mokshdayini 10

1

2

Å ªI prmwœmny nm:Å ªI prmwœmny nm:Å ªI prmwœmny nm:Å ªI prmwœmny nm:

svyé Bvñqu suiKn: svyé sñqu inrwmXw: [svyé Bvñqu suiKn: svyé sñqu inrwmXw: [svyé Bvñqu suiKn: svyé sñqu inrwmXw: [svyé Bvñqu suiKn: svyé sñqu inrwmXw: [ svyé BdRwix p¤Xñqu mw ki¤cd` du:KBwg` Bvyq` ]svyé BdRwix p¤Xñqu mw ki¤cd` du:KBwg` Bvyq` ]svyé BdRwix p¤Xñqu mw ki¤cd` du:KBwg` Bvyq` ]svyé BdRwix p¤Xñqu mw ki¤cd` du:KBwg` Bvyq` ]

ªI md`Bgvd gIqwªI md`Bgvd gIqwªI md`Bgvd gIqwªI md`Bgvd gIqw (mo(mo(mo(mo––––dwiXnI)dwiXnI)dwiXnI)dwiXnI)

dsvW AÎXwXdsvW AÎXwXdsvW AÎXwXdsvW AÎXwX ( ivBUiqXog )( ivBUiqXog )( ivBUiqXog )( ivBUiqXog )

tIkwkwrtIkwkwrtIkwkwrtIkwkwr pRmod kumwr ggépRmod kumwr ggépRmod kumwr ggépRmod kumwr ggé

3

smpéxsmpéxsmpéxsmpéx myry pUjnIX vYku&T invwsI mwqw suSIlwvqI jI AOr ipqw hir ikSn jI ko--- bRãlIn ÆvwmI bRãwnñd jI mhwrwj AOr sBI mumu–uAoN ko---

mumu–u:-Bgvd pRwi‚q ky ilE pRXwsrÄ

4

ApnI bwqApnI bwqApnI bwqApnI bwq muJ jYsy swDwrx ±Xi#q ùwrw ªI md`Bgvd gIqw pr tIkwkrx ikXw jwnw, Aw¤cXé kI bwq qo hY hI[ esmyN BI koeé sNSX nhIN ik vYku&T invwsI myry mwqw-ipqw kI muJ pr pUxé Ïpw-dƒiê EvM AwSIvwéd rhw hogw[ ankI AsIm Ïpw EvM Ænyh-dƒiê ky ibnw qo Xh kwXé Su{ hI nhIN ho skqw Qw[ swQ hI swQ muJ pr myry pU^X gu{dyv bRããããlIn ÆvwmI ùwirkw Xiq jI mhwrwj, bRããããlIn ÆvwmI bRããããwnñd jI mhwrwj AOr nƒisNh pITwDI¤vr mhwm&fly¤vr ÆvwmI fw#tr ¤Xwm dws jI mhwrwj kI AsIm Ïpw kw pRœX– AnuBv krqw hUÂ[ Xh bwq myry ââââdX ko sdYv kcotqI rhqI hY ik khIN pRBu ªI ÏÃx ny myry swQ koeé p–pwq qo nhIN ikXw[ ÆvBwv sy hI sb pr smwn dXw krny vwly dXwisñDu pRBu ªI ÏÃx Apny B#qoN pr ivSyÀ Ïpw ikXw krqy hYN[ mgr Apny BIqr muJy EysI koeé A±XiBcwirxI EvM AnñX Bi#q BI qo idKweé nhIN pVqI ijs kwrx pBu ny muJ pr AnugRh krky myry inimÄ Xh ivSyÀ Bgvd kwXé krvwXw[ kuC BI ho, mgr hY qo Xh pRBu ªI ÏÃx kI AsIm Ïpw kw hI Pl[

5

jn-jn kw k¬Xwx ho[ esI Bwvnw sy Ab pRBu ªI ÏÃx ky crxoN myN Ek vñdnw j{r krnw cwhqw hUÂ ik pRBu ªI ÏÃx Ek Ïpw AOr BI kryN[ Xh gIqw SwÆZ jo Awpky sñmuK hY; es id±X zwn ko hm sb imlkr jnswDwrx qk, Bgvwn ky B#qoN EvM mumu–uAoN qk bWtny myN ^Xwdw sy ^Xwdw pRXws kryN[ Awp AOr mYN, hm sb jIvn jIny kI es AdBuq Xui#q EvM AwlOikk zwn ko Apny jIvn myN aqwryN[ Bgvwn ky nwm, gux, Ey¤vXé AOr lIlwAoN kw sdYv guxgwn krqy hE, jIvn jIqy huE jIvn mu#q rhyN[ pRBu kw Xh apdyS Awpky ilE mo–dwXk ho[ jX ªI ÏÃx[

pRBu B#qoN kI syvw myN hmyS smipéq ªI ÏÃx crxwiªq pRmod kumwr ggé

6

dsvW AÎXwXdsvW AÎXwXdsvW AÎXwXdsvW AÎXwX ( ivBUiqXog )( ivBUiqXog )( ivBUiqXog )( ivBUiqXog )

ivBUiq sy AiBpRw:X hY:-‘id±X pRgt {p[’ jbik swrw jgq Bgvwn kw hI Æv{p hY[ sBI vÆquXyN v pRwxI asI kI ivBUiqXW hYN[ prñqu jhW pr BI, ijn-ijn vÆquAoN EvN pRwixXoN myN Bgvwn kw qyj, bl, Ey¤vXé, ivÖw, Si#q Awid ivSyÀ {p sy ivkisq idKweé pVqy hYN AOr ijssy pRœXyk vÆqu ko askw swrBUq ÆvBwv pRw‚q hoqw ho asy Bgvwn kI id±X ivBUiq khw jwqw hY[ es AÎXwX myN mu$X {p sy pRBu ªI ÏÃx ny ApnI ivBUiqXoN kw hI vxén ikXw hY AOr ApnI Bi#q ky ilE krny Xo©X Awv¤Xk swDnoN EvM ivÀXoN ky sµbñD myN ivÆqwrpUvék khw hY[ AiBpRw:X Xh hY ik Bgvwn kI ivBUiqXoNN ky mwÎXm sy svéZ eé¤vr dƒiê kYsy ho? Bgvwn sy EkIkwr EvM askI mOjUdgI kw AnuBv kYsy ho sky? esI ivÀX kw pRiqpwdn ikXw gXw hY[ esIilE vyd±Xws jI mhwrwj ny es AÎXwX kw nwm rKw hY ‘ivBUiq Xog[’

7

prbRRãããã prmy¤vr siçcdwnñdGn prmwœmw inguéx inrwkwr hY AOr sgux inrwkwr {p sy sb ky ââââdX myN ivÖmwn hYN[ prñqu ApnI Xog-Si#q ùwrw sgux-swkwr Æv{p myN BI pRgt hoqy hYN[ XÖip Bgvwn qo Ek hI hY prñqu vh Ek sy Anyk kYsy hoqy hYN? inguéx-inrwkwr sy sgux-swkwr Æv{p myN kYsy pRgt hoqy hYN? AñqéXwmI {p myN sbky ââââdX myN ivrwjmwn hokr iPr ku{–yZ ky mYdwn myN Ajuén ko inimÄ bnwkr gIqw kw id±X apdyS BI dy rhy hYN[ Xh sb pRBu ApnI XogSi#q ùwrw hI krqy hYN[ Ab XhW pr Ajuén kuC BI nhIN bolqy[ koeé pR¤n nhIN krqy[ prñqu Apny B#q EvM iSÃX kI ª))))w AOr smpéx Bwvnw ko dyKqy huE pRBu ÆvXM hI Apnw apdyS dynw pRwrµB kr dyqy hYN[ swqvyM AÎXwX myN jb Ajuén doÀ-dƒiê sy rihq ho jwqy hYN qo pRBu ny asy prmgopnIX ivzwn sihq zwn kw apdyS idXw[ Ab Ajuén as prmgopnIX rwjXog Xwin Bi#q, zwn AOr kméXog ky mDur imln kw zwn pRw‚q ho jwny pr pRBu sy AwœmIXqw pRw‚q kr cuky hYN[ Ab Ajuén pUxé ª))))w AOr smipéq Bwv sy Bry huE hYN[ esIilE pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik hy Ajuén! Ab qum Su)))) Añq:krx huE myry qÈvzwn ko pRw‚q krny ky Xo©X ho cuky ho[ Ab asI zwn ko quJy

8

nE AwXwm sy BlI-BWiq smJwåÂgw[ ApnI ivBUiqXoN AOr XogSi#q ky qÈv ko ivÆqwrpUvék khUÂgw, ijsy jwnkr qU k¬Xwx ko pRw‚q hogw[ esilE QoVw ÎXwnpUvék suno[

ªI BgvwnuvwcªI BgvwnuvwcªI BgvwnuvwcªI Bgvwnuvwc BUX Ev mhwbwho Çƒxu my prmN vc: [BUX Ev mhwbwho Çƒxu my prmN vc: [BUX Ev mhwbwho Çƒxu my prmN vc: [BUX Ev mhwbwho Çƒxu my prmN vc: [

XÄyXÄyXÄyXÄySSSShM pRIXmwxwX vhM pRIXmwxwX vhM pRIXmwxwX vhM pRIXmwxwX v————Xwim ihqkwµXXw ] 1 ]Xwim ihqkwµXXw ] 1 ]Xwim ihqkwµXXw ] 1 ]Xwim ihqkwµXXw ] 1 ] ªI Bgvwn boly-hy mhwbwho! iPr BI myry prm rhÆX AOr pRBwvXu#q vcn ko sun, ijsy mYN quJ AiqSX pRym rKny vwly ky ilE ihq kI eçCw sy khUÂgw ] 1 ] qwœpXé:-Ab Awœmswq` huE Ajuén ko pRBu ªI ÏÃx ky vcnoN myN koeé sNSX nhI rhw[ ª))))w pUxé {p sy jwgƒq ho cukI hY[ iSÃX kI EysI iÆQiq dyKkr hI sdgu{ rhÆXwœmk zwn dyqy hYN[ jb mnuÃX Apny jIvn myN rhÆXmX gRiñQXoN ko sulJwny myN AsmQé hoqw hY prñqu Apny gu{ ky pRiq pUxé ª))))w sy smipéq ho jwqw hY qBI sdgu{ Apny iSÃX ko rhÆX kI EvM qÈv kI bwq khqy hYN[ ijssy as iSÃX kI swrI smÆXwAoN kw smwDwn ho jwE[

9

hy Ajuén! phly jo qumny muJsy zwn pRw‚q ikXw hY asI qÈv ky rhÆXoN sy Xu#q zwn AOr asky pRBwv ko qU pun: Xwin iPr sy sun[ #XoNik qU muJy AiqSX pRym krqw hY AQwéq` myrw B#q hY[ Xh prm vcn mYN qyry ihq kI kwmnw sy Xwin qyry ihq ky ilE khUÂgw[ an sœX vcnoN sy #Xw AQé jo dUsroN kw AmNgl kryN[ ijssy pRwxImwZ kw mNgl hogw Ab qU Eysy prm vcnoN ko sun[ ‘prm vcn’ sy AiBpRw:X hY Eysy rhÆXXu#q vcn jo is))))wñqoN v qké-ivqkoéN ùwrw nhIN smJwE jw skqy[ bi¬k jo pUxé Brosy EvN ª))))w sy mwnny Xo©X hoN[ iksI BI vÆqu ko pRw‚q krny ky ilE do hI apwX hYN[ Xw qo ijsy hm pRw‚q krnw cwhqy hYN askw hmyN BlI-BWiq zwn ho[ kYsy AOr iks FÂg sy asy pRw‚q ikXw jw skqw hY? Xw iPr iksI ªyà ±Xi#q jo as vÆqu ky ivÀX myN AçCI qrh sy jwnqw ho AOr ijs pr hmyN pUxé Brosw BI ho, asky vcnoN ko mwn lyN[ qBI hm as vÆqu ko pRw‚q kr skqy hYN[ esilE pRBu ny khw ik Ab mYN quJ AiqSX pRym rKny vwly ky ilE ihq kI kwmnw sy khUÂgw[ prm vcn Xwin rhÆXXu#q EvM pRBwvXu#q vcn asy hI khy jw skqy hYN jo AœXwiDk pRym sy Brw huAw ho, pUxé Brosw EvM ª))))w rKny vwlw ho[ #XoNik bwq

10

ijqnI ghrI khnI ho assy aqnw ghrw sµbñD BI honw cwihE[ Ab Ajuén es Xo©X ho cuky hYN, AiDkwrI ho gE hYN ijsy pRBu ªI ÏÃx prm vcn kh skyN[ Ab Ajuén ky miÆqÃk myN koeé pR¤n bwkI nhIN rhqw AOr n hI koeé sNSX[ gUFæa qÈv n swDU durwvihN[gUFæa qÈv n swDU durwvihN[gUFæa qÈv n swDU durwvihN[gUFæa qÈv n swDU durwvihN[ Awrq AiDkwrI jhÂ pwvihN]Awrq AiDkwrI jhÂ pwvihN]Awrq AiDkwrI jhÂ pwvihN]Awrq AiDkwrI jhÂ pwvihN]------------mwnsmwnsmwnsmwns----bwlkw&Vbwlkw&Vbwlkw&Vbwlkw&V----120/2 [ 120/2 [ 120/2 [ 120/2 [ dUsrI bwq pRBu ny khI-qyry ihq kI kwmnw sy[ pRBu ªI ÏÃx ny qo sdYv kwmnw rihq hony ko khw hY prñqu XhW pr ÆvXN kwmnw kr rhy hYN[ vwÆqv myN Apny suK ky ilE, BogoN kI pRwi‚q ky ilE kwmnw krnw hI kwmnw khlwqI hY jbik prihq kI kwmnw krnw kwmnw nhIN œXwg hY AOr Apny jIvn ko kwmnwAoN sy rihq krny kw pRmuK swDn BI[ XhI rhÆX smJwny ky ilE pRBu ny ihq ky swQ kwmnw S‹d kw pRXog ikXw hY[ vYsy qo Bgvwn sb kw ihq, ibnw hI kwrx sb pr smwn {p sy k{xw krny vwly hYN prñqu jo B#q ivh±lqw sy pRBu kI Srx clw jwqw hY asky ilE Bgvwn ivSyÀ {p sy ihqkwrI ho jwqy hYN[ #XoNik asny k{xwinDwn kI AmƒqmX k{xw {pI vÀwé kw pwn krny ky ilE Apny ââââdX {pI bqén ko sIDw AOr Kulw rKw huAw hY[

11

n n n n my ivdu: surgxw: pRBvM n mhÀéX: [ my ivdu: surgxw: pRBvM n mhÀéX: [ my ivdu: surgxw: pRBvM n mhÀéX: [ my ivdu: surgxw: pRBvM n mhÀéX: [ Ahmwidihé dyvwnwM mhÀIéxwM c svéS: ] 2 ]Ahmwidihé dyvwnwM mhÀIéxwM c svéS: ] 2 ]Ahmwidihé dyvwnwM mhÀIéxwM c svéS: ] 2 ]Ahmwidihé dyvwnwM mhÀIéxwM c svéS: ] 2 ] myrI aœpiÄ ko AQwéq` lIlw sy pRkt hony ko n dyvqw log jwnqy hYN AOr n mhiÀéjn hI jwnqy hYN, #XoNik mYN sb pRkwr sy dyvqwAoN kw AOr mhiÀéXoN kw BI Awid kwrx hUÂ ]2] Xo mwmjnmwidM c vyiÄ lokmhyÇ±rm` [Xo mwmjnmwidM c vyiÄ lokmhyÇ±rm` [Xo mwmjnmwidM c vyiÄ lokmhyÇ±rm` [Xo mwmjnmwidM c vyiÄ lokmhyÇ±rm` [ AsµmUF: s mœXyéÀu svépwpY: pRmuçXqy ] 3 ]AsµmUF: s mœXyéÀu svépwpY: pRmuçXqy ] 3 ]AsµmUF: s mœXyéÀu svépwpY: pRmuçXqy ] 3 ]AsµmUF: s mœXyéÀu svépwpY: pRmuçXqy ] 3 ] jo muJko Ajñmw AQwéq` vwÆqv myN jñmrihq, Anwid AOr lokoN kw mhwn eé¤vr qÈv sy jwnqw hY, vh mnuÃXoN myN zwnvwn` pu{À sµpUxé pwpoN sy mu#q ho jwqw hY ] 3 ] qwœpXé:-skl bRããããw&V myN hr vÆqu/ pRwxI AQwéq` jo BI hmyN ±X#q idKweé dy rhw hY vh as A±X#q sy hI ±X#q hoqw hY[ jgq myN pRœXyk ±X#q vÆqu v pRwxI kw Awid AOr Añq hY prñqu as A±X#q prmwœmw kw koeé Awid AOr Añq nhIN[ vh ÆvXM hI ÆvXM sy hY[ vh Kudw hY AQwéq` jo Kud sy hI hY[ ijsy iksI ny bnwXw nhIN, ijskw koeé Awid kwrx nhIN[ jo sdw sy hY AOr ijsky pRgt hony ko,

12

ijskI mihmw ko koeé nhIN jwn skw[ vh siçcdwnñdGn prmwœmw jgq kw sƒjn, pwln AOr sNhwr krny ky ilE bRããããw, ivÃxu AOr mhyS ky {p myN pRgt hoqy hYN[ jn-jn kw k¬Xwx krny ky ilE kBI rwm bnky, kBI ¤Xwm bnky Avqwr Dwrx krqy hYN[ mgr vh A±X#q sy ±X#q Æv{p myN pRgt hoqy kYsyy hYN es rhÆX ko dyvqw AOr mhiÀé BI nhIN jwn skqy[ XÖip dyvqwAoN ky SrIr AOr bui)))) id±X hoqy hYN mgr iPr BI Bgvwn ky sgux-swkwr Æv{p myN pRgt hony ky rhÆX ko nhIN jwn skqy[ asI pRkwr §iÀ-mhiÀé BI ijnky ilE kuC BI jwnnw, kuC krnw AOr kuC BI pwnw bwkI nhIN rh jwqw vo BI Bvgwn kyy es rhÆX ko nhIN jwn skqy[ #XoNik sbkw Awid kwrx prmwœmw hI hY esilE as AsIm ko v asky rhÆXoN ko; inguéx-inrwkwr sy sgux-inrwkwr v sgux-swkwr hony vwlI XogSi#q ko mnuÃX v dyvqwAoN kI sIimq bui)))), Xo©Xqw, ivÖw AOr swmŒXé sy nhIN jwnw jw skqw[ “hYrwn hUÂ es idl myN smwE ho iks qrh,“hYrwn hUÂ es idl myN smwE ho iks qrh,“hYrwn hUÂ es idl myN smwE ho iks qrh,“hYrwn hUÂ es idl myN smwE ho iks qrh, jbik do jhwn myN smwqy nhIN ho qum[”jbik do jhwn myN smwqy nhIN ho qum[”jbik do jhwn myN smwqy nhIN ho qum[”jbik do jhwn myN smwqy nhIN ho qum[” prñqu ijsy es bwq kw zwn ho jwqw hY ik Bgvwn hI smÆq pRwixXoN, mnuÃXoN, §iÀ-mhiÀéXoN

13

v dyvqwAoN Awid ky Awid kwrx hYN, jñmdwqw hYN AOr Bgvwn hI sb lokoN ky mhy¤vr hYN[ pRBu kw kBI BI jñm nhIN hoqw, vh qo ÆvXM sy ÆvXM hI pRgt hoqy hYN[ Bgvwn svéSi#qmwn, svwéDwr, své±Xw‚k hYN[ ijs mnuÃX kw es gUFæ rhÆX myN pUxé Brosw ho jwqw hY Xwin jb zwn kI ^Xoiq pR vilq ho jwqI hY qb vh sb mUFqwAoN sy rihq huAw sb pwpoN sy mu#q ho jwqw hY[ pRBu khqy hYN-AsµmUF: s mœXyéÀuAsµmUF: s mœXyéÀuAsµmUF: s mœXyéÀuAsµmUF: s mœXyéÀu-smÆq mUFqwAoN sy rihq huAw mnuÃX[ svépwpY: pRmuçXqysvépwpY: pRmuçXqysvépwpY: pRmuçXqysvépwpY: pRmuçXqy-sb pwpoN sy mu#q ho jwqw hY[ mUF sy AiBpRw:X hY moh-jinq[ kuC BI n jwnqy huE Apny Awp myN hI Xh mwn lynw ik mYN qo sb kuC jwnqw hUÂ[ AsµmUF: Xwin vh mnuÃX an sb mUFqwAoN EvM Azwnqw sy rihq huAw smÆq pwpoN sy mu#q ho jwqw hY[ drAsl smÆq pwpoN EvM du:KoN kw kwrx Azwnqw hI hY[ jo mnuÃX Bgvwn ky pRBwv EvM qÈv ko Apny AnuBv sy jwn lyqw hY, vh zwnI mnuÃX pwp kmé kr hI nhIN skqw[ ivÀXI EvM AivvykI logoM kI BWiq vh BogoN myN suK FUÂFqw huAw jIvn Br Btkqw nhIN rhqw[ Xh ÆvBwivk hI hY ik vh Apny AmU¬X jIvn ko Bgvwn ky crxoN myN smipéq kr dyqw hY[ esilE pRBu ªI ÏÃx khqy hYN jo

14

mnuÃX es qÈv-zwn ko jwn lyqw hY vh sb mUFqwAoN sy rihq huAw smÆq pwpoN sy mu#q ho jwqw hY[ buibuibuibui))))zwénmsµmoh: zwénmsµmoh: zwénmsµmoh: zwénmsµmoh: ––––mw sœXM dm: Sm: [mw sœXM dm: Sm: [mw sœXM dm: Sm: [mw sœXM dm: Sm: [ suKM du:KM BvosuKM du:KM BvosuKM du:KM BvosuKM du:KM BvoSSSSBwvo BXM cwBXBwvo BXM cwBXBwvo BXM cwBXBwvo BXM cwBXmyv c ] 4 ]myv c ] 4 ]myv c ] 4 ]myv c ] 4 ] AihMsw smqw quiêÆqpo dwnM XSoAihMsw smqw quiêÆqpo dwnM XSoAihMsw smqw quiêÆqpo dwnM XSoAihMsw smqw quiêÆqpo dwnM XSoSSSSXS: [XS: [XS: [XS: [ Bviñq Bwvw BUqwnwM mÄ Ev pƒQi©vDw: ] 5 ]Bviñq Bwvw BUqwnwM mÄ Ev pƒQi©vDw: ] 5 ]Bviñq Bwvw BUqwnwM mÄ Ev pƒQi©vDw: ] 5 ]Bviñq Bwvw BUqwnwM mÄ Ev pƒQi©vDw: ] 5 ] in¤cX krny kI Si#q, XQwQé zwn, AsµmUFqw, –mw, sœX, eiñdRXoN kw vS myN krnw, mn kw ingRh qQw suK-du:K, aœpiÄ-pRlX AOr BX-ABX qQw AihNsw, smqw, sñqoÀ, qp, dwn, kIiqé AOr ApkIiqé-Eysy Xy pRwixXoN ky nwnw pRkwr ky Bwv muJ sy hI hoqy hYN] 4-5 ] qwœpXé:-Ab ApnI XogSi#q kw pRBwv EvM ApnI prm Ey¤vXéXu#q ivBUiqXoN kw vxén krqy huE pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik jo koeé BI mnuÃX myrI Bi#q krqw hY, svéZ hr –x myrI inktqw v mOjUdgI kw AnuBv krny lgqw hY, mYN asky âdX myN zwn Br dyqw hUÂ ijssy asky âdX myN Xh Bwv pRgt hony lgqy hYN[ iksI vÆqu/ pdwQé Awid sy lykr Bgvwn ky Æv{p ko XQwQé {p sy jwn lynw zwn hY[ Ab pRBu ªI ÏÃx Ajuén ko iks qrh ApnI

15

Ey¤vXéXu#q ivBUiqXoN ky mwÎXm sy Apny Æv{p kw zwn krvwqy hYN askw vxén ikXw gXw hY[ pRBu khqy hYN ik jo koeé mnuÃX myrI Bi#q krqw hY asy sbsy phly mYN in¤cX krny kI Si#q pRdwn krqw hUÂ[ kÄé±X-AkÄé±X, Bly-bury, aicq-Anuicq, inœX-AinœX Awid kw inxéX krky in¤cX krny vwlI Añq:krx kI vƒiq ko bui) khw jwqw hY[ pRBu khqy hYN ik myrI Bi#q krny vwly mnuÃX ky âdX myN Eysy Bwv pYdw ho jwqy hYN ijssy l—X ky pRiq dƒFæ in¤cX krny kI Si#q Aw jwqI hY[ Awœm-aœQwn ky ilE aicq smX pr aicq inxéX lynw AOr as pr dƒFæ rhnw Aiq AinvwXé hY[ mwnv jIvn kw mu$X EvM EkmwZ l—X hY Bgvd pRwi‚q {p prm-Swiñq, prmpd EvM prmwnñd ko pRw‚q honw[ asky ilE Bgvwn ky Æv{p kw XQwQé zwn AOr ini¤cXwœmk bui)))) kw honw prm Awv¤Xk hY[ Asµmohn:Asµmohn:Asµmohn:Asµmohn: mnuÃX swNswirk ivÀX-BogoN ko hI inœX AOr suK dyny vwly smJkr añhIN sy moihq huAw, añhIN kI pRwi‚q ky ilE jIvn Br Btkqw rhqw hY[ jbik sNswr v swNswirk vÆquAoN/ pdwQoéN v ivÀX-BogoN kI vwÆqivkqw ko jwnkr, ankI AinœXqw AOr Añqq: du:KoN ko hI dyny vwly smJkr ansy moihq n honw, ankI qrP AwkiÀéq

