292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827. http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 1/292

Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 1/292

Page 2: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 2/292

Page 3: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 3/292

Page 4: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 4/292

Page 5: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 5/292

Aurelius Augustinus

Hipponensis

Sacrae Scripturae Interpres.

' .»

Scripsit

Henricus Nicolaus Clausen,

Philos. et Theol. Dr. hujasque Prof. Publ. Extraord.

ia UniverB. Haanicnsi.

HAUNI^.

Typis ^xpressit Director Janiis Hostrup Schultz,

Aulae Regiae et Universitatis Typographus.

^^MDCCCXXVII.

Page 6: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 6/292

OXFOftO.

'^'^1'^'^"

9.qC'yt

Page 7: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 7/292

Conspectus Argumenti.

Frooemium , P. t.

Sectio Prima.

De Eruditlone Augustmi,

Interpreti Sacrae Scripturae Necessaria.

De peritia Augustini linguce hehrcece,

§. 1 : Observatioues generaliores . — lo.

§. 2: Onomastici helbr. Augustini specimen ... — i4.

De peritia jiugustini linguce grcecce.

§. 3. . . . . — 3o.

De usu Augustini lihrorum sacrorum,

§. 4: Canou Bihliorum — 4oi

§. 5: Codices librorum sacrorum — 54.

De usu versionum Sacrce Scripturce,

§. 6 — 68.

De usu librorum aliorum exegeticorum,

§. 7 - 84.

Sectio Secunda.

Augusiini De Ratioiie Interpretationis

S. Scripturse Consilia, Prsecepta, Regulae.

Affectiones Sacrce Scripturce,

§.8: I. Auctoritas divina, normativa — gi.

—2. Veritas integra et perfecta:

§. 9 : . . A. Immunitas ab erroribus : N. Testa-

menti — 100.

§. lo: . . . , Veteris Testamenti — 117.

§. 11:. . B. Veritatis et accommodationis stu-

dium — 120.

§. 12: 3, 4. Suffieientia. Perspicuitas — i25,

Regulas criticce de textu sacro emendando»

§. i3. — i3i.

Page 8: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 8/292

Votes animi et cognitiones inierpreti S, Scripturas ne»

cessarice,

% i4 ,;;.....,. P. i3G.

Principium hermeneuticum, RegulcB interpretandi lo-

giccPt

$. l5 ;,,,.— i42.

Regulce interpretationis allegoricce,

§. 16 ^ l4g,

Traditio ecclesice hermeneutica. Nouum Testam» nor-

maTestamenti Vef,

interpretandi

5« 17 -- i56.

Sectio Tertia.

Exegesis Augustini Selectis Exemplis

Illustrata et iEstiraata.

§. 16: Libri Augxistiui exegetici ;.,,._ 161,

'Jl, Curce interprefationis philologicce,

J. 19: Versionum auctoritates servili modo re-

teutae «. i6y,

$. ao: Versioues male et perperam iutellectas , . —. 1^4,

5. 21 : Accurata siugularum seuteutiarum bibli-

carum exploratio «. 181.

§. 32 : Adversariorum iu iuterpretaudo licentia

studio accurato cohibita — igo.

J,23: Prava iu verbis siugulis premeudis aubti-

Jitas. . , . — jg8.

f , 24 : Justa ad uexum et cousilium oratioiiis

aliosque Scripturae locos atteutio ,..,..,, — 207.

Allegorica interpretandi ratio.

§.25

:

fl,

Allegoriarum elemeuta •;: I :.;,..,; — 219.5. 26

: h. luterpretationes allegoricae — 229.

R. Cur(s interpretationis dogmaticce,

§. 27: Aualogia S. Scripturaj bene observata et

iu usum couversa , , , , — 243,

§. 28: Auimus praeceps ad seutentias privatas

- auctoribus sacris obtrudeudas — 252,

§. 29 : luterpretatioues typicse — 260.

§. 3o : Observationes generaliores — 267.

Page 9: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 9/292

PROOEMIUM.

Xnter antiquos ecclesise doctores, qnos pio nomine

patrum salutare solemus, cjuos doctrinse christianae

interpretes et explanatores , iidei confessores et mar-

tyres, pietatis vindices et exempla, litterarum sacra-

rum auctores et patronos animo pio gratatpie me-

moria colimus et veneramur, nemo est cjui tanta

famae celebritate inclaruit, quanta Aurelias Augu-stinus , episcopus Hipponcnsis, natus a. 354 Tagaste

oppido Numidiae, mortuus a. 430, fatis et vicissitu-

dinibus vitse non minus qnam ingenii dotibus libro-

rumque scriptorum copia et indole interna memora-

bilis. Quem laudibus viri docti anti(jui et recen-

tioris sevi, ecclesiae catbolicse et evangelicae, tam lar-

gis manibus cumularunt, ut (juicquid magnifice de

natura humana dici possit in eum contulerint, non

solum principem eum omnium, quotquot fuere eccle-

siae lumina et columnse , declarantes , sed proximum

etiam apostolis, ne dicam parem et asqualem. ')

*) Hieron. Ep. (in opp. Aiig. 172) : "Certe quicquid dic£

potest, et sublinii ingenio de scripturarum ss. hauriri fon-

tibus, a te positum atque dissertum est." Gennad» illustrium

virorum catalogus : "vir eruditioue diviua et humana orbi

clarus, fideinteger etvitapurus, scripsit quauta ueque in-

veuiripossunt." Cassiodor» de iustitut. div. litt. c. 22 : "doc-

tor eximius, debellator haereticorum, defensor /idelium et

famosorum pahua certamiuum — cujus aperta suavia sunt,

1

Page 10: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 10/292

Neque lisec fuit — ut esse solct — vana verborum tilu-

lorumque profusio, quid! quod omni nominis cele-

bratione major viri auctoritas fuit 5 constat enim inter

omnes, opera Augustini ita cxistimata esse certam et

obscura vero magnis utilltatibus farcita pinguescuut."

u4p. Victor Vitensem de persecut. Yandal. Chrou. p. ii3;

"fluinen eloqueutiae sacerdotum gloria, doctorum magi-

ster , lux mundi , magnus verbi diviui praeco , maguus

doctrinas sol, unicus sapientiae phoenix" cet. Gregor, M»

Ep. ad Innocent. 67 : "Se delicioso cupitis pabulo sagi-

nari, b. Augustini opuscula legite, et ad comparatio—

jiem siliginis illius nostrum furfurem nou quaeratis."

Sixtus Senens. (ap. Oudiu. comm. de scriptor. eccl. aut.

I. p. g3a) : "doctor super omnes,qui aute eum et post

eum hucusque fuerunt mortales, admirabili ingenii

acumiue prasditus , omnibus liberalibus discipliuis iii-

structus , in div. scripturis louge omnium eruditissimus,

et iu earum explanatione ultra quam dici queat iucora-

parabili subtilitate sublimis." Hincmar, opusc. c. 28:

'^doctor famosissimus atque ab apostolica sede receptis-

simus." Anselm. Monolog. c. 68 disp. ii3, sect. 2 n. 33:

"iu eccl. celeberrimum doctorem, miraculum sui aevi et

reliquornra." Bernhard, Clarop. Ep. 229 n, i3: "maxi-

luus post apostolos ecclesiarum instructor." Ser. 80 n.

7 : "validissimus malleus haereticorum." Erasm. praef.

ad Opp. Aug. (ep. ad Fousec. archiep. Tolet.) : "iugenii

felicitas prorsus erat incomparabilis, sive acumen spectes,

vel obscurissima facile penetrans,

sive capacis meraoriasfidem, sive vim quandam mentis indefatigabilem." Mar—

tyrolog. Rom, ad d, V Kal. Sept. : "ecclesiae doctor exi-

mius. , . cath, fidem adv. Manichaeos aliosque haeretico*

acerrimus propugnator defeiidit , raultisque aliis pro ec-

clesia Dei perfuuctus laboribus , ad praemia migravit iu

coelum."

Luther Schr. von d. Conc. u. Kirch, (Walch, XVI.S. 2637 f.): "Will auch nicht leuteu noch zu leideu

seyu, dasz S. Ai\g. nicht sollte fiir der besten Vater

eineu gehalteu werdeu, dieweil er in der gauzeu Chri-

Page 11: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 11/292

plenam veritatis normam continere, ut eorum testi-

moniis aperte contradicere ne majestas quidem pon-

tificis romani ausa sit ; — eiFata ejus inter schola-

rum subsellia tanti liabita fuisse, ut tlieologis medii

levi niliil nobilius visum sit quam commentarios ih

sententias ejus componere, nihil gloriosius quara

cum illis amice conspirare, nibii vero turpius

quam cjus oraculis profligari jugularique 5 2) — jg_

stenheit fiir deu hochsten geacht, u. beide Schulen u»

Kircheu bisher zum hesteu erhalteu hat, wie am Tage

ist." Tischredeu Cap. 3o: "Aug, gefallt mir fiir alleu

auderu Lehreru, deuu er ist eiu groszer, trefBlicher Doc-;

tor u. alles Lobeus werth

—hat rechtschaffeu

u. reiagelehret — ist iu der h. Schrift gewaltig, u. hat eiu

feiu Judicium u. Verstaud vou deii Sacheu — ist uuter

Alleu der erste , tapferste u. reiuste." Melanchth

.

Comm. iu Ep. ad JRom. c. i4: ''hug, sua retate doc-

triuam evaugelii de gratia et fide paeue exstiuotam re-

stituit et rursus acceudit; propter hoc heueficiam ec-

clesia plurimumei

debet." Olearii bibl, scriptt. eccLp. 71 : "eruditioue, virtute et vigilautia lumeu ecclesiae

vix comparabile, h^reticorum malleus , ethuicismi depo-

pulator acerrimus." Dupin uova bibl. auctt. eccles. IIL

p. 4g5 s. : "vir erat vastissimo , exquisitissimo et saga-

cissimo iugeuio." Tiedemann Geist d. specuL Philo5.

IIL S. 455 : "Uuter alleu Kircheuvateru uud christlich.

. Schriftstelleru bis ius 4te Jahrh. ist ohue Zweifel Aug^.

der einzige, welcher acht philosophischeu u. eiueu tief

eiudriugeudeu Blick besasz , uud der auch bey alleu

Gegeustandeu der Offeubahruug uuablaszig philosophir-

te." Buhle Gesch. d. Philos. IV. S. 463. Cf. Oelrichs

Comm. de scriptt, eccL lat. p. 2,5o, Not.

*) CL Brucker hist. crit. philos. III. p. 568 : ''libelli Aug.

(priucipia Dialect. categoriae X?) hermathcMas instar phi-

losophaiitibus commendati et publicis lectionibus iu

scholis explicati sunt, ita ut prKStantior inter libros phi-

losophicos auctor haberetur uemo.'' Dupin aova bibL

1*

Page 12: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 12/292

niqne, illani tlieologiae dogmaticse compagem; cjiise

magna artis subtilitate magnoque eruditionis apparatu

sensim sensimcjiie in ecclesiee scliolis confecta est, ita

sententiis Augustini niti, ut in multis doctrinse ca-

pitibus alia certe, si opera ejus defuissent, theolo-

giae nostrse indoles et facies exstitisset.

De tali vero tantoque vii'0, qui ecclcsise (et

doctrinse mmalibus magis quam hominum testimoniis

celebrai'i videtiu', ita disputare, ut opera ejus et me-

rita judicii trutina explorentur , non modo inutile et

superfluum videri posset, sed etiam ab immodestia non

adeo procul rcmotum. Yerum enimvero , ut hoc

-pTimum moneam: laudes non secus ac vituperia in

consvctudinem ngLale et perperam sa?pius abire, ui,

si quid semel honorifice dictum fuerit, centies et

ultra repetatm» ab iis, qui, quid dicent quove jm^e,

nesciunt ipsi; id quod Augustino ne nostris potissi-

mum diebus non semelacciderit,

admodum v^reor;

sunt enim, qui, in laudando ut in vituj)erando nimii,

auctt. eccles. III. p. 4^6 : "Latiui iiil saepius egeruut

aliud, quam Aug. puve pute exscribere ; ejus iu couci-

pieudis eifereudisque decisiouLbus atque decretis voces

adhibuere deiuceps coucilia ; duodecimo taudem seculo

imiversffi tkeologiae compeudium cousCripturus Lombar-

dus, hoc se egregie praestiturum existimavit, si ex uui-

versis Aug. Scriptis quosdam exscriberet locos, eosque

Iji certum ordinem digereret." Rosenmuller hist, iuter-

pretat. IL sacr. (III. p. SgS) ; ''per omuia deiuceps secu-

la a plerisque pro maguo ecclesiae oruameuto et fere

pro oraculo habitus est, et libri ejus summo plausu ex-

cepti et ad posteros propagati suut." Defloratores vel

commeutatores operum Augustiui euumerautur iu Oudini

Comm. iu Scriptt. eccL aut. I. p. 990-93. Schoenemanni

bibL hist. Utt. patr. latiu. 11. p. SSy-GS.

Page 13: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 13/292

hon tam admiratores qiiam adoratores magni viri

esse videantnr, qnem ex mortaliam nmnero eximere

cupiant nomenque coelo inscribere , unicum cum et

divinum vocantes ; in rebus pLilosophicis autem poe-

ticas loquendi ligm-as adbibere, eorum esse solet, qui

famam rei et viri potius cpiam r6m et virum cogno-

5cunt5 qiium, ut quiscjue rerum bominumque peritis-

simus est, ita in utramcjue partem modum servare

soleat. Deinde vero, ex cjuo litteras sacras libcriore

animo colere coeplum est, tbeologi multi, iicpie eru-

ditionis, pietatis,,

justitiae laude omnibus probati, di-

tbjramJ>ioas laudatorum voces — ita viri non secus

aclibri fata fifua'

babent — temperare conatisunt,

monentes, ex virtutibus, «juse tbeologum faciaut, mul-

tas Nostro defuisse, neque raro ex cognitionibus

ejus justo minoribus nimiocpie afFectuum ardore ve-

ritatem cbristianam et ecclesise saUitem detrimentum

cepisse. ^) Neque difFicile admodum erit illam ju-

«) Richard Simon liist. crit. du V. T. ITI. 9: "II a tres

bieu l-emarque les qualites nece^saires pour bieu iuter-

preter Pecriture , etcomme il etoit modeste, il a avoue

libremeut, que la plupart :de oes qualites lui manquoi-

eut, et partant ou Ae ddit par s'etonuer, si Tou trou-

vequelque fois peu d'exactitude

daus ses corameutaires

sur recriture." (Cf. Bayle dict. hist. et crit. art.

Augustiu: "Uu savant critique fran^ois a beau se ser-

vir de termes respectueux , on ne laisse pas de couuol-

tre,

qu*il raeprise de tout sou coeur les commentaires

de St. Aug-, sur 1'ecriture)." Brucher hist. philos. crit.

III. p. 5o6 : "Nou difEteudura est , rationalis artis regu-

]as , quamvis eas scriptis corameudavit A., saepe illum

iieglexisse j id quod uou miramur iu hoc viro, licet acri

iudicio maguaque iugeuii vi prcedito, qui magnam vitas

parteiu iu quaerenda tautum frustra veritate cousumsit.''

Page 14: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 14/292

dlclorum diversltatem componere, slquldem quod

uno qaasl ore,una voce omnes In eo laudarunt et

laudant, Insignis est Ingenil profunditas, subtilltas et

acumen, Inslgne fidei et pletails studium, insignis

Semler (Gesch. d. chr. Glaubeusl. iu Baumgartens Uu-

tersuch. theol. Streitigk. III. S. 3o2 : "A. hat zuerst. u.

Yoruehmlich die ihm gelaiifigen Gedanken u. Einfalle

so iu die chr, Lehre gemischt, dasz aller Nachtheil, der

auf Rechnung der Scholasticorum geschrieben wird, alle

Uuterlassung des guten Gehrauchs der h. Schrift, aller

Einfliiss des praejudicii auctoritatis blosz von ihm her-

riihrt(?)." Mosheim Tnstitt. Hist. Eccl. p. i45: "JMulla

certe in eo fuerunt magua et egregia, iugenium excel*-

lens, constausveri studiura, admirabilis iaborum patien-

tia,

pietas haud dubia , subtilitas etiam et acumeu mi-

nime coutemueudum ; sed non asqiie magua fuit judi-

caudi vis,plusque saspe iu viro eximio naturae quidam

ardor potuit, quam ratio et prudeutia." Schrockh chr.

Kircheugesch. XV S. 5^3 if. : "Es ist noch erlaubt zu

frageu : ob Aug, der Religion , Kirche u. theolog. Ge-

lehrsamkeit mehr geniitzt oder geschadet habe ?

—Die

groszeu 'NYahrheiteu des Christeuthums hat er zwar eif-

rig empfohleu u. angewandt, dagegeu auch zum Theil

in seiuen Vorstellungskreis eingeschraukt, mit willkiihr-

licheu Zusatzeu vermehrt, uud diejeuigeu seiner Mei-

nuugen, die er ^us Sprachuuwisseuheit iu die Bibel

hiueiutrug, weil er ihrer zur "Widerleguug der Ketzer

"bedurfte , den Christeu als schriftmaszige Glaiibeusleh-reu aufgedrungeu. "Wie er die Glaubeuslehre mit ei-

nem Schwall vou Spitzfiudigkeiten iiberhaiift hat , so

;Jiat er oft die Sitteulehre nur alt Casuist behandelt,

, und bey Ermangelung fester Gruudsatze durch die selt-

samsteu Behauptuugeu verunstaltet." Meyer Gtsch. d.

Schrifterklar. I. S. 55: "Aug. suchte durch seiue Spe-

culation, die eiumal fiir gewisse dogm. Satze Partheygeuommeu hatte, das zu ersetzen, was im au exeget.

Gelehrsamkeit abgiug, — uud das, was etwa iu seineu

Gruudsatzeu iiber die Schrifterklarung brauchbar seytt-

Page 15: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 15/292

aiiimi et linguirj fervor; quae quidem omiiia ita con-

cedi possunt, ut multse fortasse defuerint ei virtutes

non minus necessariae, idonea doctrinae copia, justa

judicii sobrietas et temperantia sui, quse (juod nimium

est sapienter fugit. In hac vero tanta animorum fluc-

tuatione <juid indignius quam levi cpiacunqTie et mo-

bili aura Iiuc illuc jactari^ uobis igitur ut verius et

certius judicium de meritis Augustini theologicis

constet, nescio annon diligenter ante omnia nobis

inqTiirendum -sit, quasnam sibi in interpretatione

librorum sacrorum regulas et leges scripserit, et quo-

nam cum successu, qnas aliis proecepit, ipse secutus

sit; cjTioniam certum est, in tlieologo boni et idonei

sacrarum litterarum interpretis laudem omnium ita

primam et prsecipuam esse, ut sine ea nerao laudari

debeat, necjue minus certum, ut Iioc munus bene

geratur, ut niliil, cpiod a mente scriptorum alienum

mag, war uicht hiureicheud um deu Nachtheil zu er-

setzeu , der durch seiueu Haug zu allegor. u. mysti-

scheu Deutuugeu \vie durch seiue Dogmatik u. Polemik

hewirkt ward." Rosenmuller Hist. iuterpretat. 11. sacr.

ni. p. 5oi s. : "Laudari solet iu Aug. vis iugeuii et

acumeu philosophicum — sed pleraque ejus priucipia

sunt falsissima, uec S. Scr. nec sauas ratioui couseuta-

nea ; — talis quum fuerit A. , nobis quidem siue omui

suo merito (?) cousecutus esse videtur eam uomiuis cele-

hritatem et auctoritatem, qua per omuia deiuceps se-

cula floruit." TFiggers (Darstell. d. Augustiu. u. Pela-

giau. p, S. 3i ff. : "A. hatte mehr Geist als Gelehrsam-

keit , mehr "Witz u. Scharfsiuu als griiudliche AVisseu-

schaft;

seiue schwachste Seite als Gelehrter wareu aherSprachkeuutuisse ; — daher griiudeu sich seiue Argu-

uieutatioueu aus deu heil. BB. sehr oft auf uurichtige

luterpretatiou."

Page 16: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 16/292

8

est, litteris inferatur, niliil, quod iis expressum,

negligatur, rarum et eximium recjuiri earum virtutum

consensum, qui tlieologum egregie ornet.

Auimo igitur lubentissimo laborem, quem a ne-

mine antea susceptum vidi,*) pro virium modo

tractandum mibi sumsi, hanc milii rationem eligens,

qxiam ipsa rei natura suadere videbatur', ut primum

de doctis prsesidiis agam, (juibus instructus Augusti-

nus opus interpretandi aggressus fuerit, deinde prin-

cipia et regulas rei bermeneuticie, ex libris ejus de-

cerptas, succincta narratione exponam, subjuncta

identidem crisi, denique, exemplis ex commentariis

selectis, ostendam,quibus praesertim virtuiibus, qui-

bus defectibus exegesis Augustiniana notabilis sit.

^) Observatioues bouae et utiles de siugulis Augustiui li-

bris reperiuutur iu Rich, Simon hist. crit. des priucipaux

comm. du N. T. c. 17-20, Schrockhs christl, Kirchen-

gesch. XV. S. 266-496 , iuque Roseumiilleri hlst. iuter-

pretat. libb, ss. III. p. 4i 1-499.

Page 17: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 17/292

sECTio prima;

De eruditione Augustini^

intei^preti librorum sacrorum

necessaria.

N^^ui Augustinum ab omni parte perfectum sistere

voluerunt, vastam et immensam doctrina) copiam

non cessarunt laudibus decantare, qua omnes suas

setalis viros eum miro modo superasse ferunt •).

Quorum testinionia ut suspecta fiant, sufficiat mo-

nere^ annos juventutis, inter libidinum impuritates

iransactos, (Confess. I. 14-16. II. 2-9- III. 1. 16.

IV. 1.) profundiori littcrarum studio non favere,

sufficiat

exemplum Hieronymiopponere, cjuem

cog-nitionum ambitu et multitudine omnes seculorum il-

lorum patres obscurasse, nemo ignorat , neque Au-

gustinus ipse fateri dubitavit (Ep. ad Hier. 73 n. 5).

*") Ita Lutherus^ qui nimius certe Augustini laudator di-

cendus est : "aus eigener Erfahruug- kann ich sicher he-

haupten: uachst der h. Schrift sey kein Lehrer in der

Kirche, der ihra au christl. Gelehrsamkeit zu verglei-

chen sey ; weun nian alle mit eiuander zusammen nimmt,

so wird man in allen zusammen nicht die Halfte so viel

als in dem einzigen Aug. iinden." Cai^e Script. eccl,

hist. litt. p. 187 a: ''de omuigena ejus eruditioue plu-

ribus agere,

idem esset ac lucem soli offundere ; hospessit oportet tum in ejus tum in aliorum scriptis, qui ne-

sciat, Aug. in toto meliorum litterarum circulo emiue-

re, iu quaestiouihus vero theologicis primas teuere,"

Page 18: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 18/292

10

Accuralius autem quse conlra veritatem manifestam

dicta sunt ponderare, neque operae pretium est, ne-

que etiam ratio instituti nostri patitur ; h$c enim non

de tota cognitionum copia in rebus historlcis aut phi-

losophicl^ quaeritur vel quaeri.potest — quorum nulla

certe suo usu fructuque interpreti caret, — sed de

iis, quse in eo desiderari nullo modo possunt, linguae

hebrsese et graecse cognitione deque critico codicum

et versionum usu. Verum hoc certe jure nostro

contendimus, ex iis, quse de eruditione sacra (s.v.v.)

disputabuntur, aliquid de doctrinae Augustini fini-

bus et copia in universum colligi ac statui posse,

De peritia Augustini linguce hehrcece,

I.

Quserentibus,quacnam fuerit Augustino linguce

Hebrcece peritia, prlmum locus in hbris ejus suc-

currit, quo ipse ignorantlam suam aperte his ver-

bis professus est: "si hebraea voc€ loqueretur (Mo-

g^sy — sunt verba in Confess. XI. 5 — "frustra

pulsaret sensum meum, neque inde mentem meam

quidquam tangeret ; si autem latine, scirem quld

diceret"; accedit, quod alio loco. (de doctr. chr. II.

23)sermonem Hebrseorum "linguam incognitam"

dixit. Neque hoc eum vel ex nimla modestla vel

hyperbolice dixlsse, commentarii in quavis fere pa-

gella docent, in quibus , nt certiores se aliosque fa-

ciat de nominum hebraeorum vi et significatione, ad

virorum auctoritatem confugere solet, quos , littera-

rum divinarum studiosos et peritos, non mediocri-

ter monet de posteris eo meruisse, quod vocabulo-

rum hebrseorum interpretationem graecam vel lati-

Page 19: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 19/292

11

nam dederint, ut et ipse habeat, unde inlellectum

qualemcunque hauriat •). Hocce vero ah*en3e eru-

ditionis praesidio ubi deslitutum eum sibique relic-

tum habemus, ita eum tiraidam et flucluantcm in-

venimus, ut in verbis et formulis, neque iis omni-

bus generis exquisitioris et obscurioris '), sed quae

primis etiam tironibus familiares sunt ^), explican-

dis sestimandisque dubius et suspensus haireat; sic-

ubi autem in solo lubrico pedes proferre audet/mox

^) de doctr. chr. II. 23. de cous. Evaug. II. i5j. de Geu.'"'

ad litt. XI. 4. Euarr. iu Ps. 7 u. i. 33 n. 4. 38 u. 1.

62 11. 1. 67 n. 24. 98 u. 3. 119 n. 7. i3i u. ii. i32 n.

11. i4i n. 2.5. Serm. 218 n. i3. de Geu. c. Mauich.

II. 35. c. Faust. II. 52.

"^) Locntt. de Exod. (ad 2 , 5): "quid sit S-i^cv (nDHideo difficile est nosse, quia uec gr. iuterpres ex He-

,

brseo, nec Latiuus ex Grasco vertit hoc nomeu , sed

traustulit ut iuveuit." (Nou ohservavit igitur A. , de

liavigio Noachi (Geu. 6 ,i4) idem noiiien hebr. occur-

rfire , ibique a LXX verti ";jr/?wroe" , iu vulg. autem

"arca" ; etiam vero iu loco Exodi uuuc certe in Vul"-.

vocab. latinum adest '^fiscella)." — Annot. iu Job. (voL

III. p. 499): "si taineu Mazuroth (nllTip 0: coustella-

tiones ^odiaci) sidus est, quod iuterpretatum nec iu gr,

lingua inveuimus, uam hebr. esse nomen satis apparet."

®) de serm. iu moute I. 23 : de voce ^ana : "prob^bilius

(quam etymologiara ex gr. ^axos, panuus) est,

quodaudivi a quodam Hebraso ; dixit enim , esse vocem nou

significantem aliquid , sed iudiguautis animi motum ex-

, . primeutem," cf. de doctr. chr. II. 16. —i In Joh. tract.

5i n. 2: '^vox obsecrantis est Hosianna , sicut uonnulli

dicunt, qui hebr. huguam noverunt, magis affectum iu-

. dicans, quam rem aUquam siguificans." — De serm. in

monte II. 47: ^'Mammona apud Hebraeos diviti^ appel-lari dicuntur,'' — De civ. D. XY. 2.0 (in Ps. 8i , 6):

"quamvis hoc in Hebr. perhibeatur esse ambiguum, ut

et fiUi Dei et fiUi Deorum possit iuterpretari."

Page 20: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 20/292

12

eum in errores delabi videmus, qui extremam ar-

guunt linguae imperitiam ,). j

Unum lamen erat Augustino hujus linguae pra?-

sidium,quod ipse patriae et sedis episcopalis situs

ultro ofFerebat: linguce Punicoe notitia; quam, ex

oris Phomciee in Africam delatam et sororio adeo

vinculo cum sermone Hebraeorum junctam, huic non

parum lucis afFundere potuisse, monuerunl "viri, qui

harum rerum arbitri sunt, iidem dolentes, quod lit-

terarum illarum copia tantum non omnis temporum

injuria periit ^°). Utramque vero linguam affinem

sibi et vicinam esse neque multum inter se difFerrc,

ut multa etiam verba Poenis cum Hebriteis commu-nia sint, saepius Noster testatus est "); neque ex-

empla omisit : scilicet Messiam et Mammona voca-

hula esse Poenis usu recepta ^*) — ^V^ punice

*) Quasst. iu Geu. I. 58, ubi verba Genes. lo, a4: "pluit

Domiuus a Domiuo", ueglecto usu loqueudi hebr. , ex-

plicantur de Filio pluviam demittente a Patre. Euarr.

in Ps. bi (53), cujus iuscriptio r^^nO"" /V (i^strum. ali-

quod musicum) vertitur, contra auctoritatem LXX et

Vulg. "pro parturiente s. dolente" (r-, 7")/")). Enarr. iu

Ps. 87 (88), in quo eadem tituli verba legens "pro me-

Jech", addit explicationem: ''pro choro, melech eniin

verbo hebr.chorus significatur.''

*«>) Bochartus : Phaleg. p. 776. ss. 847. Bellermann de Pho-

nicum et Poenorum inscriptt. Gesenius Gesch. der hebr,

Sprache p, 223 ff. Hartmann iinguist. Einl. ins A. T.

p. 9ff.

^^) Locutt. de Gen. L 24, Quaest. iu lib. Judic. L 7. iuit,

In Joh. tract. i5 n. 27. Serm, ii3 n. 2. Contr, Petill. IL

239 : "consouum est , sicut alia permulta hebrsea et tan-

tumnon omnia."

^^) In Joh. tract, 16^.27. De serm. iu monte IL 47. Serm.

ii3 u. 2.

Page 21: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 21/292

13

quoque Dominum esse — hebr. "G^T/y^ respondere

punico Schamen ^^) — Edom punice sanguinem

indicare ^*), (imo particulam grsecam of^ct sono non

minus quam notione convenire cum yocabulo pu-

nico "iar^O^')? ^^^ vero prsesidium,quod nobis

deesse segre utique ferendum est, Augustino parum

attulisse utilitalis, non mirabitur certe, qui perpen-

dat , notitiam linguse cognatse, qua studia recle in-

choata et accurate instituta egregie adjuventur, inu-

tilem jacere, ubi idoneum cognitionis fundamentum

deest. Iste vero, quum luce necessaria ita destitu-

lus esset, ut ad textum hebrseum recurrere omni-

no non posset, in usu versionis alexandrinse et ip-

se subsiitit et subsistendum esse aliis vehementer

persuasit. De hoc vero quum suo loco infra vide-

bimus^ sufficiat hic ad epistolas provocare, quas

Hieronymo missas legimus ; in quibus , auctoritati

septuag. interpretum temere conflsus , negat etiam

credibile tsse,' inveniri aliquid in exemplaribus he-

braeis, quod tot interpretes illius linguse peritissi-

mos fugerit (Ep. 28); quare laborem ab Hierony-

mo inchoatum — laude si quis unquam et honore

immortali dignuin — , libros V. T. canonicos ex ser-

mone hebraeo denuo veriendi , admodum improbat

ideo inprimis, quod, si qua forte lectoribus oborta

esset suspicio erroris in vertendo commissi , vix et

ne Vix quidem futurum qssq existimat, qui volumi-

^^) Quaest. iu lib. Judic. VII iuit.

i^) Euarr. iu Ps. i36 u. i8.

**) Euarr. iu Ps. 120 u. 8.

Page 22: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 22/292

14

na hebrsea consultum adire possit (Ep. 71) *•); ne-

que nisi postea adductus est, ut utilitatem versionis

Hieronymianae admitteret (Ep. 82).

II.

Magnam operam in nominibus Hebrceorum prp-*.

priis interpretandis illustrandisque Philonem quon-

dam et deiride,

supplementum addendi causa , Ori^

genem collocasse, ex Hieronymo constat '^); qui

ipse etiam, quJ3e duumviri illi ex traditionibus in-

certis vel ex ingenii arbitrio magis quam ex ido-

neis linguse ralionibus posuerant, retractanda et

emendanda sibi sumsit in libro, ^ui titulus "de in-

terpretatione nominum hebraicorum" (Opp. ed. Be-

ned* a Congreg. S. Mauri t. II. p. 2-84). Neque

hic Augustinus muueri suo deesse voluit, eoque mi-

nus credo, quod campum lalissimum hic apertum

sibi videbat in allegoriarum lusus excurrendi. Quam-

quam vero in hoc etiam labore aliis ducibus totum

se committere debuit, non licebat tamen ea, quse

aliunde ofFerebantur , temere arripere, quum es-

set omnino in diversis interpretatiqnibus conferen-

dis explorandisque judicium adhibendum; quare, ut

appareat, quid hac in re prsestiterit Noster, ono-

^^) Cf. Erasm. Coram. iu ev. Matth. 21, g: "Aug. , hebr.

sermonis quouiam prorsus erat ignarus, ferendum. juou

putat , ut Hierou. quidquam ex Hehraeorum foutihus

mutaret; — quodsi contigisset Augustino linguarum pe-

ritia, quae Hieronymo, nou duhitasset facere, quod il-

lum facere vetat."^^) Prolog. in lib. de interpretatione uominum hebr. —

Fragmenta utriusque operis exstaut iu Opp. Hierou. Ed.

Beued, t. H, p. 95-170. 182-268.

Page 23: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 23/292

15

masticon?

quod per omnes libros ejus dispersum

invenitur, in una tabula, quam plenisi^ime Ceri po-

tuit, oculis lectorum exponere conabimur.

Ahel — "luctus" (!) de civ. D. XV. 18. (ex

scriptione grseca in LXX 13S pro 13n , vanitas).

Neque aliter Fhilo: "*A^IX ovof.ia nsv^&ovvtog, Jo-

sepli, (Ant. I. 5): ^er&og. Orig. ^ drfug i} uilv-

S-og, Hieron. Juctus aut vapor.

Ahimelech — "patris mei regnum" (!) in Ps.

33 enarr. 1 n. 4. (pro: pater regis). Orig. narQog

fiaGtXeia ^ TtaTTjQ ^aoiXevg. Hieron, pater meus

rex (ex punctat. "^nN o: '^D^'^.).

Ahsalon — "patris pax"(I).

Enarr.in Ps.

7n. 1. Orig. naTQOQ iiQyjvT^Q (?). Hieron, recte

:

pater pacis.

Achis (tti^^pS. 1 Sam. 21? 12) "quomodo est''

(!). In Ps. 33 enarr. 1 n. 4. (p-^^l T^.) Hieron,

"verum tamen vir {p^t^ TJS) > sive frater meus

OnS), ant frater vir."

AchitopheL — "fratris ruina" (!). Enarr. in

Ps. 7 n. 1. (pro : frater insulsitaiis — bsn). Hieron.

"frater meus cadens sive irruens.'' Utiumque sin^

dubio ex r. hSD*

Amalechitce — "populus lingens." Enarr. in

Ps. 38 n. 7. (ex r. pjpS). Sic quoque Fhilo et

Orig.: laog iKXsiywv.

Ammonitc^ — ' populus turbidus v. pop. moe-

roris" (!) ibid. (ex r. ncn vel ex r. ["JS (!) Bie-

ron» "pop. moeroris v.pop. comprimens me" (r. H^V).

Amorrhcei •— "amaricantes" (!). Enarr. in Ps.

134 n. 20. (ex r. ^ID). Philo : laXovvreg (r. ^ICS).

Page 24: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 24/292

16

Orig» XaXov/.ievos ^ TTiitQalvcop. Hieron, amarus

vel loquens.

jinna («13 H) — "gratia ejus" de civ. D. XVII, 4.

(o: T^n). Philo: XaqiS» Orig* X^Qts dvrijs» Hie"

ron, gratia ejus.

Aram (Syria) — ''sublimis" (!). Enarr. iu Ps.

59 n. 2. (ex r. Dl*l). Orig- OQaois ^ (fcos *; Ao-

yos (HNl. *^iS. ^DS). Hieron, excelsus.

Asaph — "synagoga." Enarr. in Ps. 72 n. 4.

Philo : ivGVVaycu/isvoS' Orig, Gvvayiayi], Hieron*

recte: "congregans."

Assyrii "dirigentes" (pro : gressus).' Enarr. in

Ts. 79 n. 1. Simil. Orig» {yiad-ev^d^vvowes) et Hieron.

Bahjlon — "confusio." Enarr. in Ps. 64 n. 2.

Ps. 136 n. 1. (ex r. HlZ vid. Gen. II. 9, uLi LXX:

cvyyvGis)* Sic quoque Philo, Joseph. (allusione

vero ad exilium facta : ovyyjVGis fxetad-iGems ^ aiy^-

fLialwGia') , Orig, Hieron,

Basan ([tDD) — "confusio." Enarr. in Ps. 67

n. 31. Ps. 134 n. 20. (ex r. ttJl^, pudore confundi)

ut Philo et Orig. aioy^vri, Sed Hieron. ad h. v.

'brucchus (!) sive pinguedo; nam quod solet in-

terpretariignominia vel confusio, Busa (iTijO)

dicitur.'*

Beersaha — "puteus satietatis s. puteus sepii-

mus." c. Faust. XXII, 87. (unum ex nom. V^^ ^^^

V5^ commixto, alterum ex Genes. 21? 30). Philo:

S-vyaTrjQ SvvaTov ("I^SNtiJi J^D). Oidg. S-vyartjQ

eSod-T] rj S-. 7ce7iXr^Q(f)f,ilvrj. Hieron. puteus satieta--

tis s. septimus, filia saturitatis s. juramenti.

Page 25: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 25/292

17

Bilha — "inveterata." c. Faust. XXIL 54. (ex

r.

nbD).Philo: TiataizoGis (r. J?h!D). Hieron, ut

Aug. (pro: terror — nn^'^!? ex. r. hSd).

Canadn — "paratus humilitati (!) Enarr. in

Ps. 134 n. 20. (quasi ex r\\2y,. JJlD). PhiLo : GaXos

(ex-VO). Hieron, motus eorum aut negotiator, vel

humilis (prius ex n^jP).

Cham — ''calidus." de civ. D. XVI. 2. (r.

ODH). Philo : 'd-€QiLC7j (DH), roX/Lt/fjQog y TiQoneTiqS:

Hieron» ut Aug.

Cheruhim — "plenitudo scientise" (!). Enarr.'

in Ps. 79 n. 2. Ps. 98 n. 3. de Gen. c. Manich.;

ir.- 35. ' Philo : Iniyvmis «. im^rjpT] noXXy, m;i--

QVysS ^ yvGis Gocplas» ^Hieron, "scientia multipli-

cata. scientia et intellectus." (nonne T\Z'^'^ D"^?).^^)

Chittoeus (^•nn) — "abscisus." c. Faust. XXII.

87. (r. r\nn). PhHo: TidTfjocs ^v Xr^voj, o e^t Tiir*

kephos» Hieron, ^^menlis exce^sus s. fixus, vel ab^scisus (prius ex notione timcndi verbi ejusdem).

i: . Corachitce (mp ^2^) — "filii calvarise" (!) i.

c. passionis Christi (nn")]?)» Oi^ig. (paXazQos*

Cusch (Ps. 7, 1.)"— "silentium" (r. HtL^n).

Enarr. in Ps. 7 n. 1.

David — "manu lortis s. desiderabilis (!). c,

Faust. XXII. 87. Enarr. in Ps. 28, 1. Ps. 34, 1.

(prius ex ^^ "^^l (quod sufEcit)? alterum ex ^i*))»

Philo et Orig, vios ayanfjTos^ nenod")]f,uvos> y /xcf-

i^os X€IqI. Hieron, ut Aug.

*8) Hiller (onomast. sacr. p. 58): "Puto, Philonem i» auiiuo

habuisse vocem /0^3^D i q^^i »"^^ instar magistro-

rum,'' (?).' •

Page 26: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 26/292

18

Poeg — "motus/* Enarr. in Ps. 51 n. 4»

ilierofi, "motus s. sollicitus (r. 5N*1).

Ehenezer (1 Sam. 4, 1.) — "lapis a<3jutoris.J'

de civ. D. XYII. 7. (pro: lapis auxilii). Philax A/-

Edom — "terrenus.*' Enarr. in Ps. 51 n. 4«

59 n. 2. (ex nr:nS). sed in Ps. 82 n. 7: "vel

§anguine.us (o: rufus XDIIS) vel terrenus."* Philo:

yr/LVOS» Orig. yi^ivog tj zonzivog» Hieron, rufu»

sive terrenus.

Endor — "fons generationis." Enarr. in Ps.

82 n. 9. Sic quoque Hieron,

Ephvaini — "fructificatio." Enarr. in Ps. 59

n. 9. . 79 n. 3. (ex Gen. 4l, 52). Philo : xaQTio^o^

^lci. Orig. 7iXccTvgf.i6g y TvaQcciiX^Qig ^ ^iaaxe^

^cCG/iiog (primum sine dubio ex not. foecunditatis,

secundum forlasse' ex r. SS"^ (p, invers.), i^rtium

ex'.> r. ll"^a 5. *^^a). T/iVro/z. frugifer sive cre-

scens.

• Ephrata — "speculum" ( ! ) Enarr. in Ps. 131

11. 11. (ex r. nSI ?) Philo: naQay,Xr^aig. Orig*

naQd}tXr^Gig 7] xaQnocpoQia, Hieron, ubertas frugi-

fera, s. pulverulenta. (vid. supr.) vel:

cquidem vides

(n^^s-j pjs).

Er C^V Gen. 38, 7) — "pelliceus^? (ex r. '^IV)

C. Faust. XXII. 84. Philo: ^Qv/iog^ onov 'd"t]Qm-^

dovg (yy V. 'in?). Hieron, vigiliae f. surrectio (r.-

^^JJ),

aut pelliceus, vel efFusio.

EtJian (jn^^S) -- "robustus.'' Enarr. in Ps.

88 n. 1. Hieron, robustus s. ascensus (num ex. r.

Page 27: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 27/292

Page 28: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 28/292

20

Jechonjali — "praeparatlo Dei" (pro : Deus

prseparat, confirmat : ^*; p)!D^). Philo : aadccQog (!

).

Orig, zaS-ccQos ij iTOi/LiaG/iWS yi^^o/Lcevos» Hieron»

ut Aug.

Jeduthun — "transiliens eos." Enarr. in Ps.

38 n. 1. Hieron, ut Aug. (ex r. \^*i).

Jericho — "luna" (Pl");)de serm. Dom. in

monte 2, 18. Philo: naTa^aoLS ^YQOV (1^^) V

OG(pQr]Gis (r. n^"^) ^ Gslrjvt], (Priora verba viden-

tur transposita esse pro : oocpQr^Gis ayQov y xara^a-

cts — ex Gen. 07, 27: ni^^ D'^!)- ^^'^- '*«'^"~

fiaais dyQov. Hieron, odor ejus s. luna.

Jerusalem — "visio pacis'* (ex r. MS*^ ( • ) pro

possessio pacis r. tPn"). de Gen. ad. litt. 12, 56.

Enarr. in [Ps. 64 n. 2. Ps. 136 n. 1. Philo: oQa-

CiS hQrjV7]S' nvevf^ia yjxQiTOS (D1 /'^ nil). Orig»

oQaGiSy eyQTjyoQGts (r. 'm?) ^ nvev/iia yaQCTOS*

Hieron, visio pacis. vel timebit perfecte (D/.^» ^^'^t)*

Joah — "inimicus.*' Enarr. in Ps. 59. n. 2.

(D*iK). p. invers. pro : Jehova pater). Prig. na-

7^Q avQiov n^ ioyvs 'AaS-aQa (num legend. naTtQos ?

Hier, inimicus vel : ut pater. .

Jordan (1*1")^) — -'descensio eorura.'* Enarr.

iH Ps. 41 n. 12. Philo^l Orig,:naTa^aGis» Hie"

ron, ut Aug.

Joseph — "auctus." Serm. 219 n. 15. Philo,

Joseph, Gl Origt nQood-efjia) nQoaS-i/Ky, Hieron.

augmentum s. apponens.

Ismael — "obediens sibi, non Deo." ( !) Enarr.

in Ps. 82 n. 7. (pro: exaudivit Deus, vid. Gen.

Page 29: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 29/292

21

16, ll). Philo: dxotj Ssov: Orig. elaazovGiiios

ifVQiov, Hieron,auditio

Dei.Juda — ''confessio." Enarr. in Ps. 48 i^ 11.

Ps. 67 n. 36. Philo et Orig. avQiov i^of.ioloyt]-

GiS» Hieron, laudaiio s. coiifessio.

Kedar — "tenebrae." Enarr. in Ps. 119 n. 7.

Philo: o^Qav.ivri (ti^^in?). Orig, cvG}iOTa.G/Li6s ^

OTiOTOS' Hieron. tenebrae vel moeror.

Kischon — ^Murities eorum" (r. n*>L'p). Eriarr.

in Ps. 82 n. 9. (cf. Orig. vAs, gkXi^qos)» Hieron.

duritia eorum vel laititia (["jtUtD?).

Lahan — "dealbatio." (HjbS) c. Faust. XXII.

62. Philoi Xsvxos» Orig, kevnaG/iioS' Hieron. can-

didus.

Lea — "laborans^' (r. DNb). c. Faust. XXII.

52. de cons. Evang. I, g. Philo ei Orig, Komma.

Hieroji» laboriosa.

Magog — ''de tecto" (o: 55 D) de civ. D. XX.11. Orig. Ttj^is (r. y^D)

7Jndv ed-vos (ex "^i^?)

Jlieron, quod tectum? vel de tecto.

Manasse — "oblitus** (pro : <jui ad obliviscen-

dum aliqiiem perduxit), Enarr. in Ps. 59 n. 9.

Ps. 79 n. 3. Philo: ia Xi^&fjs {n\^\12). Orig.

ani Tov avt^a/nerov (S^J !)• Hieron. obliviosus

vel c[uod oblitus est.

Mara — "amaritudo." Qusest. in Exod. 2, 56.

(ex Exod. 15, 23). Philo : TttHQia. Hieron, ut Aug^

Midian— "declinans judicium" (['^*1D ?). Enarr.

in Ps. 83 n. 9. Philo: iz y.QlGsws, Orig, Ivlym^

cis V ^^oKQiGts (0: €QiS' p^p)* Hieron, in judicio

vel ex judicio.

Page 30: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 30/292

22

Mizpah Cl Sam. 7, 12) — "mtentio" (pro:

specula), de civ. D. XVII. 7. Hieron» specula

vel de specula.

Mizraim — "affliclio v. affligens v. comprimens"

(!) (r. -jl^). EnaiT. in Ps. 113 n. 3. Ps. 134 n.

18. Philo et Orz^. S-XiTpig rj ghotos ^ e^nXeiyjiS'

Hieron, tribulatio coangustans.*')

Moah — "ex patre" (ex Gen. 19, 37). Enan**

in Ps. 82? 7. Philo: iz nciiQos* Hieron, ut Aug.

Naphthali — "dilatatio mea (! r. nnS). Enarr,

in Ps. 67 n. 36. Philo: ^iavotyETat. ^^ ivQVveTat

7J nlaTVS/iioS' Orig. nXaTVG[iws y dvTiXTjxpis*^ ')

Hieron. conservavit me, vel dilatavit me, vel certe

implicuit me.

Og {XiV) — ''conclusio'' (r. piy? H. com-

pressit). Enarr. in Ps. 134 n. 20. Hieron. coacerr

vans s. absconditus.

Onan — ^^moeror eorum." c. Faust, XXII. 84»

Hieron. ut. Aug.

Oreh — ^'siccitas*' (!) (HD^JV). Enarr. in Ps.

82, 9. Hieron. corvus aut siccitas.

?^) Gesen. (Lex. p. 634) consulendum ducit yocem '^SfO

limes. Quod vero idem vir doctiss. mouet, coustare ex

verbis Josephi ("r;^V atyvTttov fiiaQTjv xal /isa^aiovs rovs

atyvntiovi aTtavrsg oi xavrTjV ohovitss xa?.ovfi£v") , nomeu

esse origine copticum, ex justa verborum iuterpreta-

tione vix satis tute colligitur, quum "nos qui in Agyp*

to habitamus'' intelligendi videantur Judaei aegyptiaci.

**) ita ex vers. LXX (Gen. 3o, 8) : owavTsld^sTO /xs 6 Gsos

— fortasse ex r. 10 ID P« invers. Alia est Cod. Coislin.•• •

CXCrX derivatio : TTQooevx^ — D^SJ^ (vid. Alberti Glos-

sar. Sacr. in N. T. p. 221).

Page 31: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 31/292

23

PascJia — "transltus/^ de civ. D. XVI. 43. Ep.

^S n. 2. Enarr. in Ps. 68 n. 2.=^) Ps. 120 n.

6. ^*) P5. 140 n. 25. "1 Ev. Joli. tract. 55 n. l.

Philo: XvTQCoGiQ (ex notione parcendi). JosepJi:

^TisQ/SciGia. Ori^. dia^aTrjQtov t; Xvtqov» Hieron,

transitus, transgressus. •

Pharao — '^dissipatlo»' (I) (r. V^S?). "^)

Enarr. in Ps. 134 n. 19. Philo: ditOQQiTiTiav.

.Hieron, disslpans s. discooperiens eum.

Phariscei — ^^segregatio.'' Serm. 169 ^* 5.

Orig, /LiefteQiGiuivoc y diaaoTtTO^Uvoi* Hieron, di\i-

dentes s. divisi.

Philisthaei

—^^allopliyli'' (ex LXX. r. setlilop.

trihsi). Ps. 55 n. 1. Sed in Ps. 82 n. 7: ^'ca-

dentes potione" (DD^^ii. hsJ !)•

Rachel — '^visum principIunV (! HS^. ilX\

aperuit). c. Faust. XXII. 52. Philo: oQaGig /Ss^r^"

XwG£(f)g. (r. I^IT)) rj nQo^arov (irn)» Orig. nQO-

fiaTOV S-eov rj nvof) iGyvQa (^N tlH !). Hieron.

ovis, vel videns principium, aut visio sceleris sive

videns Deum.

Salomo — ^'pacificus.'' Enarr. In Ps. 71 n. 1.

Philo: iiQT^vcKog. Orig. eiQ^jvy tj yjxQig. Hieron*

.ut Aug.

Samaritanus — ''custos." de serm. Dom. in

monte % 19, Philo: Zai^iaQiia, dvanavo^Uvt] (?)

*^) '^Resouat quidem in graeca liugua passiouem, quia na-

c%siv pati dicitur; sed cousultum hebrasum eloquium

aliud iudicat."

**) "Putaut honiiues, graecura esse quasi passionem, sed uou

est/»

•*) De orig, vocabuli coptica vid. Gesen. Lex. p. i3oi.

Page 32: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 32/292

24

^ vna^norj XeyovTog (! r. ^Dt^ Viyi^). Orig. yt/Aa-

y,7] 7j V7cay.oij, Hieron, custodes.

SauL — "petitio, appetitio" (pro: petitus).

Enarr. in Ps. 51 n, 2. Philo : '^ey.T7]fJbevos (?)

Orig* aiTTjtos oj TceXQy/iievos ( ? ). Hieron, expetitus.

Schelali (Gen. 38, 11) — "dimissio ejus" (r.

(rtht!^). c. Faust. XXII. 84. Hieron, missa.

Sehach (riDT) — "victima." Enai-r. inPs.82,9.

Orig, u(peoiS> iXaG/itos. Hieron, victima s. hostia.

Seel) (ZiST) — "lupus." ibid. Hieron, ut Aug,

Sem (ly^) — "nominatus." de civ. D. XVI. 2.

Fhilo: teXeios {?' ^^^0 V «Va^w (?). Orig, aVcf-

Tiavois (ex r. Dl^ ?) V ovo/iia. Hieron, nomen vel

nominatus.

Seth — "resurrectio'' (!). Dc civ. D. XV. 18.

Philo: (fVTev/^ia (ex Gen. 4, 25) ^ dvd^aais. Orig,

clva^aats v)Qaia rj IthXtjoihovi] xaxdjv (r, nD'>I^!)^

^ S-efj.evos» Hieron, positio vel positus, a^t pocu-

lum (r. nn tij) , sive gramen aut semen , seu resmv

rectio.

Sichem — "humerus." Enarr. in Ps. 59 n, 8.

"Philo: w/itos. Orig, roJTOS ^ novos ^' aaxTjats (ex, r,

iDDti;). Hieron, ut Aug.

Sichem ([ilT^p) — "tentatio oculorum" (r. syr.

tnO exoptavit). Hieron, tentatio calens s, calesceps,

vel germen ijuod non est (pS. H^tU ?).

Sinai ('^J'^D)— "mandatum" 2«). Enarr. in Ps,

67 n. 24. "tentatio" (r. noj p. inv.), Quaest. in

*^) Denoraiuatio historica potius, tit videlur, quara philo-

logica diceuda , 0: mous legis, in quo lex promulgata;

ttisi cui placeat r. DlSf iiuc trahere.

Page 33: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 33/292

25

Deut. n. 56. Philo: oQaaig (leg. RQais'^) dmvia-,

(r. S*W p. inv.) ^ (j^Igos (r. S^ty \ ). Orz^. uqols

dmvia, ^ diipa (r. Sp5i !). Hieron, ampliora mea

(n?jO!) s. mensura mea, vel mandatum.

Sisera [DTp^^d) "gaudii exclusio" (! r. 1 p. 'V^^^ ?).

Orig. mg oQaaig Xnnov (DSI. OIO) j ^ aQoeig duio^

sdoemg (l5f. S^tJ!). Hieron, gaudii exclusio, vel

equi visio, sive toUens recedentem (r. "l^D. SW!).

Thamar (lX:ri : palma) — "amaritudo (r. SlD)

vel commutans" (r. "y^y^iT^) c. Faust. XXII. 84. 86.

Philo: (poivil, ^ niitQaG/iwg, rj ^XXa^sv (TpH).

Orig, TcensiQaf^dvTp (poivi^, TJ OsovXoyoc (r. ^DS)*')^

^' ^kvQO Xoyov (num ex verbo HnS: venit?). Hie-

ron. palma, sive amai-itudo , vel commutans.

Tyrus (^-K: rupes) — "angustia, tribulatio'*

(n"J5£).Enarr. in Ps. 83 n. 7. Orig, ovvoy^^y

MiijJig ^ nirQa, Hieron, ut Aug.

Uriaa — "lux mea Dei.'* c. Faust. XXII. 87.

Orig, (pwg y.VQiov, Hieron, lumen Domini.

Zalmon — "umbra." Enarr. in Ps. 67 n. 21.

Zaimuna (WO^^) — "umbra commotionis"

(yia. Itob^). Enarr. in Ps. 82 n. 9. Orig, Gxtd

2.aov, Hieron, umbra probibendis. ofFendiculi (r. VJO)

vel umbra commotionis, vel imago fortitudinis

(jis. nS!i!).

Zaphnat-Paneach (cognomen Joseplii, Gen. 41,

45) — "occulta revelavit"(fsy. n^y.D) Qusest. in

Gen. n. 135. Philo: oveiQOitQiTf^g, loseph, zqvuttmv

^VQSTOjg, Hieron. absconditorum repertor. Obser-

»^) Fortasse etiam «omen GafiaQ litteris ludeudo sic resol-

verunt 0(«if) a^aQ (IDN).

Page 34: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 34/292

26

vat tamen Augustinus, nomen illud (ex LXX scri-

bendumPsontomplianech) originis copticae esse, "sal-

vatorem mundi" indicans; in quo non solum Hie-

ronymum secum habet consentientem ("ab ^gypliis

didicimus , <^od in lingua eorum resonet salv. m."),

sed interpretes quoqne recentiores et recentissimos,

de quibus vid. Gesenii lex p. 1303 s.

Zebulon ([ib^n') — "habitaculum fortitudinis

(!) (riS SdT)' Philo: (pvoig (leg. qvgiq'^^ vvhte-

Qias (r. :}1T. pS) , rj dwQov, Orig. dmv rj dw-

Qov ^*)^ ^ QVGis dwoiv» Tlieron, habitaculum eo-

rum aut fortitudinis , vel fluxus noctis.

Zilpah (nahT) — "os hians" (nS) et hrVl cla-

mavit?). c. Faust. XXII. 54. Philoi noQ€v6ju€Vov

^o/Lta (r. h^T)» Orig, id. vel llawXrjf^ia (ex chald.

&4t *. effudit). Hieron, ambulaus os vel fluens os.

'*

Ziphitce (n^^a^T) — "florentcs" =»). Enarr. in

Ps. 53 n. 1. Hieron, germinantes seu florentes.

»8j Commixtis haud dubie inter se verbis ^]^^ et b^T J

utrumqiie enim occurrit in narratione de uativitate Ze-

bulonis (Gen. 3o , 20) ,prius autem

,quod vertitur a

LXX "SeSatQTjzac", existimatum est uominis pueri expli-

cationem contiuere; siguificatio aw/v deinde orta videtur

cx nomine Sojqov , scripto hebr. "^^1 , nisi statuere ma-

lis,primum "11*1 positum esse , ut explicaretur nomen

;13T , deinde vero ex uom. hebr. confectura essQ grae-

cum '§(j}Qov,

**) ex VT • splendor, etlam ("^T) '^mensis Hebrasorum

secundus i.e. Aprilis, quod tuuc terrae nascentia flo-

rem et splendorem suum proferant. 1 Reg. 6 , i^

(1T '^"ihs) ,«^i chaid. i^T ny^, ^^.^^^> ^" ™®"*®

Siv. i. e. splendoris floreutium wve*florum," Buxtorf.

Lex, chald. talm. p. 662,

Page 35: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 35/292

27

Zoan (Thanis) — "manJatum humile" (! r,

Tm. ^jy). EnaiT. in Ps. 77 n. 12.

Zoba (nni!: — "Sobal" ex LXX) — "vana ve-

tustas" (! r. nS3). Enarr. in Ps. 59 n. % Hieron.

mandatum in ea (r. T^Vl» Hi!).

Hocce vero Onomastici Augustiniani spicilegium

non tam lectorum oculis subjeci, ut imperitia ejus

sermonis liebraei manifestior omnibus fiat, qnam et

ipse ingenue saepius professus est, et abunde multa

ea(jue gravioris momenti confirmant interpretationis

exegeticae exempla, suo deinceps loco afferenda, (juam

ut excusationisaliquid apud

judicesanimi

sequioris

babeat ex aliis magni nominis viris, c[uos in eadem

culpa fuisse videmus. Quid! quod (juum unus Ju-

dseus fuerit ex Judaeis prognatus , alter , scbolse alex-

andrinse decus, ingenii lumine non minus (juam ada-

mantino litterarum studio insignis, tertius autem in-

terpretum quot(juot prima ecclesise secula tulere fa-

cile princeps, cujus eruditionis laudibus annales lit-

terarum, necjue immerito, resonuerunt : bis onmibus

etymologias durissimas, violenter contortas, linguae

genio et formis repugnantes,

placuisse se(pie pro-

basse invenimus. Scilicet, (juum boc persuasissimuih

sibi baberent, nomina propria quae dicuntur ita ad

imum omnia origine fuisse appellativa, ut nuUum oc-

curreret in codice Hebrseorum vel bominis vel ur-

bis nomen, quin sensimi etymologicum haberet hi-

storiae argumento aptum, vocabulorum elementa et

leges formationis grammaticae minus indagare labora-

runt, (juam ex narrationis vel carminis argumento

«ensum cjualemcun^e commodum conjectando eraere,

Page 36: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 36/292

28

eumqiie nommi, qxiocunqiie demum modo fieri pos-

set, obtrudere. .Nunc igltur, litteris radicalibus pror-;-

sus neglectis vel cum aliis sono affinibus permuta-

lis, origines vocis falsaS pmnino ai-ripuerunt (ut in

voc. Cherubim, Jerusalem, Mizraim, Sinai, Tha-;-

mar); nunc.autem, elementa litterarum recta via as-

secuti, in iis jungendis comstruendiscjue leges syn-

taxeos grammaticse violarunt (ut in nom. Absalon,

Assyrii, Manasse); interdum etiam ex una alterave

littera temere ai-repta nomina composita sibi finxe-

runt per durissima compendia scribendi (ut in voc,

Racbel, Sisera, Sebulon); in paucis vero ita illis

nodum solvere contigit, ut nobis in studiis eorum

acquiescere liceat (Amalechitffi , Ethan, Jordan, Ju-

da, Lea, Pascha, Saul al.). Hoc vero accidisse

Hieronymo,quem , magistro Judseo usum , linguae

liebraeae peritissimum 3°) anti(jui onmes admirati sunt,

recentiores (juoqne sestimarunt, quis est qui non mi-*

retur ? Tcnendum vero hoc est : quum B.abbinis nil

gratius et exoptatius fuerit, quam litteris et nomi-

nibus computando et componendo ludere, in quibus

resolvendis explicandisque sagacitatis laudem magis

quam eruditionis solidse ambibant, ad ambages allego-

riarum cuncta referentes , neque aliquid ingenii ar-

bitrio non licitum putantes ^ *), minus certe mirandum

esse, qnod a studio isto, inepto sane et sterill^ neque

doctor christianus, illorum discipulus et alumnus,

^°) Cf. magniiicura,quod ipse sibi exhibuit, testimouium

»'ego philosophus , rhetor, grammaticus , dialecticus,

Jiehrceus^ grcecuSf latinusy trilinguis'^ (apolog, adv. Ruf.

1. 2).

<^) Cf. Rich. Simon hist. crit. du V. T. III. 5.

Page 37: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 37/292

59

purum sesc servaverit. Deinde vero ; Hieronymum

librum de interpretatione nominum hebr. noii

tam suo Marte concinnare voluisse, quam librum Phi-

lonis in linguam latinam vertere, Origene simul In

opem vocato, constat ex prsefatione libri; ipse cjui-

dem ^upplendo et corrigendo pro more suo opus

emendavit (*'vetus 3Bdificium nova cura instaurans"),

ita vero ut ea, qnse ex suo ingenio addebat et ea

qnae tradita ab aliis acceperat, nuUa signorum nota

distingueret ^ *) ;quare dubitandum non esse videtur,

in Onomastico Hieronymiano multa, Pbiloni et Ori-i

geni debita, retenta esse, quse (juam perperam po-

sita essent satis ipse perspectum habuit. Accedit

hoc deniqne, librum ex mero nominum indice com-

positum ita corruptionibus expositum esse, ut nullus

magis ; nam ut multa facillime,

propter internum

qui deest verborum nexum , e textu excidere pos-^

sunt, ita viri litterati, munere apographorum defun-

gentes, sedulo tum ex libris afEnibus collatis tum ex

scriniis suis addenda ciu-arunt nova etymologiae ien-

tamina, nonnunquam etiam ea loco verborum ge-

nuinorum substituentes. Testes sunt doctissimi et

diligentissimi operum Hieronymi editores e Congreg.

