Embed Size (px)
DESCRIPTION
Lees hier alles over de editie van 2010.
Citation preview
Cum velenim alisisim iriure vercilit, volum quis enim qui bla feuisit, sit el ip eu faccummy nit exer se dunt del iriurer ip etum illut nulla augi-amcommy nullum quisci eugait do-loreetuer sed elit verat, sit adit iusto ercipit, consectem ip eum zzrit ali-quis nulla consequat nis acin estie tetue modit nummod tatet velit ip et praeseq uiscipisl ero dolutat prat.Um verat lorpero odio et, quat, quat, vel utet in essectem dignim irit vel ea augiate consectem vel ili-quat, con ut lut illamconummy nos-tion senissi smodio odio exer sed magna autpat. Adignim iure feum quamet, ver at alit ute feummy nisi.Agna cor sent nos nibh ercillan hen-dit nim in hendignim vullum dit
Ut at at, secte tio ea facidui bla faccum do odo
consequ atuerat. Ut nos elit duis dolorem vel
ullan ulla ad do conulput acidunt praeseniamet
at aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero
odipsum iurem vel ullupta tumsan ercip essi.
Ectem duisi te faccum ilis dolorem quat utpat.
Ut at verci blam irit vel ing eugait adip et, con-
sendreet iureet nullaore dolobor perostrud min-
cilisim quam exerat wis deliquipit eumsan utat.
Essit, cor susci tat, si. El ea facil utat am dolorem
doloborper sim quipisl utpat. Ut ing ent volore
molortis am alit am, vero consed ent ilis dolut
ipis nostrud tio commy nonsequatie duis dolob-
ore magnit wisis do dolenisi et accum diat enisit
prate vulla feuismodit vercill aortie conseniat.
Os eugait nostincilit ad ea feu feuissequam,
velismolorer sendrero dignim ing er ing et, sit
laore feum at. Dui exerit in hent nulput praese
mincipis euisi. Ure feugait acip ero essed molor
aciliqu atisim dolor sim volorer ciduipsustie
dionse dit velit loborem el exer amet ip eros et,
quam aut auguer si. Ibh eugiatuerat, susto com-
mod enit vel duisi bla faccummod tate.
pagina 1
INADECINADECINADECINADECUt at at, secte tio ea facidui bla faccum do odo INADECUt at at, secte tio ea facidui bla faccum do odo Ut at at, secte tio ea facidui bla faccum do odo INADECUt at at, secte tio ea facidui bla faccum do odo Ut at at, secte tio ea facidui bla faccum do odo INADECUt at at, secte tio ea facidui bla faccum do odo Ut at at, secte tio ea facidui bla faccum do odo INADECUt at at, secte tio ea facidui bla faccum do odo
consequ atuerat. Ut nos elit duis dolorem vel INADECconsequ atuerat. Ut nos elit duis dolorem vel
ullan ulla ad do conulput acidunt praeseniamet INADECullan ulla ad do conulput acidunt praeseniamet ullan ulla ad do conulput acidunt praeseniamet INADECullan ulla ad do conulput acidunt praeseniamet ullan ulla ad do conulput acidunt praeseniamet INADECullan ulla ad do conulput acidunt praeseniamet ullan ulla ad do conulput acidunt praeseniamet INADECullan ulla ad do conulput acidunt praeseniamet
at aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero INADECat aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero at aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero INADECat aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero at aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero INADECat aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero INADECINADECINADEC2010Cum velenim alisisim iriure vercilit, 2010Cum velenim alisisim iriure vercilit,
volum quis enim qui bla feuisit, sit 2010
volum quis enim qui bla feuisit, sit 20102010
odipsum iurem vel ullupta tumsan ercip essi.
2010odipsum iurem vel ullupta tumsan ercip essi.
Ectem duisi te faccum ilis dolorem quat utpat. 2010Ectem duisi te faccum ilis dolorem quat utpat.
Ut at verci blam irit vel ing eugait adip et, con-2010Ut at verci blam irit vel ing eugait adip et, con-
sendreet iureet nullaore dolobor perostrud min-2010sendreet iureet nullaore dolobor perostrud min-
cilisim quam exerat wis deliquipit eumsan utat.2010cilisim quam exerat wis deliquipit eumsan utat.
Essit, cor susci tat, si. El ea facil utat am dolorem 2010Essit, cor susci tat, si. El ea facil utat am dolorem
doloborper sim quipisl utpat. Ut ing ent volore 2010doloborper sim quipisl utpat. Ut ing ent volore
molortis am alit am, vero consed ent ilis dolut 2010molortis am alit am, vero consed ent ilis dolut
ipis nostrud tio commy nonsequatie duis dolob-2010ipis nostrud tio commy nonsequatie duis dolob-
ore magnit wisis do dolenisi et accum diat enisit 2010ore magnit wisis do dolenisi et accum diat enisit
INADEC2010INADECINADEC2010INADECINADEC2010INADECat aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero INADECat aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero
2010at aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero INADECat aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero at aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero INADECat aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero
2010at aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero INADECat aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero at aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero INADECat aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero
2010at aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero INADECat aut vulputpate venibh elenim dolut ad ero
CONGRES OVERvolum quis enim qui bla feuisit, sit
CONGRES OVERvolum quis enim qui bla feuisit, sit el ip eu faccummy nit exer se dunt
CONGRES OVERel ip eu faccummy nit exer se dunt volum quis enim qui bla feuisit, sit el ip eu faccummy nit exer se dunt volum quis enim qui bla feuisit, sit
CONGRES OVERvolum quis enim qui bla feuisit, sit el ip eu faccummy nit exer se dunt volum quis enim qui bla feuisit, sit
del iriurer ip etum illut nulla augi-CONGRES OVERdel iriurer ip etum illut nulla augi-el ip eu faccummy nit exer se dunt del iriurer ip etum illut nulla augi-el ip eu faccummy nit exer se dunt
CONGRES OVERel ip eu faccummy nit exer se dunt del iriurer ip etum illut nulla augi-el ip eu faccummy nit exer se dunt
amcommy nullum quisci eugait do-CONGRES OVERamcommy nullum quisci eugait do-del iriurer ip etum illut nulla augi-amcommy nullum quisci eugait do-del iriurer ip etum illut nulla augi-CONGRES OVERdel iriurer ip etum illut nulla augi-amcommy nullum quisci eugait do-del iriurer ip etum illut nulla augi-
loreetuer sed elit verat, sit adit iusto CONGRES OVERloreetuer sed elit verat, sit adit iusto amcommy nullum quisci eugait do-loreetuer sed elit verat, sit adit iusto amcommy nullum quisci eugait do-CONGRES OVERamcommy nullum quisci eugait do-loreetuer sed elit verat, sit adit iusto amcommy nullum quisci eugait do-
ercipit, consectem ip eum zzrit ali-CONGRES OVERercipit, consectem ip eum zzrit ali-quis nulla consequat nis acin estie CONGRES OVERquis nulla consequat nis acin estie ercipit, consectem ip eum zzrit ali-quis nulla consequat nis acin estie ercipit, consectem ip eum zzrit ali-CONGRES OVERercipit, consectem ip eum zzrit ali-quis nulla consequat nis acin estie ercipit, consectem ip eum zzrit ali-
prate vulla feuismodit vercill aortie conseniat.
