Augustinus Hipponensis¨que/Oeuvres... · 2018. 3. 19. · Caecilianum episcopum Ecclesiae Carthaginiensis absolvit. Is cum de Baptismo ageret, ita locutus est : "Hanc igitur principalem

Augustinus Hipponensis

CONTRA JULIANUM

SANCTI AURELII AUGUSTINIHIPPONENSIS EPISCOPI

OPERA OMNIAMULTIS SERMONIBUS INEDITIS AUCTA ET

LOCUPLETATA EXTRACTA E COLLECTIONE

SS ECCLESIAElig PATRUM ACCURANTIBUS

D A B CAILLAUCANONICO HONORARIO CENOMANENSI ET

CADURCENSIPLURIBUSQUE CLERI GALLICANI PRESBYTERIS

OPUS REGI DICATUMTOMUS TRIGESIMUS QUINTUS

pp 85-460CONTRA JULIANUM LIBRI SEX

PARISIISAPUD PARENT-DESBARRES EDITOREM

SANCTAElig SEDIS ORDINUM INSIGNIBUS DECORATUMVIA VULGO DICTA DE SEINE 48

MDCCCXL

EPISTOLA 207

Scripta ca a 421-422

Aug Claudio episcopo transmittens ipsi libros contraIulianum exaratos

BEATISSIMO FRATRI ET COEPISCOPO CLAUDIOAUGUSTINUS IN DOMINO SALUTEM

Quoniam mihi fraterno excitatus affectu Iulianiquattuor libros quos adversus unum meum scripsitpriusquam peterem ipse misisti nihil convenientius putaviesse faciendum quam ut ea quae respondeo potissimum tulegens iudices utrum recte congruenterque responderimNam de his quattuor libris nonnulla decerpta scripseratnescio quis ad illustrem et religiosum virum comitemValerium adversus eumdem librum meum quem me adillum scripsisse cognoverat quae cum in manus measeodem sublimi viro curante venissent illi primo non distulisecundum volumen adiungere in quo illa omnia sicutpotui refutavi Sed nunc cum eosdem libros diligentiusinspicerem comperi illum qui nonnulla inde selegerat nonomnia ita posuisse ut in his libris leguntur unde videripoterit Iuliano vel cuilibet illorum me potius fuissementitum quia non utique sicut hi quattuor libri ita illaquae de his excerpta et memorato comiti missa suntinnotescere potuerunt Quisquis ergo et illum secundumlibrum meum ad comitem identidem Valerium sicutprimum conscriptum legit noverit me in quibusdam nonrespondisse Iuliano sed ei potius qui de libris eius illaselegit et non ita posuit ut invenit sed aliquantum putavitesse mutanda fortasse ut eo modo quasi sua faceret quaealiena esse constaret Nunc autem veriora credensexemplaria quae tua Sanctitas misit ipsi auctori videorespondendum qui unum meum quattuor libris suisrefellisse iactat et usquequaque spargere fidei venena noncessat Aggressus sum igitur hoc opus in adiutorio

Salvatoris pusillorum atque magnorum1 et scio te ut idimplerem orasse pro me et pro iis quibus huiuscemodilabores nostros profuturos credimus et optamus Attendeergo iam responsionem meam cuius principium hancepistolam subsequetur Vale in Domino memor nostribeatissime frater

1 Apoc 19 18

CONTRA JULIANUM HAEligRESIS PELAGIANAEligDEFENSOREM LIBRI SEX2

LIBER PRIMUS

Catholicam sententiam de originali peccato a se in primo librode nuptiis et concupiscentia explicatam suscipit defendendam contraJulianum qui eam quatuor grandioribus libris insectari ausus in ejusdefensores Manichœorum nuncupationem conferre non vereatur Hancexcerabilem criminationem in clarissimos quosque Patrum tamGraeligcorum quam Latinorum recidere ostendit Augustinus allatisineam rem ipsorum testimoniis cum responsione ad illa nominatimBasilii et Joannis Chrysostomi loca quaelig suffragari sibi Julianusputat Extrema parte libri monstrat Manichaeligorum haeligresimtemerariis quibusdam Juliani ipsius sententiis plurimum adjuvari

I Contumelias tuas et verba maledica3

Iuliane quae ardens iracundia libris quattuoranhelasti si me [86] contemnere dixero mentiarQuomodo enim possum ista contemnere ubitestimonium conscientiae meae cogitans velgaudere me video debere pro me vel dolere prote et pro eis qui decipiuntur abs te Quis autemcontemnat sive exsultationis suae materiam sivemaeroris Nam unde partim laetamur partimcontristamur nulla ratione contemnimusMeorum quippe causa gaudiorum est promissioDomini dicentis Cum dicunt omne malum adversumvos mentientes propter me gaudete et exsultate quoniammerces vestra multa est in caelis4 Et rursus mei causa

2 Scripti anno Christi 421 aut paulo post3 Vide D Guillon tom XXII pag 215-2284 Mt 5 11-12

moeroris est Apostoli affectus ubi lego Quisinfirmatur et ego non infirmor quis scandalizatur et egonon uror 5 Sed haec pro tuo dogmate quodveritatem putas etiam tu potes dicere Auferamusitaque de medio si placet ista communia quaedici ex utraque parte possunt quamvis veraciterdici ex utraque parte non possunt

II Primum abs te quaero cur libro meosaltem specie tenus te respondisse glorieris cumtuis libris quattuor unius mei partem nec quartamreprehendendo tetigeris eosque saltus inpraetereundis meis disputationibus feceris quasiomnino desperares utriusque operis et meiscilicet et tui quemquam esse posse lectorem quiista deprehenderet Denique etiam paucaipsa inquibus vix est ut dixi quarta pars voluminis meiquae velut infirmiora existimans quattuor tuorumgrandiorum voluminum strepitu quasiquadrigarum impetu posternere et conculcaremolitus es consideratione multo pluriumceterorum quae attingere timuisti inconcussamanere monstrantur quod ostendere penesuperfluum est Admonendi enim sunt potius quihoc nosse desiderant ut non eos pigeat utrumquelegere et quod scripsi et quod [87] responderevoluisti Ita enim se res ipsa declarat atqueindicati ut nimium tardi sint qui hoc a nobispostulent demonstrari

5 2 Cor 11 29

III Nunc ergo quia video te veritatedesertum ad maledicta esse conversum itadistribuam disputationem meam ut ostendamprius quantis et qualibus Ecclesiae catholicaedoctoribus nomine Manichaeorum intolerabilemfacere non cuncteris iniuriam et cum me appetisin quos tela sacrilega iaculeris Deinde monstraboquod tu ipse sic adiuvas Manichaeorumdamnabilem et nefandae impietatis errorem utnullum talem patronum nec in suis dilectoribusvaleant invenire Tertio loco quantum breviterpotuero sententiis non meis sed eorum quifuerunt ante nos et adversus impios fidemcatholicam defenderunt inanes argutias tuas etelaborata argumenta convincam Postremoquoniam si te non correxeris necesse tibi eritetiam illos Ecclesiae catholicae oppugnaredoctores atque contendere nec ipsos in hacquaestione catholicam tenuisse veritatemdefendam contra te Deo adiuvante et ipsorum etnostram fidem ubi etiam id poterit apparerenon solum tu verbis tuis quod secundo loco medemonstraturum esse promisi sed ipsum dogmaPelagianum quod commune est omnibus vobisquantum adiuvet Manichaeos

IV Primam itaque partem distributionismeae quemadmodum exsequar parumperadverte Nempe inter nos quantum attinet adintentionem libri mei cui te respondisse quattuortuis iactas ista vertitur quaestio quod ego dico sic

nuptias esse laudandas ut nullo modo ad earumculpam vituperationemque pertineat quod omneshomines primorum illorum hominum peccatonascuntur obnoxii Hoc enim qui negat ipsachristianae fidei subvertere firmamenta conaturHinc quippe factum est ut [88] De nuptiis etconcupiscentia librum scriberem nuptiarum scilicetbonum discernens ab eo malo unde trahituroriginale peccatum Tu autem dicis nuptias sinedubitatione damnari nisi quod ex eis nascitur abomni sit liberum obligatione peccati propterquod libris quattuor te unum meum refutassegloriaris In quibus libris volens homines averterea fide catholica fundatissima et ad novitatemvestri erroris adducere saepe incutis legentiumsensibus Manichaeae pestis horrorem quasimalum naturale cum Manichaeis sapiat qui dicitinfantes secundum Adam carnaliter natoscontagium mortis antiquae prima nativitatecontrahere et ob hoc secunda indigere ut perlavacrum regenerationis prius peccati originalisremissione purgentur et in Dei filios adoptati inregnum Unigeniti transferantur Hoc deManichaeorum nomine et crimine faciebat etiamIovinianus negans Mariae sanctae virginitatemquae fuerat dum conciperet permansisse dumpareret tamquam Christum cum Manichaeisphantasma crederemus si matris incorruptavirginitate diceremus exortum Sed in adiutorioipsius Salvatoris sicut spreverunt Catholici velut

acutissimum quod Iovinianus exserueratargumentum et nec sanctam Mariam pariendofuisse corruptam nec Dominum phantasmafuisse crediderunt sed et illam virginem mansissepost partum et ex illa tamen verum Christicorpus exortum sic spernent vestra calumniosavaniloquia ut neque cum Manichaeis astruantmali naturale principium et secundum antiquamet veram catholicam fidem nullo modo dubitentChristum in evacuando chirographo paterni debitiliberatorem credere parvulorum

V Sed tu qui tam crebro nobisManichaeorum nomen opponis quos et qualesviros et quantos fidei catholicae defensores tamexsecrabili criminatione appetere audeas [89] sievigilas intuere Non quidem omnium de hac resententias nec omnes eorum quoscommemorabo me congregaturum essepolliceor quia nimis longum est et necesse essenon arbitror sed ponam pauca paucorumquibus tamen nostri contradictores coganturerubescere et cedere si ullus in eis vel Dei timorvel hominum pudor tantum malum pervicaciaesuperaverit Irenaeus Lugdunensis episcopus nonlonge a temporibus Apostolorum fuit iste ait Non aliter salvari homines ab antiqua serpentisplaga nisi credant in eum qui secundumsimilitudinem carnis peccati in ligno martyriiexaltatus a terra omnia traxit ad se et vivificavit

mortuos6 Item idem ipse Quemadmodumadstrictum est inquit morti genus humanum pervirginem solvatur per virginem aequa lancedisposita virginalis inoboedientia per virginalemoboedientiam Adhuc enim protoplasti peccatoper correptionem primogeniti emendationemaccipiente serpentis prudentia devicta persimplicitatem columbae vinculis illis resolutisumus per quae alligati eramus morti7 Videsneantiquum hominem Dei quid de antiquaserpentis plaga sentiat quid de similitudinecarnis peccati per quam sanatur plaga serpentis incarne peccati quid de protoplasti peccato perquod alligati fueramus

VI Multo autem apertius de eadem fidebeatissimus martyr et episcopus Cyprianus Sihomines inquit impedire aliquid adconsecutionem gratiae posset magis adultos etprovectos et maiores natu possent impedirepeccata graviora Porro autem si gravissimisdelictoribus et in Deum multum ante peccantibuscum postea crediderint remissa peccatorumdatur et a Baptismo atque [90] gratia nemoprohibetur quanto magis prohiberi non debetinfans qui recens natus nihil peccavit nisi quodsecundum Adam carnaliter natus contagiummortis antiquae prima nativitate contraxit Quiad remissam peccatorum accipiendam hoc ipso

6 Irenaeligus Adv haer 4 2 7 PG 7 9797 Irenaeligus Adv haer 5 19 PG 7 1175-1176

facilius accedit quod illi remittuntur non propriased aliena peccata8

VII Reticium ab Augustoduno episcopummagnae fuisse auctoritatis in Ecclesia temporeepiscopatus sui gesta illa ecclesiastica nobisindicant quando in urbe Roma MelchiadeApostolicae Sedis episcopo praesidente cum aliisiudex interfuit Donatumque damnavit qui priorauctor Donatistarum schismatis fuit etCaecilianum episcopum Ecclesiae Carthaginiensisabsolvit Is cum de Baptismo ageret ita locutusest Hanc igitur principalem esse in Ecclesiaindulgentiam neminem praeterit in qua antiquicriminis omne pondus exponimus et ignorantiaenostrae facinora prisca delemus ubi et veteremhominem cum ingenitis sceleribus exuimus9Audis antiqui criminis pondus audis priscafacinora audis cum sceleribus ingenitis hominemveterem et audes adversus haec ruinosamconstruere novitatem

VIII Olympius Hispanus episcopus virmagnae inEcclesia et in Christo gloriae inquodam sermone ecclesiastico Si fides inquitumquam in terris incorrupta mansisset ac vestigiadefixa tenuisset quae signata deseruit numquamprotoplasti mortifera transgressione vitiumsparsisset in germine ut peccatum cum homine

8 Cyprianus Ep 64 5 PL 3 1054s (ad Fidum)9 Reticius Contra Novatianos (op perduta)

nasceretur10 Habesne aliquid quod adversus nostibi dicere videaris quod non etiam in istumdicere compellaris vel potius in istos Una estenim omnium catholica fides qui per unumhominem peccatum intrasse in mundum in quo omnespeccaverunt11 uno corde credunt [91] ore unofatentur et vestras novitias praesumptionescatholica antiquitate subvertunt

IX Audi adhuc quod te possit ampliuscommovere atque turbare et utinam in meliuscommutare Ecclesiae catholicae adversushaereticos acerrimum defensorem venerandumquis ignoret Hilarium episcopum Gallum Quicum de Christi carne ageret attende quid dixerit Ergo cum missus est inquit in similitudine carnispeccati12 non sicut carnem habuit ita habuit etpeccatum Sed quia ex peccato omnis caro est apeccato scilicet Adam parente deducta insimilitudine peccati carnis est missus existente ineo non peccato sed peccati carnis similitudine13Rursus idem ipse in Expositione centesimiduodevigesimi Psalmi cum ad id venisset quodscriptum est Vivet anima mea et laudabit te14 Vivere se inquit in hac vita non reputat quippequi dixerat Ecce in iniquitatibus conceptus sum et in

10 Olympius (op perduta)11 Cf Rom 5 1212 Cf Rom 8 313 Hilarius In Ps 118 175 PL 9 64114 Ps 118 175

delictis peperit me mater mea15 Scit sub peccatiorigine et sub peccati lege esse se natum16Sentisne quid audias Quaerisne quid dicas Hunc virum tanta in episcopis catholicis laudepraeclarum tanta notitia famaque conspicuum depeccato originali aude si quid tibi frontis estcriminari

X Sed adhuc audi alium excellentem Deidispensatorem quem veneror ut patrem inChristo enim Iesu per Evangelium ipse megenuit17 et eo Christi ministro lavacrumregenerationis accepi Beatum loquorAmbrosium cuius pro catholica fide gratiamconstantiam labores pericula sive operibus sivesermonibus et ipse sum expertus et mecum nondubitat orbis praedicare Romanus Hic vir cumsecundum Lucam exponeret Evangelium [92]Iordanis inquit conversus est retrorsum18 significavitsalutaris lavacri futura mysteria per quae inprimordia naturae suae qui baptizati fuerintparvuli a malitia reformantur19 Rursus idem ipsein eodem opere Non enim virilis coitus inquitvulvae virginalis secreta reseravit sedimmaculatum semen inviolabili utero SpiritusSanctus infudit solus est enim per omnia ex natis

15 Ps 50 716 Hilarius In Ps 118 175 PL 9 64117 Cf 1 Cor 4 1518 Ps 113 319 Ambrosius In Lc 1 37 PL 15 1628

de femina sanctus Dominus Iesus qui terrenaecontagia corruptelae immaculati partus novitatenon senserit et caelesti maiestate depulerit20Etemquein eodem ipso Omnes -inquit - inAdam morimur quia per unum hominem peccatumintravit in mundum et per peccatum mors et ita inomnes homines pertransiit in quo omnes peccaverunt21Illius igitur culpa mors omnium est22 Alio itemloco in eodem Evangelio Cave ergo inquit neante nuderis sicut Adam nudatus est mandaticaelesti custodia destitutus et exutus fideivestimento et sic lethale vulnus accepit in quoomne genus occidisset humanum nisiSamaritanus ille descendens vulnera eius acerbacurasset23 Rursus in opere ipso alio loco Fuitinquit Adam et in illo fuimus omnes periitAdam et in illo omnes perierunt24 Rursus idemipse in Apologia prophetae David Antequamnascimur inquit maculamur contagio et anteusuram lucis originis ipsius excipimus iniuriamin iniquitate concipimur Non expressit inquitutrum parentum an nostra Et in delictisunumquemque generat mater sua Nec hicdeclaravit utrum in delictis suis mater pariat aniam sint aliqua delicta nascentis Sed vide ne

20 Ambrosius In Lc 2 56 PL 15 165421 Rom 5 1222 Ambrosius In Lc 4 67 PL 15 171823 Ambrosius In Lc 7 73 PL 15 180624 Ambrosius In Lc 7 234 PL 15 1852

utrumque intellegendum sit Nec conceptusexsors iniquitatis est [93] quoniam et parentesnon carent lapsu et si nec unius dici infans sinepeccato25 multo magis nec illi materni conceptusdies sine peccato sunt Concipimur ergo inpeccato parentum et in delictis eorum nascimur26Sed et ipse partus habet contagia sua nec unumtantummodo habet ipsa natura contagium27Idem ipse in Expositione libri Tobiae Quis isteinquit peccati est fenerator nisi diabolus a quoEva mutuata peccatum obnoxiae successionisusuris omne genus defeneravit humanum 28Rursus in eodem Diabolus inquit Evamdecepit ut supplantaret virum obligarethereditatem29 Idem ipse in Expositione Psalmiquadragesimi octavi Alia est inquit iniquitasnostra alia calcanei nostri in quo Adam denteserpentis est vulneratus et obnoxiam hereditatemsuccessionis humanae suo vulnere dereliquit utomnes illo vulnere claudicemus30

XI I nunc et mihi obice originale peccatum dissimula ab istis finge te nescire quid dicant etsanctae Ecclesiae tot tantisque doctoribus quivita optime gesta debellatisque suorum temporum

25 Cf Iob 14 4 (sec LXX)26 Cf Ps 50 727 Ambrosius Apol David 11 56 PL 14 914-91528 Ambrosius De Tobia 9 33 PL 14 80829 Ambrosius De Tobia 23 38 PL 14 83030 Ambrosius Enarr in ps 48 8 PL 14 1214

erroribus gloriosissime de hoc saeculo antequamvos ebulliretis exierunt velut eis non visis in meimpetum faciens et velut nesciens quod illi submeo nomine lacerentur tamquam securus insultaCrederem te fateor quid mali facias ignorare necimpudentiae sed imprudentiae tuae tribueremquod haec lumina civitatis Dei audes hostiliterinsectari quae sectari fideliter debuisti crederemte inquam hoc tantum nefas committerenescientem nisi in eo librocui te respondisse velexistimas vel existimari cupis apertissimumtestimonium de sancti Ambrosii disputationeposuissem31 An ibi non legisti quod cum Christinativitatem de [94] Virginis partu supra dictusinsinuaret episcopus Ideo inquit et quasihomo per universa tentatus est et in similitudinehominum cuncta sustinuit sed quasi de Spiritunatus abstinuit a peccato Omnis enim homomendax32 et nemo sine peccato nisi unus DeusServatum est igitur ut ex viro et muliere id estper illam corporum commixtionem nemovideatur expers esse delicti Qui autem expersdelicti expers est etiam huiusmodiconceptionis33 Si haec ibi verba venerandiAmbrosii non legisti quomodo redarguendumlibrum in quo ea sunt posita suscepisti Siautem legisti quid adversum me furis et illum in

31 De nupt et concup 1 4032 Ps 115 233 Ambrosius Comm in Isaia (op perduta)

me primitus carpis Quid nomen dilaniare niterismeum et Ambrosium facis tacito eius nomineManichaeum

XII Cernis nempe cum quibus tua maledictasustineam cernis cum quibus mihi sit causacommunis quam nulla consideratione sobriapulsare calumniis et expugnare conaris Cernisquam tini perniciosum sit tam horribile crimenobicere talibus et quam mihi gloriosumquodlibet crimen audire cum talibus Si cerniscerne et tandem tace Pelagianam linguam totlinguis catholicis deprime tot venerandis oribusproterva ora submitte Si scholam Xenocratissicut Polemo ex antelucano convivio temulentusintrasses non tanta quanta in isto coetu totsanctorum deberes verecondia coerceri34 Hicenim certe tanto maior debet esse verecundiaquanto verior addiscitur sapientia Tanto ampliusreverendi sunt tot memorabilium episcoporumquam unius Xenocratis vultus quanto PlatoneXenocratis doctore doctor istorum maior estChristus Ego certe beatae memoriaelig Memoris[95] patris tui non immemor35 qui mecum nonpravam inierat amicitiam colloquio litterarumteque ipsum mihi carissimum fecerat cum teviderem in libris tuis non antelucano conviviotemulentum sed insano convicio turbulentum

34 Vide Valer Max l 6 cap 9 et Laert lib 4 de Vit Philosophor35 Vide Aug epist 101 et Mercatoris commonit adversus Pelag et Julianhic in 2 part Append Benedictinorum

introduxi te sedandum atque sanandum non inalicuius philosophi auditorium sed in sanctorumpatrum pacificum honorandumque conventumSit operare pretium obsecro te aspice illosquodammodo aspicientes te et mansuete acleniter dicentes tibi Itane nos fili IulianeManichaei sumus Rogo quid respondebis Quibus eos oculis intueberis Quae tibiargumenta succurrent Quae Aristoteliscategoriae quibus ut in nos velut artifexdisputator insilias videri appetis elimatus Quaetuorum argumentorum vel acies vitrea velplumbei pugiones in illorum conspectu exseriaudebunt Quae abs te arma non fugientnudumque destituent An forte dicturusesneminem illorum te in isto crimine nominasse Et quid facies cum tibi dixerint Tolerabiliusdente maledico nomina concideres nostra quamfidem nostram cuius merito in caelo nomina ipsascripta sunt nostra An forte dices eis Necfidem vestram ullo tali crimine violavi Sed quaconfidentia id dicere audebis homo qui dicisManichaeum esse sensum confiteri ex Adamtrahere nascentes originale peccatum quod isticonfessi atque professi sunt quod in ChristiEcclesia suorum rudimentorum temporedidicerunt quod Christi Ecclesiam suorumhonorum tempore docuerunt qui per SpiritumSanctum tam multa peccata omnibus quosbaptizare potuerunt tam multis parvulis sola

originaria remiserunt Iterum te admoneoiterum rogo aspice tot ac tales Ecclesiaecatholicae defensores atque doctores vide quibustam gravem tamque nefariam irrogaris iniuriam[96]

XIII An ideo contemnendos putas quiaoccidentalis Ecclesiae sunt omnes nec ullus est ineis commemoratus a nobis Orientis episcopus Quid ergo faciemus cum illi Graeci sint nosLatini Puto tibi eam partem orbis sufficeredebere in qua primum Apostolorum suorumvoluit Dominus gloriosissimo martyrio coronareCui Ecclesiae praesidentem beatum Innocentiumsi audire voluisses iam tunc periculosamiuventutem tuam Pelagianis laqueis exuisses Quidenim potuit ille vir sanctus Africanis respondereconciliis nisi quod antiquitus Apostolica Sedes etRomana cum ceteris tenet perseveranterEcclesia Et tamen eius successorem (Zosimum)crimine praevaricationis accusas quia doctrinaeapostolicae et sui decessoris sententiae noluitrefragari Sed de hoc interim taceo ne animumtuum quem sanare potius cupio quam irritarelaudibus tui damnatoris exulcerem SanctoInnocentio vide quid respondeas qui nihil aliudde hac re sapit quam quod isti in quorum teconventum si tamen prodest aliquid introduxi cum his etiam ipse considet etsi posteriortempore prior loco De miseris parvulis aboriginali malo quod trahitur ex Adam per Christi

gratiam liberandis unam cum eis tenetchristianam veramque sententiam qui omnepraeteritum vitium primi scilicet hominis quilibero arbitrio est in profunda demersusChristum dixit sui lavacro purgasse Baptismatis36 qui denique parvulos definivit37 nisimanducaverint carnem Filii hominis vitamprorsus habere non posse38 Huic responde immoipsi Domino cuius ille antistes usus esttestimonio et dic unde imago Dei tam capitalisupplicio puniatur ut vita privetur si peccatum anascentibus originale non trahitur [97] Sed quiddicas aut quid respondeas qui etiam si beatumaudeas Innocentium non audebis tamenChristum dicere Manichaeum

XIV Non est ergo cur provoces ad Orientisantistites quia et ipsi utique christiani sunt etutriusque partis terrarum fides ista una est quiaet fides ista christiana est et te certe occidentalisterra generavit occidentalis regeneravit EcclesiaQuid ei quaeris inferre quod in ea non invenistiquando in eius membra venisti Immo quid eiquaeris auferre quod in ea tu quoque accepisti Nam peccatum originale quod in aliorumperniciem parvulorum negas quacumque aetatesis baptizatus aut ipsum tibi remissum est aut etipsum Sed si verum est quod audivimus te

36 Cf Ep 181 737 Cf Ep 182 538 Cf Io 6 54

infantulum baptizatum etiam tu quamvis a tuispropriis peccatis innocens tamen quia ex Adamcarnaliter natus contagium mortis antiquae primanativitate traxisti et in iniquitate conceptus esprofecto exorcizatus et exsufflatus es ut apotestate erutus tenebrarum transferreris inregnum Christi39 O fili male ex Adam nate sedbene in Christo renate Sacramenta quibus tepeperit tuae matri conaris auferre NumquidManichaea fuit quando isto modo te peperit quomodo iam non vis ut pariat et ingeris ei nativitatisopprobria ut in ea ceteris claudas ex quibus ipsenatus es viscera pietatis Dividis ei nomen virisui ut ad regenerandos parvulos tantummodoChristus sit ad maiores autem Christus lesus quia scilicet Iesus Salvator interpretatur quodeum parvulis esse non vultis qui nihil eos habereunde illos salvos faciat praedicatis

XV Sed non tibi deerit magni nominis etfama celeberrima illustris episcopus etiam departibus Orientis cuius eloquia ingentis meritogratiae etiam in linguam [98] latinam translatausquequaque claruerunt Sedeat ergo cum istispatribus etiam sanctus Gregorius et cum eis tuaecriminationis inanem patiatur invidiam dumtamen cum eis contra novitiam pestem vestrammedicinalem proferat et ipse sententiam Audiergo quid dicat Imago inquit Dei labemcorporeae inundationis expurget et coniunctam39 Cf Col 1 13

sibi carnem verbi Dei sublevet pennis Etquamvis melius fuisset ne egere quidemhuiuscemodi expurgatione sed in illa primadignitate permansisse ad quam et refestinamuspost praesentem emendationem et melius fuissetnon excidere a ligno vitae gustu amarissimopeccati tamen in secundo loco expedit emendariet corrigi post lapsum quam in nequitiispermanere Itemque idem ipse Sicut in Adamomnes inquit mortui sumus ita et in Christoomnes vivificemur Cum Christo ergo nascamuret cum Christo crucifigamur et consepeliamur eiin mortem ut cum ipso etiam resurgamus advitam Necesse est enim nos perpeti utilem hancet necessariam vicissitudinem ut sicut ex bonisad tristia devoluti sumus ita ex tristibus admeliora reparemur Ubi enim abundavitpeccatum superabundavit gratia ut quos gustusligni vetiti condamnavitChristi crux gratialargiore iustificet40 Idem rursus Venerareinquit nativitatem per quam terrenae nativitatisvinculis liberatus es Honora Bethlehem pusillamet minimam per quam tibi regressus adparadisum patefactus est41 Itemque alibi deBaptismo loquens Persuadeat inquit tibi dehoc quoque sermo Christi dicentis neminem posseintroire in regnum caelorum nisi renatus fuerit ex aqua et

40 Gregorius Naz Orat (in Natalem Christi) 38 4 PG 36 31541 Gregorius Naz Orat (in Natalem Christi) 38 17 PG 36 330s

spiritu42 Per hunc primae nativitatis maculaepurgantur per quas in iniquitatibus concipimuret in delictis genuerunt nos matres nostrae43Numquid et istum Manichaei [99] sapere veliacere venena dicturus es Audis omnes unocorde uno ore una fide idipsum dicere et hancesse catholicam fidem non dissonantecontestatione firmatam

XVI An tibi parva in uno Gregorioepiscoporum orientalium videtur auctoritas Estquidem tanta persona ut neque ille hoc nisi exfide christiana omnibus notissima diceret nec illieum tam clarum haberent atque venerandum nisihaec ab illo dicta ex regula notissimae veritatisagnoscerent Sed si vis addimus huic et sanctumBasilium immo velis nolis addendus est maximequia et tu de libro eius quem scripsit adversusManichaeos in quarto volumine huius operis tuialiquid putasti esse ponendum quod ad causampeccati originalis per unum intrantis in mundumet per omnes homines transeuntis omnino nonpertinet Ibi quippe agit ne malum substantialecredatur habens suam quamdam materiam sicutsapiunt Manichaei Dicit ergo Non essesubstantiam sed conversationem quae de solavoluntate contingat non his qui contagiummortis antiquae prima nativitate traxerunt sed iisqui aegritudinem conversationis de voluntate

42 Cf Io 3 543 Gregorius Naz Orat 41 14 PG 36 447

propria collegerunt id est iam maioribus rationeutentibus et arbitrio voluntatis Hancconversationem ex accidenti venientem facillime -dicit - posse ab aegrotantium voluntate separariDicit etiam si evenisset malum ita ut nonvaleret ulterius a voluntate removeri id estquamvis accidisset si ita accidisset ut separariulterius a voluntate non valeret merito diciposset substantiale quidem malum non esse sedipsam substantiam sine malitia quae accidit iamesse non posse Si autem accessit inquit etprincipium accessionis non substantiam habuitsed voluntatem facile potest malum a substantiaseparari ut et subiecta voluntati substantia mundapossit per omnia possideri ita ut [100] nulliusmali vel signa remaneant44 Ista ita recte dixitsanctus Basilius ut etiam de ipso malo quod perAdam intravit in mundum et per omnes hominespertransiit bene possit intellegi quia et ipsumaccessit naturae humanae Non enim sic eratprimitus condita et principium accessionis nonsubstantiam habuit sed voluntatem sive mulierisquae a serpente seducta est sive viri eius quiseductae ad peccandum consensit uxori Sedquod ait Facile posse malum a voluntate vel asubstantia separari non humanae facile estvoluntati sed misericordiae Dei Quod adversusManichaeos utique sufficit qui putant esseimpossibile mutari in bonum naturam mali Ideo44 Basilius Quod Deus non est auctor malorum 5 PG 31 342

non ait sanctus Basilius ipsam voluntatemhominis sive substantiam vel naturam malum ase posse facile separare sed ab ea posse facileseparari sic verba sua librans ut et Manichaeoscontra quos agebat refelleret et contra divinamgratiam humanam superbiam non extolleret Illequippe Omnipotens cui secundum Evangeliumfacile est quod hominibus impossibile est45malum quod nobis accidit vel ex primi hominisvel ex nostra insuper voluntate ita suae gratiaelargitate consumet ut subiecta substantiavoluntati quemadmodum commemorasti dixisseBasilium munda possit per omnia possideri sicomnino ut nullius mali vel signa remaneantFiet hoc et ipsa spes est indubitata fidelium Sedquando perficiatur in promptu est catholicaefidei Tunc enim dicetur novissimae inimicaemorti Ubi est contentio tua ubi est aculeus tuus46

XVII Item quod commemoras dixisseBasilium Si castitas virtus est corpus verosubstantialiter malum esset impossibile eratcastum corpus inveniri quia corpus turpitudinisvirtutis non fieret corpus cum autem [101]sanctificatur virtutis efficitur et ita communicatvirtus corpori corpusque virtuti per quam ettemplum efficitur Dei Unde si omne corpusfornicationis esset impossibile utique eratcastitatem in corporibus inveniri tumque

45 Cf Mt 19 2646 1 Cor 15 55

demum naturae corporum possemus malumsubstantiale deputare Si vero usque eo corporismerita processerunt tantoque honore decoratumest ac tale indumentum pudicitiae suscepit utdomus sui factoris esse mereretur ac fieretthalamus Filii Dei ut venientes Pater et Filiushabitationem corporum eligere dignarentur quomodo non exsecrabilis et ridendus Manichaeisermo convincitur quid potuit dici verius etcatholicae regulae congruentius Dictum estenim adversus Manichaeos putantes atqueaffirmantes de gente tenebrarum quam malamnaturam dicunt Deo bono coaeternam habereoriginem corpora et esse etiam ipsa immutabiliamala non adversus eos qui tenentes veram etvere christianam fidem nunc quidem corruptibileesse corpus et aggravare animam confitentur47 sed nec tale primitus conditum atque in paradisoconstitutum nec tale semper futurum sedincorruptione atque immortalitate mutandum etnunc iam esse incipere templum Dei coniugalivel viduali vel etiam virginali pudicitiadecoratum quando etsi caro concupiscit adversusspiritum48 sic tamen spiritus concupiscit adversuscarnemut nec ipsius corporis membra exhibeatiniquitatis arma peccato49

47 Cf Sap 9 1548 Cf Gal 5 1749 Cf Rom 6 13

XVIII Sed audi quod ad rem praesentemspectat quid de peccato primi hominis ad nosetiam pertinente dicat iste sanctus sine ullaambiguitate Basilius Quod etsi reperiinterpretatum tamen propter diligentiorem verifidem verbum e verbo malui transferre degraeco In sermone de Ieiunio Ieiunium inquitin paradiso [102] lege constitutum est Primumenim mandatum accepit Adam A ligno sciendibonum et malum non manducabitis50 Non manducabitisautem ieiunium est et legis constitutionis initiumSi ieiunasset a ligno Eva non isto indigeremusieiunio Non enim opus habent valentes medico sedmale habentes51 Aegrotavimus per peccatumsanemur per paenitentiam Paenitentia vero sineieiunio vacua est Maledicta terra spinas et tribulospariet52 Constristari ordinatus es numquiddeliciari Et paulo post in eodem sermoneidem ipse Quia non ieiunavimus inquitdecidimus de paradiso Ieiunemus ergo ut adeum redeamus53 Haec atque huiusmodi aliasancti Basilii si legisses vel si lecta fideliterconsiderare voluisses numquam profecto delitteris eius ad offundendas nebulas ignorantibusea quae nihil ad quaestionem quae inter nosvertitur pertinent in his tuis libris nescio qua

50 Gen 2 1751 Cf Mt 9 1252 Cf Gen 3 17-1853 Basilius De ieiunio 1 3-4 PG 31 167

mente posuisses Audis quod isto nonindigeremus ieiunio si homo ieiunii legem nonfuisset in paradisi felicitate transgressus et negaspeccato illorum hominum obnoxios ceteros nasciAudis adiunctum Non enim sani indigentmedico et negas nos sanitatem in qua creatisumus peccato illorum hominum perdidisse Audis sententiam quae prolata est in primumhominem peccatorem Spinas et tribulos terra pariettibi ad nos etiam pertinere et negas obnoxiosesse peccato quos eidem cernis obnoxios essesententiae Audis ad paradisum nos undedecidimus redire debere et negas ad nos eorumpeccatum qui soli tunc homines in paradisofuerant in quibus et nos fuimus pertinere

XIX Quid hinc plura Vide iam utrumsufficiant tibi ex Orientis partibus duo isti taminsignes viri et tam clara praediti sanctitate etsicut fertur etiam carne [103] germani Sed dicnon sufficere Habemus alios orientales episcoposquattuordecim Eulogium IoannemAmmonianum Porphyrium EutoniumPorphyrium Fidum Zoninum ZoboennumNymphidium Chromatium IovinumEleutherium Clematium quos uno loco simulinventos in istum consessum introducerevaleamus illos ipsos qui Pelagio iudicespraesederunt eumque ut homines nulloex alteraparte urgente adversario putantes catholicumtamquam catholicum pronuntiarunt Nisi enim in

eorum conspectu audituque damnasset eos quidicunt quod peccatum Adae ipsum solumlaeserit et non genus humanum et quod infantesnuper nati in eo statu sint in quo Adam fuit antepeccatum et infantes etiamsi non baptizenturhabere vitam aeternam54 nullo modo inde nisidamnatus exisset Quid enim vobis prodest quodnescio quas ansas atque uncos arte nescio cuiusperplexitatis inseritis ne simplicia pateant et claraluceant Quis enim non videat quomodo ista illiiudices accipere potuerunt scilicet secundumcatholicam fidem quae ubique parvulosexorcizando et exsufflando de potestate eruittenebrarum non sicut exponuntur vel potiuscomponuntur a vobis Et tamen dicere potuistis Adae peccatum non propagatione sedimitatione laesisse genus humanum et infantesnuper natos non in eo statu esse in quo fuitAdam ante peccatum quod ille praecepti capaxfuerit isti adhuc non sint His nebulis illudiudicium se putat illusisse Pelagius vosque ad hocnefas toto capite annuitis et tot ab illo episcoposirrisos esse ridetis Sed numquid infantes etiamsinon baptizentur habere vitam aeternam ullacalliditate in aliud detorquere vel ullis foliisficulneis operire potuistis Eos enim qui hocdicunt non [104] potuit apud catholicos iudicesnisi damnare Pelagius et quod sentiebatdamnavit coram hominibus damnari metuens ab54 Vide lib de gestis Pelag c 11 33 et 35

hominibus Nam si hoc non sentitis nobis utiqueconsentitisi Sed quia nobis non consentitis illudsine dubitatione sentitis Ac per hoc orientalesvos iudices damnant a quibus Pelagius damnaritimens eos qui sentiunt ista damnavit cum eisquos damnavit profecto damnandus quia id quodnegavit ore corde servavit Nam quod verbis eiusanathematur in litteris eius invenitur Sed nunccum illo non ago tu quid dicis cum quo mihinunc res est Ecce adsunt tot iudices orientales leguntur gesta ecclesiastica quae apud eos sunthabita Legitur obiectum esse Pelagio Quoddicat infantes etiam non baptizatos habere vitamaeternam55 Legitur Pelagius eos damnasse quihoc dicunt neque enim illos iudices aliterpotuisset evadere Nunc ipse quid dicis Habebunt vitam aeternam parvuli etiamsi nonbaptizati ex hac vita emigraverint an nonhabebunt Si dixeris Habebunt Pelagii tui teverba damnabunt et illi omnes a quibus timuitipse damnari Si autem dixeris Non habebunt quaero qua causa innocens imago Dei vitaeprivatione punietur si nullum peccatum exhumana propagatione contrahitur Si verocontrahitur cur Manichaei dicuntur qui hocsentiunt a quibus Pelagius damnatus fuisset nisihoc se sentire finxisset

XX Tu interitn habes in conspectu nonsolum Occidentis verum etiam Orientis55 Confer lib de gestis Pelag c 11 33 et 35

episcopos Nam qui nobis deesse videbanturplures Orientis invenimus Omnes uno eodemquemodo credunt per unum hominem peccatum intrasse inmundum et per peccatum mortem et ita in omnes hominespertransisse in quo omnes [105] peccaverunt56 quimodus hic est ut peccato illius unius hominisprimi omnes nasci credantur obnoxii Si hoc quidicit Manichaeus abs te dicitur istos aspice istiserubesce istis parce vel tibi potius ne rector ethabitator illorum tibi forte non parcat Si autemistos Manichaeos esse non dicis nec me poterisinvenire cur dicas Neque enim me ob aliud hocesse dicis nisi quia de peccato primi hominis cuiomnes carnalis nativitas obligavit nec indequemquam nisi spiritalis nativitas solvit quodcredunt credo quod tenent teneo quod docentdoceo quod praedicant praedico Istis cede etnon me caedes acquiesce istis et quiesces a mePostremo si mihi per eos fieri non vis amicussaltem peto ne per me illorum efficiaris inimicusSed quomodo non efficieris si in isto errorepermanseris Quanto ergo melius ut his accedasab illo recedes Tantumne apud te possuntPelagius et Caelestius ut a solis ortu usque adoccasum tot ac tantos catholicae fidei doctores etdefensores antiquos et nostrae aetati contiguosdormientes et manentes non solum deserereverum etiam Manichaeos audeas appellare Mirorsi hoc aliquando ex tuo poterit ore procedere56 Cf Rom 5 12

quod te tamen clamore pravitas tui compelliterroris Sed mirum si in facie hominis tantumintervallum est inter frontem et linguam ut in haccausa frons non comprimat linguam

XXI Sed quid mussites novi Dic iam dicaudiamus In extremo tui operis de quo nuncagimus id est in quarti libri parte novissimaSanctus Ioannes inquis Constantinopolitanusnegat esse in parvulis originale peccatum In eaquippe homilia quam de baptizatis habuit Benedictus inquit Deus qui fecit mirabilia solusqui fecit universa et convertit universa Eccelibertatis serenitate perfruuntur qui tenebanturpaulo [106] ante captivi et cives Ecclesiae suntqui fuerunt in peregrinationis errore et iustitiae insorte versantur qui fuerunt in confusione peccatiNon enim tantum sunt liberi sed et sancti nontantum sancti sed et iusti non solum iusti sed etfilii non solum filii sed et heredes non solumheredes sed et fratres Christi nec tantum fratresChristi sed et coheredes non solum coheredessed et membra non tantum membra sed ettemplum non tantum templum sed et organaSpiritus Vides quot sunt Baptismatis largitates etnonnulli deputant caelestem gratiam inpeccatorum tantum remissione consistere nosautem honores computavimus decem Hac decausa etiam infantes baptizamus cum non sintcoinquinati peccato ut eis addatur sanctitas

iustitia adoptio hereditas fraternitas Christi uteius membra sint57

XXII Ita-ne ista verba sancti Ioannisepiscopi audes tamquam e contrario tot taliumquesententiis collegarum eius opponere eumque abillorum concordissima societate seiungere et eisadversarium constituere Absit absit hoc malumde tanto viro credere aut dicere Absit inquam utConstantinopolitanus Ioannes de Baptismateparvulorum eorumque a paterno chirographoliberatione per Christum tot ac tantis coepiscopissuis maximeque Romano InnocentioCarthaginiensi Cypriano Cappadoci BasilioNazianzeno Gregorio Gallo HilarioMediolanensi resistat Ambrosio Alia sunt inquibus inter se aliquando etiam doctissimi atqueoptimi regulae catholicae defensores salva fideicompage non consonant et alius alio de una remelius aliquid dicit et verius Hoc autem undenunc agimus ad ipsa fidei pertinet fundamentaQuisquis in christiana fide vult labefactare quodscriptum est Per hominem mors et per hominemresurrectio mortuorum sicut enim in Adam omnes [107]moriuntur ita et in Christo omnes vivificabuntur58 totum quod in Christum credimus auferremolitur Omnino et parvulorum salvator estChristus omnino nisi ab illo redimanturperibunt quoniam sine carne eius et sanguine

57 Joan Chrysostomus Homil ad neophytos58 1 Cor 15 21-22

vitam habere non possunt Hoc sensit hoccredidit hoc didicit hoc docuit et Ioannes Sed tueius verba in vestrum dogma convertis Peccatadixit parvulos non habere sed propria Unde illosinnocentes merito nuncupamus secundum idquod ait Apostolus nondum natos nihil egisse bonisive mali59 non secundum id quod ait Per uniusinoboedientiam peccatores constituti sunt multi60 Poteratetiam noster Cyprianus hoc dicere de parvulisquod Ioannes quandoquidem ait quod infansnatus nihil peccaverit et quod ei remittantur nonpropria sed aliena peccata61 Comparans ergoeos Ioannes maioribus quorum propria peccatadimittuntur in Baptismo dixit illos non haberepeccata non sicut verba eius ipse posuisti noncoinquinatos esse peccato dum vis utiqueintellegi non eos peccato primi hominisinquinatos Verum hoc non tibi tribuerim sedinterpreti quamquam in aliis codicibus eamdeminterpretationem habentibus non peccato sedpeccatis legatur Unde miror si non aliquis exnumero vestro singularem maluit numerumscribere ut illud acciperetur unum unde dicitApostolus Nam iudicium quidem ex uno incondemnationem gratia autem ex multis delictis iniustificationem62 Ibi quippe unum non nisi delictum

59 Cf Rom 9 1160 Rom 5 1961 Cyprianus Ep 64 5 ad Fidum PL 3 1054 s62 Rom 5 16

vult intellegi quo nolentes credi parvulosinquinatos non eos peccata non habere quod aitIoannes ne intellegerentur propria vel peccatissicut habet in aliis codicibus eadem [108]interpretatio sed peccato non inquinatos diceremaluistis ut unum primi hominis peccatumveniret in mentem Sed suspicionibus nonagamus et hic vel scriptoris error vel varietasputetur interpretis Ego ipsa verba graeca quae aIoanne dicta sunt ponam διὰ τοῦτο καὶ τὰπαρδία βαπτίζομεν καίτοι ἀμαρτήματα οὐκἔχοντα quod est latine Ideo et infantesbaptizamus quamvis peccata non habentesVides certe non ab eo dictum esse parvulos noncoinquinatos esse peccato sive peccatis sednon habere peccata Intellege propria et nullacontentio est At inquies Cur non ipse addiditpropria Cur putamus nisi quia disputans incatholica Ecclesia non se aliter intellegiarbitrabatur tali questione nullius pulsabaturvobis nondum litigantibus securius loquebatur

XXIII Nam vis audire quid etiam ipse de hacre apertissime dixerit Ecce etiam ipsum numeroilli adiungo sanctorum Ecce inter meos testes velinter nostros constituo iudices quem putastipatronum tuum Ecce et ipsum dicturus esManichaeum Ingredere sancte Ioannesingredere et conside cum fratribus tuis a quibuste nulla ratio et nulla temptatio separavit Opusest et tua et maxime tua sententia quoniam in

tuis litteris iste iuvenis invenisse se putat unde tottantorumque coepiscoporum tuorum se arbitraturpercellere et evacuare sententias Quod si veretale aliquid invenisset et quod ipse sentit tesentire claruisset numquam te unum pace tuadixerim tot et talibus praeferre in ea causapossemus de qua numquam fides christiana etEcclesia catholica variavit Sed absit ut tu aliudsaperes et in ea tam praecipuus emineres Dicergo et tu aliquid unde iste iuvenis confundaturet revereatur quia quaerit maculam meam etignosce mihi quia cum illi de hac re [109] quidsentias demonstravero quaesiturus est et tuamDicit enim sensum esse Manichaeum credereparvulos indigentes esse Christi liberatoris auxiliout a damnatione liberentur qua ex peccato primihominis obligati sunt Ac per hoc cum te hocsentire cognoverit aut ipse se corriget ab errorePelagii aut et tibi crimen obiciet Manichaei Sedut conferamus ei verum beneficium falsum eiusnon curemus opprobrium

XXIV Audi iam Iuliane quid etiam Ioannescum ceteris catholicis doctoribus dicat AdOlympiam scribens Quando enim Adampeccavit inquit illud grande peccatum et omnegenus hominum in commune damnavit demaerore poenas luebat63 Item de resuscitationeLazari Flebat Christus - inquit -cur usque adhoc mortalitas deliquisset ut excussa de63 Joan Chrysostomus Ad Olympiam 3 3 PG 52 574

perennitatibus inferos adamaret Flebat Christusquod eos qui immortales esse poterant diabolusfecit esse mortales64 Quid dici possetexpressius Quid ad ista respondes Si Adamgrandi peccato suo omne genus humanum incommune damnavit numquid nisi damnatusparvulus nascitur Et per quem nisi perChristum ab ista damnatione liberatur Si et inLazaro dicitur excussa de perennitatibusmortalitas inferos adamasse quis mortalium nonad istam culpam casumque pertineat quo ceciditprimus homo de vitae perennitate quam si nonpeccaret acceperat Si diabolus omnes quiimmortales esse poterant fecit esse mortales unde etiam parvuli moriuntur si obnoxii peccatoprimi illius hominis non sunt Numquid ergonisi per eum in quo omnes vivificabuntur etiamparvuli de regno mortis eruuntur

XXV Tractat idem Ioannes in sermonequodam huiusmodi quaestionem cur bestiae vellaedant homines [110] vel interimant cumsententia Domini manifesta sit qua eas hominisubdidit ut earum habeat potestatem65 Quamquaestionem sic solvit ut dicat ante peccatumomnes bestias hominis fuisse subiectas quodautem nunc hominibus nocent poenam primiesse peccati Prolixa tractatio est ideo huic operinon a me inseritur sed aliquid tamen inde

64 Joan Chrysostomus Homil de Lazaro resuscitato65 Cf Gen 1 28

oportet ut ponam Timemus inquit bestias etpavemus non contradico Et a principatudecidimus et hoc dico ipse etiam Sed non hocostendit legem Dei esse mendacem ab initioenim non ita res erant dispositae sed timebantet tremebant et subiciebantur domino Etquoniam a fiducia decidimus profecto et abhonore Unde hoc manifestum est Adduxitbestias ad Adam videre quid eas vocaret et nonresiluit Adam tamquam timens Et paulo post Hoc unum inquit signum quod non fuerinthomini ab initio terribiles bestiae secundumaliud isto manifestius quae fuit ad mulierem perserpentem disputatio Si enim essent terribileshominibus bestiae non utique mulier visoserpente mansisset non accepisset consiliumnon ei cum tanta sermocinaretur fiducia sedstatim ad ipsum et expavisset et resiluissetaspectum nunc autem et disputat et non timetNondum enim erat timor iste sed quia peccatumingressum est ablata sunt ea quae honoris erantItemque post paululum Quamdiu quideminquit habebat ad Deum fiduciam terribilisbestiis erat sed quia offendit extremos etiamconservorum suorum iam pavet Quod si hocnon est inquit tu mihi ostende ante peccatumquod terribiles erant hominibus bestiae sed nonhabebis Si autem post tanta ingressus est timor et hoc tutelae Domini est Si enim mandato quoddatum est moto ab homine et soluto honor qui

[111] ei datus erat a Deo mansisset immobilisnon facile resurrexisset66 Nempe manifestumest sanctum Ioannem hac disputationemonstrasse illud quod per unum hominemingressum est commune omnibus factum essepeccatum quandoquidem omnibus terrorcommunis est bestiarum quae utique necinfantibus parcunt quos profecto secundumistum tractatum Ioannis nullo modo laederentsive terrerent nisi essent veteris illius peccatiobligatione constricti

XXVI Dic Iuliane dic etiam istum (quidenim iam dubitas dicere ) Manichaeum quitantam naturae cuius innocentiam defenditisfecit iniuriam et propagationem damnationisasseruit Immo vero cohibe te ipsum si quid tibiest sanabilis mentis et corrige et aliquandointellege quomodo potuerit dicere Ioannesparvulos non habere peccata non quod peccatoprimorum hominum non teneantur obstricti sedquod sua nulla commiserint Et hoc quidem ineadem ipsa homilia si totam legisses invenirepotuisti aut si legisti nescio quemadmodum tepotuit praeterire aut si praeterire non potuitmiror cur te non correxerit si tamen aliquid apudte valet Ioannis auctoritas Aut si illo sermoneperlecto eoque loco eius quem commemoraturussum cognito atque perspecto in opinione tuamanendum putasti utquid inde verba quaelibet66 Joan Chrysostomus Homil in Gen 9 4 PG 53 78-79

inseruisti operi tuo An forte ut nos totum legerecommoneres et invenire unde tuasdeprehenderemus et convinceremus insidias Quid enim apertius quam id quod ibi dixit Venit semel Christus et paternis nos cautionibusinvenit astrictos quas conscripsit Adam Illeinitium obligationis ostendit peccatis nostrisfenus accrevit 67 Audis-ne hominem in fidecatholica et eruditum et erudientemdistinguentem [112] debitum paterni chirographiquod hereditarium nobis inhaesit ab eis debitisquorum per nostra peccata fenus accrevit Audisquid parvulis in Baptismo relaxetur qui nondumpropria debita contraxerunt nec tamen a paternochirographo immunes esse potuerunt Verbaquippe eius non interpretata sic leguntur ingraeco Ἔρχεται ἅπαξ ὁ Χριστὸς εὖρεν ἡμῶνχειρόγραφον πατρῶον ὅ τι ἔγραφεν ὁ ἈδάμἘκεῖνος τὴν ἀχὴν εἰσήγαγην τοῦ χρείους ἡμεῖςτὸν δανεισμὸν ἡυξήσαμεν ταῖς μεταξενεστέραιςἁμαρτίαις Quae verbum e verbo interpretata sicse habent Venit semel Christus invenitnostrum chirographum paternum quod scripsitAdam Ille initium induxit debiti nos fenusauximus posterioribus peccatis Numquidcontentus fuit dicere paternumchirographum nisi adderet nostrum Utsciremus antequam fenus peccatis nostris

67 Joan Chrysostomus Homil ad neophitos

posterioribus augeremus iam illius chirographipaterni ad nos debitum pertinere

XXVII Lege etiam quemadmodum exponatidem ipse vir sanctus eumdem ipsum Apostolilocum ubi scriptum est Per unum hominempeccatum intravit in mundum68 Ibi enim luce clariusin huius fidei catholicae veritate versatur Quodtotum quia longum est huic operi intexere paucainde contingam Manifestum inquit quoniamnon ipsum peccatum quod ex legistransgressione sed illud peccatum quod ex Adaeinoboedientia hoc erat quod omniacontaminavit69 Et paulo post Regnavit inquitmors ab Adam usque ad Moysen et in eos qui nonpeccaverunt70 Quomodo regnavit In similitudinetransgressionis Adae qui est forma futuri71 Proptereaet forma est Christi Adam Quomodo forma estaiunt Quoniam sicut ille ex semetipso [113]nascentibus quamvis non manducaverint deligno factus est causa mortis quae per cibuminducta est ita et Christus iis qui ex ipso sunttametsi nihil iuste egerint factus est provisoriustitiae quam per crucem nobis omnibuscondonavit72 Alio loco in eode sermone Utcum tibi dixerit Iudaeus inquit quomodo unius

68 Rom 5 1269 Joan Chrysostomus Homil 10 in Ep ad Rom 1 PG 60 47570 Rom 5 1471 Ibidem72 Joan Chrysostomus Homil 10 in Ep ad Rom 1 PG 60 475

virtute Christi mundus salvatus est possis eidicere Quemadmodum uno inoboediente Adammundus damnatus est Quamquam non sintaequalia gratia atque peccatum neque paria sintmors atque vita non aequalis Deus ac diabolus73Item post paululum Sed non quemadmodumdelictum inquit ita et gratia Si enim unius delicto multisunt multo magis gratia Dei et donum in gratia uniushominis Iesu Christi in multos abundavit74 Quod enimdicit inquit huiusmodi est Si peccatum valuit etpeccatum unius hominis gratia et Dei gratia etnon solum Patris sed etiam Filii quemadmodumnon amplius praevalebit Multo enim hocrationabilius Nam alium pro alio damnari nonvalde videtur habere rationem alium autem proalio salvari et decentius magis et rationabiliusapparet Si igitur illud factum est multo magishoc75 Itemque alibi in consequentibus Iudicium inquit ex uno in condemnationem gratiaautem ex multis delictis in iustificationem76 Hoc idemest inquit quod dicitur quoniam quidem mortemet damnationem potuit peccatum inducere gratiaautem non unum illud tantummodo interfecitpeccatum Sed etiam post illud introeuntiapeccata77 Et paulo post de hoc ipso Quoniam

73 Ibidem74 Rom 5 1575 Joan Chrysostomus Homil 10 in Ep ad Rom 1 PG 60 47676 Rom 5 1677 Joan Chrysostomus Homil 10 in Ep ad Rom 2 PG 60 476

ergo inquit plura introducta sunt bona et nonsolum illud interfectum est peccatum sed etiamomnia reliqua ostendit dicens Gratia autem exmultis delictis in [114] iustificationem78 Et postpaululum ait Primo enim dixit quoniam si uniuspeccatum interfecit omnes multo magis et uniusgratia poterit salvare Post haec autem ostenditinquit quoniam non illud solum interfectum estpeccatum per gratiam sed etiam omnia reliqua et non solum peccata interfecta sunt sed etiam ettributa iustitia est Et non tantum solum profuitChristus quantum nocuit Adam sed multoamplius atque magis79 Post haec in eodem cumde Baptismo ageret interposuit verba Apostolidicentis An ignoratis inquit fratres quoniamquicumque inChristo baptizati sumus in morte ipsiusbaptizati sumus Consepulti ergo sumus illi perBaptismum in morte80 Quid est In morte illiusbaptizati sumus Ut et ipsi moriamur sicut et illeCrux enim est Baptisma Quod ergo crux Christoet sepulcrum hoc nobis Baptisma factum est tametsi non in eisdem ipsis Ipse namque carne etmortuus est et sepultus nos autem peccato inutroque Quapropter non dixit Complantatimorti sed similitudini mortis81 Mors namque ethoc et illud sed non eidem ipsi subiacet sed

78 Ibidem79 Joan Chrysostomus Homil 10 in Ep ad Rom 2 PG 60 47680 Rom 6 3-481 Rom 6 5

haec quidem carnis Christi nostra autem peccatiQuemadmodum ergo illa vera et haec82

XXVIII Numquid dubitare iam poterissanctum Ioannem tam longe esse a sensu vestroquam non recedit a sensu catholico Numquid ineius disputatione qua exponit Apostoli locumhuic quaestioni quae inter nos vertiturpernecessarium ubi scriptum est Per unumhominem peccatum intravit in mundum83 et cetera quaeconnexa sunt alicubi redolet quod vos dicitispropter imitationem hoc esse dictum nonpropter carnalem nativitatem Nonne illo unopeccato contaminata dicit esse omnia et sic illuddistinguit a ceteris postea [115] commissisintroductisque peccatis quae vos dicitis adimitationem non ad propaginem pertinere utnon illa tantum sed et hoc et illa per gratiamChristi dicat interfici Nonne de BaptismateApostoli verba ubi ait Quicumque baptizati sumusin Christo in morte illius baptizati sumus84 sicexponit ut dicat ita eum peccato mori quibaptizatur in Christo sicut carne est mortuusChristus quia in morte Christi baptizari nihil estaliud quam peccato mori Cui ergo peccatoparvulus moritur si originale non traxit An fortenon in morte Christi parvuli baptizantur cumApostolos non dixerit Quidam sed Quicumque

82 Joan Chrysostomus Homil 10 in Ep ad Rom 4 PG 601 48083 Rom 5 1284 Rom 6 3

baptizati sumus in Christo in morte ipsius baptizatisumus An quando baptizantur Baptismatechristiano dicturi estis quod non baptizentur inChristo ne vos episcopus Ioannes suadefinitione suffocet qui dicit hoc esse Baptismumeis qui baptizantur in Christo quod crux etsepulcrum fuit Christo ut quemadmodum illemortuus est carne sic et istos intellegamusmortuos esse peccato Ecce cui viro quammagno christianae fidei atque huius catholicidogmatis defensori voluisti vestrum dogmasupponere quasi dixerit parvulos primi hominisnon inquinatos esse peccato cum dixerit eosnon habere peccata quae non eum intellegi nisipropria voluisse eius tam multa testimoniatamque manifesta declarant

XXIX Quid te igitur adiuvit quod IoannisConstantinopolitani tamquam tibi suffragareturtestimonium posuisti An ut unum verbum quasiab eo praetermissum velut acuta calliditatecaptares et totverborum eius quibus obruereristam ingentem tibi aggerem commoveres Intantum improvidus et incautus ut nec in ipsahomilia ubi vix unum de quo male intellectodecepti deciperetis [116] testimonium reperirepotuisti adverteres sanctum IoannemConstantinopolitanum satis evidenter expressisseomnes homines exceptis debitis propriis paterniesse chirographi debitores Et tamen posteaquamverba eius interposuisti quibus intentionem tuam

putasti aliquid adiuvari sequeris et dicis Cumigitur liquido clareat hanc sanam et veram essesententiam quam primo loco ratio deindeScripturarum munivit auctoritas et quamsanctorum virorum semper celebravit eruditioqui tamen veritati auctoritatem non suo tribuereconsensu sed testimonium et gloriam de eiussuscepere consortium nullum prudentumconturbet conspiratio perditorum Haec verbatua quo proficiunt nisi ut appareat vel quomodode hac causa scire neglexeris catholicorumsententias sermonesque doctorum vel si eosnosse curasti qua fraude coneris circumvenirenescientes Nam de ratione et de sanctarumScripturarum auctoritate ut nunc interim taceam hanccine sententiam qua negatis peccato primihominis obnoxios parvulos nasci sanctorumvirorum semper celebravit eruditio Non hocistis tot tantorumque sanctorum et eruditorumquae commemoravi testimoniis indicatur immoe contrario puto quod iam videas quantum teopinio ista fefellerit si tamen non dolo agis atqueid ante iam noveras Sed ut melius de te credam si nunc primum ista cognoscis si de peccatoprimi hominis quod eo sint obligati qui carnalitergenerantur infantes nec eo nisi spiritaliregeneratione solvuntur nunc primum perspicishoc didicisse et docuisse tot sanctos quod et nosdidicimus et docemus muta iam istam mentemobliviscere huius erroris et propemodum furoris

quo in tot ac tales patres Manichaeum iacularisopprobrium Si nesciens hoc fecisti cur nonmiseram [117] respuis imperitiam si sciens curnon sacrilegam deponis audaciam

XXX Convinceris undique luce clariorasunt testimonia tanta sanctorum In quorumconventum te introduxerim conspice Hic estMediolanensis Ambrosius quem magister tuusPelagius tanta praedicatione laudavit ut diceret85 In libris eius praecipue fidem lucere Romanamqui scriptorum inter Latinos flos quidamspeciosus enituit ita ut eius fidem et purissimumin Scripturis sensum reprehendere nec inimicusauderet Hic est et ConstantinopolitanusIoannes quem tu in numero eruditorum acsanctorum excellentissimum in hac ipsa tua cuirespondeo disputatione posuisti Hic est Basiliuscuius te verbis ad id quod nunc agitur nonpertinentibus putasti aliquid adiuvari Hic sunt etceteri quorum te movere debeat tanta consensioNon est ista sicut stilo maledico scribis conspiratio perditorum In Ecclesia catholicadoctrinae sanae studiis claruerunt spiritalibusarmis muniti et accincti strenua contrahaereticos bella gesserunt perfuncti fideliter suaedispensationis laboribus in pacis gremiodormierunt Unum dicis egressum me ipsumsignificans qui in se summam proelii sitam optat

85 Vide lib I de Nuptiis et concupiscentia c ult

intellegi86 Ecce non ego unus sed tot ac tantisancti eruditique doctores tibi pro me velmecum proque omnium nostrum et tua ipsius sisapis salute respondent

XXXI Non tibi sicut calumniaris solumpopuli murmur opponimus quamquam et ipsepopulus adversus vos propterea murmuret quianon est talis quaestio quae possit etiamcognitionem fugere popularem Divites etpauperes excelsi atque infimi docti et indoctimares et feminae noverunt quid cuique aetati inBaptismate remittatur Unde etiam matresquotidie toto orbe terrarum non [118] adChristum tantum id est ad unctum sed adChristum Iesum id est etiam Salvatorem cumparvulis currunt Sed ecce quo te introduxiconventus sanctorum istorum non est multitudopopularis non solum filii sed et patres Ecclesiaesunt Ex illo numero sunt de quibus praedictumest Pro patribus tuis nati sunt tibi filii constitues eosprincipes super omnem terram87 Ex qua filii generatisunt ut haec discerent eius patres facti sunt utdocerent

XXXII Quid est quod vos gaudere iactasquod ista veritas quam tu errorem putas velputari cupis de tanta moltitudine assertoremnon potest invenire Quasi parva sit eiusassertio quod in hoc fidei firmissimo et

86 Infra lib 387 Ps 44 17

antiquissimo fundamento ipsa toto orbe diffusanon a se discrepat multitudo Si autem assertoreseos flagitas quorum aliquid etiam litteraruminveniri potest illustrisque doctrina est en adestassertorum eius memorabilis et venerabilisconsessus atque consensus Sanctus Irenaeusdicit antiquam serpentis plagam fide Christi etcruce sanari et quod protoplasti peccato fuimustamquam vinculis alligati Sanctu Cyprianus dicitperire parvulum nisi fuerit baptizatus quamvis einon propria dimittantur sed aliena peccataSanctus Reticius dicit veteris hominis quo perlavacrum regenerationis exuimur non tantumvetera sed ingenita esse peccata SanctusOlympius dicit vitium de protoplasto in germinesparsum ut peccatum cum homine nascereturSanctus Hilarius dicit ex peccato esse omnemcarnem praeter illius qui venit in similitudinecarnis peccati sine peccato Dicit sub peccatiorigine et sub peccati lege natum esse cuius voxest Ego in iniquitatibus conceptus sum88 SanctusAmbrosius dicit eos qui baptizati fuerint parvulosin primordia [119] naturae suae a malitiareformari Dicit solum ex natis de feminasanctum Dominum Iesum nulla terrenaecontagia corruptelae immaculati partus novitatesensisse Dicit quod in Adam omnes morimurquia per unum hominem peccatum intravit inmundum et illius culpa mors omnium est Dicit88 Ps 50 7

quod in eius vulnere omne genus occidissethumanum nisi Samaritanus ille descendensvulnera eius acerba curasset Dicit fuisse Adam etin illo fuisse omnes perisse Adam et in illoperisse omnes Dicit nos contagio maculariantequam nascimur nec humanum conceptumesse iniquitatis exsortem quia concipimur inquitin peccato parentum et in delictis eorumnascimur sed et ipse partus habet contagia suanec unum tantummodo habet ipsa naturacontagium Dicit diabolum feneratorem a quoEva maculata obnoxiae successionis usuris omnegenus defeneravit humanum Dicit a diaboloEvam deceptam ut supplantaret virum obligarethereditatem Dicit Adam ita morsu vitiatum esseserpentis ut omnes illo vulnere claudicemusDicit per corporum viri et feminaecommixtionem neminem expertem esse delicti qui autem expers delicti est id est DominusChristus etiam huiusmodi esse conceptionisexpertem Dicit tibi sanctus Innocentius lavacroregenerationis praeteritum vitium omne purgariquod per illum accidit qui libero arbitrio cadensin profunda demersus est Dicit nisimanducaverint carnem Domini et sanguinembiberint vitam parvulos habere non posseSanctus Gregorius dicit melius fuisse nonexcidere a ligno vitae gustu amarissimo peccatised emendari nos debere post lapsum Dicit nosex bonis ad tristia devolutus et vult a tristibus ad

meliora reparari ut quos gustus ligni vetiticondemnavit Christi crux gratia largiore iustificetDicit venerandam esse nativitatem per quamterrenae [120] nativitatis vinculis liberamur Dicitregeneratione ex aqua et spiritu purgari maculasprimae nativitatis per quas in iniquitatibusconcipimur Dicit tibi sanctus Basilius nosaegritudinem contraxisse peccati quoniam Evanoluit a ligno prohibito ieiunare Dicit postremonos de paradiso decidisse quia non ieiunavimusatque ut illo redeamus praecipit ieiunemusDicunt tibi ore uno tot sancti episcopi EulogiusIoannes Ammonianus Porphyrius EutoniusPorphyrius alius Fidus Zoninus ZoboennusNymphidius Chromatius Iovinus EleutheriusClematius Nos Pelagium non absolvimus nisiquia damnavit eos qui dicunt parvulos etiamsinon baptizentur habere vitam aeternam Iam turesponde utrum Deus iustus nulli obnoxiampeccato imaginem suam privare vita possitaeterna

XXXIII Postremo sanctus episcopusIoannes dicit quem tu honorabilitercommemorasti quem tu sicut sanctumeruditumque laudasti quem tu testimonium etgloriam de consortio veritatis suscepisse dixisti etiam ipse dicit Adam sic peccasse illud grandepeecatum ut omne genus humanum in communedamnaret Dicit in Lazari morte ideo flevisseChristum quia de perennitatibus excussa

mortalitas inferos adamavit et quia eos quiimmortales esse poterant diabolus fecit essemortales Dicit ante peccatum hominis omnimodo bestias homini fuissesubiectas posteaquam vero peccatum illudintravit coepisse a nobis bestias formidari usqueadeo peccatum illud primi hominis intellegi voluitad omnes homines pertinere ubi quis non videatesse consequens ut nulla bestiarum parvuloslaederet nisi et ipsos illius peccati vinculonativitas carnalis obstringeret Dicit in eodemsermone ex quo tu incautis obrepere voluistiquod nos Christus invenerit et paternochirographo [121] nostro quod scripsit Adam etposterioribus propriis debitis obligatos ExponitApostoli locum in quo tota ista causa consistitubi scriptum est Per unum hominem peccatumintravit in mundum89 et cetera huic sententiaecohaerentia Nec in tam prolixa sua disputationequod dicitis dicit non propagatione generis hocpeccatum in omnes homines sed imitationetransisse immo e contrario quam se res aliterhabeat a coepiscoporum suorum sententiis nondissentiendo demonstrat Dicit enim omniapeccato primi hominis esse contaminata et nehoc non generatione carnali sed imitatione moralifactum putetur dicit Adam propterea dictumformam futuri quia sicut ille ex semetipsonascentibus quamvis non manducaverint de89 Rom 5 12

ligno factus est causa mortis quae per cibuminducta est ita et Christus iis qui ex ipso sunttametsi nihil iuste egerint factus est provisoriustitiae quam per crucem omnibus condonavitDicit Iudaeum negantem virtute unius Christimundum posse salvari de ipsius primi hominispeccato refutandum quo uno inoboedientedamnatus est mundus Dicit non valde viderihabere rationem ut alius pro alio damnetur ettamen factum esse per Adam unde magispersuadet esse credendum quod decentius etrationabilius apparet salvari alium pro alio quodimpletur in Christo Quis autem non videat sipeccatum primi hominis non propagatione sedimitatione per omnes homines pertransiitneminem pro alio sed suo damnariunumquemque peccato quod non alius in eumgenerando transmisit sed ipse imitando suavoluntate commisit Dicit per gratiam non illudunum tantummodo primi hominis sed etiam postillud introeuntia interfecta esse peccata Ubi satisutique distinguit peccata posteriora quae dicipossunt imitatione commissa ab illo uno quodpropagatione pertransiit et [122] ostenditutraque interfecta esse per gratiam ut secundumApostoli intentionem plus appareat profuisseregeneratio quam nocuerat generatio Sic enimexponit quod dictum est Et non sicut delictum itaest et donum nam iudicium quidem ex uno incondemnationem gratia autem ex multis delictis in

iustificationem90 Qua sententia imitatio illa vestraquod est novitium Pelagiani errorismachinamentum Paulo apostolo scribente etIoanne episcopo exponente subvertitur Dicitetiam de ipso Baptismo exponens quod aitApostolus Quicumque baptizati sumus in Christo inmorte ipsius baptizati sumus91 nihil esse aliud inmorte Christibaptizari quam peccato mori sicutille mortuus est carne Unde necesse est ut parvuliaut in Christo non baptizentur aut si baptizanturin morte eius baptizentur ac sic peccato ipsiquoque moriantur et quia non habent propriumab alieni illius id est originalis quod omniumcommune factum est contaminationemundentur

XXXIV His tot ac tantis molibus virorumsanctorum doctorumque vallatus adhuc causamnostram putabis nullum assertorem de tantamultitudine invenire potuisse An tantamconsensionem sacerdotum catholicorumconspirationem dicturus es perditorum Necsanctum Hieronymum quia presbyter fuitcontemnendum arbitreris qui graeco et latinoinsuper et hebraeo eruditus eloquio exoccidentali ad orientalem transiens Ecclesiam inlocis sanctis atque in Litteris sacris usque addecrepitam vixit aetatem omnesque vel peneomnes qui ante illum aliquid ex utraque parte

90 Rom 5 1691 Rom 6 3

orbis de doctrina ecclesiastica scripserant legitnec aliam de hac re tenuit prompsitquesententiam Qui cum exponeret Ionam [123]prophetam apertissime dixit quod etiam parvulipeccato offendentis Adam tenerentur obnoxii92Ita-ne tuum sic amabis errorem in quem iuveniliconfidentia et humano lapsu incautius decidisti utab istis catholicae unitatis et veritatis sacerdotibusex diversis orbis terrarum partibus tanta inter sefidei concordia congruentibus in tam magnacausa ubi christianae religionis summa consistitnon solum dissentire sed eos audeas Manichaeosinsuper nuncupare Quod si non facis nec mihihoc iuste facis quem cernis in eadem causadisputationibus meis quibus adversus meferociter irritaris illorum secutum fuisse vestigiaSi autem me solum tali aspergis opprobrio nonob aliud nisi quia de peccato primi hominis quodsentiunt sentio quod tenent teneo quodpraedicant praedico quis te non videat in meapertum iactare convicium de illis occultumquidem sed tamen simile habere iudicium Ettamen consideratis ut talia taceam vel Ioannisepiscopi verbis de nostro paterno chirographoquod scripsit Adam quae verba in eo sermoneunde quod voluisti protulisti invenisse te credo vel episcopi Ambrosii quod de commixtionemaris et feminae nullus potest expers esse peccati

92 Hieronymus In Ion 2 5 PL 25 1195 In 3 c Jonaelig ad illud Vestiti sunsaccis

quae in meo libro legisti sed in tuis attingeretimuisti etsi coram hominibus sit dura frons tuaerubescit coram Deo mens tua

XXXV Ego quidem pro dilectione quae mihiest erga te quam Deo propitio quibuslibetconviciis absit ut de medullis mei cordis exstirpesmallem fili Iuliane ut iuventute meliore atquefortiore te vinceres et animositatem (quid aliudquam humanam ) qua cupis tuam qualiscumquesit quoniam tua iam facta est praevaleresententiam potentiore pietate superares et sicutPolemo luxuriae coronis sensim capite detractiseisque abiectis [124] manum pallio subdidit os etvultum formavit ad verecundiam ad extremumtotum se illi ad quem deridendum veneratadiscipulum tradidit sic et tu loquentibus tibi totovenerabilis viris maximeque episcopo Ambrosioin integritate catholicae fidei etiam tui malidoctoris et deceptoris ore laudato93 et episcopisBasilio et Ioanne quos tu quoque in sanctiseruditis veridica attestatione posuisti tamquamcoronas ebriosorum abiceres laudesPelagianorum quibus tamquam magnus eorumdefensor extolleris et stilum ut mitius dixerimcontumeliosum non tamquam pallio pudorisabsconderes sed tamquam manu emendatioreconfringeres tuumque pectus veritatecomplendum non Platonico Xenocrati sed istissacerdotibus christianis vel potius in eis ipsi93 Vide Valer Max lib 6 c 9

Domino Christo non velut qui nunc primumveneris traderes sed velut qui recesserasredderes Quod si tibi consilium meum displicetage ut placet Ego enim et si correctus fuerisquae maiora vota mea sunt abundantiuscumulatiusque gaudebo et si quod abominor inhac pravitate permanseris ex opprobriis tuisfructuosum habebo et pro me caelestis mercedisaugmentum et de te misericordis dolorisaculeum

XXXVI Sed quoniam iam ostendi quot etquales et quantos viros fidei catholicae defensoresatque doctores falsos facias Manichaeos audiiam parumper inerudita temeritate quantumveros adiuves Manichaeos Hoc enim me secundoloco disputationis meae demonstraturum essepromisi Manichaei quod etiam te satis nosseindicasti duas naturas unam boni alteram maliex diversis atque inter se adversis coaeternisqueprincipiis vanitate sacrilega nefandi errorisinducunt Contra quos catholica fides Deitantummodo sine initio naturam praedicat [125]summi scilicet atque incommutabilis boni hocest illius ineffabilis Trinitatis a quo summo utdictum est atque incommutabili bono universamconditam dicit esse creaturam naturasque omnesbonas quamvis impares Creatori quia ex nihilocreatas ideoque mutabiles ita ut omnino nullanatura sit quae non aut ipse sit aut ab ipso facta

sit ut quantacumque aut qualiscumque natura sitin quantum natura est bonum sit

XXXVII Quaerunt itaque a nobis unde sitmalum Respondemus Ex bono sed nonsummo et incommutabili bono Ex bonis igiturinferioribus atque mutabilibus orta sunt malaQuae mala licet intellegamus non esse naturassed vitia naturarum tamen simul intellegimus eanisi ex aliquibus et in aliquibus naturis esse nonposse nec aliquid esse malum nisi a bonitatedefectum Sed cuius defectum nisi alicuius sinedubitatione naturae Quia et ipsa voluntas malanonnisi alicuius voluntas est profecto naturae Etangelus quippe et homo naturae sunt Non enimpotest essenullius voluntas quando est voluntasEt tantum valent eaedem voluntates ut earumnaturarum quarum sunt faciant qualitates Namsi quaeratur qualis sit angelus vel homo malaevoluntatis rectissime respondetur Malus magisaccipiens qualitatis nomen ex voluntate malaquam ex natura bona Quoniam natura est ipsasubstantia et bonitatis et malitiae capax bonitatiscapax est partecipatione boni a quo facta est malitiam vero capit non partecipatione mali sedprivatione boni id est non cum miscetur naturaequae aliquod malum est quia nulla natura inquantum natura est malum est sed cum deficit anatura quae summum atque incommutabile estbonum propterea quia non de illa sed de nihilofacta est Alioquin nec malam voluntatem habere

posset nisi mutabilis esset [126] Mutabilis porronatura non esset si de Deo esset et non ab illo denihilo facta esset Quapropter bonorum auctor estDeus dum auctor est naturarum quarumspontaneus defectus a bono non indicat a quofactae sunt sed unde factae sunt Et hoc non estaliquid quoniam penitus nihil est et ideo nonpotest auctorem habere quod nihil est

XXXVIII Quapropter sicut adversaturcatholicae fidei Manichaeus hoc est fidei veritatisveraeque pietatis qui bonum et malum sic inter sedicit esse contraria ut non naturam cum deficit abono dicat fieri malam ipsumque defectum eiusesse malum eius sed potius ipsum malum dicatesse naturam et quod est insanius sine initiosempiternam eamque appellat corpus etspiritum corpus videlicet unde spiritus opereturspiritum vero qui operetur ex corpore ita huncadversarium fidei dici non potest quantumadiuvet qui mala ex bonis oriri negat et ineumdem sensum accipit quod ait Dominus Arbor bona fructus malos non facit94 cum ille magisterDeus non utique naturam constituat arborem exqua fructus de quo loquebatur existat sedvoluntatem seu bonam seu malam fructus autemopera quae nec bona voluntatis malae nec malapossunt esse voluntatis bonae Hoc est enimquod ait Arbor mala fructus bonos non facit et arbor

94 Mt 7 18

bona fructus malos non facit95 tamquam diceret Necopera bona voluntas mala nec mala opera facitvoluntas bona Nam ipsarum arborum id estipsarum voluntatum si quaerantur origines quaeoccurrunt nisi naturae quas bonas Deuscondidit Ac per hoc ex bonis orta sunt malanon ex bonis voluntatibus opera mala sed exbonis naturis voluntates malae Quid ergo sicoptat audire Manichaeus sicut ex bonis mala essenon posse ut [127] quoniam negari non petestesse mala nihil rester nisi ut ex malo sint si exbonis naturis esse non possunt ac sic sine initiohabeant originem suam mala naturam mali quaesine initio semper fuerit etsint duae naturae unaboni altera mali Necesse est enim ut aut nullasint mala aut ex bonis naturis sint aut ex malis Sidixerimus nulla esse mala frustra dicimus Deo Libera nos a malo96 Si autem dixerimus non oririmala nisi ex malis Manichaea pestilentiatriumphabit totumque vastabit et ipsius Deitamquam mutabilem naturam malae naturaecommistione violabit Relinquitur ergo ut mala exbonis esse fateamur quia si hoc negaverimus exmalis erunt et Manichaeis utique suffragabimur

XXXIX Tu itaque ubi dicis Cumsecundum sententiam Evangelii ex fructibus suisarbor debeat agnosci hic audiendus putetur quidicit bonum esse coniugium de quo nihil aliud

95 Ibidem96 Mt 6 13

quam malum prodire definit97 vis utiquearborem bonam coniugium deputari de qua velutfructum malum nasci non vis hominem contagiopeccati originalis obstrictum nec vides necessetibi esse adulterium constituere arborem malamsi coniugium est arbor bona Ac per hoc si deconiugio qui nascitur coniugii fructus est et ideodebet esse sine vitio ne fructus malus nascatur exarbore bona sequitur ut qui de adulterio nasciturnon debeat nasci sine vitio ne fructus bonusnascatur ex arbore mala quoniam Dominus neca bona arbore fieri fructus malos nec a malabonos divina auctoritate definit Ut ergo hincexeas quia nec de adulterio dicis hominem nasciposse cum vitio negabis adulterium esse arboremmalam ne ille qui secundum te sine vitio deadulterio nascitur contra definitionem Dominibonus fructus nasci de mala arbore videatur [128]Nega ergo etiam coniugium esse arborem bonamet errasse te ut hoc diceres confitere Sed dicturuses non de adulterio nasci hominem qui peradulterium concubitum gignitur Unde igitur De natura inquis humana quae in adulterisquoque Dei opus est non ipsorum98 Cur ergoeodem modo non intellegis nec de coniugio nascihominem qui per concubitum gigniturconiugalem sed de natura similiter humana quaein coniugibus quoque Dei opus est non ipsorum

97 Vide lib 2 de nupt et concupisc cap 2698 Vide lib 2 de nupt et concupisc cap 25

atque ita bonitati non tribui nuptiarum quodmalum nascentes trahunt de vitio naturae sicutnon tribuitur iniquitati adulteriorum quodbonum nascentes trahunt de institutione naturae Tu autem intellegis arborem bonam non quamChristus intellegi voluit id est hominisvoluntatem bonam sed ipsum opus Dei id esthominum vel nuptias vel naturam Et quia bonasunt haec opera Dei malum inde non posse dicisexsistere quia malum fructum bona arbor nonpotest facere Ac sic adversus te ratiocinationemsuam concludit pro suo dogmate Manichaeusquem verbis istis tuis sic adiuvas ut nihil magisoptet audire quam mala ex bonis esse non posseHoc enim accepto infert et dicit tibi Si malumesse non potest ex bono unde erit nisi ex malo Neque enim mala per se ipsa repente auctorenullo existere potuerunt Tu autem dicis malumex bono esse non posse ne contra Evangeliisententiam arbor bona faciat fructus malos Remanetinquit ut mali natura fuerit sempiterna quaepotuerit mala generare quia ex bonis ea nonposse fateris existere

XL Placetne tibi iam mutare sententiamquam non Manichaeis favendo sed quid loquarisnesciendo ad adiuvandam Manichaeorumpestilentiam protulisti [129] Quomodo enimdiceret Christus Aut facite arborem bonam et fructumeius bonum aut facite arborem malam et fructum eius

malum99 (quandoquidem hoc dicebat hominibusquos ipse creaverat) si ex eius opere bono quodest homo malum non posset existere sicut tusapis arborem bonam constituens bonum opusDei id est nuptias hominum vel naturam etideo dicens malum inde nasci non posse quia siex bono malum nasci dixerimus resistemus utputas ei qui dixit Arbor bona fructus malos nonfacit100 cum scias ex angeli et homini naturisbonis quas nulli parentes mali genuerant sedDeus summe bonus de nullis parentibus feceratnon fructus malos sed ipsas malas arboresexstitisse ex quibus fructus nascerentur mali Dominus autem Iesus et Manichaeos vincit quiaunus homo hoc est una natura potest utramquearborem facere et te vincit quia ex natura bonapotest mala arbor existere Ex quo falsum essemonstratur quod in Manichaeorum suffragiumdicis mala ex bonis esse non posse ut nisi exnatura mali quam nefarius illorum error inducitnon putentur mala esse potuisse

XLI Neque enim uno tantum loco ubi exEvangelio arborem bonam commemorandamputasti sed aliis etiam locis disputationis tuae istaperversitate suffragatus es Manichaeis sicuti estillud ubi rursus dixisti Trahi peccatum pernaturam non potest quia per opus Dei opusdiaboli transire non sinitur Ad quod tibi ego

99 Mt 12 33100 Mt 7 18

respondeo Quomodo in opere Dei opus diabolimanere sinitur si per opus Dei transire nonsinitur Quis enim dubitet peius esse ut illicmaneat quam ut illinc transeat Quaeris fortassequomodo opus diaboli maneat in opere Dei Nolialibi quaerere ipsum diabolum recole [130] OpusDei est natura utique angelica invidia vero opusest ipsius diaboli quod opus et processit ex illo etmanet in illo Vanum est igitur quod dixisti Opus diaboli per opus Dei non transire ubiperspicis et manere Manichaeus autem quantastibi gratias agat itane nondum respicis nondumexpergisceris Laborat enim Manichaeus utostendat ex bono Dei opere malum oriri nonposse ut quod ipse vult malum nisi ex malo essenon posse credatur Hic tu mirabilis eius adiutor Per opus inquis Dei malum transire nonsinitur ut ille tota facilitate concludat multominus inde oriri posse per quod nec transirepermittitur

XLII Audi tale aliud immo gravius ubiManichaeis identidem suffragaris Evanuitinquis originale peccatum quia non potest maliradix in eoquod donum Dei vocas locari Quodego vide quam manifesta veritate convincamNonne sensus hominis donum Dei est Et tamenibi locavit inimicus ille seminator radicem maliquando peccatum homini serpentina fraudepersuasit101 Nisi enim radicem mali humanus tunc101 Cf Gen 3 1-6

reciperet sensus nullo modo male suadentiaccommodaretur assensus Quid dicam de radiceomnium malorum avaritia Et ubi est haec nisihominis anima et quid est hominis anima nisidonum Dei Quomodo ergo tu dicis nisi nonconsiderando quid dicas Radicem mali locarinon posse in dono Dei Sed Manichaeus cuiper istas inconsideratas sententias tuas plurimumsuffragaris quid tibi dicat attende Si esserationalem creaturam Dei donum est et dicislocari non posse radicem mali in dono Dei quanto probabilius dicitur oriri non posseradicem mali ex dono Dei Ac sic te suffragatoreintroducit Manichaeus radicem mali ex illa quamnon a Deo creatam [131] sed Deo coaeternamfingit naturam mali Quoniam si dixeris ex liberoarbitrio naturae bonae a Deo creatae ortam maliradicem (quod catholica veritas dicit) illis verbistuis te facillime superat ubi ais Radicem malilocari non posse in dono Dei quia et liberumarbitrium procul dubio est donum Dei Ac perhoc cum mali radicem in dono Dei locari nonposse dixisti Manichaeo quod contra te dicerettu dedisti Quia si non potest in bono locarimalum quod tu dicis mihi multo minus potestoriri ex bono malum quod ille dicit tibi Ac sicconcludet non esse malum nisi ex malo ubivictor videbitur sibi et erit profecto nisi et illiresistatur et tibi Veritas ergo fidei catholicae inhis verbis vestris ideo vincit Manichaeum quia

vincit et te ipsum Nam si te non vinceretdicentem non posse in dono Dei locari radicemmali multo minus Manichaeum posset vinceredicentem non posse ex dono Dei oriri radicemmali Sed ut vincat ambos nec aliunde oriri necalicubi esse posse dicit radicem mali nisi exnatura et in natura rationali cui esse naturamrationale non est nisi donum Dei sed quoniam asummo atque incommutabili bono de nihilo factaest ut esset quamvis mutabile tamen bonum deficere102 a bono a quo facta est hoc est ex illavel in illa radix mali quia nihil est aliud malumnisi privatio boni

