Augustinus Hipponensis

DE UNICO BAPTISMO CONTRAPETILIANUM, LIBRI UNUS.

SANCTI AURELIIAUGUSTINI,

HIPPONENSIS EPISCOPI,OPERA OMNIA,

MULTIS SERMONIBUS INEDITIS AUCTA ET LOCUPLETATA ;EXTRACTA E COLLECTIONE

SS. ECCLESIÆ PATRUM ;ACCURANTIBUS

D. A. B. CAILLAU,CANONICO HONORARIO CENOMANENSI ET CADURCENSI,

PLURIBUSQUE CLERI GALLICANI PRESBYTERIS.OPUS REGI DICATUM.

TOMUS TRIGESIMUS TERTIUS.

pp. 3-31DE UNICO BAPTISMO CONTRA PETILIANUM,

LIBRI UNUS.

PARISIIS,APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM,

SANCTÆ SEDIS ORDINUM INSIGNIBUS DECORATUM,VIA VULGO DICTA DE SEINE, 48.

MDCCCXXXIX.

2

DE UNICO BAPTISMO CONTRA PETILIANUM,LIBER UNUS.1

Petiliani librum de unico baptismate, quod ille in solavera Ecclesia, imo in sola Donati parte esse contendebat,refellit Augustinus. Docet unici baptismi etiam inhæreticis repertam veritatem approbandum esse, nonviolandam. Ad Cypriani martiris et aliorum ex Africa,qui cum ipso aliter sensisse objectantur, episcoporumauctoritatem respondet. Neminem in Ecclesiæ unitatemaculari alienis peccatis, ex ipsius Cypriani facto probatcontra Donatistarum schisma. Postremo Petilianicalumnias Melchiadi et aliis quibusdam Catholicisepiscopis illatas propulsat.

I. Respondere diversa sentientibus, et a regulaveritatis2 errantibus : Constantine frater,saepissime cogimur, etiam de his rebus quas aliisatque aliis sermonibus frequentavimus. Quodutiliter existimo fieri, et propter eorum ingeniatardiora, qui putant aliud dici, cum aliquid [4]legunt aliter dici ; et propter ipsam disputationumcopiam, ut non solum ad diligentes res raraperveniat, sed quodlibet ex multis in manus etiamnegligentioris incurrat. Proinde Sermonem deUnico Baptismo ab eis compositum, a quibusBaptismus iteratur, quem mihi cum in rure simulessemus, a nescio quo Donatistarum presbyteroacceptum dedisti, atque ut ei responderemmultum petisti, nonnisi verborum strepitu

1 Scriptus circiter annum Christi 410. – Vide Retract. lib. II, cap. 34.2 Cf. Phil 3, 15.

3

inflatum, et calumniosis criminationibusasperatum, vide adiuvante Domino quantafacilitate confutem.

II. Prima illic invidia est, " quod ventilatur inpublico res secreta ". Taceant ergo qui hoc fieridebere non putant. Aut si ad loquendum cogi sedicunt, ut respondeant contra sentientibus ; haecetiam nostra causa est, ut respondeamus, nonsolum contra sentientibus, verum etiam contrafacientibus. Debet enim palam redargui quod inocculto nocet ; quia et palam defenditur, cumsuadetur, ut in occulto noceat cum perficitur.Nam quis coram profanis quemquam baptizat ?Et tamen baptizari Christianos nullus profanusignorat, qui audit in publico, quod si credit,percipiat in secreto.

III. Videamus ergo de Baptismatis iterationequid dicant, qui verecundantur hoc in apertodicere, quod utinam in aperto timerent admittere." Ubi sit ", inquit, " verum Baptisma quaeritur ".Deinde subiungit : Usque adeo meum est, utquod a me unicum datum est, nec ab ipsissacrilegis iteretur ". Cui respondemus : Sacrilegusnon est qui unicum Baptisma, non quod tuum,sed quod Christi est, iterare non audet. Christi estenim unica hominis in Baptismate consecratio ;tua est autem unici Baptismatis iteratio. Corrigoin te quod tuum est, agnosco quod Christi est.Hoc enim iustum est, ut cum mala hominumreprobamus, quaecumque in illis bona [5] Dei

4

reperimus, approbemus. Hoc, inquam, iustum est,ut etiam in sacrilego non violem quod veruminvenio Sacramentum ; ne sic emendemsacrilegum, ut in eo perpetrem sacrilegium.

IV. Nam sic sunt isti mali in Baptismo bono,quemadmodum sunt Iudaei mali in lege bona3.Itaque ut illi per ipsam legem iudicabuntur, quammalitia sua malam non fecerunt : ita et isti peripsum Baptismum iudicabuntur, quem bonummali tenuerunt. Ergo quemadmodum Iudaeus,cum ad nos venerit ut Christianus fiat, non in eodestruimus bona Dei, sed mala ipsius : nam quoderrat non credendo quod Christus iam venerit,natusque et passus sit, et resurrexerit, hocemendamus ; eaque infidelitate destructa, fidemqua haec creduntur, astruimus : item quod erratumbris veterum sacramentorum inhaerendo,dissuademus ; iamque venisse tempus, quo haecauferenda atque mutanda Prophetae praedixerant,demonstramus : quod vero unum Deumcolendum credit, qui fecit coelum et terram, quodomnia idola et sacrilegia Gentium detestatur,quod futurum exspectat iudicium, quod vitamsperat aeternam, quod de carnis resurrectione nondubitat, laudamus, approbamus, agnoscimus ;sicut credebat credenda, sicut tenebat tenendafirmamus. Ita etiam cum ad nos venitschismaticus vel haereticus, ut catholicus fiat,schisma eius et haeresim dissuadendo et3 Cf. Rom 7, 12.

5

destruendo rescindimus : Sacramenta verochristiana si eadem in illo invenimus, et quidquidaliud veri tenet, absit ut violemus, absit ut, sisemel danda novimus, iteremus ; ne dum vitiahumana curamus, divina medicamentadamnemus ; aut quaerendo sanare quodvulneratum non est hominem saucium et ubisanus est, vulneremus. Proinde, si de aliqua re adfidem christianam et catholicam pertinente, sidenique de ipsa [6] etiam Trinitatis unitatedissentientem haereticum invenio, et tamenevangelica et ecclesiastica regula baptizatum ;intellectum hominis corrigo, non Dei violoSacramentum. Loquor de Iudaeis et schismaticisvel haereticis sub Christi utcumque nomineerrantibus.

