ELECTRONIC
JOURNALOF VOCATIONAL
COLLEGESELEKTRONiK
MESLEK
DERGiSi
ISSN 2146-7684
www.ejovoc.org Cilt/Volume: 04 Say/Number: 01 Yl/Year: 2014
Mays/May 2014
Cilt/V
olu
me: 0
4 S
ay/N
um
ber: 0
1 Y
l/Y
ear: 2
01
4
Phone: +90 288 4174996 Fax: +90 288 4128455e-mail: [email protected]
Mays 2014 May 2014
Say/Number:1 Cilt /Volume: 4 Yl / Year: 2014
ISSN: 2146-7684
Yayn Sahibi
Publisher Do.Dr. Blent Bayram
Sorumlu Yaz leri Mdr
Chief Editor Yrd.Do.Dr. Bora Aslan
Yayn dare Merkezi
Headquater Krklareli niversitesi
Lleburgaz Meslek Yksekokulu
Lleburgaz/Krklareli
Tel: +90 288 4174996 Faks: +90 288 4174996 http://www.ejovoc.org
Teknik Editr Technical Editor
Fsun Yavuzer Aslan
Yayn Tr Type of Publication 6 Aylk Sreli Yayn
Semiannual
Sayfa Dzeni ve Kapak Layout and Coverpage
Fsun Yavuzer Aslan
Electronic Journal Of
Vocational Colleges
Elektronik Meslek
Yksekokullar Dergisi
NSZ Krklareli niversitesi Lleburgaz Meslek Yksekokulu bnyesinde hazrladmz EJOVOCun sekizinci says ile tekrar karnzda olmaktan byk mutluluk duymaktayz. Meslek yksekokullar ve mesleki eitim ile ilgili yeni bir pencere amak iin ktmz bu yolda byk ilerleme kaydettiimizi dnyoruz. Hatrlayacanz gibi meslek yksekokullarndaki bilimsel retime bir dinamizm kazandrmay hedeflediimiz dergimiz Aralk 2011de yayn hayatna balamt. Mays 2014 saysnda yaynlanmak iin yaplan 21 makale bavurusundan 14 yksek puan alarak dergimizde yaynlanmaya hak kazanmtr. Bu byk ilgi iin yazarlara teekkrlerimizi bor biliriz. Dergimizin srekliliini salamak iin kalitesinden dn vermeden okuyucu ve yazar kitlesini tutabilmenin zorluunun bilincinde olarak byk mitlerle ktmz bu yolda desteklerini esirgemeyen niversite rektrlmze, editrlerimize, yazarlarmza ve hakemlik yapan aratrmaclarmza teekkrlerimizi ve sayglarmz sunarz. Yayn Kurulu
PREFACE We are very glad to present the eight issue of Ejovoc (Electronic Journal of Vocational Colleges) which is prepared by Lleburgaz Vocational College of Krklareli University. We believe that we have made progress in the way to bring a new perspective about Vocational Colleges and Vocational Training. As you remember, our journal with which we aim to help energizing the scientific production in the Vocational Colleges began to be published in December 2011. Among the 21 articles sent to be published in the journal`s May 2014 issue, 14 articles are entitled to be issued. We are grateful to the writers for their interest. Ejovoc aims to continue to broadcast without sacrificing its scientific quality with an awareness of the difficulties such as being accepted as a reputational journal by authors and audience. Ejovoc presents great thanks to Krklareli University Rectorate, scientific committee, editorial board, authors and referees for their invaluable support. Editorial Board
indekiler / Contents 1. BTELEMEDE DEMOKRATK BR DEM: KATILIMCI BTELEME
A DEMOCRATIC CHANGE IN BUDGETING: PARTICIPATORY BUDGETING Sreyya SAKIN , Sibel AYBAR BURSALIOLU 1
2. FARKLI KARYER EVRELERNDE OLAN RETMENLERN RENCLERN KARYER GELMLERNE LKN GRLER AT DIFFERENT CAREER STAGES TEACHERS OPINIONS ABOUT STUDENTS CAREER DEVELOPMENT Aye DURMAZ 11
3. GDSEL SATINALMA LEKLERNN TRK TKETCLER N UYARLANMASINA YNELK HAZIR GYM SEKTRNDE BR UYGULAMA AN ATEMPT TOWARDS THE ADAPTATION OF IMPULSE BUYING SCALES FOR TURKISIH CONSUMER IN APPAREL INDUSTRY NURSING PROCESS APPLICATION IN CRITICAL THINKING Tolga Dursun , Dursun Yener 22
4. MESLEK YKSEKOKULLARI VE -DNYASI ARASINDA BECERL NSAN KAYNAI YETTRME LKLERNN YETERL: BOLU MESLEK YKSEKOKULU STAJYER RENCLER ZERNDE BR ARATIRMA EFFICENCY OF RELATIONS BETWEEN VOCATIONAL HIGH SCHOOLS AND BUSINESS-WORLD ON IMPROVING SKILLED HUMAN RESOURCES: A RESEARCH ON BOLU VOCATIONAL HIGH SCHOOL INTERNSHIPS STUDENTS Necmettin ZEL , brahim KARAGZ 32
5. MUHASEBE MESLEK MENSUBU ADAYLARININ ETKSEL DAVRANI, KSEL VE YNETSEL BECER KRTERLER AISINDAN DEERLENDRLMES THE ASSESSMENT OF ETHICAL BEHAVIORS AND PERSONAL AND MANAGERIAL SKILLS OF PROFESSIONAL ACCOUNTANT CANDIDATES: AN APPLICATION ON AKSARAY CITY Ali DERAN, ncilay SAVA , Emine FIRAT 42
6. NLSANS RENCLERNN GRMCLK ZELLKLERN VE ELMLERN BELRLEMEYE YNELK BR ARATIRMA A RESEARCH ON IDENTIFYING ENTERPRENEURSHIP QUALITIES AND TENDENCIES OF THE STUDENTS
OF ASSOCIATE DEGREE Kemal TAYSI , Serdar CANBAZ 59
7. TARHSEL SRE ERSNDE CORAF, SYAS VE DAR BR TERM OLARAK RUMEL (12.-19. YZYILLARDA) RUMELA AS GEOGRAPHICAL, SOCIAL AND GOVERNTMENTAL AT THE HISTORCAL PROCES (12. 19. CENTURIES) Edip DURMAZ 68
8. TERMOPLASTK POLMERLERN SRTNME KARITIRMA NOKTA KAYNAINA BAKALT ARA TABAKA TOZUNUN ETKS EFFECT OF BAKELITE INTERLAYER POWDER ON FRICTION STIR SPOT WELDING OF THERMOPLASTIC POLYMERS Bekir EVK 76
9. YEREL HALKIN TURZM ETKLERN ALGILAMA DZEY TURZM DESTEN NASIL ETKLER: DALYAN DESTNASYONU RNE HOW EFFECTS THE LOCAL RESIDENTS PERCEPTION OF TOURISM IMPACTS LEVEL TO THE TOURISM SUPPORTS: DALYAN SAMPLE Glay ZALTIN TRKER , Ali TRKER 81
10. YEL YAPI KONSEPTNE GENEL BR BAKI AN OVERVIEW OF GREEN BUILDING CONCEPT Aysun SEVEN ,Blent TOPBALI , Bahtiyar DURSUN 99
11. KTSAT ETMNN TEMEL SORUNLARI VE ZM NERLER: ADIYAMAN NVESTES ZERNE BR UYGULAMA THE BASIC PROBLEMS AND SOLUTION PROPOSALS OF ECONOMICS EDUCATION: AN APPLICATION ON ADIYAMAN UNIVERSITY brahim TC 110
12. SVASTA YETEN SALVASP. (ADAAYI) BTKSNDEN ELDE EDLEN RENKLER VE HASLIK DEERLER GROWINGINSVASSALVIA SP. (SAGE) COLORSMAY BE OBTAINED FROMPLANTSANDFASTNESS VALUES HLYA KAYNAR , EMNE TONUS 123
13. ELEKTROMANYETK KALKANLAMA ZELL OLAN MALZEMELER MATERIALS THAT HAVE ELECTROMAGNETIC SHIELDING FEATURE Rana YILMAZ 136
151reyya BULUT, smet EER, Leyla KHORSHID _________________________________________________EXAMINATION OF PATIENT OPINIONS ON HEALTH PERSONNEL USE OF GLOVESSALIK PERSONELNN ELDVEN KULLANIMINA LKN HASTA GRLERNNNCELENMES14.
1
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
BTELEMEDE DEMOKRATK BR DEM: KATILIMCI BTELEME
Sreyya SAKIN1, Sibel AYBAR BURSALIOLU2
ZET
Son yllarda yerel ynetiimin yeni katlmc trlerine youn artan ilgi grlmektedir. Katlmc demokrasi,
kamusal karar alma srecine halkn etkin katlm ile ilgilidir. Bu alma, katlmc bteleme yaklam
altnda vatanda tabanl katlmn glendirilmesinin dinamikleri ve yntemleriyle ilgili literatr
aratracaktr. Katlmc bteleme, kamu kaynaklarnn yanl kullanmndan ve yolsuzluktan saknmann
tek yolunun demokratik ve saydam bir kaynak ynetimi olduunu kantlamtr. 1990larn banda Porto
Alegre (Brezilya) katlmc bteleme uygulamasyla uluslararas bir ne kavumutur. Gnmze dein,
Brezilyadan Avrupa lkelerine doru katlmc bteleme sreci olduka farkllamtr. Bu almada,
katlmc bteleme uygulamas dikkate alnarak, katlmc bteleme deneyiminden ortaya kan
olaslklar ve modeller Trkiye bakmndan tartlacaktr.
Anahtar Szckler: Katlmc Demokrasi, Katlmc Bteleme, Ynetiim.
A DEMOCRATIC CHANGE IN BUDGETING: PARTICIPATORY BUDGETING
ABSTRACT
In recent years there has been a growing interest in new participatory forms of local
governance.Participatory democracy is about the effective participation of civil society in the decision
making, trying to involve civil society in public debate. This paper will explore literature related to the
dynamics and methods of strengthening community-based participation in the context of participative
budgeting. The Participative Budget has proved that the democratic and transparent administration of
the resources is the only way to avoid corruption and mishandling of public funds. In the early 1990s the
city of Porto Alegre in Brazil won international renown with its participatory budgeting. The
participatory budgeting from Brazil to Europe has been a highly differentiated process. In this paper, we
describe how the participatory budget works. This paper then goes on the discuss the possibilities and
models for replicating this experience to Turkey.
Keywords: Participative Democracy, Participatory Budgeting, Governance.
GR
Katlmc bteleme son 20 yln en baarl demokratik katlm aralarndan birisidir. Dnyada
ilk kez Brezilyann Porto Alegre kentinde balam, ardndan Latin Amerika lkelerinde (Peru, Ekvator,
Kolombiya gibi) yaygnlam ve daha sonralar Kuzey Amerika ve Avrupa lkelerine yaylmtr. Bugn,
Avrupada 100den fazla ehirde katlmc bteleme uygulamas gerekletirilmektedir. Katlmc
bteleme uygulamas bugn hzla genilemekte ve her lkenin kendi demokrasi kltrne gre farkllk
gsteren model ve biimler almaktadr.
Katlmc bteleme anlay ve sreleri bakmndan ncelikle katlmc demokrasi kavramnn
aklanmas gerekmektedir. Katlmc demokrasi, demokrasi ve yerelleme arasndaki ilikiyi
aklayan ve bu ilikiyi glendiren bir kavramdr. Demokrasinin en dk dzeyde katlm ifade eden
uygulamas oy verme yntemidir. Semenlerin sadece oy verme haklarn kullanarak siyasi srece
katlmalar, katlmc demokrasinin varln tam olarak aklamaktan yoksundur. 1970li yllarda
1 Prof. Dr., Celal Bayar niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, [email protected] 2 Yrd. Do. Dr., Celal Bayar niversitesi Ahmetli Meslek Yksekokulu, [email protected]
2
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
tartlmaya balanan ve kavramsallatrlan katlmc demokrasi anlay, bireylerin ve sivil toplum
kurulularnn kendi istekleri ve kalkmalar ile belirli bir olay veya sorun zerine zmsel etki yaratacak
her trl eylem ve giriimlerini ierir. Politika, seilmiler iin ayrcalkl bir alan olarak
grlmemektedir. Bu nitelii ile demokrasi normatif bir form olarak da grlemez. Katlmc demokrasi
aadan yukarya doru kendi esnek modelini yaratan mzakereci bir sretir. Her durumda yerel
ynetimlerin katlmc demokratik sreleri uygulamalar beklenmese de, en azndan mahalle
meclisleri, halka ak toplantlar gibi snrl uygulamalar da grlmektedir. Ancak, bu uygulamalar
katlmc demokrasi iin yeterli deildir.