XLIII Iam porro ubi dicis Rerum rationon sinit ut de bono malum et de iusto iniquumaliquid proferatur prorsus Manichaeorum verbadicis Hoc enim asserunt non posse malumproferri nisi de malo et ibi tota eorum nefandasecta consistit quia prius contendunt malumproferri non posse de bono Quod si eis teauctore concesserimus nihil nobis penitusremanebit [132] unde illorum nefaria dogmataredarguere valeamus Hoc est autem Iniquum deiusto quod est Malum de bono Catholica igiturfides ut et tibi et illis resistat hoc dicit nonprolatum esse malum nisi de bono et iniquumnisi de iusto Quia prius angelus et homo dequibus ista prolata sunt boni erant utilque et iustiNon igitur resistimus Manichaeis nisi et a te102 Forte deficere posse

obtineamus non esse mala orta nisi ex bonis necea mala substantias esse sed substantiarum vitiacreatarum quibus deficiunt a bono quoniammutabiles sunt eo quod ex nihilo factae suntHaec est doctrinae catholicae sanitas quaManichaeae pestilentiae virus expellitur

XLIV Unde ille doctor meus tui etiam malidoctoris ore laudatus Amvrosius in eo libroquem De Isaac et Anima scripit Quid ergo estinquit malitia nisi boni indigentia Et iterumait Ex bonis igitur mala orta sunt Non enimsunt mala nisi quae privantur bonis per malatamen factum est ut bona eminerent Ergoindigentia boni radix malitiae est103 Vides quamvera catholicae fidei ratione redarguat beatusAmbrosius Manichaeos Vides quemadmodumeos quamvis in eadem disputatione nonnominaverit tamen ista sententiarum veritate acbrevitate convicerit Ecce cui homini Deipropter originale peccatum quod catholicuscatholice asseruit obicis nomine Manichaeoruminstinctu maledici furoris opprobrium qui contrasuffragium quod eis tu praestas tam invictum adeos debellandos catholicis disputatoribus praebetauxilium Ille quippe adversus Manichaeosclamat Ex bonis mala orta sunt et adversuseum pro Manichaeis tu reclamas Necesse estmalum esse ex quo et per quod malus fructusapparuit et Per opus Dei opus diaboli transire103 Ambrosius De Isaac et anima 7 670 PL 14 551 Op Omn 3 102-104

non sinitur et In dono Dei [133] radix malilocari non potest et Rerum ratio non sinit utde bono malum ac de iusto iniquum aliquidproferatur Haec clamas pro Manichaeis contravocem catholicae veritatis per sacerdotem Deiprolatam ut si tu audiaris Manichaei vincantdicentes ut alia taceam Si rerum ratio non sinitut de bono malum aliquid proferatur non ergoex bonis sicut dicit Ambrosius sed sicut nosdicimus ex mali natura ortasunt mala Ecce inquantam voraginem decidisti male intellegendoDominum dicentem Arbor bona fructus malos nonfacit104 cum hoc non sit dictum de natura vel denuptiis quas instituit Deus sed de voluntatehominis bona a qua non fiunt opera mala

XLV Sed ne forte vel tu vel quispiam dicat Quomodo de arbore quam facit homo id estvoluntate bona non fiunt fructus mali et denatura quam facit Deus ipsa quae faciat fructusmalos nascitur arbor mala quasi aliquid meliusfaciat homo unde non possit malus fructusexistere quam est illud quod facit Deus undepossit mala arbor existere ne quis ergo sic erretaudiat diligenter Ambrosium dicentem Quid estmalitia nisi boni indigentia Non enim sunt malanisi quae privantur bonis quia indigentia boniradix malitiae est Et hinc intellegat ideo essearborem malam voluntatem malam quiadefectus est a summo bono ubi bonum creatum104 Mt 7 18

bono creante privatur ut sit in eo radix mali nihilaliud quam indigentia boni Arbor autem bonaideo est voluntas bona quia per ipsam convertiturhomo ad summum atque incommutabile bonumet impletur bono ut faciat fructum bonum Acper hoc Deus auctor est omnium bonorum hocest et naturae bonae et [134] voluntatis bonaequam nisi Deus in illo operetur non facit homo quia praeparatur voluntas a Domino105

XLVI Sed iam ordinem dispositionis meaevideo postulare ut faciam Deo donante quodtertio loco me facturum esse promisi hoc est utcatholicorum qui fuerunt ante nos episcoporumsententiis quascumque rebus de quibus agiturcongruentes potuero reperire vitreas argutiastuas et fragilia quibus tibi multum videris acutuset nitidus argumenta confringam Quod ab alioaggrediemur exordio hic istius libri prolixitateconclusa [135]

105 Cf Prov 8 (sec LXX)

LIBER SECUNDUS

Pelagianorum contra originale peccatum argumenta quinqueconvellit auctoritate ac sententiis catholicorum doctorum qui ante inEcclesia claruerunt episcoporum scilicet illustrium decem IrenaeligiCypriani Reticii Olympii Hilarii Gregorii Nazianzeni AmbrosiiBasilii Joannis Constantinopolitani et Innocentii necnon presbyteriHieronymi viri sancti ac pereruditi

I Nunc iam mihi aggrediendum est quodtertio loco posui dispositionis meae ut sententiisepiscoporum qui Scripturas sanctas ingenti gloriatractaverunt tua Iuliane Domino adiuvantemachinamenta subvertam Non ut eos ostendamsecundum catholicam fidem de originali sensissepeccato hoc enim iam in primis huius operispartibus feci ut inde monstrarem quot et quantisviris Ecclesiae sanctis clarisque doctoribusManichaeorum crimen impingas et cum mecupis apud imperitorum decolorare iudicia eosqui catholicam fidem contra haereticosdefenderunt haeresis nefariae nomine accusesSed nunc argumenta ipsa vestra quibus agitis nehominum prima nativitas originali peccatocredatur obstricta eloquiis sunt redarguendasanctorum Quosoportet ut populi christianivestris profanis novitatibus anteponant eisquepotius eligant adhaerere quam vobis

II Haec sunt certe velut capitaargumentorum quasi formidanda vestrorumquibus terretis infirmos et minus quam contravos expedit sacris Litteris eruditos Dicitis [136]

enim Nos asserendo originale peccatumdiabolum dicere hominum nascentiumconditorem damnare nuptias negare in Baptismodimitti universa peccata Deum crimine iniquitatisarguere desperationem perfectionis ingerereHaec quippe omnia consequentia essecontenditis si credamus nasci parvulos peccatoprimi hominis obligatos et ob hoc esse subdiabolo nisi renascantur in Christo Diabolusenim creat dicis si ex hocvulnere creantur quoddiabolus naturae quae primum condita estinflixit humanae et damnantur nuptiae si aliquidunde damnabiles generantur habere creduntur nec omnia peccata dimittuntur in Baptismo sialiquod in baptizatis coniugibus remanet malumex quo generentur mali Quemadmodum autemnon est iniquus Deus qui cum baptizatis remittatpeccata propria parvulum damnat quia cum abillo crearetur nesciens nec volens etiam ex illisparentibus quibus remissa fuerant traxit aliena Nec virtus cui vitiositas intellegitur esse contrariaposse creditur perfici quia ingenerata vitiaincredibile est posse consumi quae iam nec vitiadeputanda sunt Non enim peccat qui non potestaliud esse quam creatus est

III Haec si fideli diligente quaereretis nec eaquae catholicae fidei veritate atque antiquitatefundata sunt infideli oppugnaretis audacia in eaquae abscondita sunt sapientibus et prudentibus et

revelata sunt parvulis106 nutriti Christi gratiaveniretis Multa enim multitudo dulcedinisDomini quam profecto non invidit et tamenabscondit timentibus eum perfecit autemsperantibus non in se ipsis sed in eo107 Nos ergodicimus quod ea fides habet de qua scriptum est Nisi credideritis non intellegetis108 nec diabolum sedDeum verum et vere [137] bonum esse hominumconditorem munda etiam de immundisineffabiliter operantem quamvis hominum nemomundus nascatur et ideo donec mundetur SpirituSancto sub spiritu immundo esse cogatur Necquantamcumque immunditiam naturarum ullumcrimen esse nuptiarum bonum quippediscernitur proprium nuptiarum a quolibet vitionaturarum Nec illius reatum remanere peccatiqui non ea quae in Christo fit regenerationesolvatur quamvis infirmitas restet contra quamin se ipso constitutam regeneratus si proficitpugnet Nec iniquus est Deus cum peccatis siveoriginalibus sive propriis digna retribuit magisque iniquus aut infirmus ostenditur si iugumgrave super filios Adam a die sicut scriptum estnativitatis eorum usque in diem sepulturae in matremomnium109 sub quo iugo imago eius atteritur autipse nullo vel originali vel proprio praecedente

106 Cf Mt 11 25107 Cf Ps 30 20108 Isa 7 9 (sec LXX)109 Eccli 40 1

peccato aut quilibet alius ipso imponit invitoNec perfectio est desperanda virtutis per eiusgratiam qui ex origine vitiatam mutare potest etsanare naturam

IV Aggrediar igitur implere pollicitationemmeam Nec ista quinque argumenta vestra exquibus cuncta connectitis quae in hac quaestioneadversus catholicam fidem multipliciter disputatissingillatim testimoniis sanctorum refutandasuscipiam sed quantum potuerit eorum percutiet deici etiam cum a me de litteris catholicorumepiscoporum singula proferentur tantumpercutietur atque deicietur sive unum eorum siveduo sive plura sive omnia sicut valuerit quodproferetur Veluti est illud in libro quem de ArcaNoe conscripsit beatus Ambrosius110 Per unuminquit Dominum Iesum salus ventura nationibusdeclaratur qui solus non potuit iustus esse cumgeneratio omnis erraret nisi [138] natus exVirgine generationis obnoxiae privilegio minimeteneretur Ecce inquit in iniquitatibus conceptus sumet in delictis peperit me mater mea111 dicit is qui iustusprae ceteris putabatur Quem igitur iam iustumdixerim nisi horum liberum vinculorum quemnaturae communis vincula non teneant Omnessub peccato ab Adam in omnes regnabat morsVeniat solus iustus in conspectu Dei de quo iamnon cum exceptione dicatur Non peccavit in labiis

110 Ambrosius lib de arca Noe111 Ps 50 7

suis112 sed Peccatum non fecit113 Huic dic si audesquod diabolum fecerit hominum conditorem quiutriusque sexus commixtione nascuntur quandoquidem solum Christum quia sit natus exvirgine a vinculis obnoxiae generationis excepitomnibus ceteris ex Adam sub peccati obligationenascentibus quod utique peccatum diabolusseminavit Hunc damnatorem redarguenuptiarum qui sine peccato natum solum dicitVirginis filium Istum negatorem percipiendaecriminare virtutis qui asserit ingenerari vitiageneri humano in ipso conceptionis exordio Etdic ei quod adversus me in primo tuo voluminevideris tibi satis apte acuteque dixisse Necpeccare eos omnino qui peccare dicuntur siquidem a quocumque creati sunt secundum idquod creati sunt necesse habent vivere nec suaerepugnare naturae Haec omnia dic Ambrosiosive de Ambrosio quae mihi tam superbe tamcontumeliose tam procaciter et petulanterobiectas (Nam his verbis suis infamare etiamBaptismatis sacramentum quod in eo plena nonfiat remissio peccatorum et iniquum Deumfacere qui peccata in filiis damnat aliena quae inparentibus relaxavit fortasse non potest dici quoniam cum haec loquerentur non debaptizatorum propagine loquebatur) Porro sisanctus Ambrosius non ex his erat [139] qui

112 Iob 1 22113 1 Pt 2 22

diabolum faciunt hominum creatorem velnuptias damnant vel incapacem virtutis naturamopinantur humanam sed ex his potius quiDeum summum ac summe bonum totiushominis id est totius animae totiusque corporisagnoscunt et confitentur auctorem et honorant insui gradus bonitate coniugia nec hominemperfecte iustificari posse desperant haec interimtria vestra argumenta tanti illiusviri auctoritatesubversa sunt nec ulterius obicienda sunt nobisqui de originali peccato ea dicimus quae dixit illequi neque hominis creationem diabolo attribuitneque nuptias condemnavit neque iustitiaeperfectionem in natura hominis desperavit

V De duobus vero residuis argumentisvestris quae ad Baptismum pertinent moxvidebimus quid ille vir senserit et quomodo vosingenti mole auctoritatis obtriverit Dicit enim inlibro Contra Novatianos Omnes homines subpeccato nascimur quorum ipse ortus in vitio estsicut habes lectum dicente David Ecce enim ininiquitatibus conceptus sum et in delictis peperit me matermea114 Ideo Pauli caro corpus mortis erat sicutipse ait Quis me liberabit de corpore mortis huius 115

Christi autem caro damnavit peccatum quodnascendo non sensit quod moriendo crucifixit ut in carne nostra esset iustificatio per gratiam

114 Ps 50 7115 Rom 7 24

ubi erat ante colluvio per culpam116 Hic saneomnia simul vestra argumenta subversa sunt Sienim omnes homines sub peccato nascimurquorum ipse ortus in vitio est cur mihi ex hocobicis quod dicam diabolum hominumcreatorem cum hoc dicere me videas quod illedixit qui hominum creatorem diabolum esse nondixit Si quoniam hominis ortus in vitio est ideodicit David Ecce enim in iniquitatibus [140] conceptussum et in delictis peperit me mater mea117 nec accusatvox ista nuptiale consortium sed originalepeccatum cur me damnatorem dicis essenuptiarum quod dicere non audebisAmbrosium Si quoniam omnes homines subpeccato nascimur et ipse ortus noster in vitio estideo Pauli caro corpus mortis erat sicut ipse ait Quis me liberabit de corpore mortis huius 118 iamtandem perspicis etiam se ipsum in his suis verbisvoluisse intellegi Apostolum Ipsius ergo interiorhomo cum condelectaretur legi Dei videbat aliamlegem in membris suis repugnantem legi mentissuae et propterea carnem suam corpus mortisesse dicebat In ipsius ergo carne non habitabatbonum propter quod non quod volebat faciebatbonum sed malum quod oderat hoc agebat119En tota vestra causa impulsa prostrata contrita

116 Ambrosius De paenit 1 3 13 PL 16 490-491117 Ps 50 7118 Rom 7 24119 Cf Rom 7 15-24

et sicut pulvis quem proicit ventus a facie terrae120 sic acordibus eorum quos decipere coeperatis si haecvoluerint deposito studio contentionis cogitareproiecta est Numquid enim Paulus apostolus nonerat baptizatus aut aliquid ei vel originalium velpropriorum vel ignorantiae vel scientiaeremissum non fuerat peccatorum Unde ergotalia loquebatur nisi quia id quod dixi in libromeo cui te respondisse gloriaris omnino verumest Lex quippe ista peccati quae in membris estcorporis mortis huius et remissa estregeneratione spiritali et manet in carne mortali remissa scilicet quia reatus eius solutus estSacramento quo renascuntur fideles manetautem quia operatur desideria contra quaedimicant et fideles Hoc est omninoquod funditussubruit haeresim vestram Quod usque adeovidetis et timetis ut non aliter ex his apostolicisvocibus exire [141] conemini nisi quanta potestiscontentione asseveretis121 non illic ipsius Apostoliaccipiendam esse personam sed adhuc sub legenondum sub gratia positi cuiuspiam Iudaeicontra quem suae malae conversationisconsuetudo pugnaret quasi vis ipsaconsuetudinis deponatur in Baptismo et nonadversus eam confligant etiam baptizati tantofortius atque vehementius quanto magis placerestudent oculis eius cuius gratia adiuvantur ne in

120 Cf Ps 1 4121 Lib de gratia Christi cap 39 et infra cap 8

tali certamine superentur Quod si attente sinepervicacia considerare voluisses profecto in ipsaetiam vi consuetudinis invenires quomodoconcupiscentia remittatur in reatu et maneat inactu Neque enim nihil in homine agitur quandoconcupiscentiarum suarum etiam quibus nonconsentit stimulis inquietatur Sed tamen nonpropter vim consuetudinis appellabat carnemsuam corpus mortis Apostolus sed propter quodrectissime intellexit Ambrosius quia omnes subpeccato nascimur et ipse ortus in vitio est Huiusvitii reatum iam sibi in Baptismate fuissedimissum dubitare non poterat sed contra eiusinquietudinem pugnans primum ab eo vincisubiugarique metuebat deinde licet invicte nondiu pugnare sed hostem non habere malebatquando dicebat Miser ego homo quis me liberabit decorpore mortis huius Gratia Dei per Iesum ChristumDominum nostrum122 sciens eius gratia nos sanariab isto concupiscentiali motu qui nos ab eiusoriginali reatu spiritali regeneratione sanavit Hocbellum quod in nobis ipsis adversum nos ipsosgerendum suscepimus experiuntur in se nequenegare possunt libidinis acerrimi expugnatoresnon impudentissimi laudatores

VI Denique dicit etiam victoriosissimusCyprianus in [142] epistola sua de Orationedominica Fieri autem petimus voluntatem Dei incaelo et in terra quod utrumque ad122 Rom 7 24-25

consummationem nostrae incolumitatis pertinetet salutis Nam cum corpus e terra et spiritumpossideamus e caelo ipsi terra et caelum sumuset in utroque id est in corpore et in spiritu ut Deivoluntas fiat oramus Est enim inter carnem etspiritum colluctatio et discordantibus adversus seinvicem quotidiana congressio ut non quaevolumus ipsa faciamus dum spiritus caelestia etdivina quaerit caro terrena et saeculariaconcupiscit Et ideo petimus inter duo ista ope etauxilio Dei concordiam fieri ut dum et in spirituet in carne voluntas Dei geritur quae per eumrenata est anima servetur Quod aperte atquemanifeste apostolus Paulus sua voce declarat Caro inquit concupiscit adversus spiritum et spiritusadversus carnem haec enim invicem adversantur sibi utnon quae vultis illa faciatis123 Vide quemadmoduminstruat baptizatum populum doctor egregius (quod ad baptizatum enim pertineat Oratiodominica quis Christianus ignoret ) uthumanamincolumitate salutemque naturae in hocesse intellegant constitutam non ut caro etspiritus tamquam inter se naturaliter inimicasicut Manichaeus desipit separentur sed potiustamquam ex vitio discordiae sanata concordentHoc est enim liberari a corpore mortis huius utvitae fiat quod modo corpus est mortis ipsa ineo morte moriente fine discordiae non naturaeUnde dicetur etiam illud Ubi est mors contentio123 Gal 5 17 Cyprianus De dominica oratione 16 PL 4 529 s

tua 124 Quod non in hac vita perfici idem quoquetestis est Martyr in epistola De Mortalitate125 ubiapostolum Paulum propterea dicit concupisceredissolvi et esse cum Christo126 ut nullis iam fieretpeccatis et vitiis carnis obnoxius127 Quam vero[143] vigilanter adversus illud dogma vestrumquo in vestra virtute confiditis hoc in Orationedominica exponit Sic enim docet petendum idpotius a Domino quam de propriis viribuspraesumendum ut inter carnem ac spiritum nonhumana virtus sed gratia faciat divinaconcordiam128 consonans omnino Apostolodicenti Quis me liberabit de corpore mortis huius Gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum129

VII His et sanctus Gregorius attestaturdicens Anima namque cum in laboribus fueritet in angustiis cum hostiliter urgetur a carne tuncad Deum refugit et cognoscit unde debeatauxilium poscere130 Ac ne quisquam in his verbisepiscopi Gregorii hostiliter urgentem carnemtamquam ex contraria natura mali secundumManichaeorum insaniam suspicetur etiam ipsevide quemadmodum suis fratribus etcondoctoribus concinat docens non ob aliud124 1 Cor 15 55125 Lib de Mortalitate126 Cf Phil 1 23127 Cyprianus De mortalitate PL 4 608128 Cyprianus De dominica oratione 16 PL 4 530129 Rom 7 24-25130 Gregorius Naz Orat 17 5 2 CSEL 46 199

adversus carnem spiritum concupiscere nisi utsuo utrumque revocetur auctori post gravissimumin hac vita rei utriusque conflictum in quo laboratomnium vita sanctorum In libro quippeApologetico Illorum vero inquit verborumnondum facio mentionem quibus intranosmetipsos propriis vitiis ac passionibusimpugnamur et die noctuque ignitis stimuliscorporis humilitatis huius et corporis mortisurgemur nunc latenter nunc etiam palamprovocantibus ubique et irritantibus rerumvisibilium illecebris luto hoc faecis cuiinhaesimus cœni sui fœtorem venis capacioribusexhalante sed et lege peccati quae est inmembris nostris legi spiritus repugnante dumimaginem regiam quae intra nos est captivamducere studet ut spoliis eius cedat quidquid illudest quod in nos [144] beneficio divinae ac primaeillius condicionis influxit unde vix aliquisfortasse longa se et districta regens philosophia etpaulatim nobilitatem animale suae recolensnaturam lucis quae in se est humili huic ettenebroso luto coniuncta revocet ac reflectat adDeum vel si certe propitio Deo agat utrumquepariter revocabit si tamen longa et assiduameditatione insuescat sursum semper aspicere etdeorsum male trahentem ac degravantemmateriam sibimet astrictam frenis arctioribussublevare131 Agnosce fili Iuliane consonas131 Gregorius Naz Orat Apol 2 91 PG 35 494

catholicas voces et ab eis desine dissonare Cumdicit beatus Gregorius Intra nosmetipsospropriis vitiis ac passionibus impugnamur et dienoctuque ignitis stimulis corporis humilitatishuius et corporis mortis urgemur132 baptizatusloquitur de baptizatis loquitur Cum dicit legepeccati quae est in membris nostris legi spiritusrepugnante133 baptizatus loquitur de baptizatisloquitur Christianorum est ista pugna fideliumnon infidelium Iudaeorum Crede si non pugnas agnosce si pugnas et ista pugna rebellem quoquesuperbiam Pelagiani erroris expugna Iamnediscernis iamne perspicis iamne resipiscis et inBaptismate fieri omnium remissionempeccatorum et cum baptizatis quasi civile belluminteriorum remanere vitiorum Non enim taliasunt vitia quae iam peccata dicenda sint si adillicita opera spiritum concupiscentia non trahat etconcipiat pariatque peccatum Nec tamen extranos sunt quibusvincendis cum in hoc certamineproficienter laboramus instandum est nostrasunt passiones sunt vitia sunt frenandacohibenda sananda sunt sed dum curanturinfesta sunt Et si nobis ad meliora proficientibusmagis magisque minuuntur tamen dum hicvivitur esse non desinunt Discedente hinc animapia peribunt in resurgente corpore non redibunt[145]

132 Ibidem133 Ibidem cf Rom 7 23

VIII Ergo ad beatum redeamus AmbrosiumEtiam Pauli caro inquit corpus mortis erat sicutipse ait Quis me liberabit de corpore mortis huius 134Ita intellexit Ambrosius ita Cyprianus itaGregorius ut de aliis interim taceam similipraeditis auctoritate doctoribus Huic mortidicetur in fine Ubi est mors contentio tua 135 Sedregeneratorum est haec gratia non generatorumChristi enim caro quod adiungit Ambrosiusdamnavit peccatum quod nascendo non sensitquod moriendo crucifixit136 nascendo non sensitin se moriendo crucifixit in nobis Lex itaquepeccati repugnans legi mentis quae in tantiquoque apostoli membris erat remittitur inBaptismate non finitur Ex hac lege carnisrepugnante legi mentis nihil Christi corpusattraxit quia non ex illa Virgo concepit Ex haclege carnis repugnante legi mentis eamdem legemprima nativitate nemo non traxit quia nisi ex illamulier nulla concepit Et ideo venerandusHilarius ex peccato esse omnem carnem noncunctatus est dicere137 sed numquid ideo negavitex Deo Quomodo dicimus et ex carne carnemet ex homine carnem numquid etiam sicnegamus ex Deo Ergo et ex Deo quia creat etex homine quia generati et ex peccato quia

134 Rom 7 24 Ambrosius De paenit 1 3 13 PL 16 490s135 1 Cor 15 55136 Ambrosius De paenit 1 3 13 PL 16 490 s137 Cf Hilarius In PS 118 175 PL 9 641

vitiat Sed Deus qui genuit Filium sibi coaternumquod in principio Verbum erat per quod creavitomne quod non erat etiam ipsum creavithominem sine vitio non ex semine hominis pervirginem natum in quo regenerat hominemgeneratum sanatque vitiatum a reatu statim abinfirmitate paulatim Contra quam regeneratus siiam ratione utitur illo spectante atque adiuvantevelut in agone confligit quia virtus in infirmitateperficitur138 dum contra hoc nostrum quod aiustitia deficit illo nostro quod ad [146] iustitiamproficit dimicatur ut vincente profectu totumsurgat in melius non vincente defectu totumvergat in peius Parvulus vero in quo adhucrationis nullus est usus voluntate quidem proprianec in bono est nec in malo quia nullam inalterutrum cogitationem versat sed utrumque inillo consopitum vacat et bonum naturale rationiset malum originale peccati sed annisaccendentibus evigilante ratione venitmandatum et reviviscit peccatum quod adversuscrescente cum pugnare coeperit tunc apparebitquid in infante latuerit et aut vincit etdamnabitur aut vincitur et sanabitur Nontamen ideo malum hoc nihil nocuisset etiamsipriusquam in illo apparere coepisset parvulus hacexisset e vita quia reatus eiusdem mali non quoreum malum est sed quo reum facit in quo estsicut generatione contrahitur ita nisi138 Cf 2 Cor 12 9

regeneratione non solvitur Hoc est propter quodparvuli baptizantur ut non solum regni Christifruantur bono verum et a malo regni mortiseruantur Neque hoc fieri potest nisi per eum quipeccatum sua carne damnavit quod nascendonon sensit quod moriendo crucifixit ut in carnenostra esset iustificatio per gratiam ubi erat antecolluvio per culpam139

IX His itaque beati Ambrosii verbis necdiabolus bonitate hominem creavit sed hominemmalignitate vitiavit nec concupiscentiae malumnuptiarum abstulit bonum nec in Baptismatissacramento peccati alicuius reatus relinquiturinsolutus nec iniustus est Deus qui eum damnatlege iustitiae qui peccati lege fit reus etiamsi exilla natus est quae parentem eius propterea iamreum facere non potest quia renatus est Virtusporro quae in infirmitate perficitur quare si haecvera sunt desperanda est cum per carnemChristi quae damnat peccatum quod [147]nascendo non sensit quod moriendo crucifixitfiat etiam in carne nostra iustificatio per gratiamin qua erat ante colluvio per culpam Ac per hocquinque ista vestra in quibus maxime terretishomines argumenta nec alios poteruntperturbare nec vos si credatis AmbrosioCypriano Gregorio aliisque catholicis sanctisclarisque doctoribus immo vero etiam vobisipsis legem peccati quae inest hominis membris139 Ambrosius De paenit 1 3 PL 16 490 s

repugnans legi mentis140qua caro concupiscitadversum spiritum141 etiam baptizatis sanctisingerere pugnandi necessitatem contra quid nisicontra malum non substantiam sed substantiaevitium Dei gratia nos regenerante nonimputandum Dei gratia iuvante frenandum Deigratia remunerante sanandum

X Sed ne forte dicas contra hoc potiuspugnare baptizatos quod sibi ipsi prioris vitaemala consuetudine fecerunt non contra id cumquo nati sunt quamquam si hoc dicis iam proculdubio cernis atque concedis esse in hominealiquid mali quod non ipsum sed reatus qui exillo contractus fuerat auferatur in Baptismo tamen quia parum est ad huius quaestionisabsolutionem nisi nobis ex peccato primihominis ingeneratum esse monstretur audi quidinde in alio loco expressius dicat sanctusAmbrosius in Expositione Evangelii secundum Lucamcum diversis modis ab una tamen regula fideinon abhorrentibus tractaret illum locum ubiDominus ait in una domo dividi tres adversusduos et duos adversus tres142 Possunt etiamvideri inquit caro atque anima ab odore tactugustuque luxuriae separatae in una domo seadversus incursantia vitia dividentes subicientesse legi Dei removentes se a lege peccati quorum

140 Cf Rom 7 23141 Cf Gal 5 17142 Cf Lc 12 52

licet dissensio per praevaricationem primihominis in naturam verterit ut nequaquam sibiparibus ad virtutem studiis convenirent [148]tamen per crucem Domini Salvatoris taminimicitiis quam etiam mandatorum lege vacuatisin societatis concordiam congrueruntposteaquam Christus e caelo pax nostradescendens fecit utraque unum143144 Rursus ineodem opere cum de spiritali atque incorruptibililoqueretur cibo Etenim ratio cibus mentis estinquit praeclaraque alimonia suavitatis quaemembra non oneret neque in naturae pudendased ornamenta convertat cum libidinumnvolutabrum commutatur in Dei templumdiversoriumque vitiorum sacrarium incipit essevirtutum Quod utique tunc facit cum caro innaturam regressa vigoris sui agnoscit altricematque ausu deposito contumaciae moderantisanimae coniugatur arbitrio qualis fuit cuminhabitanda paradisi secreta suscepit antequamveneno pestiferi serpentis infecta sacrilegamfamem sciret divinorumque memoriampraeceptorum animae sensibus inhaerentemedacitatis studio praeteriret Hinc peccatummanasse proditur tamquam corpore animaquegenitoribus dum corporis natura tentatur animamale sanae compatitur Quae si appetentiamcorporis refrenasset in ipso ortu esset exstincta

143 Cf Eph 2 14144 Ambrosius In Lc 7 141 PL 15 1825

origo peccati quam velut virilis infusam corporismotu male feta anima etiam sui vigore corruptoalienis gravis oneribus parturivit145

XI Hic certe apertissime atque satiatissimeille tam excellenter tui doctoris ore laudatusdoctor Ambrosius declaravit et quid esset etunde esset originale peccatum et unde contigeritilla prima confusio quae inoboedientia carnis fuitdissentientis ab anima quam discordiam sanatDei gratia per Iesum Christum Dominumnostrum Vides [149] unde caro concupiscatadversus spiritum vides unde sit lex in membrisrepugnans legi mentis Vides vertisse in naturamanimae carnisque discordiam et per hasinimicitias nobis abundare miserias non nisi Deimisericordia finiendas Noli iam mihi adversari nam si adhuc facis cui vel quibus simuladverseris advertis Me nempe dixisti nihigravelmagis laborare quam ut non intellegar Et inquibusdam locis sensus meos ad tuum potiusinterpretaris arbitrium abutens tardiusculiscordibus hominum qui te non intellegunt tacerepotius noluisse quam respondere potuisse unimeo quattuor voluminibus tuis Ecce funditeloquentiae lucidum ac perspicuum flumenAmbrosius non est ubi haereat lector ubi caligetauditor Manifestissime dicit Apostolum ideodixisse Quis me liberabit de corpore mortis huius 146

145 Ambrosius In Lc 7 142 PL 15 1826146 Rom 7 24

Quia omnes sub peccato nascimur et ipse ortusin vitio est Manifestissime dicit DominumChristum propterea fuisse sine peccato quodnatus ex virgine vinculis obnoxiae generationisnaturaeque communis minime teneretur etdamnasse peccatum quod nascendo non sensitApertissime dicit quod dissensio carnis et animaeper praevaricationem primi hominis in naturamverterit Apertissime dicit carnem libidinumvolutabrum diversoriumque vitiorum tunc mutariin Dei templum sacrariumque virtutum cum innaturam regressa vigoris sui agnoscit altricematque ausu deposito contumaciae moderantisanimae coniugatur arbitrio qualis fuit cuminhabitanda paradisi secreta suscepit antequamesset veneno pestiferi serpentis infecta Quidadhuc adversus me quos libros moliaris inquiris Illum aspice adversus illum aliquid aude quihaeresis vestrae venenis antequam nascerenturoccurrit et unde possent expelli haec antidotapraeparavit Quae si satis non sunt adhuc audi

XII In libro de Isaac et Anima idem dicit Bonus [150] ergo rector malos equos restringit etrevocat bonos incitat Boni equi sunt quattuor prudentia temperantia fortitudo iustitia maliequi Iracundia concupiscentia timoriniquitas147 Numquid ait Bonus rector bonosequos habet malos non habet Sed ait Bonosincitat malos restringit et revocat Unde isti sunt147 Ambrosius De Isaac et anima 8 65 PL 14 553

equi Nempe si eos substantias dicimus velputamus Manichaeorum favemus vel haeremusinsaniae quod ut absit a nobis catholice istosequos intellegimus vitia nostra quae legi mentisex lege peccati resistunt Non a nobis haec vitiaseparata alicubi alibi erunt sed in nobis sanatanusquam erunt Verumtamen quare non inBaptismate perierunt An nondum fateberisquod reatus eorum perierit infirmitas manseritnon reatus quo ipsa rea fuerant sed quo nos reosfecerant in malis operibus quo nos traxerant Nec ita eorum mansit infirmitas quasi aliqua sintanimalia quae infirmantur sed nostra infirmitasipsa sunt Nec in his equis malis iniquitatemnominasse putandus est illam quae deletur inBaptismo illa namque peccatorum quae fecimusfuit quae cuncta remissa sunt atque omnino iamnon sunt quorum reatus manebat quando ipsafiebant atque transibant Istam vero legempeccati cuius manentis reatus in sacro fonteremissus est propterea vocavit iniquitatem quiainiquum est ut caro concupiscat adversusspiritum quamvis adsit in nostra renovationeiustitia quia iustum est ut adversus carnemspiritus concupiscat ut spiritu ambulemus etconcupiscentias carnis non perficiamus Hancquippe iustitiam nostram inter bonos equosinvenimus nominatam

XIII Audi adhuc quid dicat in libro quemscripsit de Paradiso Fortasse inquit ideo dixit

Paulus Quae non licet homini loqui148 quia eratadhuc in corpore [151] constitutus hoc estvidebat istius corporis passiones videbat legemcarnis suae repugnantem legi mentis suae149Itemque in eodem Cum dicit inquitsapientiorem serpentem150 intellegis quemloquatur id est illum adversarium nostrum quitamen habet sapientiam huius mundi Sed etvoluptas atque delectatio bene sapiens dicitur quia et carnis appellatur sapientia sicut habes Quia sapientia huius carnis inimica est Deo151 Et adexquirenda delectationum genera astuti sunt quiappetentes sunt voluptatum Sive ergo inquitdelectationem intellegas quaedam est divinoadversa mandato et inimica sensibus nostrisUnde sanctus Paulus ait Video aliam legem inmembris meis repugnantem legi mentis meae etcaptivantem me in lege peccati152 153 Qualemvoluptatem dicat hoc loco iste doctor in promptuest quia ut intellegeremus adhibuit Apostolitestimonium dicentis Video aliam legem in membrismeis repugnantem legi mentis meae et captivantem me inlege peccati Haec est voluptas illa suscepta tuaquamvis et tu reprehendas eius excessum Ubi

148 2 Cor 12 4149 Ambrosius De paradiso 11 13 PL 14 317150 Cf Gen 3 1151 Rom 8 7152 Rom 7 23153 Ambrosius De paradiso 12 14 PL 14 318

qualis sit plane fateris sed tantis verborumornamentis eam moderatam defendis et laudasquasi istum modum sibiipsa constituerit et nonspiritus qui adversus eius impetum concupiscitAdversus quem fortiter stabat ille qui clamabat Video aliam legem in membris meis repugnantem legimentis meae Iste repugnantis impetus si laxetur inquae declinabit immunda in quae non pertrahetet praecipitabit abrupta Verum nunc quodpotius instat ecce non secundum vos quicumqueIudaeus sed secundum beatum Ambrosium de seipso Paulus apostolus dicit Video aliam legem inmembris meis repugnantem legi mentis meae etcaptivantem me in lege peccati [152] Rursus in eodemopere alio loco idem doctor Impugnatur inquitPaulus et videt legem carnis suae repugnantemlegi mentis suae et captivantem se in lege peccati nec de conscientia sua praesumit sed per Christigratiam confidit se a mortis corpore liberandum et tu quemquam opinaris scientem non possepeccare Paulus dicit Non enim quod volo faciobonum sed quod nolo malum hoc ago154 et tuarbitraris homini prodesse scientiam quae delictiaugeat invidiam 155 Itemque in ipso opere idemipse episcopus ad omnes nos referens eloquiumcausamque communem sedulo agens Repugnatenim lex carnis inquit legi mentis et laborandumnobis est ac desudandum ut castigemus corpus et

154 Rom 7 19155 Ambrosius De paradiso 12 60 PL 14 324

servituti redigamus et quae sunt spiritaliaseminemus156

XIV In alio quoque libro suo de Sacramentoregenerationis vel de Philosophia quem scripsit italoquitur157 Beata igitur mors quae nos peccatoeripit ut reformet Deo Qui enim mortuus estiustificatus est a peccato158 Numquid naturae fineinquit iustificatur a peccato aliquis Non utique quoniam qui peccator moritur in peccato manet ille autem iustificatur a peccato cui perBaptismum peccata omnia remittuntur Habesnead ista quod dicas Videsne quemadmodumexpresserit vir venerabilis in Baptismo fierihominis mortem beatam ubi remittuntur peccataomnia Sed attende aliud attende quod nonvis159 Advertimus inquit cuiusmodi sit morsmystica nunc consideremus cuiusmodi sepulturaesse debeat Non enim satis est ut moriantur vitianisi marcescat corporis luxus et omniumvinculorum [153] carnalium compago solvaturomnis nodus corporei laxetur usus Nemo sibiblandiatur quod aliam figuram induerit mysticapraecepta acceperit ad continentiae disciplinamapplicuerit animum Non quod volumus hocagimus sed quod odio habemus hoc facimus

156 Ambrosius De paradiso 15 77 PL 14 332157 Ambrosii liber de Sacramento regenerationis seu de philosophia quinon extat158 Rom 6 7159 Ambrosius lib de Sacramento

Multa operatur in nobis peccatum Nobisreluctantibus redivivae plerumque voluptatesresurgunt Luctandum nobis est adversus carnemLuctatus est adversus eam Paulus denique ait Video autem aliam legem in membris meis repugnantemlegi mentis meae et captivantem me in lege peccati160Numquid tu inquit fortior Paulo Nec tamquamsedulae carni tuae confidas et te ei credas cumApostolus clamitet Scio enim quia non habitat in meid est in carne mea bonum nam velle adiacet mihiperficereautem bonum non invenio Non enim quod volofacio bonum sed quod nolo malum hoc ago Si autemquod nolo hoc ago iam non ego operator illud sed quodhabitat in me peccatum161 Quantalibet feraris animiobstinatione Iuliane quantalibet adversus nospervicacia pro Pelagiano errore consistas tantaper beatum Ambrosium circumvallaris rerumevidentia tanta verborum eius manifestationecontunderis ut profecto si nulla te ratiocogitatio consideratio religionis pietatishumanitatis atque in te ipso advertendae veritatisa pertinaci intentione revocaverit ostendasquantum in malis humanis valeat eo quemquamfuisse progressum ubi manere non libeat underedire iam pudeat Sic enim credo te affici cumista legeris Sed o si pax Christi in tuo cordevincat et bona paenitentia de mala verecondiapalmam ferat

160 Rom 7 23161 Rom 7 18-20

XV Sed iam nunc parumper attendequomodo ex ista lege peccati cuius motummortalitas etiam continentium [154] cogitur ferrecui modum castitas nuptiarum laborat imponereubi concupiscentia carnis voluptasque quamlaudas contra propositum voluntatis agit suosimpetus cum excitatur etiamsi actus non peragitcum frenatur attende ergo paulisper quomodoex hac lege peccati omnem generari hominem etideo trahere originale peccatum sanctus eloquaturAmbrosius in eo ipso de Sacramento regenerationissive de Philosophia libro suo162 Est inquit domusquam sapientia aedificat163 et mensa caelestibusreferta sacramentis in qua iustus cibum divinaevoluptatis epulatur suavem gratiae potum bibenssi perpetuorum meritorum uberi posteritatelaetetur Hos filios generans David partus illoscorporeae commixtionis horrebat et ideomundari sacri fontis irriguo desiderabat utcarnalem ac terrenam labem gratia spiritalisablueret Ecce inquit in iniquitatibus conceptus sum etin delictis peperit me mater mea164 Male Eva parturivitut partus relinqueret mulieribus hereditatematque unusquisque concupiscentiae voluptateconcretus et genitalibus visceribus infusus etcoagulatus in sanguine in pannis involutus priussubiret delictorum contagium quam vitalis

162 Ambrosius lib de Sacramento163 Cf Prov 9 1164 Ps 50 7

spiritus munus hauriret Si te non deseruitqualiscumque saltem sensus humanus vides quidde concupiscentiae voluptate hac ipsa cui praebesimpudentissimum patrocinium pronuntiaverittui quod saepe dicendum est doctoris testimoniopraedicatus tam memorabilis doctor Ambrosius quod ea quisque concretus ea genitalibusvisceribus infusus ea coagulatus in sanguine etin pannis non utique laneis aut lineis authuiuscemodi talibus qualibus iam natiobvolvuntur infantes sed pannis vitiatae originistamquam hereditariis involutus prius subeatcontagium delictorum quam [155] vitalis huiusaeris auram spirando percipiat in quem velutimmensum fontem communis et non desistentisalimenti post occulta spiramenta viscerummaternorum qui nascitur funditur in ortuploraturus reatum quem contraxit ante ortumErgone ex hulius concupiscentiae motu illi nonerubuscerent homines primi quo et ipsiapparebant noxii et eorum filii peccato parentumpraenuntiabantur obnoxii Utinam sicut illierubuacuteerunt eas partes corporis in quibus libidinisinoboedientiam sentiebant nudas relinquere itatu fidei catholicae oboediens erubescereserubescenda laudare

XVI Quid autem etiam de ipso ficulneorumtegmine foliorum in libro de Paradiso idem ipsescripserit doctor adverte Quod igitur gravius estinquit hac se Adam interpretatione succinxit eo

loco ubi fructu magis castitatis se succingeredebuisset In lumbis enim quibus praecingimurquaedam semina generationis esse dicuntur etideo male ibi succinctus est Adam foliis inutilibusubi futurae generationis non fructum futurumsed quaedam peccata signaret165 Hic certefrustravit iste vir sanctus tam elaboratamdisputationem tuam nimisque sollicitam ne postpeccatum Adam et Eva oculis apertis lumbospraecinxisse credantur166 Ut enim tanta ibiloquacitate laborares contra sensus veniebasomnium et eos multiloquii strepitu perstringerecupiebas Quid enim tam in promptu est quamsuccinctoriis vel praecinctoriis quae graeceπεριζώματα nuncupantur lumbos hominumcontegi vel praecingi quas vulgus etiammunituras vocat Neque hoc ille homo Deicuius te urgemus eloquio tamquam obscurumesset exposuit sed quod omnes intellegebantquid significaret ostendit In lumbis enim quibuspraecingimur ait quaedam semina generationisesse [156] dicuntur et ideo male ibi succinctusest Adam foliis inutilibus Quare male Sequituret dicit Ubi futurae generationis non fructumfuturum sed quaedam peccata signaret Habesnead ista quod dicas Ecce unde illa confusio ecceunde contextio et succinctio foliorum ecce undein posteris originale peccatum

165 Ambrosius De paradiso 13 67 PL 14 325166 Cf Gen 3 7

XVII Sanctus vero IoannesConstantinopolitanus episcopus quantumverecundia permittere potuit totum illudprimorum hominum erubescentium factumduobus verbis evidenter expressit dicens Foliisautem ficus erant cooperti tegentes speciempeccati Cui non appareat quae vel qualis peccatispecies a confusis tegenda fuerat in regionelumborum qui de sui corporis nuditate nonconfundebantur ante peccatum Obsecrointellegite immo vero permittite homines quodvobiscum intellegunt intellegere et nolite noscogere de pudendis pene impudenter diutiusdisputare

XVIII Merito idem beatus Ioannes etiamipse sicut et martyr Cyprianus circumcisionemcarnis in signo praeceptam commendat esseBaptismatis Et167 vide quomodo Iudaeus inquitcircumcisionem non differt proptercomminationem quia omnis anima quaecumquenon fuerit circumcisa die octavo exterminabiturde populo suo168 Tu autem inquit nonmanufactam circumcisionem differs quae inexspoliatione carnis in corpore perficitur ipsumDominum audiens dicentem Amen amen dicovobis nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiriuo non

167 Verba haeligc apud Basilium leguntur homilia 13 quaelig exhortatio est adbaptismum168 Cyprianus Ep 64 4 PL 3 1053 cf Gen 17 4

introibit in regnum caelorum 169 Cernisquemadmodum circumcisionem circumcisionicomminationem comminationi vir ecclesiasticadoctrina [157] praeditus comparavit Quod ergoest octavo die non circumcidi hoc est in Christonon baptizari et quod est perire de populo suohoc est non intrare in regnum caelorum Ettamen vos in Baptismate parvulorumexspoliationem carnis hoc est circumcisionemnon manufactam celebrari negatis quia nihil eosquo exspoliari debeant habere contenditis Nonenim eos fatemini mortuos in praeputio carnissuae quo peccatum significatur maxime quodoriginaliter trahitur per hoc enim est corpusnostrum corpus peccati quod evacuari dicitApostolus per crucem Christi170

XIX Sed nunc sententiis episcoporum quifuerunt ante nos et haec divina eloquia fideliter etmemorabiliter tractaverunt urgere te instituiProinde ad episcopum Ambrosium revertamur qui cum et homines id est et animas et corporahominum opus Dei esse non dubitet et nuptiashonoret et in Baptismo Christi praedicet omniapeccata dimitti et Deum esse noverit iustum etcapacem virtutis atque perfectionis per Deigratiam humanam non neget esse naturam quaevestra quinque facitis argumenta contendentesnullum istorum quinque verum esse posse nisi

169 Io 3 5 Basilius Homil 13 PG 31 430170 Cf Rom 6 6

falsum sit trahere nascentes originale peccatum tamen hoc ipsum quod his quinque argumentisauferre conamini sic ille ubi opus est in suissermonibus ponit ut cuivis satis eluceat quidcatholica veritas soleat praedicare quid profananovitas conetur evertere An forte ipsum quoqueAmbrosium scisse ac docuisse dubitabis Deumesse hominum conditorem et animae etcorporis Audi ergo quid dicat in libro dePhilosophia contra Platonem philosophum quihominum animas revolvi in bestias asseverat etanimarum tantummodo Deum opinaturauctorem corpora autem [158] diis minoribusfacienda decernit Ergo sanctus Ambrosius Miror inquit tantum philosophum quomodoanimam cui potestatem conferendaeimmortalitatis attribuit in noctuis includat autranulis feritate quoque induat bestiarum cum inTimaeo eam Dei opus esse memoraverit interimmortalia a Deo factam corpus autem nonvideri opus summi Dei asserit quia natura carnishumanae nihil a natura corporis bestialis differtSi ergo digna est quae Dei opus esse credaturquomodo indigna est quae Dei operevestiatur 171 Ecce non solum animam quod etilli dicunt verum etiam corpus quod illi negantcontra Platonicos Dei opus esse defenditAmbrosius

171 Ambrosius De philosophia (op perduta)

XX An tu dicturus es quod nuptiis ingeratcrimen quia et inde quod nasciturconcupiscentiae voluptate concretum dicit subirecontagium delictorum Audi ergo de nuptiisAmbrosii sententiam in Apologia sancti DavidBonum inquit coniugium sancta copula Sedtamen qui habent uxores ita sint ac si nonhabentes ipse est thorus incoinquinatus etnemo alterum fraudare debet eo nisi forte adtempus ut vacent orationi172 Tamen secundumApostolum non vacat orationi quis eo temporequo usum corporeae illius conventionisexercet173 Audi et alteram in libro de Philosophia Bona inquit continentia quaedam velut crepidopietatis Namque in praecipitiis vitae huiuslabentium statuit vestigia speculatrix sedula nequid obrepat illicitum Mater autem vitiorumomnium incontinentia quae etiam licita vertit invitium Ideoque Apostolus non solum afornicatione nos retrahit verum etiam in ipsisconiugiis modum quemdam docet et temporapraescribit orandi174 [159] Intemperans enim inconiugio quid aliud nisi quidam adulter uxorisest Cernis quemadmodum velit etiam inter seipsa vere honesta esse coniugia Videsquemadmodum dicat incontinentiam etiam licitavertere in vitium ubi et licitum demonstrat esse

172 Cf 1 Cor 7 29-35173 Ambrosius De apol David 11 56 PL 14 915174 Ambrosius De philosophia cf 1 Cor 7

connubium et in ipso non vult incontinentiamfoedare quod licitum est Advertis quomodointellegere nobiscum debeas in quo morbodesiderii noluerit Apostolus unumquemque vassuum possidere sicut gentes quae ignorantDeum175 Tibi autem libido non nisi praeteruxorem videtur esse culpabilis Quid ergo deAmbrosio iudicabis qui intemperantem inconiugio adulterum quemdam appellat uxoris Tune melius nuptias honoras in quibus libidinilicentiosissimum spatium praebuisti ne fortassisoffensa defensorem sibi alium provideret Nequeenim quod ego commemoravi secundum veniamconiugibus concedere Apostolum (ubi proculdubio notatur etsi ignoscitur culpa) saltemverbo tenus attingere voluisti aut quod ab illoopere ut orationi vacent cessare coniugesadmonentur176 quod ego totum commemoraviausus es in tua responsione refricare credoformidans ne tua videretur praevaricata defensiosi et te confitente appareret quod per libidinemcui te patrocinari non pudet etiam coniugumimpediretur oratio Ita cum mihi pro illarespondere cuperes sed Apostolo resistere nonauderes nec in aliam sententiam sicut soletisipsum apostolicum testimonium detorquerepotuisses omnino inde tacere maluisti Tu ergomelius honoras nuptias quarum dignitatem

175 Cf 1 Thess 4 4-5176 Cf 1 Cor 7 5-6

tamquam omnino irreprehensibili volutabrocarnalis concupiscentiae decoloras an ille quicum dicat non solum licitum sed etiam bonumconiugium sanctamque copulam tamen cessantelibidinis voluptate [160] tempora orandi abApostolo praescripta commemorata atque itanon vult illi morbo deditos esse coniuges undetrahitur originale peccatum ut eos qui habentuxores secundum eumdem Apostolum ita essevelit ac si non habentes nec vocare dubitatetiam uxoris adulterum intemperantem maritumomne connubii bonum pensans non cupiditatecarnis sed fide potius castitatis non morbopassionis sed foedere coniunctionis nonvoluptate libidinis sed voluntate propaginis Nam mulierem viro nonnisi generandi causaperhibet institutam unde tam diu frustra quasiquisquam hoc nostrum negaret disputandumputasti Haec enim sunt de hac re verba eius inlibro de Paradiso Si igitur viro inquit culpaeauctor est mulier quemadmodum pro bonovidetur adiecta Verum si consideres quia Deoin universitatis est cura invenies plus placereDomino debuisse id in quo esset causauniversitatis quam condemnandum fuisse illud inquo esset causa peccati Ideo quia ex viro solonon poterat humani esse generis propagatiopronuntiavit Dominus non esse bonum solumhominem esse177 Maluit enim Deus plures esse177 Cf Gen 2 18

quos salvos facere posset quibus donaretpeccatum quam unum solum Adam qui liberesset a culpa Denique quia idem inquitutriusque auctor est operis venit in huncmundum ut salvos faceret peccatores Postremonec Cain parricidii reum priusquam generaretfilios passus est interire Ergo inquit proptergenerationem successionis humanae debuit mulieradici viro178

XXI Habes ecce Ambrosium doctoremmeum et a tuo memorabiliter praedicatum etopus Dei esse omnem hominem atque hominiscarnem et bonas esse nuptias in quantum suntnuptiae non modo fatentem [161] verumetiamdefendentem Iamvero quod per originalepeccatum sacro Baptismati nihil deroget superiusdemonstravi quando eius posui verba ubi dicit Illum iustificari a peccato cui per Baptismumpeccata remittuntur omnia Iustum porro illeDeum ubi non praedicat aut quis de hoc potestcatholicus dubitare Christianus quod pene etomnes impii confitentur

XXII Quintum illud restat utrum videaturAmbrosio humanam capacem iustificationis etperfectionis esse naturam nec ab hac sententiapropterea revocetur quia saepe ac multis modisdicit omnem hominem sub peccato nasci et esseipsum ortum eius in vitio Verum et hoc iamsupra docui ubi eum loco ipso paulo post dixisse178 Ambrosius De paradiso 10 47 PL 14 314 s

memoravi A Christi carne damnatum essepeccatum quod nascendo non sensit quodmoriendo crucifixit ut in carne nostra essetiustificatio per gratiam ubi erat ante colluvio perculpam Ibi enim naturam demonstravithumanam etiam istam quae sub peccatonascitur et cuius ortus in vitio est esseiustificationis capacem sed sane per gratiamquod inimicum est vobis eidem gratiae crudelibusinimicis Verum si hoc parum est rursus quiddicat attende in Expositione Isaiae prophetaeVideamus inquit ne qua sit post huius vitaecurriculum nostra regeneratio de qua dictum est In regeneratione cum sederit Filius hominis in thronogloriae suae179 Sicut enim regeneratio lavacri diciturper quam detersa peccatorum colluvionerenovamur ita regeneratio dici videtur per quamab omni corporeae concretionis purificati labemundo animae sensu in vitam regeneramuraeterna180 Nempe distinxit vir sanctus et veraxiustificationem vitae huius quae fit per lavacrumregenerationis et illius perfectionem cum etnostra [162] corpora fuerint immortalitaterenovata Non itaque fuit Ambrosio quamvisfateretur nascentis originis vitium iustificationisdisperata perfectio Quia sicut est humana naturacreatori Deo formabilis ita sanabilis redemptori

179 Mt 19 28180 Ambrosius In expos Isa proph (op perduta)

XXIII Sed vos festinatis et praesumptionemvestram festinando praecipitatis Hic enim vultishominem perfici atque utinam Dei dono et nonlibero vel potius servo propriae voluntatisarbitrio A qua perfectione quidem longe vos essesentitis sed dolus est in ore vestro sivepeccatores vos esse dicatis et iustos credi velitis sive profiteamini perfectionem iustitiae quamprofecto in vobis non esse sentitis Iustificatioporro in hac vita nobis secundum tria istaconfertur prius lavacro regenerationis quoremittuntur cuncta peccata deinde congressionecum vitiis a quorum reatu absoluti sumus tertiodum nostra exauditur oratio qua dicimus Dimittenobis debita nostra181 quoniam quamlibet fortitercontra vitia dimicemus homines sumus Deiautem gratia sic nos in hoc corruptibili corporeadiuvat dimicantes ut non desit propter quodexaudiat veniam postulantes Istam super nos Deimisericordiam vobis necessariam non putatis quoniam ex eo numero estis de quibus in Psalmodictum est Qui confidunt in virtute sua182 Sedquanto melius audimus Ambrosium in libro deFuga saeculi dicentem Frequens nobis deeffugiendo isto saeculo est sermo atque utinamquam facilis sermo tam cautus et sollicitusaffectus Sed quod peius est frequenter irrepitterrenarum illecebra cupiditatum et vanitatum

181 Mt 6 12182 Ps 48 7

offusio mentem occupati ut quod studeas vitarehoc cogites animoque volvas Quod caveredifficile est homini exuere autem impossibileDenique voti magis eam esse rem quam effectustestatur Propheta dicendo [163] Declina cor meumin testimonia tua et non in avaritiam183 Non enim inpotestate nostra est cor nostrum et nostraecogitationes quae improviso offusae mentemanimumque confundunt atque alio trahunt quamtu proposueris ad saecularia revocant mundanainserunt voluptuaria ingerunt illecebrosaintexunt ipsoque in tempore quo elevare mentemparamus insertis inanibus cogitationibus adterrena plerumque deicimur184 Haec si vos nonpatimini ignoscite non vobis credimus sed inhis potius sancti Ambrosii verbis quoddamspeculum et hoc si proficimus communishumanae infirmitatis agnoscimus Vobis autemetiamsi credamus et dicamus Orate pro nobisut nec nos ista patiamur ita vos invenimus elatoset altasapientes ut respondeatis nobis non solumista vos non pati verum etiam in hominis essepotestate ne ista patiatur nec esse causam cur adhoc Dei poscatur auxilium

XXIV Quanto ergo melius identidemaudimus Ambrosium Dei gratiam confitentemnec de sua virtute confidentem qui cum haecdixisset adiecit Quis autem tam beatus qui in

183 Ps 118 36184 Ambrosius De fuga saeculi 1 1 PL 14 597s

corde suo semper ascendat Sed hoc sine auxiliodivino qui fieri potest Nullo profecto modoDenique inquit supra eadem Scriptura dicit Beatus vir cuius est auxilium eius abs te Domine ascensus in corde eius185 Itemque idem ipse in librode Sacramento regenerationis186 Quis igitur estinquit qui carne utitur ad operandum nisianima Ergo princeps et domina carnisnaturaliter anima est quae domare carnem debetet regere Ideoque Spiritus Sancti fulta praesidiodicit in Psalmo Non timebo quid faciat mihi caro187Ipsa eadem dicit in Paulo Sed castigo [164] corpusmeum et servituti redigo188 Castigat ergo Paulus quodipsius est non quod ipse est Aliud enim quodipsius aliud quod ipse est Castigat quod ipsiusest ut mortem in se lasciviae corporalis iustusoperetur189 Numquid sanctus Ambrosius quandoista dicebat non cum vitiis confligebat non vitiavincebat non exercitum quemdam variarumcupiditatum intra semetipsum tamquam Christimiles egregius debellabat non corpus propriumcastigabat Numquid non superatis et oppugnatisdiaboli operibus opus Dei cum opere Dei hocest anima cum carne pacem iustitiae requirebatut non in sua virtute confidens sed sicut ait

185 Ps 83 6186 Ambrosius De sacram regener (op perduta)187 Ps 55 5188 1 Cor 9 27189 Ambrosius De sacram regener (op perduta)

Spiritus Sancti fulta praesidio diceret Non timeboquid faciat mihi caro190 Ecce quomodo naturahumana capax iustificationis ostenditur eccequomodo virtus in infirmitate perficitur191

XXV Sed audiamus de hac re etiamvictoriosissimum martyrem Cyprianum in epistolade Mortalitate192 Cum avaritia nobis inquit cumimpudicitia cum ira cum ambitione congressioest cum carnalibus vitiis cum illecebrissaecularibus assidua et molesta luctatio estObsessa mens hominis et undique diaboliinfestatione vallata vix occurrit singulis vixresistit Si avaritia prostrata est exsurgit libido silibido compressa est succedit ambitio si ambitiocontempta est ira exasperat inflat superbiavinolentia invitati invidia concordiam rumpitamicitiam zelus abscindit Cogeris maledicerequod divina lex prohibet compelleris iurarequod non licet Tot persecutiones animusquotidie patitur tot periculis pectus urgetur etdelectat hic inter diaboli gladios diu stare cummagis concupiscendum sit et optandum adChristum subveniente velocius morteproperare193 Absit autem ut [165] sanctumCyprianum aut avarum existimemus fuisse quiacum avaritia aut impudicum quia cum

190 Ps 55 5191 Cf 2 Cor 12 9192 Cyprian lib de Mortalitate193 Cyprianus De mortalitate 4-5 PL 4 606 s

impudicitia aut irae subditum quia cumira autambitiosum quia cum ambitione aut carnalemquia cum carnalibus vitiis aut saeculi huiusamatorem quia cum illecebris saecularibus autlibidinosum quia cum libidine aut superbumquia cum superbia aut vinolentum quia cumvinolentia aut invidum quia cum invidiaconfligebat Immo vero ideo nihil eorum eratquia his malis motibus partim de origine partimde consuetudine venientibus fortiter resistebatnon acquiescens esse quod eum esse cogebantNec ideo tamen in tam periculoso laboriosoquecertamine nullo telo feriebatur hostili cum dicatin epistola de Eleemosynis Ne quisquam sic sibide puro atque immaculato pectore blandiatur utinnocentia sua fretus medicinam non putetadhibendam esse vulneribus cum scriptum sit Quis gloriabitur castum se habere cor aut quisgloriabitur mundum se esse a peccatis 194 Et iterum inepistola sua inquit Ioannes ponat et dicat Sidixerimus quia peccatum non habemus nos ipsosdecipimus et veritas in nobis non est195 Si autem nemoesse sine peccato potest et quisquis seinculpatum esse dixerit aut superbus aut stultusest quam necessaria quam benigna est divinaclementia quae cum sciat non deesse sanatisquaedam postmodum vulnera dedit curandis

194 Prov 20 9195 1 Io 1 9

denuo sanandisque vulneribus remediasalutaria 196 O doctor praeclarissime et testisgloriosissime sic docuisti sic monuisti sic teaudiendum imitandumque praebuisti Meritofinitis aliis omnium cupiditatum certaminibussanatisque vulneribus cum extrema et omniummaxima vitae huius cupiditate pro Christi veritatepugnasti et eius [166] in te gratiae largitate vicistiSecura est corona tua victoriosa est doctrina tuain qua et istos vincis qui confidunt in virtute suaIpsi enim clamant Perfectio nobis virtutis anobis est tu autem reclamas Nemo suis viribusfortis est sed Dei indulgentia et misericordiatutus est

XXVI Audi et beatissimum Hilarium ubisperet hominis perfectionem Cum enimloqueretur de pace evangelica ubi Dominus ait Pacem meam do vobis197 Quia lex inquit umbraerat futurorum bonorum idcirco per hancpraefiguratam significantiam docuit nos in hocterreni et morticini corporis habitaculo mundosesse non posse nisi per ablutionem caelestismisericordiae emundationem consequamur postdemutationem resurrectionis terreni corporisnostri effecta gloriosiore natura198 Rursus ineodem sermone Ipsis inquit Apostolis verbolicet iam fidei emundatis atque sanctificatis non

196 Cyprianus De opere et eleemosyna 3 PL 4 627197 Io 14 27198 Hilarius Tract in Ps 118 27 PL 9 529

deesse tamen malitiam per condicionemcommunis nobis originis docuit dicens Si voscum sitis mali nostis bona data dare filiis vestris199Vides quemadmodum venerabilis catholicusdisputator nec in hac vita mundationem nostramneget et tamenhumanam perfectiorem speret idest perfectioris mundationis in ultimaresurrectione naturam

XXVII In quadam vero homilia de librosancti Iob attende quid dicat200 quemadmodumipsius diaboli adversus nos indesinens bellum exhoc fieri asserat cum ea mala quae in nobis suntexcitat contra nos quod in nostram fieriutilitatem vult docere convertente scilicet divinamisericordia malitiam diaboli ad purgationemnostram Tanta enim et tam admirabilis inquitin nos misericordiae Dei bonitas est ut per quemin Adae [167] offensa generositatem primae etbeatae illius creationis amisimus per eum rursumid quod amisimus obtinere mereamur Tuncenim diabolus invidens nocuit nunc autem cumnocere nititur vincitur Movet enim perinfirmitatem carnis nostrae omnia potestatis suaetela cum ad lasciviam accendit cum adebrietatem illicit cum ad odia stimulat cum adavaritiam provocati cum ad caedes instruit cumad maledicta exacerbat Sed cum per firmitatemanimi horum omnium subrepentia incentiva

199 Mt 7 11 Hilarius Tract in Ps 118 115 PL 9 601200 Homilia de S Job sed non extat

reprimuntur emundamur a peccato per huiusvictoriae gloriam Dictum enim ita est Autquomodo se emundabit natus ex muliere201 Quia nonexstante hoste non erit bellum cessante deindebello victoria deerit Collidentium autemadversus nos vitiorum victoria non adepta nonerit emundatio ulla vitiorum quia his insidiiscorporis nostri pirata victo colluctantiumadversus nos passionum concertatione purgamurMemores igitur inquit et conscii illa ipsa corporanostra omnium vitiorum esse materiem per quampolluti et sordidi nihil in nobis mundum nihilinnocens obtinemus gaudeamus nobis essehostem in cuius concertatione quodamconcertationis nostrae bello dimicemus202

XXVIII In Expositione autem primi Psalmiidem doctor non dubitat dicere naturamnostram utique istam quae de morbo morbumtrahit ad peccandum ferri ac sic ne peccemusadversus eam nos quodam modo fidei religionepugnare Plures enim sunt inquit qui cum perconfessionem Dei ab impietate discreti sint nontamen a peccato per id liberi sunt Ecclesiaedisciplinam non tenentes ut avari ebriositumultuosi procaces superbi simulatoresmendaces rapaces Et ad haec quidem nos vitianaturae inquit nostrae propellit [168] instinctus sed utile est nos a via ad quam ferimur abscedere

201 Iob 25 4202 Hilarius Tract in Iob

neque consistere illic adhibito decedendi ex eanon moroso recursu Et idcirco Beatus est vir quiin via peccatorum non stetit203 natura quidem in viamhanc ferente sed ex via hac fidei religionereferente204 Numquidnam istum putabimusaccusatorem fuisse naturae quamn condiditDeus Non utique non enim dubitabat homocatholicus humanam Dei opus esse naturam sedprofecto vitia cum quibus nascimur accusavitapostolicum illud tenens Fuimus enim et nos naturafilii irae sicut et ceteri205 Verumtamen haec verbaquae de sermone sancti Hilarii posui si meaessent quanta in me diceres Manichaeorumquenomen et crimen quanto buccarum strepituventilares Nunc ergo ne tui stomachi follisindigesta maledictorum cruditate rumpatur inhunc evome si audes calumniosas tuas vanitateset insanias mendaces Ad haec inquit nos vitianaturae nostrae propellit instinctus Quae istanatura est Numquid gens tenebrarum quamManichaeorum fabula inducit Absit Catholicusloquitur insignis Ecelesiarum doctor loquiturHilarius loquitur Nostra ergo natura est primihominis praevaricatione vitiata non ab alia naturaulla divisione separanda sed ipsa sananda cuidiabolum a nobis constitui calumniaris auctoremdum tu ei Christum invides salvatorem et eius hic

203 Ps 1 1204 Hilarius In Ps 1 1 PL 9 252205 Eph 2 3

vitam ita ut sine ullo sit omnino peccatoperfectam duci posse contendis

XXIX Sed audi quid etiam hinc te admoneatbeatus Hilarius Cum enim exponeret Psalmumquinquagesimum primum Spes inquit inmisericordia Dei in saeculum et in saeculumsaeculi est206 Non enim ipsa illa iustitiae operasufficient ad perfectae beatitudinis meritum nisimisericordia Dei etiam in hac iustitiae [169]voluntate humanarum demutationum et motuumnon reputet vitia Hinc illud prophetae dictumest Melior misericordia tua super vitas207 Videsnehominem Dei ex illo numero esse beatorum dequibus praedictum est Beatus vir cui non imputavitDominus peccatum neque est in ore eius dolus208 Confitetur enim etiam peccata iustorum magiseos asserens in Dei misericordia spem ponerequam de iustitia sua fidere et ideo non est in oreeius dolus immo in ore illorum omnium quibushuius veracis humilitatis vel humilis veritatisperhibet testimonium Qui dolus abundat in orevestro Ubi enim virtus non est et tanta iactantiaest hypocrisis est et ubi hypocrisis utique dolusProrsus quantum sancti de misericordia Dei quaemagna est tantum vos de vestra quae nulla estvirtute praesumitis et quantum ipsi adversusingenerata vitia bellum gerunt adiuti per Dei

206 Cf Ps 51 10207 Hilarius In Ps 51 23 PL 9 322 Ps 62 4208 Ps 31 2

gratiam tantum vos bellum geritis adversus ipsamDei gratiam Sed utinam sicut vos vincit in suis ita suos faciens vos quoque ipsos vincat in vobis

XXX Itane in corde vestro dicere audetisquod cum vos audiunt accenduntur homines advirtutem cum autem istos audiunt tantos ac talesviros Cyprianum Hilarium GregoriumAmbrosium ceterosque sacerdotes Dominidesperatione franguntur ac renuntiant studiisperfectionis Haeccine monstra cogitationumascendunt in cor vestrum et non elidunt frontemvestram Ergone vos honoratis sanctos DeiPatriarchas Prophetas Apostolos laude naturaeet decolorant eos ista lumina Ecclesiaevituperatione naturae quia eos dicunt in corporemortis huius ut tenerent castitatis bonumdimicasse contra ingenitum concupiscentiaemalum per Dei gratiam prius conflictationevincendum postea [170] novissima regenerationesanandum Tu intellegis Iudaeum esse qui dicit Non enim quod volo bonum hoc ago209 et hocpraeclaro intellectu nec conversationis sordes innaturae refundis invidiam nec earumobscenitates Apostolorum et sanctorum omniumconsolaris iniuriis et haec mala quae tu nonfacis faciebat Ambrosius cum collegis suis eademsentientibus qui beatum Apostolum de se ipsodixisse intellegit Non quod volo facio bonum sedquod nolo malum hoc ago et Video aliam legem in209 Rom 7 19

membris meis repugnantem legi mentis meae210 et ceterahuiusmodi Isti ergo sancti talia docendosuffodiunt sicut mihi obicis murum pudoriset vos ob perfectionis praedicationem patiminiinvidiam Sed te ut scribis plurimum consolarisquoniam laudis genus est ei displicuisse quiApostolis non pepercit Si ego Apostolis dicendotalia non peperci ergo nec Ambrosius pepercitApostolis nec coepiscopi eius eadem sentientesSi autem illi et ex Apostolis ista didicerunt etsecundum Apostolos ista docuerunt quid meunum appetis Ipsos aspice ipsos etiam atqueetiam deposito paulisper tumore cervicis intuereItane tandem iuvenis confidentissime consolarite debes quia talibus displices an lugere

XXXI Sed iam quid egerimus per totumistum librum in summam sicut possumusbreviter colligamus Proposuimus hic auctoritatismole sanctorum qui episcopi ante nos nonsolum sermone cum hic viverent verum etiamscriptis quae posteritati relinquerent fidemcatholicam strenue defenderunt vestraargumenta confringere quibus dicitis Si Deushomines creat non possunt cum aliquo malonasci Si nuptiae bonum sunt nihil ex eis oriturmali Si in Baptismate peccata omnia [171]remittuntur non possunt nati de renatis trahereoriginale peccatum Si iustus est Deus non potestin filiis parentum damnare peccata cum ipsis210 Rom 7 19-23

parentibus dimittat et propria Si perfectaeiustitiae capax est humana natura habere nonpotest vitia naturalia Ad haec nos dicimus etDeum esse hominum creatorem hoc est etanimae et corporis et bonum esse nuptias etper Baptisma Christi omnia peccata dimitti etiustum esse Deum et perfectae iustitiae capacemhumanam esse naturam et tamen cum haecomnia vera sint obnoxios nasci homines originivitiatae quae trahitur ex homine primo et ideoire in damnationem nisi renascantur in ChristoHoc autem probavimus catholicorum auctoritatesanctorum qui et hoc asserunt quod de originalipeccato dicimus et illa quinque esse vera omniaconfitentur Ac per hoc non est consequens uthoc falsum sit quia vera sunt illa Tales quippe actanti viri secundum catholicam fidem quaeantiquitus toto orbe diffunditur et hoc et illavera esse confirmant ut vestra fragilis et quasiargutula novitas sola auctoritate conteraturillorum praeterquam quod ea dicunt ut se pereos loqui veritas ipsa testetur Sed nuncauctoritate primitus eorum vestra estcontumaciacomprimenda ut a praesumptionis impeturepercussi et quodam modo sauciati dum taleshomines Dei sic in fide catholica errare potuissenon creditis ut aliquid dicerent unde essetconsequens Deum non esse hominumcreatorem nuptias esse damnandas in Baptismonon omnium remissionem fieri peccatorum

Deum esse iniustum nullam spem nobisremansisse virtutis perficiendae quae omnia velaliquid eorum nefas est opinari ausus praecipitesrefrenetis et tamquam ex furore resipiscentesincipiatis in qua nutriti estis recolere et advertereet resumere veritatem [172]

XXXII Dicit beatus Ambrosius unumsolum hominem mediatorem Dei et hominum eoquod sit natus ex virgine nec senserit nascendopeccatum generationis obnoxiae vinculis nonteneri Omnes autem homines sub peccato nasciquorum ipse ortus in vitio est quiaconcupiscentiae voluptate concreti prius subirentcontagia delictorum quam vitalem de hoc aerespiritum ducerent Ipsamque concupiscentiamtamquam legem peccati in corpore mortis huiuslegi mentis usque adeo repugnare ut adversuseam non solum quicumque boni fideles sedapostolicae etiam virtutis magnitudo pugnaveritad hoc ut per Christi gratiam caro animaesubiugata in concordiam revocetur quorumduorum quae primitus sine peccato creata suntex primi hominis transgressione facta discordiaest Et quis haec dicit Homo Dei catholicus etcatholicae veritatis adversus haereticos usque adpericulum sanguinis defensor acerrimus sic tuidoctoris testimonio praedicatus ut dicereturquod eius fidem et in Scripturis purissimumsensum ne inimicus quidem ausus estreprehendere Qui creatorem Deum non solum

animarum verum etiam corporum adversusPlatonicorum philosophorum asseveraviterrorem Qui nuptiarum bonum et causapropagandi generis humani divinitus institutumet pudicitia coniugali sanctam eius copulampraedicavit Qui neminem dixit iustificari apeccato nisi cui fuerint per Baptismum dimissaomnia peccata Qui coluit iuste iustum DeumQui perfectionem hominis in virtute atque iustitiaabsit ut impediat desperando sed eam tamenperfectionem cui nihil adiciendum sit in alia vitasperat quae implebitur resurrectionemortuorum in hac autem vita humanamiustitiam in quadam militia belloque constituitnon solum adversus aemulas aerias potestates[173] sed adversus ipsas nostras cupiditates perquas et illi exteriores inimici nos deicere velpenetrare moliuntur In hoc bello et ipsamcarnem adversariam gravem dicit cuius utiquenatura sicut primitus condita est nobiscumconcordissima permaneret nisi primi hominispraevaricatione vitiata suo nobiscum languoreconfligeret In hoc bello ille vir sanctus monetnos saeculum effugere et in ea fuga quanta sitdifficultas immo impossibilitas nisi Dei gratiaopituletur ostendit Dicit mortua quidem vitia perremissionem in Baptismate omnium peccatorumsed eorum nos curare debere quodam modosepulturam Et in hoc ipso opere talem describitcum vitiismortuis nos habere conflictum ut non

quod volumus agamus sed quod odio habemushoc faciamus multa in nobis peccatum nobisreluctautibus operari redivivas plerumqueresurgere voluptates luctandum nobis esseadversus carnem adversus quam luctatus estPaulus quando dicebat Video aliam legem inmembris meis repugnantem legi mentis meae211 Praecipitne carni nostrae confidamus ne nos ei credamuscum Apostolus clamet Scio quia non habitat in meid est in carne mea bonum velle enim adiacet mihiperficere autem bonum non invenio212 Ecce quantamnos pugnam cum mortuis habere peccatis illestrenuus Christi miles et Ecclesiae fidelis doctorostendit Quomodo enim peccatum mortuum estcum multa operetur in nobis reluctantibus nobis Quae multa nisi desideria stulta et noxia quaeconsentientes mergunt in interitum etperditionem213 Quae utique perpeti eisque nonconsentire certamen est conflictus est pugna estQuorum pugna nisi boni et mali non naturaeadversus naturam sed naturae adversus vitiumiam mortuum sed adhuc sepeliendum id estomnino [174] sanandum Quomodo ergomortuum dicimus hoc peccatum in Baptismatesicut etiam iste vir dicit et quomodo habitare inmembris fatemur et multa operari desideriareluctantibus nobis quibus non consentiendo

211 Rom 7 23212 Rom 7 18213 Cf 1 Tim 6 9

resistimus sicut etiam hic vir fatetur nisi quiamortuum est in eo reatu quo nos tenebat etdonec sepulturae perfectione sanetur rebellat etmortuum Quamvis iam non eo modo appelleturpeccatum quo facit reum sed quod sit reatuprimi hominis factum et quod rebellando nostrahere nititur ad reatum nisi adiuvet nos gratiaDei per Iesum Christum Dominum nostrum nesic etiam mortuum peccatum rebellet utvincendo reviviscat et regnet

XXXIII In hoc bello laborantes quamdiutentatio est vita humana super terram214 non ideosine peccato non sumus quia hoc quod eo modopeccatum dicitur operatur in membris repugnanslegi mentis etiam non sibi ad illicitaconsentientibus nobis (quantum enim ad nosattinet sine peccato semper essemus donecsanaretur hoc malum si ei numquamconsentiremus ad malum) sed in quibus ab illorebellante etsi non lethaliter sed venialiter tamenvincimur in his contrahimus unde quotidiedicamus Dimitte nobis debita nostra215 Sicutconiuges quando modum generationi necessariumcausa solius voluptatis excedunt216 sicutcontinente quando in talibus cogitationibus cumaliqua delectatione remorantur non quidemdecernentes flagitium sed intentionem mentis

214 Cf Iob 7 1215 Mt 6 12216 Confer de Trinit lib 12 c 22 n 18 et serm 98 c 6

non sicut oportet ne illo incidat inde avertentesaut si inciderit inde rapientes De hac lege peccatiquae alio modo etiam peccatum vocatur quaerepugnat legi mentis de qua multa beatus dixit[175] Ambrosius attestantur etiam sanctiCyprianus Hilarius Gregorius aliique quamplurimi Qui ergo generatur in Adamregenerandus in Christo mortuus in Adamvivificandus in Christo ideo peccato estobstrictus originis quia de malo nascitur quocaro concupiscit adversus spiritum non de bonoquo spiritus concupiscit adversus carnem217 Quidergo mirum est si renasci debet homo ex illomalo natus contra quod pugnat homo renatusquo reus et ipse teneretur nisi renascendoliberaretur Non est hoc malum materies Deicreantis sed vulnus diaboli eamdem materiemvitiantis Non est hoc malum nuptiarum sedprimorum hominum peccatum in posterospropagatione traiectum Etiam huius mali reatusBaptismatis sanctificatione remittitur Deus autemiustus si tanta parvulis mala quanta nunc dicerenon sufficio nihil peccati trahentibus irrogaretmagis appareret iniustus Iustitiae vero perfectacapacitas hominis non negatur quia nec vitiorumomnium plenissima sanitas sub omnipotentimedico desperatur Propter quam catholicamveritatem sancti ac beati et in divinorumeloquiorum pertractatione clarissimi sacerdotes217 Cf Gal 5 17

Irenaeus Cyprianus Reticius Olympius HilariusAmbrosius Gregorius Innocentius IoannesBasilius quibus addo presbyterum velis nolisHieronymum ut omittam eos qui nondumdormierunt adversus vos proferunt de omniumhominum peccato originali obnoxia successionesententiam unde nemo eruit nisi quem sine legepeccati repugnante legi mentis Virgo concepit

XXXIV Quid est quod exsultas et mihiquasi victor insultas Tamquam non inveniremquid facerem quo confugerem si iudicumpremerer potestate si in medio eruditorumconsisterem tecum si verae quam dicis [176]rationis tuba a te scilicet magno tubicineinflata si auditorum arma circumstantium ettibi faventium concreparent Ita enim tibiponis ante oculos nostrum in disputationecertamen et te argumentante me quidrespondeam non habentem fingis ut placet Sictecum vana et insana tui cordis imaginatiofabulatur quasi me ante Pelagianos iudices tecumconstituas quibus plaudentibus tibi liceat exaltaretamquam tubam vocem tuam et praedicarecontra catholicam fidem et contra gratiam Christiqua pusilli cum magnis liberantur a malocommunem tibi et illis novitiae huius impietatiserrorem Tales iudices in Ecclesia Dei nec sineadversario ex parte altera stante potuit eruditorvester Pelagius invenire De quo iudicio ipsequidem quantum ad hominum conspectum

attinet velut absolutus vestro tamen palamdamnato dogmate egressus est At egoubicumque sis ubicumque legere ista potueris teante istos iudices intus in corde tuo constituo quos non amicos meos et inimicos tuos aliqua inmeam partem gratia propendentes aliquo abs temerito tuae offensionis aversos et ob hoc tibiadversos in hac nostra disceptatione constituicognitores Nec eos qui numquam fuerunt autnon sunt aut quorum sententiae de hoc quodinter nos disputatur incertae sunt inanicogitatione confinxi sed sanctos et in sanctaEcclesia illustres antistites Dei non PlatonicisetAristotelicis et Zenonicis aliisque huiuscemodivel graecis vel latinis quamquam et istis aliquoseorum verum omnes sacris Litteris eruditosnominatim sicut oportebat expressi eorumquesententias quantum sufficere videbatur sine ullaeditas ambiguitate digessi ut in eis timeas nonipsos sed illum qui sibi eos utilia vasa formavit etsancta templa construxit qui tunc de ista causaiudicaverunt quando eos nemo potest dicere[177] perperam cuiquam vel adversari vel faverepotuisse Nondum enim exstiteratis contra quossusciperemus de hac quaestione conflictum nondum eratis qui diceretis quod in libris tuisponis Quia de vobis multitudini mentitifuerimus et quod Caelestianorum velPelagianorum nomine homines terreamus etquod terrore ab hominibus extorqueamus

assensum Certe ipse dixisti quod omnesiudices ab odio amicitia inimicitia ira vacuosesse deceat Pauci tales potuerunt inveniri sedAmbrosium aliosque collegas eius quos cum illocommemoravi tales fuisse credendum est Verumet si tales non fuerunt in his causis quas ad sedelatas et inter partes cognitas cum hic viverentsuo iudicio finierunt ad hanc tamen causam taleserant quando de illa sententias protulerunt nullas nobiscum vel vobiscum amicitiasattenderunt vel inimicitias exercuerunt nequenobis neque vobis irati sunt neque nos neque vosmiserati sunt Quod invenerunt in Ecclesiatenuerunt quod didicerunt docuerunt quod apatribus acceperunt hoc filiis tradideruntNondum vobiscum apud istos iudices aliquidagebamus et apud eos acta est causa nostra Necnos nec vos eis noti fueramus et eorum pronobis latas contra vos sententias recitamusNondum vobiscum certabamus et eispronuntiantibus vicimus

XXXV Dicis Me si sub potestate iudicumpremerer quales tibi ipse componis nonhabiturum fuisse quid facerem quo confugerem cum tuis argumentationibus unde occurreremreperire non possem Ego plane haberem quidfacerem haberem quo confugerem a Pelagianisenim tenebris ad haec tam praeclara catholicalumina provocarem quod et nunc iam facio Tuergo responde quid facias dic quo confugias Ego

a Pelagianis ad istos tu ab istis ad quos An quianon [178] numerandas sed ponderandas censesesse sententias et addis (quod quidem et egoverum esse consentio) ad aliquid inveniendummultitudinem nihil prodesse caecorum etiamistos caecos dicere audebis Et usque adeopermiscuit imis longus summa dies218 usque adeotenebrae lux et lux tenebrae esse dicuntur utvideant Pelagius Caelestius Iulianus et caeci sintHilarius Gregorius Ambrosius Sedqualiscumque homo sis tamen quia homo esvidere mihi videor verecundiam tuam (si tamennon in te spes est omnis emortua sanitatis) etquodam modo audio vocem tuam Respondes Absit ut audeam caecos istos viros velcogitarevel dicere Eorum ergo appende sententias Noloesse plures ut eas te pigeat numerare sed nonsunt leves ut eas dedigneris appendere immotam sunt graves ut te videam sub earum onerelaborare Numquid et de istis dicturus es meimbellem tibi opinionem consortis opponere etvelut consternatum metu conscios nominare

XXXVI Dicis In causa iudicandi amotostepitu turbarum de omni ordine conversationishominum sive sacerdotum sive administrantiumsive praefectorum ad discussionem talium rerumnon sola nomina sed eligendam esse prudentiamet honorandam esse paucitatem quam ratioeruditio libertasque sublimat Ita vero est ut218 Cf Lucanus Pharsal 3 138-139

dicis sed nec ego te ullius multitudinisnumerositate perturbo quamvis propitio Deo dehac fide cui contradicitis catholica sanum sapiatetiam multitudo in qua usquequaque plurimi ubipossunt quomodo possunt sicut divinitusadiuvantur vana vestra argumenta confutantUnde absit a me ista quam mihi obicisarrogantia ut me istam causam contra vosunum pro omnibus agere pollicerer Quod cumtu inter [179] Pelagianos facis non erubescensdicere et scribere maioris tibi esse apud Deumgloriae destitutam veritatem tueri multumabiecti et vere destituti sunt multumque abs tependent si hanc intolerabilem arrogantiam essenon iudicant qua te etiam ipsis Pelagio scilicet etCaelestio vestrum omnium doctoribusanteponis quasi et illi iam cesserint et turemanseris qui destitutam tuearis quamveritatem putatis Verum quia te delectat nonnumerare multitudinem sed appenderepaucitatem exceptis iudicibus Palaestinis quihaeresim vestram in absoluto Pelagiodamnaverunt quem timore compressumPelagiana ipsa dogmata damnare coegeruntdecem episcopos iam defunctos et unumpresbyterum tibi huius causae opposui iudicesqui de illa cum hic viverent iudicaverunt Si vestraconsideretur paucitas multi sunt si multitudocatholicorum episcoporum perpauci sunt Exquibus papam Innocentium et presbyterum

Hieronymum retrahere fortasse tentabis istumquia Pelagium Caelestiumque damnavit illumquia in Oriente contra Pelagium catholicam fidempia intentione defendit Sed lege quae dicat inlaudem beatissimi papae Innocentii Pelagius219 etvide utrum tales facile possis iudices invenire Deillo autem sancto presbytero qui secundumgratiam quae data est ei sic in Ecclesia laboravitut eruditionem catholicam multum in latina linguamultis et necessariis litteris adiuvaret non soletPelagius iactitare nisi quod ei tamquam aemuloinviderit Sed nolo ex hoc tibi videatur deistorum numero iudicum retrahendus Non enimeius sententiam posui quam temporeinimicitiarum contra vestrum tenuit et defenditerrorem sed quam posuit in scriptis suis liber abomni studio partium antequam vestra damnabiliadogmata pullularent

XXXVII De reliquis sane non habes omninoquod [180] dicas Numquid Irenaeus etCyprianus et Reticius et Olympius et Hilarius etGregorius et Basilius et Ambrosius et Ioannesde plebeia faece sellulariorum sicut Tullianeiocaris in vestram invidiam concitati sunt Numquid milites numquid scholasticiauditoriales220 numquid nautae tabernariicetarii coqui lanii numquid adolescentes exmonachis dissoluti Numquid postremo de