S. Mauri, hoc profitentes (vol. H. p, 86), "nulluni

virorum doctorum opusculum aevo nostro prodiisse

in lucem cum tanta errorum congerie, nullum cum

ininori legentium utilitate"; iidem vero etsi simimo

studio et labore id egerunt, ut opus adeo neglectum

•^) *'tam dissoua iuter se exemplaria (libri Philouis) reperx

ct sic coufusum ordiuem, ut tacere melius judicaverim,

quam reprehensione quid diguum scribere".

Page 38: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 38/292

30

omnique sqnalore horridum integrum restitueretur,

merito. dubitare licet, num integritas cura illorun^

operi aut reddita sit aut reddi etiam potuerit vel un-»

C[uam possit. —Sed ad Augustinum redire libelli nostri ralioi

et consilium monet.

De peritia Augustini linguce grcecce»

m.

Fuere quibus scripta Augustini exegetica ita se

probarent, ut solidam et accuratam linguae grsecae

notitiam ex iis apparere contenderent ^') 5 id quod

vix cuiqnam credibile erit, qui viro de se referenti

ipsi ante omnes fidem habendam esse censeat. Quippe

puerum se miro modo fatetur a studio litterarum il-

larum abborruisse, imo eousque sibi institutionem

grammalicorura invisam et spinis obsitam fuisse , ut

ne carminum qnidem Homeri suavitate vel fabularum

scenicarum varietate delectatus sit (Confess. I. 13.

14). Sed dixerit forsan aliquis , annis aetatis matu-

rioris eum in lioc lilterarum genere multum profe-

cisse ; verum — ne hoc moneam , in libris ejus exe-

geticis perraro lucem necessariam vel utilem repeti-

tam esse ex iis, quae patres ecclesiae graecae nonpauci jam prius copiose et subtiliter ad interpreta-

tionem contulerant — ipse vero expressis verbis ne-

^avit , "tantum sibi esse sermonis graeci habitum,

^*) Ita editores Beuedictiui t. XI p. 4: "ea quantulacunquc

graeci sermouis uotitia, quam sibi comparaverat, usqueadeo feliciter usus est, ut, nisi ipse pro iuuata mode-

stia e)us se rudera professus esset, Utteris graecis ap-

prime eruditus videri potuisseV.

Page 39: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 39/292

31

ut talium rerum libris legendis et intelligendis ullo

modo idoneus esset" (de Trin. III. 1) 5quare in epist,

28^* Hieronymo scripta eni^^e eum orat et rogat, ut

interpretandis eornm libris, qui gr?ece Scripturas quam

optime tractarunt,, operam impendere velit, ut sibi

€t reliquis ex ecclesia africana talia tantaque praesi-

dia in usum convertere liceat. iNequq ea recte ob-

jiciuntur, qnse de libris, doctrina, stylo auctorum

graecorum hjc illic bbservata reperiuntur — plura

de Platone, pauca do Aristotele, de reliquis paucis-»

sima — ; pleraque enim ita communiter dicta sunt,

ut ex auctoritate aljorum, ma.^ime Ciceronis, potius

quam ex fontjbus ipsis hausta videantur ; scripsit qui-

dem hostera qui liodie supersuut, tres contra Aca-

demicos libros 5 inde vero si quis colligere velit, eum

graece legisse Platonem , audiat verba confitentis , li-

bros Platonis sibi paratos fuisse . ex lingua graeca iii

latinam versos (Confess. VII. 13) ^ *) 5 unde justa ori-»

tur suspicio,quod in Conf . IV. 16. tradit , "Aristo-

telica quaedam,

quas appellant decem categorias",

immensis doctorum et laudibus se excitalum esse ut

studiosius legeret, intelligendos esse libros latinos ' *).

Quae qnum ita sint, aliis nonnulbs visus est Au-

gustinus notitia linguae graecae adeo caruisse, ut ejus

^+) Pertinet autem iiarratio illa ad a. 585-86nium sive seta-

tis 3im«ni, quo qiiidem ipse libri contra Academicos

exarati videntur.

**) Liber, cui titulus: decem categorise ex Aristot. descrip-

tae , inter supposititios relatus est a Beuedictinis , com-

probantibus Oehichs Comra. de script. eccl. lat. p.

209. Walch bibl. patrist. p. 209. Schoenemann bibl.

patr. lat, II p. 62,

Page 40: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 40/292

32

non minus qnam hebraese rudis «t ignarus fuerit;»*)

ka vero qui statuunt vereor ne pro certo sumant,

quod necdum probatum est neque proLari potest.

Aliud enim esse, linguam ita callere, ut libri qui-

eunque argumenti difficilioris commode legantur et

intelligantur , aliud vero eam ejus babere notitiam,

ut libri subinde consuli queant et lucis nonnihil ex

iis peti, res ipsa docetj cautiore proinde pede bic

incedere^ ne in manes tanti viri injurii simus, offi-

cium justitiae monel jubctque. ^f)

Fuisse autem Augustinmn in rebus linguae greecae

grammaticis saiis bene versatum, neque mediocrem

usus loquendi Grsecorum exploratorem , facile nobis

justo librorum ejus usu persuadebitur. Et primum'

quidem — quem vidimus , ab omni ostcntationis

fastU' alienum, imperitiam sermonis bebrsei aperte

fatentem, non minore profecto fide dignum babemus,

ubi eorum numero sese adjungit, quibus litterae^rae-

C3B notiores sint. Ita vero in libro qusestionum in

Genesin, de vi et potestate vocabuli alicujus dispu-

tans, eorum sententiam improbat, "qui verbum de

*^) fFalch, tibl. patrist. p. 552: "Aug. exstitit , ut alii,

ebragas ac graecae liuguae iguarus," Rosenmuller hist. in-

terpretat. 11. sacr. III. p. 4o4, "imperitus uon tautuiu

hebraicae, sed etiara graecae liuguae, ipsos foutes adire

nou potuit, sed solam fere trauslatiouem latinam expli-

care couatus est."

*^) Ita Erasm. comm. iu Ev. Matth. 21, 9 CVI. p. 109. Lugd.

Bat. 1704): ''Aug. graecas litteras puer utcuuque degu-

starat, ad quas seuex redire coactus est," Ratio veras

theol. V. p. 77: "quum Aug. latiuam duutaxat calleret,

grascam leviter attigisset, hebraeAjn uec sciret,'^ Rich,

Simon. hist. crit. du V. T. III. g.

Page 41: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 41/292

33

hac re grsecum nesciunt*' (qu. 69)? ad alium autem

locum, ab interpretibus vexatum, "facile," inquit,

"hoc intelligent, qui Grsecorum eloquium audire

atque intelligere solent" (qu. 105) 5 neque minus

huc pertinent, quae de usu et utilitate accentuum di-

cit: "ab iis, qui ista noverunt, in codicibus non

contemnuntur, valent enim ad magnam discretionem"

(qu. 162). Verum singula auctoris verba ulterius

persequi quid opus est, quum libri ejus exegetici

manifestius loquantm^, in quibuSj prouti res ferebat,

nunc vocabula graeca analysi etymologicae subjecta vi-

demus , vel inter verba affinia sul^tiliter distinctum,

nunc vero explicationes et versiones, quas alii dede-

rant interpretes, castigatas inque melius mutatas, ^®)

Ltriusque rei exempla baec liabeto.

Inter vocabula, quorum justam Augustiims de-

rivationem annotavit, ^») ]ioec occurrunt : diwviov

(^*ex etymologia non tam seternum quam seculare."

Quaest. in Gen. n. 3l) — <xvd&€jiia ("J?rd rov avo)

TiS-iVcci : sacrum in templo , suspendere.'* Quaest,

^^) Ep. 1^9 11. 12, ad 1 Tim. 2, i: "Secuiidum graecum

eloquium discemeiida suiit ; iiam iiostri iuterpretes vix

reperiuutdr , qui ea diligeuter et scieuter trausferre cu-raverint.'*

^^) Nolo autem iuter ea referre iiomeu yQafifiaTosiaaYojys7sf

quos explicavit "doctores, qui iu litteras iutroducuut"

(de civ. d. XVIII. 3g. Qusst. iu Exod. u. 69), quum

etymologia ii potius iudicentur, qui litteras (0: mauda-

ta , rescripta , seutentias) iu populum iuducunt. Ita

Schleusnerus (Lex. iu LXX et rel. Jiutt. gr. V. T.)

fere i. q. pra^cones, apparitores; consentiente voce hebr.

C^"^^ti;, quam Vulg. (Exod. 5, 6) nou. male reddidit

"exactores."

Page 42: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 42/292

34

in Num. n, 4l) — yeQovaiccr (lat. senatus a senio.

Quaest. in Levit. n. 25) — eymlvici (festum dedica-

tionis templi , a y.aivos, Tract. in Ev. Joli. 48 n. 5)

— HTrjVT] (latiore sensu occurrens quam lat. jumenta.

Qusest. in Levit. n. 2) — T^oyos (''notionem verbi

et rationis continens." Quaest. in Exod. n. 116) —oXoaav^op (etymologia nominis in Enarr, in Ps. 49

n. 15) — naQddeiyfiaTi^eiv ("'quasi exemplare, h.

e. palam monstrare.'* Quasst. in Num. n.52). — na-

QazaXeiv (ex etymologia tum notione consolandi,

tum exliortandi. Enarr. in Ps. 118 ser. 15 n. 5) — '

^aQccTrrw/iia {aTVO tov nmTetv), nXfjp/u/eXeia {*'oi

ajiveXeia : ov [iUXet /iiot" Quaest. in Levit. n. 20)—TvXeove^ia (cujus notionem latius patere monet cjuam

nom. (piXaQyvQia) — TQayeXatpos (etymologia vocis

in Annot. in Job, c. 39). Prjesidium vero interpre-

tationis ex mutua verborum cognatorum comparatio-

ne Augustinum neque ignorasse neque neglexisse, ex

his (juse infra leguntm' observationibus constabit:

dXXoyevr;s (bomo alterius generis) differre ab dXXo-

(pvXos (bomo alius tribus). Qusest. in Num. n. 3.

— yevvav (gignere) differre a Timetv (parere).

Quaest. in Deut. n. 23» — evTa(pta^eiv ("officia prae-

slare eoi^poribus bumandis, condiendo vel siccando

vel involvendo et aHigando)" differre a '&(X7CT€tp

(Locut . de Gen. n. 202) — evyj} (votum) diff. a

nQoaevyji] (oratio). Ep. 149 n. 16. — o Geos (Deus

unus et verus) diff. a Oeos (numen quodcunque).

Qusest. in Gen. n. 105 — S^vfws ct oQyrj in sermo-

ne bellenistioo distingui non posse (Enarr. in Ps. 6

n. 3. Ps. 87 11. 7) — XaTQeveiv (dc cultu Deo prae-

Page 43: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 43/292

35

stando) difF. a ^ovXeveiv» (Qusest. in Exod. n. 94.

de Trin. I. 13) —/iieQ7j (partes) diff. a yMT^}] (late-

ra). Qu3est. in Exod. n. 131 — nvoy (flatus) diff.

a nvevjiia (spiritus). de civ. D. XIII. 3. — nqono-

TOKa (primitivi hominum v. animalium foetus) diff.

a nQWToyevvfjiLiaTa (primi fructus de terra sumti),

utrumque vero abanaQial

(primitiae de fructibus,

sed jam reductis ab agro). Qusest. in Num. n. 32«

— onevog (nomen generalius, diff. a dyysiov, vas li-

quori capiendo deslinatum). Quaest. in Levit. n. 51

— GTilXog (macula coloris) diff. a fiojf^iog (labes om-

nis vitii) , utrumqiie vero ab d(p7] (tactus , cicatrix).

Quaest. in Levit. n. 41.

Haec omnia vero qnum obiter modo, ut ultro se

offerre videbantur, observata fuerint, magis sollicitus

Augustinus fuit — interpretis gloriae quam gram-

matici studiosior — in Vetere Testamento, h. e. in

textu gi-aeco versionis alex., quam accuratissime ex-

primendo, ut versiones latinas — sive eam qua^ no-

mine Italas circumferebatur sive quae aliae mult^e

erant, — quoties verba graeca minus recte vel minus

fideliter reddere contigisset, nota censoria in^icaret.

Exempla liaec sunt.

Gen. % 7 : evecpvorioev — non *'inspiravit" (sic

Vulg.), sed "sufflavil" (sic Itala ap. Sabatier) de Gen.

ad litt. 7, 2.

—- 14, 23: GTiaQTiov (noni. diminut.) — non

"spartum" (It.) sed "lilum'' (Vulg.) Locut. deGen.

n. 47.

— 19, 11: doQaola — non '*coccitas" (It,

Vulg.), sed "avidentia" (h. e. ut non viderent nout

3*

Page 44: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 44/292

36

omnia, sed ea, quse vidcre non opus crat). Qusest.

in Gen. n. 42.

Gen, 24, 4l: dQci — noii "juramentum" (It.)

sed 'Wedictum" (Vulg.)^o) l, J. n. 65.

— 24, 63: (xSoXeoyjEiv — non '*corpore exer-

ceri" (Tt.), sed animo, h. 1. "meditari" (Yulg.) 1. 1.

n. 69.

— 26, 28 : diad^rjarj — non "testamentum" (It.)

sed: "foedus" (Vulg.) Locut. de Gen. 95.

— 28, 2: uTiodQad-c — non "vade'* (Vulg.),

sed "fuge" (It.) Qua^st. in Gen. n. 82.

— 40, 16 : yovdQiTOjQ (sc. uQToe) — non "alica'*

(Vulg. farina), sed "panis cibarius"*^) 1. 1. n. 131«

— 47, 35: Qufidov ccvtov'*-^) — non ''virgse

ejus," sed "suae" (It.) I. 1. n. 162.

Exod, 6, 5 : naTa^ovXovo&cit — non "affligere/*

sed "in servitutem redigere" (sic It, Vulg. oppresse-

runt). Locut. de Exod. n. 47.

— 7, 11: Gocpi^at — non "sapientes" (Vulg.),

sed nomen in versione retinendum. 1. 1. n. 32.

— 12, 5: TtQo^uTOV — non "agnus" (quippe

gen. masc, sic It. Vulg.), sed "ovis" (comm. gen.)

Quaest. in Exod. n. 42.

—• 12, 37: dnooY.ev')] — non *'instructum (It.) v.

census/* quia non jumenta solum, sed servi etiam et

mulieres intelliguntur. (Vulg. parvulis, et ed. Sixt.

add. ''et mulieribus"). I. 1. n. 47.

'^o) Pro aQag autem alii codd. leg. oQHta^ov»

^*^) Ap. Sabatier nomeu graecum servatum est latine scrip-

tum.

**) Lectio tameu hodte recepta: a.vTov,

Page 45: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 45/292

37

Exod. 2i, 8* aTtoXvTQOfGsc — non '^redlmet**

(AVTQ(OG€Tai) , sed "remunerabit" (It. rectius autemVulg. "dimittet") 1. 1. n. 78-

— 26? 3. avXaiai — non "yestlbula" {avXai),

sed: *'aulaea, cortlnae" (Vulg.) I. 1. n. 77.

— 33, 13: yvo^^wg — non "manifeste" {rpave-

QV)Q sic It.) , sed "scienter" (li. e. minus cfuam vidcre

ipse desiderabat). 1. 1. n. 151.

Levit, 12, 6 : ecpvm — non '*super filio" (It.)

sed "pro f." (Vulg.) Quaest. in Lev. n. 40.

— 13, 48: iQyaGi/iio) dlQjLtaTi — non "pelle

confecta** {€iQyaGf.uvo)) , sed "operi accommodata."

(Sic It. '*pelle operaria" Vulg. ^'quicquid ex pelle

confectum est"). 1. I. n. 49.

— 25, 23: €ig /Se/Saio^Gtv : vulgo "in confirma-

tionem" (Vulg. in perjDCtuum) ex prava — ut puta-

fit — lectione grseca "propter verbi similem sonum"

pro: €lg ^e^rjXojGiv (It. "in profanationem"). 1, 1,

n. 90.

ISum, 16, 30: €V (pdGjiiaTt (It. **in visione**)

fuisse (pii verteriut *'in hiatu/* legentes iv XUG^oir-

Tt,*^) Qusest. in Num. n. 28.

— 22, 22. 32 : dLapuXleiv, elg dia^olriv dubi-tat Aug. num recte verterint latlne : "differre, iu

dilationem" (It.) (h. e. impedire , impedimento.

Vulg. "ut adversarer*'), qnum ipse, mlnus recte cer-

te, inclinat ad notionem accusandi. 1. I. n. 49.

1 Sam, 15, 28: ^iiQoy^e y.vQwg ttJv ^aGiXelav

€0V dno iGQarjl €K Xeioog oov — non ''disrupit Dom.

*3) Sic iu iioiiuullis codd. legitur; \ulg. paraphr. rem egit:

''isic uovam rem fecerit Domiuus."

Page 46: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 46/292

38

regnum Israel de manu tua (sic Vulg.) sed: **disr.

Dom. regnum ab Isr., de maiiu tua" (It, et sic

recte, qnamqxiam verbis superioribus textum hebr.

expressum babes) , de civ. D. XVII. 2«

Psalm, 14 (13), 3: oleis ol no^eg — non

"acuti pedes/* sed **veloces** (It. Vulg.) de doctr.

cbr. II. 18.

— 89 (90), 12 : ovTcos yvwQtaov— non ''notam

fac mihi" (It.) sed '*sic notam fac** (Vulg.) Enarr.

in Ps. 89 n. 12-

ihid, TisTiai^evjiiivovs — non '*compeditos/* sed

"eruditos** (It. Vulg.) "verbum enim grsecum ita in

utraqiie significatione similiter sonat, ut una syllaba

paululum differat.** {nenedTjiuvevovs)' 1. !•

— 104 (105), 12: Iv Tij) elvat dvTovs vcQcS'/ic^

^Qay^eis inepte imitaiione grsecismi verti : *'(juum es-

sent paucissimos." Enarr. in Ps. 104 n. 8.

— 118 (119), 4: (pvXd^aoS-ai 0(p6dQa — non"custodire nimis" (dyav. It. Vulg.), sQdi **valde.''

Enarr. in Ps. 118. ser. 4 n. 1.

— — 50: ),6yiov — non "verbum/* sed '*elo-

quium.** (It. Vulg.) 1. 1. scr. 15 n. %.

— — 54: ^ixatoi/LiaTa — non **justitise,"

(drmioovvai) , sed melius (?) **justificationes.** (It,

Vulg.) 1. 1. n. 8.

Sap, 4, 3: fxoG)ilvf^iaTa, non **vitulamina.*'**)

(It. Vulg.), sed **plantationes.**

^**) "Qai error tam multos codices prasoccupavit ut vix

inveuiatur aliter scriptum," De doctr. chr. II. 18. iSa-

batier tameu ad 1. 1,: "multi Vulgatas libri loco "spuria

vitulamiua" feruut "adulteriuce plautatioues,"

Page 47: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 47/292

39

Denlque ex commenlariis in Novum Test. ex-

empla liaec accedant:

Joli. 8, 25: T7]V <xQyr/Vy explicat Aug. (rejecta

interpretatione : **principium sum'* (It. Yulg.) "prin-

cipium me credite," addens : '*quod in sermone grseco

evidenter apparet (casum accus. positum esse), ubi

feminini generis est principium." (tract. in Ev. Joh.

38 n. 11). ^OJoh, 18, 37 : iyo) eis tovto ysyivvijjiiai. Vulg.

"in lioc natus sum.'* De quo Aug. "non : in liac re

natus sum, sed : ad lianc rem; in grscco namque

evangelio niliil est liujus locutionis ambiguum."

(tract. in Ev. Joh.115

n.4).

Rom. 1,3: yEVO(LUvov i'A CTieQpaTog vlavW.

"in quibusdam exemplaribus lat. non legi factus/* (It.

Vulg.) sed "natus/' <juum Grseca "factus" habeant.'!

c. Faust. XI. 4.

In his observandis corrigendisque , si a paucls

admodum discesseris, Augustinum verum feliciter

assecutum esse, neminem fugit^ (juare tantum, si

quid video, abest, ut ignarus linguse grsecae dici de-

beat, ut res grammaticas bene edoctus et subtilis

verborum iudagator existimandus sit. At facile ta-

men patet, cognitionem hanc, quae uhra elementa

linguae non prodeat, nullo modo sufficere ad libros

graecos nedum eos, qni dialecto hellenistica con-

scripti sunt , intelbgendos , utpote qui tum verborum

^^) Cf. siraile exemplura ex Ep. i^q n. 5: ad P,s. i6, i4:

''iiliis saturati suut" — "iuspexi codd. graecos , utrum

dativus casus esset,quod dictum est" filiis , "aii geuiti-

vus, quo illa liugua utitur pro ablativo , et inveui ge-

uitivum."

Page 48: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 48/292

40

formas , tum notiones , tum deniqiie coiistruendi re-

gulas alias sibicjue proprias liabeant. Quod qxiidem

hoc loco verbo indicare sufficiat.

Ve usu Augustini lihrorum sacroriimn

IV.

Canon Bibliorum,

Hseretici ex familiis Gnosticorum etManichaeo-

rum, qui primis jam ecclesiae seculis non tam unam

alteramve evangelii doctrinam suo modo interpreta-

bantur, quam fidei christianae summam et cardinem

in superstitionem mythologise orientalis transformare

tentabant ^*'), voluminibus sacris, optimo veritalis

fidei prsesidio, admodum se impeditos sollicitatos-

que senserunt; quare nil antiquius habuerunt, quam

auctoritatem illorum ita frangere et imminuere, ut

commentis el fictionibus suis facilius via panderetur.

Ita vero non sine summa ecclesise utilitate hostili-

ter actum est, quoniam hcec ipsa temporum ratio a

patribus ejus et doctoribus , ne officio deessent, po-

stulabat, ut traditiones historicas a primis inde ini-

tiis repeterent et singula ejus testimonia explora-

rent ponderarentque, quo via hacce veritatis unice

certa de ambitu canonis librorum constaret, fictitii

autem — auctoritate non singulorum hominum pri-

vata sed publica ecclesise — de loco quem occupa-

Verant dejicerentur. In quo quidem studio et la-

bore quum Melito, Irenseus, Origenes, Eusebius

^«) Cf. Walchs Hist. d. Ketzereieu Ip. 217 ff. yooff. iVeaw-

dcT genet. Eutwickel. d. guost. Syst.

Page 49: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 49/292

41

alii prseiissent, Augusiinus ita secutus est, ut Mani-

cha^is injirimis se opponeret, certis regulis consti-

tutis, (juibus vagum et temerariuni disputandi arbi-

trium coerceretur. Isti enim — quod verum explo-^

ratumque esset parura quserentes, modo quod sibi

commodum et jucundum efficeretur — audacise eous-

que prodierunt, ut evangelia canonica ab aposlolis

conscripta esse negarent, alios autem nescio quos

auctores fingcrent, serius longe viventes, gloriam

quasi ex nominibus captantes, ne sibi multa inepte

labulantibus aucloritas deesset*'). Impiae vero isti

ingeniorum petulantiae ita Augustinus occurrit, ut

hanc quaestionem nallo modo ab arbitrio judicii sin-;

gulorum , sed a rationibus historicis unice pendere-

moneat*^), libros autem Yeteris Test.canonicos, qui a

^"^) Testimonium Fausti verbis evideutibus expressum legi-

mus iu lib. c. Faust. XXXII. 2. XXXIII. 3. cf. Ep.

207 n. 2.

*3) coutr. ep. Mauich, u. 6: "Si iuveuires aliquem, qui

evangelium nondum credit, quid faceres diceuti tibi:

non credo; ego vero evangelio non crederem^ nisi me

cath, ecclesice commoveret auctoritas" Constat, apud

scriptores catholicos verborum ultiraorum hauc interpre-

tationem vulgo receptam esse : Augustiuura in rebus

dogmaticis majorera auctoritatem decretis ecclesiae quara

effatis s. Scripturae tribuisse. Aliud vero loci indoles

docet; nam ex verbis,

quae proxime prascessere, quid

evideutiu5 est, quam Augustiuum se exemplum propo-

suisse non hominis fidem chr, jara profitentis, sed ho-

minis,

qui ad fidem chr. adducendus sit ; hic au-

tem negat e£B.ci posse fidem in evangeliium, nisi per-

suasio de librorura autheutia et integritate jara adsit,

hanc vero adejse posse siue auctoritate traditionis ec-

clesiae. Optimus igitur Augustini interpres Melanchthon

est, qui: "non sentit Aug.", inquit, "majorera esse ec-

Page 50: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 50/292

42

Jesu et apostolis confirmali fuerint, Novl Testamen-

ti,

quosecclesia ab aposlolis condita, serie episco-

porum non interrupla propagata, summo consensu

tueatur, tantis historlse praesidiis munitos esee, ut

nullus majore; proinde, si tanta testimoniorum auc-

toritas non sufficiat , fidem historicam omnem cor-

ruere, neque unum facile librum esse, de cujus ori-

gine coustare possit. In slngulls llbris igitur diju-

dicandls, eos In primo loco collocari jubet, qui

communi omnium ecclesiarum consensu admittantur,

deinde vero, si dubia et sufFragiorum diversitates

adsint, eos aliis praeferri, quos plures et gravioris

auctoritatis ecclesiae reciplant *•) ; denique, si libros

alios ab ecclesiis pluribus, alios autem a graviori-

bus defendantur, aequalem auctoritatem utrisque con-

cedendam esse existiraat (de doctr. chr. II. 12).

Hoec vero quum ita proposita sint, ut distinc-

tio librorum opoXoyov/iisvwv et dvTcXeyoiLiivMV, quae

ab Origene et Eusebio rccte et uliliter tradita fue-

rat, et comprobetur et indiciis confirmetur, subit

certe mirari, Augustinum dd!nde in ambitu canonis

ecclesiae definiendo, a ratione doctorum superiorum,

distinctione illa neglecta, omnino discessisse. Et

clesiae auctoritatem quam verH divini, sed seutit, eccle-

siam esse doctricem et testem : nou crederemus evange-

lio, uisi ecclesia doceret iios et testaretur, hatrc doctri-

uam ab apostolis traditam esse,^^ (Opp. II p. 120. Wit-

teb. i58o).

**) Graviorem vero auctoritatem ecclesiis tribuit — nou sa-

tis cert6 accurate — "quas apostoiicas sedes habere et

cpistolas accipere merueruut." 1. 1.

Page 51: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 51/292

43

primum quidem, ut a verbis minus accuratis et di-

stinctis incipiamus, libri, q^ui in canonem ecclesise

referendi sint, hi indicantur: Scripturae Legis et

Prophetarum, Evangelia, Epistola? apostolicse, Ac-

tus Apostolorum, Apocalypsis Johannis (de unit.

eccl. n. 51)« Accedit vero locus omnium gravissi-

mus (de doctr. chr. 2, 13), qui luculenter docet. de

singulorum librorum auctoritate quid judicaverit

Augustinus. Totus autem Scriplurarum canon his

libris contineri dicitur: quincjue libris Mosis, libro

Josua;, Judicum, Ruth, quatuor libris ilegnorum,

duobus Paralipomenon, libro Jobi, Tobiae, Esther,

Judith, duobus Maccabseorum libris,» duobus Esrse};

quibus omnibus res historicse , elsi non ad conti-

nuum annorum ordinem diductae, absolutse esse di-

cuntur. Excipiunt eos prophetici, videlicet liber

Psalmorum , Salomonis tres : Proverbia , Canticum

Canticorum , Ecclesiastes, liber Sapienliae et Eccle-

siastes; duodecini Prophetarum libri singuli —pro uno tamen, quia separalim nunquam leg^untur,

habendi — et qualuor Prophetse majorum volumi-

num. Novi Testamenti auctoritas continetur qua-

luor Evangelii libris, quatuordecim epistolis Pauli,

Petri duabus, tribus Johannis, una Judse et una Ja-

cobi, Actibus Apostolorum et Apocalypsi Jo-

iiannis.

In hoc autem librorum indice plura esse, quae

altentione digna sint, prima docet oculorum inspec-

tio. IVam, ut hsec leviter attingam, in quibus ab

ea quse usu inter nos recepta est numerandi, deno-

minandip sestimandi ratione discedit: quod libri

Page 52: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 52/292

44

Threnorum et Baruclii *°) omissi sunl''), libri au-

tem Samuells et Regum uno nomine quatuor Reg-norum comprehensi **), Esrse et Nehemiae nomine

duorum Esrse*^), quod duplex tanlummodo libro-

rum classis posita est, historicorum et prophelico-

rum, adeo ut poetici omnes prophetis adnumeren-

tur**), quod libri denique Jobi et Tobiffi argu-

menti ratione inter historicos relati sunt**) — in

his omnibus enim sive Judaeorum sive aliorum ec-

clesise doctorum auctoritatem nostrum secutum esse.

^°) Orig. (ap. Euseb. H. E. VI. 25): "I^QEfilas ovv ^Qyvoii

xai Tfj

imioXjj iv ivV (Ep. Jerem. autem libriBaruchi

partem coustituit). In vers. Alex. et Vulg. uterque

etiam liber ad calcem orac. Jerera. rejectus est.

•^) Tertium autem Maccabaeorum librum, ab Aug. omissum,

ueque in vers. Vulg. receptum essBf ueque ab uUo ec-

cL latinae patre excitatum esse couslat.

**) Sic pp. graeci et latiui,

qui LXX secuti suut, coutra

usum Judaeorum: Melito (ap. Euseb. H. E. IV. 26).

Orig. (ap. Euseb. 1.1.): ^'BaaiXstuJv 'Jtqojttj BevtSQa, tcoq* *

avTots 'iv ^afiovijk,''* Hieron. (prol. galeat.): ''Tertius

sequitur Samuel,quem uos Regum I et lE dicimus.'*

^^) Orig, 1. 1. "Octavus Esdras, qui et ipse similiter apud

Grascos et Latiuos iu duos libros divisus est."

^^) Trilogiam iuter Judaeos et palaest. et alexaudr. receptam

niin (.vouos), D^^S^^^iD {iiQocfjriTai, 0: scriptores histo-

rici et prophetas) , Q^^^iniD (v/juvot, ayioyQacpa, ra aXXa

fi^Xia') apud Hierou. quoque iuvenimus : prolog. gal.

"libri XXII t Mosis V, Prophetarum VIII, Hagiogra-

phorum IX." lu catalogo autera, quem dedernut Meli-

to et Orig. , nulla indicata est librorura per classes di-

visio.

*') Proxime quldem assertio haec niti videtur auctoritate

vers. Alex., quas epigraphen libri historicam habet, ex

Peschito desumtam: Jobum fuisse regem iu confiuiis

Arab. et Idum. reguantem, cui iu Geu. 36, 33 uomeu

Page 53: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 53/292

45

aut certum aut probabile est — ; scd hoc unum,

quod maxime notandum est, novum omnino fuit,

quod in Vetere Testamento, discrimine librorum

canonicorum et apocryphorum sublato, omnes, prouti

argumenti alHnitas suadere videbatur, in eodem loco

pt ordine positi sunt. Ita vero, quum canon ]N'ovi

Test. jani antea dilatatus esset, ut epistolae antilego-

mense, a multis etiam Apocalypsis reciperentur **),

Augustinus omnium, quantum constat, primus*')

vincula, quibus codex Hebrseorum constrictus fue-

rat, resolvere ausus est; in quo, quamvis rationi*-

bus historicis et criticis destitutus esset, obstarent

etiam aliorum, qui eo tempore vivebant, doctorumsufFragia * ®) , lantum auctorilas ejus valuit, ut nova

canonis forma publicis conciliorum dccretis * ^) mox

est Jobab, Accedit, quod apud Ezech. i4, i4. Tob. 2,

12. Jac, 5, II exemplum Jobi ut persouae historicae

commemoratnr. — De lib. Tobiae vid. Berthold Eiul.

iiis A. u. N. T. V p. 2477.

»<^) vid. Berthold \A. I. p. i24. flP.

f7^lu eccl. grasca Cyrill. (catech. 4 n. 33, 34. 36),^Ma-

nas, C^p. festalis) , Bpiphan, (de_ mens* et poud,

c, 23) — ut taceam suspectum canouem 60™« conc,

Laodiceni —,qui conveniuut omues in septem epp. ca-

tholicisadmittcndis, libros apocryphos a cauone V. T.

removerunt, lu cauouibus Apost. c. 85 (Coteler. I p.

448) tameu tres Maccabasorum libros cauonicis adnume-

ratos iuvenimus.

5 8) Rufin. exposit. Symb. Apost, sub fin. : "sciendum est,

quod et alii libri sunt, qui uou canouici, sed ecclesia-

stici a majoribus appellati suut." Hieron. prolog, gal.

"quicquid extra hos (libros 22) est, inter apocrypha po-neudum."

^*) Conc. Hippon. can. 56 (a, SqS), Cone. Carthag. III. cau,

47 (a. 397).

Page 54: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 54/292

46

sanciretur, neque multo post iu ecclesia Latmorum

comraunifere consensu admitteretur.

Ipse vero, ut

divlnam auctoritatem libris apocryphis vindicaret,

60 maxime se adductum esse profitetur, <juod et olim

publicis lectionibus adhibiti fuerint*®), et sic ipsi

comparati, ut plurimum utilitatis ex studio eorum

christiani capere possint; quare ecclesiam, impro-

bantibus etiam Judaeis, recte pieque eos ceteris ad-[

scripsisse affirmat*^).

Inter libros autem nuper indicatos quia de mul-

tis, si auclores quseruntur, iu utramque partem di-

sputatum est et etiamnum quoque disputatur, videa-

mus, qujenam — pauca certe neque nisi occasione

quasi stylo elapsa — Augustinus ad nodos difficiles

solvendos attulerit. Pe longe plurimis autem, quo-

rum authentia merito suspecta est, ita brcviter et

confidenter sententiam suam proposuit, ut eum vel

dubia ipsum procul habuisse vel ea profligare vo-

*0) Cf. Synops. Scr. S, Athanas» 11. p. 58 (Colon. i686):

"*T6()« ^i^Xia. rrS dvT7/S TtaXaiaS Siad^]xi]S, ov yavovi^ofASva

fiiv f dvaytvojoxo/j-sva Ssy fjbovov roits KaTrjXovfitvoiS.^^

'^) Speculunx (iu fiue lib. Ezech.): "libros couscriptoa aute

Salvatoris adveutum , nou receptos a Judaeis , recepit

tamen ejusdem Salvatoris ecclesia." Coiitr. Gaudent. I,

38 : '*Scripturara, quae appellatur IMaccabasoruni, non ha-

bent Judaei sicut legem et Proph. et Psalm. , sed recept^

est ab eccl. non inutiliter , si sobrie legatur vel audia-

tur." cf. de civ. D. XVIII, 36. De prsedest. Sanct. n. 27

"non debuit repudiari sententia libri Sapientiae,

qui

meruit in eccl. Christi de gradu lectorum tam longa au-

iiositate recitari , et ab omnibus Christianis , ab episco-j

pis usque ad extremos laicos fideles, poeuitentibus, ca-

techumenis cum veneratioue div. auctoritatis audiri."

Page 55: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 55/292

47

luisse constet. Exemplo hsec sunlo : "in libris quas

de se scripsit Moses , num ita scripsit: dixi aut feci

hoc vel illud, et non potius: dixit Moses et fecit

Moses" (contr. Faust. XYII. 4) — "in tribus libris,

<juos Salomonis esse constat*' (de civ. D. XVII. 20.

2« cfr. XX. 3) — "in secunda sua epistola Petrus'*

(de fide et oper. n. 22) — "in epistola canonica

Judas apostolus'" (de civ. D. XV. 23, 4) — '"Jolian-

nes Evangelista in libro,

qui dicitur Apocalypsis,

locutus est" (de civ. D. XX. 7, 1). Lihrum Fsal-

morum quod atlinet (de civ. D. XVII. 14) non illos

solum improbat, <jui Davidis non nisi ea carmina

essG putarunt, quse inscripta latine sunt "ipsius Da-vid" (ita in LXX Ps. 17. 26. 27. 28. 145), ea vero,

quaj in titulo babent "ipsi David" (sic in LXX Psal-

mi LXXVII), ab aliis conscripta ^ssq poetis ignotis,

personse vero regis aptata — neque illa certe di-

stinctio textu Hebr. confirmalur, quum eodem modo

nomen scriptum reperiatur "T^ni", sic autem ut

in vers. Itala ap. Sabaiier et in Vulgata hodierna

nunc rcddatur "Psalmus David" , nunc "Ps. ipsi

D.'' •*) — ; sed, quod certe mireris, omnes qui ex-

stant psalmos centum et quinquaginta — non dicam

contra argumenli indolem, sed conlra fidt.m etiam

litulorum, qui plurium auctorum nomina tradunt—

^^) Quod monuit Bertholdus (Eiul. ius A. u. N. T. V p.

ig68) , Airgust. intHcare voluisse diversitatem formula-

rum hebr. -inV"lteTO 'ipsius Dav.", et lllCTq "VTh^

''ipsi David'' parum probabile est, quum iu vers. alex^

verba '"Ta» Javi8'' formulae priori pariter ac posteriori

respondeaut.

Page 56: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 56/292

48

Davidi auctori vindicatos voluit «^). Quod vero

Qut nullum saepius aut aliud in fronte nomen habe-

tur, faclum es se ex arbitrio regis putavit, qui car-

jnen hocce nomine carere voluerit, illud autem or-

naverit nominibus, quse aliquid, quod ad rem per-

tinebat, figurare videbantur; neque magis eum mo-

vit, quod in vers. alex. psalmis npnnullis (137.138.

146. 147« 148) nomlna prophetarum Jeremia? , Hag-

gsei, Zachariae inscripta vidit**), qui quatuor vel

quinque seculis Davide serius floruere; imovero,

quum intelligere debuisset, hsec nomina, in codice

hebrffio non expressa, stylo recentiori deberi , sive

ex qualicunque de auctore hypothesi adscrlpla, sive

quod traditione conslabat, haec carmina a prophe-

lis :jlis usu solepni adhibita fuisse, hanc suflicere

putavit observationem : potuisse Spiritum propheti-

)( T? ijomina ista Davidi revelare , ut, quae eorum

nvsKja^ convenirent, canendo aptius exprimeret,

De .\liis tamen libris nonnullis sententiam suam

interpont^s, tutius arbitratus est judicium suspen-

dere. le ad veritatem propius accedere conti-

^}j. la (ihro.Josuoe formulae, quas saepius recur-

:i'ity '^d hurc usque diem" sensit quidem difficulr

^*) Alitei a)t) Uieronymus^

qui tltulorum diversitatem ob-

serva\*i., hrtc soribens (Ep. ad Sophron.) : "Psalmos om-

nes eorum test*jmur auctorum, qui pouuutur in titulis,

David scilicet , ^ ssaph , Idithan , filiorum Core , Eman,

Moysi et SaloKioiis et reliquorum, quos Esdras primo

volumiue oompreht:ndit.''

^^^) In vers. Itala ap. S.ibatier acceduut ps. 64: "Psahn. Je-

remiae ct Ezechiel profectionis'' , et ps. III: ''Hallelujah

conVer&iouis Haggaei et Zachariae."

Page 57: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 57/292

49

tatem^ T^^PP^ ^^^ indicare videatur; res gestas et

narrationem rerum historicam longiore temporis

spatio disjunctas esse^ sed monuit idem subtilius

quam verius : quum interdum hoc ita dictum repe-

riatur, ut unius modo hominis aetas expressa sit, for-

mulam illam '''aliquid ad Imnc usque diem mansisse/*

nil sibi velle nisi hoc: "servasse rationem et ordi-

nem semel constitutum" — ita "Hahab commorata

est in Israel usque in hodiernum diem" (6, 25)? dic-

tum esse pro : "perpetuo , nequc ad tempus modo,

in Israele vixit** (Locutiones de lib. Jos. n. 6.) Ad

alium vero locum, in quo narratio ad tempora re-

centiora apertius respicit — de ''Gcssmus et Macha-

tis (populis canaaniticis) habitantibus in medio Is-

rael usque ad prsesentem diem'* 13, 13, — observat

neque sine linguse tamen |hsesitatione,

praeoccu-

pando commemoratum esse, quod post mortem

"eventurum esse Josua spiritu prophetico edoctus fue-

rit; hoc modestius et dabitanter addens "si ah illo

liber conscriptus est ; vel si ah alio scriplus est,

jam factum esse scicbat post mortem Jesu (Josuse),

quod in illo libro prseoccupando commemoravit"

(Quaest. in Judices n. 12). Lihros Sapientioe et Si-

racidoe nonnisi propter aliquam dictionis similitudi-

nem ad Salomonem referendos esse docuit, negans

etiam, inter doctiores esse, qui eos Salomoni tri-

buant auctori (de doctr. chr. II. 13. Speculum: in

fine lib. Ezech.)^ sed quum ipse antea in sententia

vulgo recepta substitisset , Siracidam utriusquc libri

auctorem esse (de doctr. chr. 1. I.), deinde, melius

edoctiis, negavit hoc dc libro Sapicntise probabile

4

Page 58: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 58/292

50

esse (ReU'act. II. 4? 2) ?pruclenter qnsestionem illam

relinqiiendam in medio suadens (Speculum 1, 1. Op.imperf. contr. Jul. IV. 123). De reliquis auctori-

bus Hebroeorum sacris niliil accuralius ab Augustino

disputatum me invenisse memini, nisi quod traditio-

nem illam seu faloulam potius dicendam, quam Hie-

ronymus quoque a Judasis exccpit (praef. in Mal.):

nomen Maleachi appellativum tsse (legatus meus),

quo Esra honoris causa ornatus fuerit, semel com-

memoravit, neque tamen fidem ejus sublestam dissi-

mulans (de civ. D. XX. 25). — Inter lihros ISopi

Testamenti tres potissimum sunt, in quorum au-

thentia et auctoritate defendenda firraandaque multus

et sedulus fuit. Quum in evangelium Matthcei in-

eptam objectionem inde Manichsei petiissent, quod

narralio de Matthseo ad munus apostoli vocato (9,

91) non prima persona sed tertia proposita est (contr.

Faust. XV. 1) , Augustinus similia loquendi exempla

ex evangelio Johannis et Pentateucho adducit (1. 1.

n. 4), deinde vero, qiuim intelhgeret, ha^c argumen-

ta in Manichseos parum valere, auctoritatem eccle-

siae opposuit, quam in nullo libro tuendo certiorem

et constamioremtssQ afFirmat (contr. Faust.

XXVIII.2). Graviter autem eosdem accusat, quod Acta

Apostolomm repudient, ''timentes evidentissimamveri-

tatem, ubi apparet Spiritus S. missus"**) (Ep. 237.

de utiUt. cred. n. 4. 7. contr. Faust. XlX, 31. XXXII, 15),

^') Mauetem se Tra^uylTjrov jactasse, el quicquid de eo a

Christo praedictum fuerit ad se traxisse , satis nota res

est. Augustiu. de haeres. c. 46. Cf. Wahh Hist. d. Ket-

zereieu I p. ySi, Sy.

Page 59: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 59/292

51

tum ipse contestans, tum vero alios testes invocans,

hunc librum canonicum "anniversaria solennitate post

passionem Domini recitari'* <^*') (tract. in Ev. Joh. 6,

18). De epistola acl Hehrceos sufFragia divisa qEiidem

Gsse fatetur, sic tamen ut plures originem pauhnam

tueantur (de civ. D. XYI. 09), se vero auctoritatem ec-

clesiarum orientalium sequi,

qnae eam inter hbros ca-

nonicos habeant, idque eo magis, quod legisse se mo-

net, ess% qui, de baptismo parvulorum secus sentien-

tes, ex iUa epistola tesiimonia opinionum suarum repe-

tant «') (de pecc. mer* et rem. I, 50. Op. imperf. c.

Jul. 6, 22); hoc credo indicare volens, hbrum, qui

anti-psedobaptistis favere videretm- , nonnuHis , (juam-

vis sine justa raiioue, suspectum videri posse. ^^) Ne-

que hoc intactum rehnquit (Exposit, ep. ad Rom. n.

11) , salutationes in hac sola omnium epistola omissas

in causa gssq , 'juod ahi eam in canonem recipere du-

bitent.

^^) Cf. BingJiam Ori^. eccl. VI. p. 64. IX. p. 121. udugusfi

Denkwtirdigk. aus d. christl. Archaol. 6ter Th. Pag. 109.

^^) Respexisse videutur loca, iu quibus iustitutio religiosa

et professio fidei cum ritu baptismi coujuugitur, ita 6, 1

^anriGfioJv Sidax^s. 10, 22. 23 : 'jtQOGEQyoJf^^^f"' fisra. dXrj-'

'&iV7Jg xaQdias iv 'jrXtj^orpOQia Ttiieojg, ig^avriG^svoi rdg xao-

diag dno GW£t§TjGso)g rcovTjQdg' aal XeXovfiivot ro aojfia vSaxi,

xad-a^ii , aarex ojfisv rrjv bfioXoyiav r^fi ilitidog dyMvtj.

*8) Couferendum h. 1. est, quod Hugius acute et subtiliter

ut solet observavit: dubia de autheutia hujus ep. orta

esse iude, quod sectas schismaticae. Novatiauorum et Mou-tauistarum dictis nouuullis (6, 4. 5. 12, 17) callide usas

siut ad extremam discipliu» severitatem viudicandam.

(Eiul. ius N. T. II. S. 437).

4*

Page 60: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 60/292

52

Hi igitur libri, eodem qnippe omnes nomi-

ne et honore digni, acrem habuermit et intrepi-

.dum vindicem Auguslinum,

qui toto coelo distare ab

dis monuit libros apoctyphos,quibus Manicbseos, dum

sacras scriptm^as \el impia mente reprobabant vel ma-

nu sacrilega adulterabant , ceu integris et incorruptis

fonlibus fidem prsestitisse vel simulasse constat, *')

Istos aulem libros , in c[uibus vera habeantur falsis

raixta, imo fabulse profana arte et impia fictse vel exor-

natae , sub nominibus prophetarum , Christi et aposlo-

lorum cum magno pietatis detrimento in ecciesiis cir-

cumferri monet,'^) male et inepte a nescio quibus

nugarum textoribus compositos, neque ullo ecclesise

consensu signatos. ") AfFeruntur ex numero eorum:

liber qiiidam incognitus sive Chaldseorum sive ^Egyp^

tiorum, ex quo verba petita creduntur in Num. 21, l4

(Quaest. in Num. n. 42) 5— hber Enochi , (juem A.

non solum propter anticpiitatem et quod in templo

Hebraeorum asservatus nonfuerit, suspectum esse do-

cet , verum negat etiam patriarchse recte attribui posse

ob muha, quaj inepte narrata sint de gigantibus eorum-

**) De douo persev. u. 26. de hasres. c. 46, coiitr. Faust.

XXII. 79. de ser. Dom. iu moute I. 65. Ep. aS^,

70) De civ. D. XV. 23. contr. Faust. XXII. 79.

7^) "Scripturas apocryphce nominautur eo,quod eorum oc-

culta origo non claruit patribus" (de civ. D. XV. a5, 4).

"Appellautur apocryphi, quia nuUa testificationis luce

declarati, de nescio qua secreto, uescio quorum pras-

sumtione prolati sunt'^ (contr. Faust. XI. 2. XXII. 79;

de civ. D. XVIII. 38. XXXVIII. 4. de ser. Dom. in

monte, I. 65. Tract. in Ev. Joh. 98 u. 8, Contr, ad-

vers. Leg:. et Proph. I. 20,

Page 61: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 61/292

53

qae orlglne ex hominibus non deducencla ' *) (de clv

D. XV. 23. XVIII. 38)5 — *'hymnus, (juem diount

esse Domini nostri Jesu Chr." (Ep. 237) ; "epistola

Christi, quam protulit Manichseus" (contr. Faust.

XXVIII. 4) 5— libri , a Christo conscripti , et forma

cpistolarum Petri et Pauli nominibus prsenotati , artes

magicas continentes , quibus impiefinxerunt Cbristum

miracula patrasse ; stylo vero ita sinlstro eos exaratos

esse dicit, ut risum vel pueris moveant ''^) (de cons.

Ev. I, 14. 15)? — **apocrypba scriptura, ubi Joachim

pater Mariee dlcitur" (contr. Faust. XXIII. 9) ^^*) —liber res gestas Apostolorum describens, cui tltulus

actus apostolorum, auctore Leucio quodam (de actis

c. Felice II. 6) 5— liber de Thbma ap. hoc inter alia

referens, eum homlni, a qno palma percussus fuerit,

atroclsslmae mortis supplicium imprecatum esse, ani-

ma tamen ejus Deo commendata (de ser. Dom. In mon-

te I, 65. contr. Adimant. ±7, % 5) ? — Hbri sub nomi-

nibus apostolorum Andrese et Johannis conscripti.

(contr. adversar. leg. et proph. I, 20);^*) — apoca-

lypsls Pauli^ ad quam retulerunt cjuse dixit P. in %^^

ep. ad Cor. 12, 4 : se raptum fuisse in tertium coelum,

^*) Movit tamen Augustiuum ita auctoritas epistolae Judas

(vs. i4), ut haec verba praemitteret : "uegari non posse,

Euoch divina quaedam scripsisse , excitaute Jehova."

73) Cf. Fahric. cod. apocr. N. T. I. p. 3o5 s. not. e.

7^*) h. e. Evang. de uativitate Mari» — ap. Fabric. cod.

apocr. N. T. I. p. ig-SS.

7 5) Cf. coutr. Faust. XXX 4. Testimouia de evang. Tho-

mge, Johanuis et Audreas collecta vid. ap. Fabric. 1. 1.

p. i3i. ss.

Page 62: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 62/292

54

ibiqne meffabilia audlisse verba'6) (tract. in Ev. Joli.

99 n. 8).

Codices lihrorum sact*orum,

V.

Quod Irenreus et Tertullianus jam ante Gnosticis,

ni primis vero Marcioni vilio graviter verterant , '^ '')

hoc eos impie et perfide in sacras litteras committere,

ut , si quid minus commode doctrinse ipsorum dictum

videretur, aut textu omitterent aut interpolando corrum-

perent, hujns Augustinus saepissime Manicha>os reos fa-

cit atque declarat (contr. Adimant. III. % contr. Faust.

XI. 2. XVIII. 7. XXII. 8. XXIII. 19. al.) Cui quidera

fraudi turpissimae ut obviam iretur, doctorum certe

ecclesiai erat textui sacro attentis oculis invigilare , ut,

codices quamplurimos inter se conferentes, lectiones

g^enuinas tuerentur, spurias autem et fictas, si quae

forte irrepsissent , luce critica repellerent. Operae et

diligentiae, (juam Augustinus huic labori impenderit,

nullum (juidem monumentum aere perennius exstat,

imo ad opus arduum, si quid aliud, et molestum,

quale Origenes et Hieronymus susceperint susceptum-

queabsolverint, '*) Augustino et eruditionem et as-

siduitatem defuisse putaverim 5 verum testantur tamen

7^ Cf. Fabric. 1. 1. II. p. 945 ss.

^7) Ireu. adv. haer. I. 29. III. 11, 12. Tertull, adv. Marc.

VI. 2, 5, 6. Cf. Hahn das Evaug. Marcious iu seiuer

urspriiugl. Gestalt S. 12. jff.

^^) Neque taceudi sunt Hesychius^

episc. asgypt. , et Lucia-

nus, presb. Autioch., quorura uil fere prseter uomiua

ad uos perveuit. vid. Hieron» praefat. iu Paralip. prsef.

iu Evaug. ad Damasuai»

Page 63: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 63/292

55

Iibri ejus , tantum abesse ut in commentanis exarandis

leciiones temere, ut res ferebat, arripuerit, ut ex di-

versis codicibus tum graecum Novi Test. et versionis

alexandr. textum integrum restituere, tum inter mul-

tas quae aderant versiones latinas interpretationem ap-

tissimam efficere laboraverit ; neqne ideo parum utilita-

tis libri Augustini attulerunt viris, qui temporibus no-

stris de textu sacro emendando purgandoque immorta-

liter meruerunt. Quali quantoqne usus fuerit appai-atu

tritico , accm'atius qnidem definiri nequit , ipse vero

iiobis auctor est , inter plm^es codices,quos legendo

lustraverit, eos maxime se ante oculos liabuisse, qui

publicam habuerint fidem;'^)

cjuamdiligenter autem

eos vel ipse inspexerit, vel alios qui inspexere consu-

luerit, ut exemplis idoneis constet, ueqxie injucundum

videtur neque rebus criticis prorsus inutile, graviores

in uuum conferre symbolas, in quibus diversas pTopo-

suit codicum lectiones , adjecto interdum suo de unius

alteriusve bonitate judicio.

Ex Novo Testamento:

Matth, 5, 22 : o OQyi^o^asi/og shij ("codd. grseci

non haLent ''sine causa." " (adest in It., d. in Vulg.) Re-

tract. I. 19, 4.

— 5, 32: y.cu og idr airoXeXv/iiivf^v yai^irjGf],

fioiyaTat (It. Vulg.) '^nonnulli codd. et gr. et lat. nou

habenf* de conjug. adult. I, 11.

^) £p. 149, 3. 5. Quaest. iu Geii. proocm.: "qimm Scrip-

turas saucta^, quss cauouicas appellautur, legeudo et

cumaliis

codicibus secuudura LXX. iutp. couferendopercurreremus." Retract. I. 7. 4. tract. iu Ev. Joh.

io4, 3. De couseusu Ev. 2, 128: "codices ecclesiastici

iuterpretatiouis usital^.".

Page 64: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 64/292

56

Matth, 5, 39 : ^e|mV gov oiayova, (It. Vulg.)

'*sic in exemplaribus gr.,

qiiibus major fides habenda

est, invenitur; nam multa latina maxillam tantum ha-

. bent" (de ser. Dom. in monte I, 58).

— 6, 4 : iv TM (pav6Q0) *'multa lat. exemplaria sic

habent" (It.^ d. autem in Yulg.) 5 "sed quia in grsecis,

quae priora sunt, non invenimus, non putavimus, liinc

essealiquid

disserendum" (de ser. Dom. in m. % 9).

— 7, 12: iva nomaiv v^^uv 6c avS-QCDTioc. "in

exemplaribus graecis sic invenimus ; sed ad manifesia-

tionem sententiae puto a Latinis additum hona,'* (sic

It. , d. autem in Vulg!) ibid. 2, 74. **^)

— 10, 4: Ae^^aioQ, 6 tniy.Xr^dsls Qad$aioQ-:

"Matlbasus Tbaddseum appellat , nonnulli autem codd,

habent Lebbseum'* (sine cognomine Th. — It. et Vulg.

Thadda^us). de cons. Ev. 2? 70.

— 27, 9 : ^ici '^leQc/iuov TiQocpTjTOV, '*non omnes

codd. evangeliorum habent,qnod per Jer. dictum sit,

sed tantummodo "per Prophetam" 5 — sed plm-es codd.

habent Jeremise nomen, et qni diligentius in graecis

exemplaribus EvangeHum consideraverunt , in antiqui-

oribus graecis ita se invenisse perhibent." (Sic It. et

Vulg.) de cons. Ev. 3, 29.

Luc, 3j, 22: o dyaTVTjTOQ, ev co\ '^v^oxTjGa*

"quod nonnulli codd. habent secundum Lucam, hoc

illa voce sonuisse,quod in Psalmo scriptum est :'[ ego

®o) ibid. optime hoc observatum est : "lutelligendum est

ergo, pleiiam esse senteutiam et omuino perfectam,

etiamsi hoc Terlnun nou addatur. Voluntas namque

nou est njsi in bonis; nam iu malis flagitiosisque factis

cupiditas proprie dicilur, nou voluntas.''

Page 65: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 65/292

57

hodie genui ie" — quamquam in antiquioribus codd.

gr. non iuveniri perliibeatur , tamen, si aliq[uibus lide

dignis exemplaribus confirmari possit cet. (itahabei It.)

de cons^ Ev. 2, 31.

Joh. 1 , 4 : . . ylyovev* Iv avTdj fwiy ^^ . . .

"emendatiores codd. babent (interpunctione sublata)

Quod factum est, in illo vita erat s. est". (sic in cod,

aliquo ant. It. contra lect. hodie et jure (juidem recep-

tam). de Gen. ad litt. 5, 32. tract. in Ev. Joh. i, i6.

— 1, 16: nal yjuQLV dvTl yaQnog, "sic habent

verba evangelii, collata cum exemplaribus grsecis".

(Al. om. Tiai) tract. in Ev. Joh. 3? 8.

Rom. 5 , 14: 'vovg /tiy dfiaQT^t^oavTag. "scio qui-

dem,plerosque codd. lat. sic habere : . . "eos qui pec-

caverunt"; grseci autem codd., unde in hnguam lat.

interpretatio facta est , aut omnes aut psene omnes ha-

bent (negationem)". (sic It. et Vulg.) de pecc. mcr. et

rem. 1, 13- Op. imperf. c. Jul.2, 185.

1 CoT\ 15, 51: navTsg /ioiv ov y.oi/iiTj^d-fjGojiieS-a.

"grijeci codd. habent"omnes quidem dormiemus". Ep.

205 n. 14.

GaL3, 19: 6 vo/iwg.,, ^iaTayelg. "De lege

dictum est, quod tanquam de semine (praecesserat

GTceQ/ita) dictum multi lat. codd. habent per interpre-

tantis errorem; non sic habet apost. , sicut veriores

codd. post inspexi , maxime graecos'^ (Sic Itala : se-

men... dispositum). Retract. 2, 24»

Neque vero ea unice loca, in quibus lectionum

diversitates expressis verbis annotatse sunt , luce critica

ex libris Augustini collustrantur 5 sed quum in com-

mentariis (inprimis in evangelia et primam epist. Jo-

Page 66: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 66/292

68

hannis atqne in epistolam ad Galatas) inque sermonibus

de verbis Domini et apostolorum habitis iiitegram, ne-

que raro eam per singula capita continuatam, versio-

nem dederit, ad muha Sacrse Scripturae loca, .quorum

integritas vexata est , codices Augustiuiani cOnsuU pos-

«unt et debent. E multis pauca sufFiciat exempla afFerre".

Matth, 6 , 13 : Doxologia post orationem Domini

deest. De ser. Dom. in monte 2, 39.

Marc. 16, 9-20: adsunt in Ser. 233. 1. 239, 2.

Luc, 2, 14: sv^oyJag legitur (ut It. et Vulg. —Griesb. evdokla).. Ser. 193.

— 3, 2: aQyuqmv (ut It. et Vulg. — Griesb.

aQXtsQewg), tract. in Joh. Ev. 113, 5.

Joh. 1 , 28 ^ legitm- B^]^aviu — tract. in Ev.

Joh. 2, 10.

— 5, 4: "JtyyeXoQ — voarjfjimi vel sahem ad

iTaQaace to vdcaQ defuisse, apparet ex his verbis:

"Subito videbatur aqua turbata, et a quo turbabatur,

non videhatur; credas hoc angelica virtute fieri so-

lere." tract. in Ev. J. 17, 3.

— 8 , 3-11 : adsunt in tract. in Ev. J. 33 , 4.

1 Tim, ±, 15 : ^rri^og 6 Xoyog , sic Ser. 175 , 1.

176, 1. 2. Sed in Ser. 174, 1 : "humanus sermo."

— 3, 16: o l(pav£Q(3()d-7j y sic de Gen. ad Htt. 5^

39. tract. in Ev. Joh. 72, 3. Ser. 204, 1. (Pariter It.

et Vulg.).

1 Joh, 1 , 1. Inscriptio Epistola? : "ad Par-

thos" 8^). Quaest. Evv. 2, 39. Comm. in Epp. Joh.

Exposit. op. ad Gal, n. 4o.

®^) Quia hffic iiiscriptio ante tempora Augustiui apud nul-

lura ecclesiE scriptorem iuveuitur, ueque cx historia

Page 67: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 67/292

59

1 Joh. 5 ? 7 : desunt. contr. Maxim. Arian. II. 3.

(tracf. autem in 1 Ep. Joh, desinit_ injprimis cap,

quinti versiculis).

Ex versionibus grsscis, maxime

alexandrina:

Gen,6y 27: anni Methusalemi dicuntur fuisse969>

diluvium vero (8, 11) incidisse dicitur iu a. 600™""*

iVoachi,qni Metliusalemi annus est 955"^"* (cf. 5 , 25.

28). Hinc igitur "'qiiaeri solet, quomodo M. vivere

(14 annos) post diluvium potuerit, quum omnes, prse-

ter eos, qui in ai'cam ingressi sunt, periisse dicantur*

Sed hanc quaestionem plurium codicum mendositas

peperit; non solum (juippe in hebraeis aliter inveni-

tm- ; verum etiam in septuag. interpretatione Meth. in

codd. paucioribus, sed veracioribus sex annos ante

diluvium reperitur fuisse defunctus." Quaest. in Gen.

n. 2. Adde de civ. D. XV. 13 n. 3s

"in quibusdamcodd. graecis tribus et uno latino et uno etiam syro

inter se consentientibus inventus est M. sex annis ante

diluvium fuisse defunctus" ^ ^). Alio vero loco (de civ.

constat, Johauuem ad flnes Parthorum iustitutionem ex-

teudisse , viri docti coujecturis ingeuiosissimis origiuem

hujus tituli explicare conati sunt ; ita fFegscheiderus

(Einl. iu d. Ev. Joh. p. Sy) scriptum existimat pro : ad

Sparsos (a: ttqo? rovs iv rjj StaanoQo), Hugius autem (Eiul.