V. De ipsis Gentilibus idolorumquecultoribus multa utique a nobis diversitatedistantibus, nihil aliud nobis demonstratApostolus, nisi ut in ipsis quoque ita quidquidpravum est corrigamus, ut quod forte rectum estapprobemus. Nam utique idololatras, et quod estgravius, non tantum cultores, sed et ipsos etiaminstitutores simulacrorum redarguebat, ubi ait :Qui cognoscentes Deum, non sicut Deum glorificaverunt,aut gratias egerunt ; sed evanuerunt in cogitationibus suis,et obscuratum est insipiens cor eorum. Dicentes se essesapientes, stulti facti sunt : et immutaverunt gloriamincorruptibilis Dei in similitudinem imaginis corruptibilis

6

hominis, et volucrum, et quadrupedum, et serpentium4.Talia quippe novimus fuisse simulacraAegyptiorum, ubi et instituta esse multipliciormultoque ignominiosior idololatria perhibetur.Numquid tamen cognitionem Dei negavit in illisfuisse, ac non potius confirmavit, dicens :Cognoscentes Deum, non ut Deum glorificaverunt ? Siergo istam cognitionem tamquam mendaciumrefellere et destruere conaretur, quod eam insacrilegis invenisset ; nonne, quod absit, veritatisinimicus existeret ? Ideoque id quodimmutaverunt in mendacium suum : nam et hicdixit : Immutaverunt gloriam Dei in similitudinemimaginis corruptibilis hominis ; talem scilicet fingentesDeum, qualis non est Deus, et non sicut eumcognoverunt tradentes hominibus ; et paulo postde talibus dicit : Qui immutaverunt [7] veritatem Deiin mendacium, et coluerunt et servierunt creaturae potiusquam Creatori, qui est benedictus in saecula5 ; veritasquippe creaturae a Deo est, non est Deus, quamilli in mendacium converterunt, tamquam deoscolentes solem et lunam et quaecumque coelestiaatque terrestria : quod ergo immutaverunt inmendacium suum, culpat, detestatur, evertit ;quod autem verum in doctrina, quamvis multisfalsitatibus permixta confusaque, servarunt,approbat, testatur, affirmat. Nam et hic eumdemlocum ita coepit, ut diceret : Revelatur enim ira Dei

4 Rom 1, 21-23.5 Rom 1, 25.

7

de coelo super omnem impietatem et iniustitiam hominumeorum qui veritatem in iniquitate detinent6 ; nonabnegans veritatem, quamvis in iniquitatedetentam.

VI. Et in Actibus Apostolorum, cum de Deouno et vero Athenienses doceret, quod in illovivimus, movemur, et sumus ; continuo subiunxit :Sicut quidam secundum vos dixerunt7. Hoc igitur quodin Deo vivimus et movemur, et sumus, ex illaveritate est quam et illi impii simulacrorumcultores in iniquitate detinent, qui cognoscentesDeum, non sicut Deum glorificaverunt. Hanctamen veritatem, sicut videmus, apud impios, etsacrilegos inventam non destruit, sed confirmatApostolus, eiusque utitur testimonio ad docendoseos qui ista nesciebant. Huius regulae apostolicaesectator episcopus Cyprianus, de uno vero Deoadversus multorum deorum falsorumque cultoresdisputans, multa profert testimonia de libriseorum, quos praeclaros auctores habent8, hoc est,ex illa veritate quam in iniquitate detinent. Multoautem mirabilius est quod fecit Apostolus, uteorum fana circumiens, ara quadam inter aras [8]daemonum inventa, in qua scriptum esset : IgnotoDeo9 ; neque hoc negando et refellendodestruxerit, sed potius confirmando hinc etiam

6 Rom 1, 18.7 Act 17, 28.8 Cf. Cipriano, Lib. de Vanitate idolorum, Quod idola dii non sint.9 Act 17, 23.

8

repererit opportunissimum suae disputationisexordium dicens : Quem vos ignorantes colitis, hunc egoannuntio vobis10.

VII. Hanc itaque et nos per maiores nostrostraditam nobis sequentes apostolicam regulam, siquid recti etiam in perversis invenerimus, eorumperversitate correcta, illud quod rectum estminime violamus : ut in uno homine, ex iis quaevera tenet etiam falsa emendentur, non ex falsisconvictis etiam vera destruantur. TemporibusApostolorum qui dicebant : Ego quidem sum Pauli,ego autem Apollo, ego vero Cephae11 ; quamvis non perimpiorum, sed sanctorum nomina, ipsi tamenimpia schismata faciebant ; hoc ipsorum eratproprium detestabile vitium. Quod vero sciebantChristum pro se esse crucifixum, et se in eiusnomine baptizatos, non erroris eorum, sed diviniapud eos muneris erat. Hanc Dei veritatem ininiquitate suorum schismatum detinebant. Hancapprehendens beatissimus Paulus, non per illavitia destructa etiam istam destruit, sed per hancconfirmatam illa emendanda convincit. NumquidPaulus pro vobis, inquit, crucifixus est ? aut in nominePauli baptizati estis ?12 Ut per verum Dei quodtenebant, de suo falso erubescerent quod agebant.Sicut ergo dicitur Iudaeo : Tene fidemresurrectionis mortuorum, sicut tenebas ; sed

10 Ibidem.11 1 Cor 1, 12.12 1 Cor 1, 13.

9

crede iam Christum resurrexisse a mortuis, quodnon credebas : veritatem quippe Dei de mortuisresurrecturis in tua iniquitate detines, quaChristum resurrexisse non credis. Sicut idolorumcultori dicitur : Tene ab uno vero Deo mundumconditum esse, quod tenebas ; sed noli crederedeos esse ligna et lapides, et [9] ipsius mundiquaslibet particulas quas colebas : Dei enimveritatem, qua credis ab ipso mundum conditum,in tua detines iniquitate, qua deorum cultor visesse falsorum. Sic etiam haeretico dicitur, quiSacramenta christiana sicut in Ecclesia catholicatraduntur, nulla sua falsitate mutavit : Tenechristianum Baptismum in nomine Patris et Filiiet Spiritus sancti, sicut tenebas ; sed agnosceChristi Ecclesiam toto, sicut prophetatum est,orbe crescentem, cui sacrilega voce maledicebas :Dei enim veritatem de unitate Baptismatis ininiquitate detines tuae divisionis. Corrigeiniquitatem haeretici figmenti, ne perdat te ; etnoli superbire de veritate christiani Sacramenti,quae ibi est ut iudicet te. Ego autem absit ut sicdetester iniquitatem tuam, ut Christi abnegemveritatem, quam in te invenio ad damnationemtuam : absit ut sic te corrigam, ut illud unde tecorrigo destruam ; nisi forte destruere debeoverum quod invenio in anima haereticorum, cumApostolus non destruxerit verum quod invenit inlapide Paganorum13.13 Cf. Act 17, 23.

10

VIII. Plus est unus Deus, quam unusBaptismus ; neque enim Baptismus Deus est, sedideo magnum aliquid est, quia Sacramentum estDei : et tamen ipse unus Deus etiam extraEcclesiam ab ignorantibus colebatur. Sic ergo etunus Baptismus etiam extra Ecclesiam abignorantibus datur. Qui dicit fieri non potuisse utunus Deus et verus ab ignorantibus extraEcclesiam coleretur, videat non quid mihi, sedquid ipsi Apostolo valeat respondere dicenti :Quem vos ignorantes colitis, hunc ego annuntio vobis14.Quamobrem sicut nihil eis proderat ad salutem,qui verum Deum ignorantes, eum tamencolebant ; imo et oberat ad perniciem, quod falsosdeos simul colentes eidem vero Deo sacrilegam[10] iniuriam faciebant : sic nihil prodesthaereticis ad salutem, quod extra Ecclesiamverum Baptismum per ignorantiam et tradunt ettenent ; imo et obest ad damnationem, quod insacrilega iniquitate erroris humani, etiam diviniSacramenti, non per quam mundentur, sed perquam severius iudicentur, detinent veritatem. Etsicut Apostolus, quando illos sacrilegoscorrigebat, Deum tamen verum, qui extraEcclesiam ab eis ignorantibus colebatur,agnoscebat potius quam negabat : sic etiam nosquando haereticorum sacrilegæ separationeerrores corrigimus, Baptismum tamen verum,

14 Act 17, 23.

11

quem per ignorantiam extra Ecclesiam tradunt,utique agnoscere, non negare debemus.

