Augustinus Hipponensis

QUÆSTIONES EVANGELIORUM.

SANCTI AURELIIAUGUSTINI,

HIPPONENSIS EPISCOPI,OPERA OMNIA,

MULTIS SERMONIBUS INEDITIS AUCTA ET LOCUPLETATA ;EXTRACTA E COLLECTIONESS. ECCLESIÆ PATRUM ;

ACCURANTIBUSD. A. B. CAILLAU,

CANONICO HONORARIO CENOMANENSI ET CADURCENSI,PLURIBUSQUE CLERI GALLICANI PRESBYTERIS.

OPUS REGI DICATUM.

TOMUS DECIMUS QUARTUS.

pp. 279-361QUÆSTIONES EVANGELIORUM.

PARISIIS,APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM,

SANCTÆ SEDIS ORDINUM INSIGNIBUS DECORATUM,VIA VULGO DICTA DE SEINE, 48.

MDCCCXXXVIII.

QUAESTIONES EVANGELIORUM, LIBRI II.1PROLOGUS

Hoc opus non ita scriptum est, ac siEvangelium exponendum ex ordine susceptumesset a nobis, sed pro arbitrio et temporeconsulentis cum quo legebatur, si quid eividebatur obscurum. Ideoque multa et fortassisobscuriora praetermissa sunt, quia iam ea noverat,qui ea quae nondum noverat inquirebat, necteneri volebat festinationem suam in his quae anteiam sic acceperat, ut etiam assiduitate audiendiatque tractandi, memoriae stabiliter [280]firmeque mandaret. Nonnulla etiam hic noneodem ordine inveniuntur exposita, quo inEvangelio narrata sunt, quoniam quaedamfestinatione dilata, cum tempus daretur,retractabantur et eo loco scribebantur, qui vacuusin ordine iam expositarum rerum subsequebatur.Quod posteaquam comperi, ne quis fortequaerens aliquid legere in hoc opere, quod eum inEvangelio movisset et ad quaerendum excitasset,taedio perturbati ordinis offenderetur (quandoquidem ea quae carptim ut poterant dictabanturin unum collecta et contexta cognovi), feci ut ad1 Scripti versus Christi annum 400. – Vide Retract. Lib. II, cap. 12. –Horum librorum aetatem colligimus non modo ex Retractationum serie,ubi locum habent inter opuscula circiter annum Christ 400 edita : sedetiam ex illis Augtustini verbis, lib. II, quaest. 13 : Iam clarificata, inquit,Ecclesia et liberato populo Gentium a dominatione daemoniorum, in abditis aguntsacrilegos ritus suos qui Christo credere noluerunt : quae profecto verba significantid temporis non licuisse palam colere idola : quam in rem leges anno 399,dedit imperator Honorius.

3

ordinem numerorum praescriptis titulis, quodcuique opus esset facile investigaret.

4

TITULI QUÆSTIONUM2

Libri primi, In Evangelium secundum MatthaeumI. Quod ait : Nemo novit Filium nisi Pater.II. Quod discipuli Domini coeperunt vellere

spicas et manducare.III. De lino fumigante.IV. De caeco et muto.V. Quod ait : Et si ego in Beelzebub eicio daemones.VI. Quod ait : Progenies viperarum.VII. Quod ait : Sicut enim fuit Ionas in ventre ceti

tribus diebus et tribus noctibus.VIII. Quod ait : Cum spiritus immundus exierit ab

homine. [281]IX. De fructo centeno, sexageno et triceno.X. Quod ait : Colligite primum zizania.XI. De grano sinapis quod maius fit omnibus

holeribus.XII. De fermento quod accepit mulier et

abscondit in farinae satis tribus.XIII. De thesauro in agro abscondito.XIV. Quod dixerunt Iudei : Unde huic sapientia

haec et virtutes ?XV. Quod ambulavit in mari ad discipulos.XVI. Quid sit : Munus quodcumque est ex me tibi

proderit.XVII. Quod ait : Omnis plantatio quam non

plantavit Pater meus eradicabitur.

2 Quæstionum titulos ab Erasmo et Lovaniensibus immerito rejectos, hucrevocamus ex MSS. Et antiquioribus editis.

5

XVIII. De puero centurionis et filia Cananeaemulieris.

XIX. Quid significent muti et caeci et surdi etclaudi qui curandi oblati sunt Domino.

XX. Quod ait : Facto vespere dicitis : serenum erit,rubicundum est enim caelum.

XXI. Quod ait : Helias quidem venturus est etrestituet omnia.

XXII. De illo qui saepe cadebat in ignem etaliquando in aquam.

XXIII. Quod ait : Ergo liberi sunt filii, cumtributum exigeretur.

XXIV. Quod ait : Qui autem scandalizaverit unumex pusillis istis.

XXV. Quod oblatus est ei debitor decemmilium talentorum.

XXVI. De divite qui non intrat in regnum Dei.XXVII. Quod duobus seorsum discipulis se

passurum indicat. [282]XXVIII. Quod cum ab Iericho egrederetur

duos caecos illuminavit.XXIX. Quod ait discipulis : Dicetis monti huic :

tolle et iacta te in mare.XXX. Quod ait : Et qui ceciderit super lapidem

istum confringetur.XXXI. De homine rege qui fecit nuptias filio

suo.XXXII. De septem fratribus qui unam uxorem

habuerunt.

6

XXXIII. Quid sit quod ait : Tota lex pendet inhis duobus praeceptis.

XXXIV. Quod ait : Quid enim maius est, auruman templum quod sanctificat aurum ?

XXXV. Quod ait : Excolantes culicem, camelumautem glutientes.

XXXVI. Quod ait : Quotiens volui congregare filiostuos sicut gallina.

XXXVII. Quod ait : Orate ne fiat fuga vestrahieme vel sabbato.

XXXVIII. Quod ait : Sicut fulgur exit ab oriente etpervenit usque in occidentem.

XXXIX. Quod ait : Ab arbore fici discitesimilitudinem.

XL. Quod ait de Iuda : Bonum erat illi non nasci.XLI. Quod triginta argenteis venditus est.XLII. Quod ait : Ubi fuerit corpus, illo

congregabuntur aquilae.XLIII. Quod ait : Non bibam amodo de hac

generatione vitis. XLIV. Quod spuerunt in faciem eius et

colaphis eum percusserunt.XLV. De trina Petri negatione. [283]XLVI. Quod a longe secutus est Dominum

euntem ad passionem.XLVII. Quod ter Dominus oravit priusquam

traderetur.Libri secundi, in Evangelium secundum Lucam.

I. Quod Zacharias audit ab angelo : Exauditaest oratio tua.

7

II. Quod de navicula docet turbas.III. Quod ait leproso mundato : Vade, ostende te

sacerdoti.IV. De paralytico qui per tectum est ad eum

depositus.V. Quomodo duos patres potuerit habere

Ioseph.VI. De septuaginta septem generationibus.VII. De eo qui habebat manum dexteram

aridam.VIII. Quod ait : Mensuram bonam et confertam et

coagitatam et superfluentem dabunt in sinumvestrum.

IX. Quod ait : Numquid potest caecus caecumducere ?

X. De illo qui fodit in altum et posuitfundamentum super petram.

XI. De pueris sedentibus in foro et ad invicemclamantibus.

XII. Quod ait : Nemo lucernam accendens operiteam vase aut subtus lectum ponit.

XIII. De illo in quo erat legio daemoniorum.[284]

XIV. De septuaginta duobus discipulis.XV. Quod ait : Si quod lumen est in te tenebrae

sunt, ipsae tenebrae quantae sunt ?XVI. Quod ait : Nunc vos, Pharisei, quod deforis

est calicis et catini mundatis.XVII. De digito Dei.XVIII. De ieiunio filiorum sponsi.

8

XIX. De illo qui descendens ab Ierusalem inIericho incidit in latrones.

XX. Quod Martha excepit illum in domumsuam, ubi Maria sedebat ad pedes eius.

XXI. De illo qui media nocte ab amico petittres panes.

XXII. De pane et pisce et ovo.XXIII. Quod ait : Tulistis clavem scientiae.XXIV. Quod ait : Anima plus est quam esca.XXV. Quod ait : Sint lumbi vestri praecincti et

lucernae ardentes.XXVI. De mensura tritici quam dat fidelis

dispensator familiae.XXVII. Quod ait : Cum videritis nubem orientem

ab occasu.XXVIII. Quod ait de statura corporis cui non

possunt aliquid addere.XXIX. Quod ait : Nolite in sublime extolli. XXX. De invitatis ad cenam.XXXI. De sumptibus ad turrem aedificandam

et rege qui habet viginti milia.XXXII. De sale infatuato et ove perdita.XXXIII. De duobus filiis quorum minor

profectus est in regionem longinquam.[285]

XXXIV. Quod ait : Facite vobis amicos demammona iniquitatis.

XXXV. Quod ait : Si in alieno fideles non fuistis.XXXVI. Quod ait : Nemo potest duobus dominis

servire.

9

XXXVII. Quod ait : Regnum caelorum vimpatitur.

XXXVIII. De divite ad cuius ianuam iacebatLazarus ulcerosus.

XXXIX. Quod dixerunt discipuli : Domine,auge nobis fìdem.

XL. De decem leprosis.XLI. De illo qui in tecto est et vasa eius in

domo.XLII. De illo qui in agro est ut non redeat

retro.XLIII. De uxore Loth.XLIV. De duobus in lecto et duabus

molentibus et duobus in agro.XLV. De iudice iniquo quem vidua

interpellabat.XLVI. De homine nobili qui abiit in regionem

longinquam accipere sibi regnum.XLVII. De camelo per foramen acus

transeunte. XLVIII. De caeco illuminato, cum

propinquaret Iericho.XLIX. De vita sanctorum cum resurrexerint.L. Quod ait : Orate ne intretis in tentationem.LI. Quod scriptum est de Domino : Finxit se

longius ire. [286]

10

LIBER PRIMUSQuaestiones in Evangelium secundum MattheumQUAESTIO I. Cum diceret : Nemo novit Filium

nisi Pater,3 non dixit : Et cui voluerit Paterrevelare, quemadmodum cum diceret : Nemo novitPatrem nisi Filius, addidit : Et cui voluerit Filiusrevelare. Quod non ita intellegendum est, quasiFilius a nullo possit cognosci nisi a Patre solo,Pater autem non solum a Filio, sed etiam ab eisquibus revelaverit Filius. Sic enim potius dictumest, ut intellegamus et Patrem et ipsum Filium perFilium revelari, quia ipse est menti nostrae lumen,ut quod postea intulit : Et cui voluerit Filius revelare,non Patrem tantum sed etiam Filium accipias ; adtotum enim quod dixit illatum est. Verbo enimsuo se Pater declarat ; verbum autem non solumid quod per verbum declaratur, sed etiam seipsum declarat.

Quaestio II. Quod discipuli Domini coeperuntvellere spicas et manducare,4 quod nisi confricanteseas facere non possent, hoc est : Mortificate membravestra quae sunt [287] super terram5, id est quiaquisque non transit in corpus Christi nisicarnalibus exspoliatus fuerit indumentis. Hinc est

3 Matth. XI, 27.4 Id. XII, 1.5 Col 3, 5.

11

Exuite vos veterem hominem6, hinc est et :Circumcisionenon manufacta in expoliationem carnis7.

Quaestio III. In lino fumigante8 notandum quiadesertum lumine facit putorem.

Quaestio IV. Tunc oblatus est ei daemoniumhabens caecus et mutus,9 id est qui non credit etsubditus est diabolo, qui non intellegit et nonconfitetur ipsam fidem, de qua dictum est : Oreconfessio fit in salutem10, vel qui non dat laudem Deo.

