พระราชนิพนธ์ “พระมหาชนก” : การ ...media.phra.in/4852220ea620242c4861ee4d46619346.pdf · 2018-12-03 · 74 วารสารไทยศึกษา

พระราชนพนธ “พระมหาชนก” : การสบทอดและการสรางสรรควรรณคดชาดก

ในบรบทสงคมไทยรวมสมย

73

* บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธอกษรศาสตรดษฎบณฑตเรอง “เรองเลา

ทศชาตชาดก: การสบทอดในสงคมไทยรวมสมย”โดยมรองศาสตราจารยดร.สจตราจงสถตยวฒนา

เปนอาจารยทปรกษาวทยานพนธและอาจารยดร.น�าผงปทมะลางคลเปนอาจารยทปรกษาวทยานพนธ

รวมผวจยขอกราบขอบพระคณส�าหรบค�าแนะน�าอนมคายงไวณโอกาสน

** อาจารยประจ�าสาขาวชาภาษาไทยคณะศลปศาสตรมหาวทยาลยมหดล

พระราชนพนธ “พระมหาชนก” :

การสบทอดและการสรางสรรควรรณคดชาดก

ในบรบทสงคมไทยรวมสมย*

ณฐกาญจน นาคนวล**

บทคดยอ

บทความนศกษาพระมหาชนกพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ภมพลอดลยเดชในฐานะเรองเลาทศชาตชาดกในสงคมไทยรวมสมย โดยมวตถประสงค

การวจยเพอศกษาการสบทอดและการสรางสรรค ทงดานเนอหา แนวคด กลวธการ

เลาเรอง และรปแบบการน�าเสนอ ผลการศกษาพบวาพระราชนพนธพระมหาชนก

แสดงใหเหนการสบทอดเนอหาและแนวคดทงจากวรรณคดชาดกวรรณคดพระพทธศาสนา

และวรรณคดค�าสอน โดยน�าขนบวรรณคดมาปรบใชใหเหมาะสมกบบรบทสงคมและ

ผเสพ มการสรางสรรคกลวธการเลาเรองดวยการดดแปลงและเปลยนเนอหาตอนจบ

โดยใชรปแบบหนงสอภาพประกอบเรองในการน�าเสนอ กลาวไดวา พระราชนพนธ

พระมหาชนกแสดงใหเหนกระบวนการการสบทอดและสรางสรรคในวฒนธรรมทศชาต

ชาดก เปนชาดกประจ�ารชสมยในรชกาลท ๙ และเปนวรรณคดชาดกสมยใหมอนยนยน

การด�ารงอยของเรองเลาทศชาตชาดกไดอยางชดเจน

ค�าส�าคญ:พระมหาชนก;วรรณคดชาดก;วรรณคดชาดกสมยใหม

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๒ กรกฎาคม - ธนวาคม ๒๕๖๐74

The Story of Mahajanaka by His Majesty King

Bhumibol Adulyadej: The Transmission and

Creativity of Jataka Literature in Contemporary

Thai Society*

Natthakarn Naknuan**

Abstract

The Story of Mahajanaka is a literary work composed in 1996 by His

MajestyKingBhumibolAdulyadej,KingRamaIXofThailand.Thispaperaims

at studying this text as a narrative of Thotsachat Jatakas in contemporary Thai

society in terms of transmission and creativity of content, concept, storytelling

technique,andpresentationformat.ThestudyrevealsthatnotonlywasThe Story

of Mahajanaka transmitted in both content and concept from Jataka, Buddhist

and didactic literature, but also some literary conventions were adapted to suit

ThaireadersincontemporaryThaisociety.Moreover,thecreativeaspectsthat

can be found in this text are presented through various storytelling techniques:

the adaptation and changing of the ending and the presentation in illustrated

bookformat.Accordingtoitssignificanceinmanyaspects,thetextcanfirmly

establish itself as the Jataka of King Rama IX’s reign and also as a narrative of

Thotsachat Jatakas in contemporary Thai Society which illustrates the existence of

* This article is part of dissertation for the degree of Doctor of Philosophy and

part of the research project entitled The Narratives of Thosachat Jatakas: Transmission in

ContemporaryThaiSociety”.Iwouldliketoexpressmygratitudetomyadvisor,Assoc.Dr.

SuchitraChongstivatanaandDr.NamphuengPadamalangkulaforsuggestionsandsupport

**AlectureatFacultyofLiberalArts,MahidolUniversity.



75

the process of transmission and creativity of Jataka literature in Thai Thotsachat

Jatakascultureuptothepresentday.

Keywords: MahajanakaJataka;Jatakaliterature;ModernJatakaLiterature


บทน�า

ทศชาตชาดกมความส�าคญในสงคมไทยมาชานานดวยนยยะทางความหมาย

ของการเปนสบพระชาตสดทายกอนเปนพระสมมาสมพทธเจา เนอหาของทศชาต

ชาดกกลาวถงการบ�าเพญบารมของพระโพธสตวอนเปนกระบวนการหนงของการสอน

ธรรมะ เพอสบทอดหลกธรรมทางพทธศาสนา โดยสอนใหเขาใจวถแหงการบ�าเพญ

บารมของพระโพธสตว น�าสการปฏบตตามตามสมควรได แตเดมคนไทยรจกและคน

เคยกบทศชาตชาดกผานศลปะและวฒนธรรมประเพณทเกยวของกบศาสนาพทธเชน

ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถประเพณเทศนมหาชาตเปนตนนอกจากนความ

ส�าคญของทศชาตชาดกในสงคมไทยปรากฏเปนหลกฐานผานงานศลปะ คตความเชอ

ประเพณและวถชวตไทย กลาวไดวา เรองเลาทศชาตชาดกด�ารงอยในกระบวนการ

สบทอดและสรางสรรควรรณคดชาดกมาอยางตอเนองและยาวนานทงการสบทอดใน

วฒนธรรมวรรณศลปและในสงคมไทย

ผวจยสงเกตพบวาในบรบทสงคมไทยรวมสมยตงแตพ.ศ.๒๕๐๐เปนตนมา

มการสรางสรรคเรองเลาทศชาตชาดกอยางตอเนองดวยรปแบบทหลากหลายทงเรอง

เลาทเปนรอยกรองขนาดยาว รอยแกว ละครโทรทศน การตน และการตนอนเมชน

และจากการศกษาพบวา เมอพระบาทสมเดจพระเจาอย หวภมพลอดลยเดช

ทรงพระราชนพนธเรองพระมหาชนกพระชาตทสองของพระโพธสตวในเรอง

เลาทศชาตชาดก ตพมพเผยแพรและจ�าหนายใน พ.ศ. ๒๕๓๙ ความนยมสรางสรรค

เรองเลาทศชาตชาดกในงานประเภทรอยแกวและการน�าเรอง “พระมหาชนก”

มาสรางสรรคในรปแบบตางๆ ปรากฏอยางเดนชดตงแตพ.ศ.๒๕๓๙เปนตนมามการ

ใชเนอหาจากชาดกเรองตางๆสรางสรรคเปนหนงสอภาพประกอบเรองการตนและ

การตนอนเมชนเปนจ�านวนมาก

พระราชนพนธพระมหาชนกเปนการน�าเสนอวรรณคดชาดกในรปแบบใหม

ทประสบความส�าเรจอยางสง หนวยงานทงภาครฐและเอกชนน�าเนอหาและค�าสอน

จากพระราชนพนธพระมหาชนกไปเผยแพรและปรบใชกบศาสตรสาขาอนๆ เกดเปน

ความนยมในวงกวางเชนใชเปนแนวทางในการพฒนาประเทศใชเปนสอในการเรยน

การสอนและการสรางสรรคกจกรรมในชนเรยน รวมถงการศกษาพระราชนพนธ



77

พระมหาชนกโดยใชความรจากศาสตรสาขาตาง ๆ เปนตนดงปรากฏบทความและ

งานวจยทศกษาพระมหาชนกพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระเจาอย หว

