E&- '5+ )5=F F!)=E-8 $- +8 5E+ :! G!(: +< :+library.fes.de/pdf-files/bueros/thailand/14771.pdfรายงานการศ กษา เร อง เศรษฐก จแพลตฟอร

Platform Economyand its impact on service workers:case studies from Thailand

แพลตฟอรมอโคโนมและผลกระทบตอแรงงานในภาคบรการ:¡Ã³ÕÈÖ¡ÉÒã¹»ÃÐà·Èä·Â

Ê¶ÒºÑ¹áÃ§§Ò¹áÅÐàÈÃÉ°¡Ô¨·Õà»š¹¸ÃÃÁ

ÍÃÃ¤³Ñ° ÇÑ¹·¹ÐÊÁºÑµÔ

à¡ÃÕÂ§ÈÑ¡´Ô ¸ÕÃÐâ¡ÇÔ·¢¨Ã

á¾Åµ

¿ÍÃ�ÁÍÕâ¤

â¹ÁÕáÅÐ¼

Å¡ÃÐ·

ºµ‹ÍáÃ§§Ò¹

ã¹ÀÒ¤

ºÃÔ¡

ÒÃ:¡Ã³

ÕÈÖ¡ÉÒã¹

»ÃÐà·

Èä·

ÂÍÃÃ¤

³Ñ° ÇÑ¹

·¹ÐÊÁº

ÑµÔ

à¡ÃÕÂ§È

Ñ¡´Ô ¸ÕÃÐâ¡

ÇÔ·¢¨Ã

มลนธฟรดรค เอแบรท (FES)

เปนมลนธดานการเมองทเกาแกทสดในประเทศเยอรมน มลนธตงชอตาม ฟรดรค เอแบรท ซงเปนประธานาธบดแหงประเทศเยอรมนคนแรกทไดรบเลอกตงตามระบอบประชาธปไตยแผนงานระดบภมภาคในเอเชย เปนสวนหนงของแผนงานและโครงการของ FES ในระดบประเทศและระดบโลก แนวทางการดำเนนการและหวขอทเปนสาระสำคญของแผนงานเปนการยกระดบจากประเดนระดบประเทศ ทงนเพอตอบสนองตอกระแสโลกาภวตนการเคลอนยายแรงงาน การบรณาการภมภาคและการเชอมโยงในดานอนๆ ของชวต โครงการตางๆ ทจดทำขนภายใตกรอบการทำงานน มงทการสรางเครอขายและพนธมตรระหวางบคคล และองคกรตางๆ ในระดบขามประเทศและสงเสรมการเปลยนแปลงเพอเพมความเปนธรรมทางสงคม สนตภาพทยงยน และการพฒนาเศรษฐกจในภมภาค

รายงานการศกษา เรอง

เศรษฐกจแพลตฟอรม

และผลกระทบตอแรงงานภาคบรการในประเทศไทย

Platform economy and its impact on service workers:

case studies from Thailand

อรรคณฐ วนทนะสมบต

เกรยงศกด ธระโกวทขจร

สถาบนแรงงานและเศรษฐกจทเปนธรรม(JELI)


ชอหนงสอ แพลตฟอรมอโคโนมและผลกระทบตอแรงงานในภาคบรการ:

กรณศกษาในประเทศไทย

Title Platform Economy and its impact on service workers:

case studies from Thailand

ISBN 978-616-8192-03-0

ตพมพครงท 1 ตลาคม 2561

จ�านวน 1,000 เลม

จดพมพโดย มลนธฟรดรค เอแบรท (Friedrich-Ebert-Stiftung)

สถาบนแรงงานและเศรษฐกจทเปนธรรม

ผ เขยน อรรคณฐ วนทนะสมบต

เกรยงศกด ธระโกวทขจร

ออกแบบปก นนทณชา ศรวฒ

ออกแบบรปเลม ชนาเมธ เบญจาพสทธ

พสจนอกษร ชนมน วงทพย

ลขสทธ © มลนธฟรดรค เอแบรท

ตดตอ มลนธฟรดรค เอแบรท

อาคารธนภม ชน 23 เลขท 1550 ถนนเพชรบรตดใหม

แขวงมกกะสน เขตราชเทว กทม. 10400

โทร 02-6527178-9 โทรสาร 02-6527180

Website: www.fes-thailand.org

Facebook: Friedrich-Ebert-Stiftung FES Thailand

ความคดเหนทปรากฏในหนงสอเลมน ไมถอวาเปนความคดเหนของมลนธฟรดรค เอแบรท

ค�ำน�ำ

ปจจบน ความมนคงในการท�างานเปนประเดนส�าคญของวงการแรงงาน

ทวโลก ทงนมเหตผลส�าคญมาจากกระแสการเปลยนแปลงเทคโนโลยไปสระบบ

อตโนมตและระบบดจทล หรอทเรยกกนวายค 4.0 ซงมผลการศกษาวจยจ�านวนมาก

บงชวาจะสงผลกระทบตอการจางงานอยางแนนอน ผลลพธดงกลาวท�าใหผ ม

สวนเกยวของในหลายประเทศเปนกงวลและไดรเรมศกษา จดท�าขอเสนอแนะเชง

นโยบาย พดคยถกเถยงและเจรจาตอรองกน เพอเปาหมายในการสงเสรมรกษา

“งานทมคณคา” ส�าหรบทกคน อนไดแก การมงานท�าอยางเตมท สภาพการจางงาน

ทด การคมครองทางสงคม และการเจรจารวมทางสงคม โดยใหความส�าคญกบ

กระบวนการมสวนรวมในการขบเคลอน เนองจากการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ

ในยคนสวนใหญมกเกดขนเรวและเกดในระดบปฏบตมากกวาเกดจากการวางกรอบ

นโยบายระยะยาว

มลนธฟรดรค เอแบรท เหนวาประเดนความมนคงในการท�างานและ

งานในอนาคตมความส�าคญเปนอยางยงส�าหรบทกสงคม การมสวนรวมของ

ผมสวนไดเสย โดยเฉพาะผใชแรงงาน เปนกลไกส�าคญทจะชวยใหสามารถกาวขาม

การเปลยนแปลงครงนไดดวยความส�าเรจ นนคอ การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ

อยางยงยนพรอมกบการสรางความเปนธรรมทางสงคม นอกจากน เครองมอส�าคญ

ประการหนงทจะชวยใหสามารถเปลยนผานไดอยางราบรน คอ ขอมลและองคความร

ทงจากสถานการณจรงในประเทศและบทเรยนจากตางประเทศ ดงนนทางมลนธฯ

จงไดสนบสนนใหสถาบนแรงงานและเศรษฐกจทเปนธรรมท�าการศกษาวจยเรองน

ขน

ทางมลนธฯ ขอขอบคณคณะผ วจย ไดแก คณอรรคณฐ วนทนะสมบต

และคณเกรยงศกด ธระโกวทขจร ทไดทมเทความสนใจศกษาเรองน และขอขอบคณ

ผใหขอมลทกทานทสละเวลาใหสมภาษณ

สดทาย หวงเปนอยางยงวาหนงสอเลมนจะเปนประโยชนส�าหรบภาคสวน

ตางๆ ทเกยวของ และเปนสวนหนงทชวยสงเสรมพฒนางานทมคณคาส�าหรบทกคน

ตอไป

มลนธฟรดรค เอแบรท

ส�านกงานประเทศไทย

เมษายน 2561

สำรบญ

Executive Summary

1. ขอสรปจำกงำนวจยในปจจบน: บทเรยนจำกทวโลก

1.1 เศรษฐกจแพลตฟอรม

ค�านยามและประเภทของงานบนแพลตฟอรม

1.2 ความหมายของ Gig work และ Crowd work

1.3 เงอนไขทางเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม

และเศรษฐศาสตรการเมอง

1.4 ผลกระทบและการเปลยนแปลง

1.5 ประเดนทาทายตอการก�ากบดแลเศรษฐกจแพลตฟอรม

1.6 กรณตวอยาง ขอถกเถยงในกรณแพลตฟอรมอเบอร

2. กรอบแนวคดและระเบยบวธวจย

2.1 กรอบแนวคดในการศกษา

2.2 ระเบยบวธวจย

3. กรณศกษำในประเทศไทย

3.1 กรณศกษาท 1 การขนสง

– แพลตฟอรมอเบอร (UBER)