219 Cf PELAGIO Libellus fidei ad Innoc PL 45 1716-1718220 Vide infra lib 6 c II

qualiumcumque clericorum turba isti sunt quosurbana exagitatos dicacitate vel potius vanitatecontemnis quia non possunt secundumcategorias Aristotelis de dogmatibus iudicare Quasi tu qui maxime quereris examen vobis etepiscopale iudicium denegari Peripateticorumpossis invenire concilium ubi de subiecto et hisquae sunt in subiecto contra originale peccatumdialectica sententia proferatur Isti episcopi suntdocti graves sancti veritatis acerrimi defensoresadversus garrulas vanitates in quorum rationeeruditione libertate quae tria bona iudici tribuistinon potes invenire quod spernas Si episcopalissynodus ex toto orbe congregaretur mirum sitales possent illic facile tot sedere Quia nec istiuno tempore fuerunt sed fideles et multisexcellentiores paucos dispensatores suos Deusper diversas aetates temporum locorumquedistantias sicut ei placet atque expedire iudicatipse dispensat Hos itaque de aliis atque aliistemporibus atque regionibus ab Oriente etOccidente congregatos vides non in locum quonavigare cogantur homines sed in librum quinavigare possit ad homines Quanto tibi essentisti iudices optabiliores si teneres catholicamfidem tanto tibi sunto terribiliores quiaoppugnas catholicam fidem quam in lactesuxerunt quam in cibo sumpserunt cuius lac etcibum parvis magnisque ministraverunt quamcontra [181] inimicos etiam vos tunc nondum

natos unde nunc revelamini apertissime acfortissime defenderunt Talibus post Apostolossancta Ecclesia plantatoribus rigatoribusaedificatoribus pastoribus nutritoribus crevitIdeo profanas voces vestrae novitatis expavit etcauta ac sobria ex admonitione apostolica nesicut serpens Evam seduxit astutia sua sic etmens eius corrumperetur a castitate quae est inChristo221 catholicae fidei virginitate vestridogmatis subrepentis exhorruit et tamquamcaput colubri calcavit obtrivit abiecit His igitureloquiis et tanta auctoritatesanctum profecto autsanaberis Dei misericordia donante quodquantum tibi optem videt qui faciat aut si quodabominor in eadem quae tibi videtur sapientia etest magna stultitia perduraveris non tu iudicesquaesiturus es ubi causam tuam purges sed ubitot sanctos doctores egregios atque memorabilescatholicae veritatis accuses IrenaeumCyprianum Reticium Olympium HilariumGregorium Basilium Ambrosium IoannemInnocentium Hieronymum ceterosque socios acparticipes eorum insuper et universam ChristiEcclesiam cui divinae familiae dominica cibariafideliter ministrantes ingenti in Domino gloriaclaruerunt Adversus hanc autem miserabilemquam Deus a te avertat insaniam sicrespondendum esse video libris tuis ut fidesquoque adversus te defendatur istorum sicut221 Cf 2 Cor 11 3

contra impios et Christi professos inimicos etiamipsum defenditur Evangelium [182]

LIBER TERTIUS

Julianus deinceps ea ratione ac diligentia confutandus ut adsingulos quatitor ipsius libros seorsi ni respondeatur singulis totidemlibris Hoc itaque tertio suo Augustinus primum Juliani librumrefellit id agens ut liquido appareat cum Deus verus et bonus sithominum conditor bonaeligque sint nuptias et ab ipso institutaelig malamtamen esse concupiscentiam qua caro contra spiritum concupiscit Hocmalo bene uti pudicitiam conjugalem meliusque non uti eocontinentiam sanctiorem Malum autem istud non ex alia substantiaquam non Deus condiderit ut Manichaeligus insanit nobis essepermixtum sed per Adaelig inobedientiam exortum atque traductum etper Christi obedientiam expiandum atque sanandum cujus maliobligatione implicat debita pœna nascentem solvit indebita gratiarenascentem Ex ipsis quoque Juliani dictis malum ostendi libidinem quippe qui et remedia contra eam agnoscat et ratione frenari eamvelit ac denique dicat gloriosa in ipsam a continentibus exercericertamina

I Iam nunc quia sine dubio tot tantorumquesanctorum et in Sacris Litteris eruditorum et inEcclesiae regimine tam clara memoria et laudepollentium auctoritati si non cesseris necacquieveris sive contumeliosissime sicut me siveillos verecundius et mitius cum aliqua personarumacceptione tractaveris tamen etiam ipsos errassedicturus es ita tibi dilecte fili Iuliane Domino[183] donante respondere debeo et sic tuos librosatque argumenta refellere ut si possis intellegasmale tibi fuisse persuasum quod aliis persuaderemoliris teque salubriter paeniteat incautae actemerariae iuvenilis progressionis et prolapsionistuae non tantum tibi tua correctione verum

etiam pluribus profutura cognoscentibus vobisatque fatentibus quam non inaniter quamqueveraciter tot et tanti christianorum rectoresdoctoresque populorum hoc in Ecclesia Deididicerint et docuerint quod veri simili novitatedecepti cupiebatis evertere Si autem quod abs teDominus avertat vel sic tenebratum cor habuerisut intellegere ista non possis vel ex eo numerofueris quos in sanctis Psalmis veritas notatdicens Noluit intellegere ut bene ageret222 vel ex eode qualibus item scriptum est Verbis nonemendabitur servus durus si enim et intellexerit nonobaudiet223 nec sic erit iste infructuosus labor velmeus vel aliorum fratrum qui per Christi gratiamcontra hunc errorem catholicam defendunt fidemMulto amplius enim erunt quos antiqua veritasvel instruat defensa vel corrigat si non defueruntquos irrepens error insolitus aut subverteret autmoveret Ac ne longum faciam non omnia verbatua ponam sed si Dominus adiuverit tuarumvelut acutarum argumentationum nihil nonsolutum destructumque dimittam

II De iudicibus Apud quos proptereadicis non potuisse vos agere causam vestramquia nemode rebus dubiis bene consultat nisi quiab odio ira et amicitia vacuum pectus attulerit quales non fuisse dicis qui de causa vestraiudicaverunt quia prius eam coeperunt odisse

222 Ps 35 4223 Prov 29 19

quam nosse iam quidem superiore librorespondi Quia si tales iudices quales definivitunde hoc dixisti Sallustius quaereretis224 sanctoAmbrosio et coepiscopis eius qui de hac re abodio vestri vel amicitia vel ira vel quod tu nonposuisti sed Sallustius posuit misericordia provobis vel contra vos vacuum pectus habueruntquando de hac re veras tranquillasque sententiasprotulerunt utique cederetis Quos nunc vobisparum est iudices nolle nisi etiam reos facereinsuper audeatis Sed obsecro te quomodocausam vestram qui damnaverunt ante coeperuntodisse quam nosse Qui eam procul dubio quianoverant oderant Noverant enim vos dicerenihil mali parvulos habere nascendo quod purgaridebeat renascendo Noverant vos dicere gratiamDei secundum merita nostra dari ut iam gratianon esset gratia225 quia non gratis daretur sedsecundum debitum redderetur Noverant vosdicere hominem in hac vita posse nullum haberepeccatum ut non ei sit necessarium quod inoratione dominica tota dicit Ecclesia Dimittenobis debita nostra226 Haec in vobis noverant etrectissime oderant Denique ab eis vos correctosnoverint et amabunt Quoniam non sicut dicis Si quis aut liberum in hominibus arbitrium autDeum esse nascentium conditorem dixerit

224 Cf Salustius De con Catil 51225 Cf Rom 11 6226 Mt 6 12

Pelagianus et Caelestianus vocatur sed quilibertatem in quam vocati sumus non gratiae Deitribuerit et qui parvulorum liberatoremChristumnegaverit et qui cuiquam in hac vita iustoaliquam in dominica oratione petitionem nonpropter ipsum dixerit necessariam ipse huiuserroris accipit nomen quia errore communicatcrimen

III Iam vero Manichaeorum crimine quaecatholica lumina audeas vel te nescias vel nescirete fingas infamare non opus est hic dicere Saneut dicis si pro [185] vobis potius ab Imperatoreresponsum est cur non in medium prosilitis ethoc ultro publicis potestatibus allegatis vos essemonstrantes quorum christianus princepsapprobavit fidem Verum si Dei legem non sicutsese habet sed sicut vobis placet intellegitis quid mirum si et de lege Imperatoris hoc facitis Sed haec te alias exsecuturum plenius pollicerisQuod si feceris aut redarguetur sicut insidiosum aut contemnetur sicut inane quod feceris

IV Quam vero lauta et lepida est gratulatiotua quod unum dicis egressum qui in sesummam proelii sitam optat intellegi videlicetut Pelagianis tu videaris David ego autem GoliasVideris si tu hoc induisti pactum et placitum cumPelagianis ut si victus fueris nihil ulterius illiaudeant Ego autem absit ut ad monomachiamvos provocem quos ubicumque apparueritisubique diffusus Christi debellat exercitus qui

debellavit apud Carthaginem Caelestium quandoillic ipse non eram et rursus Constantinopoli tamlonge a regionibus Africanis227 qui debellavit inPalaestina Pelagium ubi causam vestram suaedamnationis timore damnavit ibi enim omninocecidit haeresis vestra Et quia ille cuius figuraerat David contra suos adversarios in suisomnibus militibus pugnat errorem vestrum etiamPelagii lingua tamquam prostrati et iacentis gladiodetruncavit Nam quod tu dedignaris proptereavos novos haereticos dici quia omne malumquod peccatum definitur asseritis non in naturased in sola voluntate consistere iam vobisPelagius immo per linguam Pelagii Dominusamputavit Timens quippe ille damnari damnaviteos qui dicunt228 infantes etiam si nonbaptizentur habere vitam [186] aeternam Quiergo negatis esse in parvulo malum quodBaptismate diluantur dicite quo merito parvulusnon baptizatus aeterna morte plectatur Sed quidestis dicturi nisi forte Pelagio maledicturi Quitamen si vobis maledicentibus dicat Et quidvelletis ut facerem an dicente Christo Si nonmanducaveritis meam carnem et biberitis meumsanguinem non habebitis vitam in vobis229 dicturusfueram parvulum habiturum vitam qui sine isto

227 Vide in 2 parte Appendicis de synodo Constantinopolitana sub Atticohabent an 417228 Lib de gestis Pelagii c 11 33 et 35229 Io 6 54

Sacramento finisset hanc vitam Puto quod vosmaledixisse homini paenitebit Iam vos ergototius paeniteat huius erroris

V Ne argumento miserrimo utamini quouniversi utuntur haeretici quos a perniciosalicentia leges Imperatorum catholicorumpremunt Omnes quippe huiusmodi dicunt quodipse dixisti Laborare illam partem rationisinopia quae in disserendo cum terroremsubrogat nullum a prudentibus impetrat sedcaecum a meticulosis extorquet assensum Noviquidem haeretici vos estis sed istam peneomnium haereticorum veterem vocem cumceteris agnovistis atque tenuistis Nec vos necalios decipiatis velut talem vocem habentesadversum nos qualem nos adversum Donatistasquos ad Collationem nobiscum venire perimperialia iussa compulimus (illorum enim furoroccupaverat Africam totam nec praedicari aCatholicis veritatem contra suum patiebanturerrorem violentis aggressionibuslatrocinationibus itinerum obsidionibus rapinisignibus caedibus multa vastantes cunctaterrentes) cum quibus apud episcopos quoscommunes non habebamus nihil agerepoteramus quod vero ante ferme centum annosmaiores nostri cum eis egerant iam populorummemoria non tenebat Haec igitur necessitascompulit ut saltem gestis [187] nostra Collationeconfectis eorum contunderemus inverecundiam

et reprimeremus audaciam Vestra vero apudcompetens iudicium communium episcoporummodo causa finita est nec amplius vobiscumagendum est quantum ad ius examinis pertinetnisi ut prolatam de hac re sententiam cum pacesequamini quod si nolueritis a turbulenta velinsidiosa inquietudine cohibeamini Similes autempotius estis Maximianistis qui cupientesexiguitatem suam nomine saltem certaminisconsolari et ideo videri aliquid apud eos quibuscontemptibiles erant quia inire nobiscumsinerentur examen interpellantes eos et libellumdantes provocantesque contempsimus Magisenim de certamine nominari desiderabant quamformidabant in certamine superari nec sperabantvictoriae gloriam sed famam requirebantCollationis quia multitudinis non habebant Siergo putatis ideo vos esse victores quia non vobisdatum est quale desideratis examenMaximianistae vos ad ista vaniloquiapraecesserunt quamvis dederit vobis Ecclesiacatholica iudicium quale debuit ubi causa vestrafinita est illis autem nullum dare dignata est quia non a nobis sicut vos sed a Donatistisfuerant segregati Si autem in Maximianistisvidetis non esse consequens ut qui conferre inaliquo iudicio non sinuntur putari debeant deveritate confidere nolite ulterius haec vanaiactare vobisque sufficiat quod vos Ecclesiacatholica et materna lenitate sustinuit et iudiciaria

severitate vel potius medicinali necessitatedamnavit

VI Sed ne superfluis immoremur omittotumultus maledictorum et conviciorum tuorumsive quae in principio congessisti operis tui sivequae per omnes eosdem quattuor libros penenusquam spargere destitisti ne gravibushominibus neuter nostrum disputator gravis sed[188] levis uterque litigator appareat Videamusiam potius quid afferas unde me sicut promittisostendas homines et nuptias diaboloauctoritribuere

VII Certe redarguenda tibi mea verbaproponis quibus propositis velut respondenspersuadere conaris Contra me ipsum locutumme fuisse qui cum propter meam defensionemdixerim ab haereticis novis dici nos damnatoresesse nuptiarum operisque divini postea idabstulerim dicendo in semis unciis possiderihominem nascentem a Deo et a diabolo velpotius totum a diabolo possideri prorsus exclusoDeo velut ab universa sua possessione quod esthomo Ubi est acumen tuum quo tibi videris etcategorias Aristotelicas assecutus et aliamdialecticae artis astutiam Itane non attendis hocquod mihi de parvulis obiecisti de quibuslibetmaioribus malis hominibus utrique nostrum obiciposse ab aliquo adversario veritatis Interrogoenim te quid de nondum regenerato hominepessimo quocumque respondeas Saltem istum

confiteris esse sub diabolo nisi renascatur inChristo an et hoc negas Si negas qui sunt ergoquos Deus eruit de potestate tenebrarum ettransfert ad regnum Filii caritatis suae230 Siautem confiteris quaero utrum in tali homine inpotestate adhuc posito tenebrarum habeat Deusaliquam potestatem Si dixeris Non habet respondebitur tibi Ergo Deus de suapossessione a diabolo exclusus est Si dixeris Habet respondebitur tibi Ergo Deus etdiabolus in semis unciis hominem possidenti ettibi ab imperitis talis invidia concitabitur qualemtu mihi qui vis peritus putari de parvulis ab orturecentibus concitare voluisti Ecce primumargumentum tuum quanta facilitate destructumest dum attendere negligis sic esse homines [189]sub diaboli potestate antequam redimantur aChristo ut tamen Dei potestati non solum hi sedne ipse quidem diabolus subtrahatur

VIII De Baptismi sane quaestione quamvobis apud ignaros invidiosam mendaciis nostrisfactam fuisse conquestus es vix dici potest quameleganter existi hanc a vobis amolitus invidiameo quod parvulos baptizandos esse fateaminiquia gratiam Baptismatis dicitis non procausis esse mutandam quod ipsa dona sua proaccidentium capacitate dispensat IdeoqueChristus qui est sui operis redemptor augetinquis circa imaginem suam continua largitate230 Cf Col 1 13

beneficia et quos fecerat condendo bonos facitinnovando adoptandoque meliores Hoccine esttotum cur vobis de Baptismate parvulorumfaciendam non existimatis invidiam quasiquisquam nostrum vos dixerit negare baptizariparvulos oportere Non eos dicitis non deberebaptizari sed pro magnitudine sapientiae vestraeres mirabiles dicitis In Sacramento Salvatorisbaptizantur sed non salvantur redimuntur sednon liberantur lavantur sed non abluuntur exorcizantur et exsufflantur sed a potestatediaboli non eruuntur Haec sunt sententiarumportenta vestrarum haec inopinata mysteriadogmatum novorum haec paradoxaPelagianorum haereticorum mirabiliora quamStoicorum philosophorum Ut enim haec dicatistimetis audire Si salvantur quid in eisaegrotabat Si liberantur quid in eis servitutisvinculo tenebatur Si abluuntur quid in eislatebat immundum Si eruuntur quo meritoerant sub diaboli potestate qui propria iniquitatenon erant rei nisi quia trahunt quod negatisoriginale peccatum Et ad hoc negatis non uteos salvos liberos mundos nulli hosti subditosasseratis non enim aliquid eis opitulatur vestrumtestimonium falsum [190] ante iudicem verum sed ut illis in mala vetustate remanentibus vosnovam sectemini vanitatem Non enim vestra sedillius est vera sententia qui dixit Nisi quis renatus

fuerit ex aqua et spirito non potest intrare in regnumDei231

IX Verum vos excellentissimi amatores illiusvitae quae futura est aeterna cum Christo nullampoenam putatis esse imaginis Dei in aeternumexsulare a regno Dei cum si parvam poenamesse diceretis non esset haec vox beati amatorisillius regni sed miseri contemptoris Porro autemsi quod huic sufficit causae parvam saltempoenam fatemini esse quae magna est ut imagoDei non sinatur intrare in regnum Dei obsecroaperite qualescumque oculos et videte qua iustitiapoena ista infligenda sit parvulo quem clausisoculis originali obnoxium negatis esse peccatoOmitto commemorare quae mala in hac ipsatransitoria vita pene omnes patiantur infantes etquomodo explicetur quod dictum est Graveiugum super filios Adam a die exitus de ventre matriseorum usque in diem sepulturae in matrem omnium232Quae utique mala sub iusto et omnipotente Deonon irrogarentur eius imagini quibus malis invirtute exerceri infantilis aetas non potest dici sinulla ex parentibus mala merita traherentur Haecautem mala parvulorum non ea quae haberenegantur a vobis sed quae perpeti cernuntur abomnibus nobis tu praetermittis omnino necrespicis sed spatiaris tibi vir disertissimus etexerces ingenium ac linguam tuam in laude

231 Io 3 5232 Eccli 40 1

naturae Natura ista in tantas et tam manifestascollapsa miserias salvatorem liberatoremmundatorem redemptorem Christum habetnecessarium non Iulianum non Caelestium nonPelagium laudatorem Quam quidem redimi nonfatereris in [191] parvulis nisi quia hoc Caelestiusapud Carthaginem gestis ecclesiasticis orachristiana non sustinens fassus est Ceterumrogo te quomodo potest intellegi ista redemptionisi a malo redimente illo qui redimit Israel abomnibus iniquitatibus eius233 Ubi enim redemptiosonat intellegitur et pretium et quod est hocnisi pretiosus sanguis Agni immaculati IesuChristi234 De hoc autem pretio quare sit fusumquid interrogamus alium Redemptor ipserespondeat dicat ipse mercator Hic est inquitsanguis meus qui pro multis effundetur in remissionempeccatorum235 Pergite adhuc pergite et sicut dicitis In Sacramento Salvatoris baptizantur sed nonsalvantur redimuntur sed non liberantur lavantur sed non abluuntur exorcizantur etexsufflantur sed a potestate diaboli noneruuntur sic etiam dicite Funditur pro eissanguis in remissionem peccatorum sed nulliuspeccati remissione mundantur Mira sunt quaedicitis nova sunt quae dicitis falsa sunt quae

233 Cf Ps 129 8234 Cf 1 Pt 1 18-19235 Mt 26 28

dicitis mira stupemus nova cavemus falsaconvincimus

X Nonne ipse dixisti Administrationemcorporis sic animo esse commissam ut fructusoperis fieret utrique communis et vel virtutisexercitae gaudia vel insolentiae poenas cum eiusquam hic non bene rexerat carnis afflictionesentiret Responde igitur quare in hac ipsa vitaafflictione carnis anima crucietur infantis cuius eimeritum quia non bene rexerit carnem adhucnon potest imputari Naturam dicis humanamin exordiis nascentium innocentiae dotelocupletem Fatemur sane quantum ad peccatapertinet propria cum autem etiam originalinegatis obnoxios respondete quo merito tantainnocentia nonnumquam caeca nonnumquamsurda nascatur Quod vitium etiam ipsamimpedit fidem Apostolo [192] testante qui dicit Igitur fides ex auditu236 Iam vero quis ferat quod adipsum spectat animum imaginem Deiinnocentiae sicut asseris dote locupletemfatuam nasci si nulla ex parentibus mala merita inparvulos transeunt An ita est quisquam vestrumfatuus ut fatuitatem nullum malum putet cumScriptura dicat Mortuum septem diebus fatuum veroomnibus diebus esse lugendum237 Quis autem nesciatquos vulgo moriones vocant natura ita fatuos utquibusdam eorum pene sensus pecorum

236 Rom 10 17237 Eccli 22 13

conferatur Et non vultis fateri genus humanumex initio quo deseruit Deum trahere damnataeoriginis noxam his omnibus dignissimam poenisnisi ubi parcit ratione dispositionis occultaeinscrutabilis sapientia Conditoris Qui nec ab ipsauniversa massa perditionis abstinet sui operisbonum ut ex malis vitiorum condat licet cummalis in quantum bona est rationalemmortalemque naturam cuius nemo esse potestconditor praeter ipsum et in generationedamnata praebeat vasis misericordiaeregenerationis auxilium

XI Frustra itaque putas ideo in parvulisnon esse delictum quia sine voluntate quae in eisnulla est esse non potest Hoc enim recte diciturpropter proprium cuiusque peccatum nonpropter primi peccati originale contagium quodsi nullum esset profecto nulli malo parvuliobstricti nihil mali vel in corpore vel in animasub tanta iusti Dei potestate paterentur Quodtamen et ipsum amala voluntate priorumhominum sumpsit exordium Ita nisi voluntasmala non est cuiusquam ulla origo peccati Haecsi sapias simpliciter et veraciter gratiam Christierga parvulos confiteberis nec cogeris resimpiissimas atque absurdissimas dicere autbaptizandos non esse parvulos quod quidempostea estis [193] fortasse dicturi aut tammagnum Sacramentum sic in eis esse ludibriumut in Salvatore baptizentur sed non salventur a

liberatore redimantur sed non liberentur lavacroregenerationis laventur sed non abluantur exorcizentur et exsufflentur sed a potestatetenebrarum non eruantur sit eorum pretiumsanguis qui in remissionem fusus est peccatorumsed nullius peccati remissione purgentur Hoctotum propterea quia timetis dicere Nonbaptizentur ne non solum facies vestrae sputisoblinantur virorum verum etiam capita sandaliismuliercularum commitigentur

XII Nos certe causam cur sub diabolo sit quinascitur donec renascatur in Christo peccati exorigine dicimus esse contagium Vos autem quihoc negatis ea saltem quae aperta sunt intuemini cur nonnulli etiam daemonem patiantur infantes nisi forte et ipsos aut esse aut sub diabolo essenegabitis nec vos Evangelium commonebit ubiforsitan propter vos interrogavit Dominus quodsciebat ut pater pueri responderet filium suumab infantia sua a daemonio tam gravi graviterquevexari ut a Christi discipulis non posset expelli238Ecce ego ut sint parvuli in diaboli potestatecausam nuptias esse non dico quod me dicerecalumniaris Nuptiae quippe habent ordinemsuum et benedictionem suam bonumque suumnec subintrante peccato amittere potuerunt Tuautem quare sit sub diabolo ille saltem infans quimanifestissime vexatur a diabolo ita ut aliquandoipsa vexatione moriatur responde si potes Non238 Cf Mc 9 16-26

vis enim quemquam ullam poenam pro alienissubire peccatis ne hinc fiat credibile etiamcontagia peccatorum in nascentes ex gignentibusposse transire

XIII Sed videlicet ut egregius dialecticusnon [194] me patieris elabi sed presseinterrogabis et breviter In parvulis actionemream an naturam putem Et ad utrumquerespondens Si actionem inquis ostende quidfecerint si naturam ostende quis eam feceritQuasi et actio mala faciat nisi naturam reamActione quippe qui reus est hominis homo esthomo autem natura est Homines igitur sicutpeccati actione maiores ita minores maiorumcontagione sunt rei isti ex eo quod faciunt illi exquibus originem ducunt Quocirca in parvulisbonum est quod homines sunt quod omninonon essent nisi eos ille qui summe bonus estcreavissetMalum vero si nullum ex originetraherent numquam cum vitiis vel corporalibusnascerentur Deus enim qui est animarum ipseest etiam corporum conditor qui utique humanaein ipsa condicione naturae vitia non infligitimmeritae Neque enim de innumerabilibusparvulis qui et in animo et in corpore cum tantavitiorum varietate nascuntur hoc dici potestquod Dominus ait de illo qui caecus natus est Non propter peccatum ipsius vel parentum id essefactum sed ut manifestarentur opera Dei in illo239 Multi239 Io 9 3

quippe nec sanantur omnino sed cum eisdemvitiis sive qualibet aetate sive in ipsa moriunturinfantia Nonnullis etiam parvulis iam renatis velpermanent cum quibus sunt nati vel accidunthuiusmodi mala absit ut dicamus indigne sedhinc potius intellegamus eis ad alterum saeculumprodesse quod renascantur240 huius autemsaeculi dispositionem propter vitium superbiaehominis per quod apostatavit a Deo241 diversismalis hominum peragi in iugo gravi super filiosAdam a die exitus de ventre matris eorum usque in diemsepulturae in matrem omnium242 [195]

XIV Quod autem in hoc opere tuoquomodo fiant a dialecticis syllogismi undequaestionem tibi nullus obiecit docere conaris quantum tibi places tantum gravibus lectoribusdisplices Et quod est peius fingis me dicerequod non dico concludere sicut non concludoconcedere quod non concedo et concludis tibiipse quod renuo Quando enim ego negavinaturam hominum esse laudabilem in quantumhomines sunt Quando dixi Ob hoc ipsumreos esse quia sunt cum profecto essent necrei essent si nemo peccasset Quando dixi Fecunditatem esse reprobandam cum adbenedictionem pertineat nuptiarum Quomodo a

240 Vide Enchirid cap 66241 Cf Eccli 10 14-15242 Eccli 40 1

te peterem ut hoc ipsum concederes quod ipsenon dixi

XV Iam vero quod me dicis assumere Omnis commixtio corporum mala nihil minusest quam ut dicas me etiam vini et aquaeaccusasse commixtionem quando nobis potiotemperatur quia et ibi corporum est sinedubitatione commixtio et si omnemcommixtionem corporum malam dixi nequehanc utique praetermisi Sed nec ipsamcommixtionem sexus utriusque reprehendi silegitima atque nuptialis est Sine hac enim nonfieret hominum generatio etiam nullo cuiusquampraecedente peccato Proinde illud aliud quod medicere adiungis Filii autem de corporumcommixtione nascuntur dico sane sedconclusio quam velut meam inferre voluisti nonest mea Non enim ego dico Nequam igitur filiiqui de mala operatione procedunt quandoquidem ipsam coniugum operationemquae fit gignendorum gratia filiorum non dicomalam sed potius bonam quia bene utiturlibidinis malo per quod generantur hominesbonum opus Dei non sine malo propter quodregenerandi sunt ut liberentur a malo

XVI Deinde contexis alterum syllogismumtuum [196] quoniam tuus est et prior iste nonmeus Dicis ergo Causa sexuum commixtiocorporum et vis ut hoc concedam tibi Ecceconcedo Pergis inde et adiungis Si mala

semper commixtio deformis etiam condiciocorporum in sexuum diversitate positorum Hocsi esset consequens me non premeret quicommixtionem nuptialem id est liberorumprocreandorum causa non solum malam nondico verum etiam bonam dico Huc accedit quiaet consequens non est ut si semper est malasexus utriusque commixtio propterea sitdeformis etiam condicio corporum in sexuumdiversitate positorum Profecto enim si in tantumhomines essent malo libidinis subiugati ut remotahonestate nuptiarum omnes indifferenter acpassim canino more concumberent non ideodeformis esset condicio corporum cuius Deusauctor est quoniam mala esset omniumhominum maris feminaeque commixtio sicutetiam nunc de adulterina commixtione utiquemala bonum est in corporum condicione opusDei Vides nempe quam dialectice nihil dixeris etnulla quidem culpa dialecticae disciplinae tuquantum a tramite eius exorbitaveris Vides illiusartis verbis ad hoc te uti ut eis inflatus attonitosfacias imperitos volendo videri esse quod non esQuod et si esses ad eum modum quo istadisputanda sunt nihil esses Sed plane nunc etineptus et imperitus tunc autem ineptus artifexesses Et tamen dialecticorum quasi iaculisoneratus acutis in certamen procedis et iactasplumbeos pugiones dicens Si mala sempercommixtio deformis etiam condicio corporum in

sexuum diversitate positorum Nec videns quamnon sit consequens quod pro argumentonecessario posuisti adiungis et dicis Quod cumnegare nequiveris Quid est quod nequeo negarehomo inconsiderate quid est quod nequeonegare Hoc nempe quod [197] tu iam si velsero sapis non potes nisi negare quia non utiquesi mala est commixtio adulterorum propterea exillis nascentium condicio deformis est hominumIlla quippe est hominum male operantium demembris bonis ista vero Dei est bene operantisde hominibus malis Quod si dixeris Etiam cumfit adulterium bona est per se ipsa commixtioquia naturalis est sed ea male utuntur adulteri cur non vis acquiescere ita posse esse libidinemmalam qua tamen bene utantur gignendi gratiaconiugati An potest bonorum esse usus maluset non potest malorum bonus cum inveniamusipso Satana quam bene usus fuerit Apostolustradens ei hominem in interitum carnis ut spiritussalvus esset in die Domini243 et alios ut discerentnon blasphemare244

XVII Quod vero superaddis et dicis Reiautem malae Deus auctor esse nonpotest quomodo id dicis Melius enim loquinovit ipse quam tu qui per Prophetam dicitcreare se mala245 Deinde quomodolibet sese

243 Cf 1 Cor 5 5244 Cf 1 Tim 1 20245 Cf Isa 45 7

habeat haec superadditio tua quid ad me pertinetcum illud cui connectitur non concesserim eoquod inconsequens esse monstraverim utdeformis sit condicio corporum etiamsi omnemcommixtionem corporum vel utriusque sexusmalam esse concederem Ut enim concedamusDeum nullius esse auctorem mali numquid ideonon est auctor condicionis corporum quam nullomodo malam esse concessi quia nulla me ad hocsuperius concessa cogebant Inanis ergo etridenda tua remansit illatio qua concludis etdicis Omnia igitur corpora malo reputanturauctori Multo enim verius ita concluditur utdicamus Si nec mala commixtio adulterorumfacit esse malam conditionem corporum aut sibona est et in adulteris sexus utriusquecommixtio sed ea mali [198] utuntur malequoniam multo magis ex hoc non potestcorporum mala esse condicio recte igiturcorpora Deo reputantur auctori Nulla est itaquefovea quam metuens quasi revertar in viam quovideris me velle revocare Dic tamen quaenam illavia sit et explica ratiocinationem tuam

XVIII Deus inquis bonus per quem factasunt omnia ipse corporis nostri membraformavit Hoc verissimum esse concedoSequeris et adiungis Qui autem corpora feceratdivisit et sexum divisit in specie quod inoperatione coniungeret fecitque causamconiunctionum dissimilitudo membrorum Et

hoc assentior Deinde infers Ab ipso igiturcommixtio corporum a quo est origo corporumQuis hoc negaverit Quod cum ingratis inquisconcesseris sequitur tot rerum bonarumcorporum sexuum coniunctionum malosfructus esse non posse Et hoc verum dicis horum enim bonorum fructus homo est quod inquantum homo est bonum est quod autem inillo malum est a quo sanandus est perSalvatorem et liberandus per Redemptorem etabluendus per lavacrum et eruendus perexorcismum et absolvendus per sanguinem qui inremissionem fusus est peccatorum non estfructus corporum sexuum coniunctionum sedoriginalis veterisque peccati Sicut enim de proleadulterorum si ego dicerem Tot malorum idest lasciviae turpitudinis criminis bonus fructusesse non potuit recte mihi respondereshominem qui de adulteris natus est non essefructum lasciviae turpitudinis criminis quorummalorum auctor est diabolus sed corporumsexuum coniunctionum quorum bonorumauctor est Deus sic ego tibi rectissime dicomalum cum quo nascitur homo non esse fructumcorporum sexuum coniunctionum quorumbonorum auctor [199] est Deus sed primaepraevaricationis cuius auctor est diabolus

XIX Absit autem ut quemadmodumcalumniarisdicamus homines ad hoc a Deo fieriut a diabolo legitimo iure teneantur Quamvis

enim et hoc divinae sit magis quam diabolicaepotestatis ut immundo principi generatioimmunda subdatur nisi regeneratione mundetur tamen non ad hoc Deus facit homines utfamiliam quodam modo diabolus habeat sed eabonitate qua naturis omnibus praestat ut sint quaetiam ipsum facit subsistere diabolum Quambonitatem si rebus subtraheret continuo nihilessent Sicut non ideo creat pecora in armentis etgregibus impiorum ut daemonibus immolenturquamvis hoc eos noverit esse facturos sic etiamubi generationem peccato cernit obnoxiam secundum pulcherrimum quem disposuitordinem saeculorum suam non abstinet ab eiuscondicione bonitatem

XX Sed post hanc argumentationem qua tefallis et confecisse te aliquid arbitraris ingerissolitum maledictum ac deinde subnectis Quodforsitan dicam Scripturarum non syllogismorumdebere testimonio comprobari filios decorporum commixtione nascentes reputari divinooperi quasi qui hoc negaverit possit esseChristianus Proinde rem quam promptissimeconfitemur et libentissime praedicamus veluthabeat inter nos controversiam ita perScripturarum testimonia conaris ostendere etlaboras inaniter non ut respondere nobis sed utlibros possis implere Verumtamen quod dixisti Ut exprimeret fidem operum Propheta propepericulum pudoris accessit quia dixit Erunt duo

in carne una246 satis te debuit admonere nihilpudendum futurum fuisse in operibus Dei nisipraecessisset [200] cur natura humana deberet desui meriti deformitate confundi

XXI Dicis etiam in laude libidinis hancfuisse redditam Dei munere Abrahae et Sarraesenio confectis emortuisque corporibus247 etinvidiosa voce proclamas ut asseram si possumad opus diaboli pertinere quod Deum videaminterdum conferre pro munere Quasi vero siclaudum hominem resuscitet Deus viventibusquerestituat qui utique mortuus iam claudicare nonpoterat etiam claudicationem debet videri promunere contulisse Ita ergo si restitutus est quifuerat in viridioribus corporum vigor sic utiquerestitutus est ut se habet condicio corporis mortishuius Non enim eos ad illum statum revocarioportebat in quo Adam fuit ante peccatum utpossent sine lege in membris quae repugnat legimentis248 filios procreare

XXII Quamvis et ad hoc intellegendum sitemortuum fuisse corpus Abrahae ut non valeretde omni femina filios gignere quae parere possetDicitur enim facere hoc aetatis accessus ut exfemina generare senex possit adolescentula cumiam de grandiore non possit quamvis illa deiuvene possit Qui enim tam prolixo tempore

246 Gen 2 24247 Cf Rom 4 19248 Cf Rom 7 23

tunc vivebant procul dubio serius fiebant itadecrepiti ut ad concubitum moveri omnino nonpossent si tamen cuiquam viro sano potestidaccidere per aetatem Nam cum hoc opus inmanibus haberem nuntiatus est nobis senexoctoginta et quattuor agens annos qui religiosecum coniuge religiosa iam viginti quinque annosvixerat continenter ad libidinem sibi emisseLyristriam qui utique pro modulo quo istotempore vivunt homines gravioris senectutis estquam fuerat Abraham in armis centum adhucvicturus alios septuaginta Unde prudentius [201]creditur fecunditatem quae defuit suis Deumfamulis praestitisse Duae quippe causae dicunturpropter quas parere Sarra non poterat et eratvulva eius emortua una sterilitatis quae ab ipsainerat iuventute altera aetatis non quianonaginta annos agebat sed quia iam destiterantei fieri muliebria Constat enim si mulierummenstrua secreta cessaverint per aetatem non easiam posse concipere etsi fecundae fueruntantequam illa cessassent Et ideo Scriptura noluithoc tacere ut augeretur miraculi gloria quod eratDeus in eorum prole facturus Quando autem suoviro ancillam dedit de qua voluit quia de se nonpoterat suscipere filios non aetate fuerat sedsua sterilitate permota Sic enim Scripturaloquitur Sarra autem uxor Abraham non pariebatilli249 Et verba eius ad virum ista sunt Ecce249 Gen 16 1

conclusit me Deus ut non pariam250 Tunc autem siaetatem consideremus amborum decrepiti essentsi nostri temporis homines essent Erat enimAbraham annorum circiter octoginta quinqueSarra autem annorum septuaginta quinqueScriptum est enim Abraham autem erat annorumoctoginta sex cum peperit Agar Ismael Abrahae251Proinde ante annum ferme mixtus inveniturancillae quando conceptus est Ismael Quitandem coniuges in hac aetate generanttemporibus nostris nisi divinitus fiat talemiraculum Et tamen illi poterant si Sarra sterilisnon fuisset quia et ille potuit de Agar et illanondum erat sic aetate progressa ut ei cessarentfieri muliebria Ad hoc ergo erat Abrahae corpusemortuum ut de Sarra iam generare non possetetiamsi esset illa ita fecunda ut tamen iampropinquaret aetati qua cruor ille menstruisintervallis venire desisteret Quibus enim iamomnino non fluit eas ab auctoribus medicinaedefinitum est non posse [202] concipere Quod sifalsum esset nullo modo dicere Scripturacuraret Defecerunt autem Sarrae fieri muliebria cumsuperius iam dixisset Abraham autem et Sarraseniores progressi in diebus suis252 Pro modo ergotemporis cuius longe prolixiore spatio tuncvivebant generare iam illa aetate non poterant

250 Gen 16 2251 Gen 16 16252 Gen 18 11

cum esset Abraham centenarius Sarranonagenaria etiamsi sterilis non fuisset et anteannum concumberent quando adhuc ei fluebantfortasse muliebria et ideo adhuc concipereposset si iuvenis esset maritus tunc autem nonposset propter corpus Abrahae sic emortuumsenectute ut ex illius aetatis femina gignere nonvaleret qui tamen et ipse de adolescentulavaleret sicut postea de Cethura valuit253 quamviset illic dici possit fecunditatis munus in eodemperseverasse quod acceperat ut nasceretur IsaacPro modo autem nunc temporis quo longebreviore spatio vivunt homines intra centumannos amborum coniugum generare possedicuntur Si vero in summam ducti amborum annicentenarium numerum excesserint sicasseverantur non posse filios procreare etiamsifecunda sit mulier et fluentibus adhucmuliebribus possit ex iuvene ut iure fuerit etiamconstitutum ne quisquam ius liberorum haberetnisi cum amborum anni computati et simul ducticentum transisse docerentur

XXIII Miraculum ergo Dei factum est utconciperetur Isaac non parentibus eius libidinereddita sed fecunditate donata nam illa essepoterat etiam in illis annis haec vero esse nonpoterat tot impedientibus causis Quamquam etlibido sicut superius disseruimus si emortuismembris senilibus munere Dei quodam modo253 Cf Gen 25 1-2

reviviscentibus etiam ipsa revivisceret condicionem profecto carnis corruptibilissequeretur ut esset in corpore [203] mortis huiusquae in paradiso esse non potest ante peccatum incorpore vitae illius Secundum condicionemautem poenalis huius corporis munusfecunditatis nunc Deus unicuique largitur nonsecundum illam felicitatem ubi nihil erat in carnequod adversus spiritum concupisceret etconcupiscente adversus se spiritu frenaretur quiain natura hominis ante peccatum pacem decebatesse non bellum In ea vero parte ratiocinationistuae frustra laborasti tamquam dicere possemus Isaac sine concupiscentia carnis vel semine virifuisse procreatum Hoc enim non dicimus etideo quidquid inde disputasti praetereundocontemnimus

XXIV Quod autem tibi praeclaro acuminevisus es invenisse ut diceres Etiamsi diaboluscrearet homines nulla culpa sua mali essent etideo iam nec mali essent quia esse quisquam nisiquod natus est non potest nec ab eo iustum estaliquid amplius flagitare quam potest Solemus etnos adversus Manichaeos ista dicere qui nonvitiatam bonam dicunt esse naturam sed sineinitio et immutabiliter malam quam secundumsuas fabulas opinantur malam Natura verohumana secundum catholicam fidem bonainstituta sed vitiata peccato meritoque damnataest Nec mirum autem nec iniustum est quod

radix profert damnata damnatos nisi cuius manusnon defuit creantis non desit etmisericordialiberantis quam vos miserisinvidetis cum malum parvulos a quo liberenturnon habere dicitis

XXV Sed certe vos qui miseram falsadefensione premitis et perniciosa laudeoppugnatis infantiam quare nihil mali merentestot in parvulis imagines Dei si non baptizenturnon admittitis ad regnum Dei Numquid ipsisibi defuerunt ut priventur regno ut tamluctuoso puniantur exsilio cum id non fecerintquod facere [204] omnino non poterant Ubietiam ponis quia et vita carebunt quoniam nonmanducaverunt carnem nec biberunt sanguinemFilii hominis254 Unde Pelagius quod supracommemoravi eos qui dicunt Infantes etiamsinon baptizentur habere vitam aeternam inecclesiastico255 iudicio nisi damnasset damnatusexisset Qua iustitia quaeso a regno Dei a vitaDei alienatur imago Dei in nullo transgressalegem Dei Nonne audis quemadmodumdetestatur Apostolus quosdam quos dicitalienatos a vita Dei per ignorantiam quae est in illispropter caecitatem cordis eorum256 Tenebitur hacsententia non baptizatus parvulus an nontenebitur Si dixeritis Non tenebitur evangelica

254 Cf Io 6 54255 Diospolitano256 Eph 4 18

veritate lingua etiam Pelagii teste vinceminiatque puniemini Ubi est enim vita Dei nisi inregno Dei quo nisi renati ex aqua et spirituintrare non possunt257 Si autem dixeritis Tenebitur fatemini poenam culpam dicite fatemini supplicium meritum dicite Nihil investro dogmate reperitis quod proferre possitisIam igitur aliquando si ullus est christianussensus in vobis etiam in parvulis propaginemmortis et damnationis agnoscite debita iustitiapuniendam gratis gratia Dei liberandam Inquorum redemptione laudari Dei misericordiapotest in quorum perditione accusari Dei veritasnon potest quia universae viae Domini misericordia etveritas258

XXVI Dividis definis disseris quasimedicinaliter de genere et specie et modo etexcessu concupiscentiae huius genus esseasserens in igne vitali speciem in motu genitalimodum in opere coniugali excessum inintemperantia fornicandi et tamen post istamtotam quasi subtilem atque prolixamdisputationem tuam [205] cum te breviter etaperte interrogavero cur ignis iste vitalis bellumin homine radicaverit ut eo caro concupiscatadversus spiritum et spiritui necesse sitconcupiscere adversus carnem259 cur vulnere

257 Cf Io 3 5258 Cf Ps 24 10259 Cf Gal 5 17

feriatur mortali qui voluerit igni consentire vitali puto quod ipsum libri tui atramentumerubescendo convertetur in minium En ignisvitalis qui nostrae animae quae vita est veracarnis non solum ad arbitrium non obsequitursed plerumque contra eius arbitrium inordinatis etturpibus motibus excitatur et nisi adversus eumspiritus concupiscat bonam vitam nostram ignisiste vitalis occidit

XXVII Post longam disputationem velutconcludens Merito igitur inquisconcupiscentiae origo definitur in igne vitali quocollecto necesse est ut ei reputetur concupiscentiacarnalis per quem constitit vita carnalis Ita hocdicis quasi probare possis aut vere cuiuscumquefrontis sis audeas suspicari in prima hominumconstitutione priusquam culpam debita damnatiosequeretur istam carnalem concupiscentiam autexstitisse in paradiso aut inordinatis sicut eamnunc videmus motibus pugnas adversus spiritumfoedissimas edidisse Deinde subnectis et dicis Huius itaque appetitus non in genere suo non inspecie non in modo culpa est sed in excessu quia genus eius et species ad conditoris operampertinent modus eius ad arbitrium honestatisexcessus ad vitium voluntatis260 Quam concinnetibi verba inania sonuerunt utique homini quinon cogitas quid dicas Si modus appetitus huiusab arbitrium pertinet honestatis cuius tendem260 Vide lib 2 de Nupt cap 19

honesti arbitrium coniugati velit hunc appetitumnisi quando opus est commoveri et tamen quodvult non potest Cuius honesti continentisarbitrium velit aliquando hunc appetitum [206]moveri et tamen quod vult non potest Undeclamat homo Velle adiacet mihi perficere autembonum non invenio261 Cum ergo in ipso motu pronostrae voluntatis arbitrio non habeat ullummodum in effectu autem non sit ipse moderatussed ei modum vigili certamine spiritus honestusimponat quid est quod laudatis homines mali etad Deum non clamatis Libera nos a malo262

XXVIII Quid te autem iuvat quod dicis intercipi debilitate libidinem quasi non morteprorsus exstinguatur quando iam homini qui abilla fuerit superatus et subiugatus non certamenindicitur sed victo redditur quod debetur Hocest amarius hoc est ubi non intellegiscontendentis propaginem mortis quod quandosani sumus tunc est iste motus insanus Aut inconiugibus inquis cum honestate exercetur autin castis virtute frenatur Itane vero ita tuexpertus es Ergone a coniugibus non frenaturhoc malum vel hoc tuum bonum Prorsus cumlibitum fuerit sternunt se coniuges et invaduntquandocumque titillaverit nec ad horam cubandiappetitus iste differtur sed tunc videtur legitimacorporum esse commixtio quando istud naturale

261 Rom 7 18262 Mt 6 13

tuum bonum fuerit sponte commotum Si talemduxisti vitam coniugalem desine te tuisexperimentis in disputatione committere et dealiis potius quemadmodum sit ducenda veldocenda perquire Miror tamen si adulterinasaltem desiderio non frenasti nec frenandasensisti Si vero etiam pudicitia coniugalisetpropter immoderata in ipso quoque connubiovolutabra libidinis et propter damnabilesconcupiscentias ne praeter coniugis naturalemusum aliquid perpetretur frenat hanc pestem quid est quod dicis In coniugibus cum [207]honestate exercetur quasi honestus sit appetitusiste semper in coniuge et nihil ei saltemsecundum veniam sicut dicit Apostolus263concedatur Quanto melius diceres Inconiugum moderatione cum honestate exercetur An timuisti ne illic quoque intellegatur malum cuietiam coniuges frenum cura moderationisimponunt Postremo nunc saltem iamcontinenter vivens agnosce in quadrigis illisAmbrosianis equum malum264 et noli corde velore laudare quem cogeris virtute frenareQuartum inquis a lascivientibus perpetratur idest illius voluptatis excessus et quia de insolentianon de natura contingit inquis iure damnaturDe cuius quaeso insolentia contingit lasciviaean concupiscentiae Ne offendas susceptam

263 Cf 1 Cor 7 6264 Lib de Isaac et Anima cap I citatur supra lib 2 cap 5

respondebis Lasciviae Sed omnes hominesiudicant lasciviae non esse peccatum nisi quiaconcupiscentiae consentitur Nullumne ergomalum est cui consentiendo peccatur At hocmalum inest in carne contra spiritumconcupiscente etiamsi non sit in spiritu nonconsentiente et contra etiam concupiscenteExclama ergo Libera nos a malo265 et noli malumfalsae laudis huic addere malo

XXIX Diserte sane inter lascivientes etcontinentes tamquam in medio pudicitiamconstituis coniugalem quae illos illicitacommisisse indignatur hos etiam licitacontempsisse miratur ultimi limitis sortitaregionem ultra se proruentium exsecratabarbariem supra se micantium veneratafulgorem quae verecundis manibus et confovetaestuantes et laudat tali remedio non egentesMultum delector eloquentissima veritate sedobsecro te nempe sicut dicis et disertissime acverissime dicis propterea continentes laudatpudicitia coniugalis [208] quod tali remedio nonegeant quo se ipsam perspicit eguisse id est utsecundum Apostolum qui se non continet nubat266 cur ergo quando ego istam concupiscentiammorbum esse dico tu negas qui tamen einecessarium remedium confiteris Si agnoscisremedium agnosce morbum si negas morbum

265 Mt 6 13266 Cf 1 Cor 7 9

nega remedium Rogo cede aliquando etiam peros tuum tibi loquenti veritati nemo providetremedium sanitati

XXX Illud etiam recte dicis Examinatenon posse placere connubium si malicomparatione laudatur Hoc verum est Omninoenim in genere suo nuptiae bonum sunt sed ideobonum quia fidem thori servant quia prolissuscipiendae causa sexum utrumque commiscentquia impietatem separationis exhorrent Haecsunt bona nuptialia quibusnuptiae bonum sunt quae saepissime diximus esse potuisse etiamsinemo peccasset Post peccatum autem accessiteis non de felicitate sed de necessitate certamenut suo bono pugnent etiam ipsae contraconcupiscentiae malum ad nihil eam sinentesillicitum pervenire quamvis ipsa in haec nuncremissioribus nunc concitatioribus motibusinstigare non cesset et eius malo bene utentes inpropagatione filiorum Illud vero quis negetmalum nisi qui non audit Apostolummonentem Hoc autem dico secundum veniam nonsecundum imperium267 quando coniuges non prolissuscipiendae sed carnalis voluptatis explendaevicti cupiditate concumbunt hoc non laudatursed ignoscitur in comparatione peiorisintervenientibus et deprecantibus nuptiis

XXXI Post haec autem ad exemplumAbrahae et Sarrae nescio qua ratione reverteris267 1 Cor 7 6

de quo iam satis respondisse me existimo Sednescio quid te fugerat quod [209] addere voluisticum postea venisset in mentem Humanum estsolet evenire quid ergo illud est audiamus Dicis Factum fuisse propheticum quod nuncostensum est in regione Africae pulchrae etsanctae mulieris quae Ecclesiae formam tenebattutum non esse vel coniugem vel pudorem etquia ibi divinitus intacta servata est Ne inomnibus tuis verbis frustra immorer ad eum cuiscribis te convertis et dicis Orandus est hicDeus frater beatissime Turbanti consacerdosdilectissime ut paribus etiam hac tempestatevirtutibus Ecclesiam catholicam Filii suisponsam maturam fecundam castam decorama Manichaeorum constupratione in Africa vel exAfrica latrocinantium eruere non moretur Haecnostra potius oratio est adversus Manichaeos etDonatistas et alios hereticos vel quoslibetchristiani et catholici nominis inimicos in Africaconstitutos Contra vos autem quia nobis estispestilentia transmarina Christo salvatorevincenda ideone latrocinamur ex Africa quiaunum martyrem hinc opponimus Cyprianum perquem probemus antiquam nos defendere fidemcatholicam contra vestri erroris vanamprofanamque novitatem O nefas DefueruntEcclesiae Dei quae in Africa constituta estdefuerunt orationes tuae quando ista quaeoppugnas Cyprianus beatissimus praedicabat

Quando ille dicebat Multo magis a Baptismateprohiberi non debet infans qui recens natus nihilpeccavit nisi quod secundum Adam carnaliternatus contagium mortis antiquae prima nativitatecontraxit ut ei remittantur non propria sed alienapeccata268 quando haec Cyprianus didicerat etdocebat defuit auxilium precum tuarum quoSarra in regione Africae servaretur intacta et aManichaeorum constupratione qui secundum[210] intellectum tuum antequam Manichaeinomen Romanis sonuisset in terris etiam ipsumdeceperant Cyprianum liberaretur Ecclesiaepulchritudo269 Vide quae monstruosa et furiosadicas contra antiquissimamcatholicam fidem nonhabendo quid dicas

XXXII Sed quantumlibet tergiverseris ohaeresis Pelagiana quae contra murosantiquissimae veritatis novas construis machinasnovas moliris insidias Poenus disputator quodme contumeliose tuus defensor appellati Poenus inquam disputator non ego sedCyprianus Poenus te hoc vulnere Poenusimmolat et poenam scelerato ex dogmatesumit270 Quid si tot episcopos ex Africanominassem quot ex aliis orbis partibusnominavi aut quid si in eis ipsis plures Afriessent Unus hinc est ceteri aliunde quorum ab

268 Cyprianus Ep 64 5 PL 3 1054s269 Vide lib 2 de Nupt et Conc cap 29270 Cf Virgilius Aen 12 946-947

Oriente et Occidente consensione confoderis ettamen tanta obstinatione caecaris ut non videaste potius velle corrumpere antiquum Ecclesiaedecorem id est antiquam fidem tamquam Sarraeaniculae pulcherrimae castitatem Si enim persanctos antistites Dei memorabilesque doctoresIrenaeum Cyprianum Reticium OlympiumHilarium Ambrosium Gregorium BasiliumIoannem Innocentium et Hieronymumconstupraverunt Ecclesiam Manichaei dic mihiIuliane quae te peperit Utrum te casta an veromeretrix in lucem quam deseruisti per uterumgratiae spiritalis enixa est an ut dogmataPelagiana defendas coniugis Christi et matris tuaeviscera instinctu nefarii non erroris sed furorisinfamas Usque adeo enim contra vetustampulchritudinem Sarrae non invenit quid novitiadeformitas mentiatur ut tot episcoporumgloriosorum catholicorum in tanta suarumsententiarum [211] manifestatione consensum inquibus sunt qui Manichaei nec nomen audieruntManichaeorum blasphemia criminetur

XXXIII Sed ab hoc digressu quo teimpetus non ut dicis doloris sed perditipudoris abstulerat ad ea quae institueras delirareverteris et adhibito ex Apostolo testimonio271illud quod de Abrahae et Sarrae emortuismembris dixeras confirmare conaris Unde iamsuperius quantum satis visum est me disseruisse271 Cf Rom 4 19

suffecerit Quis autem Christianus ignoret quodille qui primum hominem fecit ex pulvereomnes fabricetur ex semine Sed ex semine iamvitiato atque damnato quod partim per veritatemremaneat in supplicio partim per misericordiamliberetur a malo Non igitur ut putas atqueconcludis ullis laqueis tuis peccati naturalissuffocatur assertio Depravatam quippe primitransgressoris voluntate naturam non tuadefensio verbis inanibus purgat per novitiumdogma vestrum sed gratia Dei per IesumChristum Dominum nostrum

XXXIV Quamobrem nec puto sicutcalumniaris quod coniuges sine corporum caloregeneraverint nec puto quod hominem Deusnon fecerit aut diabolo fecerit aut diabolusfecerit quia nec ipsi parentes possunt hominemfacere sed ex parentibus Deus cuius potestatinec se ipsum diabolus subtrahit quanto minusnaturam humanam quam sibi per peccatimeritum illo damnante subiecit Quae cum itasint tu potius etsi non cultor quod esse me dicistamen quantumlibet eum accusare videarisdiaboli adiutor esse convinceris qui omnesparvulos ab eo malo per quod tenentur a diabolosanari per Christum non debere contendis cumdoctrina non sana sanos esse defendis Ego autem[212] secundum sanam fidem ex eademconcupiscentiae voluptate concretum etiamIsaac dico ex qua et homines ceteri uno solo

excepto ab hoc malo per quem liberamur a maloPeccatorum quoque genitalibus manum divinaeprovidentiae interesse non nego Attingit enim afine usque ad finem fortiter et disponit omniasuaviter272 et nihil inquinatum in eam incurrit273 et ideo etiam de immundis et contaminatis quaevoluerit operatur munda tamen ipsa etincontaminata persistens Nec opus est utanfractibus longis ea quae concedo mihi probareconeris sed ad hoc responde si potes cur ipseIsaac nisi Baptismatis Christi signo circumcisusdie octavo fuisset perisset anima eius de populosuo274 Explica si potes tanta poena quo meritoplecteretur nisi ab hac illo Sacramentoliberaretur Emortuam vulvam Sarrae ademissionem seminis et emortuum corpusAbrahae ad generandum sicut iuvenes generantDeum vivificasse negari non potest ut proles deilla parentum nasceretur aetate sed Isaacquantum ad propria peccata etiamsi ex adulterisnasceretur innocens natus quid meruerat utanima eius de populo suo periret nisi circumcisiosubveniret Noli evagari per multa obscuraperplexa superflua ad hoc unum apertumsimplex necessariumque responde

XXXV Interponis Apostoli testimoniumnon ad quod ab illo positum est sed ad quod ipse

272 Cf Sap 8 1273 Cf Sap 7 25274 Cf Gen 17 14

arbitraris Unde nunc quoniam non inde agimuset longum et supervacaneum est disputare tameninterponis ubi ait Et quomodo iudicabit Deusmundum Si enim veritas Dei in meo mendacioabundavit in gloriam ipsius quid adhuc et ego tamquampeccator iudicor275 Ac deinde [213] subiungis Perhaec sua verba Apostolum ostendere amisisseDeum auctoritatem iudicandi si modum nontenuit imperandi Si ergo sicut putas ad hoc istadixit Apostolus ut sese cohiberent qui asserebantlaudi Dei proficere peccata mortalium eumqueideo impossibilia praecepisse ut miserendi sibimateriam praepararet et per hanc apostolicamsententiam - sicut existimas - demonstraturpropterea recte iudicari homines quia praeceptapossibilia non fecerunt iniuste autemiudicarentur si ea non fecissent quae impossibiliaiuberentur quid de Isaac dicturus es cuiquidquam nec possibile nec impossibile estimperatum et tamen perditionis animae suaepoena feriretur si octavo die noncircumcideretur An vero nec sic tandemrespicis illud primitus in paradiso datumpossibile ac facile fuisse praeceptum quocontempto atque violato omnes ex unohominetamquam in massa originis communeillud habere peccatum et hinc esse iugum gravesuper filios Adam a die exitus de ventre matris eorum

275 Rom 3 6-7

usque in diem sepulturae in matrem omnium276 Etquoniam ex ista in Adam generatione damnatanemo liberatur nisi regeneretur in Christo propterea signum eiusdem regenerationis Isaacnisi accepisset perisset nec immerito perissetquia ex hac vita quo per generationem damnatamdamnatus intraverat sine signo regenerationisexisset Aut si non est ista causa dic alteramBonus est Deus iustus est Deus potest aliquossine bonis meritis liberare quia bonus est nonpotest quemquam sine malis meritis damnarequia iustus est Nullum meritum malum octodierum infans de propriis peccatis habebat quaredamnaretur nisi circumcideretur si ex originenon trahebat

XXXVI Perge ad cetera et vanis vanioracontexe [214] non Scripturarum sanctarumeloquia quae commemoras dico sed ex his quaeconficere niteris Quandoquidem dicis Ex hocintellegi debere perfectam ignorantiam iustitiamnominari quia dixit Deus ad Abimelech qui cumSarra fuerat concubiturus ignorans quod uxoresset aliena Et ego sciebam quia in corde mundo fecistihoc277 Et ideo nascentium statum generantiumvoluntate non laedi quia etsi mala esset inquistamen ad illorum nullo genere scientiamperveniret Cur ergo eos non nominas iustos siperfecta ignorantia iustitiae nomine nuncupanda

276 Eccli 40 1277 Gen 20 6

est Nihil est namque perfectius ignorantiaparvulorum nihil ergo vocetur et iustus Ubi estquod superius asserendum putasti Nec iustosnasci parvulos nec iniustos quod futuri suntactibus suis sed tantummodo infantiaminnocentiae dote locupletem An non verba tuasunt ubi dicis Homo igitur innocentia quidemplenus sed virtutis capax nascitur aut laudem autreprehensionem ex proposito accedentemeriturus Numquid virtutem dicturus es nonesse iustitiam Quomodo igitur infans nondumplenus est virtute sed capax cum plenus sitignorantia quam dicis esse iustitiam nisivirtutem neges esse iustitiam Itane nondumevigilabis hac absurditate percussus et te hocdixisse paenitebit Nam Domini verba vigilantsed tu dormis Neque enim ait regi Sciebam quiacor habes iustum aut quia cor habes mundumcum scriptum sit Beati qui mundo sunt cordequoniam ipsi Deum videbunt278 Tu autem istumAbimelech ad peccatoris proponis exemplumSed sciebam inquit Deus quia in corde mundo fecistihoc Non omnia vel quaecumque alia sed hoc inquo adulterii conscientiam non habebat

XXXVII Miror tamen quod isto exemplo ate [215] commemorato quod non potes conarisefficere et non ibi vides quod non vis audireConaris enim ut credatur orante Abraham libidoreddita esse mulieribus quia scriptum est 278 Mt 5 8

Concluserat Deus aforis omnem vulvam in domoAbimelech propter Sarram uxorem Abrahae279 Hancenim conclusionem sic vis intellegi tamquamlibido fuerit illis feminis Deo indignante detracta cum magis indicetur his verbis aliqua valetudinevulva conclusa ut aut impraegnanda concumberefemina aut parere impraegnata non posset etnon attendisti homo qui non vis iudicio divinoquemquam non suis sed alienis plecti possepeccatis quomodo fieri potuerit ut Abimelechpeccaret quamvis nec ipse adulterino cordepeccaverit et Deus quantulumcumque peccatumeius in mulieribus ad eum pertinentibusvindicaret Vides contagionem transire peccati deviro in feminas quibus miscebatur vel quibusdominabatur et in prolem de parentibus non visex quorum seminibus propagatur Consideraigitur quam sit inscrutabilis altitudo iudiciorumsapientiae et scientiae Dei280 et garrire desine contraoriginalis secreta peccati

XXXVIII Deinde incipis disputare deextessu concupiscentiae quem reprehensibilemdicis quasi in eius moderatione cum ea beneutitur coniugatus equus ipse qui malus est et nonpotius sit eius auriga laudandus281 Quid ergo teadiuvant testimonia de Scripturis quibusostenditur quemadmodum Deus vel prohibeat

279 Gen 20 18280 Cf Rom 11 33281 Alludit ad verba Ambros cap 8 lib de Isaac et Anima

libidinis vel damnet excessum Illud potiusintuere quidquid in quorumlibet flagitiorumturpitudine quae genitalibus membrisperpetratur horremus concupiscentiam carnisnisi teneatur efficere ipsis motibus suis quos in[216] corporibus etiam castorum usque adingemiscendum effectum perducit in somnis

XXXIX Sic autem dicis Qua rationequaereret iustos in Sodomis Deus282 si illos talesnatura faciebat tamquam nos dicamus mentisexcellentiore natura concupiscentiam carnis nonposse frenari Sed dicimus usque adeo malumesse ut repugnans expugnando vincatur donecsicut vulnus in corpore ita perfecta curationesanetur

XL Si autem putas Apostolum ex hoclaudasse libidinem quia usum feminae dixit essenaturalem ubi ait quosdam relicto naturali usufeminae exarsisse in appetitum suum ininvicem283 omnem profecto usum feminaelaudare compelleris ac per hoc et ea quae cumfeminis committuntur stupra laudabis quia et illicusus utique naturalis est quamvis damnandusquia legitimus non est unde et filii non legitimised naturales vocantur qui inde nascuntur Nonitaque concupiscentiam carnis illo verbo laudavitApostolus sed naturalem appellavit usum undenatura humana potest nascendo subsistere

282 Cf Gen 18 26283 Cf Rom 1 27

XLI Dicis Etiam Sodomitas et in panis acvini peccasse creatura atque ita vis intellegamuslibidinem bonam sed homines qui ea maleutuntur esse culpabiles sicut bona est creaturapanis et vini quamvis ea male utendo pecceturIta enim non intellegis quid loquaris ut nonvideas creaturam panis et vini non concupiscereadversus spiritum sed ipsam potius inhoneste amale utentibus concupisci et eam forinsecus innostrum corpus intrare Qua ideo parcius etrestrictius est utendum ne ipsa quoqueconcupiscentia quod malum intus ac nostrum estmentem corruptibili corpore ex abundantioremateria multo amplius aggravante adversus nos[217] vehementius et invictius concitetur Hocigitur malo quod indicat malum esse sive quiadversus illud dimicat sive quem subiugat etparens bene utitur cum pudice filium gignit etDeus cum provide hominem condit

XLII Nunc ergo considera rogo te nuncinquam ut te salubriter veritas vincat depositavincendi cupiditate considera utrum nostrae antuae sententiae debeas acquiescere Bene quodBreviter admonere te dicis ut lectoris pectorihaereat quod toto libro abs te gestum est Etquae sit ipsa brevis admonitio subinferens Concupiscentiae naturalis qui modum tenetinquis bono bene utitur qui modum non tenetbono male utitur qui autem etiam ipsum modumsanctae virginitatis amore contempserit bono

melius non utitur confidentia quippe suaesalutis inquis et roboris contempsit remedia utgloriosa posset exercere certamina Ego vero sicad tua ista respondeo Concupiscentiae carnalisqui modum tenet malo bene utitur qui modumnon tenet malo male utitur qui autem etiamipsum modum sanctae virginitatis amorecontempserit malo melius non utitur confidentia quippe divinae opitulationis etmuneris contempsit infima remedia ut gloriosioraposset exercere certamina In hac controversia debene utendo isto utrum bono an malo tota internos causa versatur In qua vellem quidemegregios iudices non repudiares quos tibi meissuperioribus libris sana doctrina eruditos sineullo studio partium de hac causa sententiasprotulisse monstravi Sed quoniam si te noncorrexeris ipsorum quoque accusationem vel utmitius dixerim reprehensionem sine dubiopraeparabis te potius utar iudice pro measententia contra tuam non alicubi alibi sed ineodem libro tuo nec eius alio sed ipso locoDixisti enim Sanctam virginitatem confidentiasuae salutis et roboris [218] contempsisseremedia ut gloriosa posset exercere certaminaQuaero quae remedia contempserit Respondebis Nuptias Quaero Ista remediacontra quem morbum sunt necessaria Remedium quippe a medendo id est amedicando nomen accepit Simul itaque videmus

ambo remedium nuptiarum cur tu laudaslibidinis morbum quo perveniri cernis admortem si non ei resistat aut continentiaeretinaculum aut coniugale remedium Iam hoc etsuperius egi tecum ubi disertissime pudicitiamconiugalem inter lascivientes et continentes itaposuisti quae verecundis manibus et confovetaestuantes et laudat tali remedio non egentesEadem itaque repeto iterum audi quod illic tibibreviter dilucideque respondi Quando ego istamconcupiscentiam morbum esse dico quare tunegas qui tamen ei necessarium remediumconfiteris Si agnoscis remedium agnoscemorbum si negas morbum nega remediumRogo cede aliquando etiam per os tuum tibiloquenti veritati nemo providet remediumsanitati

XLIII Quae sunt autem sanctarum virginumsicut appellas gloriosa certamina nisi quia nonvincuntur a malo sed vincunt in bono malum Quae non gloriosa ego sed gloriosiora diceremalui Habet enim palmam de huius malisubiectione quamvis minorem pudicitia etiamconiugalis Belligerat enim etiam ipsa contracarnalem concupiscentiam ne limites thorinuptialis excedat belligerat ne definitum exconsensu coniugum orandi tempus irrumpat Etsi tantas vires habet ista pudicitia coniugalistantumque Dei donum est ut faciat quodpraescribunt tabulae matrimoniales in ipso

quoque thoro coniugali conflictu fortiorebelligerat ne ultra quam generandis filiis sat estetiam ipsum coniugis corpus attrectet Talispudicitia nec menstruatis nec [219] gravidis utiturfeminis nec eius aetatis qua certum est eas iamconcipere non valere nec eam prorsusconcumbendi vincit affectus sed tunc relaxaturcum speratur generationis effectus Si quid verofit in coniuge non quidem contra naturam sedtamen quod tabularum matrimonialium limitemtranseat veniale apud Apostolum reperitur284 quia nequaquam limes coniugalis carnisexceditur sed tamen ut etiam ipse non excedaturcontra malum concupiscentiae dimicatur Quodusque adeo malum est ut ei ne noceat pudicitiaecertamine resistatur

XLIV Et tu nisi fallor in isto es certamineconstitutus et quia te fideliter pugnare existimasvinci times A quo quaeso te vinci times abono an malo An forte sic a me vinci times utadhuc malum neges et tamquam bonum laudes aquo vinci times Inter duos adversariosconstitutus in magnas coartaris angustias et mevis vincere per eloquentiam et libidinem percontinentiam sed pugnando adversus eamconfiteris malum laudando eam deseris veritatisbonum Sed ego te vinco et expugnatorem etlaudatorem mali constituens te ante iudicem nonalium sed te ipsum Vis enim vincere284 Cf 1 Cor 7 6

concupiscentiam expugnatione eius me verolaude eius sed ego respondeo Ut vincatur quilaudat iudicet qui pugnat Si enim malum est curlaudat si bonum est cur expugnat Si autemnec bonum nec malum est utquid laudat utquidexpugnat Quamdiu igitur expugnator libidiniseris tamdiu pro me contra te ipsum iudex erisAn forte adversus libidinem non certabis ne inisto quod mecum habes certamine supererisdicens tibi ipsi Melius non pugno quam ostendopugnando malum esse quod laudo Noliobsecro te Quid enim sum ego quem [220] promagno desideras vincere vincat te potius veritasut tu libidinem vincas Nam si adversus eampugnaredestiteris vinceris vincieris et adimmunda omnia pertraheris Quod cum sithorrendum malum nec ad hoc quod desiderastibi proderit etiam sic enim vinceris a me immoab ipsa quam praedico veritate Sedconcupiscentiae laudator et concupiscentiaedebellator etiam tuo iudicio vinceris cum idmalum laudas de cuius debellatione gloriaris Siautem ne certamine dimicantis vincatur lingualaudantis pugnare iam desinis captivumconcupiscentiae desertorem continentiae vincamnon iam suo sed iudicio sapientiae

XLV Causa itaque nostra finita estQuantumlibet enim laudes concupiscentiamcarnis quamdiu pugnas adversus eam cernisquam verum de illa nec nisi de illa dixerit

Apostolus Ioannes quod non est a Patre285 Nam siut dicis Qui modum eius non tenet bono maleutitur etiam in male utentibus bonum est ipsaQuae igitur est illa quae non est a Patre An etiamipsam quomodo libet intellegas laudaredisponis Porro si malum est ipsa ubi erit quando erit Quandoquidem ista etiamsi malequisque utatur bonum erit nec ipsa ut dicis sedille erit malus qui bono utitur male Ac per hocfrustra dixit Ioannes concupiscentiam carnis nonesse a Patre hanc enim tu bonam et ob hoc aPatre esse contendis etiam cum ea quisque maleutitur quia bono male utitur Nec dicere poteris Quando moderata est a Patre est quandoimmoderata est non est a Patre quia et tunc utdicis bonum est quo bono male utitur malusSed ab his angustiis liberaberis si credideris nonlinguae tuae sed pugnae tuae Continentia estenim a Patre qua non expugnareturconcupiscentia nisi non [221] esset a Patre Haecipsa ergo contra quam si continenter vivisacriter pugnas non est a Patre Non enim contraeam pugnares nisi repugnaret nec verorepugnaret tibi agenti quod donatur et amatur aPatre si esset a Patre

XLVI Ex ista et cum ista nascitur homobonum Dei opus non sine malo quod trahitorigo generationis et sanat gratia regenerationis

285 1 Io 2 16

Ac per hoc recte a me dictum est286 Itanuptiarum bonum malo originali quod indetrahitur non potest accusari sicut adulteriorum etfornicationum malum bono naturali quod indenascitur non potest excusari287 Bonum enimnaturale dixi quod mecum ipse collaudas malumautem originale dixi cuius motibus mecumrepugnas et cuius contra me laudibus pugnasNon est malum quod natus es sed cum quo natuses et contra quod spiritaliter dimicas quia renatuses Quod natus es pertinet ad Dei conditionemet parentum fecunditatem contra quod autemdimicas quia renatus es pertinet adpraevaricationem quam diaboli astutia seminavitunde te gratia Christi liberavit ut prius hoc malobene utereris in coniuge nunc illi adverseris in te non iam reus ex illo sicut eras natus sed abeodem reatu non erutus nisi quia renatus utpossis redemptus regnare cum Christo si tamenista haeresis non te faciat perire cum diabolo sedquod potius cupimus confitearis malum contraquod bellum geris ut eo non ita separato288 quasialia natura sit sed in te omni ex parte sanato inperpetua pace laeteris

XLVII Non igitur sum pharmacopolaesimilis - ut dicis - qui promittebat bestiam quaese ipsam comesset Sed observa ne bestialis iste

286 Lib I de Nupt et Concupisc cap I287 Cf De nupt et concup 1 1 1288 Forte non a te separato

motus contra quem videris in tua carneconfligere sicut te pervertit laudatus sic teconsumat postea relaxatus Non enim utcalumniaris [222] ego dixi nuptias et magnumbonum et magnum malum tamquam eo modoipsa se comedat ista sententia sed dixi in unohomine naturam bonam vitium malum quodesse tu ipse certe in adulteris confiteris necpropter eorum vitium improbans naturam necpropter eorum naturam approbans vitiumBonum dixi nuptias ex quibus es natus malumautem non de nuptiis sed de vitiata origineattractum contra quod geris bellum renatus

XLVIII Ridiculum est autem quod me dicis Epicuri vias gradientem habenas omnes quibuscupiditates frenantur incidere Quid si egolaudarem corporis voluptatem Hoc enim tu satiseloquenter facis quod inerudite atque impolitefaciebat Epicurus quasi propterea sis eiusadversarius quia diserte dicere non noverat illequae dicis Rursus ut sentio laboraturus esquomodo te ostendas et laudatorem voluptatisesse et Epicureum non esse Sed noli laborareego te ista cura liberabo Non es Epicureus quiaille totum hominis bonum in corporis posuitvoluptate tu autem magnam partem humani boniponere in virtute conaris quam veram id estverae pietatis ignoras Dixit enim homini Deus Ecce pietas est sapientia289 Et haec unde homini nisi289 Iob 28 28

ille det de quo scriptum est Dominus sapientes facitcaecos290 et de quo item legitur Si quis indigetsapientia postulet a Deo291 Verum si tu non esEpicureus qui ex illo aliquam partem involuptatis laude sumpsisti quanto minus ego quide voluptate carnis hoc sentio quod sentitAmbrosius inimicam scilicet esse iustitiae etquod homo concupiscentiae voluptate concretuspriusquam nascitur subeat contagia delictorum292Quod autem [223] ad mores pertinet nostrosquemadmodum vivamus in promptu est eis cumquibus vivimus Nunc de catholico agiturdogmate ac fide perfidia non sit desertoris in teNam tua me non terret velut lingua censorisFateor me docere homines quod in ApostolicisLitteris didici quia si dixerimus quod peccatum nonhabemus nos ipsos decipimus et veritas in nobis non est293Fateor me in populo et cum populo Dei pectustundere et veraciter dicere Dimitte nobis debitanostra294 Nec insultetis hincnobis inde quippeestis haeretici quia haec displicent vobis Nos inDei vera misericordia vos in vestra falsa virtuteconfiditis Vos gratiam Dei secundum meritanostra dari dicitis quod tamen nisi damnassetPelagius a catholicis episcopis damnaretur nos

290 Ps 145 8291 Iac 1 5292 Cf Ambrosius De paradiso 12 54 PL 14 318 De philosophia 2 5 1293 1 Io 1 8294 Mt 6 12

vero eam gratis dari et propterea gratiamnuncupari et ex illa esse omnia sanctorum meritaconfitemur dicente Apostolo Gratia Dei sumquod sum295 Ideo nos irridetis et prae vobis altacervice contemnitis Facti enim sumus opprobrium iisqui abundant et despectio superbis296 Consilium quippeinopis confudistis quoniam Dominus spes eius est297

XLIX In hac tamen re unde nunc agimusnon video cur dicas me habenas omnes quibuscupiditates frenantur incidere qui omni virtutesecundum gratiam Dei quae datur hominibusomnes cupiditates frenandas esse decerno Sedabs te quaero utrum bonae an malae sint istaecupiditates quas praedicas esse frenandas et veluta me relaxentur accusas Puto enim non easequorum vel quorumque animalium praeter nosesse sed nostras In nobis sunt ergo malaecupiditates quas bene vivendo frenamusHabenas igitur quibus non bonae [224] sedmalae frenantur cupiditates me praeciderecriminaris Harum est una concupiscentia carnisex qua et cum qua nascuntur et propter quamrenascuntur infantes Eo malo coniuges castosdico uti bene adulteros male tu contra eo bonoadulteros dicis uti male castos coniuges bene continentiam melius eo non uti ambo dicimus sed ego eo malo tu eo bono Ac per hoc

295 1 Cor 15 10296 Cf Ps 122 4297 Cf Ps 13 6

quamvis Deo nostra conscientia conversatio veroetiam hominibus inter quos vivimus nota sit tamen ambo continentiam profitemur et si quodprofitemur agimus istam concupiscentiamprofecto ambo frenamus adversus eiusrepugnantes motus ambo bellamus ambo eam siproficimus debellamus Verum hoc interestquod ego dico me malum frenare tu autem tebonum ego dico mihi malum repugnare tu tibibonum ego bello adversus malum tu adversusbonum ego cupio malum debellare tu bonumUnde putari potest quod istam concupiscentiammagis incitare laudando quam refrenare studeascontinendo

L Gloriosa te per continentiam profiterisexercere certamina contra quid rogo Quiddicturus es nisi contra carnis concupiscentiam Sed utrum amicam an adversariam Numquidnisi adversariam respondebis Caro enim concupiscitadversus spiritum et spiritus adversus carnem haec eniminvicem adversantur298 sicut Apostolus testis estFortassis ergo eam laudare te fingis si pugnarenon fingis Nam quomodo fideliter simul agasduo ista non video ut et laudes velut amicam etexpugnesvelut inimicam Unum eorum credimus sed elige quid credamus Si ex animo pugnas nonex animo laudas Si autem simpliciter agis inpraeconio colludis in proelio Ego sane quiainimicus tibi non sum sicut [225] inimicum tibi298 Gal 5 17

est illud quod habitat in carne tua malumquamvis potissimum cupiam ut hoc malum etdoctrinae sanitate vituperes et vitae sanctitatedebelles tamen ex his duobus quorum putaripotes unum ex animo facere alterum fingere malim te fallaciter laudare concupiscentiam quamfallaciter expugnare Tolerabilius enim lingua tuaquam vita mentitur tolerabilius sententia quamcontinentiae simulatur Fingis quippe laudem quasis adversarius sententiae meae si non fingiscastitatem qua es adversarius concupiscentiaetuae Ita fiet ut nec contra me diutius proferasfallaciter verbum si veraciter geris contralibidinem bellum Sed sive unum horum fingassive utrumque (quod nescio quemadmodum exanimo facias id est sine ulla simulatione etpugnes contra quod laudas et laudes contra quodpugnas) ego tamen id quod est mitius de tecredens velut cum debellatore libidinis ago etnuptias non dico malas sed bene uti malo quastu dicis bene uti bono bonum esse dicensconcupiscentiam carnis quam tamen in tedebellando malum esse convincis Quomodoautem cum illa etiam qui ea bene utunturbelligerent coniugati iam superius disputavi

LI Quae cum ita sint et coniugium bonumest in quantum coniugium est et homo sive deconiugio sive de adulterio nascatur in quantumhomo est bonum est quia in quantum homo estopus Dei est et tamen quia cum illo et ex illo

malo generatur quo bene pudicitia coniugalisutitur necessarium illi est ut ab eius mali nexuregeneratione solvatur Quid ergo a me quaerisubi sit originale malum cum in te ipso veriustibi loquatur libido contra quam pugnas quam tuipse quando eam laudas Quid quaeris undesit homo sub diabolo quem Deus fecit Undeenim est in morte quam Deus [226] non fecit Quid ibi cognoscit inquis diabolus suum si necquod factum nec unde factum est ipsecondidit Plane quod factum est homo est unde factum est semen est hominis utrumquebonum est nihil horum diabolus condidit sedvitium seminis ipse seminavit Non ibi cognoscitsuum bonum quia non est eius quod ambolaudamus sed cognoscit suum malum contraquod ambo pugnamus nec recte laudatur abaltero nostrum contra quod ab utroque pugnaturVide sane quemadmodum quaeras a me intertot bona unde sit in parvulis malum et taceasquod ego posui in eodem libro cui respondes etinter ipsa verba quibus nunc respondes quod aitApostolus Per unum hominem peccatum intravit inmundum et per peccatum mors et ita in omnes hominespertransiit in quo omnes peccaverunt299 Hoc enim nonvisut audiant vel legant homines isto loco ubimaxime opus erat ne agnoscant fidem suam etcontemnant argumentationem tuam

299 Rom 5 12

LII Definisse me dicis Hominem si defornicatione nascatur reum non esse si deconiugio innocentem non esse Haec vero nimiaest et aperta calumnia Immo definivi hominemundecumque nascatur secundum catholicamfidem quam patres contra vos antequamnasceremini evidentissime defenderunt etinnocentem esse per nullum proprium et reumper originale peccatum naturae autemsubstantiam cuius auctor est Deus etiam ingrandibus esse peccatoribus bonam qui utiquepropter peccata etiam sua propria mali sunt quaeilli malo cum quo nati sunt addiderunt Cur autemtimerem ne mihi obiceretur300 ut dicis quiapeccata omnium parentum omnibus filiisimputarem cum etiamsi hoc verum sit (nonquantum attinet ad utentes iam [227] suaevoluntatis arbitrio sed quantum attinet adnascentes) nullo modo naturae substantia malumesset cuius auctor est Deus sed ea quae insunt eivitia contra quae tu quoque ut verbis tuis utarexerces gloriosa certamina

LIII Sicut autem quemadmodum dicis Quando adulteri gignunt nascitur homo devirtute seminum non de turpitudineflagitiorum ita quando coniuges gignuntnascitur homo de virtute seminum non dehonestate nuptiarum Aut si hic de utroque et ibide utroque fructus autem nuptiarum est300 Vide infra lib 6 c 7

quantum ad ipsas prorsus attinet nuptias nonhominum generatio qui possunt etiam deadulteris nasci sed ordinata susceptio filiorumCum ergo sententiae meae pars falsissima estqua dixi Nuptiarum bonum malo originali quodinde trahitur non potest accusari cum eo malocontra quod pugnas et bene usi fuerint coniugatiut nascereris et hoc inde abs te tractum reum teteneret nisi renascereris Itaque nec accusandisunt coniuges qui bene utuntur malo etregenerandi sunt filii ut liberentur a malo Si enimnuptiarum bonum non esset nisi bonus usus bonitune mirandum esset quomodo inde trahereturmalum cum vero sit bonum nuptiarum bonususus mali quid mirum si de ipso malo quo beneutitur bonitas nuptiarum trahitur malum quod estoriginale peccatum Illud mirabile est quod cumessent Apostoli bonus odor Christi trahebatur indebonum trahebatur et malum Aliis enim erant odorvitae in vitam aliis odor mortis in mortem301 cum odorille non esset usus mali sed boni Ideo quippebonus odor erant Christi quia bene utebantur gratiaChristi Falsum est igitur quod dixisti Si maluminde trahitur accusari potest excusari nonpotest quia trahitur inde originale malum cumtrahatur inde etiam bonum [228] ordinata scilicetpropagatio filiorum Nec malum illud inde ideotrahitur quia bonae sunt nuptiae sed quia inbonisearum est etiam usus mali Non enim copula301 Cf 2 Cor 2 15-16

nuptialis sicut putas propter carnisconcupiscentiam sed propter bonum quod deisto malo fit instituta est Quod quidem bonumsine isto malo fieret si nemo peccasset Nuncergo sine isto malo esse non potest sed non ideomalum est Sicut e contrario nullum malum sinealiquo bono esse potest nec ideo bonum estOpus enim Dei bonum est in natura sine quotamen esse non potest voluntas mala Ac per hocsicut adulterium non potest esse sine bononaturae nec ideo bonum est ita connubium nonpotest esse sine malo concupiscentiae nee ideomalum est Quapropter etiamsi tibi concedaturomnem causam mali esse expertem boni nihilhinc refertur ad nuptias quae non sunt causamali Neque enim concupiscentiae malum nuptiaefecerunt sed quo bene uterentur paratuminvenerunt

LIV Non evadit inquis res illa suppliciumcuius participatione etiam alia trahunt reatumHoc si de concupiscentia carnis sentis nonabsurde sentis Hoc enim malo bene utunturfideles coniugati et ex hoc qui generantur reatumtrahunt ideoque et ipsi regenerandi sunt Idautem malum non evadit supplicium hoc estenim eius supplicium ut cum generatis siregenerati non fuerint puniatur in regeneratisautem cum ex omni parte sanati fuerintconsumatur Si trahitur inquis et de nuptiisoriginale malum causa mali est conventio

nuptiarum Quid si alius dicat Si trahitur denatura voluntas mala causa mali est constitutionaturarum nonne falsissimum est Sic ergo etquod ipse dixisti quamvis originale malum nonde nuptiis trahatur sed de carnali concupiscentia contra quod malum et ipse confligis [229] quomalo coniugati bene utuntur si sola coniugespropagationis gratia misceantur et si peccatumnon praecessisset quod in omnes hominespertransiit nec fuisset profecto malum quo beneuterentur et tamen ut procrearent filiosmiscerentur

LV De arboribus autem bona et malaquantum erraveris puto me satis demonstrasse inprimo huius operis libro et cum eosdem nodosrepetas qui iam soluti sunt non est superfluisimmorandum Quaeris per quid peccatuminveniatur in parvulis et enumeras multa bonatacens de malo contra quod pugnas sed cumtaces clamas Parentes inquis qui conventu suocausam fecere peccato iure damnabiles quorumlabore actum est ut ad dominatum exercendum inhomines diabolus perveniret Potes hoc et ipsiDeo dicere non dico quia creat hominestrahentes originale peccatum quia id tu negas sed quia nutrit et vestit innumerabiles impiosetiam quos novit in ipsa impietate mansuros quod profecto si non fecisset servos hominesdiabolus non haberet Sed forsitan dicas Deus ineis pascendis non attendit nisi bonum cuius ipse

auctor est quod homines sunt Sic ergo etparentes in filiis gignendis non attendunt nisibonum quod homines sunt maxime nescientesquales futuri sunt Nempequod etiam tuconfiteris peccatum nullum esset si nullapraecessisset voluntas mala quia et originalepeccatum (quod nos dicimus vos negatis) nullumesset utique nisi natura ex primi hominis malavoluntate vitiata Sed nulla esset etiam voluntasmala si nulla praecessisset natura vel angelica velhumana Numquid propter hoc Deum causamdicturus es peccatorum quia voluntas eius causaest mutabilium naturarum Sicut ergo creantiDeo non imputatur quod rationales naturae abono deficiunt sed quod bonum [230] sunt sicparentibus gignentibus et malo concupiscentiaebene utentibus non imputandum est quod cum eomalo filii nascuntur sed quod bonum sunt Nonautem ideo sicut putas a diabolo ducitur origonascentium in quantum homines sunt quiadicitur a diabolo esse origo peccati sine quonullus nascitur hominum Neque enim quiaorigo mortis a diabolo est ideo ab illo est origomortalium

