Augustinus Hipponensis

DE DONO PERSEVERANTIAE.

SANCTI AURELII AUGUSTINI,HIPPONENSIS EPISCOPI,

OPERA OMNIA,MULTIS SERMONIBUS INEDITIS AUCTA ET LOCUPLETATA ;

EXTRACTA E COLLECTIONE

SS. ECCLESIÆ PATRUM ;ACCURANTIBUS

D. A. B. CAILLAU,CANONICO HONORARIO CENOMANENSI ET CADURCENSI,

PLURIBUSQUE CLERI GALLICANI PRESBYTERIS.OPUS REGI DICATUM.

TOMUS TRIGESIMUS SEXTUS.

pp. 105-170DE DONO PERSEVERANTIÆ, LIBER UNUS.

PARISIIS,APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM,

SANCTÆ SEDIS ORDINUM INSIGNIBUS DECORATUM,VIA VULGO DICTA DE SEINE, 48.

MDCCCXL.

2

LIBER AD PROSPERUM ET HILARIUMSECUNDUS.1

Prima parte libri probat perseverantiam illam, qua in Christoperseveratur usque in finem, esse donum Dei. Hoc enim a Deoirrisorie peti, si a Deo dari non creditur. Porro Dominica orationenihil pene aliud posci quam perseverantiam, juxta Cypriani martyrisexpositionem : qua quidem expositione ipsi gratiæ inimici convictisunt ante quam nati. Perseverandi gratiam non secundumaccipientium merita, sed aliis Dei misericordia dari, aliis justo ejusjudicio non dari docet. Cur ex adultis ille potius quam iste vocetur,quemadmodum et ex duobus parvulis cur iste assumatur, illerelinquatur, inscrutabile. Inscrutabilius vero, cur ex duobus piis, huicperseverare, donetur, non illi : sed illud tamen certissimum, hunc esseex prædestinatis, dium non esse. Prædestinationis mysteriumDominicis verbis de Tyriis et Sidoniis, si eadem apud illos quæ apudChorozaïn signa facta essent, pœnitentiam acturis, monstrari observat.Exemplum parvulorum ad. prædestinationis, et gratiæ in majoribusveritatem firmandam valere ostendit : atque ad focum libri sui delibero arbitrio tertii ab adversariis male huc allatum respondet. Alterapostea operis hujus parte refellit quod illi aiunt, Prædestinationisdefinitionem utilitati exhortationis et correptionis adversam. Asseritcontra prædestinationem utiliter prædicari, ut homo non in se ipso, sedin Domino glorietur. Quæ autem ab illis adversus prædestinationemobjectantur, eadem non ab similiter vel adversus Dei præscientiam, veladversus gratiam illam, quam ad cœtera bona (excepto initio fidei etperseverantiæ perfectione) necessariam esse consentiunt, posse torqueri.Prædestinationem quippe sanctorum nihil aliud esse quampræscientiam et præparationem beneficiorum Dei, quibus certissimeliberantur, quicumque liberantur. Verum prædestinationem congruaratione prædicari jubet, ac non eo modo ut apud imperitammultitudinem redargui ipsa sua prædicatione videatur. Postremoillustrissimum prædestinationis exemplum nobis positum ob oculosDominum Jesum commendat.

1 Scriptus post Retractationes, anno Christi 428 aut 429.

3

I. Iam2 de perseverantia diligentiusdisputandum est : nam et in priore libro, cumageremus de initio fidei, etiam de hac aliquadiximus. Asserimus ergo donum Dei esseperseverantiam qua usque in finem perseveraturin Christo. Finem autem dico, quo vita istafinitur, in qua tantummodo periculum est necadatur. Itaque utrum quisque hoc munusacceperit, quamdiu hanc vitam ducit, incertumest. Si enim priusquam moriatur cadat, nonperseverasse utique dicitur, et verissime dicitur.Quomodo ergo perseverantiam, qui nonperseveravit, accepisse vel habuisse dicendus est ?Nam si habeat aliquis continentiam, et ab eadecidat atque incontinens fiat, si iustitiamsimiliter, si patientiam, si ipsam fidem, rectedicitur habuisse et non habere : continens enimfuit, vel iustus fuit, vel patiens, vel fidelis fuit,quamdiu fuit ; cum vero esse destitit, non estquod fuit : qui vero non perseveravit, quomodoperseverans fuit ; cum perseverando quisqueostendat se perseverantem, quod iste non fecit ?Sed ne quisquam reluctetur et dicat : Si ex quofidelis quisque factus est, vixit, verbi gratia, decemannos, et eorum medio tempore a fide lapsus est,nonne quinque annos perseveravit ? Noncontendo de verbis, si et illa perseverantia putaturesse dicenda, tamquam temporis sui : hanc certede qua nunc agimus perseverantiam, qua in2 Vide D. Guillon, tom. XXII, pag. 234-239.

4

Christo perseveratur usque in finem, nullo modohabuisse dicendus est, qui non perseveraveritusque in finem ; potiusque hanc habuit unius annifidelis, et quantum infra cogitari potest, si donecmoreretur fideliter vixit, quam multorumannorum, si exiguum temporis ante mortem afidei stabilitate defecit.

II. Quo constituto, videamus utrum haecperseverantia, de qua dictum est : Qui perseveraveritusque in finem, [108] hic salvus erit3, donum sit Dei.Quod si non sit, quomodo verum est quodApostolus ait : Vobis donatum est pro Christo, nonsolum ut credatis in eum, verum etiam ut patiamini proeo4 ? Horum quippe unum pertinet ad initium,alterum ad finem : utrumque tamen est Deidonum, quia utrumque dictum est esse donatum,sicut et superius iam diximus5. Quod enim estinitium verius christiano, quam credere inChristum ? Quis finis melior est, quam pati proChristo ? Sed quod ad id pertinet ut credatur inChristum, qualiscumque inventa est contradictio,ut donum Dei non initium, sed augmentum fideidiceretur : cui opinioni donante Domino satissuperque respondimus. Quid autem dici potest,cur perseverantia usque in finem non donetur inChristo, cui donatur pati pro Christo, aut, utexpressius eloquar, cui donatur mori pro

3 Mt 10, 22.4 Phil 1, 29.5 AUGUSTINUS, De praed. sanct. 2, 4.

5

Christo ? Nam et Petrus apostolus donum Deihoc esse demonstrans : Melius est, inquit, benefacientes, si velit voluntas Dei, pati, quam male facientes6.Cum dicit : si velit voluntas Dei, ostendit hocdivinitus donari, nec omnibus sanctis, ut proChristo patiantur. Neque enim quos non vultvoluntas Dei pervenire ad experientiamgloriamque passionis, non perveniunt ad regnumDei, si perseveraverint in Christo usque in finem.Sed quis dicat, istis non donari hancperseverantiam, qui aegritudine corporis velquocumque casu moriuntur in Christo, cum longedifficilior donetur illis, a quibus suscipitur et morsipsa pro Christo ? Multo quippe difficiliusperseveratur, ubi hoc agit qui persequitur neperseveretur, et propterea usque ad mortemsustinetur ut perseveretur. Illam proindedifficilius perseverantiam, istam facilius esthabere : sed cui nihil difficile est, facile estutramque donare. Hanc enim promisit Deus,dicens : [109] Timorem meum dabo in cor eorum, ut ame non recedant7. Quod quid est aliud, quam : Talisac tantus erit timor meus, quem dabo in coreorum, ut mihi perseveranter adhaereant ?

III. Cur autem perseverantia ista poscitur aDeo, si non datur a Deo ? An et ista irrisoriapetitio est, cum id ab eo petitur quod scitur nonipsum dare, sed ipso non dante esse in hominis

6 Cf. Pt 3, 17.7 Ier 32, 40.

6

potestate ; sicut irrisoria est etiam illa actiogratiarum, si ex hoc gratiae aguntur Deo, quodnon donavit ipse, nec fecit ? Sed quod ibi dixi8,hoc et hic dico : Nolite errare, inquit Apostolus,Deus non irridetur9. O homo, non verborumtuorum tantum, verum etiam cogitationum testisest Deus : si aliquid a tanto divite veraciter acfideliter poscis, ab illo, a quo poscis, te acciperecrede quod poscis. Noli eum labiis honorare, etsuper eum corde te extollere, credens a te ipsotibi esse, quod ab illo te fingis orare. An ab illoperseverantia ista forte non poscitur ? Iam hocqui dicit, non meis disputationibus refellendus,sed sanctorum orationibus onerandus est. Anvero quisquam eorum est, qui non sibi poscat aDeo ut perseveret in eo, cum ipsa oratione quaeDominica nuncupatur, quia eam Dominus docuit,quando oratur a sanctis, nihil pene aliud quamperseverantia posci intellegatur ?

IV. Legite aliquanto intentius eiusexpositionem in beati Cypriani martyris libro,quem de hac re condidit, cuius est titulus : Dedominica oratione : et videte ante quot annos, contraea quae futura erant pelagianorum venena, qualesit antidotum praeparatum. Nam tria sunt, utscitis, quae maxime adversus eos catholicadefendit Ecclesia : quorum est unum, gratiam Deinon secundum merita nostra dari ; quoniam Dei

8 AUGUSTINUS, De praed. sanct. 19, 39.9 Gal 6, 7.

7

dona sunt, et Dei gratia [110] conferuntur etiammerita universa iustorum ; alterum est, inquantacumque iustitia, sine qualibuscumquepeccatis in hoc corruptibili corpore neminemvivere ; tertium est, obnoxium nasci hominempeccato primi hominis, et vinculo damnationisobstrictum, nisi reatus, qui generationecontrahitur, regeneratione solvatur. Horum triumhoc, quod loco ultimo posui, solum non tractaturin supradicto gloriosi martyris libro ; de duobusvero ceteris tanta illic perspicuitate disseritur, utsupradicti haeretici, novi inimici gratiae Christi,longe ante reperiantur convicti esse quam nati. Inhis ergo meritis sanctorum, quae nulla nisi Deidona sunt, etiam perseverantiam donum Dei essesic loquitur. Dicimus, inquit, "Sanctificetur nomentuum" : non quod optemus Deo, ut sanctificeturorationibus nostris ; sed quod petamus ab eo, ut nomeneius sanctificetur in nobis. Ceterum a quo Deussanctificatur, qui ipse sanctificat ? Sed quia ipse dixit :"Sancti estote, quoniam et ego sanctus sum"10, id petimuset rogamus, ut qui in Baptismo sanctificati sumus, in eoquod esse coepimus perseveremus11. Et paulo post dehac ipsa re adhuc disputans, et docens nosperseverantiam petere a Domino ; quod nullomodo recte ac veraciter faceret, nisi eius donumet hoc esset : Haec, inquit, sanctificatio ut in nobispermaneat oramus : et quia Dominus et iudex noster

10 Lev 19, 2.11 CYPRIANUS, De orat. domin. 12.

8

sanato a se et vivificato comminatur non delinquere, nequid ei deterius fiat12, hanc continuis orationibus precemfacimus, hoc diebus et noctibus postulamus, ut sanctificatioet vivificatio quae de Dei gratia sumitur, ipsius protectioneservetur. In sanctificatione igitur perseverantiam,hoc est, ut in sanctificatione perseveremus, nosab eo petere iste doctor intellegit, cum sanctificatidicimus : Sanctificetur nomen tuum13. Quid est enimaliud petere [111] quod accepimus, nisi ut idquoque nobis praestetur, ne habere desinamus ?Sicut ergo sanctus, cum Deum rogat ut sanctussit, id utique rogat ut sanctus esse permaneat, itautique et castus, cum rogat ut castus sit ;continens, ut continens sit ; iustus, ut iustus ;pius, ut pius ; et cetera, quae contra pelagianosdona Dei esse defendimus : hoc sine dubiopetunt, ut in eis perseverent bonis, quae seaccepisse noverunt. Quod si accipiunt, profectoet ipsam perseverantiam magnum Dei donum,quo cetera dona eius conservantur, accipiunt.

V. Quid ? cum dicimus : Veniat regnum tuum14 ;num aliud poscimus, nisi ut veniat et nobis, quodesse venturum non dubitamus omnibus sanctis ?Ergo et hic, qui iam sancti sunt, quid orant, nisi utin ea sanctitate quae illis data est perseverent ?Neque enim aliter eis veniet regnum Dei, quod

12 Cf. Io 5, 14.13 Mt 6, 9.14 Mt 6, 10.

9

non aliis, sed his qui perseverant usque in finem,certum est esse venturum.

VI. Tertia petitio est : Fiat voluntas tua in caeloet in terra15 ; vel, quod in plerisque codicibuslegitur, magisque ab orantibus frequentatur, sicutin caelo et in terra : quod plerique intellegunt : Sicutsancti Angeli,16 et nos faciamus voluntatem tuam.Vult autem ille doctor et martyr, caelum et terramintellegi spiritum et carnem, et hoc nos orare, utvoluntatem Dei re utraque concordantefaciamus17. Vidit in his verbis et alterum sensumsanissimae fidei congruentem, de quo iam supralocuti sumus18 : ut scilicet pro infidelibus qui suntadhuc terra, terrenum tantum hominem primanativitate portantes, orare intellegantur fideles, quicaelesti homine induti, non immerito caelinomine nuncupantur19. Ubi evidenter ostendit, etinitium fidei esse donum Dei, quando nontantum pro fidelibus ut augeatur in eis velperseveret fides, verum [112] etiam proinfidelibus ut habere incipiant eam quam penitusnon habebant, et contra quam corda insuperinimica gestabant, sancta orat Ecclesia. Verumnunc non de initio fidei, de quo in superiore libromulta iam diximus ; sed de illa quae habenda est

15 Mt 6, 10.16 Subaudi, faciunt.17 CYPRIANUS, De orat. domin. 16.18 Cf. CYPRIANUS, De praed. sanct. 8, 15.19 CYPRIANUS, De orat.domin. 17.

10

usque in finem perseverantia disputamus, quampetunt utique etiam sancti qui faciunt voluntatemDei, dicentes in oratione : Fiat voluntas tua. Cumenim iam facta sit in eis, cur ut fiat adhuc petunt,nisi ut perseverent in eo quod esse coeperunt ?Quamvis hic dici possit, non petere sanctos, utvoluntas Dei fiat in caelo, sed ut fiat in terra sicutin caelo : ut terra scilicet imitetur caelum, id est,ut homo angelum, vel infidelis fidelem : ac perhoc id sanctos poscere, ut sit quod nondum est,non ut perseveret quod est. Quantalibet enimhomines sanctitate praepolleant, nondum suntaequales Angelis Dei : nondum ergo sicut in caeloin eis fit voluntas Dei. Quod si ita est, in eaquidem parte qua optamus ut homines exinfidelibus fiant fideles, non perseverantia, sedinitium videtur optari ; in ea vero qua optamus uthomines in facienda voluntate Dei aequenturAngelis Dei, cum hoc orant sancti,perseverantiam demonstrantur orare ; quoniamnemo pervenit ad illam summam, quae in regnoest, beatitudinem, nisi in ea sanctitate quamsumpsit in terra, perseveraverit usque in finem.

VII. Quarta petitio est : Panem nostrumquotidianum da nobis hodie20. Ubi beatus Cyprianusostendit quomodo et hic intellegaturperseverantia postulari. Ait quippe inter cetera :Hunc autem panem dari nobis quotidie postulamus, nequi in Christo sumus, et Eucharistiam quotidie ad cibum20 Mt 6, 11.

11

salutis accipimus, intercedente aliquo graviore delicto, dumabstenti et non communicantes a caelesti pane prohibemur,a Christi corpore [113] separemur21. Haec verba sanctihominis Dei, perseverantiam prorsus a Dominosanctos indicant poscere, quando hac intentionedicunt : Panem nostrum quotidianum da nobis hodie ;ne a Christi corpore separentur, sed in easanctitate permaneant, qua nullum quo indeseparari mereantur, crimen admittant.

