Ejovoc Mayis 2014

ELECTRONIC

JOURNALOF VOCATIONAL

COLLEGESELEKTRONiK

MESLEK

DERGiSi

ISSN 2146-7684

www.ejovoc.org Cilt/Volume: 04 Say/Number: 01 Yl/Year: 2014

Mays/May 2014

Cilt/V

olu

me: 0

4 S

ay/N

um

ber: 0

1 Y

l/Y

ear: 2

01

4

Phone: +90 288 4174996 Fax: +90 288 4128455e-mail: [email protected]

Mays 2014 May 2014

Say/Number:1 Cilt /Volume: 4 Yl / Year: 2014

ISSN: 2146-7684

Yayn Sahibi

Publisher Do.Dr. Blent Bayram

Sorumlu Yaz leri Mdr

Chief Editor Yrd.Do.Dr. Bora Aslan

Yayn dare Merkezi

Headquater Krklareli niversitesi

Lleburgaz Meslek Yksekokulu

Lleburgaz/Krklareli

Tel: +90 288 4174996 Faks: +90 288 4174996 http://www.ejovoc.org

[email protected]

Teknik Editr Technical Editor

Fsun Yavuzer Aslan

Yayn Tr Type of Publication 6 Aylk Sreli Yayn

Semiannual

Sayfa Dzeni ve Kapak Layout and Coverpage

Fsun Yavuzer Aslan

Electronic Journal Of

Vocational Colleges

Elektronik Meslek

Yksekokullar Dergisi

NSZ Krklareli niversitesi Lleburgaz Meslek Yksekokulu bnyesinde hazrladmz EJOVOCun sekizinci says ile tekrar karnzda olmaktan byk mutluluk duymaktayz. Meslek yksekokullar ve mesleki eitim ile ilgili yeni bir pencere amak iin ktmz bu yolda byk ilerleme kaydettiimizi dnyoruz. Hatrlayacanz gibi meslek yksekokullarndaki bilimsel retime bir dinamizm kazandrmay hedeflediimiz dergimiz Aralk 2011de yayn hayatna balamt. Mays 2014 saysnda yaynlanmak iin yaplan 21 makale bavurusundan 14 yksek puan alarak dergimizde yaynlanmaya hak kazanmtr. Bu byk ilgi iin yazarlara teekkrlerimizi bor biliriz. Dergimizin srekliliini salamak iin kalitesinden dn vermeden okuyucu ve yazar kitlesini tutabilmenin zorluunun bilincinde olarak byk mitlerle ktmz bu yolda desteklerini esirgemeyen niversite rektrlmze, editrlerimize, yazarlarmza ve hakemlik yapan aratrmaclarmza teekkrlerimizi ve sayglarmz sunarz. Yayn Kurulu

PREFACE We are very glad to present the eight issue of Ejovoc (Electronic Journal of Vocational Colleges) which is prepared by Lleburgaz Vocational College of Krklareli University. We believe that we have made progress in the way to bring a new perspective about Vocational Colleges and Vocational Training. As you remember, our journal with which we aim to help energizing the scientific production in the Vocational Colleges began to be published in December 2011. Among the 21 articles sent to be published in the journal`s May 2014 issue, 14 articles are entitled to be issued. We are grateful to the writers for their interest. Ejovoc aims to continue to broadcast without sacrificing its scientific quality with an awareness of the difficulties such as being accepted as a reputational journal by authors and audience. Ejovoc presents great thanks to Krklareli University Rectorate, scientific committee, editorial board, authors and referees for their invaluable support. Editorial Board

indekiler / Contents 1. BTELEMEDE DEMOKRATK BR DEM: KATILIMCI BTELEME

A DEMOCRATIC CHANGE IN BUDGETING: PARTICIPATORY BUDGETING Sreyya SAKIN , Sibel AYBAR BURSALIOLU 1

2. FARKLI KARYER EVRELERNDE OLAN RETMENLERN RENCLERN KARYER GELMLERNE LKN GRLER AT DIFFERENT CAREER STAGES TEACHERS OPINIONS ABOUT STUDENTS CAREER DEVELOPMENT Aye DURMAZ 11

3. GDSEL SATINALMA LEKLERNN TRK TKETCLER N UYARLANMASINA YNELK HAZIR GYM SEKTRNDE BR UYGULAMA AN ATEMPT TOWARDS THE ADAPTATION OF IMPULSE BUYING SCALES FOR TURKISIH CONSUMER IN APPAREL INDUSTRY NURSING PROCESS APPLICATION IN CRITICAL THINKING Tolga Dursun , Dursun Yener 22

4. MESLEK YKSEKOKULLARI VE -DNYASI ARASINDA BECERL NSAN KAYNAI YETTRME LKLERNN YETERL: BOLU MESLEK YKSEKOKULU STAJYER RENCLER ZERNDE BR ARATIRMA EFFICENCY OF RELATIONS BETWEEN VOCATIONAL HIGH SCHOOLS AND BUSINESS-WORLD ON IMPROVING SKILLED HUMAN RESOURCES: A RESEARCH ON BOLU VOCATIONAL HIGH SCHOOL INTERNSHIPS STUDENTS Necmettin ZEL , brahim KARAGZ 32

5. MUHASEBE MESLEK MENSUBU ADAYLARININ ETKSEL DAVRANI, KSEL VE YNETSEL BECER KRTERLER AISINDAN DEERLENDRLMES THE ASSESSMENT OF ETHICAL BEHAVIORS AND PERSONAL AND MANAGERIAL SKILLS OF PROFESSIONAL ACCOUNTANT CANDIDATES: AN APPLICATION ON AKSARAY CITY Ali DERAN, ncilay SAVA , Emine FIRAT 42

6. NLSANS RENCLERNN GRMCLK ZELLKLERN VE ELMLERN BELRLEMEYE YNELK BR ARATIRMA A RESEARCH ON IDENTIFYING ENTERPRENEURSHIP QUALITIES AND TENDENCIES OF THE STUDENTS

OF ASSOCIATE DEGREE Kemal TAYSI , Serdar CANBAZ 59

7. TARHSEL SRE ERSNDE CORAF, SYAS VE DAR BR TERM OLARAK RUMEL (12.-19. YZYILLARDA) RUMELA AS GEOGRAPHICAL, SOCIAL AND GOVERNTMENTAL AT THE HISTORCAL PROCES (12. 19. CENTURIES) Edip DURMAZ 68

8. TERMOPLASTK POLMERLERN SRTNME KARITIRMA NOKTA KAYNAINA BAKALT ARA TABAKA TOZUNUN ETKS EFFECT OF BAKELITE INTERLAYER POWDER ON FRICTION STIR SPOT WELDING OF THERMOPLASTIC POLYMERS Bekir EVK 76

9. YEREL HALKIN TURZM ETKLERN ALGILAMA DZEY TURZM DESTEN NASIL ETKLER: DALYAN DESTNASYONU RNE HOW EFFECTS THE LOCAL RESIDENTS PERCEPTION OF TOURISM IMPACTS LEVEL TO THE TOURISM SUPPORTS: DALYAN SAMPLE Glay ZALTIN TRKER , Ali TRKER 81

10. YEL YAPI KONSEPTNE GENEL BR BAKI AN OVERVIEW OF GREEN BUILDING CONCEPT Aysun SEVEN ,Blent TOPBALI , Bahtiyar DURSUN 99

11. KTSAT ETMNN TEMEL SORUNLARI VE ZM NERLER: ADIYAMAN NVESTES ZERNE BR UYGULAMA THE BASIC PROBLEMS AND SOLUTION PROPOSALS OF ECONOMICS EDUCATION: AN APPLICATION ON ADIYAMAN UNIVERSITY brahim TC 110

12. SVASTA YETEN SALVASP. (ADAAYI) BTKSNDEN ELDE EDLEN RENKLER VE HASLIK DEERLER GROWINGINSVASSALVIA SP. (SAGE) COLORSMAY BE OBTAINED FROMPLANTSANDFASTNESS VALUES HLYA KAYNAR , EMNE TONUS 123

13. ELEKTROMANYETK KALKANLAMA ZELL OLAN MALZEMELER MATERIALS THAT HAVE ELECTROMAGNETIC SHIELDING FEATURE Rana YILMAZ 136

151reyya BULUT, smet EER, Leyla KHORSHID _________________________________________________EXAMINATION OF PATIENT OPINIONS ON HEALTH PERSONNEL USE OF GLOVESSALIK PERSONELNN ELDVEN KULLANIMINA LKN HASTA GRLERNNNCELENMES14.

1

Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mays 2014

BTELEMEDE DEMOKRATK BR DEM: KATILIMCI BTELEME

Sreyya SAKIN1, Sibel AYBAR BURSALIOLU2

ZET

Son yllarda yerel ynetiimin yeni katlmc trlerine youn artan ilgi grlmektedir. Katlmc demokrasi,

kamusal karar alma srecine halkn etkin katlm ile ilgilidir. Bu alma, katlmc bteleme yaklam

altnda vatanda tabanl katlmn glendirilmesinin dinamikleri ve yntemleriyle ilgili literatr

aratracaktr. Katlmc bteleme, kamu kaynaklarnn yanl kullanmndan ve yolsuzluktan saknmann

tek yolunun demokratik ve saydam bir kaynak ynetimi olduunu kantlamtr. 1990larn banda Porto

Alegre (Brezilya) katlmc bteleme uygulamasyla uluslararas bir ne kavumutur. Gnmze dein,

Brezilyadan Avrupa lkelerine doru katlmc bteleme sreci olduka farkllamtr. Bu almada,

katlmc bteleme uygulamas dikkate alnarak, katlmc bteleme deneyiminden ortaya kan

olaslklar ve modeller Trkiye bakmndan tartlacaktr.

Anahtar Szckler: Katlmc Demokrasi, Katlmc Bteleme, Ynetiim.

A DEMOCRATIC CHANGE IN BUDGETING: PARTICIPATORY BUDGETING

ABSTRACT

In recent years there has been a growing interest in new participatory forms of local

governance.Participatory democracy is about the effective participation of civil society in the decision

making, trying to involve civil society in public debate. This paper will explore literature related to the

dynamics and methods of strengthening community-based participation in the context of participative

budgeting. The Participative Budget has proved that the democratic and transparent administration of

the resources is the only way to avoid corruption and mishandling of public funds. In the early 1990s the

city of Porto Alegre in Brazil won international renown with its participatory budgeting. The

participatory budgeting from Brazil to Europe has been a highly differentiated process. In this paper, we

describe how the participatory budget works. This paper then goes on the discuss the possibilities and

models for replicating this experience to Turkey.

Keywords: Participative Democracy, Participatory Budgeting, Governance.

GR

Katlmc bteleme son 20 yln en baarl demokratik katlm aralarndan birisidir. Dnyada

ilk kez Brezilyann Porto Alegre kentinde balam, ardndan Latin Amerika lkelerinde (Peru, Ekvator,

Kolombiya gibi) yaygnlam ve daha sonralar Kuzey Amerika ve Avrupa lkelerine yaylmtr. Bugn,

Avrupada 100den fazla ehirde katlmc bteleme uygulamas gerekletirilmektedir. Katlmc

bteleme uygulamas bugn hzla genilemekte ve her lkenin kendi demokrasi kltrne gre farkllk

gsteren model ve biimler almaktadr.

Katlmc bteleme anlay ve sreleri bakmndan ncelikle katlmc demokrasi kavramnn

aklanmas gerekmektedir. Katlmc demokrasi, demokrasi ve yerelleme arasndaki ilikiyi

aklayan ve bu ilikiyi glendiren bir kavramdr. Demokrasinin en dk dzeyde katlm ifade eden

uygulamas oy verme yntemidir. Semenlerin sadece oy verme haklarn kullanarak siyasi srece

katlmalar, katlmc demokrasinin varln tam olarak aklamaktan yoksundur. 1970li yllarda

1 Prof. Dr., Celal Bayar niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, [email protected] 2 Yrd. Do. Dr., Celal Bayar niversitesi Ahmetli Meslek Yksekokulu, [email protected]

2


tartlmaya balanan ve kavramsallatrlan katlmc demokrasi anlay, bireylerin ve sivil toplum

kurulularnn kendi istekleri ve kalkmalar ile belirli bir olay veya sorun zerine zmsel etki yaratacak

her trl eylem ve giriimlerini ierir. Politika, seilmiler iin ayrcalkl bir alan olarak

grlmemektedir. Bu nitelii ile demokrasi normatif bir form olarak da grlemez. Katlmc demokrasi

aadan yukarya doru kendi esnek modelini yaratan mzakereci bir sretir. Her durumda yerel

ynetimlerin katlmc demokratik sreleri uygulamalar beklenmese de, en azndan mahalle

meclisleri, halka ak toplantlar gibi snrl uygulamalar da grlmektedir. Ancak, bu uygulamalar

katlmc demokrasi iin yeterli deildir.