LVI Rimam - quaeris - inter tot innocentiaepraesidia qua potuerit intrare peccatum cumtibi ostendat apostolus Paulus non rimam sedapertissimam ianuam dicens Per unum hominempeccatum intravit in mundum et per peccatum mors et

ita in omnes homines pertransiit302 Sed haec tacensverba dicis tua Quia per opus Dei opus diabolitransire non sinitur cum homines sint opusDei peccatum autem opus diaboli quod dicitApostolus in omnes pertransisse Clamas Sinatura per Deum est non potest in ea esseoriginale malum quasi non alius religiosius sibiclamare videatur Si natura per Deum est nonpotest ex ea nasci ullum malum aut non potest inea esse ullum malum Et tamen falsum est quianec oriri malum potest nisi ex natura nec ubi sithabet si non fuerit in natura Confiteor igituropus Dei esse qui nascitur etiam trahens originalemalum quoniam quod in illo Dei opus estbonum est quia bonum est opus Dei etiam cummalo non solum in parvulis verum etiam inquibuslibet aetatibus hoc est substantia formavita sensus ratio ceteraque omnia bona etiam inquocumque homine malo Quis autem operaturut vivat homo nisi in quo vivimus movemur etsumus303 Id autem operatur occulto quodamopere beneficentiae suae exceptis alimentis [231]perspicuis quibus extrinsecus sustinemur Quiergo operatur ut vivat homo quamvisconversatione vitiosa ipse operatur ut nascaturhomo quamvis origine vitiata

LVII Quid est autem quod propositis aliisex libro meo verbis meis fingis quod dixerim

302 Rom 5 12303 Cf Act 17 28

Aliam fuisse nuptiarum institutionem antepeccatum Adae quae sine concupiscentia sinemotu corporum sine necessitate sexuum essepotuissent Detrahe nuptiis concupiscentiamqua caro concupiscit adversus spiritum detrahemalum contra quod pugnas gloriosa exercenscontinentiae virtute certamina et non opus est utcetera detrahas sinuptias quaeris quales antepeccatum primorum hominum esse potueruntSine motu enim corporum et sine necessitatesexuum quis umquam ullas nuptias cogitavit Sedbellum quod in se casti sentiunt sive continentessive etiam coniugati hoc dicimus in paradisoante peccatum nullo modo esse potuisse Ipsaeergo etiam nunc sunt nuptiae sed in generandisfiliis tunc nullo malo uterentur nuncconcupiscentiae malo bene utuntur Quo malosua bona non perdiderunt in castitatis fide inconiunctionis foedere in propaginis germineAdhaereret ergo tunc etiam vir uxori ut gignerentfilios non tamen haberent in carne motumlibidinis turbidae sed tranquillae tantummodovoluntatis qua imperamus ceteris membris

LVIII Arguis me quod eos parvulos quimundum impleverunt pro quibus Christusmortuus est diaboli opus et de morbo natos etab exordio reos definiam Parvuli opus diabolisubstantialiter non sunt sed opere diabolioriginaliter rei sunt Et ideo Christus quod et ipseconfiteris etiam pro parvulis mortuus est quia et

ad ipsos pertinet sanguis qui in remissionemfusus est peccatorum304 a quo illos sanguinefacitis alienos cum eum [232] negatis trahereoriginale peccatum Nec succenseas quodconcupiscentiam dixi morbum cui et tuconfessus es provisum fuisse remediumExordium vero parvulorum ex quo nascerenturin Adam fuit quo per peccatum vitiato atquedamnato alterum eis Christus ex quorenascerentur instituit

LIX Si ante peccatum inquis per Deumcreatum est unde homines nascerentur perdiabolum autem unde parentes commoverentur adscribitur sine dubio sanctitas nascentibus etculpa generantibus Quid dicis Parentescommoverentur Si pietate voluntatis quoaoptat filios quisque suscipere et hoc per Deuminstitutum si autem perturbatione libidinis cuinec excitandae nec auferendae sufficit voluntatisarbitrium naturae vulnus est de praevaricationequam diabolus persuasit inflictum Recte itaque ame dictum est Fieret sine isto morbo seminatiofiliorum in corpore vitae illius sine quo nunc fierinon potest in corpore mortis huius305

LX Quod autem argumentaris Ad bonumfecunditatis parvulos pertinere quae Deibenedictione ante morbum libidinis instituta est non ad ipsum libidinis morbum si postea

304 Cf Mt 26 28305 Cf De nupt et concup 1 1 1

peccantibus accidit atque ideo sanctitatemadscribendam esse nascentibus et generantibusculpam non attendis peccato illo magnouniversam in deterius mutatam fuisse naturamunde fuerat propago ducenda Sic enim possesdicere Evam solam non ceteras feminas doloresparturitionis sentire debuisse quoniambenedictio qua dictum est Crescite etmultiplicamini306 ex qua filii procreantur ante factaest quam fuissetmuliebris sexus illa maledictionepunitus Sed si hoc dixerimus utiquerespondebitur sicut ex peccato illo ita exmaledicto in peius totam mutatam fuisse [233]naturam unde trahitur originale peccatum etiugum grave super filios Adam

LXI Non enim sicut tu argumentaris307 Iudaeum sub lege positum describebatApostolus dicentem Scio quia non habitat in me hocest in carne mea bonum et Non ego operor illud sedquod habitat in me peccatum et Mihi malum adiacet et Video aliam legem in membris meis repugnantem legimentis meae308 sed describebat humanam in haccorruptibili carne naturam non opere Dei cumvitio primitus institutam sed ex voluntatis arbitrioveniente primorum hominum vitio sauciatamCuius enim vox est Infelix ego homo quis me

306 Gen 1 28307 Confer lib de gratia Christianum c 39 et lib I cont duas epist Pelagcap 8-10308 Rom 7 18-20

liberabit de corpore mortis huius Gratia Dei per IesumChristum Dominum nostrum309 Numquid Iudaei Absit sed sine dubitatione Christiani Eius ergovoces sunt etiam illae superiores ex quibus haecconsequenter expressa est Ipse enim dixit Gratia Dei me liberabit de corpore mortis huius per IesumChristum Dominum nostrum qui dicebat Videoaliam legem in membris meis repugnantem legi mentismeae310

LXII Sed ne forte istam catechumeniexistimes vocem lavacrum regenerationis adhucsperantis post quod lavacrum nullam legempeccati resistentem legi mentis habiturus esset inmembris (quamquam tu ipse sicut de te viscredamus adversus huius concupiscentiae malumper continentiae bonum gloriosa certamina postlavacrum regenerationis exerceas) recole tamenquid scribat ad Galatas certe homines baptizatosDico autem inquit spiritu ambulate et concupiscentiscarnis ne perfeceritis311 Non ait Ne feceritis quia eas[234] non habere non poterant sed Neperfeceritis id est ne opera earum consensuvoluntatis impleatis Caro enim inquit concupiscitadversus spiritum et spiritus adversus carnem haec eniminvicem adversantur ut non ea quae vultis faciatis312Vide si non hoc est ad Romanos Non enim quod

309 Rom 7 23-25310 Rom 7 23-25311 Gal 5 16312 Gal 5 17

volo facio bonum sed quod nolo malum hoc agoDeinde ad Galatas addit et dicit Quod si spirituducimini non adhuc estis sub lege313 Vide si non hocest ad Romanos Iam non ego operor illud et Condelector legi Dei secundum interiorem hominem et Non regnet peccatum in vestro mortali corpore adoboediendum desideriis eius314 Si enim non oboediaturconcupiscentiis quas necesse est esse in carnepeccati atque in corpore mortis huius nonperficietur quod perfici vetat Apostolus dicens Concupiscentias carnis ne perfeceritis315 Ipsa quippesunt opera de quibus totum mire sequitur etdicit Manifesta autem sunt opera carnis quae suntfornicationes immunditiae luxuriae idolorum servitus316et cetera Si ergo non consentiatur concupiscentiiscarnis quamvis agantur motibusnon tamenperficientur operibus Proinde cum caroconcupiscit adversus spiritum et spiritus adversuscarnem ut non ea quae volumus faciamus neccarnis perficiuntur concupiscentiae quamvisfiant nec nostra perficiuntur bona operaquamvis fiant Sicut enim tunc perficitur carnisconcupiscentia cum consentit ei spiritus ad operamala ut non concupiscat adversus illam sed cumilla sic et bona opera nostra tunc perficienturquando ita spiritui caro consenserit ut adversus

313 Gal 5 18314 Rom 7 15 20 22 6 12315 Gal 5 16316 Gal 5 19-20

eum etiam ipsa non concupiscat Hoc enimvolumus cum perfectionem [235] iustitiaeconcupiscimus hoc intentione non intermissavelle debemus sed quia id perficere in istacorruptibili carne non possumus ideo dixit adRomanos Velle adiacet mihi perficere autem bonumnon invenio317 Vel sicut habent codices graeci Velle adiacet mihi perficere autem bonum non id estnon mihi adiacet perficere bonum Non ait Facere sed perficere bonum Quia facere bonumest post concupiscentias non ire318 perficereautem bonum est non concupiscere Quod ergoest ad Galatas Concupiscentias carnis ne perfeceritis319 hoc e contrario est ad Romanos Perficere autembonum non invenio320 Quia nec illae perficiuntur inmalo quando eis non accedit nostrae voluntatisassensus nec nostra voluntas perficitur in bonoquamdiu illarum cui non consentimus permanetmotus Ipse autem conflictus in quo etiambaptizati velut in agone decertant cum caroconcupiscit adversus spiritum et spiritus adversuscarnem ubi et spiritus facit bonum opus nonconsentiendo concupiscentiae malae sed nonperficit quia ipsa mala desideria non absumit etcaro facit malum desiderium sed nec ipsa perficitquia non sibi consentiente spiritu et ipsa ad opera

317 Rom 7 18318 Cf Eccli 18 30319 Gal 5 16320 Rom 7 18

damnanda non pervenit iste ergo conflictus nonIudaeorum nec quorumlibet aliorum sed planeChristianorum fidelium et bene vivendo in hoccertamine laborantium breviter ostenditur adRomanos ubi ait Igitur ipse ego mente servio legi Deicarne autem legi peccati321

LXIII Si ergo haec est condicio in corporemortis huius (quae utique non fuit in paradiso incorpore vitae illius) procul dubio satis evidenterapparet unde trahant parvuli obligationempeccati cum carnaliter nascuntur quae nonsolvitur nisi cum spiritaliter [236] renascunturNon enim hanc trahunt ex opere quo humanamDeus naturam fecit sed ex vulnere quod naturaehumanae hostis inflixit Non hostis secundumManichaeos prosiliens ex natura mali quam noncondidit Deus sed hostis angelus quondam exopere Dei bonus ex opere suo factus malus Quise primum vulnerando prostravit ut elisuselideret et per malam suasionem praevaricationisvulnusinfligeret unde genus humanum etiam inhis qui viam Dei ambulant claudicaret

LXIV Et tamen succenses mihi quia dixi Haec enim quae a impudentibus impudenterlaudatur pudenda concupiscentia322 et iratusimpudentius multa dicis vos extollens tamquamScripturis sanctis et rationi certissimaecongruentes eo proposito non esse in natura

321 Rom 7 25322 De nupt et concup 1 1 1

malum defendatis ut ad virtutum studia hominesincitetis inculcantes nullum culmen ita arduumesse virtutis ut non ad illud adiuvante Deo mensqueat fidelis evadere atque ob hoc dicatis nonesse in carne mali necessitatem ut erubescatunusquisque laudabiliter conditus deformitervivere ac sic pudor turpi occurrat ignaviae decommendatione nobilitatis ingenitae et ceterahuiusmodi quae satis eloquenter in vestrapraedicatione iactasti nos contra deprimens etdicens quod dubium non sit eversionemsanctitatis contaminationem pudicitiae morumlabem nostris convenire immo inessedogmatibus neque id esse me negaturum quiideo - sicut dicis - in naturae invidiam malaeconversationis sordes refundo ut peccantibusmetum demam quorum obscenitatesApostolorum et sanctorum omnium consoloriniuriis eo quod vas aureum apostolum Paulumsaepe dixisse commemorem Non enim quod volo[237] bonum hoc ago sed quod odi malum illudfacio323 et cetera huiusmodi

LXV Verumtamen vos laudans nos arguensadversus concupiscentiae malum pugnas etpugnando confiteris quod loquendo negas Atqueita vis videri te culmen ascendisse virtutis ut inipso culmine quo te existimas evasisse cumpersequente concupiscentia tamquam in arceconfligas et quantumlibet ex loco superiore323 Rom 7 15

tamen cum hoste interno dimicare non desinasNec erubescis concupiscentiam quae te ampliusperdet sine dubitatione si vicerit laudare adversuseum qui te perditum etiam cum vincit inquirit maxime quia in fine eiusdem libri tui dicis quodnon sit alia mei sensus intentio quam adinferendum virtutibus bellum in vitiorumsacramenta iurare et ad excidium civitatis Deiomni astu omni furore conniti adipiscendaecastitatis desperatione repugnantes turpitudiniterritare mentiri me tantas obscenae libidinisvires ut eam ratio regere ac frenare non possitcui nec Apostolorum legio repugnaverit Haecde me prorsus ipse mentiris Ego enim non inferovirtutibus bellum sed vitiis quantum adiuvorinfero et inferendum esse proclamo Quod si ettu facis quid est quod laudas cum quibuspugnas Quomodo virtute hostes debellare tecredamquos verbo lacerare non audes Si amboconcupiscentiam debellamus quare non ambovituperamus Quam te iactas expugnarecontinentia quare non vis damnare sententia Mentiri me dicis tantas libidinis vires ut eam ratioregere ac frenare non possit Ecce ego non dicotantas libidinis vires ut humana ratio divinitusaccensa et adiuta eam regere ac frenare nonpossit sed tu quare negas malum esse quod sinon [238] frenetur occidit Ecce ego voce quapossum quod me negare asseris clamoApostolorum legionem repugnasse libidini utique

repugnanti tu qui nos fecisse Apostoliscalumniaris et velut indignaris iniuriam cur etillorum et tuam exornas laudibus inimicam Quiseam defendat cui legio repugnavit Apostolorumnisi hostis Apostolorum

LXVI Itane habere tecum libido et amicitiammeretur et bellum ut abs te expugnetur in te etdefendatur adversus me Bellum vestrum latetamicitia patet ex hoc quod patet suspectumfacis esse quod latet Quid enim vis credamus debello quod geritis in operto quorum amicitiamcernimus in aperto Quomodo vis ut arbitremuradversus aculeum te dimicare libidinis cum librosimpleas laude libidinis Verum ecce vincosuspicionem meam expugnare te credo quodlaudas sed laudare te doleo quod expugnas Existo igitur et cum isto malo quod a te quoquecredimus expugnari homo generatur quem negasregeneratione salvari Isto enim coniugati beneutuntur quo continentes melius non utunturPorro si malum est quo caro concupiscit adversusspiritum324 cui malo sicut fateris Apostolorumlegio repugnavit hoc utentes coniugati proculdubio non bono bene utuntur sed malo Ex hocigitur et cum hoc filii generati regenerandi sunt utliberentur a malo Hoc enim originali malo etiamparentes illorum rei nati sunt etsi ab hoc reaturenascendo sunt liberati Quid autem vellemus utgignerent non unde renati sed unde nati sunt324 Cf Gal 5 17

nisi quod et ipsi nati sunt Reos ergo quia et ipsirei nati sunt et generantes inde unde nati suntnon aliud potuerunt generare quam nati suntUnde autem renati inde a reatu cum quo natisunt liberati Ac per hoc et illi quos reos liberatigeneraverunt eadem sunt [239] regenerationeliberandi Ex hoc enim malo rei nati sunt quobene utuntur renati ut nascantur regenerandiContra quod malum si non pugnas pugnantibuscrede si pugnas adversarium confitere et nolilaudando morbum habere amicum quempugnando experiris inimicum [240]

LIBER QUARTUS

Libro Juliani secundo respondet Augustinus dicta ipsius ut inprimi libri confutatione fecit singula excutiens iis tantum silentiopraeligtermissis quaelig aliquem nodum quaeligstionis ad rem pertinentis nonhabent Atque hic duo praeligsertim probat unum quidem virtutesinfidelium veras non esse alterum vero malum esse concupiscentiamquod ipsis etiam gentilium sententiispraeligbente occasionem adversariocommonstrat Circa medium libri paucis obiter docet quomodo gratianon secundum merita detur nec tamen in fatum sil referenda utqueintelligendum quod Apostolus dicit Deum velle omnes homines salvosfieri

I Iam nunc ab alterius voluminis exordiocetera videamus quibus librum meum refellereniteris omittentes sicut instituimus ea quaenodos non faciunt quaestionum quibus solvendiscuram nos oportet impendere nec immorandosuperfluis ipsa prolixitate operis a laboriosonegotio deterrere lectorem Superiore igitur librosatis egimus quo recte iudicantibus appareretcum Deus verus et bonus sit hominum conditorbonaeque sint nuptiae quas et condicione atquecopulatione utriusque sexus instituit etfecunditatis munere benedixit malum tamen esseconcupiscentiam carnis quae concupiscit adversusspiritum325 eoque malo bene uti pudicitiamconiugalem meliusque non uti continentiasanctiorem quod malum non ex alia substantiaquam Deus non condidit sicut Manichaeusinsanit nobis esse permixtum sed per [241]

325 Cf Gal 5 17

inoboedientiam unius hominis exortum atquetraductum et per oboedientiam unius hominisexpiandum atque sanandum cuius obligationeimplicat debita poena nascentem solvit indebitagratia renascentem Hoc malum contra melaudando adversarius meus videris sed in tedebellando meus testis es si autem non debellastuus hostis es Proinde quia primo tuo librosufficienter me respondisse existimo quamvis ibitota causa finita sit tamen ne ceteris tribusrespondere non potuisse videamur in eis etiamquam vana dixeris intuere

II Propositis ex meo libro326 verbis meisexultas quod Teste Apostolo - dixerim - donumDei esse pudicitiam coniugalem327 quasi propterealaudaverit Apostolus malum quod tu laudas quocaro concupiscit adversus spiritum328 quo malo utiturbene pudicitia coniugalis sicut iam in librosuperiore monstravi Non itaque parvum donumDei est ita frenari hoc malum ut ad nihilrelaxetur illicitum sed generationi tantumregenerandorum serviat filiorum Eius quippeimpetus non sua sponte moderatus est a nullonamque illicito sese abstinet si membra desiderioeius inserviant Ac per hoc eius motus non inipso cuius inquietus est motus sed in refrenanteac bene utente laudatur

326 Lib I de Nuptiis et Concup cap 3327 Cf 1 Cor 7 7328 Cf Gal 5 17

III Itaque isto malo cum bene utunturconiugati fideles a cuius reatu soluti sunt munereSalvatoris profecto quicumque inde nascuntureiusdem munere Creatoris non sicut nobis obicisin regnum diaboli praeparantur sed ab illopotius eruendi et inregnum Unigenititransferendi Haec enim est et esse debet piorumconiugum intentio ut regenerationi generatiopraeparetur Si autem hoc malum quod in se ipsisparentes sentiunt cui [242] malo ut tuis verbisutar Apostolorum legio repugnavit329 nonpertineret ad filios sine illo utique nascerentur nunc vero quandoquidem cum hoc nascunturquid miraris quia propter hoc renascuntur ut abeius obligatione solvantur et aut ex ista vita abillo liberati rapiantur aut in ista vita adversus illudliberi praelientur victoresque in fineremunerentur

IV Quis autem nostrum suspicatus estusum coniugum a diabolo fuisse repertum Quis commixtionem corporum per malumpraevaricationis credidit accidisse cum sinebis nuptiae prorsus esse non possent Sed malumquo bene utuntur nullum esset si nemopeccasset Quod dixi mihi obice ut purgem nam si et quod non dixi mihi obicis quandofinimus

V Consequens putas esse ut munus Deinoceat si homo cum malo nascitur nemo enim329 Cf 3 26 65

nisi Dei munere nascitur Audi ergo et intellege munus Dei nulli nocet quo quisque est et vivit sed concupiscentiae malum non potest esse nisiin eo quod est et vivit Quapropter potest essemalum in munere Dei sanandum alio munereDei Potest igitur in homine qui munere Dei estet vivit malum esse generatione contractumregeneratione sanandum Nam utique nullusinfans cum daemone nasceretur si nonnasceretur nec ideo mali huius ipsa est causaquia nascitur Nascitur ergo munere Dei cumdaemone autem iudicio Dei sane occulto sednumquid iniusto

VI In eo vero quod dixi Etiam bonumconiugale si non habetur a Domino esseposcendum330 (quibus utique nisi quibus estnecessarium ) visus sum tibi dicere proconcumbendi viribus supplicandum Sed ego proipsa pudicitia coniugali dixi rogandum Deum inqua est concumbendi non liber usus sed licitus[243] modus Nam homo si concumbere nonpotest potius non quaerat uxorem quandoquidem apostolica sententia ubi ait Si senon continet nubat331 remedium voluit esse nuptiasquod et ipse confessus es contra morbumconcupiscentiae quod confiteri non vis quiremedium confiteris332 Hoc autem remedium est

330 De nupt et concup 1 3331 1 Cor 7 9332 Cf 3 15 29 21 42

non ut sit concupiscentia si non est sed ut nonrapiat ad illicita cuius motus infrenis estPertinetenim ad hoc quoque petitionis genusquod in oratione dominica dicimus Ne nos inferasin tentationem333 quoniam unusquisque tentatur aconcupiscentia sua334 sicut ait apostolus IacobusConvenit huic et quod dicimus Libera nos amalo335 Dicunt enim hoc de hac re coniuges utinterim mente liberi a malo bene utantur maloquod habent in carne (sciunt enim quia in carneeorum non habitat bonum336) ut omni posteacorruptibilitate sanata nullum in eis quo utanturremaneat malum Quid est quod triumphastamquam de hoste victo Internum potius vincequem laudas Nam victoria de te mea illo malotecum pugnante secura est Neque enim dicereaudebis eum vinci qui verum dicit ab eo quifalsum dicit Ego autem concupiscentiam contraquam pugnas malum dico tu bonum sed pugnatua malum fatetur quod bonum lingua mentitur augens mendacium alio mendacio quo affirmas eta me illam dictam bonam Neque enimconcupiscentiam carnis quam Ioannes apostolusdixit a Patre non esse337 ego dicerem bonum sedbonum dixi pudicitiam esse coniugalem quae

333 Mt 6 13334 Iac 1 14335 Mt 6 13336 Cf Rom 7 18337 Cf 1 Io 2 16

resistis malo concupiscentiae ne ad illicita rapiatcum movetur

VII Verum sciens quam inaniterargumentatus fueris Pulsas ut dicis alterumdefinitionis meae latus et [244] inquis Si calorgenitalis coniugalis honestatis minister abimmoderatis procursibus tam studio fideliumquam doni virtute retinetur nec exstinguitur pergratiam sed frenatur probabilis est in genere suoet in modo suo et solis accusatur excessibusHaec dicens non attendis coniugumconventionem causa generandi ideo bonum esselaudabile quia eo limes praefigitur licitus maloconcupiscendi Cur enim non potius malumvocetur quod fateris esse frenandum Curquaeso frenandum nisi ne noceat nisi ne adillicita quae desiderat relaxetur Et utiquedesiderium mali malum est etiamsi ei nonconsentiatur donec eo veniamus ubi nechabeatur Non igitur quid boni de concupiscentiacarnis fiat sed ipsa quid mali faciat cogitandumest Nam pudicitia coniugalis inhiantemconcupiscentiam sive de illicito sive de licitopercipere voluptatem frenat ab illicito permittitad licitum hoc est bonum non tamen eius sedbene utentis bonum est Quod autem ipsaconcupiscentia facit sive ad licitum sive adillicitum indifferenter ardescere utique malumest Hoc itaque malo bene utitur pudicitia

coniugalis melius non utitur continentiavirginalis

VIII Si posset inquis calor genitalis malumesse naturaliter exstirpandus erat noncomponendus Vide quemadmodum noluistidicere quod supra dixeras frenandus sedmaluisti componendus Sensisti enim quodeum nemo frenaret nisi qui repugnaret et obhoc mutato verbo timore ipso fassus es malumquod repugnat bono Appellas etiam caloremgenitalem quia pudet appellare libidinemsivesicut eam divinus sermo appellare consuevitcarnis concupiscentiam Sic ergo loquere et dic Siposset carnis concupiscentia mala esse naturaliterexstirpanda erat non componenda Sic [245]enim possunt qui latine sciunt tardioresintellegere quid loquaris Sed ita hoc dicis quasinon eam mallent exstirpare si possent omnes quipropterea coniugantur quia continentiae laboremquo huic malo resistitur non ferunt et ideomalunt eo bene uti quam melius omnino non utiSed si in corpore mortis huius hoc malumnecessarium est coniugatis quia sine illo fieri nonpotest bonum generationis continentesexstirpent concupiscentiam carnis Tu ipse tu quiloqueris nec quid loquaris attendis exstirpalibidinem de membris tuis Non enim et tibinecessaria est aut bona sunt eius desideriaquibus si consenseris vel cesseris interibis

IX Porro si malum est in te cui repugnasquod oppugnas quod cum vincis expugnas hocmalo melius non uteris quo malo bene utunturin quibus hoc bonum esse contendis ubiprofecto mentiris aut falleris Neque enimdicturus es in coniugibus bonum esse libidinemin sanctis autem vel virginibus vel continentibusmalum Iam sententiam tenemus tuam ubi aisti Concupiscentiae naturalis qui modum tenetbono bene utitur qui modum non tenet bonomale utitur qui autem etiam ipsum modumsanctae virginitatis amore contempserit bonomelius non utitur confidentia quippe sua salutisinquis et roboris contempsit remedia ut gloriosaposset exercere certamina338 His verbis tuis sineambiguitate declaras concupiscentiam carnis hocesse in utrisque id est et coniugatis etcontinentibus Quo enim coniugati bene utunturet continentes melius non utuntur bonum tudicis ego malum sed in sanctis virginibus etcontinentibus carnis concupiscentia malum seesse manifestati contra quam fateris eos gloriosaexercere certamina procul dubio ergo non bonosed malo melius [246] non utuntur Hoc igiturutentes coniuges nec ipsi utique bono sed malobene utuntur Proinde tota controversia nonremansit (si tamen remansit aliqua) nisi utrum ineis qui continentiam Deo voverunt bonum sitista de qua disputamus concupiscentia carnis an338 Cf 3 21 42

malum Quod enim horum duorum repertum inhis fuerit hoc et in coniugibus apparebit quoniam hoc illi bene utuntur quo isti melius nonutuntur Collige itaque totas vires acuti tui cordisac liberae frontis et aude respondere si potes hocbonum esse cui sicut libro superiore confessuses Apostolorum legio repugnavit mihi scilicetexprobrans quod tantas esse dixerim libidinisvires ut ei nec Apostolorum legiorepugnaverit339 cum potius pro causa mea faciatquia ei malo quod tu bonum dicis legio nonqualiumcumquesanctorum sed ipsorum quoquerepugnavit Apostolorum Cui malo tantum licereposse quis crederet ut sibi laudatorem etiam desuis expugnatoribus provideret Absit quidem utantiquorum aliquem vel Apostolorum velquorumque sanctorum mirabiliter tamen quiavel quemquam haereticorum novorum qui simulutrumque se esse profiteatur inexplicabilibusmodis expugnatorem scilicet defensoremquelibidinis et conetur ostendere manens in haeresiPelagiana et ex animo se laudare quod ipsum eiusanimum nisi expugnetur occidit et ex animoexpugnare quod eius dogma nisi laudeturabsumit

X Rogo si est in vobis ullus sensushumanus num potest et malum esse peccatum etbonum esse desiderare peccatum Quid enimagit in carne sanctorum continentium ista339 Cf 3 26 65

concupiscentia nisi peccandi desideria quibusnon consentientes exercent ut confiterisgloriosa certamina Neque enim saltemconnubii [247] desiderium in illa continentiaeprofessione potest esse non malum Quid ergoillic agit ubi malum est quidquid agit ac si eiconsentiatur et peragit Quid ibi agit haecconcupiscentia ubi nihil boni concupiscitur exilla Quid ibi agit libido ubi nihil boni libebit exilla Non importune in coniugatis esse dicatur sienim summum culmen obtinent pudicitiaeconiugalis faciunt boni aliquid per illam quamvisnihil faciant propter illam In sanctis autemvirginibus et continentibus quid agit obsecro te quid agit tua ista suscepta cum desipis adversaria si sapis quid agit ubi nihil boni agitipsa nihil boni agitur de ipsa Quid agit in eis inquibus quidquid secundum ipsam concupisciturmalum est Quid agit in eis quos contra secompellit vigilare atque pugnare et si quando abeius ullum vel in somnis furatur assensum cumevigilaverint gemere et inter gemitus dicere Quomodo impleta est anima mea illusionibus340 Quiacum sopitos deludunt somnia sensus341 nescioquomodo etiam castae animae in turpes labunturassensus quae si imputaret Altissimus quisviveret castus

340 Ps 37 8341 Cf Virgilius Aen 10 642

XI Hoc ergo malum quod non dicturus esbonum nisi adversus omnem veritatis tubam sicobsurdueris ut clames bonum esse concupisceremalum quod nec inter surdos dicere audebis hoc inquam malum cur non exstirpatur decontinentium carne sanctorum Cur non totumopere mentis aufertur Hoc enim dicis Fieridebuisse si malum esset Et quia non fit inconiugatis ubi eius modus est necessarius ideoputas bonum cum videas nec ibi fieri ubi moduseius nullus est necessarius et in quantum inestnocet etsi non ad perdendum de sortesanctorum si non ei consentiatur tamen adminuendam spiritalem delectationem sanctarummentium illam [248] scilicet de qua dicitApostolus Condelector enim legi Dei secunduminteriorem hominem342 Haec delectatio profectominuitur quando etsi non ad explendam certe adoppugnandam carnalis concupiscentiamvoluptatis bellantis animus occupatur et itaexercet gloriosa certamina ut a delectationeintellegibilis pulchritudinis ipsis certaminibusavocetur Sed quia in ista humana miseria peiorhostis est cavenda superbia ideo nimirum nonpenitus exstinguitur in carne continentiumsanctorum ista concupiscentia ut dum pugnaturadversus eam periculorum suorum animusadmoneatur ne securus infletur donec humanafragilitas ad tantam perfectionem perveniat342 Rom 7 22

sanitatis ubi nulla putredo lasciviae nullus tumorsuperbiae formidetur Sic virtus in infirmitateperficitur343 quia et pugnare infirmitatis estQuanto enim quisque vincit facilius tanto pugnatminus In semetipso autem quis pugnaret si nihilex semetipso eidem repugnaret Et quid nobisrepugnat ex nobis nisi quod adhuc curatur utsanetur in nobis Ergo in nobismetipsis sola estinfirmitas causa pugnandi et rursus infirmitasadmonitio est non superbiendi Proinde virtusqua hic ubi superbiri potest non superbiatur ininfirmitate perficitur

XII Quamobrem hoc coniuges bene utunturquo continentes melius non utuntur Malum igiturquo coniuges bene utuntur et inest coniugibusquo bene utantur inest et continentibus quomelius non utantur ideo quippe inest ut nonextollantur Solis ergo libidinis excessibusaccusatur sed ille a quo non refrenatur namipsa per se ipsam rectissime omnino suis ipsismotibus accusatur quibus ne excedat obsistiturNon itaque ut dicis Nihil ad innocentiampromovet modestia rei per ipsum genusnocentis Promovet quippe ad innocentiam non[249] consentire malo nec ideo illud cui nonconsentitur non est malum immo propterea sinedubitatione malum est quia non ei consentirebonum est Quid enim mali faceret qui bonaeconcupiscentiae consentiret cum mali nihil343 Cf 2 Cor 12 9

faciat etiam qui opere coniugali non sine ipsiusmalo seminat hominem qui est Dei opusbonum Nec confectricem seminum libidinemdixeris Ille quippe creat hominis semen quihominem ex semine sed unde interest Quiamali huius occulta sunt et dira contagia nec exhis hominibus qui malo carent Deus vel semenvel homines creat etiam si quidam ad eiusdemmali noxa regeneratione soluti sunt sicut solvendisunt qui inde nascuntur

XIII Dixi sane nec paenitet de pudicitiaconiugali quae mea verba posuisti quia cumdona Dei esse ista monstrantur a quo petendasunt discitur si non habentur et cui agendaegratiae si habentur Aguntur enim gratiae nonde origine ut dicis concupiscentiae cuius origoest primum malum hominis sed de regiminequod verum dicis Utrumque enim dicis velregimine vel origine Ideo autem aguntur gratiaede regimine concupiscentiae quia repugnansvincitur Quod autem repugnat voluntati bonaenon est bonum immo malum esse quis negetnisi qui non habet voluntatis bonum cui quodrepugnat fateatur malum

XIV Interponis alia de libro meo ubi cumdixissem donum Dei pudicitiam esse coniugalemet hoc Apostolo teste docuissem occurrentemdeinde quaestionem tacitus nolui praeterire quiddicendum sit cum videntur etiam nonnulli impii

pudice cum coniugibus vivere344 Soletis enimnegantes Dei dona esse virtutes quibus rectevivitur et eas naturae voluntatique humanae nongratiae Dei [250] tribuentes hoc uti argumentoquod eas nonnumquam habeant infideles itaconantes evacuare quod dicimus neminem rectevivere nisi ex fide per Iesum Christum Dominumnostrum unum Dei et hominum mediatorem ubi vos eius adversarios apertissime profiteminiDenique longe non eamus si forte fallor ad istaresponde Ego dixi pudicum non veraciter diciqui non propter Deum verum fidem connubiiservat uxori Unde autem id ostenderem paulopost adhibui quod mihi visum est grandedocumentum Cum enim virtus sit - inquam -pudicitia cui vitium contrarium est impudicitiaomnesque virtutes etiam quae per corpusoperantur in animo habitent quomodo veraratione pudicum corpus asseritur quando a veroDeo ipse animus fornicatur 345 Deinde nequisquam vestrum negaret animum infideliumfornicari adhibui testimonium de Scripturasancta ubi legitur Ecce enim qui longe se faciunt a teperibunt perdidisti omnem qui fornicatur abs te346 Sedtu qui Mea - sicut dicis - quae mihi videnturacuta persequeris hoc totum tamquam mihiobtusum visum fuerit praeteristi Vide ergo quid

344 Cf De nupt et concup 1 3 4345 De nupt et concup 1 4 5346 Ps 72 27

horum negandum arbitreris Virtutem essepudicitiam coniugalem promptissime confiteris omnes virtutes etiam quae per corpus operanturin animo habitare non negas Porro infidelisanimum fornicari a Deo ille potest negare qui sepalam sanctarum Scripturarum adversariumprofitetur Ex quibus omnibus haec summaconficitur ut aut in animo fornicante pudicitiavera esse possit quod cernis quam sit absurdum aut in animo infidelis pudicitia vera esse nonpossit quamvis hoc cum assererem te finxerissurdum Non igitur ut calumniaris studiovituperando substantiam dona collaudo Nonenim divinorum donorum capax esset nisi bonaesset [251] humana substantia cui vitia quoqueipsa bonitatis perhibent testimonium naturalisQuid enim aliud in vitio recte displicet nisi quiadetrahit vel minuit quod in natura placet

XV Cum ergo divinitus adiuvatur homo nontantum ad capessendam perfectionemadiuvatur quod ipse posuisti utique volensintellegi eum per se incipere sine gratia quodperficit gratia sed potius quod Apostolusloquitur ut qui in vobis opus bonumcoepit perficiatusque in finem347 In quo enim vis hominem sicutloqueris ad aliquid laudabile generosi cordisstimulis incitari in hoc eum non vis in Dominosed in libero arbitrio gloriari ac sic priorem dareut retribuatur illi eoque modo gratia iam non sit347 Cf Phil 1 6

gratia348 quia non est gratuita Bonam dicishominum naturam quae talis gratiaeopitulationem meretur Quod gratanter audiremsi hoc propterea quia rationalis natura est diceres neque enim gratia Dei per Iesum ChristumDominum nostrum lapidibus aut lignispecoribusve praestatur sed quia imago Dei estmeretur hanc gratiam non tamen ut eius bonavoluntas possit praecedere praeter gratiam ne velipsam prior det ut retribuatur illi ac sic gratia iamnon sit gratia dum non datur gratuita sedredditur debita Quid est ergo quod secundummodum vestrum effectum voluntatis humanaedona caelestia me credideras nuncupasse tamquam voluntas hominis sine Dei gratiamoveretur ad bonum ut ei debitus a Deoretribueretur effectus Itane oblitus fueras noscum Scriptura dicere contra vos Praeparaturvoluntas a Domino349 vel quod in nobis Deus operetur etvelle O ingrati gratiae Dei o inimici gratiaeChristi et solo vocabulo christiani Nonne pro[252] inimicis suis orat Ecclesia Quid oratobsecro si ut eis suae voluntatis retribuaturpretium quid eis orat nisi grande supplicium Quod iam contra eos est non pro eis orat autempro eis non ergo quia est illis voluntas bona sedut convertatur in bonam voluntas mala quoniam

348 Cf Rom 11 635349 Prov 8 35

praeparatur voluntas a Domino et Deus est enim utait Apostolus qui operatur in vobis et velle350

XVI Sed acerbissimi gratiae huius inimiciexempla nobis opponitis impiorum quos dicitis Alienos a fide abundare virtutibus in quibus sineadiutorio gratiae solum est naturae bonum licetsuperstitionibus mancipatum qui solis libertatisingenitae viribus et misericordes crebro etmodesti et casti inveniuntur et sobrii Haecdicens ecce iam et illud quod gratiae Deitribueras abstulisti ipsum scilicet voluntatiseffectum Non enim aisti velle eos essemisericordes modestos et castos et sobrios etideo non esse quod nondum per gratia fuerintconsecuti bonae huius voluntatis effectum sed siet esse voluerunt et sunt iam in eis voluntatem eteffectum voluntatis invenimus quid remansitquod gratiae reservemus in tam evidentibusquibus dixisti eos abundare virtutibus Quantosatius si te impios ita laudare delectat ut nonaudiens dicentem Scripturam Qui dicit impiumiustum esse maledictus erit in populo et odibilis ingentibus351 etiam virtutibus veris eos praedicesabundare quanto inquam satius haec ipsa in eisdona Dei esse fatereris sub cuius occulto iudicionec iniusto alii fatui alii tardissimiingenii et adintellegendum quodam modo plumbei aliiobliviosi alii acuti memoresve nascuntur alii

350 Phil 2 13351 Prov 24 24

utroque munere praediti et acute intellegentes ettenacissimae memoriae thesauro cognitarecondentes alii natura lenes alii levissimiscausis ira facillima ardentes alii ad [253] vindictaecupiditatem inter utrosque mediocres aliispadones alii in concubitu ita frigidi tu vixomnino moveantur alii libidinosissimi ut vixomnino teneantur alii inter utrosque et moverifaciles et teneri alii timidissimi alii audacissimialii neutrum alii hilares alii tristes alii ad nihilhorum proclives nec eorum quae commemoravialiquid instituto ac proposito sed natura undemedici audent ista tribuere temperationibuscorporum Quod etsi probari vel nulla existentevel omni finita quaestione potuisset numquidsibi quisque corpus condidit et hoc eiustribuendum est voluntati quod mala ista naturaliamagis minusve perpetitur Nam prorsus ea nonperpeti cum hic vivitur nullo modo nulla rationequisquam potest Nec tamen sive maximis siveminimis urgeatur fas est ut dicat ei qui se finxitquamvis omnipotenti iusto et bono Quare sic mefecisti 352 Et de iugo gravi quod est supra filiosprimi Adam353 nemo liberat nisi secundus AdamQuanto ergo tolerabilius illas quas dicis in impiisesse virtutes divino muneri potius quam eorumtribueres tantummodo voluntati licet ipsi hocnesciant donec si ex illo sunt praedestinatorum

352 Isa 45 9 Rom 9 20353 Cf Eccli 40 1

numero accipiant spiritum qui ex Deo est utsciant quae a Deo donata sunt eis354

XVII Sed absit ut sit in aliquo vera virtusnisi fuerit iustus Absit autem ut sit iustus verenisi vivat ex fide Iustus enim ex fide vivit355 Quisporro eorum qui se Christianos haberi volunt nisisoli Pelagiani aut in ipsis etiam forte tu solusiustum dixerit infidelem iustum dixerit impiumiustum dixerit diabolo mancipatum Sit licet illeFabricius356 sit licet Fabius sit licet Scipio sit licetRegulus quorum me nominibus tamquam in[254] antiqua Romana curia loqueremur putastiesse terrendum Verum tu in hac causa etsi adscholam Pythagorae provoces vel Platonis ubieruditissimi atque doctissimi viri multoexcellentiore ceteris philosophia nobilitati verasvirtutes non esse dicebant nisi quae mentiquodam modo imprimuntur a forma illiusaeternae immutabilisque substantiae quod estDeus etiam illic adversus te quantum donat quinos vocavit pietatis libertate clamabo Nec inistis est vera iustitia Iustus ex fide vivit Fides exauditu auditusautem per verbum Christi finis legisChristus ad iustitiam omni credenti357 Quomodo suntvere iusti quibus vilis est humilitas veri iusti Quo enim propinquaverunt intellegentia inde

354 Cf 1 Car 2 12355 Rom 1 17356 Confer lib 5 de Civitate Dei cap 19 et 20 et lib 19 cap 25357 Rom 10 417

superbia recesserunt quia cognoscentes Deum nonsicut Deum glorificaverunt aut gratias egerunt sedevanuerunt in cogitationibus suis et obscuratum estinsipiens cor eorum Dicentes enim se esse sapientes stultifacti sunt358 Quomodo est in eis vera iustitia inquibus non est vera sapientia Quam si eistribuerimus nihil erit causae cur non eos ad illudregnum pervenire dicamus de quo scriptum est Concupiscentia sapientiae deducit ad regnum359 Ac perhoc Christus gratis mortuus est si homines sinefide Christi ad fidem veram ad virtutem veramad iustitiam veram ad sapientiam veramquacumque re alia quacumque rationeperveniunt Prorsus sicut de lege verissime aitApostolus Si per legem iustitia ergo Christus gratismortuus est360 ita verissime dicitur Si per naturamvoluntatemque iustitia ergo Christus gratismortuus est Si per doctrinas hominumqualiscumque iustitia ergo Christus gratismortuus est Per quod enim est vera iustitia perhoc etiam regnum [255] Dei Deus namque ipsequod absit erit iniustus si ad eius regnum verusnon admittitur iustus cum et ipsum eius regnumiustitia sit quemadmodum scriptum est Non estregnum Dei esca et potus sed iustitia et pax etgaudium361 Porro si veram iustitiam non habent

358 Rom 1 21-22359 Sap 6 21360 Gal 2 21361 Rom 14 17

impii profecto nec alias virtutes comites eius etsocias si quas habent veras habent [quia cumnon ad suum referuntur auctorem dona Dei hocipso mali his utentes efficiuntur iniusti] ac perhoc nec continentia sive pudicitia vera virtus estimpiorum

XVIII Tu vero tam male accipis quod aitApostolus Nam qui in agone contendit ab omnibuscontinens est362 ut continentiam tam magnamvirtutem de qua scriptum est quod nemo esse potestcontinens nisi Deus det363 etiam choraulas ethuiusmodi turpes infamesque personas haberecontendas Hi enim quando in agone decertantab omnibus continenti ut corruptibilem coronamaccipiant a cuius tamen vana cupiditate noncontinent Haec enim cupiditas vana ac per hocprava vincit in eis et frenat alias pravascupiditates propter quod dicti sunt continentes Sed ut gravissimam feceres iniuriam Scipionibuscontinentiam quam in eis anto eloquiopraedicasti dedisti et histrionibus ignoransApostolum cum exhortaretur homines advirtutem sic exemplum de vitiosa hominumaffectione sumpsisse quemadmodum alio locoScriptura cum ad amorem sapientiae homineshortaretur quaerendam dixit esse sicutpecuniam364 Numquid propterea sancta Scriptura

362 1 Cor 9 25363 Cf Sap 8 21364 Cf Prov 2 4

dicenda est laudasse avaritiam Sed quia notumest amatores pecuniae quantis patienter laboribusdoloribusque subdantur a quantis se contineantvoluptatibus sive cupiditate augendi pecuniamsive timore minuendi quanta [256] lucrumsagacitate sectentur et prudenter damna devitentquam timeant plerumque aliena diripere etaliquando sua sibi ablata contemnant nerepetendo et litigando plus perdant recteadmoniti sumus sic amare sapientiam ut eamnobis thesaurizare avidissime cupiamus atque utnobis magis magisque acquiratur nec aliqua exparte minuatur et perferamus molestias etlibidines refrenemus et prospiciamus inposterum et innocentiam beneficentiamqueservemus Quod cum facimus ideo veras virtuteshabemus quia verum est propter quod facimusid est hoc naturae nostrae consentaneum est adsalutem et veram felicitatem

XIX Non enim absurde virtus definita est abeis qui dixerunt Virtus est animi habitusnaturae modo atque rationi consentaneus365Verum dixerunt sed quid sit consentaneumliberandae ac beatificandae naturae mortaliumnescierunt Neque enim omnes homines naturaliinstinctu immortales et beati esse vellemus nisiesse possemus Sed hoc summum bonumpraestari hominibus non potest nisi per Christumet hunc crucifixum cuius morte mors vincitur365 CICERONE De invent rethor 2 53

cuius vulneribus natura nostra sanatur Ideo iustusex fide Christi vivit366 Ex hac enim fide prudenterfortiter temperanter et iuste ac per hoc hisomnibus veris virtutibus recte sapienterque vivitquia fideliter vivit Si ergo ad consequendamveram beatitudinem quam nobis immortalemfides quae in Christo est vera promittit nihilprosunt homini virtutes nullo modo veraepossunt esse virtutes An placet tibi ut verasvirtutes avarorum esse dicamus cum lucrorumvias prudenter excogitant cum pro acquirendapecunia saeva atque aspera multa fortiter tolerantcum varias cupiditates quibus sumptuose viviturtemperanter sobrieque [257] castigant cumabstinent ab alieno et de suo saepe amissacontemnunt quod videtur ad iustitiam pertinerene iurgiis et iudiciis plura consumant Cum enimagitur aliquid prudenter fortiter temperanter etiuste omnibus quattuor virtutibus agitur quaesecundum tuam disputationem verae virtutessunt si ad cognoscendum utrum verae sint hoctantummodo intuendum quod agitur nec causaquaerenda est cur agatur unde ne tibi videarcalumniari ipsa tua verba iam ponamCunctarum inquis origo virtutum in rationabilianimo sita est et affectus omnes per quos autfructuose aut steriliter boni sumus in subiectosunt mentis nostrae prudentia iustitiatemperantia fortitudo Horum igitur affectuum366 Rom 1 17

vis cum sit in omnibusnaturaliter inquis nontamen ad unum finem in omnibus properat sedpro iudicio voluntatis cuius nutui serviunt aut adaeterna aut ad temporalia diriguntur Quod cumfit non in eo quod sunt non in eo quod aguntsed in eo solo variant quod merentur Necnominis sui igitur inquis possunt nec generissustinere dispendium sed solius quodappetiverunt praemii aut amplitudine ditantur autexilitate frustrantur Haec ubi didiceris nescio iam tamen cernis ut arbitror consequens esse utvera sit virtus avarorum prudentia quaexcogitant genera lucellorum et avarorumiustitia qua gravium damnorum metu facilius suanonnumquam contemnunt quam usurpantaliquid alienum et avarorum temperantia qualuxuriae quoniam sumptuosa est cohibentappetitum soloque necessario victutegumentoque contenti sunt et avarorumfortitudo qua ut ait Horatius

Per mare pauperiem fugiunt per saxa per ignes367

qua denique cognovimus quosdam irruptionebarbarica [258] ad ea prodenda quae habebantnullis hostium tormentis potuisse compelli Ergovirtutes istae tali fine turpes atque deformes etideo nullo modo germanae veraeque virtutes tibitamen ita verae videntur et pulchrae ut necnominis sui possint nec generis sustinere

367 Horatius Ep 1 1 46

dispendium sed solius quod appetiverunt praemiiexilitate frustrentur id est terrenorumcommodorum fructu non caelestiumpraemiorum Nec aliud erit quam vera iustitiaCatilinae comprehendere multos amicitia tueriobsequio cum omnibus communicare quodhabebat et fortitudo vera erit eius quod frigusfamem sitim ferre poterat et vera patientiaquod patiens erat inediae algoris vigiliae supraquam cuiquam credibile est368 Quis haec sapiatnisi desipiat

XX Sed videlicet homo eruditus eorumvitiorum veri similitudine falleris quae finitimavidentur et propinqua virtutibus cum absint abeis quam longe absunt a virtutibus vitia Namsicut constantia est virtus cui contraria estinconstantia vitium est tamen ei quasi finitimumpertinacia quae constantiam videtur imitari Quoutinam vitio careas cum haec quae dico vera essecognoveris ne tibi in errore velut amandoconstantiam manendum pertinaciter arbitrerisIta omnibus virtutibus non solum sunt vitiamanifesta discretione contraria sicut prudentiaetemeritas verum etiam vicina quodam modo necveritate sed quadam specie fallente similia sicutipsi prudentiae non temeritas vel imprudentia sedastutia quod tamen vitium est quamvis inScripturis sanctis et in bono accipiatur quod

368 Cf Salustius De con Cat 3 5

dictum est Astuti ut serpentes369 et in malo quodin paradiso erat serpens prudentissimus omniumbestiarum370 Nec istorum vitiorum quae finitimavirtutibus diximus possunt omnium facile [259]nomina reperiri verum etsi non inveniturquemadmodum nuncupentur cavenda sunt

XXI Noveris itaque non officiis sed finibusa vitiis discernendas esse virtutes Officium estautem quod faciendum est finis vero propterquod faciendum est Cum itaque facit homoaliquid ubi peccare non videtur si non propterhoc facit propter quod facere debet peccareconvincitur Quae tu non attendens fines abofficiis separasti et virtutes veras officia sinefinibus appellandas esse dixisti Ex quo te tantaabsurditas sequitur ut veram cogaris appellareiustitiam etiam cuius dominam reperis avaritiamSi quidem manus abstinere ab alieno si officiumcogites potest videri esse iustitiae sed cumquaeritur quare fiat et respondetur Ne pluspecuniae litibus pereat quomodo iam hocfactum verae poterit esse iustitiae cum serviatavaritiae Quales virtutes Epicurus induxitvoluptatis ancillas371 quae omnino quidquidfacerent propter illam vel adipiscendam facerentvel tenendam Absit autem ut virtutes veraecuiquam serviant nisi illi vel propter illum cui

369 Mt 10 16370 Gen 3 1371 Vide lib 5 de Civitate Dei cap 20

dicimus Deus virtutum converte nos372 Proindevirtutes quae carnalibus delectationibus velquibusque commodis et emolumentistemporalibus serviunt verae prorsus esse nonpossunt Quae autem nulli rei servire volunt necipsae verae sunt Verae quippe virtutes Deoserviunt in hominibus a quo donanturhominibus Deo serviunt in Angelis a quodonantur et Angelis Quidquid autem boni fit abhomine et non propter hoc fit propter quod fieridebere vera sapientia praecipit etsi officiovideatur bonum ipso non recto fine peccatumest

XXII Possunt ergo aliqua bona fieri nonbene facientibus a quibus fiunt Bonum est enimut subveniatur [260] homini periclitantipraesertim innocenti sed ille qui hoc facit siamando gloriam hominum magis quam Dei facitnon bene bonum facit quia non bonus facitquod non bona voluntate facit Absit enim ut sitvel dicatur voluntas bona quae in aliis vel in seipsa non in Domino gloriatur Ac per hoc neceius fructus iste dicendus est arbor enim malabonos fructus non facit sed potius bonum opusest illius qui etiam per malos bene faciatQuapropter dici non potest quantum te ista fallatopinio qua dixisti Omnes virtutes affectus esseper quos aut fructuose aut steriliter boni sumusFieri enim non potest ut steriliter boni simus sed372 Ps 79 8

boni non sumus quidquid steriliter sumus Arborenim bona bonos fructus facit373 Absit autem ut Deusbonus a quo securis paratur arboribus nonfacientibus fructum bonum excidat et in ignemmittat arbores bonas374 Nullo modo igiturhomines sunt steriliter boni sed qui boni nonsunt possunt esse alii minus alii magis mali

XXIII Unde et illi quos commemorarevoluisti de quibus ait Apostolus Gentes legem nonhabentes ipsisibi sunt lex qui habent opus legis scriptumin cordibus suis375 quid te adiuvent omnino nonvideo Per hos enim probare conatus es etiamalienos a fide Christi veram posse habereiustitiam eo quod isti teste Apostolo naturaliterquae legis sunt faciunt376 Ubi quidem dogmavestrum quo estis inimici gratiae Dei quae daturper Iesum Christum Dominum nostrum qui tollitpeccatum mundi377 evidentius expressisti introducens hominum genus quod Deo placerepossit sine Christi fide lege naturae Hoc est undevos maxime christiana detestatur Ecclesia Sedquid vis esse istos Utrum veras [261] virtuteshabent et steriliter boni sunt quia non propterDeum an etiam Deo ex his placent atque ab illovita remunerantur aeterna Si steriles dixeris

373 Cf Mt 7 17-18374 Cf Mt 3 10375 Rom 2 14-15376 Rom 2 14377 Cf Io 1 1729 Vide lib de Spirit et Lit c 26

quid ergo eis prodest quod secundumApostolum defendent eos cogitationes suae in diequa iudicabit Deus occulta hominum378 Si autem quidefendentur cogitationibus suis eo quodnaturaliter opera fecerint legis non sunt steriliterboni et ob hoc inveniunt aeternam mercedemapud Deum procul dubio propterea iusti suntquia ex fide vivunt379

XXIV Nam testimonium illud quod exApostolo posui Omne quod non est ex fide peccatumest380 sicut tibi visum est accepisti et exposuistinon ut sapit sed ut sapis De cibis enimApostolus loquebatur Verum cum dixisset Quiautem discernit si manducaverit damnatus est quia nonex fide381 hanc peccati speciem de qua agebatgenerali voluit probare sententia mox inferens Omne enim quod non est ex fide peccatum est Sed uthoc tibi de cibis tantum intellegendum esseconcedam quid de alio dicturus es testimonioquod identidem posui nec inde aliquiddisputasti quia non invenisti quomodo in tuamposses detorquere sententiam quod ad Hebraeosscriptum est Sine fide enim impossibile est placere382 Nempe ut hoc diceretur de tota vita hominisagebatur in qua tustus ex fide vivit et tamen

378 Rom 2 16379 Cf Rom 1 17 Hebr 10 38 Gal 3 11380 Rom 14 23381 Rom 14 23382 Hebr 11 6

cum sine fide impossibile sit placere Deo tibivirtutes sine fide sic placent ut eas veraspraedices eisque bonos esse homines et rursusquasi te paenituerit laudis illarum sterilespronuntiare non dubites

XXV Isti ergo qui naturali lege sunt iusti autplacent Deo et ex fide placent quia sine fideimpossibile est placere et ex qua fide placentnisi ex fide Christi [262] quoniam sicut legitur inActibus Apostolorum In illo Deus definivit fidemomnibus suscitans eum a mortuis383 Ideoque dicuntursine lege naturaliter quae legis sunt facere quia exGentibus venerunt ad Evangelium non excircumcisione cui lex data est et proptereanaturaliter quia ut crederent ipsa in eis est perDei gratiam correcta natura Nec per eos probarequod vis etiam infideles veras posse haberevirtutes sunt quippe isti fideles Aut si fidem nonhabent Christi profectonec iusti sunt nec Deoplacent cui sine fide placere impossibile est Sedad hoc eos in die iudicii cogitationes suaedefendent ut tolerabilius puniantur quianaturaliter quae legis sunt utcumque feceruntscriptum habentes in cordibus opus legishactenus ut aliis non facerent quod perpetinollent hoc tamen peccantes quod homines sinefide non ad eum finem ista opera retulerunt adquem referre debuerunt Minus enim Fabriciusquam Catilina punietur non quia iste bonus sed383 Act 17 31

quia ille magis malus et minus impius quamCatilina Fabricius non veras virtutes habendosed a veris virtutibus non plurimum deviando

XXVI An forte et istis qui exhibueruntterrenae patriae Babilonicam dilectionem etvirtute civili non vera sed veri simili daemonibusvel humanae gloriae servierunt Fabriciis videlicetet Regulis et Fabiis et Scipionibus et Camillisceterisque talibus sicut infantibus qui sineBaptismate moriuntur provisuri estis aliquemlocum inter damnationem regnumque caelorum ubi non sint in miseria sed in beatitudinesempiterna qui Deo non placuerunt cui sine fideplacere impossibile est quam nec in operibus necin cordibus habuerunt Non opinor perditionemvestram usque ad istam posse [263] impudentiamprosilire Erunt ergo inquis in damnationesempiterna in quibus erat vera iustitia Ovocem impudentia maiore praecipitem Non eratinquam in eis vera iustitia quia non actibus sedfinibus pensantur officia

XXVII Sed facete ac lepide homoelegantissimus et urbanissimus Si dicaturinquis quia castitas infidelium castitas non est eadem fronte dicetur quia corpus Paganorumcorpus non sit et oculi Paganorum sensum nonhabeant intuendi et frumenta quae in Paganorumnascuntur agris frumenta non sint et multainquis alia quae tantae absurditatis sunt ut risumpossint intellegentibus commovere Non plane

risum sed fletum potius intellegentibus vestercommovet risus sicut mentibus amicorumsanorum fletum commovet risus phreneticorumItane aut contra Scripturas sanctas infidelisanimum fornicari negas aut esse in animofornicante veram castitatem dicis et rides etsanus es Unde quomodo qua ratione istud fieripotest Prorsus nec illa est castitas vera necsanitas vera Prorsus inquam nec vera est castitasanimi fornicantis et vera insania est hominisdicentis hoc dedecus et ridentis Nos autem absitut dicamus quod corpus Paganorum corpus nonsit et cetera huiusmodi Neque enim estconsequens ut si non est vera virtus qua gloriaturimpius non sit verum corpus quod operaturDeus Sed plane possumus dicere haereticorumfrontem non esse frontem si non membrumquod fecit Deus significare intellegamur frontisnomine sed pudorem Quid si non in eo ipsolibro meo cui respondisse te iactas antepraestruerem ne in hac sententia qua dicimus Omne quod non est exfide peccatum est384 etiam illaintellegantur infidelium quae dona sunt Dei sivein animi [264] sive in corporis bonis Ibi enimsunt et ista quae inaniter garris corpus et oculi etmembra cetera In eo genere sunt etiam quae inagris Paganorum frumenta nascuntur quorumDeus creator est non Pagani Annon tu ipse inter

384 Rom 14 23

cetera etiam ista verba mea posuisti ubi dixi385 Anima enim et corpus et quaecumque bonaanimae et corporis naturaliter insita etiam inpeccatoribus dona Dei sunt quoniam Deus nonipsi ista fecerunt de his autem quae faciuntdictum est Omne quod non est ex fide peccatum estHanc brevem sed utique apertam sententiammeam si mente tenuisses puto quod tamimprobus non fuisses ut nos posse dicereassereres quia corpus Paganorum corpus nonsit et oculi Paganorum sensum non habeantintuendi et frumenta quae in Paganorumnascuntur agris frumenta non sint Ut enim tibitamquam de somno excitato eadem verba mearepetam quae tuae memoriae fortassis ut haecdiceres exciderunt Haec etiam in peccatoribusdona Dei sunt quoniam Deus non ipsi istafecerunt de his autem quae faciunt dictum est Omne quod non est ex fide peccatum est Sed cuminsana dicis et rides phrenetico es similis cumautem vera quae dico abs te paulo antecommemorata et huic ipsi operi tuo quo mihirespondere videris inserta sic non attendis sicoblivisceris non iam phreneticis sed lethargiciscompararis

XXVIII Mirari te dicis quod tamexcellens meum videlicet sicut irridenterloqueris non vidit ingenium quantum vos inhoc quoque iuverim quia dixi Aliis peccatis alia385 Lib I de Nupt et Concup cap 3

peccata vincuntur Continuo quippe subditisatque concluditis dicentes Perfacile igitur studiosanctitatis quod Deus adiuvat potest homocarere [265] peccatis Si enim vincuntur inquispeccata peccatis quanto magis possunt virtutibuspeccata superari Quasi nos negemusadiutorium Dei tantum valere si velit ut hodienullas concupiscentias malas habere possimuscontra quas vel invictissime dimicemus et tamennon fieri nec tu negas Cur autem non fiat quiscognovit sensum Domini386 Non tamen parumscio cum scio quaecumque illa causa sit quodnec iusti Dei sit iniquitas nec omnipotentisinfirmitas Est igitur aliquid in eius abdito altoqueconsilio cur quamdiu vivimus in hac carnemortali est in nobis contra quod mens dimicetnostra est etiam propter quod dicamus Dimittenobis debita nostra387 Sed ut tibi sic loquar tamquamhomini homo et talis homo cuius terrenainhabitatio deprimit sensum multa cogitantem388nihil est in creaturis quod attinet ad institutarumdivinitus merita naturarum rationali mentepraestantius Unde fit consequens ut mens bonamagis sibi placeat magisque se ipsa delectetquam quaelibet alia creatura Quam veropericulose immo perniciose sibi placeat cum perhoc tumescit typho et morbo inflationis extollitur

386 Cf Rom 11 34387 Mt 6 12388 Cf Sap 9 15

quamdiu non videt sicut videbit in fine summumillud et immutabile bonum in cuius comparationese spernat sibique illius caritate vilescat tantoquespiritu eius impleatur ut id sibi non ratione solased aeterno quoque amore praeponat multumest disputando velle monstrare Sapit haec quifatigatus fame revertitur ad semetipsum et dicit Surgam et ibo ad patrem meum389 Unde itaquescimus ne forte quia hoc superbiae malum tuncanimum tentare non poterit et contra quoddecertemus omnino nullum erit quando tantasatiabitur visione et tanta inflammabitur caritatesuperioris boni ut ad se ipsum sibi placendo[266] deficere ab illius dilectione non possit ideofactum est in loco infirmitatis huius ne superbeviveremus ut sub quotidiana peccatorumremissione vivamus Propter quod superbiaemalum nec apostolus Paulus est arbitrio suocreditus sed quia nondum venerat ad tantamparticipationem superioris illius boni ut illic iamnon posset extolli hic illi est angelus satanaecolaphizator ne hic ubi poterat extollereturappositus390

XXIX Sed sive ista causa sit sive alia quaemulto amplius me latet tamen quod dubitarenon possum quantumlibet proficiamus sub hoconere corruptibilis corporis si dixerimus quiapeccatum non habemus nos ipsos decipimus et veritas in

389 Lc 15 18390 Cf 2 Cor 12 7

nobis non est391 Propter quod et sancta Ecclesiaetiam in talibus suis membris ubi maculamcriminis et rugam non habet falsitatis392 licetcontradicente superbia vestra non desinit Deodicere Dimitte nobis debita nostra393 Tu autemquanta arrogantia et de vestrae praesumptionevirtutis dixeris Perfacile igitur studio sanctitatisquod Deus adiuvat potest homo carerepeccatis ille non agnoscit qui dogmata vestranon novit Nam et studium sanctitatis sineadiutorio Dei vultis in hominis voluntatepraecedere quod merito Deus debeat adiuvarenon gratis et sic creditis hominem in hacaerumnosa vita posse carere peccatis ut non in sehabeat quare dicat Dimitte nobis debita nostraQuamvis aliquanto timidius id posuisse videaris quia non dixisti Potest omnibus carere peccatisVerum nec quibusdam dicere voluisti sedtamquam tibi ipse de nimia vestra praesumptioneerubueris ita sententiam temperasti ut et vestraet nostra posset voce defendi Nam si apudPelagianos discutiatur respondebitur ideo nondictum quibusdam quia omnibus peccatis carere[267] hominem posse dixisti si autem apud noset hic respondebitur ideo non dictum omnibusquoniam quemlibet hominem volueris intellegipro quibusdam peccatis necesse habere veniam

391 1 Io 1 8392 Cf Eph 5 27393 Mt 6 12

postulare Sed qui scimus quid sentiatis nescirenon possumus quomodo ista dicatis

XXX Si gentilis inquis nudum operueritnumquid quia non est ex fide peccatum est Prorsus in quantum non est ex fide peccatumest non quia per se ipsum factum quod estnudum operirepeccatum est sed de tali operenon in Domino gloriari solus impius negat essepeccatum Quod ut intellegas quamvis iam satisinde fuerit disputatum tamen quia magna res estadhuc paulisper ausculta Ecce eademcommemoro quae ipse posuisti Si gentilis quinon vivit ex fide nudum operuerit periclitantemliberaverit aegri vulnera foverit divitias honestaeamicitiae impenderit ad testimonium falsum nectormentis potuerit impelli quaero abs te utrumhaec opera bona bene faciat an male Si enimquamvis bona male tamen facit negare nonpotes eum peccare qui male quodlibet facit Sedquia eum non vis cum facit ista peccare profecto dicturus es Et bona facit et beneFructus ergo bonos facit arbor mala quod fierinon posse Veritas dicit Noli praecipitaresententiam diligenter considera quid terespondere conveniat An dicis homineminfidelem arborem bonam Placet ergo Deo neque enim bono potest non placere quodbonum est Et ubi erit quod scriptum est Sinefide impossibile est Deo placere394 An respondebis 394 Hebr 11 6

Non in quantum infidelis est sed in quantumhomo est arbor bona est De quo ergo Dominusait Non potest arbor mala bonos fructus facere395 quandoquidem quicumque erit aut homo autangelus erit Sed si homo in quantum homo estarbor bona est profecto et angelus in quantumangelus arbor [268] bona est Haec enim Dei suntopera qui naturarum conditor est bonarum Acper hoc nulla erit arbor mala de qua dictum estquod non possit facere fructus bonos Quisinfidelis ita infideliter sapiat Non itaque inquantum homo est quod est opus Dei sed inquantum malae voluntatis est quisque arbor malaest et bonos fructus facere non potest Videitaque utrum infidelem voluntatem audeas bonamdicere voluntatem

XXXI Sed forte dicturus es Misericorsvoluntas bona est Recte istud diceretur siquemadmodum fides Christi id est fides quae perdilectionem operatur396 semper est bona itamisericordia semper esset bona Si autemreperitur et misericordia mala qua personapauperis accipitur in iudicio397 propter quampostremo rex Saul meruit a Domino et utiquemisericorde damnari quia contra eiuspraeceptum captivo regi per humanum pepercit

395 Mt 7 18396 Cf Gal 5 6397 Cf Ex 23 3

affectum398 attentius cogita ne forte misericordiabona non sit nisi quae huius bonae fidei fueritImmo responde ut hoc sine dubitationeperspicias utrum bonam misericordiam existimesinfidelem Porro si vitium est male misereriprocul dubio vitium est infideliter misereri Quodsi et ipsa per se ipsam naturali compassione opusest bonum etiam isto bono male utitur quiinfideliter utitur et hoc bonum male facit quiinfideliter facit qui autem male facit aliquidprofecto peccat

XXXII Ex quo colligitur etiam ipsa bonaopera quae faciunt infideles non ipsorum essesed illius qui bene utitur malis Ipsorum autemesse peccata quibus et bona male faciunt quia eanon fideli sed infideli hoc est stulta et noxiafaciunt voluntate qualis voluntas nullochristiano dubitante arbor est mala quae facerenon potest nisi fructus malos id est sola peccataOmne enim velis nolis quod non est ex fide peccatumest399 [269] Et ideo Deus istas arbores non potestdiligere et si tales permanserint disponitexcidere quia sine fide impossibile est placere400 Sedita hic immoror quasi istas arbores non iam tuipse steriles pronuntiaveris Quomodo igiturobsecro non aut iocaris in his disputationibusaut deliras qui sterilium fructus arborum laudas

398 Cf 1 Reg 15399 Rom 14 23400 Hebr 11 6

Qui utique aut nulli sunt aut si mali suntlaudandi non sunt aut si fructus boni suntprofecto steriles arbores non sunt immo et bonaesunt quarum fructus boni sunt et debent Deoplacere cui bonae arbores non possunt nisiplacere falsumque erit quod scriptum est Sinefide impossibile est placere401

XXXIII Sed responsurus es quid nisi vana Ego inquis steriliter bonos dixi homines quinon propter Deum faciendo bona quae faciuntnon ab eo vitam consequuntur aeternam Iustusergo Deus et bonus bonos est in mortemmissurus aeternam Piget iam dicere quam multate sequantur insana talia sentientem taliadicentem talia scribentem in talibus me quodsimiliter non desipiam velut censoriereprehendentem Sed breviter accipe ne fortecum in rebus ipsis tantum erres quantum errariplurimum potest videar tecum certare de verbisAut ergo intellege quod ait Dominus Si oculustuus nequam est totum corpus tuum tenebrosum erit siautem oculus tuus simplex est totum corpus tuumlucidum erit402 et hunc oculum agnosceintentionem qua facit quisque quod facit et perhoc disce eum qui non facit opera bonaintentione fidei bonae hoc est eius quae perdilectionem operatur totum quasi corpus quodillis velut membris operibus constata

401 Hebr 11 6402 Mt 6 22-23

tenebrosum esse hoc est plenum nigredinepeccatorum Aut certe quoniam saltem concedisopera infidelium quae tibi eorum [270] videnturbona non tamen eos ad salutem sempiternamregnumque perducere scito nos illud bonumhominum dicere illam voluntatem bonam illudopus bonum sine Dei gratia quae datur per unumMediatorem Dei et hominum nemini posseconferri per quod solum homo potest adaeternum Dei donum regnumque perduci Omniaproinde cetera quae videntur inter homineshabere aliquid laudis videantur tibi virtutes veraevideantur opera bona et sine ullo facta peccatoQuod ad me pertinet hoc scio quia non ea facitvoluntas bona voluntas quippe infidelis atqueimpia non est bona Dicantur secundum tehuiusmodi voluntates arbores bonae sufficitquod apud Deum steriles sunt ac per hoc nonbonae sint inter homines fructuosae inter quossunt et bonae te auctore te laudatore si vis etiamplantatore dum tamen illud velis nolis obtineamquod amor mundi quo quisque amicus est huiusmundi non est a Deo amorque fruendiquibuscumque creaturis sine amore Creatorisnonest a Deo amor autem Dei quo pervenitur adDeum non est nisi a Deo Patre per IesumChristum cum Spiritu Sancto Per hunc amoremCreatoris bene quisque utitur etiam creaturisSine hoc amore Creatoris nullis quisquam beneutitur creaturis Hoc ergo amore opus est ut

bonum beatificum sit et pudicitia coniugalis ut siteius intentio quando utitur coniugis carne non involuptate libidinis sed in voluntate propaginis siautem vicerit et propter se ipsam non propterfilios propagandos fieri aliquid extorserit etvoluptas veniale peccatum sit propter nuptiaschristianas

XXXIV Non autem dixi quod interpositisaliis ex libro meo verbis me dixisse dixisti Ideofilios esse sub diaboli potestate quia de corporumcommixtione nascuntur Aliud est enim dicere qui de corporum commixtione nascuntur aliudquia de corporum [271] commixtionenascuntur Non autem ibi causa mali est qui decorporum commixtione nascuntur neque enimetiamsi natura humana primorum hominumpeccato vitiata non esset possent filii nisi decorporum commixtione generari Sed ideo subdiabolo sunt qui de corporum commixtionenascuntur antequam per spiritum renascantur quia per illam nascuntur concupiscentiam quacaro concupiscit adversus spiritum et adversumse cogit concupiscere spiritum403 Quae pugnaboni et mali nulla esset si nemo peccasset Sicutautem ante hominis iniquitatem nulla erat ita postinfirmitatem nulla erit

XXXV Sed alia rursus mea verba proponiset copiosissime disputas Quoniam ex imparibusbonis compositi sumus animum corpori debere403 Cf Gal 5 17

dominari quorum alterum nobis cum diisalterum cum belluis commemoras esse communeEt ideo id quod est melius id est animum virtutepraeditum dicis et membris corporis bene etcupiditatibus imperare 404 Nec consideras quodcupiditatibus non sic imperatur ut membrisCupiditates enim malae sunt quas rationefrenamus contra quas mente pugnamus membra vero bona sunt quae voluntatismovemus arbitrio exceptis genitalibus quamviset ipsa ex Dei opere bona sint Quae ideopudenda dicuntur quia plus in eis movendispotestatis habet libido quam ratio quae tamennon sinimus perpetrare quo provocat ipsacommotio cum membra cetera facili teneamusimperio Quando autem male utitur homomembris bonis nisi quando consentit eis quae innobis habitant cupiditatibus malis In quibuslibido prae ceteris turpis est cui nisi resistaturhorrenda immunda committit Quo malo benenon utitur nisi sola pudicitia coniugalis Haec[272] autem libido ideo malum non est in belluisquoniamnon repugnat rationi qua carent Curautem non creditis hominibus in paradisoconstitutis ante peccatum divinitus potuisseconcedi ut tranquilla motione et coniunctione velcommixtione membrorum sine ulla libidine filiosprocrearent aut in eis saltem libido talis essetcuius motus nec praecederet nec excederet404 Salustius In prologo Catilinae 1

voluntatem An vobis libido parum est quiaplacet nisi et talis placeat quae nolentes etiamrepugnantesque sollicitet De qua Pelagianiquidem etiam litibus gloriantur tamquam dealiquo bono sed eam sancti gemitibusconfitentur ut liberentur a malo

XXXVI Ridenda contrarietate me dixissecalumniaris alios reos ex bono alios sanctos exmalo opere quoniam dixi nuptiarum bonumhomines infideles infideliter utendo in malumpeccatumque convertere eoque modoconcupiscentiae malum convertere fideliumnuptias in usum iustitiae405 Ac per hoc non dixialios reos ex opere bono sed ex opere malo quomale utuntur bonis nec alios sanctos ex operemalo sed ex opere bono quo bene utuntur malisSi non vis intellegere aut si te fingis nonintellegere noli obstrepere volentibus etvalentibus intellegere

XXXVII Si aliquis malus condi possetinquis numquam in bonum ablutione transiretEo modo diceres corpus quod mortale conditumest fieri immortale non posse et tamen ut illudita et hoc falsum diceres Non enim Deus malumcondidit cum hominem condidit sed bonumquod ipse condidit malum trahit ex peccatoquod ipse non condidit et sanat hoc malumquod ipse non condidit in bono quod condidit

405 Augustinus De nupt et concup 1 4 5

XXXVIII Cum autem nos non dicamus Daemones instituisse connubium necseminalem sexus utriusque [273] mixtionemnec diabolicum opus esse causa generandiconcubitum coniugum quoniam haec omniaDeus instituit et possent esse omnia sineconcupiscentiae malo si vulnus praevaricationisunde sequeretur discordia carnis et spiritusinflictum non fuisset a diabolo nonne te respiciset de tua garrula loquacitate qua inania fabulatuses erubescis quod scilicet deprehendantdaemones in concubitu coniugatos et tamquamin sua operatione deprehensos non sinantgenerare filios regeneratione liberandos Quasidiabolus si quod vellet faceret non ipsos maioresimpios adhuc in eiusdem diaboli positospotestate quando cognosceret disponere fierichristianos continuo suffocaret Non est ergoconsequens ut parentibus regenerandosgenerantibus et propter hoc concumbentibusdaemones minaciter et terribiliter contradicantsicut tibi ipse confingis quia per vulnus a diaboloinflictum in quo claudicat genus humanumaliquid creante Deo gignitur quod ex Adamtransferatur ad Christum cum legio daemonumnec porcos in potestate habere potuerit nisipetentibus permitteret Christus406 et noveritetiam de ipsis quas eum facere permittit diabolipersecutionibus coronas suscitare martyribus406 Cf Mt 8 31-32

utens bene omni genere malorumad utilitatembonorum Sed in illis quoque coniugibus quifiliorum regeneratione vel non cogitant vel etiamdetestantur bonum opus est nuptiarumgenerandi causa commixtio legitima sexuumcuius operis fructus est ordinata susceptiofiliorum quamvis eo bono male utantur et in eopeccent quod de impia vel propaganda velpropagata prole gloriantur Homines enimqualibet peccati contagione vel perpetrationepolluti in quantum homines sunt bonum sunt et ideo bonum est ut nascantur quia bonum sunt[274]

XXXIX Nec tamen ut gignantur ideoadulteria vel quaeque stupra facenda sunt adquam nos absurditatem putas compelli quianuptias de malo libidinis bonum prolis dicimusoperari Sed nullo modo ex hac nostra verarectaque sententia illud perversum falsumqueconficitur Neque enim quia Dominus ait Facitevobis amicos de mammona iniquitatis407 ideo adhucaddere iniquitatem debemus et furta rapinasquecommittere ut plures pauperes sanctosmisericordia largiore pascamus Sicut ergo demammona iniquitatis faciendi sunt amici quirecipiant in tabernacula aeterna ita coniugibus deplaga peccati originalis gignendi sunt filii qui invitam regenerantur aeternam Et quemadmodumfurta fraudes depraedationes adiciendae non407 Lc 16 9

sunt ut per iniquitates aucta pecunia plures amiciiusti inopes comparentur sic adulteria stuprafornicationes malo cum quo nati sumus addendanon sunt unde filii numerosiore stirpe nascanturAliud quippe est malo bene uti quod iam inerat et aliud est malum perpetrare quod non erat illud enim est de malo tracto ex parentibusvoluntarium bonum facere hoc vero malum aparentibus tractum aliis malis iam propriis etvoluntariis aggerare Sane interest quodmammona iniquitatis cum laude indigentibuserogatur carnalis autem concupiscentialaudabilius continentiae virtute frenatur quamfructibus impenditur nuptiarum Tam magnumest enim malum eius ut eo non uti quam beneuti sit melius

XL Alia deinde mea verba proponis etmultum adversus ea nihil dicis replicans quaedamquae superiore disputatione consumpta sunt quae si et ego repetere velim quis erit finis Interquae dicis etiam illud vestrum contra Christigratiam saepe a vobis inaniter dictum [275]quod scilicet appellatione gratiae bonos fierihomines fatali necessitate dicamus cum vobisora obstruant et linguas premant qui loquinondum valent Cum enim loquacissime laboretisastruere ac persuadere quod Pelagius inPalaestinorum episcoporum cognitione damnavitgratiam Dei secundum merita nostra dari nullatamen merita potestis asserere parvulorum per

quae discernantur qui eorum in Dei filiosadoptantur ab eis qui sine huius gratiaeconsecutione moriuntur

XLI Calumniaris me dicere Nihil studiiexspectari ab humana voluntate debere contraillud evangelicum quo ait Dominus Petite etaccipietis quaerite et invenietis pulsate et aperieturvobis omnis enim qui petit accipit et qui quaeritinvenit et pulsanti aperietur408 Ibi enim vos utvideo ponere iam coepistis merita gratiampraecedentia quod est petere quaerere pulsare ut his meritis debita illa reddatur ac sic gratiainaniter nuncupetur tamquam gratia nullapraecesserit et cor tetigerit ut beatificum bonumpeteretur a Deo ut quaereretur Deus utpulsaretur ad Deum frustraque sit scriptum Misericordia eius praeveniet me409 frustra etiam nospro inimicis nostris iubeat orare410 si non est eiusaversa et adversa corda convertere

XLII Sed ponis apostolicum testimonium etab eo dicis pulsantibus aperiri qui omnes hominesvult salvos fieri et in agnitionem veritatis venire411 utvidelicet intellegamus docentibus vobis ideo nonomnes salvos fieri et in agnitionem veritatisvenire quia ipsi nolunt petere cum Deus velitdare nolunt quaerere cum Deus velit ostendere

408 Mt 7 7-8409 Ps 58 11410 Cf Mt 5 44411 1 Tim 2 4

nolunt pulsare cum Deus velit aperire Sed huncsensum vestrum infantes illi ipsa sua taciturnitateconvincunt qui nec petunt nec quaerunt nec[276] pulsant imo etiam cum baptizanturreclamant respuunt reluctantur et accipiunttamen et inveniunt et aperitur eis et intrant inregnum Dei ubi sit eis aeternitatis salus et agnitioveritatis longe pluribus infantibus in istamgratiam non adoptatis ab eo qui vult omnes hominessalvos fieri et in agnitionem veritatis venire Quibusdicere non potest Volui et noluistis412 quia sivoluisset quies eorum qui nondum habentvoluntatis suae arbitrium voluntati eiusomnipotentissimae restitisset Cur ergo non sicaccipimus quod dictum est Qui omnes vult hominessalvos fieri et in agnitionem veritatis venire413 quomodoet illud accipimus quod idem dixit Apostolus Per unius iustificationem in omnes homines adiustificationem vitae414 (hos enim omnes Deus vultsalvos fieri415 et in agnitionem veritatis venire inquos omnes per unius iustificationem gratiapervenit ad iustificationem vitae) ne dicaturnobis Si Deus vult omnes homines salvos fieriet in agnitionem veritatis venire sed ideo nonveniunt quia ipsi nolunt cur tot milliaparvulorum qui non percepto Baptismate

412 Mt 23 37413 1 Tim 2 4414 Rom 5 18415 Vide lib I de Peccatorum meritis cap 28

moriuntur non veniunt in regnum Dei ubi certaest agnitio veritatis Numquid aut homines nonsunt ut non pertineant ad id quod dictum est omnes homines aut aliquis poterit dicere Deusquidem vult sed ipsi nolunt qui nondum velleseu nolle ista noverunt quando nec ii qui parvulibaptizantur atque moriuntur et per illam gratiamad agnitionem veritatis quae in regno Dei estcertissima veniunt ideo veniunt qui ipsi renovariChristi Baptismate voluerunt Cum ergo nec illipropterea non baptizentur quia nolunt nec istipropterea baptizentur quia volunt cur Deus quivult omnes homines salvos fieri et in [277] agnitionemveritatis venire tam multos in regnum suum ubi estcerta veritatis agnitio qui nullo ei resistuntvoluntatis arbitrio patitur non venire

XLIII Nisi forte dicturus es ideo parvulosnon in eorum numero deputandos quos Deusomnes vult salvos fieri quia ea salute quae hicintellegenda est salvi sunt ipsi nihil trahentesomnino peccati Atque ita te intolerabiliorsequetur absurditas Isto enim modobenevolentiorem facis Deum omnibusimpiissimis et sceleratissimis hominibus quaminnocentissimis et purissimis ab omni labepeccati quandoquidem illos quia vult eos omnessalvos fieri vult etiam intrare in regnum suum hoc est enim illis consequens si salvi fuerint sedqui nolunt ipsi sibi obsunt Immensum veronumerum parvulorum qui sine Baptismate

moriuntur suo regno adici non vult quos nequeulla peccata sicut putatis impediunt et quodnullus ambigit eius resistere voluntati contrariavoluntate non possunt Sic fit ut esse christianosomnes velit quorum multi nolunt non omnesvelit quorum est nemo qui nolit quod abhorreta vero Novit Dominus qui sunt eius416 et in eorumsalute atque in suum regnum introductione certaest voluntas eius Sic ergo debet intellegi quoddictum est Omnes homines vult salvos fieri et inagnitionem veritatis venire417 quemadmodumintellegitur quod dictum est Per uniusiustificationem in omnes homines ad iustificationemvitae418

XLIV Quod apostolicum testimonium si eomodo intellegendum putas ut dicas omnespositos esse pro Multis qui iustificantur inChristo (multi quippe alii non vivificantur inChristo) respondebitur tibi sic etiam illic ubidictum est Omnes homines vult salvos fieri et inagnitionem veritatis venire Omnes positos esse pro[278] multis quos ad istam gratiam vult venireQuod multo convenientius propter hocintellegitur dictum quia nemo venit nisi quemvenire ipse voluerit Nemo potest venire ad me inquitFilius nisi Pater qui misit me traxerit eum419 et

416 Cf 2 Tim 2 19417 1 Tim 2 4418 Rom 5 18419 Io 6 44

Nemo potest venire ad me nisi fuerit ei datum a Patremeo420 Omnes ergo qui salvi fiunt et inagnitionem veniunt veritatis eo volente salvifiunt eo volente veniunt Quia et qui nondumsicut parvuli utuntur voluntatis arbitrio eovolente regenerantur quo creante generantur etqui iam utuntur voluntatis arbitrio nisi eo volenteac subveniente a quo praeparatur voluntas421 vellenon possunt

XLV Ubi si dixeris mihi Cur ergo nonconvertit omnium nolentium voluntates respondebo Cur non omnes morituros adoptatlavacro regenerationis infantes quorum adhucnullas et ideo nec contrarias invenit voluntates Si hoc profundius esse perspicisquam ut abs tevaleat inveniri utrumque utrique nostrumprofundum sit cur et in maioribus et inminoribus Deus velit alteri et nolit alterisubvenire dum tamen certum et immobileteneamus non esse iniquitatem apud Deum422qua quemquam sine malis meritis damnet et essebonitatem apud Deum qua multos sine bonismeritis liberet demonstrans in eis quos damnatquid omnibus debeatur ut hinc discant quosliberata quae sibi poena debita relaxetur et quaeindebita gratia condonetur

420 Io 6 66421 Cf Prov 8 35422 Cf Rom 9 14

XLVI Haec ut christianis cordibus convenitcogitare nescitis et vos potius secundum vestramsententiam fato ista dicitis fieri Vestra quippenon nostra sententia est Fato fieri quod meritonon fit423 Et ne secundum istam definitionemfato fiant hominibus si [279] meritis non fiantquaecumque fiunt ideo merita vel bona vel malaquantum potestis asseritis ne fatum sitconsequens si merita negaveritis Ac per hocdicitur vobis Si ea quae nullis meritis praestanturhominibus fato fieri iam necesse est et ideomerita astruenda sunt ne fatum sit consequens simerita non sunt fato baptizantur fato intrant inregnum Dei parvuli quorum bona merita nullasunt et rursus fato non baptizantur fato nonintrant in regnum Dei parvuli quorum malamerita nulla sunt Ecce pusilli qui fari nequeuntvos potius assertores fati esse convincunt Nosautem cum vitiatae originis mala merita essedicamus gratia dicimus intrare parvulum inregnum Dei quoniam bonus est Deus et aliummerito non intrare quoniam iustus est Deus etin neutro esse fatum quoniam quod vult facitDeus Sed cum sciamus ab eo cui misericordiamet iudicium fideli voce cantamus424 istumsecundum iudicium damnari illum secundummisericordiam liberari cur istum potius quamillum damnet aut liberet nos qui sumus qui