CONGRES OVERprate vulla feuismodit vercill aortie conseniat.
Os eugait nostincilit ad ea feu feuissequam, CONGRES OVEROs eugait nostincilit ad ea feu feuissequam,
velismolorer sendrero dignim ing er ing et, sit CONGRES OVERvelismolorer sendrero dignim ing er ing et, sit
GEBIEDSGEBIEDSGEBIEDSGEBIEDSquis nulla consequat nis acin estie
GEBIEDSquis nulla consequat nis acin estie tetue modit nummod tatet velit ip et
GEBIEDStetue modit nummod tatet velit ip et quis nulla consequat nis acin estie tetue modit nummod tatet velit ip et quis nulla consequat nis acin estie
GEBIEDSquis nulla consequat nis acin estie tetue modit nummod tatet velit ip et quis nulla consequat nis acin estie
praeseq uiscipisl ero dolutat prat.GEBIEDSpraeseq uiscipisl ero dolutat prat.tetue modit nummod tatet velit ip et praeseq uiscipisl ero dolutat prat.tetue modit nummod tatet velit ip et
GEBIEDStetue modit nummod tatet velit ip et praeseq uiscipisl ero dolutat prat.tetue modit nummod tatet velit ip et
Um verat lorpero odio et, quat, GEBIEDSUm verat lorpero odio et, quat, praeseq uiscipisl ero dolutat prat.Um verat lorpero odio et, quat, praeseq uiscipisl ero dolutat prat.GEBIEDSpraeseq uiscipisl ero dolutat prat.Um verat lorpero odio et, quat, praeseq uiscipisl ero dolutat prat.
quat, vel utet in essectem dignim GEBIEDSquat, vel utet in essectem dignim Um verat lorpero odio et, quat, quat, vel utet in essectem dignim Um verat lorpero odio et, quat, GEBIEDSUm verat lorpero odio et, quat, quat, vel utet in essectem dignim Um verat lorpero odio et, quat,
irit vel ea augiate consectem vel ili-GEBIEDSirit vel ea augiate consectem vel ili-quat, vel utet in essectem dignim irit vel ea augiate consectem vel ili-quat, vel utet in essectem dignim GEBIEDSquat, vel utet in essectem dignim irit vel ea augiate consectem vel ili-quat, vel utet in essectem dignim
quat, con ut lut illamconummy nos-GEBIEDSquat, con ut lut illamconummy nos-irit vel ea augiate consectem vel ili-quat, con ut lut illamconummy nos-irit vel ea augiate consectem vel ili-GEBIEDSirit vel ea augiate consectem vel ili-quat, con ut lut illamconummy nos-irit vel ea augiate consectem vel ili-
tion senissi smodio odio exer sed GEBIEDStion senissi smodio odio exer sed quat, con ut lut illamconummy nos-tion senissi smodio odio exer sed quat, con ut lut illamconummy nos-GEBIEDSquat, con ut lut illamconummy nos-tion senissi smodio odio exer sed quat, con ut lut illamconummy nos-
magna autpat. Adignim iure feum GEBIEDSmagna autpat. Adignim iure feum quamet, ver at alit ute feummy nisi.GEBIEDSquamet, ver at alit ute feummy nisi.magna autpat. Adignim iure feum quamet, ver at alit ute feummy nisi.magna autpat. Adignim iure feum GEBIEDSmagna autpat. Adignim iure feum quamet, ver at alit ute feummy nisi.magna autpat. Adignim iure feum
Agna cor sent nos nibh ercillan hen-GEBIEDSAgna cor sent nos nibh ercillan hen-quamet, ver at alit ute feummy nisi.Agna cor sent nos nibh ercillan hen-quamet, ver at alit ute feummy nisi.GEBIEDSquamet, ver at alit ute feummy nisi.Agna cor sent nos nibh ercillan hen-quamet, ver at alit ute feummy nisi.
dit nim in hendignim vullum ditGEBIEDSdit nim in hendignim vullum ditAgna cor sent nos nibh ercillan hen-dit nim in hendignim vullum ditAgna cor sent nos nibh ercillan hen-GEBIEDSAgna cor sent nos nibh ercillan hen-dit nim in hendignim vullum ditAgna cor sent nos nibh ercillan hen-
laore feum at. Dui exerit in hent nulput praese
GEBIEDSlaore feum at. Dui exerit in hent nulput praese
mincipis euisi. Ure feugait acip ero essed molor GEBIEDSmincipis euisi. Ure feugait acip ero essed molor mincipis euisi. Ure feugait acip ero essed molor GEBIEDSmincipis euisi. Ure feugait acip ero essed molor
aciliqu atisim dolor sim volorer ciduipsustie GEBIEDSaciliqu atisim dolor sim volorer ciduipsustie aciliqu atisim dolor sim volorer ciduipsustie GEBIEDSaciliqu atisim dolor sim volorer ciduipsustie aciliqu atisim dolor sim volorer ciduipsustie GEBIEDSaciliqu atisim dolor sim volorer ciduipsustie
dionse dit velit loborem el exer amet ip eros et, GEBIEDSdionse dit velit loborem el exer amet ip eros et, dionse dit velit loborem el exer amet ip eros et, GEBIEDSdionse dit velit loborem el exer amet ip eros et, dionse dit velit loborem el exer amet ip eros et, GEBIEDSdionse dit velit loborem el exer amet ip eros et, dionse dit velit loborem el exer amet ip eros et, GEBIEDSdionse dit velit loborem el exer amet ip eros et,
quam aut auguer si. Ibh eugiatuerat, susto com-GEBIEDSquam aut auguer si. Ibh eugiatuerat, susto com-quam aut auguer si. Ibh eugiatuerat, susto com-GEBIEDSquam aut auguer si. Ibh eugiatuerat, susto com-quam aut auguer si. Ibh eugiatuerat, susto com-GEBIEDSquam aut auguer si. Ibh eugiatuerat, susto com-
mod enit vel duisi bla faccummod tate.GEBIEDSmod enit vel duisi bla faccummod tate.