Katlmc demokrasi, yerellemeden ortaya kacak yararlar enoklayan ve demokrasinin

gelimesine ve derinlemesine katkda bulunan yeniliki bir karar alma srecidir. Katlmc demokrasi

anlaynn katlmc bteleme bakmndan nemi ise, katlm, hesap verebilirlik, saydamlk, iyi

ynetiim gibi yeni ynetim anlaylarnn uygulanmasna katk salamasdr. Bylelikle kamu

yneticileri ile vatandalar arasnda kurulacak uygun iletiim modelleri sayesinde kamu kaynaklarnn

datmnda belirli bir bte byklnn nasl kullanlacana yerel halkn karar vermesi ve karar alma

srelerinde halkn dncelerinin dikkate alnmas salanacaktr.

KATILIMCI BTELEME NEDR?

Katlmc bteleme, vatandalarn ve sivil toplum kurulularnn bte kaynaklarnn nereye ve

nasl harcanmas gerektiine ilikin kararlara katlma hakkna sahip olduklar bir modeldir. Katlmc

bteleme ekonomik demokrasi bakmndan nemli bir kurumsal yenilikilik olarak kabul edilmektedir.

Katlmc bteleme drt nemli etkiye sahiptir. Birincisi, demokrasi inancn glendirir. kincisi,

katlmclarn (vatandalarn) demokratik hak ve sorumluluklarn renmeleri bakmndan pedagojik bir

etki yaratr. ncs, kamu kaynaklarnn kullanmnda etkinlii artrr. Drdncs ise, kamu

kaynaklarnn harcanmasnda yeniden datc etkiye (kentsel yoksulluun azaltlmas) sahiptir.

(Marquetti, Schonerwald da Silva, and Campbell, 2012: 63). Katlmc bteleme, kamu yneticisi veya

seilmi olmayan vatandalarn bte mzakerelerinde ve/veya bte kaynaklarnn tahsisine

dorudan, kalc ve bamsz olarak katlmasdr. Vatandalarn bte hakknn kullanlmasna

katlm, deiik biimler alabilmektedir.

Katlmc Btelemenin Tanm

Katlmc bteleme, birbirinden farkl model ve uygulama farkllklar iermekle beraber pek ok

ortak zelliklere de sahiptir. Katlmc bteleme, halkn dorudan bte harcamalar ve ncelikleri ile

ilgili kararlara aktif katlm anlamna gelmektedir. Katlmc bteleme, toplumun tm yerleik

vatandalarnn ve sivil rgtlerinin toplumun temsilcileri olarak harcamalarn tahsisinde, kamu

hizmetlerinin yerine getirilmesiyle ilgili taleplerin iletilmesinde, kamu hizmetlerinin denetiminin

salanmasnda aktif rol stlendikleri bir karar alma yntemidir (Bassoli, 2011:1183). Katlmc bteleme

bir dizi koulun bir arada salanmas ile fayda verecek bir sistemdir. Aada, genel olarak, katlmc

nitelik tayan bir bteleme modelinin ortak eylemleri aklanmtr:

i. Bte harcamalar veya kalemleri bakmndan halk bte hazrlk aamasndaki tartmalara

katlmaldr. Kt kaynak sorununun zmnde halkn bte tartmalarna katlm nemlidir.

ii. Katlm tm kent veya yerleim yeri seviyesinde gerekletirilmelidir. Katlm, yerel meclis

yelerini ve yerel yneticileri de iine alacak ekilde geni bir ibirlii gerektirir.

iii. Tekrarlanan (yinelenen) bir sre olmaldr. Toplant veya mzakerelerin yln tamamna yaylan

ve belirli bir takvime balanm ekilde gerekletirilmesi gerekir.

3


iv. Toplant veya halka ak tartmalar eklinde gerekleecek katlm, kamu ynetimi tarafndan

bir tr danma olarak deerlendirmelidir. Toplantlardan kan kararlar, ncelikle dikkate

alnmas gereken bir nitelik tayacaktr.

v. Sonular, hesap verme sorumluluu erevesinde denetime ak olmaldr.

Btelemede katlmc sreler iki temel yarar salamaktadr. Bunlardan ilki, kamu kaynaklarnn

kullanmnda etkinliin salanmasdr. Arlkl olarak vergilerle finanse edilen kamusal kaynaklarn yerel

hizmetler iin en uygun harcama yerlerine tahsisi, kaynaklarn etkin ve verimli kullanm bakmndan

nem tamaktadr. Btelemede katlmc srecin dier faydas ise katlmc demokrasinin glenmesine

yapt katkdr.

Katlmc bteleme farkl formlar alm olsa da temel nitelikleri u ekilde sralanabilir: i)

Vatandalar btenin planlanmasna tamamen veya ksmen katlrlar. Katlmn genilii deiebilir. ii)

Katlm kurumsallatrlmtr. Katlmn dzeyi, katlmclarn belirlenmesi, toplantlarn sklk sreleri,

toplant biimi nceden belirlenmitir. iii) Bte kaynaklar katlmclarn istekleri ve tercihlerine gre

belirlenmi ncelikler iin harcanr.

Katlmc Bte Nerede ve Nasl Dodu?

Katlmc bteleme, Brezilyada 1989 ylnda yerel seimlerde i Partisinin kazand zafer

sonrasnda Rio Grande De Sul eyaletinin bakenti Porto Alegre kentinde uygulanmaya balanmtr. i

Partisi seimi kazand dier kentlerde de katlmc bteleme uygulamasn balatmt. Nfusu 1

milyonu aan Porto Alegre kentinde srece katlan vatandalarn says 20 bine ulamt. Yaam koullar

son derecede kt olan ve diktatrle kar muhalefetin gl olduu kentte sivil toplum rgtleri ve

belediye ynetimi birlikte kentte yaam kalitesinin ykselmesi ve yoksulluun azaltlmasnda ciddi

baarlar salamtr.

Porto Alegre kentinde katlmc bte uygulamasnn sonular olduka artcdr. Uygulamann

balad 1989 ylndan sonraki on yl iinde temiz ime suyu kullanma oran, kanalizasyon oran,

asfaltlanan yol uzunluu, okullama oran gibi fiziki ve sosyal altyapda nemli gelimeler salanmtr. Bu

baarnn temelinde belediye ynetiminin halkn karar alma srelerine katlmn dorudan tevik

edecek uygulamalar desteklemesi yatmaktadr. Katlmc bteleme uygulamasn balatan i Partisi

2002 seimlerinde Brezilyada iktidara gelmi ve genel bakan Silvia De LULA, Cumhurbakan olmutur.

Brezilyada yerel dzeyde katlmc bteleme uygulamasyla ilk kez yoksul ve alan kesim

dorudan kamusal bte kararlarna katlm ve pek ok kamusal kararn alnmasnda dorudan

belirleyici olmutur. Katlmc bteleme, katlmc demokrasinin glenmesine da katkda bulunmutur.

Brezilya rneinde, vatandalar bte, vatandalk haklar, vergileme gibi konularda sz sahibi olmutur.

Bte kaynaklarnn nereye, ne kadar ve nasl harcanmas gerektii konusunda yerel btelerin belirli bir

orannda (toplam btenin % 20sine kadar olan oranlarda) sz sahibi olan halkn vergi deme isteklilii

artmtr.

Bugn Brezilyada 250den fazla belediyede katlmc bte uygulamasna geilmitir. Katlmc

bte, Brezilya dnda Latin Amerika lkeleri (Uruguay, Peru, Arjantin, Meksika gibi), Avrupa lkeleri

(Fransa, sve, Belika, talya, ngiltere, Almanya gibi) ve Kuzey Amerika lkelerinde (A.B.D., Kanada gibi)

pek ok kentte uygulanmaktadr.

KATILIMCI BTELEME SREC

Katlmc bteleme sreleri bakmndan bir karlatrma yapmadan nce, btelemede

vatanda katlmnn temel unsurlarn aklamak gerekir. Katlm srelerinde vatandalarn etkinliini

belirleyen unsurlarn deerlendirilmesi, katlmn baarsn da etkileyecektir. Btelemede vatanda

katlmn belirleyen deikenler yle aklanabilir(Ebdon and Franklin, 2006:438):

4


i. evre: Hkmet yaps ve ekli; politik kltr; yasal dzenlemeler; nfus bykl ve

etnik eitlilik

ii. Sre: Zamanlama; bte tahsis tr; katlmclar (seim yntemi, ye saylar, temsilciler);

deme isteklilii

iii. leyi: Halka ak toplantlar; odak gruplar; danma komiteleri; aratrma (anket)

iv. Ama ve Sonular: karcln azaltlmas; bte hakknda katlmclarn eitimi; bte

tekliflerine destek salanmas; karar almada girdilerin toplanmas; kaynak tahsisini

deitirmek; gven salamak; aidiyet ruhunu yaratmak.

Katlmc bteleme uygulamalar farkl biimler alabilmektedir. Yerel dzeyde belediye bakan

ile meclis arasndaki ilikiler ve vatandalarn katlm konusundaki isteklilii nemli unsurlar arasndadr.

Ayrca, politik iklimin de muhalefetin glendirilmesine uygun bir demokratik ortam salamas gerekir.

Cabannes, katlmc btelemenin farkl biimlerini kendi arasnda yle snflandrmaktadr (Cabannes,

2004: 28):

i. Dorudan demokrasi ve toplum tabanl temsili demokrasi: Dorudan demokraside her vatanda

belirli tematik nceliklerde ve halka ak mahalle veya semt toplantlarna katlrlar. Her

katlmcnn oy verme ve meclise delege veya ye olarak seilme hakk bulunmaktadr. Bylelikle

tm vatandalar srecin iine dahil edilmitir ve denetim grevini de kendileri bizzat yerine

getirmektedirler. kinci tr katlm ise dolayldr. Bte mzakereleri ve karar alma yetkisi

mahalle temsilcileri, hemehri temsilcileri, sendikalar gibi sivil toplum kurulularnn temsilcileri

tarafndan yerine getirilir.

ii. Btelemeyle ilgili kararlarn alnmasnda sorumluluk: Katlmc btelemenin ou trlerinde

temsili demokrasi kurallar geerlidir ve bte ile ilgili kararlar belediye meclisi alr ve onaylar.

Bununla beraber, belediye meclisleri uygun biimlerde vatandaa danabilir. Fakat nihai olarak

bte ile ilgili karar yetkisi meclise aittir.

iii. Karar almadan sorumlu organ: Brezilya deneyiminde Katlmc Bte Meclisleri

bulunmaktadr. Vatandalarn oylaryla seilen meclis yeleri bte tekliflerini hazrlar ve

belediye meclisine sunar. Merkezi karar alma organ gibi ilev gren katlmc bte meclisleri

halka ak bir dizi toplantlar gerekletirmek suretiyle bte ile ilgili kararlarn olumasn

salar.

iv. Btenin onaylamasnn ardndan gerekleen sosyal kontrol ve denetim: Denetim, meclis

dzeyinden yerel halk dzeyine doru genileyen bir aralkta gerekletirilmektedir. Vatandalar

tarafndan gerekletirilen kontrol, bteleme hakknn ne kadar vatandalara devredildiinin

de bir gstergesi saylmaktadr.

v. Kent tabanl veya toplum tabanl katlmc demokrasi: Vatandalar tarafndan nceliklendirilmi

talepler kent temelli veya vatanda temelli olarak aklanabilir. Temel ama yerel halkn

ortalama yaam standardnn ykseltilmesi ise, katlm dorudan bu talebe konu olan yerel

halkn veya mahallelinin katlm ile snrl olacaktr. Yeni kent merkezlerinin kurulmas veya

kentin tamamn ilgilendiren bir konu ise, bu durumda katlm kentin tmn kapsayacak

ekilde gerekletirilecektir.

vi. Bte kaynaklarnn ksmen veya tamamen kontrol altna alnmas: Yerel btedeki

kaynaklarnn oransal olarak yzde kann katlm konusu yapld farkllklar gstermektedir.

Bte kaynaklar zerinde halkn kontrol ettii oran btelerin % 1i ile % 100 arasnda

deimektedir.

vii. Biimlendirme ve kurumsallatrma derecesi: Bteleme srecindeki katlm mekanizmas

gayriresmi nitelikte yasal kurallara bal olmakszn ileyebilecei gibi, yerel veya ulusal dzeyde

belirlenecek yasalar, kararnameler ve dier hukuki dzenlemelere bal olarak da ileyebilir.

5


KATILIMCI BTE MODELLER

Katlmc bteleme ile ilgili kesin bir model olmamakla beraber, sre bakmndan belirli ilkeler

sz konusudur. Aada Brezilyada uygulanmakta olan katlmc bteleme sreci ematik olarak

gsterilmektedir. Katlmc btelemenin ilk aamasnda bilginin datm, politikalarn tartlmas ve

seilmi temsilcilerin belirlenmesi tamamlanmaktadr. Blgesel ve semt toplantlarnda belirli bir sreye

bal olarak katlmclar sorunlarn tespiti ve hizmetler iin ayrlacak kaynaklar hakknda grlerini

bildirmektedirler. Srecin ikinci aamasnda, ynetimin gelecek mali yl iinde yerine getirecei politika

ve projeler tanmlanmaktadr. Nihai kararlar blgesel toplantlarda verilir. Kaynaklarn tahsisinde yaam

kalitesi endeksi ve blgedeki katlm ve tartma sreleri dikkate alnr. Bteleme srecinin son

aamasnda, kent ynetimi tarafndan hazrlanan bte teklifleri belediye bakanlna gnderilir.