423 Vide lib 2 contra duas epist Pelag cap 5 et 6424 Cf Ps 100 1

respondeamus Deo Numquid dicit figmentum ei quise finxit Quare sic me fecisti Annon habet potestatemfigulus luti ex eadem massa originis vitiatae atquedamnatae facere aliud vas in honorem secundummisericordiam et aliud in contumeliam secundumiudicium425 Ideo non utrumque in honorem nehoc meruisse se existimet tanquam inculpatanatura ideo non utrumque in contumeliam utiudicio superexsultet misericordia426 Ac per hocnec damnatus ex debito de supplicio iustequeritur nec liberatus gratis de merito superbegloriatur sed potius humiliter gratias agitquando in illo a quo debitum exigitur quid ineadem causa sibi donetur agnoscit

XLVII Asseris me in alio libro meo dixisse Negari [280] liberum arbitrium si gratiacommendetur et iterum negari gratiam siliberum commendetur arbitrium Calumniaris non hoc a me dictum est sed propter ipsiusquaestionis difficultatem videri hoc posse dictumest et putari Non est multum ut ipsa verbameaponam unde videant qui haec leguntquemadmodum scriptis meis insidieris et quaconscientia vel tardis vel ignaris cordibusabutaris ut ideo te existiment respondere quianon vis tacere In novissimis enim partibus primilibri mei ad sanectum Pinianum cuius est titulus De gratia contra Pelagium Ista - inquam - quaestio

425 Rom 9 20-21426 Cf Iac 2 13

ubi de arbitrio voluntatis et Dei gratia disputaturita est ad discernendum difficilis ut quandodefenditur liberum arbitrium negari Dei gratiavideatur quando autem asseritur Dei gratialiberum arbitrium putetur auferri et cetera427 Tuautem vir honestus et verax abstulisti verba quaedixi et dixisti quod ipse finxisti Ego enim dixiistam quaestionem ad discernendum essedifficilem non autem dixi non posse discerniMulto minus ergo dicerem quod me dixissementiris negari liberum arbitrium si gratiacommendetur et negari gratiam si liberumcommendetur arbitrium Redde verba mea etvanescet calumnia tua Repone suis locis ubi dixivideatur ubi dixi putetur ut appareat de retanta quibus abs te fraudibus disputetur Nondixi Negari gratiam sed ut negari gratiavideatur Non dixi Negari arbitrium liberumvel auferri sed dixi Ut putetur auferri Etpromittis Cum libri ipsi ventilari coeperintquod abs te illa sententiarum mearum etnudabitur et confodietur impietas Quis nonexspectet sapientiam disserentis qui fidemcognoverit mentientis

XLVIII Quid est autem quod loqueris Nihil [281] pertinere ad laudem gratiae si iddonet suis quod peccata impiis largiuntur Propter pudicitiam scilicet coniugalem quam tibihabere videntur et impii Homo contentiose427 Augustinus De gratia Chr 52

virtus donatur vera per gratiam non quaevocatur et non est Utquid autem pudicitiam etvirginitatem quasi eiusdem generis iungis Pudicitia res est animi virginitas corporisDenique et illa integra in animo permanentepotest ista de corpore violenter auferri et cumista integra manet corpori potest illa in animolasciva voluntate corrumpi Propter quod ego nondixi Verum coniugium sive viduitas sivevirginitas sed Vera pudicitia sive coniugalissive vidualis sive virginalis dicenda non est nisiquae verae fidei mancipatur428 Coniuges enim etviduae et virgines possunt esse et pudicae nonesse si contaminata voluntate moechantur sispiritu impuro stupra perpetranda decernunt inquibus tamen veram pudicitiam dicis esse etiamsianimo fornicentur quod facere omnes impioseloquia divina testantur

XLIX Quis autem nostrum dicit Coniugalium membrorum malum esseconsertum in quo nuptiae bene utuntur adpropagandos filios concupiscentiae malo Quaeconcupiscentia malum non esset si sola generandicausa ad licitum concubitum movereturNuncvero cum ei resistit coniugalis pudicitialimes est mali et ideo bonum est Unde noncrimen eius sicut calumniando loquerisimpunitum fit per religionem quia nullius estcriminis quando per fidei bonum bene utitur428 Augustinus De nupt et concup 1 4 5

libidinis malo Neque hic dici potest ut putas Faciamus mala ut veniant bona429 quia ex nulla suiparte malum sunt nuptiae Non enim earummalum est quod in hominibus quos parentesgignunt non fecerunt sed [282] invenerunt Inprimis autem coniugibus qui ex nullis parentibusnati sunt per peccatum accidit carnalisconcupiscentiae discordiosum malum quonuptiae bene uterentur non per ipsas nuptias utinde merito damnarentur Quid ergo quaerisutrum in coniugibus christianis conventuumvoluptatem pudicitiam an impudicitiamnominem Ecce respondeo Non ipsanominatur pudicitia sed eius mali usus bonus quo usu bono fit ut illud malum nec impudicitiadici possit Impudicitia est enim eiusdem maliusus flagitiosus sicut pudicitia virginalis nullusSalva igitur pudicitia coniugali malum de malonascendo trahitur quod renascendo purgetur

L Sed si propter hoc inquis libidinismalum etiam de coniugibus christianis prolescriminosa profertur sequitur ut pudicitiavirginalis sit felicitatis illatrix et quia in impiisinvenitur inquis antecellunt infideles pudicitiaevirtute sublimes christianis libidinis tabepollutis Non est ita ut dicis multum fallerisNec libidinis enim tabe polluuntur qui libidinebene utuntur quamvis generent libidinis tabepollutos et ideo regenerandos nec in impiis429 Rom 3 8

invenitur pudicitia virginalis quamvis inveniaturvirginitas carnis quia vera pudicitia non potesthabitare in animo fornicante Ac per hoc nonanteponitur virginale bonum impiorum bonoconiugali fidelium sed coniuges bene utentesmalo anteponuntur virginibus male utentibusbono Et ideo cum fideles coniugati bene utunturmalo libidinis non apud eos ut calumniarispropter fidem exercetur impunitas criminis sed in eis propter fidem vera non falsa virtus estcastitatis

LI Quid autem ad nos pertinet quiaManichaeos dicere affirmas Si quis homicidiumconscientia [283] formidante commiserit reus estquia timuit si autem aliquod facinus exsultanteperpetrarit audacia velut credens se ex fide facerequod male facit evasit culpam Quod quidemnumquam audivi dicere Manichaeos Sed quid adnos sive dicant sive etiam ipsis calumnieris cumhoc catholica fides non dicat quam tenemus etcuius te pondere urgemus Nos enim ea quaevidentur opera bona dicimus non esse vere bonasine fide quoniam opera vere bona necesse estDeo placere430 cui sine fide quia impossibileestplacere profecto quod vere opus est bonum sinefide non potest esse Verumtamen illa opera quaeapertissime mala sunt non facit fides quae per

430 Cf Hebr 11 6

dilectionem operatur431 quia dilectio proximi malum nonoperatur432

LII Bona igitur concupiscentia naturalisinquis (erubescis enim dicere carnalis) quae cumintra modum suum tenetur inquis nulla maliaspersione turpatur Quomodo tenetur intramodum suum quaeso te quomodo tenetur nisicum ei resistitur Cur autem resistitur nisi neimpleat desiderio mala Quomodo est igiturbona

LIII Venis etiam ad verba illa libri mei ubidixi Nonne illi coniuges primi quorum nuptiasbenedixit Deus dicens Crescite et multiplicamini433nudi erant et non confundebantur434 Cur ergoex illis membris confusio post peccatum nisi quiaexstitit illic indecens motus quem nisi hominespeccassent procul dubio nuptiae nonhaberent 435 Haec verba mea cum videressecundum Scripturae ita posita ut quicumqueeumdem locum libri Geneseos legit aut legeritapprobet sine dubitatione quod dixi prolixacontradicens disputatione multum sudasti sednon sincerasti Perstitisti quippe in [284] sententiatua prava quamvis meam rectam ipsoexperimento probares non abs te potuisse

431 Cf Gal 5 6432 Cf Rom 13 10433 Gen 1 28434 Cf Gen 2 25435 Augustinus De nupt et concup 1 5 6

convelli In qua tua contradictione praetereogestus et iactationes tuas tamquam hominisanhelantis et pervenire quo nititur non valentiset in nebulis tamen quas perturbatus offundit sepervenisse fingentis Sed necessarios articulossermonis tui quantum me adiuvat Dominuscomprehendo atque confringo ut totum corpusvictum iacere conspiciat qui et illa tua et haecnostra perlegerit praesertim quia illa quae abs temultis modis repetuntur etiam a nobis saepedestructa sunt

LIV Dicis hic inter cetera In hoc quodpost peccatum primi homines erubescentesmembra illa in quibus est libido texeruntinvenisse me unde persuaderem Deum aeriaconstituisse coniugia Si ergo aeria essentconiugia sine libidine aeria erunt te auctorecorpora quando libido non erit An istamlibidinem sic amatis ut quomodo eam prius antepeccatum in paradiso positis ita etiam resuscitatiscorporibus ingeratis Ego autem non dico ut medicere affirmas naturale non esse sine quonatura non est sed dico naturale appellarivitium sine quo nunc natura humana nonnascitur quae tamen non sic instituta est ab initioIdeoque et hoc malum non ab illa primainstitutione naturae sed a primi hominis malavoluntate originem ducit nec permanebit sedaut damnabitur aut sanabitur

LV Sententiam meam cimicem dicis quiutmolestiam vivus sic fetorem praestat attritus quasi verecunderis ut loqueris vincendo meatterere vel tamquam victus ad loca ut diciscaenosa confugerim exhorreas consequi atqueperimere quia videlicet partes disputationis tuaequibus atterendus vel perimendus sum quoniamde pudendis loqui cogeris [285] velut quidamaedituus pudor tuus a verborum sicut perhibeslibertate submovit Quare non potius de bonisquae laudas libere loqueris quare non est deopere Dei verborum libertas si eius intemeratapermanet dignitas nec aliquid ibi egit peccatumunde potius incuteret pudorem et verborumcomprimeret libertatem

LVI Si non sunt inquis nuptiae sinelibidine et generaliter a vobis libido damnaturdamnatis et nuptias Posses dicere quiadamnabitur mors omnes damnandos essemortales Si autem libido de connubio essetprofecto ante connubium vel praeter connubiumnulla esset Non potest inquis dici morbus sinequo non est connubium quia potest esseconnubium praeter peccatum morbus auteminquis ab Apostolo peccatum dicitur Sedrespondetur tibi Non omnis morbus peccatumdicitur Iste autem morbus poena peccati est sinequa non potest esse humana natura nondum exomni parte sanata Si autem propterea libidomalum non est quia sine illa non fit nuptiarum

bonum e contrario nec corpus bonum est quiasine illo non fit adulterii malum Hoc autemfalsum est sic ergo et illud Quis autem nescitconiugatis Apostolum praecepisse ut sciretunusquisque eorum suum vas possidere hoc estuxorem suam non in morbo desiderii sicutgentes quae ignorant Deum436 Qui ergo de hacre Apostolum legit te negligit Et non erubescisistum morbum vel quod tu esse quamvispudibundus fateris istam libidinem introducerein paradisum et tribuere coniugibus antepeccatum Ideone tu non in caeno abscondituslatitas quia libidine carnis et sanguinis quasiparadisi flore roseo te coronas et tamquamlibenter tali colore perfusus et erubescis etlaudas [286]

LVII Quid quod te tantum delectat loqui utquod confitemur et docemus tamquam negemussuperflua prolixitate sermonis probare coneris Quis enim negat futurum fuisse concubitumetiamsi peccatum non praecessisset Sed futurusfuerat sicut aliis membris ita etiam genitalibusvoluntate motis non libidine concitatis aut certeetiam ipsa libidine (ut non vos de illa nimiumcontristemus) non qualis nunc est sed ad nutumvoluntarium serviente Verum vos pro susceptavestra tam fideliter laboratis ut vim patiamini nisieam qualis nunc est etiam in paradiso collocetis non ibi de peccato dicentes talem factam sed436 Cf 1 Thess 4 4-5

talem nullo peccante fuisse mansuram cum quain illa pace dimicaretur aut ne dimicareturquotiescumque surgeret expleretur O sanctasparadisi delicias O frontem qualiumcumqueepiscoporum O fidem qualiumcumquecastorum

LVIII Sed volens ostendere non omnia quaeteguntur ex peccato erubescenda putari oporteremultum inaniter multa commemoras quae innostro corpore naturaliter tecta sunt quasi postpeccatum tecta sint sicut illi homines unde internos quaestio est quae ante peccatum necpudenda nec tecta fuerant post peccatumpudenda texerunt Balbus inquis apud Tulliumcum Cotta vere diligenterque disseruit437 Unde obhoc pauca ponis - ut dicis - ut oneres pudoremmeum non ea me intellexisse sub magisteriosacrae legis ad quorum notionem Gentiles solorationis ductu pervenire potuerunt et ponisBalbi verba ex Ciceronis libro per quae nosdoceas quid senserint Stoici de animaliummutorum masculinis ac femininis diversitatibusde partibus corporis genitalibus et miriscommiscendorum corporum libidinibus Quaetamen verba vel Tulliana vel [287] cuiuslibetalterius antequam interponeres cautissimepraelocutus es quod ideo sub bestiarumoccasione sexuum tangat effectum quia propterhonestatem hoc in hominis descriptione437 Cicero De nat deorum 1 2

praeteriit Quid est propter honestatem Anin sexu hominis honestas confunditur ubi Deustamquam in excellentiore natura digniusoperatur Sed docuerunt te Stoici disputare deoccultis nec docuerunt erubescere de pudendisAdiungis deinde quomodo ipsum hominemoratione depingat ut dicis et quomodo disseratalvi naturam stomacho esse subiectam quod cibiet potionis sit receptaculum pulmones autem etcor extrinsecus spiritum adducant multa in alvomirabiliter effecta quae constarent ex nervis etquod sit multiplex et tortuosa arceatque etcontineat sive illud aridum sit sive humidumquod receperit et cetera huiusmodi usque adillud quemadmodum reliquiae cibi depellanturtum astringentibus se intestinis tumrelaxantibus Cum ergo posset etiam in bestiisista describere cur inde ad hominem transitumfecit nisi quia ista pudenda non sunt sicut nec inbestiis illa de sexuum genitalibus atque naturisquae tamen in homine pudenda sunt ea causautique qua primitus post peccatum foliis ficulneisadoperta sunt Nam cum in descriptione humanicorporis usque ad illa extrema venisset qua cibireliquiae depelluntur Quemadmodum inquitfiat haud sane difficile dictu est sed tamenpraetereundum ne quid habeat iniucunditatisoratio Non dixit Confusionis vel Ne quidpudendum habeat oratio sed ne quidiniucunditatis Alia sunt enim quae horrorem

ingerunt sensibus quod deformia sint alia quaepudorem mentibus etiamsi formosa sint quia illaoffendunt delectationem commovent autem istalibidinem vel libidine commoventur [288]

LIX Quid igitur te adiuvant haec Quiaipse inquis opifex noster nullum suae artiscrimen agnovit ut vitalia nostra tam diligenterocculeret Absit plane ut artis suae tantus artifexullum agnoverit crimen Sed cur ista texerit iampaulo superius ipse dixisti ne scilicet velintereant vel horreant publicata Illa vero quaefoliis ficulneis texerunt coniuges primi438 necinteribant utique nec horrebant quando nudierant et non confundebantur439 Et nuncpudicitiae cautio potius ne libeat quam nehorreat illa species eorumdem membrorumdevitat aspectum Frustra igitur testimonioStoicorum iuvandam putasti tuam essesusceptam non sane illis amicam qui nullamparticulam boni humani in corporis voluptateposuerunt Denique elegerunt in pecoribus potiusquam in hominibus quod tu facis laudarelibidines Eorum quippe opinioni convenienter aitquodam loco Tullius se non putare idem essearietis et Publii Africani bonum Qua magissententia te oportuit admoneri quid de humanalibidine sentire deberes

438 Cf Gen 3 7439 Cf Gen 2 25

LX Sed si talibus litteris ut aliquid agamusplacet quia et in ipsis reperiuntur nonnullavestigia veritatis interim quae ipse posuisti nihiladversus nos valere puto quod iam debeasconfiteri Vide nunc utrum ista quae dicam nonevertant assertionem tuam In libro tertio deRepublica idem Tullius hominem dicit Non ut amatre sed ut a noverca natura editum in vitamcorpore nudo fragili et infirmo animo autemanxio ad molestias humili ad timores molli adlabores prono ad libidines in quo tamen inessettamquam obrutus quidam divinus ignis ingenii etmentis440 Quid ad haec dicis Non hoc auctoriste male viventium moribus dixit effectum sednaturam potius accusavit Rem vidit causamnescivit [289] Latebat enim eum cur esset graveiugum super filios Adam a die exitus de ventre matriseorum usque in diem sepulturae in matrem omnium441 quia sacris Litteris non eruditus ignorabatoriginale peccatum Si autem de libidine quamdefendis bene sentiret non ei pronus in libidinesanimus displiceret

LXI Sed si haec tamquam minora bonadefendis in quae non debet a supernis animusinclinari non quia libido vitium est sed quiainfimum bonum audi manifestiora quae dicat ineodem ipso libro de Republica tertio cum ageret decausa imperandi An non inquit cernimus

440 Cicero De rep 3441 Eccli 40 1

optimo cuique dominatum ab ipsa natura cumsumma utilitate infimorum datum Cur igiturDeus homini animus imperat corpori ratiolibidini iracundiaeque et ceteris vitiosis eiusdemanimi partibus 442 Iamne saltem docente istohas quas bonas esse defendis vitiosas partesanimi confiteris Adhuc audi Paulo post enim Sed et imperandi et serviendi inquit suntdissimilitudines cognoscendae Nam ut animuscorpori dicitur imperare dicitur etiam libidini sed corpori ut rex civibus suis aut parens liberis libidini autem ut servis dominus quod eamcoercet et frangit Sic regum sic imperatorum sicmagistratuum sic patrum sic populorum imperiacivibus sociisque praesunt ut corporibus animus domini autem servos ita fatigant ut optima parsanimi id est sapientia eiusdem animi vitiosasimbecillasque partes ut libidines ut iracundias utperturbationes ceteras Habesne adhuc quodcontra nos de saecularium litterarum auctoribusgarrias Sed si contra episcopos eloquiorumdivinorum praeclarissimos tractatores pro isto(quem a te Deus avertat) errore quaesiturus esquid dicas quove modo illorum sanctitatiresistas quid tibi erit Tullius [290] ut non eum inhac sententia desipuisse ac delirasse contendas Tace ergo de illius generis libris et noli nos indealiquid contumeliose docere conari ne quorum te

442 Cicero De rep 3

inaniter sublevari credis eorum testimoniiscomprimaris

LXII Quid autem de motu feminae cuius etipsam puduit inaniter argumentandum putasti Non utique femina motum visibilem texit sedcum in eisdem membris tale aliquid sentiretoccultius quale vir senserat ambo texeruntquod alterutrum videndo in alterutrum commotiambo senserunt et vel unusquisque sibi vel alteralteri erubuerunt Sed loquens vana petis utignoscant verecundae aures et congemiscantpotius quam indignentur necessitati tuae Quareconfunderis de Dei operibus disputare Quarepetis ut ignoscatur tibi Nonne abs te veniaepostulatio etiam ipsa est libidinis accusatio Sedsi poterat inquis virile membrum et anteamoveri nihil ergo novitatis invexit delictumPoterat plane etiam antea moveri sed non eratindecens ut puderet quoniam id movebatvoluntatis imperium non caro concupiscensadversus spiritum In hoc enim exstitit novitaspudenda quam defendit impudenter novitasvestra Numquam vero ego motum genitaliumreprehendi generaliter quod tu dicis dedicative sed illum motum reprehendi quemfacit concupiscentia qua caro concupiscit adversusspiritum443 quam velut bonum cum defendat errortuus nescio quemadmodum adversus illam velutadversus malum concupiscat spiritus tuus443 Cf Gal 5 17

LXIII Si in fructu ligni illius inquis haecfuit libido a Deo facta monstratur et per hocbona quoque ipsa defenditur Sed respondeturtibi Non in fructu ligni fuit libido et ideobonum erat lignum sed mala est inoboedientialibidinis quae adversus hominis inoboedientiamquam in ligno admisit Deo deserente surrexitAbsit [291] enim ut Deus de ligno bonocuicumque aetati illorum hominum quocumquetempore beneficium tale conferret ut haberent inmembris adversariam contra quam pudicitiadimicaret

LXIV Novimus autem Ioannem apostolumnon mundum istum id est caelum et terram etomnia quae in eo substantialiter sunt qui mundusfactus est a Patre per Filium reprehendisse cumdiceret Omnia quae in mundo sunt concupiscentiacarnis est etconcupiscentia oculorum et ambitio saeculi quae non est a Patre sed ex mundo est444 Novimushaec nolo nos doceas Sed quamconcupiscentiam carnis dixerit a Patre non essetu volens exponere luxuriam intellegendamesse dixisti Sed cum abs te quaero cuiconsentiatur ut sit luxuria vel cui repugnetur utnon sit tua tibi suscepta occurrit in faciem utrum adhuc laudanda tu videris cui consentireluxuria est cui repugnare continentia est Ubimiror si deliberas utrum eam magis debeas cumluxuria vituperare quae fit per eius assensum an444 1 Io 2 16

eam laudare cum continentia quae illi ingeritbellum in quo bello pudicitia est victoriacontinentiae luxuria victoria concupiscentiae Tuautem iudex incorruptus atque integer cum laudescontinentiam vituperesque luxuriam sic tamenaccipis personam concupiscentiae (quam tuvideris cur offendere timeas) ut eam nonerubescas cum sua laudare adversaria nec audeascum sua vituperare victoria Sed absit ut quilibethomo Dei sic te audiat vituperatorem luxuriae utapprobet concupiscentiae laudatorem et ex tuosermone arbitretur bonum quod in se ipsoexperitur malum Denique qui concupiscentiamquam prave laudas confligendo vicerit luxuriamquam recte vituperas non habebit Quomodoautem Ioanni [292] apostolo obtemperamus siconcupiscentiam carnis diligimus Respondebis Non est ipsa quam laudo Et quae illa est quamIoannes dicit a Patre non esse Luxuriainquies Sed luxuriosi non erimus nisi istam quamlaudas concupiscentiam diligamus Ac per hoc Nolite diligere carnis concupiscentiam cum dicebatluxuriosos nos esse nolebat Ab hac igitur abs telaudata carnis concupiscentia diligendaprohibemur quando a luxuria prohibemur haecautem quam diligere prohibemur non est aPatre haec igitur concupiscentia quam laudasnon est a Patre Duo enim bona quae a Patresunt inter se pugnare non possunt pugnantautem inter se continentia et concupiscentia quid

horum a Patre magis velis esse responde Videoquas patiaris angustias faves quidemconcupiscentiae sed erubescis continentiaeVincat pudor tuus eoque vincatur error tuusCum igitur a Patre sit continentia qua debellaturcarnis concupiscentia sume a Patrecontinentiam cui recta fronte erubuisti et vinceconcupiscentiam quam perverso ore laudasti

LXV Quin etiam putasti omnium sensuumvoluptatem in auxilium convocandam tamquamvoluptas genitalium nec tanto patrono sibi solasufficeret nisi sociarum cuneus subveniretConsequens enim esse - existimas - ut sensumvidendi audiendi gustandi olfaciendi atquetangendi non a Deo sed a diabolo nobisfateamur esse collatum si concesserimus eamconcupiscentiam carnis cui per continentiamrepugnamus non fuisse in paradiso antepeccatum et ex illo accidisse peccato quodprimum primo homini diabolus persuasiti Sicignoras vel ignorare te fingis per quemlibetcorporis sensumaliud esse sentiendi vivacitatemvel utilitatem vel necessitatem aliud sentiendilibidinem Vivacitas sentiendi est qua magis aliusalius minus in ipsis corporalibus rebus pro [293]earum modo atque natura quod verum estpercipit atque id a falso magis minusve discernitUtilitas sentiendi est per quam corpori vitaequequam gerimus ad aliquid approbandum velimprobandum sumendum vel reiciendum

appetendum vitandumve consulimus Necessitassentiendi est quando sensibus nostris etiam quaenolumus ingeruntur Libido autem sentiendi estde qua nunc agimus quae nos ad sentiendumsive consentientes mente sive repugnantesappetitu carnalis voluptatis impellit Haec estcontraria dilectioni sapientiae haec virtutibusinimica Hoc malo quantum attinet ad eius eampartem qua sibi sexus uterque miscetur beneutuntur nuptiae cum coniuges procreant filiosper illam nihilque faciunt propter illam Hanc sivoluisses vel valuisses a sentiendi vivacitateutilitate necessitate discernere videres quamsuperfluo tam multa dixisses Non enim aitDominus Qui viderit mulierem sed Qui videritad concupiscendum iam moechatus est eam in corde suo445Ecce sensum videndi a libidine sentiendi sipervicax non sis breviter aperteque discrevitIllud Deus condidit instruendo corpushumanum illud diabolus seminavit persuadendopeccatum

LXVI Laudent ergo caelum et terram etomnia quae in eis sunt homines pii et ex hisomnibus Deum consideratione pulchritudinisnon ardore libidinis Sicut auri decus aliter laudatreligiosus aliter avarus iste cum pietatevenerandi Creatorem ille cum libidine possidendicreaturam Movetur certe animus ad pietatisaffectum divino cantico audito tamen etiam illic445 Mt 5 28

si sonum non sensum libido audiendi desideretimprobatur quanto magis si cantiunculisinanibus vel etiam turpibus delectetur Ceteri tressensus corpulentiores et quodam modogrossiores sunt nec se foras proiciunt sedinterius quod [294] ad eos pertinet agunt Odorab olfaciente discernitur sapor a gustante tactusa tangente plurima Non enim hoc est calidum etfrigidum quod lene et asperum aut ista hoc suntquod molle ac durum et ab his omnibus distatquod dicitur leve seu grave In his omnibusquando molesta vitantur ut putoresamaritudines aestus frigora et quaeque aspera etdura et gravia commoditatis provisio non libidoest voluptatis Ea vero quae his contrariacommode sumimus si nihil eorum interest adsalutem vel ad declinandam doloris laborisvemolestiam etiamsi cum aliqua sumunturdelectatione cum praesto sunt tamen cum absuntnulla sunt desideranda libidine Si autemdesiderantur non est bonum In quibuslibet enimrebus talis domandus et sanandus est appetitusQuis enim quantuscumque sit carnalisconcupiscentiae castigator si locum thymiamateintraverit odoratum possit efficere ut ei nonsuaviter oleat nisi nares claudat aut intentionevehementi alienetur a corporis sensibus Sednumquid cum inde fuerit egressus id domi suaevel quacumque pergit desiderabit aut sidesideraverit satiare debet istam libidinem non

frenare et contra concupiscentem carnem spirituconcupiscere donec ad illam redeat sanitatemqua nihil tale desideret Minimum hoc quidem sed qui minima spernit sicut scriptum est paulatimdecidit446

LXVII Alimentorum sustentaculisindigemus si suavia non sint quae ore sumunturnec sumi possunt et nauseando saeperespuuntur et perniciosa sunt cavenda fastidia non solum ergo cibo sed etiam cibi saporeindiget infirmitas corporis nostri non propterexsaturandam libidinem sed propter tuendamsalutem Cum ergo natura quodam modo poscitsupplementa quae desunt non [295] vocaturlibido sed fames aut sitis cum vero suppletanecessitate amor edendi animum sollicitat iamlibido est iam malum est cui cedendum non estsed resistendum Haec duo id est famem etedendi amorem etiam poeta discrevit qui postmaris iactationem sociis Aeneae naufragis etperegrinis satis esse iudicans tantum sumerealimentorum quantum refectionis indigentiapostularet ait

Postquam exempta fames epulis mensaeque remotae447

Cum vero Aeneas ipse ab Evandro rege susceptusest hospes decentius arbitratus ampliores

446 Eccli 19 1447 Virgilius Aen 1 216

exhiberi epulas regias quam necessitas posceretnon satis fuit ut diceret

Postquam exempta fames

sed addidit

et amor compressus edendi448

Quanto magis nos discernere ac nosse debemusquid necessitas refectionis quid libido edacitatisexposcat quorum negotium est contraconcupiscentem carnem spiritu concupiscere etcondelectari legi Dei secundum interioremhominem449 eiusque delectationis serenitatemnullis libidinosis delectationibus nubilare Namiste amor edendi non edendo sed continendo estcomprimendus

LXVIII Quis autem mente sobrius nonmallet si fieri posset sine ulla mordaci voluptatecarnali vel arida sumere alimenta vel humidasicut sumimus haec aeria quae de circumfusisauris respirando et spirando sorbemus etfundimus Quod alimentum cum ore ac naribussine cessatione sumamus nec sapit nec oletquidquam nec tamen sine illo vel tantillo spatiotemporis [296] sicut tam prolixe sine cibo etpotu possumus vivere nec eius indigentiasentitur nisi molestia si ora naresque claudanturvel nutu voluntatis quantum sinit ipsa molestia

448 Virgilius Aen 8 184449 Cf Rom 7 22

paulisper pulmonum inhibeamus officium quibusvelut follibus alternante motu vitales flatushaurimus et reddimus Quanto esse felicius sispatiosis quidem intervallis sicut etiam nunc velquantumcumque spatiosioribus sine ulla saporisillecebrosa suavitate cibum perciperemus etpotum quo tantam molestiam vel perniciempelleremus Nam si in praesenti vita temperanteralimenta sumentes continentes vocantur et sobriimeritoque laudi habentur nec desunt huiusmodiqui quantum natura petat aut minus refectionisassumant malentes si modo necessitati congruofalluntur minus id sumpsisse quam amplius quanto magis in illa dignitate honestum modumfuisse credendum est sumendorum alimentorumquo et animali corpori necessaria praeberentur etmodus naturalis nullatenus excederetur sicut inparadiso primos homines vixisse credendum est

LXIX Quamvis nonnulli neque hicontemptibiles divini eloquii tractatores nullohuiuscemodi victu eos indiguisse potiusopinentur ut ea sola in paradiso voluptas velalimonia existimetur fuisse qua delectantur etaluntur corda sapientium Sed ego cum eis sentioqui sicut illud quod dictum est Masculum etfeminam fecit eos et benedixit illos Deus dicens Cresciteet multiplicamini et implete terram450 secundumsexum corporalem atque conspicuum intelleguntdictum ita etiam quod paulo post sequitur Et450 Gen 1 27-28

dixit Deus Ecce dedi vobis omne fenum sativumseminans semen quod est super omnem terram et omnelignum quod habet in se fructum seminis sativi vobis eritin escam et [297] omnibus bestiis terrae et omnibusvolatilibus caeli et omni serpenti repenti super terramquod habet in se animam vitae et omne fenum viride inescam451 non aliter accipiunt nisi quia ille uterquesexus his alimentis quibus et animalia ceteracorporaliter utebatur et habebat ex hoc victusustentaculum congruum licet modo quodamimmortali tamen animali corpori necessarium neindigentia laederetur de ligno autem vitae nesenectute perduceretur ad mortem Sed nullaratione crediderim in illo tantae felicitatis locoaut carnem concupivisse adversus spiritum etspiritum adversus carnem atque in istaconflictatione sine interna pace vixisse autspiritum desideriis non repugnasse carnalibus sedquidquid undecumque libido suggesserat turpiservitio peregisse Remanet igitur ut aut nulla ibifuerit carnalis concupiscentia sed ille fueritvivendi modus ut omnia necessaria congruismembrorum officiis sine ullius motu libidinisimplerentur (non enim quia terra non libidine sedvoluntate motis agricolarum manibus seminaturideo suos pariendos non concipit fetus) aut nenimium videamur offendere homines quivoluptatem corporis quomodocumquedefenduntita ibi credatur carnalium sensuum fuisse451 Gen 1 28-30

libidinem ut omni modo rationali subditavoluntati non alias adesset nisi cum per illam velsaluti esset corporis vel stirpis propaginiconsulendum et tanta adesset ut nulla ex partementem de supernarum cogitationumdelectatione deponeret nullus supervacuus siveimportunus motus esset ex illa nihil nisi quodprodesset fieret per illam nihil omnino fieretpropter illam

LXX Nunc vero quam se aliter habeat quidimicant adversus eam hi maxime sentiuntIngerit se videntibus vel audientibus aliquidquamvis propter aliud videant et [298] audiant utetiamsi tangendi non inde percipit voluptatemsaltem voluptariam cogitationem inter necessariaquae ad eam non pertinent motu obrepentefuretur In ipsis porro cogitationibus etiamquando nihil illecebrosum adiacet oculis autinsonat auribus quae non conatur etiam obsoletaatque sopita recordationibus inquietis cum turpidelectatione refricare et castis sanctisqueintentionibus tumultu quodam sordidaeinterpellationis obstrepere Iam vero cum adusum ventum fuerit necessariae voluptatis perquam reficimus corpora quis verbis explicetquemadmodum nos modum necessitatis sentirenon sinat et ipsum limitem procurandae salutisin quaeque si adsunt delectabilia rapiendoabscondat et transeat putantibus nobis satis nonesse quod satis est dum libenter eius

provocationibus ducimur existimantes nos adhucagere negotium valetudinis cum agamus potiuscruditatis Quid enim mali fecerimus crapulapaenitenda testatur quod metuentes plerumqueminus quam eximendae fami sufficit vescimur ita nescit cupiditas ubi finitur necessitas

LXXI Et haec quidem vescendi atquepotandi tolerabilis est voluptas quanta possumusintentione vigilantibus nobis ut facilius nonimpleat quam modum aliquando victussufficientis excedat contra cuiusconcupiscentiam et ieiunando et parcius alimentasumendo pugnamus eoque malo bene tuncutimur quando per illam nonnisi quod saluticonducibile est agimus Ideo autem hancvoluptatem dixi tolerabilem quia vis eius tantanon est ut nos a cogitationibus ad sapientiampertinentibus si in eas sumus mentis delectationesuspensi abrumpat et deiciat Nam saepe demagnis rebus inter epulas non solum cogitamusverum etiam disputamus atque inter ipsosciborum morsus et potionum glutus [299] nihiloremissius audiendo dicendoque colloquimur etquod nosse vel recolere volumus intentissimeomnino si nobis legatur accipimus Illa vero proqua mecum tantis contentionibus litigas etiamquando ad eam bona intentione hoc est causapropagandae prolis acceditur tamen in ipso operesuo quem permittit aliquid non dico sapientiaesed cuiuslibet rei aliud cogitare Nonne illi totus

animus et corpus impenditur et ipsius mentisquadam submersione illud extremum eiusimpletur Cum vero vincit etiam coniugatos utnon propagationis sed delectationis carnaliscupiditate misceantur quod Apostolus secundumveniam non secundum imperium se dixissetestatur452 ita hinc emergitur et quasi in aurascogitationis post illum gurgitem respiratur ut fiatconsequens quod verum ait quidam etpaenitendi quae est cum voluptate vicinitas Quisergo amator spiritalis boni etiam sola causasobolis coniugatus non mallet vel sine ista siposset vel sine tam magna vi eius filiosprocreare Quod ergo mallent sancti coniuges inhac vita puto nos hoc debere de illa paradisi vitaquae multo melior erat credere si nihil meliusinde possumus cogitare

LXXII Obsecro te non sit honestiorphilosophia Gentium quam nostra Christianaquae una est vera philosophia quandoquidemstudium vel amor sapientiae significatur hocnomine Vide enim quid in Hortensii dialogo dicatTullius quae magis verba te delectare debuerantquam Balbi Stoicorum partes agentis quae licetvera tamen de parte hominis inferiore hoc estde corpore fuerunt et te nihil adiuvare potueruntVide quid iste pro vivacitate mentis contravoluptatem corporis dicat An vero inquitvoluptates corporis expetendae quae vere et graviter a452 Cf 1 Cor 7 6

Platone dictae sunt illecebrae esse [300] atque escaemalorum Quae enim confectio est inquit valetudinisquae deformatio coloris et corporis quod turpe damnumquod dedecus quod non evocetur atque eliciaturvoluptate Cuius motus ut quisque est maximus ita estinimicissimus philosophiae Congruere enim cumcogitatione magna voluptas corporis non potest Quis enimcum utatur voluptate ea qua nulla possit maior esseattendere animo inire rationem cogitare omninoquidquam potest Cuius autem tantus est gurges qui dieset noctes sine ulla minimi temporis intermissione velit itamoveri suos sensus ut moventur in summis voluptatibus Quis autem bona mente praeditus non mallet nullasomnino nobis a natura voluptates datas 453 Haec illedixit qui nihil de primorum hominum vita nihilde paradisi felicitate nihil de corporumresurrectione crediderat Erubescamus interimveris disputationibus impiorum qui didicimus invera verae pietatis sanctaque philosophia etcontra spiritum carnem et contra carnemconcupiscere spiritum454 Sed hoc unde accideritCicero nesciebat et tamen carnis concupiscentiaenon favebat quod tu facis immo eamvehementer arguebat quod tu non solum nonfacissed facientibus vehementer irasceris quiconcupiscentias et spiritus et carnis inter sebelligerantes tamquam in bello timidus ambaslaudare conaris velut inimicam metuens habere

453 Cicero Ortensio framm454 Cf Gal 5 17

quae potuerit alteram vincere Quin age potius neformides et lauda concupiscentiam spiritusadversus concupiscentia carnis tanto acriusquanto castius dimicantem illam verorepugnantem legi mentis sine pavore ullo eademcui repugnat lege mentis condemna

LXXIII Aliud est consideratio pulchritudinisetiam corporalis sive visibilis sicut est incoloribus et figuris [301] sive audibilis sicut estin cantibus atque modulis quamconsiderationem nisi rationale animal habere nonpotest et aliud est commotio libidinis quaeratione frenanda est Ioannes enim apostolusillam concupiscentiam non esse dixit a Patre455quae concupiscit adversus spiritum Quam nemopotest bonam dicere nisi cuius adversus eam nonamat concupiscere spiritus Quod si talis non estin motu et ardore genitalium non adversus eamconcupiscat spiritus ne adversus donum Deiconcupiscendo inveniatur ingratus sed quidquidappetiverit detur tamquam illi quae ex Patre est si autem non est quod detur hoc potius petatur aPatre non ut auferat vel comprimat sed utexpleat concupiscentiam quam donavit Quodsapere si desipere est utquid eam comparamusvino et cibo et aliquid nobis dicere videmur quiadicimus Nec vinum ebrietas nec cibumcondemnet crapula nec concupiscentiam infametobscenitas quando nec ebrietas nec crapula455 Cf 1 Io 2 16

nec obscenitas ulla committitur si carnisconcupiscentia spiritu adversus eamconcupiscente vincatur Excessus inquis eiusin culpa est Nec perspicis (quod facillimepotuisses si magis ipsam quam me vincerevoluisses) ut non fiat malum excedendiresistendum esse malo concupiscendi Duo ergomala sunt quorum unum habemus alterumfacimus si ei non resistimus quod habemus

LXXIV Iam vero et antea diximus proptereahoc non esse in pecoribus malum quia in eis nonconcupiscit adversus spiritum Non enim habentrationem qua libidines subiugent superandofatigentve pugnando Quis autem tibi dicit semper pecorum imitatione peccari Quamsententiam non tibi obiectam tanta loquacitaterefellere laborasti ut superflua multa colligeresquae [302] in pecoribus animadversa etiammedicinae disciplina sectatur Sed ne proptereaputaretur non esse malum carnis concupiscentiaquia bonum est in pecore ut eo se oblectet illanatura cui non potest inesse concupiscentiasapientiae ideo dictum est bonum esse pecoriscuius sine ulla repugnantia delectat spiritum malum autem hominis in quo concupiscitadversus spiritum

LXXV Convocasti etiam in auxilium turbamphilosophorum quasi susceptae tuae si nonpossunt pecorum sollertiae naturales saltemdoctorum hominum opitulentur errores Sed quis

non videat doctrinae te quaesisse iactantiam incommemorandis nominibus doctorum hominumsectisque diversis quando perspicit quicumqueista tua legit ad quaestionem quae inter nosvertitur haec nullatenus pertinere Quis enimaudiat quod abs te commemorantur ThalesMilesius unus e septem sapientibus deindeAnaximander Anaximenes AnaxagorasXenophanes Parmenides LeucippusDemocritus Empedocles Heraclitus MelissusPlato Pythagoraei unusquisque cum propriodogmate suo de naturalibus rebus quis inquamhaec audiat et non ipso nominum sectarumqueconglobatarum strepitu terreatur si est ineruditusqualis est hominum multitudo et existimet tealiquem magnum qui haec scire potueris Eccequod appetis quandoquidem in his omnibus abste coacervatim commemoratis quod ad rem quaeinter nos agitur pertineat nihil omnino dixistiNam praelocutus es ista dicturus et aisti Omnes philosophi in scholis licet aliuddisserentes tamen idola cum plebe venerantesqui de naturalibus causis aliquid excogitare conatisunt inter multas opinionis suae vanitates aliquastamen veritatis velut lambere partes qui percaliginem vani huic tamen dogmati contra quodagimus iure anteferri [303] possunt Atque uthoc probares subdidisti ea quae a me quoquemodo commemorata sunt philosophorumnomina physicorum cum opinionibus suis quas

de naturalibus causis habuerunt nec tamencommemorare omnes sive voluisti sive potuistiQua in re homines imperitos nullo doctorumdubitante fraudasti Hoc enim demonstraresusceperas omnes philosophos qui denaturalibus causis aliquid excogitare conati suntiureposse huic dogmati contra quod ageresanteferri Cur ergo ut de aliis plurimis taceamcum commemorasses Anaximenem eiusquediscipulum Anaxagoram tacuisti alterum eiusdiscipulum Diogenem qui et a magistro et acondiscipulo suo in rerum naturae opinionedissensit propriumque dogma constituit Quidsi tale aliquid ipse sensit ut nobis non essetanteponendus quibus omnes qui de rerum naturaphilosophati sunt anteponendos esse dixisti atque ut hoc quasi ostenderes te incommemorandis frustra nominibus etdogmatibus philosophorum insipienter inflasti Ecce praeteristi unum quem vel ex magistro velex condiscipulo quos nominasti iuxta attenderedebuisti An forte timuisti ne Diogenes Cynicusputaretur aut ille etiam legentibus propter idemnomen occurreret et veniret in mentem quodmelior te patronus libidinis fuerit de quaexercenda non verecundabatur in publico undeilla secta caninum nomen accepit Tu autemdefensorem quidem libidinis profiteris sed de tuasuscepta quod fidem libertatemque patroni nondecuerat erubescis

LXXVI Verum obsecro te si philosophosnobis anteponere gestiebas cur non potius eoscommemorasti qui de moribus quae pars ab eisphilosophiae vocatur ethica quam nos moralemdicimus sollertissime disputarunt Hoc enim tibipotissimum congruebat qui [304] honestatequidem mentis inferius tamen bonum hominisesse censes corporis voluptatem Sed quis nonquid prospexeris cernat Ne scilicet in ipsa devoluptate quaestione unde tecum agimushonestiores philosophi te obruerent quod Ciceropropter ipsam honestatem tamquam consularesphilosophos nuncupavit et ipsi Stoici maximeinimicissimi voluptatis quorum testimonium expersona Balbi apud Ciceronem disputantis verumquidem sed quod tibi prorsus nihil prodessetinterponendum putasti Quod autem nullumhominis bonum censeant corporis voluptatemcupiens abscondere nulla de quaestione moralinomina et dogmata philosophorum quodmaxime ad rem pertinebat si aliquid dephilosophis probandum fuit commemorarevoluisti Non enim te adversus istos defenderetnon dico Epicurus qui totum bonum hominis involuptate corporis posuit quia non quod ille tusentis sed Dinomachus huius quippe dogmatibi placuit Nam ipse coniungendam voluptatemarbitratus est honestati ut quamadmodumhonestas ita voluptas per se ipsam appetenda

videretur456 Hanc ergo partem ubi de moribusdisputatur cum tibi infensam cerneres attingeretimuisti Nam ubi maxime controversia istaversatur quanti et quales et cuius apud Gentesgloriae philosophi tibi praeferantur vides maximeque ipse Plato quem Cicero appellarenon dubitat pene philosophorum deum457 cuiusnec tu nomen praeterire potuisti cum denaturalibus non de moralibus philosophorumnobis dogmata inferres sive praeferres quicorporis voluptates vere et graviter dixisseperhibetur illecebras atque escas malorum

LXXVII Numquid autem quid de hominis[305] condicione senserint quos nominastiphilosophi quia et hoc ad naturalem pertinetquaestionem quod qualitercumque causaposcebat commemorandum putasti Non utiquefecisti et recte Quid enim illi didicerant vel quidlocuti fuerant de primo homine Adam et eiusconiuge de prima eorum praevaricatione deserpentis astutia de nuditate corporis antepeccatum sine confusione et cum confusionecontinuo post peccatum Quid denique taleaudierant quale illud est quod ait Apostolus Perunum hominem peccatum intravit in mundum et perpeccatum mors et ita in omnes homines pertransit in quoomnes peccaverunt458 Harum Litterarum illi atque

456 Cf Cicero De finibus 5 Tuscul 5457 Cf Cicero De nat deorum 24 Ep 16 (ad Atticum)458 Rm 5 12

huius veritatis expertes quid de hac re saperepotuerunt Verum si de hominis condicionedogmata hominum a sacris Litteris nostrisabhorrentium nihil iudicasti esse ponendum etrectissime iudicasti quanto minus te quaeposuisti adiuvare potuerunt quid de principiismundi huius visibilis senserint unde inter nosnulla quaestio vertitur Sed mens tua potiustamquam magnum aliquid de philosophorumlibris didiceris iactantiae vanitate subvertitur

LXXVIII Videntur autem non frustrachristianae fidei propinquasse qui vitam istamfallaciae miseriaeque plenissimam non opinatisunt nisi divino iudicio contigisse tribuentesutique iustitiam Conditori a quo factus est etadministratur hic mundus Quanto ergo te meliusveritatique vicinius de hominum generationesenserunt quos Cicero in extremis partibusHortensii dialogi velut ipsa rerum evidentia ductuscompulsusque commemorat Nam cum multaquae videmus et gemimus de hominum vanitateatque infelicitate dixisset Ex quibus humanaeinquit vitae erroribus et [306] aerumnis fit ut interdumveteres illi sive vates sive in sacris initiisque tradendisdivinae mentis interpretes qui nos ob aliqua scelerasuscepta in vita superiore poenarum luendarum causanatos esse dixerunt aliquid vidisse videantur verumquesit illud quod est apud Aristotelem simili nos affectos essesupplicio atque eos qui quondam cum in praedonumEtruscorum manus incidissent crudelitate excogitata

necabantur quorum corpora viva cum mortuis adversaadversis accommodata quam aptissime colligabantur sicnostros animos cum corporibus copulatos ut vivos cummortuis esse coniunctos459 Nonne qui ista senseruntmulto quam tu melius grave iugum super filiosAdam et Dei potentiam iustitiamque videruntetiamsi gratiam quae per Mediatorem liberandishominibus concessa est non viderunt Ecce egoinveni quod tibi de illis gentilium philosophorumlitteris possit iure praeponi te instigante qui deillis nihil tale invenire potuisti et ut meadmoneres quod adversus te invenirem tacerenoluisti

LXXIX Quid quod de Apostoli testimoniopro te esse existimas quod est contra te etmembra nostra quae utique ante peccatum nudaerant nec confundebant eos quibus inerantpudenda fuisse asseris nesciens quid loquaris Ego enim debui adhibere testimonium quod ipseadhibuisti ubi ait Apostolus Multo magis quaevidentur infirma esse corporis nostri haec necessariasunt460 et cetera quae pro nobis ipse posuisti Sedoperae pretium est considerare quomodo eoveneris ut haec diceres Iam igitur inquistempus est ut ostendamus extra naturaetestimonium etiam aliqua auctoritate legis sicnostra membra fuisse formata ut alia verecundiaalia libertate gauderent Ad quod confirmandum

459 Cicero Ortensio framm460 1 Cor 12 22

[307] inquis Gentium citetur Magister quiscribens ad Corinthios ait Corpus nostrum non estunum membrum sed multa461 Deinde cumapostolica verba subnecteres quibus ille mirificeexplicavit unitatem consensumque membrorum Et quia pauca inquis totius corporis membranominaverat atque pro sua honestate genitalialoca directe appellare nolebat Nonne his verbistuis te ipse redarguis Honestas ergo erat nonappellare direste quod Deus facere dignatus estrecte et quod creare non puduerat ipsumiudicem pudebat enuntiare praeconem Quandoistud ita esset nisi quae ille fecerat honestacondendo nos fecissemus inhonesta peccando

LXXX Inde subiungis de hac re apostolicumtestimonium quod ita scriptum essecommemoras Multo enim magis quae videnturinfirma esse corporis nostri haec necessaria sunt et quaeputamus inhonorabiliora esse membra corporis hishonorem abundantiorem circumdamus et quae verecondasunt nostra maiorem honestatem habent quae autemsunt honesta nostra nullo egent sed Deus temperavitcorpus ei cui deerat abundantiore dato honore ut non sitscissura in corpore sed eadem ipsa pro se invicem cogitentmembra462 Quibus dictis tamquam victorexclamas En verum intellectorem operis Deien fidelem sapientiae eius praedicatoremVerecundiora inquit nostra maiore honestate

461 1 Cor 12 12462 1 Cor 12 22-25

conteguntur Ad hoc certe unum verbum totamcausam tuam religandam putasti quodApostolum dixisse legisti verecundiora nostra Siautem legisses inhonesta nostra nullo modo utiquehoc testimonium ponere auderes Nullo modoenim Deus et hoc quod est peius antepeccatum aliquid faceret in membris humanicorporis inhonestum Disce ergo quod nescisquia [308] diligenter quaerere noluisti Inhonestadixit Apostolus sed nonnulli interpretes inquibus et iste est quantum arbitror quem legisticredo verecundati verecundiora dixerunt quae illedixit inhonesta quod probatur ex verbis in ipsocodice scriptis unde ista verba apostolicatranstulisti Quod enim abs te positum estverecundiora in graeco legitur ἀσχήμονα Quodautem sequitur maiorem honestatem habent ingraeco est εὐσχημοσύνην quod integreinterpretatum est honestatem Unde apparet illa quaeἀσχήμονα dicta sunt inhonesta latine appellariPostremo quod adiunctum est quae autem sunthonesta nostra graecus habet εὐσχήμονα Undemanifestum est illa quae ἀσχήμονα dicta suntinhonesta esse Quamvis et nulla graecorumconsideratione verborum eo ipso debuistiadmoneri inhonesta esse illa quae abundantioremhonestatem habent velaminis quando ea quaehoc opus non habent honesta sunt dicta Quidest enim Quae autem honesta sunt nostra non opushabent nisi Illa inhonesta sunt quae opus

habent Honestas ergo adhibetur inhonestis cumrationalis naturae sensu ipso verecundantevelantur Eorum quippe honestas et honor estvelamentum tanto abundantius quanto magisinhonesta sunt Quod profecto non diceretApostolus si corpus tale describeret qualehabebant homines quando nudi erant et nonconfundebantur

LXXXI Vide igitur quam impudenter Ideo dicas homines fuisse primitus nudos quiaad sollertiae humanae operam ut se tegerentpertinebat quae nondum in illis fuit Unde fitconsequens ut ante peccatum inertes peccatoautem factos credas esse sollertes Quam porromultis inaniter dictis quasi eleganter acutequeconcludis dicens Non igitur quia peccaverantgenitalia vel [309] diabolica vel inhonestafecerunt sed quia pavitabant in ea qua primumfuerant honestate permanentia membratexerunt Ad quod respondeo diabolica quidemmembra non esse quantum ad eorumsubstantiam figuram qualitatemque pertinetquam condidit Deus sed si eadem membra inqua prius fuerant honestate manserunt cur eadixit Apostolus inhonesta Bene quod ipseconfessus es illa membra fuisse prius honesta non enim aliud posses nisi blasphema opinionesentire Quae igitur Deus honesta fecerat dixitApostolus inhonesta Causam requiro si hoc nonpeccato factum est unde factum est Quis

honesta Dei opera dehonestavit ut ea inhonestasanctus Apostolus diceret Utrum habitudo inqua est sollertia creantis an libido in qua estpoena peccantis Nam etiam nunc quod Deus ibifacit honestum est quod origo contrahitinhonestum Et tamen ne sint scissurae incorpore contributum est divinitus sensui naturaliut pro invicem sollicita sint membra et quoddehonestavit concupiscentia contegat verecondia

LXXXII Sed dicis Cur audita voce Deideambulantis in paradiso absconderunt se Adamet mulier eius cum perizomata illa sufficerepotuissent463 si de genitalium nuditateerubuissent Quid est quod dicis noninveniendo quod dicas nec attendis quod animotrepidante a facie Domini abstrusiora latibulaquaesierunt Illa vero lumbis circumpositategmina motum qui ibi sentiebatur erubescendovelarunt Si cum nudi essent nonconfundebantur restat ut confusione se texerintConfusionem inhonestatis esse non dubiumIdeoque ibi dictum est Nudi erant et nonconfundebantur464 ut appareat confusione factumquod postea pudenda texerunt Hic autem ubi seabsconderunt in medio ligni paradisi [310]respondit Adam Vocem tuam audivi deambulantis inparadiso et timui quia nudus sum465 Illud manifesta

463 Cf Gen 3 7-8464 Gen 2 25465 Gen 3 10

confusio istud occulta conscientia quadelinquente intrinsecus accidit manifestaconfusio illud ergo fecit pudor hoc timor illuderubescenda concupiscentia hoc puniendaconscientia dementi scilicet similis quando eumqui cordis cernebat interna corporis occultationefugiebat Quid est autem quod ait Dominus Quisnuntiavit tibi quia nudus es nisi de ligno de quopraeceperam tibi ne manducares manducasti 466 Quidest gustato cibo prohibito nuditas indicata nisipeccato nudatum quod gratia contegebat Gratiaquippe Dei magna ibi erat ubi terrenum etanimale corpus bestialem libidinem non habebatQui ergo vestitus gratia non habebat in nudocorpore quod puderet spoliatus gratia sensitquod operire deberet

LXXXIII Fugienda inquis opinio est quaeputat vel in membris hominum vel in sensibusmembrorum aliquid diabolum condidisse Quidnobis obicis vanas exorbitationes tuas Nonaliquid diabolus quod ad naturam hominispertinet condidit sed quod Deus benecondiderat peccati persuasione violavit ita ut illovulnere quod factum est per duorum hominumliberum arbitrium totum genus claudicarethumanum Ecce circumstat sensus tuos miseriageneris humani Homo es humani nihil abs te alienumputa467 et in iis quae non pateris compatere

466 Gen 3 11467 Cf Terentius Heautont 1 1 25

patientibus Quamvis et ipse quantalibet terrenafelicitate praepolleas nullum sine bello intestinodiem ducis si tamen quod profiteris implereconaris Sed in iis quae meminisse iam non potesparvulos intuere quot et quanta mala patiantur inquibus vanitatibus cruciatibus erroribusterroribus crescant Deinde iam grandes etiam[311] Deo servientes tentat error ut decipiat tentat labor aut dolor ut frangat tentat libido utaccendat tentat maeror ut sternat tentattyphus ut extollat Et quis explicet omniafestinanter quibus gravatur iugum super filiosAdam Huius evidentia miseriae gentiumphilosophos nihil de peccato primi hominis sivescientes sive credentes compulit dicere ob aliquascelera suscepta in vita superiore poenarumluendarum causa nos esse natos et animosnostros corruptibilibus corporibus eo supplicioquo Etrusci praedones captos affligereconsueverant tamquam vivos cum mortuis esseconiunctos468 Apostolus autem amputatopinionem qua creduntur singulae animae promeritis ante actae vitae diversis corporibus inseriQuid igitur restat nisi ut causa istorum malorumsit aut iniquitas vel impotentia Dei aut poenaprimi veterisque peccati Sed quia nec iniustusnec impotens est Deus restat quod non vis sedcogeris confiteri quod grave iugum super filiosAdam a die exitus de ventre matris eorum usque468 Cicero Ortensio framm

in diem sepulturae in matrem omnium nonfuisset469 nisi delicti originalis meritumpraecessisset [312]

469 Cf Eccli 40 1

LIBER QUINTUS

Aggreditur librum Juliani tertium docetque primum cur novamhaeligresim quaelig peccatum originis rejicit detestetur multitudoChristiana quia nimirum videt imaginem Dei tantos hic in parvuliscruciatus pati et si absque Sacramento regenerationis intereant novitexcludi a regno Dei Perizomata a parentibus primis ob pudorem expeccato venientem assumpta fuisse probat Peccatum posse essepraeligccdentis peccati poenam veluli cum neus impios tradit inreprobum sensum ut faciant quaelig non conveniunt Ex eadem enimdamnationis massa peccatores alios esse gratis electos et praeligdestinatosquos per misericordem bonitatem adducit ad pœnitentiam alios vasairaelig factos quos secundum justum judicium non adducitConcupiscentiam non ideo laude dignam quod per eam hominisinohedieutia puniatur sed vilium esse atque in cis etiam qui pravisipsius motibus non consentiunt semper malum quomodoinlelligendmn Apostoli dictum Ut sciat unusquisque suum vaspossidere etc Verum sine concubitu esse quale Mariaelig cum Josephfuit conjugium frustra Julianum ex Aristotelicis categoriis arguerecontra peccatum ex parentibus traductum ostendit quid caro christi acaeligterorum hominum carne peccati distet Manichaeligis minime favereCatholicos dum libidinis malum el originale peccatum agnoscunt sedPelagianos potius cum laquo de ea re quaelig a peccato libera est raquo dicuntlaquo peccata non nasci raquo Passim vero monstrat incassum nitiadversarium ut pro se aliquid ex ipsius sententiis quasi inter secontrariis eliciat

I Ordo ipse postulat quoniam primosecundoque [313] respondimus quid liber tuustertius contineat deinde videamus etrespondeamus pestilentiosis laboribus tuisquantum Dominus opitulatur salubribuslaboribus nostris tenentes institutum modum utea quae non habent ad rem quae inter nos agiturpertinentem controversiam transeamus ne qui

haec nostra nosse voluerint plus laboris ettemporis in opere legendi quam in discendiutilitate consumant Quid ergo opus est ut aliquidadversus ea dicam quae in principio posuisti librihuius solita et vana de invidia quam vossustinere pro veritate iactatis et de paucitate velutprudentium quibus vos placere gaudetis Haecenim et veterum et novorum omnium vox esthaereticorum ipsa consuetudine iam sordidataatque protrita Et tamen necessitate compelliturtalibus pannis indui tam magna etiam vestrasuperbia quae sic tenditur et inflatur ut eosdeformius dum gestit ostentare disrumpat Tuasetiam calumniosissimas contumelias non estnecesse saepius refutare quibus me unumnominatim videris appetere et in tot ac tantacatholica lumina tacitis eorum nominibus velinsanus insilis vel caecus offendis Unde tibiduobus prioribus libris sic me respondissearbitror ut a nullo amplius requiratur

II Exaggeras quam sit difficilis paucisqueconveniens eruditis sanctarum cognitioLitterarum videlicet ut Deus hominum sicutuniversi conditor et iustus et verax ac pius idemdonorum suorum in homines cumulatorprobetur quia una est - ut fateris - optima causastudiorum bonorum ut honoretur Deus Quemtamen sic honoras ut parvulorum liberatoremneges per Christum Iesum id est Salvatoremcuius eos Baptismate sic ablui dicitis ut non

consequantur salutem tamquam medico nonindigeant Christo humanae originis venamsagaciter inspiciente et eos sanos pronuntianteIuliano Quanto melius nihil [314] omninodidicisses quam per istam velut scientiam legis inqua te turgidus iactas non sane duce Dei lege sedvestra potius vanitate ad hanc impiampraesumptionem inimicam fidei christianae ettuae animali pervenisses

III Sententia inquis vestra tam deformis etvana est quae et Deo iniquitatem et diabolocondicionem hominum et peccato substantiamet conscientiam sine scientia parvulis conaturadscribere Breviter respondeo Sententia nostranec deformis est quia speciosum forma prae filiishominum470 Salvatorem praedicat omniumhominum ac per hoc etiam parvulorum necvana est quae non frustra sed praecedentepeccato dicit hominem vanitati similem factum cuiusdies sicut umbra praetereunt471 nec Deo adscribitiniquitatem sed potius aequitatem quia noniniuste tot et tantis malis quae saepissimecernimus etiam parvulus plectitur nec diaboloconditionem hominum sed humanae originisdepravationem nec peccato substantiam sed inprimis hominibus actum in eorum veroposteritate contagium nec parvulis conscientiamsine scientia in quibus nec scientia est nec

470 Cf Ps 44 3471 Cf Ps 143 4

conscientia sed scivit ille quid fecerit in quoomnes peccaverunt et singuli malum indetraxerunt

IV Tu autem qui multitudinem praestruisidiotarum quos appellas simplices qui aliisoccupati negotiis nihil de eruditione ceperuntsola tamen fide ad Ecclesiam Christi pervenirecurarunt ne facile obscuris quaestionibusterreantur sed credentes Deum verumconditorem esse hominum indubitanter quoqueteneant quia pius est quia verax quia iustus atque hanc aestimationem de illa Trinitateservantes quidquid audierint huic conveniresententiae amplexentur atque collaudent nechoc eis ulla vis argumentationis evellat sed [315]detestentur omnem auctoritatem atque omnemsocietatem contraria persuadere nitentem sihaec ipsa tua verba consideras adversus te illosfirmissimos reddis Neque enim alia causa est curnovitatem vestram detestetur etiam multitudochristiana a cuius velut imperito iudicio adpaucos vestros quos videri cupis prudentissimoset doctissimos provocas nisi quia Deum ethominum conditorem et iustissimum cogitant etsuorum tantos cruciatus conspiciunt parvulorumut sub Deo creatore optimo atque iustissimonullo modo imago eius in illa aetate tanta malapateretur si non esset originale peccatumQuorum si quisquam gestans parvulum filium tesine clamore invidioso et in parte ubi nullus

audiret compellaret ac diceret Ego ea menteintellegentia ratione in qua sum factus adimaginem Dei tantum amo regnum Dei uthominis magnam iudicem poenam si eonumquam possit intrare Itane vero tu non homode turba imperitorum sed inter paucosprudentissimos regni illius amator tanto utiqueardentior quanto magis te flagrantissimapaucorum societas in illud accendit nec facit indetorpescere frigidior multitudo responsurus eshomini atque dicturus Non solum magna nonest sed nulla omnino poena est imaginis Deinumquam posse intrare in regnum Dei Putoquod nec uni homini cuius nec vim nectestimonium formidabis hoc dicere audebis Teitaque sive respondente quodlibet sive (quodmagis a te exigeret si non christiana certe humanaverecundia) reticente ingereret aspectibus tuisparvulum suum dicens Iustus est Deus quidmali est quod innocentem hanc eius imaginemprohibet intrare in regnum eius si non hoc estpeccatum quod per unum hominem intravit inmundum472 Puto quod nulla tibi aderit sapientiaqua tibi [316] videaris illo indocto hominedoctior sed si a te recesserit impudentia illoinfante remanebis infantior

V Sed prooemio terminato quo imperitosadmonitos removisti et paucorum tibi aureseruditissimas praeparasti quod disputationis472 Cf Rom 5 12

aggrediare videamus Nescio quid enim satisacutum tibi venit in mentem quod te in secundolibro tuo fugerat cum de membris pudendis quaepost peccatum rationali verecundante naturaficulneorum adoperta sunt tegmine foliorummulta dixisses frustra refutare conatus quod egodixeram Cur ergo ex illis membris confusiopost peccatum nisi quia exstitit illic indecensmotus 473 Quid igitur excogitasti quod ita tibiplacuit ut nec finito volumine ubi hancquaestionem tam diuturna loquacitate versastiiam hoc putares omittendum Scriptum essedicis Et fecerunt sibi vestimenta474 aliamqueinterpretationem habere commemoras perizomata et vestimenta perhibes totius corporisindumentum intellegi posse quod ad pudorisrefertur officium Ubi miror istum interpretemquem legisti si Pelagianus non fuit ex eo quodgraecus ait perizomata vestimenta potuissetransferre Verum et hic si pudor adsit ad cuiusofficium vestimenta asseris pertinere nequaquampersuadere conaberis homines primos peccatomagistro ista pudoris officia didicisse et in eisprius duas quasi socias et amicas convenienterhabitasse innocentiam et impudentiam Quandoenim nudi erant et non confundebanturinverecundi erant secundum tuam disputationemet a naturali pudoris sensu abhorrebant sed

473 Augustinus De nupt et concup 1 5 6474 Gen 3 7

videlicet ab ista pravitate peccando correcti suntet sensus reprobus praevaricationis factus est ineis doctor pudoris Pudentes quippe fecitnequitia quos impudentes iustitia faciebat Imovero tua ista sententia ita est [317] indecenterimpudens et deformiter nuda ut eam quantalibetfolia verborum consuas operire non possis

VI A pictoribus me didicisse derides quodAdam et mulier eius pudenda contexerint etHoratianum illud decantatum audire mepraecipis

Pictoribus atque poetisQuidlibet audendi semper fuit aequa potestas475

Ego vero non a pictore inanium figurarum sed ascriptore divinarum didici Litterarum quia illiprimi homines antequam peccarent nudi erant etnon confundebantur In quibus absit ut tantainnocentia tam impudens esset sed nonduminerat quod puderet Peccaverunt attenderunterubuerunt operuerunt476 et adhuc clamas Nihil illic indecens novumque senserunt Hancplane impudentiam tuam nimis incredibilem absitut dicam nullus te apostolus aut propheta sednec pictor docuit nec poeta Illi quippe ipsiquibus Quidlibet audendi sicut eleganter dictumvidetur semper fuit aequa potestas confunderenturtale aliquid ridendum fingere quale te credendum

475 Horatius Ars poetica 9-10476 Cf Gen 2 25-3 11

non confunderis disputare Duas enim simulhabitantes quarum altera est optima altera estpessima velut inter se convenientes atqueconcordes innocentiam scilicet atqueimpudentiam nullus pictor pingere nullus poetacanere auderet nec eorum quisquam ita desensibus desperaret humanis ut etiam hoc sibiaudendi aequam crederet potestatem sedinsanam potius vanitatem

VII In eo vero quod aisti Si illiinterpretationi quae perizomata id estpraecinctoria posuit favetur latera magis dicamtecta fuisse quam femora primum doleo sic teabuti eorum ignorantia qui graece nesciunt uteorum [318] qui sciunt iudicium reveritus non sisSed commodius accidit ut ipsa perizomata quaeleguntur in codicibus graecis tamquam verbumsuae linguae mos latinus usurpet Proinde cumperizomate non femora sed latera contegi potuisseasseverasti puto quod te etiam ipse risisti Quisenim doctus vel indoctus ignoret quas perizomatacontegant corporis partes quod nomen tegminisetiam in feminarum dotibus frequentari etaestimari solet neque id alligari nisi zona quaelumbos cingit Interroga et disce quod te noncredo nescire Quamvis etiam si nescias nonusque adeo te arbitror non humanum eloquiumsed humanum habitum velle pervertere utperizomata etiam super humeros levare coneris aut eis ita latera illorum hominum fuisse contecta

ut genitalia totaeque lumborum cum femoribuspartes nudae relinquerentur Quid ergo te adiuvatet non me potius ex quantavis parte corporissuperiore interiora velata sint ubi lex in membrisrepugnans legi mentis477 affectu sentiebaturamborum et alterno excitabatur aspectuinoboedientium pravitatem suae inoboedientiaenovitate confundens Quae quanto turbulentiusmovebatur tanto verecundius fieret si caro cuiuseam stimulabat aspectus aliquanto spatiosiusvelaretur Sive igitur a lumbis sive a lateribusdemissa sint tegmina pudenda sunt tecta quaepudenda non essent nisi legi mentis lex peccatiinvide repugnaret Sed ubi manifesta res estScripturae divinae sensui nostrum sensum adderenon debemus non enim hoc fit humanaignorantia sed praesumptione perversa Adam etmulier eius qui nudi erant ante peccatum et nonconfundebantur mox ut peccaverunt quas partescorporis amicierint perizomatum nomine satisevidenter expressum est Videmus quid texerint nimiae insipientiae est adhuc [319] quaererenimiae impudentiae adhuc negare quid senserintNam tu quoque cum obstinatissime contradicasusque adeo iudicasti nihil aliud humanis occurreresensibus nisi concupiscentialem motumerubescentes illos homines in genitalibus tegerevoluisse ut perizomata erigere ad latera conarerisaut operiens latus ubi peccatores nihil mali477 Cf Rom 7 23

sensisse contendis aut deformiter nudans quodmagis tegendum esse consentis

VIII Inseris alia de libro meo verba ubi dixicarnis inoboedientiam inoboedienti hominidignissime retributam quia iniustum erat utobtemperaretur a servo suo id est a corpore suoei qui non obtemperaverat Domino suo478 etconaris ostendere hanc inoboedientiam carnispotius esse laudabilem si poena peccati est ettamquam persona sit aliqua quae peccatoremscienter affligat sic eam velut ultricem sceleriset in hoc Dei ministram tamquam magumaliquod bonum cothurno sermonis exornas Neccogitas posse te isto modo laudare angelos malosqui utique non sunt nisi praevaricatores atqueimpii per quos tamen Deum meritas poenasirrogare peccantibus sancta Scriptura testaturdicens Misit in eos iram indignationis suaeindignationem et iram et tribulationem immissionem perangelos malos479 Lauda etiam istos lauda eorumprincipem satanam quia et ipse vindex peccatifuit quando ei tradidit Apostolus hominem ininteritum carnis480 Valde enim disertus es contragratiam Christi et idoneus dicere panegyricumsatanae et angelis eius per quos multorum Deusiudex atque ultor est peccatorum retribuens eissecundum opera sua eos ipsos pessimos et

478 Augustinus De nupt et concup 1 6 7479 Ps 77 49480 Cf 1 Cor 5 5

damnabiles spiritus puniendorum suppliciafaciens qui bene iusteque utitur et [320] bonis etmalis Praedica igitur iniquissimas potestates quiaper ipsas mala retribuuntur malis qui proptereaconcupiscentiam praedicas carnis quiainoboedientia retributa est inoboedientiaepeccatoris Lauda iniquum regem Saulem quia etipse fuit poena peccantium Domino dicente Dedi tibi regem in ira mea481 Lauda daemoniumquod rex ipse patiebatur482 quia et hoc poenafuerat peccatoris Lauda caecitatem cordis quae exparte Israel facta est Nec tacetur quare Donecplenitudo inquit Gentium intraret483 Nisi forte etistam poenam negabis esse quam si lucisinternae amator esses non solum aliquam sedvalde magnam poenam esse clamares At istacaecitas fuit in Iudaeis grande incredulitatismalum et grandis causa peccati ut occiderentChristum Istam caecitatem si poenam fuissenegaveris similem te perpeti etiam non confitensindicabis Si autem poenam quidem fuisse sedpeccati poenam non fuisse contendis interimfateris quod unum aliquid et peccatum esse possitet poena si autem non est haec poena peccatiprofecto iniqua poena est et iniustum facisDeum quo iubente vel sinente aut infirmumquo non avertente infligitur innocenti Quod si

481 Ose 13 11482 Cf 1 Reg 16 14483 Rom 11 25

etiam poenam peccati esse concedis ne hoc nonconcedendo tu ipse corde caecus appareas videiam quod videre nolebas istam quam movistisolutam esse quaestionem quia sicut diabolusatque angeli eius et mali reges non solum ipsipeccatores sunt sed per iustitiam Dei fiunt etiamsupplicia peccatorum nec ideo laude sunt digniquia poena ex illis iusta infligitur dignis sic lex inmembris repugnans legi mentis non ideo ipsaiuste agit quia eius qui egit iniuste poena fit iustaEt sicut caecitas cordis quam solus removetilluminator Deus et peccatum est quo in Deumnon [321] creditur et poena peccati qua corsuperbum digna animadversione punitur etcausa peccati cum mali aliquid caeci cordis errorecommittitur ita concupiscentia carnis adversusquam bonus concupiscit spiritus et peccatum estquia inest illi inoboedientia contra dominatummentis et poena peccati est quia reddita estmeritis inoboedientis et causa peccati estdefectione consentientis vel contagione nascentis

IX Proinde omnia quae pro hac tua caeca etinconsiderata opinione dixisti qua carnisconcupiscentiam eo ipso quod eam poenamdiximus esse peccati non solum nonvituperandam verum etiam laudandamputastiquamlibet prolixa disputatione in eo fuerisimmoratus evanuisse certissimum est Nam quodaisti Si libido poena peccati est abiciendam essepudicitiam ne rebellis in Deum castitas illatam ab

eo dicatur enervare sententiam et ceterahuiusmodi quae hanc vanitatem consequentiaatque hinc religata contexis totidem verbis decaecitate cordis errore simillimo dici potest Sicaecitas cordis poena peccati est abiciendadoctrina ne rebellis in Deum mentis illuminatioillatam ab eo dicatur enervare sententiam Quodsi absurdissimum est dicere quamvis sit caecitascordis poena peccati eo modo absurdissimumest etiam quod ipse dixisti quamvis sit libido idest inoboedientia carnis poena peccati Quoniamcaecitati cordis debet resistere scientia et libidinicontientia eam vero poenam quae nec error estnec libido debet tolerare patientia Quapropterquando Deo donante ex vera vivitur fide ipseDeus adest et menti illuminandae etconcupiscentiae superandae et molestiaeperferendae Hoc enim totum recte fit quando fitpropter ipsum id est quando gratis amatur ipse qualis amor nobis esse non potest nisi ex ipsoAlioquin quando sibi homo multum placet [322]et de sua virtute confidit si traditur in desideriasuperbiae suae tanto amplius augetur hoc malumquanto magis ei cupiditates ceterae cesserinteasque velut laudabilis hanc unam oblectandocompresserit

X Quod ergo in aliis opusculis meis legisse tedicis atque id frustra refutare conatus es essenonnulla peccata quae poenae sint etiam

peccatorum484 deposito vincendi studiodiligenter attende et invenies esse verissimumsecundum ea quae de cordis caecitate tractatasunt Quid enim egisti quaeso te quid egisticommemorando apostolicum testimonium quoego illud probavi quod in alia mea disputationelegisti quia de quibusdam scripsit dicens Tradidit illos Deus in reprobum sensum utfaciant quae non conveniunt Hoc enim voluistivideri hyperbolice dictum quod fit cum adpermovendos animos fidem rerum quisermocinatur excedit Ubi ergo id Apostolusfecerit non graveris ostendere Cum invehereturinquis in impiorum crimina poenarum eanominibus aggravavit quantumque pectori suovirtutum omnium domicilio turpitudo horreretostendens non tam reos quam damnatos sibitales ait videri Immo sicut ipse loquitur nonsicut cum tu loqui fingis et damnatosdemonstravit et reos nec solum de praeteritisreos propter quae damnatos sed inde etiam reosunde damnatos Nam reos ostendit ubi ait Etcoluerunt et servierunt creaturae potius quam Creatoriqui est benedictus in saecula Amen485 Deindedamnatos propter istum reatum sequitur enim Propter hoc tradidit illos Deus in passiones ignominiae486Audis propter hoc et quaeris inaniter Quomodo

484 Augustinus De nat et gratia 22 24485 Rom 1 25486 Rom 1 26

intellegendus sit tradere Deus multum laborans utostendas eum tradere deserendo Sed [323]quomodolibet tradat propter hoc tradiditpropter hoc deseruit et vides eius traditionemqualemlibet et quomodolibet intellegas quaeconsecutasint Curavit enim Apostolus dicerequanta poena sit a Deo tradi passionibusignominiae sive deserendo sive alio quocumquevel explicabili vel inexplicabili modo quo facithaec summe bonus et ineffabiliter iustus487 Namfeminae eorum inquit immutaverunt naturalem usum ineum usum qui est contra naturam Similiter autem etmasculi relinquentes naturalem usum feminae exarseruntin appetitum suum in invicem masculi in masculosdeformitatem operantes et mercedem mutuam quamoportuit erroris sui in semetipsis recipientes488 Quid hocevidentius quid apertius quid expressius Mercedem mutuam recepisse dicit utiquedamnatos ut tanta operarentur mala et tamenista damnatio etiam reatus est quo graviusimplicantur Ita et peccata sunt ista et poenaepraecedentium peccatorum Et quod estmirabilius etiam oportuisse dicit eos istammutuam mercedem recipere Ita se habent etiamsuperiora verba Apostoli quae ipse posuisti Immutaverunt gloriam incorruptibilis Dei insimilitudinem imaginis corruptibilis hominis et volucrumet quadrupedum et serpentium Propter quod tradidit illos

487 Vide lib de Gratia et Libero arbitr cap 20 et 21488 Rom 1 26-27

Deus in desiderio cordis eorum in immunditiam489 etcetera quae sequuntur Et hic utique vides causampropter quam traditi sunt sine ulla ambiguitatemonstratam Dixit quippe quid mali antefecissent et adiunxit Propter quod tradidit illos Deusin desideria cordis eorum490 Proinde praecedentis esthaec poena peccati et tamen etiam ipsapeccatum est quod verbis consequentibusexplicat

XI Sed tu contra disserens eo modo tibivideris [324] istam solvisse quaestionem quiadesideriis suis Apostolus traditos dixit Iam enimflagitiorum inquis desideriis aestuabant Etadiungis ac dicis Quomodo ergo per potentiamtradentis Dei putandi sunt in talia factacecidisse Quid ergo plus factum est obsecrote aut ut quid diceret Tradidit illos Deus indesideria cordis eorum si iam erant possessi quodammodo malis desideriis cordis sui Numquidautem consequens est ut si habet aliquis cordisdesideria mala iam etiam consentiat eis adcommittenda eadem mala Ac per hoc aliud esthabere mala desideria cordis aliud tradi eis utique ut consentiendo eis possideatur ab eisquod fit cum divino iudicio traditur eis Alioquinfrustra dictum est Post concupiscentias tuas noneas491 si iam quisque reus est quod tumultuantes

489 Rom 1 23-24490 Rom 1 24491 Eccli 18 30

et ad mala trahere nitentes sentit eas nec eassequitur si non eis traditur exercens adversuseas gloriosa certamina si vivit in gratia Quid tibienim videtur qui observat quod scriptum est Sipraestes animae tuae concupiscentias eius (quod quid estaliud quam desideria eius mala ) faciet te gaudiuminimicis et invidis tuis492 Numquid iam iste reus esthabendo tales animae concupiscentias quas eipraestare non debet ne in gaudium veniat diaboloet angelis eius qui sunt inimici atque invidinostri

XII Cum ergo dicitur homo tradi desideriissuis inde fit reus quia desertus a Deo cedit eisatque consentit vincitur capitur trahiturpossidetur A quo enim quis devictus est huic et servusaddictus est493 et fit ei peccatum consequenspraecedentis poena peccati Annon est peccatumet poena peccati ubi legitur Dominus enim miscuitillis spiritum erroris et seduxerunt Aegyptum in omnibusoperibus suis sicut [325] seducitur ebrius494 Non estpeccatum et poena peccati ubi Deo dicitPropheta Quid errare fecisti nos Domine a via tua obtudisti corda nostra ut non timeremus te 495 Non estpeccatum et poena peccati ubi rursus Deodicitur Ecce tu iratus es et nos peccavimus propterea

492 Eccli 18 30-31493 2 Pt 2 19494 Isa 19 14495 Isa 63 17

erravimus et facti sumus sicut immundi omnes496 Nonest peccatum et poena peccati ubi legitur degentibus quas debellavit Iesus Nave quia perDominum factum est confortari cor eorum utobviam irent ad bellum ad Israel utexterminarentur Non est peccatum et poenapeccati quod non audivit Roboam rex plebembene monentem497 quoniam sicut Scripturaloquitur Erat conversio a Domino ut statueret verbumsuum quod de illo locutus est in manu Prophetae498 Nonest peccatum et poena peccati in eo quodscriptum est Amasiam regem Iuda noluisseaudire Ioam regem Israel bene monentem neprocederet ad bellandum Sic enim legitur Etnon audivit Amasias quoniam a Deo erat ut tradereturin manus quoniam quaesierunt deum Edom499 Et multaalia commemorare possumus in quibus liquidoapparet occulto iudicio Dei fieri perversitatemcordis ut non audiatur quod verum dicitur etinde peccetur et sit ipsum peccatum praecedentisetiam poena peccati Nam credere mendacio etnon credere veritati utique peccatum est Venittamen ab ea caecitate cordis quae occulto iudicioDei sed tamen iusto etiam poena peccatimonstratur Quale est etiam illud quod adThessalonicenses scribit Apostolus Pro eo quod

496 Isa 64 5-6497 Cf Ios 11 20498 3 Reg 12 15499 2 Par 25 20

dilectionem veritatis non receperunt ut salvi fierent et ideomittet illis Deus operationem erroris ut credantmendacio500 Ecce poena peccati peccatum estUtrumque claret [326] breviter dictum est apertedictum est ab eo dictum est cuius alia verba intuam sententiam frustra detorquere conatus es

XIII Quid est autem quod dicis Cumdesideriis suis traditi dicuntur relicti per divinampatientiam intelligendi sunt non per potentiam inpeccata compulsi Quasi non simul posuit haecduo idem Apostolus et patientiam et potentiamubi ait Si autem volens Deus ostendere iram etdemonstrare potentiam suam attulit in multa patientiavasa irae quae perfecta sunt inperditionem501 Quidhorum tamen dicis esse quod scriptum est Etpropheta si erraverit et locutus fuerit ego Dominus seduxiprophetam illum et extendam manum meam super eumet exterminabo eum de medio populi mei Israel502 patientia est an potentia Quodlibet eligas velutrumque fatearis vides tamen falsa prophetantispeccatum esse poenamque peccati An et hicdicturus es quod ait Ego Dominus seduxiprophetam illum intellegendum esse Deserui utpro eius meritis seductus erraret Age ut vistamen eo modo punitus est pro peccato utfalsum prophetando peccaret Sed illud intuerequod vidit Michaeas propheta Dominum sedentem

500 2 Thess 2 10501 Rom 9 22502 Ez 14 9

super thronum suum et omnis exercitus caeli stabat circaeum a dextris eius et a sinistris eius Et dixit Dominus Quis seducet Achab regem Israel et ascendet et cadet inRamoth Galaad Et dixit iste sic et iste sic Et exiitspiritus et stetit in conspectu Domini et dixit Egoseducam eum Et dixit Dominus ad eum In quo Etdixit Exibo et ero spiritus mendax in ore omniumprophetarum eius Et dixit Seduces et praevalebis exiet fac sic503 Quid ad ista dicturus es Nempe rexipse peccavit falsis credendo [327] prophetis Athaec ipsa erat et poena peccati Deo iudicanteDeo mittente angelum malum ut apertiusintellegeremus quomodo in Psalmo dictum sit Misisse iram indignationis suae per angelos malos504 Sednumquid errando numquid iniuste quidquam veltemere iudicando sive faciendo Absit sed nonfrustra illi dictum est Iudicia tua sicut abyssusmulta505 Non frustra exclamat Apostolus Oaltitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei quaminscrutabilia sunt iudicia eius et investigabiles viae eius Quis enim cognovit sensum Domini aut quis consiliariuseius fuit Aut quis prior dedit illi ut retribuatur ei 506

Nullum eligit dignum sed eligendo efficitdignum nullum tamen punit indignum

XIV Ait inquis Apostolus Bonitas Dei adpaenitentiam te adducit Verum est constat sed

503 3 Reg 22 19-22504 Cf Ps 77 49505 Ps 35 7506 Rom 11 33-35

quem praedestinavit adducit quamvis ipsesecundum duritiam suam et cor impaenitensquantum ad ipsum attinet thesaurizet sibi iram indie irae et revelationis iusti iudicii Dei qui reddetunicuique secundum opera eius507 Quantamlibetenim praebeat patientiam nisi ipse dederit quisagit paenitentiam An oblitus es quod idem ipsedoctor ait Ne forte det illis Deus paenitentiam adcognoscendam veritatem et resipiscant a diabolilaqueis508 Sed iudicia eius multa abyssus Noscerte si eos in quos nobis potestas est anteoculos nostros perpetrare scelera permittamus reicum ipsis erimus quam vero innumerabilia illepermittit fieri ante oculos suos quae utique sinoluisset nulla ratione permitteret et tameniustus et bonus est Et quod praebendopatientiam dat locum paenitentiae nolens aliquemperire509 novit [328] Dominus qui sunt eius510 et omniacooperatur in bonum sed his qui secundum propositumvocati sunt Non enim omnes qui vocati suntsecundum propositum sunt vocati Multi enim vocatipauci vero electi511 Qui ergo electi hi secundumpropositum vocati Unde et alibi dicit Secundumvirtutem Dei salvos nos facientis et vocantis vocatione suasancta non secundum opera nostra sed secundum suum

507 Cf Rom 2 4-6508 2 Tim 2 25-26509 2 Pt 3 9510 2 Tim 2 19511 Mt 22 14

propositum et gratiam quae data est nobis in Christo Iesuante saecula aeterna512 Denique et hic cum dixisset Omnia cooperatur in bonum his qui secundum propositumvocati sunt continuo subdidit Quoniam quos antepraescivit et praedestinavit conformes imaginis Filii eiusut sit primogenitus in multis fratribus quos autempraedestinavit illos et vocavit et quos vocavit ipsos etiustificavit quos autem iustificavit ipsos et glorificavit513Hi sunt secundum propositum vocati Ipsi ergoelecti et hoc ante mundi constitutionem514 ab eo quivocat ea quae non sunt tamquam sint515 Sedelecti per electionem gratiae Unde dicit idemdoctor et de Israel Reliquiae per electionem gratiaefactae sunt516 Et ne forte ante constitutionemmundi ex operibus praecognitis putarentur electisecutus est et adiunxit Si autem gratia iam non exoperibus alioquin gratia iam non est gratia517 Ex istonumero electorum et praedestinatorum etiam quipessimam duxerunt vitam per Dei benignitatemadducuntur ad paenitentiam per cuius patientiamnon sunt huic vitae in ipsa scelerum perpetrationesubtracti ut ostendatur et ipsis et aliiscoheredibus eorum de quam profundo malopossit Dei gratia liberare Ex his [329] nemo perit

