Upload
giorgi-chixradze
View
323
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
ekonomika statistika 2 maglivshi saswavlebeli.
Citation preview
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 1/305
1
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo
universiteti
statistika ekonomikisa
da biznesisaTvis
(leqciebis kursi)
nawili II
Tbilisi 2013
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 2/305
2
w i n a s i t y v a o b a
Tanamedrove msoflioSi statistikuri mecnierebis meTodebi farTod
gamoiyeneba sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi da gansakuTrebiT ki
ekonomikasa da biznesSi. amitom aucilebelia, rom studentebma farTod
Seiswavlon konkretuli statistikuri meTodebis gamoyenebis
Taviseburebebi sxvadasxva sferoSi, rac gaafarToebs SemdgomSi maTi
dasaqmebis SesaZleblobas. swored am miznis miRwevas emsaxureba
winamdebare leqciebis kursi, romelic did daxmarebas gauwevs rogorc
studentebs, aseve praqtikos specialistebs. misi struqtura srulad
Seesabameba Sesabamisi saswavlo disciplinis - ,,statistika ekonomikisa da
biznesisaTvis-2” – damtkicebul silabuss.leqciebis kursis momzadebis procesSi gamoyenebuli iqna rogorc
qarTul, ise inglisur, germanul da rusul enebze gamocemuli
Tanamedrove specialuri literatura. winamdebare leqciebis kursi
moamzada ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo
universitetis ekonomikuri da socialuri statistikis kaTedram (saerTo
redaqcia, winasityvaoba da Tema 7 - ,,sagareo ekonomikuri urTierTobebis
statistika” - simon gelaSvili; Tema 1 - ,,Sromis bazris statistika” –
merab xmalaZe da qeTevan CitalaZe; Tema 2 - ,,ZiriTadi da sabrunavi
kapitalis statistika” da Tema 3 - ,,makroekonomikuri statistikis
maCvenebelTa sistema” – marine mindoraSvili; Tema 4 - ,,sabazro
koniunqturis statistika” – qeTevan marSava; Tema 5 - ,,safinanso-sabanko
statistika” – nino abesaZe da zamira Sonia; Tema 6 - ,,cxovrebis donis
statistika’’ – merab xmalaZe da irine maisuraZe.
igi gankuTvnilia umaRlesi saswavleblebis nebismieri ekonomikuri,
biznesis, socialuri da sxva specialobebisa da fakultetebis
studentebisaTvis. igi did daxmarebas gauwevs aseve praqtikos
specialistebs da am sakiTxebiT dainteresebul mkiTxvelTa farTo wres.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 3/305
3
Sinaarsi
Tema 1. Sromis bazris statistika - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 4
Tema 2. ZiriTadi da sabrunavi kapitalis statistika - - - - - - - - - - - - - 45
Tema 3. makroekonomikuri statistikis maCvenebelTa sistema - - - - - - - - 65
Tema 4. sabazro koniunqturis statistika - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 93
Tema 5. safinanso-sabanko statistika - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 157
Tema 6. cxovrebis donis statistika - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 205
Tema 7. sagareo ekonomikuri urTierTobebis statistika - - - - - - - - - - - 247
literatura - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 279
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 4/305
4
Tema 1. Sromis bazris statistika
saleqcio sakiTxebi:
– Sromis bazris statistikis Seswavlis obieqti da ZiriTadi amocanebi;
– statistikuri informaciis wyaroebi Sromis bazris Sesaxeb;
– mosaxleobis ganawileba ekonomikuri statusis mixedviT;
– mosaxleobis ekonomikuri aqtiurobis da dasaqmebis statistika;
– umuSevrobis statistika;
– samuSao Zalis moZraobis statistika;
– Sromis anazRaurebis statistika;
– samuSao Zalaze danaxarjebis statistikuri analizi;
– Sromis nayofierebis statistika.
1.1. Sromis bazris statistikis Seswavlis obieqti da ZiriTadi amocanebi.
Sromis bazris maxasiaTebeli makroekonomikuri maCveneblebi qveynisekonomikuri mdgomareobis donis da ganviTarebis mniSvnelovani
maxasiaTeblebia. maT pirvel rigSi miekuTvneba dasaqmeba da umuSevroba,
rogorc qveyanaSi socialuri mdgomareobis ori polusi, romelTa
wonasworoba, ufro sworad Tanafardoba, mniSvnelovnad gansazRvravs
qveynis SigniT arsebul ara mxolod socialur, aramed politikur
situaciasac. aRniSnulis naTeli dadasturebaa 2007 wlidan mimdinare
msoflio ekonomikuri krizisi, ris Sedegadac umuSevrobis donem espaneTsada saberZneTSi 25 %-s gadaaWarba, xolo dReisaTvis saberZneTi, espaneTi,
portugalia da irlandia defoltis (gakotrebis) zRvarze miiyvana.
Sesabamisad, Sromis bazris statistikis maCveneblebi warmoadgens
umniSvnelovanes makroekonomikur indikatorebs, romlebic aucilebelia
saxelmwifos socialuri da ekonomikuri politikis SemuSavebisaTvis.
Sromis bazris statistika, rogorc ekonomikuri statistikis
Semadgeneli nawili, Seiswavlis Sromis statistikis iseT mniSvnelovan
sakiTxebs, rogoricaa:
1. statistikur monacemTa wyaroebi Sromis bazris Sesaxeb;
2. mosaxleobis ganawileba ekonomikuri statusis mixedviT;
3. mosaxleobis ekonomikuri aqtiurobis da dasaqmebis statistika;
4. umuSevrobis statistika;
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 5/305
5
5. samuSao Zalis moZraobis statistika;
6. Sromis anazRaurebis statistika;
7. samuSao Zalaze danaxarjebis statistikuri analizi;
8. Sromis nayofierebis statistika.
ganvixiloT sakiTxebi cal-calke:
1.2. statistikuri informaciis wyaroebi Sromis bazris Sesaxeb
Sromis bazris statistika, rogorc ekonomikuri statistikis Semadgeneli
nawili, Seiswavlis Sromis statistikasTan dakavSirebul iseT mniSvnelovan
sakiTxebs, rogoricaa ekonomikurad aqtiuri da araaqtiuri mosaxleoba, maTiricxovnoba da Semadgenloba, dasaqmeba, dasaqmebis done da struqtura
profesiebis, ekonomikis seqtorebis, dargebis, genderul da qalaq-soflis WrilSi
da a.S. Sromis bazris zemoTaRniSnuli da maTTan dakavSirebuli sakiTxebi
warmoadgens Sromis bazris Seswavlis obieqts, xolo maTi raodenobrivi
daxasiaTeba Sromis bazris statistikis Seswavlis sagans.
gegmuri meurneobisgan gansxvavebiT sabazro ekonomikis pirobebSi
umuSevrobis Seswavlam didi socialuri da ekonomikuri mniSvneloba SeiZina. Tu
socializmis pirobebSi formalurad umuSevroba ar arsebobda, sabazroekonomikis pirobebSi is realobad iqca da Sesabamisad dasaqmebasTan erTad did
gavlenas axdens qveynis socialur-ekonomikur ganviTarebaze, cxovrebis doneze.
Sromis bazris statistikis maCveneblebi warmoadgenen umniSvnelovanes
makroekonomikur indikatorebs, romlebic aucilebelia saxelmwifos socialuri
da ekonomikuri politikis SemuSavebisaTvis.
saqarTvelos sabazro ekonomikaze gadasvlis pirobebSi Seicvala Sromis
statistikis informaciis mopovebis xerxebi. socializmis pirobebSi Sromis
bazris Sesaxeb informacia moipoveboda saxelmwifo sawarmoebze sruli
dakvirvebiT yovelwliurad, xolo 3-5 weliwadSi erTxel tardeboda sawarmoebis
sruli gamokvleva dasaqmebulTa Sesaswavlad sqesis, asakis, profesiebis,
Tanamdebobebis da sxva niSnebis mixedviT.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 6/305
6
amasTan erTad, informacias samuSao Zalis ricxovnobis da sqesobriv-
asakobrivi Semadgeblobis, misi dargobriv_teritoriuli ganawilebis, dasaqmebis
donis da sxvaTa Sesaxeb gvaZlevda mosaxleobis aRwerebi.
saqarTvelos mosaxleobis 2002 wlis sayovelTao aRweriT aseve mopovebuli
iqna monacemebi samuSao Zalis ricxovnobis da Semadgenlobis, arsebobis
saSualebaTa wyaroebis, dasaqmebis, ZiriTadi saqmianobis an Sesrulebuli
samuSaos sruli dasaxelebis Sesaxeb, monacemebi 15 wlis da ufrosi asakis
dausaqmebel mosaxleobaze. magram mosaxleobis aRwerebi, rogorc viciT, tardeba
10 weliwadSi erTxel, maSin, rodesac monacemebi Sromis bazris Sesaxeb saWiroa
ara Tu 10 weliwadSi erTxel an yovelwliurad, aramed sistematiurad,
yovelTviurad, yovelkvartalurad.
amitom Sromis bazris statistikis mniSvnelovan wyaros warmoadgens
SinameurneobaTa gamokvlevebi, romelic iZleva sistematiur informacias samuSao
Zalis ricxovnobis da Semadgenlobis, ekonomikuri statusis, dasaqmebis da
umuSevrobis Sesaxeb.
garkveuli informacia miiReba sawarmoebidan. amasTan msxvili sawarmoebi
Seiswavleba sruli dakvirvebiT, xolo saSualo da mcire sawarmoebi-SerCeviTi
dakvirvebiT.
saqarTveloSi Sromis bazris statistikis Sesaxeb informaciis mopovebis,
damuSavebisa da maCveneblebis gamoTvlis meTodologia eyrdnoba Sromis
saerTaSoriso biuros, Sromis saerTaSoriso organizaciis (Sso) da sxva
saerTaSoriso organizaciebis rekomendaciebs.
Sromis statistikis winaSe dasmuli amocanebis gadasawyvetad saWiroa
Seswavlili iqnas Semdegi sakiTxebi:
1. mosaxleobis ganawileba ekonomikuri statusis mixedviT;
2. dasaqmeba da umuSevroba; SromiTi resursebis balansi;
3. samuSao Zalis moZraoba;
4. Sromis anazRaureba;
5. Sromis nayofiereba;
6. danaxarjebi samuSao Zalaze.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 7/305
7
1.3. mosaxleobis ganawileba ekonomikuri statusis mixedviT
mosaxleobis ganawileba ekonomikuri statusis mixedviT warmoadgens
klasifikacias statusis mixedviT gaweul saqmianobaSi. am SemTxvevaSi statusi
aRniSnavs adamianis mdgomareobas, rols, funqcias Sesrulebuli saqmianobis
procesSi.
saqarTvelos statistikaSi ekonomikuri statusis gansazRvra xdeba
saerTaSoriso standartebTan misadagebiT, kerZod Sromis saerTaSoriso
organizaciis (Sso) kriteriumebis gaTvaliswinebiT.
saqarTvelos statistikaSi aRiricxeba ekonomikuri statusis Semdegi saxeebi:1
ekonomikurad aqtiuri – piri, romelic muSaobs an sTavazobs Tavis Sromas
saqonlis an momsaxurebis sawarmoeblad. ekonomikurad aqtiur mosaxleobas
miekuTvneba 15 wlis da ufrosi asakis mosaxleobis zemoTaRniSnuli nawili.
saerTaSoriso statistikuri standartebis mixedviT ekonomikurad aqtiuri
mosaxleobis yvelaze xSirad gamoyenebuli saxelwodebaa samuSao Zala.
ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba moicavs or kategorias: dasaqmebulebs da
umuSevrebs.
dasaqmebuli (momuSave) – piri, romelic gamokiTxvis momentis wina 7 dRis
ganmavlobaSi muSaobda (sul mcire, erTi saaTi mainc) Semosavlis (xelfasis,
naturaluri Semosavlis, mogebis da a.S.) miRebis mizniT, exmareboda usasyidlod
sxva Sinameurneobis wevrebs, an raime mizeziT ar imyofeboda samuSaoze, Tumca
formalurad iricxeboda momuSaved.
dasaqmebis cneba uSualodaa dakavSirebuli warmoebis sazRvrebTan, romelic
ganmartebulia erovnul angariSTa sistemiT (eas).2 aRniSnuli midgomis Tanaxmad
dasaqmebulebs miekuTvnebian pirebi, romlebic qmnian produqcias (saqonels,
momsaxurebas) warmoebis sazRvrebSi. aqedan gamomdinare, dasaqmebis da warmoebis
maCveneblebi (kategoriebi) urTierTSesadari sidideebia, rac maTi erToblivi
analizis saSualebas iZleva.
rac Seexeba dasaqmebis kriteriumad kviraSi sul cota erTi saaTis muSaobas,
gamowveulia imiT, rom qveyanaSi arsebobs dasaqmebis mravali moklevadiani,
SemTxveviTi da sxva araregularuli saxeobebi, romelTa aRricxva aucilebelia
1 saqarTvelos Sinameurneobebi. 2004-2005. Tb., 2005. gv. 262 ix.: Tavi 9
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 8/305
8
ekonomikaSi maTi wvlilis dasadgenad, rac obieqturad Txoulobs aRniSnuli
kriteriumis gamoyenebas.
dasaqmebuli mosaxleoba Tavis mxriv iyofa daqiravebul, TviTdasaqmebul,
damxmare da gaurkveveli saqmianobis mosaxleobad.
daqiravebuli – piri, romelic saangariSo periodis ganmavlobaSi asrulebda
gansazRvrul samuSaos xelfasis an sxva saxis anazRaurebis miRebis (fuliT an
naturiT) mizniT. mas aseve miekuTvneba samuSao adgilis mqone magram ar momuSave
piri Svebulebis, avadmyofobis, samuSaodan droebiT daTxovnis an sxva msgavsi
mizezebis gamo.
TviTdasaqmebuli – mesakuTris saqmianoba saangariSo periodSi mogebis an
ojaxuri Semosavlis (fuliT an naturiT) miRebis mizniT.
damxmare – sxva Sinameurneobis wevrebisTvis usasyidlod momuSave piri.
gaurkveveli – Sromis bazris statistikaSi statusiT gaurkveveli _
aRiricxebian pirebi, romelTa samuSaos saxe dauzustebelia, maT Sesaxeb
arsebuli informacia ar aris sakmarisi imisaTvis, rom isini mivakuTvnoT
CamoTvlili statusis romelime kategorias.
statusis mixedviT mosaxleobis struqtura da garkveuli periodis
ganmavlobaSi am struqturaSi momxdari Zvrebi mosaxleobis
socialur_ekonomikuri struqturaSi momxdari cvlilebebis analizis
mniSvnelovan saSualebas warmoadgens.
statusis mixedviT mosaxleobis klasifikacia warmoebs maTi statusis
mixedviT ZiriTad samuSaoze. Tu gamokvlevis momentSi adamiani muSaobs kidev sxva
samuSaoze, maSin ganisazRvreba ZiriTadi da meoradi saqmianoba. ZiriTadad
iTvleba is samuSao, romelsac gamosakiTxi piri TviTon Tvlis ZiriTadad
(Semosavlis ZiriTad wyarod). sxva samuSao iTvleba meoradad.
umuSevari – 15 da meti wlis piri, romelsac gamokiTxvis momentis wina 7
dRis ganmavlobaSi ar umuSavia erTi saaTic ki, mzad iyo muSaobisaTvis da eZebda
samuSaos gamokiTxvamde 4 kviris ganmavlobaSi.
umuSevrebis da momuSaveebis zemoTmotanili ganmartebebi dadgenilia e.w.
`mkacri kriteriumiT~. Sso-s standartebiT Sromis bazris Camoyalibebis procesSi
myofi qveynebisaTvis rekomendirebulia umuSevrobis monacemebi gamoqveyndes
`Serbilebuli kriteriumiT~-ac. am kriteriumiT umuSevrad iTvlebian is pirebic,
romlebmac xeli Caiqnies samuSaos povnaze. eseni arian adamianebi, romlebic ar
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 9/305
9
muSaoben, mzad arian muSaobisTvis da surT muSaoba, magram ukve aRar eZeben mas.
cxadia, umuSevarTa raodenobac da donec Serbilebuli kriteriumiT maRali
iqneba mkacri kriteriumiT Sefasebul umuSevrobaze.
umuSevrobis zemoTmotanili ganmartebebi eyrdnoba Sso-is rekomendaciebs
xolo monacemebi mis Sesaxeb miiReba specialurad organizebuli statistikuri
dakvirvebis (Sinameurneobebze dakvirvebis) masalebiT. amas garda umuSevrobis
registracia mimdinareobs dasaqmebis saxelmwifo samsaxurebis mier moqalaqeTa
sacxovrebeli adgilis mixedviT.
sxvaoba 15 wlis da ufrosi asakis mosaxleobas da ekonomikurad aqtiur
mosaxleobas Soris warmoadgens ekonomikurad araaqtiur, anu samuSao Zalis
gareT myof mosaxleobas. ixileT cxrili 1.1.
cxrili 1.1.
saqarTvelos 15 wlis da ufrosi asakis mosaxleobis ganawileba
ekonomikuri statusis mixedviT 1997-2008 wlebSi (aTasi kaci)1
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2008
sul 15 wlis da
ufrosi asakis
mosaxleoba.3002,1 3016,8 3026,2 3141,6 3191,0 3239,5 3099,1 3146,9 3627,1
aqedan:
ekonomikurad
aqtiuri 2060,2 1972,8 1939,3 2049,2 2113,3 2104,2 2050,8 2041,0 1917,8dasaqmebuli, m.S. 1908,5 1728,5 1694,4 1837,2 1877,7 1839,2 1815,0 1783,3 1601,9
daqiravebuli 675,9 724,4 697,6 683,9 654,5 650,9 618,5 600,9 572,4
TviTdasaqmebuli 1123,2 987,1 918,6 1041,2 1135,9 1184,9 1195,2 1180,8 1028,5
gaurkveveli 109,4 17,0 78,4 112,1 87,3 3,4 1,3 1,6 1,1
umuSevari 151,7 244,2 244,9 212,0 235,6 265,0 235,9 257,6 315,8
mosaxleoba
samuSao Zalis
gareT
941,9 1044,0 1086,9 1092,3 1077,7 1135,3 1048,4 1105,9 1709,3
1 saqarTvelos Sinameurneobebi. 2004-2005. Tb., 2006, gv. 28. saqarTvelos Sinameurneobebi2008. Tb., 2009, gv. 15. Sso-is mkacri kriteriumebiT. SemdgomSi, Tu miTiTebuli ar aris,monacemebi motanili iqneba mkacri kriteriumebis mixedviT.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 10/305
10
1.4. mosaxleobis ekonomikuri aqtiurobis da dasaqmebis statistika
dasaqmebisa da umuSevrobis statistikaSi erT-erT mniSvnelovan adgils
ikavebs ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis daxasiaTeba. aRniSnuli daxasiaTeba
moicavs ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis saerTo raodenobis gansazRvras, misSemadgenlobas statusis mixedviT rogorc absolutur, ise SefardebiT
(struqturis SefardebiTi sidideebi) sidideebSi, ekonomikurad aqtiuri
mosaxleoba Seiswavleba aseve sqesobriv-asakobriv da regionul WrilSi,
dinamikaSi.
rogorc cxrili 1.1-dan Cans, ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba saqarTveloSi
1997-2008 wlebSi 3002,1 aTasidan gaizarda 3627,1 aTasamde, e.i. 120,8%-iT. zrda
mniSvnelovania, miT umetes, rom am periodSi ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis
mniSvnelovani nawili sazRvargareT wavida samuSaos saZebnelad. 2008 wlisTvisekonomikurad aqtiuri mosaxleobis 83,5% Seadgenda dasaqmebuli mosaxleoba,
xolo 16,5% _ umuSevrebi. amave 2008 wlisTvis saqarTvelos samuSao Zalis 43,2%
cxovrobda qalaqad, xolo 56,8% soflad.
mosaxleobis ekonomikuri aqtiurobis donis dasaxasiaTeblad statistikaSi
gamoiyeneba iseTi makroekonomikuri maCvenebeli, rogoricaa: mosaxleobis
ekonomikuri aqtiurobis koeficienti. is gviCvenebs ekonomikurad aqtiuri
mosaxleobis xvedriT wils (procentebSi) 15 wlis da ufrosi asakis mosaxleobis
saerTo ricxovnobaSi da gamoiTvleba ekonomikurad aqtiuri mosaxleobisricxovnobis SefardebiT 15 wlis da ufrosi asakis mosaxleobis saerTo
ricxovnobasTan. koeficienti gamoiTvleba formuliT:
100.T15
ek.aqt.
aqt.
T K
(1.1)
sadac: aqt. K - aris mosaxleobis ekonomikuri aqtiurobis koeficienti;
ek.aqt.T _ ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis ricxovnoba;
15T _ 15 wlis da masze ufrosi asakis mosaxleobis
ricxovnoba.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 11/305
11
kerZod, 1.1, cxrilis monacemebze dayrdnobiT SegviZlia gaviangariSoT
saqarTvelos mosaxleobis ekonomikuri aqtiurobis koeficientebi rigi wlebis
mixedviT.
1997 wels : 2 060, 2 100 = 68, 6%;3 002, 1
1998 wels :1 972, 8
100 = 65, 4%3 016, 8
;
2000 wels :2 049, 2
100 65,2%3 141, 6
;
2002 wels :
2 104,2
100 65,0%;3 239,5
2004 wels :2 041,0
100 64,9%;3 146,9
2005 wels : %0,64100.9,3159
9,2023 ;.
2008 wels : %9,52100.
1,3627
8,1917 ;.
ganxilul, 1997-2005 wlebSi saqarTveloSi mkafiodaa gamoxatuli ekonomikuri
aqtiurobis donis Semcirebis tendencia. aqtiurobis koeficienti 68,6%-dan 1997
wels TandaTanobiT mcirdeba 64,0%-mde 2005 wlisTvis da 52,9%-mde 2008 wlisTvis.
saqarTvelos statistika ekonomikuri statusis mixedviT ganixilavs ara
marto 15 wlis da ufrosi, aramed 25 welze ufrosi asakis mosaxleobasac.
ekonomikurad araaqtiuri, anu mosaxleoba samuSao Zalis gareT moicavs 15
wlis da ufrosi asakis mosaxleobidan invalidebs, pensionerebs, moswavleebs da
sxv. aRniSnuli kategoria SeiZleba davaxasiaToT iseTi statistikuri
maCveneblebiT, rogoricaa: ekonomikurad araaqtiuri mosaxleobis ricxovnoba,misi
xvedri wili 15 wlis da ufrosi asakis mosaxleobaSi, ricxovnobis da xvedri
wilis dinamika, struqtura, ori periodis ganmavlobaSi momxdari struqturuli
Zvrebi.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 12/305
12
zemoT motanili monacemebiT ekonomikurad araaqtiuri mosaxleobis
ricxovnoba saqarTveloSi 1997-2008 wlebSi 941,9 aTasidan gaizarda 1709,3 aTasamde,
e.i. 181,5%-iT.
mosaxleobis ekonomikuri aqtiurobis donis sapirispirod SeiZleba
gamovTvaloT `ekonomikuri pasiurobis~ donis maxasiaTebeli, kerZod, `ekonomikuri
pasiurobis~ koeficienti, romelic gamoiTvleba samuSao Zalis gareT myofi
mosaxleobis ricxovnobis SefardebiT 15 wlis da ufrosi asakis mosaxleobis
ricxovnobasTan, gamosaxuli procentebSi.
100.T15
ek.pas.
pas.
T K
(1.2)
sadac:pas.
K - aris mosaxleobis `ekonomikuri pasiurobis~ koeficienti;
ek.pas.T - samuSao Zalis gareT myofi mosaxleoba.
cxrili 1.1-is monacemebze dayrdnobiT gaangariSebuli `ekonomikuri
pasiurobis~ koeficientebi saqarTveloSi 1997-2008 wlebSi tolia:
1997 wels :941, 9
100 31, 4%3002, 1
;
1998 wels : 1044, 0 100 34, 6%3016, 8 ;
2000 wels :1092, 3
100 34, 8%3141, 6
;
2002 wels :1135, 3
100 35, 0%3239, 5
;
2004 wels :
1105, 9
100 35, 1%3146, 9
;
2005 wels : %0,36100.9,3159
1,1136 ;.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 13/305
13
2008 wels : %1,47100.1,3627
3,1709 ;.
ganxilul periodSi naTladaa gamokveTili saqarTveloSi mosaxleobis
`ekonomikuri pasiurobis~ donis zrdis tendencia, rac logikuria, ramdenadac ismimdinareobs ekonomikuri aqtiurobis donis dacemis pirobebSi imave 1997-2008
wlebSi.
ramdenadac 15 wlis da ufrosi asakis mosaxleoba iyofa ekonomikurad
aqtiur da pasiur nawilebad, aqtiurobis da pasiurobis koeficientebs erTi da
igive mniSvneli aqvT. Sesabamisad mocemuli maCveneblebis jami 100,0%-is tolia:
%100 pas.aqt. K K .
(1.3)
Sesabamisad, Tu cnobilia erTis mniSvneloba, SeiZleba gaangariSebis gareSe
gavigoT meores mniSvneloba:
pas.aqt. K K %100 da
(1.4)
aqt.pas. K K %100 .
(1.5)
ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis mniSvnelovan nawils rogorc
raodenobrivad, ise socialur-ekonomikuri mniSvnelobiT warmoadgens dasaqmebuli
mosaxleoba. dasaqmeba gansazRvravs mosaxleobis Semosavlebs da Sesabamisad
cxovrebis dones. misi zrda iwvevs umuSevrobis Semcirebas da Sesabamisad –
qveyanaSi arsebuli socialuri fonis gaumjobesebas. aqedan gamomdinare
statistikas dasaqmebis Seswavlis kuTxiT mniSvnelovani amocanebis Sesruleba
akisria. kerZod saWiroa ganisazRvros: dasaqmebulTa mTliani ricxovnoba da misi
ganawileba dasaqmebis statusis, ekonomikis seqtorebis, ekonomikuri saqmianobis
saxeebis (dargebis), dakavebuli Tanamdebobebis mixedviT da igive WrilSi
Seiswavleba meoradi dasaqmeba.
dasaqmeba ganixileba sqesobriv-asakobriv, aseve regionul da qalaqi-sofeli
WrilSi. Sinameurneobebis kvlevis masalebis dajgufeba saSualebas iZleva
dadgindes da gaanalizdes dasaqmebis donis, dinamikis da struqturuli Zvrebis
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 14/305
14
tendenciebi. saqarTvelos statistika jerovan yuradRebas uTmobs meoradad
(araZiriTadad, SeTavsebiT) dasaqmebulTa statistikur aRricxvas da analizs,
romelic moicavs igive niSnebis registracias, rac xdeba ZiriTadi dasaqmebis
SemTxvevaSi.
mosaxleobis dasaqmebis statistikaSi ZiriTad maCvenebels warmoadgens
dasaqmebis done. dasaqmebis done xasiaTdeba mosaxleobis dasaqmebis
koeficientiT, romelic miiReba dasaqmebuli mosaxleobis SefardebiT
ekonomikurad aqtiur mosaxleobasTan da gamoisaxeba procentebSi. dasaqmebis
koeficienti gamoiTvleba rogorc:
100.T aqt.ek.
das.
das.
T K
( 1.6)
sadac: das. K - aris mosaxleobis dasaqmebis koeficienti;
das.T - dasaqmebuli mosaxleobis ricxovnoba.
dasaqmebuli da ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis ricxovnobis Sesaxeb
monacemebi motanilia cxrili 1.1-Si, romlebze dayrdnobiTac SegviZlia
gamovTvaloT dasaqmebis koeficientebi wlebis mixedviT, kerZod:
1997 wels:1908,2
100 92,6%2060,2
;
1998 wels:1728,5
100 87,6%1972,8
;
1999 wels:1694,4
100 87,4%;1939,3
2000 wels:1837,2
100 89,7%;2049,2
2001 wels:1877,7
100 88,9%;2113,3
2002 wels:1839,2
100 87,4%;2104,2
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 15/305
15
2003 wels:1815,0
100 88,5%;2050,8
2004 wels:1783,3
100 87,3%;2041,0
2005 wels:1744,6
100 86,2%.2023,9
;
2008 wels: %5,83100.8,1917
9,1601
rogorc vxedavT dasaqmebis doneebis variaciis gamo Znelia calsaxad imis
Tqma Tu ra tendenciiT xasiaTdeba dasaqmeba saqarTveloSi: zrdiT Tu klebiT,
ramdenadac maCveneblis klebas mohyveba zrda da piriqiT. magram Tu doneebs
gamovTvliT rogorc ori wlis doneebis saSualo ariTmetikuls, e.i. mivmarTavT
dinamikuri mwkrivis mosworebas, maSin miviRebT dinamikuri mwkrivis mosworebul
doneebs ori wlis mixedviT da aRmoCndeba, rom maCveneblebi stabilurad
mcirdeba.
1997-1998 wels – 90,1%;
1999-2000 wels – 88,6%;
2001-2002 wels – 88,2%;
2003-2004 wels – 87,9%;
2005 wels _ 86,2%;
2008 wels _ 83,5%.
aqedan gamomdinare, SeiZleba calsaxad iTqvas, rom 1997-2008 wlebSi
dasaqmebis done saqarTveloSi Semcirebis tendenciiT xasiaTdeba.
dasaqmebuli mosaxleoba statusis mixedviT iyofa daqiravebul da
TviTdasaqmebul mosaxleobad. dasaqmebulTa aRniSnuli kategoriebis
dasaxasiaTeblad gamoiyeneba maTi ricxovnebis, dinamikisa da struqturis
maCveneblebi. dasaqmebulebs miekuTvneba agreTve gaurkveveli saqmianobis pirebi.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 16/305
16
absoluturi monacemebi aRniSnuli kategoriebis ricxovnobis Sesaxeb mocemulia
1.1 cxrilSi, saidanac irkveva, rom daqiravebiT dasaqmebulTa ricxovnoba
saqarTveloSi 1997-2008 wlebSi Semcirda 675,9 aTasidan 572,4 aTasamde, e.i. 15,3%-iT
(zrdis tempi tolia 84,7%-is), TviTdasaqmebulTa ricxvi Semcirda 1123,2 aTasidan
1028,5 aTasamde, e.i. 8,4%-iT, xolo gaurkveveli saqmianobis pirTa ricxvi 109,4
aTasidan _ 1,1 aTasamde. vfiqrobT, rom aRniSnuli maCvenebeli gvixasiaTebs ara
marto am kategoriis dasaqmebulTa ricxovnobis Semcirebas, aramed statistikuri
dakvirvebis sizustis xarisxis zrdasac, ramdenadac ganxilul, 1997-2008 wlebSi
moxda dasaqmebulTa gaurkveveli saqmianobis dazusteba da Sesabamisad maTi
adekvaturi aRricxva.
dasaqmebuli mosaxleobis struqtura statusis mixedviT gvixasiaTebs
calkeuli kategoriis dasaqmebulTa xvedriT wils procentebSi dasaqmebuli
mosaxleobis mTlian ricxovnobaSi. Sesabamisi maCveneblebi 1997-2008 wlebSi
saqarTveloSi Semdeg suraTs iZleva:1
wlebi 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2008
sul dasaqmebulebi 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
maT Soris:
daqiravebulebi 35,4 41,9 41,2 37,3 34,9 35,4 34,0 33,7 34,4 35,7
TviTdasaqmebulebi 58,9 57,1 54,2 56,7 60,5 64,4 65,9 66,2 65,5 64,2
gaurkveveli 5,7 1,0 4,6 6,0 4,6 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1
monacemebi gviCvenebs dasaqmebis struqturaSi momxdar Zvrebs, rac imaSi
gamoixateba, rom ganxiluli periodis manZilze mniSvnelovnad izrdeba
TviTdasaqmebulTa xvedri wili, odnav mcirdeba daqiravebiT dasaqmebulTa xvedri
wili da mniSvnelovnad mcirdeba gaurkveveli saqmianobis mqone pirTa xvedri
wili.
dasaqmebulTa ganawileba ekonomikis seqtorebis mixedviT moicavs
dasaqmebulTa ganawilebas ekonomikis saxelmwifo da arasaxelmwifo seqtorebSi.
ekonomikis saxelmwifo seqtori Tavis mxriv iyofa saxelmwifo sakuTrebis
sawarmoebad da sabiujeto organizaciebad an dawesebulebebad. arasaxelmwifo
1 gamoTvlilia cxrili 1.1-is safuZvelze, procentebSi
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 17/305
17
seqtori Tavis mxriv iyofa arasaxelmwifo sakuTrebis sawarmoebad da ucxoeTis
an erTobliv sawarmo-organizaciebad.
cxrili 1..2
dasaqmebulebis ganawileba ekonomikis seqtorebis mixedviT
saqarTveloSi 1998-2008 wlebSi1
wlebi
absoluturad (aTasi kaci) procentebSi
sul
dasaqmebulia
ekonomikaSi
maT Soris: sul
dasaqmebulia
ekonomikaSi
maT Soris:
saxelmwifo
seqtorSi
arasaxel-
mwifo
seqtorSi
saxelmwifo
seqtorSi
arasaxel-
mwifo
seqtorSi
1998 1731 530 1201 100,0 30,6 69,4
1999 1733 469 1264 100,0 27,1 72,9
2000 1839 476 1363 100,0 25,9 74,1
2001 1878 450 1428 100,0 24,0 76,0
2002 1839 422 1417 100,0 22,9 77,1
2003 1814 409 1406 100,0 22,5 77,5
2004 1873 407 1376 100,0 22,8 77,2
2005 1745 401 1344 100,0 23,0 77,0
dasaqmebis struqturaSi mimdinare Zvrebi gviCvenebs sabazro ekonomikaze
gardamavali qveynis damaxasiaTebel tendencias, rac arasaxelmwifo seqtorSi
dasaqmebulTa xvedri wilis zrdaSi gamoixateba.
dasaqmebulTa ganawileba ekonomikuri saqmianobis saxeebis (dargebis)
mixedviT motanilia cxril 1.3-Si.
1 saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2005, Tb., 2006, gv. 54.saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2006, Tb., 2007, gv. 45
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 18/305
18
cxrilSi motanilia dasaqmebulTa ganawileba ekonomikuri saqmianobis im
saxeebis mixedviT, romlebSic 2005 wels aRiricxa dasaqmebulTa saerTo ricxvis
3 da meti procenti.
cxrili 1.3
dasaqmebulTa ganawileba ekonomikuri saqmianobis saxeebis (dargebis
mixedviT) saqarTveloSi 1999-2008 wlebSi.1 procentulad
1999 2001 2003 2004 2005 2007
dasaqmebulebi, sul, maT Soris:
soflis meurneoba, nadiroba
da satyeo meurneoba
damamuSavebeli mrewveloba
vaWroba, avtomobilebis,
sayofacxovrebo nawarmisa da piradi
moxmarebis sagnebis remonti
transporti da kavSirgabmuloba
saxelmwifo mmarTveloba
ganaTleba
janmrTelobis dacva da socialuri
daxmareba
danarCeni
100,0
52,1
6,4
8,9
4,0
6,2
8,0
4,5
9,9
100,0
52,7
5,4
10,0
4,4
5,6
7,4
4,5
10,0
100,0
54,9
4,9
10,9
4,2
5,0
7,5
2,7
9,9
100,0
54,0
5,1
11,0
4,2
4,9
7,5
3,1
10,2
100,0
54,3
5,1
10,8
4,0
4,7
7,5
3,3
10,3
100,0
53,4
4,9
9,9
4,2
3,8
7,3
3,5
13,0
1 saqarTvelos Sinameurneobebi. 2004-2005. Tb, 2005, gv. 37. statistikuri weliwdeuli 2008.Tb., 2009, gv. 44-45.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 19/305
19
SeiZleba iTqvas, rom saqarTvelos dasaqmebuli mosaxleobis dargobrivi
struqtura 1999-2008 wlebSi praqtikulad ucvlelia.
2008 wlisTvis dasaqmebulTa 46,6% qalia, 53,4% kaci, 36,8% modis qalaqis
mosaxleobaze, 63,2% soflis mosaxleobaze.1
dasaqmebulTa ganawileba dakavebuli Tanamdebobis mixedviT motanilia
cxril 1.4 –Si sqesis da qalaqi-soflis mixedviT procentebSi.
cxrili 1.4
dasaqmebulTa ganawileba dakavebuli Tanamdebobebis
mixedviT saqarTveloSi 2005 wels1 procentulad.
qalaqi sofeli sul qalebi kacebi
marTvis organoebis
xelmZRvanelebi
umaRlesi donis kvalificiuri
specialistebi
saSualo donis kvalificiuri
specialistebi
sakancelario saqmiT da
aRricxviT dakavebuli pirebi
momsaxurebis sferoSi
dasaqmebulebi
soflis meurneobis muSakebi
warmoebis kvalificiuri muSakebi
operatorebi, memanqaneebi
meaparateebi
arakvalificiuri muSebi
7,4
23,6
12,5
2,2
20,5
8,8
10,1
5,7
1,2
4,4
2,9
0,6
5,0
77,5
2,9
2,3
3,4
11,2
6,3
1,2
10,5
53,1
5,4
3,5
1,9
14,6
8,1
1,7
11,4
56,9
1,6
0,1
4,8
8,2
4,6
0,6
9,7
49,8
9,0
6,6
1 saqarTvelos Sinameurneobebi. 2008. Tb, 2009, gv. 17-18. 1 cxrili Sedgenilia: saqarTvelos Sinameurneobebi. 2004-2005, Tb, 2005, gv. 42, 46.2008 wlisTvis aRniSnuli monacemebi ar gamoqveynda.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 20/305
20
sxva
sul
9,0
0,1
100,0
3,2
0,0
100,0
5,3
0,1
100,0
3,7
0,0
100,0
6,7
0,0
100,0
dasaqmebulTa ganawileba dakavebuli Tanamdebobebis, anu rac igivea, Sromis
procesSi Sesrulebuli funqciis mixedviT gviCvenebs am funqciebis garkveul
polarizacias qalaqi-sofelis da sqesis mixedviT. aRniSnuli iqidan Cans, rom
garda soflis meurneobis muSakebisa, yvela Tanamdebobrivi pozicia qalaqSi
ufro meti xvedri wiliT aris warmodgenili. Sromis garkveuli danawileba
SeiniSneba sqesis mixedviTac. xvedri wilis SedarebiT maRali maCvenebliT
gamoirCevian kacebi: marTvis organoebis xelmZRvanelobaSi, warmoebiskvalificiur muSakebSi, arakvalificiur muSebSi, operatorebSi, memanqaneebSi,
meaparateebSi. danarCen proziciebSi, rogoricaa: umaRlesi da saSualo donis
kvalificiuri specialistebi, soflis meurneobis muSakebi da sxva Warbobs
qalebis xvedri wili.
saqarTvelos statistikaSi mTlianad dasaqmebasTan erTad didi mniSvneloba
eniWeba daqiravebiT dasaqmebulTa statistikur Seswavlas igive niSnebis mixedviT,
rogoricaa saerTod dasaqmebulTa Seswavlis SemTxvevaSi, ramdenadac
dasaqmebulTa aRniSnuli kategoriis absoluturi da SefardebiT zrda sabazroekonomikaze gadasvlis piroba da imavdroulad Sedegicaa.
meoradad dasaqmeba (SeTavseba) dRevandel saqarTveloSi mniSvnelovan rols
asrulebs. jer erTi, paradoqsulia, Tumca faqtia, rom umuSevrobis pirobebSi
adgili aqvs samuSao Zalis deficits. magram laparakia ara raodenobriv, aramed
kvalificiuri, dRevandeli samecniero-teqnologiuri revoluciis moTxovnebisadmi
adekvaturi donis samuSao Zalaze. Sesabamisad maRalkvalificiuri samuSao Zalis
deficitis pirobebSi aseTi kvalificiis samuSao Zalis meoradad dasaqmeba
saWirocaa da aucilebelic. meore-meoradad dasaqmeba ojaxis biujetis Sevsebisgarkveuli wyaroa da meoradad dasaqmebis ZiriTadi mizezi.
meoradad dasaqmebis dones gansazRvravs masze moTxovna, e.i vakanturi
adgilebis arseboba. meoradad dasaqmebis statistikuri analizi mimdinareobs
saerTod dasaqmebis statistikuri analizis identurad, ramdenadac es
SesaZlebelia arsebuli statistikuri informaciis pirobebSi.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 21/305
21
arsebuli monacemebiT 2005 wels saqarTveloSi aRiricxa 146,2 aTasi meoradad
dasaqmebuli (2004 welTan SedarebiT 8 aTasiT naklebi). maTgan 47,2% _ qalia, 52,8%
_ kaci, qalaqSi dasaqmebulia maTi mxolod 23,6%, soflad _ 76,4%.
amave 2005 wels meoradad dasaqmebulTa udidesi nawili, 67,6% dasaqmebulia
soflis meurneobaSi, metyeveobasa da TevzWeraSi da mxolod 2,7% _ mrewvelobaSi.
aRniSnuli dabali procenti SeiZleba avxsnaT rogorc mrewvelobis `CamorCeniT”
soflis meurneobisgan, Tu gaviTvaliswinebT, rom 2005 wels mrewvelobaze modis
saqarTvelos mTliani Sida produqtiis 12,2, xolo soflis meurneobaze, 14,8%.
magram aseTi sxvaoba rogorc Cans gamowveulia mrewvelobis mier soflis
meurneobasTan SedarebiT maRalkvalificiuri kadrebis moTxovniT, romelTa
miwodeba SezRudulia, an kidev mrewvelobaSi meoradi dasaqmebis vakansiebi
naklebia samuSao adgilebis sruli aTvisebis gamo.
1.5. mosaxleobis umuSevrobis statistika
umuSevroba warmoadgens umniSvnelovanes socialur, biznes_ekonomikur,
makroekonomikur maCvenebels. umuSevrobis statistika Seiswavlis umuSevarTa
ricxvs, umuSevrobis dones sqesis, asakis, qalaqisa da soflis, regionebis
mixedviT.
umuSevrobis dones vaxasiaTebT umuSevrobis koeficientiT, romelicgamoiTvleba mocemul wels umuSevarTa ricxvis SefardebiT ekonomikurad aqtiur
mosaxleobasTan da gamoisaxeba procentebSi. kerZod:
100.aqt.ek.
umuS.
umuS.T
T K (1.7)
sadac umuS. K _ aris umuSevrobis koeficienti;
umuS.T _ umuSevrebis ricxvi.
Sinameurneobebis gamokvleviT 2008 wels saqarTveloSi aRricxuli iyo 315,8
aTasi umuSevari, romelTagan 75,7% cxovrobda qalaqad, 24,3% _ soflad.
Sesabamisi gamoTvlebiT, 2008 wels umuSevrobis done qalaqad tolia 28,9%-is,
soflad 7,0%-is, e.i. umuSevrobis doneebs Soris sxvaoba 4-magze metia. SedarebiT
naklebia sxvaoba qalebis da kacebis umuSevrobis doneebs Soris. kerZod, amave
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 22/305
22
2008 wels man qalebSi Seadgina 16,1% xolo kacebSi – 16,8%. amave wels
umuSevroba mTlianad qveyanaSi saSualod 16,5%-is tolia. aRniSnuli koeficienti
cxrili 13.1-ze dayrdnobiT gaviangariSioT 2008 wlisTvis
%5,16100.8,19178,315 umuS. K
dasaqmebis da umuSevrobis maCveneblebis jami 100%-is tolia. Sesabamisad, Tu
cnobilia erTi maTgani, iolad gamovTvliT meoresac.
umuSevrobis done saqrTveloSi ganicdis mniSvnelovan diferenciacias
regionebis mixedviT. movitanoT Sesabamisi maCveneblebi ranJirebuli Semcirebis
mimarTulebiT 2004 wlisTvis 1, procentebiT.
saqarTvelo sul 12,6
maT Soris:
q. Tbilisi 26,0 qvemo qarTli 8,1
aWaris ar 17,6 samegrelo-zemo svaneTi 7,6
mcxeTa –mTianeTi 14,4 kaxeTi 5,2
Sida qarTli 10,9 samcxe-javaxeTi 4,0
imereTi, raWa-leCxumi guria 3,4
da qvemo svaneTi 10,5
rogorc ukve zemoT aRvniSneT, dasaqmebis saxelmwifo samsaxuri awarmoebs
umuSevarTa registracias. misi monacemebiT, 2004 wlisTvis saqarTveloSi adgili
hqonda Semdeg mdgomareobas, Sesabamisi maCveneblebiT:
1. registrirebuli samuSaos maZieblebi, (aTasi kaci) 47,9
2. registrirebuli umuSevrebi, aTasi kaci 46,6
3. maT Soris qali, aTasi kaci 23,0
4 maT Soris qali, procentulad 49,0
5. Semweobis mimRebi umuSevarTa ricxvi, aTasi kaci 2,1
6. saSualoTviuri Semweoba, gacemuli erT umuSevarze,
1 saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2005. Tb.,2006,gv.62-64. momdevno wlebSi aRniSnulimaCveneblebi ar gamoqveynda.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 23/305
23
lari 19,7
7. registrirebuli vakansiebi, aTasi 0,7
8. umuSevarTa raodenoba erT vakansiaze 66
9. dasaqmebis samsaxuris mier dasaqmebuli samuSaos
maZieblebi, aTasi kaci 4,0
10. registrirebul umuSevarTa ganawileba asakis mixedviT:
absolutur sidideebSi, aTasi kaci struqtura, procentulad
sul umuSevrebi _ 46,6 100,0
maT Soris asaki:
16-29 _ 5,6 12,0
30-49 _ 34,4 73,8
50 da meti _ 6,6 14,2
11. registrirebul umuSevarTa ganawileba ganaTlebis donis mixedviT
absolutur sidideebSi, aTasi kaci struqtura procentulad
umuSevari sul _ 46,6 100,0
maT Soris aqvT
ganaTleba:
dawyebiTi an sabazo _ 0,0 0,0
arasruli saSualo _ 0,5 1,1
sruli saSualo _ 30,1 64,6
umaRlesi _ 16,0 34,3
rogorc vxedavT, Sinameurneobebis gamokvlevebis da dasaqmebis saxelmwifo
samsaxuris monacemebi umuSevrobis dasaxasiaTeblad maCvenebelTa sakmaod farTe
speqtris gamoTvlis saSualebas iZleva. dasaqmebis saxelmwifo samsaxuris
monacemebSi cxadad Cans, rom didia umuSevarTa aRuricxaobis done, ramdenadac
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 24/305
24
dabalia misadmi ndobis xarisxi. cxadia, rom dasaqmebis saxelmwifo samsaxuris
qmedunarianobis amaRlebis SemTxvevaSi is SeiZleba gaxdes umuSevrobis
statistikis mniSvnelovani sainformacio baza.
samuSao Zalis ricxovnobis da misi formirebis, aseve samuSao Zalis
ekonomikuri saqmianobis saxeebis mixedviT dasaqmebis maCveneblebze dayrdnobiT
dgeba samuSao Zalis balansi, romelic gvixasiaTebs arsebul samuSao Zalas da
mis gamoyenebas.
1.6. samuSao Zalis moZraobis statistika
ekonomikuri saqmianobis procesSi adgili aqvs sawarmo-dawesebulebebSi da
organizaciebSi dasaqmebuli samuSao Zalis moZraobas. saqme isaa, rom rogorc
wesi, garkveuli mosazrebebidan gamomdinare adamianebi icvlian samuSao adgils,
mimdinareobs samuSaoze miRebis da ganTavisuflebis uwyveti procesi, romelic
warmoadgens samuSao Zalis moZraobas. aRniSnuli procesis Sedegad adgili aqvs
samuSao Zalis gadanawilebas sawarmoebs, dargebs da regionebs Soris.
Teoriulad es procesebi SeiZleba mimdinareobdes erovnul ekonomikaSi
dasaqmebulTa saerTo ricxovnobis ucvlelobis pirobebSic.
samuSao Zalis moZraoba aris obieqturi procesi da mimdinareobs uwyvetad.
misi gamomwvevi mizezebi SeiZleba iyos mravalnairi: pensiaze gasvla, armiaSi
gawveva, samuSao asakSi Sesvla, ojaxis Seqmna da Sesabamisad sacxovrebeli
adgili Secvla, axali samuSao adgilebis Seqmna, ukeTesi samuSaos povna, SromiTi
konfliqtebi, gardacvaleba da sxva.
samuSao Zalis moZraobis statistikis amocanebia daaxasiaTos samuSao Zalis
moZraobis saerTo moculoba, misi mimarTulebebi, intensivoba, gamomwvevi mizezebi.
dasmuli amocanebis gadasawyvetad samuSao Zalis statistikaSi gamoiTvleba
absoluturi da SefardebiTi sidideebi. absolutur sidideebs miekuTvneba
garkveul periodSi samuSaoze miRebulTa da samuSaodan wasulebis ricxvi.
miRebulTa da wasulebis ricxvis jams ewodeba samuSao Zalis brunva. Sesabamisad,
samuSao Zalis brunva gamoiTvleba samuSaoze miRebis da wasvlis mixedviT.
samuSaodan wasvlis mixedviT samuSao Zalis brunva iyofa aucilebel da
zedmet brunvad.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 25/305
25
samuSao Zalis aucilebel brunvas miekuTvneba samuSaodan wasvla iseTi
mizezebiT, rogoricaa magaliTad: pensiaze gasvla, gardacvaleba, SromiTi
xelSekrulebis (kontraqtis) damTavreba da kanoniT gaTvaliswinebuli sxva
SemTxvevebi: samxedro samsaxurSi gawveva, dainvalideba, Statebis Semcireba
sawarmos reorganizaciis an gakotrebis Sedegad da sxva.
samuSao Zalis zedmet brunvas miakuTvneben samuSaodan sakuTari surviliT,
disciplinis darRvevis da SromiTi konfliqtebis Sedegad wasulebs. samuSao
Zalis zedmeti brunva cnobilia kadrebis (samuSao Zalis) denadobis saxeliTac
da warmoebis efeqtian funqcionirebaze uaryofiTad moqmedebs, ramdenadac
saWiroa wasulebis Secvla aranaklebi kvalifikaciis mqone samuSao ZaliT rac
dros moiTxovs. Sesabamisad adgili eqneba samuSao drois dakargvas mocemul
periodSi. axali kadrebis miReba moiTxovs maT adaptacias da integracias
mocemul sawarmoSi, rac aseve garkveul fsiqologiur barierebTan aris
dakavSirebuli. amasTan is danaxarjebi. romelic (Tu) gaswia sawarmom wasuli
muSakebis kvalifikaciis asamaRleblad, ubralod ikargeba.
Sesabamisad, saWiro statistikuri informaciis arsebobis pirobebSi samuSao
Zalis moZraobis maCveneblebi SeiZleba gamoTvlili iqnes sawarmos, dargis,
erovnuli ekonomikis, regionebis WrilSi sqesis, asakis, profesiebis, ganaTlebis
donis da sxva niSnebis mixedviT, romelTagan umniSvnelovanesia samuSao Zalis
denadoba mizezebis mixedviT. samuSao Zalis denadobis sulyofili analizi
SeiZleba miRebuli iqnes mxolod misi kompleqsuri statistikur-sociologiuri
gamokvlevis safuZvelze. kerZod, samuSao Zalis denadobis statistikuri,
raodenobrivi analizi Seivseba denadobis mizezebis siRrmiseuli sociologiuri
SeswavliT, Sesabamisi sociologiuri gamokiTxviT, am mizniT Sedgenili kiTxvaris
safuZvelze, romliTac gamoikiTxebian samuSaodan wasulebi. gansakuTrebuli
yuradReba unda mieqces SromiTi konfliqtebis Sedegad gamowveul samuSao Zalis
denadobas.
samuSao Zalis moZraobis statistikuri daxasiaTeba SeuZlebelia momuSaveTa
siobrivi da saSualo siobrivi ricxvis codnis gareSe. sawarmoSi momuSaveTa
siobriv ricxvSi aRiricxeba yvela, vinc mocemul sawarmoSi muSaobs erT dReze
meti xniT. momuSaveTa saSualo siobrivi ricxvi gaiangariSeba Tvis ganmavlobaSi.
amisaTvis Tvis yoveli dRis momuSaveTa siobrivi ricxvis jami gaiyofa Tvis
kalendaruli dReebis ricxvze. arasamuSao da uqme dReebis siobriv ricxvad
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 26/305
26
CaiTvleba maTi wina dRis siobrivi ricxvi. arasruli samuSao Tvis SemTxvevaSi
namuSevari dReebis siobrivi ricxvis jami iyofa aseve Tvis kalendaruli dReebis
ricxvze. Tu monacemebi siobrivi ricxvis Sesaxeb saerTod ar gvaqvs raime Tvis
ganmavlobaSi, maSin am Tvis saSualo siobrivi ricxvi SeiZleba miviRoT rogorc
wina Tvis bolo da momdevno Tvis pirveli dRis siobrivi ricxvis jamis saSualo
ariTmetikuli. momuSaveTa saSualoTviuri siobrivi ricxvis safuZvelze saSualo
ariTmetikulis daxmarebiT gamoiTvleba saSualokvartaluri,
saSualonaxevarwliuri da saSualowliuri siobrivi ricxvi, risTvisac sami, eqvsi
da Tormeti Tvis saSualo siobriv ricxvTa jamebi Sesabamisad gaiyofa
samze,eqvsze da Tormetze.
samuSao Zalis moZraobis maxasiaTebeli statistikur maCvenebelTa sistema
moicavs Semdeg maCveneblebs:
1. absoluturi maCveneblebi:
_ samuSaoze miRebulTa ricxvi;
_ samuSaodan wasulebis ricxvi:
_ samuSao Zalis saerTo brunva _ samuSaoze miRebulebisa da samuSaodan
wasulebis ricxvis jami;
_ mudmivad momuSaveTa ricxvi saangariSo periodSi _ miiReba periodis
dasawyisSi momuSaveTa siobriv ricxvs gamoklebuli mocemul periodSi
samuSaodan wasulebi.
2. SefardebiTi maCveneblebi: gamoiTvlebian konkretuli periodis mixedviT,
rogoricaa Tve, kvartali, naxevari weli, weli.
1. samuSao Zalis mudmivobis koeficienti, gamoiTvleba rogorc:
K 1mudmivad momuSaveTa ricxvi
100;momuSaveTa saSualo siobrivi ricxvi
(1.8)
2. samuSao Zalis ganaxlebis koeficienti, gamoiTvleba rogorc:
K 2samuSaoze miRebulTa ricxvi
100;momuSaveTa saSualo siobrivi ricxvi
(1.9)
3. samuSao Zalis wasvlis koeficienti, gamoiTvleba rogorc:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 27/305
27
K 3samuSaodan ganTavisuflebulTa ricxvi
100;momuSaveTa saSualo siobrivi ricxvi
(1.10)
4. samuSao Zalis denadobis koeficienti, gamoiTvleba rogorc:
K 4samuSaodan sakuTari surviliT wasulebis ricxvi
100;momuSaveTa saSualo siobrivi ricxvi
(1.11)
samuSao Zalis denadobis koeficienti zemoTmotanili formuliT SeiZleba
gamovTvaloT mizezebis mixedviTac, rogoricaa: sakuTari surviliT, disciplinis
darRvevis da SromiTi konfliqtis Sedegad wasulebi. samuSao Zalis denadobis
koeficienti aseve cnobilia rogorc kadrebis denadobis koeficienti.
5. samuSao Zalis saerTo brunvis koeficienti, gamoiTvleba rogo
K 5samuSaoze miRebulTa da ganTavisuflebulTa ricxvis jami
100;momuSaveTa saSualo siobrivi ricxvi
(1.12)
samuSao Zalis saerTo brunvis koeficienti ( K 5 ) samuSao Zalis ganaxlebis
(K 2 ) da samuSaodan Zalis wasvlis (K 3 ) koeficientebis jamis tolia.
6. samuSao Zalis Canacvlebis koeficienti, gamoiTvleba rogorc:
K 6samuSaoze miRebulTa ricxvi
100;samuSaodan yvela mizeziT ganTavisuflebulTa ricxvi
( 1.13)
Canacvlebis koeficienti SeiZleba miviRoT samuSao Zalis ganaxlebis
koeficientis (K 2 ) gayofiT wasvlis koeficientTan ( K 3 );
K K K : .6 2 3
(1.14)
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 28/305
28
K K 2 3da -s mniSvnelSi erTi da igive sidide aqvT: momuSaveTa saSualo
siobrivi ricxvi, romlebic gayofisas erTmaneTs Sekvecavs da miviRebT K 6 -is
gamosaxulebas.
1.7. Sromis anazRaurebis statistika
Sromis anazRaureba, anu xelfasi warmoadgens Sesrulebuli samuSaosaTvis
daricxul anazRaurebas fuladi Tu naturaluri formiT. is moicavs aseve
sxvadasxva saxis waxalisebebs, Svebulebebis, sadResaswauli dReebis da sxva
umuSevari drois anazRaurebas, romlebic SromiTi kanonmdeblobiT an
individualuri SromiTi xelSekrulebiT eqvemdebareba anazRaurebas.
Sromis anazRaurebis statistikis winaSe dgas Semdegi amocanebi:
1. xelfasis fondis moculobis gansazRvra;
2. xelfasis donis da dinamikis analizi;
3. xelfasis diferenciaciis analizi;
4. samuSao Zalaze danaxarjebis statistikuri analizi.
xelfasis fondis moculobis gansazRvra. xelfasis fondi warmoadgens
sawarmoebis da organizaciebis mier Sromis anazRaurebisaTvis daricxul Tanxas.
xelfasis fondi moicavs sxvadasxva danamatebsac, rogoricaa premiebi,
anazRaureba avadmyofobis SemTxvevaSi da a.S.
sawarmoebis da organizaciebis xelfasis fondebis jami gvaZlevs dargis
xelfasis fonds, xolo dargebis xelfasis fondebis jami – erovnuli ekonomikis
xelfasis fonds. statistikis mier aRiricxeba xelfasis saaTobrivi, dRiuri da
Tveobrivi fondebi – romlebic ukavSirdeba Sesabamis namuSevar dros. xelfasis
kvartaluri, naxevarwliuri da wliuri fondebi miiReba 3, 6 da 12 Tvis xelfasis
fondebis SekrebiT.
xelfasis fondi mniSvnelovani ekonomikuri kategoriaa, romelze
dayrdnobiTac gaiangariSeba saSualo xelfasis maCveneblebi. is warmoadgens
produqciis TviTRirebulebis Semadgenel nawils. xelfasis fondis absoluturi
moculobis maCveneblebi gamoiyeneba mosaxleobis cxovrebis donis da samuSao
Zalaze danaxarjebis analizisTvis da a.S.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 29/305
29
xelfasis donis da dinamikis analizi. xelfasis done xasiaTdeba saSualo
xelfasis maCvenebliT da gaiangariSeba xelfasis fondis SefardebiT namuSevar
drosTan an rogorc wesi dasaqmebulTa ricxvTan.
statistikaSi gamoiTvleba saSualo xelfasis Semdegi maCveneblebi:
saSualo saaTobrivi xelfasi: gamoiTvleba xelfasis saaTobrivi fondis
SefardebiT namuSevari kac-saaTebis raodenobasTan. kac-saaTi warmoadgens
srulad namuSevar erT saaTs.
saSualo dRiuri xelfasi: gamoiTvleba xelfasis dRiuri fondis SefardebiT
namuSevari kac-dReebis raodenobasTan. kac-dRe aris namuSevari erTi dRe. is
moicavs momuSavisgan damoukidebel dRis Siga mocdenebsac.
saSualoTviuri xelfasi: gamoiTvleba xelfasis Tviuri fondis SefardebiT
Tvis ganmavlobaSi dasaqmebulTa ricxvTan. xelfasis Tviuri fondi moicavs yvela
saxis anazRaurebas.
saSualo kvartaluri, naxevarwliuri da wliuri xelfasi : gamoiTvleba
saSualoTviuri xelfasis analogiurad. Tumca gamoTvlebis gasamartiveblad
saqarTvelos saxelmwifo statistikis praqtikaSi dasaqmebulis saSualoTviuri
xelfasis misaRebad saSualowliuri xelfasi gaiyofa 12-ze.
saSualo xelfasi gamoiTvleba formuliT:
T
F f ;
( 1.15)
sadac f _ aris saSualo xelfasi;
F _ xelfasis fondi;
T _ dasaqmebulTa ricxvi.
xelfasis fondma saqarTveloSi 2000 wels Seadgina 1596 milioni lari, xolo
dasaqmebulTa ricxvma – 1,8393 milioni. Sesabamisma maCveneblebma 2005 wels
Seadgina 4275,0 milioni lari da 1,7446 milioni dasaqmebuli.
2000 wels erTi dasaqmebulis saSualowliuri xelfasi gaiangariSeba
rogorc:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 30/305
30
1596 mln.867, 7 lars.
1,8393 mln. dasaqmebuli
lari
erTi dasaqmebulis saSualoTviuri xelfasi 2000 wels toli iqneba 867,7 : 12
= 72,3 laris.analogiuri gaangariSebiT 2005 wlisTvis saqarTveloSi erTi dasaqmebulis
saSualowliurma xelfasma Seadgina 2450,4 lari, xolo saSualoTviurma xelfasma
– 204,2 lari.
xelfasis donis dinamika Seiswavleba indeqsebis saSualebiT. kerZod,
1
0
f
f J = .
( 1.16)
mocemuli indeqsis Tanaxmad 2000-2005 wlebSi xelfasis donis zrda
saqarTveloSi Seadgens 282,4%.204,2
2, 824 100=282,4%.72,3
xelfasis donis dinamikasTan erTad statistikis mniSvnelovan amocanas
warmoadgens xelfasis donis dinamikaze moqmedi faqtorebis gavlenis gazomva.
saqme isaa, rom erovnul ekonomikaSi dasaqmebulTa xelfasis done yalibdeba
saqmianobis sxvadasxva dargebis saSualo xelfasebis Sedegad. Sesabamisad,
romelime dargSi saSualo xelfasis zrda an Semcireba aisaxeba mTeli ekonomikis
saSualo xelfasis zrdaze an Semcirebaze. meore mxriv, Tu dasaqmebulebSi
gaizrdeba an Semcirdeba maRal (dabal) xelfasian dargSi dasaqmebulTa ricxvi
da xvedri wili, esec gazrdis an Seamcirebs saSualo xelfasis maCvenebels.
Sesabamisad, erovnul ekonomikaSi dasaqmebulTa saSualo xelfasis
cvlilebaze moqmedebs ori faqtori: saSualo xelfasis cvlileba calkeul
dargebSi da dasaqmebulTa ricxvis (xvedri wilis) cvlileba dargebis mixedviT,
e.w. `struqturuli Zvrebi~.
orive faqtoris gavlenas xelfasis doneze vadgenT xelfasis cvalebadi
Semadgenlobis indeqsiT, romelic gamoiTvleba formuliT:
1 0
1 0
F F
T T : ,
J = rac igivea, 1
0
f
f .
( 1.17)
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 31/305
31
Tu gaviTvaliswinebT, rom xelfasis fondi1
F gamomdinare 1.15 formulidan
tolia T f da am gamosaxulebas F-is nacvlad SevitanT 1.17 formulaSi, miviRebT
xelfasis cvalebadi Semadgenlobis indeqss.
1 0
1 0
T T
T T
1 0:
f f J =
( 1.18)
xelfasis saerTo donis cvlilebaze calkeul dargebSi saSualo xelfasis
cvlilebis gavlenas vadgenT xelfasis fiqsirebuli Semadgenlobis indeqsiT.
1 1
1 1
T T
T T
1 0:
f f J =
( 1.19)
xelfasis saerTo donis cvlilebaze dasaqmebis dargobrivi struqturis
cvlilebis gasazomad gamoiyeneba xelfasis struqturuli Zvrebis indeqsi.
1 0
1 0
T T
T T
0 0:
f f J =
(1.20)
mocemuli indeqsebis gaangariSeba vaCvenoT saqarTvelos samTomopovebiTi da
damamuSavebeli mrewvelobis magaliTze 2000-2005 wlebSi. gamoTvlebisTvis
amosavali monacemebi motanilia 1.5 da 1.6 cxrilebSi. ori qvedargiT
SemovifargleT gamoTvlebis gamartivebis mizniT.
cxrili 1.5
dasaqmebulTa ricxovnoba da saSualoTviuri xelfasi
saqarTvelos mrewvelobaSi 2000-2004 wlebSi
dasaqmebulTa
ricxvi, aTasi
dasaqmebulTa
xvedri wili
saSualoTviuri
xelfasi, lari
2000 0T 2004 1T D 2000d0 2004 d1 2000 0 f 20041
f
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 32/305
32
samTomopovebiTi
mrewveloba6,6 3,9 0,057 0,041 119,3 179,5
damamuSavebeli
mrewveloba109,3 90,8 0,943 0,959 99,3 183,8
sul mrewveloba 115,9 94,7 1,0 1,0 100,4 183,6
gamoTvlebis Casatareblad cxrilis monacemebze dayrdnobiT saWiroa jer
gaviangariSoT xelfasis fondebi sabaziso 0T0( ) f da mimdinare (1
T1 f )
periodebisaTvis orive qvedargis da mTlianad mrewvelobisaTvis.
gamoTvlebisaTvis aseve saWiroa mimdinare periodis xelfasis fondis
gaangariSeba sabaziso periodis saSualo xelfasis pirobebSi 1T0( ) f . xelfasis
fondebis moculobas ase arapirdapir gamovTvliT imis gamo, rom maTi moculoba
gamoqveynebuli ar aris. Sesabamisi gaangariSebebi motanilia cxrilSi 1.6.
cxrili 1.6
monacemebi xelfasis indeqsebis gasaangariSeblad
saqarTveloSi 2000-2004 wlebSi lari
0T0 f 1T0 f 1T1 f
samTomopovebiTi mrewveloba 787 380 465 270 700 050
damamuSavebeli mrewveloba 10 853 490 9 016 440 16 689 040
sul mrewveloba 11 640 870 9 481 710 17 389 090
zemoTmotanili monacemebis safuZvelze gamovTvliT xelfasis cvalebadi
Semadgenlobis indeqss:
1 0
1 0
T T
T T
1 0 17 389 090 11 640 870 183,6: 182, 8%.
115 900 100,494 200
:
f f J =
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 33/305
33
miRebuli indeqsi niSnavs, rom saSualo xelfasis zrdis tempma saqarTvelos
mrewvelobaSi 2000-2004 wlebSi Seadgina 182,8%. aRniSnuli zrda gamowveulia
samTomopovebiT da damamuSavebel mrewvelobaSi xelfasis donis zrdiT da
dasaqmebis struqturaSi momxdari ZvrebiT.
TiToeul dargSi xelfasis donis cvlilebis gavlenas mrewvelobaSi
dasaqmebulTa xelfasis saerTo donis cvlilebaze vadgenT xelfasis
fiqsirebuli Semadgenlobis indeqsiT:
1 1
1 1
T T
T T
1 0 17 389 090 9 481 710 183,6: 183, 4%.
94 700 100,194 700
:
f f J =
saqarTvelos mrewvelobaSi xelfasis donis cvlilebaze 2000-2004 wlebSi
dasaqmebis struqturaSi momxdari cvlilebebis gavlenas vadgenT xelfasis
struqturuli Zvrebis indeqsiT:
1 0
1 0
T T
T T
0 0 9 481 710 11 640 870 100,4: 0,997, e.i. 99,7%.
94 700 115 900 100,4:
f f J =
Cvens mier zemoTCatarebuli gamoTvlebiT aRmoCnda, rom
1. xelfasis cvalebadi Semadgenlobis indeqsi Seadgens 182,8%;
2. xelfasis fiqsirebuli Semadgenlobis indeqsi – 183,4%;
3. xelfasis struqturuli Zvrebis indeqsi _ 99,7%.
indeqsebis urTierTkavSiris Tanaxmad:
1,828 = 1,834 • 0,997
Cvens mier Catarebuli gaangariSebebiT aseve aRmoCnda, rom xelfasisdoneebis zrdam calkeul dargebSi dadebiTad imoqmeda xelfasis saerTo donis
zrdaze da rom ara dasaqmebis struqturaSi momxdari uaryofiTi Zvrebi,
romelmac xelfasis done umniSvnelod, 0,3%-iT Seamcira, xelfasis saerTo donis
zrda ufro meti iqneboda. yovel SemTxvevaSi, struqturuli Zvrebis indeqsi
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 34/305
34
saerTod rom ar Secvliliyo da darCeniliyo Turdac 100,0%-is doneze, xelfasis
done saqarTvelos mrewvelobaSi gaizrdeboda 183,4 da ara 182,8%-iT.
struqturuli Zvrebis uaryofiTi Sedegi gamoiwvia im garemoebam, rom
samTomopovebiT mrewvelobaSi, sadac sabaziso periodSi xelfasis done mTeli20,0%-iT aRemateboda damamuSavebeli mrewvelobis xelfasis dones, dasaqmebulTa
xvedri wili 5,7-dan 4,1-mde, e.i. 1,6%-iT Semcirda. es ki sakmarisi aRmoCnda
struqturuli Zvrebis indeqsis 0,3%-iT Sesamcireblad.
saindeqso analizi saSualebas gvaZlevs davadginoT saSualo xelfasis
absolutur cvlilebaze calkeuli faqtoris gavlena.
Cvens SemTxvevaSi, 2000-2004 wlebSi saSualo xelfasi saqarTvelos
mrewvelobaSi 100,4 laridan 183,6 laramde gaizarda, e.i. absoluturi matebatolia 83,2 laris.
mrewvelobaSi saSualo xelfasis absoluturi mateba, gamowveuli
samTomopovebiT da damamuSavebel mrewvelobaSi saSualo xelfasis cvlilebiT,
gaiangariSeba Semdegnairad:
1 1
1 1
T T
T T
1 0 17 389 090 9 481 710183,6_100,1=83,5 lars.
94 70094 700
f f
f =
e.i. mocemuli faqtoris gavleniT xelfasi gaizarda 83,5 lariT.
xelfasis absoluturi mateba, gamowveuli calkeul dargebSi dasaqmebulTa
xvedri wilis cvlilebiT gaiangariSeba Semdegnairad:
0
1
01
0
T ΣT f
T ΣT
0 9 481 710 11 640 870100, 1 - 100, 4 = -0, 3 lars.
94 700 115 900
f f =
Catarebuli analiziT miviReT: 2000-2004 wlebSi saqarTvelos mrewvelobaSi
dasaqmebulTa xelfasis done gaizarda 83,2 lariT, aqedan:
1. samTomopovebiT da damamuSavebel mrewvelobaSi dasaqmebulTa xelfasis
donis cvlilebis gavleniT gaizarda 83,5 lariT;
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 35/305
35
2. TiToeul dargSi dasaqmebulTa xvedri wilis cvlilebis gavleniT
Semcirda 0,3 lariT; e.i. saerTo mateba, 83,2 lari tolia:
83,2 = 83,5 _ 0,3 lari.
saindeqso analiziT aseve SeiZleba gaviangariSoT mrewvelobaSi xelfasis
fondis cvlileba mimdinare, 2004 wels sabaziso, 2000 welTan SedarebiT.
xelfasis fondis moculoba icvleba sami faqtoris gavleniT:
1. TiToeul dargSi xelfasis saSualo donis cvlilebiT;
2. TiToeul dargSi dasaqmebulTa xvedri wilis cvlilebiT;
3. dasaqmebulTa saerTo ricxvis cvlilebiT.
gaviangariSoT TiToeulis gavlena calk-calke.
1. xelfasis fondis cvlilebaze TiToeul dargSi xelfasis saSualo donis
cvlilebis gavlenas vadgenT formuliT:
1 1ΔF T T1 01 17 389 090 9 481 710 7 907 380 lars; f f
2. xelfasis fondis cvlileba dasaqmebis struqturis gavleniT gaiangariSeba
Semdegi formuliT:
1 1ΔF T T0 02 9 481 710 9 507 880 - 26 170 lars; f f
3. xelfasis fondis cvlilebaze dasaqmebulTa saerTo ricxvis cvlilebis
gavlenas vadgenT Semdegi formuliT:
1 0ΔF T T003 9 507 880 11 640 870 - 2 132 990 lars; f f
mTlianad xelfasis fondi mrewvelobaSi 2000-2004 wlebSi gaizarda 5 748 220
lariT. aRniSnuli zrda iangariSeba cxrili 1.6 monacemebiT, rogorc
1 0 0ΔF = T F T1 f . aRniSnuli zrda calkeuli faqtorebis saerTo gavlenis
Sedegia. amasTan calkeul dargebSi xelfasis donis zrdam gamoiwvia mrewvelobis
xelfasis fondis zrda 7 907 380 lariT, dasaqmebulTa struqturis cvlilebam –
misi Semcireba 26 170 lariT, xolo dasaqmebulTa ricxvis Semcirebam gamoiwvia
xelfasis fondis Semcireba 2 132 990 lariT. Sesabamisad:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 36/305
36
ΔF = ΔF ΔF ΔF1 2 3
( 1.21)
e.i. 5 748 220 = 7 907 380 – 26 170 – 2 132 990.
xelfasis diferenciaciis analizi. dasaqmebulis xelfasis sidide
damokidebulia mis ganaTlebaze, kvalifikaciaze, asakze da sxva faqtorebze,
romlebic iwveven dasaqmebuli samuSao Zalis Sromis anazRaurebis
diferenciacias.
xelfasis diferenciacias adgili aqvs makrodonezec, rogoricaa: ekonomikuri
saqmianobis saxeebis da sqesis mixedviT, aseve regionebis mixedviT.
saqarTvelos statistikis komitetis monacemebiT 2005 wlisaTvis ekonomikaSi
dasaqmebulTa saSualoTviuri nominaluri xelfasi Seadgenda 204,2 lars;
mSeneblobaSi – 296,4 lars, jandacvasa da socialur momsaxurebaSi – 99,5 lars,
ganaTlebaSi – 92,5 lars, safinanso saqmianobaSi – 1049,2 lars, saxelmwifo
mmarTvelobaSi – 342,4 lars da a.S.
amave 2005 wels kacebis saSualoTviuri xelfasi toli iyo 267,9 laris,
xolo qalebis 131,1 laris, e.i. 136,8 lariT (orjer da metad) naklebi.
saqarTveloSi istoriulad arsebuli qalis kultis pirobebSi, saxezea maTi
diskriminaciis samarcxvino faqti (lekvi lomisa sworia, Zu iyos Tunda xvadia?).
ekonomikaSi daqiravebiT dasaqmebulTa saSualoTviuri nominaluri xelfasi,
dalagebuli klebadi ranJirebiT 2004 wels saqarTvelos regionebis mixedviT,
Semdeg suraTs iZleva:
saqarTvelo sul 156,8
maT Soris:
q.Tbilisi 218,7 mcxeTa-mTianeTi 89,2
aWaris ar 155,1 guria 89,0
qvemo qarTli 142,8 kaxeTi 83,7
samegrelo-zemo svaneTi 127,2 raWa-leCxumi da
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 37/305
37
Sida qarTli 112,0 qvemo svaneTi 69,3
imereTi 110,3
samcxe-javaxeTi 103,8
1.8. samuSao Zalaze danaxarjebis statistikuri analizi
danaxarjebi samuSao Zalaze warmoadgens sabazro ekonomikis damaxasiaTebel
kategorias. is warmoadgens danaxarjebs, romlebic dakavSirebulia samuSao Zalis
daqiravebasa da uzrunvelyofasTan.
statistikis amocanebia samuSao Zalaze danaxarjebis donis, struqturis da
dinamikis dadgena.samuSao Zalaze danaxarjebis done gaizomeba danaxarjebis moculobiT
saSualod erT muSakze gaangariSebiT. saqarTvelos ekonomikaSi aRniSnuli
maCvenebeli 2002 wels 1806,47 laridan 2004 wels gaizarda 2403,4 laramde, xolo
2005 wels – 3051,8 laramde.
samuSao Zalaze danaxarjebis struqturis Sesaswavlad saWiroa danaxarjebis
dajgufeba erTgvarovan jgufebad, xolo Semdeg ganisazRvreba TiToeulis xvedri
wili danaxarjebis mTlian jamSi. samuSao Zalaze danaxarjebis saerTaSoriso
standartuli klasifikacia moicavs danaxarjebis 10 jgufs:
1. xelfasi;
2. arasamuSao drois anazRaureba;
3. premiebi da saCuqrebi;
4. kveba, sasmelebi da sxva anazRaurebebi naturaluri formiT;
5. danaxarjebi momuSaveTa sacxovrebelze, romelsac Tavis Tavze iRebs
damqiravebeli;
6. damqiraveblis xarjebi socialur uzrunvelyofaze;
7. danaxarjebi profesiul momzadebaze;
8. danaxarjebi socialur momsaxurebaze;
9. sxva danaxarjebi samuSao Zalaze;
10. gadasaxadebi, ganxiluli, rogorc samuSao Zalis danaxarjebi.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 38/305
38
samuSao Zalaze gaweuli danaxarjebis struqtura saqarTveloSi 2005 wels
saSualod erT muSakze gaangariSebiT motanilia qvemoT:1
danaxarjebi lari procentulad
saSualo danaxarjebi, maT Soris: 3051,8 100,0
1. xelfasis fondi 2450,8 80,3
2. sawarmos danaxarjebi muSakTa
sacxovrebel binebze 2,2 0,1
3. danaxarjebi kulturul, saganmanaTleblo
gamajansaRebel da sxva RonisZiebebze 0,9 0,0
4. danaxarjebi kadrebis momzadeba-
gadamzadebaze, saswavlo Svebulebebze da sxv. 3,5 0,1
5. socdazRvevis yvela saxis danaricxi
xelfasis fondidan 482,7 15,8
6. sawarmos saxsrebidan gacemuli socialuri
daxmarebis Tanxebi 6,1 0,2
7. samuSao Zalis Senaxvaze gaweuli sxva
danaxarjebi 105,6 3,5
rogorc vxedavT, ZiriTadi danaxarjebi samuSao Zalaze modis xelfasze da
socdazRvevis danaricxebze.
saqarTvelos statistika samuSao Zalaze gaweuli danaxarjebis Sesaxebinformacias moipovebs da amuSavebs ekonomikuri saqmianobis saxeebis mixedviTac.
2005 wels saSualod erT muSakze gaangariSebuli samuSao Zalaze gaweuli
danaxarjebi yvelaze dabalia meTevzeobaSi – 1310,5 lari, ganaTlebaSi – 1350,9
lari, janmrTelobis dacvasa da socialur daxmarebaSi – 1452,7 lari, xolo
1 saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2006. Tb., 2007, gv. 55
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 39/305
39
yvelaze maRalia – safinanso saqmianobaSi – 15 445,7 lari da saxelmwifo
mmarTvelobaSi – 5 348,6 lari.