Katlmc btelemede seilen projeler belediye meclisi tarafndan onaylanp, uygulamaya girmektedir

(Wampler,2007: 28-30).

Katlmc bteleme sistemleri katlm iki ekilde ngrmektedir. Birincisi, blgesel meclisler

kurulmak suretiyle vatandalarn srekli ve dzenli toplantlar yapmasnn salanmasdr. Bu meclislere

katlmc bteleme meclisleri veya blgesel meclisler gibi isimler verilmektedir. kincisi, toplantlarn

tematik konular temelinde dzenlenmesidir. Yerel sorunlarn belirlenmesi ve zm iin projeler

gelitirilmesi amacyla (rnein kentin hangi blgesine ne byklkte ve hangi amala park yaplmas

ynnde bir talebin grlmesi gibi) gerekletirilecek toplantlarda kaynak savurganlnn nlenmesi

de salanmaktadr.

Brezilya dnda Avrupada ilk katlmc bte uygulamalar 1994te talyada (Grottammare),

1996da ngilterede (Salford) ve 1998de Almanyada (Monchweiler) gerekletirildi. 2001 ylnda Porto

Alegrede dzenlenen Dnya Sosyal Forumu sonrasnda da katlmc bteleme hzla Avrupa lkelerinde

yayld. Brezilya bata olmak zere Latin Amerika lkelerinde yaylan katlmc bteleme uygulamalar

bu lkelerdeki diktatrlklere kar yerel halk hareketinin (muhalefetinin) bir gstergesidir. Katlmc

demokrasi kltr, kent ynetimlerinin bteleme srelerinde halk katlmnn gerekletirilmesiyle

birlikte glenebilmitir.

Krsal kalknma perspektifinden katlm, hem ama hem de ara olmaktadr. Katlm, farkl

karlar ve fikirleri olan kiileri ve gruplar bir araya getirerek uzlama ve mzakere kltrnn

gelimesine katkda bulunmaktadr. Bu ynyle, demokrasinin gelimesi ve sosyal bakmdan dlanm

kii ve gruplara sz hakk tannm olmaktadr. Katlmc modeller, dier taraftan kt kaynak sorununun

zmnde de yarar salamaktadr. Yerel btelerin planlanmasnda projeler arasnda en uygun olannn

seilmesi bylece mmkn olmaktadr.

6


ekil 1: Yllk Katlmc Bteleme Dngs

Kaynak: (Wampler, 2007)

Katlmc btelemede en tipik uygulama, Porto Alegre olarak gsterilmektedir. Bununla birlikte,

bu modelden ayran ve baarl sonular veren dier modeller de vardr. Farkl modellerin varl ve

bunlarn birletirilmesindeki zorluklarn temelinde iki neden yatmaktadr. lk olarak, farkl deneyimleri

doru bir ekilde deerlendirecek analitik bir ereve oluturulmamtr. Hangi modelin daha uygun

olduuna dair ortak bir kanaat yoktur. kinci neden, katlmc btelemenin tanmlayc nitelikleriyle ilgili

ontolojik belirsizlikler mevcuttur. Katlmc bteleme bir taraftan katlmc demokrasinin etkili bir

uygulama arac olarak grlrken, dier taraftan bte sistemi olarak etkin kaynak tahsisinin

gerekletirilmesinde bir ara olarak tanmlanmaktadr. Katlmc bteleme farkl biimler

alabilmektedir. Aada, eitli lkelerdeki farkl modeller tartlacaktr.

Porto Alegre Modeli

Brezilya dnyada gelir dalm bakmndan en dengesiz lkelerden birisidir. Ayrca, yerel

dzeyde yolsuzluk ve adam kayrmaclk yaygndr. Seimlerde oylarn satn alnmas sklkla grlen

durumlardandr. Anayasal olarak garanti edilen haklar gerekte iletilmemektedir. Bununla beraber,

Porto Alegre kenti bu gelenekten biraz ayrmaktadr. Kentte ortalama yaam standard, Brezilya

geneline gre yksektir.

Porto Alegre modelinde katlm, yaygn ve tm vatandalara aktr. Toplum rgtlerinden ok,

bireylerin katlm nem kazanmaktadr. Kent, 16 bte blgesine ayrlmtr. Meclislerin oluumu da

blge dzeyinde gerekletirilmitir. Blgesel bte meclislerinin yeleri dorudan halk tarafndan

seilmi kiilerin yan sra, belediye meclis yelerinden de olumaktadr. Yerel meclis, bteyi onaylar.

Delegeler, projeler ve yatrmlar iin blgesel toplantlar gerekletirir. Bu toplantlara sendikalar,

kooperatifler ve sivil toplum rgtlerinin temsilcileri de katlmaktadr.

Blgesel toplantlarn amac, yerel sorunlar tartmak ve yatrm nceliklerine karar vermektir.

Blgesel toplantlarda seilen delegeler srecin denetiminde ve srece dahil olmada temel katlmc

demokrasi eitimini de alm olmaktadrlar. Blgesel toplantlara ek olarak kent leinde tematik

(ekonomik kalknma, ulam, kltr, eitim, altyap gibi) toplantlar da yaplr. Her bir blgesel meclis

7


tarafndan tespit edilen yatrm ncelikleri belediye meclisine sunulur. Yatrmlarn btelendirmesi yerel

ynetim tarafndan yaplr, ancak blgesel meclislerin tercihleri dikkate alnr. Kaynak tahsisi sreci iinde

katlmc bteleme meclisleri aktif katlr ve tahsis ilemini gerekletirir (Marquetti, Schonerwald da

Silva, and Campbell, 2012: 67).

Toplumun rgtl Katlm

Porto Alegre modelinden farkl olarak bu modelde bteleme srecine dorudan vatandalar

yerine toplumun sivil rgtlenmi kurumlarnn (sendikalar, dernekler gibi) temsilcileri katlmaktadr. Bu

modelde katlmclarn ilgisi yatrmlar ve projelere deil, dorudan konut, eitim, kentsel trafik politikas

gibi kent hizmetlerine younlamaktadr. Katlm srelerine ve bteleme ile gerekletirilen tahsis

yntemine ilikin kesin ve snrlayc kurallar yoktur. Sre daha danmac ve informal olarak iler.

Bireysel ve rgtl katlm modellerinin ikisinde de bireysel ve rgtsel karlar bteleme srecinde

uyumaktadr (Sintomer, Herzberg and Rcke, 2008: 171).

Yerel veya Blgesel Fonlarn Harcanmasnda Katlm ve Kamu/zel Sektr Ortak Katlm

Bu modelde yerel bte dndan finansman salanan fonlarn (rnein sosyal amal hizmetler

iin) harcama yerleri sivil toplum kurulular ve dier rgtl toplum temsilcilerinin kararlar ile belirlenir.

Bu modelde, yerel ynetimlerin fonlarn harcama yerlerine tahsisi bakmndan yetkileri yoktur. Srece

zel sektr temsilcileri de katlamaz.

Fonlar zel sektr veya uluslararas kurulular tarafndan salanyorsa, fon salayan kurulu

srece sivil toplum kurulularn da dahil etmek suretiyle harcamalar gerekletirecektir. rnein;

kentsel dnmle ilgili ulusal veya uluslararas kurumlardan ayrlan fonlarn kullanmnda, kentsel

dnmden dorudan yarar salayacak daha dezavantajl kesimlerin talepleri dikkate alnacaktr

(Sintomer, Herzberg and Rcke, 2008: 172).

Yakn Katlm ve Mali Konularda Danma

Fransa ve Almanyada grlen bu modeller danmac bir nitelik tamaktadr. Yerel sivil

toplumun bteleme srecine katlm zayftr. Halka ak toplantlarda veya mahalle meclislerinde

grlen ve tartlan yerel sorunlar yerel ynetimler tarafndan dinlenir, fakat yetki tamamen yerel

ynetimlere aittir.

Yakn katlm modelinde belediye bakan, halkla yakn iliki iinde toplantlar dzenler ve

sorunlarn dinler. Halkn dorudan sorunlarn iletmesine olanak salayan bu modelde yatrmlarn

tahsisi ve ncelii deil, genel olarak kentle ilgili sorunlar dile getirilir. Danma modelinde, yerel

ynetimler belediye btesi ile ilgili tm rakamlar ve bilgileri internet zerinden ve dier iletiim aralar

ile halka duyurur. rnein; belediye mzesinin gelir ve giderleri veya kat atk hizmetiyle ilgili bte

rakamlar halka duyurulur. Vatandalar halka ak toplantlarda gr ve dileklerini ifade ederler. Her iki

modelin baar dzeyi dktr. Vatandalarn kaynak tahsisi konusunda katlm ve etkinlii zayftr

(Sintomer, Herzberg and Rcke, 2008: 173).

Vatandalarn bteleme srecine katlm kaynaklarn etkin kullanmn, halkn tercihlerine en

uygun hizmetin sunulmasn, bireylerin politik karar almadaki rollerinin glendirilmesini salar. Katlm

yntemleri, katlmc bteleme modellerinin farklln aklamaktadr. Katlmc uygulamalar drt

ekilde snflandrlabilir:

i. Bilginin Paylam: Yerel ynetimler vatandalara bte ile ilgili yeterli ve gerekli bilgi akn

salamaldr.

ii. Danma: Kamu ynetimi, vatandalarn tercihleri aklayabilecekleri uygun halka ak

toplantlarn, forumlarn, meclislerin oluumunu salamal ve katkda bulunmaldr.

8


iii. Ortak Karar Alma: Vatandalar bte ile ilgili kararlara aktif olarak katlmaldr. Bu katlm,

sadece gr beyan etme ile snrl olmamal, kaynaklarn tahsis yetkisi de vatandala

paylalmaldr.

iv. Dahil Olma ve Kontrol: Vatandalar ve toplumun rgtl sivil kurumlar srece dorudan dahil

olmaldr. Bte tercihlerinin rasyonalizasyonunda, fonlarn kullanm yerlerinin belirlenmesinde,

projelerin tamlanmasnda vatandalar dorudan denetim ve kontrol gcne sahip olmaldr

(Flscher, 2007: 247).

TRKYE N BR KATILIMCI BTELEME MODEL NERS

2005 tarih ve 5393 sayl Belediye Kanununun 13. maddesine gre hemehrilerin, belediye

karar ve hizmetlerine katlma, belediye faaliyetleri hakknda bilgilenme ve belediye idaresinin

yardmlarndan yararlanma haklar vardr.

Belediye Kanununun 76. maddesinde Kent Konseyleri ile ilgili dzenleme yer almaktadr. Bu

maddeye gre, kent konseyi kent yaamnda kent vizyonunun ve hemehrilik bilincinin gelitirilmesi,

kentin hak ve hukukunun korunmas, srdrlebilir kalknma, evreye duyarllk, sosyal yardmlama ve

dayanma, saydamlk, hesap sorma ve hesap verme, katlm ve yerinden ynetim ilkelerini hayata

geirmeye alr.

Kent Konseyi Ynetmeliinin (2006) ynetime katlm ile ilgili olacak ekilde 4. maddesinde

Kent konseyi, merkezi ynetimin, yerel ynetimin, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn ve

sivil toplumun ortaklk anlayyla, hemehrilik hukuku erevesinde bulutuu; kentin kalknma

nceliklerinin, sorunlarnn, vizyonlarnn srdrlebilir kalknma ilkeleri temelinde belirlendii,

tartld, zmlerin gelitirildii ortak akln ve uzlamann esas olduu demokratik yaplar ile

ynetiim mekanizmalarn ifade eder hkm bulunmaktadr. Kent Konseyi Ynetmeliinin 1.

maddesine gre ise kent konseyleri, hemehrilik bilincinin gelitirilmesi saydamlk, hesap sorma ve

hesap verme, katlm, ynetiim ve yerinden ynetim ilkelerini hayata geirme hedefini

gerekletirmeyi nermektedir.