ภมพลอดลยเดชอาท

การศกษาดานอกษรศาสตรและนเทศศาสตรศกษาเนอหาพระราชนพนธ

พระมหาชนก แสดงใหเหนวาพระราชนพนธพระมหาชนก เปนวรรณคดพทธศาสนา

รวมสมยทมเนอหาและแนวคดเหมาะสมกบยคสมย ทงมคณคาในฐานะวรรณกรรม

ค�าสอนมการน�าไปดดแปลงเปนสอการแสดงรวมถงการศกษาเชอมโยงความสมพนธ

ระหวางผแตงกบเนอหาเชนบทความเรอง“พระมหาชนก:โมกขธรรมแหงปจจบนสมย”

ของสจตราจงสถตยวฒนา(๒๕๔๒)บทความเรอง“พระมหาชนก:ค�าสอนจากพอ”

ของรนฤทยสจจพนธ (๒๕๕๒)งานวจยเรอง “การอภปรายความบทพระราชนพนธ:

พระมหาชนก” ของสรพงษ โสธนะเสถยร (๒๕๕๔) บทความเรอง “นาฏยลลา

พระมหาชนก: การสรางสรรครปแบบการน�าเสนอชาดกในสงคมไทย” ของสภค

มหาวรากร (๒๕๕๖) บทความเรอง“พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว:

ของขวญพระราชทานส�าหรบปวงชนชาวไทย”ของกสมารกษมณ(๒๕๕๙)

การศกษาดานรฐศาสตรแสดงใหเหนการเชอมโยงความสมพนธระหวางบท

พระราชนพนธเรองพระมหาชนก กบบทบาทและสถานภาพพระมหากษตรย เชน

วทยานพนธของสจตราศรมลศกษาเรองภาวะผน�าแบบ “ตะวนออก”: ศกษาผาน

พระราชนพนธเรองพระมหาชนก(๒๕๔๘)วทยานพนธของปรญญวฒนวชรอาภากร

ศกษาเรองพระมหาชนก: การพฒนาประเทศในกระบวนทศนโครงการอนเนอง

มาจากพระราชด�าร (๒๕๔๙) วทยานพนธของวชตา เกดมณ ศกษาเรองแนวคด

เกยวกบภาวะผน�าจากบทพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพล

อดลยเดชเรองพระมหาชนก (๒๕๕๐)

งานวจยดานครศาสตรและศกษาศาสตร สวนใหญศกษาจากกลมตวอยาง

ทใชบทพระราชนพนธเรองพระมหาชนกเปนสอในการเรยนการสอนเชนวทยานพนธ

ของสดารตน พลแพงพา ศกษาเรองผลของการสอนนทานชาดกเรองพระมหาชนก

โดยใชการสอนแบบโครงการทมตอความเพยรของเดกวยอนบาล (๒๕๔๔)วทยานพนธ

ของกอปรพร ค�าศรสข ศกษาเรองการพฒนาชดการสอนเรองพระมหาชนก ตอน


ปรศนามะมวงสองตน ส�าหรบนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖(๒๕๔๖)วทยานพนธของ

ณฏฐนจนทระ ศกษาเรองการพฒนาทกษะดานการอานเชงวเคราะหและเจตคตตอ

การเรยนการสอน วชาภาษาองกฤษ โดยใชพระราชนพนธเรอง “พระมหาชนก”

ฉบบการตนภาษาองกฤษ ของนกเรยนระดบชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนฝาง

ชนปถมภ ส�านกงานเขตพนทการศกษาเชยงใหมเขต ๓(๒๕๕๑)เปนตน

การทบทวนวรรณกรรมแสดงใหเหนวาการศกษาพระมหาชนกพระราชนพนธ

ในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชมงศกษาดานการดดแปลงเนอหา

คณคาจากเนอหาแนวคด และการน�าพระราชนพนธไปใชประกอบการเรยนการสอน

ซงในบทความวจยนจะอภปรายในประเดนทตางไปโดยจะกลาวถงการสบทอดเนอหา

และแนวคดจากวรรณคดชาดก การสรางสรรคเปนหนงสอภาพประกอบ รวมถง

กระบวนการสรางเรองเลาทศชาตในวฒนธรรมทศชาตชาดกของไทย

พระราชนพนธ “พระมหาชนก”กบการสบทอดขนบวรรณคดชาดก

พระราชนพนธ “พระมหาชนก”

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ

ใหจดท�าพระราชนพนธพระมหาชนกเปนหนงสอภาพประกอบเรองลายเสนจตรกรรม

ไทยพมพสสพมพจ�าหนายครงแรกเปนฉบบปกแขงในปพ.ศ.๒๕๓๙“พระบาทสมเดจ

พระเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหสรางเหรยญพระมหาชนก

ควบคกบพระราชนพนธเรอง“พระมหาชนก”ฉบบปกแขง”สวนฉบบปกออนจดท�า

เฉพาะหนงสอ พมพจ�าหนายครงแรกในป พ.ศ. ๒๕๔๐ และตอมาในป พ.ศ. ๒๕๔๒

ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดท�าเปนหนงสอการตนแบบนยายภาพมทงทเปนภาพ

สสและภาพขาวด�าทงนเพอใหเขาถงกลมคนทกระดบอายและระดบสตปญญาในบท

พระราชปรารภ ทรงกลาวถงการพระราชนพนธโดยดดแปลงเนอเรองตอนทายให

เหมาะสมกบสงคมปจจบนรปทประกอบเรองเปนฝมอของศลปนไทย เพอถายทอด

ความงามของเรองนใหครบถวนสมบรณ และทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพมพ

เพอประโยชนในการด�าเนนชวตแกสาธชนทงหลายดงน



79

พระบาทสมเดจพระเจาอย หวทรงแปลมหาชนกชาดก

เสรจสมบรณเมอ พ.ศ. ๒๕๓๑ และทรงพระกรณาโปรดเกลา

โปรดกระหมอมใหพมพในโอกาสเฉลมฉลองกาญจนาภเษก

แห งรชกาล ให เป นเครองพจารณาเพอประโยชน ในการ

ด�าเนนชวตของสาธชนทงหลาย.

ขอจงมความเพยรท บร สทธ ป ญญาท เ ฉยบแหลม

ก�าลงกายทสมบรณ.

(พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช,๒๕๔๐:(๘))

การทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช“ทรงพระกรณาโปรดเกลา

โปรดกระหมอมใหพมพในโอกาสเฉลมฉลองกาญจนาภเษกแหงรชกาล” เมอเดอน

มถนายน พ.ศ. ๒๕๓๙ นน ถอเปนวาระพเศษอนเปนมงคลทพระมหากษตรยทรง

พระราชทานบทพระราชนพนธเปน “ของขวญ” อนล�าคาแกปวงชนชาวไทย โดย

ในบรบทการสรางสรรคทศชาตชาดก พระมหากษตรยไทยทรงเปนผอปถมภการ

สรางสรรคทศชาตชาดกมาแตโบราณ ในมตนแสดงใหเหนการสบทอดขนบการ

สรางวรรณคดชาดกในสงคมไทย ทงยงแสดงใหเหนการใชทศชาตชาดกเฉลมฉลอง

ในวาระมงคลของพระมหากษตรยนอกจากนการสรางเหรยญพระมหาชนกควบคกบ

พระราชนพนธ โดยดานหนาเปนภาพพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช

ก�าลงทรงงานภาพดานหลงเปนภาพพระมหาชนกวายน�าอยกลางมหาสมทรและก�าลง

สนทนากบนางมณเมขลาแสดงใหเหนถงความส�าคญของวรยะบารมอนเปนแนวคด

ส�าคญของพระราชนพนธพระมหาชนก เหรยญพระมหาชนกจงเปนทงเครองบชา

และเครองเตอนใจใหตระหนกถงความส�าคญของความเพยร โดยมพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวภมพลอดลยเดชเปนแบบอยาง เปนกลวธการสอแนวคดและสอนผาน

เหรยญพระมหาชนกซงการสรางเหรยญประกอบกบการสรางสรรคบทพระราชนพนธ

ไมเคยปรากฏในกระบวนการสรางสรรคทศชาตชาดก


นอกจากนน บทพระราชปรารภทวา “ใหเปนเครองพจารณาเพอประโยชน

ในการด�าเนนชวตของสาธชนทงหลาย”.สอดคลองกบเนอหาพระราชนพนธพระมหา-

ชนกทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชทรงพระราชนพนธขนใหมความวา

“เทวดากลาวชวาพระองคจะยงเขามรรคาแหงความสขไมได หากไมกลาวธรรมให

สาธชนไดสดบ”การเนนย�าค�าวา“สาธชน”สอถงประชาชนและกลมผอานแสดงความ

จงใจของผทรงพระราชนพนธในการสรางสรรควรรณคดพระพทธศาสนาทมพนธกจ

ในฐานะวรรณคดค�าสอนชวยขดเกลาจตใจประชาชนนอกจากนยงมนยยะสอถงการ

แสดงบทบาทหนาทของ “พระมหาชนก” ในฐานะ “พระมหากษตรย” ผทรงทศพธ-

ราชธรรมกบ“พระโพธสตว”ผชน�าทางปญญาน�าพามวลมนษยกาวขามวฏสงสาร

การสบทอดขนบวรรณคดชาดก

พระมหาชนกพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช

มการดดแปลงเนอหาทงในสวนคาถาและสวนเนอความเปนการน�าเรองทศชาตชาดก

มา “เลาใหม” โดยน�าค�าสอนจากเนอหาและแนวคดมาปรบใชใหเหมาะสมกบบรบท

การรบสารของคนในสงคมไทยรวมสมย ทงน การแตงเรองเดมเปนส�านวนใหมเปน

ขนบการสรางสรรควรรณคดชาดกเชนการแตงมหาชาตหลากหลายส�านวนในแตละ

ยคสมย

ภาพท ๑: ภาพเหรยญพระมหาชนก



81

การดดแปลงเนอหาอนถอเปนลกษณะใหมและไมเคยปรากฏในกระบวนการ

ดดแปลงวรรณคดชาดก ไดแก การเปลยนเนอหานทานชาดกในพระราชนพนธ

พระมหาชนกของพระบาทสมเดจพระเจาอย หวภมพลอดลยเดช เนองจากการ

เปลยนเนอหาตอนจบเปนสวนส�าคญของการด�าเนนเรอง การเปลยนเนอหาใน

พระราชนพนธพระมหาชนกท�าใหการจบเรองตางไปจากอรรถกถาชาดก และสงผล

ตอการน�าเสนอแนวคด รวมถงบทบาทหนาทของพระโพธสตวทเปลยนไป ลกษณะ

ดงกลาวเปนกลวธส�าคญอนแสดงใหเหนการสรางสรรควรรณคดชาดกสมยใหม

เปนการเปลยนเนอหาใหสอดคลองกบจดประสงคของการสรางสรรคและเพอสอสาร

กบกลมผอานในสงคมไทยรวมสมย นอกจากนนในบรบทของการเลาใหม ผแตง

ในฐานะพระมหากษตรยทรงใชชาดกเปนเครองมอสอสารกบประชาชน ใชสอน

ประชาชนโดยทมตของเนอหาการสอนมไดสอนเพยงหลกธรรมะ แตทรงแสดงใหเหน

การน�าหลกธรรมะมาปรบใชในการด�าเนนชวต การน�าเสนอในรปแบบทหลากหลาย

เพอสอสารกบประชาชนหลายระดบ สมพนธกบธรรมชาตของชาดกทท�าใหเกดการ

ตความหลายระดบได ทงยงสรางสรรคในรปแบบหลากหลาย ท�าใหพระราชนพนธ

พระมหาชนกเปนชาดกประจ�ารชสมย

การเปลยนเนอหานทานชาดกในพระราชนพนธพระมหาชนกเปนการเปลยน

เพอน�าเสนอแนวคดใหสอดคลองกบสถานการณในสงคมโดยเฉพาะบรบททประชาชน

ในสงคมไทยตองเผชญภาวะปญหา จากเดมทจบเรองดวยพระโพธสตวออกบวช

เปลยนเปนพระโพธสตวเปนผให “ปญญา” แกประชาชน การเปลยนเนอหาชวงทาย

จนจบเรองเปลยนจดเนนจากเนกขมมบารมเปนปญญาบารม ซงในทศชาตชาดก

พระโพธสตวทแสดงปญญาบารมเดนชด ไดแก มโหสถกบวธรบณฑต การน�าเสนอ

วรยะบารมควบค กบปญญาบารมรวมถงความเสยสละของพระมหาชนก ใน

พระราชนพนธพระมหาชนกน�าเสนอบารมของพระโพธสตวผานตวละครใหเปนตวอยาง

แบบรปธรรมโดยเฉพาะความวรยะและการใชสตปญญาแกไขปญหาของพระโพธสตว

ในสถานการณตาง ๆ ในขณะเดยวกน การด�าเนนเรองไดสรางเอกภาพของเรอง

ตงแตตนจนจบโดยยงคงน�าเสนอแนวคดเรองพระโพธสตวกบการบ�าเพญบารมภายใต

ขนบเนอหาของชาดก ในมตนพระราชนพนธพระมหาชนกสบทอดพนธกจวรรณคด

ชาดกดวยการน�าชาดกมาใชเปนเครองมอในการสอน การปลกฝงอดมคตและ


อดมการณในสงคมไทย ดงนนแลว การเปลยนเนอหานทานชาดกในพระราชนพนธ

พระมหาชนกจงมความส�าคญทงในแงกระบวนการสรางสรรคและการน�าวรรณคด

ชาดกมาใชในบรบทสงคม

พระราชนพนธเรองพระมหาชนกแบงเนอหาเปน๓๗บทแตละบทน�าเสนอ

เนอหาเปนตอนสน ๆ ใชภาษากระชบเพอผอานจะเขาใจไดงาย การด�าเนนเรองตอน

ตนตงแตตอนท ๑ – ตอนท ๒๖ ด�าเนนความเชนเดยวกบอรรถกถาชาดก สวนการ

ดดแปลงดวยการเพมเตมและตดทอนเนอหาไดแกการเพมเตมเนอหาดวยการแทรก

อดเรกคาถาในตอนท๒๗การสรปความเนอหาในตอนท๒๙โดยตดทอนเนอหาสวนท

อรรถกถาชาดกบรรยายถงการทดสอบบคคลทจะรบราชสมบตวธการแกปรศนาของ

พระมหาชนกและการปลอยผสสรถเสยงทาย

การเปลยนเนอหาตอนทายเรองอยในตอนท ๓๔-๓๗ เปนเนอหาสวนท

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชทรงพระราชนพนธขนใหม โดยน�าเสนอ