3.1.1 ขอถกเถยงในการใหบรการ

ของอเบอรในประเทศไทย

3.1.2 ขอถกเถยงเรองความยดหยน

และโอกาสในการประกอบอาชพ

3.1.3 โอกาสการท�างานและรายได

ส�าหรบแรงงานผหญงและสงอาย

หนา

1

7

10

13

14

15

20

27

33

34

39

41

42

43

49

55

3.1.4 การจดสรรทรพยากรใหมในตลาดแรงงาน

และประเดนเรองการแขงขนทเปนธรรม

3.1.5 การสรางสภาพควบคมของแพลตฟอรมอเบอร

และผลกระทบตอสภาพการท�างาน

3.1.6 ผลกระทบทมตอตลาดแรงงานภาคขนสง

3.1.7 งานบนแพลตฟอรมขนสง

กบการเปนงานทมคณคา

3.2 กรณศกษาท 2 การใหบรการทพกอาศย

– แพลตฟอรมแอรบเอนบ (Airbnb)

3.2.1 การตความทางกฎหมายและการก�ากบดแล

3.2.2 แพลตฟอรมแอรบเอนบ

กบการเพมโอกาสในการประกอบอาชพ

3.2.3 ความสมพนธเชงอ�านาจ

ระหวางแพลตฟอรมแอรบเอนบ

เจาของทพก และผ เชา

3.2.4 ผลกระทบทมตอตลาดแรงงาน

ภาคบรการทพกอาศย

3.2.5 งานบนแพลตฟอรมบรการทพกอาศย

กบการเปนงานทมคณคา

3.3 กรณศกษาท 3 การใหบรการท�าความสะอาด

– แพลตฟอรมบนท (BeNeat)

3.3.1 สถานการณลกจางท�างานบานในภาพรวม

3.3.2 แพลตฟอรมบนท (BeNeat)