Belediye yasas ile katlmcla getirilen bir baka dzenleme, belediye hizmetlerine gnll

katlmdr. Belediye Kanununun 15. maddesine gre ise belediyeler hizmetleriyle ilgili olarak halkn

gr ve dncelerini belirlemek amacyla kamuoyu yoklamas ve aratrmas yaptrabilirler. Bu ynde

gerekletirilecek anketler ile halkn ynetimin eylem ve ilemlerini srekli ve yakndan izlemesine

olanak salanmaktadr.

lkemizde katlmc bteleme anlayna uygun ilk almalar, Yerel Ynetim Reformuna Destek

projesi kapsamnda 2007 ylnda pilot yerel ynetimlerde proje almalar ile balatlm ve bu kapsamda

UNDPden mali destek salanmtr. Proje kapsamnda hizmet gelitirme planlarnn hazrlanmas,

stratejik planlama aralarnn gelitirilmesi, ok yll yatrm programlamas zerine katlmc

yaklamlar gelitirilmitir. Dier bir nemli proje ise, Belediye Ortaklk Alar Projesidir. Bu projeye 5

Trk (Ankara-Altnda Belediyesi, Bursa-Nilfer-Osmangazi-Yldrm Belediyeleri, Eskiehir-Tepeba

Belediyesi) ve 1 AB (sve-Umea) belediyesi ortak olmulardr.

zgn bir model erevesinde bteyi uygulama almalarn srdren anakkale Belediyesi,

bu konuyla ilgili olarak "yatrm planlama komitesi" adnda bir yap oluturmutur. anakkale Belediyesi

deneyimi stratejik planlama, yatrm planlamas ve bteleme almalarnn katlmc bir yntemle

btnletirilmesi ve yrtlmesini salama asndan nem tamaktadr.

2001 ylnda Avrupa Birlii MEDA Program Fonundan yararlanmak iin ileri Bakanl

tarafndan yaplan bavuru ile balatlan Yerel Ynetim Reformuna Destek Projesi kapsamnda Pilot

Projelerden birisi olarak seilen Uak l zel daresi'nde katlmc bte almalar gerekletirilmitir.

Proje erevesinde yatrm program almalar balatlarak yurttalarn hizmetlerden beklentileri ve

memnuniyet dzeyleri llm ve sonular yine yurtta ile paylalm, daha sonra yatrm kart

9


uygulamas ile de yurttalarn proje ncelikleriyle kurumsal stratejik planlama gereklilikleri bir araya

getirilmitir.

Yerel Ynetim Reformu Uygulamasnn Devamna Destek Projesi kapsamnda 2009 ylnda

imzalanan katk anlamas, 5393 Sayl yasann tam anlamyla yrrle konulmasn ve etkin, effaf,

kapsayc, katlmc yerel ynetimlerin olumasn salamay amalamaktadr. Projenin temel faaliyeti;

i. Yerel ynetimlerde kapasite gelitirme,

ii. Yerel ynetim birliklerinde kapasite gelitirme,

iii. Yerel katlm mekanizmalarnn glendirilmesi,

iv. Belediye koordinasyonunun ve ibirliinin iyiletirilmesi,

v. ileri Bakanl kapasitesinin arttrlmas olmak zere be bileen etrafnda ekillenmitir.

lkemizde katlmclk anlaynn yerlemesi ve etkin bir ekilde uygulanmas amacyla 2011-

2013 yllarn kapsayacak ekilde Yerel Dzeyde Katlmc Stratejik Ynetiim Projesi balatlmtr. Yerel

dzeyde katlmc stratejik ynetiimi gelitirme amacn tayan proje kapsamnda, 26 pilot yerel

ynetim biriminde, katlmcl, effafl ve hesap verilebilirlii salamak iin yerel ynetimlerle ilgili

yeni mevzuatn uygulanmasna destek verilmesi planlanmtr. Proje pilot illeri; Adana, Ankara (Proje

Ofisi), Antalya, Balkesir, Bursa, orum, Denizli, Diyarbakr, Elaz, Erzurum, Gaziantep, Hatay, Isparta,

stanbul, Kahramanmara, Kocaeli, Konya, Ktahya, Malatya, Manisa, Mardin, Mersin, Sakarya, Samsun,

Siirt, Trabzon ve anlurfadr. Proje ile (MGM, 2013);

i. Yerel ynetimlerde stratejik planlama kapasitesinin gelitirilmesi,

ii. Kent Konseylerinin verim ve etkinliinin arttrlmas,

iii. Katlmc karar alma kltrnn yerel dzeyde gelitirilmesi hedeflenmektedir.

SONU

Gnmz bilgi toplumu, bilim ve teknolojinin yan sra sosyal, kltrel ve siyasal dinamiklerde

de nemli deiimlere sahne olmaktadr. Demokrasi olgusuna katlmclk ekseninde yansyan bu

deiim sreci, katlmc bteleme anlayn da beraberinde getirmitir.

Katlmc bteleme, yerel demokrasi anlayn derinletirici ve adem-i merkeziyetilii

glendirici yaps dolaysyla, yerel ynetiim asndan yeniliki bir oluum olarak alglanmaktadr. Yerel

ynetim, sivil toplum ve zel sektr arasnda bir kpr oluturan bu uygulama, geni anlamda sosyal

politika nceliklerinin belirlenmesi, daha kaliteli hizmet sunumunun salanmas, desantralizasyon

srecinin arttrlmas, yozlamann azaltlmas, bilgi paylam ve effafln arttrlmas asndan nem

arz etmektedir. Bu sre, mikro lekte yerel ynetimlerin hizmet sunumunda etkinliini arttrrken,

makro lekte ise demokrasinin geliimine nemli katklar salayacaktr.

KAYNAKA

Bassoli, M. (2011). Participatory Budgeting in Italy: An Analysis of (Almost Democratic) Participatory

Governance Arrangements, International Journal of Urban and Regional Research, Vol. 36, Issue:

6, pp. 1183 - 1203.

Cabannes, Y. (2004). Participatory Budgeting:A Significant Contribution to Participatory Democracy,

Environment and Urbanization, Vol. 16, No.1, pp. 27 - 46.

Ebdon, C. ve Franklin, L. A. (2006). Citizen Participation in Budgeting Theory, Public Administrative

Review, May/June, pp. 437 - 447.

Flscher, A. (2007). A Primer on Effective Participation, Ed. A. Shah, Participatory Budgeting, (pp. 127-

156). Washington, D.C.: The World Bank.

Marquetti, A., Schonerwald da Silva C.E. ve Campbell, A. (2012). Participatory Economic Democracy in

Action: Participatory Budgeting in Porto Alegre, 19892004, Review of Radical Political

Economics, Vol. 44, No.1, pp. 62-81.

10


MGM (2011). Yerel Dzeyde Katlmc Stratejik Ynetiim Projesi Austos 2011.

http://www.migm.gov.tr/ProjelerDetay.aspx?DetayId=4, adresinden 10 Mart 2013 tarihinde

alnmtr.

Sintomer, Y., Herzberg, C. ve Rcke, A. (2008). Participatory Budgeting in Europe: Potentials and

Challenges, International Journal of Urban and Regional Research, Vol. 32, No. 1, pp. 164 - 78.

Wampler, B. (2007). A Guide to Participatory Budgeting, Ed. A. Shah, Participatory Budgeting, (pp. 21 -

54). Washington, D.C.: The World Bank.

11


FARKLI KARYER EVRELERNDE OLAN RETMENLERN RENCLERN KARYER

GELMLERNE LKN GRLER

Aye DURMAZ1

ZET

Kariyer geliimi ocukluk dneminde balar ve yaam boyunca devam eder. Bu dnem bireyin mesleki

kimlik oluturma diye de isimlendirilen alma hayat ile ilgili bir benlik duygusu oluturmas ile devam

eder. Kariyer geliimi sreci lise yllarnda ayr bir nem arzeder. nk genler bu dnemlerinde, meslek

olarak seecekleri alanlar belirlemek ve kariyerleri hakknda karar vermek durumundadrlar. Bu alma

farkl kariyer evrelerinde olan retmenlerin rencilerin kariyer geliimlerine ilikin grlerini

aratrmay amalamaktadr. Bu amala Anadolu Lisesinden be farkl kariyer evresinde olan 32

retmenle grmeler yaplmtr. Grmeler ierik analizi yolu ile analiz edilmitir.

Anahtar Kelimeler: kariyer evresi, kariyer geliimi.

AT DIFFERENT CAREER STAGES TEACHERS OPINIONS ABOUT STUDENTS CAREER DEVELOPMENT

ABSTRACT

Career development starts in childhood and continues during the whole life. During this stage,

individual establishes vocational identity. Vocational identity means establishing self identity related to

work life. Career development needs separate attention during high school years. Because the youth

should decide on their careers in these years. This study aims to investigate the opinions of teachers

who are at different career stages related to students career development. To do this, interviews

were done with 32 teachers at different career stages from three high schools. The interviews were

analyzed using content analysis.

Keywords: career stage, career development.

GR

Kariyer bir kiinin yaam sresince oynad roller birleimi ve dizisidir. Bu roller ocuk, renci,

bota alan, vatanda, ii, e, ev kadn, ebeveyn ve emekli gibi birok insann hayatnn bir dneminde

doldurmay mit ettii konumlar ierdii gibi sulu, reformcu ve k gibi ok daha az yaygn olan rolleri

de iermektedir. Herkes hayatnda tm rolleri oynayamaz; nk bazlar hi evlenmez veya bazlar

emeklilie ulaamadan lr. Rollerin sralamas, balangc veya sona erdirilmesi deiiklik gsterebilir;

rnein bir renci okulu bitirmeden veya ii olmadan nce evlenebilir. Tm bu farkl ve etkileim

iinde olan roller grubu kariyeri oluturmaktadr(Super, 1980, s.282).

nsanlarn zel ve i yaamlarnda engin ve geni kapsaml deiiklikler meydana gelmektedir.

Bireylerin, kendileri, dierleri ve dnya hakknda sahip olduklar deer ve inanlar deiiyor. Liseden

sonra hayata geii dnen bir lise rencisinin asndan bakldnda, kariyer kararlar verme ihtimali

olduka zor olabilir. Bir dizi aratrma gstermektedir ki renciler okulun karlamasn istedikleri en

nemli ihtiyalarndan biri olarak kariyer / yaam planlamasn ifade etmilerdir. Ortaokul ve lise

rencilerinin ihtiyalarn sralamalarn istedikleri dier aratrmalarda ise, kariyer ile alakal endielerin

ilk 10 ihtiya iinde sraland grlmtr(Hiebert & Huston, 1992;Hiebert, Kemeny, & Kurchak, 1998;

akt:Lee, 2007, s.1).

1 r. Gr. Krklareli niversitesi, [email protected]

12


Trkiye bir OECD yesi ve Avrupa Birlii yeliine aday bir lke olarak, kendisini dier lkelere

kar rekabeti bir g haline getiren gen ve dinamik bir nfusa sahiptir. Uzman igc yetitirmek ve

ocuklarmz deien ekonomik artlara hazrlamak iin, eitim olanaklarnn iyiletirilmesi ve kariyer

geliiminin zelliklerinin nceden bilinmesi kritik bir neme sahiptir(Nazl,2009,s.2).

lgili alan yazn incelendiinde, Trkiyede rencilerin kariyer geliim evrelerinin incelendii

snrl sayda da olsa alma mevcuttur(Bozgeyikli ve Iklar, 2010; Yaylac,2007; Nazl,2009; oban,2005;

Akntu ve Birol,2011; Doan,2011; Akbalk, 1991; Bacanl ve dierleri, 2013). Ancak ilgili alan yazn

incelendiinde, rencilerin kariyer geliimine ilikin almalarn ulatklarmn tamamnn rencilerin

grlerine bavurularak yapld grlmektedir. Buna ramen rencilerin yaamlarndaki nemli

dnm noktalarnn ahidi ve gzlemcisi olan deerli retmenlerin dnce ve izlenimlerine hi

bavurulmad saptanmtr. Bu nedenle, rencilerin kariyer geliimlerini farkl kariyer evrelerinde olan

retmenlerin zihni modellerine gre nitel yntem kullanarak incelemeyi amalayan bu almann

zgnl ile ilgili alan yazna katk salayaca dnlmektedir. Bu kapsamda; bu alma ile farkl

kariyer evrelerinde olan retmenlerin rencilerin kariyer geliimlerine ilikin grlerini belirlemek

hedeflenmektedir.

KARYER GELM

Lise yllar genler iin meslekle ilgili karar vermeleri asndan kritik zaman olarak

deerlendirilir. Genler bu dnemlerinde, meslek olarak seecekleri alanlar belirlemek ve meslekleri

hakknda karar vermek durumundadrlar. Meslek seimi gencin, yalnzca nasl bir ite almak istedii ile

ilgili olmayp ayn zamanda nasl bir hayat standard iinde yaamak istediini de etkileyen bir karar

olduu iin ok nemlidir. Lise ana gelmi genlerin bylesine nemli bir karar vermek zorunda

olmalar, mesleki geliim grevlerini yerine getirmedilerse, doru ve aklc kararlar vermelerini

zorlatrmaktadr ( oban, 2005,s.40). Ginzberg ve arkadalarna ve Supera gre(Bozgeyikli, 2010)

meslek seimi, hayatn belli bir dneminde bir anda verilen bir karar deildir. Bu karar geliimsel bir

sre iinde verilen bir dizi kararn bilekesidir. Mesleki geliim kuramclar, zihinsel, psiko-sosyal geliim

gibi meslek seimi srecini de eitli geliim evrelerine ve bu evreleri de eitli geliim basamaklarna

ayrarak incelemilerdir. Her bir mesleki geliim evresi iin bireyin kazanmas gereken mesleki geliim

grevleri belirlemilerdir. Mesleki geliim grevi, toplum tarafndan belirlenen, bireyin kazanmas

gereken bir takm mesleki tutumlar ve davranlardr. Yine Super'a gre bireyin iinde bulunduu mesleki

geliim dneminden bir st aamadaki geliim dnemine geebilmesi, iinde bulunduu mesleki geliim

dnemine ilikin mesleki geliim grevlerini yerine getirebilmesiyle mmkndr.