บทบาทหนาททเปลยนไปของตวละครพระมหาชนกสงผลตอแนวคดอนเปนสารส�าคญ

ของเรองเปลยนจากในอรรถกถาชาดกทเมอพระมหาชนกทรงเหนวาราชสมบต

เปนภยกตดสนพระทยออกบวช สวนพระราชนพนธเรองพระมหาชนกหลงจาก

พระมหาชนกทอดพระเนตรเหนตนมะมวงทมผลถกท�าลาย กทรงเหนวาการท�าลาย

ตนมะมวงแสดงถง “ความไมร” หรอ “อวชชา” ของประชาชน พระมหาชนกจง

ยงคงท�าหนาทในฐานะพระมหากษตรยยงไมออกบวช ดวยทรงหวงใยทกขสข

และความเปนไปของประชาชน การจบเรองทพระมหาชนกตงปทะเลยวชชาลย

เกดจากทรงนกยอนถงเหตการณททรงสนทนากบนางมณเมขลาประกอบกบพจารณา

เหนวาประชาชนยงขาดความรความเขาใจทถกตองในการด�าเนนชวตจงตองตงสถาบน

การศกษาใหความรแกประชาชน

พระมหาชนกทอดพระเนตรเหนตนมะมวงถกท�าลายแลวเกดความสงเวชใจ

และเกดปญญาตระหนกรวาการมผลของตนไมเทยบไดกบการครองราชยและการ

ครอบครองราชสมบต ในมตนจงมไดหมายถงเฉพาะราชสมบตของกษตรย แตหมาย

ถงทรพยสมบตหรอสงมคาทเปนสมบตและอยในความครอบครองของแตละคน เมอ

ประชาชนไมรจกวธใชหรอถนอมรกษากจะท�าลายทรพยสมบตนน สอดคลองกบการ



83

ปเนอหาตอนกลางเรองทนางมณเมขลากลาวกบพระมหาชนกเรองการตงปทะเลย

มหาวชชาลยตอนอมพระองคขนจากมหาสมทรเหาะไปสงยงเมองมถลา

พรอมกนนนเทวดากไดกลาวอดเรกคาถาวา:

ขาแตบณฑต วาจาอนมปาฏหารยมบงควรหายไปในอากาศ.

ทานตองใหสาธชนไดรบพรแหงโพธญาณจากโอษฐของทาน. ถงกาล

อนสมควร ทานจงตงสถาบนการศกษาใหชอวา โพธยาลยมหา

วชชาลย. ในกาลนนทานจงจะส�าเรจกจแท.

(พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช,๒๕๔๐:๙๖)

เนอหาพระมหาชนกฉบบพระราชนพนธ ไดแทรกการกลาว “อดเรกคาถา”

อนหมายถง คาถาพเศษ เปนคาถาทเพมขนมาโดยเฉพาะและสมพนธกบการเปลยน

เนอหาตอนจบเรอง นนคอ “วาจาอนมปาฏหารยมบงควรหายไปในอากาศ. ทานตอง

ใหสาธชนไดรบพรแหงโพธญาณจากโอษฐของทาน” และพระมหาชนกจะยง “ไม

ส�าเรจกจทแท” จนกวาจะตงสถาบนการศกษาโพธยาลยมหาวชชาลย การใหความร

แกประชาชนจงเปนหนาทหนงของพระมหาชนกทไดรบมอบหมายจากเทวดา“กจทแท”

จงเปนการสรางบารมทงปญญาบารมและทานบารมอนนอกเหนอไปจากวรยบารม

ทพระองคไดกระท�าไปแลวในการวายน�าแมมองไมเหนฝง นอกจากน การทนางมณ-

เมขลาเรยกพระมหาชนกวา “บณฑต” กแสดงถงความยกยองและชนชม “ปญญา”

ของพระมหาชนกรวมถงการใชค�าวา“วาจาอนมปาฏหารย”และ“พรแหงโพธญาณ”

กลวนแสดงใหเหนวาความเพยรและประโยชนของความเพยรทพระมหาชนกกลาวแก

นางมณเมขลาเปนเรองส�าคญเปนสมบตทางปญญาทควรถายทอดตอเพอสรางปญญา

ใหแกประชาชนตอไป ในมตนความตระหนกรอนเกดจากปญญาของพระโพธสตวจง

เปนปญญาทสามารถน�าไปสการสรางบารมอนๆ และสามารถสรางประโยชนตอเพอน

มนษยตอไปไดความตอนนเนนย�าอกครงในเนอหาสวนทายกลาวคอ

...เทวดากลาวชวาพระองคจะยงเขามรรคาแหงความสข

ไมไดหากไมกลาวธรรมใหสาธชนไดสดบ.นางมณเมขลาใหพระองค

ตงสถาบนการศกษาใหชอวาปทะเลยมหาวชชาลย.แมในกาลนน

กจะส�าเรจกจและไดมรรคาแหงบรมสข.

(พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช,๒๕๔๐:๑๒๙)


การ “กลาวธรรมใหสาธชนไดสดบ” เปนภารกจส�าคญของพระโพธสตว

เปนการบ�าเพญสจจบารมทไดใหไวกบนางมณเมขลาและท�าให“ส�าเรจกจและไดมรรคา

แหงบรมสข” ในลกษณะนแสดงใหเหนอยางชดเจนวา พระโพธสตวจะตองสงสม

บญบารมดวยการสรางปญญาบารมและทานบารม แนวคดการสงสมบารมดวย

ความเพยรและการออกบวชจงมงเนนไปทบารมอนเกดจากความเพยรและการเผยแผ

ปญญาของพระมหาชนก ในแงนการตง “ปทะเลยมหาวชชาลย” จงเปนการจบเรอง

ทเปลยนบทบาทหนาทของพระโพธสตว จากการออกบวชเพอสงสมบญบารมแบบ

พระปจเจกพทธเจา เปนการแสดงบทบาทหนาทของพระโพธสตวในมตของผน�าพา

มวลมนษยใหขามพนจากวฏสงสารตวละครพระมหาชนกทสรางสรรคในพระราชนพนธ

แสดงบทบาทหนาทของพระโพธสตวทตางไปจากอรรถกถาชาดก แตยงคงอยในมต

ความหมายของค�าวา “พระโพธสตว” ทวา “ผเปนพระโพธสตวไมเพยงแตจะมญาณ

ความรเขาใจความเปนไปของธรรมชาตแหงสรรพสงแตยงตองมพระกรณากวางขวาง

ไมสนสดจ�านงจะชวยเหลอสรรพสตวเปนบาทแหงปณธานอนจะท�าใหเปนพระโพธสตว

ผเตมบรบรณดวยความคดทจะชวยผอน”(ประพจนอศววรฬหการ,๒๕๔๖:๔-๕)

การเปลยนเนอหาตอนจบชาดกในพระราชนพนธพระมหาชนกแสดงใหเหน

กลวธการเลาเรองทแยบยลโดยใชทงการเพมเตมและตดทอนเนอหาในการด�าเนนเรอง

เพอใหเกดความตอเนองของเหตการณอยางสมเหตสมผลสงผลตอการน�าเสนอแนวคด

อยางมประสทธภาพ สามารถสอสารกบผอานไดชดเจน นอกจากน เนอหาทเปลยน

ตอนทายเมอน�ามาเชอมโยงกบพระราชด�ารสในพระบาทสมเดจพระเจาอย หว

ภมพลอดลยเดชในฐานะผทรงพระราชนพนธแลว จะเหนไดวาการเปลยนเนอหาทาย

เรองพระมหาชนกเปนพระประสงคของพระองคทานอยางชดเจนกลาวคอ

หนงสอเลมนประกอบดวยหลายสวนประกอบดวยสวนทเปน

ภาษาไทย ทมาจากพระไตรปฎก ซงเอามาตรงจากพระไตรปฎก

ทแปลเป นภาษาไทย ค�าพดหรอค�าทมอย ในนนเอามาตรง

สวนทสองเอามาดดแปลง เพอใหตวหนงสอบางอยางหรอค�า

บางค�าทไมตรงกบความคดในสมยน กไดดดแปลงบาง ในทสด

กมความคดบางอยางทอาจจะไมเปนประโยชนกบบคคลในปจจบนน

กไดเวน และไดมการตกแตงสวนใหมทเขาใจวาไมไดเรยนใน



85

โรงเรยน เปนภาษาทอาจจะดแปลกไปหนอย บางสวน เพราะวา

จะตองใหเขาใจวาเรองเปนเรองเกาโบราณ นบเวลาไมได ภาษา

กจะตองใหโบราณหรออาจจะเปนปรศนาบาง...นอกจากนกได

เขยนเปนตวอกษรโบราณ คออกษรเทวนาคร ซงเปนสงทล�าบาก

มากเพราะวาผทรภาษาโบราณกมนอยคนทงหมดนจะตองอาศย

ความละเอยดในการจดใหถกตองและพอเปนทพอใจ

การแสดงออกมาซงเปนความคดหลกของชาดกน คอให

เหนวาความเพยรตองม และส�าคญทสดวาคนเราท�าอะไรตองม

ความเพยร แมจะไมเหนอยางในเรองน คอแมจะไมเหนฝงตอง

วายน�าตอไป และมค�าตอบอยวาท�าไมตองวายน�า ไมเหนฝงม

ประโยชนอะไรมประโยชนเพราะหากไมเพยรทจะวายน�าเปนเวลา

เจดวนเจดคนกจะไมไดพบเทวดา

...