11. p. 226 not.) exstitisse ex prava versioue graeci: Tcqos

Tta^d-avovs ; quam quidem inscriptionem , autea secundae

ep. Joh. praefixam, ad primam tvausiisse putat.

**) PLCcte hoc observatum est. Plures euim Alex. versio-

uis codd., iu anuorum computatioue parum sihi cou-

stautes , astatem Methus. indicaruut quidem aimos 969

Page 68: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 68/292

60

D. XV. 11) "certum est" , inquit "non vixlsse M. post

diluvium, sed eodem annofuisse

defunctum,si

ve-

rum est,quod de numero annorum in liebrseis codd.

iuvenitur" ®').

Ge/2. 6, 2*- ciyyeXoi. "nonnulli et lat. et gr.

codd. non habent angelos, sed filios Dei" (ex textu

hebr. Sic Theod. Vulg. — It. angeli Dei). Quaest. in

Gen. n. 3.

Lei^, 16, 16: ^ldaoeTUt, rd ciyiov. "in qnodam

graeco invenimus : "exorabit sanctum", si tamen ille

codex verior est,qui emendatior videbatur

;qiiamvi$.

et in tribus aliis codd. uno gr. et duobus lat. non in-«

Venerimus nisi : "exorabit pro sanctis". (sic It. vne^

7;ujv dyiMvl in Hebr. tlJlpH^by. Vulg. recte : ex-

piabit sanctuarium). Qusest. in Levit. n. 53.

— 25, 23: €tg /Ssfiaiwaiv (Dnpyh). "in pro-

fanationem; alii codd. habent ''in confii^mationem''!;

quam mendositatem (?) in akerutris prius in graeco

accidisse arbitror,propter verbi similem sonum

; fie-

^rjXoiois enim profanatio dicitur, /Se/Saio)ois autem con-

(5 , 27) ita vero ut addaut , cum ante filium natum, -vi-

xisse anuos 167, post eundera 782, qui aunum efficiuut

g4gniumji Q^ anuum sextum anle diluvium (955),

*®) Eodem modo Hieron. (quasst. hebr. iu Gen.) nodum hunc

solvit, conseutiente textu hebr. ; uam, quum Ters. alex,

(5, 25. 28) anuos haheat 167 et 188, qui, si aunis Noa-

chi 600 addantur, efficiuut a. gSS"""", in textu hehr. et

Syr. Chald. Vulg. occurruut anui 187 et 182, unde an-

nus diluvii elficitur 969, h. e. idem, quo Meth. mor-

tuus uarratur. De diversis omniuo iu cod. Samarit. au-

norum numeris et de gravissimis diflBcultatihus chro-

• nologicis, quibus tabula haaccc geuealogica premitur

vid. Fafer Comm, ttb. d. PeuU I. p. 48 fE.

Page 69: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 69/292

61

firmatio ; sed Ille sensns apertus est ( ? ) : terra non ve-

nundabitur in profanationem". (Sic It. — Vulg. recte

"in perpetuum"). Qusest. in Lev. n. 90.

Jos, 9,4: i^l Twv oj/mv. "nonnulli codd. et gr.

et lat. habent "super humeros suos" , alii vero qni ve-

raciores videntur "super asinos suos" (ex Hebr. sic It.

Vulg.) 5 similitudo enim verbi (oVw^) in graeca lingua

mendositatem facilem fecit, et ideo latina quoque ex-

emplaria variata sunt". Ousest. in lib. Jos. n. 12.

— 16, 10 : sojg (xve^T] ^agaM — rij 'd-vyaTQi av^

rov. "Quod de Pharaone rege dictum est, miror si

prophetice dictum intelligere debemus ; — potius exi-

stimandum est , LXX intpp. . . . haec addidisse , non

tancpiam futura prsenuntiantes , sed qnia illo tempore

ipsi erant,

qiio facta esse meminerant. Quod ideo

credibilius nobis visum est, quoniam inspeximus in-

terpretationem , (juae est ex Hebrseo, et hoc ibi non

invenimus". (Des. autem, ut in contextu hebr. , sic

in Vulg., ads. in It.). Qusest. in hb. Jos. n. 19.

Ps. 16 (17) 14 : aTioXvwv (o: dnoXXvMV ? ). ''Unus

cod. gr. habebat,qiiod et latini nostri : Domine, per-

dens de terra , alius : Domine , a paucis de terra". (It.

Vulg. LXX in cod. alex. dmo oXiyiav) "*). Enarr. in

Ps. I6n. 14.

Ps. 67 (68), 32. 33: nQo^pd-doev x^^Q^ '^^ ^^^'

Ai (iaoiXelat, ttjq yijg k. t. X. "Plures codd. lat. et

maxime grseci ita distinctos versus habent , ut non sit

in eis unus versiculus : "Deo regna.terrarum", sed

^^*) pro : ano tojv dvd^QOJTtojv tov xoofcov , tov aKJJvoi tovtov.

hebr. nbnO W^DDD.

Page 70: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 70/292

62

"Deo** in fine sit versus superioris; qna distinctione,

multorum codicum et auctoritate digniorum consonan-

tia sine dubio prseferenda'* cet. (Sic Masorethae et Aqu.

Symm. Vulg. — It. Oem ad prsecedentia refert). Euai-r.

in Ps. 67 n. 4l.

Ps, 77 (78)» 9 *. fiaXXopTsg to|o^. "nonnulli codd.

gr. habere dicuntur" mittentes arcubus, "ut sine dubi-

tatione subaudiamus sagittas". (Sic It.). Enarr. in

Ps. 77 n. 9.

— 105 (106)? 7: "codex, q^iem intuebai-, sic

habebat: "irritaverunt , adscendentes in mare, mare

rubrum"' (Vulg.) 5 et his quidem duobus verbis ultimis

stella fuerat prsenotata, <jua significantur quse in Hebr*

sunt, et in interpr. LXX non sunt. Plures auiem

codd. , qnos inspicere potui , et gr. et lat. sic habent

"et irritaverunt v. amaricaverunt, adscendentes in mari;

rubro". (It.) Enarr. in Ps. 105 n. 7 ««).

—118

(119),176: ^iJTTjGOV. '*nonnulli codd.

non habent "quaere", sed" "vivifica"; non qiiippe syl-

laba interest, qua inter se in graeco distant ^^^gov et

^Ti^TiGov; unde et ipsi codd. gr. variant". (It. vivifi-

ca). EnaiT. in Ps. 118 ser. 32 n. 7.

Ex versionibus latihis:

Gen. 1 , 26 : "secundum imaginem et secundum

similitudinem" , multi lat. codd. "ad". (It. et Vulg.)^

Locut. de Gen. n. 2.

— 6, 6: recogitavi ish""bN DSyn^l. Sic

««) Scilicet verba hebr. Q^—^JJ mutata a LXX 8unt iu

D^^jj : dva^aivovz£S$

Page 71: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 71/292

63

It. LXX ml Sievorid^r^, "nonnulli lat. codd. "poeni-

tuit". Locut. de Gen. n. l4.

Ge/2.6^ 16: "a latere" , (juod habent plerique

codd. (Vulg.) 5 nonnulli habent "ex transverso". (It.)

ibid. n. 16.

Num. 11 , 17: "auferam de Spiritu, qui est in te,

et superponam super eos". Plerique lat. inlpp; nou

ut in Graeco est (tov sTVsv/iiccroQ tov) transtulerunt^

sed dixerunt : "auferam de Sp. tuo,qui est in te" cet,

{tov nvsVfxaTog gov) , et fecerunt sensum laboriosum

ad intelligendum", Qusest. in Num. n. 1§.

— 16, 30: ""in -visione" {q^do/iiaTt) (juidam

interpretati sunt "in hiatu"" {yjuGf.iaTi) ®*). ibid.

n. 28.

1 Sam» 15 , 28 : ""Disrupit Dominus regnum Js-

rael de manu tua", (ex Hebr.) quod in plerisque lat.

Godd. legitur (Yulg.), non habet Scriptura, sed inven-

tum est in grsecis : "disrupit Dom. regnum ab Israel,

de manu tua**'\ (It.) de civ. D. XVIL 7. 2.

Fs. 8? 3: "nonnulli codd." defensorem "(It.),

sed verius "vindicatorem". (LXX lndiHTjTrjv, Vulg. ul-

torem). Enarr. in Ps. 102 n. l4.

— 15 , 3 : "inter illos" (It.). plerique codd. '*iu

illis". Epist. 149 n. 6.

— 16 (17), 14: satm-ati sunt porcina (It.). "sg^

alii codd. habent , et verius habere videntur , obscu-

rius quidem, sed electiori sententiae aptius : "saturati

sunt filiis'' (Vulg. o: fructibus, operibus suis)^ ex am-

®^) vid. supra p. Sy.

Page 72: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 72/292

64

biguo grseco interpretatlo diiplex eveiiii". {velcov.

Ps, 43 (44) , 22 ' "in YAivo de morib. eccl. catb.

(c. 9) ubi posui ; *'propler afficimur tota die" , mendo-

sitas nostri codicis me fefellit ; nam ejusdem interpre-

tationis alii codd. habent : **morte afficimur" (It.), quod

uno verbo alii dixerunt "morlificamur** (Vulg.) 5 hoc

esse verius , gr. libri indicant /'(LXX S-avarovjue^d-a).

Retract. I. 7, %

57 (68) , 23 : convertar (It.) ; "nonnulli codd.

habent" convertam"" (Vulg. Hebr. ^V^N). Enarr. in

Ps. 67 n. 31.

— 70 (71) , 15•

"idDialli

codd. babent"negotia-

tiones *'(It. ex LXX nQccy^iaTeiag) ,ibi alii" literatu-

ram". (Vulg. ex hebr. nllEjp 0: numeri). Enarr. in

Ps. 70 ser. 1 n. 19.

— 77 (78), 17: in siccitate (It.). "alil codd. ha-

bent "in inaquoso** (Vulg.), (juod de Graeco est ex-

pressius". (LXX iv dvvdQOi). Enarr. in Ps. 77 n. 14.

31 : occidit in plm-imls eorum (It. pluri-

mos), ''nonnuUi codd. habent ''pingues eorum'" (Vulg.),

(juod (juidem *'in grsecis , (juse habuimus , non inveni-

mus"8 8). Ll.n.l8.

— — 57 : in arcum pravum (Vulg.). "alii codd.

habent "in a. perversum" (It.). 1. L n. 34.

— 79 , 11 : intret ante conspectum tuum. *'a]ii

codd. habent "in consp. tuo gemitus compeditorum'*

(Vulg. ex Hebr. et LXX). Enai-r. in Ps. 79 n. 15.

8 7) Hebr. D^J3 ^JJ^tU'* 0: filii saturautur.

®®) Hodie vero^ iu L^X legitur tV to/s niooiv avrojv

(Qn^3 Ov^*OZl) } wiide prava er^stitit lectio TiUiooiv,

Page 73: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 73/292

65

Ps, 79. 13 : in seculum (Vulg.) "alii codd. habent

*'in aeternum". (It.). 1. 1. n. 17.

— 89 (90), 2: formaretur (Vulg.). "alii codd.

habent "fingeretur". Enarr. in Ps. 89 n. 3.

12 : compeditos corde. "alii codd. habent

eruditos corde" (It. Vulg. ex LXX,pro : sapientiam

corde). 1. 1. n. 13.

— 89 (90), 17: "cui versui diligentes et docti

prsenotant stellara,quos asteriscos vocant

,qnibus sig-

nificant ea,quae in Hebr. vel aliis interpretibus gr. re-

periuntur, in LXX vero interpr. non sunt" ^ ^). Enarr.

in Ps. 89 n. 17.

— 104 (105), 23: "alii codd. "inhabitavit" (It.),

sed mehus interpretatum est "accola fuit"'**. (Vulg. ex

LXX 7iaQ0iyA]a£vy» Enarr. in Ps. 104 n. 15.

28: '*in diversis codd. varie legitur; alii

namque habent "et exacerbaverunt sermones ejus"

(It. et LXX), alii vero "et non "cet; sed quod prius

dixi , in plmubus invenimus ; ubi autem addita est ne-

gativa particula, vix duos codd. potuimus reperire"

(sic tamen Vulg. idque ex Hebr.) ibid. n. 20.

— 118 (119), 4: custodiri nimis. (It. Vulg.) "non-

nulli codd. lat. habeut "valde" (1Js*q — orpodQa),

Enarr. in Ps. 118 ser. 4 n. 1.

43 : uscpie valde. "(juidam codd. "usque-

quaque". (Vulg.) I. 1. ser. 13 n. 3.

— 121: "(juidam "nocentibus" , alii "perse-

®*) Deesse huAc versiculuni in uUo -versionis alex. codice,

nusquam observatum reperi; in codd. hebr. vero non-

uuUis apud Kenuicottium et de Rossium psalmus qui

sequitur a versic. illo incipit.

Page 74: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 74/292

66

quentlbus" (It.), alii "calumniantibus" (Vulg.) 1. 1. ser.

26 n. 2.'

Ps, 118, 139 ' "plures coM, "Zelus meus" (Vulg.

ex Hebr.) , "alii Zelus tuus" (ex LXX) , nonnuUi eiiam

"domus tuse". (It.). 1. 1. ser. 28 n. 2. '**).

—. "tabefecit" (Vulg.) alii codd. "come-;

dit"". 1.1.

— — 147 1 intempesta nocte. "plm^es codd.

habent " immaturitate " (LXX, iv uMQia bebr.

ft*^2D — It. Vulg. in maturitate ? ) 5 vix autem unus

inventus est, qui haberet geminatam praepositionem"

(o: in immaturitate). 1. 1. sei*. 29 n. 3.

IJQ : quaere (Vulg. ex hebr. el LXX). "non-nulli codd. "vivifica" " (It.).

150 (151), 5: "paucissimi codd. sunt (quod

miidem in nullo graecorum reperi,

quos inspicere po-

tui), cpi habentHallclujah in finel50™^ psalmi". Enarr.

in Ps. 105 n. 1.

Eccles, 1,2: "in multis quidem codd. legi "va-,

nitas vanitantium" , sed hoc grsecus non habet, habet

autem "vanitas vanitalum",quod postea vidi ; et inve-

ni, eos latinos esse veriores, qui iia habent". Re-

tract. 1 , 7. 4.

Hab, 3 , 13 : gaudebo in Deo salutari meO (It.)

"quidam codd. melius mihi videntur habere ''in Deo

Jesu meo". Sic Theodot. et versio sexta. (Vulg. pro :

Deo salutis mese). de civ. D. XVIII. 32-

*o) addit recte eod. 1. ^'quod ex alio psalmo (68, lo), quan-

tum mihi videtur, putatum est emendandum, ubi scrip-

tum est: comedit me Zelxxs domus tuoe".

Page 75: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 75/292

67

Mattlu 1,19: tradiicere (It. Vulg. ex gr. naQa^

^€iy/itaT;lGai)» "miilti codd. habent "divulgare" ". Ser.

51 n. 9.

— 5 , 32 : "alia exemplaria liaJDent "quicuntjue di-

miserit'% alia ''omnis qni d." (Vulg.) , itemque alia

"excepta causa fornicationis" (It. Vulg.) , alia ^^prseter

causam forn." , alia ^^nisi ob causam forn.'^ ^ item alia

="qTii solutam a viro .

.

" , alia "<jui dimissam a viro"

(It. Vulg.). de conjug. adult. 1 , H.

— 6,13: ne nos inferas in tentationem. "non-

nulli codd. liabent "inducas" (Vulg.) : — multi autem

precando ita dicunt "ne nos patiaris induci^*". (It.).

De ser, Dom. in monte 2 , 30-

Rom. 1,3: factus est ex semineDavid (It. Vulg.).

"in qnibusdam exemplaribus lat. non legi "factus" sed

"natus".

— 5 , 14 : eos qiii non peccaverunt (It. Vulg.),

"scioquidem, plerosque

codd.lat. sic

habere" eos,

qui peccaverunt" ". de pecc. mer. et remiss. 1 , 13.

1 Cor. 5, 6: non bona gloriatio vestra (It. Vulg.

ex Gr.) "per exprobralionem pronuntiationis "bona

glorialio vestra" sic nonnulli et maxime lat. codd. ba-

bent". contra ep. Parmen. 3 , 5»

— 15, 51: omnes resurgemus (It. Vulg.). ^'alii

codd. habent "omnes dormiemus" ". (gr. ndvTeg /idp

ov KoifLtT^d-rfOOf.ied^a'), de civ. D. XX. 3.

CoL 2 , 18 : culturam angelorum. "alii codd. ha-

bent "religionem ang.'' Qd-Q7j(jy.eia). Ep. 149 n. 27»

ihid, qnae non vidit (Vulg.). "quidam codd, ha-

bent "quse vidit". (It.) Ep. 149 n. 26.

1 Tim. 2,1: obsecrationes (It. Vulg. ^e^osig)*

5^^

Page 76: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 76/292

. 68

"alii codd. , in quibus et nostri smit , habent "depre-.

cationes"". 1. 1. n. 12.

1 Tim. % 1 : orationes, interpellationes, gratiarum

actiones. "plerique lat. codd. sic habent5quidam vero

codd. non habent orationes sed "adorationes",pro in-

terpellationibus autem "postulationes" (It. Vulg.). 1. 1.

2 Tim. 3,1: "tempora sa3va, vel, sicut alii codd.

habent, "periculosa". Ep. 199 n. 22»

De usu versionum Sacrce Scripturce,

VI.

Quum versiones, quibus libri sacri seculis jam

antif£uissimis linguis plurimis diversis expressi fuere,

nobis inprimis ratione critica praecIai'o usu pretioqne

valent, ut locis corruplis medela certior afferatur, iis

autem,

qnse iujusta suspicio premit , honor suus et

auctoritas reddatur^ antiqni ecclesise patres , quibus

interpretis munus gravius visum est , idem vero difEci-

lius , (juam ut cm'is criticis multum temporis et studii

relinqnerelm' , exegeticum versionum usum maximi

sestimarunt 5 ut a multis , cpiibus idonea linguarum pe-^

ritia deerat , non tam subsidia quam fontes etiam cog-

nitionis baberentur. Episcopum Hipponensem vero

ex iis fuisse^ qui fidem nimiam versionibus illis tribue-

rint, ultro jam suspicabitiu*,

qiii meminerit, eum

ipsa volumina sacra aut ne adire quidem potnisse aut

certe non usu satis facili et frequente manibus versare.

,Ex versionibus grcecis igitur -^ ut de bis primum

breviter agamus — interpretationemVeterisTestamenti

unice fere bauriebat. Neque illaj ei ignoiee erant, quas

Page 77: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 77/292

69

Origenes jam prius in opem vocaverat * ^)—

' cpiam-

gnam neque operis hexaplaris neque versionum,qua3

nominibus sextse et septimae vulgo veniunt, in liLris

Augustini mentionem me invenisse memini — , in lioc

uno erranti vel minus accurate loquenti, cpiod eos om-

nes, qui post Alexandrinos interpretationem dederunt,

verbis litterisque mordicus adeo inba^sisse dicit^^);

quod cpiidem ut de Aquila recte monitum est , fortasse

qiioque de Tbeodotione * ^) , sic liberius partes egisse

et Symmacbum et reHc[uos, quorum nomina occulta

bodie jacent, inter omnes constat ^^*). Neqiie certe

probabile est, accm-atiore usu Augustinum interpretes

bos cognovisse 5 Aquilam , quem a Judaeis ceteris an-

teponi monuit,

(de civ. D. XV. 23 n. 3) , semel ite-

rumqrue modo excitavit ^^), id(jue adjectis verbis mo-

^*^) de civ. D. XV. 23 u. 3 : "alii iutpp.,qui ex hebr. liu-

gua iu graecam sacra illa eloquia traustuleruut , sicut

u4quila et Theodotion , sicut illa etiam est iuterpretatio,

cujus auctor uou apparet, et ob hoc siue uomiue iiiter-

pretis quinta editio nuucupatur'\

**) de doctr. chr. 2 , 22 : ''iutpp.,qui verbis teuacius iuhae-

seruut''. Ep. 28 u. 2: '^illi, qui, quum posteriores (vi-

ris LXX) iuterpretareutur , et verbortim locutiouumque

hebraicarum viam .(vim?) atque regulas mordicus ut

fertur teuereut , uou solum iuter se uou couseuse-

ruut" cet.

*3) Hexapla Orig. ed. Bahrdt. Frolegom. I p. 128: "licet

Theododo LXX iuterpretum vestigiis fere semper hae-

reat , Aquilas uou raro iuterpretatiouem adoptat'\

*"*)\. L p. i56 : "diceudum restat, tres superadditas editio-

neslouge liberiori iuterpretaudi geuere couciuuatas

fuisse,quam edit. Symmachi

,qui tameu magis quam

Aquila et Theodotio ab hebraica liltera deflectir'.

*^) Quaest. iu Geu. u. 11. iu Num. u. 62.

Page 78: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 78/292

70

destioribus: "perlilbetur dixisse"; neque nlsi paulo

frecjuentius ad versionem Symmacbi provocatuni esse

invenimus *«).

Verum bsec omnia obiter,prout occasio ferebat

neqne erat profecto , cur multum Augustinus desuda-

ret in versionibus variis perlustrandis conferendiscpie,

qimm versionem alexandrinam adeo probatam sibi

baberet , ut praesidium interpretationis omnium instar

omnicjue numero absolutum praestare ipsi videretur»

Quanta vero cum religione et ipse eam suspexerit , et

alios ad eam recurrere inque ea subsistere jusserit,

<juam sollicitus fuerit de prsestantia ejus celebranda,

auctoritat€ efFerenda, verbis dici vix potest, neque ipse

ullo sermonis honore visus sibi est tanti oraculi maje-

statem modo sat digno praedlcare. Quippe non solum

multus et assiduus fuit in auctoritate ejus exlmia com-

mendanda, tuente frequentissimo apostolorum usu at-

que tanto postea ecclesise consensu, ut alias interpre-

tationes usu recipere omnes recusarent, existere etiam

multi nescirent •''), verum neque nai-ratlonem de mira

^^) Locut. de Geu. n. 20. de lih. Jos. u. 10. Quaest. iu

Gen. n. ii. iu Num. u. 62,

*^)de doctr. chr. 2, 22.

Ep, 28. 2,

72 u.6.

de civ. D.i5,

11. 18, 43: 'luterpretatiouem LXX, tauquam sola es-

set , sic recepit ecclesia , eaque utuutur grasci populi

chr., quorum plerique , utrum alia sit aliqua , iguo-

raut". Jam apud TertulL (de praescript. c. 36), deiude

apud Hilarium (comm. iu Ps. 2. 118, 5.) uuice autheu-

tica et legitima LXX virorum iuterpretatio sistiturj

Philastrius vero (episc. Brixieus, sec. 4^°) novam iude

effecit uotam orthodoxorum et haereticorum (haeres. ca-

tal. c. g3. 94) : "Suut hasretici, qui Theodotiouis et Sym-

machi itidem iuterpretatiouem diverso modo expositani

Page 79: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 79/292

71

liujus verslonls orlgine admlttere inque suum usum

convertere dedignatus est,(de civ. D. XVIII. 42) ne-

que slmpliciorem eara, qnam liabent Pseudo-Ari-

steas et Josephus (Antiqu. 12) 2)? sed figmentis poe-

tlcis exornatam, prteeunte Justino Mart. (cohort. ad

Graecos p. 131 Colon. 1686)? de cellulis separatis de-

que prodigio tot interpretationum in singulis verbis

verborumque nexuet

ordine consonantium*').

Atveritatem tamen hujus rei historicam non ita ei certam

fuisse, ut omnis susplcio abesset, cum vocabulum indi-

cat,quod addendum duxit, "traditur'" , tum alia etiam

quse occurrunt loca, ex qulbus evldentius apparet, eum

in hac traditione sestimanda sequendaque non semper

sibi constitisse. Qui enim in eplstola Hleronymo a.

fere 394-95 scrlpta (28 n. 2) negaverat , audere se de

mlro horum interpretum consensu certam in allquam

partem sententiam ferre, neque non aliis locls scepti-

cum hac in re prudenter eglt ^ ®) , in libris serius exa-

sequuntur, iiou illorum Leatissimorum priorum (LXX),

quam ecclesia cath. coUt et prasdicat."

*^) Digua quae cum Jiac Augustiui credulitate couferatur

libertas judicaudi Hieronymi est, qui iu praefat. iu Peu-

tat. hoc: ''uescio" — iuquit -— ''quis primus auctor 70

ccllulas Alexaudrias meudacio suo exstruxerit ,

quibusdivisi eadem scriptitaveriut

,quippe quum Aristeas et

multo post tempore Josephus uihil tale retuleriut, sed

in uua hasihca cougregatos coutuhsse scribant, uou

prophetasse!'.

**) de doctr. chr. 2 , 22 *. ''Qul si , ut fertur raultique nou

iudigni fi.de praedicaut, siuguli celHs etiam singulis se-

parati quum iuterpretati essent , nihil iu alicujus eorumcodice iuventum est

,quod non iisaem verbis eodemque

verborum ordiue iuveuiretur iu ceteris, quis huic auc-

Page 80: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 80/292

72

ratis'°°) de afflatu divino, quo impidsi et acti viri

illi scripserint, ita se certum declarat et profitetur , ut

plane divinam omnique dubio majorem iis tribuat auc-

toritatem. Quare quum ab aliis compertum habe-

ret, versiouem alexandi^inam saepe a codice Hebrseo

ita discedere, ut sensus proi'sus novus — si sensus dici

potest — efficiatur, bujus autem rei difficultatem bene

sentiret , nequacjnara a se impetrare potuit , ut erroris,

ne dicam mendacii, culpam admitteretj neque ab al-

tera tamen parte audiendos esse voluit,

qui Judaeos

reos facerent , (juod libros suos impia manu et consi-

lio maligno vitiassent, ut codicibus Cbristianorum

auctoritatem vel detraberent vel certe minuerent');parum j^robabile hoc gssq objiciens, Judaeos , dum

aliis auctoritatem inviderent, sibi veritatem abstulisse,

eosqne,per omnes regioues dispersos , de hoc consi-

toritati couferre aliquid, nedum praeferre audeat?" —

iraovero hoc addit: "si autem contuleruut, ut una om-nium communi tractatu judicioque vox fi.eret-'', cet. — i

Enarr. in P<?. 87 n. 10: "LXX intpp.,quorum auctori-

tas tanta est, ut non immerito propter mirabilem con-

sonantiara div, Spiritu interpretati esse dicantur".

^°°)In editione longe accuratissima Benedictinorum libri de

conseiisu Evangg. ad aunum fere 4ooiii»ira^ de doctrina

chr. inter annos 697 et 4^6 , atque de civit. dei iuter

^annos 4i3 et 4^6 referuntur. Doctiss. v. Esf igitur

teraporum ordiuem — nescio quomodo — permutavit,

hasc habens (Gesch. d. Vulg. p. 88): "Auo^. konnte vou

diesem \Yunderglauben anfangs sich noch uicht lossa-

^en^ bis Hieron. laut gegen die einzelne Absonderung

u. luspiration sich erklarte, uud es gerade zu eiuMaihr-

cheu nannte".

I) Justin, M. diah c. Tr. p. 3 10. Orig, hom. 16 in Jer.

n. 10 (ed. de la Rue),

Page 81: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 81/292

Page 82: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 82/292

74

necessaria,' adjiceret, qnse luculentius dici posse vlde-

rentur, aliter exprimeret. ) Quse quum ita sint , his,

non tam versionibus dicendis quam oraculis continua-

tis , auctoritatem constare , <jua superior nulla 5 fuisse

quidem, qui dixerint, exemplai'ia grseca esse ex codi-

cibus liebrseis emendanda, at neminem tamen ausum

esse hoc opus suscipere vel ea lextu eliminare,quse,

quum in libris hebrseis desint, in graecis leganturj»)

omnino vero, hac auctoritate posita, interpretationes

latinas corrigendas esse , imovero eam ceu lapidem ly-

dium usui communi inservire, qimm nuUo modo du-

bitari possit,quo proj)ius interpres ahquis ad alexan-

drinos accesserit, eo accuralius eum veritatem assecu-

tum esse. *) In his omnibus quum Augusiiaum "coe-

cum habemus versiouis alexandrinaj laudatorem et.ad-

miratorem, nescio quomodo semel acciderit, ut in

quseslionem propositam de dissensu frequentiore eam

iuter et codicem hebrseum ratione critica inquirat, si

non verum, at verius tamen in medium proferens, dum

probabile censet , ex quo codices de bibliotheca Pto-

*) De cous. Ev. 2, 128. de doctr. chr. If. '22. IV. ji5.

Euarr. iu Ps. 87 u. 10. de civ. D. XV. i4 n, 2. 33 u,

3. XVIII. 43.

*) De civ. D. XV. i4 11. 2: "LXX iutpp, iu plurimis, quae

diversa dicere videutur , ex hebr. codd. emeudare ausus

est iiemo; uou euim est illa diversitas putata meudositas,

neque ego iillo modo putaudam existimo." De doctr,

chr. II. 22.

ff) De civ. D. XVIII. 43 : ''profecto quisquis alius illarum

scripturarum ex hebrasa iu quamlibetaliam liuguam iu-

terpres est verax , aut cougruit ilhs LXX iutpp., aut, si

cougruere nou videtur, altitudo ibi prophetica esse cre-

deuda est."

Page 83: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 83/292

75

lomxi describi cseperint, vitia calami irrepsisse,quse

Jatius pauUatim manaverint; recte tamen observavit,

hanc rationem non ubivis admitti posse ,maxime vero

ad loca ea pertinere , in quibus inconstantia qusedam

orationis errorem casu commissum arguere videatur.

(de civ. D. XV. 13 n. 1).

Quum versio alexandrina tanta gauderet auctori-

tate, ut tempore magis quam dignitate a Scriptm-a he-

brsea distai-e videretur, mullum tamensine dubio ab-

fuit, ut Augustino , latinse linguse adscripto , boc in-

terpretandi prsesidium sufficeret ;quare , si usus quae-

ritur, primum et praecipuum locum dedit certe verslo-

nihus latinis Yeteris et Novi Testamenti , quas manudiurna nocturnaqne versasse videtur. His versionibus

autem nil factum in libris Vet. Testamenti erat, nisi

ut interpretatio graeca commodius auribus latinis reso-

naret — tantum enim codex graecus usu et auctoritate

hebrseo per prima ecclesiae secula prsestabat, ut ad litte-

ras hebrseas redire nemovel auderet vel necessarium

duceret — 5 ideo(jue communi usu et publico et privalo

in ecclesia latina | receptse sunt,') in libris Augu-

stini autem *'codices grceci et latini (de civ. D. XV.

13, 2) h. e. interpretatio LXX virorum sive grseco sive

latino sermone confecta, aut frecjuentiore nomine

"'codiccs nostri" dicuntur (!• L XV. 10. 11- 14 n. 2).

IUarum interpretationum vero (juum tanta multitudo

^) De civ. D. XVIir. 43: "ex LXX iuterpretatioue in lat.

liuguara iuterpretatum est, quod ecclesias latiuas tenent."

XV. n: "(codices), quos iu auctoritatem celebriorem

suscepit ecclesia.'' De doctr. chr. II. 16. Retract. I.

7. u. 2,

Page 84: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 84/292

76

esset , ut numerarl vix possent (de doctr. chr. II. 16),

unam ceteris prseferri jubet, Italamy ex patria crcdo

nomen sortitam, quam perspicuitatis laude et fidei

verbalis ita commendat,*) ut ipse certe, quse ex li-

bris sacris descripta suut , ex illa scripsisse existiman-

dus sit; necpie immerito proinde viri, qui operam

collocarunt in fragmentis versionis illius protrahendis

et ab aliis ejusdem setatis versionibus distinguendis , ad

libros Augustini exegeticos ceu fontes uberrimos re-

currerunt. *)

Fuisse autem versiones illas latinas alias ita negli-

genter confectas, alias tempore labente ita paullatim

corruptas, ut neque cum textu grseco neque inter se

constarcnt, cum alii (jueruntm' ecclesise doctores*®)

^) De doctr. chr. II. 22 : "lu ipsls autem iuterpretationi-

bus Itala ceteris prasferatur, uam est verborum tenacior

cum perspicuitate senteutia?." Cf. contr. Faust XI. 2

"Si de fide exemplarium quaestio verteretur, ex aliarumregiouum codicibus, unde ipsi doctrina commeavit, no-

8tra dubitatio dijudicaretur." IUas autem ''regiones alias'*

Aug. intellexisse Italiam, ut iu Itala criticam quoque

prasstantiam indicaret, est acuta neque improbabilis SGii"

tentia doctiss. L. i^an Ess. (Gesch. d. Vulg. S. 20). —Varias conjecturas vero (quae iu eo couveniunt, quod

nomen Italas ex lectione corrupta ortum esse statuunt),

ingeniosas magi* quam probabiles,

quia nuUa h. I.

conjecturse necessitas adest , collectas vid. apud 1/, Ess.

1. 1. S. 21 ff. Hug, Eiul. ins N. T. I. S. 438.

5) Bibl. sacr. versio vetus ital. ed. Sabatier t. I. praef. p.

XIII. s.

To) Hieron. prasf. ad 4 evang. "Si latiuis exemplaribus

fides adhibenda, respondeant quibus ; tot sunt enim ex-

emplaria paene quot codices." Amhros. de Sp. S. II. 5

"Si quis de latinorum codiciun varietate conteudit . . .

grgecofi codices inspiciat."

Page 85: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 85/292

77

tum vero maxime Augustinus , cpii arbitrii petulantiam

eousque prodiisse testatur , ut vix aliquis ex versione

latina verba excitare auderet, veritus, ne in codice

graeco aliud omnino haberetur (de doctr. chr. II. 10.

Ep. 71 n. 6«)' Ip^^ cpiidem medelam identidem se at-

tulisse tradit, exemplaribus latinis ad fidem graecorum

emendatis^ ^') sed quum inferiores tanti laboris pon-

dere vires suas scntiret, ad Hieronymum se convertit

multis obtestans, ut versionem septuaginta interpretum

"veritati latinae redderet/* gloriam immortalem sic

nomini suo paratm-us (Ep. 71 n. 6. a. fere 403). Hic

vero laborem islum detrectaYit ,^ ^) idcjue eo magis

quod jam ante multos annos (a. 384-391) opus amplio-

ris ambitus peregerat_,

exemplaria latina inter se con-

ferendo adque fidem texlus hexaplaris revocando. Ne-

que eo sibi Hieronymus satisfecerat, probe intelligcns,

piis ecclesiae usibus non px^ius consuli posse, quam no-

va prodiret versio , quae , relicla interpretum grseco-

rum latinorumque auctoritate incerta, textum codicis

liebrsei et graeci fideli accuratoque sermone exprime-

ret. '') — Ilkid opus vero, quod ford animo Hiero-

^^) Ep. a6i u. 5: "codicem latt. uouuullas^ meudositates ex

graecis exemplaribus emeudavimus ; etiam uuuc quas forte

nos tuuc praeterieruut, si legeutes moveriut, collatis co-

dicibus emeudayimus."

*^) Ep. 172 (in opp. Aug.) "Quaudam latiui sermouis in

ista proviucia notariorum patiraur peuuriam ; et idcirco

praeceptis tuis parere non potuimus , maxime iu LXXeditioue

,quae asteriscis verubusque distiucta est."

*3) Hieron. praefat. iu 4 Ev. "Si yeritas est quaereuda de

pluribus, cur uou ad graecam origiuem reverteutes, ea,

quae vel a vitiosis iuterpretibus male reddita, vel a prae-

sumtoribus imperitis emendata perversius vel a librariis

Page 86: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 86/292

78

nymus agi^essiis est, siibacto ingenio ita absolvit (a. fere

405), ut laudibus et coronis nuUum digniu.s esset,^*)

tantum abfuit, ut omnibus se probaret, ut aliis nau-

seam , bilem aliis moveret , necjue tantum e plebecula

hominibus,

quibus consuetudo lex esse solet , sed iis

etiam, qui veri boniqne arbitri constituti, reliquis

voce et exemplo prseire debuissent. Latratorum vebe-

mentissimum annales ecclesise Rufinum notarunt,^^)

cui, quamquam modestius se gerentem, Augustinum

se adjunxisse, fatendum non sine pudore est. Is enim,

quum versionis,quam dederat Hieronymus Novi Te-

stamenti, sequum se exbiberet sestimatorem — quam et

dormitaiitilDus aut addita suut aut mutata , corrigamus ?'*

apol. adv. Ruf. 1. 3 p. 463 : "mihi uou licebit, post LXX

editiouem, quara diligeutissime emeudatam aute auuos

plurimos meae liuguae homiuibus dedi, ad coufutandos

Judaeo5 etiam ipsa exemplaria vertere, quae ipsi verissi-

ma fateutur , ut , si quaudo adversus eos Christiauis di-

sputatio est, nou habeaut subterfugiendi diverticula, sed

suomet potissimum mucrone feriantur?" Cf. Engelstoft

Hierou. iuterpres , criticus, exegeta p. io8 ss.

^^) Hieron, ep. ad Ruf." quid ibi laboris insumserim,

quid sustiuuerim difficultatis, quoties desperaverim, quo-

tiescuuque cessaverim et contentione discendi rursus in-

ceperira, testis est conscientia tam mea, qui passus sum,

quam eorum, qui mecum duxerunt vitam ; et gratias ago

Domiuo, quod de amaro semine litterarura dulces fruc-

tus carpo." Cf. Engelstoft 1. 1. p. ii5 ss.

15) Rufin, iuvectiva inHieron. H p. 444 "Quid facimus, quod

quae prophetarum nominibus titulantur, veriora hasc abs

te, quam illa, quas apostoli probarunt, affirmautur ? istud

commissum dic quomodo emendabitur? imo nefas quo-

modo expiabitur? . . . quis praesumat sacras scripturas,

spiritvls voces et diviua volumina temerare ? quis praeter

te divino muneri et apostolorum hasreditati manus in-

tulerit? cet." Cf. v. Ess. Gesch. d. Vulg. p. iio ff. iiSff.

Page 87: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 87/292

79

veritatis laudem habere concedit , si a paucissimis iis-

que minoris momenti discesseris , et usu publico com-

mode adliiberi posse, quum facile, prolatis et inspectis

codicibus, dubia et suspiciones removeri possint (Ep.

71 n. 6) — laborem Hieronymi in Vetere Test. de

Hebraso vertendo non inutllem modo , sed detrimenti

etiam. et periculi plenum declaravit. ^ *) Hoc enim

ante omnia reprehendit,quod a versione grseca lon-

gius discesserit, neglecto signorum criticorum usu,

cjuem in opere priore ita accm^ate observaverat , ut

indicatum lectoribus esset, sive uberiores sive brevio-

res scriptoribus hebraeis interpretes alexandrini essent.

Quidvero ! — ita fere Hieronymum increpat — tu quae

emendanda corrigendaque tibi sumsisti, aut obscura

sunt aut manifesta; si obscm^a, ipse sane falli potui-

sli; sin manifesta, quomodo credibile, interpretes

antiquiores in iis errare potuisse ! Tot autem tantascjue

auctoritates grsecas et latinas damnari cpiis ferat, ut

aliter in ecclesiis latinis , in grsecis aliter lectiones sa-

crae instituantur ? Denicpie vero, si forte de loco ali-

qno dubitatum vel disputatum fuerit , cjnis non videt,

summum rei ai*bitrium] penes te futurum esse , cjnum

te solum consultum adii'e possimus , ipse vero non

habeas,

qui judex libi sedere queat 5 nisi ad Judseos

rem deferre placeat , (jui timendum etiam est ne con-

tra te testimonium ferant'; certe constat, populum in

urbe aliqna, audita interpretatione loci cujusdam ex

libro Jonae a solita versione diversa, tumuiius exci-

tasse, flagitantem, ut res accuratiore examine explora-

^^) Ep. 28 11. 2: "de verteiidis iu latiuam linguam litteris

cauouicis laborare te uollem."

Page 88: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 88/292

80

retur5qno facto ; interpretatio tua erroris convicta est,

episcopus vero,populo cogente , ad anticjuam versio-

nem rediit (Ep. 28 n. 2. 81 n. 3. 4- 5.)'

Haec et alia similia liis objiciendo , Augustinus

pluribus jam epistolis sed frustra Hieronymum ad re-

scribendum provocaverat. Qui qnidem diutius non

sine ludibriis tergiversatus est, nunc dubia fingens, an

epistolse sibi missse , subscriptione quippe carenles,

genuinae essent , rogansqne , ut veriora exemplaria sibi

mitterentur (Ep. 68 n, 1), nunc stomacbum ridendo

dissimulans ^ '),

jubens eum desinere tandem senem

in cellula latitantem lacessere : militi grandsevo scili-

cet , qui , dum licuit , neque sibi neque officio defue-

rit, otium deberi ; adesse vero, si tantum desiderium

sit vires exercendi vel doctrinam ostentandi,juvenes

qni marte aequiore congredi cum ipso possint ; libros

Augustini quod attinet , se neque iis unquam operam

dedisse , neque, si dederit ,

eumesse

,

qui aliena car-

pere cupiat*'), quodsi quis autem eos discutere vC-

lit, facile esse probare, quantum ipse in imerpretan-

do a Grsecis anliquis dissentiatj denique, ne timide

^^} Accedit, quod fama delatum ad Hieron. fuit, epistolam

aliquam Augustiui, quasi Hieronymo scriptam, Romas

et iii Italia per omues mauus currere,quum ad se so-

lum nou pervenisset ; iu qua multa ita scripta fereban-

tur, ut merita Hieronymi invidiosius exteuuari videren-

tur. Vid ep. Aug. 67 n. 2, Hierou. ep. 72 n. 1. 2.

^^) "hoc dico , non quod in operibus tuis quasdam repre-

hendendajam censeam; neque enim

lectioui eorum un-

quam operam dedi, neque horum exemplarium apud nos

copia est, praster Soliloquiorum tuorum libros €t quos-

dam Commentarios in Psahuos" cet.

<

Page 89: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 89/292

81

cxpavescens pacem implorare videatm*,proverbii ju-

bet eum meminisse:

bovem lassum fortius figere pe-dem (Ep. 68. 72 in operib. Aug.). Postremo tamen

senex morosus, quem blanda novse Augustini epistolae

Verba non tam demulserant, qnam ad rescribendum

commoverant, ad singula respondere dignalus est,

linguaautem asperiore et altagerens supercilia (in ope-

rib. Aug. Ep. 76 n. 19. 20). Quod reprehenderatAu-

gustinus , novam versionem sine asteriscis et obclis

editam esse, risum Hieronymo movit, qaaerenti an.

quod improbaverit satis ipse intelligat; signa illa ni-

mirum, ab Origene usu recepta, ut mutua relatio in-

dicaretur versionem alexandrinam inter et codicem lie-

braeum atqne versionem Theodotionis, debuissc qul^

dem in priore versione, quse ex Gra^co data fuerit^,

retineri, sed usu nullo onmino valere in altera, quse

ex Hebrseo expressa sit, sensum veritatem potius quani

verborum ordinem conservans; qiiid! qiiod, si tan-

tus veterum amator et fautor esse velit, debere eura

septuaginta viros, non quos Origenes tollendo supplen-

doqiie emendaverit , sed puros et integros legere, cri-

iicis qnibusqne sighis expunctis. Dilemma syllogisli-

cum autem,

qiibd sibi opposuerat , Hieronymus mira-

tur,quomodd non videat, in ipsum retorqneri posse

scilicet, quum ipse post tot tantosque viros ausus sit

Sacram Scripturam commentariis illustrare, quid qnse-

so eum prseter superflua et inulilia prsestitisse, si, quod

aliquis scribendo prius occupaverit , de eo non aliis li-

bertas disserendi constare debeat. Deinde vero, quum

yersio Novi Testamenti a se exarata laude digna judi-

cata fuerit, non esse monet, qiiod integritali suse in

6

Page 90: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 90/292

82

Vetere Testamenio vertendo difTidatur; ceterum in

i*ebus dubiis jubens eum Judaeos adire. Nec[ue vero

sine admiratione se,quod Augustinus narravit, legisse

dicit: propter unius verbi dissonantiam tantos populi

tumultus excitatos fuisse, ut episcopus sacerdotium per-

diderit^ suspicatur autem, locum fuisse in libro Jonse

lY. 6.? id)i hebr. p/^p^P (ricinus) non cum septuaginta

viris "cucm-bita" (KoXoKvv&a), sed cum Acjuila "he-,

dera" {y.iGO0s) interpretatus est^ quam quidem expli-

cationem acrius defendit.

Id autem apologia ista effecit, ut Augustinus in

epistola posterius Hieronymo scripta (82 n. 34) si non

laboris at consilii taraeu utilitatem concederet ^^) j

quamquam hoc ita concessit , ut satis constai*et,quam

r.^cte negatum ab Hieronymo esset,, eum Augustinum

es^e , qui de pretio merito(pie pperis illius ffiquum ferre

posset judicium; nam quod aperte negare non ausus

est, graviter tamen dubitandum esse docuit: in ver-

sione alexandrina alia praetermissa, alia corrupta esse^^

crase curis criticis indigerent ; nam sanctos viros erro-

res. inducere voluisse, incredibile esse, nolentes autem

errasse, sine impietate admitti non posse. Pos^;'

ea tamen Augustinum, ab aliis edoctum, ad sanio-'

va et sequiora judicia rediisse, docent libri annis

serioribus conscripti ^ in quibus cum doctrinae et veri-

I*) "de iuterpretatione tua jam mihi persuasisti, qua utili-

tate volueris trausferre de hebraeis ; ut scilicet *»a, quae a

Judaeis prastermissa vel corrupta suut, proferres iu me-

dium* Sed iusiuuare digueris peto, a quibus Judaeis,

utrum ab iis ipsis,

qui aute adveutum domiui iuterpre-

tati suut, et si ita est, quibus vel quouam eorum; . .

illi aiitem cur hoc facere volueriut , nou video".

Page 91: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 91/292

83

taus laudem versioni Hieronymianse coiicessit 2°), tum

vero ipse usu c[uandocj[iie eam commendavit,nunc

alias

interpretationes , cpiae cum solitis conferrentur, inde

repetens ^^), nunc etiam varia loca ex illa descri-

bens*^)5 imo in libro, cui nomen SpecuKim inscrip-

tum, c[ui regulas ad vitam pertinentes ex bbris V. T.

excerptas babet inque unum collectas, versionem Hie-

ronymi secutus est, credo ut usui populi pio melius

consuleretui',

planiore adhibita et faciliore interpre-

tatione.

Quodsi quis autem non tam, miratus fuerit, cjuam

segre et indigne tulerit, Augustinum, qao nemo ingenio

perspicacior,judicio sagacior , in hoc uno hebetem et

obtusum animum habuisse, e(juidem necjue crediclerim,

eum, gloriae ahencC invidum, famee suse consulere vo-

luisse semulum supparem sibi detrectando , neque vero

eo superstitionis portento occoecatum fuisse^ ut ver-

*°) de civ. D. XVIII. 43: 'nemporibus uostris presbyter

Hierou. , homo doctissimus et omnium trium liiiguarum

peritissimus, qui uou ex graeco , sed ex hebr. in lat.

eloquium Scripturas convertit ; ejus tam litteratum labo-

rem Judaei fatentur esse veracem" . .

/i^) Quaest. in lib. Jos. n. 7. i5. 19. 25. in lib. Judic. n. i6.

21. Frequeutius autem apud Augustinum commemoran-tur ''codices hebraei'% qui oppouuntur "codicibus uostris"

illo vero nomine versiouem latinam ex Hebr. confectam

indicari, multa loca evidenter doceut, ita de civ. D.

XV. 1 1 : "si verum est,quod iu hebrais codd. inveui-

tur''. n. 12, 2: ''poteramus hanc asseverationem ex hebr.

codicibus redarguere atque convincere".

^*) de doctr. chr. IV. i5: (Amos. 6. 1): "non secuudum

LXX inttp., sed sicut ex hebr. iu lat. eloquium pres-

bytero Hieron. utriusque liuguas perito interpretaute

translata sunt".

Page 92: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 92/292

84

sionem alexandrinam vitiis immunem somniaret, vel

nefas putaret, si quis ad limpidos codicum fontes re-

curreret. At enimvero quod non raro fieri videmus, in-

genia ardentiora, nisi solers studiorum disciplina acce-

dat, qnse impetum temperet cursumque dirigat, veri-

tatem rerum simplicem et genuinam,qnae ante oculos

quasi posita est, fastidire, majore studio autem ad

cas sententias ferri, quac sive novitate rei sive aliam

quamcunque ob causam graves, utiles, jucundaj vi-

dentur, ut sibi aliisque eas argumentorum sublilitaie

probabiles faciant, id fere Augustino accidisse vi-

detur; quip quum timeret, si vetus corrueret auc-

toritas, ne omnia arbitrio relinquerentur, omniaque

lurbis et dissidiis plcna fierent, tutius ac prudcntius

existimavit, veritatem tranquilbtati immolare ^').

Haec autem aeterna neque infima sane studii verita-

tis commendatio est, quod argulias, summo etiam

artis apparatu instructas , uno eoque levissirao

ictu destruere valet, dum , missis ambagibus, ad

23) Ep, 82 u. 55: *'Hi, qiii me iiividere putant utilibus la-

boribus tuis,tandem aliquaudo , si fieri potest , intelli-

gant,

propterea me nolle tuam ex hebr. interpretatio-

uem iu ecclesiis legi, ne coutra LXX auctoritatem, tan-

quam novum aliquid jjroferentes , magno scandalo per-

turbemus plebes Christi,

quarum aures et corda illam

iuterpretatiouem audire consueverunt,

quas etiara ab

apostolis approbata est". de civ. D. XVIII. 43: "Quam-

vis Judaei eara (vers. Hierou.) veracem esse fateantur,

LXX vero iu'er|jretes iu multis errasse contendaut, ta-

men ecclesiae Chr. tot hominum auctoritati nemiuemjudicant praeferendum

,quia , etsi (o: etiamsi) non in iis

unus apparuisset Spiritus, . . . nullus iis unus interpres

debuit autepoui".

Page 93: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 93/292

85

quSEStionem ejus,quod rerum naturae vel rebus iii

facto positis conveiiiat, unice recurrit. Ita vero fieri

nou potuit, quin certam et faciiem de adversario vic^

toriam Hieronymus reportaret, non de eo multum

disputans, quid utilius et securius videretur aut quid

opinionum commentis probatius , sed hoc ab iuitio

jam posito, veritatem primum quserendam esse, qua

inventa, usum et fructum ultro adfulurum esse**).

IVeque vero id tacendum est, litterarum philologi-

carum in scholis theologicis hanc prsecipuam essa

utilitatem, quod vagas ssepe et dissolutas ingenii

disputationes non sinunt ultra modum excurrere,

sed , ad formas verborum dum animum revocant

regulisque linguse- constantibus adstringunt, accurate

inquirere, subtililer distinguere, sobrie meditari do-

cent^*).

vn.

De usu librorum cdiorum exegeticorum.

Tertio jam et quarto ecclesise seculis — quum

prima litterarum exegeticarum initia altius etiam

^^*) Hierou. ep. ad Marcell. "uos de iiitimo Hebraeorum

foute libavimus, uou opiuiouum rivulos persequeutes,

neque errorum, quibus totus umudus repletus est , va-

rietate perterriti , sed cupientes et scire et docere,

quse

vera siut". cf. Cypr. Ep. 74 : "Cousuetudo siue veritate

vetustas erroris est." ^ug. de Bapt. HI. 9 (ex Liboso} :

"lu Evaugelio domiuus : ego sum , iuquit , veritas , nou

dixit: ego sum cousuetudo; itaque, veritate mauifestata,

cedat cousuetudo veritati".

*5) Cf. Rich. Simon hist. crit. du V. T. III. g: "II est cer-

taiu, que Tetude des lau^ues reud uu esprit jilus exact)

Page 94: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 94/292

86

repetenda sint — prolixiora in lucem prodierant

opera exegelica, quse, sive homiline sive commen-

larii dicta, singulis Veteris et Novi Testamenti li-

bris interpretando lucem afFerre tentabant, auctori-

bus in ecclesia grseca prsecipuis Origene, Eusebio

Pamphilo, Basilio M. , utroque Gr^gorio, Chryso-

stomo, in latina vero Hilario, Ambrosioet

Hiero-nymo. Hsec quidem longe plurima coguita Augustino

fuisse neque omnino ab eo neglecta, dubio caret *•),

nam ad eos eorumque librosi non semel provocatum

invenimus, inprimis autem in libris argumenti po-

lemici; neque id sine consilio prudcnti; hsereticos

enim, quos opera doctorum illustrium extrema cum

diligentia rimari videbat, ut ex iis testimonium qua-

lecunque sibi conciliarent, armis illorum potius quam

suis feriendos esse putavit. Ita in libris, qui con-

tra Donatistas,, contra Pelagium, Julianum eoriim-

que sectatores inscripti sunt, testimonia interpreta-

lionis collecta habemus ex Irenaeo, Epiphanio, Ba-

daus la recherche de la verite des faits,priucipaleraent J

quaud ou n'a pas etudie ces langues pour elles-m^mes, ''^,

mais par rapport aux choses et aux verites ,. qu'ou veut

decouvrir".

*Q Cf. de doctr. chr. II. 69: ''quidam de verbis omnibus

et uominibus hebraeis et syriis et asgyptiis, vel si qua

alia liugua iu Scripturis sauctis iuveuiri potest, quas iu

iis siueiuterpretatioue suut posita, feceruut ui ea se-

paratim iuterpretareutur. — Multa,quas a bouis doctis-

que Christiauis elaborata atque conscripta uou arbitra-

bamur , iuveuimus , sed sive propter turbas uegligen.-

tium sive propter iuvidorum occultatioues lateut".

Page 95: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 95/292

87

«ilio, Gregorio Nazianzeno, Chrysostomo — Hila-

rio, Ambrosio, Philastrio, Cypriano, Hieronymo *').

Ista vero, doctores graecos quod attinet, non hau-

sla esse ex studio profundiore et diligentiore, inde con-

stat, (juod ingenue confessus est, minorem sibi linguse

graecas notitiam esse, quam ut volumina ampliora

commodius lectitare posset (vid.supr. p. 30s.); quid!

quod eorum, quse Origenes Jibris docuerat, ita fuit

ignarus, ut indicatum sibi ab Hieronymo peteret,

quibusnam inprimis sententiis a fidei veritate disce-

deret (Ep. 40 n. 9). In libris latinis alia quidem

res fuit; neque crediderim tamen , multum operse

Augustinum dedisse aliis perlegendis suumque in

usum convertendis, adeo, ut videtur, ingenio suo con-

fisus, ut prsesidia aliorum ad sacros libros intelli-

gendos minus curaret**), neque testimonia libro-

fum, quse cum lanta ambitione doctrinaeque osten-

*7j Prffiter bpera illorum comraemorautur Euselii hist. eccl.

ejusque versio graeca auct. Rufiuo (de doctr. chr. II, 5g,

de hasres. 83) — Didymi lib. de Spir. S. (Quaest. iu

Exod. 25) — Tertulliani opera ("multa leguutur opu-

scula elegautissirae scripta'' de haeres. 86) , cujus opi-

nioues de physica auirai substautia ssepius ludibrio ha-

buit (de auim. II. g. de Geu. ad litt. u, 72) — libri

Lactantii y Victorini, Optafi al.

*^) Ep. 82 u. 24, 25: "Quum quaero -tertium , ut tres ego

tribus oppouara,possera quidera, ut arbitror, facile re-

perire, si ntulta legerim; vet-um taraeu ipse raihi pro

his omuibus', irao supra hos omues apost, Paulus occur-

rit;' ad ipsum coufugio,

ad ipsum ab omuibus , qui

aliud seutiuut, litterarura ejus tractatoribus provoco".

de pecc. raer. et reraiss. III. 12: "ego quamvis paiiciora

(Hierouymo) legerim".

Page 96: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 96/292

88

talione quaeri solent, nlsi rarius adhibuit, nt apud

eos, qui magnis nominibus plus jusio tribuebant,

facilius fidem haberel*''). Triumviri autem ex nu-

mero Latinorura sunt, quibuscum usu librorum as-

siduo familiaritatem majorem contraxit ^°) : Amhro^

sius ^ Cyprianus, Uieronymus; quorum primum

non secus ac patrem dilexit et veneratus est, ejus.

utpote sermonibus deliriis Manichseorum ereptus et

sacro bapiismi lavacro initiatus ^^) ; eo libentius au-

tem ejus in Pclagianis impugnandis auctoritate usus

est, quod summis et eruditionis et fidei laudibus a

Pelagio cumulatus est '^). JNeque minus, in pro-

vincia prsesertim Africae, Cypriani nomen valuit,

intrepidi libertatis Afrorum contra episcopum Ro-

manum patroni; idem vero, acerrimus unitatis ec-

clesiae vindex,

gravissimas suppeditabat raliones et

objectiones, quibus furores Donatistarum, eeclesiam

**) Ep. 1^7 n. 54: *^Has sententias virorum tantorum ^Hie-

ron. et Ambros.) non ob hoe interponere volui, ut cu-

jusquam hominis seusum tanquam canonicas Scripturae

auctoritatem sequendum arhitreris, sed ut illi qui aliter

sapiunt conentur mente videre quod verum est, ne tam

doctos eloquiorum divinorum tractatores temere repre-

hendant''.

®°) Restringendum itaque est, quod Semlerus , et praeter

eum alii , nimium contendit : "Aug. hatte gar keine Be-

lesenheit in den vorigen patribus". (in Baumgartens

Unters. theol. Streitigk. HI S. 249^.

s^) .Confess. VI. 3-6. IX. i3, i4. Cf. Ep. lij n. 02.

^*) ^P* iniperf. coutr. Julian. 11. 102: ''a Pelagio dictum :

iuter scriptores ecclesiast. flos speciosus enituit". Con-

tra 2 epp. Pelag. IV. 1 1 : ''ipsum (Ambros.) ita Pelagius

laudavit, ut ne ab inimicis quidem in libris ejus quod

reprehenderetur diceret inveniri".

Page 97: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 97/292

89

misere lacerantes, cotapescerentur ^'). Hieronymi au-

tem lam varia erat et profunda in litteris eliamabstru-

sioribus eruditio, ut ad eum ducem et magistrum saepe

confugere cogeretur ^^) — et utinam saepius confugis-

set^*); sic enim mullis, in Vet. prsesertim Testamcnto,

pepercisset nugis et ballucinationibus , in quibus hae-

rere solent,

qii: , scientia rerum deiiciente , inter-

pretes agere volunt. Illis autem ingenii et doctrinse

luminibus addendum boc loco nomen obscurius est,

Tychonii, natione Afri , exeunte seculo quarto vi-

ventis; qui, qimm sectae Donatistarum nomen dedis-

set, adversus eos — invictissime, at ut Augustinus —postea scripsit. Hic vero primus omnium artem sa-

cras Scripturas interpretandi legibus certis compre-

«3) Cf. coutr. 2 epp. Pelag. IV. 21. Ser. 3io n. 11.

^''^} de pecc. mer. et remiss. III. 12: "S. Hierou., qui ho-

dieque iu litteris ecclesiast. lam excelleutis doctriuas fa-

ma ac labore versatur. — Huuc doctiss. virum si facile

iuterrogare possemus,

quam multos utriusque liuguas

div. scripturarum tractatores et christiauarum disputa-

tionum scriptores commemoraret" cet. Ep, 72 n. 35:

"in multis rebus Augustiuus Hierouymo miuor est".

Commemorautur autem varii Hieron. commentarii iu li-

bros Vet. et N. Test. Ep.28 u. 2.

1^7n. 53.

197u, i.

De civ. D. XX. 25. De pecc, mer, et remiss. III. 12.

•*) Recensionem vers. latinae ad LXX ab Hieronymo casti-

gatam (a. SS^-Sgi) Augustinus nondum a. ^oSmo, excepto

libro Jobi (ep. 28 n. 2) , cognovisse videtur. vid. Ep.

82 n, 34: "nobis mittas obsecro interpretationem tuam

LXX iuterpretum, qiiam te.edidisse uesciebam''. Nova

autem ex hebrKO versio quum a. fere 4o5™° jam termi-

nata esset, Aug, iu epistola,

quas ad ultimas pertinere

videtur, (261 n. 5) hoc scripsit: ''Psalterium a S. Hie-

ron. translatum ex Hebraeo non habeo".

Page 98: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 98/292

90

hendisse videtur, opusculo "septem regularum edito,**

quibus beneintellectis et clavium instar adhibitis,

omnes putavit Scripturse recessus aperiri, J<juicquid

tropice et figurate propositum esset facile resolvi.

Libellum hunce Augustinus judicio accuratiori sub-

jecit (de doctr. chr. III. 42-56), dignum decWans,

qni a studiosis litterarum sacrarum legeretm^, caute

tamen judicioque adbibito, quod notas qnasdam er-

rqris Donastici adspersas haberet, multa vero, quam-

quam bene, at minus tamen accurate dicta, neque

ita plene, ut rem acu quasi tangerenl vel tactam

conficerent. Notavit denique vanitatem auctoris, qui

tantum opusculo suo gloriabundus tribueret, ut sep-

teiiario hoc i-egularum numero omnem difficuUatem

a Sacra Scriptura auferri existimaretj imovero, ex-

emplis allatis, multas imagines ita illustrari posse et

debere docet, ut regulis ab eo propositis locus et

applicatio nulla sit. In hoc autem nil prseter ve-

rum Augustinum reprehendisse, facile docebit regula-

rum Tychonii index,^*) quae neque ullo principii

fundamento superstructae sunt, neque interno aliquo

3*) I. de Domiuo et ejus corpore (h. e. uunc de Christo

nuuc de ecclesia sermonera ess6, persoua diversitate nouaccurate distiucta) — II. de Doraihi corpore bipartito

(h. e. de ecclesia ex bouis et malis horaiuibus mixta,

neque vero distiuctioue illa apertis verbis semper indi-

cata) — III. de promissis et lege (h, e. de ^piritu et

littera) — IV. de specie et geuere (o: synecdoche) —V. de temporibus (vel toto tempbre pro parte posito et

parte pro toto , vel certis uumeris pro iucertis) — VI.

recapitulatio (h. e. repetitiones per hysterou proterou)

— VII. de diabolo et ejus corpore (h. e. de diabolo et

impiis homiuibus sajpe «ermoue iuter se mixtis).