1.9. Sromis nayofierebis statistika
Sromis nayofiereba aris adamianis unari, drois erTeulSi awarmoos
produqciis garkveuli raodenoba. amis mixedviT gaiangariSeben saaTobriv, dRiur,
Tviur, kvartalur da wliur Sromis nayofierebas.
Sromis nayofierebis statistikis amocanebia gansazRvros Sromis
nayofierebis done, dinamika da masze moqmedi faqtorebi.
Sromis nayofierebis done – и gaiangariSeba warmoebuli produqciis
moculobis – q SefardebiT dasaqmebulTa ricxvze, Т. kerZod,
qT
=
и (1.22)
mocemuli maCvenebeli aris saSualo sidide da gviCvenebs saSualod erT
dasaqmebulze warmoebuli produqciis moculobas.
Sromis nayofierebis Sebrunebuli maCvenebelia Sromatevadoba, romelic
gamoiTvleba Semdeg formuliT:
Tt =
q,
(1.23)
sadac t aris Sromatevadoba;
T - produqciis warmoebaze daxarjuli dro;
q - warmoebuli produqciis moculoba.
Sromis nayofierebis donis dinamikas vaxasiaTebT indeqsebiT.
1
T T
01
0 0
: .Q
1и
и
J =
(1.24)
Tu mocemul formulaSi SevitanT formula 1.22-idan miRebul q -s
mniSvnelobas, q = и -s, maSin formula 8.24 miiRebs Semdeg saxes:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 40/305
40
T
TT
01 1
01
: .
0 и и
J =
(1.25)
mocemuli indeqsi aris Sromis nayofierebis cvalebadi Semadgenlobis
indeqsi.
rodesac vzomavT Sromis nayofierebis donis dinamikas, davuSvaT ori an meti
dargisaTvis, maSin maTi saerTo Sromis nayofierebis dinamikaze imoqmedebs ori
faqtori: Sromis nayofierebis doneTa cvlileba TviToeul dargSi da
struqturuli Zvrebi. struqturuli Zvrebis gavlena niSnavs, rom calkeul
dargSi Sromis nayofierebis ucvlelobis pirobebSic ki saerTo Sromis
nayofiereba gaizrdeba, TuU gaizrdeba im dargSi dasaqmebulTa xvedri wili,
romelSic maRalia Sromis nayofiereba.
Sromis nayofierebis cvalebadi Semadgenlobis indeqsze moqmedebs orive
faqtori.
Sromis nayofierebis donis dinamikaze moqmedi faqtorebi calk_calke
gaizomeba Sromis nayofierebis fiqsirebuli da struqturuli Zvrebis indeqsiT.
fiqsirebuli indeqsiT vadgenT saerTo Sromis nayofierebaze TviToeul
dargSi Sromis nayofierebis cvlilebis gavlenas. misi formulaa:
T
TT
1 1 1
11
:
0 и и
J =
(1.26)
struqturuli Zvrebis indeqsiT vadgenT saerTo Sromis nayofierebaze
dasaqmebis dargobrivi struqturis cvlilebis gavlenas. misi formulaa:
T
TT
1 0 0
01
:
0 и и
J = .
( 1.27)
Sromis nayofierebis donis, dinamikis da Sromis nayofierebis doneze moqmedi
faqtorebis gavlenis gazomva movaxdinoT saqarTvelos mompovebeli da
damamuSavebeli mrewvelobis magaliTze.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 41/305
41
cxrili 1.7
monacemebi saqarTvelos mompovebeli da damamuSavebeli
mrewvelobis Sesaxeb 2001-2005 wlebSi.1
saqmianobis
saxe
warmoebuli
produqcia,
mln.lari
dasaqmebulTa
saSualo wliuri
ricxvi,
aTasi kaci
dasaqmebulebi
procentulad
Sromis
nayofierebis
done, larebSi
2001 q0 2005
q1
2001
T0
2005
T1
2001 2005 2001и 0 2005и 1
samTo
mopovebiTi
68,8 154,3 6,5 8,6 10,0 12,2 10585 17942
damamuSavebeli 657,2 1552,7 58,7 61,7 90,0 87,8 11196 25165
sul
mrewveloba725,0 1707,0 65,2 70,3 100,0 100,0 11135 24282
rogorc gamoTvlebi gviCvenebs, 2001-2005 wlebSi Sromis nayofierebis done
saqarTvelos samTomopovebiT mrewvelobaSi 10585 laridan gaizarda 17942 laramde,
e.i. 1,7-jer, xolo damamuSavebel mrewvelobaSi 11 196 laridan 25165 laramde, e.i.
2,2-jer. orive dargSi Sromis nayofiereba gaizarda 11 135 laridan 24 282 laramde,
e.i. 2,18-jer.
es ukanaskneli warmoadgens Sromis nayofierebis cvalebadi Semadgenlobis
indeqss:
1 24 2822, 18, e.i. 218,0%.
11 135
й
0
и
и
J
(1.28)
gamovTvaloT Sromis nayofierebis fiqsirebuli Semadgenlobis indeqsi.
1 saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2006, Tb., 2007, gv. 168-170
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 42/305
42
T
TT
1
1
17 942 8,6 + 25 165 61,71 1 : :70,3
1
0 и и
J =
10 585 8,6 + 11196 61,7 154 301 1 552 680
: :70,3 70, 3
91 031 690 793 1 706 981 781 824: : 24 282 : 11 121
70, 3 70, 3 70, 3
2,18, e.i.
218,0%.
gamovTvaloT Sromis nayofierebis struqturuli Zvrebis indeqsi.
T
TT
0
0
1 0 : 11 121 : 11 135
1
0 и и
J = 1,01 e.i. 100,0%
Cvens mier Catarebuli gamoTvlebiT aRmoCnda, rom saqarTvelos
samTomopovebiT da damamuSavebel mrewvelobaSi Sromis nayofiereba gaizarda 218,0
procentiT, romelic mTlianad modioda Sromis nayofierebis zrdaze calkeul
qvedargebSi. struqturul faqtors saerTo Sromis nayofierebis zrdaze
araviTari gavlena ar mouxdenia, ramdenadac struqturuli Zvrebis indeqsi darCa
ucvleli 100,0%-is doneze.
indeqsebis urTierTkavSiris Tanaxmad: Sromis nayofierebis cvalebadi
Semadgenlobis indeqsi, 2,18, fiqsirebuli, 2,18 da struqturuli Zvrebis indeqsis,
1,0-is namravlis tolia:
2.18 = 2.18 • 1,0
erovnuli ekonomikis doneze Sromis nayofiereba gamoiTvleba mTliani Sida
produqtis (q ) SefardebiT dasaqmebulTa ricxvTan ( ). aRniSnuli maCveneblis
gamosaTvlelad saWiro monacemebi mogvaqvs qvemoT cxril 1.8-Si.
cxrili 1.8
monacemebi mSp_sa da erovnul ekonomikaSi dasaqmebulTa
Sesaxeb saqarTveloSi 2001-2005 wlebSi.
1 ganayofi tolia 99,874-is.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 43/305
43
mSp
mln.lari
dasaqmebulTa
saSualowliuri
ricxvi, aTasi
kaci
Sromis
nayofiereba
lari
procentulad 2005w.
2001 welTan
2001
q0
2005
q1
2001
T0
2005
1T
2001
0и
2005
1и mSp
dasaqmebulTa
saSualo
wliuri
ricxvi
Sromis
nayofiereba
6674,0 11621,0 1878,0 1745,0 3554 6660 174,1 92,9 187,4
warmoebuli mSp-s moculobaze moqmedebs ori faqtori: dasaqmebulTa ricxvi
da Sromis nayofiereba. ori periodisaTvis mSp-s cvlilebas gavzomavT mSp-s
saerTo indeqsiT. Tu mSp-s gamovsaxavT rogorc T,и maSin mSps saerTo indeqsi
toli iqneba;
T
qT
1
0
.=
1
0
и
и
J (1.29)
mSps saerTo indeqsi cxril 8.8_Si gamoTvlilia da Seadgens 174,1%.
mSps saerTo moculobis cvlilebaze dasaqmebulTa ricxvis cvlilebis
gavlenas gavzomavT dasaqmebis indeqsiT, romelic Semdegi saxisaa:
T
T T
1
0
.=
1
1
и
и J
(1.30)
konkretulad kiT
1745 6660 116210,929, e.i. 92,9%.
1878 6660 12507
J
aRniSnuli maCvenebeli niSnavs, rom saqarTvelos ekonomikaSi dasaqmebulTa
ricxvis Semcirebis gamo 2001-2005 wlebSi mSp Semcirda 7,1%-iT.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 44/305
44
mSp-s saerTo moculobis cvlilebaze Sromis nayofierebis cvlilebis
gavlenas gavzomavT Sromis nayofierebis indeqsiT, romelic Semdegi saxisaa:
T
T
0
0
1
0 и
и
и J .
(1.31)
konkretulad6660 1878 12507
1, 874, e.i. 187,4%.3534 1878 6674
и J
aRniSnuli indeqsi niSnavs, rom 2001_2005 wlebSi mSp Sromis nayofierebis
xarjze gaizrdeboda 187,4%-iT, rom ara dasaqmebis donis Semcireba. indeqsebis
urTierTkavSiris Tanaxmad: mSp-s indeqsi dasaqmebis da Sromis nayofierebis
indeqsebis namravlis tolia.
1,741 = 0,929 1,874.
indeqsebis mricxvelsa da mniSvnels Soris sxvaobebi gvaZlevs mSp-s saerTo
moculobis cvlilebaSi calkeuli faqtoris absolutur mniSvnelobas. kerZod,
2001-2005 wlebSi:
mSp gaizarda + 4947 mln. lariT;
dasaqmebis SemcirebiT Semcirda _ 886 mln. lariT;
Sromis nayofierebiT gaizarda + 5833 mln. lariT.
e. i. 4947 = 5833 _ 886
meorenairad mSp-s absoluturi mateba faqtorebad SeiZleba daiSalos
Semdegi formuliT:
1 0 0Δq = (T T T0) ( ) , 1 1и и и
(1.32)
e.i. 4947 mln. = (1745 _ 1878) 6660 + (6660 _ 3544) 1745 =
_ 133 6660 + 3106 1745 = _ 886 mln.lari + 5833 mln.lari.
aRniSnuli gaangariSebebi gviCvenebs, rom dasaqmebulTa ricxvi rom ar
Semcirebuliyo, mxolod amis Sedegad mSp moimatebda 886 milioni lariT da mSp-s
_ moculoba saqarTveloSi 2005 wels 11 621 milionis nacvlad toli iqneboda
12 507 milioni laris (11 621 + 886).
Sesabamisad, mosaxleobis dasaqmebis donis zrdas aqvs umniSvnelovanesi
rogorc socialuri, ise ekonomikuri mniSvneloba.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 45/305
45
Tema 2. ZiriTadi da sabrunavi kapitalis statistika
saleqcio sakiTxebi:
- erovnuli simdidris zogadi koncefcia da gansazRvra
- aqtivebis klasifikacia erovnul simdidreSi
- ZiriTadi kapitalis gansazRvra da klasifikacia
- ZiriTadi kapitalis Sefasebis saxeebi
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 46/305
46
- ZiriTadi kapitalis balansi
- ZiriTadi kapitalis cveTa
- ZiriTadi kapitalis mdgomareobis, moZraobisa da vargisianobis
maCveneblebi
- ZiriTadi kapitalis gamoyenebis maCveneblebi
- ZiriTadi kapitalis dinamikis maCveneblebi
- sabrunavi kapitalis gansazRvra da klasifikacia
- sabrunavi kapitaliT uzrunvelyofisa da gamoyenebis maCveneblebi
qveynis erovnuli simdidris obieqturi da sruli Sefaseba, misi
struqturisa da dinamikis Seswavla statistikis mniSvnelovan amocanad
gvevlineba. es monacemebi aucilebelia saxelmwifo marTvis
organoebisaTvis, raTa ganaxorcielon ekonomikuri ganviTarebis analizi,
ekonomikuri politikis SemuSaveba, gadawyvetilebebis miReba arsebuli
resursebis gamoyenebis efeqtianobis amaRlebisaTvis, dabegvris srulyofis
problemebis gadawyveta. erovnuli simdidris Sesaxeb monacemebi
aucilebelia samecniero-kvleviTi dawesebulebebisaTvis, romlebic
Seiswavlian makroekonomikas, ageben prognozul modelebs, aanalizeben
ekonomikuri zrdis faqtorebs, gamoikevleven ekonomikaze ekologiuri
procesebis zegavlenas, atareben alternatiul gaangariSebebs, afarToeben
ekonomikuri analizis sazRvrebs. garda amisa, qveynis erovnuli simdidris
Sefasebam SeiZleba daainteresos investorebi, maT Soris, ucxoelebi.
2.1. erovnuli simdidris zogadi koncefcia da gansazRvra
erovnuli simdidris koncefcia, romelic rekomendebulia erovnul
angariSTa sistema-93-Si SeiZleba mokled Semdegnairad warmovadginoT:
erovnuli simdidre _ es aris mocemuli qveynis rezidenti instituciuri
erTeulebis kapitalis wminda RirebulebaTa jami raime TariRisaTvis
(wlis dasawyisSi an bolosaTvis).
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 47/305
47
kapitalis wminda Rirebuleba _ esaa instituciuri erTeulis yvela
ekonomikuri aqtivis (arafinansuri da finansuri) Rirebulebasa da maT
finansur valdebulebaTa sidides Soris sxvaoba.
mTlianad ekonomikisaTvis erovnuli simdidre udris arafinansuri
aqtivebis Rirebulebas damatebuli wminda finansuri moTxovnebi danarCenmsofliosTan. erovnuli simdidre SeiZleba agreTve gansazRvruli iyos,
rogorc ekonomikis seqtorebis kapitalis wminda RirebulebaTa jami, maTi
finansuri aqtivebisa da valdebulebebis gaTvaliswinebiT. erovnuli
simdidris gaangariSebisas mxedvelobaSi miiReba mxolod sazRvargareTis
finansuri aqtivebisa da valdebulebebis saldo, vinaidan erovnuli
ekonomikis seqtorebs Soris warmoqmnili finansuri aqtivebi da
valdebulebebi urTierTgdaifareba.
erovnul simdidreSi CarTuli unda iyos mxolod is aqtivebi, romlebzec
konkretul sameurneo subieqtebs SeuZliaT gaavrcelon sakuTrebis ufleba (aseTi aqtivebs ekonomikuri aqtivebi ewodeba).
erovnul simdidres ar miekuTvneba moZiebuli bunebrivi resursebi,
romlebic ama Tu im mizezis gamo ar iyo CarTuli ekonomikur procesSi, ar
warmoadgens konkretuli instituciuri erTeulebis sakuTrebas. yvela
aqtivi da valdebuleba unda Sefasdes im momentisaTvis arsebul sabazro
fasebSi da ara maTi SeZenis fasebSi, rasac xSirad aqvs adgili
sabuRaltro aRricxvaSi.
2.2. aqtivebis klasifikacia erovnul simdidreSi
ekonomikuri aqtivebi _ es aris Rirebulebis mqone obieqtebi, romlebzec
instituciuri erTeulebis mier individualurad an koleqtiurad
vrceldeba sakuTrebis ufleba da romelTa flobiT (an gamoyenebiT) maT
flobelebs garkveuli periodis ganmavlobaSi SeuZliaT ekonomikuri
sargeblis miReba.
aqtivebs ar miekuTvneba adamianuri kapitali, bunebrivi aqtivebi, romlebic
ar iTvleba ekonomikur aqtivebad (magaliTad, sahaero sivrce) da garantiis
tipis pirobiTi aqtivebi, romlebic ar warmoadgenen finansur aqtivebs(magaliTad, valis dafarvis garantia, romelic SemoTavazebulia mesame
mxaris mier, sakredito xazi da a. S.).
erovnul angariSTa sistema-93-is Sesabamisad yvela aqtivi iyofa sam
ZiriTad jgufad _ arafinansuri warmoebuli aqtivebi, arafinansuri
arawarmoebuli aqtivebi da finansuri aqtivebi:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 48/305
48
I. arafinansuri aqtivebi
1. arafinansuri warmoebuli aqtivebi
1.1. ZiriTadi kapitali
1.1.1. materialuri ZiriTadi kapitali
sacxovrebeli binebi
sxva Senobebi da nagebobebi
manqanebi da mowyobilobebi
kultivirebadi aqtivebi.
1.1.2. aramaterialuri ZiriTadi kapitali
sasargeblo wiaRiseulis moZieba
programuli uzrunvelyofa (kompiuterebis)
literaturis, xelovnebisa da gasarTobi Janris nawarmoebebis
originalebi
sxva aramaterialuri ZiriTadi kapitali
1.2. materialuri sabrunavi kapitalis maragebi
1.2.1. masalebisa da nedleulis sawarmoo maragebi
1.2.2. daumTavrebeli warmoeba.
1.2.3. mza produqcia
1.2.4. saqoneli xelmeored gasayidad.
1.3. faseulobani
1.3.1. Zvirfasi qvebi da liTonebi
1.3.2. antikvariati da xelovnebis sxva nimuSebi
1.3.3. sxva faseulobebi
2. arafinansuri arawarmoebuli aqtivebi
2.1. materialuri arawarmoebuli aqtivebi
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 49/305
49
2.1.1. miwa
2.1.2. sasargeblo wiaRiseuli
2.1.3. arakultivirebadi biologiuri resursebi
2.1.4. wylis resursebi
2.2. aramaterialuri arawarmoebuli aqtivebi
2.2.1. dapatentebuli obieqtebi
2.2.2. xelSekrulebebi arendis Sesaxeb da sxva gadasacemi xelSekrulebebi
2.2.3. nayidi `gudvili~ (saqmiani kavSirebisa da reputaciis pirobiTi
Rirebuleba)
2.2.4. sxva aramaterialuri arawarmoebuli aqtivebi.
II. finansuri aqtivebi
1. monetaruli oqro da nasesxobis specialuri uflebebi
2. naRdi fuli da depozitebi
3. fasiani qaRaldebi, aqciebis garda
4. sesxebi
5. aqciebi da kapitalSi monawileobis sxva saxeebi
6. dazRvevis teqnikuri rezervebi
7. kreditorebisa da debitorebis sxva angariSebi.
arafinansuri aqtivebi _ instituciuri erTeulebis mflobelobaSi
arsebuli obieqtebia, romelTa flobas, Senaxvasa da gamoyenebas moaqvs
realuri an potenciuri ekonomikuri sargebeli drois garkveuli periodis
ganmavlobaSi. warmoSobis mixedviT isini iyofa warmoebul da
arawarmoebul aqtivebad.
arafinansuri warmoebuli aqtivebi iqmneba sawarmoo procesis Sedegad da
Sedgeba sami ZiriTadi elementisagan: ZiriTadi kapitali, materialuri
sabrunavi saSualebebis maragebi da faseulobani.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 50/305
50
2.3. ZiriTadi kapitalis gansazRvra da klasifikacia
ZiriTadi kapitali _ es aris sawarmoo aqtivebi, romlebic sawarmoo
procesSi gamoiyeneba mravaljer an mudmivad erTi wlisa da meti xnis
ganmavlobaSi. am jgufis SemadgenlobaSi ar Sedis wvrili instrumenti da
inventari, samxedro aRWurvilobis zogierTi saxe (damangrevelisaSualebebi) da a.S. ZiriTadi kapitali iyofa materialurad da
aramaterialurad.
materialuri ZiriTadi kapitalia _ sacxovrisebi, Senoba-nagebobani,
manqanebi da mowyobilobebi, kultivirebadi aqtivebi.
sacxovriss miekuTvneba Senobebi, romlebic mTlianad an nawilobriv
gamoiyeneba sacxovreblad binebis saxiT, maT Sorisaa sacxovrisebTan
dakavSirebuli nagebobani, magaliTad, avtofarexi da yvela mowyobiloba,
romelic Cveulebriv gvxvdeba sacxovrebel SenobebSi, agreTve mcuravi
saxlebi, gadasatani saxlebi da saxli-furgonebi, romlebic gamoiyenebarogorc mosaxleobis ZiriTadi sacxovrisi, agreTve istoriuli Zeglebi,
romlebis identificirebulia rogorc sacxovrebeli Senobebi.
Senobebi da nagebobani _ es aris arasacxovrebeli Senobebi da nagebobani
(magaliTad, sawyobebi, samrewvelo da savaWro sawarmoebis Senobebi,
sastumroebi, restornebi, saswavlo Senobebi da saavadmyofoebi,
gzatkecilebi, xidebi, metropoliteni, kaSxlebi, kavSirgabrulobisa da
eleqtrogadamcemi xazebi, magistraluri milgayvanilobebi da sxv.).
manqanebi da mowyobilobebi _ esaa adamianebisa da tvirTis gadasazidi
satransporto saSualebebi, manqanebi da mowyobilobebi. erovnuli
simdidris es elementi ar moicavs Sinameurneobebis mier saboloomoxmarebisaTvis SeZenil manqanebs da mowyobilobebs (magaliTad,
avtomobili). isini aRiricxeba sacnobaro muxlSi _ `xangrZlivi moxmarebis
samomxmareblo saqoneli SinameurneobebSi”. magram Tu aseTi manqanebi da
mowyobilobani gamoiyeneba SinameurneobaSi sawarmoo procesis
gansaxorcieleblad, maSin isini unda miekuTvnos ZiriTad kapitals.
kultivirebadi aqtivebi _ soflis meurneobaSi ZiriTadi kapitalis erT-
erTi mTavari elementi, romelic moicavs produqtuli, sajiSe da muSa
pirutyvis, xexilis baRebis, venaxebis da sxva regularulad msxmoiare
mcenareebis plantaciebis Rirebulebas. kultivirebadi aqtivebi, Tu maT armiuRweviaT simwifis asakisaTvis (arasxmoiare) am kategoriaSi CaiTvleba
mxolod im SemTxvevaSi, Tu isini iwarmoeba sakuTari moxmarebisaTvis.
aramaterialuri ZiriTadi kapitali Sedgeba sasargeblo wiaRiseulis
saZiebo xarjebisagan, im obieqtebis Rirebulebebisgan, romlebic Seqmnilia
adamianis SromiT da warmodgenilia informaciis saxiT eleqtro-
gamoTvliTi manqanebis (kompiuterebis) programul uzrunvelyofaSi,
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 51/305
51
agreTve literaturis, xelovnebisa da gasarTobi Janris nawarmoebebis
originalebisagan. am jgufis SemadgenlobaSi Sedis agreTve kompiuteruli
bazis gafarToebisaTvis, SeZenisa da damuSavebisaTvis saWiro msxvili
danaxarjebi. igulisxmeba, rom es bazebi gamoiyeneba erT welze meti vadiT,
miuxedavad imisa, xdeba Tu ara maTi realizacia bazarze.
ZiriTadi kapitali, rogorc erovnuli simdidris ZiriTadi elementi,
tradiciulad aRiricxeba saxelmwifo statistikis mier. Tumca
saqarTveloSi gaangariSgebuli ZiriTadi kapitalis maCveneblebi
jerjerobiT srulad ar emTxveva erovnul angariSTa sistemaSi
gamoyenebuli ZiriTadi kapitalis kategorias.
magaliTad, statistikur praqtikaSi ZiriTad kapitals miekuTvneba mxolod
mTlianad dasrulebuli obieqtebi, maSin rodesac eas-is Sesabamisad
aqtivebi unda CaiTvalos ZiriTadi kapitalis SemadgenlobaSi im
momentidan, rodesac isini gadavidnen mflobelis sakuTrebaSi.
eas-is Sesabamisad, ZiriTadi kapitalis komponentebis SemadgenlobaSi
(romelic warmoebis xangrZlivi ciklis Sedegia), SeiZleba
gaviTvaliswinoT daumTavrebeli obieqtebis Rirebuleba, Tu: isini
mwarmoeblidan momxmareblis mflobelobaSi gadavidnen; maTi anazRaureba
etapobrivad moxda, an obieqts awarmoebs TviTon momxmarebeli (Senobebisa
da nagebobebis daumTavrebeli mSenebloba, gemebis, TviTmfrinavebis
daumTavrebeli mSenebloba, mozardeuli saqoneli, mravalwliani
nargavebis axalgazrda plantaciebi da a. S.).
2.4. ZiriTadi kapitalis Sefasebis saxeebi
ZiriTadi kapitalis mravalferovnebis gamo maTi saerTo moculobis
Sfaseba SesaZlebelia RirebulebiT gamosaxulebaSi. Sesyidvis droisa da
kapitalis mdgomareobis mixedviT SeiZleba gamoviyenoT Sefasebis 4 meTodi:
sruli Tavdapirveli, sruli aRdgeniTi, Tavdapirveli Rirebuleba cveTis
gamoklebiT da aRdgeniTi Rirebuleba cveTis gamoklebiT.
sruli Tavdapirveli Rirebuleba faqtobrivad ZiriTadi kapitalis
Rirebulebaa misi amoqmedebis dros. masSi Sedis ZiriTadi kapitalisSeZenaze an damzadebaze gaweuli danaxarjebi, agreTve transportireba da
damontaJeba. naklovanebad SeiZleba CaiTvalos misdami sandoobis
SedarebiT dabali xarisxi drois sxvadasxva monakveTebSi fasebis
araerTgvarovnebis gamo.
Tavdapirveli Rirebuleba cveTis gamoklebiT, anu Tavdapirveli narCeni
Rirebuleba ganisazRvreba rogorc srul Tavdapirvel Rirebulebas minus
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 52/305
52
cveTis Rirebulebas damatebuli modernizaciisa da kapitaluri remontis
xarjebi.
sruli aRdgeniTi Rirebuleba axasiaTebs ZiriTadi kapitalis
kvlavwarmoebis Rirebulebas Tanamedrove pirobebSi, anu mis Seqmnasa da
SeZenaze gaweul danaxarjebs mimdinare fasebSi. misi gansazRvra
gadafasebis Sedegad xdeba. ZiriTadi kapitalis amoqmedebis momentSi
sruli Tavdapirveli da sruli aRdgeniTi Rirebulebebi erTmaneTis
tolia.
gansxvaveba Tavdapirvel da aRdgeniT Rirebulebebs Soris fasebis
cvlilebazea damokidebuli. amasTan, aRdgeniTi Rirebuleba SeiZleba iyos
rogorc meti, ise naklebi Tavdapirvel Rirebulebaze. es damokidebulia
masalebis, samSeneblo-samontaJo samuSaoebis, satransporto tarifebis da
a.S. fasebis cvlilebis mimarTulebaze.
aRdgeniTi Rirebuleba cveTis gamoklebiT, anu aRdgeniTi narCeni
Rirebuleba axasiaTebs kapitalis faqtiuri cveTis dones kvlavwarmoebisaxal pirobebSi. mis gasaangariSeblad sruli aRdgeniTi Rirebuleba
mravldeba cveTis koeficientze.
sabalanso Rirebuleba es aris ZiriTadi kapitalis is Rirebuleba,
romliTac xdeba maTi ayvana balansze. bolo gadafasebamde arsebuli
kapitali Sefasdeba aRdgeniTi RirebulebiT, xolo gadafasebis Semdgom
Semosuli axali kapitali _ sruli Tavdapirveli RirebulebiT.
ZiriTadi kapitalis SefasebasTan dakavSirebiT erovnul angariSTa
sistemaSi gansakuTrebuli Canawerebia gakeTebuli, raTa realurad moxdes
ZiriTadi kapitalis moxmarebis gaangariSeba, saxeldobr:ZiriTadi kapitalis Sesyidvebi SeiZleba wina periodebSi ganxorcielda,
rodesac fasebis done mniSvnelovnad gansxvavdeboda mimdinare
periodisagan. amitom ZiriTadi kapitalis moxmarebis Sefaseba imave fasebSi
unda moxdes, rogorc gamoSvebis an Sualeduri moxmarebisa warmoebis
angariSSi. Sesabamisad is fasebi unda gamoviyenoT, romlebic moqmedebs
maTi gamoyenebis periodSi da ara SeZenisas. “istoriuli fasebis”
gamoyeneba ZiriTadi kapitalis moxmarebis Sefasebisas ar aris
mizanSewonili, radgan fasebi droSi icvleba.
2.5. ZiriTadi kapitalis cveTa
produqciis realizaciis Sedegad sawarmos ukan ubrundeba ZiriTadi
kapitalis Rirebulebis nawili, romlis akumulirebis Sedegad iqmneba
saamortizacio anaricxebis fondi, anu amortizaciis fondi.
amortizaciis fondSi Tanxebis akumulireba xdeba yovelwliurad
saamortizacio anaricxebis safuZvelze, rac Tavis mxriv Sedis produqciis
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 53/305
53
TviTRirebulebaSi. amortizaciis wliuri fondi gaiangariSeba Semdegi
saxiT:
sadac
_ ZiriTadi kapitalis sruli Tavdapirveli Rirebulebaa;
_ narCeni(salikvidacio) Rirebulebaa;
_ kapitaluri remontis Rirebulebaa;
_ modernizaciis Rirebulebaa;
_ ZiriTadi kapitalis samsaxuris normatiuli vadaa.
amortizaciis wliuri norma _ aris amortizaciis wliuri fondis fardoba
ZiriTadi kapitalis srul RirebulebasTan da ganisazRvreba formuliT:
rogorc wesi, amortizaciis normebis gansazRvra xdeba sabalanso
RirebulebasTan mimarTebiT (Tavdapirveli an aRdgeniTi) da isini
diferencirebulia ZiriTadi kapitalis saxeebis mixedviT.
2.6. ZiriTadi kapitalis balansi
ZiriTadi kapitalis balansebi gamoiyeneba ZiriTadi kapitalis moZraobis
Sesaswavlad. ZiriTadi kapitalis Rirebuleba wlis bolos gaiangariSeba
Semdegi sabalanso sqemiT:
balansis monacemebis safuZvelze SesaZlebelia ZiriTadi kapitalis
saSualowliuri Rirebulebis gaangariSeba. SeiZleba ganvixiloT ramdenime
SemTxveva, mag:
1. rodesac cnobilia ZiriTadi kapitalis Rirebuleba wlis
dasawyisSi da bolos, gaangariSeba warmoebs martivi saSualo
ariTmetikulis daxmarebiT:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 54/305
54
2. rodesac cnobilia ZiriTadi kapitalis Rirebuleba Tanabrad
dacilebuli momentebisaTvis (mag. yoveli Tvis 1-eli ricxvisTvis),
saSualowliuri Rirebuleba SeiZleba gaviangariSoT saSualo
qronologiuriT:
=( ,
sadac ZiriTadi kapitalis sabalanso Rirebulebebia
TiToeuli Tvis 1-eli ricxvisTvis;
_ ZiriTadi kapitalis sabalanso Rirebulebaa momdevno wlis 1
ianvrisTvis.
2.7 ZiriTadi kapitalis moZraobis, mdgomareobisa da vargisianobis
maCveneblebi
ZiriTadi kapitalis moZraobis maCveneblebia:
Semosvlis koeficienti gaiangariSeba Semosuli ZiriTadi kapitalis Rirebulebis
fardobiT ZiriTadi kapitalis RirebulebasTan saangariSo wlis bolos.
ganaxlebis koeficienti gaiangariSeba Semosuli axali ZiriTadi kapitalis
Rirebulebis fardobiT ZiriTadi kapitalis RirebulebasTan saangariSo wlis
bolos. is gviCvenebs ganaxlebis dones.
gasvlis koeficienti gaiangariSeba moqmedebidan gasuli ZiriTadi kapitalisRirebulebis fardobiT ZiriTadi kapitalis RirebulebasTan saangariSo wlis
dasawyisSi. is gviCvenebs gasvlis intensivobas.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 55/305
55
likvidaciis koeficienti gaiangariSeba siZvelisa da cveTis gamo moqmedebidan
gasuli ZiriTadi kapitalis Rirebulebis fardobiT ZiriTadi kapitalis
RirebulebasTan saangariSo wlis dasawyisSi.
likvidirebuli ZiriTadi kapitalis Rirebulebis fardobiT Semosuli ZiriTadi
kapitalis RirebulebasTan angariSoben ZiriTadi kapitalis Secvlis intensivobas.
ZiriTadi kapitalis vargisianoba da mdgomareoba Seiswavleba Semdegi
maCveneblebiT:
cveTis koeficienti gaiangariSeba cveTis Tanxis fardobiTZiriTadi kapitalis
srul Tavdapirvel RirebulebasTan. is axasiaTebs ZiriTadi kapitalis xvedriT
wils, romelic axladSeqmnil produqciazea gadatanili.
vargisianobis koeficienti ganisazRvreba narCeni Rirebulebis fardobiT srul
Tavdapirvel RirebulebasTan. is axasiaTebsZiriTadi kapitalis im xvedriT wils,
romelic jer ar aris gadatanili axladSeqmnil produqciaze.
wlis bolosaTvis ZiriTadi kapitalis cveTis absoluturi Tanxis gansazRvraxdeba mocemuli TariRisaTvis srul Tavdapirvel da narCen Rirebulebebs Soris
sxvaobiT:
cveTis koeficientis gaangariSeba SesaZlebelia agreTve cveTis absoluturi
Tanxis fardobiTZiriTadi kapitalis RirebulebasTan periodis bolos:
cveTisa da vargisianobis koeficientebs Soris urTierTkavSiriSemdegi saxiT
gamoisaxeba:
manqana-mowyobilobebis asakis dasaxasiaTeblad gamoiyeneba maTi saSualo asaki,
romelic Sewonili saSualo ariTmetikuliT gaiangariSeba, sadac ZiriTadi
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 56/305
56
kapitalis TiToeuli erTeulis asaki Sewonilia mis Sesabamisi asakis manqana-
mowyobilobebis raodenobasTan.
ZiriTadi kapitalis mdgomareobis, moZraobisa da vargisianobis
maCveneblebis gaangariSeba vaCvenoT mocemuli magaliTis daxmarebiT:
sademonstracio magaliTi 1.
firmis ZiriTadi kapitalis moculobisa da moZraobis Sesaxeb gvaqvs
Semdegi monacemebi (aTasi lari):
ZiriTadi kapitalis sruli Tavdapirveli Rirebuleba
wlis dasawyisSi 210
wlis ganmavlobaSi:
Semovida 30
gavida cveTis gamoklebiT 4
gasuli kapitalis sruli Tavdapirveli Rirebuleba 20cveTa wlis dasawyisisTvis(%) 20
amortizaciis wliuri norma(%) 10
gansazRvreT ZiriTadi kapitalis:
1) Rirebuleba wlis bolosaTvis;
2) balansi sruli Tavdapirveli RirebulebiT;
3) ganaxlebis koeficienti;
4) gasvlis koeficienti;
5) narCeni Rirebuleba wlis dasawyisisaTvis;
6) amortizaciis wliuri moculoba;
7) narCeni Rirebuleba wlis bolosaTvis;
8) balansi narCeni RirebulebiT;
9) cveTisa da vargisianobis koeficientebi wlis dasawyisisaTvis;
10) cveTisa da vargisianobis koeficientebi wlis bolosaTvis.
amoxsna:
1. imisaTvis, rom ganvsazRvroT ZiriTadi kapitalis sruli Tavdapirveli
Rirebuleba wlis bolosaTvis, ZiriTadi kapitalis srul Tavdapirvel
Rirebulebas wlis dasawyisisaTvis daemateba ZiriTadi kapitalis Semosvlawlis ganmavlobaSi da gamoakldeba gasvla:
210 + 30 - 20 = 220 aTasi lari
2. vadgenT ZiriTadi kapitalis balanss sruli Tavdapirveli RirebulebiT
(aTasi lari):
cxrili1.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 57/305
57
Z i r i T a d i
k a p i t a l i w l i s
d a s a w y i s S i
Semovida saangariSo
periodSigavida saangariSo periodSi
ZiriTadi
kapitali
wlis
bolos
sul
maT Soris
axali
ZiriTadi
kapitali
sul
maT Soris
likvidirebu-lia
1 2 3 4 5 6=1+2-4
210 30 30 20 - 220
3. ganaxlebis koeficienti gaiangariSeba wlis ganmavlobaSi Semosuli
kapitalis fardobiT wlis bolosaTvis arsebuli kapitalisRirebulebasTan:
K %6.13100220
30ganaxl.
4. gasvlis koeficienti tolia wlis ganmavlobaSi gasuli kapitalis
fardobisa wlis dasawyisSi arsebuli kapitalis RirebulebasTan:
%5.9100210
20gasvl. K
ganvsazRvroT ZiriTadi kapitalis narCeni Rirebuleba wlis dasawyisisa dabolosaTvis, amisaTvis jer vangariSobT Semdeg maCveneblebs:
5. ZiriTadi kapitalis narCeni Rirebuleba wlis dasawyisisaTvis == Zir. kapitalis Rirebuleba wlis dasawyisSi _ (Zir. kapitalis
Rirebuleba wlis dasawyisSi × cveTis procentze/100) =
=210 _ 168000100
20210
lari.
6. ZiriTadi kapitalis amortizaciis wliuri moculoba gaiangariSeba
ZiriTadi kapitalis saSualowliuri Rirebulebis
2220210
gadamravlebiT
wliuri amortizaciis koeficientze
100
10.
7. ZiriTadi kapitalis narCeni Rirebuleba wlis bolos iqneba:
168 +30_4_21.5=172.5
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 58/305
58
8. aRniSnuli monacemebis gaangariSebis Semdeg SevadginoT ZiriTadi
kapitalis balansi cveTis gamoklebiT (narCeni RirebulebiT), aTasi lari:
cxrili 2.
ZiriTadi
kapitali
wlis
dasawyisSi
Semovida
saangariSo
periodSi
gavida saangariSoperiodSi
amortizacia
(wliuri)
(210+220)/2*0.1
ZiriTadi
kapitali
wlis
bolossul
maT
Soris
axali
ZiriTadi
kapitali
sulmaT Soris
likvidirebulia
168 30 30 4 - 21.5 172.5
am monacemebis safuZvelze gaviangariSoT cveTisa da vargisianobis
koeficientebi:
9. wlis dasawyisisaTvis:
KK %20100210
2.0210.
cv K , %80100
210
2.0210210.
varg K an (100% _ 20%) =80%
10. wlis bolos:
%6.21100
220
5.172220
cv. K , %4.78100
220
5.172. varg K
Tu SevadarebT kapitalis mdgomareobas, SevamCnevT, rom wlis bolosaTvis
cveTa gaizarda (21.6% – 20%) =1.6%-iT.
2.8. ZiriTadi kapitalis gamoyenebis maCveneblebi
statistikaSi ZiriTadi kapitalis gamoyenebas swavloben Semdegi
maCveneblebis saSualebiT:
1. kapitalukugeba, romelic gviCvenebs warmoebuli produqciis moculobas
ZiriTadi kapitalis 1 larze:
sadac
_ warmoebuli produqciis Rirebulebaa;
_ ZiriTadi kapitalis saSualo Rirebulebaa.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 59/305
59
2. kapitaltevadoba, romelic gviCvenebs ZiriTadi kapitalis moculobas
warmoebuli produqciis 1 larze da kapitalukugebis Sebrunebuli
maCvenebelia:
3. kapitalSeiaraReba, romelic gviCvenebs ZiriTadi kapitalis moculobas 1
momuSaveze:
sadac
_ samuSao Zalis saSualo raodenobaa;
_ ZiriTadi kapitalis saSualo Rirebulebaa.
am maCveneblebs Soris Semdegi urTierTkavSiria: Tu kapitalukugebas
gavamravlebT kapitalSeiaraRebaze, miviRebT Sromis nayofierebas:
2.9 ZiriTadi kapitalis dinamikis maCveneblebi
ZiriTadi kapitalis dinamika Seiswavleba indeqsebis saSualebiT.
ZiriTadad gamoiyeneba individualuri indeqsebi da maTi urTierTkavSiri.
ZiriTadi kapitalis dinamikis maCveneblebis gaangariSeba vaCvenoT
mocemuli magaliTis daxmarebiT:
sademonstracio magaliTi 2.
sawarmos monacemebis mixedviT:
maCvenebeli
(aTasi lari)
sabaziso
periodi
saangariSo
periodi
ZiriTadi kapitalis
saSualowliuri moculoba22250 25900
gamoSvebuli produqcia
Sesadaris fasebSi46500 49210
gansazRvreT:
1. ZiriTadi kapitalis kapitalukugebis indeqsi ;
2. gamoSvebuli produqciis moculobis dinamikis indeqsi;
3. ZiriTadi kapitalis saSualowliuri moculobis ( dinamikis
indeqsi;
4. urTierTkavSiri wina sam maCvenebels Soris.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 60/305
60
amoxsna:
1. ZiriTadi kapitalis kapitalukugebis indeqsi :
jer gaviangariSoT kapitalukugebis maCveneblebi saangariSo da
sabaziso periodebisaTvis:
saangariSoperiodSi:
90,125900
49210 lari
sabazisoperiodSi:
09,222250
46500 lari
saangariSo da sabaziso periodebis kapitalukugebis maCveneblebis
fardobiT miviRebT kapitalukugebis indeqss:
909,009,2
9,1
2. gamoSvebuli produqciis moculobis )(Q dinamikis indeqsi:
0
1
Q
QiQ 058,1
46500
49210
3. ZiriTadi kapitalis saSualowliuri moculobis( dinamikis
indeqsi:
164,122250
25900
4. urTierTkavSiri wina sam maCvenebels Soris Semdeg kanonzomierebas
emorCileba:
Tu mocemulia ori maTgani, SeiZleba davadginoT mesame. magaliTad,
Tu gamoSvebuli produqciis moculobis dinamikis indeqss gavyofT
ZiriTadi kapitalis saSualowliuri moculobis dinamikis indeqsze,
miviRebT kapitalukugebis indeqss:
1,058 : 1,164 = 0,909 anu 90,9%.
2.10. sabrunavi kapitalis gansazRvra da klasifikacia
ZiriTadi kapitalisgan gansxvavebiT sabrunavi kapitali sawarmoo procesSi
erTjeradad monawileobs da mTeli Rirebuleba gadaaqvs Seqmnil
produqciaze. mis SemadgenlobaSi Sedis: materialuri sabrunavi
saSualebebis maragebi, sawarmoo maragebi, daumTavrebeli warmoeba, mza
produqcia, saqoneli gadasayidad.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 61/305
61
materialuri sabrunavi saSualebebis maragebs miekuTvneba saqoneli,
romelic Seqmnilia mimdinare an wina periodSi da inaxeba gasayidad, an
maTi gamoiyeneba warmoebaSi mogvianebiTaa gaTvaliswinebuli. esenia _
masalebisa da nedleulis sawarmoo maragebi, daumTavrebeli warmoeba,
gadasayidi saqoneli, saxelmwifo materialuri rezervebi, e.i. strategiuli
masalebis maragebi, xorbali da sxva saqoneli, romlebsac gansakuTrebuli
mniSvneloba aqvT qveynisaTvis da inaxeba mTavrobis mier sagangebo
mdgomareobisaTvis.
sawarmoo maragebis SemadgenlobaSi Sedis nedleuli, masalebi, saTbobi,
instrumentebi, Tesli, sakvebi da sxva saqoneli, romlebsac maTi mflobeli
gamoiyenebs Sualeduri moxmarebisaTvis sakuTar sawarmoo procesSi, e.i.
saqoneli, romelic gadasayidad ar aris gankuTvnili. sawarmoo maragis,
nedleulisa da masalebisdamaxasiaTebeli Taviseburebaa monawileoba
warmoebis erTi ciklis ganmavlobaSi. rogorc wesi, maTi Rirebuleba
srulad gadadis maTgan an maTi monawileobiT warmoebuli saqonlisa damomsaxurebis RirebulebaSi.
daumTavrebeli warmoeba _ esaa saqoneli da momsaxureba, romelTa
warmoeba dawyebulia, magram mTlianad ar aris damTavrebuli da
gagrZeldeba imave mwarmoeblis mier momaval periodSi. gamoiricxeba
nawilobriv damTavrebuli saqoneli da momsaxureba, romelTa mimarT
vrceldeba saboloo mflobelis sakuTrebis ufleba, e. i. an warmoeba
xorcieldeba sakuTari moxmarebisaTvis an aRniSnuli dasturdeba yidva-
gayidvis xelSekrulebiT.
mza produqcia _ esaa saqoneli, romelic mzadaa gasayidad, an sxvasameurneo erTeulebisaTvis gasagzavnad.
unda aRvniSnoT, rom saqoneli, romelsac erTnairi naturalur-nivTobrivi
forma aqvs, SeiZleba mivakuTnoT erovnuli simdidris sxvadasxva elements
imisda mixedviT, Tu rogor gamoiyeneba mocemul momentSi.
magaliTad, Carxi, romelic gamoiyeneba sawarmoo procesSi, anda romelic unda
damontaJdes sawarmoSi, Sedis ZiriTadi kapitalis SemadgenlobaSi, xolo aseTive Carxi,
romelic imyofeba sawarmo-damamzadeblis mza produqciis sawyobSi, miekuTvneba
materialuri sabrunavi saSualebebis maragis kategorias.
saqoneli gadasayidad warmoadgens savaWro organizaciebSi arsebuli da
gasayidad gankuTvnili saqonlis Rirebulebas.
2.11 sabrunavi kapitaliT uzrunvelyofisa da gamoyenebis maCveneblebi
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 62/305
62
sabrunavi kapitaliT sawarmoo procesis uzrunvelyofisa da efeqturi
gamoyenebis mizniT statistikaSi gamoiyeneba Semdegi maCveneblebi:
1. maragebiT uzrunvelyofis maCvenebeli dReebSi, romelic tolia faqtiuri
maragebis fardobisa maragebis saSualodRiur moculobasTan:
2. brunvadobis koeficienti, romelic axasiaTebs sabrunavi kapitalis
saSualo naSTis brunvaTa ricxvs da gaiangariSeba warmoebuli
(realizebuli) produqciis moculobis fardobiT sabrunavi kapitalis
saSualo naSTTan:
3. datvirTvis koeficienti, romelic gviCvenebs 1 laris realizebuli
produqciis warmoebisaTvis saWiro sabrunavi kapitalis Rirebulebas da is
brunvadobis koeficientis Sebrunebuli sididea:
4. brunvadoba dReebSi, anu erTi brunvis saSualo xangrZlivoba, romelicgviCvenebs dros kalendarul dReebSi, romelic saWiroa sabrunavi
kapitalis erTjeradad amobrunebisTvis. amisaTvis kalendarul dReTa
ricxvi iyofa brunvadobis koeficientze:
an
5. saangariSo periodSi gamoTavisuflebuli sabrunavi kapitalis moculoba
brunvadobis cvlilebis xarjzesabazisosTan SedarebiT:
an
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 63/305
63
sabrunavi kapitalis statistikuri maCveneblebis gaangariSeba vaCvenoT
mocemuli magaliTis daxmarebiT:
sademonstracio magaliTi 3.
sawarmos sabrunavi saxsrebis (kapitalis) Sesaxeb gvaqvs Semdegi monacemebi,aTasi lari:
TariRi 2008w. 2009w.
1 ianvari 336 384
1 aprili 391 451
1 ivlisi 350 363
1 oqtomberi 400 418
31 dekemberi 368 390
realizebuli produqciis Rirebulebam 2008 wels Seadgina 3051 aTasi lari,
xolo 2009 wels _ 3724 aTasi lari.
gansazRvreT:
a) brunvadobis koeficienti, brunvadoba dReebSi da sabrunavi saxsrebis
datvirTvis koeficientebi TiToeuli wlisaTvis;
b) sabrunavi saxsrebis cvlileba realizebuli produqciisa da
brunvadobis xarjze.
amoxsna:
brunvadobis koeficienti gaiangariSeba formuliT:
sadac,
Q - raime periodSi gamoSvebuli an realizebuliproduqciis Rirebulebaa
sabazro fasebSi;
- sabrunavi saxsrebis saSualo naSTia imave periodSi.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 64/305
64
sabrunavi saxsrebis saSualo naSTi TiToeuli wlisaTvis gaviangariSoT
saSualo qronologiuris saSualebiT.
sabrunavi saxsrebis saSualo naSTi 2008 wlisTvis toli iqneba:
25,3734
1493
4
2368400350391
2336
aTasi lari
sabrunavi saxsrebis saSualo naSTi 2009 wlisTvis toli iqneba:
75,4044
1619
4
2
390418363451
2
384
aTasi lari
brunvadobis koeficienti 2008 wlisTvis toli iqneba:
174,825,373
30512008 K brunva
brunvadobis koeficienti 2009 wlisTvis toli iqneba:
201,975,404
37242009 K brunva
brunvadoba dReebSi ganisazRvreba mocemuli periodis kalendaruli
dReebis ricxvis SefardebiT brunvadobis koeficientze:
Sesabamisad, 2008 da 2009 wlebSi brunvadoba dReebSi tolia:
654,44174,8
3652008 t dRe
670,39
201,9
3652009 t dRe
sabrunavi saxsrebis datvirTvis koeficienti gaiangariSeba realizebuli
produqciis erT larze sabrunavi saxsrebis moculobiT da is brunvadobis
koeficientis Sebrunebuli maCvenebelia.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 65/305
65
Sesabamisad, 2008 da 2009 wlebisTvis sabrunavi saxsrebis datvirTvis
koeficientebi tolia:
1223,03051
25,3732008 K
1087,03724
75,4042009 K
b) sabrunavi saxsrebis cvlilebam realizebuli produqciis xarjze
Seadgina:
3,821223,0)30513724()(200820082009
K QQQ aTasi lari
sabrunavi saxsrebis cvlilebam brunvadobis xarjze Seadgina:
7,503724)1223,01087,0()( 200920082009 Q K K K aTasi lari
realizebuli produqciis moculobis gadidebam 2009 wels gamoiwvia
sabrunavi saxsrebis saSualo naSTis zrda 82,3 aTasi lariT, xolo
brunvadobis zrdam _ naSTis Semcireba 50,7 aTasi lariT.
Tema 3. makroekonomikuri statistikis maCvenebelTa sistema
saleqcio sakiTxebi:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 66/305
66
- mTliani Sida produqti (mSp) da misi gaangariSebis meTodebi.
wminda Sida produqti
- mSp-is gaangariSebis meTodebi
- mSp-is gadaangariSeba mudmiv fasebSi
- erovnuli Semosavali
- ekonomikis mTliani saoperacio mogeba da Sereuli Semosavlebi
- gankargvadi Semosavali
- erovnuli danazogi
- wminda dakrediteba da wminda sesxeba
3.1. mTliani Sida produqti (mSp) da misi gaangariSebis meTodebi
mTliani Sida produqti (mSp) erovnul angariSianobaSi2 yvelaze xSirad
gamoyenebuli indikatoria. SeiZleba iTqvas, rom is erovnul angariSTasistemis RerZia, qveynis ekonomikis funqcionirebis Sedegebis mTavari
makroekonomikuri maCvenebelia.
amasTan, misi ganmarteba saerTaSorisod SeTanxmebuli da aRiarebulia3.
mSp-is raodenobriv monacemSi ganmeorebiTi aRricxvis gareSe
gaerTianebulia mocemuli qveynis ekonomikur teritoriaze4 yvela firmis,
ara-momgebiani instituciis, marTvis organoebisa da Sinameurneobebis mier
warmoebuli saqonlisa da momsaxurebis gamoSveba mocemul periodSi.
qveynebis umravlesobaSi misi gaangariSeba wliuri da kvartaluri
sixSiriT xdeba, Tumca SesaZlebelia yovelTviuri Sefasebebic.mSp-is gaangariSeba martivi ar aris. TvalsaCinoebisTvis ganvixiloT
regionSi makaronis warmoebis magaliTi. dauSvaT wlis ganmavlobSi
regionSi makaronis mwarmoebeli erTi firma saqmianobs. maSin, regionis mSp
SeiZleba ganvsazRvroT rogorc wlis ganmavlobaSi gamoSvebuli makaronis
raodenoba tonebSi, an misi Rirebuleba dolarebSi. axla, vnaxoT, Tu
ratom ar aris sakmarisi makroekonomikuri maCveneblebis gasaangariSeblad
mxolod RirebulebiT sazom erTeulebSi gamosaxuli calkeuli firmebis
2 erovnuli angariSianoba, anu erovnul angariSTa sistemis (eas) warmoeba warmoadgens
logikurad Tanamimdevrul, integrirebul makroekonomikur angariSTa, balansebisa dacxrilebis sistemas, romelic efuZneba saerTaSoriso doneze SeTanxmebul cnebebs,ganmartebebs, klasifikaciebs da aRricxvis wesebs. 3 igulisxmeba 5 saerTaSoriso organizaciis (gaerTianebuli erebis organizacia(gaero),saerTaSoriso savaluto fondi(ssf), ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebisorganizacia(eTgo), msoflio banki(mb) da evropis komisia) mier gamocemulisaxelmZRvaneloebi: “erovnul angariSTa sistema 1993”, “evropul angariSTa sistema 1995” da“erovnul angariSTa sistema 2008”(axali versia). 4 mocemuli qveynis administraciulad marTvadi teritoria, romelzec adamianebi, saqonelida fuli Tavisuflad gadaadgildebian.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 67/305
67
gamoSvebis Sejameba. pasuxi erTia: imitom, rom gaangariSeba didad aris
damokidebuli firmebis organizaciul struqturaze.
isev mivubrundeT makaronis warmoebis magaliTs mocemul regionSi, oRond
am SemTxvevaSi ganvixiloT warmoebis or scenari. dauSvaT, rom pirvel
wels regionSi mxolod erTi firmaa , romelic makaronsac awarmoebs da
fqvilsac makaronis warmoebisaTvis. misi gamoSveba 100 000 dolaria, rac
Seesabameba mis mier warmoebul 100 tona makarons (1 t=1 000 dol.). axla
dauSvaT, rom momaval wels firma orad gaiyo, romelTagan 1 awarmoebs
da yidis 30 000 dolaris Rirebulebis fqvils, xolo 2 mxolod makarons.
firma 2 isev imden makarons awarmoebs, ramdensac wina wels, anu 100 tonas
da 1 t isev 1 000 dolari Rirs.
cxrili 1. makaronis warmoeba regionSi gamartivebuli sqemiT
weli 1
firmagamoSveba $ 100 000
weli 2
firma 1 firma 2gamoSveba $ 30 000 $ 100 000
Tu pirvel wels regionis gamoSveba 100 000 dolari iyo, meore wels
mTliani gamoSveba orive firmis gamoSvebis jamis toli unda iyos, anu
1+ 2 (30 000 dol + 100 000 dol). Tumca es aSkarad absurdia! es cifri (130
000 dol.) gamoSvebis 30%-ian matebas gviCvenebs (130 000/100 000=1.30, an +30%)
maSin, rodesac makroekonomikur doneze faqtobrivad araviTari cvlileba
ar momxdara. meore wlis ganmavlobaSi regionSi makaronis imave
raodenobis warmoeba moxda igive fasad. maS ra moxda? cvlilebebi
ganicada mxolod firmebis organizaciul-samarTlebrivma da komerciulma
mowyobam.
swored am gansxvavebam warmoSva idea imis Taobaze, rom TiToeuli firmis
wvlili ara mTliani gamoSvebis, aramed damatebuli Rirebulebis mixedviT
unda Sefasebuliyo. sxva sityvebiT rom vTqvaT, damatebuli Rirebuleba
danamatia firmis danaxarjebis nakadebze, anu sawarmoo moxmarebaze. kvlav
mivubrundeT makaronis magaliTs. pirvel welTan SedarebiT, rodesacmxolod erTi firma awarmoebda makarons, meore wels 2 firmis mier
warmoebuli damatebuli Rirebuleba 100 000$-is toli ar aris. firma 2 30
000$-is toli Rirebulebis fqvils yidulobs 1-isgan, romelic pirvel
wels TviTon awarmoebda fqvilsac da amas gamoSvebaSi ar iTvaliswinebda.
amitom, 2 firmis damatebul Rirebulebas erovnul angariSTa sistema
angariSobs rogorc sxvaobas: 100 000$ – 30 000$. anu 2 firmis gamoSvebis
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 68/305
68
Rirebulebas akldeba im saqonlisa da momsaxurebis Rirebuleba, rac mis
warmoebaze daxarja mocemuli periodis ganmavlobaSi.
saqoneli da momsaxureba, romelic mocemuli periodis ganmavlobaSi
daixarja warmoebis procesSi, aris Sualeduri moxmareba. gamoSvebidan
Sualeduri moxmarebis gamoricxviT Cven Tavidan vicilebT ganmeorebiT
(dublirebul) aRricxvas. aRniSnuli qmedeba iqiTkenaa mimarTulia, rom
makroekonomikuri indikatori ar iyos damokidebuli firmis organizaciul
struqturaze. TvalsaCinoebisTvis ixileT cxrili, romelSic CarTulia
fermac, romelic xorbals awarmoebs SemdgomSi am xorblidan fqvilis
sawarmoeblad. simartivisTvis dauSvaT, rom fermers ar aqvs Sualeduri
moxmareba: is iyenebs sakuTar samuSao Zalas da manqana-mowyobilobebs,
saTesle masalisa da sasuqis yidvis gareSe.
cxrili 2. makaronis warmoeba regionSi gafarToebuli sqemiT
weli 1
fermeri firma A
moxmareba samuSaoZala+manqana-
mowyobilobebi
samuSao Zala+manqana-mowyobilobebi+xorbali
gamoSveba xorbali makaronigamoSveba $10 000 $ 100 000
Sualedurimoxmareba
0 $10 000
damatebuliRirebuleba
$10 000 $90 000
weli 2
fermeri firma A1 firma A2
moxmareba samuSaoZala+manqana-
mowyobilobebi
samuSao Zala+manqana-mowyobilobebi+xorbali
samuSao Zala+manqana-mowyobilobebi+fqvili
gamoSveba xorbali fqvili makaroni
gamoSveba $10 000 $ 30 000 $100 000Sualedurimoxmareba
0 $10 000 $30 000
damatebuliRirebuleba
$10 000 $20 000 $70 000
rogorc diagramidan Cans, TiToeuli mwarmoebeli erTeulis gamoSvebaicvleba, Tumca damatebuli Rirebulebis jami TiToeuli erTeulisTvis 100
000 dolaris toli rCeba organizaciuli mowyobisgan damoukideblad.
ai, amitom aris mSp TiToeuli firmis, samTavrobo instituciebisa da
mwarmoebeli Sinameurneobebis damatebuli Rirebulebebis jami mocemul
qveyanaSi: mSp = ∑ damatebuli Rirebulebebi. radgan TiToeuli damatebuli
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 69/305
69
Rirebuleba gamoSvebisa da Sualeduri moxmarebis sxvaobis tolia, mSp
sabolood SeiZleba ase CavweroT: mSp = ∑ gamoSvebebi - ∑ Sualeduri
moxmarebebi.
mSp-is Sedgenili formula (romelic cnobilia, rogorc “agregatuli
”),
qmnis gamoSvebis makroekonomikur indikators, romelic organizaciulistruqturisagan damoukidebelia da ar Seicavs ganmeorebiT aRricxvas. es
formula SeiZleba magaliTad moviyvanoT im sami arsebiTi wesis
TvalsaCinoebisaTvis, rasac mimarTaven xolme erovnul angariSTa sistemis
agebisas, rodesac mikroekonomikidan makroekonomikur gaangariSebebs
awarmoeben:
ganmeorebiTi aRricxvis gamoricxva
ekonomikurad mniSvnelovani agregatebis SemuSaveba (e.i. romelTa
Rirebuleba ar aris damokidebuli araekonomikur faqtorebze), da
iseTi indikatorebis Seqmna, romelTa gazomva praqtikulad
SesaZlebelia.
ras niSnavs mTliani Sida produqti, anu mSp? es aris produqti, ris
gazomvasac vcdilobT, anu warmoebis Sedegi _ yvela saqoneli da
momsaxureba, romelic gamoiyeneba saboloo moxmarebisaTvis, dagrovebisa
da eqsportisaTvis; ar Sedis Sualeduri saqoneli da momsaxureba,
romelic daxarjulia warmoebis procesSi nedleulis, masalis, sawvavis,
energiis da a.S. saxiT.
Sida niSnavs, rom produqti warmoebulia qveynis ekonomikur teritoriaze,sityva mTliani niSnavs, rom mSp-is gaangariSebisas misi Rirebulebidan ar
gamoiricxeba ZiriTadi kapitalis moxmareba. principSi, warmoebis Sedegebis
zusti gazomvisaTvis (ra mizniTac gaiangariSeba sakuTriv mSp) unda
gamoiricxos ara mxolod Sualeduri moxmareba, aramed ZiriTadi kapitalis
moxmarebac, romelic ekonomikuri TvalsazrisiT, Sualeduri saqonlisa da
momsaxurebis xarjvis analogiuria. Tumca praqtikaSi ZiriTadi kapitalis
moxmarebis gaangariSeba im meTodiT, rogorc es gaTvaliswinebulia eas-Si
(anu ZiriTadi kapitalis Sefaseba aRdgeniTi Rirebulebis mixedviT),
sakmaod Znelia, vinaidan ZiriTadi kapitalis moxmarebaze sabuRaltro
aRricxvis
monacemebi ar Seesatyviseba eas-is ganmartebebs: rogorc wesi, ZiriTadi
kapitalis amortizaciis gaangariSeba sabuRaltro aRricxvaSi xdeba
sawyisi da ara aRdgeniTi RirebulebiT, rogorc amas moiTxovs eas. garda
amisa, amortizaciis gaangariSeba sabuRaltro aRricxvaSi SeiZleba
daCqarebuli amortizaciis safuZvelze, rac miuRebelia eas-Si.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 70/305
70
amgvarad, ZiriTadi kapitalis moxmarebaze eas-is moTxovnebis Sesabamisi
monacemebis miRebis SemTxvevaSi (ZiriTadi kapitalis amortizaciis
gaangariSeba aRdgeniTi Rirebulebis bazaze) SesaZlebeli iqneboda
ekonomikuri warmoebis Sedegebis ufro zusti maCveneblis _ wminda Sida
produqtis gaangariSeba. es gaTvaliswinebulia eas-is sqemiT, Tumca
praqtikaSi statistikosebi iZulebulni arian gamoiyenon mSp.
dabolos, unda aRiniSnos, rom mSp _ im sawarmoebis, dawesebulebebisa da
organizaciebis sawarmoo saqmianobaa, romlebic mocemuli qveynis
rezidentebi5 arian, Tumca am sawarmoebis, dawesebulebebisa da
organizaciebis yvela muSaki ar aris mocemuli qveynis rezidenti.
saqarTvelos eas-is praqtikaSi ekonomikuri operaciebi aRiricxeba maTi
ganxorcielebis momentisaTvis arsebul mimdinare sabazro fasebSi
daricxvis meTodiT. produqciis (saqonlisa da momsaxurebis) gamoSvebis
Sefaseba xdeba sabaziso fasebSi, Sualeduri moxmarebis ki _ myidvelis
fasebSi. sabaziso fasi
aris Tanxa, romelsac mwarmoebeli iRebswarmoebuli produqciis (saqonlisa da momsaxurebis) sanacvlod
(sakompensaciod), misi warmoebis an gayidvis gamo yvela saxis gadasaxadis
gamoklebiT da subsidiis damatebiT. myidvelis fasi aris Tanxa, romelsac
ixdis myidveli mocemul drosa da adgilze produqciis (saqonlis da
momsaxurebis) miwodebis sanacvlod. amisaTvis, sabaziso fass emateba
mTliani danaricxebi, romelic moicavs: savaWro-satransporto fasnamatebs
da gadasaxadebs produqciaze (dRg, aqcizi da sabaJo gadasaxadebs)
subsidiebis gareSe.
3.2. mSp-is gaangariSebis meTodebi
rogorc ukve CvenTvis cnobilia, mSp aris wlis manZilze mocemuli qveynis
ekonomikur teritoriaze warmoebuli yvela saqonlisa da momsaxurebis
Rirebuleba Sualeduri moxmarebis gamoklebiT.
sawarmos, dargis, seqtoris doneze mSp-s Seesabameba maCvenebeli mTliani
damatebuli Rirebuleba.
mSp-Si Sedis agreTve ZiriTadi kapitalis moxmareba (Cvens praqtikaSiamortizacia). miuxedavad imisa, rom wminda maCveneblebis gamoTvla
Zalian mniSvnelovania, ZiriTadi kapitalis moxmarebis gazomva aRdgeniTi
Rirebulebis bazaze dReisaTvis gaZnelebulia, amitom prioriteti eniWeba
mTliani maCveneblebis gamoTvlas.
5 instituciebi da fizikuri pirebi, romlebic cxovroben, an saqmianoben mocemulekonomikur teritorize xangrZlivad, 1 welze meti xnis ganmavlobaSi.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 71/305
71
sagareo vaWrobis gaTvaliswinebiT, mSp SeiZleba gaviangariSoT
kvlavwarmoebis ciklis yovel stadiaze Sesabamisi meTodebis daxmarebiT:
sawarmoo
ganawilebi ს (Semosavlebis)
saboloo moxmarebis (danaxarjebis)
sawarmoo meTodiT mSp-is gaangariSeba SesaZlebelia sxvadasxva xerxiT:
1. mSp sabazro fasebSi = Sida ekonomikaSi warmoebuli saqonlisa
da momsaxurebis mTliani gamoSveba sabaziso fasebSi _ Sualeduri
moxmarebis saerTo Rirebuleba + damatebuli Rirebulebis gadasaxadi +
wminda gadasaxadebi importze.
cxrili 3. mSp-is gaangariSeba sawarmoo meTodiT, saqarTvelo6
mSp-is gaangariSebasawarmoo meTodiT
2011
mTliani gamoSveba
sabaziso fasebSi
36 430.7
Sualeduri
moxmareba
15 455.3
damatebuli
Rirebuleba
sabaziso fasebSi
29 975.4
(+) gadasaxadebi
produqciaze
3 492.7
(-) subsidiebi
produqciaze
124.1
mTliani Sida
produqti sabazro
fasebSi
24 344.0
2. mSp sabazro fasebSi = dargebis damatebuli Rirebulebis
(sabazro fasebSi) jams, e.i igi moicavs wminda gadasaxadebs produqtebsa da
importze (dRg-s gareSe). amasTan, mdR dargSi gaiangariSeba rogorc
sxvaoba mTlian gamoSvebasa (sabazro fasebSi) da Sualedur moxmarebas
Soris.cxrili 4. mSp-is gaangariSeba sawarmoo meTodiT (saqmianobis saxeebis
damatebuli Rirebulebebis Sejamebis gziT)7
6 saqarTvelos statistikuri weliwdeuli: 2012 / saqarTvelos statistikiserovnuli samsaxuri. – Tbilisi, 2013, gv.1097 saqarTvelos statistikuri weliwdeuli: 2012 / saqarTvelos statistikis erovnulisamsaxuri. – Tbilisi, 2013, gv. 115
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 72/305
72
damatebuli Rirebuleba saqmianobis saxeebis mixedviT 2011
soflis meurneoba, nadiroba da satyeo meurneoba;
TevzWera, meTevzeoba
1,854.9
samTomopovebiTi mrewveloba
208.8
damamuSavebeli mrewveloba
2,085.6
eleqtroenergiis, airisa da wylis warmoeba da
ganawileba
634.8
produqciis gadamuSaveba Sinameurneobebis mier
655.8
mSenebloba
1,407.9
vaWroba; avtomobilebis, sayofacxovrebo nawarmisa da
piradi moxmarebis sagnebis remonti
3,552.7
sastumroebi da restornebi
466.3
transporti
1,573.4
kavSirgabmuloba
638.6
safinanso saqmianoba
536.1
operaciebi uZravi qonebiT, ijara da momxmareblisaTvis
momsaxurebis gaweva
1,138.7
sakuTari sacxovrisis gamoyenebis pirobiTi renta
665.9
saxelmwifo mmarTveloba
2,443.0
ganaTleba
1,050.0
janmrTelobis dacva da socialuri daxmareba
1,275.5
sxva komunaluri, socialuri da personaluri
momsaxurebis gaweva
1,021.7
Sinamosamsaxuris saqmianoba da Sinameurneobebis
saqmianoba, dakavSirebuli saqonlisa da momsaxurebis
warmoebasTan sakuTari moxmarebisaTvis
25.2
finansuri Suamavlobis momsaxurebis arapirdapiri
Sefaseba
-259.5
mSp sabaziso fasebSi 20,975.4
(+) gadasaxadebi produqciaze
3,492.7
(-) subsidiebi produqciaze
124.1
mSp sabazro fasebSi 24,344.0
3. mSp sabazro fasebSi = ekonomikis seqtorebSi8 mdR-is jami
(sabazro fasebSi). saqarTveloSi am meTodiT mSp ar iangariSeba, radgan ar
gvaqvs monacemebi ekonomikis yvela seqtoris mixedviT.
ganawilebis meTodi gamoiyeneba ganawilebis stadiaze. es aris pirveladi
Semosavlebis jami, romelic rezidenti ekonomikuri erTeulebis mier
nawildeba saqonlisa da momsaxurebis mwarmoebelTa Soris: daqiravebul
8 eas-Si ekonomika dayofilia 6 seqtorad: arafinansuri, finansuri, samTavrobo,Sinameurneobebis, Sinameurneobebis momsaxure arakomerciuli organizaciebi(Smako) da“danarCeni msoflio”.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 73/305
73
momuSaveTa Sromis anazRaurebas + wminda gadasaxadebi warmoebasa da
importze + mTliani mogeba + mTliani Sereuli Semosavlebi.
cxrili 5. mSp-is gaangariSeba ganawilebiTi meTodiT, saqarTvelo, 20119
mSp-is gaangariSeba ganawilebiTi meTodiT
2011
resursebi
mTliani Sida produqti 24,344.0
(-) ZiriTadi kapitalis moxmareba
2,660.8
(=) Sida produqti, wminda
21,683.2
gamoyeneba Sromis anazRaureba 7,755.2
xelfasebi
6,204.2
socialuri anaricxebi
1,551.0
gadasaxadebi warmoebasa da importze 3,751.5
gadasaxadebi produqciaze
3,492.7
damatebuli Rirebulebisa da aqcizis gadasaxadebi
3,399.5
gadasaxadi importze dRg-sa da aqcizis garda
93.2
sxva gadasaxadebi warmoebaze
258.8
(-) subsidiebi produqciaze 124.1
mTliani saoperacio mogeba 8,402.0
mTliani Sereuli Semosavali 4,559.4
saoperacio mogeba, wminda 5,979.1
(-) daricxuli cveTa Sinameurneobebis seqtorSi
237.9
Sereuli Semosavali, wminda 4,321.5
saboloo moxmarebis meTodiT mSp gaiangariSeba rogorc saboloo
moxmarebisa da mTliani dazogvis jami eqsport-importis saldos
gaTvaliswinebiT.
cxrili 5. mSp-is gaangariSeba saboloo moxmarebis meTodiT, saqarTvelo,
201110
mSp-is gaangariSeba saboloo moxmarebis meTodiT
2011
mTliani Sida produqti sabazro fasebSi 24,344.0
mTliani Sida produqtis gamoyeneba
9 http://geostat.ge/?action=page&p_id=118&lang=geo 10 http://geostat.ge/?action=page&p_id=118&lang=geo
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 74/305
74
xarjebi saboloo moxmarebaze 22,448.4
Sinameurneobebi
17,882.2
Smako (Sinameurneobebis momsaxure arakomerciuli
organizaciebi)
135.6
saxelmwifo marTvis organoebi
4,430.5
individualuri saqoneli da momsaxureba
1,055.1
koleqtiuri momsaxureba
3,375.4
(+) mTliani kapitalis formireba 6,368.0
ZiriTadi kapitalis mTliani formireba
5,474.3
maragebis cvlileba
893.7
faseulobis SeZena, wminda
..
(+) saqonlisa da momsaxurebis eqsporti 8,822.9
saqonlis eqsporti
5,475.9
momsaxurebis eqsporti
3,346.9
(-) saqonlisa da momsaxurebis importi 13,334.2
saqonlis importi
11,217.2
momsaxurebis importi
2,116.9
(+) statistikuri gansxvaveba 39.0
(=) mTliani Sida produqti sabazro fasebSi 24,344.0
gamoyenebis stadiaze gamoTvlili mSp tolia saboloo moxmarebisTvis
SeZenili saqonlisa da momsaxurebis Rirebulebisa moxmarebis fasebSi. eas-
is angariSebSi mSp-is saboloo moxmareba iyofa Semdeg muxlebad: piradi
da saxelmwifo moxmareba, mTliani dagroveba (sabrunavi saSualebebismaragebis mateba, kapitaldabandebebi) da eqsport-importis saldo.
3.3. mSp-is gadaangariSeba mudmiv fasebSi
ekonomistebi da Jurnalistebi mSp-is analizis dros xSirad iyeneben
termins: ” mSp-is mateba”, nacvlad terminisa “mSp-is realuri mateba”.
magaliTad, ukve tipurad iqca winadadeba: “mSp-is matebam 2% Seadgina”,nacvlad “mSp-is realurma matebam 2% Seadgina”. amgvar uzustobas xSirad
mivyavarT iseT ucnaur terminologiamde, rogoricaa magaliTad,
“uaryofiTi mateba”, rac TavisTavad ukavSirdeba mSp-is moculobis
Semcirebas. aRsaniSnavia, rom erovnul angariSTa sistemaSi upiratesobas
aniWeben termins “mSp-is moculobas” nacvlad “realuri mSp”-isa, radgan
miiCneven, rom inflacia iseTive “realuria”, rogorc zrda.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 75/305
75
makroekonomikis ani da bani swored imaSi mdgomareobs, rom gavarkvioT,
mimdinare fasebSi gamosaxuli makroekonomikuri agregatebis cvlilebaSi
ra wilebi modis raodenobasa da fasebis cvlilebaze. dauSvaT, makaronis
warmoeba pirvel wels 100 000 dolaria, xolo meore wels _ 110 000.
CvenTvis mniSvnelovania gavarkvioT, ram gamoiwvia es cvlileba, radgan Tu
raodenobrivi mateba dadebiTi momentia, fasebis cvlilebas uaryofiTi
movlenebi axlavs Tan. erovnul angariSianobaSi am ori faqtoris
zegavlenis gasamijnad da Sesafaseblad or komponents iyeneben: a)
raodenobrivi cvlilebis komponenti (“reluri mSp”, an “mSp-is moculoba”)
da b) fasebis cvlilebis indikatori, an “mSp-is deflatori”).
gavixsenoT adre motanili magaliTidan, rom 100 000 dolaris Rirebulebis
makaroni 100 tona makaronis (raodenoba) namravlia 1 000 dolarze (1 tonis
fasi). swored aseve, mSp-is zrdis tempis indeqsi mimdinare fasebSi mSp-is
moculobis zrdis indeqsis namravlia mSp-is deflatoris zrdis indeqsze.
01
11
00
01
00
11
pq
pq
pq
pq
pq
pq (2.1)
aqedan gamomdinare, erT SemTxvevaSi Cven vaxdenT mimdinare fasebSi
gamosaxuli mSp-is “deflatirebas” (e.i. gayofas) fasis indikatoriT (mSp-is
deflatori) mSp-is raodenobrivi indikatoris (mSp-is moculoba) misaRebad.
SebrunebiT, mSp-is mimdinare Rirebulebis misaRebad xdeba mSp-is
moculobis “inflatireba” fasis faqtoriT.
00
11
pq
pq
01
11
pq
pq
00
01
pq
pq deflireba (2.2)
01
11
00
01
pq
pq
pq
pq=
00
11
pq
pq inflireba (2.3)
aRsaniSnavia, rom es toloba gamoiyeneba mSp-is absoluturi maCveneblebis
mimarTac. magaliTad, raime sabaziso wlis mSp-is moculoba mln
dolarebSi(larebSi) tolia mimdinare wlis fasebSi gamosaxuli mSp-is
donis ganayofisa deflatorze, anu fasebis indeqsze. rodesac es operacia
Sesruldeba, mSp-is moculobis sabaziso weli fasebis indeqsis sabaziso
wels eTanadeba.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 76/305
76
01 pq = 11 pq :
01
11
pq
pq (2.4)
makroekonomikur cxrilebSi Zalian cota adgili eTmoba mimdinare fasebSi
asaxul mSp-s. aq ZiriTadi aqcentebi keTdeba realur mSp-sa da
deflatorze. Tumca mimdinare fasebSi asaxuli mSp mravali mniSvnelovani
agregatisaTvis Sesadar bazad (mniSvnelad) gamoiyeneba, magaliTad,
biujetis deficitTan, eqsport-importis saldosTan, erovnul dazogvasTan
da a.S. koeficientebi, romlebic miiReba mimdinare fasebSi gamosaxuli
mricxvelisa da mniSvnelis gayofis Sedegad, saerTaSoriso
SedarebebisTvis gamoiyeneba, radgan sxva SemTxvevaSi isini damokidebuli
iqneba qveynis sidideze.
ganvixiloT germaniis magaliTze damokidebuleba Semdeg agregatebs Soris:
mSp mimdinare fasebSi, mSp-is moculoba da mSp-is deflatori. aq ori
agregati absolutur sidideebSia gamosaxuli, kerZod, mlrd evroebSi.naxazi 1. germaniis mSp-is moculoba da Rirebuleba 2004 wels11
__ mSp mimdinare fasebSi __ mSp 2000 wlis
fasebSi
rogorc grafikidan Cans, 2004 wels germaniis mSp mimdinare fasebSidaaxloebiT 2 200 mlrd evro iyo, xolo ucvlel fasebSi _ daaxloebiT 2
100 mlrd evro. deflatori (inflacia) mlrd evroebSi ar aisaxeba da
amitom ar aris datanili naxazze, Tumca is SeiZleba warmovidginoT
rogorc xazebs Soris dacileba mimdinare fasebSi Sefasebul mSp-sa da
11 OECD (2006), National Accounts of OECD Countries: Volume I, Main Aggregates, 1993-2004, 2006 Edition, OECD, Paris. http://dx.doi.org/10.1787/142154615437
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 77/305
77
realur mSp-s Soris. 2000 wlis Semdeg diagramis wrfeebs Soris dacileba
inflaciis maniSnebelia. aRsaniSnavia, rom naxazze 1. orive wrfe erTmaneTs
exeba 2000 wels. es imis gamo moxda, rom mSp-is moculoba 2000 wlis
sabaziso fasebSia gadayvanili. aRsaniSnavia, rom sabaziso weli SeiZleba
icvlebodes, radgan ekonomistebi xSirad mimarTaven agregatebis
ganaxlebas, Tumca amas ganmsazRvreli mniSvneloba ara aqvs, rodesac
zrdis tempebis Sedareba xdeba.
cxrilidan Cans, rom 2000-03 wlebSi Zalian mcire variacia SeiniSneba
germaniis deflatorSi, radgan inflacia dabali iyo, TiTqmis 2%-is qvemoT.