VIII. Quinto orationis loco dicimus : Dimittenobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribusnostris22. In qua sola petitione non invenitur posciperseverantia. Praeterita enim sunt peccata, quaenobis ut dimittantur oramus : perseverantia veroquae in aeternum salvos facit, tempori quidemhuius vitae, non tamen peracto, sed ei quod usquead eius finem restat, est necessaria. Operaepretium est tamen paulisper intueri, quomodo etin hac petitione iam tunc lingua Cypriani,tamquam telo invictissimo veritatis, longe posteafuturi confodiebantur haeretici. Etiam hoc enimpelagiani audent dicere, hominem iustum in hacvita nullum habere omnino peccatum, et intalibus hominibus esse iam praesenti temporeEcclesiam non habentem maculam, aut rugam,aut aliquid eiusmodi23, quae una et sola sponsa sitChristi : tamquam sponsa eius non sit, quae per

21 CYPRIANUS, De orat. domin. 18.22 Mt 6, 12.23 Eph 5, 27.

12

universam terram quod ab eo didicit, dicit :Dimitte nobis debita nostra. Sed attendite quomodoistos gloriosissimus Cyprianus interimat. Cumenim locum ipsum dominicae orationisexponeret, ait inter cetera : Quam necessarie autem,quam providenter et salubriter admonemur quod peccatoressumus, qui pro peccatis rogare compellimur : ut dumindulgentia de Deo petitur, conscientiae suae animusrecordetur. Ne quis sibi quasi innocens placeat, et seextollendo plus pereat, instruitur et docetur se peccarequotidie, dum quotidie pro peccatis iubetur orare. Sic[114] denique et Ioannes in Epistola sua ponens dixit :"Si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsosdecipimus, et veritas in nobis non est"24 : et cetera quaehic inserere longum est.

IX. Iam vero cum dicunt sancti : Ne nosinferas in tentationem, sed libera nos a malo25, quid aliudquam ut in sanctitate perseverent, precantur ?Nam profecto concesso sibi isto Dei dono, quodesse Dei donum, cum ab illo poscitur, satisaperteque monstratur, isto ergo concesso sibidono Dei, ne inferantur in tentationem, nemosanctorum non tenet usque in finemperseverantiam sanctitatis. Neque enim quisquamin proposito christiano perseverare desistit, nisi intentationem primitus inferatur. Si ergoconcedatur ei quod orat, ut non inferatur ; utique

24 1 Io 1, 18 ; CYPRIANUS, De orat. domin. 22, 5-8.25 Mt 6, 13.

13

in sanctificatione, quam Deo donante percepit,Deo donante persistit.

X. Sed nolunt, ut scribitis, isti fratres, ita hancperseverantiam praedicari, ut non vel suppliciter emereri,vel amitti contumaciter possit26. Ubi quid dicant,parum diligenter attendunt. De illa enimperseverantia loquimur, qua perseveratur usque infinem : quae si data est, perseveratum est usque infinem ; si autem non est perseveratum usque infinem, non est data ; quod iam et superius satisegimus27. Non itaque dicant homines,perseverantiam cuiquam datam usque in finem,nisi cum ipse venerit finis, et perseverasse, cuidata est, repertus fuerit usque in finem. Dicimusquippe castum quem novimus castum, sive sit,sive non sit in eadem castitate mansurus ; et siquid aliud divini muneris habeat, quod teneri etamitti potest, dicimus eum haberequamdiucumque habet ; et si amiserit, dicimushabuisse : perseverantiam vero usque in finem,quoniam non habet quisquam, [115] nisi quiperseverat usque in finem ; multi eam possunthabere, nullus amittere. Neque enim metuendumest, ne forte cum perseveraverit homo usque infinem, aliqua in eo mala voluntas oriatur, neperseveret usque in finem. Hoc ergo Dei donumsuppliciter emereri potest ; sed cum datum fuerit,amitti contumaciter non potest. Cum enim

26 HILARIUS, Ep. 226, 3 [inter augustinianæ].27 Cf. 1, 1.

14

perseveraverit quisque usque in finem, neque hocdonum potest amittere, nec alia quae poterat antefinem. Quomodo igitur potest amitti, per quod fitut non amittatur etiam quod posset amitti ?

XI. Sed ne forte dicatur, usque in finemperseverantiam non amitti quidem, cum datafuerit, id est, cum perseveratum fuerit usque infinem, sed tunc amitti quodammodo, quando agithomo per contumaciam, ut ad eam pervenire nonpossit : sicut dicimus hominem, qui nonperseveraverit usque in finem, amisisse vitamaeternam, vel regnum Dei ; non quod iamacceperat et habebat, sed quod acciperet ethaberet, si perseverasset : verborum controversiasauferamus, et nonnulla etiam quae non habentur,sed habenda sperantur, posse dicamus amitti.Dicat mihi quisquis audet, utrum Deus dare nonpossit, quod a se posci imperavit. Hoc certe quisapit, non dico desipit, sed insanit. Imperavitautem Deus, ut ei sancti eius dicant orantes : Neinferas nos in tentationem28. Quisquis igitur exauditurhoc poscens, non infertur in contumaciaetentationem, qua possit vel dignus sitperseverantiam sanctitatis amittere.

XII. At enim, voluntate sua quisque deserit Deum,ut merito deseratur a Deo. Quis hoc negaverit ? Sedideo petimus ne inferamur in tentationem, ut hocnon fiat. Et si exaudimur, utique non fit ; quiaDeus non permittit ut fiat. Nihil enim fit, nisi28 Mt 6, 13.

15

quod aut ipse facit, aut fieri [116] ipse permittit.Potens ergo est, et a malo in bonum flecterevoluntates, et in lapsum pronas convertere, acdirigere in sibi placitum gressum. Cui non frustradicitur : Deus, tu convertens vivificabis nos29 ; nonfrustra dicitur : Ne des ad movendum pedem meum30 ;non frustra dicitur : Ne tradas me, Domine, adesiderio meo peccatori31 ; postremo, ne multacommemorem, cum vobis plura fortassisoccurrant, non frustra dicitur : Ne nos inferas intentationem32. Nam quisquis in tentationem noninfertur, profecto nec in tentationem suae malaevoluntatis infertur : et qui in tentationem suaemalae voluntatis non infertur, in nullam prorsusinfertur. Unusquisque enim tentatur, ut scriptum est,a concupiscentia sua abstractus et illectus : Deus autemneminem tentat33 ; tentatione scilicet noxia. Nam estet utilis, qua non decipimur vel opprimimur, sedprobamur, secundum quod dictum est : Proba me,Domine, et tenta me34. Illa ergo noxia tentatione,quam significat Apostolus, dicens : Ne fortetentaverit vos qui tentat, et inanis sit labor noster35, Deus,ut dixi, neminem tentat, hoc est, neminem infertvel inducit in tentationem. Nam tentari et in29 Ps 84, 7.30 Ps 65, 9.31 Ps 139, 9.32 Mt 6, 13.33 Iac 1, 14. 13.34 Ps 25, 2.35 1 Thess 3, 5.

16

tentationem non inferri, non est malum, immoetiam bonum est : hoc est enim probari. Quoditaque dicimus Deo : Ne nos inferas in tentationem,quid dicimus, nisi : Ne nos inferri sinas ? Unde sicorant nonnulli, et legitur in codicibus pluribus, ethoc sic posuit beatissimus Cyprianus : Ne patiarisnos induci in tentationem. In Evangelio tamen graeconusquam inveni, nisi : Ne nos inferas in tentationem.Tutiores igitur vivimus, si totum Deo damus, nonautem nos illi ex parte, et nobis ex partecommittimus : quod vidit iste [117] venerabilismartyr. Nam cum eumdem locum Orationisexponeret, ait post cetera : Quando autem rogamus,ne in tentationem veniamus ; admonemur infirmitatis etimbecillitatis nostrae, dum sic rogamus, ne quis seinsolenter extollat, ne quis sibi superbe et arroganteraliquid assumat, ne quis aut confessionis aut passionisgloriam suam ducat : cum Dominus ipse humilitatemdocens, dixerit : "Vigilate et orate, ne veniatis intentationem ; spiritus quidem promptus est, caro auteminfirma"36 : ut dum praecedit humilis et submissaconfessio, et datur totum Deo, quidquid suppliciter cumtimore Dei petitur, ipsius pietate praestetur37.

XIII. Si ergo alia documenta non essent, haecdominica oratio nobis ad causam gratiae, quamdefendimus, sola sufficeret : quia nihil nobisreliquit, in quo tamquam in nostro gloriemur.Siquidem et ut non discedamus a Deo, non

36 Mt 26, 41.37 CYPRIANUS, De orat. domin. 26.

17

ostendit dandum esse nisi a Deo, cumposcendum ostendit a Deo. Qui enim noninfertur in tentationem, non discedit a Deo. Nonest hoc omnino in viribus liberi arbitrii, qualesnunc sunt : fuerat in homine antequam caderet.Quae tamen libertas voluntatis in illius primaeconditionis praestantia quantum valuerit, apparuitin Angelis, qui, diabolo cum suis cadente, inveritate steterunt, et ad securitatem perpetuamnon cadendi, in qua nunc eos esse certissimisumus, pervenire meruerunt. Post casum autemhominis, nonnisi ad gratiam suam Deus voluitpertinere, ut homo accedat ad eum, neque nisi adgratiam suam voluit pertinere, ut homo nonrecedat ab eo.

XIV. Hanc gratiam posuit in illo, in quo sortemconsecuti sumus, praedestinati secundum propositum eiusqui universa operatur38. Ac per hoc sicut [118]operatur ut accedamus, sic operatur nediscedamus. Propter quod ei per Prophetamdictum est : Fiat manus tua super virum dexterae tuaeet super filium hominis quem confirmasti tibi ; et nondiscedimus a te39. Iste certe non est Adam primus, inquo discessimus ab eo : sed Adam novissimus,super quem fit manus eius, ut non discedamus abeo. Christus enim totus cum membris suis est,propter Ecclesiam, quae est corpus eius,

38 Eph 1, 11.39 Ps 79, 18. 19.

18

plenitudo eius40. Cum ergo fit super eum manusDei, ut non discedamus a Deo, ad nos utiquepervenit opus Dei (hoc est enim manus Dei) :quo opere Dei fit ut simus in Christopermanentes cum Deo ; non sicut in Adam,discedentes a Deo. In Christo enim sortem consecutisumus, praedestinati secundum propositum eius quiuniversa operatur. Manus igitur Dei est ista, nonnostra, ut non discedamus a Deo. Manus,inquam, eius est ista, qui dixit : Timorem meum daboin cor eorum, ut a me non recedant41.

XV. Propter quod et posci a se voluit, neinferamur in tentationem : quia et si noninferimur, nulla ab eo ratione discedimus. Quodpoterat nobis et non orantibus dari : sed orationenostra nos voluit admoneri, a quo accipiamushaec beneficia. A quo enim, nisi ab illo accipimus,a quo iussum est ut petamus ? Prorsus in hac renon operosas disputationes exspectet Ecclesia :sed attendat quotidianas orationes suas. Orat, utincreduli credant : Deus ergo convertit ad fidem.Orat, ut credentes perseverent : Deus ergo donatperseverantiam usque in finem. Haec Deusfacturum se esse praescivit : Ipsa estpraedestinatio sanctorum, quos elegit in Christo anteconstitutionem mundi, ut essent sancti et immaculati inconspectu eius in caritate ; praedestinans eos inadoptionem filiorum per [119] Iesum Christum in ipsum,

40 Cf. Eph 1, 23.41 Ier 32, 40.

19

secundum placitum voluntatis suae in laudem gloriaegratiae suae, in qua gratificavit eos in dilecto Filio suo, inquo habent redemptionem per sanguinem ipsius,remissionem peccatorum secundum divitias gratiae eius,quae abundavit in eos in omni sapientia et prudentia ; utostenderet eis mysterium voluntatis suae secundum bonamvoluntatem suam, quam proposuit in illo, in dispensationeplenitudinis temporum, instaurare omnia in Christo quaein caelis sunt et quae in terris in ipso ; in quo etiam etsortem consecuti sumus, praedestinati secundumpropositum qui universa operatur42. Contra istamveritatis tam claram tubam, quis homo sobriaevigilantisque fidei voces ullas admittat humanas ?

XVI. Sed "cur", inquit, "gratia Dei nonsecundum merita hominum datur ?". Respondeo :Quoniam Deus misericors est. "Cur ergo", inquit,"non omnibus ?". Et hic respondeo : QuoniamDeus iudex est. Ac per hoc et gratis ab eo daturgratia ; et iusto eius in aliis iudicio demonstratur,quid in eis quibus datur conferat gratia. Nonitaque simus ingrati, quod secundum placitumvoluntatis suae in laudem gloriae gratiae suae43 tammultos liberat misericors Deus de tam debitaperditione, ut si inde neminem liberaret, non essetiniustus. Ex uno quippe omnes incondemnationem non iniustam iudicati sunt ire,sed iustam. Qui ergo liberatur, gratiam diligat, quinon liberatur, debitum agnoscat. Si in remittendo

42 Eph 1, 4-11.43 Eph 1, 5-6.

20

debito bonitas, in exigendo aequitas intellegitur,nusquam esse apud Deum iniquitas invenitur.

XVII. "Sed cur", inquit, "non solum inparvulorum, verum etiam in geminorum unaatque eadem causa, tam diversum iudicium ?".Nonne similis quaestio est, cur in diversa causaidem iudicium ? Recolamus igitur illos [120]operarios in vinea qui toto die laboraverunt, eteos qui hora una : nempe causa diversa estimpensi laboris, et tamen idem iudicium inredditione mercedis. Numquid et hic audieruntmurmurantes a patre familias, nisi : Hoc volo ? Itaquippe eius erga alios fuit largitas, ut erga aliosnulla esset iniquitas. Et isti quidem utrique inbonis sunt : verumtamen quantum ad iustitiamspectat et gratiam, potest et de reo qui liberatur,recte dici reo qui damnatura : Tolle quod tuum est, etvade ; huic autem volo quod non debetur donare. Annon licet mihi facere quod volo ? An oculus tuus nequamest, quia ego bonus sum ?44. Hic ille si dicat : "Cur nonet mihi ?", merito audiet : O homo, tu quis es, quirespondeas Deo ?45. Quem certe in uno vestrumbenignissimum largitorem, in te vero exactoremiustissimum, in nullo tamen cernis iniustum. Cumenim iustus esset, etiamsi utrumque puniret : quiliberatur, habet unde gratias agat ; qui damnatur,non habet quod reprehendat.

44 Mt 20, 14-15.45 Rom 9, 20.

21

XVIII. "Sed si iam", inquit, "hoc oportebat,ut damnatis non omnibus, quid omnibusdeberetur ostenderet, atque ita gratius suamgratiam vasis misericordiae commendaret, cur ineadem causa me quam illum potius puniet, autillum quam me potius liberabit ?". Hoc non dico :si quaeris quare ; quia fateor me non invenire quiddicam. Si et hoc quaeris quare ; quia in hac resicut iusta est ira eius, sicut magna estmisericordia eius, ita inscrutabilia iudicia eius.

XIX. Adhuc pergat et dicat : "Cur quibusdamqui eum coluerunt bona fide, perseverare usque infinem non dedit ?". Cur putas, nisi quia nonmentitur qui dicit : Ex nobis exierunt, sed non erantex nobis ; nam si fuissent ex nobis, mansissent utiquenobiscum46 ? Numquid [121] ergo hominumnaturae duae sunt ? Absit. Si duae naturae essent,gratia ulla non esset : nulli enim daretur gratuitaliberatio, si naturae debita redderetur. Hominibusautem videtur, omnes qui boni apparent fideles,perseverantiam usque in finem accipere debuisse.Deus autem melius esse iudicavit, miscerequosdam non perseveraturos certo numerosanctorum suorum ; ut quibus non expedit inhuius vitae tentatione securitas, non possint essesecuri. Multos enim a perniciosa elatione reprimitquod ait Apostolus : Quapropter, qui videtur stare,videat ne cadat47. Voluntate autem sua cadit, qui

46 1 Io 2, 19.47 1 Cor 10, 12.

22

cadit ; et voluntate Dei stat, qui stat. Potens est enimDeus statuere illum48 : non ergo se ipse, sed Deus.Verumtamen bonum est non altum sapere, sedtimere49. In cogitatione autem sua vel caditquisque, vel stat. Sicut autem Apostolus ait, quodin libro superiore memoravi : Non sumus idoneicogitare aliquid quasi ex nobismetipsis, sed sufficientianostra ex Deo est50. Quem secutus et beatusAmbrosius audet et dicit : Non enim in potestatenostra cor nostrum, et nostrae cogitationes51. Quodomnis qui humiliter et veraciter pius est, esseverissimum sentit.