Quaestio V. Quod dixit : Et si ego in Beelzebubeicio daemones, etiam secundum vestramsententiam : igitur pervenit in vos regnum Dei,11 quiaregnum diaboli stare non potest, quod adversumse divisum esse fatemini. Regnum Dei nunc dicit,quo damnantur impii et a fidelibus de peccatissuis penitentiam nunc agentibus secernuntur.Fortem illum appellat, quia ipse tenebat, nepossent viribus suis abillo se homines eruere, sedper gratiam Dei. Vasa eius dicit omnes infideles.Nisi prius alligaverit fortem. Alligaverit dixitpotestatem illi ademerit [288] impediendivoluntatem fidelium a sequendo Christo etobtinendo regno Dei.

6 Col 3, 9.7 Col 2, 11.8 Matth. XII, 20.9 Ibid. 22.10 Rom 10, 10.11 Matth. XII, 27-29.

12

Quaestio VI. Progenies viperarum12 eos dicit,quia et diaboli filios eos appellat. In tantum enimquis filius eius est, in quantum eum peccandoimitatur.

QUÆSTIO VII. Sicut enim fuit Ionas in ventre cetitribus diebus et tribus noctibus, sic erit Filius hominis incorde terrae tribus diebus et tribus noctibus.13 Sextaeferiae diei partem qua sepultus est cum praeteritanocte pro nocte et die accipies, hoc est pro totodie, sabbatum noctem et diem et noctemdominicam cum eodem dieillucescente ; ac perhoc accipiendo partem pro toto habes triduum ettres noctes. Quod enim dicuntur decem mensespraegnantis novem sunt pleni ; sed initium decimipro toto accipitur. Et quod se Dominus ostenditin monte, post sex dies factum dicit unusevangelista14, alter vero post octo dies dicit15,partem posteriorem primi diei, in quo futurumhoc Dominus promisit, et partem prioremnovissimi diei, in quo completum est quodpromisit, pro totis atque integris diebusadnumerans, ut intellegas eum qui dixit post sexdies solos medios commemorasse, qui vere totiatque integri completi sunt. In Genesi enim alumine incipit dies et finit ad tenebras16 ad

12 Matth. XII, 34.13 Id. II, 40.14 Cf. Matth. 17, 1.15 Cf. Luc. 9, 28.16 Cf. Gen 1, 5.

13

significandum lapsum hominis ; nunc autem atenebris ad lucem, sicut dictum est : De tenebrislumen [289] clarescere17, quia a peccatis homoliberatus pervenit ad lucem iustitiae.

QUÆSTIO VIII. Cum spiritus immundus exieritab homine18 et cetera significat quosdam itacredituros, ut non possint ferrelaborescontinentiae et ad saeculum redituri sint.Quod dictum est : Assumit secum alios septem,19intellegitur quia cum quis ceciderit de iustitiaetiam simulationem habebit. Cupiditas enimcarnis expulsa per penitentiam a consuetisoperibus, cum non invenerit in quibusdelectationibus requiescat, avidius redit et rursusoccupat mentem hominis, si cum pulsa essetneglegentia subsecuta est, ut non introducereturtamquam habitator mundatae domui sermo Deiper sanam doctrinam. Et quoniam non solumhabebit illa septem vitia, quae septem virtutibusspiritalibus sunt contraria, sed etiam perhypocrisim se ipsas virtutes habere simulabit,propterea assumptis secum aliis septem nequioribus, hocest ipsa septenaria simulatione, redit illaconcupiscentia, ut sint novissima hominis peiora quamerant prima.

17 2 Cor 4, 6.18 Matth. XII, 43.19 Ibid. 45.

14

QUÆSTIO IX. Quod dicit : Aliud centesimum,aliud sexagesimum, aliud tricesimum :20 centesimummartyrum propter sanctitatem vitae velcontemptum mortis ; sexagesimum virginumpropter otium interius, quia non pugnant contraconsuetudinem carnis, solet enim otium concedisexagenariis post militiam vel post actionespublicas : [290] tricesimum coniugatorum, quia haecest aetas proeliantium, ipsi enim habent acrioremconflictum, ne libidinibus superentur.

QUÆSTIO X. Omnis immunditia in segetezizania dicuntur.21 Quod primo separantur zizaniadicitur, quia tribulatione praecedenteseparabuntur impii a piis, quod per bonosAngelos intellegitur fieri, quia officia vindictaepossunt implere boni bono animo, quomodo rex,quomodo iudex ; officia vero misericordiae maliimplere non possunt.

QUÆSTIO XI. Granum sinapis22 ad fervoremfidei vel quod dicatur venena expellere maius fitomnibus holeribus, id est dogmatibus. Dogmataautem sunt placita sectarum, id est quod placuitsingulis sectis.

QUÆSTIO XII. Fermentum quod accepit mulier etabscondit in farinae satis tribus :23 mulierem sapientiamdicit ; fermentum dilectionem, quod fervefacit et

20 Id. XIII, 8 et 23.21 Matth. XIII, 3.22 Ibid. 31.23 Ibid. 33.

15

excitat ; in farinae autem satis tribus vel tria illa inhomine : Ex toto corde et ex tota anima et ex totamente24, vel tria illa fructifera : centenum, sexagenum,tricenum25, vel tria illa hominum genera : Noe,Daniel et Iob26. [291]

QUÆSTIO XIII. Thesaurum in agro absconditum27dixit duo Testamenta Legis in Ecclesia, quae quiscum ex parte intellectus attigerit, sentit illic magnalatere. Et vadit et vendit omnia sua et emit agrumillum,28 id est contemptu temporalium comparatsibi otium, ut sit dives cognitione Dei.

QUÆSTIO XIV. Quod dixerunt Iudei : Undehuic sapientia haec et virtutes ?29 Sapientia in his quaeloquebatur, virtutes in his quae operabatur. Ideo etApostolus cum dixit : Christum Dei virtutem et Deisapientiam30, virtutem ad signa retulit propterIudeos, sapientiam autem ad doctrinam propterGraecos, id est Gentes.

QUÆSTIO XV. Quod dixerunt discipulifantasma esse,31 significat id quod dictum est :Putas inveniet fidem in terra ?32, quia quidam quicesserint diabolo de Christi adventu dubitabunt.24 Matth. 12, 37.25 Matth. 13, 23.26 Ez 14, 14.27 Matth. XIII, 44.28 Id. XXII, 37.29 Id. XIII, 54.30 I Cor 1, 24.31 Matth. XIV, 26-33.32 Luc. 18, 8.

16

Quod autem Petrus implorat a Domino auxiliumne mergatur, significat quibusdam tribulationibusetiam post ultimam persecutionem purgandamesse Ecclesiam ; quod et Paulus significat dicens :Salvus erit, sic tamen quasi per ignem33. Quod sequiturut adorantes omnes qui in navi erant dicerent :[292] Vere Filius Dei es,34 significat claritatem eiustunc manifestam futuram per speciem iamvidentibus, qui per fidem nunc ambulant.

QUÆSTIO XVI. Munus quodcumque est ex metibi proderit,35 id est munus quod offers causa meiad te iam pertinebit. Quibus verbissignificant filiiiam non sibi opus esse parentum pro seoblationes quod ad eam aetatem pervenissent, utpossent iam ipsi offerre pro se. In hac ergo aetateconstitutos, ut possent parentibus suis hoc dicere,cum hoc dixissent, negabant pharisei reos esse, siparentibus suis non praestarent honorem.

QUÆSTIO XVII. Omnis plantatio quam nonplantavit Pater meus caelestis eradicabitur,36 id estcarnalis cupiditas, secundum quam sentientesoffendebantur de praetermissis rerum signis veletiam traditionibus suis et praecepta vitae noncurabant, quae a cupiditate animum purgant.

33 I Cor 3, 15.34 Matth. XIV, 35.35 Id. XV, 5.36 Ibid. 13.

17

QUÆSTIO XVIII. Quod et puerum centurionis etfiliam Chananeae mulieris37 non veniens ad domoseorum salvat, significat Gentes, ad quas nonvenit, salvas fore per verbum suum. Quod ipsisrogantibus filii sanantur, intellegenda est Ecclesiaepersona, quae sibi est etmater et filii : nam [293]simul omnes quibus constat Ecclesia materdicitur ; singuli autem idem ipsi filii appellantur.

QUÆSTIO XIX. Quod turbae obtuleruntDomino mutos,38 qui Deum non laudant vel nonconfitentur fidem : Caecos, qui non intellegunt,etiamsi obtemperent iubentibus, surdos, qui nonobtemperant, etiamsi intellegant, claudos, quipraecepta non implent.

QUÆSTIO XX. Quod dixit Dominus : Factovespere dicitis : Serenum erit, rubicundum est enimcaelum,39 id est sanguine passionis Christi in primoadventu indulgentia peccatorum datur, et mane :Hodie tempestas, rubet enim cum tristitia caelum, id estquod secundo adventu igne praecedente venturusest. Faciem ergocaeli iudicare nostis, signa autemtemporum non potestis ? Signa temporum dixit deadventu suo vel passione, cui simile est roseumcaelum vespere, et item de tribulatione anteadventum suum futurum, cui simile est maneroseum cum tristitia caelum.

37 Id. VIII, 14, et XV, 28.38 Matth. XV, 30.39 Id. XVI, 2, 3.

18

QUÆSTIO XXI. Quod dixit Dominus : Heliasquidem venturus est et restituet omnia,40 id est vel eosquos persecutio antichristi conturbaverit, vel utipse restituat moriendo quae debet. [294]

QUÆSTIO XXII. Quod dixit : Saepe cadit inignem et aliquando in aquam.41 Ignem ad iram quodalta petat, aquam ad voluptates carnis. Item quoddicunt discipuli : Quare nos non potuimus eicereeum ?42 ne illis miraculis faciendis extollerentur insuperbiam,admoniti sunt potius per humilitatemfidei, quasi per sinapis granum, elationemterrenam, quae montis nomine significata est,curare ut transiret.

QUÆSTIO XXIII. Quod dixit : Ergo liberi suntfilii,43 in omni regno intellegendum est liberos essefilios, id est non esse vectigales. Multo ergo magisliberi esse debent in quolibet regno terreno filiiregni illius sub quo sunt omnia regna terrena.

QUÆSTIO XXIV. Quod Dominus dicit : Quiautem scandalizaverit unum ex pusillis istis,44 id est exhumilibus, quales vult esse discipulos suos, nonobtemperando vel etiam contraveniendo, sicut deAlexandro aerario Apostolus dicit, expedit ei utmola asinaria suspendatur collo eius, et praecipitetur in

40 Id. XVII, 11.41 Matth. XVII, 14.42 Ibid. 18.43 Ibid. 25.44 Id. XVIII, 6.

19

profundum maris45, id est congruit ei ut cupiditasrerum temporalium, cui stulti et caeci colligantur,eum devinctum pondere suo deducat adinteritum. [295]

QUÆSTIO XXV. Quod oblatus est dominodebitor decem milium talentorum, et iussit eum venundari,et uxorem eius et filios et omnia quae habebat et reddi,46intellegendum est decem praeceptorum Legiseum fuisse debitorem ; et pro cupiditate atqueoperibus suis, tamquam uxore et filiis, poenassolvere debuisse, quod est pretium eius ; pretiumenim venditi supplicium damnati intellegitur.Quod dixit : Noluit ignoscere conservo suo, sed abiit etmisit eum in carcerem et cetera, intellegendum :tenuit contra eum hunc animum, ut supplicia illivellet. Conservi autem qui narraverunt domino quaefiebant, potest intellegi Ecclesia, quae illum solvitet illum ligat.

QUÆSTIO XXVI. Quod ait Dominus divitem nonintrare in regnum Dei, et discipuli dicunt : Quis potestsalvus fieri ?47 cum pauci sintdivites incomparatione multitudinis pauperum,intellegendum quod omnes qui talia cupiunt ineorum numero haberi animadverterint.

45 2 Tim 4, 14. – Matth. XVIII, 6.46 Matth. XVIII, 24-31.47 Id. IX, 23 et 25.