SedarebisTvis mocemulia agreTve samomxmareblo fasebis indeqsis(sfi)
variaciac. es indeqsic agreTve inflaciis maxasiaTebelia da ufro
cnobilia, umeteswilad imis gamo, rom yovelTviurad iangariSeba da
mosaxleobis interesis sferoSi xvdeba, radgan moxmarebas ukavSirdeba.
erTi mxriv, deflatori mocvis xarisxiT ufro srulia, radgan is
warmoebis saSualebebsac moicavs, Tumca meore mxriv naklebad srulia,radgan mxolod Sida inflacias moicavs da importis fasebis cvlileba
pirdapir ar gaiTvaliswineba. aRsaniSnavia is faqtic, rom qveynebis mcire
gamonaklisis garda, romlebic erovnul angariSebs yovelTviurad
angariSoben, ZiriTadad mSp-is deflatori mxolod kvartalurad
gaiangariSeba.
cxrili 6. germaniis mSp-is deflatori da samomxmareblo fasebis indeqsi12
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
mSp-is deflatori 103.07 104.43 106.02 107.20 108.20 109.02 110.03
saSualo wliuri mateba %
-0.3 1.3 1.5 1.1 0.9 0.8 0.9
samomxmareblo fasebis
indeqsi
105.47 107.48 108.93 110.07 111.94 113.40 114.11
saSualo wliuri mateba %
1.4 1.9 1.3 1.0 1.7 1.3 0.6
rac Seexeba saqarTvelos, rogorc cxrilidan da grafikidan Cans, 2008wlamde rogorc deflatori, ise samomxmareblo fasebis indeqsi zrdadi
dinamikiT xasiaTdeboda, ramac mniSvnelovani sxvaoba gamoiwvia mSp-is
moculobasa da mimdinare RirebulebaSi.
cxrili 7. saqarTvelos mSp mimdinare da 2003 wlis ucvlel fasebSi13
12 OECD (2004), OECD Economic Outlook, December No. 76, Volume 2004, Issue 2, OECD, Paris. http://dx.doi.org/10.1787/454532272722
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 78/305
78
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
mSp
mimdinare
ფ სე ში,
მლნ
.
ლ რი
11620.9 13789.9 16993.8 19074.9 17986.0 20743.4 24344.0
მშპ
მუდმივ
2003
წლის
ფ სე ში,
მლნ.
ლ რი
9377.0 10276.7 12208.8 12491.4 12019.7 12771.3 13687.5
naxazi 2. saqarTvelos mSp mimdinare da 2003 wlis ucvlel fasebSi
sainteresoa 2009 wlis maCveneblebi. miuxedavad imisa, rom deflatoris
kleba dafiqsirda da saSualowliuri inflacia 2%-ic ar iyo, mSp-is orive
agregats Soris mainc mniSvnelovani dacileba SenarCunda, rac SemdgomSi
ufro gaRrmavda gazrdili inflaciis safuZvelze.
cxrili 8. mSp-is deflatorisa da samomxmareblo fasebis dinamikasaqarTveloSi14, 2005-2011
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
13 http://geostat.ge/?action=page&p_id=118&lang=geo 14 http://geostat.ge/?action=page&p_id=118&lang=geo
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 79/305
79
mSp-is deflatori, 7.9 8.5 9.7 9.7 -2.0 8.5 9.5
samomxmareblo fasebis
indeqsi
9.2 9.2 10.0 1.7 7.1 8.5
rogorc ukve davrwmundiT, mSp-is fizikuri moculobis (realuri mSp-is)
dinamikis SeswavlisaTvis aucilebelia fasebis faqtoris eliminireba.
amisaTvis mSp-s gadaafaseben mudmiv fasebSi, anu mas gamosaxaven sabazisod
miCneul romelime mimdinare fasSi. miiReba mSp-is fizikuri moculobis
indeqsi, romelic gamosaxavs mSp-is moculobis cvlilebas erTsa da imave
mudmiv fasSi, magaliTad, saqarTveloSi amJamad sabazisod miCneulia 2003
wlis fasebi:
20032003
12003
q p
q p I q , (2.5)
sadac 20032003q p _ mSp-is sabaziso periodis moculobaa mudmiv 2003 wlis
fasebSi,
12003q p _ mSp-is mimdinare periodis moculobaa mudmiv fasebSi (realuri
mSp).
naxazi 3. mSp-is realuri zrda saqarTveloSi, 2005-2013
rogorc vxedavT, saqarTveloSi realuri mSp-is matebis tempebi sakmaodarastabiluria, rac savsebiT damaxasiaTebelia ganviTarebadi ekonomikebis
mqone qveynebisaTvis, Tumca aRniSnuli ver qmnis mimzidvel garemos
ucxouri investiciebis ganxorcielebisaTvis. Sedarebis mizniT SemTxveviT
SevarCioT msoflios qveynebi da SevadaroT maTi mSp-ebis matebis tempebis
trendebi.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 80/305
80
naxazi 4. sxvadasxva qveynebis mSp-ebis matebis tempebi15 2002-12 wlebSi, %
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
Italy
Japan
Netherlands
Norway
Portugal
Spain
Switzerland
Turkey
United Kingdom
United States
rogorc aRmoCnda, mocemuli qveynebidan yvelaze maRali tempebiT TurqeTi
gamoirCeva, yvelaze maRali mateba daaxloebiT 10%-is farglebSia (2007
wels saqarTveloSi es maCvenebeli 12%-sac gadascda), Tumca qveynebis
umravlesoba 1-3.5%-iani matebis farglebSia, Tu mxedvelobaSi ar miviRebT
2009 wlis vardnas, rac _2_6%-is farglebSi ganxorcielda, xolo
saqarTveloSi (_3.8%)-s ar gascilebia (gasaTvaliswinebelia, rom garkveuli
mdgradobis SenarCuneba mainc moxerxda, miuxedavad ruseTis mier
ganxorcielebuli agresiisa).
mSp-is gadaangariSebis meTodebi mudmiv fasebSi
mSp mudmiv fasebSi gadaangariSeba warmoebisa da saboloo moxmarebis
stadiebze xdeba. gansxvaveba maT Soris minimaluri unda iyos.
saerTod, statistikur praqtikaSi gamoiyeneba gadaangariSebis sami meTodi:
15
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 81/305
81
1. pirdapiri gadaangariSebis meTodi
warmoebuli an moxmarebuli saqonlisa da momsaxurebis raodenobas
naturalur gamosaxulebaSi amravleben mis sabaziso fasze da miiReba
mimdinare periodis gamoSvebis moculoba mudmiv fasebSi:
pqo1 =q
1 po , (2.6)
es meTodi gamoiyeneba maSin, Tu produqcia sakmaod erTgvarovania.
2. deflirebis meTodi
warmoebuli an moxmarebuli saqonlisa da momsaxurebis raodenobas
mimdinare fasebSi yofen Sesabamis fasebis indeqsze (paaSes indeqsi).
Secdomebis Tavidan acilebis mizniT deflireba mimdinareobs
maqsimalurad detalizebul doneze.
1011 : q pq p p , (2.7)
sadac
10
11
q p
q p I p
paaSes indeqsia
3. eqstrapolaciis meTodi
sabaziso periodis produqciis moculoba Sesadar fasebSi
mravldeba produqciis fizikuri moculobis indeqsze:
q p oo I q= q po 1 , (2.8)
Tu ara gvaqvs monacemebi naturalur sidideebSi gamosaxuli produqciis
moculobis Sesaxeb, eqstrapolaciis meTodis gamoyenebis SemTxvevaSi
fizikuri moculobis indeqsi icvleba dasaqmebulTa ricxovnobis indeqsiT,
an Sesabamisi naturaluri maCveneblis indeqsiT (moswavleTa raodenoba,
pacientebis ricxvi, gamomuSavebuli dro da a.S.).saqarTveloSi mSp-is mudmiv fasebSi gasaangariSeblad wina wlismaCvenebels amravleben Sesabamisi periodis realuri zrdis indeqsze16.
4. ormagi deflirebis meTodi
16 saqarTvelos erovnuli angariSebi 2011 (statistikuri krebuli), Tbilisi, 2013, gv.14.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 82/305
82
mSp-is moculobis Sefaseba mudmiv fasebSi SesaZlebelia saqmianobis
saxeebis mixedviT warmoebuli mTliani damatebuli Rirebulebis (mudmiv
fasebSi) Sejamebis saSualebiT. am SemTxvevaSi SeiZleba gamoviyenoT ormagi
deflatirebis meTodi, romlis arsi imaSi mdgomareobs, rom cal-calke
gadaiTvlian mTlian gamoSvebas da Sualedur moxmarebas mudmiv fasebSi da
Semdeg akleben erTmaneTs.
mSp-is mudmiv fasebSi gadayvana saqarTveloSi jerjerobiT xdeba mxolod
warmoebis meTodiT gaangariSebuli maCveneblebis mixedviT ormagi
deflirebis gziT. es xorcieldeba fasebis Sesabamisi indeqsebis meSveobiT,
saqmianobis saxeebis mixedviT mTliani gamoSvebisa da Sualeduri
moxmarebis cal-calke deflirebiT da Semdeg maTi sxvaobis gamoTvliT17.
3.4. erovnuli Semosavali
eas-is meore mniSvnelovani maCvenebelia erovnuli Semosavali, romelic
SeiZleba gaangariSebul iqnes ZiriTadi kapitalis moxmarebis
gaTvaliswinebiT (mTliani erovnuli Semosavali), (meS) da ZiriTadi
kapitalis moxmarebis gamoklebis Semdeg _ wminda erovnuli Semosavali
(weS).
erovnuli Semosavali _ warmoadgens mocemuli qveynis rezidentebis mier
miRebuli pirveladi Semosavlebis (Sromis anazRaureba, mogeba, Sereuli
Semosavali, Semosavlebi sakuTrebidan, gadasaxadebi warmoebasa da
importze) jams.
erovnuli Semosavali gansxvavdeba Sida produqtisagan rezidentebis miersazRvargareTidan miRebuli da ararezidentebisaTvis sazRvargareT
gadacemuli pirveladi Semosavlebis saldos sididiT. amgvarad, erovnuli
Semosavali gansxvavdeba Sida produqtisagan rogorc Sinaarsobrivad, aseve
raodenobrivi TvalsazrisiT. Sinaarsobrivi TvalsazrisiT am or
maCvenebels Soris gansxvaveba imaSi mdgomareobs, rom Sida produqti
(mTliani an wminda) axasiaTebs saqonlisa da momsaxurebis nakadebs
(saboloos), xolo erovnuli Semosavali – Semosavlebis nakadebs
(pirvelads). raodenobrivi TvalsazrisiT, rogorc ukve aRvniSneT, isini
gansxvavdebian sazRvargareTidan miRebuli (sazRvargareT gadacemuli)pirveladi Semosavlebis saldos sididiT.
makroekonomikuri parametrebis Sefasebisas erTmaneTisgan unda ganvasxvaoT
terminebi „Sida“ da „erovnuli“. mTliani erovnuli Semosavali, romelsac
adre mTliani erovnuli produqtis saxelwodebiT icnobdnen (da dResac
Cveulebis gamo zogjer ase iyeneben) zomavs rezidentebis mTlian
17 saqarTvelos erovnuli angariSebi 2011 (statistikuri krebuli), Tbilisi, 2013, gv.13
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 83/305
83
Semosavals, amrigad, mSp-is gansazRvraSi amosavali kategoria qveynis
ekonomikuri teritoriaa, xolo meS-Si ki – rezidentoba.
cxrili 9. germaniis, luqsemburgisa da irlandiis mSp da meS18
2010 weli germania luqsemburgi irlandia
mTliani Sida
produqti
2 476 500 40 267 155 992
+ danarCeni
msofliodan
miRebuli pirveladi
Semosavlebi
183 530 75 880 58 632
_ danarCeni
msofliosTvis
gadaxdili
pirveladi
Semosavlebi
137 580 87 514 85 323
=mTliani erovnuli
Semosavali
2 522 750 28 634 129 301
gansxvaveba mSp-sa da
meS-s Soris ( )
1.87 -28.9 -17.1
aRsaniSnavia, rom did qveynebSi gansxvaveba mSp-sa da meS-s Soris didi ar
aris (mag. germania 1.87%, 2003 wels ki meS meti iyo mSp-ze 0.7%-iT), magram
didia patara qveynebisTvis, rogoricaa mag. luqsemburgi, romelic Tavisi
mSp-is did nawils xelfasisa da sxva pirveladi Semosavlebis saxiT uxdis
„danarCen msoflios“. aRsaniSnavia, rom am qveyanaSi mSp-is zrdis tendencia
meS-Tan SedarebiT wlidan wlamde izrdeba: Tu 2003 wels es gansxvaveba
mxolod 11.5% iyo, 2010 wlisaTvis ukve 28.9%-s miaRwia. pirvelad
SemosavlebSi Sedis agreTve luqsemburgSi investirebuli Tanxebidan
miRebuli sargebeli. miuxedavad imisa, rom luqsemburgi mniSvnelovan
sargebels iRebs garedanac, is 15.3%-iT naklebia gacemul Semosavlebze.
luqsemburgis msgavsad, irlandiac maRal dividendebs uxdis danarCen
msoflios. irlandiaSi mravladaa amerikuli multinacionaluri firmebis
mSobel kompaniebi, romlebic nawilobriv gadasaxadebis gamo saqmianoben
irlandiaSi. Sedegad, irlandiis meS 17.1%-iT naklebia mSp-ze da es
Tanafardobac 2003 welTan SedarebiT TiTqmis 1%-iT aris gazrdili.
luqsemburgsa da irlandiaSi meS naklebia mSp-ze, xolo Sveicariasa dagermaniaSi sapirispiro situaciaa. 2003 wlidan dawyebuli, 2008 wlis garda,
Sveicariis meS yovelTvis aWarbebda mSp-s. germaniaSi meS-is gadameteba mSp-
ze 2004 wlidan daiwyo da dRemde grZeldeba.
18 OECD (2006), National Accounts of OECD Countries: Volume I, Main Aggregates, 1993-2004, 2006 Edition,
OECD, Paris. http://dx.doi.org/10.1787/783541142830
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 84/305
84
rac Seexeba saqarTvelos, 2003-2007 wlebSi meS sWarbobda mSp-s, 2008
wlidan ki daiwyo uku procesi, romelic dRemde grZeldeba.
cxrili 10. saqarTvelos mSp da meS19
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
mTliani Sidaproduqti
8,564.1 9,824.3 11,620.9 13,789.9 16,993.8 19,074.9 17,986.0 20,743.4 24,344.0
(+) pirveladi
Semosavlebis
miReba danarCeni
msofliodan
380.5 478.2 477.6 598.5 803.4 760.1 706.1 742.8 1273.7
(-) pirveladi
Semosavlebis
gadaxda
danarCeni
msofliosaTvis
313.3 297.7 306.8 286.0 736.8 1016.9 902.5 1383.4 1986.0
(=) mTlianierovnuliSemosavali
8,631.3 10,004.9 11,791.7 14,102.5 17,060.5 18,818.0 17,789.5 20,102.8 23,631.7
gansxvaveba mSp-
sa da meS-s
Soris ( )
-0.8 -1.8 -1.5 -2.3 -0.3 0.1 1.09 3.04 2.93
naxazze naTlad Cans es procesi. marTalia, did ryevebs am periodSi
adgili ar hqonia, magram aSkaraa, rom Semosavlebis gadinebis procesi ukve
tendenciis saxes iRebs (nax. ), rac imaSi gamoixateba, rom 2010 wlisaTvispirveladi Semosavlebis gadaxdam danarCeni msofliosTvis 1.6-jer
gadaaWarba Semosavlebis miRebas. Tu aseTi tempebiT gagrZeldeba es
procesi, 2020 wlisaTvis gadaxdili Semosavlebi 2-jer gadaaWarbebs
miRebuls da mSp-s zrdadi Tanafardoba meS-Tan SedarebiT Seuqcevad
xasiaTs miiRebs.
naxazi 5. mSp-sa da meS-is dinamika saqarTveloSi 2003-11 ww20.
19 http://geostat.ge/?action=page&p_id=121&lang=geo 20 http://geostat.ge/?action=page&p_id=121&lang=geo
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 85/305
85
naxazi 6. sazRvargareTidan miRebuli da sazRvargareTisTvis gadaxdili
pirveladi Semosavlebis dinamika saqarTveloSi 2003-11 ww21.
kvlav davubrundeT mTlian da wminda makroekonomikur maCveneblebs.
warmoebis procesis ganxorcielebisaTvis saWiro faqtorebia: samuSao Zala,
saqoneli da momsaxureba (Sualeduri moxmareba) da kapitali (manqana-
mowyobilobebi). es faqtorebi Seadgenen danaxarjebs. wminda
makroekonomikuri maCveneblebis misaRebad aucilebelia mTliani
damatebuli Rirebulebis gaangariSebidan gamovricxoT ZiriTadi kapitalis
21 http://geostat.ge/?action=page&p_id=121&lang=geo
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 86/305
86
(Senobebi, nagebobebi, Carxebi, danadgarebi, satransporto saSualebebi, muSa
da produqtuli pirutyvi da sxva) moxmareba. Sedegad miviRebT wminda
damatebul Rirebulebas. wminda Sida produqti wSp = ∑ wminda damatebuli
Rirebulebebi. wSp da weS, miuxedavad imisa, rom ufro iSviaTad
gamoiyeneba, vidre mSp da meS, ufro ukeT asaxaven warmoebisa da
Semosavlebis masStabebs, Tumca zemoT motanili mizezebisa gamo maTi
gamoyeneba SezRudulia. es mizezebi SeiZleba orad davajgufoT: pirveli,
ZiriTadi kapitalis moxmarebis gaangariSebis meTodebi rTulia da
sxvadasxva qveyanaSi gansxvavebulia, rac Sesadarisobis problemebs qmnis
da meore, qveynebis ranJirebisas an zrdis tempebis analizis dros mSp-sa
da wSp-s Soris gansxvavebebi didi ar aris da es daskvnebze gavlenas ver
moaxdens. cxrilSi motanilia dinamikaSi weS-is gaangariSebis etapebi
saqarTvelos erovnuli angariSebis meTodologiis mixedviT:
cxrili 11. wminda erovnuli Semosavlis gaangariSebis safexurebisaqarTveloSi22
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
mTliani Sidaproduqti
8,564.1 9,824.3 11,620.9 13,789.9 16,993.8 19,074.9 17,986.0 20,743.4 24,344.0
mTlianierovnuliSemosavali
8,631.3 10,004.9 11,791.7 14,102.5 17,060.5 18,818.0 17,789.5 20,102.8 23,631.7
(-) ZiriTadi
kapitalis
moxmareba
932.9 976.8 1,113.5 1,306.4 1,617.0 1,758.0 1,751.4 2,126.8 2,660.8
(=) wmindaerovnuliSemosavali
7,698.4 9,028.0 10,678.3 12,796.1 15,443.4 17,060.0 16,038.1 17,976.0 20,970.9
3.5. ekonomikis mTliani saoperacio mogeba da Sereuli Semosavlebi
ekonomikis mTliani saoperacio mogeba (emsg) yvela dargisa an seqtoris
mogebaTa jamis tolia. es aris damatebuli Rirebulebis is nawili,romelic rCeba mwarmoebels xarjebis (Sromis anazRaureba, gadasaxadebi
warmoebasa da importze) dafarvis Semdeg. am muxlis saSualebiT izomeba
warmoebis mogeba (an zarali) sakuTrebidan miRebuli Semosavlebis
gaTvaliswinebamde.
22 http://geostat.ge/?action=page&p_id=121&lang=geo
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 87/305
87
ekonomikis wminda saoperacio mogeba (ewsm) eas-Si aris makroekonomikuri
mogebis maCvenebeli, romelic gaiangariSeba rogorc sxvaoba ekonomikis
mTlian mogebasa da ZiriTadi kapitalis moxmarebas Soris.
Sinameurneobebis arakorporirebuli sawarmoebisaTvis, sadac adgili
SeiZleba hqondes aunazRaurebel Sromas, mogeba icvleba Sereuli
SemosavlebiT, radgan es muxli Seicavs rogorc mewarmis Semosavlebs, ise
xarjebsac.
cxrili 12. mTliani da wminda saoperacio mogebisa da Sereuli
Semosavlebis dinamika saqarTveloSi,23 2006-2011
2006 2007 2008 2009 2010 2011
Sromis anazRaureba
2,293.2 3,252.3 4,422.7 5,227.3 6,010.3 7,755.2
xelfasebi 1,790.3 2,530.3 3,317.0 4,181.9 4,808.3 6,204.2
socialuri anaricxebi 502.8 722.0 1,105.7 1,045.5 1,202.1 1,551.0
gadasaxadebi warmoebasa da importze
1,919.5 2,587.6 2,864.2 2,752.3 3,089.5 3,751.5
gadasaxadebi produqciaze 1,800.6 2,454.3 2,639.3 2,530.9 2,834.3 3,492.7
damatebuli Rirebulebisa daaqcizis gadasaxadebi
1,668.3 2,402.3 2,587.5 2,495.0 2,763.9 3,399.5
gadasaxadi importze dRg-sa daaqcizis garda
132.4 52.0 51.9 35.9 70.4 93.2
sxva gadasaxadebi warmoebaze 118.9 133.3 224.8 221.4 255.2 258.8
(-) subsidiebi produqciaze
57.6 71.6 86.3 91.3 105.3 124.1
mTliani saoperacio mogeba
6,747.6 8,264.2 8,780.2 6,439.8 7,881.9 8,402.0
mTliani Sereuli Semosavali
2,887.2 2,961.3 3,094.0 3,657.9 3,866.9 4,559.4
saoperacio mogeba, wminda
5,571.0 6,798.5 7,194.7 4,870.6 5,974.2 5,979.1
(-) daricxuli cveTa SinameurneobebisseqtorSi
129.8 151.4 172.5 182.2 219.0 237.9
Sereuli Semosavali, wminda
2,757.4 2,810.0 2,921.5 3,475.7 3,647.9 4,321.5
3.6. gankargvadi Semosavali
Semosavlebis ganawilebisa da gadanawilebis Sedegad warmoiqmneba
erovnuli gankargvadi Semosavali (mTliani _ megS, an wminda _ wegS),
romelic gansxvavdeba erovnuli Semosavlisagan sazRvargareTidan
miRebuli da sazRvargareT gadacemuli mimdinare transfertebis saldoTi.
23 http://geostat.ge/?action=page&p_id=121&lang=geo
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 88/305
88
aseT transfertebs miekuTvneba: humanitaruli daxmareba, gadasaxadebi
Semosavlebze, saCuqrebi sazRvargareT mudmivad mcxovrebi naTesavebisagan
da sxv.
cxrili 13. wminda erovnuli gankargvadi Semosavlis gaangariSebis
meTodologia saqarTveloSi24
mTliani erovnuli gankargvadi Semosavali (megS) aris mSp sabazro fasebSi
wminda saldo erovnul ekonomikasa da danarCen msoflios Soris
Semdegi elementebis mixedviT: gadasaxadebi warmoebasa da importze,
subsidiebi, Sromis anazRaureba, Semosavlebi sakuTrebidan da samewarmeo
saqmianobidan, dazRvevis operaciebi da sxva mimdinare transfertebi .
megS _ es aris realuri Semosavlebis sazomi, romelic gamoiyeneba rogorc
saboloo moxmarebisaTvis, ise dazogvisaTvis, e.i. es aris yvela Semosavlis
wyaro, romelic aucilebelia ekonomikis Semdgomi ganviTarebisa da
erovnuli simdidris zrdisaTvis.
24 http://geostat.ge/?action=page&p_id=118&lang=geo
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 89/305
89
3.7. mTliani danazogi
erovnuli saboloo moxmareba _ es aris Sinameurneobebis, saxelmwifo
marTvis organoebisa da Sinameurneobebis momsaxure arakomerciuliorganizaciebis(Smako) xarjebi saboloo moxmarebaze.
erovnuli danazogi _ es aris gankargvadi Semosavlis is nawili, romelic
ar aris daxarjuli saboloo moxmarebaze da SeiZleba mimarTul iqnes
dagrovebis dafinansebisaTvis.
cxrili 14. wminda danazogis, kapitalis mTliani dagrovebisa da wminda
dakrediteba/sesxebis gaangariSebis meTodologia saqarTveloSi25
2007 2008 2009 2010 2011
25 http://geostat.ge/?action=page&p_id=118&lang=geo
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 90/305
90
danazogi da kapitaluri transfertebi erTobliobaSi qmnian erovnuli
dafinansebis wyaroebs investiciebisaTvis, romlebic Sedgeba Semdegi
elementebisagan:
1. ZiriTadi kapitalis mTliani dagroveba.
2. materialuri sabrunavi saSualebebis maragebis cvlileba.
3. faseulobebis wminda SeZena, anu SedarebiT xangrZlivi moxmarebis
sagnebis (saiuveliro nawarmi, xelovnebis nimuSebi, antikvariati da sxva)
SeZena.
4. arasawarmoo materialuri aqtivebis wminda SeZena (miwa, sasargeblo
wiaRiseuli sabadoebi da sxva).
5. arasawarmoo aramaterialuri aqtivebis wminda SeZena (patentebi,
saavtoro uflebebi da sxva).P
investiciebis pirveli sami elementi qmnis mTlian dagrovebas.
mTliani dagroveba gviCvenebs rezidenti erTeulebis mier saqonlisa da
momsaxurebis wminda SeZenas (saqonlisa da momsaxurebis mimdinare SeZena
mimdinare moxmarebis gareSe). mTliani dagroveba moicavs Semdeg
elementebs:
ZiriTadi kapitalis mTliani dagroveba;
materialuri sabrunavi saSualebebis mateba;
danaxarjebi faseulobaTa (saiuveliro nakeTobebi, antikvariati,
suraTebi da a.S.) SeZenaze.
ZiriTadi kapitalis mTliani dagroveba warmoadgens rezidenti erTeulebis
mier ganxorcielebul dabandebebs Semdegi mimarTulebebiT:
ZiriTadi kapitalis SeZena.
danaxarjebi materialuri arawarmoebuli aqtivebis gaumjobesebaze.
arawarmoebul aqtivebze sakuTrebis uflebis gadacemasTan
dakavSirebuli danaxarjebi.
materialuri sabrunavi saSualebebis maragebis cvlileba moicavs:
sawarmoo maragebs, daumTavrebel warmoebas, mza produqciasa da saqonels
xelaxali gayidvisaTvis.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 91/305
91
faseulobaTa wminda Sesyidva, materialuri sabrunavi saSualebebis
maragebis mateba da ZiriTadi kapitalis mTliani dagroveba jamSi qmnis
mTliani dagrovebis maCvenebels.
3.8. wminda dakrediteba da sesxeba
eas-is Semdegi mniSvnelovani maCvenebelia wminda dakrediteba/wminda
sesxebi.
wminda dakrediteba (mTlianad ekonomikisaTvis) mocemuli qveynis
rezidentebis finansuri aqtivebis gadametebaa mocemuli qveynis
rezidentebis finansuri valdebulebebis jamze.
wminda sesxebi (mTlianad ekonomikisaTvis) _ es kategoria wminda
dakreditebis simetriulia. is uCvenebs mocemuli qveynis rezidentebis mier
sazRvargareTidan miRebuli resursebis moculobas.
eas-is ZiriTad makroekonomikur maCveneblebs Soris urTierTkavSiri
SeiZleba gamovsaxoT Semdegi sqemiT:
sqema 1. urTierTkavSiri ZiriTad makroekonomikur maCveneblebs Soris
mTliani Sida produqti
(+) pirveladi Semosavlebis miReba danarCeni msofliodan
(-) pirveladi Semosavlebis gadaxda danarCeni msofliosaTvis
(=) mTliani erovnuli Semosavali
(-) ZiriTadi kapitalis moxmareba
(=) wminda erovnuli Semosavali
(+) mimdinare transfertebis miReba danarCeni msofliodan
(-) mimdinare transfertebis gadaxda danarCeni msofliosaTvis
(=) wminda erovnuli gankargvadi Semosavali
(-) saboloo moxmareba
(=) wminda danazogi
(+) kapitaluri transfertebis miReba danarCeni msofliodan
(-) kapitaluri transfertebis gadaxda danarCeni
msofliosaTvis
(=) kapitalis wminda Rirebulebis cvlileba danazogebisa dakapitaluri transfertebis Sedegad
(-) mTliani kapitalis formireba
(+) ZiriTadi kapitalis moxmareba
(-) arawarmoebuli arafinansuri aqtivebis wminda Sesyidva
(-) statistikuri gansxvaveba
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 92/305
92
cxrili 15. urTierTkavSiris dinamika makroekonomikur agregatebs Soris,
saqarTvelo26, mln lari
26 http://geostat.ge/?action=page&p_id=118&lang=geo
(=) wminda dakrediteba (+), wminda sesxeba(-)
2006 2007 2008 2009 2010
mTliani Sida produqti 13,789.9 16,993.8 19,074.9 17,986.0 20,743.4
598.5 803.4 760.1 706.1 742.8
286.0 736.8 1016.9 902.5 1383.4
(=) mTliani erovnuli Semosavali 14,102.5 17,060.5 18,818.0 17,789.5 20,102.8
1,306.4 1,617.0 1,758.0 1,751.4 2,126.8
(=) wminda erovnuli Semosavali 12,796.1 15,443.4 17,060.0 16,038.1 17,976.0
1,029.1 1,280.2 1,718.3 1735.3 2108.3
111.7 133.7 121.7 118.6 151.7
(=) wminda erovnuli gankargvadi Semosavali 13,713.4 16,589.9 18,656.6 17,654.8 19,932.6
12,972.0 15,731.9 19,595.8 19,075.2 19,898.2
(=) wminda danazogi 741.5 858.0 -939.2 -1420.4 34.4
301.3 213.3 157.5 305.4 368.7
1.9 0.5 0.2 0.2 0.3
(=) kapitalis wminda Rirebulebis cvlileba danazogebisada kapitaluri transfertebis Sedegad
1,040.9 1,070.8 -781.9 -1,115.2 402.9
4,255.3 5,447.5 4,951.6 2,342.9 4,477.7
1,306.4 1,617.0 1,758.0 1,751.4 2,126.8
0.0 0.0 0.0 0.0 0.0
-106.9 359.3 208.6 20.2 62.6
(=) wminda dakrediteba (+), wminda sesxeba(-) -1,801.1 -3,119.0 -4,184.2 -1,726.9 -2,010.6
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 93/305
93
Tema 4. sabazro koniunqturis statistika
saleqcio sakiTxebi:
- sabazro koniunqturis statistikis sagani da amocanebi
- koniunqturuli informaciis wyaroebi
- sabazro koniunqturis statistikis maCvenebelTa sistema, arsi da
gaangariSebis meTodikasabazro situaciis koniunqturuli Sefasebebi
- riskis faqtorebi bazarze da maTi Sefaseba
- bazris potencialis, tevadobis, gajerebulobis da proporciulobis
gansazRvra
- bazris ganviTarebis, meryeobis da ciklurobis tendenciaTa analizi
- moTxovnisa da miwodebis elastikurobis gazomvis statistikuri meTodebi
- sabazro koniunqturis statistikuri prognozirebis meTodebi
4.1. sabazro koniunqturis statistikis sagani da amocanebi
sabazro koniunqtura aris is konkretuli ekonomikuri situacia,
romelic Seqmnilia bazarze mocemuli momentisaTvis an drois SezRudul
monakveTSi. is yalibdeba socialur-ekonomikuri, demografiuli, bunebrivi,
organizaciuli, sazogadoebriv-politikuri da agreTve SemTxveviT
faqtorTa kompleqsis gavleniT, amdenad sabazro koniunqtura warmoadgensrTul da swrafad cvalebad movlenas.
sabazro koniunqtura nebismieri firmis mudmivi dakvirvebis sagania,
radgan misi Sefaseba da analizi komerciuli saqmianobis efeqturad
gaZRolis aucilebel pirobas warmoadgens. is aseve aucilebelia
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 94/305
94
samTavrobo organoebisaTvis, radgan mis gareSe SeuZlebelia bazris
regulireba (arapirdapiri gziT) saxelmwifo politikis formireba,
romelic ZiriTadad socialur-ekonomikuri da fiskaluri xasiaTis
Sesabamisi kanonebis SemuSavebiTa da miRebiT xorcieldeba.
sabazro koniunqturis statistikis Seswavlis sagans warmoadgens is
masobrivi procesebi da movlenebi, romelic gansazRvravs konkretul
sabazro situacias da eqvemdebareba raodenobriv da xarisxobriv
Sefasebas.
sabazro koniunqturis statistikis (koniunqturuli statistikis)
mniSvnelovani Taviseburebaa is, rom igi operatiulia da farTod iyenebs
xarisxobriv, atributul da alternatiul Sefasebebs, aRwerilobiTi
xasiaTis mimoxilvas, logikur daskvnebs, winaswari da prognozuli
xasiaTis informacias, saeqsperto Sefasebebs, ganviTarebis scenarebs,
specialur sabazro gamokvlevebis masalebs da sxvadasxva gziT mopovebul
informacias.
yovelive aRniSnuli warmatebiT SeiZleba iqnes gamoyenebuli
statistikur gaangariSebebSi. amdenad, sabazro koniunqturis statistika
konkurentunarianobis amRlebisa da konkurentuli brZolis mZlavr
saSualebad iTvleba, ris gamoc saSualo da msxvil firmebSi koniunqturis
qvedanayofi kargad uTavsdeba statistikisa da marketingis samsaxurebs da
praqtikulad dasaSvebia maTi erT samsaxurSi (ganyofilebaSi)
funqcionireba.
amasTan erTad, miRebulia, rom sabazro koniunqturas sami
principulad gansxvavebuli niSani gaaCnia. esenia: variantuloba,
cikluroba da dinamikuroba. rogorc cnobilia, bazars stiqiurobisaken
mniSvnelovani midrekileba aqvs. amitomacaa, rom mas axasiaTebs meryeoba,romelic rogorc SemTxveviTi, ise mudmivi xasiaTisaa. is aris cikluri da
sezonuri, agreTve Zalze moqnili, mgrZnobiared reagirebs rogorc
socialur-ekonomikuri xasiaTis faqtorebis nebismier cvlilebebze, ise
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 95/305
95
politikuri da fsiqologiuri tipis faqtorebze. ufro metic, igi
mgrZnobiarea sxvadasxva Worebis mimarTac.
bazari metad dinamikuria da cvalebadi, romlis sazRvrebic
farTovdeba an viwrovdeba masze moqmedi faqtorebisa da nebismieri
struqturuli cvlilebebis zegavleniT. magram mTavari isaa, rom yovelive
amis Sedegad icvleba fasebi da sasaqonlo masis moculoba bazarze, rac
iwvevs sabazro situaciisa da, maSasadame, sabazro koniunqturis
cvlilebas.
sabazro koniunqturis statistikuri Seswavla SeiZleba moxdes
rogorc integrirebuli da diferencirebuli, ise lokaluri bazrebis
mixedviT, agreTve mTeli qveynisa da misi calkeuli regionis, aseve
mTlianad sasaqonlo masisa (momsaxurebis masis) da calkeuli sasaqonlo
bazris mixedviT. amasTan, mxedvelobaSi unda iqnes miRebuli, rom
saqonlisa da momsaxurebis bazris koniunqtura qveynis ekonomikuri
koniunqturisnawils warmoadgens da mWidrodaa dakavSirebuli
investiciebis, fasiani qaRaldebisa da Sromis bazrebTan. aRsaniSnavia isic,
romcalkeul bazarze Seqmnili situacia gavlenas axdens sxva danarCeni
bazrebis situaciis formirebasa da mTlianad ekonomikur koniunqturaze.
sabazro koniunqturis statistikur analizs, operatiulTan erTad,
strategiuli mniSvneloba aqvs. misi mizania gamoavlinos da modelireba
gaukeTos sabazro meqanizmis moqmedebis kanonzomierebas. es aucilebelia
ara marto bazarze Seqmnili situaciis gasarkvevad, aramed imisTvisac, rom
sworad ganisazRvros bazris ganviTarebis mimarTulebebi momavalSi.
amrigad, operatiuli da strategiuli miznebis erToblioba
ayalibebs sabazro koniunqturis statistikis ZiriTad amocanebs, romlebic
aSuqeben sabazro situaciis sxvadasxva mxareebs da elementebs: koniunqturuli informaciis mopoveba da damuSaveba;
damuSavebuli informaciis safuZvelze bazris mdgomareobis
integrirebuli da diferencirebuli Sefaseba;
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 96/305
96
sabazro situaciis tipologia da bazris mdgomareobis xarisxobrivi
gradacia;
bazris masStabis (moculobis) daxasiaTeba;
bazarze damyarebuli ZiriTadi proporciebis Sefaseba da analizi; bazris ganviTarebis tendenciebisa da misi dinamikuri mdgradobis
gamovlena, analizi da prognozireba;
bazris ganviTarebis meryeobis, sezonurobisa da ciklurobis analzi;
saqmiani aqtiurobis Sefaseba da analizi;
komerciuli (sabazro) riskis Sefaseba;
bazris monopolizaciis donisa da konkurenciis intensiurobis
daxasiaTeba.sabazro koniunqturis an bazris mdgomareobis statistikuri
Seswavlis aRniSnuli amocanebis praqtikuli gadawyveta SeiZleba moxdes
or etapad.
pirvel etapze analizdeba sabazro koniunqtura, romlis drosac
unda daxasiaTdes bazris masStabebi da tipologia, misi mTavari
proporciebi, ZiriTadi parametrebis cvlilebis veqtori da siCqare,
ganviTarebis mdgradobis done.meore etapze xorcieldeba ufro maRali donis analizi, romlis
procesSic dgindeba is mizez-Sedegobrivi kavSirebi da pirobebi, romelic
gansazRvravs sabazro situacias. yovelive amis safuZvelze xdeba sabazro
koniunqturis da bazris ganviTarebis prognozireba.
aucilebelia aRiniSnos, rom mikrodoneze, calkeuli firmis
mixedviT, firmis mmarTvelobas SeuZlia sabazro koniunqturis statistikis
winaSe dasvas ufro lokaluri da specifikuri amocanebi, romlebic
dafuZnebuli iqneba im dargis an dargTa jgufis Taviseburebebze,
romelSic firma moRvaweobs.
komerciul saqmianobaSi gansxvavebuli amocanebi SeiZleba
ganpirobebuli iyos sabiTumo da sacalo vaWrobis firmebis mixedviT,
savaWro da sazogadoebrivi kvebis firmebis mixedviT, mTlianad
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 97/305
97
momsaxurebis sferosa da misi calkeuli dargebis (qvedargebis) firmebis
mixedviT da a.S. am SemTxvevaSi mTavaria firmis mmarTvelebma sworad
gansazRvron rogorc statistikuri gamokvlevis amocanebi, ise maTi
gadaWris Tanmimdevroba (etapebi), raTa miRebuli Sedegebi maRalefeqturi
iyos.
4.2. koniunqturuli informaciis wyaroebi
sabazro koniunqturis statistikuri analizisaTvis gamoiyeneba
produqciis warmoebis, saqonelbrunvis, sasaqonlo maragis, fasebis,
finansebis statistikis, socialur-demografiuli statistikis da sxva
wyaroebis monacemebi. iseTi informaciis mosapoveblad ki, romelic arc
erT statistikur krebulsa Tu sxva informaciis wyaroSi araa
warmodgenili, gamoiyeneba sxvadasxva xerxi. kerZod, SerCeviTi dakvirvebis
meTodi, specialuri samomento an perioduli gamokvlevebi.
specifikuri koniunqturuli informaciis miRebaSi didi rols
TamaSoben: savaWro agentebi, mosaxleobis azris Semswavleli punqtebi,
TviT savaWro obieqtebi, gamofena-gayidvisa da bazrobebis organizebis
adgilebi da a. S. informaciis wyaro SeiZleba iyos vaWrobis muSaki
(gamyidveli, saqonelmcodne, administraciis muSaki), agreTve informacia,
romelsac Rebulobs marTvis umaRlesi rgolis xelmZRvaneli firmis
qvedanayofebSi momuSaveebisagan.
informaciis mniSvnelovani nawilis mopovebas awarmoebs firmis
marketingis ganyofileba, risTvisac igi xSirad iyenebs sxvadsxva
Sinaarsisa da moculobis specialur marketingul kvlevebs.
amrigad, sabazro koniunqturis statistikuri SeswavlisaTvisaucilebeli informaciis misaRebad mravali wyaro arsebobs rogorc
saxelmwifo, ise arasaxelmwifo struqturebidan da organizaciebidan
Sesabamis organoebSi savaldebulod warsadgen angariSgebaTa saxiT.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 98/305
98
magram im SemTxvevaSi, Tu aseT wyaroebSi ar aRmoCndeba Sesabamisi
informacia, maSin am ukmarisobis Sesavsebad gamoiyeneba informaciis
mopovebis iseTi meTodebi, rogoricaa: saanketo gamokiTxva da saeqsperto
Sefaseba. aseve gamoiyeneba SedarebiT ufro axali, Tanamedrove meTodebi,
romelTagan aRsaniSnavia `delfis~ meTodi, gonebrivi Sturmis (ieriSis),
sineqtikis meTodi da sxv.
`delfis meTodi~ _ saxelwodeba momdinareobs Zveli berZnuli
qalaqis delfosagan, sadac arsebobda misanTa, winaswarmetyvelTa uZvelesi
centri. es meTodi SemuSavebulia aSS-is kvleviTi korporacia `rend~-is
mier. misi arsi SemdegSi mdgomareobs: dgeba mecnierulad dasabuTebuli
kiTxvarebi, romelsac eqspertTa jgufi avsebs anonimurad. miRebuli
Sefaseba muSavdeba statistikurad. pasuxebis saSualo mniSvneloba iTvleba
eqspertul Sefasebad. miRebul SefasebaTa saimedooba mniSvnelovnadaa
damokidebuli eqspertebis sworad SerCevaze, maT kvalifikaciaze,
erudiciasa da Sesaswavli sakiTxebis Sesaxeb maT informirebulobaze.
eqspertebis mier sagnis codna da analizuri SesaZleblobebi mowmdeba
testirebis gziT. Sefasebis sizuste agreTve damokidebulia kvlevis
Sedegebis statistikuri damuSavebis doneze.
upirveles yovlisa, SemuSavdeba principebi, romelic daismeba
eqspertebis winaSe, gamoiyeneba logikuri dasabuTebis meTodi, igeba
hipoTezebi kvlevis Sedegebis Sesaxeb. amis safuZvelze muSavdeba anketa.
pirvel etapze xdeba eqspertTa warmomadgenlobiTi jgufis formireba.
eqspertTa raodenoba optimaluri unda iyos. jgufis gacilebiT didi
raodenoba gaaZnelebs monacemebis damuSavebas, gaaZlierebs azrebis
gafantvas da gaadidebs kvlevis Rirebulebas, xolo eqspertebis zedmetad
mcire jgufi adidebs individualur SefasebaTa gavlenasa da SemTxveviTiSecdomebis daSvebis albaTobas. saWiroa, gonieri sakmarisobis principis
gamoyeneba, romlis Tanaxmadac eqspertebis raodenobis erTi erTeuliT
gadideba (N+1) praqtikulad ar moaxdens gavlenas eqspertTa kiTxvebze
gacemuli pasuxebis dispersiis meryeobis doneze. SesaZlebelia eqspertTa
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 99/305
99
kompetenturobis Sefasebis miReba (maTi ganzogadebuli Sexeduleba),
Semdegi formuliT:
m
i
i
n
i
iij
j
C
CX
X , (4.1)
sadac jX aris SefardebiTi mniSvnelobis Sefaseba (balebSi) j-uri
eqspertis mier i-uri elementis mixedviT.
C _ i-uri korespondentebis kompetenturobis koeficienti, romelic
iTvaliswinebs gansaxilveli sakiTxis codnisa da pasuxis
argumentirebis dones.
2
an C C C i
, (4.2)
sadac nC aris gansaxilveli sakiTxis codnis done;
aC _ pasuxis argumentirebis done;
i=1...m _ eqspertebis nomrebi;
m_ eqspertebis raodenoba;
j=1...n,n _ Sesaswavli elementebis nomrebi miznebis xeze.
pasuxis saSualo mniSvneloba varirebs 1 da 100 bals Soris.
100X1 j .
rac ufro metia jX , miT ufor metia j-uri elementis mniSvneloba
miznebis xeze.
calkeulij-uri elementisaTvis ganisazRvreba saeqsperto
SefasebaTa dispersia:
m
i
i
m
i
i
2
iij
2
C
C)XX(
, (4.3)
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 100/305
100
rac ufro mcirea meryeoba, miT metia pasuxebis SeTanxmebuloba da,
maSasadame, pasuxebis saimedooba.
gamokvlevis am meTodis dros eqspertebis gamokiTxva anonimuria,
calkeulma eqspertma ar icis, Tu mis garda kidev vin aris Cabmuli am
samuSaoSi. aseve ucnobia danarCeni anketebis Sinaarsi. dgindeba pasuxebis
ranJirebuli ganawileba atributuli da raodenobrivi niSnebis mixedviT.
gamoiTvleba pasuxebis statistikuri maxasiaTeblebi: saSualo sidideebi,
meryeobis maCveneblebi, mediana, kvartili (pirveli da mesame). am
SemTxvevaSi mediana ganixileba rogorc eqspertTa jgufuri azri
(Sexeduleba), xolo kvartilSorisi daSoreba warmoadgens eqspertTa
Sexedulebebis SeTanxmebulobis maCvenebels. rac ufro axloa eqspertebis
pasuxebis dispersiis meryeobis done nulTan, miT ufro maRalia
SeTanxmebuli Sefasebis reprezantatiuloba.
eqspertebis upirates gansjaTa (SexedulebaTa) gamovlenis Semdeg,
tardeba muSaoba maTi Tvalsazrisis dasaaxloveblad. mesame etapze yvela
eqsperts, romelTa Sefasebebic kvartilSorisi dacilebis (manZilis)
sazRvrebSia, acnoben im eqspertTa Sexedulebebis dasabuTebuli
gansxvavebebis mizezebs, romelTa Sefasebebic gamovida kvartilSorisi
dacilebis (manZilis) sazRvrebidan.
jgufSi darCenil TiToeul eqsperts eZleva ufleba Secvalos
Tavisi Sefaseba. amis Semdeg mTeli procedura meordeba axlidan,
saWiroebis SemTxvevaSi ramdenjerme, sanam Sefasebebi ar dauaxlovdeba
erTmaneTs. daaxloeba unda gagrZeldes manamde, sanam maTi saSualo
saimedod (misaRebad) ar iqneba miCneuli, SexedulebebSi arsebuli
gansxvavebebi ki _ minimumade dayvanili.
praqtikaSi xSirad es procedura tardeba gamartivebulad daSexedulebaTa mkacri gansxvavebis (gafantvis) SemTxvevaSi kmayofildebian
anketirebis erTi turiT.
eqspertis saimedobis donis maCvenebeli gamoiTvleba formuliT:
N
nR
(4.4)
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 101/305
101
sadac n aris mocemuli eqspertis mier gakeTebuli Sefasebebis
saerTo ricxvi;
N _ swor SefasebaTa saerTo ricxvi.
`gonebrivi Sturmis (ieriSis)~ meTodi warmoadgens sabazro
koniunqturis Sefasebis ufro operatiul da saimedo meTods. am meTodis
gamoyenebis SemTxvevaSi xorcieldeba kvalificiuri specialistebis
SerCeva, Sefasebebi da daskvnebi keTdeba sxdomis mimdinareobisas. yvela
damswre iyofa or jgufad. pirveli jgufi koncentracias anu generacias
ukeTebs ideebsa da Sefasebebs, xolo meore aanalizebs maT. orive jgufs
hyavs saerTo xelmZRvaneli.
ganxilvisas didi yuradReba eqceva azrTa Tavisufali gacvlis
waxalisebas, amasTan, ikrZaleba wamoyenebul ideaTa da daxasiaTebaTa
aqtualobis (faseulobis) mimarT kritikuli SeniSvnebis gamoTqma.
xelmZRvaneli unda iyos miukerZoebeli da diskusia warmarTos saWiro
mimarTulebiT. rac ufro metia variantebis raodenoba, miT ufro maRalia
im namdvilad Rirebuli ideebisa da daxasiaTebaTa gamovlenis albaToba,
romelzedac daTanxmdeba monawileTa umravlesoba.praqtikaSi zogjer gamoiyeneba sineqtikis meTodi (gansxvavebuli da
erTmaneTTan aSkarad Seusabamo elementebis SeerTeba). am dros xdeba
saqmianobis (moRvaweobis) sxvadasxva sferodan specialistebis Sekreba.
calkeuli monawile TaTbirs Rebulobs rogorc Sejibrebas da
gansaxilvelad Seaqvs winaswar momzadebuli idea. miiReba is realuri
idea, romelsac mxars dauWers monawileTa umravlesoba.
aRniSnuli meTodebi farTod gamoiyeneba marketingul gamokvlevebSi
da koniunqturul gamokvlevebSi, myidvelobiTi (gadaxdisunariani)
moTxovnis gansazRvrisa da prognozirebis mizniT.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 102/305
102
4.3. sabazro koniunqturis statistikis maCvenebelTa sistema
sabazro koniunqturis statistikis amocanebis gadawyveta
xorcieldeba maCvenebelTa sistemis meSveobiT. marTalia, sabazro
koniunqtura TavisTavad sakmaod rTuli sazogadoebrivi movlenebisa da
procesebis ricxvs miekuTvneba, magram is ufro iseTi rTuli
sazogadoebrivi movlenis erT-erTi Semadgeneli nawilia, rogoricaa
saqonlisa da momsaxurebis bazari.
saqonlisa da momsaxurebis bazris statistikis maCvenebelTa sistema
Sedgeba 5 blokisagan:
1. bazris (sabazro koniunqturis) formirebisa damdgomareobis
maCveneblebi;
2. fasebis mdgomareobis,cvlilebebis da maTi qcevis maCveneblebi;
3. saqonelmoZraobis maCvenebelebi;
4. bazris infrastruqturismaCvenebelebi;
5. sabazro saqmianobissocialur-ekonomikuri SedegebismaCvenebelebi.
amrigad, saqonlisa da momsaxurebis bazris statistikis
maCvenebelTa sistemaSi umniSvnelovanesi adgili sabazro koniunqturis
statistikis maCvenebels ukavia. ramdenadac bazari rTul mravaldonian da
mravalstruqturul sistemas warmoadgens, imdenad misi statistikuri
daxasaiTeba qmnis urTierTdakavSirebul da ierarqiul sistemas, blokebsa
da elementebs, romlebic orientirebulia bazris statistikis
konceptualur da funqciur amocanebze.
statistikuri Seswavlis TvalsazrisiT, sabazro procesi
sqematurad SeiZleba aRweril iqnes Semdegnairad : upirveles yovlisa,
ganasazRvrul proporciebSi yalibdeba moTxovna da miwodeba; maTiurTierTkavSiri warmoSobs yidva-gayidvis aqts (saqonelbrunvas); saqoneli
icvleba fulze Tanabrad Sewonili fasebis Sesabamisad, romelic gamodis
sasaqonlo-fuladi gacvlis ekvivalentad sabazro meqanizmis moqmedebis
kanonis Tanaxmad.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 103/305
103
es procesi Seqmnil pirobebze damokidebulebiT mimdinareobs
sxvadasxva siCqariTa da sxvadasxva veqtoriT, amasTan, adgili SeiZleba
hqondes procesis rogorc daCqarebas, ise Senelebas. aRniSnuli procesi
xorcieldeba masobrivi masStabiT da moiTxovs Sesabamis materialur,
satransporto, informaciul, SromiT da finansur uzrunvelyofas.
procesis saboloo mizans ki socialur-ekonomikuri efeqtis miReba
warmoadgens, rac imas niSnavs, rom momxmarebeli ikmayofilebs moTxovnas
(socialuri efeqti), xolo saqonlis (momsaxurebis) mwarmoebeli da
Suamaval-gamyidveli Rebulobs mogebas (ekonomikuri efeqti).
pirveli, anu sabazro koniunqturis bloki da masSi Semavali
maCvenebelTa kompleqsi gankuTvnilia sabazro situaciis kompleqsurad
dasaxasiaTeblad. is Seicavs bazris mTavar kategoriebs _ moTxovnasa da
miwodebas da asaxavs bazris masStabebsa da mTavar proporciebs, mis
tendenciebsa da meryeobas. mocemuli bloki Seicavs 9 qvejgufs, romlebic,
Tavis mxriv, aerTianebs erTgvarovan an msgavs maCveneblebs da sxvadasxva
kuTxiT axasiaTebs sabazro koniunqturas.
aRniSnuli qveblokebia (qvejgufebia):
1. saqonlis (momsaxurebis) miwodeba: mTlianad da calkeuli
saqonlis, gamyidvelebis (mwarmoeblebis, savaWro Suamavlebisa da sabazro
procesis sxva monawileebis) da regionebis mixedviT. qvejgufi Seicavs
maCveneblebs:
1.1 miwodebis moculoba, struqtura da dinamika;
1.2 miwodebis sawarmoo da sanedleulo potenciali;
1.3 miwodebis elastikuroba;
2. gadaxdisunariani (myidvelobiTunariani) moTxovna, saqonelze
(momsaxurebaze): mTlianad da calkeuli saqonlis, myidvelebisa(masobrivi da piradi momxmareblebis) da regionebis mixedviT;
2.1. diferencirebuli moTxovna Semdegi niSnebis mixedviT:
dakmayofilebis donis, cvlilebebis veqtoris, aRmocenebis formebis,
myidvelobiTi qcevis, bazris mdgomareobisa da yidvis adgilis mixedviT;
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 104/305
104
2.2. samomxmareblo potenciali (mTlianad da calkeuli saqonlisa
da momsaxurebis mixedviT): warmoebis saSualebaTa bazris tevadoba,
moxmarebis sagnebis bazris tevadoba da momsaxurebis bazris tevadoba;
2.3. moTxovnis elastikuroba.
3. bazris proporciuloba.
3.1. moTxovnisa da miwodebis Tanafardoba;
3.2. warmoebis saSualebaTa, moxmarebis sagnebisa da momsaxurebis
bazrebis Tanafardoba;
3.3. saqonelbrunvis sasaqonlo struqtura;
3.4. mwarmoeblebs, sabiTumo da sacalo gamyidvelebs Soris bazris
dayofa(xvedriTi wona);
3.5. gamyidvelebis struqtura sakuTrebis formebis mixedviT;
3.6. myidvelTa struqtura (sabiTumo _ sakuTrebis formebis mixedviT,
sacalo _ socialur-demografiuli da sxva samomxmareblo
niSnebis mixedviT);
3.7. bazris regionaluri struqtura.
4. bazris ganviTarebis tendencia.
4.1. gayidvis, fasebis, sasaqonlo maragis, investiciebis da mogebis
zrdis tempebi; trendebis veqtorebi da parametrebi.
5. bazris meryeoba, mdgradoba da cikluroba.
5.1. gayidvis, fasebisa da sasaqonlo maragis variaciis koeficientebi
drosa da sivrceSi (ekonomikuri da geografiuli);
5.2.bazris ganviTarebis sezonurobisa da ganviTarebis ciklurobis
modelTa parametrebi.
6. bazris mdgomareobisa da ganviTarebis regionaluri gansxvavebebi.
6.1. moTxovnisa da miwodebis Tanafardobisa da bazris sxvaproporciaTa regionuli variacia;
6.2. moTxovnis donis regionuli variacia (erT mcxovrebze
gaangariSebiT);
6.3. bazris dinamikuriganviTareba: veqtori siCqare,
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 105/305
105
7. saqmiani aqtiuroba.
7.1. SekveTebis `portfeli~, misi Semadgenloba, Sevsebuloba da
dinamika;
7.2. garigebaTa raodenoba, zoma, sixSire da dinamika;
7.3. sawarmoo (savaWro) simZlavreTa datvirTvis done.
8. komerciuli (sabazro) riski.
8.1. saivesticio riski;
8.2. marketingul gadawyvetilebaTa miRebis riski;
8.3. SemTxveviTi sabazro ryevaTa riski.
9. bazris masStabi (zoma), monopolizaciisa da konkurenciis done.
9.1. calkeuli saqonlis mixedviT bazarze warmodgenili firmebis
ricxvi, maTi ganawileba sakuTrebis formebis, organizaciuli
formebisa da specializaciis mixedviT;
9.2. saqonlis (momsaxurebis) realizaciis (gayidvis) mTliani
moculoba bazarze da firmebis ganawileba gayidvis moculobis
mixedviT;
9.3. privatizaciis done: privatizebuli firmebis ricxvi da xevdriTi
wona, maTi organizaciuli formebi, maTi xvedriTi wona bazris
mTlian moculobaSi;
9.4. bazris dayofa (firmebis dajgufeba gayidvis moculobis
xvedriTi wonis mixedviT);
9.5. mcire, saSualo da msxvili firmebis xvedriTi wona bazris
mTlian moculobaSi.
rogorc warmodgenil maCvenebelTa sistemidan Cans, masSi Sedis
sabazro koniunqturis ara marto specifikuri maCveneblebi, aramed bazris
statistikis sxva blokebis mTeli rigi maCveneblebic.sabazro koniunqturis maCvenebelTa Taviseburebas warmoadgens im
statistikuri modelebis parametrebad gamoyeneba, romlebic asaxaven
bazris tendenciebsa da ciklurobas. garda amisa, saqonlisa da
momsaxurebis bazris statistikis sxva blok-maCveneblebisagan gansxvavebiT,
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 106/305
106
koniunqturis blokSi mravali mniSvnelovani maCvenebeli asaxavs ara
statikur (uZrav) mdgomareobas (movlenas), aramed dinamikur da variaciul
process, xolo danarCeni maCveneblebi axasaiaTeben movlenis struqturas,
Tanafardobasa da Zvrebs (cvlilebebs).
zogierTi koniunqturuli daxasiaTebebi, kerZod, tendenciebi da
maTi mdgradoba, SesaZlebelia miRebul iqnes mxolod trenduli
modelebis Sesabamisi damuSavebis Sedegad. erT-erTi ZiriTadi moculobiTi
maCvenebeli _ moTxovna, warmoadgens iseT sidides, romlis Sefaseba
(gazomva) mxolod arapirdapiri gziTaa SesaZlebeli. meore moculobiTi
maCveneblis, bazris masStabis (zomis) daxasiaTeba ki SesaZlebelia sxva
blokebis iseT maCvenebelTa gamoyenebiT, rogoricaa: gayidvebis moculoba,
garigebebis ricxvi, gamyidvelebisa da myidvelebis raodenoba da a.S.
sabazro koniunqturis maCvenebelTa sistemis ukeTesad gagebis mizniT
ganvixiloT ZiriTad maCvenebelTa arsi da gaangariSebis Taviseburebebi.
miwodeba bazris umniSvnelovanesi maCvenebelia da Sesabamisad, sabazro
koniunqturis amosaval maCvenebels warmoadgens. miwodeba aris saqonlis
(momsaxurebis) is moculoba, romelic gankuTvnilia gasayidad da bazarze
misi myidvelisaTvis SeTavazeba xdeba garkveuli periodis manZilze,
gansazRvruli fasebiT.
sabazro koniunqturis operatiul analizSi gamoiyeneba firmis mier
saqonlis moklevadiani miwodebis maCvenebeli , e. i. saqonlis raodenoba
(moculoba), romelsac firma yidis (sTavazobs) sxvadasxva fasebSi mokle
periodis ganmavlobaSi.
bazris daxasiTebisaTvis gamoiyeneba saqonlis deficiturobis donis
maCvenebeli (kerZod, gamyidvelis bazarze, rodesac moTxovna aRematebamiwodebas), agreTve arsebobs specifikuri Taviseburebebi warmoebis
saSualebebis, samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebis miwodebaSi.
miwodebis specifikuri formebi gamoiyeneba sabiTumo da samomxmareblo
bazrebze.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 107/305
107
miwodebis determinatebad bazarze gamodis fasismieri faqtorebi ,
kerZod, mocemuli saqonlis an momsaxurebis fasi, nedleulisa da
resursebis fasi, mosalodneli inflaciuri procesebi. mas miekuTvneba
agreTve nedleulisa da mza produqciis dabegvra da dotacia,
konkurentebis ricxvi bazarze, teqnoligiis Taviseburebebi (upiratesobebi)
da mecnierul-teqnikuri miRwevebi.
cnobilia, rom gansazRvrul situaciebSi miwodebasa da moTxovnas
Soris arsebobs kavSiri. kerZod, moTxovna warmoSobs miwodebas, magram
miwodebac garkveulwilad gavlenas axdens moTxovnaze, magaliTad,
gamyidvelis bazarze, moTxovna uTanabrdeba miwodebebis SezRudul
SesaZleblobebs, xolo myidvelis bazarze miwodeba orientacias akeTebs
moTxovnaze. garkveul situaciebSi miwodeba, Tavis mxriv, warmoSobs
moTxovnas, kerZod, amas adgili aqvs bazarze zogierTi axali saqonlis
gamoCenisas. yovelive es kargadaa Seswavlili marketingisa da ekonomikuri
Teoriis mecnierebis mier da aucileblad unda iqnes gaTvaliswinebuli
bazris koniunqturis analizis procesSi.
garda aRniSnulisa, miwodebis moculobaze did gavlenas axdens
sawarmoo da sanedleulo potenciali (warmoebiTi SesaZleblobebis done).
is miuTiTebs warmoebis im SesaZleblobaTa doneze, romelic
uzrunvelyofs Sesabamisi moculobisa da struqturis saqonlisa da
momsaxurebis miwodebas bazarze.
miwodebis ara naklebmniSvnelovan maCveneblad SeiZleba miCneul
iqnes miwodebis elastikuroba, e.i. misi cvlilebis done, romelic
xorcieldeba miwodebis determinatebis, kerZod, resursebis fasebis,
warmoebis teqnologiis, gadasaxadebisa da dotaciebis, saqonlis fasebis,
gamyidvelTa raodenobis da sxva cvlilebis gavleniT.Semdeg umniSvnelovanes maCvenebels sabazro koniunqturis
maCvenebelTa sisitemaSi moTxovna anu gadaxdisunariani (myidvelobiTi)
moTxovna warmoadgens. gadaxdisunariani moTxovna aris is moTxovnileba
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 108/305
108
(moTxovnilebis nawili), romelic uzrunvelyofilia fuladi saxsrebiT da
warmodgenilia bazarze .
moTxovnilebaSi ki igulisxmeba survili an saWiroeba daeuflo
(isargeblo) raime produqts an sagans, romelic aucilebelia adamianis
cxovrebisaTvis. arsebobs moTxovnisa da moTxovnilebis ramdenime
gansxvavebuli ganmarteba.
moTxovnis formirebisa da dakmayofilebis procesi SeiZleba
warmodgenil iqnes Semdegi TanmimdevrobiT: survili, saWiroeba,
moTxovnileba, fuli, moTxovna, fasebi, miwodeba, yidva, dakmayofileba.
aRsaniSnavia, rom mocemuli Tanmimdevrobis calkeuli etapi eqvemdebareba
statistikur, marketingul da sxva saxis kvlevebs .
statistikuri kvlevebis dros moTxovnis danawevreba saSualebas
iZleva ufro moqnilad Sefasdes bazris mdgomareoba da mocemuli
saxeobis moTxovnis prognozirebisas gamoyenebul iqnes mxolod is
faqtorebi, romelic uSualo gavlenas axdens masze.
warmoqmnis formebis mixedviT moTxovna SeiZleba iyos:
potencialuri, romelic arsebobs axali saqonlis ideis dabadebis,
misi SemuSavebis, proeqtirebisa da saqonlis bazarze gamosavlelad
mosamzadebel periodSi;
formirebadi moTxovna _ warmoiSoba axali saqonlis bazarze
gamosvlis sawyis stadiaSi, rodesac myidveli mxolod ecnoba mis
Tvisebebs ZiriTadad reklamis saSualebiT;
Camoyalibebuli moTxovna, romelic Seesabameba saqonlis bazarze
aRiarebis dones;
sezonuri moTxovna _ icvleba wlis ganmavlobaSi warmoebisa da
moxmarebis sezonuri xasaiaTis Sesabamisad, agreTve klimaturi,
erovnuli wes-CveulebaTa Taviseburebebis, individualuri
moTxovnebisa da sxva faqtorebis zegavlenis mixedviT. moTxovnis
aRniSnuli saxeobebi dakavSirebulia saqonlis sasicocxlo
ciklebTan.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 109/305
109
garda aRniSnulisa, marketinguli gamokvlevebisas gamoiyeneba
moTxovnis sxvanairi dayofac, romelic efuZneba myidvelTa ganzraxvebis
sxvadasxvaobas. kerZod, arsebobs:
mtkiced formirebuli moTxovna ,rodesac myidveli moiTxovs mxolod
gansazRvruli saxeobis saqonels da ar surs misi Semcvleli
saqoneli;
alternatiuli moTxovna (rbili, kompromisuli moTxovna), roca
myidveli Tanaxmaa erTi saxeobis saqoneli Secvalos meore saxeobis
saqonliT;
spontanuri (impulsuri) moTxovna,romelic aRmocendeba TviT
myidvelisTvisac moulodnelad, roca is bazarze (savaWro obieqtis
daxlze) SemTxveviT aRmoaCens momxiblav saqonels.
panikuri (aJiotaJuri) moTxovna , romlis obieqts SeiZleba
warmoadgendes nebismieri saqoneli masze realuri moTxovnis
arsebobis damoukideblad. aseTi moTxovnis arsebobis safuZveli
SeiZleba iyos inflaciisagan dacvis an saqonlis SemTxveviT
(moulodneli) gaqrobisagan dazRvevis survili.
statistikuri kvlevebis ganxorcielebisas gansakuTrebuli miSvneloba
eniWeba bazrris mdgomareobis mixedviT moTxovnis dayofas, kerZod,
gamoiyofa moTxovnis Semdegi saxeobebi:
negatiuri moTxovna,rodesac myidvelis mxridan arsebobs
winaswarCamoyalibebuli uaryofiTi damokidebuleba saqonlis mimarT,
an saqonelma Tavi moabezra myidvels;
moTxovnis sruli ar arseboba , roca raRac mizeziT saqonels ar
cnobs myidveli da aRar yidulobs mas;
dafaruli moTxovna,rodesac arsebobs gansazRvruli moTxovna,
magram Sesabamisi Tvisebebis mqone saqoneli ar (jer ar) iwarmoeba;
srulyofili moTxovna,roca moTxovna saqonelze umaRles fazaSia
dagamyidvelebi kmayofilebi arian gayidvis moculobiT (amonagebiT,
saqonelbrunviT).
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 110/305
110
zogjer gamoiyofa gadaWarbebuli moTxovna,rodesac ise izrdeba
moTxovna, rom warmoeba ver akmayofilebs mas. moTxovnis am saxeobis
mixedviT Catarebuli statistikuri analizi saSualebas aZlevs
komerciul firmas sworad SeimuSavos sabazro starategia da
miaRwios maRalrentabelobas.
Zviri saqonlis bazarze gamoyofen gadadebul (dagrovebiT)
moTxovnas, romlis dasakmayofileblad saWiroa fulis dagroveba
garkveuli periodis manZilze. aseTi moTxovnis arsebobis codna
metad aucilebelia produqciis warmoebis dagegmvis an saqonlis
ganvadebiT gayidvis organizebisas. aRniSnuli saxeobis moTxovna
vlindeba mosaxleobis fuladi danazogebis matebis saxiT.
moTxovnis saxeobad dayofa, agreTve, warmoebs teritoriuli
TvalsazrisiTac. im SemTxvevaSi, Tu moTxovnis statistikuri analizi
moicavs qveynis mTlian teritorias, maSin mas uwodeben globalur
moTxovnas, romlisagan gamoiyofaqalaqisa da soflis moTxovna .
regionaluri moTxovnis analizisas gamoiyofa adgilobrivi mosaxleobis
moTxovna, romelsac uwodeben stacionalur (sabaziso) moTxovnas da
mobiluri (migrirebadi) moTxovna, romelic vlindeba mudmivi sacxovrebeli
adgilis sazRvrebs miRma. am ukanaskneli moTxovnis saxesxvaobas
warmoadgensrekreaciuli moTxovna, romelic dakavSirebulia turizmsa da
dasvenebasTan.
sabazro koniunqturis analizisas gamoiyofa dakmayofilebuli
moTxovna , romelic ZiriTadad utoldeba gayidvis moculobas da
daukmayofilebeli moTxovna , romelic vlindeba saWiro saqonlisa da
momsaxurebis SeZenis SeuZleblobaSi.
statistikur analizSi agreTve gamoiyeneba deficiturobis donis
maCvenebeli, romelic gansazRvravs im saqonlis xvedriT wonas, romelic
ar imyofeba regularul gayidvaSi. rodesac deficiturobis donis
maCvenebeli uaxlovdeba 100%-s, saqme gvaqvs totalur deficitTan .
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 111/305
111
imis gamo, rom moTxovna metad moqnilia, igi mgrZnobiarea mravali
faqtoris zemoqmedebis mimarT.
rogorc cnobilia, moTxovnis determinantebad, upirveles
yovlisa,fasismieri faqtorebi gvevlineba. Tu moTxovnis kanons, romelic
dawvrilebiTaa ganxiluli ekonomikuri Teoriisadmi miZRvnil
saxelmZRvaneloebSi (ekonomikuri Teoriis safuZvlebi, ekonomiksi,
ekonomika da a.S.), grafikuli modelis saxiT gamovxatavT, miviRebT fasebis
cvlilebebze moTxovnis damokidebulebis amsaxvel hiperbolur mruds. sxva
Tanabar pirobebSi, Tu fasi izrdeba, maSin moTxovna saqonelze
klebulobs.
gasaTvaliswinebelia isic, rom moTxovnaze mniSvnelovan gavlenas
axdens mosaxleobis realuriSemosavlebisdone anu momxmarebelTa
gadaxdisunarianoba.
amasTan, moTxovnas gaaCnia sazRvrebi, romelic izRudeba bazris
gajerebulobis doniT da ganisazRvreba bazarze arsebuli saqonlis
moculobiT.
mxedvelobaSi miiReba aseve mosaxleobis mflobelobaSi arsebuli
xangrZlivi moxmarebis sagnebi, romlebic jer kidev vargisia
gamosayeneblad da is garemoeba, rommosaxleoba mTliani moTxovnis
garkveul nawils ikmayofilebsarasasaqonlo wyaroebidan (saojaxo
meurneoba da sxv.).
garda amisa, samomxmareblo bazarze moTxovna damokidebulia rig
faqtorze:
demografiuli (mosaxleobis raodenoba da misi cvlileba,
mosaxleobis asakobrivi struqtura, dasaxlebis tipebi, migraciuli
procesebi, ojaxebis Semadgenloba; urbanizaciis done da a. S.);socialur-ekonomikuri faqtorebi (dasaqmebisa da umuSevrobis done,
momuSaveTa profesiuli Semadgenloba, mosaxleobis danawileba
Semosavlebis mixedviT da a.S.);
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 112/305
112
geografiuli da klimaturi faqtorebi, erovnuli Taviseburebebi,
fsiqologiuri faqtorebi, sazogadoebriv-politikuri faqtorebi da a. S.
bazris mdgomareobis umniSvnelovanes maxasiaTebels miekuTvneba
proporciuloba, romlis maCveneblebidan aRsaniSnavia moTxovnisa da
miwodebis Tanafardoba.
sabazro koniunqturis analizisas erTob Znelia faqtobrivi
monacemebis safuZvelze moTxovnisa da miwodebis moculobaTa Sedareba.
aseT SesaZleblobas iZleva moTxovnisa da miwodebis balansi (ix. cxr.4.1),
magram misi ageba SesaZlebelia mxolod saqonlisa da momsaxurebis
mTliani erTobliobiT (moculobiT).
cxrili 4.1
moTxovnisa da miwodebis balansis sqema
msyidvelobiTi fondebi sasaqonlo resursebi
mosaxleobis fuladi Semosavlebi,
Semosuli yvela wyarodan, savaldebulo
gadasaxadebis da danazogis im nawilis
matebis gamoklebiT, romelic
gankuTvniliasocialuri
saWiroebisaTvisda saqonlis yidvasTan
kavSirSi ar myofi sxva miznebisTvis.
fuladi saxsrebi (danazogebi),
dauxarjavi gadadebuli moTxovnisa da
daukmayofilebeli moTxovnis gamo
jami
saSualo sasaqonlo maragi weliwadSi
realizebulia saqoneli weliwadSi
gaweulia momsaxureba weliwadSi
jami
saldo (+, _)
sasaqonlo birJebze moTxovnisa da miwodebis Tanafardoba
ganisazRvreba yidvasa da gayidvaze wardgenili gancxadebis moculobebis
mixedviT.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 113/305
113
calkeuli saqonlis bazris proporciis Sefasebisas statistika
iZulebulia daeyrdnos koniunqturuli indikatorebis daxmarebiT
moTxovnisa da miwodebis Tanafardobis Sesaxeb gakeTebul arapirdapir
Sefasebebs, romelsac miekuTvneba fasebisa da sasaqonlo maragis cvlileba
dinamikaSi. Tu isini (moTxovna-miwodeba) gawonasworebulia, maSin
indikatorebi stabiluria, xolo disproporcia indikatorebis cvlilebiT
aRiniSneba.
fasebi wminda an monapoliuri konkurenciis bazarze, ufro dabali
doniT oligopoliur bazarze, iswrafvian Tanabari donisaken da sakmaod
mgrZnobiared reagireben moTxovnisa da miwodebis proporciis
cvlilebebze.
ufro saimedo indikatoria sasaqonlo maragi, romelic izrdeba
maSin, roca miwodeba dinamikaSi uswrebs moTxovnas da piriqiT, mcirdeba,
Tu moTxovna uswrebs miwodebas.
bazris proporciulobis Sefaseba SesaZlebelia sabalanso meTodis
meSveobiT, struqturisa da koordinaciis SefardebiTi MmaCveneblebiT
(Sefardebis koeficientebis, xvedriTi wonebis), zrdis tempis indeqsebiT,
struqturuli cvlilebebis indeqsebiT, saSualo kvadratuli an wrfivi
gadaxrebiT.
proporciebi agreTve gamoisaxeba elastikurobis koeficientiT,
romelic uCvenebs saSedego maCveneblis cvlilebas faqtoruli niSnis erTi
procentiT cvlilebisas (gadidebis an Semcirebisas).
bazari diniamikuri movlenaa, misi drois mixedviT cvlileba
gamoisaxeba dinamikis maCvenebelTa sistemiT . kerZod, es xdeba dinamikuri
mwkrivebis maCveneblebiTa da maTi analizis saSualebiT.
sabazro procesebis cvlilebis tendenciaTa (zrdis, Semcirebis)gamovlenis ZiriTad meTods trenduli modelis ageba warmoadgens. masTan
erTad aseve gamoiyeneba grafikuli meTodebi .
bazari, Tundac regulirebadi, warmoudgenelia stiqiuri
gamovlinebebis gareSe. es movlena sabazro meqanizmis moqmedebis
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 114/305
114
ganuyofel Tvisebas warmoadgens. misi swrafva moTxovnisa da miwodebis
gawonasworebisaken miiRweva gamudmebiT warmoSobil disproporciaTa
daRweviT.
bazris es Tviseba, dakavSirebuli misi ganviTarebis stiqiurobasTan,
vlindeba bazris sxvadasxva parametrebis ryevadobaSi. statistikurad igi
xasiaTdeba gayidvis, fasebis, sasaqonlo maragis variaciis sxvadasxva
maCveneblebiT. bazris ganviTarebis mdgradobis done droSi xasiaTdeba
ZiriTad tendenciebidan (trendidan) faqtiuri donis gadaxrebiT, rac
gaizomeba aproqsimaciis koeficientiT , gamosaxuliT procentebSi saSualo
donesTan mimarTebiT.
bazris ganviTrebisaTvis damaxasiaTebelia ganmeorebadoba, anu
cikluroba. ciklebs axasiaTebs gansxvavebuli xangrZlivoba da
Tanmimdevroba. wlis ganmavlobaSi Cveulebriv SeiniSneba sezonuri
meryeoba, romlis intensivobac ganisazRvreba variaciis koeficientiT.
sezonuri ciklebi gansxvavebulia calkeuli saqonlisa da
momsaxurebisaTvis da sxvadasxvanairad vlindeba sxvadasxva ekonomikur da
klimatur zonebSi. sezonuroba, Cveulebriv , modelirdeba me-3 da ufro
maRali rigis parabolebiT.
saqonelbrunva
savaWro saqmianobisa da saerTod, bazris statistikis mTavar maCvenebels
saqonelbrunva warmoadgens.
saqonelbrunvis maCvenebeli gamoiyeneba bazris koniunqturis Sesafaseblad,
sasaqonlo masis moculobis gasazomad, savaWro firmis zomis gansazRvrisaTvis,
savaWro firmis fuladi amonagebis maCveneblad da misi finansur-ekonomikuri
mdgomareobis dasadgenad.
is aCvenebs myidvelebis mier saqonlis SeZenaze daxarjuli fulis zomas da
moxmarebuli sasaqonlo masis moculobas. Ggarda amisa, saqonlis gayidvis
maCveneblebi gamoiyeneba wonebad fasebis indeqsebis gaangariSebisas.
amrigad, saqonelbrunva metad mravalmxriv da didmniSvnelovan maCvenebels
warmoadgens, romelsac makroekonomikur doneze, rogorc ekonomikuri, ise
socialuri mniSvneloba aqvs.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 115/305
115
aseve SeiZleba iTqvas, rom saqonelbrunva realizebuli fasebis jamobrivi
maCvenebelia, romelsac safuZvlad udevs sami ZiriTadi faswarmomqneli elementi:
saqonlis warmoebis danaxarjebi, mimoqcevis sferoSi (gayidvaze) gaweuli
danaxarjebi da saqonelmoZraobis yvela doneze miRebuli mogeba.
ra Tqma unda, saboloo jamSi, yvela am danaxarjis gadaxda xdebamomxmareblis mier (aq igulisxmeba konkurentunariani saqoneli da momsaxureba,
romlis gayidvac garantirebulia). amitom saqonelbrunvis moculoba SeiZleba
miCneul iqnes dakmayofilebuli moTxovnis moculobad .
saqonelbrunva ZiriTadad izomeba RirebulebiT erTeulebSi , rac ar gamoricxavs
mis gazomvas naturalur an pirobiT-naturalur erTeulebSi.