IX. " Sed Paulus ", inquiunt, " cum venissetEphesum, quosdam qui se dicebant Ioannisbaptismate baptizatos, baptizari iussit in Christo15

". Quisquis isto exemplo schismaticos ethaereticos baptizandos putat, audeat dicere, sipotest, haereticum vel schismaticum Ioannemfuisse. Hoc si nefas est dicere ; profecto illishominibus quod deerat datum est, non quodinerat improbatum : sive mentiti fuerint se haberebaptismum Ioannis, sicut nonnulli arbitrantur ;sive quia baptismus Ioannis non erat BaptismusChristi, sed tamen militans Christo, sicut Legisvetera sacramenta praecursorio quodam etpraefiguratorio fungebantur officio. " Sed si postIoannem amicum sponsi16 baptizatum est ",inquiunt, " quanto magis post haereticumbaptizandum est ? ". Potest alius velut iustasimiliter indignatione commotus dicere : " Si postIoannem baptizatum est, qui vinum penitus nonbibebat, quanto post ebriosum iustiusbaptizandum est ? ". Hoc ergo isti faciant, sipossunt : baptizent post ebriosos suos, si postIoannem sobrium Apostoli baptizaverunt. [11]Quid hinc respondent, nisi propterea se post istosnon baptizare, quia per eos qui baptizati sunt, noneorum, sed Christi Baptismum perceperunt ?

15 Cf. Act 19, 1-5.16 Cf. Io 3, 29.

12

Credant, esse ergo propterea post Ioannembaptizatum, quia vel nullum illi baptismumhabebant, vel Christi Baptismum nondumhabebant.

X. Hoc quidem etiam ipse sibi, cuirespondemus, opposuit, oppositumque nonsolvit. Ait enim : " Dicit forsitan aliquis : Sed hiquos Paulus iterum baptizavit, baptismo Ioannisabluti fuerunt, non Baptismo Iesu Christi, underebaptizari dico non oportere, quos constat esse atraditoribus tamen in Christi nomine baptizatos ".Hoc sibi cum ipse proposuisset attendequemadmodum frustra respondere conatus sit. "Huic ", inquit, " rei Dominus Iesus Christusrespondit his verbis : Qui mecum non colligit,spargit17 ; et iterum : Non omnis qui dicit mihi :Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum. Multienim dicent mihi in illa die : Domine, Domine, nonne innomine tuo prophetavimus, et in nomine tuo daemoniaeiecimus, et in nomine tuo virtutes multas fecimus ? Ettunc dicam illis : Non novi vos ; recedite a me, operariiiniquitatis18. Perdidisse igitur falsum opus nondubium est, qui tametsi in nomine Iesu Christi,sacrilegi tamen ausi sunt operari. Velint nolint,proinde traditores sacrilegis SacramentisChristum magis offendunt. Qui si et dicereaudeant : In nomine tuo prophetavimus ; dicet illis utcaeteris : Recedite a me, operarii iniquitatis ; non novi

17 Mt 12, 30.18 Mt 7, 21-23.

13

vos. Recte illis hoc dicet, quoniam quidem inindignis non dissimiles causae sunt, baptizare,daemonia pellere, caeterasque mirabiles fecissevirtutes ". Vide quam multa dixit, et quod sibi exadverso proposuit, solvere omnino non potuit :nec solum non solvit, sed etiam nos ipsos quaeadversus eos dicere deberemus, [12] admonuit.Neque enim tantum nihil eum adiuvant haecevangelica testimonia, sed etiam causae nostraeplurimum suffragantur.

XI. De baptismo Ioannis agebatur19, a quobaptizatos quosdam si baptizavit Apostolus, nonutique Ioannis baptismum habentibus iterumIoannis baptismum dedit, sed Christi Baptismumnon habentes baptizari iussit in Christo : ac perhoc neutrum destruxit, sed utrumque distinxit.Hoc etiam iste contra quem disserimus, vidit,quod cum sibi velut ex adversarii partibusobiecisset : quia et hi quos traditores vocant, "Baptismo Christi, non Ioannis, baptizant etbaptizantur ; et ideo post eos Baptismum necrescindi, nec iterari oportere " ; huic quaestionidixit respondisse Christum, cum ait : Qui mecumnon colligit, spargit20 ; quasi dixerit Christus : In eisqui mecum non colligunt, etiam quod verum etquod meum inventum fuerit, negetur, exsuffletur,destruatur. Ait etiam quibusdam dicentibus :Domine, Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, et

19 Cf. supra, 7, 9.20 Mt 12, 30.

14

in nomine tuo daemonia eiecimus, et in nomine tuovirtutes multas fecimus ? eum responsurum : Non novivos ; recedite a me, qui operamini iniquitatem21.Numquid etiam hic dixit : Propter iniquitatemvestram negabo etiam veritatem meam in vestrainiquitate detentam ? Neque enim in regnumsuum recepturus est omnes, in quibus inveneritaliquam veritatem ; sed in quibus invenerit veritaticongruam caritatem : quae si defuerit, iniquitaserit. In qua tamen detenta veritas neganda nonest, sed ipsa iniquitas non destructa veritatedamnanda est. Unde et Apostolus dicit : Et sisciero omnia Sacramenta et omnem scientiam, et sihabuero omnem prophetiam et omnem fidem, ita ut montestransferam, caritatem [13] autem non habeam, nihilsum22. Se dixit nihil esse, si caritatem non habeat,non sacramenta et scientiam et prophetiam etfidem. Illa enim magna sunt, etiamsi ille nihil sit,qui ea sine caritate habuerit, et eorum veritatem insua iniquitate tenuerit. Hoc et nos istis haereticisdicimus : Non destruimus veritatem Baptismatis,quam in vestra iniquitate detinetis ; sed cum voscorrigimus, illam destruimus et evertimus, hancautem agnoscimus et tenemus. Nihil itaque istumadiuvant plura evangelica testimonia.

XII. Quemadmodum autem nobis etiamplurimum suffragentur, adverte. Ecce ipsa verbaeius attende. " Perdidisse ", inquit, "falsum opus

21 Mt 7, 22-23.22 1 Cor 13, 2.

15

non dubium est, qui tametsi in nomine IesuChristi, sacrilegi tamen ausi sunt operari ". Hocomnino verum est, quoniam qui sacrilegi innomine Iesu Christi ausi sunt operari, falsumopus proprium perdiderunt. Numquid ideo tamennomen ipsum Iesu Christi sacrilegum est, etiamcum per illum sacrilegi aliquid operantur ? Quishoc audeat vel dementissimus dicere ? quis iamisto tempore vel paganus audeat affirmare ? Undeet ipse Iesus Christus cum verissime dixerit : Quimecum non colligit, spargit23 ; tamen cum ei discipulidixissent, quemdam se invenisse, qui in nomineeius daemonia eiiceret, et prohibuisse, quia cumeis Dominum non sequebatur ; ad hoc respondit :Nolite prohibere : nemo enim virtutes facit in nomine meo,et potest male loqui de me24. In hoc utique propriainiquitas erat, quia non cum Domino colligebat,nec in eius gregis unitate pastorem cum discipulissequebatur : in qua iniquitate sua veritatemdetinebat alienam, quod in nomine Iesu Christieiciebat daemonia, et de illo male non loquebatur.Huius itaque iniquitatem illis verbis [14] Dominusdamnat, ubi ait : Qui mecum non colligit, spargit ;veritatem suam tamen in illo non negat, necimprobat, cum dicit : Nolite prohibere ; nemo enimvirtutes facit in nomine meo, et potest male loqui de me.Hoc dominicum exemplum sequentes etiam nospro viribus nostris, Baptismi veritatem, et

23 Mt 12, 30.24 Mc 9, 38.

16

quidquid aliud verum haeretici tenent, negare nonpossumus, improbare ac destruere non audemus ;ipsorum autem iniquitatem, qua cum Christo noncolligunt, sed spargunt, merito detestamur, etinviolata quae in eis est veritate damnamus, velquantum sinimur emendamus.

