Augustinus Hipponensis

DE GRATIA ET LIBEROARBITRIO, LIBER UNUS.

SANCTI AURELII AUGUSTINI,HIPPONENSIS EPISCOPI,

OPERA OMNIA,MULTIS SERMONIBUS INEDITIS AUCTA ET LOCUPLETATA ;

EXTRACTA E COLLECTIONE

SS. ECCLESIÆ PATRUM ;ACCURANTIBUS

D. A. B. CAILLAU,CANONICO HONORARIO CENOMANENSI ET CADURCENSI,

PLURIBUSQUE CLERI GALLICANI PRESBYTERIS.OPUS REGI DICATUM.

TOMUS TRIGESIMUS QUINTUS.

pp. 461-512.DE GRATIA ET LIBERO ARBITRIO, LIBER

UNUS.

PARISIIS,APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM,

SANCTÆ SEDIS ORDINUM INSIGNIBUS DECORATUM,VIA VULGO DICTA DE SEINE, 48.

MDCCCXL.

2

DE GRATIA ET LIBERO ARBITRIO, AD

VALENTINUM ET CUM ILLO MONACHOS, LIBER

UNUS.1

Docet cavendum esse , ne ve l grat ia negatol ibero arbitr io, ve l negata grat ia l iberumarbitr ium defendatur : nam l iberum voluntat isarbitr ium inesse homini, constare exScripturarum tes t imoni is : de ipsa e t iam grat iaDei, s ine qua nihi l boni agere possumus, dataesse in i isdem Scripturis d ivina documenta.Postea contra Pelag ianos probat grat iam nonsecundum merita nostra dari . Explicat ,quomodo vita æterna, quæ bonis operibusredditur, vere s i t grat ia . Tum vero monstrat ,quod neque sc ient ia leg is , neque natura, nequesola remiss io peccatorum sit i l la grat ia quæ perJesum Chris tum Dominum nostrum datur, sedipsa grat ia fac iat ut l ex impleatur, ut natural ibere tur , ne peccatum dominetur. Expugnatvanum il lud Pelag i anorum perfug ium , quodicunt , gratiam, etsi non secundum meritabonorum operum detur, tamen dari secundummerita bonæ voluntatis, quæ præcedit, credentis etorantis. Inc idit in quæst ionem, cur Deus jubet ,quod ipse daturus es t ; e t an jubeat a l iqua,quæ non possumus. Charitatem, s ine quaprœcepta non implentur, non in nobis nis i exipso Deo esse convinc it . Ostendit operariDeum in cordibus hominum ad inc l inandas1 Scriptus anno Christi 426 aut 427.

3

[462] eorum voluntates quocumque voluerit ,s ive ad bona pro sua miser icord ia , s ive ad malapro merit is eorum, judic io ut ique suoal iquando aperto, a l iquando oc cul to , sempertamen justo. Tandem gratuitæ grat iæ necmerit is redditæ luculentum exemplum suppeterein i is parvul is qui sa lvantur, dum al i i unamcum ips is causam habentes pereunt . 2

I. Propter eos qui hominis liberum arbitriumsic praedicant et defendunt,3 ut Dei gratiam quavocamur ad eum et a nostris malis meritisliberamur, et per quam bona merita comparamusquibus ad vitam perveniamus aeternam, negareaudeant et conentur auferre, multa iamdisseruimus, litterisque mandavimus, quantumnobis Dominus donare dignatus est. Sed quoniamsunt quidam, qui sic gratiam Dei defendunt, utnegent hominis liberum arbitrium, aut quandogratia defenditur, negari existiment liberumarbitrium, hinc aliquid scribere ad vestramCaritatem, Valentine frater, et ceteri qui simulDeo servitis, compellente mutua caritate curavi.Nuntiatum est enim mihi de vobis, fratres, abaliquibus qui in vestra congregatione sunt, et adnos inde venerunt, per quos et ista direximus,quod de hac re dissensiones in vobis sint. Itaque,dilectissimi, ne vos perturbet huius quaestionisobscuritas, moneo vos primum, ut de iis quae

2 Vide Retract. lib. II, cap. 66.3 Vide D. Guillon, tom. XXXII, p. 155-169.

4

intellegitis, agatis Deo gratias : quidquid est autemquo pervenire nondum potest vestrae mentisintentio, pacem inter vos et caritatem servantes, aDomino ut intellegatis orate ; et donec vos ipseperducat ad ea quae nondum intellegitis, ibiambulate quo pervenire potuistis. Hoc admonetapostolus Paulus, qui cum dixisset [463] nondumse esse perfectum, paulo post ait : Quotquot ergoperfecti hoc sapiamus ; id est, ita nos esse perfectos,ut nondum ad perfectionem quae nobis sufficitvenerimus : continuoque subiunxit : Et si quidaliter sapitis, hoc quoque vobis Deus revelabit ;verumtamen in quod pervenimus, in eo ambulemus4.Ambulando quippe in quod pervenimus, et quonondum pervenimus pervenire poterimus, Deonobis revelante si quid aliter sapimus, si ea quaeiam revelavit non relinquamus.

II. Revelavit autem nobis per Scripturas suassanctas, esse in homine liberum voluntatisarbitrium. Quomodo autem revelaverit,commemoro vos, non humano eloquio, seddivino. Primum, quia ipsa divina praeceptahomini non prodessent, nisi haberet liberumvoluntatis arbitrium, quo ea faciens ad promissapraemia perveniret. Ideo enim data sunt, ut homoexcusationem de ignorantia non haberet, sicutDominus dicit in Evangelio de Iudaeis : Si nonvenissem et locutus eis fuissem, peccatum non haberent :

4 Phil 3, 15-16.

5

nunc autem excusationem non habent de peccato suo5. Dequo peccato dicit, nisi de illo magno, quodpraesciebat eorum futurum quando ista dicebat,id est, quo eum fuerant occisuri ? Neque enimnullum habebant peccatum, antequam Christusvenisset in carne ad eos. Item dicit Apostolus :Revelatur ira Dei de caelo in omnem impietatem etiniustitiam hominum eorum, qui veritatem in iniquitatedetinent : quia quod notum est Dei, manifestum est inillis : Deus enim illis manifestavit. Invisibilia enim eius, acreatura mundi, per ea quae facta sunt, intellectaconspiciuntur ; sempiterna quoque virtus eius ac divinitas,ut sint inexcusabiles6. Quomodo dicit inexcusabiles,nisi de illa excusatione qua solet dicere humana[464] superbia : Si scissem, fecissem ; ideo nonfeci quia nescivi" ? aut : "Si scirem, facerem ; ideonon facio, quia nescio" ? Haec eis excusatiotollitur, quando praeceptum datur, vel scientianon peccandi manifestatur.

III. Sed sunt homines qui etiam de ipso Deose excusare conantur, quibus dicit apostolusIacobus : Nemo cum tentatur dicat : Quoniam a Deotentor. Deus enim intentator malorum est ; ipse autemneminem tentat. Unusquisque vero tentatur aconcupiscentia sua abstractus et illectus ; deindeconcupiscentia, cum conceperit, parit peccatum ; peccatumvero, cum consummatum fuerit, generat mortem7. Item de

5 Io 15, 22.6 Rom 1, 18-20.7 Iac 1, 13-15.

6

ipso Deo se excusare volentibus, respondet liberProverbiorum Salomonis : Insipientia viri violat viaseius ; Deum autem causatur in corde suo8. Et liberEcclesiasticus dicit : Ne dixeris : Quia propterDominum recessi : quae enim odit non facias. Ne dixeris :Quia ipse me induxit : non enim opus habet viropeccatore. Omne exsecramentum odit Dominus, et non estamabile timentibus illum. Ipse ab initio fecit hominem, etreliquit eum in manu consilii sui. Si volueris, conservabismandata, et fidem bonam placiti. Apponit tibi ignem etaquam ; ad quodcumque volueris extende manum tuam.In conspectu hominis vita et mors, et quodcumqueplacuerit dabitur ei9. Ecce apertissime videmusexpressum liberum humanae voluntatis arbitrium.

IV. Quid illud, quod tam multis locis omniamandata sua custodiri et fieri iubet Deus ?quomodo iubet, si non est liberum arbitrium ?Quid beatus ille, de quo Psalmus dicit, quod inlege Domini fuit voluntas eius10 ? nonne satis indicatvoluntate sua hominem in lege Dei consistere ?Deinde tam multa mandata, quae ipsam [465]quodammodo nominatim conveniuntvoluntatem, sicut est : Noli vinci a malo11 ; et aliasimilia, sicut sunt : Nolite fieri sicut equus et mulus,quibus non est intellectus12 ; et : Noli repellere consilia

8 Prov 19, 3.9 Eccli 15, 11-18.10 Ps 1, 2.11 Rom 12, 21.12 Ps 31, 9.

7

matris tuae13 ; et : Noli esse sapiens apud te ipsum14 ; et :Noli deficere a disciplina Domini15 ; et : Noli negligerelegem16 ; et : Noli abstinere bene facere egenti17 ; et : Nolifabricare in amicum tuum mala18 ; et : Noli intenderefallaci mulieri19 ; et : Noluit intellegere ut bene ageret20 ;et : Noluerunt accipere disciplinam21 : et innumerabiliatalia in veteribus Libris divinorum eloquiorumquid ostendunt, nisi liberum arbitrium voluntatishumanae ? In Libris etiam novis evangelicis etapostolicis, quid aliud ostenditur, ubi dicitur :Nolite vobis condere thesauros in terra22 ; et : Nolitetimere eos qui occidunt corpus23 ; et : Qui vult venire postme, abneget semetipsum24 ; et : Pax in terra hominibusbonae voluntatis25 ; et quod dicit apostolus Paulus :Quod vult faciat, non peccat si nubat : qui autem statuitin corde suo, non habens necessitatem, potestatem autemhabens suae voluntatis, et hoc statuit in corde suo, servarevirginem suam, bene facit26. Item dicit : Si autem volens,

13 Prov 1, 8.14 Prov 3, 7.15 Prov 3, 11.16 Prov 3, 1; 4, 2.17 Prov 3, 27.18 Prov 3, 29.19 Prov 5, 2.20 Ps 35, 4.21 Prov 1, 29.22 Mt 6, 19.23 Mt 10, 28.24 Mt 16, 24; Lc 9, 23.25 Lc 2, 14.26 1 Cor 7, 36-37.

8

hoc facio, mercedem habeo27 ; et alio loco : Sobrii estoteiuste, et nolite peccare28 ; et iterum : Ut quemadmodumpromptus est animus voluntatis, ita sit et perficiendi29. Etad Timotheum dicit : Cum enim in deliciis egerint inChristo, nubere volunt30 ; et alibi : Sed et omnes [466]qui pie volunt vivere in Christo Iesu, persecutionempatientur31 ; et ipsi Timotheo : Noli negligere gratiamquae in te est32. Et ad Philemonem : Ne bonum tuumvelut ex necessitate esset, sed ex voluntate33. Servos etiamipsos monet, ut dominis suis ex animo serviant cumbona voluntate34. Item Iacobus : Nolite itaque errare,fratres mei, et nolite in personarum acceptione haberefidem Domini nostri Iesu Christi35 ; et : Nolite detraherede alterutro36. Item Ioannes in Epistola sua : Nolitediligere mundum37 ; et cetera huiusmodi. Nempe ubidicitur : Noli hoc, et noli illud, et ubi ad aliquidfaciendum vel non faciendum in divinis monitisopus voluntatis exigitur, satis liberumdemonstratur arbitrium. Nemo ergo Deumcausetur in corde suo, sed sibi imputet quisque,

27 1 Cor 9, 17.28 1 Cor 15, 34.29 2 Cor 8, 11.30 1 Tim 5, 11.31 2 Tim 3, 12.32 1 Tim 4, 14.33 Philem 14.34 Eph 6, 6-7.35 Iac 2, 1.36 Iac 4, 11.37 1 Io 2, 15.

9

cum peccat. Neque cum aliquid secundum Deumoperatur, alienet hoc a propria voluntate. Quandoenim volens facit, tunc dicendum est opusbonum, tunc speranda est boni operis merces abeo, de quo dictum est : Qui reddet unicuiquesecundum opera sua38.