16

n honw hI Asµmohn hY[ Bgvwn kI Bi#q mnuÃX ky âdX myN Asµmohn kw Bwv aœpñn krqI hY[ vh k{xwinDwn qo svéZ, hr –x pRwxI mwZ pr smwn {p sy k{xw kI brswq kr rhy hYN[ mgr jb hm Bi#q ùwrw askI pwZqw gRhx krny lgqy hYN qo vh hmwry âdX myN zwn-dIp pR^vilq kr dyqw hY[ Eysy Bwv pRgt hony lgqy hYN ijssy hmyN asky Æv{p kw XQwQé zwn hony lgqw hY[ askI pRwi‚q ky ilE in¤cX dƒFæ hony lgqw hY AOr sNswr sy sµmohn tUtny lgqw hY[ hm QoVw sw BI askI Aor kdm bFwqy hYN qo vh hmwry âdX myN ivSyÀ {p sy pRgt hokr hmyN ApnI Aor AœXwiDk AwkiÀéq krqw hY[ Awnñd kI AnuBUiqXoN sy âdX ko Br dyqw hY[ esIilE qo askw nwm ÏÃx huAw[ jo smÆq AwkÀéxoN kw kyñdR hY[ mgr hm hYN ik askI inktqw pRw‚q hI nhIN krqy[ jo svéZ mOjUd hY AOr inkt sy BI inkt vhI hY, iPr BI askI mOjUdgI kw Ahsws hI nhIN krqy[ hmwry §iÀ-muinXoN ùwrw Bgvwn kI inktqw pRw‚q krny ky ilE bhuq swrI Xui#qXoN kw pRiqpwdn ikXw gXw hY[ miñdr, gu{ùwry bnvwE, miñdroN myN Bgvwn kI sgux-swkwr Æv{p myN mUiqé ko pRiqiàq ikXw

17

jwqw hY[ Bgvwn kw koeé Awid AOr Añq nhIN vh sdw sy hY AOr ÆvXM sy ÆvXM hY[ svéSi#qmwn AOr svwéDwr hY, sb lokoN ky mhy¤vr hYN[ esilE miñdroM myN iSvilNg kI ÆQwpnw kI jwqI hY[ Xh pRqIk hYN AOr Bgvwn kI inktqw AOr XQwQé zwn pRw‚q krwny ky mu$X swDn[ pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik jo koeé BI myrI qrP Awny ky ilE Apny kdm bFwny lgqw hY Xwin myrI Bi#q krny lgqw hY qo mYN askw sNswr ky pRiq sµmohn qoVkr asky âdX myN Asµmohn kw Bwv Br dyqw hUÂ AQwéq` sNswr ky BogoN ky pRiq vYrw©X[ AOr inœX-AinœX kw ivvyk pRdwn krky Apny Æv{p kw zwn pRdwn kr dyqw hUÂ[ myrI Bi#q sy Eysy Bwv asky âdX myN pRgt hony lgqy hYN[ esky Aiqir#q AOr kYsy Bwv aœpñn krqy hYN Bgvwn asky âdX myN, asky ilE Awgy khw gXw hY:-–mw sœXM dm: Sm:[B#qoN ky âdX myN –mw kw Bwv aœpñn ho jwqw hY[ koeé ±Xi#q hmwry pRiq ikqnw hI bVw AprwD kry AOr asy d&V dyny kI hmwrI swmŒXé BI ho prñqu iPr BI asy di&Vq n kryN[ asy shn kr lyN AOr Bgvwn sy pRwQénw kryN ik hy pRBu! esy –mw kryN[ esy es lok myN Xw prlok myN khIN BI es AprwD kI sjw n

18

dynw[ pRBu khqy hYN ik myrI Bi#q krny vwloN ky âdX myN mYN Eysw Bwv Br dyqw hUÂ[ –mw qo jIvn kw sOñdXé hY[ jb Awp sy koeé g¬qI ho jwE qo asy ÆvIkwr kryN[ –mw mWgnw BI s^jnqw kI phcwn hY[ jo ±Xi#q ApnI hI AkV myN rhqw hY, g¬qI kw Ahsws nhIN krqw, vh kBI BI åpr nhIN aT skqw[ dUsrw koeé g¬qI kry AOr Awpsy –mw mWgy AOr Awp asI –x –mw kr dyN; ApnI g¬qI kw jb Ahsws ho asy asI –x ÆvIkwr kr lyN; Eysy Bwv jb âdX myN aœpñn ho jwEN qo smJ lynw ik pRBu ªI ÏÃx Awpky âdX myN sw–wq pRgt hYN[ dRoxwcwXé ky puZ A¤vœQwmw, dRopdI ky pWcoN puZoN kI hœXw kr dyqy hYN[ jb pw&VvoN ùwrw, puZoN ky Sok myN ±Xwkul hueé dRopdI ky swmny jNjIroN myN jkVy huE A¤vœQwmw ko lwXw jwqw hY qo BIm dRopdI ko khqy hYN-dRopdI Agr qU khy qo asky tukVy-tukVy krky jwnvroN ko Vwl dUÂ[ esy jYsI qum sjw dynw cwhqI ho vYsw kho[ mgr dRopdI ny jb A¤vœQwmw kI qrP AWK aTwkr dyKw qo asy askI mW kw $Xwl Aw gXw, âdX –mw ky Bwv sy Br gXw; ijs qrh mYN Apny puZoN ky Sok myN ±Xwkul ho rhI hUÂ, qVp rhI hUÂ, esI qrh esky mwry jwny sy eskI mW Xwin hmwrI gu{ mwqw kI BI XhI hwlq hogI[ askw

19

ÎXwn krky dRopdI khny lgI; CoV do esy[ Eysw sunkr XuiDiÃTr, Ajuén, nkul, shdyv AOr BIm sBI hYrwn ho jwqy hYN[ ijsky ilE rwq-idn ro rhI QI AOr quµhwrI Ek hI Awvwj QI ik jb qk myry bçcoN kI hœXw krny vwly as hœXwry kw mrw huAw muÂh nhIN dyKUÂgI qb qk muJy cYn nhIN imlygI[ AOr Ab jb jNjIroN myN jkVw huAw hœXwrw qyry swmny hY qo qum esy –mw kr rhI ho[ dRopdI ny khw Agr qum muJy cYn dynw cwhqy ho qo esko CoV do, mu#q kr do esy jNjIroN sy[ esky Gr myN BI eskI mW bYTI hY[ AOr ijs mW ky swmny askw puZ mr jwqw hY asky du:K kI iÆQiq mYN jwn geé hUÂ[ ijs qrh sy Awj mYN qVp rhI hUÂ eskI mW BI asI qrh sy du:KI hogI[ mYN nhIN cwhqI ik qyrI mW kI AWKoN myN kBI BI AwsU AwXyN[ ^XoN hI dRopdI ny khw ik inkl jw XhW sy[ pRBu ªI ÏÃx ny dRopdI ky isr pr hwQ rK krky khw-‘dRopdI, Awj qUny is)))) kr idXw ik qum ÏÃx kI bhn ho[’ BwvwQé Xh hY ik jhW –mw hY vhIN ÏÃx hYN[ Awgy pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik mYN Apny B#q ky âdX myN sœX kw Bwv Br dyqw hUÂ[ mYN sœX myN hUÂ AOr sœX muJ myN hY[ dm: Sm: sy AiBpRw:X hY Apny Awp pr inXñZx[ hmwrI eiñdRXW ivÀXoN kI qrP dOVqI

20

hYN AOr mn añhIN ivÀX-BogoN kw icñqn krqw huAw Btkqw rhqw hY[ eiñdRXoN AOr mn kw {pwñqrx krnw Xwin swNswirk ivÀX-BogoN sy htwkr Bgvd pRwi‚q myN lgwnw hI dm-Sm hY[ es pRkwr jb koeé mnuÃX Bgvd pRwi‚q ky mwgé pr clny lgqw hY qo Bgvwn asky âdX myN dm-Sm kw Bwv Br dyqy hYN[ esilE jb mnuÃX mnmwny ±Xvhwr krny lgy[ idn-rwq sNswr v swNswirk BogoN myN Aws#q rhy qo smJ lynw ik ABI hm prmwœmw sy Aiq dUr hYN[ AOr jb eiñdRXoN AOr mn ko BogoN sy htwny kw pRXws kry AOr Bgvd icñqn myN lgwny lgy qo smJyN ik pRBu kI Ïpw Awpky âdX myN pRvyS krny lgI hY[ Ab Awp prmwœmw ky bhuq njdIk ho gE hYN[ SrIr, mn v eiñdRXoN ky AnukUl piriÆQiqXoN ky pRw‚q hony pr âdX myN jo pRsñnqw hoqI hY asy suK khw jwqw hY, AOr pRiqkUl piriÆQiq ky pRw‚q hony pr âdX myN jo ApRsñnqw kw Bwv pYdw hoqw hY asy du:K khw jwqw hY[ esI qrh sy iksI pRkwr kI BI hwin Xw iPr pRw‚q vÆqu ky iCn jwny kI AwSNkw, koeé bImwrI Xw mƒœX Awid kI AwSNkw sy jo Bwv aœpñn hony lgqy hYN añhyN BX khw jwqw hY AOr BX ky svédw œXwg ko ABX khw jwqw hY[

21

pRœXyk pRwxI, pdwQé EvM sƒiê kI aœpiÄ AOr ivnwS donoN ky pICy Bgvwn hI KVy hYN[ Agr Bgvwn jIvn pRdwn krqy hYN qo mƒœXu BI añhIN ky hwQoN myN hYN[ Ab kmé qo mnuÃX ky Apny hI hYN prñqu ankw Pl Bgvwn ky hwQ myN hY[ iks kmé kw Pl iks kwl myN iks Xoin myN dynw hY eskw ivDwn qo ivDwqw hI krqy hYN[ iPr BI mnuÃX ky hwQ myN hY kmé krny kw AiDkwr, pu{ÀwQé AOr pRwQénw[ enky mwÎXm sy pRwr‹D vS pRiqkUl piriÆQiqXW Awny pr BI mnuÃX pRsñn rh skqw hY[ pRBu khqy hYN ik jo mnuÃX myrI apwsnw krqw hY, Bi#q krqw hY asky âdX myN mYN ApnI Ïpw {pI ivBUiqXW Br dyqw hUÂ ijssy vh Apny pRwr‹D Bogqw huAw du:Kd piriÆQiqXoN myN BI pRsñn rhqw huAw, Awgy pwp kmé nhIN krqw AOr sb pwpoN sy mu#q ho jwqw hY[ asky âdX myN mYN AihNsw, sNqoÀ AOr smqw ky Bwv Br dyqw hUÂ[ AihNsw-pRwxImwZ ko SwrIirk v mwnisk pIVw phuÂcwnw hI ihNsw hY[ iksI ko BI mn, vcn v kmé sy pIVw n phuÂcwny kw Bwv sdYv bnw rhy XhI AihNsw hY[ ihNsw sy AiBpRw:X isPé pSu vD krnw Xw iPr iksI ±Xi#q ko SwrIirk pIVw dyny sy nhIN bi¬k iksI BI pRwxI ko SwrIirk v mwnisk qOr pr sqwXw jwnw ihNsw hI hY[

22

bhuq swry log SwkwhwrI qo hoqy hYN AOr dyKny myN AihNsw ky pujwrI BI njr Awqy hYN prñqu Apny ÆvwQé ky ilE ApnI rwjnIiqk, pRSwsink v DnSi#q Awid kw du{pXog krky EysI mwr mwrqy hYN ijssy lwKoN log brbwd ho jwqy hYN Xw iPr mwnisk qOr pr pIiVq ho jwqy hYN[ kuC log bui) kI mwr mwrqy hYN[ AOr iPr kuC logoM kI qo vwxI hI EysI hoqI hY ik dUsroN ko pIVw hI phuÂcy[ Eysy log Xid pSu vD kw ivroD BI krqy hoN AOr Apny Awp ko AihNsw ky p– myN khyN qo isvwX Apny Awp ko, smwj ko DoKw dyny ky kuC BI nhIN krqy[ prñqu jb Bgvwn kI Ïpw sy AihNsw kw Bwv âdX myN jwgƒq ho jwqw hY qo cyhry pr pRym, pRsñnqw, shXog kI Bwvnw, k{xw AOr sdBwvnw Apny Awp idKweé dyny lgqI hY[ esI qrh Bgvd Ïpw sy âdX myN smBwv aœpñn ho jwqw hY[ pRwxImwZ myN Apny pRBu hI idKweé pVqy hYN[ svéZ eé¤vr dSén[ AOr esI qrh sy quêI kw Bwv Aw jwqw hY AQwéq` Añq:krx qƒ‚q ho jwqw hY[ jYsI BI piriÆQiqXW hoN sBI myN sñquê rhnw AOr Apny pRBu ko DñXvwd dynw[ #Xw kuC nhIN idXw hY Awpny pRBu[ Xh mnuÃX jIvn {pI apkrx dykr qo Awpny sb kuC hI dy idXw hY ijsky mwÎXm sy mYN quµhwrI Bi#q kr skUÂ,

23

quJy jwn skUÂ AQwéq` quJko pRw‚q ho skUÂ[ Eysw Avsr pRdwn krky qo Awpny muJ pr bhuq-bhuq Ïpw kI hY, mYN kYsy Awpko DñXvwd dUÂ[ XhI pRwQénw hY-XhI Bi#q[ qpo dwnM XSoXS: Apny AwœmoœQwn ky ilE Xw iPr sNswr kI pIVw hrny ky aÌy¤X sy jb BI koeé ±Xi#q qp krqw hY vh pRBu Ïpw kw hI Pl hY[ askI inktqw pRw‚q krny sy hI Xh sb sµBv hoqw hY[ bhuq swry mhwœmw jNgloM myN jwkr qp krqy hYN, ÎXwn-ismrn krqy hYN[ anmyN sy bhuq sNq-mhwœmw Eysy hoqy hYN jo qp krny ky p¤cwq, jb âdX myN Bgvwn kI ivBUiqXW pRgt ho jwqI hYN, qÈvzwn ko pRw‚q ho jwqy hYN, qo iPr sy jn-k¬Xwx ky ilE sNswr myN lOtqy hYN sNswr ky logoN kI pIVw hrny ky ilE, zwn v Bi#q kI rwh idKwny ky ilE duinXw myN BRmx krqy hYN[ ÆvwmI ivvykwnñd ny Apny jIvn myN bhuq swry XoigXoN, gu{ BweéXoN EvN iSÃXoN ko es bwq ky ilE pRyirq ikXw jo isPé Apny hI mo– ky ilE swDnw krqy Qy[ jNgloN myN, guPwAoN myN bYTkr qp krky qum isPé Apny ilE hI mo– ko pRw‚q kr skogy[ Awp duinXw myN jwXyN jhW pr kroVoN log ivÀX-BogoN myNM Aws#q huE, du:K-pIVw v sNqwp Bogqy huE Apny AmU¬X jIvn ko ^XoN hI ±XQé ±XqIq kr rhy hYN[ añhyN jwkr Bgvd pRwi‚q kw mwgé idKwXyN[ anky

24

âdXoN sy #lySoN kw invwrx krny myN shwXqw kryN[ bhuq swry sÄwDwrI, Dnpiq Si#qSwlI log ApnI Si#qXoN kw du{pXog krky grIb v dby huE logoN ko kucl rhy hYN[ Awp an logoM ko jwkr smJwXyN AOr dby huE logoN ko åpr aTwXyN[ smwj myN jwkr logoM ko Dmé mwgé pr lgwny kw pRXœn kryN AOr Si#q, sdBwvnw AOr Bgvd pRwi‚q kw mwgé idKwXyN[ BUK-‚Xws, sdIé-gmIé Awid SwrIirk kê shqy huE, Gr-sNswr sy dUr jNgloN eœXwid myN jwkr Bgvwn kw ÎXwn-ismrn krnw BI swDnw hY, qp hY[ prñqu lokihqwQé ky ilE v Dmé kwXé ky ilE AhNkwr SUñX ho jwnw, logoN sy ApnI burweé v inñdw sunnw AOr iPr BI Dmé kwXoéN myN Awgy bFæqy rhnw mhwn qp hY[ muJy Apny gu{ Bweé kI bwq Xwd Aw rhI hY[ hm logoM ny sœsNg krwny ky ilE Ek sNÆQw bnweé[ hr swl-C: mhIny bwd kQw-kIqén v sNq-smwgm Awid hoqy rhqy hYN[ DIry-DIry Ek Awªm bnwny ky ilE swq hjwr do sO gj jmIn KrIdI geé AOr Ab vhW pr iSv miñdr v Awªm kw inmwéx cl rhw hY ijskw nwm rKw gXw “hir eçCw bRãwªm t‰Æt” Ab bhuq swry sdÆX v dwnI pu{À Eysy hoqy hYN jo ÆvXM qo dwn dy dyqy hYN

25

prñqu mWg nhIN skqy[ AOr bhuq sdÆX Eysy BI hoqy hYN jo QoVw bhuq dwn dykr Apnw AiDkwr jmwnw cwhqy hYN[ AOr iPr jo log kwm krqy hYN, mn ko inXiñZq krky Dn ektTw krqy hYN AOr ÆvXN BI dyqy hYN ankI vo inñdw krqy hYN, tWgyN KINcqy hYN AQwéq` kwm krny vwloM ko mwnisk pIVw phuÂcwny kw pRXws krqy hYN[ prm pU^X gu{dyv Awªm myN pDwry huE Qy[ an bwqoN sy qNg Awkr myry gu{ Bweé, gu{ jI ky sm– jwkr khny lgy-gu{ jI, mYN Apnw ±Xwpwr, Gr-pirvwr Awid CoVkr Awªm myN pUrw smX dyqw hUÂ, logoM ky qwny sunkr BI Dn ektTw krqw hUÂ AOr ÆvXN swmŒXé Anuswr Dn BI dyqw hUÂ[ prñqu iPr BI kuC sdÆX sNquê nhIN hoqy AOr myrI inñdw krqy rhqy hYN[ AOr vo BI Eysy sdÆX jo kwm-DÂDw qo krqy nhIN AOr n hI mIitNgj myN Awqy[ esilE mYN XhW kI ijµmydwrI nhIN sNBwl skqw[ iksI n iksI qrIky sy muJy es kwXé sy mu#q krwEN[ bVy hI ÆnyhpUvék muÆkurwkr gu{dyv khny lgy-XhI qo vwÆqivk qp hY bytw[ duinXw ky qwny sunnw, musIbqoN ko Jylqy rhnw prñqu prmwQé ky mwgé sy folnw nhIN[ lok-ihqwQé ky ilE, Dmé kwXoéN ky ilE lgy rhnw hI jIvn kw sdupXog hY AOr esI myN vwÆqivk Awnñd hY[ esI sy prmwœmw kI Ïpw hwisl hoqI hY[ Bgvwn Awpko

26

qp krny kI Si#q pRdwn kryN[ myry iSÃX ho qo Eysw qp kro[ myrw AwSIévwd hmySw quµhwry swQ hY[ prmwQé myN, Dmé kwXoéN ko krqy-krqy bIc myN {kwvtyN Vwlny vwly AwXw hI krqy hYN[ hnumwn jI jb sNjIvnI lyny ky ilE jwqy hYN qo kwlnyim jYsy rw–soN ny BI qo hnumwn jI ko roknw cwhw Qw[ esilE icñqw nhIN krnI[ Eysy duBwévnw vwly logoN ko BI Bgvwn sdbui)))) pRdwn kryN[ Awp Apnw kwXé krqy rhyN, qp krqy rhyN, k¬Xwx hogw[ dyny vwly qo Bgvwn hI hYN[ mgr jb Awpky âdX myN Xh Bwv pRgt ho gXw ik muJy en j{rqmNd ABwvgRÆq logoN kI shwXqw krnI cwihE[ jb dyS, Dmé v smwj ky ilE qn, mn, Dn Aipéq krny kI Bwvnw jwgƒq hoqI hY qo Xh Bwv BI Bgvwn kI Ïpw sy hI hoqw hY[ jIvn myN hm dyKqy hYN ik bhuq swry logoN ky pws AœXwiDk Dn-sµpiÄ hoqI hY prñqu lokihq ky ilE Ek dmVI dyqy huE BI pRwx inklny lgqy hYN[ prñqu kuC logoN ky pws jIvn invwéh ky ilE BI mui¤kl sy hI Dn hoqw hY AOr dwn dyny ky ilE kBI pICy nhIN htqy[ esilE Xh jo sdkwXoéN ky ilE, Bgvd kwXoéN ky ilE dwn dyny kI Bwvnw hY vh BI pRBu Ïpw sy hI AwqI hY[

27

XS-ApXS-Xh jo kIiqé-ApkIiqé, mwn-Apmwn hY Xh BI Bgvwn ùwrw hI hoqw hY[ keé bwr Eysw dyKny myN Awqw hY ik iksI ±Xi#q ùwrw kuC Kws ikXw BI nhIN jwqw prñqu smwj myN log khny lg jwqy hYN ik Xh sb qo Awp hI ky kwrx huAw hY[ bhuq XS pRw‚q hony lgqw hY[ cwroN qrP as ±Xi#q kI kIiqé PYlny lgqI hY[ AOr kBI-kBI Eysw BI hoqw hY ik burw krnw qo Ek qrP burw krny kw ±Xi#q ny ivcwr BI nhIN ikXw hoqw mgr iPr BI ApXS hI hwQ lgqw hY[ rwmcirqmwns myN Brq jI ny Apny Bweé pRBu ªI rwm ky ilE cOdh vÀoéN kw vnvws AOr Apny ilE rw^X-AiBÀyk, Eysw kBI socw BI n Qw[ anky $vwboN-$XwloN myN BI Eysy hIn ivcwr nhI Aw skqy[ Brq jI qo Dmé kI sImw hYN[ prñqu piriÆQiqXoN ny kuC smX ky ilE Brq jI ko BI ApXS idlw idXw[ assy muin visà jI mhwrwj kI AWKoN myN BI AWsU bhny lgy AOr khny lgy- “sunhu Brq BwvI pRbl, ivilK khhUN muinnwQ[ lwB-hwin, jIvn-mrx, XS-ApXS iviD hwQ]” -ªI rwmcirqmwns es pRkwr pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik Xy sBI qrh kI ivBUiqXW, âdX myN pYdw hony vwly Bwv muJ

28

sy hI aœpñn hoqy hYN[ AiBpRw:X Xh hY ik jb BI koeé mnuÃX kwXé krqw hY, asky âdX myN SuB-ASuB Bwv aTqy rhqy hYN[ mnuÃX ijqnw Bgvwn kI Bi#q kI Aor AgRsr hony lgqw hY qo Añq:krx S) hony lgqw hY[ âdX ky BIqr sy jo Awvwj sunweé dyqI hY vh SuB BwvoN kI Awvwj sunny lgqw hY AOr jb mnuÃX Apny jIvn myN –mw, dƒF in¤cX, smqw, k{xw Awid BwvoN sy Xu#q ho jwqw hY qb pRBu Ïpw sy Bgvd pRwi‚q {p prmSwiñq, prmwnñd ko apl‹D ho jwqw hY[ prñqu jb swNswirk ivÀX-BogoM myN Aws#q huAw añhIN kI pRwi‚q ky ilE pRXwsrq rhqw hY qo asy Xy Bwv sunweé nhIN dyqy[ pRgt nhIN hoqy dby rhqy hYN[ “sumiq kumiq sb ky ar rhihN, nwQ purwx ingm As khihN[ jhW sumiq vhW sµpiq nwnw, jhW kumiq vhW ivpiq indwnw]” -ªI rwmcirqmwns- mhÀéX: s‚q pUvyé cœvwro mnvÆqQw [mhÀéX: s‚q pUvyé cœvwro mnvÆqQw [mhÀéX: s‚q pUvyé cœvwro mnvÆqQw [mhÀéX: s‚q pUvyé cœvwro mnvÆqQw [ mÛwvw mwnsw jwqw XyÀwM lok emw: pRjw: ] 6 ]mÛwvw mwnsw jwqw XyÀwM lok emw: pRjw: ] 6 ]mÛwvw mwnsw jwqw XyÀwM lok emw: pRjw: ] 6 ]mÛwvw mwnsw jwqw XyÀwM lok emw: pRjw: ] 6 ] swq mhiÀéjn, cwr ansy BI pUvé myN hony vwly snkwid qQw ÆvwXµBuv Awid cOdh mnu-Xy muJ myN Bwv vwly sb-

29

ky-sb myry sNk¬p sy aœpñn huE hYN, ijnkI sNswr myN Xh sµpUxé pRjw hY ] 6 ] qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:---- Bgvwn hI Ek sy Anyk huE hYN[ swrw jgq asI kw ivÆqwr hY[ jo koeé BI as kI qrP kdm bFæwny lgqw hY Bgvwn asky âdX myN Eysy Bwv pRgt kr dyqy hYN, ijssy vh jwn sky ik swrw jgq asIy sy hI aœpñn hoqw hY[ ivSwl vƒ– kw ivÆqwr ijskw hmyN AiÆqœv idKweé pV rhw hY vh as Ek bIj kw hI ivÆqwr hY, asI sy aœpñn huAw hY[ sƒiê ky Awid myN ÆvXM Bgvwn ùwrw hI bRRãw jI kI aœpiÄ hoqI hY[ AQwéq` Bgvwn hI jgq kI aœpiÄ ky ilE bRRãw jI kw {p Dwrx krqy hYN[ sƒiê rcny kI eçCw sy bRRãw jI ùwrw Gor qp ikXw jwqw hY[ bRãw jI ny ÆvXM khw hY:- q‚qN qpo ivivDlokissƒq‚qN qpo ivivDlokissƒq‚qN qpo ivivDlokissƒq‚qN qpo ivivDlokissƒ––––Xw myXw myXw myXw my AwdO snwq` Ævqps: s cqu:snoAwdO snwq` Ævqps: s cqu:snoAwdO snwq` Ævqps: s cqu:snoAwdO snwq` Ævqps: s cqu:snoSSSSBUq` [BUq` [BUq` [BUq` [ pRw#k¬p sµp¬vivnêimhwœmqÈvMpRw#k¬p sµp¬vivnêimhwœmqÈvMpRw#k¬p sµp¬vivnêimhwœmqÈvMpRw#k¬p sµp¬vivnêimhwœmqÈvM sµXg` jgwd munXo XdcsµXg` jgwd munXo XdcsµXg` jgwd munXo XdcsµXg` jgwd munXo Xdc––––qwœmn` ]qwœmn` ]qwœmn` ]qwœmn` ]------------