ฉะนนในทนจะตองขอบใจทานทงหลายทกคนทมาชมนมกน

ในทนเพอทจะรบรวาหนงสอนมขนแลว ทตองขอบใจเพราะวา

หนงสอเรองนเปนทรกของขาพเจาเอง เปนสงทเหนวามความ

ส�าคญ และโดยทเปนผทไดกอขนมา เปนตวการ รวาตวเองเปน

ผทท�าขนมาถาไมมตวเราเองมแตชาดกแลวกมแตชาดกภาษาไทย

ทแปลมาจากภาษาบาล มแตชาดกอาจจะเปนภาษาองกฤษทเขา

แปลมาจากภาษาบาล ใครไปอานกไมรเรองและไมมความหมาย

อะไรมากนก

...และเชอวาจะเปนประโยชนกบทกคน และเปนประโยชน

กบประชาชนทงไทยและเทศ

(พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช,๒๕๓๙:๗-๙)

พระราชด�ารสทยกมาขางตนเนนขอความโดยผวจยแสดงใหเหนกระบวนการ

สรางสรรคชาดก ทงการคงเนอหาจากพระไตรปฎก การคงภาษาโบราณและการ

ดดแปลง การเปลยนเนอหาในพระราชนพนธพระมหาชนกมจดประสงคส�าคญเพอ


ประโยชนกบคนในสงคมปจจบนดงทวา“ความคดบางอยางทอาจจะไมเปนประโยชนกบ

บคคลในปจจบนนกไดเวนและไดมการตกแตงสวนใหมทเขาใจวาไมไดเรยนในโรงเรยน”

โดยเฉพาะการตงสถาบนการศกษาเพอใหความรและปญญาเปนการย�าเนนวาความร

และปญญาเปนเรองส�าคญและจ�าเปนทจะน�ามาใชประโยชนในสถานการณปจจบนทงน

การเปลยนเนอหาชาดกยงคงการน�าเสนอแนวคด คอ “ส�าคญทสดวาคนเราท�าอะไร

ตองมความเพยร”และประโยชนของความเพยรทจะตองเพยรพยายามแมมองไมเหน

ฝงซงเปน“ความเพยรอนบรสทธ”ทงน“เพราะหากไมเพยรทจะวายน�าเปนเวลาเจดวน

เจดคน กจะไมไดพบเทวดา” การเลอกเนนย�าผลของความเพยรผนวกกบความเชอ

เรองเทวดาเปนอกมตหนงในการน�าเสนอแนวคดวาเทวดาจะใหคณแกคนทชวยเหลอ

ตนเองเทวดาอยในฐานะผชวยเหลอและเปนสญลกษณของความส�าเรจสมดงปรารถนา

อนเกดจากการกระท�าความเพยรมไดเกดจากเทวดาบนดาล แนวคดส�าคญทพระบาท

สมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชในฐานะผทรงพระราชนพนธตองการสอสารกบ

ผอานคอ“ความเพยรอนบรสทธ”อนเปนแนวคดทสมพนธกบ “วรยบารม”แนวคด

ส�าคญของชาดกเรองน

กลาวไดวาพระราชนพนธพระมหาชนกแสดงใหเหนการสบทอดขนบเนอหา

ดวยการน�าเนอหาจากวรรณคดชาดกมาดดแปลงและเปลยนตอนจบเพอสบทอด

แนวคดวรยบารม โดยการดดแปลงเนอหาท�าใหบารมขอนชดเจนมากขน นอกจากน

การเปลยนตอนจบเนอหาไดเพมแนวคดเรองปญญาอนเปนปญญาบารมของตวละคร

พระมหาชนกทแสดงใหเหนจากบทสนทนาโตตอบกบนางมณเมขลาการใครครวญและ

ความตระหนกรจากเหตการณตนมะมวงถกท�าลาย รวมถงการตงสถาบนการศกษา

เพอสรางปญญาใหกบประชาชน กลวธดงกลาวนเปนการดดแปลงและเปลยนเนอหา

เพอน�าเสนอแนวคดอนสอดคลองกบสภาวการณในสงคมไทยพระราชนพนธพระมหา

ชนกจงแสดงใหเหนการด�ารงอยของเรองเลาทศชาตชาดกในฐานะวรรณคดชาดก

สมยใหม การสบทอดแนวคดทศบารมอนเปนหลกธรรมส�าคญในวรรณคดพระพทธ

ศาสนา ทงยงแสดงพนธกจในฐานะวรรณคดค�าสอนเชนเดยวกบการทพระพทธเจา

เลอกเลาอดตชาตของพระองคเพอการสอนพระภกษสาวกในบรบทตางๆ

นอกจากน สวนทกลาววา “ตองอาศยความละเอยดในการจดใหถกตอง”

และ “หนงสอเรองนเปนทรกของขาพเจาเอง เปนสงทเหนวามความส�าคญ ...ถา



87

ไมมตวเราเองมแตชาดก ใครไปอานกไมร เรองและไมมความหมายอะไรมากนก”

เปนการย�าถงคณคาความส�าคญของการสบทอดและการสรางสรรควรรณคดชาดก

ทงยงแสดงถงพระราชประสงคของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช

“...เชอวาจะเปนประโยชนกบทกคน และเปนประโยชนกบประชาชนทงไทยและเทศ”

พระราชด�ารสทกลาวถงประโยชนของชาดก และกลาวถงในฐานะ “หนงสอเรองน

เปนทรก” น�าไปสการตความเชอมโยงตวบทพระราชนพนธกบพระราชกรณยกจ

ในมตทหลากหลาย นอกจากนน การผลตซ�าวาทกรรม ดงเชน การน�าเสนอ

พระราชนพนธพระมหาชนกในรปแบบหนงสอภาพประกอบ๒ขนาดกบรปแบบการตน

การคดเอาขอความบางสวนจากเนอหาและภาพประกอบไปใชในส.ค.ส.พระราชทาน

ปตางๆเพอเนนย�าความส�าคญของวรยบารมกเปนมตการสอนลกษณะหนงเชน

ภาพท๒:ภาพส.ค.ส.พระราชทาน

http://kanchanapisek.or.th/kp๔/book๓๔๔/card-๑๓.html[๒๐๑๖,Dec๗]

http://www.tlcthai.com/newyear/wp-content/uploads/๒๐๑๑/๑๒.jpg

[๒๐๑๖,Dec๗]