Ergenlik dneminin ilk yllar, Superin Aratrma Dnemi adn verdii 14-24 ya diliminin ilk

yllar kiinin ilgilerini, yeteneklerini ve deerlerini tand ve kararl bir z kavram gelitirdii bir

dnemdir. Bu yllarda genten, meslek alanlar arasndan bir veya bir kana ynelerek meslek

tercihlerini billurlatrmas beklenmektedir. n ergenlik dneminde gen ilgilerinin yan sra

yeteneklerini de dikkate alarak mesleklerin gerektirdii nitelikleri ve salad olanaklar tanyarak meslek

seme sorununa bilinli bir tavrla yaklamaktadr (Doan, 2011,s.1079 ). Ergenlerin yaamndaki en

nemli dnm noktas, lisede iken yaptklar kariyer seimidir. ounlukla, bu dnem aile ve toplum

tarafndan iyeri hazrl iin sadece bir balang olarak grlr. Ancak, bu karar genler iin frsatlar

aacak veya kapatacak kariyer yolunun kurulmasnda nemli bir rol oynar (Lee,2007,s.1 ). Mesleki

geliim srecinin en nemli aamalarndan biri olan karar verme aamasnn ya grubu ve renim

dzeyi gz nne alndnda, lkemiz ortaretim dnemi rencilerini yakndan ilgilendirdii

grlmektedir. nk bu evre, bireyin hem mesleki tercihine karar verecei hem de mesleki tercihine

hizmet edecek blm/niversite tercihiyle akmaktadr. Bylece birey iin meslek seimi bal bana

bir sorun iken, bu soruna ikinci bir boyut (blm/niversite tercihi) daha eklenerek, durum iyice

karmak bir hal almaktadr (Anlan ve dierleri, 2008,s.240).

13


YNTEM

Bu blmde aratrmann modeli, rneklemi, veri toplama arac ve verilerin analizine ilikin

bilgiler sunulmaktadr.

ARATIRMANIN MODEL

Nitel bir aratrma olan bu alma, incelenen durumu etraflca tanmlamay ve aklamay

amalayan betimsel bir alma olup zel durum yntemi ile yrtlmtr.

ARATIRMANIN RNEKLEM

Bu almann rneklemini 2013-2014 ylnda Anadolu liselerinde grev yapmakta olan 32

retmen oluturmaktadr. Her kariyer evresinden eit olamasa bile yakn saylarda retmene

ulalmaya allmtr. Aratrmann rnekleme yntemine katlan 32 retmenin kariyer evreleri

Bakiolunun (1996) almasnda retmenler iin nerdii kariyer evrelerine uygun olarak

belirlenmitir. Buna gre 1-5 yl aras mesleki kdem kariyere giri evresi, 6-10 yl aras mesleki kdem

durulma evresi, 11-15 yl aras mesleki kdem deneycilik evresi, 16-20 yl aras mesleki kdem

uzmanlk evresi ve 21 yl ve zeri mesleki kdem ise sakinlik evresi olarak tanmlanmtr.

Aratrmann rneklemini oluturan retmenlerin 6s (%19) kariyere giri, 5i (%16) durulma, 6s (%19)

deneycilik, 8i (%25) uzmanlk ve 7si (%22) sakinlik evresindedir.

VER TOPLAMA ARACI

Farkl kariyer evrelerindeki retmenlerin rencilerin kariyer geliimlerine ilikin zihni

modellerini belirlemek amacyla, bir veri toplama arac gelitirilmitir. Gelitirilen veri toplama arac 11

ak ulu sorudan olumaktadr. Grmeler esnasnda bu sorular katlmclara sorulmu ve grmeler

grmeci tarafndan yaz ile kayda geirilmitir. Her bir grmenin banda katlmclarn, demografik

zellikleri not edilmitir. Daha sonra grmelere balanmtr. Her bir grme yaklak olarak 15-25

dakika srmtr.

VERLERN ANALZ

almada elde edilen verilerin analizinde, katlmclarn genel dncelerini ortaya koymak

amacyla her bir soruya verilen cevaplar betimsel analiz yntemi kullanlarak analiz edilmitir. Buna gre,

aratrmann amac ve veri toplama aracnn ierdii sorular dorultusunda elde edilen veriler

indirgenmi, temalar ve kodlar ortaya karlm ve oluturulan bu temalar ve kodlara ait frekans ve

yzde deerleri tablolar halinde sunulmutur. Ayrca elde edilen veriler sunulurken adaylarn grlerini

okuyucuya daha etkili bir ekilde yanstmak amacyla dorudan alntlara yer verilmi ve bu alntlarn

sahibi olan adaylar kodlar ile birlikte sunulmutur (rnek; K1: 1 numaral retmen). K1-K6 arasndaki

katlmclar kariyere giri evresindeki retmenleri, K7-K11 aras durulma evresi, K12-K17 aras deneycilik

evresi, K18-K25 aras uzmanlk ve K26-K32 aras sakinlik evresindeki retmenleri temsil etmektedir.

BULGULAR

Bu blmde, alma kapsamnda sorularn detayl analizinden elde edilen bulgular rnek

alntlarla sunulacaktr.

rencileriniz ilgi ve yeteneklerinin farkndalar m sorusuna ilikin bulgular.

Katlmclarn 23 rencilerin ilgi ve yeteneklerinin farknda olduunu ifade etmektedir.

Deneycilik (K12-K13- K14-K15-K16-K17) evresi, uzmanlk (K18- K19-K20-K24-K25) evresi ve sakinlik evresi

(K27-K28-K30-K31-K32) retmenlerinin paylat bu gre ilikin rnek ifadeler u ekildedir: K4 lgi

14


ve yeteneklerinin farkndalar fakat aileleri srekli bastryorlar. Kendi ilgileri dorultusunda kararlar

veremiyorlar.

Katlmclarn 9u ise rencilerin ilgi ve yeteneklerinin farknda olmadn ifade etmilerdir.

Katlmclarn bu soruya ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K26 renciler ilgi ve yeteneklerinin

farknda deiller. ncelemeleri iin web siteleri neriyorum ama ilgilenip bakmyorlar bile. Kendi ilgi,

yetenek ve kiilik zelliklerini tanmadan tercih yapp sonradan blmlerini deitiriyorlar.

rencileriniz baarl ve baarsz olduklar alanlar (zayf ve gl ynlerini) tanyorlar m sorusuna

ilikin bulgular.

27 katlmc rencilerin baarl ve baarsz olduklar alanlar tandklarn belirtmektedir.

Durulma (K7-K8-K9-K10-K11), deneycilik (K12-K13-K14-K15-K17-), uzmanlk (K18-K19-K20-K21-K22-K23-

K24-K25) ve sakinlik (K26-K27-K28- K30-K31-K32) evrelerindeki katlmclarn grlerine ilikin rnek

ifadeler u ekildedir: K7 Baarl olduklar alanlar biliyorlar. Ama yine de baarsz olduklar alanlara

yneliyorlar.

5 katlmc da rencilerin baarl ve baarsz olduklar alanlar tanmadklarn ifade etmilerdir.

Kariyere giri evresi hari dier tm evrelerdeki katlmclar rencilerin baarl ve baarsz olduklar

alanlarn farknda olduklarn belirtmilerdir. Katlmclarn bu soruya ilikin rnek ifadeleri u ekildedir:

K16Baarl baarsz olduklar dersleri ok bilmiyorlar. Zayf ve gl yanlarn renmek iin mcadele

etmiyorlar. Kendileri hakknda yzeysel bilgiye sahipler.

rencilerinizin kendi ilgi ve yeteneklerini kefetmelerini salamak sizin greviniz midir sorusuna

ilikin bulgular.

Tablo-1 rencilerinizin kendi ilgi ve yeteneklerini kefetmelerini salamak sizin greviniz midir

sorusuna verilen cevaplar

Yantlar Katlmc Frekans Yzde

Benim grevim K4-K5-K6-K8-K10-K11-K12-K14-K16K18-

K21-K24-K26-K27-K28-K31- K30-K32

18 56

Benim grevim deil K1-K2-K3-K9- K23-K25-K29 7 23

Rehber retmenin grevi K7-K19-K20 3 9

Tek benim grevim deil K13-K15 2 6

Rehber retmen ile benim grevim K17-K22 2 6

Katlmclarn 18i rencilerin ilgi ve yeteneklerini kefetmelerini salamann kendi grevleri

olduunu ifade etmilerdir. Sakinlik evresindeki (K26-K27-K28-K31-K30-K32) katlmclarn tamam

rencilerin ilgi ve yeteneklerini kefetmelerini salamann kendi grevleri olduunu dnmektedirler.

Katlmclarn buna ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K26 Ak Akademi ad altnda Microsofta ait,

genlere yazlm reten bir web sitesi var. Bunu rencilere neriyorum: siteye bir bakn diyorum. Ka

kii girip bakyor bilmiyorum. rencilerimizin kendi ilgi ve yeteneklerini kefetmelerini salamak ilk

grevimiz diye dnyorum.

Katlmclarn 7si rencilerin ilgi ve yeteneklerini kefetmelerini salamann kendi grevleri

olmadn ifade etmilerdir. Katlmclarn bu soruya ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K29 Kendi

sahip olduum saysal zeknn rn olan satran ile ilgili almalarm var. Bu almam saysal zeks

olan rencileri kefetmemi salyor. rencilerimizin kendi ilgi ve yeteneklerini kefetmelerini salamak

grevim deil ama bu benim hobim.

15


rencileriniz meslekleri yeterince tanyorlar m sorusuna ilikin bulgular.

Katlmclarn 13 rencilerin meslekler hakknda bilgili olduklarn ifade etmilerdir. Daha ok

deneycilik (K12-K13-K14-K17) ve uzmanlk (K19-K20- K21- K24) evresindeki katlmclar rencilerin

meslekler hakknda yeterli bilgiye sahip olduklarn dnmektedirler. Bu cevaba ilikin rnek ifadeler u

ekildedir: K12 Meslekleri aratryorlar. Yeterince tanyorlar. 9. snftan itibaren ne seecekleri belli.

12. Snfta karar vermi deiller.

12 katlmc da rencilerin meslekler hakknda snrl bilgiye sahip olduklarn ifade etmilerdir.

Daha ok kariyer girii (K2-K3-K4-K5-K6) ve sakinlik (K26- K27- K29-K32) evresindekiler rencilerin

meslekler hakknda snrl bilgiye sahip olduklarn dnmektedirler. Bu cevaba ilikin rnek ifadeler u

ekildedir: K6 Meslekleri ne yazk ki yeterince tanmyorlar. evreden duyduklar kadaryla biliyorlar.

Maalesef bu duyumlar bazen yanl olabiliyor.

rencileriniz okulda aldklar eitimin gelecekteki meslek hayatlarna ne tr fayda salayacann

farkndalar m sorusuna ilikin bulgular.

17 katlmc rencilerin okulda aldklar eitimin gelecekteki meslek hayatlarna ne tr fayda

salayacann farknda olmadn ifade etmitir. Daha ok uzmanlk (K19-K20-K21-K23-K24-K25) ve

sakinlik (K26-K27-K31-K30) evresindeki katlmclar rencilerin okulda aldklar eitimin gelecekteki

meslek hayatlarna ne tr fayda salayacann farknda olmadn dnmektedirler. Katlmclarn bu

cevaba ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K19 Okulda aldklar eitimle gelecekteki mesleki

hayatlarnn ilgisini kuramyorlar. Okul eitiminin hibir ilerine yaramayacan dnyorlar.

Katlmclarn 10u rencilerin okulda aldklar eitimin gelecekteki meslek hayatlarna ne tr

fayda salayacann farknda olduklarn ifade etmitir. Daha ok deneycilik (K13-K14-K15) evresindeki

katlmclar rencilerin okulda aldklar eitimin gelecekteki meslek hayatlarna ne tr fayda

salayacann farknda olduklarn ifade etmilerdir. Katlmclarn bu cevaba ilikin rnek ifadeleri u

ekildedir: K13 rencilerimiz okulda aldklar eitimle gelecekteki meslek hayatlarnn ilgisini

kurabiliyorlar. Kendi branm iin geerli bu.

Sizce rencileriniz meslek seimlerini neye gre yapyorlar sorusuna ilikin bulgular.

Tablo-2. Sizce rencileriniz meslek seimlerini neye gre yapyorlar sorusuna verilen cevaplar

*Bazlar birden fazla cevap vermitir.