ªI mdBwgvqªI mdBwgvqªI mdBwgvqªI mdBwgvq----2/7/52/7/52/7/52/7/5

30

hy nwrd! sƒiê ky pRwrµB myN mYNny iBñn-iBñn lokoN ko rcny kI eçCw sy qpÆXw kI[ myry as AK&f qp sy pRsñn hokr añhoNny ‘qp’ AQé vwly ‘sn’ nwm sy Xu#q hokr snk, snñdn, snwqn AOr snq kumwr ky {p myN Avqwr gRhx ikXw[ en cwroN muinXoN ny pRgt hoqy hI Awœm-qÈv kw Apny âdX myNM sw–wœkwr ikXw AOr Xy cwro muin qInoN lokoN myN Bi#q, zwn, vYrw©X AOr œXwg kw pRcwr krqy huE GUmqy hYN[ ‘hir Srxm`’ mNZ kw jwp krqy rhqy hYN AOr invƒiq mwgé (sñXws) ky pRvqék AwcwXé hYN[ esI pRkwr kilXug, ùwpr, Zyqw AOr sqXug en cwroN XugoN kw Ek mhwXug hoqw hY AOr bhÄr mhwXugoN kw Ek k¬p khw jwqw hY[ ijsy bRãw jI Ek idn khw jwqw hY[ Ek k¬p myN cOdh mnu hoqy hYN AQwéq` Ek k¬p ko cOdh ihÆsoN myN bWt idXw gXw hY, ijsy cOdh mñvñqr khqy hYN[ jb Ek mnu kw smX smw‚q hoqw hY qo dUsry mnu kw AiDkwr kwl Su{ ho jwqw hY[ pRœXyk mnu ky swQ eñdRwid dyvqw v s‚q§iÀ BI bdl jwqy hYN[ Awj jo smX cl rhw hY vh swqvyN mnu vYvÆvq ky AiDkwr kwl kw smX hY[ pRœXyk mñvñqr myN s‚q§iÀ BI Alg-Alg hoqy hYN[ es vYvÆvq mñvñqr ky s‚q§iÀ hYN:-mrIic, AÂigrw, AiZ, pulÆqX, pulh, k®qu, AOr visà

31

jI[ Xy sBI s‚q§iÀ BI bRãw jI ky mn ky sMk¬p ùwrw hI hoqy hYN[ bRãw jI BI qo Bgvwn ky mn ky sNk¬p ùwrw hI aœpñn hoqy hYN, esIilE Bgvwn ny swqoN §iÀXoN AOr muinXoN ko Apny mn sy AQwéq` Apny sNk¬p sy pRgt honw khw hY[ Xy swqoN mhiÀé pRvƒiq mwgé kw sNcwln krny vwly hoqy hYN[ eñhIN sy Awgy sNswr bFæqw hY AOr sBI mhwXugoN ky Su{-Su{ myN Xy mhiÀé hI vxwéªm Dmé kI ±XvÆQw ikXw krqy hYN[ mÛwvw-Xy sBI swqoN mhiÀé, ‘sn’ nwm sy Xu#q cwroN muin AOr smÆq mnu prbRã prmy¤vr myN pUxé ª))))w AOr pRym rKny vwly hYN, Aq: vy myrw hI Æv{p hYN[ EqwM ivBUiqM XogM c mm Xo vyiÄ qÈvq: [EqwM ivBUiqM XogM c mm Xo vyiÄ qÈvq: [EqwM ivBUiqM XogM c mm Xo vyiÄ qÈvq: [EqwM ivBUiqM XogM c mm Xo vyiÄ qÈvq: [ sosososoSSSSivkµpyn Xogyn Xu Xqy nwZ sNSX: ] 7 ]ivkµpyn Xogyn Xu Xqy nwZ sNSX: ] 7 ]ivkµpyn Xogyn Xu Xqy nwZ sNSX: ] 7 ]ivkµpyn Xogyn Xu Xqy nwZ sNSX: ] 7 ] jo pu{À myrI es prm Ey¤vXé {p ivBUiq ko AOr XogSi#q ko qÈv sy jwnqw hY, vh in>l Bi#qXog sy Xu#q ho jwqw hY-esmyN kuC BI sNSX nhIN hY ] 7 ] qwœpXé:-Bgvwn hI ApnI Xog-Si#q ùwrw smÆq jgq v smÆq lokoM kI aœpiÄ, pwln v sNhwr krny vwly AOr

32

sBI ko inXm sy clwny vwly hYN[ ApnI AwlOikk Si#q ùwrw hI smÆq XzoN ky Bo#qw AOr svwéDwr hYN[ Xug-Xug myN ApnI eçCwnuswr iviBñn kwXoéN ky ilE AnykoN {p Dwrx krqy hYN AOr sb kuC krqy huE BI smÆq kmoéN sy, jgq sy EvM smÆq ivkwroN sy inélyp rhqy hYN[ ApnI XogSi#q ùwrw hI AñqéXwmI {p sy sbky âdX myN ivrwjmwn hYN AOr ApnI ANSmwZ Si#q sy sb ko Dwrx ikE huE hYN[ swrw jgq añhIN kw hI ivÆqwr hY[ es rhÆX myN jo ±Xi#q dƒFæ iv¤vws v ª))))w rKqw hY AQwéq` jo eskw AnuBv kr lyqw hY vhI es rhÆX ko qÈv v sœX sy jwnqw hY[ vwÆqv myN vh Si#q hY #Xw? kYsy AOr iks FæÂg sy Bgvwn Xy sb krqy hYN esy qo mhiÀé AOr dyvqw Awid BI nhIN jwn sky[ vh Si#q hY #Xw? esy jwnny ky ilE Bgvwn ny nhIN khw, bi¬k as Si#q ko qÈv sy mwn lynw hI Bgvwn kI Si#q ko jwnnw hY[ es pRkwr Bgvwn hI sbky mUl kwrx hYN, svéZ vh vwsudyv hI mOjUd hYN; Eysw AnuBv kr lynw hI Bgvwn kI ivBUiq AOr Xog-Si#q ko jwnnw hY[ AOr jo koeé mnuÃX myrI es ivBUiq AOr Xog ko qÈv {p sy jwn lyqw hY vh Aivcilq Xog ùwrw myry swQ sNMXu#q ho jwqw hY, esmyN kuC BI sNSX nhIN hY[

33

AiBpRw:X Xh hY ik jb koeé BI B#q Bgvwn kI ivBUiq AOr Xog-Si#q ko qÈv sy jwn lyqw hY AQwéq` svéZ askI mOjUdgI mhsUs krny lgqw hY iPr vh –mw, AihNsw, qp, dwn Awid myN, PUloN kI Ku¤bU myN, sUXé ky qyj AOr pRkwS myN, cWd kI SIqlqw myN, pu{À ky pu{Àœv myN, jl myN, Ql myN, vwXu ky ÆpSé myN pRBu kw pRBuœv hI mhsUs krqw hY[ AOr Eysw B#q Aivkµpyn Aivcilq Xog ùwrw Xwin ini¤cXwœmk bui)))) ùwrw myry myN hI sNl©n rhqw hY[ XhI in¤cl Bi#q hY, A±XiBcwrI Bi#qXog hY AOr vh es Bi#qXog ko pRw‚q ho jwqw hY esmyN kuC BI sNSX nhIN hY[ AhM svéÆX pRBvo mÄ: AhM svéÆX pRBvo mÄ: AhM svéÆX pRBvo mÄ: AhM svéÆX pRBvo mÄ: svéM pRvqéqy [ svéM pRvqéqy [ svéM pRvqéqy [ svéM pRvqéqy [ eiq mœvw Bjñqy mwM buDw Bwvsmiñvqw: ] 8 ]eiq mœvw Bjñqy mwM buDw Bwvsmiñvqw: ] 8 ]eiq mœvw Bjñqy mwM buDw Bwvsmiñvqw: ] 8 ]eiq mœvw Bjñqy mwM buDw Bwvsmiñvqw: ] 8 ] mYN vwsudyv hI sµpUxé jgq kI aœpiÄ kw kwrx hUÂ AOr muJ sy hI sb jgq cyêw krqw hY-es pRkwr smJkr ª))))w AOr Bi#q sy Xu#q bui))))mwn B#qjn muJ prmy¤vr ko hI inrñqr Bjqy hYN ] 8 ] qwœpXé:-vYsy qo gIqw jI ky sBI ¤lok id±X, AwlOikk AOr qÈv-zwn sy Xu#q Aiq mhœvpUxé hYN[ hoNgy hI, #XoNik

34

gIqw qo Bgvwn ky prm vcn hYN; Bgvwn kw âdX hY gIqw[ lyikn iPr BI khIN-khIN qo Eysw lgqw hY ik Bgvwn ny Ajuén ky sm– Apny âdX ky Añq:ÆQl sy gUF rhÆXoN ko hI swmny rK idXw hY[ pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik myrI ivBUiq AOr Xog-Si#q ko jo qÈv sy jwn lyqw hY AQwéq` AnuBv sy jwn lyqw hY qo asy es bwq kw zwn ho jwqw hY ik Xh sƒiê-ck® myrI hI Xog-Si#q sy cl rhw hY[ sUXé myN jo pRkwS idKweé dyqw hY vh myrw hI pRkwS hY[ smÆq n–Z, pƒŒvI, cñdRmw AOr gRh eœXwid myrI Xog-Si#q ùwrw hI inXmwnuswr GUm rhy hYN[ Awp Eysw smJyN ik smÆq gRh muJ ivDwqw ky hI bnwE huE kµpXUtr hYN ijnky mwÎXm sy smÆq pRwixXoN ko anky kmoéNnuswr Alg-Alg XoinXoN myN jñm lynw pVqw hY AOr Apny-Apny kmoéN ko Bognw pVqw hY AQwéq` Bgvwn hI sbky inXñqw, Swsk EvM pRvéqk hYN[ es pRkwr sy es qÈv-zwn kw AnuBv kr lyny vwly zwnI-B#q kw âdX AiqSX ª)w v pRym sy Br jwqw hY[ iPr vh Apny mukÌr ko bdlny ky ilE an ^XoiqÀ-AwcwXoéN ky c#kr nhIN kwtqw jo en gRhoN kI cwl v kuC ANS qk enky pRBwvoN ko jwnny vwly hYN[ gRh-n–ZoN kI giq AOr enkw pƒŒvI v pRwixXoN pr pVny vwly pRBwv kw AÎXXn krnw ivzwn hY,

35

ivùqw hY prñqu iksI ±Xi#q pr enky pVny vwly pRBwvoN ko bdlkr asky Bw©X ko bdlny kw pRXws krnw nwsmJI v imŒXw AhNkwr AOr BRm ky isvwX AOr kuC BI nhIN[ Bwv smiñvqw:-bi¬k ijñhyN pRBu kI ivBUiq AOr Xog-Si#q kw XQwQé zwn ho jwqw hY askw âdX qo Bgvwn ky pRiq AiqSX pRym sy, Bwvnw sy Br jwqw hY; #XoNik ibnw pRym kI Bwvnw sy Bi#q kYsI? duinXw myN koeé BI kwXé ibnw Bwvnw ky nhIN ikXw jw skqw[ Xo©Xqw AOr –mqw Bwvnw sy hI aœpñn hoqI hY, KwlI bwhrI zwn sy nhIN[ esIilE jb zwn hoqw hY, bui)))) myN ivvyk adX hoqw hY Xwin sNswr kI vwÆqivkqw, inœX-AinœX myN Byd mwlUm pVqw hY qBI Bgvwn ky pRiq pUxé ª))))w, pRym v Bi#q pRgt hoqI hY[ esIilE qo gIqw jI myN Xog inàw (kmé inàw) AOr zwn inàw en donoM ko hI inàw mwnw hY[ Bi#q inàw ko Alg sy nhIN mwnw gXw[ #XoNik Bi#q qo donoN hI iÆQiqXoN myN AinvwXé hY[ ibnw Bi#q ky/ pRym kI Bwvnw ky kmé AOr zwn donoN hI mwgé Xog nhIN bn skqy[ eéNglYNV ky mShUr ñXUroloijÆt sr cw¬és SyirNgtn Bwvnw Si#q ky ivÀX myN khqy hYM-“ibnw Bwvnw kI Si#q ky #Xw koeé p–I GoNslw bnw skqw hY[”

36

Awp Ek p–I ko dyiKE, jo Apnw GoNslw bnwny myN lgw huAw ho[ iks pRkwr Coty-Coty iqnky AOr pÄy Ek-Ek krky ekûw krqw hY AOr Ek qrP rKqw jwqw hY Apnw GoNslw bnwny ky ilE[ vh kOn sI Si#q hY jo asy eqnI myhnq krny ky ilE mjbUr kr rhI hY? vh lgw hY GoNslw bnwny myN #XoNik asny Apny bçcoN ko vhW pr fwlnw hY[ Agr koeé mnuÃX as GoNsly ko vhW sy aTw dyqw hY Apny Gr ky AiqiQ k– kI SoBw bFæwny ky ilE qo vh p–I iPr sy GoNslw bnwny lg jwqw hY[ Apny bçcy ky pRiq jo asky j^vwq hNY, Bwvnw hY vhI asy eqnI myhnq krny ky ilE mjbUr krqI hY[ iksI BI kwXé ky ilE Bwvnw Si#q kw honw AinvwXé hY[ es pRkwr Bgvwn kI ivBUiq AOr Xog-Si#q ko qÈv sy AQwéq` AnuBv sy jwn lyny pr hI askI mOjUdgI svéZ idKweé pVqI hY[ âdX myN Bgvwn ky pRiq AiqSX pRym v Bwvnw amfny lgqI hY[ Bgvwn Ek –x ky ilE BI Eysy in¤cl Bi#q sy Xu#q mhwœmw kI njroN sy dUr nhIN hoqy AOr n hI vh B#q Bgvwn kI dƒiê sy dUr hoqw hY[ miçcÄw mÜqpRwxw boDXñq: prÆprm` [miçcÄw mÜqpRwxw boDXñq: prÆprm` [miçcÄw mÜqpRwxw boDXñq: prÆprm` [miçcÄw mÜqpRwxw boDXñq: prÆprm` [ kQXñq> mwM inœXM quÃXiñq c rmiñq c ] 9 ]kQXñq> mwM inœXM quÃXiñq c rmiñq c ] 9 ]kQXñq> mwM inœXM quÃXiñq c rmiñq c ] 9 ]kQXñq> mwM inœXM quÃXiñq c rmiñq c ] 9 ]

37

inrñqr muJ myN mn lgwny vwly AOr muJ myN hI pRwxoN ko Apéx krny vwly B#qjn myrI Bi#q kI ccwé ky ùwrw Awps myN myry pRBwv ko jnwqy huE qQw gux AOr pRBwv sihq myrw kQn krqy huE hI inrñqr sñquê hoqy hYN AOr muJ vwsudyv myN hI inrñqr rmx krqy hYN ] 9] qwœpXé::::----“ek nUr qoN sb jg apijXw, kOn Bly kOn “ek nUr qoN sb jg apijXw, kOn Bly kOn “ek nUr qoN sb jg apijXw, kOn Bly kOn “ek nUr qoN sb jg apijXw, kOn Bly kOn mNdymNdymNdymNdy” jb swDk Eysw jwn lyqw hY ik sb ky mUl myN Bgvwn hI hYN AOr sb asI sy aœpñn huE hYN qo vh B#q ho jwqw hY- “miçcqw AOr mÜqpRwxw” “miçcqw AOr mÜqpRwxw” “miçcqw AOr mÜqpRwxw” “miçcqw AOr mÜqpRwxw” Ek qo mnuÃX kw ÆvXN Bgvwn myN lgnw hoqw hY AOr Ek mnuÃX ky icÄ kw[ en donoN myN bhuq Añqr hY[ hm A#sr dyKqy hYN ik bhuq swry log miñdr, gu{ùwry, igirjwGr, ikñhIN sNq-mhwœmwAoN ky fyry v Awªm Awid myN jwqy hYN, syvw BI krqy hYN; prñqu ankw icÄ vhW nhIN hoqw[ icÄ Apny ±Xwpwr myN, Gr v sNswr myN rhqw hY[ prñqu kuC B#qjn Eysy BI hoqy hYN jo khIN BI hoN, kuC BI kr rhy hoN, icÄ Bgvwn myN hI hoqw hY; sdYv Bgvwn kw hI icñqn krqy rhqy hYN[ Eysy B#qoN ky ilE khw gXw hY miçcmiçcmiçcmiçcqwqwqwqw[ pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik Eysy B#q Apny pRwxoN ko muJ myN hI Apéx krny vwly hoqy hYN[

38

AiBpRw:X Xh hY ik jb iksI ±Xi#q kw iksI BI vÆqu/ pdwQé Xw pRwxI Awid sy AiqSX AwkÀéx AQvw moh ho jwqw hY qo vh asky ibnw nhIN rh skqw[ qo hm log khqy hYN ik Amuk vÆqu Xw pRwxI myN as ±Xi#q ky pRwx Atky huE hYN[ esI pRkwr Bgvwn sy pRym krny vwly B#qjnoN ky pRwx Bgvwn myN hI Aipéq ho jwqy hYN[ vy anky ibnw nhIN rh skqy[ AOr jb Eysy do-cwr B#qjn Awps myN ekûy ho jwqy hYN, qb vo #Xw khqy hYN? pRBu ny khw----““““boDXñq: prÆprm` kQXñq> mwm`boDXñq: prÆprm` kQXñq> mwm`boDXñq: prÆprm` kQXñq> mwm`boDXñq: prÆprm` kQXñq> mwm`” ” ” ” qo vy Awps myN myrI hI bwqyN krnI Su{ kr dyqy hYN[ Ek dUsry ko Bgvwn ky qÈv, rhÆX, gux, nwm, lIlwAoN AOr pRBwv Awid kI ccwé krqy rhqy hYN[ jb Eysy B#qjn Awps myN BwvpUvék bwqyN krqy hYN qb anky BIqr sy rhÆXwœmk bwqyN Apny Awp inklny lgqI hYN[ ijsky mn myN jYsw Bwv pRgt hoqw hY, vh vYsw hI kh dyqw hY esI qrh sy sœsNg krqy-krqy pUxé Awniñdq ho jwqy hYN[ as smX anky Awnñd kI ±Xw$Xw klm ùwrw nhIN kI jw skqI[ Xy AnuBv sy hI jwnw jw skqw hY[ kbIr swhb khqy hYN-

39

“rwm bulwvw “rwm bulwvw “rwm bulwvw “rwm bulwvw ByijXw, idXw kbIrw roE [ByijXw, idXw kbIrw roE [ByijXw, idXw kbIrw roE [ByijXw, idXw kbIrw roE [ jo suK swDu sNg hY, vo vYku&T n hoE ]” jo suK swDu sNg hY, vo vYku&T n hoE ]” jo suK swDu sNg hY, vo vYku&T n hoE ]” jo suK swDu sNg hY, vo vYku&T n hoE ]” Eysw sNqoN v B#qoN kw smwgm iml jwnw qo pu&X kmoéM kw hI Pl hoqw hY[ AOr iPr Eysy B#qoN ko koeé Bgvd kQw sunny vwlw iml jwqw hY qo v#qw bnkr Bgvwn kI kQw khny lg jwqy hYN AOr jb koeé sunwny vwlw iml jwE qo ªoqw bnkr bVy pRym sy sunny lgqy hYN[ Eysy B#qjnoM ko v#qw bnkr AiBmwn nhIN hoqw AOr n hI ªyàqw kI AnuBUiq[ AOr n hI ªoqw bnny myN koeé Smé hI AwqI hY[ anky ilE qo bs Bgvd ccwé honI cwihE[ Ab EysI Bi#q kw Pl #Xw dyqy hYN pRBu? “quÃXiñq c rmiñq c“quÃXiñq c rmiñq c“quÃXiñq c rmiñq c“quÃXiñq c rmiñq c”””” Eysy B#q sdw hI Bgvwn ky gux, nwm, rhÆX AOr pRBwv Awid kI kQw v kIqén krqy huE prm-Awnñd myN rhqy hYN[ kBI iksI BI vÆqu Awid kw ABwv mhsUs nhIN krqy[ sdYv sNquê rhqy hYN[ swNswirk pdwQoéN, mwn-Apmwn sy svéQw dUr ho jwqy hYN[ sNqoÀ kw Bwv pRgt hoqy hI smÆq kwmnwAoN kw nwS ho jwqw hY, ijnky rhqy huE Swiñq spnoN myN BI pRw‚q nhIN ho skqI[ es pRkwr pRBu Apny B#q ky ââââdX myN sNquêI kw

40

Bwv aœpñn kr dyqy hYN ijssy asky jIvn myN prm-Swiñq v prm-Awnñd ky PUl sdYv iKlw krqy hYN[ asky ââââdX myN “mYM” nhIN rhqI[ bs qU hI qU, qU hI qU[ as mYN ko smw‚q kr dyqy hYN ijssy vh hr –x Bgvwn myN hI rmx krqw hY[ vy Apny ilE kBI kuC nhIN mWgqy[ anky pRœXyk kwXé, hr pRXojn lokihqwQé hI huAw krqy hYN[ mWgnw BI do qrh kw hoqw hY[ Ek qo Apny ilE, Apny SrIr invwéh ky ilE mWgnw[ cwhy vh miñdr eœXwid ky bwhr bYTw iBKwrI ho Xw iPr miñdr ky Añdr Bgvwn kI pRiqmw ky Awgy KVw huAw vh iBKwrI jo sb kuC hoqy huE BI bhuq ^Xwdw mWgnw cwhqw hY[ donoN hI iBKwrI hYN[ bi¬k miñdr ky Añdr KVw huAw iBKwrI bhuq ^Xwdw ABwvoN sy Brw huAw hY[ asy ijqnw BI Dn, sµpiÄ, pd-pRiqàw imlqI rhy iPr BI asky ââââdX myN ABwv hI ABwv rhqw hY[ pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik myrw B#q iBKwrI nhIN hoqw[ asy kBI iksI vÆqu kw ABwv mhsUs nhIN hoqw[ vh qo sNqoÀ ky Dn sy sdw BrpUr rhqw hY AOr muJ myN hI rmx krqw hY[ sb kI Swiñq, sb ky mNgl kI hI pRwQénw krqw hY[-“pRwixXoN myN“pRwixXoN myN“pRwixXoN myN“pRwixXoN myN----sdBwvnw ho[ iv¤v kwsdBwvnw ho[ iv¤v kwsdBwvnw ho[ iv¤v kwsdBwvnw ho[ iv¤v kw----k¬Xwx ho[”k¬Xwx ho[”k¬Xwx ho[”k¬Xwx ho[” Eysy myry B#q muJ myN rmy rhqy hYN AOr mYN anmyN rmw rhqw hUÂ[ jYsy ªI rwDw jI

41

AOr goipXW pRBu ªI ÏÃx myN rmI hueé hYN AOr ªI ÏÃx BI goipXoN myN rmy huE hYN[ esIilE qo pRBu ko rwDw-rmx khw jwqw hY[ qyÀwM sqqXuËwnwN BjqwM pRIiqpUvékm` [qyÀwM sqqXuËwnwN BjqwM pRIiqpUvékm` [qyÀwM sqqXuËwnwN BjqwM pRIiqpUvékm` [qyÀwM sqqXuËwnwN BjqwM pRIiqpUvékm` [ ddwim buiddwim buiddwim buiddwim bui))))XogM qM Xyn mwmupXwiñq qy ] 10 ]XogM qM Xyn mwmupXwiñq qy ] 10 ]XogM qM Xyn mwmupXwiñq qy ] 10 ]XogM qM Xyn mwmupXwiñq qy ] 10 ] an inrñqr myry ÎXwn Awid myN lgy huE AOr pRympUvék Bjny vwly B#qoN ko mYN vh qÈvzwn{p Xog dyqw hUÂ, ijssy vy muJ ko hI pRw‚q hoqy hYN ] 10 ] qyÀwmyvwnukµpwQémhmzwnjM qm: [ qyÀwmyvwnukµpwQémhmzwnjM qm: [ qyÀwmyvwnukµpwQémhmzwnjM qm: [ qyÀwmyvwnukµpwQémhmzwnjM qm: [ nwSXwµXwœmBwvÆQo zwndIpyn BwÆvqw ] 11 ]nwSXwµXwœmBwvÆQo zwndIpyn BwÆvqw ] 11 ]nwSXwµXwœmBwvÆQo zwndIpyn BwÆvqw ] 11 ]nwSXwµXwœmBwvÆQo zwndIpyn BwÆvqw ] 11 ] hy Ajuén! anky åpr AnugRh krny ky ilE anky Añq:krx myN iÆQq huAw mYN ÆvXM hI anky Azwnjinq AñDkwr ko pRkwSmX qÈvzwn{p dIpk ky ùwrw nê kr dyqw hUÂ ] 11 ] qwœpXé:-Eysy myry B#q sqqXuËwnwN BjqwNsqqXuËwnwN BjqwNsqqXuËwnwN BjqwNsqqXuËwnwN BjqwN sqq AQwéq` inrñqr[ XuËwnwN AQwéq` sNXu#q icÄ, icÄ sy juVy rhnw[ Eysy myry B#q inrñqr myry sy juVy rhqy hYN, icÄ sy inrñqr myrw hI ÎXwn krqy hYN[ BjqwN pRIiqBjqwN pRIiqBjqwN pRIiqBjqwN pRIiqpUvékmpUvékmpUvékmpUvékm`-AOr bVy hI

42

ª))))w-pRym sy myrw hI Bjn, kIqén AOr kQw Awid sy myrI apwsnw krqy hYN[ AiBpRw:X Xh hY ik Eysy B#q ApnI Añqs cyqnw sy hr –x Bgvwn sy hI Xu#q rhqy hYN Xwin Bgvwn anky jIvn kw kyñdR ibñdu ho jwqy hYN[ Apnw kÄé±X-kmé inBwqy huE, jIvn jIqy huE, Kwqy-pIqy, soqy-jwgqy anky sm– Bgvwn hI hoqy hYN[ AOr Eysy B#qoN ky pRiq Bgvwn #Xw krqy hYN? esky ilE khw hY-ddwim ddwim ddwim ddwim buibuibuibui))))XogMXogMXogMXogM qMqMqMqM-Eysy B#qoN ko mYN bui))))Xog pRdwn krqw hUÂ[ Xyn Xyn Xyn Xyn mwmupXwiñq qymwmupXwiñq qymwmupXwiñq qymwmupXwiñq qy-ijsky ùwrw vo muJko hI pRw‚q ho jwqy hYN[ inégux-inrwkwr siçcdwnñdGn prmwœmw hI AñqéXwmI {p sy sgux-inrwkwr {p myN sbky ââââdX myN ivrwjmwn hYN AOr vo hI sgux-swkwr Æv{p Dwrx krqy hYN[ Bgvwn kI lIlwAoN, mhœv, gux AOr rhÆX Awid kw zwn ho jwnw hI bui))))Xog kI pRwi‚q hY AQwéq` Bgvwn ky qÈv kw XQwQé {p sy zwn ho jwnw, AnuBv ho jwnw bui))))Xog hY[ esy hI smbui)))) EvM smœv khw jwqw hY[ (dyiKE gIqw AÎXwX-2, ¤lok-48-49) es smqw {p bui)))) sy Xu#q B#qjn prmwœmw ky ùwr qk phuÂcny vwly mu$X mwgé ko pRw‚q ho jwqy hYN[ bVy hI gUFæ rhÆX kw pRiqpwdn ikXw gXw hY XhW pr[ Bgvwn Apny B#qoN kI r–w EvM shwXqw iks FÂæg sy krqy hYN?