V. Qui ergo noverunt divina mandata,aufertur eis excusatio, quam solent homineshabere de ignorantia. Sed nec ipsi sine poenaerunt, qui legem Dei nesciunt. Qui enim sine legepeccaverunt, sine lege peribunt : qui autem in legepeccaverunt, per legem iudicabuntur39. Quod mihi nonvidetur Apostolus ita dixisse, tamquam peiusaliquid significaverit esse passuros, qui legemnesciunt in peccatis suis, quam illos qui sciunt.Peius enim videtur esse perire, quam iudicari ; sedcum hoc de Gentibus et de Iudaeis loqueretur,quia illi sine lege sunt, isti [467] autem legemacceperunt, quis audeat dicere Iudaeos qui in legepeccant, non esse perituros, cum in Christum noncrediderint, quandoquidem de illis dictum est, perlegem iudicabuntur ? Sine fide enim Christi nemoliberari potest ; ac per hoc ita iudicabuntur utpereant. Nam si peior est conditio nescientiumquam scientium legem Dei, quomodo verum eritquod Dominus in Evangelio ait : Servus qui nescitvoluntatem domini sui, et facit digna plagis, vapulabitpauca ; servus autem qui scit voluntatem domini sui, et

38 Mt 16, 27; Rom 2, 6; Apoc 22, 12.39 Rom 2, 12.

10

facit digna plagis, vapulabit multa40 ? Ecce ubi ostenditgravius peccare hominem scientem quamnescientem. Nec tamen ideo confugiendum est adignorantiae tenebras, ut in eis quisque requiratexcusationem. Aliud est enim nescisse, aliud scirenoluisse. Voluntas quippe in eo arguitur, de quodicitur : Noluit intellegere ut bene ageret41. Sed et illaignorantia quae non est eorum qui scire nolunt,sed eorum qui tamquam simpliciter nesciunt,neminem sic excusat, ut sempiterno igne nonardeat, si propterea non credidit quia non audivitomnino quid crederet ; sed fortasse ut mitiusardeat. Non enim sine causa dictum est : Effundeiram tuam in gentes quae te non noverunt42 ; et illudquod ait Apostolus : Cum venerit in flamma ignis darevindictam in eos qui ignorant Deum43. Verumtamen uthabeamus et ipsam scientiam, ne dicatunusquisque : Nescivi, non audivi, non intellexi ;voluntas convenitur humana, ubi dicitur : Noliteesse sicut equus et mulus, quibus non est intellectus44 ;quamvis peior appareat, de quo dictum est :Verbis non emendabitur servus durus ; si enimintellexerit, non obaudiet45. Quando autem dicithomo : Non possum facere quod praecipitur,

40 Lc 12, 48. 47.41 Ps 35, 4.42 Ps 78, 6.43 2 Thess 1, 8.44 Ps 31, 9.45 Prov 29, 19.

11

quoniam [468] concupiscentia mea vincor46, iamquidem de ignorantia non habet excusationem,nec Deum causatur in corde suo, sed malumsuum in se cognoscit et dolet ; cui tamen dicitApostolus : Noli vinci a malo, sed vince in bonomalum47. Et utique cui dicitur : Noli vinci, arbitriumvoluntatis eius sine dubio convenitur. Velle enimet nolle propriae voluntatis est.

VI. Sed metuendum est ne ista omnia divinatestimonia, et quaecumque alia sunt, quae sinedubitatione sunt plurima, in defensione liberiarbitrii, sic intellegantur, ut ad vitam piam etbonam conversationem, cui merces aeternadebetur, adiutorio et gratiae Dei locus nonrelinquatur ; et audeat miser homo, quando benevivit et bene operatur, vel potius bene vivere etbene operari sibi videtur, in se ipso, non inDomino gloriari, et spem recte vivendi in se ipsoponere, ut sequatur eum maledictum Ieremiaeprophetae dicentis : Maledictus homo qui spem habetin homine, et firmat carnem brachii sui, et a Dominodiscedit cor eius48. Intellegite, fratres, hocpropheticum testimonium. Quia enim non dixitPropheta : Maledictus homo qui spem habet in seipso, posset alicui videri ideo dictum esse :Maledictus homo qui spem habet in homine, ut nemohabeat spem in altero homine, sed in se. Ut ergo

46 Cf. Rom 7, 18.47 Rom 12, 21.48 Ier 17, 5.

12

ostenderet sic se admonuisse hominem, ut nec inse ipso haberet spem, propterea cum dixisset :Maledictus homo qui spem habet in homine, moxaddidit : et firmat carnem brachii sui. Brachium propotentia posuit operandi. In nomine autem carnisintellegenda est humana fragilitas. Ac per hocfirmat carnem brachii sui, qui potentiam fragilematque invalidam, id est humanam, sibi sufficere adbene operandum putat, nec adiutorium sperat aDomino. Propterea subiecit : et a Domino [469]discedit cor eius. Talis est haeresis pelagiana, nonantiqua, sed ante non multum tempus exorta :contra quam haeresim cum fuisset diutiusdisputatum, etiam ad concilia episcopalianovissima necessitate perventum est ; unde vobis,non quidem omnia, sed tamen aliqua legendadirexi. Nos ergo ad bene operandum spem nonhabeamus in homine, firmantes carnem brachiinostri : nec a Domino discedat cor nostrum ; sedei dicat : Adiutor meus esto, ne derelinquas me, nequedespicias me, Deus salutaris meus49.

VII. Proinde, carissimi, sicut superioribustestimoniis sanctarum Scripturarum probavimus,ad bene vivendum et recte agendum esse inhomine liberum voluntatis arbitrium, sic etiam degratia Dei, sine qua nihil boni agere possumus,quae sint divina testimonia videamus. Ac primumde ipsa vestra professione aliquid dicam. Nequeenim congregaret vos ista societas, in qua49 Ps 26, 9.

13

continenter vivitis, nisi voluptatem coniugalemcontemneretis. Hinc autem Domino loquenticum dixissent discipuli : Si talis est causa hominiscum uxore, non expedit nubere, respondit eis : Nonomnes capiunt verbum hoc, sed quibus datum est50.Numquid non liberum arbitrium Timothei estexhortatus Apostolus dicens : Contine te ipsum51 ?Et in hac re potestatem voluntatis ostendit, ubiait : non habens necessitatem, potestatem autem habenssuae voluntatis, ut servet virginem suam52. Et tamen :non omnes capiunt verbum hoc, sed quibus datum est.Quibus enim non est datum, aut nolunt, aut nonimplent quod volunt ; quibus autem datum est,sic volunt ut impleant quod volunt. Itaque, ut hocverbum, quod non ab omnibus capitur, abaliquibus capiatur, et Dei donum est, et liberumarbitrium. [470]

VIII. De ipsa quoque pudicitia coniugalinempe Apostolus ait : Quod vult faciat, non peccat sinubat53 ; et tamen etiam hoc Dei donum est,dicente Scriptura : A Domino iungitur mulier viro54.Ideo Doctor Gentium et pudicitiam coniugalemper quam non fiunt adulteria, et perfectioremcontinentiam per quam nullus concubitusquaeritur, sermone suo commendans, et hoc et

50 Mt 19, 10-11.51 1 Tim 5, 22.52 1 Cor 7, 37.53 1 Cor 7, 36.54 Prov 19, 14 (sec. LXX).

14

illud donum Dei esse monstravit, scribens adCorinthios, et admonens coniuges ne se invicemfraudent ; quos cum admonuisset, adiecit : Vellemautem omnes homines esse sicut et me ipsum : quiautique ipse ab omni concubitu continebat ; etcontinuo subiunxit : Sed unusquisque propriumdonum habet a Deo ; alius sic, alius autem sic55.Numquid tam multa quae praecipiuntur in legeDei, ne fornicationes et adulteria committantur,indicant aliud quam liberum arbitrium ? Nequeenim praeciperentur, nisi homo haberet propriamvoluntatem, qua divinis praeceptis obediret. Ettamen Dei donum est, sine quo servari castitatispraecepta non possunt. Unde ait ille in libroSapientiae : Cum scirem quia nemo esse potest continensnisi Deus det ; et hoc ipsum erat sapientiae, scire cuiusesset hoc donum56. Ut autem ista non serventurcastitatis sancta mandata, unusquisque tentatur aconcupiscentia sua abstractus et illectus57. Ubi si dixerit :Volo servare, sed vincor a concupiscentia mea,respondet Scriptura libero eius arbitrio, quod iamsuperius dixi : Noli vinci a malo, sed vince in bonomalum58. Quod tamen ut fiat, adiuvat gratia : quaenisi adiuverit, nihil lex erit nisi virtus peccati.Augetur enim concupiscentia, et maiores viresaccipit lege prohibente, nisi adiuvet spiritus

55 1 Cor 7, 7.56 Sap 8, 21.57 Iac 1, 14.58 Rom 12, 21.

15

gratiae. Hoc est quod dicit ille ipse DoctorGentium : [471] Aculeus autem mortis est peccatum ;virtus vero peccati, lex59. Ecce unde dicit homo : Vololegis servare mandatum, sed virtuteconcupiscentiae meae vincor. Et cum voluntaseius convenitur, et dicitur : Noli vinci a malo, quidei prodest, nisi gratia succurrente fiat ? Quod ipseApostolus secutus adiunxit : nam cum dixisset :virtus peccati lex, continuo subiecit : Gratias autemDeo, qui dat nobis victoriam per Dominum nostrumIesum Christum60. Ergo et victoria qua peccatumvincitur, nihil aliud est quam donum Dei, in istocertamine adiuvantis liberum arbitrium.

IX. Propter quod dicit et caelestis Magister :Vigilate et orate, ne intretis in tentationem61. Ergounusquisque contra suam concupiscentiamdimicans oret, ne intret in tentationem, id est, nesit ab illa abstractus et illectus. Non autem intratin tentationem, si voluntate bona vincatconcupiscentiam malam. Nec tamen sufficitarbitrium voluntatis humanae, nisi a Dominovictoria concedatur oranti, ne intret intentationem. Quid vero evidentius quam Deiostenditur gratia, ubi quod oratur accipitur ? Sienim dixisset Salvator noster : Vigilate, ne intretis intentationem, admonuisse tantummodo videreturhominis voluntatem ; cum vero addidit : et orate,

59 1 Cor 15, 56.60 1 Cor 15, 57.61 Mt 26, 41.

16

ostendit Deum adiuvare, ne intretur intentationem. Dictum est libero arbitrio : Fili, nolideficere a disciplina Domini62 ; et Dominus dixit : Egorogavi pro te, Petre, ne deficiat fides tua63. Homo ergogratia iuvatur, ne sine causa voluntati eiusiubeatur.

X. Cum dicit Deus : Convertimini ad me, etconvertar ad vos64, unum horum videtur esse nostraevoluntatis, id est, ut convertamur ad eum ;alterum vero ipsius [472] gratiae, id est, ut etiamipse convertatur ad nos. Ubi possunt putarepelagiani suam obtinere sententiam, qua dicuntgratiam Dei secundum merita nostra dari. Quodquidem in Oriente, hoc est, in provinciaPalaestina, in qua est civitas Ierusalem, cum ipsePelagius ab episcopis audiretur, affirmare nonausus est. Nam inter caetera quae illi obiecta sunt,et hoc obiectum est quod diceret gratiam Deisecundum merita nostra dari : quod sic alienumest a catholica doctrina et inimicum gratiaeChristi, ut nisi hoc obiectum sibi anathemasset,ipse inde anathematus exisset. Sed fallaciter eumanathemasse, posteriores eius indicant libri, inquibus omnino nihil aliud defendit, quam gratiamDei secundum merita nostra dari. Talia ergo deScripturis colligunt, quale est hoc unum quodpaulo ante dixi : Convertimini ad me, et convertar ad

62 Prov 3, 11.63 Luc 22, 32.64 Zach 1, 3.

17

vos, ut secundum meritum conversionis nostrae adDeum, detur gratia eius, in qua ad nos et ipseconvertitur. Nec attendunt qui hoc sentiunt, quianisi donum Dei esset etiam ipsa ad Deum nostraconversio, non ei diceretur : Deus virtutum, convertenos65 ; et : Deus, tu convertens vivificabis nos ; et :Converte nos, Deus sanitatum nostrarum66 ; ethuiusmodi alia, quae commemorare longum est.Nam et venire ad Christum, quid est aliud nisi adeum credendo converti ? Et tamen ait : Nemopotest venire ad me, nisi datum fuerit ei a Patre meo67.

XI. Item quod scriptum est in libro secundoParalipomenon : Dominus vobiscum, cum vos estis cumeo, et si quaesieritis eum, invenietis ; si autem reliqueritiseum, derelinquet vos68, manifestat quidem voluntatisarbitrium. Sed illi qui dicunt gratiam Deisecundum [473] merita nostra dari, ista testimoniasic accipiunt, ut dicant meritum nostrum in eoesse, quod sumus cum Deo ; eius autem gratiamsecundum hoc meritum dari, ut sit et ipsenobiscum. Item meritum nostrum in eo esse,quod quaerimus eum ; et secundum hoc meritumdari eius gratiam, ut inveniamus eum. Et in libroprimo quod dictum est : Et tu, Salomon fili mi,cognosce Deum, et servi ei in corde perfecto et animavolente ; quia omnia corda scrutatur Dominus, et omnem

65 Ps 79, 8.66 Ps 84, 7. 5.67 Io 6, 66.68 2 Par 15, 2.

18

cogitationem mentium novit ; si quaesieris eum, invenieturtibi ; et si dimiseris eum, repellet te in perpetuum69,declarat voluntatis arbitrium. Sed illi in eo ponuntmeritum hominis, quod dictum est : si quaesieriseum ; et secundum hoc meritum dari gratiam, ineo quod dictum est : invenietur tibi ; et omninolaborant, quantum possunt, ostendere gratiamDei secundum merita nostra dari : hoc est,gratiam non esse gratiam. Quibus enim secundummeritum redditur, non imputatur merces secundumgratiam, sed secundum debitum70, sicut apertissimedicit Apostolus.