512 2 Tim 1 8-9513 Rom 8 28-30514 Cf Eph 1 4515 Cf Rom 4 17516 Rom 11 5517 Rom 11 6

quacumque aetate moriatur Absit enim utpraedestinatus ad vitam sine SacramentoMediatoris finire permittatur hanc vitam Propterhos Dominus ait Haec est autem voluntas eius quimisit me Patris ut omne quod dedit mihi non perdam exeo518 Ceteri autem mortales qui ex isto numeronon sunt et ex eadem quidem massa ex qua etisti sed vasa irae facti sunt ad utilitatemnascuntur istorum Non enim quemquam eorumDeus temere ac fortuito creat aut quid de illisboni operetur ignorat cum et hoc ipso bonumoperetur quod in eis humanam creat naturam etex eis ordinem saeculi praesentis exornat Istorumneminem adducit ad paenitentiam salubrem etspiritalem qua homo in Christo reconciliaturDeo sive illis ampliorem patientiam sive nonimparem praebeat Quamvis ergo omnes exeadem massa perditionis et damnationissecundum duritiam cordis sui et cor impaenitensquantum ad ipsos pertinet thesaurizent sibi iramin die irae quo redditur unicuique secundumopera sua Deus tamen alios inde permisericordembonitatem adducit ad paenitentiamalios secundum iustum iudicium non adducitHabet enim potestatem adducendi et trahendiipso Domino dicente Nemo venit ad me nisi Paterqui misit me traxerit eum519 Numquid autem Achabregem sacrilegum et impium adduxit ad

518 Io 6 39519 Io 6 44

paenitentiam aut saltem per mendacem spiritumiam seducto atque decepto patientiam etlonganimitatem praebuit Nonne in eo statimpropter quod erat seductus morte rapientecompletum est520 Quis eum dicat non peccassespiritui credendo mendaci quis dicat hocpeccatum poenam non fuisse peccati venientemde iudicio Dei ad quem legit mendacem spiritum[330] sive missum sive permissum Quis horumaliquid dicit nisi qui dicit quod vult et quodverum est audire non vult

XV Quis vero ita desipiat ut cum audieritquod in psalmo canitur Ne tradas me Domine adesiderio meo peccatori521 hoc dicat orasse hominemne Deus sit patiens erga illum si522 Deus nontradit ut mala fiant nisi patientem bonitatempraebendo cum fiunt Quid est autem quodquotidie dicimus Ne nos inferas in tentationem523 nisi ut non tradamur concupiscentiis nostris Unusquisque enim tentatur a concupiscentia suaabstractus et illectus524 An forte hoc a Deopetimus ut non sit erga nos patiens bonitas eius Non ergo eius invocamus misericordiam sedpotius iracundiam provocamus Quis ista sapiatsanus immo quis vel furiosus haec dicat Tradit

520 Cf 3 Reg 22521 Ps 139 9522 Juliani ut videtur sententia523 Mt 6 13524 Cf Iac 1 14

ergo Deus in passiones ignominiae ut fiant quaenon conveniunt sed ipse convenienter tradit etfiunt eadem peccata et peccatorum suppliciapraeteritorum et suppliciorum merita futurorum sicut tradidit Achab in pseudoprophetarummendacium sicut tradidit Roboam in falsumconsilium525 Facit haec miris et ineffabilibusmodis qui novit iusta iudicia sua non solum incorporibus hominum sed et in ipsis cordibusoperari Qui non facit voluntates malas sedutitur eis ut voluerit cum aliquid inique velle nonpossit Exaudit propitius non exaudit iratus etrursus non exaudit propitius exaudit iratusParcit propitius non parcit iratus et rursus nonparcit propitius parcit iratus atque in hisomnibus bonus perseverat et iustus Sed ad haecquis idoneus 526 Utique ad haec eius perscrutandaet investiganda iudicia quis homo idoneus quem[331] corruptibile aggravat corpus etiamsi habeatiam sancti Spiritus pignus

XVI Sed homo intellegens et acutusiustam dicis esse libidinem et laudis praeconiopraedicandam si eum qui Deo non oboedivitnon illi oboediendo punivit Si prudenter hicsaperes profecto esse iniquitatem videres quapars inferior hominis repugnat superiori atquemeliori et tamen iuste iniquum suae carnisiniquitate punitum sicut est rex iniquus maligni

525 Cf 3 Reg 12526 Cf 2 Cor 2 16

spiritus iniquitate punitus An et ipsum malignumspiritum laudare disponis Eia age quidmoraris Decet enim te inimicum gratuitae Deibonitatis laudatorem spiritus esse mendacis Neclaborabis invenire quid dicas laudes eius paratashabes si haec ipsa in eum verba transtuleris quaeposuisti in laude libidinis velut consequentiasententiam meam qua ego dixi Iniustum enimerat ut obtemperaretur a servo suo hoc est acorpore suo ei qui non obtemperaverat Dominosuo527 Quod tu negans et falsum esse deridensvelut ostendere voluisti quae sequereturabsurditas tamquam ultricem peccati si hoc itaest libidinem laudans Certe istum mendacemspiritum quia impium regem sicut merebaturfallendo traxit ad mortem non negas iniquitatisultorem Ecce ego et hic dico Iniustum enimerat ut qui non crediderat Deo vero nondecipereretur a falso Lauda ergo et istiusiustitiam falsitatis et dic quae dixisti in laudelibidinis Quia nihil ea potest laudabiliusaestimari si iniquitatem ulta commissi est sivindicavit iniuriam Dei et quia ita consortiumpeccati non habuit ut officium vindicantisassumeret Omnia haec secundum tuosacutissimos sensus recte dicuntur et in illiusimmundi spiritus laude Ergo [332] praeconiumvocis tuae in simili causa aut mendaci reddespiritui aut contumaci tolle libidini527 Augustinus De nupt et concup 1 6 7

XVII Quid fugis ad obscurissimam de animaquaestionem In paradiso ab animo quidemcoepit elatio et ad praeceptum transgredienduminde consensio propter quod dictum est aserpente Eritis sicut dii528 sed peccatum illudhomo totus implevit Tunc est caro facta peccaticuius vitia sanantur sola similitudine carnispeccati Ut ergo et anima et caro pariter utrumquepuniatur nisi quod nascitur renascendoemundetur profecto aut utrumque vitiatum exhomine trahitur aut alterum in altero tamquam invitiato vase corrumpitur ubi occulta iustitiadivinae legis includitur Quid autem horum sitverum libentius disco quam dico ne audeamdocere quod nescio Hoc tamen scio id horumesse verum quod fides vera antiqua catholicaqua creditur et asseritur originale peccatum nonesse convicerit falsum Ista fides non negetur ethoc quod de anima latet aut ex otio discitur autsicut alia multa in hac vita sine salutis labenescitur Magis enim curandum est sive inparvulis sive in grandibus quo anima saneturauxilio quam quo vitiata sit merito quae tamensi vitiata negabitur nec sanabitur

XVIII Illud sane cur dixeris excogitare nonpotui in eo quod commemorasti dixisseApostolum Et tenebris oppletum est insipiens coreorum529 Addidisti enim Notandum esse

528 Gen 3 5529 Rom 1 21

quoniam insipientiam causam dicat omniummalorum Hoc quidem dixisse Apostolum nonsatis constat Sed non inde contendo tu potiuscur hoc dixeris quaero An forte quia parvuli nonrecte dicuntur insipientes quianondum sapientiaepossunt esse participes ideo nullum malum eisinesse vis credi quod [333] esse consequensarbitraris si malorum omnium causa insipientiaest Sed si disputatione subtilissima etelimatissima opus est ut sciamus utrum primoshomines insipientia superbos an insipientessuperbia fecerit nunc propter id quod inter nosagitur quis ignorat omnes homines quicumquesapientes fiunt ex insipientibus fieri Nisi fortealiqui ex praeconibus Mediatoris magna eiusmultumque insolita gratia ad sapientiam non exinsipientia sed ex infantia transire potuerintQuod si natura sine fide Mediatoris fieri possecontenditis arcanum virus panditis haeresisvestrae Nihil enim vos agere apparet tantadefensione et laude naturae nisi ut Christus gratismortuus sit530 cuius nos dicimus fidem quae perdilectionem operatur531 etiam natura insipientibusopitulari Sunt enim qui tanta cordis obtunsitatenascuntur ut similiores pecoribus quamhominibus esse videantur quorum tantaefatuitatis quae in illis naturalis apparet nonpotestis ullum dicere meritum qui nullum esse

530 Cf Gal 2 21531 Gal 5 6

dicitis originale peccatum Quis autem nonquotidie probet testibus rebus humanis parvulumprius nihil sapere deinde crescendo vana sapereet postea si ad sapientium sortem pertinet rectasapere atque ita ab infantia ad sapientiam perinsipientiam mediam pervenire Quapropterhumana natura quae iacet in parvulis cui laudibusvestris salvatorem tamquam sana sit invidetisquemadmodum prius proferat insipientiae quamsapientiae fructum videtis et radicis eius vitiumvidere non vultis aut videtis quod peius est etnegatis

XIX Deinde aliis verbis meis interpositiscalumniaris quod ego mihi ipse contrariusfuerim qui cum dixissem inoboedienti hominipoenam inoboedientiam sui corporis redditamcontinuo alia membra corporis nominatim [334]expresserim dicens quod ad nutum nostraeserviant voluntati 532 Hoc ego dixi genitalibusutique exceptis quae corporis nominenuncupavi ac per hoc et corpus voluntati servitin aliorum motione membrorum et corporevoluntati non servit in motibus genitalium Nonsunt ergo verba mea inter se contraria quamvis tepatiantur vel non intellegendo vel aliosintellegere non sinendo contrarium Si enim parscorporis non posset nomine corporis nuncuparinon diceret Apostolus Mulier non habet sui corporispotestatem sed vir similiter et vir non habet sui corporis532 Augustinus De nupt et concup 1 6 7

potestatem sed mulier533 Ipsa utique membraappellans corporis nomine quibus discernitursexus peragiturque concubitus Quis est enim quidicat virum sui potestatem corporis non haberesi in his verbis Apostoli totum corpus intellegasquod constat omnibus membris Ac per hoc egosecundum Apostolum etiam solum genitalemembrum nomine corporis nuncupavi quod nonvoluntate sicut manum vel pedem sed libidinemoveri agnoscit sensum humanus qui te deridetin rebus manifestis impudentes nebulasexcitantem ut nos diutius de pudendis rebuscogat et necessitas loqui et honestas circumloquiSed qui verba mea legit quae refellere niteriseisque te insidiantem perspicit sufficit mihi quialoco illo quid dixerim corpus intellegit

XX Verum tu qui me verbis meis repugnassedixisti quod esse falsissimum videbit quisquis teaudito ea relegerit et Apostolum genitalia nominecorporis appellasse recoluerit tu ergo qui in mequasi sententias meas inter se pugnantes notastiet momordisti expone quemadmodum tibi ipseconstiteris nec tibi ipse restiteris ubi primumdixisti Cum ventum fuerit ut filii seminentur advoluntatis prorsus nutum [335] membra in hocopus creata famulari et nisi eorum impedimentaaut de infirmitate aut de immoderationeproveniant servire animi imperio postea verohoc genus motus in his habendum putasti quae533 1 Cor 7 4

multa in nostro corpore ordine suo acdispensatione secreta voluntatis non imperiumsed consensum requirunt Ubi quidemperspicuae veritati ex aliqua parte cessisti sedillud quod prius dixeras delere debuistiQuomodo enim secundum priorem sententiamtuam ad voluntatis prorsus nutum ista dequibus agimus membra famulantur atqueimperio animi serviunt si secundumposteriorem sententiam tuam sicut fames et sitiset digestio non voluntatis imperium sedconsensum requirunt Multum quidemlaborasti ut haec invenires quae contra te potiusquam contra me diceres sed in tali causa non tibiesset necessarius labor si adesset pudor Quidenim prodest quia verecundari te dicis et derebus loqui talibus horrore prohiberi sednecessitate compelli quando non erubuistisententiam tuam relinquere scriptam contraquam tu ipse perspicua veritate turbatus moxaliam sententiam protulisti Quamquam et ipsacommemoratio verecundiae tuae nimisinverecunda est Sed ideo mihi placet quia contrate loquitur Homo es enim qui non erubescislibidinem laudareet eruberscere te dicis delibidinis motibus disputare

XXI Quid autem magnum fuerat intueriquod posteaquam dixi Ut alia membramoveantur positum in potestate est continuosubieci quando ab impedimentis corpus liberum

habemus et sanum Somnus enim quandoinvitos premit et lassitudo utique impedimentasunt quibus membrorum agilitas impediturDeinde quod aisti nec in eam partem sequimembra quam volumus si ita velimus ut habitusipse non [336] patitur non attendisti proptereame praedixisse ut ad opera sibi congruamoveantur ac per hoc si ea volumus flecterequo eorum natura non patitur ad opera sibi noncongrua non sequuntur Tamen quando easequentia voluntario motu agimus libidinisadiutorio non egemus et cum ab eis movendiscessare volumus continuo cessamus nec contravoluntatem nostram stimulis libidinis excitantur

XXII Sane quod dicis etiam genitaliaservire animi imperio novam quamdamlibidinem dicis aut forte nimis antiquam qualis etin paradiso esse potuisset si nemo peccasset Sedquid hinc tecum agam quando posterioribusverbis et hoc tollis quibus dicis Non moverihaec ad animi imperium sed potius exspectareconsensum Nec tamen ideo debes istamlibidinem fami vel aliis molestiis nostriscomparare Quod enim nemo cum vult esurit autsitit aut digerit indigentiae sunt istae reficiendivel exonerandi corporis quibus subveniendumest ne laedatur aut occidat numquid autemlaeditur aut occidit corpus si libidini nonadhibeatur assensus Discerne ergo mala quaeper patientiam sustinemus ab eis malis quae per

continentiam refrenamus Nam et illa mala suntquae in corpore mortis huius potuimus expeririQuantae autem et quam tranquillae potestatisessemus etiam de his motibus quibus alimentasumuntur et digeruntur in illa felicitate paradisiquis possit ut certum est indagare quis ut dignumest explicare Ubi absit ut credamus aliquidfuisse unde sensum nostrum sive intrinsecus siveextrinsecus aut dolor pungeret aut labor fatigaretaut pudor confunderet aut ardor ureret aut algorstringeret aut horror offenderet

XXIII Quid quod istam pulcherrimamfamulam tuam quam me pudet assidue velvituperando nominare [337] te autem praedicarenon pudet Commendatiorem fieri putas quodei serviunt ut ardentius excitetur etiam ceteraecorporis partes sive oculi videntes adconcupiscendum sive alia membra in osculis etamplexibus Aures quoque hominis quomodoei subderes invenisti et erexisti eiusvetustissimum quidem sed plane gloriosissimumtitulum commemorans quod in expositioneConsiliorum suorum Tullius posuit Quia cumvinolenti adolescentes tibiarum etiam cantu ut fitinstincti mulieris pudicae fores frangerent admonuissetibicinam ut spondeum caneret Pythagoras dicitur quodcum illa fecisset tarditatemodorum et gravitate cantusillorum furentem petulantiam resedisse534 Vides ergo

534 Cicero De consiliis suis (opera perduta) Cf Boetius De musica PL 631170

quam congruentius ego dixerim sui iuris hancesse quodam modo cui servitur ab aliis sensibusut in opus suum dignetur assurgere vel a suacommotione requiescere Hoc enim ego ideo dixiquia sicut ipse confessus es consentitur eipotius quam imperatur Nam et quod aliisconcitatur stimulis vel modulamine frangitur etsedatur sicut ipse prosequeris profecto nonfieret si serviret hominis voluntati Feminaeautem quas ab isto motu immunes facis quamvispossint virili concupiscentiae subiacere et quandonon patiuntur suam tamen quantum eius etiamipsae sufferant impetum cui repugnat decushonestasque castarum interrogetur Ioseph535Debuisti sane homo ecclesiasticus ecclesiasticamusica potius quam Pythagorica commoneriquid Davidica cithara egerit in Sauumlle quandomalo spiritu vexabatur et tangente citharamsancto ab illa molestia respirabat536 ne ideobonum aliquid existimes concupiscentiam carnisquia nonnumquam musicis cohibetur sonis

XXIV Quod autem dicis exclamans Oquam digne [338] Ieremias cum prophetarumchoro et sanctorum omnium exclamaret Quisdabit capiti meo aquam et oculis meis fontemlacrimarum 537 ut insipientis populi peccatadefleret quia Ecclesia Christi doctores Pelagiani

535 Cf Gen 39536 Cf 1 Reg 16537 Ier 9 1

erroris expellit Si flere salubriter velles hocfieres quod illo es implicatus errore eisque telacrimis ab eadem nova peste dilueres Anignoras vel oblitus es vel considerare detrectasEcclesiam sanctam unam catholicam etiamparadisi significatam fuisse vocabulo Quid ergomiramini si de isto paradiso foras mittimini quilegem quae est in membris nostris repugnans legimentis in illum paradisum vultis inducere de quoforas a Domino missi sumus nec ad eum redirepoterimus nisi hanc in isto paradiso vicerimus Si enim non ista concupiscentia quam defendisrepugnat legi mentis nullum adversus eamcertamen quisquam sanctus exercet Tu autemconfessus es adversus istam quam tuerisexercere sanctos gloriosa certamina Ipsa estigitur quae repugnat legi mentis in corpore mortishuius de qua se gratia Dei per Iesum ChristumDominum nostrum liberari dicebat Apostolus538Sentisne iam tandem gratiae huius inimici quantosint fonte lacrimarum plangendi et ne alios adinteritum secum trahant quanta pastoralis curaeobservatione vitandi Vos enim augetis istanovitate eam quae in omnibus est haereticisoccidui temporis pravitatem Vos estis ruinamorum qui ipsius fidei supra quam moresaedificandi sunt molimini fundamentasubvertere Vos pudoris interitus quos laudarenon pudet contra quod pugnatet pudor Hoc538 Cf Rom 7 23-25

potius audire debet Ecclesia quae virgo dicitur utvos caveat hoc matronae hoc virgines sacraehoc omnis pudicitia christiana Non enim sicutinsimulas cum Manichaeis dicunt inesse carnisuae mali [339] necessitatem quod malum illisubstantiale et Deo coaeternum esse mentiuntur sed dicunt sane cum Apostolo Video aliam legemin membris meis repugnantem legi mentis meae539 essetamen eam sub animi potestate gratia Dei perIesum Christum Dominum nostrum in mortiscorpore castigandam in morte corporisresolvendam in corporis resurrectione et mortismorte sanandam Tenent enim sanctamprofessionem non solo habitu vestis sed etmentis et corporis resistendo concupiscentiaecarnis quod hic fieri potest non ea prorsuscarendo quod hic fieri non potest Hoc ergoaudiant ut donec illa careant vos caveant Nam siab omnibus sanctis quaeras tamquam in sanctoauditorio duobus recitare cupientibus utrumvituperatorem an laudatorem malint audirelibidinis quid de illis responsurum putascontinentium laborem coniugatorum pudoremomnium castitatem Itane vero abicerent abauribus suis libidinis vituperationem et libenteraudirent libidinis laudem Non usque adeoputandum est perisse frontem de rebus540 ut hocdedecus nisi in tali forte auditorio fieret ubi te

539 Rom 7 23540 Alludit ad Pers sat 5 vers 103 104

recitaturo considentibus discipulis suis magisterCaelestius aut Pelagius praesideret

XXV Hinc ad alia verba mea transis ubidixi Hunc itaque motum ideo indecentem quiainoboedientem cum illi primi homines in suacarne sensissent et in sua nuditate erubuissentfoliis ficulneis eadem membra texerunt ut saltemarbitrio verecundantium velaretur quod nonarbitrio volentium movebatur et quoniampudebat quod indecenter libebat operiendo fieretquod decebat541 His verbis meis propositis hocte iam destruxisse in secundi tui libri disputationeet in huius tertii cui nunc respondeo partesuperiore inani iactatione commemoras Nunc[340] autem quia istum motum libidinis dixiideo indecentem quia inoboedientem dixisseme vis putari non eam corpori non animo essesubiectam sed fera virtute semper indomitamAt ego illam virtutem numquam dixi esse sedvitium Quod si non movetur concupiscendoquid est quod adversus eam castitas dimicatcontinendo Ubi sunt illa quae adversus eamconfessus es exerceri sanctorum gloriosacertamina Quantum ergo attinet ad pudicitiamquod eius libidinis expugnatione oppressionefrenatione et ad nihil illicitum permissioneservetur hoc dicis quod ego sed quodexpugnandum opprimendum refrenandum estne ad illicita rapiat quibus inhiare non cessat541 Augustinus De nupt et concup 1 6 7

bonum esse tu dicis non ego Quis autemnostrum verum dicat iudicent casti auscultantesnon linguae tuae sed experientiae suae IudicetApostolus dicens Video aliamlegem in membrismeis repugnantem legi mentis meae542

XXVI Sed Paterniani inquis iidemqueVenustiani haeretici543 similes Manichaeis dicunt alumbis usque ad pedes diabolum fecisse corpushominis superiores vero partes Deum velut suprabasem aliquam collocasse adduntque nihil abhominis studio requiri quam ut anima quam instomacho et capite habitare dicunt mundaservetur pubem vero si omnium flagitiorumsordibus oblinatur aiunt ad suam non pertinerecuram Ita semper inquis ut ipsi libidini turpiterserviant titulum ei propriae potestatis affiguntCuius cognatione sententiae posuisse me inlibro meo asseris Arbitrio verecundantiumvelabatur quod non arbitrio volentiummovebatur et quod non serviens voluntati suoiure corpus libido succendat Numquid ideo vimveritatis effugere poteris quia nobis calumniandoimportas socios falsitatis Quod [341] enim egoin libro meo posui cui cedere utinam quamresistere maluisses longe distat ab istisPaternianis seu Venustianis Ego enim secundumcatholicam fidem totum hominem totam scilicetanimam totumque corpus eius Deo summo et

542 Rom 7 23543 Cf Augustinus De haeres 85 PL 42 46

vero tribuo creatori diabolum autem dicohumanam vel aliquid eius non creasse sed vitiassenaturam contraque ipsam diabolicam plagamquae Dei opitulatione sananda est donec ab eapenitus liberemur nobis esse pugnandum necanimam qua corpus vivit universam mundamquantum in hac vita mundus homo est posseservari si concupiscentiae carnis ad flagitiaperpetranda et quaeque immunda consenseritQuantum ergo pertinet ad istam calumniam tuamnumquid habes adversus ista quae dicas Quod siparum est ecce damno et anathematizo ea quaePaternianos seu Venustianos sentire dixisti addoetiam Manichaeos utrosque cum ceterishaereticis exsecror damno anathematizodetestor Quid quaeris amplius Exue tecalumniis viribus luctare non fraudibusResponde unde sit cui nisi repugnetur nullacastitas custoditur Non est certe natura atquesubstantia secundum Venustianos etManichaeos si nec vitium naturae est quid est Exsurgit opprimo renititur refreno repugnatexpugno In tota anima et toto corporeconditorem habeo pacis Deum quis in meseminavit hoc bellum Solve Apostolequaestionem atque responde Per unum hominempeccatum intravit in mundum et per peccatum mors etita in omnes homines pertransiit in quo omnespeccaverunt544 Sed non vult Iulianus Et ad hoc544 Rom 5 12

Apostole beate responde Si quis vobisannuntiaverit praeter quod accepistis anathema sit545

XXVII Sed Si connivero sicut dicisinvictum esse [342] libidinis malum profiteborme esse turpitudinis advocatum si autem dixeromalum me quidem hoc naturale dixisse sed quodvinci possit id est possit caveri protinus tu exalia parte sententiae tuae tripudias Possunt enimhomines inquis omne vitare peccatum cumpossunt vincere concupiscentiae malum Si enimlibido naturale malum est et vincitur amorevirtutis multo magis dicis illa omnia vitiasuperari quae de sola voluntate contingunt Iammultis modis ad ista vestra et saepe responsumest Quia dum hic vivimus ubi caro concupiscitadversus spiritum et spiritus adversus carnem546quantumlibet in isto conflictu superiores simusnec membra nostra exhibeamus arma iniquitatispeccato oboedientes desideriis eius547 tamen uttaceam de corporis sensibus et in rebus quibuslicite utimur subrepentis voluptatis excessibus inipsis certe nostrae cogitationis motibus etaffectibus si dixerimus quia peccatum non habemus nosipsos seducimus et veritas in nobis non est548 Frustraigitur in alia tuae sententiae parte tripudias nisiforte sententiam Ioannis apostoli sacrilega

545 Gal 1 9546 Gal 5 17547 Cf Rom 6 12-13548 1 Io 1 8

praesumptione repudias Quod autem nuncagitur naturalem esse libidinem et ego dico quiacum illa nascitur omnis homo et tu multoamplius qui dicis quod cum illa sit conditusprimus homo Item vincendam esse libidinematque ut vincatur ei resistendum esse etrepugnandum et ego dico et tu ne a me audiasquod mihi ipse dixisti Profiteri te turpitudinisadvocatum si libidinem negaveris essevincendam quae utique non vincitur si nullumcum ea geritur bellum Cum igitur libidinem etnaturalem esse et vinci posse ambo dicamus utrum bonum vincamus an malum ipsa inter nosvertitur quaestio Sed vide quam sis absurdus quiet sic hostem vis expugnare libidinem et de maloeius non vis finire [343] quaestionem ut si te inconcupiscentiae diabolus adversitate non viceritvincat te in perversitate sententiae

XXVIII Adhuc non evigilas ut intellegasnostram naturam non esse sed vitium contraquod virtute pugnamus Neque enim bonobonum sed bono utique malum vincimusConsidera cum quo vincat cum quo vincaturQuando enim libido vincit vicit et diabolus quando libido vincitur et diabolus vinciturQuem ergo vincit libido et a quo vincitur hostisest eius cum quo autem vincit et vincitur auctorest eius Rogo te oculos aperi et cerne quaeaperta sunt Nulla pugna est sine malo Quandoenim pugnatur aut bonum pugnat et malum aut

malum et malum aut si duo bona inter sepugnant ipsa pugna est magnum malum Quodin corpore quando contingit ut ea quibus constatid est humidum et siccum calidum et frigidumquamvis sint inter se contraria pacem secumconcordiamque non teneant morbiaegrotationesque nascuntur Et quis audeatdicere aliquid eorum non esse bonum cumomnis creatura Dei bona sit et benedicant inhimno trium puerorum frigus et aestusDominum549 Quae inter se contraria servanttamen pro rerum incolumitate concordiam cumvero in nostro corpore discrepant sesequeinvicem oppugnant valetudo turbatur Et hoctotum sicut ipsa mors de peccati illiuspropagatione descendit Neque enim et haecquisquam dixerit si nemo peccasset nos in illabeatitudine paradisi fuisse passuros Sed aliae suntrerum corporalium qualitates quae secum acontrariis temperantur ut bene valeamus et cumsint in diverso genere bonae tamen cumdiscordant malam valetudinem faciunt et aliaesunt animae cupiditates quale propterea carnisdicuntur quia secundum carnem animaconcupiscit cum sic concupiscit ut ei spiritus idest pars eius melior et superior [344] debeatrepugnare Denique ista vitia non medicos ulloscorporum quaerunt sed gratia Christi medicantecurantur prius ut reatu non teneant deinde ut549 Cf Dan 3 67

conflictu non vincant postremo ut omni exparte sanata nulla omnino remaneant Proindecum mala concupiscere malum sit et bonaconcupiscere bonum sit atque hoc bellumquamdiu hic vivitur non quiescat cum caroconcupiscit adversus spiritum et spiritus adversus carnemquis me liberabit de corpore mortis huius nisi gratia Deiper Iesum Christum Dominum nostrum Cui gratiaenimis inimicum dogma horrescimus vestrum

XXIX Sed vir fortissimus nocturnorum et sinon administrator certe exhortatorpraedicatorque bellorum enervem et mollemesse dicis opinionem qua creditur in paradiso adnutum voluntatis genitalia potuisse servireTanto enim tibi tamquam viro castoeffeminatior videtur esse animus quanto plushabet potestatis in corpus Sed ecce nonvobiscum de libidinis absentia praesentiavecontendimus nec dilectionem quam debere vos eividemus offendimus saltem ipsam subditevoluntatis imperio in illo felicitatis loco Auferteinde evidentissimam pugnam quae fit eiusmotioni mente renitente auferte indeturpissimam pacem quae fit eius dominationimente serviente Et certe quia non eam talemvidetis qualem ibi constituere si ratione nonrevocamini pudore cogimini in ea qualis nunc estvitium originale fatemini cui si servimusperimus cui repugnamus ne serviamus Eccequod laudas nec times ne tibi potius admoneas

esse dicendum quod ad flagitia concites hominesne resistant concupiscentiae quam sicut bonumnaturale commendas Quid enim te adiuvat quodreprehendere videris eius excessum cuiusapprobas motum Tunc enim excedit [345]licitum limitem quando eius motibus cediturMala est tamen et quando non ceditur quia maloresistitur ne bonum castitatis intereat si huicmalo non resistatur Quam tu cum bonamnaturaliter dicis astute illi semper consentiendumesse decernis ne renisu improbo repugneturnaturali bono Ita quippe potest facillime veraesse etiam illa vestra sententia qua dicitishominem sine peccato esse si velit Non est enimquomodo faciat quod non licet quando licetquidquid libet quia bonum est quod naturaliterlibet Si ergo adsumit voluptatibus perfruatur siautem non adsunt ipsis earum cogitationibussicut Epicuro visum est oblectetur eterit sinepeccato nec se ullo fraudabit bono neccuiuscumque doctrinae opinionibus resistatnaturalibus motibus sed sicut ait Hortensius Tunc obsequatur naturae cum sine magistro senserit quidnatura desideret550 Non enim potest quae bona estdesiderare quod malum est aut negandum estbonae aliquod bonum Fiat itaque totum quoddesiderat libido bona ne ipse sit malus qui resistitbono

550 Cicero Hortensius framm

XXX Non hoc dico inquies et iniustum estut aliud me suspiceris sentire quam loquor Noliergo facere quod pati non vis et dicere quodinvitemus ad dulcia furta quibus Apostolumrecitamus dicentem Scio quia non habitat in me hocest in carne mea bonum551 Etsi enim non hicperficiunt bonum quod volunt ut nonconcupiscant faciunt tamen bonum ut postconcupiscentias suas non eant552 Si enim voscastitatem vobis videmini docere cum dicitis Noli vinci a bono sed vince in bono bonum quanto magis eam nos docemus cum dicimus Noli vinci a malo sed vince in bono malum553 Videquam sit iniustum ut nos quod vituperamusexpugnare non [346] credas qui te credi non viseo frui velle quod laudas Quomodo casti essenon possunt inimici libidinis si casti esse possuntet eius amici Quod ergo negantes originalepeccatum et invidentes parvulis salvatoremIesum legem peccati repugnantem legi mentisintroducere vultis et in paradisum ante peccatumhoc in vobis isto opere confutamus Eorum quaenon videmus in vobis nec audimus ex vobisnolumus esse iudices nihil nostra interest quidin occulto agant aperti libidinis laudatores

XXXI Cum vero aliis verbis meis propositisillam distinctionem meam quam de nuptiis et

551 Rom 7 18552 Cf Eccli 18 30553 Rom 12 21

concupiscentia priorum hominum posui dicens Quod enim illi postea propagatione fecerunthoc est connubii bonum quod vero priusconfusione texerunt hoc est concupiscentiaemalum554 sic refellendam putasti ut diceresfieri non posse ut quod bonum est non habeatcommunem cum eo laudem sine quo esse nonpotest ita volens unam eamdemque laudemnuptiis et libidini esse communem quomodocorruat ista tua velut definitiva sententiapaulisper attende Primum quod universitasrerum quam condidit Deus non potest esse sinemalis nec ideo tamen mala communem laudempossunt habere cum bonis Deinde si fieri nonpotest ut quod bonum est non habeatcommunem cum eo laudem sine quo esse nonpotest profecto et quod malum est fieri nonpotest ut non habeat communem cum eovituperationem sine quo esse non potestVituperemus igitur opera Dei sicut vituperamusmala quae sine illis esse non possunt Nullumenim malum est nisi in aliquo opere Dei nec sineillo esse omnino alicubi potest Vitupera ergo uttenon longius mittam membra humana sicutvituperas adulteria quae sine illis membris essenon possunt Quod [347] si non facis ne tibiquoque ipsi manifestus insanus appareas potestigitur nuptiarum bonum non habere laudemcommunem cum libidine sine qua esse nunc non554 Augustinus De nupt et concup 1 7 8

potest sicut quodlibet malum potest non haberecommunem vituperatione cum opere Dei sinequo esse numquam potest Sicut autem istadefinitio tua falsa et inanis est ita omnia quae exilla tamquam consequentia nexuisti

XXXII Invictam sane numquam egovoluptatem carnis sicut solere me insimulasdixi Ambo eam et debere et posse dicimus vinci sed tu tamquam bonum repugnante alio bonoego tamquam malum repugnante bono et tuviribus propriis ego gratia Salvatoris ut non aliareproba cupiditate sed Dei caritate vincatur quaenon viribus nostris diffunditur in cordibusnostris sed per Spiritum Sanctum qui datus est nobis555

XXXIII De confusione autem illorumhominum pudendisque coopertis frustra tecommemoras aliquid Apostolo attestantemonstrasse Tu enim verecundiora dicis quaeille dicit inhonesta unde iam quantum satis visumest disputavimus556 Tu itaque frustra refugisrursus ad Balbum atque philosophorumlitteras557 quasi Balbus te faciat loquentemquando de illa confusione primorum hominumnon potes invenire quid dicas Si autem inquibusdam veris sententiis saltem philosophorumlitteris cederes non surdo corde illud audiresquod voluptates illecebras atque escas malorum

555 Cf Rom 5 5556 Cf 4 16 80-82557 Cf 4 12 58

et vitiosam partem animi dixerunt esselibidinem558 Nam quod in nostro corpore locadigestionis Balbus remota dixit a sensibus ideoverum est quoniam sensus nostros ea quaedigerimus non alliciunt sed offendunt proptereapars qua egeruntur naturaliter aliis partibusaltrinsecus prominentibus occultatur sicut etiamtunc erant quando nudi [348] nonconfundebantur qui post peccatum continuo nonocculta sed plane in promptu posita membratexerunt Quibus quanto magis non horroreoffendebatur sed delectatione alliciebaturaspectus et movebat susceptam tuam tantomagis ea tegere ad pudoris officium pertinebat

XXXIV Quod autem de claudicatione etperventione559 dixi si fraude non agis nonintellexisti Non enim perventionem accipi voluihominem qui nascitur de concubitu coniugaliquod me sensisse arbitraris aut fingis sedperventionem dixi quod bonum habent in fineofficii sui nuptiae etiamsi nullus inde nascaturSeminare quippe ad virum pertinet excipere adfeminam Huc usque coniuges opere suo possuntAd hoc dixi sane sine claudicatione non possehoc est sine libidine perveniri Ut autemconcipiatur fetus atque nascatur divini est operisnon humani qua tamen intentione ac voluntateetiam illud bonumquod ad earum opus pertinet

558 Plato apud Cic in Hortensio559 Augustinus De nupt et concup 1 7 8

peragunt nuptiae Sed quia ipse fetus damnationinascitur si non renascatur eo usque pertenduntnon operis sui velut ambulationis sed voluntatisfine christiana coniugia ut regenerandosgenerent propter quod in eis vera hoc est Deoplacens est pudicitia Sine fide enim impossibile estDeo placere560

XXXV Venis deinde ad illud ubi egimus exApostoli testimonio ut sciat unusquisque suum vasid est suam coniugem possidere non in morbodesiderii sicut Gentes quae ignorant Deum561 quodexponens dixi Non coniugalem hoc est licitumhonestumque concubitum fuisse prohibitum sedut operis huius causa sit voluntas propaginis noncarnis voluptas et quod sine libidine fieri nonpotest sic tamen fiat ut non propter [349]libidinem fiat562 Ibi tu exclamas O altitudodivitiarum sapientiae et scientiae Dei 563 qui extrafuturam operum retributionem ex multa parteliberum arbitrium formam voluit implere iudiciiIustissime eum sibi bonus homo inquismalusque committitur ut et bonus se fruatur etmalus se ipse patiatur Quae prorsus exclamatiotua ad rem non pertinet qua te sentis urgeri nectuo clamore pondus quo premeris sublevasimpium dogma vestrum mordicus tenens quo

560 Cf Hebr 11 6561 1 Thess 4 4-5562 Augustinus De nupt et concup 1 14 16563 Rom 11 3

vobis placet etiam bonum hominem divinoiudicio sibi quemque committi ne scilicet ei sitnecessaria Dei gratia velut idoneo quisemetipsum agat Sed absit ut ita sit Prorsus quisibi committuntur et a semetipsis aguntur nonsunt boni quia nonsunt filii Dei Quotquot enimspiritu Dei aguntur hi filii sunt Dei564 Puto quodagnoscas in hac sententia dogma apostolicumquo illud subvertitur vestrum

XXXVI Verumtamen dicis aliquid contra tequod tacitus praeterire non debeo Meministinequamdiu disputaveris contra lucidissimam quaeper Apostolum deprompta est veritatemaffirmans Nullo modo esse posse aliquid quodet peccatum sit et poena peccati Quid est ergonunc quod oblitus tantae loquacitatis tuae ideolaudas altitudinem divitiarum sapientiae etscientiae Dei quia extra futuram operumretributionem ex multa parte liberum arbitriumformam voluit implere iudicii Iustissime enimsibi - sicut definis - bonus homo malusquecommittitur ut et bonus se fruatur utique inopere bono et malus se ipse patiatur utique inopere malo Quod profecto illi et peccatum estquia malum facit et poena peccati quia malumse patitur ut ex multa parte formam iudicii quobona bonis et mala malis retribuuntur iamimpleat liberum arbitrium quo [350] recte agendose fruitur bonus et peccando se patitur malus564 Rom 8 14

Cernis nempe cum arma tua vana quidem etobtusa iactanter ventilas quomodo qua ferirerisnudaveris immo te ipse percusseris Et insuperiactasmea inter se dicta esse contraria quia dixinon quidem ut tu calumniaris concubitumcorporum a diabolo fuisse repertum cumetiamsi nemo peccasset nonnisi concumbenteutroque sexu filii nascerentur sed dixiinoboedientiam carnis quae in carneconcupiscente adversus spiritum apparetdiabolico vulnere contigisse Et rursus quia dixi Hanc legem peccati repugnantem legi mentis aDeo illatam propter ultionem et ideo poenamesse peccati Haec inter se asseveras essecontraria quasi fieri non possit ut unum atqueidem malum et diaboli iniquitate et Dei aequitatepeccantibus ingeratur cum etiam ipse diabolus etpropria malignitate sit infestus hominibus et Deiiudicio sinatur nocere peccantibus Neque hincsibi ipsa divina adversantur eloquia quia scriptumest Deus mortem non fecit565 itemque scriptum est Vita et mors a Domino Deo566 Quia deceptorhominis causa mortis est diabolus quam non utprimus auctor eius sed ut peccati ultor intulitDeus Verum istam quaestionem satis dilucideipse solvisti qui hominem malum dixisti sibi essecommissum ut quod sibi est ipse supplicium etdivinum sit iudicium et ipsum liberum arbitrium

565 Sap 1 13566 Eccli 11 14

nec sint inter se duo ista contraria quod in poenasua et ipse auctor est et ultor Deus

XXXVII Abuteris autem ingeniistardioribus Nolo enim dicere quia et tu nonintellegis ut non discernas haec duo et malignacalliditate aut tenebrosa caecitate confundasvoluntatem et voluptatem et sicut ipsa nominasurdastris auribus unum atque idem sonant ita[351] res ipsas surdastris cordibus unum idemqueesse persuadere te posse confidas Hinc est quodsententias meas inter se contrarias putas vel putaricupis tamquam improbem quod anteapprobaverim aut amplectar quod anterespuerim Audi ergo apertam sententiam meamet intellege vel sine intellegere alios nonoffundendo caligines nebulosae disputationisserenitati sincerissimae veritatis Sicut bonum estbene uti malis ita honestum est bene utiinhonestis Unde et ipsa membra non propterdivini operis pulchritudinem sed propter libidinisfoeditatem inhonesta dixit Apostolus567 Nec adstupra coguntur necessitate qui casti sunt quiaresistunt inhonestae libidini ne compellat eosinhonesta committere sine qua tamen nonpossunt honeste filios procreare Ita fit utconiugibus castis et voluntas sit in sobolisprocreatione et necessitas in libidine Deinhonesto quippe honestas agitur procreandi

567 Cf 1 Cor 12 23

quando libidinem non amat sed tolerat castitasconcumbendi

XXXVIII Soles libenter commemorarequibus te adiuvari putas auctorum sententiassaecularium Intuere honesto corde si potes quidde Catone poeta cecinerit

Urbi inquit pater est urbique maritus Iustitiae cultor rigidi servator honestiIn commune bonus nullosque Catonis in actusSubrepsit partemque tulit sibi nata voluptas568

Qualis enim vir Cato fuerit et utrum in eovera virtus honestasque laudata sit alia quaestioest ad quemlibet tamen finem sua referretofficia non utique sine voluptate filiosprocreavit et tamen nullos Catonis in actussubrepsit partemque tulit sibi nata voluptas quoniam et quod non faciebat sine voluptate nonfaciebat propter voluptatem nec in morbo huiusdesiderii suum vas [352] possidebat quamvisignoraret Deum si talis fuit qualis praedicatur Etnon vis intellegere quod ait Apostolus Ut sciatunusquisque vestrum suum vas possidere non in morbodesiderii sicut Gentes quae ignorant Deum569

XXXIX Bene discernis inter bonum minusconiugale et bonum amplius continentiae sedtuum dogma non deseris inimicissimum gratiaeDicis enim quod Dominus continentiae gloriamlibertate electionis honoraverit dicens Qui potest568 Lucanus Pharsalia 2 388-391569 1 Thess 4 5

capere capiat570 tamquam hoc capiatur non Deimunere sed arbitrii libertate et taces quod supradixerat Non omnes capiunt verbum hoc sed quibusdatum est571 Vide quae taceas quae dicas Putoquod te pungat conscientia sed vincit rectumtimorem cum ingerit perversum pudoremquoquo modo iam defendenda praecipitatasententia Tantummodo excessum libidinisidentidem culpas ipsam laudare non cessas Necattendis sentis intellegis malum esse cui nelimitem necessitatis excedat cogitur temperantiarepugnare

XL Quamvis tu quod monuit Apostolus nein morbo desiderii suum vas quisque possideatnon de coniugio sed de fornicatione accipiendumputaveris atque ita temperantiae totamhonestatem de concubitu coniugum abstuleris utnemo sibi videatur in morbo desiderii suum vaspossidere quantacumque libidine in uxorisgenitalibus potuerit insanire Si enim ullum ibitenendum existimares modum potuisti et illicconcupiscentiae reprehendere excessum eumquedicere ab Apostolo significatum morbumdesiderii et non improbe negare suum vas dictumfuisse cuique coniugem suam Quo verbo ineadem re etiam Petrus apostolus utitur ubi monetut viri uxoribus suis tamquam infirmiori vasi [353]tribuant honorem velut coheredibus gratiae

570 Mt 19 12571 Mt 19 11

adiungens et dicens Et videte ne impedianturorationes vestrae572 Sicut et coapostolus eiustempora praescribit orandi temperantiaeconiugali et secundum veniam conceditquamvis cum coniuge non utique illum prolissed qui fit voluptatis intentione concubitum573Hunc audiant christiana coniugia non te qui visin eis quam defendis numquam frenariconcupiscentiam sed quotiescumque secommoverit satiari avidam regnare securamHunc audiant inquam fideles Christi qui suntconnubio colligati ut ex consensu temperent quovacent orationi et cum ad idipsum redeuntpropter intemperantiam suam noverint etiaminde dicere Deo dimitte nobis debita nostra574 Quodenim secundum veniam non secundumimperium a tanto doctore dicitur utiqueignoscitur non iubetur

XLI Sed insertis aliis verbis meis ubivoluntatem vere piorum quia Christianorumconiugum commendavi qui filios ad hoc generantin hoc saeculo ut propter alterum saeculumregenerentur in Christo575 commemoras te iam insecundo libro istam meam destruxissesententiam ubi quid tibi responderim ibi potiuslegant qui volunt Sic enim non sunt facienda

572 1 Pt 3 7573 1 Cor 7 5-6574 Mt 6 12575 Augustinus De nupt et concup 1 8 9

adulteria etiam voluntate generandiregenerandos quemadmodum nec furta faciendasunt etiam voluntate pascendi pauperes sanctos quod tamen faciendum est non furtaperpetrando sed bene utendo mammonainiquitatis ut et ipsi recipiant in tabernaculaaeterna576 sicut non adulteria committendo sedconiugaliter bene utendo malo libidinis eavoluntate generandi sunt filii ut cum eis regneturin aeternum

XLII Verum eleganter laudas susceptamtuam [354] dicens et verum dicens quod nihiltali possit dum concumbitur cogitari Prosus itaest Quid enim cogitari potest tunc quando mensipsa qua cogitatur illa carnali delectationesubmergitur Unde optime ille de voluptatedisputans cuius verba in libro superiore iamposui Cuius motus inquit ut quisque est maximus itaest inimicissimus philosophiae Congruere enim cumcogitatione magna voluptas corporis non potest Quis enimcum utatur voluptate inquit ea qua nulla possit maioresse attendere animo inire rationem cogitare omninoquidquam potest 577 Non igitur etiam tu potuistigravius accusare quam laudas nisi fatendo in eiusimpetu neminem posse sancta cogitare Sedutique religiosus animus isto malo bene utens hoccogitat ut libidinem concumbendo patiatur quodnon potest cogitare cum patitur Sicut salutem

576 Cf Lc 16 9577 Cicero Hortensius framm

homo cogitat ut somno se impertiat quod utiquenon potest cogitare cum dormit sed somnuscum occupat membra non ea facit inoboedientiavoluntati quia et ipsam voluntatem abhuiuscemodi alienat imperio avertendo animamad visa somniorum in quibus saepe etiam futuramonstrata sunt Unde si erat in paradisovicissitudo vigilandi atque dormiendi ubi non eratmalum concupiscendi tam felicia erant somniadormientium quam vita vigilantium

XLIII Quod autem te iactas et inaniterspumeum diffundis eloquium parentescomparans parricidis in eis asserens esse causamut filii cum damnatione nascantur fererisomnino linguae tuae velut exsultantibus etplaudentibus pennis nec in isto strepitu quem tibiipse facis respicis Deum Cur enim non istaveltale aliquid ipsi potius hominum Creatori quamgenitoribus dicitur qui certe omnium bonorumest auctor et conditor Et tamen quos ignibusaeternis praescivit arsuros creare non [355]desinit nec ei quia eos creat nisi bonitasimputatur Et quosdam infantes etiam baptizatosquos futuros praescivit apostatas non aufert exhac vita in aeternum regnum adoptatos nec eisconfert magnum beneficium quod ei de quolegitur Raptus est ne malitia mutaret intellectumeius578 Nec tamen Deo tribuitur nisi bonitas atqueiustitia qua de bonis et malis omnia bene ac recte578 Sap 4 11

facit Quanto facilius intellegitur parentibus nonesse tribuendum nisi quod filios volunt quiprocul dubio quae illis futura sunt nesciunt

XLIV Quod autem commemorasti exEvangelio Melius erat homini illi non nasci579 nonneut nasceretur plus opere Dei actum est quamparentum Cur non ipse imagini suae praestititquod melius erat qui malum quod ei futurumfuerat praesciebat quod parentes nosse nonpossunt Et tamen ab eis qui recte intelleguntnon tribuitur Deo nisi quod benignitatitribuendum est Creatoris Sic et parentibus sinenodo difficilis quaestionis hoc tribuitur quodfilios voluerunt quorum futura nesciverunt Egoautem non dico parvulos sine Christi Baptismatemorientes tanta poena esse plectendos ut eis nonnasci potius expediret cum hoc Dominus non dequibuslibet peccatoribus sed de scelestissimis etimpiissimis dixerit Si enim quod de Sodomis aitet utique non de solis intellegi voluit alius aliotolerabilius in die iudicii punietur580 quisdubitaverit parvulos non baptizatos qui solumhabent originale peccatum nec ullis propriisaggravantur in damnatione omnium levissimafuturos Quae qualis et quanta erit quamvisdefinire non possim non tamen audeo dicerequod eis ut nulli essent quam ut ibi essent potiusexpediret Verum vos quoque qui eos velut

579 Mt 26 24580 Cf Mt 10 15 11 24

liberos ab omni damnatione esse contenditiscogitare non [356] vultis qua illos damnationepuniatis alienando a vita Dei et a regno Dei totimagines Dei postremo separando a parentibuspiis quos ad eos procreandos tam disertushortaris Haec autem iniuste patiuntur si nullumhabent omnino peccatum aut si iuste ergohabent originale peccatum

XLV Aliis deinde propositis meis verbisquibus commemoravi quam honeste sanctiantiqui patres coniugibus usi fuerint dicis eosnon hoc intuitu operam dedisse propagini uttamquam reos gignerent filios Baptismatediluendos eo quod Baptisma quo nuncadoptamur nondum fuerat institutum581 Hoc deBaptismate verum dicis nec ideo tamencredendum est et ante datam circumcisionemfamulos Dei quandoquidem eis inerat Mediatorisfides in carne venturi nullo sacramento eiusopitulatos fuisse parvulis suis quamvisquid illudesset aliqua necessaria causa Scriptura laterevoluerit Nam et sacrificia eorum legimus582quibus utique sanguis ille figurabatur qui solustollit peccatum mundi583 Apertius etiam legis iamtempore nascentibus parvulis offerebantursacrificia pro peccatis Responde pro quibuspeccatis Respice etiam illis generantibus patribus

581 Augustinus De nupt et concup 1 8 9582 Cf Lev 12583 Cf Io 1 29

perituram fuisse animam parvuli de populo suo sidie non circumcideretur octavo584 et respondequo merito periret quem negas originaliobnoxium fuisse peccato

XLVI Iam vero de Ioseph cuius Mariamteste Evangelio coniugem dixi585 multa diudisputas contra sententiam meam et conarisostendere quia concubitus defuit nullo modofuisse coniugium ac per hoc secundum te cumdestiterint concumbere coniuges iam non eruntconiuges et divortium erit illa cessatio Quod necontingat agant sicut possunt decrepiti [357]quod iuvenes agebant et ab hoc opere quo etiamcontinens nimium delectaris nec effœtis aetatecorporibus parcant Non se cogitent quantum adlibidinis attinet incentiva senuisse ut possintconiuges permanere Si hoc tibi placet tu viderisEgo autem (quia liberorum procreandorum causauxores esse ducendas honestas consentithumana quolibet modo libidini cedat infirmitas)praeter fidem quam sibi debent coniuges ne fiantadulteria et prolem cuius generandae causa sexusuterque miscendus est adverti etiam tertiumbonum quod esse in coniugibus debet maximepertinentibus ad populum Dei quod mihi visumest esse aliquod sacramentum ne divortium fiatvel ab ea coniuge quae non potest parere vel

584 Cf Gen 17 14585 Augustinus De nupt et concup 1 11 12

sicut fecisse Cato perhibetur586 ne ab eo viro quiplures non vult suscipere filios alteri fetandatradatur587 Propter hoc in illo quod secundumEvangelium coniugium nuncupavi omnia triabona nuptiarum dixi esse completa fidem quianullum adulterium prolem ipsum DominumChristum sacramentum quia nullum divortiumNon ergo quia dixi omne nuptiarum id est hoctripartitum bonum in illis Christi parentibusfuisse completum propterea hoc dixisse putaridebeo sicut insimulas ut quidquid aliter fueritmalum esse videatur Dico enim et aliter bonumesse coniugium ubi proles nisi per concubitumnon potest procreari Si enim aliter posset ettamen concumberent coniuges apertissimelibidini cederent atque illo malo uterentur male cum vero propter quod sexus ambo sunt institutinisi eorum commixtione non nascitur homo propter hoc mixti coniuges illo malo utunturbene si autem de libidine quaerunt etiamvoluptatem venialiter male [358]

XLVII Quasi maritus inquis Ioseph inopinione omnium erat Secundum hancopinionem non secundum veritatem locutamfuisse Scripturamvis intellegi ut virginem Mariameius coniugem diceret Hoc putemus evangelistamfacere potuisse cum vel sua vel cuiuslibet alterius

586 Cato Uticensis Martiam uxorem suam cessit Hortensi ex PlutarchusVitae (Cat-Luc) 2587 Augustinus De nupt et concup 1 10 11

hominis verba narraret ut secundum opinionemhominum loqueretur numquid et angelusloquens unus ad unum contra conscientiam etsuam et ipsius cui loquebatur secundumopinionem potius quam secundum veritatemfuerat locuturus qui ei dixit Noli timere accipereMariam coniugem tuam588 Deinde quid opus eratut usque ad Ioseph generationes perducerentur589si non ea veritate factum est qua in coniugiosexus virilis excellit Quod ego in libro cuirespondes590 cum posuissem tu prorsus attingeretimuisti Dicit autem Lucas evangelista deDomino quod putabatur filius Ioseph591 quia itaputabatur ut per eius concubitum genituscrederetur Hanc falsam voluit removereopinionem non Mariam illius viri negareconiugem contra angelum testem

XLVIII Quamquam et tu ipse etiam exdesponsionis fide eam nomen coniugis accepissefatearis Quae fides utique inviolata permansitNeque enim cum eam vidisset iam virginemsacram divina fecunditate donatam ipse aliamquaesivit uxorem cum utique nec istamquaesisset si necessariam coniugem non haberet sed vinculum fidei coniugalis non ideo iudicavitesse solvendum quia spes commiscendae carnis

588 Mt 1 20589 Cf Mt 1 16590 Augustinus De nupt et concup 1 11 12591 Lc 3 23

ablata est Verum de isto coniugio quod visexistima nos tamen non ut calumniaris dicimussic fuisse primos coniuges institutos ut sinecommixtione utriusque sexus coniuges essent sed utrum in paradiso ante peccatum caroconcupiverit [359] adversus spiritum vel utrumnunc in coniugibus hoc non fiat quando eiusdemconcupiscentiae etiam per pudicitiam coniugalemcohibetur excessus et utrum malum non sit cuirepugnanti consentiendum non est ne in suumpergat excessum et utrum non ex ipsa et cumipsa concupiscentia nascatur cui malum inesseullum negas et utrum ab ingenerato malo possithominum quisquam nisi regeneratione liberari hoc inter nos disseritur In his quaestionibuscatholica veritate antiquitus tradita vestra impianovitas suffocatur

XLIX Quod autem putasti congerenda essesacrarum testimonia Litterarum quibus probaresunde inter nos nulla quaestio est a Deo crearihominem quod de quolibet vermiculo negarefas non est quo pertinuit nisi ut te appareretcampos quaesisse verborum ubi ventose atqueinaniter curreres Sed cum etiam sancti Iobtestimonium tam loquaciter adhiberes quare nontibi venit in mentem quod ait idem ipse homoDei cum de peccatis sermo ei esset humanisneminem mundum a sorde nec infantem cuius est uniusdiei vita super terram592 Nam misericordiam et592 Iob 14 5 (sec LXX)

magnis et pusillis omnibus praestari ab illo aquosalus est et hominum et pecorum et qui facitsolem suum oriri super bonos et malos593 quis abnuatnisi qui Deum esse aut terrena curare noncredit Quod tu quasi inde contenderemus pertestimonium sancti Iob docere voluisti quiadixit Ossibus et nervis compegisti me vitam etmisericordiam tribuisti mihi594 Ubi quidem ille potuitnon omnem significare hominem sed de se ipsogratias agere quod eum carnaliter natum nondeseruerit sed ei misericordiam ut vere viveret idest iuste viveret qui eum condidit ipsepraestiterit Aut certe quia parum erat vita quam[360] nascendo sortitus est ideo addidit etmisericordiam ne remaneret naturaliter filius iraesicut et ceteri atque inter vasa irae non inter vasamisericordiae fieret

L Cur autem de malo quod ei adiacet atqueinest membris eius reus non sit fidelis et ex eomalo tamen qui nascitur reatum trahat iam nescioquoties diximus Fideli enim hoc beneficiumregeneratio contulit non generatio Inde ergo abisto reatu solvenda est proles unde solutus estparens

LI Sed magnum aliquid te dialectica docuitRem quae in subiecto est sine illa re esse nonposse in qua subiecta est Et ideo putas malumquod est in parente utique in subiecto alii rei id

593 Mt 5 45594 Iob 10 11-12

est proli ad quam non pervenit reatum nonposse transmittere Recte hoc diceres si malumconcupiscentiae de parente non perveniret adprolem cum vero sicut sine illo nemo seminaturita sine illo nemo nascatur quomodo dicis eonon pervenire quo transit Non enimAristoteles cuius categorias insipienter sapis sedApostolus dicit Per unum hominem peccatum intravitin mundum et per omnes homines pertransiit595 Necsane tibi dialectica illa mentitur sed tu nonintellegis Verum enim est quod ibi accepisti eaquae in subiecto sunt sicut sunt qualitates sinesubiecto in quo sunt esse non posse sicut est insubiecto corpore color aut forma sed afficiendotranseunt non emigrando quemadmodumAethiopes quia nigri sunt nigros gignunt nontamen in filios parentes colorem suum veluttunicam transferunt sed sui corporis qualitatecorpus quod de illis propagatur afficiuntMirabilius est autem quando rerum corporaliumqualitates in res incorporales transeunt et tamenfit quando formas corporum quas videmushaurimus [361] quodam modo et in memoriarecondimus et quocumque pergimus nobiscumferimus nec illae recesserunt a corporibus suis ettamen ad nos mirabili modo affectis nostrissensibus transierunt Quomodo autem de corporead spiritum eo modo transeunt de spiritu adcorpus Nam colores virgarum quas variavit595 Rom 5 12

Iacob afficiendo transierunt in animas pecorummatrum atqueinde rursus eadem affectionetranseundo apparuerunt in corporibus filiorum596Tale vero aliquid etiam in fetibus humanis possecontingere Soranus medicinae auctornobilissimus scribit et exemplo confirmathistoriae Nam Dionysium tyrannum narrat eoquod ipse deformis esset nec tales habere filiosvellet uxori suae in concubitu formosamproponere solere picturam cuius pulchritudinemconcupiscendo quodam modo raperet et inprolem quam concipiebat afficiendotransmitteret597 Neque enim Deus ita naturascreat ut leges auferat quas dedit motibusuniuscuiusque naturae Sic et vitia cum sint insubiecto ex parentibus tamen in filios non quasitransmigratione de suo subiecto in subiectumalterum quod fieri non posse Categoriae illae quaslegisti verissime ostendunt sed quod nonintellegis affectione et contagione pertranseunt

LII Quid est quod laboras magnisargumentationibus pervenire ad impietatisabruptum ut Christi caro quia de Maria natusest cuius virginis caro sicut ceterorum omniumex Adam fuerat propagata nihil distet a carnepeccati et sine ulla distinctione Apostolus dixissecredatur eum fuisse missum in similitudine carnis

596 Cf Gen 30 37-42597 Cf Augustinus Retract 2 88 (62)

peccati598 immo potius instas ut nulla sit caropeccati ne hoc sit et Christi Quid est ergosimilitudo carnis peccati si nulla est caro peccati Sed hanc apostolicam [362] sententiam me nonintellexisse dixisti nec eam tamen exposuisti utte doctore nossemus quod aliqua res possit essesimilis ei rei quae non est Quod si dementis estdicere et sine dubio caro Christi non est caropeccati sed similis carni peccati quid restat utintellegamus nisi ea excepta omnem reliquamhumanam carnem esse peccati Et hinc apparetillam concupiscentiam per quam Christus concipinoluit fecisse in genere humano propaginemmali quia Mariae corpus quamvis inde venerittamen eam non traiecit in corpus quod non indeconcepit Ceterum corpus Christi inde dictumesse in similitudine carnis peccati quia omnis aliahominum caro peccati est quisquis negat etcarnem Christi ita carni comparat nascentiumhominum ceterorum ut asserat utramque essepuritatis aequalis detestandus haereticusinvenitur

LIII Magnum porro aliquid invenisse tibivideris et copiosissime disputas etiam sinascentes mali aliquid ex parentibus traherepossent quod expiaretur manibus Dei quia eosipse format in uteris matrum Ab ipso autemformari homines (quasi hoc negemus)instantissime probas multa de Scripturis adhibens598 Rom 8 3

testimonia in quibus cum ea verba ex libroEcclesiastico posuisses quibus Dei operadicuntur occulta599 continuo tua subiecisti atquedixisti Quae sententia eorum arguit vanitatemqui putant naturalem profunditatem posseinvestigatione aliqua comprehendi Hoc tibi dicet noli de animae origine temere aliquid definirequod vel ratione certissima vel divino eloquiominime ambiguo non potest comprehendi sedpotius quod sapientissima mulier materMachabaeorum sape Nam et eius verba posuistiquae filiis suis ait Nescio qualiter in utero meoapparuistis600 [363] Quod utique non putanda estdixisse de corporibus eorum quae corpora se nondubitabat ex virili semine concepisse sed utrumanimae filiorum de paterna anima tractae fuerintan aliunde in utero eius esse ceperint hocnimirum illa nesciebat nec eam pudebat uttemeritatem caveret ignorantiam confiteri Quidest ergo quod causaris Cur non ipso filiimundentur effectu ut a pollutionibus inquisquae dicuntur parentum maiestate opificisexpientur Nec attendis hoc dici etiam demanifestis vitiis corporum posse cum quibus nonpauci nascuntur infantes quamvis absit utdubitetur Deum verum et bonum esse omniumcorporum formatorem et tamen ex opificis tantimanibus tam multa non solum vitiosa verum

599 Cf Eccli 3 22-23600 2 Mach 7 22

etiam monstrosa procedunt ut naturae anonnullis appellentur errores qui cumoperantem vim divinam et quid cur faciatindagare non possint fateri eos pudet nescirequod nesciunt

LIV Quod autem attinet ad peccati originalisin omnes homines transitum quoniam perconcupiscentiam carnis transit transire in eamcarnem non potuit quam non per illam virgoconcepit Quod enim et de alio libro meo quemscripsi ad sanctae memoriae Marcellinum velutmihi praescribens ponere voluisti de Adamdictum quod tabificavit in se omnes de suastirpe venturos unde utique ille tabificavit noninde Christus in matris uterum venit Sed verbaquae ad rem maxime pertinent in eadem sententiamea ego dicam quia tu dicere noluisti et statimcur nolueris apparebit Occulta - inquam - tabecarnalis concupiscentiae suae tabificavit in seomnes de sua stirpe venturos601 Non itaquecarnem tabificavit in cuius conceptu tabes istanon fuit Caro itaque Christi mortalitatem demortalitate materni corporis traxit quia [364]mortale corpus eius invenit contagium veropeccati originalis non traxit quia concumbentisconcupiscentiam non invenit Si autem necmortalitatem sed solam substantiam carnis dematre sumpsisset non solum caro eius caro

601 Augustinus De pecc mer et rem 1 9 10

peccati sed nec similitudo carnis peccati essepotuisset

LV Sed comparas me et coaequasApollinaris errori qui carnis sensum fuissenegavit in Christo ut imperitis nebulasundecumque commoveas ne lucem veritatisattendant Aliud est sensus carnis sine quo nullusfuit aut est aut erit in corpore vivens homo etaliud est concupiscentia qua caro concupiscitadversus spiritum sine qua fuit antepeccatumprimus homo qualem nobis exhibuithumanam naturam Christus homo quia sicut illeex terra sic iste sine tali concupiscentia estcreatus ex femina Assumens tamen ex illa etiammortalitatis infirmitatem qualis non erat antepeccatum in carne hominis primi ut esset istaquod tunc illa non fuit similitudo carnis peccatiUt ergo nobis patiendi praeberet exemplum nonhabuit ille mala sua sed pertulit aliena indoloribus pro nobis non in cupiditatibus fuit

LVI Quapropter natos ex Adam transferrirenatos oportet ad Christum ne a regno Deipereant imagines Dei quod sine malo fieri quidicit nec amorem habet nec timorem Dei Cumhoc autem malo necesse est hominem dedamnata origine generari Regeneratos autemabsit ut redigamus sicut calumniaris subnecessitate criminum Deo largiente donavirtutum Quamvis ergo aliam legem videamusin membris nostris repugnantem legi mentis

nostrae non solum tamen necessitatem criminisnon habet sed habet potius honorem laudiscuius spiritus spiritali munere adiutus adversuscarnis cuncupiscentiam concupiscit Sedquacumque te verses quacumque te iactesquaecumque undecumque colligas infles [365]ventiles spargas contra quod concupiscit spiritusbonus non est bonum

LVII Non potuit inquis exemplum darenatura dissimilis Potuit quidem nam quid estquod nos ad imitationem Patris hortatur qui facitsolem suum oriri super bonos et malos602 ut eiusexemplo nostros diligamus inimicos Verumtamen natura hominis Christi nostraenaturae dissimilis non fuit sed vitio nostrodissimilis fuit Ille quippe sine vitio natus esthomo quod hominum nemo Quantum autem advitam pertinet qua Christum debemus imitarihoc quoque ad distantiam plurimum valet quodunusquisque nostrum homo est ille autem etiamDeus Neque enim tantum potest iustus homoesse qui homo est quantum homo qui et Deusest Illud sane magnum verumque dixisti cumposuisses testimonium apostoli Petri dicentis Qui peccatum non fecit603 notandum esse quodiudicaverit Apostolus sufficere ad ostendendumin Christo nullum fuisse peccatum quia dixitnullum eum fecisse peccatum ut doceret - iniquis -

602 Mt 5 45603 1 Pt 2 22

quia qui non fecit habere non potuit Omninoverissimum est Profecto enim peccatum etiammaior fecisset si parvus habuisset Nampropterea nullus est hominum praeter ipsum quipeccatum non fecerit grandioris aetatis accessuquia nullus est hominum praeter ipsum quipeccatum non habuerit infantilis aetatis exortu

LVIII Tolle inquis exempli causamtolletur et pretii quod pro nobis factus est Nonest mirumquod solum exemplum ponis inChristo qui praesidium gratiae quo erat plenusoppugnas Spe inquis malo carendi ad fideipraesidia convolamus non autem caremusinnatis siquidem post Baptisma virilitas ipsaperdurat Qui virilitatis nomine concupiscentiamcarnis appellas [366] perdurat utique quodnegare non potes contra quod debetconcupiscere spiritus ne homo iam renatusconcupiscentia sua trahatur illectus Et utiqueconcupiscentia quae repugnat ut trahat etiam sispiritu contra eam concupiscente et resistentenon trahat ac propterea nec concipiat pariatquepeccatum604 non est bonum Et ipsa est de quadicit Apostolus Scio quia non habitat in me hoc estin carne mea bonum605 Hoc autem quod non estbonum Christus in natura si haberet sua nonsanaret in nostra

604 Cf Iac 1 14-15605 Rom 7 18

LIX Interponis aliud de libro meo etquoniam dixi Coniugalem concubitum qui fitintentione generandi non ipsum esse peccatumeo quod bona voluntas animi sequentem ducatnon ducentem sequatur corporis voluptatem606 tu contra refers De ea re quae a peccato liberaest peccata non nasci isto modo existimans teposse destruere originale peccatum quod nondestruit nisi Salvator quem parvulis invidetisDestruit autem solvendo quod rei sunt nonnegando Ideo quippe concubitus coniugalis quifit intentione generandi non est peccatum quiabene utitur lege peccati id est concupiscentiaquae inest in membris repugnans legi mentisQuae si propterea reum parentem non tenet quiaregeneratus est quid mirum si propterea reumtenet nascentem quia inde generatus est Et ideone reus remaneat etiam ipse regenerandus estHaec vero sententia tua qua dixisti De ea requae a peccato libera est peccata non nasciquantum adiuvet Manichaeos si cogites voleseam delere de libro tuo et cordibus omnium quilegerunt librum tuum Si enim non de ea re quae apeccato libera est peccata nascuntur habentaliam naturam suam secundum [367]Manichaeos unde nascuntur Quos et aliissimilibus sententiis tuis quantum adiuvares iam inprimo huius nostri operis volumine

demonstravi607 Ecce hic et quod dixistitantumdem valet Videsne nobis operam dandampraeter errorem proprium quo Pelagiani estis utquasdam tuas sententias qualis et ista estevertamus si Manichaeos vincere volumus Deea re quae a peccato libera est dicis peccata nonnasci Sed veritas contradicit quae te etManichaeos evertit cum quibus tibi vox istacommunis est Angelus quem creavit Deus res apeccato libera fuit homo quem primum creavitDeus res a peccato libera fuit De rebus igitur apeccato liberis nata esse peccata qui negat autManichaeus est manifestus aut Manichaeissuffragatur incautus

LX Deinde ponens alia verba mea sicargumentaris quasi ego dixerim Cum servitconiugatis ad propagandam prolem tunchonorari libidinem Dicis tibi ipse quod vis namego hoc nec dixi omnino nec sensi Quomodoenim libido cum servit honoratur quando nepergat in liberos excessus dominatione mentisopprimitur Nos itaque non diximus Semperad reatum pertinere uti libidine Quod velutdixerimus ita colligis minus peccare adulterosquam maritos quia maritis inquis libido servit utpeccent adulteris imperat Sed cum ego illudnon dixerim qualecumque hoc sit tuum quodtamquam consequens esse voluisti nihil ad meattinet Ego enim dico uti libidine non semper607 Cf 1 36-44

esse peccatum quia malo bene uti non estpeccatum Nec quaecumque res ideo bona estquia ea bene utitur bonus Nam et de duobushominibus scriptum est Filius eruditus sapiens eritimprudente autem ministro utetur608 Numquid ideobonum est esse imprudentem [368] quia bene illoutitur sapiens Inde et apostolus Ioannes nonait Nolite uti mundo sed Nolite diligeremundum ubi posuit et concupiscentiam carnis609Qui enim non diligens utitur quasi non utensutitur quia non eius rei causa utitur sed alteriusquam diligens intuetur ut etiam non diligens hacutatur Propter quod Paulus coapostolus eius Etqui utuntur inquit hoc mundo quasi non utantur610Quid est Quasi non utantur nisi Non diligantquo utuntur quoniam tale est ut bene aliter nonutantur Et hoc quidem etiam in his rebusobservandum est quae in hoc mundo sic bonaesunt ut tamen eas diligi non oporteat Quis enimmalum esse pecuniam recte dixerit Et tamennemo ea bene utitur qui dilexerit quanto magislibidine Nam pecuniam malus quidem spiritusconcupiscit sed ipsa contra bonum spiritum nonconcupiscit quod libido facit atque ideo et quihoc esse malum negat peccat et qui hoc malobene utitur non peccat Recte igiturargumentareris dicens Libidinem si mala est

608 Prov 10 4 (sec LXX)609 Cf 1 Io 2 15-16610 1 Cor 7 31

maiori reatu obstringere quibus obsequiturconiuges quam quibus dominatur adulteros sidiceretur a nobis eos coniuges qui servienteconcupiscentiae malo ad solum generandi utunturofficium ad aliqua mala opera eo illos uti sicut adfacinus perpetrandum servo utitur homicidaCum autem dicamus bonum esse in coniugibusofficium procreandi quamvis vulnus quod inrenato sanari potest trahat natus de primicontagione peccati restat ut sic utantur coniugesboni malo concupiscentiae sicut sapiens ad operautique bona ministro utitur imprudente

LXI Sed homines acutissimi ideo nonmodum non genus sed excessum voluptatisarguitis et exprobrandum censetis obscenis quiaeum nostis ut dicis intra [369] concessos finesanimi potestate posse retineri Faciat animipotestas si potest ut ad transgrediendos fines aquibus transgrediendis eam revocat non se libidocommoveat Quod si facere non potest profectout fines non transgrediatur improbo hostiresistitur qui eos transgredi nititur Seduniversum contemptum eius inquis virginibuscontinentibusque inesse testamur Numquid ideovirgines et continentes contra concupiscentiamcarnis non pugnat Et quid est contra quodexercent abs te quoque praedicata illa gloriosacertamina ut virginitatem continentiamquecustodiant611 Si ergo pugnant malum est quod611 Cf 3 21 42 4 2 9

expugnant Et ubi est hoc malum nisi in ipsis Ergo Non habitat in me hoc est in carne meabonum612 veraciter dicitur et ab ipsis

LXII Nihil aliud dicis esse nuptias quamcorporum commixtionem et dicis postea quodet verum est sine appetitu mutuo et sine operenaturali propagationem esse non posseNumquid tamen negas sibimet etiam adulterosappetitu mutuo et opere naturali et corporumcommixtione coniungi Non est ergo istadefinitio nuptiarum Aliud est enim quod nuptiaesunt et aliud est sine quo etiam nuptiae filiospropagare non possunt Nam et sine nuptiispossunt nasci homines et sine corporumcommixtione possunt esse coniuges alioquinnon erunt coniuges ut nihil aliud dicam certecum senuerint sibique misceri vel non potuerintvel sine spe suscipiendae prolis erubuerint atquenoluerint Vides ergo quam inconsiderate nuptiasdefinieris dicendo Eas aliud non esse nisicorporum commixtionem Tolerabilius fortediceres non eas inchoari nisi per corporumcommixtionem quia filiorum procreandorumcausa utique ducuntur uxores et aliter nonpossunt filii procreari Sed procreandi causacommixtio corporum aliter quam nunc est [370]fuisset si nemo peccasset Absit enim uthonestissima illa felicitas in paradiso commotaelibidini semper obtemperaret absit ut illa pax612 Rom 7 18

animi et corporis haberet aliquid propter quodadversus se ipsam prima hominis natura pugnaretSi ergo ibi nec serviendum libidini nec adversuseam bellandum fuit aut non ibi fuit aut non talisqualis nunc est fuit Nunc enim libidini necesseest ut repugnet qui servire noluerit necesse estut serviat qui repugnare neglexerit Quorumduorum unum est molestum etsi laudabile alterum turpe et miserabile Itaque in hoc saeculounum horum castis est necessarium in paradisoautem utrumque a beatis fuerat alienum

LXIII Sed iterum me dicis mihimetipsi essecontrarium propositis videlicet aliis verbis meisubi propagationis officium a carnalis delectationisappetitione discernens Aliud esse dixi nonconcumbere nisi voluntate generandi quod nonhabet culpam aliud concumbendo carnisappetere voluptatem sed non praeter coniugemquod venialem habet culpam613 Nihil habent duoista quantum mecum omnes vident qui verumvident unde me ostendas mihi esse contrariumAudi tamen identidem quod eorum sensibusinculcatius intimetur quos fallere affectasCalumniaris enim nos excusationem praebereturpibus et flagitiosis hominibus ut cum infandaimmunda commiserint contra voluntatem sedicant fecisse et ideo nullum habere peccatum quasi nos non multo exertius adhortemur contralibidinem esse pugnandum Nam si vos cum id613 Augustinus De nupt et concup 1 15 17

bonum esse dicatis non vultis tamen ut vestraadversus istud bonum frigescere vel certetepescere bella credamus quanto vigilantius etardentius contra malum nos censemus essepugnandum Nos dicimus illud esse contravoluntatem ut caro concupiscat [371] adversusspiritum614 non illud ut spiritus adversus carnemPer quam concupiscentiam bonam fit ut nisicausa generandi non utantur coniuges carnislibidine ac sic malo utantur bene qui usus bonusmali facit honestum concubitum verequenuptialem voluptatis autem causa non prolisfacit concubitum culpabilem sed in coniugevenialem Ideo autem et de honesto concubituqui nascitur trahit quod renascendo diluatur quia et in concubitu honesto inest malum quobene utitur bonitas nuptiarum Sed non obestrenatis quod oberat natis Unde fit consequensut qui ex eis nascitur et illi obsit si nonrenascatur

LXIV Tu sane inter argumentationes tuasquibus te inaniter adversus mea verba contorquesidentidem te Manichaeos adiuvare non videsIdeo quippe tibi videtur natus de concubituconiugali non trahere originale peccatum quiade hoc opere quod non habet culpam nasci sicutdicis culpa non potest Cur ergo de opere Deiquod non habebat culpam nata est culpa angelinata culpa hominis Cernis quantum eis614 Cf Gal 5 17

suffrageris quorum detestatione conaris obtegerequod adversus catholicam fidem fundatissimamsentis Si enim secundum definitivam tuam Dehoc opere quod non habet culpam nasci culpanon potest ecce nulla opera Dei habent culpam unde igitur culpa nata est Hic Manichaeus teadiuvante aliam naturam sicut desipit malammolitur inducere ut sit unde culpa nata essecredatur quia de opere Dei secundum tuaverba culpa non nascitur Numquid potestvinci Manichaeus nisi cum illo et ipse vincaris Quia et angelus et homo Dei sunt opera sineculpa ex quibus tamen culpa nata est dum ab eoqui culpa caret per liberum arbitrium recesseruntquod [372] eis datum est sine culpa et facti suntmali non per admixtionem mali sed perdefectionem boni

LXV Dicis Ob hoc a me christianitemporis continentiam fuisse laudatam non ut advirginitatem incenderentur homines sed utbonum nuptiarum quod a Deo institutum estdamnaretur Sed ne puteris malevola de animomeo suspicione torqueri velut probare mevolens dicis mihi Si fideliter invitas homines adstudium continentiae fateris ergo ita virtutempudicitiae a volentibus posse servari ut sitquicumque voluerit corpore sanctus et spirituRespondeo me fateri sed non sicut vos Namvos ipsius animi viribus hoc tribuitis ego adiutaeper Dei gratiam voluntati Verumtamen quid

comprimitur animi imperio ne peccetur nisimalum quo vincente peccatur Quod malum nedicamus cum Manichaeis tamquam ex aliena malinatura nobis esse commixtum restat ut in nostranatura tamquam vulnus aliquod fateamur essesanandum cuius reatum iam fatemurregeneratione sanatum

LXVI Ecce frustra enumerasti quibus mecomparas tot haereticorum fraudes quorumutinam numerum non augeres Apostolicasententia qua notat haereticos prohibentesnubere615 etiam me - asseris - tangi quasi dicam Post adventum Christi turpia esse coniugiaAudi ergo quod dicimus ut hoc ipsum multismodis ac saepius audiendo non dissimulesveritatem simulans quodam modo surditatemNon dicimus turpia esse coniugia quandoquidem ne incontinentia in damnabilecadat flagitium fulcienda est honestate nuptiarumSed quod vos dicitis christiana doctrina non dicitid est ut verba tua ponam hominem sufficereingenitis sibi motibus dare leges hoc nondicimus sed dicimus quod dixit Apostolus cum[373] hinc loqueretur Unusquisque proprium donumhabet a Deo616 Et quod dixit Dominus Sine menihil potestis facere617 Et Non omnes capiunt verbum

615 Cf 1 Tim 4 3616 1 Cor 7 7617 Io 15 5

hoc sed quibus datum est618 cum posset dicere Nonomnes capiunt verbum hoc sed qui voluerit siverum esset quod dicitis vos Quaero sanequalibus ingenitis sibi motibus hominem dicatisesse idoneum dare leges utrum bonis an malis Si bonis adversus bonum ergo spiritusconcupiscit et duo bona invicem sibi adversanturin homine Quod si ita esset ipsa duorumbonorum inter se adversitas bona esse nonposset Si autem malis fatere igitur ingenitos essehomini motus malos contra quos castitas dimicatEt ne dicere cum Manichaeis cogaris alienae malinaturae nobis inesse commixtionem nostrumpotius originalem confitere languorem Cuiuslanguoris malo coniugalis bene utitur pudicitia contra quod languoris malum adhibentur abincontinentibus nuptiarum remedia exercentur acontinentibus gloriosa certamina Arbitrorpollicitationem meam ex quo tibi ad omniarespondere coepi in quibus solvendosquaestionum nodos aliquos attulisti commodiusimpleri si numerum tuorum voluminum nonexcessero Sit ergo hic finis huius mei utnovissimum tuum ab alio refellamus exordio[374]

618 Mt 19 11

LIBER SEXTUS

Libro Juliani quarto ejusque in reliquam partem prioris libride nuptiis concupiscentia cavillationibus et calumniis respondet Nascihominem cum peccato confirmat ex baptismo parvulorum exApostoli verbis ad Romanos et ad Corinthios ex ritu exorcismi etexsufflatione quaelig fit cum parvuli baptizantur Ostendit oleaelig etoleastri exemplum apposite datum ut intelligatur quomodo exparentibus regeneratis ac justis nascantur filii peccatores etregenerandi Peccatum originale in primis parentibus voluntarium esseac nobis quidem alienum proprietate actionis nostrum tamencontagione propaginis Hujus peccati merito fieri ut tantis ab infantiamiseriis atteratur genus humanum ulque parvuli sine regenerationisgratia morientes excludantur a regno Dei Sanctificationem perbaptismum nunc et animaelig et ipsi corpori conferri non tamen auferrihac in vita corruptionem corporis quaelig ipsam quoque aggravatanimam Docet quomodo concupiscentia maneat actu praeligtereat reatuPauli apostoli testimonia perverse a Juliano exposita revocat adcatholicum intellectum Ad extremum Ezechielis auctoritatem quaille abutebatur secundum legitimum sensum interpretatur

I Responsum est iam libro tuo tertio respondeatur et quarto aderit Dominus ut nonsolum veritas sed etiam caritas tibi exhibeatur anobis Quae duo quisquis tenuerit nec fatuus necinvidus erit De quibus vitiis in principiomemorati tui libri multa dixisti Nam et error[375] veritate et livor caritate pellendus est Inhac autem tua disputatione cum de stultitialoquereris dicens eam matrem esse omniumvitiorum adhibuisti testimonium de Scripturaubi legitur Neminem diligit Deus nisi eum qui cumsapientia habitat619 Quaere itaque diligenter utrum619 Sap 7 28

habitare cum sapientia puerilis vanitas possit perquam necesse est ex infantia parvulus transeatqui tamen transit et considera qui primus fructusnascatur de radice quam laudas et quanta incontrarium mutatione opus habeat ut diligatur aDeo qui nisi eum qui habitat cum sapientianeminem diligit in praedestinatis utique parvulisquod odit absumens ut etiam ipsos a vanitateliberatos cum sapientia diligat habitantes quoscerte si ab ubere raptos abstulerit ultimus dies620miror si audes dicere habitaturos cum sapientiapraeter regnum Dei quo eos bonumsecundum te inviolatae inculpataeque naturaenon permittit accedere nisi veri Salvatoris gratiaredemptos liberet a falsi insipientia laudatoris Utomittam natura fatuos multo amplius lugendosScriptura teste quam mortuos621 Quos quidem etab isto tanto malo potest Dei gratia persanguinem Mediatoris eruere sed undepotuerunt in tantum malum ruere si divinoiudicio nulla origini debetur poena vitiatae

II Ecce merito reprehendisti eos et graviterqui vel supersederunt scienda cognoscere velnon formidant ignorata culpare Numquid hocde his qui excordes nati sunt potes dicere Nectamen eis sub Deo iusto unde id accidere potueritinventurus es si nulla ex parentibus trahunturmerita filiorum Sed invidendo tibi in quadam

620 Cf Virgilius Aen 6 426-429621 Cf Eccli 22 13

meridie compertae veritatis sine obumbramentoignorationis - ut loqueris - insanimus Itane verotanta in parvulis mala tu qui non invides nonvides Bonus est [376] Deus iustus est Deus extranea prorsus mali est nulla natura quaenostrae naturae secundum Manichaeos credaturadmixta unde sunt non dico in moribus sed inipsis ingeniis cum quibus nascuntur tantahominum mala si non est humana origo vitiatanon est massa damnata Quid quod homofatuitatis expers et ab invidiaestimulis alienusipsam sic describis invidiam ut in tuadescriptione hoc vitium et peccatum appareat etpoena peccati Annon est peccatum diabolicuminvidia annon est poena peccati quae protinusipsum de quo oritur vexat auctorem Haecverba tua sunt et tamen diuturna loquacitatevisus tibi es acutissime disputasse unumidemque vitium peccatum poenamque peccatiesse non posse Sed forte quia invidus non esvix tandem invidiam in alio libro videre potuistide qua haec diceres et tibi pro me quia mihi noninvides contradiceres

III Finito autem prooemio ubi etiamlaborasti sicut soles probare quod praedicoDeum esse hominum conditorem mea deindeverba proponis ubi dixi Mundo non Deo nascihominem qui de concupiscentia carnis nascitur Deo autem nasci cum ex aqua et spiritu

renascitur622 Quibus meis verbis sic insidiaris utasseras hinc intellegi me debere dixisse quod addiabolum pertineat quidquid ad mundumpertinet quia scilicet alibi dixeram eos qui decorporum commixtione nascuntur ad ius diabolipertinere asserendo utique de potestate eruitenebrarum cum regenerantur in ChristoRespondeo ergo calumniae tuae Ita enim me visputari appellasse mundum ad potestatem diabolipertinentem tamquam caelum et terram et omniaquae in eis sunt vel diabolus fecerit vel diabolusteneat Hoc non dico sed detestor redarguo etdamno qui dicit Sed hoc loco sic appellavi [377]mundum quemadmodum Dominus ubi ait Eccevenit princeps mundi623 Non enim caeli et terrae etomnium quae per Verbum hoc est per eumdemipsum Christum facta sunt unde scriptum est Mundus per eum factus est624 principem voluitintellegi diabolum sed sicut dictum est Mundusin maligno positus est625 et iterum Omnia quae inmundo sunt concupiscentia carnis est et concupiscentiaoculorum et ambitio saeculi quae non est a Patre sed exmundo est626 Non enim caelum et terra non sunt aPatre per Filium aut Angeli sidera arbustaanimalia homines non sunt a Patre per Filium

622 Augustinus De nupt et concup 1 19 21623 Io 14 30624 Io 1 10625 1 Io 5 19626 1 Io 2 16

quantum quidem attinet ad ipsam substantiamqua homines sunt sed mundi princeps estdiabolus et mundus in maligno positus estomnes utique homines qui rei sunt damnationisaeternae si non inde liberentur ut non iampertineant ad principem peccatorum redempti eosanguine quiin remissionem fusus estpeccatorum Huic ergo mundo cuius princepsest de quo ait qui vicit mundum627 Ecce venitprinceps mundi et in me nihil inveniet628 huic inquammundo nascitur homo donec renascatur in eo quivicit mundum et in quo nihil invenit princepsmundi

IV Quis est enim mundus de quo dicitSalvator mundi et victor mundi Non potestmundus odisse vos me autem odit quia ego testimoniumperhibeo de illo quia opera eius mala sunt629 Numquidterrae ac maris caeli ac siderum mala sunt opera Sed utique mundus iste homines sunt Nec ab istomundo quisquam liberandus eligitur nisi gratiaDei per Iesum Christum Dominum nostrum quidedit carnem suam pro mundi vita quod nonfecisset nisi mundum invenisset in morte Quisest [378] mundus de quo dicebat Iudaeis Vos dehoc mundo estis ego non sum de hoc mundo630 Postremo quis est mundus de quo elegit Iesus