กลวธดงกลาวท�าใหพระราชนพนธพระมหาชนกเผยแพรไปในวงกวางมพลง

ในการสอสารและเปนทจดจ�าประกอบกบชอเรอง“พระมหาชนก”มนยยะความหมาย

สมพนธกบพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ทประชาชนยกยองเทดทน

พระองคไวในฐานะ “พอของแผนดน” ในมตนเมอผนวกรวมกบความคดทว า


พระมหากษตรยคอพระโพธสตวผบ�าเพญบารม การน�าเสนอภาพเชอมโยงระหวาง

พระโพธสตวกบพระมหากษตรยตวละครและชอ“พระมหาชนก”กบพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวภมพลอดลยเดชในฐานะผทรงพระราชนพนธพระราชนพนธพระมหาชนก

จงเปนทศชาตชาดกประจ�ารชกาลทกอใหเกดกระแสความนยมและใชเปนตวบททน�าไป

สรางสรรคผลตซ�าหรอประยกตใชในรปแบบตางๆ

กลาวไดวา การดดแปลงและเปลยนเนอหาตอนทายไปจนจบเรองใน

พระราชนพนธพระมหาชนก แสดงใหเหนการสบทอดขนบการสรางสรรควรรณคด

ชาดก และเปนการสบทอดพนธกจในดานการสอน โดยเฉพาะมตทพระมหากษตรย

ใชเรองชาดกสอนประชาชนการผลตซ�าวาทกรรมเปนการสอนซ�าเพอใหเกดความเขาใจ

กระจางชดและปฏบตตามไดสวนการน�าเสนอในหลายรปแบบเปนการสอนใหเหมาะสม

กบประชาชนทกระดบความรและทกวยโดยใชสอในกระบวนการสอสารเปนเครองมอ

พระราชนพนธพระมหาชนกจงเปนชาดกประจ�ารชสมยในรชกาลท๙และเปนวรรณคด

ชาดกสมยใหมอนยนยนการด�ารงอยของทศชาตชาดกทสบทอดผานมตเวลา ทงยง

แสดงใหเหนความสมพนธของผสราง ผเสพ และบรบทสงคมในวฒนธรรมการ

สรางสรรคทศชาตชาดก

การน�าเสนอในรปแบบหนงสอภาพประกอบเรอง

พระราชนพนธพระมหาชนกในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช

สรางสรรคและน�าเสนอในรปแบบหนงสอภาพประกอบเรองหรอPicture-StoryBook

ภาพประกอบทใชเปนภาพลายเสนจตรกรรมไทยวาดใหมโดยศลปนไทย“รปทประกอบ

เรองเปนฝมอของศลปนไทย ซงไดทมเททงก�าลงกายและก�าลงความคดอยางเตมท

เพอถายทอดความงามของเรองนใหครบถวนสมบรณ.”(พระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ภมพลอดลยเดช,๒๕๔๐:(๘))จากบทพระราชปรารภทกลาววา“เพอถายทอดความงาม

ของเรองนใหครบถวนสมบรณ”นนในมตวรรณคดการรงสรรค“ความงาม”และ“ความ

สมบรณ” แสดงใหเหนความส�าคญของพระราชนพนธพระมหาชนกในฐานะงาน

พระราชนพนธทมความเปนเลศและใชเปนตนแบบในการสรางงานตอไปได



89

ความประณตในการสรางงานและกระบวนการสรางสรรคตามพระราช

ประสงคของพระมหากษตรยเพอใหเกด “ความงาม” และ “ความสมบรณ” นน

หวหนาโครงการจดท�าหนงสอพระราชนพนธพระมหาชนกกลาวไวดงน

ใชศลปน๘ทานเลอกคนทมฝมอจรงๆมพนฐานทงทเปน

ศลปะไทยและพนฐานรวมสมยดวยพระเจาอยหวพดวาอยากจะได

ศลปะทเปนสมยรชกาลท๙พระองคทานเคยเอาบทพระราชนพนธ

ใหศลปนท�ามาแลวแตท�าออกมาเหมอนจตรกรรมฝาผนงทานไม

โปรด ผมเตรยมผลงานและประวตทกคนใหทานทอดพระเนตร

กอนเขาเฝาฯ ทานรบใหทง ๘ ทานมาชวยงานน ตอนเขาเฝาฯ

ครงแรก ใหคณะท�างานเขาเฝาฯ เปนกลมสดทายของวน นนคอ

พระองคทานใหเวลากบกลมนมาก และเมอไปถงทองพระโรง

ในหลวงประทบอยกอนแลว มานงรอ แสดงวาพระองคทาน

เอาพระทยใสมากๆ

...

ทรงแนะน�าศลปนทง๘ทานในการปรบแกงานทกคนยอม

แกเพราะทานมเหตผล อยาลมวาในหลวงทานผานการเปนศลปน

มาแลวตงแตยงทรงพระเยาวเพราะฉะนนทรงเขาใจศลปน

...

ศลปนทกคนสญญากนตงแตตนวาท�างานถวายพระเจาอยหว

จะไมมทอไมมการถอนตวกลางคนท�างานกนดวยความเพยร

(พษณศภนมตร,รายการตางคนตางคด)