XII. Meritum enim fuit quidem in apostoloPaulo, sed malum, quando persequebaturEcclesiam : unde dicit : Non sum idoneus vocariApostolus, quia persecutus sum Ecclesiam Dei71. Cumergo haberet hoc meritum malum, redditum est eibonum pro malo : ideoque secutus adiunxit : Sedgratia Dei sum id quod sum. Atque ut ostenderet etliberum arbitrium, mox addidit : et gratia eius in mevacua non fuit, sed plus omnibus illis laboravi72. Hocenim liberum arbitrium hominis exhortatur et inaliis, quibus dicit : Rogamus ne in vacuum gratiam Deisuscipiatis73. Ut quid enim eos rogat, [474] sigratiam sic susceperunt, ut propriam perderent

69 1 Par 28, 9.70 Rom 4, 4.71 1 Cor 15, 9.72 1 Cor 15, 10.73 2 Cor 6, 1.

19

voluntatem ? Tamen ne ipsa voluntas sine gratiaDei putetur boni aliquid posse, continuo cumdixisset : Gratia eius in me vacua non fuit, sed plusomnibus illis laboravi, subiunxit atque ait : Non egoautem, sed gratia Dei mecum74 : id est, "non solus, sedgratia Dei mecum" : ac per hoc nec gratia Deisola, nec ipse solus, sed gratia Dei cum illo. Utautem de caelo vocaretur, et tam magnaefficacissima vocatione converteretur, gratia Deierat sola ; quia merita eius erant magna, sed mala.Denique et alibi dicit ad Timotheum : CollaboraEvangelio secundum virtutem Dei salvos nos facientis, etvocantis vocatione sua sancta ; non secundum operanostra, sed secundum suum propositum et gratiam, quaedata est nobis in Christo Iesu75. Item merita sua, sedmala commemorans dicit : Fuimus enim stulti et nosaliquando et increduli, errantes, servientes desideriis etvoluptatibus variis, in malitia et invidia agentes,abominabiles, invicem odio habentes76. Quid istis tammalis meritis nisi poena utique debebatur ? SedDeo reddente bona pro malis, per gratiam quaenon secundum merita nostra datur, factum estquod deinde subiungit et dicit : Cum autembenignitas et humanitas illuxit Salvatoris nostri Dei, nonex operibus iustitiae quae fecimus nos, sed secundum suammisericordiam salvos nos fecit, per lavacrum regenerationiset renovationis Spiritus sancti, quem ditissime effudit

74 1 Cor 15, 10.75 2 Tim 1, 8-9.76 Tit 3, 3.

20

super nos, per Iesum Christum Salvatorem nostrum, utiustificati ipsius gratia, haeredes efficiamur secundum spemvitae aeternae77.

XIII. His et talibus testimoniis divinisprobatur, gratiam Dei non secundum meritanostra dari : quandoquidem non solum nullisbonis, verumetiam multis meritis [475] malispraecedentibus videmus datam, et quotidie darividemus. Sed plane cum data fuerint, incipiuntesse etiam merita nostra bona, per illam tamen :nam si se illa subtraxerit, cadit homo, non erectus,sed praecipitatus libero arbitrio. Quapropter necquando coeperit homo habere merita bona, debetsibi tribuere illa, sed Deo, cui dicitur in Psalmo :Adiutor meus esto, ne derelinquas me78. Dicendo : nederelinquas me, ostendit quia si derelictus fuerit,nihil boni valet ipse per se : unde et ille ait : Egodixi in abundantia mea : Non movebor in aeternum79.Putaverat enim suum fuisse bonum, quod ei sicabundabat, ut non moveretur ; sed utostenderetur illi, cuius esset illud, de quotamquam suo coeperat gloriari, paululum gratiadeserente admonitus dicit : Domine, in voluntate tuapraestitisti decori meo virtutem ; avertisti autem faciemtuam a me, et factus sum conturbatus80. Ideonecessarium est homini, ut gratia Dei non solum

77 Tit 3, 4-7.78 Ps 26, 9.79 Ps 29, 7.80 Ps 29, 8.

21

iustificetur impius, id est, ex impio fiat iustus,cum redduntur ei bona pro malis, sed etiam cumfuerit iam iustificatus ex fide, ambulet cum illogratia, et incumbat super ipsam ne cadat. Propterhoc scriptum est in Cantico Canticorum de ipsaEcclesia : Quae est ista quae ascendit dealbata,incumbens super fratruelem suum ?81. Dealbata est enimquae per se ipsam alba esse non posset. Et a quodealbata est, nisi ab illo, qui per Prophetam dicit :Si fuerint peccata vestra ut phoenicium, sicut nivemdealbabo82 ? Quando ergo dealbata est, nihil bonimerebatur ; iam vero alba facta, bene ambulat ;sed si super eum a quo dealbata est, perseveranterincumbat. Propter quod et ipse Iesus, super quemincumbit [476] dealbata, dixit discipulis suis : Sineme nihil potestis facere83.

XIV. Ergo redeamus ad apostolum Paulum,quem certo invenimus sine ullis meritis bonis,immo cum multis meritis malis, Dei gratiamconsecutum reddentis bona pro malis : videamusquid dicat, sua iam propinquante passione,scribens ad Timotheum : Ego enim iam immolor,inquit, et tempus resolutionis meae instat. Bonumcertamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi84. Istautique iam merita sua bona commemorat ; ut postbona merita consequatur coronam, qui post

81 Cant 8, 5.82 Is 1, 18.83 Io 15, 5.84 2 Tim 4, 6-7.

22

merita mala consecutus est gratiam. Deniqueattendite quid sequatur : Superest, inquit, mihicorona iustitiae, quam reddet mihi Dominus in illa dieiustus iudex85. Cui redderet coronam iustus iudex, sinon donasset gratiam misericors pater ? Etquomodo esset ista corona iustitiae, nisipraecessisset gratia quae iustificat impium ?Quomodo ista debita redderetur, nisi prius illagratuita donaretur ?

XV. Sed cum dicunt pelagiani hanc essesolam non secundum merita nostra gratiam, quahomini peccata dimittuntur, illam vero quae daturin fine, id est, aeternam vitam, meritis nostrispraecedentibus reddi, respondendum est eis. Sienim merita nostra sic intellegerent, ut etiam ipsadona Dei esse cognoscerent, non essetreprobanda ista sententia ; quoniam vero meritahumana sic praedicant, ut ea ex semetipso haberehominem dicant, prorsus rectissime respondetApostolus : Quis enim te discernit ? Quid autem habesquod non accepisti ? Si autem et accepisti, quid gloriarisquasi non acceperis ?86 Prorsus talia cogitantiverissime dicitur : Dona sua coronat Deus, nonmerita tua, si tibi a te ipso, non ab illo sunt meritatua. Haec enim si talia sunt, mala [477] sunt ; quaenon coronat Deus : si autem bona sunt, Dei donasunt : quia, sicut dicit apostolus Iacobus : Omnedatum optimum, et omne donum perfectum desursum est,

85 2 Tim 4, 8.86 1 Cor 4, 7.

23

descendens a Patre luminum87. Unde dicit et Ioannespraecursor Domini : Non potest homo acciperequidquam, nisi fuerit ei datum de caelo88 : utique decaelo, unde etiam venit Spiritus Sanctus, quandoIesus ascendit in altum, captivavit captivitatem, deditdona hominibus89. Si ergo Dei dona sunt bonamerita tua, non Deus coronat merita tuatamquam merita tua, sed tamquam dona sua.

XVI. Proinde consideremus ipsa meritaapostoli Pauli, quibus dixit coronam iustitiaeredditurum Iudicem iustum, et videamus utrummerita ipsius tamquam ipsius, id est, ex ipso illicomparata, an dona sint Dei. Bonum, inquit,certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi90.Primo ista bona opera, si non ea praecessissentcogitationes bonae, nulla essent. Attendite itaquequid de ipsis cogitationibus dicat : ait enimscribens ad Corinthios : Non quia idonei sumuscogitare aliquid a nobis, tamquam ex nobismetipsis ; sedsufficientia nostra ex Deo est91. Deinde singulainspiciamus : Bonum, inquit, certamen certavi.Quaero qua virtute certaverit : utrum quae illi exsemetipso fuerit, an quae desuper data sit. Sedabsit ut tantus doctor ignoraverit legem Dei, cuiusvox est in Deuteronomio : Ne dicas in corde tuo :

87 Iac 1, 17.88 Io 3, 27.89 Ps 67, 19; Eph 4, 8.90 2 Tim 4, 7.91 2 Cor 3, 5.

24

Fortitudo mea et potentia manus meae fecit mihi virtutemmagnam hanc ; sed memoraberis Domini Dei tui, quiaipse tibi dat fortitudinem facere virtutem92. Quid autemprodest bonum certamen, nisi sequatur victoria ?Et quis dat victoriam, nisi ille de qua dicit ipse :Gratias [478] Deo qui dat nobis victoriam per Dominumnostrum Iesum Christum93 ? et alio loco cumcommemorasset testimonium de Psalmo :Quoniam propter te mortificamur tota die, deputati sumusvelut oves occisionis94, subiecit atque ait : sed in hisomnibus supervincimus per eum qui dilexit nos95 : nonergo per nos, sed per eum qui dilexit nos. Deindedixit : Cursum consummavi ; sed ille hoc dixit, quialio loco dicit : Igitur non volentis neque currentis, sedmiserentis est Dei96. Quae sententia nullo modopotest etiam sic converti ut dicatur : Nonmiserentis Dei, sed volentis et currentis esthominis : quisquis enim hoc ausus fuerit dicere,aperte se ostendit Apostolo contradicere.

XVII. Postremo dixit : Fidem servavi ; sed illehoc dixit, qui alibi ait : Misericordiam consecutus sum,ut fidelis essem97. Non enim dixit : Misericordiamconsecutus sum, quia fidelis eram ; sed : ut fidelisessem : hinc ostendens etiam ipsam fidem haberi

92 Deut 8, 17-18.93 1 Cor 15, 57.94 Ps 43, 22.95 Rom 8, 36-37.96 Rom 9, 16.97 1 Cor 7, 25.

25

nisi Deo miserante non posse, et esse donumDei. Quod apertissime docet, dicens : Gratia salvifacti estis per fidem, et hoc non ex vobis, sed Dei donumest98. Possent enim dicere : Ideo accepimusgratiam, quia credidimus ; tamquam sibi fidemtribuentes, gratiam Deo : propter hoc Apostoluscum dixisset : per fidem, et hoc, inquit, non ex vobis,sed Dei donum est. Rursus, ne dicerent suis operibusse donum tale meruisse, continuo subiecit : non exoperibus, ne forte quis extollatur99. Non quia negavitaut evacuavit opera bona, cum dicat Deumunicuique reddere secundum opera eius100, sedquia opera sunt ex fide, non ex operibus fides ; acper hoc ab illo [479] sunt nobis opera iustitiae, aquo est ipsa fides, de qua dictum est : Iustus ex fidevivit101.

XVIII. Homines autem non intellegentes,quod ait ipse Apostolus : Arbitramur iustificarihominem per fidem sine operibus legis102, putaverunteum dicere sufficere homini fidem, etiamsi malevivat et bona opera non habeat. Quod absit utsentiret Vas Electionis ; qui cum dixisset quodamloco : In Christo enim Iesu neque circumcisio aliquidvalet, neque praeputium, mox addidit : sed fides quae

98 Eph 2, 8.99 Eph 2, 9.100 Cf. Rom 2, 6.101 Habac 2, 4; Rom 1, 17; Hebr 10, 38.102 Rom 3, 28.

26

per dilectionem operatur103. Ipsa est fides quae fidelesDei separat ab immundis daemonibus : nam etipsi, sicut dicit apostolus Iacobus, credunt etcontremiscunt104 ; sed non bene operantur. Non ergohabent istam fidem ex qua iustus vivit, id est,quae per dilectionem operatur, ut reddat ei Deusvitam aeternam secundum opera eius. Sed quia etipsa bona opera nobis ex Deo sunt, a quo nobiset fides est et dilectio, propterea idem ipse DoctorGentium etiam ipsam vitam aeternam gratiamnuncupavit.

XIX. Et nascitur inde non parva quaestio,quae Domino donante solvenda est. Si enim vitaaeterna bonis operibus redditur105, sicutapertissime dicit Scriptura : Quoniam Deus reddetunicuique secundum opera eius106, quomodo gratia estvita aeterna, cum gratia non operibus reddatur,sed gratis detur, ipso Apostolo dicente : Ei quioperatur, merces non imputatur secundum gratiam, sedsecundum debitum107 ? et iterum : Reliquiae, inquit, perelectionem gratiae salvae factae sunt ; et mox addidit :Si autem gratia, iam non ex operibus ; alioquin gratiaiam non est gratia108. Quomodo est ergo gratia vitaaeterna, quae ex operibus [480] sumitur ? An

103 Gal 5, 6.104 Iac 2, 19.105 Mt 16, 27.106 Rom 2, 6.107 Rom 4, 4.108 Rom 11, 5-6.

27

forte vitam aeternam non dixit Apostolusgratiam ? Immo vero sic dixit, ut negari omninonon possit ; nec intellectorem acutum, sedtantummodo intentum desideret auditorem. Cumenim dixisset : Stipendium peccati, mors, continuosubdidit : Gratia autem Dei, vita aeterna, in ChristoIesu Domino nostro109.