CONGRES OVERGEBIEDSCONGRES OVERquis nulla consequat nis acin estie CONGRES OVERquis nulla consequat nis acin estie
GEBIEDSquis nulla consequat nis acin estie CONGRES OVERquis nulla consequat nis acin estie
laore feum at. Dui exerit in hent nulput praese CONGRES OVER
laore feum at. Dui exerit in hent nulput praese
GEBIEDSlaore feum at. Dui exerit in hent nulput praese
CONGRES OVERlaore feum at. Dui exerit in hent nulput praese
ONTWIKONTWIKONTWIKONTWIKONTWIKKELINGpagina 1KELINGpagina 1KELINGKELINGKELING
INADEC2010CONGRES OVERGEBIEDSONTWIKKELING
inadec 2010congres over gebiedsontwikkeling
INADEC2010CONGRES OVER GEBIEDSONTWIKKELING
Colofon
inadec 2010, congres over gebiedsontwikkelingOp 13 oktober 2010 organiseerde Elba Media INADEC 2010, congres over ge-
biedsontwikkeling, een initiatief van Kadaster, Grontmij, Geodan, provincie
Noord-Holland, Bouwfonds Ontwikkeling, Rijksvastgoed- en Ontwikkelingsbedrijf
(RVOB), NIROV en Elba Media. Tijdens dit congres stonden de laatste ontwikkelin-
gen op het terrein van gebiedsontwikkeling centraal.
Onder leiding van dagvoorzitter Frénk van der Linden beet de Zaanse wethou-
der Dennis Straat het spits af met een welkomstwoord waarin hij refereerde aan
de plannen voor herontwikkeling van het Hembrugterrein. Vervolgens nam DG
Ruimte bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu Chris Kuijpers de openings-
speech voor zijn rekening en gaf Edward Hobson van het Engelse CABE de deel-
nemers inzicht in duurzame stedelijke ontwikkeling. De ochtend werd afgesloten
met een debat tussen Fred Schoorl van Ymere, Diana de Jong van Bouwfonds,
Dennis Straat van Zaanstad en Edo Arnoldussen van RVOB over de vraag hoe we de
gebiedsontwikkeling in Nederland de komende jaren gaan oppakken.
In het deelsessieprogramma kwamen buitenlandse sprekers aan het woord en
werden cases behandeld uit Engeland, Duitsland, Zweden, Ierland en Zwitserland,
aangevuld met sessies door onder meer Fakton financiële vastgoedregisseurs over
de financiering van duurzame-energieoplossingen bij gebiedsontwikkeling en Arie
Voorburg van Arcadis over de financiering van stedelijke wijkopgaven.
Na een bevlogen speech van Robert Evans over de herontwikkeling van een over-
slagterrein in het Londense King’s Cross werd de dag afgesloten met een zeer boei-
end tweegesprek over de vorderingen op het gebied van duurzame gebiedsontwik-
kelingen in België en Nederland tussen Greet Van Eetvelde van Universiteit Gent
en Bas van de Griendt van Bouwfonds Ontwikkeling.
In deze kennisbundel vindt u van iedere spreker op het congres een quote, welke sa-
men een prachtig beeld geven van de laatste ontwikkelingen in de gebiedsontwikke-
ling. Een kleine attentie van Elba Media, met zorg voor u samengesteld. Alstublieft!
UitgeverEdgar van Eekelen
Elba Media
Postbus 2160
3800 CD Amersfoort
HoofdredactieJan-Willem Wesselink
VormgevingLVB Networks, Amersfoort
Inhoudsopgave
Colofon pagina 4
Voorwoord Edgar van Eekelen pagina 7
Chris Kuijpers – ‘Pappen en nathouden biedt geen perspectief meer’ pagina 10
Edward Hobson – ‘Meet en begrijp vooruitgang en vier de successen’ pagina 12
Robert Evans – ‘Gebiedsontwikkeling is een onderhandelingsproces’ pagina 14
Greet Van Eetvelde – ‘Het smart grid stemt productie en verbruik van energie op elkaar af’ pagina 16
Bas van de Griendt – ‘De vraag is wat er in de tussentijd gebeurt’ pagina 18
Jurriaan Veldhuizen – ‘Partijen zullen elkaar moeten opzoeken’ pagina 20
Talkshow – Edo Arnoldussen, Diana de Jong, Dennis Straat, Fred Schoorl pagina 22
Han Joosten – ‘We zijn te weinig bezig met sturen’ pagina 26
Magnus Bäckström – ‘We proberen samen te werken zonder onze eigenheid te verliezen’ pagina 28
Arie Voorburg – ‘In heel veel wijken weten ze niet wat de kern van het probleem is’ pagina 30
Henk Bouwman – ‘De gemeente is de opdrachtgever en moet zich ook zo opstellen’ pagina 32
Sjoerd Soeters – ‘Dit project kwam tot stand door de dialoog’ pagina 34
Anne van Eldonk – ‘De multiple businesscase is een belangrijke stap naar duurzame stedelijke ontwikkeling’ pagina 38
Ciaran Murray – ‘Ballymun is de enige plek in de wereld waar de gehele bevolking op zijn plaats is gebleven tijdens de regeneratie’ pagina 40
Christoph Lang – ‘Wij zeggen wel dat Glattal de meest dynamische regio van Zwitserland is’ pagina 42
Koen Westhoff – ‘De publieke ontwikkelaar wordt geboren’ pagina 44
Nawoord pagina 47
Over Elba Media pagina 49
‘Je moet elkaar juist in moeilijke tijden opzoeken. Dat is
wonderwel gelukt tijdens INADEC 2010’
Voorwoord
wie durft (nog)?