Page 99: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 99/292

91

nexu inter se conjunctse, quln ita etiam compositse,

ut una alteri, prout nova interpretatibnis difficultas

occurrerit, sensim scnsimtjue addita et adjecta esse

videatui'.

SECTIO SECUNDA.

Augustini de ratione interpretationis

S. Scripturae consilia, praecepta,

regulae.

\Affectiones S, Scripturce:

vni.

1. Auctoritas divina, normativa.

V^uum annales litterarum ecclesiae multas ostendunt

theologorum scholas et familias, qiise in rebus exe-

geticis pariter ac dogmaticis diversa admodum iilsti-

tutionis principia, diversas interpretandi rationes

professse et secutae sunt , lisec tanta diversitas repe-

tenda deniqne videtur ex dispari de natura, indole

et auctoritate sacrorum librorum sentiendi judicandi-

que ratione.

Etenim qui Scripturam sacram compositam pu-

tant ex libris, ut multis aliis, bonis et utilibus fruc-

tuumqiie salubrium plenis, multacjiiippe

iniis

sanae

rationi convenienter , multa acute, concinne, pul-

chre dicta, quse animi sensus sublimes rapiant, menti

egregia vivendi consilia instillent , memorise ahe se

Page 100: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 100/292

et ultro infigant, — lioc inprimis agunt et agere de-

bent, ut sacros libros iisdem regulis, (juae aliis om-nibus libris valent, adstringant, interpretationem sa-

cram a solita et consueta ne minimum quidem di-

stai^e, iterum iterumque monentes. Solent igitur illi

grammaticum verborum ac bistoricum sensum solli-

cite indagare et diligenter exponere , ut usus practi-

cus facilius et luculentius sistatur ; neque ita profecto

sine magno lectorum fructu faciunt, Hocce labore

enim^ modo justa eruditionis copia, ingenii acumen

et sincera vobmtas adsit, multa egregie profici ad

opinionum commenta et aegra somnia profliganda, ad

ingenia solerti artis disciplina exercenda, ad multa

S. Scripturse ambigue et obscurius dicta collustranda,

expedicuda, definicnda, concedunt qui cordatiores

sunt omnes; neque historia dubitare nos sinit,

prima sanioris interpretatioriis elementa, laetissimos

pbilologice sacrae profectus iis deberi, qui oculo li-

beriore codicem sacrum intuentes , ad communes

interpretandi regulas et leges theologos revocarunt.

At enimvero, quod his in litteris gravissimum est,

sacrum efficere sigillum, quod fidei religiosae ita im-

primi possit , ut de veritate ejus inter omnes con-

5tet , via ista nondum effici posse, quis non videt?

quoniam qui volumina sacra non hoc animo accedit,

ut suas qualescunque notiones auctoritate divina san-

citas habeat, sed efi^ata illorum ut suae rationis as-

sensu confirmet, neque profecto in libris sacris no-

vi quid quaerit, neque quod non quaesierit facile iu

iis iuveniet. Accedit, quod, quum nulkim neque

cognoscendi fontem neque exploraudi judicem sequa-

Page 101: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 101/292

93

lem rationi agnoscat, primam lianc sibi legem po-

suit quiccjuid rationiperspeclum

fierineq^ueat, mox

repellendum esse^ sed quum plenus et universalis

sibiqne constans rationis typus, ad quem provocari

possit, nunquam exstiterit neque usquam existat,

qnorsum denique confugiat , nisi ad suae rationis ar-

bitrium ceu supremam explorandi aestimandiqne nor-

mam? sed ita temere profecto res agitur, neque si-

iie summo periculo, ne subjectivis qnas vocant ho-

minum singulorum sententiis veritas evangelica magis

magisqne cedat, quum vix et ne vix (pidem fieri possit,

quin interpretes, meliora etiam volentes, nibil ex ver-

bis efFerant, nisi qnod ante ex ingenio suo intulerint,

revelationis autem nil nisi nomen et umbra maneat.

His autem ex diametro quasi ii opposiii sunt,

qni,dum Scriptm-am sacram revelationis fontem vere

divinura submisse colunt et reverentur, hac lege

eam hominibus datam existimantj ut omnis rationis

usus, antea quidem utilis et necessarius, nunc su-

perfluus imo pietati contrarius cessare debeat;

perinde ac si hsec prsecipua esset lucis divinse utili-

las, quod ea, qnae in homine intus lux est, exstin-

guatur, vel usu sakempretioqne pereat. Piis sen-

sibus illos in hbris sacris legendis commoveri et agi-

tari,quis demum negaverit 5 sed

,quum mentem ob-

tusam ad legendum afferant et inter legendum obtu-

siorem etiam reddere conentur, verentes ne quid

humani ex meditatione immisceatur doctrinae coele-

sti , neque ex iis,

quibus incalescit pectus , aliquem

rationis et voluntatis fructum percipiunt, neque, si

quem perceperint , cum aliis communicare possunt5

Page 102: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 102/292

94

quoniam quod cogitando non conclpi, ncquc lo-

quendo exprimipotest. INiliil vero est

quod in vo-luminibus sacris interpretandis — si interpretatio

dici possit — magis fugiunt quam doctrinse et me-

ditatiouis usum subtiliorem, docentes lilteras huma-

nas animum a veritate divina avocare, imo nefas csse

Deo loquenti succurrere quasi velle ejusque verba

iUustrando supplere^ quare hanc primam et supre-

mam legem pietati clu^istianse scriptam esse monent,

iu singulis singulorimi locorum verbis hserere , neg-

lectis regulis, quae in libris aliis tractandis usu gra-

vissimo valent. JNihilo tamen minus,

qui vinculis

arctissimis alios constringere volunt , ipsi hanc h-

bertatem sibi servare solent, qua omnia qusecunque

sub litterarum velamine profundius latere fingunt,

magna adhibita arte eruant ahisque obtrudant —scilicet , rationi nihil omnino

,phantasiae nihil non

licitum; — inde vero immensa prodiit mysteriorum,

imaginum, allegoriarum cohors, quibus qui delec-

tantur, hoc persuadere sibi videntur, quo magis

quid judicio sano obstet, ratione justa fructuque sa-

lutari careat, eo magis Deo dignum habendum esse,

Ab utraque illa eorum agendi ratio diversa est,

qui hac fide ceu fundamento studiorum nituntur, sa-

cros hbros oracula esse,

quse gratia divina homini-

bus revelaverit, ne ratio, inter tot tantasque vitse

vicissitudines relicta sibi, dulDiis scrupuhsque divisa

misere fluctuaret, ne fidei quandoque languescenti"

deesset inter tenebras lux, inter procellas anchora,

deesset dehique copula visibilis, quse, ut homines

coelo adnecteret, sic inter homines civitatem conde-

Page 103: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 103/292

Page 104: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 104/292

96

cunque fiat accommodentur. Eo autem, ut uno ver-

1)0 dicam, interpres tendere debet, id summis viri-

bus agere, ut Sacra Scriptura sibi vindicetur, quum n

tanto ' interpretum ai'bitrio per secula tradita el eom-

missa fuerit, ut sui tandem interpres et arbiter fiat;

eo autem ut conamine felice perveniat, totus litteris

sacris incumbcre debet, ut singula verba diHgenter

inquirendo, plura ejusdem argumenti efFata sedulo .«

conferendo, Hebraeorum et Hellenistarum usum lo-

quendi assidue consulendo, plenum et pm'um doctri-

11« typum efficiat, atque cardinem rei, remoto figu-

rarum involucro, pia castaque manu teneat; haec

tandem integra integrae veritatis forma verbis expres-

sa erit, haec norma cogitandi agendique, qua cei'tior,

salubrior nulla.

In tanta hac de re seniiendi diversitate,quam-

nam sententiam Augustinus amplexus sit, vix cuiquam

dubium erit, qui raeminerit, quam assiduus fuerit in

erroribus juvenlutis deplorandis, quantaque cum lae- «

titia sibi gralulatus sit de medela eorum et luce

salutari in Sacra Scriptura denique reperta. Pleni pro-

inde libri ejus laudibus sunt, quibus infinitum ejus

pretium celebratur, pleni consiliis, quae usuin ejus

pium et cordatum suadent atque commendant. Et-

enim scripluras illas praesidium tsse docet, quo Deus

Opt. Max. infirniitati horainum benigne succurrerit,

ut,

quod ratio viribus suis aut assequi auf tucri

nequeat, voce coelesti edoceatur; esse igitur eas Deo

volente summo in honore habendas, in supremo

aucloritatis culmine sistendas "^). Quare unam esse

3 7; Coufess. YI. 8. XII. 32. Ep. 82 u. 3. 5. de civ. D. XI. 3.

Page 105: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 105/292

97

in interprcte viriutem, prius quam ingeiiii acumen

quaerendam, candidam animi pieiatem, quce voci-

bus divinis modeste se ita submittat, ut, si quid

perspicua earum auctoritate firmatum sit, certum

indubitatumque habeat, neque vero doctrinam, quod

demonstratione probari nequeat, ideo mox rejiciat,

neque conlra expressa Dei prsecepta quidquam vel

statuere vel agere sibi licitum putet'^). Nihil vero

esse, quod cum pia verecundia minus conveniat,

quam, quod faciunt Manichsei, libros sacros com-

mentando ita discerpere, ut, quod commodum ex-

optatumque videatur, libenter admittas, quod au-

ribus moleste sonet, incredulus repudies ^*).

"8) Ser. 5i n. 6t *'Loqiior yohis aliquaiido decepttisj tjuitm

primo puer ad diviiias scripturas aute vellem afferre

acumen cUscutiendi quam pietatem quasreudi, ipse ego

contra me perversis manibus claudebam januam Domini

mei ;quum pulsare delberem ut aperiretur , adibam ut

clauderetur; superbus enim audebanl quaerere, quod nisi

humilis uon potest invenire". Ep» i^y n. 4: "Si divi-

narum scripturarum, earum scilicet quae cauonicas iu ec •

clesia nominantur, perspicua flrmatur auctoritate , sine

ulla dubitatioue credendum est". de pecc. mer. et re-*

miss, III. 7. de raendac, n. 26. de clv. D. XL 3*

8») Vid. contr. Faust. XXXII. 6. 7; Faustus: "nobis Para-*

cletus ex N. T. promissus perinde docet, quid ex eodem

accipere debeamus et quid repudiare ;— nihil ergo est, cui^

me omnia credere existimes debere, quae continent evan-*

gelia''. XXXIII, 5 : "contemplantes omnia , et cum aliis

alia conferentes,perpendimus , utrum eorum quidque a

Christo dicipotuerit necne". XVIII. 7 : Augustinus: 'Ma-

nichaeus impiam docuit perversitatem , ut ex Evaugelio,

quod haeresiu tuam non impedit, hoc ftccipiasj

quod

autem inipedit, uou accipiiis"*

7

Page 106: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 106/292

98

Manichseos autein, iniquos et acerbos Mosaismi ^d-

yersarios, niliil sludiosius egisse, quam ut Veteri Te-stamento auctoritatem detraherent, nemini ignotum est,

clamantes , libros foedse superstitionis el irapuritatis

exemplis refertos esse , imovero dictis Jesu et Apo-

stolorum ct occultius refutari et apertius damnari,

ut fides in Christum necessario fidem in Legem et

Prophetas tollat*®). Maligno oculo itaque libros

illos perlustrare amabant, hoc q^uidem consilio, ut

ex historia Lothi, Davidis et aliis injustitiae, impie-

tatis, irapudicitise exemplis indignos eos esse pro-

barent, quorum origo Deo accepfa ferretur. His

autem objectionibus singulis singula Augustinus op-

posuit, erroris manifesti eos aut impiai fraudis coarr

guens;qua3 quum hoc loco sigillatim nimis longura

foret exponere, subsistemus in iis, quse observata

sunt ad pietatem utilitatemque librorum vindican-

dam. Primum attentos nos esse jubet, quam mi-

sere et indigne agant, qui, praetermissis plurimis*

istis, quae laude et imitatione digna in sacris h'bris

descripla sunt, oculos in iis defigere ament, qua;

visu deformia sunt. Deinde vero , uegans se eum

esse, qui scelera et flagitia defendere velit, ideo

Scripturam sacram virtutis et vitii, pietatis impietar-

^*^) Loiigam criminatioiium et Ijlasphemiarura seriera Augu-

stinus exhibuit in lihris contra Faustum <vid. inprimis

1. G. 8-10. 12. i4-ig. 22), iu lib. contr. Adimt4ntum, et

iii 11. contra adversar. Legis et Proph. t , ita — ut

•uuum exemplum sufficiat — verba Pauli (1 Tim. 1 , 4.

44), quibus caveri jubet "profanas et anilcs fabulas ju-

daicas", impudenter contenderunt de libris V. T. dicta

€sse. (contr. adv. L. et Proph. II. 1).

Page 107: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 107/292

99

tfsque exempla una linea proposita habere docet,

quo facilius homines, speculi quasi nitore mores

hominum intuentes , honum et mahim distinguere,

judicium exercere et exercendo acuere discant; ce-

terum, quse simplici plerumque narratione exposita

inveniantur, nulla judicii voce approhante, non sinc

extrema temeritate vel insania homin^bus imitationi

a sacris scriptoribus proposita existimari ^^). Hsec

vero,

quibus nescio an magis acute et apte nihil

resjDonderi possit, nondum sufficere videbat ad om-

nia dubia toHenda,

quia ad difficiliora quoque

exempla provocatum ab adversariis est, ita de Ja-

cobo, qui mendacii fraude adjutus dignitatem con-

secutus est, de Juda post flagitium incestus patratum

solenni patris moribundi benedictione illustrato, de

Israelitis furtum Deo jubente committentibus , de

Rahab quse mentiendo hene meruisse dicitur, al.;

in quibus ipse Deus peccati auctor vel patronus si-

sti videbalur. Hic vero quum locus certe fuisset

ea, quibus divina nititur oeconomise mosaicse auc-

toritas , distinguendi a rebus historicis,

quas tantuni

abest ut regulas agendi constituant, ut vivam spi-

rantemque imaginem exhibeant rationis hominum

illius ffivi cogitandi sentiendique admodum rudis et

imperfectae , tantum concedere non ausus est , ne

sibi vel aliis vidcretur de divina oraculorum sanc-

litate detrahere, Frustra igitur in queestione diffi-

cili solvenda desudavitj nam qua3 proposuit, quam-

^i) Coiitr. meudac, n, 21, 22, 29. Coutr. Faiist. XXIL 42,

7*

45. 60. 66,f

Page 108: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 108/292

Page 109: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 109/292

101

ram tividJta siut, ut inter tot ojjinioniim commenta,

dubia et dissensus plena constetnobis lux revelationis,

certa fidci vitajque magistra; ita vero, auctores etsi

homines habemus, humana voce loquentes, sua qiiem-

que ratione , suo stylo utentes , augustum et aeternum

numinis oraculum auribus resonai-e credimus. Sic

Augustinus, cui i.ianis tumidi turgidique sermonis stre-

pitus parum placebat, non multum operse t^mporisqiie

consumsit in majestaie Scriptm'02 sacrse inefFabili et in-

finita verbis efFerenda, sed, propius rem aggressus,

dib'gens et assidims mit in iis refutandis, quse fiuili

plerumque frivolaque lingua Scripturae opponebantur,

ut certum omnibus et persuasum esset, hunc vcrbi

divini usum cximium esse,qriod integra et perfecta

veritas hominibus pateat, tantum vero fibro scripto

tribui non posse, nisi Deo singuWi modo acceptus

feratur.

Hic vero primum in qusestionem incidit de veri^

tate evangeliorum , deque ratione ea conciliandi, in

qiiibus singula inter se vcl dissentiunt vel dissentire

videntur, qusestionem diflScilem quidem, neque diffi-

ciliorcm tamen, q^uam ut solvi fide et pielate salva

possit.

Neque Augustinusis

erat , qni pium putai^et,

si quid dubitationi locum prsebcre posset, silentio pre-

mere aut velo artificioso condere, hoc potius intelH-

gens doctorem egregie decere , iis explorando discu-

tiendoque obviam ire, qnse revelationis auctoritatem

suspectam reddere possent, ut fidem mnniret et tuere-

tur ^ a commentis superstilionis et credulitalis purga-

tam, ab impetu incredulitalis et scepticismi sccuram5

limide nimirum cxjiavescere , si lucem meditalionis

Page 110: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 110/292

102

admoveri videat , et subtiliorem de rebus religiosis

disj)utalionem ceu profanam et sacrilegam subterfugcre,

quidest nisi argumentis.fidei desperare? Noster iiacjue,

in veritate Evangeliorum tuenda , tantum aberat ut

oculis clausis— c[uod multi suadent,, ccrtc tum quo(juQ

suadebant — diversitates singulorum librorum nega-

ret, ut ipse etiam eas oculis exponeret aliosque, ut

sedulo inquirerent , auctor esset.

Primum enim , si consilium oipnino et ratio trac-

tandi qntcritur, bene observavit, quantum a reliquis

tribus evangelium Jobannis discedat, non solum quod,

icontemplativam potius quam activam indolem prae sc

ferens , sermonibus a Cbristo babitis diutius quam re-r

busmire et saJutaritcr gestis immoretur**), vcrum eo

inprimis,quod Jobannes

,penna quasi audaciore vec-

tus, divinam Cbristi naturam ante oculos sistere labo-

rct,quum a prioribus tribus ea maximc memoriae

proditasint, quibus loquendo, agendo, patiendo bo-mo de hominibus bene meruerit**). JNfcque id so-

lum, sed observavit idem, multis numeris et partibus,

^i placet pcr singula ire , evangelia nostra inter se dis-

^^) de cons. Evang. II. 94. Specul. de Ev. Joh. epilog.

^^) de cous. Evv. 1, G. 7 : *'Tres Evaugelistas iu his rchus

maxime diversati sunt, quas Chr. per humauam carnem

corporaliter gessit; porro autem Johaunes ipsam maxi-

me divinitatem Domini, qua Patri est sequalis, intendit,

eamque prascipue suo evangelio commendare curavit.

Itaque longe tribus istis superius fertur, ita ut hos vi-

deas quodammodoin terra

cumChristo homiue conver-

sari, illum autem transcendisse nebulam, et pervenisse

ad liquidum: coelum", de ser. Dom. iu monte I. 11. lu

ev. Joh. tract. 36 n. 5.

Page 111: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 111/292

Page 112: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 112/292

104

esse liac in re sapientlam divmam, qna ii, qui veri-

tatem in apicibus litterarum hserere somniant, me-

lius edoceantm', *») ils autera prsesidium parctur,

qui liberius — ut licet et decet — de rebus religi-

osis statuunt, neque certis formulis verborum ceu

lege dictatoria sancitis constrlngi se palluntur; olim

quidem eos suspicionem impietatis incurrere potuis-

se, jam vero exemplo evangelistainim optime defen-

di. «®) Denique --- quod non ultimo loco monendum

— in mutua illa evangeliorum ratione, qua una res

alio loco aliis verbis narratur, prsesidium interpre-

*

**} Il.^ag. 66 j 67; "P^r hujusmodi Epangelistarum locutiones

tforias sed non contrarias rem plane utilissimam discimus

et pernecessariamj nihil in cujusque perhis nos dehere in^

spicere nisi voluntatemf cui dehent perha servire ^— ne

miseri aucupes i/ocum apicihus quodammodo litterarum

putent ligandam esse veritatem^quum utique non in ver-

his tantum^ sed etiam in ceteris omnihus signis animorum

non sit nisi ipse animus inquirendus." II. 1 28 : '*/2e pute-

musj quasi consecratis sonis ita muniri veritatem, tan-

quam Deus nohis, quemadmodum ipsam rem ^ sic verha^

quoe propter illam sunt dicenda , commendet ; quum po^

tius ita reSf quce dicenda est, sermonihus^per quos di-

cenda est, proferatur , ut istos omnino qucerere non dehe-

remuSf si eam sine his nosse possemuSi sicut illam nouit

Deus,""*) 1. 1. II. 28: "Quisquis dicit, Evaugelistis certe per Sp,

Saiicti poteutiaro id debuisse coucedi , ut uecjue iu ge«

iiere verborum ueque iu ordiue ueque ju uuuiero dis-

crepareut, uou iutelligit, quanto amplius Efangelista-

Tum excellat auctoritas , tanto magis per eos fuisse fir'-

mandam ceterorum hominum vera loquentium securita-

tem , ut , plurihns eandem rem forte narrantihus , nullo

iriodo quisquam eorum de mendacio recte arguatur , si ab

altero ita discrepaverit , ut possit efiam evangelistarufii

gxemplo prcecedent9 defendi^'' Cf. u, 86,

Page 113: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 113/292

105

tandi non exiguum adesse (II, 31*). Verum ne dis-

crepantia ista linibus justis carere videretur, erro-

rem ullum admitti posse negavit, boiia etiam fide

commissum; ideoque, si quid contra veritatem vel

etiam auctoritatem divinam dictum videretur, omnia

tentari jussit, ut erroris suspicio profligaretur : aut

codicem mendosum existimandum esse, aut interpre-

tationem aliam quaerendam, aut, si neulrum liceat,

in medio rem, ceu ratione humana superiorem, re-

linqui debere. * ^) Hoc autem necessai-ium visura

est inprimis contra ManicKseos fortius urgere,qni,

ubicunqiie in rebus gestis vel orationibus Jesu alicjuid

diclum est contra id , cpiod verum et honestum ip-

sis videbatm- — prsecij^ue quum religionis et codicis

sacri Hebrasorum menlio lionorifica occurrit — er-

rorem Evangelistse mox eviclum esse clamabant, in

lioc etiam singularem afFectantes pietatem: "rectius

videlicet esse scriptoribus adscribere faJsitatem, quam

veritatis auctori mendacium" (sic Faustus, vid. Aug.

c. Faust. XVI. 11. XVII. 1. 3). Quibus recte obji-

citur, omnem librorum usum perire, si, qui tanta

populorum reb*gione confii'mati sunt, tantg temporum

hominumque consensu roborati , ne vulgaris cfuidem

historise fidem ac gravitatem habeant (de morib. eccl.

cath. I. 60. Ep. §2 li. 7), omnem vero narrationis

evangelicse vei'itatem everti, si libri illi, fidei fontes

*^) Ep. 83. 11. 3: "Scripturarum libris didici huiic hoiiorem

timoremque deferre, ut iiullum eorum auctorem scri-

hendo alifjuid errasse firmissime credam." Iii Ev. Joh^

tract. 112 u, i: ^'credat aiitequam sciat, uihll ah ahquo

cvaiigeUsta essc coiiscriptum, quod vel ipsius vel alte-

rius uou miuus veraci uarratioui possit esse coutravium.'*

Page 114: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 114/292

106

et eolumnae ecclesise , coeco et protel-vo hominum

arbitrio obnoxii fiant (contr. Faust. XVI. H). Ipsa

vero, necpiaqiiara scriptores sacros sibi relictos fuis-

ke docet, sed ita \i ntirainis adjutos, lit in narratio-

ne texenda et ordine tempbrilm instruendo nibil

scripserint, nisi quod memorij» ipsorum Deus sug-

gesserit (de cqus. E:Vv. II. 51. 90. IH. 48).

Adversariis autem, qui non tam subtiliter dispu-

tando quam ex locis eVangeliorum inter sc collatis

dissensum probare conabantur, neoessariumi erat ita

occmTerc , ut singida quae objici solebant opera data

refutarentm- ; hoc autem consilio libros Augustini

de consensu Euangeliorum exaratos essG, ipse titulus

docet; quonam vero cum successu rem egerit, ex-

emplis nonnulbs appai^ebit. *')

Quae allata in ilhs hbris sunt ad evangelia ami-

ce inter se concilianda , commode ut videtm* — etsi

ab auctore ipso non indicatie et distinclae sunt — ad

has quae infra sistentm* observationes revocare licet:

**) Ser. 24o u. i ; "Ut osteudatur evaugelistas omues qua-

tuor uou iuter se dixisse coutraria , valde operosus est

labor ; uouuulli euim putaverunt , eos iuter se esse cou-

trarios, quuJiu ipsi esseut coutrarii auimae suae, et ideodata est opera ab iis, qui potueruut, adjuvaute Domiuo,

ut osteudereutur iuter se nou esse coutrarii.'* Teuduut

eodem varli etiam Augustiui sermoues, iuprimis Ln>a

de coucordautia Matthoei et Lucae. Eusehius vero jam auc-

tor fuit libri 'jiiqi tj/? tojv ^vayysXloJv dtct(pojvlas ^ e*^ iuter

opera u4jnbrosii liber occurrit, quamquam spurius vulgo

habetur, iuscriptus ; CoucordiaEvaug. Malth. etLuc. Alios

patrum ejusdem argumeuti libros diligeuter recensuit

u^. H. Niemeyerus iu prolus. de Evaugelistarum iu uar*

raudo J, Chr. iu vitam reditu disseusioue. i834.

Page 115: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 115/292

107

, 1. Multa verha non uno sensu occurrunt, di^

^ersis locis diverso modo intelligenda,(II.

72. 74).

Jta: '^nollte pueri esse'* et "pueri estote!'* — ^*stul-

tus fiat, ut sapiensslt" — "alter alterlus onera porr

tate" et ^'suum qniscjne onus portet." al.

Hac tamen observatione,qua nulla neque verior

neqne aptior, non raro Augustinus, nimiasubtilitate duc-

tus, abusus est ad verum et genuinum sensum turbiindum

{Matth, 13, 10: baculum non ducite vobiscum.

Marc. 6, b' nil ducite vobiscum, nlsi baculummodo.

Hic Aug. (1. I. II. 72) : baculum priore loco pro-

prie sumendum esse., secundo vero symbolice de po-

testate aposlolorum sumtibus aliorum vivendi (!).

. (Matth. ±0, 10: non calceos portate.

\Marc, 6? 9 : estote sandaliis instructi,

De quo Aug. (II. 75) : sandaliis, inquit, mysticein-

dlcari : pedem neque tectum esse debere neque nudum

ad terram, b. e. Evangelium neqne occultandum esse

neque commodis terrestribus accommodandum (!).

II. Quod in uno evangelio habetar , in cdtero

deest, plenam veritatis habet auctoritatem^ cjuo-

iiiam prcetermittere non est falsum declarare; ne-

t[ue

Marcuset

Lucas auctoritate multo inferiores

sunt, ('*non pares , sed suppares *') ^ 3 ) iJeo quippe

apostolorum num^'0 adscriptl, ut appai^eret, non in

duodecim illis fontem gratise exhaustum esse (Ser.

235 n. 1. 239 n. 1. de cons. Evv. I. 2).

Matth. I, 1-17 et Luc, 3, 23-38: Stemma gen-

lilltlum duplex, cpiod male vexaverat Faustus (contr.

5 3) Cf. coutr. Faust. XVri. 3: "Lucse ac Marci evaugeliuiu

iu uou iuiparem auctoritatem receptum est."

Page 116: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 116/292

108

F. III. 1. VII. 1), explicandum ex consuetudine ad-

optandi, inter Judseos etiam usu frecpienliore recc]i-

ta — exempla afFeruntur Ismaelis , filiorum Billise ct

Zilpse , filiorum Josephi , Mosis ; — ita,quum Jose-

phus a Luca simpliciter dictus sit "filius Eli," A

Mattliseo vero "genitus a Jacobo," facilius esse in

evang. Lucse originem adoptantis admittere, in Mat-

ihsei autcm patris germani, neque igitur esse, quod

difficullatem faciat (de cons. Evv. II. 5. Qusest. Ev.

IL 5. Ser. 51. n. 27. Contr. Faust. III. 3).»*)

{Matth. 8, 28 (duo diemomaci) Marc. 5, 2. Luc, S,

28 (unus).

Matth. 20, 30 (duo coeci). Marc, ±0, 46 (unus).

Duo quidem fuere , scd unum,qui fama clarior

erat dcque cujus salute homines regionis illius plu-

rimum satagebant, Marcus et Lucas nominare satis

putabant (11. 56- 125).*^)

^') Praeter hauc explicaudi ratiouem duas alias affert, pri-

mam hauc: uuum Evaugelistam patrem Josephi uomi-

nasse, alterum avum materuum vel aliquem de cogualis

niajoribus (ita— de socero — Rosenmi/Uer, PauluSy Kuiyi-

oel a\,)y secundam hauc : duos propler iustitutum leviratus

patres Josepho tributos esse ; hauc vero ratiouem (queui

Julius Jlfric.yHieroju^Amhros.y diebus uostris-ff«g— Eiul.

II. S. 233 ff. — et Schleiermacher , xiber d. Schr. des

Lucas S. 63 — professi suut) iufirmam Aug. decla-

rat , "quia, quum quisquam apud Judasos , defuucto fra-

tre vel propiuquo, prolem de uxore ejus exsuscitat, il-

lud quod uascitur uouieu defuucti solet accipere." Se-

rius tameu, libro Juliaui Afr. lecto, ipse ad hauc seuteu-

tiam trausiit (Retract. II. 7.)

*5) Ita Rosenmilller, Kuinoel , Storr (iiber deu Zweck d,'

evaug. Gesch. p. 545), Moller (ueue Ausichteu schwier.

Stelleu aus d. Ev. p. 58) al.

Page 117: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 117/292

109

Mattlu 9, 9« Marc, 2, 14. Luc, 5, 27 *• voca-

tlo Mattliaei et Levi: utroque vero nomineidem

INTaltliaeus appellatus est (II. 59).

Matth. 10, 3 (Lebbffius cognom. Thaclclaeus). Marc,

3, 18 (Thaddaeus). Luc, 6, 16 (Judas Jacobi) : Tria

nomina Judse apostolo communia fuerunt (II. 70).

Mattlu 28, 2. Marc. 16, 5 (unus angelus). Luc.

24, 4. JoJu 20, 12 (angeli duo) : Dao fuere angeli,

sed Matthseus de eo tacuit, quem viderunt sepulcrum

intrantes , Marcus de eo , cpiem foris viderunt super

lapide sedentem««) (IIL 63. 67. 69).

III. Eadem simili modo scepius Jesu et apo-

stolis evenerunt y eadem similihus perbis a Jesu sce-

pius repetita sunt; neque igitur , si eadem forte

res bis enarretur, mutatis loco, tempore, rehus vel

verbis nonnullis , suspicio falsitatis moveri dehet

(II. 69. 77. 97).

'Mattlu 20, 29« 30 (duo coeci restituti , exeunte Jesu

Iliericli.

Luc, 18, 35 (unus coecus, accedente Jesu Hieri-

cliuntem).

In alio coeco par miraculum pari modo ^Etf;,-'

tum. (II. 126. Qusest. evang. II. 48). «

')

IV. Minus accurate Epangelistoe nonmmquam

versati sunt in usu singulorum verhorum inque tem-

"^) De hac aliisque artibus, quibus non magis feliciter dis-

sensum tollere laboraruut, vid. quae beue mouuit LiicJce

iu Comm. iiber d. Schr. des Joh. II. S. 4^8 £.

5^) Identitas facti tameu ex siugulis narrationum partibus

manifesta videtur. Cf. Schleiermacher iiber d. Schr. d.

Luc. S. 236 f. (ita jam Orig. Comm. in Matth. XYI. 12.)

Page 118: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 118/292

110

Tpotis ratione instituenda , ita tamen, iit unus al-

teri non repugnet.

Matth. % Luci 2' Quuin Mattli. narrationem

habet de adventii Magorum et fnga parentum Jesu in

^gyptum , Lucas autem , liis omissis , addidit , fjua)

in Ev. Maltli. desunt, de circumcisione Jesu ejus-

que in templo oblatione solenni facta, Augustinus

utramqrue narrationem conciliavit, ita ut circumcisio-

nem magorum adventus excipiat, bunc vero oblatio

in templo;

quibus demum factis narrationem Mat-

tbsei de fuga in jEgyptum interserendam (in Luc.

2, 39) pntavit (IL 17).^«)

(MattJi. 8 ? 5 • Centm'io ad Jesum accessit,

\Luc. 7, 3. 6 *. Misit nuntios et amicos.

Mattb. niinus accurate, qnamvis non conlra om-

nem usum lorpiendi, rem narravit, quum, qui nun-

tios suo nomine mitlit, ipse quodammodo accedere

dici possit (IL 49).

(Matth. 9, 18: Jairus : "iilia mea jam mortua est."

\Marc. 5, 23 :*'iilia mea animam agit." Cf. Lwc 8, 49.

Duo posuerunt,quod dixit Jairus , Mattlissus au-

tem, quod cogitavit (?) (11. Q(S)'

Matth. 8, 14ss. Marc.

1, 29«s. Luc. 4, 38 ss.

:so-

crus Petri sanatur.

Matth. 21, 18 ss. Marc. 11, 12 ss. : ficus impreca-

tione exarescens.

«8) Eandem fere ratiouem sequuntur iSfo/-r (diss. exeg. iu

hist. N. T. libr. 11. p. i ss.) et Schleiermacher (1. 1. p.

43 s.); rectius autem ut videtur Paulus^ Kuinoel ^ Hug^

(Einl. II. p. 239) al. ohlatiouem in templo priorem faci-

unt adventu magorum, cum fuga in iEgyptum huuc

proxime coujungentes.

Page 119: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 119/292

Page 120: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 120/292

112

solis exorientls terminatui', ncmpe quia ab iriitio Vc-

sperae , sabbato finito , licebat aromata ct relicjuum

pollincturee apparatum coemere (?)**) (III. 65.)

V. Ubi verba evangeliorum inter se collata

sensum alium exprimunt^ vel ita sihi oppoaita

sunty ut unum alteruju toUat, tenendum est, rem

agi nuLlius prorsus momenti^ factum vero esse, ut

saluhriter homiaes discant^ non verha quoerenda

esse, sed in^erhis animum loquentis,

Ita Matth. 3, 11 : calceos portare, et Marc. 1, 7*

Luc» 3, 16 •• calceorum corrigiam solvere — Matth*

3, 17: "ille est filius meus dilectus/* et Marc, 1, 11.

Luc, 3, 22: "tu es filius." (II. 29. 3l). —Essc vero hvcc longe plurima ita observata, ut

prseclaro exemplo Augustinus iis praeeerit, qui post-

ea in harmonia evangeliorum construenda operam

collocarunt, nemo puto inficias ibit*®), qxium non

singulis modo locis lucem egregie affuderit, verum

cpiosdam etiam indicaverit fines,

qiios ultra labor pro-

dire non debeat ; necjue equidem scio , an ex alio

**) Nulla "vero hic difEcultas est, si verba Matth. oft aa^^

^aTOjv vertuntur, "septimana peracta," cf. Marc. 1. I.

Siaytvofiivov r, da^^arov.

*°) de coiis. Evv. II. i6: ''Ne moveant animumque coutur-

bent , sic uuumquemque evaugelistam coutexere uarra-

tiouem suam, ut tauquam nihil praetermittentis scries

digesta videatur; tacitis euim, quae uou vult dicere, sic

ea, qua3 vult dicere, illis quae dicebat adjuugit, ut ipsa

coutiuuo sequi videautur; sed quum alter ea dicit quas

alter tacuit, diligeuter ordo- cousideratus iudicat ,

locum,ubi ea potuerit, a quo prastermissa suut, trausilire, ut

ea,

quae dicere iuteuderat , ita superioribus copularet,

tauquam ipsa nullis iuterpositis sequereutur'\

Page 121: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 121/292

113

nuUo libro insignis in Augustini in nodis solvendis

dexteritas, in rebus conciliandis ingeniositas luculen-

tius appareat. Nihilo tamen secius, qusestionem dif-

iicilem nondum opera ejus exhaustam esse, qnum

certum , unde exierit,principium desit , mibi qnidem

certum indubitatumque est. Ingenue quidem confes-

sus est, quod docet instituta evangeliorum compara-

tio , singulis librorum dictis non adeo plenam veritar-

tem contentam esse , ut non iu uno res gestae , oratio-

nes liabitse accuratius b. e. verius et rectius quam in

altero propositse legantur, nonnunquam etiam realem

adesse dissensum, qui explicatione tolli nequeat *^)5

verum tamen erroris lapsusve memorise nomen ita fu-

git , ut alia omnia potius admitli , et , si aliter res ex-

pediri non posset, judicium prorsus suspendi jube-

ret**). Hoc autem ut coutenderet, adductus est no-

tione iuspirationis,

quam ita constituendam putavit,

ut evangelistae, in minimis etiam rebus iustrumenta

Spiritus sancti , niKil ex iugeuio suo vel ex memoriae

fide litteris consignaverint * ^). Verum in hoc neque

sibi coustitit , ueque etiam religioui , uti voluutas fuit,

satis consuluit 5 consuho euim evaugelistas egisse, quo-

ties res gestas minus accurate et veritati conveuienter

tradiderint , reverentia sanctis viris debita statuere ve-

tat; Deum vero, aeternum veritatis fontem, erroris

h. e. mendacii auctorem esse , ut in evangelistis siugu-

lis iuspirandis rejDugnaverit sibi,quis demum cogitare

sustiueat 5 at vero — iu hominibus , quos Deus instru-

^^) vid. supr. p. io3. 112.

") vid. supr. p. io5. uot. 5i.

*^) \id. supr. p. 106.

Page 122: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 122/292

Page 123: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 123/292

115

que vero esse. quod fidem turLare debeat, si in iis,

(pise sine fidei et pietatis detrimento abessepotuissent,

humani quid auctoribus sacris accidisse videatur. Hoc

autem quin Augustinus agnosceret, non multum adeo

abfuisse videtur,qnum ipse reperiri in evangeliis con-

cesserit,quae utrum sic an aliter dicta fuerint nil om-

nino referat; obstante vero illa quam dixi inspiratio-

nis positivae et litteralis notione , neque distinctionem

banc accuratius proposuit , neque justum ejus usum in

evangeliis tractandis instituere ausus est. Ita vero

quum religioni duceret , nominis alicujus vel temporis

et loci permutationem ad memoriae lapsum referre, in-

credibile est,quanium se cruciaverit in singulis singu-

larum narrationum partibus invicem conciliandis^ idque

irrito saepe conatu. Exempla qimm ante jam habueri-

mus, hic unum alterumve addere sufEciat:

Matth. 27, 10*. verba excitantm' Jeremice pro-

phetae , quse ex oraculo Zacharice sine dubio desumta

sunt. Htc autem quod habet Augustinus mireris : sci-

licet, sanctos omnes prophetas, inquit, uno spiritu lo-

cutos, mirabili conseusione inter seconstare; singula

igitur quum omniura sint et omnia singulorum, quae

dicta sunt per Zachariam , tam Jeremiae esse quam Za-

chariae, neque igitur Spiritum sanctum mentem et sty-

lum Matthaei contra veritatem rexisse (! )

(in. 30) •*).

^"^) Sauiore judicio usi sunt Orig. Comm. iu Matth. ad h. 1.

''suspicor aut errorem esie Scripturae, et pro Zach. po-

situm Jerera. , aut esse aliquam Jeremiae secretam scrip-

turam" ,

— et Hieron. Comm. iu Matth. ad h. 1. "Legi

Muper iu quodam volumiue hehr. Jerem. apocryphum,

iu quo hasc ad verbum scripta reperi; sed tamen mihi

videtur magis de Zach. sumtum testimonium'' . . iu Pi.

8*

Page 124: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 124/292

116

(Marc. 15, 25: Jesus cruci affixus hora lertia

(o: h. 9"').

Joh. 19, 14 : Jesus coram Pilato hora sexta (o: h.

l^"*)* H^^ Augustinus : Marcura horam nonam non

supplicii horam indicasse, sed retulisse ad clamores

Judaeorum in iuterrogatione a Pilato habita, postulan-

tes , ut cruci affigeretur ; tum enim Jesum lingids Ju-

daeorum dici potuisse cruciatum, ut postea manihus

militum; Marcum autem in illo substitisse, ut Judaei

supplicii Christi non minus quam Pilatus ejusque mili-

tes rei declararentur (!) (III. 42? 43- Tract. in Ev.

Joh. 117 n. 1. Enarr. in Ps. 63 n. 5). Sensit tamen

sine dubio vir bonus , hoc loCo nimium se ingenii sub-

tilitati indulsisse;

quai-e hoc subjunxit : '^utinam etiam

plures ab aliis inveniantur hujus exitus qnaestionis

qnod donec fiat, utere mecum isto si placet!^^ ^*).

77 : "iu Jer. invenire non potuimus , sed iuveuimus iu

Zach.: videtis ergo,quia et hic error fuit''.

**) Neque vero ambagibus multis opus erit , ueque — quod

- interpretes tautum uou omues suadeut — lectiouem Jo-

hauueam ixxt) mutare iu TQtti] coutra graviorem codd. et

verss. auctoritatem, si admittimus, Johauuem secutum

€sse Romauorum horas computaudi ratiouem,

qua dies

«t apud nos a media nocte iucipiebatur , ut Jesus h. 6"

matut. damuAtus , h. 9"* vero cruci aiHxus fuerit. Jo-

hanuem autem a more judaico hac in re discessisse, ue-

que per se improbabile est, quum Joh. longc serius,

per multos auups extra Palasstiuae fiues commoratus , ci-

vitate jud. jam certe vastata, evangelium couscrip-

serit , et vero eo coufirmatur,quod , admisso hoc , alias

quoque difficultates chronologicae de coenapaschali fa-

cili, ut videtur, ratioue solvuntur : dies enim Jovis, qui

a vespera inde Judaeis erat d. XIV Nisan s. ^ TiQOjrrj rwu

at,vfivjv (Matth. 26, 17, M^rc. i4 , 12. Luc. 22, 7),

Page 125: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 125/292

117

X.

Superest , ut de Vetere Testarnento quaedam ad-

damus ; cui ut veritatis notam vindicaret, non leve No-

stro erat cum Manichseis certamen subeundum *•). Hi

enim , pietatem inter cavillationes fingentes , ut con-

staret, libros V. T. a veritate immane quantum dislare^

provocarunt ad efFata Jesu et apostolorum, negantes,

cum his ullo modo eos conciliari posse. Ex multi*

hic pauca seligamus : Gen, i, ±: '*principio fecit Deus

coelum et terram" coll. Joh, 1 , 10 : ''mundus per ip-

sum (Cliristum) factus est". — Gerz. 2, 2 ? "die 7"^**

reqnievit Deus" coll. Joh,5?

1 : ^'pater meus usque

nunc operatur". — Gen. 2 ? 18 : "relinquat homo pa-

trem et matrem , et adhoerebit uxori suse"^ colL Mattli.

I9j 29 '- "omnis (jui reh*c[uerit uxorem . . possidebit vi-

tam aeternam". — Exod. 20, 12 : "Honora pati^^m et

matrem!" colL Matth. 8, 22: ''sine mortuos mortuos

suos sepelire!*' — Gen. 3, 10. 13: "Deus locutus

cum Adamo, colL Joh. i, 18 : "Deum nemo vidit un-

<juam". — Prop. 6 ? 6 : "imitare formicam, et intuere

dihgentiam ejus" colL Matth. 6, 34: "nolite cogi-

tare de crastino" ^'). De his autem leviter sane et

Romauis et Syris erat d. XIII. Kisati s^ ^iiiqa tiqo t^t

io^Trjg Tov naaxcc (Joh. i5, i). Ita jam Moller iieue Au-

sichteu u. s. w. S. i63 ff. Bretschneider Probabilia de

Ev. Joh. p. io6.

**) Coufess, VII. 27 : "avidissime arripui veuerahilem sty-

lum Spiritus tui et prae ceteris apost. Pauli, et perie-

ruut quaestioues illae, iu quibus raihi aliquaudo visus est

adversari sibi , et uou cougruere testimouiis Legia et

Prophetarum textus sermouis ejus.

*') Vid. coutr. Adimaut. u. 1. 2. 3. 6. 9. 24 al.

Page 126: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 126/292

118

inepte objectis facilis victoria fuit , cum minore etiam,

guam quae Augustino erat, ingenii sagacitaie; neqneest profecto , cur in iis

,quae singulis opposuerit , re-

censendis tempus perdamus.

Graviores autem et (juse magis ad rem faciebant,

ese erant objectiones, quse petebantur ex prseceptis

etbicis Evangelii et Pentateuchi inter se comparatis;

htc enim recte contendere licebat, Mosen populum jus-

sisse par pari referre,(Exod. 21? 24 s.)

,quum a Jesu

nihil magis improbatum sit (Matth. 5 , 38 ss.^ ,— Mo-

sen hostibus debellatis parcere graviter prohibuisse

(Exod. 23 , 22 ss.),quum Jesus primam legem hanc

fecerit, amorem ad omnes, hostes etiam, extendere

(Matth. 5, 44 ss,) ,— animos Judaeorum totos ad prae-

mia terrestria ceu finem bonorum intentos fuisse (Ler.

26 , 3 ss. Deut. 28 , 1 ss.),quum qui nomen Christo

dederint sursum tendere jubeantur (Matth. 16, 24 s. al.),

— discrimen ciborum purorum et impurorum praeci-

puum tenere in disciplina mosaica locum (Lev. H),

quod auctore Jesu sublatum sit nullumque esse declara-

tum (Matth. 15, H ss,")^*). Neque vero diversita-

tem ades^e Augustinus negavit , sed — quum ei per-

suasissimum essel , "omnia tam in Vet. quam in N. T.

uno sancto Spiritu conscripta et commendata esse*\

(contr. Adimant. n. 3) — diversitatem aham vel majo-

rem esse, quam ut cum revelationis auctoritate con-

stare posset ; optime enim , rem acu quasi tangens,

monuit , in Judaeis,populo rudi sensuumque imperio

dedito , necessariam ante omnia fuisse disciphnse ex-

*8) Vid. coutr. Adimant. u. i. 3. 7. 8. x5» 17, 18.

Page 127: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 127/292

119

ternse severitatem,qua priraum adduceremur ad justi-

tiam civilem moribiis observandam 5 sic igitm- auctore

Deo legem mosaicam apparuisse,quae rigorem sapien-

tissime liaberet humanitate temperatum, ut fundamen-

to ejus gratia evangelii tempore opportuno superstrue-

retur (contr. Adimant. n. S- 15. 17).

Quandoque tamen Nostrum nimium fuisse in ob-

jectionibus impugnandis inrjue consensu utriusque doc-

trinae efEciendo,

quod nibil omnino in , libris sacris

liiunano modo explicari passus est , abunde multa do-

cent exempla. Ita, utprobaret, in V. T. jam crea-

tionem mundi ad Trinitatem referri, verbis Geneseo5

(1 , 3) :

"Deus dixit : fiat

!

" indicari vokiit efficaciam

Filii s. Verhi , latentis sub verbo dicendi. Ad locum

Exodi autem (20? 5), ubi Jebova culpam parentum

dicitur in liberos persecuturus vel ad tertiam usque

qnartamque stirpem, boc observavit : quatuor generis

liumani stirpes distinguendas essQ. : ab Adamo ad Davi-

dem usque, a Davide ad exilium babylonicum, hinc

ad Christi in terras adventum,

quartam denique ad

uhimum usque rerum finem protrahendam ; ita vero

verba nihil praeter hoc dicere : Gsse decreto Dei sa-

pientissimo constitutum, ut homines tertiae et quai^tae

generationis, h. e. inde a tempore exilii, poenas luant

eorum, quae et ipsi et majores jamdudum defuncti con-

tra voluntatem Dei et ipsorum salutem egerint; quod

quidem eventu satis comprobatum esse (contr. Adim.

11. 1. 7). Sed de his jam satis et uhra actum es&e

videtur.

Page 128: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 128/292

120

XI.

Veritatis et accommodationis studium,

Quaestionem supra agitatam de mutuo evangelio-

rum consensu allera affinis ei excispit : num et quate-

nus scriptores sacri veritati minus congrue locuti

fuerint,quamquam ipsi plena veritate instrucii, ut

temporis usihus prudenter inservirent,

Erat autem haec qnaestio, ut diebus nostris sic

primis etiam ecclesiae seculis, mullum agitata, aucto-

ribus praeserlim Manicbaeis, qui, pro eo qno in inter-

pretatione utebantur arbitrio, simulationes pariter ac

errores freqnentissimos in apostolis admittebant, idque

eo facilius , quod vita Jesu a natalibus ad mortem us-

que nibil ipsis erat nisi affectuum bumanorum simula-

tio continuata. ••) Neque vero inter interpretes eccle-

siae fidei addictos defuere, qui disputandi rationem

dispensatoriam quam dicebant nimio ambitu extendere

viderenlur. Incurrit in banc censuram Hieronymus

ipse,

qiii Paulum in Ep. ad Gal. 2? 14 baud sincero

animo docuit reprebendisse inconstantiam Petri —quum ipse ejusdem culpae reus esset, admissa in Ti-

motbeo circumcisione (Act. 16, 3) ,quin aperte etiam

professus, se Judaeis esse tanquam Judaeum, gen-

tilibus tanquam gentilem (1 Cor. 9, 20), — sed in-

dignationem simulasse, ut gratum Gentilibus face-.

ret5 neqne Hieronymum interpretationis bujus auc-

torem fuisse, docet epistola Augustino scripta (75

«*) Faustus (vid. Aug. contr. F.

XXVI.8) : "ut ab iiiitio

sumta homiuis similitudiiie , omues humauae couditiouis

simulavit afFectus, sic ab re non erat, si in fiue quoque

cousi^nandds oecouomi» gratia fuisset visus et mori."

Page 129: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 129/292

121

h, 4. 6) j ubi provocatur ad aliorum interpretum con-

gensum, Origenis inprimis in Commentario in Ep.

ad Gal. nunc deperdito , atqiie Clirysostomi in sermo-

ne 58vo. Augustino vero,

qui ut de rebus ethicis

omnino sic inprimis de officio veracitatis severius judi-

cabat, illa interpretandi ratio non potuit non vehemen-

ter displicere. Eam quidem concedit esse naturse ho-

minnm infirmitatem, ut non omne mendacium cavere

possit,7°) imovero, si (juis aegre et invitus, commo-

di aliorura studio ductus, a veritate discesserit, bonae

intentioni justam tribuit laudem; '^) hoc autem con-

stanter docet et affirmat, omne mendacium culpam

habere, '*) neqne in scriptoribus sacris igitm', in qni-

bus alius virtutis modulus adhibendus sit, '*) ullo mo-

^°) Coiitr. meud. n. 36: "quia homiues sumus et intcr ho-

miues vivimus , fateor , me uoudura esse iu eorum uu-

mero, quos corapeusativa peccata uou turbaut; saepe me

iu rebus humauis viucit seusus huraauus, ueque resi-

stere valeo."

^^) 1. 1. u. 33: "multum fateudum est propiuquare justiti»,

et, quamvis re ipsa uoudum, jam tamen spe atque iu-

dole animum esse laudaudum,

qui uuuquam uisi hac

iuteutioue meutitur, qua vult prodesse alicui, uocere

autem uemiui."

^*) 1. 1. u. a6. 3i: ^'Mendacium est falsa significatio cum

voluntate fallendi; — quod est contra veritatem, justara

esse uon potest; quis autera dubitat, coutra veritatera

esse meudaciura omue 3 uullum ergo justura esse potest

meudacium."

^^) 1. 1. u. 33: "uou de homine quseriraus adhuc pertiuente

ad Jerusalem terreuam, sed de cive illius civitatis,quas

sursum est libera mater uostra aeterua iu coelis; et re-spoudetur uobis quasreutibus: omue meudacium uon est

ex veritate; filii autera illius civitatis filii suut utique

veritatis."

Page 130: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 130/292

122

do admitti posse ; ^*) idqiie eo minus,quod, consilio

fallendi vel uno loco admisso , omnia lubrica et in-

certa facile fiant, rp^ium, si qnid durius vel difficilius

dictum videatur , unicuique liceat orationem pia frau-

de simulatam suspicari. '*) Paulum vero (juod attinet,

vindicias ejus in epistolis 28va, 40ma et 82ma suscepit,

Hieronymum "ut nuXivtpMav caneret" graviter admo-

nens (Ep. ^O n. 7) ; verum enimv^ro, qnum auctoritas

codicis sacri ab iis pendeat quae scripserint , non ab

iis, (juse egerint auctores, hoc uticpie docet concedi

posse, apostolum agendo non semper constitisse sibi,

firmiter modo hoc teneas, litteris eum nihil man-

dasse , quod ex animi sinceritate non haustum petitum-

que fuerit ; neque autem Paulo vitio verti posse, quod

ritus et instituta Judaeorum interdum observaverit,

quum, etsi clu-istianus factus ,Judaeus natus fuerit, ne-

que ita coetui Judseorum oppositus, ut nou licuerit

ipsi , salva religione, officia nonnulla eorum subire ; in

his vero nihil eum egisse simulatione fallaciae ductum,

sed misericordiae sensu, quo facihu* veritatem evan-

gehi hominibus persuaderet. '*)

Muha hic acute et egregie Omnino observata Gsse,

nemo non fatebitur. JNimirum quod negavit, primum:

in libris sacris dictum ahquid repqriri,quod non ve-

ritatem habeat, si non verbis simphcibus expressum,

^*) De cous. Ev. II. g : "Homo religiosus quodlibet aliud

qusreudum potius judicaret,quam Evaugelistaiu crede-

ret esse meutitum," coutr. meud. u. 26. 35.

75) De saucta vir^iuit. n. 17. Ep. 28 u. 3. 4o u. 7. coutr.

adversar. Leg. et Proph. II. 3.

^*) Ep. 4o u. 3. Coutr, meud. u. 26. Coutr. adversar. Leg.

et Proph. II. 4.

Page 131: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 131/292

123

at forma imaginum tamen adumbratam ,' ^) deJnde :

mendacium sensu strictiore in scriptoribns sacris ad-

mitti po?se — <juum in docendo, si non nudam semper

dederint veritatem, non fallendi fuerit voluntas, sed

per gradus ad veritatcm adducendi, — haec ita dicta

sunt , ut pio nemini secus sentire liceat. Ipsum vero

locum Epist. Paulinse cpiod attinet, verissime certe ne-

gavit, jQctam et simulatam Pauli indignationem intel-

ligi posse, cpiss neqne verbis Pauli totiqne sermonis

nexui convenit, neqne etiam cum rei quae agitur gra-

vitate constat,'^) (juandoquidem Petrus non tam im-

prudentise agendi,quam levitatis auimi et hypocriseos

reus erat , suo unice commodo intentus ; quo quidem

justam indignationem non Paulo comraotam fuisse,

quomodo credibile est ? imo , ut affectum irae ludendo

simularet, qua demum ratione adduci potuisset, nisi

ut auram popularem captaret sibique majoris probita-

tis et sanctitatis famam conciliaret? qnod qnidem nonprius dictum quam refutatum esse crediderim. At

enimvero,quum haec ex indole ipsius loci Augustinus

ulterius objiciendo exponere potuisset ac debuisset, ut,

aliis locis collatis , doctrinam ^e accommodatione dif-

ficilem accuratius definiret, placuil ei in disquisitione

^7) Coutr. meud. n, 35: "Quod esse creditur, ostendatur

nou esse meudacium, sive ubi tacetur verum ueque di-

citur falsum , sive ubi siguificatio verax aliud ex alio

vult iutelligi."

^®) Neque taceudum liic est quod Hierou. ipse fatetur (Ep.

yS u. 6) : iuterpretatiouem illam iuprimis hauc ob cau-

sam tot tdutosque uactam esse defeusores, ue Paulus

priucipem apostolorum audaciore vituperio perstriugere

videretui'.

Page 132: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 132/292

124

generaliorl de ofBclo veritatis et mendacii notione sub-

sistere , ita vero neque sibi constitisse neque rem fe-'

licius confecisse videtur. Nam quod ipse pietate salva

concedi posse docuit : scriptores sacros buraanitaiis et

misericordiae sensu commotos interdum fuisse , ut of-

ficio veritatis aliquantulum remitterent, hoc totidem

fere verbis — si <juid video — sustulit atque negavit,

quum auctores illo5 tanta cum religione docuit offi-

cium veracitatis servasse , ut ne unum quidem simula^

tionis exemplum in iis admitti sine impietate posset

scilicet : **si ad scripturas sanctas admissa fuerint velut

officiosa mendacia,quid in iis remanere auctoritatis

?'*

(Ep. 40 n. 3). Verum enimvero — demittere se do-

cendo ad ingenium et facultates aliorum,quid tandem

est nisi alias induere et simulare notiones, nisi a veri-

tate perfecta sciens volens(jue recedere, ut, primo fac-

to initio , veritati pleuiori ac puriori facilius aperia-

tur via ?

Ipse vero Augustinus bic ut saepius fluctuasse vi-

dctur ; dum in studio librorum sacrorum versabatur,

cogente quasi necessitate concessisse videtur, <juod

deinde , ingenii meditationi totus se committens , ve-

hementer impugnavit;pbilosopbus enim magis quam

interpres , non tam ex iis,quae Jesus et apostoli ege-

runt dixerunlque, efficere conatus est, quid bonum ho-

uestumque sit,quam ex sua qualicunque boni honesti-

que notione, quid agere et dicere Jesus apostobque de-

buerint. In eo autem, quia lerrebat pessimum eorum

arbitrium,

qui nibil non per accommodationem dic-

tum volebant , tutissimum judicavit omnem in litteris

sacris simulalionis vcl dissimulationis usum negarc, pa-

Page 133: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 133/292

Page 134: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 134/292

126

quiruntur notae, purissima veritatis integritas et au-

gusta numinis auctoritas , sed humanse quoqne , indo-

lem dicimus et rationem usibus liumanis sapientissime,

sive quantitatem spectes sive qualitatem, attemperatam

ut ex iis,quae scire necessarium ad salutem , nihil di-

sideretur , neque eorum ahquid ita propositum sit , ut

intelligi inque vitae usus converti nequeat. Neque htc

vero Manichaei defuere sibi, Scripturas sacras impugnan-

tes et ecclesiae pacem infestantes;qui

,quum docerent

tot esse paginarum illarum lacunas, cahgines tantas,

ut, Manetis demum institutione accedente, cujus ad-

dere et illustrare '') non minus esset quam distinguere

et corrigere (vid. supr. p. 97 not. 39) , omnia plena et

clara evaserint, id onmi modo egerunt, ut usum, qui

hbris sacris ex consensu ecclesiarum pio constabat,

everterent, summae autem auctoritatis arbitrium, apo-

stohs calhde ereptum, in suas manus transferrent.

Et transtuh*ssent fortasse, nisi Augustinus,quique cum

eo ahi stabant Sacrae Scripturae viudices et assertores,

veneno illorum salutare opposuissent anlidotum. ]\i-

mirum hoc Noster Christiano nemini dubium esse do-

cet , ita sapientiam Dei hominibus consuluisse , ut,

quantum satis esse judicaret, Scriptura sacra revelatum

*) de actis c. Felice I. 9. Felix: "Quia veiiit Mauichaeus,

et per suam preedicatiouem docuit uos iuitium, mediuia

et fiuem, — quia hoc iu Paulo uon audivimus, ueque

in ceterorum apostolorum scripturis, hoc credimMS, quia

ipse est Paracletus." Euarr. in Vs. i46 u. i3: ''perditis-

sima Mauichaeorum secta acceptas Scripturas et lectas ir-

risit; reprehendere voluit, quod uou intelligehat, et exa-

gitando et repreheudendo uou iutellecta, multos illaque-

avir.

Page 135: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 135/292

127

sit,**^) iieque igitur ferendos esse, si qni litteris ejus

aJicjuid adjicere audeant (contr. Faust. XVlII. 7). QuodManichaei autem testimonium qusesierunt ex nonnullis

Jesu apostolorumque dictis, quae institutioni alicui fu-

tm-ae pleniori et accuratiori locum relinquere videbau-

tur (Joh. 16, 12. 1 Cor. 3, 1. 2. 13, 9), hoc aut impru-

denier aut impie commissum esse monet. Etenim,

quod dixit Paulus , "quando venerit t6 TiXeiov , ces-

saturum esse quicquid nunc ex parte hominibus cogni-

tum sit,*' hoc, orationis nexu docente, dictum esse

de vita in coelis beatfe continuanda (de actis c. Felice

I. 12)5 alia ejusdem verba, quibus inter yaXa et ^^cU-

^ot dislinguitur, non indicai-e duplicem aliquem doc-

trinarum cyclum, ac si unus omnibus communis es-

set, alter provectioribus reservaius, *') sed diversam

instituendi rationem facultatibus singulorum aptam

(tract. in Ev. Joh. 98 n. 2. 3) ; denique ex verbis Jesu

**multa se dicere habere, discipulos autem sustinere ea

non posse " constare quidem , non omnem doctrinifi

copiam verbis lilterisque scriptis traditam esse , sed,

ipse Domiuus quum tacuerit , nihil magis temerarium

esse, quam ex suo supplementum addere , nihil magis

stuhum ,

quam novatoribus aures animumque praebere

(tract. in Ev. Joh. 96 n, 1. 20? ^ic enim ecclesiam in

discrimen extremum induci , neque aliquid facile esse.

8°) de civ. D. XI. 3. de Geu. ad litt. V. 23.

®^) tract. iu Ev. Joh. 98, 3: "nulla videtur uecessitas , ut

aliqua secreta doctrinae taceautur et abscoudautur fideli-

hus parvulis , seorsim diceuda majoribus h. e, iutelli-

Page 136: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 136/292

128

modo adsint qui callide rem agant, quod volmninibu^

sacris obtrudi neqneat, '^)

Quum boec omnia ita observata sunt , ut vindex et

patronus optimus Augustinus haberi dicique ecclesiae

nostrae possit, quae commentum Galbolicorum de tra-

ditione altero et aequali doctrinse fonte destruxit ^ 3)•

non minus egregie valent,

quae de notione perspicui-

tatis Sacrae Scripturae constituenda tucndaqne dispu-

taia sunt. Primum vero esse concedit, quae dicta in

libris sacris cum aliqua obscuritate et ambiguitate sint;

neqne vero sine providentia divina boc accidisse mo-

net, neque igitur sine summa nostra utilitate. Quum

enim,

qnae primo obtutu patent , vilescere sdleant et

negligi, difficultas autem ad penitius inquirendum ex-

citet, nonnulla velamine quasi obducto latere, ut stu-

dium bominum magis intendatur et exerceatur , sicque

dib*genli virium usu veritas coelestis eruatur *); eodem

quoque referendum Qsse^ quod ita Sacra Scriptura

•*) tract. iu Ev. Joh. 97, 2: "cavete, ne homiuibus deceptis

ac deceptoribus aurem curiosam praebeatis ad iucognita

scieuda, quum mentes invalidas habeatis ad vera et falsa

dijudicauda." tract. 98 n. 7.