20

QUÆSTIO XXVII. Quod Dominus seorsum se48duobus discipulis passurum refert,49 ad confirmandumin posterum testimonium fecit, quia dixit : In oreduorum vel trium testium stabit omne verbum50, ut enimneque [296] vulgaretur quod dicebat nequecareret humani testimonii firmitate, paucioribusquam duobus dicere non potuit ; vel adsacramentum caritatis ostendendum, minus enimquam inter duos caritas esse non potest. Eratautem ille non necessitate debiti propterpeccatum suum, sed ad solvenda nostra peccatacaritate passurus.

QUÆSTIO XXVIII. Ab Iericho egrediturDominus,51 iam de ista terra resurrectionediscedens. Sequuntur eum turbae multae, creduntin eum populi et Gentes. Duo autem caecisedentes iuxta viam significant de utroque populoquosdam iam cohaerentes per fidem dispensationitemporali, secundum quam Christus via est, etdesiderantes illuminari, id est aliquid de Verbiaeternitate intellegere, quod transeunte Iesuimpetrare cupiebant, id est per meritum fidei, quacreditur Filius Dei et natus homo et passuspropter nos. Per hanc enim dispensationem quasitransit Iesus, quia talis actio temporalis est.Oportebat autem ut tantum clamarent, donec

48 Duodecim ex 2 Retr. XII.49 Matth. XX, 17.50 Matth 18, 16.51 Matth. XX, 29-34.

21

resistentis sibi turbae strepitum vincerent, id esttam perseveranter intenderent animum orandoatque pulsando, quousque consuetudinemdesideriorum carnalium, quae tamquam turbaobstrepit cogitationi lucem veritatis aeternaevidere conanti, vel ipsam hominum carnaliumturbam studia spiritalia impedientem fortissimaintentione superarent. Itaque audiens Iesus, quiait : Petenti dabitur et quaerens inveniet et pulsantiaperietur52, venientes ad se, ipso scilicet desideriiardore pervenientes ad id quod desiderant, stanseos tangit atque illuminat. Non enim sicut illadispensatio temporalis ita etiam Verbi aeternitas[297] transit, quae in se ipsa manens innovatomnia53. Quapropterquia fides incarnationistemporalis ad aeterna intellegenda nos praeparat,transeunte Iesu admoniti sunt ut illuminarentur,et ab stante illuminati sunt. Temporalia enimtranseunt, aeterna stant.

QUÆSTIO XXIX. Quod Dominus dicitdiscipulis : Dicetis monti huic : tolle et iacta te in mare,54de superbia dixit, quae ad saeculares pertinet : hocsibi servus Dei dicere debet, ut eam a se repellat,quia ipsi non congruit, vel quod per eorum fidem,quia per eos Evangelium praedicatum est, ipseDominus, qui mons appellatus est55, ablatus est a

52 Matth. 7, 7.53 Cf. Sap 7, 27.54 Matth. XXI, 21.55 Cf. Isa 2, 2.

22

Iudeis, ut in Gentes tamquam in mare porroiaceretur.

QUÆSTIO XXX. Quod Dominus dicit : Etqui ceciderit super lapidem istum confringetur ; superquem vero ceciderit conteret eum,56 de his dicit quodcadunt super eum, qui illum modo contemnunt veliniuriis afficiunt, ideo nondum penitus intereunt,sed tamen confringuntur, ut non recte ambulent.Super quos autem cadit, veniet illis desuper iniudicio cum poena perditionis ; ideo dixit contereteos, ut sint impii tamquam pulvis, quem proicit ventus afacie terrae57. [298]

QUÆSTIO XXXI. Quod Dominus dixti :Simile est regnum caelorum homini regi qui fecit nuptiasfilio suo :58 nuptias dixit Verbum incarnatum, quia inipso homine suscepto Ecclesia Deo copulata est.Quod dixit : Tauri mei et altilia occisa sunt :59 taurosdixit principes plebium, altilia vero omniasaginata. Quod dominus dixit : Ite ad exitus viatum,et quoscumque inveneritis vocate ad nuptias :60 viaeintelleguntur dogmata Gentium, quia ex omnibusillis ad nuptias venerunt, id est Christocrediderunt.

QUÆSTIO XXXII. Quod Sadducei dicuntDomino : Fuerunt apud nos septem fratres, et unus

56 Ibid. 44.57 Ps 1, 4.58 Matth. XXII, 2.59 Ibid. 4.60 Ibid. 9.

23

accepta uxore obiit, et secundus et ceteri61 intellegunturhomines impii, qui fructum iustitiae nonpotueruntafferre in terra per omnes septemmundi aetates, quibus ista terra consistit ; posteaenim et ipsa terra transiet, per quam omnes illiquasi septem mariti steriliter transierunt.

QUÆSTIO XXXIII. Quod Dominus dixit : Inhis duobus praeceptis tota Lex pendet et Prophetae :62pendet dixit, id est illo refertur, ubi habet finem.[299]

QUÆSTIO XXXIV. Quod Dominus dixit :Quid enim maius est, aurum an templum quod sanctificataurum ?, et item dixit : Quid enim maius est, donuman altare quod sanctificat donum ?63 intellegendumtemplum et altare ipsum Christum, aurum etdonumlaudes et sacrificia precum, quae in eo pereum offerimus. Non enim ille per haec, sed istaper illum sanctificantur.

QUÆSTIO XXXV. Quod Dominus dixit :Excolantes culicem, refertur ad id quod dixit :Decimare illos minuta quaeque. Camelum glutientesrefertur ad id quod dixit : Praeteritis graviora legis,misericordiam et iudicium et fidem,64 ut iste sit sensus :minima observatis, maxima contemnitis. Ex hacenim perversitate etiam illud eis accidit, quopossunt haec per allegoriam referri, ut dimitterent

61 Ibid. 25.62 Ibid. 40.63 Matth. XXIII, 17-19.64 Ibid. XXIII, 23, 24, et XXVII, 20.

24

Barabbam65, quia videlicet ipse non solveretsabbatum, quod magna diligentia carnaliterobservabant, occiderent autem Dominum,spiritaliter sabbatum insinuantem per iudicium etmisericordiam et fidem, quae illi maximecontemnebant. Nam et culicis nomine nonabsurde figuratur seditiosus homicida, quia hocanimal et strependoinquietat et sanguinedelectatur ; et cameli nomine propterhumiliantem se ad subeunda onera magnitudinemcongruenter intellegitur Dominus. [300]

QUÆSTIO XXXVI. Quod dixit Dominus adIerusalem : Quotiens volui congregare filios tuos, sicutgallina congregat filios suos sub alas et noluisti.66 Hocgenus animantis magnum affectum in filios habetita ut eorum infirmitate affecta et ipsa infirmetur,et quod difficilius in ceteris animantibus invenies,alis suis filios protegens contra milvum pugnet.Sic etiam mater nostra Sapientia Dei per carnissusceptionem infirmata quodammodo undeApostolus dicit : Quod infirmum est Dei fortius esthominibus67, protegit infirmitatem nostram etresistit diabolo, ne nos rapiat. In qua defensionequod illa adversus milvum conatur affectu, haecadversus diabolum perficit potestate.

65 Cf. Matth. 27, 20.66 Matth. XXIII, 37.67 1 Cor 1, 25.

25

QUÆSTIO XXXVII. Quod Dominus dixit :Orate ne fiat fuga vestra hieme vel sabbato,68 id est neimpedimento aliquo detineamini, quia et hiemeimbribus vel frigore et sabbato, in quo proficiscinon licebat, impediebatur quis ab itinere ; velaliud, ne in tristitia aut laetitia rerum temporaliumquis inveniatur a die illa.

QUÆSTIO XXXVIII. Quod Dominus dixit :Sicut enim fulgur exit ab oriente et pervenit usque adoccidentem, ita erit et adventus Filii hominis :69 orientis etoccidentis nomine totum orbem voluit significare,per quem futura erat [301] Ecclesia incipienteEvangelio ab Ierusalem70, secundum illum sensumquo dixit : Amodo videbitis Filium hominis venientemin nubibus71. Convenienter enim Ecclesiamnuncfulgur nominavit, quod maxime de nubibus soletemicare. Constituta ergo auctoritate Ecclesiae perorbem terrarum clara atque manifesta,consequenter discipulos admonet atque omnesfideles et qui in eum credere voluerint, neschismaticis atque hereticis credant.Unumquodque enim schisma et unaquaequeheresis aut locum suum habet in orbe terrarumpartem aliquam tenens, aut occultis atqueobscuris conventiculis curiositatem hominumdecipit. Quo pertinet quod ait : Si quis vobis

68 Matth. XXIV, 20.69 Ibd. 27.70 Cf. luc. 24, 27.71 Matth. 26, 64.

26

dixerit : Ecce hic est Christus aut illic,72 quod significatterrarum partes et provinciarum, aut in penetralibusaut in deserto, quod significat occulta et obscuraconventicula hereticorum. Quod ergo dixit aboriente in occidentem perventurum adventumsuum, contra illos valet qui per terrarumparticulas nominantur et dicunt apud se esseChristum. Quod autem ait sicut fulgur, contra eosvalet qui occulte congreganttamquam inpenetralibus, et paucos tamquam in deserto. Admanifestationem quippe claritatemque Ecclesiaepertinet fulguris nomen, significans etiam noctemvel nubila saeculi huius ; tunc enim fulguriscandor apparet.

QUÆSTIO XXXIX. Quod Dominus dixit :Ab arbore autem fici discite similitudinem : arborem ficigenus humanum intellege propter pruritumcarnis. Cum iam ramus eius tener fuerit, id est cumfilii hominum per fidem 302] Christi ad spiritalesfructus profecerint, et in eis honor adoptionisfiliorum Dei eminuerit.

QUÆSTIO XL. Quod Dominus de Iuda dixit :Bonum erat illi non nasci,73 utrum in hanc vitam, utusitate locutus sit ? Non enim potest bonum essealiquid ei qui non est. Et si quisquam contenditesse aliquam vitam ante istam, non Iudae tantumut nasceretur, sed nulli expedire convincitur. Andiabolo dicit non nasci ad peccatum ? An etiam72 Marc. XIII, 61.73 Matth. XXVI, 24.

27

bonum illi erat ut Christo non nasceretur pervocationem, ne esset apostata ?

QUÆSTIO XLI. Quod Dominus trigintaargenteis venditus est,74 significavit per IudamIudeos iniquos, qui sequentes carnalia ettemporalia, quae ad quinque sensus pertinentcorporis, Christum habere noluerunt. Quod quiasexta aetate mundi fecerunt, sexies quinostamquam pretium venditi Domini accepissesignificatum est. Quo tempore talibus insultatpropheta dicens : Filii hominum, quousque gravescorde ? Ut quid diligitis vanitatem et quaeritismendacium ?75, ut si quinque aetatibus fuisset aliquaexcusatio sequendae vanitatis, vel sextacomprehenderent veritatem, quae per DominumIesum praedicabatur et demonstrabatur, sicutsexta die homo factus est ad imaginem Dei76.Quod quia noluerunt, habent sexies quinquiesimpressam imaginem principis saeculi et nonhabent Christum, per quem signatum est in nobis[303] lumen vultus tui, Domine77. Et quia eloquiumDomini argentum est78, illi autem etiam ipsamLegem carnaliter intellexerunt, tamquam inargento impressam saecularis principatusimaginem amisso Domino tenuerunt.

74 Ibid. 16.75 Ps 4, 3.76 Cf. Gen 1, 26.77 Ps 4, 7.78 Cf. Ps 11, 7.

28

QUÆSTIO XLII. Quod Dominus dicit : Ubifuerit corpus, illo congregabuntur aquilae,79 id est incaelum, quo hinc secum levavit corpus in hominesuscepto, quod etiam cadaver ideo appellatum est,quia moriturus haec loquebatur. Illo congregabunturaquilae dictum est de spiritalibus, qui eiuspassionem humilitatemque imitando tamquam deeius corpore saturantur. Corpus enim propterhumilitatem pro nobis passionemque suscepit.