Katlmc demokrasi, yerellemeden ortaya kacak yararlar enoklayan ve demokrasinin
gelimesine ve derinlemesine katkda bulunan yeniliki bir karar alma srecidir. Katlmc demokrasi
anlaynn katlmc bteleme bakmndan nemi ise, katlm, hesap verebilirlik, saydamlk, iyi
ynetiim gibi yeni ynetim anlaylarnn uygulanmasna katk salamasdr. Bylelikle kamu
yneticileri ile vatandalar arasnda kurulacak uygun iletiim modelleri sayesinde kamu kaynaklarnn
datmnda belirli bir bte byklnn nasl kullanlacana yerel halkn karar vermesi ve karar alma
srelerinde halkn dncelerinin dikkate alnmas salanacaktr.
KATILIMCI BTELEME NEDR?
Katlmc bteleme, vatandalarn ve sivil toplum kurulularnn bte kaynaklarnn nereye ve
nasl harcanmas gerektiine ilikin kararlara katlma hakkna sahip olduklar bir modeldir. Katlmc
bteleme ekonomik demokrasi bakmndan nemli bir kurumsal yenilikilik olarak kabul edilmektedir.
Katlmc bteleme drt nemli etkiye sahiptir. Birincisi, demokrasi inancn glendirir. kincisi,
katlmclarn (vatandalarn) demokratik hak ve sorumluluklarn renmeleri bakmndan pedagojik bir
etki yaratr. ncs, kamu kaynaklarnn kullanmnda etkinlii artrr. Drdncs ise, kamu
kaynaklarnn harcanmasnda yeniden datc etkiye (kentsel yoksulluun azaltlmas) sahiptir.
(Marquetti, Schonerwald da Silva, and Campbell, 2012: 63). Katlmc bteleme, kamu yneticisi veya
seilmi olmayan vatandalarn bte mzakerelerinde ve/veya bte kaynaklarnn tahsisine
dorudan, kalc ve bamsz olarak katlmasdr. Vatandalarn bte hakknn kullanlmasna
katlm, deiik biimler alabilmektedir.
Katlmc Btelemenin Tanm
Katlmc bteleme, birbirinden farkl model ve uygulama farkllklar iermekle beraber pek ok
ortak zelliklere de sahiptir. Katlmc bteleme, halkn dorudan bte harcamalar ve ncelikleri ile
ilgili kararlara aktif katlm anlamna gelmektedir. Katlmc bteleme, toplumun tm yerleik
vatandalarnn ve sivil rgtlerinin toplumun temsilcileri olarak harcamalarn tahsisinde, kamu
hizmetlerinin yerine getirilmesiyle ilgili taleplerin iletilmesinde, kamu hizmetlerinin denetiminin
salanmasnda aktif rol stlendikleri bir karar alma yntemidir (Bassoli, 2011:1183). Katlmc bteleme
bir dizi koulun bir arada salanmas ile fayda verecek bir sistemdir. Aada, genel olarak, katlmc
nitelik tayan bir bteleme modelinin ortak eylemleri aklanmtr:
i. Bte harcamalar veya kalemleri bakmndan halk bte hazrlk aamasndaki tartmalara
katlmaldr. Kt kaynak sorununun zmnde halkn bte tartmalarna katlm nemlidir.
ii. Katlm tm kent veya yerleim yeri seviyesinde gerekletirilmelidir. Katlm, yerel meclis
yelerini ve yerel yneticileri de iine alacak ekilde geni bir ibirlii gerektirir.
iii. Tekrarlanan (yinelenen) bir sre olmaldr. Toplant veya mzakerelerin yln tamamna yaylan
ve belirli bir takvime balanm ekilde gerekletirilmesi gerekir.
3
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
iv. Toplant veya halka ak tartmalar eklinde gerekleecek katlm, kamu ynetimi tarafndan
bir tr danma olarak deerlendirmelidir. Toplantlardan kan kararlar, ncelikle dikkate
alnmas gereken bir nitelik tayacaktr.
v. Sonular, hesap verme sorumluluu erevesinde denetime ak olmaldr.
Btelemede katlmc sreler iki temel yarar salamaktadr. Bunlardan ilki, kamu kaynaklarnn
kullanmnda etkinliin salanmasdr. Arlkl olarak vergilerle finanse edilen kamusal kaynaklarn yerel
hizmetler iin en uygun harcama yerlerine tahsisi, kaynaklarn etkin ve verimli kullanm bakmndan
nem tamaktadr. Btelemede katlmc srecin dier faydas ise katlmc demokrasinin glenmesine
yapt katkdr.
Katlmc bteleme farkl formlar alm olsa da temel nitelikleri u ekilde sralanabilir: i)
Vatandalar btenin planlanmasna tamamen veya ksmen katlrlar. Katlmn genilii deiebilir. ii)
Katlm kurumsallatrlmtr. Katlmn dzeyi, katlmclarn belirlenmesi, toplantlarn sklk sreleri,
toplant biimi nceden belirlenmitir. iii) Bte kaynaklar katlmclarn istekleri ve tercihlerine gre
belirlenmi ncelikler iin harcanr.
Katlmc Bte Nerede ve Nasl Dodu?
Katlmc bteleme, Brezilyada 1989 ylnda yerel seimlerde i Partisinin kazand zafer
sonrasnda Rio Grande De Sul eyaletinin bakenti Porto Alegre kentinde uygulanmaya balanmtr. i
Partisi seimi kazand dier kentlerde de katlmc bteleme uygulamasn balatmt. Nfusu 1
milyonu aan Porto Alegre kentinde srece katlan vatandalarn says 20 bine ulamt. Yaam koullar
son derecede kt olan ve diktatrle kar muhalefetin gl olduu kentte sivil toplum rgtleri ve
belediye ynetimi birlikte kentte yaam kalitesinin ykselmesi ve yoksulluun azaltlmasnda ciddi
baarlar salamtr.
Porto Alegre kentinde katlmc bte uygulamasnn sonular olduka artcdr. Uygulamann
balad 1989 ylndan sonraki on yl iinde temiz ime suyu kullanma oran, kanalizasyon oran,
asfaltlanan yol uzunluu, okullama oran gibi fiziki ve sosyal altyapda nemli gelimeler salanmtr. Bu
baarnn temelinde belediye ynetiminin halkn karar alma srelerine katlmn dorudan tevik
edecek uygulamalar desteklemesi yatmaktadr. Katlmc bteleme uygulamasn balatan i Partisi
2002 seimlerinde Brezilyada iktidara gelmi ve genel bakan Silvia De LULA, Cumhurbakan olmutur.
Brezilyada yerel dzeyde katlmc bteleme uygulamasyla ilk kez yoksul ve alan kesim
dorudan kamusal bte kararlarna katlm ve pek ok kamusal kararn alnmasnda dorudan
belirleyici olmutur. Katlmc bteleme, katlmc demokrasinin glenmesine da katkda bulunmutur.
Brezilya rneinde, vatandalar bte, vatandalk haklar, vergileme gibi konularda sz sahibi olmutur.
Bte kaynaklarnn nereye, ne kadar ve nasl harcanmas gerektii konusunda yerel btelerin belirli bir
orannda (toplam btenin % 20sine kadar olan oranlarda) sz sahibi olan halkn vergi deme isteklilii
artmtr.
Bugn Brezilyada 250den fazla belediyede katlmc bte uygulamasna geilmitir. Katlmc
bte, Brezilya dnda Latin Amerika lkeleri (Uruguay, Peru, Arjantin, Meksika gibi), Avrupa lkeleri
(Fransa, sve, Belika, talya, ngiltere, Almanya gibi) ve Kuzey Amerika lkelerinde (A.B.D., Kanada gibi)
pek ok kentte uygulanmaktadr.
KATILIMCI BTELEME SREC
Katlmc bteleme sreleri bakmndan bir karlatrma yapmadan nce, btelemede
vatanda katlmnn temel unsurlarn aklamak gerekir. Katlm srelerinde vatandalarn etkinliini
belirleyen unsurlarn deerlendirilmesi, katlmn baarsn da etkileyecektir. Btelemede vatanda
katlmn belirleyen deikenler yle aklanabilir(Ebdon and Franklin, 2006:438):
4
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
i. evre: Hkmet yaps ve ekli; politik kltr; yasal dzenlemeler; nfus bykl ve
etnik eitlilik
ii. Sre: Zamanlama; bte tahsis tr; katlmclar (seim yntemi, ye saylar, temsilciler);
deme isteklilii
iii. leyi: Halka ak toplantlar; odak gruplar; danma komiteleri; aratrma (anket)
iv. Ama ve Sonular: karcln azaltlmas; bte hakknda katlmclarn eitimi; bte
tekliflerine destek salanmas; karar almada girdilerin toplanmas; kaynak tahsisini
deitirmek; gven salamak; aidiyet ruhunu yaratmak.
Katlmc bteleme uygulamalar farkl biimler alabilmektedir. Yerel dzeyde belediye bakan
ile meclis arasndaki ilikiler ve vatandalarn katlm konusundaki isteklilii nemli unsurlar arasndadr.
Ayrca, politik iklimin de muhalefetin glendirilmesine uygun bir demokratik ortam salamas gerekir.
Cabannes, katlmc btelemenin farkl biimlerini kendi arasnda yle snflandrmaktadr (Cabannes,
2004: 28):
i. Dorudan demokrasi ve toplum tabanl temsili demokrasi: Dorudan demokraside her vatanda
belirli tematik nceliklerde ve halka ak mahalle veya semt toplantlarna katlrlar. Her
katlmcnn oy verme ve meclise delege veya ye olarak seilme hakk bulunmaktadr. Bylelikle
tm vatandalar srecin iine dahil edilmitir ve denetim grevini de kendileri bizzat yerine
getirmektedirler. kinci tr katlm ise dolayldr. Bte mzakereleri ve karar alma yetkisi
mahalle temsilcileri, hemehri temsilcileri, sendikalar gibi sivil toplum kurulularnn temsilcileri
tarafndan yerine getirilir.
ii. Btelemeyle ilgili kararlarn alnmasnda sorumluluk: Katlmc btelemenin ou trlerinde
temsili demokrasi kurallar geerlidir ve bte ile ilgili kararlar belediye meclisi alr ve onaylar.
Bununla beraber, belediye meclisleri uygun biimlerde vatandaa danabilir. Fakat nihai olarak
bte ile ilgili karar yetkisi meclise aittir.
iii. Karar almadan sorumlu organ: Brezilya deneyiminde Katlmc Bte Meclisleri
bulunmaktadr. Vatandalarn oylaryla seilen meclis yeleri bte tekliflerini hazrlar ve
belediye meclisine sunar. Merkezi karar alma organ gibi ilev gren katlmc bte meclisleri
halka ak bir dizi toplantlar gerekletirmek suretiyle bte ile ilgili kararlarn olumasn
salar.
iv. Btenin onaylamasnn ardndan gerekleen sosyal kontrol ve denetim: Denetim, meclis
dzeyinden yerel halk dzeyine doru genileyen bir aralkta gerekletirilmektedir. Vatandalar
tarafndan gerekletirilen kontrol, bteleme hakknn ne kadar vatandalara devredildiinin
de bir gstergesi saylmaktadr.
v. Kent tabanl veya toplum tabanl katlmc demokrasi: Vatandalar tarafndan nceliklendirilmi
talepler kent temelli veya vatanda temelli olarak aklanabilir. Temel ama yerel halkn
ortalama yaam standardnn ykseltilmesi ise, katlm dorudan bu talebe konu olan yerel
halkn veya mahallelinin katlm ile snrl olacaktr. Yeni kent merkezlerinin kurulmas veya
kentin tamamn ilgilendiren bir konu ise, bu durumda katlm kentin tmn kapsayacak
ekilde gerekletirilecektir.
vi. Bte kaynaklarnn ksmen veya tamamen kontrol altna alnmas: Yerel btedeki
kaynaklarnn oransal olarak yzde kann katlm konusu yapld farkllklar gstermektedir.
Bte kaynaklar zerinde halkn kontrol ettii oran btelerin % 1i ile % 100 arasnda
deimektedir.
vii. Biimlendirme ve kurumsallatrma derecesi: Bteleme srecindeki katlm mekanizmas
gayriresmi nitelikte yasal kurallara bal olmakszn ileyebilecei gibi, yerel veya ulusal dzeyde
belirlenecek yasalar, kararnameler ve dier hukuki dzenlemelere bal olarak da ileyebilir.
5
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
KATILIMCI BTE MODELLER
Katlmc bteleme ile ilgili kesin bir model olmamakla beraber, sre bakmndan belirli ilkeler
sz konusudur. Aada Brezilyada uygulanmakta olan katlmc bteleme sreci ematik olarak
gsterilmektedir. Katlmc btelemenin ilk aamasnda bilginin datm, politikalarn tartlmas ve
seilmi temsilcilerin belirlenmesi tamamlanmaktadr. Blgesel ve semt toplantlarnda belirli bir sreye
bal olarak katlmclar sorunlarn tespiti ve hizmetler iin ayrlacak kaynaklar hakknda grlerini
bildirmektedirler. Srecin ikinci aamasnda, ynetimin gelecek mali yl iinde yerine getirecei politika
ve projeler tanmlanmaktadr. Nihai kararlar blgesel toplantlarda verilir. Kaynaklarn tahsisinde yaam
kalitesi endeksi ve blgedeki katlm ve tartma sreleri dikkate alnr. Bteleme srecinin son
aamasnda, kent ynetimi tarafndan hazrlanan bte teklifleri belediye bakanlna gnderilir.