627 Cf Io 16 33628 Io 14 30629 Io 7 7630 Io 8 23

discipulos suos ut iam de mundo non essent eteos de quo iam non erant ipse mundus odisset Sic enim loquitur Salvator mundi lux mundi sicinquam loquitur Haec mando vobis ut diligatisinvicem Si mundus vos odi scitote quia me priorem vobisodio habuit Si de mundo essetis mundus quod suum eratdiligeret quia vero de mundo non estis sed ego elegi vos demundo propterea odit vos mundus631 Si nonaddidisset ego elegi vos de mundo putari posset itadixisse de mundo non estis quemadmodum de seipso dixerat Ego non sum de hoc mundo Nequeenim et ipse fuit de mundo et electus est inde utnon esset de mundo Quis hoc dixeritchristianus Nec secundum hoc enim quodhomo esse dignatus est Filius Dei de mundo fuitQuid ita nisi quia in illo peccatum numquam fuitpropter quod omnis homo prius mundo nonDeo nascitur et ut Deo nascatur de mundoeligitur qui renascitur ut iam non sit de mundo Propter quod ab eo princeps mundi eicitur forassicut ipse testatur dicens Nunc iudicium est mundinunc princeps huius mundi eicietur foras632

V Nisi forte eo usque vestra progredieturaudacia ut dicatis non de mundo eligi parvulosquando Baptismo eius abluuntur de quo dictumest Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi Adistam reconciliationem si negatis parvulospertinere negantes eos esse de mundo qua

631 Io 15 17-19632 Io 12 31

fronte nescio vivatis in mundo Porro si eosfatemini cum in corpus Christi transeunt demundo eligi necesse est ut ei nascantur de quoeliguntur ut renascantur Nascuntur enim percarnis [379] concupiscentiam renascuntur perSpiritus gratiam Illa de mundo est haec venit inmundum ut de mundo eligantur qui praedestinatisunt ante mundum Cum autem dixissetApostolus Deus erat in Christo mundum reconcilianssibi quomodo id faciat mox adiunxit atque ait Non reputans illis delicta eorum633 Totus ergomundus ex Adam reus Deo non negante manumformationis operi suo seminibus institutisquamvis paterna praevaricatione vitiatis et cumper Christum reconciliatur mundus de mundoliberatur eo liberante qui venit in mundum nonde mundo eligendus sed electurus nonmeritorum electione sed gratiae quia reliquiae perelectionem gratiae salvae factae sunt634

VI Deinde propositis aliis meis verbis ubidixi Huius concupiscentiae reatum regeneratiosola dimittit ac per hoc generatio trahit moxque subiunxi Ergo quod generatum estregeneretur ut similiter quia non potest aliterquod tractum est remittatur635 frustra identidemconaris obtegere quod superfluum Baptismumputatis in parvulis dicentes mysteriorum Christi

633 2 Cor 5 19634 Cf Rom 11 5635 Augustinus De nupt et concup 1 19 21

gratiam multis locupletem esse muneribusVelitis nolitis parvulos credere confitemini inChristum per corda et ora gestantium Ergo et adipsos pertinet dominica illa sententia Qui noncrediderit condemnabitur636 Qua causa qua iustitia sinullum trahunt originale peccatum Quod autemdicis Hinc potius suos approbat quod anteproprium voluntatis obsequium hoc quod in eisfecit beneficiorum sublimat augmentis si ergohinc suos istos approbat profecto illos quibushoc non donat non approbat suos Porro cum etipsi eadem causa sint eius quia condidit eos curnon et ipsos eodem [380] modo approbat suos Hinc de fato vel de acceptione personarum nihilnegatis Iam ergo nobiscum gratiam confiteminiQuid est enim aliud ubi nihil illorum est In unaigitur eademque causa alius relinquitur iustitiaiudicante non fato alius assumitur gratiapraestante non merito

VII Frustra omnino contenditis nec aboriginali peccato parvulos regeneratione mundariNon hoc ostendit qui dixit Quicumque baptizatisumus in Christo in morte eius baptizati sumus637Dicendo enim Quicumque non utique parvulosfecit exceptos Quid est autem in morte Christibaptizari nisi peccato mori Unde etiam de ipsoidem alio loco dicit Quod enim mortuus est peccato

636 Mc 16 16637 Rom 6 3

mortuus est semel638 Quod utique dictum est proptersimilitudinem carnis peccati propter quod etmagnum mysterium est crucis eius ubi et vetushomo noster simul crucifixus est ut evacuetur corpuspeccati639 Si ergo in Christo parvuli baptizantur inmorte eius baptizantur Si in morte eiusbaptizantur mortis eius similitudini complantatipeccato utique moriuntur Quod enim mortuus estpeccato mortuus est semel quod autem vivit vivit Deo640Et quid est complantari similitudini mortis eius nisiquod sequitur Sic et vos existimate vos mortuos essepeccato vivere autem Deo in Christo Iesu641 Numquiddicturi sumus peccato mortuum fuisse Iesumquod nullum habuit umquam Absit Et tamenquod mortuus est peccato mortuus est semelMors enim eius peccatum nostrum significavitquo utique ipsa mors accidit cui morti mortuusid est ut mortalis non esset ulterius peccatodicitur mortuus Quod ergo ipse significavit in[381] similitudine carnis peccati hoc per eiusgratiam nos agimus in carne peccati ut quomodoille moriendo similitudini peccati peccato mortuuspraedicatur ita quicumque in illo fueritbaptizatus eidem rei cuius illa fuerat similitudomoriatur et quomodo in illius vera carne veramors fuit sic fiat in veris peccatis vera remissio

638 Rom 6 10639 Rom 6 6640 Rom 6 10641 Rom 6 11

VIII Totus itaque iste Epistolae apostolicaelocus si te ab ista pravitate non corrigit nimisobduruisti Quamvis enim sibi connexa sintomnia quibus ait scribens ad Romanos ut gratiaDei commendetur per Iesum Christum tamenquia Epistolam totam hic recolere et pertractarenon possumus valde enim longum est ex istocapite quod agitur consideremus ubi ait Commendat autem suam caritatem Deus in nobisquoniam cum adhuc peccatores essemus Christus pronobis mortuus est642 Hoc tu dictum exceptis parvulisvis putari Ubi si abs te quaeram si non sunt interpeccatores habendi quomodo pro eis mortuusest qui pro peccatoribus mortuus est Respondebis non pro solis peccatoribusmortuum quamvis sit etiam pro peccatoribusmortuus Quod quidem nusquam legis in divinisauctoritatibus mortuum scilicet esse Christumetiam pro eis qui nullum habuerunt omninopeccatum Sed attende quam validis testimoniisurgearis Tu dicis etiam pro peccatoribusmortuum ego dico nonnisi pro peccatoribusmortuum ita ut respondere cogaris si nullopeccato parvuli obstricti sunt non esse proparvulis mortuum Dicit enim ad Corinthios Quoniam unus pro omnibus mortuus est ergo omnesmortui sunt et pro omnibus mortuus est643 Nullo modohic negare permitteris nonnisi pro his qui mortui

642 Rom 5 8-9643 2 Cor 5 14-15

sunt mortuum [382] fuisse Iesum Quos igiturhoc loco intellegis mortuos numquid eos qui decorpore exierunt Quis ita desipiat ut hoc sapiat Eo modo itaque intellegimus mortuos pro quibusomnibus unus mortuus est Christus quomodoalibi dicit Et vos cum essetis mortui in delictis etpraeputio carnis vestrae vivificavit cum illo644 Ac perhoc unus inquit pro omnibus mortuus est ergo omnesmortui sunt ostendens fieri non potuisse utmoreretur nisi pro mortuis Ex hoc enim probavitomnes mortuos esse quia pro omnibus mortuusest unus Impingo inculco infercio recusanti accipe salubre est nolo moriaris Unus pro omnibusmortuus est ergo omnes mortui sunt Vide quiaconsequens esse voluit ut intellegantur omnesmortui si pro omnibus mortuus est Quia ergonon in corpore restat ut in peccato esse mortuosomnes pro quibus Christus mortuus est nemoneget nemo dubitet qui se non negat aut dubitatesse christianus Quapropter si nullum trahuntpeccatum parvuli non sunt mortui Si non suntmortui non est mortuus pro eis qui non estmortuus nisi pro mortuis Tu autem iam in primotuo librocontra nos clamans dixisti Christumetiam pro parvulis mortuum645 Nullo modoigitur negare permitteris eos trahere originalepeccatum Nam mortui unde si non inde autpropter quam mortem parvulorum mortuus est

644 Col 2 13645 Cf 3 25 58

qui non est mortuus nisi pro mortuis Eumquetu mortuum pro parvulis confiteris Redi ergomecum ad illud quod ad Romanos coeperamdicere

IX Commendat inquit suam caritatem Deus innobis quoniam cum adhuc peccatores essemus Christuspro nobis mortuus est Cum peccatores inquit essemushoc est cum mortui essemus Christus pro nobismortuus est multo magis iustificati nunc in [383]sanguine ipsius salvi erimus ab ira per ipsum Si enimcum inimici essemus reconciliati sumus Deo per mortemFilii eius multo magis reconciliati salvi erimus in vitaipsius646 Hoc est illud quod alibi dicitur Deus eratin Christo mundum reconcilians sibi647 Deinde hicsequitur Non solum autem sed et gloriantes in Deoper Dominum nostrum Iesum Christum Non soluminquit salvi sed et gloriantes Per quem nunc etreconciliationem accepimus648 Et tamquam causaquaereretur quare per unum Mediatoremhominem fiat ista reconciliatio Propter hoc inquitsicut per unum hominem peccatum in hunc mundumintravit et per peccatum mors et ita in omnes hominespertransiit in quo omnes peccaverunt649 Quid ergo egitlex Itane illa reconciliare non potuit Noninquit Usque enim ad Legem peccatum in mundo fuit Hoc est nec lex potuit auferre peccatum Peccatum

646 Rom 5 8-10647 2 Cor 5 19648 Rom 5 11649 Rom 5 12

autem non deputabatur cum Lex non esset650 Eratquidem peccatum sed non deputabatur quia noncognoscebatur Per Legem enim sicut in alio locodicit cognitio peccati651 Sed regnavit mors ab Adamusque ad Moysen quia nec per Moysen id est necper Legem regnum eius ablatum est Regnavitautem et in his qui non peccaverunt Quare igitur sinon peccaverunt Audi quare In similitudineinquit praevaricationis Adae qui est forma futuri652Dedit enim ex se formare posteris suis quamvispeccata propria non habentibus ut peccati paternicontagione morerentur qui per eius carnalemconcupiscentiam gignerentur Sed non sicut delictuminquit ita et donatio Si enim ob unius delictum multimortui sunt multo magis gratia Dei et donum in gratiaunius hominis Iesu Christi in [384] multis abundavit653Multo magis utique abundavit quia in quibusabundat temporaliter moriuntur in aeternumvicturi sunt Et non inquit sicut per unum peccantemita est et donum Nam iudicium quidem ex uno incondemnationem gratia autem ex multis delictis iniustificationem654 Et unum quippe illud addamnationem trahere potuit sed gratia non hocunum tantum verum etiam plura quaesuperaddita sunt peccata delevit Si enim ob unius

650 Rom 5 13651 Rom 3 20652 Rom 5 14653 Rom 5 14-15654 Rom 5 16

delictum inquit mors regnavit per unum multo magisqui abundantiam gratiae et iustitiae accipiunt in vitaregnabunt per unum Iesum Christum655 Superiorrepetitus est sensus quia multo magis in vitaregnabunt qui sine fine regnabunt quam mors ineis regnavit quae cum fine regnavit Itaque sicut perunius inquit delictum in omnes homines adcondemnationem ita et per unius iustificationem in omneshomines ad iustificationem vitae656 Ideo et ibi omnes ethic omnes quia nemo ad mortem nisi per illumnemo ad vitam nisi per istum Sicut enim perinoboedientiam unius hominis peccatores constituti suntmult ita et per unius oboedientiam iusti constituenturmulti Lex autem subintravit ut abundaret delictum Ubiautem abundavit delictum superabundavit gratia utquemadmodum regnavit peccatum in morte sic et gratiaregnet per iustitiam in vitam aeternam per IesumChristum Dominum nostrum657

X Quid ergo dicemus inquit permanebimus inpeccato ut gratia abundet Absit658 Quid enimpraestitit gratia si permanendum est in peccato Denique sequitur et dicit Qui mortui sumus peccatoquomodo [385] vivemus in eo 659 Hinc nunc diligenterattende et quod sequitur ut intellegas intentusausculta Cum dixisset Qui mortui sumus peccato

655 Rom 5 17656 Rom 5 18657 Rom 5 19-21658 Rom 6 1-2659 Rom 6 2

quomodo vivemus in eo An ignoratis inquit quoniamquicumque baptizati sumus in Christo Iesu in morteipsius baptizati sumus 660 Hic sunt parvuli quibaptizantur an non sunt Si non hic sunt falsumest ergo quod ait Quicumque baptizati sumus inChristo Iesu in morte ipsius baptizati sumus quia nonin morte illius baptizantur parvuli Sed quoniamverum dicit Apostolus nulli intelleguntur exceptiNam si de solis maioribus dictum putatis qui iamutuntur libero arbitrio cum dicat ille Quicumque frustra vos terret dominica illa sententia Nisi quisrenatus fuerit ex aqua et spiritu661 Habetis enimmagnum compendium asseverate et hoc de solismaioribus dictum nequaquam parvulos istageneralitate concludi Et quid vobis est dequaestione Baptismatis laborare utrum sit vitaaeterna praeter regnum Dei an vita aeternaprivandi sint innocentes tot imagines Dei ac perhoc aeterna morte plectendae Si autem hocdicere non audetis quoniam universaliter prolatasententia est Nisi quis renatus fuerit ex aqua etspiritu non potest intrare in regnum Dei662 eadem vosuniversitas comprimit dicente Apostolo Quicumque baptizati sumus in Christo Iesu in morteillius baptizati sumus Ergo et parvuli quibaptizantur in Christo quoniam in morte ipsiusbaptizantur peccato moriuntur Inde enim

660 Rom 6 3661 Io 3 5662 Io 3 5

connexa sunt ista sequentia cum superius dictumesset Qui mortui sumus peccato quomodo vivemus ineo Nam velut quaereretur quid est moripeccato An ignoratis inquit quoniamquicumquebaptizati sumus in Christo Iesu in morte illius[386] baptizati sumus Hinc probans quod supradixerat Si mortui sumus peccato quomodo vivemus ineo ut qui se non ignorarent in morte Christibaptizatos cum baptizarentur in Christo scirentetiam se mortuos esse peccato quia nihil estaliud in morte Christi baptizari nisi peccato moriHoc diligentius exponens adiungit et dicit Consepulti ergo sumus illi per Baptismum in mortem utquemadmodum surrexit Christus a mortuis per gloriamPatris ita et nos in novitate vitae ambulemus Si enimcomplantati sumus similitudini mortis eius sic663 etresurrectionis erimus hoc scientes quia vetus homo nostersimul crucifixus est ut evacuetur corpus peccati ut ultranon serviamus peccato Qui enim mortuus est iustificatusest a peccato Si autem mortui sumus cum Christocredimus quia simul vivemus cum illo scientes quiaChristus surgens ex mortuis iam non moritur mors illiultra non dominabitur Quod enim mortuus est peccatomortuus est semel quod autem vivit vivit Deo Ita et vosexistimate vos mortuos quidem esse peccato vivere autemDeo in Christo Iesu664 Si ergo peccato nonmoriuntur parvuli procul dubio in Christi mortenon baptizantur Si in Christi morte non

663 Forte set et ut infra n 13664 Rom 6 4-11

baptizantur non in Christo baptizanturQuicumque enim baptizati sumus in Christo Iesu inmorte ipsius baptizati sumus In Christo autembaptizantur peccato ergo moriuntur Cui peccatoquaeso te nisi quod originale traxerunt Argumentationes hominum conticescant Dominus novit cogitationes hominum quoniam vanaesunt665 Abscondit haec a sapientibus et prudentibus etrevelavit ea parvulis666 Si tibi christiana fidesdisplicet apertius confitere nam christianamfidem aliam non [387] potes invenire Unus homoest ad mortem unus ad vitam Ille tantum homoiste Deus et homo Per illum est mundus inimicusfactus Deo per istum mundus reconciliatur Deoelectus ex mundo Sicut enim in Adam omnesmoriuntur sic et in Christo omnes vivificabuntur Sicutportavimus imaginem terreni portemus et imaginem eiusqui de caelo est667 Haec stabilitamenta fideichristianae qui subvertere nititur stantibus eisipse subvertitur

XI Prorsus quod in libro meo dixi cuiresistis verum est Nam quod dimissum est inparente ut trahatur in prole miris quidem modisfit sed tamen fit et quia modus ipse non faciliratione indagatur nec sermone explicatur abinfidelibus non creditur668 Quibus verbis meis

665 Cf Ps 93 11666 Cf Mt 11 25667 1 Cor 15 2249668 Augustinus De nupt et concup 1 19 21

insidiaris mendaciter quasi dixerim nec rationecomprehendi nec sermone explicari subtrahensinde quod dixi non facili sive ratione sivesermone Aliud est nulla quod tu dicis aliudest non facili quod ego dixi ubi quid aliudquam calumniosus appares Sed etsinulla rationeindagetur nullo sermone explicetur verumtamen est quod antiquitus veraci fide catholicapraedicatur et creditur per Ecclesiam totam quaefilios fidelium nec exorcizaret nec exsufflaret sinon eos de potestate tenebrarum et a principemortis erueret quod in libro meo cui velutrespondes a me positum est669 sed id tucommemorare timuisti tamquam ipse ab orbetoto exsufflandus esses si huic exsufflationi quaprinceps mundi et a parvulis eicitur forascontradicere voluisses Frustra te intorquesargumentationibus vanis non adversus me sedadversus communem matrem spiritalem quaenon te aliter peperit quam sicut iam non [388] visut pariat contra cuius viscera satis acutis telis tibivideris armatus de iustitia Dei contra iustitiamDei de gratia Dei contra gratiam Dei colligensargumenta Tunc enim est Dei vera iustitia sigrave iugum super filios Adam a die exitus deventre matris eorum670 non sit iniustumQuomodo autem non est iniustum iugum gravesi nullum est in parvulis malum propter quod

669 Augustinus De nupt et concup 1 20 22670 Cf Eccli 40 1

iuste iugo premantur gravi Tunc est vera Deigratia si hoc rebus exhibeat quod verbis sonatQuomodo autem hoc facit si eum exsufflat inquo novit non esse quod pellat si eum lavat inquo novit non esse quod abluat

XII Numquid vel tibi vel quibuslibetconsectaneis tuis aliquid dicere videreris siquantum sit (ut ex ea natum necesse sit renascinon renatum sit necesse damnari) malumconcupiscentiae carnis sanctitate mentis cogitarepossetis et quid conferat gratia cum reatum eiusabsolvit quo faciebat originaliter hominem reumquando fit in illo plena remissio peccatorum quamvis ipsa remaneat contra quam regeneratispiritus concupiscat aut bene usurus hoc malo inminore certamine aut omnino non usurus inmaiore certamine Inest enim sensus huius malidum reluctatur atque cohibetur Reatus autem illequi sola regeneratione dimittitur quemadmodumcum inesset non sentiebatur ita eius ablatio fidecreditur non carne vel mente sentitur Ideo inhuius rei obscuritate te iactas et adversusveritatem quae ostendi hominum maximecarnalium sensibus non potest quanto magis utputas acriter tanto magis infideliter pugnas

XIII Sed

Verte omnes tete in facies et contrahe quidquidSive animis sive arte vales671 [389]

671 Virgilius Aen 12 889-890

Quicumque baptizati sumus in Christo Iesu in morteipsius baptizati sumus672 Ergo verum est nosmortuos esse peccato in morte Christi quae fuitsine peccato ac per hoc et maiores et parvuliNeque enim illi et non isti aut isti et non illi sedquicumque baptizati sumus in Christo Iesu in morteillius baptizati sumusConsepulti ergo sumus illi perBaptismum in mortem Non sine parvulis quoniamquicumque baptizati sumus in Christo Iesu in morteillius baptizati sumus Ut quemadmodum surrexitChristus a mortuis per gloriam Patris ita et nos innovitate vitae ambulemus Si enim complantati fuimussimilitudini mortis eius sed et resurrectionis erimus673 Hicsunt et parvuli complantati similitutini mortiseius Hoc enim ad omnes pertinet quicumquebaptizati sumus in Christo Iesu Hoc scientes quiavetus homo noster simul crucifixus est Quorum vetushomo nisi quicumque baptizati sumus in Christo Hic itaque agnoscamus et parvulos quia et ipsosbaptizatos non negamus in Christo Et utquidsimul crucifixus est vetus homo noster Ut evacueturinquit corpus peccati ut ultra non serviamus peccato674Propter hoc corpus peccati misit Deus Filium suumin similitudine carnis peccati675 Qua igitur impudentianegamus etiam parvulos corpus habere peccaticum hoc quod dicit omnium sit quicumque

672 Rom 6 3673 Rom 6 3-5674 Rom 6 6675 Cf Rom 8 3

baptizati sumus in Christo Qui enim mortuus estiustificatus est a peccato Si autem mortui sumus cumChristo credimus quia simul etiam vivemus cum Christo scientes quia Christus surgens ex mortuis iam nonmoritur mors ei ultra non dominabitur Quod enimmortuus est peccato mortuus est semel quod autem vivitvivit Deo Ita et vos inquit existimate vos mortuos esse[390] peccato vivere autem Deo in Christo Iesu676Quibus hoc dicit evigilasne et attendis Eisutique quibus dicebat Si autem mortui sumus cumChristo Et qui sunt hi nisi quibus dixerat Vetushomo noster simul crucifixus est ut evacuetur corpuspeccati Nisi quibus dixerat Complantati sumussimilitudini mortis eius nisi quibus dixerat Consepulti sumus ergo illi per Baptismum in mortem Ethoc quibus vel de quibus dixerat lege superioraverba quibus haec cuncta connexa sunt etinvenies An ignoratis quoniam quicumque baptizatisumus in Christo Iesu in morte illius baptizati sumus Et cum hoc diceret probare quid voluit Legeadhuc paulo superius et invenies Si mortui sumuspeccato quomodo vivemus in eo Aut ergo agnosciteparvulos in Baptismate mortuos esse peccato etfatemini habuisse cui morerentur originalepeccatum aut aperte dicite non eos in morteChristi baptizatos cum baptizarentur in Christo et Apostolum mendacii redarguite dicentem

676 Rom 6 7-11

Quicumque baptizati sumus in Christo Iesu in morteillius baptizati sumus677

XIV Ego haec arma caelestia quae vincuntCaelestium non dimitto his fidem meamsermonemque committo Argumenta quaeprofertis humana sunt haec munimenta divinasunt Delicta quis intellegit 678 Numquid ideo delictanon sunt Ita et originale delictum quod inparente regenerato remittitur et tamen transit inprolem et manet nisi et ipsa regeneretur quisintellegit Numquid ideo non est delictum Unuspro omnibus mortuus est ergo omnes mortui sunt679 Quocorde quo ore qua fronteparvulos mortuosnegatis pro quibus Christum mortuum nonnegatis Si non est pro eis Christus mortuusutquid baptizantur Quicumque enim baptizati sumusin Christo Iesu in morte illius baptizati [391] sumus680Si autem etiam pro eis mortuus est qui unus proomnibus mortuus est ergo mortui sunt et isticum omnibus Et quia in peccato mortui suntmoriuntur et peccato ut vivant Deo quandorenascuntur ex Deo Quod si explicare nonpossim quomodo vivus generet mortuum681

(mortuus enim peccato parens et vivens Deogenerat tamen in peccato mortuum nisi et ipse

677 Rom 6 3678 Ps 18 13679 2 Cor 5 14680 Rom 6 3681 Vide lib 2 de Peccatorum meritis cap 9

peccato regeneratione moriatur et vivat Deo) numquid ideo falsum est quia explicari verbis velnon potest vel difficillime potest Tu nega siaudes natum mortuum pro quo Christum nonnegas mortuum Unus enim pro omnibus mortuusest ergo omnes mortui sunt Verba sunt apostolica sed arma sunt nostra quibus tamen si repugnarenolis intellegis quod sine dubitatione credendumest etiam si non intellegas Homo enim quispiritaliter natus carnaliter gignit utrumque habetsemen et immortale unde se gaudeat vivum etmortale unde generet mortuum Cui vivificandonullo modo necessaria Christi mors esset nisimortuus natus esset Unus enim pro omnibusmortuus est ergo omnes mortui sunt Nec eos de istamorte excitatis quos mortuos non esse clamatis sed ne vivant potius impeditis quando in eorumparentibus fidem qua una possunt reviviscereimpiorum argumentorum machinis oppugnatis

XV Sed iam veniamus ad prolixam etoperosam disputationem tuam qua illud quodquantulaecumque similitudinis gratia in re adperspiciendum difficili adhibendum putavi682 deolea scilicet quod eius semen degeneret inoleastrum refutare molitus es prius affirmansquod ei rei quae per se defendi non potest nihilsuffragentur exempla Cur ergo Apostolus moxut [392] proposuit quaestionem quomodoresurgant mortui quo autem corpore veniant682 Augustinus De nupt et concup 1 19 21

continuo rem incognitam et inexpertam exemploprobare suscepit adiungens Stulte tu quod seminasnon vivificatur nisi moriatur683 etc Quod quidemexemplum et huic rei de qua agitur non omnimodo est inconveniens Purgatur enim a paleatriticum sicut homo a peccato et tamen indecum palea nascitur alterum

XVI Quid est autem quod de crocodilodicere voluisti Solum esse in omnibusanimalibus cui superiores mandibulas moveriAlbinus affirmat et ignem cum sit omnibusexitio salamandrae esse ludibrio Nonne istacontra vos potius protulisti quando invenituraliquid unde monstretur esse possibile quodgeneraliter negabatur Cum ergo vos generaliternegaveritis posse gignentes in prolem traicerequod non habent ipsi si fuerit inventum quodpossit hoc facere ita superamini sicut ille quidixerat non posse animalia nisi inferiores moveremandibulas invento crocodilo sine ambiguitatesuperatur et qui dixerat nullum animal in ignevivere demonstrato quod de salamandraperhibetur sine ambiguitate convincitur Cumigitur definis Naturalia per accidens nonconverti si vel unus quispiam fuerit inventusqui vitiatus aliquo casu cum eodem vitio genueritfilium factumque sit proli naturale quod parentiaccidens fuit nempe tua definitio istafrustrabitur Item cum definis Parentem quod683 1 Cor 15 36

ipse non habet in suam prolem non possetransmittere nonne definitio etiam istadestruetur cum tibi fuerint demonstrati natihomines integerrimis omnibus membris ex hisparentibus qui nonnulla membra perdiderant Audiebamus a maioribus nostris qui se id nosseac vidisse dicebant Fundanium Carthaginis [393]rhetorem cum ipse accidenti vitio luscus essetluscum filium procreasse Quo exemplo evertiturilla tua sententia qua dicis Naturalia peraccidens non converti Accidens quippe fuit inpatre quod factum est in filio naturale Illam veroalteram qua dicitis parentes in filios ea quaenon habent ipsi non posse transfundere aliusFundanii filius quod maxime usitatum est cumduobus oculis de lusco natus evertit etinnumerabiles qui nascuntur oculati de parentibuscaecis Transmittendo quippe in eos quos gignuntquod ipsi non habent vos potius quam suos filiossibi similes esse demonstrant qui tam fuistis investris definitionibus caeci

XVII Sane cum ea quae ad rem nonpertinent multum loqueris dixisti aliquid unde mequiddam quod ad rem pertinet admoneres ubiaisti Curiositatem quod comprehenderit minussolere mirari et adversus eam divinitus fuisseprovisum ut multa de terra innumeris discretaproprietatibus gignerentur Et revera haec estutilitas occultorum operum Dei ne promptavilescant ne comprehensa mira esse desistant

Unde et Scriptura dicit Sicut ossa in ventrepraegnantis ita non agnoscis opera Dei quaecumque facietuniversa684 Recte itaque et ipse dixisti contracuriositatem quae minus solet mirari quodpotuerit comprehendere incomprehensibilia esseopera Dei Cur ergo humana opinatione conarisevertere quod minus vales in divina rationecomprehendere Ego quidem non (ut tucalumniaris) dixi Nulla ratione comprehendiposse sed dixi Facili ratione non posseVerumtamen quid si contra vitium curiositatishumanae cui solent ut ipse commemorascomprehensa vilescere etiam hoc Deusquemadmodum multa sic occultare voluit ut idinvestigare atque comprehendere [394] humanaconiectura non possit ideone contra Ecclesiammatrem vestram ratiunculis vestris quasiparricidalibus pugiunculis debetis armari ut vimSacramenti eius occultam qua purgandos concipitparvulos quamvis de purgatis parentibus natostamquam ossa in ventre praegnantis noncontrectando sed laniando quaeratis Nisiautemsermonis longitudine nollem fatigarelectorem iam te mille rerum generibus quarumincomprehensibilis ratio contra usitatas naturaevias quasi per deserta opaca repit obruerem inquibus etiam degenerantia semina non quidem indissimillimum genus (quia nec oleaster sic est abolea discretus ut vitis) sed in quamdam si dici684 Eccle 11 5

potest similem dissimilitudinem sicuti viti estlabrusca dissimilis quae tamen de semine vitisgignitur multa monstrarem Et cur non credamushoc ideo voluisse Creatorem ut crederemus etiamsemen hominis posse vitium de gignentibustrahere quod in eis a quibus gignitur non sit utad eius gratiam qua homines eruuntur a potestatetenebrarum et in regnum illius transferunturetiam baptizati cum suis parvulis currerent sicuttecum cucurrit pater685 sanctus nesciens eidemgratiae quam esses futurus ingratus

XVIII Sed naturae scrutator acerrimuslimites eius invenis et regulas figis dicens Perrerum naturam fieri non posse ut illud probenturtradere parentes quo caruisse creduntur Quod sitradunt inquis non amiserunt Istae suntPelagianae definitiones quas lecto ad religiosaememoriae Marcellinum quod commemorasopusculo nostro686 iam respuere debuisti Priorenim Pelagius de parentibus fidelibus dixit Noneos potuisse in posteros transmittere quod ipsiminime habuerunt [395] Sed quam sit falsumexemplis evidentissimis perdocetur quorumaliqua supra dixi unde est et hoc quod etiamnunc dicam Quid enim praeputii retinetcircumcisus de quo praeputiatus tamen gignituret quod iam non est in homine trahitur inhominis semine Nec ob aliud credendum est

685 Memorius Juliani pater fuit686 Augustinus De pecc mer et rem 3 3 8-9

antiquis patribus hoc divinitus fuisse praeceptumut octavo die circumciderent parvulos adsignificandam regenerationem quae fit in Christoqui post diem septimum sabbati quo die iacuit insepulcro traditus propter delicta nostra sequenti idest octavo in hebdomadibus die resurrexit propteriustificationem nostram687 Quod sacramentumcircumcisionis in figura praecessisse Baptismatisquis vel mediocriter sacris Litteris eruditusignoret cum apertissime de Christo dicatApostolus Qui est caput omnis principatus etpotestatis in quo etiam circumcisi estis circumcisione nonmanu facta in exspoliatione corporis carnis incircumcisione Christi consepulti ei in Baptismo in quo etconsurrexistis per fidem operationis Dei qui suscitavitillum a mortuis et vos cum essetis mortui in delictis etpraeputio carnis vestrae vivificavit cum illo donans nobisomnia delicta688 Huius ergo circumcisionis nonmanufactae quae nunc fit in Christo similitudopraemissa est illa circumcisio manu facta quaedata est Abrahae

XIX [Non enim dici potest Praeputiumcorpus esthoc autem quod trahitur in originevitium et illo quidem abscisso vim eius tamennequaquam tolli potuisse de semine hoc verovitium quod non est corpus sed accidens cumindulgentia sit remissum in semine non potuisseresidere hoc inquam a quovis callidissimo dici

687 Cf Rom 4 25688 Col 2 10-13

non potest cum auctoritate divina superetur quaipsa [396] pars corporis ob hoc iussa est amputariut hoc vitium purgaretur Quod nisi esset insemine ad parvulos quibus circumcisione illacorporis auferendum est nullatenus perveniret neque si minime pervenisset indigeret ullatenushac corporis circumcisione semoveri Cum autemparvulus proprium nullum habeat omninopeccatum restat ut nullum eidem aliud auferaturnisi originale illo remedio sine quo perit animaeius de populo suo quod sub iusto Deo nonfieret nisi esset culpa qua fieret Quae quoniampropria nulla est restat ut sola originis vitiatae sitculpa]689

XX Ecce circumcisus tradit nascenti de sequo caruit in se Quid est ergo quod dicis Perrerum naturam fieri non posse ut illud hominesprobentur tradere quo caruisse creduntur Bonum est praeputium non est malum quiaDeus illud fecit sicut de oleastro copiosissimedisputasti Respondetur tibi Bonus est oleaster inrerum natura sed in mysteriorum scripturamalum significat sicut lupi sicut vulpes sicut suslota in volutabris caeni sicut canis conversus adsuum vomitum in rerum natura bona suntomnia sicut oves omnia quippe Deus fecit bonavalde690 sed in sanctis Libris lupi malos significant

689 Vaticani tres manuscripti et Gallici duo in quibus est antiquissimusFloriacensis totum hunc n 19 uncinis inclusum praeligtereunt690 Cf Gen 1 31

oves autem bonos Nec secundum id quod suntsed secundum id quod significant de illissimilitudines damus quando de bonorummalorumque differentia disputamus Sic etpraeputium quoniam particula est humanicorporis quod totum est bona substantia utiquebonum est per naturam sed malum significat perfiguram cum die octavo circumcidi praecipiturparvulus propter Christum in quo sicutApostolus dicit circumcisi sumus circumcisionenon manu facta quam sine dubio praefiguravitcircumcisio manu facta |397] Praeputium itaquenon est peccatum sed significat peccatum etmaxime originale quia per ipsum membrum estorigo nascentium per quod peccatum dicti sumusnatura filii irae nam et ipsum membrum naturaproprie dicitur Proinde circumcisio carnis nonsolum illam quasi generalem sententiam vestramsine ambiguitate subvertit qua dicitis Per rerumnaturam fieri non posse ut quo ipse caruit tradatproli parens verum etiam quia praeputiumpeccatum significat et invenitur in nascente quodiam non erat in parente profecto originalepeccatum quod iam remissum est parentibusbaptizatis manere demonstrat in parvulis nisi etipsi baptizentur id est spiritali circumcisionemundentur vosque convincit esse verissimumquod negatis quia et ipse parvulus de quodictum est Peribit anima eius de populosuo si octavo

die non fuerit circumcisus691 invenire sub iusto iudicecur pereat non potestis negantes originalepeccatum

XXI Relinquamus silvas oleastrorum etmontes vel Africanos vel Italos olivarum necinterrogemus agricolas qui cum tibi aliud mihialiud forte responderint neutros possumus celeriexploratione convincere si ad hoc experiendumseminetur arbor

seris factura nepotibus umbram692

Habemus oleam non Africanam non Italam sedHebraeam cui nos qui fuimus oleaster insitosesse gaudemus Illi oleae data est circumcisioquae nobis solvit istam sine disceptationequaestionem Trahit praeputium proles quod iamnon habet parens caruit et tamen tradidit amisit et tamen transmisit et hoc praeputiumpeccatum significat Ergo et ipsum potest inparentibus interire et tamen ad filios pertransireAttestetur etiam [398] ipse infans et tacens dicat Peritura est anima mea de populo meo si nonfuero circumcisus octavo die qui ergo etoriginale malum diffitemini et iustum Deumfatemini quid peccaverim dicite Huic infantitacite clamanti quoniam loquacitas vestra nullarationabili voce respondet voces potius vestrasapostolicis nobiscum vocibus iungite Quae sint

691 Gen 17 1412692 Cf Virgilius Georg 2 58

enim ex parentibus vel utrum sint etiam aliacontagia peccatorum liberum nobis est quaerere sive sit facile sive difficile sive impossibilereperire per unum tamen hominem in hunc mundumintrasse peccatum et per peccatum mortem et ita in omneshomines pertransisse in quo omnes peccaverunt693 aliternobis fas esse non existimemus accipere nisi utomnes mortuos esse credamus in primi hominispeccato pro quibus mortuus est Christus etomnes mori peccato quicumque baptizantur inChristo

XXII Sed in aliis verbis meis quae velutrefellenda interponis disputationi tuae dicis Mevulgum tibi excitare conatum quoniam dixi Fidem non dubitare christianam quam novihaeretici oppugnare coeperunt et eos qui lavacroregenerationis abluuntur redimi de diabolipotestate et eos qui nondum tali regenerationeredempti sunt etiam parvulos filiosredemptorum sub eiusdem diaboli esse potestatecaptivos nisi et ipsi eadem gratia redimantur694Quod ut apostolico testimonio comprobarem Ad omnes aetates - dixi - pertinere illud de quoApostolus loquitur beneficium Dei Qui eruit nosde potestate tenebrarum et transtulit in regnum Filiicaritatis suae695 Si hac sententia contra vos vulgusmovetur nonne hinc te potius oportet advertere

693 Cf Rom 5 12694 Augustinus De nupt et concup 1 20 22695 Col 1 13

ita esse vulgatam et apud omnes confirmatamistam catholicam fidem ut nec notitiam possitfugere popularem [399] Necesse quippe fueratquidquid in parvulis suis ageret quod attinet admysteria christianaomnes nosse Christianos Curautem dicis Quod certaminis singularis oblitusin vulgum refugerim Quis tibi promisit meumsingulare certamen Ubi quando quomodoquibus praesentibus quibus arbitris Oblatosicut loqueris placuit componi foedere bellum696 utpugnas omnium contentio nostra dirimeret Absit ut mihi apud Catholicos arrogem quod tetibi apud Pelagianos arrogare non pudet Unussum e multis qui profanas vestras novitates utpossumus refutamus sicut unicuique nostrumDeus partitus est mensuram fidei697 Antequamessem natus huic mundo et antequam essemrenatus Deo multa catholica lumina vestrasfuturas tenebras redarguendo praevenerunt dequibus iam duobus superioribus libris meisquanta potui manifestatione disserui Habes quote avoces si te adversus catholicam fidem adhucinsanire delectat

XXIII Nec nomine sellulariorum opificumderideas membra Christi memento quia infirmamundi elegit Deus ut confundat fortia698 Quid estautem Quod eis cum ostendere coeperis in me

696 Cf Virgilius Aen 12 109697 Cf Rom 12 3698 Cf 1 Cor 1 27

acerbiores fient Mentiri eis noli et non fientEgo enim non eos sicut calumniaris asseveropeculium diaboli quos redemptos Christisanguine scio nec diabolo coniugia inquantum coniugia sunt ulla transcribo neceum genitalium commentor artificem necexcitatorem virorum nisi ad illicita necfecundatorem mulierum nec conditoremassero parvulorum Haec ergo quae a me alienasunt si eis de me dixeris mentieris et siquisquam eorum tibi credens acerbior in mefuerit factus deceptus poterit esse non doctus Iivero qui et utrumque nostrum et fidemcatholicam sciunt discere [400] abs te aliquidnolunt sed cavent potius ne auferas quodnoverunt Multi quippe sunt in eis qui non solumpraeter me verum etiam priores me istadidicerunt quae vester novus error oppugnatCum ergo non eos ipse fecerim sed invenerimhuius quam negatis socios veritatis quomodo eisego sum auctor huius quem putatis erroris

XXIV Explica inquis quomodo peccatumpersonae illi iuste possit adscribi quae nec voluitpeccare nec potuit Aliud est perpetratiopropriorum aliud alienorum contagiopeccatorum quantum quidem ad suae cuiusquevitae pertinet actionem Nam si vos sententiamrectam in vestrum tortum sensum torquerenolletis audiretis Apostolum hoc breviterexplicantem qui unum dixit fuisse in quo omnes

peccaverunt In illo uno mortui sunt omnes utmoreretur alius unus pro omnibus Unus enim proomnibus mortuus est ergo omnes mortui sunt699 proquibus Christus mortuus est Nega igiturChristum etiam pro parvulis mortuumut eximaseos de numero mortuorum hoc est de contagiopeccatorum Qui fieri potest inquis ut resarbitrii condicioni seminum misceatur Si fierinon posset non esset unde parvulos nondum decorpore egressos mortuos diceremus Quia siChristus et pro ipsis mortuus est ergo et ipsimortui sunt Quoniam si unus pro omnibus mortuusest ergo omnes mortui sunt Audisne Iuliane haecApostoli verba non mea sunt Quid a mequaeris quo sit factum modo cum videasfactum esse quocumque modo si de Apostolocredas aliquo modo qui de Christo et de his proquibus mortuus est Christus mentiri potuit nullomodo

XXV Potest autem dici Deus ab alio qualesestis [401] perverso sed errore diverso potestprorsus dici Deus quod nos sentire de parvulisdicis ad inimici sui lucrum semper industrius quia eos quos novit non ad tempus sub diabolofuturos sed cum illo semper arsuros non desinitcreare nutrire vestire eisque pertinacissimainiquitate peccantibus vitam salutemquesubministrare Sed facit hoc Deus quomodosciens bene uti et bonis et malis cuius maiestatis699 2 Cor 5 14

usibus non solum eos quos premit aut decipitsed nec se ipsum malignitatis ullius arte diabolussubrahit Ac per hoc non pertinent ad diabolumqui eruuntur de diaboli potestate qui vero adeum pertinent in Dei sicut ipse sunt potestate

XXVI Quam vanum est igitur quod acutulete dixisse arbitraris quasi asseramus hoc inter sefoedus iniisse diabolum et Deum ut quidquidperfunditur Deus quidquid nascitur diabolussibi vindicet ea tamen lege - sicut dicis - ut ipsamcommixtionem quam diabolus instituit Deusobnoxia virtute fecundet Prorsus nec instituitdiabolus commixtionem quoniam esset et sinemo peccasset sed ita esset ut tua ibi susceptavel nulla esset vel inquieta non esset necobnoxia virtute sed libera et potentissima Deusfecundat uteros feminarum etiam vasa diabolicaparituros Sicut enim hominibus malis ita etseminibus ex origine vitiatis in quibus bona estab illo creata substantia incrementum formamvitam salutemque largitur gratuita bonitate nullanecessitate insuperabili potestate irreprehensibiliveritate Cum ergo utrumque in potestate sit Deiet quod perfunditur scilicet et quod nascitur acuius potestate alienus nec ipse diabolusinvenitur tu duo ista quomodo posuisti Utrummelius esse voluisti nasci quam perfundi Anmelius esse perfundi quia ibi est et nasci Nonenim perfundi poterit qui natus non fuerit Anutrumque aequa lance [402] perpendis Si nasci

putas esse melius regenerationi spiritali facisiniuriam cui generationem carnalem sacrilegoerrore praeponis Non enim frustra crederisnoluisse dicere Quod renascitur sed quodperfunditur ut quoniam diabolum et Deumquasi partes inter se fecisse per nostrum sensumdemonstrare cupiebas partem Dei faceres verbivilitate viliorem Potuisti enim dicere Quodrenascitur potuisti Quod regeneratur potuistipostremo Quod baptizatur hoc enim verbumex graeco latina consuetudo sic habet ut nonsoleat alibi nisi in Sacramento regenerationisintellegi Nihil horum dicere voluisti sed elegistiverbum quo fieret contemptibile quod dicebasNemo enim legentium praeferre posset natumrenato vel regenerato vel baptizato sed facileputasti natum praeferri posse perfuso Si autemquantum distat caelum a terra tanto melius estperfundi ut portetur hominis imago caelestisquam nasci ut portetur homini imago terreni700 evanuit iam tua ista invidiosa partitio Nequeenim mirandum est si caelestis hominis imaginemquae sacra perfusione suscipitur sibi vindicatDeus imaginem vero terreni hominis terrenalabe sordentem sinit esse sub diabolo donec adsuscipiendam caelestis hominis imaginemrenascatur in Christo

XXVII Porro si perfundi et nasci aequali abste pensantur examine ut ideo parvuli nondum700 Cf 1 Cor 15 49

renati non credantur esse sub diabolo ne partesaequales inter se Deus et diabolus facerevideantur si Deus sibi perfusos diabolus autemvindicat natos profecto quia secundum istumsensum tantum valet perfundi quantum valetnasci superfluum persuadetis esse perfundi quoniam quod tantumdem valet sufficit nasci Ettamen agimus gratias quia non hoc putatis Nonenim ad regnum Dei natos [403] nisiperfundantur admittitis atque ita perfundi multomelius indicatis esse quam nasci Iam itaque vobisipsi reddite rationem ne putetis indignum ut quinon admittuntur in regnum Dei sint sub illo quicecidit de regno Dei et qui non habent vitamsint sub illo qui perdidit vitam Non autem habereparvulos vitam nisi habeant Christum (quemprocul dubio habere non possunt nisi induerinteum eo modo quo scriptum est Quotquot inChristo baptizati estis Christum induistis701) non ergoeos habere vitam nisi habeant Christum Ioannesevangelista testatur dicens in Epistola sua Quihabet Filium habet vitam qui non habet Filium vitamnon habet702 Merito ergo intelleguntur mortui quinon habent vitam pro quibus est Christusmortuus ut habeant Unus enim pro omnibusmortuus est ergo omnes mortui sunt703 Ideo autemmortuus est sicut legitur ad Hebraeos ut per

701 Gal 3 27702 1 Io 5 12703 2 Cor 5 14

mortem evacuaret eum qui potestatem habebat mortis idest diabolum704 Quid ergo mirum si parvuliquamdiu mortui sunt antequam incipiant eumhabere qui mortuus est pro mortuis sub eo suntqui potestatem habet mortis

XXVIII Enumeras quae fides vere nondubitet christiana in quibus ea commemorasquae pene omnia praedicamus et nos et dequibus nullo modo dubitandum esse censemus usque adeo ut etiam illud quod dicis Sine opereliberi arbitrii nullum hominis esse possepeccatum verum esse fateamur Non enim ethoc esset peccatum quod originale traheretursine opere liberi arbitrii quo primus homopeccavit per quem peccatum intravit in mundum et inomnes homines pertransiit705Quod autem dicis Alienis peccatis alterum obnoxium [404] nonteneri interest quatenus recte possit intellegiNeque nunc ago quod peccavit David et propeccato eius tot hominum millia ceciderunt706 etquod de anathemate contra interdictum quiausurpavit unus in eos qui hoc non fecerant necfactum fuisse noverant vindicta processit707 aliadisputatio est neque nunc tenere nos debet dehoc genere peccatorum sive poenarum Parentumautem peccata modo quodam dicuntur aliena et

704 Hebr 2 14705 Cf Rom 5 12706 Cf 2 Reg 24707 Cf Ios 7

rursus modo quodam reperiuntur et nostra aliena quippe proprietate sunt actionis nostrasunt autem contagione propaginis Quod sifalsum esset profecto grave iugum super filiosAdam a die exitus de ventre matris eorum708nullo modo iustum esset

XXIX Quod autem Apostolum dixissecommemoras Omnes nos manifestari oportet antetribunal Christi ut reportet unusquisque propria corporissui prout gessit sive bonum sive malum709 quomodo inparvulis accipis utrum et ipsi ante tribunalChristi manifestabuntur an non Si nonmanifestabuntur quid te adiuvat ista sententiaquando ad eos non pertinet quorum nunc agiturcausa Si autem manifestabuntur quomodoreportat eorum quisque quod gessit qui nihilgessit nisi quia pertinet ad eos quod per corda etora gestantium sive credunt sive non credunt Propria corporis sui enim dixit quod adunumquemque in se ipso iam viventem pertinetNam quomodo reportat bonum ut intret inregnum Dei si hoc reportat quisque quod gessit nisi quia pertinet ad parvulum etiam quod peralterum gessit id est credidit Sicut itaque quodcredidit pertinet ad eum ut reportet bonum hocest percipiat Dei regnum sic ad eum pertinetetiam si non credidit ut reportet condemnationis[405] iudicium quia evangelica est et ipsa

708 Cf Eccli 40 1709 2 Cor 5 10

sententia Qui non crediderit condemnabitur710 EtApostolus dicendo Omnes nos manifestari oportet utrecipiat unusquisque prout gessit sive bonum sivemalum711 nihil voluit intellegi medium Vide ergoquam importune nolis parvulum de alienopeccato reportare malum et velis eum de alienorecte facto riportare bonum non qualecumquesed Dei regnum Alienum quippe opus est cumcredit per alterum sicut alienum opus fuit cumpeccavit in altero Nec nos dubitamus quiaBaptismate delictum omne mundetur sedrenascendo quisque mundatur Quod ergo nonadimit nisi regeneratio non cessat traheregeneratio

XXX Sane dicendo concupiscentiam nonusquequaque animo rebellem procul dubioconfiteris rebellem et supplicium non faterisquo adversus te ipsum bellum geris Dicaturinquis parvulorum creator Deus talium qualesDei manibus digni sunt et addis id estinnocentium Nonne te pietate et Dei laudationevincere videtur qui dixerit etiam pulchra et sanaopera decere manus Dei Et tamen multideformes multi morbidi multi horridimonstrosique nascuntur nec ideo illam totamsubstantiam omnesque partes eius et quidquid inea substantialiter existit et vivit potuit creare nisibonus et verus Deus

710 Mc 16 16711 2 Cor 5 10

XXXI Iubes ut asseram quemadmodum inChristo id est in virtute eius creatos parvulos sibiaudeat diabolus vindicare Tu assere si potesquomodo sibi non obscure sed aperte vindicetparvulos quos immundi spiritus vexant Si eitraditos dicis videmus ambo supplicium tu dicmeritum ambo cernimus poenam tu qui nullamala merita dicis ex parentibus trahi cum Deumiustum ambo fateamur demonstra ista poena[406] dignam si potes in infantibus culpam Anvero non agnoscis etiam hoc ad illud grave iugumpertinere quod est super filios Adam a die exitusde ventre matris eorum usque in diem sepulturaein matrem omnium Sub quo iugo diversiscladibus ita conteritur genus humanum utappareat hoc quod ex filiis irae fiunt hominestamquam pignore accepto filii miscricordiae infuturum saeculum praeparari in hoc autemsaeculo a die ortus usque in diem obitus etiamipsos sub eodem gravi iugo conteriQuandoquidem etiam baptizati parvuli inter aliamala vitae huius non numquam et istosdaemonum patiuntur incursus quamvis eruti depotestate tenebrarum ne ab eis trahantur insupplicium sempiternum

XXXII Iterum dicis quod iam quidemdixisti atque respondi712 sed etiam nunc nondebeo praeterire Quod cum Deus parvulis nihilde proprio tam boni quam mali merentibus712 Cf 3 3 8-9

gloriam regenerationis attribuit hoc ipso eos adsuam curam ad suum ius ad suum dominiumpertinere docet quod eorum voluntatemineffabilis praevenit beneficii largitate Quidigitur eum offenderunt quos pariter innocentesmundos a se ad imaginem suam creatosinnumerabiles ab isto munere alienat nec eorumvoluntatem huius ineffabilis praevenit beneficilargitate separans tot imagines suas a regno suo Si hoc eis non erit malum non ergo amabuntregnum Dei tot innocentes imagines Dei Siautem amabunt et tantum amabunt quantuminnocentes amare debent regnum eius a quo adipsius imaginem creantur nihilne mali de hac ipsaseparatione patientur Postremo ubilibet sintquomodolibet sint sub Deo iudice qui nec fatopremitur nec personarum acceptionecorrumpitur in illius regni felicitate non eruntubi erunt qui pariter nihil boni malive [407]meruerunt Sed si nihil meruissent malinumquam privarentur in communi causacommunione tanti boni In eis ergo ut saepediximus irae vasis notas facit secundumApostolum Deus divitias gloriae suae in vasamisericordiae713 ne glorientur tamquam de meritisvitae suae cum cognoscunt hoc sibi iustissimereddi potuisse quod vident reddi paribusconsortibus mortis suae

713 Cf Rom 9 22-23

XXXIII Si ergo recte vis sapere etiam deparvulis sape quod ait Apostolus de Deo Patre Qui eruit nos de potestate tenebrarum et transtulit inregnum Filii caritatis suae714 et illud alterum Fuimusenim et nos aliquando natura filii irae sicut et ceteri715Omnes enim eruuntur de potestate tenebrarum etfilii irae erant qui peccato moriuntur Omnesautem ut Deo vivant peccato moriuntur qui inmorte Christi baptizantur Omnes porro in morteeius baptizantur quicumque baptizantur inChristo Ergo quia et parvuli baptizantur inChristo peccato moriuntur et a potestatetenebrarum ubi natura filii irae fuerant eruunturQuod autem dicis Ubi ait Apostolus Naturafilii irae posse intellegi Prorsus filii irae716 nonne hinc admoneri debuisti antiquam contravos defendi catholicam fidem quia non fereinvenitur latinus codex si non a vobis nuncincipiat emendari vel potius in mendum mutariubi non natura sit scriptum Quod utique caveredebuit interpretum antiquitas nisi etiam fidei haecesset antiquitas cui vestra coepit resistere novitas

XXXIV Sed homo egregius in grege non visesse vulgari Rursus enim sententiam vulgirespuis post tanta quibus eum reddita rationeadversus me concitaveras gravius quam in tefuerat concitatus Sed nimirum tua [408] disputata

714 Col 1 13715 Eph 2 3716 Vide Hieronymum in ipsum locum

considerans nihil te talibus argumentis apudpopulum in catholicae fidei veritate et antiquitatefundatum agere potuisse vel posse sensisti Undead eum spernendum contumacia rursus oraconvertis eiusque partes quibus constat nonimmerito vobis Christianorum infensissimamultitudo singillatim describendo et deridendopercurris in quibus et717 auditorialesscholasticos tangis et dicis contra meclamaturos O tempora o mores 718 et tamenvulgi iudicium reformidas ubi tam clamosos tibisuffragatores invenire potuisti qui Tullianis mevocibus territent quod aliunde quam undetotum est esse putem genitalem corporispartem Quibus ego cum retulero Non hocdico mentitur libidinem culpo non membra vitium denoto non naturam iste autem qui mihiapud vos calumniatur audet in Ecclesia Christiante magistrum in caelo sedentem recitarelibidinis laudem quod ei recitandum sivobiscum studeret magistrorum nemoproponeret ne offenderet omnium vestrumpudorem nonne alia in te Tulliana vereconvenientia verba convertent dicentes tibi Exhac parte pudor pugnat abs te petulantia hinccontinentia illinc libido719

717 Supra lib 2 cap ultim718 Cicero Orat in Catil 1 et act 6 in Verrem719 Cicero Orat in Catil 2

XXXV Nescio quos etiam quasi desertoresdogmatis vestri ad fidem catholicam conversosarguis vel reversos Quos tamen significasti ita temetuere ut eorum nomina exprimere nonauderes ne forte audientes abs te sua falsacrimina mox tibi si nonvera certe credibiliorareponerent Quod quidem quicumque sunt isti sigraviter sapiunt non facerent et parcerent tibisecundum apostolum non reddentes maledictum promaledicto720 Tu autem saltem illum monentem nededigneris audire de [409] cuius litteris exclamarete libuit O tempora o mores Salteminquam ipsum audi ut quantum a rerumturpitudine abes si tamen abes tantum te averborum libertate seiungas et ea in alteros nedicas quae cum tibi falso obiecta sint erubescasTalia te sane in istos nescio quos dixisse quilegunt sciant qualia in aliquibus omnino nonnovimus quos in proposito continentiaerecessisse a Pelagianis haereticis novimus Tuivero vel tuae quales sint nihil mea interest quostu vel quas tu sic fallis ut dicas me definire necin carioso quidem corpore libidinem possefrenari Immo quia frenari posse et frenarioportere decerno ideo malum intellego Quodqui negat malum viderit quomodo habeatbonum cui repugnantem velit nolit fateturfrenandam esse libidinem Ego itaque non soluma senibus verum et a iuvenibus dico libidinem720 1 Pt 3 9

posse frenari sed multum miror a continentibuslibidinem posse laudari

XXVI Quis autem nostrum dicit Malumhoc quod parvuli originaliter trahunt sinesubstantia in qua est aut esse posse aut umquamfuisse Quod tamquam dicamus ita quaerisdialecticos iudices et irrides vulgum quasi adipsum te iudicem adducam a quo iudicari istanon possunt quae tu si non didicisses Pelagianidogmatis machina sine architecto necessarioremansisset Si vis vivere noli amare sapientiamverbi qua evacuatur crux Christi721 Quomodo dealiis substantiis in alias substantias vel bonae velmalae transeant qualitates non migrando sedafficiendo iam libro superiore tractavimus Sivulgi spernis iudicium illos iudices intuere quostibi duobus prioribus meis libris luculentissima inEcclesia Christi praeditos auctoritate proposui

XXXVII Quale est autem quod beataememoriae [410] Zosimum Apostolicae Sedisepiscopum ut in tua pravitate persistaspraevaricationis accusas Qui non recessit a suopraecessore Innocentio quem tu nominaretimuisti sed maluisti Zosimum quia egitprimitus lenius cum Caelestio quoniam se in hissensibus vestris722 si quid displiceret paratum essedixerat corrigi et Innocentii litteris consensurumesse promiserat

721 Cf 1 Cor 1 17722 Lib de Pecc origin cap 6 7 et 23

XXXVIII Memento sane quemadmodum deconstituendo episcopo dissensionem populiRomani insultabundus obiectas Quod abs tequaero utrum homines sua fecerint voluntateQuod si negas quomodo liberumdefendisarbitrium Si autem fateris quomodo eam vocasultionem Dei atque a vestro dogmate exorbitasdum putari divinitus vindicatus affectas Antandem aliquando concedis quod obstinatissimacontentione negaveras occulto Dei iudicio fieriut in ipsis hominum voluntatibus inveniaturaliquid quod et peccatum sit et poena peccati Hoc enim nisi in ista tua sententia sapuisses nullomodo factum hominum ultionem Dei essedixisses Sed quando ante annos plurimos tale ibiquiddam de beato Damaso et Ursicino contigitnondum Pelagianos Ecclesia Romanadamnaverat

XXXIX Dicis Me quoque ipsuminnovasse sensus meos et initio conversionismeae hoc sensisse quod tu Sed fallis aut fallerissive calumniando bis quae nunc dico sive nonintellegendo vel potius non legendo ea quae tuncdixi Nam ego per unum homine in mundum intrassepeccatum et per peccatum mortem et ita in omneshomines pertransisse in quo peccaverunt omnes723 abinitio conversionis meae sic tenui semper utteneo Exstant libri quos adhuc laicusrecentissima mea conversione conscripsi etsi723 Cf Rom 5 12

nondum sicut postea sacris Litteris [411] eruditustamen nihil de hac re iam tunc sentiens et ubidisputandi ratio poposcerat dicens nisi quodantiquitus discit et docet omnis Ecclesia in hasvidelicet magnas manifestasque miserias inquibus homo vanitati similis factus est ut dies eius sicutumbra praetereant724 et sit universa vanitas omnis homovivens725 merito peccati originalis genus humanumfuisse collapsum unde non liberat nisi qui dixit Veritas liberabit vos726 et Ego sum veritas727 et Sivos Filius liberaverit tunc vere liberi eritis728 Non enima vanitate nisi veritas liberat sed secundumgratiam non secundum debitum permisericordiam non per meritum Sicut enimiudicii fuit ut vanitati subiceremus itamisericordiae est ut veritate liberemur et ipsabona merita nostra nonnisi Dei dona essefateamur

XL Iam nunc illam tuam discutiamuscalumniam qua me dixisse criminaris baptizatosex parte mundari Quod melius dicis meissermonibus apparere eosque sermones meosquibus hoc apparere posse asserverasconsiderandos in tua disputatione proponis Agogratias nempe isti sunt Carnis - inquam -

724 Cf Ps 143 4725 Cf Ps 38 6726 Io 8 32727 Io 14 6728 Io 8 36

concupiscentia non est nuptiis imputanda sedtoleranda Non enim est ex naturali connubioveniens bonum sed ex antiquo peccato accidensmalum Propter hanc ergo fit ut etiam de iustis etlegitimis nuptiis filiorum Dei non filii Dei sedfilii saeculi generentur quia et hi qui generant siiam regenerati sunt non ex hoc generantquo filiiDei sunt sed ex quo adhuc filii saeculi Dominicaquippe sententia est Filii huius saeculi generant etgenerantur729 Ex quo itaque sumus adhuc filii huiussaeculi exterior homo noster corrumpitur ex hocet huius saeculi filii [412] generantur ex quosumus filii Dei interior renovatur de die indiem730 Quamvis et ipse exterior per lavacrumsanctificatus sit et spem futurae incorruptionisacceperit propter quod et templum Dei meritodicitur731 sed hoc non solum propter praesentemsanctificationem sed propter illam spem dictumest de qua dicitur Et nos ipsi primitias habentesspiritus ingemiscimus adoptionem exspectantesredemptionem corporis nostri732 Si ergo redemptiocorporis nostri secundum Apostolumexspectatur profecto quod exspectatur adhucsperatur nondum tenetur733 Nihil habent haecverba mea quod non in se baptizatus agnoscat

729 Lc 20 34730 Cf 2 Cor 4 16731 Cf 1 Cor 3 16732 Rom 8 23733 Augustinus De nupt et concup 1 17 19 18 20

qui cum Apostolo dicit Et ipsi in nobismetipsisingemiscimus Unde et alibi ait Etenim qui sumus inhac habitatione ingemiscimus gravati734 Quo pertinetetiam illud quod in libro Sapientiae legimus Corpus enim corruptibile aggravat animam et deprimitterrena inhabitatio sensum multa cogitantem735 Sed tutamquam in caelo iam inter Angelos immortaliterhabitans verba infirmitatis et mortalitatis irrides et ea exponens non secundum meum sensum sedsecundum dolum tuum dixisse me affirmasquod gratia non perfecte hominem novumfaciat Non hoc dico attende quod dico Gratiaperfecte hominem novum facit quandoquidemet ad corporis immortalitatem plenamquefelicitatem ipsa perducit Nunc etiam perfecteinnovat hominem quantum attinet adliberationem ab omnibus omnino peccatis nonquantum ad liberatione attinet ab omnibus maliset ab omni corruptione mortalitatis qua nunccorpus aggravat animam Unde est gemitus quemsuum quoque confitetur Apostolus dicens Et ipsiin nobismetipsis ingemiscimus Sed ad illam [413]quoque perfectionem quae speratur eodemBaptismate quod hic accipitur pervenitur Nonautem omnes filii saeculi filii sunt diaboliquamvis omnes filii diaboli filii sint saeculi Suntenim etiam filii Dei qui tamen adhuc filii suntsaeculi propter quod et coniugio copulantur

734 2 Cor 5 4735 Sap 9 15

sed filios Dei carne non gignunt quia et ipsi utessent filii Dei non ex carne non ex sanguine nonex voluntate viri neque ex voluntate carnis sed ex Deonati sunt736 Sanctificatio ergo per Baptismumetiam nunc confertur et corpori non tamen nunccorruptio eius aufertur quae ipsam quoqueaggravat animam Et ideo quamvis casta sintcorpora cum desideriis peccati membra nonserviunt propter quod ad templum Dei pertinerecoeperunt est tamen quodgratia in tota istaaedificatione perficiat quamdiu caro concupiscit adversusspiritum ut motus malos qui refrenandi suntincitet et spiritus adversus carnem737 ut sanctitasperseveret

XLI Quis autem nescit quod nobis egregiusdoctor inculcas ideo dici carnem concupiscerequia carnaliter anima concupiscit Non enimsine anima ulla potest esse carnis concupiscentiaNam utique concupiscere viventis sentientisquenaturae est ita ut non desit concupiscentia quamspadonum quoque castitas frenet minus quidemlaboriosa quia ubi materiam de qua operetur noninvenit minus adversus eam libido consurgit esttamen pudiceque comprimitur ne concumbendiquamvis irritus ipse conatus in eam turpitudinemveniat propter quam Calligonum Valentinianiiunioris eunuchum gladio novimus ultorepunitum meretricis confessione convictum

736 Cf Io 1 13737 Cf Gal 5 17

Neque enim et in libro Ecclesiastico adhibereturinde similitudo atque diceretur Videns oculis etingemiscens quasi spado complectens virginem et [414]suspirans738 nisi et ipsi moverenturconcupiscentiae carnalis affectibus licet destituticarnis effectibus Motibus igitur suis anima quoshabet secundum spiritum adversatur aliismotibus suis quos habet secundum carnem etrursus motibus suis quos habet secundumcarnem adversatur aliis motibus suis quos habetsecundum spiritum et ideo dicitur caroconcupiscere adversus spiritum et spiritus adversuscarnem Sed propter hoc et de ipsa anima dictumest Renovatur de die in diem739 Neque enim ipsa insanctitate non proficit cum magis magisqueminuit eas quibus non consentit carnalescupiditates Iam baptizatis quippe dicebatApostolus Mortificate membra vestra quae sunt superterram740 Ibi et fornicatio et mala concupiscentiaet avaritia nominatur Quomodo ergo mortificatiam baptizatus fornicationem quam non iamperpetrat et secundum te nec habet aliquid quodmortificet Quomodo inquam obtemperatApostolo dicenti Mortificate fornicationem nisicum desideria eius quibus non consentitexpugnat quae in bene proficientibus et omninonon fornicantibus nec consensione nec opere

738 Eccli 30 21739 2 Cor 4 16740 Col 3 5

etsi non desunt tamen quotidie minuuntur Hocagitur in templo Dei quando adiuvante Deoagitur quod praecepit Deus Opera spirituseriguntur opera carnis mortificantur Si enimsecundum carnem vixeritis inquit moriemini si autemspiritu facta carnis mortificaveritis vivetis741 Et utscirent se hoc non facere nisi gratia Dei continuosubdidit Quotquot enim spirito Dei aguntur hi filiisunt Dei742 Ac per hoc quicumque aguntur Deispiritus ipsi factacarnis mortificant spiritu

XLII Habent ergo iam baptizati quid agantin se [415] ipsis hoc est in Dei templo quodaedificatur hoc tempore ut dedicetur in fineAedificatur autem post captivitatem sicut huiusrei est index titulus psalmi eiecto scilicet foras quicaptivaverat inimico In ordine quippePsalmorum quod mirum videri potest prior estpsalmus dedicationis domus et posterioraedificationis Sed dedicationis ideo prior est quiaillam domum cantat de qua eius architectus ait Solvite templum hoc et in tribus diebus exsuscitaboillud743 Iste autem posterior quando domusaedificabatur post captivitatem Ecclesiamprophetavit Denique et sic incipit CantateDomino canticum novum cantate Domino omnisterra744 Nemo igitur ita desipiat ut unumquemque

741 Rom 8 13742 Rom 8 14743 Io 2 19744 Ps 95 1-2

baptizatum ideo existimet iam esse perfectumquia dictum est Templum Dei sanctum est quod estisvos745 et Nescitis quia corpora vestra templum in vobisest Spiritus Sancti quem habetis a Deo 746 et in alioloco Nos enim templum Dei vivi sumus747 et ceterahuiusmodi Iam enim hoc vocatur et cumaedificatur mortificantur hic membra nostraquae sunt super terram Quamvis enim iampeccato mortui Deo vivamus est tamen quod innobis mortificemus ut non regnet peccatum innostro mortali corpore ad oboediendumconcupiscentiis eius748 a quibus nos solvit ne hisessemus obnoxii plena atque perfecta remissiopeccatorum et remanserunt in nobis cum quibusgerantur bella castorum Ex his est et illa quapudicus bene utitur coniugatus sed cum bene fitde malo nascitur bonum non sine malo et ideorenascitur ut liberetur a malo Quod enim Deuscreat et homo generat profecto bonum est inquantum homo est sed ideo non sine malo quiasola [416] regeneratio solvit a malo quod trahitgeneratio de primo magnoque peccato

XLIII Sic autem incredibile vis videri quodin utero baptizatae cuius corpus est templumDei formatur homo futurus sub diabolo nisiDeo renascatur ex Deo quasi non maioris

745 1 Cor 3 17746 1 Cor 6 19747 2 Cor 6 16748 Cf Rom 6 11-12

admirationis sit quod Deus et ubi non habitatoperatur Non enim habitat in corpore subditopeccatis749 et tamen operatur hominem in uteromeretricis Attingit enim ubique propter suammunditiam et nihil inquinatum in eum incurrit750Et quod multo est mirabilius aliquando adoptatin filium quem format in utero immundissimaefeminae et aliquando non vult esse suum filiumquem format in utero suae filiae Ille quippe adbaptismum nescio qua provisionepervenit isterepentina morte non pervenit Atque ita Deus incuius potestate sunt omnia facit esse in Christiconsortio quem formavit in diaboli domicilio etnon vult esse in regno suo quem formavit intemplo suo Aut si vult cur non facit quod vult Non enim quod soletis de maioribus dicere Deusvult et parvulus non vult Certe hic ubi fati nullaest immobilitas nulla fortunae temeritas nullapersonae dignitas quid restat nisi misericordiaeveritatisque profunditas Ut sciamus et ex hocincomprehensibili comprehendamus iuxta duoshomines unum per quem peccatum intravit inmundum alterum qui tollit peccatum mundiomnes filios concupiscentiae carnalisundecumque nascantur ad iugum grave filiorumAdam merito pertinere et ex his omnes filiosgratiae spiritalis undecumque nascantur ad iugumsuave filiorum Dei sine merito pervenire Proinde

749 Cf Sap 1 4750 Cf Sap 7 24-25

condicionem suam gerit qui in alterius corporequod est templum Dei ita construitur ut nonideo sit et ipse [417] templum Dei quiaaedificatur in templo Dei Matris quippe corpusut esset templum Dei gratiae beneficium est nonnaturae quae gratia non conceptione sedregeneratione confertur Nam si ad matris corpusid quod in ea concipitur pertineret ita ut eius parsdeputaretur non baptizaretur infans cuius materbaptizata est aliquo mortis urgente periculo cumeum gestaret in utero Nunc vero cum etiam ipsebaptizatur non utique bis baptizatus habebiturNon itaque ad maternum corpus cum esset inutero pertinebat et tamen creabatur in temploDei non templum Dei Ita in femina fideli creatusest infidelis et in eum parentes infidelitatemtraiecerunt quam non habebant quando ex ipsisnatus est sed tunc habebant quando et ipsisimiliter nati sunt Traiecerunt ergo quod iamnon erat in eis propter semen spiritale quoregenerati sunt sed erat in eorum carnali seminequo eum generaverunt

XLIV Quamvis itaque sacro Baptismatesanctificetur et corpus ad hoc tamensanctificatur ut per remissionem peccatorum nonsolum praeteritis peccatis omnibus verum etiamipsi quae inest carnis concupiscentiae non sitobnoxium cui necesse est obnoxius omnis homonascatur etiam moriturus obnoxius si nonrenascatur Ubi ergo me audisti sive legisti

dicentem non innovari homines perBaptismum sed quasi innovari non liberari sedquasi liberari non salvari sed quasi salvari Absit ut ego inanem dicerem gratiam lavacri illiusin quo renatus sum ex aqua et spiritum qualiberatus sum a reatu omnium peccatorum velquae nascendo traxeram vel quae male vivendocontraxeram qua liberor ut sciam ne intrem intentationem a concupiscentia mea abstractus etillectus atque ut exaudiar dicens cum consortibus[418] meis Dimitte nobis debita nostra751 qualiberabor ut spero in aeternum ubi iam nulla lexin membris meis repugnet legi mentis meae752Non igitur ego inanemfacio Dei gratiam sed tueius inimicus inanem quaesisse videris iactantiamut in tuam disputationem introduceres Epicurumqui negavit esse corpus deorum sed tamquam corpus necsanguinem sed tamquam sanguinem753 et hacoccasione de philosophorum litteris ad rem quaeinter nos agitur non pertinentibus tanto ineptiusquanto velut doctius delirares Quis autemnostrum dicit Quidquid in praesenti saeculoagitur esse culpandum cum hic ipse Christustanta egerit bona sed ut nos erueret de praesentisaeculo malo

XLV Quam porro diligenter et congruenterexponas apostolicum testimonium ubi ait Spe

751 Mt 6 12752 Cf Rom 7 23753 Cicero De nat deorum 3 3

salvi facti sumus et cetera usque ad redemptionemcorporis nostri754 operae pretium est intueri Dicisenim quod illa resurrectio non peccata dimittataliquorum sed expurget merita singulorumReddit enim unicuique inquis secundum operasua nec tamen dicis secundum quae opera suaregnum Dei parvulis reddat Et peccata quidemnulla remittuntur in regno sed si nullaremitterentur in iudicio illo novissimo puto quodDominus non dixisset de quodam peccato Nonremittetur neque in hoc saeculo neque in futuro755 quando sibi remitti sperabat latro ille qui dicebat Memento mei cum veneris in regnum tuum756 De quare quoniam profundissima quaestio est non estmodo praecipitanda sententia Cur autem inregno nulla peccata remittit Deus filiis suis nisiquia non invenit quod remittat Non enimpoterunt ibi esse peccata ubi spiritus non diconon consentit [419] concupiscentiae carnis sednec concupiscit adversus carnem quia nec caroadversus eum illa ineffabili salute perfecta quaenunc non fit in Baptismo ubi remittuntur quidemcuncta peccata sed remanent carnaliumconcupiscentiarum mala cum quibus postBaptismum si tamen proficiunt exerceant siveconiugati gloriosa sive continentes gloriosiora

754 Rom 8 23-24755 Mt 12 32756 Lc 23 42

certamina quod et ipse confiteris757 sed nescioqua miseria quando pro veritate loqueris tunc teipse non audis

XLVI Describens quippe illam summamresurrectionis felicitatem dicis neminem iam ibiiustorum lividum facere corpus suum et servitutisubicere neminem humiliare animam suamstratis duris et paedore membrorum Respondeergo cur hic ista facit qui omni malo inBaptismate caruit cur audet lividum faceretemplum Dei Nonne membra eius membra suntutique templi Dei Cur ergo non suavi odore sedpaedore templi eius aut invitat praesentiam autimpetrat misericordiam aut placat iram eius Nihilne mali castigat domat vincit opprimit intemplo Dei etiam livore et paedore ipsius templiDei Nonne attendis nonne perspicis quia tamvehementer corpus suum persequens si nihil ibipersequitur quod displicet Deo frustrapersequendo templum eius facit iniuriam magnamDeo Quid tergiversaris quid cunctaris apertiusconfiteri Illud profecto illud est quod iste cuiuslivorem paedoremque praedicas in sua carnepersequitur unde dicebat Apostolus Scio quia nonhabitat in me hoc est in carne mea bonum758 Quamvocem baptizati esse cur negas cum opera vocishuius in livore corporis et membrorum paedorecognoscas Neque enim haec sancti vel Dei

757 Cf 3 21 42758 Rom 7 18

flagellis vel ab inimicis tolerant patiendo sed ipsisibi ingerunt continendo Et [420] ut quid hocnisi contra carnis concupiscentiam spirituconcupiscendo Quod nimirum et ipse sensistiCum enim describens felicitatem futurae vitaeaddidisses atque dixisses Nemo conviciisfelicem impudentiam nemo maxillas palmisnemo subiciet terga verberibus nec conflarestudebit de infirmitate virtutem nec cum inopiafrugalitas nec cum moeroribus magnanimitas quare dicere noluisti Nec cum carnisconcupiscentia castitas sed festinasti sensumconcludere atque dixisti Nec patientia cumdolore luctabitur nihil aliud commemorans nisiquod forinsecus irruens fortitudine toleratur nonquod intus se commovens castitate comprimitur An forte nos arguis tarditatis qui nonintellexerimus hoc te iam significasse superiuscum de livore corporis diceres et labore acpaedore membrorum Quando enim non abhoste sed a se ipso affligitur fortis in ipso intusest qui vicendus est hostis

XLVII Memento sane non te exposuisse curApostolus dixerit adoptionem exspectantes759 qui iamin lavacro regenerationis fuerat adoptatus Iterumdicis Quod carnem suam nullus oderit Quisenim hoc negat Sed tamen disciplinae rigoreasseris conterendam Iterum ergo pro veritateloqueris et audire te non vis Cur enim caro759 Rom 8 23

conteritur a fidelibus si nihil remansit inBaptismo quod adversus spiritum concupiscat cur inquam conteritur a se ipso templum Dei sinihil ibi est quod resistat Spiritus Dei Nonautem tantum inesset verum et graviter obessetnisi reatus quo nos obstrinxerat per remissionempeccatorum solutus esset Solvitur ergo perindulgentiam quia tenebat in noxa conteriturper continentiam ne vincat in pugna Agituritaque ne obsit donec ita sanetur ut non sitQuapropter [421] dimittuntur in Baptismatecuncta peccata et originaliter tracta et ignorantervel scienter adiecta Sed cum dicit ApostolusIacobus Unusquisque tentatur a concupiscentia suaabstractus et illectus deinde concupiscentia cum conceperitparit peccatum760 profecto in his verbis partus apariente discernitur Pariens enim estconcupiscentia partus peccatum Sedconcupiscentia non parit nisi conceperit necconcipit nisi illexerit hoc est ad malumperpetrandum obtinuerit volentis assensumQuod ergo adversus eam dimicatur hoc agitur neconcipiat pariatque peccatum Dimissis itaque inBaptismo peccatis omnibus id est omnibusconcupiscentiae fetibus si illic etiam ipsaconsumata est quomodo contra eam neconcipiat dimicant sancti livore corporispaedore membrorum contritione carnis quaeverba tua sunt Quomodo inquam livore760 Iac 1 14-15

paedore contritione templi Dei contra eambelligeratur a sanctis si et ipsa est ablataBaptismate Manet igitur nec ea regenerationislavacro caruimus si non ibi caruimus sensu quoeam manere sentimus

XLVIII Quis autem ita sit imprudens atqueimpudens ita procax pertinax pervicax itapostremo insanus et demens qui cum peccatamala esse fateatur neget esse malumconcupiscentiam peccatorum etiamsi adversuseam concupiscente spiritu peccata concipere acparere non sinatur Tale porro ac tam magnummalum tantum quia inest quomodo non teneretin morte et pertraheret in ultimam mortem nisi eteius vinculum in illa quae fit in Baptismoremissione peccatorum omnium solveretur Propter hoc enim vinculum quod connectitur exprimo Adam nec solvi potest nisi in secundoAdam propter hoc inquam vinculum mortismortui reperiuntur [422] infantes non ista mortenotissima quae a corpore animam separat sed eamorte qua tenebantur omnes pro quibus mortuusest Christus Scimus enim ait Apostolus (quod anobis saepissime repetendum est) quoniam unuspro omnibus mortuus est ergo omnes mortui sunt et proomnibus mortuus est ut qui vivunt iam non sibi vivantsed ei qui pro omnibus mortuus est et resurrexit761 Illiergo vivunt pro quibus ut vivant mortuus est quivivebat Quod apertius ita dicitur Illi sunt a761 2 Cor 5 14-15

mortis vinculo liberi pro quibus mortuus est intermortuos liber762 Vel sic multo apertius Illi suntliberati a peccato pro quibus mortuus est quinumquam fuerat in peccato Et cum semel sitmortuus tamen pro unoquoque tunc moriturquando in eius morte quantaelibet aetatis fueritbaptizatur id est tunc ei proderit mors eius quifuit sine peccato quando in eius morte baptizatusmortuus fuerit etiam ipse peccato qui mortuusfuerat in peccato

XLIX Ingeris Apostoli testimonium ubi ait Nolite errare neque fornicarii neque simulacrisservientes763 et cetera quibus commemoratisconcludit quod regnum Dei non possidebunt Sedagunt talia qui concupiscentiae quam laudasmotibus ad mala et turpia quaeque consentiuntQuod ergo ait Et haec quidem fuistis sed abluti estissed sanctificati estis764 mutatos eos dixit in meliusnon ut ea carerent quod in hac vita fieri nonpotest sed ut ei non oboedirent quod in bonavita fieri potest atque ut ab eo quo erant vinculoeius obnoxii liberatos se esse cognoscerent quodnisi regeneratione fieri non potest Tu autem quiputas quod si malum esset concupiscentiacareret ea qui baptizatur multum erras Omnienim peccato caret non omni malo Quod [423]planius ita dicitur Omni reatu omnium malorum

762 Cf Ps 87 6763 1 Cor 6 9-10764 1 Cor 6 11

caret non omnibus malis Numquid enim caretcorruptione corporis Annon est malum quodaggravat animam et erravit qui dixit Corpus enimcorruptibile aggravat animam765 Numquid caretignorantiae malo per quod a nescientibusinnumerabilia perpetrantur mala An parvummalum est per quod homo non percipit quaesunt Spiritus Dei De baptizatis nempe dicebatApostolus Animalis homo non percipit quae suntSpiritus Dei stultitia est enim illi et non potest scirequoniam spiritaliter diiudicatur766 Deinde paulo post Et ego inquit fratres non potui loqui vobis quasispiritalibus sed quasi carnalibus Quas parvulis inChristo lac vobis potum dedi non escam nondum enimpoteratis sed nec adhuc quidem potestis adhuc enim estiscarnales Cum enim sint inter vos aemulatio et contentiononne carnales estis et secundum hominem ambulatis 767

Vide quae dicat mala de ignorantiae malovenientia Et puto quod non de catechumenis istadicebat Parvuli quippe in Christo quomodoessent nisi iam renati essent Quod si nondumcredis quid eis post pauca dicat attende Nescitisquia templum Dei estis et Spiritus Dei habitat invobis 768 An adhuc dubitabis vel negabis non eospotuisse esse templum Dei in quo habitaretSpiritus Dei nisi baptizatos Saltem ergo illud

765 Sap 9 15766 1 Cor 2 14-15767 1 Cor 3 1-2768 1 Cor 3 16

respice quod eis dixit Numquid in nomine Paulibaptizati estis 769 Non igitur caruerant tantoignorantiae malo in lavacro regenerationis ubitamen omnibus caruerant sine dubitationepeccatis Et per hoc ignorantiae malum temploDei in quo habitabat Spiritus Dei stultitia erantquae sunt Spiritus Dei Sed de die in diem siproficerent et in quod [424] pervenerant in eoambularent sana profecto accedente doctrinaminueretur hoc malum Credamus etiam nontantum minui verum etiam in hac vita posseconsumi tamen post Baptismum numquid inBaptismo Concupiscentiam vero quis ambigatin hac vita posse minui non posse consumi

L Horum itaque malorum praeteritus orrmisreatus sacro fonte diluitur Remittuntur ergo inrenascentibus minuuntur in proficientibusIgnorantia minuitur veritate magis magisquelucente concupiscentia minuitur caritate magismagisque fervente Nihil boni horum duorum esta nobis Non enim spiritum huius mundi accepimussed spiritum qui ex Deo est ut sciamus quae a Deodonata sunt nobis770 Ex hoc autem concupiscentiapeior est quam ignorantia quia ignorantia sineconcupiscentia minus peccat concupiscentiavero sine ignorantia gravius peccat Et nesciremalum non semper est malum concupiscereautem malum semper est malum Bonum quoque

769 1 Cor 1 13770 1 Cor 2 12

ipsum utiliter aliquando ignoratur ut opportunesciatur nullo autem modo fieri potest ut carnaliconcupiscentia bonum hominis concupiscatur quandoquidem nec ipsa proles libidine corporissed voluntate animi concupiscitur quamvis nonsine libidine corporis seminetur De hac quippeagimus concupiscentia qua caro concupiscit adversusspiritum non de illa bona qua spiritus concupiscitadversus carnem771 et qua concupiscitur continentiaper quam concupiscentia vincatur Hac ergoconcupiscentia carnis numquam concupisciturhominis ullum bonum si voluptas carnis non esthominis bonum Si autem ut aliquo locosignificasti placet tibi secta Dinomachihonestatem voluptatemque coniungens772 quod[425] philosophi quoque huius mundi quihonestiores videbantur Scyllaeum bonum essedixerunt ex humana scilicet natura belluinaquecompactum si hoc ergo monstrum tua opinionesectaris satis est nobis quod confiteris aliam esseillicitam aliam licitam voluptatem Ac per hocmala est concupiscentia quae indifferenterutrumque appetit nisi ab illicita voluptate licitavoluptate frenetur Hoc autem malum non inBaptismate ponitur sed baptizatis per gratiamregenerationis ab eius obligatione iam liberis nead illicita pertrahat salubriter vincitur Ut autemresurrectionis tempore non sit omnino in vivente

771 Gal 5 17772 Cf 4 15 76

corpore nec dolente praemium est eorum quicontra eam fideliter certaverunt qui languoresanato immortalitate beatissima vestientur In eisvero qui non ad vitam resurgent non feliciter sedpoenaliter non erit non quia tunc ab eaquisquam mundabitur sed quia tunc malis non indelectamenta excitabitur sed in tormentavertetur

LI Iam videamus illud excellentissimumacumen tuum quo vidisti quemadmodumrefelleres quod a me dictum est dimitticoncupiscentiam carnis in Baptismo non ut nonsit sed ut in peccatum non imputetur quamvisautem reatu suo iam soluto manet tamen773Adversus haec mea verba sic argumentaris homoacutissimus tamquam ipsam concupiscentiamdixerim per Baptismum reatu liberari quoniamdixi reatu suo iam soluto velut suo dixerimquo ipsa rea est eoque soluto illa permaneatabsoluta Quod utique si sensissem profecto eammalam esse non dicerem sed fuisse Ac per hocsecundum mirabilem intellegentiam tuam quandoaudis in aliquo homicidii reatum solutum nonhominem sed ipsum homicidium a reatuexistimas absolutum Sic [426] intellegat quis nisiqui non erubescit laudare cum qua compelliturdimicare Et quomodo te iactas et exsultas inredarguendo istam sententiam non meam planesed tuam Taliaquippe dicis qualia dicenda sunt773 Augustinus De nupt et concup 1 25 28

in eos qui per Baptismum sanctificatam etfidelem factam concupiscentiam carnis affirmantin eis in quibus regeneratis manet tamen Sed hoctibi potius qui eam bonam praedicas convenitdicere ut bono eius naturali sicut de infantibusdicitis bonum sanctificationis accedat et sitcarnis concupiscentia sancta Dei filia Nos autemqui eam malam dicimus et manere tamen inbaptizatis quamvis reatus eius non quo ipsa eratrea (neque enim aliqua persona est) sed quo reumhominem originaliter faciebat fuerit remissusatque vacuatus absit ut dicamus sanctificari cumqua necesse habent regenerati si non in vacuumDei gratiam susceperunt intestino quodam bellotamquam cum hoste confligere et ab ea pestedesiderare atque optare sanari