QUÆSTIO XLIII. Quod Dominus dicit subtempus passionis discipulis : Non bibam amodo dehac generatione vitis usque in diem illum, cum illud bibamvobiscum novum in regno Patris mei,80 vult intellegi hocvetus esse, cum illud novum dicit. Quia ergo depropagine Adam, qui vetus homo appellatur,corpus susceperat, quod in passione mortitraditurus erat, unde etiam per vini sacramentumcommendat sanguinem suum, quid aliudnovumvinum nisi immortalitatem renovatorumcorporum intellegere debemus ? Quod cum dicitvobiscum bibam, etiam ipsis resurrectionemcorporum ad induendam immortalitatempromittit. Vobiscum enim non ad idem tempus,sed ad eamdem innovationem dictumaccipiendum est. [304] Nam et nos dicitApostolus resurrexisse cum Christo81, ut spes reifuturae iam laetitiam praesentem afferat. Quod

79 Matth. XXIV, 28.80 Id. XXVI, 29.81 Cf. Col 2, 12.

29

autem de hoc genimine vitis etiam illud novum essedicit, significat eadem utique corpora resurrecturasecundum innovationem caelestem, quae nuncsecundum terrenam vetustatem moritura sunt. Siautem vitem, de cuius vetustate hunc passioniscalicem bibit, ipsos Iudeos intellexeris,significatum est etiam ipsam gentem ad corpusChristi per novitatem vitae accessuram, cumingressa plenitudine Gentium omnis Israel salvusfiet82.

QUÆSTIO XLIV. Quod dictum est :Expuerunt in faciem eius,83 significavit eos quipraesentiam gratiae eius respuunt. Item tamquamcolaphis eum caedunt qui ei honores suospraeferunt ; palmas in faciemeius dant qui perfidiacaecati eum non venisse affirmant, tamquampraesentiam eius exterminantes et repellentes.

QUÆSTIO XLV. Quod Petrus necdumsolidatus in fide84 Dominum ter negavit, videturipsa trina eius negatio pravum erroremhereticorum designasse. Nam error hereticorumde Christo tribus generibus terminatur : aut enimde divinitate eius aut de humanitate aut deutroque falluntur. [305]

QUÆSTIO XLVI. Quod ad passionemeuntem Dominum a longe sequebatur Petrus,85

82 Cf. Rom 11, 25.83 Matth. XXVI, 67.84 Ibid.85 Matth. XXV, 58.

30

significat Ecclesiam secuturam quidem, hoc estimitaturam passionem Domini, sed longedifferenter ; Ecclesia enim pro se patitur, at illepro Ecclesia.

QUÆSTIO XLVII. Sicut tentatio cupiditatistrina est, ita et tentatio timoris trina est.86Cupiditati quae in curiositate est opponitur timormortis ; sicut enim in illa cognoscendarum rerumest aviditas, ita in ista metus amittendae talisnotitiae. Cupiditati vero honorum vel laudisopponitur timor ignominiae et contumeliarum.Cupiditati autem voluptatis opponitur timordoloris. Non absurde ergo intellegitur proptertrinam tentationem passionis ter Dominumorasse ut transiret calix,87 sed ita ut potiusimpleretur voluntas Patris. [306]

86 Id. XXVI, 39, 42 et 44.87 Id. XXVI, 39.

31

LIBER SECUNDUSQuaestiones in Evangelium secundum Lucam,

QUÆSTIO I. Quod Zacharias orans propopulo audit ab angelo : Exaudita est oratio tua, ecceElisabeth uxor tua concipiet et pariet filium, et vocabisnomen eius Iohannem,88 primo hoc attendendum est,quia non est veri simile ut cum pro populipeccatis vel salute vel redemptione ille offerret,sequidem populus eum expectabat offerentem,quod potuerit relictis publicis votis homo senexuxorem habens anum pro accipiendis filiis orare,praesertim quia nemo orat accipere quod seaccepturum esse desperat ; usque adeo autem illeiam se habiturum filios desperabat, ut hoc angelopromittenti non crederet. Ergo quod ei dicitur :Exaudita est oratio tua, pro populo intellegendumest. Cuius populi quoniam salus et redemptio etpeccatorum abolitio per Christum futura erat, adhoc nuntiatur Zachariae filius nasciturus, quiapraecursor Christi destinabatur. Quod autem einon credenti angelo, ab eodem angelo dicitur : Etecce eris tacens donec impleantur haec in tempore suo,intellegendum est significasse quod prophetiausque ad [307] Iohannem tamquam sileret a sonointellegibili, quia non est intellecta, donec inDomino compleretur.

QUÆSTIO II. Quod Dominus de naviculadocet turbas, significavit hoc tempus, quando

88 Luc. I, 13.

32

Dominus de auctoritate Ecclesiae docet Gentes.Quod Dominus ascendens in navem, quae erat Petri,rogat eum a terra reducere pusillum, significat veltemperate utendum verbo ad turbas, ut necterrena eis praecipiantur, nec sic a terrenis inprofundiora sacramentorum recedatur, ut eapenitus non intellegant ; vel prius in proximisregionibus Gentibus praedicandum, ut quod dicititem Petro : Duc in altum et laxate retia vestra incapturam, ad remotiores Gentes, quibus posteapraedicatum est, pertineat, sicut Isaias dicit : Tollesignum in gentes, ad eas quae prope et ad eas quae longe89.Ut quod etiam retia rumpebantur piscium copia, etnaviculae impletae sunt ita ut mergerentur, significethominum carnalium multitudinem tantamfuturam in Ecclesia, ut etiam diruptione pacisexeuntibus inde heresibus et schismatibus tantaremaneret et tanta esset futura illi amissio fidei etbonorum morum, ut Christo dicere videatur talisEcclesia : Exi a me, quia peccator homo sum,90tamquam turbis carnalium repleta et eorummoribus pene submersa regimen spiritalium, inquibus maxime Christi persona eminet, a serepellat quodammodo. Non enim hoc vocelinguae dicunt homines bonis ministris Dei, uteos a se repellant, sed voce morum et actuumsuorum suadent a se recedi, ne per bonosregantur, et eo vehementius, quo deferunt eis89 Is. 62,10; 57, 19.90 Luc. V, 8.

33

honorem, et tamen factis suis a se [308] recedereadmonent, ut honorificentiam eorumsignificaverit Petrus cadens ad pedes Domini,mores autem in eo quod ait : Exi a me, Domine,quia peccator homo sum. Quod tamen quia non fecitDominus, non enim recessit ab eis, sed eossubductis navibus ad litus perduxit, significat inbonis et spiritalibus viris non esse oportere hancvoluntatem, ut peccatis turbarum commoti, quoquasi securius tranquilliusque vivant, munusecclesiasticum deserant. Quod ergo subductis adterram navibus, relictis omnibus secuti sunt eum Petruset Iacobus et Iohannes, potest significare finemtemporis, quo ab huius mundi salo, qui Christoinhaeserint, penitus recessuri sunt.

QUÆSTIO III. Quod Dominus dicit leprosomundato : Vade, ostende te sacerdoti et offer proemundatione tua, sicut praecepit Moyses in testimoniumillis,91 hic videtur approbare sacrificium quod perMoysen praeceptum est92, cum id non receperitEcclesia. Quod ideo iussisse intellegi potest, quianondum esse coeperat sacrificium sanctumsanctorum93, quod corpus eius est. Nondum enimobtulerat in passione holocaustum suum, quosacrificio confirmato in credentibus populistemplum ipsum eversum est, ubi illa sacrificiaofferri solebant. Hoc autem factum est secundum

91 Luc. V, 14.92 Cf. Lev 14, 10.93 Cf. Lev 6, 25.

34

prophetiam Danielis94. Non enim oportebatauferri significantia sacrificia priusquam illudquod significabatur confirmatum essetcontestatione Apostolorum praedicantium et fidecredentium populorum. [309]

QUÆSTIO IV. De paralytico.95 Potest intellegianimam dissolutam membris, hoc est bonisoperationibus, Christum quaerere, id estvoluntatem Verbi Dei, impediri autem turbis, nisitesta, hoc est operta Scripturarum, aperiat et perhaec ad notitiam Christi perveniat, hoc est ad eiushumilitatem fidei pietate descendat. Hi autem aquibus deponitur bonos in Ecclesia doctorespossunt significare. Quod autem cum lectodeponitur, significat ab homine in ista carneadhuc constituto Christum debere cognosci.Quem tamen lectum sanus postea iubetur portareet ire in domum suam, ut remissione peccatorumconvalescentibus per spem bonam membrisanimae hoc opus restare intellegatur, ut non iamin carnalibus gaudiis tamquam in lecto requiescatinfirmitas animae, sed magis ipsa contineataffectiones carnales et tendat ad requiemsecretorum cordis sui.

QUÆSTIO V. Non absurde quaestioproponitur, quomodo potuerit duos patres habereIoseph ; nam Mattheus eum dicit genitum ab eo

94 Cf. Dan 9, 27.95 Luc. V, 18.

35

qui vocabatur Iacob96, Lucas vero filium esse diciteius qui vocabatur Heli. Neque hoc loco illud dicipotest, quod unus homo, sicut non solum apudGentes sed etiam apud Iudeos accidere soleremanifestum est, duo nomina habuerit ; ceteraenim serie generationum qui hoc putat facilerefellitur. Quid enim de avis, atavis, proavisceterisque maioribus dicturus est, [310] quorumdiversa nomina singuli evangelistae in sua quisquenarratione contexunt ? Quid postremo de ipsonumero, quando quidem Lucas a Domino usquead David quadraginta tres generationesenumerat97, Mattheus autem a David usque adDominum viginti octo vel viginti septem98 ? Certienim sacramenti gratia usque adtransmigrationem et ab ipsa item transmigrationeunus bis numeratur. Quaerendum igitur,quomodo duos patres potuerit habere Ioseph. Etmihi quidem in praesentia tres causae occurrunt,quarum aliquam evangelista secutus sit. Aut enimunus erat Ioseph naturalis pater, et alter eumadoptaverat. Aut more Iudeorum, cum sine filiisunus decessisset, uxorem eius propinquusaccipiens filium quem genuit propinquo mortuodeputavit99, ut cum ab altero alteri genitus esset,Ioseph convenienter duos patres habere

96 Cf. Matth. 1, 16.97 Cf. Luc. 3, 23-31.98 Cf. Matth. 1, 6-16.99 Cf. Deut 25, 5-6.

36

diceretur. Aut unus evangelista patrem eius a quogenitus est nominavit, alter vero vel avummaternum vel aliquem de cognatis maioribusposuit, cui propter consanguinitatis vinculum infilii loco Ioseph non absurde constitueretur, utinde iam usque ad David non eumdem quemMattheus generationum ordinem texeret. Inquibus causis illa videtur infirma quam secundoloco posuimus, quia cum quisque apud Iudaeosdefuncto fratre vel propinquo prolem de uxoreeius exsuscitat, illud quod nascitur nomendefuncti solet accipere100. Ergo aut adoptio solvitistam quaestionem aut origo maiorum aut aliquaalia causa, quae nobis in praesentia non occurrit.Quapropter tanta est eorum dementia qui faciledelabuntur ad evangelistarum aliquem demendacio criminandum quam causas quaerunt,cur diversa patrum nomina singulicommemoraverint, ut temere dicatur duas solasesse [311] causas quibus id recte fieri potuerit,cum tamen ad solvendam quaestionem vel unaminvenire sufficiat.