คนหาแมบานคณภาพใกลบานคณ

3.3.3 ผลกระทบตอตลาดแรงงาน

ภาคบรการท�าความสะอาด

59

63

71

74

76

78

80

86

96

98

99

99

103

111

4. สรปและขอเสนอแนะ

4.1 งานบนแพลตฟอรมในฐานะโอกาสสงานทมคณคา

4.2 ขอสรปเศรษฐกจแพลตฟอรม

และผลกระทบตอตลาดแรงงาน

4.3 ขอเสนอเชงนโยบายตอภาครฐ

บรรณำนกรม

113

114

116

118

121

1

Executive Summary

รายงานวจย “เศรษฐกจแพลตฟอรมและผลกระทบตอคนงานภาคบรการ

กรณศกษาประเทศไทย” โดยนกวจยของสถาบนแรงงานและเศรษฐกจทเปนธรรม

(Just Economy and Labor Institute) ไดแก คณอรรคณฐ วนทนะสมบต และ

คณเกรยงศกด ธระโกวทขจร ฉบบน ศกษาวจยในดานผลกระทบของเศรษฐกจ

แพลตฟอรมตอการจางงาน ทาทและการตอบสนองเชงนโยบายของรฐบาลใน

ตางประเทศ รวมทงสมภาษณกลมตวอยางของผ ใหบรการในสามธรกจทก�าลง

ไดรบความนยมในประเทศไทย ไดแก ผขบอเบอร (Uber), เจาของหองพกแอร-

บเอนบ (AirBnB) และแมบาน หรอคนท�าความสะอาดบานบนแพลตฟอรมบนท

(BeNeat) นอกจากตองการประมวลถงผลกระทบทเกดจากการเปลยนแปลงอยาง

รวดเรวของภาคเศรษฐกจแพลตฟอรม และทางเลอกเชงนโยบายทหลากหลายของ

รฐบาลในตางประเทศ ประการส�าคญทสด นกวจยทงสองทานยงตองการชใหเหน

ถงสถานะและสภาพการท�างาน รวมถงประสบการณและทศนคตของคนงานดจทล

ทเกดจากความสมพนธใหมระหวางนายจาง-ลกจาง และชองวางของความสมพนธ

รปแบบใหมดงกลาวกบการคมครองของกฎหมาย

รายงานวจยนแบงออกเปนสองสวน สวนแรก ท�าการทบทวนวรรณกรรม

ขอถกเถยงเกยวกบเศรษฐกจแพลตฟอรม และการตอบสนองเชงนโยบายโดย

รฐบาลตางประเทศ โดยเฉพาะในสหรฐฯ และยโรป และในสวนทสอง เปนการศกษา

2

ในเชงคณภาพโดยการสงเกตการณอยางมสวนรวม การสมภาษณ และการสมภาษณ

กลมแบบเจาะลก (focus group interview) ผ ทเกยวของกบสามธรกจดงกลาว

ในสองจงหวดคอ กรงเทพฯ และเชยงใหม โดยผ วจยไดเนนทประสบการณและ

ความรสกของคนท�างานเปนศนยกลาง

ผลการศกษาทส�าคญ คอ ในกรณของอเบอร นกวจยพบวาในจงหวด

เชยงใหมทเปนแหลงทองเทยวส�าคญ ผขบรถมากกวาครง หรอประมาณ 58%

จากผใหสมภาษณ 48 ราย ท�างานขบรถเปนรายไดเสรม เพราะมรายไดหลกทมาจาก

การท�างานอน และทนาสงเกตกคอ ผ ใหบรการจ�านวนไมนอยเปนผ เกษยณหรอ

ใกลเกษยณอายการท�างาน หรอผ ทไมไดอยในตลาดแรงงานทเปนทางการ เชน

แมบานทมภาระครอบครว ตองดแลลกทยงเลก ผ ทมปญหาสขภาพและก�าลงพกฟน

เพอกลบเขาสตลาด คนกลมนตางรสกวาแพลตฟอรมเชน อเบอร สรางความยดหยน

ใหพวกเขาไดท�างานเพอหารายไดเสรม และลดภาระคาใชจายของครอบครวลง

ไดสวนหนง ขอคนพบนสอดคลองกบงานวจยในตางประเทศทพบวาเศรษฐกจแบบ

แพลตฟอรมนน เออใหผ ทโดยปกตถกกดกนหรอประสบกบอปสรรคในการเขาสงาน

เชน กลมแรงงานอพยพ ผ ทไมมวฒการศกษา หรอคนทมภาระในการดแลเดกหรอ

ผสงอายในครอบครว ไดมโอกาสท�างานและมรายไดเพมขน

อยางไรกตาม ขอพงสงเกตทส�าคญจากงานวจยในตางประเทศคอ งาน

ในโลกแพลตฟอรมดจทลมกเปนงานชวคราว รายไดต�า และในหลายกรณ เปนงาน

ทท�าครงเดยวจบหรอเปนรายชน ขาดความมนคงในการท�างาน จงท�าใหเกดความ

กงวลจากองคกรดานแรงงานในตางประเทศวา คนท�างานบนระบบแพลตฟอรม

อยางเชน อเบอร หรอแกรบแทกซ ตองท�างานในสภาพทต�ากวามาตรฐานแรงงาน

สากล และอยนอกเหนอจากการคมครองของกฎหมายแรงงาน กลาวอกนยหนง

ในภาพรวม ระบบเศรษฐกจแพลตฟอรมยงมแนวโนมทจะท�าใหเกดเศรษฐกจแบบ

ไมเปนทางการ (informal economy) ขยายตวมากยงขน

ประเดนทผ วจยจากสถาบนแรงงานและเศรษฐกจทเปนธรรมกงวล

เปนพเศษ คอ หนง การตกต�าลงของมาตรฐานแรงงานและสภาพการท�างานของ

กลมคนท�างานใหม ทเรยกวา “แรงงานดจทล” สอง ความคลมเครอในสถานะของ

คนท�างาน ทในทางปฏบตยงคงตกอยภายใตสภาพบงคบของบรษทเจาของแพลต-

3

ฟอรมอยางเชนอเบอร แตนโยบายของบรษทเหลานกลบนยามใหคนท�างานเปน

“ผ รบจาง (contractor)” หรอ “ผประกอบการอสระ” ทงสองประเดนน เปนเงอนไข

ส�าคญในการท�าความเขาใจประเดนเรองการละเมดสทธแรงงานของแรงงานดจทล

ในระบบเศรษฐกจแพลตฟอรม โดยเฉพาะอยางยง เมอรปแบบการท�างานก�าลง

เปลยนแปลงไปอยางถงรากในเชงโครงสราง ในลกษณะทเวลาและคาตอบแทน

การท�างานถกก�าหนดจากความตองการบรโภคในตลาดเปนหลก

ผลการศกษาทนาสนใจอกประเดนหนง คอ ผใหบรการขบรถในแพลตฟอรม

อเบอรบางรายตอบวาพวกเขาสามารถสรางรายไดมากพอทจะเปลยนงานหรอ

ออกจากงานประจ�าทท�าอย และหนมาขบรถเปนอาชพหลก เพราะพวกเขาสามารถ

เลอกเวลาท�างานไดเอง ในประเดนน นกวจยตงขอสงเกตวารายไดทสงของผขบ

อเบอรในระยะเรมตนนน อาจมาจากการเตบโตของแพลตฟอรมอยางรวดเรว

ดวยเหตผลจ�าเพาะบางประการ เชน หนง บรรษทขามชาตขนาดใหญ อยางอเบอร

(และแอรบเอนบ) มอ�านาจครอบง�าเหนอตลาดและ/หรอมนโยบายการอดหนน

(subsidy) ตลาดเกดใหม เนองจากมการด�าเนนการในอตราระดบโลก ท�าให

สามารถโยกยายผลก�าไรจากธรกจในสถานทหนงมาอดหนนธรกจในระยะเรมตน

ในอกสถานทหนง ซงน�าไปสค�าถามเรองการแขงขนอยางไมเปนธรรม

นอกจากน ระบบเศรษฐกจแบบแพลตฟอรม อาจสงผลใหเกดการ

เปลยนแปลงโครงสรางตลาดในระดบทองถน ในลกษณะทท�าใหเกดความไมมนคง

ในอาชพทสงขนในระยะยาว ความซบซอนของผลกระทบนกคอ มความเปนไปได

ทแรงงานในตลาดแรงงานจะมความเขาใจทคลาดเคลอนในการตดสนใจเปลยนงาน

เพราะความไมมนคงนอาจยงไมปรากฏใหเหนในระยะสน

ส�าหรบแพลตฟอรมทสองคอ แอรบเอนบ ทมขอบเขตการด�าเนนงานใน

ระดบขามชาตเชนเดยวกบอเบอร โดยใหบรการจบคผ ใหเชาและผ เชาหองพก

ทวโลกนน มความเกยวพนกบตลาดแรงงานในหลายระดบ กลาวคอ ประการแรก

การเตบโตของธรกรรมบนแพลตฟอรมแอรบเอนบ สงผลกระทบดานลบโดยตรงตอ

อตสาหกรรมโรงแรมและทพกแบบดงเดม ซงยงสงผลกระทบแบบลกโซตอไปยง

การจางงานภายในอตสาหกรรมดงกลาวในระดบทองถน กลาวคอ ท�าใหธรกจโรงแรม

ทไดรบผลกระทบจากการแขงขนของแอรบเอนบตอบสนองดวยการเลกจางพนกงาน-

4

ประจ�าลง และหนไปจางพนกงานแบบชวคราวแทน เพอลดตนทนการด�าเนนการ

ใหสามารถแขงขนได ประการทสอง ในขณะเดยวกน การเตบโตภายในตลาดทพก

แบบแพลตฟอรมท�าใหเกดความตองการบรการตอเนองจ�านวนมาก ไมใชเพยงใน

ดานพนกงานท�าความสะอาด ซกอบรด แตรวมถงการบรหารหองพก เชน การสงมอบ

และรบคนกญแจ การประสานกบผ เขาพกและอนๆ ทกลายเปนตลาดเกดใหม

ทยงคงตองการองคความรและการฝกอบรม เปนตน

เชนเดยวกบกรณของแพลตฟอรมอเบอร นกวจยตงขอสงเกตในเรองการ

เปลยนแปลงสภาพการท�างานและสทธแรงงาน กลาวคอ การขยายตวของแอร-