Katlmc btelemede seilen projeler belediye meclisi tarafndan onaylanp, uygulamaya girmektedir
(Wampler,2007: 28-30).
Katlmc bteleme sistemleri katlm iki ekilde ngrmektedir. Birincisi, blgesel meclisler
kurulmak suretiyle vatandalarn srekli ve dzenli toplantlar yapmasnn salanmasdr. Bu meclislere
katlmc bteleme meclisleri veya blgesel meclisler gibi isimler verilmektedir. kincisi, toplantlarn
tematik konular temelinde dzenlenmesidir. Yerel sorunlarn belirlenmesi ve zm iin projeler
gelitirilmesi amacyla (rnein kentin hangi blgesine ne byklkte ve hangi amala park yaplmas
ynnde bir talebin grlmesi gibi) gerekletirilecek toplantlarda kaynak savurganlnn nlenmesi
de salanmaktadr.
Brezilya dnda Avrupada ilk katlmc bte uygulamalar 1994te talyada (Grottammare),
1996da ngilterede (Salford) ve 1998de Almanyada (Monchweiler) gerekletirildi. 2001 ylnda Porto
Alegrede dzenlenen Dnya Sosyal Forumu sonrasnda da katlmc bteleme hzla Avrupa lkelerinde
yayld. Brezilya bata olmak zere Latin Amerika lkelerinde yaylan katlmc bteleme uygulamalar
bu lkelerdeki diktatrlklere kar yerel halk hareketinin (muhalefetinin) bir gstergesidir. Katlmc
demokrasi kltr, kent ynetimlerinin bteleme srelerinde halk katlmnn gerekletirilmesiyle
birlikte glenebilmitir.
Krsal kalknma perspektifinden katlm, hem ama hem de ara olmaktadr. Katlm, farkl
karlar ve fikirleri olan kiileri ve gruplar bir araya getirerek uzlama ve mzakere kltrnn
gelimesine katkda bulunmaktadr. Bu ynyle, demokrasinin gelimesi ve sosyal bakmdan dlanm
kii ve gruplara sz hakk tannm olmaktadr. Katlmc modeller, dier taraftan kt kaynak sorununun
zmnde de yarar salamaktadr. Yerel btelerin planlanmasnda projeler arasnda en uygun olannn
seilmesi bylece mmkn olmaktadr.
6
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
ekil 1: Yllk Katlmc Bteleme Dngs
Kaynak: (Wampler, 2007)
Katlmc btelemede en tipik uygulama, Porto Alegre olarak gsterilmektedir. Bununla birlikte,
bu modelden ayran ve baarl sonular veren dier modeller de vardr. Farkl modellerin varl ve
bunlarn birletirilmesindeki zorluklarn temelinde iki neden yatmaktadr. lk olarak, farkl deneyimleri
doru bir ekilde deerlendirecek analitik bir ereve oluturulmamtr. Hangi modelin daha uygun
olduuna dair ortak bir kanaat yoktur. kinci neden, katlmc btelemenin tanmlayc nitelikleriyle ilgili
ontolojik belirsizlikler mevcuttur. Katlmc bteleme bir taraftan katlmc demokrasinin etkili bir
uygulama arac olarak grlrken, dier taraftan bte sistemi olarak etkin kaynak tahsisinin
gerekletirilmesinde bir ara olarak tanmlanmaktadr. Katlmc bteleme farkl biimler
alabilmektedir. Aada, eitli lkelerdeki farkl modeller tartlacaktr.
Porto Alegre Modeli
Brezilya dnyada gelir dalm bakmndan en dengesiz lkelerden birisidir. Ayrca, yerel
dzeyde yolsuzluk ve adam kayrmaclk yaygndr. Seimlerde oylarn satn alnmas sklkla grlen
durumlardandr. Anayasal olarak garanti edilen haklar gerekte iletilmemektedir. Bununla beraber,
Porto Alegre kenti bu gelenekten biraz ayrmaktadr. Kentte ortalama yaam standard, Brezilya
geneline gre yksektir.
Porto Alegre modelinde katlm, yaygn ve tm vatandalara aktr. Toplum rgtlerinden ok,
bireylerin katlm nem kazanmaktadr. Kent, 16 bte blgesine ayrlmtr. Meclislerin oluumu da
blge dzeyinde gerekletirilmitir. Blgesel bte meclislerinin yeleri dorudan halk tarafndan
seilmi kiilerin yan sra, belediye meclis yelerinden de olumaktadr. Yerel meclis, bteyi onaylar.
Delegeler, projeler ve yatrmlar iin blgesel toplantlar gerekletirir. Bu toplantlara sendikalar,
kooperatifler ve sivil toplum rgtlerinin temsilcileri de katlmaktadr.
Blgesel toplantlarn amac, yerel sorunlar tartmak ve yatrm nceliklerine karar vermektir.
Blgesel toplantlarda seilen delegeler srecin denetiminde ve srece dahil olmada temel katlmc
demokrasi eitimini de alm olmaktadrlar. Blgesel toplantlara ek olarak kent leinde tematik
(ekonomik kalknma, ulam, kltr, eitim, altyap gibi) toplantlar da yaplr. Her bir blgesel meclis
7
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
tarafndan tespit edilen yatrm ncelikleri belediye meclisine sunulur. Yatrmlarn btelendirmesi yerel
ynetim tarafndan yaplr, ancak blgesel meclislerin tercihleri dikkate alnr. Kaynak tahsisi sreci iinde
katlmc bteleme meclisleri aktif katlr ve tahsis ilemini gerekletirir (Marquetti, Schonerwald da
Silva, and Campbell, 2012: 67).
Toplumun rgtl Katlm
Porto Alegre modelinden farkl olarak bu modelde bteleme srecine dorudan vatandalar
yerine toplumun sivil rgtlenmi kurumlarnn (sendikalar, dernekler gibi) temsilcileri katlmaktadr. Bu
modelde katlmclarn ilgisi yatrmlar ve projelere deil, dorudan konut, eitim, kentsel trafik politikas
gibi kent hizmetlerine younlamaktadr. Katlm srelerine ve bteleme ile gerekletirilen tahsis
yntemine ilikin kesin ve snrlayc kurallar yoktur. Sre daha danmac ve informal olarak iler.
Bireysel ve rgtl katlm modellerinin ikisinde de bireysel ve rgtsel karlar bteleme srecinde
uyumaktadr (Sintomer, Herzberg and Rcke, 2008: 171).
Yerel veya Blgesel Fonlarn Harcanmasnda Katlm ve Kamu/zel Sektr Ortak Katlm
Bu modelde yerel bte dndan finansman salanan fonlarn (rnein sosyal amal hizmetler
iin) harcama yerleri sivil toplum kurulular ve dier rgtl toplum temsilcilerinin kararlar ile belirlenir.
Bu modelde, yerel ynetimlerin fonlarn harcama yerlerine tahsisi bakmndan yetkileri yoktur. Srece
zel sektr temsilcileri de katlamaz.
Fonlar zel sektr veya uluslararas kurulular tarafndan salanyorsa, fon salayan kurulu
srece sivil toplum kurulularn da dahil etmek suretiyle harcamalar gerekletirecektir. rnein;
kentsel dnmle ilgili ulusal veya uluslararas kurumlardan ayrlan fonlarn kullanmnda, kentsel
dnmden dorudan yarar salayacak daha dezavantajl kesimlerin talepleri dikkate alnacaktr
(Sintomer, Herzberg and Rcke, 2008: 172).
Yakn Katlm ve Mali Konularda Danma
Fransa ve Almanyada grlen bu modeller danmac bir nitelik tamaktadr. Yerel sivil
toplumun bteleme srecine katlm zayftr. Halka ak toplantlarda veya mahalle meclislerinde
grlen ve tartlan yerel sorunlar yerel ynetimler tarafndan dinlenir, fakat yetki tamamen yerel
ynetimlere aittir.
Yakn katlm modelinde belediye bakan, halkla yakn iliki iinde toplantlar dzenler ve
sorunlarn dinler. Halkn dorudan sorunlarn iletmesine olanak salayan bu modelde yatrmlarn
tahsisi ve ncelii deil, genel olarak kentle ilgili sorunlar dile getirilir. Danma modelinde, yerel
ynetimler belediye btesi ile ilgili tm rakamlar ve bilgileri internet zerinden ve dier iletiim aralar
ile halka duyurur. rnein; belediye mzesinin gelir ve giderleri veya kat atk hizmetiyle ilgili bte
rakamlar halka duyurulur. Vatandalar halka ak toplantlarda gr ve dileklerini ifade ederler. Her iki
modelin baar dzeyi dktr. Vatandalarn kaynak tahsisi konusunda katlm ve etkinlii zayftr
(Sintomer, Herzberg and Rcke, 2008: 173).
Vatandalarn bteleme srecine katlm kaynaklarn etkin kullanmn, halkn tercihlerine en
uygun hizmetin sunulmasn, bireylerin politik karar almadaki rollerinin glendirilmesini salar. Katlm
yntemleri, katlmc bteleme modellerinin farklln aklamaktadr. Katlmc uygulamalar drt
ekilde snflandrlabilir:
i. Bilginin Paylam: Yerel ynetimler vatandalara bte ile ilgili yeterli ve gerekli bilgi akn
salamaldr.
ii. Danma: Kamu ynetimi, vatandalarn tercihleri aklayabilecekleri uygun halka ak
toplantlarn, forumlarn, meclislerin oluumunu salamal ve katkda bulunmaldr.
8
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
iii. Ortak Karar Alma: Vatandalar bte ile ilgili kararlara aktif olarak katlmaldr. Bu katlm,
sadece gr beyan etme ile snrl olmamal, kaynaklarn tahsis yetkisi de vatandala
paylalmaldr.
iv. Dahil Olma ve Kontrol: Vatandalar ve toplumun rgtl sivil kurumlar srece dorudan dahil
olmaldr. Bte tercihlerinin rasyonalizasyonunda, fonlarn kullanm yerlerinin belirlenmesinde,
projelerin tamlanmasnda vatandalar dorudan denetim ve kontrol gcne sahip olmaldr
(Flscher, 2007: 247).
TRKYE N BR KATILIMCI BTELEME MODEL NERS
2005 tarih ve 5393 sayl Belediye Kanununun 13. maddesine gre hemehrilerin, belediye
karar ve hizmetlerine katlma, belediye faaliyetleri hakknda bilgilenme ve belediye idaresinin
yardmlarndan yararlanma haklar vardr.
Belediye Kanununun 76. maddesinde Kent Konseyleri ile ilgili dzenleme yer almaktadr. Bu
maddeye gre, kent konseyi kent yaamnda kent vizyonunun ve hemehrilik bilincinin gelitirilmesi,
kentin hak ve hukukunun korunmas, srdrlebilir kalknma, evreye duyarllk, sosyal yardmlama ve
dayanma, saydamlk, hesap sorma ve hesap verme, katlm ve yerinden ynetim ilkelerini hayata
geirmeye alr.
Kent Konseyi Ynetmeliinin (2006) ynetime katlm ile ilgili olacak ekilde 4. maddesinde
Kent konseyi, merkezi ynetimin, yerel ynetimin, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn ve
sivil toplumun ortaklk anlayyla, hemehrilik hukuku erevesinde bulutuu; kentin kalknma
nceliklerinin, sorunlarnn, vizyonlarnn srdrlebilir kalknma ilkeleri temelinde belirlendii,
tartld, zmlerin gelitirildii ortak akln ve uzlamann esas olduu demokratik yaplar ile
ynetiim mekanizmalarn ifade eder hkm bulunmaktadr. Kent Konseyi Ynetmeliinin 1.
maddesine gre ise kent konseyleri, hemehrilik bilincinin gelitirilmesi saydamlk, hesap sorma ve
hesap verme, katlm, ynetiim ve yerinden ynetim ilkelerini hayata geirme hedefini
gerekletirmeyi nermektedir.