XX. Hoc autem Ambrosius ut diceret, in eolibro loquebatur quem De fuga saeculi scripsit,docens, hoc saeculum non corpore, sed cordefugiendum : quod nisi auxilio Dei fieri non possedisseruit. Ait enim : Frequens nobis de fugiendo saeculoisto sermo ; atque utinam quam facilis sermo, tam cautuset sollicitus affectus : sed, quod peius est, frequenter irrepitterrenarum illecebra cupiditatum, et vanitatum offusiomentem occupat ; ut quod studeas vitare, hoc cogitesanimoque volvas. Quod cavere difficile est homini, exuereautem impossibile. [122] Denique voti magis eam esserem quam effectus, testatur Propheta dicendo : "Declinacor meum in testimonia tua, et non in avaritiam"52. Non

48 Rom 14, 4.49 Cf. Rom 11, 20.50 2 Cor 3, 5.51 AMBROSIUS, De fuga saec. 1, 1.52 Ps 118, 36.

23

enim in potestate nostra cor nostrum et cogitationesnostrae, quae improviso offusae mentem animumqueconfundunt, atque alio trahunt quam tu proposueris : adsaecularia revocant, mundana inserunt, voluptuariaingerunt, illecebrosa intexunt, ipsoque in tempore quoelevare mentem paramus, inserti inanibus cogitationibusad terrena plerumque deiicimur53. Non itaque inhominum, sed in Dei est potestate, ut habeanthomines potestatem filii Dei fieri54. Ab ipso quippeaccipiunt eam, qui dat cordi humano cogitationespias, per quas habeat fidem, quae operetur perdilectionem55 : ad quod bonum sumendum ettenendum, et in eo perseveranter usque in finemproficiendum, non sumus idonei cogitare aliquid quasiex nobismetipsis, sed sufficientia nostra ex Deo est56, incuius est potestate cor nostrum et cogitationesnostrae.

XXI. Ex duobus itaque parvulis originalipeccato pariter obstrictis, cur iste assumatur, illerelinquatur, et ex duobus aetate iam grandibusimpiis, cur iste ita vocetur, ut vocantem sequatur,ille autem aut non vocetur, aut non ita vocetur,inscrutabilia sunt iudicia Dei. Ex duobus autempiis, cur huic donetur perseverantia usque infinem, illi non donetur, inscrutabiliora sunt iudiciaDei. Illud tamen fidelibus debet esse certissimum,

53 AMBROSIUS, De fuga saec. 1, 1.54 Io 1, 12.55 Cf. Gal 5, 6.56 2 Cor 3, 5.

24

hunc esse ex praedestinatis, illum non esse. Namsi fuissent ex nobis, ait unus praedestinatorum, quide pectore Domini biberat hoc secretum,mansissent utique nobiscum57. Quid est, quaeso : Nonerant ex nobis, nam si fuissent, mansissent utiquenobiscum ? Nonne utrique a Deo creati, utrique exAdam nati, utrique de terra facti erant, [123] et abeo qui dixit : Omnem flatum ego feci58, uniuseiusdemque naturae animas acceperant ? Nonnepostremo utrique vocati fuerant, et vocantemsecuti, utrique ex impiis iustificati, et per lavacrumregenerationis utrique renovati ? Sed si haecaudiret ille, qui sciebat procul dubio quod dicebat,respondere posset et dicere : Vera sunt haec,secundum haec omnia ex nobis erant ;verumtamen secundum aliam quamdamdiscretionem non erant ex nobis ; nam si fuissentex nobis, mansissent utique nobiscum. Quae esttandeme ista discretio ? Patent Libri Dei ; nonavertamus aspectum : clamat Scriptura divina,adhibeamus auditum. Non erant ex eis, quia nonerant secundum propositum vocati : non erant inChristo electi ante constitutionem mundi, non erant in eosortem consecuti, non erant praedestinati secundumpropositum eius, qui universa operatur59. Nam si hocessent, ex illis essent, et cum illis sine dubitationemansissent.

57 1 Io 2, 19.58 Is 57, 16.59 Rom 8, 28 ; Eph 1, 4. 11.

25

XXII. Ut enim non dicam quam sit possibileDeo, aversas et adversas in fidem suam hominumconvertere voluntates, et in eorum cordibusoperari, ut nullis adversitatibus cedant, nec ab illoaliqua superati tentatione discedant, cum possit etquod ait Apostolus facere, ut non eos permittattentari super id quod possunt60 : ut ergo id nondicam, certe poterat illos Deus praesciens esselapsuros, antequam id fieret, auferre de hac vita.An eo redituri sumus, ut adhuc disputemus,quanta absurditate dicatur, iudicari hominesmortuos etiam de his peccatis, quae praescivit eosDeus perpetraturos fuisse, si viverent ? Quod itaabhorret a sensibus christianis, aut prorsushumanis, ut id etiam refellere pudeat. Cur enimnon dicatur, et ipsum Evangelium cum tantolabore passionibusque sanctorum frustra essepraedicatum, vel adhuc etiam [124] praedicari : siiudicari poterant homines, etiam non auditoEvangelio, secundum contumaciam velobedientiam, quam praescivit Deus habiturosfuisse, si audissent ? Nec damnarentur Tyrus etSidon, quamvis remissius quam illae civitates, inquibus non credentibus a Domino Christomirabilia signa sunt facta : quoniam si apud illasfacta essent, in cinere et cilicio pœnitentiamegissent61, sicut se habent eloquia veritatis, in

60 Cf. 1 Cor 10, 13.61 Cf. Mt 11, 21.

26

quibus verbis suis Dominus Iesus altius nobismysterium praedestinationis ostendit.

XXIII. Si enim quaeratur a nobis, cur apudeos tanta miracula facta sint qui videntes ea nonfuerant credituri, et apud eos facta non sint quicrederent si viderent, quid respondebimus ?Numquid dicturi sumus, quod in libro illo dixi,ubi sex quibusdam quaestionibus paganorum, sinepraeiudicio tamen aliarum causarum, quasprudentes possunt vestigare, respondi62 ? Hocquippe, ut scitis, cum Christus quare post tamlonga tempora venerit, quaereretur, dixi, quod histemporibus et his locis quibus Evangelium eius non estpraedicatum, tales omnes in eius praedicatione futuros essepraesciebat, quales multi in eius corporali praesentiafuerunt, qui in eum nec suscitatis ab eo mortuis crederevoluerunt. Item paulo post in eodem libro, atque ineadem quaestione : Quid mirum, inquam, si taminfidelibus plenum orbem terrarum Christus prioribussaeculis noverat, ut eis praedicari merito nollet, quos necverbis nec miraculis suis credituros esse praesciebat ?63.Haec certe de Tyro et Sidone non possumusdicere, et in eis cognoscimus ad eas causaspraedestinationis haec divina iudicia pertinere,sine quarum causarum latentium praeiudicio tuncista respondere me dixi. Facile est quippe utinfidelitatem accusemus Iudaeorum de liberavoluntate [125] venientem, qui factis apud se tam

62 AUGUSTINUS, Ep. 102, q. 2, 8 ss.63 AUGUSTINUS, Ep. 102, q. 2, 14.

27

magnis virtutibus credere noluerunt. Quod etDominus increpans arguit, et dicit : Vae tibi,Chorozain et Bethsaida : quia si in Tyro et Sidone factaefuissent virtutes, quae factae sunt in vobis, olim in cilicio etcinere pœnitentiam egissent64. Sed numquid possumusdicere, etiam Tyrios et Sidonios talibus apud sevirtutibus factis credere noluisse, aut crediturosnon fuisse, si fierent ? cum eis ipse Dominusattestetur, quod acturi essent magnae humilitatispœnitentiam, si in eis facta essent divinarum illasigna virtutum. Et tamen in die iudicii punientur,quamvis minori supplicio quam illae civitates,quae apud se virtutibus factis credere noluerunt.Secutus enim Dominus ait : Verumtamen dico vobis,Tyro et Sidoni remissius erit in die iudicii quam vobis65.Severius ergo punientur isti, illi remissius ; sedtamen punientur. Porro si etiam secundum factaquae facturi essent si viverent, mortui iudicantur,profecto, quia fideles futuri erant isti, si eis cumtantis miraculis fuisset Evangelium praedicatum,non sunt utique puniendi ; punientur autem ;falsum est igitur et secundum ea mortuos iudicari,quae facturi essent si ad viventes Evangeliumperveniret. Et si hoc falsum est, non est curdicatur de infantibus qui pereunt sine Baptismatemorientes, hoc in eis eo merito fieri, quiapraescivit eos Deus, si viverent, praedicatumqueillis fuisset Evangelium, infideliter audituros.

64 Mt 11, 21.65 Mt 11, 22.

28

Restat igitur ut solo peccato originali teneanturobstricti, et propter hoc solum eant indamnationem ; quod videmus aliis eamdemhabentibus causam, non nisi per Dei gratuitamgratiam regeneratione donari ; et eius occulto,iusto tamen iudicio, quoniam non est iniquitasapud Deum66, quosdam etiam post Baptismumpessime vivendo perituros, in hac tamen vitaquousque pereant [126] detineri ; qui nonperirent, si eis corporis mors, lapsum eorumpraeveniens, subveniret. Quoniam nullus mortuusiudicatur ex bonis seu malis, quae fuerat si nonmoreretur acturus : alioquin Tyrii et Sidonii nonsecundum ea quae gesserunt poenas luerent ; sedpotius secundum ea quae gesturi fuerant, si in eisillae virtutes evangelicae factae fuissent, pergrandem pœnitentiam et per Christi fidemconsequerentur salutem.

XXIV. Quidam disputator catholicus nonignobilis hunc Evangelii locum sic exposuit, utdiceret praescisse Dominum Tyrios et Sidonios afide fuisse postea recessuros, cum factis apud semiraculis credidissent, ut misericordia potius noneum illic ista fecisse : quoniam graviori poenaeobnoxii fierent, si fidem quam tenuerantreliquissent, quam si eam nullo temporetenuissent. In qua sententia docti hominis etadmodum acuti, quae sint adhuc meritairequirenda, quid me nunc attinet dicere, cum et66 Cf. Rom 9, 14.

29

ipsa nobis ad id quod agimus suffragetur ? Sienim miseratione Dominus non fecit in istisvirtutes, per quas fieri possent fideles, ne graviuspunirentur cum postea fierent infideles, quod eosfuturos fuisse praescivit, satis apertequemonstratur, de his peccatis neminem iudicarimortuorum, quae praescivit fuisse facturum, sialiquo modo ei ne illa faciat subvenitur : sicutTyriis et Sidoniis, si sententia illa vera est,subvenisse dicitur Christus, quos maluit nonaccedere ad fidem, quam scelere multo graviorediscedere a fide, quod eos, si accessissent,praeviderat fuisse facturos. Quamvis si dicatur :Cur non factum est ut crederent potius, et hoc eispraestaretur, ut antequam fidem relinquerent, exhac vita migrarent ? quid responderi possit,ignoro. Qui enim dicit, relicturis fidem beneficiofuisse concessum, ne habere inciperent quodgraviore impietate [127] desererent, satis indicatnon iudicari hominem ex eo quod praenosciturmale fuisse facturus, si ei quocumque beneficio utid non faciat consulatur. Consultum est igitur etilli, qui raptus est, ne malitia mutaret intellectum eius67.Sed cur non ita consultum fuerit Tyriis acSidoniis, ut crederent et raperentur, ne malitiamutaret intellectum eorum, forsitan responderetille, cui placuit isto modo hanc solverequaestionem : ego vero quantum ad hoc quod agoattinet, sufficere video, ut secundum istam67 Sap 4, 11.

30

quoque sententiam, demonstrentur homines noniudicari de his quae non fecerunt, etiamsi facturifuisse praevisi sunt. Quamquam, ut dixi, hancopinionem, qua putantur in morientibus velmortuis vindicari peccata, quae praesciti suntfacturi esse si viverent, etiam refellere pudeat, nevideamur et nos existimasse alicuius essemomenti, quam maluimus disputatione cohibere,quam silentio praeterire.

XXV. Proinde, sicut Apostolus ait : Nonvolentis neque currentis, sed miserentis est Dei68 : qui etparvulis quibus vult, etiam non volentibus nequecurrentibus subvenit, quos ante constitutionemmundi elegit in Christo, daturus eis gratiam gratis,hoc est, nullis eorum vel fidei vel operum meritispraecedentibus : et maioribus etiam his quospraevidit, si apud eos facta essent, suis miraculiscredituros, quibus non vult subvenire, nonsubvenit ; de quibus in sua praedestinationeocculte quidem, sed iuste aliud iudicavit. Nonenim est iniquitas apud Deum ; sed inscrutabiliasunt iudicia eius, et investigabiles viae eius69 : universaeautem viae Domini misericordia et veritas70.Investigabilis ergo est misericordia, qua cuius vultmiseretur, nullis eius praecedentibus meritis ; et[128] investigabilis veritas, qua quem vult

68 Rom 9, 16.69 Rom 11, 33.70 Ps 24, 10.

31

obdurat71, eius quidem praecedentibus meritis, sedcum eo cuius miseretur plerumque communibus :sicut duorum geminorum, quorum unusassumitur, unus relinquitur, dispar est exitus,merita communia : in quibus tamen sic altermagna Dei bonitate liberatur, ut alter nulla eiusiniquitate damnetur. Numquid enim iniquitas estapud Deum ? Absit : sed investigabiles sunt viaeipsius. Itaque misericordiam eius in his quiliberantur, et veritatem in his qui puniuntur, sinedubitatione credamus : neque inscrutabiliascrutari, aut investigabilia vestigare conemur. Exore quippe infantium et lactentium suam perficitlaudem72 ut quod in his videmus quorumliberationem bona eorum merita nullapraecedunt, et in his quorum damnationemutrisque communia originalia sola praecedunt,hoc et in maioribus fieri nequaquam omninocunctemur, id est, non putantes, vel secundumsua merita gratiam cuiquam dari, vel nisi suismeritis quemquam puniri, sive pares quiliberantur atque puniuntur, sive dispares habeantcausas malas ; ut qui videtur stare, videat ne cadat73 ; etqui gloriatur, non in se ipso, sed in Domino glorietur74.

XXVI. Cur autem causam parvulorum adexemplum maiorum, sicut scribitis, non patiuntur

71 Cf. Rom 9, 18.72 Cf. Ps 8, 3.73 1 Cor 10, 12.74 1 Cor 1, 31.

32

afferri75 homines, qui contra pelagianos nondubitant esse peccatum originale, quod per unumhominem intravit in mundum, et ex uno omnesisse in condemnationem76 ? Quod et manichaeinon accipiunt, qui non solum omnes VeterisInstrumenti scripturas in ulla auctoritate nonhabent, verum etiam eas quae ad Novumpertinent Testamentum sic accipiunt, ut suoquodam privilegio, immo sacrilegio, quod voluntsumant, quod nolunt reiiciant : contra quosagebam in libris De libero arbitrio, unde isti nobispraescribendum [129] putant77. Ideo quaestionesoperosissimas incidentes enucleate solvere nolui,ne nimium longum opus esset, ubi me adversustam perversos testimoniorum divinorum nonadiuvabat auctoritas. Et poteram, sicut feci,quodlibet horum verum esset, quae non definiteinterponebam, certa tamen ratione concludere, inomnibus Deum esse laudandum, sine ullanecessitate credendi duas, sicut illi volunt,coaeternas boni et mali permixtas essesubstantias.

XXVII. Denique in primo Retractationumlibro, quod opus meum nondum legistis, cum adeosdem libros retractandos venissem, hoc est, Delibero arbitrio, ita locutus sum : In his, inquam, librisita multa disserta sunt, ut incidentes nonnullae

75 HILARIUS, Ep. 226, 8 [inter augustinianæ].76 Cf. Rom 5, 12-16.77 Cf. AUGUSTINUS, De lib. arb. 3, 23, 66-70.

33

quaestiones quas vel enodare non poteram, vel longamsermocinationem in praesenti requirebant, ita differrentur,ut ex utraque parte, vel ex omnibus earumdemquaestionum partibus, in quibus non apparebat quidpotius congrueret veritati, ad hoc tamen ratiocinatio nostraconcluderetur, ut quodlibet eorum verum esset, laudanduscrederetur, vel etiam ostenderetur Deus. Propter eos quippedisputatio illa suscepta est, qui negant ex libero voluntatisarbitrio mali originem duci, et Deum, si ita est, creatoremomnium naturarum culpandum esse contendunt : eo modovolentes secundum suae impietatis errorem (manichaeienim sunt), immutabilem quamdam, et Deo coaeternamintroducere naturam mali78. Item post aliquantum alioloco : Deinde dictum est, inquam, ex qua miseriapeccantibus iustissime inflicta, liberat Dei gratia : quiahomo sponte, id est, libero arbitrio cadere potuit, nonetiam surgere : ad quam miseriam iustae damnationispertinet ignorantia et difficultas, quam patitur omnishomo ab exordio nativitatis suae ; nec ab isto maloliberatur quisquam, nisi Dei gratia : quam [130]miseriam nolunt pelagiani ex iusta damnatione descendere,negantes originale peccatum : quamvis ignorantia etdifficultas, etiamsi essent hominis primordia naturalia, necsic culpandus, sed laudandus esset Deus, sicuti in eodemlibro tertio disputavimus. Quae disputatio contramanichaeos habenda est, qui non accipiunt Scripturassanctas Veteris Instrumenti, in quibus peccatum originalenarratur ; et quidquid inde in Litteris apostolicis legitur,detestabili impudentia immissum fuisse contendunt a78 AUGUSTINUS, Retract. 1, 9, 2.