'*) non mirum igitur, quod reformatores hunc locura trac-

tautes ad auctoritatem Augustiui saepius provocarunt,

sic Caluin. inst. relig. IV, 8, i3. Cf. Reiser: S. Ang.

veritatis evangelico-catholicae contra Bellarminum et alios

scriptores papaeos vindicatus. 1678. lib. I. cap. 1. 4. —Ceterum in iis

,quae de traditionis vi et auctoritate sta-

tuit, Aug. niiuus sibi constitisse, ex ahis locis infra

afferendis apparebit.

®*) de doctr. chr. II. 7: "Quod totum provisum divinitus

esse non dubito ad edomandam labore superbiam , et in-

tellectum a fastidio revocandum, cui facile investigata

plerumque vilescunt". Ser. i56 u. i : "Verbi Dei alti-

Page 137: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 137/292

129

comparata sit , ut non liujus vel illius hominis ingenio

aiTideat, sed, dura plense et integrse veritatis adum-

irationem generalem contineat, omnibus pariter et

secjualiter satisfaciat ^'). Deinde vero , magnifica et

mira sermonis profunditate,

quae obscuri aliquid ha-

beat neqne uncjnam non babitura sit, utiliter homines

humihtatem doceri, sentientes, ingenii infirmitas (juanto

divinis oracuhs inferior sit^®). ]\eque — quod gra-

vissimum hac in re est — illam qualemcunque obscu-

ritatera irapedire, quo minus auctoritas verbi divini in

omnibus iis, quse sine dispendio sahuis ignorari ne-

cjueant , clarissima et manifesta omnibus sil * ^),

prae-

tudo exercet studium , iion denegat iiitellectum'', Con-

fess, VI. g. Enarr. iu Ps. i46 n. i5. Ep. igg u. 42.

8 5^ Coufess. XII. 4i. 42: ''Ego certe, si ad culmeu auctori-

tatis aliquid scriberem , sic mallem scribere , ut quod

veri quisque de his rebus capere posset , mea verba re-

souareut, quam ut uuam veram seuteutiam ad hoc aper-

tius pouerem, ut excluderem ceteras ,

quarum falsitas

me uou posset. offeudere. — Seusit ille (Moses) omuiuo

iu his verbis iatque cogitavit, qutim ea scriberet, quic-

quid hlc veri potuimus iuveuire , et quicquid uos uon

potuimus, aut uoudum pgssumus, et tameu iu iis iuve-

uiri potest".

8<^^ Ser. 5i u. 35: ^^lllud aute omuia retiuete , ut Scripturis

sauctis uoudum intellectis uou perturbemiui , iutelligen-

tes autem uou iuflemiui , sed et quod uou iutelligitis

cum houore differatis , et quod iutelligitis cum caritate

teneatis". Euarr. iu Ps. 1^7 u. 2: *'Maguum pietatis et

sauitatis iuitium est, autequam scias quare quid dictum

sit, credere ita dici debuisse ut dictum est; haec euim

pietas faciet te capacem, ut quasras quod dictum est,

ct quum quffisieris inveuias, et quum iuveneris gaudeas''.

®^) de doctr. chr. II. i4: "lu iis,

quae aperte iu Scripluris

posita suut, iuvejiiuutur illa omuia, quae coutiueut fidem

moresque viveudi , spein scilicet atque caritatem". De

9

Page 138: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 138/292

130

sertim qimm locis obsairioribus nunqiiam fere alia de-

sint verbis planioribus dicta , unde lucis quantum sa-

tis est afferri possit ^ ^ )

Ex bic dictis facile intellectu erit^ quid de iis lo-

cis Auguslinus judieaverit, quce, quum posita ultra

interpretalionis facultatem videantm', prohlemata lier-

vieneutica rccte dicuntur ; in quorum numerum retu-

lit Gen. 1, 1. 4, 6. 2 Cor. 12, 2 ss. Col. 1, 16.

1 Thess. 4, 15. 2 Thess. 2, 6 ss. 1 Pet. 3, 18 al.s^).

Ha^c nimirum, si arg^umentum et indolem rcspicias,

non multum ad usus nostros pertinere, neque in S.Go-

dice ita descripta esse,ut cognitio nobis mandatasit ^o)

homini christiano proinde auream hanc regulam te-

nendam animo esse : '^melius est duhitare de rehus

occultis ,quam litigare de incertis^* (de Gcn. ad

litt. 8, 9).

pecc. mer. et remiss. II. 69 : '^Etsi quocllihet horum,

quemadmodum explicari et demonstrari possit, i^iiorem,

illud tameu credo, quod etiam hiuc divinorum eloquio-

rum clarissima auctoritas esset, si homo id sine dispeu-

dio proraissae salutis iguorare non posset". Confess^. VI. 8.

S8^ de doctr. chr. II. 7. 8: "magniflce et salubriter Spiritus

S. ita Scripturas SS. modificavit, ut locis apertiorihus

famioccurreret , ohscuriorihus autem fastidium deterge-

ret; nihil enim fere de illis ohscuritatibus eruitur, quod

nou planissime dictum alihi reperiatur".

85) Conf. XII. 18. 52 ss. de civ. D. XV. 7. XX. 19. de Gen.

ad litt. XII. 2 ss. ad Oros. coutr. Priscill. i4. de Dulcit.

qu. 5. Ep. i64 n. 2 ss.

^°) ad Oros. contr. Priscill. i4: "ueque ista multum ad nos

pertiuent, ut ea summo studio indagare curemus , quae

remota sunt a sensihus nostris , ab intellectu infirmitatis

humaure, neque in ipsis Scvipturis ita posita, ut uohis

Page 139: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 139/292

131

In hls omnibus aiitem vlros,

qiii seculo XVI"»o

de sacra Scriptura restituenda et Ecclesia reformanda

inimortaliter meruerunt, ita Augustino assentienies La-

bemuS; ut non tam ad eum prope accessisse quam i^

eodem prorsus loco constitisse dicendi sint ^^).

xin.

Regulce criticce de texiu sacro emendando.

Ante jam exemplis allatis vidimus, non paruni

opersB et studii Augustinum Cohvertisse ad codices grse-

cos et latinos Veteris INovique Testamenti a vitiis de-

purgandos (p. 55-68) ; verum ut niliil gravius et utilius

*^) Juvat inter plurima quas adsunt hasc afferre: LutJier Am-leg. d. Sy Psalm. (TValch. V. S. 457^ : "es ist eine greu-

liche grosze Schmach u. Laster wider die h. Schrift u.

alle Christenheit , so mau saget, dasz die h. Schrift fin-»-

ster sey; das ist ^vohl wahr, etliche Spriiche der Schrift

sind duukel ; aher iu denselbeu ist nichts anders ,

denuehen was an anderu Orten iii deu klaren, ofFeneu Sprii-

cheu ist; also wer das Dunkle nicht versteheu kaun,

der hleihe hey dem Lichten''. Melanchth. Schutzr. fiir

Luth. OValchs Ausg. vou Luth.XVIlI S. iiSi): "Ihr

niiisset mir zugeben , dasz der Schrift Meinuug sey ge-

vvisz u. klar , also dasz sie sich selhst auslege, wo etwa,

eiu finster Ort ist ,

zuvor iu den Dingeu, die der h.

Geist hat wolleu erkanut u. geglauht werden". Calvin,

iust. rel. chr. ,IV.. lo, 7: ; "quod ad perfectam hene vi-

vendi regulam pertinehat , id totum sic complexus est

Dominus lege sua , ut nihil hominihus reliquerit, quod

ad summam illam adderent". Artic, Anglic. XXXIX.art. 6: "Scriptura S. continet omnia, quas ad salutem

suut necessaria , ita ut quicquid iu ea neque legitur ne-

que iiide prohari pqtest , nou >it a ,quoquam exigendum,

ut tanquam articuhis fidei credatur, aut ad sahilis ne-

cessitatem requiri putetur".

Page 140: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 140/292

132

est crisi sobrie et acctirate instituta ,'

ita neqne periii-

ciosius aliquid quam iu rebus criticis levitas et incon-

stantia, neque difficilius aliquid, qiiam recta htc in-

cedere via. Etsi vero ingenio judicioque piultum re-

lictum manet, principiis tamen et regulis, ne temere

et perverse res agatur , studium criticum dirigi debet

unde hoc loco quaeritur , an ex libris Augustini leges

et regulae elici et constitui possint, quas in studiis cri-

ticis sibi aliisque observandas praeceperit.

Systema criticum vero regulis absolutuni nemo

facile exspectaverit, neqne proj)ter laboris tantummodo

difficultatem , sed ob periculum etiam, quod difficul-

tate non multo inferius essG bistoria docet. Quam-

qnam enim Deus Opt. Max. oracula sacra ita hominibus

commisit, ut integritatem litterarum, interpretationis

veritatem non miraculo servatam, sed curis eorum

commendatam, doctrina et studio confirmatam volue-

rit, nunquam tamen ea in ecclcsia defuit reb*gionis su-

perstitio, quae lectiones dubias ct suspectas mordicus

tenere magis existimavit pium, c[uam veras et genuinas

restituere ^*). Nostris demum temporibus — agente

**) Audias Hieronyinitm {-^r^L ad Evaug.): "pius labor, sed

periculosa praesumtio , judicare de ceteris , ipsum ab

omuibus judicandum, seuis mutare linguam, et caue-

scentem jam mundum ad initium retrahere parvulorum

quis enjm doctus pariter vel indoctus, quum in manus

volumen assumserit, et a saliva, quam semel imbibit,

viderit discrepare quod lectitat, nou statim eruiiipet iu

vocem, me falsarium, me clamitans esse sacritegum, qui

audeam aliqtiid in veteribus libris addere , mutare,cor-

rigerel'* — et post secula quatUordecim Griesbachium

(praef. ad Nov. Test^ gr. 1796): "quae de pluribus «acri

textus receusionibus monueram, fabulce. et commeuta vi-

Page 141: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 141/292

Page 142: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 142/292

Page 143: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 143/292

135

ter plures lectiones incertas clifficiliorem eligendam es-

se, de qiia nulla permutationis suspicio adesse possit *'').

•His rcgulis autem, cjuibus criseos castse et saucC

prima continentm' stamina et elementa, praesertim in

3N~ovo Testamento emendando usus et utilitas constabat.

Vetus Testamentum vero (juod attinet, quum in ver-

sione alexandrina nibil scriptum putaret sine singulari

cjuadam dispensatione divina (vid. supr. p. 70 ss."),

versiones latinas docuit quidem ad fidem codicum grae-

corum corrigendas csse, borum vero auctoritatem ita

siifficere , ut bebrseos codices consulere baud necessa-

rium, ex iUis gr?ecos emendare ne licitum C£uidem es-

set '^). Documento libri exegetici sunt, inprimis Enar-

rationes in Psalmosj in (juibus, qiium alia saepe sit in

*') Enarr. iu Ps. io4 vs. 28: quum codices longe plurimi

haheut "exacerbaverunt", vix duo '^uou exacerbaveruut*%

hauc tameu lectiouem praefereudam putavit, veritus "ne

forte mendositas propter sensum faciliorem abundaverif*.

De cous. Evv. III. 29 : (de Matth. 27, 9) : "putatur, codd.

esse meudosos,

qui haheut uomeu Jeremioe,quia vel

Zacharias hahere debueruut, vel uullius , sicut quidam,

sed tautum" per prophetam diceutem''. Sed utatur ista

defeusioue cui placet 5 mihi autem cur nou placeat, Iikc

causa est,

quia et plures codd. habeut Jeremiae nomeu,

et qui dihgeutius iu grascis exemplaribus Evaugelium

cousideraverunt , iu antiquioribus grascis ita se perhi-

bent iuvenisse ; et nulla fuit causa , cur adderetur hoc

nomen , ut mendositas fieret ; cur autem cle nonnullis co-

dicibus tolleretur^ fuit utique causa , ut hoc audax ig-

uorantia faceret, quum turbaretur quaestione, quod hoc

testimouium apud Jeremiam nou iuveniretur".

*9) de doctr. chr.II. 22: "etiamsi aliqiiid aliter iu hebr, ex-

emplaribus invenitur,quam isti (LXX) posueruut , ce-

dendum esse arbitror diviua: dispeusationi,quac per eos

facta esl". Ep. 28 u. 2.

Page 144: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 144/292

136

versione alexandrlna psalmorum divisio, ut, qul in

libris hebrseis duos faciunt , liic unum , (jui illic unus

sunt , hic in duos divisi , rationem Grsecorum ubique

secutus est 5 carminum quoqne inscriptiones, quse apud

Alexandrinos locupletiores plerumqiie et multis addi-

tamentis auctae legtmtur, totidem verbis expressit; in

singulis autem textus verbis acta omnia arbitratus, si

interpretatio alexandi-ina versione iideli latine ex-

primeretur,

XIV.

Dotes animi et cognitiones interpreti S. Scrip-'

iurce necessarice.

In operibus Augustini locum insignem Lihri qua-

tuor de dcctrina christiana tenent, c[ui — ut verbis

auctoris utar (I. l) — ^^sunt praecepta quaedam trac-

tandarum Scriptui'arum,

quse studiosis earum video

non incommode posse tradi, ut non solum legendo

alios, (jui divinarum litterarum operta aperuerunt, se^

et aliis ipsi aperiendo proficiant'^. Illud autem disci-

plinse hermeneuticse tentamen, non antiquitate magls

<juam usu et pretio prseclarum '») , ita institutum est,

**) Iniquius judicavit Mosheimius (institutt. hist. eccl. p. i48);

"luterpretandi leges ferre volueruut Tychouius et Au-

gustiuus , neuter potuit'';

justo parcior quoque in lau-

dando Rosenmullerus fuit, qui : "regularum, inquit, recte

iuterpretandi S. Scripturam non prorsus ignarum fuisse

Aug., apparet ex iis, quas libris suis de doctr. chr. pas-

sim inspersit" (hist. interpr. 11. ss. III. p. 4o6). j^qmio-

rum judicem liber de quo agitur habuit cel. Schrockium

(chr. Kircheng. XV S. 564 ff.); pretium ejus testantur

etiam plurima: editiones, qiiarum iudex exstat iu Schoe^

Page 145: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 145/292

Page 146: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 146/292

138

scribendi fecit, risu excipieris, (piotqnot inutiles ct

vanas esse regulas interpretationis dictitabant,precum

vero ardore et assiduitale effici, ut Spiritus S. se

in corda bominum demittat, lucem, quse omnia collu-

stret, accendens. Miram itaqne credulitatem j^erstrin-

git, qnse fidem fabulis habeat de Antonio monacbo

aliisque, qni sine ulla scientia litterarum Scripturas-

divinas legerint et intellexerint; pejorem etiam mo-

nens eorum stultitiam esse, qni, apostolis se pares et

se(juales somniantes, studium linguarum, institutiones

aliorum, codicum praesidia spernant; illis vero Pauli

exemplum ante oculos ponit, qui, voce divina licet

compellatus, ad hominem doctorem missus fuerit, ut

docirinam hauslu pleniore edisceret. Omnium vero

ineplissimos neqne ullo modo fercndos eos esse affir-

mat, qui, quum revelationem quandam singularem uni-

cam ponant veritatis lucem , nulla prseceptis hominum

utihtate concessa, reliquos homines huic curae et in-

stitutioni divinae committi non patiantur, imovero eos

edocendi, collustrandi , in suam sententiam trahendi

studio ac fervore incredibili ferantur. (Prolog. n. 4-8)»

Primum autem et gravissimum interpretis praesi-

dium positum esse docet in solida accurataque, quae

defuitipsi, linguce hehroeoe et groecce cognitione'^ ex

versionibus qnidem inspectis et invicem collatis lucem

haud spernendam repeti posse; sed propter tantum in-

terpretum dissensum, illam hnguarum peritiam adeo

necessariam esse , ut eas qui ignoret a vero auctoris

sensu ssepissime non possit non aberrare. ^) Deinde

I) De doctr. chr. ir. i4. 16. 17. 19. 21. de civ. D. XV.

i4, 2, Ut illustrareutur ea, quas propter u€Uiu loqueudi

Page 147: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 147/292

139

vero nullum omnino clocet scientise genus, nnllam pai»-

tem' esse, qux in studiis exegeticis usu suo careat 5 ete-

nim , sive res historicas dixeris , seculis remotioribusr

gestas , sive ea,

qnse in rerum natura tanta cum va-

rietate exstant, sive ea, quse in rebus cipilihus insti-

tuta sunt, omnium eorum notitiam perutilem interpreti

esse^ quod multa in libris sacris figurate dicta sint, ex

rebus obviis similitudine ducta. ^) Nequaquam igitm'

audiendos esse,qui lilteras profanas homini christiano

fugiendas esse clament;quid enim I itane virtutem ip-

sam et justitiam colere impietatis foret , (juum his nu-

minibus templa et festa Gentilium dedicata fuerintj

imovero, muhifariam eruditionem optimos hbrorum

sacrorum indagatores facere, testem Mosen esse , se-

creta omni ^Egyptiorum sapientia instructum, testes

viros in ecclesia celebratissimos , Eusebium , Ambro-

sium, Lactantium, Optatum, Hilarium al. (II. 43.61).

At esse tamen observat , qui studia sua usui communifratrum summa cum utilitate impenderint, ut alii vo-

ces bai'baras et peregrinas , alii res historicas tempo-

rumque numeros, alii naturam arborum, herbarum,

lapidum subtili diligentia explicaveriut;quibus adju-

Hebraorum latetaut, couscripti suut libri Augustiui:Locutioues de 11. Mosis , Josuas et Judicum, iii quibus

hebraismos duriores resolvere couatus est. Cf. de ra-

tioue et cousilio operis Retract. II. 54.

*) II. 4o : "hasc tota pars huraauorura iustitutorura, quae ad

usum vitae uecessarium proficiuut, uequaquam est fu-

gieuda Christiauo, imo etiam qiiautum satis est iutueuda

memoriaque retiueuda." 28 : ''uos uou propter supersti-

tiouem profauorum debemus musicam fugere, si quid

iude utile ad iutelligeudas S. Scriptiiras rapere potueri-

mu5.'' 34. 43.

Page 148: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 148/292

440

vantibus cogmtionis qiiantum satis est facilius acquiri

posse (II. 59) 5 fugiendum autem hic quoque esse (juod

nimium est , fugiendam , apostolo monente , scientiam

sine caritate vanam et superbia inflantem (II. 59). De-

nicjue vero,quum ingenii sagacitas non minus valeat

ad ea illustranda, (juae obscurius et ambigue dicta sunt,

quam eruditionis copia ad signa ignota solvenda, com-

mendatur magnis laudibus pfiilosophice studium, (juod

usum loquendi recte consulere, varia loca accurate

inter se conferre atque unum ex altero explicare do-

ceat, maxime vero platonicae, qu3e multa habeat de re-

bus divinis ac humauis, digna quse cura oraculis sacris

conferantur (II. 60) j modo in nimiam ne abeas sub-

lilitatem, quae minutiis quibusque inhsereat, veritatem

minus quam ostentationem iugenii quaerens. ^) Pluri-

mum autem in studiis hisce memoriae facuhatem prod-

esse monet, ut, iA quid alio loco dictum interpretationi

inservire queat , facilius menti succurrat (II. l4). Ne

muha vero— ut imago interpretis probi et idonei pau-

cis lineis absolvatur , haec Augustini verba omnium in-

star iterum iterumque legantur : **ne amet certamina,

pietate mansuetus ; prcemunitus etiam scientia lin-

guarum, ne in verbis locutionibusque ignotis hce-

reat; prcemunitus etiam cognitione c[uarundam re-

rum necessariarum fne pim naturamve earum

, quoe

propter similitudinem adhibentur , ignoret; adju-

®) II. 48: "disputatiouis disciplina ad omnia genera quse-

stiouum, quae iu litteris sacris suut peuetrauda et dis-

solveuda, plurimum valet ; tautum ibi caveuda est tibi-

do rixaudi et puerilis quasdam osteutatio decipieudi ad-

versarium." u. 5g,

Page 149: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 149/292

vante etiam codicum veritatey quam solers emenda-^

tionis diligentia procuravit,

veniat ita instructus adamhigua Scripturafum discutienda atque solvenda.**.

(III. 1.)

Simt haec autem neque isti neque uni tantummodo

seculo scripta ^ sed nostro et omnibus (juse fuere tem-

poribus salutaritcr prseccpta, quoniam descripti iis et

notati errores sunt, quibus nunqnam defuere patroiii

attjue fautores. Corriguntur ii, qui simplicitatem pue-

rilem multis pueriKter jactant, ita eam sufficere putan-

tes , ut praesidia litterarum, artis liermeneuticae ^uLtili-

tatem, mgenii jucliciique acumen,quse virum egregie

ornant et adjuvAiit',^- ih *Iftteris' SajcJriy^iriutilia , ne no-

xia dicam et perniciosa esse cOntendant; — neque ii

minus, qni doctrinanl ita facere interpretem statuunt,

ut pietatem fidei et verecundiam religiosam neque in

eo quaerendam 'n>eque etiam admittendam esse censeanty

quum nemo facile dixerit, in rebusipllysicis indagan^-

dis sestimandisque reb'gionem »—^ nisi superstitionem

forte dicas — judicio recto, sano et libero impedimen-

to esse j neque multo magis proficuam et necessariam.

Corriguntur deindeii, qui , mira quadam posita litte^

rarum sacrarum et profanarum distinctione , tetram

et austeram faciem pcbolis theologorum induunt, stu-

dia quibus ab humanitate nomen contigit procul a li-

mine removentes, discipulosque oculo irretorto juben-

tes incumbere mysteriis dogmatum , donec in iis asgra

phantasiae somnia, extra ea nihil omnino videant;

qimm certum sit, quicquid ad mentem ilhistrandam,

animum evehendum faciat , laudem sanctitatis ha^^ere

imovero, sicut pletas ociilo clariorc et hilariore cuncla

Page 150: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 150/292

142

intueri doceat, ita, ut vera efficiatur pietas, animum

veqniri luce scictitiae et meditatiouis collustratum. Ne*

^ue ii denique imptine dimittuntur, qui, qnum \nrtur5

tes humanitatis fructus esse litterarum divinarum idebe-

aht, lianc tlieologorum gloriam, hoc insigne faciunt,

igne ferroque,. lingua. virulci;ita,.^tylpque yiperep, malios sSevire, neque famse integritate neque fidei cliristia-

iiee nomine iis relicto, qni de rectainterpretandi rarr

tione : secus sentire et qnod sentiunt profiteri audent,

'

. . . ."' ^

Principium hermeneuticum, Regulce

interpretandi Ipgicce.

Triplex interprctum ratio^t ihatkutum eommode

in schalis theologorum distingui posse videiur; eoruiaj

qui, in iis qnae' scripta sunt subsistendum esse do-

cent," persuasum! sibi habentes , auctores sacros ita

verbisvoluntatem suam expressisse

,

ut usu diligenti

gramraatices, historiae et philosophiae vete christianse *

effici possit et debeat; — eorum, qm suhter lilteris

ingenii vires exercitant, putantes, sensum genuinum

et religiosum non verbis simpliciter expressum , sed

umbris mystice indicatum esse,quem ex profundis

eruere non datum nisi iis esse,

qui pectus singulari

gratia Dei nescio qnomodo praeparatum habeant, lit

qnicquid rehquos mortales lateat anii'a lucis clai-itate

videant ; — eorum deniqne,qui extra litteras scrij^-

tas arbitrum et judicem interpretationis quserunt, in

auctoritate historica ita acquiescentes, ut ad decreta

ejus studium codicis sacri restrictum velint, Primis

ecclesise seculis mysticse et ineptse allegoristarum

Page 151: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 151/292

143

argutlse, in qulbus exemplo doctores Judasorum prse-

ierant, oblectationi miro modo fuerunt^)

— scilicet

ignorantia ludens doctior videtur 3 ^) delnde per me-

dium sevum, dum animi studiorumque libertas du-

rissimis hierarcbiss vinculis constricta suspirabat, po-

sitiva sive historica bermeneutices ratio invaluit;

neglectis enim exemplaribus sacris, omnes (juotquot

propositae fuerant interpretum antiquiorum sententias

cumulai*unt, ut lectoribus ipsis unam alteramve prae-

ferendam relinquerent, vel, si una ceteris probabilior

declarata esset, hanc supremo ecclesiae ai^bitrio sub-

jicerent;*) denique vero, libertate in rebus sacris

recuperata, litteris exegeticis earumque praesidiis cum

philologicis tum philosophlcis auctoritas et honor

restitutus est, eoque tandem res pervenit, ut in ec-

elesia nostra nuUa interpreti lex valeat, practer ip-

^) Cf. Rich. Simon. hist. crit. des priucipaux Comm. dii

N,T, p. 6 s.: "Ces sqrtes d'iuterpretatious mystiques et

spirituelles ayaut ete eu usage des les premiers tems de

la religiou chr^tieuue, il semble qu'elles soieut uees avec

. elle." cap. 3-5. Meyer Gesch. d. Schrifterklar. I. S. 76 ff.

*) Cf. Luther Tischr, c. 2 suh fiu. ''Mit Allegorieeu spie-

leu iu der christlicheu Lehre, ist fahrlich; die AYorte

sind gemeiniglich feiu liehlich u. geheu glatt eiu, es ist

aher uichts dahiuter ; dieueu wohl fiir die Prediger, die

nicht \iel studiert habeu , wisseu die ffistorieu uud cjeu

Text uicht recht auszulegeu, deueu das Leder zu kurz

ist, will uicht zureicheu; so greifeu sie zu deu Allego-

lieeu , dariuueu uichts gewisses gelehrt wird , darauf

luau griiudeu u. fuszeu kouute. Darum solleu wir uus

gewohueu , dasz wir hey dem g3suudeu u. klareu Text

bleihen."

^) Cf. Meyer 1. 1. S. 81 K. i3y ff. RosenmilUer hist. iuter-

prt-tat. 11. ss. III. p. 289 ss.

Page 152: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 152/292

144

sam Scripturam Sacrara, eam vero rationis littera-

rumque prsesidiis scrutandam. Nobis proinde cer-

tum esse debet, (juo quis magis, fugicns allegoria-

rum latebras, normam vero auQtoritatis externsB de-

trectans, id agat, ut Scriptores sacri sui arbitri et

interpretes fiant, eo melius eum munere suo defungi.

Ita vero qnamquam unicuique Scripturas tr^ctandi

metliodo suum tempus seculumque fuit, quis quaeso

crediderit , singulos viros doctos ita obnoxios genio

seculi fuisse, ut trita vestigia omnes sequerentur?

imovero historia, ut laeta habet exempla tristibus

mixta, neque olim defuisse testatur, qni rectius et

liberius de studiis hermeneuticis judicarent, ncque

vero deesse hodie, qui, libertatem rationis perhor-

rescentes, ad lusus imaginum recurrere vel jugum

servile humeris subire Cupiant. Ad Augustinum igi-'

tur ut redeat oratio , de consUio interpretationis ve-

rissime docuit," totam eo tendere, ut sensuset

vo-luntas auctoris quam accuratissime exprimatur 5 ^)

hoc bene observans,quanlum periculum sit , si sen-

sus alienus vcrbis vel semel ilktus fuerii, ne ulte-

rius quoque interpres, invitus quasi et nolens —r ut

aliquo modo constare sibi videatur — vim Scripturac

sacrse faciat (de doctr. chr. I. 41). Criterium autem

interprctationis Verse — populariter quidem, sed JVo-

vum Test. quod attinet, aptissime — ita constitui-

tur : si quis verum invenisse sibi videatur , neqTie ta-

men explieatio ea sit, qua? communi Dei hominumque

amori prosit, nondum sensum intellectum ess^'^ scn-

7) De doctr. chv. 11. G. Confess. XII. 02, 33.

Page 153: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 153/292

145

i€ntiam vero si quis effecerit caintati utilem, neque

eam tamen^ fjnam animo habuerit auctor, errare qui-

clem eum interpretando , sed ita errare, ut neque

perniciose fallatur, neqne contra universam verita-

tem religionis locjuatur (de doctr. clir. I. 39-4l).

Modiim vero et rationem quod attinet Scriptu-

ramsacram tractandi , nulla regula est

, quse saepius

et veliementius lectoribus commendatur,quam de

singulis litteris non nimis m^gendis, sed reliquis ora-

tionis j)artibus aliisque similis argumenti locis in sub-

sidium vocandis. Hoc quippe neglecto, nihil fere

esse monet,quod subtiL*tatc iuterpretationis ex textu

sacro effici nequeat; alia enim ibi omnibus commu-

niier scripta esse, alia singulis temporibus vel per-

sonarum generibus ; ^ ) multa , verbis iisdem expres-

sa, diverso in locis diversis sensu posita gss^\ mul-

la obscurius et ambigue dicta, multa etiam sic, ut

unum alteri repugnare videatur; quare, si effatis sin-

gulis inbacreamus, Scriptores sacros nos babituros

Q.ssQ nunc absurda et impia doceutes, nunc sibi adeo

contradicentes. *) Hanc vero interpretandi melbo-

8) Cf. Luther Uuterr. vie Moses zn lehren ist ^^''alch 111.

S. i4): ''Maii luusz: itiit der Schrift saiiherlich handelu

u. fahren : mau musz uicht allein ausehen , ob es Got-

tes AYort sey , sonderu vielmehr, zu wem es geredet

sey, oh es dich treffe oder einen Audern."

*) De flde et operib. u. 5: "errant homines, non servan-

tes modum ; et quum iu uuam partem procliviter ire

caeperint, uon respiciunt divinae auctoritatis alia testimo-

uia,quibus possiut ab ^ ilja intentione revocari , et iu

ea, qnae ex utrisque temperata est, veritat^ ac mo-

deratioue consistere." de doctr. chr. III. 25. 55. de

cons. Evaug. n. 72. «outr. Gaudeut. I. 38: "uou dehe-

10

Page 154: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 154/292

146

tliim pravam et perniciosam — qnam necjue nos prsc-

cipuuni crrorum et superstitionum fontem declararc

(liibitamus — eo gravius Augustinus damnavit, quod

eam foecundam esse \ idit hseresium matrem atque nu-

triccm; Ariaiii namcpie, Donatistse, Maniclisei, alii

lianc omncs secuti sunt rationem, ut singulas libro-

rum sacrorum particulas, nexu evulsas decerperent

ct misere premendo torfpiendo(pie sibi conciiiarent

cpiod dum agerent, necpie Arianis difEcile fuisse mo-

net, doctrinam ecclesisc nomine Tritheismi accusare,

neque Donatislis incxorabilem in Lapsos severitatem

auctoritate divina defendere, necpie Manichaeis im-

puritatem matrimonii divinis testimoniis probare, ne-

que aliis impiam banc tbesin defendere : ita per se

stcrilcm sufFicere lidem, ut vitae integritas opcrumfjue

pictas abesse impune possit. '**) Illi igitur perversi-

mus quicquidiii Scripturis etiani Dei testimouio lauda-

tos homiues fecisse legimus, couseutiendo approbare,

sed considerando discernere, adhibentes judicium noii

sane nostraj auctoritatis , sed scripturarum sanctarum,

quae nos ueque illorum hominum omuia vel imitari vel

laudare facta permittit, si quae non recte ab iis facta

sunt, vel huic jam tempori non conveniunt."

1°) De fide et operib. n. 5. 6. 21. Contr. Adim. XIV. 2:

"istoriuii fraus, qui partirulas quasdam de Scripturis

eligunt, quibus decipiant iiupcritos , uon connectentes,

quae supra et iufra scripta sunt, ex quibus voluntas et

iutentio scriptoris possit intelhgi." Contr. Fau^t. XI. 4,

Cf. Luther Erkl. d. Ep. an d. Gal. (VIII. S.- 2638) : ''Die

Leser der h. Schr. sollten allen Worten insonderheit

aufs ileiszigste nachdenken , was vor u. uach stiinde

mit eiuander aufs genaueste vergleichen, u. allen Fleisz

dahiu wenden, dasz sie einen ganzen, gewissen u. toI-

ligeu Verstand aus einem Tcxt fasseu mochten; soUteu

Page 155: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 155/292

Page 156: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 156/292

148

adeoque periculum aclslt, ne lectorcs aut offendantur

aut a fide profiteuda deterreantur. (de Gen. ad liit.

V. 23)« Plerumque satis esse in tanta verborum ob-

scuritate docet, efficere sensum, cui neque "verba

neque fidei analogia repugnent, ut veritatem si non

localem et relativam at objectivam tamen et absolutam

habeas. ^*) Egregla autem, ubl clara verbi divini'

documenta desunt, virtutes humanltatis et modestise

in interpretatlone tuenda decere; neque eos facile

ferendos essey

qui, sul magls qnam verltatls aman-

tes, voce aspera et acerba in aliter expllcantes sae-

viant. Imo si quls allos more ferarum mordere of-

llciumreliglonls plique studli jactare vellt, objlcitur,

caritatem ita studiorum sacrorum finem et metam

esse, ut a pietate nibll magls alienum slt, quam ca-

rltatem offendere ; veram autem pletatem esse , in

Scrlptm-se obscuritale, superblaj flatu cobibito, cunc-

tanter potius quam fidenter loqui. '*)

^'^) De doctr. chr. III. 53 : "Qiiaudo cx iisdem Scripturas

verbis uou uuum aliquid , sed duo vel plura seutiuutiir,

etiamsi latet, quid seuserit ille,

qui scripslt, uihil pe-

riculi est, si quodlibet eorum cougruere veritati ex aliis

locis S8. Scripturaruiu doceri potest.— Ille quippe auc-

tor iu Terbis et ipsam seuteutiam forsitau vidit, et certe

Dei Spiritus,

qui per eum haec operatus est, etiam ip-

sam occursuram lectori vel auditori siue dubitatioue

praevidit , imo ut occurreret,quia et ipsa est veritate

subuixa, providit." III. 5. 6. Coufess. XII. 27.

*5) Coufess, XII. 32, 53, 54: "Si mihi diceret: uude scis,

hoc seusisse Moseu, quod de his verbis ejus loquaris,

aequo auimo ferre deberem; quum vero dicit: uou hoc

ille seusit, quod tu dicis, sed quod ego dico; o vita

pauperum , Deus meus,

plue mihi mitigationes in cor,

ut patienter tales feram^ qui non mihi hoc dicunty quia

Page 157: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 157/292

Page 158: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 158/292

150

tur eo nomlne Augusilnus liabet, quod mediam quo-dammodo viani et ipse tenere et aliis pra^cipiendo

monstrare conatus est, etsi non mirandum certe —si meminerimus , eum , sectse Manicliseorum alicjuan-

do addictum , nihil deinde gravius duxisse quam er-

rores corum fugere et i|npugnai*e (Confes. s. V. 24^

VI. 6. 8.) — (juod justo magis ad rationem allego-

ristarum inclinavit,

In litteris autem ita subsistere, ut signa verborum

pro rebus, quse iis significantur , tencas, servills esse

monet infii'mitatis , imo mortem animse dicendam, si

quis, in elementis corporeis defixus, sublimius ad

lumen jeternum conspiciendum evolare nequeat 5 ")exemplo Judseos csse, c[ui hebetes animoque obtusi

sermoncs Domini vivcntcs spirantes(jue neque ferre

neqne intclligere potuerint; Christianos autem, li-

bertate sua utentes, scnsum profundiorem ex latebris

verborum protrahere debere. *^) Nequaquam vero

liccre in signis istis interpretandis , neqne modo ser-

vato ne(jue regulis constituiis , buc illuc temerc va-

gari — inecjTie prudens alicjuis cervicem a jugo ser-

vitutis exemtamlacjaeis crroris irretiendam dederit;

— imo melius fti»e esse, signis incognitis sed utili-

bus premi, cpiam inutili ineptoque labore sanctas et

arcanas vires eoriun in auras effundere. ^®) Proindc,

ne sine necessitate sensu littcrali relicto ad interpre-

scripturae, neque tam sacrilega voce audereut aceusare

quod ixesciuut."

^7) De doctr. clir. III. i3. cf. supr. p. gG.''

^8) De doctr. chr. IIl. 5. de cous, Evaugj. II. 76. .

^^) De doctr. clir. III. ij.

Page 159: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 159/292

151

tallonem allegorlcam confugiauir, ^o^ regulam sec[ucn-

dam csse hanc : "cjulccjuid in sermone clivino neque

ad morum honestateni necjue cid fidei veritatenz

pi^oprie referri jjossit, fgurate dictuni esse" (de

doctr. cLr. III. 14). Aciite tamen et aptissime hoc

loco monuit:

quod ita dictum sit , ut seculi recentio-

ris ingenium ofFendat, non ideo mox turpe et inlione-

stum existimandum esse — cpilppe flagitium non tam

in usu rerum, qnam in libidine utentis positum es-

56*^)5 — -verum si qnid dictum vel factum sive a

Deo sive ab liominibus tradatur, quorum sanctitas

laudibus ornatm', quum omni virtutis j:)ietatisque

principlo adversetur, aut ita prseceptum, ut flagitium

fieri jubeat, <juod honestum est prohibeat, hcec du-

bitari non posse (juin figurate intelhgenda sint, ha^c

igitm» arte hermeneutica tractari deberet, usmiedum

sensus evadat veritati pietaiicpie congruus. "'^)

Hsec quidem, si ab una parte considerantur,

ita certe dicta videntur, ut j^Ietati pariter ac veritati

egregie consuhum sit^ quis enim negaverit, omnia

a°) De Gen. coutr. Mauich. 11. 5 : "Saue quisquisvoluerit

omnia quae dicta suut secundum litteram accipere , et

potuerit evitare blasphemias, et omuia cougrueutia fidei

cathol. praedicare , uon solum ei uou est invideudum,

sed prascipuus multumque laudahilis iutellector habendus

est. Si autem exitus nullus datur, ut pie et diguei

Deo quae scripta sunt iutelligantur , uisi figurate atque

iu aeuigmatis proposita ista credamus, modum quem iu-

teudimus teueamus, et omnes istas figuras rerum expli-

cemus."

*») De doctr. chr. III. i5-ig. z6.

*2) De doctr. chr. III. i8. 20. 24. de spir. et litt. u. 6.

coutr. Fausl. XXII. 96. Goufess. VI. 6.

Page 160: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 160/292

152

prlus fer<^nda essc, quam ut concedatur in oraculfs

doctrince revelataj aliqriid contra veritatem pietatem-

qne propositiim ? cpiis autem,quum usus figurai'um

et imaginum in libris sacris freqnentior sit, tutissi-

nium non aptissimumqiie existimavei^it , illas in iis

inprimis locis admittere, qua; aliquam impietatis spe-

ciem hiibere videri posseni? At enimvero — ut lioc

primum moneam — qnum distinguere ante omnia

Augustinus debuisset ea, qua3 de rebus fidei agunt,

ab iis quae bistorice vel poetice dicta sunt, co in-

primis peccavit,quod de utroque sacrorum libro-

rum volumiue deque omnibus utriusque libris con-

^tituit, quod nonnisi de graviore et cssentiali libro-

rum parte, maxime vero Novi Tcstamenti, affirmare

licet : in libris cnim , ut sunt bcbra^i,generis mixti,

bistorici ct poetici argumenli,quorum magna pars

in rebus politicis et civilibus versatm*, ea vero, quas

ad rebgiontm morumque discipbnam pertinent, usi-

bus unius populi rudis et inculti accommodata sunt,

quomodo nou multa contra rectiores et nobiliores

de rtbus divinis bumanisque notiones dicta et laudi-

bus commendatacredideris ? ista vero

omnia ad cam-pum allegoriarum refcrre, fidem bistoricam prorsus

evertere foret, omnemque interprctationis sobrieta-

tem et constantiam uno ictu tollere. Deinde, qnam-

vis non pauca bene ct prudenter observata sint, ne

nimiae interprctandi licentiae janua pateret, supre-

mum tamen arbitrium sensui qui hominibus inest ho-

nesti et dcrori traditam atque commissum qssq vo-

hiit5quod quidem nescio quomodo constare possit,

non dicam cum aucioritatc revelationis divinae, si^d

Page 161: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 161/292

153

cum justo principio hcrmeneutico,quod consilium

auctoris legem et normani interpreti esse jubet.

Quare, si quid video, ita regula instituenda fuisset

figuras orationis adraittendas esse, si aut ex verbis

auctoris certum sit^ aut ex aliis Scripluras locis pro-

babile, aQctorem ipsnm quse scripserit nou proprie

intellecta voluisse. Certe cpidem, quum imago ver-

bis apcrtis ssepissime non indicata sit, sensus veri,

boni et honesti primum consulendus est, ut suspi-

cio raoveatm» et judicium rectiore vesligio dirigatur,

verum — q^uod gravitas rei postulat — ingenio no-

stro ne nimis confidamus, indicia et argumenta ex

ipsis Scriptiu-se testimoniis petenda sunt. Ita, ut

exemplo utar ex Augustino petito (Ser. 98 n. 3)

miracula Christi non lam ideo patrata esse , ut mira

el porteiita oculis exbiberentur , (juam ut doctrina

modo visibili quasi aj^pareret, viam lidei parans, fa-

tentur omnes,

Domino ipso neqiie uno loco affirman-

te 5 sed — ut unum boc afFeram — filiam Jairi,

juve-

nem Nainilicum et Lazarum typos bominum propo-

sitos essef

cpii ex morte peccati vitae restituantur , id-

que sic, ut puella, in domo jacente, bomo adumbra-

tus sit in corde libidini assentiens,juvene feretro jam

elato homo, qui voluntatem pravam agendo exseruit,

viro autem in sepulcro putente homo , mole terrena

quasi malae consuetudinis oppressus (de ser. Dom. in

monte I. 35) ?— lusus ejusmodi ingeniosos fortasse et

bene inventos, sed littcrarum dignitaie aecpie acScriptu-

rae sanctitate indignos dicimus; haec omnia enimingenii

sagacitati ita debentm-, ut ex hbris ipsis nulhim ne me-

nimum quidem testimonium adduci possit. Hoc vero

Page 162: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 162/292

154

est , in quo graviter Augusiinus , et alii cum eo multij

errasse TiJentur, quod, nexu oraiionis et consilio S

scribendi aucioris omnino negleclo — contra Tegulam, j

quam dederat ipse (vid. p. 147) — ad interpreiationem|

allegoricam niliil praeter aliquam verborum congruen-

tiam poslulavit, sive quod putaveriut, sen^um mysti-

cum aiiclori occulte obversatum esse, sive lioc potius,

Spirilum Sanctum stylum scribentis ita moderatum

esse, ut, licet ipse sensum simplicem propriumque

exprimere vellct, alius idemque sublimior et secretior

sensus verba subii'et. Sic autem ingenium,quod sibi

lex et norma factu est, rcmissis frenis invebitur, nihil

nimium pulans,

modosagacitatis

laudem habcat, nibil

profanum, modo umbra pietatis servetur; de omni

vero mcditationis sobrietate, de ai'tis hei^meneuticae

dignitate , de doctrinae religiosap intcgritate actum ksse^

quis non videt? Quod ne temere vel justo durius di-

xisse videai', sufficiat boc loco ad ea provocax-e cxem-

pla, qu£e cx libris Augustini excgelicis inH-a j^roponenr-

da erunt.

Campum vero interpretationi allegoricse laiissime

palentem principia ista parabant libros Veteris Testa-

menti, eumque commodissimum certe; quoniam ita

non opus fuit multis probare, singula sic facta vel dicta

esse, ut defendi rationis judicio possent, modo rerum

futurarum prsefigurationem aliquam elicere ex iis li-

ceret (contr. Faust. XXII. 83). Quatuor proinde do-

cuit in expbcatione horum hbrorum rationes diver-

sas ineundas esse: secundum historiam, docendo,

quid dictum aut quid gestum sit, secundum cetiolo-

giairLf (pmm oslcnditm*, qua dc causa quid vel fac-

Page 163: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 163/292

155

tiim vcl dictum sit, secunclum analogiam , cjna de-

monslratur, nonsibi

adversari duos Ycteriset

NoviTestamenti codices, secundum allegoriam, quum do-

cetur, non ad lilteram aliquid, sed figurate intelli-

gendum esse (de utilit. cred. n, 5). Omnium vero

primam et gravissimam rationem allegoricam csse do-

cuit, libris (juippe Veteris Tcstamenti seriem qnasi

continuam mysteriornm exliibentibus *^^ ^ nt singula

Christi et ecclesia) fata, instituta, rcs gcst?e suos lia-

berent typos et senigmata, necfue eos verborum so-

lummodo, sed rerum ctiam signis indicatos; videli-

cet, "ut consuetudo liumana verbis, sic potestatem

divinam factis potissimum locpii". (Ej). 103 n, 33).

Ita (piae lege prsecej^ta sunt de sabbato , de circumci-

sione, de sacrificiis, qucc mira et solennia populo

Israelitico evenerunt, liaec omnia proplietice gesta,

proplietice scripta declaravit, in terra qiiidem, sed

coelitus, per homines, sed in coelo facta^*)* maxi-

mam vero et immcnsam mysteriorum copiam in li-

^') Euarr, iu Ps. i56 u. 7: ^'diximus, omuia, qiu-e secuudum

litteram iu illa civitate (Hierosol.) coutiugebaut, fjguras

nostras fuisse'. Ser, 4 u. 8 ss. coutr. Faust. XII. 7

''Quis potest, uou dico uua hrevi respousioue , sed quo-lihet iugenti volumiue omuia commeiuorare prsecouia

prophetarum de Dom. uostro J, Chr., quaudoquidem

omuia, quse illis coutiueutur libris , vel de ipso dicta

sunt vel propter ipsum''. de meiidac. u. 26. "PIscc potest

quisque ad allegoricam significationem referre, quamvis

gesta esse uemo ambigat, sicut suut fere omuia iu libris

V. T.; quis euim ibi aliquid audeat affirmare ad figu-

ratam preeuuutiatiouem nou pertinere?"

^4) (le civ. D. Xin. 21. XYI. 27, 1. 57. Euarr. in Ps. n3ser. 1 u. 1,

Page 164: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 164/292

156

bro Psalmorum reperlre slbi vlsiis est , nlbil fere dic-

tumin iis perbibens, nisi aut Christi aut eccleslae

aut utriusque voce intelb*genclum ; titulos, qui in

fronte inscripti sunt, non in bistoricam rerum me-

moriam, sed in adumbrationem rerum futurarum

scriptos expbcavit (Enarr. in Ps. 59 n. 1. 20? et quum

criteria certa constitui debere res ipsa docet, qulbus

oracula messiana a rebquls dignoscantur : auguria de

rebus futuris deque beata rerum restitutione et seculo

aureo, rege dlvlnae orlglnls poteutlssimo auctore, bo-

rum explorallo ita a Nostro neglecta est, ut omnes

fere psalmi, ii etlam, quos inscriptlo et ai'gumentum

parlter docent ad res proeteritas spectai'e, vaticinia

£evi Messlani essG contenderct ^*).

XVII.

Traditio ecclesice hermeneutica, I^ovum Testa"

mentum norma Testamenti J^eteris

interpretandi,

Tsibll esse quod majestati bbrorum sacrorum,

quod vero illorum intellectui, quod bbertati Cbri-

stianorum magls repugnet, quam si auctoritas bumana

divina ita superior fiat, ut certa quaedam hominuminterpretatlo unice vera declaretur, a qua discedere

non bceat, doctrlna ecclesiae nostrae fundamentabs

est * ^'

) ,quam nequc probare neque commendare bu-

*5) de civ. D. XVII. Euarrationes in Psalmos (passim).

^^) Form, Concord. epit. (praef.) : ''Sola sacra Scriptura ju-

dex, uorma et regula agnoscitur , ad quam, ceu ad la-

pidem lydium , omnia dogmata exigenda sunt et judi-

cauda , au pia , au impia , au vera et falsa sint. Cetera

Page 165: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 165/292

157

jus loci est. Humanam auctoritaiem vero non sin-

gulorum modo liominum dicimus, sed eam (juoque,

quac ecclesicC consensu sancita est; siqiiidem ecclesia

visibilis liominum societas ita constituta et composita

est, ut necpie ex liiteris sacris necjne documentis hi-

storicis divina ejus auctoritas comprobari possit.

Hoc autem etsi luce diurna clarius videlur, eousque

tamen perventum esse in ecclesia Christi, ut scrip-

torcs sacri dccretis pontificum conciliorumque sub-

jecti essent, nemo est c[ui ignorat; cujus quidem im-

pietatis ratio prima repetenda videtur ab impatientia

alicpia seu nimia sciendi cupiditate

cumcredulitate

conjuncla; quse, qnum iis contenta non esset, quse

Deus liominibus litteris scriptis innotescere voluit,

neque vero longam et arduam meditationis viam inire

aiwleret, nov^m sibi subsidiariam finxit revelationem,

ut prior illa interventu ecclesise plenior, certior, cla-

rior fieret. Tum vero dira clericorum imperandi

cupido accessit; qui, quum novum Scripturae codi-

cem concinnare non licuit, commodissimum judica-

runt, ejus quse aderat interpretationem sibi vindicare,

Augustinus autem, qnam sufficientiam Scripturce

sacrse inter singulas etiam obscuritates et ambigui-

tates pie et sapienter defendisse vidimus (p. 126),

autem symbola uou obtiueut auctoritatem judicis — hcec

€uim diguitas solis sacris litteris debetur — sed duu-

taxat pro religioue uostra testimouium dicuut eamque

explicaut, ac osteuduut, quomodo siugulis temporibusSftcrse litteros iu articulis coutroversis iu ecclesia Dei a

doctoribus, qui tum Tixeruut, iutellects et explicatae

fuerint , et quibus ratiouibus dogmata cum S, .Scriptura

puguautia rejecta et coudemuata siut".

11

Page 166: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 166/292

158

nondum quidem interpretaiionem arbiirio ecclesiae

omnino committendam duxit; attamen, ut multa, usu

communi ecclesiee rccepta, in eodem loco habenda

putavit, ac si dicta ab apostolis essent*''), ita in li-

bris sacris quoque interpretandis magnam et nimiam

certe auctoritatem traditioni ecclesiae concessit. StC-

piusnamque "pra^scriptionem aliquam

et

regulamfi-

dei vcritatis", commendavit in consensu ecclesiae po-

silam ^ •), quam tanti ponderis esse docuit , ut in lo-

cis incertae et dubise interpretationis unice sequenda

essct, ne qaid contra catbolicam fidem proferretm' ^').

In quo non eam certe sapientiam et modestiam im-

probamus, quse interpretationes ac typos doctrinse,

eximia virorum annorumque auctoritate graves, ma-

gni ffistimat neque sine verecundia explorat, sed repre-

hendimus, quod ea judicandi libertas, quam Scriptura

sacra singulis vindicatam voluit, judicio ecclesiae , ac

si Dei judicium esset, servili modo subjicitur.

Sed alia est eaque majoris momenti norma inter-

pretandi, Novum Testamentum dico, a quo et Augu-

stinus et alii nmlti ita pendere volunt Veteris Test. ex-

plicationem, ut, si Christus vel apostoli certum loci

alicujus usum constituerint , nefas sit alium sensum lit-

*7) de Bapt. II. 12: "multa, quae nou iuveniuntur in litteri$

eorum (app.), neque iu couciliis posteriorum, et tameu

quia per uuiversara custodiuutur ecclesiain, nonnisi ab

ipsis tradita et commeudala creduntur".

*8) de doctr. chr. XIV. 5. 6. de civ. D. XV. 7, 1. de Gen.

coutr. Mauich. II. 3.

^*) Ser. 7 n. 3. de div. quaest. Gg , 1. contr. Faust. XXII.

95. de Gen. ad litt. XI. n. Tract. in Joh. [99 c. 16, g.

contr. Juliau. VI, n. Epist. i64 n. 6.

Page 167: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 167/292

159

teris tribuere. Expressis vcrbis iiulibi (juidem hoc

interpretationis principium propositum ab Augustino

inveni 5 neque vero opus illis eratj quum negaret, li-

cere homini christiano diibitare , Davidem esse psalmi

110"»^ auctorem (ob verba Gliristi, Matth. 22, 43);

hunc autem neque nou Ps. 69"^*^"*? propter usum et ap-

phcationem apostolorum, scriptos de Christo csse^°);

neqne ipse dubitavit contra manifestam et argumenti

et inscriptionis fidem carmen aHud ad Christurn re-

ferre **).

Ita vero si qnis cum Augu.uino statuit, pai^iter,

si quid video , concedere debet_,

effata Veteris Testa-

menti legi a nobis debere , non ut expressa textu he-

braeo sunt, sed ut in evangehis et epistoh*s sive ex

versione alexandrina sive ex memoria adhibita sunt.

At enimvero neqne rei criticae vel hermeneuticae ma-

gistros unquam se Christus et aj)ostoH professi sunt,

neqne rem exegeticam accuratius unquam tractarunt,

usum rehgiosum et practicum magis quam historicam

verborum interpretationem cm^antes. Quippe liberior

omnino et ab acribeia nostra admodum diversa erat

temporibus istis libros tractandi usuque adhibendi ra-

tio , adeoque muha prophetarum poetarumque verba

eodem fere modo in Novo Test. excitata invenimus.

«'=) de civ. D. XVII. i4. Eiiarr. in Ps* 68 ser. 1. n. 1. Ps.

109 n. 3. Ps. ii3 ser. 1 n. 4.

^*) de uuit. eccl. n. 22: "Ps. 71 (72) in Salomonem titula-

tur; sed quia ita dicta suut, quas iu illum , regem tem-poralem et postea graviter peccautem, conveuire nou

possuut, etiam coutra Judaeos de Christo ^s,;,^ praedicta

iuvictissime defenduntur; nuUus autem hoc Christiauus

negat" (!).

Page 168: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 168/292

160

quo nos verslculos poetariim, licet de aliis rebus at-i

que personis dictos, sermone vel libris scripiis reci-

pere non dubitamus, ut verbis nostris gravitatis vel ju-

cunditatis aliquid accedat. Quare si cjuis illi regube

se adstrinxerit , faciet certe <piod neque piet^s ullo

modo suadeat, neque cum veritate constai^e possit 5 multa

cnim Vet. Testamenti loca alio longe sensu dicta esse,

neque nisi per applicationem ingeniosam ad Messiam

tracta esse,

justa textus exploratio docet. Quse qimm

ita sint, postulat a nobis certe officium interpretis, ut,

ad textum hebraeum recurrentes, ex ipsis verbis toto-

que orationis nexu et consilio sensum constituamus

quo dcmum facto , oportet pietali cousulendi causa ad

usum verborum reb'giosum altendere, qucm auctori-

tate Novi Teslameuti monslratum commendatumque

babemus.

Page 169: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 169/292

161

SECTIO TERTIA.

Exegesis Augustini selectis exem-

plis illustrata et aestimata.

XVIII.

JLihri Augustini exegetici,

J_jibri Augustini, etiam qui in argumento mere plii-

losophico versantur, ita tantum non omnescompa-

rati sunl, ut ad litteras sacras crebro recurrant, te-

stimonia, quibus adversarii feriantur, inde repeten-

tes; unde fit, ut symbolae interpretationis biblicae iu

nullo facile volumine frustra quaerantur, plurimse ve-

ro in iis reperiantur libris, (jui Arianis, Manichseis,

Donatistis, Pelagianis aliisque sectis auctoritati eccle-

sise infestis oppositi sunt. Itaque quse nostri consilii

ratio est nuUum e libris Augustini negligi prorsus pa-

titur, accuralius autem eos qui polemici argumenti

sunt perlustrari jubet, denique singulari opera et cu-

ra tractari, qui in unum alterumve librum prophe-

ticum vel apostolicum commentarios ferant, *) ut ea^

^) Interpretatioues Augustini, per omnes liljros dispersa?,

diligeuter a plurihus iu unum collectas et compositas sunt:

Augustini tam in V. quam iii N. T. commentarii ex om-

uibus ejus lucubratiouibus collecti. Veuet. i543 (in 4to.)

^Augustiuus in N, T. sive Comraeutarius in N.T., quem

ex omnibus Aug. operibus composuit Jos. Voisin, Pa-

ris. 1659. — Lenfant: Biblia Augustiuiaua s. collectio

11

Page 170: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 170/292

162

qiia valuerit auctor, interpretandi ars justo oculo resti-

metur, virtutibus vitiisque trutina utrinque coUatis.

Litteras exegeticas autem in ecclesia latina mulio

serius quam in graeca studiis doctis excultas esse, cx

annalibus constat; ante tempora Augustini enim, cui

jequales erant Ambrosius et Hieronymus, nemo est

— si Hilarium Pictavienscm excipias — <jui Scriptu-

ras sacras nisi praetereundo , festinantius et carptius

interpretatione tractavit. Eo magis vero diligentia

laudanda est, cjuam studiis hisce Noster impendit, quse

tanta erat, ut non solum mimero librorum, <jui com-

mentarios integros et continuos exbibent, Ambrosium

atqne Hieronymum superaret, sed opera eliam annis

prioribus exarata curis novis castigando mutandoque

postea emendaret. Libri ejus exegetici vero, tempo-

ris ratione dispositi, hi sunt:

De Genesi contra Manichoeos libri duo (cap.

1-3),a. fere 389: '^apertissime adversus eos editi sunt

in defensionem veteris legis, quam vehementi studio

vesani erroris oppugnant." E.etract. L 10.

De Genesi acl litteram liher imperfectus (cap.

I, 1-26) a. fere 393». •• "non ausus naturalium rerum

secrcta ad liiteram exponere, h. e. qucmadmodum

possent secundum historicam proprietatem quse ibi

dicta sunt accipi, volui experiri in hoc quoque ne-

gotiosissimo ac difficillimo opere quid valerem; sed

in scripturis exponendis tirocinium meum svih tanta

sarcinee mole succubuit: et nondum perfecto uno li-

et replicatio onmium locorum S. Scr,, quae reperiuntur

in amuibus S. Aug. operibus. Lutet. Paris. i66i (a Voll.

in fol.)

Page 171: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 171/292

163

bro, ab eo quem susiinere non poteram laborc con-

quievi." Retr. I. 18-

De sermone Domini in monte lihri duo (Ev.

Matth. c. 5-7), a. fere 393« Multa bic bene, egregie

etiam observata sunt, ad veritatem sensus ex figuris

orationis eliciendam. Cf. E.etr. I. 15.

Expositio quarundam propositionum ex Ep, ad

Romanos , lib. 1, a. fere 394. Omnia breviter trac-

tata sunt, neque serie continua, sic desunt inter alia

c. 5, 1-12. Cf. Retr. I. 23.

Expositio Epist, ad Galatas, \\h. i, a, fere 394.

Commentarius perpetuus, isque multis acuminis so-

briaeque criseos notis eximius. Cf. Retr. I. 24.

Epist» ad Romanos inchoata expositio, lib. l,

(c. 1. 1-7), a. fere 394: "deinde alia volumina ces-

savi adjungere exponendo epistolam totam, ipsius ope-

ris magnitudine ac labore deterritus, et in alia faci-

liora deflexus sum.** iletr. I. 25»

Qucestiones Evangeliorum , lihri duo (in locos

selectos Ev. Mattb. et Lucse), a. fere 400*. "boc opus

non ita scriptum est, ac si evangelium exponendum

ex ordine susceptum esset a nobis, sed pro arbitrio

et tempore consulentis, cum quo legebatur, si quid

ei videbatur obscurum; ideoque multa et fortassis ob-

scuriora praetermissa sunt." Prolog. libri. Cf. Retr.

11. 12.

Annotationes in Joh, lib. 1, a. fere 400 : "liber

utrum meus babendus sit, an potius eorum, qui ea,

sicut potuerunt vel voluerunt, redegerunt in unum

corpus, descripta de frontibus codicis, non facile di-

xerimj — neque editum a me dici vellem, nisi quia

11'^

Page 172: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 172/292

164

scio fraires id habere, quorum studio non potuit de-

negari!" Retr. I. 13.

De consensLi Evangelistarum lihri quatuor , a.'

fere 400. De quibus vid. supr. p, 106. Cf. Retr.

II. 16.

De Genesi ad litteram lihri 12 (c 1-3), a. fere

401; de quibus Aug. modeste sed juste sic ipse ju-

dicat: "plura cpia;siia quam inventa sunt, et eorum

quse inventa sunt pauciora firmata; cetera vero ita

posita, velut adhuc requirenda sunt." Retr. II. 24»

Locutionum in Heptateuchum (libb. Mosis, Jo-

suse et Judicum) lihri

septem, a. fere

415* "notatis

locutionibus singulorum, quae minus usitatse sunt lin-

guae nostrae, quas parum advertendo sensum quaerunt

qui legunt, et nonnunquam exsculpunt ah'quid, quod

a veritate quidem non abborreat, non tamen id sen-

sisse auctor, a quo hoc scriplum est, invenitur.''

Retr. II. 54.

Qucestionum lihri septem (in eosdem libros

nuper nominatos), a. fere 415: "quse ibi disputantur,

magis quaerenda proposui, quam quaesita dissolvi,

quamvis multo phira in eis mihi videantur< ita per-

tractata, ut possint etiam soluta et exposita non im-

merito judicari." Retr. If. 55.

Tractatus 124 in Evang. Johannis, et 10 in

Epist. ejus primam, a. fere 4l6. Commentarius

perpetuus multisque nominibus insignis^ episiolae in-

terpretatio desinit in c. 5, 3.

Enarrationes in Psalmos 150? opus prolixius,

quod praeter diHgentiam ingentem et bonam volun-

tatem pauca habet laudanda, muha ita temere et in-

epte disputata, ut vix e^cusari nedum defendi queant.