43

vYsy qo AnykoN qrIkoN sy Bgvwn smÆq pRwixXoN kI r–w EvM pwln-poÀx krqy hyYN, prñqu Apny inÃkwm EvM AnñX B#qoN pr jb ivSyÀ Ïpw krqy hYN qo añhyN phly bui))))Xog pRdwn krqy hYN, ijssy añhyN Bgvwn ky ùwr qk phuÂcny vwlw mu$X mwgé swP-swP idKweé dyny lgqw hY AOr vo as mwgé pr hI clny lgqy hYN[ (esIilE qo Bgvwn ny Apny apdyS ky Su{ myN hI (2/49) khw hY ik hy Ajuén! qU bui))))Xog myN hI r–w kw apwX FUÂF AQwéq` esI kw AwªX gRhx kr)[ esI ky swQ-swQ Apny B#q ky ilE AOr #Xw-#Xw krqy hYN pRBu? jb koeé AnñX pRym sy Xu#q myrw B#q myrI pRwi‚q ky ilE myry mwgé pr clqw hY qo khIN anky pwMv myN moh-mwXw {pI kWtw n lg jwE qo asy rwÆqw idKwny ky ilE mYN ÆvXN mSwl lykr asky Awgy-Awgy clny lgqw hUÂ[ AiBpRw:X Xh hY ik mYN AñqéXwmI prmwœmw jo sbky ââââdX myN ivrwjmwn hUÂ Apny B#q ky åpr AnugRh krky, asky ââââdX myN zwn {pI dIpk pR^vilq kr dyqw hUÂ[ ijssy vo sIDw ibnw iksI sNkt ky myry ùwr qk phuÂc jwqw hY[ #XoNik Ajuén! myry B#qoN kw sNkt muJsy dyKw nhIN jwqw AOr muJy Eysy lgqw hY ik vh sNkt muJ pr hI Awn pVw hY[ AiBpRw:X Xh hY ik zwn

44

{pI dIpk sy Azwn {pI AñDkwr dUr ho jwqw hY AOr as Su)))) Añq:krx myN prmwœmw pRkt ho jwqy hYN[ kbIr swhb BI khqy hYN:- “sb AÂiDXwrw imt gXw, jb dIpk dyKw mwhI[”sb AÂiDXwrw imt gXw, jb dIpk dyKw mwhI[”sb AÂiDXwrw imt gXw, jb dIpk dyKw mwhI[”sb AÂiDXwrw imt gXw, jb dIpk dyKw mwhI[” es pRkwr Bgvwn Apny B#qoN pr AnugRh krky smqw {p bui)))) pRdwn krqy hYN AOr qœkwl hI qÈvzwn {pI dIpk ky ùwrw smÆq moh-mwXw {pI AñDkwr ko nê kr dyqy hYN AOr B#q Bgvwn ko pRw‚q ho jwqw hY[ Ajuén avwc Ajuén avwc Ajuén avwc Ajuén avwc prM bprM bprM bprM b RRRRãããã prM Dwm pivZM prmM Bvwn` [ prM Dwm pivZM prmM Bvwn` [ prM Dwm pivZM prmM Bvwn` [ prM Dwm pivZM prmM Bvwn` [ pu{ÀMpu{ÀMpu{ÀMpu{ÀM SwÇ±qN id±XmwiddyvmjM ivBum` ] 12 ] SwÇ±qN id±XmwiddyvmjM ivBum` ] 12 ] SwÇ±qN id±XmwiddyvmjM ivBum` ] 12 ] SwÇ±qN id±XmwiddyvmjM ivBum` ] 12 ] AwhuÆœvwmƒÀX: svyé dyviÀénwérdÆqQw [AwhuÆœvwmƒÀX: svyé dyviÀénwérdÆqQw [AwhuÆœvwmƒÀX: svyé dyviÀénwérdÆqQw [AwhuÆœvwmƒÀX: svyé dyviÀénwérdÆqQw [ Aisqo dyvlo ±Xws: ÆvXM cYv bRvIiÀ my ] 13 ]Aisqo dyvlo ±Xws: ÆvXM cYv bRvIiÀ my ] 13 ]Aisqo dyvlo ±Xws: ÆvXM cYv bRvIiÀ my ] 13 ]Aisqo dyvlo ±Xws: ÆvXM cYv bRvIiÀ my ] 13 ] Ajuén boly-Awp prm bRãããã, prm Dwm AOr prm pivZ hYN, #XoNik Awpko sb §iÀ-gx snwqn, id±X pu{À EvN dyvoN kw BI Awiddyv, Ajñmw AOr své±XwpI khqy hYN[ vYsy hI dyv§iÀ nwrd qQw Aisq AOr dyvl §iÀ qQw mhiÀé ±Xws BI khqy hYN AOr ÆvXN Awp BI myry pRiq khqy hYN ] 12-13 ]

45

svémyqdƒqM mñXy XñmwM vdis kySv [ svémyqdƒqM mñXy XñmwM vdis kySv [ svémyqdƒqM mñXy XñmwM vdis kySv [ svémyqdƒqM mñXy XñmwM vdis kySv [ n ih qy Bgvñ±XiËM ivdudyévw n dwnvw: ] 14 ] n ih qy Bgvñ±XiËM ivdudyévw n dwnvw: ] 14 ] n ih qy Bgvñ±XiËM ivdudyévw n dwnvw: ] 14 ] n ih qy Bgvñ±XiËM ivdudyévw n dwnvw: ] 14 ] hy kySv! jo kuC BI myry pRiq Awp khqy hYN, es sb ko mYN sœX mwnqw hUÂ[ hy Bgvn! Awpky lIlwmX Æv{p ko n qo dwnv jwnqy hYN AOr n dyvqw hI ] 14 ] ÆvXmyvwœmnwœmwnN vyœQ œvM pu{ÀoÄm [ÆvXmyvwœmnwœmwnN vyœQ œvM pu{ÀoÄm [ÆvXmyvwœmnwœmwnN vyœQ œvM pu{ÀoÄm [ÆvXmyvwœmnwœmwnN vyœQ œvM pu{ÀoÄm [ BUqBwvn BUqyS dyvdyv jgœpqy ] 15 ]BUqBwvn BUqyS dyvdyv jgœpqy ] 15 ]BUqBwvn BUqyS dyvdyv jgœpqy ] 15 ]BUqBwvn BUqyS dyvdyv jgœpqy ] 15 ] hy BUqoN ko aœpñn krny vwly! hy BUqoN ky eé¤vr! hy dyvoN ky dyv! hy jgq ky ÆvwmI! hy pu{ÀoÄm! Awp ÆvXN hI Apny sy Apny ko jwnqy hYN ] 15 ] qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:----Bgvwn kI XogSi#q AOr ivBUiqXoN ko qÈv sy jwnny kw Pl hY in¤cl Bi#qXog kI pRwi‚q[ es Bi#qXog myN lgy huE B#q inrñqr Bgvwn ky ÎXwn, Bjn AOr kIqén Awid myN lgy rhqy hYN AQwéq` Bgvwn sy sdYv Xu#q rhqy hYN[ AOr pRBu ªI ÏÃx ny Xh BI bqlwXw ik Eysy AnñX B#qoN ko ApnI pRwi‚q krvw dyny ky ilE phly bui))))Xog pRdwn krky ankI shwXqw krqw hUÂ AOr iPr anky ââââdX myN zwn-dIp jlw kr ApnI pRwi‚q krvw dyqw hUÂ[ Ab Ajuén ko Eysw pRqIq hony lgw ik Bgvd pRwi‚q

46

ky ilE Bgvwn kI Xog-Si#q AOr ivBUiqXoN ko qÈv sy jwnnw prm Awv¤Xk hY[ jo kuC BI pRBu ªI ÏÃx ny khw, Ab Ajuén asy ÆvIkwrny lgy hYN[ pRBu kI vwxI myN pUxé Brosw EvM ª))))w aœpñn ho cukI hY[ Ab sNqoN, mhwpu{ÀoN, mhiÀéXoN kI vwxI ko BI Apny BIqr sy sœX mwnny lgy hYN[ Ab Ajuén ky ââââdX myN Eysy Bwv pRgt ho cuky hYN ik Bgvwn kI XogSi#q AOr ivBUiqXoN ko jwnkr mYN BI Bgvwn kI in¤cl Bi#q ko pRw‚q ho jwåÂ[ ââââdX myN Bgvwn kI ivBUiqXoN AOr XogSi#q ko qÈv sy jwnkr, in¤cl Bi#qXog ko pRw‚q ho jwny kI ‚Xws AOr BI bFæ jwqI hY[ AOr Ab Ajuén rQ sy nIcy aqr Awqy hYN; pRBu ªI ÏÃx kI Srx hokr, pRBu ky crxoN myN sr rKkr, swÃtWg pRxwm krky Æquiq krny lgqy hYN[- hy pRBu! sgux-swkwr Æv{p myN jo Awp myry swmny KVy hYN, Awp hI qo inégux-inrwkwr prmwœmw pr-bRãããã prmy¤vr hYN AOr Awpkw inœXDwm siçcdwnñdmX id±X hY AOr Awpsy AiBñn hY[ esilE vh BI qo Awp hI kw Æv{p hY[ Awp prmDwm hYN[ Awpkw nwm lyny sy hI mnuÃX pivZ ho jwqy hYN[ Awpky nwm, gux, pRBwv, lIlw, kQw AOr kIqén Awid kw ªvx AOr mnn sbko pivZ kr dyny vwlw hY[ esilE Awp hI prm-pivZ hYN[ ijsy

47

pwkr kuC pwnw bwkI nhIN rh jwqw vh prm-Dwm, prm-pivZ, pr-bRãããã prmy¤vr Awp hI qo hYN[ sNswr myN sb kuC bdlqw hY prñqu Awp sdw sy hI hYN, Sw¤vq` hYN, snwqn hYN[ sdw Ek rs rhny vwly, id±X EvM ÆvXN pRkwiSq hYN[ Awp sBI dyvoN ky dyv hYNN, aœpiÄ {p ivkwr sy rihq, Ajñmy hYN[ Awp ivBu AQwéq` své±Xwpk hYN[ Eysw mYN hI Awp ko nhIN kh rhw hUÂ bi¬k dyviÀé nwrd, Aisq, dyvl §iÀ qQw mhiÀé ±Xws BI Awpky ilE Eysw hI khqy hYN[ AwpkI Ïpw sy Awpky XQwQé qÈv ko jwnny vwly Awpky AnñX pRymI B#q AOr prm-zwnI, mhwn qpÆvI, sNq, mhwpu{À, §iÀ-mhiÀé AOr muin sBI Awp ky ilE Eysw hI khqy hYN[ AOr iPr hy pRBu! muJ pr AnugRh krky Awp ÆvXN BI qo Apny pRiq muJ sy Eysw hI khqy hYN[ AOr hy kySv! jYsw ik mhiÀéjn AOr ÆvXM Awpny BI jo kuC khw asy mYN sœX mwnqw hUÂ[ XhW pr Ajuén ny Bgvwn ko kySv khkr pukwrw hY[ kySv khkr pukwrny sy AiBpRw:X hY ik bRããããw{p sy Awp hI sbkI aœpiÄ krny vwly Xwin jñm dyny vwly hYN AOr ivÃxu {p sy sbkw pwln-poÀx krny vwly AOr mhyS {p sy sb kw sNhwr krny vwly prbRãããã prmy¤vr Awp hI hYN[ Xh jo Awpny muJ pr AnugRh krky zwn

48

pRdwn ikXw hY, Xh muJy sœX pRqIq hony lgw hY[ Awp inégux-inrwkwr hI AñqéXwmI {p sy sbky ââââdX myN invws krny vwly hYN AOr pRwixXoN kw k¬Xwx krny ky ilE Awp hI sgux-swkwr Æv{p Dwrx krqy hYN[ Awp Ek hI hYN[ mgr iks pRkwr Awp Xh kr pwqy hYN vh id±X Si#q hY #Xw? esy n qo dyvqw jwnqy AOr n hI dwnv[ Ajuén ny khw-dwnv BI nhIN jwnqy[ Eysw khny sy AiBpRw:X hY ik dwnv mwXw sy Alg-Alg {p Dwrx krny kI Si#q rKny vwly hoqy hYN[ esilE hy smÆq pRwixXoN ko aœpñn krny vwly, sBI ko Apny inXm sy clwny vwly, dyvoN ky BI pUjnIX Awid dyv AOr sb kw pwln-poÀx krny vwly jgq-ipqw, hy prw AOr Aprw pRÏiq ky ÆvwmI, hy pu{ÀoÄm! Awpky gux, mhwœmX, Æv{p, rhÆX, AOr lIlwAoN ko Awp Apny hI ùwrw jwnqy hYN[ Awpko Awpky isvwX pUxéqXw AOr koeé BI nhIN jwnqw[ vËumhéÆXSyÀyx id±Xw hŸwœmivBUqX: [ vËumhéÆXSyÀyx id±Xw hŸwœmivBUqX: [ vËumhéÆXSyÀyx id±Xw hŸwœmivBUqX: [ vËumhéÆXSyÀyx id±Xw hŸwœmivBUqX: [ XwiBivéBUiqiBloékwinmwMÆœvM ±Xw‚X iqàis ] 16 ]XwiBivéBUiqiBloékwinmwMÆœvM ±Xw‚X iqàis ] 16 ]XwiBivéBUiqiBloékwinmwMÆœvM ±Xw‚X iqàis ] 16 ]XwiBivéBUiqiBloékwinmwMÆœvM ±Xw‚X iqàis ] 16 ] esilE Awp hI an ApnI id±X ivBUiqXoN ko sµpUxéqw sy khny myN smQé hYN, ijn ivBUiqXoN ky ùwrw Awp en sb lokoN ko ±Xw‚q krky iÆQq hYN ] 16 ]

49

kQM ivÖwmhM XoigNÆœvwM sdw piricñqXn` [ kQM ivÖwmhM XoigNÆœvwM sdw piricñqXn` [ kQM ivÖwmhM XoigNÆœvwM sdw piricñqXn` [ kQM ivÖwmhM XoigNÆœvwM sdw piricñqXn` [ kyÀu kyÀu c BwvyÀu icñœXo kyÀu kyÀu c BwvyÀu icñœXo kyÀu kyÀu c BwvyÀu icñœXo kyÀu kyÀu c BwvyÀu icñœXoSis BgvñmXw ] 17 ]is BgvñmXw ] 17 ]is BgvñmXw ] 17 ]is BgvñmXw ] 17 ] hy Xogy¤vr! mYN iks pRkwr inrñqr icñqn krqw huAw Awpko jwnUÂ AOr hy Bgvn! Awp ikn-ikn BwvoN myN myry ùwrw icñqn krny Xo©X hYN ] 17 ] ivÆqryxwœmno XogM ivBUiqM c jnwdén [ ivÆqryxwœmno XogM ivBUiqM c jnwdén [ ivÆqryxwœmno XogM ivBUiqM c jnwdén [ ivÆqryxwœmno XogM ivBUiqM c jnwdén [ BUX: kQX qƒi‚qihé Çƒ&vqo nwiÆq myBUX: kQX qƒi‚qihé Çƒ&vqo nwiÆq myBUX: kQX qƒi‚qihé Çƒ&vqo nwiÆq myBUX: kQX qƒi‚qihé Çƒ&vqo nwiÆq mySmƒqm` ] 18 ]mƒqm` ] 18 ]mƒqm` ] 18 ]mƒqm` ] 18 ] hy jnwdén! ApnI XogSi#q ko AOr ivBUiq ko iPr BI ivÆqwrpUvék kihE, #XoNik Awpky AmƒqmX vcnoN ko sunqy huE myrI qƒi‚q nhIM hoqI AQwéq` sunny kI aœk&Tw bnI hI rhqI hY ] 18 ] qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:---- Bgvn! Awpky pRiq Awpsy ^Xwdw Awpky Aiqir#q AOr kOn jwn skqw hY? esilE ÏpXw Awp ÆvXN hI ApnI ivBUiqXoN kw ivÆqwrpUvék vxén kIijE[ hy ÏpwisñDu! es lok kI hI nhIN bi¬k mYN AwpkI smÆq ivBUiqXoN v id±X Si#qXoN ky ivÀX myN jwnnw cwhqw hUÂ; ijnky ùwrw Awp smÆq lokoN ko ÆQwipq ikE huE hYN AQwéq` smÆq lokoN myN pirpUxé ho rhy hYN[

50

hy XoigXoN ky eé¤vr, smÆq Xog Si#qXoN ky ÆvwmI! vYsy qo Awp své±Xwpk hYN prñqu mYN an phluAoN ko jwnnw cwhqw hUÂ ijnmyN ik AwpkI ivÖmwnqw AiDk ÆpÃt {p sy pRkt idKweé pVqI hY AOr añhIN ko Awpkw Æv{p jwnkr ª))))w AOr pRym sy Awpkw inrñqr icñqn krnw myry ilE Awswn ho jwE AOr myrw icÄ sdYv Awp hI myM sNXu#q rh sky[ swqvyN ¤lok myN pRBu ªI ÏÃx ny khw Qw ik jo koeé mnuÃX myrI XogSi#q AOr ivBUiqXoN ko jwn lyqw hY asy mYN Aivcl Bi#qXog pRdwn krqw hUÂ[ as in¤cl Bi#qXog ko apl‹D hony kI prm AiBlwÀw sy Ajuén, pRBu ªI ÏÃx sy pRwQénw kr rhy hYN AOr pRBu ko ‘jnwdén’ khkr sµboiDq krqy hYN[ mnuÃX ApnI eiçCq vÆquAoN ko pRw‚q krny ky ilE ijssy Xwcnw kry, asy khw jwqw hY ‘jnwdén’[ hy Bgvn! Awp qo smÆq lokoN kw pwln krny vwly hYN; sBI mnuÃX, dyvqw AQwéq` smÆq pRwxI Awp hI sy Xwcnw krqy hYN AOr Awp sb ko sb kuC dyny myN smQé hYN[ Eysw es jgq myN kuC BI qo nhIN jo Awpky ilE AdyX ho Xwin ijsy Awp n dy skyN[ esilE hy jnwdén! hy B#qvœsl! muJ pr BI Ïpw kryN AOr mYN jo

51

Awp sy pRwQénw krqw hUÂ, Xwcnw krqw hUÂ; asy BI Awp ÆvIkwr kryN[ AOr iPr Awgy khqy hYN ik Awpky AmƒqmX vcnoN ko sunqy huE myrI qƒi‚q nhIN ho rhI[ XhI hoqw hY, sBI B#qoN ky swQ Eysw hI hoqw hY[ kQw-kIqén AOr sœsNg myN jb id±X Amƒq rs kI Dwrw bh rhI hoqI hY qb askw pwn krqy-krqy B#qoN kw ââââdX kBI Brqw hI nhIN[ bi¬k ‚Xws AOr BI bFæqI hI jwqI hY[ AOr XhW pr qo ÆvXN Bgvwn hI Apny muK sy pRvcn {pI Amƒq kI brswq kr rhy hYN[ XhI kh rhy hYN Ajuén ik hy pRBu! es AmIrs kw mYN inrñqr hI pwn krqw rhUÂ[ ÏpXw Ab Awp ApnI smÆq ivBUiqXoN AOr Xog-Si#qXoN ko ivÆqwrpUvék khyN, es AmIrs kI brswq krqy hI rhyN, #XoNik Awpky pRvcnoN sy myrI qƒi‚q nhIN ho rhI jo ik myry ilE Amƒq hYN[ Ajuén ny khw-myry ilE Amƒq[ bVy hI suñdr vcn hYN Ajuén ky[ myry ilE Amƒq[ pRBu ky vcn Ajuén ky ilE Amƒqqu¬X hYN[ drAsl mnuÃX ky BIqr dUsry ±Xi#q ky vcnoN v kwXoéN kI pRSNsw krny kI smQwé v gux kw honw asky ÆvBwv AOr askI mhwnqw ko hI dSwéqw hY[ A#sr khqy hYN:-‘bNdr #Xw jwny Adrk kw ÆvwdbNdr #Xw jwny Adrk kw ÆvwdbNdr #Xw jwny Adrk kw ÆvwdbNdr #Xw jwny Adrk kw Ævwd[’ cwhy ivzwn kI bwq ho Xw iPr AQéSwÆZ kI, BUgol kI

52

ho Xw eiqhws kI AQwéq` iksI BI ivÀX pr hmwrI jo pkV hogI vh ±Xi#qgq sNÆkwroN v ÆvBwv pr hI inBér krqI hY[ kuC log hYN jo SwXrI psNd krqy hYN; ho skqw hY añhyN ivzwn Xw ±Xwpwr kI smJ km ho[ kuC log ±Xwpwr smJqy hYN prñqu ho skqw hY SwXrI, klw añhyN km rock lgy[ es pRkwr jo ±Xi#q sNÆkwroN v ÆvBwv sy jYsw pRBwivq hY, asy asI myN Awnñd Awqw hY AOr asI ko ^Xwdw mhœv dyqw hY[ esI qrh sy jo B#q hY vhI Bi#qmX bwqoN ko mhœv dygw[ Ajuén pRBu ªI ÏÃx ky AnñX B#q hYN esIilE qo vh kh rhy hYN ik Awpky AmƒqmX vcn sunkr myrI qƒi‚q nhIN ho rhI[ es pRkwr Ajuén kI es Bi#qmX v AÎXwiœmk ijzwsw v ‚Xws ko dyKkr Ab pRBu ªI ÏÃx Ajuén ko ApnI ivBUiqXoN ky sµbñD myN bqlwnw Su{ krqy hYN[

53

ªI Bgvwnuvwc ªI Bgvwnuvwc ªI Bgvwnuvwc ªI Bgvwnuvwc hñq qy kQiXÃXwim id±Xw hŸwœmivBUqX: [ hñq qy kQiXÃXwim id±Xw hŸwœmivBUqX: [ hñq qy kQiXÃXwim id±Xw hŸwœmivBUqX: [ hñq qy kQiXÃXwim id±Xw hŸwœmivBUqX: [ pRwDwñXq: ku{ªyà nwÆœXñqo ivÆqrÆX my ] 19 ]pRwDwñXq: ku{ªyà nwÆœXñqo ivÆqrÆX my ] 19 ]pRwDwñXq: ku{ªyà nwÆœXñqo ivÆqrÆX my ] 19 ]pRwDwñXq: ku{ªyà nwÆœXñqo ivÆqrÆX my ] 19 ] ªI Bgvwn boly-hy ku{ªyà! Ab mYN jo myrI id±X ivBUiqXW hYN, anko qyry ilE pRDwnqw sy khUÂgw; #XoNik myry ivÆqwr kw Añq nhIN hY ] 19 ] qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:---- “vwsudyv svémm” eé¤vr es jgq ky kx-kx myN ±Xw‚k hY[ swDwrxqXw hm khyNgy ik hmyN qo idKweé nhIN dyqw[ khW hY eé¤vr? mnuÃX kI svéZ eé¤vr dƒiê ho, asy kx-kx myN eé¤vr dSén krwny ky ilE pRBu ªI ÏÃx ùwrw XhW pr bVI hI AdBuq iviD kw pRiqpwdn ikXw gXw hY[ Coty bçcoN ko pFæwny ky ilE jo iviD Apnweé jwqI hY XhW pr pRBu ªI ÏÃx ùwrw vhI iviD svéZ eé¤vr dSén krwny ky ilE Apnweé geé hY[ jYsy Ek AÎXwpk Coty bçcoN ko ‹lYk boVé pr icZoN sihq, bVy-bVy A–r ilKkr smJwqw hY[ jYsy A-Anwr, k-kbUqr, K-KrgoS iPr g-gmlw, G-Gr eœXwid[ A-a-m Eysy smJwXw jwqw hY[ iPr asy en A–roN ko joVkr Aom bnwnw isKwqw hY[ DIry-DIry ivÖwQIé swrI vxémwlw ko joVkr, Alg-Alg S‹d bnwny AOr asky AQoéN ko