บเอนบ อาจท�าใหเกดการขยายตวของแรงงานอสระ ทรวมทงเจาของหองพกและ

ผใหบรการตอเนองตางๆ ทความมนคงในการท�างานถกน�าไปผกอยกบความผนผวน

ของอปสงคและอปทานของตลาดทพก ถงแมรายงานของสถาบนฯ ยงไมสามารถ

เขาถงขอมลสถตในระดบภาพรวมของตลาดภายในประเทศ แตขอมลจากการ

สมภาษณผน�าหองพกเขาใหบรการบนแพลตฟอรมของแอรบเอนบ เผยใหเหนถง

ชองวางทเดนชด ระหวางกฎหมายทองถนทลาสมยในการก�ากบดแลธรกจโรงแรม

และทพกกบรปแบบธรกรรมใหมทเกดขน โดยเฉพาะในเรองความสมพนธแบบ

สามเสา ระหวางเจาของแพลตฟอรมอยางเชนแอรบเอนบ ผ เขาพกและผน�าหองพก

ออกใหบรการ ทดเหมอนวาแอรบเอนบจะเปนฝายกอบโกยผลก�าไรไปเตมท แตกลบ

สามารถผลกภาระรบผดชอบตางๆ ไปใหกบผน�าหองพกออกใหบรการ ไมวาในเรอง

ความเสยงทงทางดานธรกจและความปลอดภยทอาจเกดขน รวมไปถงการตอง

รบผดชอบภาระในการจดการความขดแยงกบผใชบรการ

ในประเดนเรองความเสยงและความปลอดภยนน รายงานนไดหยบยก

ประเดนใหมขนมาเปนขอสงเกตจ�านวนมาก ไมวาจะเปนเรองความปลอดภยของ

ชมชนรอบขาง เมอมผ เขาพกแปลกหนาจ�านวนมากผลดเปลยนหมนเวยนเขาออก

โดยทชมชนไมสามารถเขาถงฐานขอมลของผ เขาพก หรอความเสยงของคนท�างาน

บรการ เชน เรองการถกลวงละเมดทางเพศจากผ เขาพก หรอประเดนทยงไมชดเจน

เรองการประกนความเสยงตอทรพยสน ในกรณทหองพกนนอยในอาคารชดหรอ

คอนโด เปนตน

แพลตฟอรมสดทายทเปนแพลตฟอรมทองถนในประเทศไทย คอ บนท

5

ทใหบรการจบคผ รบและผ ใหบรการท�าความสะอาดบานนน ถกเลอกขนมาเปน

กรณศกษาควบคกบแพลตฟอรมการขนสงและบรการทพก เพราะสถาบนฯ เลงเหนวา

ธรกจท�าความสะอาด มความสมพนธกบสามบรบททส�าคญ กลาวคอ หนง บรบท

เรองธรกจทองเทยวและการเตบโตของธรกจทพกอยางแอรบเอนบ ทเพงไดกลาว

ไปแลว สอง บรบทของตลาดแรงงานทแมบานท�าความสะอาดจ�านวนมากเปนผหญง

มาจากครอบครวทมรายไดต�า และมแนวโนมทจะเปนแรงงานขามชาตทมอ�านาจ

ตอรองต�าและมกมความเสยงตอการถกเอาเปรยบและละเมดสทธ และสาม บรบท

ของสงคมอตสาหกรรมและสงคมผสงอายของประเทศไทยในปจจบน ทชนชนกลาง

ท�างานหนกและผลกภาระเรองการท�างานบานไปยงกลมคนท�างานทมาจากชนชน

แรงงาน การศกษาแพลตฟอรมบนท จงถกก�าหนดจากความหวงใยทจะศกษาสอง

ประเดนหลกคอ หนง การเขาถงโอกาสการท�างานของผหญงท�างานชนชนแรงงาน

และ/หรอจากสมาชกกลมแรงงานขามชาต และสอง ประเดนเรองอ�านาจตอรองและ

การละเมดสทธของคนท�างานทถกก�าหนดจากแพลตฟอรม

ขอคนพบประการแรก คอ ขณะทผใหบรการท�าความสะอาดทมขอจ�ากด

ในการท�างานเตมเวลา บนทเปดโอกาสหรอทางเลอกในการท�างานใหกบพวกเขา

มากขน แตความยดหยนกตองแลกมาดวยตนทนบางประการ ไมวาจะเปนการตอง

เสยคาธรรมเนยมใหกบแพลตฟอรมเพอจบคกบผ รบบรการ แตผ ใหบรการยงคง

แบกรบตนทนคาใชจายอนๆ ดวยตนเอง เชน อปกรณและคาใชจายในการเดนทาง

ประการทสอง งานวจยนยงพบอกวา แพลตฟอรมบนทมความโปรงใสต�า เนองจาก

กลไกในการให/รบงานถกก�าหนดจากเจาของแพลตฟอรมเพยงฝายเดยว โดยท

ผใหบรการกไมมสทธรบรถงเงอนไขและกระบวนการตดสนใจ นอกจากน แพลต-

ฟอรมไดก�าหนดระบบคดกรองขนสงเอาไว เพราะตองผานขนตอนการตรวจสอบ

ประวตอาชญากรรม และผสมครตองมบญชธนาคาร จงเปนอปสรรคในการเขาถง

งานของกลมแรงงานขามชาต

ขณะทภาครฐบาลไทยก�าลงสงเสรมและสนบสนนใหมการพฒนาเศรษฐกจ

แพลตฟอรม อนเปนสวนหนงของเศรษฐกจดจตอล ภายใตนโยบาย “ประเทศไทย 4.0”

แตภาครฐไทยยงขาดความเขาใจขนพนฐานเกยวกบกลไกการท�างานของเศรษฐกจ

แพลตฟอรม ยงไมตองพดถงผลกระทบทเกดขนจากเศรษฐกจรปแบบใหมน

6

นกวจยทงสอง หวงวารายงานฉบบนจะเปนจดเรมตนใหเกดบทสนทนา

ในเชงนโยบายทเปนรปธรรม และกระตนใหภาครฐมความตนตวมากยงขน สงท

ภาครฐบาลตองท�าเปนอยางยง คอ เพมบทบาทในเชงรกในการท�าหนาทเปนผสงเสรม

และพฒนาเทคโนโลยดจทลและแพลตฟอรมทมแรงงานเปนศนยกลาง บนฐานของ

เปาหมายเรองความเปนธรรมทางเศรษฐกจ

ขอเสนอแนะของสถาบนฯ เกยวกบแนวทางทภาครฐควรด�าเนนการทส�าคญ

ไดแก สนบสนนทงในดานเงนทนและความรใหกบสถาบนการศกษาชนสง เพอพฒนา

แพลตฟอรมทเปนมตรกบแรงงาน รวมทงสนบสนนใหผประกอบการเอกชน โดยเฉพาะ

ผประกอบการขนาดกลางและเลกน�าเทคโนโลยทเปนมตรกบแรงงานดงกลาวไปใช

ในการด�าเนนธรกจ

1. ขอสรปจากงานวจยในปจจบน:

บทเรยนจากทวโลก

8

บทน�ำ

ภายในชวงไมกปทผานมา ผก�าหนดนโยบายในหลายประเทศทวโลก

โดยเฉพาะอยางยงในสหภาพยโรป ไดใหความสนใจอยางยงยวดกบระบบเศรษฐกจ

แบบแพลตฟอรม (platform economy) เนองจากการรกคบอยางรวดเรวของ

กจกรรมทางเศรษฐกจประเภทน สงผลกระทบตอโครงสรางเศรษฐกจและตลาด

แรงงานของประเทศตางๆ ในสหภาพยโรปอยางรวดเรว ทงน คาดการณวาระบบ

เศรษฐกจแบบแพลตฟอรมจะขยายตวขนมากกวายสบเทาภายในระยะเวลาไมถง

ยสบปขางหนา1

ความทาทายประการส�าคญในการท�าความเขาใจและรบมอกบระบบ

เศรษฐกจแพลตฟอรมมหลายประการ เชน ความซบซอนของความสมพนธในการ

จางงานแบบใหม ทตางไปจากรปแบบการจางงานแบบทางการหรอแบบดงเดม

ทมกฎระเบยบและกฎหมายรองรบชดเจน รวมไปถงความคลมเครอของผลกระทบ

ทยงไมมขอสรปแนชดวา ระบบเศรษฐกจแบบแพลตฟอรมจะท�าใหเกดผลสทธ

___________________________1 ในสหรฐฯ PriceWaterhouseCoopers (PwC) คาดวารายไดจะเพมขนจาก US$15bn

ในปจจบน เปน US$335bn ในป 2035 (Vaughan and Hawksworth 2014); ในยโรป คาดวา

เศรษฐกจแพลตฟอรมสรางรายไดกวา US$17bn ประเมนโดย European Commission

(Fabo et al. 2017) ส�าหรบจ�านวนคนท�างานบนแพลตฟอรมตางๆ โดยเฉพาะในภาคขนสง

ท�างานบานและ crowdwork ด Smith and Leberstein (2015) ส�าหรบการประเมนในภาพรวม

9

อยางไร

แมจะมความคาดหวงวาระบบเศรษฐกจนจะกอใหเกดการสรางงานใหม

และการจางงานทเพมขน โดยเฉพาะในกลมแรงงานทเดมมขอจ�ากดในการเขาถง

ตลาดงาน ยกตวอยางเชน ในประเทศองกฤษ มการส�ารวจพบวาอยางนอย 9%

ของก�าลงแรงงานผใหญหางานผานระบบแพลตฟอรม นอกจากน ยงพบวาเศรษฐกจ

แบบแพลตฟอรมมผลเชงบวกในการสรางโอกาสการท�างานใหกบกลมประชากร

ทดอยโอกาส และแรงงานวยรนในยโรป (Joyce et al. 2016) รวมถงเพมโอกาส

ในการท�างานของผหญงทท�างานจากทบาน (Dettling 2016) เพอหารายไดเสรม

การเปลยนแปลงทส�าคญคอ งานทเกดจากเศรษฐกจแพลตฟอรมมกเปนงาน

ระยะสนและรายไดต�า

จากการศกษาพบวาการขยายตวของการใชงานแพลตฟอรมดจทล

(digital platform) เพมขน 25% ตอป ทวโลก (Kässi and Lehdonvirta 2016)