QUÆSTIO VI. Quid sibi velit quodseptuaginta septem personae secundumgenerationes quas Lucas secutus est inveniuntur,quaeri potest.101 Nam et huius numeri mentionemDominus fecit, cum eum Petrus de dimittendis

100 Id est, ut ejus filius dicatur, non ut hoc quod ille vocetur. Cf. Retract. 2,12.101 Luc. III, 23.

37

peccatis fratris interrogasset ; ait enim non solumsepties, sed septuagies septies essedimittendum102. Unde recte crediturcommemoratione huius numeri omnia peccataiussisse dimitti, quando quidem ipse, per quempeccata omnia dimissa sunt, septuagesima etseptima generatione, secundum evangelistaememorati testimonium, ad homines humanitervenire dignatus est. Convenientissime autem, cumsit etiam alia series generationum quam Mattheusexplicat103, hanc ille tenuit qui baptizato Dominogenerationes ipsas per septuaginta et septempersonas sursum versus enumerat. Nam et redituset tamquam ascensus ad Deum, cui postpeccatorum abolitionem reconciliamur,expressus, cum sursum versus per illasgenerationes ascenditur. Et utique per baptismumfit omnium remissio peccatorum104, quae illonumero significatur. Non enim in baptismoDomini105 ipsi Domino peccata dimissa sunt, sedipsa ibi remissio peccatorum omnium, quaemisericordia eius et potestate donata esthominibus, per illum baptismum Domini et perillum numerum generationum consecrata atquesignata est. Nec temere Dominus et frustraseptuagesima et septima generatione venit

102 Cf. Matth. 18, 21-22.103 Cf. Matth. 1, 1-17. – Luc. III, 23.104 Cf. Act 2, 38.105 Cf. Matth. 3, 13-17.

38

aboliturus omnia peccata, nisi quia in illo numeroaliquid latet, quod ad significationem pertineatomnium peccatorum. Hoc [312] autem inundenario et septenario considerandum est quinumeri per se multiplicati ad tantum perveniunt ;nam undecies septeni vel septies undeniseptuaginta et septem fiunt. Undecim autemtransgressionem denarii significant. Ac si indenario perfectio beatitudinis significatur, undeest etiam illud quod omnes conducti ad vineamdenario remunerantur106, quod fit cum septenariacreatura Trinitati Creatoris adiungitur,manifestum est quod transgressio denariipeccatum significat per superbiam plus aliquidhabere cupientis et integritatem perfectionemqueamittentis. Hoc autem septies propterea ducitur,ut motu hominis facta significetur illatransgressio107. Ternario enim numero incorporeapars hominis significatur, unde est quod ex totocorde et ex tota anima et ex tota mente diligereiubemur Deum108, quaternario vero corpus ;multis enim modis quadripartita invenitur naturacorporis. Ex his ergo coniunctis homo constansnon absurde septenario numero significatur.Motus autem in numeris non exprimitur, cumdicimus : unum, duo, tria, quattuor et cetera, sedcum dicimus : semel, bis, ter, quater. Quapropter,

106 Cf. Matth. 20, 9-10.107 Cf.Gen 2, 15-3, 24.108 Cf. Deut 6, 5; Matth. 22, 37.

39

ut dixi, non septem et undecim, sed septiesundecim significant transgressionem, quae motufacta est hominis peccantis, hoc est perfectionissuae stabilitatem transgredientis cupiditateamplius aliquid habendi109, ut tanto post perprophetam animae diceretur : Sperabas, si a mediscessisses, aliquid amplius te habituram. Ex quo initiosuperbiae omnia peccata silvescunt110, quae cumdimittuntur, septuagies septies ignoscendum esseadmonemur111, ut intellegamus nullum peccatumexcipi, quod penitenti et veniam deprecanti perEcclesiam, cuius personam Petrus gestat, nondimittatur. [313]

QUÆSTIO VII. Quod dicit Dominus Iudeisde eo qui habebat manum dexteram aridam :Interrogabo vos si licet sabbato bene facere an male,animam salvam facere an perdere ?112 Quaeritur, cumcorpus curaverit, quare sic interrogaverit : animamsalvam facere an perdere. Vel quod illa miraculapropter fidem faciebat, ubi salus est animae ; velquod ipsa sanatio manus dexterae salutem animaesignificabat, quae a bonis operibus cessans aridamquodammodo dexteram habere videbatur ; velanimam pro homine posuit, sicut dici solet : totanimae ibi fuerunt.

109 Cf. Gen 3, 1-7.110 Cf. Eccli 10, 14-15.111 Cf. Matth. 18, 22.112 Luc. VI, 9.

40

QUÆSTIO VIII. Quod Dominus dicit : Date etdabitur vobis, mensuram bonam et confertam etcoagitatam et superfluentem dabunt in sinum vestrum,113ex illa sententia accipi potest qua dicit alio loco :Ut et ipsi reci-piant vos in tabernacula aeterna114, utplebi praeceptum videatur quod dictum est : Dateet dabitur vobis, secundum quam sententiam dicitApostolus : Communicet qui catechizatur verbo ei qui secatechizat in omnibus bonis115. Non enim diceret :Dabunt in sinum vestrum, nisi quia per illorummerita, quibus vel calicem aquae frigidae innomine discipuli dederint, mercedem caelestemrecipere merebuntur116. [314]

QUÆSTIO IX. Quod Dominus dicit :Numquid potest caecus caecum ducere ? Nonne ambo infoveam cadunt ?117 fortasse hoc ideo subiunxerit, nesperarent a levitis se accepturos mensuram illamde qua dixit : Dabunt in sinum vestrum, quoniamipsis decimas dabant118, quos caecos dixit, quiaEvangelium non tenerent, ut illamremunerationem per discipulos Domini potiusplebs inciperet iam sperare, quos imitatores suosvolens ostendere addidit etiam : Non est discipulussuper magistrum.119113 Ibid. 38.114 Luc. 16, 9.115 Gal 6, 6.116 Cf. Matth. 10, 42.117 Luc. VI, 39.118 Cf. Num 18, 26.119 Ibid. 47-48.

41

QUÆSTIO X. Quod Dominus dicit : Omnis quivenit ad me et audit sermo-nes meos et facit eos, ostendamvobis cui similis est. Similis est homini aedificanti domum,qui fodit in altum et posuit fundamentum super petram ;120fodere dixit humilitate christiana terrena omniaexhaurire de corde suo, ne propter aliquid taleDeum colat ; in altum autem fodere donec adpetram perveniat, in tantum Christum gratis sequiet gratis eum colere, ut non solum non proptersuperflua, sed nec propter illa quae videntur huicvitae necessaria et quae sine culpa a quovis iustosumi et haberi possunt, tamen temporalia atqueterrena sunt, colendus putetur Deus. [315]

QUÆSTIO XI. De pueris sedentibus in foro etad invicem clamantibus converso ordine adproposita respondit. Nam quod ait : Lamentavimuset non plorastis, ad Iohannem pertinet, cuiusabstinentia a cibis et potu luctum penitentiaesignificabat ; quod autem ait : Cantavimus tibiis etnon saltastis, ad ipsum Dominum, qui utendo cumceteris cibo et potu laetitiam regni figurabat. Atilli nec humiliari cum Iohanne nec cum Christogaudere voluerunt, dicentes illum daemoniumhabere, istum voracem et ebriosum et amicumpublicanorum et peccatorum. Quod autemsubiungit : Et iustificata est sapientia ab omnibus filiissuis, ostendit filios sapientiae intellegere nec inabstinendo nec in manducando esse iustitiam, sedin aequanimitate tolerandi inopiam et temperantia120 Id. VII, 32.

42

per abundantiam non se corrumpendi atqueopportune sumendi vel non sumendi ea quorumnon usus sed concupiscentia reprehendenda est.Non enim interest omnino quid alimentorumsumas, ut succurras necessitati corporis,dummodo congruas in generibus alimentorum hiscum quibus tibi vivendum est. Neque quantumsumas multum interest, cum videamus aliorumstomachum citius satiari, et eos tamen illi ipsiparvo quo satiantur ardenter et intolerabiliter etomnino turpiter inhiare, alios autem plusculoquidem satiari, sed tolerabilius inopiam perpeti etvel ante ora positas epulas, si id in tempore autopus sit aut necesse sit, cum tranquillitate aspicereneque tangere. Magis ergo interest non quid velquantum alimentorum pro congruentia hominumatque personae suae et pro suae valitudinisnecessitate quis capiat, sed quanta facilitate etserenitate animi careat, cum his vel oportet [316]vel etiam necesse est carere, ut illud in animochristiani compleatur quod Apostolus dicit : Scioet minus habere, scio et abundare, in omnibus et inomnibus imbutus sum, et satiari et esurire, et abundare etpenuriam pati. Omnia possum in eo qui me confortat121 ;et illud : Neque si manducaverimus abundabimus, nequesi non manducaverimus, egebimus122 ; et illud : Non estenim regnum Dei esca et potus, sed iustitia et pax etgaudium, et quia solent homines multum gaudere121 Phil 4, 12-13.122 1 Cor 8, 8.

43

de carnalibus epulis addidit : in Spiritu Sancto123.Iustificatur ergo sapientia ab omnibus filiis suis, quiintellegunt utendis terrenis tempora opportunaesse debere, facilitatem vero carendi talibus etamorem fruendi aeternis non variari oportere pertempora sed perpetuo retineri.

QUÆSTIO XII. Quod Dominus dicit : Nemoautem lucernam accendens operit eam vase aut subtuslectum ponit, sed super candelabrum ponit, ut intrantesvideant lumen ;124 qui verbum Dei timore carnaliumincommodorum abscondit, ipsam carnem utiquepraeponit manifestationi veritatis, et eam quasicooperit verbum timendo praedicare. Eum itaquevasis et lecti nomine appellavit, sub quo lucernamponere ait, qui hoc facit.

QUÆSTIO XIII. Quod in regioneGerasenorum curavit Dominus eum in quo eratlegio daemoniorum,125 significatae sunt [317]Gentes, quae multis daemonibus serviebant ;quod sine vestimento erat, non habebat fidem ;quod in domo non habitabat, in conscientia suanon requiescebat ; quod in monumentis manebat,in mortuis operibus, hoc est peccatis,delectabatur. Quod autem compedibus ferreis etcatenis ligabatur, significat graves et duras legesGentium, quibus et in eorum republica peccatacohibentur. Quod etiam talibus vinculis disruptis

123 Rom 14, 17.124 Luc. VIII, 16.125 Ibid. 26-39.

44

agebatur a daemonio in heremum, significat quodetiam ipsis transgressis legibus ad ea sceleracupiditate ducebatur, quae iam vulgaremconsuetudinem excederent. Quod autem inporcos pascentes in montibus daemonia irepermissa sunt, significat immundos et superboshomines, quibus daemonia dominantur per cultusidolorum. Quod autem in stagnum praecipitatisunt, significat quod iam clarificata Ecclesia etliberato populo Gentium a dominationedaemoniorum in abditis agunt sacrilegos ritussuos qui Christo credere noluerunt126, caeca etprofunda curiositate submersi. Quod autempastores porcorum fugientes ista nuntiarunt,significat quosdam etiam primates impiorum,quamquam christianam legem fugiant, potentiamtamen eius per Gentes stupendo et mirandopraedicare. Quod Geraseni prodeunt videre quodfactum est, et inveniunt hominem vestitum etmente sana sedere ad pedes Iesu, et cognoscentesquid factum sit, rogant Iesum ut ab eis discederetmagno timore perculsi, significat multitudinemvetusta sua vita delectatam honorare quidem sednolle pati christianam legem, dum dicunt quodeam implere non possint, admirantes tamenfidelem populum a pristina perdita conversationesanatum. Quod ille cupit iam esse cum Christo etdicitur ei : Redi domum tuam, et enarra [318] quantatibi fecit Deus, ex illa Apostoli sententia recte potest126 Post Honorii leges contra idola datas anno 399. Cf. De Civ. Dei 18, 54.

45

intellegi, cum ait : Dissolvi et esse cum Christo multomagis optimum, manere in carne necessarium proptervos127, ut sic quisque intellegat post remissionempeccatorum redeumdum sibi esse in conscientiambonam, et serviendum Evangelio propter aliorumetiam salutem, ut deinde cum Christo requiescat,ne cum praepropere iam vult esse cum Christo,neglegat ministerium praedicationis, fraternaeredemptioni accommodatum.