XIII. Respiciat ergo iste quo errore dixerit,quod secutus adiunxit : " Velint nolint, proindetraditores sacrilegis Sacramentis Christum magisoffendunt "25. Alia est quippe temeritas sedutcumque tolerabilis, quod traditores dicithomines, quos esse non probat ; illud autem quisferat, quod sacrilega dicit Sacramenta Christi,etiamsi vere, sicut calumniatur, a traditoribushaberentur, quae in nomine Patris et Filii etSpiritus sancti ritu evangelico celebrantur ? Hicfortasse dicat, iam non esse Christi Sacramentumquod a sacrilegis datur. Cur non ergo dicit nonesse etiam nomen Christi, quod a sacrilegisdicitur ? Quod omnino non ausus est dicere. Aitenim : " Perdidisse igitur falsum opus nondubium est, qui tametsi in nomine Iesu Christi,sacrilegi tamen ausi sunt operari. Tametsi ",inquit, " in nomine Iesu Christi " : numquid dixitnon esse nomen Iesu Christi ? Sicut ergo nihilprodest sacrilegis, quod operantur in nomine IesuChristi ; sic nihil prodest haereticis, quodbaptizant vel baptizantur in Baptismo IesuChristi ; sed tamen sicut illud nomen est Iesu25 Vedi supra, 7, 10.

17

Christi, ita et iste Baptismus Iesu Christi. Etutrumque agnoscendum et approbandum, nonnegandum et destruendum est ; ne tantis donisDei fiat [15] iniuria, cum sacrilegorum eisdembonis male utentium corrigitur vita.

XIV. Ille dicit sacrilegis dicturum Dominum :Recedite a me, qui operamini iniquitatem26, qui extraEcclesiam baptizant, vel daemonia eiiciunt, velaliquas virtutes in nomine Iesu Christi operantur ;nos autem dicimus, imo ipsa Veritas dicit,omnibus hoc Dominum esse dicturum, etiam quiintra ipsa unitatis retia mali pisces cum bonis27

usque ad littus natant. Quid enim eis aliud dicetur,cum in vasa collectis bonis, illi mali separatiproiicientur, nisi : Recedite a me, qui operaminiiniquitatem ? Nec tamen in eis Christi Sacramentadestruimus, cum vel tales baptizantes, vel talesbaptizatos intra eadem unitatis retia agnoscimus.Ipsos quoque non arbitror tam esse impudentes,ut audeant dicere, tam multis malis et sceleratis,qui in eorum parte sunt manifestis flagitiis etfacinoribus perditi et inquinati, hoc est, avarisatque raptoribus, sive truculentis feneratoribus,sive cruentis circumcellionibus, Dominum nonesse dicturum : Recedite a me, qui operaminiiniquitatem ; et tamen sciunt, vident, tenent, multostales baptizare, multos a talibus baptizari ; nec ineis Christi violant Sacramentum, etiam illi quibus

26 Mt 7, 23.27 Cf. Mt 13, 47-48.

18

displicent scelera illorum. Non solum itaque nihilcontra nos dixit, cum haec evangelica testimoniaprotulit ; verum etiam nos quid contra eosdiceremus, admonuit.

XV. Proinde quod sequitur et exsultans dicit :" Solvi breviter quaestionem "28 ; vere solvit eam,sed pro nobis : quandoquidem dicendo, " inindignis non esse dissimiles causas, baptizare,daemonia pellere, caeterasque non dissimilesfecisse virtutes, quibus dicentibus : In nomine tuoista fecimus : dicturus est : Non novi vos ; recedite a[16] me, operarii iniquitatis29 " ; manifestavit tamverum esse quod baptizant Baptismo Iesu Christi,etiam qui separati sunt ab Ecclesia, quam verumest quod daemonia pellunt in nomine IesuChristi : sed eos utrumque nec ad vitam aeternamperducere, nec ab aeternis suppliciis vindicare. Acper hoc quemadmodum si veniret ad Ecclesiamquisquam eorum, a quibus expulit daemonia ille,quem viderunt discipuli separatum a grege IesuChristi pellere daemonia in nomine Iesu Christi30,nequaquam virtus quae in illo facta fueratnegaretur, sed ei quod deerat adderetur ; itaquisquis extra Ecclesiam fuerit ab haereticis velschismaticis, tamen Christi Baptismateconsecratus, cum ad Ecclesiam venerit, non estnegandum Sacramentum veritatis, quo imbutus

28 Vedi supra, 7, 10.29 Mt 7, 23.30 Cf. Mc 9, 39.

19

est ; sed adiicienda pietas unitatis, a qua separatusest, et sine qua illud inesse illi posset, prodessenon posset. Hoc facimus, hoc a maioribustraditum accepimus, hoc in catholica Ecclesia,quae toto orbe diffunditur, contra omnes falsitatisnebulas custodimus. Quid ergo hinc a nobisamplius disputandum est, quando ipse brevitersolvit quaestionem, commemorando evangelicatestimonia, quibus profecto, si contentiosus essenollet, et suum damnaret errorem, et Baptismicognosceret veritatem ?

XVI. Quid itaque opus est omnia eius verbaretexere, quibus argute sibi videtur dicere, etmulta loquacitate versare, ideo apud se esseverum Baptismum, quia et a nobis agnoscitur,non negatur ? Nam quisquis firmum etinconcussum tenuerit, quod verissima etinviolabilis regula veritatis ostendit, id inunoquoque improbandum vel emendandum quodfalsum atque vitiosum est, agnoscendum autem etacceptandum quod verum atque rectum est ;simul videt et quid in Donatistarum haeresi [17]detestemur, et quid violare minime debeamus.Cum enim in suae separationis iniquitatedetineant Baptismi veritatem, iniquitas eorum anobis culpatur, veritas autem Baptismi ubiqueagnoscitur et probatur.

XVII. Qui enim dicit destruendum esseBaptismum Christi, quando illo haereticibaptizant ; consequens est ut dicat negandum esse

20

etiam ipsum Christum, quando eum daemonesconfitentur31. Hinc laudatus est Petrus, quandodixit : Tu es Christus Filius Dei vivi32 ; expulsi suntdaemones, hoc ipsum dicentes : Scimus qui sis,Filius Dei33. Ergo ista confessio Petro fructuosa,daemonibus perniciosa, in utrisque tamen nonfalsa, sed vera ; non neganda, sed agnoscenda ;non detestanda, sed approbanda est. Sic etBaptismi veritas datur a rectis catholicis, tamquama Petro illa confessio ; datur a perversis haereticis,tamquam a daemonibus eadem ipsa confessio :illos adiuvat, hos condemnat ; in utrisque tamenagnoscendo approbanda, in neutris negandoviolanda. Unde et apostolus Iacobus cumquosdam redargueret, qui sufficere dicebanthomini veram fidem, nec ei caritatis operaconiungebant ; eos ex ista daemonumcomparatione convicit, ne ideo se ad Deumpertinere existimarent, quod verum de Deocrederent, etiamsi bona opera adiungere fidei noncurarent. Tu credis, inquit, quoniam unus est Deus :bene facis ; et daemones credunt, et contremescunt34. Eosigitur qui de Deo verum credunt, et malignevivunt, daemonibus comparavit : non tamen illudipsum verum quod de Deo daemones credunt,propter odium daemonum negando destruxit.