อยางไรกด การคาดการณและศกษาถงผลกระทบในภาพรวมตอตลาดแรงงาน

ทวโลกนน แสดงใหเหนวาโอกาสและความเสยงทจะเกดขนจากกระบวนการท�าให

เปนดจทล (digitalization) นน ขนอยกบประเภทของอตสาหกรรมและประเภทของ

งานเปนส�าคญ การศกษาสวนใหญยงชใหเหนแนวโนมของความเสยงของการ

สญเสยงานประจ�าจ�านวนมาก และถกแทนทดวยงานใหมทมลกษณะเปนงาน

ชวคราว ปราศจากสถานทท�างานและสญญาการจางงานแบบดงเดม (ด Wobbe

2016) และลกษณะส�าคญทพบกคอ การปรบโครงสรางเศรษฐกจทกระทบกบ

ประเทศตางๆ ทวโลก เปนปรากฏการณขามพรมแดน

ในดานหนง รฐบาลในหลายประเทศจงคาดหวงวาระบบเศรษฐกจแบบใหม

ทเกดขนน อาจเปนค�าตอบส�าหรบการกระตนเศรษฐกจทก�าลงชะลอตวลง ดวย

เงอนไขทส�าคญวาภาวะวางงาน หรอภาวะทมงานไมเพยงพอส�าหรบคนตองการ

ท�างาน กลายเปนสภาวะปกตมากขนในหลายประเทศ (ILO 2015) ตวอยางท

ชดเจนคอ นโยบายดจทลมาเลเซย (digital Malaysia) ของประเทศมาเลเซย และ

โครงการสรางงานบนแพลตฟอรมดจทลของรฐบาลไนจเรยทไดรบการสนบสนน

จากธนาคารโลก และองคกรมลนธรอคกเฟลเลอร (Rockefeller Foundation)

(ด Graham et al. 2017)

10

ขณะเดยวกน การเปลยนแปลงทเกดขนอยางฉบพลนบนภาวะสญญากาศ

ของการก�ากบดแล กท�าใหเกดความวตกกงวลในเรองผลกระทบทเกดขนตอตลาด

แรงงานและคนงานอยางมาก ทงน องคกรแรงงานและขบวนการแรงงานในกลม

ประเทศยโรปไดใหความสนใจกบประเดนนมาโดยตลอด มการตดตามศกษาถง

ผลกระทบตอรปแบบการท�างานของระบบเศรษฐกจแพลตฟอรม และเรงรดให

ผก�าหนดนโยบายออกมาตรการดแล ก�ากบ รวมไปถงการตอบโตใหทนทวงทกบ

การเปลยนแปลงทก�าลงเกดขน

อยางไรกด ในสวนของผก�าหนดนโยบายเองกตองเผชญกบอปสรรค

ส�าคญสองประการ กลาวคอ ประการแรก เนองจากความซบซอนของเศรษฐกจ

แพลตฟอรมทท�าใหเกดความสมพนธใหม พฒนาการทรวดเรวและความใหมของ

เศรษฐกจแบบแพลตฟอรมนท�าใหยงขาดการนยามและการท�าความเขาใจอยาง

เปนระบบ รฐบาลประเทศตางๆ จงตองใชเวลาในการท�าความเขาใจถงธรรมชาต

และรปแบบของกจกรรมทางเศรษฐกจใหมทเกดขน (Lenaerts et al. 2017)

ประการทสอง รายงานตางๆ ทผลตออกมาในชวงหนงปทผานมา ไดชชดวารฐบาล

ของประเทศตางๆ มการตอบสนองทหลากหลายแตกตางกนออกไป ขนอยกบปจจย

ส�าคญไดแก ประเภทของธรกจทก�าลงศกษา กรอบของกฎเกณฑก�ากบดแลทม

อยเดม รวมถงอ�านาจตอรองของหนสวนทางสงคมในแตละประเทศ นอกจากน

ความทาทายส�าคญยงมาจากลกษณะขามชาตของแพลตฟอรม แตพฒนาการของ

แพลตฟอรมกลบไมไดเสมอกนในทกพนท ท�าใหรฐบาลแตละระดบ เชนระดบ

ทองถน ระดบภาคและระดบชาต ไดรบผลกระทบทแตกตางกนไป (Munkoe 2017)

1.1 เศรษฐกจแพลตฟอรม

ค�ำนยำมและประเภทของงำนบนแพลตฟอรม

เศรษฐกจแบงปน (Sharing economy), เศรษฐกจทประกอบดวยงาน

ครงคราว หรองานทรบจางจบเปนครง (Gig economy) และเศรษฐกจทเกดจาก

การจบคความตองการผ เสนอขายสนคาและบรการกบผ ตองการเสนอซอสนคา

และบรการ (Platform economy) เปนค�าทภาคธรกจและสอนยมใชอยางแพรหลาย

11

นกวชาการดานสอใหม เทรเบอร โชลซ (Trebor Schulz) จากสถาบนนวสคล

(The New School) ในสหรฐฯ วจารณวาค�าเรยกเศรษฐกจแบงปน หรอ sharing

economy ทใชกนอยใหความหมายทบดเบอน2 เพราะในความเปนจรง กจกรรม

ทางเศรษฐกจทเกดขนคอ การซอขายสนคาและบรการทมกปรากฏในรปของกจกรรม

การเชาซอ (renting) ขอวจารณนสอดคลองกบความเหนของนกวเคราะหอน

(Cagle 2014; Drahokoupil and Fabo 2016) ในกรณของแพลตฟอรมส�าหรบ

เรยกรถโดยสารสวนตวอยางอเบอร นกวจยโดยเฉพาะทศกษาประสบการณของ

คนงานมความเหนสอดคลองวาคนขบรถกบผ โดยสารนนไมไดเกยวของกบความ

สมพนธในแงการแบงปนในความหมายทเราเขาใจกนแตอยางใด (McGregor

2016; Rogers 2016) ทงนโชลซ (Schulz 2017) เสนอวาควรเรยกแพลตฟอรม

เหลานวาเปนเศรษฐกจทขนกบความตองการเสนอซอสนคาหรอบรการ (On-

demand economy) โดยเขาจ�าแนกประเภทของแรงงานดจทลละเอยดมากขน

ไปอก ตามลกษณะหนาทของแพลตฟอรมและประเภทของงาน ไดแก

• แรงงำนตำมควำมตองกำรเฉพำะครำว (On demand labor)

เชน UberX, Lyft, TaskRabbit, SideCar, Homejoy, Handy

• แรงงำนผำนนำยหนำออนไลน (Online Labor Brokerages)

เชน Upwork, Topcoder, Peopleperhour

• งำนคดลอกเนอหำ (Content farming)

เชน Demand Media, Associated Media, Spun White

ขณะท เดอ สเตฟาโน (De Stefano) นกวชาการดานกฎหมายแรงงาน

ในยโรปและผเชยวชาญดานเศรษฐกจแพลตฟอรม ยดค�าวางานทรบจางจบเปนครง

หรอ gig economy เปนหลกในรายงานเพอองคกรแรงงานระหวางประเทศ และ

จ�าแนกเศรษฐกจทประกอบดวยงานครงคราว หรองานทรบจางจบเปนครง (gig

___________________________2 ค�าวา Collaborative economy เปนอกค�าทไดรบความนยม โดยเฉพาะในยโรป และในท�านอง

เดยวกน ค�านไมสะทอนความหมายของกระบวนการซอขายแลกเปลยนสนคาและบรการ

บนแพลตฟอรม

12

___________________________3 ตามนยามของ Kilhoffer และคณะ (Kilhoffer et al. 2017) เศรษฐกจแพลตฟอรมท�าใหเกด

micro-transactions หรอธรกจทแยกยอยเลกลง

economy) วาประกอบดวย งานทเรยกวางานดจทลชนดท�าจากทใดกได (crowd-

work) ทมแพลตฟอรมเปนสอกลางระหวางผ เสนองานและผ รบท�างาน สามารถ

ท�างานใหเสรจจากทใดกได กบงานตามความตองการเสนอซอสนคาหรอบรการ

ทท�าผานระบบปฏบตการ (on-demand work via applications)