QUÆSTIO XIV. De septuaginta duobusDiscipulis.128 Sicut viginti quattuor horis totus orbisperagitur atque lustratur, ita ministeriumillustrandi orbis per Evangelium Trinitatis inseptuaginta duobus discipulis intimatur ; viciesquater enim terni septuaginta duo faciunt. Quodautem binos mittit, sacra- mentum est caritatis,sive quia duo sunt caritatis praecepta129, sive quiaomnis caritas minus quam inter duos esse nonpotest.

QUÆSTIO XV. Si quod lumen est in te tenebraesunt, ipsae tenebrae quantae ?130 ; lumen dixit bonamintentionem mentis qua operamur, tenebrasautem ipsa opera appellat, sive quia ignoratur abaliis quo animo illa faciamus, sive quia eorumexitum etiam ipsi nescimus, id est quomodoexeant atque proveniant eis quibus nos ea bono

127 Phil 1, 23-24.128 Lux. X, 1.129 Cf. Matth. 22, 39.130 Id. XX, 35, et Matth. 6, 23.

46

animo impendimus. Plerumque enim beneficiisnostris male utendo corrumpuntur, quibus nos eamisericorditer benivola intentione praestamus.[319]

QUÆSTIO XVI. Nunc vos, Pharisei, quod deforisest calicis et catini mundatis.131 Hinc et deinceps quoddicit in Phariseos et Legis doctores132 hoc estquod superius dixit : Obfirmaverat faciem inIerusalem133, ut eis aperte diceret vitia et peccataeorum.

QUÆSTIO XVII. Ideo dicitur Spiritus Sanctusdigitus Dei134, propter partitionem donorum quaein eo dantur unicuique propria sive hominum siveangelorum. In nullis enim membris nostris magisapparet partitio quam in digitis.

QUÆSTIO XVIII. Ieiunium aut in tribulationeest135 aut in gaudio : in tribulatione adpropitiandum Deum pro peccatis, in gaudio vero,cum tanto minus delectant carnalia, quantospiritalium maior sagina est. Cum ergo Dominusinterrogatus esset, cur discipuli eius nonieiunarent, de utroque ieiunio respondit. Namquead illud quod in tribulatione ieiunari solet pertinetquod ait sponsi filios tunc ieiunaturos, cum ab eisablatus fuerit sponsus ; tunc enim desolabuntur, et in

131 Luc. XI, 39.132 Cf. Luc. 11, 37-54.133 Luc. 9, 51.134 Id. XI, 20, et Cf. Matth. 12, 28.135 Luc. V, 33-38.

47

merore ac luctu erunt, donec eis per SpiritumSanctum gaudia consolatoria retribuantur. Quodono percepto etiam ieiunii alterum genus, quodfit per laetitiam, iam renovati in vitam spiritalemconvenientissime celebrabunt. Quod antequamaccipiant, dicit eos tamquam vetera [320]vestimenta, quibus inconvenienter novus pannusassuitur, id est aliqua particula doctrinae, quae adnovae vitae temperantiam pertinet ; quia si hocfiat, et ipsa doctrina quodammodo scinditur,cuius particula quae ad ieiunium ciborum valetinopportune traditur, cum illa doceat generaleieiunium non a concupiscentia ciborum tantum,sed ab omni laetitia temporalium delectationum.Cuius quasi pannum, id est partem aliquam quaead cibos pertinet, dicit non oportere hominibusadhuc veteri consuetudini deditis impertiri, quia etillinc quasi conscissio videtur fieri, et ipsi vetustatinon convenit. Dicit etiam similes eos esseveteribus utribus, quos vino novo, id estspiritalibus praeceptis, facilius disrumpi quam idposse continere dicit. Erant autem iam utres novi,cum post ascensum Domini desiderioconsolationis eius orando et sperandoinnovabantur. Tunc enim acceperunt SpiritumSanctum, quo impleti, cum omnium qui dediversis Gentibus aderant linguis loquerentur,dicti sunt musto pleni136. Novum enim vinum iamnovis utribus venerat.136 Cf. Act 2, 1-13.

48

QUÆSTIO XIX. Homo quidam descendebat abIerusalem in Iericho, ipse Adam intellegitur in generehumano ; Ierusalem civitas pacis illa caelestis137, acuius beatitudine lapsus est ; Iericho lunainterpretatur et significat mortalitatem nostrampropter quod nascitur, crescit, senescit et occidit ;latrones diabolus et angeli eius, qui eum spoliaveruntimmortalitate et plagis impositis,138 peccata suadendoreliquerunt semivivum, quia ex parte qua potestintellegere et cognoscere Deum vivus est, homo,ex parte qua peccatis contabescit et premitur,[321] mortuus est, et ideo semivivus dicitur139.Sacerdos autem et levita qui eo viso praeterieruntsacerdotium et ministerium Veteris Testamentisignificant, quod non poterat prodesse adsalutem. Samaritanus custos interpretatur, et ideoipse Dominus significatur hoc nomine. Alligatiovulnerum est cohibitio peccatorum ; oleumconsolatio spei bonae propter indulgentiamdatam ad reconciliationem pacis ; vinumexhortatio ad operandum ferventissimo spiritu.Iumentum eius est caro in qua ad nos veniredignatus est. Imponi iumento est in ipsamincarnationem Christi credere. Stabulum estEcclesia, ubi reficiuntur viatores deperegrinatione in aeternam patriam redeuntes.Altera dies est post resurrectionem Domini. Duo

137 Cf. Hebr 12, 22.138 Luc. X, 30-37.139 Cf. Gen 3.

49

denarii sunt vel duo praecepta caritatis, quam perSpiritum Sanctum acceperunt Apostoli adevangelizandum ceteris,140 vel promissio vitaepraesentis et futurae, secundum enim duaspromissiones dictum est : Accipiet in hoc saeculosepties tantum, et in saeculo futuro vitam aeternamconsequetur141. Stabularius ergo est Apostolus.142Quod supererogat aut illud consilium est quodait : De virginibus autem praeceptum Domini non habeo,consilium autem do143, aut quod etiam manibus suisoperatus est144, ne infirmorum aliquem in novitateEvangelii gravaret145, cum ei liceret pasci exEvangelio146.

QUÆSTIO XX. Quod Martha excepit illum indomum suam, significat Ecclesiam quae nunc est,excipientem Dominum in cor suum. Maria sororeius, quae sedebat ad pedes Domini et audiebat verbumeius,147 significat [322] eamdem Ecclesiam, sed infuturo saeculo, ubi cessans ab opereministerioque indigentiae sola sapientiaperfruetur. Martha ergo occupata est circamultum ministerium, quia nunc talibus operibusexercetur Ecclesia. Quod autem queritur quod se140 Matth. XXII, 37.141 Luc. 18, 30; Matth. 19, 29.142 Marc. X, 30.143 1 Cor 7, 25.144 Cf. 1 Cor 4, 12.145 Cf. 2 Thess 3, 8-9.146 Cf. 1 Cor 9, 14.147 Luc. X, 38-42.

50

soror eius non adiuvet, occasio datur sententiaeDomini qua ostendit istam Ecclesiam sollicitamesse et turbari circa plurima, cum sit unumnecessarium, ad quod per ministerii huius meritapervenitur. Mariam vero dicit optimam partemelegisse, quae non auferetur ab ea ; et ideointellegitur optima, quia et per hanc ad illamtenditur et non auferetur ; illa vero ministerii,quamvis sit bona, tamen auferetur, quandoindigentia cui ministratur transierit.

QUÆSTIO XXI. Amicus ad quem veniturmedia nocte, ut accommodet tres panes,148 utiquead similitudinem ponitur, secundum quam quisDeum rogat in media tribulatione constitutus, utei tribuat intellegentiam Trinitatis, qua praesentisvitae consoletur labores. Sed comparatio est aminore. Si enim amicus homo surgit de lecto etdat, non amicitia sed taedio compulsus, quantomagis dat Deus, qui sine taedio largissime donatquod petitur, sed ad hoc se peti vult, ut capacesdonorum eius fiant qui petunt. In tribus autempanibus etiam illud significatur, unius essesubstantiae Trinitatem. Amicus autem quem dicitille qui petit venisse de via, et non se habere quodponat ante illum, intellegitur hominis appetitus,qui debet obtemperare rationi. Serviebat autemconsuetudini temporali, quam viam vocat propteromnia per tempus transeuntia. Converso autemhomine ad Deum, etiam ille appetitus a [323]148 Luc. XI, 5-8.

51

consuetudine revocatur ; sed si non consolaturinterius gaudium de doctrina spiritali, quaCreatoris Trinitas praedicatur, magnae angustiaesunt in homine, quem premit aerumna mortalis,cum ab his quae foris delectant praecipiturabstinentia, et intus non est refectio de laetitiadoctrinae salutaris. Et ipsa angustia est medianox, qua cogitur vehementer instare petendo utaccipiat tres panes. Quod autem ei dicitur de intusiam ostium clausum esse, puerosque eius cum eoesse in cubili, significat tempus famis verbi, cumintellegentia clauditur, et illi qui evangelicamsapientiam tamquam panem erogantes, per orbemterrae praedicaverunt, pueri patris familias iamsunt in secreta quiete cum Domino ; et tamenorando efficitur ut accipiat desiderans intellectumab ipso Deo, etiamsi homo desit per quemsapientia praedicetur.

QUÆSTIO XXII. De pane et pisce et ovo,149quibus contraria posuit lapidem, serpentem etscorpionem, intellegitur panis caritas proptermaiorem appetitum et tam necessarium, ut sineilla cetera nihil sint, sicut sine pane mensa inops ;cui contraria est cordis duritia, quam lapidicomparavit. Piscis autem intellegitur fidesinvisibilium, vel propter aquam baptismi vel quiade invisibilibus locis capitur ; quod etiam fideshuius mundi fluctibus circumlatrata non frangitur,recte pisci comparatur ; cui contrarium posuit149 Luc. XI, 12.

52

serpentem propter venena fallaciae, quae etiamprimo homini male suadendo praeseminavit150. Inovo intellegitur spes ; ovum enim nondum estfetus perfectus, sed fovendo speratur ; cuicontrarium posuit scorpionem, cuius aculeusvenenatus retro timendus est : sicut spei [324]contrarium est retro respicere, cum spesfuturorum in ea quae ante sunt se extendat151.

QUÆSTIO XXIII. De eo quod dicit Dominusscribis vel doctoribus Iudeorum : Tulistis clavemscientiae ; ipsi non introistis, et eos qui intrabantprohibuistis,152 quod in Scriptura Dei humilitatemChristi nec ipsi intellegere nec ab aliis intellegivolebant.

QUÆSTIO XXIV. Quod Dominus dicitdiscipulis : Anima plus est quam esca, et corpus quamvestimentum153 : Et utique, si hoc tibi dedit quodplus est, quanto magis dabit quod minus est ?

QUÆSTIO XXV. Quod Dominus dicit : Sintlumbi vestri accincti,154 propter continentiam abamore rerum saecularium ; lucernae ardentes, hocipsum ut vero fine et recta intentione faciatis.

QUÆSTIO XXVI. Quod Dominus dixitPetro : Quis putas est fidelis dispensator et prudens,quem constituit Dominus super familiam suam, ut det

150 Cf. Gen 3.151 Cf. Phil 3, 13; 1 Cor 13, 13.152 Luc. XI, 52.153 Id. XII, 23.154 Ibid. 35.

53

illis in tempore tritici mensuram ?155 mensuram dicitpropter modum capacitatis quorumqueaudientium. [325]

QUÆSTIO XXVII. Quod Dominus dixit :Cum videritis nubem orientem ab occasu,156 carnemsuam a morte resurgentem significat ; ex illo enimomnibus terris imber evangelicae praedicationisinfusus est ; austrum flantem157 ante aestustribulationes leviores ante iudicium.