Belediye yasas ile katlmcla getirilen bir baka dzenleme, belediye hizmetlerine gnll
katlmdr. Belediye Kanununun 15. maddesine gre ise belediyeler hizmetleriyle ilgili olarak halkn
gr ve dncelerini belirlemek amacyla kamuoyu yoklamas ve aratrmas yaptrabilirler. Bu ynde
gerekletirilecek anketler ile halkn ynetimin eylem ve ilemlerini srekli ve yakndan izlemesine
olanak salanmaktadr.
lkemizde katlmc bteleme anlayna uygun ilk almalar, Yerel Ynetim Reformuna Destek
projesi kapsamnda 2007 ylnda pilot yerel ynetimlerde proje almalar ile balatlm ve bu kapsamda
UNDPden mali destek salanmtr. Proje kapsamnda hizmet gelitirme planlarnn hazrlanmas,
stratejik planlama aralarnn gelitirilmesi, ok yll yatrm programlamas zerine katlmc
yaklamlar gelitirilmitir. Dier bir nemli proje ise, Belediye Ortaklk Alar Projesidir. Bu projeye 5
Trk (Ankara-Altnda Belediyesi, Bursa-Nilfer-Osmangazi-Yldrm Belediyeleri, Eskiehir-Tepeba
Belediyesi) ve 1 AB (sve-Umea) belediyesi ortak olmulardr.
zgn bir model erevesinde bteyi uygulama almalarn srdren anakkale Belediyesi,
bu konuyla ilgili olarak "yatrm planlama komitesi" adnda bir yap oluturmutur. anakkale Belediyesi
deneyimi stratejik planlama, yatrm planlamas ve bteleme almalarnn katlmc bir yntemle
btnletirilmesi ve yrtlmesini salama asndan nem tamaktadr.
2001 ylnda Avrupa Birlii MEDA Program Fonundan yararlanmak iin ileri Bakanl
tarafndan yaplan bavuru ile balatlan Yerel Ynetim Reformuna Destek Projesi kapsamnda Pilot
Projelerden birisi olarak seilen Uak l zel daresi'nde katlmc bte almalar gerekletirilmitir.
Proje erevesinde yatrm program almalar balatlarak yurttalarn hizmetlerden beklentileri ve
memnuniyet dzeyleri llm ve sonular yine yurtta ile paylalm, daha sonra yatrm kart
9
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
uygulamas ile de yurttalarn proje ncelikleriyle kurumsal stratejik planlama gereklilikleri bir araya
getirilmitir.
Yerel Ynetim Reformu Uygulamasnn Devamna Destek Projesi kapsamnda 2009 ylnda
imzalanan katk anlamas, 5393 Sayl yasann tam anlamyla yrrle konulmasn ve etkin, effaf,
kapsayc, katlmc yerel ynetimlerin olumasn salamay amalamaktadr. Projenin temel faaliyeti;
i. Yerel ynetimlerde kapasite gelitirme,
ii. Yerel ynetim birliklerinde kapasite gelitirme,
iii. Yerel katlm mekanizmalarnn glendirilmesi,
iv. Belediye koordinasyonunun ve ibirliinin iyiletirilmesi,
v. ileri Bakanl kapasitesinin arttrlmas olmak zere be bileen etrafnda ekillenmitir.
lkemizde katlmclk anlaynn yerlemesi ve etkin bir ekilde uygulanmas amacyla 2011-
2013 yllarn kapsayacak ekilde Yerel Dzeyde Katlmc Stratejik Ynetiim Projesi balatlmtr. Yerel
dzeyde katlmc stratejik ynetiimi gelitirme amacn tayan proje kapsamnda, 26 pilot yerel
ynetim biriminde, katlmcl, effafl ve hesap verilebilirlii salamak iin yerel ynetimlerle ilgili
yeni mevzuatn uygulanmasna destek verilmesi planlanmtr. Proje pilot illeri; Adana, Ankara (Proje
Ofisi), Antalya, Balkesir, Bursa, orum, Denizli, Diyarbakr, Elaz, Erzurum, Gaziantep, Hatay, Isparta,
stanbul, Kahramanmara, Kocaeli, Konya, Ktahya, Malatya, Manisa, Mardin, Mersin, Sakarya, Samsun,
Siirt, Trabzon ve anlurfadr. Proje ile (MGM, 2013);
i. Yerel ynetimlerde stratejik planlama kapasitesinin gelitirilmesi,
ii. Kent Konseylerinin verim ve etkinliinin arttrlmas,
iii. Katlmc karar alma kltrnn yerel dzeyde gelitirilmesi hedeflenmektedir.
SONU
Gnmz bilgi toplumu, bilim ve teknolojinin yan sra sosyal, kltrel ve siyasal dinamiklerde
de nemli deiimlere sahne olmaktadr. Demokrasi olgusuna katlmclk ekseninde yansyan bu
deiim sreci, katlmc bteleme anlayn da beraberinde getirmitir.
Katlmc bteleme, yerel demokrasi anlayn derinletirici ve adem-i merkeziyetilii
glendirici yaps dolaysyla, yerel ynetiim asndan yeniliki bir oluum olarak alglanmaktadr. Yerel
ynetim, sivil toplum ve zel sektr arasnda bir kpr oluturan bu uygulama, geni anlamda sosyal
politika nceliklerinin belirlenmesi, daha kaliteli hizmet sunumunun salanmas, desantralizasyon
srecinin arttrlmas, yozlamann azaltlmas, bilgi paylam ve effafln arttrlmas asndan nem
arz etmektedir. Bu sre, mikro lekte yerel ynetimlerin hizmet sunumunda etkinliini arttrrken,
makro lekte ise demokrasinin geliimine nemli katklar salayacaktr.
KAYNAKA
Bassoli, M. (2011). Participatory Budgeting in Italy: An Analysis of (Almost Democratic) Participatory
Governance Arrangements, International Journal of Urban and Regional Research, Vol. 36, Issue:
6, pp. 1183 - 1203.
Cabannes, Y. (2004). Participatory Budgeting:A Significant Contribution to Participatory Democracy,
Environment and Urbanization, Vol. 16, No.1, pp. 27 - 46.
Ebdon, C. ve Franklin, L. A. (2006). Citizen Participation in Budgeting Theory, Public Administrative
Review, May/June, pp. 437 - 447.
Flscher, A. (2007). A Primer on Effective Participation, Ed. A. Shah, Participatory Budgeting, (pp. 127-
156). Washington, D.C.: The World Bank.
Marquetti, A., Schonerwald da Silva C.E. ve Campbell, A. (2012). Participatory Economic Democracy in
Action: Participatory Budgeting in Porto Alegre, 19892004, Review of Radical Political
Economics, Vol. 44, No.1, pp. 62-81.
10
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
MGM (2011). Yerel Dzeyde Katlmc Stratejik Ynetiim Projesi Austos 2011.
http://www.migm.gov.tr/ProjelerDetay.aspx?DetayId=4, adresinden 10 Mart 2013 tarihinde
alnmtr.
Sintomer, Y., Herzberg, C. ve Rcke, A. (2008). Participatory Budgeting in Europe: Potentials and
Challenges, International Journal of Urban and Regional Research, Vol. 32, No. 1, pp. 164 - 78.
Wampler, B. (2007). A Guide to Participatory Budgeting, Ed. A. Shah, Participatory Budgeting, (pp. 21 -
54). Washington, D.C.: The World Bank.
11
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
FARKLI KARYER EVRELERNDE OLAN RETMENLERN RENCLERN KARYER
GELMLERNE LKN GRLER
Aye DURMAZ1
ZET
Kariyer geliimi ocukluk dneminde balar ve yaam boyunca devam eder. Bu dnem bireyin mesleki
kimlik oluturma diye de isimlendirilen alma hayat ile ilgili bir benlik duygusu oluturmas ile devam
eder. Kariyer geliimi sreci lise yllarnda ayr bir nem arzeder. nk genler bu dnemlerinde, meslek
olarak seecekleri alanlar belirlemek ve kariyerleri hakknda karar vermek durumundadrlar. Bu alma
farkl kariyer evrelerinde olan retmenlerin rencilerin kariyer geliimlerine ilikin grlerini
aratrmay amalamaktadr. Bu amala Anadolu Lisesinden be farkl kariyer evresinde olan 32
retmenle grmeler yaplmtr. Grmeler ierik analizi yolu ile analiz edilmitir.
Anahtar Kelimeler: kariyer evresi, kariyer geliimi.
AT DIFFERENT CAREER STAGES TEACHERS OPINIONS ABOUT STUDENTS CAREER DEVELOPMENT
ABSTRACT
Career development starts in childhood and continues during the whole life. During this stage,
individual establishes vocational identity. Vocational identity means establishing self identity related to
work life. Career development needs separate attention during high school years. Because the youth
should decide on their careers in these years. This study aims to investigate the opinions of teachers
who are at different career stages related to students career development. To do this, interviews
were done with 32 teachers at different career stages from three high schools. The interviews were
analyzed using content analysis.
Keywords: career stage, career development.
GR
Kariyer bir kiinin yaam sresince oynad roller birleimi ve dizisidir. Bu roller ocuk, renci,
bota alan, vatanda, ii, e, ev kadn, ebeveyn ve emekli gibi birok insann hayatnn bir dneminde
doldurmay mit ettii konumlar ierdii gibi sulu, reformcu ve k gibi ok daha az yaygn olan rolleri
de iermektedir. Herkes hayatnda tm rolleri oynayamaz; nk bazlar hi evlenmez veya bazlar
emeklilie ulaamadan lr. Rollerin sralamas, balangc veya sona erdirilmesi deiiklik gsterebilir;
rnein bir renci okulu bitirmeden veya ii olmadan nce evlenebilir. Tm bu farkl ve etkileim
iinde olan roller grubu kariyeri oluturmaktadr(Super, 1980, s.282).
nsanlarn zel ve i yaamlarnda engin ve geni kapsaml deiiklikler meydana gelmektedir.
Bireylerin, kendileri, dierleri ve dnya hakknda sahip olduklar deer ve inanlar deiiyor. Liseden
sonra hayata geii dnen bir lise rencisinin asndan bakldnda, kariyer kararlar verme ihtimali
olduka zor olabilir. Bir dizi aratrma gstermektedir ki renciler okulun karlamasn istedikleri en
nemli ihtiyalarndan biri olarak kariyer / yaam planlamasn ifade etmilerdir. Ortaokul ve lise
rencilerinin ihtiyalarn sralamalarn istedikleri dier aratrmalarda ise, kariyer ile alakal endielerin
ilk 10 ihtiya iinde sraland grlmtr(Hiebert & Huston, 1992;Hiebert, Kemeny, & Kurchak, 1998;
akt:Lee, 2007, s.1).
1 r. Gr. Krklareli niversitesi, [email protected]
12
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
Trkiye bir OECD yesi ve Avrupa Birlii yeliine aday bir lke olarak, kendisini dier lkelere
kar rekabeti bir g haline getiren gen ve dinamik bir nfusa sahiptir. Uzman igc yetitirmek ve
ocuklarmz deien ekonomik artlara hazrlamak iin, eitim olanaklarnn iyiletirilmesi ve kariyer
geliiminin zelliklerinin nceden bilinmesi kritik bir neme sahiptir(Nazl,2009,s.2).
lgili alan yazn incelendiinde, Trkiyede rencilerin kariyer geliim evrelerinin incelendii
snrl sayda da olsa alma mevcuttur(Bozgeyikli ve Iklar, 2010; Yaylac,2007; Nazl,2009; oban,2005;
Akntu ve Birol,2011; Doan,2011; Akbalk, 1991; Bacanl ve dierleri, 2013). Ancak ilgili alan yazn
incelendiinde, rencilerin kariyer geliimine ilikin almalarn ulatklarmn tamamnn rencilerin
grlerine bavurularak yapld grlmektedir. Buna ramen rencilerin yaamlarndaki nemli
dnm noktalarnn ahidi ve gzlemcisi olan deerli retmenlerin dnce ve izlenimlerine hi
bavurulmad saptanmtr. Bu nedenle, rencilerin kariyer geliimlerini farkl kariyer evrelerinde olan
retmenlerin zihni modellerine gre nitel yntem kullanarak incelemeyi amalayan bu almann
zgnl ile ilgili alan yazna katk salayaca dnlmektedir. Bu kapsamda; bu alma ile farkl
kariyer evrelerinde olan retmenlerin rencilerin kariyer geliimlerine ilikin grlerini belirlemek
hedeflenmektedir.
KARYER GELM
Lise yllar genler iin meslekle ilgili karar vermeleri asndan kritik zaman olarak
deerlendirilir. Genler bu dnemlerinde, meslek olarak seecekleri alanlar belirlemek ve meslekleri
hakknda karar vermek durumundadrlar. Meslek seimi gencin, yalnzca nasl bir ite almak istedii ile
ilgili olmayp ayn zamanda nasl bir hayat standard iinde yaamak istediini de etkileyen bir karar
olduu iin ok nemlidir. Lise ana gelmi genlerin bylesine nemli bir karar vermek zorunda
olmalar, mesleki geliim grevlerini yerine getirmedilerse, doru ve aklc kararlar vermelerini
zorlatrmaktadr ( oban, 2005,s.40). Ginzberg ve arkadalarna ve Supera gre(Bozgeyikli, 2010)
meslek seimi, hayatn belli bir dneminde bir anda verilen bir karar deildir. Bu karar geliimsel bir
sre iinde verilen bir dizi kararn bilekesidir. Mesleki geliim kuramclar, zihinsel, psiko-sosyal geliim
gibi meslek seimi srecini de eitli geliim evrelerine ve bu evreleri de eitli geliim basamaklarna
ayrarak incelemilerdir. Her bir mesleki geliim evresi iin bireyin kazanmas gereken mesleki geliim
grevleri belirlemilerdir. Mesleki geliim grevi, toplum tarafndan belirlenen, bireyin kazanmas
gereken bir takm mesleki tutumlar ve davranlardr. Yine Super'a gre bireyin iinde bulunduu mesleki
geliim dneminden bir st aamadaki geliim dnemine geebilmesi, iinde bulunduu mesleki geliim
dnemine ilikin mesleki geliim grevlerini yerine getirebilmesiyle mmkndr.