34

corruptoribus Scripturarum, tamquam non fuerit abApostolis dictum. Contra pelagianos autem hocdefendendum est, quod utraque Scriptura commendat,quam se accipere profitentur79. Haec dixi in primolibro Retractationum, cum retractarem libros Delibero arbitrio. Nec sola sane ista ibi a me dicta suntde his libris, verum et alia multa, quae huic ad vosoperi inserere longum putavi, et nonnecessarium : quod et vos existimo esseiudicaturos, cum omnia legeritis. Quamvis ergo inlibro tertio De libero arbitrio ita de parvulisdisputaverim, ut etiamsi verum esset quod dicuntpelagiani, ignorantiam et difficultatem, sinequibus nullus hominum nascitur, primordia, nonsupplicia esse naturae, vincerentur tamenmanichaei, qui volunt duas, boni scilicet et mali,coaeternas esse naturas, numquid ideo fides indubium vocanda vel deserenda est, quam contraipsos pelagianos catholica defendit Ecclesia, quaeasserit originale esse peccatum, cuius reatusgeneratione contractus, regeneratione solvendusest ? Quod si et isti fatentur nobiscum, ut simul inhac causa pelagianorum destruamus errorem, curputant esse dubitandum, quod etiam parvulosDeus, quibus dat suam gratiam per Baptismatissacramentum, eruat de potestate tenebrarum, ettransferat in regnum Filii caritatis suae80 ? In eoergo quod [131] aliis eam dat, aliis non dat, cur

79 AUGUSTINUS, Retract. 1, 9, 6.80 Col 1, 13.

35

nolunt cantare Domino misericordiam etiudicium81 ? Cur autem illis potius quam illisdetur : Quis cognovit sensum Domini ?82. Quisinscrutabilia scrutari valeat ? quis investigabiliavestigare ?

XXVIII. Conficitur itaque gratiam Dei nonsecundum merita accipientium dari, sedsecundum placitum voluntatis eius, in laudem etgloriam ipsius gratiae eius83, ut qui gloriatur, nullomodo in se ipso, sed in Domino glorietur84 : quihominibus dat quibus vult, quoniam misericorsest ; quod et si non det, iustus est ; et non datquibus non vult, ut notas faciat divitias gloriae suae invasa misericordiae85. Dando enim quibusdam quodnon merentur, profecto gratuitam, et per hocveram suam gratiam esse voluit : non omnibusdando, quid omnes merentur ostendit. Bonus inbeneficio certorum, iustus in supplicioceterorum : et bonus in omnibus, quoniambonum est, cum debitum redditur ; et iustus inomnibus, quoniam iustum est, cum indebitumsine cuiusquam fraude donatur.

XXIX. Defenditur autem sine meritis Deigratia, id est vera gratia, etiamsi parvuli baptizati,sicut pelagiani sentiunt, non eruuntur de potestate

81 Cf. Ps 100, 1.82 Rom 11, 34.83 Cf. Eph 1, 5-6.84 1 Cor 1, 31.85 Rom 9, 23.

36

tenebrarum, quia nulli peccato, sicut putantpelagiani, tenentur obnoxii, sed tantum in regnumDomini transferuntur : etiam sic enim sine ullisbonis meritis datur eis regnum quibus datur, etsine ullis malis meritis non datur eis quibus nondatur. Quod adversus eosdem pelagianos diceresolemus, quando nobis obiiciunt, quod fatotribuamus Dei gratiam, dicendo eam nonsecundum merita nostra dari.86 Ipsi enim potiusDei gratiam fato in parvulis tribuunt, qui dicuntfatum esse, ubi meritum non est. Nulla quippe[132] merita, etiam secundum ipsos pelagianos,possunt in parvulis inveniri, cur alii eorummittantur in regnum, alii vero alienentur a regno.Sicut autem nunc, ut ostenderem gratiam Dei nonsecundum merita nostra dari, secundumutrumque sensum hoc defendere malui, etsecundum nostrum scilicet, qui obstrictosoriginali peccato parvulos dicimus, et secundumpelagianorum, qui originale negant esse peccatum,nec tamen ideo mihi est ambigendum, habereparvulos quod eis dimittat qui salvum facitpopulum suum a peccatis eorum87 : ita in tertiolibro De libero arbitrio secundum utrumque sensumrestiti manichaeis, sive supplicia, sive primordianaturae sint ignorantia et difficultas, sine quibusnullus hominum nascitur ; et tamen unum horumteneo, ibi quoque a me satis evidenter

86 Vide contra duas Epist. Pelagian. lib. II, cap. 6.87 Cf. Mt 1, 21.

37

expressum : quod non sit ista natura institutihominis, sed poena damnati88.

XXX. Frustra itaque mihi de illius libri meivetustate praescribitur, ne agam causam sicutdebeo agere parvulorum, et inde gratiam Dei nonsecundum merita hominum dari, perspicuaeveritatis luce convincam. Si enim quando librosDe libero arbitrio laicus coepi, presbyter explicavi,adhuc de damnatione infantium nonrenascentium et de renascentium liberationedubitarem, nemo, ut opinor, esset tam iniustusatque invidus, qui me proficere prohiberet, atquein hac dubitatione remanendum mihi esseiudicaret. Cum vero rectius possit intellegi, nonme propterea de hac re dubitasse credi oportere,quia contra quos mea dirigebatur intentio, sicmihi visi sunt refellendi, ut sive poena essetpeccati originalis in parvulis, quod veritas habet,sive non esset, quod nonnulli errantes opinantur,nullo modo tamen quam Manichaeorum errorinducit, duarum naturarum, boni scilicet et mali,permixtio [133] crederetur, absit ut causamparvulorum sic relinquamus, ut esse nobisdicamus incertum, utrum in Christo regenerati, simoriantur parvuli, transeant in aeternam salutem,non regenerati autem transeant in mortemsecundam : quoniam quod scriptum est : Per unumhominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum

88 AUGUSTINUS, De lib. arb. 3, 20. 23.

38

mors ; et ita in omnes homines pertransiit89, aliter recteintellegi non potest : nec a morte perpetua, quaeiustissime est retributa peccato, liberat quemquampusillorum atque magnorum, nisi ille qui propterremittenda et originalia et propria nostra peccatamortuus est sine ullo suo originali propriovepeccato. Sed quare illos potius quam illos ?Iterum atque iterum dicimus, nec nos piget : Ohomo, tu quis es qui respondeas Deo ?90. Inscrutabiliasunt iudicia eius, et investigabiles viae eius91. Et hocadiiciamus : Altiora te ne quaesieris, et fortiora te nescrutatus fueris92.

XXXI. Videtis enim, carissimi, quam sitabsurdum, et a fidei sanitate atque sinceritateveritatis alienum, ut dicamus parvulos mortuossecundum ea iudicari, quae praesciti sunt facturiesse si viverent. In hanc autem sententiam, quamcerte omnis sensus humanus quantulacumqueratione subnixus, maximeque christianus,exhorret, ire compulsi sunt, qui sic apelagianorum errore alieni esse voluerunt, uttamen gratiam Dei per Iesum ChristumDominum nostrum, qua nobis una post lapsumprimi hominis, in quo omnes cecidimus,subvenitur, secundum merita nostra dari sibiadhuc existiment esse credendum, et disputatione

89 Rom 5, 12.90 Rom 9, 20.91 Rom 11, 33.92 Eccli 3, 22.

39

insuper proferendum. Quod ipse Pelagius anteorientales episcopos iudices, damnationis suaetimore damnavit. Hoc autem si non dicatur, demortuorum scilicet operibus, quae facturi fuerantsi [134] viverent, bonis aut malis, ac per hoc nulliset in ipsa Dei praescientia non futuris : hoc ergosi non dicatur, quod cernitis quanto erroredicatur, quid restabit, nisi ut gratiam Dei nonsecundum merita nostra dari, quod contrahaeresim pelagianam catholica defendit Ecclesia,remota contentionis caligine fateamur ; atque idmaxime in parvulis evidentiore veritatecernamus ? Neque enim fato cogitur Deus illisinfantibus subvenire, illis autem non subvenire,cum sit utrisque causa communis ; aut reshumanas in parvulis non divina providentia, sedfortuitis agi casibus opinabimur, cum rationalesvel damnandae vel liberandae sint animae,quandoquidem nec passer cadit in terram sinevoluntate Patris nostri qui in caelis est93 ; autparentum negligentiae sic tribuendum est, quodparvuli sine Baptismate moriuntur, ut nihil ibiagant superna iudicia ; tamquam ipsi qui hocmodo male moriuntur, parentes sibi negligentesvoluntate propria de quibus nascerentur,elegerint ; quid dicam, quod parvulus aliquandoantequam illi per ministerium baptizantis succurripossit, expirat ? Plerumque enim festinantibusparentibus et paratis ministris ut Baptismus93 Cf. Mt 10, 29.

40

parvulo detur, Deo tamen nolente non datur, quieum paululum in hac vita non tenuit ut daretur.Quid etiam, quod aliquando parvulis infideliumfiliis potuit, ne irent in perditionem, et filiisfidelium non potuit Baptismate subveniri ? Ubicerte ostenditur quod personarum apud Deumnon sit acceptio94 : alioquin cultorum suorumpotius, quam inimicorum filios liberaret.

XXXII. Iam vero, quoniam de donoperseverantiae nunc agimus, quid est quodmorituro non baptizato subvenitur, ne sineBaptismate moriatur, et baptizato casuro nonsubvenitur, ut ante moriatur ? Nisi forte illi adhuc[135] absurditati auscultabimus, qua dicitur nihilprodesse cuiquam mori antequam cadat, quiasecundum eos actus iudicabitur, quos eumpraescivit Deus acturum fuisse si viveret. Hancperversitatem sanitati fidei tam vehementeradversam, quis patienter audiat ? quis ferat ? Ettamen hoc dicere urgentur, qui non fatenturgratiam Dei non secundum merita nostra dari.Qui autem nolunt dicere unumquemquemortuorum secundum ea iudicari, quae Deusillum praescivit acturum fuisse si viveret,intuentes quam manifesta falsitate et quantaabsurditate dicatur, non eis remanet cur dicant,quod in pelagianis damnavit, et ab ipso Pelagiodamnari fecit Ecclesia, gratiam Dei secundummerita nostra dari : cum videant alios parvulos94 Cf. Rom 2, 11 ; Col 3, 25.

41

non regeneratos ad aeternam mortem, alios autemregeneratos ad aeternam vitam tolli de hac vita ;ipsosque regeneratos, alios perseverantes usque infinem hinc ire, alios quousque decidant hic teneri,qui utique non decidissent, si antequamlaberentur hinc exissent ; et rursus quosdamlapsos quousque redeant non exire de hac vita,qui utique perirent, si antequam redirent, exirent.

XXXIII. Unde satis dilucide ostenditur, etinchoandi, et usque in finem perseverandi gratiamDei non secundum merita nostra dari ; sed darisecundum ipsius secretissimam, eamdemqueiustissimam, sapientissimam, beneficentissimamvoluntatem : quoniam quos praedestinavit, ipsos etvocavit95 vocatione illa de qua dictum est : Sinepoenitentia sunt dona et vocatio Dei96. Ad quamvocationem pertinere nullus est homo abhominibus certa asseveratione dicendus, nisi cumde hoc saeculo exierit : in hac autem vita humanaquae tentatio est super terram97, qui videtur stare, videatne cadat98. Ideo quippe (sicut iam supra diximus99)non perseveraturi perseveraturis providentissimaDei voluntate [136] miscentur, ut esse discamusnon alta sapientes, sed humilibus consentientes100, et cum

95 Rom 8, 30.96 Rom 11, 29.97 Iob 7, 1.98 1 Cor 10, 12.99 Cf. 8, 19.100 Rom 12, 16.

42

timore et tremore nostram ipsorum salutemoperemur : Deus est enim qui operatur in nobis et velleet operari, pro bona voluntate101. Nos ergo volumus,sed Deus in nobis operatur et velle ; nos ergooperamur, sed Deus in nobis operatur et operari,pro bona voluntate. Hoc nobis expedit et credereet dicere : hoc est pium, hoc verum, ut sit humiliset submissa confessio, et detur totum Deo.Cogitantes credimus, cogitantes loquimur,cogitantes agimus quidquid agimus : quod autemattinet ad pietatis viam et verum Dei cultum, nonsumus idonei cogitare aliquid tamquam ex nobismetipsis,sed sufficientia nostra ex Deo est102. Non enim est inpotestate nostra cor nostrum et nostrae cogitationes103 :unde idem qui hoc ait, item dicit Ambrosius :Quis autem tam beatus qui in corde suo semper ascendat ?Sed hoc sine divino auxilio qui fieri potest ? nullo profectomodo. Denique, inquit, supra eadem Scriptura dicit :"Beatus vir cuius est auxilium eius abs te, Domine ;ascensus in corde eius"104. Hoc utique ut diceret, nonsolum in Litteris sacris legebat, sed sicut de illoviro sine dubitatione credendum est, etiam incorde suo sentiebat Ambrosius. Quod ergo insacramentis fidelium dicitur, ut sursum corhabeamus ad Dominum, munus est Domini : dequo munere ipsi Domino Deo nostro gratias

101 Phil 2, 12. 13.102 2 Cor 3, 5.103 AUGUSTINUS, De fuga saec. 1, 2.104 Ps 83, 6.

43

agere, a sacerdote post hanc vocem quibus hocdicitur admonentur ; et dignum ac iustum esserespondent. Cum enim non sit in nostra potestatecor nostrum, sed divino sublevetur auxilio, utascendat, et quae sursum sunt sapiat, ubi Christus estin dextra Dei sedens, non quae super terram105 : cui dehac tanta re agendae sunt gratiae, nisi hoc facientiDomino Deo nostro, qui nos [137] per talebeneficium liberando de profundo huius mundi,elegit, et praedestinavit ante constitutionemmundi ?

XXXIV. Sed aiunt praedestinationisdefinitionem utilitati praedicationis adversam.Quasi vero adversata sit Apostolo praedicanti.Nonne ille Doctor Gentium in fide et veritate etpraedestinationem toties commendavit, etverbum Dei praedicare non destitit ? Numquidquia dixit : Deus est qui operatur in vobis et velle etoperari, pro bona voluntate106, ideo non ipse, et utvelimus quae Deo placeant, et ut operemur,hortatus est ? aut quia dixit : Qui in vobis bonumopus coepit, perficiet usque in diem Christi Iesu107, ideo utinciperent homines et perseverarent usque infinem, ipse non suasit ? Nempe ipse Dominushominibus praecepit ut crederent, atque ait :Credite in Deum, et in me credite108 : nec tamen ideo

105 Col 3, 1. 2.106 Phil 2, 13.107 Phil 1, 6.108 Io 14, 1.

44

eius falsa sententia est, nec vana definitio ubi ait :Nemo venit ad me, id est, nemo credit in me, nisifuerit ei datum a Patre meo109. Nec rursus, quia veraest haec definitio, ideo vana est illa praeceptio.Cur ergo praedicationi, praeceptioni, exhortationi,correptioni, quae omnia frequentat Scripturadivina, existimamus inutilem definitionempraedestinationis, quam commendat eademScriptura divina ?