54

smJny myN smQé ho jwqw hY[ TIk esI qrh sy svéZ eé¤vr dSén Xwin kx-kx myN askI mOjUdgI kw Ahsws krny ky ilE phly ÆQUl Æpê prmy¤vr ko jwnnw hogw[ askI pRÏiq myN, mhwn ivBUiqXoN myN eé¤vr ko dyKnw sIKnw hogw[ bVy-bVy phwV, swgr, sUXé, cWd AOr isqwroN myN prmwœmw ko dyKnw sIKnw hogw[ mwqw-ipqw, gu{, sNq-mhwœmw myN Bgvwn kI mOjUdgI kw Ahsws krnw hogw[ iPr sU—m BI smJ myN Awny lgygw[ “hir Anñq hir kQw Anñqw[ khih sunih “hir Anñq hir kQw Anñqw[ khih sunih “hir Anñq hir kQw Anñqw[ khih sunih “hir Anñq hir kQw Anñqw[ khih sunih bhuiviD sb sNqw]”bhuiviD sb sNqw]”bhuiviD sb sNqw]”bhuiviD sb sNqw]” hy Ajuén! vYsy qo myrI mhwn ivBUiqXoN kw AQwéq` jhW pr myrI ivÖmwnqw AiDk Æpê {p sy idKweé pVqI hY ankw BI bhuq ivÆqwr hY[ Su)))) Añq:krx huE B#qjnoN myN, sNq-mhwœmwAoN myN, §iÀ-muinXoN myN, mwqw-ipqw kI vœslqw AOr gu{ kI Akwrx Ïpw AOr s uââââdqw myN, pRÏiq, pƒŒvI AOr AwkwS myN; imZqw myN AnykoN jgh pr myrI mOjUdgI ^Xwdw Æpê {p sy idKweé pVqI hY[ myrI ivBUiqXoN kw koeé Añq nhIN hY; iPr BI mYN ApnI id±X ivBUiqXoN ko qyry ilE pRDwnqw sy khUÂgw #XoNik myry ivÆqwr kw koeé Añq nhIN hY[

55

Ahmwœmw gufwkyS svéBUqwSXiÆQq: [ Ahmwœmw gufwkyS svéBUqwSXiÆQq: [ Ahmwœmw gufwkyS svéBUqwSXiÆQq: [ Ahmwœmw gufwkyS svéBUqwSXiÆQq: [ Ahmwid> mÎXM c BUqwnwmñq Ev c ] 20 ]Ahmwid> mÎXM c BUqwnwmñq Ev c ] 20 ]Ahmwid> mÎXM c BUqwnwmñq Ev c ] 20 ]Ahmwid> mÎXM c BUqwnwmñq Ev c ] 20 ] hy Ajuén! mYN sb BUqoN ky ââââdX myN iÆQq sb kw Awœmw hUÂ qQw sµpUxé BUqoN kw Awid, mÎX AOr Añq BI mYN hI hUÂ ] 20 ] qwœpXé:-gufwkw AQwéq` indRw (nINd)[ gufwkyS AQwéq` ijsny indRw pr ivjX pRw‚q kr lI ho[ XhW pr pRBu ªI ÏÃx ùwrw Ajuén ko gufwkyS khkr sµboDn krny sy AiBpRw:X Xh hY ik ijs pRkwr qUny indRw pr ivjX pRw‚q kI hY, asI pRkwr myrI ivBUiqXoN kw zwn pRw‚q krky Ab qum Azwn indRw ko BI jIq lo[ ApnI id±X ivBUiqXoN kw vxén krqy huE sbsy phly ApnI swrBUq ivBUiq kw vxén krqy huE khqy hYN ik mYN pRwxImwZ ky ââââdX myN Awœmw {p sy invws krqw hUÂ[ pRwxImwZ ky ââââdX myN iÆQq Awœmw Xwin iksI Kws vgé, dyS, Dmé, jwiq v ilNg ky ââââdX myN hI nhIN bi¬k smÆq pRwixXoN ky ââââdX myN Awœmw {p sy mYN hI invws krqw hUÂ[ AOr iPr isPé mnuÃXoN myN hI nhIN bi¬k pSu-p–I Awid sBI ky BIqr jo Awœmw hY vh myrw hI ANS hY[ ÆvwmI rwmqIQé pRvcn krqy huE XhI Bwv rKkr sBI ko sµboiDq ikXw krqy Qy, “myry hI Awœm-Æv{p”[ bVw hI AdBuq sµboDn hY[ Awgy khw ik mYN hI sb kw Awid, mÎX AOr Añq hUÂ[ sBI pRwxI Bgvwn sy hI aœpñn hoqy

56

hYN, sb kw pwln krny vwly Bgvwn hI hYN AOr sb kw sNhwr BI Bgvwn ùwrw hI hoqw hY[ vhI sb ky mUl AwDwr hYN AOr mUl kwrx[ mu&VkopinÀd myN mhiÀé ANigrw Apny ipRX iSÃX SOnk jI ko Awœm-zwn kw apdyS dyqy huE khqy hYN- XiÆmn` ÖO: pƒiQvI cwñqirXiÆmn` ÖO: pƒiQvI cwñqirXiÆmn` ÖO: pƒiQvI cwñqirXiÆmn` ÖO: pƒiQvI cwñqir–––– moqN mn: sh pRwxY¤c svY:[ moqN mn: sh pRwxY¤c svY:[ moqN mn: sh pRwxY¤c svY:[ moqN mn: sh pRwxY¤c svY:[ qmyvYkM jwnQ qmyvYkM jwnQ qmyvYkM jwnQ qmyvYkM jwnQ AwœmwnmñXw: vwco ivmu«cQwmƒqÆXYÀ syqu:]AwœmwnmñXw: vwco ivmu«cQwmƒqÆXYÀ syqu:]AwœmwnmñXw: vwco ivmu«cQwmƒqÆXYÀ syqu:]AwœmwnmñXw: vwco ivmu«cQwmƒqÆXYÀ syqu:] ----mu&VkopinÀdmu&VkopinÀdmu&VkopinÀdmu&VkopinÀd----2/2/52/2/52/2/52/2/5 hy SOnk! mYNny quJy phly BI bqlwXw Qw ik as pRxv A–r Å ky mwÎXm sy as siçcdwnñdGn prmwœmw, A–r bRãããã{p kw AnuBv krqy huE as l—X myN hI Awœm-Ekœv kw AnuBv kro[ pRwxImwZ myN vh prmwœmw hI Awœmw-{p sy iÆQq hY[ askw inrñqr A™Xws kro[ as qÈv ko jwnny ky ilE inrñqr A™Xws kro, DIry-DIry asI qÈv myN qÈv {p sy iÆQq ho jwAo, Ekwœmk ho jwAo[ zwqw, zwn AOr zyX kI iZputI kw ivlX ho jwE[ kyvl Æv{p-iÆQiq ho jwE, bRãããã-iÆQiq ko pRw‚q ho jwAo[ Awœmw-prmwœmw-bRãããã Ek hI qÈv hY[ cyqn sy hI jV kI aœpiÄ hoqI hY[ smÆq jV v cyqn, pRwxImwZ sb asI kw ivÆqwr hY[ XhI zwn kI prwkwàw hY[ smÆq jIvnoN kw

57

jIvn vhI hY[ vhI sb kw AwDwr hY[ vhI sbko Dwrx ikE huE hY[ smœv ko pRw‚q honw, smdSIé honw hI qo Xog hY[ prmwœmw hI sbky ââââdX myN Awœmw {p sy iÆQq hY[ hmwry §iÀXoN, mnIiÀXoN ny bVw hI suñdr S‹d idXw hY “AùYq”[(non fXUl) Xwin do nhIN[ Awœmw AOr prmwœmw do nhIN hYN[ AùYq sy AiBpRw:X Xh hY ik své±XwpI qÈv, AiÆqÈv Ek hI hY[ swgr Ek hY, lhryN Anyk hYN[ mgr lhryN swgr sy iBñn nhIN hYN[ {p iniméq ho jwny sy qrgyN (lhryN) Alg-Alg pRqIq ho rhI hYN[ bs es }p AOr nwm apwiD ny hI as lhr ko swgr sy Alg kr rKw hY[ adwhrxwQé-ijs pRkwr jl sy Bry huE AnykoN bqénoN myN sUXé pRiqibµibq pRœXyk bqén myN ApnI pUxé pRiqÏiq sƒê kr dyqw hY, asI pRkwr sy prmwœmw smÆq pRwixXoN myN ivÖmwn hY[ XhW pr sUXé kI jlkxoN myN pRiqibµibq hokr pRiqÏiq sƒê kr dyny kI adwhrx mwZ smJwny kI dƒiê sy dI geé hY[ #XoNik smÆq jlkxoN myN qo sUXé kw pRiqibµb hI idKweé pVqw hY[ jbik smÆq vÆquAoN AOr pRwixXoN myN prmwœmw ÆvXN ivÖmwn hY[ Awœmw-prmwœmw AiÆqÈv Ek hI hY prñqu iPr BI esy Ek BI nhIN khw AOr n hI do khw[

58

Awœmw-prmwœmw kw ANS hY[ ANS AOr ANSI[ Ab vh ANS (Awœmw) as ANSI (prmwœmw) kw koeé Bwg nhIN hY, pUxé ANS hY[ jYsy smudR ky jl kw jo imªx hY (jl, nmk eœXwid) vhI imªx lhr kw BI hY[ es pRkwr AiÆqÈv Ek hY prñqu {p AOr nwm apwiDXoN sy Anyk pRqIq ho rhw hY[ esilE mnIiÀXoN ny bVw hI suñdr S‹d idXw hY “AùYq”[ Awœmw-prmwœmw do nhIN[ jb ivvyk jwgƒq ho jwqw hY qo mnuÃX dyKqw hY ik AiÆqÈv Xwin qÈv Ek hI hY[ ‘Ahm bRããããiÆm’ Eysw AnuBv krqw hY ik vh ÆvXN Anñq-bRããããw&V Æv{p hY[ mYM hI inguéx, inœXpUxé, inœXwnñdmX hUÂ[ es nwm {p ko hI mwXw khqy hYN[ Bgvwn es mwXw ky pdyé ko htwkr Ajuén ko as prm-qÈv kw zwn krvw dynw cwhqy hYN[ ÆvwmI bRããããÆQwnñd, AÎX– rwmÏÃx mT nwgpur ùwrw pRkwiSq, ÆvwmI ivvykwnñd ùwrw vydwñq pr idE gE ±Xw$XwnoN pr AwDwirq puÆqk “zwnXog” myN bVw hI suñdr adwhrx idXw gXw hY[ Awp Ek puÆqk pFæ rhy hYN[ asky pƒà pr pƒà pFæy jw rhy hYN AOr añhyN altwqy jw rhy hYN[ pñny plty jw rhy hYN[ Ek ky bwd dUsrw AÎXwX pFæw jw rhw hY[ pirvqén iks myN ho rhw hY? kOn Aw-jw

59

rhw hY? Awp nhIM bi¬k puÆqk ky pñny plty jw rhy hYN[ swrI pRÏiq Awœmw ky sµmuK rKI Ek puÆqk ky smwn hY[ Awœmw jYsI QI vYsI hI rhqI hY, vhI Anñq-Æv{p[ pirxwm pRÏiq kw ho rhw hY, Awœmw kw nhIN[ jñm-mƒœXu pRÏiq myN hY, Awp myN nhIN[ iPr BI AzwnI log BRWq hokr socqy hYN ik hm mr rhy hYN, jI rhy hYN, pRÏiq nhIN[ TIk vYsI hI bwq hY jYsy koeé mnuÃX BRWiqvS XhI smJy ik sUXé cl rhw hY pƒŒvI nhIN[ AiBpRw:X Xh hY ik pirvqén pRÏiq myN hY, Awœmw myN nhIN[ Ajuén ko prmwœmw kw icñqn krnw, ÎXwn krnw sugm ho jwE AOr hr jgh hr –x prmwœmw kw icñqn kr sky, askI mOjUdgI kw AnuBv kr sky; es dƒiê sy pRBu ªI ÏÃx ApnI id±X EvM pRmuK ivBUiqXoN kw vxén krqy hYN[ AwidœXwnwmhM ivÃxu^XoéiAwidœXwnwmhM ivÃxu^XoéiAwidœXwnwmhM ivÃxu^XoéiAwidœXwnwmhM ivÃxu^XoéiqÀwM rivrNSumwn` [qÀwM rivrNSumwn` [qÀwM rivrNSumwn` [qÀwM rivrNSumwn` [ mrIicmé{qwmiÆm nmrIicmé{qwmiÆm nmrIicmé{qwmiÆm nmrIicmé{qwmiÆm n––––ZwxwmhM SSI ] 21 ]ZwxwmhM SSI ] 21 ]ZwxwmhM SSI ] 21 ]ZwxwmhM SSI ] 21 ] mYN Aidiq ky bwrh puZoN myN ivÃxu AOr ^XoiqXoN myN ikrxoN vwlw sUXé hUÂ qQw mYN ancws vwXu dyvqwAoN kw qyj AOr n–ZoN kw AiDpiq cñdRmw hUÂ ] 21 ] qwœpXé:-AwidœXwnwmhMivÃxAwidœXwnwmhMivÃxAwidœXwnwmhMivÃxAwidœXwnwmhMivÃxu-mhiÀé k¤Xp kI pœnI Aidiq ky bwrh puZ huE[ jo ik AwidœX khlwE[ enky nwm hYN-

60

Dwqw, imZw, AXémw, Sk®, v{x, ANS, Bg, ivvÆvwn, pUÀw, sivqw, œvêw AOr vwmn[ vwmn jI Bgvwn ivÃxu ky hI Avqwr hYN[ esIilE pRBu ªI ÏÃx ny ApnI ivBUiq AwidœXoN myN ‘mYN ivÃxu hUÂ’ bqlwXw hY[ Bgvwn ky AOr BI Avqwr hYN[ prñqu XhW pr ApnI mu$X ivBUiq vwmn Avqwr myN bqlwny sy AiBpRw:X XhI hY ik Ajuén smJ sky ik mYN Cotw hokr BI, sU—m hokr BI ivrwt hUÂ[ mYN sU—m sy BI Aiq sU—m Æv{p myN BI pUxé ivrwt Æv{p hUÂ[ myry ivÆqwr kw koeé Añq nhIN hY[ ‘hir ±Xwpk svéZ smwnw’‘hir ±Xwpk svéZ smwnw’‘hir ±Xwpk svéZ smwnw’‘hir ±Xwpk svéZ smwnw’ Bgvwn qo kx-kx myN ±Xwpk hYN[ prñqu ankI ivÖmwnqw jV pdwQoéN myN km idKweé dyqI hY, pRwixXoN ky jIvn myN assy AiDk[ prñqu jIvn myN BI pyV-pODy, pSu-pi–XoN sy AiDk mnuÃX jIvn myN AiDk pRgt idKweé dyqI hY[ mnuÃXoN myN BI sNqoN myN AœXwiDk idKweé pVqI hY[ es pRkwr jhW-jhW pr Bgvwn kI mOjUdgI, ankI ivÖmwnqw ^Xwdwqr idKweé pVy añhyN Bgvwn ny ApnI mu$X ivBUiqXW bqlwkr Ajuén ko Xh smJwny kI cyàw kI hY ik phly myrI mOjUdgI an-an mu$X ivBUiqXoN myN Ehsws kr jhW mYN AiDk pRgt {p sy idKweé pVqw hUÂ[

61

esky aprwñq jgq ky kx-kx myN quJy Bgvwn hI idKweé pVyNgy[ esIilE pRBu ny khw-smÆq ^XoiqXoN myN ‘mYN sUXé hUÂ’[ phly muJy sUXé myN, sUXé kI ikrxoN myN, sUXé ky pRkwS myN dyKnw Su{ kro iPr qU hr ^Xoiq myN muJ ^XoiqÆv{p kw hI dSén krygw[ esI qrh sy ancws vwXu dyvqw hYN anmyN sy mrIic sbsy ªyàqm v AiDk giq vwly vwXu dyvqw hYN[ AOr cñdRmw n–ZoN ky AiDpiq hYN esIilE pRBu ny khw ik n–ZoN myN ‘mYN cñdRmw hUÂ’[ vydwnwM swmvydovydwnwM swmvydovydwnwM swmvydovydwnwM swmvydoSiÆm dyvwnwmiÆm vwsv: [iÆm dyvwnwmiÆm vwsv: [iÆm dyvwnwmiÆm vwsv: [iÆm dyvwnwmiÆm vwsv: [ eiñdRXwxwM mn>wiÆm BUqeiñdRXwxwM mn>wiÆm BUqeiñdRXwxwM mn>wiÆm BUqeiñdRXwxwM mn>wiÆm BUqwnwmiÆm cyqnw ] 22 ]wnwmiÆm cyqnw ] 22 ]wnwmiÆm cyqnw ] 22 ]wnwmiÆm cyqnw ] 22 ] mYN vydoN myN swmvyd hUÂ, dyvoN myN eñdR hUÂ, eiñdRXoN myN mn hUÂ AOr BUqpRwixXoN kI cyqnw AQwéq` jIvnI Si#q hUÂ ]22 ] qwœpXé:-pRBu ny khw-vydwnwNswmvydoiÆmvydwnwNswmvydoiÆmvydwnwNswmvydoiÆmvydwnwNswmvydoiÆm-mYN vydoN myN swmvyd hUÂ[ eskw AiBpRw:X Xh huAw ik swmvyd cwroN vydoN sy ªyà hY[ XhW pr Ek ivroDwBws sw BI pRqIq hoqw hY[ #XoNik gIqw jI ky swqvyN AÎXwX ky AwTvyN ¤lok myN ‘pRxv svévydyÀu’‘pRxv svévydyÀu’‘pRxv svévydyÀu’‘pRxv svévydyÀu’ Åkwr ko hI vydoN kw swr khw gXw hY[ AOr iPr khIN pr §gvyd kI pRDwnqw idKweé geé hY[ vwÆqv myN koeé BI ivroDwBws nhIN hY AOr n hI ho skqw

62

hY[ cwroN vyd hI Bgvd Æv{p hY[ §gvyd kw AwDwr zwn hY AOr zwnkw&f pr AwDwirq hY[ Xjuévyd kmékw&f pr[ AQvévyd myN ^Xwdwqr apwsnw hY jbik swmvyd kw AwDwr Bi#q hY[ swmvyd Bi#q pRDwn hony sy zwn, kmé, apwsnw AOr Bi#q kw swm-sNgIq hY[ es sNgIq sy ââââdX myN AdBuq qrNg, lhryN aœpñn hony lgqI hYN[ Bgvwn kI mDur sNgIqmX rmxIX ÆquiqXoN sy ââââdX v miÆqÃk AjIb sI mÆqI sy Br jwqw hY[ pRBu ªI ÏÃx ny khw hY ik jo myrI ivBUiqXoN ko jwn lyqw hY asy mYN Aivcl Bi#q pRdwn krqw hYÂ[ AOr iPr swmvyd Bi#q pRDwn vyd hY[ XhW pr pRBu ùwrw Xh khnw ik ‘mYN vydoN myN swmvyd hUÂ’ sy AiBpRw:X XhI hY ik Bi#q kw jo Bwv hY vh mYN hUÂ[ eñdR dyvqwAoN ky AiDpiq hYN; esilE pRBu ny khw-dyvqwAoN myN ‘mYN eñdR hUÂ[ eiñdXwxwNm mn>wiÆmeiñdXwxwNm mn>wiÆmeiñdXwxwNm mn>wiÆmeiñdXwxwNm mn>wiÆm-eiñdRXoN myN ‘mYN mn hUÂ’[ mn hmwrI sBI kmé v zwn eiñdRXoN kw ÆvwmI v pRyrk hY[ iksI BI vÆqu Xw pdwQé ko dyKkr Xw sunkr jb hm asky pRiq kuC socny lgqy hYN[ Amuk vÆqu kYsI hY? #Xw hY? asky pRiq sNk¬p-ivk¬p aTny lgqy hYN[ Añq:krx kI es AvÆQw kw nwm hI mn hY[

63

drAsl mn ky ibnw hmwrI koeé BI eiñdRXW iksI BI ivÀX-vÆqu kw Bog nhIN kr skqI[ mn krqw hY pRBu kw sMNkIqén krny ko, gIqw jI kw AÎXXn krny ko qo eiñdRXoN ky swmny ikqny BI ivÀX-Bog Aw jwXyN vh gRhx nhIN kr skqI[ mn hI eiñdRXoN kw pRyrk hY[ esilE pRBu ny khw eiñdRXoN myM ‘mYN mn hUÂ’[ smÆq pRwixXoN myN jo zwn-Si#q hY, ijsky ùwrw pRwxI ko suK-du:K kw, smÆq pdwQoéN eœXwid kw AnuBv hoqw hY, SrIr myN sdw pRkwiSq rhny vwlI as bui)))) vƒiÄ ko hI cyqnw khw gXw hY[ pRBu ny khw-vh zwn Si#q Xwin ‘cyqnw’ mYN hI hUÂ[ {dRwxwM S|kr>wiÆm{dRwxwM S|kr>wiÆm{dRwxwM S|kr>wiÆm{dRwxwM S|kr>wiÆm ivÄySo X ivÄySo X ivÄySo X ivÄySo X––––rrrr––––swm` [swm` [swm` [swm` [ vsUnwM pwvk>wiÆm my{: iSKirxwmhm` ] 23 ]vsUnwM pwvk>wiÆm my{: iSKirxwmhm` ] 23 ]vsUnwM pwvk>wiÆm my{: iSKirxwmhm` ] 23 ]vsUnwM pwvk>wiÆm my{: iSKirxwmhm` ] 23 ] mYN EkwdS {dRoN myN SNkr hUÂ AOr X– qQw rw–soN myN Dn kw ÆvwmI kubyr hUÂ[ mYN AwT vsuAoN myN Ai©n hUÂ AOr iSKr vwly pvéqoN myN sumy{ pvéq hUÂ ] 23 ] qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:-smÆq {dR iSv {p hI qo hYN[ sBI {dR Bgvwn iSv-SNkr ky hI Avqwr hYN[ mhiÀé k¤Xp ny Bgvwn iv¤vy¤vr mhwdyv (iSv-SNkr) kI apwsnw kr ansy Xh

64

vrdwn pwXw ik dYœXoN ùwrw dI hueé pIVw dyvqwAoN ko iksI pRkwr BI bwDw n phuÂcwE[ qb Bgvwn ny pRsñn hokr Xh vr idXw AOr ÆvXN hI dyvqwAoN ky ihqwQé suriB sy (ZXµbk, hr, bhu{p, kpwlI, SµBu Awid EkwdS) {dRoN ky {p myN pRkt huE[ es pRkwr pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik iSv-SNkr BI mYN hI hUÂ Xwin mYN AOr iSv do nhIN hYN, Ek hI Æv{p hYN[ pRBu ny qo bVy hI ÆpÃt S‹doN myN khw hY ik ‘eé¤vr Ek hY’[ prñqu hmwrI Azwnqw, swµpRdwXkqw AOr AhNkwrvS huE dUsroN ko burw v Apny sy Cotw swibq krny kI Awdq ny hmyN ikqnw ASwñq v qNgidl bnw rKw hY[ esI Azwnqw ky kwrx hm Ek dUsry sy v prmwœmw sy ikqnI dUr hoqy jw rhy hYN[ eñhIN msloN myN gulJ kr Apny Anmol jIvn ko XUÂ hI ±XQé gNvw bYTqy hYN[ askI pRwi‚q ky ilE vwÆqivk mwgé pr Ek kdm BI Awgy bFæwny kw swhs nhIN krqy[ jb qk hmwrI ªI ÏÃx AOr iSv myN hI Byd dƒiê rhygI qb qk smœv ko pRw‚q nhIN ho skqy Xwin pRwxImwZ myN as eé¤vr ko nhIN dyK skqy[ pRBu ªI ÏÃx kw pRXws XhI hY ik Ajuén phly qo as siçcdwnñdGn prmwœmw ky swkwr Æv{p ko jwn ly[ jhW-jhW pr askI ivÖmwnqw

65

^Xwdwqr v Æpê idKweé pVqI hY asmyN as Ek kI sÄw ko jwn ly qwik iPr smÆq jV v cyqn myN asI ko jwnny lg jwE[ esIilE pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik {dRoN myN ‘mYN SNkr hUÂ’[ X–oN v rw–soN myN Dn ky AÎX– pd pr ivrwjmwn ‘kubyr mYN hI hUÂ’[ esI pRkwr vsuAoN myN Ai©n ko AOr smÆq iSKroN myN sumy{ pvéq ko ApnI ivBUiq bqlwXw hY[ puroDswM c mu$XM mwM ivipuroDswM c mu$XM mwM ivipuroDswM c mu$XM mwM ivipuroDswM c mu$XM mwM ivi)))) pwQé bƒhÆpiqm` [ pwQé bƒhÆpiqm` [ pwQé bƒhÆpiqm` [ pwQé bƒhÆpiqm` [ synwnInwmhM Ækñd: srssynwnInwmhM Ækñd: srssynwnInwmhM Ækñd: srssynwnInwmhM Ækñd: srswmiÆm swgr: ] 24 ]wmiÆm swgr: ] 24 ]wmiÆm swgr: ] 24 ]wmiÆm swgr: ] 24 ] puroihqoN myN muiKXw bƒhÆpiq muJ ko jwn[ hy pwQé! mYN synwpiqXoN myN Ækñd AOr jlwSXoN myN smudR hUÂ ] 24 ] qwœpXé:-bƒhÆpiq smÆq dyvqwAoN v dyvrwj eñdR ky puroihq EvN gu{ hYN[ AÎXwœm ivÖw AOr bui)))) myN svéªyà hYN[ pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik hy Ajuén! smÆq AÎXwœm ivÖw v qÈvzwn dyny vwly sdgu{AoN myN qU muJko hI dyK[ esIilE pRBu ny bƒhÆpiq jI ko ApnI mu$X ivBUiq bqlwXw hY[ AOr iPr XhI nhIN hY Ajuén! ik mYN kyvl zwn v ivÖw dyny vwlw gu{ hI hUÂ bi¬k jhW pr Xu))))