Is het zinvol een congres te organiseren over gebiedsontwikkeling in een
tijd waarin er – als je de kranten mag geloven – bijna geen gebied meer
wordt ontwikkeld? Ja. Ten eerste is het helemaal niet waar dat er niets
wordt ontwikkeld. En ten tweede moet je juist in moeilijke tijden elkaar
opzoeken.
Dat laatste is wonderwel gelukt tijdens INADEC 2010. Bijna 200 vakpro-
fessionals vonden elkaar in de Taets Art Gallery in Zaandam. Tijdens de
informatiemarkt, in de deelsessies, tijdens de discussies in de plenaire zaal:
er werd volop genetwerkt. En daarmee is INADEC 2010 een succes.
Maar vervolgens is het de vraag of er echt niets meer ontwikkeld wordt.
Als je luisterde naar de sprekers tijdens INADEC 2010 lijkt dat op het eerste
gehoor wel zo te zijn. Hoofdspreker Chris Kuijpers (ministerie voor In-
frastructuur en Milieu) en de deelnemers aan de discussie waren niet erg
positief over de nabije toekomst.
Maar op de langere termijn blijft er natuurlijk heel veel werk te doen. Wel-
licht niet meer zo grootschalig en uitgebreid als we gewend waren (de we-
deropbouw is eindelijk voorbij), maar klein en precies. En misschien ook wel
incidentgedreven; guerrillaontwikkeling noemde iemand dat laatst. Daar is
op zichzelf niets mis mee. Maar we moeten ons afvragen of ons systeem daar
wel op is ingesteld.
Gelukkig liet een aantal buitenlandse sprekers zien dat het ook anders kan.
Ik hoop dat dat de bezoekers inspireerde om ook in Nederland op een
andere manier aan de slag te gaan. Als dat zo is, is INADEC 2010 helemaal
geslaagd.
Edgar van Eekelen
Edgar van Eekelen is directeur-eigenaar van Elba Media en uitge-ver van de vijf titels die het bedrijf voert. Elba Media is de grootste gespecialiseerde uitgeverij op het gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Titels zijn: INADEC, Bedrijventerrein, Stedelijk Interieur, Vitale Stad en Water, Wo-nen & Ruimte. Elba Media is ook de initiator van de Maand van de Duurzame Stad die plaatsvindt van 15 november tot en met 31 decem-ber 2010.
pagina 7
IMPRESSIE • Bijna 200 vakprofessionals vonden elkaar woensdag 13 oktober in de Taets Art Gallery in Zaandam.
‘PaPPen en nathouden biedt geen PersPectief meer’chris kuijpers
ina
de
c 2
01
0,
co
ng
re
s o
ve
r g
eb
ied
so
nt
wik
ke
lin
g
pagina 11
Chris Kuijpers is directeur-generaal Ruimte bij het ministerie van Infra-structuur en Milieu.
Mijn conclusie is dat er echt iets aan de hand is
in de gebiedsontwikkeling in Nederland. Pap-
pen en nathouden biedt geen perspectief meer
voor herstel. Iedereen is aan zet. Niet alleen de
rijksoverheid en andere overheden, maar ook
de markt, beleggers en ontwikkelaars. We moe-
ten sterker coördineren en meer kiezen. Plan-
nen kleiner maken en ten slotte innoveren op
inhoud, het verdienmodel en het proces van
gebiedsontwikkeling. Betekent dit dat er de
afgelopen jaren slecht beleid is gevoerd? Nee.
De afgelopen twintig jaar hebben wij met het
bestaande wettelijke stelsel een aantal grote suc-
cessen geboekt. De bodem in Nederland is nog
nooit zo schoon geweest, de lucht nog nooit zo
schoon. En we hebben zelfs weer een buiten-
zwembad in de Amstel gerealiseerd. Echter, de
vraagstukken van morgen laten zich niet meer
met dat wettelijke stelsel oplossen. De proble-
men van de toekomst vragen om een ander stel-
sel van omgevingsrecht.
‘meet en begrijP vooruitgang en vier de successen’edward hobson
ina
de
c 2
01
0,
co
ng
re
s o
ve
r g
eb
ied
so
nt
wik
ke
lin
g
pagina 13
In een poging om duurzame stedelijke syste-
men te ontwikkelen, moeten we uitgaan van de
mens als integraal onderdeel van een natuurlijke
omgeving. Deze systemen zijn complex, maar
als onze oplossingen niet echt multifunctioneel
zijn, missen we de kansen om te profiteren van
zowel sociale en economische als natuurlijke
voordelen. CABE heeft gewerkt – en werkt nog
steeds – met lokale autoriteiten in Engeland om
hen te ondersteunen in hun initiatieven om te
transformeren tot koolstofarme en flexibele plek-
ken. De uitgangspunten daarbij zijn duidelijk.
Begrijp de eigenschappen van de plek waar je
aan de slag gaat en verbeter die, heb een duide-
lijke visie op de nieuwe infrastructuur die nodig
zal zijn om het dorp of de stad verder te helpen
en ondersteun in het bijzonder de groenstructu-
ren of natuurlijke systemen die deze infrastruc-
tuur bepalen. Zorg voor de juiste ingreep, op de
juiste schaal voor het gebied. En ten slotte: meet
en begrijp vooruitgang en vier de successen in
het verwezenlijken daarvan.
Edward Hobson is Head of Sus-tainable and Inclusive Design bij CABE in Londen.
‘gebiedsontwikkeling is een onderhandelingsProces’robert evans
ina
de
c 2
01
0,
co
ng
re
s o
ve
r g
eb
ied
so
nt
wik
ke
lin
g
pagina 15
Robert Evans is directeur van Argent Group PLC in Londen.
Wij zijn bezig met de herontwikkeling van 27
hectare spoorwegoverslagterrein in Noord-Londen.
Als ik van tevoren had geweten dat het 8 jaar
zou duren om van planvorming tot uitvoering te
komen, dan weet ik niet of we er überhaupt aan
waren begonnen. Het duurt allemaal lang, dat is
het nadeel van het Britste planningstelsel. Voor-
deel is de flexibiliteit; je kan dingen beïnvloeden.
Gebiedsontwikkeling is een onderhandelingsproces.