XXXV. An quisquam dicere audebit, Deumnon praescisse quibus esset daturus ut crederent,aut quos daturus esset Filio suo, ut ex eis nonperderet quemquam110 ? Quae utique si praescivit,profecto beneficia sua, quibus nos dignaturliberare, praescivit. Haec est praedestinatiosanctorum, nihil aliud : praescientia scilicet, etpraeparatio beneficiorum Dei, quibus certissimeliberantur, quicumque liberantur. Ceteri autemubi nisi in massa perditionis [138] iusto divinoiudicio relinquuntur ? Ubi Tyrii relicti sunt etSidonii, qui etiam credere potuerunt, si mira illaChristi signa vidissent. Sed quoniam ut crederent,non erat eis datum, etiam unde crederent estnegatum. Ex quo apparet habere quosdam in ipsoingenio divinum naturaliter munus intellegentiae,quo moveantur ad fidem, si congrua suismentibus, vel audiant verba, vel signaconspiciant : et tamen si Dei altiore iudicio, a

109 Io 6, 66.110 Cf. Io 18, 9.

45

perditionis massa non sunt gratiaepraedestinatione discreti, nec ipsa eis adhibenturvel dicta divina vel facta, per quae possentcredere, si audirent utique talia vel viderent. Ineadem perditionis massa relicti sunt etiam Iudaei,qui non potuerunt credere factis in conspectu suotam magnis clarisque virtutibus. Cur enim nonpoterant credere, non tacuit Evangelium, dicens :Cum autem tanta signa fecisset coram eis, non credideruntin eum ; ut sermo Isaiae prophetae impleretur, quemdixit : Domine, quis credidit auditui nostro ? et brachiumDomini cui revelatum est ? Et ideo non poterant credere,quia iterum dixit Isaias : Excaecavit oculos eorum, etinduravit cor illorum ; ut non videant oculis, necintellegant corde, et convertantur, et sanem illos111. Nonerant ergo sic excaecati oculi, nec sic induratumcor Tyriorum et Sidoniorum : quoniamcredidissent, si qualia viderunt isti signa vidissent.Sed nec illis profuit quod poterant credere, quiapraedestinati non erant ab eo, cuius inscrutabiliasunt iudicia, et investigabiles viae ; nec istis obfuissetquod non poterant credere, si ita praedestinatiessent, ut eos caecos Deus illuminaret, etinduratis cor lapideum vellet auferre. Verum quoddixit Dominus de Tyriis et Sidoniis112, aliquo aliomodo potest fortassis intellegi : neminem tamenvenire ad [139] Christum, nisi cui fuerit datum, eteis dari qui in illo electi sunt ante constitutionem

111 Io 12, 37-40.112 Cf. 10, 24.

46

mundi, procul dubio confitetur, a quo non surdisauribus cordis eloquium divinum auribus carnisauditur. Et tamen haec praedestinatio, quae satisaperte etiam verbis evangelicis explicatur, nonprohibuit Dominum et propter incipiendumdicere, quod paulo ante commemoravi : Credite inDeum, et in me credite113 ; et propterperseverandum : Oportet semper orare, et nondeficere114. Audiunt enim haec et faciunt, quibusdatum est ; non autem faciunt, sive audiant, sivenon audiant, quibus non datum est. Quia vobis,inquit, datum est nosse mysterium regni caelorum ; illisautem non est datum115. Quorum alterum admisericordiam, alterum ad iudicium pertinet illius,cui dicit anima nostra : Misericordiam et iudiciumcantabo tibi, Domine116.

XXXVI. Nec praedestinationis igiturpraedicatione impedienda est praedicatio fideiperseverantis et proficientis, ut quod oportetaudiant, quibus datum est ut obediant : Quomodoenim audient sine praedicante ?117. Nec rursus,praedicatione fidei proficientis et usque adultimum permanentis, impedienda est praedicatiopraedestinationis, ut qui fideliter et obedientervivit, non de ipsa obedientia tamquam de suo non

113 Io 14, 1.114 Lc 18, 1.115 Mt 13, 11.116 Ps 100, 1.117 Rom 10, 14.

47

accepto bono extollatur, sed qui gloriatur, inDomino glorietur118. In nullo enim gloriandum, quandonostrum nihil sit119. Quod vidit fidelissimeCyprianus, et fidentissime definivit, per quodutique praedestinationem certissimampronuntiavit. Nam si in nullo gloriandum est, quandonostrum nihil sit, profecto nec de obedientiaperseverantissima gloriandum est ; nec ita nostra,tamquam non sit nobis desuper donata, [140]dicenda est. Et ipsa igitur Dei donum est, quod sedaturum Deus vocatis suis illa vocatione, de quadictum est : Sine poenitentia sunt dona et vocatio Dei120,omni christiano confitente praescivit. Haec estigitur praedestinatio, quam fideliter atquehumiliter praedicamus. Nec tamen idem doctor etfactor, qui et in Christum credidit, et in sanctaobedientia usque ad passionem pro Christoperseverantissime vixit, ideo cessavit praedicareEvangelium, exhortari ad fidem piosque mores,atque ad ipsam usque in finem perseverantiam,quoniam dixit : in nullo gloriandum, quando nostrumnihil sit, ubi veram Dei gratiam, id est, quae nonsecundum merita nostra datur, sine ullaambiguitate declaravit : quam se daturumquoniam praescivit Deus, his Cypriani verbisprocul dubio praedestinatio praedicata est : quae

118 1 Cor 1, 31.119 CYPRIANUS, Ad Quir. 3, 4.120 Rom 11, 29.

48

si Cyprianum a praedicatione obedientiae nonprohibuit, nec nos utique debet prohibere.

XXXVII. Quamvis ergo dicamus Dei donumesse obedientiam, tamen homines exhortamur adeam. Sed illis qui veritatis exhortationemobedienter audiunt, ipsum donum Dei datum est,hoc est, obedienter audire : illis autem qui non sicaudiunt, non est datum. Non enim quicumque,sed Christus : Nemo, inquit, venit ad me, nisi fuerit eidatum a Patre meo121 ; et : Vobis datum est nossemysterium regni caelorum, illis autem non est datum122. Etde continentia : Non omnes, inquit, capiunt verbumhoc, sed quibus datum est123. Et cum Apostolus adpudicitiam coniugalem coniuges hortaretur :Vellem, inquit, omnes homines esse sicut me ipsum ; sedunusquisque proprium donum habet a Deo, alius sic,alius autem sic124. Ubi satis ostendit, non tantumcontinentiam [141] donum Dei esse, sedconiugatorum etiam castitatem. Quae cum verasint, hortamur tamen ad haec, quantum cuiquenostrum datum est ut possit hortari ; quia et hoceius donum est, in cuius manu sunt et nos et sermonesnostri125. Unde et Apostolus : Secundum gratiam,inquit, quae data est mihi, ut sapiens architectus

121 Io 6, 66.122 Mt 13, 11.123 Mt 19, 11.124 1 Cor 7, 7.125 Sap 7, 16.

49

fundamentum posui126. Et alio loco : Unicuique, inquit,sicut Dominus dedit : ego plantavi, Apollo rigavit ; sedDeus incrementum dedit. Itaque neque qui plantat,aliquid est, neque qui rigat, sed qui incrementum datDeus127. Ac per hoc sicut exhortatur et praedicatrecte, sed ille qui accepit hoc donum, itaexhortantem recte atque praedicantem profectoille obedienter audit, qui accepit hoc donum.Hinc est quod Dominus, cum eis loqueretur, quicarnis aures apertas haberent, dicebat tamen : Quihabet aures audiendi, audiat128 : quas non omneshabere procul dubio noverat. A quo autemhabeant, quicumque habent, ipse Dominusostendit, ubi ait : Dabo eis cor cognoscendi me et auresaudientes129. Aures ergo audiendi, ipsum est donumobediendi, ut qui id haberent, venirent ad eum, adquem nemo venit, nisi fuerit ei datum a Patreipsius. Exhortamur ergo atque praedicamus ; sedqui habent aures audiendi, obedienter nosaudiunt ; qui vero eas non habent, fit in eis quodscriptum est : ut audientes non audiant130 ; audientesvidelicet corporis sensu, non audiant cordisassensu. Cur autem illi habeant aures audiendi, illinon habeant, hoc est, cur illis datum sit a Patre utveniant ad Filium, illis autem non sit datum, quis

126 1 Cor 3, 10.127 1 Cor 3, 5-7.128 Lc 8, 8.129 Bar 2, 31.130 Mt 13, 13.

50

cognovit sensum Domini, aut quis eius consiliariusfuit ?131, aut tu quis es, o homo, qui respondeas Deo ?132.Numquid ideo negandum est quod apertum est,quia [142] comprehendi non potest quodoccultum est ? numquid, inquam, proptereadicturi sumus quod ita esse perspicimus, non itaesse, quoniam cur ita sit non possumus invenire ?

XXXVIII. Sed aiunt, ut scribitis : "Neminemposse correptionis stimulis excitari, si dicatur inconventu Ecclesiae audientibus multis : Ita sehabet de praedestinatione definita sententiavoluntatis Dei, ut alii ex vobis de infidelitateaccepta obediendi voluntate veneritis ad fidem,vel accepta perseverantia maneatis in fide ; ceterivero qui in peccatorum delectatione remoramini,ideo nondum surrexistis, quia necdum vosadiutorium gratiae miserantis erexit. Verumtamensi qui estis necdum vocati, quos gratia suapraedestinaverit eligendos, accipietis eamdemgratiam, qua velitis et sitis electi ; et si quiobeditis, si praedestinati estis reiiciendi,subtrahentur obediendi vires, ut obedirecessetis"133. Ista cum dicuntur, ita nos a confitendavera Dei gratia, id est, quae non secundum meritanostra datur, et a confitenda secundum eampraedestinatione sanctorum deterrere non debent,sicut non deterremur a confitenda praescientia

131 Rom 11, 34.132 Rom 9, 20.133 HILARIUS, Ep. 226, 2. 5 [inter augustinianæ].

51

Dei, si quis de illa populo sic loquatur, ut dicat :"Sive nunc recte vivatis, sive non recte, tales eritispostea, quales vos Deus futuros esse praescivit,vel boni si bonos, vel mali si malos". Numquidenim, si hoc audito nonnulli in torporemsegnitiemque vertantur, et a labore proclives adlibidinem post concupiscentias suas eant,propterea de praescientia Dei falsum putandumest esse, quod dictum est ? Nonne si Deus illosbonos futuros esse praescivit, boni erunt, inquantalibet nunc malignitate versentur ; si autemmalos, mali erunt, in quantalibet nunc bonitatecernantur ? Fuit quidam in nostro monasterio, quicorripientibus fratribus cur quaedam non faciendafaceret, et [143] facienda non faceret,respondebat : Qualiscumque nunc sim, talis eroqualem me Deus futurum esse praescivit. Quiprofecto et verum dicebat, et hoc vero nonproficiebat in bonum ; sed usque adeo profecit inmalum, ut deserta monasterii societate fieret canisreversus ad suum vomitum ; et tamen adhucqualis sit futurus, incertum est. Numquid ergopropter huiusmodi animas ea quae de praescientiaDei vera dicuntur, vel neganda sunt vel tacenda ;tunc scilicet, quando si non dicantur, in alios iturerrores ?

XXXIX. Sunt etiam qui propterea vel nonorant, vel frigide orant, quoniam Domino dicentedidicerunt, scire Deum quid nobis necessarium

52

sit, priusquam petamus ab eo134. Num proptertales huius sententiae veritas deserenda, aut exEvangelio delenda putabitur ? Immo cum constetalia Deum, danda etiam non orantibus, sicutinitium fidei, alia nonnisi orantibus praeparasse,sicut usque in finem perseverantiam, profecto quiex se ipso hanc se habere putat, non orat uthabeat. Cavendum est igitur, ne dum timemus netepescat hortatio, exstinguatur oratio, accendaturelatio.

XL. Dicatur ergo verum, maxime ubi aliquaquaestio ut dicatur impellit ; et capiant quipossunt : ne forte cum tacetur propter eos quicapere non possunt, non solum veritatefraudentur, verum etiam falsitate capiantur, quiverum capere, quo caveatur falsitas, possunt.Facile est enim, immo et utile, ut taceatur aliquodverum propter incapaces. Nam unde est illudDomini : Adhuc multa habeo vobis dicere, sed nonpotestis illa portare modo135 ? et illud Apostoli : Nonpotui vobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus :quasi parvulis in Christo lac vobis potum dedi, nonescam ; nondum enim [144] poteratis, sed nec adhucquidem potestis136 ? Quamvis modo quodam dicendifieri possit, ut id quod dicitur, et parvulis lac, etgrandibus esca sit. Sicut : In principio erat Verbum,

134 Mt 6, 8.135 Io 16, 12.136 1 Cor 3, 1-2.

53

et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum137,quis christianus tacere potest ? quis capere ? autquid in doctrina sana potest inveniri grandius ?Quod tamen et parvulis non tacetur et grandibusnec parvulis occultatur a grandibus. Sed alia estratio verum tacendi, alia verum dicendi necessitas.Causas verum tacendi longum est omnes quaererevel inserere : quarum tamen est et haec una, nepeiores faciamus eos qui non intellegunt, dumvolumus eos qui intellegunt facere doctiores, quinobis aliquid tale tacentibus doctiores quidemnon fiunt, sed nec peiores fiunt. Cum autem resvera ita se habet, ut fiat peior nobis eamdicentibus, ille qui capere non potest ; nobisautem tacentibus, ille qui potest, quid putamusesse faciendum ? Nonne potius est dicendumverum, ut qui potest capere capiat, quamtacendum, ut non solum id ambo non capiant,verum etiam qui est intellegentior, ipse sit peior ?Qui si audiret et caperet, per illum etiam pluresdiscerent. Quo enim est capacior ut discat, eomagis est idoneus ut alios doceat. Instat inimicusgratiae, atque urget modis omnibus, ut credatursecundum merita nostra dari, ac sic gratia iamnon sit gratia138 : et nos nolumus dicere, quodteste Scriptura possumus dicere ? timemus enimvidelicet, ne loquentibus nobis offendatur, quiveritatem non potest capere ; et non timemus, ne

137 Io 1, 1.138 Cf. Rom 11, 6.

54

tacentibus nobis, qui veritatem potest capere,falsitate capiatur ?

XLI. Aut enim sic praedestinatio praedicandaest, quemadmodum eam sancta Scripturaevidenter eloquitur, ut [145] in praedestinatis sinepoenitentia sint dona et vocatio Dei, aut gratiamDei secundum merita nostra dari confitendum,quod sapiunt pelagiani : quamvis ista sententia,quod saepe iam diximus, legatur Gestisepiscoporum orientalium etiam ipsius Pelagii oredamnata139. A pelagianorum porro haereticaperversitate tantum isti remoti sunt, propter quoshaec agimus, ut licet nondum velint fateripraedestinatos esse, qui per Dei gratiam fiantobedientes atque permaneant, iam tamenfateantur, quod eorum praeveniat voluntatemquibus datur haec gratia : ideo utique, ne nongratis dari credatur gratia, sicut veritas loquitur,sed potius secundum praecedentis meritavoluntatis, sicut contra veritatem pelagianus errorobloquitur. Praevenit ergo et fidem gratia :alioquin si fides eam praevenit, procul dubiopraevenit et voluntas, quoniam fides sinevoluntate non potest esse. Si autem gratiapraevenit fidem, quoniam praevenit voluntatem,profecto praevenit omnem obedientiam ;praevenit etiam caritatem, qua una Deo veraciteret suaviter obeditur ; et haec omnia gratia in eocui datur, et cuius haec omnia praevenit, operatur.139 AUGUSTINUS, De gestis Pel. 14, 30-37.

55

Restat in his bonis usque in finem perseverantia,quae frustra quotidie a Domino poscitur, si noneam Dominus per gratiam suam in illo, cuiusorationes exaudit, operatur. Videte iam a veritatequam sit alienum, negare donum Dei esseperseverantiam usque in finem huius vitae : cumvitae huic, quando voluerit, ipse det finem ; quemsi dat ante imminentem lapsum, facit hominemperseverare usque in finem. Sed mirabilior etfidelibus evidentior largitas bonitatis Dei est,quod etiam parvulis, quibus obedientia non estillius aetatis ut detur, datur haec gratia. Ista igitursua dona quibuscumque Deus donat, proculdubio se donaturum esse praescivit, et in suapraescientia [146] praeparavit. Quos ergopraedestinavit, ipsos et vocavit140 vocatione illa, quamme saepe commemorare non piget, de qua dictumest : Sine poenitentia sunt dona et vocatio Dei141.Namque in sua quae falli mutarique non potestpraescientia, opera sua futura disponere, idomnino, nec aliud quidquam est praedestinare.Sicut autem ille quem castum futurum essepraescivit, quamvis id incertum habeat, agit utcastus sit, ita ille quem castum futurumpraedestinavit, quamvis id incertum habeat, nonideo non agit ut castus sit, quoniam Dei dono seaudit futurum esse quod erit ; immo etiam gaudeteius caritas ; nec inflatur, tamquam id non

140 Rom 8, 30.141 Rom 11, 29.

56

acceperit142. Non solum ergo praedicationepraedestinationis ab hoc opere non impeditur,verum et ad hoc adiuvatur, ut cum gloriatur, inDomino glorietur143.