Baarl olduklar derslere gre K1- K14-K15-K24-K18 5 8

YGSde aldklar puana gre K5-K20-K26-K27-K30 5 8

Bireysel isteklerine gre K10-K21-K23-K25 4 6

lgi ve yeteneklerine gre K1-K12-K13-K14-K28-K30-K31-K32 8 12

Kiisel zelliklerine gre K15-K16-K18-K21-K23-K32 6 9

Baarl olacan dnd K2 1 1

Meslein poplaritesine gre K5-K11-K22- K26 4 6

Ekonomik getirisine gre K2-K6-K11-K17-K22-K27-K32 7 11

bulma imknna gre K17 1 1

Ailelerinin ynlendirmesine gre

K2-K3-K4-K5-K6-K7-K8-K9-K10-K13-K14-K16-K18-

K19-K21-K22-K25-K27-K31

19 30

Arkada grubunun ynlendirmesine gre

K7-K8-K16 3 5

Dershanenin ynlendirmesine gre

K26-K31 2 3

16


Verilen cevaplarn 19u rencilerin meslek seimini ailelerinin ynlendirmesine gre yaptn

ifade etmektedir. Kariyere giri evresindeki (K2-K3-K4- K5-K6) katlmclarn tamam ve durulma

evresindeki (K7- K8-K9- K10) katlmclarn ounluu rencilerin meslek seimini ailelerinin

ynlendirmesine gre yaptn belirtmektedir. Katlmclarn bu cevaba ilikin rnek ifadeleri u

ekildedir: K13 Meslek seimini yaparken aile ok etkili. ok az sayda renci meslek seimini ilgi ve

yeteneklerine gre yapyor.

rencilerin meslek seimlerini ilgi ve yeteneklerine gre yaptn ifade eden 8 cevap

deneycilik (K12-K13-K14) ve sakinlik (K28-K30-K31-K32) evresindeki katlmclara aittir. Katlmclarn bu

cevaba ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K14 rencilerim dil snf rencisi olduu iin bu alan

ilgilerine gre setiler. Ailelerinin ynlendirmesi de nemli. Mecbur kaldklar iin de seen var. En

baarl olduklar alan olduu iin de seen var.

Katlmclarn verdii cevaplarn 7si meslein ekonomik getirisine gre, 6s kiisel zelliklerine

gre, 5i baarl olduklar derslere gre, 5i YGSde aldklar puana gre, 4 bireysel isteklerine gre, 4

meslein poplaritesine gre, 3 arkada grubunun ynlendirmesine gre, 2si dershanenin

ynlendirmesine gre, 1i i bulma imknna gre ve 1i de meslekte baar beklentisine gre

rencilerin meslek seimlerini yaptklarn ifade etmektedir. Katlmclarn bu cevaplarna ilikin rnek

ifadeleri u ekildedir: K26 renciler meslek seimlerini YGSden aldklar puana gre, meslein

poplaritesine gre, dershanenin ynlendirmesine gre yapyorlar. Kendi ili, yetenek ve kiisel

zelliklerini sorgulamyorlar.

rencilerin mesleki karar vermesinde kim etkilidir. Etkili olanlar en etkiliden balayarak sralar

msnz sorusuna ilikin bulgular.

Tablo-3. rencilerin mesleki karar vermesinde kim etkilidir? Etkili olanlar en etkiliden balayarak

sralar msnz? sorusuna verilen cevaplar


Anne baba-dershane retmenleri-okul retmenleri

K1-K11-K22-K26-K30 5 16

Anne baba-arkada-okul retmenleri K2-K4-K13 3 9

Anne baba-okul retmenleri-arkada K3-K10-K14-K25-K27 K31 6 21

Anne baba-snav puan-okul retmenleri K5 1 3

Anne baba-okul retmenleri K6 1 3

Anne baba-arkada-okul retmenleri K7 1 3

Arkada-anne baba-okul retmenleri K8 1 3

Anne baba K9-K17 2 6

Anne baba-okul retmenleri K12-K19 2 6

Anne baba-Dershane retmenleri-arkada K15 1 3

Anne baba-arkada-dershane retmenleri K16 1 3

Okul retmenleri-anne baba-arkada K18-K24 2 6

Anne baba-arkada K20 1 3

Dershane-arkada-anne baba K21 1 3

Anne baba-arkada-dershane retmenleri-okul retmenleri

K23 1 3

Okul retmenleri-arkada-anne baba K28 1 3

Dershane retmenleri-anne baba-okul retmenleri

K29 1 3

Anne baba-arkada-dershane retmenleri-okul retmenleri

K32 1 3

17


Verilen cevaplara bakldnda 26 katlmc rencilerin mesleki karar vermesinde birinci

derecede etkili olarak anne-babay ifade etmilerdir. katlmc okul retmenlerini, iki katlmc

dershane retmenlerini ve bir katlmc da arkadalar bu srete birinci derecede etkili grmektedir.

Katlmclarn 10u arkadalar, 9u okul retmenlerini, 6s dershane retmenlerini ve 4 anne babay

rencilerin mesleki karar vermesinde ikinci derecede etkili grmektedir. Katlmclarn 12si okul

retmenlerini, 9u arkadalar ve 3 dershane retmenlerini rencilerin mesleki karar vermesinde

nc derecede etkili olarak ifade etmitir.

rencileriniz gelecekteki mesleki hayatlar, meslek seimleri ile ilgili kendileri ahsen aratrmalar

yapyorlar m sorusuna ilikin bulgular.

21 katlmc rencilerin gelecekteki mesleki hayatlar ve mesleki seimleri ile ilgili aratrma

yaptn ifade etmitir. Bu katlmclarn deneycilik (K12-K13-K15-K16-K17), uzmanlk (-K18- K19-K20-

K21- K22- K23-K24) ve sakinlik (K26-K27-K28- K30-K31-K32) evrelerinde yer ald grlmektedir.

Katlmclarn bu yanta ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K21 Gelecekteki mesleki hayatlar, meslek

seimleri ile ilgili kendileri ahsen aratrmalar yapyorlar. Ben ODT mezunuyum. Genelde bana

okulumla ilgili kamps, renci ilikileri, konaklama vb. konularda sorular soruyorlar.

Katlmclarn 6s da rencilerin gelecekteki mesleki hayatlar ve mesleki seimleri ile ilgili

aratrma yapmadn ifade etmektedir. Bunu ifade eden katlmclarn 3nn kariyere giri evresinde

(K1- K4-K5) olduu grlmektedir. Katlmclarn bu yanta ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K14

Gelecekteki mesleki hayatlar, meslek seimleri ile ilgili kendileri ahsen aratrma yapmyorlar. Bana

sorular soruyorlar.

rencilerinizi meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmek sizin greviniz midir

sorusuna ilikin bulgular.

Tablo-4. rencilerinizi meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmek sizin greviniz

midir? sorusuna verilen cevaplar


Evet, benim grevim

K2-K3-K4-K5-K9-K11-K12-K14-K15-K18-

K21-K22-K24-K25-K26-K27-K28-K31-K32

19 59

Hayr, benim grevim deil K1-K7-K10-K19-K20-K30-K29 7 22

Dierleri ile beraber benim

grevim

K6-K8-K13-K16-K17- 5 16

Bu konuda bize gelmiyorlar K23 1 3

Katlmclarn 19u rencileri meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmenin

kendi grevleri olduunu ifade etmilerdir. Daha ok kariyere giri (K2-K3-K4-K5), uzmanlk (K18-K21-

K22-K24-K25) ve sakinlik (K26-K27-K28-K31-K32) evrelerinde yer alan katlmclarn ilgili rnek ifadeleri

u ekildedir: K2 rencilerimizi meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmek bizim

grevimizdir. Ama eitimimiz bu konuda yeterli mi?

7 katlmc da rencileri meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmenin kendi

grevleri olmadn ifade etmitir. Bir katlmcnn bu yanta ilikin rnek ifadesi u ekildedir: K19

rencilerimizi meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmek bizim grevimiz deil ama

sorunca anlatyorum.

Katlmclarn 5i de rencileri meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmenin

tek bana kendi grevi olmadn belirtmitir. Buna ilikin rnek ifadeler u ekildedir: K8

18


rencilerimizi meslek seimi ve niversite tercihi konusunda bilinlendirmek rehber retmenden

sonra benim grevimdir.

Meslek seimi konusunda rencilerinizi ne kadar bilgili gryorsunuz sorusuna ilikin bulgular.

Katlmclarn 19u rencileri meslek seimi konusunda bilgili grdn ifade etmilerdir.

Daha ok deneycilik (K12-K13-K14-K16-K17) ve uzmanlk (K19-K21-K23-K24-K25) evrelerinde yer alan

katlmclarn ilgili rnek ifadeleri u ekildedir: K14 Meslek seimi konusunda rencilerim bilgililer.

Kendileri aratryorlar. Yeni blmlerin farkndalar.

Katlmclarn 10u rencileri meslek seimi konusunda az bilgili grdn ifade etmilerdir.

Daha ok kariyere giri (K2-K3-K4-K5) ve sakinlik (K26-K27-K28) evrelerinde yer alan katlmclarn rnek

ifadeleri u ekildedir: K26 Meslek seimi konusunda rencilerim az bilgililer. evrelerinde en ok

tandklar, bildikleri mesleklere yneliyorlar. Gncel ve yeni meslekler konusunda eer aile bilgiliyse

seiyorlar.

Katlmclarn 3 rencileri meslek seimi konusunda kararsz grdn ifade etmilerdir. Bu

katlmclarn rnek ifadeleri u ekildedir: K22 Meslek seimi konusunda rencilerin kafas son senede

netleiyor.

rencilerinizin meslek seimi veya meslek karar verme aamasnda size ihtiyalar olduunu

dnyor musunuz sorusuna ilikin bulgular.

Katlmclarn 25i rencilerin meslek seimi veya meslek karar verme aamasnda kendilerine

ihtiyalar olduunu belirtmitir. Katlmclarn buna ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K17 Bize

ihtiyalar olduunu dnyorum. nk anne babalar ocuklarna kar objektif olamyorlar. Ama

bizden yardm isteyen ok yok. Veliler de her eyi bildiklerini dnyorlar zaten.

Katlmclarn 7si ise rencilerin meslek seimi veya meslek karar verme aamasnda

kendilerine ihtiyalar olmadn ifade etmitir. Katlmclarn buna ilikin rnek ifadeleri u ekildedir: K1

rencilerimizin meslek seimi veya meslek karar verme aamasnda bana ihtiyalar olduunu

dnmyorum. retmenlere yahut ailelerinin ynlendirmesine de ihtiyalar olduunu

dnmyorum. Zaten benden yardm da talep etmiyorlar.

SONULAR

Kariyere giri evresindeki 6 retmenin 1-2-3-5 ve 8. sorulara verdikleri cevaplar dikkate

aldmzda kendi kariyer evreleri iinde iki gruba ayrmakta olduklar grlr. Kariyere giri evresindeki

bu retmenlerin ayn sorulara tamamen taban tabana zt farkl cevaplar vermelerinin sebebi

Bakiolunun (1996) aratrmasnda szn ettii, kariyere giri evresindeki retmenlerin yaad

gerek oku olabilir. renci zelliklerinin farkll ve retmenlik grevinin karmakl karsnda bu

evredeki retmenler ne yapacaklarn arm bir halde hem rencilerini hem de grevlerinin

gereklerini net olarak deerlendirmede problem yayor olabilirler. Nitekim rneklemimizdeki kariyere

giri evresi katlmclarnn yars (3) henz daha en iyi ihtimalle be aylk bir retmenlik tecrbesine

sahip bulunmaktadrlar.

Durulma evresindeki retmenleri kariyere giri evresi retmenlerinden ayran en nemli yn,

durulma evresi retmenlerinin sorulara verdii yantlarda kariyere giri evresi retmenlerine nispeten

kendi kariyer evreleri iinde daha az ayrmaya dmeleri ve deneycilik, uzmanlk ve sakinlik evresi

retmenlerine benzer ekilde kendi kariyer evreleri iinde sorulara birbirlerinin yantlar ile daha tutarl

yantlar verme eiliminde olmalardr. Bakiolunun (1999) almasnda da durulma evresindeki

retmenlerin kariyere giri evresindeki retmenlere nispeten hem retimde hem de rencileri

deerlendirme hususunda daha fazla ustalk kazandklar ifade edilmitir. Bu da durulma evresindeki

19


retmenlerin kariyere giri evresindeki retmenlere nispeten kendi kariyer evreleri iinde neden daha

tutarl yantlar verdiklerini, birbirlerine benzemeye baladklarn aklamaktadr.