RirebulebiT erTeulebSi saqonelbrunvis sidide Q damokidebulia
gayiduli saqonlis raodenobaze (q) da erTeuli saqonlis fasze (p), amrigad,
saqonelbrunva SeiZleba gaangariSebul iqnes Semdegi formuliT:
Q= pq.
nebismier qveyanaSi mTliani saqonelbrunva SeiZleba warmodgenil iqnes
Semdegi ierarqiuli sistemis saxiT: saqonlis yidva-gayidvis aqti uSualod
xorcieldeba firmaSi, romelic SeiZleba iyos rogorc msxvili savaWro firma,
ise individualuri an saojaxo. Tavis mxriv, nebismieri savaWro firmis
saqonelbrunvis moculoba iqneba es sabiTumo Tu sacalo vaWrobis firma, moicavs
erTeuli yidva-gayidvis aqtebis erTobliobas.
msxvil firmaSi saqonelbrunvis mTliani moculoba Sedgeba misi calkeuli
filialisa Tu qveganyofilebis saqonelbrunvaTa moculobis jamisagan. mocemulidargis saqonelbrunvis moculoba Sedgeba dargis pirveladi rgolebis _
firmebis saqonelbrunvis moculobaTa jamisagan, xolo qveynis saqonelbrunvis
moculoba aerTianebs arsebuli dargebis, qvedargebis, qvedargobrivi jgufebisa
da produqciis da momsaxurebis calkeuli saxeobebis (romlebic raime mizeziT ar
miekuTvnebian romelime dargs) saqonelbrunvas.
amrigad, SeiZleba iTqvas, rom saqonelbrunva yidva-gayidvis aqtebis
erTobliobaa.
amasTan, mxedvelobaSi unda miviRoT is garemoeba, rom saqonelbrunvis
aRricxva xorcieldeba saqonlis momxmarebelTan (myidvelTan) faqtobrivadgagzavnis momentSi. myidveli swored am droidan xdeba saqonlis mesakuTre.
saboloo Sedegobrivi TvalsazrisiT (magaliTad, qveynis an dargobriv doneze),
saqonelbrunva maCvenebelTa sistemaSi makromaCveneblis rolSi gamodis. is
SeiZleba diferencirebul iqnes saxadasxva niSnis mixedviT da warmoqmnas
mikromaCveneblebi, romlebic asaxaven saqonelmoZraobis calkeul mxareebs.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 116/305
116
imis gamo, rom saqonelbrunva warmoadgens sinTezur maCvenebels, misi
analizi SeiZleba gakeTdes Semadgeneli struqturuli erTeulebis mixedviT.
kerZod, qveynis masStabiT saqonelbrunva SeiZleba gaanalizdes teritoriul
WrilSi _ msxvili regionebis, qalaqebisa da raionebis, aseve gayiduli saqonlis
daniSnulebis an sxva niSnis mixedviT.
am mxriv gamoyofen warmoebis saSualebaTa saqonelbrunvas, moxmarebis
sagnebis saqonelbrunvasa da momsaxurebis gayidvas. aseve gamoiyofa saxelmwifo
da municipaluri firmebisa (organizaciebisa) da ekonomikis kerZo seqtoris
firmebis saqonelbrunva. calke SeiZleba gaanalizdes soflis meurneobis
produqciis saxelmwifo Sesyidvisa da kerZo gayidvis moculoba da a.S.
vaWrobis dargis firmebis saqonelbrunva savaWro-saSuamavlo
saqonelbrunvaa.
makrodoneze SeiZleba gamoyenebul iqnes saqonelbrunvis saerTo
moculobis nakrebi maCvenebeli, romelSic gaerTianebulia zemoT dasaxelebuliyvela elementi. am maCvenebliT SeiZleba ganisazRvros saqonelbrunvis roli
ekonomikaSi (saqonelbrunvis xvedriTi wona mTlian Sida erovnul produqtSi),
piradi moxmarebis xvedriTi wona ekonomikaSi (samomxmareblo produqtebisa da
momsaxurebaze gaweuli danaxarjebis xvedriTi wona mTlian erovnul produqtSi)
da sxv.
rogorc aRvniSneT, saqonelbrunvis procesSi monawileobas iReben savaWro
Suamavlebi. rac ufro metia Suamavlebi, miT ufro izrdeba saqonelbrunvis
maCvenebeli, radgan izrdeba erTi da imave saqonlis gayidvaTa ricxvi da mas
saerTo (mTliani) saqonelbrunva ewodeba.
amrigad, mwarmoeblidan momxmareblamde mimaval gzaze ganxorcielebuli
yvela gayidvis jami qmnis mTlian saqonelbrunvas.
advili misaxvedria, rom am SemTxvevaSi adgili aqvs ganmeorebiT
aRricxvebs , ris gamoc xelovnurad izrdeba saqonelbrunvis faqtobrivi
moculoba, romlis sididec saqonelmoZraobis rgolebis ricxvis
pirdapirproporciulia. amitom mTliani saqonelbrunvis maCvenebeli ar SeiZleba
gamoyenebul iqnes seriozuli ekonomikuri gaangariSebebis dros.
saqonelbrunvis realuri moculobis dasadgenad, romelic gaivlis mTlian gzas
mwarmoeblidan momxmareblamde, gaiangariSeben maCvenebels, romelic gamoricxavsganmeorebiT aRricxvas da mas uwodeben wminda saqonelbrunvas.
wminda saqonelbrunvaSi igulisxmeba saqonlis saboloo, ganumeorebadi
(ganuaxlebadi) gayidva.
saboloo gayidva niSnavs, rom saqonlis mocemuli partia (mocemuli
saqoneli) metad aRar gaiyideba. imis gamo, rom wminda saqonelbrunva
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 117/305
117
gaTavisuflebulia ganmeorebiTi aRricxvisagan, is warmoadgens saqonelbrunvis
statistikis mTavar SefasebiT da sabazo maCvenebels.
wminda saqonelbrunva gamoiyeneba savaWro (gamsaRebeli) firmis
(organizaciis) komerciuli saqmianobis Sedegebis Sesafaseblad, misi zomis
dasadgenad, mimoqcevis danaxarjebis gasaangariSeblad da rentabelobis donisgansazRvrisaTvis.
praqtikuli TvalsazrisiT, firmebis mier erTmaneTisaTvis saqonlis miyidva
TviToeulisaTvis iqneba wminda saqonelbrunva, magram firmebis mTeli
erTobliobisaTvis igi mTliani (sabiTumo) saqonelbrunvaa .
gayidvebis aseTi saerTo jami ganmeorebiTi aRricxvis Sedegadaa miRebuli,
amitom monacemebis Sekrebisas igi unda gamoiricxos.
yovelive aRniSnuli SeiZleba warmodgenil iqnes sqemis saxiT (ix. sqema 2).
gaangariSebaTa gaadvilebis mizniT, mxedvelobaSi ar miiReba SesaZlo
danakargebis moculoba, saqonlis fasis cvlileba (romelic SeiZleba gamowveuli
iyos mimoqcevis xarjebis cvlilebiT) da erovnuli valutis inflacia.
rogorc sqemidan Cans, saqonelmoZraobis mTeli sistemisaTvis
saqonelbrunvis moculoba Seadgens 300 mln lars (180+120).
pirvel arxze mTliani saqonelbrunva udris 180 mln lars (60+60+60=180),
xolo wminda saqonelbrunva Seadgens 60 mln lars.
meore arxze mTliani saqonelbrunva 120 mln laris tolia (80+20+20=120),
xolo wminda saqonelbrunva udris 20 mln lars.
amasTan, mTliani wminda saqonelbrunvis moculoba ar aris toli
saqonelmoZraobis calkeuli arxis (ori arxi) wminda saqonelbrunvis moculobis
jamis, anu 140 mln larisa (80+60=140), radgan sabiTumo saSuamavlo firmis mier
wvril sabiTumo firmaze miyiduli saqoneli 60 mln laris moculobiT sistemaSi
mocemuli mTeli vaWrobisaTvis warmoadgens Sida saqonelbrunvas da
ganmeorebiTaa aRricxuli. wminda saqonelbrunva ki udris saboloo gayidvas
(romelic am SemTxvevaSi mosaxleobis mier moixmareba) da Seadgens 80 mln lars
(20+60=80).
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 118/305
118
amave Sedegs miviRebT, Tu zemoT gaangariSebul orive arxis wminda
saqonelbrunvaTa jamidan gamovricxavT ganmeorebiT aRricxvas. kerZod, 140-60=80
mln lars.
maSasadame, realuri an wminda saqonelbrunvis moculobis dasadgenad
mTavaria saqonlis xelaxali gayidvis ricxvis dadgena, anu saqonelmoZraobis
rgolurobis koeficientis gaangariSeba.
saqonelmoZraobis rgolurobis koeficienti ganisazRvreba mTliani
saqonelbrunvis SefardebiT wminda saqonelbrunvasTan .
produqciis mwarmoebeli firma
sabiTumo saSuamavlo firma
wvrili sabiTumo firma sacalo vaWrobis firma #1
sacalo vaWrobis firma #2
m o s a x l e o b a
6 0 m l n l a r i
6 0 m l n l a r i
20mlnla
ri
80 mln lari
20
mln 6 0 m l n l a r i
sqema 2.2
saqonelmoZraoba firmaTSorisi kavSirebis gamoyenebiT
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 119/305
119
es damokidebuleba SeiZleba gamoisaxos Semdegi formuliT:
,Q
QC
wm
mTrg.
sadac C aris saoqnelmoZraobis rgolurobis koeficienti;
QmT _ mTliani saqonelbrunvis moculoba;
Qwm – wminda saqonelbrunvis moculoba.
Cvens magaliTSi saqonelbrunvis rgolurobis koeficienti pirveli
arxisaTvis udris:
25,280
180
rg.C
rgols.
meore arxisaTvis rgolurobis koeficienti tolia:
5,180
120rg.C rgolis.
mTeli sistemisaTvis (orive arxisaTvis) saqonelmoZraobis rgolurobis
saSualo koeficienti Seadgens:
75,380
300
80
120180C
saS. rgols.
rogorc ukve aRiniSna, aseTi gaangariSeba swor Sedegs iZleva im
SemTxvevaSi, Tu saqonlis mTlianma moculobam danakargebisa da sasaqonlo
maragebis cvlilebis gareSe miaRwia bolo rgols.
aRniSnuli gaangariSebis praqtikuli gamoyenebisaTvis saWiroa sasaqonlo
maragis cvlilebebis gansazRvra da maTi Setana gaangariSebaSi.
sasaqonlo maragis cvlileba SeiZleba ganisazRvros saangariSo wlis
bolosa da axali wlis (periodis) dasawyisisaTvis arsebuli sasaqonlo maragis
sxvaobiT . is gaiangariSeba formuliT:L
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 120/305
120
,ZZZ dg
sadac ΔZ aris sasaqonlo maragis cvlileba (mateba an kleba),
Zg _ maragi wlis (periodis) bolosaTvis;
Zd _ maragi wlis dasawyisisaTvis.
rodesac aRricxvis an sxva mizezebis gamo firmaSi ar moipoveba monacemebi
sasaqonlo maragis Taobaze, maSin SesaZlebelia saqonelmoZraobis sabalanso
formulis meSveobiT ganisazRvros sasaqonlo maragis absoluturi cvlileba :
ddZSqZ
,
sadac Zd da Zb aris sasaqonlo maragis moculoba Sesabamisad periodis
(wlis) dasawyisSi da bolos;
q _ saqonelbrunvis sferoSi Semosuli saqonlis moculoba
mocemul periodSi;
S _ saqonlis gayidvis moculoba amave periodSi.
zogadad, sasaqonlo maragis mateba udris saqonlis Semosvlasa da gayidvas
Soris sxvaobas. im SemTxvevaSi, Tu Semosuli saqonlis gayidvis moculoba
aRemateba saqonlis gayidvis moculobas, maSin adgili aqvs sasaqonlo maragiszrdas, xolo Tu Semosvla gayidvaze naklebia, sasaqonlo maragi mcirdeba. Tu
saqonlis Semosvla gayidvis tolia, maSin sasaqonlo maragi ucvleli rCeba.
praqtikuli miznebisaTvis, saqonelmoZraobis rgolurobis koeficientis
gaangariSebisas, aucilebelia sasaqonlo maragis cvlilebis gaTvaliswineba.
kerZod, sasaqonlo maragis gadidebis SemTxvevaSi matebis moculoba (Tanxa)
emateba rgolurobis koeficientis mricxvels da mniSvnels, xolo sasaqonlo
maragis Semcirebisas _ Semcirebis moculoba (Tanxa) gamoakldeba aRniSnuli
koeficientis mricxvelsa da mniSvnels. amasTan, gaTvaliswinebul unda iqnes, romTu maragis cvlileba moxda ara sacalo, aramed sabiTumo rgolSi, maSin
Sesworeba Setanil unda iqnes koeficientis mxolod mricxvelSi.
savaWro saqmianobis analizisas aranaklebi mniSvneloba eniWeba iseTi
xarisxobrivi mikromaCveneblis gaangariSebas, rogoricaa: saqonelbrunvis
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 121/305
121
sasaqonlo struqtura, romlis drosac jer gaiangariSeba, xolo Semdeg
analizdeba calkeuli saqonlis an sasaqonlo jgufis (erTgvarovnebis mixedviT)
xvedriTi wona gayidvis mTlian moculobaSi.
saqonelbrunvis erT-erTi mniSvnelovani maCvenebelia saqonelbrunvis
moculoba erT mcxovrebze. is gaiangariSeba mocemul periodSi (Cveulebriv
weliwadSi) saqonelbrunvis moculobis SefardebiT qveynis (regionis)
mosaxleobis saSualo (saSualowliur) raodenobasTan. es damokidebuleba
SeiZleba gamoisaxos formuliT:
, N
m
sac
mcx
sadac Qmcx aris saqonelbrunvis moculoba erT mcxovrebze;
Qsac _ sacalo saqonelbrunvis moculoba;
Nm _ mosaxleobis saSualowliuri raodenoba.
magaliTi. qveynis (regionis) mosaxleobis raodenobam wlis dasawyisSi Seadgina
4560 aTasi kaci, xolo wlis bolos 4750 aTasi kaci anu saSualowliuri
raodenoba udris 4655 aTas kacs ( 46552
47504560
aTasi kaci). qveyanaSi
(regionSi) sacalo saqonelbrunvis moculobam Seadgina 3450 aTasi lari.
amrigad, saqonelbrunvis moculoba erT mcxovrebze udris 741 lars
lariaTasi
lariaTasi
lariaTasi 741
4655
3450.
es maCvenebeli asrulebs ormag funqcias: zomadobis faqtoris gamoricxviT
(mosaxleobis ricxovnobis) uzrunvelyofs regionaluri saqonelbrunvis
maCveneblebis Sesadarisobas, da, axasiaTebs ra saqonlis Sesyidvebis saSualo
individualur dones, gamoiyeneba dinamikur SedarebebSi e.i vaWrobis socialuri
efeqtianobis maCvenebelia .
sabazro ekonomikis pirobebSi nebismier formaSi mimarTaven marketingul
gamokvlevebs, romlis drosac gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba iseTi
maCveneblis gaangariSebas, rogoricaa _ bazris tevadoba.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 122/305
122
bazris tevadoba gaiangariSeba calkeuli saqonlis an msgavs saqonelTa jgufis
mixedviT. is SeiZleba ganisazRvros Semdegi formuliT:
H=N·S·C – (Q – Kf – Kg) – – V ,
sadac H aris bazris tevadoba, anu saqonlis is raodenoba, romelic
SeiZleba aiTvisos bazarma garkveul pirobebSi;
N – firmis gavlenis (momsaxurebis) sferoSi arsebuli momxmareblis
raodenoba;
S – saqonlis saSualo moxmarebis moculoba (zoma) erT momxmarebelze
gaangariSebiT (normativiT, saeqsperto SefasebiT, prognoziT, an sabaziso
periodSi);
C _ moTxovnis elastikurobis koeficienti Semosavlebze an fasebze
damokidebulebiT, romelic gaiangariSeba formuliT:
,P
Q:
P
CC
0
0
sadac Q aris moxmarebis (moTxovnis) zrda erT mcxovrebze;
0Q da 1Q _ moxmareba fasebis cvlilebamde da cvlilebis Semdeg;
P _ fasebis zrda;
0P da 1P _ fasi Sesabamisad cvlilebamde da cvlilebis Semdeg;
Q _ momxmareblis mflobelobaSi arsebuli saqonli;
Kf da Km _ momxmareblis mflobelobaSi arsebuli saqonlis
fizikuri da moraluri cveTa;
– moTxovnis alternatiuli dakmayofilebis wyaroebi;
V _ konkurentebis mier gayiduli (an mosalodneli gayidvis) saqonlis
(saqonelbrunvis) moculoba (xvedriTi wona).
magaliTi . momxmarebelTa ricxvma Seadgina 550 aTasi kaci. sabaziso
periodSi X saqonelis moxmarebis done erT sul mosaxleze Seadgenda 25
erTeuls kacze. elastikurobis koeficientma uCvena, rom fasebis donis 1%
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 123/305
123
zrdisas moTxovna X saqonelze 0,2% mcirdeba (E = _ 0,8). prognozuli SefasebiT
mosalodnelia fasebis 10% zrda. maSin moxmarebis saSualo done erT sul
mosaxleze Seadgens:
Q=2,5 _ (25 X(1_0,8) X10=20 erT/kac.
bazris sabaziso tevadoba toli iyo: 550 X20=1100 erT/kac. Tumca wlis
dasawyisiTvis mosaxleobas gaaCnda X saqonelis 600 aTasi erTeuli, eqspertuli
SefasebebiT 120 aTasi erTeuli uvargisi gaxdeba momsaxurebis vadis gasvlis gamo,
xolo moraluri daberebis mizeziT 80 aTasi erTeuli Seicvleba
modernizirebuli X saqoneliT.. garda amisa mosaxleoba X saqonelis 100 aTas
erTeuls Cveulebriv Sav bazarze iZens. am cifrebze SesworebiT bazris tevadoba
Seadgens:
E=1100 – (600-120-80)-100=200
wina wlebis monacemebiT bazris 2/3 ekuTvnis konkurentebs, maSasadame,mocemuli firmisaTvis X saqonelis bazris tevadoba Seadgens 200 aTas erTeuls.
savaWro saqmianobis erT-erTi umniSvnelovanesi maCveneblia sasaqonlo
maragi.
sasaqonlo maragi firmaSi garkveuli periodis manZilze uZrav
mdgomareobaSia da misi arseboba ganpirobebulia obieqturi aucileblobiT.
sasaqonlo maragi warmoadgens firmaSi mocemuli momentisaTvis arsebuli
saqonlis im masas, romelic jer kidev ar aris gayiduli da elodeba gayidvis
periodis dadgomas.
ganasxvaveben sasaqonlo maragis or maCvenebels: sasaqonlo maragis
absoluturi moculoba da sasaqonlo maragis donis SefardebiTi maCvenebeli.
sasaqonlo maragis absoluturi moculoba gviCvenebs, nebismieri mocemuli
momentisaTvis Tu ra moculobis maragi unda iyos firmaSi, rom man Seuferxeblad
imuSavos.
sasaqonlo maragis donis SefardebiTi maCveneblis gaangariSebis or
variants ganasxvaveben: maragtevadoba da saqonlbrunvis uzrunvelyofadoba
sasaqonlo maragiT.
maragtevadobis maCvenebeli gaiangariSeba rogorc maragebis procentuliSefardeba saqonelbrunvasTan (maragi yovel aTas lar saqonelbrunvaze).
saqonlbrunvis uzrunvelyofadoba sasaqonlo maragiT gaiangariSeba
periodis (wlis, kvartlis da a.S.) bolosTvis arsebuli sasaqonlo maragis
moculobis SefardebiT mocemuli periodis saSualo erTdRiuri saqonelbrunvis
moculobasTan. is gviCvenebs sasaqonlo maragiT uzrunvelyofili dReebis
raodenobas.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 124/305
124
sasaqonlo maragis moculobis sidide dakavSirebulia saqonelbrunvis
moculobasTan, da sxva Tanabar pirobebSi, rac ufro didia saqonelbrunva, miT
ufro metia saqonelbrunvis uwyvetobis uzrulvelmyofi sasaqonlo maragi.
maragtevadobisa da uzrunvelyofadobis maCveneblebi saSualebas iZleva
gamoiricxos saqonelbrunvis zomis faqtoris gavlena saqonelbrunvis dinamikisanalizisas an sxvadasxva firmebis am maCvenebliT Sedarebis dros.
magaliTi: saqonelbrunvam Tvis ganmavlobaSi Seadgina 5 mln lari,
sasaqonlo maragi Tvis bolos udrida 2 mln lars. maragtevadoba am
SemTxvevisaTvis udris 0,4 mln lars (2:5=0,4). uzrunvelyofadobis
gaangariSebisaTvis aucilebelia ganisazRvros saqonelbrunvis saSualo
moculoba erT dReSi, romelic 5:30=0,16 mln laris tolia. amrigad,
saqonelbrunvis uzrunvelyofadoba sasaqonlo maragiT udris 13 dRes (2:0,16=13).
sasaqonlo maragiT uzrunvelyofadoba warmoadgens ZiriTad saanalizo
maCvenebels sasaqonlo maragis Sefasebisas da gviCvenebs Tu ramden dRes eyofa
mocemuli sasaqonlo maragi firmas arsebuli saqonelbrunvis moculobis
pirobebSi, raTa Seuferxeblad imuSaos man.
sasaqonlo maragiT uzrunvelyofadobis saerTo maCvenebelis
gaangariSebasTan erTad aucilebelia aRniSnuli maCvenebeli ganisazRvros
saqonlis calkeuli saxeobisa da saqonlis jgufis anu sasaqonlo struqturis
mixedviT .
rogorc cnobilia, sasaqonlo maragis aRricxva xdeba drois romelime
momentisaTvis. amitom drois gansazRvrul periodSi maragis donis
dasaxasiaTeblad gaiangariSeba saSualo sasaqonlo maragi saSualo
qronologiuris formuliT:
,1
...2/1 11
n
Z Z Z Z n
l
sadac i Z aris sasaqolo maragi i -uri TariRisTvis;
n _ sasaqonlo maragis daregistrirebis TariRis ricxvi.
mocemul periodSi sasaqonlo maragis donis Sesafaseblad gaiangariSeben
sasaqonlo maragis saSualo maCvenebls mocemuli periodis mixedviT da
gamoiyeneben saSualo sididis (ZiriTadad saSualo ariTmetikuli) gaangariSebis
Sesabamis xerxs. kerZod, kvartalSi an ufro xangrZlivi periodisaTvis saSualo
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 125/305
125
sasaqonlo maragi SeiZleba ganisazRvros rogorc saSualoTviuri maCveneblebis
saSualo sidide.
magaliTi: sasaqonlo maragi firmaSi 1 ianvrisaTvis udrida 5 mln lars, 1
TebervlisaTvis _ 6 mln lars, 1 martisaTvis _ 7 mln lars da 1 aprilisaTvis _
6 mln lars. jer gaiangariSeba maragis saSualo Tviuri moculoba. is
ianvrisaTvis udris (5+6):2=5,5 mln lars; TebervlisaTvis _ (6+7):2=6,5 mln lars;
martisaTvis _ (7+6):2=6,5 mln lars. Semdeg gaiangariSeba maragis saSualo
moculoba pirvel kvartalSi, romelic udris (5,5+6,5+6,5):3=18,5:3=6,2 mln lars.
savaWro firmis efeqtianobis yvelaze mniSvnelovan maCvenebels
saqonelbrunvadoba warmoadgens .
savaWro sawarmoSi, marTalia, ganuwyvetliv xdeba saqonlis wrebrunva,magram es procesi xorcieldeba ise, rom komerciul (savaWro) firmaSi mudmivadaa
SenarCunebuli saqonlis gansazRvruli gardamavali maragi , romlis moculobac
SeiZleba meryeobdes sxvadasxva faqtorebis zemoqmedebis gamo. swored am process
ewodeba saqonelbrunvadoba, romlis Sefasebac SeiZleba moxdes ori ZiriTadi
maCveneblis mixedviT.
pirveli maCveneblia saqonelbrunvadobis siCqare , romelic gviCvenebs, Tu
mocemul periodSi ramdenjer xdeba sasaqonlo resursebis ganaxleba, anu ramdeni
brunvaa Sesrulebuli am periodis manZilze.
is gaiangariSeba gansazRvrul periodSi wminda saqonelbrunvis moculobisSefardebiT amave periodSi saSualo sasaqonlo maragis moculobasTan:
saSZ
QW
,
sadac W aris saqonelbrunvadobis siCqare, anu brunvaTa ricxvi mocemuli
drois monakveTSi;
Q _ saqonelbrunvis moculoba (lari);
Z _ sasaqonlo maragis saSualo moculoba mocemul periodSi (lari).
saqonelbrunvis meore maCvenebelia erTi brunvis xangrZlivoba dReebSi, anu
dReebis is raodenoba, romelic saWiroa (daixarja) erT brunvis gakeTebaze.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 126/305
126
is gaiangariSeba mocemul periodSi saqonelbrunvis moculobis gayofiT
saqonelbrunvis siCqareze, anu brunvaTa ricxvze:
,W
QV
sadac V aris erTi brunvis xangrZlivoba dReebSi (mocemul periodSi);
Q _ saqonelbrunvis moculoba mocemul periodSi (lari);
W _ brunvaTa ricxvi mocemul periodSi.
sxvanairad, meore maCvenebels ewodeba sasaqonlo mimoqcevis dro, anu
saqonelis mimoqcevis dro (V). is aRniSnavs dReTa im raodenobas, romlis
ganmavlobaSic saqoneli imyofeba sasaqonlo mimqocevis sferoSi da gaiangariSeba
mocemuli periodis sasaqonlo maragis saSualo moculobis SefardebiT amave
periodis erTdRiuri saqonelbrunvis moculobasTan:
tQ
z
q
zV
.
magaliTi: Tu kvartalSi, romelic 90 dRes moicavs, saqonelbrunvis
moculobam 27 mln lari Seadgina da saSualo sasaqonlo maragi kvartalSi
udris 5 mln lars, maSin saqonelbrunvis moculoba erT dReSi toli iqneba 0,3
mln laris (27:90+0,3), brunvis siCqare udris 5,4 brunvas (27:5+5,4), xolo erTi
brunvis xangrZlivoba _ 5 dRes (27:5,4=5).
sakontraqto valdebulebaTa Sesrulebis analizis meTodebi
sabazro urTierTobis pirobebSi nebismieri firmis mTliani sameurneo
saqmianoba sakontraqto (saxelSekrulebo) urTierTobebs efuZneba.
saxelmwifo dainteresebuli unda iyos sakontraqto valdebulebaTa
upirobo da maRali doniT SesrulebaSi, rac Sesabamisi sakanonmdeblo sistemis
arsebobiT unda ganmtkicdes.
sakontraqto pirobebis srulyofilad Sesruleba TviT firmisaTvisaa
sasargeblo, radgan es misi imijis amaRlebas da maSasadame, misi saqmianobisgafarToebas, ganviTarebasa da efeqtianobas uwyobs xels. yovelive amis gamo,
firmis sakontraqto valdebulebaTa Sefaseba da analizi metad aqtualuri
amocanaa.
komerciuli saqmianobis (savaWro) firmaSi kontraqti (xelSekruleba)
iuridiuli dokumentia, romelic gansazRvravs saqonlis yidva-gayidvis
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 127/305
127
urTierTobaSi Cabmuli mxareebis ufleba-movaleobebs. is gulisxmobs mxareebis
mier kontraqtSi gaTvaliswinebuli pirobebis aucilebel dacvasa da Sesrulebas.
ganviTarebuli sabazro ekonomikis qveynebSi kontraqtiT gaTvaliswinebuli
pirobebis damrRvevi mxareebi isjebian ara marto peniebis, jarimebisa da sxva
sanqciaTa sistemiT, aramed TviT bazridan gaZevebiT. yovelive aRniSnulTan erTadkontraqtis mniSvnelobas isic zrdis, rom is SeiZleba ganxilul iqnes rogorc
statistikuri informaciis SesaniSnavi wyaro, radgan masSi aRinusxeba gasayidad
gaTvaliswinebuli saqonlis raodenoba (moculoba) da asortimenti, saqonlis
xarisxis maCveneblebi, fasi da saqonlis partiis mTliani Rirebuleba. amasTan
erTad, kontraqtSi ganisazRvra saqonlis miwodebis pirobebi da vadebi.
aRniSnuli informaciuli masala saSualebas iZleva miwodebis faqtobrivi
Sedegebi Seudardes kontraqtiT (xelSekrulebiT) gaTvaliswinebuls da gakeTdes
Sesabamisi daskvnebi sakontraqto valdebulebaTa Sesrulebis Sesaxeb.
sakontraqto valdebulebaTa Sesrulebis analizi iwyeba miwodebismoculobis mixedviT kontraqtis Sesrulebis SefasebiT. meorenairad, mas
kontraqtis Sesrulebis koeficientsac uwodeben. is gaiangariSeba formuliT:
k
f
q
qC
,
sadac C aris sakontraqto valdebulebaTa Sesrulebis done (koeficienti);
qf _ miwodebuli saqonlis faqtobrivi raodenoba;
qk _ kontraqtiT gaTvaliswinebuli saqonlis raodenoba.
kontraqtiT gaTvaliswinebulTan SedarebiT, saqonlis faqtobrivi
miwodebis gadaxris absoluturi zoma ganisazRvreba rogorc sxvaoba faqtiur da
kontraqtiT gaTvaliswinebul miwodebebs Soris:
.qqC kf
aRniSnuli formulebi gamoiyeneba im SemTxvevaSi, Tu saqoneli aRiricxeba
naturalur maCveneblebSi.
magram Tu kontraqtSi saqonlis miwodeba mocemuli da gaangariSebulia
RirebulebiT erTeulebSi, maSin aucilebelia mkacrad iqnes daculi fasebis
Sesadarisobis principi . am SemTxvevaSi gaiangariSeba kontraqtis Sesrulebis
indeqsi Rirebulebis mixedviT(C ) da absoluturi gadaxra( c )
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 128/305
128
,q p
q pC
kk
fk
sadac k p aris kontraqtiT gaTvaliswinebuli saqonlis sabiTumo fasi.
.kkfk q pq pc
gaangariSebis aRniSnuli meTodi ZiriTadad gamoiyeneba maSin, rodesac
kontraqtiT gaTvaliswinebulia sxvadasxva saxeobis da gansxvavebuli fasis mqone
saqonlis miwodeba.
aRsaniSnavia, rom komerciul saqmianobaSi xSirad gaiTvaliswineba saqonlis
Semdgomi gayidva ufro maRali fasiT. amitom arasruli miwodebis SemTxvevaSi
firma izaralebs, armiRebuli sargeblis odenobiT.
armiRebuli sargebeli gaiangariSeba rogorc sxvaoba sacalo fasebSifaqtobrivad miwodebuli saqonlis Rirebulebasa da kontraqtiT
gaTvaliswinebuli sabiTumo fasebiT gansazRvruli saqonlis Rirebulebas Soris:
,q pq pC ksabfsaczar
sadac sacP aris faqtobrivi sacalo fasi;
sabP _ sabiTumo fasi.
savaWro organizaciebs (firmebs) Soris dadebul kontraqtebSi
gaTvaliswinebulia miwodebis asortimenti , romlis dacva aucilebelia.
winaaRmdeg SemTxvevaSi, e.i. Tu asortimentis mixedviT ar iqneba saqoneli
miwodebuli, maSin saqonlis mimRebi firma seriozuli problemebis winaSe
aRmoCndeba, radgan erTi saxeobis saqoneli iqneba naklebi, meore ki _ zedmeti.
amitom didi mniSvneloba eniWeba kontraqtiT gaTvaliswinebuli asortimentis
mixedviT saqonlis miwodebis valdebulebaTa Sesrulebis Sefasebasa da analizs.
kontraqtiT gaTvaliswinebuli da faqtobrivad miwodebuli asortimentebs
Soris gansxvavebis dasaxasiaTeblad gamoiyeneba asortimentul poziciaTa wrfivigadaxris koeficienti .
is gaiangariSeba formuliT:
,1 1
kfas.gad. j
m
j
m
j
j j qqqC
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 129/305
129
sadac jq aris faqtobrivad miwodebuli j-uri saxeobis asortimentis
saqonlis raodenobis gadaxra kontraqtiT gaTvaliswinebulisagan;
m _ j-ri asortimentis saxeobis ricxvi.
asortimentis mixedviT sakontraqto valdebulebaTa Sesrulebis Sefaseba
SesaZlebelia qvemoT motanili formuliT, sadac yvela gadaxra, niSnebis (+, _)
miuxedavad, miekuTvneba kontraqtiT gaTvaliswinebul miwodebis saerTo
moculobas:
,
m
j
j
m
j
j
q
q
C
k
asor.
kontraqtiT gaTvaliswinebulTan SedarebiT faqtobrivad miwodebuli
saqonlis moculobis gadaWarbebam, gansakuTrebiT SezRuduli moTxovnis
saasortimento jgufebis xarjze, SeiZleba Seqmnas araxelsayreli situacia,
rodesac firma ver SeZlebs zedmeti saqonlis gayidvas da warmoiqmneba
zenormatiuli maragi, rac damatebiT xarjebTanaa dakavSirebuli.
amrigad, mimwodeblis mier SeTanxmebuli miwodebis saasortimento
struqturis darRveva, im SemTxvevaSic ki, Tu ar iqneba darRveuli saqonlis
mTliani raodenobiT (moculobiT) miwodebis valdebuleba, zaraliT emuqreba
saqonlis mimReb firmas.
kontraqtiT gaTvaliswinebulisagan miwodebis saasortimento struqturis
gadaxris gavlenis Sesaxeb damatebiTi informacia miiReba saasortimento
gadaxrebis indeqsebis meSveobiT :
,
1
,
,
m
j
jk j
m
j
jf jk
q p
q p
C
k
asor.
sadac jq
,k
da
,
j
q f
j-uri saasortimento saxeobis wilia saqonlis saerTo
miwodebaSi Sesabamisad kontraqtiT gaTvaliswinebuli da faqtiurad
miwodebuli;
,
j p k - j-uri saasortimento saxeobis saqonlis sakontraqto fasi;
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 130/305
130
j - saqonlis saasortimento saxeobis raodenoba.
namravli , pq aRiqmeba, rogorc miwodebis Rirebuleba saqonlis raodenobis
yovel 100 erTeulze gaangariSebiT. amitom saasortimento gadaxrebis xarjze
miwodebis Rirebulebis absoluturi mateba gaiangariSeba ricxv 100-ze
Sesworebis gaTvaliswinebiT Semdegi formuliT:
100*
,
1 1
,,
m
j
jf m
j
m
j
jf jk jf jk asort
q
q pq p .
magaliTi . gaviangariSoT sakontraqto valdebulebebidan saqonlis
miwodebis gadaxris maCveneblebi pirobiTi monacemebis safuZvelze (ix, cxrili
2.1).
cxrilSi motanili monacemebidan Cans, rom kontraqtTan SedarebiTmiwodebul iqna 20 aTasi erTeuliT naklebi (200 _ 180 = 20), an 10%. miuxedavad
amisa, RirebulebiTi gamosaxulebiT kontraqtTan SedarebiT miwodebis nakleboba
ar yofila, ramdenadac kontraqti dairRva asortimentis mixedviT da iafi saxis
saqonlis dakleba anazRaurda ufro Zviri saqonlis zedmeti miwodebiT. amis
Sedegad saSualod erT saqonelze gadaxdil iqna 11,1%-iT meti.
sakontraqto valdebulebebidan saqonlis miwodebis gadaxris maCvenebelTa
gaangariSeba
cxrili 2.1
s a q o n l i s
s a a s o r t i m
e n t o
s a x
b i
fasi
(lari)
raodenoba
(aTasi cali)
Rirebuleba
(aTasi lari)
k o n t r a q t i s s a b i T u m o
r e a l i z a c i i s ( g a y i d v i s )
s a
a
o
k o n t r a q t i T
f a q t o b r i v a d
a b s o l u t u r i g a d a x r a
k o n t r a q t i T
faqtobriv
i fasebiT
s a k o n t r a q t o
s a c a l o
a 1 2 3 4 5 6
(gr.1
X
gr.3)
7
(gr.1
X
gr.4
)
8
(gr.2
X
gr.4)
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 131/305
131
1 2 3 50 30 20 100 60 90
2 3 5 100 80 20 300 240 400
3 5 9 50 70 20 250 350 630
_ _ 200 180 60 650 650 1120
es mtkicdeba miwodebis mixedviT saSualo fasebis gaangariSebiT Semdegi
formuliT:
,q
pq P
250,3200
650k p aTasi lari; 611,3
180
650f p aTasi lari.
saasortimento Seusabamobis donem raodenobis mixedviT Seadgina 33% (60/180),
amitom Rirebulebis mixedviT gadaxra unda gaiTvalos sxvagvarad: pirveli dameore poziciis mixedviT faqtiur doneze, xolo mesame pozicia _ kontraqtis
doneze. Ee.i. SeuTanxmebelis da maSasadame firma –klientisaTvis ara saWiro
gadaWarbebisa:
KkSeuT= (60+240+250)-650= _100 mln lari.
armiRebuli sargebeli gaiangariSeba imis gaTvaliswinebiT, rom firma-
klientma ver SeZlo kontraqtiT gaTvaliswinebulis zemoT miRebuli mesame
saasortimento saxeobis 20 aTasi erTeulis realizacia (ufro Zviris da amitomnaklebi moTxovnis mqonesi).
garda amisa Seiqmna zenormatiuli maragi, romelTa Senaxvam moiTxova
damatebiT 5,0 aTasi lari. pirveli da meore saasortimento saxeobis kontraqtiT
gaTvaliswinebulze naklebi miwodebis gamo firma-klientma ver miiRo 60 mln
laris Semosavali (sacalo fasebSi). arapirdapiri zarali gaangariSda
Semdenairad:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 132/305
132
ap.z.=20x (3-2)+20x(5-3)=60
amdagvarad, zenormatiuli maragis xarjebis gaTvaliswinebiT, asortimentis
mixedviT kontraqtis pirobebis darRvevis gamo zaralma Seadgina 60 mln lari.
imisaTvis rom avagoT saasortimento gadaxrebis indeqsi da gaviangariSoT
am faqtoris xarjze miwodebis Rirebulebis gadaxra kontraqtis pirobidan
saWiroa cxrilis ageba sadac aisaxeba monacemebi _ saqonlis miwodeba
procentebSi jamTan. (ix, cx.2.2)
gaviangariSoT saSualo fasebis indeqsi:
Iasort.=361,1/325,0=1,111 Nan 111,1%.
G D e.i. sakontraqto Rirebulebidan SefardebiTi gadaxra 11,1% ganapiroba
saasortimento Seusatyvisobam. saSualo fasebis gaangariSebis Sedegi emTxveva
saasortimento indeqss, ramdenadac kontraqtiT gaTvaliswinebuli
saasortimento gadaxraTa indeqsis maCvenebeli
cxrili 2.2
saasorti-
mento
saxeobebi
momaragebis saasortimen-
to struqtura %-iT
jamTan
kontraqtiT
gaTvaliswinebuli
fasebi
(lari)
miwodebis Rirebuleba
100 erT-ze gaangariSebiT
(lari)
kontraqtiT faqtobrivad kontraqtiT faqtobrivad
a 1 2 3 4
(gr.1Xgr.3)
5
(gr.2Xgr.3)
1 25 18,5 4 100 74,0
2 46 37,0 6 276 222,0
3 29 44,5 7 203 311,5
100 100,0 _ 579 607,5
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 133/305
133
sabiTumo fasebi ar Secvlila. saqontraqtodan miwodebis Rirebulebis
absoluturi gadaxra xdeboda imis xarjze, rom faqtiuri saasortimento
struqtura ar emTxveoda saqontraqtos. is gaiangariSeba Semdegnairad:
(asort)=(361,1-325,0)x180/100=64,98 an 65 mln lars.
amas unda daematos miwodebis raodenobis Semcirebis gavlena:
(Iq)=650x(180/200-1)=-60 mln lars. KON
M am matebebis jami (65+(-65) xsnis, Tu ratom daemTxva kotraqtiT miwodebis
Rirebuleba faqtiurs naturalur gamosaxulebaSi miwodebis moculobis
Semcirebisa da daSvebuli saasortimento Seusatyvisobis pirobebSi.
daskvna: mimwodebelma arakeTilsindisierad Seasrula kontraqtis pirobebi
da klient firmas miayena mniSvnelovani finansuri zarali. rac fasdeba 65 mlnlaris miuRebeli sargebeliT.
sakontraqto disciplinis ganmtkicebaSi gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs
kontraqtiT gaTvaliswinebuli saqonlis miwodebis vadebis dacvas.
kontraqtSi SeiZleba dafiqsirebuli iqnes saqonlis miwodeba Tanabari
partiebiT drois Tanabar SualedebSi.
araTanabari miwodeba uaryofiTad aisaxeba klienti firmis ekonomikur
maCveneblebze: xdeba transportis araTanabari datvirTva; adgili aqvs
gamyidvelebis muSaobis araTanabr datvirTvas; drois raRac monakveTSi sawyobebinawilobriv carielia, xolo Semdeg ver iteven miwodebul saqonels, romelic
aRemateba kontraqtiT gaTvaniswinebuls, rac Tavis mxriv ganapirobebs damatebiT
xarjebs.
arasruli miwodebis pirobebSi arasrulia moTxovnis dakmayofilebac,
ramac SeiZleba gamoiwvios myidvelTa nawilis gadasvla konkurentTan, xolo
zedmeti miwodebis Sedegad iqmneba rigebi, ver xerxdeba saqonlis droulad da
srulad realizacia ramdenadac maRaziis gamtarunarianoba SezRudulia. am
pirobebSi meryeobs fuladi amonagebi, iqmneba araxelsayreli finansuri situacia,
SeiZleba dairRves gadasaxadebis gadaxdis vadebi da sxv.
maSasadame, araTanabari miwodeba iwvewvs klienti firmis pirdapir da
arapirdapir zarals. mas aqvs ufleba moTxovos am zaralis kompensacia
mimwodebel firmas.
miwodebis Tanabrobis donis Sefaseba statistikis umniSvnelovanesi
amocanaa. mis safuZvelze vlindeba saqonelbrunvadobis siCqaris Samcirebis da
klienti firmis mimoqcevis xarjebis zrdis mizezebi, miiReba gadawyvetilebebi ama
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 134/305
134
Tu im mimwodebelTan sasaqonlo kavSirebis SeCerebis an saerTod gawyvetis
Sesaxeb.
miwodebis Tanabrobis donis Sefaseba keTdeba martivi meTodiT: aigeba
miwodebis grafiki, sadac normaluri (kontraqtiT gaTvaliswinebuli) done
aRiniSneba swori wiTeli xaziT. misgan gadaxris mixedviT msjeloben kontraqtispirobebis darRvevasa da meryeobis intensivobaze.
im SemTxvevaSi roca mimwodebeli bevria, an aucilebelia meryeobis
intensivobis Sesaxeb obieqturi raodenobrivi monacemebi, iyeneben variaciis
koeficientis gaangariSebis meTods . misi gaangariSebis formula aseTia:
,100
c
v
sadac aris saSualo kvadratuli gadaxra miwodebis saSualo donidan,
romelic, Tavis mxriv, gaangariSdeba formuliT:
, N
)( 2
i
sadac i aris miwodeba i –ur periodSi;
_ miwodebis saSualo done, romelic gaangariSebulia formuliT:
, N
N _ periodebis ricxvi
variaciis koeficienti SeiZleba icvlebodes 0-dan 100-mde, rac ufro metia
is, miT ufro araTanabaria saqonlis miwodeba.
saqonlis Tanazomieri miwodebis garda, kontraqtiT SeiZleba saqonlis
sicocxlis cikluri da sezonuri xasiaTiT gamowveuli cikluri miwodebis
gaTvaliswineba. kerZod, wlis sxvadasxva sezonsa da saqonlis sxvadasxvasasicocxlo ciklSi sxvadasxvanairia moTxovna saqonlis miwodebis raodenobaze
(moculobaze), rac Sesabamisad aisaxeba kontraqtSi.
am SemTxvevaSi SesaZlebelia gaangariSebis ori xerxis gamoyeneba:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 135/305
135
1. saqonlis miwodebis ritmulobis koeficientis gaangariSeba roca kontraqtSi
miTiTebulia calkeuli periodisaTvis miwodebis moculoba. is gaiangariSeba
formuliT:
,1C i
i
k
f
rit
sadac fi aris saqonlis faqtobrivi miwodeba drois i-ur monakveTSi;
ki _ kontraqtiT gaTvaliswinebuli saqonlis miwodeba drois i-ur
monakveTSi.
rac ufro axlosaa saqonlis miwodebis ritmulobis koeficienti nulTan,
miT ufro ritmulia miwodeba da piriqiT, rac ufro didia is, miT ufro aritmu-
lia miwodeba.
2. mocemuli periodis ganmavlobaSi faqtiuri miwodebis trendidan
(miwodebis ciklurobis an sxva mudmivi cvlilebebis amsaxveli ZiriTadi
tendenciisa) gadaxris Sefaseba . is arsebiTad emTxveva aproqsimaciis
koeficientis:
,100
k
t
iC
sadac ki aris faqtobrivi miwodebis saSualokvadratuli gadaxra
trendidan i-uri drois monakveTSi;
_ miwodebis mosworebuli mniSvneloba drois Sesabamis monakveTSi
(trendi), anu f (t), sadac t aris drois Sualedis nomeri.
gaTanabrebisaTvis gamoiyeneba erT-erTi droiTi funqcia (trenduli
modelebis), romelic asaxavs saqonlis miwodebis tendencias.
magaliTi. X saqonelze moTxovnis sezonurobis pirobebSi kontraqtSi
dafiqsirebuli iyo wlis I kvartalSi miwodebis moculobis zrda, II kvartalSi
piriqiT yovelTviuri Semcireba. magram dairRva kontraqtis pirobebi da saqonlis
miwodeba ganxorcielda Tanabari partiebiT. (ix. cxr. 2.3).
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 136/305
136
kontraqtis pirobebis darRvevam ganapiroba miwodebis aritmuloba.
aritmulobis koeficientma Seadgina 2,583, rac metyvelebs kontraqtis
pirobebidan arsebiT gadaxraze.
kontraqtSi saWiroa mocemuli iyos saqonlis dawvrilebiTi specifikacia,
misi parametrebisa da Tvisebebis aRwera da saqonlis xarisxis saerTodaxasiaTeba.
rogorc cnobilia, produqciis (saqonlis) xarisxSi igulisxmeba TvisebaTa
erToblioba, romelsac SeuZlia daakmayofilos momxmarebeli.
saqonlis xarisxis Seswavlisas (gansazRvrisas) farTod gamoiyeneba Sefasebis
statistikuri meTodebi.
momxmareblisTvis mocemuli saqonlis mimzidvelobas, yidvaze
gadawyvetilebis miRebas da, maSasadame, saqonlis mwarmoeblis komerciul
warmatebas mniSvnelovnad gansazRvravs saqonlis xarisxi da misi
konkurentunarianobis done (Tavis mxriv, konkurentunarianobis donis
ganmsazRvrel erT-erT umniSvnelovanes parametrs saqonlis xarisxi warmoadgens).
cxrili 2.3
saqonlis miwodebis ritmulobis Sefaseba
Tveebi
faqtobrivi
miwodebis
sakontraqtosTan
Sefardebis
koeficienti
k
f
q
q
koeficientis
absoluturi
gadaxra
erTeulisagan
k
f
q
q1
kontraqtiT faqtobrivad
1 2 3 4 5
1 200 150 0,750 0,250
2 300 200 0,667 0,333
3 400 250 0,750 0,250
4 300 600 2,000 1,000
5 200 250 1,250 0,250
6 100 50 0,500 0,500
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 137/305
137
sul 1500 1500 2.583
produqciis xarisxi ganisazRvreba mravali maCvenebliT (maCvenebelTasistemiT) da sxvadasxva produqciis (saqonlis) xarisxis gansazRvrisaTvis xSirad
sxvadasxva maCvenebeli gamoiyeneba.
maRalxarisxovania is saqoneli, romelic damzadebulia Tanamedrove
moTxovnis teqnikuri standartebis doneze, saimedoa eqsploataciis procesSi
(moulodnelad ar gamova mwyobridan, ar daazianebs momxmarebels da a.S.),
daculia misi gamoyenebis winaswargansazRvruli vadebi, Seesabameba Tanamedrove
esTetikur da ergonomikur moTxovnebs, agreTve modas da akmayofilebs
momxmarebelTa individualur moTxovnebs.
saqonlis xarisxis gansazRvris erT-erT meTods baluri Sefasebis meTodi
warmoadgens. am meTodis Tanaxmad, dgeba saqonlis ZiriTadi parametrebis
(Tvisebebis, niSnebis) CamonaTvali, romelic iyofa mkacr (teqnologiur) da rbil
(dizaini, ergonomika, moda) parametrebad. TiToeul parametrs mieniWeba bali
(makacr parametrebs _ standartidan, normodan gadaxris donis mixedviT), xolo
rbil parametrebs _ eqspertuli Sefasebebis mixedviT). erTdroulad TiToeuli
parametrisaTvis dgindeba rangi an wona.
xarisxis zogadi, integraluri maCvenebeli ganisazRvreba, rogorc saSualo
ariTmetikuli sidide, parametrebis balebidan, romelic Sewonilia parametrebis
rangebis mixedviT. am mizniT SeiZleba gamoyenebul iqnes formula:
,
W
WR
R n
i
i
n
i
ii
sadac R aris i-uri parametris bali (qula), romelic axasiaTebs saqonlis
Sesabamisobas teqnologiur da samomxmareblo moTxovnebTan:
Wi_ i-uri parametris wona (rangi);
n _ i-uri parametrebis ricxvi.
saxelSekrulebo pirobebis analizSi xarisxis balur SefasebebTan erTad
gamoiyeneba xarisxianobis (sortulobis) indeqsi . es indeqsi iZleva saSualebas
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 138/305
138
dadgindes Tu ra zomiT Seesabameba miwodebis struqtura sortulobis niSnis
mixedviT kontraqtis pirobebs.
ganasxvaveben sortulobis indeqsis agebis or variants:
saSualo fasebis mixedviT (sadac xarisxis gamzomad gamodis fasi). am
meTodis arsi mdgomareobs imaSi, rom xdeba miwodebis xelSekrulebis
pirobebSi gaTvaliswinebuli sortuli struqturis mixedviT formirebuli
saqonlis saxelSekrulebo Rirebulebis Sedareba faqtiuri struqturis
RirebulebasTan. mocemuli meTodi moxerxebulia, ramdenadac is armoiTxovs
eqspertul balur Sefasebebs da miwodebis gadaangariSebebs.
xarisxisa da Sesatyvisi sortis uSualo baluri Sefasebebis mixedviT. am
variantSi saSualo fasebis nacvlad xdeba saSualo balis gaangariSeba
xelSkrulebiT gaTvaliswinebuli sortulobis struqturis mixedviT. misiupiratesoba vlindeba iseT pirobebSi rodesac sabazro situacia (ufro
xSirad gamyidvelis bazarze) amaxinjebs fasebis proporciebs, xdis maT
arastabilurs, ar asaxavs sxvadasxva xarisxis samomxmareblo Rirebulebas.
bazris dinamikisa da meryeobis maCveneblebTan mWidrodaa
dakavSirebuli riskis maCveneblebi. cxadia, rom bazris ganviTarebis
xasiaTi, veqtori, siCqare, misi mdgradobis done da Camoyalibebuli
proporciebi mniSvnelovnad gansazRvravs biznesmenis (komersantis) risks.
riskis cnebaSi igulisxmeba komerciuli warumateblobis miRebis
(gancdis) albaToba.
bazarze ganasxvaveben riskis sxvadasxva saxeobas, romlebic
SeiZleba dakavSirebuli iyos gakotrebis saSiSroebasTan, investiciebis
mTlian an nawilobriv dakargvasTan, dagegmili mogebis miuReblobasTan,
bazridan gamoZevebasTan an SeviwroebasTan.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 139/305
139
zemoT motanil maCvenebelTa CamonaTvalSi erT-erT umniSvnelovanes
qvebloks warmoadgens saqmiani aqtiuroba, romlis maCveneblebic
TvalsaCinod gamoxatavs bazarze Seqmnil mdgomareobas.
farTo gagebiT, saqmiani aqtiurobis gansazRvrisaTvis gamoiyeneba
saqonlisa da momsaxurebis statistikis maCvenebelTa sistemis meore
blokisa (fasebis mdgomareoba da maTi cvlilebis maCvenebeli) da mesame
blokis (saqonelmoZraoba, romelic aerTianebs qveblokebs _
saqonelbrunva, sasaqonlo maragi da saqonelbrunvadoba) maCveneblebi,
agreTve saqonlisa da momsaxureobis, fasiani qaRaldebis, investiciebis,
Sromis bazrebis da ekonomikis zogierTi sxva maCveneblebi.
saqmiani aqtiurobis aRniSnul maCvenebelTa indeqsebi gamoiyeneba
mTlianad sabazro ekonomikis analizisaTvis. isini agreTve Sedian bazris
iseT rTul saprognozo modelSi, romelic ekonomikuri barometris
saxelwodebiTaa cnobili.
ufro viwro gagebiT ki, saqmiani aqtiuroba Seicavs SekveTebis
`portfels~, anu gayidvis an Sesyidvis Taobaze dadebuli kontraqtebis
raodenobasa da moculobas. saqmiani aqtiurobis maCvenebels miekuTvneba
ganxorcielebuli kontraqtebis (garigebebis) maxasiaTeblebi, rogoricaa:
maTi raodenoba da moculoba, dinamika da sixSire. SekveTebis maCveneblebi
utoldeba firmebis potencialur SesaZleblobebs (sawarmoo an savaWro
simZlavres) da amis safuZvelze ganisazRvreba mocemul periodSi
simZlavreTa datvirTvis done, agreTve gamoiyeneba TiToeuli SekveTisa da
SekveTebis mTliani erTobliobis sargeblianoba (momgebianoba), rac iZleva
mogebis dagegmvis (prognozirebis) saSualebas.
sabazro koniunqturis statistikis umniSnelovanesi maCvenebelia
monopolizaciisa da konkurenciis donis Sefaseba. mas miekuTvneba firmebisraodenoba da zoma (sidide), maT mier bazarze dakavebuli xvedriTi wona,
am niSnebis mixedviT maTi ganawileba. es saSualebas iZleva ganisazRvros
bazris tipi, aigos bazris tipologiis Sesabamisi matrica, mieces
Sesabamisi daxasiaTeba bazris dayofis (segmentaciis) process.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 140/305
140
sasaqonlo bazris koniunqturis arapirdapir daxasiaTebad unda
CaiTvalos situacia, romelic Seqmnilia fasiani qaRaldebis bazarze .
aqciebze moTxovnis moculoba da misi kursi mniSvnelovnadaa
damokidebuli bazarze firmis (firmebis) mdgomareobasTan. amitom aqciebis
sabirJo indeqsebi SeiZleba ganxilul iqnes rogorc sabazro koniunqturis
damoukidebeli indikatorebi.
sabazro situaciis koniunqturuli Sefasebebi
bazris koniunqturis analizis gansaxorcieleblad, marTalia,
gamoiyeneba specifikuri meTodebi, romlebic ZiriTadad eyrdnoba sabazro
situaciis xarisxobriv da atributul maCveneblebs, magram praqtikulad
yvela maTgani saeqsporto meTodis kategorias miekuTvneba.
yvelaze ufro xSirad gamoiyeneba koniunqturuli mimoxilvebi ,
sadac mimomxilvelis gamocdilebisa da dakvirvebis safuZvelze keTdeba
situaciis logikuri aRwera, faqtebis konstatacia da sxvadasxva
specialistebis mier gamoTqmul SexedulebaTa damowmeba. bolos
formulirdeba daskvnebi, romelSic gamoiyeneba situaciis atributuli
Sefasebebi: xelsayreli (maRali) koniunqtura. aseTi daskvnis gakeTebis
niSnebia: gawonasworebuli (dabalansebuli) bazari, stabiluri an aRmavali
gayidvis moculoba, gawonasworebuli fasebi da a.S. an piriqiT,
araxelsayreli (dabali) koniunqtura, romlis niSnebia: bazris
disproporciebi, moTxovnis ararseboba an moTxovnis arasasurveli
cvlileba, fasebis mkveTri meryeoba, gasaRebis krizisi, saqonlis
deficiti, maragis gaumarTlebeli zrda da a.S. amasTan, xarisxobrivi
Sefasebebi Cveulebriv keTdeba rogorc eqspertuli modelirebis, ise
cifrobrivi masalebis vizualuri Sefasebebis meSveobiT. amitom
xarisxobrivi da atributuli Sefasebebi kargad uTavsdeba statistikissagans.
sabazros koniunqturis gasazomad da Sesafaseblad gamoiyeneba e. w.
koniunqturuli indikatorebi . sabazro koniunqturis statistikaSi aseTi
indikatorebia fasebi, sasaqonlo maragi, saqmiani aqtiurobis maCveneblebi,
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 141/305
141
agreTve specifikuri xarisxobrivi da atributuli koniunqturuli
Sefasebebi, romlebic efuZneba specialistebis gamocdilebasa da
mosazrebebs.
koniunqturis indikatorebi analizis miznebidan da bazris
ganviTarebis Taviseburebebidan gamomdinare, SeiZleba iyos rogorc
absoluturi, ise SefardebiTi sidideebi.
bazari SeiZleba Sefasdes saqmiani aqtiurobis indeqsebiT , magram
gasaTvaliswinebelia calkeuli maTganis Taviseburebebi. magaliTad,
garigebaTa ricxvis mateba gayidvis moculobis zrdis gareSe ar SeiZleba
CaiTvalos bazris gamococxlebis maCveneblad da miuTiTebs sabazro
procesSi iseTi firmebis Cabmaze, romlebic dakavebulni arian mcire
operaciebiT (garigebebiT). maragis zrda, inflaciisa da deficitis
arsebobis pirobebSi, miuTiTebs krizisis dawyebaze, rodesac fasebis
matebis gamo mkveTrad mcirdeba moTxovna.
Cveulebriv, arsebobs bazris mdgomareobis Sefasebis Semdegi
xarisxobrivi maCveneblebi: gamococxlebuli, ganviTarebadi, stabiluri,
mdgradi, usicocxlo, stagnaciuri (Sekvecili), regresiuli, Semcirebadi
bazari da a. S.
koniunqturul SefasebaTa sistemaSi mniSvnelovani adgili ukavia
bazrebis masStabebisa da tipebis maCvenebels. bazris moculoba
ganisazRvreba saqonlisa da momsaxurebis gayidvis moculobiT, agreTve
bazarze gasuli im firmebis raodenobiTa da zomiT (sididiT), romlebic
gamyidvelis rolSi gvevlinebian.
amasTan, xorcieldeba firmebis funqcionaluri specializaciis
daxasiaTeba, rogoricaa: gasaReba, sabiTumo-saSuamavlo vaWroba, sacalo
vaWroba, momsaxurebis gaweva.firmebi jgufdeba sakuTrebis formebisa da maT mier bazarze
dakavebuli wilis mixedviT. aseve specialuri gamokvlevebis safuZvelze
ganisazRvreba araorganizebuli bazrebis saorientacio masStabebi .
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 142/305
142
erTgvarovani da urTierTSemcvleli saqonliT movaWre firmebis
raodenobisa da zomebis, maTi bazarze dakavebuli wilis mixedviT
ganawileba SesaZleblobas iZleva ganisazRvros konkurenciis masStabebi
da
gavrcelebis done.
konkurenciisa da monopolizaciis niSnis mixedviT bazris tipebis
dasaxasiaTeblad igeba matrica (ix. cxrili 4.2), romelSic Seitaneba
rogorcstatistikuri monacemebi, ise institucionalurad dadgenili da
saeqsperto SefasebebiT miRebuli informacia (monacemebi). cxrili SeiZleba
aigos bazrebis iseTi tipebis mixedviT, rogoricaa: monopoliuri,
oligopoliuri da wminda konkurenciis bazari.
cxrili 4.2
bazris tipologiis matrica
bazris tipebi
F
firmebis
raodenoba
saqonlis
saxeoba
fasebis
kontroli
arafasismieri
konkurencia
wminda konkurencia Zalian bevri standartizi
rebuli
araris araris
monopolosturi
konkurencia
bevri diferenci
rebuli
viwro
CarcoebSi
reklama
servisi da a.S.
oligopolia ramodenime standartizirebuliandiferen
cirebuli
SezRuduli sxvadasxvaformebi
wminda monopolia erTi unikaluri mniSvnelovani konsiumerizmi
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 143/305
143
4.4. riskis faqtorebi bazarze da maTi Sefaseba
komerciuli saqmianobis ganxorcielebisas aucileblad
gasaTvaliswinebelia riskis faqtori, radgan igi komerciuli saqmianobis
Seucvlel komponents warmoadgens da mniSvnelovanwilad konkurentuli
brZolis arsebobiTaa ganpirobebuli.
rogorc cnobilia, riskSi igulisxmeba imis SiSi, rom firma an
komersanti miiRebs (ganicdis) danakargebs, ver miaRwevs Tavis miznebs,
dakargavs Tavis poziciebs bazarze, ver Seasrulebs
sakontraqtovaldebulebas, ver miiRebs gaTvaliswinebul (dagegmil)
mogebas da a.S. riski, warmoadgens ra rTul sazogadoebriv movlenas,
ganuyoflad aris
dakavSirebuli sabazro procesebTan, saerTo ekonomikur
koniunqturasTan, socialur-politikur mdgomareobasTan, erovnul
TaviseburebebTan, demografiul faqtorebTan da a.S. riski imis gamo, rom
miekuTvneba albaTur kategorias, uSualo gazomvas ar eqvemdebareba, racaZnelebs riskis obieqtur statistikur gamokvlevasa da gansazRvras.
riski ganpirobebulia bazarze moqmedi uamravi faqtoriT, romelTa
warmoSobis zusti winaswarmetyveleba da maTi sabazro procesebze
zegavlenis gansazRvra sakmaod rTulia. am SemTxvevaSi, igulisxmeba firmis
rogorc Sida, ise garegan garemoSi moqmedi is faqtorebi, romelic
uaryofiT gavlenas axdens komerciul saqmianobaze da did saSiSroebas
uqmnis firmis ara marto efeqtianobas, aramed mis arsebobasac ki. amis gamogansakurebiT didi mniSvneloba eniWeba aseTi faqtorebis warmoSobis
winaswarganWvretas raime zomiT mainc, raTa miRebul iqnes Sesabamisi
gadawyvetilebebi maTi zegavlenis Tavidan asacileblad an uaryofiTi
gavlenis Sesamcireblad.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 144/305
144
firmis an komersantis riskis albaToba miT ufro didia, rac ufro
gaurkvevelia firmis garemo (gansakuTrebiT garegani kavSiri) da
maSasadame, bazarze mimdinare procesebi.
miuxedavadamisa, firmas xSirad SeuZlia gamoicnos da prognozireba
gaukeTos sxvadasxva faqtorebis aRmocenebasa da bazarze movlenebis
ganviTarebas. es gansakuTrebiT maSin aris SesaZlebeli, rodesac firmas
hyavs maRalkvalificiuri, Tanamedrove da strategiul menejments
dauflebuli mmarTvelebi da specialistebi. aseT pirobebSi firmas
(komersants) yovelTvis SeiZleba hqondes arCevani _ ar gariskos da
dakmayofildes naklebi mogebiT, an didi mogebisa da saqmianobis
gafarToebis mizniT wavides riskze.
yovelive aRniSnulTan dakavSirebiT da praqtikul gamocdilebaze
dayrdnobiT gamoiyeneba riskis dayofa or atributul jgufad: dasaSvebi,
gardauvali riski da zedmeti, dauSvebeli riski.
amasTan TiTqmmis yovelTvis gansazRvraven SesaZlo danakargebis
moculobas. rac ufro SezRudulia firma da naklebi alternativa gaaCnia,
an saerTod ar gaaCnia, miT ufro met riskze wasvlis winaSe dgeba igi.
ganasxvaveben riskis sxvadasxva saxeobas. kerZod, arsebobs
gamyidvelis, myidvelis, investoris, savaWro komersantisa da mewarmis
riski (gansakuTrebiT axali saqonlis gamoSvebisas) da sxv.
risks agreTve ganasxvaveben TavianTi saSiSroebis formebis mixedviT .
aseTebia: dabandebuli saxsrebis (investiciebis) sruli da nawilobrivi
dakargvis, gakotrebis, bazridan gamodevnis, momxmareblis mier axali
saqonlis arcnobis, kreditis dakargvis, inflaciasTan dakavSirebuli
riski da sxv.
rogorc riskis saxeobebis CamonaTvalidan Cans, mravali riskierTmaneTTanaa dakavSirebuli da erTmaneTs ganapirobebs.
ukanasknel periodSi riskis donis Sesamcireblad didi yuradReba
eqceva komerciuli saqmianobis (sameurneo saqmianobis) riskis dazRvevas ,
romliTac amJamad bevri sadazRveo kompania da bankia dakavebuli.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 145/305
145
manamde, sanam firma (komersanti) risks daazRvevdes, saWiroa,
erTmaneTs Seutoldes sadazRveo danaxarjebi da riskis warmoSobis
albaTobis done.
komerciuli (savaWro) saqmianobis da, kerZod, sabazro koniunqturis
statistikis erT-erT amocanas riskis Sefaseba warmoadgens.
arsebobs riskis statistikuri Sefasebis sami ZiriTadi xerxi:
eqspertul-atributuli Sefaseba , romelic emyareba riskis warmoSobis
intuiciur Sefasebas; riskis faqtorebisa da kriteriumebis eqspertul-
baluri Sefaseba, romlis drosac gamoiyeneba sabazro koniunqturis
analizisa da Semdgom statistikur damuSavebaTa Sedegad miRebuli riskis
maCveneblebi; riskis albaTobis Sefaseba statistikuri modelebis
gamoyenebiT; riskis donis Sefaseba marketingis strategiuli matricebis
meSveobiT.
sabazro koniunqturis Sefasebidan gamomdinare, riskis kriteriumebs
miekuTvneba :
bazris cvlilebebis (ganviTarebis) tendenciebi, siCqare da veqtori;
bazris mdgradobis (meryeobis) done;
konkurenciis intensiurobis Sefaseba (konkurentuli bazris tipi);
konkurentuli firmebis raodenoba da simZlavre, calkeuli
konkurenti firmis wili bazarze);
sabazro koniunqturis ciklis Sefaseba;
riskis albaTobis Sefaseba (warmatebis Sansi), romelic gakeTebulia
warsulis gamocdilebis, eqsperimentis da analogouri modelebis
safuZvelze;
politikuri situaciis stabiluroba da mewarmeobis
institucionaluri daculobis done.
ganasxvaveben riskis obieqtur pirobebs, romlebTan aucilebelia
adaptireba da riskis im faqtorebs, romlebic garkveuli zomiT
eqvemdebareba marketingul zemoqmedebas. am ukanasknelTa ricxvSi Sedis:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 146/305
146
mdgradoba mocemul lokalur bazarze;
SekveTebis `portfelis~ mdgomareoba;
bazarze konkurentebis arseboba Tu ararseboba, maTi wili bazarze;
moTxovnisa da miwodebis gawonasworebuloba, moTxovnis done da misitendencia;
firmebis uzrunvelyofis done sanedleulo, sasaqonlo, fuladi da
SromiTi resursebiT;
firmis mier gasayidi saqonlis fasebis done;
firmis konkurentunarianobis done (axali saqonlis arseboba,
mecnierul-teqnikuri progresisa da momuSaveTa done,
TviTRirebuleba, marketinguli muSaobis done da sxv.); firmis finansuri mdgomareobis done;
firmis materialur-teqnikuri bazis mdgomareoba;
firmis kadrebis profesiulobis done.
firmas SeuZlia da aucilebelicaa efeqturi RonisZiebebis SemuSa-
vebiT win aRudges moaxloebul saSiSroebebs da amiT Seamciros riskis
done. aseT RonisZiebebs SeiZleba miekuTvnos:
warmoebis da savaWro saqonelbrunvis diversifikacia. diversifikacianiSnavs erT firmaSi erTdroulad mravali saxis produqciis
warmoebis ganxorcielebas, sasaqonlo asortimentis gafarToebasa
(savaWro firmaSi) da momxmareblamde misi dayvanis sxvadasxva
xerxebis gamoyenebas;
investiciebisa da Sedegebis (komerciuli saqmianobis da sxv.)
dazRveva;
sakuTar SesaZleblobaTa obieqturi da dasabuTebuli Sefaseba; dagegmili sargeblianobis maqsimalurad miRweva(maqsimizacia),
romelic gaiangariSeba yvela SesaZlo Sedegis sargeblianobis
saSualo ariTmetikulis gamoyvaniT, sadac Sedegebis albaToba
gamodis wonebis rolSi.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 147/305
147
riskis Sefasebisas praqtikulad yvelaze xelmisawvdomia
eqspertuli meTodi. riskis raodenobrivi Sefaseba xorcieldeba
koniunqturis analizis safuZvelze. riskis gamzomad gamodis bazris
ZiriTadi parametrebis meryeobisa da mdgradobis maCveneblebi, agreTve misi
ganviTarebis (cvlilebebis) tendenciebis maxasiaTeblebi. rac ufro
intensiuria variacia, sxva Tanabar SemTxvevaSi, miT ufro maRalia riskis
done. rac didia bazris tevadoba da rac ufro xelsayrelia misi
tendenciebi, miT ufro mcirea riski. am da sxva monacemebis safuZvelze
eqspertebs gamoyavT riskis Sefasebis balebi.
calkeuli riski (R) aRiwereba i-uri faqtorebis (riskis
kriteriumis) gansazRvruli ricxviT (n), romelic ar aRemateba 10-s.
calkeuli maTgani ranJirdeba riskis albaTobis donis mixedviT da xdeba
misi normireba, e.i. calkeuls miakuTvneben gansazRvrul bals (Bi), 1-dan 10-
mde. amasTan, riskianobis donis gaTvaliswinebiT, calkeul aseT faqtors
eqspertuli gziT miakuTvneben Tavis wonas (Wi), romelmac unda asaxos
faqtoris gavlenis xvedriTi wona riskis mTlian sidideSi. wonebis jami
utoldeba 1-s. romelime faqtoris ararseboba fasdeba nulad. faqtoris
bali mravldeba Sesabamis wonaze. xolo Sedegebis jami gansazRvravs
mocemuli riskis sidides. es damokidebuleba gamoixateba formuliT:
n
i
i )RW(R (4.5)
rac ufro axloa R 1-Tan, miT mcirea riski, xolo rac ufro axloa
10-Tan, miT ufro maRalia riski. amasTan, arsebobs riskis zonis cneba .
riskis zona warmoadgens sazRvrebs, romlebSic riski ar aWarbebs
gansazRvrul sidideebs. riskis sazRvrebi gamoixateba riskis saSualo
donis sididiT (
R ).
riskis sazRvrebis skalamocemuliacxrilSi (ix. cxrili 4.3)
cxrili 4.3
riskis sazRvrebis skala
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 148/305
148
riskiszonis
sazRvrebi0 0,1-2,5 2,5-5,0 5,1-7,5 7,6-10,0
riskis
zonebi
urisko
zona
minimaluri
riskis zona
amaRlebuli
riskis zona
riskis
kritikulizona
dauSvebeli
riskis zona
riskis zonis operatiuli gansazRvra xorcieldeba marketinguli
matricis meSveobiT . am dros bazarze firmis poziciis dadgena xdeba ori
kriteriumis mixedviT. es kriteriumebia: bazris mdgomareoba da firmis
sakuTari SesaZleblobebi. aRniSnuli ori maxasiaTebeli gamoisaxeba
koordinantebis saxiT, romelTa gadakveTac aRniSnavs firmis
mdgomareobasa da, Sesabamisad, riskis dones.garda amisa, riskis albaToba ganisazRvreba rogorc eqspertuli
gziT _ analogebis analizis safuZvelze, agreTve riskis Teoriis
daskvnebs dafuZnebuli meTodikis meSveobiT, (statistikur
gadawyvetilebaTa Teoriebs).
ganusazRvrelobis pirobebSi es meTodika iZleva alternatiuli
variantebidan optimaluri sabazro strategiisa da
taqtikisamorCevissaSualebasstatistikuri dakvirvebis Sedegebis mixedviT.magaliTad. moTxovnis Cavardnis (mkveTri Semcirebis) SemTxvevaSi
SesaZlebelia an Sewydes vardnis nakeTobis gamoSveba (savaWro obieqtze
saqonlis Semotana) da bazridan wasvla, an modernizaciis, fasebis
Semcirebisa da sxva RonisZiebebis gatarebis safuZvelze ganxorcieldes
Camqrali moTxovnis reanimacia (aRdgena).
gadawyvetilebis arCeva emyareba Semdeg strategiebs:
maqsimaluri danakargebis minimizacia;
udidesi riskis minimizacia;
riskis maqsimizacia: azartis strategiiT;
kompromisuloba: minimaluri da maqsimaluri danakargebidan saSualo;
sasargeblo efeqtis maqsimaluri (zogjer saSualo) mniSvneloba;
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 149/305
149
maqsimaluri molodini.
amasTan erTad, xSirad gamoiyeneba Sereuli strategia , romlis
gaangariSebis aparati warmodgenilia maTematikuri statistikis Sesabamis
naSromebSi. albaTuri Sefasebebi, romlebic keTdebasabazro situaciebis
Sesabamisad, saSualebas iZleva moxdes riskis Sedareba kapitalTan,
romelsac flobs firma.
zogierT mkvlevars riskis Sefasebisas Semoaqvs saqonlis
sargeblianobis funqcia.(a. pervozvanski).
naSromSi `riski Tanamedrove biznesSi~, romlis avtorebi arian: p.
grabovi, s. petrovi da sxv. ganxilulia danakargebis albaTobis analizis
statistikuri meTodi lorencis mrudis meSveobiT da zogierTi donis
danaxarjebis aRmocenebis (warmoSobis) sixSire formuliT:
saerT. N
NF
1
(4.6)
sadac F aris zogadi donis danakargebis aRmocenebis (warmoSobis) sixSire;
1 N _ danakargebis konkretuli donis dadgomis SemTxvevaTa ricxvi;
saerT. N _SemTxvevaTa saerTo raodenoba statistikur SerCevaSi,
romelicagreTve Seicavs warmatebiT ganxorcielebul operaciebs.
firmis finansuri mdgomareobis Sefasebis praqtikaSi gamoiyeneba e.w.
skoringuli modelebi (inglisuri sityvaa da niSnavs davalianebas), e.i.
firmebis gakotrebis albaTobis modelebi.
am modelebs Semdegi saxe gaaCniaT:
n
i
1iXAZf (4.7)
sadac fZ aris qulaTa jami, romelic miekuTvneba firmis finansur-
ekonomikuri mdgomareobis calkeul i-ur paramets.
fZ _ i-uri parametris mniSvneloba;
_ calkeuli parametris wona an rangi, romelic ganisazRvreba
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 150/305
150
empiriulad;
n _ i-uri parametrebis ricxvi.
winaswar, empiriuli gziT dgindeba parametrebis jamis normativi ( normZ );im
SemTxvevaSi, rodesac parametrebis jami normativze mcire an tolia( fZ > normZ ) firmis finansuri mdgomareoba myaria da gakotrebis albaToba
didi ar aris; parametrebis jami im SemTxvevaSi,rodesac igi normativze
mcirea ( fZ < normZ ), firmas emuqreba gakotreba.