Er is ruimte om het programma tussentijds aan te
passen. Zo hebben we er samen met onze ontwik-
kelpartners DHL en CLC voor gekozen om de eerste
gebouwen niet in eigen beheer te houden, maar als
leasehold aan te bieden voor 999 jaar. Dat staat vrij-
wel gelijk aan verkoop. Dat is niet volgens plan; ons
uitgangspunt was en is nog altijd om het vastgoed
aan te houden als belegging, maar deze tijdelijke
verandering helpt ons wel verder tijdens de crisis.
‘het smart grid stemt Productie en verbruik van energie oP elkaar af’greet van eetvelde
ina
de
c 2
01
0,
co
ng
re
s o
ve
r g
eb
ied
so
nt
wik
ke
lin
g
pagina 17
Greet Van Eetvelde is hoogleraar aan de Universiteit van Gent, CEO van Ugents wetenschappelijk Greenbridge in Oostende en direc-teur van Power-link.
De stroomvoorziening in België heeft een groot
probleem: het eenrichtingsprobleem. In de nabije
toekomst zal veel meer op lokale schaal wor-
den geproduceerd. We verbruiken met z’n allen
stroom, maar we gaan ook met z’n allen produce-
ren. We ontwikkelen nieuwe bedrijventerreinen.
We bouwen nieuwe bedrijfsgebouwen. Groepen
bedrijven gaan samen energie produceren. Het
probleem is dat die energie wel aan het net kan
worden toegevoegd, maar we weten niet hoeveel.
Wellicht zijn er om u heen bedrijven die precies
op andere momenten stroom nodig hebben dan u.
Daarvoor hebben we smart grids nodig. Een smart
grid is niets meer of minder dan een grid waarin
productie en verbruik op elkaar worden afgestemd
door een klein beetje intelligente communicatie.
Het is niet een ideaalbeeld: het smart grid is iets
wat sowieso op ons afkomt. Het is eigenlijk een
stuk demand side management.
bas van de griendtin
ad
ec
20
10
, c
on
gr
es
ov
er
ge
bie
ds
on
tw
ikk
eli
ng
‘de vraag is wat er in de tussentijd gebeurt’‘de vraag is wat er in de tussentijd gebeurt’
pagina 19
Bas van de Griendt is manager Milieu en Duurzaamheid bij Bouw-fonds Ontwikkeling.
Ik probeer de wereld van de harde praktijk van
gebiedsontwikkeling te verbinden met de weten-
schap die u vertegenwoordigt. Dat valt niet altijd
mee. Maar die intermediaire rol kom je ook in
de praktijk tegen als vertegenwoordiger van een
ontwikkelaar in overleg met bijvoorbeeld gemeen-
ten die duurzaamheidsambities stapelen – dat zal
u niet vreemd zijn. Daarbij heb ik zelf de beeld-
spraak opgevat verwijzend naar de film ‘Alles
is liefde’ met Carice van Houten. Die komt de
Bijenkorf uit met een chagrijnige smoel, wordt nat
gereden door een voorbijrijdende taxi, en prins
Valentijn – de wederpartij in de film – vraagt haar:
“Wat sta je te doen” Zij: “Ik sta op de ideale man te
wachten.” “Wie niet hè”, zegt prins Valentijn. De
vraag is wat er in de tussentijd gebeurt. Voor mij is
dat de discussie als het gaat om duurzaamheid en
de energievoorziening in steden voor de toekomst.
Het ideaalbeeld kunnen we wel schetsen, maar de
vraag is wat doen we in de tussentijd.
‘Partijen zullen elkaar moeten oPzoeken’jurriaan veldhuizen
ina
de
c 2
01
0,
co
ng
re
s o
ve
r g
eb
ied
so
nt
wik
ke
lin
g
pagina 21
Jurriaan Veldhuizen is partner bij Deloitte Financial Advisory Services.
De focus bij met name nieuwe gebiedsontwik-
kelingen zal een zoektocht zijn naar partijen die
nog wat kunnen en die ook ergens toe bereid
zijn. Het zal vooral gaan om risico delen; er zal
meer met minder moeten worden gedaan. Par-
tijen zullen elkaar moeten opzoeken en samen
risico moeten accepteren. En dan heb ik het ook
over PPS-modellen. Als het waar is dat gemeen-
ten in 2020 actief grondbeleid gaan voeren,
corporaties alleen nog maar sociale huurwo-
ningen gaan verhuren en projectontwikkelaars
enkel nog op urenbasis gaan werken, dan is dat
het einde van nieuwe gebiedsontwikkeling. En
het einde van binnenstedelijke herontwikkeling.
De komende jaren wordt flexibiliteit in nieuwe
stedebouwkundige masterplannen essentieel,
evenals flexibiliteit in de contracten en de voor-
zieningen die daarbij horen en flexibiliteit in de
betalingsarrangementen die worden afgesloten.
Dat betekent dat er bij besluitvormingsprocessen
naar een risicoanalyse moet worden gevraagd die
herijkt is naar deze nieuwe opgaven.
Directeur Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf (RVOB) Directeur gebiedsontwikkeling bij Bouwfonds
edo arnoldussen
Wethouder Ruimtelijke Ontwikkeling, Bereikbaarheid en Grondzaken bij gemeente Zaanstad
dennis straat
diana de jongin
ad
ec
20
10
, c
on
gr
es
ov
er
ge
bie
ds
on
tw
ikk
eli
ng
fred schoorl
Directeur Strategie Ymere
pagina 23
diana de jong
edo arnoldussen: ‘In de gebiedsontwikkeling
denk ik dat flexibiliteit het woord wordt waar
het om gaat. Wij maken ongelooflijk veel
grootschalige plannen, dat is logisch. Maar
bij het bouwen van binnenstedelijke appar-
tementen moet de voorverkoop ongeveer 80
tot 90 procent zijn. Het onaardige is natuur-
lijk dat wanneer je dat aantal hebt gehaald,
inmiddels weer 30 procent is afgevallen. Je
haalt die aantallen niet, dus je moet naar
mijn opvatting naar een veel slimmer sys-
teem, ook bij woningbouw. We moeten terug
naar de tachtiger jaren waar in kleine porties
werd gebouwd, zodat we wel degelijk binnen-
stedelijke milieus kunnen creëren.’