Altnc soru olan Sizce rencileriniz meslek seimlerini neye gre yapyorlar? sorusuna

verilen toplam 65 yanttan 19u ailelerinin ynlendirmesine gre eklindedir. Yine 7. Soruda

rencilerin mesleki karar vermesinde kim etkilidir? Etkili olanlar en etkiliden balayarak sralar

msnz? sorusuna 26 katlmc rencilerin mesleki karar vermesinde birinci derecede etkili olarak anne-

babay ifade etmilerdir. Bu yantlar farkl lkelerde yaplan aratrma sonular ile tutarllk

gstermektedir. Helwigin (2008) Amerikada yapt bir aratrmada, 25 yandaki yetikinlerden lisede

iken kendilerini kariyerleri konusunda etkileyen 5 birey, olay veya kurumu sralamalar istenmi. Bu

aratrmada ocuklarn kariyer geliiminde en etkili olarak anne baba bulunmu. Anne babay takiben de

ikinci etkili olarak okul retmenleri tespit edilmitir. Kamboyada yaplan bir aratrmada (Salmon,

2013) ise, renciler retmenlerini kariyer seimlerinde en az etkili olarak sralamlardr. Yine

Pakistanda yaplan bir dier aratrmada (Khan ve dierleri, 2012) ebeveynlerin eitimsiz olduu krsal

blgelerde rencilerin kariyer danmanl konusunda retmenlerine dayand, bununla birlikte

eitimli ebeveynlerin de gncel kariyer alanlar hakknda ocuklarna yardm ettii ve kariyer ile ilgili

konular ocuklar ile tartt tespit edilmitir. Knivetonun (2004) rencilerin meslek seimlerinin

etkenleri isimli almasnda ebeveynlerin rencilerin kariyer seiminde retmenlerden daha etkili

olduklar bulunmutur. Hamamcnn (2013) almasnda lise rencileri, eitim ve mesleki kararlarn

verirken en fazla baba ve annelerinden etkilendiklerini belirtmilerdir. ou rencinin mesleki

ynelimini evrenin, anne babann ocuu iin uygun grd seenekler oluturmaktadr. Burada

ailenin, ocuun gelecekle ilgili planlar ve tercihleri noktasndaki rol olduka nemlidir. Aile bu rol

ocuu ynetmek veya zorlamaktan ok, ynlendirici ve ona gerekli destekleri (ilgi, enformasyon,

aratrma vb.) salamak ynnde kullanmaldr (Yaylac,2007,s.130).

rencilerin mesleki karar vermesinde kim etkilidir? Etkili olanlar en etkiliden balayarak

sralar msnz? sorusunun yantlarnda okul retmenini sadece 3 katlmc birincil derecede etkili olarak

grmektedir. Ebeveynlerin bu derece etkili bulunmasnn aslnda artc olmamas gerekir. nk

ocuklarnn geleceini etkileyen bir durumda anne babann inisiyatifi ele almak istemesi gayet

normaldir. Asl artc olan, katlmclardan neredeyse hi birinin okul retmenini birincil derecede

etkili grmedii bir durumda retmenler rencilerin meslek seimi veya meslek karar verme

aamasnda kendilerine ihtiyalar olduunu dnmektedirler. Yine rencilerinizi meslek seimi ve

niversite tercihi konusunda bilinlendirmek sizin greviniz midir? sorusuna 19 katlmc benim

grevimdir, 5 katlmc da dierleri ile birlikte benim grevimdir eklinde yant vermilerdir. Bu soruya

kalplerinden geen doru yant verdiklerini varsayarsak bu durumun renciler iin byk bir avantaj

salayaca aktr. retmenler rencinin kariyer geliiminde rolleri olmas gerektiini veya rol almak

istediklerini ifade etmektedirler. Fakat bu konuda gerekli eitimi almalar nemlidir.

Super (1957) meslek geliimi devlerine ilikin olarak baz tutum ve davranlar da

tanmlamtr. Meslek geliimi ve meslek geliimi grevleri kavramlar doal olarak meslek olgunluu

kavramn ortaya karmtr. Bireyin meslek seimine ilikin en nemli geliim grevleri ise; giderek

artan lde kendini tanma, olumlu, gereki bir z kavram gelitirme, i dnyas hakknda doru,

ayrntl bilgi sahibi olma, doru tercihler yapabilme ve almaya ve eitli mesleklere kar olumlu tutum

gelitirme olarak tanmlanmaktadr (akt: Akntu ve Birol, 2011,s.2). rencileriniz ilgi ve yeteneklerinin

farkndalar m?, rencileriniz baarl ve baarsz olduklar alanlar tanyorlar m? rencileriniz

meslekleri yeterince tanyorlar m? rencileriniz gelecekteki meslek hayatlar, meslek seimleri ile

ilgili kendileri ahsen aratrmalar yapyorlar m? Meslek seimi konusunda rencilerinizi ne kadar

bilgili gryorsunuz? sorular yukarda bahsedilen meslek geliimi grevleri kapsamnda sorulmu

sorulardr. Buna gre renciler ilgi ve yeteneklerinin farkndadrlar, baarl ve baarsz olduklar

alanlar tanmaktadrlar, meslekler konusunda bilgileri vardr fakat arttrlmas gerekmektedir. Meslek

20


hayatlar, meslek seimleri ile ilgili aratrmalar yapmaktadrlar. Katlmclarn yarsndan ou rencileri

meslek seimi konusunda bilgili grmektedirler fakat bu bilginin profesyonel kariyer danmanlar

tarafndan desteklenmesi rencilerin lehine olabilir. Bu sorularn yantlarna bakarak rencilerin

mesleki geliim grevlerinin bir blmn yerine getirdikleri sylenebilir.

NERLER

Aratrmann ulalan sonular ve ilgili alan yazn erevesinde yaplan deerlendirmeler

sonucunda aadaki neriler getirilebilir;

1. Kariyere giri evresi retmenlerinin gerek rencileri deerlendirme gerekse eitli retim

grevleri karsnda mesleklerinin ilk yllarndaki bocalamalarn en aza indirgemek iin

retmenliin stajyer retmenlik saylan ilk ylnda stajyer retmenlerin retim grevinden

muaf tutulmas meslee yeni balam olan retmenlerin bu ilk yl daha az karmaa yaayarak

geirmelerini salayabilir.

2. retmenler rencilerinin kariyer geliimlerinde sz sahibi olmak istemekte, grev almak

istediklerini ifade etmektedirler. retim grevleri ile youn bir ekilde megul olan

retmenlerin bu rol yerine getirebilmeleri iin eitim almas arttr.

3. Kariyer geliimi bir ders olarak retim programna eklenebilir. rencilerin yanl kararlar

almasn, yanl tercihler yapmasn engelleme asndan faydal olabilir.

4. Grld zere ebeveynler rencilerin kariyer geliimi zerinde olduka byk bir etkiye

sahiptirler. Tabii bu durum rencilerin meslek seimi yaparken kiisel zelliklerini, ilgi ve

yeteneklerini gz ard etmesine sebep olmamal. Anne ve babalarn ocuklarn kariyer

geliimine ilikin, yeni, gncel mesleklere ilikin bilgi sahibi olmalarn salamak gerekmektedir.

5. Lise rencilerinin kariyer geliim srecine ilikin ihtiya ve endielerini inceleyen aratrmalarn

yaplmas bu renci grubunun kariyer geliimine ilikin ihtiyalarn belirlemek asndan ok

faydal olabilir.

KAYNAKA

Akbalk, G., (1991). Ortaokul III.snf rencilerinin mesleki olgunluk dzeyleri, Yksek lisans Tezi.

Akantu,Y.,ve Birol, C., (2011). Lise rencilerinin Mesleki Olgunluk ve Karar Verme Stratejilerine

Ynelik Karlatrmal Analiz, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi (H.U.Journal of

Education),41,s.01-12.

Anlan,H., emrek, F., Anagn,.S., (2008). Ortaretim rencilerinin Meslek Seimi ve niversite

Tercihlerine likin Grleri, e-Journal of New World Sciences Academy, 3(2).

Ayas, T., Deniz, M., Kaan, M. (2010). Ginzberg ve arkadalarnn geliim kuramna dayal rnek bir

mesleki grup rehberlii almas, Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi, 7(2),s. 1096-1117.

Bacanl, F., Eici, H. Ve znl.M.B., (2013). Kariyer Karar Verme Glklerinin eitli Deikenlere Gre

ncelenmesi, Trk Psikolojik Danma ve Rehberlik Dergisi, 5(40), 198-211.

Bakiolu, A., (1996). retmenlerin Kariyer Evreleri. II. Ulusal Eitim Bilimleri Sempozyumu. M.. Atatrk

Eitim Fakltesi Yaynlar.

Bernes, K., Code, M., (2006). Adolescents Perceptions of Career Concern, Natcon Papers.

Bozgeyikli,H., Doan,H.ve Iklar,A., (2010). stn Yetenekli rencilerin Mesleki Olgunluk Dzeyleri ile

Algladklar Sosyal Destek Dzeyleri Arasndaki likinin ncelenmesi, Sosyal Bilimler Enstits

Dergisi, 28, 133-149.

oban, A.E., (2005). Lise Son Snf rencilerinin Mesleki Olgunluk Dzeylerinin Yordayc Baz

Deikenlere Gre ncelenmesi, nn niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 6(10), 39-54.

Doan, H., (2011). A balantl Snf Rehberlii Uygulamasnn lkretim 8. Snf rencilerinin Kariyer

Geliim Dzeylerine Etkisi, Gaziantep niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 1077-1098.

21


Edwards-Leis, C., (2012). Challenging learning journeys in the classroom: Using mental model theory to

inform how pupils think when they are generating solutions, PATT 26 Conference, Technology

Education in the 21st Century, Stockholm, Sweden, 26-30 June, 2012

http://www.ep.liu.se/ecp_article/index.en.aspx?issue=073;article=018 (eriim 1/7/2014)

Ferry, N.M., (2006). Factors Influencing Career Choices of Adolescents and Young Adults in Rural

Pennsylvania, Journal of Extension, 44(3).

Hamamc, Z., (2013). lkretim Ortaretim ve niversite rencilerinin Mesleki ve Eitsel Kararlarn

Etkileyen Faktrlerin ncelenmesi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(44), s. 284-299.

Hansen, L.S., (1976). Career Development Education: Humanizing Focus for Educators, Journal of Career

Development ,3, s. 42-48.

Helwig, A.A., (2008). From Childhood to Adulthood: A 15-Year Longitudinal Career Development Study,

The Career Development Quarterly, 57(1),s. 38-50.

yibil, .,ve Salam Arslan, A., (2010). Pre-service Teachers Mental Models About Stars, Necatibey

Eitim Fakltesi Elektronik Fen ve Matematik Eitimi Dergisi (EFMED), 4(2), 25-46.

Khan, H., Murtaza, F. ve Shafa, M. D., (2012). Role of Teachers in Providing Educational and Career

Counseling to the Secondary School Students in Gilgit-Baltistan of Pakistan, International Journal

of Academic Research in Progressive Education and Development, 1(2),s. 85-102

Kniveton, B.H., (2004). The Influences and Motivations on Whicm Students Base Their Base of Career,

Research in Education, 72,s. 47-57.

Kuzgun, Y., (2011). Meslek Rehberlii ve Danmanlna Giri, Nobel Akademik Yaynclk.

Kuzgun, Y., (2013). Rehberlik ve Psikolojik Danma, Nobel Akademik Yaynclk.

Lee, J., (2007). Motivational Career Development Group For Hgh School Females, A Final Project

submitted to the Campus Alberta Applied Psychology,

http://dtpr.lib.athabascau.ca/action/download.php?filename=caap/jeanleeProject.pdf (eriim

1/7/2014)

McMahon, M. ve Watson, M., (2008). Children's Career Development: Status Quo and Future Directions,

The Career Development Quarterly, 57, s. 4-6.

McMahon, M. ve Watson, M., (2008). Children's Career Development:Metaphorical Images of Theory,

Research, and Practice, The Career Development Quarterly, 57, s. 75-83.

Nazl,S., (2009). Career Development Levels of Junior High School Students in Turkey ,

Decowe Conference: Ljubljana, Slovenia, 24-25.

Porfeli, E.J., Lee,B., (2012). Career Development During Childhood and Adolescence, New Directions For

Youth Development, No: 134, Wiley Periodicals Inc.

Super, D.E., (1980). A Life Span, A Life Space Approach to Career Development. Journal of Vocational

Behavior, 16, 282-298.

Salmon, A., (2013). Students' Career Perspectives: What Role do Teachers Play?, UNESCO, Bangkok

Office http://www.unescobkk.org/education/news/article/students-career-perspectives-what-

role-do-teachers-play/ (eriim 20/12/2013).

ltanr,E., (2003). lkretim Birinci Kademede Rehberlik ve Danma, Nobel Akademik Yaynclk.

Vosniadou, S., ve Brewer, W. (1992). Mental Models of the Earth: A Study of Conceptual

Change in Childhood, Cognitive Psychology, 24, s. 535-585.

Wilke, R.A., (2008). Developmentel Changes In Preservice Teachers Mental Models of Learning and

Instruction, Electronic Theses, Treatises and Dissertations. Paper 1005.