XLII. Quod autem dixi de castitate, hoc defide, hoc de pietate, hoc de caritate, deperseverantia, et, ne pergam per singula, hoc deomni obedientia qua obeditur Deo, veracissimedici potest. Sed ii qui solum initium fidei et usquein finem perseverantiam sic in nostra constituuntpotestate, ut Dei dona esse non putent, neque adhaec habenda atque retinenda Deum operarinostras cogitationes et voluntates, cetera veroipsum dare concedunt, cum ab illo impetranturcredentis fide, cur ad ipsa cetera exhortationem,eorumque ceterorum praedicationem definitionepraedestinationis non metuunt impediri ? Anforte nec ipsa dicunt praedestinata ? Ergo necdantur a Deo, aut ea se daturum esse nescivit.Quod si et dantur, et ea se daturum essepraescivit, profecto praedestinavit. Sicut ergo ipsiquoque hortantur ad castitatem, caritatem,pietatem, et cetera quae Dei dona esseconfitentur, eaque ab illo esse praecognita, ac perhoc praedestinata negare non possunt, nec dicuntexhortationes [147] suas impediri praedicationepraedestinationis Dei, hoc est, praedicatione dehis donis eius futuris praescientiae Dei, sic

142 Cf. 1 Cor 13, 4. Cf. 1 Cor 4, 6.143 Cf. 1 Cor 1, 31.

57

videant nec ad fidem nec ad perseverantiamimpediri exhortationes suas, si et ipsa, quodverum est, esse Dei dona, eaque praecognita, idest, ad donandum praedestinata esse dicantur ;sed impediri potius atque subverti hacpraedestinationis praedicatione illumtantummodo perniciosissimum errorem, quodicitur, gratiam Dei secundum merita nostra dari :ut qui gloriatur, non in Domino, sed in se ipsoglorietur.

XLIII. Quod ut apertius propter tardiusculosexplicemus, remorationem meam ferant, quibusingenio praevolare donatum est. Dicit apostolusIacobus : Si quis vestrum indiget sapientia, postulet aDeo, qui dat omnibus affluenter, et non improperat ; etdabitur ei144. Scriptum est et in ProverbiisSalomonis : Quoniam Dominus dat sapientiam145. Etde continentia legitur in libro Sapientiae, cuiusauctoritate usi sunt magni et docti viri, qui longeante nos eloquia divina tractarunt : ibi ergolegitur : Cum scirem quia nemo esse potest continens, nisiDeus det ; et hoc ipsum erat sapientiae, scire cuius essethoc donum146. Haec ergo Dei dona sunt, id est, ut dealiis taceam, sapientia et continentia. Acquiescuntet isti : neque enim pelagiani sunt, ut adversusistam perspicuam veritatem dura et haereticaperversitate contendant. "Sed haec", inquiunt, "ut

144 Iac 1, 5.145 Prov 2, 6.146 Sap 8, 21.

58

a Deo dentur nobis, fides impetrat, quae incipit anobis" : quam fidem et incipere habere, et in eausque in finem permanere, tamquam id non aDomino accipiamus, nostrum esse contendunt.Hic procul dubio contradicitur Apostolo dicenti :Quid enim habes quod non accepisti ?147. [148]Contradicitur et martyri Cypriano dicenti : In nullogloriandum, quando nostrum nihil sit148. Cum haec, etalia multa quae piget repetere, dixerimus, atqueostenderimus, et initium fidei, et usque in finemperseverantiam, Dei dona esse, nec ulla sua futuradona, et quae danda essent, et quibus dandaessent, Deum non praescire potuisse, ac per hocpraedestinatos ab illo esse, quos liberat etcoronat, respondendum putant "praedestinationisdefinitionem utilitati praedicationis adversam, eoquod hac audita, nemo possit correptionisstimulis excitari". Haec dicentes nolunt"hominibus praedicari dona Dei esse, ut veniaturad fidem, et permaneatur in fide, ne plusdesperatio149 quam exhortatio videatur afferri,dum cogitant qui audiunt, incertum esse humanaeignorantiae cui largiatur Deus, cui non largiaturhaec dona". Cur ergo et ipsi nobiscum praedicant,dona Dei esse sapientiam et continentiam ? Quodsi haec cum Dei dona esse praedicantur, nonimpeditur hortatio qua homines hortamur esse

147 1 Cor 4, 7.148 CYPRIANUS, Ad Quir. 3, 4.149 Forte desperationis quam exhortationis.

59

sapientes et continentes, quae tandem causa est utexistiment impediri exhortationem, quaexhortamur homines venire ad fidem, et in eapermanere usque in finem, si et haec dona Deiesse dicantur, quod Scripturis eius testibuscomprobatur ?

XLIV. Ecce, ut de continentia taceamus, etde sola in hoc loco sapientia disputemus : nempesupra memoratus apostolus Iacobus dicit : Quaedesursum est sapientia, primum quidem pudica est, deindepacifica, modesta, suadibilis, plena misericordia etfructibus bonis, inaestimabilis, sine simulatione150.Cernitisne, obsecro, a Patre luminum sapientiaquam multis et magnis bonis referta descendat ?Omne quippe datum optimum, sicut [149] idem dicit,et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patreluminum151. Cur ergo, ut omittam cetera,corripimus impudicos et contentiosos, quibustamen praedicamus donum Dei esse sapientiampudicam atque pacificam, nec timemus nepermoti divinae voluntatis incerto, plus in hacpraedicatione desperationis quam exhortationisinveniant, nec correptionis stimulis adversus seipsos, sed potius adversus nos excitentur, quia eoscorripimus haec non habentes, quae ipsi dicimusnon humana voluntate proferri, sed divinalargitate donari ? Cur denique ipsum apostolumIacobum huius gratiae praedicatio non deterruit

150 Iac 3, 17.151 Iac 1, 17.

60

corripere inquietos, et dicere : Si zelum amarumhabetis, et contentiones sunt in cordibus vestris, nolitegloriari et mendaces esse adversus veritatem : non est istasapientia desursum descendens ; sed terrena, animalis,diabolica : ubi enim zelus et contentio, ibi inconstantia, etomne opus pravum152 ? Sicut ergo corripiendi suntinquieti, et divinis eloquiis testibus, et ipsis quosnobiscum isti communes habent actibus nostris,neque hanc impedit correptionem, quodsapientiam pacificam, qua contentiosi corrigunturatque sanantur, donum Dei esse praedicamus : itacorripiendi sunt infideles, vel in fide nonpermanentes, non impediente istam correptionempraedicatione gratiae Dei, quae fidem quoqueipsam et in ea permansionem dona Dei essecommendat. Quia etsi ex fide impetratursapientia, sicut ipse Iacobus cum dixisset : Si quisvestrum indiget sapientia, postulet a Deo, qui dat omnibusaffluenter, et non improperat, et dabitur ei, moxaddidit : Postulet autem in fide, nihil haesitans153 : nontamen quoniam fides datur priusquam postuleturab illo cui datur, ideo dicenda est non esse donumDei, sed esse a [150] nobis, quia data est nobis,non petentibus nobis. Apostolus enim apertissimedicit : Pax fratribus et caritas cum fide a Deo Patre etDomino Iesu Christo154. A quo ergo pax et caritas, abillo est et fides, propter quod ab illo eam non

152 Iac 3, 14-16.153 Iac 1, 5-6.154 Eph 6, 23.

61

solum augeri habentibus, verum etiam nonhabentibus poscimus dari.

XLV. Neque isti, propter quos haec dicimus,qui praedicatione praedestinationis et gratiaeexhortationem clamitant impediri, ad sola illaexhortantur dona, quae non a Deo dari, sed anobis esse contendunt, sicut sunt initium fidei, etin ea usque in finem perseverantia : quod utiquefacere deberent, ut tantummodo infideleshortarentur ut crederent, et fideles ut crederepermanerent. Ea vero quae nobiscum Dei donaesse non negant, ut nobiscum pelagianumdemoliantur errorem, sicut est pudicitia,continentia, patientia, et cetera quibus rectevivitur, et ex fide impetrantur a Domino, orandamonstrare et orare solum vel sibi vel aliisdebuerunt, non autem quemquam, ut eacapesseret et retineret, hortari. Cum vero et adhaec exhortantur, ut possunt, atque exhortandosesse homines confitentur, satis utique ostendunt,nec ea praedicatione impediri exhortationes, sivead fidem, sive ad perseverantiam usque in finem,quia et ista Dei dona esse, nec a se ipso cuiquam,sed ab illo tribui praedicamus.

XLVI. At enim, "vitio suo quisque deseritfidem, cum cedit tentationi atque consentit, quacum illo agitur ut deserat fidem". Quis negat ?Sed non ideo dicenda est in fide perseverantianon esse donum Dei. Hanc enim quotidie poscit,

62

qui dicit : Ne nos inferas in tentationem155 ; et siexauditur, hanc accipit : ac per hoc, quotidie utperseveret petens, profecto perseverantiae suae[151] spem non in se ipso, sed in Deo ponit. Egoautem nolo exaggerare meis verbis, sed illiscogitandum potius relinquo, ut videant quale sitquod sibi persuaserunt "praedicationepraedestinationis audientibus plus desperationisquam exhortationis afferri". Hoc est enim dicere,tunc de sua salute hominem desperare, quandospem suam non in se ipso, sed in Deo didiceritponere : cum Propheta clamet : Maledictus omnisqui spem habet in homine156.

XLVII. Haec itaque dona Dei, quae danturelectis secundum Dei propositum vocatis, inquibus donis est et incipere credere, et in fideusque ad vitae huius terminum perseverare, sicuttanta rationum atque auctoritatum contestationeprobavimus : haec, inquam, Dei dona, si nulla estpraedestinatio quam defendimus, nonpraesciuntur a Deo ; praesciuntur autem : haec estigitur praedestinatio quam defendimus. Undealiquando eadem praedestinatio significatur etiamnomine praescientiae, sicut ait Apostolus : Nonrepulit Deus plebem suam, quam praescivit157. Hic quodait : praescivit, non recte intellegitur, nisi :praedestinavit : quod circumstantia ipsius

155 Mt 6, 13.156 Ier 17, 5.157 Rom 11, 2.

63

lectionis ostendit. Loquebatur enim de reliquiisIudaeorum, quae salvae factae sunt, pereuntibusceteris. Nam superius dixerat, ad Israel dixisseProphetam : Tota die extendi manus meas ad populumnon credentem et contradicentem158 : et tamquamresponderetur : Ubi sunt ergo factae promissionesDei ad Israel ? continuo subiunxit : Dico ergo :Numquid repulit Deus plebem suam ? Absit : nam et egoIsraelita sum ex semine Abraham, tribu Beniamin159 :tamquam diceret : Nam et ego ex ipsa plebe sum.Deinde addidit unde nunc agimus : Non repulitDeus plebem suam, quam praescivit. Atque ut [152]ostenderet Dei gratia fuisse relictas reliquias, nonmeritis operum eorum, secutus adiunxit : Annescitis in Elia quid dicit Scriptura, quemadmoduminterpellat Deum adversus Israel ?160, et cetera. Sed quiddicit illi, inquit, responsum divinum ? Reliqui mihiseptem millia virorum, qui non curvaverunt genu anteBaal161. Non enim ait : Relicta sunt mihi ; aut :Reliquerunt se mihi ; sed : reliqui mihi. Sic ergo,inquit, et in hoc tempore reliquiae per electionem gratiaefactae sunt. Si autem gratia, iam non ex operibus ;alioquin gratia iam non est gratia162. Et connectens illaquae iam supra interposui : Quid ergo ? et huicinterrogationi respondens : Quod quaerebat, inquit,

158 Rom 10, 21.159 Rom 11, 1.160 Rom 11, 2.161 Rom 11, 4.162 Rom 11, 5-6.

64

Israel, hoc non est consecutus ; electio autem consecuta est ;ceteri vero excaecati sunt163. In hac ergo electione, etin his reliquiis, quae per electionem gratiae factaesunt, voluit intellegi plebem, quam proptereaDeus non repulit, quia praescivit. Haec est illaelectio, qua eos quos voluit, elegit in Christo anteconstitutionem mundi, ut essent sancti et immaculati inconspectu eius in caritate, praedestinans eos inadoptionem filiorum164. Nullus igitur qui haecintellegit, negare vel dubitare permittitur, ubi aitApostolus : Non repulit Deus plebem suam, quampraescivit, praedestinationem significare voluisse.Praescivit enim reliquias, quas secundumelectionem gratiae fuerat ipse facturus. Hoc estergo praedestinavit : sine dubio enim praescivit, sipraedestinavit ; sed praedestinasse, est hocpraescisse quod fuerat ipse facturus.

XLVIII. Quid ergo nos prohibet, quandoapud aliquos verbi Dei tractatores legimus Deipraescientiam, et agitur de vocatione electorum,eamdem praedestinationem intellegere ? Magisenim fortasse voluerunt hoc verbo in ea [153] reuti, quod et facilius intellegitur, et non repugnat,immo et congruit veritati quae depraedestinatione gratiae praedicatur. Hoc scio,neminem contra istam praedestinationem, quamsecundum Scripturas sanctas defendimus, nisierrando disputare potuisse. Puto tamen eis qui de

163 Rom 11, 7.164 Eph 1, 4-5.

65

hac re sententias tractatorum requirunt, sanctos etin fide atque doctrina christiana laudabiliterusquequaque diffamatos viros, Cyprianum etAmbrosium, quorum tam clara testimoniaposuimus, debere sufficere, et debere adutrumque, id est, ut et gratiam Dei gratuitam,sicut credenda atque praedicanda est, per omniacredant et per omnia praedicent, et eamdempraedicationem praedicationi qua hortamurpigros, vel corripimus malos, non opinenturadversam : quia et isti viri, cum sic praedicarentDei gratiam, ut unus eorum diceret : In nullogloriandum, quando nostrum nihil sit165 ; alter autem :Non est in potestate nostra cor nostrum et nostraecogitationes166 ; non tamen hortari et corriperedestiterunt, ut fierent praecepta divina. Nectimuerunt ne diceretur eis : Quid nos hortamini ?quid et corripitis, si nihil boni ut habeamus estnostrum, et si non est in potestate nostra cornostrum ? Haec ne dicerentur eis, nequaquam illisancti ea mente timere potuerunt, quaintellegebant paucissimis esse donatum, ut nullosibi homine praedicante, per ipsum Deum vel perAngelos caelorum doctrinam salutis accipiant ;multis vero id esse donatum, ut Deo per hominescredant. Quolibet tamen modo dicatur hominiverbum Dei, procul dubio, quo sic audiat ut illiobediat, donum Dei est.