31 Cf. Mc 1, 24; Iac 2, 19.32 Mt 16, 16.33 Mc 1, 24.34 Iac 2, 19.

21

Quamobrem cum iste ipse, contra quemdisputamus, proposuerit Apostolum dicere : UnusDeus, una fides, unum Baptisma35 ; ecce invenimuseumdem Deum extra Ecclesiam ab ignorantibus[18] coli ; ecce invenimus eamdem de uno Deofidem extra Ecclesiam, non solum quosdamhomines, verum etiam daemones confiteri ; sedutraque ab Apostolis confirmata potius, quamnegata36 : cur non similiter et unum Baptisma inquibus extra Ecclesiam constitutis invenerimus,confirmamus potius, quam negamus, ut non exeo quod in illis pravum est, etiam quod rectum estdepravemus ; sed ex eo quod rectum tenent,etiam illud in quo depravati sunt corrigamus ?

XVIII. Quid est ergo quod dicit : " Illic esseverum Baptisma, ubi est vera fides " ? Prorsusfieri potest ut aliqui verum habeant Baptismum,et non habeant veram fidem ; sicut fieri potest uthabeant verum Evangelium, quod non recteintellegendo, falsi aliquid credant de Deo.Numquid propter ipsam fidei falsitatem etiamEvangelium, quod verum apud eos invenitur,detestandum aut emendandum putabimus ? Necillos Corinthios arbitror, quos in schismatadissiluisse redarguit, veram fidem habuisse, in eoquod dicebant : Ego sum Pauli37 ; hoc enim falsumerat. Verumtamen Baptismum habebant, ex cuius

35 Eph 4, 5.36 Cf. Act 17, 23.37 1 Cor 1, 12.

22

veritate ut istam corrigerent falsitatem, ab eo ipsoaudiunt : Numquid Paulus pro vobis crucifixus est ? autin nomine Pauli baptizati estis ?38 Erant illic etiam quimortuos resurgere non credebant, et in eo utiquenon veram tenebant atque habebant fidem : ex eotamen quod verum habebant, quoniam credebantChristum resurrexisse, in quo fuerant baptizati,dat operam Apostolus etiam illud curare, in quoeis fides sana non erat, dicens : Si mortui nonresurgunt, neque Christus resurrexit39 ; ut quoniamChristum resurrexisse crediderant, et hoc in eissanum erat ; illud etiam sanaretur, quod resurgeremortuos errore perniciosissimo non credebant.[19] Quamobrem, cum in Scripturis sanctiscanonicis nec illi inveniant haereticos adEcclesiam catholicam venientes denuo baptizatos,nec nos inveniamus in eodem Baptismo quem inhaeresi acceperant, fuisse susceptos : in hac redun taxat par nobis causa est, quia nec illi quodfaciunt, ut haereticos, vel quos haereticos putant,denuo baptizent, nec nos quod facimus, ut etiamapud haereticos datum suscipiamus BaptismumChristi, ullo temporum apostolicorum expressoconfirmatur exemplo. Sed nos reperientesApostolos in quibuslibet errantibus, vel qualibetimpietate sacrilegis, si quid veri cognoverunt,confirmasse potius quam negasse ; hominumautem errorem et impietatem, salvo quod in eis

38 1 Cor 1, 13.39 1 Cor 15, 16.

23

verum inventum est, emendasse sive damnasse :hanc regulam etiam in Baptismi veritate sectamur,ut apud quos eam invenerimus ita retentam atqueservatam, sicut in Ecclesia catholica retineturatque servatur, non eam negemus, nequedestruamus ; sed ea manente quod vitiosum,quod pravum, quod falsum in unoquoque fuerit,curemus, corrigamus, emendemus ; aut si nonpossumus, detestatum, damnatumque vitemus.

XIX. Proinde, cum eos suscipimus, nonsuscipimus iniquitatem eorum, qua se ab EcclesiaChristi diremptione sacrilega diviserunt ; quaorbem christianum, cui Deus per Legem, perProphetas, per Evangelium, per Psalmos, perApostolos tam multa testimonia perhibet,calumniosis et maledicis criminationibusinsectantur : nec eum ipsum errorem suscipimus,quo Baptismum Christi etiam apud haereticosregula ecclesiastica custoditum nolunt agnoscere,audent destruere, non dubitant iterare ; quinetiam, si quos, non solum laicos, sed et clericos,nec quoslibet clericos, verum et presbyteros etepiscopos, etsi in illis Ecclesiis baptizati sunt ;quas Apostoli labore proprio fundaverunt, sialiquo modo seductos ad [20] se transferrepotuerint, catechumenos faciunt. Haec eorumdetestabilia mala nequaquam suscipimus :quandoquidem, nisi eis correctis, ad nos transirenon possunt.

24

XX. Nec illud sine distinctione praeterimus,ut humiliorem agant poenitentiam, qui iam fidelesEcclesiam catholicam deseruerunt, quam qui inilla nondum fuerunt. Nec ad clericatumadmittantur, sive ab haereticis rebaptizati sint,sive prius suscepti ad illos redierint, sive apudillos clerici sive laici fuerint. Et qui haecnostrorum negligenter agunt, et eos forte clericosin Catholica faciunt, vel esse permittunt : quamvisa diligentioribus fraterno iure culpentur ; tamennec ipsi eis clericatum deferendum putant, nisiquos ab illis malis vel noverunt emendatos esse,vel credunt. Ac per hoc frustra calumnianturEcclesiae catholicae, quicumque ab eius unitatenefario scelere separantur. Ut enim verbisApostoli magis utar : Revelatur ira Dei de coelo superomnem impietatem et iniustitiam hominum qui veritatemin iniquitate detinent40. Haec ira, si non secorrexerint, etiam istos inveniet, qui veritatemchristiani Baptismatis in iniquitate detinent suaesacrilegae separationis.

XXI. Ecclesia vero catholica, quae, sicut deilla praedictum est, per omnes gentes copiosafecunditate diffunditur, nullius sic emendatiniquitatem, ut in eo non ipsius, sed sui Dominidestruat veritatem. Quid ergo iste quasi licenter acfidenter exclamat : " Baptizavi securus, quem tusacrilegus inquinasti ; baptizavi, inquam, feci quodfecit Paulus apostolus " ? Legat ubi hoc fecerit40 Rom 1, 18.

25

apostolus Paulus. Quod si de illis apud Ephesumvult intellegi41, audeat ergo dicere quod eosIoannes sacrilegus inquinaverit. Quod si nonaudet dicere, quoniam apertissimum nefas est,desinat tandem de re multum dissimili falsaesimilitudinis nebulas excitare. [21]

XXII. Nam illud quod adiungit de episcopoCarthaginiensi Agrippino, de inclyto martyreCypriano, de septuaginta praecessoribusCypriani42 ; quia hoc fecerunt, et fieripraeceperunt : o quam detestandus est errorhominum, qui clarorum virorum quaedam nonrecte facta laudabiliter se imitari putant, a quorumvirtutibus alieni sunt ! Sic enim et nonnulli Petroapostolo comparari se volunt, si Christumnegaverint ; si vero etiam Gentes iudaizarecoegerint, vocitari germani eius affectant. Haec inillo tanto viro reprehensibilia fuerunt : sed tantaeminuit apostolica gratia, ut continuo delerentur ;nec ei, non dico praeferri, sed saltem possitaequari, aut de proximo comparari, quisquisnostrorum temporum christianus, aut etiamepiscopus nec Christum negaverit, nec Gentesiudaizare compulerit43. Sic et in martyregloriosissimo Cypriano : si apud haereticos velschismaticos datum Christi Baptismum nolebat41 Cf. Act 19, 1-5.42 Loquitur de concilio episcoporum Africæ et numidiæ sub Agrippino,cujus meminit sæpe Cyprianus in Epist. ad Quintum, ad Jubaianum, adJanuarium. vide supra lib. 3, de Baptismo contra Donatistas, cap. 12.43 Cf. Gal 2, 14.