Ergenlik dneminin ilk yllar, Superin Aratrma Dnemi adn verdii 14-24 ya diliminin ilk
yllar kiinin ilgilerini, yeteneklerini ve deerlerini tand ve kararl bir z kavram gelitirdii bir
dnemdir. Bu yllarda genten, meslek alanlar arasndan bir veya bir kana ynelerek meslek
tercihlerini billurlatrmas beklenmektedir. n ergenlik dneminde gen ilgilerinin yan sra
yeteneklerini de dikkate alarak mesleklerin gerektirdii nitelikleri ve salad olanaklar tanyarak meslek
seme sorununa bilinli bir tavrla yaklamaktadr (Doan, 2011,s.1079 ). Ergenlerin yaamndaki en
nemli dnm noktas, lisede iken yaptklar kariyer seimidir. ounlukla, bu dnem aile ve toplum
tarafndan iyeri hazrl iin sadece bir balang olarak grlr. Ancak, bu karar genler iin frsatlar
aacak veya kapatacak kariyer yolunun kurulmasnda nemli bir rol oynar (Lee,2007,s.1 ). Mesleki
geliim srecinin en nemli aamalarndan biri olan karar verme aamasnn ya grubu ve renim
dzeyi gz nne alndnda, lkemiz ortaretim dnemi rencilerini yakndan ilgilendirdii
grlmektedir. nk bu evre, bireyin hem mesleki tercihine karar verecei hem de mesleki tercihine
hizmet edecek blm/niversite tercihiyle akmaktadr. Bylece birey iin meslek seimi bal bana
bir sorun iken, bu soruna ikinci bir boyut (blm/niversite tercihi) daha eklenerek, durum iyice
karmak bir hal almaktadr (Anlan ve dierleri, 2008,s.240).
13
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
YNTEM
Bu blmde aratrmann modeli, rneklemi, veri toplama arac ve verilerin analizine ilikin
bilgiler sunulmaktadr.
ARATIRMANIN MODEL
Nitel bir aratrma olan bu alma, incelenen durumu etraflca tanmlamay ve aklamay
amalayan betimsel bir alma olup zel durum yntemi ile yrtlmtr.
ARATIRMANIN RNEKLEM
Bu almann rneklemini 2013-2014 ylnda Anadolu liselerinde grev yapmakta olan 32
retmen oluturmaktadr. Her kariyer evresinden eit olamasa bile yakn saylarda retmene
ulalmaya allmtr. Aratrmann rnekleme yntemine katlan 32 retmenin kariyer evreleri
Bakiolunun (1996) almasnda retmenler iin nerdii kariyer evrelerine uygun olarak
belirlenmitir. Buna gre 1-5 yl aras mesleki kdem kariyere giri evresi, 6-10 yl aras mesleki kdem
durulma evresi, 11-15 yl aras mesleki kdem deneycilik evresi, 16-20 yl aras mesleki kdem
uzmanlk evresi ve 21 yl ve zeri mesleki kdem ise sakinlik evresi olarak tanmlanmtr.
Aratrmann rneklemini oluturan retmenlerin 6s (%19) kariyere giri, 5i (%16) durulma, 6s (%19)
deneycilik, 8i (%25) uzmanlk ve 7si (%22) sakinlik evresindedir.
VER TOPLAMA ARACI
Farkl kariyer evrelerindeki retmenlerin rencilerin kariyer geliimlerine ilikin zihni
modellerini belirlemek amacyla, bir veri toplama arac gelitirilmitir. Gelitirilen veri toplama arac 11
ak ulu sorudan olumaktadr. Grmeler esnasnda bu sorular katlmclara sorulmu ve grmeler
grmeci tarafndan yaz ile kayda geirilmitir. Her bir grmenin banda katlmclarn, demografik
zellikleri not edilmitir. Daha sonra grmelere balanmtr. Her bir grme yaklak olarak 15-25
dakika srmtr.
VERLERN ANALZ
almada elde edilen verilerin analizinde, katlmclarn genel dncelerini ortaya koymak
amacyla her bir soruya verilen cevaplar betimsel analiz yntemi kullanlarak analiz edilmitir. Buna gre,
aratrmann amac ve veri toplama aracnn ierdii sorular dorultusunda elde edilen veriler
indirgenmi, temalar ve kodlar ortaya karlm ve oluturulan bu temalar ve kodlara ait frekans ve
yzde deerleri tablolar halinde sunulmutur. Ayrca elde edilen veriler sunulurken adaylarn grlerini
okuyucuya daha etkili bir ekilde yanstmak amacyla dorudan alntlara yer verilmi ve bu alntlarn
sahibi olan adaylar kodlar ile birlikte sunulmutur (rnek; K1: 1 numaral retmen). K1-K6 arasndaki
katlmclar kariyere giri evresindeki retmenleri, K7-K11 aras durulma evresi, K12-K17 aras deneycilik
evresi, K18-K25 aras uzmanlk ve K26-K32 aras sakinlik evresindeki retmenleri temsil etmektedir.
BULGULAR
Bu blmde, alma kapsamnda sorularn detayl analizinden elde edilen bulgular rnek
alntlarla sunulacaktr.
rencileriniz ilgi ve yeteneklerinin farkndalar m sorusuna ilikin bulgular.
Katlmclarn 23 rencilerin ilgi ve yeteneklerinin farknda olduunu ifade etmektedir.
Deneycilik (K12-K13- K14-K15-K16-K17) evresi, uzmanlk (K18- K19-K20-K24-K25) evresi ve sakinlik evresi
(K27-K28-K30-K31-K32) retmenlerinin paylat bu gre ilikin rnek ifadeler u ekildedir: K4 lgi
14
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
ve yeteneklerinin farkndalar fakat aileleri srekli bastryorlar. Kendi ilgileri dorultusunda kararlar
veremiyorlar.
Katlmclarn 9u ise rencilerin ilgi ve yeteneklerinin farknda olmadn ifade etmilerdir.
Katlmclarn bu soruya ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K26 renciler ilgi ve yeteneklerinin
farknda deiller. ncelemeleri iin web siteleri neriyorum ama ilgilenip bakmyorlar bile. Kendi ilgi,
yetenek ve kiilik zelliklerini tanmadan tercih yapp sonradan blmlerini deitiriyorlar.
rencileriniz baarl ve baarsz olduklar alanlar (zayf ve gl ynlerini) tanyorlar m sorusuna
ilikin bulgular.
27 katlmc rencilerin baarl ve baarsz olduklar alanlar tandklarn belirtmektedir.
Durulma (K7-K8-K9-K10-K11), deneycilik (K12-K13-K14-K15-K17-), uzmanlk (K18-K19-K20-K21-K22-K23-
K24-K25) ve sakinlik (K26-K27-K28- K30-K31-K32) evrelerindeki katlmclarn grlerine ilikin rnek
ifadeler u ekildedir: K7 Baarl olduklar alanlar biliyorlar. Ama yine de baarsz olduklar alanlara
yneliyorlar.
5 katlmc da rencilerin baarl ve baarsz olduklar alanlar tanmadklarn ifade etmilerdir.
Kariyere giri evresi hari dier tm evrelerdeki katlmclar rencilerin baarl ve baarsz olduklar
alanlarn farknda olduklarn belirtmilerdir. Katlmclarn bu soruya ilikin rnek ifadeleri u ekildedir:
K16Baarl baarsz olduklar dersleri ok bilmiyorlar. Zayf ve gl yanlarn renmek iin mcadele
etmiyorlar. Kendileri hakknda yzeysel bilgiye sahipler.
rencilerinizin kendi ilgi ve yeteneklerini kefetmelerini salamak sizin greviniz midir sorusuna
ilikin bulgular.
Tablo-1 rencilerinizin kendi ilgi ve yeteneklerini kefetmelerini salamak sizin greviniz midir
sorusuna verilen cevaplar
Yantlar Katlmc Frekans Yzde
Benim grevim K4-K5-K6-K8-K10-K11-K12-K14-K16K18-
K21-K24-K26-K27-K28-K31- K30-K32
18 56
Benim grevim deil K1-K2-K3-K9- K23-K25-K29 7 23
Rehber retmenin grevi K7-K19-K20 3 9
Tek benim grevim deil K13-K15 2 6
Rehber retmen ile benim grevim K17-K22 2 6
Katlmclarn 18i rencilerin ilgi ve yeteneklerini kefetmelerini salamann kendi grevleri
olduunu ifade etmilerdir. Sakinlik evresindeki (K26-K27-K28-K31-K30-K32) katlmclarn tamam
rencilerin ilgi ve yeteneklerini kefetmelerini salamann kendi grevleri olduunu dnmektedirler.
Katlmclarn buna ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K26 Ak Akademi ad altnda Microsofta ait,
genlere yazlm reten bir web sitesi var. Bunu rencilere neriyorum: siteye bir bakn diyorum. Ka
kii girip bakyor bilmiyorum. rencilerimizin kendi ilgi ve yeteneklerini kefetmelerini salamak ilk
grevimiz diye dnyorum.
Katlmclarn 7si rencilerin ilgi ve yeteneklerini kefetmelerini salamann kendi grevleri
olmadn ifade etmilerdir. Katlmclarn bu soruya ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K29 Kendi
sahip olduum saysal zeknn rn olan satran ile ilgili almalarm var. Bu almam saysal zeks
olan rencileri kefetmemi salyor. rencilerimizin kendi ilgi ve yeteneklerini kefetmelerini salamak
grevim deil ama bu benim hobim.
15
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
rencileriniz meslekleri yeterince tanyorlar m sorusuna ilikin bulgular.
Katlmclarn 13 rencilerin meslekler hakknda bilgili olduklarn ifade etmilerdir. Daha ok
deneycilik (K12-K13-K14-K17) ve uzmanlk (K19-K20- K21- K24) evresindeki katlmclar rencilerin
meslekler hakknda yeterli bilgiye sahip olduklarn dnmektedirler. Bu cevaba ilikin rnek ifadeler u
ekildedir: K12 Meslekleri aratryorlar. Yeterince tanyorlar. 9. snftan itibaren ne seecekleri belli.
12. Snfta karar vermi deiller.
12 katlmc da rencilerin meslekler hakknda snrl bilgiye sahip olduklarn ifade etmilerdir.
Daha ok kariyer girii (K2-K3-K4-K5-K6) ve sakinlik (K26- K27- K29-K32) evresindekiler rencilerin
meslekler hakknda snrl bilgiye sahip olduklarn dnmektedirler. Bu cevaba ilikin rnek ifadeler u
ekildedir: K6 Meslekleri ne yazk ki yeterince tanmyorlar. evreden duyduklar kadaryla biliyorlar.
Maalesef bu duyumlar bazen yanl olabiliyor.
rencileriniz okulda aldklar eitimin gelecekteki meslek hayatlarna ne tr fayda salayacann
farkndalar m sorusuna ilikin bulgular.
17 katlmc rencilerin okulda aldklar eitimin gelecekteki meslek hayatlarna ne tr fayda
salayacann farknda olmadn ifade etmitir. Daha ok uzmanlk (K19-K20-K21-K23-K24-K25) ve
sakinlik (K26-K27-K31-K30) evresindeki katlmclar rencilerin okulda aldklar eitimin gelecekteki
meslek hayatlarna ne tr fayda salayacann farknda olmadn dnmektedirler. Katlmclarn bu
cevaba ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K19 Okulda aldklar eitimle gelecekteki mesleki
hayatlarnn ilgisini kuramyorlar. Okul eitiminin hibir ilerine yaramayacan dnyorlar.
Katlmclarn 10u rencilerin okulda aldklar eitimin gelecekteki meslek hayatlarna ne tr
fayda salayacann farknda olduklarn ifade etmitir. Daha ok deneycilik (K13-K14-K15) evresindeki
katlmclar rencilerin okulda aldklar eitimin gelecekteki meslek hayatlarna ne tr fayda
salayacann farknda olduklarn ifade etmilerdir. Katlmclarn bu cevaba ilikin rnek ifadeleri u
ekildedir: K13 rencilerimiz okulda aldklar eitimle gelecekteki meslek hayatlarnn ilgisini
kurabiliyorlar. Kendi branm iin geerli bu.
Sizce rencileriniz meslek seimlerini neye gre yapyorlar sorusuna ilikin bulgular.
Tablo-2. Sizce rencileriniz meslek seimlerini neye gre yapyorlar sorusuna verilen cevaplar
*Bazlar birden fazla cevap vermitir.