4.5. bazris potencialis, tevadobis, gajerebulobis da proporciulobis
gansazRvra
nebismieri bazris potenciuri SesaZleblobebi udides gavlenas
axdens bazris rogorc arsebuli mdgomareobis ganmsazRvrel nebismier
parametrze, ise misi strategiuli ganviTarebis yvela mimarTulebaze.
bazris potencialis cnebaSi igulisxmeba sawarmoo da
samomxmareblo Zalebis prognozuli erToblioba, romelic ganapirobebs
moTxovnisa da miwodebis sidides moculobas).
sawarmoo potenciali aris mocemul periodSi (weliwadSi)saqonlisa da momsaxurebis warmoebis is moculoba, romelic firmas
(firmaTa jgufs, mocemuli regionis firmaTa erTobliobas) SeuZlia
waradginos bazarze sawarmoo faqtorebis maqsimaluri efeqtianobiT
gamoyenebis pirobebSi. misi sawinaaRmdegoa samomxmareblo potenciali,
romelic gulisxmobs bazris SesaZleblobas, gansazRvruli periodis
manZilze (weliwadSi) Caylapos (iyidos) saqonlisa da momsaxurebis
gansazRvruli moculoba.
amasTan, aRsaniSnavia, rom sawarmo potencialis Sefaseba da analizi
myidvelebis interesTa, xolo samomxmareblo potenciali gamyidvelebis
interesTa wres miekuTvneba, ramdenadac saqonlisa da momsaxurebis bazris
potencialis realizaciis Sedegs myidvelobiTi (gadaxdisunariani)
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 151/305
151
moTxovnis dakmayofileba, sasaqonlo da momsaxurebis masis mimoqcevis
sferoSi CarTva da misi moxmarebis sferoSi gadasvla warmoadgens.
sayuradReboa is faqtic, rom bazris potencialis cneba
faqtobrivad, ufro farToa, vidre is sabazro koniunqturis statistikaSia
warmodgenili.
saqme isaa, rom bazris saerTo potencials miekuTvneba: safinanso-
sakredito potenciali, sasaqonlo mimoqcevisa da momsaxurebis sferos
materialur-teqnikuri baza da masSi dasaqmebuli muSakebi. bazris
potencialis Sefasebis mizani ki calkeuli firmebis sabazro SesaZ-
leblobaTa daxasiaTebaSi mdgomareobs.
saqonlisa da momsaxurebis bazris potencialis gaangariSeba war-
moebs Semdegi TanmimdevrobiT: ganisazRvreba sawarmoo da samomxmareblo
erTeulTa raodenoba, gaiangariSeba xvedriTi simZlavris maCveneblebi
warmoebisa da moxmarebis Sesabamisad. gaangariSebaSi (formulaSi)
Seiyvaneba miwodebisa da moTxovnis elastikurobis maCveneblebi fasebze,
Semosavlebsa da bazris sxva faqtorebze damokidebulebiT, SeiZleba aseve
gamoiyos bazris is xvedriTi wona, romelic firmis gaangariSebiT
konkurentebs rCebaT. gaangariSebaSi aseve SeiZleba Setanil iqnes
maCveneblebi, romlebic zRudaven an afarToveben warmoebisa da moxmarebis
moculobas.
bazris sawarmoo potenciali ganisazRvreba formuliT:
n
i
j xii F Z W N P )(b
(4.8)
sadac bP aris bazris potenciali;
i N _ warmoebis erTeulebi;
iW _ sawarmoo erTeulis simZlavris maCveneblebi;
xZ _ moTxovnis an miwodebis elastikuroba;
j F _ potencialis sxva faqtorebi da elementebi;
n _ warmoebis an moxmarebis erTeulTa ricxvi.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 152/305
152
vrceli saxiT sawarmoo potencialis (sasaqonlo miwodebis
potencialis) gaangariSeba mocemul periodSi SeiZleba moxdes Semdegi
formuliT:
C B K E T R DW N P
n
i
koef elast pmat iiii )******( ...s.m. , (4.9)
sadac s.m.P aris bazris sawarmoo potenciali, anu saqonlis moculoba,
romelic SeiZleba warmoebul iqnes da miewodos bazars
gansazRvruli periodis ganmavlobaSi;
Ni _ firma an firmaTa jgufi, romlebic awarmoeben i -ur
saqonels (momsaxurebas);
Wi _ firmis an firmaTa jgufis saSualo simZlavre i -uri
saqonelis gamoSvebaze;
Di _ sawarmoosimZlavreebis datvirTvis saSualo done;
Ri _ resursebiT uzrunvelyofis done, romelic aucilebelia
sawarmoo programis realizaciisaTvis (SesrulebisaTvis);
.. * pelstymat p E T _ sabiTumo fasebis cvlilebaze Sesworeba, sadac
mat pT . _fasebis matebis tempia, xolo elast p E . _ produqciisa da
nedleulis miwodebis elastikuroba fasebze damokidebulebiT;
K _ saqonlis konkurentunarianobaze Sesworeba;
B _ Sida sawarmoo moxmareba normativebis mixedviT;
C_konkurirebadi importi;
n _ i-uri sawarmoo firmaTa ricxvi.
praqtikaSi, SekveTebis porTfelis informaciaze dayrdnobiT
SesaZlebelia sawarmoo potencialis Semdegi ufro martivi modelis
gamoyeneba:
n
l
elast p pmat lj B E T q P .**p (4.10)
sadac jiq aris saqonlis (momsaxurebis) moculoba, romelic dagegmilia
gamosaSvebad i-ur sawarmoo firmaSi SekveTebis portfelis
Sesabamisad
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 153/305
153
n _ firmaTa ricxvi, romlebTanac gaformebulia kontraqti j -uri
saqonelis miwodebaze.
bazris potencialis gansazRvris mniSvnelobas zrdis is faqtic,
rom is umniSvnelovanes rols TamaSobs myidvelobiTi (gadaxdisunariani)
moTxovnis SeswavlaSi.
samomxmareblo potenciali xasiaTdeba bazris tevadobiT . Ges
maCvenebeli, marTalia, axlos dgas moTxovnis moculobasTan, magram
mTlianad ar aris gaigivebuli masTan.
bazris tevadoba warmoadgens saqonlis im raodenobas (Rire-
bulebas), romelic SeuZlia Caylapos (gayidos) bazarma garkveul
pirobebSi drois romelime monakveTSi.
bazris tevadoba zogjer ganisazRvreba moTxovnis msgavsad,
moTxovnis mravalfaqtoruli prognozuli modelis meSveobiT. es
gaangariSeba albaTuri, xSirad mravalvariantuli xasiaTis matarebelia.
bazris tevadobis gaangariSebis meore meTodi _ multiplikaciur-
aditiuri modeli _ warmoadgens ZiriTads normatiul da eqspertul
maCveneblebSi. igi universaluria da gamoiyeneba rogorc warmoebissaSualebaTa, ise moxmarebis sagnebis samomxmareblo bazrebisaTvis.
bazris tevadoba ganisazRvreba konkretuli saqonlisa da
momsaxurebis calkeuli lokaluri bazrebis WrilSi. bazris tevadoba am
SemTxvevaSi ganisazRvreba formuliT:L
CR )ddQ(V)ZS(Pn
i
i mfR , (4.11)
sadac RP bazris tevadoba (saqonlisa da momsaxurebis raodenoba da
Rirebuleba, romelic SeiZleba gaiyidos gansazRvrul periodSi);
iS _ i-uri momxmarebelTa raodenoba;
_ moxmarebis done (koeficienti) sabaziso periodSi, an i-uri
jgufis momxmarebelTa moxmarebis normativi (normativebi:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 154/305
154
teqnologiuri _ warmoebis saSualebebisaTvis, fiziologiuri _
kvebis produqtebisaTvis, racionaluri _ arasasursaTo
produqtebisa da momsaxurebisaTvis);
Z _ moTxovnis elastikurobis koeficienti fasebsa da Semosavlebze
damokidebulebiT;
V _ saqonlis normaluri sadazRveo rezervis (maragis) moculoba;
Q _ bazris gajerebuloba _ mosaxleobis saojaxo meurneobaSi
arsebuli saqonlis moculoba an firmebSi arsebuli warmoebis
saSualebaTa moculoba mocemuli periodisaTvis;
fd _ saqonlis fizikuri cveTa;
md _ saqonlis moraluri cveTa;
R _ bazris gareT moTxovnis dakmayofilebis alternatiuli formebi
(moxmarebis naturaluri wyaroebi, Savi bazari);
C _ konkurentebis xvedriTi wona bazarze.
bazris gajerebulobis maCvenebeli damoukidebel rols TamaSobs
sabazro koniunqturis analizis dros, radgan zRudavs ra moTxovnas, igi
Zlier gavlenas axdens bazris ciklurobaze, bazris gajerebuloba
uCvenebs saqonliT uzrunvelyofis dones, romelic ganisazRvreba an
eqspertuli gziT, an saojaxo meourneobaTa SerCeviTi gamokvlevis
safuZvelze. xangrZlivi moxmarebis saqonlisaTvis gamoiyeneba
gaangariSebis sabalanso meTodi, romelic xorcieldeba Semdegi formulis
mixedviT:
CR QQ b , (4.12)
sadac bQ aris saqonlis raodenoba (moculoba) periodis bolos;
Q _ arsebuli saqonlis raodenoba periodis dasawyisSi;
R _ SeZenili saqonlis raodenoba (moculoba) mocemul periodSi;
C _ gasuli saqonlis raodenoba mocemul periodSi, romelic moxda
saqonlis (xangrZlivi moxmarebis) fizikuri da moraluri cveTis
gamo.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 155/305
155
am SemTxvevaSi gaTvaliswinebul unda iqnes, rom saqonlis gasvla
gaiangariSeba xangrZlivi moxmarebis saqonlis samsaxuris saSualo
xangrZlivobis normativebis safuZvelze.
saqonlis fizikuri da moraluri cveTa saqonlis Secvlis
aucileblobas iwvevs. moxmarebaSi (eqspluataciaSi) myofi saqonlis
fizikuri da gansakuTrebiT moraluri cveTis gamo saqonlis gasvla
damokidebulia ara marto misi samsaxuris vadis gansazRvrul teqnikur
normativebze, aramed mosaxleobis Semosavlebis moculobaze. misi zrdis
SemTxvevaSi Cqardeba xangrZlivi moxmarebis sagnebis Secvlis
aucilebloba, anu mcirdeba maTi samsaxuris faqtobrivi vada. saqonlis
moraluri cveTis procesis mimdinareobis Seswavla warmoebs specialuri
marketinguli gamokvlevebis saSualebiT _ gamokiTxvebisa da myidvelobiTi
qcevis Seswavlis meSveobiT.
saqonlisa da momsaxurebis bazari warmoadgens ra rTul
mravalstruqturul kompleqss, misi ganviTareba (cvlileba) sabazro
urTierTobis sxva komponentebTan kavSirSi mimdinareobs.
proporciuloba, e.i. bazris sxvadasxva elements Soris optimaluri
Sefardeba, bazris sijansaRisa da misi Tanmimdevruli normaluri
ganviTarebis (cvlilebis) umniSvnelovanesi pirobaa. xolo, bazris
Semadgeneli elementebis disproporciuloba da deformaciuli
cvlilebebi Zlier arTulebs sabazro urTierTobebs da bazars
araefeqturs xdis.
aRniSnulidan gamomdinare, bazris makro da mikroproporciebis
Seswavla sabazro koniunqturis statistikis mniSvnelovan da aqtualur
amocanas warmoadgens . amasTan, sabazro koniunqturis statistikam ara
marto konstatacia (fiqsireba) da Sefaseba unda gaukeTos bazarze Seqmnilproporciebs, aramed unda daaxasiaTos kidec proporciaTa cvlilebis
tendenciebi da gaanalizos struqturuli cvlilebebi (Zvrebi).
bazris proporciulobis kvlevis statistikuri aparati Seicavs
analizis Semdeg instrumentebs: sabalanso meTodi, struqturisa da
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 156/305
156
koordinaciis SefardebiTi sidideebi, SefardebiTi (komparatiuli)
indeqsebi, elastikurobis koeficientebi da mravalfaqtoruli modelebis
beta-koeficientebi.
elastikurobis empiruli da Teoriuli koeficienteb i ara marto
avlens ama Tu im faqtorze moTxovnisa da miwodebis damokidebulebas,
aramed agreTve adgens gamovlenil damokidebulebaTa proporciulobasac,
radgan aCvenebs Sedegobrivi niSnis procentul cvlilebas faqtoruli
niSnis erTi procentiT gadidebisas (cvlilebisas), xolo beta-koeficienti,
romelic gamoTvlilia regresis mravalfaqtoruli gantolebis
parametrebiT iZleva calkeuli strqturuli faqtorebis gavlenis Zalis
SeTanazomadobis SesaZleblobas.
struqturul analizSi SeiZleba gamoyenebul iqnes proporciulobis
maCvenebelTa meryeobis (cvalebadobis) analizis meTodebi, maTi trenduli
da regresiuli modelebi, analizis indeqsuri meTodi, firmebisa da
regionebis dajgufeba struqturuli maCveneblebis mixedviT da a.S.
bazris proporciulobis analizSi umTavresad gamoiyeneba
struqturis ori ZiriTadi SefardebiTi maCvenebeli: xvedriTi wona e.i.
nawilis adgili mTelSi da Sefardebis koeficienti , e.i. erTi erTobliobis
ori movlenis uSualo Sepirispireba (Setoleba). pirveli uCvenebs im
adgils, romelsac mocemuli nawili ikavebs mTlian erTobliobaSi.
rogorc wesi, xvedriTi wona gamoiTvleba procentebSi e.i. movlenis 100
erTeulze da koeficientebSi movlenis erT erTeulze.
bazris proporciebis Seswavlisas farTod gamoiyeneba grafikuli
meTodi, kerZod seqtoruli diagramebi. amosavali monacemebi gamoixateba
rogorc naturalur, ise RirebulebiT erTeulebSi. RirebulebiTi
erTeulebis dros xvedriTi wonis sidide damokidebulia ara martomoculobaTa proporciebze, aramed Sesaswavl erTobliobaSi Semavali
sasaqonlo erTeulebis fasebis Sefardebazec.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 157/305
157
bazris proporciulobis analizi unda ganxorcieldes rogorc
statikaSi, ise dinamikaSi. xvedriTi wonis Sedarebisas gamoiTvleba Sefar-
debiTi maCvenebeli: xvedriTi wonis indeqsi .
saboloo angariSiT xvedriTi wonis indeqsi (zrdis tempi)
damokidebulia movlenis mocemuli nawilis da mTlianad movlenis
veqtorisa da siCqaris cvlilebebis Tanafardobaze.
bazris proporciulobis gansakuTrebul maCvenebels miekuTvneba
komparatiuli indeqsi , romelic iZleva dinamikuri proporciebis Sedarebis
saSualebas.
komparatiuli indeqsi warmoadgens ori movlenis indeqsis (zrdis
tempebi) Sefardebas. magaliTad, samomxmareblo saqonlis gayidvis indeqsis
Sefardeba momsaxurebis gayidvis indeqsTan an sacalo saqonelbrunvis
indeqsis Sefardeba mosaxleobis fuladi Semosavlebis indeqsTan. Tavisi
arsiT komparatiuli indeqsi mosworebis koeficientis gaangariSebis erT-
erTi variantia.
tendenciebis, mdgradobis, xvedriTi wonis damokidebuleba da
proporciulobis sxva maCveneblebis Seswavla xorcieldeba Sesabamisi
statistikuri meTodebis meSveobiT, sadac saqonlis (bazris da a.S.)
xvedriTi wona ganixileba rogorc varirebadi SemTxveviTi sidide:
)....( 21 ni X X X f d (4.13)
xvedriTi wonis variacia ganisazRvreba dispesiiT:
n
i
i
n
i
i
2
i
F
F)dd(
(4.14)
sadac id aris varirebadi xvedriTi wona (magaliTad, mosaxleobis xvadasxva
socialuri jgufebis mTlian danaxarjebSi momsaxurebaze gaweuli
danaxarjebis xvedriTi wona;
d _ xvedriTi wonis saSualo mniSvneloba mTlian erTobliobaSi;
iF _ wonebi, romlebadac SeiZleba gamoyenebul iqnes erTobliobis
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 158/305
158
erTeulebis zomis maxasiaTeblebi (magaliTad, mosaxleobis
raodenoba TiToeul socialur jgufebSi).
rogorc cnobilia, proporciulobis gansazRvrisas arsebobs maCve-
nebelTa ierarqiuloba maTi mniSvnelobis mixedviT.
bazris proporciulobis umniSvnelovanes maCvenebels miekuTvneba
miwodebisa da moTxovnis Tanafardoba , romelic asaxavs bazris kanonis
gamovlinebas da gansazRvravs bazris danarCeni kategoriebis ganviTarebis
(cvlilebis) xasiaTsa da mis socialur da ekonomikur efeqtianobas.
misi roli koniunqturul analizSi ganxiluli iyo zemoT (ix.
sabazro situaciis koniunqturuli Sefasebebi), sadac agreTve mocemulia
misi Sefasebisa da analizis zogierTi meTodi. aq damatebis saxiT SeiZleba
iTqvas, rom miwodebisa da moTxovnis proporciebi ganisazRvreba rogorc
mTlianad saqonlisa da momsaxurebis bazris, ise regionalur WrilSi
mTliani sasaqonlo masasa da calkeuli saqonlis mixedviT.
damoukidebeli amocanaa momxmarebelTa sxvadasxva socialur-
ekonomikuri jgufebis moTxovnis Tanafardoba . saqonlisa da momsaxurebis
mTliani erTobliobis mixedviT mocemuli proporciis gazomvis erT-erT
xerxs warmoadgens moTxovnisa da miwodebis balansi , romelSic xdeba
myidvelobiTi fondebis (gadaxdisunariani moTxovnis) sasaqonlo
resursebTan da momsaxurebis potencialTan Sepirispireba. am gziT
gamovlenili saldo gamoiyeneba bazris disproporciis dasaxasiaTeblad
da Sesabamisi niSnebis (+ an _) arsebobis mixedviT dgindeba deficitis
arseboba an gasaRebis krizisi.
magram es xerxi Zneli gamosayenebelia calkeuli saqonlis bazrebis
proporciulobis Sesafaseblad, Tumca principSi SeiZleba ganisazRvros
eqspertuli gziTa da analogiuri meTodebiT myidvelobiTi fondebis jami,romelic orientirebulia swored mocemuli saqonlis SesaZenad. Semdeg
amave sqemiT xorcieldeba misi Setoleba sasaqonlo resursebis
moculobebTan.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 159/305
159
moTxovnis maxasiaTebel maCvenebelTa proporciuli damokidebuleba
faqtorul maCvenebelze SeiZleba gamoixatos elastikurobis koeficientiT,
romelic aCvenebs procentul cvlilebas faqtoruli maCveneblis erTi
procentiT gadidebisas (cvlilebebisas).
moTxovnisa da miwodebis proporciis Sefaseba saqonlis bazarze
koreqtirdeba miwodebis mTlian moculobaSi importis xvedriTi
wonisSetaniT gaangariSebaSi.
bazris umniSvnelovanes proporciad unda CaiTvalos warmoebis
saSualebaTa da moxmarebis sagnebis Tanafardoba. is ganisazRvreba
rogorc statikaSi, ise dinamikaSi (ukanasknel SemTxvevaSi Sesadaris
fasebSi), agreTve gaiangariSeba komparatiuli indeqsi , romelic asaxavs
maTi cvlilebis proporciebs. samomxmareblo niSnis mixedviT bazris
proporciulobis analizis gagrZelebas emsaxureba saqonelbrunvis
dargobrivi da sasaqonlo struqturis daxasiaTeba.
4.6. bazris ganviTarebis, meryeobis da ciklurobis
tendenciaTa analizi
sabazro koniunqturis Sefasebisa da analizis centralur amocanas
misi ganviTarebis tendenciebisa da TaviseburebaTa,agreTvemdgradobis
Seswavla warmoadgens.
bazris ganviTarebis veqtoris da siCqaris gansasazRvravad igeba
maCveneblebis _ bazris indikatorebisa da saqmiani aqtiurobis
maCveneblebis dinamikuri mwkrivebi. gamoiTvleba mocemul periodSi
sabaziso, jaWvuri da saSualo zrdis tempebi, agreTve mizanSewonilia
gaangariSdes komparatiuli zrdis tempebi urTierTganmapirobebelifaqtorebisaTvis _ gansakuTrebiT im SemTxvevaSi, rodesac erTi maCvenebeli
ufro swrafad an ufro nela icvleba, vidre meore.
bazris ganviTarebis tendencia, TvalsaCionoebis mizniT, SeiZleba
gamoisaxos grafikulad.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 160/305
160
grafikze aRniSnuli doneebi an tempebi yvelazexSirad asaxavs
ganviTarebis uTanabrobas: daCqarebas, Senelebas, amaRlebebsa da
Cavardnebis naxtomebs . aseT pirobebSi mkafio tendenciaTa aRmoCena da
koniunqturis Sefaseba rTulia.
grafikze aRniSnuli doneTa meryeobebi SeiZleba moswordes sami
xerxiT, TiToeul maTgans Sesabamis situaciaSi Tavisi analizuri
Rirebuleba aqvs:
teqnikuri gaTanabrebis meTodi,rodesac grafikze vizualurad
tardeba Tanabarmoqmedi (gamTanabrebeli) xazi, pirdapiri an mrudi,
romelic mkvlevaris azriT, asaxavs ganviTarebis tendencias
meqanikuri mosworebis meTodi (3,5 da meti donis saSualoTa srialas
gaangariSeba, romelic asaxavs ganviTarebis tendencias an ciklurobas).
analizuri gaTanabrebis meTodi (trendis statistikuri modelis ageba).
aseTnairad gamovlenili mimarTuleba warmoadgens bazris ganviTarebis
(cvlilebis) ZiriTadi tendenciis maxasiaTebels. igi agreTve SeiZleba
gmoyenebul iqnes prognozis gasakeTeblad, ufro zustad
eqstrapoliaciisaTvis , e.i. Camoyalibebuli tendenciebis momaval periodSi
gasavrceleblad.
tendenciaTa Sefasebis teqnikuri meTodis Rirsebaa koniunqturuli
Sefasebis siswrafe da simartive, miuxedavad imisa, rom misi sizuste am
dros ar aris maRali. meqanikuri mosworebis meTodis moxerxebuloba ki
gaangariSebis simartiveSi mdgomareobs. xolo rac Seexeba analizuri
gaTanabrebis meTodis (statistikuri trenduli modelis) upiratesobas, is
ufro maRali donis saimedobiT xasiaTdeba, garda amisa, saSualebas iZleva
moxdes trendis gaTanabrebis parametrebis ekonomikuri interpretireba da
sakmaod TvalsaCinod gamoxatavs tendenciasa da gadaxras misgan.ganviTarebis xasiaTis Sesabamisad, airCeva pirdapiri an mrude wrfis
Sesabamisi funqcia da igeba Semdegi tipis trendis modeli:
n
i
i
ii t baY (4.15)
sadac t aris periodis nomeri;
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 161/305
161
a _ gantolobis Tavisufali wevri;
bi _ gantolobis parametrebi.
teqnikuri da trenduli modelebis safuZvelze SeiZleba gamov-
lindes da bolo SemTxvevaSi gaizomos bazris ganviTarebis mdgradoba
droSi. teqnikuri xerxi ki mxolod imis saSualebas iZleva, rom
vizualurad Sefasdes wrfidan (xazidan) mwkrivis faqtobrivi gadaxris
done, romelic axasiaTebs tendencias da gakeTdes mdgradobis donis
atributuli Sefaseba: maRali, dabali da a.S.
bazris dinamikuri ganviTarebis mdgradoba (an aramdgradoba)
vlindeba ZiriTadi tendenciidan (anu trendidan) faqtobrivi ganviTarebis
donis gadaxris xasiaTSi, rac saSualebas iZleva bazris ganviTarebis
mdgradoba gaizomos aproqsimaciis koeficientis maCvenebliT . gaiangariSeba
trendidan empiruli doneebis saSualo kvadratuli gadaxra:
n
y yn
i
t i
y y t i
2)(
(4.16)
sadact i y y aris dinamikuri mwkrivis empiruli doneebis, saSualo
kvadratuli gadaxra trendidan;
i y dinamikuri mwkrivis i - ri done;
t y dinamikuri mwkrivis mosworebuli i - uri done;
n _ dinamikuri mwkrivebis i - uri doneTa ricxvi.
saSualo kvadratuli gadaxris Sefaseba saSualo donesTan
gamoxatavs dinamikuri procesebis mdgradobis dones standartizebul
masStabSi (0-dan 100%-mde):
.100yK
tyy
a
(4.17)
am maCvenebels ewodeba aproqsimaciis koeficienti.
bazris tendenciebisa da meryeobis analizi sakmaod Sromatevadi
procesia, romelic moiTxovs Sesabamisi informaciis mopovebas, dinamikuri
mwkrivebis agebas, ganawilebis mwkrivebis Sedgenas, statistikur gaanga-
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 162/305
162
riSebasa da statistikur gaangariSebaTa ganxorcilebas kompiuteruli
teqnologiebis gamoyenebiT.
operatiuli miznebisaTvis ukve aRniSnul meTodebTan erTad
rekomendirebulia testirebis specifikuri koniunqturuli meTodi,
romelic ar moiTxovs rTul gaangariSebebs.
koniunqturul testSi gamoiyeneba sidideTa (cvladebis) sami jgufi:
instrumentaluri cvladebi , romlebic damokidebulia firmaTa
saqmianobaze da igegmeba TviT firmebis mier;
molodinis cvladebi , romlebic damokidebulia ara TviT firmaze,
aramed garegan faqtorebze;
erToblivi cvladebi , romlebic damokidebulia rogorc firmis
moqmedebaze, ise garegan faqtorebze.
sabazro koniunqturis analizis praqtikaSi farTo gamoyeneba pova
tendenciurma gamokiTxvebma , romlebic faqtobrivad eqspertuli
gamokvlevis variantia. swored mis safuZvelze muSavdeba koniunqturuli
testebi, romelic warmoadgens bazarze Camoyalibebuli cvlilebis
(ganviTarebis) tendenciis sami SesaZlo Sefasebis saSualo
ariTmetikuls:zrdis, stabilurobis da Semcirebis (Cavardnis ), da
TiToeul maTgans miakuTvneben Sesabamis balebs. Sedegad miiReba bazris
ganviTarebis (cvlilebis) tendenciaTa ganzogadebuli Sefaseba.
bazris meryeobis maCvenebelTa Sefasebebi statikaSi , rogorc geog-
rafiuli, ise ekonomikuri sivrcis mixedviT, xorcieldeba variaciis
koeficientis meSveobiT Semdegi formulis safuZvelze:
100
y
V
, (4.18)
sadac y aris saSualo kvadratuli gadaxra:
n
i
i
n
i
ii
F
F y y 2)(
(4.19)
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 163/305
163
sadacn aris i - urerTeulTa ricxvi (sawarmo);
i F i -uri erTeulis zomis maxasiaTebeli wona(saqonelbrunva, mosaxleobis
ricxovnoba da a.S.);
y _ i -uri sawarmos bazris parametri;
y _ parametris saSualo mniSvneloba (saSualo done), gaiangariSeba
Sewonili saSualo ariTmetikulis mixedviT:
y .
n
i
i
n
i
ii
F
F Y
(4.20)
im SemTxvevaSi, roca SeuZlebelia Sewonvis ganxorcieleba, an roca
struqtura met-naklebad erTgvarovania, dasaSvebia mivmarToT arapiradpir
daxasiaTebas an gamoviyenoT Seuwonavi saSualoebi.
bazris mdgradoba SeiZleba agreTve Sefasdes bazris mdgomareobisa
da ganviTarebis ZiriTadi maCveneblebis mixedviT firmebis dajgufebiT.
magaliTad, konkurenti firmebis dajgufeba gayidvis moculobis an
gayidvis tempebisa da fasebis doneebis mixedviT.
bazars, rogorc erTiani ekonomikuri sivrcis ganviTarebaSi(cvlilebaSi), aseve nebismieri lokaluri bazris ganviTarebaSi
(cvlilebaSi), SeiZleba gamovlindes gansazRvruli ganmeoradoba,
cikluroba, romelic ganpirobebulia bazris rogorc Sida TvisebebiT, ise
garegani mizezebiT (faqtorebiT).
ganasxvaveben Sidawliur, sezonur ciklurobas, da mravalwlian
ciklurobas.
bazris Sidawliuri cikluroba , Cveulebriv, sezonuri xasiaTisaa.
misi gamovlena SesaZlebelia sezonurobis indeqsebiT, meqanikuri
mosworebis meTodebiT, analizuri gantolebebiT da ufro xSirad furies
formuliT:
m
R
R R 0 )Rtsin bRtcosa(ay (4.21)
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 164/305
164
sadac t aris sidide, romelic gansazRvravs furies formulis (`garmonis~)
rigis nomers;
oa , R a da R b _ parametrebi, romlebic ganisazRvreba umcires
kvadratTa meTodiT;R _ furies formulis rigebis (`garmonis~) ricxviT, romelic
tolia 1,2 da a.S.
sezonuri ciklebis analizis procesSi gamoiricxeba SemTxveviTi
ryevebi (am mizniT calkeuli periodisaTvis gaiangariSeba mravalwliani
saSualo) da trendi, romelic axasiaTebs ganviTarebis (cvlilebis)
ZiriTad tendencias, e.i. yvela faqtobrivi done mosworebulia.
moTxovnisa da miwodebis sezonuri ryevebi bazris ganviTarebis
(cvlilebis) mniSvnelovan komponents Seadgens. sezonuri ciklurobis Zala
SeiZleba gaizomos Cveulebrivivariaciis koeficientiT , agreTve trendis
gamoricxvis gaTvaliswinebiT (aproqsimaciis koeficientis analogiurad ).
bazris cikluroba agreTve dakavSirebulia saqonelTa sasicocxlo
ciklebTan, romelic sabazro meqanizmis ganuyofeli komponentia. mocemuli
movlena Seiswavleba marketinguli gamokvlevis procesSi, magram igi
agreTve warmoadgens statistikuri modelirebisa da prognozirebis
obieqts.
saqonlis sasicocxlo ciklebis sxvadasxva etapebi _ saqonlis
bazarze gayvana, zrda, simwife da Cavardna SeiZleba modelirebul iqnes
Sesabamisi konfiguraciis mrudiT, ufro xSirad paraboloiduriT .
ciklebis cvla sabazro ekonomikis erT-erTi umniSvnelovanesi
Tvisebaa. aRmavloba iwvevs gajerebas, gasaRebis krizissa da depresias,
romelic, Tavis mxriv, gadadis gamococxlebaSi da cikli meordeba
mravaljer.
amasTan, aRsaniSnavia, rom ciklebis klasifikacia, maTi
Tanmimdevroba da xangrZlivoba sxvadasxva ekonomikur pirobebSi ar aris
erTiani. ciklebi gansxvavdeba xangrZlivobiT. magaliTad, gamoiyofa
ocwliani ciklebi , romelic ganpirobebulia warmoebis sferoSi
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 165/305
165
kvlavwarmoebiT struqturaSi momxdari ZvrebiTa da ekonomikuri politikis
cvlilebebiT; jangleris ciklis (7-10 weli) warmoSobas ganapirobebs
fulad-sakredito faqtorebis urTierTmoqmedeba; katCinis cikli (3-5 weli)
warmoiSoba maragis brunvadobis dinamikis safuZvelze; kerZo sameurneo
ciklebi (1-dan 12 wlamde) ganpirobebulia investiciuri aqtiurobis
meryeobiT.
harvardis skolis klasikuri ciklebi Semdegnairi xasiaTisaa
(sasaqonlo bazris mixedviT):
depresia ; sasaqonlo bazris aqtiuroba sustdeba, fasebs gaaCniaT
Semcirebis tendencia;
gamococxleba ; sasaqonlo warmoebasa da vaWrobaSi iwyeba zrda;
aRmavloba ; sasaqonlo bazarze saqmiani aqtiurobis tempi maRldeba,
fasebi ganagrZoben zrdas;
inflacia; warmoebisa da vaWrobis zrdis SeCereba, saqonlis fasebi
anelebs zrdas;
krizisi; samrewvelo da savaWro saqmianoba kvdeba (iyineba),
kontraqtebi ara umcires 50 %-isa ar realizdeba, miwodeba ar
nazRaurdeba, izrdeba sasaqonlo maragi, fasebi ecema.
cnobili amerikeli ekonomisti k. mitCeli gamoyofs oTx koniun-
qturul cikls: gamococxleba, aRmavloba, krizi, likvidacia.
aRniSnuli ciklebi moqmedebas iSviaTad avlenen `wminda saxiT~,
TaviaTi sisrulisa da Tanmimdevrobis mixedviT.
ciklurobis gamovlenis meTodika SemdegSi mdgomareobs. kerZod,
airCeva is sabazro maCveneblebi, romlebic ufro met ryevadobas avlenen
da igeba maTi dinamikuri mwkrivebi xangrZlivi periodisaTvis. TiToeul
maTganSi gamoiricxeba trendi , romelic asaxavs zrdis an Semcirebis
erTian tendencias (`saukunovani moZraoba~), agreTve sezonuri meryeobebi .
narCeni mwkrivebi ki, romlebic asaxaven marto koniunqturul an wminda
SemTxveviT ryevebs, standartizdeba, e.i. moiyvaneba erT mniSvnelamde,
racuzrunvelyofs maT Sesadarisobas. Semdeg dgindeba maCvenebelTa
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 166/305
166
sinqronuloba da urTierTkavSiri(korelaciis koeficientebis
gaangariSebis meSveobiT). mravali kavSiris ganzomilebis uzrunvelyofa
miiRweva maCvenebelTa erTgvarovan klasterul jgufebad dayofiT .
grafikze klasteruli Sefasebebis gadatanam unda aCvenos ZiriTadi
sabazro procesebis cvlilebis Tanmimdevroba da koniunqturuli ciklebis
fazebis mixedviT maTi moZraoba.
maRalganviTarebuli qveynebis ekonomikur literaturaSi
damuSavebulia mravalfaqtoruli statistikuri prognozuli modeli,
romelmac ekonomikuri barometris saxelwodeba miiRo. masSi Setanilia
bazris ganviTarebis donis maxasiaTebel faqtorTa nakrebi.
bunebrivia, rom sasaqonlo bazari warmoadgens sabazro ekonomikis
Semadgenel nawils da igi Seiswavleba ara marto izolirebulad, aramed
sabazro ekonomikis sxva komponentebTan kompleqsSic. magram ekonomikuri
barometris tipis mravalfaqtoruli modelis ageba, rogorc gamocdilebam
aCvena, ar amowuravs bazris mdgomareobisa da ganviTarebis (cvlilebis)
integrirebuli daxasiaTebis problemebs mravali gauTvaliswinebeli
SemTxveviTi da gamouvleneli faqtorebis moqmedebis gamo.
amave dros, aseTi saxis modeli saSualebas iZleva kompleqsurad
Sefasdes bazris ganviTarebis kanonzomiereba, paralelurad xdeba
dinamikuri mwkrivis iseT Semadgenel nawilebad dayofa, rogoricaa: trendi
(saerTo tendencia); Sidawliuri (sezonuri); cikluri (xangrZlivi da
swrafi) da danarCeni (SemTxveviTi) ryevebi.
4.7. moTxovnisa da miwodebis elastikurobis gazomvis
statistikuri meTodebi
moTxovnisa da miwodebis elastikuroba warmoadgens specifikur
sabazro movlenas da ganpirobebulia bazris kanonis moqmedebiT.
moTxovnis elastikurobis arsi mdgomareobs imaSi, rom igi
gansakuTrebiT moqnili da cvalebadia sxvadasxva socialur-ekonomikuri
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 167/305
167
faqtorebis, gansakuTrebiT fasebisa da fuladi Semosavlebis zemoqmedebis
gamo.
analogiuri Tvisebebis matarebelia sasaqonlo miwodeba, romelic
mgrZnobiared reagirebs fasebis cvlilebebze.
garegani faqtorebis zegavlenaze miwodebisa da moTxovnis
mgrZnobiarobis fenomens swavlulma ekonomistebma jer kidev XIX
saukuneSi miaqcies yuradReba. kerZod, frangma mecnierma o. kurnom gamoTqva
mosazreba, rom garkveuli azriT moTxovna warmoadgens fasebis funqcias.
es idea ganaviTara ingliselma mkvlevarma a. marSalma, romelmac igi
formulis saxiT Camoayaliba:
D=f (p)
(4.22)
sadac D aris moTxovna;
P _ fasi.
magram mkvlevrebma maSinve miaqcies yuradReba imas, rom moTxovna
calkeul saqonelze damokidebulia ara marto am saqonlis fasze, aramed
sxva saqonlis fasebzec. XIX saukunis 80-ian wlebSi Sveicarielma
swavlulma ekonomistma l. valram kurnos pirveladi gantolebis
safuZvelze wamoayena moTxovnis elastikurobis Tavisi varianti, romelic
gamoxata Semdegi formuliT:
)P,...P,P,P,P(f d n321xx (4.23)
sadac xd aris moTxovna X saqonelze;
xP _ X saqonelis fasi;
n1 P...P _ danarCeni saqonlis fasebi.
aRsaniSnavia, rom am ideaze dafuZnebuli jvaredini elastikurobis
Teoria kurno-marSalis Sexedulebebi SemdgomSi ganviTarebuli iqna sxva
mkvlevrebis mier, romlebmac elastikurobis cnebaSi Semoitanes
Semosavlis faqtori.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 168/305
168
`ekonomiksis~ avtori p. samuelsoni moTxovnis elastikurobas
fasebze damokidebulebiT ganixilavs, rogorc Sesyiduli saqonlis
raodenobis reaqciis dones sabazro fasebis meryeobaze.
moTxovnisa da miwodebis elastikuroba warmoadgens reagirebas
bazarze momxdar socialur-ekonomikuri pirobebis cvlilebaze.
elastikurobis zoma statistikurma mecnierebam gansazRvra iseTi
raodenobiTi maCveneblebiT, rogoricaa: elastikurobis koeficienti .
elastikurobis koeficianti aris erTi niSnis (Sedegobrivi)
procentuli cvlileba meore niSnis (faqtoruli) erTi procentiT
gadidebisas (cvlilebisas).
a. marSalma gamoiyvana elastikurobis empiruli koeficientis
formula Semdegi saxiT:
y
x
x
y
(4.24)
sadac y aris moTxovnis mateba
x _ faqtoruli niSnis mateba;
y _ moTxovnis sabazo maCvenebeli;
x _ faqtoruli niSnis sabazo maCvenebeli.zogjer arniSnuli formula gamoisaxeba SefardebaTa warmoebulis
saxiT, zogjer ki _ procentuli cvlilebebis saxiT:
x
y:
x
y
,
x
x
y
y
, (4.25)
rodesac 1 vlindeba infraelastikurobis movlena, saqoneli
iTvleba mcireelastikur an araelastikur saqonlad; rodesac 1
aRiniSneba ultraelastikurobis movlena da saqoneli warmoadgens
elastikurs an Zlier elastikurs; rodesac 1 , maSin saqoneli
sustelastikuria (e. w. unitaruli moTxovna), am SemTxvevaSi, rogorc wesi,
fasebis Semcirebas ar mosdevs komerciuli efeqti (fuladi amonagebis
zrda).
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 169/305
169
elastikurobis koeficientis dadebiTi mniSvneloba niSnavs, rom
faqtoruli niSnis gadidebisas moTxovna izrdeba, e.i. kavSiri pirdapiria
(aseTi damokidebuleba aRiniSneba Semosavlebze damokidebulebiT);
uaryofiTi mniSvneloba ki niSnavs, rom faqtoruli niSnis gadidebisas
moTxovna mcirdeba, e. i. kavSiri arapirdapiria (aseTi damokidebuleba
aRiniSneba fasebze damokidebulebiT (igulisxmeba fasebis zrda).
amasTan, mxedvelobaSi unda iqnes miRebuli, rom arsebobs zogierTi
saqoneli, romelic sxvanairad reagirebs fasebisa da Semosavlebis
cvlilebaze. magaliTad, Semosavlebis zrda iwvevs moTxovnis Semcirebas
dabali samomxmareblo Tvisebebis (xarisxis) saqonelze.
praqtikul gaangariSebebSi elastikurobis koeficienti SeiZleba
gamoiTvalos dinamikaSi da statikaSi, e. i. asaxavs moTxovnis cvlilebas an
droSi, an erTobliobis romelime sxva erTeulTan SedarebiT (magaliTad,
moTxovna sxvadasxva samomxmareblo jgufebis, sxvadasxva regionebis da a.
S.). pirvel SemTxvevaSi formula transformirdeba Semdegnairad:
ymat xmat T T x
x x
y
y y::
0
01
0
01
, (4.26)
sadac 0y da 1y aris saSedego niSani (moTxovna) Sesabamisad sabaziso da
mimdinare periodSi;
0x da 1x _ faqtoruli niSani Sesabamisad sabaziso da mimdinare
periodSi.
statikaSi (Cveulebriv dajgufebis monacemebiT) es formula
Semdegnairad gamoiyureba (calkeuli i-uri jgufis mixedviT):
1
1
1
1 :
n
n
nn
nn
x
y
x x
y y, (4.27)
sadac n y aris moTxovna dasaxasiaTebel jgufSi;
1ny _ moTxovna winamorbed jgufSi;
nx , 1nx , _ faqtoruli niSnebi n-ur jgufSi, winamorbed n-1-ur
jgufSi.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 170/305
170
yvela jgufis mixedviT elastikurobis saerTo koeficienti
gaiangariSeba rogorc Sewonili saSualo ariTmetikuli:
n
i
i
n
i
ii
W
W
, (4.28)
sadac aris elastikurobis saSualo koeficieti;
i _ elastikurobis jgufuri koeficienti;
iW _ calkeulii-uri jgufebis wonebi;
n_ jgufebis ricxvi (pirvelis garda).
elastikurobis jgufuri koeficientis gaangariSebas didi
mniSvneloba aqvs, radgan sxvadasxva socialur-ekonomikuri jgufebis
moTxovna sxvadasxvanairad reagirebs erTsa da imave faqtorze. kerZod,
mcire Semosavliani momxmareblebisaTvis fasebis 1%-iT zrda iwvevs
moTxovnis mniSvnelovan Semcirebas, maSin, roca maRalSemosavlianma
ojaxebma SeiZleba saerTod ar gaakeTon reagireba fasebis aseT zrdaze.
jer kidev gasuli saukunis 80-ian wlebSi germaneli ekonomistis e.
engelis mier dadgenil iqna, rom ojaxis Semosavlebis zrdasTan erTad,
danaxarjebi kvebaze izrdeba absoluturad, magram mcirdeba SefardebiTad.
analogiuri kanoni, romelic dakavSirebulia sacxovreblis
danaxarjebis elastikurobasTan, formulirebul iqna XIX saukunis meore
naxevarSi aseve germaneli ekonomistis a. Svabes mier, romlis Tanaxmadac,
ojaxis Semosavlebis zrdasTan erTad misi danaxarjebic sacxovrebelze
izrdeba absoluturad, magram mcirdeba SefardebiTad.
moTxovnaze fasis gavlenis veqtori ukudamokidebulebaSi imyofeba
Semosavlis gavlenis veqtorTan . magram am wess ramdenime gamonaklisi aqvs.jer erTi, elastikurobaze moqmedebs saqonlis sargeblianobis xarisxi
(done), anu misi adgili moTxovnaTa ierarqiaSi. rac ufro mniSvnelovania
saqoneli moxmarebisTvis, miT ufro naklebelastikuria igi.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 171/305
171
Tumca arsebobs movlena, wodebuli jifenis paradoqsad: ramdenad
ufro Zviria puri, miT ufro yiduloben mas. fasebis zrda, pirvel rigSi,
amcirebs moTxovnas maRalxarisxovan, magram ZviradRirebul im saqonelze,
romelic moTxovnilebaTa pirveli jgufis saqonelTa ricxvSi ar imyofeba.
fasebis zrdisas mas yiduloben naklebad, vidre es elastikurobis
moTxovniTaa gaTvaliswinebuli, xolo mis magivrad yiduloben pirveli
moTxovnilebis saqonels. es niSnavs, rom moTxovnaSi xdeba erTi saqonlis
Senacvleba meore saqonliT.
Senacvlebis efeqti vlindeba imaSi, rom fasebis Semcireba mas xdis
ufro maRal, xolo fasebis zrda _ ufro dabal konkurentunarians. amas
mivyavarT iqamde, rom, pirvel SemTxvevaSi, igi aviwrovebs sxva saqonels,
xolo meore SemTxvevaSi, TviTon ganicdis Seviwrovebas (gamodevnas) ufro
iafi saqonlisagan.
meore mxriv, vlindeba e. w. vebelenis paradoqsis moqmedeba . am dros
fufunebis sagnebi iyideba ara maTi samomxmareblo Tvisebebis, aramed maTi
socialuri mniSvnelobis gamo, kerZod, prestiJulobis, modis da a.S.
ufro metic, cnobili amerikeli ekonomistisa da sociologis
maslous moTxovnaTa ierarqiaSi TviTdamkvidrebisa da TviTgamoxatulebis
moTxovnileba, mis mier SemoTavazebuli Teoriis mixedviT, moTxovnilebis
motivaciis piramidis mwvervalze imyofeba. es agreTve dasturdeba
samamulo praqtikiT. cnobili ekonomisti r. badueni Tvlis, rom jifenis
efeqti warmoSobilia siRaribiT, xolo vebelenis efeqti _ simdidriT.
inflaciis pirobebSi ufro saimedod iTvleba moTxovnis
elastikurobis modelireba fasebis SefardebiT donesTan
damokidebulebiT, romelic gamosaxulia saSualo SemosavliT:
R P f D , (4.29)
sadac D aris moTxovna
P _ fasi;
R _ momxmarebelTa saSualo Semosavali.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 172/305
172
moTxovnis struqturis elastikuroba, fasismieri faqtoris
zemoqmedebiT, erTi saqonlis mier meoris Seviwroeba atarebsjvaredini
elastiurobis saxelwodebas.
arsebobs misi gamovlenis sxvadsxva meTodi. ufro gavrcelebulia
jvaredini elastikurobis Semdegi empiruli koeficienti:
y
x
y
xy,x
P
P:
q
q
, (4.30)
sadac y,x aris moTxovnis jvaredini elastikurobis koeficienti;
xq _ moTxovnis mateba x saqonelze;
yq _ moTxovnis mateba y saqonelze;
yP _ y saqonlis fasi;
xP _ x saqonlis fasi
elastikurobis empiruli koeficientis erT-erT naklovanebas
warmoadgens is, rom am dros xorcieldeba moTxovnaze moqmedi yvela
faqtoris ignorireba da iTvleba, rom moTxovnis cvlileba
ganpirobebulia mxolod erTi faqtoruli niSniT. maSin, rodesac
praqtikulad moTxovnis cvlilebaze erTdroulad mravali faqtori axdens
gavlenas. amasTan, moTxovnisa da sabazro sxva faqtorebis kavSiri, rogorc
wesi, arsebobs ara funqciuri, aramed albaTur-korelaciuri.
elastikurobis koeficientis maCvenebelTa gaangariSeba mWidrod
unda iyos dakavSirebuli urTierTkavSirebis modelirebasTan regresiis
wyviladi da mravalfaqtorul gantolebaTa meSveobiT. am SemTxvevaSi
marSalis elastikurobis empiruli koeficientis formula gardaiqmneba
alen-boulis elastikurobis Teoriul koeficientad. moTxovnisa da
fasebis urTierTkavSirze masobrivi monacemebis gamokvlevisas
elastikurobis koeficienti iRebs Semdeg saxes:
y
x
x
ylim
0x
, (4.31)
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 173/305
173
xolo radgan x
y
x
0
lim aris )( x f
d
d
y
x , e.i. X mixedviT y pirveli
warmoebuli funqcia, romelic gamoisaxeba simboliT y , maSin
elastikurobis Teoriuli koeficienti iRebs saxes:
, x y
x y
(4.32)
sadac xy _saSedego niSnis gaTanabrebuli mniSvneloba, e.i. damokidebulebis
gamoxatuleba:
)( x f Y
, y _Sesabamisi funqciispirveli warmoebuli.
mocemuli formula saSualebas iZleva ganisazRvros elastikurobamrudis calkeuli wertilisaTvis da misi ekonomikuri interpretacia
momxmarebelTa TiToeuli jgufis moTxovnis elastikurobis daxasiaTebaSi
mdgomareobs.
Sedegobrivi da faqtoruli niSnebis saSualo mniSvnelobis
aRebisas, gansazRvruli iqneba saSualo elastikuroba. amasTan, praqtikaSi
gaTanabrebuli Sedegobrivi niSnis saSualo sidides )xy( Cveulebriv
cvlian Sedegobrivi niSnis empiruli mniSvnelobis saSualo sididiT ( y ),
ramdenadac yx da y mniSvnelobaTa jamebi unda daemTxves erTmaneTs. maSin
elastikurobis saSualo koeficientis formula miiRebs Semdeg saxes:
y
xy
(4.33)
praqtikaSi faqtobrivad myidvelobiT moTxovnaze erTdroulad
mravali faqtori moqmedebs da TiToeuli maTgani ganapirobebs moTxovnis
elastikurobis gansazRvras. amitom aucilebelia ganisazRvros moTxovnis
elastikurobis `wminda~ koeficientebi, romlebic ganTavisuflebuli iqneba
danarCeni faqtorebis gavlenisagan. am mizniT igeba regresiis
mravalfaqtoruli gantoleba, ufro xSirad ki wrfivi formis:
nn x x xb xb xba yn
...2211...1, (4.34)
sadac 1b aris regresiis koeficienti;
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 174/305
174
1 x _ faqtorebi.
Teoriulad elastikurobis `wminda~ koeficientebi gaiangariSeba
Semdegi formuliT:
, y xb i
ii
(4.35)
moTxovnis damokidebuleba, rogorc wesi, arawrfivia. mravali
arawrfivi mravalfaqtoruli funqciebis an Sereuli modelebis gamoyeneba
ki sakmaod rTulia,magram regresiis gantolebis wrfivi formidan advilad
SeiZleba misvla xarisxobriv funqciasTan da imis damtkicebiT, rom
moTxovnis mudmivi elastikurobis kanoni SesaZlebelia gamoisaxos Semdegi
tipis gantolebiT:
2x axy , (4.36)
maSin SeiZleba aigos multiplikaciuri xarisxobrivi mravalfaqtoruli
modeli:P
n21
n1
b
n
b
2
b
1x...x x...xaxy . (4.37)
am SemTxvevaSi elastikurobis koeficienti udris regresiis
koeficients:
ii b .
moTxovnis elastikuroba fasebze damokidebulebiT SeiZleba
ganisazRvros ara marto statistikuri aRricxvis monacemebis safuZvelze,
aramed momxmarebelTa gamokiTxvis safuZvelzec. arsebobs myidvelTa
reaqciis gamovlinebis ramdenime xerxi im SemoTavazebuli fasebis doneze,
romlebic asaxaven moTxovnis elastikurobas.
pirveli: eqspertTa jgufs esmeba kiTxva im saqonlis raodenobis
Sesaxeb, romelic SeiZleba SeZenil iqnes mocemul fasSi. kiTxva meordeba
zRvruli fasebis sxvadasxva doneebisaTvis. Sedegi asaxavs moTxovnas
Sesabamisi calkeuli fasebis mixedviT;
meore: gamoikiTxeba momxmarebelTa garkveuli raodenoba, calkeuli
respodenti asaxelebs zRvrul fass (doneTa mwkrivebi SeiZleba momzaddes
winaswar, maSin respodenti uTiTebs Sesabamis dones), bolos aigeba
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 175/305
175
momxmarebelTa ganawilebis mwkrivi fasebis doneebis mixedviT (sixSire _
adamianTa raodenoba, romlebmac daasaxeles erTi da igive fasi);
mesame: es xerxi meorisagan gansxvavdeba imiT, rom respodenti
uCvenebs ara marto erTeuli saqonlis SeZenis fass, aramed im fassac,
romliTac igi SeiZenda am saqonlis or an met erTeuls.
miRebuli calkeuli ganawilebis mixedviT igeba regresiuli modeli
da gaiangariSeba elastikurobis koeficienti.
nebismier saqonelze moTxovnis elastikurobis koeficientis
gaangariSebis meTodisa da xerxis optimaluri arCeva komerciul firmaSi
unda moxdes mocemuli firmisa da bazris specifikuri pirobebisa da
arsebuli situaciis gaTvaliswinebis safuZvelze.
4.8. sabazro koniunqturis statistikuri prognozirebis meTodebi
sabazro koniunqturis analizis mizani ar amoiwureba bazarze
faqtobrivad Seqmnili situaciis fiqsirebiTa da sabazro procesebis
mizez-Sedegobrivi kavSirebis gamovleniT. man agreTve unda uzrunvelyos
bazris ganviTarebis (cvlilebis), pirvel rigSi, moTxovnisa da miwodebis
dasabuTebuli prognozireba.
moTxovnisa da miwodebis prognozireba sabazro procesebis mizez-
Sedegobrivi kavSirebis, tendenciebisa da kanonzomierebaTa Seswavlis
safuZvelze momaval periodSi maTi ganviTarebis (cvlilebis) mecnierulad
dasabuTebuli ganWvretaa.
prognozis gaangariSebis SedarebiT martiv meTods eqstrapolacia
warmoadgens, e. i. rodesac xdeba warsulSi Camoyalibebuli tendenciebismomaval periodSi gavrceleba, magram am meTods sakmaod seriozuli
naklovanebebi (SezRudvebi) gaaCnia. is ver iTvaliswinebs sabazro
situaciis ganmsazRvrel bazarze mosalodneli cvlilebebis albaTobas.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 176/305
176
amasTan, isic unda aRiniSnos, rom prognozirebis sxva meTodebic
aucileblad iyenebs warsulSi miRebul informacias momavlis winaswar
ganWvretisaTvis. miuxedavad imisa, rom firmis garegani garemo, maT Soris
bazari, sul ufro amoucnobia, sabazro procesebs mainc axasiaTebs
garkveuli inerciuloba da SedarebiT mokle periodSi ZiriTad
tendenciebs inarCunebs. amis gaTvaliswinebiT eqstrapolaciis meTodis
gamoyeneba SedarebiT ukeTes Sedegs iZleva moklevadian prognozirebaSi ,
gansakuTrebiT ki bazris im segmentebSi, sadac SedarebiT naklebi
intensivobiTa da siZlieriT warmoiSoba miwodebaze da moTxovnaze moqmedi
faqtorebi.
amave dros, farTo da grZelvadiani prognozireba aucileblad
moiTxovs im mniSvnelovani faqtorebis warmoSobis albaTobis
gaTvaliswinebas, romelic gamoiwvevs sabazro situaciis cvlilebebs. imis
gamo, rom TiTqmis SeuZlebelia sabazro faqtorebis warmoSobis drois,
siZlierisa da sxva maxasiaTeblebis zusti gansazRvra, dasaSvebadaa
miCneuli prognozirebis mravalvariantuloba.
sxvadasxva variantebis SemuSavebisas gaiTvaliswineba sabazro
pirobebis sxvadasxvanairi cvlileba da mis safuZvelze muSavdeba bazris
ganviTarebis (cvlilebebis) is gansazRvruli mimarTulebebi (orientirebi),
romelic unda iqnes miRweuli garkveuli periodisaTvis. amasTan, sabazro
procesebis prognozirebisas aucileblad gasaTvaliswinebelia
kompleqsurobis principi, romelic gulisxmobs bazris yvela ZiriTadi
parametrebis erTdroulad prognozirebas, radgan isini mWidro
urTierTkavSirSi imyofebian da erTmaneTs ganapirobeben.
prognozi Tavisi momcvelobis mixedviT SeiZleba iyos globaluri,
regionuli da lokaluri , rac imas niSnavs, rom bazarma SeiZleba moicvasmTeli mocemuli qveyana da sazRvargareTis erTi an ramdenime saxelmwifo,
mocemuli qveynis romelime lokaluri regioni, an mocemuli lokaluri
regionis nawili, romelzedac romelime firmaa gasuli.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 177/305
177
prognozma SeiZleba agreTve moicvas romelime saxeobis
funqcionaluri bazari, rogoricaa: samomxmareblo saqonlis bazari,
firmaTa (sawarmoTa) bazari (samrewvelo daniSnulebis saqonlis bazari,
romelic daniSnulia sxva saqonlisa da momsaxurebis warmoebisaTvis, anu
warmoebis saSualebaTa bazari) da sxv.
sabazro koniunqturis prognozi agreTve gansxvavdeba winaswar-
Wvretis vadebis mixedviT. amis Sesabamisad, prognozi pirobiTad iyofa
Semdeg saxeobebad:
operatiuli prognozi, romlis vadaa dekada, Tve, kvartali, naxevari
weli;
moklevadiani prognozi, romelic grZeldeba erTi wlis manZilze;
saSualovadiani prognozi, romelic moicavs 1-dan 5 wlamde periods;
xangrZlivvadiani prognozi, anu perspeqtiuli prognozi, moicavs 5
welze met periods.
prognozi SeiZleba iyos:
wertilovani, rodesac prognozirebis Sedegi gamoixateba erTi donis
saxiT;
intervaluri da mravalfaqtoruli, rodesac Sedegi warmodgenilia
intervalis an varirebadi sididis saxiT.
prognozis sizuste damokidebulia:
sabazro procesebisa da faqtorebis amsaxveli im informaciis
utyuarobasa da sisruleze, romelic gansazRvravs bazris
cvlilebebs da ZiriTad tendenciebs;
bazris mdgomareobisa da qveynis ekonomikis doneze (radgan rac
ufro mdgradia bazari da Zlieria ekonomika, miT ufro zusti
prognozis gakeTebaa SesaZlebeli);
saprognozo modelis adekvaturobaze (anu modelis saxeobis sworad
SerCevaze);
prognozis gakeTebis teqnikuri SeiaraRebis doneze, programis
xarisxze, algoriTmebze da a.S.).
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 178/305
178
arsebobs prognozirebis sxvadasxva xerxi da meTodi, romelTagan
moTxovnisa da miwodebis prognozirebaSi ufro xSirad gamoiyeneba Semdegi :
analogiuri modelebi , rodesac prognozis gasakeTeblad gamoiyeneba
mocemul qveyanaSi an regionSi ukve arsebuli sabazro situaciis
maCveneblebi;
imitaciuri modelebi, rodesac realuri monacemebis magivrad
gamoiyeneba specialur programiTa da egm-is gamoyenebiT agebuli
modelebi. imitacia aris realuri sistemis adgilas modelis
dayenebis praqtikuli xerxi. am modelze eqsperimentiT SeiZleba
dadgindes, Tu rogor reagirebas moaxdens igi gansazRvrul sabazro
cvlilebebze an mdgomareobaze. es maSin, roca realobaSi amis
gakeTeba SeuZlebelia;
normatiuli, anu racionalizebuli prognozuli gaangariSebebi , roca
prognozi keTdeba racionaluri biujetidan an moxmarebis
dasabuTebuli normebidan gamomdinare;
prognozireba eqspertuli Sefasebebis safuZvelze ;
eqstrapolaciis meTodebi : dinamikuri mwkrivebis mosworebis
teqnikuri da meqanikuri xerxebi, trenduli modelis ageba;
statistikuri modelirebis meTodebi (regresiis mravalfaqtoruli
gantolebebi);
prognozireba elastikurobis koeficientebis gamoyenebis safuZvelz e.
saqonlisa da momsaxurebis saxeobebis mixedviT myidvelobiTi
moTxovnis statistikuri gamokvlevebisa da prognozirebis praqtikaSi
gamoiyeneba sxvadasxva tipis maTematikuri modelebi , romelTa SerCevisas
gaiTvaliswineba mocemuli bazris cvlilebebis (ganviTarebis) xasiaTTan da
kanonzomierebebTan misi Sesabamisoba.
funqciaTa SerCeva damokidebulia sabazro koniunqturis winaswari
gamokvlevis Sedegebsa da konkretul pirobebze, saqonlis saxeobaze,
bazris segmentis Taviseburebebze da a. S.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 179/305
179
msoflio praqtikaSi farTod gamoiyeneba torkvistis formula , 1-li
gamoiyeneba kvebis produqtebze moTxovnis modelirebisaTvis, xolo me-3
fufunebis sagnebze moTxovnis modelirebisaTvis.
moTxovna mTel rig arasasursaTo saqonelze ganisazRvreba
xarisxiani funqciiT , xolo moTxovnis saerTo kanonzomierebani xSirad
gamoisaxeba gompercis mrudiT . moTxovnaze Semosavlis gavlenis
Seswavlisas SeiZleba gamoyenebul iqnes logistikuri mrudi
(sigmoidaluri mrudi). moTxovnis zrdis Caqrobis procesi maRali
Semosavlis mqone mosaxleobis jgufebSi gadasvlisas warmatebiT
gamoisaxeba naxevarlogariTmuli funqciiT .
xSirad sabazro situaciis prognozi keTdeba mravalfaqtoruli
modelirebis meSveobiT, am dros gauTvaliswinebeli faqtorebis
akumulirebisa da avtoregresiis aRmosafxvrelad dinamikuri mwkrivebis
safuZvelze agebul modelSi SeyavT drois faqtori:
....~12211...1t b xb xba y nt x x n
(4.38)
aRniSnul SemTxvevebSi siZneles warmoadgens is, rom moTxovnis
ganviTareba (cvlileba) iSviaTadaa wrfivi (sworxazovani). xSirad misi
kanonzomierebani gamoixateba mrudwiruli (mrudxazovani) fuqnciebiT,
Tumca Sereuli mravalfaqtoruli modelis ageba erTob rTulia. imisaTvis,
rom Tavidan aviciloT modelis wrfiuloba, xdeba misi yvela wevris
galogariTmeba, e. i. igeba mravalfaqtoruli gantoleba xarisxiani an
maCvenebliani funqciis mixedviT:
n21
n1
x
n
x
2
x
1x...x b... baby~ , (4.39)
n21
n1
b
n
b
2
b
1x...x x...xaxy~ ,
prognozirebis mniSvnelovan moments warmoadgens prognozis
saimedoobis da sizustis Semowmeba. bolo etapze gaiangariSeba prognozis
Secdoba, anu misi faqtobrivi donidan gadaxra. prognozis xarisxis
sazomad gamoiyeneba maCvenebeli:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 180/305
180
q p
pC
, (4.40)
sadac p aris damtkicebuli prognozirebis raodenoba, e. i. sworad
gakeTebuli prognozirebis raodenoba;q _ daumtkicebeli prognozirebis raodenoba.
maSasadame, am wesis Tanaxmad, prognozis saimedoobis, anu
verifikaciis Semowmeba xdeba misi faqtobriv SedegebTan Sedarebis
meSveobiT .
magram Zalian mniSvnelovania Semowmeba ganxorcieldes ara
saprognozo vadis damTavrebis Semdeg, aramed TviT prognozis Sedgenis
procesSi.
am mizniT gamoiyeneba inversiuli verifikaciis meTodi , romelic
xorcieldeba retrospeqtuli prognozirebis gziT . es niSnavs, rom
prognozuli modelis sisworis Semowmeba xdeba ukve gasuli periodis
prognozis SedgeniT da misi faqtobriv monacemebTan SedarebiT.
aseve arsebobs teilis meTodi, romelic prognozis Secdomis
Sefasebis saSualebas saprognozo vadis dadgomamde iZleva. gaangariSeba
xdeba Semdegi formuliT:
t
n
t
2
tt
A
)AP(
V
, (4.41)
sadac Pt da t aris Sesabamisad koniunqturis Sesaswavli maCveneblis
tendenciis (cvlilebis) prognozuli da faqtobrivi mniSvnelobebi;
V _ prognozis saimedoobis maCvenebeli.
Tu V=0, maSin prognozi absoluturad zustia. Tu V=1, niSnavs, rom
prognozi axloa ubralo eqstrapolaciasTan, Tu V>1-ze, maSin prognozi
iZleva uares Sedegs, vidre mocemuli movlenis ucvlelad datoveba.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 181/305
181
Tema 5. safinanso-sabanko statistika
saleqcio sakiTxebi:
- monetaruli da sabanko statistikis arsi da amocanebi; fuladi
agregatebi da maTi statistikuri Seswavlis meTodebi;- fiskaluri statistikis arsi da amocanebi sabiujeto – sagadasaxado
Semosavlebisa da danaxarjebis daegSi; biujetis proficitisa da
deficitis gamovlenis meTodebi;
- kreditis tatistikuri Seswavlis maCveneblebi;
- sadazRvevo miznebis statistikuri maCveneblebi;
- inflaciis cneba da maTi gaangariSebis meTodebi; deflatoris
koeficientebi da maTi gaangariSebis statistikuri xerxebi;
- safinanso birJis da fasiani qaRaldebis statistikuri maCveneblebi;
- savaluto bazris statistikuri maCveneblebi; savaluto kursis saxeebi;
- valutis gacvliTi kursis statistikuri maCveneblebi.
5.1. ganmartebebi da mokle meToduri miTiTebebi
5.1. saxelmwifo finansebis statistika
saxelmwifo finansebis statistika iTvaliswinebs saxelmwifo
biujetis Semosulobebisa da gadasaxdelebis analizs, pirvel rigSi
Semosulobebisa da gadasaxdelebis struqturis gansazRvras. amisaTvis
iyenebs struqturis SefardebiT sidides da Semosulobebis (an
gadasaxdelebis) TiToeuli muxlisaTvis gansazRvravs xvedriT wils.
kerZod, yoveli muxlis moculoba procentulad unda SevafardoT
Semosavlebis (an xarjebis) saerTo moculobasTan. garda amisa, saWiroa
biujetis Sesrulebis xarisxis analizi, rogorc biujetis saerTo
moculobis aseve Semosulobebisa da gadasaxdelebis calkeuli muxlebismixedviT. amisaTvis ki gamoiyeneba gegmis Sesrulebis SefardebiTi sidide,
romlis drosac faqtiuri Sesrulebis procentuli SefardebiT biujetis
moculobasTan vRebulobT Sesrulebis xarisxis maCvenebels.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 182/305
182
saxelmwifo biujetis statistikuri Seswavla iTvaliswinebs aseve
biujetis Semosulobebisa da gadasaxdelebis dinamikur analizs.
amisaTvis yvelaze martivi saSualeba aris dinamikis SefardebiTi
sidideebis gaangariSeba.
saxelmwifo biujetis statistikuri analizis dros metad
mniSvnelovan sakiTxs warmoadgens Semosavlebis yvelaze mTavari muxlebis
– sagadasaxado Semosavlebis statistikuri analizi, romlisaTvisac
saWiroa gadasaxadebis indeqsebis gamoyeneba.
radgan sagadasaxado Semosavlebis moculoba gadasaxadebis
saprocento ganakveTebisa da sagadasaxado Semosavlebis sididis namravlis
tolia, e. i. CB H , amitom sagadasaxado Semosavlebis indeqsi saprocento
ganakveTebisa da sagadasaxado Semosavlebis sididis indeqsTa namravliT
miiReba, e. i.:
BC H I I I . (5.1)
Tavis mxriv,0
1
C
C I C
, xolo0
1
B
B I
B ,
sadac, C1 da C0 aris Sesabamisad mimdinare da sabaziso periodSi
sagadasaxado ganakveTi, xolo B1 da B0 saangariSo da sabaziso
periodebSi sagadasaxado Semosavlebis sidide.
saqarTvelos saxelmwifo finansebi aRiricxeba sabiujeto sistemis
ZiriTadi doneebis – saxelmwifo biujetis, avtonomiuri respublikebisa da
adgilobrivi biujetebis mixedviT. saxelmwifo biujeti – saqarTvelos
parlamentis mier damtkicebuli saqarTvelos centraluri xelisuflebis
Semosulobebis, agreTve misi funqciebisa da valdebulebebis Sesrulebis
mizniT gasawevi gadasaxdelebisa da naSTis cvlilebis erTobliobaa.
biujetis Semosulobebia: Semosavlebi – gadasaxadebi, grantebi, sxva
Semosavlebi, arafinansuri aqtivebi (arafinansuri aqtivebiT operaciebidan
miRebuli saxsrebi), finansuri aqtivebi (finansuri aqtivebiT operaciebidan
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 183/305
183
miRebuli saxsrebi, naSTis gamoyenebis garda), valdebulebebi
(valdebulebebis aRebis Sedegad miRebuli saxsrebi).
biujetis gadasaxdelebia saangariSo periodSi biujetidan gasacemi
fuladi saxsrebis erToblioba. maT miekuTvneba: xarjebi, arafinansuri
aqtivebi (arafinansuri aqtivebiT operaciebze mimarTuli saxsrebi),
finansuri aqtivebi (finansuri aqtivebiT operaciebze mimarTuli saxsrebi,
naSTis dagrovebis garda), valdebulebebi (valdebulebebis ZiriTadi
nawilis dafarvaze mimarTuli saxsrebi).
biujetis proficiti da deficiti:
1. biujetis Semosavlebsa da xarjebs Soris sxvaoba aris biujetissaoperacio saldo, xolo saoperacio saldosa da arafinansuri aqtivebis
cvlilebas Soris sxvaoba – biujetis mTliani saldo;
2. dadebiTi mTliani saldo aris biujetis proficiti, xolo uaryofiTi
mTliani saldo – deficiti.
saxelmwifo biujetis statistikis ZiriTad amocanebs warmoadgens:
• biujetis Semosavlebisa da xarjebis maCveneblebis dadgena;
• saxelmwifo biujetis Semosavlebis struqturis gansazRvra;
• saxelmwifo biujetis xarjebis struqturis gansazRvra;
• biujetis deficitis dafinansebis wyaroebis an proficitis gamoyenebis
mimarTulebebis dadgena;
• sagareo saxelmwifo valis moculobis dadgena.
statistika saxelmwifo biujets axasiaTebs sxvadasxva absoluturi
da SefardebiTi maCveneblebiT.
saxelmwifo biujetis statistikis absolutur maCveneblebs miekuTvneba:
Semosavlebi (grantebis CaTvliT);
xarjebi;
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 184/305
184
Semosavlebis mateba xarjebze (saoperacio saldo);
arafinansuri aqtivebis cvlileba;
MmTliani saldo (deficiti/ proficiti);
finansuri aqtivebis cvlileba; valdebulebebis cvlileba;
saqarTvelos sagadasaxado kodeqsis Tanaxmad, biujetis saSemosavlo
nawilis formirebis ZiriTad wyaroebad iTvleba:
saSemosavlo gadasaxadi;
mogebis gadasaxadi;
damatebuli Rirebulis gadasaxadi;
aqcizi;
qonebis gadasaxadi;
importis gadasaxadi.
biujetis xarjviTi nawili iTvaliswinebs iseTi saxis sferoebis da-
finansebas, rogoricaa:
• saerTo daniSnulebis saxelmwifo momsaxureba;
• Tavdacva;
• sazogadoebrivi wesrigi da uSiSroeba;• ekonomikuri saqmianoba (soflis meurneoba, transporti da a.S.);
• garemos dacva;
• sabinao-komunaluri meurneoba;
• janmrTelobis dacva;
• dasveneba, kultura da religia;
• ganaTleba;
• socialuri dacva da sxv.grantebi - es aris usasyidlo aradabrunebadi, arasavaldebulo
Semosavlebi, romelsac aqvs araregularuli, erTdrouli, nebayoflobiTi
xasiaTis subvenciisa da reparaciis saxe. mocemuli finansuri nakadi
Semoedineba saxelmwifo marTvis dawesebulebebidan an saerTaSoriso
organizaciebidan.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 185/305
185
biujetis deficitis dafinansebis wyaroebia:
saSinao dafinanseba:
• saxelmwifo fasiani qaRaldebis gamoSveba (garda aqciebisa);
• finansuri aqtivebiT operaciebidan miRebuli saxsrebi;
sagareo dafinanseba:
• saxelmwifo fasiani qaRaldebis gamoSveba (garda aqciebisa);
• saerTaSoriso safinanso organizaciebis krediti;
• ucxouri saxelmwifoebis mTavrobis mier saqarTvelosadmi gamoyofili
kreditebi;
• sxva saxis dafinanseba.
drois garkveul manZilze biujetis deficitis dasafinansebladmoziduli saxelmwifo valdebulebebis erToblioba warmoadgens
saxelmwifo vals. saxelmwifo vali warmoadgens xelisuflebis organoebis
valdebulebas iuridiuli da fizikuri pirebis, ucxo saxelmwifoebis,
saerTaSoriso organizaciebis da saerTaSoriso samarTlis sxva subieqte-
bis mimarT. rogorc ukve aRvniSneT, sagareo valis statistikis amocanebia
misi zomisa da masStabebis, struqturisa da dinamikis dadgena.
yvela donis biujetis Sesrulebis analizi xorcieldeba: biujetis
ZiriTadi maCveneblebis (Semosavlebi, xarjebi da a. S.) mixedviT gegmis
Sesrulebis SefardebiTi maCveneblebis safuZvelze.
arsebobs biujetis sxvadasxva saxeebi maT Soris naerTi, saxelmwifo
da teritoriuli erTeulebis biujeti. ESegviZlia gamovyoT biujetis
Semosavlebis 3 wyaro: gadasaxadebi grantebi da sxva Semosavlebi.
saxelmwifos fiskaluri ekonomikuri politikis gatarebis ZiriTadi
instrumenti sagadasaxado sistemaa. DdRes moqmedi kanonmdeblobiT
sagadasaxado sistema moicavs Semdeg gadasaxadebs:
_gadasaxadi Semosavalze, mogebaze da kapitalis Rirebulebis zrdaze:
saSemosavlo gadasaxadi;
mogebis gadasaxadi;
_ sayovelTao gadasaxadebi saqonelsa da momsaxurebaze:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 186/305
186
damatebuli Rirebulebis gadasaxadi;
aqcizi;
_gadasaxadebi sagareo vaWrobasa da sagareo-ekonomikur operaciebze:
importis gadasaxadi;_ gadasaxadi sakuTrebaze:
Qqonebis gadasaxadi;
_ sxva gadasaxadebi;
arsebobs saxelmwifo da adgilobrivi, pirdapiri da iribi, saerTo da
specialuri (gamoyenebis niSnis mixedviT), fiqsirebuli, progresuli,
regresuli (sagadamxdelo ganakveTebis mixedviT).
sagadasaxado statistikis amocanebia gadasaxadebis moculobis,
struqturis, dinamikis, gadasaxadebze moqmedi faqtorebis Seswavla da
prognozireba.
Ddinamikis dasaxasiaTeblad statistika iyenebs saindeqso meTods,
romlis safuZvelzec angariSobs sagadasaxao Semosavlebis saerTo indeqss.
sagadasaxo Semosavlebis saerTo indeqsi aigeba:
00
11
q
(5.2)
sagadasaxado bazebis indeqsi aigeba:
00
01
q
(5.3)
sagadasaxo ganakveTebis indeqsi aigeba:
01
11
q
q
am indeqsebs Soris arsebobs Semdegi urTierTkavSiri:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 187/305
187
00
01
q
q
01
11
q
q
00
11
q
q
(5.4)
e. i. q q
absolutur maCvenebelTa safuZvelze SeiZleba gaangariSebul iqnes
Semdegi saxis SefardebiTi statistikuri maCveneblebi, romlebic
axasiaTeben saxelmwifo marTvis seqtoris saqmianobis ekonomikur Sedegebs:
1. saxelmwifo marTvis seqtoris xarjebis wili gaiangariSeba
saxelmwifo marTvis seqtoris xarjebis SefardebiT erovnul
produqtTan;2. gadasaxadebis wili gaiangariSeba gadasaxadiT dabegrili
saxelmwifo marTvis seqtoris xarjebis SefardebiT erovnul
produqtTan;
3. gadasaxadebisa da mosakreblebis wili – gadasaxadisa da
socdazRvevis anaricxebis SefardebiT erovnul produqtTan.
saerTaSoriso SedarebebisaTvis gamoiyeneba saxelmwifo biujetis
deficitis ara absoluturi, aramed SefardebiTi done, romelic SeiZleba
gaangariSebul iqnes sxvadasxva meTodiT.
saerTaSoriso savaluto fondis (ssf) rekomendaciebiT, deficitis
SefardebiTi sidide gaiangariSeba, rogorc deficitis absoluturi
sididis Sefardeba mTlian Sida produqtTan. deficitis normatiuli
sidide mSp-sTan Seadgens 3%. is gamoiyeneba ssf-is mier kreditebis
gacemisa da ssf-Si qveynebis wevrad miRebisas.
aranakleb mniSvnelovania saxelmwifo valis statistikuri
maCveneblebis gaangariSeba.
saxelmwifo valis momsaxureba xorcieldeba procentebis gadaxdisa
da sesxis ZiriTadi Tanxis dafarviT.
sesxis wliuri momsaxurebis sidide SeiZleba gaangariSebul iqnes
Semdegi formulis safuZvelze:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 188/305
188
,21 D D D (5.5)
sadac 1 D - aris sesxze daricxuli procentis sidide;
2 D - dafaruli ZiriTadi sesxis sidide.
statistika gansazRvravs momsaxurebis moculobas Semdegi
formuliT:
,21
Э
D D K
(5.6)
sadac Э aris qveynis saeqsporto sargeblis sidide.
M meore meTodi momsaxurebis moculobis gaangariSebisas iTvaliswinebs
valis momsaxurebis absoluturi sididis Sefardebas mSp-Tan, e. i.:
BB П
D D K 21
. (5.7)
5.2. safinanso-ekonomikuri gaangariSebebis statistikuri
meTodologiis ZiriTadi kategoriebi da debulebebi
sabazro ekonomikaze gadasvlas Tan axlavs saqmianobis axali
saxeobebis gaCena, romlebsac sawarmos finansuri menejerisaTvis gaCnia
principulad axali xasiaTi. maT ricxvs ganekuTvneba fuladi saxsrebis
efeqturad ganTavsebis amocana.
fuli Rebulobs kidev erT daxasiaTebas - droiT faseulobas. es
parametri SeiZleba ganvixiloT or aspeqtSi.pirveli aspeqti dakavSirebulia droTa ganmavlobaSi naRdi fulis
gaufasurebasTan. warmovidginoT, rom sawarmos gaaCnia Tavisufali fuladi
saxsrebi 15 aTasi laris odenobiT, xolo inflacia, anu fulis
gaufasureba weliwadSi Seadgens 20%. Ees niSnavs, rom ukve momdevno wels,
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 189/305
189
Tu fuls SevinaxavT „baliSis qveS“, misi msyidvelobiTi unari Semcirdeba
da Seadgens mimdinare fasebSi mxolod 12,5 aTas lars.
meore aspeqti dakvSirebulia kapitalis (fuladi saSualebebis)
brunvasTan. saqmis arsis gagebisTvis ganvixiloT martivi magaliTi.
magaliTi:
sawarmos gaaCnia SesaZlebloba, monawileoba miiRos romeliRac
saqmian operaciaSi. am operacias moaqvs ori wlis gasvlis Semdeg
Semosavali 10 aTasi laris odenobiT. SemoTavazebulia Semosavalis
miRebis SerCevis varianti: Semosavlis miReba yoveli wlis bolos 5 aTasi
laris odenobiT, an mTliani Tanxis erTdrouli miReba orwliani periodis
bolos.
aq cxovrebiseul donezec ki cxadia, rom meore varianti, pirvel
variantTan SedarebiT, ar aris momgebiani. magram ratom? imitom, rom
pirveli wlis bolos miRebuli Tanxa isev SeiZleba gaiSvas brunvaSi da
moitanos damatebiTi Semosavali. erTi SexedviT aseTi daskvna naTelia da
arc moiTxovs specialur codnas, Tumca arCevis problema momentalurad
rTuldeba, Tu odnav Seicvleba amocanis piroba.
magaliTisaTvis ganvixiloT Semosavlebis aseTi variantebi:
varianti a): 10 aTasi lari ori wlis Semdeg;
varianti b): pirveli weli _ 4 aTasi lari, meore weli _ 5 aTasi
lari. am SemTxvevaSi cxadi ar aris, Tu romeli variantia ufro
xelsayreli.
SeiZleba moyvanili magaliTis kidev ufro garTuleba damatebiTi
pirobebis SemotaniT: inflaciis, periodulad da erTdroulad gadaxdiliSemosavlebis sidideebis stoqasturobis, damatebiTi momsaxurebis gawevis
da a. S.
problema „fuli _ dro“ ar aris axali, amitom SemuSavebulia
moxerxebuli algoriTmebi da modelebi, romlebic iZleva, mimdinare
momentis poziciidan, momavali Semosavlebis WeSmarit fasebSi
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 190/305
190
orientirebisa da fuladi Tanxebis sxvadasxva droSi Sedarebis
saSualebas.
ZiriTadi algoriTmebis ageba sakmaod martivia da dafuZnebulia
Semdeg ideas: finansuri garigebebis umartivesi saxeobaa romelime Tanxis
sesxad gacema PV (es maCvenebeli SemdgomSi aRiniSneba p-Ti), im pirobiT,
rom raRac t drois Semdeg dabrunebuli iqneba meti Tanxa FV (S). msgavsi
garigebis Sedegianoba SeiZleba daxasiaTdes ornairad: an absoluturi
maCveneblis matebiT (FV- PV), an romelime SefardebiTi maCveneblis
gaangariSebiT.
absoluturi maCveneblebi, maTi sivrcobriv-droiT aspeqtSi
araSesadarisobis gamo, xSirad gamouyenebadia msgavsi SefasebisaTvis.
amitom gamoiyeneba specialuri maCvenebeli _ ganakveTi. es maCvenebeli
gaiangariSeba amosavali Tanxis namatis sabaziso sididesTan SefardebiT.
sabaziso sidided SeiZleba aRebuli iqnas an PV, an FV.
amgvarad, t drois ganakveTi SeiZleba gaangariSebuli iqnas am ori
formulidan erT-erTiT:
,
PV
PV FV r t
(5.8)
. FV
PV FV d t
(5.9)
finansur gaangariSebebSi pirveli maCvenebeli miRebulia, rogorc:
saprocento ganakveTi, procentis ganakveTi, procenti, zrda, mogebis norma,
Semosavlianoba, meore _ saaRricxvo ganakveTi an diskonti.
orive ganakveTi dakavSirebulia erTmaneTTan, anu, Tu viciT erTimaCvenebeli, SeiZleba gaviangariSoT meore:
,1 t
t
t d
d r
an ,
1 t
t
t r
r d
(5.10)
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 191/305
191
orive maCvenebeli SeiZleba gamoisaxos aTwiladebSi an procentebSi.
gansxvaveba am formulebSi mdgomareobs imaSi, Tu romeli sidide aiReba
Sedarebis bazad: pirvel formulaSi (1) _ sawyisi Tanxa, meore formulaSi
(2) _ dasabrunebeli (mosalodneli) Tanxa.
maCvenebelTa gansazRvridan gamomdinareobs, romt r >0 da t d <1.