XX. Ista ergo quaestio nullo modo mihividetur posse dissolvi, nisi intellegamus et ipsabona opera nostra quibus aeterna redditur vita, adDei gratiam pertinere, propter illud quod aitDominus Iesus : Sine me nihil potestis facere110. Etipse Apostolus cum dixisset : Gratia salvi facti estisper fidem, et hoc non ex vobis, sed Dei donum est ; non exoperibus, ne forte quis extollatur111, vidit utique putareposse homines hoc ita dictum, quasi necessarianon sint opera bona credentibus, sed eis fidessola sufficiat, et rursus posse homines de bonisoperibus extolli, velut ad ea facienda sibi ipsisufficiant ; mox itaque addidit : Ipsius enim sumusfigmentum, creati in Christo Iesu in operibus bonis, quaepraeparavit Deus, ut in illis ambulemus112. Quid esthoc, quod cum Dei gratiam commendansdixisset : non ex operibus, ne forte quis extollatur, curhoc dixerit rationem reddens : Ipsius enim sumus,inquit, figmentum, creati in Christo Iesu in operibus

109 Rom 6, 23.110 Io 15, 5.111 Eph 2, 8-9.112 Eph 2, 10.

28

bonis ? Quomodo ergo, non ex operibus, ne forte quisextollatur ? Sed audi, et intellege, non ex operibusdictum, tamquam tuis ex te ipso tibi existentibus,sed tamquam his in quibus te Deus finxit, id estformavit et creavit. Hoc enim ait : Ipsius sumusfigmentum, creati in Christo Iesu in operibus bonis : nonilla creatione qua homines facti sumus, sed ea dequa ille dicebat, qui utique [481] iam homo erat :Cor mundum crea in me, Deus113 ; et de qua dicitApostolus : Si qua igitur in Christo nova creatura,vetera transierunt ; ecce facta sunt nova : omnia autem exDeo114. Fingimur ergo, id est formamur et creamurin operibus bonis, quae, non praeparavimus nos, sedpraeparavit Deus, ut in illis ambulemus. Itaque,carissimi, si vita bona nostra nihil aliud est quamDei gratia, sine dubio et vita aeterna, quae bonaevitae redditur, Dei gratia est : et ipsa enim gratisdatur, quia gratis data est illa cui datur. Sed illa cuidatur, tantummodo gratia est ; haec autem quaeilli datur, quoniam praemium eius est, gratia estpro gratia, tamquam merces pro iustitia ; utverum sit, quoniam verum est, quia reddet unicuiqueDeus secundum opera eius115.

XXI. Utrum autem legerimus in Librissanctis : gratiam pro gratia, forsitan quaeritis. Sedhabetis Evangelium secundum Ioannem tantaluce clarissimum, ubi Ioannes Baptista de

113 Ps 50, 12.114 2 Cor 5, 17-18.115 Mt 16, 27; Rom 2, 6; Ps 61, 13.

29

Domino Christo dicit : Nos autem ex plenitudine eiusaccepimus, et gratiam pro gratia116. Ex eius itaqueplenitudine accepimus pro modulo nostrotamquam particulas nostras ut bene vivamus, sicutDeus partitus est mensuram fidei117 ; quia unusquisqueproprium donum habet a Deo, alius sic, alius autem sic118,et ipsa est gratia ; sed insuper accipiemus etgratiam pro gratia, quando nobis vita aeternareddetur, de qua dixit Apostolus : Gratia autem Deivita aeterna in Christo Iesu Domino nostro : cum priusdixisset : Stipendium peccati, mors119. Merito enimstipendium, quia militiae diabolicae mors aeternatamquam debitum redditur. Ubi cum possetdicere, et recte dicere : [482] Stipendium autemiustitiae vita aeterna, maluit dicere : Gratia autemDei, vita aeterna : ut hinc intellegeremus, non promeritis nostris Deum nos ad aeternam vitam, sedpro sua miseratione perducere. De quo in Psalmodicit homo eius animae suae : Qui coronat te inmiseratione et misericordia120. Numquid non coronabonis operibus redditur ? Sed quia ipsa bonaopera ille in bonis x operatur, de quo dictum est :Deus est enim qui operatur in vobis et velle et operari, probona voluntate121, ideo dixit Psalmus : Coronat te in

116 Io 1, 16.117 Rom 12, 3.118 1 Cor 7, 7.119 Rom 6, 23.120 Ps 102, 4.121 Phil 2, 13.

30

miseratione et misericordia : quia eius miserationebona operamur, quibus corona redditur. Nonenim, quia dixit : Deus est enim qui operatur in vobis etvelle et operari, pro bona voluntate, ideo liberumarbitrium abstulisse putandus est. Quid si itaesset, non superius dixisset : Cum timore et tremorevestram ipsorum salutem operamini122. Quando enimiubetur ut operentur, liberum eorum conveniturarbitrium : sed ideo cum timore et tremore, ne sibitribuendo quod bene operantur, de bonistamquam suis extollantur operibus. Tamquamergo interrogaretur Apostolus, et diceretur ei :Quare dixisti : Cum timore et tremore ? horumverborum rationem reddidit dicens : Deus est enimqui operatur in vobis. Si enim timetis et tremitis, nonextollimini tamquam de vestris operibus bonis,quia Deus est qui operatur in vobis.

XXII. Itaque, fratres, debetis quidem perliberum arbitrium non facere mala, et facerebona : hoc enim nobis lex Dei praecipit in Librissanctis, sive Veteribus, sive Novis ; sed legamuset adiuvante Domino intellegamus Apostolumdicentem : Quia non iustificabitur ex lege omnis carocoram illo : per legem enim cognitio [483] peccati123.Cognitio dixit, non : Consumptio. Quando autemcognoscit homo peccatum, si non adiuvat gratiaut cognitum caveatur, sine dubio lex iramoperatur. Quod alio loco ipse Apostolus dicit,

122 Phil 2, 12.123 Rom 3, 20.

31

ipsius enim verba sunt : Lex iram operatur. Hocautem dixit, quia ira Dei maior est inpraevaricatore, qui per legem cognoscit peccatum,et tamen facit : talis quippe homo praevaricatorest legis, sicut et in alio loco dicit : Ubi enim lexnon est, nec praevaricatio est124. Propter hoc et alibiait : Ut serviamus in novitate spiritus, et non in vetustatelitterae125 : legem volens intellegi litteraevetustatem, novitatem vero spiritus quid, nisigratiam ? Et ne putaretur accusasse legem velreprehendisse, continuo sibi opposuitquaestionem, et ait : Quid ergo dicemus ? Lexpeccatum est ? Absit. Deinde subiunxit : Sed peccatumnon cognovi, nisi per legem ; hoc est quod dixerat : Perlegem cognitio peccati. Nam concupiscentiam, inquit,nesciebam, nisi lex diceret : Non concupisces. Occasioneautem accepta, peccatum per mandatum operatum est inme omnem concupiscentiam : sine lege enim peccatummortuum est. Ego autem aliquando vivebam sine lege ;adveniente autem mandato, peccatum revixit, ego autemmortuus sum, et inventum est mihi mandatum quod eratin vitam, hoc esse in mortem ; peccatum enim occasioneaccepta per mandatum fefellit me, et per illud occidit.Itaque lex quidem sancta, et mandatum sanctum, etiustum, et bonum. Quod ergo bonum est, mihi factum estmors ? Absit. Sed peccatum ut appareat peccatum, perbonum mihi operatum est mortem, ut fiat supra modum

124 Rom 4, 15.125 Rom 7, 6.

32

peccator aut peccatum per mandatum126. Et ad Galatasdicit : [484] Scientes autem quoniam non iustificaturhomo ex operibus legis nisi per fidem Iesu Christi, et nosin Christo Iesu credidimus, ut iustificemur ex fide Christi,et non ex operibus legis, quoniam ex operibus legis noniustificabitur omnis caro127.

XXIII. Quid est ergo quod vanissimihomines et perversissimi pelagiani legem dicuntesse Dei gratiam, qua iuvamur ad nonpeccandum ? Quid est miseri quod dicunt, quisine ulla dubitatione tanto Apostolocontradicunt ? Ille dicit peccatum vires adversushominem accepisse per legem, et eum permandatum, quamvis sanctum et iustum etbonum, tamen occidere, et per bonum operari eimortem, de qua non liberaretur, nisi vivificaretspiritus eum, quem littera occiderat, sicut alioloco dicit : Littera occidit, spiritus autem vivificat128 : etisti indociles contra lucem Dei caeci, et contravocem Dei surdi, occidentem litteram vivificaredicunt, et vivificanti spiritui contradicunt. Ergo,fratres, ut ipsius potius Apostoli verbis vosmoneam, debitores sumus non carni, ut secundumcarnem vivamus. Si enim secundum carnem vixeritis,moriemini ; si autem spiritu actiones carnismortificaveritis, vivetis129. Haec dixi, ut apostolicis

126 Rom 7, 7-13.127 Gal 2, 16.128 2 Cor 3, 6.129 Rom 8, 12-13.

33

verbis liberum arbitrium vestrum a malodeterrerem, et exhortarer ad bonum ; nec tamenideo debetis in homine, hoc est, in vobis ipsis,non in Domino gloriari, quando non secundumcarnem vivitis, sed spiritu actiones carnismortificatis. Ut enim non se extollerent quibusista dicebat, existimantes se suo spiritu tanta haecbona opera facere posse, non Dei, propterea cumdixisset : Si autem spiritu actiones carnis mortificaveritis,vivetis, continuo subiecit : Quotquot enim Spiritu Deiaguntur, hi filii sunt Dei130. Quando ergo spiritu[485] actiones carnis mortificatis ut vivatis, illumglorificate, illum laudate, illi gratias agite, cuiusSpiritu agimini ut ista valeatis, ut vos filios Deiesse monstretis. Quotquot enim Spiritu Dei aguntur,hi filii sunt Dei.

XXIV. Quotquot ergo adiuncto soloadiutorio legis, sine adiutorio gratiae, confidentesin virtute sua, suo spiritu aguntur, non sunt filiiDei. Tales sunt de quibus idem dicit Apostolus,quod ignorantes Dei iustitiam, et suam volentesconstituere, iustitiae Dei non sunt subiecti131. De Iudaeishoc dixit, qui de se praesumentes gratiamrepellebant, et in Christum propterea noncredebant. Suam vero iustitiam dicit eos volentesconstituere, quae iustitia est ex lege ; non quia lexab ipsis est constituta, sed in lege quae ex Deoest, suam iustitiam constituerant, quando eamdem

130 Rom 8, 14.131 Rom 10, 3.

34

legem suis viribus se implere posse credebant :ignorantes Dei iustitiam, non qua iustitia Deusiustus est, sed quae iustitia est homini ex Deo. Etut sciatis hanc illum eorum dixisse iustitiam, quaeest ex lege, hanc autem Dei, quae homini est exDeo, audite quid alio loco dicat, cum de Christoloqueretur : Propter quem omnia, inquit, non solumdetrimenta esse credidi, verum et stercora existimavi esse,ut Christum lucrifaciam, et inveniar in illo non habensmeam iustitiam quae ex lege est, sed eam quae est perfidem Christi, quae est ex Deo132. Quid est autem : nonhabens meam iustitiam quae ex lege est, cum sua nonesset lex ipsa, sed Dei : nisi quia suam dixitiustitiam, quamvis ex lege esset, quia suavoluntate legem se posse putabat implere sineadiutorio gratiae quae est per fidem Christi ? Ideocum dixisset : non habens meam iustitiam quae ex legeest, secutus adiunxit : sed eam quae est per fidemChristi, quae est ex Deo. Hanc [486] ignorabant, dequibus ait : ignorantes Dei iustitiam, id est, quae estex Deo (hanc enim dat non littera occidens, sedvivificans spiritus), et suam volentes constituere (quamdixit ipse ex lege iustitiam, cum diceret : nonhabens meam iustitiam quae ex lege est), iustitiae Dei nonsunt subiecti, hoc est, gratiae Dei non sunt subiecti.Sub lege enim erant, non sub gratia ; et ideo eisdominabatur peccatum, a quo non fit homo liberlege, sed gratia. Propter quod alibi dicit : Peccatumenim vobis non dominabitur ; non enim estis sub lege, sed132 Phil 3, 8-9.

35

sub gratia133 : non quia lex mala est, sed quia subilla sunt quos reos facit iubendo, non adiuvando.Gratia quippe adiuvat ut legis quisque sit factor,sine qua gratia sub lege positus tantummodo eritlegis auditor. Talibus itaque dicit : Qui in legeiustificamini, a gratia excidistis134.