ในรายงานฉบบน ผ วจยของสถาบนแรงงานและเศรษฐกจทเปนธรรม

(JELI) เหนดวยกบขอวจารณวาเศรษฐกจแพลตฟอรมไมไดมลกษณะการแบงปน

และปฏเสธทจะใชค�าวาเศรษฐกจแบงปน (sharing economy) ดงนน ผ วจยจะยด

ค�าวา “เศรษฐกจแพลตฟอรม (platform economy)” เมอกลาวถงกจกรรมเศรษฐกจ

ทพงพาดจทลแพลตฟอรมในการด�าเนนการ เปดโอกาสใหเกดการแลกเปลยน

ซอขายสนคาและบรการ (ในบางกรณ กจกรรมนนปรากฏในรปของการยม เชา

และเชาซอ) บนสมมตฐานวาเศรษฐกจแพลตฟอรมนน ลดตนทนธรกรรมของการ

แลกเปลยน3 และท�าใหเกดลกษณะงานและความสมพนธใหมระหวางนายจางและ

คนท�างาน

ทงน ค�านยามดงกลาวมนยทส�าคญสองประการ กลาวคอ ประการแรก

เศรษฐกจแพลตฟอรมมองคประกอบส�าคญสามประการคอ (1) แพลตฟอรมเชน

อเบอรหรอแอรบเอนบ (2) ผ ใหบรการ เชนคนขบอเบอร และ (3) ผ รบบรการหรอ

ลกคา

ประการทสอง กจกรรมและความสมพนธใหมดงกลาวท�าใหเกดชองโหว

และความขดแยงภายในกรอบของกฎหมายและนยามในการศกษาแรงงานแบบ

ดงเดม ทงน ผวจยขอเรยกแรงงานทงหมดทเขามาสมพนธกบเศรษฐกจแพลตฟอรมวา

“แรงงานดจทล” และยดเอาการนยามและจ�าแนก “งานดจทล” ตาม Florian A.

Schmidt ในรายงานของมลนธ ฟรดรค เอแบรท (Friedrich Ebert Stiftung - FES)

ทแบงงานดจทลออกเปนงานดจทลทการท�างานขนอยกบสถานทเชงกายภาพ

(gig work) และงานดจทลชนดท�าจากทใดกได (crowd work) ความจรงแลว

ค�าจ�ากดความน คลายคลงกบการจ�าแนกเศรษฐกจทประกอบดวยงานครงคราว

หรองานทรบจางจบเปนครง (gig economy) ของ เดอ สเตฟาโน (De Stefano)

13

ทแบงแยกออกเปนงานดจทลตามความตองการ ผานแอปพลเคชน (on-demand

work via apps.) และงานดจทลทไมองกบสถานท กลาวคอสามารถท�าจากทใด

กได (crowd work) ในแงทงานประเภทแรกนน ยงคงปรากฏลกษณะของการ

แลกเปลยนสนคาและบรการแบบดงเดม คอ มการพบกนของผใหและผ รบบรการ

ในสถานทจรง เชน ในกรณของบรการขนสง (อเบอร) ทพก (แอรบเอนบ) และ

ท�าความสะอาด (บนท) ซงเปนจดสนใจหลกของรายงานฉบบน ขณะทงานประเภทหลง

(crowd work) นน ผท�างานรบงานผานทางแพลตฟอรมออนไลนสามารถท�างาน

โดยเอกเทศและสงมอบผลผลตกลบไปยงแพลตฟอรมออนไลน

1.2 ควำมหมำยของงำนดจทลทกำรท�ำงำนขนอยกบ

สถำนทเชงกำยภำพ (Gig work)

และงำนดจทลชนดท�ำจำกทใดกได (Crowd work)

โดยทวไปงานดจทลชนดท�าจากทใดกได (Crowd work) หรองาน

ทเปนการถายโอนงานจากบรษทหรอผวาจางรายหนงไปยงแรงงานบนโลกออนไลน

จ�านวนมาก (Crowdsourcing) มความเกยวของกบการคาดการณวาการถายโอน

งานจากบรษทหรอผ วาจางรายหนงไปยงแรงงานบนโลกออนไลนจ�านวนมาก

อาจชวยบรษทลดตนทนลงมากกวาการวาจางเหมาชวง (outsourcing) หนงเทาตว4

ทงน งานทบรษทตางๆ เคยท�าภายในองคกรโดยพนกงานประจ�า ถกโอนไปใหกบ

แรงงานฝงชน (crowd workers) งานประเภทน มกเปนงานทถกแยกสวนใหยอยลง

(micro-task) เพอใหท�าไดโดยไมจ�าเปนตองเขาใจบรบทหรอภาพรวม โดยลกษณะ

งานมความหลากหลาย ตงแตถอดขอความจากเทปบนทกเสยง สกรนภาพและ

ขอความทไมเหมาะสมจากโซเชยลมเดย เขยนค�าอธบายใหตรงกบเนอหาของภาพ

(ดประกอบ Irani 2015; Leimeister and Durward 2015; World Bank 2015)

เปนตน โดยตวอยางของการจางเหมาชวงบนแพลตฟอรมประเภทน ไดแก Amazon

Mechanical Turk, Crowdflower, Universal Human Relevance System ของ

___________________________4 http://www.ipeirotis.com/wp-content/uploads/2012/01/Big-Firms-Try-Crowdsourcing-

%E2%80%94-online.wsj_.pdf

14

___________________________5 ดตวอยางการวจารณจากบทท 1 หนา 17-19, Scholz (2017)

Microsoft, ManPower, Zhubajie/Witsmart ของจน ฯลฯ5

ขอพงระลกประการหนงกคอ มการก�าหนดค�าศพทและการจ�าแนก

หมวดหมงานบนแพลตฟอรมแตกตางหลากหลายกนออกไปอยางมาก ทงน ยงไมม

หนวยงานใดเสนอวธการนยามและจ�าแนกงานแพลตฟอรมทสามารถอางองได

อยางเปนระบบ สาเหตพนฐานกคอ แพลตฟอรมเหลานมความหลากหลายและ

ไมไดมลกษณะการท�างานเปนเอกภาพ เพราะในทางปฏบต มความแตกตางกน

ในรายละเอยดเรองกฎเกณฑของการแขงขนและวธการก�าหนดคาแรง กลาวคอ

บางแพลตฟอรมท�าหนาทเปนเพยงพนทส�าหรบการแขงขนกนน�าเสนองานของ

คนงานจ�านวนมาก ผ จางงานอาจจายคาตอบแทนใหกบผ ทท�างานสมบรณเปน

รายแรก ขณะทบางแพลตฟอรม ผ เสนอซอบรการมการก�าหนดอตราคาแรงขนต�า

เอาไว (ด Eurofound 2015; De Stefano 2016) ท�าใหเกดค�าถามในเรองอ�านาจ

ตอรองตามมา เพราะในบางแพลตฟอรม ผ จางหรอผเสนอซอบรการอาจเลอกไมรบ

ผท�างานจากบางประเทศ โดยระบอยางตรงไปตรงมาในประกาศ หรอใชวธบลอก

ผ ทเคยรบงานทเคยประกาศ (Schulz 2017; Milland 2016)

1.3 เงอนไขทำงเศรษฐกจ

สงคมวฒนธรรม และเศรษฐศำสตรกำรเมอง

พฒนาการของเทคโนโลยสารสนเทศ (ICT) และการขยายความครอบคลม

ของเครอขายอนเทอรเนตไปยงผ ใชทวโลกอยางรวดเรวในทศวรรษทผานมา เปน

แรงขบดนส�าคญทท�าใหเศรษฐกจแบบแพลตฟอรมทวความส�าคญขน (ด ITU 2016)