26

agnoscere, dum eos nimium detestaretur, quos acatholica unitate, quam multum dilexit, separatosdolebat ; tanta eius merita usque ad triumphummartyrii consecuta sunt, ut et caritatis quaexcellebat luce, illa obumbratio fugaretur, et utsarmentum fructuosum fieret fructuosius, si quidhabebat purgandum, si nulla re alia, certepassionis falce ultima tolleretur. Nec nos quiaBaptismi veritatem etiam in haereticoruminiquitate agnoscimus potius quam negamus, ideomeliores Cypriano sumus : sicut nec Petro, quiaGentes iudaizare non cogimus. Hoc de Agrippinoaliisque episcopis, qui illa concilia fecisseperhibentur, responderim, qui sic diversasenserunt, ut cum eis, contra quos de hacquaestione sentiebant, in unitate persisterent, ubicaritas [22] cooperit multitudinem peccatorum44. Sicnamque ambulantibus in Ecclesiae veritate, inquam pervenerant, potuit Deus, sicut Apostolusdicit, id quoque illis revelare quod alitersapiebant45. Nova enim tunc quaestio fuit,quemadmodum suscipiendi essent haeretici, quaenonnullos fratres haereticam perniciemvehementer merito detestantes, ipsa novitateturbavit, ut crederent hoc etiam in eis esseimprobandum, quod malo suo tenebant bonum.Ego autem ut quod de hac re sentio breviterdicam : rebaptizare haereticos, quod illi fecisse

44 1 Pt 4, 8.45 Cf. Phil 3, 15.

27

dicuntur, tunc fuit humani erroris ; rebaptizareautem catholicos, quod adhuc isti faciunt, semperest diabolicae praesumptionis.

XXIII. Sed volo mihi solvat istequaestionem : quandoquidem cum RomanaeEcclesiae per ordinem commemoraret episcopos,inter eos commemoravit et Stephanum quosepiscopatum illibatum gessisse confessus est.Cum ergo Stephanus non solum non rebaptizarethaereticos, verum etiam hoc facientes, vel utfieret decernentes, excommunicandos essecenseret, sicut et aliorum episcoporum et ipsiusCypriani litterae ostendunt46 ; tamen cum eoCyprianus in unitatis pace permansit. Quid hincdicturi sunt ? Excutiant ingenia sua quantumpossunt, et utrum valeant respondere considerent.Ecce duo erant uno tempore, ut de aliis taceam,qui diversa sentiebant ; duo eranteminentissimarum Ecclesiarum, Romanae scilicetet Carthaginiensis episcopi, Stephanus etCyprianus, ambo in unitate catholica constituti :quorum Stephanus Baptismum Christi in nulloiterandum esse censebat, et hoc facientibusgraviter succensebat ; Cyprianus autem in haeresivel schismate baptizatos, tamquam non habentesBaptismum Christi, baptizandos in Ecclesiacatholica existimabat. Multi cum illo, quidam cumisto etiam sentiebant, [23] utrique cum eis inunitate sistentes. Si ergo verum est quod isti46 Cipriano, Epp. 70; 71; 72; 73; 74.

28

dicunt, et unde causam suae se parationisasserere, vel excusare conantur : " In unacommunione Sacramentorum mali maculantbonos, et ideo corporali disiunctione a malorumcontagione recedendum est, ne omnes pariterpereant " ; iam tunc Stephani et Cyprianitemporibus periisse Ecclesiam confitendum est,nec aliquam posteris derelictam, ubi Donatus ipsespiritaliter nasceretur. Quod si dicere nefariumiudicant, quia revera nefarium est ; si mansitEcclesia ex illis temporibus usque ad temporaCaeciliani et Maiorini sive Donati, nec eammaculando perdere potuerunt quicumque in eamsecundum ipsos sine Baptismo admissi sunt, pleniomnibus peccatis et criminibus suis, nec ulla factaest a Cypriano, et eis qui pariter de Baptismosapiebant, ab illorum communione divisio ;quoniam non se arbitrabantur in unitate etcommunione sacramentorum Christi, alienis malisposse maculari : sic potuit et deinceps Ecclesiapermanere, quam toto, sicut de illa praedictumest, terrarum orbe crescentem nullo modopoterant quorumlibet traditorum acfacinorosorum aliena crimina maculare ; sicut inuna area usque ad tempus ventilationis47 macularipaleis frumenta non possunt, sicut intra una retia48

usque ad tempus littoris mali pisces bonos simulnatando non perdunt.

47 Cf. Mt 3, 12.48 Cf. Mt 13, 48.

29

XXIV. Nulla igitur ratio fuit, sed maximusfuror, quo isti velut malorum communionemcaventes, se ab unitate Christi quae toto orbediffunditur, separarunt. Nisi forte a criminibuscrimina mirabili arte discernunt, non deScripturis, sed de cordibus suis distinctionumregulas proferentes, atque dicentes, in unitatecommunionis Sacramentorum alia crimina alienasine contaminatione tolerari, traditionis autemcrimine omnes, qui cum talibus [24] Sacramentacommunicaverint, detineri. Sed hinc diutiusdisputare superfluum est, praesertim quia hoc etrarissime audent dicere, ipsi quoqueverecundantes et sentientes vana se loqui ; et cumea dicunt, nullo divino testimonio fulcire nituntur.Magis enim solent in ore habere, quando peccatisaliorum alios criminantur, ad excusandum nefasseparationis suae : Videbas furem, et concurrebas cumeo49 ; et : Ne communicaveris peccatis alienis50 ; et :Recedite, exite inde, et immundum ne tetigeritis51 ; et :Qui tetigerit pollutum, pollutus est52 ; et : Modicumfermenti totam massam corrumpit53 ; et alia huiusmodi,quibus non traditionis crimen ab aliis criminibusaliqua proprietate discernitur, sed omnis peccaticonsociatio prohibetur. Quae tamen divina

49 Ps 49, 18.50 1 Tim 5, 22.51 Isa 52, 11.52 Lev 22, 4-6.53 1 Cor 5, 6.

30

testimonia, vel praecepta, si eo modo quo isti,intellegeret Cyprianus, profecto se ab Stephanosepararet, nec cum illo in catholicae unitatiscommunione persisteret. Ille quippe secundumsententiam quam de Baptismo isti tenendam,putant, haereticos et schismaticos sicut opinantur,Baptismum non habentes, admittendo inEcclesiam, communicabat peccatis alienis ; quiavidelicet peccata eorum qui Baptismo vero ablutinon erant, in eis utique permanebant. Debuit ergoCyprianus ab huius communione discedere, necum fure concurreret, ne peccatis communicaretalienis, ne contagione inquinaretur immundi, nepollutus fieret tangendo pollutum, ne fermentocor rumperetur aliorum. Hoc ergo quoniam nonfecit, sed cum eis unitate permansit, tota ipsiusunitatis tunc massa corrupta est, nec perseveravitEcclesia, quae postea sanctos istorum Maiorinumpareret et Donatum54. Hoc quia dicere nullomodo audent ; restat ut fateantur bonos cummalis in Sacramentorum christianorumcommunione [25] sine ulla sua labe mansisse, etusque ad tempus Caeciliani perseverasseEcclesiam Christi, non sine ullis hominibus malis,tamquam in horreo iam reconditam55, sed adhuccommixta palea tamquam in area constitutam. Sicergo et deinceps potuit permanere, sicut et

54 Vedi supra, 14, 23.55 Cf. Mt 3, 12.

31

permanet, donec ultimo iudicii die ventilatamundetur.