XXV. Quis ita sit surdus adversus apostolicasvoces, quis ita desipiat, immo insaniat nesciensquid loquatur, ut audeat dicere, legem essegratiam, cum clamet qui sciebat quid loqueretur :Qui in lege iustificamini, a gratia excidistis ? Si autemlex non est gratia, quia ut ipsa lex fiat, non potestlex adiuvare, sed gratia, numquid natura eritgratia ? Nam et hoc pelagiani ausi sunt dicere,gratiam esse naturam, in qua sic creati sumus, uthabeamus mentem rationalem, qua intellegerevaleamus, facti ad imaginem Dei, ut dominemurpiscibus maris, et volucribus caeli, et omnibuspecoribus quae repunt super terram. Sed nonhaec est gratia, quam commendat Apostolus perfidem Iesu Christi. Hanc enim naturam etiamcum impiis et infidelibus certum est nobis essecommunem ; gratia vero per fidem Iesu Christieorum tantummodo est, quorum est ipsa fides.Non enim omnium [487] est fides135. Denique sicut eisqui volentes in lege iustificari, a gratia exciderunt,verissime dicit : Si ex lege iustitia, ergo Christus gratis

133 Rom 6, 14.134 Gal 5, 4.135 2 Thess 3, 2.

36

mortuus est136 : sic et his qui gratiam quamcommendat et percipit fides Christi, putant essenaturam, verissime dicitur : Si ex natura iustitia,ergo Christus gratis mortuus est. Iam hic enimerat lex, et non iustificabat ; iam hic erat et natura,et non iustificabat : ideo Christus non gratismortuus est, ut et lex per illum impleretur, quidixit : Non veni solvere legem, sed implere137, et naturaper Adam perdita, per illum repararetur, qui dixitvenisse se quaerere et salvare quod perierat138 : in quemventurum antiqui etiam Patres crediderant, quidiligebant Deum.

XXVI. Dicunt etiam gratiam Dei, quae dataest per fidem Iesu Christi, quae neque lex estneque natura, ad hoc tantum valere, ut peccatapraeterita dimittantur, non ut futura vitentur, velrepugnantia superentur. Sed si hoc verum esset,utique in oratione dominica, cum dixissemus :Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimusdebitoribus nostris, non adderemus : et ne nos inferasin tentationem139. Illud enim dicimus ut peccatadimittantur ; hoc autem ut caveantur, sivevincantur : quod a Patre qui in caelis est, nullaratione peteremus, si virtute voluntatis humanaehoc possemus efficere. Commoneo autemCaritatem vestram, et multum exhortor, ut beati

136 Gal 2, 21.137 Mt 5, 17.138 Lc 19, 10; Mt 18, 11.139 Mt 6, 12-13.

37

Cypriani librum quem scripsit de oratione dominica,diligenter legatis ; et quantum vos Dominusadiuverit, intellegatis, memoriaeque mandetis. Ibividebitis quemamdmodum sic alloquatur liberumarbitrium eorum, quos conscriptione sui sermonisaedificat, ut ostendat tamen ea quae implendaiubentur in lege, in [488] oratione esse poscenda.Quod utique vanissime fieret, si ad illa agendasine divino adiutorio voluntas humana sufficeret.

XXVII. Sed cum fuerint convicti, nondefensores, sed inflatores et praecipitatores liberiarbitrii, quia neque scientia divinae legis, nequenatura, neque sola remissio peccatorum est illagratia, quae per Iesum Christum Dominumnostrum datur, sed ipsa facit ut lex impleatur, utnatura liberetur, ne peccatum dominetur : cumergo in his convicti fuerint, ad hoc se convertunt,ut quocumque modo conentur ostendere gratiamDei secundum merita nostra dari. Dicunt enim :"Etsi non datur secundum merita bonorumoperum, quia per ipsam bene operamur, tamensecundum merita bonae voluntatis datur : quiabona voluntas", inquiunt, "praecedit orantis,quam praecessit voluntas credentis, ut secundumhaec merita gratia sequatur exaudientis Dei".

XXVIII. Iam quidem de fide, hoc est, devoluntate credentis superius disputavi, usque adeoeam demonstrans ad gratiam pertinere, utApostolus non diceret : Misericordiamconsecutus sum, quia fidelis eram, sed diceret :

38

Misericordiam consecutus sum, ut fidelis essem140. Sunt etalia testimonia, in quibus est quod ait : Sapite adtemperantiam, sicut unicuique Deus partitus estmensuram fidei141. Et quod iam commemoravi :Gratia salvi facti estis per fidem, et hoc non ex vobis, sedDei donum est142. Et illud quod scripsit adEphesios : Pax fratribus et caritas cum fide a DeoPatre et Domino Iesu Christo143. Et illud, ubi ait : Quiavobis donatum est pro Christo, non solum ut credatis ineum, verum etiam ut patiamini pro eo144. Utrumqueergo ad Dei [489] gratiam pertinet, et fidescredentium, et tolerantia patientium, quiautrumque dixit esse donatum. Et illud maxime,ubi dicit : Habentes autem eumdem spiritum fidei145.Non enim ait : Scientiam fidei, sed : spiritum fidei :quod propterea dixit, ut intellegeremus, quia fideset non petita conceditur, ut ei petenti aliaconcedantur. Quomodo enim invocabunt, inquit, inquem non crediderunt ?146. Ergo spiritus gratiae facitut habeamus fidem, ut per fidem impetremusorando, ut possimus facere quae iubemur. Ideoipse Apostolus assidue legi praeponit fidem :quoniam quod lex iubet, facere non valemus, nisi

140 1 Cor 7, 25.141 Rom 12, 3.142 Eph 2, 8.143 Eph 6, 23.144 Phil 1, 29.145 2 Cor 4, 13.146 Rom 10, 14.

39

per fidem rogando impetremus, ut facerevaleamus.

XXIX. Nam si fides liberi est tantummodoarbitrii, nec datur a Deo, propter quid pro eis quinolunt credere, oramus ut credant ? Quodprorsus faceremus inaniter, nisi rectissimecrederemus, etiam perversas et fidei contrariasvoluntates omnipotentem Deum ad credendumposse convertere. Liberum quidem hominisarbitrium pulsatur, ubi dicitur : Hodie si vocem eiusaudieritis, nolite obdurare corda vestra147. Sed nisiposset Deus etiam duritiam cordis auferre, nondiceret per Prophetam : Auferam ab eis cor lapideum,et dabo eis cor carneum148. Quod de NovoTestamento fuisse praedictum, satis Apostolusostendit, ubi ait : Epistola nostra vos estis, scripta nonatramento, sed Spiritu Dei vivi ; non in tabulis lapideis,sed in tabulis cordis carnalibus149. Quod non ideodictum putemus, ut carnaliter vivant qui debentspiritaliter vivere : sed, quia lapis sine sensu est,cui comparatum est cor durum, cui nisi carnisentienti cor intellegens debuit comparari ? Sicenim hoc dicitur per Ezechielem [490]prophetam : Et dabo eis, inquit, cor aliud, et spiritumnovum dabo eis ; et evellam cor lapideum de carne eorum,et dabo eis cor carneum, ut in praeceptis meis ambulent, etiustificationes meas observent, et faciant eas : et erunt mihi

147 Ps 94, 8.148 Ez 11, 19.149 2 Cor 3, 2-3.

40

in populum, et ego ero eis in Deum, dicit Dominus150.Numquid ergo possumus nisi absurdissimedicere, bonum meritum bonae voluntatis inhomine praecessisse, ut evelleretur ab eo corlapideum : quandoquidem ipsum cor lapideumnon significat nisi durissimam voluntatem etadversus Deum omnino inflexibilem ? Ubi enimpraecedit bona voluntas, iam non est utique corlapideum.

XXX. Nam et alio loco per eumdemProphetam Deus manifestissime ostendit, nonpropter eorum aliqua bona merita, sed propternomen suum ista facere, ubi ait : Ego facio, domusIsrael : sed propter nomen meum sanctum quodprofanastis in gentibus, quo intrastis illuc : et sanctificabonomen meum magnum quod profanatum est in gentibus,quod profanastis in medio eorum ; et scient gentes quia egosum Dominus, dicit Adonai Dominus, cum sanctificatusfuero in vobis ante oculos eorum. Et accipiam vos degentibus, et congregabo vos ex omnibus terris, et inducamvos in terram vestram ; et aspergam vos aqua munda, etmundabimini ab omnibus immunditiis vestris, et abomnibus idolis vestris, et mundabo vos ; et dabo vobis cornovum, et spiritum novum dabo in vobis ; et auferetur corlapideum de carne vestra, et dabo vobis cor carneum, etspiritum meum dabo in vobis : et faciam ut iniustificationibus meis ambuletis, et iudicia mea observetiset faciatis151. Quis ita sit caecus, ut non videat, quis

150 Ez 11, 19-20.151 Ez 36, 22-27.

41

ita lapideus, ut non sentiat istam gratiam, nonsecundum [491] merita bonae voluntatis dari,Domino dicente atque testante : Ego facio, domusIsrael, sed propter nomen meum sanctum ? Quare enimdixit : Ego facio, sed propter nomen meum sanctum, nisine illi putarent propter bona merita sua fieri,quod non erubescunt dicere pelagiani ? Nonsolum autem bona merita eorum nulla, verumetiam mala merita praecessisse demonstrat,dicendo : sed propter nomen meum sanctum, quodprofanastis in gentibus. Quis non videat horrendummalum esse, nomen sanctum Domini profanare ?Et tamen propter ipsum nomen meum, inquit,quod profanastis vos, ego faciam vos bonos, nonpropter vos : et sanctificabo, inquit, nomen meummagnum, quod profanatum est in gentibus, quodprofanastis in medio eorum. Sanctificare se dicitnomen suum, quod superius dixerat sanctum.Hoc est ergo quod oramus in oratione dominica,dicentes : Sanctificetur nomen tuum, ut sanctificeturin hominibus, quod per seipsum sine dubiosemper est sanctum. Denique sequitur : Et scientomnes gentes quia ego sum Dominus, dicit AdonaiDominus, cum sanctificatus fuero in vobis. Cum ergoipse semper sit sanctus, sanctificatur tamen in eisquibus largitur gratiam suam, auferendo ab eis corlapideum, per quod nomen Dominiprofanaverunt.

XXXI. Ne autem putetur, nihil ibi facereipsos homines per liberum arbitrium, ideo in

42

Psalmo dicitur : Nolite obdurare corda vestra152. Et peripsum Ezechielem : Proiicite a vobis omnes impietatesvestras, quas impie egistis in me, et facite vobis cor novumet spiritum novum, et facite omnia mandata mea. Utquidmoriemini, domus Israel, dicit Dominus ? quia nolomortem morientis, dicit Adonai Dominus, et convertiminiet vivetis153. Meminerimus eum dicere : et [492]convertimini et vivetis, cui dicitur : Converte nos,Deus154. Meminerimus eum dicere : Proiicite a vobisomnes impietates vestras : cum ipse iustificet impium155.Meminerimus ipsum dicere : Facite vobis cor novumet spiritum novum, qui dicit : Dabo vobis cor novum, etspiritum novum dabo in vobis156. Quomodo ergo quidicit : Facite vobis, hoc dicit : Dabo vobis ? Quareiubet, si ipse daturus est ? Quare dat, si homofacturus est, nisi quia dat quod iubet, cum adiuvatut faciat cui iubet ? Semper est autem in nobisvoluntas libera, sed non semper est bona. Autenim a iustitia libera est, quando servit peccato, ettunc est mala ; aut a peccato libera est, quandoservit iustitiae157, et tunc est bona. Gratia vero Deisemper est bona, et per hanc fit ut sit homobonae voluntatis, qui prius fuit voluntatis malae.Per hanc etiam fit ut ipsa bona voluntas, quae iam

152 Ps 94, 8.153 Ez 18, 31-32.154 Ps 79, 4; 84, 5.155 Rom 4, 5.156 Ez 36, 26.157 Cf. Rom 6, 20-22.

43

esse coepit, augeatur, et tam magna fiat, ut possitimplere divina mandata quae voluerit, cum valdeperfecteque voluerit. Ad hoc enim valet quodscriptum est : Si volueris, servabis mandata158 : uthomo qui voluerit et non potuerit, nondum seplene velle cognoscat, et oret ut habeat tantamvoluntatem, quanta sufficit ad implenda mandata.Sic quippe adiuvatur, ut faciat quod iubetur. Tuncenim utile est velle, cum possumus ; et tunc utileest posse, cum volumus : nam quid prodest, siquod non possumus volumus, aut quodpossumus nolumus ?