Yantlar Katlmc Frekans Yzde
Baarl olduklar derslere gre K1- K14-K15-K24-K18 5 8
YGSde aldklar puana gre K5-K20-K26-K27-K30 5 8
Bireysel isteklerine gre K10-K21-K23-K25 4 6
lgi ve yeteneklerine gre K1-K12-K13-K14-K28-K30-K31-K32 8 12
Kiisel zelliklerine gre K15-K16-K18-K21-K23-K32 6 9
Baarl olacan dnd K2 1 1
Meslein poplaritesine gre K5-K11-K22- K26 4 6
Ekonomik getirisine gre K2-K6-K11-K17-K22-K27-K32 7 11
bulma imknna gre K17 1 1
Ailelerinin ynlendirmesine gre
K2-K3-K4-K5-K6-K7-K8-K9-K10-K13-K14-K16-K18-
K19-K21-K22-K25-K27-K31
19 30
Arkada grubunun ynlendirmesine gre
K7-K8-K16 3 5
Dershanenin ynlendirmesine gre
K26-K31 2 3
16
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
Verilen cevaplarn 19u rencilerin meslek seimini ailelerinin ynlendirmesine gre yaptn
ifade etmektedir. Kariyere giri evresindeki (K2-K3-K4- K5-K6) katlmclarn tamam ve durulma
evresindeki (K7- K8-K9- K10) katlmclarn ounluu rencilerin meslek seimini ailelerinin
ynlendirmesine gre yaptn belirtmektedir. Katlmclarn bu cevaba ilikin rnek ifadeleri u
ekildedir: K13 Meslek seimini yaparken aile ok etkili. ok az sayda renci meslek seimini ilgi ve
yeteneklerine gre yapyor.
rencilerin meslek seimlerini ilgi ve yeteneklerine gre yaptn ifade eden 8 cevap
deneycilik (K12-K13-K14) ve sakinlik (K28-K30-K31-K32) evresindeki katlmclara aittir. Katlmclarn bu
cevaba ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K14 rencilerim dil snf rencisi olduu iin bu alan
ilgilerine gre setiler. Ailelerinin ynlendirmesi de nemli. Mecbur kaldklar iin de seen var. En
baarl olduklar alan olduu iin de seen var.
Katlmclarn verdii cevaplarn 7si meslein ekonomik getirisine gre, 6s kiisel zelliklerine
gre, 5i baarl olduklar derslere gre, 5i YGSde aldklar puana gre, 4 bireysel isteklerine gre, 4
meslein poplaritesine gre, 3 arkada grubunun ynlendirmesine gre, 2si dershanenin
ynlendirmesine gre, 1i i bulma imknna gre ve 1i de meslekte baar beklentisine gre
rencilerin meslek seimlerini yaptklarn ifade etmektedir. Katlmclarn bu cevaplarna ilikin rnek
ifadeleri u ekildedir: K26 renciler meslek seimlerini YGSden aldklar puana gre, meslein
poplaritesine gre, dershanenin ynlendirmesine gre yapyorlar. Kendi ili, yetenek ve kiisel
zelliklerini sorgulamyorlar.
rencilerin mesleki karar vermesinde kim etkilidir. Etkili olanlar en etkiliden balayarak sralar
msnz sorusuna ilikin bulgular.
Tablo-3. rencilerin mesleki karar vermesinde kim etkilidir? Etkili olanlar en etkiliden balayarak
sralar msnz? sorusuna verilen cevaplar
Yantlar Katlmc Frekans Yzde
Anne baba-dershane retmenleri-okul retmenleri
K1-K11-K22-K26-K30 5 16
Anne baba-arkada-okul retmenleri K2-K4-K13 3 9
Anne baba-okul retmenleri-arkada K3-K10-K14-K25-K27 K31 6 21
Anne baba-snav puan-okul retmenleri K5 1 3
Anne baba-okul retmenleri K6 1 3
Anne baba-arkada-okul retmenleri K7 1 3
Arkada-anne baba-okul retmenleri K8 1 3
Anne baba K9-K17 2 6
Anne baba-okul retmenleri K12-K19 2 6
Anne baba-Dershane retmenleri-arkada K15 1 3
Anne baba-arkada-dershane retmenleri K16 1 3
Okul retmenleri-anne baba-arkada K18-K24 2 6
Anne baba-arkada K20 1 3
Dershane-arkada-anne baba K21 1 3
Anne baba-arkada-dershane retmenleri-okul retmenleri
K23 1 3
Okul retmenleri-arkada-anne baba K28 1 3
Dershane retmenleri-anne baba-okul retmenleri
K29 1 3
Anne baba-arkada-dershane retmenleri-okul retmenleri
K32 1 3
17
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
Verilen cevaplara bakldnda 26 katlmc rencilerin mesleki karar vermesinde birinci
derecede etkili olarak anne-babay ifade etmilerdir. katlmc okul retmenlerini, iki katlmc
dershane retmenlerini ve bir katlmc da arkadalar bu srete birinci derecede etkili grmektedir.
Katlmclarn 10u arkadalar, 9u okul retmenlerini, 6s dershane retmenlerini ve 4 anne babay
rencilerin mesleki karar vermesinde ikinci derecede etkili grmektedir. Katlmclarn 12si okul
retmenlerini, 9u arkadalar ve 3 dershane retmenlerini rencilerin mesleki karar vermesinde
nc derecede etkili olarak ifade etmitir.
rencileriniz gelecekteki mesleki hayatlar, meslek seimleri ile ilgili kendileri ahsen aratrmalar
yapyorlar m sorusuna ilikin bulgular.
21 katlmc rencilerin gelecekteki mesleki hayatlar ve mesleki seimleri ile ilgili aratrma
yaptn ifade etmitir. Bu katlmclarn deneycilik (K12-K13-K15-K16-K17), uzmanlk (-K18- K19-K20-
K21- K22- K23-K24) ve sakinlik (K26-K27-K28- K30-K31-K32) evrelerinde yer ald grlmektedir.
Katlmclarn bu yanta ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K21 Gelecekteki mesleki hayatlar, meslek
seimleri ile ilgili kendileri ahsen aratrmalar yapyorlar. Ben ODT mezunuyum. Genelde bana
okulumla ilgili kamps, renci ilikileri, konaklama vb. konularda sorular soruyorlar.
Katlmclarn 6s da rencilerin gelecekteki mesleki hayatlar ve mesleki seimleri ile ilgili
aratrma yapmadn ifade etmektedir. Bunu ifade eden katlmclarn 3nn kariyere giri evresinde
(K1- K4-K5) olduu grlmektedir. Katlmclarn bu yanta ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K14
Gelecekteki mesleki hayatlar, meslek seimleri ile ilgili kendileri ahsen aratrma yapmyorlar. Bana
sorular soruyorlar.
rencilerinizi meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmek sizin greviniz midir
sorusuna ilikin bulgular.
Tablo-4. rencilerinizi meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmek sizin greviniz
midir? sorusuna verilen cevaplar
Yantlar Katlmc Frekans Yzde
Evet, benim grevim
K2-K3-K4-K5-K9-K11-K12-K14-K15-K18-
K21-K22-K24-K25-K26-K27-K28-K31-K32
19 59
Hayr, benim grevim deil K1-K7-K10-K19-K20-K30-K29 7 22
Dierleri ile beraber benim
grevim
K6-K8-K13-K16-K17- 5 16
Bu konuda bize gelmiyorlar K23 1 3
Katlmclarn 19u rencileri meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmenin
kendi grevleri olduunu ifade etmilerdir. Daha ok kariyere giri (K2-K3-K4-K5), uzmanlk (K18-K21-
K22-K24-K25) ve sakinlik (K26-K27-K28-K31-K32) evrelerinde yer alan katlmclarn ilgili rnek ifadeleri
u ekildedir: K2 rencilerimizi meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmek bizim
grevimizdir. Ama eitimimiz bu konuda yeterli mi?
7 katlmc da rencileri meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmenin kendi
grevleri olmadn ifade etmitir. Bir katlmcnn bu yanta ilikin rnek ifadesi u ekildedir: K19
rencilerimizi meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmek bizim grevimiz deil ama
sorunca anlatyorum.
Katlmclarn 5i de rencileri meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmenin
tek bana kendi grevi olmadn belirtmitir. Buna ilikin rnek ifadeler u ekildedir: K8
18
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
rencilerimizi meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmek rehber retmenden
sonra benim grevimdir.
Meslek seimi konusunda rencilerinizi ne kadar bilgili gryorsunuz sorusuna ilikin bulgular.
Katlmclarn 19u rencileri meslek seimi konusunda bilgili grdn ifade etmilerdir.
Daha ok deneycilik (K12-K13-K14-K16-K17) ve uzmanlk (K19-K21-K23-K24-K25) evrelerinde yer alan
katlmclarn ilgili rnek ifadeleri u ekildedir: K14 Meslek seimi konusunda rencilerim bilgililer.
Kendileri aratryorlar. Yeni blmlerin farkndalar.
Katlmclarn 10u rencileri meslek seimi konusunda az bilgili grdn ifade etmilerdir.
Daha ok kariyere giri (K2-K3-K4-K5) ve sakinlik (K26-K27-K28) evrelerinde yer alan katlmclarn rnek
ifadeleri u ekildedir: K26 Meslek seimi konusunda rencilerim az bilgililer. evrelerinde en ok
tandklar, bildikleri mesleklere yneliyorlar. Gncel ve yeni meslekler konusunda eer aile bilgiliyse
seiyorlar.
Katlmclarn 3 rencileri meslek seimi konusunda kararsz grdn ifade etmilerdir. Bu
katlmclarn rnek ifadeleri u ekildedir: K22 Meslek seimi konusunda rencilerin kafas son senede
netleiyor.
rencilerinizin meslek seimi veya meslek karar verme aamasnda size ihtiyalar olduunu
dnyor musunuz sorusuna ilikin bulgular.
Katlmclarn 25i rencilerin meslek seimi veya meslek karar verme aamasnda kendilerine
ihtiyalar olduunu belirtmitir. Katlmclarn buna ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K17 Bize
ihtiyalar olduunu dnyorum. nk anne babalar ocuklarna kar objektif olamyorlar. Ama
bizden yardm isteyen ok yok. Veliler de her eyi bildiklerini dnyorlar zaten.
Katlmclarn 7si ise rencilerin meslek seimi veya meslek karar verme aamasnda
kendilerine ihtiyalar olmadn ifade etmitir. Katlmclarn buna ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K1
rencilerimizin meslek seimi veya meslek karar verme aamasnda bana ihtiyalar olduunu
dnmyorum. retmenlere yahut ailelerinin ynlendirmesine de ihtiyalar olduunu
dnmyorum. Zaten benden yardm da talep etmiyorlar.
SONULAR
Kariyere giri evresindeki 6 retmenin 1-2-3-5 ve 8. sorulara verdikleri cevaplar dikkate
aldmzda kendi kariyer evreleri iinde iki gruba ayrmakta olduklar grlr. Kariyere giri evresindeki
bu retmenlerin ayn sorulara tamamen taban tabana zt farkl cevaplar vermelerinin sebebi
Bakiolunun (1996) aratrmasnda szn ettii, kariyere giri evresindeki retmenlerin yaad
gerek oku olabilir. renci zelliklerinin farkll ve retmenlik grevinin karmakl karsnda bu
evredeki retmenler ne yapacaklarn arm bir halde hem rencilerini hem de grevlerinin
gereklerini net olarak deerlendirmede problem yayor olabilirler. Nitekim rneklemimizdeki kariyere
giri evresi katlmclarnn yars (3) henz daha en iyi ihtimalle be aylk bir retmenlik tecrbesine
sahip bulunmaktadrlar.
Durulma evresindeki retmenleri kariyere giri evresi retmenlerinden ayran en nemli yn,
durulma evresi retmenlerinin sorulara verdii yantlarda kariyere giri evresi retmenlerine nispeten
kendi kariyer evreleri iinde daha az ayrmaya dmeleri ve deneycilik, uzmanlk ve sakinlik evresi
retmenlerine benzer ekilde kendi kariyer evreleri iinde sorulara birbirlerinin yantlar ile daha tutarl
yantlar verme eiliminde olmalardr. Bakiolunun (1999) almasnda da durulma evresindeki
retmenlerin kariyere giri evresindeki retmenlere nispeten hem retimde hem de rencileri
deerlendirme hususunda daha fazla ustalk kazandklar ifade edilmitir. Bu da durulma evresindeki
19
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
retmenlerin kariyere giri evresindeki retmenlere nispeten kendi kariyer evreleri iinde neden daha
tutarl yantlar verdiklerini, birbirlerine benzemeye baladklarn aklamaktadr.