QUÆSTIO XXVIII. Quod Dominus dixit : Sienim quod minimum est non potestis,158 cum deaugenda corporis statura diceret : minimum esthoc, scilicet Deo corpora operari.

QUÆSTIO XXIX. I. Cum diceret discipulisnon debere haberi sollicitudinem de cibis, ait : Etnolite in sublime extolli.159 Primo enim haec adnecessitatem implendam homo quaerit ; cumautem haec abundaverint, incipit et superbire detalibus. Tale est hoc ac si vulneratus quis iactet,quia habeat multa emplastra in domo, cum hoc illibonum esset, ut vulnera non haberet et ne unoquidem indigeret emplastro.

155 Ibid. 42.156 Luc. XII, 54.157 Ibid. 55.158 Ibid. 20.159 Ibid. 29.

54

II. Congruenter160 hydropicum animali quodcecidit in puteumcomparavit,161 humore enimlaborabat, sicut illam mulierem quam decem etocto annis alligatam dixerat,162 et ab eademalligatione solvebat, [326] comparavit iumentoquod solvitur, ut ad aquam ducatur. Hydropemautem recte comparamus diviti avaro, sicut enimille quanto magis abundat humore inordinato,tanto amplius sitit, sic iste quanto est copiosiordivitiis quibus non bene utitur, tanto ardentiustalia concupiscit, illam vero ita morbo incurvam,ut se erigere non possit, animae terrenisopinionibus debilitatae atque oppressae, ita utdivina cogitare non valeat.

QUÆSTIO XXX. Quod de civitate adducitinvitatos ad cenam,163 de ipsa gente Iudeorum quicrediderunt significat, debiles peccatis nonhabentes superbiam quasi iustitiae, quae mendaxprimates eorum a gratia prohibebat. Quod autemde sepibus et viis alios adduci iussit, cum adhuclocus esset, Gentes significat propter diversas viassectarum et spinas peccatorum.

QUÆSTIO XXXI. Sumptus ad turremaedificandam vires ad discipulatum Christiobtinendum et decem milia praeliaturi cum rege,160 De reliqua parte hujus quaestionis nihil habet ipsius titulus in Elenchosupra. Extat tamen etiam aput Aeugypium, cum titulo auctiore his verbis,et de hydropico vel de muliere curvata.161 Luc. XXIV, 5.162 Id. XIII, 11.163 Luc. XIV, 21.

55

qui habet viginti milia,164 simplicitatem christianidimicaturi cum duplicitate diaboli, hoc est cumdolis et fallaciis eius, in affectu constituitrenuntiantis omnibus quae sunt eius, ita enimconcludit : Sic ergo omnis ex vobis qui non renuntiatomnibus quae sunt eius, non potest meus esse discipulus.Inter quae omnia etiam ipsa temporalis vitaintellegatur necesse est, quam oportet sicpossidere ad tempus, ut non te impediat abaeterna qui eam fuerit minatus auferre. Sicutautem [327] de turri non perfecta per opprobriumdeterruit dicentium : Quia hic homo coepit aedificare etnon potuit consummare, sic in rege cum quodimicandum est ipsam pacem accusavit, cum ait :Adhuc illo longe agente legationem mittens rogat ea quaepacis sunt, significans etiam minas imminentium adiabolo tentationum non sustinere homines quinon renuntiant omnibus quae possident, et pacemcum eo facere consentiendo illi ad committendapeccata. Turrem quippe aedificare et contraregem illum dimicare, esse discipulum Christi est ;habere autem sumptus ad perficiendam turrem ethabere fortia decem milia contra viginti miliaregis, renuntiare est omnibus quae sunt eius.

QUÆSTIO XXXII. Salem infatuatumapostatam : Ovem perditam165 : omnes peccatoresdixit qui per penitentiam reconciliantur Deo ;quam humeris suis portat, quia humiliando se164 Ibid. 28-33.165 Luc. XIV, 34, 35, et XV, 4-10.

56

tales erexit. Ideo autem illas nonaginta novemdixit quas reliquit in deserto, quia superbossignificant, tamquam solitudinem gerentes inanimo, dum solos se videri volunt, quibus adperfectionem unitas deest. Cum enim quisque avera unitate divellitur, superbia divellitur ; suaequippe potestatis esse cupiens non sequiturunum, quod Deus est. Ideoque et in nonagintanovem ovibus et in novem dragmis ponit eorumsignificationem, qui de se praesumentespeccatoribus ad salutem redeuntibus sepraeponunt. Unum enim deest et ad novem utdecem sint, et ad nonaginta novem ut centumsint, et si per ceteros numeros hoc consideres.Nam et nongentis nonaginta novem unum deestut mille sint, et ad novem milia [328] nongentosnonaginta novem unum deest ut decem milia sint.Variari ergo per brevitatem et magnitudinemnumeri possunt quibus unum deest utperficiantur, ipsum vero unum sine varietate in semanens cum accesserit perficit, cui deputatomnes per penitentiam reconciliatos, quaehumilitate obtinetur.

QUÆSTIO XXXIII. I. Homo habens duosfilios,166 Deus habens duos populos intellegitur,tamquam stirpes duas generis humani, unameorum qui permanserunt in unius Dei cultu,alteram eorum qui usque ad colenda idoladeseruerunt Deum. Ab ipso autem exordio166 Luc. XV, 11-32.

57

creaturae mortalium consideratio debet intendi.Maior ergo filius ad cultum unius Dei pertinet ;minorem in regionem longinquam profectumesse dicit. Petiit enim ut sibi pars substantiae quaeeum tangeret daretur a patre, tamquam animapotestate sua delectata id quod illi est vivere,intellegere, meminisse, ingenio alacri excellere.Omnia ista divina sunt munera, quae inpotestatem accipiens per liberum arbitrium, quiadivisit pater filiis substantiam, minor filius inregionem longinquam profectus est, male utendonaturalibus bonis eo ipso quod patrem deseruitcupiditate fruendi creatura relicto ipso Creatore167.

II. Quod non post multos dies dixit factum,ut congregatis omnibus peregre proficisceretur inregionem longinquam, quia non multo postinstitutionem humani generis placuit animae perliberum arbitrium ferre secum quamdam velutpotentiam naturae suae et deserere eum a quocondita est praefidens viribus suis168, quas virestanto consumit citius, quanto eum deserit a quodatae sunt. Itaque [329] hanc vitam prodigamvocat, amantem fundere atque spatiari pompisexterioribus intus inanescentem, cum ea quisquesequitur quae ab illa procedunt, et relinquit eumqui sibi est interior. Regio itaque longinquaoblivio Dei est. Fames autem in illa regione estindigentia verbi veritatis ; unus civium regionis167 Cf. Rom 1, 25.168 Cf. Gen 3, 1-7.

58

illius aliquis aerius princeps ad militiam diabolipertinens ; villa eius modus potestatis eius ; porciimmundi spiritus qui sub ipso essent ; siliquaequibus porcos pascebat saeculares doctrinae sterilivanitate resonantes, de quibus laudes idolorumfabularumque ad deos Gentium pertinentiumvario sermone atque carminibus percrepant,quibus daemonia delectantur. Unde cum istesaturari cupiebat, aliquid solidum et rectum, quodad beatam vitam pertineret, invenire volebat intalibus et non poterat. Hoc est enim quod ait : Etnemo illi dabat.

III. In se autem reversus, iam scilicet ab eis quaeforinsecus frustra illiciunt et seducunt inconscientiae interiora reducem faciensintentionem suam, dixit : Quanti mercenarii patrismei abundant panibus ! Unde hoc scire poterat inquo tanta erat oblivio Dei, sicut in omnibusidololatris fuit, nisi quia ista recogitatio iamresipiscentis est, cum Evangelium praedicaretur ?Iam enim poterat talis animadvertere multospraedicare veritatem, inter quos quidam essentnon ipsius amore veritatis ducti, sed cupiditatecomparandorum saecularium commodorum, dequibus dicebat Apostolus esse quosdam quiEvangelium adnuntiarent non caste169,existimantes quaestum esse pietatem170. Non enimaliud adnuntiabant sicut heretici, sed hoc quod169 Cf. Phil 1, 17.170 Cf. 1 Tim 6, 5.

59

apostolus Paulus, non eo tamen animo quoapostolus Paulus, unde mercenarii recteappellantur, in eadem quidem domo eumdem[330] panem verbi tractantes, non tamen inaeternam hereditatem vocati, sed temporalimercede conducti. De talibus dictum est : Amen,dico vobis, perceperunt mercedem suam171. Ego ergo,inquit, hic fame pereo. Deinde ait : Surgam, quiaiacebat, et ibo, quia longe abierat, ad patrem meum,172quia sub principe porcorum erat. Cetera verbasunt penitentiam meditantis in confessionepeccati, nondum tamen agentis. Non enim iamdicit patri, sed dicturum se esse promittit cumvenerit. Intellegas igitur hoc nunc accipiendumesse venire ad patrem, in Ecclesia constitui perfidem, ubi iam possit esse peccatorum legitima etfructuosa confessio. Quid ergo patri dicturum seesse dicit ? Pater, peccavi in caelum et coram te, et iamnon sum dignus vocari filius tuus ; fac me sicut unum demercenariis tuis.173 Utrum hoc est peccavi in caelumquod est coram te, ut caelum appellaverit ipsamsummitatem Patris, unde est etiam illud inpsalmo : A summo caelo egressio eius174, cum ab ipsoPatre vellet intellegi, an potius peccavi in caelumcoram sanctis animis, in quibus est sedes Dei,

171 Matth. 6, 2.172 Luc. XV, 17-18.173 Ibidf. 18, 19.174 Ps 18, 7.

60

coram te autem in ipso penetrali interioreconscientiae ?

IV. Et surgens venit ad patrem suum. Cum autemadhuc longe esset,175 antequam intellegeret Deum, sedtamen cum iam pie quaereret, vidit illum pateripsius. Impios enim et superbos convenienter nonvidere dicitur, tamquam ante oculos non habere ;ante oculos enim haberi nonnisi qui diligunturdici solent. Et misericordia motus est, et accurrens ceciditsuper collum eius. Non enim Pater unigenitumFilium deseruit, in quo usque ad nostramlonginquam etiam peregrinationem cucurrit [331]atque descendit, quia Deus erat in Christomundum reconcilians sibi176, et ipse Dominus ait :Pater in me manens ipse facit opera sua177. Quid estautem cadere super collum eius, nisi inclinare ethumiliare in amplexum eius brachium suum ? Etbrachium Domini cui revelatum est ?178, quod estutique Dominus noster Iesus Christus. Etosculatus est illum. Consolari verbo gratiae Dei adspem indulgentiae peccatorum hoc est post longaitinera remeantem a patre mereri osculumcaritatis. Et incipit iam peccata constitutus inEcclesia confiteri ; nec dicit omnia quae dicturumse esse promiserat, sed usque ad illud : Non sumdignus vocari filius tuus. Hoc enim vult fieri per

175 Luc. XV, 20.176 Cf. 2 Cor 5, 19.177 Io 14, 10.178 Is 53, 1.

61

gratiam, quo se indignum esse per merita fatetur.Non addit quod in illa meditatione dixerat : Facme sicut unum de mercenariis tuis. Cum enim panemnon haberet, vel mercenarius esse cupiebat, quodpost osculum patris generosissime iamdedignatur.

V. Stola prima est dignitas quam perdiditAdam ; servi qui eam proferunt reconciliationispraedicatores ; anulus in manu pignus SpiritusSancti179 propter gratiae partitionem, quae digitobene significatur ; calciamenta in pedespraeparatio evangelizandi ad non tangendaterrena ; vitulus saginatus ipse idem Dominus, sedsecundum carnem satiatus opprobriis. Quodautem imperat ut adducant eum, quid aliud nisi utpraedicent eum et adnuntiando venire faciant inexhausta fame viscera filii esurientis ? Nam etiamut occidant eum iubet hoc est ut mortem eiusinsinuent ; tunc enim cuique occiditur, cum creditoccisum. Et epulemur, inquit. Hoc ad laetitiamvalet propter illa quae consequenter dicit : Quiahic filius meus mortuus erat et revixit, perierat et inventusest.180 Et istae epulae atque festivitas nunccelebrantur, per [332] orbem terrarum Ecclesiadilatata atque diffusa. Vitulus enim ille in corporeet sanguine Dominico et offertur Patri et pascittotam domum.