XXXII. Magnum aliquid pelagiani se scireputant, quando dicunt : "Non iuberet Deus, quodsciret non posse ab homine fieri". Quis hocnesciat ? Sed ideo iubet aliqua quae nonpossumus, ut noverimus quid ab illo [493] peteredebeamus. Ipsa est enim fides, quae orandoimpetrat quod lex imperat. Denique ipse quidixit : Si volueris, conservabis mandata, in eodem libroEcclesiastico aliquanto post dicit : Quis dabit in oremeo custodiam, et super labia mea signaculum astutum, neforte cadam ab eo, et lingua mea perdat me ?159. Iamcerte mandata acceperat : Cohibe linguam tuam amalo, et labia tua ne loquantur dolum160. Cum ergoverum sit quod dixit : Si volueris, conservabismandata, quare quaerit in ore suo dari custodiam,

158 Eccli 15, 16 (sec. LXX).159 Eccli 22, 33.160 Ps 33, 14.

44

similis ei qui dicit in Psalmo : Pone, Domine,custodiam ori meo161 ? Quare non ei sufficitmandatum Dei et voluntas sua, quandoquidem sivoluerit, conservabit mandata ? Quam multa Deimandata sunt contra superbiam, iam novit ea ; sivoluerit, conservabit ea. Quare ergo paulo postdicit : Domine Pater et Deus vitae meae, elationemoculorum ne dederis mihi162 ? Iam dixerat ei lex : Nonconcupisces163 : velit ergo, et faciat quod iubetur ;quoniam si voluerit, conservabit mandata. Quaresequitur et dicit : Concupiscentiam averte a me164 ?Contra luxuriam Deus quam multa mandavit :faciat ea ; quia si voluerit, conservabit mandata.Quid est quod clamat ad Deum : Ventris appetitioet concubitus ne apprehendat me165 ? Si haec eipraesenti diceremus, rectissime nobis responderetet diceret : Ex ista oratione mea, qua haec a Deopeto, intellegite quomodo dixerim : Si volueris,conservabis mandata. Certum est enim nos mandataservare, si volumus ; sed quia praeparatur voluntas aDomino166, ab illo petendum est ut tantum velimus,quantum sufficit ut volendo faciamus. Certum estnos velle, cum volumus ; sed ille facit ut velimusbonum, de quo dictum est, quod paulo ante [494]

161 Ps 140, 3.162 Eccli 23, 4.163 Ex 20, 17.164 Eccli 23, 5.165 Eccli 23, 6.166 Prov 8, 35 (sec. LXX).

45

posui : Praeparatur voluntas a Domino ; de quodictum est : A Domino gressus hominis dirigentur, etviam eius volet167 ; de quo dictum est : Deus est quioperatur in vobis et velle168. Certum est nos facere,cum facimus ; sed ille facit ut faciamus,praebendo vires efficacissimas voluntati, quidixit : Faciam ut in iustificationibus meis ambuletis, etiudicia mea observetis et faciatis169. Cum dicit : faciam utfaciatis, quid aliud dicit, nisi : auferam a vobis corlapideum, unde non faciebatis, et dabo vobis corcarneum, unde faciatis ? Et hoc quid est, nisi :Auferam cor durum, unde non faciebatis, et dabocor oboediens, unde faciatis ? Ille facit utfaciamus, cui dicit homo : Pone, Domine, custodiamori meo170. Hoc est enim dicere : Fac ut ponamcustodiam ori meo : quod beneficium Dei iamfuerat consecutus, qui dixit : Posui ori meocustodiam171.

XXXIII. Qui ergo vult facere Dei mandatumet non potest, iam quidem habet voluntatembonam, sed adhuc parvam et invalidam ; poteritautem, cum magnam habuerit et robustam.Quando enim martyres magna illa mandatafecerunt, magna utique voluntate, hoc est, magnacaritate fecerunt : de qua caritate ipse Dominus

167 Ps 36, 23.168 Phil 2, 13.169 Ez 36, 27.170 Ps 140, 3.171 Ps 38, 2.

46

ait : Maiorem hac caritatem nemo habet, quam utanimam suam ponat pro amicis suis172. Unde etApostolus dicit : Qui enim diligit proximum, legemimplevit ; nam : Non adulterabis, Non homicidium facies,Non furaberis, Non concupisces, et si quod est aliudmandatum, in hoc sermone recapitulatur : Diligesproximum tuum tamquam te ipsum. Dilectio proximimalum non operatur : plenitudo ergo legis, dilectio173.Ipsam [495] caritatem apostolus Petrus nondumhabuit, quando timore Dominum ter negavit.Timor enim non est in caritate, sicut ait Ioannesevangelista in epistola sua ; sed perfecta caritas forasmittit timorem174. Et tamen quamvis parva etimperfecta, non deerat, quando dicebat Domino :Animam meam pro te ponam175 : putabat enim seposse, quod se velle sentiebat. Et quis istam etsiparvam dare coeperat caritatem, nisi ille quipraeparat voluntatem, et cooperando perficit,quod operando incipit ? Quoniam ipse ut velimusoperatur incipiens, qui volentibus cooperaturperficiens. Propter quod ait Apostolus : Certussum quoniam qui operatur in vobis opus bonum, perficietusque in diem Christi Iesu176. Ut ergo velimus, sinenobis operatur ; cum autem volumus, et sicvolumus ut faciamus, nobiscum cooperatur :

172 Io 15, 13.173 Rom 13, 8-10.174 1 Io 4, 18.175 Io 13, 37.176 Phil 1, 6.

47

tamen sine illo vel operante ut velimus, velcooperante cum volumus, ad bona pietatis operanihil valemus. De operante illo ut velimus, dictumest : Deus est enim qui operatur in vobis et velle177. Decooperante autem cum iam volumus et volendofacimus : Scimus, inquit, quoniam diligentibus Deumomnia cooperatur in bonum178. Quid est : omnia, nisi etipsas terribiles saevasque passiones ? Sarcinaquippe illa Christi, quae infirmitati gravis est, levisefficitur caritati. Talibus enim Dominus dixit essesuam sarcinam levem179, qualis Petrus fuit quandopassus est pro Christo, non qualis fuit quandonegavit Christum.

XXXIV. Istam caritatem, id est divino amoreardentissimam voluntatem commendansApostolus, dicit : Quis nos separabit a caritateChristi ? tribulatio ? an angustia ? an persecutio ? anfames ? an nuditas ? an [496] periculum ? an gladius ?Sicut scriptum est : Quoniam propter te mortificamur totadie, deputati sumus velut oves occisionis. Sed in hisomnibus supervincimus per eum qui dilexit nos. Certussum enim quia neque mors, neque vita, neque angeli,neque principatus, neque praesentia, neque futura, nequealtitudo, neque profundum, neque creatura alia poterit nosseparare a caritate Dei, quae est in Christo Iesu Dominonostro180. Et alio loco dicit : Adhuc supereminentiorem

177 Phil 2, 13.178 Rom 8, 28.179 Cf. Mt 11, 30.180 Rom 8, 35-39; Ps 43, 22.

48

viam vobis demonstro. Si linguis hominum loquar etangelorum, caritatem autem non habeam, factus sumaeramentum sonans, aut cymbalum tinniens. Et sihabuero prophetiam, et si sciero omnia sacramenta, et sihabuero omnem fidem, ita ut montes transferam, caritatemautem non habeam, nihil sum. Et si distribuero omniamea pauperibus, et si tradidero corpus meum ut ardeam,caritatem autem non habeam, nihil mihi prodest. Caritasmagnanima est, benigna est : caritas non aemulatur, nonagit perperam, non inflatur, non dehonestatur, non quaeritquae sua sunt, non irritatur, non cogitat malum, nongaudet super iniquitate, congaudet autem veritati ; omniatolerat, omnia credit, omnia sperat, omnia suffert ; caritasnumquam cadit181. Et paulo post : Manet, inquit,fides, spes, caritas, tria haec ; maior autem horum caritas :sectamini caritatem182. Item dicit ad Galatas : Vosenim in libertatem vocati estis, fratres ; tantum nelibertatem in occasionem carnis detis, sed per caritatemservite invicem. Omnis enim lex in uno sermone impletur,in eo quod diliges proximum tuum tamquam te ipsum183.Hoc est quod ad Romanos ait : Qui diligit alterum,legem [497] implevit184. Item dicit ad Colossenses :Super omnia autem haec caritatem, quae est vinculumperfectionis185. Et ad Timotheum : Finis, inquit,praecepti est caritas : et adiungens qualis caritas : de

181 1 Cor 12, 31 - 13, 8.182 1 Cor 13, 13 - 14, 1.183 Gal 5, 13-14.184 Rom 13, 8.185 Col 3, 14.

49

corde, inquit, puro, et conscientia bona, et fide non ficta186.Ad Corinthios autem cum dicit : Omnia vestra cumcaritate fiant187, satis ostendit, etiam ipsascorreptiones, quas asperas et amaras sentiunt quicorripiuntur, cum caritate esse faciendas. Undealibi cum dixisset : Corripite inquietos, consolaminipusillanimes, suscipite infirmos : patientes estote ad omnes,mox adiunxit : Videte ne quis malum pro malo alicuireddat188. Ergo et quando corripiuntur inquieti, nonmalum pro malo, sed potius bonum redditur.Haec autem omnia quae nisi caritas operatur ?

XXXV. Et apostolus Petrus : Ante omnia,inquit, mutuam inter vos caritatem perpetuam habentes,quia caritas cooperit multitudinem peccatorum189. Dicitetiam apostolus Iacobus : Si tamen legem perficitisregalem, secundum Scripturas : Diliges proximum tuumtamquam te ipsum, bene facitis190. Item Ioannesapostolus : Qui diligit, inquit, fratrem suum, in luminemanet191. Et alio loco : Qui non est iustus, non est exDeo, et qui non diligit fratrem suum : quia haec estannuntiatio quam audivimus ab initio, ut diligamusinvicem192. Itemque alibi : Hoc est, inquit, mandatumillius, ut credamus nomini Filii eius Iesu Christi, et

186 1 Tim 1, 5.187 1 Cor 16, 14.188 1 Thess 5, 14-15.189 1 Pt 4, 8; Prov 10, 12.190 Iac 2, 8; Lev 19, 18 (sec. LXX).191 1 Io 2, 10.192 1 Io 3, 10-11.

50

diligamus invicem193. Et iterum : Hoc, inquit,mandatum habemus ab ipso, ut qui diligit Deum, diligatet fratrem suum194. [498] Et paulo post : In hoc,inquit, cognoscimus, quia diligimus filios Dei, cum Deumdiligimus, et praecepta eius facimus. Haec est enim dilectioDei, ut praecepta eius servemus, et praecepta eius gravianon sunt195. Et in epistola secunda scriptum est :Non quasi praeceptum novum scribam tibi, sed quodhabuimus ab initio, ut diligamus invicem196.

XXXVI. Dicit etiam ipse Dominus Iesus, induobus praeceptis dilectionis Dei et dilectionisproximi totam Legem Prophetasque pendere197.De quibus duobus praeceptis in Evangeliosecundum Marcum scriptum est : Et accessit unusde scribis qui audierat illos perquirentes, et vidensquoniam illis bene responderit, interrogavit eum quod essetprimum omnium mandatum. Iesus autem respondit ei :Primum omnium mandatum est : Audi, Israel, DominusDeus tuus Deus unus est ; et : Diliges Dominum Deumtuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex totamente tua : hoc est primum mandatum. Secundum autemsimile illi : Diliges proximum tuum tamquam teipsum.Maius horum aliud non est mandatum198. Dicit etiam inEvangelio secundum Ioannem : Mandatum novum

193 1 Io 3, 23.194 1 Io 4, 21.195 1 Io 5, 2-3.196 2 Io 5.197 Mt 22, 40.198 Mc 12, 28-31; Deut 6, 4-5; Lev 19, 18.

51

do vobis, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos, ut et vosdiligatis invicem. In hoc cognoscent omnes quia discipulimei estis, si dilectionem habueritis ad invicem199.

XXXVII. Haec omnia praecepta dilectionis,id est caritatis, quae tanta et talia sunt, ut quidquidse putaverit homo facere bene, si fiat sine caritate,nullo modo fiat bene ; haec ergo praeceptacaritatis inaniter darentur hominibus, nonhabentibus liberum voluntatis arbitrium ; sed quiaper legem dantur et veterem et novam (quamvis[499] in nova venerit gratia quae promittebatur invetere), lex autem sine gratia littera est occidens,in gratia vero spiritus vivificans, unde est inhominibus caritas Dei et proximi, nisi ex ipsoDeo ? Nam si non ex Deo, sed ex hominibus,vicerunt Pelagiani ; si autem ex Deo, vicimuspelagianos. Sedeat ergo inter nos iudex apostolusIoannes, et dicat nobis : Carissimi, diligamus invicem.In his verbis Ioannis cum se illi extollerecoeperint et dicere : Utquid nobis hoc praecipitur,nisi quia ex nobis habemus ut invicem diligamus ?sequitur continuo idem Ioannes, confundens eoset dicens : quia dilectio ex Deo est200. Non itaque exnobis, sed ex Deo est. Cur ergo dictum est :Diligamus invicem, quia dilectio ex Deo est, nisi quiapraecepto admonitum est liberum arbitrium, utquaereret Dei donum ? Quod quidem sine suofructu prorsus admoneretur, nisi prius acciperet

199 Io 13, 34-35.200 1 Io 4, 7.

52

aliquid dilectionis, ut addi sibi quaereret undequod iubebatur impleret. Cum dicitur : Diligamusinvicem, lex est ; cum dicitur : quia dilectio ex Deo est,gratia est. Sapientia quippe Dei legem et misericordiamin lingua portat201. Unde scriptum est in Psalmo :Etenim benedictionem dabit qui legem dedit202.