diana de jong: ‘Samenwerking en betrokken-
heid tussen verschillende partijen moet
functioneel zijn, gericht op datgene wat je
ermee wilt. Ik denk dat we altijd heel erg
ons best doen om de overeenkomsten en
gezamenlijke belangen die we hebben uit te
vergroten, maar we moeten ook accepteren
dat er verschillen zijn en dat iedere partij zijn
of haar eigen rol moet kunnen spelen binnen
gebiedsontwikkeling. Dat hoeft niet allemaal
met elkaar overeen te komen.’
fred schoorl: ‘De stelling “alleen ga je snel-
ler, samen kom je verder” gaat alleen op
als erachteraan komt: “als er voor iedereen
wat inzit”. Het is alleen zinvol om samen te
werken als er voor alle partijen wat inzit, en
daar moeten wij beter in worden. We hebben
bovendien heel veel plannen gemaakt waar
geen urgentie achter zat en die plannen val-
len nu van de tafel. Dat is maar goed ook. Er
is geen enkele reden om te hyperventileren
over de huidige situatie, maar ik zie iedereen
helemaal voor de klant gaan, en dat vind ik
echt veel te gemakkelijk.’
dennis straat: ‘Ik houd mij ontzettend bezig
met de vragen hoe we met elkaar kunnen
samenwerken, hoe we coalities en allianties
kunnen vinden en hoe we op een regionale
schaal kunnen samenwerken. Daar hebben
we nog onvoldoende grip op. Vervolgens
is het toch vooral zoeken naar hoe je in
gebiedsontwikkeling van die grootschalige
plannen afkomt en stapje voor stapje naar
ontwikkelingen komt die uiteindelijk nog
best wel groot kunnen zijn.’
talkshow
fred schoorl
‘het belangrijkste is de consument van morgen’han joosten
ina
de
c 2
01
0,
co
ng
re
s o
ve
r g
eb
ied
so
nt
wik
ke
lin
g
pagina 27
Han Joosten is directeur Marktonder-zoek bij Bouwfonds Ontwikkeling.
We moeten bij gebiedsontwikkeling met heel
veel dingen rekening houden, maar het belang-
rijkste is toch de consument van morgen. Die is
door nieuwe communicatietechnologieën veel
beter geïnformeerd over woonproducten en wil
actief meedenken over zijn nieuwe woongebied.
Facebook, Twitter en andere netwerksites wor-
den gebruikt om meningen over gebieden en
projecten te delen. Om gebiedsontwikkelingen
een eigen identiteit te geven – een DNA – wordt
(woon)conceptdenken steeds belangrijker. Het is
een soort merkbeleving in de vastgoedmarkt. In
andere landen hebben ontwikkelaars een label,
ze staan voor een bepaald product qua prijs en
kwaliteit. Aan vele gebiedsontwikkelingen liggen
geen kwantitatieve en kwalitatieve consumen-
tengedragstudies ten grondslag, veel meer zijn ze
taakstellend voor de bouwproductie. Dat moet
gaan veranderen.
‘we Proberen samen te werken zonder onze eigenheid te verliezen’magnus bäckström
ina
de
c 2
01
0,
co
ng
re
s o
ve
r g
eb
ied
so
nt
wik
ke
lin
g
pagina 29
Magnus Bäckström is planning architect in Nacka, Zweden.
Nacka ligt los van Stockholm, maar Stockholm
komt wel langzaam Nacka binnen. We probe-
ren samen te werken zonder onze eigenheid
te verliezen. Dat is een uitdaging. We hebben
unieke kwaliteiten wat betreft het landschap en
industrieel erfgoed. We willen gebieden heront-
wikkelen en werken aan openbaar vervoer dat
nooit van de grond is gekomen op het eiland dat
we oorspronkelijk waren. Nu de verbinding via
bruggen naar het centrum van Stockholm tot
stand is gekomen, moeten de lijnen ook worden
doorgetrokken. Een nieuwe autoroute is ge-
pland in een tunnel. Nacka heeft niet veel grond
in eigendom; ontwikkelaars en ander private
eigenaren des te meer. Toen een ontwikkelaar
aan de deur klopte met een plan om een oude
industriële zone te herontwikkelen tot een ho-
mogeen woongebied hebben wij daar een stokje
voor gestoken. Wij wilden dat de ontwikkelaar
ook kantoren zou toevoegen. Uiteindelijk wordt
Nacka toch gepromoot als woongebied. Daar-
naast heeft het gebied vanwege de aantrekkelijke
industriële bebouwing vooral aantrekkingskracht
op de creatieve sector.
‘in heel veel wijken weten ze niet wat de kern van het Probleem is’arie voorburg
ina
de
c 2
01
0,
co
ng
re
s o
ve
r g
eb
ied
so
nt
wik
ke
lin
g
pagina 31
Arie Voorburg was tot voor kort se-nior adviseur stedelijke vernieuwing bij de adviesgroep Gebieds- en lo-catieontwikkeling van Arcadis.
Het gaat hier over het verdienschap in achter-
standswijken en ik kan u zeggen: het geld ligt
op straat. Mits wij de sociaal-maatschappelijke
opgave wat efficiënter en effectiever gaan sturen.
Want het verdampt met bulken, en we berei-
ken niks. Hoe is het in godsnaam mogelijk dat
we onze miljoenen zo verspillen? Ons denk-
model moet worden aangepast. Als de sociaal-
economische status van mensen laag is, heeft
dat te maken met psychosociale factoren, met
materiële factoren. Die sturen voor een groot
deel je gedrag, je positie in de samenleving en
je houding. En dat geeft aan of je participeert
of niet. In heel veel wijken weten ze niet wat de
kern van het probleem is. En zolang je dat niet
weet, kun je de achterliggende klachten niet
aanpakken. We leggen geen verbindingen tussen
de verschillende hulpinstanties. We moeten de
ketensamenhang beter doorzien, resultaten van
verschillende hulpinstanties bij elkaar brengen.
En dat vraagt om goed, sturend management en
kosten-batenanalyses.
‘de gemeente is de oPdrachtgever en moet zich ook zo oPstellen’henk bouwman
ina
de
c 2
01
0,
co
ng
re
s o
ve
r g
eb
ied
so
nt
wik
ke
lin
g
pagina 33
Henk Bouwman is sinds 2003 part-ner bij HKB Stedenbouwkundigen.