XXV. Quid igitur sibi vult tantus furorseparationis istorum ab unitate corporis Christi,quae, sicut prophetatum legitur, implerique iamcernitur, toto orbe terrarum atque in omnibusgentibus dilatatur. Hic certe, sicut scriptum est :Filius malus ipse se iustum dicit ; exitum autem suumnon abluit56 ; hoc est, non excusat, non diluit, nondefendit quod furore schismatico in hae reticampestem de domo Dei57 exire non timuit : quia sivere iustus esset, sicut apostolus Paulus cumfratribus falsis, de quibus in suis Epistolisingemit58, et sicut Cyprianus cum eis, quos sineBaptismo suis peccatis praeteritis plenosexistimabat, et admitti ad Ecclesiam ab Stephanosciebat ; ita in Ecclesia Christi, cum eis quosiniustos vel noverat, vel putabat sine ulla suicommaculatione persisteret, nec bonos proptermalos desereret, sed malos propter bonos potiustoleraret, tamquam granum cum palea ponderecaritatis trituram ferens, non tamquam levis simuspulvis etiam ante ventilationem flatibus cedens.Eo quippe modo etiam cum iniquis, quos necesseest usque ad littus retia ista contineant59, in unitatecatholica perseverans, non tamen cum fure

56 Prov 24, sec. LXX.57 Cf. 2 Tim 2, 20.58 Cf. 2 Tim 2, 17-20.59 Cf. Mt 13, 48.

32

concurreret, nec peccatis communicaret alienis,nec cuiusquam immunditiae contrectationemacularetur, nec pollueretur tangendo pollutum,nec cuiusquam fermento corrumperetur60. Haecenim fiunt consensione peccatorum, qua perfeminam serpens hominem primum etiam inparadisi felicitate decepit61 ; non communione [26]Sacramentorum, in qua condiscipulos Iudasmundos immundus contaminare non potuit62. Amalis autem, cum quibus Sacramenta Deicommunicant, etiam nunc in area, nondum inhorreo, iam tamen boni discedunt, et separanturmorum dissimilitudine, non corporumsegregatione ; aliter vivendo, non ad aliaconventicula veniendo : sic nec cum malis unumfiunt, nec ab Ecclesiae unitate discedunt.

XXVI. Quid ergo nobis nescio quorumtraditorum crimen exaggerant, quos tamen necipsos unquam convincere potuerunt ? Sed si eoscontra istorum calumnias defendamus,quorumdam hominum causam videbimur agere,non Ecclesiae. Prorsus quicumque et ubicumquetraditores fuerunt, et non tantum traditorumpeccatum, sed ipsorum etiam qui traderecompellebant, et omnium omninofacinorosorum, flagitiosorum, sacrilegorum,admittebat Stephanus in Ecclesiam secundum

60 Vedi supra, 14, 24.61 Cf. Gen 3, 1-7.62 Cf. Lc 22, 19-21.

33

istos : quia si Baptismum non habebant, omniapeccata quaecumque gravia et horrendacommiserant, in eis erant, et reos illos sine ullaremissione retinebant. Tales admittebatStephanus, cum talibus erat in unitate catholicaCyprianus ; nec tamen periit, sed perseveravitEcclesia. Non igitur quemquam in eius unitatemaculant aliena peccata. Frustra filius malus afamilia patris exire properavit, frustra se iustumdicit ; exitum autem suum non abluit63. An forte dicturisunt, eos quos ita Stephanus admittebat, ipsiusunitatis participatione mundatos, quoniam caritascooperit multitudinem peccatorum64 ? Utinam dicant :hoc enim et nos dicimus, quando eos ad unitatemvel urgemus ut redeant, vel monemus. Hoc autempacto iam etiam nulla inter nos Baptismi quaestioremanebit. Si enim apud haereticos baptizati, cumad [27] Ecclesiam veniunt, unitatis ipsius caritatemundantur, profecto sine causa rebaptizantur.

XXVII. Vides itaque in hoc sermone, cui merespondere voluisti, quam multa dixerit ille pronobis. Quid ergo iam opus est ut episcoporumRomanae Ecclesiae, quos incredibilibus calumniisinsectatus est, obiecta ab eo crimina diluamus ?Marcellinus, et presbyteri eius Miltiades,Marcellus, et Silvester, traditionis codicumdivinorum, et thurificationis ab eo criminearguuntur : sed numquid ideo etiam

63 Prov 30, 12.64 1 Pt 4, 8.

34

convincuntur, aut convicti aliqua documentorumfirmitate monstrantur ? Ipse sceleratos etsacrilegos fuisse dicit ; ego innocentes fuisserespondeo. Quid laborem probare defensionemmeam, cum ille nec tenuiter probare conatus sitaccusationem suam ? Si est ulla humanitas inrebus humanis, puto nos iustius posse reprehendi,si ignotos homines, quos criminantur inimici, neceorum crimen ulla testificatione demonstrant,nocentes potius quam innocentes crediderimus.Quia si forte se aliter veritas habet, ipsi certe humanitati debitum redditur, cum homo de hominenihil mali temere suspicatur, nec cuiquamcriminanti facile credit, quando sine teste ac sineullo documento crimen obiiciens, maledicuspotius conviciator, quam veridicus accusatorexstiterit.

XVIII. Huc accedit, quia Miltiade tuncepiscopo Romanae Ecclesiae praesidente, expraecepto Constantini imperatoris, ad quemtotam illam causam accusatores episcopiCarthaginiensis Ecclesiae Caeciliani per Anulinumproconsulem detulerunt, idem Caecilianusinnocens pronuntiatus est. De quo iudicio cummaiores istorum importunissima pervicaciamemorato Imperatori quererentur, quod nonplene neque recte fuerit examinatum atquedepromptum, nihil de Miltiadis traditione vel [28]thurificatione dixerunt. Ad cuius audientiam necvenire utique debuerunt, hoc potius ante

35

suggerentes Imperatori, aut ut suggerereturinstantes, quod apud traditorem codicumdivinorum et idolorum sacrificiis inquinatumcausam suam agere non deberent. Cum hoc ergonec ante suggesserint, nec posteaquam contra eospro Caeciliano iudicatum est, saltem victi et iratiobiiciendum putarint, quid nunc inanes tam seroconnectunt calumnias, quasi ut innocentiaeCaeciliani, Miltiadis iudicis decoloratione fuscetur,et ipsa Romana Ecclesia, ubi nec damnarequemquam suo qualicumque iudicio potuerunt,nec aliquem suorum velut in locum subrogaredamnati, contra quam paucissimis Afris partissuae primo interventores65 adventitios furtimlongeque mittebant, quos istum nominatimcommemorare non puduit66, donec deceptaeplebeculae quasi proprios episcopos ordinarent ?Nempe episcopum Abtungensem Felicem postCaeciliani67 purgationem apud Imperatoremaccusaverunt, quod ipse esset manifestissimustraditor, et ideo Caecilianus episcopus esse nonposset, quod ab illo traditore fuerit ordinatus.Tunc Constantinus nec huic eorum accusationinegavit locum, quamvis eos in Caeciliani fictiscriminibus calumniosos fuisset expertus ; et ideopraecepit ut causa Felicis discuteretur. In Africa65 Interventores sive intercessores dicebantur, qui Ecclesiamadministrabant sede vacante. Confer Augustini epistolam 41, n. 8, etConcilium Carthag. 5, cap. 8.66 Vedi supra, 14, 23.67 Vide Retract. cap. 34.