XXXVIII. Nemo ergo vos fallat, fratres mei :quia nos non diligeremus Deum, nisi nos prioripse diligeret. Idem Ioannes apertissime hocostendit, et dicit : Nos diligamus, quia ipse priordilexit nos203. Gratia nos facit legis dilectores, lexvero ipsa sine gratia nonnisi praevaricatores facit.Et quod discipulis suis dicit Dominus : Non vos meelegistis, sed ego elegi vos204, nihil aliud indicat nobis. Sienim nos prius dileximus, ut hoc merito nos ipsediligeret, prius illum nos elegimus, ut ab illo eligi[500] mereremur. Sed ipse qui veritas est, aliuddicit, et huic vanitati hominum apertissimecontradicit : Non vos me elegistis, inquit. Si ergo nonelegistis, sine dubio nec dilexistis : quomodo enimeum eligerent, quem non diligerent ? Sed ego,inquit, vos elegi. Numquid non et ipsi posteaelegerunt eum, et omnibus bonis huius saeculipraetulerunt ? Sed quia electi sunt, elegerunt : nonquia elegerunt, electi sunt. Eligentium hominummeritum nullum esset, nisi eos eligentis gratia Dei

201 Prov 3, 16 (sec. LXX).202 Ps 83, 8.203 1 Io 4, 19.204 Io 15, 16.

53

praeveniret. Unde et apostolus Paulus benedicensThessalonicenses : Vos, inquit, Dominus multiplicet,et abundare faciat in caritate in invicem et in omnes205.Hanc benedictionem dedit ut nos invicemdiligeremus, qui legem dederat ut invicemdiligamus. Denique alio loco ad eosdem, quia sinedubio in quibusdam eorum iam erat, quod eis utesset optaverat : Gratias, inquit, agere debemus Deosemper pro vobis, fratres, sicut dignum est, quoniamsupercrescit fides vestra, et abundat caritas uniuscuiusquevestrum in invicem206. Hoc dixit, ne forte de tantobono quod ex Deo habebant, tamquam ex se ipsisid habentes extollerentur. Quod ergo supercrescitfides vestra, inquit, et abundat caritasuniuscuiusque vestrum in invicem, gratias ageredebemus Deo de vobis, non ita vos laudare,tamquam hoc habeatis ex vobis.

XXXIX. Et ad Timotheum dicit : Non enimdedit nobis Deus spiritum timoris, sed virtutis et caritatiset continentiae207. In quo sane Apostoli testimoniocavere debemus, ne nos arbitremur non accepissespiritum timoris Dei, quod sine dubio magnumest Dei donum, de quo dicit propheta Isaias :Requiescet super eum spiritus sapientiae et intellectus,spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis,spiritus timoris Domini208. [501] Non quo timore

205 1 Thess 3, 12.206 2 Thess 1, 3.207 2 Tim 1, 7.208 Is 11, 2-3.

54

Petrus Christum negavit, sed illius timorisspiritum accepimus, de quo dicit ipse Christus :Eum timete, qui habet potestatem et animam et corpusperdere in Gehennam : ita dico vobis, hunc timete209. Hocautem dixit, ne illo timore negaremus eum, quoturbatus est Petrus. Hunc enim auferri voluit anobis, cum prius dixit : Nolite timere eos qui corpusoccidunt, et postea non habent quid faciant210. Huiustimoris non accepimus spiritum, sed virtutis etcaritatis et continentiae. De quo spiritu idem ipsead Romanos ait : Gloriamur in tribulationibus, scientesquoniam tribulatio patientiam operatur, patientiaprobationem, probatio spem, spes autem non confundit :quia caritas Dei diffusa est in cordibus nostris perSpiritum Sanctum, qui datus est nobis211. Non itaqueper nos, sed per Spiritum Sanctum qui datus estnobis, ipsa caritate fit, quam Dei donum essemanifestat, ut tribulatio non auferat, sed potiusoperetur patientiam. Ad Ephesios etiam : Pax,inquit, fratribus et caritas cum fide. Magna bona : seddicat unde ? a Deo, inquit, Patre et Domino IesuChristo212. Ergo haec magna bona, non sunt nisiDei dona.

XL. Sed non est mirum, si lux lucet intenebris, et tenebrae eam non comprehendunt213.

209 Lc 12, 5.210 Lc 12, 4.211 Rom 5, 3-5.212 Eph 6, 23.213 Io 1, 5.

55

In Ioanne lux dicit : Ecce qualem dilectionem deditnobis Pater, ut filii Dei vocemur et simus214. Et inpelagianis tenebrae dicunt : Dilectio nobis exnobis est. Quam si veram, id est, christianamdilectionem haberent, scirent et unde haberent ;sicut sciebat Apostolus, qui dicebat : Nos autemnon spiritum mundi accepimus, sed spiritum qui ex Deoest, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis215. Ioannesdicit : Deus dilectio est216. Et pelagiani etiam ipsum[502] Deum non ex Deo, sed ex semetipsishabere se dicunt : et cum scientiam legis ex Deonobis esse fateantur, caritatem ex nobis ipsisvolunt. Nec audiunt Apostolum dicentem :Scientia inflat, caritas autem aedificat217. Quid estineptius, immo vero quid est amentius, et ab ipsasanctitate caritatis alienius, quam confiteri ex Deoesse scientiam, quae sine caritate inflat, et exnobis esse caritatem, quae facit ut scientia inflarenon possit ? Item cum dicat Apostolus :supereminentem scientiae caritatem Christi218, quid estinsanius, quam putare ex Deo esse scientiam,quae subdenda est caritati, et ex hominibuscaritatem, quae supereminet scientiae ? Fidesautem vera et doctrina sana ambas esse dicit exDeo, quia scriptum est : A facie eius scientia et

214 1 Io 3, 1.215 1 Cor 2, 12.216 1 Io 4, 16.217 1 Cor 8, 1.218 Eph 3, 19.

56

intellectus procedit219 ; scriptum est : Caritas ex Deoest220. Et legimus : Spiritum scientiae et pietatis221 ;legimus : Spiritum virtutis et caritatis et continentiae222.Sed maius est donum caritas quam scientia : namscientia quando est in homine, caritas estnecessaria, ne infletur ; caritas autem non aemulatur,non agit perperam, non inflatur223.

XLI. Satis me disputasse arbitror adversuseos qui gratiam Dei vehementer oppugnant, quavoluntas humana non tollitur, sed ex malamutatur in bonam, et cum bona fuerit adiuvatur ;et sic disputasse, ut non magis ego, quam divinaipsa Scriptura vobiscum locuta sit evidentissimistestimoniis veritatis : quae Scriptura divina sidiligenter inspiciatur, ostendit non solum bonashominum voluntates quas ipse facit ex malis, et ase factas bonas in actus bonos et in aeternamdirigit vitam, verum etiam illas quae conservantsaeculi creaturam, ita esse in Dei potestate, ut easquo voluerit, quando voluerit, [503] faciatinclinari,224 vel ad beneficia quibusdam praestanda,vel ad poenas quibusdam ingerendas, sicut ipseiudicat, occultissimo quidem iudicio, sed sine ulladubitatione iustissimo. Nam invenimus aliqua

219 Prov 2, 6.220 1 Io 4, 7.221 Is 11, 2.222 2 Tim 1, 7.223 1 Cor 13, 4.224 Confer lib. V, conta Julianum, cap. 4.

57

peccata etiam poenas esse aliorum peccatorum ;sicut sunt vasa irae, quae perfecta dicit Apostolus inperditionem225 ; sicut est induratio Pharaonis, cuiuset causa dicitur, ad ostendendam in illo virtutemDei226 ; sicut est fuga Israelitarum a facie hostiumde civitate Gai : in animo enim factus est timor utfugerent, et hoc factum est ut vindicareturpeccatum eo modo, quo fuerat vindicandum :unde dicit Dominus ad Iesum Nave : Non poteruntfilii Israel subsistere ante faciem inimicorum suorum227.Quid est : Non poterunt subsistere ? Quare nonsubsistebant per liberum arbitrium, sed pertimorem turbata voluntate fugiebant, nisi quiaDeus dominatur et voluntatibus hominum, etquos vult in formidinem convertit iratus ?Numquid non hostes Israelitarum adversuspopulum Dei, quem ducebat Iesus Nave, suavoluntate pugnarunt ? Et tamen dicit Scriptura,quia per Dominum factum est confortari cor eorum, utobviam irent ad bellum ad Israel, ut exterminarentur228.Numquid non sua voluntate homo improbusfilius Gemini maledicebat regi David ? Et tamenquid ait David, plenus vera et alta et piasapientia ? quid ait illi qui maledicentem percuterevoluit ? Quid mihi, inquit, et vobis, filii Sarviae ?Dimittite eum, et maledicat ; quia Dominus dixit illi

225 Rom 9, 22.226 Cf. Ex 9, 16.227 Ios 7, 4-5. 10-12.228 Ios 11, 20; cf. 7.

58

maledicere David. Et quis dicet ei : Quare fecisti sic ?229.Deinde Scriptura divina plenam sententiam regisvelut ab alio initio repetendo commendans : Etdixit, inquit, David ad Abessa [504] et ad omnespueros eius : Ecce filius meus qui exiit de utero meo ;quaerit animam meam, et adhuc modo filius Gemini.Sinite illum, maledicat, quoniam dixit illi Dominus, utvideat Dominus humilitatem meam, et retribuat mihibona pro maledicto eius in die isto230. Quomodo dixeritDominus huic homini maledicere David, quissapiens et intelleget ? Non enim iubendo dixit,ubi obedientia laudaretur ; sed quod eiusvoluntatem proprio vitio suo malam in hocpeccatum iudicio suo iusto et occulto inclinavit,ideo dictum est : dixit ei Dominus. Nam si iubentiobtemperasset Deo, laudandus potius quampuniendus esset, sicut ex hoc peccato posteanovimus esse punitum. Nec causa tacita est, cur eiDominus isto modo dixerit maledicere David,hoc est, cor eius malum in hoc peccatum miseritvel dimiserit : ut videat, inquit, Dominus humilitatemmeam, et retribuat mihi bona pro maledicto eius in dieisto231. Ecce quomodo probatur, Deum uticordibus etiam malorum ad laudem atqueadiumentum bonorum. Sic usus est Iuda tradenteChristum, sic usus est et Iudaeis crucifigentibusChristum. Et quanta inde bona praestitit populis

229 2 Reg 16, 10.230 2 Reg 16, 11-12.231 Cf. 2 Reg 16, 12.

59

credituris ! Qui et ipso diabolo utitur pessimo, sedoptime, ad exercendam et probandam fidem etpietatem bonorum, non sibi, qui omnia scitantequam fiant, sed nobis, quibus eratnecessarium, ut eo modo ageretur nobiscum.Numquid non sua voluntate Abessalon elegitconsilium quod sibi oberat ? Et tamen ideo fecit,quia exaudierat Dominus eius patrem orantem, uthoc fieret. Propter quod Scriptura ait : Et Dominusmandavit dissipare consilium Achitophel bonum, utinducat Dominus super Abessalon omnia mala232.Bonum consilium dixit, quod ad tempus proderatcausae, quia pro [505] ipso erat contra patremeius, contra quem rebellaverat, ut posset eumopprimere, nisi Dominus consilium dissipassetquod dederat Achitophel, agendo in cordeAbessalon, ut tale consilium repudiaret, et aliudquod ei non expediebat eligeret.

XLII. Quis non ista iudicia divinacontremiscat, quibus agit Deus in cordibus etiammalorum hominum quidquid vult, reddens eistamen secundum merita eorum ? Roboam filiusSalomonis respuit consilium salubre seniorum,quod ei dederant, ne cum populo dure ageret, etverbis coaevorum suorum potius acquievit,respondendo minaciter quibus leniter debuit233.Unde hoc, nisi propria voluntate ? Sed hinc ab eorecesserunt decem tribus Israel, et alium regem

232 2 Reg 17, 14.233 Cf. 3 Reg 12, 1-11.

60

sibi constituerunt Ieroboam, ut irati Dei voluntasfieret, quod etiam futurum esse praedixerat. Quidenim Scriptura dicit ? Et non audivit rex plebem,quoniam erat conversio a Domino, ut statueret verbumsuum quod locutus est in manu Achiae Selonitae deIeroboam filio Nabath234. Nempe sic factum est illudper hominis voluntatem, ut tamen conversio esseta Domino. Legite libros Paralipomenon, etinvenietis in secundo libro scriptum : Et suscitavitDominus super Ioram spiritum Philistiim et Arabum quifinitimi erant Aethiopibus ; et ascenderunt in terramIuda, et dissipaverunt eam, et ceperunt omnemsubstantiam, quae in domo regis inventa est235. Hicostenditur, Deum suscitare hostes eis terrisvastandis, quas tali poena iudicat dignas.Numquid tamen Philistiim et Arabes in terramIudaeam dissipandam sine sua voluntatevenerunt, aut sic venerunt sua voluntate, utmendaciter scriptum sit quod Dominus ad hocfaciendum eorum spiritum suscitavit ? Immoutrumque verum est, quia et sua [506] voluntatevenerunt, et tamen spiritum eorum Dominussuscitavit. Quod etiam sic dici potest, et eorumspiritum Dominus suscitavit, et tamen suavoluntate venerunt. Agit enim Omnipotens incordibus hominum etiam motum voluntatiseorum, ut per eos agat quod per eos agere ipsevoluerit, qui omnino iniuste aliquid velle non

234 3 Reg 12, 15.235 2 Par 21, 16-17.