Stedebouw – onze core business – is primair een
publieke taak. Dus overheid: leg vast wat je be-
langrijk vindt, maar geef vrijheid waar anderen
verder moeten. De gemeente is de opdrachtgever
en moet zich ook zo opstellen. Let er bij het uit-
besteden bovendien op dat je zelf alles bijhoudt,
want in sommige gevallen is ons stedebouwkun-
dig archief van een stad groter dan dat van de
stad zelf. En dat kan grote problemen opleveren.
Ik heb zelfs meegemaakt dat rapporten viermaal
werden gemaakt omdat domweg niet bekend
was dat ze er al waren. Ik hanteer dan ook vier
tips om te komen tot een stad die groeit en niet
slijt: 1) werk aan structuur, 2) ken je kwetsbaar-
heden, 3) “regel” het programma en 4) vier de
tijd. En de provincie? Die moet zich meer men-
gen in ruimtelijke ordening.
‘dit Project kwam tot stand door de dialoog’sjoerd soeters
ina
de
c 2
01
0,
co
ng
re
s o
ve
r g
eb
ied
so
nt
wik
ke
lin
g
pagina 35
Sjoerd Soeters is architect en mede-eigenaar van het bureau Soeters Van Eldonk architecten.
Ik ga het niet hebben over de toekomst, maar
over het verleden. Misschien is dat in het kader
van dit rouwproces een vorm van troost. Want
in het nabije verleden en ook nu werden/wor-
den er dingen gedaan die best leuk, aardig en
succesvol zijn. Ik ga het hebben over het nieuwe
centrum van Zaanstad: Inverdan. Toen wij met
dit project begonnen, heerste er in de stad heel
veel leed en treurnis, ook bij ambtenaren. Dat is
nu aan het omslaan, er ontstaat een nieuw soort
trots. Het doel dat dit project had – een nieuwe
Zaanse identiteit neerzetten – begint te resone-
ren bij de mensen waarvoor het gemaakt is. Daar
ben ik blij om, want dat was de hoofddoelstel-
ling. Dit project is tot stand gekomen door de
dialoog, door goed te kijken wat de randvoor-
waarden zijn. Maar laten we wel wezen: als we
nu hadden moeten starten, was het een ander
verhaal geweest.
IMPRESSIE • Tijdens de informatiemarkt, in de deelsessies, tijdens de discussies in de plenaire zaal: er werd volop genetwerkt op INADEC 2010.
‘de multiPle businesscase is een belangrijke staP naar duurzame stedelijke ontwikkeling’
anne van eldonkin
ad
ec
20
10
, c
on
gr
es
ov
er
ge
bie
ds
on
tw
ikk
eli
ng
pagina 39
Anne van Eldonk is associate part-ner bij Fakton financiële vastgoed-regisseurs.
Gebiedsontwikkeling vraagt om een nieuwe in-
novatieve aanpak om de benodigde financiële
middelen bijeen te krijgen en om bij te kunnen
dragen aan duurzaamheidsdoelstellingen. Oplos-
singen worden gevonden in het koppelen van
de vastgoedopgave aan investeringen in lokale
energieproductie en -distributie. Een essentieel
ingrediënt van dergelijke combinaties is het
bundelen van de gezamenlijke energievraag.
In Groot-Brittannië vervullen Esco’s (Energy
Services Companies) deze rol. Zij kunnen door
schaalvoordelen goedkoper energie inkopen,
lokaal energie verdelen en hergebruiken –
afgestemd op pieken en dalen – en eventuele
overschotten van lokaal duurzaam opgewekte
energie terugleveren aan het net. Het succes
van deze nieuwe gecombineerde businesscases
wordt bepaald door een uitgekiende functiemix
in termen van energievraag en -productie en
een fasering van investeringen tijdens het soms
langdurige ontwikkelingstraject. Ik zie multiple
businesscase als een belangrijke stap op weg naar
een duurzame stedelijke ontwikkeling, waar-
bij de combinatie van real estate en renewable
energy (RE2) een voor de hand liggende is.
‘ballymun is de enige Plek in de wereld waar de gehele bevolking oP zijn Plaats is gebleven tijdens de regeneratie’
ciaran murrayin
ad
ec
20
10
, c
on
gr
es
ov
er
ge
bie
ds
on
tw
ikk
eli
ng
pagina 41
Ciaran Murray was van 1997 tot 2010 Managing Director bij Bally-mun Regeneration Limited.
Ballymun heeft een levendige gemeenschap en
mensen zullen blijven voortbouwen op wat ze
al hebben bereikt sinds het begin van de rege-
neratie in 1997. Als onderdeel van de regenera-
tieregeling zijn 1.600 families verhuisd van de
beruchte torenblokken naar nieuwe woningen.
De verwachting is dat de resterende 600 gezin-
nen de komende vier jaar naar hun nieuwe huis
verhuizen. Ik ben ervan overtuigd dat de finan-
ciering ter beschikking zal worden gesteld aan
die resterende nieuwe woningen. Dit is de enige
plaats die ik ken in de wereld waar de gehele
bevolking op zijn plaats is gebleven tijdens de
regeneratie. De kinderen bleven in hun eigen
scholen en op eigen speelvelden. De huur die
de inwoners betalen voor hun nieuwe huis is
hetzelfde als de huur in de oude woningen. Het
is sociale woningbouw en de huur is daarbij
inkomensafhankelijk. Zodra families meer gaan
verdienen, willen mensen in Ierland een eigen
huis kopen. In Ballymun zijn daarom al ver-
scheidende huizen verkocht. Wij bieden ze een
korting van drie procent op de waarde van een
nieuw huis in Ballymun.
‘wij zeggen wel dat glattal de meest dynamische regio van zwitserland is’christoph lang
ina
de
c 2
01
0,
co
ng
re
s o
ve
r g
eb
ied
so
nt
wik
ke
lin
g
pagina 43
Christoph Lang is stadspromotor van netwerkstad Glattal.