165 CYPRIANUS, Ad Quir. 3, 4.166 AMBROSIUS, De fuga saec. 1, 2.

66

XLIX. Unde supradicti tractatoresexcellentissimi divinorum eloquiorum, et gratiamDei veram, sicut [154] praedicanda est,praedicarunt, id est, quam nulla merita humanapraecedunt ; et ad facienda divina praeceptainstanter hortati sunt, ut qui haberent donumobedientiae, quibus iussis obediendum esset,audirent. Si enim gratiam merita ulla nostrapraecedunt, profecto aut facti alicuius, aut dicti,aut cogitationis est meritum, ubi et ipsaintellegitur voluntas bona ; sed brevissimecomplexus est omnium genera meritorum, quidicit : In nullo gloriandum, quando nostrum nihil sit167.Qui vero ait : Non est in nostra potestate cor nostrum,et nostrae cogitationes168, nec ipsa facta et dictapraeteriit : non enim est ullum factum dictumvehominis, quod non ex corde et cogitationeprocedat. Quid autem amplius de hac re agereCyprianus martyr gloriosissimus et doctorlucidissimus potuit, quam ubi nos in orationedominica etiam pro inimicis fidei christianae orareoportere commonuit ? ubi de initio fidei, quodetiam hoc donum Dei sit, quid sentiret ostendit :et pro perseverantia usque in finem, quia et ipsamnonnisi Deus eis qui perseveraverint donat,Ecclesiam Christi quotidie orare monstravit.Beatus quoque Ambrosius, cum exponeret quod

167 CYPRIANUS, Ad Quir. 3, 4.168 AMBROSIUS, De fuga saec. 1, 2.

67

ait Lucas evangelista : Visum est et mihi169, Potest,inquit, non soli visum esse, quod sibi visum esse declarat.Non enim voluntate tantum humana visum est, sed sicutplacuit ei qui in me loquitur Christus170, qui ut id quodbonum est, nobis quoque videri bonum possit, operatur :quem enim miseratur, et vocat. Et ideo qui Christumsequitur, potest interrogatus cur esse voluerit christianus,respondere : "Visum est et mihi". Quod cum dicit, nonnegat Deo visum : a Deo enim praeparatur voluntashominum171. Ut enim Deus honorificetur a sancto, Deigratia est172. Itemque in eodem opere, hoc [155] est,in Expositione eiusdem Evangelii, cum ad illumvenisset locum, ubi Dominum ad Ierusalempergentem Samaritani recipere noluerunt : Simuldisce, inquit, quia recipi noluit a non simplici menteconversis. Nam si voluisset, ex indevotis devotos fecisset.Cur autem non receperint eum, Evangelista ipsecommemoravit dicens : "Quia facies eius erat euntis inIerusalem"173. Discipuli autem recipi intra Samariamgestiebant. Sed Deus quos dignatur vocat, et quem vultreligiosum facit174. Quid evidentius, quid illustrius averbi Dei tractatoribus quaerimus, si et ab ipsisquod in Scripturis clarum est, audire delectat ?Sed his duobus, qui sufficere debuerunt, sanctum

169 Lc 1, 3.170 Cf. 2 Cor 13, 3.171 Prov 8, 35 (sec. LXX).172 AMBROSIUS, Exp. Ev. sec. Lc. 1, 10.173 Lc 9, 53.174 AMBROSIUS Exp. Ev. sec. Lc. 7, 27.

68

Gregorium addamus et tertium, qui et credere inDeum, et quod credimus confiteri, Dei donumesse testatur, dicens : Unius deitatis, quaeso vos,confitemini Trinitatem : si vero aliter vultis, dicite uniusesse naturae ; et Deus vocem dari vobis a Sancto Spiritudeprecabitur : id est, rogabitur Deus, ut permittatvobis dari vocem, qua quod creditis, confiteripossitis. Dabit enim, certus sum ; qui dedit quodprimum est, dabit et quod secundum est175 ; qui deditcredere, dabit et confiteri.

L. Isti tales tantique doctores, dicentes nonesse aliquid, de quo tamquam de nostro, quodnobis Deus non dederit, gloriemur ; nec ipsumcor nostrum et cogitationes nostras in potestatenostra esse ; et totum dantes Deo, atque ab ipsonos accipere confitentes, ut permansuriconvertamur ad eum, ut id quod bonum est,nobis quoque videatur bonum, et velimus illud, uthonoremus Deum, et recipiamus Christum, ut exindevotis efficiamur devoti et religiosi, ut in ipsamTrinitatem credamus, et confiteamur etiam vocequod credimus : haec utique gratiae Dei tribuunt,Dei [156] munera agnoscunt, ab ipso nobis, non anobis esse testantur. Numquid autem quisquameos dicturus est, ita confessos istam Dei gratiam,ut auderent negare eius praescientiam, quam nonsolum docti, sed indocti etiam confitentur ? Porrosi haec ita Deum noverant dare, ut non ignorarenteum daturum se esse praescisse, et quibus daturus175 GREGORIUS NAZ., Serm. 44.

69

esset non potuisse nescire, procul dubio noverantpraedestinationem, quam per Apostolospraedicatam contra novos haereticos operosiusdiligentiusque defendimus : nec tamen eisobedientiam praedicantibus, et ad eam sicutquisque poterat ferventer hortantibus, ullo modorecte diceretur : Si non vultis obedientiam, adquam nos accenditis, in nostro corde frigescere,nolite nobis istam Dei gratiam praedicare, quaDeum dare fatemini, quae ut nos faciamushortamini.

LI. Quamobrem si et Apostoli, et doctoresEcclesiae qui eis successerunt eosque imitati sunt,utrumque faciebant, id est, et Dei gratiam, quaenon secundum merita nostra datur, veraciterpraedicabant, et piam obedientiam praeceptissalubribus instruebant : quid est quod invictaconclusi violentia veritatis recte se isti nostridicere existimant : Etsi verum est quod dicitur depraedestinatione beneficiorum Dei, non est tamen populispraedicandum176 ? Praedicandum est prorsus, ut quihabet aures audiendi, audiat177. Quis autem habet, sinon accepit ab illo qui ait : Dabo eis cor cognoscendime, et aures audientes178 ? Certe qui non accepit,reiiciat : dum tamen qui capit, sumat et bibat,bibat et vivat. Sicut enim praedicanda est pietas,

176 Cf. HILARIUS, Ep. 226, 2 [Inter augustinianæ] ; PROSPER., Ep. 225, 3[Inter augustinianæ].177 Lc 8, 8.178 Bar 2, 31.

70

ut ab eo qui habet aures audiendi, Deus rectecolatur ; praedicanda est pudicitia, ut ab eo quihabet aures audiendi, nihil genitalibus membrisillicitum perpetretur ; praedicanda est caritas, utab eo qui habet aures audiendi, Deus et proximusdiligatur : ita praedicanda est et ista praedestinatiobeneficiorum Dei, ut qui habet aures audiendi,[157]non in se ipso, sed in Domino glorietur.

LII. Quod autem dicunt, non opus fuissehuiuscemodi disputationis incerto minus intellegentium totcorda turbari : quoniam non minus utiliter sine hacdefinitione praedestinationis per tot annos defensa estcatholica fides, tum contra alios, tum maxime contrapelagianos, tot catholicorum et aliorum et nostrispraecedentibus libris179 : multum miror eos dicere ;nec attendere, ut de aliis hic taceam, ipsos librosnostros et antequam pelagiani apparerecoepissent, conscriptos et editos, et videre quammultis eorum locis futuram nescientes pelagianamhaeresim caedebamus, praedicando gratiam, quanos Deus liberat a malis erroribus et moribusnostris, non praecedentibus bonis meritis nostris,faciens hoc secundum gratuitam misericordiamsuam. Quod plenius sapere coepi in eadisputatione, quam scripsi ad beatae memoriaeSimplicianum episcopum MediolanensisEcclesiae, in mei episcopatus exordio, quando et

179 HILARIUS, Ep. 226, 8 [Inter augustinianæ].

71

initium fidei donum Dei esse cognovi, etasserui180.

LIII. Quid autem meorum opusculorumfrequentius et delectabilius innotescere potuit,quam libri Confessionum mearum ? Cum et ipsosediderim antequam pelagiana haeresis exstitisset,in eis certe dixi Deo nostro, et saepe dixi : Daquod iubes, et iube quod vis181. Quae mea verbaPelagius Romae, cum a quodam fratre etcoepiscopo meo fuissent eo praesentecommemorata, ferre non potuit, et contradicensaliquanto commotius, pene cum eo qui illacommemoraverat litigavit. Quid vero primitus etmaxime Deus iubet, nisi ut credamus in eum ? Ethoc ergo ipse dat, si bene illi dictum est : Da quodiubes. Et in [158] eisdem etiam libris quod de meaconversione narravi, Deo me convertente ad eamfidem, quam miserrima et furiosissima loquacitatevastabam, nonne ita narratum esse meministis, utostenderem me fidelibus et quotidianis matrismeae lacrymis ne perirem fuisse concessum182 ?Ubi utique praedicavi, non solum aversas a rectafide, sed adversas etiam rectae fidei, Deum suagratia ad eam convertere hominum voluntates.De proficiente porro perseverantiaquemadmodum Deum rogaverim, et scitis, etpotestis recensere cum vultis. Omnia itaque Dei

180 Cf. AUGUSTINUS, De praed. sanct. 4, 8.181 AUGUSTINUS, Confess. 10, 31, 45. 37, 60.182 Cf. AUGUSTINUS, Confess. 3, 11, 19 - 12, 21 ; 9, 8, 17.

72

dona quae in eodem opere sive optavi, sivelaudavi, quis, non dicam negare, sed dubitaresaltem audeat Deum daturum se esse praescisse,et quibus daturus fuerit, numquam potuissenescire ? Haec est praedestinatio manifesta etcerta sanctorum : quam postea diligentius etoperosius, cum iam contra pelagianosdisputaremus, defendere necessitas compulit.Didicimus enim singulas quasque haeresesintulisse Ecclesiae proprias quaestiones contraquas diligentius defenderetur Scriptura divina,quam si nulla talis necessitas cogeret. Quid autemcoegit loca Scripturarum, quibus praedestinatiocommendata est, copiosius et enucleatius istonostro labore defendi, nisi quod pelagiani dicuntgratiam Dei secundum merita nostra dari ? quodquid est aliud quam gratiae omnino negatio ?

LIV. Haec ergo ut ingrata Deo sententiadestruatur, gratuitis Dei beneficiis quibusliberamur inimica, et initium fidei, et in ea usquein finem perseverantiam secundum Scripturas,unde iam multa diximus, dona Dei essedefendimus. Quoniam si a nobis esse dicimusinitium fidei, ut eo cetera Dei dona mereamuraccipere, concludunt pelagiani, gratiam Deisecundum merita nostra dari. Quod ita exhorruitcatholica fides, ut damnari timens, [159] hocPelagius ipse damnaverit. Itemque si dicimus anobis esse perseverantiam nostram, non aDomino, respondent illi, ita nos a nobis habere

73

initium fidei, sicut finem, sic argumentantes,multo magis nos habere a nobis illud initium, si anobis habemus permanere usque in finem, cumperficere quam inchoare sit maius : ac sicidentidem concludunt, gratiam Dei secundummerita nostra dari. Si autem utrumque Dei donumest, et haec Deus dona sua (quod negare quispotest ?) daturum se esse praescivit,praedestinatio praedicanda est, ut possit vera Deigratia, hoc est, quae non secundum merita nostradatur, insuperabili munitione defendi.

LV. Et ego quidem in illo libro, cuius esttitulus De correptione et gratia, qui sufficere nonpotuit omnibus dilectoribus nostris, puto me itaposuisse donum Dei esse, etiam perseverareusque in finem183 ut hoc antea, si me non fallitoblivio, tam expresse atque evidenter, velnusquam, vel pene nusquam scripserim. Sed itahoc nunc dixi, ut non ante me nemo dixerit.Beatus quippe Cyprianus in oratione dominica,sicut iam ostendimus, petitiones nostras itaexposuit, ut in ipsa prima petitioneperseverantiam nos diceret poscere : id nos orareasserens, dicendo : Sanctificetur nomen tuum184, cumiam in Baptismate sanctificati fuerimus, ut in eoquod esse coepimus, perseveremus. Videanttamen ii, quibus amantibus me, ingratus esse nondebeo, qui praeter hoc quod in quaestionem

183 AUGUSTINUS, De corrept. et gr. 10, 26.184 Mt 6, 9.

74

venit, omnia mea, sicut scribitis, se profitenturamplecti : videant, inquam, utrum in primi libriposterioribus partibus, eorum duorum quos meiepiscopatus initio, antequam pelagiana haeresisappareret, ad Simplicianum Mediolanensemepiscopum scripsi, remanserit aliquid quo voceturin dubium, gratiam Dei non [160] secundummerita nostra dari ; et utrum ibi non satis egerim,etiam initium fidei esse donum Dei ; et utrum exiis quae ibi dicta sunt, non consequenter eluceat,etsi non sit expressum, etiam usque in finemperseverantiam non nisi ab eo donari, qui nospraedestinavit in suum regnum et gloriam.Deinde ipsam epistolam, quam iam contrapelagianos ad sanctum Paulinum Nolanumepiscopum feci, cui epistolae contradicere modocoeperunt, nonne ante annos plurimos edidi ?Eam quoque inspiciant, quam dedi ad SixtumRomanae Ecclesiae presbyterum, quandoadversus pelagianos acerrima conflictationecertavimus ; et talem reperient, qualis illa est adPaulinum. Unde recolant, adversus haeresimpelagianam iam ante aliquot annos ista dicta esseatque conscripta, quae nunc eis displiceremirandum est. Quamvis neminem velim sicamplecti omnia mea, ut me sequatur, nisi in iis inquibus me non errasse perspexerit. Nampropterea nunc facio libros, in quibus opusculamea retractanda suscepi, ut nec me ipsum inomnibus me secutum fuisse demonstrem, sed

75

proficienter me existimo Deo miserantescripsisse, non tamen a perfectione coepisse :quandoquidem arrogantius loquor quam verius, sivel nunc dico me ad perfectionem sine ullo errorescribendi iam in ista aetate venisse. Sed interestquantum et in quibus rebus erretur, et quam facilequisque corrigat, vel quanta pertinacia suumdefendere conetur errorem. Bonae quippe spei esthomo, si eum sic proficientem dies ultimus vitaehuius invenerit, ut adiiciantur ei quae proficientidefuerunt, et perficiendus quam puniendus potiusiudicetur.

LVI. Quocirca, si hominibus, qui proptereame dilexerunt, quia pervenit ad eos, antequam mediligerent, aliqua mei laboris utilitas, nolo existereingratus, quanto magis Deo, quem nondiligeremus, nisi prius dilexisset [161] nos, etfecisset dilectores suos ? quoniam caritas ex ipsoest185 : sicut dixerunt quos fecit magnos, nonsolum amatores, verum etiam praedicatores suos.Quid est autem ingratius, quam negare ipsamgratiam Dei, dicendo eam secundum meritanostra dari ? Quod in pelagianis fides catholicaexhorruit, quod ipsi Pelagio capitale crimenobiecit : quod ipse Pelagius, non quidem amoreveritatis Dei, sed tamen suae damnationis timoredamnavit. Quisquis autem dicere gratiam Deisecundum merita nostra dari, sicut catholicusfidelis exhorret, nec ipsam fidem subtrahat Dei185 Cf. 1 Io 4, 7.

76

gratiae, qua misericordiam consecutus est utfidelis esset186 : ac per hoc gratiae Dei tribuatperseverantiam quoque usque in finem, quamisericordiam consequitur, quam poscit quotidie,ne inferatur in tentationem. Inter initium autemfidei et perfectionem perseverantiae, media suntilla, quibus recte vivimus, quae ipsi etiam donarinobis a Deo fide impetrante consentiunt. Haecautem omnia, initium scilicet fidei, et cetera usquein finem dona sua, Deus largiturum se vocatissuis esse praescivit. Nimiae igitur contentionis est,praedestinationi contradicere, vel depraedestinatione dubitare.

LVII. Quae tamen non ita populispraedicanda est, ut apud imperitam vel tardiorisintellegentiae multitudinem redarguiquodammodo ipsa sua praedicatione videatur :sicut redargui videtur et praescientia Dei (quamcerte negare non possunt), si dicatur hominibus :"Sive curratis, sive dormiatis, quod vos praescivitqui falli non potest, hoc eritis". Dolosi autem velimperiti medici est, etiam utile medicamentum sicalligare, ut aut non prosit, aut obsit. Seddicendum est : Sic currite, ut comprehendatis187, atqueut ipso cursu vestro ita vos esse praecognitosnoveritis, ut legitime curreretis188 : et si quo alio

186 Cf. 1 Cor 7, 25.187 1 Cor 9, 24.188 Cf. 2 Tim 2, 5.

77

[162] modo Dei praescientia praedicari potest, uthominis segnitia repellatur.

LVIII. Quamvis ergo ita se habeat depraedestinatione definita sententia voluntatis Dei,ut alii ex infidelitate, accepta voluntate obediendi,convertantur ad fidem, vel perseverent in fide ;ceteri vero qui in peccatorum damnabiliumdelectatione remorantur, si et ipsi praedestinatisunt, ideo nondum surrexerunt, quia nondum eosadiutorium gratiae miserantis erexit ; si qui enimnondum sunt vocati, quos gratia suapraedestinavit eligendos, accipient eamdemgratiam, qua electi esse velint et sint ; si qui autemobediunt, sed in regnum eius et gloriampraedestinati non sunt, temporales sunt, necusque in finem in eadem obedientiapermanebunt : quamvis ergo haec vera sint, nontamen isto modo dicenda sunt audientibus multis,ut sermo ad ipsos etiam convertatur, eisquedicantur illa istorum verba, quae vestris litterisindidistis, et quae superius interposui : Ita se habetde praedestinatione definita sententia voluntatis Dei, utalii ex vobis de infidelitate, accepta obediendi voluntate,veneritis ad fidem. Quid opus est dici : alii ex vobis ?Si enim Ecclesiae Dei loquimur, si credentibusloquimur, cur alios eorum ad fidem venissedicentes, ceteris facere videamur iniuriam, cumpossimus congruentius dicere : Ita se habet depraedestinatione definita sententia voluntatis Dei,ut ex infidelitate veneritis ad fidem accepta

78

voluntate obediendi, et accepta perseverantiapermaneatis in fide ?