36

discussa est a proconsule Aeliano. Felix quoqueinnocens declaratus est. Exstant gestaproconsularia : qui voluerit, sumat et legat. Hocautem non solum ad innocentiae Caecilianidemonstrandae cumulum pertinet, ipsiusqueFelicis evidentissimam purgationem, atqueillorum calumnias declarandas, qui eum fontemomnium malorum in concilio suo dixerant ; [29]verum etiam ad cogitandam Miltiadis ab eorumcriminationibus purissimam vitam. Nisi fortequisquam tam sit insipiens, ut credat eos, cumFelici non pepercerint, a quo Caecilianus fueratordinatus, Miltiadi parcere potuisse, a quo fueratabsolutus, si illius episcopi vitam, quamvis nullumvulnus conscientiae peremisset, saltemqualiscumque fama culpasset. An vero quod deforo Abtungensium fictum fuerat, ab istisaccusaretur ; et quod in Capitolio Romanorumfactum fuerat, taceretur ?

XXIX. De Mensurio autem quidrespondeam, cum eius tempore usque ad obitusdiem plebs unitatis nulla conscissa est ; ipsaequelitterae Secundi Tigisitani, quibus reprehensusasseritur, eos ad se invicem pacifice scripsisseconfirmant, atque in collegii societate mansisse ?Iam vero quod etiam de Cirtensi Ecclesia dicerevoluit, et episcopos ibi catholicos maledictisinsectatus est quibus voluit ; quid aliud egit, nisiut vituperando sanctos etiam nostrorumtemporum viros, nobisque optime cognitos, satis

37

ostenderet quid etiam de ignotis, quibus similitermaledicit, sentire debeamus ? Proinde, siProfuturus ante paucissimos annos defunctus, etFortunatus qui in corpore adhuc est, atque illisuccessit episcopo, quomodo Manichaei fuerunt,sic fuerunt et illi traditores, quos longe a nostristemporibus ignotissimos accusare non cessant,etiam illorum nobis pura ab istorum probris vitanotissima est.

XXX. Non sane parva est parumque gloriosaconsolatio cuiuscumque nostrum, si ab inimicisEcclesiae cum ipsa Ecclesia criminamur : eiustamen defensio non in eorum hominumdefensione consistit, quos isti nominatim falsiscriminationibus appetunt. Prorsus qualescumquefuerint Marcellinus, Marcellus, Silvester,Miltiades, Mensurius, Caecilianus, atque aliiquibus obiiciunt [30] pro sua dissensione quodvolunt, nihil praeiudicant Ecclesiae catholicaetoto terrarum orbe diffusae : nullo modo eoruminnocentia coronamur, nullo modo eoruminiquitate damnamur. Si boni fuerunt, in areaecatholicae tritura tamquam grana mundati sunt ; simali fuerunt, in areae catholicae tritura tamquamstipulae comminuti sunt. Intra istam aream etboni et mali esse possunt ; extra eam boni essenon possunt. Quisquis ab hac unitate ventosuperbiae tamquam sola palea separatur, areaedominicae propter commixtam paleam quidcalumniatur ?

38

XXXI. Nos quoque dicimus, nec tantumdicimus, verum etiam litterarum monumentisecclesiasticis et publicis comprobamus :Secundum Tigisitanum, cuius congregato concilioCaecilianum dicunt esse damnatum, confessistraditoribus, ne schisma fieret, pacem dedisse,cum et eidem ipsi a Purpurio Liniatensi crimentraditionis fuisset obiectum. Dicimus VictoremRusiccadiensem, Donatum Calamensem,Donatum Masculitanum, Marinum ab Aquis-Tibilitanis, Silvanum Cirtensem fuisse traditores,eosdemque quasi traditorum severissimosdamnatores. Hoc probamus et ecclesiasticis, etmunicipalibus, et iudicialibus gestis. Sed nec ideotraditores sunt omnes in parte Donati, quia in eaisti fuerunt ; nec ideo est innocens pars Donati, siisti innocentes a traditionis iniquitatemonstrentur. Melius enim audimus sanctamScripturam, quam vel cuiquam calumniamur depeccatis alienis, vel cuiusquam similemcalumniam formidamus. Anima enim quae peccat,ipsa morietur68 ; et : Unusquisque proprium onusportabit69 ; et : Qui manducat et bibit indigne, nonalteri, sed sibi iudicium manducat et bibit70. Etsinuntur utraque crescere usque ad messem, ne,cum ante tempus colliguntur zizania, [31]

68 Ez 18, 4.69 Gal 6, 5.70 1 Cor 11, 29.

39

eradicetur simul et triticum71 ; et commixtioptimis pascuis haedi agnique pascuntur, donec apastore, qui errare non potest, segregentur72 ; et exomni genere piscium retia complentur unitatis,donec ad iudicium littoris perducantur73. Nisiquod isti sua perversa falsaque sententia sibipraeiudicant, qui propter aliena peccata iuste sedicunt ab orbis christiani communione separatos :per hanc enim absurdam insanamque opinionemipsi faciunt, ut eis quorumdam suorum peccataomnibus imputentur. Quod si iustum arbitrantur,rei sunt omnes cuiuslibet apud se in uno homineinventi manifestissimi criminis : si autem hoc,sicut iniustum est, iniustum esse cognoscunt, reisunt omnes iniquissimae separationis.

XXXII. Iam vero quoniam in hoc sermonede unico magis Baptismo quaestio est, ut undecoepta est nostra disputatio concludatur, sicut inipsa unitate dominicae areae, nec propter bonoslaudandi sunt mali, nec propter malos deserendisunt boni : sicut in uno homine nec propter illudquod in eo integrum est, eius est accipiendaperversitas ; nec propter id quod in eo perversumest, negari debet eius integritas : quia et inIudaeorum iniquitate detinetur veritasresurrectionis mortuorum ; et in Gentiliuminiquitate detinetur veritas unius Dei, qui condidit

71 Cf. Mt 13, 29-30.72 Cf. Mt 25, 32-33.73 Cf. Mt 13, 47-48.

40

mundum ; et in eorum iniquitate, qui cum Christoquia non colligunt, spargunt74, detinetur veritasqua in eius nomine pellunt spiritum immundum ;et in templorum sacrilegorum iniquitate inventaest veritas, qua colebant ignotum Deum75 ; et indaemonum iniquitate inventa est veritas, quaconfessi sunt Christum76. Sic et in haereticoruminiquitate inventa veritas non neganda est, quadetinetur Baptismi sacramentum.

74 Cf. Mt 12, 30.75 Cf. Act 17, 23.76 Cf. Mc 1, 24; Iac 2, 19.

41