SemTxveva, rodesac 0t r da 0t d ar ganixileba, ramdenadac, maSin
PV FP (ramdeni sesxic gaica, imdenive dabrunda ukan) da SeiZleba
CaiTvalos, rom finansuri garigeba, rogorc aseTi, ubralod ar aris.
SemTxvevas, rodesac 1t d Seesatyviseba 0 PV , e. i. araviTari Tanxa
ar iyo gacemuli sesxad da raRac t drois Semdeg vRebulobT FV, esniSnavs imas, rom faqtiurad adgili aqvs ,,dayaCaRebas”.
mainc ra TanafardobaSi aris es maCveneblebi erTmaneTTan?
cxadia, rom t d < ,t r magram ramdenadac aseve t d <1, maSin t d < min
( ).1,t r bolo utoloba iZleva t r saprocento ganakveTiT saaRricxvo ganakveTi
t d -s ukeT Sefasebis saSualebas, vidre es SeiZleba gakeTdes, magaliTad
utoloba t d <1-is gamoyenebiT. ase, rom t
r =0,08 (e. i. t r =8%) t
d < min (0,08; 1) –
dan: gamodis, rom t d < 0,08 aris t d -s ufro zusti Sefaseba, vidre t
d < 1.
t r da t d Soris dacilebis done damokidebulia saprocento
ganakveTis doneze, romelsac adgili aqvs drois konkretul momentSi. ase,
magaliTad, Tu t r = 7%, maSin t
d = 6.54%, e. i. daSoreba SedarebiT ar aris
didi.
aseTi daskvnis dasabuTeba iolia Semdegi mosazrebis gamoyenebiT:
imis gamo, rom 0 < t d < 1, marTlzomieria
...11
1 32
t t t
t
d d d d
. amitom ...1
433
t t t t
t
t t d d d d
d
d r .
Tu sidide t d sakmaod mcirea, maSin gantolebis marjvena nawilis
yvela wevris, dawyebuli meore wevridan, ugulvelyofiT, miviRebT t r = t d .
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 192/305
192
kerZod, Tut
d =0,074 (rac toliat
d =7,4%), maSin ugulvelvyofT wevrebs
,005476,02 t d 0004052,03 t d da a. S.
prognozul gaangariSebebSi, magaliTad, sainvesticio proeqtebis
Sefasebisas, rogorc wesi, saqme aqvT saprocento ganakveTTan, Tumca mas
xazi ar gaesmeba. es aixsneba SemdegiT:
perveli, sainvesticio proeqtebis analizi, romelic dafuZnebulia
formalizirebul algoritmebze, SeiZleba Sesruldes mxolod SedarebiT
stabilur ekonomikaSi, rodesac saprocento ganakveTebis done ar aris
didi, SedarebiT ganWvretadia im TvalsazrisiT, rom maTi mniSvneloba ar
SeiZleba Seicvalos ramdenjerme, rogorc amas hqonda adgili Cvens
qveyanaSi. Tu saprocento ganakveTis mniSvnelovani variabelurobaa
mosalodneli, maSin gamoiyeneba analizis da gadawyvetilebis miRebis sxva
meTodebi, dafuZnebuli ZiriTadad araformalizebul kriteriumebze.
ganakveTebis gonivruli mniSvnelobebisas daSoreba saprocento da
diskontur ganakveTs Soris SedarebiT mcirea da amito prognozul
gaangaruSebaSi SesaZlebelia nebismieri maTganis gamoyeneba.
meore, prognozuli gaangariSebebi ar moiTxovs raRac
gansakuTrebulad amaRlebul sizustes, ramdenadac amdagvari
gaangariSebebis Sedegebi aris orientiri da ara zusti Sefaseba.
Ggarda ganxiluli maCveneblebisa xSirad gamoiyeneben sidides,
romelic iwodeba diskot-faqtorad:
FV
PV
r d v
t
t t
1
11
(5.11)
diskot-faqtori uCvenebs romel nawils Seadgens Tanxa PV Tanxa FV-
Si. cxadia, rom 0 < t v < 1 da sam maCvenebels Soris marTlzomieria
Tanafardoba .t t t r vd
diskot-faqtori t v SeiZleba gamoisaxos procentebSic.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 193/305
193
moxerxebuli da TvalsaCino daxasiaTebad (gansakuTrebiT anabrebis
Sefasebisas) iTvleba PV Tanxis t droSi zrdis indeqsi t B :
t
t
t
t d
r v PV
FV B
1
11
1 (5.12)
rogorc sxva ganxiluli maCveneblebi sidide t B gamoisaxeba an
aTwiladSi an procentebSi.
zrdis indeqsi uCvenebs ramdenjer gaizarda sawyisi Tanxa t drois
ganmavlobaSi. Tu gvecodineba t B SeiZleba sxva maCveneblebis gaangariSeba.
kerZod formula (5) _ dan gamodis, rom .1 t t Br
magaliTi:
sawyisi Tanxa PV = 2 aT lari weliwadnaxevarSi gaizarda FV=4,6 aT
laramde gaviangariSoT zrdis indeqsi da gavakeToT daskvna.
3.22
6,45.1 B Bt da 3,113,25,1 r r t (an 130%).
amdagvarad sawyisi Tanxa weliwadnaxevarSi gaizarda 2,3 jer, an rac
igivea gaizarda 130%-iT.
mocemuli periodis zrdis indeqsi uCvenebs ramdenjer gaizardakapitalis sidide winaperodis bolos kapitalis sididesTan mimarTebiT.
amitom Tu cnobilia zrdis tempebi ,1t
B ,2t
B ... ,k t B drois Sesabamis peiodebSi
k t t t ,...,, 21 da es periodebi ganlagebulia Tanmimdevrulad, maSin zrdis
indeqsi k t t t t ...21 ganmavlobaSi iqneba toli:
.*...**121 ik t
k
it t t t B B B B B
(6).
maSasadame, Tu pirvel wels kapitali gaizarda 1,2 jer, meore wels
saerTo kapitali gaizarda 1.7 jer da mesame wels mTliani Tanxa gaizarda
1,3 jer, maSin sami wlis kapitalis zrdis indeqsi Seadgens
652,23,1*7,1*2,13 B
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 194/305
194
amdagvarad nebismier martiv finansur gariSebebSi yovelTvis adgili
aqvs sami sididis arsebobas, maT Soris ori mocemulia, xolo erTi
saZiebo.
P process, romelSic mocemulia amosavali Tanxa da ganakveTi
finansur gaangariSebebSi ewodeba namati, amosaval sidides _ namati Tanxa,
xolo ganakveTs _ namatis ganakveTi.
process, romelSic mocemulia momavlSi misaRebi mosalodneli Tanxa
da ganakveTi ewodeba diskontireba, amosavl sidides _ dayvanili Tanxa,
xolo ganakveTs _ diskontirebis ganakveTi.
pirvel SemTxvevaSi saubaria fuladi nakadis moZraobaze awmyodan
momavlisaken, xolo meoreSi _moZraobaze momavlidan awmyosaken.
formula 1-T mocemuli finansuri operaciis ekonomikuri arsi
mdgomareobs im Tanxis sididis gansazRvraSi, romelic iqneba, an romelic
surs investors gankargos am operaciis damTavrebis Semdeg. ramdenad
formula 1-dan
),1( t r PV FV (5.13)
maSin FV > PV (ramdenadac 1+ t r >1), e.i. dro axdens fulis generirebas.
bunebrivia, aseTive daskvnis gakeTeba SeiZleba formula 2-s
gamoyenebiTac, ramdenadac misgan gamomdinareobs, rom
)1( t d FV PV (8) da marTlzomieria utoloba 11 t d .
sxvaobas
PV FV I ewodeba procenti. es fuladi Tanxis )( PV sesxad
gacemis Sedegad miRebuli Semosavlis sididea.
(unda aRiniSnos, rom maTematikaSi procenti ewodeba raRac ricxvis meased
wils, rac bunebrivia, gansxvavdeba procentis ekonomikuri cnebisgan).aRsaniSnavia, rom namatis ganakveTis saxiT SeiZleba gamodiodes
rogorc saprocento aseve saaRricxvo ganakveTi . Tu namati Tanxa FV
imyofeba formula (7-Si), maSin namatis ganakveTi aris saprocento
ganakveTi. meores mxriv formula (8-gan) gamodinareobs rom namati Tanxa
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 195/305
195
SeiZleba gaangariSdes formuliT ,1 t d
PV FV
amitom am SemTxvevaSi namatis
ganakveTi aris saaRricxvo ganakveTi. (magaliTi, rodesac saaRricxvo
ganakveTi gamoiyeneba namatisaTvis aris bankis poziciidan veqsilis
aRricxva bankSi.
analogiuri msjeloba SeiZleba gamoiTqvas diskontirebis
ganakveTTan dakavSirebiTac. Tu dayvanili Tanxa imyofeba formula (8-is)
mixedviT, maSin diskontirebis gankveTis saxiT gamodis saaRricxvo
ganakveTi. meores mxriv formula (7-gan) gamodinareobs rom dayvanili
Tanxa SeiZleba gaangariSdes formuliT ,1 t r
FV PV
e.i. diskontirebis
gankveTis saxiT gamodis saprocento ganakveTi.
praqtikaSi Semosavlianoba _ aramudmivi sididea, damokidebuli
ZiriTadad riskis doneze, romelic asocirdeba biznesis im saxeobasTan
sadac gakeTda kapitalis investireba. aq kavSiri pirdapirpropociulia:
ramdenad sariskoa biznesi miT ufro didia Semosavlianobis mniSvneloba.
ufro naklebad sariskoa dabandebebi saxelmwifo fasian qaRaldebSi an
saxelmwifo bankSi, Tumca operaciis Semosavlianoba am SemTxvevaSi
SedarebiT naklebia.
sidide , FV romelic ganisazRvreba formula (7-T). uCvenebs
Semosavlianobis mocermuli donis probebSo ( t r ) dRevandeli sididis PV
momaval Rirebulebas.
magaliTi:
sawarmom miiRo krediti 50 aT laris odenobiT )( PV erTi wlis
vadiT )(t 80 aT laris odenobiT dabrunebis pirobiT ( FV ).
am SemTxvevaSi saprocento ganakveTi 1r =0,6 an 1r =60%, saaRricxvo
ganakveti 375,01 d an %,5,371 d xolo diskont-faqtori
.5,625,37%1001 v Tu sawarmom aRebuli kreditisaTvis erTi wlis Semdeg
unda daabrunos FV =90 aT lari, maSin formula (8-s) mixedviT SeiZleba
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 196/305
196
kreditis sididis moZebna 40% saaRricxvo ganakveTiT. 54)4,01(*90 PV aT
lars
saprocento ganakveTit r zogadi saxiT SeiZleba warmodgenili iqnes
rogorc sidide t r -s ganmsazRvreli oTxi komponentis jami:
),(t g E f ir pt
sadac i aris procentis norma, romelic asaxavs kreditoris kompensacias
aRebuli kreditis sxva miznebisTvis gamoyenebaze uaris Tqmis
SemTxvevaSi, sanam krediti ar iqneba dabrunebuli;
f _ riskis faqtori e.w. fiSeris efeqti, romelic warmoadgens
kreditorisaTvis kompensacias procentis an saerTod sruli
Tanxis armiRebis riskisaTvis;
p E _ sainflacio danamati, e.i. kompensacia inflaciis Sedegad
fulis msyidvelobiTi unaris Semcirebis, fasebis doneSi
SesaZlo cvlilebebisaTvis;
)(t g _ kompensacia, damokidebuli t drois xangrZlivobaze.
TvalsaCinoebisaTvis, situaciis gamartvebiT, SeiZleba iTqvas, rom
saprocento ganakveTi, gansazRvruli doniT, warmoadgens sasexo
kapitalis bazarze sameurneo agentebis urTierTqmedebis Sedegs.
dauSvaT DD aris moTxovnis mrudi sasexo kapitalze, romelic
asaxavs damokidebulebas fuladi saSualebebis moculobis moTxovnasa da
saprocento ganakveTis sidideebs Soris. bunebrivia, saprocento ganakveTis
zrdasTan erTad imatebs misawodebeli fuladi saSualebebis moculoba.
analogiuradaa, Tu SS aris sasesxo kapitalis miwodebis mrudi, romelic
uCvenebs, rom saprocento ganakveTis zrdasTan erTad izrdeba
misawodebeli fuladi saSualebebis moculoba. saprocento ganakveTis
sidide 'r ganisazRvreba DDda SS mrudebis gadakveTis wertiliT, e.w.
wonasworobis wertiliT, romelSic moTxovnis moculoba miwodebis
moculobis tolia.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 197/305
197
amdagvarad, ise rogorc produqtebis an resursebis bazarze, fulze
moTxonisa da fulis miwodebis mrudebis gadakveTa gansazRvravs
gawonasworebul fass, romelic mocemul SemTxvevaSi aris
gawonasworebuli saprocento ganakveTi. sxva sityvebiT, saprocento
ganakveTi warmoadgens fulis gamoyenebis fass.
5.3. ZiriTadi cnebebi
aqcia _ fasiani qaRaldi, romelic adasturebs misi mflobelis mier
Setanil wils aqcionerTa sazogadoebis sawesdebo kapitalSi. aqcia
mflobels aZlevs uflebas miiRos mogebis nawili dividendebis saxiT,
gayidos fasiani qaRaldebi bazarze, monawileoba miiRos aqcionerTa
sazogadoebis marTvaSi.
investicia _ kapitalis moTavsebis iseTi xerxia, romelmac unda
uzrunvelyos kapitalis Rirebulebis SenarCuneba an gadideba da (an)
moitanos Semosavlis dadebiTi sidide.
investori _ iuridiuli an fizikuri piri, romelic iZens fasian
qaRaldebs. investori SeiZleba iyos individualuri, romelic iZens fasian
qaRaldebs sakuTari kapitaliT, mas bolo kreditors uwodeben da
instituciuri, romelic iZens fasian qaRaldebs ara imdenad skuTari,
ramdenadac moziduli fuliT, is Sualeduri rgolia kapitalis
mobilizebasa da investirebaSi.
marJa _ sxvadsxva maCveneblebs Soris sxvaobis gamomxatveli sidide.
safondo birJaze fasiani qaRaldebis gayidvisas sxvaoba myidvelis fassa
da gamyidvelis fass Soris.
obligaciebi _ grZelvadiani fasiani qaRaldebi, romlebsac moaqvTSemosavali procentis saxiT winaswar gansazRvruli ganakveTiT, plus
nominaluri Rirebulebis Tanxa dafarvis vadis dadgomisas.
opcioni (garigeba premiiT) _ sakuTrebis yidvis an gayidvis, miRebis
an SeTavazebis ufleba, romelsac dagenili pirobebis Sesabamisad iReben
fasSi kompensaciiT, am uflebis gamoyeneba xdeba opcionis mflobelis
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 198/305
198
Sexedulebisamebr. opcionis gamoyenebis SeuZlebloba iwvevs fulis
danakargebs.
fasiani qaRaldebi _ sainvesticio instrumentebia, romlebic
adastureben savalo valdebulebebs an kompaniaSi monawileobas mesakuTris
uflebiT, garkveuli samonawileo wilis gayidvis an yidvis kanonier
uflebas. maTi ZiriTadi saxeobebia: obligaciebi, aqciebi da opcionebi.
fiuCersebi _ kontraqtebi, romlebSic mocemuli kontraqtis
gamyidveli valdebulebas kisrulobs fiqsirebuli fasiT da dawesebul
vadaSi miawodos garkveuli (finansuri an sasaqonlo) aqtivebi, kontraqtis
myidveli kisrulobs am aqtivebis SeZenas mocemuli pirobiT.
Cekri _ fasiani qaRaldebis erT-erTi gavrcelebuli saxeoba
dadgenili formis fuladi dokumenti.
hejireba _ ori an meti fasiani qaRaldis gaerTianeba erT
investiciur poziciad riskis Semcirebis an gamoricxvis mizniT.
finansuri leveriji warmoadgens, erTis mxriv, obligaciebisa da
privilegirebul aqciebis da, meores mxriv, Cveulebriv aqciebs Soris
Tanafardobas. is aqcionerTa sazogadoebis finansuri mdgradobis
maCvenebelia, rac aisaxeba portfeluri investiciebis Semosavlianobazec.
liverijis maRali done adasturebs im aqcionerT sazogadoebebis sisustes,
romlebsac gaaCniaT vali didi odenobiT obligaciebisa da
privilegirebuli aqciebis saxiT. frTxili investorebi, rogorc wesi, Tavs
ikaveben aseTi saxeobis fasiani qaRaldebis SeZenisagan.
anuiteti _ investiciebi, romlebsac moaqvT meanabresTvis
gansazRvruli Semosavali drois regularuli Sualedis Semdeg,
Cveulebriv, pensiaze gasvlis mere. ZiriTadad es aris saxsrebis dabandeba
sadazRvevo da sapensio fondebSi.aqtivebis rentabeloba _ maCvenebeli, romelic axasiaTebs kompaniis
aqtivebis gamoyenebis efeqtianobas. es maCvenebeli gaiangariSeba wminda
mogebis gayofiT saSualowliuri aqtivebis jamze.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 199/305
199
sakuTari kapitalis rentabeloba _ gaiangariSeba kompaniis wminda
mogebis gayofiT sakuTar kapitalze, procentebSi.
investiciebis rentabeloba _ investiciebis efeqtianobis maCvenebeli
ganisazRvreba wminda mogebis gayofiT investiciis moculobaze.
sainvesticio kapitalis _ rentabeloba axasiaTebs dafinansebis
xerxis gaTvaliswinebis gareSe kompanis mier mogebis generirebis unars. is
gaiangariSeba gadasaxadebisa da procentebis gadaxdamde mogebis sididis
gayofiT sakuTari da nasesxi kapitalis jamze.
gayidvebis rentabeloba
_ gaiangariSeba wminda mogebis SefardebiT
gayidvebis moculobasTan. is, axasiaTebs ra gayidvebis rentabelobas,
asaxavs kompaniis sawarmoo saqmianobis efeqtianobas.
sasaqonlo-materialuri maragebis brunvadobis indeqsi _ uCvenebs
drois romelime periodSi Tu ramdenjer iyideba kompaniis maragi. is
gaiangariSeba mocemuli periodis ganmavlobaSi realizebuli produqciis
TviTRirebulebis gayofiT amave periodis maragebis saSualo sidideze.
yovelwliuri Semosavalis gaangariSebiTi done _ ganisazRvreba
rogorc saerTo investiciebsa da maT calkeul Rirebulabas Soris
sxvaobis Sefardeba proeqtis xangrZlivobasTan;
proeqtis amogebis periodi
_ ewodeba dros (Tve, weli) romlis
ganmavlobaSi firmis sawarmoo saqmianobidan Semosulobebi dafaraven
investiciaze danaxarjebs. am maCvenebels gaaCnia erTi arsebiTi
naklovaneba, is ar iTvaliswinebs momavli periodebis Semosulobebis
faseulobas.
amogebis diskontirebuli periodi
_ romelic ganisazRvreba
investiciebis Tanxis gayofiT yovelwliur Semosulobebze, dikontirebis
gaTvaliswinebiT. gaangariSebis es forma kargad axasiaTebs proeqtis risks,da es misi Rirsebaa, xolo naklovaneba _ amogebis periodi ar asaxavs
proeqtis efeqtianobas amogebis Semdgom periodSi da ar SeiZleba
gamoyenebul iqnes proeqtis momgebianobis gansasazRvrelad.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 200/305
200
wminda dayvanili Rirebuleba _ warmoadgens momavali Semosavalis
nakadis dRevandeli Rirebulebis Sefasebas. wminda dayvanili Rirebuleba
Sesabamisi saprocento ganakveTis meSveobiT diskontirebuli fuladi
nkadis an momavali mogebebis Rirebulebis tolia. is gamoiyeneba
investiciebze sxvadasxva SemoTavazebebis ranJirebisa da SefasebisaTvis,
Sedarebis saerTo bazis gamoyenebiT.investorma upiratesoba unda mianiWos
proeqtebs, romelTa wminda moyvanil Rirebulebas gaaCnia dadebiTi
mniSvneloba.
momgebianobis indeqsi
_ aris sainvestico proeqtis Sefasebis
kriteriumi. is gaiangariSeba momavali fuladi nakadebis realizaciasTan
dakavSirebuli dayvanili Rirebulebis gayofiT Tavdapirveli
investiciebis dayvanil Rirebulebaze. momgebianobis indeqsi agreTve erT-
erTi im maCveneblTagania, romlis safuZvelze keTdeba sxvadasxva proeqtis
Sedareba da dafinansebaze gadawyvetilebis miReba.
rentabelobis Sinagani koeficienti (investiciebis rentabelobis
koeficienti). is gaiangariSeba diskontirebis ganakveTis moZebniT
gantolebidan, romelSic momavali fuladi nakadebis dayvanili
Rirebuleba investiciebis Tavdapirveli Tanxis tolia. proeqti iTvleba
mimzidvelad Tu am koeficientis mniSvneloba aRemateba investoris
kapitalis pirobiT Rirebulebas, magaliTad ganakveTs grZelvadiani
sabanko kreditis mixedviT.
5.4. safinanso birJisa da fasiani qaRaldebis statistikuri maCveneblebi
safinaso-sabako statistika fasiani qaRaldebis bazris raodenobrividaxasiaTebisaTvis angariSobs Semdeg statistikur maCveneblebs: garigebis
raodenoba, aqciebis raodenoba, garigebis Rirebuleba, birJis likviduroba
da a. S.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 201/305
201
birJis likviduroba niSnavs birJis mTliani sabrunavi kapitalis
gadaqcevis siswrafes fulad kapitalSi, anu vaWrobis siswrafes. misi
pirdapiri maCveneblebia brunvadobis koeficienti da brunvadobis dReebi.
B brunvadobis koeficienti gaiangariSeba formuliT:
ANU
S
Q K
(5.14)
sadac, QQQQ aris birJaze garigebaTa mTliani Rirebuleba sabazro
fasebSi;
S ki birJaze sabrunavi kapitalis saSualo naSTi mocemul periodSi.
Bbrunvadobis dReebi gamoiTvleba formuliT:
K
T t
(5.15)
sadac T aris kalendaruli dReebis ricxvi.
5.5. fulis mimoqcevis statistika
fulis mimoqcevis cneba da socialur-ekonomikuri mniSvneloba
finansuri statistikis erT-erTi globaluri mimarTulebaa qveynisfuladi sistemis mdgomareobis Seswavla. fulis mimoqceva _ erovnuli
Semosavlis da sazogadoebrivi produqtis gacvlisa da ganawilebis
aucilebeli pirobaa. fulis mimoqceva warmoadgens fulis moZraobas da
asrulebs mimoqcevis saSualebis, gadaxdis, fuladi rezervebisa da
danazogebis formirebis funqcias.
operaciebis erToblioba, romlis drosac ama Tu im formiT
xorcieldeba fuladi saSualebebis moZraoba (gadacema) warmoadgens
fulad brunvas.
fulis mimoqcevis statistikis ZiriTadi amocanebia:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 202/305
202
fulis mimoqcevis asaxva da fulis gaufasurebaze moqmedi
faqtorebis Sefaseba;
bankebis salaroebSi da maTgan naRdi fulis moZraobis arxebis
gamovlena;
fulis mimoqcevaSi sezonuri ryevebis gansazRvra;
emisiis moTxovnilebis da mimoqcevidan fulis amoRebis
aucileblobisa da Sesabamisi raodenobrivi maxasiaTeblebis
gansazRvra;
mosaxleobis fuladi Semosavlebisa da danaxarjebis balansis
analizi.
fulis momoqcevis statistikis maCvenebelTa sistema
fuladi momoqcevis statistikis maCvenebelTa sistema moicavs:
fulad brunvas;
naRd fuls sabanko sistemis gareT;
unaRdo saSualebebs;
fulis mimoqcevis siCqares;
brunvis xangrZlivobas; fuladi masis kupiurul agebulebas;
indeqs-deflators;
laris msyidvelobiT unars;
angariSebze saxelmwifos oqros maragebiT, depozitebiT operaciebis
amsaxvel maCveneblebs;
saerTaSoriso ekonomikur urTierTobebSi savaluto operaciebis
amsaxvel maCveneblebs.
mocemuli maCvenebelTa sistema efuZneba fulis iseT funqciebTan
dakavSirebul kategoriebs, rogoricaa Rirebulebis sazomi, mimoqcevis
saSualeba, gadaxdis, dagrovebisa da danazogis saSualeba.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 203/305
203
5.6. mimoqcevaSi fulis saerTo masis gansazRvra
fulis mimoqcevis mniSvnelovani raodenobrivi maCvenebelia fuladi
masa, romelic warmoadgens sameurneo brunvis momsaxure da saxelmwifos,
kerZo pirebisa da dawesebulebebis kuTvnili msyidvelobiTi da
sagadasaxdelo saSualebebis erTobliv moculobas.
gansazRvruli TariRisaTvis da gansazRvrul periodSi fulis
mimoqcevis raodenobrivi cvlilebebis analizisaTvis da agreTve fuladi
masis moculobis da zrdis tempebis regulirebis RonisZiebebis
SesamuSaveblad gamoiyeneba sxvadasxva maCvenebeli _ fuladi agregatebi.
mTliani fuladi masa SeiZleba warmovidginoT, rogorc fuladi
agregatebis erToblioba, romelSic yoveli momdevno agregati moicavs winaagregats.
likvidurobis donis mixedviT TiToeul qveyanaSi arsebobs
detalizaciis xarisxiT gansxvavebuli, fuladi agregatebis sakuTari
sistema.
fulad masaSi ganasxvaveben:
aqtiur fuls (mosaxurebas uwevs naRd da unaRdo brunvas);
pasiur fuls (dagroveba, rezervebi, naSTi sabanko angariSebze),romlTa potenciuri gamoyeneba SesaZlebelia angariSsworebisaTvis.
saerTaSoriso savaluto fondis definiciebiT, fuladi agregatebi
Semdegi saxiT gamoiyureba:
M
O
_ esaa naRdi fuli mimoqcevaSi. naRdi fuladi masa Sedgeba
mosaxleobis xelT arsebuli naRdi fulisagan, iuridiuli pirebis
salaroebSi fuladi naSTisa da sabanko dawesebulebebis sabrunav
salaroebSi arsebuli naRdi fulisagan.
mosaxleobaSi naRdi fulis arseboba imis Sedegia, rom fulis miReba
da daxarjva droSi erTmaneTs ar emTxveva. mosaxleobis naRdi fulis
raodenoba damokidebulia fuladi Semosavlebis moculobaze, maTi miRebis
sixSireze, saqonliTa da momsaxurebiT uzrunvelyofaze da a. S.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 204/305
204
naRdi fulis arsebobas adgili aqvs organizaciebisa da
dawesebulebebis salaroebSi, maT mier sakaso operaciebis normaluri
warmoebisaTvis.
fuladi agregati M
1
= MO + depoziti moTxovnamde (angariSebi
moTxovnamde da saSualebebis naSTs dawesebulebebis, organizaciebisa da
sawarmoebis angariSebze).
fuladi agregati M1 asrulebs fuladi masis sididis dominirebuli
maCveneblis rols. saxeldobr, agregati M1 axdens mTliani Sida
produqtis, erovnuli Semosavlis ganawilebisa da gadanawilebis,
dagrovebisa da moxmarebis realizaciis operaciebis momsaxurebas. am
maCveneblis statistikuri aRricxva uzrunvelyofilia imiT, rom fulis
mniSvnelovani masa gadis depozituri dawesebulebebis angariSebiT.
agregati M1 moicavs fulis brunvis yvela im saSualebebs, romelic
SeiZleba gamoyenebuli iqnes konversiis, winaswari gayidvebis gareSe an
romelime sxva finansuri operaciis gaangariSebebSi da xasiaTdeba didi
likvidurobiT. fuladi masis danarCeni maCveneblebi SeiZleba gamoyenebuli
iqnes gadasaxadebis saxiT, mxolod rigi Sualeduri operaciebis Semdeg.
fuladi agregati M
2
= M1 + uvado depozitebi. uvado depozitebi _ esaa
Semnaxvel da komerciul bankebSi iuridiuli da fizikuri pirebis vadian
angariSebze (3 wlamde) narCeni saSualebebi. Tavisi SedgenilobiT M2
ramdenime-jer aRemateba M1 agregats.
fuladi agregati M
3
= M2 + iuridiuli da fizikuri pirebis sxva
depozitebi (sadazRvevo polisebi, fizikuri pirebis anabrebi 3 welze meti
vadiT, bankebis rezervebi da a.S.).
fuladi agregati M
4
= M3 + saSualebebi fasian qaRaldebSi (aqciebi.
obligaciebebi, veqseli da a.S.)fuladi agregati M
5
= M4 + iuridiuli da fizikuri pirebis
saSualebebi ucxour valutaSi.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 205/305
205
fuladi agregatebi agebulia maTi likvidobis klebadobis wesiT.
agregatebs Soris aucilebelia wonasworoba; sxvanairad dairRveva fuladi
mimoqceva.
saerTaSoriso standartebi iTvaliswineben 4-dan 7-mde fulad
agregats. sxvadasxva qveyanaSi fuladi masa nawildeba agregatebis
sxvadasxva ricxvebad. gaerTianebuli erebis organizaciis statistikaSi
upiratesobas aniWeben agregats, romelic aerTianebs naRd da depozitur
fuls. saerTaSoriso savaluto fondi yvela qveynisaTvis gaiangariSebs
saerTo agregat M1, romelic moicavs naRd fuls da Cekuri anabrebis yvela
saxeobas.
saerTaSoriso savaluto fondis rekomendaciiT gaiangariSeba:
viwro fuli (agregati M1 saSualebebi);
kvazi-fuli (uvado da saSemnaxvelo sabanko angariSebi da bazarze
formirebadi yvelaze likviduri finansuri operaciebi);
farTo fuli = viwro fuli + kvazi-fuli.
zemoT CamoTvlili fuladi agregatebi _ esaa samomento maCveneblebi,
gaangariSebuli periodis dasawyisisaTvis (bolosaTvis). mTeli rigi
gaTvlebisaTvis saWiroa agregatebis saSualo zomaze monacemebi periodis
ganmavlobaSi. amisaTvis gamoiyeneben martivi saSualo ariTmetikulis
formulas:
i M _
= i M (periodis dasawyisisaTvis) + i M (periodis bolosaTvis)/2.
saerTaSoriso praqtikaSi gaiangariSeba Sesabamisi fuladi agregatis
wili mTlian Sida produqtSi. es maCvenebeli iwodeba monetarizaciis
(monetizaciis) koeficientad da axasiaTebs realizebuli mSp-s im nawils,
romlis uzrunvelyofa xdeba Sesabamisi agregatiT:
monetizaciis koeficienti = i M / mSp.
magaliTad, Tu agregat M1 -is Sefardeba mTlian Sida produqtTan
Seadgens 20%, maSin amboben, rom mSp-s 20% realizaciis uzrunvelyofa
xdeba am agregatiT.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 206/305
206
monetizaciis koeficienti aris fuladi mimoqcevis mniSvnelovani
indikatori, ramdenadac misi donis Sefaseba SesaZlebelia mxolod
saerTaSoriso SedarebebiT. ganviTarebul qveynebSi monetizaciis
koeficienti (gaangariSebuli agregat M2 safuZvelze) Seadgens 60-dan 80%-
mde.
5.7. fuladi masis mimoqcevis siCqaris maCveneblebi
mimoqcevaSi fulis raodenoba damokidebulia Semdeg faqtorebze:
mSp-is sidideze;
fuladi masis mimoqcevis siCqareze.
fuladi masis mimoqcevis siCqare xasiaTdeba ori maCvenebliT :
fuladi masis brunvis raodenobiT (br.r.);
erTi brunvis xangrZlivobiT (x.br.).
fuladi masis brunvis raodenoba ganisazRvreba mTliani Sida
produqtis sididis SefardebiT fuladi masis saSualo sididesTan ( _
M ):
br. r. = mSp/
_
M .
brunvadobis koeficienti uCvenebs, saSualod ramdeni brunva
ganaxorciela fuladma masam wlis ganmavlobaSi. sxva sityvebiT _ wlis
ganmavlobaSi ramdenjer iqna gamoyenebuli valuta saqonlisa da
momsaxurebis Sesasyidad. brunvis ricxvis zrdisas matulobs fuladi
masis mimoqcevis siCqare. es aris fuladi masis siCqaris maxasiaTebeli
pirdapiri maCvenebeli.
erTi brunvis xangrZlivoba gaiangariSeba dReebSi, (D) periodSi
sabanko dReebis ricxvis SefardebiT brunvis raodenobasTan.
br. x. = D/br. r.
saerTaSoriso standartebiT, weliwadSi sabanko dReebis raodenoba
tolia 360 dRis, kvartalSi _ 180 dRis, TveSi _ 30 dRis. Ees maCvenebeli
axasiaTebs ramden dReSi ganxorcielda fuladi masis erTi brunva. Tu
dReebis raodenoba mcirdeba, es niSnavs imas, rom erTi da igive moculobis
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 207/305
207
mTliani Sida produqtis momsaxurebisaTvis saWiroa naklebi dReebi. es
brunvis siCqaris uku maCvenebelia.
fuladi masis mimoqcevis siCqaris cvlileba iwvevs misi brunvidan
amoRebas (mimoqcevaSi gaSvebis), romelic ganisazRvreba formuliT:
M = (br. x1 _ br. x0) x mSp/D,
sadac mSp/D _ saangariSo periodSi mTliani Sida produqtis erTdRiuri
realizaciis sididea.
am maCveneblebis gaangariSeba ganvixiloT momdevno cxrilSi
motanili monacemebis safuZvelze:
ori periodis fuladi masa da mTliani Sida produqti
maCveneblebi sabaziso
periodi
saangariSo
periodi
mSp, f. e. 740 754
fuladi masa, f. e. 280 320
gaviangariSoT brunvadobis koeficienti:
1. sabaziso periodSi: Kbr0 = 740/280=2,6 jer;
2. saangariSo periodSi: Kbr1 = 754/320=2,4 jer;
es niSnavs imas, rom fuladi masa sabaziso periodSi dabrunda 2,6-jer,
saangariSo periodSi ki 2,4 jer (e.i. mimoqcevis siCqare Senelda).
gaviangariSoT erTi brunvis xaangrZlivoba:
1. sabaziso periodSi: x.br.0 = 360/2,6=138,5 dRe;
2. saangariSo periodSi: x.br1 = 360/2,4=150 dRe;
vinaidan fuladi masis mimoqcevis siCqare Senelda, 754 f. e. sididis
mTliani Sida produqtis realizaciis uzrunvelsayofad saWiro gaxda
damtebiT fulis Tanxis CarTva, romelic tolia:
M = (150 _ 138,5) x 754/360 = 24,1 f. e.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 208/305
208
brunvadobis koeficienti da erTi brunvis xangrZlivoba
urTierTakavSirebulia erTmaneTTan. es niSnavs imas, rom Tu mocemuli
maCveneblebidan cnobilia erTi, maSin SeiZleba meores povna.
Tu cnobilia brunvaTa ricxvi, maSin erTi brunvis xangrZlivoba
(x.br) SeiZleba vipovoT Semdegnairad:
x.br.= D/ Kbr = 360/2,6 = 138,5 dRe.
Tu cnobilia erTi brunvis xangrZlivoba, maSin brunvaTa ricxvi
ganisazRvreba formuliT:
r.br. = D/x. br = 360/138,5 = 2,6-jer.
saangariSo periodSi fuladi masis brunvaTa raodenobis cvlileba
sabazisosTan SedarebiT ganpirobebulia ori faqtoris gavleniT: mTliani
Sida produqtis da mimoqcevaSi fuladi masis zomis cvlilebebiT.
pirveli faqtoris gavlena ganisazRvreba formuliT:
r.br.(mSp) = mSp1 _ mSp0 / 1 M = 754 _ 740/320 = 0,04-jer.
meore faqtoris gavlena ganisazRvreba formuliT:
r.br.(M ) = mSp0 / 1 M _ mSp0/ 0 M = 740/320 _ 740/280 = _0,33-jer,
sadac 1 M da 0 M _ fuladi masa Sesabamisad saangariSo da sabaziso
periodebSi.
am dros unda iyos daculi Semdegi toloba:
r.br. = r.br.(mSp) +r.br.(M ),
2,4 _ 2,6 = 0,04+ (_0,33).
gansxvaveba ganpirobebulia damrgvalebebiT.
maSasadame, fuladi masis 40 f. e. gadidebam gamoiwvia misi brunvis
siCqaris 0,33 brunviT Semcireba, xolo mSp-is gadidebam 0,04 brunviT
gazarda mimoqcevis siCqare.
fuladi masis mimoqcevis siCqaris Seswavlisas gansakuTrebiT
mniSvnelovania naRdi fulis mimoqcevis siCqaris analizi, e.i. agregat MO -
is. fuladi masidan am agregatis gamoyofiT, miviRebT fuladi masis
mimoqcevis siCqaris models: mSp/M= mSp/ MO x MO/ M.
am modelis Cawera SeiZleba gamartivebuli saxiTac:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 209/305
209
r.br= a x b,
sadac MO/ M aris naRdi fulis wili saerTo fuladi masis mimoqcevaSi.
es modeli iZleva naRdi fulis brunvis siCqaris (a) da saerTo
fulad masaSi maTi wilis (b) cvlilebebiT ganpirobebuli fulis
mimoqcevis siCqaris absoluturi matebis gansazRvris saSualebas.
saerTo fuladi masis mimoqcevis siCqaris absoluturi cvlileba
ganisazRvreba Semdegnairad:
r.br. = r.br1 _ r.br0.
mimoqcevis siCqaris cvlileba (a) faqtoris xarjze:
r.br(a). = (a1 _ a0)* b1
mimoqcevis siCqaris cvlileba (b) faqtoris xarjze:
r.br(b) = (b1 _ b0)* a1
fulis masis mimoqcevis siCqaris analizis meTodika ganvixiloT
Semdeg cxrilSi motanili monacemebis safuZvelze:
maCveneblebi aRniSvnebi sabaziso
periodi
saangariSo
periodi
mTliani Sida produqti,
f. e.
mSp 17173 26139
saerTo fuladi masa, f. e. M 664 1249
naRdi fuli, f. e. M0 239 512
gaangariSebiTi
maCveneblebi:
saerTo fuladi masis
mimoqcevis siCqare, jer
naRdi fulis mimoqcevis
mSp/ M=r.br 25,9 20,9
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 210/305
210
siCqare, jer
naRdi fulis wili
saerTo fulad masaSi
mSp/ M0= a
M0/ M= b
71,9
0,36
51,1
0,41
saerTo fuladi masis mimoqcevis siCqarem saangariSo periodSi daiwia
sabazisosTan SedarebiT 5 brunviT:
r.br = 20,9 _ 25,9 = _ 5 brunva, maT Soris:
1) naRdi fulis mimoqcevis siCqaris cvlilebis xarjze:r.br(a). = (51,1 _ 71,9) x 0,41 = _8,6 brunva.
2) saerTo fulad masaSi naRdi fulis wilis cvlilebis xarjze:
r.br(b) = (0,41 _ 0,36) x 71,9 = 3,6 brunva.
am dros daculi unda iyos toloba:
_5 = _8,6+3,6.
motanili gaangariSebidan SeiZleba Semdegi daskvnis gakeTeba:
saangariSo periodSi adgili aqvs fuladi masis mimoqcevis siCqaris
cvlilebis araxelsayrel tendencias sabazisosTan SedarebiT. saerTo
fuladi masis mimoqcevis siCqarem daiwia 5 brunviT, maT Soris is Semcirda
pirveli faqtoris xarjze 8,6 brunviT (e.i. naRdi fulis mimoqcevis
siCqaris dawevis xarjze).
mocemuli qveynis ekonomikaSi araxelsayrel tendenciaze metyvelebs
mTliani Sida produqtisa da fuladi masis zrdis tempebic.
Sesaswavl periodSi mTliani Sida produqti gaizarda 1,5-jer
,17173
26139
im dros, rodesac fuladi masa gaizarda 1,9-jer .
664
1249
5.8. sabanko-sakredito statistika
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 211/305
211
saqarTveloSi sabanko sistemis ZiriTad rgols warmoadgens erovnu-
li banki. igi axorcielebs qveyanaSi fulad-sakredito regulirebas.
saqarTvelos erovnuli banki Sesabamisi kanonmdeblobis safuZvelze
SeimuSavebs fulad-sakredito politikis strategias da taqtikas. am
politikis Sedegebi SesaZlebelia Sefasdes monetaruli indikatorebiT.
aseTi indikatorebi garkveulwilad fulis bazarsa da ZiriTad socialur-
ekonomikur maCveneblebs Soris damakavSirebeli rgolia.
sabanko kreditis ZiriTad statistikur maCveneblebs miekuTvneba:
• ekonomikisa da mosaxleobis dakreditebisaTvis bankebis mier gacemuli
Tanxebis moculoba;
• sakredito dabandebebis saerTo TanxaSi moklevadiani da grZelvadianikreditebis xvedriTi wili;
• sawarmoebis mier bankebSi aRebuli sesxebis vadagadacilebuli
davalianeba.
sakredito Tanxebis gamoyenebis analizisas statistikaSi
gaiangariSeba Semdegi maCveneblebi:
kreditis brunvis ricxvi (K), kreditis brunvadoba dReebSi (T), produqciis
gamoSvebis moculoba sakredito resursebis erT larze.
brunvaTa ricxvi ganisazRvreba Semdegi formuliT:
,S
Q K
sadac K- brunvaTa ricxvia mocemul periodSi;
Q -kreditis brunva gacemis an dafarvis mixedviT;
S kreditis saSualo naSTi.
K kreditis dReebSi brunvadobis gasaangariSeblad saWiroa mocemuli
periodis kalendaruli dReebis ricxvis Sefardeba brunvadobis
koeficientTan. maSasadame,
K
T t
(5.16)
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 212/305
212
G gacemuli kreditis yovel erT larze damatebiT gamoSvebuli
produqciis raodenoba gaiangariSeba gamoSvebuli produqciis SefardebiT
gacemuli kreditis mTlian moculobasTan.
nebismieri safinanso, sakredito an komerciuli operacia warmoadgens
maT monawileebs Soris SeTanxmebaTa erTobliobas Semdegi pirobebiT:
kreditis moculoba, saqonlis fasi, procentis daricxvisa da ZiriTadi
valis dafarvis xerxi da sxva.
finansur gaangariSebaSi procentis qveS igulisxmeba nebismieri
formis valis saxiT aRebuli Tanxidan miRebuli Semosavlis absoluturi
sidide. procentis gadaxda kreditorisaTvis xdeba valis sidideze
daricxviT an masTan erTad.
finansur raodenobriv analizSi saprocento ganakveTi warmoadgens
ara marto savalo Tanxis gazrdis instruments, aramed aseve finansuri
operaciis Semosavlis sazoms.
arsebobs saprocento ganakveTis ori ZiriTadi saxe: martivi da
rTuli. sawyisi Tanxis zrdis meqanizmi martivi saprocento ganakveTis
dros maTematikurad Semdegnairad SeiZleba gamovsaxoT:
)21()1( i P ii P Pi Pi P ,
)1( ni P s ;
xolo rTuli saprocento ganakveTis dros
)1(1 i P Pi P S ,
2
1112 )1()1)(1()1( i P ii P iS SiS S ,
ni P S )1( ,
sadac, P - Tavdapirveli Tanxaa;
i - saprocento ganakveTi;
n - welTa ricxvi;
S - dagrovili fuli, Tavdapirveli Tanxa masze daricxuli procentiT
vadis (periodis) bolos.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 213/305
213
Tu sesxis gacema unda moxdes erT wlamde vadiT, maSin bankisaTvis
ufro momgebiania martivi, xolo erT welze meti periodisaTvis – rTuli
saprocento ganakveTi.
5.9. inflacia da holdinguri mogeba biznesSi
inflacia socialuri, ekonomikuri da politikuri ganviTarebis erT-
erTi urTulesi da umwvavesi problemaa. igi metnaklebi siRrmiTa da
masStabebiT yvela qveynis ekonomikis ganviTarebisTvisaa damaxasiaTebeli.inflacia, rogorc ekonomikuri movlena xangrZlivi periodis
manZilze arsebobs. Tavad termini inflacia laTinuri sityvaa, rac niSnavs
`gabervas~. Mmisgan arc erTi qveyana araa dazRveuli.
inflacia niSnavs fasebis saerTo donis amaRlebas, romelic
ganapirobebulia brunvaSi myofi fuladi masisa da misi saqonliT
uzrunvelyofas Soris wonasworobis darRveviT. igi damangrevel gavlenas
axdens rogorc makro – ise mikroekonomikur procesebze, biznessa da
menejmentze. inflaciis Sedegia makroekonomikuri maCveneblebis xelovnuri
gadideba da am safuZvelze cxovrebis donis moCvenebiTi gaumjobeseba.
Ddisproporcia aRmocendeba sxvadasxva erTmaneTTan dakavSirebuli
mizezebiT. Eesenia: inflaciuri moTxovnis warmoSoba da danaxarjebis
donis zrda. amitom didi mniSvneloba eniWeba inflaciis Seswavlas, misi
gazomvis meTodebis dauflebasa da saTanado ekonomikuri, biznesmenuri,
menejmenturi gadawyvetilebebis miRebas prevenciuli RonisZiebebis
gasatareblad qveynisa da mis calkeul regionebSi.
inflacia iwvevs fasebis saerTo donis zrdas, magram ara yvela saxis
saqonelsa da momsaxurebaze fasis aucileblad momatebas. inflaciis dros
Tavs iCens fasebis Zalzed araTanabari zrdis tendencia. igi zogjer
Tanabari tempebiT, zogjer arc ki izrdeba. Uunda aRiniSnos, rom inflacia
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 214/305
214
gamoxatulebas poulobs bazris xangrZliv saerTo uwonasworobaSi
moTxovnis mxriv, magram es arc sayovelTao movlenaa da arc inflaciuri,
am SemTxvevaSi Zalian didi rolis Semsrulebelia bazarze moTxovna-
miwodebis Tanafardoba. moTxovnis SedarebiTi zrda miwodebasTan
SedarebiT gviCvenebs mxolod bazris meqanizmis muSaobas da ar exeba
inflacias, magram roca uwonasworoba xangrZlivia da erTbaSad mravali
bazris damaxasiaTebel Taviseburebad iqceva, saqme gvaqvs inflaciuri
procesis gaSlasTan.
inflacia iwvevs fuladi mimoqcevis kanonis darRvevas da amis Semdeg
qaRaldis fulis gaumjobesebas oqrosa da saqonelTan SedarebiT.
saqonlis fasis zrdisa da fulis msyidvelobiTi unaris Semcirebis
pirobebSi warmoiSoba oqroze laJi, rac niSnavs oqros sabazro fasis
gadidebas qaRaldis fulis niSnebis raodenobasTan SefardebiT. aqedan
gamomdinare sCans, rom liTonis fulis inflacia gamoricxulia, radgan
Tu raime mizeziT sarealizacio saqonlis masa Semcirdeba, oqros
monetebis nawili gava mimoqcevidan da iqceva ganZad.
amrigad SeiZleba vTqvaT, rom inflacia dakavSirebulia qaRaldis
fulTan, mas ara aqvs oqros is Tviseba, rom avtomaturad datovos
mimoqcevis sfero da gadaiqces dagrovebis saSualebad. mas isic emateba,
rom qveynebis mTavrobaTa umravlesoba biujetis Sesrulebis procesSi,
yovelTvis `aRmoaCenen~ Seusabamobas biujetis xarjebsa da Semosavlebs
Soris. am mizniT xdeba fulis emisia, romelic Tavis mxriv iwvevs fasebis
swraf zrdas da ekonomikaSi qmnis Sokur mdgomareobas: fasebi ufro
swrafad izrdeba, vidre xelfasebi, es ki moTxovnasa da miwodebas Soris
Tanafardobis darRvevis umTavresi mizezi xdeba.
inflaciis mizezebs Soris mTavaria iseTi makroekonomikuriproporciebis darRveva, rogoricaa wonasworoba gadaxdisunarian
moTxovnasa da Sesabamisi moculobis realur moxmarebas Soris.
moTxovnismier inflacias iwvevs erToblivi moTxovnis siWarbe
imasTan SedarebiTTU risi uzrunvelyofac SeuZlia warmoebas. imis gamo,
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 215/305
215
rom fasebis zrdas iwvevs ara moTxovnis siWarbe, aramed miwodebis
Semcireba, rac Tavis mxriv sawarmoo danaxarjebis zrdiT aris
ganpirobebuli, e.i. fasebis mudmivi zrda sruliadac ar aris inflaciis
erTaderTi niSani, inflacia SeiZleba moxdes stabiluri fasebis drosac,
Tu ki amave dros miwodeba qronikulad CamorCeba moTxovnas.
inflaciuri movlenebis klasifikacia sxvadasxva niSniT SeiZleba
movaxdinoT. am niSnebidan yvelaze mTavaria inflaciis tempi. am niSniT
inflacia SeiZleba iyos “mcocavi”, “ eneb di” da hiperinflacia (hiper
berZnuli sityvaa da niSnavs zeviT).
mcocavi inflacia qaRaldis fulis iseT gaufasurebaa,
romelic nela, SedarebiT SeumCneblad mimdinareobs, romlia drosac
fasebis saerTo donis mateba Seadgens 10-15%-s. mcocav inflacias TiTqmis
yvela ganviTarebul qveyanaSi aqvs adgili. am dros inflaciis wliuri
tempi meryebs 3-3.5%-is farglebSi.
Wenebadi inflacia aris qaRaldis fulis swrafi tempiT gaufasureba
(fasebis wliuri zrda 20%-ze metia), romelic iwvevs warmoebis
dezorganizacias. am dros mosaxleoba cdilobs Seiqmnas maragi da
moicilos gaufasurebuli fuli.
hiperinflacia aris zeinflacia, am dros fasebis yovelTviuri zrda
50%-s aRemateba. igi xdeba umarTavi, mimoqcevaSi grovdeba bevri fuli,
cxovrebis done mkveTrad ecema, warmoeba ikveceba an saerTod Cerdeba.
amis garda inflacia SeiZleba iyos ERia (romelic kargad Cans
samomxmareblo saqonelsa da sawarmoo resursebze fasebis zrdiT) da
daxuruli (rac gamowveulia sasaqonlo deficitiT da Cans arapirdapir,
warmoebis danaxarjebis gadidebiTa da mogebis TandaTanobiTi SemcirebiT
biznesSi).rogorc ukve davinaxeT, inflaciis procesi sakmaod rTulia,
rac moiTxovs mis gulmodgined gamokvlevas, amitom inflaciaze momqmedi
procesebis analizi xorcieldeba sxvadasxva ekonomikuri maCveneblebiT,
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 216/305
216
rogorc saerTo erovnul meurneobaTa doneze, ise calkeul sawarmoebis
doneze.
inflaciuri movlenebi da procesebisaTvis damaxasiaTebelia
inerciis kanonebis ZaliT ganviTarebis Camoyalibebul tendenciebis
SenarCuneba amis gamo biznesmenebi awarmoeben nedleulis, saTbobis,
eleqtroenergiis, naxevarfabrikatebis an mTliani mza produqciis winaswar
Sesyidvas, riTac fasTasxvaobiT Rebuloben mogebas. aseT mogebas uwodeben
holdingur mogebas. aseTi saqmiTaa dakavebuli ara marto calkeuli
biznesmeni, aramed specialuri msxvili holdinguri kompaniebi da
korporaciebic. isini umetes SemTxvevebSi, ar floben raime saxis TavianT
sawarmoo potencials da holdinguri operaciebiT mniSvnelovani wili
uWiravT calkeuli firmebis aqciaTa sakontrolo paketSi. Tu davuSvebT,
rom mcocavi inflaciis pirobebSi sawarmoo moxmarebis saqonelze fasebi
yovelwliurad saSualod izrdeba 7 %-iT, anu fasebis indeqsi Seadgens
saSualod 1,07-s. Tu vivaraudebT, rom aseTi tendencia ori weli mainc
gagrZeldeba qveyanaSi, maSin biznesmens 200,0 aTasi laris saqonlis
winaswar SesyidviT SeuZlia erTi wlis Semdeg miiRos holdinguri mogeba
yovel erT larze 7 TeTri (1,07 lars gamoklebuli 1 lari), xolo
mTlianad 200,0 aTasi X 0,07 TeTrze =14,0 aTasi) 14 aTasi lari.
E inflaciis arsebuli tendenciebis gaTvaliswinebiT SesaZlebelia
gamoTvlil iqnas saprognozo maCveneblebi eqstrapolaciuri meTodis
safuZvelze. amasTan gaTvaliswinebul unda iqnas inflaciis saxeebi da
maTi Taviseburebani. kerZod, “mcocavi” inflaciis SemTxvevaSi
prognozirebisaTvis viyenebT wrfivi gantolebas ( t aa y 10 ), “Wenebadi”
inflaciis SemTxvevaSi paraboluri gantolebas ( 2
210 t at aa y ), xolo
hiperinflaciis dros maCveneblian funqcias ( t
aa y 10 )
5.10. inflaciis donisa da dinamikis statistikuri analizi
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 217/305
217
inflaciis kvlevis msoflio praqtikaSi inflaciis donis saerTo
daxasiaTebisaTvis gamoiyeneba ori maCvenebeli: pirveli, samomxmareblo
fasebis indeqsi, romelic saSualebas iZleva Sefasdes inflaciis done
samomxmareblo bazarze da zomavs im fasebis saSualo cvlilebas,
romelsac qalaqis mosaxleoba ixdis saqonlisa da momsaxurebis
fiqsirebuli kalaTis SesaZenad; dReisaTvis samomxmareblo fasebis indeqsi
erTaderTi maCvenebelia, romlis saSualebiTac izomeba qveyanaSi
inflaciis done; meore, mTliani erovnuli produqtis deflatori (mTliani
Sida produqtis deflatori - saqarTveloSi), romelic afasebs inflaciis
dones saxelmwifoSi warmoebuli da moxmarebuli mTliani dovlaTis
mixedviT.
inflaciis done izomeba fasebis indeqsis gamoyenebiT, anu:
Iinf=
0
01
p
p p
I
I I 100,
(5.17)
sadac, inf. I - inflaciis done procentulad;
1 p I - saqonlis fasis indeqsia saangariSo periodSi;
0 p I - saqonlis fasis indeqsia sabaziso periodSi.
mocemuli formula SeiZleba Caiweros asec:
1001
0
1
p
p
I
I I inf. .
magaliTi: Tu 07.11
p I , 03.10
p I , maSin inflaciis done Seadgens
%9.3100103.1
07.1
.
Mmisi cvlileba uCvenebs, Tu ramdeni procentiT Seicvala inflaciis
done drois mocemul periodSi.
inflaciis sidide ki gaiangariSeba Semdegnairad: ( p - 1)100.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 218/305
218
inflaciis erT-erTi Semadgeneli komponentia fuladi masa, romelic
ar aris uzrunvelyofili Sesabamisi raodenobis saqonliTa da
momsaxurebiT. fuladi masis sidide damokidebulia brunvaSi arsebuli
fulis raodenobasa da misi brunvis siCqareze. Teoriulad, fuladi masis
zrdam fulis brunvis Senelebis SemTxvevaSi, SeiZleba ar gamoiwvios
inflacia, magaliTad, Tu gaizrdeba depozitebis saprocento ganakveTebi.
magram praqtikulad, rogorc wesi, saqonliT uzrunvelyofis gareSe fulis
gamoSveba myidvelebs misi (fulis) swrafi realizaciisaken (daxarjvisaken)
ubiZgebs, rac adidebs fulis brunvis siCqares da aZlierebs inflacias.
inflaciis meore Semadgeneli komponenti _ sasaqonlo masis sidide,
damokidebulia mis fizikur moculobasa da saqonlis fasebze. ramdenadac
fuladi da sasaqonlo masebi miiswrafian sabazro wonasworobisaken,
inflaciis saerTo zoma fuladi masisa da fulis brunvis siCqaris
gadidebis pirdapirproporciulia, xolo mudmiv fasebSi gaangariSebuli
sasaqonlo (momsaxurebis) masis (mTliani Sida produqtis) moculobis
ukuproporciulia. amrigad, mTliani Sida produqtis deflatori udris:
,
sadac Im aris fuladi masis indeqsi
da igi tolia:
,
xolo m1 da m0 aris fuladi masa Sesabamisad saangariSo da sabaziso
wels.
, sadac n1 da n0 aris fuladi masis brunvaTa ricxvi saangariSo dasabaziso wels.
saxelmwifo statistikis mier fuladi masa gaiangariSeba naRdi da
unaRdo fuladi saxsrebis, yvela Semosavlebis jamis (dagrovebis
moculobis gaTvaliswinebiT), Senatanebisa da gadasaxdelebis brunvis
q
n
m
01 mmm
:
01 nnn
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 219/305
219
mixedviT, xolo sasaqonlo masa – saqonelbrunvisa da momsaxurebis
gayidvis moculobis, saqonlisa da momsaxurebis yidvaze mosaxleobis
fuladi danaxarjebis mixedviT.
sasaqonlo da fuladi masebis Sesabamisobis done fasdeba rigi
maCveneblebis mixedviT. kerZod, aseTebs miekuTvneba: fuladi da sasaqonlo
masebis Tanafardoba statikasa da dinamikaSi; fuladi masisa da fasebis
zrdis tempebis Tanafardoba; Semosavlebisa da fasebis zrdis tempebis
Tanafardoba. aqve unda aRvniSnoT, rom analizisaTvis saWiro informaciul
bazad gamoiyeneba sxvadasxva saxis wyaro, kerZod: saqonlisa da
momsaxurebis fasebis mopoveba xorcieldeba SerCeviTi gamokvlevis
statistikuri meTodiT; samomxmareblo danaxarjebis struqtura saojaxo
biujetis statistikiT regularuli gamokvlevebis safuZvelze;
informacias fuladi masis Taobaze statistikuri organoebi iReben
bankebidan; mosaxleobis fuladi Semosavlebisa da gasavlebis balansi
saSualebas iZleva ganisazRvros saqonlisa da momsaxurebis SeZenis
danaxarjebi.
inflaciis gasazomad gamoiyeneba agreTve fuladi erTeulis
msyidvelobiTunarianobis indeqsi, romelic gviCvenebs, Tu mocemul
periodSi ramdeniT gaufasurda an gaZlierda (ganmtkicda) fuladi
erTeuli (erovnuli valuta). igi fasebis indeqsis Sebrunebuli
maCvenebelia:
11
101
q p
q p
I I
p
(5.18)
magaliTad: fasebis indeqsma 2009 wlis dekembrSi 2008 wlis
dekemberTan SedarebiT Seadgina 115,2%. e. i. fasebi gaizarda 15,2%-iT. es kiimas niSnavs, rom laris msyidvelobiTunarianoba Semcirda 13,2% - iT.
(1 - 0,868 )x100 =13,2%.86801521
1,
,
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 220/305
220
umniSvnelovanes ekonomikur maCveneblebze inflaciis procesis
gavlenis analizi sxvadasxva aspeqtSi SesaZlebelia maCvenebelTa sistemis
daxmarebiT, romelic Semdegi jgufebisagan Sedgeba:
1. jamuri makroekonomikuri maCveneblebis deflatori;
2. maCveneblebi, romlebic axasiaTeben Semosavlebze, moxmarebasa da
cxovrebis doneze moqmed cvlilebebs fasebis zrdis Sedegad;
3. maCveneblebi, romlebic axasiaTeben inflaciis zrdis Sedegad
mogebisa da rentabelobis donis cvlilebebs.
makroekonomikur maCveneblebze fasebis zrdis zemoqmedebis
aRmofxvra msoflio statistikur Teorias da praqtikaSi deflirebis sami
sxvadasxva meTodiT xorcieldeba. TavisTavad deflireba ekonomikuri
maCveneblebidan inflaciis gavlenis gamoTiSvis procesia, romlis
ganxorcielebis mizniTac gamoiyeneba deflatorebi. deflatori (laT.
deflecto) ewodeba koeficients, “......romelic gamoiyeneba fulad
gamosaxulebaSi gaangariSebuli ekonomikuri maCveneblebis
gadasaangariSeblad, wina periodis donesTan maTi saerTo mniSvnelamde
dayvanis mizniT. ricxobrivad igi udris fasebis zrdis indeqss2.
erTmagi deflirebis procesSi deflatorebad gamoiyeneba
samomxmareblo fasebis an mTliani Sida produqtis indeqsi (mTliani Sida
produqtis indeqsi _ am maCveneblis saangariSo periodis anu mimdinare
fasebiT gamosaxuli sididisa da imave maCveneblis sabaziso periodis
fasebSi gamosaxuli sidideebis ganayofi). samomxmareblo saqonlisa da
momsaxurebis Rirebulebis indeqs-deflatorisagan gansxvavebiT, mTliani
Sida produqtis indeqs-deflatori asaxavs agreTve Sromis anazRaurebis,
ZiriTadi kapitalis amortizaciis da wminda gadasaxadebis2 nominaluri
masis cvalebadobas, rac gamowveulia fasebis cvalebadobiT.
1 ekonomikis enciklopediuri leqsikoni, Tsu gamomcemloba, Tb., 2005., gv. 205.
2 aq da sxva adgilebSi wminda gadasaxadebis cnebaSi igulisxmeba saerTo gadasaxadebisa
da subsidiebis sxvaoba.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 221/305
221
indeqs-deflatori mTels msoflioSi gaiangariSeba paaSes fasebis
indeqsis formuliT:
01
11
pq
pq I
defl. ,
(5.19)
sadac wiladis mricxveli mTliani Sida produqtis Rirebulebaa
saangariSo periodis fasebiT, xolo mniSvneli igive mTliani Sida
produqtis Rirebulebaa sabaziso periodis fasebiT.
imisaTvis, rom gavigoT mSp mimdinare periodis fasebSi, mSp mimdinare
fasebSi unda gavyoT indeqs-deflatorze, e. i.:
defl. I
pq pq 11
01
.
(5.20)
aseT gadafasebas ewodeba pirdapiri deflireba.
magaliTi:
saqarTveloSi MmTliani Sida produqtis Rirebulebam, rogorc zemoT
aRiniSna, 2009 wels Seadgina 11621 mln. lari, xolo 2008 wels 9824 mln.
lari. zrdam 118,3%, anu moimata 18,3%-iT. am wlebSi samomxmareblo fasebi
gaizarda 1,082-jer, rac SeiZleba gamoviyenoT indeqs-deflatorad.
maSasadame, 2009 wlis mTliani Sida produqti 2008 wlis fasebSi Seadgens:
29,10740082.1
1162101 pq mlrd. lars.
maSasadame, am wlebSi mTliani Sida produqtis realuri moculoba
Semcirda 880,71 mln. lariT.27
ormagi deflirebis meTodi ufro zusti meTodia, radgan igiiTvaliswinebs dargebis mixedviT fasebis sxvadasxva tendenciebs mTlian
gamoSvebul da moxmarebul nedleulze, masalebze, saTbobsa da sxva
Sualeduri moxmarebis elementebze. dargebis mixedviT warmoebs rogorc
27 saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2006. statistikis saxelmwifo departamenti. -Tb. 2007, gv. 136, 262.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 222/305
222
produqciisa da momsaxurebis mTliani gamoSvebis, aseve Sualeduri
moxmarebis deflireba anu gadaangariSeba Sesadaris fasebSi (MmTliani
gamoSvebisaTvis deflatorad gamoiyeneba mTliani gamoSvebis fasebis
paaSes indeqsi, xolo Sualeduri moxmarebisaTvis – moxmarebuli
nedleulis, masalebis, saTbobis, naxevarfabrikatebisa da sxvaTa fasebis
deflatori). igi gamoiangariSeba formuliT:
fsm fgp I
pm
I
pq pq
1111
01 ,
sadac 01 pq - mSp damatebuli Rirebuleba mimdinare periodis
sabaziso donis fasebSi;
11 pq - mSp mimdinare fasebSi;
11 pm - Sualeduri moxmareba mimdinare fasebSi;
fgp I - fasis indeqsi gamoSvebul produqciaze;
fsm I - fasis indeqsi Sualedur moxmarebaze.
deflirebis mesame meTodi - es aris mTliani damatebuli Rirebulebis
sabaziso donis eqstrapolaciis meTodi. Pproduqciis fizikuri moculobis
indeqsis safuZvelze eqstrapolaciis Sedegad miiReba mimdinare periodis
mTliani damatebuli Rirebulebis done Sesadar fasebSi, xolo dargobrivi
maCveneblebis jami iZleva mTliani damatebuli Rirebulebis saerTo
moculobas.
aRniSnuli SeiZleba Semdegnairad Caiweros:
00
00
0101 pq
pq
pq pq
,
(5.21)
sadac 01 pq - damatebuli produqciis Rirebulebaa Sesadar
fasebSi;
00
01
pq
pq
- produqciis fizikuri moculobis indeqsia;
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 223/305
223
00 pq - sabaziso periodis damatebuli Rirebulebaa.
inflaciis donisa da dinamikis erT-erT ZiriTad maCvenebels
warmoadgens `samomxmareblo kalaTis~ da mosaxleobis fuladiSemosavlebis urTierTdamokidebuleba. igi Semdegnairad gamoiTvleba:
Iinf= 1001
11
D
pq, (5.22)
sadac Iinf aris inflaciis done procentebSi;
11 pq - sasursaTo produqtebis Rirebuleba;
1 D - mosaxleobis fuladi Semosavlebi.
mosaxleobis fulad SemosavlebSi Seitaneba mosaxleobis yvelakategoriis Sromis anazRaureba, premiebi, xelfasze mudmivi danamati da
saSualebebi samivlinebo xarjebze, individualuri samewarmeo
saqmianobidan miRebuli Semosavlebi, uZrav qonebasa da kreditTan
dakavSirebuli operaciebi, pensiebi, stipendiebi da sxva socialuri
transferebi.
inflaciis TvalsaCino maxasiaTebels msyidvelunarianobis
maCvenebeli warmoadgens.msyidvelunarianobis dinamikis ganzogadebuli maCveneblebi iseTi
SefardebiTi maCveneblebia, romlebic gaangariSebulia saSualo xelfasis
SefardebiT calkeuli konkretuli saqonlis (Sinameurneobebis SerCeviTi
gamokvlevis monacemebidan gansazRvruli) fasze. aseTi maCveneblebi
axasiaTeben saSualo xelfasis msyidvelunarianobis dones da
ganisazRvreba naturalur erTeulebSi (kg., cali da sxv.), rac iZleva
konkretuli saqonlisa da momsaxurebis SeZenis moculobis mniSvnelobas
mocemuli wlis fasebis saSualo donis pirobebSi. fasebis zrda ki
Cveulebriv iwvevs saqonlisa da momsaxurebis umetes saxeobebze SeZenis
moculobis Semcirebas.
fasebis zrda da saarsebo minimumis sidide pirdapir proporciul
damokidebulebaSia, e. i. fasebis zrda iwvevs saarsebo minimumis, kerZod
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 224/305
224
mosaxleobis saSualo suladobrivi Semosavlebis, saSualo Tviuri
xelfasis, danamatebis, pensiebis saSualo mniSvnelobaTa Semcirebas.
fasebis cvlilebis gavlenis analizis damoukidebel mimarTulebas
warmoadgens sawarmoebisa da dargebis finansuri maCveneblebis Seswavla.
amitom Cvens mier SerCeul maCvenebelTa mesame jgufs miekuTvneba
inflaciis zrdis Sedegad produqciis warmoebis, mogebisa da
rentabelobis cvlilebis maCveneblebi. Tanamedrove periodSi, roca
qveyanaSi aramomgebiani sawarmoebi sakmaod bevria, aseTi saxis maCvenebelTa
gaangariSebas udidesi mniSvneloba aqvs.
sawarmos, dargis safinanso mdgomareobaze inflaciis gavlenis
gasazomi ZiriTadi maCveneblebia mTlianad sasaqonlo masisa da misi
calkeuli produqtebis fasebis indeqsebi. aseTi maCveneblebis
gasaangariSeblad aucilebelia gamoviyenoT sawarmoebis Semosavlebisa da
gasavlebis, produqciis TviTRirebulebisa da sxva maCvenebelTa Sesaxeb
arsebuli statistikuri monacemebi.
produqciis warmoebis, ZiriTadi kapitalisa da kapitaldabandebebis,
mogebisa (zaralis) da rentabelobis statistikuri maCveneblebi, aseve maT
cvlilebaze moqmedi faqtorebi, ganisazRvreba saangariSo wlis faqtiuri
fasebis mixedviT. amitom dinamikaSi SeswavlisaTvis angariSgebebSi
mniSvnelovan problemas maCvenebelTa Sesadar fasebSi gadayvana
warmoadgens.
warmoebisa da Semosavlebis moculobisa da sawarmoo danaxarjebis
struqturis maCveneblebze inflaciis gavlenis gazomvisaTvis aucilebelia
fasebis indeqsebis sistemis gamoyeneba. kerZod: mogebisa da rentabelobis
faqtoruli analizisaTvis iyeneben fasebis indeqsebis oTx jgufs28. esenia:
1. produqciaze, samuSaosa da momsaxurebaze fasebis cvlilebisindeqsebi (`gasayidi fasebis~ indeqsebi) _ )(q p ;
28 Статистика финансов / Под. ред В.Н. Салина. – М.: Финансы и статистика, 2002, с. 580-581
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 225/305
225
2. nedleulis, masalebisa da saTbobis, e.i. materialur-teqnikuri
saSualebebis fasebis cvlilebis indeqsebi (`Sesyidvis fasebis~
indeqsebi) _ )(m p ;
3. ZiriTadi fondebis sabalanso Rirebulebisa da kapitaldabandebaTacvlilebis indeqsebi _ )(ok p ;
4. inflaciis Sedegad xelfasis cvlilebis indeqsebi _ F .
inflaciis indeqsebi gaiangariSeba produqciis an danaxarjebis
ucvleli struqturis pirobebSi miRebuli meTodikis mixedviT. Tu
cnobilia finansur Sedegebze moqmedi faqtorebi da fasebis indeqsebi,
maSin SeiZleba ganvsazRvroT mogebasa da rentabelobaze inflaciis
gavlenis zoma.inflaciuri procesebi mniSvnelovan gavlenas axdens produqciisa
da momsaxurebis warmoebis danaxarjebis yvela elementze. Tumca unda
aRiniSnos, rom danaxarjTa calkeul elementebze fasebis gavlenis
analizi garTulebulia bevri mizeziT, romelTa Soris erT-erTi aris
is, rom materialuri da sxva saxis resursebis gamoyeneba droSi ar
emTxveva maTi Sesyidvis periods. magaliTad, Tu sawarmos gaaCnia
sabaziso periodSi nayidi nedleulisa da masalebis maragebi da maTi
gamoyenebis momentSi saangariSo periodSi maTze fasebi gaizarda, maSin
dgeba problema, ra fasiT unda Sefasdes TviTRirebuleba. am sakiTxis
sxvadasxvagvari gadawyveta aisaxeba mogebis sidideze.
5.11. sadazRvevo bazris statistikuri maCveneblebi
sabazro ekonomikis funqcionireba xdeba bazrebis saSualebiT.
pirobiTad SegviZlia gamovyoT sasaqonlo da finansuri bazari. Cven
SevexebiT finansur bazars, romelic moicavs sadazRvevo bazars, fasiani
qaRaldebis bazars, savaluto bazars, sakredito bazars.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 226/305
226
ganviTarebuli qveynebisaTvis damaxasiaTebelia sami tipis sadazRvevo
sistema, kerZo sadazRvevo sistema, saxelmwifo sadazRvevo sistema da
Sereuli.
dazRvevis bazris statistikis macvenebelTa sistema moicavs
absolutur sidideebs, SefardebiT sidideebs da saSualo
sidideebs. absoluturi sidideebia: sadazRvevo mindori, sadazRvevo
portfeli, sadazRvevo SemTxveveis ricxvi, dazaralebuli obieqtebis
sadazRvevo Tanxa da a.S.
SefardebiT sidideebs miekuთvneba:
Dა) dazRvevis zaralianobis done:
sadac W-anazRaurebeli zaralia;
dazaralebulo obieqtebis sadazRvevo Tanxa.
ბ)zaralebis fardobiTi sixSire, romelic gamoiTvleba formuliT:
sadac q-zaralebis raodenoba, xolo N-dasazRvevad miRebuli riskebis
raodenoba (xelSekrulebebis raodenoba)
g) sadazRvevo Tanxis done, romelic iangariSeba formuliT:
sadac sadazRvevo Tanxis donea, xolo dazaralebuli
obieqtebis sadazRvevo Tanxaa, xolo S yvela sadazRvevo obieqtis
sadazRvevo Tanxa.
d)sadazRvevo anazRaurebis done iangariSeba formuliT:
100n P
W K
sadac W aris anazRaurebeli zarali;
m P moziduli jamuri premia.
e) dazaralebuli obieqtebis xvedriTi wili gamoiTvleba formuliT:
100n
sS
W K
nS
100 N
qV
100
S
S K n
s
nS s K
100 N
n K n
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 227/305
227
sadac n aris dazaralebuli obieqtebis, xolo N-dazRveuli obieqtebis
saerTo ricxvi.
v) sadazRvevo SemTxvevebis sixSiris maCvenebeli gamoiTvleba formuliT:
sadac m aris sadazRvevo SemTxvevebis ricxvi, xolo N dazRveuli
obieqtebis ricxvi.
D დazღvevis statistika angariSobs iseT saSualo maCveneblebs,
rogoricaa: premiis moculoba saSualod, romelic modis erT sadazrvevo
obieqtze, zaralis moculoba saSualod, romelic modis erT sadazRvevo
obieqtze da a.S.
zaralis saSualo sidide gaiangariSeba mTlianad anazRaurebul
zaralis SefardebiT zaralebis raodenobasTan, rac formuliT
Semdegnairad SeiZleba iqnes gamosaxuli:
;S
qv
(5.23)
dazRvevis statistika iTvlis minimalur neto-premias. igi miiReba:
zaralebis fardobiTi sixSiris namravliT zaralis saSualo sidideze.
N neto premia warmoadgens sadazRvevo dafarvis TviTRirebulebas. is
gamoiyeneba sadazRvevo gadaxdebis uzrunvelsayofad. bruto-premia ki
aris am momsaxurebis sabazro fasi. masSi gaTvaliswinebulia sadazRvevo
momsaxurebasTan dakavSirebuli yvela sxva xarji. maT Soris
gadasaxadebic.
sadazRvevo saqmianobis analizisas gamoiyeneben iseT terminebs,
rogoricaa neto-tarifi, sadazRvevo tarifi, bruto-tarifi da minimalurineto-tarifi. sadazRvevo tarifi miiReba bruto-premiis gayofiT
sadazRvevo Tanxaze.
dazRvevis statistika angariSobs agreTve sadazRvevo riskis SemcirebiT
miRebuli mogebis sidides: gadaxdebis srul odenobas gamoakldeba
gadaxdebi xelSekrulebis vadis gasvlis gamo (miiReba gadaxdebi
100 N m K m
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 228/305
228
dazRveulis gardacvalebis SemTxvevaSi). riskobrivi premiis gaTvlil
odenobas gamoakldeba zemoTaRniSnuli, rac faqtiurad riskis
SemcirebiT miRebuli mogebaa.
5.12. savaluto bazris statistikuri maCveneblebi
სavaluto bazarze valutiT vaჭroba xorcieldeba valutis kursiT,
romelic gviCvenebs valutis erTi erTeulis fass gamosaxuls meore
valutiT. სavaluto kurss bazarze gansazRvravs moTxovna miwodeba,
romelic varirebadia, riTac yalibdeba Tavisuflad mcocavi savaluto
kursebi.
სavaluto kursis saxeebia: pirdapiri da Sebrunebuli, kros-kursi,
forvarduli, myidvelis, gamyidvelis, gacvliTi da sxv.
სtatistika angariSobs sasaqonlo jgufebis mixedviT
msyidvelobiTunarianobis paritetis indeqss Semdegi formuliT:
(5.24)
sadac aris ,,a” qveynis sasaqonlo jgufis an mTeli sasaqonlo
produqciis fizikuri moculoba;
da Sesabamisad ,,a” da ,,b” qveynis fasebia mocemul periodSi.
valutis gacvliTi kursis saxeebia: nominaluri, realuri,
nominalur-efeqturi da realur-efeqturi29.
or periodSi nominaluri gacvliTi kursis dinamikis
dasaxasiaთeblad angari შoben valutis nominaluri gacvliTi kursis
indeqss:
(5.25)
29 Ddetalurad ix. M.xmalaZeE statistika ekonomikasa da biznesSi. gamomcemloba meridiani.Tb. 2011, gv. 539-547.
,100
ba
aa
pq
pq I
b paq
aq
0
1
e
ek n
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 229/305
229
sadac aris valutis nominaluri gacvliTi kursi Sesabamisad
saangariso da sabaziso periodebSi.
valutis realuri gacvliTi kursis indeqsi aigeba Semdegnairad:
(5.26)
sadac aris Sesabamisad saqarTvelosa da aSS-s samomxmareblo
fasebis indeqsebi.
an meorenairad: (5.27)
Tema 6. cxovrebis donis statistika
saleqcio sakiTxebi:
- mosaxleobis cxovrebis done, rogorc statistikis Seswavlis obieqti;
- humanuri ganviTarebis indeqsi da misi ZiriTadi komponentebi; humanuri
ganviTarebis indeqsis gaangariSebis meTodologia;
- Sinameurneobebis statistikuri Seswavla; mosaxleobis Semosavlebisa da
danaxarjebis statistikuri maCveneblebi;
- mosaxleobis diferenciaciis maCveneblebi cxovrebis donis mixedviT; k. jinis
koeficientis gamoyeneba;
- samomxmareblo kalaTis gaangariSebis meTodika;
- siRaribis statistikuri Seswavla; siRaribis donis, siRrmisa da simwvavis
statistikuri maCveneblebi;
- mosaxleobis jandacvisa da ganaTlebis statistikuri maCveneblebi.