179 Cf. 2 Cor 5, 5.180 Lux. XV, 24, 25.

62

VI. Cum interea maior filius, populus Israelsecundum carnem, non quidem profectus inlonginquam regionem, sed tamen in domo nonest, in agro autem est, id est in ipsa hereditariaopulentia Legis et Prophetarum terrena potiusoperatur et in quibuscumque Israelitisconsideratioribus. Nam multi tales inventi sunt ineis et saepe inveniuntur. Veniens de agro domuipropinquare coepit, id est labore servilis operisimprobato ex isdem Scripturis Ecclesiaelibertatem consideravit. Audit simphoniam etchorum, scilicet Spiritu plenos vocibus consonisEvangelium praedicare181, quibus dictum est :Obsecro vos, fratres, ut id ipsum dicatis omnes182, etconcorditer conversantium animam et corunum183 in laudes Dei. Vocat unum de servis etinterrogat quae illa sint, sumit utique ad legendumaliquem Prophetarum et in eo quaerensquodammodo interrogat, unde ista festa inEcclesia celebrentur, in qua se esse non videt.Respondet ei servus patris propheta : Frater tuusvenit et occidit pater tuus vitulum saginatum, quia salvumillum recepit ;184 in extremis enim terrae fuit fratertuus. Sed inde maior exultatio cantantiumDomino canticum novum, quia laus eius ab

181 Cf. Act 2, 4.182 1 Cor 1, 10.183 Cf. Act 4, 32.184 Luc. XV, 17.

63

extremis terrae185. Et propter eum qui absens eratoccisus est vir in plaga positus et sciens ferreimbecillitatem186, quia quibus non est narratum deeo viderunt, et qui non audierunt intellexerunt187.

VII. Sed indignatur etiam nunc, et adhuc nonvult introire. Cum ergo plenitudo Gentiumintraverit, [333] egredietur opportuno temporepater eius, ut etiam omnis Israel salvus fiat, cui exparte caecitas facta est velut absenti in agro,donec plenitudo filii minoris longe in idololatriaGentium constituti redux ad manducandumvitulum intraret188. Erit enim quandoque apertavocatio Iudeorum in salutem Evangelii. Quammanifestationem vocationis tamquam egressumpatris appellat ad rogandum maiorem filium.

VIII. Deinde quae respondet idem maiorfilius duas quaestiones habent : quomodoaccipiatur ille populus numquam mandatum Deipraeterisse, et quem dicat haedum quemnumquam accepit, ut cum amicis suis epularetur.Sed de mandato non praetergresso facile illudoccurrit, neque de omni mandato dictum esse,sed de uno maxime necessario, quo nullum aliumDeum praeter unum Creatorem omnium colereiussus est189 ; neque iste filius in omnibus

185 Cf. Isa 42, 10.186 Cf. Isa 53, 3.187 Isa 52, 15.188 Cf. Rom 11, 25.189 Cf. Ex 20, 3.

64

Israelitis, sed in his intellegitur habere personam,qui numquam ab uno Deo ad simulacra conversisunt. Quamquam enim tamquam in agro positusiste filius terrena desideraret, ab uno tamen Deoista desiderabat bona, quamvis communia cumpecoribus ; unde in Psalmo ex personaSynagogae, quod interpretatur Asaph,convenienter accipitur dictum : Quasi pecus factussum ad te, et ego semper tecum190. Quod etiam patrisipsius testimonio comprobatur cum dicit : Tumecum es semper ;191 non enim quasi mentientemredarguit, sed secum perseverantiam eiusapprobans ad perfruitionem potioris atqueiocundioris exultationis invitat.

IX. Quis est ergo haedus quem numquamaccepit ad epulandum ? Peccator profecto haedinomine significari solet192. Sed absit utantichristum intellegam ; non enim exituminvenio huius sententiae. Multum enim absurdum[334] est eum, cui dicitur : Tu mecum es semper, hoca patre optasse, ut antichristo crederet. Nequeomnino in eis Iudeorum qui antichristo crediturisunt istum filium fas est intellegi. Quomodoautem epularetur ex illo haedo, si ipse essetantichristus, qui non ei crederet ? Aut si hoc estepulari ex haedi occisione, quod est de antichristiperditione laetari, quomodo dicit filius quem

190 Ps 72, 23.191 Luc. X, 1.192 Cf. Matth. 25, 32-33.

65

recepit Pater hoc sibi non fuisse concessum, cumomnes filii Dei de illius adversarii damnationelaetaturi sint ? Nimirum ergo quod in reobscurissima sine praeiudicio diligentiorisinquisitionis dixerim ipsum Dominum sibinegatum ad epulandum conqueritur, dum eumpeccatorem putat. Cum enim haedus est illiGenti, id est cum eum sabbati violatorem193 etprofanatorem Legis194 existimat, iocundari epuliseius non meruit, ut quod ait : Numquam dedisti mihihaedum, ut cum amicis meis epularer,195 tale sit ac sidiceret : Eum qui mihi haedus videbaturnumquam mihi dedisti ad epulandum, eo ipsomihi illum ipsum non concedens, quo mihihaedus videbatur. Quod autem dicit cum amicismeis aut ex persona principum cum plebeintellegitur, aut ex persona populi Ierosolimitanicum ceteris populis Iuda. Meretrices autem cumquibus dissipasse substantiam suam filius iunioraccusatus est, recte intelleguntur superstitionesrelicto uno connubio legitimo verbi Dei cumturba daemoniorum cupiditate turpissimafornicari.

X. Quid deinde sibi vult quod, cum paterdiceret : Tu mecum es semper,196 quod iam tractatumest, addidit : et omnia mea tua sunt ? Qua in re

193 Cf. Matth. 12, 1-13.194 Cf. Matth. 5, 17.195 Luc. XV, 29.196 Ibid. 30.

66

primo cavendum est, ne intellegas ita dictumomnia mea tua sunt, quasi non sint et fratris auttamquam terrena hereditate patiaris angustias,quomodo possint esse omnia maioris, si habet ibietiam iunior partem suam. Sic enim a perfectis[335] et perpurgatis ac iam immortalibus filiishabentur omnia, ut sint et omnium singula etomnia singulorum. Ut enim cupiditas nihil sineangustia, ita nihil cum angustia caritas tenet. Sedquomodo omnia ? Num et Angelos, ait aliquis, etvirtutes sublimes ac potestates atque universacaelestia Dei ministeria Deus in possessionem talifilio subiecisse putandus est ? Si possessionem sicaccipias, ut eius possessor ipse sit dominus, nonutique omnia. Non enim domini erunt, sedconsortes potius Angelorum, de quibus dictumest : Erunt aequales Angelis Dei197. Sin veropossessio sic intellegitur, quomodo recte dicimuspossidere animas veritatem, non invenio cur nonvere ac proprie possimus accipere omnia quaedicta sunt omnia ; non enim illud ita loquimur, utdominas veritatis dicamus animas, quam ab eisdicimus possideri. Aut si nomine possessionis abhoc sensu impedimur, id quoque auferatur. Nonenim ait pater : Omnia in possessionem tibi dabo,sive : Omnia mea possides vel possidebis, sed :Omnia mea tua sunt. Nec tamen ita sunt eius utipsius Dei. Quod enim est in nostra pecunia, 198

197 Matth. 22, 30.198 Forte possessione.

67

potest familiae nostrae vel alimentum esse velornamentum vel aliquid huiusmodi. Et certe cumipsum patrem recte ille posset suum dicere, nonvideo quae ipsius recte sua vocare non possit,diversis dumtaxat modis. Cum enim beatitatemillam obtinuerimus, nostra erunt ad vivendumsuperiora, nostra erunt ad convivendum aequalia,nostra erunt ad dominandum inferiora.Congaudeat igitur securissimus maior frater, quiafrater iunior mortuus erat et revixit, perierat et inventusest.199 [336]

QUÆSTIO XXXIV. In villico quem Dominuseiciebat de vilicatu,200 et laudavit eum quod in futurumsibi prospexerit, non omnia debemus ad imitandumsumere. Non enim aut Domino nostro faciendaest in aliquo fraus ut de ipsa fraude elemosinasfaciamus, aut eos a quibus recipi volumus in tabernaculaaeterna tamquam debitores Dei et Domini nostrifas est intellegi, cum iusti et sancti significenturhoc loco, qui eos introducant in tabernaculaaeterna qui necessitatibus suis terrena bonacommunicaverint ; de quibus etiam dicit, quod siquis alicui eorum calicem aquae frigidae dederittantum in nomine discipuli, non perdetmercedem suam201. Sed etiam e contrario dicunturistae similitudines, ut intellegamus : si laudaripotuit ille a Domino qui fraudem faciebat, quanto

199 Luc. XV, 32.200 Luc. XVI, 1-9.201 Cf. Matth. 10, 42.

68

amplius placeant Domino Deo qui secundum eiuspraeceptum illa opera faciunt, sicut etiam deiudice iniquitatis qui interpellabatur a vidua202comparationem duxit ad iudicem Deum, cui nullaex parte iudex iniquus conferendus est. Quodautem de centum cadis olei quinquaginta scribifecit a debitore, et de centum choris triticioctoginta, ad nihil aliud valere arbitror, nisi ut eaquae similiter atque in levitas Iudei quisqueoperatur in Christi Ecclesiam, abundet iustitiaeius super Scribarum et Phariseorum203, ut cum illidecimas darent204, iste dimidias det, sicut non defructibus sed de ipsis bonis suis fecit Zaccheus205,aut certe duplicet decimam, ut duas decimasdando superet impendia Iudeorum. Mammonavero iniquitatis ob hoc a Domino appellata est istapecunia, quam possidemus ad tempus, quiamammona divitiae [337] interpretantur, nec suntistae divitiae nisi iniquis, qui in eis constituuntspem atque copiam beatitudinis suae ; a iustisvero cum haec possidentur, est quidem istapecunia, sed non sunt illis divitiae nisi caelestes etspiritales, quibus indigentiam suam spiritalitersupplentes exclusa egestate miseriae, beatitudiniscopia ditantur.

202 Cf. Luc. 18, 2-8.203 Cf. Matth. 5, 20.204 Cf. Num 18, 21.205 Cf. Luc. 19, 8.

69

QUÆSTIO XXXV. Quod dicit : Si in alienofideles non fuistis,206 alienas appellat terrenasfacultates, quia nemo eas secum moriens aufert207.Hoc est quod dicit David : Ne timueris cum divesfactus fuerit homo, et cum multiplicata fuerit gloria domuseius, quoniam non cum morietur accipiet omnia, nequesimul descendet cum eo gloria eius208.

QUÆSTIO XXXVI. Quod ait : Aut unum odietet alterum diliget, aut uni adherebit et alterumcontemnet,209 non sine consideratione distinguendasunt ; non enim passim aut quasi temere dictasunt. Nemo enim interrogatus utrum diligatdiabolum respondet se diligere sed potius odisse ;Deum autem se diligere omnes fere proclamant.Ergo aut unum odiet et alterum diliget, ut fieridebet, odiet scilicet diabolum, diliget Deum.Quod vero adiunxit : Aut alteri adhaerebit et alterumcontemnet : adhaerebit scilicet diabolo, cum quasieius praemia temporalia sectatur, contemnet autemDeum. Non dixit : odiet, sed contemnet, sicut solentminas eius postponere cupiditatibus suis, qui debonitate eius ad impunitatem sibi blandiuntur.Quibus [338] per Salomonem dicitur : Fili, neadicias peccatum super peccatum et dicas : Miseratio Deimagna est2