Altnc soru olan Sizce rencileriniz meslek seimlerini neye gre yapyorlar? sorusuna
verilen toplam 65 yanttan 19u ailelerinin ynlendirmesine gre eklindedir. Yine 7. Soruda
rencilerin mesleki karar vermesinde kim etkilidir? Etkili olanlar en etkiliden balayarak sralar
msnz? sorusuna 26 katlmc rencilerin mesleki karar vermesinde birinci derecede etkili olarak anne-
babay ifade etmilerdir. Bu yantlar farkl lkelerde yaplan aratrma sonular ile tutarllk
gstermektedir. Helwigin (2008) Amerikada yapt bir aratrmada, 25 yandaki yetikinlerden lisede
iken kendilerini kariyerleri konusunda etkileyen 5 birey, olay veya kurumu sralamalar istenmi. Bu
aratrmada ocuklarn kariyer geliiminde en etkili olarak anne baba bulunmu. Anne babay takiben de
ikinci etkili olarak okul retmenleri tespit edilmitir. Kamboyada yaplan bir aratrmada (Salmon,
2013) ise, renciler retmenlerini kariyer seimlerinde en az etkili olarak sralamlardr. Yine
Pakistanda yaplan bir dier aratrmada (Khan ve dierleri, 2012) ebeveynlerin eitimsiz olduu krsal
blgelerde rencilerin kariyer danmanl konusunda retmenlerine dayand, bununla birlikte
eitimli ebeveynlerin de gncel kariyer alanlar hakknda ocuklarna yardm ettii ve kariyer ile ilgili
konular ocuklar ile tartt tespit edilmitir. Knivetonun (2004) rencilerin meslek seimlerinin
etkenleri isimli almasnda ebeveynlerin rencilerin kariyer seiminde retmenlerden daha etkili
olduklar bulunmutur. Hamamcnn (2013) almasnda lise rencileri, eitim ve mesleki kararlarn
verirken en fazla baba ve annelerinden etkilendiklerini belirtmilerdir. ou rencinin mesleki
ynelimini evrenin, anne babann ocuu iin uygun grd seenekler oluturmaktadr. Burada
ailenin, ocuun gelecekle ilgili planlar ve tercihleri noktasndaki rol olduka nemlidir. Aile bu rol
ocuu ynetmek veya zorlamaktan ok, ynlendirici ve ona gerekli destekleri (ilgi, enformasyon,
aratrma vb.) salamak ynnde kullanmaldr (Yaylac,2007,s.130).
rencilerin mesleki karar vermesinde kim etkilidir? Etkili olanlar en etkiliden balayarak
sralar msnz? sorusunun yantlarnda okul retmenini sadece 3 katlmc birincil derecede etkili olarak
grmektedir. Ebeveynlerin bu derece etkili bulunmasnn aslnda artc olmamas gerekir. nk
ocuklarnn geleceini etkileyen bir durumda anne babann inisiyatifi ele almak istemesi gayet
normaldir. Asl artc olan, katlmclardan neredeyse hi birinin okul retmenini birincil derecede
etkili grmedii bir durumda retmenler rencilerin meslek seimi veya meslek karar verme
aamasnda kendilerine ihtiyalar olduunu dnmektedirler. Yine rencilerinizi meslek seimi ve
niversite tercihi konusunda bilinlendirmek sizin greviniz midir? sorusuna 19 katlmc benim
grevimdir, 5 katlmc da dierleri ile birlikte benim grevimdir eklinde yant vermilerdir. Bu soruya
kalplerinden geen doru yant verdiklerini varsayarsak bu durumun renciler iin byk bir avantaj
salayaca aktr. retmenler rencinin kariyer geliiminde rolleri olmas gerektiini veya rol almak
istediklerini ifade etmektedirler. Fakat bu konuda gerekli eitimi almalar nemlidir.
Super (1957) meslek geliimi devlerine ilikin olarak baz tutum ve davranlar da
tanmlamtr. Meslek geliimi ve meslek geliimi grevleri kavramlar doal olarak meslek olgunluu
kavramn ortaya karmtr. Bireyin meslek seimine ilikin en nemli geliim grevleri ise; giderek
artan lde kendini tanma, olumlu, gereki bir z kavram gelitirme, i dnyas hakknda doru,
ayrntl bilgi sahibi olma, doru tercihler yapabilme ve almaya ve eitli mesleklere kar olumlu tutum
gelitirme olarak tanmlanmaktadr (akt: Akntu ve Birol, 2011,s.2). rencileriniz ilgi ve yeteneklerinin
farkndalar m?, rencileriniz baarl ve baarsz olduklar alanlar tanyorlar m? rencileriniz
meslekleri yeterince tanyorlar m? rencileriniz gelecekteki meslek hayatlar, meslek seimleri ile
ilgili kendileri ahsen aratrmalar yapyorlar m? Meslek seimi konusunda rencilerinizi ne kadar
bilgili gryorsunuz? sorular yukarda bahsedilen meslek geliimi grevleri kapsamnda sorulmu
sorulardr. Buna gre renciler ilgi ve yeteneklerinin farkndadrlar, baarl ve baarsz olduklar
alanlar tanmaktadrlar, meslekler konusunda bilgileri vardr fakat arttrlmas gerekmektedir. Meslek
20
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
hayatlar, meslek seimleri ile ilgili aratrmalar yapmaktadrlar. Katlmclarn yarsndan ou rencileri
meslek seimi konusunda bilgili grmektedirler fakat bu bilginin profesyonel kariyer danmanlar
tarafndan desteklenmesi rencilerin lehine olabilir. Bu sorularn yantlarna bakarak rencilerin
mesleki geliim grevlerinin bir blmn yerine getirdikleri sylenebilir.
NERLER
Aratrmann ulalan sonular ve ilgili alan yazn erevesinde yaplan deerlendirmeler
sonucunda aadaki neriler getirilebilir;
1. Kariyere giri evresi retmenlerinin gerek rencileri deerlendirme gerekse eitli retim
grevleri karsnda mesleklerinin ilk yllarndaki bocalamalarn en aza indirgemek iin
retmenliin stajyer retmenlik saylan ilk ylnda stajyer retmenlerin retim grevinden
muaf tutulmas meslee yeni balam olan retmenlerin bu ilk yl daha az karmaa yaayarak
geirmelerini salayabilir.
2. retmenler rencilerinin kariyer geliimlerinde sz sahibi olmak istemekte, grev almak
istediklerini ifade etmektedirler. retim grevleri ile youn bir ekilde megul olan
retmenlerin bu rol yerine getirebilmeleri iin eitim almas arttr.
3. Kariyer geliimi bir ders olarak retim programna eklenebilir. rencilerin yanl kararlar
almasn, yanl tercihler yapmasn engelleme asndan faydal olabilir.
4. Grld zere ebeveynler rencilerin kariyer geliimi zerinde olduka byk bir etkiye
sahiptirler. Tabii bu durum rencilerin meslek seimi yaparken kiisel zelliklerini, ilgi ve
yeteneklerini gz ard etmesine sebep olmamal. Anne ve babalarn ocuklarn kariyer
geliimine ilikin, yeni, gncel mesleklere ilikin bilgi sahibi olmalarn salamak gerekmektedir.
5. Lise rencilerinin kariyer geliim srecine ilikin ihtiya ve endielerini inceleyen aratrmalarn
yaplmas bu renci grubunun kariyer geliimine ilikin ihtiyalarn belirlemek asndan ok
faydal olabilir.
KAYNAKA
Akbalk, G., (1991). Ortaokul III.snf rencilerinin mesleki olgunluk dzeyleri, Yksek lisans Tezi.
Akantu,Y.,ve Birol, C., (2011). Lise rencilerinin Mesleki Olgunluk ve Karar Verme Stratejilerine
Ynelik Karlatrmal Analiz, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi (H.U.Journal of
Education),41,s.01-12.
Anlan,H., emrek, F., Anagn,.S., (2008). Ortaretim rencilerinin Meslek Seimi ve niversite
Tercihlerine likin Grleri, e-Journal of New World Sciences Academy, 3(2).
Ayas, T., Deniz, M., Kaan, M. (2010). Ginzberg ve arkadalarnn geliim kuramna dayal rnek bir
mesleki grup rehberlii almas, Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi, 7(2),s. 1096-1117.
Bacanl, F., Eici, H. Ve znl.M.B., (2013). Kariyer Karar Verme Glklerinin eitli Deikenlere Gre
ncelenmesi, Trk Psikolojik Danma ve Rehberlik Dergisi, 5(40), 198-211.
Bakiolu, A., (1996). retmenlerin Kariyer Evreleri. II. Ulusal Eitim Bilimleri Sempozyumu. M.. Atatrk
Eitim Fakltesi Yaynlar.
Bernes, K., Code, M., (2006). Adolescents Perceptions of Career Concern, Natcon Papers.
Bozgeyikli,H., Doan,H.ve Iklar,A., (2010). stn Yetenekli rencilerin Mesleki Olgunluk Dzeyleri ile
Algladklar Sosyal Destek Dzeyleri Arasndaki likinin ncelenmesi, Sosyal Bilimler Enstits
Dergisi, 28, 133-149.
oban, A.E., (2005). Lise Son Snf rencilerinin Mesleki Olgunluk Dzeylerinin Yordayc Baz
Deikenlere Gre ncelenmesi, nn niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 6(10), 39-54.
Doan, H., (2011). A balantl Snf Rehberlii Uygulamasnn lkretim 8. Snf rencilerinin Kariyer
Geliim Dzeylerine Etkisi, Gaziantep niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 1077-1098.
21
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
Edwards-Leis, C., (2012). Challenging learning journeys in the classroom: Using mental model theory to
inform how pupils think when they are generating solutions, PATT 26 Conference, Technology
Education in the 21st Century, Stockholm, Sweden, 26-30 June, 2012
http://www.ep.liu.se/ecp_article/index.en.aspx?issue=073;article=018 (eriim 1/7/2014)
Ferry, N.M., (2006). Factors Influencing Career Choices of Adolescents and Young Adults in Rural
Pennsylvania, Journal of Extension, 44(3).
Hamamc, Z., (2013). lkretim Ortaretim ve niversite rencilerinin Mesleki ve Eitsel Kararlarn
Etkileyen Faktrlerin ncelenmesi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(44), s. 284-299.
Hansen, L.S., (1976). Career Development Education: Humanizing Focus for Educators, Journal of Career
Development ,3, s. 42-48.
Helwig, A.A., (2008). From Childhood to Adulthood: A 15-Year Longitudinal Career Development Study,
The Career Development Quarterly, 57(1),s. 38-50.
yibil, .,ve Salam Arslan, A., (2010). Pre-service Teachers Mental Models About Stars, Necatibey
Eitim Fakltesi Elektronik Fen ve Matematik Eitimi Dergisi (EFMED), 4(2), 25-46.
Khan, H., Murtaza, F. ve Shafa, M. D., (2012). Role of Teachers in Providing Educational and Career
Counseling to the Secondary School Students in Gilgit-Baltistan of Pakistan, International Journal
of Academic Research in Progressive Education and Development, 1(2),s. 85-102
Kniveton, B.H., (2004). The Influences and Motivations on Whicm Students Base Their Base of Career,
Research in Education, 72,s. 47-57.
Kuzgun, Y., (2011). Meslek Rehberlii ve Danmanlna Giri, Nobel Akademik Yaynclk.
Kuzgun, Y., (2013). Rehberlik ve Psikolojik Danma, Nobel Akademik Yaynclk.
Lee, J., (2007). Motivational Career Development Group For Hgh School Females, A Final Project
submitted to the Campus Alberta Applied Psychology,
http://dtpr.lib.athabascau.ca/action/download.php?filename=caap/jeanleeProject.pdf (eriim
1/7/2014)
McMahon, M. ve Watson, M., (2008). Children's Career Development: Status Quo and Future Directions,
The Career Development Quarterly, 57, s. 4-6.
McMahon, M. ve Watson, M., (2008). Children's Career Development:Metaphorical Images of Theory,
Research, and Practice, The Career Development Quarterly, 57, s. 75-83.
Nazl,S., (2009). Career Development Levels of Junior High School Students in Turkey ,
Decowe Conference: Ljubljana, Slovenia, 24-25.
Porfeli, E.J., Lee,B., (2012). Career Development During Childhood and Adolescence, New Directions For
Youth Development, No: 134, Wiley Periodicals Inc.
Super, D.E., (1980). A Life Span, A Life Space Approach to Career Development. Journal of Vocational
Behavior, 16, 282-298.
Salmon, A., (2013). Students' Career Perspectives: What Role do Teachers Play?, UNESCO, Bangkok
Office http://www.unescobkk.org/education/news/article/students-career-perspectives-what-
role-do-teachers-play/ (eriim 20/12/2013).
ltanr,E., (2003). lkretim Birinci Kademede Rehberlik ve Danma, Nobel Akademik Yaynclk.
Vosniadou, S., ve Brewer, W. (1992). Mental Models of the Earth: A Study of Conceptual
Change in Childhood, Cognitive Psychology, 24, s. 535-585.
Wilke, R.A., (2008). Developmentel Changes In Preservice Teachers Mental Models of Learning and
Instruction, Electronic Theses, Treatises and Dissertations. Paper 1005.