61

novit. Quid est quod homo Dei dixit adAmessiam regem : Non veniat tecum exercitus Israel,non est enim Dominus cum Israel, omnibus filiisEphrem : quoniam si putaveris obtinere in illis, in fugamconvertet te Deus ante inimicos, quoniam virtus est Deovel adiuvare vel in fugam vertere236 ? Quomodo virtusDei alios adiuvat in bello dando eis fiduciam, aliosimmisso timore vertit in fugam, nisi quia ille quiin coelo et in terra omnia quaecumque voluitfecit237, etiam in cordibus hominum operatur ?Legimus quid dixerit Ioas rex Israel, mittensnuntium ad Amessiam regem volentem pugnarecum illo. Nam post aliqua dixit : Nunc sede in domotua. Quid provocas in malum, et cadis tu et Iudatecum ?238. Deinde Scriptura subiunxit : Et nonaudivit Amessias ; quoniam a Deo erat ut traderetur inmanus, quoniam quaesierunt deos Edom239. Ecce Deusidololatriae peccatum volens vindicare, hocoperatus est in eius corde, cui utique iusteirascebatur, ut admonitionem salubrem nonaudiret, sed ea contempta iret in bellum, ubi cumsuo exercitu caderet. Per Ezechielem prophetamdicit Deus : Et propheta si erraverit et locutus fuerit, egoDominus seduxi prophetam illum, et extendam manummeam super eum, et exterminabo eum de medio populi mei

236 2 Par 25, 7-8.237 Cf. Ps 134, 6.238 4 Reg 14, 9-10.239 2 Par 25, 20.

62

Israel240. In libro Esther scriptum est, quae mulierex populo Israel in terra captivitatis facta erat[507] uxor alienigenae regis Assueri : ergo in eiuslibro scriptum est, quod cum haberetnecessitatem interveniendi pro populo suo, quemrex, ubicumque in regno eius esset, iusserattrucidari, oravit ad Dominum : cogebat enim eammagna necessitas, ut praeter iussum regis etpraeter ordinem suum ad illum auderet intrare. Etvidete quid Scriptura dicat : Et intuitus est eamtamquam taurus impetu indignationis suae, et timuitregina, et conversus est color eius per dissolutionem, etinclinavit se super caput delicatae suae, quae praecedebateam ; et convertit Deus, et transtulit indignationem eius inlenitatem241. Scriptum est et in Proverbis Salomonis :Sicut impetus aquae sic cor regis in manu Dei ;quocumque voluerit, declinabit illud242. Et in Psalmocentesimo quarto legitur dictum de Aegyptiis,quid eis fecerit Deus : Et convertit cor eorum utodissent populum eius, ut dolum facerent in servos eius243.In Litteris etiam apostolicis videte quae scriptasunt ; in Epistola Pauli apostoli ad Romanos :Propterea tradidit illos Deus in desideria cordis eorum, inimmunditiam. Item paulo post : Propter hoc tradiditillos Deus in passiones ignominiae. Item paulo post :Sicut non probaverunt Deum habere in notitiam, tradidit

240 Ez 14, 9.241 Esth 15, 4-19.242 Prov 21, 1.243 Ps 104, 25.

63

illos Deus in reprobam mentem, ut faciant quae nonconveniunt244. Et ad Thessalonicenses in Epistolasecunda ait de quibusdam : Pro eo quod dilectionemveritatis non receperunt, ut salvi fierent, et ideo mittet illisDeus operationem erroris, ut credant mendacio, utiudicentur omnes qui non crediderunt veritati, sedconsenserunt iniquitati245.

XLIII. His et talibus testimoniis divinorum[508] eloquiorum, quae omnia commemorarenimis longum est, satis, quantum existimo,manifestatur, operari Deum in cordibushominum ad inclinandas eorum voluntatesquocumque voluerit, sive ad bona pro suamisericordia, sive ad mala pro meritis eorum,iudicio utique suo aliquando aperto, aliquandoocculto, semper tamen iusto. Fixum enim debetesse et immobile in corde vestro, quia non estiniquitas apud Deum246. Ac per hoc quando legitisin Litteris veritatis, a Deo seduci homines, autobtundi vel obdurari corda eorum, nolite dubitarepraecessisse mala merita eorum, ut iuste istapaterentur ; ne incurratis in illud proverbiumSalomonis : Insipientia viri violat vias suas ; Deumautem causatur in corde suo247. Gratia vero nonsecundum merita hominum datur, alioquin gratiaiam non est gratia : quia ideo gratia vocatur, quia

244 Rom 1, 24. 26. 28.245 2 Thess 2, 10-11.246 Cf. Rom 9, 14.247 Prov 19, 3.

64

gratis datur. Si autem potens est, sive perAngelos, vel bonos vel malos, sive quocumquealio modo operari etiam in cordibus malorum,pro meritis eorum, quorum malitiam non ipsefecit, sed aut originaliter tracta est ab Adam, autcrevit per propriam voluntatem, quid mirum est,si per Spiritum Sanctum operatur in cordibuselectorum suorum bona, qui operatus est ut ipsacorda essent ex malis bona ?

XLIV. Sed suspicentur homines quaelibetmerita bona, quae putant praecedere, utiustificentur per Dei gratiam, non intellegentes,cum hoc dicunt, nihil aliud quam se negaregratiam : sed, ut dixi, quod volunt de maioribussuspicentur ; de parvulis certe Pelagiani quidrespondeant non inveniunt, quorum nec voluntasulla est in accipienda gratia, cuius voluntatismeritum praecessisse dicant, et insuper eos etiamcum fletu reluctari videmus, quando baptizanturet divina Sacramenta [509] percipiunt : quod eisad magnum impietatis peccatum imputaretur, siiam libero uterentur arbitrio ; et tamen haeretetiam in reluctantibus gratia, apertissime nullobono merito praecedente, alioquin gratia iam nonesset gratia. Et aliquando filiis infideliumpraestatur haec gratia, cum occulta Deiprovidentia in manus piorum quomodocumqueperveniunt ; aliquando autem filii fidelium noneam consequuntur, aliquo impedimento existente,ne possit periclitantibus subveniri. Fiunt vero ista

65

per occultam Dei providentiam, cuiusinscrutabilia sunt iudicia, et investigabiles viae248 :quod ut Apostolus diceret, quid praedixeritintuemini. Agebat enim de Iudaeis et Gentibus,cum scriberet ad Romanos, id est, ad Gentes, etait : Sicut enim aliquando vos non credidistis Deo, nuncautem misericordiam consecuti estis in illorumincredulitate, ita et hi nunc non crediderunt in vestramisericordia, ut et ipsi misericordiam consequantur :conclusit enim Deus omnes in infidelitate, ut omniummisereatur249. Et cum attendisset quid dixerit,admirans sententiae suae certam quidemveritatem, sed magnam profunditatem, quomodoconcluserit Deus omnes in infidelitate, ut omniummisereatur, quasi faciens mala ut venirent bona,mox exclamavit atque ait : O altitudo divitiarumsapientiae et scientiae Dei ! quam inscrutabilia suntiudicia eius, et investigabiles viae eius !250 Haec eniminscrutabilia iudicia et investigabiles vias perversihomines non cogitantes, et proclives adreprehendendum, non idonei ad intellegendum,putabant et iactitabant Apostolum dicere :Faciamus mala, ut veniant bona251. Quod absit utApostolus diceret ; sed homines non intellegenteshoc putabant dici, quando audiebant quod dixitApostolus : Lex autem subintravit, ut abundaret [510]

248 Cf. Rom 11, 33.249 Rom 11, 30-32.250 Rom 11, 33.251 Rom 3, 8.

66

delictum : ubi autem abundavit delictum, superabundavitgratia252. Sed utique gratia id agit, ut iam fiant bonaab eis qui fecerunt mala ; non ut perseverent inmalis, et reddi sibi existiment bona. Non itaquedebent dicere : Faciamus mala, ut veniant bona ; sed :Fecimus mala, et venerunt bona ; iam faciamusbona, ut in futuro saeculo recipiamus pro bonisbona, qui in hoc saeculo recipimus pro malisbona. Propter quod scriptum est in Psalmo :Misericordiam et iudicium cantabo tibi, Domine253. Priusitaque non ideo venit Filius hominis in mundum,ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus peripsum254 : hoc propter misericordiam ; postea veropropter iudicium venturus est iudicare vivos etmortuos, quamvis et in hoc tempore ipsa salvationon fiat sine iudicio, sed occulto : ideo ait : Iniudicium veni in hunc mundum, ut qui non vident,videant ; et qui vident, caeci fiant255.

XLV. Ad occulta ergo Dei iudicia revocate,quando videtis in una causa, quam certe habentomnes parvuli, haereditarium malum trahentes exAdam, huic subveniri ut baptizetur, illi nonsubveniri ut in ipsa obligatione moriatur ; illumbaptizatum in hac vita relinqui, quem praescivitDeus impium futurum, istum vero baptizatum

252 Rom 5, 20.253 Ps 100, 1.254 Io 3, 17.255 Io 9, 39.

67

rapi ex hac vita, ne malitia mutet intellectumeius256 ; et nolite in istis dare iniustitiam velinsipientiam Deo, apud quem iustitiae fons est etsapientiae ; sed sicut vos exhortatus sum ab initiosermonis huius257, in quod pervenistis, in eoambulate, et hoc quoque vobis Deus revelabit258, et sinon in hac vita, certe in altera : nihil est enimoccultum quod non revelabitur259. Quando ergoauditis dicentem Dominum : Ego Dominus seduxiprophetam illum260, [511] et quod ait Apostolus :Cuius vult miseretur, et quem vult obdurat261, in eoquem seduci permittit vel obdurari, mala eiusmerita credite ; in eo vero cuius miseretur,gratiam Dei non reddentis mala pro malis, sedbona pro malis, fideliter et indubitanter agnoscite.Nec ideo auferatis a Pharaone liberum arbitrium,quia multis locis dicit Deus : Ego induraviPharaonem ; vel : induravi, aut : indurabo corPharaonis262. Non enim propterea ipse Pharao noninduravit cor suum. Nam et hoc de illo legitur,quando ablata est ab Aegyptiis cynomya, dicenteScriptura : Et ingravavit Pharao cor suum et in istotempore, et noluit dimittere populum263. Ac per hoc et

256 Sap 4, 11.257 Cf. 1, 1.258 Cf. Phil 3, 16. 15.259 Mt 10, 26.260 Ez 14, 9.261 Rom 9, 18.262 Ex 4, 21; 7, 3; 9, 12; 10, 20. 27.263 Ex 8, 32.

68

Deus induravit per iustum iudicium, et ipsePharao per liberum arbitrium. Certi ergo estotequia non erit inanis labor vester, si in bonoproposito proficientes perseveretis usque infinem. Deus enim qui modo illis quos liberat nonreddit secundum opera eorum, tunc reddet unicuiquesecundum opera eius264. Reddet omnino Deus et malapro malis, quoniam iustus est ; et bona pro malis,quoniam bonus est ; et bona pro bonis, quoniambonus et iustus est ; tantummodo mala pro bonisnon reddet, quoniam iniustus non est. Reddetergo mala pro malis, poenam pro iniustitia ; etreddet bona pro malis, gratiam pro iniustitia ; etreddet bona pro bonis, gratiam pro gratia265.

XLVI. Repetite assidue librum istum, et siintellegitis, Deo gratias agite ; ubi autem nonintellegitis, orate ut intellegatis : dabit enim vobisDominus intellectum. Mementote scriptum esse :Si quis vestrum indiget sapientia, postulet a Deo, qui datomnibus affluenter et non improperat, et dabitur ei266.Ipsa est sapientia desursum descendens, sicut ipseapostolus Iacobus dicit. [512] Illam verosapientiam repellite a vobis, et orate ut non sit invobis, quam detestatus est, ubi ait : Quod si zelumamarum habetis, et contentiones in vobis sunt, non est istasapientia desursum descendens ; sed terrena, animalis,diabolica. Ubi enim zelus et contentio est, ibi inconstantia

264 Mt 16, 27.265 Cf. Io 1, 16.266 Iac 1, 5.

69

et omne opus pravum. Quae autem desursum estsapientia, primum quidem pudica est, deinde pacifica,modesta, suadibilis, plena misericordia et fructibus bonis,inaestimabilis, sine simulatione267. Quid boni ergo nonhabebit, qui hanc sapientiam postularit etimpetrarit a Domino ? Et hinc intellegite gratiam ;quia si ex nobis esset ista sapientia, desursum nonesset, nec ab ipso qui nos creavit Deo postulandaesset. Fratres, orate et pro nobis, ut temperanter etpie et iuste vivamus in hoc saeculo, exspectantes illambeatam spem, et manifestationem Domini etSalvatoris nostri Iesu Christi268, cui est honor et gloriaet regnum cum Patre et Spiritu Sancto in saeculasaeculorum. Amen.

267 Iac 3, 14-17.268 Tit 2, 12-13.

70