LIX. Nec illud quod sequitur, est omninodicendum, id est : "Ceteri vero qui in peccatorumdelectatione remoramini, ideo nondumsurrexistis, quia necdum vos adiutorium gratiaemiserantis erexit" ; cum bene et convenienter dicipossit et debeat : Si qui autem adhuc in [163]peccatorum damnabilium delectationeremoramini, apprehendite saluberrimamdisciplinam189 ; quod tamen cum feceritis, noliteextolli quasi de operibus vestris, aut gloriari quasihoc non acceperitis : Deus est enim qui operatur invobis et velle et operari, pro bona voluntate190 ; et aDomino gressus vestri diriguntur191, ut eius viamvelitis : de ipso autem cursu vestro bono rectoquecondiscite vos ad praedestinationem divinaegratiae pertinere.

LX. Item quod sequitur, et dicitur :"Verumtamen si qui estis nondum vocati, quosgratia sua praedestinaverit eligendos, accipietiseamdem gratiam, qua velitis et sitis electi", duriusdicitur quam dici potest, si nos non quibuslibethominibus loqui, sed Christi Ecclesiae cogitemus.Cur enim non potius ita dicitur : Et si qui suntnondum vocati, pro eis ut vocentur oremus ?Fortassis enim sic praedestinati sunt, ut nostris

189 Cf. Ps 2, 2.190 Phil 2, 13.191 Cf. Ps 36, 23.

79

orationibus concedantur, et accipiant eamdemgratiam, qua velint atque efficiantur electi. Deusenim qui omnia quae praedestinavit implevit, ideoet pro inimicis fidei orare nos voluit ; ut hincintellegeremus, quod ipse etiam infidelibus donetut credant, et volentes ex nolentibus faciat.

LXI. Iam vero quod illis verbis connectitur,miror si ullo modo potest in populo christianoquisquam infirmus patienter audire, cum dicitureis : "Et si qui obeditis, si praedestinati estisreiiciendi, subtrahentur obediendi vires, utobedire cessetis". Hoc enim dicere, quid videturaliud esse, quam maledicere, aut malaquodammodo prophetare ? Sed si et de iis quinon perseverant, aliquid placet dicere, vel necesseest, cur non potius ita saltem dicitur, ut pauloante a me dictum est192 : primum, ut non de ipsis,qui in populo audiunt, hoc dicatur, sed de aliis adipsos : id est, ut non dicatur : "Si qui [164]obeditis, si praedestinati estis reiiciendi" : sed : Siqui obediunt ; et cetera per verbi personamtertiam, non per secundam ? Res enim nonoptabilis, sed abominabilis dicitur, et durissimeatque odiosissime quasi in audientium frontemcompellando colliditur, quando qui eis loquitur,dicit : "Et si qui estis qui obeditis, si praedestinatiestis reiiciendi, subtrahentur obediendi vires, utobedire cessetis". Quid enim sententiae deperit, siita dicatur : Si qui autem obediunt, sed in regnum192 Cf. AUGUSTINUS, De dono pers. 22, 58.

80

eius et gloriam praedestinati non sunt, temporalessunt, nec usque in finem in eadem obedientiapermanebunt ? Nonne et verius eadem res etcongruentius dicitur, ut non ipsis tantum malumtamquam optare videamur, sed de aliis referre,quod oderint, nec ad se existiment pertinere,sperando orandoque meliora ? Illo autem modo,quo id dicendum putant, eadem sententia eisdempene verbis etiam de praescientia Dei, quam certenegare non possunt, pronuntiari potest, utdicatur : "Et si qui obeditis, si praesciti estisreiiciendi, obedire cessabitis". Nempe hocverissimum est : ita sane, sed improbissimum,importunissimum, incongruentissimum ; nonfalso eloquio, sed non salubriter valetudinihumanae infirmitatis apposito.

LXII. Illum etiam modum, quo utendum essein praedestinationis praedicatione nos diximus,loquenti apud populum non existimo deberesufficere, nisi hoc vel huiusmodi aliquid addat, utdicat : Vos itaque etiam ipsam obediendiperseverantiam a Patre luminum, a quo descenditomne datum optimum et omne donum perfectum193,sperare debetis, et quotidianis orationibusposcere, atque hoc faciendo confidere, non vosesse a praedestinatione populi eius alienos ; quiaetiam hoc ut faciatis, ipse largitur. Absit autem avobis, ideo desperare de vobis, [165] quoniamspem vestram in ipso habere iubemini, non in193 Iac 1, 17.

81

vobis. Maledictus enim omnis qui spem habet inhomine194 : et bonum est confidere in Domino quamconfidere in homine195 ; quia beati omnes qui confidunt ineum196. Hanc spem tenentes, servite Domino in timore,et exultate ei cum tremore197 : quoniam de vita aeterna,quam filiis promissionis promisit non mendaxDeus ante tempora aeterna, nemo potest essesecurus, nisi consummata fuerit ista vita, quaetentatio est super terram198 : sed faciet nosperseverare in se usque in eius vitae finem, cuiquotidie dicimus : Ne nos inferas in tentationem199.Haec atque huiusmodi cum dicuntur, sive paucischristianis sive multitudini Ecclesiae, curmetuimus sanctorum praedestinationem et veramDei gratiam, id est, quae non secundum meritanostra datur, sicut eam sancta Scriptura praedicat,praedicare ? An vero timendum est, ne tunc de sehomo desperet, quando spes eius ponendademonstratur in Deo, non autem desperaret, sieam in se ipso superbissimus et infelicissimusponeret ?

LXIII. Atque utinam tardi corde et infirmi,qui non possunt, vel nondum possunt Scripturasvel earum expositiones intellegere, sic audirent vel

194 Ier 17, 5.195 Ps 117, 8.196 Ps 2, 13.197 Ps 2, 11.198 Cf. Iob 7, 1.199 Mt 6, 13.

82

non audirent in hac quaestione disputationesnostras, ut magis intuerentur orationes suas, quassemper habuit et habebit Ecclesia ab exordiis suis,donec finiatur hoc saeculum. De hac enim re,quam nunc adversus novos haereticos, noncommemorare tantum, sed plane tueri etdefensare compellimur, numquam tacuit inprecibus suis, etsi aliquando in sermonibusexserendam nullo urgente adversario non putavit.Quando enim non oratum est in Ecclesia proinfidelibus atque inimicis eius ut crederent ?Quando fidelis [166] quisquam amicum,proximum, coniugem habuit infidelem, et non eipetivit a Domino mentem obedientem inchristianam fidem ? Quis autem sibi unquam nonoravit, ut in Domino permaneret ? Aut quissacerdotem super fideles Dominum invocantem,si quando dixit : Da illis, Domine, in teperseverare usque in finem, non solum voceausus est, sed saltem cogitatione reprehendere, acnon potius super eius talem benedictionem, etcorde credente et ore confitente respondit, Amen :cum aliud in ipsa oratione dominica non orentfideles, dicentes maxime illud : Ne nos inferas intentationem, nisi ut in sancta obedientiaperseverent ? Sicut ergo in his orationibus, ita etin hac fide nata est, et crescit, et crevit Ecclesia,qua fide creditur gratiam Dei non secundummerita accipientium dari. Quandoquidem nonoraret Ecclesia ut daretur infidelibus fides, nisi

83

Deum crederet et aversas et adversas hominumad se convertere voluntates ; nec oraret Ecclesiaut perseveraret in fide Christi, non decepta velvicta tentationibus mundi, nisi crederet Dominumsic in potestate habere cor nostrum, ut bonumquod non tenemus nisi propria voluntate, nontamen teneamus nisi ipse in nobis operetur etvelle. Nam si haec ab ipso quidem poscitEcclesia, sed a se ipsa sibi dari putat non veras,sed perfunctorias orationes habet : quod absit anobis. Quis enim veraciter gemat, desideransaccipere quod orat a Domino, si hoc a se ipso sesumere existimet, non ab illo ?

LXIV. Praesertim, quoniam quid oremus, sicutoportet, nescimus ; sed ipse Spiritus, ait Apostolus,interpellat pro nobis gemitibus inenarrabilibus. Qui enimscrutatur corda, scit quid sapiat Spiritus, quia secundumDeum interpellat pro sanctis200. Quid est : ipse [167]Spiritus interpellat, nisi : Interpellare facit, gemitibusinenarrabilibus, sed veracibus, quoniam veritas estSpiritus ? Ipse est enim de quo alio loco dicit :Misit Deus Spiritum Filii sui in corda nostra,clamantem : Abba, Pater201. Et hic quid est :clamantem, nisi : Clamare facientem, tropo illo quodicimus laetum diem, qui laetos facit ? Quod alibimanifestat, ubi dicit : Non enim accepistis spiritumservitutis iterum in timore ; sed accepistis Spiritum

200 Rom 8, 26-27.201 Gal 4, 6.

84

adoptionis filiorum, in quo clamamus : Abba, Pater202.Ibi dixit : clamantem ; hic vero : in quo clamamus :aperiens videlicet quomodo dixerit, clamantem, idest, sicut iam exposui, clamare facientem. Ubiintellegimus, et hoc ipsum esse donum Dei, utveraci corde et spiritaliter clamemus ad Deum.Attendant ergo quomodo falluntur, qui putantesse a nobis, non dari nobis, ut petamus,quaeramus, pulsemus : et hoc esse dicunt, quodgratia praeceditur merito nostro, ut sequatur illa,cum accipimus petentes, et invenimus quaerentes,aperiturque pulsantibus : nec volunt intellegereetiam hoc divini muneris esse, ut oremus, hoc est,petamus, quaeramus, atque pulsemus. Accepimusenim Spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus :Abba, Pater. Quod vidit et beatus Ambrosius. Aitenim : Et orare Deum, gratiae spiritalis est : sicutscriptum est : "Nemo dicit, Dominus Iesus, nisi inSpiritu Sancto"203.

LXV. Haec igitur quae poscit a Domino, etsemper ex quo esse coepit, poposcit Ecclesia, itaDeus vocatis suis daturum se esse praescivit, ut inipsa praedestinatione iam dederit204 : quodApostolus sine ambiguitate declarat. Scribensquippe ad Timotheum : Collabora, inquit, Evangeliosecundum virtutem Dei salvos nos facientis, et [168]vocatione sua sancta ; non secundum opera nostra, sed

202 Rom 8, 15.203 Cf. 1 Cor. 12,6 ; AMBROSIUS, Comm. in Is.204 Vide contra duas Epist. Pelagian., cap. 21.

85

secundum suum propositum et gratiam, quae data estnobis in Christo Iesu ante tempora aeterna, manifestataautem nunc per adventum Salvatoris nostri Iesu Christi205.Ille itaque dicat Ecclesiam aliquando in fide suanon habuisse veritatem praedestinationis huius etgratiae, quae nunc contra novos haereticos curadiligentiore defenditur : ille, inquam, hoc dicat,qui dicere audet aliquando eam non orasse, velnon veraciter orasse, sive ut crederent infideles,sive ut perseverarent fideles. Quae bona si semperoravit, semper ea Dei dona esse utique credidit :nec ab illo esse praecognita unquam ei negare fasfuit. Ac per hoc praedestinationis huius fidem,quae contra novos haereticos nova sollicitudinenunc defenditur, numquam Ecclesia Christi nonhabuit.

LXVI. Sed quid plura ? Satis docuisse meexistimo, vel potius plus quam satis, dona Deiesse, et incipere in Dominum credere, et usque infinem in Domino permanere. Cetera vero bonaad vitam piam, qua Deus recte colitur, pertinentia,etiam ipsi propter quos haec agimus, Dei donaesse concedunt. Omnia porro dona sua, et quibusea fuerat largiturus, Deum praescisse negare nonpossunt. Sicut ergo cetera praedicanda sunt, utqui ea praedicat, obedienter audiatur, itapraedestinatio praedicanda est, ut qui obedienterhaec audit, non in homine, ac per hoc nec in seipso, sed in Domino glorietur : quia et hoc Dei205 2 Tim 1, 8-10.

86

praeceptum est ; et hoc praeceptum obedienteraudire, id est, ut qui gloriatur, in Domino glorietur206,similiter ut cetera, Dei donum est. Quod donumqui non habet, non dubito dicere, aliaquaecumque habet, inaniter habet. Hoc pelagiani,optamus, ut habeant ; isti autem nostri ut pleniushabeant. Non itaque simus in disputationibus[169] prompti, et in orationibus pigri. Oremus,dilectissimi, oremus, ut Deus gratiae det etiaminimicis nostris, maximeque fratribus etdilectoribus nostris, intellegere et confiteri, postingentem et ineffabilem ruinam, qua in unoomnes cecidimus, neminem nisi gratia Deiliberari ; eamque non secundum meritaaccipientium tamquam debitam reddi, sedtamquam veram gratiam nullis meritispraecedentibus gratis dari.

LXVII. Nullum autem est illustriuspraedestinationis exemplum quam ipse Iesus :unde et in primo libro iam disputavi207, et in huiusfine commendare delegi : nullum est, inquam,illustrius praedestinationis exemplum quam ipseMediator. Quisquis fidelis vult eam beneintellegere, attendat ipsum, atque in illo inveniatet se ipsum : fidelis, inquam, qui in eo veramnaturam credit et confitetur humanam, id estnostram, quamvis singulariter suscipiente DeoVerbo, in unicum Filium Dei sublimatam, ita ut

206 1 Cor 1, 31.207 AUGUSTINUS, De praed. sanct. 15, 30. 31.

87

qui suscepit et quod suscepit una esset inTrinitate persona. Neque enim homine assumptoquaternitas facta est, sed Trinitas mansit,assumptione illa ineffabiliter faciente personaeunius in Deo et homine veritatem. Quoniam nonDeum tantum dicimus Christum, sicut haereticimanichaei ; nec hominem tantum, sicut haereticiphotiniani ; nec ita hominem, ut aliquid minushabeat quod ad humanam certum est pertinerenaturam, sive animam sive in ipsa anima mentemrationalem, sive carnem non de femina sumptam,sed factam de Verbo in carnem converso atquemutato ; quae omnia tria falsa et vana,haereticorum apollinaristarum tres partes variasdiversasque fecerunt ; sed dicimus ChristumDeum verum, natum de Deo Patre sine ullo initiotemporis ; eumdemque hominem verum, natumde homine matre certa plenitudine temporis ; neceius humanitatem, qua minor est Patre, minuerealiquid eius [170] divinitati, qua aequalis est Patri.Hoc autem utrumque unus est Christus, qui etsecundum Deum verissime dixit : Ego et Paterunum sumus208, et secundum hominem verissimedixit : Pater maior me est209. Qui ergo hunc fecit exsemine David hominem iustum, qui numquamesset iniustus, sine ullo merito praecedentisvoluntatis eius, ipse ex iniustis facit iustos, sineullo merito praecedentis voluntatis ipsorum, ut

208 Io 10, 30.209 Io 14, 28.

88

ille caput, hi membra sint eius. Qui ergo fecitillum hominem, sine ullis eius praecedentibusmeritis, nullum quod ei dimitteretur, vel originetrahere, vel voluntate perpetrare peccatum, ipsenullis eorum praecedentibus meritis facitcredentes in eum, quibus dimittat omnepeccatum ; qui fecit illum talem, ut numquamhabuerit habiturusque sit voluntatem malam, ipsefacit in membris eius ex mala voluntate bonam.Et illum ergo et nos praedestinavit ; quia et in illout esset caput nostrum, et in nobis ut eius corpusessemus, non praecessura merita nostra, sedopera sua futura praescivit.

LXVIII. Qui legunt haec, si intellegunt, agantDeo gratias ; qui autem non intellegunt, orent uteorum ille sit doctor interior, a cuius facie estscientia et intellectus210. Qui vero errare meexistimant, etiam atque etiam diligenter quae suntdicta considerent, ne fortassis ipsi errent. Egoautem cum per eos qui meos labores legunt, nonsolum doctior, verum etiam emendatior fio,propitium mihi Deum agnosco ; et hoc perEcclesiae doctores maxime exspecto, si et inipsorum manus venit, dignanturque nosse quodscribo.

210 Cf. Prov 2, 6 (sec. LXX).

89