66

kI j{rq pVqI hY ju¬m v AœXwcwr ko imtwny kI Awv¤Xkqw hoqI hY qo mYN vIr Xo))))w ky {p myN BI pRkt hoqw hUÂ[ esIilE pRBu ny smÆq synwpiqXoN myN ªyà synwpiq Ækñd (kwiqékyX) jI ko ApnI mu$X ivBUiq bqlwXw hY[ Bgvwn kwy iksI BI swkwr Æv{p Xwin Bgvwn SNkr ky {p myN, mW BgvqI jgdµbw ky {p myN Xw iPr cquBuéj Æv{p myN dyKyN[ SNK, ck®, gdw, pdm hÆqy[ Agr Ek hwQ myN kml kw PUl hY, AwSIévwd ky ilE aTw huAw hwQ hY qo dUsry hwQ myN sudSén ck® v gdw BI hY[ Xy esI ky pRqIk hYN[ Apny B#qoN v sNqoN ky ilE qo sb kuC ñXoCwvr kr dyqy hYN XhW qk ik anky dws BI bn jwqy hYN prñqu pwipXoN v pwp kw nwS krny ky ilE, AsuroN v AwsurI vƒiÄXoN kw ivnwS krny ky ilE dUsry hwQ myN SÆZ BI hYN[ Xu)))) myN synwpiq mu$X Xo))))w hoqw hY AOr Ækñd jI smÆq synwpiqXoN myN ªyà synwpiq huE hYN[ esIilE pRBu ny Ækñd jI (kwiqékyX jI) ko ApnI mu$X ivBUiq bqlwXw hY[ esI pRkwr smÆq jlw¤wXoN myN smudR hI mu$X jlwSX hony sy smudR ko ApnI ivBUiq bqlwXw hY[ qwik jl myN, Ql myN, swDuAoN myN, sNqoN myN, pRÏiq myN khIN BI ankI mu$X ivSyÀqw ko dyKyN Xwin AnuBv kryN qo prmwœmw kw hI AnuBv krnw[ asI kw Ehsws honw cwihE #XoNik

67

vh sb prmwœmw sy hI pRkt hYN[ svéZ asI kI mOjUdgI hY, asI kw AiÆqÈv hY[ mhÀIéxwM BƒgurhM igrwmÆµXykmmhÀIéxwM BƒgurhM igrwmÆµXykmmhÀIéxwM BƒgurhM igrwmÆµXykmmhÀIéxwM BƒgurhM igrwmÆµXykm––––rm` [rm` [rm` [rm` [ XzwnwM jpXzoXzwnwM jpXzoXzwnwM jpXzoXzwnwM jpXzoSSSSiÆm ÆQwvrwxwM ihmwlX: ] 25 ]iÆm ÆQwvrwxwM ihmwlX: ] 25 ]iÆm ÆQwvrwxwM ihmwlX: ] 25 ]iÆm ÆQwvrwxwM ihmwlX: ] 25 ] mYN mhiÀéXoN myN Bƒgu AOr S‹doN myN Ek A–r AQwéq` AoNkwr hUÂ[ sb pRkwr ky XzoN myN jpXz AOr iÆQr rhny vwloN myN ihmwlX phwV hUÂ ] 25 ] qwœpXé:-mhiÀé Bƒgu bRããããw jI ky mwns puZ hYN[ vYsy qo smÆq §iÀXoN, mhiÀéXoN v sNqoN myN Bgvwn kI ivÖmwnqw AiDk pRkt idKweé dyqI hY prñqu iPr BI Bƒgu jI mhiÀéXoN myN pRmuK hYN[ Bgvwn ky B#q, zwnI, qyjÆvI, Ey¤vXévwn, isi))))XoN sy sµpñn AOr Aiq pivZ hYN[ lgBg sBI purwxoN myN Bƒgu jI kI kQwXyN v ccwé BrI pVI hY[ Ek smX Bƒgu jI Bgvwn ivÃxu (ªI ÏÃx) kI prI–w lyny ky ilE cl pVy[ mYN Bgvwn sy eqnw pRym krqw hUÂ, ankI Bi#q krqw hUÂ; qo #Xw Bgvwn BI muJy kuC pRym krqy hYN Xw nhIN? Eysw ivcwrkr Bgvwn ky Dwm kI Aor cl pVy[ Bgvwn SyÀ jI kI S›Xw pr Apny prm-Bwv myN iÆQq Qy[ crxoN kI qrP l—mI jI ivrwjmwn QI[ Bƒgu jI ky mn myN AwXw

68

ik Bgvwn ny qo muJy bYTny ky ilE BI nhIN khw Xwin myrw koeé sµmwn nhIN ikXw[ Bƒgu jI ny prm-Bwv myN iÆQq Bgvwn ivÃxu kI CwqI pr Apny pd sy pRhwr kr idXw Xwin ApnI lwq aTwkr ivÃxu jI kI CwqI pr mwrI[ pd pRhwr sy Bgvwn aTy[ Bƒgu jI ko dyKkr anky crxoN ko pkV ilXw AOr ijs pd sy pRhwr ikXw Qw asy shlwqy huE khny lgy-“hy mhiÀé! myrw v–:ÆQl qo bhuq hI kTor hY AOr Awpky crx Aiq koml hYN[ Awpky crxkmloM myN khIN cot lgI hogI[ ÏpXw muJy –mw kr dyN[” mhiÀé Bƒgu ky crx-icñh ko Bgvwn ny sdw-sdw ky ilE Apny v–: ÆQl pr Dwrx kr ilXw[ esIilE qo pRBu ko –mwswgr khw jwqw hY[ igrwmÆµigrwmÆµigrwmÆµigrwmÆµXykmXykmXykmXykm––––rmrmrmrm`-S‹doN myN Ek A–r AoNkwr hUÂ[ smÆq S‹d iksI vÆqu, pRwxI v pdwQé Awid kw boD krwny vwly hYN[ jYsy hm khyN-Anwr[ qo hmwry mn v miÆqÃk myN Pl Anwr kw boD ho jwEgw[ Awpny khw-ªI mdBgvd gIqw[ qo as gIqw S‹d sy hmyN gIqw SwÆZ kw boD ho jwEgw[ es pRkwr ijqny BI AQé boDk S‹d hYN an sbmyN pRxv Xw AoNkwr hI svéªyà hY[ #XoNik Xh S‹d hmyN as siçcdwnñdGn ^XoiqÆv{p prmwœmw kw boD krvwqw hY[ Å ky jp sy prmwœmw kI pRwi‚q ho jwqI hY[ esIilE

69

S‹doN myN Ek A–r AoNkwr ko pRBu ny ApnI ivBUiq bqlwXw hY[ jpXz sb pRkwr ky XzoN ko krny myN Aiq sugm hY AOr bVw hI AwnñdmX Xz hY[ jpXz krny myN Dn-DwñX kI, ±Xi#q-ivSyÀ kI, Ai©n pR^vilq krny kI, ivivD pdwQoéN v swmgRI kI Awv¤Xkqw nhIN hoqI[ n hI iksI ky shXog kI Awv¤Xkqw hY AOr ihNsw Awid hony kw doÀ BI nhIN hY[ smÆq XzoN myN jpXz kI pRDwnqw hY[ rwq-idn, aTqy-bYTqy Xwin hr –x Bgvwn ko Xwd rKnw hI jpXz hY[ bw¬mIik jI, kbIr jI, mIrw jI, EknwQ jI Awid bhuq swry sNqoN ny jpXz ùwrw hI Bgvwn ko pwXw hY[ esIilE pRBu ny jpXz ko Apnw hI Æv{p bqlwXw hY[ ÆQwvrwxwM ihmwlX:ÆQwvrwxwM ihmwlX:ÆQwvrwxwM ihmwlX:ÆQwvrwxwM ihmwlX:----pRÏiq myN do ikÆm ky pdwQé hYN[ ÆQwvr AOr jNgm[ Ek jgh iÆQr rhny vwloM ko ÆQwvr khw jwqw hY[ iÆQrqw myN phwV Ek pRqIk hY AOr phwVoN myN ihmwlX sbsy bVw hY[ pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik jb koeé mnuÃX bVI sy bVI, AçCI v burI piriÆQqXW Awny pr BI folqw nhIN[ Apny Dmé pr itkw rhqw hY[ asmyN jo iÆQrqw hoqI hY, vh myrI hI Ïpw hY[ askI iÆQrqw myN, ini¤icXwiœmkqw myN qU muJ ko hI dyK[ vh myrI hI ivBUiq

70

hY[ AiBpRw:X Xh hY ik DYXéSIl ±Xi#qXoM myN DYXé bnkr ky mYN hI bYTw hUÂ[ AÇ±œQ: svévƒAÇ±œQ: svévƒAÇ±œQ: svévƒAÇ±œQ: svévƒ––––wxwM dyvÀIéxwM c nwrdwxwM dyvÀIéxwM c nwrdwxwM dyvÀIéxwM c nwrdwxwM dyvÀIéxwM c nwrd: [: [: [: [ gñDvwéxwM icZrQ: isgñDvwéxwM icZrQ: isgñDvwéxwM icZrQ: isgñDvwéxwM icZrQ: is))))wnwN kiplo muin: ] 26 ]wnwN kiplo muin: ] 26 ]wnwN kiplo muin: ] 26 ]wnwN kiplo muin: ] 26 ] mYN sb vƒ–oN myN pIpl kw vƒ–, dyv§iÀXoN myN nwrd muin, gñDvoéN myN icZrQ AOr is))))oN myN kipl muin hUÂ ] 26 ] qwœpXé:-pIpl kw pyV smÆq pyVoN sy ivSwl EvM pivZ mwnw jwqw hY[ es pyV myN Ek Alg hI ivSyÀqw hY jo ik iksI BI pyV myN nhIN hoqI[ sBI pyV rwiZ ky smX kwbén-fwX#sweéf CoVqy hYN prñqu Xh pyV rwiZ ko BI Aw#sIjn hI CoVqw hY[ esilE rwiZ ko pRw:X sBI pyVoN ky nIcy ivªwm krnw ÆvwÆŒX ky ilE hwinkwrk hY prñqu pIpl ky nIcy ivªwm krnw lwBpRd hY[ esIilE es pyV ky nIcy bYTkr jp-qp v ismrn Awid BI ikXw jwqw hY[ smÆq dyv§iÀXoN myN nwrd jI Bgvwn ky AnñX B#q v sbsy ªyà hYN[ gñDvoéN myN icZrQ smÆq gñDvoéN ky AiDpiq hYN[ esI pRkwr bhuq swry is)))) pu{À huE hYN[ prñqu kipl muin sw–wq Bgvwn ªI ÏÃx ky hI Avqwr hYN[ smÆq is))))oN myN svéªyà hYN[ kipl muin ny hI ApnI mwqw dyvhUiq

71

ko swN$XXog kw apdyS idXw Qw[ esIilE Bgvwn ny kipl muin ko ApnI ivBUiq bqlwXw hY[ açcY:ªvsmÇvwnwN iviaçcY:ªvsmÇvwnwN iviaçcY:ªvsmÇvwnwN iviaçcY:ªvsmÇvwnwN ivi)))) mwmmƒqoÛvm` [ mwmmƒqoÛvm` [ mwmmƒqoÛvm` [ mwmmƒqoÛvm` [ EyrwvqM gjyñdRwxwM nrwxwM c nrwiDpm` ] 27 ]EyrwvqM gjyñdRwxwM nrwxwM c nrwiDpm` ] 27 ]EyrwvqM gjyñdRwxwM nrwxwM c nrwiDpm` ] 27 ]EyrwvqM gjyñdRwxwM nrwxwM c nrwiDpm` ] 27 ] GoVoN myN Amƒq ky swQ aœpñn hony vwlw açcY:ªvw nwmk GoVw, ªyà hwiQXoN myN Eyrwvq nwmk hwQI AOr mnuÃXoN myN rwjw muJ ko jwn ] 27 ] qwœpXé:-esI qrh sy GoVoN kI ijqnI BI nÆlyN hYN anmyN açcY:ªvw nwmk GoVw svéªyà hY AOr hwiQXoN myN Eyrwvq nwmk hwQI svéªyà hY[ açcY:ªvw GoVw AOr Eyrwvq hwQI kI aœpiÄ smudR mñQn ky smX hI hueé QI[ AOr iPr mnuÃXoN myN muJy rwjw jwn[ #XoNik swrI jnqw rwjw kI Awzw kw pwln krqI hY[ vYidk swihœX myN BI rwjw ko eé¤vr kw pRiqiniD hI mwnw gXw hY[ esilE pRBu ny mnuÃXoN myN rwjw ko ApnI ivBUiq khw hY[ AwXuAwXuAwXuAwXuDwnwmhM vjRM DynUnwmiÆm kwmDuk` [DwnwmhM vjRM DynUnwmiÆm kwmDuk` [DwnwmhM vjRM DynUnwmiÆm kwmDuk` [DwnwmhM vjRM DynUnwmiÆm kwmDuk` [ pRjn>wiÆm kñdpé: spwéxwmiÆm vwsuik: ] 28 ]pRjn>wiÆm kñdpé: spwéxwmiÆm vwsuik: ] 28 ]pRjn>wiÆm kñdpé: spwéxwmiÆm vwsuik: ] 28 ]pRjn>wiÆm kñdpé: spwéxwmiÆm vwsuik: ] 28 ]

72

mYN SÆZoN myN vjR AOr gOAoN myN kwmDynu hUÂ[ SwÆZoË rIiq sy sñqwn kI aœpiÄ kw hyqu kwmdyv hUÂ, AOr spoéN myN spérwj vwsuik hUÂ ] 28 ] Anñq>wiÆm nwgwnwM v{xAnñq>wiÆm nwgwnwM v{xAnñq>wiÆm nwgwnwM v{xAnñq>wiÆm nwgwnwM v{xo Xwdswmhm` [o Xwdswmhm` [o Xwdswmhm` [o Xwdswmhm` [ ipqƒxwmXémw cwiÆm Xm: sNXmqwhm` ] 29 ]ipqƒxwmXémw cwiÆm Xm: sNXmqwhm` ] 29 ]ipqƒxwmXémw cwiÆm Xm: sNXmqwhm` ] 29 ]ipqƒxwmXémw cwiÆm Xm: sNXmqwhm` ] 29 ] mYN nwgoN myN SyÀnwg AOr jlcroN kw AiDpiq v{x dyvqw hUÂ AOr ipqroN myN AXémw nwmk ipqr qQw Swsn krny vwloN myN Xmrwj mYN hUÂ ] 29 ] qwœpXé:-AwXuDwnwmhM vjRMAwXuDwnwmhM vjRMAwXuDwnwmhM vjRMAwXuDwnwmhM vjRM-pRBu ªI ÏÃx ny khw-SÆZoN myN mYN vjR hUÂ[ bVw hI ivicZ sw lgqw hY[ Bgvwn ny iSv kw iZSUl nhIN khw, dyvI kw K‚pr, DnuÀbwx, sudSén ck® Awid ko SÆZoN myN ApnI ivBUiq nhIN khw bi¬k dyvrwj eñdR ùwrw Dwrx vjR ko hI ApnI ivBUiq khqy hYN[ es bwq myN bhuq bVw rhÆX hY[ es vjR myN Ek mhwn muin¤vr kw œXwg AOr prihq ky ilE Apny pRwxoN ko ñXoCwvr krny kI Bwvnw kw rhÆX iCpw hY[

pUvékwl myN bRããããw jI ky vr sy aœpñn mhwn Asur vƒZ smÆq dyvqwAoN ko jIqkr ÆvXN eñdR pd pr AwsIn ho jwqw hY[ prñqu bRããããw jI ùwrw es mhwn bl

73

qQw prwk®m vwly vƒZwsur kI mƒœXu muin¤vr dDIic kI AiÆQXoN sy bnwE gE mhwAÆZ ùwrw dyvrwj eñdR ky hwQ sy suini¤cq kI hueé QI[ dyvrwj eñdR ny bƒhÆpiq ky indyéSwnuswr bRããããw jI sy pRwQénw krky es rhÆX ko jwnw[ qœp¤cwq eñdR muin dDIic ky pws ÆvXN jwqy hYN AOr qInoN lokoN kI r–w ky inimÄ iB–w ky {p myN ansy ankI AiÆQXoN kI Xwcnw krqy hYN[ dyvrwj eñdR khny lgy-hy muinªyà! hm sBI dyvqwgx vƒZwsur ky BX sy Ævgé CoVkr mnuÃXoN kI BWiq es mƒœXulok myN invws kr rhy hYN[ es pRkwr kI duégiq ko pRw‚q huAw mYN Awpsy AOr kuC #Xw khUÂ[ Awp hI Ïpw krky Xid dyvqwAoN kw a))))wr kryN qBI du:K {pI swgr sy inm©n hm dyvqwAoN kw a))))wr ho skygw[ hy muinªyà! Awp hI hmwry a))))wrk hYN[ Eysw sunkr mhwœmw dDIic boly-hy eñdR! muJy #Xw krnw hY, vh muJy bqweéE[ dyvrwj eñdR ny khw-hy pRBo! mYN #Xw khUÂ! muJy bVw BX lg rhw hY[ hy mhwmuny! as vƒZwsur kI mƒœXu AwpkI AiÆQXoN sy bnwE gE AÆZoN sy hI sµBv hY[ esIilE mYN Awpky pws AwXw hUÂ[ Ab jYsw Awp aicq smJyN, vYsw hI kryN[ dyvqwAoN ky ihq kI kwmnw sy muin¤vr dDIic ny ApnI dyh œXwg kw in¤cX krky dyvrwj eñdR sy

74

khw-dyvrwj! Xid dyvqwgx myrI AiÆQXoN ky ùwrw, ApnI Si#qXoN kw du{pXog krny vwly mhwn Asurrwj vƒZ sy Cutkwrw pwqy hYN qo mYN Av¤X hI Xogbl sy Apnw Xh SrIr œXwg dUÂgw[ as pRwxI kw SrIr v jIvn DñX hY ijskw apXog dUsroN ky ihq ky ilE ho[ Xh SrIr qo AinœX hY prñqu Dmé inœX hY; Aq: Ab mYN es SrIr kw œXwg kr rhw hUÂ[ Eysw khkr as mhwn qpÆvI muin¤vr dDIic ny Xog ky ùwrw Apny qyj sy AœXñq dydI‚Xmwn Apny SrIr ko dyvrwj eñdR ky swmny œXwgkr mo– pRw‚q ikXw[ Xh dyKkr dyvrwj eñdR bwr-bwr dIGé ¤vws lyqy huE “lOikk ivÀXoN kI kwmnw krny vwly hm dyvqwAoN ko iD#kwr hY” es pRkwr ApnI inñdw krky ivÀwdpUxé mn sy kuC dyr vhIN pr KVy rhy[ qœp¤cwq ankI AiÆQXoN ko AwdrpUvék gRhx kr Asurrwj vƒZwsur ky vD ky ilE Anyk pRkwr ky AÆZ bnwE[ AOr dyvrwj eñdR smÆq dyvqwAoN ko swQ lykr vƒZwsur sy Xu)))) krny ky ilE gE AOr an AiÆQXoN sy inéimq vjR ùwrw dYœXpiq vƒZwsur ko mwr fwlw[ es pRkwr pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik vh SÆZ, vh Si#q jo prihq ky ilE Apnw svéÆv œXwg dy vh œXwg, vh Si#q mYN hI hUÂ[

75

kwmDynu smÆq gOAoN myN ªyà EvN id±X hY[ eskI aœpiÄ BI smudR mñQn sy hI hueé QI[ pRjn>wiÆm kñdpé:pRjn>wiÆm kñdpé:pRjn>wiÆm kñdpé:pRjn>wiÆm kñdpé:----smÆq jgq kI aœpiÄ kwm ùwrw hI hoqI hY[ sñqwn kI aœpiÄ ky ilE jo kwm kw apXog ikXw jwqw hY vh kwm Bgvwn kI ivBUiq hY[ phly swqvyN AÎXwX ky ©XwhrvyN ¤lok myN BI Bgvwn ny kwm ko ApnI ivBUiq khw hY[ “Dmwéiv{“Dmwéiv{“Dmwéiv{“Dmwéiv{))))o BUqyÀuo BUqyÀuo BUqyÀuo BUqyÀu kwmoiÆm BrqÀéB”kwmoiÆm BrqÀéB”kwmoiÆm BrqÀéB”kwmoiÆm BrqÀéB” AQwéq` smÆq pRwixXoN myN Dmé ky AnukUl kwm mYN hI hUÂ[ AiBpRw:X Xh hY ik Dmé iv{)))) kwm AwsurI sµpdw kw pRDwn gux hony sy smÆq AnQoéN kw mUl hY, XhI nrk kw ùwr hY esilE œXw^X hY[ AOr spé Xoin myN vwsuik ko smÆq spoéN myN ªyà EvN spoéN kw AiDpiq mwnw jwqw hY[ esilE Bgvwn ny vwsuik ko ApnI ivBUiq bqlwXw hY[ AOr nwgoN myN Anñq Xwin SyÀnwg ko ApnI ivBUiq khw hY[ jlcroN myN pi¤cm idSw kw AiDpiq v{x mYN hI hUÂ[ AOr ipqr lok ky AiDpiq AXémw nwmk ipqr ko ApnI ivBUiq khqy hYN[ Xmrwj pƒŒvI lok v smÆq lokoN myN inXmn krny vwly AiDkwrI hYN[ enky drbwr myN iksI ky swQ iksI BI kwrx sy koeé p–pwq nhIN hoqw AOr n hI iksI BI pRkwr kI isPwirS, KuSwmd Awid hI clqI[

76

Xmrwj Bgvwn ky prm B#q, qÈvzwnI lokpwl hYN[ kTopinÀd myN hm dyKqy hYN ik nickyqw ko Awœm-qÈv kw zwn eñhoNny hI idXw Qw[ pRBu ªI ÏÃx ny Apny es AœXñq ipRX ñXwXwDIS ko ApnI ivBUiq khw hY[ pRhlwd>wiÆm dyœXwnwN kwl: klXwqmhm` [pRhlwd>wiÆm dyœXwnwN kwl: klXwqmhm` [pRhlwd>wiÆm dyœXwnwN kwl: klXwqmhm` [pRhlwd>wiÆm dyœXwnwN kwl: klXwqmhm` [ mƒgwxwN c mƒgyñdRomƒgwxwN c mƒgyñdRomƒgwxwN c mƒgyñdRomƒgwxwN c mƒgyñdRoShM vYnqyX> pihM vYnqyX> pihM vYnqyX> pihM vYnqyX> pi––––xwm` ]xwm` ]xwm` ]xwm` ] 30 ] 30 ] 30 ] 30 ] mYN dYœXoN myN pRhlwd AOr gxnw krny vwloN kw smX hUÂ qQw pSuAoN myN mƒgrwj isNh AOr pi–XoN myN g{f hUÂ ] 30 ] qwœpXé:-pRBu ªI ÏÃx ApnI ivBUiqXoN ky mwÎXm sy Ajuén ko ApnI své±Xwpkqw AOr své{pqw kw Ahsws krwqy huE Awgy khqy hYN-‘mYN dYœXoN myN pRhlwd hUÂ’[ pRhlwd jI dYœX smRwt ihr&Xi–pu ky puZ Qy[ dYœX kul myN jñm lykr BI añhoNny Apny Bi#q Bwv ko añnq ikXw[ AnykoN kê EvN ju¬m shkr BI eé¤vr ky pRiq ª))))w EvN Brosy ko nhIN œXwgw[ Añqq: Bgvwn ko nƒisNh ky {p myN pRkt honw pVw[ XhI kh rhy hYN pRBu ªI ÏÃx ik hy Ajuén! khIN pr BI qU myry pRiq pUxé ª))))w, Brosw EvN Bi#q ky Bwv ko dyKy vhIN myrI mOjUdgI kw Ahsws krnw, vh Bwv hI myrI ivBUiq hY[ jYsy dYœXoN

77

myN pRhlwd[ en ivBUiqXoN ky mwÎXm sy bVw hI mwimék apdyS dy rhy hYN pRBu ªI ÏÃx[ hmwry dyS myN ‘holI’ aœsv bVy hI DUmDwm sy mnwXw jwqw hY[ dYœX smRwt ihr&Xi–pu ky puZ pRhlwd jI Bgvwn ky AnñX B#q Qy[ prñqu ihr&Xi–pu kuC Si#qXW pRw‚q krky AhNkwrvS Apny ko hI Bgvwn mwnny lgw[ XhI cwhny lgw ik sb log myry ko hI Bgvwn mwny AOr myrI hI pUjw kryN[ Bgvwn kI pUjw asy AçCI nhIN lgqI QI AOr jo BI koeé Bgvwn kI Bi#q krqw asko pqw clny pr asy mƒœXu d&f dyny lgw Qw[ Ab pRhlwd jI Bgvwn ky AnñX B#q Qy[ rwjw ihr&Xi–pu ny B#q iSromxI pRhlwd jI ko mrvwny ky ilE AnykoN apwE ikE[ kBI phwVoN sy igrwXw, sWpoN, ibçCuAoN kI koTirXoN myN bñd krvwXw[ prñqu svéSi#qmwn eé¤vr ky B#q kw #Xw koeé bwl BI bWkw kr skqw hY? pRhlwd jI kI buAw (ipqw kI bihn) hoilkw ko Ek vrdwn Qw[ anky pws Ek cunrI QI[ ijsky qn pr ilpty rhny sy asy Awg nhIN CU skqI QI[ Ab ihr&Xi–pu ny pRhlwd ko lkVI ky Fyr pr hoilkw kI god myN ibTw idXw AOr Awg lgvw dI[ prñqu EysI qyj hvw clI AOr cunrI aVkr pRhlwd jI pr pV geé[ hoilkw jl kr rwK ho geé[ esIilE holI kw œXohwr

78

(aœsv) mnwXw jwqw hY[ Xh sñdyS dyny ky ilE ik koeé BI AwsurI ÆvBwv vwlw mnuÃX iksI sy BI ùyÀ rKqy huE kuC BI burw krnw cwhy vh burw kr nhIN skqw[ iksI BI ùyÀI mnuÃX ky burw cwhny v krny sy iksI kw burw nhIN ho skqw[ quµhwrw Brosw, quµhwrI ª))))w v Bi#q kw Bwv dƒFæ honw cwihE[ esIilE Xh aœsv mnwXw jwqw hY[ sBI log Ek-dUsry sy gly imlqy hYN[ swl Br myN Agr iksI ky ââââdX myN ùyÀ kw ivkwr aœpñn ho BI jwE qo es idn, pRhlwd jI v nƒisNh Bgvwn ko Æmrx krky, Ek dUsry ko gly lgwkr vh ùyÀ kI Bwvnw ko smw‚q ikXw jwqw hY[ prñqu duéBw©XvS Awj hm Apny œXohwroN kI vwÆqivkqw v mXwédwAoN ko hI BUl gE[ esI pRkwr gxnw krny vwly Xwin gixq ivÖw kw AwDwr hY smX[ –x, p–, idn, mws, swl eœXwid[ smX ko Bgvwn ny ApnI ivBUiq khw hY[ AOr esI qrh sy pSuAoN myN mƒgrwj v pi–XoN myN g{f ko ApnI ivBUiq khw hY[ myry ‚Xwry Ajuén! jl myN, Ql myN, phwfoN myN ,nidXoN myN, pSu v pi–XoN ko dyKyN AOr hr iksI myN jo ivSyÀ gux idKweé pVqw hY qo asmyN muJy hI dyKw kro[ jb BI iksI koXl kI kuhU-kuhU AOr ppIhw kI pI---sunweé dy, qBI Xh Ahsws krnw ik koXl kI