นอกจากน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชไดพระราชทาน

เหรยญพระมหาชนกทองค�าแทและสลกพเศษวา“พระราชทาน”ใหคณะท�างานและ

ทรงเสดจไปเททองสรางเหรยญพระมหาชนกทวดบวรนเวศดวยพระองคเอง

ดงนนแลว การสรางสรรคพระราชนพนธพระมหาชนกในรปแบบหนงสอ

ภาพประกอบเรองเปนการสบทอดขนบการสรางศลปะและวรรณคดใหเปนสมบตของ

แผนดน ทงน การใชกลมศลปนวาดภาพประกอบเรองรวมกนเปนคณะ สบทอด


ขนบการสรางงานดวยการระดมปญญาเพอสรางงานตามพระราชประสงคของ

พระมหากษตรยพระมหากษตรยทรงเปนผอปถมภวรรณคดและพระพทธศาสนาทง

ยงแสดงใหเหนความคดเรองกศลกบศรทธาในการสรางสรรคงานพระพทธศาสนา

การสรางงานถวายพระมหากษตรยรวมถงการใชวรรณคดชาดกเพอเฉลมพระเกยรต

หนงสอภาพประกอบเรองกบการสรางสรรคภาพประกอบ

พระราชนพนธพระมหาชนก ใชวธการแบงเนอหาเปนตอนยอยและจดวาง

เนอหาเปนสดสวน โดยใชหนงคาถากบหนงตอน ใชภาพประกอบขนาดเลก ๆ แทรก

ในเนอหา และใชสสนสวยงาม การใชตวอกษรมทงภาษาไทย ภาษาองกฤษและ

อกษรเทวนาครทายค�าแปลคาถาลกษณะเหลานชวยสรางความนาสนใจในการน�าเสนอ

เนอหาและแนวคด ทงยงสามารถใชสอสารกบบคคลหลายระดบได การใชภาษาไทย

ควบคกบภาษาองกฤษแสดงความเปนไทยและเปนสากล การใชคาถาแสดงใหเหน

ความส�าคญของการ “บนทก” เรองพระมหาชนกในฐานะเรองเลาส�าคญในพระพทธ

ศาสนา เปนการสบทอดการใชภาษาบาลบนทกพระไตรปฎก รวมถงการใชตวอกษร

เทวนาครมทมาจากอนเดยอนเปนแหลงก�าเนดเรองชาดกดงนนแลวการสรางสรรค

พระราชนพนธพระมหาชนกเปนหนงสอภาพประกอบเรองจงมนยยะทางความหมาย

ทงยงแสดง “ความงาม” และ “ความสมบรณ” อนเกดจากการความประณตในการ

สรางสรรคดงตวอยาง

ภาพท ๓: ภาพรปแบบการน�าเสนอและการจดวางเนอหา



91

การน�าเสนอในรปแบบหนงสอภาพประกอบเรองโดยแบงเนอหาเปนตอนยอย

สน ๆ เปนกลวธทสงผลดตอการย�าเนนเนอหาในแตละตอนใหชดเจนมากขน ส�าหรบ

ผอานท�าใหงายตอการอานตดตามและท�าความเขาใจนอกจากนนการใชเทคนคของ

สอสงพมพในการสรางสรรคภาพประกอบ ท�าเปนหนงสอเลมขนาดกะทดรด กท�าให

นาสนใจและสามารถเขาถงผอานทกกลมทกวย รวมทงการจดพมพเพอเผยแพรและ

จ�าหนายท�าใหพระราชนพนธพระมหาชนกเปนทรจกและเผยแพรไปในวงกวาง

พระราชนพนธพระมหาชนก ใชภาพประกอบเรองเปนภาพลายเสนจตรกรรม

ไทยทวาดใหมโดยศลปนไทยมการระบชอศลปนกบภาพทวาดไวทายเลมการรวบรวม

ศลปนทมชอเสยง ทสรางงานในสมยรชกาลท ๙ มาสรางสรรคภาพประกอบ

ในพระราชนพนธพระมหาชนก เปนการรวบรวมลลาการวาดภาพแบบตาง ๆซงเปน

ลกษณะเดนของศลปนแตละคน บนทกไวเปนสมบตแผนดน เชนตวอยางความวจตร

งดงามของภาพเหลาน

ภาพท ๔: ภาพพระโปลชนกหน


ภาพท ๕: ภาพพระโพธสตวบงเกดในครรภ ภาพพระเทวขนเกวยน

ภาพท ๖: ภาพพระมหาชนกถวายบงคมลาพระมารดา ภาพพระมหาชนกกบเทวดา

ภาพท ๗: ภาพพระมหาชนกมนสการถงนางมณเมขลา



93

การสรางสรรคภาพในพระราชนพนธพระมหาชนกและน�าเสนอในรปแบบ

หนงสอภาพประกอบเรองแสดงใหเหนการสบทอดขนบความสมพนธระหวางจตรกรรม

กบทศชาตชาดกดงเชนการใชภาพเลาเรองแบบจตรกรรมฝาผนงและการเลาทศชาต

ชาดกดวยภาพกบเนอหาในสมดไทย ในบรบทหนงสมดไทยไดเกบรกษาและบนทก

เรองเลาทศชาตชาดกสบทอดไวเปนสมบตของแผนดน การสรางสรรคหนงสอภาพ

ประกอบเรองเปนรปแบบการน�าเสนอในบรบทสงคมไทยรวมสมยทมปจจยเรอง

การพมพเขามาแทนทการจารจารกลงบนวสดจากธรรมชาตแบบสมดไทย นอกจากน

แสดงใหเหนความสมพนธระหวางศลปะกบการสบทอดศาสนาการถายทอดเรองราว

ทางพทธศาสนาในงานศลปะ การสรางสรรคงานศลปะเปนพทธบชา เหลานเปน

กระบวนการสรางเสพทมมายาวนานในการสบทอดและสรางสรรคทศชาตชาดก

บทสรป

การศกษาพระมหาชนกพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพล

อดลยเดชแสดงใหเหนการสบทอดขนบวรรณคดชาดกไดแกการสบทอดขนบเนอหา

ดวยการน�าเรองทศชาตชาดกมาสรางสรรคใหมการสบทอดขนบแนวคดทศบารมผาน

ตวละครพระมหาชนกการสบทอดขนบเนอหาและแนวคดดงกลาวใชกลวธการดดแปลง

และการเปลยนเนอหาตอนจบเรอง เพอแสดงใหเหนแนวคดวรยบารมและปญญา

บารมของพระโพธสตวอยางเดนชด กลาวคอ การย�าเนนปญญาของพระมหาชนก

ภาพท ๘: ภาพการฟนฟตนมะมวง


ปรากฏในการด�าเนนเรองแตละล�าดบเหตการณทงตอนเรอแตก ตอนสนทนาโตตอบ

กบนางมณเมขลาตอนตนมะมวงถกท�าลายและตอนสรางสถาบนการศกษาโพธยาลย

เนอหาเหลานแสดงใหเหนวาวรยะน�าสปญญา และปญญาน�าสความหลดพน นนคอ

ปญญาตระหนกรของพระมหาชนกเกดในขณะกระท�าความเพยรและประสบการณทาง

ปญญานนน�ามาใชสรางปญญาใหแกมวลมนษยพระมหาชนกจงเปนพระโพธสตวทสงสม

บารมเพอบรรลพทธะดวยวรยะและปญญาในมตนพระราชนพนธพระมหาชนกสบทอด

พนธกจส�าคญคอ การสบทอดแนวคดเรองทศบารมอนน�าไปสปญญาซงเปนอดมคต

สงสดของพระพทธศาสนาดงนนแลวการดดแปลงและเปลยนเนอหาตอนทายไปจน

จบเรองในพระราชนพนธพระมหาชนก แสดงใหเหนการสบทอดขนบการสรางสรรค

วรรณคดชาดกและเปนการสบทอดพนธกจในดานการสอนโดยเฉพาะมตทพระมหา-

กษตรยใชเรองชาดกสอนประชาชน การผลตซ�าวาทกรรมเปนการสอนซ�าเพอใหเกด

ความเขาใจกระจางชดและปฏบตตามได

การใชรปแบบหนงสอภาพประกอบเรองและการสรางสรรคภาพจตรกรรม

ใหเปนสวนหนงของเนอหา สบทอดขนบเรองภาพจตรกรรมกบการน�าเสนอแนวคด

และการบนทกเรอง นอกจากน การน�าเสนอทงในรปแบบหนงสอภาพประกอบเรอง

และหนงสอการตนเปนการสอนใหเหมาะสมกบประชาชนทกระดบความรและทกวย

โดยใชสอในกระบวนการสอสารเปนเครองมอ การน�าเสนอในรปแบบทหลากหลาย

ท�าใหเกดการตความหลายระดบและเปนบอเกดแหงปญญาดงปรากฏในพระราชปรารภ

พระราชนพนธเรองพระมหาชนก (ฉบบการตน) พระราชนพนธในพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวภมพลอดลยเดชทวา“แตหนงสอพระราชนพนธนกยงอานคอนขางยาก

ดวยความซบซอนของขอความและภาพท�าใหมการวจารณและตความกนในทางตางๆ

นานา.” และ “ในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษาครบ ๖ รอบ (พ.ศ. ๒๕๔๒)

ทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหพมพ พระราชนพนธเรองพระมหาชนก

ฉบบการตนโดยโปรดเกลาฯใหศลปนผช�านาญการทสดเปนผวาดรปและโปรดฯใหพมพ

ดวยกระดาษไทย เพอความประหยดใหทกคนมโอกาสไดอาน.” พระราชนพนธเรอง

พระมหาชนก (ฉบบการตน) น�าเนอหามาจากหนงสอภาพประกอบเรองกระบวนการ

สรางสรรคในลกษณะนแสดงความส�าคญของตวบทพระราชนพนธพระมหาชนก

ทงในฐานะการสบทอดขนบจากทศชาตชาดกและการเปนตนแบบในการสรางสรรคตอ



95

ความส�าคญของตวบทพระราชนพนธพระมหาชนกในฐานะตนแบบของการสรางงาน

อาทเชน ภาพยนตรการตนเรองพระมหาชนก (จากพระมหาชนกฉบบการตน ๔ ส)