Netwerkstad Glattal is een regio van acht ge-
meenten. Er wonen 70.000 en er werken 100.000
mensen in ons gebied. De grootste aangesloten
gemeenten zijn Kloten en Glattbrugg. De ligging
nabij het vliegveld van Zürich maakt Glattal tot
een gewilde vestigingslocatie voor bedrijven. We
voeren een regionaal acquisitiebeleid en hebben
een regionaal assemblee met vertegenwoordi-
ging uit alle acht gemeenten. Er zijn verschillen-
de inhoudelijke werkgroepen actief in Glattal,
die onder meer over veiligheid en ruimtelijke
planning gaan. Wij zeggen wel dat Glattal de
meest dynamische regio van Zwitserland is. We
hebben afgelopen jaren veel nieuwe multinati-
onals mogen verwelkomen en we hebben een
winkelcentrum met 4.000 parkeerplaatsen. Soms
noemt men ons Glattal-Stadt en er gaan stem-
men op voor de vorming van één gemeente. Ik
geloof niet dat het zover komt. Misschien gaan
er twee gemeenten samen, maar niet acht. De
burgemeesters zullen niet snel met een fusie
instemmen. Deels komt dat door de belastingen,
die per gemeente verschillen. Afgezien daarvan
is de samenwerking optimaal.
‘de Publieke ontwikkelaar wordt geboren’koen westhoff
ina
de
c 2
01
0,
co
ng
re
s o
ve
r g
eb
ied
so
nt
wik
ke
lin
g
pagina 45
Koen Westhoff is directeur Ge-biedsontwikkeling bij de gemeente Rotterdam.
Het speelveld rondom gebiedsontwikkelingen
verandert in hoog tempo. Zo nemen de tradi-
tionele sturingsmogelijkheden van de lokale
overheid af, terwijl de invloed en initiatieven
van private partijen en woningcorporaties in
gebiedsontwikkelingen toenemen. Verande-
rende tijden vragen om nieuwe werkprocessen
en nieuwe organisatievormen. We zijn als stad
genoodzaakt de omslag te maken van de huidige
aanbodgerichte naar een meer vraaggerichte
programmering. De publieke ontwikkelaar wordt
geboren, waarbij de gemeente een belang neemt
in een ontwikkeling. Het biedt zekerheid voor
financiers en vergemakkelijkt de financiering
van de ontwikkelaar. Het vergroot onze sturing
op proces, inhoud en beheer, en het levert de
stad nog dividend op ook. Duidelijk is wel dat de
grondbedrijven niet meer de geldkoeien van de
gemeente zullen zijn. Ze moeten wel de kennis-
dragers van gebiedsontwikkelingen blijven.
‘Tijdens INADEC 2010 werden de waarom-vragen gelukkig weer
volop gesteld’
Jan-Willem Wesselink is hoofdre-dacteur bij Elba Media. Na zijn studie Milieuplanologie belandde hij in de journalistiek. Bij Elba Me-dia combineert hij beide kennis-velden. Elba Media is de grootste gespecialiseerde uitgeverij op het gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Titels zijn: INADEC, Bedrijventerrein, Stedelijk Interieur, Vitale Stad en Water, Wo-nen & Ruimte.
pagina 47
Nawoord
waarom dan?
Toen u een jaar of drie, vier was en nog niet naar school ging, stelde u
zich de meest relevante vragen ooit. Die vragen begonnen allemaal met
‘waarom’. Ongetwijfeld tot uw ouders daar helemaal knettergek van wer-
den. En zeer waarschijnlijk heeft u dat daardoor afgeleerd. Waarom-vragen
zijn vervangen door hoe-vragen. Of wat-vragen. Jammer, want juist nu
zijn in de gebiedsontwikkeling waarom-vragen relevant. Waarom bouwen
we die woningen? Waarom ontwikkelen we dat bedrijventerrein? Waarom
mengen we die functies (niet)?
Tijdens INADEC 2010 werden de waarom-vragen gelukkig weer volop ge-
steld. Bijvoorbeeld door Chris Kuijpers van het ministerie voor Milieu & In-
frastructuur. Vorig jaar, toen het ministerie nog VROM heette, had hij een
bevlogen verhaal over de grote projecten die een extra boost zouden krijgen
door de Olympische Spelen van 2028; nu hield hij een pleidooi voor flexi-
biliteit en kleinschalige gebiedsontwikkeling. Een wereld van verschil, die
ook mooi aangeeft hoe de wereld verschilt van een jaar geleden.
Waarom-vragen horen bij een crisis. Als het goed gaat, vraag je je niet af
waarom het goed gaat. Waarom zou je? Als het mooi weer is, moet je daar-
van genieten. Dan moet je je niet afvragen waarom het niet regent. Als het
slecht gaat, heb je daar immers alle tijd voor. Toch?
Nee. Als het slecht gaat, heb je daar helemaal geen tijd voor. Dan ben je
aan het pompen of verzuipen.
Wie een crisis wil voorkomen, vraagt zich continu af waarom hij doet wat
hij doet. En of dat nog wel goed is. Dat houdt niet alleen de stad, maar
ook uzelf flexibel.
Jan-Willem Wesselink
Elba Media is uitgever van onafhankelijke vakbladen en organiseert congressen, seminars
en studiereizen op het gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Binnen de
vakgebieden waarin wij actief zijn, willen wij een platform bieden voor professionals. Wij
informeren en inspireren onze doelgroepen door middel van hoogwaardige producten. De
titels die wij uitgeven zijn Bedrijventerrein, Stedelijk Interieur, Vitale Stad en Water, Wonen
& Ruimte. Binnen deze vakgebieden hebben we een zelfstandige positie verworven en zijn
we een gerespecteerde speler geworden.
Kijk voor meer informatie over onze vakbladen en evenementenagenda op www.elbamedia.nl
Op 13 oktober 2010 organiseerde Elba Media INADEC 2010, congres over gebiedsontwik-
keling. Dit is een initiatief van het Kadaster, Grontmij, Geodan, provincie Noord-Holland,
Bouwfonds Ontwikkeling, Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf (RVOB), NIROV en Elba
Media.
Tijdens INADEC 2010 stonden de laatste ontwikkelingen op het terrein van gebiedsontwik-
keling centraal. In deze kennisbundel vindt u van iedere spreker van het congres een quote,
welke samen een prachtig beeld geven van de laatste ontwikkelingen in de gebiedsontwikke-
ling.
INADEC2010CONGRES OVER GEBIEDSONTWIKKELING
INADEC2010INADEC2010INADEC
CONGRES OVERGEBIEDSCONGRES OVERGEBIEDSCONGRES OVER
ONTWIKKELINGINADEC2011CONGRES OVER GEBIEDSONTWIKKELING
we Zien U graag op 15 septeMber 2011 tiJdens