Yaylac, G.., (2007). lkretim Dzeyinde Kariyer Eitimi ve Danmanl, Bilig Trk Dnyas Sosyal

Bilimler Dergisi,40, s.119-140.

Yeilyaprak, B., (2013). Eitimde Rehberlik Hizmetleri. Nobel Akademik Yaynclk.

Yeilyaprak, B., (2011). Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danmanl. Pegem Akademi

22


GDSEL SATINALMA LEKLERNN TRK TKETCLER N UYARLANMASINA

YNELK HAZIR GYM SEKTRNDE BR UYGULAMA

Tolga Dursun1, Dursun Yener2

ZET

gdsel satn alma daha ok gereksinim (zaruri) duyulmayan fakat satn almaya kar konulamaz bir

drtyle gerekletirilen satn almlardr. Tketicilerin maruz kaldklar uyarclar satn alma eylemi

zerinde nemli bir etkiye sahiptir. Tketici satn ald rnlerde bir taraftan temel fayda gzetirken bir

taraftan da ona salayaca duygusal fayday gzetmektedir. Yaplan almalar igdsel satn almlarn

planl satn almlar kadar nemli olduunu ortaya karmtr. Bu tespitler erevesinde tketicilerin

igdsel satn almlarna etki eden etmenlerin tespit edilmesi nemlidir. Aratrma verileri hazr giyim

sektrnde alveri yapan 551 tketiciden toplanarak igdsel satn alma lei hazrlanmtr.

Uygulamann sonucunda Younn lei gvenilirlik asndan daha yksek karak geerli kabul

edilmitir.

Anahtar Kelimeler: gdsel Satn Alma lei, Hazr Giyim Sektr

AN ATEMPT TOWARDS THE ADAPTATION OF IMPULSE BUYING SCALES FOR TURKISIH

CONSUMER IN APPAREL INDUSTRY

ABSTRACT

Impulse buying is a essential purchasing carried out by an irresistible urge to buy purchases. Stimulants

that consumers exposed to has a significant effect on the action of purchasing. While purchasing,

consumers not only seek basic benefits but also emotional benefits the product provides to them.

Background studies has revealed that Impulse buying is as important as planned buying. In that sense, it

is important to identify triggering factors that affect consumers Impulse buying. Impulse buying scale

has been prepared by collecting research data from 551 consumers of the apparel industry. As a result

of research, Youns scale was considered valid in terms of high reliability.

Keywords: Impulse Buying Scale, Garment Sector.

GR

Tketicilerin tanmlanmas ve gruplandrlmas olduka karmak bir sretir. Satn alma karar

srecinde tketiciler evresel deikenlerden etkilenmekte ve ayrca alacaklar kararlar kendi isel

szgelerinden geirmektedirler. Bir rn ihtiyacndan dolay satn alabilecekleri gibi ayn koularda

ayn rnn satn alnmamas sz konusu olabilir. Tketicinin karar verme sreci kiiliinden,

alkanlklardan ve dier birok psikolojik ve sosyo-kltrel nedenden kaynaklanmaktadr. Bu durum,

tketicilerin alverilerinde sahip olduklar motivasyonlarn farkl olduunu gstermektedir. Bu bak

as ile ele alndnda igdsel satn almaya yol aan etkenlerin belirlenmesi nemlidir. Konu ile ilgili

Torlak ve dierlerinin 2010 ylnda yapm olduu almada geerlilii kabul edilmi olan Weunn lei

ve Younn lei birlikte uygulanmtr.

LTERATR TARAMASI

Literatrde, satn alma davran balk altnda ele alnmaktadr. Birincisi, plansz satn

almadr (unplanned buying), tketici dkkna yabancdr veya zaman basks altndadr, ya da rafta

1 Yrd.Do.Dr., Maltepe niversitesi, [email protected] 2 Yrd.Do.Dr., Beykoz Lojistik MYO, [email protected]

23


grd bir rn almas gerektiini hatrlar. kincisi igdsel satn almadr (impulse purchasing).

Tketici kar koyamad bir satn alma drts ile anlk hareket eder. ncs de satn alma

takntsdr (compulsive buying). Tketici, sinirden, gerginlikten, skntdan dolay tekrarlayan ekilde

alverie kar. Satn alma taknts, olumsuz olaylarn ve duygularn stesinden gelmek iin kronik,

tekrarlayan ekilde alveri etmektir (Solomon, 2002:301-303). gdsel satn almann pazarlama

alanndaki nemine ilikin almalar 50 yl ncesine dayanmaktadr (Clover, 1950, Madhavaram,

Laverie, 2004:59). lk dnemlerde igdsel satn alma sosyal adan kt bir davran olarak ifade

edilmitir. gdsel satn alma ile satn alma taknts kartrlmtr. Daha sonraki yllarda rnlerin

sembolik anlamlar nedeniyle satn alndnn belirtilmesi ve post-modern tketim kalplarnn

yaygnlamas ile olumsuz alg ortadan kalkmtr (nal, 2008:153). Bu konuya ilikin birok aratrma

yaplarak igdsel satn almaya ynlendiren etmenler tespit edilmeye allmtr.

Aratrmalara gre, igdsel satn alma davranna d uyarclar ve tketicilerin kendi

zellikleri neden olur. Tketici hem rnn kendisiyle, hem de sat atmosferiyle igdsel satn almak

iin uyarlr. Ortamdaki gzel kokular, renkler, hoa giden mzik tketiciye keyifli bir ortam hissi verir

(Solomon, 2004:248). Tketici yaratlan olumlu ortamda daha uzun sre vakit geirir ve bu durum

igdsel satn almay tetikleyebilir (Verplanken, 2001:72). gdsel alveriler gl hislerin cazibesine

kaplma eklinde ifade edilmektedir. Ayrca bu tr alveriler maaza ii gsterimi, katalog vb gibi d

uyarclarn etkisi ile de artmaktadr. Kwon ve Armstrong (2006:101) yapm olduu almada lisansl

rnlerin %30nun igdsel olarak satn alndn gstermitir. Trkiyede yaplm bir almada ise

plansz rn satn alan 399 tketicinin %32sini igdsel satn alan tketiciler oluturmaktadr (abuk ve

Zeren, 2005:24-29). Dnyada ve Trkiyede yaplan aratrmalara bakldnda igdsel ve plansz satn

alma oranlarnn yaklak %30 civarnda olduu gze arpmaktadr. Bu rakam, rn kategorisine gre

deiiklik gsterebilmektedir.

Tketicilerin rnleri satn almasnda fiziksel tatmin elde etmenin yan sra duygusal tatmin elde

etmenin de bulunmas igdsel satn almann olumlu yanlarna dikkat ekilmesine yol amtr. Post-

modern tketici, rnleri salad temel faydalarn yan sra duygusal faydadan dolay da satn

almaktadr. Tketiciler, hazc (hedonic) sebepler ile (elence, kendini zel hissetme ve arma, srpriz

ihtiyac gibi) anlk satn alr (Hausmann, 2000:403).

Baumeister (2002:47) yapm olduu aratrmada igdsel satn alma davranndaki dzeni

bulmaya almtr. Bu aratrmada, igdsel satn alma gerekletiren mterilerin igdsel satn

almann plansz olduuna ve maazaya girmeden nce herhangi bir ekilde kurgulanmadna ve

engellenemez bir istekle, uzun vadeli planlar veya hedeflerin gz ard edilerek gerekletiini kabul ettii

ortaya kmtr. Bu satn almalarn temelinde irade veya kendini kontrol etme gc eksiklii yattn

ifade ederek bu tr satn almalar daha basit bir ekilde aklamaya almtr.

gdsel alveri hem dncelerin hem de duygularn etkisi ile gelien bir karar alma eklidir.

Duygular, hisler ve ruh halini, bilisel unsurlar ise dnme, anlama ve yorumlamay ifade etmektedir.

gdsel alverite duygusal ve bilisel unsurlar birbiri ile etkileim ierisindedirler. Weun ve dierleri

(1998:1123-1133) rnleri satn alrken igdsel olarak tatmin veya mutluluk duygusu hissetmek

isteyen tketicilerin daha ok bu tr satn almlarda bulunduunu ifade etmitir. Bilisel olarak karar

veren tketicilerin daha az satn alma gerekletirdiini ve duygusal olarak satn alan tketicilerin daha

ok igdsel satn alma yaptklarn belirtmilerdir.

Dittmar, Beatties ve Friesee gre tketiciler igdsel satn alma dolaysyla alacaklar rnn

fonksiyon, nitelik veya sembolik anlamna dikkat ederler (1999:495) rnein kadnlar igdsel satn

almay sembolik anlam iin yaparlarken, erkekler ise arasal amalar iin yapmaktadrlar (Coley ve

Burgess, 2003:29). Kadnlarn erkeklere nazaran daha az planlama yapmalar, daha ani karar vermeleri ve

alveriten daha fazla keyif aldklar gzlemlenmitir. Plan yapmama ve ani karar verme bilisel davran

boyutunda, alveriten keyif alma ise duygusal davran boyutunda ele alnmtr (Akturan, 2009:62-76).

24


ALIMANIN AMACI

Bu almada, Trk tketiciler iin uygun bir igdsel satn alma lei tespit edilmeye

allmtr. Torlak ve Tiltayn yapm olduu almadaki lekler ve Younun lei karlatrlarak

igdsel satn almay lmek iin en uygun lek bulunmaya allmtr. Bu amala kltrel yapnn

etkileimi gz nne alnarak leklerin gvenilirlii ve geerlilii test edilmitir.

YNTEM

Anket formunun hazrlanmasnn ardndan ilk olarak anlalamayan veya hatal sorularn

belirlenmesi iin, bir n-test edilmesi (pretest) gerekletirilmitir. Bu aamada sorularn ierii,

kelimelendirilmesi, sralanmas, zorluu gibi sorulara ilikin pek ok unsur test edilir (Gegez, 2010:203).

n-test aamasnda oluturulan anket formu test edilmek iin 50 kiilik bir tketici grubuna

uygulanmtr. Uygulamadan sonra anket formu gelen eletirilere gre yeniden uyarlanmtr. Daha

sonra anket revize edilerek 25 kiilik bir tketici grubuna tekrar uygulanmtr. Toplanan verilerde, tam

olarak tketiciler tarafndan anlalmayan sorularda dzeltmeler yaplarak anket formuna son ekli

verilmitir.

LEKLERN TANITILMASI

Aratrma kapsamnda iki lek kullanlmtr. leklerden biri Torlak ve Tiltayn yapm olduu

almada geerlilii ve gvenilirlii Trk tketiciler iin kabul edilmi Weunun lei ile Younun lei

karlatrlarak igdsel satn alma lei tespit edilmeye allmtr. Weunun lei 5 maddeden

olumaktadr. Youn lei duygusal ve bilisel olmak zere iki boyuttan olumaktadr. Aada bu

leklere yer verilmitir.

Tablo 1: Youn'un gdsel Satn Alma lei

1. DUYGUSAL BOYUT

A. Satn Almaya Kar Koyamama

A1 Bazen aniden bir eyler satn almak istei duyarm ve satn alrm.

A2 Bir ey satn alma istei duyduumda onu satn almam olmann zntsn duymamak iin

mmkn olduunca abuk satn alrm.

A3 Aniden, iimden gelen satn alma isteini kontrol altna almada zorlanrm

A4 Maazalar gezerken grdm dikkatimi eken rnleri satn almaktan kendimi alkoyamam

A5 Bir maazada beni eken bir rn grdmde kendimi aresiz hissederim

A6 Grdm ve aldm beni en iyi anlatan cmledir

A7 Sadece al benim satn alma eklimdir

A8 Bir ey gzme taklrsa onu satn almak iin harekete geerim.

B. Duygularn atmas

B1 gdsel olarak satn aldm eylerden sonra pimanlk duyarm.

B2 Aniden, iimden almak geldii iin aldm rnlerden sonra zlrm

B3 Bazen igdsel alveri yaptm iin kendimi gergin hissederim

B4 gdsel alveri yaparken duygusal atmalar yaarm

B5 gdsel alveri yaparken memnuniyet ve sululuk duygularnn her ikisini de yaarm

B6 gdsel alveri yapmann heyecann severim

C. Alverie Ynelik Olumlu Duygular

C1 Neelenmek iin igdsel alveri yaparm

C2 Heyecanlanmak iin igdsel alveri yaparm

C3 gdsel alveri yaptmda kendimi mutlu hissederim.

25


C4 gdsel alveri yapmann heyecann severim

D. Ruh Hali Ynetimi

D1 Bazen kendimi iyi hissetmek iin bir eyler satn alrm.

D2 zgn olduum zaman igdsel satn alma yaparm

D3 Gnlk hayatmda stresi azaltmann bir yolu alveri yapmaktr.

D4 Kendimi kt hissettiimde dar kar ve giyim alverii yaparm.

D5 Ruh halimi deitirmek iin bir eyler satn alrm.

2. BLSEL BOYUT

E. Rasyo

Documents

Ejovoc Mayis 2014