Page 173: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 173/292

165

Sermones 183? diverso tempore liabiti, in locos

selectos ex omnibus Vet. Test. libris, in Evaugelia

et Epistolas Pauli atque Joliannis.

Licet fortasse his etiaoi addere qucestiones in

Epang, Matth. septendecem, inter opera Augustini,

etsi dubia crilica non desunt, a Benedictinis (t. III.

p. 2*^*, pag. 200) receptas, nomine auctoris tamen in

fronte non prsenotato. Expositionem vero EpistolcB

Jacohiy cujus mentionem inveuimus factam in Retract.

II. 32, temporis injuria periisse, non mediocriter do-

lendum est; turbas et commotiones enim in ecclesia

excitatas, ex quo Paulus multis visus est Jacobo ad-

versari, quis Augustino melius componere poluisse

et composuisse censeudus estl

Munus interpretis Sacrae Scripturse si per sin-

gula eundo explicare atque in partes (piasi dissolvere

yelis, ofEcia sic unum alterum excipere videntur, ut

curis philologicis primum gcnuina verborum vis et

signiiicatio constituatur , nexus autem et construendi

l'atio ex anomaliis grammaticis expediatur , (juicquid

vero emphatice, liyperbolice, tropice ct figurate dic-

tum sit, juslo modo resolvatur, -— deinde, via histo-

ricd genio sevi illius cognito , meditandi, loquendi,

disputandi ratione populi illius populorumque afEni-

um explorata, rebus rationibusque privalis, quas inter

auctor vixerit vel c[uas scribendo respexerit, quoad

fieri potest indagatis , efficiatur , qiiid aucior , hoctempore, hoc in populo vivens, hos inter homines

versatus, his studiis vel negotiis occupatus, hoc genere

scribendi usus, stylo exprimere voluisse censendus sit

Page 174: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 174/292

166

— denique vero, ut momentum dogmaticum — quse

summa rei est — recte constiluatur , jubet necessitas

in liisce nondum subsistere , sed quae dicta, inpri-

mis quae diflScilius, obscurius dicta sunt, ita ad pZe-

nam fidei s, Scripturce analogiam referre, ut appa-

reat, quomodo ex omnibus in unum collatis integrum

doctrinse corpus efEciaiur, tum vero ex typo univer-sali singula luce sua illustrari justoqiie modo aestimari

debeant. Sic igitur studiis grammaticis , historicis,

dogmaticis arcta copula conjunctis, neque subtilis ver-

borum indagatio, neque accurata rerum historicarum

cognitio, neque justa orationis et nexus exploratio suf-

ficient — quamquam sine illo praevio labore nihil bene

agitur — sed ipsa doctrinae religiosae indoles, quam

auctores sacri ex suo quisque ingenio proposuere, su-

prema erit interpretandi lex et regiila 5 ita enim quid

demum agimus, nisi ut ex toto doctrinse genio sin-

gula, ut ex spiritu litterae explicentur. Quae quum

ita sint, ut de Augustino interprete judicium ab omni

parte justum sequumque feratur, alia praeter eam quam

indicavimus via iniri non debet. Sed monendum hoc

ante omnia est, rationes externas cum magno sane

interpretationis detrimento ab Augustino neglectas

QssG^ ut de interpretatione historica ne sermo qui-

dem esse possit; quippe quum litteras scriptas ex

scriptis unice explicare conaretur, nnlla eorum habi-

ta ratione, quae in auctorum, lectorura, totius po-

puli vel seculi conditione posita plm^imum ad consi-

lium orationis recte assequendum conferunt, tantum

etiam, ut salva vera intelligentia saepe ignorari ne-

queant. Nobis igitur in iis subsistendum erit, quse

Page 175: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 175/292

167

iii interpretatione pliilologica atcjxie tlogmatica Augu-

stino debentur.

A.

Gurse interpretationis philologicsc.

XIX.

f^ersionum auctoritates servili modo retentce,

Ex iis quse ante allata sunt (p. 77, 135-39) con-

stat, Augustinum liaud quidem in verba versionis

Italse ita juravisse, ut non corrigendo emendandocpie

cum ad versionem alexandrinam tum ad Novi Testa-

menti codicem subinde recurrerit. Verum illa tameii

pauca imo paucissima sunt; sexcenties enim mendas

et errores ex versione latina receptos invenies , sic

etiam, ut verba ssepius sine sensu idoneo exhibean-

tur. Pauca hsec afFerre sufficiat

Matth. ±S, 5: ^coQor, 6 idv i^ ijLiov mq^eh^S-jjg:

"Munus, quodcunque est ex me, tihi proderit ( I),

i. e. quod offers causa mei, ad te jam pertinebit 5 c[ui-'

bus verbis significant filii, jara non sibi opus esso

oblationis, c[uod ad eam setatem pervenissent, ut pos-

sent jam ipsi offerre pro se." Qusest. Evang. I. 16.

Joh, 8, 25: T7/1/ cIqxw ^^ '^^ *f^^ AofAw vfilv:

'*principium, <juod et lo(juor vobis.'^ Tract. in Ev.

Joh. ad 1. 1.

— 10, 29' "pater meus qiiod (oq) dedlt mihi,

majus (^/Liel^ojv) est omnibus. Quid dedit Filio Pater

niajus omnibus? ut ipse illi

esset unigenitusfilius."

Tract. 49, 6.

— 21, 21. 23: ''sic (o : si, idv) eum volo mane-

re." Ser. 254. n. 4-

Page 176: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 176/292

Page 177: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 177/292

169

versionem grsecam mox sine dublo corruptiombus foe-

datam fuisse, quae, crisi deficiente, in versiones lati-

iias transiere — nemo est qui ignoret vel neget. Ab

Augustino vero tanto gravius erratum esse, quanto

longius suspicio erroris abfuerit, mirum non erit;

quid! quod textum prorsus novum saepe inductum ha-

bebis, verbis verborumque divisionibus mutatis, quan-doque etiam verba sensu omnino destituta. Singula

vero errorum monstra enumerare, longum foret et ni-

mis longum, negue hujus loci est versionem Italam

judicio critico subjicere; nonnuUa tamen ex libris

Augustini speciminis loco afFerre necessarium est.

Ge/z. 4j 7: "nonne, si recte ofFeras (nSt!)!),

recte autem non dividas, peccasti? quiesce/* (nDS4

o : nnah. V^il o : \ni). <le civ. D. XV. 7, 2.

— 4, 26 : Sn^n (coeptum est) : "speravit" (nr\>

s. ^•«nin). de civ. D. XV. 18.

— 7, 4: Q^p^.n^hD^nS (qulcquid exlstlt):

*^omnem suscitationem." (nC^P ?) Locut. de Gen. n. 19.

— 10, 9 : "Nimrod venator contra Deum" (^JSh).

de civ. D. 16, 4.

Exod. 28 , 15 :

f

^h(thorax pontificalis) : "ra-

tionale" (LXX koyeiov)» Qua^st. in Ex. u. 116-

Ps. 7, 5: Dpn n-)i2i n-^hnN^^ (et despoliavi

eum,

qui hostis mihi sine causa erat) : "decidam ab

inimicis meis inanis." Enarr. in Ps. I. 1.

— 7, 10. 11: D^n;hN-hy •'3iq: p^^a n^^n'^^:

**.... Deus, Justum auxilium meum a Deo." ibid.

— 15(16), 10: nny;? (fovea, sepulchrum) : "cor-

ruptionem.'* ibid.

Page 178: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 178/292

170

Ps. 16 (17), 13. 14 : ^n^^-D^^n^o : qsi^ri vtti^o

" . . . . ab impiis. Frameam luam ab inimicis manus

tuffi." ibid.

14: D^^ns Dp_hn nSno d^^j^do^;^

(Je-

hova I (serva) ab hominibus hujus seculi, (juorum the-

saurus in vita est) : "Domine perdens de terra, dis-

pertire eos in vita eorum." (DJD^n» DJT^DD)»ibid.

: Q-^j^ ^Vy^^ (filii satiabuntur) : "satu-

rati sunt porcina" (ex. graeco veio:tv o: vmv), ibid.

— 19 (20), 9: "ly^D (incurvantur) : •'obhgati sunt

sc. temporalium rerum cupiditate." ibid.

— 37 (38), 8: nSpa isbo "hxp^ (ilia mea sestu

igneo plena sunt) : "anima mea completa est illusio-

nibus." (ex corrupta sine dubio in LXX lectione : ^

ipvyT} 3: %ijvat)» ibid.

— 55 (66), 4: s^^s .."h D^Dn;h D'»^'^-^:

"quoniam multi, qui debellant me, limebunt.** ibid.

5: t)yi bVnS D^nbsn: "'m Deo lau-

dabo sermones meos." 1. 1.

7: ^TiiJaj :);)p yi^t^^D (quia insidiantur vitae

mese) : "sicut sustinuit anima mea." (illp). ibid.

— 57 (58), 9 : n^N^2^

(abortus mulieris)

"supercecidit ignis" (pS ^?-?)* ^^^*

— 58 (59), 11 : nnittJn ^JSV D^n IS (Deus

faciet me victorem inspicere hostes) : D. meus demon-

stravit mihi in inimicis meis." ibid.

13. 14:

niD: T\moy*"annuntiabuntui-

consummationes." (nom. H 7D). ibid.

— 59 (60), 10: ^^n") "VO (olla lotionis mese):

"olla spei meee.*! (ex signif. chald.) ibid.

Page 179: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 179/292

Page 180: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 180/292

172

acdngis) : "relicjui^ cogitationis (T^^Ti ?) solennia ce-

lebrabunt tibi^' (r. J^H). ibid.

Ps, 82 (83), 2: TlS—^pi-bS (ne silentium libi

fiit): "quis similis erit tibi?"*(Dn). ibid.

— 87 (88), 11: :)Oip; D^^SS-^-DSJ "aut me-

dici (r. SB"^) exsuscitabunt ? " OD"^p^). ibid.

— 88 (89), 48: NlttJ-nD-b:!?: "non enim vane.^'

(h^). ibid.

— 89 (90), 9: mn-iDID ^J-^J^ ^2<i:DI "anni

nostri ut aranea meditabanlur.** (!). ibid.

— 93 (94), 20: ph-^hy hoV y^t' (qui vim ma-

chinatur contra legem) : "qui fingis dolorem in prse-

cepto." ibid.

— 95 (96), 6: ^^ni-^iin: "confessio (r. nnin)

et pulcbritudo.»' Cf. Ps.'l03 (104), 1. 110 (lll), 3.

— 100 (101), 3.4: tt^/jy nnb: •'n p?T sb:

**non adhaesit mihicor pravum."

ibid.

24: '^nfD Tin-HD n:y (affllgit (Deus) in cur- |

su (vitae) virtutem meam) : "respondit in via fortiiu-

dinis suse." (njJJ. iHib). ibid.

24, 25: '^bs niCN: "^Dl ^^p : "exiguita-

tem dierum meorum annuntia mihi.** C^^p. '>Sn ^DN).

— 108 (109), 24: fOTQ tr\D ntol (caro mea

deficit,pinguedine consumta) : "et caro mea immu-

tata est propter oleum o : gratiam spiritualem." ibid. |

— 109 (llO), 3: nSna ?ipy(populus tuus prom-

tus) : **tecum (TJCy) principium." ibid.

qMS_^-blO il in^'P Dn")P O'ore

matutino preestantior est ros juventutis tupe) : "ex ute-

ro anle luciferum genui te.** (^"^nnS^)» ibid.

Page 181: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 181/292

Page 182: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 182/292

174

Wb^^n-in^hS (Ps. 5): "pro ea, quse liseredita-

tem accepit." (nbn^)*

fSlb niD""by (Ps- 9): "pro occultis (r. D^^V

p.redupl. syll. ^y) iilii, o: de occulto adventu Christi.'*

^TWj^ nS^N"hy (Ps.22): "pro susceptione ma-

tutina, : de resurrectione Christi mane facta."

'^'iSTriS (Ps. 38): "in recordationem sabbati o:

<juietis."

riT"!^ "V^ D'^3^t£^""'^y (Ps. 45): "pro liis quae

commutabuntur (r. H^^ prseced. f^) canticum pro di-

lectd o: Jesu."

o^ph-) rhn n5i">"hy(Ps.

56):"pr<^ popuio,

qui a sanctis longe factus est" (!).

Quis talia legendo non clamaverit: ohe, jam ca-

tis est ! Equidem vero , ne culpa? aliqnid mihi cum

Augusiino commune fiat, manum de tabula moven-

dam esse video.

XX.

Versiones male et perperam intellectos.

In illis autem, qu3e proposita sunt, excusationis

aliquid Noster habebit ex versiouibus istis summse

auctoritatis ,

quibus diffidere vel a quibus recedere

nefas esse ducebat; quid vero de iis dicendum est,

in quibus non cum auctoriiate tanta, sed contra eam

erravit. Constat namque, versiones alexandrinam et

latinas antiquas ita saepe confectas esse^ ut in iis

etiam, quae recte sensum indicant, verba duriter, ob-

scure, ambigue posita sint, ut, ad textum hebrseum

ant graecum nisi refugeris, de mente eorum dubius

et incertus haereas. Augustinus vero, cui volumina

Page 183: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 183/292

Page 184: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 184/292

176

Ps^ 32 (33), 4: "omnia opera ejus in ficle" (a:

fidem Deus in omnibus solvit et prsestat): "in ipsa

fide sunt omnia opera,quce diligit Dews."" ibid.

— 34 (35), 13: "oratio mea in sinum meum

convertetur (o : non exaudita erit) : "quia in sinu

suo (Christus) habebat Patrera, est: Immanitas in

me ipso intcrpellat dipinitatem,'''''''^ ibid.

— 36 (37), 26. 28: "Semen ejus (pii) in bene-

dictione erit, semen impiorum peribit : "Semen ejus,

reliquice ejus , unde hic seminat et postea meiet —seraen impiorum , opera impiorum, " " ibid.

— 48 (49), 20 : *'introibit usqae in progenies

patrum suoruni (sc. morte, cf. Gen. 15, 15): "imi-

iahitur patres suos."" ibid.

— 54 (55), 22: "molliti sunt sermones ejus (ho-

minis perfidi) super oleum, et ipsi sunt jacula: "si

durus sermo et nondum intellectus est, tibi pietate

molliatur y et fiet tibi oleum; —illis sermonibus

tanquam sagittis corda hominum ad amorem pacis

feriuntur.^'"' ibid.

— 59 (60), 8: "Deus locutus est in Sancto suo

(o : sanctuario) : "in <juo Sancto suo ? Deus erat in.

Christor''' ibid.

— Q>C) (3^^, 3: in (^: propter) multitudine po-

tentiae tuae mentientur tibi (o : adulatores eruni) ini-

mici tui : "ad hoc tibi (Christo) mentientur (o : false

accusabunt) inimici tui, ut multa sit (apparcat) po-

tentia tua"" (sc. per resurrectionem,

quaR mortem

excipiet). ibid.

— 67 (68), 24 : "Lingua canum tuorum (3 : bo-

minum libi infestorum): "eos ipsos, <jui us<jue ad

Page 185: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 185/292

177

sanguinem fuerant pro fide evangelica certaturi,

etiam canes vocans, tanq;uam pro suo domino la-.

trantes,^^^^ ibid.

— 68 (69), 24 : "dorsum illorum semper incup-

Va: "qui futurse vita& spem non intelligunt, de in-^

feriorihus cogitant^ et hoc est habere dorsum cur-;

vum."" ibid.

— 77 (78), 39: "recordatus est, qnia caro sunt,

spiritus vadens et non reverlens (o: indulget homini

fragili et mortali) : "eos vocando per gratiam suam

reuocauit, quia per se ipsos redire non possent.""

ibid. . .

— 84 (85), 42: *'justitia de coelo prospexit: '*a

Deo data est justificatio confitenii."" ibid.

— 86 (87), 4: "memor ero Rabab (d : ^gypti)

"illa in Jericho meretrix, qua5 suscepit nuntios.""

ibid.

— 89 (90), 3 : "ne (ex lect. ^Ss) avertas homi-

. in humilitatem (S^^l^^y o : in puIverem):Vne

ds ceternis atque siiblimihus homo aversus tem-

ilia concupiscat. " " ibid.

17: "opera manuum npstrarum dirige sa-

nos (o: prospera nobis facias):'*''

non eapro mer^rerum terrenarum faciamiis^ tunc enim aon

:ta sed curva sunt."" ibid.

— 111 (113), 5: disponet sermones suos in ju-

i (o: justitiae convenienter) : "facta ipsa «ermones

,quibus in^ judicio defendetur

?'*'''*

ibid. >.

7 : "ab auditu malo (o : calumniis,. verbis

i ominatis) non timebit: ^^judicium damnatorium,

«d dici audiei iis, <jui in «iui&trig erunt." " ibid.

12

Page 186: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 186/292

Page 187: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 187/292

179

galiir quodammodo de v^ntre matris, quisquls a car^

nalium parentum consuetudine coeca separatur**^^

Exposit. Ep. ad Gal. n. 8.

Gal. 2, 6 : "quales aliquando fuerint (onotot o t

quales quantique), nihil mea interest: ^'quia et ipsi

fuerunt peccatores ^ nihil sua dicit interesse. ** '»

ibid. n. 12.

— 3, 1 : ante quorum oculos J. Clir. proscrip-

lus est (TTQoeyQcctpt^ o : depictus) : "Jesus haereditatem

suam possessionemque amisit, his utique auferenti-

bus eam, i. e. eos, in quibus jure gratiae fideique

inhabitabat." " ibid. n. 18- —

Sed de his satis jam actiim esse videtm'. Fao

cnim —- sic aliquis fortasse neque temere omnino dixe-.

rit — ita Augustinum dyQd/LipaTOV fuisse, ut in tricis

nodisqueverbbrum expediendis

parum vel nihil uti-

litatis ex libris ejus repeti possit; atvero neque illa

linguarum cognitio sola facit interpretem, neque,

quod hsec deest, ideo mox bmni successu interpretatio

careat necesse est; quoniam in multis S. Scripturae

locis, iisque gravioris momenti plurimis, non tam

verborum singulorum radices eruditione linguistica

expediendo quam integrum orationis nexum oculo

liberiore intuendo cumque locis similibus confe-

rendo sensus effici debet, Quare, quum versio-»

nis bonse atque fidelis prsesidium interdum sufficiat,

inprimis ad mentem auctoris assequendam ea requiri-

tur sensus interni dexteritas,

judicii sublilitas inge-

niique agilitas, quse beneficio naturse magis quam

assiduitati studiorum deberi solet; quid! quod in verr

12*

Page 188: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 188/292

ii8d

bis et liiteris nonnunquam ita crrari potest, ut ab

ipsa veritate sensus non multum recedatur.

jNos igitur, quid in exegelico hdcce pliilosopliise

usu Augustinus prsestiterit , breviter videamus.

Sed — ut ante hoc moneamus — quoties in sen-

iXL reb*gioso ex sacris litteris ernendo peccatum fue-

rit, causa vel ex Licentia aliqua repetenda %sse vide-

tur, quae, accurata et solida verborum explicatione

neglecta, arbitrii commenta quaecunque arripuit, vel

ex nimia suhtilitate, quse singub*s in vocibus ita hae-

sit, lit indolem nexumque orationis consulere, locos

similes et affines in opem vocare dedignata sit. In

utramque partem cum intra muros ecclesiae erratum

est, tum foris, a sectis baereticis, quae pacem cccle-

sise turbabant quidem, sed stylos doctorum ejus co^

tis instar acuebant. Ita — ut in primis ecclesi» se-

culissubsistamus

—Giiostici et Manichsei nullos £ere

in interpretando fines, Ariani vero, Donatistae, Pela-

glani nimis arctos et angustos sibi proposuerunt , lit

illi in excessu, hi vcro in defectu errarent; Augu-

stinus autem, qui in omnibus illis debellandis assi-

duus et sollicitus erat, quomodo non utramque er-

roris viam et cognosceret et cognitam monstraret,

monstratam vero corrigere tentaret^ et in melius sae-

pe corrigeretl At enimvero opposita feliciter semper

evitare, raro naturae humanae datum est; neque igi<

tuf mirandum est vel inique nimis ferendum, si Au-

gustinum, dum unum adversariorum errorem castiga^

vit, in aherum ei ex adverso oppositum, quem in

aliis satis bene accurateque notabat^ subiude incidl^se

^idemus.

Page 189: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 189/292

181

XXI.

Accurata singularum sententiarum hihlicarum

exploratio.

Ut veritas religionis ex involucro verborum spi-

noso vel mylliico et figurato pura et genuina prodeat,

necessaria inprimis sei^eritns micT-prelatiouis est, (jua

singuli librorum loci ita examinentur ponderentur-

c[ue, ut cardo rei ipsumque sententiae momentum ab

ornatu verborum opera data distinguatur , temerario

Vero interpretandi arbitrio via prsecludatur. In hoc

laboreautem minor linguarum peritia

minus profectonocet, quam major ingenii sagacitas, acumen judicii

magis prodest; cjuare meliora hic ab Augustino spe-

rare licet, et recte sperari docebit locorum series,

in quibus difficultatis nonnihil aut ex verborum ima-

ginibus aut ex brevitate sermonis, gnomico praeser-;

tim et proverbiali dicendi genere oritur.

Gen, 11, 5- "Deus descendere dicitur, quum ali-

giiid facit in terra, quod praeter usitatum natur»e cur-

fium mirabiliter facium, prsesentiam quodammodo ejus

ostendat." de civ. D. XVI. 5.

— 22, 1 : ^Hentatione Deum non id agere , ut

ipse aliquid cognoscat, quod ante nesciebat, sed ut,

ipso tentante i. e. interrogante quod est in homine,

occuhum prodatur; non enim sibi homo ita notus est

ut creatori, neque sibi aeger ita notus est ut medico."

Ser. II. 3.

1 B^eg, 17, 9: ^^mandat Deus non in am'e, sed

in corde — suggerendo quod opus erat, persuaden-

do quod utile erat." Ser. XI. 2.

Page 190: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 190/292

182^

Ps» 109 (110)) 4: '^Poenitentid muiatio rerum

significatur5quomodo enim tu, quum aliquid te poe-

nitet, doles factum quod fecisti, sic, tjuando aliquid

Deus prseter spem liominum in aliud commutat, poe-

nitere se dicit, usgue adeo ut et de poena nostra

poeniteat eum, si nos de vita nostra mala poenitue-

rit." Enarr. ad Ps. 1. 1. De div. qusest. I. 11, 4.

— 118 (119), 135: pultum tuum manifesta

''tuam manifesta subveniendo et opitulando prsesen-

tiam." Enarr. ad Ps. 1. 1.

MattJi, 5, 8 : %ov Gsov otpovmt : "ita Deus no-

bis erit notus atque conspicuus , ut videatur spiritu

a singulis nobis." de civ. D. XXII 29> 6.

— 6) 25: ^T/ (u^eQt/iivaTS Tjj 'ipvxjj 'Vf^cov: inter

negoiia humana regnum Dei semper respiciendum

csse, in militia regni Dei nulla humana cogitanda,

de ser. Dom. in monte II. 58.

— 7, 6 ... To uycov tols ^vol .. tovs f.mQya-^

QitciS e'/iinQOG&ev twp yoiQOiV : Sanctum et margaritas

synonynia esse, sic tamen, ut Evangelium aanctum

dicatur ex eo, <juod non debet corrumpi, margarita

ex eo, quod non debet contenmi 5 similiter canes sunt

oppugnatores veritatis, porci contemtores. 1. 1. 11. 68.

— 7, 7, 8: (XiTeiTe, ^rjTelTe, XQoveTe: Petitio-

nem pertinere ad impetrandam sanitatem animi, in-

quisitionem ad inveniendam veritatem, pulsationem

ad pbssessionem salutis. 1. 1. 11. 71.

— 7) 12 : ndvTCi oua «V S^eXi^Te . . ; ovt(i>

ml v/^eis noieiTei non supplendum esse, ut in ex-

emplaribus quibusdam, "bona^" sententiam per se

plenam esse, quum i>oluntas sensu propno nonnisi

Page 191: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 191/292

183

de bonis actionibus dicatur, cupidltas autem de ma-

iisr 1. 1. ir. 74.

Matth, 11, 2 ss. : de Johanne Bapt. discipulos ad

Jesum mittente: "oportebat ut talis perliiberet lcsti-

monium Christo, qui et ipse discipulos colligebat, qui

ei poterat invidere, si non posset videre; — mori"

turuSy ah illo eos voluit confirmari^^ Ser. 66, 4.

— 18, 17: h(o Goi wGTtsQ id-nnogi "Noli illum

deputare jam in numero fratrum tuorum ; necfue ideo

tamen salus ejus negligenda estj nam et ipsos Ethni-

cos in numero quidem fratrum non deputamus , sed

tamen eorum salutem seraper inquirimus." Ser.

82 n. 7.

— 24, 30: oifJovTai' tov viov t. ccv&qwtiov c^-

^o/uevov inl vtav vsfpeXwvi ^*de adventu suo per

ecclesiam, in qua uscjue ad finem venire non cessat;

in suis enim veniens agnoscitur , dum ejus quotidie

memhra nascuntur" ^) Ep. 199, 25»

Luc, 9, 60: ci(f)e5 lovg vezQovg S-axlJat, tovg

iavTMV ve^Qovs "involvunt et plangunt et portant et

mortui sunt, quia intideles sunt." Ser. 100, 2-

— 16, 9* T^oij /iia/imva rijg ddimagt "pecunia,

quia divitioe non existimatur nisi ah iniquis,qui in

eis spem constituunt et copiam felicitatis." Qusest.

Ev. II. 34. Ser. 113, 4.

*) "?ortasse omiiia,quas a tribus evaugelistis dicta sufit de

ejus adveutu, diligeutius iuter se collata atque discussa,

iuveniautur ad hoc pertiuere, quod quotidie venit in cor-

pore suo^ quod est ecclesia; exceptis his locis, ubi ab

eo ille adveutus ultimus iu seipso, quando est vivos et

mortuos judicaturus, ita promittiiur, ut appropinquarc

dicatur.'» Ep. 199 u. 45.

Page 192: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 192/292

Page 193: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 193/292

185

suam per univer5um mundum populos multos credl-

tui'os, in quorum cordibus diabolus inlus eratj cui

quando ex fide renuntiant, ejicitur fori j." 1. 1. 52>

7. 10.

Jolu 12, 39 : ov% ^dvvaVTO Tii^Bveiv : "quare

» non poterant, si a me qua^ratur, cito respondeo, quia

nolebant; malam quippe eorum voluntatem praevidit

Deus, — non quia mutari in melius homines non

possunt, sed quamdiu talia sapiunt, non possunt

crederer 1. 1. Sdt, 6. 10.

— 13, 10: o },6lov(Liivos ov XQelav eyjt rj rovs

nodas vlipaG^d-ai : "humani afFectus, sine quibus in

hac mortalitate non vivitur, quasi pedes sunt, ex qui-

bus rebus humanis afEcimur; sic etiam qui juste vi-

vunt, opus habent pedes lavare, quoniam sine pec-

cato utique non sunt." 1. 1. 56, 4« 5.

— 13, 34: ivToXtjv ^iaivrjv dldo\ut v(.uvi**m2La-

datum novum dedit nobis Chr., ut diligamus invicem,

sicut et ipse dilexit; dilectio ista nos innovat, ut si-

mus homines novi." 1. 1. 65, 1.

— 14, 12 : 6 TtcGzivMV els ipe /Liei^ova tovtcov

tQya noirjGst: ^'Opera dicehat verha (juae loqneba-

tm'5 audiebant et credebant illi (discipuli); verumta-

men evangelizaniibus discipulis, gentes etiam credi-

derunt: haec sunt sine dubitatioue majora." 1.1.71,3.

— 14, 13 : Oy Ti av aiTfjGr^Te iv tw ovofiaTi jiiov,

rovTO noirjGO} : "Quodcunque petimus adversus utili-

tatem salutis , non petimus in nomine Salvatoris;

quapropter, quando volumus ut faciat quodcunque

petimus, uon contra nostram salutem peiaraus." l. L

73, 3.

Page 194: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 194/292

186

Jdh» 16, 7: Iglv liri inkX^i^, 6 nagdTtXijros ovh

iXivGSTai TVQos v/iicis' "Discipuli circa formam hu-

manam Jesu fuerant occupati, et tanquam homines in

homine humano tenebantur afFectu; qnare dixit: nisi

adspectibus carnalibus vestris humana forma subtra-

hatur, divinum aliquid capere, aentire, cogitare mi-

nime poteritis." Ser. 270, 2«

— 16, 8 : o naQaKXf^TOS iXey^ec tov moi.iov ne^

q\ d/iiaQTlas, nsQl diyiaioGVVTjs^ nsQl hqIgscos' "cre-

dant homines in Chr., ne arguantur de peccato infi-

delitatis suae, quo peccata omnia detineniur, ne ar-

guantur de justitia eorum, quos justificatos non imi-

tantur, caveant futurum judicium, ne cum mmidi

principe judicentur, quem judicatum imitantur," Tracl.

95, 4. Ser. 144, 6.

— 16, 16: TtdXiv (uixQov, 9tal oyjsaS-e [tie:

"nondiscipulis unice dictum de resurrectione , sed

universse ecclesiae promissum de prcesentia invisihili ,

post abitum ad patrem." Tract. 101, 6-

— 19, 5- i^e 6 dvd-QianoS' "si regi invidetis,

jam parcite, quia dejecium videtis; fervet ignomi-

nia, frigescat invidiaJ" 1. 1. 116, 2-

— 21, 18: dXXos oe ^owei, aal owei onov ov -

^eXeiS'" "Amari mors non potest, tolerari potest; —natura non tantum homines, sed ei omnes omnino

animantes recusant mortem et formidant; ideo magni ,

martyres, quia quod valde durum est fortiter susce-

perunt.'* Ser. 300 n. 8.

Rom* 5, 13: diQis v6/uov d/iiaQtla ^v iv xos-

fiiai "non putemus, ita dictum essQ, quasi jam sub

lcge non esset peccatum; sed sic dictum est, ut to-*

Page 195: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 195/292

187 .

tum legis tempus adnumeres usque ad finem legis,

quod est Christus»^ Expos. proposit. ex Ep. ad Rom.

11. 27. Op. imperf. c. Jul. II. 84» de pecc. mer. let

rem. I. 12.

Rom» 7, 15: ovn o S-iXo) tovto nQaoGWy aXX' o

(MOfa TOVTO Ttomi describi hominem non sub lege

positum (quse prior fuerat Aug. sententia), sed posi-

tum sub gratia, etiam de ipso apostolo posse intel"

ligi.^) Retr. I. 23, 24.

— 9? 17 : ityyeiQcc gs (tov ^aqam) : "Non quis-

quam potest dicere, obdurationem illam cordis im-

merito accidisse Pharaoni, sed judicio Dei retribuen-

lis incredulitalis ejus debitara poenam; non ergo boC

illi imputatur, quod tunc non obtemperaret, quando-.

quidem obdurato corde obtemperare non poterat,

sed quia dignum se proshuit , cui cor ohduraretur

priore infidelitate." Expos. Ep. ad Rom. n. 62.

— 13, 1 : nciG(x, yjvyjt] elovGiaiQ VTieQsiovGaiQ

VTCOTaGGioS-o) : ''Quum constemus ex anima et cor-

pore, et quamdiu in hac vita temporali sumus, etiam

rebus temporalibus ad subsidium degendse hujus vita

ulamur , oportet nos ex ea parte, quae ad hanc vitam

pertinet, subditos esse potestatibus 5 ex illa vero parte,

qua credimus Deo et in regnum ejus vocasiur , non

nos oportet esse subditos cuiquam homini." 1, 1. n. 72^

®) '*u4go bonuni, quum malae coucupisceutias non consentio,

sed nou perficio bonum, ut omuino uon concupiscara;

rursus et hostis mea (concupiscentia) agit malum ,quia

movet desiderium malum , non perficit malum, quia me

non trahit ad malum. Et in isto bello est tota Tita Sanc-

torum.'» Retr. 1. 1. Coutra duas epp. Pelag. I. 18-24.

Ser, 151 n. 7.

Page 196: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 196/292

188

1 Cor. 10, 33: iyd ndvTd n^aiv clQiam» cf.

Gal. 1, 10: h dvd-Qmnois ^qeoxov , ^f^rgoi; 6ovXog

OVK civ rj[.i7]Vi hominLbus.se non placere, quia in eo

ipso qusesivlt, ut Deo placeret ; tsst vero hominibus

placendum, ut facilius adducerentur ad bonum imi-

landum. de ser. Dom. in monte III. 3«

GaL 3, 13: Xqi^os yevo/iievos vneQ i^jitwv 7taT~

uQai "Ex parte mortali pependit in ligno; jam si

diceretur : mors maledicta est, nemo exhorresceret

quid autem nisi mors Domini pependit in ligno, ut

mortem moriendo superaret." Expos. ep. ad Gal. 1. 1.

—4. 9

: yvoJG^d-evTes

vnoOeov : **translate dic-

tum est (pro : dilecti) ; sic enim de iis,

qiii diligun-

Uu*, solemus dicere, quod ante oculos haheaniur.** 1. 1.

— 5, 17 : . . iva f.i'^, a «V S^eXt^re , ravTCC noi--

iiTE : "Putant hic homines liberum voluntaiis arbi-

trium negare apostolum nos hahere, neque intelli-

gunt, hoc iis dictum , si gratiam fidei susceptam te-

nere nolunt, per ^am solam possunt spiritu ambu-

lare." 1. 1.

PhiL % 6: ovx ccQTtay/ioov ^yi^GaTO, ro elvai

loa Oeco : *'quomodo enim rapina posset essei natura,

quae non erat usurpata sed nata? non alienum ar-

hitratus est esse ,quod natus est*\ Tract. in ev.

Joh. 78, 1. coiitr. Maximin. 1, 5.

CoL % 21: f.i7j ayjTj, fjtr^de yevoT;, /UTj^h ^iyfjS''^

**per irrisionem verba posuit eorum, a quibus eos

nolebat decipi atque seduci, q;ui dicunt: ne tetigeri-

tis*)" ... Ep. 149 n. 23.

*) Cfr. quae cxplicationis gratia optimC addita Sunt: "Uti-

oam praeseus de rae ista quaesiisses! in eo quippe «eiisti,

Page 197: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 197/292

mJac. 2» 10 : o^is » » nTaiau Iv ivl , ylyovB 5t«V-

%{AV kvoyos"'- "Nemo peccat, nisi adversus caritatem

faciendo^ ac per hoc, (jui totam legem servaverit si

in uno offenclerit , sit omnium reus, quia contra

caritatem facit, unde tota lex -pendet^^ Ep. 167 n. 16.

•—5, 1£: triv vnoiiov^v 'iwlS i^KovaciTe, xal to

riXos KvQLOV hdeTei "Mala temporalia sicut Job su-

slinete, sed pro hac sustinentia non temporalia bona

sperate, (juae illi aucta redierunt, sed aeierna potiuS,

quae in Domino prsecesserunt," Ep. 140 n. og,

1 Joh. 2, 15: iciv Tis ayanu tov mo^mv, OVK

£^iv i^ dydnf] tov natQos Iv avTMi "Non te pro-bibet Deus amare ista, stdi non diligere ad heatitu^^

dinem; quemadmodum , si sponsus faceret sponsse

suffi annulum, et illa acceptum annulum plus dilige-

ret quam sponsum, nonne adultera animo deprehen-

cleretur?", Tract. in Ep. Joh. 2, 11.

— 2,27: TO XQlQjiia iv vjuiv fdveh ^-al ov XQel-

av eyeie , iva tiq dMo%f] v/ia^i "Sonus verborum

nostrorum aures pdrcutit, magister inCus est; quos

Sp, S. intus non docet, iridocti redeunt; magisteria

forinsecus adjutorja (jua?dam sunt et admoniiiones;

jCathedram in qoelo habet <jui corda docet." 1.1.3,13.

— 3j 24: iv Tovto) yivowKO/iiiv , oTt /uevet iv

1^/uiVy ia tov TivevjiiaTOSj ov TjfuV edio^tev. "Si per

jniracula non fidt modo testimonium prsesentiae Sp.

quum mihi iu his verbis hahere Tideor, adhihenda est

qucedam pronuntiatio in i^ultu et modo pocis^qui cxpri-

mi litteris non pofest, Quo(i eui^n scriptum est: ne te-

tigeritis . . . tauquam prasceptum putatur apostoli , nescio

quid tangere prohibentis $ — coutra est autera, si tnmen

iiu t^ta p^cufitAte ista uoa fallor." 1. 1,

Page 198: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 198/292

190

S., un^e cognoscit quisque, accepisse se S. S.? m-

terroget cor suum ; si diligit fratrem suum, xnanet Sp.

Dei in illo." 1. 1. 6, 10.

xxn.

Adversariorum in interpretando licentia

studio accurato cohibita,

Isla omnia, si (juid vidco, interpretationis egre-

giae exempla et specimina sunt; ita namque verba

enucleata sunt , ut sensus non vagus aliquis aut clau-

dicans, sed plenus et integer, sponte ultroque prod-

eat , neque is ambagibus orationis sed probo verbo-

rum pondere accurate et commodc expressus. Ha;c

autem in verbis expediendis discutiendisque solertia

quam salutaris quamque necessaria sit, ut alieni nihil

verbis inferatur, neque autem quod intus est neglec-

tum jaceat, cum per se patet, tum vero optime do-

cent quai disputata ab Augustino contra Manichaeos

et alios sunt; illi enim quantnm a puritate fidei chri-

etianse remoti erant , tantum sibi licitum putabant in

sacris libris interpretandis, ut spcciem orthodoxise

qualemcunque inde repeterent. Atvero, quanta fuit

in iis licentia et ingenii petulantia, tanta in Nostro

gravitas judiciique sobrietas; imo, ^uum videret, te-

jneritatem istam sine >usta in verbis explicandis seve^

ritate coerceri non posse, huc inprimis animum stu-

diumque oonveriit; ut dici non immerito possit, quod

in interpretatione Augustini laudibus et imitatione dig- i

nissimum sit, perversse Manichseorum rationi magnH :^

ex parte tribuendum esse.

Exemplis hoc melius const^bit, ,;

Page 199: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 199/292

191

Manichcei, ul commentum defen^erent de du-

plici rerum natura ex principiis duobus repetenda, de

materia, et quicquid ejus esset, non ex Deo originem

habente, provocarunt tum ad ea, quse Paulus de spi-

ritus cum carne pugna perpetua docet (Rom. 8, 7. 8«

GaL 5, 17 al.), deque certamine,quod cum geniis

malis subeundum hominibus sit (Eph. 6, 12 al.), tumad verba Jesu de arbore bona et mala, hac autem a

Deo non plantata (Matlh. 7, 17. 15, 13). Rectc vero

Augustinus objicit, verbis, si accuratius inspiciantur,

nihil inesse nisi de abusu arbitrii liberi, sive in ho-

minibus, qui vitam inter luctandum degant,sive in

angelis lapsis, quibus poena hasc dictaia sit, ut infe-

rioribus nocere vehnt (Ser. 152, 4. 156, 11. contr. Se-

cundin. n. lO), quidl quod verbis disertis declarasse

Jesum (Matth. 12, 33), csse in hominum potestaie,

aut bonam facere arborem aut mahim (contr. Fortu-

nat. II. 22. de act. c. Felice II. 2- 4). Vanum vero

delirium essQy quod de Hyle s. daemone corporum

conditore fingant, nihilque existere, quod ad Deum

auctorem, referendum non sit, ex muhis Scripturae

locis (Joh. 1, 3. 1 Cor. 12, 24 al.) constare doce|:

(Tract. in Ev. Joh. 1, l4. contr. Faust. XXI. 10. dp

nat. boni adv. Man. n. 30.).

lidera, quod impie argutati sunt de lege mosai-

ca opere Demiurgi, de Vetere Testamento Deum fal-

sum et fictitium profitente neque non muka perpe-

ram et superstitiose fabulante, efficere conati sunt ex

iis , ; qxiae in Epp. ad Romanos atque ad Galatas oc-

currunt de hominibus ansam quodammodo et occa-

6ionem peccsmdi ex lege nactis, et ex aliis, quae con-

Page 200: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 200/292

tra fabulas et genealogias Judaeorum moneiitur in

Epp. ad Timolheum; hoc nomine enim libros V. T.

notatos esse, fronte perfricta contenderunt , neq[iie

minus impudenter illos, qiii reprobandi a Jesu olim

ut falsi prophetse dicuntur (Mattb. 7, 22), propbetas

Veteris Testamenii intellexerunt. Augustinus vero,

verbis accuratius insistens, monstravit, Paulum non

legem, <juam egregiam et sanctam declaravit, sed cul-

pam hominum praesidiis optimis quibusque abuten-

tium perstringere (Ser. 26, 10. 153, 2)j fabulas vero

intelligendas esse traditiones Judaeorum, quse oretra-

debantur, falsos denique prophetas cos, qui post

tempora Christi auctoritatem ejus perperam jactabant,

uid docerent nescientes ipsi (contr, advers. Leg. et

jfToph. n. 2. 15).'

Cl^ristum non verum hominem fuisse, neque via

humana >iatum"iieque humano corpore instructum,

per&uftderc vohicrunt aliis ex <juaestione Jesu Matth.

12» >8 ". qasenam sibi mater sit — et ex verbis disci-

pulorum : eum phantasma et s^piritum esse (Matth, 14,

^26. Luc.24. .^^5 xinde collegerunt, Jesum afFectus

omnes humiuioslel denique mortem simulasse; quid!

quod eousquenoniiulli pl-odierunt, utentes inprimis

iis, qujfi hi Evaiiijeho Johannis de luce mundi occur-^

Tunt, ut Momm Christi mythice intelligendum esse

"Contenderti de sole briente et occidente (Tract.

in Ev. Job, j4 !) Tantam vero nugarum scurrili.^

taiem Augv^stinus risu et ludibrio excepit, scilicet ne-

gari jare eodem posse, discipulos habuisse pMres,

ipxum Jjsus (Matth. 23, 9) eos quemquam in terra

^atrem yocare vetet (c. Faust. VIL 2)? dciude mi-

i

Page 201: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 201/292

193

iralur, quomodo tle natrra Cliristi conslitui aliquid

possit ex opinione quadam apostolorum metu tilu-

bantium, quam Jesus ipse in melius correxit, dum

corpus suum manibus eorum contrectandum obtulit

(Ser, 75, 8. 237, 1. 3); deuique historiam evangeli-

cam totam contra clamare monet, cjuse hs composita

sit, utratione liistorica omnia explicari debeant (c.

Faust. 26, 8).

Postremo vero Manichsei, ne tantam in inter^.

pretando docendoque temeritatem indigne quis fer-

ret, hanc potestatem quasi legitime traditam et com-

missam sibi vindicarunt: Jesum quippe, quum pau-

cos indicaverit electos (Matth. 20, 16), hos ipsos in-

dicasse, qui iuter Manichseos supremum justitice gra-

dum tenerent; tum vero quod de Spiritu Sancto prae-

dictum fuerit, homines ad plenam vcrltatem deduc-

turo, dictum ita esse de ipsis, ut addendi^ tollendi,

immutandi jus et officium haberent. Augustinus au-tem nihil omnino ex iis, quse dicta contendebant,

dictum esse docuit; sauctorum quippe et electorum

nomen ad pios omnes Christianos periinere, promitti

autem hominibus pleniorem doctrinse cognitionemj

non pleniorem doctrinam (Enarr. in Ps. i40j ±0i

Tract. in Ev. Joh. 97, 4. 5. 7).

Ita morbus et medicum facit et medelas docet.

His vero missis, libros adeamus, qui contra Pe-

lagium et Pelagianos scripti sunt; neque pauca ha-

bebimus in iis ejusdem in interprelando severitatis

salutaris exempla. Magnam quidem et justam Pe-

lagii laudem fuisse in arte exegetica tractanda, sa-

lis nota res cstj sed obseryandum tamen est, magis

13

Page 202: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 202/292

Page 203: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 203/292

195

Pelagiani deinde, ut sententiam Augustini duram

et iniquam de peccato originali evitarent — neglec-

ta vero distinctione peccati et concupiscentise— nega-

runt, peccatum propagatione in alios homines ex pri-

mo homine transiisse5qua^ contra videbatur Paulus di-

sputasse (Rom. 5? 12. 19)? de sola imitatione expli-

cantes. ') Hic vero Augustinus recte objicit, verbis

Apostoli (Rom. 5? 12) non solum peccati initium,

sed principiura quoque peccandi indicari, quod ad

solum imitationis siudium referri non possit; imo,

quum Christus saluiis auctor ponatur (5, 17-19),

non tantum quod exemplum imiiandum homini-'

bus prsebuerit, verum etiam ob internam spiritus

sui gratiam fidelibus concessam, Apostolum peccati

principium a primo homine repetere, non solum

quod peccandi exemplo omnibus prseierit, sed ob

fragilitatem istam et immodicam cupiditatum vim

("tabem carnalis concupiscentise"), quae generatione

ita propagetur, ut naturse omnium et singulorum

adhsereat. *)

Tum Pelagiani, ut occurrerent sententiae asperae

et monstrosae de natura humana penitus corrupta,

conienderunt idque ex testimoniis S. Scriptur^, ho-

mines hac in vita perfectos Qsse posse, tum quia

perfecli esse jubentur (Matth. 5, 48. 1 Pet. 1, 15),

tum vero quia non pauci laude virtutis integrffi et

^) Aug. de pecc. mer. et. rem. I. g. 10. de nat, et grat. 9.

de nupt, et coucupisc. II, 44.

*) De iiupt, et coiicup. II. 44. Op. imperf. c. Jul. II. 52*

de pecc. mer. et rem. I. .i5, 19. Cf. Coucil. Carthag.

cau. 2.

13*

Page 204: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 204/292

196

immaculatsc ornantur (Mattli. 5, 8. 45. Luc. 1, 6. H

Tim. 4, 7. 1 Joh. 3, 9» 5, 5 al.) ideoque, si quando

Paulus homines omnes peccaiores declaraverit, esse

de hominibus cjui tum erant, Judseis et Ethnicis

iutelligendum. •) Illis vero Augustinus cum verba

Jesu opposuit, quibus neminem prieter Deum bonuhi

declaravit (Luc. 18, 19), tum vero apostoli verba

(Rom. 3, 23. 5, 12); quae ita disiincte proposita

essQ monet, ut mortalium nemo peccato excipiatur;

neque igitur, quae de pcrfecta hominum virtute oc-

currant, explicari posse nisi de eo honestatis et ju-

stiticB modo, qui vitam siue criminis liota et accu-

satione transigat; inio ne optimum quidem a pecca-

li labe immunem esse, querelas apostoli docere

(Rom. 7) 15, ss.^', has enim — consilio orationis

docente — non ex persona infideh*um vel impiorum,

sed ex ipsa apostoli et reliquorum, qui justi vulgo

dicuntur,

persona prolatas esse , ideoque sorteni

deplorare, quse hominibus natura insita omnibusque

communis sit. * ")

Denique — ut hoc addamus — Pelagiani, ne

voluntati humanse libertatis usus dctrahereiur , in

studiis hominum excitandis, inchoandis, peragendis

mira quadam dispensatione partes inter Deum et

homines dislribuerunt. Itaque, quod Paulus (1 Cor.

4, 7) homines }ubet omnia Deo accepta ferre, ex~

*) Aug. de pecc. itier. et rem. II, 22; 24. dc perf, just»

hom. 32, 34, 38, Sg. de nat. etgrat. 48.

»«») De spir. et litt. 3. de pecc. mer. et rem. 11. 22. de nat»

et grat. 48. de perf. just. hom. 24, 32, 38, Sg. contr.

Jul. VI, 70. Cf, Concil. Carthag, cau, 7»

Page 205: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 205/292

197.

plicarunt partim de naiiira homlnis a Deo condita

et viribus instructa, parlim de doctrina legis divi-

nitus nobis revelaia; quare, distinguendo hajc tria

posse, velle, esse , solius Del esse docuere , cjuod

homo velle ct "perdcere possit , hominis autem quod

i^elit alqne perficiat,^^) Huic vero interpretationi

Augustinus obstare monet hiculenta Jesu apostolo-

rumque efFata (Joh. 6, 44. Phil. 2, 13), quibus ipsa

cpoque voluntatis consih'a et studiorum successus

ad Deum auctorem referuntur, ideoque hanc esse

evangeh'idoctrinam : neque volunlatis arbitrium necjue

doctrinam legis suflBcere , sed accedere gratiam divi-

nam, qua; voluntatem ad bona consiha fleclat et

dirigat, atque eorum, quse lege cognovimus, studium

et amorem excitet. ^*) Posse tamen cum tanta gra-

lia} divinae vi et efficacia liberam hominis voluntatem

constare, saepe et graviter affirmavit^ quomodo utram-

que conciliandam esse docuerit^ postea videbimus.

-**; "quicquid tonas voluutatis homo habet, Deo tribuendum

esse; quia et hoc in illo esse non posset, si honio ipse

iion esset, neque vero eum nisi a Deo habere , ut sit

ali<^id, et ut homo sit." de pecc. mer. et rem, II» 29»

de gratia Chr. n. 5. de grat. et lib. arb. n, 23, 25.

*^) ^''gratid agitur , non solum ut facienda noverimus , verum

etiam ut cognifa faciamus , neque solum ut diligenda

credamus ^ verum etiam ut credita diligamusP De grat.

Chr. i3. — "Multa Deus facit in homiue boua, quas nou

facit

homo;

nuUa verofacit

homo, quae nou facit Deus

«t. faciat homo." coutr. duas epp. Pelag. II. 21. I. 37,

IV, n. de spir. et litt. 2, i4. de corrept et grat. 5, 17.

Cf. Coucil. Carthag. cau. 5.

Page 206: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 206/292

198

xxin.

Prava iti verbis singulis premendis suhlilitas,

Hic vero, ut in omnibus ferc rebus humanis,

virtutibus vitium vicinum fuit. Etenim qui curas

accuratas et singulis verbis et orationi contextas im-

pendit, niraio quamcjuam lionesto studio scepe ad-

ducius est; ut liiteras lilterarumque apices subtiliter

ultra modum rimaretur. Nihil quippe caiamo cur-

rente scriptum esse concedit, in minutiis quibusque

hffisitat, soUicite ubique quserens,

quare hoc posi-

tum, illud omissum sit, quare his verbis, hoc ver-

borum numcro et ordine neque alio quocunque dic-

tum sit, neque interrogando prius finem facit, quam

nodum in scirpo invenire contigerit. In hoc autem

toties fatendum est Augustinum peccasse, ut difficile

dictu sit, fueritne in rcbus facilibus impediendis

major an in difficilibus expediendis; neque unomodo vel una ratione ductus in illam incidit culpam.

Nunc enim, si quid dictum in libris sacris esset,

quod haereticis favere vel pietatem ofiendere videba-

tur, neque allegoriarum artibus commode locus pate-

ret, in verborum litteras premendo urgendoque in-

cubuit, ut sensus religioni convenientior exiret; nunc

vero, ut dogmatibus vel dogmaticis ecclesiae decretis

argumenta nova adstruerentur , verba artis subtili-

tate torquebat; denique qui ingenio exuberanij tem-

^erare nunquam didicerat, ssepe videtur alio nullo

consilio hoc lusuum genus adhibuisse, nisi ut genio

indulgeret sibique delicias crearet.

Exempla abunde multa adsunt, ex quibus non-

nuUa afi^erre sufHciet.

Page 207: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 207/292

Page 208: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 208/292

200

Psalm» 57 (58)> 11 : "justus manus suas lamhit

in sanguine peccatorisJ^ — "Ju^tus, quando ^idet

poenam peccatoris, proflcit ipse, et de cetero /na/z-

dius pipit," Enarr. ad 1. 1.

— 98 (99)) 5 : "adorate scabellum pedum Do-

mini." — "terra est; Chr. autem caro de terra est,

ei de carne Marise carnem accepit; et quia carnem

nobis manducandam ad salutem dedit, nemo autem

illam carnem manducat, nisi prius adoraverit, in-

ventum est, quemadmodum non solum non pecce-»

mus adorando, sed pecceraus non adorando." (Enarr.

ad 1. 1.).

—68, 23. 78, 9.

i%82, 14 al., in qui-

jbus Iwstes diris quibusque exitio devopentur, —Observat: non op^a/z^i* verba esse, sed prophetantis,

'*ne quod prsesaga mens iu Spiritu Dei dicit , ma-

levole imprccari videatur." (Enarr. ad 11. 11. do

scr. Dom. in monte I. 71, 72).

— 109, (110) 4: ubi Deus inducitur ju-i

rans. Cf.

Matth. 5, 24^—" "Quum Dominus juraverit,

quare Cliristus suos jurare prohibuit? non cst pec-

C9t"'- °rura jurare, sed quia grande peccatum est

urare, longe est a peccato falsum jurandi,

^.dno /zo/z juratj propinquat falsae jurationi,

qui vel verum juratj Dominus ergo noluit supra

ripam te ambulare, ne pes luus in angusto labatur

et cadat." (Ser. 307, 4. de mendac. 28).^*)

^'^) Adde locum alium ex lib. de meudac. u, 28: ''jura-

vit autem ipse apost, iu epistolis suis ; — sed quia

praecepti violati reum Paulum, praesertim iu epistolis

Page 209: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 209/292

201

Matth, 5j 37 : ''quod his abundanlius est, a malo

est.^* — "^''on dixit : malum est , sed a malo , li. e.

propter irifirmitatem aliorum, quse infirmitas uti-

que malum est." de ser. Dom. in monle I. 51.

Joh, % 4 : "qidd mihi et tibi est mulier ! non-

dum venit hora mea." — Obs. Mariam fuisse matrem

naturae Jesu humansc, qua passus est, non divinae,

qua miracula fecit , ideo eum dixisse : non tuum esi

miraculum exigere ; aliquando aderit hora passionis

mece , hoc tempus erit te cognoscendi. Tract. in

Ev. Joh. 9, 9.

2 Cor. 4, 4 : '^Deus seculi Jiujus excoecavit

nientes infidelium.*' Quia Manichsei ex his verbis

efFecerunt, Paulum duos posuisse Deos, Aug. de

vero Deo hsec dicta explicavit, verba ita construens

sive potius destruens : Deus excoecavit mentes infi-

delium hujus seculi . . contr. Faust, XXI. %, 3.

In his quse secjrmntur argutiarum exemplis stu-

dium dogmaticum magis apparebit.

Gen, ±f 1: "//2 principio creavit Deus" — h. e.

per Filium, de Gen. ad litt. I. 12» Ser. I. % Con-

fess. XIII. 5.

—- 1, 3 : ''"'dixit Deus : fiat lux'* — h. e. creavit

per J^erhum sibi coseternum, Filium. de Gen. ad

litt. I. 6. 9'

— 1, 26. 27: ^''faciamus hominem" — ad in-

dicandam pluralitatem personarum trium— "ad ima-

conscriptis atque editis ad spiritalem vitam salutemquepopulorum nefas est dicere, iutelligeudum est, illud

"omm/jo" ad hoc positum, ut quautum in te esl, uou

affectes, uou ames."

Page 210: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 210/292

202

ginem Vei creavit illum*' — ut intelligatur in tri-

nitate substantiae unitas, de Gen. ad lilt. III. 29« de

civ. D. XVI. 6.

Gen, i, 31 : post hominis creationem non sigilla-

tim, uti post herbas et bestias creatas, dici homi-

taem esse bonum, sed generatim, "omnia qua^ fece-

rit valde bona esse,'*^ ut -proenuntiaret, hominem pec-

caturum esse, neque in imagine Dei mansurum." de

Gen. ad litt. III. 36. 37.

— 24, 2: "pone manum tuam suhter femur

meum , ut adjurem te" — h. e. "ut jnres per genus

Ahrahami Chr. olim in carne venuu^um." Tract.

in Ev. Joh. 43, 16.

Psalm. 61 (62), 12 : ''Semel locutus est Deus'*

— h. e. cfuura Yerbum ah ceterno genuit. Enarr.

ad 1. 1.

— 62 (63), 2: '*sitivit in te anima mea et caro

m.ecC'* — quia, ut animae nostrse promittitur heati"

tudoy sic carni nostrae resurrectio, Enarr. ad 1. 1.

— 117 (118), 12: *'circumdederunt me (hostes)

sicut apes^^ — h. e. persecutores Christi nescientes

fecerunt eum nobis ipsa passione dulciorem, Enarr.

ad 1. I.

— 129 (130), 6: "a custodia matutina us-

que ad noctcm speret Israel in Domino*' — h. e.

quia Dom. mane surrexit a mortuis. Enarr. ad I. 1.

Matth. 18, 16: "in ore duorum vel trium te-

stium stet omne verbum" — per mysterium Trinitas

commendata est, in qua est perpetua stabilitas veri-

tatis. Tract. in Ev. Joh. 36, 10.

Joh. ii, 4: "infirmitas haec est pro gloria Dei,

ut glorificetur Filius Dei per cam" — ex obliquo

Page 211: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 211/292

203

hic Dominus se Deum dixit: qna gloria? cujus

Dei? Filii Dei. Tract. 49, 6.

Joh, 11, 33: "turbavit semet ipsum ^XhaQalev

iaVTOv) — observanda h!c potestas: tui-baris tu no-

lens, tdrbaius est Chr., quia voluit, Tract. 49, 18.

— 17, 3: "cognoscant te, solum verum Deum,

et qiiem misisti J. Chr." — h. e. cognoscant te et

quem misisti J. Chr. solum verum Deum gssg, conir.

Maximin. II. 15, 4.

— 19, 34: "unus militum lancea latus ejus

aperuiV — non percussit aut vulneravit, scd aperuit,

ut illic (juodammodo vitoe ostium panderetur^ qnum

ille sanguis in remissionem fusus sit peccatorum.

Tract. 120, %— 20, 17: **noli me tangere, nondum enim

adscendi ad Patrem meum." — h. e. noli in me sic

credere, quemadm. adhuc sapis; ibi me tanges, qiian-

do me credideris Patri non imparem Deum. Tract.

121, 3.

— 20, 22 : "insufflavit et dixit iis : accipite Spir.

S." — itaque Sp, S, de Filio etiam procedit, Cf .

Luc, 8, 46 ("novi virtutem de me exiisse") ; nam

virtutis nomine appellari Sp. S., clarum est ex Luc.

1, 35 {nvev^ia ayiov n, ^vva/iug Tipi^ov). Tract.

99, 7. contr. Maximin. IL 14, 1. de civ. D. XIII. 3.

1 Tim, 2, 4: **qui omnes homines vult salvos

fieri" — h. e. non quod nuUus sit hominum, nisi

quem salvum fieri velit, sed quod nullus fiat, nisi

quem velit, de fide spe et carit. n. 27.

1 Joh, 5, 8: "Spiritus et aqua et sanguis, hi tres

unum sunt" — haec sacramenta sunt et sigua rerum

Page 212: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 212/292

Page 213: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 213/292

205

Psalm. 90 (9l), 7 : "cadent a latere tuo mille,

X decem millia a dextris tuis" — h. e. multi dc-

icient a Christo, alii ex iis, qui promiserant sibi

edes judicantium cum Cliristo (Mattli. 19, 28), alii

it[ue numero plm-es, (jui per liberalitatem sperave^

ant, se locum ad dexteram Chr» occupaturos esse

Mattb. 25, 33). Enarr. in 1. 1.

— 92 (93), !*• "indutus est Dominus fortitudi-

lem, et prcecinxit se" — non cinctus, sed prsecinc-

us ; nam omnis fortitudo in humilitate , quia su-

^erbia fragilis est ; ideo quum de fortitudine dicerot,

iddidit : prsecinctus est , ut recolas Chr, prcecinctum

'lumilem^ quando pedes discipulorumlavit.

Enarr.

nl. 1.

— 100 (101), 8: "i/2 matutino interflciebam

^mnes peccatores terrze" — h. e. parcit iis usque

id matutinum, cjuia nox erat tempus misericordije,

ium corda hominum adhuc latebant. Enarr. in 1. 1.

— 103 (104), 35 ' "deficiant iniqui , ita ut non

sint" (DJ^S liy) — ^* ^* ^^ ^^^^ ^^^^ ^^* iniquiy

ergo justificentur. Enarr. in 1. 1.

— 134 (135), 2*. "laudate nomen Domini, qui

statis in domo Domini" — stare dicuntur, (jui non

ruunt, perseverantes in mandatis Domini. Enarr.

in 1. 1.

— 138 (139)^ 3: "intellexisti cogitationes meas

de longe^^ — h. e. quum adhuc in peregrinatione sum,

antequam ad pairiam coelestem veniam. Enarr*

in 1. 1.

Matth, 10, 16 : "estote prudentes sicut serpen-^

tes" •— notum est, serpentem totum corpus pro

Page 214: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 214/292

,206

capite objicere ferlentibus , ita nos pro capite nostro;

qui est Chr», corpus persequentihus ojfferamus" de

doctr. cbr. II. 24.

Matth, 16, 18 1 super hanc petram aedilicabo

ecclesiam meam'* — h. e. super petram,quam ipse

confessus es, Christum. Tract. in Ev. Joh. 124, 5«

Marc, 14, 36: "Cbr. dixit: abba, paterl" —fortasse Chr. utrumque dixit, ut ostenderet, illam

tristitiam se suscepisse ecclesiae causa, quae constabai

partim ex Hehroeis, partim ex gentihus^ de cons.

Evv. III. 14.

Luc. 11, 20 : "in digito Dei ejicio dsemonia"—

Sp. S.dicitur digitus Dci

propterpartitionem

dono-rujn, quoe eo dantur unicuique propria, de ser. D^

in monte II. 17^

Joh. 8, 6: "digito scj^ihehat in terrcC — digi-

to Dei lex scripta est, sed propter duros in lapide

scripta; nunc Chr. in terra scribebat, quia fructum

qucerehat. Tract. 33, 5»

— 8, 48. 49: "responderunt Judaei.... Samari-

tanus es , et d^monium habes ; respondit Jesus : ego

dsemonium non habeo." — negavit unum, alterum

non negaviti Samarit. enim custos est^ et noverat

ille, se nostrum Qsse. custodem. Tract. 43, %— 10, 9 : "per me si quis introierit, salvabitur,

et ingredietur et egredietur" — h. e. ingredietur in

ecclesiam, et egredietur ex eccl. in vitam ceternam*

Tract. 45, 15.