Yaylac, G.., (2007). lkretim Dzeyinde Kariyer Eitimi ve Danmanl, Bilig Trk Dnyas Sosyal
Bilimler Dergisi,40, s.119-140.
Yeilyaprak, B., (2013). Eitimde Rehberlik Hizmetleri. Nobel Akademik Yaynclk.
Yeilyaprak, B., (2011). Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danmanl. Pegem Akademi
22
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
GDSEL SATINALMA LEKLERNN TRK TKETCLER N UYARLANMASINA
YNELK HAZIR GYM SEKTRNDE BR UYGULAMA
Tolga Dursun1, Dursun Yener2
ZET
gdsel satn alma daha ok gereksinim (zaruri) duyulmayan fakat satn almaya kar konulamaz bir
drtyle gerekletirilen satn almlardr. Tketicilerin maruz kaldklar uyarclar satn alma eylemi
zerinde nemli bir etkiye sahiptir. Tketici satn ald rnlerde bir taraftan temel fayda gzetirken bir
taraftan da ona salayaca duygusal fayday gzetmektedir. Yaplan almalar igdsel satn almlarn
planl satn almlar kadar nemli olduunu ortaya karmtr. Bu tespitler erevesinde tketicilerin
igdsel satn almlarna etki eden etmenlerin tespit edilmesi nemlidir. Aratrma verileri hazr giyim
sektrnde alveri yapan 551 tketiciden toplanarak igdsel satn alma lei hazrlanmtr.
Uygulamann sonucunda Younn lei gvenilirlik asndan daha yksek karak geerli kabul
edilmitir.
Anahtar Kelimeler: gdsel Satn Alma lei, Hazr Giyim Sektr
AN ATEMPT TOWARDS THE ADAPTATION OF IMPULSE BUYING SCALES FOR TURKISIH
CONSUMER IN APPAREL INDUSTRY
ABSTRACT
Impulse buying is a essential purchasing carried out by an irresistible urge to buy purchases. Stimulants
that consumers exposed to has a significant effect on the action of purchasing. While purchasing,
consumers not only seek basic benefits but also emotional benefits the product provides to them.
Background studies has revealed that Impulse buying is as important as planned buying. In that sense, it
is important to identify triggering factors that affect consumers Impulse buying. Impulse buying scale
has been prepared by collecting research data from 551 consumers of the apparel industry. As a result
of research, Youns scale was considered valid in terms of high reliability.
Keywords: Impulse Buying Scale, Garment Sector.
GR
Tketicilerin tanmlanmas ve gruplandrlmas olduka karmak bir sretir. Satn alma karar
srecinde tketiciler evresel deikenlerden etkilenmekte ve ayrca alacaklar kararlar kendi isel
szgelerinden geirmektedirler. Bir rn ihtiyacndan dolay satn alabilecekleri gibi ayn koularda
ayn rnn satn alnmamas sz konusu olabilir. Tketicinin karar verme sreci kiiliinden,
alkanlklardan ve dier birok psikolojik ve sosyo-kltrel nedenden kaynaklanmaktadr. Bu durum,
tketicilerin alverilerinde sahip olduklar motivasyonlarn farkl olduunu gstermektedir. Bu bak
as ile ele alndnda igdsel satn almaya yol aan etkenlerin belirlenmesi nemlidir. Konu ile ilgili
Torlak ve dierlerinin 2010 ylnda yapm olduu almada geerlilii kabul edilmi olan Weunn lei
ve Younn lei birlikte uygulanmtr.
LTERATR TARAMASI
Literatrde, satn alma davran balk altnda ele alnmaktadr. Birincisi, plansz satn
almadr (unplanned buying), tketici dkkna yabancdr veya zaman basks altndadr, ya da rafta
1 Yrd.Do.Dr., Maltepe niversitesi, [email protected] 2 Yrd.Do.Dr., Beykoz Lojistik MYO, [email protected]
23
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
grd bir rn almas gerektiini hatrlar. kincisi igdsel satn almadr (impulse purchasing).
Tketici kar koyamad bir satn alma drts ile anlk hareket eder. ncs de satn alma
takntsdr (compulsive buying). Tketici, sinirden, gerginlikten, skntdan dolay tekrarlayan ekilde
alverie kar. Satn alma taknts, olumsuz olaylarn ve duygularn stesinden gelmek iin kronik,
tekrarlayan ekilde alveri etmektir (Solomon, 2002:301-303). gdsel satn almann pazarlama
alanndaki nemine ilikin almalar 50 yl ncesine dayanmaktadr (Clover, 1950, Madhavaram,
Laverie, 2004:59). lk dnemlerde igdsel satn alma sosyal adan kt bir davran olarak ifade
edilmitir. gdsel satn alma ile satn alma taknts kartrlmtr. Daha sonraki yllarda rnlerin
sembolik anlamlar nedeniyle satn alndnn belirtilmesi ve post-modern tketim kalplarnn
yaygnlamas ile olumsuz alg ortadan kalkmtr (nal, 2008:153). Bu konuya ilikin birok aratrma
yaplarak igdsel satn almaya ynlendiren etmenler tespit edilmeye allmtr.
Aratrmalara gre, igdsel satn alma davranna d uyarclar ve tketicilerin kendi
zellikleri neden olur. Tketici hem rnn kendisiyle, hem de sat atmosferiyle igdsel satn almak
iin uyarlr. Ortamdaki gzel kokular, renkler, hoa giden mzik tketiciye keyifli bir ortam hissi verir
(Solomon, 2004:248). Tketici yaratlan olumlu ortamda daha uzun sre vakit geirir ve bu durum
igdsel satn almay tetikleyebilir (Verplanken, 2001:72). gdsel alveriler gl hislerin cazibesine
kaplma eklinde ifade edilmektedir. Ayrca bu tr alveriler maaza ii gsterimi, katalog vb gibi d
uyarclarn etkisi ile de artmaktadr. Kwon ve Armstrong (2006:101) yapm olduu almada lisansl
rnlerin %30nun igdsel olarak satn alndn gstermitir. Trkiyede yaplm bir almada ise
plansz rn satn alan 399 tketicinin %32sini igdsel satn alan tketiciler oluturmaktadr (abuk ve
Zeren, 2005:24-29). Dnyada ve Trkiyede yaplan aratrmalara bakldnda igdsel ve plansz satn
alma oranlarnn yaklak %30 civarnda olduu gze arpmaktadr. Bu rakam, rn kategorisine gre
deiiklik gsterebilmektedir.
Tketicilerin rnleri satn almasnda fiziksel tatmin elde etmenin yan sra duygusal tatmin elde
etmenin de bulunmas igdsel satn almann olumlu yanlarna dikkat ekilmesine yol amtr. Post-
modern tketici, rnleri salad temel faydalarn yan sra duygusal faydadan dolay da satn
almaktadr. Tketiciler, hazc (hedonic) sebepler ile (elence, kendini zel hissetme ve arma, srpriz
ihtiyac gibi) anlk satn alr (Hausmann, 2000:403).
Baumeister (2002:47) yapm olduu aratrmada igdsel satn alma davranndaki dzeni
bulmaya almtr. Bu aratrmada, igdsel satn alma gerekletiren mterilerin igdsel satn
almann plansz olduuna ve maazaya girmeden nce herhangi bir ekilde kurgulanmadna ve
engellenemez bir istekle, uzun vadeli planlar veya hedeflerin gz ard edilerek gerekletiini kabul ettii
ortaya kmtr. Bu satn almalarn temelinde irade veya kendini kontrol etme gc eksiklii yattn
ifade ederek bu tr satn almalar daha basit bir ekilde aklamaya almtr.
gdsel alveri hem dncelerin hem de duygularn etkisi ile gelien bir karar alma eklidir.
Duygular, hisler ve ruh halini, bilisel unsurlar ise dnme, anlama ve yorumlamay ifade etmektedir.
gdsel alverite duygusal ve bilisel unsurlar birbiri ile etkileim ierisindedirler. Weun ve dierleri
(1998:1123-1133) rnleri satn alrken igdsel olarak tatmin veya mutluluk duygusu hissetmek
isteyen tketicilerin daha ok bu tr satn almlarda bulunduunu ifade etmitir. Bilisel olarak karar
veren tketicilerin daha az satn alma gerekletirdiini ve duygusal olarak satn alan tketicilerin daha
ok igdsel satn alma yaptklarn belirtmilerdir.
Dittmar, Beatties ve Friesee gre tketiciler igdsel satn alma dolaysyla alacaklar rnn
fonksiyon, nitelik veya sembolik anlamna dikkat ederler (1999:495) rnein kadnlar igdsel satn
almay sembolik anlam iin yaparlarken, erkekler ise arasal amalar iin yapmaktadrlar (Coley ve
Burgess, 2003:29). Kadnlarn erkeklere nazaran daha az planlama yapmalar, daha ani karar vermeleri ve
alveriten daha fazla keyif aldklar gzlemlenmitir. Plan yapmama ve ani karar verme bilisel davran
boyutunda, alveriten keyif alma ise duygusal davran boyutunda ele alnmtr (Akturan, 2009:62-76).
24
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
ALIMANIN AMACI
Bu almada, Trk tketiciler iin uygun bir igdsel satn alma lei tespit edilmeye
allmtr. Torlak ve Tiltayn yapm olduu almadaki lekler ve Younun lei karlatrlarak
igdsel satn almay lmek iin en uygun lek bulunmaya allmtr. Bu amala kltrel yapnn
etkileimi gz nne alnarak leklerin gvenilirlii ve geerlilii test edilmitir.
YNTEM
Anket formunun hazrlanmasnn ardndan ilk olarak anlalamayan veya hatal sorularn
belirlenmesi iin, bir n-test edilmesi (pretest) gerekletirilmitir. Bu aamada sorularn ierii,
kelimelendirilmesi, sralanmas, zorluu gibi sorulara ilikin pek ok unsur test edilir (Gegez, 2010:203).
n-test aamasnda oluturulan anket formu test edilmek iin 50 kiilik bir tketici grubuna
uygulanmtr. Uygulamadan sonra anket formu gelen eletirilere gre yeniden uyarlanmtr. Daha
sonra anket revize edilerek 25 kiilik bir tketici grubuna tekrar uygulanmtr. Toplanan verilerde, tam
olarak tketiciler tarafndan anlalmayan sorularda dzeltmeler yaplarak anket formuna son ekli
verilmitir.
LEKLERN TANITILMASI
Aratrma kapsamnda iki lek kullanlmtr. leklerden biri Torlak ve Tiltayn yapm olduu
almada geerlilii ve gvenilirlii Trk tketiciler iin kabul edilmi Weunun lei ile Younun lei
karlatrlarak igdsel satn alma lei tespit edilmeye allmtr. Weunun lei 5 maddeden
olumaktadr. Youn lei duygusal ve bilisel olmak zere iki boyuttan olumaktadr. Aada bu
leklere yer verilmitir.
Tablo 1: Youn'un gdsel Satn Alma lei
1. DUYGUSAL BOYUT
A. Satn Almaya Kar Koyamama
A1 Bazen aniden bir eyler satn almak istei duyarm ve satn alrm.
A2 Bir ey satn alma istei duyduumda onu satn almam olmann zntsn duymamak iin
mmkn olduunca abuk satn alrm.
A3 Aniden, iimden gelen satn alma isteini kontrol altna almada zorlanrm
A4 Maazalar gezerken grdm dikkatimi eken rnleri satn almaktan kendimi alkoyamam
A5 Bir maazada beni eken bir rn grdmde kendimi aresiz hissederim
A6 Grdm ve aldm beni en iyi anlatan cmledir
A7 Sadece al benim satn alma eklimdir
A8 Bir ey gzme taklrsa onu satn almak iin harekete geerim.
B. Duygularn atmas
B1 gdsel olarak satn aldm eylerden sonra pimanlk duyarm.
B2 Aniden, iimden almak geldii iin aldm rnlerden sonra zlrm
B3 Bazen igdsel alveri yaptm iin kendimi gergin hissederim
B4 gdsel alveri yaparken duygusal atmalar yaarm
B5 gdsel alveri yaparken memnuniyet ve sululuk duygularnn her ikisini de yaarm
B6 gdsel alveri yapmann heyecann severim
C. Alverie Ynelik Olumlu Duygular
C1 Neelenmek iin igdsel alveri yaparm
C2 Heyecanlanmak iin igdsel alveri yaparm
C3 gdsel alveri yaptmda kendimi mutlu hissederim.
25
Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014
C4 gdsel alveri yapmann heyecann severim
D. Ruh Hali Ynetimi
D1 Bazen kendimi iyi hissetmek iin bir eyler satn alrm.
D2 zgn olduum zaman igdsel satn alma yaparm
D3 Gnlk hayatmda stresi azaltmann bir yolu alveri yapmaktr.
D4 Kendimi kt hissettiimde dar kar ve giyim alverii yaparm.
D5 Ruh halimi deitirmek iin bir eyler satn alrm.
2. BLSEL BOYUT
E. Rasyo