แรงผลกดนทางดานเศรษฐกจและเทคโนโลยนไดยกระดบใหรปแบบการจางงาน

แบบยดหยน หรอการจางงานแบบเหมาชวงพฒนาขนอกระดบ โดยผานการจด

โครงสรางของงานใหม (reorganization of work) ในรปแบบของการจางเหมาชวง

แบบออนไลน (Graham et al. 2017) ยกตวอยางเชน แอปพลเคชน Uber และ

Airbnb มสวนชวยลดตนทนธรกรรมของการจบคอปสงคและอปทานของบรการ

และลดตนทนในการบรหารความเสยงของธรกจ ท�าใหเกดการจางเหมาชวงออนไลน

15

ส�าหรบงานบรการขนสงและจดการทพกอาศย (Drahokoupil and Fabo 2016)

นอกจากน เงอนไขทางดานสงคมและวฒนธรรม กมสวนผลกดนใหระบบ

แพลตฟอรมกลายเปนสวนประกอบส�าคญในการท�างานหรอกระบวนการผลต

และเปนสวนหนงของวถชวตอยางหลกเลยงไมได กลาวคอ หนาทของเทคโนโลย

การสอสาร ซงท�าหนาทตอบสนองพฤตกรรมใหมของผคนทวถชวตเปลยนไป เชน

ผคนมการเคลอนยายมากขน และสมาชกครอบครวอยกระจดกระจายและ/หรอ

มเวลาวางไมตรงกนมากขน ดงนน ระบบปฏบตการเชน แอปพลเคชน และฮารดแวร

อยางโทรศพทมอถอสมารตโฟนและแทบเลต จงกลายเปนเครองมอส�าคญในการ

บรหารความสมพนธระยะทางไกลและไดกลายเปนปจจยในการผลตแรงงานในเชง

อวตถหรอการผลตสงทจบตองไมได (immaterial labor) เชน ความรก ความสมพนธ

การดแลเอาใจใส ซงถอเปนสวนประกอบส�าคญ (แตมกถกละเลยในการวเคราะห)

ในกระบวนการผลตซ�าก�าลงแรงงาน (reproduction of labor power) อาจกลาวไดวา

ความยอนแยงประการส�าคญทเกดขนกคอ การพฒนาของเทคโนโลยสารสนเทศ

และอปกรณสอสารสวนตว กลบท�าใหคนใชเวลามากขนในการสอสารระหวางกน

และทส�าคญ ใชเวลาส�าหรบการท�างานบนอปกรณสอสารมากขน (Fortunati 2011)

ทงนในสหภาพยโรปพยายามรบมอกบการปรบโครงสรางนดวยการออกมาตรการ

ตลาดดจทลเดยว หรอ Digital Single Market Agenda6 แตกไดรบการวจารณวา

ชดมาตรการดงกลาวไมไดค�านงถงผลกระทบทางดานสงคมและแรงงานอยาง

รอบดาน

1.4 ผลกระทบและกำรเปลยนแปลง

1) ภมศาสตรของงานและก�าลงแรงงานทเปลยนไปในเศรษฐกจดจทล

กลมนกวจยคณะหนงท�าการศกษาและพบวามรปแบบทชดเจนของการ

กระจกตวของผ ซอบรการในกลมประเทศรายไดสง (ยกเวนอนเดยและมาเลเซย

___________________________6 Digital Single Market Strategy ของ European Commission

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid=1447773803386&uri=CELEX

:52015DC0192

16

ซงถอเปนกรณพเศษ) ขณะทประเทศผ เสนอขายแรงงานดจทลกลบกระจกอยใน

ประเทศรายไดต�า (Graham et al. 2017) สงทนาสนใจกคอ ขณะทมการกระจกตว

ของอปสงคในประเทศรายไดสง กลบมการกระจายตวของอปทานในลกษณะท

กวางขวาง ทงน งานจ�านวนไมนอยยงคงท�าในประเทศทพฒนาแลว เชน สหรฐฯ

แคนาดา และองกฤษ ท�าใหเกดขอสรปวา มการแขงขนกนเสนอขายแรงงานของ

คนงานทงจากในประเทศรายไดต�าและรายไดสง ขณะทมอปสงคนอยกวาอปทาน

อยางมาก อนเปนเงอนไขส�าคญทท�าใหอ�านาจการตอรองของแรงงานดจทลทต�า

มาก (ดประกอบ Chew Kuek et al. 2015)

งานศกษาและส�ารวจจากหลายทวป ยนยนตรงกนถงลกษณะส�าคญ

สองประการคอ หนง ขอมลเชงประชากรศาสตรของแรงงานแพลตฟอรม ทพบวา

มกเปนกลมทมอายนอย และอาจมภมหลงมาจากกลมทเปนคนกลมนอย (Bur-

son-Marsteller et al. 2015) และสอง มการผสมผสานงานในโลกออฟไลนกบ

ออนไลน เพอใหมรายไดเพยงพอในการด�ารงชวต (Berg 2016; Joyce et al. 2016)

อยางไรกตาม งานบนแพลตฟอรมมขอดในบางเรอง โดยเฉพาะการลด

การกดกนและเลอกปฏบตกบแรงงานบางกลม โดยเฉพาะกลมทเปนแรงงานขามชาต

หรอแรงงานอพยพทไมไดรบสญชาตตามกฎหมาย หรอแรงงานทไมมคณวฒ

ทางการศกษาตางเขาแขงขนในตลาดมากขน นอกจากน แรงงานทถกเลกจางจาก

ตลาดแรงงานแบบดงเดม (Graham et al. 2017) คนพการ และคนทไมสามารถ

เขาถงตลาดแรงงาน รวมถงกลมคนทถกเลอกปฏบตจากตลาดแรงงาน เชน อดต

ผ ตองขง คนผวด�า คนทตองท�างานดแลเดก ผสงอายหรอผ ปวย โดยเฉพาะผหญง

ทเปนแมบาน มโอกาสเขารวมในตลาดแรงงานมากขน (Milland 2016; Scholz

2017)

นอกจากน แรงงานดจทลบางสวนสามารถขามขอจ�ากดของตลาดแรงงาน

ในพนททอาศย เมอสามารถเสนอขายแรงงานใหกบนายจางทหลากหลายมากขน

เลอกทจะท�างานตามความถนดในระยะเวลาทสน มรายไดมากกวางานประจ�า

ทเคยท�า แตขอเสยของงานดจทลคอ ลกษณะของสญญาจางทไมมนคง (pre-

cariousness) นายจางมอ�านาจตอรองทสามารถยกเลกสญญาหรอลดคาแรงได

โดยล�าพง โดยไมตองแจงลวงหนา ท�าใหแรงงานมความรสกไรอ�านาจตอรอง และ

17

การลดลงของคาแรงในตลาด (downward spiral of wages) ซงปจจยส�าคญมาจาก

การแขงขนจากแรงงานจ�านวนมากทเสนอขายบรการในอตราทต�ากวา (Graham

et al.)