79

kuhU AOr ppIhw kI pI-pI myN mYN hI bYTw huAw hUÂ AOr qyry ââââdX myN muJy pwny kI AwrjU, muJy imlny v mulwkwq krny kI ‚Xws bFænI cwihE[ DIry-DIry qyrI svéZ eé¤vr dƒiê ho jwEgI[ pvn: pvqwmiÆm rwm: SÆZBƒqwmhm` [pvn: pvqwmiÆm rwm: SÆZBƒqwmhm` [pvn: pvqwmiÆm rwm: SÆZBƒqwmhm` [pvn: pvqwmiÆm rwm: SÆZBƒqwmhm` [ JÀwxwM mkr>wiÆm ÆZoqswmiÆm jwhñvI ] 31 ]JÀwxwM mkr>wiÆm ÆZoqswmiÆm jwhñvI ] 31 ]JÀwxwM mkr>wiÆm ÆZoqswmiÆm jwhñvI ] 31 ]JÀwxwM mkr>wiÆm ÆZoqswmiÆm jwhñvI ] 31 ] mYN pivZ krny vwloN myN vwXu AOr SÆZDwirXoN myN ªI rwm hUÂ qQw mCilXoN myN mgr hUÂ AOr nidXoN myN ªI BwgIrQI gNgwjI hUÂ ] 31 ] qwœpXé:-XhW pr bVI hI AdBuq EvN rhÆXXu#q ivBUiq kw vxén kr rhy hYN pRBu ªI ÏÃx[ “pivZ krny vwloN myN mYN vwXu hUÂ”[ QoVw ivcwr kryN[ pivZ qo hm hYN hI[ prmwœmw kI sƒiê myN kuC BI qo Eysw nhIN hY jo ApivZ pYdw huAw ho[ hmwrw SrIr, Añq:krx, pRœXyk pRwxI jñm sy hI pivZ hY, iPr Xh ApivZqw Aweé khW sy? jb hm ApivZqw ko jwn lyNgy qo jIvn myN hr –x pivZ rhny ky ilE pRXwsrÄ rhyNgy[ hmwrw mn v bui)))) qo sdYv pivZ hI hY mgr rwg-ùyÀ, kwm-k®oD, dµB, qƒÃxw AOr AhNkwr {pI

80

ApivZ bdlI ny esy Gyr rKw hY[ askI Su))))qw ko pRkt nhIN hony dyqy[ Ab svwl qo Xh hY ik Xh ivkwr pYdw #XoN AOr kYsy hoqy hYN? ihñdI iP¬m kw gwnw hY bVy hI suñdr S‹d hYN gIq ky[ clnw hI ijñdgI hY {knw hY mOq qyrI[ Ey ijñdgI ky rwhI--- --- ---[ clnw hI jIvn hY, pivZqw hY[ AOr jhW {k gE mƒœXu hY Xwin ApivZqw[ rwg-ùyÀ, moh-mmqw, Awsi#q, kwm-k®oD, AhNkwr Awid ivkwr aœpñn hony lgqy hYN[ vhIN hm dUiÀq ho jwqy hYN[ Apny kmoéN sy igr jwqy hYN[ jhW {k gE sVn Su{ ho jwqI hY[ ‘khqy hYN n bhqw pwnI rmqw XogI’ XhI AQé hY esky[ XhI jIvn hY AOr jIvn myN pivZqw[ Ek jgh v pRwxI sy khIN koeé lgwv nhIN Xwin moh v Awsi#q nhIN[ vwXu sdYv giqmwn hY[ Ek jgh kBI nhIN {kqI[ iksI kw Blw kr idXw[ Awpky inimÄ iksI kw du:K dUr ho gXw, DñXvwd ky ilE BI vhW mq {ko[ Xwin Apny mn myN DñXvwd pRw‚q krny kI AwkwN–w BI n rKyN[ Awgy bFæqy jwXyNM[ duinXw myN Ku¤bU PYlwqy, prihÄ kwXoéN myN sNl©n rhqy huE, zwn bWtqy huE[ Apnw Ek soSl srkl bnw kr {k nhIN jwnw[ XhI pivZqw hY AOr vhIN prmwœmw hY[ esIilE pRBu ny

81

khw-“pivZ krny vwloN myN mYN vwXu hUÂ[” AOr Awgy khw-“SÆZDwirXoN myN mYN rwm hUÂ[” cOQy AÎXwX ky swqvyN AOr AwTvyN ¤lok myN pRBu ªI ÏÃx ny khw hY-jb-jb Dmé kI hwin hoqI hY AOr ADmé kI vƒi)))) hoqI hY; qb-qb hI mYN Apny {p ko rcqw hUÂ[ swDu pu{ÀoN kw a))))wr krny ky ilE, pwp-kmé krny vwloN kw ivnwS krny ky ilE AOr Dmé kI AçCI qrh sy ÆQwpnw krny ky ilE mYN Xug-Xug myN pRkt hoqw hUÂ[ Zyqw Xug myN jb pwp bhuq bFæ gXw Qw qo mYN hI rwm {p myN Avqirq huAw Qw[ rw–soN v ini¤croN ùwrw swDu-sNqoN v B#qoN kw jInw duélB sw ho gXw Qw AOr pRBu ªI rwm ny pƒŒvI ko rw–soN sy rihq krny kI pRiqzw kI QI AOr rw–soN v duêoN ko mwrny ky ilE hI SÆZ Dwrx ikE Qy[ “ini¤cr hIn kraÂ mih, Buj aTwe pn kIñh[ “ini¤cr hIn kraÂ mih, Buj aTwe pn kIñh[ “ini¤cr hIn kraÂ mih, Buj aTwe pn kIñh[ “ini¤cr hIn kraÂ mih, Buj aTwe pn kIñh[ skl muinñh ky Awªmiñh, jweskl muinñh ky Awªmiñh, jweskl muinñh ky Awªmiñh, jweskl muinñh ky Awªmiñh, jwe----jwe sjwe sjwe sjwe suK dIñh]uK dIñh]uK dIñh]uK dIñh] ªI rwmcirq mwns ªI rwmcirq mwns ªI rwmcirq mwns ªI rwmcirq mwns----Ar&X kw&VAr&X kw&VAr&X kw&VAr&X kw&V----9999 esilE pRBu ªI ÏÃx khqy hYN-hy Ajuén! SÆZDwirXoN myN mYN rwm hUÂ[ jo koeé BI Dmé kI r–w ky ilE, duêqw kw nwS krny ky ilE, dIn-du:KI v

82

j{rqmNd kI shwXqw ky ilE SÆZ Dwrx krqw hY AQwéq` ApnI Si#qXoN kw sdupXog krqw hY vhW myrI mOjUdgI kw sw–wq Ahsws krnw[ mgr Awj hm dyKqy hYN ik log ApnI Si#qXoN sÄw, Dmé, bl eœXwid kw iks pRkwr du{pXog kr rhy hYN[ koeé Si#q iksI kmjor inbél v dby huE ko dbwny ky ilE nhIN hoqI bi¬k shwXqw ky ilE hoqI hY[ XhI Dmé hY[ esIilE pRBu ny khw-SÆZDwirXoN myN mYN rwm hUÂ[ sgwéxwmwidrñq> mÎXM cYvwhmjuén [sgwéxwmwidrñq> mÎXM cYvwhmjuén [sgwéxwmwidrñq> mÎXM cYvwhmjuén [sgwéxwmwidrñq> mÎXM cYvwhmjuén [ AÎXwœmivÖw ivÖwnwN vwd: pRvdqwmhm` ] 32 ]AÎXwœmivÖw ivÖwnwN vwd: pRvdqwmhm` ] 32 ]AÎXwœmivÖw ivÖwnwN vwd: pRvdqwmhm` ] 32 ]AÎXwœmivÖw ivÖwnwN vwd: pRvdqwmhm` ] 32 ] hy Ajuén! sƒiêXoN kw Awid AOr Añq qQw mÎX BI mYN hI hUÂ[ mYN ivÖwAoN myN AÎXwœm ivÖw AQwéq` bRããããivÖw AOr prÆpr ivvwd krny vwloN kw qÈv inxéX ky ilE ikXw jwny vwlw vwd hUÂ ] 32 ] qwœpXé:-phly sBI pRwixXoN kw Awid, Añq AOr mÎX mYN hI hUÂ bqlwkr ApnI své±Xwpkqw ko AOr BI ÆpÃt krny ky ilE Ab pRBu kh rhy hYN-mYN sƒiêXoN kw Awid, Añq AOr mÎX hUÂ[ AÎXwœmiAÎXwœmiAÎXwœmiAÎXwœmivÖw ivÖwnwNvÖw ivÖwnwNvÖw ivÖwnwNvÖw ivÖwnwN-mYN ivÖwAoN myN AÎXwœm ivÖw hUÂ[ ivÖw sy AiBpRw:X hY pRXogwœmk zwn[ Ab ivÖwXyN BI bhuq ikÆm kI hYN jYsy-PIij#s, kYimÆtrI, BUgol, bwytnI, jolojI, SwrIirk v mYkyinkl eœXwid[ mgr Ek

83

ivÖw hY AÎXwœm ivÖw Xwin bRãããã ivÖw[ ÆvXN ko jwnny kI ivÖw[ pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik ijs ivÖw ùwrw ÆvXN ko jwnw jwE Xwin jo ivÖw ÆvXM ko jwnny kw mwgéé idKwE vh ivÖw hI ªyà ivÖw hY[ AQwéq` vh ivÖw myrI ivBUiq hY[ dUsrI ivÖwAoN ko jwnny kw lwB BI qBI hY jb mnuÃX AÎXwœm ivÖw ko jwn ly Xwin ijs zwn ùwrw ÆvXN ko jwnw jw sky[ ÆvXN ko jwn lynw hI Dmé hY, jIvn jIny kI klw hY[ mnuÃX ny bwhr sb kuC ApnI bui)))) ùwrw jwnw hY prñqu bui)))) sy BI pry, jo vwÆqv myN hm hYN-Awœmw[ asy jwn lyny kI jo ivÖw hY zwn hY, vhI AÎXwimk zwn/ ivÖw hY AOr vhI AÎXwœm ivÖw myrI ivBUiq hY[ jhW pr Bgvwn kI mOjUdgI, ivÖmwnqw kw AiDk ÆpÃt {p sy Ahsws hoqw hY; XhW pr Ek AOr bVI hI AdBuq ivBUiq kw pRiqpwdn kr rhy hYN pRBu ªI ÏÃx[ vwd: pRvdqwN Ahmvwd: pRvdqwN Ahmvwd: pRvdqwN Ahmvwd: pRvdqwN Ahm`-pRvdqwM sy AiBpRw:X hY ivvwd[ ifskSn Xw AwrgUmYNt[ jb hm iksI sy ivvwd krqy hYN qo vh BI qIn pRkwr kw hoqw hY[ vwd, j¬pw AOr ivq&V[ jb BI koeé ivvwd ikXw jwqw hY qo as ivvwd sy as ivÀX ijs pr ivvwd ikXw jw rhw hY; asmyN Awpkw aÌy¤X isPé sçcweé FUÂFnw ho qb Awp bVy

84

hI SwiñqpUvék, ibnw iksI åÂcI Awvwj Xw aÄyjnw sy ivcwr-ivmSé krqy hYN[ Apny hI ivcwr ky pICy nhIN pVy rhnw[ iksI kw BI suJwv Awpko ^Xwdw byhqr lgy asy ÆvIkwr krnw, EyprISIEt krnw[ ââââdX myN ib¬kul BI AñDkwr AQvw ij)))) nhIN ik myrI hI bwq pr sBI shmq hoN Xw iPr Amuk ±Xi#q ky ivcwr kw K&Vn hI krnw hY[ jb es qrh sy ivcwr-ivmSé hoqw hY qo asy khw jwqw hY vwd[ prñqu jb Awp Apnw aÌy¤X qo BUl hI jwEN[ bs XhI bwq Awpky miÆqÃk myN ho ik mYNny Xw iPr myry p– vwloN ny jo ivcwr pRkt ikXw hY vh shI hY; dUsry sb g¬q[ jo mYN smJ rhw hUÂ vhI aicq hY, esI bwq ko sBI ÆvIkwr kryN AOr ÆvIÏiq idlwny myN hI lgy rhyN jbik Awpkw ââââdX gvwhI dy ik dUsrw p– shI hY iPr BI Apny Xw Apny p– ky ±Xi#qXoN ky ùwrw idE gE ivcwr ko hI shI mwnqy rhyN; as ivvwd ko j¬p khw jwqw hY[ AOr jb Awpkw aÌy¤X isPé dUsroN ky p– kw K&Vn krnw hI rh jwE[ aÌy¤X sy, sçcweé sy koeé mqlb nhIN[ bs EkmwZ aÌy¤X hY-dUsry p– kw K&Vn krnw[ jYsw ik Awjkl rwjnIiq myN ho rhw hY[

85

ApoijSn myN bYTy nyqw logoN ny hkUmq kw Xwin sÄwDwrI pwtIé kw K&Vn hI krnw hY cwhy vo log dyS/ pRdyS v mwnvqw ky ihÄ kw kwXé hI #XoN n kr rhy hoN? Eysw ivvwd, Eysw ivcwr-ivmSé ivq&V khlwqw hY[ es ivq&V myN dUsry p– kw K&Vn krnw, Awlocnw krnw hI EkmwZ aÌy¤X rh jwqw hY[ jYsw ik Awj duéBw©XvS hmwry dyS ky lokqWiZk FWcy myN ho rhw hY[ hmwrI ivDwn sBwEN, kWåsl v dyS kI pwiléXwmYNt myN Ab vwd qo bhuq km hI idKweé dyqw hY[ n ky brwbr hI[ hr ivvwd j¬p AOr ivq&V bn kr hI rh gXw; bi¬k ^Xwdwqr ivq&V hI[ “svyé Bvñqu suiKn: svyé sNqu inrwmXw:”“svyé Bvñqu suiKn: svyé sNqu inrwmXw:”“svyé Bvñqu suiKn: svyé sNqu inrwmXw:”“svyé Bvñqu suiKn: svyé sNqu inrwmXw:” smÆq mwnvqw v pRwxImwZ kw Blw kYsy ho, suKmX jIvn ±XqIq krqy huE eé¤vr kw Bjn kYsy kryN Xh qo bhuq dUr kI bwqyN rh geé[ Apny dyS ky logoN kw, dyS kI AwiQékqw kw suDwr iks pRkwr ho en ivvwdoN myN BI vwd idKweé nhIN dyqw[ bi¬k isPé Apny p– kI jIq AOr Apnw hI rwjnIiqk v AwiQék Blw kYsy ho, XhI aÌy¤X rh gXw[ aÌy¤X isPé dUsry ±Xi#q v p– kw K&Vn krnw rh gXw[ AOr iPr Ek-Ek p– myN BI bIs-bIs p–oN ky ivcwr Swiml hoqy hYN[ aÌy¤X isPé sÄw hwisl

86

krnw rh gXw[ XhI kwrx hY dyS myN grIbI, lUtmwr, BRêwcwr kw[ es pRkwr pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik smÆq ivvwdoN myN vwd mYN hUÂ[ AiBpRw:X Xh hY ik jhW khIN BI Awp iksI ivvwd myN vwd dyK rhy hYN qo smJyN, Ahsws kryN ik pRBu ªI ÏÃx vhW mOjUd hYN[ pwiléXwmYNt myN Agr dyS kI smÆXwAoN kw hl FUÂFny ky ilE ho rhy ivvwd myN vwd hY qo smJyN ik Bgvwn as pwiléXwmYNt myN mOjUd hYN #XoNik vhW pr dyS ky logoN kI Blweé, mwnvqw kI Blweé ky ilE ivvwd ho rhw hY[ ivroDI dl vwly sÄwDwrI dl ky an kwXoéN ko jo añhyN BI AçCy lgqy hYN askI ivroDqw n kryN[ sÄwDwrI pwtIé ky nyqw ivroDI dl ky ihÄkwrI suJwvoN kw K&Vn n kryN, añhyN mwnny myN koeé ihcikcwht n kryN[ vhI vwd hY[ AOr vhIN Bgvwn mOjUd hYN[ AñXQw jhW pr j¬p EvN ivq&V hoqw hY vhW pr Bgvwn Ek –x BI nhIN Thrqy, cwhy vo koeé miñdr hI #XoN n ho[ #XoNik jhW pr ivvwd myN j¬p/ ivq&V hogw vhW Bgvwn BI pRkt nhIN hoqy[ esIilE pRBu ªI ÏÃx ny vwd ko ApnI ivBUiq khw hY[

87

AAAA––––rwxwmkwrorwxwmkwrorwxwmkwrorwxwmkwroSSSSiÆm ùñù: swmwiskÆX ciÆm ùñù: swmwiskÆX ciÆm ùñù: swmwiskÆX ciÆm ùñù: swmwiskÆX c [ [ [ [ AhmyvwAhmyvwAhmyvwAhmyvw––––X: kwlo DwqwhM ivÇ±qomuK: ] 33 ]X: kwlo DwqwhM ivÇ±qomuK: ] 33 ]X: kwlo DwqwhM ivÇ±qomuK: ] 33 ]X: kwlo DwqwhM ivÇ±qomuK: ] 33 ] mYN A–roN myN Akwr hUÂ AOr smwsoN myN ùñù nwmk smws hUÂ[ A–X kwl AQwéq` kwl kw BI mhw-kwl qQw sb Aor muK vwlw, ivrwtÆv{p, sb kw Dwrx-poÀx krny vwlw BI mYN hI hUÂ ] 33 ] qwœpXé:-smÆq A–roN myN Akwr sbkw Awid hY AOr sb vxoéN myN ªyà hY, esilE Bgvwn ny Akwr ko ApnI ivBUiq bqlwXw hY[ ùñù: swmwiskÆX cùñù: swmwiskÆX cùñù: swmwiskÆX cùñù: swmwiskÆX c-jo do pdoN ko joV dy,(sNÆÏq ±Xwkrx myN) asy smws khw jwqw hY[ smws BI cwr ikÆm ky hoqy hYN[ Ek smws hoqw hY ‘A±XXI Bwv’ smws[ esmyN pUvé AOr aÄr en donoN pdoMN myN sy pUvé pd Xwin phly vwly pd kI hI mhÈqw hoqI hY-jYsy ‘rwDwrmx’ AQwéq` vh jo rwDw jI myN rmx krqy hYN-ªI ÏÃx[ AOr Ek smws hoqw hY jhW pr aÄr pd Xwin bwd vwly pd kI mhÄw hoqI hY jYsy:-‘qœpu{À’ smws[ esmyN aÄr ky AQwéq` pICy vwly pd kw hI mhœv hY[ jYsy-‘sIqw piq vñdy:’ AQwéq` sIqw jI ky piq ªI rwmcñdR jI ko pRxwm[ XhW pr pRDwnqw piq pd kI hY[ sIqw puZ kh idXw jwE qo askw AQé lv-kuS sy ho jwEgw[ esI

88

pRkwr qIsrw smws hoqw hY-‘bhubRIih’ smws ijsmyN donoN pdoN kI hI nhIN bi¬k AñX pd kI pRDwnqw hoqI hY jYsy-‘pIqwµbrDwrI’ ijsny pIlw vÆZ Dwrx ikXw huAw ho[ esI pRkwr sNÆÏq ±Xwkrx myN Ek smws hoqw hY ‘ùñù’ smws[ ijsmyN donoN hI pdoN ky AQoéN kI pRDwnqw hoqI hY[ jYsy-‘rwml—mxO p¤X’ rwm AOr l—mx ko dyKo[ XhW donoN ko hI dyKnw ±X#q hoqw hY[ es pRkwr donoN ko mhœv dykr joVny vwlw smws hY ùñù smws[ pRBu ªI ÏÃx khqy hYN mYN smwsoN myN ùñù smws hUÂ[ AiBpRw:X Xh hY ik do ±Xi#qXoN v p–oN myN JgVw ho rhw ho[ do imZoN myN mn-mutwv ho rhw ho, vhW donoM ko hI donoN kw mhœv smJwkr Awps myN joVny kw kwXé krnw[ Eysy kwXé myN hI pRBu kw vws hY[ jo joVny kw kwXé kry vhI pRBu kI ivBUiq hY, Dmé hY[ jb Awp ApnI iksI BI Si#q, vwxI, Dn bui)))) Awid kw pRXog ikñhIN do ±Xi#qXoN, smwjoN v p–oN ko joVny ky ilE kr rhy hoN AOr donoN ko hI anky mhœv kw Ahsws krvw dyN qo smJyN ik Awp Dmé kw kwXé kr rhy hYN[ prmwœmw vhW pr sw–wq mOjUd hY[ Agr Awp swµpRdwiXkqw PYlw rhy hYN, do ±Xi#qXoN v p–oN ko Awps myN lVw rhy hYN qo smJ lynw ik Bgvwn Awp sy AœXñq dUr hYN[ pRBu ªI ÏÃx ùwrw

89

ùñù smws ko ApnI ivBUiq bqlwny sy XhI AiBpRw:X hY[ jYsy qIsvyN ¤lok myN pRBu ny khw hY ik gxnw krny vwloN myN mYN kwl hUÂ[ Xwin gxnw hoqI hY idn, mhIny, vÀé, Xug, k¬p Awid kI[ Xy sb pRÏiq ky kwXé hYN, asI ky Añqégq hYN[ prñqu mhwpRlX ky bwd BI jb khIN kuC BI nhIN rhqw qb mYN hI hoqw hUÂ[ esilE pRBu ny khw-mYN A–X kwl hUÂ[ AiBpRw:X Xh hY ik prbRãããã prmy¤vr Sw¤vq, snwqn, Anwid, Anñq AOr inœX hY[ AOr sb ko Dwrx krny vwlw, sb kw pwln-poÀx krny vwlw své±XwpI iv¤v{p prmy¤vr mYN hI hUÂ[ muJsy iBñn vh koeé dUsrw nhIN hY[ mƒœXu: svéhr>hmuÛv> mƒœXu: svéhr>hmuÛv> mƒœXu: svéhr>hmuÛv> mƒœXu: svéhr>hmuÛv> BivÃXqwm` [ BivÃXqwm` [ BivÃXqwm` [ BivÃXqwm` [ kIiqé: ªIvwé#c nwrIxwM ÆmƒiqmyéDw Dƒiq: kIiqé: ªIvwé#c nwrIxwM ÆmƒiqmyéDw Dƒiq: kIiqé: ªIvwé#c nwrIxwM ÆmƒiqmyéDw Dƒiq: kIiqé: ªIvwé#c nwrIxwM ÆmƒiqmyéDw Dƒiq: ––––mw ] 34 ]mw ] 34 ]mw ] 34 ]mw ] 34 ] mYN sb kw nwS krny vwlw mƒœXu AOr aœpñn hony vwloN kw aœpiÄ hyqu hUÂ qQw iÆZXoN myN kIiqé, ªI, vwk`, Æmƒiq, myDw, Dƒiq AOr –mw hUÂ ] 34 ] qwœpXé:-Bgvwn hI mƒœXu {p hokr sb kw sNhwr krny vwly hYN[ AQwéq` sbkI dyhoN kw {pwñqrx krny vwly hYN[

90

esIilE pRBu ªI ÏÃx ny mƒœXu ko Apnw Æv{p bqlwXw hY[ XhI nhINM Ajuén! ijs pRkwr mYN hI mƒœX{p hokr sbkw dyhoN Xwin SrIroN sy ivXog krvwqw hUÂ bi¬k dUsrw SrIr pRdwn krky pun: jñm dyny vwlw BI mYN hI hUÂ[ esIilE Bgvwn ny Apny ko sbky aœpñn hony kw aœpiÄ hyqu bqlwXw hY[ ‘kIiqé, myDw, Dƒiq, Æmƒiq AOr –mw’ Xy pWcoN pRjwpiq d– kI kñXwXyN hYN AOr ‘ªI’ mhiÀé Bƒgu kI kñXw hY AOr ‘vwk`’ bRããããw jI kI kñXw kw nwm hY[ Xy swqoN sNswr Br kI iÆZXoN myN ªyà mwnI jwqI hYN[ prñqu ApnI ivBUiq bqlwqy huE Xy swqoN nwm lyny ky AÎXwiœmk AQé es pRkwr hYN[ sNswr myN Xh swqoN gux mnuÃX myN pwE jwqy hYN AOr Xy swqoN Bgvd Æv{p gux ÆZI vwck hYN[ ‘ªI’‘ªI’‘ªI’‘ªI’-jo ±Xi#q Dn-sµpiÄ, mwn-sµmwn myN pirpUxé ho AOr Ey¤vXévwn ho, asy ªI sµpñn khw jwqw hY[ ‘vwk‘vwk‘vwk‘vwk`’-ijs ivùwn kI vwxI myN AwkÀéx ho, AçCw pRv#qw ho, asy vwk` khw jwqw hY[ ‘Æmƒiq’‘Æmƒiq’‘Æmƒiq’‘Æmƒiq’-bhuq purwnI bwqyN, GtnwEyN v SwÆZoN myN pFæI, sunI, smJI sBI kw B&Vwr Acyqn mn myN pVw hY, asy Æmƒiq khqy hYN[ ‘myDw’‘myDw’‘myDw’‘myDw’-ijs Si#q sy ivÖw Æmrx rhqI ho asy myDw khqy hYN[