ใชเปนสอในการสอนของโครงการโทรทศนเนองมาจากพระราชด�ารสมเดจพระเทพ-

รตนราชสดาสยามบรมราชกมาร (พ.ศ.๒๕๔๒) ตอมาน�ามาออกอากาศในรายการ

โทรทศน“เพอนแกว”ทางสถานโทรทศนไทยทวสชอง๙อ.ส.ม.ท.และละครแอนเมชน

เฉลมพระเกยรตเรองพระมหาชนกของกรงเทพมหานครเผยแพรทางโมเดรนไนนทว

(พ.ศ.๒๕๕๖) ละครแอนเมชนเรองนน�าเสนอในลกษณะการผสมผสานระหวางเทคนค

แอนเมชนกบละครโทรทศน โดยน�าพระราชนพนธพระมหาชนกมาสรางสรรคเปน

บทโทรทศนเปนโครงการของกรงเทพมหานครทจดท�าขนเพอเฉลมพระเกยรตพระบาท-

สมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช เนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา

๘๖ พรรษา ๕ ธนวาคม ๒๕๕๖ การใชพระราชนพนธพระมหาชนกเปนตนแบบใน

การสรางสรรคนอกจากจะแสดงการผสมผสานรปแบบและกลวธการน�าเสนอแลว

ยงแสดงใหเหนการผลตซ�าผานสอสมยใหมอนแสดงความส�าคญของพระราชนพนธ

พระมหาชนกในฐานะทศชาตชาดกประจ�ารชกาลท๙

พระราชนพนธพระมหาชนก สรางสรรคและตพมพเผยแพรในวโรกาส

พเศษของพระบาทสมเดจพระเจาอย หวภมพลอดลยเดช ทงยงผลตซ�าเปนฉบบ

การตนในวาระพเศษแหงการเฉลมฉลอง เปนวโรกาสทพระมหากษตรยทรงมอบ

“ปญญา” ใหแกประชาชน อกประเดนหนง เมอมการใชพระราชนพนธพระมหาชนก

เปนตนแบบในการสรางสรรค และสรางสรรคเพอเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวภมพลอดลยเดชแสดงใหเหนถงความส�าคญของสถาบนพระมหากษตรย

กบพระพทธศาสนา อนเปนความคดทมรากฐานมายาวนานในสงคมไทย กลาวคอ

การสรางงานเพอเฉลมพระเกยรตแสดงถงความจงรกภกดและความส�านกในพระมหา-

กรณาธคณของพระมหากษตรย ขนบการสรางงานถวายกษตรยดวยความประณต

ประกอบกบความคดเรองกษตรยคอสมมตเทวราชา พทธราชา และธรรมราชา-

นอกจากนยงแสดงความสมพนธระหวางวรรณคดพระพทธศาสนากบวรรณคดเฉลม

พระเกยรต ดงปรากฏการสรรเสรญพระมหากษตรยทงในฐานะธรรมราชาและ

พทธราชาในวรรณคดเฉลมพระเกยรตหลาย ๆ เรอง การใชแหลมหาชาตหรอเทศน

มหาชาตเพอการเฉลมพระเกยรตพระมหากษตรย รวมถงพระบรมวงศานวงศ


กเปนขนบทนยมน�ามาใชตงแตอดตจนถงปจจบน สะทอนศรทธาและความคดเรอง

อานสงสของการสรางสรรคงานพระพทธศาสนากอใหเกดบญกศลสงสดจงสรางสรรค

งานเพอแสดงความจงรกภกดและความส�านกในพระมหากรณาธคณตอพระมหากษตรย

กลาวไดวา พระราชนพนธพระมหาชนกแสดงใหเหนความส�าคญของเรอง

เลาทศชาตชาดกในสงคมไทยสมยใหม บทบาทหนาทในฐานะวรรณคดพทธศาสนา

ของไทย รวมถงแสดงใหเหนกระบวนการสรางสรรค การปรบเปลยนวธการสบทอด

และการเผยแพรทศชาตชาดกใหด�ารงอยทามกลางความเปลยนแปลงของยคสมยได

แสดงใหเหนพนธกจของวรรณคดชาดกในกระบวนการขดเกลาทางสงคม ทงใน

กระบวนการการใหความร การอบรมสงสอน รวมถงการปลกฝงอดมการณความคด

ทางพระพทธศาสนาผานกระบวนการผลตซ�าของสอและสถาบนทางสงคมอนจะน�าไปส

อดมคตสงสดของสงคมทงยงจะแสดงใหเหนความสมพนธระหวางวรรณคดกบสงคม

วรรณคดกบจตรกรรมรวมถงคณปการในแงของการเกบรกษาและสงตอองคความร

เกยวกบพระพทธศาสนาอนเปนกระบวนการทส�าคญยงในวฒนธรรมทางวรรณศลป

ของไทยแสดงใหเหนถงกระบวนการด�ารงอยของขนบดานเนอหาทมการสบทอดตอๆ

กนมาจากรนหนงมาสอกรนหนงเปนการเกบรกษาองคความรทางพระพทธศาสนาและ

วรรณคดใหเปนสมบตส�าคญของชาตสบไป

บรรณานกรม

กสมา รกษมณ. (๒๕๕๙).กสมาวรรณนา ๖: ววธวารประพนธ.กรงเทพฯ: ภาควชา

ภาษาตะวนออกคณะโบราณคดมหาวทยาลยศลปากร.

ประพจน อศววรฬหการ. (๒๕๔๖). โพธสตวจรรยา: มรรคาเพอมหาชน. กรงเทพฯ:

โครงการเผยแพรผลงานวชาการคณะอกษรศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช.(๒๕๓๙).กระแสพระราชด�ารสเกยวกบ

พระราชนพนธ “พระมหาชนก”.กรงเทพฯ:บรษทอมรนทรพรนตงแอนด

พบลชชงจ�ากด(มหาชน).

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช. (๒๕๓๙).พระมหาชนก. กรงเทพฯ:

บรษทอมรนทรพรนตงแอนดพบลชชงจ�ากด(มหาชน).



97

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช.(๒๕๔๐).พระมหาชนก.พมพครงท๒.

กรงเทพฯ:บรษทอมรนทรพรนตงแอนดพบลชชงจ�ากด(มหาชน).

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช. (๒๕๕๗). พระราชนพนธ เรอง

พระมหาชนก ฉบบการตน.พมพครงท๖.กรงเทพฯ:บรษทอมรนทรพรน

ตงแอนดพบลชชงจ�ากด(มหาชน).

พษณ ศภนมตร. ๒๐ ตลาคม๒๕๕๙.ตางคนตางคด [รายการโทรทศนออกอากาศ

ทางชองอมรนทรทวชอง๓๔]

เทพรตนราชสดาฯสยามบรมราชกมาร,สมเดจพระ.(๒๕๒๔).ทศบารมในพทธศาสนา

เถรวาท. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต.ภาควชาภาษาตะวนออกบณฑต

วทยาลยจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

มหามงกฏราชวทยาลย.(๒๕๔๓). พระไตรปฎกและอรรถกถาแปล พระสตตนตปฎก

ขททกนกาย ชาดก เลม ๔ ภาค ๒. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: มหามกฏ

ราชวทยาลย.

รนฤทย สจจพนธ. (๒๕๕๒). จากเกาสใหม วรรณศลปไทยไมสนสญ. กรงเทพฯ:

ศนยส�านกพมพมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

สจตรา จงสถตยวฒนา. (๒๕๔๒). พระมหาชนก: โมกขธรรมแหงปจจบนสมย.

วารสารภาษาและวรรณคดไทย๒๐,ธนวาคม:๑๘๕-๒๐๑.

อาทตย ชรวณชยกล. (๒๕๕๘, กนยายน). ““ทศชาต” กบทศบารม: การศกษา

เปรยบเทยบ”. ทอแพรดอกไมในสายธารา จดพมพเนองในโอกาส ๖๐ ป

รองศาสตราจารยดร.สจตราจงสถตยวฒนา:๒๔๒-๒๖๔.

Documents

พระราชนิพนธ์ “พระมหาชนก” : การ ...media.phra.in/4852220ea620242c4861ee4d46619346.pdf · 2018-12-03 · 74 วารสารไทยศึกษา