01,ee
b
a
I I
ee K
0
1
ba I I ,
b
a
n I
I
K k
1
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 230/305
230
6.1. mosaxleobis cxovrebis done, rogorc statistikis Seswavlis obieqti
mosaxleobis cxovrebis done warmoadgens umniSvnelovanes socialur-
ekonomikur kategorias. ekonomikur literaturaSi ar arsebobs misi erTxmad
miRebuli ganmarteba. Sesabamisad rTuldeba im statistikuri maCveneblebis
gansazRvra, romelTa saSualebiTac unda daxasiaTdes cxovrebis done.
yvelaze gavrcelebulia Sexeduleba, rom cxovrebis done ganisazRvreba im
saqonlisa da momsaxurebis erTobliobiT, romelsac flobs adamiani an adamianTa
jgufi. aris ganmartebac, sakmaod yuradsaRebi, rom cxovrebis done gulisxmobs
rogorc materialuri da sulieri dovlaTis moxmarebis moculobas, aseve maTze
adamianis moTxovnilebis dakmayofilebis xarisxs.
farTo gagebiT mosaxleobis cxovrebis done moicavs cxovrebis pirobebs,
Sromas, yofas, dasaqmebas, dasvenebas da ganaTlebas. am SemTxvevaSi ki laparakoben
`cxovrebis xarisxze~. saerTod ki SeiZleba iTqvas rom cxovrebis doneze
moqmedebs yvela movlena Tu procesi, rasac adgili aqvs qveyanaSi. ufro metic ama
Tu im qveynis mosaxleobis cxovrebis doneze SeiZleba mkveTri gavlena moaxdinos
saerTaSoriso urTierTobebis cvlilebebma, risi magaliTebic arc ise iSviaTia
Soreul, axlo warsulSi Tu dRes.
ase rom cxovrebis donis statistikuri Sefaseba da gazomva garkveulwilad
problemuri Temaa. Tumca dReisaTvis miRebulia, rom cxovrebis donis erT-erT
mniSvnelovan maCvenebels warmoadgens Sinameurneobebis Semosavlebi, romlebic
gansazRvraven maT SesaZleblobebs SeiZinon saqonlis, momsaxurebis da aqtivebis
garkveuli moculoba. Semosavlebi warmoadgenen agreTve danazogebis wyaros,
romlebic SemdgomSi SeiZleba gamoyenebuli iyos sxvadasxva daniSnulebiT:
binebis, miwebis, Zvirfasi liTonebis da sxvaTa SesaZenad, romelTa flobac
adamianebs cxovrebis gaumjobesebis saSualebas aZlevs.
cxovrebis done SeiZleba Seswavlili iqnes sxvadasxva WrilSi:
1. mTeli mosaxleobis mixedviT;
2. qalaqisa da soflis mosaxleobis mixedviT;
3. regionebis mixedviT;
4. socialuri jgufebis mixedviT;
5. Sinameurneobebi Semosavlebis sxvadasxva donis mixedviT;
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 231/305
231
6. Sinameurneobebi maTSi dasaqmebulTa ricxvis mixedviT.
cxovrebis donis statistikis winaSe dgas rigi amocanebi, romelTagan
ZiriTadia cxovrebis donis da dinamikis daxasiaTeba, mosaxleobis Semosavlebis
da moxmarebis doneebis da struqturis Seswavla, aseve Semosavlebisa da
moxmarebis doneebSi da struqturaSi momxdari cvlilebebis asaxva-analizi,
xangrZlivi moxmarebis sagnebis dagrovebis analizi, siRaribis donis da
sazRvrebis dadgena.
cxovrebis donis statistikis winaSe dasmuli amocanebis gadawyvetas
statistika axdens maCvenebelTa sistemis daxmarebiT, romelTagan yvelaze
mniSvnelovania sakiTxi: SeiZleba Tu ara cxovrebis done daxasiaTdes erTi
romelime ganmazogadebeli maCvenebliT.
sazogadoebis ganviTarebis da Sesabamisad keTildReobis ZiriTad
determinants warmoadgens ekonomika. amitom cxovrebis donis ZiriTad
ganmazogadebel maCveneblad SeiZleba gamoyenebul iqnes ekonomikis mdgomareobis
maxasiaTeblebi, rogoricaa mTliani Sida produqtis (mSp) moculoba, mTliani
erovnuli Semosavlis, wminda erovnuli Semosavlis da wminda erovnuli
gankargvadi Semosavlis moculoba rogorc absolutur gamosaxulebaSi, ise erT
mcxovrebze gaangariSebiT. qvemoT motanilia Sesabamisi monacemebi da
gaangariSebebi.
cxrili 6.1
cxovrebis donis ganmazogadebeli maCveneblebi
saqarTveloSi 2000-2008 wlebSi1
absolutur sidideebSi
(mimdinare fasebSi;
mln. lari)
erT mcxovrebze
gaangariSebiT, larebSi
2000 2005 2008 2000 2005 2008
mTliani Sida produqti 6043,1 11621,0 19074,9 1362 2689 4353
mTliani erovnuli
Semosavali6274,9 11791,7 18818,0 1415 2729 4292
1 cxrili gaangraiSebulia: saqarTvelos statistikuri weliwdeuli. 2006, Tb., 2007, gv. 18,146.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 232/305
232
wminda erovnuli
Semosavali5643,2 10669,4 17060,0 1272 2469 3893
wminda erovnuli
gankargvadi Semosavali5909,7 11318,9 18656,6 1332 2619 4257
rogorc cxrilSi motanili monacemebidan Cans, mTliani Sida produqti
saqarTveloSi 2000-2008 ww. gaizarda 3,2-jer, xolo erT mcxovrebze gaangariSebiT
_ 3,2-jer.
Tu: Q-Ti aRvniSnavT mTlian Sida produqtis da erovnuli Semosavlis
maCveneblebs mocemuli wlisTvis;
S-iT mosaxleobis saSualo ricxovnobas amave wlisTvis, maSin erT
mcxovrebze mTliani Sida produqtis da erovnuli Semosavlis moculoba
X gaiangariSeba, rogorc
Q X =
Q
S .
(6.1)
aRniSnuli ganmazogadebeli maCveneblebis arsebiT nakls warmoadgens is
garemoeba, rom isini Seicaven iseT elementebs, romlebic pirdapir ar arian
dakavSirebuli cxovrebis donesTan. magaliTad mSp moicavs armiis, policiis,
saxelmwifo aparatis da a.S. Senaxvis xarjebs. amitom zogierTi ekonomisti
sruliad marTebulad gvTavazobs zemoTmotanil makroekonomikur maCveneblebTan
erTad visargebloT CvilTa mokvdaobis da axladdabadebulis sicocxlis
mosalodneli saSualo xangrZlivobis maCveneblebiT. am maCveneblebis upiratesoba
isaa, rom maTSi koncentrirebulad aisaxeba qveynis cxovrebis ekonomikuri,
samedicino, ekologiuri da a.S. saerTo jamSi raodenobrivi da xarisxobrivi
mxare. Tu am TvalsazrisiT mivudgebiT, 2000-2008 wlebSi cxovrebis done
saqarTveloSi dadebiT cvlilebas ganicdis, ramdenadac CvilTa mokvdaobis
koeficienti 2000-2008 ww. 22,5 --dan mcirdeba 17,0 --mde,30 rac dadebiTi movlenaa.
imavdroulad sicocxlis mosalodneli saSualo xangrZlivoba 2000-2008 wlebSi
71,3 wlidan izrdeba 74,2 wlamde.31
30 www.statistics.ge31 www.statistics.ge
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 233/305
233
cxovrebis donis maxasiaTeblad gamoiyeneba agreTve realuri xelfasis
indeqsi an TviT realuri xelfasi, romelic miiReba nominaluri xelfasis
gayofiT samomxmareblo fasebis indeqsze. amave rangis maCvenebels miekuTvneba
laris msyidvelobiTi unarianobis indeqsi, romelic fasebis indeqsis Sebrunebul
sidides warmoadgens. Tanamedrove pirobebSi cxovrebis donis amsaxvel erT-erT
ganmazogadebel maCveneblad miCneulia samomomxmareblo fasebis indeqsi (sfi).
saqarTvelos statistikis mier is gaiangariSeba rogorc ori periodis fasebis
saSualo donis Tanafardoba saqonlisa da momsaxurebis fiqsirebuli kalaTis
mixedviT, romelsac SeiZens qalaqis mosaxleoba. saqonlisa da momsaxurebis
fasebi, romlebic gamoiyeneba sfi-s gamosaTvlelad, miiReba fasebze SerCeviTi
statistikuri dakvirvebiT. samomxmareblo kalaTSi Sedis 311 dasaxelebis
saqoneli da momsaxureba.32 moxmarebis struqtura (indeqsis wonebi – moxmarebuli
saqonlisa da momsaxurebis moculoba anu q) miRebulia Sinameurneobebis
gamokvlevaTa safuZvelze. samomxmareblo fasebis indeqsi gamoiTvleba
laspeiresis indeqsiT.
1 0
0 0
p q=
p p q,
J
(6.2)
sadac pJ _ aris samomxmareblo fasebis indeqsi;
P - calkeuli saxeobis saqonlis da momsaxurebis fasi an tarifi
mimdinare da sabaziso periodebSi;
0q _ SeZenili calkeuli saqonlis da momsaxurebis moculoba
sabaziso periodSi.
Tu cxovrebis dones saqarTveloSi SevafasebT sfi-T, aRmoCndeba, rom 2008
wels man Seadgina 110,0%, rac saqarTveloSi 2007-2008 wlebSi fasebis 10,0%-iT
matebas moaswavebs, Sesabamisad ki – cxovrebis donis gauaresebas.
Tu cxovrebis dones davaxasiaTebT nominaluri da realuri xelfasiT,
aRmoCndeba Semdegi: nominaluri xelfasi saqarTveloSi 2000 w. Seadgenda 72,3
lars, xolo 2008 wels – 535 lars. sfi Sesabamisad Seadgenda – 2000 w. – 104,6%,
2008 w. – 110,0%. e. i. realuri xelfasi tolia:
32 sfi-s formirebaSi monawileobs 282 dasaxelebis saqoneli da momsaxureba.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 234/305
234
72, 32000 w. 69, 1 laris;
1, 046
laris
1,1
535w. 4,4862008
statistikaSi sfi cnobilia aseve rogorc inflaciis maxasiaTebeli
mniSvnelovani ekonomikuri maCvenebeli. is, rom sfi 2000 w. Seadgens 104,2%, xolo
2008 w. – 110,0%, TavisTavad metyvelebs saqarTveloSi inflaciis donis zrdaze.
Tu damatebiT argumentebs moviSveliebT, aRmoCndeba, rom SedarebiT dabali
inflaciis pirobebSi, 2000 wels,. realuri xelfasi Seadgens nominaluri
xelfasis 95,6% (69,1 : 72,3 100 95, 6%), xolo SedarebiT maRali inflaciis
pirobebSi,
2008 w. – 90,9% ( %9,90100535:4,486 ).
cxovrebis dones axasiaTeben kidev Semdegi indeqsebiT:
_ cxovrebis Rirebulebis indeqsiT, romelic warmoadgens samomxmareblo fasebis
harmoniul indeqss da gaiangariSeba formuliT:
11
11
1 pq
i
pq I p , (6.3)
sadac i _ aris calkeuli saxeobis produqciis da momsaxurebis fasis an
tarifis individualuri indeqsi.
_ mosaxleobis msyidvelobiTi unarianobis indeqsi, romelic samomxmareblo
indeqsis Sebrunebuli sididea. kerZod:
11
11
1
1
pq
pqi
I I
sfi.
, (6.4)
sadac aRniSvnebi igivea rac 6.3 formulaSi.33
6.2. humanuri ganviTarebis indeqsi da misi gaangariSebis meTodologia
33 formula 12.8 aris laris msyidvelobiTi unarianobis indeqsi.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 235/305
235
gaerTianebuli erebis organizaciis ganviTarebis programis specialistebis
jgufis mier 1998w. moxsenebaSi – adamianis ganviTarebis Sesaxeb (oqsfordi, 1998)
SemoTavazebuli iqna cxovrebis donis erTiani agregirebuli maCvenebeli _
`adamianuri potencialis ganviTarebis indeqsi~, romelsac kidev uwodeben
humanuri ganviTarebis indeqss (hgi).
hgi warmoadgens sami indeqsis saSualo ariTmetikuls, romlebic asaxaven
cxovrebis donis umniSvnelovanes aspeqtebs; rogoricaa:
1. sicocxlis mosalodneli saSualo xangrZlivoba axlad dabadebulisTvis;
2. mosaxleobis ganaTlebis miRweuli done;
3. mSp moculoba erT mcxovrebze gaangariSebiT, gamosaxuli aSS dolarebSi.
TiToeuli komponentis indeqsi gamoiTvleba formuliT:
Jax
X
X X
X
i
i i
i min
m min
-
,
(6.5)
sadac Xi - aris ì-ri maCveneblis faqtobrivi mniSvneloba;
axX
i m da X
i min - i-ri maCveneblis maqsimaluri da minimaluri
mniSvnelobebi Sesabamisad.
gamovTvaloT hgi saqarTvelosTvis 2000 da 2008 wlebisTvis. pirveli
maCvenebelia axladdabadebulisTvis sicocxlis mosalodneli saSualo
xangrZlivobis indeqsi, J1, romlis minimalur mniSvnelobad, Xi min
-dRevandel
msoflioSi miRebulia 25 weli, xolo maqsimalur mniSvnelobad -ax
Xi m
- 85 weli.
sicocxlis saSualo xangrZlivoba saqarTveloSi - Xi 2000 w. Seadgenda 71,3
wels, 2008 w. – 74,2 wels.
CavsvaT formulaSi Sesabamisi mniSvnelobebi da miviRebT;
J1 (2000 w.)71, 3 25 46, 3
= 0, 77
85 25 60
J1 (2008 w.) 82,060
2,49
2585
252,74
rogorc vxedavT, sicocxlis mosalodneli saSualo xangrZlivobis indeqsi
0,77-dan gaizarda 0,82-mde.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 236/305
236
ganaTlebis miRweuli donis indeqsi J2 miiReba rogorc 15 wlis da ufrosi
asakis mosaxleobis wera-kiTxvis indeqsis 2/3-is da yvela safexuris (dawyebiTi,
saSualo, saSualo-specialuri da umaRlesi) saswavlo dawesebulebebSi
moswavleTa xvedri wilis indeqsis 1/3-is jami.
jer gamovTvaloT ufrosi asakis mosaxleobis wera-kiTxvis indeqsi i2.1.
X min miiReba 0, xolo axXm - 100% tolad, rac imas niSnavs, rom wera-kiTxvis
maCvenebeli meryeobs 0-dan 100%-is farglebSi.
mosaxleobis 2002 wlis sayovelTao aRweris monacemebiT wera-kiTxvis
maCvenebelma saqarTveloSi Seadgina 99,6%. maSin Sesabamis formulaSi CasmiT wera-
kiTxvis indeqsi i 2.1 tolo iqneba:
i 2.1
99, 6 0 99, 6= 0, 996
100 0 100
indeqsi 0,996 erTi da igive iqneba 2000 da 2008 wlisTvis ramdenadac es
maCvenebeli miiReba mxolod mosaxleobis aRweriT.
moswavleTa xvedri wilis indeqsi i 2.2 aseve miRebulia, rom meryeobs 0-dan
100% farglebSi. moswavleTa xvedri wili iangariSeba 24 wlamde asakis
mosaxleobis mimarT. 2000 wels 0-24 wlis mosaxleoba saqarTveloSi Seadgenda
1637,6 aTass, xolo moswavleTa ricxvi yvela donis saswavlebelSi 976,9 aTass.
2005 wlisTvis monacemebi Sesabamisad Seadgens 1481,3 aTass da 830,0 aTass. am
monacemebze dayrdnobiT gaviangariSebT moswavleTa xvedriT wils - i 2.2.
2000 wlisTvis i 2.2976, 9
0, 5961637, 6
2008 wlisTvis 560,03,1481
0,83022 i
amis Semdeg ganaTlebis miRweuli donis indeqsi J2 gamoiTvleba formuliT;
J2 = i 2.1 • 2/3 + i 2.2 • 1/3.
(6.6)
Sesabamisi monacemebis mocemul formulaSi CasmiT miviRebT:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 237/305
237
J2 (2000 w.) = 0,996 • 2/3 +0,596 • 1/3 = 0,664 + 0,2 = 0,864
J2 (2008 w.) = 0,996 • 2/3 +0,560 • 1/3 = 0,664 + 0,186 = 0,850
rogorc vxedavT mocemuli indeqsebis mniSvnelobebi garkveulad mcirdeba.
mSp-s realuri moculobis indeqsis J3-is gamosaTvlelad saWiroa mSp-s
moculoba erT mcxovrebze gaangariSebiT erovnul valutaSi gadaangariSebuli
iqnes aSS dolarebSi. mSp-s moculoba saqarTveloSi erT mcxovrebze
gaangariSebiT 2000 wels Seadgenda 1362 lars, xolo 2008 wels 4348 lars.
saqstatis monacemebiT dolaris kursi larTan mimarTebaSi 2000 wels Seadgenda
1,9754, xolo 2008 wels – 1,4902-s.
Sesabamisad mSp-sP moculoba erT mcxovrebze gaangariSebiT gamosaxuli
larebSi, dolarebSi gadaiangariSeba Semdegnairad.
2000 w.1362
689 dolars;1, 9754
2008 w. 29184902,1
4348 dolars.
amis Semdeg Sesabamis formulaSi SetaniT gaviangariSebT Sesabamis indeqss.
amasTan Cvens mier gamoyenebuli indeqsi misaRebia im SemTxvevaSi, Tu erT
mcxovrebze gaangariSebuli mSp, gamoxatuli dolarebSi, e.i. faqtobrivi Xi ar
aRemateba an udris 5990 aSS dolars. amasTan, Xi min mniSvnelobad miRebulia 100
dolari, xoloax
Xi m
- 5448 dolari.
Sesabamisi gamoTvlebiT miviRebT:
11,05348
589
1005448
100689)2000(3
w. I ;
527,0
5348
2818
1005448
1002918)2008(3
w. I .
rogorc vxedavT, indeqsi 4,8-jer gaizarda.
mocemuli indeqsebis gamoTvlebis Semdeg hgi gamoiTvleba rogorc am
indeqsebis saSualo ariTmetikuli:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 238/305
238
J =3
1 2 3+ + J J J
.
(6.7)
Seabamisi monacemebis SetaniT miviRebT:
581,03
11,0864,077,02000
w. I e.i. 58,1%;
698,03
527,0746,082,02008
w. I e.i. 69,8%;
rogorc vxedavT, rva wlis ganmavlobaSi hgi saqarTveloSi 58,1-dan gaizarda
69,8%-mde, rac mTlianad mSp warmoebis zrdaze modis da uaxloes momavalSi
indeqsis zrdas mis xarjze unda velodoT, ramdenadac sicocxlis xangrZlivobis
zrda sakmaod rTulia, xolo moswavleTa xvedri wilis zrda ki SezRudulia
Sesabamisi asakobrivi kontingentiT. imavdroulad, unda gaviTvaliswinoT, rom
ganaTlebis indeqsi 2000-2008 wlebSi ara Tu gaizarda, aramed piriqiT, 0,864-dan
Semcirda 0,746-mde, e.i. 11,8%-iT.
2010 wels hgi-is gaangariSebis meTodologiam mniSvnelovani cvlilebebi
ganicada, amitom aRniSnuls “axali meTodologiis” saxeliT moixsenieben.
axali meTodologiiT:
1. sicocxlis xangrZlivobis indeqsi (LEI) =
2.63
20 LE
LE – sicocxlis mosalodneli xangrZlivobaa axalSobilTaTvis, Tu maTi
sicocxlis ganmavlobaSi SenarCunebuli iqneba dabadebisas arsebuli
asakobrivi mokvdaobis tendenciebi;
2. ganaTlebis indeqsi (EI) =951.0
EYSI MYSI
2.1 swavlis saSualo xangrZlivobis indeqsi (MYSI) =2.13
MYS
MYS – 25 wlis da zeviT asakis mosaxleobis mier mTeli sicocxlis
ganmavlobaSi miRebuli ganaTlebis xangrZlivobaa ganaTlebis TiToeuli
safexuris Teoriuli xangrZlivobis gaTvaliswinebiT(wlebSi);
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 239/305
239
2.2 swavlis mosalodneli xangrZlivobis indeqsi (EYSI) =6.20
EYS
EYS – saskolo asakis bavSvis swavlis mosalodneli xangrZlivoba, Tu misi
sicocxlis manZilze SenarCundeba ganaTlebis miRebis mimdinare
tendenciebi;
3. Semosavlebis indeqsi (II) =)163ln()108211ln(
)163ln()ln(
GNIpc
GHIpc – qveynis mTliani erovnuli Semosavali erT sul mosaxleze
msyidvelunarianobis paritetebiT, aSS dolari.
saboloo saxiT ki, hgi Semdegi saxiT Caiwereba:
3 II EI LEI HDI
hgi maqsimaluri mniSvneloba Teoriulad SeiZleba iyos 100,0%, rac niSnavs,
rom sazogadoebam mTlianad gamoavlina Tavisi potencialuri SesaZleblobebi.
indeqsis mniSvneloba saqarTveloSi 2008 w. – 69,8% niSnavs, rom qveyanas Tavisi
adamianuri potencialis 30,2% realizebuli ara aqvs (100 - 69,8 = 30,2). 2007 wels
Jurnalma ekonomistma (The Economist) gamoaqveyna cxovrebis xarisxiT msoflioSi
pirvel adgilze myofi oci qveyana. reitingi eyrdnoba adamianuri ganviTarebis
indeqsis mniSvnelobas.
cxovrebis xarisxis mixedviT samoTxed dedamiwaze miCneulia norvegia,
romelmac reitingSi daikava pirveli adgili. meore da mesame adgils ikaveben
islandia da avstralia. meoce adgili daikava axalma zelandiam. oceulSi
Sevidnen aseve Svecia da dania, romlebic tradiciulad cnobili arian cxovrebis
maRali xarisxiT. aSS reitingSi ikavebs merve adgils.
zemoTganxiluli cxovrebis donis ganmazogadebel maCveneblebs didi
mniSvneloba aqvT, magram srulad ver axasiaTeben cxovrebis dones, ramdenadac
cxovreba gacilebiT mravalaspeqtiania, rac moiTxovs sxva maCveneblebis
gamoyenebasac. cxovrebis donis maxasiaTebeli maCvenebelTa sistema gaerom
SeimuSava 1960 wels, romelic gadamuSavebuli saxiT bolo variantad
warmodgenili iqna 1978 wels da moicavs maCvenebelTa 12 jgufs:
1. Sobadoba, mokvdaoba da sxva demografiuli maCveneblebi;
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 240/305
240
2. cxovrebis sanitarul-higienuri pirobebi;
3. sasursaTo saqonlis moxmareba;
4. sabinao pirobebi;
5. ganaTleba da kultura;
6. Sromisa da dasaqmebis pirobebi;
7. mosaxleobis Semosavlebi da xarjebi;
8. cxovrebis Rirebuleba da samomxmareblo fasebi;
9. satransporto saSualebebi;
10. dasvenebis organizacia;
11. socialuri uzrunvelyofa;
12. adamianis Tavisufleba.
amerikis SeerTebul StatebSi SemuSavebuli maCvenebelTa sistema
iTvaliswinebs cxovrebis donis iseT sakiTxebsac, rogoricaa: garemos dacva,
erovnuli Tavdacva da moqalaqeTa samarTlebrivi dacva.1
6.3. mosaxleobis Semosavlebis statistikuri maCveneblebi
mosaxleobis Semosavlebis statistika axasiaTebs Semosavlebis absolutur
moculobas, Semosavlebis dones, dinamikas da struqturas.
Semosavlebis absoluturi moculoba an kidev mosaxleobis mTliani
Semosavlebi warmoadgens saqarTvelos mosaxleobis mier fulad erTeulebSi
gamoxatul Semosavlebis mTlian Tanxas. mocemuli maCvenebeli gamoiTvleba
saSualod TveSi, kvartalSi an wlis ganmavlobaSi. mosaxleobis mTliani
Semosavlebi Sedgeba fuladi da arafuladi Semosavlebisgan, romlebic Tavis
mxriv iyofa sxvadasxva saxeebad. saqarTvelos mosaxleobis mTliani Semosavlebis
moculoba da struqtura qalaqisa da soflis mixedviT 2008 wlisTvis, saSualod
TveSi motanilia qvemoT, cxril 6.3-Si.
cxrili 6.2
saqarTvelos mosaxleobis mTliani Semosavlebis moculoba
da struqtura qalaqisa da soflis mixedviT 2008
wlisTvis saSualod TveSi2 (mln. lari)
1 daviT kbilaZe. socialur-ekonomikuri statistika. Tb., 2005, gv. 246-247
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 241/305
241
saerTo moculoba
mln. lari
struqtura
procentulad
qalaqi sofeli sul qalaqi sofeli sul
fuladi Semosavlebi da
transfertebi 245,7 135,8 381,5 81,0 57,0 70,4
daqiravebuli Sromidan 132,7 34,8 167,5 43,7 14,6 30,9
TviTdasaqmebidan 39,5 13,8 53,3 13,0 5,8 9,8
soflis meurneobis
produqciis gayidvidan2,2 28,4 30,6 0,7 11,9 5,7
qonebidan (gaqiravebidan,
procenti anabridan) 2,5 1,0 3,4 0,8 0,4 0,6
pensiebi, stipendiebi,
daxmarebebi29,5 34,1 63,5 9,7 14,3 11,7
ucxoeTidan miRebuli
gzavnilebi13,1 6,4 19,5 4,3 2,7 3,6
axloblebisagan miRebuli
fuli26,4 17,3 43,7 8,7 7,3 8,1
arafuladi Semosavlebi 13,7 73,6 87,3 4,5 30,9 16,1
Semosavlebi sul 259,4 209,4 468,8 85,5 87,9 86,5
sxva fuladi saxsrebi 44,1 28,8 72,9 14,5 12,1 13,5
qonebis gayidvidan 8,4 2,1 10,5 2,8 0,9 1,9
fulis sesxeba an
danazogis gamoyeneba35,7 26,7 62,4 11,8 11,2 11,5
fuladi saxsrebi, sul 289,8 164,6 454,4 95,5 69,1 83,9
fuladi da arafuladi
Semosavlebi, sul303,5 238,2 541,8 100,0 100,0 100,0
2 saqarTvelos Sinameurneobebi 2008. statistikuri krebuli. Tb., 2009. gv. 28-31.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 242/305
242
rogorc vxedavT 2008 wels qalaqisa da soflis mosaxleobis mTliani
Semosavlebis absoluturi maCveneblebi, Sesabamisad – 303,5 da 238,2 milioni lari
erTmaneTisgan 65,3 milioni lariT gansxvavdeba. aseve mniSvnelovani gansxvavebebia
qalaqisa da soflis mosaxleobis Semosavlebis struqturaSi. kerZod, qalaqis
mosaxleobis Semosavlebis mniSvnelovani Semadgenelia Semosavali daqiravebuli
Sromidan (43,7%) da TviTdasaqmebidan (13,0%), maSin rodesac soflis mosaxleobis
Semosavlebi ZiriTadad yalibdeba soflis meurneobis produqciis gayidvebidan
(11,9%) da arafuladi Semosavlebidan (30,9%). saqstati arafulad SemosavlebSi
angariSobs – sakuTari moxmarebisaTvis warmoebul, humanitaruli daxmarebiT an
axloblebisagan usasyidlod miRebuli produqciis Rirebulebas, gamoTvlils
gansaxilavi periodis saSualo fasebiT.
Semosavlebis struqturis analizi kidev erT damafiqrebel garemoebaze
migviTiTebs. saqme isaa, rom qonebis gayidva, fulis sesxeba an danazogis
gamoyeneba samomxmareblo xarjebis gawevis mizniT – saqarTvelos mosaxleobis
Semosavlebis 13,5% Seadgens, rac sakmaod uaryofiT maCvenebels warmoadgens, Tu
gaviTvaliswinebT, rom gaeros mier 1993 wels miRebul erovnul angariSTa
sistemaSi Semosavlis gaangariSebisas is eyrdnoba ingliseli ekonomistis
j.xiksis gansazRvras – Semosavali esaa maqsimaluri Tanxa, romelic SeiZleba
daixarjos moxmarebaze garkveuli periodis ganmavlobaSi im pirobiT, rom
sameurneo subieqtis aqtivebi amave periodSi ar Semcirdeba. ra Tqma unda, qonebis
gayidva, fulis sesxeba da danazogis gamoyeneba niSnavs sakuTari kapitalis
Semcirebas. Sesabamisad 2008 wlisTvis saqarTvelos mosaxleobis saSualoTviur
Semosavals 541,8 milions rom gamovakloT aRniSnuli 13,5%, e.i. fulad
gamosaxulebaSi 72,9 milioni lari, am gziT koreqtirebuli Semosavlis
maCvenebeli 541,8 milioni laridan Semcirdeba 468,9 milion laramde.
mosaxleobis Semosavlebis dones gvixasiaTebs Semosavlebis moculoba erT
mcxovrebze da/an erT Sinameurneobaze gaangariSebiT, larebSi.
am mizniT Semosavlis moculoba gaiyofa erT SemTxvevaSi mosaxleobis
saSualowliur ricxvze, xolo meore SemTxvevaSi Sinameureobebis ricxvze.
Sesabamisi monacemebi motanilia cxrilSi.
cxrili 6.3
saqarTvelos mosaxleobis mTliani Semosavlebis donis da
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 243/305
243
dinamikis maCveneblebi 1997-2008 wlebSi saSualod TveSi1
wlebi
Semosavlebi larebSi procentulad 1997 welTan
erT
mcxovrebzegaangariSebiT
erT
SinameurneobazegaangariSebiT
maCvenebeli
erT
mcxovrebze
maCvenebeli erT
Sinameurneobaze
1997 55 197 100,0 100,0
1998 58 203 105,5 103,0
1999 63 222 114,5 112,7
2000 61 231 111,0 117,3
2001 63 242 114,5 122,8
2002 77 289 140,0 146,7
2003 80 302 145,5 153,3
2004 85 320 154,5 162,4
2005 92 347 167,3 176,1
2008 146 537 266,2 272,6
rogorc vxedavT mosaxleobis saerTo Semosavlebis maCvenebeli erT
mcxovrebze gaangariSebiT 1997-2008 wlebSi 55 laridan gaizarda 146 laramde, e.i.
266,2%-iT, xolo erT Sinameurneobaze gaangariSebiT _ 197 laridan 537 laramde,
e.i. 272,6%-iT. Semosavlebis donis zrdis tempebi cxrilSi gaangariSebulia
sabaziso xerxiT, Tumca maTi gaangariSeba SeiZleba jaWvuri xerxiTac.Semosavlebis donis maCveneblebi gaiangariSeba rogorc mTliani
Semosavlebis, aseve fuladi da arafuladi Semosavlebis da maTi Semadgeneli
nawilebis mixedviT.
1 cxrili Sedgenilia: saqarTvelos Sinameurneobebi 2004-2005. Tb., 2005, gv. 59-60.saqarTvelos Sinameurneobebi 2008. Tb., 2009, gv. 29-30.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 244/305
244
mosaxleobis Semosavlebis mixedviT ganawilebis dasaxasiaTeblad gamoiyeneba
rigi maCveneblebi, rogoricaa: mosaxleobis Semosavlebis ganawileba deciluri
jgufebis mixedviT, mosaxleobis Semosavlebis diferenciaciis deciluri
koeficienti, fondebis koeficienti, Semosavlebis koncentraciis koeficienti
(jinis koeficienti), modaluri da medianuri Semosavali da sxv.
mosaxleobis Semosavlebis ganawileba deciluri jgufebis mixedviT,
gulisxmobs mosaxleobis dayofas 10 jgufad. pirvel jgufSi gaerTianebulia
yvelaze dabali Semosavlebis mqone mosaxleobis Semosavlebi, xolo meaTe
jgufSi yvelaze maRali Semosavlebis mqone mosaxleobis Semosavlebi. aseT
jgufebs ewodeba deciluri jgufebi, anu 10 nawilad dayofili jgufebi.
2005 wels saqarTveloSi saSualod TveSi mosaxleobis yvelaze dabali, 1-li
jgufis fuladi Semosavlebi Seadgenda 2,1 milion1 lars, anu mTeli mosaxleobis
Semosavlebis 0,8%, xolo yvelaze Semosavliani me-10 jgufis Semosavlebi – 107,1
milions, anu Semosavlebis 39,3%. rogorc vxedavT Tanafardoba yvelaze
Semosavlian me-10-e jgufsa da yvelaze dabalSemosavlian jgufebs Soris
absolutur sidideebSi gamoisaxeba rogorc 51:1-Tan, xolo fulad SemosavlebSi
xvedri wilis mixedviT- rogorc 49:1-Tan.
sainteresoa imis aRniSvna, rom yvelaze dabalSemosavliani jgufis
Semosavlebis 62,5% modis pensiebze, stipendiebze da daxmarebebze, maSin rodesac
yvelaze maRalSemosavlian jgufSi mocemuli muxli mxolod 3,0% Seadgens. am
jgufSi Semosavlebis 66,6% 2005 wels modis: daqiravebul Sromaze,
TviTdasaqmebaze, fulis sesxebaze da danazogis gamoyenebaze.
mosaxleobis ganawileba (struqtura) fuladi Semosavlebis mixedviT
decilur jgufebSi saqarTveloSi 2000-2005 wlebSi mocemulia cxrilSi.
cxrili 6.4.
mosaxleobis Semosavlebis ganawileba deciluri jgufebis
mixedviT saqarTveloSi 2000-2005 wlebSi.1
(%)
1 am maCveneblebSi ar Sedis arafuladi Semosavlebi.1 cxrili Sedgenilia: d. kbilaZe. socialur-ekonomikuri statistika. Tb., 2005. gv. 236 , saqarTvelos Sinameurneobebi. 2004-2005. Tb., 2005. gv. 97-98
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 245/305
245
mosaxleobis
jgufebi
2000 2001 2002 2003 2004 2005
I 1,0 1,2 0,9 0,9 0,6 0,8
II 2,3 2,8 2,4 2,2 1,9 2,0
III 3,7 3,8 3,5 3,5 3,0 3,1
IV 5,3 5,1 4,7 4,5 4,2 4,3
V 6,5 6,4 5,9 5,9 5,6 5,6
VI 8,2 7,8 7,1 7,3 7,3 7,2
VII 9,8 9,8 8,9 9,1 9,2 9,1
VIII 12,2 11,1 11,2 11,3 12,1 11,9
IX 15,6 15,6 15,7 15,6 16,5 16,7
X 35,5 36,3 39,6 39,8 39,6 39,3
sul 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
saqarTveloSi 2000-2005 wlebSi izrdeba IX da X maRalSemosavliani jgufebis
xvedri wili da mcirdeba danarCeni dabalSemosavliani jgufebis xvedri wili,
rac mosaxleobis Semosavlebis diferenciaciis gaRrmavebaze miuTiTebs.
Semosavlebis diferenciacias vaxasiaTebT Semdegi statistikuri maCveneblebiT:
mosaxleobis Semosavlebis diferenciaciis deciluri koeficienti gviCvenebs
ramdenjer aRemateba yvelaze mdidari mosaxleobis 10%-is minimaluri Semosavlebi
yvelaze Raribi 10%-is maqsimalur Semosavlebs2
.
9d
1
dK =
d.
(6.8)
2 Экономическая статистика. Под ред. проф. Ю.Н. Иванова, М., 2006, с. 626
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 246/305
246
sadacd
K _ Semosavlebis diferenciaciis deciluri koeficientia;
9d da
1d _ mecxre da pirveli decili.
igulisxmeba, rom9
d aris10
d decilis minimaluri Semosavlebi. cxrilSi 6.4-
is mixedviT aRniSnuli koeficientebi 2000 wels tolia: 15,6 =15,6,1
xolo 2005
wels _16,7
=20,90,8
rac am periodSi saqarTveloSi Semosavlebis diferenciaciis
gaRrmavebaze miuTiTebs.
fondebis koeficienti gviCvenebs ramdenjer aRemateba yvelaze maRali
Semosavlebis mqone mosaxleobis 10%-is saSualosuladobrivi Semosavali TveSi
yvelaze dabali Semosavlebis mqone 10%-is analogiur maCvenebels.1
_
10
1
d K =
d
(6.9)
sadac - 10
-d da 1d
saSualosuladobrivi Semosavalia TveSi Sesabamis
decilur jgufebSi.
ramdenadac deciluri jgufis saSualo Semosavali _
D
S
_
,d
sadac D _ deciluri jgufis mTliani Semosavalia, xolo S - jgufis
ricxovnoba. amasTan jgufebis ricxovnoba Tanabaria da SerCevis 10%-is tolia,
maSin fondebis koeficienti SeiZleba gamovTvaloT, rogorc:
1
10110 : D
D
S
D
S
D K D , e.i.
(6.10)
deciluri jgufebis mTliani Semosavlebis Tanafardoba, romelic ufro
martivia da igive Sedegs iZleva. Sesabamisi gaangariSebiT 2005 wlisTvis miviRebT:
D
10
1
D 107=
D 2, 1K
,1 mln51 : 1 - TTan,
mln
1 Экономическая статистика. Под ред. проф. Ю.Н. Иванова, М., 2006, с. 626
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 247/305
247
rac niSnavs, rom 2005 wels saqarTveloSi yvelaze maRalSemosavliani
adamianebis 10,0%-is saSualosuladobrivi Semosavali TveSi yvelaze dabali
Semosavlebis mqone 10,0%-is analogiur maCvenebels aRemateba 51-jer.
mosaxleobis Semosavlebis diferenciaciis dasaxasiaTeblad erT-erT
mniSvnelovan maCvenebels warmoadgens jinis koeficienti. korado jini iyo (1884-
1965 ww.) XX saukunis erT-erTi gamoCenili statistikosi. misi samecniero
interesebis sferoSi Sedioda Teoriuli da sabalanso statistikis, demografiis,
sociologiis da konkretuli ekonomikis problemebi. Tavisi samecniero
moRvaweobis periodSi Ggamoaqveyna daaxloebiT aTasi mecnieruli naSromi. misi
naSromebi gadaTargmnilia bevr evropul enebze.34
jinis koeficienti an kidev rogorc uwodeben jinis Semosavlebis
koncentraciis koeficienti gvixasiaTebs uTanabrobas mosaxleobis Semosavlebis
da danaxarjebis ganawilebaSi. misi sidide meryeobs 0-dan 1-mde. amasTan rac ufro
metad uaxlovdeba misi mniSvneloba 1-s, miT meti Semosavlebi koncentrirdeba
mosaxleobis calkeuli jgufebis xelSi.
jinis koeficienti gamoiTvleba Semdegi saxiT:
iiii q pq p K 11 (6.11)
sadac i p aris _ mosaxleobis xvedri wili saSualo Semosavlebis mixedviT,
nazardi jamiT, koeficientebSi;
iq _ Semosavlebis moculobis xvedri wili saSualo Semosavlebis
mixedviT, nazardi jamiT, koeficientebSi.
movitanoT pirobiTi magaliTi.
cxrili 6.5
mosaxleobis ganawileba saSualo Semosavlebis mixedviT
s a S u a
l o
s u a l
m o s a x
l e o b i
s
S e m o s a
v l e b i
j g u f e
b i s
xvedri wili xvedri wilis
nazardi jami
34 Sesavali monografiis: К.Джини. Средные величины. М., 1970. с.735 rogorc wesi, mosaxleobis saerTo da saSualo Semosavlebs statistika iZlevaintervalebiT. mag. 50-150 laris, 100-200 laris da a.S. farglebSi. gaangariSebisaTvis
vsargeblobT intervalis saSualoTi. mag. 1002
15050
lars, 150
2
200100
lars da
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 248/305
248
m o s a x l e o b i s
j g u f e b i s
m i x e d v i T
S e m o s a v l e b i s
j g u f e b i s
m i x e d v i T
m o s a x l e o b i s
j g u f e b i s
m i x e d v i T
p
S e m o s a v l e b i s
j g u f e b i s
m i x e d v i Tq
i
1 2 3=12 4 5 6 7
100
150
200
220
240
250
4,0
3,5
3,0
2,5
2,0
1,8
400,0
525,0
600,0
550,0
480,0
450,0
0,238
0,208
0,179
0,149
0,119
0,107
0,133
0,175
0,200
0,182
0,160
0,150
0,238
0,446
0,625
0,774
0,893
1,0
0,133
0,308
0,508
0,690
0,850
1,0
sul 16,8 3005,0 1,0 1,0 1,0 1,0
CavsvaT 6.11 formulaSi Sedegebi:
171,0111,2282,2
)850,00,1()690,0893,0()508,0774,0()308,0625,0()133,0446,0(
)0,1893,0()850,0774,0()690,0625,0()508,0446,0()308,0238,0(
K
saqstatis gaangariSebiT jinis koeficienti (indeqsi) saqarTveloSi 2000-2008
wlebSi mTliani Semosavlis mixedviT 0,50-dan Semcirda 0,47-mde e.i. 3%-iT, xolo
fuladi Semosavlebis mixedviT 0,56-dan 0,52-mde, e.i. 4%-iT, rac SemosavlebSi
diferenciaciis gamoTanabrebaze, Tundac sul mcirediT, miuTiTebs. aRniSnuli
daskvna ewinaaRmdegeba Cvens mier deciluri jgufebis mixedviT gakeTebul
daskvnas (cxrili 6.3). amave periodSi Semosavlebis ganawilebis diferenciaciis
gaRrmavebis Sesaxeb. magram ramdenadac jinis koeficienti warmoadgens
ganmazogadebel maCvenebels, unda miviRoT daskvna masze dayrdnobiT, rom 2000-2008
wlebSi saqarTveloSi mainc hqonda adgili, Tumca umniSvnelod, Semosavlebis
mixedviT diferenciaciis gamoTanabrebas. mosaxleobis Semosavlebis iZulebiTi
a.S. gaangariSebis gasamartiveblad saSualo Semosavali erT mcxovrebze movitaneTpirdapir, intervalebis gareSe.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 249/305
249
GgaTanabreba socializmis dros adamianebs uxSobda iniciativas, ramdenadac
Semosavlebis garkveuli diferenciacia qmnis konkurentul garemos da
astimulirebs warmoebis zrdas. magram Semosavlebis zRvargadasuli
diferenciacia aseve axSobs iniciativas da zRudavs konkurentul garemos,
ramdenadac adamianebis did nawils ekargeba imis imedi, rom aseT sazogadoebaSi
raime warmatebas miaRwevs. amitom aseT sazogadoebebSi masobrivi xdeba sarCos
mopoveba ZaladobiT.
Cven aqamde ganvixileT mosaxleobis Semosavlebis maCveneblebi saSualod
TveSi da saSualod weliwadSi. aRniSnuli maCveneblebi gamoiTvleba aseve
saSualod kvartalebis mixedviT.
mosaxleobis Semosavlebis donis diferenciacias axasiaTeben aseve modiT da
medianiT.
moda aris Semosavlebis yvelaze gavrcelebuli sidide.
medianuri sidide _ Semosavlebis is sididea, romelic mosaxleobas yofs or
Tanabar nawilad. erT nawils aqvs masze naklebi Semosavlebi, meores – meti.
zemoTmotanili maCveneblebis garda, mosaxleobis Semosavlebs da Sesabamisad
cxovrebis dones axasiaTeben Semdegi statistikuri maCveneblebiT, rogoricaa:
nominaluri Semosavlebi, realuri Semosavlebi, saSualo nominaluri da realuri
xelfasi, saSualo realuri xelfasis msyidvelobiTi unari, minimaluri
Semosavali (saarsebo minimumi), minimaluri pensia da stipendia.
nominaluri Semosavlebi warmoadgens faqtobrivad daricxul Semosavlebs.
aseTis magaliTia daricxuli nominaluri xelfasi. nominalur xelfass
gamoklebuli gadasaxadebi da savaldebulo gadasaxadebi gvaZlevs gankargvad,
saboloo Semosavlebs.
realuri Semosavlebi is saboloo Semosavlebia, riTac SesaZlebelia
saqonlisa da momsaxurebis SeZena.
nominaluri da realuri Semosavlebis donis statistikuri daxasiaTebisaTvis
gaiangariSeben maT moculobas erT mcxovrebze an erT Sinameurneobaze, risTvisac
Sesabamisi maCveneblebi mocemuli wlisTvis gaiyofa mosaxleobis saSualowliur
ricxvze da/an Sinameurneobebis ricxvze.
mosaxleobis cxovrebis donis mniSvnelovan maxasiaTebels warmoadgens
saSualo nominaluri xelfasis da saSualo realuri xelfasis maCveneblebi.
aRniSnuli maCveneblebi SeiZleba gaangariSebuli iqnes ekonomikis dargebis,
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 250/305
250
regionebis da qveynis masStabiT rogorc mTlianad, ise kacebisa da qalebis
mixedviT.
saSualo nominaluri xelfasi gaiangariSeba daricxuli xelfasis fondis
SefardebiT dasaqmebulTa saSualo ricxvTan. maCvenebeli SeiZleba
gaangariSebuli iqnes Tvis, kvartalis, naxevari wlis da mTeli wlis mixedviT.
magaliTad, 2007 wlisTvis saSualo nominalurma xelfasma saqarTvelos
ekonomikaSi dasaqmebulebisTvis Seadgina 368,1 lari, maT Soris: minimaluri _
ganaTlebaSi 153, xolo maqsimaluri - safinanso saqmianobaSi 1014,5 lari, e.i.
ganaTlebaSi dasaqmebulebze 6,6-jer meti. saSualo xelfasi diferencirebulia da
SeiZleba iTqvas adgili aqvs diskriminacias sqesis mixedviT, rac imaSi vlindeba,
rom 2007 wels saSualo xelfasma kacebSi Seadgina 475,6 lari, xolo qalebSi
mxolod 240,2 lari, e.i. 2-jer naklebi.
saSualo realuri xelfasi gaiangariSeba saSualo nominaluri xelfasis
samomxmareblo fasebis indeqsze gayofiT. saSualo nominaluri xelfasi 2007 wels
tolia 368,1 laris, samomxmareblo fasebis indeqsi - 111,0%, e.i. 1,11.
saSualo realuri xelfasi 2007 w. lars.lari
6,33111,1
1,368
saSualo realuri xelfasis msyidvelobiTi unari ganisazRvreba im
raodenobis sasursaTo da arasasursaTo saqonlisa da momsaxurebis moculobiT,
romelTa SeZenac SeiZleba aRniSnuli xelfasiT. magaliTad, 2007 wlis saSualo
realuri xelfasiT, 331,6 lariT, 2007 wels SeiZleboda: 47 kg. saqonlis xorcis (1
kg. fasi = 7 lars), an 66 kg. yvelis (1 kg. fasi = 5 lars), an 414 kg. kartofilis
(1 kg. fasi = 0,8 lars) da a. S. SeZena.
6.4. mosaxleobis moxmarebis (danaxarjebis) statistikuri maCveneblebi
mosaxleobis moxmarebis statistikis amocanebia mosaxleobis moxmarebis
absoluturi moculobis, donis, dinamikis da struqturis Seswavla.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 251/305
251
mosaxleobis moxmarebis absoluturi moculoba warmoadgens mosaxleobis
mier gaweuli xarjebis1 mTlian moculobas, gamosaxuls fulad erTeulebSi.
moxmareba moicavs saqonlisa da momsaxurebis SeZenas. masSi mniSvnelovani adgili
ukavia naturiT moxmarebas. moxmarebuli saqonlisa da momsaxurebis struqturaSi
Sedis samomxmareblo xarjebi kvebis produqtebze, tansacmelsa da fexsacmelze,
saojaxo moxmarebis saqonelze, janmrTelobis dacvaze, eleqtroenergiaze,
ganaTlebaze, kulturaze, dasvenebaze, dazogvaze, gasesxebaze da sxva.
moxmarebis rogorc absoluturi, ise SefardebiTi (donis, dinamikis,
struqturis) maCveneblebi saqarTvelos statistikaSi gaiangariSeba Tveebis,
kvartlebis da mTeli wlis mixedviT, qalaqisa da soflis WrilSi. saqarTvelos
mosaxleobis moxmarebis saerTo moculoba da struqtura 2005 wlisTvis
mocemulia cxrilSi.
cxrili 6.6
saqarTvelos mosaxleobis moxmarebis saerTo moculoba
da struqtura 2008 wels qalaqisa da soflis
mixedviT saSualod TveSi1
moxmarebis saerTo
moculoba
mln. lari procentulad
1 vgulisxmobT, rom moxmareba mis SeZenaze gaweuli xarjebis ekvivalenturia, e.i. mocemulparagrafSi ganxilulia samomxmareblo xarjebi.
1
saqarTvelos Sinameurneobebi. 2008. Tb., 2009. gv. 43; 46.6.5 cxrils unda mivceT zogierTi ganmarteba:1. mTliani xarjebi erT SemTxvevaSi tolia – samomxmareblo fuladi xarjebs (72,1%)
damatebuli arafuladi xarjebi (16,2%) da damatebuli arasamomxmareblo fuladixarjebi (11,7%), sul 100,0%.
2. mTliani xarjebi meore SemTxvevaSi tolia:samomxmareblo xarjebi sul (88,3%) damatebuli arasamomxmareblo fuladi xarjebi(11,7%), sul 100,0%.
TiToeuli muxlis Semadgeneli moxmarebis saxeebi naprocentebia ara am muxlTan,aramed cxrilis boloSi moTavsebul mTlian jamTan (xarjebi sul).
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 252/305
252
qalaqi sofeli sul qalaqi sofeli sul
samomxmareblo fuladi
xarjebi 245,2 144,1 389,3 83,9 58,2 72,1
sursaTze, sasmelze,
Tambaqos nawarmze106,5 72,5 179,0 36,5 29,2 33,1
tansacmelze da
fexsacmelze11,1 6,7 17,9 3,8 2,7 3,3
saojaxo moxmarebis
saqonelze8,5 5,4 13,9 2,9 2,2 2,6
janmrTelobis dacvaze 20,8 17,8 38,5 7,1 7,2 7,1
saTbobsa daeleqtroenergiaze
31,3 15,6 46,9 10,7 6,3 8,7
transportze 25,2 12,4 39,8 8,6 5,0 7,4
ganaTlebaze, kulturasa
da dasvenebaze10,8 2,6 13,6 3,7 1,1 2,5
sxva samomxmareblo xarjebi 28,2 9,4 39,7 9,7 3,8 7,3
arafuladi xarjebi 14,0 76,5 87,3 4,8 30,0 16,2
samomxmareblo xarjebi,
sul
250,0 213,2 476,7 85,6 86,0 88,3
arasamomxmareblo fuladi
xarjebi
33,0 30,3 63,4 11,3 12,2 11,7
sasoflo-sameurneo xarjebi 0,9 8,1 9,3 0,3 3,2 1,7
transfertebze 6,2 6,5 12,7 2,1 2,6 2,3
dazogvaze an gasesxebaze 21,3 10,5 31,8 7,3 4,2 5,9
qonebis SeZenaze 4,7 4,9 9,6 1,6 2,0 1,8
fuladi xarjebi sul 278,5 174,2 452,7 95,2 70,0 83,8
xarjebi sul 292,2 247,8 540,0 100,0 100,0 100,0
vinaidan soflis mosaxleobis SemosavlebSi qalaqTan SedarebiT dabalia
fuladi Semosavlebis xvedri wili, Sesabamisad dabalia fuladi xarjebis
rogorc absoluturi ise SefardebiTi sidide. kerZod, qalaqad moxmarebis mTlian
moculobaSi fuladi xarjebi Seadgens 95,2%, xolo arafuladi xarjebi
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 253/305
253
(naturaluri moxmareba) – 4,8%. soflis mosaxleobaSi maCveneblebi Sesabamisad
70,0 da 30,0 procentis tolia.
moxmarebis struqturidan yuradRebas iqcevs is garemoeba, rom xarjebis 33,1%
midis sursaTze, sasmelze da Tambaqos nawarmze, anu kvebis produqtebze da
mxolod 1,8% qonebis SeZenaze. Tu imasac gaviTvaliswinebT, rom arafuladi
xarjebi, e.i. moxmareba naturiT (sakuTari warmoebis produqcia) Seadgens xarjebis
16,2%, maSin 2008 wels saqarTvelos mosaxleobis mTliani xarjebis 49,3% (33,1% +
16,2%) modis kvebis produqtebze. danaxarjebis igive procentia erTi
Sinameurneobis mixedviT. 2002 wlisTvis aRniSnuli maCvenebeli Seadgenda 48,8%,
2003 wels – 49,4%, 2004 wels _ 50,0%, xolo 2005 wels _ 55,7%. e.i. 2002-2005 wlebSi
danaxarjebis struqturaSi ganuxrelad izrdeba kvebis produqtebis SeZenaze
gaweuli xarjebis xvedri wili, rac migviTiTebs mosaxleobis kidev ufro
gaRaribebis tendenciaze, radgan germaneli statistikosis engelis kanonis
Tanaxmad – ojaxis Semosavlebis zrdis kvalobaze ecema sursaTze gaweuli
xarjebis xvedri wili, daaxloebiT imave doneze rCeba tansacmelze, fexsacmelze,
binaze, gazsa da eleqtroenergiaze danaxarjebis xvedri wili da izrdeba
momsaxurebasa da fufunebis sagnebis SeZenaze danaxarjebis xvedri wili.1 2005-2008
wlebSi xarjebi kvebis produqtebze 55,7%-dan 49,3%-mde Semcirda, rac dadebiTi
tendenciaa.
mosaxleobis moxmarebis dones gvixasiaTebs xarjebis moculoba erT
mcxovrebze da/an erT Sinameurneobaze gaangariSebiT. aRniSnuli maCveneblebis
gasaangariSeblad saWiroa xarjebis moculoba gaiyos erT SemTxvevaSi
mosaxleobis saSualowliur ricxvze, xolo meore SemTxvevaSi Sinameurneobebis
ricxvze. Sesabamisi maCveneblebi motanilia cxrilSi.
cxrili 6.7
saqarTvelos mosaxleobis mTliani xarjebis donis da dinamikis
maCveneblebi 1997-2008 wlebSi, saSualod TveSi36
wlebi xarjebi larebSi procentulad 1997 welTan
1 b.gabiZaSvili. siRaribis portreti saqarTveloSi. Tb., 2006. gv. 3136 cxrili Sedgenilia: saqarTvelos Sinameurneobebi. 2004_2005. Tb., 2005. gv. 68-69.saqarTvelos Sinameurneobebi. 2008. Tb., 2009. gv. 40-41.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 254/305
254
erT
mcxovrebze
gaangariSebiT
erT
Sinameurneobaze
gaangariSebiT
maCvenebeli
erT
mcxovrebze
maCvenebeli
erT
Sinameurneobaze
1997 79 284 100,0 100,0
1998 74 256 93,6 90,0
1999 83 291 105,1 102,5
2000 85 319 107,6 112,3
2001 84 322 106,3 113,4
2002 96 359 121,5 126,4
2003 95 358 120,3 126,1
2004 100 379 126,6 133,5
2005 102 383 129,1 134,9
2008 146 536 184,8 188,7
rogorc cxrilidan Cans, 1997-1998 wlebSi maCveneblebis Semcirebis Semdeg maT
Tanmimdevrul zrdas aqvs adgili. gansakuTrebiT izrdeba maCvenebeli erT
Sinameurneobaze gaangariSebiT. Semosavali-xarjebis dapirispirebaSi pozitivze
miuTiTebs is garemoeba, rom erT mcxovrebze gaangariSebiT 1997-2002 wlebSi
xarjebi ametebda Semosavlebs TveSi saSualod 20,7 lariT, 2003-2005 wlebSi _
mxolod 13,3 lariT, xolo 2008 wels Semosavlebi da xarjebi gaTanabrda (ix.
cxrili 6.3)
mosaxleobis mimdinare da dagrovili Semosavlebis nawili mimarTulia
xangrZlivi moxmarebis sagnebs SesaZenad. Sinameurneobebis sakuTrebaSi arsebuli
xangrZlivi moxmarebis sagnebs statistikaSi gamoiTvlian yovel 100
Sinameurneobaze an 1000 mcxovrebze. saqarTveloSi 2006 wels yovel 100Sinameurneobaze modioda:37
macivari 64 fotoaparati 16
37 statistikuri weliwdeuli. 2008. Tb., 2009, gv. 65.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 255/305
255
sarecxi manqana36
personaluri
kompiuteri3
radiomimRebi 13 velosipedi 4
televizori 89 motocikli 1
mtversasruti 17 msubuqi avtomobili 17
sakeravi manqana 36 agaraki 4
firsakravi 2 satvirTo avtomobili 2
videomagnitofoni19
minitraqtori da
motobloki2
magnitofoni 27 traqtori 1
fortepiano 28
moxmarebis dones gamoiTvlian mTeli mosaxleobis, qalaqisa da soflis da
calkeuli sqesobriv-asakobrivi jgufebis mixedviT, rogoricaa:1
1. skolamdeli asakis bavSvebi 0 _ 6^wlis;
2. mozardi 7 _ 15 wlis;
3. Sromisunariani mamakaci 16 – 64 wlis;
4. Sromisunariani qali 16 _ 59 wlis;
5. sapensio asakis mamakaci 65 welze meti;
6. sapensio asakis qali 60 welze meti.
sasursaTo saqonlis moxmarebis Sesaswavlad statistikaSi gamoiyofa
mosaxleobis 5 jgufi: (Sromis xasiaTis mixedviT)
1. upiratesad gonebrivi SromiT dakavebulebi.,
2. msubuqi fizikuri SromiT dakavebulebi;
3. saSualo simZimis fizikuri SromiT dakavebulebi;
4. mZime fizikuri SromiT dakavebulebi;
5. gansakuTrebiT mZime fizikuri SromiT dakavebulebi.
Sinameurneobebis Semosavlebisa da xarjebis monacemebze dayrdnobiT
SegviZlia SevadginoT mosaxleobis Semosavlebis da xarjebis balansi.
cxrili 6.8
1 daviT kbilaZe. socialur-ekonomikuri statistika. Tb., 2005. gv. 238.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 257/305
257
Cans, rom 2008 wels Semosavlebi aWarbebda xarjebs 1,8 mln. lariT. unda
aRiniSnos, rom 2005 wels xarjebi aWarbebda Semosavlebs 36,5 mln. lariT.38
6.5. siRaribis statistikuri Seswavla
siRaribe da misi masStabi cxovrebis dabali donis maCvenebelia.39 siRaribe
aris Semosavlebis ukmarisoba adamianis materialuri da sulieri
moTxovnilebebis dasakmayofileblad, mis SesaZenad. Tumca Semosavlis garkveuli
sidide erTisTvis SeiZleba iyos sakmarisi, meorisTvis _ arasakmarisi. siRaribis
SemTxvevaSi Semosavlebis ukmarisoba masobrivi movlenaa.
mosaxleobis gaRaribeba saqarTveloSi gasuli saukunis 70-iani wlebidan
daiwyo sabWoTa kavSiris SemadgenlobaSi. kerZod, sabWoTa kavSirSi 1976/80-1986/90
wlebSi mniSvnelovnad Semcirda procentulad ekonomikur maCvenebelTa
saSualowliuri matebis tempebi: mTliani erovnuli produqti _ 4,8%-dan 2,4%-mde,
erovnuli Semosavali _ 4,3%-dan 1,3%-mde, mrewvelobis produqcia 4,4%-dan 2,5%-
mde, da a.S.1
saqarTvelos mosaxleobis Semdgom gaRaribebas xeli Seuwyo sabWoTa
kavSiris daSlam, ramac gamoiwvia mokavSire respublikebs Soris ekonomikuri
kavSirebis gawyveta. gasuli saukunis 90-iani wlebidan saqarTveloSi gamefda
sayovelTao krizisi, romelmac moicva politika, ekonomika, socialuri sistema,
erovnuli urTierTobebi da a.S. saxelisuflo StoebSi dakanonda korufcia,
privatizaciis saSualebiT moxda Taobebis mier Seqmnili da dagrovili
simdidris, aseve miwebis xelSi Cagdeba erTi muWa adamianebis mier, xolo TiTeul
moqalaqes am qonebidan ergo 5 laris Rirebulebis vauCeri. siRaribe yvela
qveyanaSi arsebobs, magram is SefardebiTia. sul sxvaa misi done da Sinaarsi
ekonomikurad ganviTarebul qveynebSi da sul sxva ekonomikurad CamorCenil
qveynebSi.
siRaribis donis gansazRvrisaTvis saWiroa saarsebo minimumis dadgena.
saarsebo minimums moxmarebis fiziologiur normebze (rogorc sasursaTo, ise
38 m. xmalaZe. statistika ekonomikasa da biznesSi. Tb., 2008, gv. 196.39 b.gabiZaSvili. siRaribis portreti saqarTveloSi. Tb., 2006, gv. 10 1 b. gabiZaSvili. siRaribis portreti saqarTveloSi. Tb., 2006, gv. 10
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 258/305
258
arasasursaTo sagnebze da momsaxurebaze) dayrdnobiT gansazRvravs statistikis
departamenti. saarsebo minimumi aris Semosavlebis is done, romelic
uzrunvelyofs im minimaluri dovlaTis da momsaxurebis SeZenas, rac saWiroa
adamianis janmrTelobis da sicocxlis SenarCunebisaTvis. saarsebo minimumi
moicavs danaxarjebs minimaluri raodenobis kvebis produqtebis, arasasursaTo
saqonlis da aucilebeli momsaxurebis SeZenaze. aRniSnuli danaxarjebi moicavs
agreTve gadasaxadebs da savaldebuli gadasaxdelebs.
saarsebo minimumi dgindeba da mosaxleobis uzrunvelyofa xdeba qveynis
socialur-ekonomikuri ganviTarebis donis gaTvaliswinebiT da socialuri
politikis realizaciis erT-erTi mTavari maCvenebelia.
saarsebo minimumi gaiangariSeba:
1. saSualod erT momxmarebelze;
2. Sromisunarian mamakacze;
3. pensionerze; (pensionerebze)
4. bavSvze; (bavSvebze)
5. saSualo ojaxze;
6. erTsulian, orsulian da a.S. eqvs da metsulian ojaxze.
saarsebo minimumi gaiangariSeba qveynis mTeli mosaxleobis, aseve qalebisa da
kacebis mixedviT.saarsebo minimumi moicavs:
1. gadasaxadebs;
2. samomxmareblo minimums (kalaTas).
samomxmareblo minimumi Sedgeba:
1. sasursaTo minimumisgan; da
2. arasasursaTo saqonlisa da momsaxurebs Rirebulebis jamisgan.
sasursaTo minimumi (kalaTi) gulisxmobs im kvebis produqtebis (sursaTis)
nakrebs, rac, Sesabamisi moxmarebis fiziologiuri normebis, maTi kaloriulobisa
da sabazro fasebis mixedviT, minimalurad mainc saWiroa adamianis fizikuri
arsebobisa da sicocxlisunarianobis SesanarCuneblad. moxmarebis fiziologiur
normebs adgenen Sesabamisi samedicino, Sromisa da sxva samecniero-kvleviTi
institutebi adamianTa asakobrivi, sqesobrivi, cxovrebis bunebriv-klimaturi
pirobebis, zne-Cveulebebis, istoriuli tradiciebis, kulturisa da sxvaTa
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 259/305
259
gaTvaliswinebiT.1 magaliTad, ruseTSi saarsebo minimums angariSoben bunebriv-
klimaturi zonebis mixediTac.
sasursaTo kalaTis Rirebuleba ganisazRvreba normatiuli da statistikuri
meTodebiT. normatiuli meTodi iTvaliswinebs moxmarebis minimalur,
fiziologiur normebs, xolo statistikuri-moxmarebis faqtobriv dones.
moxmarebis rogorc normatiuli, ise faqtobrivi doneebi arsebiTad gansxvavdeba
asakis, sqesis, saqmianobisa da rigi faqtorebis mixedviT. Sesabamisad rogorc
samomxmareblo, ise sasursaTo kalaTis Semadgenloba da Rirebuleba gansxvavdeba
momxmarebelTa sxvadasxva tipisaTvis. amis gamo minimaluri (normatiuli)
sasursaTo kalaTi da misi Rirebuleba ganisazRvreba Sromisunariani
mamakacisaTvis, xolo sxva tipis momxmarebelTa minimaluri sasursaTo kalaTis
Rirebuleba ganisazRvreba kaloriebze moTxovnis normebis proporciulad.1
minimaluri sasursaTo kalaTis Semadgenloba Sromisunariani mamakacisaTvis
saqarTveloSi moicavs 103 dasaxelebis sursaTs, rogoricaa: pureuli,
marcvleuli, cximebi, xorceuli, bostneuli, xili, Saqari, kvercxi, marili, Rvino,
da a.S. wliuri moxmarebis norma Seadgens: xorblis puri – 130 kg, lobio – 12 kg,
saqonlis xorci – 22 kg, kvercxi – 150 cali, da a.S. sasursaTo kalaTaSi
Semavali saqonlis erTeulis fasi dgindeba fasebze dakvirvebis Sedegad.
sasursaTo kalaTis minimaluri energetikuli Rirebuleba dRe-RameSi
gaangariSebulia 2500 k.kaloriiT.arasasursaTo saqonelze normativebi gaiangariSeba rogorc moxmarebis
moculobis, aseve cveTis vadebis mixedviT. magaliTad, ruseTis federaciis
normativebiT fexsacmlis moxmareba erT Sromisunarian adamianze gansazRvrulia
6 wyviliT 3,2 wlis ganmavlobaSi, pensionerebisaTvis 6 wyviliT 3,5 wlis
ganmavlobaSi, xolo bavSvebisTvis 7 wyviliT 1,8 wlis ganmavlobaSi.
ganisazRvreba aseve momsaxurebis moxmarebis normativebi momsaxurebis iseT
saxeebze, rogoricaa: transporti, kavSirgabmuloba, ganaTleba, jandacva da a.S.
saarsebo, an kidev rogorc uwodeben sacxovrebeli minimumis rogorc
normatiul, ise faqtobriv moculobaze gavlenas axdens samomxmareblo fasebi,
ramdenadac saarsebo minimumis rogorc normatiuli, ise faqtobrivi moculoba
1 b.gabiZaSvili. siRaribis portreti saqarTveloSi. Tb., 2006. gv. 27.1 daviT kbilaZe. socialur-ekonomikuri statistika. Tb., 2005. gv. 239-240.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 260/305
260
ganisazRvreba samomxmareblo kalaTaSi Semavali produqciis calkeuli saxeebis
gadamravlebiT maT fasze.
saarsebo minimumis sidides yovelTviurad angariSobs saqstati.
saarsebo minimumis garda qveyanaSi ganisazRvreba minimaluri xelfasis,
minimaluri pensiis da minimaluri stipendiis sidide.
cxrili 6.9
saarsebo minimumi sxvadasxva tipis momxmareblisa da
ojaxisaTvis saqarTveloSi 1996-2005 wlebSi (lari)1
1996 2000 2003 2004 2005 2008
Sromisunariani asakis mamakacis 111,5 115,0 130,7 84,3 92,6 127,9
saSualo momxmareblis 97,9 100,9 114,7 74,7 82,1 113,3
saSualo Sinameurneobis, m.S. 194,1 200,0 227,4 141,5 155,4 214,6
erTwevriani 97,9 100,9 114,7 74,7 82,1 113,3
orwevriani 156,6 161,4 183,5 119,5 131,3 181,3
samwevriani 176,2 181,5 206,4 134,5 147,7 203,9
oTxwevriani 195,7 201,7 229,4 149,4 164,1 226,6
xuTwevriani 220,2 226,9 258,0 168,1 184,6 254,9
eqvswevriani da meti 305,3 314,7 357,8 198,7 218,3 301,4
siRaribis statistikuri daxasiaTebisaTvis saWiroa gairkves is zRvari,
romlis qvemoTac adamiani iTvleba Raribad, ufro Raribad da Ratakad. Ratakebad
iTvlebian adamianebi, romelTa moxmareba nols uaxlovdeba.
statistikaSi ganasxvaveben siRaribis absolutur da fardobiT zRvrebs.
absolutur zRvrad miCneulia saarsebo minimumi, romelSic gulisxmoben
Sromisunariani asakis (15-dan 65 wlamde) mamakacis saarsebo minimums,xolo
fardobiT zRvrad miCneulia medianuri moxmarebis 60% da medianuri moxmarebis
1 cxrili Sedgenilia: b. gabiZaSvili. siRaribis portreti saqarTveloSi, Tb., 2006, gv. 26-27.saqarTvelos Sinameurneobebi. 2004-2005, Tb., 2005, gv. 87-88. saqarTvelos Sinameurneobebi.2008. Tb., 2009. gv. 60.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 261/305
261
40%.medianuri moxmareba moxmarebis is sididea, romelze naklebsac moixmars
mosaxleobis 50%, xolo mosaxleobis danarCeni 50% moixmars masze mets. maT
mimarT procentebSi gamoiTvleba siRaribis iseTi statistikuri maCveneblebi,
rogoricaa: siRaribis done, siRaribis siRrme, siRaribis simwvave.
siRaribis done. Raribebs miekuTvnebian is adamianebi, romlebic moxmarebis
mixedviT siRaribis zRvars qvemoT imyofebian. siRaribis done gviCvenebs Raribebis
xvedriT wils mTel mosaxleobaSi procentulad da gamoiTvleba formuliT:2
qH =
n 100,
(6.12)
sadac H _ aris siRaribis donis maCvenebeli;
q _ Raribebis ricxovnoba;
n _ mosaxleobis saerTo ricxovnoba.
siRaribis dones sxvagvarad uwodeben Raribebis raodenobis indeqss.
siRaribis done aris zogadi maCvenebeli, romelic ver gviCvenebs ramdeniT
naklebia Raribi mosaxleobis moxmareba saarsebo minimumTan SedarebiT. aRniSnul
sxvaobas, anu Raribi mosaxleobis siRaribis zRvramde daSorebis xvedriT wils
gvixasiaTebs siRaribis siRrmis maCvenebeli, romelic gamoiTvleba formuliT:1
q
1
У
n Z
P( )
i i=1 ,
(6.13)
sadac:1P _ aris siRaribis siRrme;
_ siRaribis zRvari;
Уi _ Raribi mosaxleobis i -uri wevris moxmarebis moculoba;
q _ Raribi mosaxleobis ricxovnoba;
n _ mTeli mosaxleobis saerTo ricxovnoba.
formulis mricxveliT vadgenT Raribi mosaxleobis moxmarebis im
moculobas, romelic maT siRaribis zRvramde misaRwevad sWirdebaT. faqtobrivad
2 gabiZaSvili. siRaribis portreti saqarTveloSi. Tb., 2006, gv. 451 b. gabiZaSvili. siRaribis portreti saqarTveloSi. Tb., 2006, gv. 46.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 262/305
262
mricxveli gviCvenebs Raribebis moxmarebis deficits. formulis mniSvneli, Zn
warmoadgens mTeli mosaxleobis siRaribis zRvris donis Sesabamis jamur
moxmarebas. esaa moxmareba saarsebo minimumis pirobebSi.
Tu or periodSi Semcirda siRaribis siRrmis maCvenebeli, es migvaniSnebs
Raribebis moxmarebis zrdaze da maTi mdgomareobis gaumjobesebaze. magram aseT
tendencias, e.i. moxmarebis moculobis zrdas SeiZleba adgili hqondes Raribi
mosaxleobis erTi nawilis kidev ufro gaRaribebis da meore nawilis
mdgomareobis gaumjobesebis, e.i. Raribebis moxmarebis diferenciaciis gaRrmavebis
pirobebSi. aRniSnul tendencias siRaribis2 siRrmis maCvenebeli ver asaxavs.
amisaTvis statistikis praqtikaSi gamoiyeneba siRaribis simwvavis maCvenebeli. is
gvixasiaTebs RaribTa moxmarebaSi arsebul diferenciacias, e.i. variacias da
gamoisaxeba procentebSi. faqtobrivad es aris variaciis SefardebiTi maCvenebeli.
is gamoiTvleba formuliT:1
q q
2
У У
n nP 2 21 1( ) (1 )
i i
i=1 i=1 .
(6.14)
siRaribis maCveneblebi saqarTveloSi motanilia cxril 7.9-Si.
cxrili 6.10
siRaribis fardobiTi maCveneblebi
saqarTveloSi 1997-2009 wlebSi.2
siRaribis done
(%)
siRaribis siRrme
(%)
siRaribis simwvave
(%)
1 b. gabiZaSvili. siRaribis portreti saqarTveloSi. Tb., 2006, gv. 47.2 cxrili Sedgenilia: b. gabiZaSvili. siRaribis portreti saqarTveloSi. Tb., 2006, gv. 50,saqarTvelos Sinameurneobebi, 2004-2005, Tb., 2005, gv. 81. www.statistics.ge
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 263/305
263
s a a r s e b o
m i n i m u m i s
m e d i a n u r i
m o
x m a r e b i s
6 0 % - i s m i m a r T
m e d i a n u r i
m o
x m a r e b i s
4 0 % - i s m i m a r T
s a a r s e b o
m i n i m u m i s
m e d i a n u r i
m o
x m a r e b i s
6 0 % - i s m i m a r T
m e d i a n u r i
m o
x m a r e b i s
4 0 % - i s m i m a r T
s a a r s e b o
m i n i m u m i s
m e d i a n u r i
m o
x m a r e b i s
6 0 % - i s m i m a r T
m e d i a n u r i
m o
x m a r e b i s
4 0 %
s m m r
1997 46,2 25,0 10,8 17,3 8,1 3,3 8,9 3,9 1,6
2000 51,8 23,0 10,2 20,2 7,6 3,2 10,7 3,7 1,6
2003 54,5 20,9 9,2 21,1 6,9 3,1 11,2 3,5 1,6
2004 35,7 35,5 16,9 12,2 12,3 5,4 6,1 6,1 2,6
2005 39,4 34,7 16,1 13,5 11,8 5,0 6,6 5,7 2,3
2009 ... 21,0 8,8 ... 6,6 2,6 ... 3,1 1,2
cxrilis monacemebis analizisas yuradRebas iqcevs is garemoeba, rom Tu
1997-2003 wlebSi saarsebo minimumis mimarT siRaribis maCveneblebis Semcirebis
pirobebSi, siRaribis maCveneblebi fardobiTi zRvrebis mimarT izrdeboda, 2004-
2005 wlebSi diametralurad sawinaaRmdego suraTs aqvs adgili: saarsebo
minimumis mimarT siRaribis maCveneblebis zrdis pirobebSi, siRaribis maCveneblebi
fardobiTi zRvrebis mimarT mcirdeba.
siRaribis maCveneblebi gamoiTvleba wliurad da kvartalebis mixedviT
mTeli mosaxleobis, aseve Sinameurneobebis mixedviT Sinameurneobebis suladobis
gaTvaliswinebiT qalaqisa da soflis WrilSi.
cxrili 6.11
siRaribis fardobiTi maCveneblebi saqarTveloSi
2005 wels Sinameurneobebis wevrTa ricxvis mixedviT1
siRaribis done
(%)
siRaribis siRrme
(%)
siRaribis simwvave
(%)
1 saqarTvelos Sinameurneobebi. 2004-2005. Tb., 2005. gv. 83-84
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 264/305
264
ojaxis
tipebi
s a a r s e b o
m i n i m u m i s m i m a r T
m e d i a n u r i
m o x m a r e b i s
6 0 % - i s m i m a r T
m e d i a n u r i
m o x m a r e b i s
4 0 % - i s m i m a r T
s a a r s e b o
m i n i m u m i s m i m a r T
m e d i a n u r i
m o x m a r e b i s
6 0 % - i s m i m a r T
m e d i a n u r i
m o x m a r e b i s
4 0 % - i s m i m a r T
s a a r s e b o
m i n i m u m i s m i m a r T
m e d i a n u r i
m o x m a r e b i s
6 0 % - i s m i m a r T
m e d i a n u r i
m o x m a r e b i s
4 0 % - i s m i m a r T
erTwevriani 31,8 29,0 15,5 12,6 11,3 5,9 7,0 6,2 3,3
orwevriani 28,8 26,0 12,4 10,4 9,2 4,2 5,3 4,7 2,1
samwevriani 30,5 26,3 10,3 9,4 8,0 3,0 4,3 3,6 1,3
oTxwevriani 35,3 30,8 13,4 11,4 9,8 3,8 5,4 4,6 1,8
xuTwevriani 41,7 36,6 15,8 14,1 12,2 5,2 6,9 6,0 2,5
eqvsi da
met wevriani47,9 42,5 21,5 17,1 15,0 6,5 8,5 7,4 3,0
sul 39,4 34,7 16,1 13,5 11,8 5,0 6,6 5,7 2,3
cxrilis monacemebidan Cans kanonzomiereba, romlis Tanaxmadac siRaribis
donis, siRrmis da simwvavis maCveneblebi ojaxis suladobis zrdasTan erTad
mcirdeba da minimalur mniSvnelobas aRwevs sam sulian ojaxSi. oTxsuliani
ojaxidan dawyebuli siRaribis maCveneblebi SesamCnevad, xolo xuTsuliani
ojaxidan dawyebuli, mkveTrad izrdeba.
saqme isaa, rom ojaxis suladobis zrdasTan erTad izrdeba e. w.
Tanacxovrebis efeqti. kerZod, aris xarjebi, romlebic ojaxis suladobis zrdis
kvalobaze nawildeba ojaxis wevrebze da erTsulian ojaxTan SefardebiT, anu
fardobiTad erT sulze mcirdeba, rac niSnavs danaxarjebis ekonomias da ojaxis
Semosavlis arapirdapir zrdas. Sesabamisad mcirdeba siRaribis done. magram
rogorc Cans, saqarTveloSi Tanacxovrebis efeqti moqmedebs samsuliani ojaxisCaTvliT. oTxsuliani da ufro didi ojaxisTvis is ukve Zalas kargavs, radgan
maTSi siRaribis done imdenad mniSvnelovnad aRemateba erTsuliani, orsuliani da
samsuliani ojaxebis siRaribis dones, rom Tanacxovrebis efeqti masze gavlenas
veRar axdens.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 265/305
265
aqve unda aRiniSnos, rom siRaribis donis, siRrmis da simwvavis maCveneblebi
izrdeba ojaxSi bavSvebis ricxvis zrdasTan erTad. kerZod, 2005 wlisTvis
saqarTveloSi ubavSvo ojaxSi siRaribis done saarsebo minimumis mimarT
Seadgenda 37,9%, xolo 15 wlamde asakis 3 an meti bavSviani ojaxSi – 60,1%.