— 13, 1 : (Cbr) 'Hn finem dilexlt eos" (dlsci-

pulos) — h. e. in Christum, qui finis legis est,

nimirum: ut dilectione ejus Iransirent ad suum ca-

put, quod jam prius hinc transierat. Tract. bS, %•

Page 215: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 215/292

207

XXIV.

Justa ad nexum et consilium orationis alios^

que Scripturce locos attentio,

Atvero, qui in liis et aliis niultis miro modo

argutatus est, euuclem saniore oculo ssepe et pede

liberiore utentem videmus , non in subtilissimis ver-

borum tricis defixum, sed ad totam orationis indolera

conversum. Hic vero, ne repetantur Augustini re-

gulffi ante jam laudatse (p. 145), pauca modo ad-

denda erunt, quo rectius illse intelliganiur aestimen-

turque. Ita ut appareat, si cpiis in sonis ductibus-

que litterarum totus baerere velit , errores neutiquam

evitari posse, monet: in codicibus sacris ssepe, quod

de omnibus dictum ^*) esse videatur, de nonnuUis

vel plerisque intelligendum esse', ssepe verba eadem

diverso sensu posita esse , ut ad totam orationis se-

riem totumcfue consilium attendere oportcat^^*) ssepe

subito et ex improviso sermonem ab uno ad alterum

transire, ut facile in eo errari possit, maxime in li-

bris poetici vel propbetici argumenti, nisi accurate

^5) ^^Scripturce mos est loqui de parte tanquam de toto

istam div. scripturarum cousuetudiuem , per omue cor-

pus litterarum ejus creberrime sparsam, quisquis dili-

geuter adverterit, multa dissolvit, quas iuter se videirtur

coutraria." Ep. i4g, 20.

^•^) *'l\ou semper iu Scriptura eadem siguificautur rebus

certis , sed pro locis Scripturarum, quo pertiueut cetera

circumstautia ipsius lectionis; quemadmodum litterce in

tot millibus verhorum atque sermonum ipsce repetuntur,

non augenturi quum uua littera variis in locis pouitur,

pro loco valet, iiou \imva. rem valet.*' Ser. 32, 6,

Page 216: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 216/292

208

animura adverlerls.^') Necjue, quod hoc loco prox-r

ime quaeritm', iii libris ejus interprelaliones desunt,

quibus prsecepta et monita reipsa illustrata nobisque

gravius commendata habemus.

Gen, 1 : "Quid opus erat, sex dies tam distincte

dispositeque narrari? quia scilicet il, qui non pos-

sunt videre, quod dictum est: creavit omnia simul^

nisi quum iis sermo tardius incedat, ad id quo eos

ducit pervenire non possunt. Dies ergo ille, quem

Deus primitus fecit, prsesentatus est omnibus operi-

bus hoc ordine praesentise quo ordinc scientiae, nou

per intervallorum temporalium moras, s^^ prius et

posterius hahens in connexione creaturarum , in

efficacia pero creatoris omnia simuL** de Gen. ad

litt. 4, 56. 5, 12.

Gen, 1, 26 : "non «propter corpus dici hominem

factum ad imaginem Dei, sed propter eam pote^

statem, qua omnia pecora superat, neque hoc prop-

ter corpus, sed propier intellectum ,quem nos ha-

bcmus et illa non habent." de Gen. contr. Manich,

I. 28.

— 2j 1 • '*Si quis inquirat : quomodo consum-

mavit Deus , ct quomodo inchoavit, — consummasse

Z7^ *'Mutatioues personarum repentiuae et omniuo ex impro-

yiso inveniuutur in sacris Scripturarum libris ; et si quis

advertat, pleuas suut paginas divinae." Enarr. in Ps. 45,

8. *'Incredibilis est coecitas hominum, et omnino ne-

scio quemadmodum credi possit esse in homiuibus tanta

perversitas, ut,

quum commemorentS. Scriptur» testimo-

nia, uou intueantur in factis prophetarum, quemadmo-

dum intelligenda sint verba eorum." contr. Ep. Par-

meu, Iir, 23.

Page 217: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 217/292

209

intelligimus Deum , cpium creapit omnia simul ita

perfecte, ut iiiliil ei adliuc in ordine temporum cre-

andutn esset, incJioasse autem, ut, (juod hic prsefix-;

erat causis, post impleret effectis^^l de Gen. ad Ijitt.

6, 19.

Gen, 2y 18 C^ixit Dom. Deus) : '^an forte in

mente ipsius hominis hoc dixit Deus? an aliqua per

angelum est facta revelatio,

qnamvis tacuerit Scrip-

tura, utrum in somnis an in etstasi? verumtamen

certissime teneamusysi corporali voce dixit, non eum.

per suhstantiam suam y sed^ per , aliquam imperio

suo suhditam dixisse creaturam*'' de Gen. ad lilt. 9, 3.,

— 3? 8 ("quum audissent vocem Dei deambu-

lantis in paradiso") — "Visus est Deus sanctis viris

aliter atque aliter^ non tamen illas visiones homini-

bus per substantiam, sed per sihi suhdita quae crea-

vit eum praebuisse, et per similitudines formarum

vocumque corporalium quod voluit ostendisse atque

dixisse, certissimum est."^*) de Gen. ad litt. 9, 4,

11, 43.

1 Reg* 15,. 11 ("Deus : poenitet me, inquit, quod

constituerim Saul regem") — "Ego, quum de Deo

hoc dicitur, indignum aliquid dici arbitrarer, si.ali-j

^3) Cf. Ep. i47,- 46. So: "Deus non-in loco videtur, sed

mundo corde, neque corporalibus oculis quaeriturj —miror, uude nata fuerit illa opinio, qua putatum' est,

tatatum ad corpora pertinere visionem; Scripturae sacraa

non sic loqui. solent ; .quas, nisi non tantum corpori ve-

rum etiam spiritui magisque spiritui quam corpori tri-

buereut visionem, nou prophetas proprie Videntes di^^^X-

lavissent, qui uon corpore, sed spiritu etiam futura

viderunt."

14"

Page 218: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 218/292

210

quid digiium invtnireiuf,

quod de illo dicereiur.

Quum verba liumana Dei sempitema virtus et divi-

nitas mirabiliter excedat, humana admonetur infir-

mitas, etinm illa, quce congruenter in Scr» sanctis

de Deo dicta existimat, humance capacitati aptiora

esse quam dipince suhlimitati, ac per hoc etiam ipsa

transcendenda esse sereniore intellectu." de div.

qnsest. ad Simplic. I. 2, 1.'

Psalm, 16, 8 d^suh umhra alarum tuarum. pro-

tege me**) — "De memhris Dei, quae assidue Scrip-

tura commemorat, — alas quum audimus, protec"

tionem intelligimus ;quum audimus manus , opera-

tionem intelligimus;quum audimus pedes , prcesen-

tationem, quum audlmus oculos, pisionem qua cog-

noscit,quum audimus faciem , notitiam qua inno-

tescit; et si quid aliud eadem Scr. tale commemorat,

puto spiritaliter intelligendum.'* Ep. 148> 13«

Hagg. 1: "More suo Scriptura loquitur , quce

sic arguit malos, tanquam omnes in eo populo mali

sint, et sic consolatur honos , tanquam omnes ihi

tales sint,** ad Donat. post collat. n. 32.

MattfiM 6, 9 (^^sanctijicetur nomen tuum!") -.-

h. e. nomeh tuum sanctum esse innotescat, de div.

qusest. 69, 4. — Cf.:

1 Cor. 15, 24. 25. 28: finis erit, quum Pa-

trepi regnare monstraverit; — oportet regnum

ejus in tantum manifestari, donec omncs inimici ejus

ipsum regnare fdteaMur; — tum maiiifestum erit,

Filium tatri subjectum qssq,^^) de div. quaest. 69,

5. 7.

**) **Sic plerumqus Soriptura loquilur, ut qu6d semper ett

Page 219: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 219/292

211

MattJu i% 31 (blasphemia Spiritus): neque

iutelligendos esse errores dogmaticos, nequepeccata

post baptismum commissa vel cum conscientia pec-

cati, sed '^peccare in Sp, S,, qui operihus, quce per

Sp, S, fiant , malepoLo animo contradicit, qni hoc

animo est, ut ea opera, (juibus invidet, malit non

esse Sp. sancti, non qnia mala sunt, sed quia ipsi

bonitati est contrarius per malitiam suam;" — cmse

\ero remitti non possit, est ^^perseverantia in nequi-

tia et malignitate y cutti desperatione indulgentice

DeiJ* «») Exp. Ep. ad Rom. inchoata n. 15-22. Ser.

71, 7. 20. Ep. 185 n. 48-50.

Joh, 5, 19 ("non potest Filius ex se facere quid-

quam , nisi quod videidt Patrem facientem") : objici

posse, Filium super mare ambulasse, Patrem nun-

quam ambulasse ; sed "/zo/z alia est visio et alia sub-

stantia ejus, neque alia potentia ejus et alia sub-

stantia ejus; totum quod est, de Patre est, totumquod potest, de Patre est

; quoniam quod potest et

cst, unum est." Tract. in Ev. Joh, 90, 8.

— 6, 29 ("boc est opus Dei, ut credatis in

eum, qui me misit") — ^*ex fide ideo dicit justifi-

cari hominem^ non ex operibus, quia ipsa prima

datur , ex qua impetrentur cetera, irt quihus juste

vivitur,** de prsedest. Sanct. n. 12.

tunc Jieri dicaiur in aliquo, quum in eo cognosci ccepe-'

rit,** de div. quaest. 6g, 4.

*o) **Sed ista impoenitentia^quamdiu quisque in carne vipit^

non potest Judicari; de nullo enim desperandum est,

quamdiu patientia Dei ad poenitentiam adducit," Ser,

71, 7. — Eaudem fere iuterpretatiouem vide apud Hie-

Ton, Comm. in Matth, 1, 1.

14*

Page 220: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 220/292

212

Joh* 6, 44 C'Nemo potest venire ad me, nisi

Patei* traxerit eum'^) — : ''Noll te cogitare inpiturri

trahi, trahitur animus et ainorei trahit Pater acl

Filium eos,

qui prOpterea credunt in Filium,

quia

eum cogitant Patrem habere Deum." Tract. 26, 4.. 5-

— 6, 6o C"<iui manducat meam carnem et hi-

hit meum sanguinem y habet vitam aeternam") —^^hunc cihum et potum eocietatem vult intelligi cor-

poris et memhrorum saorum^ quod est ecclesia;

ac per hoc <jui non manet in Christo et in quo nou

manet Ghristus,procul dubio neque manducat car-

nem ejus neque bibii ejus sanguinem.'' Tract. 26, 18.

— 16> 13 (*'Spiritus quaecunque audiet loque-

tur") — : "audire illi scire est, scire vero esse5 quia

ergo nou est a semet ipso , sed ab illo a quo pro-

ccdit, a quo illi est essentia, ab illo scientia, ab iilo

igitur audientia, quod nihil est aliud quam scientia."

Tract. 100, 4.

Rom. 7, 15 ss. : *^Timendum est, ne lectio

male intellecta det hominihus occasionem quoeren-

tihus occasionem; agunt malum, et quasi dispLi-

centes sihi quia agunt mdlum, putant se apostolo

esse similes ;prius ergo recolite , vitam justi in isto

corpore adhuc bellum esse nondum triumphum ; hujus

autem belli aliquando erit triumphus." Ser. 151

n. 1. 2.

Rom» l4, 21 C*Bonum est non manducarc car-*

nemy et non hihere vinuwH^y — : haec dicta esse

^^aut refrenandce guloe causa, quae his rebus so-

let rabidius immoderatiusque raptari, aut ne fra-

ter ojfendatur ; finis enim, quo rcferuntur ea quae

Page 221: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 221/292

213

facimtis, sl non soliim inculpabilis seS. etiam lauda-

bilis fuerit, tunc demum etiam facta nostra laude

aliqua digna sunt; sin ille jure merito(jue culpatur,

quum in aliqno versamur officio, id quoque officium

nemo improbdndum \ituperandumque dubitaverit."

de morib. Manich. II. 27. 31.

1 Cor, 3, 18 ("bomo stuttus fiat , ut sit sapi-

ens"'): '^Multa sunt verba, quse non habent unam

significationem, sed diversis locis congruenter posita

diverso modo inteUiguntur." de cons. Evang. 11. 72»

— 10> 4 Cp^ir^ ^rat Christus'") — : "non per

substantiam, sed per significaiionem; solet enim res

quce significat ejus rei nomine quam significat nun-^

cupariJ^ Qusest. de Levit. 57? -3.

2 Cor, 3? 6 ("Littera occidit, Spiritus vivificat")

— : ^Spiritus adoptionis et gratice ^quo impertitur

regeneratio in vitam seternam — Lex conscripta tan-

tummodo jubens, sine adjutorio gratiae.** Qusest, de

Exod. n. 56.

1 Thess, 5, 19 ('^Spiritum nolite exstinguere!

")

— : "id est: quantum in vobis est, nolite sic agere,

tanquam conemini Spiritum exstinguere , aut tan-

quam Spiritum exstinctum deputetis.*' contra Epist,

Parmen. II. 30.

1 Joh, 2? 22 (*'<iuis est mendax, nisi is qui ne-

gat , Jesum qssq Ghr.") — : "non attendamus ad lin-

guam, sed ad facta; si enim omnes interrogenlur,

omnes uno ore confitenlur Jesum gssq Chr.5 quie-scat paululum lingua, interroga vitam

5quisquis fac-

iis negat Chr,, ^ntichristus est; non audio quid

sonet-^ video quid vivat; opera loquuntur , et verha

requirimus?'' Tract. in Ep. Joh. 3, 8. 6, 13. 10, 1.

Page 222: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 222/292

214

A^oc\ 20 s explicasse alios sensu corporeo de

sabbatismo mille annorum 5 quam opinionem tolerari

posse, nisi modum excedentes, comessationes alias-

que carnis delicias impie finxerint: **miLle annos

pro omnihus hujus seculi posuit , ut perfecto , nu-

mero notaretur ipsa temporis plenitudo; — alliga-

tio diaholi est, non permitti exercere totam tenta^

tionem, quam potest vel vi \el dolo ad seducendos

homines ; licec autem alligatio diaholi non solum

facta est, ex quo ccepit ecclesia dilatari , sed etiam

nunc fit et fiet ;quia et nunc homines ab infideli-

tate, in qua ipse eos possidebat, convertuntur ad

fidem, et usque ad finem sine dubio convertentur,"

de civ D. XX. 7, 1. 2. 8, 1. 3.

Deinde, si quid dictum obscurius sit, sic tamen,

ut lucis nonnihil aliunde repeti possit, hoc diligen-

ter afferendum curavit, ut argumentum ex collatione

accurata cognosceretur et dilucide exprimeretur. Ex-empla nonnulla delibabimus.

Mattfu 6, 39 ("si quis te percusserit in dexte-

ram maxillara, praebe illi et alteram**) — : neque

Jesum (Joh. ig, 23), neque Paulum (Act. 23> 3),

quumalapa percussi fuerint,

aheram maxillam prse*buisse 5 unde constare , illam prceparationem maxil^

lce alterius in corde faciendam esse. de mendac,

n. 27.

Matth, 24: "Multa de uhimo judicio ita dici

videntur, ut diligenter considerata reperiantur ambi-

gua; ita ut dignosci non possint omnino, nisi ea, qucB

apud tres Evangelistas de hac re similiter dicta

sunt, inter se omnia conferantur\ quoedam quippe

Page 223: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 223/292

Page 224: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 224/292

216

Matth. 12, 30 iv "Qui /20/2 est mecMw, contra

me esu'* ,»»;;...; s . ,

Luc* 9, 50: "Qui noiz est ddversus vos, pro vo-

fc est. »^t''> ,81: ft

"Ut ulraque sententia vera sit^rqfiid restat in-

telligendum, nisi quia ille in tautii nominis venera?-

tione confirmandus fiiit , ubi non. erat contra eccle-

jsiam, sed pro ecclesia 5 et ille tainVipL separatione cul-

pandus, ubi, si coUigeret, spargeret.'* de bapt. contr,

Donat. I. 9.

Joh. 5, 22: "Neque Pater judicat quemquam,

sed omne judicium dedit F^ilio"

— 8, 15» 5Q; ^*Ego non, judico quemquam;— est qui quserat et jnd^c^t.?*

;"Hoc dictum e^t,

,quia honiinibus ia judicio non

apparebit nisi Filius; Pater occultijis.erit, FiliUjS nia-

nifestus." Tract. in Ev. Joji. 21» .d^. 13.

Joh,5, 24

: "qui verbum;

meumaudit et credit

ei , in judiciutn noa veniW*

2 Coi\ 5, 10: "Omnes nos manifestari oportet '

; ,ai^te. .trib^mial Ghristi."

j.;. ,"Aliquaiido judicium poena, dicitur, aliquando

discriminatlo ; secundum hunc modum oportet nos

omnes exhiberi ai^te Iribunal Christi."-, Tract. 22>

4. 5..

i Joh, 8, 47:; 'V^ Deo non estisJ'*

\ 1 Cor* 11, 12: ^''omnia ex Deo suntJ'''

"In homine uno utrumque potest inveniri, ut

simul sit vivus atque peccator; sed quod vivus, ex

Deo, quod peccator, non ex Deo.** de duab. animab.

c. Manich. n. 9. Tract. in Ev. Joh. 42, 15.

Page 225: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 225/292

217

Jolu i^y 24 : "iisque ad hoc tempus non petii-

stis quidquam in nomine meo,'*

Luc. 10? 17: "reversi suni 72 cum gaudio di-

centes : Domine ! etiam daemonia subjiciun-

tur nobis in nomine tuo,"

"Discipuli adhuc sub lege mundi, adhuc corri-

gendi, adhuc dirigendi^ ergo: quod petiistis — ait

— ad <juod volo dare, nihil est; — non omnino

nihil erat, sed ad illam magnitudinem praemiorum

Dei exiguum." Ser. 145, 6.

iJac,1, 13: '^Deus neminem tentaV^

Deut. 13, 3 : ^^tentat vos Deus, ut palam fiat,

, utrum diligatis eum an non."

"IntelligimUs , duas ^s^Q tentationes, unam qnaj

decipit, alteram quae probat; secundum eam qusei

decipit Deus neminem tentat, secundum eam quse

probat, tentat." Tract. in Ev. Joh. 43, 5. g.

1 Joh. 1, 10: "Si dixerimus, non nos peccasse^

eum mendacem facimus."

— 3, 9 :"qui natus est ex Deo^ peccatum non

facit:'

"Est quoddam peccatum, quod non potest ad-

•mittere ille, qui natus est ex Deo : qui facit contra

caritatem, non audeat gloriari et dicere, natum se

Qsse. ex Deo; qui autem in dilectione fraterna con-

stitutus est, certe sunt peccata, quse non potest ad-

mittere, et hoc maxime, ne oderit fratrem." Tract.

in Epist. Joh. 5, 3.

1 Joh, 4? 18: ''Timor non est in caritate, sed

perfecta caritas foras mittit timorem."

Ps, 18, 10: *'Timor Domini sanctus , perma-

nens in secula seculorum.**

Page 226: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 226/292

218

"Est timor servilis , et est timor castus 5 est ti-

mor nepatiaris

poenam,et alius

timor, ne amittas

justitiam.** Tract. in Ev. Joh. 43, 6. 7.

Denique vero, ut doceat, quantum sibi cur»

cordicjue fuerit in sensu simplici et genuino subsi-

stere, neque ultra litteram scriptam judicium exten-

dere, ssepius in magna verborum obscuritate et am-

biguitate nihil definire pro certo ausus est, ignoran-

tiam fateri satius arbitratus, quam scientiam temere

jactare

Joh, 12, 39 ("non poterant credere, quod dixit

Esaias : excoecavit (Deus) oculos eorum^^ cet.)

**quare non poterant, si a me qiiseralur, cito respon-

deo: quia nolebant, Quum cjusestiones hujusmodi

in medium venerint, qnare ille Deo decernente ex-

coecetur, ille Deo adjuvante illuminetur, non nohis

judicium de judicio tanti judicis usurpemus** Tract.

in Ev. Joh. 53, 6.

2 Tliess, 2, 1 ss. : **Nos qui nescimus, quod illi

sciebant, pervenire cum labore ad id quod sensit

Apostolus cupimus, neque valeraus, praesertim quia

et illae qua addidit hunc sensum faciunt obscurioremj—ego pjorsus quid dixerit me fateor ignorare** de

civ. D. XX. 19, % Epist. 199 n. 11.

1 Pet, 3, 18: "Quis nisi infidelis negavcrit, fu^

isse apud inferos Christum? Verum quinam isti

fiint, quos noverat Uherandos , temerarium est deji-

riire, -^ Cur ergo Petrus eos tantum commemorare

voluerit, quibus in carcere inclusis Evang. prsedi-

catum est, qui in diebus Noachi increduli fuerunt,

pides quam latehrosum sit, et quce me mov^eant /?e

Page 227: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 227/292

219

affirmare hic aliquid audeam**^^) Eplst. 164 n.

4. 10.

Augustini allegorica interpretandi ratio.

XXV.

A. Allegoriarum elementa,

De usu allegoriarum quid judicaverit Noster,

quam eximlum iis in rebus religiosis pretium <juan-

tamque sibi in lusibus illis libertatem concesserit,

prius jam observatum est (p. 150 ss,), Restat ut ex-

emplis afferendis ostendatur, quomodo frenis om-

nibus solulis libertas in licentiam ablerit. Ita ne<jue

hic luci defuit umbra, macula nitori.

Esse autem artis illius rationem variam et mul-

tiplicem, cum res ipsa docet — figurarum enim um-

brarumque numerus et usus aliis alius est — lum

vero exemplis constat eorum, qui in imaginibus quse-

rendis consenlienles in inveniendis miro modo dis-

senserunt. Quod quum ita sit, libros Augustini in-

signi^ allegoriarum varietate dislinctos esse,quis de-

*^) Digna taraen quae notetur est sententia, quam deinde

non sine hssitatione linguae proposuit, interpretatione

allegorica ut videtur recepta : "Considera tamen ne forte

totum illudf quod de conclusis in carcere spiritibus Pe-

trus dicit^ omnino ad inferos non pertineat , sed ad illa

potius tempora, quorum formam ad hoec tempora trans-

tulit ; illa quippe res gesta forma fuerat futurorum, ut

ii, qui modo non credunt Evangelio, illis intelligantur

esse similes, qui tunc non crediderunt, — et non suspi-

cemur^ quod apud inferos Evangelium prcedicatum sit vel

adhuc etiam prcedicetury

quasi et ihi sit ecclesia consti-

tuta»^ Ep. i64 u, i5.

Page 228: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 228/292

220

mum — in lanta ingenii vi et foecnnditate — non

exspectaverit? Juvablt igitur, speciminibus electis

artes, in quibus multum et valebat et ipse valere

gloriiB ducebat, accuratius cognoscere; quae quam-

quam non omnes ab eo vel inventae vel tum demum

adhibitae,- at certe non tam aliunde receptae, quam

ingenio ejus amplificatse , adornatse inque systematis

formam quasi redactae sunt; eoque magis, nisi egregie

fallor, juvabit, quod — quum Origenis aliorumque,

sub quorum auspiciis allegoriarum usus eflloruit, non

nisi fragmenta librorum exegeticorum nobis relicta

sint — nescio an plenius et accuratius hujus inter-

"pretaiionis ambitus et ratio ex aliis nullis antiquae

ecclesiae monumentis cognosci qneat.

Habet autem , ut reliquae omnes, baec etiam ars,

ex quo pleniorem formam accepit, prima sua stami-

na, certam metbodum habet, qua, principiis simpli-

cioribus praemissis , componendo construendoque fig- ^

menta magis artificiosa efficiuntur. Quare, ut a pri-

mis elementis incipiamus,

quae signis hieroglyphicis

non adeo dissimilia sunt, singulae naturae physicae

res, coelestes pariter ac terrestres, rerum civilium

insiituta, domesticarum apparatus, terrarum, urbium

populorum nomina, quae in voluminibus sacris fre-

quenlius occurrunt — nonnunquam etiam, in libris

poeticis praesertim et orationibus gnomicis, sensu

figurato — in meras rerum hominumque umbras

mutantur, ut, significatione propria atque indole ser-

monis prorsus neglecta, mystici quid semper iis sub-

csse doceatur, sic tamen, ut ex imaginum myste-

riorumque copia nunc hoc nunc illud, suadente inter-

pretationis commodo, arripiatur.

Page 229: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 229/292

221

Spccimlna glossarii allegoriarum hsec sunt:

Coeli: Sacra Scriptura ("opus digitorum Dei").

Enarr. in Ps. 8, 7.

Apostoli. de CGus. Evv. I. 46. Enarr. in Ps. 67

(68). .9. 96 (97), Q.

Sancti et Justi. de Ser. Dom. in monle II. 17*

Enarr. in Ps. 49 (60), 4.

Sol, Dies: Homiues spirituales (ex Sir. 27^ 12)»

Enarr. in Ps. 73 (74), 16.

LiUna, Nox: Homincs carnales. ibid.

JLuna: Ecclesia ((juia a parte spirituali lucet, a car-

nali obscura est. v, quia lucem non suam

habet, sed a Filio Dei illustratur). Enarr.

in Ps. 10, 3. 103 (104), 19.

Morialitas (quia crescendo et decrescendo mu-^

tatur). Enarr. in Ps. 88 (89), 37.

Nopilunium: Nova vita sub auspiciis Gbristi. Enarr,

in Ps.

80 (81),4.

Siclera: Ecclesise singulce. Enarr. in Ps. S, 9.

Omnes in ecclesia, qui conversationem ha-

bent in coelis* Annot. ad Job. 38, 32.

Si^era, noctis: Homines in peccatis eminentes. 1.

1. 3, 8.

Fulgura: Miracula Chrisli. Enarr. in Ps. 96 (97), 4.

Arcus Dei: Scriptura sacra. Enarr. in Ps. 10, 2.

Sagittce Domini: Verba Dei. Enarr. in Ps. 45 (46),

16. 76 (77), 19. Annot. ad Joh. 6, 4.

Apostoli. Enarr. in Ps. 8, 14.

Manus , dextera 3 hrachium Dei: Chvistus, Enarr.

in Ps. 108 (109), 27.

Nuhes: Prophetas et doctorcs. Enarr. in Ps. 10 (11>|

10. 64 (i(j5)p 10. 76 (77); 18»

Page 230: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 230/292

222

Tempestates i Vocea maledicorum. Enarr. in Ps.

68 (69), 3.

jiquilo: Impietas. Annot. ad Job. 38, Jl4«

u4uster: Pietas. ibid.

Pluuia: Scriptura sacra. 1. 1. 38, 25»

Plupice: Sermones evangelii. 1. 1. 37, 6.

Superstitiones caliginosae et rumores hominum,

de ser. Dom. in monte II. 87.

Nix: Superbi, cjui congelascunt el cadunt. Enarr.

in P5. 77 (78), 48. Annot. ad Job. 38, 22-

Grando: Impii, qui obstinata durilia alios contmi-

dunt. ibid.

JEstas: Homines spiritu ferventes. Enarr. in Ps.

73 (74), 17.

Ver: Novelli in fide. ibid.

Mare: Populi hujus seculi (ex Apoc. 17, 15). Enarr.

in Ps. 32 (33), 7. 65 (66), 6. 76 (77), 17.

Fundus maris: Cor impiorum. Enarr. in Ps. 64

(65), 8.

FluctuS maris : Homines impii. Enarr. in Ps. 68 (69), 3«

Opera mala. Annot. ad Job. 38, 16.

Flumen: Omnis seculi mortalitas. Enarr. in Ps.

65(66),

6. 136 (137), 1.

Flumina: Institutiones religiosse. Enarr. in Ps. 73

(74), 15.

Homines cupidi bonorum hujus seculi. Enarr.

in Ps. 88 (89), 26.

Napes: Ecclesiae inter procellas commeantes. Enarr.

in Ps. 103 (104), 26.

Mons: Justitia (ex Ps. 35, 7: justitia tua sicu^ mon-

tes Dei). Enarr. in Ps. 3, 4«

Page 231: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 231/292

Page 232: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 232/292

224

Tragelavhus : Homo, quatenus cervus est, Deo ser-

viens, quatenus liircus, legi sensuali ob-*

noxius. Annot. ad Job. 39» 1.

^^WMS /or/t^ ; Martyr intrepidus. 1.1.39,19.

Cervus: Homo spiritualis, qui cursu omnia spinosa

transceudit. Enarr. in Ps. 103 (104), 18.

Fecora: Homines carnis voluptate gaudentes. Enarr.

in Ps. B, 13.

Boves: Prophetse et Apostoli (ex 1 Cor. 9, 9). Enarr,

in Ps. 8, i2. 65 {fi^), 14- Tract. in Ev.

Joh. 10, 7.

Tauri: Haeretici (ob cervicis duritiem). Enarr. in

Ps. 67 (68), 31.

Rana: Vanitas loquax. Enarr. in Ps. 77 (78), Ao»

Locusta: Malitia, quae testimonio perfido lasdit. ibid;

V. 46.

Cedrus: Spes, qua^ in regionibus supernis habitat^ ..

Quaest. in JXum. 33, 6.

Hyssopus: Fides ((juae, quum sit herba humilis, ra-^ -

dicibus haeret in petra). ibid.

jEgyptus: Seculum hocce. Enarr. in Ps. 77 (78)?

12. 113 (114), 1.

j^thiopes: Populi peccatores (nigri). Enarr. in Ps^

73 (74), 14-

Aurum ArahicB : Sapientes inter gentes. Enarr. in

Ps. 71 (72), 15.

Lihanus: Dignitas hujus seculi (arbores altissimse):

ibid. V. 16.

Lapides Sion : Prophetse. Enarr. in Ps. 101 (102), 16.

PortoG Sion : Prophetae et Apostoli,

per quos ad

Chr. iiitramus. Enarr. in Ps. 86 (87), 2.

Page 233: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 233/292

225

Filii Corachi: Imitalorfes passionis Christi (vid. supr.

p. 17 s. V. rrip). Enarr. in Ps. 87 (88), 1.

Cithara (quae testudinem habet ia parte inferiore)

Opera, qnae patimur in gloriam Dei. Enarr.

in Ps. 42 (43), 5. 56 (57), 9.

Psalterium (cjuod testudinem in parte superiore ha-

bet): Opera ex praecepto Dei facta. ibid.

Corpus ((juia, ut anima corpore, sic citharista utitup

cilbara). Enarr. in Ps. 48 (49), 5.

Psalterium decachordum : decem praecepta Legis.

Enarr. in Ps. 91 (92), 4.

Tuhce cenece : Homines, qui proficiunt mala patien-

do (qnia tundendo fabricantur). Enarr. in

Ps. 96 (97), 6.

Tuhce cornece: Homines, qui libidines carnales vln-

cunt (quia cornu carne iirmius est). ibid.

Tympanum: Edomitio carnis (cpia fabricatur corio

siccato et exiento).Enarr. in Ps. 67 (68), 26.

Cuhile: Cor. Enarr. in Ps. 35 (36), 5. 103 (104), 22.

Torcularia: Ecclesise (sive <juod ibi boni a malis

seg^-egantur, sive quod verbum divinum, in

quo intellectus sono vocis inclusus est, ut

uva vinaciis, pervenit ad aures, ut uva in

calcatoria torcularium). pel : Martjria, crui-

bus fideles quasi calcantur, Enarr. in Ps,

8. 1-3. 83 (84), 1.

Accedit aherum elementorum genus, numero^

rum series, in quibus solvendis componendisque

non minor scholarum ecclesiae anticpise quam syna-

gogae judaicae dih*gemia atque seduhtas erat^ neque

mirum hoc,* etenim in numerando computandoquc

15

Page 234: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 234/292

226

ubi animus ad quantitatem unice attentus erat, liber-

rimus patebat arbitrio et lusibus ingenii campus;

dum res maxime dispares totoque coelo distantes,

modo numerorum aliqua convenientia erat, conferre

inque unum conjicere commode licebat. **)

II: aliijuid boni indicant propter duo caritatis prae^

cepta (in Deum et in homines). Tract. in

Ev. Joh. 17, 6.

III : natm^a hominum incorporea : anima , mens, cor.

Quaest. Evang. II. 6. — Trina abnegatio Pe-

tri errores hsereticorum designat, qui aut di-

"vinitatem 3esu aut humanitatem aut utramque

negant. Qu. Ev. I. 45»

IV : natura hominum corporea , ex quatuor elemen-

tis composila, Qu. Ev. II. 6. — totus terra-

rum orbis (4 plagae mundi, tempestates anni,

vigiliae diei). Enarr. in Ps. 49 (50), 3. de

doctr. chr. II. 25.

V : Judsei sub lege (Pentateucho) positi (sic 5 fratres,

Luc. 16, 28) — V» continentia quinque sen-

suum (sic 5 virgines prudentes). Enarr. in

Ps. 49 (50), 3.

VI : numerus perfectionis (Hcxaemeron). Tract. iu

Ev. Joh. 25, 6.

VII: natura hominum, ex anima (3) et corpore (4)

composita. Qucest. Ev. II. 6. — Spiritus S.

.(ex Esai. 11, 2). Tract. in Ev. Joh. 122, 8.

**) Hoc vero est, quod Aug. dixit, suo modo loquens : "nu-

merorura imperitia multa facit non intelligi translate ac

jnystice posita iu Scripturis." de doctr. chr. 11. 25. Ne-

que alia erat origo et ratio usits numerorum in scholis

Pythagorasorum. Cf. Ritters Gesch. d, Pythag. Philos,

S. 86, 87. 160.

Page 235: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 235/292

227

VIII: dies judicli (peractis et numeris corporis (4)

o : ad Vet, T. pertinentibus , et animi nume-ris (3) o: ad N. T.) Enarr. in Ps. 6, 2- —numerus perfectionis (7 + 1), sic circumcisio

et resurrectio d. 8vo, sic in orat. mont, sen-

tentia octava hominem perfectum declarat

(Matth.5, 10). de

ser.

Dom.in monte

I. 12.

Xj Justitia et beatitudo (decalogus). de cons. Ev^ L

13. Ser. 51 n. 32-

XI : peccatum (quia uno excedit numerum Decalogi

ideo 11 vela cilicia tabernaculo superinjecta,

Exod. 26, 7). Qusest. in Exod.n. 108. Ser.

51, 33.

XII; omnes undicjue eongregati perfecti (4: plagae

mundi X 3: trinitas, sic Mattb. 19, 28)«

Enarr. in Ps. 49 (50), 3. 59 (6o), 1.

XV : concordia Veteris Test. (7 : propter observatio-

nem Sabbati) cum Novo (8: propter resur-

rectionem Chr.) Enarr. in Ps. 89 (90), 10.

150. pi^sefat.

XXV: Lex Mosaica (5 X 5). Tract. in Ev. Joh.

25, 6.

XXX : Legis per Evangelium impletio (5 X 6). ibid. —Sensualitas (5), quse setate sexta (o : tempore

Chr.) homines corrumpebat; sic 30 nummi

Judee. Qusest. Ev. I. 41«

XXXVIII : Languor et infirmitas (40— 2 o : perfectio

Legis, deficiente virtute caritatis). Tract. in

Ev. Joh. 17, 6.

XL: perfectio. (4: universitas rerum X 10: crealor

15

Page 236: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 236/292

Page 237: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 237/292

229

raiiones numeravit, ut indicaret plenam pec-

calorum per Chr. remissionem. Qusest. in

Exod. n. 108. Quaest. Ev. II. 6. de cons.

Ev. I. 12. 13.

CL: ad num. 15 referendus (loO Psalmi). Enarr.

in Ps. 150. prscfat.

CLIII: Omnes Sancli, ad gratiam Spiritus pertinen-

te5. 50 (numerus per Pentecosten sacratus) ^3 (tria tempora: ante Legem, sub Lege, sub

gratia) -f- 3 (trinitas); — vel: 10 (Lex Mos.)

-}- 7 (Spiritus sauctus), deinde : 1 4~ 2 "1" 3

-I- 17 = 153). de doctr. chr. IL 25.

Tract. in Ev. Joh. 122? 8.

XXVI.

B. Interpretationes allegoricse.

Appai'atus figurarum quum talis tantus(jue ades-

cet, qui infinita modorum varietate manibus versari

et tractari poterat, nihil fere in Vetere Testamento

scriptum, nihil a Jesu et apostolis dictum aut factum

est, quin mysteria sive, quae apud Augustinum di-

cuntur, sacramenta, allegoriis obvoluta, ^s) inesse vi-

derentur, neqne sententia uUa ita abstrusa et re-

condita est , ut ex verbis simplicissimis etiam compo-

*^) ^^Mlegoria dicitur,quum aliquid aliud videtur soiiare

in verhis, et aliud iu iiitellectu significare." Euarr. iu

Ps. io3 (io4), 3. "Uua res multis modis siguificatur,

quae iiihii horum est per essentiara, onmia per figuram;

agnus non potest esse leo , leo non potest esse agnus.

Domiuus noster J. Chr. et leo potuit esse et aguus , sed

quia ueque leo neque agnus per esseutiam, et leo et

agnus per flguram." Ser, 4 u. 25.

Page 238: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 238/292

230

nendo mlscendcque elici et educi non potuerit,**)

Quanta in his exercitiis agendis Augustini diligeniia

luerit, quanta' dexteritas, quaevis fere librorum pagi-

na docet , ut in tanta reruin copia difEcile sit , in

exemplis eligendis describendiscpie modum servare.

Ita de evangeListis ingeniose ludens has habet

observationes : Matthceum, qui regiam personam

Christi narrandam susceperit, Marcum habuisse tan-

quam breviatorem sibi adjunctum, quia regum est,

non sine comitum obsequio ess2 ^ Lucam vero, qui

sacerdotis in Christo personam descripserit , socium

non habuisse, cjuia sacerdos in Sanctura Sanctorum

solus intrat; — deinde: Matthceum in generatio-

nibus Christi deducendis descendere ab Abrahamo

ad Jcsum, ut significet, Christum descendisse ad vi-

tam nostram regendam et peccata nostra suscipienda;

Lucam vero adscendere a Jesu ad Deum ipsum, ut,

moneat, eum sacerdotis instar peccata nostra expiasse,**'

nos(jue per adoptionem fihos Dei fecisse; ideo Mat-

iheeum a Davide per Salomonem descendcre, in cu-

jus matre ille peccaverit, Lucam ad Davidem adscen-

dere per Nathanem, per quem prophetam (sicl)

Deus peccatum expiaverit; — denique: Malthaeunj

signiiicari per leonis , ferarum regis, figuram, Lu^

cam per vitulum, propter victimam sacerdotis, Mar-

cum per hominem, <juia neque stirpem regiam ne-

«*) "Domini facta uon sunt tautummodo facta, sed sig^na; si

digna snnt, praeter id quod mira sunt, aliquid profectosigniflcaut; quorum factorum significationem iuvenire,

aliquanto est operosius,quam ea legere vel audire."

Euarr. in Ps. 07 (38), 6. 4o (4i), 1.

Page 239: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 239/292

231

que sacerdotalem commemorans, in lis versatur, qax

Christus homo passus est, Johannem per aquilam,

quia super nubila inlirmitatis humanse evolat. (de

cons. Ev. I. 6. 9. n. 11. 12).

Ad singula vero descendamus.

Gen, 1 : Sex dies creationis— sex cetates liomi-

num: priraus dies (lux creata), infantia generis hu-

mani usque ad Noachum; secundus (lirmamentura iu-

ter aquam et aquam, imago arcae Noachi), pueritia,

usque ad Abrahamum; tertius (terra separata a mari

o : Judaei a gentibus), adolescentia , usque ad Sau-

lum; cjTiartus (sidera o: splendor regni judaici), ju-

ventus, usque ad exilium; qiiintus (aniraalia mari-

tima et volatilia o : habitatio Judseorum inter gentes,

sedes incertse et instabiles), declinatio cetatis, nsque

ad adventum Jesu; sextus ("producat terra animam

vivam"), senectus Jwminis veteris, quam seqnitur re^

stauratio generis humani per Christum. Dies septi-

mus : Chr. in gloria venturus , requiem hominibus

afFerens. de Gen. contr. Manich. I. 35-41.

Gen» £: Paradisus, vita heatoruni v. ecclesia:

[Arhores, discipHnse utiles v. Sancii. Fructus, mores

piorum. Arhor vitce, sapientia v. Christus. Qua-

tuor flumina , evangeha v. virtutes cardinales : Phi-

son (qui aurum et lapides pretiosos adducii), pru-

dentia; Gihon (Nilus, (jui ^thiopiam calidam cir-

cuit (?)) fortitudo ; Tigris (flumen Asyriorum, qui in

"S. Scr. ssepe ponuntur ut adversarii), temperantia;

Euphrates (cujus ciu7sus non indicatus est), justitia,

qu3e ad omnes animae partes pertinet, ceterasque vir-

tutes concorditer copulat. de Gen. contr. Manich II. 14.

Page 240: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 240/292

232

Gen, 3, 24: Nemo ad vitam bealam pervenire

pptest, uisi per lolerantiam molestiarum (frameam

flammeajn) aut per plenitudinem scientise (Cheru-

him). 1. 1. II. 35. 36.

— 9? 23: Sem et Japhet aversi nuditatem pa-

tris tegentes o : Judoei et Gentiles memoriam passio-

nis Christi peractse celebrantes. t!e civ. D. XVI. %

— 25, 31:

Gentilcs (Jacohus o:

ecclesia de gen-tibus ventura) dimiserunt idola (lentem, qui cibus

^gyptiorum esl), <juse Judcei (Esapus) exceperunt.

Ser. 4 n. 12.

— 27,, 16 : Jacohus boedos occidit o : Christus

peccatores coarguit ; — pelles portavit o : peccafa

aliorum patienter toleravit. Ser. 4 n. I9. 20»

— 27, 27 : "ecce odorem Jilii mei , sicut odor

agri plenV : ecce Christus in mysterio interiore,

et ecclesia, (juaj omnes comprebendit. Scr. 4 n. 24.

Exod, 3, 2 : Rubus ignc flagrans o : Duritia Ju-

dseorum, quse Spiritui S. reluctabatur. Ser. 6 n. 2«

— 8 : Decem plagoe, commentarius in prcecep'

ta decalogi : Aqua in sanguinem conversa o : gloria

Dei (qula cx aqua omnia generantur) in im*aginem

bominis mortalis jnutata (pra^ceptum Imum); — ra-

nee 0: vanitas loquax (2d. prsec.)^ — scinipbes o:

vaua pbanlasmata cordis, quse non sinunt bominem

quiescere (3t. prseceplum) 5— canum catuli coeci na-

scuntur, adeoque caninum est, non agnoscere paren-

tes (4t. prseceptum); — pecorum est concumbere et

generare (5t. prseceptum (sic)); — pustulae o: ani-

mse bomicidium spirantes (6t. prseceptum (sic)); —grando fructus Liboris perdit {7m. prseceptum); —

Page 241: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 241/292

233

LoctfSta mordendo nocet (8v. praeccptum) : — tene-

brae o : cupiditates pravae (9n. prseceptum) ; — mors

primogenitorum : "in qua plaga quum comparatio-

nem quandam qusero, nihil mihi occurrit^ fortassis

occurrat melius diligentiusque inquirentibus," Ser,

8 n. 2-11.^*)

]Sum, 27, 13. 14 : Aaron Mose prius mortuus

o: sacriiicium et sacerdotium abrogata sunt; — per

Mosen aliqua Palsest.nse pars occupata o : praecepta

legis mos. valent Chrislianis^ — per Josuani Judsei

in possessionem iuducti o: homines per iidem in

Jesum salutem nacti. Quaest. in Num. n. ^3.

Deut. 32, 49J

"adscende in montem et morere."

o: perit dubitatio Qmni^, ex quo Chr. per resurrec-

tionem magnus apparuit. Ser. 352 n. 5.

2 Sam, 11, 2: Jesus {David) amavit ecclesiam

{Batliseham), mundantem se a sordibus seculi, dia-

bolum {Uriam) ab ea separatum occidit, eamque sibi

perpetuo copulavit. conir. Faust. 22? 87.

1 Reg, 16, 3 ss. : Judicium Salomonis : Judaei et

Gentiles, utrlque sub peccato {duce meretrices) ; illi

Chrislum, natura secundum carnem ex Judaeis, animo

dormientes occiderunt, deinde clamantes, sibi debi-

tum (issQ Evangelium,' gentilibus autem ex gratia Dei

concessum est. Ser. 10, 2» 3.

Prov. 31, 10 ss.: Ecclesia {mulier) plus valet

quam doctores scientia et facundia praeclari {lapides

pretiosi), proficit inter tribulationes {surgit nocti-

hus), seque . ceteris imitandam praebet (dat escam

') Cf. Orig. hom, 4 iu Exod.

Page 242: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 242/292

234

domui), conscientiam confirmat per opera anteacla

(^lana enim, postquam in colo involuta jacuit, deinde

in fusum transit), laudat Christum et Deum et ho-

minem (duo pallia), ornat se candida confessione

(hysso) et gloriosa passione (purpura). Ser. 77 n. 8.

Psalm. 9 (10), 14: Portce mortis: pravae cu-

piditates v. sensus corporei. Portce Sion: bona

studia, per quae pervenitur ad visionem pacis, v. sa-

cramenta et initia fidei, quie pulsantibus aperiuntur. 1. 1.

— 17 (18), 8-10: '*Contremuex'e peccatores {ter"

ra)j spes superborum {fundamenta montium) con-

turbatse sunt^ adscendit deprecatio (^fumus) poeni-

tentium; in (juibus jam emortui erant ignes virtutis

(carhones)^ hi revocati sunt; justi (coeLum) humi-

liarunt se, sed impii, qui tei-rena sapiunt (suh pedi-

hus ejus), Deum non cognoverunt." 1. L

— 18 (19)? 6- "manifeste (in sole) Chr. per inr-,

carnationemhabltaculum in terra posuit, procedens'

de utero virglnali.(^7ia/a7720 suo).** 1. 1.*

— 45 (46), 3 : ''montes concutiuntur in sinu

aquarumi^* Chr. et apostoli transferentur de populo

Judaeorum ad gentes. 1. 1.

— 54 (55), 18: vespere: in cruce. mane: in re-

surrectione. meridie: in adscensione. 1. 1.

— 67 (68), 15 : *'nive dealbabuntur in Salmone:'^^

ex gralia candidi fient protectione corporis Christi

(quemadmodum umbra (^)L) constat corpore et lu-

mine, sic Chr., qui verum lumen erat, caro factus

est, ut umbra meridiana nobis esset), 1. 1.

28: ''principes Zehulon et Naphthalii''

martyres, qui primum in ecclesia locum obtinent,

Page 243: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 243/292

235

fortiter omnia siistluentes (Zeb. o: habitaculum for^

titudmis, vid. p. 26) deiude latitudinem s. libe-

rationem (Naphth. vid. p. 22) accepturi. 1. 1.

Ps. 67 (68), 30: "ferce calamii" ii, qui, dum

S. Scr. (calamo scriptas) pervertunt, aliis nocent, 1. 1.

— 80 (81), 1 : "Psalmus pro torcularihus quintd

sabbati (?), ipsi Assapb :" Ps. de angustiis, quibus pii

ab impiis discernuntur, hominibus baplismo ex ac[ua

renatis (ex Gen. 1, 20: Deus dixit d. 5to : produ-

cant aquse reptilia animarum vivarum), congregationi

Sanctorum. 1. 1.

— 83 (84), 4 : "^^passer iuvenit sibi domum, tur-

tur nidum , ubi ponat pullos suos:

" corde ad Deumevolamus, carne opera bona facimus, in fide cath.

requiescentes. 1. 1.

87 (88), 1: "pro choro ad respondendum:

chorus martyrum, concordia caritatis junctus, sequi-

tur Christum prseeuntera. hI.

— 101 (102), 7. 8: "pelicanus in solitudine:"

Christus solus de virgiue natus. "Nycticorax in pa-

rietinis:

" idem crucifixus in nocte ignorantisei 'V^'-

gilavi:^' resurrexi. "factus sum ut passer singularis

in tecto : " adscendi in coelum ibi habitans. 1. 1.

— 103 (104), 2-5: "extendit coelum ut pel-

lem\" propagavit S. Scripturam per homines mor^

tales (pellem), v. ad formam libri plicandam. "pro-

tegit in aquis superiora ejus"(!): tuetur supremum

caritatis prseceptum, per Sp; S. in cordibus difTusum.

"ponit nuhes adscensum ejus:

" constituit doctores,

ut adscendamus ad illam intelligendam. "ambulat su-

per pennas ventorum : " verborum Dei ventis velor

Page 244: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 244/292

236

cius volat, V. amor Dei major esl virtutibus animaj,

"facit angelos 5uos spiritus et ignem jtagrantem:'*''

nuntios suos ad aliiora convertit, eosque spiritu

fervenles facit. "fundavit terram super firmitatem

ejus:^^ fundavit ecelesiam super Christo. 1. 1.

Ps. 103 (104), 20-22: "Chr. novit passionem

suam (tenehras) ; mortuo eo, deficit spes apostolo-

rum (nox fit), et daemones mali (Jeroe et leones)

saeviunt,' recipit vitam {oritur sol), atque hi ab ec-

clesia persequenda recedunt. 1. 1.

— 108 (109), 24: ^^genua mea infirmata sunt

a jejunio : " qui fortis videbatur sibi , ubi panis vitae

(Chr.) defecit, fidem abncgarunt. "caro mea immu-tata est propter oleum :** discessi, ut donis Sp. Sancti

discipulos perfunderem. 1. 1.

.— 136 (137), 2 : "in salicihus suspendimus or-^

gana nostra:** inter homines fatuos et steriles sacras

Scr. differendo suspendiraus 1. 1.

— 146 (147), 81 : **cooperuit coelum nuhihus :

**

contegit Scripluram figuris et sacramentis. 1. 1.

— 147 (148), 16 : ''dat nivem velut lanam,

nehulam spargit ut cinerem " ex hominibus pigris

spiritu et frigidis,

quos prffidestinavit , faciet quasi

vestem h. e. partem ecclesise, eos(jue ad poeniteniiam

vocabit.** 1. 1.

Matth. 6, 34: **da nobis hodie panem quotidi-

anumi'' praecepta divina nobis hac in vita adsint. de

ser. Dom. in monte II. 27.

— 16. 2 : "serenam erit, nam rutilat coelum —lempestas erit, nam infeste coelum ruhescit;" san-

guine Chr. indulgentia peccatorum daturj secundo

Page 245: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 245/292

adventu igne prsecedente venturus est. Quaest. Ev.

I. 20.

Matth. 17, 1 ss. Transfiguratio^ Splenduit ut

sol: significavit, se gssq lucem mundi. Vestimenta

Chr. : ecclesiae. Discipuli ad terram ceciderunt: mo-

riuntur. Dom. eos erexit: resurgunt post mortem.

Neminem viderunt prceter Jesum: post resurrectio-

nem cessabit Legis et prophetarum auctoritas. Ser.

78 n. 2. 5.

— 18, 24: Servus, qui debebat decem millia

talentorum: Homo, cpi violavit decem prsecepta le-

gis , et pro cupiditate et operibus suis {uxore et filiis)

poenas luit. Conservi : ecclesia , (ju£e eum ligat et

solvit. Qusest. Ev. I. 25.

— 21, 2: Asina: plebs Judaeorum non pla-

ne indomita, sed quse prcesepe Domini agnovit.

PuUus asini , in quo nemo consedit: populus gen-

tium, quse Dominum non agnoverunt. Tract. in Ev^

Joh. 51, 5.

— 23, 23: "excolantes culicem^ camelum de-

glutientes : " Barabbam dimittitls, Jesum occidilis (cu-

lex, homicida sediiiosus, qui inquietat et sanguine sa-

tiatur. Camelus humiliat se ad oncra subeunda.

Foramina acus: angustia passionum). Qusest. Ev.

I. 35.

— 24, 32: "quum ramus fici tener est, scitis

prope adesse aestatem:" qimm homines per fidem

Christi ad bonos fructus profecerint (ficus, genus hu-

raanum propter pruritum carnis). 1. 1. I. 39.

Luc. 5, 18 ss. : Paralyticus ad Chr. adductus

anima , viribus bene agendi destituta,

qua^rit Chri-

Page 246: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 246/292

238:

6tum, se^ tiirbis impeditur, iiisi mysteria S. Scr;

sibi aperiantur ; boni dociores eum, in fragilitate ad-

huc consiitutum, ad cognitionem deducunt; tum ex

somno evigilans, afFectus animi continere discit. 1. 1.

U. 4.

Luc, 8? 27 ss. : Dcemoniaci nudi inter sepulcra

versanies: Gentiles, qui daemonibus serviunt, sine

fjde {yestimentis), in conscientia {domo) non requie-

scentes, operibus mortuis (sepulcris) delectati, duris

legibus civilibus {compedihus) constricti, bis autera

disruptis ruentes iu peccata ultra modum consuetum.

1. 1. II. 12.

— 8, 43 ss. Mulier Cananoea: Mulier, ecclesia

ex gentibus. Vestis Zqsui apostoli. Fimhria: Pau-

lus (ex 1 Cor. 15, 9 : o iXdyj^og i(av dno^oXwv),

quippe apostolus gentium. Scr. 77 n. 8.

— 10, 30 ss.: Samaritanus misericors: Ada-

mus jacturam fecit pacis coelestis (descendit Hiero-

solymd), delapsus ad mortabtatem (Jerichoi luna^.

mortalitas, p. 20. 22lO? incidit inter diabolum et an-

gelos ejus {latrones), qui eum immortalitate {yestibus)

despoliarunt,peccata ei suaserunt, cognitionem uni-

ce Deiei relinquentes {semivipum), Sacerdotes V.

T. ad salutem prodesse non potuerunt, sed Dominus

{Samaritanus i custos , p. 23) cobibuit peccata, so-

latium {oleum) afFudit et exhortationem {vinum), ef-

fecit fidem in incarnationem ipsius {imposuit ju^

mento), refecit hominem in ecclesia {stahulo), reliquit

duo prsecepta caritatis, rediturus ad resurrectionem.

Qusest. Ev. II. 19.

Page 247: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 247/292

239

Luc. 10, 4: noHte fieri sapientes apud vosmet

ipsos (5n!ccw/w5, sapientia occulta), et renuntiate ope-'

ribus mortuis {calceamentis ^ ex coriis mortuorum).

Ser. 101 n. 6-7.

— 11, 11 ss. Pater jpreces filii exaudiens: Pa-

nis, caritas (prse omnibus rebus necessaria). Piscis,

fides (propter aquam baptismi). Opum, spes (foetus

nondum perfectus). Lapis, duritia cordis. Serpens,

fallacia. Scorpio, animus retro respiciens (quia acu-

leus scorpionis retro timendus est). Quaest. Ev.

11. 22.

— 13, 7 ss. Hortulanus ficum fovens: Arhor

ficulnea : genus humanum (cpiia Adamus et Eva foliis

ejus se contexerunt). Triennium: tria tempora:

ante legem, sub lege, sub gratia. Fossat poeniten-

tia. Sordes: dolores poenitentium. Ser. HO n. 1.

— 14, 19 • quinque juga houm : quinque sensus

— boum: quia terrena quserunt, hoves autem terram

arando versant5juga : qnia gemiui sunt (oculi, aures

nares, in gustando lingua et palatum, in tactu in-

trinsecus et extrinsecus). Ser. 112 n. 3.

— 15, 20. Reditus filii deperditi. Stola pri~

ma: dignitas, quam perdldit Adamus. Sej^pi : doc-

tores evangelii. Annulus : pignus Spir. S. Calcei:

praeparatio ad evang. admittendum, dum pedes uou

attingunt terram. Vitulus : Dominus opprobriis sa-

tiatus. Qusest. Ev. II. 33, 5.

Luc. 18, 35 cf. Matth. 20, -30: Jesus unum

coecum vel duos (ex Matth.) sanans. Jesus , ad mor-

tem {Hierichuntem) accedens (ex Luca), lucem evang.

solis Judceis obtulit, a morte regressus (JLierich.

egressuSf ex Matth.), et Judseis et gentilibus. 1. 1. II. 48.

Page 248: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 248/292

240

Luc, 17, 35: duoe molentes ei duo in agfot

liomines qui , dum ab aliis reguntur (ideofeminoe),

in orbe negotiorum temporalium aguniur, — alii,

qui in ministerio ecclesise tamquam in agro Dei ope-

rantm\ Quaest. Ev. II. 44.

— 19, 3. Zacchoeus sycomorum adscendit:

cruci Christi confisus est {sycomorus ex etymol fieus

falua, cf. 1 Cor. 1, 23 : 6 ^avQog jiKOQia)* Ser. 174 n. 4«

— 22,41: "avulsus est ab iis_, ciuantu.s jactus

est lapidis:^* ita eos admonere voluit, ut ad eum

perducerent intentionera Legis, c[U3e scripta erat in

lapide. Quaest. Ev. II. 50-

— 23, 11 : Milites clamyde Jesum induentes

H^^retici , negantes Jesum babuisse verum corpus

(^propriis vestihus eum exuentes), ei fictum {yestem.

fucatam) tribuerunt. Quaest. Ev. II. 51»

Jolu 1, 39: ^'Hora decima erat:" tempus ade-

rat, quo Lex (10 praecepta) per amorem implendaesset, Tract. in Ev. Joh. 7, 10.

— 1, 48 : Nathanael sub ficu o : sub peccato

et umbra mortis. 1. 1. "VII. 21«

— 2, 1 ss. Nuptice Canenses, Jesus homines,

qui aqua erant, pinum fecit (sapientes), implendo

propbetias {sex hydrias), quse aderant per sex ho-

minum generationes : Adam., Noach., Abr., Dav., ExiL

bab., Joh. Bapt., dictse quidem omnibus hominibus,

his vero indicatis per duo genera hominum (Judasog.

et Geniiles), vel tria, ex tribus filiis Noachi (hydriae,

capientes hinas vel trinas metretas), L 1. 9, 6. 17.

— 4, 16. 18: Jesus mulieri Samaritanoe: ad-

hibe intellectum (voca maritum), per quem docearis

Page 249: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 249/292

241

antea sivisll le sensibus duci et rapi (quinque mari-^

tis)'y ex quo vero ad seiatem rationis veuisti, non

ad sapientiam pervenisti, sed in errore versaris (quem

dicis esse, non est maritus tuus), 1. 1. 15, 19-22.

Jo7i. 5, ss. Piscina in Bethesda: populus israel,

quinque porticus : pentateuchus. j4qua turhata per

angelum latentem : peccatores a Jesu vi invisibili con-

turbali. Tolle grahhatum: portate invicem onera

vestra. Amhula^ sc. ad Deum, amore ductus. 1, 1.

17, 3. 4. 9.

— 6, 9 ss. 5000 homines: Israelitse. discumben-

tes in foeno: studiis carnalibus occupati. quinque

panes hordeacei : pentateuchus (ad medullam hordei

propter teaacitatem palese segre pervenitur). duo

pisces: sacerdos et rex, qui unciionem acceperunt.

Chr. fregit panes et multiplicavit : disserendo argu-

mentum uberrimum explicavit. Fragmenta: Loci

secretiores. duodecim cophini: apostoli, quibus illi

reservati. 1. 1. 24, 5« 6.

— 6, 16 ss. Jesus tempestatem cohihens : Er-

rores et iniquitates ante adventum Jesu creverunt cum

clamoribus maleficorum (pentis et tempestatihus)

venit tandem ad Judseos legem observantes (stadia

25-30), omnes tumores mundi, ambitiones seculi de-

primens (Jluctus calcans). 1. 1. 25, 5« 7.

— 9, Q sst Coecus sanatus : Coecus : genus hu-

manum. lutum de saliva: verbum caro factum est.

Lotus in piscina : baptizatus in Christum. Inunctus

sputo et luto: catechumenus factus. L 1. 44» 2.

— 11, 17: Lazarus quatuor dies in sepulcro

quatuor sunt hominibus dies mortis: unus, quod

16

Page 250: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 250/292

Page 251: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 251/292

243

tractis , indicat ecclesiam purgatam. Tract in Ev.

Joh. 122, 6. 7.

Eph. 3y ±8' dimensiones crucis y figurate intel-

ligendae: latitudo , caritas. longitudo , perseverantia.

<iltitudoy meditatio rcligiosa. profunditas, mysteriutn

inexscrutabile. Ser. 165 n. 4. 5. Ep. S6 n. 26'

Talia vero legendo quis tandem negaverit, Au-

gustinum, dum imperitise succurrere artibus ingenii

voluit, in pejora etiam incidisse; si pejus est, sqw-

sum, qui ab oratione alienus est, fingere, quam eum

qui intus est non recte assequi. Ita verum est, in-

genii fertilitatem, nisi solerti studiorum disciplina

temperata, idonea doctrinse supellectile adornata sit,

spinas sa^pe et carduos ferre. Verum hoc tamen

monendum est, argutias illas, quibus Augustinus non

tam errasse quam errores intulisse dicendus est, mi-

iioris plerumque gssg momenti; etenim, quse in no-

minibus et numeris, in rebus historiciset

chronolo-gicis, in lilulis hbrorum, in paraboiis et . figuris poe-

ticis ludendo confinxit, inepte satis et ridicule non-

nunquam finxit, ita vero ut ad cardineni doctrinse,

ad meduUam religionis parum aut nihil pertineant.

2-

Curss interpretationis dogmaticss.

xxvu.