LII Nam si propterea dicis nulla malaremanere in baptizatis ne ipsa mala baptizata etsanctificata credantur vide quanta te sequaturabsurditas Si enim quidquid est in hominequando baptizatur baptizari et sanctificariputandum est dicturus es et ipsa in illo baptizariet sanctificari quae in intestinis et vesica sunt perdigestiones corporis egerenda Dicturus esbaptizari et sanctificari hominem in matris uteroconstitutum si ad hoc Sacramentum accipiendumgravidam necessitas cogat et ideo baptizari iamnon debere qui nascitur Postremo dicturus es etipsas baptizari et sanctificari febres quandobaptizantur aegroti ac per hoc baptizari et

sanctificari etiam opera diaboli velut si mulier illabaptizaretur antequam curaretur quam satanas ininfirmitate [427] alligaverat per decem et octoannos774 Quid de malis ipsius animi loquar Cogita quantum mali sit stultitiam putare quaesunt Spiritus Dei et tamen tales erant quosApostolus alebat lacte non cibo Numquid etstultitiae illius tam magnum malum quia nonfuerat Baptismate ablatum baptizatumsanctificatumque dicturus es Sic ergo etconcupiscentia quae manet oppugnanda atquesananda quamvis in Baptismo dimissa sint cunctaomnino peccata non solum non sanctificatur sedpotius ne sanctificatos aeternae morti obnoxiospossit tenere evacuatur quia et illi qui lactealebantur non solido cibo et adhuc erantanimales non percipientes quae sunt Spiritus Deiquoniam stultitia illis adhuc erat si in illa mentisaetate non carnis de corpore exissent in quaaetate novi homines appellabantur parvuli inChristo nullo reatu stultitiae illius tenerentur quia hoc eis beneficium fuerat regenerationecollatum ut omnium malorum quibus et posteavel moriendo vel proficiendo fuerant exuendireatus continuo solveretur remissione peccatorumomnium nondum omnium sanitate morborumQui tamen reatus teneat necesse est eum quisecundum carnem generatur quia non nisi eiremittitur qui secundum spiritum regeneratur A774 Cf Lc 13 11

morte quippe iustissimae damnationisper unumMediatorem Dei et hominum liberatur genushumanum non a morte corporis tantum sed amorte qua mortui sunt pro quibus unus mortuusest Et quia pro omnibus mortuus est ergoomnes mortui sunt

LIII Quod vero te libuit tam multum dequalitatum differentia disputare quia ego semelnominavi qualitatem dicens Non substantialitermanere [428] concupiscentiam sicut corpusaliquod aut spiritum sed esse affectionemquamdam malae qualitatis sicut est languor775 itane nihil ad rem pertinere non sentis Primoenim dicis Me mutasse sententiam etimmemorem totius libri mei professum fuissesubstantiam esse libidinem Revera evoluto etenucleato libro meo non es reperturus melibidinem substantiam dixisse vel semel Dixerunteam quidam philosophi partem animi essevitiosam et utique pars animi substantia est quiasubstantia est ipse animus Sed ego ipsum vitiumquo animus vel ulla pars eius isto modo vitiosaest libidinem dico ut omni vitio sanato salva sittota substantia Quia et illi philosophi locutionetropica mihi videntur vitiosam partem animiappellasse libidinem in qua parte est vitium quodvocatur libido sicut appellatur domus pro eis quisunt in domo

LIV Deinde te nimis acutis dialecticorumtelis incautius exercendo nosque iactantiusterritando sectam vestram lethaliter vulnerastiDividens quippe atque definiens vel etiamdescribens differentia qualitatum inter cetera Tertia species qualitatis est inquis affectio etaffectionalis qualitas Affectio autem in qualitateob hoc ponitur - ais - quia principium qualitatumest cui etiam reputantur ad momentumaccedentes recedentesque aut animi aut corporispassiones Affectionalis vero qualitas inquisomnibus quibus evenerit ex maioribus orta causisita inhaerescit ut aut magnis molitionibus autnullis omnino separetur Haec quidem satisexplicasti scientibus sed quia contemnendi nonsunt qui lecturi libros nostros disciplinae huiusignari sunt quod deesse video faciam ut a meillustrentur exemplis Quantum ad animumattinet affectio est timere affectionalis qualitastimidum esse sicut aliud est iratus aliud [429]iracundus aliud ebrius aliud ebriosus illaeaffectiones istae affectionales sunt qualitatesQuantum autem ad corpus sicut aliud est pallensaliud pallidus aliud rubens aliud rubicundus etsi qua huiusmodi quorum plurimis desunt usitatavocabula Cum itaque dixeris affectionalemqualitatem ortam ex maioribus causis atque itainhaerescere ut aut magnis molitionibus autnullis separetur quando secundum eam dicituranimus malus vel potius homo malus nonne

metuis ne voluntas bona aut non ibi esse possitaut valere nihil possit Nonne concedishominem miserum quicumque ille sit vel fueritcerte adversus talem clamasse qualitatem Velleadiacet mihi perficere autem bonum non invenio776 Hicsaltem fatemini esse istorum verborum gemitumnecessarium Quis me liberabit de corpore mortishuius Gratia Dei per Iesum Christum Dominumnostrum777

LV Quapropter quantolibet te adversusoculos imperitorum dialectico tegmine involvasmanifesta veritate nudaberis Ego tamquamvaletudinem malam ex origine vitiata ingenitumesse homini dico vitium quo caro concupiscitadversus spiritum et hoc malo bene uti pudicaconiugia cum eo utuntur generandi causa sedisto mali usu bono laudari utentem non ipsummalum Neque enim malum ipsum est innocenssed homo qui facit ut malum suum quo beneutitur ei nocere non possit Sicut mors cum sitsupplicium peccatoris bono mali usu accedentefit meritum martyris Percipitur autem inBaptismate christiano perfecta novitas et perfectasanitas ab eis malis nostris quibus eramus rei non ab eis cum quibus adhuc confligendum estne simus rei cum et ipsa in nobis sint nec alienased nostra sint Nam et [430] vinolentiaeconsuetudini utique malae quam sibi homines

776 Rom 7 18777 Rom 7 24-25

fecerunt non nascendo traxerunt resistunt postBaptismum ne eos ad mala solita pertrahat ettamen malo resistitur dum concupiscentiae percontinentiam denegatur quod per consuetudinemconcupiscitur Unde etiam contra istamgenitalium concupiscentiam quae ingenita nobisest per originale peccatum vehementius viduaquam virgo vehementius meretrix quando castaesse voluerit quam quae semper fuit castaconfligit et tanto amplius in ea superandavoluntas laborabit quanto maiores ei consuetudovires dedit Ex isto et cum isto hominis malonascitur homo quod malum per se ipsum tammagnum est et ad hominis damnationem atque aregno Dei separationem tantum habetobligationis ut etiamsi de parentibus regeneratistrahatur nonnisi quemadmodum in illis solaregeneratione solvatur atque isto unico remediopraepositus mortis a prole pellatur quo aparentibus est pulsus Qualitas autem mali non insubstantiam de substantia tamquam de loco inlocum migrat ut deserat ubi erat et quae fuit ibiipsa sit alibi sed alia eiusdem generis quodamoperante contagio quod etiam de morbidisparentum corporibus solet evenire nascentibus

LVI Quid autem dicere voluisti quasiclaudens ut loqueris Aristotelis palaestram utinde ad sacras Litteras revertaris Ais enim Sensus est igitur concupiscentia et mala qualitasnon est ergo quando minuitur concupiscentia

sensus minuitur Annon per concupiscentiamcastitatis et continentiae quotidie carnisconcupiscentia magis magisque minuitur Vellemitaque mihi diceres utrum a morbofornicationissanior non fiat quem fornicari minus minusquedelectat quamvis opus illud malum unaconversione sibi amputaverit nec [431] umquamhoc fecerit ex quo lavacrum regenerationisaccepit Itemque post consuetudinem vinolentiaebaptizatus et numquam se deinceps prorsusinebrians vellem diceres utrum ab isto morbonon fiat in dies sanior quam fuerat cumpotationis gurgitem minus minusque desideratquam solebat Sensus est igitur non ipsaconcupiscentia sed ille potius quo nos eammaiorem minoremve habere sentimus sicut incorporis passionibus non sensus est dolor sed illesensus est quo sentitur dolor nec sensus estmorbus sed ille sensus est quo nos morbumhabere sentimus Porro si continuo fit bonus etutique bona qualitate fit bonus qui fornicationivinolentiaeque renuntians ab huiusmodi operibussese abstinet nonne recte audit Ecce sanus factuses iam noli peccare778 recteque appellatur castus etsobrius Deinde si provectu concupiscentiaebonae qua concupiscentias malas fornicandipotandique debellat talis efficitur qualis recenticonversione nondum fuit ut illorum in eodesideria peccatorum minus minusque778 Io 5 14

moveantur ut adversus ea mala non tanta quantaprius exerceat sed minora certamina nonvirtutum diminutione sed hostium nec deficientepugna sed crescente victoria dubitabis eumpronuntiare meliorem Unde obsecro nisi quiabona qualitas aucta et mala minuta est Auctumest igitur quo bonus esse coepit minutum est quomalus fuit et hoc egit post Baptismum nonperegit in Baptismo Ita quamvis ibi peractafuerit plena peccatorum remissio remansittamen qua proficeretur in melius adversuscatervas desideriorum malorum in nobis ipsisutique tumultuantium vigilanter exserenda etinstanter exercenda luctatio propter quam dicituretiam baptizatis Mortificate membra vestra quae suntsuper [432] terram779 et Si spiritu facta carnismortificaveritis vivetis780 et Exuite vos veteremhominem781 Nempe dicuntur haec magnaconsensione veritatis nulla reprehensioneBaptismatis

LVII Si ergo nolis esse contentiosus putoquod iam videas quam recte intellegatur quodaliter conaris exponere quod propheta cumdixisset Qui propitius fit omnibus iniquitatibus tuis782 quod fit utique remissione omnium peccatorum

779 Col 3 5780 Rom 8 13781 Col 3 9782 Ps 102 3

continuo subiecit Qui sanat omnes languores tuos783 ea mala volens intellegi cum quibus donecsanentur vel quantum possunt in hac vita magismagisque minuantur non quiescunt intestinabella sanctorumNeque enim nullus est languorquo caro concupiscit adversus spiritum etiammanente virtute castitatis invicta Si nullus languorest non ergo adversus eum spiritus concupiscatAd hoc enim concupiscit ut si potest noncertandi saltem non consentiendi obtineatsanitatem Hoc quippe unde nunc agimus quodnobis resistere sentimus in nobis aut aliena estnatura separanda aut nostra sananda Si alienamdicimus separandam Manichaeis favemusFateamur ergo nostram esse sanandam utManichaeos simul Pelagianosque vitemus

LVIII Hoc ergo generi humano inflictumvulnus a diabolo quidquid per illud nascitur cogitesse sub diabolo tamquam de suo frutice fructumiure decerpat784 Haec verba de libro meo tibirefellenda posuisti quibus ita insidiaris tamquamnaturae humanae auctorem dixerim diabolum etipsius qua homo constat substantiaeconditorem quasi vulnus in corpore possisappellare substantiam Sed si propterea me putasdixisse diabolum [433] substantiae conditoremquia in ea similitudine quae a me adhibita estfruticem dixi frutex quippe nullo dubitante

783 Ps 102 3784 Augustinus De nupt et concup 1 23 26

substantia est cur usque adeo te vel ostendis velfingis indoctum ut eis rebus quae substantiae nonsunt adhibendas de substantiis similitudines nonexistimes Nisi forte et ipsi Domino dialecticecalumniaberis quia dixit Arbor bona bonos fructusfacit et arbor mala malos fructus facit785 Quis enimmalitiam sive bonitatem vel opera bona seu malaquos velut fructus illarum arborum voluitintellegi dicat esse substantias nisi nesciens quidloquatur Quis vero arbores et earum fructusneget esse substantias si novit quod loquitur Dehis ergo rebus quae substantiae sunt videmusadhibitas similitudines eis rebus quae non suntsubstantiae Quod si arbor bona vel mala nonbonitas hominis vel malitia sed ipsi hominesaccipiendi sunt in quibus subiectis istas esseintellegimus qualitates bonitatem scilicet inhomine bono malitiamque in homine malo utipsae substantiae sint arbores id est ipsihomines certe fructus eorum (quae nihil aliudquam opera intelleguntur) nemo nisi imperitusdicit esse substantias cum omnium arborumfructus unde istae similitudines datae sunt nemonisi imperitus neget esse substantias Ac per hocei rei quae non est substantia fas est adhiberesimilitudinem de substantia Propter quod egovitio quod generi humano diabolus tamquamvulnus inflixit quamvis nullo modo substantia sitrecte tamen adhibui de substantia similitudinem785 Mt 7 17

ut fruticem dicerem et fructus eius vitia etiam illacum quibus homines vobis quidem negantibussed veritate convincente nascuntur et ex quibusin aeternum Dei regno pereunt si veritateliberante non renascuntur [424]

LIX Proinde vitiatorem non conditoremsubstantiae diabolum dixi Subdit autem sibi quodnon condiditper id quod inflixit Deo iustotribuente hanc potestatem cuius non subtrahitpotestati nec quod sibi est subditum nec seipsum Ideo est enim secunda nativitas institutaquia nativitas est prima damnata Cui tamen etiamdamnatae Dei bonitas exhibetur ut de maledictosemine rationalis natura formetur qua eiusaffluentissima bonitate apertissime malorumhominum tanta multitudo nutritur et occulto Deiopere vegetatur Quae bonitas operationis eius sisubtrahatur formandis promovendisqueseminibus et vivificandis quibusque viventibusnon solum gignenda non aguntur sed ad nihilumpenitus etiam genita rediguntur Cum ergo Deumnisi stulta impietas non reprehendat quodhomines vitiosa voluntate damnabiles illovivificante vivunt qui vivificat omnia curputamus ab eius operibus abhorrere quod originevitiata damnabiles illo creante nascuntur quicreator est omnium et per Mediatoremregenerati a damnatione liberantur debita sedgratuita miseratione non debita quos elegit anteconsitutionem mundi per electionem gratiae non

ex operibus vel praeteritis vel praesentibus velfuturis Alioquin gratia iam non est gratia786 Quodmaxime apparet in parvulis quorum necpraeterita dici possunt opera quia non fuerunt nec praesentia quia nihil operantur nec futuraquando in illa aetate moriuntur

LX Dixi sane Quomodo manent peccatareatu quae praeterierunt actu sic e contrario fieripotest ut concupiscentia maneat actu etpraetereat reatu787 Quod error quidem tuusfalsum esse dicit sed veritas verum esseconvincit Nam tu id non valendo refellere primo[435] dialecticas tenebras imperitis conarisoffundere dicens Te cogitare non posse in quadialexi invenerim contrariorum omniumreciprocationem Quam sententiam tuam siexponere voluero et ad eorum perducereintellegentiam qui numquam ista didicerunt opuserit pleno fortasse volumine Se nunc satis estquod ipse dixisti In nulla dialexi posse inveniricontrariorum omnium reciprocationem Hincenim ostendisti aliquorum esse posse nonomnium In his ergo aliquibus et hoc reperi Sienim dixisses contrariorum reciprocationem essenullorum et per hoc ostenderes ea quae posuicontraria reciproca esse non posse quia nulla essepossunt ego aliqua esse posse ostendere debui acdeinde in his esse quod posui Sed esse aliqua iam

786 Cf Rom 11 6787 Augustinus De nupt et concup 1 26 29

ipse concedis qui non dicis nullorumcontrariorum esse reciprocationem sed nonomnium Est igitur aliquorum Sed utrum in hisetiam hoc sit quod a me positum est restatostendere id est utrum sicut verum est reatumanere peccata quae praeterierunt actu ita sitverum quod concupiscentia maneat actu etpraetereat reatu Quod tu fieri non posse volensostendere hoc dixisti quod ego non dixi Egoenim de concupiscentia dixi quae est in membrisrepugnans legi mentis788 quamvis reatus eius inomnium peccatorum remissione transierit sicut econtrario sacrificium idolis factum si deincepsnon fiat praeteriit actu sed manet reatu nisi perindulgentiamremittatur Quiddam enim tale estsacrificare idolis ut opus ipsum cum fitpraetereat eodemque praeterito reatus eiusmaneat venia resolvendus Quiddam vero tale estcarnis concupiscentia ut maneat in hominesecum per continentiam confligente quamvis eiusreatus qui fuerat generatione contractus iam sitregeneratione transactus Actu enim [436] manetnon quidem abstrahendo et illiciendo mentemeiusque consensu concipiendo et pariendopeccata sed mala quibus mens resistat desideriacommovendo Ipse quippe motus actus est eiusquamvis mente non consentiente desit effectusInest enim homini malum et praeter istum actumid est praeter hunc motum unde surgit hic788 Cf Rom 7 23

motus quem motum dicimus desiderium Nonenim semper est desiderium contra quodpugnemus sed si tunc non est quando nonoccurrit quod concupiscatur sive animocogitantis sive sensibus corporis fieri potest utinsit qualitas mala sed nulla sit tentationecommota sicut inest timiditas homini timido etquando non timet Cum vero occurrit quodconcupiscatur nec desideria mala nobis etiamnolentibus commoventur sanitas plena est Hocergo vitium non posset nisi reatu tenerehominem quamvis eiusdem mali bono usu decastis coniugibus procreatum qui reatusquamvis eo manente malo solvitur in remissioneomnium peccatorum per Dei gratiam qualiberamur ab omni malo cum Dominus nonsolum propitius fit omnibus iniquitatibus nostrisverum etiam sanat omnes languores nostrosNam recole quid responderit Liberator ipse atqueSalvator his qui ei dixerant ut exiret deIerosolymis Ecce inquit eicio daemonia et sanitatesperficio hodie et cras et tertia consummor789 LegeEvangelium et vide post quantum passus fuerit etresurrexerit Ergo mentitus est Absit Sedsignificavit aliquid quod ista inter nos quaestioneversatur Expulsio quippe est daemoniorumremissio peccatorum perfectio sanitatum quaefit proficiendo post Baptismum tertiaconsummatio est quam suae quoque carnis789 Lc 13 32

immortalitate monstravit incorruptibiliumbeatitudo gaudiorum [437]

LXI Tu autem in exemplum rei de qualoquebaris sacrilegum sacrificium posuisti atquedixisti Quidquid ad hoc genus pertinet de istouno posse monstrari quoniam si semel aliquisidolis sacrificaverit potest donec consequaturveniam premi impietate commissi et manetreatus actione finita Nullo autem pacto inquisfieri potest ut maneat actio et abscedebat reatus id est ut daemonibus inquis sacrificare nondesinat et tamen liber a profanitate videaturHoc de sacrificio idolis oblato verissime dicis actus est enim qui opere ipso peragitur et nonerit et si iterum fit alterum fit Impietas veroipsa qua haec fiunt tamdiu manet donec idolisrenuntietur et credatur in Deum Idolis itaquesacrificatum factum est transiens non vitiummanens impietas vero qua sacrificatum est quiaet illo peracto manet videtur esse concupiscentiaesimilis qua commissum est adulterium Sederrore sublato quo illa impietas pietas putabaturnumquid idolis aliquem sacrificare delectat et inillo huiusmodi desiderium commovetur Nullomodo igitur simile est quod pro simili ponendumputasti Nullo modo inquam simile estsacrificium transiens manenti concupiscentiaequae hominem iam non committentem quodsolet ei consentiendo committere iam plena fideet cognitione retinentem non esse talia facienda

stimulis tamen illicitorum desideriorum quibusresistit castitas inquietare non cessat nequescientia finitur ut non sit sed continentiarefrenatur ut quo tendit pervenire non possitQuapropter sicut idolis immolatio quae iam necin actione est quia praeteriit nec in voluntatequia error quo fiebat absumptus est manettamen reatus eius donec in lavacro regenerationispeccatorum omnium remissione solvatur sic econtrario quamvis reatus malae concupiscentiaeeodem Baptismate sit solutus manet tamen ipsa[438] donec ab eo qui post eiecta daemoniaperficit sanitates medicina perficiente sanetur

LXII Sed quaeso te cum et ipse concedaspeccati facti atque transacti reatum manere nisisacro fonte diluatur dic mihi reatus iste quis sitet ubi maneat iam homine correcto rectequevivente nondum tamen peccatorum remissioneliberato Subiectum est reatus iste id estsubstantia sicut spiritus sicut corpus an insubiecto sicut febris aut vulnus in corpore siveavaritia vel error in animo In subiecto essedicturus es neque enim reatum affirmabis essesubstantiam In quo igitur tibi videtur essesubiecto Cur quaeram quid respondeas et nonpotius verba tua ponam Actu inquispraetereunte manet eius reatus in illiusconscientia qui deliquit donec dimittatur Ergoin subiecto est hoc est in animo eius quideliquisse se meminit et scrupolo angitur

conscientiae donec fiat delicti remissione securusQuid si obliviscatur se deliquisse nec eiusconscientia stimuletur ubi erit reatus ille quemtranseunte peccato manere concedis donecremittatur Non est certe in corpore quia nonest eorum accidentiumquae accidunt corpori non est in animo quia eius memoriam delevitoblivio et tamen est Ubi est igitur cum iambene vivat homo nihil tale committens nec dicipossit eorum peccatorum eius reatum manerequae meminit eorum vero quae oblitus est nonmanere Manet quippe omni donec remittaturUbi ergo manet nisi in occultis legibus Dei quaeconscriptae sunt quodam modo in mentibusAngelorum ut nulla sit iniquitas impunita nisiquam sanguis Mediatoris expiaverit cuius signocrucis consecratur unda Baptismatis ut eadiluatur reatus tamquam in chirographo scriptusin notitia spiritalium potestatum per quas poenaexigitur peccatorum Huic [439] chirographo790

nascuntur obnoxii omnes in carne de carnecarnaliter nati eius ab hoc debito sanguineliberandi qui in carne quidem et de carne nontamen carnaliter sed spiritaliter natus est Natusest enim de Spiritu Sancto et virgine Maria DeSpiritu scilicet Sancto ne esset in illo caropeccati ex virgine autem Maria ut esset in illosimilitudo carnis peccati Ideo illi chirographonon venit obnoxius et ab illo solvit obnoxios790 Cf Col 2 14

Neque enim nulla est iniquitas cum in unohomine vel superiora inferioribus turpiterserviunt vel inferiora superioribus contumaciterreluctantur etiamsi vincere non sinantur Hanciniquitatem si homo ab homine altero forinsecusadversante pateretur quia in illo non esset sineillo utique puniretur quia vero in illo est aut cumillo punietur aut illo ab eius reatu liberato sic incertamine adversus spiritum perseverat uthominem iam non reum ad nulla post mortemtormenta transmittat non alienet a regno Deinulla damnatione faciat detineri neque ut eapenitus careamus velut aliena natura seiungatur anobis sed quia nostrae naturae languor estsanetur in nobis

LXIII Propter hoc ergo vitium sicut in eolibro cui resistis a me positum est humananatura damnatur et propter quod damnaturpropter hoc et damnabili diabolo subiugatur quia et ipse diabolus spiritus immundus est etutique bonum quod spiritus malum quodimmundus quoniam spiritus est naturaimmundus est vitio quorum duorum illud a Deoest hoc ab ipso Non itaque tenet homines sivemaioris sive infantilis aetatis propter quodhomines sed propter quod immundi sunt791 Hisverbis meis ex libro meo abs te positis itaresistendum putasti ut diceres Hanc formametiam in [440] homine malo debuisse servari quae791 Augustinus De nupt et concup 1 23 26

servatur in diabolo ne quisquam damnetur nisiex vitiis propriae voluntatis atque ideo nullum sitoriginale peccatum alioquin opus eius - ut dicis -qui etiam diabolum bonum condidit non potestapprobari Nec attendis quod diabolum non exalio diabolo creavit Deus nec ex aliquo angelolicetbono cuius tamen lex esset in membrisrepugnans legi mentis per quam et cum qua dehomine nascitur omnis homo Adiuvaret itaque tefortasse hoc argumentum si ut homo itadiabolus gigneret filios eosque paterno peccatonegaremus obnoxios Nunc vero aliud est ille quihomicida erat ab initio quia hominem ab initioquo est homo institutus occidit per feminaeseductionem et in veritate per liberum arbitriumnon stetit792 cadensque deiecit et aliud est quodper unum hominem peccatum intravit in mundum et perpeccatum mors et in omnes homines pertransiit in quoomnes peccaverunt793 Ubi evidenter expressum estexceptis cuiusque hominis propriis communeomnibus hominibus originale peccatum

LXIV Quod autem dixi Qui miratur quiacreatura Dei subditur diabolo non miretur subditur enim creatura Dei creaturae Dei minormaiori794 cur ita posuisti ut sequentia mea verbanon adderes quibus ostendi quemadmodumdixerim minor maiori humana scilicet

792 Cf Io 8 44793 Rom 5 12794 Augustinus De nupt et concup 1 23 26

angelicae nisi ut minus intellegeretur sensusmeus ut faceres tibi locum ubi sicut soles deAristotelicis categoriis obtenderes nebulasimperitis in quibus latentem putarent te aliquiddicere quid diceres nescientes Ad hoc enimredacta est haeresis vestra ut gemant sectatoresvestri non inveniri dialecticos iudices in Ecclesiade scholis Peripateticorum sive Stoicorum aquibus possitis absolvi Quo enim pertinet quidsibi vult utquid dictum [441] est quod dixisti Quia maior et minor ad finitam speciem pertinetquantitatis Sed quantitas inquis non solumcontrariorum capax non est quod ei cumqualitate atque aliis praedicamentis verum etiamnec contrarium habet quod ei cum substantiaeest definitione commune bonum vero et malumcontraria sunt Haec profecto numquam diceressi lectores vel auditores librorum tuorum putaresintellecturos esse quod dicis Itane vero ideoimmundus homo immundo angelo subdendusnon fuit quoniam quantitas qua homine maiorest angelus non solum contrariorum capax nonest verum etiam nec contrarium habet quasitunc diabolo fuisset homo subdendus si eireperiretur esse contrarius et mala subdenda nonsint malis quia bona malis non mala malisvidentur esse contraria Quid vanius cogitariquid ineptius dici potest Nonne dominosubditur servus et bonus bono et malus malo etmalus bono et bonus malo Nonne uxor

subditur viro et bono bona et malo mala etbono mala et malo bona Quid igitur pertinet advim sive rationem qua quidque cuiquesubdendum est utrum haec res aut illa possit velnon possit capere vel habere contrarium Verumtu plane inconsiderate ista non funderes sistultitiae quae tibi ista suggerit sapientiamcontrariam cogitares

LXV Iam porro illa qualis est argumentatiotua Si res inquis quae decenter ordinata est adDeum pertinet et res quae ad Deum pertinetbona est bonum est itaque subditum essediabolo quoniam institutus a Deo per hoc ordoservatur Sequiturque inquis ut malum sitrebellare diabolo quoniam per resultationeminstitutus a Deo ordo turbatur Posses dicereDeo resistere agricolas eiusque ordinemperturbare purgando agros a spinis et [442]tribulis quae ille peccatoribus nasci iussit inpoenam795 Quid quod ista tua ratione dicipotest si res quae decenter ordinata est adDeum pertinet et res quae ad Deum pertinetbona est bonum est malis esse in gehennaquoniam institutus a Deo per hoc ordo servatur Quod vero tu addis Sequiturque ut malum sitrebellare diabolo quoniam per resultationeminstitutus a Deo ordo turbatur cur hoc dicis Quis enim rebellat diabolo nisi ab eius potestateper Mediatoris sanguinem liberatus Melius ergo795 Cf Gen 3 18

fuerat hostem non habere quam vincere Sedquia peccati merito humana natura subdita esthosti prius homo ut adversus eum pugnarepossit ab eius eruitur potestate Deinde si vita estin hac carne prolixior certans adiuvatur utsuperet Postremo victor beatificatur ut regnetdicturus in fine Ubi est mors contentio tua 796 Velsicut dicit Apostolus Ubi est mors victoria tua ubiest mors aculeus tuus 797

LXVI Quin etiam visa sunt tibi de Manichaeilibris nonnulla esse ponenda quibus meamsententiam comparares cum ego commixtionemduarum naturarum boni scilicet et mali undeillorum tota fabulosa manat insania non solumfide verboque detester et damnem verum etiamtibi ipsi suffragatori eorum resistendo tequerefellendo convincam Cum enim contra eosveritas clamet mala nisi de bonis orta non esse nonne tu pro ipsis et cum ipsis contra veritatemreclamas Per opus Dei opus diaboli transirenon sinitur Non potest mali radix in dono Deilocari Rerum ratio non sinit ut de bono malumet de iusto iniquum aliquid proferatur Nonnascuntur peccata de ea re quae libera est apeccato De hoc opere quod non habet culpamnasci culpa non [443] potest798 Quibus omnibusvicibus tuis conficitur non esse mala exorta de

796 Ose 13 14 (sec LXX)797 1 Cor 15 55798 Cf 1 8 41 9 42-44 5 16 59 64

bonis ut restet secundum Manichaeos non essemala exorta nisi de malis Quomodo ergoquemquam Manichaeorum nomine tamquameorum adversarius criminaris cum sic ab eorumparte consistas ut vinci omnino non possint nisicum illis et ipse vincaris Quod in primo huiusoperis libro aliquanto copiosius et in quintobrevius et hic hactenus nos egisse suffecerit

LXVII Ipsa vero quae communis est vobishaeresis vestra quantum Manichaeos adiuvet iamquidem saepe monstravi sed ne hic quidem estomittendum Enumerant Manichaei mala quae inparvulis monstrantquae Cicero quoquecommemorat in libris de Republica unde ipsa eiusverba iam transtuli799 In quorum malorumcommemoratione dicit Non ut a matre naturased ut a noverca hominem in has aerumnas esseproiectum Huc accedunt etiam illa quae nonquidem omnes parvulos sed tamen plurimoscernimus perpeti multa et varia mala usque addaemonum incursus Atque concludunt dicentes Cum sit iustus et omnipotens Deus unde istamala patitur imago eius in parvulis nisi quia veraest inquiunt quam nos asserimus duarumnaturarum boni scilicet malique commixtio Hoscatholica redarguit veritas confitens originalepeccatum per quod factum est daemonumludibrium genus humanum et laboriosae miseriaedestinata propago mortalium Non autem ita799 Cf 4 12 60

esset si humana natura per liberum arbitrium inquo statu primum condita est perstitisset Vosautem negantes originale peccatum profecto autcogemini dicere Deum vel invalidum veliniustum sub cuius potestate imago eius inparvulis sine ullo vel proprii vel originalis peccatimerito tantis affligitur malis non enim per haecexercetur [444] virtus quod recte de bonishominibus maioribus dicitur in quibus rationisest usus aut quia Deum vel impotentem veliniquum dicere non potestis Manichaei contravos errorem suum nefarium de duarum inter seinimicarum substantiarum permixtione firmabuntNon igitur me ab infectione Manichaeorumnulla - sicut dicis - mundat herba fullonisQuibus petulantibus verbis facis lavacroregenerationis iniuriam quod in sinu Catholicaematris accepi Sed vobis tam malitiosum venenumantiqui draconis irrepsit ut et Catholicos horroreManichaei nominis infametis et Manichaeosperversitate vestri dogmatis adiuvetis

LXVIII Illud vero de alio libro meo quod adMarcellinum scribens dixi Filios mulieris quaeserpenti credidit ut libidine corrumperetur nonliberari nisi per Filium Virginis quae angelocredidit ut sine libidine fetaretur800 ita posuistiatque ita voluisti accipi tamquam dixerim Quod Evae serpens commixtus fuerit concubitucorporali sicut Manichaei principem800 Augustinus De pecc mer et rem 1 28 56

tenebrarum eiusdem mulieris patrem cum illacuncubuisse delirant Hoc ego de serpente nondixi Sed numquid tu contra Apostolum negasmentem mulieris a serpente corruptam An eumnon audis ubi dicit Timeo ne sicut serpens Evamfefellit in versutia sua ita corrumpantur mentes vestrae asimplicitate et castitate quae est in Christo801 Ex istautique corruptione serpentis qualis fit etiamquando corrumpunt mores bonos colloquiomala802 pervenit libido peccandi in mentemmulieris ut et viro praevaricatione corruptodeinde illa de qua erubuerunt etpudendatexerunt sequeretur in carne non diaboliaccedente concubitu corporali sed spiritali Deigratia recedente [445]

LXIX Non igitur Tota disputatione tuacontrivisti - sicut te iactas - assertionem meam demalo carnalis concupiscentiae originalisquepeccati manente laude nuptiarum quae beneutuntur malo non quod fecerunt sed quodinvenerunt Verum nec ipsos Manichaeoscontrivisti quos potius adiuvisti tu maxime et incommune omnes Pelagianae novitatis errorisqueparticipes sicut iam demonstravi De testimoniisetiam tractatorum catholicorum sancti BasiliiCaesariensis et sancti IoannisConstantinopolitani quorum dixisti sensumvestris convenire sententiis in primo huius mei

801 2 Cor 11 3802 Cf 1 Cor 15 33

operis libro tibi sufficientissima et certissimaveritate respondi803 ostendens quemadmodumnon intellegendo quaedam verba eorum adversusdogma eorum quod est dogma catholicummirabili caecitate pugnetis In secundo quoquelibro satis egimus ut appareat quam non sitquemadmodum conviciaris conspiratioperditorum804 sed sanctorum et eruditorumEcclesia catholicae patrum pius fidelisqueconsensus qui haereticae vestrae novitatiresistunt pro antiquissima catholica veritate Undeetiam populi murmur quod solum vobis a nobisdicis opponi nec solum est quia tantorumnititur auctoritate doctorum et iustum est quianon vult ut evertatis sibi quoque notissimamsalutem quae in Christo est parvulorum

LXX Quod autem verba apostolica ubidicit Scio quia non habitat in me hoc est in carne meabonum805 et cetera usque ad illud ubi ait Miser egohomo quis me liberabit de corpore mortis huius 806 Meaffirmas aliter intellegere quam totum ipsumcapitulum debet intellegi nesciens mihiplurimum tribuis Non enim ego solus aut primussic istum locum intellexi quo evertitur haeresisvestra quemadmodum vere intellegendus est immo vero ego prius cum aliter intellexeram vel

803 Cf 1 5-6804 Cf 1 7805 Rom 7 18806 Rom 7 24

potius [446] non intellexeram quod meaquaedam illius temporis etiam scripta testantur807Non mihi enim videbatur Apostolus et de se ipsodicere potuisse Ego autem carnalis sum808 cumesset spiritalis et quod captivus duceretur sublege peccati quae in membris erat eius Ego enimputabam dici ista non posse nisi de iis quos itahaberet carnis concupiscentia subiugatos utfacerent quidquid illa compelleret quod deApostolo dementis est credere cum etiaminnumerabilis multitudo sanctorum neconcupiscentias carnis perficiat contra carnemspiritu concupiscat Sed postea melioribus etintellegentioribus cessi vel potius ipsi quodfatendum est veritati ut viderem in illisApostolivocibus gemitum esse sanctorum contracarnales concupiscentias dimicantium Qui cummente sint spiritales adhuc tamen isto curruptibilicorpore quod aggravat animam809 recteintelleguntur esse camales quia erunt et corporespiritales quando seminatum corpus animale resurgetcorpus spiritale810 et recte adhuc intelleguntur eaparte captivi sub lege peccati quae desideriorumquibus non consentiunt motibus subiacet Hincfactum est ut sic ista intellegerem

807 Cf Augustinus De divv qq ad Simplic 1 1 Expos quar prop ex ep adRom 40 40 Expos ad Gal 4808 Rom 7 14809 Cf Sap 9 15810 Cf 1 Cor 15 44

quemadmodum intellexit Hilarius GregoriusAmbrosius et ceteri Ecclesiae sancti notiquedoctores qui et ipsum Apostolum adversuscarnales concupiscentias quas habere nolebat ettamen habebat strenue conflixisse eumdemqueconflictum suum illis suis verbis contestatumfuisse senserunt811 Contra quos motus priusutique debellandos ne dominentur et posteasanandos ut penitus exstinguantur etiam ipsegloriosa certamina sanctos exercere confessuses812 Simul itaque cognoscamus verbapugnantium si pugnamus Hoc enim modo nonvivimus nos se vivit Christus in nobis si et adpugnam contra [447] concupiscentiasexercendam et ad victoriam usque adconsumptionem eorumdem hostiumcapessendam in illo fidimus non in nobis Ipsequippe factus est nobis sapientia a Deo et iustitia etsanctificatio et redemptio ut quemadmodum scriptumest Qui gloriatur in Domino glorietur813

LXXI Non est ergo contrarium sicutputas ut qui dicit Vivo non ego iam vivit vero in meChristus814 dicat etiam Scio quia non habitat in mehoc est in carne mea bonum815 In quantum quippe inillo vivit Christus in tantum expugnat et superat

811 Cf 2 3-4812 Cf 3 21813 1 Cor 1 30-31814 Gal 2 20815 Rom 7 18

quod non habitat bonum in eius carne sedmalum Neque enim recte cuiusquam spiritusconcupisceret adversus carnem suam nisihabitaret in illo spiritus Christi Absit ergo utdicamus quod nos dicere insimulas Apostolumsic ista dixisse quasi qui se vellet intellegirenitentem in scorta aliqua manu pestiferaevoluptatis abduci cum dicat Non ego operorillud816 ostendens concupiscentias carnis solumimpulsum libidinis operari sine consensionepeccati

LXXII Quid est quod in Iudaeorumsuperbiam frustra conaris ista verba transferretamquam ipsos in se transfiguraverit Apostolusqui contemnebant dona Christi velut sibi nonnecessaria Sic enim suspicaris atque utinamipsa dona Christi saltem ita saperes ut advincendam concupiscentiam valere aliquidcrederes Sed ideo dicis a Iudaeis fuissecontempta quod veniam daret ille peccatis quaeipsi legis admonitione vitassent Quasi hocconferat homini remissio peccatorum ut caronon concupiscat adversus spiritum817 unde illaverba nata sunt Scio quia non habitat in me hoc estin carne [448] mea bonum818 et cetera huiusmodiVerum tu a vestro dogmate non recedis quoputatis gratiam Dei per Iesum Christum

816 Rom 7 20817 Cf Gal 5 17818 Rom 7 18

Dominum nostrum sic in sola peccatorumremissione versari ut non adiuvet ad vitandapeccata et desideria vincenda carnaliadiffundendo caritatem in cordibus nostris perSpiritum Sanctum qui ab illo datus est nobis819Neque consideras eum qui dicit Video aliam legemin membris meis repugnantem legi mentis meae820 et abhoc malo non se liberari clamat nisi gratia Deiper Iesum Christum Dominum nostrum necIudaeum esse nec quia peccavit sed ne peccetpotius laborare

LXXIII Exaggerat inquis Apostolus vimconsuetudinis Tu ergo responde utrum contraistam vim non dimicet baptizatus Quod si negasomnibus christianis sensibus contradicis siautem dimicat cur non in verbis Apostoli vocemdimicantis agnoscis Per legem inquis bonamet per mandatum sanctum pravorum animiferocierant quoniam sine voluntate propria nullaeruditio poterat inspirare virtutem O acutumintellectorem O divinorum eloquiorumegregium tractatorem Quid agis de verbisdicentis Non quod volo ago821 et Velle adiacetmihi822 et Quod nolo hoc ago823 et Condelector legi

819 Cf Rom 5 5820 Rom 7 23821 Rom 7 15822 Rom 7 18823 Rom 7 19

Dei secundum interiorem hominem824 Audis haec etdicis quia voluntas defuit ideo defuisse virtutemQuid quod non solum voluntas verum etiamvirtus adfuit ne consentiret concupiscentiaecarnis quae legi peccati pravis ipsis motibusserviebat Quibus ille non cedens nec armainiquitatis exhibens membra peccato825 et tamenquod nollet sentiens in carne contra spiritumconcupiscente et adversus eam [449] vicissimspiritu concupiscens verissima castitatis vocedicebat Igitur ipse ego mente servio legi Dei carneautem legi peccati826 Illa sane verba quae posuistiubi ait Apostolus Lex sancta et mandatum sanctumet iustum et bonum Quod ergo bonum est mihi factum estmors Absit sed peccatum ut appareat peccatum perbonum mihi operatum est mortem ut fiat supra modumpeccatum peccans per mandatum827 bene intellegiturde vita sua dixisse praeterita quando sub legefuerat nondum sub gratia Nam et verbispraeteriti temporis utitur dicendo Peccatum noncognovi nisi per legem828 et Concupiscentiamnesciebam829 et Operatum est in me omnemconcupiscentiam830 et Vivebam aliquando sine lege831

824 Rom 7 22825 Cf Rom 6 13826 Rom 7 25827 Rom 7 12-13828 Rom 7 7829 Rom 7 7830 Rom 7 13831 Rom 7 9

utique quando nondum poterat usum habererationis et Adveniente mandato peccatum revixit egoautem mortuus sum832 et Peccatum occasione acceptaper mandatum fefellit me et per illud occidit833 et Perbonum mihi operatum est mortem834 His omnibustempus significare intellegitur quo sub legevivebat et nondum adiutus gratia concupiscentiiscarnalibus vincebatur Ubi vero iam dicit Lexspiritalis est ego autem carnalis sum835 iam quodconfligens patiebatur ostendit Non enim dixitcarnalis fui veleram sed sum Et apertiustempora ipsa distinguit ubi dicit Nunc autem iamnon ego operor illud sed id quod in me habitatpeccatum836 Iam enim motus desideriorummalorum non ipse operabatur quibus nonconsentiebat ad perpetranda peccata Peccatiautem nomine quod in illo habitabat ipsamnuncupabat concupiscentiam quia peccato factaest et si consentientem traxerit atque illexeritconcipit paritque [450] peccatum Et cetera usquead eum locum ubi ait Igitur ego ipse mente servio legiDei carne autem legi peccati837 verba sunt iam subgratia constituti sed adhuc contraconcupiscentiam suam dimicantis nec ei

832 Rom 7 9-10833 Rom 7 11834 Rom 7 13835 Rom 7 14836 Rom 7 17837 Rom 7 25

consentientis ut peccet sed tamen quibusrenititur peccati desiderio patientis

LXXIV Nemo nostrum substantiamcorporis nemo naturam carnis accusat frustrapurgatur abs te quod non culpatur a nobisConcupiscentias malas quibus si bene vivimusnon consentimus tamen esse non negamus innobis castigandae sunt frenandae suntexpugnandae sunt vincendae sunt tamen suntnec alienae sunt Nec bona ista nostra sed malasunt Nec sicut dixit Manichaea vanitas separataextra nos erunt sed sicut dicit catholica veritassanata non erunt

LXXV De illis quoque apostolicis verbis inquibus impudentia mirabili immo dementiaresistitis fundatissimae fidei ubi ait Per unumhominem peccatum intravit in mundum et per peccatummors et ita in omnes homines pertransiit in quo omnespeccaverunt838 frustra sensum alium novum atquedistortum et a vero abhorrentem molirisexsculpere affirmans ea locutione dictum esse In quo omnes peccaverunt ac si diceretur Propterquod omnes peccaverunt sicut dictum est Inquo corrigit iunior viam suam839 ut scilicet non in unohomine omnes homines peccasse intelleganturoriginaliter et tamquam in massae unionecommuniter sed propterea quia primushominum ille peccavit id est cum imitantur

838 Rom 5 12839 Ps 118 9

illum non cum generantur ex illo Non ergo huicsensui convenit illa locutio ita dictum esse inquo velut dictum esset propter quod Nampropter hoc quisque peccat quod sibi proponit ut[451] peccet vel quoquo modo illi est causapeccandi Quis vero ab omni humano sensu tamsit absurdus ut dicat Propter hoc fecit homo istehomicidium qui in paradiso Adam de lignoprohibito cibum sumpsit cum iste latrocinandoocciderit hominem nihil de Adam cogitans sedpropter hoc ut aurum quod ferebat auferret Sicet cetera cuncta peccata quae propria quisquecommittit habent causas propter quas fiantetiamsi nemo cogitet quod ille primus homocommisit neque illud sibi ad peccandumproponat exemplum Propter hoc itaque id estquoniam peccavit Adam nec ipse Cain peccassedicendum est qui eumdem patrem suum noveratPropter quid enim fratrem suum occiderit notumest quia non propter hoc quod perpetravitAdam sed quia bono eius invidit

LXXVI Denique nec ipsa tibi ad huncvestrum sensum quae posuisti testimoniasuffragantur Recte enim dicitur In quo corrigitiunior viam suam Propter quid corrigit quoniam sequitur in custodiendo verba tua Propterhoc enim corrigit viam suam quia verba Dei sicutcogitanda sunt cogitat et cogitando custoditcustodiendo recte vivit Ipsa ergo illi causa est utviam suam corrigat quia Dei verba custodit Et

quod ait beatissimus Stephanus Fugit Moyses inverbo hoc840 bene intellegitur propter verbumhoc quia hoc audivit hoc timuit hoc cogitavitut fugeret haec illi fuit causa fugiendi Numquidin his locutionibus aliquid dictum est quodpertineat ad imitationem qua sic alterum alterimitatur ut eum omnino non cogitet et ideonullo modo dici possit propter hoc peccasse quiaille peccavit in quo nec originaliter fuit nec deillo quidquam in peccato proprio cogitavit [452]

LXXVII Sed inquis si de peccati traduceloquebatur nusquam congruentius diceret Ideopertransiit peccatum quia omnes sunt deconiugum voluptate generati et adderet In eotransit in quo ex tabida primi hominis carnefluxerunt Nec vides eodem modo tibi possedici Si de imitatione peccati Apostolusloquebatur nusquam congruentius diceret Ideopertransiit peccatum quia primi hominispraecessit exemplum et adderet In eo transit inquo omnes illius unius imitatione peccaveruntAliquo enim duorum istorum modo loquereturApostolus hoc loco si ad tuum vel meumloqueretur arbitrium Quia ergo nec illud dixitquod tu nec illud quod ego numquid vis utcredamus in his eius verbis nec originalesecundum Catholicos nec imitatorium secundumPelagianos intellegendum esse peccatum Putoquod nolis Remove igitur ista quae possunt ex840 Act 7 29

utraque parte momentis aequalibus dici et si tibiplacet sine contentione quid Apostolus dixeritintueri adverte ut hoc diceret quid agebat etinvenies per unum homines iram Dei superhumanum genus et per unum hominemreconciliationem Deo eorum qui ex damnationetotius generis liberantur gratis Ille est primusAdam factus ex terra iste est secundus Adamfactus ex femina Sed ibi per Verbum caro factaest hic autem ipsum Verbum caro factum est utper eius mortem vivamus quo relicto mortuifueramus Commendat inquit suam caritatem Deus innobis quoniam cum adhuc peccatores essemus Christuspro nobis mortuus est multo magis iustificati nunc insanguine ipsius salvi erimus ab ira per ipsum841

LXXVIII De hac ira dicit Eramus et nosnatura filii irae sicut et ceteri842 De hac ira dicitIeremias [453] propheta Maledictus dies in quonatus sum843 De hac ira dicit sanctus Iob Pereatdies ille in quo natus sum844 De hac ira item dicitidem ipse Homo enim natus ex muliere brevis vitae etplenus iracundiae sicut flos feni decidit fugit autem sicutumbra et non stabit Nonne et huius curamfecisti et huncfecisti intrare in conspectu tuo in iudicium Quis enimerit mundus a sordibus Ne unus quidem etiamsi unius

841 Rom 5 8-9842 Eph 2 3843 Ier 20 14844 Iob 3 3

diei fuerit vita eius super terram845 De hac ira dicitliber Ecclesiasticus Omnis caro sicut vestis veterascit testamentum enim a saeculo morte morieris846 Itemqueipse A muliere inquit initium est peccati et propterillam morimur omnes847 Et alio loco Occupatio magnacreata est omni homini et iugum grave super filios Adama die exitus de ventre matris eorum usque in diemsepulturae in matrem omnium848 De hac ira dicitEcclesiastes Vanitas vanitatum et omnia vanitasQuae abundantia homini in omni labore suo quo ipselaborat sub sole 849 De hac ira vox apostolica est Omnis creatura vanitati subiecta est850 De hac iraplangit Psalmus Ecce veteres posuisti dies meos etsubstantia mea tamquam nihilum ante te verumtamenuniversa vanitas omnis homo vivens851 De hac iraplangit et alius Quae pro nihilo habentur eorum annierunt Mane sicut herba transeat mane floreat etpraetereat vespere decidat durescat et arescat Quoniamdefecimus in ira tua et in indignatione tua conturbatisumus Posuisti iniquitates nostra in conspectu tuosaeculum nostrum in illuminatione vultus tui Quoniamomnes dies nostri defecerunt et in ira tua defecimus Anninostri sicut aranea meditabuntur852 [454]

845 Iob 14 1-5 (sec LXX)846 Eccli 14 1812847 Eccli 25 33848 Eccli 40 1849 Eccle 1 2-3850 Rom 8 20851 Ps 38 6852 Ps 89 5-9

LXXIX Nemo liberatur ab hac ira Dei nisiper Mediatorem reconcilietur Deo Unde dicitetiam ipse Mediator Qui non credit Filio nonhabebit vitam sed ira Dei manet super eum853 Nondixit Veniet sed Manet super eum Ideo ergocredunt atque confitentur et maiores per cor et osproprium et parvuli per alienum utreconcilientur Deo per mortem Filii eius ne iraDei maneat super eos quos etiam origo vitiataefficit reos De hac itaque re loquens Apostolus Cum adhuc inquit peccatores essemus Christus pronobis mortuus est multo magis iustificati nunc insanguine ipsius salvi erimus ab ira per ipsum Si enimcum inimici essemus reconciliati sumus Deo per mortemFilii eius multo magis reconciliati salvi erimus in vitaipsius non solum autem sed et gloriantes in Deo perDominum nostrum Iesum Christum per quem et nuncreconciliationem accepimus Propter hoc sicut per unumhominem peccatum in hunc mundum intravit et perpeccatum mors et ita in omnes homines pertransiit in quoomnes peccaverunt854 Nempe manifestum est ut hocdiceret quid agebat Apostolus Ite adhuc et huicreconciliationi quae fit per mortem Filii Dei quisine peccato venit in mundum subtrahiteparvulos ut propter eum per quem peccatumintravit in mundum ira Dei maneat super eosQuid hic facit imitatio quaeso te ubi audis Namiudicium quidem ex uno in condemnationem gratia

853 1 Io 3 36854 Rom 5 8-12

autem ex multis delictis in iustificationem855 Undegratia ex multis delictis in iustificationem nisiquia praeter unum illud originis addita multaquae simul deleret invenit Alioquin sic esset exmultis condemnatio quae homines unumimitando commiserant sicut ex eisdem multisiustificatio quibus remissis in [455] gratiamrespirabant Sed quia unum illud sufficiebatpropter quod etiam solum fieret condemnatio gratiae vero non sufficiebat illud unum delere sedet multa quae adiecta sunt ut omnium remissionefieret iustificatio ideo utique dictum est Iudiciumex uno in condemnationem gratia autem ex multis delictisin iustificationem Nam sicut non imitanturChristum parvuli quia nondum possunt et tamenad eius gratiam spiritalem pertinere possunt itasine imitatione primi hominis contagione tamenex ipso carnalis generationis obstricti sunt Siautem propterea vis eos a primi hominis alienosesse peccato quia eum non sunt imitati propriavoluntate ista ratione alienabis eos et a iustitiaChristi quia nec ipsum imitati sunt propriavoluntate

LXXX Cum vero Multos quod dixit posteanon vis intellegi omnes quod prius dixerat ideoexistimans dictum fuisse multos ne omnesintellegerentur poteris hoc dicere et de semineAbrahae cui promissae sunt omnes gentes856 non

855 Rom 5 16856 Cf Gen 22 18

omnes gentes ei fuisse promissas quia dictum estalio loco Patrem multarum gentium posui te857 Estautem sanus intellectus ideo sie locutamScripturam quia possunt esse aliqua omnia quaenon sunt multa sicut omnia dicimus Evangeliaet tamen brevi numero id est quaternariocontinentur Et rursus possunt aliqua esse multanon tamen omnia sicut multos dicimus crederein Christum nec tamen omnes credunt Non enimomnium est fides858 ait Apostolus Quod autemdictum est In semine tuo benedicentur omnes genteset Patrem multarum gentium posuit te easdemomnes multas et easdem multas omnes essemonstratum est Ita etiam cum dictum est [456]Per unum in omnes transisse peccatum etpostea Per unius inobedientiam peccatoresconstitutos multos ipsi sunt multi qui et omnesSimiliter cum dictum est Per unius iustificationem inomnes homines ad iustificationem vitae et rursusdictum est Per unius obedientiam iusti constituenturmulti859 non aliquibus exceptis sed eosdemmultos omnes oportet intellegi non quia omneshomines iustificantur in Christo sed quia omnesqui iustificantur non aliter possunt iustificariquam in Christo860 Sicut possumus dicere inaliquam domum per unam ianuam intrare

857 Gen 17 5858 2 Thess 3 2859 Rom 5 12 1819860 Vide supra lib I de Peccatorum meritis cap 28

omnes non quia omnes homines intrant ineamdem domum sed quia nemo intrat nisi perillam Omnes ergo ad mortem per Adam omnesad vitam per Christum Quia sicut in Adam omnesmoriuntur ita et in Christo omnes vivificabuntur861 idest ex prima origine generis humani nemo admortem nisi per Adam et nemo per Adam nisi admortem et nemo ad vitam nisi per Christum etnemo per Christum nisi ad vitam

LXXXI Vos autem dum non omnes sedmultos sive per Adam condemnatos esse siveper Christum liberatos vultis intellegi horrendaperversitate christianae religioni estis infesti Sienim salvi erunt aliqui sine Christo etiustificantur aliqui sine Christo ergo Christusgratis mortuus est Erat enim et alius modus sicutvultis in natura in libero arbitrio in lege naturalisive conscripta quo possent salvi et iusti esse quivellent Iustas autem imagines Dei quis nisiiniustus prohiberet a regno Dei Hic forte dicis Sed facilius per Christum Numquid non possetetiam de lege dici Est per legem iustitia sedfacilius per Christum Et tamen ait Apostolus Si per [457] legem iustitia ergo Christus gratis mortuusest862 Non est itaque praeter unum MediatoremDei et hominum hominem Christum Iesum863aliud nomen sub caelo in quo oporteat salvos

861 1 Cor 15 22862 Gal 2 21863 1 Tim 2 5

fieri nos864 Et ideo dictum est In Christo omnesvivificabuntur quoniam in illo Deus definivit fidemomnibus suscitans illum a mortuis865 Vestrumautem dogma id persuadere conatur velutinculpatae praedicatione naturae et potentiaeliberi arbitrii et legis sive naturalis sive perMoysen datae ut et si opus sit necesse tamennon sit ad Christum pro aeterna salute transire eo quod per sacramentum mortis et resurrectioniseius (si tamen vel hoc putatis) commodior via sitnon quod alia via esse non possit Unde quantumvos detestari debeant Christiani considerantesrenuntiate vobis etiam tacentibus nobis

LXXXII Quod vero causae tuae postremumet quasi fortissimum firmamentum propheticumtestimonium esse voluisti ubi per Ezechielemdictum legimus Quod non erit parabola quadicebant parentes uvas acerbas edisse et dentesobstupuisse filiorum nec morietur filius inpeccato patris nec pater in peccato filii sedanima quae peccat ipsa morietur866 non intellegishanc esse promissionem Testamenti Novi etspiritalis hereditatis ad alterum saeculumpertinentis Id enim agit gratia Redemptoris utpaternum chirographum deleat867 et unusquisquepro se rationem reddat Ceterum quam multa sint

864 Act 4 12865 Act 17 31866 Cf Ez 18 2-4867 Cf Col 2 14

divinarum testimonia Litterarum quae parentumpeccatis obligant filios numerare quis possit Cur enim peccavit Cham et in eius filiumChanaan vindicta prolata est868 Cur pro peccatoSalomonis filius eius diminutione regni [458]punitus est869 Cur peccatorum Achab regis Israelin eius posteros poena dilata est870 Utquid legiturin sanctis Libris Reddens peccata patrum in sinumfiliorum eorum post eos871 et Reddens peccatapatrum infilios usque in tertiam et quartam progeniem872 Quinumerus etiam pro universitate accipi potestNumquid haec falsa sunt Quis hoc dixerit nisidivinorum eloquiorum apertissimus inimicus Sed carnalis generatio etiam populi Dei pertinensad Testamentum vetus quod in servitutem generat873parentum peccatis obligat filios spiritalis autemgeneratio sicut hereditatem ita poenarum atquepraemiorum comminationes promissionesquemutavit Quod Prophetae in spiritu praevidentesista dixerunt sed apertius Ieremias In diebus illisinquit non dicent Patres manducaverunt uvamacerbam et dentes filiorum obstupuerunt sed unusquisquein suo peccato morietur et eius qui manducaverit uvamacerbam ostupescent dentes ipsius874 Nempe868 Cf Gen 9 22-25869 Cf 3 Reg 12870 Cf 3 Reg 21871 Ier 32 18872 Ex 20 5873 Cf Gal 4 24874 Ier 31 29-30

manifestum est ita hoc prophetice pronuntiarisicut ipsum Testamentum Novum quod priusoccultum fuit et per Christum postea revelatumest Denique ne nos moverent ea quaecommemoravi et cetera huiusmodi plurima dereddendis in filios peccatis parentum quae utiqueveraciter scripta sunt et huic prophetiae contrariaputarentur continuo solvit istam molestissimamquaestionem coniungendo atque dicendo Eccedies veniunt dicit Dominus et consummabo domui Israelet domui Iuda Testamentum novum non secundumTestamentum quod disposui patribus eorum875 In hocigitur Testamento Novo per sanguinem testatorisdeleto paterno chirographo incipit homo paternisdebitis non esse obnoxius renascendo [459]quibus nascendo fuerat obligatus ipso Mediatoredicente Ne vobis patrem dicatis in terra876 secundum hoc utique quod alios natales quibusnon patri succederemus sed cum patre semperviveremus invenimus

LXXXIII Ad omnia me tibi respondisseIuliane et omnia refellisse quibus putasti etdisputasti voluminibus quattuor credendum nonesse originale peccatum et concupiscentiamcarnis non posse culpari sine damnationenuptiarum puto quod perspicis si pervicax nonsis Demonstratum enim est eum tantum paternoantiquo debito non teneriqui hereditatem

875 Ier 31 31-32876 Mt 23 9

patremque mutavit ubi coheredem invenitunicum per naturam adoptatus ipse per gratiam eique tantum concupiscentiam carnalem mortemnon inferre post mortem qui in Christi morteinvenerit mortem qua moriatur peccato etevaserit mortem qua natus fuerat in peccatoUnus enim pro omnibus mortuus est ergo omnesmortui sunt877 et pro omnibus mortuus est necaliqui poterunt vivere pro quibus non estmortuus qui pro mortuis vivus est mortuus Haecnegans his repugnans ista convellere molienscatholicae fidei munimenta ipsosque nervosdisrumpere christianae religionis veraequepietatis audes insuper dicere quod contra impiosbella susceperis cum adversum matrem quae tespiritaliter peperit armis impietatis induarisAudes te agmini sanctorum PatriarcharumProphetarum Apostolorum martyrumsacerdotumque miscere cum tibi dicantPatriarchae Etiam pro parvulis natis oblatasacrificio pro peccatis878 eo quod non sit mundusa sordibus nec infans diei unius super terram879 cum tibi dicant Prophetae in iniquitatibus conceptisumus880 cum tibi dicant Apostoli [460]Quicumque baptizati sumus in Christo Iesu in morte

877 Cf 2 Cor 5 14878 Cf Lev 12879 Cf Iob 14 4 (sec LXX)880 Cf Ps 50 7

ipsius baptizati sumus881 ut existimemus nosmortuos quidem esse peccato vivere autem Deoin Christo Iesu882 cum tibi dicant martyres Secundum Adam carnaliter natos contagiummortis antiquae prima nativitate contrahere undeparvulis dimittantur in Baptismo non propriased aliena peccata883 cum tibi dicant sacerdotes Carnali voluptate concretos prius subiredelictorum contagium quam vitae huius hauriremunus884 His te consociare praesumis quorumfidem debellare conaris Audes dicere quod aManichaeorum consortio vincaris quiManichaeos invictos facis nisi cum eis et ipsevincaris Falleris fili miserabiliter falleris veletiam detestabiliter falleris quando animositatemqua teneris viceris tunc veritatem poteris tenerequa vinceris

881 Rom 6 3882 Cf Rom 6 11883 Cyprianus Ep 64 (ad Fidum)884 Ambrosius De sacram regen 2 6

EPISTOLA 207

LIBER PRIMUS

LIBER SECUNDUS

LIBER TERTIUS

LIBER QUARTUS

LIBER QUINTUS

LIBER SEXTUS

SANCTI AURELII AUGUSTINIHIPPONENSIS EPISCOPI

OPERA OMNIAMULTIS SERMONIBUS INEDITIS AUCTA ET

LOCUPLETATA EXTRACTA E COLLECTIONE

SS ECCLESIAElig PATRUM ACCURANTIBUS

D A B CAILLAUCANONICO HONORARIO CENOMANENSI ET

CADURCENSIPLURIBUSQUE CLERI GALLICANI PRESBYTERIS

OPUS REGI DICATUMTOMUS TRIGESIMUS QUINTUS

pp 85-460CONTRA JULIANUM LIBRI SEX

PARISIISAPUD PARENT-DESBARRES EDITOREM

SANCTAElig SEDIS ORDINUM INSIGNIBUS DECORATUMVIA VULGO DICTA DE SEINE 48

MDCCCXL

EPISTOLA 207

1 Apoc 19 18

LIBER PRIMUS

5 2 Cor 11 29

36 Cf Ep 181 737 Cf Ep 182 538 Cf Io 6 54

45 Cf Mt 19 2646 1 Cor 15 55

90 Rom 5 1691 Rom 6 3

94 Mt 7 18

95 Ibidem96 Mt 6 13

99 Mt 12 33100 Mt 7 18

LIBER SECUNDUS

112 Iob 1 22113 1 Pt 2 22

114 Ps 50 7115 Rom 7 24

140 Cf Rom 7 23141 Cf Gal 5 17142 Cf Lc 12 52

160 Rom 7 23161 Rom 7 18-20

175 Cf 1 Thess 4 4-5176 Cf 1 Cor 7 5-6

181 Mt 6 12182 Ps 48 7

194 Prov 20 9195 1 Io 1 9

211 Rom 7 23212 Rom 7 18213 Cf 1 Tim 6 9

LIBER TERTIUS

222 Ps 35 4223 Prov 29 19

231 Io 3 5232 Eccli 40 1

233 Cf Ps 129 8234 Cf 1 Pt 1 18-19235 Mt 26 28

236 Rom 10 17237 Eccli 22 13

246 Gen 2 24247 Cf Rom 4 19248 Cf Rom 7 23

250 Gen 16 2251 Gen 16 16252 Gen 18 11

257 Cf Io 3 5258 Cf Ps 24 10259 Cf Gal 5 17

261 Rom 7 18262 Mt 6 13

265 Mt 6 13266 Cf 1 Cor 7 9

275 Rom 3 6-7

276 Eccli 40 1277 Gen 20 6

282 Cf Gen 18 26283 Cf Rom 1 27

285 1 Io 2 16

295 1 Cor 15 10296 Cf Ps 122 4297 Cf Ps 13 6

299 Rom 5 12

302 Rom 5 12303 Cf Act 17 28

309 Rom 7 23-25310 Rom 7 23-25311 Gal 5 16312 Gal 5 17

313 Gal 5 18314 Rom 7 15 20 22 6 12315 Gal 5 16316 Gal 5 19-20

LIBER QUARTUS

325 Cf Gal 5 17

348 Cf Rom 11 635349 Prov 8 35

350 Phil 2 13351 Prov 24 24

352 Isa 45 9 Rom 9 20353 Cf Eccli 40 1

358 Rom 1 21-22359 Sap 6 21360 Gal 2 21361 Rom 14 17

362 1 Cor 9 25363 Cf Sap 8 21364 Cf Prov 2 4

384 Rom 14 23

386 Cf Rom 11 34387 Mt 6 12388 Cf Sap 9 15

389 Lc 15 18390 Cf 2 Cor 12 7

391 1 Io 1 8392 Cf Eph 5 27393 Mt 6 12

395 Mt 7 18396 Cf Gal 5 6397 Cf Ex 23 3

398 Cf 1 Reg 15399 Rom 14 23400 Hebr 11 6

401 Hebr 11 6402 Mt 6 22-23

408 Mt 7 7-8409 Ps 58 11410 Cf Mt 5 44411 1 Tim 2 4

416 Cf 2 Tim 2 19417 1 Tim 2 4418 Rom 5 18419 Io 6 44

420 Io 6 66421 Cf Prov 8 35422 Cf Rom 9 14

425 Rom 9 20-21426 Cf Iac 2 13

430 Cf Hebr 11 6

438 Cf Gen 3 7439 Cf Gen 2 25

442 Cicero De rep 3

sed addidit

461 1 Cor 12 12462 1 Cor 12 22-25

463 Cf Gen 3 7-8464 Gen 2 25465 Gen 3 10

469 Cf Eccli 40 1

LIBER QUINTUS

470 Cf Ps 44 3471 Cf Ps 143 4

481 Ose 13 11482 Cf 1 Reg 16 14483 Rom 11 25

489 Rom 1 23-24490 Rom 1 24491 Eccli 18 30

492 Eccli 18 30-31493 2 Pt 2 19494 Isa 19 14495 Isa 63 17

496 Isa 64 5-6497 Cf Ios 11 20498 3 Reg 12 15499 2 Par 25 20

500 2 Thess 2 10501 Rom 9 22502 Ez 14 9

503 3 Reg 22 19-22504 Cf Ps 77 49505 Ps 35 7506 Rom 11 33-35

518 Io 6 39519 Io 6 44

525 Cf 3 Reg 12526 Cf 2 Cor 2 16

528 Gen 3 5529 Rom 1 21

530 Cf Gal 2 21531 Gal 5 6

535 Cf Gen 39536 Cf 1 Reg 16537 Ier 9 1

545 Gal 1 9546 Gal 5 17547 Cf Rom 6 12-13548 1 Io 1 8

551 Rom 7 18552 Cf Eccli 18 30553 Rom 12 21

555 Cf Rom 5 5556 Cf 4 16 80-82557 Cf 4 12 58

565 Sap 1 13566 Eccli 11 14

567 Cf 1 Cor 12 23

570 Mt 19 12571 Mt 19 11

579 Mt 26 24580 Cf Mt 10 15 11 24

593 Mt 5 45594 Iob 10 11-12

599 Cf Eccli 3 22-23600 2 Mach 7 22

602 Mt 5 45603 1 Pt 2 22

604 Cf Iac 1 14-15605 Rom 7 18

615 Cf 1 Tim 4 3616 1 Cor 7 7617 Io 15 5

618 Mt 19 11

LIBER SEXTUS

627 Cf Io 16 33628 Io 14 30629 Io 7 7630 Io 8 23

631 Io 15 17-19632 Io 12 31

636 Mc 16 16637 Rom 6 3

638 Rom 6 10639 Rom 6 6640 Rom 6 10641 Rom 6 11

642 Rom 5 8-9643 2 Cor 5 14-15

644 Col 2 13645 Cf 3 25 58

646 Rom 5 8-10647 2 Cor 5 19648 Rom 5 11649 Rom 5 12

660 Rom 6 3661 Io 3 5662 Io 3 5

XIII Sed

672 Rom 6 3673 Rom 6 3-5674 Rom 6 6675 Cf Rom 8 3

676 Rom 6 7-11

687 Cf Rom 4 25688 Col 2 10-13

701 Gal 3 27702 1 Io 5 12703 2 Cor 5 14

708 Cf Eccli 40 1709 2 Cor 5 10

710 Mc 16 16711 2 Cor 5 10

713 Cf Rom 9 22-23

724 Cf Ps 143 4725 Cf Ps 38 6726 Io 8 32727 Io 14 6728 Io 8 36

734 2 Cor 5 4735 Sap 9 15

736 Cf Io 1 13737 Cf Gal 5 17

738 Eccli 30 21739 2 Cor 4 16740 Col 3 5

741 Rom 8 13742 Rom 8 14743 Io 2 19744 Ps 95 1-2

745 1 Cor 3 17746 1 Cor 6 19747 2 Cor 6 16748 Cf Rom 6 11-12

749 Cf Sap 1 4750 Cf Sap 7 24-25

754 Rom 8 23-24755 Mt 12 32756 Lc 23 42

757 Cf 3 21 42758 Rom 7 18

762 Cf Ps 87 6763 1 Cor 6 9-10764 1 Cor 6 11

765 Sap 9 15766 1 Cor 2 14-15767 1 Cor 3 1-2768 1 Cor 3 16

769 1 Cor 1 13770 1 Cor 2 12

771 Gal 5 17772 Cf 4 15 76

776 Rom 7 18777 Rom 7 24-25

779 Col 3 5780 Rom 8 13781 Col 3 9782 Ps 102 3

796 Ose 13 14 (sec LXX)797 1 Cor 15 55798 Cf 1 8 41 9 42-44 5 16 59 64

801 2 Cor 11 3802 Cf 1 Cor 15 33

803 Cf 1 5-6804 Cf 1 7805 Rom 7 18806 Rom 7 24

811 Cf 2 3-4812 Cf 3 21813 1 Cor 1 30-31814 Gal 2 20815 Rom 7 18

816 Rom 7 20817 Cf Gal 5 17818 Rom 7 18

838 Rom 5 12839 Ps 118 9

841 Rom 5 8-9842 Eph 2 3843 Ier 20 14844 Iob 3 3

853 1 Io 3 36854 Rom 5 8-12

855 Rom 5 16856 Cf Gen 22 18

861 1 Cor 15 22862 Gal 2 21863 1 Tim 2 5

875 Ier 31 31-32876 Mt 23 9

EPISTOLA 207

LIBER PRIMUS

LIBER SECUNDUS

LIBER TERTIUS

LIBER QUARTUS

LIBER QUINTUS

LIBER SEXTUS

EPISTOLA 207

1 Apoc 19 18

LIBER PRIMUS

5 2 Cor 11 29

36 Cf Ep 181 737 Cf Ep 182 538 Cf Io 6 54

45 Cf Mt 19 2646 1 Cor 15 55

90 Rom 5 1691 Rom 6 3

94 Mt 7 18

95 Ibidem96 Mt 6 13

99 Mt 12 33100 Mt 7 18

LIBER SECUNDUS

112 Iob 1 22113 1 Pt 2 22

114 Ps 50 7115 Rom 7 24

140 Cf Rom 7 23141 Cf Gal 5 17142 Cf Lc 12 52

160 Rom 7 23161 Rom 7 18-20

175 Cf 1 Thess 4 4-5176 Cf 1 Cor 7 5-6

181 Mt 6 12182 Ps 48 7

194 Prov 20 9195 1 Io 1 9

211 Rom 7 23212 Rom 7 18213 Cf 1 Tim 6 9

LIBER TERTIUS

222 Ps 35 4223 Prov 29 19

231 Io 3 5232 Eccli 40 1

233 Cf Ps 129 8234 Cf 1 Pt 1 18-19235 Mt 26 28

236 Rom 10 17237 Eccli 22 13

246 Gen 2 24247 Cf Rom 4 19248 Cf Rom 7 23

250 Gen 16 2251 Gen 16 16252 Gen 18 11

257 Cf Io 3 5258 Cf Ps 24 10259 Cf Gal 5 17

261 Rom 7 18262 Mt 6 13

265 Mt 6 13266 Cf 1 Cor 7 9

275 Rom 3 6-7

276 Eccli 40 1277 Gen 20 6

282 Cf Gen 18 26283 Cf Rom 1 27

285 1 Io 2 16

295 1 Cor 15 10296 Cf Ps 122 4297 Cf Ps 13 6

299 Rom 5 12

302 Rom 5 12303 Cf Act 17 28

309 Rom 7 23-25310 Rom 7 23-25311 Gal 5 16312 Gal 5 17

313 Gal 5 18314 Rom 7 15 20 22 6 12315 Gal 5 16316 Gal 5 19-20

LIBER QUARTUS

325 Cf Gal 5 17

348 Cf Rom 11 635349 Prov 8 35

350 Phil 2 13351 Prov 24 24

352 Isa 45 9 Rom 9 20353 Cf Eccli 40 1

358 Rom 1 21-22359 Sap 6 21360 Gal 2 21361 Rom 14 17

362 1 Cor 9 25363 Cf Sap 8 21364 Cf Prov 2 4

384 Rom 14 23

386 Cf Rom 11 34387 Mt 6 12388 Cf Sap 9 15

389 Lc 15 18390 Cf 2 Cor 12 7

391 1 Io 1 8392 Cf Eph 5 27393 Mt 6 12

395 Mt 7 18396 Cf Gal 5 6397 Cf Ex 23 3

398 Cf 1 Reg 15399 Rom 14 23400 Hebr 11 6

401 Hebr 11 6402 Mt 6 22-23

408 Mt 7 7-8409 Ps 58 11410 Cf Mt 5 44411 1 Tim 2 4

416 Cf 2 Tim 2 19417 1 Tim 2 4418 Rom 5 18419 Io 6 44

420 Io 6 66421 Cf Prov 8 35422 Cf Rom 9 14

425 Rom 9 20-21426 Cf Iac 2 13

430 Cf Hebr 11 6

438 Cf Gen 3 7439 Cf Gen 2 25

442 Cicero De rep 3

sed addidit

461 1 Cor 12 12462 1 Cor 12 22-25

463 Cf Gen 3 7-8464 Gen 2 25465 Gen 3 10

469 Cf Eccli 40 1

LIBER QUINTUS

470 Cf Ps 44 3471 Cf Ps 143 4

481 Ose 13 11482 Cf 1 Reg 16 14483 Rom 11 25

489 Rom 1 23-24490 Rom 1 24491 Eccli 18 30

492 Eccli 18 30-31493 2 Pt 2 19494 Isa 19 14495 Isa 63 17

496 Isa 64 5-6497 Cf Ios 11 20498 3 Reg 12 15499 2 Par 25 20

500 2 Thess 2 10501 Rom 9 22502 Ez 14 9

503 3 Reg 22 19-22504 Cf Ps 77 49505 Ps 35 7506 Rom 11 33-35

518 Io 6 39519 Io 6 44

525 Cf 3 Reg 12526 Cf 2 Cor 2 16

528 Gen 3 5529 Rom 1 21

530 Cf Gal 2 21531 Gal 5 6

535 Cf Gen 39536 Cf 1 Reg 16537 Ier 9 1

545 Gal 1 9546 Gal 5 17547 Cf Rom 6 12-13548 1 Io 1 8

551 Rom 7 18552 Cf Eccli 18 30553 Rom 12 21

555 Cf Rom 5 5556 Cf 4 16 80-82557 Cf 4 12 58

565 Sap 1 13566 Eccli 11 14

567 Cf 1 Cor 12 23

570 Mt 19 12571 Mt 19 11

579 Mt 26 24580 Cf Mt 10 15 11 24

593 Mt 5 45594 Iob 10 11-12

599 Cf Eccli 3 22-23600 2 Mach 7 22

602 Mt 5 45603 1 Pt 2 22

604 Cf Iac 1 14-15605 Rom 7 18

615 Cf 1 Tim 4 3616 1 Cor 7 7617 Io 15 5

618 Mt 19 11

LIBER SEXTUS

627 Cf Io 16 33628 Io 14 30629 Io 7 7630 Io 8 23

631 Io 15 17-19632 Io 12 31

636 Mc 16 16637 Rom 6 3

638 Rom 6 10639 Rom 6 6640 Rom 6 10641 Rom 6 11

642 Rom 5 8-9643 2 Cor 5 14-15

644 Col 2 13645 Cf 3 25 58

646 Rom 5 8-10647 2 Cor 5 19648 Rom 5 11649 Rom 5 12

660 Rom 6 3661 Io 3 5662 Io 3 5

XIII Sed

672 Rom 6 3673 Rom 6 3-5674 Rom 6 6675 Cf Rom 8 3

676 Rom 6 7-11

687 Cf Rom 4 25688 Col 2 10-13

701 Gal 3 27702 1 Io 5 12703 2 Cor 5 14

708 Cf Eccli 40 1709 2 Cor 5 10

710 Mc 16 16711 2 Cor 5 10

713 Cf Rom 9 22-23

724 Cf Ps 143 4725 Cf Ps 38 6726 Io 8 32727 Io 14 6728 Io 8 36

734 2 Cor 5 4735 Sap 9 15

736 Cf Io 1 13737 Cf Gal 5 17

738 Eccli 30 21739 2 Cor 4 16740 Col 3 5

741 Rom 8 13742 Rom 8 14743 Io 2 19744 Ps 95 1-2

745 1 Cor 3 17746 1 Cor 6 19747 2 Cor 6 16748 Cf Rom 6 11-12

749 Cf Sap 1 4750 Cf Sap 7 24-25

754 Rom 8 23-24755 Mt 12 32756 Lc 23 42

757 Cf 3 21 42758 Rom 7 18

762 Cf Ps 87 6763 1 Cor 6 9-10764 1 Cor 6 11

765 Sap 9 15766 1 Cor 2 14-15767 1 Cor 3 1-2768 1 Cor 3 16

769 1 Cor 1 13770 1 Cor 2 12

771 Gal 5 17772 Cf 4 15 76

776 Rom 7 18777 Rom 7 24-25

779 Col 3 5780 Rom 8 13781 Col 3 9782 Ps 102 3

796 Ose 13 14 (sec LXX)797 1 Cor 15 55798 Cf 1 8 41 9 42-44 5 16 59 64

801 2 Cor 11 3802 Cf 1 Cor 15 33

803 Cf 1 5-6804 Cf 1 7805 Rom 7 18806 Rom 7 24

811 Cf 2 3-4812 Cf 3 21813 1 Cor 1 30-31814 Gal 2 20815 Rom 7 18

816 Rom 7 20817 Cf Gal 5 17818 Rom 7 18

838 Rom 5 12839 Ps 118 9

841 Rom 5 8-9842 Eph 2 3843 Ier 20 14844 Iob 3 3

853 1 Io 3 36854 Rom 5 8-12

855 Rom 5 16856 Cf Gen 22 18

861 1 Cor 15 22862 Gal 2 21863 1 Tim 2 5

875 Ier 31 31-32876 Mt 23 9

EPISTOLA 207

LIBER PRIMUS

LIBER SECUNDUS

LIBER TERTIUS

LIBER QUARTUS

LIBER QUINTUS

LIBER SEXTUS

1 Apoc 19 18

LIBER PRIMUS

5 2 Cor 11 29

36 Cf Ep 181 737 Cf Ep 182 538 Cf Io 6 54

45 Cf Mt 19 2646 1 Cor 15 55

90 Rom 5 1691 Rom 6 3

94 Mt 7 18

95 Ibidem96 Mt 6 13

99 Mt 12 33100 Mt 7 18

LIBER SECUNDUS

112 Iob 1 22113 1 Pt 2 22

114 Ps 50 7115 Rom 7 24

140 Cf Rom 7 23141 Cf Gal 5 17142 Cf Lc 12 52

160 Rom 7 23161 Rom 7 18-20

175 Cf 1 Thess 4 4-5176 Cf 1 Cor 7 5-6

181 Mt 6 12182 Ps 48 7

194 Prov 20 9195 1 Io 1 9

211 Rom 7 23212 Rom 7 18213 Cf 1 Tim 6 9

LIBER TERTIUS

222 Ps 35 4223 Prov 29 19

231 Io 3 5232 Eccli 40 1

233 Cf Ps 129 8234 Cf 1 Pt 1 18-19235 Mt 26 28

236 Rom 10 17237 Eccli 22 13

246 Gen 2 24247 Cf Rom 4 19248 Cf Rom 7 23

250 Gen 16 2251 Gen 16 16252 Gen 18 11

257 Cf Io 3 5258 Cf Ps 24 10259 Cf Gal 5 17

261 Rom 7 18262 Mt 6 13

265 Mt 6 13266 Cf 1 Cor 7 9

275 Rom 3 6-7

276 Eccli 40 1277 Gen 20 6

282 Cf Gen 18 26283 Cf Rom 1 27

285 1 Io 2 16

295 1 Cor 15 10296 Cf Ps 122 4297 Cf Ps 13 6

299 Rom 5 12

302 Rom 5 12303 Cf Act 17 28

309 Rom 7 23-25310 Rom 7 23-25311 Gal 5 16312 Gal 5 17

313 Gal 5 18314 Rom 7 15 20 22 6 12315 Gal 5 16316 Gal 5 19-20

LIBER QUARTUS

325 Cf Gal 5 17

348 Cf Rom 11 635349 Prov 8 35

350 Phil 2 13351 Prov 24 24

352 Isa 45 9 Rom 9 20353 Cf Eccli 40 1

358 Rom 1 21-22359 Sap 6 21360 Gal 2 21361 Rom 14 17

362 1 Cor 9 25363 Cf Sap 8 21364 Cf Prov 2 4

384 Rom 14 23

386 Cf Rom 11 34387 Mt 6 12388 Cf Sap 9 15

389 Lc 15 18390 Cf 2 Cor 12 7

391 1 Io 1 8392 Cf Eph 5 27393 Mt 6 12

395 Mt 7 18396 Cf Gal 5 6397 Cf Ex 23 3

398 Cf 1 Reg 15399 Rom 14 23400 Hebr 11 6

401 Hebr 11 6402 Mt 6 22-23

408 Mt 7 7-8409 Ps 58 11410 Cf Mt 5 44411 1 Tim 2 4

416 Cf 2 Tim 2 19417 1 Tim 2 4418 Rom 5 18419 Io 6 44

420 Io 6 66421 Cf Prov 8 35422 Cf Rom 9 14

425 Rom 9 20-21426 Cf Iac 2 13

430 Cf Hebr 11 6

438 Cf Gen 3 7439 Cf Gen 2 25

442 Cicero De rep 3

sed addidit

461 1 Cor 12 12462 1 Cor 12 22-25

463 Cf Gen 3 7-8464 Gen 2 25465 Gen 3 10

469 Cf Eccli 40 1

LIBER QUINTUS

470 Cf Ps 44 3471 Cf Ps 143 4

481 Ose 13 11482 Cf 1 Reg 16 14483 Rom 11 25

489 Rom 1 23-24490 Rom 1 24491 Eccli 18 30

492 Eccli 18 30-31493 2 Pt 2 19494 Isa 19 14495 Isa 63 17

496 Isa 64 5-6497 Cf Ios 11 20498 3 Reg 12 15499 2 Par 25 20

500 2 Thess 2 10501 Rom 9 22502 Ez 14 9

503 3 Reg 22 19-22504 Cf Ps 77 49505 Ps 35 7506 Rom 11 33-35

518 Io 6 39519 Io 6 44

525 Cf 3 Reg 12526 Cf 2 Cor 2 16

528 Gen 3 5529 Rom 1 21

530 Cf Gal 2 21531 Gal 5 6

535 Cf Gen 39536 Cf 1 Reg 16537 Ier 9 1

545 Gal 1 9546 Gal 5 17547 Cf Rom 6 12-13548 1 Io 1 8

551 Rom 7 18552 Cf Eccli 18 30553 Rom 12 21

555 Cf Rom 5 5556 Cf 4 16 80-82557 Cf 4 12 58

565 Sap 1 13566 Eccli 11 14

567 Cf 1 Cor 12 23

570 Mt 19 12571 Mt 19 11

579 Mt 26 24580 Cf Mt 10 15 11 24

593 Mt 5 45594 Iob 10 11-12

599 Cf Eccli 3 22-23600 2 Mach 7 22

602 Mt 5 45603 1 Pt 2 22

604 Cf Iac 1 14-15605 Rom 7 18

615 Cf 1 Tim 4 3616 1 Cor 7 7617 Io 15 5

618 Mt 19 11

LIBER SEXTUS

627 Cf Io 16 33628 Io 14 30629 Io 7 7630 Io 8 23

631 Io 15 17-19632 Io 12 31

636 Mc 16 16637 Rom 6 3

638 Rom 6 10639 Rom 6 6640 Rom 6 10641 Rom 6 11

642 Rom 5 8-9643 2 Cor 5 14-15

644 Col 2 13645 Cf 3 25 58

646 Rom 5 8-10647 2 Cor 5 19648 Rom 5 11649 Rom 5 12

660 Rom 6 3661 Io 3 5662 Io 3 5

XIII Sed

672 Rom 6 3673 Rom 6 3-5674 Rom 6 6675 Cf Rom 8 3

676 Rom 6 7-11

687 Cf Rom 4 25688 Col 2 10-13

701 Gal 3 27702 1 Io 5 12703 2 Cor 5 14

708 Cf Eccli 40 1709 2 Cor 5 10

710 Mc 16 16711 2 Cor 5 10

713 Cf Rom 9 22-23

724 Cf Ps 143 4725 Cf Ps 38 6726 Io 8 32727 Io 14 6728 Io 8 36

734 2 Cor 5 4735 Sap 9 15

736 Cf Io 1 13737 Cf Gal 5 17

738 Eccli 30 21739 2 Cor 4 16740 Col 3 5

741 Rom 8 13742 Rom 8 14743 Io 2 19744 Ps 95 1-2

745 1 Cor 3 17746 1 Cor 6 19747 2 Cor 6 16748 Cf Rom 6 11-12

749 Cf Sap 1 4750 Cf Sap 7 24-25

754 Rom 8 23-24755 Mt 12 32756 Lc 23 42

757 Cf 3 21 42758 Rom 7 18

762 Cf Ps 87 6763 1 Cor 6 9-10764 1 Cor 6 11

765 Sap 9 15766 1 Cor 2 14-15767 1 Cor 3 1-2768 1 Cor 3 16

769 1 Cor 1 13770 1 Cor 2 12

771 Gal 5 17772 Cf 4 15 76

776 Rom 7 18777 Rom 7 24-25

779 Col 3 5780 Rom 8 13781 Col 3 9782 Ps 102 3

796 Ose 13 14 (sec LXX)797 1 Cor 15 55798 Cf 1 8 41 9 42-44 5 16 59 64

801 2 Cor 11 3802 Cf 1 Cor 15 33

803 Cf 1 5-6804 Cf 1 7805 Rom 7 18806 Rom 7 24

811 Cf 2 3-4812 Cf 3 21813 1 Cor 1 30-31814 Gal 2 20815 Rom 7 18

816 Rom 7 20817 Cf Gal 5 17818 Rom 7 18

838 Rom 5 12839 Ps 118 9

841 Rom 5 8-9842 Eph 2 3843 Ier 20 14844 Iob 3 3

853 1 Io 3 36854 Rom 5 8-12

855 Rom 5 16856 Cf Gen 22 18

861 1 Cor 15 22862 Gal 2 21863 1 Tim 2 5

875 Ier 31 31-32876 Mt 23 9

EPISTOLA 207

LIBER PRIMUS

LIBER SECUNDUS

LIBER TERTIUS

LIBER QUARTUS

LIBER QUINTUS

LIBER SEXTUS

Documents

Augustinus Hipponensis¨que/Oeuvres... · 2018. 3. 19. · Caecilianum episcopum Ecclesiae Carthaginiensis absolvit. Is cum de Baptismo ageret, ita locutus est : "Hanc igitur principalem