91

‘Dƒiq’‘Dƒiq’‘Dƒiq’‘Dƒiq’-Apny in¤cX pr Atl rhny ko Dƒiq khw jwqw hY[ ‘‘‘‘––––mw’mw’mw’mw’-Apnw AprwD krny vwloN ky pRiq BI iksI ikÆm kw –oB pYdw n ho[ pUxé swmŒXé hoqy huE BI AprwD krny vwloN ko d&f n dyny kI Bwvnw ko –mw khw jwqw hY[ ‘kIiqé’‘kIiqé’‘kIiqé’‘kIiqé’----ijsky pRBwv kw XS smwj myN PYlw huAw ho[ mwn-sµmwn sy pirpUxé ho asy kIiqévwn khw jwqw hY[ Xy swqoN gux mnuÃX ky BIqr mOjUd hoqy hYN[ bƒhœswm qQw swmnwN gwXZI Cñdswmhm` [bƒhœswm qQw swmnwN gwXZI Cñdswmhm` [bƒhœswm qQw swmnwN gwXZI Cñdswmhm` [bƒhœswm qQw swmnwN gwXZI Cñdswmhm` [ mwswnwM mwgéSIÀoémwswnwM mwgéSIÀoémwswnwM mwgéSIÀoémwswnwM mwgéSIÀoéSSSShmƒqUnwM kusumwkr: ] 35 ]hmƒqUnwM kusumwkr: ] 35 ]hmƒqUnwM kusumwkr: ] 35 ]hmƒqUnwM kusumwkr: ] 35 ] qQw gwXn krny Xo©X ªuiqXoN myN mYN bƒhœswm AOr CñdoN myN gwXZI Cñd hUÂ qQw mhInoN myN mwgéSIÀé AOr §quAoN myN vsñq mYN hUÂ ] 35 ] qwœpXé:-swmvyd ky smÆq swmoN myN bƒhœswm ªyà hY[ bƒhœswm Ek ivSyÀ gIq hY[ esky ùwrw Bgvwn kI eñdR {p myN Æquiq kI geé hY[ Xh Ek ÆqoZ hY, iviDpUvék gwXn krny myN AœXwiDk suñdr hY[ esilE bƒhœswm ko Bgvwn ny ApnI ivBUiq bqlwXw hY[

92

vydoN myN ijqnI BI Cñdob)))) §cwEyN hYN an sb myN gwXZI hI pRDwn EvN ªyà hY[ AnykoN SwÆZoN v purwxoN ny gwXZI kI mihmw kw guxgwn ikXw hY[ ‘gwXZI smÆq vydoN kI mwqw hY[‘gwXZI smÆq vydoN kI mwqw hY[‘gwXZI smÆq vydoN kI mwqw hY[‘gwXZI smÆq vydoN kI mwqw hY[”-(nwrwXxopinÀd-34) “gwXZI kI apwsnw smÆq vydoN kI swrBUq hY[ bR“gwXZI kI apwsnw smÆq vydoN kI swrBUq hY[ bR“gwXZI kI apwsnw smÆq vydoN kI swrBUq hY[ bR“gwXZI kI apwsnw smÆq vydoN kI swrBUq hY[ bRããããw w w w Awid dyvqw BI sNÎXwkwl myN gwXZIAwid dyvqw BI sNÎXwkwl myN gwXZIAwid dyvqw BI sNÎXwkwl myN gwXZIAwid dyvqw BI sNÎXwkwl myN gwXZI kw ÎXwn AOr jp kw ÎXwn AOr jp kw ÎXwn AOr jp kw ÎXwn AOr jp krqy hYNkrqy hYNkrqy hYNkrqy hYN[”-(dyvI Bwgvq-11/16/15) “Å BUé Buv: Æv: qq`ÆivqéuvryxXm Bgoé dyvÆX DImih “Å BUé Buv: Æv: qq`ÆivqéuvryxXm Bgoé dyvÆX DImih “Å BUé Buv: Æv: qq`ÆivqéuvryxXm Bgoé dyvÆX DImih “Å BUé Buv: Æv: qq`ÆivqéuvryxXm Bgoé dyvÆX DImih iDXo Xo n pRcodXwq`[”iDXo Xo n pRcodXwq`[”iDXo Xo n pRcodXwq`[”iDXo Xo n pRcodXwq`[” Xh mhwmNZ Bgvwn kw Æv{p, apwsnw v ÎXwn sy pirpUxé hY[ gwXZI kI apwsnw v jp smÆq pwpoN ko nê krny vwlw hY[ gwXZI kI mihmw AsIm hY[ esIilE pRBu ny gwXZI ko Apnw Æv{p bqlwXw hY[ mwswnwN mwgéSIÀoémwswnwN mwgéSIÀoémwswnwN mwgéSIÀoémwswnwN mwgéSIÀoéShmhmhmhm----mhInoN myN mYN mwgéSIÀé hUÂ[ mƒgiSrw n–Z sy sµbiñDq hony ky kwrx eskw nwm mwgéSIÀé hY[ mhwBwrq kwl myN mhInoN kI gxnw mwgéSIÀé sy hI pRwrµB hoqI QI[ es mws myN ikE gE apvws, vRq, Anuàwn Awid kw SwÆZoN myN bhuq mhœv bqlwXw gXw hY[ svék¬XwxmXI

93

ªI mdBgvdgIqw BI pRBu ªI ÏÃx ny esI mhIny Su#l p– kI EkwdSI ko hI Apny ââââdX sy inkwl kr smÆq mwnv jwiq ky k¬Xwx hyqu Ajuén ky swmny pRÆquq kI[ AñX mhInoN kI Apy–w es mhIny myN AOr BI keé ivSyÀqwEyN hYN[ esIilE Bgvwn ny mwgéSIÀé mws ko ApnI ivBUiq khw hY[ §qunwN kusumwkr§qunwN kusumwkr§qunwN kusumwkr§qunwN kusumwkr:-§quAoN myN bsñq mYN hUÂ[ bsñq §qu sb §quAoN myN ªyà hY AOr sb pRwixXoN ko Awnñd dyny vwlI hY[ bsñq §qu kusum AQwéq` puÃpoN sy pirpUxé hoqI hY[ es §qu myN ibnw hI jl ky sb vnÆpiqXW hrI-BrI AOr nvIn pÄoN qQw puÃpoNM sy pirpUxé ho jwqI hYN[ n AiDk gmIé AOr n hI AiDk sdIé hoqI hY[ esIilE Bgvwn ny bsñq §qu ko Apnw Æv{p bqlwXw hY[ ÖUqM ClXq ÖUqM ClXq ÖUqM ClXq ÖUqM ClXqwmiÆm qyjÆqyjiÆvnwmhm` [wmiÆm qyjÆqyjiÆvnwmhm` [wmiÆm qyjÆqyjiÆvnwmhm` [wmiÆm qyjÆqyjiÆvnwmhm` [ jXojXojXojXoSSSSiÆm ±XvswXoiÆm ±XvswXoiÆm ±XvswXoiÆm ±XvswXoSSSSiÆm sÈvM sÈvvqwmhm` ] 36 ]iÆm sÈvM sÈvvqwmhm` ] 36 ]iÆm sÈvM sÈvvqwmhm` ] 36 ]iÆm sÈvM sÈvvqwmhm` ] 36 ] mYN Cl krny vwloM myN jUAw AOr pRBwvSwlI pu{ÀoN kw pRBwv hUÂ[ mYN jIqny vwloM kw ivjX hUÂ, in>cX krny vwloM kw in>cX AOr swiÈvk pu{ÀoN kw swiÈvk Bwv hUÂ ] 36 ]

94

qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:----jo kuC BI hmyN ±X#q idKweé pV rhw hY AOr ââââdX myN aTny vwly Bwv hYN vo sb as A±X#q sy hI pRkt hYN[ Bgvwn kI donoN Si#qXoN (Aprw-pRÏiq AOr prw-pRÏiq) ky sNXog sy hI sb pRkt hY[ Bgvwn kI Aprw-pRÏiq AwT BwgoN myN ivBwijq hY-pƒŒvI, jl, vwXu, Ai©n, AwkwS, mn, bui)))) AOr AhNBwv[ es Aprw-pRÏiq myN qIn Si#qXW AQvw gux hYN-qwms, rwjs AOr swiœvk[ hmwrw SrIr, mn, bui)))) v AhNBwv Aprw-pRÏiq ky hI kwXé hYN jbik Awœmw (prw-pRÏiq) eñhyN Dwrx ikE huE hY[ hmwrw mn v bui)))) Xwin Añq:krx Aprw-pRÏiq ùwrw hI iniméq hY[ Aprw-pRÏiq iZguxwœmk hony ky kwrx hmwry ââââdX myN jo Bwv aTqy hYN vo BI iZguxwœmk hYN[ swiœvk guxoN ky kwXoéN myN jo ivSyÀ Bwv hmyN idKweé pVqw hY AOr vhW pr Bgvwn kI mOjUdgI AiDk ÆpÃt idKweé pVqI hY[ esI pRkwr pRBu khqy hYN ik qwms guxoN ky jo kwXé hYN anmyN BI qwms kmé krny kI jo ivSyÀ klw hY, jYsy-Cl krny kI ivSyÀ klw, vh BI myry sy iBñn nhIN hY[ esI qrh sy rjo gux v swiœvk gux sy aœpñn jo Bwv hY vh BI myry sy hI aœpñn hoqy hYN[ esIilE pRBu ªI ÏÃx ny pRBwvSwlI pu{ÀoN ky pRBwv ko, jIqny vwloM kI ivjX ko, in¤cX krny vwloN ky in¤cX ko ApnI hI ivBUiq khw hY[

95

es pRkwr myry Bweé Ajuén! mYN jo quJy es qÈvzwn ko eqnw ÆpÃt krky smJw rhw hUÂ, eskw aÌy¤X XhI hY ik qU myry as A±X#q Bwv ko jwn ly jo en qInoN guxoN sy pry hY[ jhW pr Xy qInoN gux Apnw pRBwv nhIN fwl skqy[ esilE Ab qum pRÏiq ky qInoN guxoN sy åpr aTo AOr inÃkwm Bwv sy Apny kÄé±X-kmé ko inBwqy huE, jIvn-mu#q AvÆQw ko pRw‚q hokr jIvn jIAo[ XhI prmwnñd hY AOr k¬Xwx kw mwgé[ vƒÃxInwM vwsudyvovƒÃxInwM vwsudyvovƒÃxInwM vwsudyvovƒÃxInwM vwsudyvoSiÆm pw&fvwnwM DniÆm pw&fvwnwM DniÆm pw&fvwnwM DniÆm pw&fvwnwM Dn\\\\jX: [jX: [jX: [jX: [ munInwm‚XhM ±Xws: kvInwmuSnw kiv: ]munInwm‚XhM ±Xws: kvInwmuSnw kiv: ]munInwm‚XhM ±Xws: kvInwmuSnw kiv: ]munInwm‚XhM ±Xws: kvInwmuSnw kiv: ] 37 ] 37 ] 37 ] 37 ] vƒiÃxvNiSXoN myN vwsudyv AQwéq` mYN ÆvXM qyrw sKw, pw&fvoN myN DnNjX AQwéq` qU, muinXoN myN vyd±Xws AOr kivXoN myN Suk®wcwXé kiv BI mYN hI hUÂ ] 37 ] qwœpXé:-pRBu ªI ÏÃx qo prbRãããã prmy¤vr hYN[ svéz, svwéDwr, svéSi#qmwn, své±Xwpk hYN[ prñqu Ab lIlw-Avqwr myN vƒiÃxvNS myN vwsudyv ªI ÏÃx ky {p myN pRkt hoqy hYN[ esIilE pRBu ny ÆvXN ko vƒiÃxvNiSXoN myN ApnI ivBUiq khw hY[

96

pw&fvwnwM Dnpw&fvwnwM Dnpw&fvwnwM Dnpw&fvwnwM Dn\\\\jX:jX:jX:jX:----pw&fvoN myN mYN Ajuén hUÂ[ Ab dyKw jwE qo XuiDiàr BI qo km nhIN[ pw&fvoN myN sbsy bVy, Dmwéœmw, sœXvwdI v Bgvwn ky B#q hYN[ iPr BI pw&fvoN myN Ajuén ko hI ApnI ivBUiq #XoN khw? drAsl nr-nwrwXx Avqwr myN Ajuén nr {p sy Bgvwn ky swQ rhy[ AOr iPr Ajuén Bgvwn ky prm-ipRX imZ AOr AnñX B#q BI hYN[ esIilE Bgvwn ny Ajuén ko ApnI ivBUiq Xwin Apnw hI Æv{p bqlwXw hY[ icñqnSIl EvN mnn krny vwly EvN muinXoN myN vyd±Xws jI ªyà hYM[ ±Xws jI mhwrwj ny hI vyd ko mnn krky cwr BwgoN myN ivBwijq ikXw[ mhwBwrq v smÆq purwxoNM ky ricXqw hYN AOr Bgvwn ky hI ANSwvqwr hYN[ esIilE ±Xws jI ko Bgvwn ny ApnI ivBUiq bqlwXw hY[ Awj jhW khIN BI koeé purwx eœXwid kI kQw hoqI hY qo kQw krny vwlw ijs Awsn pr bYTqw hY asy ±Xws gÌI hI khw jwqw hY[ es pRkwr jb kBI BI hm kQw sunyN qo as smX ±Xws gÌI pr AwsIn mhwœmw ko hm sw–wq Bgvwn kw hI Æv{p mwnyN[ asy koit-koit pRxwm kryN[ kivnwmuSnw kivkivnwmuSnw kivkivnwmuSnw kivkivnwmuSnw kiv:-pÖ Xw gÖ myN ilKny vwly ko kiv khw jwqw hY[ dYœXoN ky puroihq Suk®wcwXé jI mhwrwj

97

smÆq kivXoN myN svéªyà hYN[ eñhoNny Bgvwn SNkr kI AwrwDnw krky sNjIvnI ivÖw pRw‚q kI QI[ enky ùwrw ilKI geé Suk®nIiq pRis)))) hY[ dyvgu{ bƒhÆpiq jI ky puZ kc ny sNjIvnI ivÖw eñhIN sy sIKI QI[ es pRkwr sBI pRkwr sy ivÖwvwn v guxvwn hony ky kwrx Suk®wcwXé jI ko Bgvwn ny Apnw hI Æv{p bqlwXw hY[ d&fo dmXqwmiÆm nIiqriÆm ijgIÀqwm` [d&fo dmXqwmiÆm nIiqriÆm ijgIÀqwm` [d&fo dmXqwmiÆm nIiqriÆm ijgIÀqwm` [d&fo dmXqwmiÆm nIiqriÆm ijgIÀqwm` [ mOnM cYvwiÆm guhŸwnwM zwnM zwnvqwmhm` ] 38 ] mOnM cYvwiÆm guhŸwnwM zwnM zwnvqwmhm` ] 38 ] mOnM cYvwiÆm guhŸwnwM zwnM zwnvqwmhm` ] 38 ] mOnM cYvwiÆm guhŸwnwM zwnM zwnvqwmhm` ] 38 ] mYN dmn krny vwloM kw d&f AQwéq` dmn krny kI Si#q hUÂ, jIqny kI eçCw vwloM kI nIiq hUÂ, gu‚q rKny Xo©X BwvoN kw r–k mOn hUÂ AOr zwnvwnoM kw qÈvzwn mYN hI hUÂ ] 38 ] qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:----Ek qrP mn ko Bgvd pRwiq v Bi#q mwgé pr lgwnw, asI kw Bjn, ismrn krnw AOr dUsrI qrP Apny mn v eiñdRXoN ko swNswirk ivÀX-BogoN myN il‚q hony sy moVnw[ vh jo mn ko sNswr sy moVnw hY vh dmn Si#q ùwrw hI bdlw jw skqw hY[ vh dmn krny kI Si#q Bgvd pRwi‚q myN shwXk bnqI hY[ esI pRkwr es dmn Si#q ùwrw hI smÆq pRwxI Apny-Apny AiDkwr kw pwln krqy huE, rwjw v Swsk ky ùwrw bnwE huE inXmoN v kwnUn ±XvÆQw ky Anuswr smwj myN jIvn

98

invwéh krqy hYN[ es dmn Si#q ko pRBu ny ApnI ivBUiq khw hY[ nIiqriÆm ijgIÀqwmnIiqriÆm ijgIÀqwmnIiqriÆm ijgIÀqwmnIiqriÆm ijgIÀqwm`-jIqny kI eçCw vwloN kI nIiq hUÂ[ nIiq sy AiBpRw:X hY ñXwX[ jo smƒi)))) cwhqy hYN, ivjX pRw‚q krnw cwhqy hYN añhyN ñXwX ko Apnwnw hI hogw[ pRœXyk Swsk ky ilE ñXwX-AvÆQw ko sucw{ FÂæg sy bnwE rKnw AinvwXé hY[ jo rw^X v Swsk jnqw ko smXwnuswr ñXwX nhIN dy skqy vo rw^X Ek idn imt jwqy hYN[ bhuq swrI burweXW jñm lyny lgqI hYN[ rw^X myN ju¬m, BRêwcwr Awid AœXwiDk bFæ jwqy hYN[ ñXwX-AvÆQw Xwin nIiq hr rwjw ky ilE mu$X apwX hYN[ esI qrh sy pRœXyk mnuÃX ky ilE BI nIiq AinvwXé hY[ jo ±Xi#q ApnI mNijl ko pwnw cwhqw hY asy phly Apny Awp sy ñXwX krnw hogw[ sœX ky p– myN, ñXwX ky p– myN KVw honw hogw[ XhI EkmwZ apwX hY[ esIilE ivjX cwhny vwloNM kI nIiq ko Bgvwn ny Apnw Æv{p bqlwXw hY[ esI qrh sy bhuq qrh ky Bwv gu‚q rKny Xo©X hoqy hYN jo ik n bolny sy Xwin mOn rhny sy hI rKy jw skqy hYN[ esIilE pRBu ny gopnIX BwvoN ky r–k mOn ko Apnw Æv{p bqlwXw hY[

99

AOr iPr zwn qo hY hI Bgvd Æv{p, jo qÈvdSIé zwinXoN ùwrw AnuBv ikXw jwqw hY[ esIilE pRBu ªI ÏÃx ny khw-zwnvwnoN kw qÈvzwn mYN hI hUÂ[ Xçcwip svéBUqwnwM bIjM qdhmjuén [Xçcwip svéBUqwnwM bIjM qdhmjuén [Xçcwip svéBUqwnwM bIjM qdhmjuén [Xçcwip svéBUqwnwM bIjM qdhmjuén [ n qdiÆq ivnw XœÆXwñmXw BUqM crwcrm` ] 39 ]n qdiÆq ivnw XœÆXwñmXw BUqM crwcrm` ] 39 ]n qdiÆq ivnw XœÆXwñmXw BUqM crwcrm` ] 39 ]n qdiÆq ivnw XœÆXwñmXw BUqM crwcrm` ] 39 ] AOr hy Ajuén! jo sb BUqoN kI aœpiÄ kw kwrx hY, vh BI mYN hI hUÂ; #XoNik Eysw cr AOr Acr koeé BI BUq nhIN hY, jo muJ sy rihq ho ] 39 ] nwñqonwñqonwñqonwñqoSSSSiÆm mm id±XwnwM ivBUqInwN prñqp [iÆm mm id±XwnwM ivBUqInwN prñqp [iÆm mm id±XwnwM ivBUqInwN prñqp [iÆm mm id±XwnwM ivBUqInwN prñqp [ EÀ qUÌySq: pRoËo ivBUqyivéÆqro mXw ] 40 ]EÀ qUÌySq: pRoËo ivBUqyivéÆqro mXw ] 40 ]EÀ qUÌySq: pRoËo ivBUqyivéÆqro mXw ] 40 ]EÀ qUÌySq: pRoËo ivBUqyivéÆqro mXw ] 40 ] hy prNqp! myrI id±X ivBUiqXoN kw Añq nhIN hY, mYNny ApnI ivBUiqXoN kw Xh ivÆqwr qo qyry ilE EkdyS sy AQwéq` sN–yp sy khw hY ] 40 ] qwœpXé:-Ajuén ko Alg-Alg DrwqloN sy smJwny kI cyàw kI geé hY ik mYN hI sb kw kwrx hUÂ[ sb kuC muJ sy hI ±X#q hY[ mYN cr-Acr, ÆQwvr-jNgm sb kw snwqn bIj hUÂ[ Eysw kuC BI qo nhIN jo muJ sy rihq ho[

100

Ao myry ipRX iSÃX Ajuén! QoVw smJny kI cyàw kro[ jo qum kh rhy Qy ik mYN Awpkw icñqn krqw huAw Awpko kYsy smJUÂ? ikn-ikn BwvoN myN mYN Awpkw icñqn k{Â? Xh hmySw Æmrx rKo ik mYN své±Xpk hUÂ[ quµhwry swmny koeé ±Xi#q, pSu-p–I, vÆqu AQvw koeé BI Gtnw v piriÆQiq AwE, mYN qo vhIN pr hUÂ Xwin hr jgh AOr hr iksI myN hUÂ[ bs muJy dyKny kI, AnuBv krny kI QoVI klw sIK lo[ jo mYNny quJy ApnI mu$X-mu$X ivBUiqXoN ky mwÎXm sy bqlweé hYN[ es pRkwr hy Ajuén! myrI id±X ivBUiqXW qo Anñq hYN[ ankI koeé gxnw nhIN kI jw skqI[ QoVw ivcwr kro, jb mYN Anñq hUÂ qo myrI ivBUiqXoN kw Añq kYsy ho skqw hY[ hir Anñq hir kQw Anñqw[ hir Anñq hir kQw Anñqw[ hir Anñq hir kQw Anñqw[ hir Anñq hir kQw Anñqw[ khih sunih bhu iviD sb sNqw] khih sunih bhu iviD sb sNqw] khih sunih bhu iviD sb sNqw] khih sunih bhu iviD sb sNqw] XÖiùBUiqmœsÈvM ªImdUijéqmyv vw [XÖiùBUiqmœsÈvM ªImdUijéqmyv vw [XÖiùBUiqmœsÈvM ªImdUijéqmyv vw [XÖiùBUiqmœsÈvM ªImdUijéqmyv vw [ qÄdyvwvgçC œvM mmqÄdyvwvgçC œvM mmqÄdyvwvgçC œvM mmqÄdyvwvgçC œvM mm qyjoN qyjoN qyjoN qyjoNSSsµBvm` ] 41 ]SsµBvm` ] 41 ]SsµBvm` ] 41 ]SsµBvm` ] 41 ] jo-jo BI ivBUiqXu#q AQwéq` Ey¤vXéXu#q, kwiñqXu#q AOr Si#qXu#q vÆqu hY, as-as ko qU myry qyj ky ANS kI hI AiB±Xi#q jwn ] 41 ]

101

AQvw bhunYqyn ikN zwqyn qvwjuén [ AQvw bhunYqyn ikN zwqyn qvwjuén [ AQvw bhunYqyn ikN zwqyn qvwjuén [ AQvw bhunYqyn ikN zwqyn qvwjuén [ ivê™XwhimdM ÏœÆñmykwNSyn iÆQqo jgq` ] 42 ]ivê™XwhimdM ÏœÆñmykwNSyn iÆQqo jgq` ] 42 ]ivê™XwhimdM ÏœÆñmykwNSyn iÆQqo jgq` ] 42 ]ivê™XwhimdM ÏœÆñmykwNSyn iÆQqo jgq` ] 42 ] AQvw hy Ajuén! es bhuq jwnny sy qyrw #Xw pRXojn hY[ mYN es sµpUxé jgq ko ApnI XogSi#q ky Ek ANSmwZ sy Dwrx krky iÆQq hUÂ ] 42 ] qwœpXé:-mYNny ApnI ivBUiqXoN kw sN–yp sy vxén ikXw hY qwik qU muJ svéSi#qmwn, svwéDwr, své±Xwpk, svéz prmwœmw ko jwn sky[ quJy Apny jIvn myN hr –x myrI mOjUdgI kw Ahsws ho sky[ bhuq jwnny sy qyrw #Xw pRXojn; quJy Ek swDwrx sI Xui#q bqlwqw hUÂ[ jhW khIN BI iksI vÆqu, ÆQwn v ±Xi#q Awid myN koeé Ey¤vXé, SoBw, bl, qyj, klw v iksI AñX pRkwr kI ivSyÀqw ko dyKy vhW myrI sw–wq mOjUdgI ko dyKnw[ #XoNik vh ivl–xqw as vÆqu, ÆQwn v ±Xi#q Awid kI nhIN vh qo muJ prmwœmw kI hI ivl–xqw hY[ AiBpRw:X Xh hY ik ijs pRkwr ibjlI kI Si#q sy khIN kUlr cl rhw hY, khIN jmIn sy pwnI inkl rhw hY, khIN roSnI ho rhI hY, khIN rylgwiVXW cl rhI hYN qo khIN bVy-bVy aÖog cl rhy hYN, khIN dUrdSén qo khIN kuC[ Xy sb ibjlI kw hI pRBwv kwXé

102

kr rhw hY[ ibjlI kI hI AiB±Xi#q hY[ es pRkwr ijs vÆqu v pRwxI eœXwid myN jo BI iksI pRkwr kI ivl–xqw idKweé pVqI hY asmyN Bgvwn ky hI ANS kI AiB±Xi#q hY[ mYN ApnI ANSmwZ Si#q sy smÆq bRããããw&VoN ko Dwrx ikE huE hUÂ[ romromromrom----rom pRiq lwgy koitrom pRiq lwgy koitrom pRiq lwgy koitrom pRiq lwgy koit----koit bkoit bkoit bkoit b RRRRããããw&V[ w&V[ w&V[ w&V[ Å qœsidiq ªImdBgvdgIqwsUpinÀœsu bRÅ qœsidiq ªImdBgvdgIqwsUpinÀœsu bRÅ qœsidiq ªImdBgvdgIqwsUpinÀœsu bRÅ qœsidiq ªImdBgvdgIqwsUpinÀœsu bRããããivÖwXwM XogSwÆZyivÖwXwM XogSwÆZyivÖwXwM XogSwÆZyivÖwXwM XogSwÆZy

ªIÏÃxwjuénsNvwdy ivBUiqXogo nwm dSmoªIÏÃxwjuénsNvwdy ivBUiqXogo nwm dSmoªIÏÃxwjuénsNvwdy ivBUiqXogo nwm dSmoªIÏÃxwjuénsNvwdy ivBUiqXogo nwm dSmoSSSSÎXwÎXwÎXwÎXwX:]X:]X:]X:]

Documents

mokshdayini 10