Analogia S. Scripturce hene ohservata et

in usum conversa,

Quum omnis S. Scripturas interpretatio eo de-

nique tendat, ut ipsa doctrina christiana ex verbis

.16*

Page 252: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 252/292

244

inlegra et genuina prodeat, jure nostro ante mo-

nuimus (p. 166), accuratam in singulis explicandis

pluribusque locis inter se conferendis diligentiam

nondum sufficere — nam ita si res esset, acribeia

pbilologica, historica, logica faceret theologum —sed animum reqniri spiritu evangelii tinctum et im-

butum, genio ejus affinem etiam et cognatum, fide

jam antea ex prseviis litterarum sacrarum 5tudiis con-

cepta; sic tandem fieri posse, ut singula <juaec[uc in-

doli religionis convenienter intelligantur.

Hsdc vero ea est S. Scripturce analogiuy quam

supremam interpreti normam essc contendimus,

quippe quse non arte vel auctoritate humana compo-

sita sit, sed simplici, sincera, pia et cordata verbi di-

vini exploratione ultro se prjebeat. Hferetici et Schis-

niatici autem legem illam parum plerumque curanies,

in uno alterove loco ita immobili pede haerebant,

ut, quicquidadversus vel aliter scriptum est, perfidc

vel temere silentio prseterirent ; cum iis vero bene

et feliciter ab Augustino rem actam esse videmu5,

quoties ex harmonia librorum sacrorum accuratius

instituta summam doctrina; pleniorem et fideliorem

effecit.2«)

*<^) Hoc fere est, quod dixit Lutherus (iiber die Ausleg. der

letzteu Worte Dav. III. S. 2780) : "Wenn es sollte Wiiu-

schens u. \Yahlens gelteu, entweder dasz ich S. Augu-

stiui u. der lieben Vater Verstand in der Schrift sollte

habeu, mit dcm Mangel, dasz S. Aug. zuweilen nicht

die rechten Buchstaben oder Worte iraHebr. hat, oder

sollte der Juden gewisse Worte u. Buchstaben ohne S.

Aug. u. der Vater Verstand, ist gut zu rechneu , wozu

ich wiihleu wiirde; ich liesae die Judeu mit ihrem Ver-

Page 253: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 253/292

Page 254: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 254/292

246

lustrare, atque typum doctrlncc ex omhibus compo-

situmficlelibus ofFen^e. ^^)

Multa cum Donatistis etiam ex rationibus exe-

geticis disputata sunt. Quod de incorrupta ecclesiae

sanctitate contendebant : eam ex hominibus castis et

innoceniibus adeo compositam essa debere, ut irapii

quique ex sinu ecclesise ejiciendi essent, neque ulla

disciplinaj \it8eque poenitentia in societatem fratrum

recipiendi — prpbare conati sunt ex Sacra Scriptura,

quae ssepissime (Ps. 25, 4. Es. 52, 11. Jer. 23, 28.

Matth. 7, 23. 18, if. 1 Cor. 5, 11. Eph. 5, 11. 1

Tim. 5, 22 al.) homines jubet, ut lues peccatorum

evitetur, usum et consuetudinem impiorum fugere,

neque ulla cum iis consilia inire. Huic autem nimise

severitaii Augustinus p/vTTZWTn ita occurrit, ut illa

non tam de societate externa dicta e&se moneat, quae^

evitari non semper possit, qua'm de consensu animi

et consiliorum communione, hanc vero effugi posse

salva ecclesise pace ac unitate,* deinde ex aliis locis

adductis constare docet (Matth. 13, 24. 18, 22. 2 Cor.

2, 6 ss. 2 Tim. 2, 25 s.), disciphnae rigorem huma-

nitate temperatum Gsse debere, ut poenitentibus spes

in ecclesiam redeundi pateat. ^*) — Illam vero sanc-

28) Tract. iu Ev. Joh» i8, 3. 4. 36, 9. Sy, 6. 43, i3. 48, 8.

5g, 2. 71, 2. 78, 2. 3. Ser. 126, 8. 136, 2. 3. coutr.

serm. Ariau. c. 6. 8. contr, Maximiu. I. 9, 8. de Triiiit.

I. 12-16. II. 2.

**) de uuico hapt. u. i4. 24, BreTic. collat. c. Douat. u. i8.

coutr. Epist. Parmen II, Sg : *'uou commuuicare est uou '

conseutire ; sed hasc salva pace facieuda suut , et quan-

tum admittit oflBcium conservaudae uuitatis." III. 12-27:

"Qu£ nou vult sedere iu coucilio vauitatis, iion evaue-

scat typho superhia?, quacrens conveutigula justorum a

Page 255: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 255/292

Page 256: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 256/292

248

ime conjunctum est, quod isti de sacramento bapiis-

mi docebant : juste et legitime eum nonnisi a puris

castisque manibus h. e. a sacerdotibus suis ministrari,

pendere autem a sanctitate ministrantis vim et auc-

toritatem sacramenti, ideocjue, si quis in ecclesia ca-

tbolica lavacrum sacrum acceperit, iterationem ejus

ad salutem necesariam esse» Quod quidem ex litteris

sacris ita probare conati sunt, ut ad efFata frequen-

tiora provocarent, quibus sacerdotes lustrare se et

sanctificare jubentur^ sacrificia autem et preces ma-

nibus labiisque impuris oblatae detestationi Jehovae

esse dicantur (Exod. 19, 22. Prov. 21? 27. Joh. 9,

3i al.), neque non ad verba Jesu de arbore bona

fructus bonos, de mala malos ferente (Matth. 7, 17,

18)? neque dedignati sunt verba qusedam de fonti-

bus et unguentis poetice dicta inepta interpretaiione

ad bapiismum trahere. •*) In his omnibus Augusti-

nus non solum significationem veram et genuinam , a

Schismaticis obscuratam, luculenter exhibet, sed ex-

empla objicit Bileami (Num. 24), cujus preces audi-

tse a Jehova fuerint, ® ^) et Jesu,

qui baptismum a

Johanne, ministro subdito sibi, petiit; unde constare

docet , vim sacramcnti salutarem a virtute sacerdotis

82) Psalm, i4o (i4i), 5: "oleum peccatoris iion impiuguet

caput meum," ex LXX de oleo couvivali. Prou. 5y i5:

"blLe aquam de cisterua tua, et flueuta putei tui," ex

imagiue solita de castitate matrimouii justi et legitimi.

•^) coutra Ep. Parmeu. II. ly: '*verba boua, quae pro popu-

lo dicuutur in precibus, etiamsi a malis dicantur episco-

pis, exaudiri tameu, nou pro perversitate episcoporumj

sed pro devotioue populorum.**

Page 257: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 257/292

Page 258: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 258/292

250

sceniia me4 viucor, jam quidemcle ignoramia non

liabet excusationem ; et utique cui dicitur: noli vinci

— arbitriura voluntatis cjus sine dubio convenitur,

velle enini et nolle propriae voluntatis est. ^*) -^

2) Sed metuendum est, nc ista omnia divina testi-

monia sic intelligantur , ut ad vitam piam et bonam

conversationem adjutorio et gratioe Dei locus non

relincjuatur , ut audeat miser homo, c[uando bene vi-*

vit et bene operatur, non in Domino gloriari. Ut

fiat (prrcceptum), adjuvat gratia; cpae nisi adjuverit,

nihil Lex crit nisi virtus peccati; augelur enim con-

cupiscentia et majores vires accipit Lege probibente,

nisi adjuvet Spiritus gratia? ; ergo et vicioria , quapeccatum vincitur, niliil aliud est quam donum Dei

in isto certamine adjuvantis liberum ai'bitrium. —3) Testimoniis divinis probatm*, gratiam Dei non se-

candam merita nostra dai-i, .quandoquidem non

solum nullis bonis, verum etiam multis meritis ma-

lis praeccdeutibus vijemus datam, et cjuotidie dari

videmus. Sed plane quum data fuerit, incipiunt

esse etiam merita nostra hona ,per illam tamen;

iiam si sc illa siJjtraxerit , cadit homo. Ideo neces-

sai-ium est homini, ut gratia Dei non solum juslifi-

cetur impius i. e. ex impio fial justus, sed etiam,

5) QuidvGrol idem Aiig, vehemeuter Pelagiauis objecil:

homiiiibus esse "arbitrium ad peccaudum, nou ad pie

•viveudum" (de spir. et litt. u. 5. coutra duas epp, Pe-

lag. II. 5) ; — est iucoustautia certe , sed quse laudari

debet, dum ipse sic docuit exemplo,errdre vel saltem

uon veritatem totam et iutegram attiugere ,qui syste-

mata iu religioue paugaut , simplicitate evaugelica re-

licta usuc|ue vita: praclico ueglccto.

Page 259: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 259/292

251

quum fueiit jam justificatus ex fule, ambulet cum

illo gratia, et incumbat super ipsum ne cadat. Si

Pelagiani merita nostra sic intelligerent , ut etiam

ipsa clona Dei esse co§noscerent , non esset repro-

banda ista senteniia; quoniam vero merita humana

sic prsedicant, ut ea ex semet ipso habere hominem

dicant, tectissime respondet apostolus: <juid habes,

qnod non accepisti? — 4) Sed dicit apostoUis, Deum

miicuique reddere secundum opera ejus^ si autem

Tita seterna bonis operibus redditur, quomodo gra-

tia est vita seterna, (juum gratia non operibus red-

datur, sed gratis detur? IUa qusestio nullo modo

mihi videtur posse dissolvi , nisi intelligamus , et ipsa

opera bona nostra,quibus vita seterna redditur, ad

Dei gratiam pertinere, itaque sine dubio et vita

seterna Dei gratia est, et ipsa etiani gratis datur, et

vero, quoniam prsemium ejus est, gratia est pro

gratia, tanquam merces pro justitia,"

Accedant denique ex libro de fide et operibus

observationes de vera interpretatione eorum, quse in

litteris sacris hac de re disputata sunt : l. "Laudibus

summis 'effertur fides in Christum, inprimis a Paulo,

qui docet hominem per fidem justificari sine operi-

bus. — 2» Heec diiEcilius dicta sunt, ut prave in-

telligi queant , et a multis cuin magao pietatis detri-

mento iutellecta fuerint, qubd observavit jam in se-

cunda epistola Petrus. — 3. Explicatio vero petenda

est ex phu'imis Jesu et apostolorum, Pauli etiam ip-

sius verbis, qui uno veluti ore prsecepta morum

iterum iterumque repelmu, docentes_, fidei profes-

Page 260: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 260/292

252

sloncm sine operibus bonis nlhil prodesse. "•) —4. Paiilus et Jacobus verbis igitur, lion ipsa re dif-

feruntj hic enim de operibus loquitur, quse fidem

seqimtur et sequi debent, ille de operibus, quae fidem

prsecedunt, hoc docens, hominem posse per fidenji

justificari, etiamsi opera legis non praecesserint. —5. Fides quae in Scriptura sacra commendatur, fides

evangelica et salutaris est, cujus opera ex dilectione

uhro procedunt ; ideoque eam apostoli prius insinu-

ant, quod in homine ipso, nisi adsit fides, vita bona

sequi non potest; hsec enim a vera fide ita insepa-

rabilis est, ut fides ipsa vita honesla omnibusque

virtuiibus insignis sit.'*

XXVIII.

Animus prceceps ad sententias privatas auc^

toribus sacris ohtrudendas,

Quid vero — dixerit fortassc aliquis — Augu-

stinus ille, in quo sobriam et circumspectam inter-

**) ad 1 Cor, 3, i5 ("si cujus opus arserit, detrimeutum pa-

tietur, ipse autem salvus erit, sic tameu quasi per ig-

uem") : "Quidam ita intelligeudum putaut, ut qui, quum

fidem habeant , male operautes,per quasdam iguis poe-

iias possint purgari ad salutem percipieudara. Si ergo

inuumerahilia,quae per omues Scripturas siue ambigui-

tate dicta reperiri possuut (de uecessitate bouorum ope-

rum) falsa suut, poterit verus %s>&q ille iutellectus. Sed

quia hcec apostolica manifestissima et apertissima testi-

monia falsa esse non possunt , illud quod ohscure dictum

est sic intelligendum cst , ut his manifestis non inpenia-

tur essc contrarium} — apertissime Scriptura tcstatur^

nihil prodcsse fidcm , nisi cam qkcam definivit apostolusy

quce pcr dilcctionem vperatur , sine ooeribus autcm sal-

Page 261: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 261/292

253

pretandi (llligenliam, cordatam temperantiam sui mag-

nifice laudas, nonne is est, qui subtilitalis Schola-

sticorum caput et princeps deinde exstitit, ingenii

quippe "viribus ita coniisus, ut reb*gionis mysteria

quaeque, arcana etiam consilia Dei definire verborum

formulis auderet, neque decreta qualiacunque sua — a

quibus meditationis sobrietas et modestia pietatis pari-

ter abhorrent — ad libros sacros referre dubitaret? Et

equidem, hoc dictum seepissime esse, probe scio,

et — ut quod sentio ingenue dicam — haud imme-

rito dici, mihi persuasum est. Primum enim tan-

tum abest, ut in interpretando in ea fidei analogia

semper subsistat, quam divina auctoritas uhro exhi-bet, ut ad eam s^pe confugiat, quae decretis eccle-

sisB nititur, verbum divinum humanis oraculis sub-

miltens (cf, p. 158) ; deinde vero nondum tempo-

ribus istis systema orthodoxice perfectura absolutum-

que erat, quid! quod in iis omnibus, quse naturam

humanam et ordinem salutis spectant , ex Augustino

formam et auctoritatem postea accepit. Sic itaque

factum est, dum certam interpretandi regulam quse-

rebat, ^ut specie deceptus in suas qualescunque sen-

tentias privatas incideret , easque deinde ceu unice

orthodoxas sacris libris inferret. Exempla hujus

rei luculentissima libri offerunt adversus Pelagia-

nos scripti, in quibus sententiae de natura humana,

de ratione salulis per Christum recuperatse deque

prsedestinatione divina via exegetica uberius tractan-

lur. Ipsa vero dogmata Augustiniana non hujus

fcre non posse.** de octo Dulcit. quasstiou. u. 4. 5. 6. n.

de fide et oper u. 22. 26. de fide spe et carit. u. 18.

Page 262: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 262/292

254

loci est recensere, 3^) sed ut in re exegetica mane-

amus, exempla qusedam interprctationis dogmalicse

delibabimus, in quibus justara Sacree Scriplurse aua-

logiam cum magno veritatis dispendio neglectam

videbimus.

Et primum quidem verba in Pauli in loco Rom.

5, 12 C'2/2 qii^o omnes peccavermit") ita '"circum-

specte ct proprie et sine ambiguitate" ^ ^) dicta exi-

stimat, versione latina deceptus, ut eorum auctori-

tate disputationes finiri jubeat; certum quippe iiSSQy

iu primo bomine nos omnes ita inclusos fuisse, ut

ojnnibus et crimen et supplicium clajnnationis

(Rom. 5, 15 ss.) cum illo communia sint^^) (jure

seminationis et germinationis) ; cujus quidem rei do-

cumento esse serumnas et calamitates plurimas , cpae

a primo inde die mortales hac in vita excipiant.^o)

Moncniibus vcro , in istis bominum futurorum

seminibus non fuisse peccandi voluntatem, igitur ne-

que culpam adfuisse ncque poenam admilti posse,

*^) De his illustraudis asstiraaudisque optime promeruit auc-

tor doctisaiinus, cujus uomeu saepius excitavi, Wiggersi

Vers. eiuer pragmat. Darstell. d. Augustiuismus u. l?e«

lagiauismus, 1821. *

3 8) de pecc. mer. et remiss. I. 10.

s*) Op. imperf. c. Jul. V. 12: "^fuerunt omnes ratione semi-

nis in lumhis Adam,quando damnatus esfy et ideo sine

illis damnatus non est,quomadmodum fueruut Israelitaa

iii lumbis Abrahami, quaudo decimatus est, et ideo siue

illis decimatus uou est." II. 63. i63, IV. io4. coutr.

duas epp. Pelag. IV. 7, de civ.D. i3,' i4. Retract. 1, lo; i5.

*") Op. impevf. c. Jul. I. 49. 5o : ''jugum grave impositumesse filiis Adam ex die uativitatis suae, quod cum justi-

tia diviua coustare iiou posse, uisi peccata, cum quibus

nascereutur, iu iis iuveuiret." •

Page 263: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 263/292

255

objiciuntur exempla ex historia Jsraelitca^um, prop-

ter peccata singulorum homines innocehtes^ sive mu*

Jieres ct parvulos sive populos integros, supplijcio

mortis et cruciatuum traditos fuissa (Gen. 7, 21. 9,

25. 19, 25. 20, 18. Exod. 20, 5. Jos. 7, 24. 10, 40.

Jer. 38> 18 al.) ; undc evictum essQ docet, aliam esse

Deo, aliam hominibus in judicando legem, ut Jio*-

mines justitid divind scepe non siiis, sed alienis

peccatis plectantur;^^) sic igitur peccata, quae sin-

guli de parentibus trahant, non immerito ipsorum

propria dici, et debita supplicia afferre. ^^)

Ex locis deinde Joh. 8, 36. Rom» 6? 20. 7^ 14

ss.

2 Cor. 13, 7al. constare docuit,

non sokim fra-

gilitatem insitam cunciis hominibus esse, qiite sine

gratia Dei boni nihil agi ,atque perfici sinat (vid. p.

197), sed eam, contagio quasi ex peccato Adami

contracto, talem tantamque esse, ut hominesy ohnoxii

malo, arhitrio lihertatis uti nonnisi ad peccanduni

possint; homines igitur irifideles^ h. e. quotquot Evan-

gelio etiam sine culpa sua caTeant, neque boni quid-

^i) contr. Jul. iri. 37. V. i. 82. Op. imperf. c. Jul. III.

1*2: *'Hoc praeceptum dedit hominibus judicautibus, ue

pater pro filio yel filius pro patre moreretur, quum

reus tautummodo pater iuveutus esset aut filius ; cete-

rum judicia sua Deus, sive quiim per se ipsum, sive

quum per homiues judicat, nou alligavit hac lege."

^*^) Op. imp. c. Jul. IV. n6; "recte dicitur, esse siue vo-

iiiutate peccatum, quia mauet,quamdiu non remittitiir,

etiam desistente voluntate qua factum est." de corrept.

et grat, n. g; "peccata originalia ideo dicuntur aliena,

quod ea singuli de parentibus trahunt, sed non sine

causa dicuntur et nostra,

quia in illo uno omnes pec-

caperunt.**

Page 264: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 264/292

Page 265: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 265/292

257

tientur. *') Neque hoc solum, sed si infantes recens

nati moriantur, baptismo nondum accepto, hos omnes

supplicium damnationis incurrere, ex sacris litteris

subliliter argutando efficere conatus est. «) Ita (jimra

Paulus (Rom. 5, 6) dixit, Christum mortuum pro

impiis esse , hunc in modum argumentatur : impio-

rum nomineomnes, igitur infantes cfiioqne compre-

hensos esse, idque non propter impie in vita com-

missa, sed propter vitiorum contagium a parentibus

acceptum 3 c£uod ijuum auferri nisi per baptismum

non possit, infantes non baptizaios haud secus ac ho-

mines impietate poUutos justitia divina damnari. *')

Similiter ex Joh. 6, 51. 54 ("nisi manducaveritis car-

nem Filii et sanguinem ejus biberitis, v.itam seternam

non habebitis") argumentum hoc deducitmv: salutem

obtineri non posse propter peccata hominum sine

iisu sacramentorum 5 inparvulis igitur, qui a peccatis

actualibus immunes sint -, vitium originale saluti bb-

stare, quod removeri sine baptismo nequeat»*^)

*5) contr. Jul. VI. ag ad 3 Cor. 5, to, Op. imperf. c, Jul

I. 56: "coudemuabuutur, si per alios uou credaut, quum

per se ipsos non valent credere.'»rii

^*^) de anira. et orig. ejus II. ij. contr. diias epp. Pelag*

I. 4o. Op. imperf. c. Jul. III. igg. IV. 128.

'^) de pecc. mer. et remiss. I. 23.

'^s) de pecc. mer. et rem. I. 34. III. 7. 8. -* lufautibus ta-

meu ita siue culpa sua damuatis sortem leuioi em , ne-

scio quo jure , in altera vita promisit : coutr. Jul. V44: "Quis dubitaverit, parvulos nou baptizatos

,qui

solum habeut originale peccatum neque ullis propriis

aggravantur, in damnatione omnium levissima futuros ?

quas qualis et quanta erit, quamvis defmire uon possim,

nou tamen audeo dicere,quod iis ut nulli essent, quam

17

Page 266: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 266/292

258

Deniqxie, ut interpretationem Augustinianam In

locis de pvoedestinatione Sanctorum breviter aiiin-

gamus, utinam substitisset in eo, quod alicubi dixit

(de dono persev. n. 47) : "Si nulla est praedestinatio,

non praesciuntur a Beo; prcesciuntur autem , hcec

€St igitur pYoedestinatio , quam defendimus." Se^

qui ssepissime ipse monuit, multa rationem nostram

ita superare, ut judicium humanum interpoui non

debeat, in hac quaestione — difficili si qua unquam

et ardua — ea excogitavit, quaj nou tam cx litteris

sacris hausisse quam ex ingenio suo supplevisse vi-

detur. Provocavit quidem ad locos quosdam Pau-

linos (Rom. 8, 28- 9, 15- 16. 18. 21.Eph. l/ 3. Phil.

% 13. 2 Tim. 1, 9 al.); sed — ut hpc taceam, quic-

quid de rebus conditionis externae dictum sit, eura

ad habitum animi internum atque possessionem sa-

lutis aeternee retulisse ^*^' neque raiionem dicendi

Orientalium, ab apostolo in formulis nonnuUis ad-

optatam, temperandam curavit, neque intra fines

ab apostolo sapienter positos ita sese continuit, ut

longe ulterius non — cum magna certe raQ.destiae et

«t ihi esseut, potiuS expediret." de pecc. raer. et reraisse.

I. 16. — Exeinplum latronis, cui in cruce suspeuso pa-

radisum ipse Jedus proraisit, Augustinum misere torque-

bat: "latro ille," iuquit , "in cruce coufessor, contra

baptismatis sacramentum inter murtyres coraputatur, qu£

jsuo sauguine baptizantur. Huc accedit, quod uon iu-

credibiliter dicitur , latronem juxta Domiuum crucifixum

aqud illa^ quce de vulnere lateris ejus emicuit ^ tanquam

sacratissimo baptismo fuisse perfusum(.') ; ut omittam,

quod eum, autequam damnaretur, baptizatum non

fuisse , nemo nostrxlm noTit , nemo convincit." de auim.

et ejus orig. I. 11. II. i4. 16.

Page 267: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 267/292

259

pietatis offensiane — disputando progrederetur. Ex

Apoc. 3, 14. (*'tene quod habesj> iiC nemo accipiat

coronam tuam") probatum voluit, certum esse nu-

nierum electorum, neq^ue augendum neque minuen-

dum;**) neque electos 4 Deo e^se, ^wos. fideles et

pios futuros esse Deus prsevideritf sed electos esscy

ut fidem €t pietatem colerent^^o) imo, qui praede^^f

stinati fuerint, eos per pessimam etiam vitam ad poe;-:

nitentiam duci, neque salutis ullo modo jactilram

facere,posse. Pieliquos omnes mortales ex massa;

quidem eadem fictos esse docuit, sedirse Dei quow^

dammodo devotos, ut non tam in suam quam in ali^r)

orumi utilitatem nati fuerint; eos namque, sive quod-

Evangelium audiehdi defuerit facultas, sive quod

fidem habere non potuerint ob jetatem parvulain- Jvelr

cordis obdurationem , ita damnationi destinatos esse,

ut effugere nullo modo possint;*') quid! quod, si

vel fidem babere potuerint, nihil iis prodesse. ^»)

^^) "&i eixim alius non est accepturus, m« iste perdiderit,

certus est uuraerus." de corrept. et grat. n. 3g.

*<*) de praedest. Sauct. n. 36. Sy : "nou elegit nos, quia fu-

turj. eramus , sed ut GSsemwa.""

**) de corrept. et grat. n. 11-16. 57-49^^, i4: "Electi, s^ut^

qui secuudum propositum vocati,

qui etiam proedesti-

iiati atque praesciti j horum si iquisquam perit , fallitur

peus; sed uemo eorura perit, qoia non fallitur Beus."

c. Jul, V. i4: "Ex uumeroJ electorum atque parasde-

. stiuatorum etiam qui pessimam i duxeruut vitam , i per

Dei Leuiguitatem adducautur ad poeuiteutiam ; — ceteri

autem mortales,

qui ex isto numero nou sunt, et ex

cadem quidem massa ex qua et isti, sed vasa irse factf

sunt> ad utilitatem uascuntur istorum." de prGedest. Sanct;

n. i4. contr. duas epp, Pelag. II. io-i5. 22, IV. 16, de

dono persev. u. 35. de div. quaest. I. 4-6.

**) de douo persev. n, 35: ad Joh, 12, Sg ("uon poteran

17*

Page 268: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 268/292

260

Neque tamen licere injustitiam vel duritiem Dei ac-

cusare; quoniam ex duobus debitoribusl s^qualiter

reis, si ab altero exigatur, alteri retnittatur , quodpariter ab utroque debetur, quis injustum dicerei:

creditorem audeat?*^) imovero, ex tanta sortis ho-

minum - diversitate liberum gratise divinw arbitrium

melius cognosci', et beneficii magnitudinem animo

gratipi^e accipi. «i»') ;:

> Quae quidem omnia ita , si quid video , dispu-

tata ^unty ut sensum kumanitatis et fidei hilaritatem

vehementer ofF^ndant , a simplicitate! Evangelii vero,

quse solatii plena «st, quam ma^ime aliena sint* In

haci igitur Iseti nos' maneamus , exemplo magni vix'i

admoniti,. ut eos fu^iamus 'mysteriorum abyssosj qui

ve^igia intrpeuntium ubique exhibeilt , ' exeuniium

nuUum4)»-Jii^-j;> ;!U)li. :

y\i lifffu ,

Interpretationes typicce.

Yidimus in maxiriia allegoriarum Wielate om-

ne^ fere in eo con.venire, quod ad Christum sin-

gulae tendunt et redeunt, neque in hoc labore no-

strum ullis argutiarum artiumque ambagibus peper-

(Jredere , quia dixit Esaias : excoecavit Deus oculos eo-rum'*) : **Neque illis profuit, quod poteraut credere, qui

ipjfsedestiuati iiou eraut a Deo, neque istis cljfuisset, quod

nou poterant credere , si ita praedestinati essent, ut eos

coecos Deus illumiijiaret , et iuduratis cor lapideum vel-

let auferre/^

•*) contr. duas epp. Pelag. n. i4.

5*) ibid n. i5: "non beneficium, quod quibusdam gratis tri-

buitur, appareret, nisi Deus, aliis ex eadera massa pa-

riter reis justo supplicio condemuatis, quid utrisque de-

beretur ostenderet."

Page 269: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 269/292

261

cisse* At in lils lamen multa fluctuare et judicio

lectorum relicta esse , sensit Augustinus neque ipse

Jissimulavit ,• certum enim esse docuit, sensum ali-

quem quemcuncjue mysticum non deesse, incertum

vero, qais ille et qualis sit; quare plures explicandi

rationes ssepius in medium ab eo propositas esse in-

venimus, ut eligendi libertas singulis relincpieretur.

Simplicior autem, atqae ut simplicior iia certior,

ratio typorum Vet. Testamenti visa est, dum homi-

nibus singulis singulisque bominum fatis^ singulis le-

gum rituumque institutis Cbristum adumbratum esse^

affirraavit, cpio facilius apud homines futuros fidem

aliqnando haberet. «*

Ita vero pietati successisse videmus ineptam ali-

quam sedulitatem^ quse, ex pia superstitione orta, in

petulantiam profanam paulatim abiit; quoniam non

contenti eo fuere quod evangelium docet, et docet

historia cordato rationis oculo inspecta : religioni chr.

viam esse per oeconomiam mosaicam munitam pree-

paratamque, quum sevum messianum, oraculis pro-

pheticis adumbratum , in Jesu appai'uerit, elementis

doctrinarum vero eodem auctore Integritas atque

«5) Ser. 4 II. 8*. "V. T. promissiones habebat temporales,

sed significatioues spirituales. luteudat caritas vestra.

Si promissa est Judasis terra repromissionis , significat

aliquid spiritaliter terra repromissionis ; si promissa est

Judaeis civitas pacis Jerus,, significat aliquid nomeu civi-

tatis Jerus. ; si data est Judaeis circumcisio caruis, sigui-

ficat aliquam spiritalem circumcisiouem ; si jussi suut

Judaei uuum diem sabb. observare de septem diebus,

siguificat spiritalem quietem, quae uou habet vesperam

si data sunt Judaeis sacrificia carualia, per victimas aui-

malium siguificaut sacrificia spiritalia.'*

Page 270: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 270/292

262

vis plenior et sanciiar accesserit. Sed per singula

eundo dum singulis singula conferendo accommodare

conati sunt, mira commenta finxerunt, quae, & veri-

tate historica prorsus aliena , non nisi ingeniis lux-

uriantibus arridere poterant, quin animos etiam dis-

trahendo avocasse videntur a vera meditandi pietate,

cui lusus et joci in rebus rellgiosis nauseam odium-;

que movent.

Hsec interpretatio ut liberius flueret, distinguen-

dam essQ in Christo docuit ipsam personam ejus et

ecclesiam, utramque vero ita conjunctam, ut unum

eflScerent —^ caput videlicet et membra corporis sepa-

rari non posse,**) cjuare, ubicuiique verba augusti-

ora prostarent, sive de uno sive de pluribus dicta

essent, nibil obstare, quominus interpretatio ad Cbri-

stum rediret ; ita in Cantico Canticorum amores Chri-

sti et ecclesiae mutuos prophetice cani. •') Homines

autem, de quibus in V. T. ita narralio est, ut ty-

pos sive Christi sive ecclesiae sive utriusque Augu-

slino offerant , hi prsecipui sunt

Abel: Christus a Judaiis occisus, Lib. de div.

quaest. n. 2.

5^) "Quura Chr. loquitur, aliquando ex persona solius capi-

tis loquitur, quod est ipseSalvator , aliquaiido

exper-

sona corporis sui, quod est S. ecclesia." Enarr. in Ps.

37 (58), 6. "Potest iste psalmus accipi ad personara

Chri. alio modo, i. e. iit totus loquatur ; totus dico cum

corpore suo, cui caput est." 1. I. 4, 9.

*7^ »»Totus amores sauctos Chri, et ecclesias figuraia locu-

tioue commendat et prophetica prasnuntiat altitudine,

quamvis sit ad intelligendum difEcilliraus." Specul, de

Caut. (iuit.) de doctr. chr. II. 7. Cf. Cypr. Ep. 76.

Page 271: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 271/292

263

:Seih: (loco Abelis datus) Chr. resurgens. dc civ. D.

XV. 18.

/em: Chr. nomineinclytus

(O^)de civ. D. XVI. 2.

Sajphet: Chr., in cujus domibus gentium multitudo

habitat. ibid.

Cham: calidum hsereticorum genus. ibid.

Isaacus: (senex, oculis caligantibus) : vetustas V. T.,'

Juda^is mentem non intelligentibus.— Idem

Jacobo pro Esavo benedicens : Christianis

loco Judaeorum benedictum. Ser. 4 «• 11»

Jacohus: Judaei Chriato praevalentes , ab eodem vero

Judaeis benedictnm (Gen. 32, 26). Qusest.

in Gen. n. io4.

Josephus (in iEgyptum venditus): Chr. ad gentes

transiens, — Ideni in jEgypio exaltatus

Chr. post passionem glorificatus. Enarr.

in Ps. 80 (81), 6.

Benjamin : Paulus apostolorum novissimus. Enarr,

in Ps. 67 (68), 28.

Filia Jephthos: ecclesia virgo. Qusest. in lib. Jud.

49, 26.

Saul: Judsei, persequentes Jesum. Enarr, in Ps.

51 (52), 1.««)

•8) Cf. iiiscriptiouem Ps. 5^ ml : »'ne corrumpas, in tituli

iuscriptlouem, quum fugeret a facie Saul in spelun-

cam," cujus hiec exstat explicatio : »'ne mutetur titulus

(a Pilato cruci iuiixus), quum Judaeis se suhduxit, se-

pulcro in rupe conditus." Enarr. in 1. 1. Adde Ps, 58

(Sg), 1 : "misit Saul , et custodivit domum ejus , ut

eum interficeret;" de quibus A. ita commentatur: "Ju-daei posuere custodes ad sepulcrum Jesu, ut nomen re-

surrectionis ejus exstinguerent.'* Enarr. in 1. 1.

Page 272: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 272/292

264

Dnvides: Ghristus. Goliath: diabolus. Enarr. in

Ps. 33 (34), 4. 53 (54), -1.

Salomo:C\iT,,

pacis auctor, Enarr. in Ps. 71 (72;,'''''

1. 126' (127), 1.

Jo5w5 ; ecclesia malis laborans. Annot. in Job. 29, %Jonas: Chr. ex mortuis resuscitatus. de civ. D,

XVIII. 44.

Accedunt alia sive poetice expressa, sive legi-

bus instituta , sive historice narrata, quibus res chri-

siianas fi^ra adumbratas essQ certum evictumcjue

ducit5«9) ex multis pauca ponimus:

Deus ah opere creandi reqiiiescens : Ghrl in

sepulcro cjuiescens. de Gen, ad litt. 4, 21-

jirca Noachi: ecclesia, et corpus Ghristi. Men-*

surse ejus 300-60-30; sic corporis humani longi-

tudo sexies tautum habet quantum latitudo, decies

quantum altitudo (h. e. a -dorso ad ventrem). Ostium

nhde emanarunt sacramenta (aqua et sanguis). Bi-

camerata: Judaei et Gcntiles. Tricamerata: fides,

spes ei caritas. de civ. D. XV. 26. ^®)

Circumcisio : resurrcctio Ghr., quse desideria

carnalia aufert. (i>er culicllos petrinos , et Ghr. petra

— d. 8vo, Ghr. autem resurrexit postridie sabbaii

— aufertur prseputium h. e. superfluum, cum quo

nati sumus). Tract. in Ev. Joh. 30, 5. Ser. 169, 3-

«5) *'Quae iu libris mosaicis jubeudo et vetauclo scripta

snut, suut sacrameutorum velata mysteriis,

quae a po-

pulo christiauo uuuc uou fiuut, sed tantummodo iutelli-

geudo requiruutur et tractautur." Specul. de Levit.preefat.

«0) Cf. Cypr, Ep. yG. Orig, hom a iu Geu.

Page 273: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 273/292

265

Eputam paschale : mors Cliristi. (sanguine agni

pofiee JuJicorum signati, sangnine Christi frontes

iidelium — abigitur exterminator h. e. diabolus).

Tract. in Ev. Joh. 50, 2-

Lex Sinaitica (d. 50mo post epulum pasch.) :demis-

sio Spiritus S. (d. 50mo post mortem Chr.)j

Qusest. in Exod. 70.'-> >J/

FrUctio tahularurn Legis (Exod. 32^29)

:

'Vet. Te^stam. abolendum, Novum substituendam.

Quaest. in Ex. 144.

Sartctum e^ Sanctufn Sanctorum : Vet. Testam. foris,

,.|, ... IKovum intus. 1. 1. 112-

Ch^ruhim , arcam obumbrantes seque iiivicem alten-

dentes: duo foedera. 1. 1. 105.

Jui^enca rw/a (Num. 19, 2 ss.): caro Christi (rufa,

propter passionem. feminea, propter in-

firmitatem carnalem). — Pellis ejus et car-

nes et sanguis combm*enda cum stercore

ejus: Substantia corporis, accedente con-

tumeha plebis. — Cinis juvencae: fama,

quee secuta est passionem et resurrectionem.

QucCSl. in NuiJQ. 33.

Jlgnus, in lacte matris non coqnendus: Chr. infans

ab Herode non trucidandus. Qusest. in

Exod. 90.

Petra virga bis percussa: crux Christi, quia duo

ligna composita efficiunt crucem. Quaest.

in Num. 35.

Ita vero qnum umbra Christi et figura mystice

expressa nusquam non Augustino adesset, cjuid opus

est monere, innumeros Veteris Testamenti locos ita

Page 274: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 274/292

266

explicatos esse, ut de Jesu Christo, dc adventu ejus

in terram, de munere ejus, de virtutibus et rebus

gesti*, de passione et gloria singula prophetico spi-

ritu praedicta fuerint. In hoc autem ita genio iu-

dulgebat, ut, sive quid de Deo poetice dictum esset,

quod cum dignitate numinis minus congruere videba-

tur, «') sive de homine quid hyperbolice, ut naturse

et auctoritati humanae nimium tribuivideretur,

«*)

haec omnia ad Jesum, in quo divina humanis tempe-

rata, mox referret, indolis orationis verborumque

**) Joh. 9, 5a. 53 1 ••Noii e» homo «icut ego, cui contradi-

., cam; utiuam esset iiobis arbiterl" aJ quae Aug.: •»¥!-

detur blasphemare, iiisi illum mediatorem Dei et homi-

num optare intelligatur, ut per eum alleget preces suas."

Annot. ad Job. 1. 1. — Joh, i6, 20: **iiuuc ecce in coe-

lis est testis meus:" A. : "de Doraiuo videtur dicere,

. .quia noudum in terram descenderat." 1. 1. ad 1. 1. —P5.47 (48), 6 : "adscendit Deui iu jubilatione." A. "ad-

inirati suut gaudeutes discipuli, Yidentes ire in coelura,

quem plauxeruut mortuum." Euarr. ad I. 1. — Ps, 81

(82), i: "Deus stetit iu synagoga Deorum : " A.: '*Chr.

stelit iuter Judasos, ex quibus secuudum carnem natus."

Euarr. ad 1. 1.

*^*) Ts, n8 (119), 99* "super omues me docenles intellexi,"

A. : "agnosco eum, qui super omues docentes se iutel-

lexit,quando, quum esset annorum XII, remausit puer

Jesus in Jerusalem." Euarr. ad L 1. Ser. 22, 3. — Ps.

i38 (iSg), 2: "tu coguovisti sessiouem meam et resur-

recliouem meara." A. : "sedit Domiuus iu passione,

surrexit in resurrectioue." Euarr. ad 1. 1. — Eodem

modo per iutegrum psahnorum commentarium, quidquid

de potestate priucipura dictum est, quidquid de Tirtute

piorum homiuiim, de miseriis afilictorum, de gloria eo-

rum, qui ex malis resurguut, de Christo prophetice in-

telligitur.

Page 275: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 275/292

267

nexafi nulla habita ratione. Neqne mmus duriter ea;

auXdicta hic ilfic sunt de usu sermonis homlnum,

de Logo s. Christo explicata sunt, clave interpreta-

tionis ex prologo evangelii Johannis petita. «^)

XXX;

Hahemus ita, si rectejudico,

exemploAuglisiini

confirmatum, quod omnis experientia docet: faciHus

essc, regulas bonas et salutares litteris construere

quam "sn «!P<jux et constantcv servare. Ilei herme-»

neuticae namque capita potiora ita vidlmus ab Au-

gustino tractata, ut plura qnidem deslderentur, ea

vero quse adsunt adsensu et laude omnia fere pro-

bari debeant; in htteris exegeticis autem non tam

bona malis, quam optima pessimis, egregia ineptis

mixta sunt ; ut nesciam, quod de Orlgene dictum est,

an de Augustino potius dicendum sit: "ubi bene,

nemo melius; uhi male, nemo pejus."**)

Id vero ne proverbii magis quam veritatis causa

dictum videatur, heec paucis monenda erunt.

Mira Augusiliil «rat iugcnii profunditas , ardens

et cordata pietas, ut animum ad ea, quse intus quae-

qne in sublimi sunt,

totum conversum haberet; satis

egisse se non prius arbitratus, qiiam sibi, usibus

^^) Ps, 44 (45), 2: "eructavit cor meum verbum bonum."

A.: *'dixerat boc Deus Pater de Verbo suo bouo et be-

iiefLco" — "dico opera mea:" A. "iu Verbo (Christo)

suut omnia opera mea." — »'liugua mea calamus scribas :"

A, "Verbum Dei (Christus) mauet, uon ut souus traus-

it." Enarr. ad 1. 1.

'^*) Cassiodor, de iustitut. div, litt. c. i»

Page 276: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 276/292

268

5uis religiosis satisfactum esset, veritates ex. sacro

idearum fonte elicere, ad interna rconscientiss oracbla

revocare studio generoso annisus est, Hinc egregije

multae interpretationis virtutes ortse; sunt : sollicitudo

religiosa, gravitas verecunda, pia sinceritas; quum

litteras sacras fidei regulam, lucem pietatis, viiae

magistram positas esse sciret, neque igitur, nisi ad

doctrinam et vitam usus redundaret, docto labori

laudem preliumcrue constare. Et quanta Nostri in

vestigiis ad metam Lancce dirigendis constantia erat!

quanta in sententiis multis dogmalicis vel ethicis

efFerendis construendisque diligentia, sagacitas,: 5^-7.

pientia vere christiana! ut non tam argutando dixeri§

eum intellexisse quid scripserint auctores sacri^

quam, impetu interno ductum, qnid senserint ipsum

sensisse; ita in expositionibus nihil deest, nihil sur

percst, nihil claudicat; cardinem rei acu quasi teti-

git feriitque,

utveritate tibi

persuasum ,pietate

te

commotum, simplicitate delectatum sentias. — Atvero,

in hominibus virtutum vitiorum^ue communis saepe

fons est. Sic Augus^J^ns, quum, ut «atisfaqeret sibi,

nuUi meditationis labori pepercit, ssepe, nimium viri-

bus confisus, ullra fines, qui positi mortalibus sunt,

evolare conatus est; tum vero impatienter omnia

egit, quidquid ingenio arridebat cupide arripiens,

arreptum ac;ri studio persequens ; atque , dum mjT

steria recondere volebat, ad ambages verborum re-

turrere inque formuiarum subtilitalibus subsistere

coactus est. Et hoc tamen ferri aliquatenus possct.

Sed quum, animi ardore deceptus, nihil certius et

evidentius putaret,, quam theorematibus suis purum

Page 277: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 277/292

269

evd^igelii aurum inclusum esse, intentatum nihil re-

hquit , ut teslimonia ex ss. libris quocuuque demum

modo sibi pararet. Et quomodo non liaberet! Ra-

tiones linguse enim, quse constantes et immutabiles

arbitrium yoluntatis, petulantiam ingenii, animi le-

vitatem vinculis salutariter constringunt, Augustino

parum valebant; ingenii vero subtilitas, disputandi

dexteritas tanta crat, ut nibil non dialeclice effici

atque probari posset, inprimis quum ad imaginum

etiam allegoriarumcfue umbras descendere liaud de-

dignatus sit. Sic vero —- nescio ipso et nolente —quoties non Sacrse Scriptui'se vis illata, fucus im-

positus est!

Deinde vero, ut quis idoneus et probus aliorum

interpres sit neqiie sua pro alienis venditet , max^

ime requiritur, ut sibi, ut ingenio,

pbantasire exu-

beranti temperare possit, aliorum autem cogitandi

sentiendique rationem induere quasi et suam facere5

quod nemo dixerit sine niagna sobrietate animi et

motu quodam virium singularum tequabili fieri posse.

Sed hic ipse nemini magis quam Augustino defuisse

videtur, Eximius quo natura valebat animi ardor

ct impetus tantum abest ut externis vitEe rationibus

restingueretur vel temperaretur , ut majores indies

vires acciperet: deerant accurata et diligentia juven^

tutis studia, quibus quod nimium est componi ju-

stosque fines intra cohiberi solet; muhis variisque

vitse casibus et gravissimis animi afiectibus agitatus

crat, quorum in meditationem reh*giosam niagna ple-

rumque vis est. Ita, ut ad hsec redeamus exempla

— qui partem vitae prope dimidiam non sine pu-

18

Page 278: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 278/292

270

dore contritionis respicere possit ,* justo severius de

natura liominis statuere, — qui mira i^erum conver-

sione ad poenitentiam non tam adductus quam trac-

tus fuerit, singularem concipere fidem in decrelum

Dei homines nonnullos electos salvos faciendi, —virum denique, qui procellas et scopulos vitae hu-

manae expertus, portum Evangelii teneat et tenere

gaudeat, eo adduci, ut nullam omnino salutis spem

iis, (jui extra portum cursum instituant, rclictam

credat: in his nihil quidem est, quod movere ad-

miraiionpm posslt^ se<l nlhil etiam qiiod imitalionem

provocare debeat. In his omnibus enim quaistio non

integra scriptoribus sacris ab Augustino commissa est,

verum, quod sensus internus et experientia sui do-

cere videbatur, testimoniis eorura confirmare cunctis

viribus laboravit.

Denique sors ita ferebat, ut Augustinus inter

disputationes continuas vehementer admodum acias

vitam transigeret. Quamquam vero recte dicitupy

controversiis et disceptationibus , ne vires animi tor-

pescant , suam esse , si modus teneatur , uiiliiatem —at <juis tamen fausta dixerit auguria, si interpres, pij-

vere palsestrse armorumque strepitu excitatus, sacras

litteras accedat. Ita vero Augustinum non sibi medi-

tantem, scribentem, agentem habemus, sed impetu

hostili lacessitum, animo exasperatum, iu multas par-

tes distractum et disturbatum, quid itaque mirum,

si, causam suam ubique agens, leges a se scriptas et

signatas ssepe violaverit, si artiblis dialecticis, ut ad-

versarios confundat, nimium concesserit, efFata libro-

rum sacrorum torqucndo cruciandoque in usus suos^

Page 279: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 279/292

271

converterit, dogmata denique ab una tantummodo

parte munire ac defendere conatus sit. Sic quura

oplime moneret (contr. Gaudent. II. l) : "non lioc

est respondere , quod est non tacere" ipse ssepius

animo commotus ita non tacuit, ut non bene vel om-

nino non responderet.

Ita verissimum est, libros Augustini interpreti

multum prodesse, sed ne magis noceant quam pro-

sint, caute admodum, sano liberoque judicio adhi-

bito, consulendos esse. Et in hoc ipso exemplum

ejus, cum magua profecto utilitate nostra, clamando

docet, monet, liortatur: in viris magnis viiia non

minus quam virtutes nobis exemplo data et ante ocu-

los posita esse. Tama navra tv7co& Gvve^ahov

iKslvocQ • lyQdcpt] dh tvqos vovd^eolav tJ/limv. 1 Cor.

10, 11.

Page 280: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 280/292

I n d e Xlocorum Sacrae Scripturae,'

qui observalionibus Augusiini criticis vel exegeiicis

illustrati sunt.

renesis : Genesis

cap. 1 . . p. 204.208.231. cap. 26, 28 : .- .- p. 36.

— - 1 .. . 175.201. — 27, 16 . . . . 232.

— - 3 . 119.201. 27 . . . . 232.

26. 2: 62.201.908. 35 . . . . 199.

— - 3i . . . 202. ~ 28, 2 .. . . . 36.

— 2..

. . 231. — 40,16

. . . . 36.— - 1 . . . 208. — 47, 35

. . . . 36.

- 2 . . . 199.Exodus— - 7 . . . 35.

— - i8 . . 209.cap. 3, 2 . . . . . 232.

-3,8. . . 209.— 6, 5 , . ^fi.. OD»

— - 24 . . . 232.-7,11 . . . . 36.

~ 4, 7 . . . 169. —8 . . . . . - 9^7-

.. ^04>»

— - 26 .. . 169.

— 12, 5 . , ... 36.•

-5,27 . . 59.37 , . . . 36.^

— 6. r^ . . . . 60.— 20, 5 . . . 119. 199.

— - 6 . . . 62.— 21, 8 . . . ^ . 37.

— .6,16 . . 63.— 26, 3 . , ... 37.

— 7, 4 . . . 169.^ 28, i5 . • . . 167.

— 9, :i3 . . 232. — 33, i3 .

... 37.

— 10, 9 • . . 169. Leviticus .

- 11, 5 . . . 181.cap. 12, 6 . . ... 37.— 14, 23 . . 35. — 13, 48 '.

. . . 37..— 19, n . . 35. — 16, 16 . ... 60.— 22, 1 . . . 181. — 25, 25 , . . 37.60.— 24, 2 . • \ 202.

4i . . 36. Numeri:63 . . 36. cap. 11, 17 . * . . 63.

- 25, 3i . . 232. — 16, 3o . . . 37.63.

Page 281: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 281/292

273

ISIumeri: Psalml

cap. 22, 22S. . . p. 37. 32, 3 . . . • . . p. 175.

-- 27, 13. i4 . . . 233. 33, 4 . . . . ^ . . 176.

35,8 204.

Deuteronomium: — i3 176.

cap. 13, 3 217.^H, 2G. 28 176.

- 32, 49 .... 233. 38, 8 170.

Lih.Josuoe: 44, r^ 267.

— 22 ...... 64.cap.

9, 461.

— 16, 10 .... 61.45, 3 ....... 234.

48, 3 204.

i Lih. Samuelis: — 6 266.

cap. 15, 28 '

. . . 37. 63. 49, 20 176»

,- .7 r. T- 51, q ...".. . 204.

IL Lib. cyamuelis: ^,/ ;„ „„,,

^^P-ll'^ 233.55 .^^ ...... 176.

LLih.Regum: 56,4.5.7 170.

cap.l5, 11 . . . 209.58'' 263.

~16,3ss.-. . . . 233.- ^' ....... 200.

- 17, 9 181.- '9 ....... 170.

59, 1 263.

Psalmi: — 6 . 199»

5,11 175.

—11. i3. i4 . . , .

170.6, 5 175. 60, 8 176.

7,5.10.11 .... 169. —10 170.

8,3 ...,. . 63. 62, 12 202.

- 10 204. 63, 3 202.

9, i4 234. 64, 7. 8 171.

10, 8 204. 65, 8. i4 171.

L4, 1 . 175. 66, 3 176.

15,3 63. 67,15.28.00. . . . 235.

16, 8 210. 68, 1 5 171,

-10 169. —25 64.200.

17, 8ss 234. — 24 176

- i3. i4, 170. — 02 s 61!

- i4 61. 63. 69, 21 171.

18, 6 234. — 24 177.

217. 71, 1 5 ..... 64.

~ ^i 175. 73, 7. 10. 27 .*. . . 171.

iO, 9 170. 74, 4. 5 171.

Page 282: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 282/292

274

Psalmi : Psalmi

76,3.7.11 . . . .p. 171. 110,4. . . .p. 182.200.

78,9.12 . . . . 62.200. 112,5.7 l»/?.

— 17 64. 113, 5. 6 173.

— 3i 64. 118, 13 202.

— 39 177. 119, 4 38. 65.

— 57 ....... 64. — 4i 178.

79, 11. i3 .... 64.65. — 43 65.

80, 1 235. — 5o. 54 68.

82, 1 266. — 65 178.

— i4 200. — 120 173.

83, 2 172, —121 65.

— 4 235. — 155 ..... . 182.

85, 12 177. — 139 66.

86, i3 204. — 147 66.

87, 1 235. — 176 66.

— 4 177. 127, 4 173.

88,11 ...... 172. 130,4 173..

89, 48 172. — 6 202»'

90,2 65- 135,2 205.

— 3 177- 136, 2 236.

— 9 172. 138,2 266.

— 12 38. 65. 139, 3 205.

— 17 . . • . . 65.177. — 6 173.

91, 7 205. 144, 9 178.

93, 1 . . . . . . . 205. 146, 8 1 236.

94, 20 ...... 172. 147, 16 236.

96, 6 172. (151, 5) 66.

Proverhia9, 5 . ...... 200.

101, 3. 4. 24. 25. . . 172.

— 7 8 .... 205. 235. ^^P- 31' ^^ ss.. . . 233.

103, 2SS 235.-- 26.27 .. . 173.

— 20 ss 236. Ecclesiastes :

104, 35 205.^^p, 1, ^ ee.

105, 12 38.

— 23. 28 . . . . . 65. Lib, Johi

106, 7 62. cap. 3, 8 175.

108, 24 236. — 7, 7 173.

109,24 172. — - II .... 175.

110, 3 172. - 9, 22. 29 . . . 173.

Page 283: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 283/292

275

Ah. Johi: Ei^cmg, Matthoei .*

3,p. 9, 32 s. . ,.

p. 266.cap.

10,16 . . .

P- 205.— 16, 2o .... 266. — 11, 2 ss. . . . 183.

-- 12, 3o . . . 216-

laggai:5i . . . 211.

ap. 1 210. — 13, 10 . . 107.

lahahuk— 15, 5 . . . . 167.

)ap. 3, i3 .... 66.— 16, 2 ... . 236.

i8 . . . 206.

.ih. Sapientice: — 17, 1 ss. . . . 237.

ap. 4, 3 38. - 18, 16 . . . 202.

'vang. Matiha?i17 . . .

24 . . .

183.

237.ap. 1, 1-17 . 107.

20, 2y. 3o . 1(38, 9. 239.- - 19 , 67. — 21, 2 ... . 237.

— 2. ..

110. 18 ss. . . 110.- 3, 11 . 112. — 23, 23 . . . 237.— - 17 . 112. — 24 214.— 5, 8 . . . 182.3o . . . 183.— - i5 , . 215.3i . . . 237.— - 22 . . 55. — 26, 6 ss. . . . 111.— - 24 . 200.34 . . 111.

— - 32 55. 67. 69 ss. . . 111.

— 37 . 201.-73 . . . 111.- - 39 56. 214. — 27, 9 . . . . 56.- 6, 4 . 56. 215. — — 10 . . 115.

— - 9 • . 210.44 . . 111.— - i3 58. 67. — 28, 1 ... . 111.— - 20 . 182.2 . . . 109.

— - 34 . 236.

- 7, 6. 7. 8 . 182. Evang. Marci

— - 12 56. 182- cap. 1, 11 . . 112.

- 8, 5 . . 110. — - 17 . . 112.

— - l4 S3, . 110. — - 29 ss. 110.

— - 28 . 108. — 2, i4 . . . 109.

- 9, 9 . . 109. — 3, 18 . . 109.

. 110. — 5, 2 . . . . 108.

. 109. — - 23 . . 410.

4. . 56. - 6, 8. 9 . . IGT.

— — 10 . 107. — 10, 46 . . 108-

Page 284: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 284/292

276

Eudng, Marci Euang, Liicce

cap. 11, 12 ss. . . p. 110. cap. 18, 35 . . p. 109. 230.

— 13, 32 . 199. — 19, 3 . . . .

*

. 240— 14, 5 s«. 111. —

22, 34 . . . . 111

3o . 111. - - 39 . . . . 111-

— - 56 . 206. — ~ 4i . . . . 240-

66-70 111. — — 54, ss. . . . 111.

— 15, 25 . 115. -— - 59 . . . . 111.

32 111. — 23, 11 . . . . 240.

— 16, 2 . . 111. —24, 1 . . . . . 111.

5 . . 109. — — 4 . . . . . 209.

9 ss. 58.EwanfT. Johannis

Epang. T.ucrp cap. 1,4. . . . . 57.

cap. 2. . . 110. — - i5 . .. . 184.

— - i4 . 58. — - 16 . . . 57.178.- 3, 2 . . 58. — - 18 . . . . 215-

- - 16 . 112. — - 23 . . . . 58.

— - 22. . 56. 112. — - 39 . . . . 240.

— - 25-58 . 107. — - 48 . . . . 240.

— 4, 58 &^. . liO. —2, 1 &s. . . . 240.

— 5, 18 ss. . 237. — - 4 . . . . . 201.

— - 27 . 109. — 4, 16. 18 . . . 240.

— 6, 16 . . 109. —5, 1 ss. . . . 241.

— 7, 3. 6 . . 110. — - 4. . . . . 58*

— 8, 27 ss. . . 108-238. — - 19 . . . . 211.

— - 'i5ss. . 238. — - 22 . . . . 216.

— - 46 . . 203. — - 24 ss. . . 184. 216.

- 9, 5o . . 216. —6, 9 ss. . . . .241.

— - 60 . . 183. — - 16 . . . . 241.

— 10, 4 . . . 239. — - 29 . . . . 211.

17 . 217. — - 44 . . . 197.212.

3o 6S. . 238. — - 5i. 54 . . . 257.

— 11, 11 ss. . 239.— - 55. . . . . 212.

20 . . 206.— 7,27 . . . . 184.

— 13, 7 S8. . 239. ^ 8, 3 ss. . . . 58.

— 14, 19 ss. . 239. — - 6 . . . . . 206.

— 15, 20 . . 239. — - i5. 34. 4 1. . 184.

— 16, 9 • • • 183. — - i5. 5o . . . 216.

- 17, 35 . . 247. — -25 . . . 39.167.

Page 285: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 285/292

277

^mng. Joliannis:

cap. 8, 23 . . . p. 216.

— - 47 .... 178.

— - 48. 49 . . . 206.

— 9, 6 ss 241.

— 10, 9 '206.

29 ... . 167.

— 11,4

202.17 ... . 241.

33 .... 203.

44 ... . 242.

— 12, 1 111.

3 242.

19 .... 185.

a4. 3i . . . 184.

39 ... . 218.

— 13, 1 206.

10. 34 . . . 185.

3i .... 178.

38 ... . 111.

— 14, 12. i5 . . . 185.

— 16, 7. ^ • • • • 186.

12 .... 127.

i3 . . . . 212.

16 .... 186.

24 ... . 217.

— 17, 3 203.

— 18, 25 ss. . . . 111.

57 ... . 39.

— 19, 5 186.

;

l4 . . . . 115.

29 .... 242.

35 .... 241.

34 ... . 203.

38 s 242.

— 20, 1 111.

12 ... . 109.

17 ... , 203.

22 ... . 203.

Epang, Johannis:

cap. 21, 3 ss 242.

18 . . . p. 186.

^ 21. 23 . . 167.

EpisL ad Rom,

cap. 1, 3 .

— 5,6.

— - 12,

- 12-1

- i3

- i4

7, i5 ss

9, 17

13, I .

14, 5 .

— 21

/ Epist, ad

cap. 3, 1

— - i5

— - i^

— 5, 6

— 10, 4 .

33

— 11, 12

— 13, 9 •

— 15, 24. 2

5i

cap. 3, 6 .

- 4,4.

— 5, 10

. . 39. 67.

. . . 257

. 167. 254

... 195

. . . 186

. . 57. 67

187.196-212

... 187

. . . 187

... 178

. . . 212

Corinth,

. 127

. 252

. 213

. 67

. 213

. 188

. 216

. 127

. 210

57. 67

II Epist. ad Corinth.

5. 28

Epist, ad GaL:

cap. 1, i5

— 2,6 .

— - i4

— - 21

— 3, 1 .

213.

201.

216.

178.

179.

120 s.

215

179.

Page 286: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 286/292

278

Epist, ad GaL:cap. 3) i3 . . .

— - 19 ...— 4, 9 • • • •

— 5, 17 • • •

Epist. ad Ephes,:

cap. 3, 18 . . .

Epist, ad PhiL

cap. 2, 6 . . .

— - i3 . .

Epist, ad Coloss

cap. 2, i8 . .

p. 188.

. 57.

. 188.

. 188.

243.

188.

197.

67.

188.

/ Epist. ad Thess.:

cap. 5, 19 . • • • 213-

// Epist. ad Thess,:

cap. 2, 1 88. ... 218-

/ Epist, ad Timoth.:

cap. 1, i6 .... 68-

— 2, 1 .... 67. 68.

— - 4 203.

— 3, i5 . .. • 58.

// Epist, ad Timoth,

cap. 3, 1 . « . •

Epist, Jac:

cap. 1, i3 . . .

— 2, 10 . . .

— 5, II - . .

/ Epist. Petri.:

cap. 3> 18 • .

/ Epist» Joh

cap. 1, 1 •

— - 10

— 2, i5

—« - 22

— - 27

— 3, 9 •

^ - 24

— 4> 18

— 5, 7.

— - 8 ,

jipocaL :

cap. 3, II

— 20. .

68.

217.

189.

189.

218.

58.

217.

189.

213.

189.

217.

189.

217.

59.

203.

259.

214.

Page 287: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 287/292

Addendaet

Corrigenda.

P. 2 L. 10 : se . . . . . I.si.

_- 4 — i6: diceut . . . . - dicaiit

— 8 — 3: oruet . . . . - oruat.

— 12 — 22: Hn • . . . -Sin

33: add. Ser. i4: "Proverbiun

quod latiue vobis dicam,quia puuice uou om-

ues uostis." de pecc. mer. e* rem. I. 24: "Op-

time punici Christiaui baptismum uihil aliud

quam Salutem (Hyitlj^)» et sacrameutum cor-

poris Christi uihil aliud quam Vitam (rT^n)

vocaut."

iG — 8: IDN . . . . -lON25 — 23 prohibeudis . . - prohibeudi.

27: rovo .... - njyg.

3i — 21 et deJ.

26: ipse 1. ipso.

42 — i3 libros alios . . alios - libri alii . . alii.

43—19: Ecclesiastes . . - Ecclesiaoticns.

5i — 21 videutur . . . - videtur.

81—17: seusum. . . . - seusfis.

86-6: Pamphilo , . . - Pampliili.

87 - 19: grffica . -, . . - latiua.

89 — 12: at ut: . . . . - ut ait.

5i: 4o3 - 4o5.

g4 - 3: usum subtiliorem - usus subtilior.

Page 288: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 288/292

P. 95 L. 28: ide oratiouis

— 102 —" 7 : alios . .

— io5 — 5: etiara . .

— 107 — 9: i3 , . .

-.112 — i5: praserit .

— 121 — 16: Justam

— 122 — 25 : expressum

— i5i — 16: deberet .

— 2o4 — 29: njrjnn •

— 242 — 19: quod . .

1. ideo ratioiiis.

- aliis.

- aliam»

- lO.

- praeierit.

- justum.

- expressam.

- debere.

- ni^nrt?.

- quid.

Quod iu plagulis primis usus figurae mem finalis iu ver-

bis hebraeis a typographo ueglectus est, a correctore autera

justo. serius observatus , beueyole lector excuses.

\)

Page 289: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 289/292

Page 290: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 290/292

Page 291: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 291/292

BR Clausen, Henrik Nicolai

65 Aurelius Augustinus Hippo-

A9C53 nensis sacrae scripturae in-

terpres

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

Page 292: Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827

7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.

http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 292/292

^> l'i'iwJ.^