6.6. janmrTelobis dacvis da socialuri uzrunvelyofis statistika
janmrTelobis dacvis da socialuri uzrunvelyofis statistikis amocanaa
daaxasiaTos mocemul dargSi mimdinare movlenebi da procesebi, rogorc
mimdinare periodSi, ise dinamikaSi. aRniSnuli amocanebis gadasawyvetad saWiro
statistikur informacias saqstats angariSgebas warmoudgens Sromis,
janmrTelobis dacvisa da socialuri uzrunvelyofis saministro gansazRvrulvadebSi.
mocemul dargs statistika axasiaTebs maCvenebelTa sistemis daxmarebiT,
romelic moicavs: jandacvas da socuzrunvelyofas, jandacvaSi dasaqmebul
personals, mosaxleobis avadobas, pensionerTa ricxovnobas.
saqarTvelos statistika jandacvis da socuzrunvelyofis dasaxasiaTeblad
sargeblobs Semdegi statistikuri maCveneblebiT:40
_ eqimebis ricxovnoba sul (aTasi) da 10 000 mcxovrebze gaangariSebiT;
_ eqimebis ricxovnoba calkeuli specialobebis mixedviT;_ saSualo samedicino kadrebis ricxovnoba sul (aTasi) da 10 000
mcxovrebze gaangariSebiT;
_ saSualo samedicino kadrebis ricxovnoba calkeuli specialobebis
mixedviT;
_ saavadmyofoebis ricxvi;
_ saavadmyofo sawolebis ricxvi (aTasi);
_ erTi avadmyofis saavadmyofoSi yofnis xangrZlivoba (dRe);
_ ambulatoriul-poliklinikur dawesebulebaTa ricxvi;
_ ambulatoriul-poliklinikur dawesebulebaTa simZlavre (erT cvlaSi
avadmyofTa miRebis ricxvi (SesaZlebloba));
40 statistikuri weliwdeuli 2009, Tb., 84-94.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 266/305
266
_ ambulatoriul-poliklinikur dawesebulebebSi eqimTan mimarTvebis ricxvi
wlis ganmavlobaSi (maT Soris profilaqtikis CaTvliT (aTasi));
_ mosaxleobis avadoba sul da daavadebaTa ZiriTadi jgufebis mixedviT
(aTasi SemTxveva);
_ avadobis done ganisazRvreba pirvelad dadgenili diagnoziT avadmyofTa
ricxovnobis SefardebiT mudmivi mosaxleobis saSualo wliur
ricxovnobasTan. avadobis done SeiZleba ganisazRvros mosaxleobis
calkeuli sqesobrivi da asakobrivi jgufebis, aseve daavadebaTa ZiriTadi
jgufebis mixedviT;
_ bavSvTa (0-14 wlis asakis) avadoba daavadebaTa ZiriTadi jgufebis mixedviT
(aTasi SemTxveva);
_ mosaxleobis avadoba infeqciuri daavadebebiT;
_ mosaxleobis avadoba tuberkuloziT;
_ mosaxleobis momsaxureba saswrafo daxmarebiT (sul, maT Soris: ubeduri
SemTxvevebis, ucabedi avad gaxdomis, mSobiarobis da sxva garTulebebis
SemTxvevaSi);
_ pensionerTa ricxovnoba.
movitanoT 2008 wlis zogierTi statistikuri maCvenebeli saqarTvelos
Sesaxeb.
eqimebis ricxovnoba mocemuli wlisTvis aRwevda 20,3 aTass. 10 000 mcxovrebze
gaangariSebiT modioda 46,3 eqimi. aRniSnul maCvenebels ewodeba mosaxleobis
eqimebiT uzrunvelyofis maCvenebeli da gamoiTvleba rogorc:
10000.mosaxleobasaSualo
ricxovnobaeqimebisuzr. K (6.15)
mocemuli maCveneblis Sebrunebuli sidide )3,46
10000( , gviCvenebs, Tu ramdeni
mcxovrebi modis erT eqimze. mas SeiZleba vuwodoT eqimebis datvirTvis
maCvenebeli. mocemuli maCvenebeli pirdapiri gziT SeiZleba gamovTvaloT
saSualo mosaxleobis ricxovnobis SefardebiT eqimebis ricxvTan;
saSualo samedicino personalis ricxovnoba toli iyo 19,6 aTasis, 10 000
mcxovrebze modioda 44,7 saS. samed. personali, xolo erT saS. samed. personalze
_ 224 mcxovrebi;
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 267/305
267
saavadmyofoebis ricxvi Seadgenda 244, maTSi sawolebis ricxvi 14,1 aTass, e.i.
saSualod erT saavadmyofoze modioda 58 sawoli;
ambulatoriul-poliklinikuri dawesebulebebis ricxvi aRwevda 1090-s, xolo
maTi simZlavre (erT cvlaSi avadmyofTa miRebis ricxvi) _ 87,4 aTass. 2008 wlisganmavlobaSi aRniSnuli tipis dawesebulebebSi eqimTan mimarTvebis ricxvma
Seadgina 7 530,1 aTasi.
cxrili 6.12
mosaxleobis avadoba daavadebaTa ZiriTadi jgufebis mixedviT saqarTveloSi
2006-2008 wlebSi41
2006 2008
% 2008
2006-Tanpirvelad dadgenili diagnoziT registrirebuli
daavadebebis ricxovnoba, aTasi SemTxveva42
761,0 807,5 106,1
maT Soris:
zogierTi infeqciuri da parazituli daavadeba 44,9 47,1 105,0
axalwarmonaqmnebi 9,2 7,9 85,9
sisxlis da sisxlmbadi organoebis da imunuri meqanizmis
CaTreviT mimdinare calkeuli darRvevebi
9,4 11,7 124,5
endokrinuli sistemis, kvebisa da nivTierebaTa cvlisdarRveviT gamowveuli daavadebebi
27,7 30,6 110,5
fsiqiuri da qceviTi aSlilobebi6,8
9,7 142,6
nervuli sistemis daavadebebi 31,9 29,0 90,9
Tvalisa da misi danamatebis daavadebi30,1
35,1 116,6
yurisa da dvriliseburi morCis daavadebebi 16,0 19,9 124,4
sisxlis mimoqcevis sistemis daavadebebi 83,2 74,4 89,4
41 statistikuri weliwdeuli 2009, Tb., 89. 42 aRiricxeba maTi ricxovnobac, visac orjer da metad daudginda avadmyofoba erTi daigive diagnoziT. avadobis Sesaxeb statistikuri informaciis Segrovebasa da damuSavebassafuZvlad edeba janmrTelobis dacvis saerTaSoriso organizaciis mier SemuSavebuliklasifikacia.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 268/305
268
sunTqvis organoebis daavadebebi 313,8 299,8 95,5
saWmlis momnelebeli organoebis davadebebi 56,6 92,4 163,3
kanisa da kanqveSa ujredisis daavadebebi 27,0 29,1 107,8
ZvalkunTovani sistemisa da SemaerTebeli qsovilis
daavadebebi17,8 26,1 146,6
Sardsasqeso sistemis daavadebebi 40,4 48,3 119,6
orsuloba, mSobiaroba da loginobis xana, abortiT
damTavrebuli orsuloba9,5 8,5 89,5
perinatalur periodSi43 warmoSobili da calkeuli
mdgomareobebi2,0 2,1 105,0
ganviTarebis Tandayolili anomaliebi, deformaciebi da
qromosomuli anomaliebi
1,3 1,7 130,8
avadobis ZiriTadi jgufebidan 2008 wels xvedri wilis mixedviT pirvel
adgilze dgas sunTqvis organoebis daavadebebi, romlebzec modis avadobis
SemTxvevaTa 37,1%. Semdeg adgilzea saWmlis momnelebeli organoebis daavadebebi
_ 11,4%, sisxlis mimoqcevis sistemis daavadebebi _ 9,2%, zogierTi infeqciuri da
parazituli daavadeba _ 5,8% da a.S.
pirveladi saswrafo samedicino daxmareba 2008 wels gaewia 796,6 aTas
adamians. maT Soris: ubeduri SemTxvevebis dros _ 10,9 aTass (1,4%), mSobiarobisa
da paTologiuri fexmZimobis dros _ 5,3 aTasi (0,7%), avadmyofobis, mSobiarobis
da axalSobilebis gadayvanis dros _ 28,5 aTass (3,6%).
socialuri uzrunvelyofis kuTxiT, 2008 wels saqarTveloSi aRricxulia
842,2 aTasi pensioneri, romelic Seadgens qveynis mosaxleobis 19,2%, e. i.
faqtobrivad yoveli mexuTe pensioneria. asakiT pensiazea gasuli 658,3 aTasi
adamiani, e. i. pensionerTa 78,2%.
43 esaa periodi dabadebidan erTi kviris ganmavlobaSi, e.i. 6 dRe (m.x.).
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 269/305
269
perspeqtivaSi, arsebuli demografiuli prognozebiT, Sobadobis Semcireba da
axalgazrdobis emigracia saqarTvelodan gamoiwvevs sapesio asakis mosaxleobis
ricxovnobis rogorc absolutur, ise fardobiT (xvedri wilis) zrdas.
6.7. ganaTlebis statistika
ganaTlebis statistika Seiswavlis skolamdeli da zogadsaganmanaTleblo,
saSualo profesiuli da umaRlesi saganmanaTleblo dawesebulebebis qsels da
maT saqmianobas.
saqarTvelos ganaTlebis sistema eyrnoba ganaTlebis saerTaSoriso
klasifikators. aRniSnuli klasifikatori iTvaliswinebs ganaTlebis donis
Semdeg safexurebs:nulovani safexuri _ skolamdeli dawesebuleba, rogorc swavlebis sawyisi
etapi;
pirveli safexuri _ dawyebiTi skola, moicavs 1-6-e klasebs;
meore safexuri _ arasruli saSualo (sabazo) skola, moicavs 7-9-e klasebs;
mesame safexuri _ saSualo skola, moicavs 10, 11, 12-e klasebs. amave safexurs
miekuTvneba dawyebiTi profesiuli da saxelobo saswavleblebi;
meoTxe safexuri _ saSualo profesiuli saganmanaTleblo dawesebulebebi.
2009/2010 saswavlo wlidan saqarTveloSi isini aRar funqcionireben;mexuTe safexuri _ umaRlesi ganaTlebis pirveli etapi, moicavs sabakalavro
da samagistro momzadebas;
meeqvse safexuri _ umaRlesi ganaTlebis meore etapi. diplomisSemdgomi
ganaTlebis sistema. saqarTveloSi 2007 wlamde is funqcionirebda aspiranturis,
xolo 2007 wlis Semdeg _ doqturanturis saxiT. doqtorantura funqcionirebs
umaRles saswavleblebSi da disertaciis dacvis Semdeg doqtorantebs aniWebs
doqtoris akademiur xarisxs.
Sesaswavl sagans ganaTlebis statistika axasiaTebs maCvenebelTa sistemis
daxmarebiT, romelTagan ZiriTadia:44
_ saganmanaTleblo dawesebulebebis ricxvi saxeebis mixedviT, maTSi
moswavleTa (studentTa) ricxovnoba;
44 statistikuri weliwdeuli 2009, Tb., 69-80. maCveneblebi motanilia saswavlo wlisdasawyisisaTvis.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 270/305
270
_ moswavleTa (studentTa) ricxovnoba 10 000 mcxovrebze gaangariSebiT’
_ specialistTa gamoSveba 10 000 mcxovrebze gaangariSebiT;
_ zogadsaganmanaTleblo dawesebulebebis moswavleTa ganawileba klasebis
mixedviT;
_ pedagogebis raodenoba zogadsaganmanaTleblo dawesebulebebSi;
_ sajaro skolebis moswavleTa ganawileba swavlebis enis mixedviT;
_ moswavleTa ganTesva sajaro skolebSi;
_ saxelmwifo saSualo profesiuli saganmanaTleblo dawesebulebebis
ricxvi da maTSi moswavleTa ricxovnoba swavlebis saxeebis (dRis da
dauswrebel ganyofilebebze) mixedviT;
_ kerZo saSualo profesiuli saganmanaTleblo dawesebulebebis ricxvi da
maTSi moswavleTa ricxovnoba;
_ saxelmwifo da kerZo saSualo profesiuli saganmanaTleblo
dawesebulebebi da maTSi moswavleTa ricxovnoba dargobrivi jgufebis
mixedviT;
_ saxelmwifo da kerZo umaRlesi saganmanaTleblo dawesebulebebis ricxvi
da maTSi studentTa ricxovnoba swavlebis saxeebis (dRis, saramos da
dauswrebel ganyofilebaze) mixedviT;
_ saxelmwifo da kerZo umaRlesi saganmanaTleblo dawesebulebebi da maTSi
moswavleTa ricxovnoba dargobrivi jgufebis mixedviT;
_ umaRlesi saganmanaTleblo dawesebulebebis profesor-maswavlebelTa
ricxovnoba;
_ doqturanturaSi miReba, doqturantebis ricxovnoba da gamoSveba.
ganaTlebis saerTaSoriso standartebis moTxovnebi Camoyalibebulia
ЮНЕСКО-s ganaTlebis saklasifikacio sistemiT. saqarTvelos ganaTlebis
sferoSi amJamad moqmed statistikur maCvenebelTa sistema daaxloebiT 60
procentiTaa harmonizebuli evropul standartebTan.45 ukanasknel wlebSi gvaqvs
Semdegi maCveneblebi.
cxrili 6.13
45 daviT kbilaZe, nino abesaZe, Sorena metreveli. statistika ekonomikasa da biznesSi. Tb.,2008, gv. 597.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 271/305
271
skolebis da umaRlesi saswavleblebis zogierTi maCvenebeli saqarTveloSi
2006/2009 wlebSi46
saswavlo weli 2006/2007 2007/2008 2008/2009
skolebis ricxvi
pedagogebis ricxovnoba
moswavleTa ricxovnoba
moswavleTa ricxovnoba 10 000
mcxovrebze gaangariSebiT
umaRlesi saswavleblebis ricxvi
profesor-maswavlebelTa ricxovnoba
studentTa ricxovnoba (aTasi)
studentTa ricxovnoba 10 000 mcxovrebze
gaangariSebiT
2 539
76 339
635 988
1 446
166
...
110,8
320
2 462
75 435
614 666
1 401
156
14 603
81,2
256
2 448
76 887
643 293
1 467
129
11 424
66,5
214
46 cxrili Sedgenilia: statistikuri weliwdeuli 2009, Tb., 69-70, 80.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 272/305
272
Tavi 7. sagareo ekonomikuri urTierTobebis statistika
saleqcio sakiTxebi:
- sagareo ekonomikuri urTierTobebis statistikis ZiriTadi amocanebi;
- sagareo ekonomikuri urTierTobebis statistikaSi gamoyenebuli ZiriTadi
cnebebi, kategoriebi da maCvenebelTa sistema;
- sagareo vaWrobis oficialuri statistikis warmoebis mokle
meTodologia da praqtika saqarTveloSi;
- sagareo vaWrobis moculobisa da struqturis statistikuri analizi;
- ucxouri investiciebis statistika;
- saxelmwifo sagareo valis statistika;
- sagareo ekonomikuri urTierTobebis geografiis statistika;
- sagadasaxdelo balansis statistika.
7.1. sagareo ekonomikuri urTierTobebis statistikis ZiriTadi amocanebi
sagareo ekonomikuri urTierTobebis statistika warmoadgens
ekonomikuri statistikis erT-erT mniSvnelovan dargs. misi Seswavlis
sfero gansakuTrebiT gafarTovda globalizaciis Tanamedrove etapze,
rodesac qveynebs Soris urTierToba ufro mWidro da mravalmxrivi gaxda.
amJamad ukve sagareo ekonomikuri urTierTobebi moicavs movlenaTa da
procesTa did simravles - rogorc ormxrivi, ise mravalmxrivi kavSirebiT.
konkretuli qveynebis mixedviT maTi mdgomareobis analizi moiTxovs
saTanado informaciis arsebobas. aseTi informaciis miRebis wyaros
warmoadgens swored sagareo ekonomikuri urTierTobebis statistikis
warmoeba. igi moicavs savaWro-ekonomikur, safinanso-sabanko, saerTaSoriso
satransporto tvirTbrunvas da mgzavrTbrunvas, saerTaSoriso turizms,
samecniero-teqnikur urTierTobebs da sxv. maT Sesaxeb monacemebis miReba,
damuSaveba da raodenobrivi analizi statistikuri kvlevis erTiani
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 273/305
273
procesis mTavari etapebia. aqedan gamomdinare, sagareo ekonomikuri
urTierTobebis statistikis ZiriTadi amocanebia:
1. sagareo ekonomikuri urTierTobebis procesebis Sesaxeb statistikur
monacemTa Segroveba konkretuli droisa da sivrcis mixedviT da
Sesabamisi sainformacio bazebis formireba;
2. miRebuli informaciis pirveladi damuSaveba;
3. sagareo ekonomikuri urTierTobebis procesebis analizi, rac
gulisxmobs Semdegs:
3.1. sagareo ekonomikuri urTierTobebis procesebis moculobis
Seswavla dinamikaSi da adekvaturi maCveneblebis gaangariSeba;
3.2. sagareo ekonomikuri urTierTobebis procesebis struqturisSeswavla dinamikaSi da adekvaturi maCveneblebis gaangariSeba;
3.3. sagareo ekonomikuri urTierTobebis procesebs Soris kavSiris
statistikuri maCveneblebis gaangariSeba;
4. ucxouri investiciebis moculobisa da struqturis Seswavla
dinamikaSi da adekvaturi statistikuri maCveneblebis gaangariSeba;
5. saxelmwifos sagareo valis statistikis warmoeba;
6. sagadasaxdelo balansis warmoeba;
7. saerTaSoriso satransporto gadazidvebis moculobisa da
struqturis Seswavla calkeuli qveynebisa da regionebis mixedviT;
8. sagareo ekonomikuri urTierTobebis procesebis moculobisa da
struqturis statistikuri prognozebis gaangariSeba;
9. sagareo ekonomikuri urTierTobebis maxasiaTebeli statistikuri
monacemebis publikacia.
aRniSnuli amocanebis Sesasruleblad sagareo ekonomikuri
urTierTobebis statistika axorcielebs statistikuri kvlevis yvela
cnobil etaps (statistikur dakvirvebas, monacemTa pirvelad damuSavebas
da maT analizs). am procesSi igi farTod iyenebs statistikuri mecnierebis
yvela meTods, dawyebuli SerCeviTi da mTliani dakvirvebidan da
damTavrebuli statistikuri prognozirebis mravalricxovani meTodebiT.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 274/305
274
7.2. sagareo ekonomikuri urTierTobebis statistikaSi gamoyenebuli
ZiriTadi cnebebi, kategoriebi da maCvenebelTa sistema
sagareo ekonomikuri urTierTobebis statistikaSi gamoiyeneba
mravali cneba da kategoria, romelTa Sinaarsis codna aucilebelia
Sesabamisi maCveneblebis sworad gaangariSebisaTvis. esenia: sagareo
vaWrobis balansi, eqsporti, importi, reeqsporti, sagareo vaWrobis saldo,
sagareo vaWrobis brunva, sasaqonlo klasifikatori, savaluto kursi da
sxv.
sagareo ekonomikuri urTierTobebis statistikur maCvenebelTa
sistema moicavs rogorc zogad, ise kerZo maCveneblebs. orive maTganigamoisaxeba naturalur da RirebulebiT zomis erTeulebSi. naturalur
erTeulebSi umetesad gamoisaxeba produqciis eqsportisa da importis
Semadgeneli calkeuli sasaqonlo poziciebi (nomenklatura), saerTaSoriso
tvirTbrunvis (calkeuli saxeobebis tvirTis mixedviT) da mgzavrTbrunvis
sidideebi konkretuli qveynebis mixedviT da a. S. amasTan erTad, aRniSnuli
da sxva krebsiTi maCveneblebi, rogoricaa sagareo vaWrobis mTliani
brunva, eqsportisa da importis sidideebi da sxva, gamoisaxeba aseve
RirebulebiT formaSi (rogorc wesi, aSS dolarSi).
sagareo ekonomikuri urTierTobebis movlenebisa da procesebis
Sesaxeb monacemTa mopovebisa da analizisas gamoiyeneba statistikuri
mecnierebis yvela cnobili meTodi, kerZod: statistikuri dakvirveba,
dajgufeba, SefardebiTi da saSualo sidideebi, indeqsebi, droiTi
mwkrivebi, SerCeviTi dakvirveba, korelaciur-regresiuli meTodebi da sxv.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 275/305
275
7.3. sagareo vaWrobis oficialuri statistikis warmoebis mokle
meTodologia da praqtika saqarTveloSi*
sagareo vaWrobis oficialuri statistikis monacemTa formireba
xorcieldeba gaerTianebuli erebis organizaciis statistikis
departamentis rekomendaciebis gaTvaliswinebiT SemuSavebuli
meTodologiis, “saqonliT saerTaSoriso vaWrobis statistika,
saxelmZRvanelo SemdgenelTaTvis” (gaerTianebuli erebis organizacia, niu
iorki, 2004 w.) da uaxlesi rekomendaciebis „saqonliT saerTaSoriso
vaWrobis statistika, koncefciebi da gansazRvrebebi, 2010 w.“
(gaerTianebuli erebis organizacia, niu iorki, 2011 w.) Sesabamisad. sagareo
vaWrobaSi saqarTvelo iyenebs aRricxvis “zogad meTods”, rac niSnavs, rom
saqonlis eqsport-importis aRricxvis ZiriTadi kriteriumia mis mier
qveynis ekonomikuri teritoriis gadakveTa. eqsportSi igulisxmeba rogorc
erovnuli warmoSobis produqciis gatana sazRvargareT, ise importirebuli
saqonlis reeqsporti. importSi igulisxmeba qveyanaSi produqciis Semotana
da eqsportirebuli saqonlis reimporti. eqsporti aRricxulia FOB, anu
eqsportiori qveynis franko-sazRvris fasebSi (moicavs eqsportiori qveynis
sazRvramde tvirTis transportirebisa da satransporto saSualebis
bortze datvirTvis xarjebs), xolo importi _ CIF, anu importiori qveynis
franko-sazRvris fasebSi (garda fasisa, moicavs aseve saerTaSoriso
fraxts da dazRvevis xarjebsac). partniori qveynis dadgenis
kriteriumebia: importis dros - saqonlis warmoSobis an gamomgzavni
qveyana, eqsportis dros ki - saboloo daniSnulebis qveyana.
sagareo savaWro operaciebis Sesaxeb informaciis ZiriTad wyaros
warmoadgens satvirTo-sabaJo deklaraciebis monacemTa baza, romelsac
-------------------------------------
* saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris oficialuri versiis mixedviT.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 276/305
276
statistikis erovnuli samsaxuri yovelTviurad iRebs saqarTvelos
finansTa saministros Semosavlebis samsaxuridan. amasTan, informacia
satransporto saSualebebiT vaWrobis Sesaxeb damatebiT miiReba Sss-is
momsaxurebis saagentodan, xolo bunebrivi airisa da eleqtroenergiis
eqsport-importis Sesaxeb _ Sesabamisad Sps ~saqarTvelos gazis
transportirebis kompania~-dan da Sps ,,saqarTvelos saxelmwifo
eleqtrosistema“-dan.
saqstati Semosavlebis samsaxuridan miRebuli informaciis safuZvelze
axorcielebs:
- satvirTo-sabaJo deklaraciebis monacemTa bazis kontrols ZiriTadi
informaciuli velebis mixedviT - saqonlis kodi, fasi, wona, damatebiTi
zomis erTeuli, gamgzavni/mimRebi qveynis kodi;
- ZiriTadi saqonlis mixedviT zRvruli fasis kontrols da
Sesabamisad, raodenobis, Rirebulebis an damatebiTi zomis erTeulis
koreqtirebas;
- im saqonlis amoRebas Semosavlebis samsaxuris monacemTa bazidan,
romelic ar ganekuTvneba saqonliT sagareo vaWrobas (mimoqcevaSi myofi
fasiani qaRaldebi, banknotebi da monetebi; droebiT Semotanili da
gatanili saqoneli (maT Soris saerTaSoriso gamofenebze); diplomatiuri
da sxva saxis tvirTebi, romlebic saerTaSoriso meTodologiis mixedviT
ar Sedis saqonliT sagareo vaWrobaSi).
saqonlis eqsport-importis aRricxvisaTvis gamoiyeneba “sagareo
ekonomikuri saqmianobis sasaqonlo nomenklatura (sesn 2012)”, romelic
agebulia saqonlis aRwerisa da kodirebis harmonizebuli sistemis bazaze.
RirebulebiTi maCveneblebi mocemulia aSS dolarebSi. statistikuri
Rirebulebis gaangariSeba aSS dolarebSi xorcieldeba sabaJo organoebismier satvirTo-sabaJo deklaraciebis gaformebis momentSi Tbilisis
bankTaSoris savaluto birJaze dadgenili oficialuri gacvliTi kursiT.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 277/305
277
saqarTveloSi sagareo vaWrobis statistikis droiTi (dinamikuri)
mwkrivebi xelmisawvdomia 1995 wlidan, rogorc calkeuli qveynebis, ise
sasaqonlo nomenklaturis WrilSi.
monacemebi muSavdeba da sistematurad qveyndeba yovelTviuri
periodulobiT. 2012 wlidan saqstati axorcielebs eqspres informaciis
gavrcelebas saangariSo Tvis dasrulebidan me-16 dRes, romelic moicavs
eqsportis, importis, sagareo savaWro brunvisa da savaWro balansis
agregirebul monacemebs. rac Seexeba detalur informacias calkeuli
qveynebisa da sasaqonlo nomenklaturis WrilSi, is qveyndeba saangariSo
Tvis dasrulebidan 24-e dRes.
7.4. sagareo vaWrobis moculobisa da struqturis statistikuri analizi
sagareo ekonomikuri urTierTobebis statistikis erT-erTi farTo
sferoa sagareo vaWrobis statistika. igi gulisxmobs saqonlis moZraobas
qveynis gareT da piriqiT, ,,danarCeni msofliodan“ mocemul qveyanaSi.
saqonlis moZraobis pirveli mimarTuleba aris eqsporti, xolo meore –
importi. aqve aucilebelia reeqsportis cnebis ganmartebac: reeqsporti
aris romelime qveynidan importirebuli produqciis gatana sxva qveyanaSi.
sagareo vaWrobis statistika reeqsports aRricxavs eqsportis mTlian
moculobaSi.
sagareo vaWrobis statistikaSi erT-erTi mniSvnelovani maCvenebelia
aseve sagareo vaWrobis saldo, romelic warmoadgens sxvaobas eqsportisa
da importis sidideebs Soris. igi SeiZleba iyos pozitiuri (dadebiTi,
aqtiuri), rodesac eqsportis moculoba aWarbebs imports da negatiuri
(uaryofiTi, pasiuri), rodesac sapirispiro SemTxvevaa, anu importis sidide
metia eqsportis moculobaze.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 278/305
278
sagareo vaWrobis statistika Seiswavlis eqsport-importis rogorc
mTlian moculobas dinamikaSi, aseve calkeuli qveynebisa da maTi jgufebis
mixedviT (magaliTad, evrokavSiris qveynebi, Savi zRvis auzis qveynebi da
a.S.
sagareo vaWrobis statistikis Seswavlis erT-erTi mniSvnelovani
sferoa aseve produqciis eqsport-importis struqturis Seswavla
sasaqonlo jgufebis mixedviT. maTi raodenobrivi asaxva xdeba rogorc
dinamikaSi, ise calkeuli qveynebisa da maTi jgufebis mixedviT. eqsportisa
da importis moculobisa da struqturis maCveneblebi gaiangariSeba
rogorc naturalur, ise RirebulebiT gamosaxulebaSi.
sagareo vaWrobis analizSi mraval statistikur meTodTan erTadfarTod gamoiyeneba SefardebiTi maCveneblebi. maTgan erT-erTi
mniSvnelovania sagareo vaWrobis moculoba saSualod 1 mcxovrebze,
romlis gaangariSeba xorcieldeba Semdegnairad:
,S
Q K br.
sadac Q aris sagareo vaWrobis mTliani brunva;
S - mosaxleobis saSualo ricxovnoba.
sagareo vaWrobis analizSi mniSvnelovani maCvenebelia aseve eqsportis
saSualo sidide erT mcxovrebze gaangariSebiT, romelic ase gamoiTvleba:
eqsp. K S
E ,
sadac E aris eqsportis moculoba;
S - mosaxleobis saSualo ricxovnoba.
sagareo vaWrobis analizisas aucilebelia aseve importis moculobis
SefardebiTi sididis gaangariSeba, romelic Semdegnairad gamoiTvleba:
S K
Imimp. ,
sadac Im aris importis moculoba;
S - mosaxleobis saSualo ricxovnoba.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 279/305
279
importisa da eqsportis moculobebs Soris sxvaobas ewodeba sagareo
vaWrobis saldo, romelic mniSvnelovan maxasiaTebels warmoadgens
nebismieri qveynis sagareo vaWrobis analizSi. Tu am absolutur sidides
gavyofT mosaxleobis saSualo ricxovnobaze, miviRebT sagareo vaWrobissaldos SefardebiT maCvenebels, romelic miuTiTebs sagareo vaWrobis
deficiturobis an proficiturobis mniSvnelovnebaze. igi ase gaiangariSeba
S
N K saldo ,
sadac N aris sagareo vaWrobis saldos absoluturi sidide;
S - mosaxleobis saSualo ricxovnoba.
sagareo vaWrobis statistikur analizSi mniSvnelovan maCvenebelswarmoadgens importisa da eqsportis moculobis Tanafardoba. igi SeiZleba
gaviangariSoT 2 wesiT, kerZod: pirvel SemTxvevaSi importis moculoba
gaiyofa eqsportis sidideze, xolo meore SemTxvevaSi ki piriqiT. meore
wesis gamoyeneba mizanSewonilia im SemTxvevaSi, rodesac eqsportis
moculoba metia importis sidideze. am maCveneblebis gamoTvlis wesi
aseTia:
E K
Im
Tanaf. ;
sadac Im aris importis moculoba;
E - eqsportis sidide.
saWiroebis SemTxvevaSi mricxveli da mniSvneli Seicvlian adgilebs.
aqve unda aRvniSnoT, rom es maCvenebeli SeiZleba gamoiTvalos
koeficientis an procentis saxiT.
saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris oficialuri
monacemebis mixedviT, saqarTvelos sagareo vaWrobis ganzogadebuli
maCveneblebi 2007 – 2012 wlebisaTvis aseTia (ix. Semdegi cxrili):
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 280/305
280
cxrili 1. saqarTvelos sagareo vaWroba
(mln aSS dolari)
wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris monacemTa banki.
2007 2008 2009 2010 2011 2012
ს გ რეო ს ვ ჭრო
რუნვ
6444 7797 5634 6935 9247 10220
ს ქონლის
რეგისტრირე ული
ექსპორტი
1232 1495 1134 1677 2189 2377
ს ქონლის
რეგისტრირე ული
იმპორტი
5212 6302 4500 5257 7058 7842
ს გ რეო ვ ჭრო ის
ს ლდო -3980 -4806 -3367 -3580 -4869 -5465
oficialuri statistikis mixedviT, 2012 wels saqarTvelos savaWro
urTierToba hqonda msoflios 121 qveyanasTan. maTgan 10 umsxvilesi savaWro
partniori qveynebis jgufi aseTi maCveneblebiT xasiaTdeba (ix. Semdegicxrili):
cxrili 2. saqarTvelos umsxvilesi savaWro partniori qveynebi 2012 wlis
brunvis mixedviT
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 281/305
281
eqsporti
aTasi aSS %
dolari
importi
aTasi aSS
dolari
%
savaWro brunva
aTasi aSS %
dolari
sul
2 377 455,0 100,0 7 842 108,9 100,0 10 219563,9 100,0
maT Soris:
TurqeTi 142 777,0 6,0 1 392937,5
17,8 1 535 714,4 15,0
azerbaijani 626 854,9 26,4 633 541,8 8,1 1 260 396,7 12,3
ukraina 167 016,3 7,0 597 099,6 7,6 764 115,9 7,5CineTi 25 607,1 1,1 565 950,7 7,2 591 557,8 5,8
germania 38 571,9 1,6 541 896,7 6,9 580 468,6 5,7
ruseTi 45 816,0 1,9 473 796,8 6,0 519 612,9 5,1
aSS 226 170,9 9,5 213 156,9 2,7 439 327,8 4,3
bulgareTi 69 654,7 2,9 271 475,4 3,5 341 130,1 3,3
somxeTi 260 981,6 11,0 70 405,5 0,9 331 387,0 3,2
italia 53 330,1 2,2 270 969,3 3,5 324 299,4 3,2
danarCenipartnioriqveynebi -sul 720 674,5 30,3 2 810878,8 35,8 3 531 553,4 34,6
wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris monacemTa banki.
me-20 saukunis bolos da 21-e saukunis dasawyisSi saqarTvelos
sagareo vaWrobaSi EU-qveynebi mniSvnelovani partniorebi arian, Tumca maT
jamur sidides daaxloebiT 3-jer aRemateba damoukidebel saxelmwifoTa
Tanamegobrobis (dsT) sagareo savaWro brunvis moculoba. 2012 wlis
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 282/305
282
oficialuri statistikuri monacemebiT, EU –sTan saqarTvelos sagareo
vaWrobis moculobamEUSeadgina 2 759,9 mln. aSS dolari, rac saqarTvelos
mTeli sagareo vaWrobis moculobis TiTqmis meoTxedi, anu 24,3 procenti
Seadgina. 10 wlis win ki, e. i. 2003 wels, analogiuri maCvenebeli iyo
TiTqmis mesamedi, anu 30,6 procenti. maSasadame, aRniSnuli periodisaTvis
EU –sTan saqarTvelos sagareo vaWrobis absoluturi moculobis zrdis
miuxedavad, misi SefardebiTi sidide, anu xvedriTi wili Semcirebulia.
sainteresoa aseve saqarTvelos sagareo vaWrobis mTlian moculobaSi
eqsportis sididis statistikuri analizi rogorc calkeuli qveynebis, ise
maTi jgufebis mixedviT. amis sailustraciod movitanoT Semdegi diagrama:
wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri.
rogorc am diagramidan Cans, 2013 wlis pirvel naxevarSi saqarTvelos
eqsportSi umsxviles savaWro partniori qveynebis jgufs warmoadgens dsT,
romlis wilad modis eqsportis mTliani moculobis naxevarze meti, anu 55
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 283/305
283
procenti. pirvel 3 adgilzea azerbaijani, somxeTi da aSS. eqsportis
mTlian moculobaSi Semdegia EU-s qveynebi, romlebic 17 procents ikaveben.
maTgan pirvel 3 adgilze arian bulgareTi, italia da germania. garkveul
interess iwvevs 10 wlis winandeli monacemebi, rodesac eqsportis mTliani
moculobis mixedviT aseTi mdgomareoba dafiqsirda: 2003 wels
saqarTvelos eqsportis mixedviT umsxvilesi partniori qveynebis pirvel
aTeulSi EU-s wevri mxolod ori qveyana iyo (germania da gaerTianebuli
samefo), xolo importis mixedviT ki _ EU-s wevri 4 qveyana: germania,
gaerTianebuli samefo, safrangeTi da italia. sainteresoa is faqti, rom
2003 wels germaniisa da gaerTianebuli samefos savaWro brunvis
moculobam erTad (257,3 mln. aSS dolari) Seadgina evrokavSirTan
saqarTvelos mTliani savaWro brunvis naxevarze meti, anu TiTqmis 56
procenti.
2003 wels savaWro brunvis moculobis saSualo sididem evrokavSiris
wevr erT qveyanaze gaangariSebiT Seadgina 30,7 mln. aSS dolari (es
maCvenebeli gamoTvlilia martivi ariTmetikuli saSualos formuliT), anu:
n
y
Y
i . Tu am konkretul saSualo sidides aviRebT dajgufebis
safuZvlad, maSin miviRebT qveynebis or jgufs: 1. im qveynebis jgufi,
romlebsac saqarTvelosTan aqvs saSualoze maRali sididis savaWro
brunvis moculoba; 2. qveynebis meore jgufi, romlebsac aqvT saSualoze
dabali savaWro brunvis moculoba. Cveni azriT, aseTi saSualo
maCvenebeli SeiZleba miviCnioT savaWro urTierTobis ganviTarebis zogad
kriteriumad. am SemTxvevaSi misi konkretuli piroba aseTia: Tu saSualo
sidideze maRali moculoba eqneba gansaxilveli qveynebis mTliani
raodenobis naxevarze mets, maSin savaWro urTierTobis ganviTarebis
masStabi (sazRvrebi) farToa. winaaRmdeg SemTxvevaSi savaWro urTierTobis
ganviTareba arasakmarisi da uTanabroa. es bolo piroba Seesabameba amJamad
saqarTvelosa da EUEU-s wevr qveynebs Soris savaWro urTierTobis
ganviTarebis dones: is jer kidev arasakmarisia.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 284/305
284
7.5. ucxouri investiciebis statistika
nebismier qveyanaSi investiciebisaTvis xelsayreli garemos
Seqmna prioritetul mimarTulebad aris miCneuli. Ees gansakuTrebiT
mniSvnelovania saqarTvelosaTvis, roca qveynis ekonomikuri da
politikuri ganviTareba da saerTaSoriso, gansakuTrebiT evropuli,
integraciisaken swrafva xelisuflebis interesis sferoSia moqceuli.
sainvesticio saqmianoba investiciebis dabandebis, anu
investirebis realizaciisaTvis praqtikuli qmedebebis erTobliobaa.
sainvesticio saqmianobis monawileebad iTvlebian fizikuri, aseve
iuridiuli pirebi, maT Soris ucxoelebi, agreTve qveynebi da
saerTaSoriso organizaciebi. investiciebi dabandebis saxeobebis
mixedviT iyofa finansur dabandebad da investiciebad arafinansur
aqtivebSi. dabandebebis wyaroebis mixedviT investiciebi iyofa
sakuTar da nasesxebad. sakuTrebis formebis mixedviT _ adgilobriv
da ucxour investiciebad.
ganviTarebul qveynebSi investiciebis umetes nawils Seadgens
finansuri investiciebi. amis gamo praqtikaSi zogjer gamoiyenebainvesticiebis SedarebiT viwro gageba, romelic Semoifargleba
mxolod finansuri investiciebiT. finansuri dabandebebi warmoadgens
fuladi saxsrebis, materialuri da sxva faseulobebis sxva
iuridiuli piris fasian qaRaldebSi dabandebas; agreTve, dabandebebs
saxelmwifo da adgilobrivi sesxebis obligaciebSi, qveynis
teritoriaze Seqmnili sxva iuridiuli pirebis kapitalSi, ucxouri
sawarmos kapitalSi da a. S., aseve erTi iuridiuli piris mier meoreiuridiuli pirisaTvis gacemul sesxebs.
investiciebs arafinansur aqtivebSi miekuTvneba: investiciebi
ZiriTad kapitalSi, danaxarjebi kapitalur SekeTebaze, investiciebi
miwis nakveTisa da bunebaTsargeblobis obieqtebis SesaZenad,
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 285/305
285
investiciebi aramaterialur aqtivebSi (kompiuteruli programuli
produqtebi, patentebi, licenziebi, samecniero-kvleviTi da sacdel-
sakonstruqtoro samuSaoebi da a. S.), aseve investiciebi materialuri
sabrunavi saSualebebis maragebis Sesaqmnelad.
ZiriTad kapitalSi investiciebi warmoadgens im xarjebis
erTobliobas, romelic mimarTulia ZiriTadi kapitalis SesaZenad,
Sesaqmnelad da kvlavwarmoebisaTvis. kvlavwarmoebis struqturasa da
ZiriTadi fondebis specifikis Sesabamisad, investiciebi ZiriTad
kapitalSi ganisazRvreba rogorc danaxarjebi samSeneblo da
samontaJo samuSaoebze, saproeqto-saZiebo samuSaoebze,
mowyobilobebis SeZenaze, sawarmoo instrumentebisa da sameurneo
inventaris SeZenaze, mravalwliani kulturebisa da tyeebis gaSenebaze
da danarCen kapitalur samuSaoebze.
aramaterialur aqtivebSi igulisxmeba: kompiuteruli
programuli produqtebi, patentebi, licenziebi, savaWro markebi,
savaWro niSnebi, miwis nakveTebiT sargeblobis ufleba,
bunebaTsargeblobis obieqtebi, saavtoro uflebebi, saorganizacio
danaxarjebi da sxva.
Tavis mxriv, investiciebi SeiZleba iyos sarisko, pirdapiri da
portfeluri. sarisko investiciebi dakavSirebulia iseTi kapitalis
arsebobasTan, romelic warmoadgens investiciebs axali aqciebis
gamoSvebis formiT. es investiciebi Caideba iseTi saxis obieqtebze an
saqmianobis sferoSi, romelic dakavSirebulia did riskTan. zemoT
xsenebuli kapitali investirdeba erTmaneTisagan damoukidebel
proeqtebSi Cadebuli saxsrebis daCqarebulad amoRebis mizniT.
kapitaldabandebani, rogorc wesi, xorcieldeba mwarmoebeli
klientis aqciaTa nawilis SesyidviT, an masze sesxis gacemiT.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 286/305
286
kapitalis riskiani dabandeba ganpirobebulia wvrili firmebis
dafinansebiT axali teqnologiebis sferoSi.
pirdapiri investiciebi warmoadgenen dabandebebs sameurneo
obieqtis sawesdebo kapitalSi Semosavlis miRebisa da investiciebis
marTvaSi monawileobis uflebis miRebis mizniT.
portfeluri investiciebi gulisxmobs fasiani qaRaldebisa da
sxva aqtivebis SeZenas es aris sxvadasxva sainvesticio RirebulebaTa
erToblioba, romelnic gvevlinebian ZiriTad instrumentad
konkretuli sainvesticio miznis misaRwevad. portfelSi SeiZleba
Sevides erTi tipis Ffasiani qaRaldebi, mag: aqciebi, an sxvadasxva
investiciuri Rirebulebebi, mag: obligaciebi, Semnaxveli da
sadepozito serTifikatebi, sagirao mowmobebi, sadazRvevo polisebi
da sxva.
7.5.1. investiciebis statistikuri Seswavlis amocanebi da
informaciis wyaroebi
investiciebs ekonomikisa da mTlianad qveynis ganviTarebisaTvis
udidesi mniSvneloba eniWeba nebismier saxelmwifoSi. es gansakuTrebiT
mniSvnelovania iseTi qveynisaTvis, rogoric saqarTveloa,
gansakuTrebiT maSin, roca ekonomikis ama Tu im dargSi seriozuli
cvlilebebi mimdinareobs da ikveTeba is prioritetebi, romlebic
aucilebelia qveynis Semdgomi ganviTarebisaTvis.
erT-erT aseT prioritetad miCneulia adgilobrivi Tu ucxouri
investiciebis ganxorcielebis xelSewyoba, romelTa raodenobasa da
xarisxze didadaa damokidebuli saerTod qveynis ekonomikis
ganviTareba. ganxorcielebuli investiciebis sworad aRricxva xels
uwyobs im prioritetuli dargebis warmoCenas, romlebSic
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 287/305
287
investiciebis ganxorcieleba didi finansuri efeqtis momtania
qveynisaTvis.
investiciebis statistikuri Seswavla saSualebas iZleva sworad
gadaiWras mis winaSe dasmuli Semdegi amocanebi: investiciebis
moculobisa da struqturis absoluturi, SefardebiTi da saSualo
maCveneblebis, aseve maTi cvlilebis tempebis gaangariSeba;
investiciebis wyaroebisa da sferoebis analizi; investiciebis
ekonomikuri efeqtianobisa da sainvesticio saqmianobis intensivobis
maCvenebelTa gansazRvra.
statistikis amocana mdgomareobs investiciebis moculobis,
struqturis, Semadgenlobis, misi riskis gawevis SeswavlaSi da
dinamikur analizSi, aseve Sesabamisi prognozebis SemuSavebaSi.
investiciebis Sesaxeb sruli, Sesadarisi da drouli
statistikuri monacemebis miReba ekonomikuri analizis Catarebisa da
qveynis swori ekonomikuri politikis winapirobas warmoadgens. aseT
statistikur monacemebs gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs rogorc
qveynis ekonomikisaTvis, ise calkeuli firmebisaTvis.
investiciebis Sesaxeb statistikuri informaciis ZiriTad
wyaroebs warmoadgens saxelmwifo statistikuri dakvirvebis
monacemebi, firmebis sabuRaltro angariSebi, administraciuli
monacemebi (magaliTad, monacemebi uZravi qonebis saxelmwifo
registraciis Sesaxeb) da sxv.
firmebis sabuRaltro angariSebi Seicavs informacias
investiciebis finansuri maCveneblebis Sesaxeb, saangariSo periodis
dasawyisisa da dasasrulis mdgomareobiT, maTi saxeebad ganawilebis
(aqciebi, obligaciebi, sesxebi da a. S.), saangariSo periodis
ganmavlobaSi grZelvadiani investiciebis dafinansebis saSualebebis
moZraobis, mimdinare, sainvesticio da safinanso saqmianobis sferoSi
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 288/305
288
fuladi saSualebebis Semosavlebisa da gasavlebis, ZiriTadi
kapitalis Semosavlebisa da gasavlebis Sesaxeb.
saxelmwifo statistikuri dakvirvebis farglebSi investiciebis
Sesaxeb cnobebis Segroveba xorcieldeba yovelkvartalurad, xolo
calkeuli monacemebis mixedviT _ yovelTviurad. statistikuri
dakvirvebis formebi daegzavneba uklebliv yvela organizacias,
romlebic ar warmoadgenen mcire subieqtebs (sawarmoebs). mcire
sawarmoo subieqtebi gamoikvlevian SerCeviT, gamartivebuli formiT,
SerCeviTi statistikuri meTodis gamoyenebiT. Semdeg ki SerCevis
Sedegebi vrceldeba mcire sawarmoTa mTel erTobliobaze.
statistikuri dakvirveba saSualebas iZleva miviRoT Semdegi
saxis informacia:
1. saangariSo periodSi finansuri investiciebis nakadebisa da maTi
sididis Sesaxeb am periodis bolos (rogorc mocemuli
organizaciis mier sxva erTeulebSi mimarTuli investiciebis, ise
mocemul organizaciaSi Cadebuli investiciebis mixedviT);
2. organizaciis mier arafinansuri aqtivebis Seqmnasa da SeZenazemimarTuli investiciebis nakadebis Sesaxeb (maTi saxeobebis
WrilSi);
3. investiciebisaTvis gamonaxul saSualebaTa wyaroebis Sesaxeb.
sawarmoebidan miRebul cnobebs ZiriTad kapitalSi
investiciebis Sesaxeb emateba gaangariSebiTi monacemebi im
investiciebis Sesaxeb, romlebic xorcieldeba fizikuri pirebis mier.
investiciebis statistikis formireba moiTxovs adre arsebul
maCvenebelTa sistemis srulyofas. maCvenebelTa klasifikacia
pirobiTad SeiZleba movaxdinoT Semdegi jgufebis mixedviT: 1)
proeqtis efeqtianobis analizis, 2) sawarmos finansuri mdgomareobisa
da 3) investiciebis efeqtianobis maCveneblebi.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 289/305
289
investiciuri proeqtis efeqtianobis maCveneblebi SeiZleba
daiyos or ZiriTad jgufad: sawarmoo saqmianobis efeqtianobis
maCveneblebad da sawarmos finansuri mdgomareobis maCveneblebad.
investiciebis efeqtianobis maCveneblebs miekuTvneba:
1. yovelwliuri Semosavlis saangariSgebo done ganisazRvreba,
rogorc sxvaoba saerTo investiciebsa da maT calkeul Rirebulebas
Soris proeqtis sicocxlisunarianobis vadisaTvis.
2. proeqtis aTvisebis periodi. am periodSi iTvleba is dro
(weli, Tve), romlis ganmavlobaSic sawarmos sawarmoo saqmianobidan
ifareba investiciebze danaxarji. aTvisebis vada, Cveulebriv izomeba
wlobiT an TveobiT da gamoiTvleba investiciebis (gadasaxadebis)
Tanxis SefardebiT sawarmoo saqmianobis yovelwliur SemosavlebTan.
sainvesticio procesi yovelTvis raRac zomis riskTanaa
dakavSirebuli. axali saqmis dawyebisas, warmoebaSi fulis
dabandebisas, aqciebis paketis SeZenisas, birJaze TamaSisas da a. S.,
riski _ es aris saSiSroeba realuri dabandebuli saxsrebis
dakargvisa, an TiToeul dabandebul larze gaTvaliswinebulze ufro
dabali mogebis miRebis albaToba, agreTve, kapitalis gaufasureba
inflaciuri procesebis Sedegad. mewarmem unda gaiTvaliswinos, rom
is riskavs. investirebis saboloo Sedegi SeiZleba ar iyos iseTi,
rogorsac warmoidgenda investori dagegmvis dros.
risks SeiZleba mivakuTvnoT, agreTve, SesaZlebeli moTxovnileba
damatebiT, adre gauTvaliswinebel, anu ganusazRvrel dabandebebze,
situaciis gauTvaliswinebel cvlilebebTan dakavSirebiT.
gauTvaliswinebeli danakargebisa da danaxarjebis riskTan
dakavSirebulia ara mxolod investoris gamoCena axal bazarze,
aramed _ misi wasvlac bazridan saqonlis daZvelebis da masze
moTxovnilebis dacemis gamo.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 290/305
290
sainvesticio riskis daxasiaTeba da misi regulirebis
SesaZleblobebi SeiZleba miRebul iqnes statistikuri mecnierebis
meTodebis gamoyenebiT. maT ricxvs miekuTneba aseve is meTodebi,
romlebic dafuZnebulni arian statistikuri gadawyvetilebis
Teoriaze (riskis Teoria) da statistikuri cdebis meTodi (e. w.
“monte-karlos” meTodi). statistikuri gadawyvetilebebis Teoria
saSualebas iZleva alternatiuli variantebidan arCeul iqnes
optimaluri sabazro strategia ganusazRvrelobis pirobebSi,
statistikuri dakvirvebis Sedegad miRebuli Sedegebis mixedviT.
optimalurad ki iTvleba is gadawyvetileba, romelic uzrunvelyofs
riskis minimizacias.
7.5.2. pirdapiri ucxouri investiciebis (FDI) moculobis gaangariSebis
mokle meTodologia da praqtika saqarTveloSi
(saqstatis oficialuri versiis mixedviT)
pirdapiri ucxouri investiciebi qveynis sagadasaxdelo balansis
erT-erT mniSvnelovan Semadgenel komponents warmoadgens. saqarTveloSimisi moculobis gaangariSeba daiwyo saxelmwifo statistikis samsaxurma
1997 wlidan, rasac safuZvlad daedo saerTaSoriso savaluto fondis mier
SemuSavebuli meTodologia ,,sagadasaxdelo balansis saxelmZRvanelo”,
mexuTe gamocema; vaSingtoni, 1993 weli.
pirdapiri ucxouri investiciebis Sesaxeb informaciis ZiriTad
wyaroebs warmoadgens saqstatis mier warmoebuli kvartaluri da wliuri
periodulobis statistikuri gamokvleva sawarmoTa sagareo ekonomikuri
saqmianobis Sesaxeb. garda amisa, informacia miiReba saqarTvelos
ekonomikuri da mdgradi ganviTarebis saministrodan da aseve aWaris
avtonomiuri respublikis finansTa da ekonomikis saministrodan
ararezidenti subieqtebis mier privatizebuli obieqtebis Sesaxeb.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 291/305
291
saqarTvelos erovnuli banki awarmoebs saqarTvelos safinanso
sferoSi, kerZod, komerciul bankebSi, sadazRvevo kompaniebsa da
mikrosafinanso organizaciebSi ganxorcielebuli pirdapiri ucxouri
investiciebis Sesaxeb informaciis Segrovebas, damuSavebas da
yovelkvartalurad saqstatisaTvis miwodebas.
sagareo ekonomikuri saqmianobis Sesaxeb statistikuri gamokvleva
amJamad moicavs saqarTvelos yvela regions (arakontrolirebadi
teritoriebis garda) da 2000-mde samewarmeo subieqts. gamosakvlev obieqtTa
SerCeva xorcieldeba Semdegi ZiriTadi kriteriumebis mixedviT:
- sawarmos hyavs ararezidenti damfuZnebeli;
- axorcielebs eqsport-importis operaciebs;
- ararezidentebisgan aqvs aRebuli sesxi an gacemuli maTze;
- depozitebi aqvs ganTavsebuli ararezident bankebSi;
- flobs ararezidenti sawarmos sawesdebo an saaqcio kapitalis 10%-s da
mets;
- ararezidentebs uwevs an maTgan iRebs momsaxurebas.
yovelkvartalurad xorcieldeba SerCeul sawarmoTa ganaxleba maTi
saqmianobisa da damfuZnebelTa klasifikaciis mixedviT.
pirdapiri ucxouri investiciebis ZiriTadi komponentebia: saaqcio
kapitali, reinvesticia da sxva kapitali.
1997 wlidan statistikuri monacemebi muSavdeba investori qveynebis
WrilSi. 2007 wlidan gamokvlevis instrumentarSi Sevida garkveuli
cvlilebebi, ramac saSualeba mogvca monacemebi dagvemuSavebina ekonomikis
seqtorebis WrilSi, rasac safuZvlad udevs sawarmoTa ZiriTadi
saqmianobis mixedviT dayofa. monacemTa sxvadasxva informaciuli wyaroebis
safuZvelze SesaZlebelia pirdapiri ucxouri investiciebis monacemTagaangariSeba informaciis wyaroebis mixedviT.
winaswari monacemebis gamoqveyneba xorcieldeba yovelkvartalurad
saangariSo periodis dasrulebidan 70-e dRes. oTxi kvartalis SejamebiT
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 292/305
292
miiReba winaswari wliuri monacemebi, romlis dazustebac warmoebs
wliuri gamokvlevis monacemebis safuZvelze momdevno wlis 15 agvistos.
dazustebuli monacemebi yovelTvis gansxvavebulia winaswarisagan. amis
erT-erTi yvelaze mTavari mizezi isaa, rom sawarmoebi waradgenen
dazustebuli mogeba-zaralis maCveneblebs.
winaswar da dazustebul monacemebs Soris sxvaoba dinamikaSi ar
warmoadgens iSviaTobas, radgan pirdapiri ucxouri investiciebi ar aris
mxolod fiqsirebul aqtivebSi ganxorcielebuli investicia. igi finansuri
kategoriaa da misi dadebiTi da uaryofiTi mniSvnelobac saerTaSoriso
meTodologiur CarCoebSi da standartebSi Tavsdeba.
zogadad pirdapiri ucxouri investiciebis Semcirebis mizezebi
SeiZleba iyos: ararezidentis mier wilis daTmoba rezidentisaTvis,
ararezidenti pirdapiri investoris reklasifikacia portfelis
investorad, rezidenti sawarmos mier ararezidenti pirdapiri investoris
mimarT arsebuli valdebulebebis Semcireba da sxva.
saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris oficialuri
monacemebis mixedviT (konkretuli wyaro: statistikuri gamokvleva
„sagareo ekonomikuri saqmianobis Sesaxeb“), 2013 wlis II kvartalSi
ganxorcielebuli pirdapiri ucxouri investiciebis mixedviT umsxvilesi
seqtorebis wilma 96 procenti Seadgina. yvelaze meti pirdapiri ucxouri
investicia energetikis seqtorSi ganxorcielda da 66 mln. aSS dolari
Seadgina, rac mTliani pirdapiri ucxouri investiciebis 29 procentia.
meore adgilze imyofeba damamuSavebeli mrewveloba 59 mln. aSS dolariT,
xolo mesameze - transporti da kavSirgabmuloba 46 mln. aSS dolariT.
ekonomikis seqtorebis mixedviT 2013 wlis II kvartalSi
ganxorcielebuli pirdapiri ucxouri investiciebi procentulad aseganawilda:
- energetika 29%;
- damamuSavebeli mrewveloba 25%;
- transporti da kavSirgabmuloba 20%;
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 293/305
293
- mSenebloba 17%;
- safinanso seqtori 6%;
- ekonomikis sxva seqtorebi 3%.
oficialuri statistika Seagrovebs, daamuSavebs da gaaanalizebs
saqarTveloSi ganxorcielebuli pirdapiri ucxouri investiciebis Sesaxeb
raodenobriv monacemebs Tveebis, kvartalebis Tu wlebis mixedviT da,
amasTan erTad, ekonomikis seqtorebis WrilSi. garda amisa, aseTi
statistika iwarmoeba teritoriis mixedviTac, anu konkretulad romeli
qveynidan ra moculobis pirdapiri investiciebia Semosuli. am etapebis
ganxorcielebis Semdeg ukve qveyndeba miRebuli Sedegebi. aRniSnulis
sailustraciod movitanoT Semdegi cxrili:
cxrili 3. saqarTveloSi ganxorcielebuli pirdapiri ucxouri
investiciebi qveynebis mixedviT
weli
qveynebi
2000 2005 2007 2010 2012
sul, mln aSS dolari 131,2 449,8 2,014,8 814,5 865,2
maT Soris:evrokavSiris qveynebi - sul 41,6 243,8 1,132,7 248,2 402,2
evrokavSiris qveynebidan 10umsxvilesi investoriqveyana (2012 wlis mixedviT)
germania 3,3 5,0 57,0 12,9 141,7
niderlandebi 4,4 0,5 299,3 73,4 87,6
gaerTianebuli samefo 4,8 132,9 145,5 59,0 66,8
luqsemburgi - 0,6 9,3 7,1 41,8
kviprosi 3,9 47,5 148,6 40,4 39,6
safrangeTi - 14,4 43,7 -7,8 26,9
malta - - - 16,8 13,4
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 294/305
294
avstria - 243,8 11,4 10,1 7,6
slovakeTi - - - 0,01 5,3
espaneTi - - 3,6 0,1 4,4
dsT-is qveynebi - sul 6,1 107,8 238,4 91,2 114,2
dsT-is qveynebidan 5umsxvilesi investoriqveyana (2012 wlis mixedviT)azerbaijani - 66,9 41,4 58,0 72,7
ruseTi 6,1 - 89,0 47,9 25,6
yazaxeTi - - 88,5 -16,6 11,8
yirgizeTi - - - 14,1 6,2
somxeTi - 0,4 -4,9 -16,5 3,1
wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris monacemTa baza.
motanili cxrilidan naTlad Cans saqarTvelos ZiriTadi investori
qveynebi da maTi gaerTianebebi sxvadasxva wlebis mixedviT.
7.6. saxelmwifo sagareo valis statistika
sagareo ekonomikuri urTierTobebis statistikis erT-erTi
mniSvnelovan mimarTulebas warmoadgens saxelmwifo sagareo valis
raodenobrivi Seswavla. mas didi mniSvneloba aqvs qveynis
gadaxdisunarianobis gansazRvraSi da momavali kreditebis miRebis
moculobis dadgenaSi. Tanamedrove etapze qveynebis umetesobas gaaCniasxvadasxva sididis vali sxva qveynebisa Tu saerTaSoriso organizaciebis
winaSe. bevr qveyanaSi xSiria SemTxvevebi, rodesac biujetis deficitis
dasafinanseblad adgili aqvs finansuri valdebulebebis aRebas, romlebic
or kategoriad iyofa - sagareo da saSinao valdebulebebad. sagareo valis
moculoba da misi SefardebiTi maCveneblebis zomier standartebSi moqceva
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 295/305
295
yvela qveynis mTavrobebisTvis ekonomikuri politikis erT-erTi mniSvnelo-
vani nawilia.
sagareo valis oficialuri statistikis warmoeba ZiriTadad emyareba
msoflio bankisa da saerTaSoriso savaluto fondis rekomendaciebs
(ixileT: ,,sagareo valis statistika”, vaSingtoni, 2003 weli).
mTliani sagareo valis statistika harmonizebulia sagadasaxdelo
balansTan. igi moicavs saxelmwifo (samTavrobo seqtori da erovnuli
banki) da kerZo seqtoris (sabanko da sxva seqtorebi) sagareo vals.
msoflioSi miRebuli praqtikis Sesabamisad, saxelmwifo valis zeda
zRvrad mTliani Sida produqtis mimarT valis moculobis 60-procentiani
done miiCneva. aqve unda aRiniSnos, rom saqarTvelos sagareo vali mSp-is
37, xolo qveynis mTliani vali ki miaxloebiT 43 procentia. maSasadame, mSp-
s mimar saqarTvelos sagareo vali msoflios bevr sxva qveyanasTan
SedarebiT, ar aris maRali. saxelmwifo valis maCveneblebis Semcireba
daiwyo 2003 wlidan. magram 2008 wlidan sapirispiro procesi dafiqsirda,
rac gamovlinda saxelmwifo valis maCveneblebis droebiT zrdaSi 2008-2010
wlebSi globaluri finansuri da ekonomikuri krizisis fonze, romelmacuaryofiTad imoqmeda ekonomikuri zrdis tempebze ara marto
saqarTveloSi, aramed mTel msoflioSi. saqarTvelos sagareo valis
SefardebiTi maCveneblebis klebis tendencia gagrZelda 2011 wlidan. sxva
qveynebis analogiur maCveneblebTan Sedareba gviCvenebs, rom saqarTvelos
sagareo valis SefardebiTi done gacilebiT ufro dabalia, vidre bevr
ganviTarebul qveyanaSi.
oficialuri statistikis mixedviT, saqarTvelos mTlianma sagareo
valma 2012 wlis 31 martis mdgomareobiT 11,4 miliardi aSS dolari (18,9
miliardi lari) Seadgina. aqedan 3,8 miliardi aSS dolari (6,3 mlrd lari)
iyo samTavrobo seqtoris vali (mTliani valis 33,4%); 783,1 mln aSS
dolari (1,3 mlrd lari, 6,9%) - erovnuli bankis; 2,1 miliardi aSS dolari
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 296/305
296
(3,5 mlrd lari, 18,3%) - sabanko seqtoris, xolo danarCeni - sxva
seqtorebis.
unda aRiniSnos, rom Tanamedrove etapze saxelmwifo valis
moculobis zrda damaxasiaTebelia ara mxolod ganviTarebadi
qveynebisaTvis, aramed bevri ganviTarebuli qveynisTvisac (maT Soris
evrokavSiris wevri qveynebisTvis). davalianebis zrdas ganapirobebs
mravali endogenuri da egzogenuri (anu Siga da gare) faqtorebi. maTgan
SeiZleba gamoiyos Semdegi:
- saxelmwifo biujetis qronikuli deficiti;
- mSp-is zrdis tempebis Semcireba;
- sagadasaxdelo balansis deficitis mniSvnelovani gadideba;
- savaluto kursebis Zlieri ryevebi;
- sesxis momsaxurebis gadasaxdelebis mateba da sxv.
aRniSnuli faqtorebis uaryofiTi zegavlenis raodenobrivi gansazRvra
statistikis erT-erTi mniSvnelovan amocanas warmoadgens.
7.7. sagareo ekonomikuri urTierTobebis geografiis statistika
sagareo ekonomikuri urTierTobebis statistikis erT-erTi
mniSvnelovani sferoa am urTierTobebis geografiuli (teritoriuli)
ganawilebis Seswavla. igi moicavs ara mxolod sagareo vaWrobas, aramed
samecniero-teqnikur, safinanso-sabanko, saerTaSoriso satransporto
tvirTbrunvas da mgzavrTbrunvas, saerTaSoriso turizms, ucxour
investiciebs da sxv. igi gulisxmobs am procesebis amsaxveli maCveneblebis
dajgufebas calkeuli qveynebis da maTi gaerTianebebis mixedviT. cal-
calke aRiricxeba saeqsporto da saimporto urTierTobebi, gamoiTvleba
calkeuli qveynebis xvedriwilebi da xdeba maTi ranJireba. amis Sedegad
gamoiyofa 10 umsxvilesi qveyana rogorc eqsportis, ise importis mixedviT
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 297/305
297
(saqstatis praqtikidan gamomdinare). aseTi analizi xorcieldeba aseve
produqciis calkeuli jgufebis mixedviT da gamoiyofa umsxvilesi
sasaqonlo jgufebi eqsportisa da importis mixedviT. rogorc wesi,
ranJireba xdeba bolo (uaxlesi) monacemebis mixedviT.
sagareo ekonomikuri urTierTobebis geografiis statistikis ZiriTadi
amocanebs miekuTvneba:
1. sazRvargareTis calkeul qveynebTan da maT gaerTianebebTan
ekonomikur urTierTobaTa moculobisa da dinamikis Seswavla konkretuli
mimarTulebebis (sferoebis) mixedviT, rogoricaa, magaliTad, eqsport-
importi, safinanso-sakredito, sainvesticio da sxva saqmianobebi;
2. sazRvargareTis calkeul qveynebTan da maT gaerTianebebTanekonomikur urTierTobaTa struqturisa da dinamikis Seswavla konkretuli
procesebis mixedviT;
3. gansazRvros sagareo ekonomikur urTierTobaTa efeqtianoba partniori
qveynebisa da maT gaerTianebebis mixedviT, calkeuli mimarTulebebis
WrilSi;
4. GgaiangariSos sagareo ekonomikur urTierTobaTa moculobisa da
struqturis sxvadasxva vadiani prognozebi calkeuli qveynebisa da maTi
gaerTianebebis mixedviT da aseve calkeuli mimarTulebebis WrilSi.
sagareo ekonomikur urTierTobaTa optimaluri geografiuli
ganlageba xels uwyobs sxva saxelmwifoebTan ekonomikuri TanamSromlobis
Semdgom gaRrmavebas da gafarToebas, sasaqonlo nakadebis teritoriuli
ganawilebis gaumjobesebas ama Tu im qveynis ekonomikuri Taviseburebebis
gaTvaliswinebiT, satransporto gadazidvebis optimizacias da sxva
mniSvnelovani amocanebis gadawyvetas.
mravali qveynis oficialuri statistikis Tanamedrove praqtikaSi ukve
farTod gamoiyeneba sagareo ekonomikur urTierTobaTa procesebis Sesaxeb
monacemTa miRebis, damuSavebisa da analizis saerTaSoriso rekomendaciebi
da meTodologia, maT Soris teritoriul WrilSi Seswavlisas. am
SemTxvevaSi gamoiyeneba sxvadasxva majgufebeli niSnebi da kerZod,
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 298/305
298
qveynebis oficialuri samarTlebrivi gaerTianebis statusi, rogoricaa,
magaliTad, evrokavSiris qveynebi, damoukidebel saxelmwifoTa
Tanamegobrobis qveynebi, Savi zRvis auzis qveynebi da sxv. garda amisa,
SesaZlebelia dedamiwis kontinentebis mixedviT qveynebis dajgufebis
gamoyenebac, magaliTad, aziis qveynebi, afrikis qveynebi, amerikis qveynebi
da a. S.
sagareo ekonomikuri urTierTobebis geografiis statistikis erT-erT
mniSvnelovan amocanas miekuTvneba importisa da eqsportis moculobisa da
struqturis raodenobrivi Seswavla qveynebis gaerTianebebis mixedviT.
importis geografiuli ganawilebis empiriuli analizisaTvis movitanoT
Semdegi statistikuri monacemebi dinamikaSi (ix. Semdegi cxrili):
cxrili 4. importis moculoba dinamikaSi qveynebis jgufebis mixedviT
(mln aSS dolari)
2006 2007 2008 2009 2010
importis moculoba -
sul
855,3 904,7 995,0 967,8 986,5
maT Soris:
evropis qveynebidan 438,5 473,1 500,3 481,8 490,9
aziis qveynebidan 385,8 397,9 477,5 450,1 447,5
amerikis qveynebidan 29,5 32,0 15,3 34,4 45,2
afrikis qveynebidan 1,2 1,3 1,4 1,2 2,1
okeaneTis qveynebidan 0,3 0,4 0,5 0,3 0,8
gaviangariSoT:
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 299/305
299
a) qveynebis jgufebis xvedriTi wili importis mTlian moculobaSi
(procentobiT);
b) qveynebis jgufebis mixedviT saSualo absoluturi matebani;
g) qveynebis jgufebis mixedviT jaWvuri zrdis tempebi (procentobiT).
yoveli kiTxvis (a, b da g) pasuxebis Sedegebis mixedviT gaakeTeT
mokle daskvnebi.
amoxsna:
a) imisaTvis, rom gaviangariSoT qveynebis jgufebis xvedriTi wili
importis mTlian moculobaSi, saWiroa gavixsenoT struqturis
SefardebiTi sidideebis gaangariSebis wesi, romlis Tanaxmadac mocemulierTobliobis calkeuli nawilebis xvedriTi wili gaiangariSeba maTi
cal-calke gayofiT erTobliobis mTlian moculobaze da gamravlebuli
100-ze (procentuli gamosaxvis SemTxvevaSi). maSasadame, gveqneba:
evropis qveynebis xvedriTi wili importis mTlian moculobaSi,
calkeuli wlebis mixedviT (procentobiT):
2006 weli - %;3,51100
3,855
5,438
2007 weli - %;3,551007,904
1,473
2008 weli - %;5,581000,995
3,500
2009 weli - %;3,561000,967
8,481
2010 weli - %.4,571005,986
9,490
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 300/305
300
rogorc miRebuli Sedegebi gviCvenebs, 2006-2010 wlebisaTvis
saqarTvelos importis mTlian moculobaSi yovelwliurad udidesi
xvedriTi wili, anu naxevarze meti evropis qveynebis jgufze modis.
analogiuri wesiT gamoiTvleba sxva qveynebis jgufebis xvedriTi
wili importis mTlian moculobaSi.
b) imisaTvis, rom gaviangariSoT qveynebis jgufebis mixedviT
saSualo absoluturi matebani, saWiroa gavixsenoT saSualo absoluturi
matebis gaangariSebis zogadi wesi, romlis Tanaxmadac calkeuli
absoluturi matebebis jami unda gaiyos maT raodenobaze (martivi
ariTmetikuli saSualo). maSasadame, saTanado formulas aseTi saxe eqneba:
_
=n
i _
.
jer saWiroa calkeuli absoluturi matebis sidideebis gaangariSeba.
amisaTvis wlebis mixedviT mocemul droiT mwkrivSi yovel momdevno dones
gamoakldeba wina done. konkretuli gamoTvlebi movaxdinoT amerikis
qveynebis jgufis mixedviT, e. i.:
;5,25,290,321
;7,160,323,152
;1,193,154,343
.8,104,342,454
zemoT mocemul formulaSi SevitanT ra miRebul mniSvnelobebs,
miviRebT:
_
= 9,34
8,101,197,165,2
mln aSS dolari.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 301/305
301
amrigad, amerikis qveynebis jgufis mixedviT saSualo absoluturma
matebam 2006-2010 wlebisaTvis saqarTvelos importis mTlian moculobaSi
Seadgina weliwadSi saSualod 3,9 mln aSS dolari.
analogiuri wesiT gamoiTvleba sxva qveynebis jgufebis mixedviT
saSualo absoluturi matebani importis mTlian moculobaSi.
g) qveynebis jgufebis mixedviT jaWvuri zrdis tempebis
gasaangariSeblad mocemul droiT mwkrivSi yoveli momdevno done unda
gaiyos wina doneze da miRebuli Sedegi gamravldes 100-ze (procentobiT
gaangariSebisas). amisaTvis unda gamoviyenoT Semdegi formula:
1001
i
i
y
yT zrd .
mocemuli formuliT konkretuli gaangariSebani movaxdinoT evropis
qveynebis jgufis mixedviT:
%;9,1071005,438
1,4732007T
%;8,1051001,473
3,5002008T
%;3,961003,500
8,4812009T
%.9,1011008,481
9,4902010T
rogorc miRebuli Sedegebi gviCvenebs, 2006-2010 wlebisaTvis
saqarTvelos importis mTlian moculobaSi evropis qveynebis jgufis
mixedviT jaWvuri zrdis tempebi 100 %-ze metia (2009 wlis garda).
analogiuri wesiT gamoiTvleba sxva qveynebis jgufebis mixedviT
jaWvuri zrdis tempebi saqarTveloSi importis mTlian moculobaSi.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 302/305
302
7.8. sagadasaxdelo balansis statistika
sagadasaxdelo balansis warmoeba sagareo ekonomikuri
urTierTobebis statistikis erT-erTi mniSvnelovani funqciaa.
sagadasaxdelo balansi erovnul angariSTa sistemis erT-erTi mTavari
Semadgeneli nawilia, romelic axasiaTebs qveynis savaWro da finansur
urTierTobebs sazRvargareTTan da Sesabamisi operaciebis mixedviT asaxavs
savaluto Semosavlebsa da gasavlebs Soris Tanafardobas. istoriaSi
pirveli sagadasaxdelo balansi SemuSavda aSS-Si meoce saukunis 70-iani
wlebis bolos, Tumca mas win uZRoda Teoriuli da meTodologiuri
safuZvlebis damuSaveba (saTanado cnebebi, kategoriebi, maCveneblebi,
gaangariSebis wesi, forma da meTodebi da a. S.).
sagadasaxdelo balansis ZiriTadi maCveneblebia fuladi Semosavlebi
da gadasaxdelebi, rac dakavSirebulia saimporto da saeqsporto
operaciebTan, qveynis centraluri bankebis savaluto rezervebisa da oqros
maragebis moculobis cvlilebebTan, Semosavlebi da gasavlebi sxvadasxva
saxis momsaxurebisaTvis (saerTaSoriso satransporto da turistuli
momsaxurebisaTvis da sxv.), saerTaSoriso sakredito Semosavlebi da
gadasaxdelebi, ucxour investiciebTan dakavSirebuli Semosavlebi da
gadasaxdelebi da sxv.
nebismieri qveynis sagadasaxdelo balansis zogadi SefasebisaTvis
gamoiyeneba sagadasaxdelo balansis saldos raodenobrivi maCvenebeli.
sagadasaxdelo balansis saldo aris sagadasaxdelo balansis
Semosavlebsa da gasavlebs Soris sxvaoba, romelic SeiZleba iyos
dadebiTi (anu aqtiuri) an uaryofiTi (anu pasiuri). pirvel SemTxvevaSi
Semosavlebi aWarbebs gasavlebs, xolo meore SemTxvevaSi piriqiT,
gasavlebis moculoba metia Semosavlebze. ra Tqma unda, qveynisaTvis metad
sasurvelia aqtiuri sagadasaxdelo balansis saldos dafiqsireba, rac
drois garkveul periodSi ufro meti savaluto Semosavlebis miRebas
gulisxmobs.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 303/305
303
sagadasaxdelo balansis struqtura moicavs 2 ZiriTad nawils. esenia:
1) mimdinare operaciebis angariSi, anu mimdinare angariSi da 2) kapitalisa
da finansuri resursebis angariSi. mimdinare angariSSi aisaxeba saqonliTa
da momsaxurebiT sagareo vaWroba, Semosavlebi da mimdinare transfertebi.
kapitalisa da finansuri operaciebis angariSi moicavs kapitalur
transfertebTan da arawarmoebul arafinansur aqtivebTan dakavSirebul
operaciebs, agreTve finansuri operaciebis angariSs, romelic, Tavis mxriv,
4 konkretul kategorias aerTianebs (pirdapiri investiciebi, portfelis
investiciebi, sxva investiciebi da sarezervo aqtivebi).
sagadasaxdelo balansi gulisxmobs monacemTa ormag Caweras, rac
imas niSnavs, rom yoveli calkeuli operacia tardeba ormagi CaweriswesiT, anu: operacia aisaxeba erTi angariSis kreditSi da imavdroulad
meore angariSis debetSi. eqsportis SemTxvevaSi operaciis ekonomikuri
interpretacia aseTia: imdenad, ramdenadac gayiduli saqonlis nacvlad
qveyana Rebulobs ucxour valutas, aucilebelia orive nakadis asaxva
sagadasaxdelo balansSi. mocemuli forma iZleva sagadasaxdelo balansis
aqtiurobis an pasiurobis gamovlenis SesaZleblobas. aqtiuria is, Tu
qveynis Semosavlebi aWarbebs gadasaxdelebs, xolo pasiuria _ Tu
gadasaxdelebi sxva qveynebis mimarT aWarbebs sxva qveynebidan miRebul
Semosavlebs. pasiuri balansis SemTxvevaSi izrdeba sagareo vali, ecema
erovnuli valutis kursi, mcirdeba saerTaSoriso savaluto rezervebis
moculoba da a. S. amitom sagadasaxdelo balansis wonasworobis miRweva
qveynis ekonomikisa da safinanso mdgomareobis gajansaRebis erT-erTi
mniSvnelovani winapirobaa.
7/17/2019 statistika 2 maglivi
http://slidepdf.com/reader/full/statistika-2-maglivi 304/305
304
literatura
1. gabiZaSvili b. ekonomikuri statistika. saxelmZRvanelo, gamomc.
,,zeoni“, Tb., 2006.
2. gabiZaSvili b. statistika ekonomikaSi, biznessa da menejmentSi.
saxelmZRvanelo, gamomc. ,,zeoni“, Tb., 2011.
3. gelaSvili s. sazRvargareTis qveynebis statistika. saxelmZRvanelo,
gamomc. ,,meridiani“, Tb., 2013.
4. gelaSvili s. ekonomikuri procesebis statistikuri prognozireba.
saxelmZRvanelo, gamomc. ,,meridiani“, Tb., 2012.
5. kbilaZe d., abesaZe n., metreveli S. ekonomikuri statistika.
saxelmZRvanelo, gamomc. ,,universali“, Tb., 2007.
6. marSava q., mindoraSvili m. erovnul angariSTa sistema /Teoria, praqtika,
analizi. Tsu gamomc., Tb., 2010.
7. marSava q. komerciis statistika. Tsu gamomc., Tb., 2009.
8. naCmiasi C. f., leon-gerero a. socialuri statistika mravalferovani
sazogadoebisaTvis (me-6 gamocemis Targmani inglisuridan). Tsu gamomc.,
Tb., 2012.
9. statistika ekonomikisa da biznesisaTvis (damxmare saxelmZRvanelo, me-2
gadamuS. gamocema). avtorTa jgufi. gamomc. ,,meridiani“, Tb., 2013.
10. xmalaZe m. statistika ekonomikasa da biznesSi. saxelmZRvanelo, me-2
Sevsebuli da gadamuSavebuli gamocema. gamomc. ,,meridiani“, Tb., 2011.
11. monetaruli da sabanko statistikis biuleteni. saqarTvelos erovnuli
banki. # 1, 2, 3, 4. Tb., 2010 da 2012.
12. saqarTvelos statistikuri weliwdeuli. statistikis saxelmwifo
departamenti. Tb., 2009.