2) สญญาจางแบบยดหยนและสถานะ “กรรมกรไซเบอร”

ขอเสยของงานดจทลทส�าคญ คอ ลกษณะของสญญาจางทไมมนคง

(precariousness) นายจางมอ�านาจตอรองทสามารถยกเลกสญญาหรอลดคาแรง

ไดโดยล�าพงและไมตองแจงลวงหนา ท�าใหแรงงานมความรสกไรอ�านาจตอรอง

และการลดลงของคาแรงในตลาด (downward spiral of wages) ซงปจจยส�าคญ

มาจาก การแขงขนจากแรงงานจ�านวนมาก ทเสนอขายบรการในอตราทต�ากวา

(Graham et al. 2017) ดงทไดกลาวไปแลว

จากการทบทวนวรรณกรรม นกวชาการทศกษาเศรษฐกจแพลตฟอรม

จากมมมองของงานและสทธแรงงานยนยนตรงกนวา เศรษฐกจแพลตฟอรมไมควร

ถกพจารณาแยกออกจากกระบวนการผลตสนคาและบรการโดยทวไป อนทจรงแลว

มความตอเนองของกระบวนการทงานประจ�าถกเปลยนเปนงานชวคราว (casuali-

zation) และไมเปนทางการ (informalization) จากภาคอตสาหกรรม มายงภาค

บรการและภาคเศรษฐกจแพลตฟอรมในทสด (ILO 2015a; 2015b) ทงน รปแบบ

การจางงานแบบ “just-in-time” ทเปนลกษณะงานแบบหลงฟอรด (post-fordism)

และเคยจ�ากดอยในภาคอตสาหกรรม ก�าลงแผขยายไปเปนรปแบบการจางงานท

“เปนมาตรฐาน” ของงานบนแพลตฟอรม (De Stefano 2016) สงทก�าลงเกดขนคอ

งานทเคยท�าในส�านกงานและท�าโดยพนกงานประจ�าทกฎหมายก�าหนดความ

รบผดชอบของนายจางใหปฏบตตามกฎหมายแรงงานนน กลบถกถายโอนไปเปน

งาน “อสระ” ทผท�างานไมไดรบการคมครองจากกฎหมาย และไดรบเพยงคาตอบแทน

ในขณะทก�าลงปฏบตงานเทานน สงผลใหคนงานดจทลจ�านวนมาก ตกอยในสภาพ

เดยวกบคนงานในภาคทมกเรยกกนวา “งานทไมเปนทางการ” หรอยงไปกวานน

มการเปรยบเทยบคนงานดจทล โดยเฉพาะแรงงานฝงชนกบแรงงานทท�าในบาน

ซงเปนกลมทสงคมมองไมเหน (Risak and Warter 2015) ทคนท�างานมกถกละเลย

จากทงในเชงนโยบายและเศรษฐกจ และงานเหลานไมถกจดใหเปน “งาน” ใน

18

ความหมายเดมอกตอไป (De Stefano 2016) เงอนไขการท�างานใหมน ท�าให

นกวชาการบางคนเรยกคนงานดจทลเหลานวา “กรรมกรไซเบอร (cybertariat)”

(Huws 2014; Degryse 2016)

3) สภาพการท�างานทไมมนคง และการถายโอนความเสยงและตนทน

ของการท�างานไปยงคนงาน

ผลทเกดขนตามมาในแงของสภาพการท�างานกคอ เงอนไขและสภาพ-

แวดลอมการท�างานทต�ากวามาตรฐานแรงงานของศตวรรษท 20 โดยเฉพาะใน

แรงงานดจทลประเภทแรงงานฝงชน (crowd workers) (Fabo et al. 2017) กลาวคอ

คนงานดจทลเหลาน ประสบกบความเสยงตางๆ เชน มชวโมงท�างานทยาวนาน

กวาปกต เนองจากคาตอบแทน (ตอชนงาน) ทต�ามาก (Aloisi 2015a; Shevchuk

and Strebkov 2015), ตองท�างานในสภาพแวดลอมทมความเครยดและแรงกดดนสง

เนองจากตองแขงขนกบก�าลงแรงงานในตลาดแรงงานทมขนาดใหญขน และตอง

ท�างานใหไดจ�านวนมาก (Scholz 2017) ทงทรายไดจากการท�างานบนแพลตฟอรม

ไดกลายเปนรายไดหลกของคนจ�านวนมาก (Berg 2016) แรงงานดจทลเหลาน

ตองแบกรบตนทนและความเสยงจากการท�างานเหลานดวยตนเอง และในระยะยาว

ภาคธรกจมแนวโนมในการผลกภาระของการฝกอบรมและพฒนาฝมอแรงงาน

ไปใหกบคนงานเองมากยงขน (Huws 2016)

ขอสงเกตประการส�าคญคอ พบวาสดสวนของแรงงานทท�างานผาน

แพลตฟอรมอยางตอเนองเปนเพยงคนกลมเลก แรงงานจ�านวนมากสามารถหางาน

ผานแพลตฟอรมไดเพยงเปนครงคราว หรอเปนงานชวคราวทอาจท�าครงเดยวจบ

ไมมความตอเนอง (Eurostat 2015; De Groen et al. 2016; Lehdonvirta and

Mezier 2013) นอกจากน ยงมความเสยงในเรองการไมไดรบคาตอบแทนหลงจาก

ท�างาน ทงน มการศกษาพบวากวา 70% ของแรงงานฝงชนหรอฝงชนออนไลน

(crowd workers) ไมไดท�างานเดมอกหลงจากผานไป 6 เดอน (Ross et al. 2010)

ทงทแรงงานเหลานมความสมครใจทจะท�างานอยางตอเนอง แตไมมงานเพยงพอ

ส�าหรบทกคน หรอในอกกรณหนง คอ คนงานไมสามารถรบกบแรงกดดนจาก

การท�างานทไดรบคาแรงต�า ไมสม�าเสมอและขาดหลกประกนในความมนคงได

19

ค�ากลาวของนายลคส บวลด (Lukas Biewald) ประธานเจาหนาทบรหาร

ของบรษทคราวดฟลาวเวอร (Crowdflower) แพลตฟอรมออนไลนส�าหรบงานแบบ

คราวดซอรสซง (crowdsourcing) ทมกถกหยบยกขนมาอางถงในงานวจยหลาย

ฉบบนน แสดงใหเหนสถานะทไมมนคงของคนงานไดเปนอยางด นายบวลด กลาววา

“กอนหนาอนเทอรเนต เปนเรองยากทจะหาใครสกคน จบใหเขานงลงสกสบนาท

และท�าใหเขาท�างานใหคณ หลงจากสบนาทนนไลเขาออกซะ แตดวยเทคโนโลย

คณสามารถหาคนเหลานนได จายเขาดวยเงนเลกนอยและก�าจดพวกเขาหลงจาก

คณไมตองการพวกเขาอกตอไป” (อางใน Schloz 2017, หนา 4)

ในเชงโครงสราง งานแพลตฟอรมนนจงเปนงานทไมมนคงโดยธรรมชาต

เพราะรปแบบการจางงานแบบรายชน เปนการเพมความยดหยนใหกบผประกอบการ

เพอหลกเลยงปญหาในการเลกจาง และปลดเปลองภาระของผ จางในการจาย

คาชดเชยตางๆ ตวอยางทชดเจนคอ กรณของคนขบอเบอร ทตองพยายามขบรถ

ใหไดจ�านวนเทยวตามเปาหมายทบรษทก�าหนด เพอใหไดรบคาตอบแทนประเภท

แรงจงใจ ในขณะเดยวกน บรษทอยางอเบอรกลบสามารถผลกภาระในดานความ

ปลอดภย รวมถงการรกษาความสมพนธกบลกคาไปใหกบคนขบรถผานระบบการ

ใหคะแนน (rating and review) และเสยงสะทอน (feedback) (De Stefano 2016)

4) งานทรายไดไมเพยงพอตอการยงชพ

งานวจยในตางประเทศ ยงพบอกวา งานดจทลเหลานมกเปนงานรายไดต�า

ไมเพยงพอส�าหรบการยงชพของคนท�างาน และยงมความมนคงต�า (Neff 2012)

ในประเดนของทกษะในการท�างาน มแนวโนมสงวาเศรษฐกจแบบแพลตฟอรม

ก�าลงท�าใหเกดการจดโครงสรางใหมของงานทไมมความมนคงและใชทกษะการ

ท�างานต�าเขาแทนทงานทมความมนคง เนองจากภาคธรกจพยายามตดตอนการ

ท�างานและลดขนตอนในการท�างานเพอลดตนทนการด�าเนนงาน หนาทและ

ต�าแหนงงานบางอยางหายไปโดยใชแพลตฟอรมท�าหนาทแทนผ ทเคยท�าหนาท

“คนกลาง” ในการจดสรรงานใหกบคนงานทไรฝมอและมรายไดต�า เชน บรการ

คอลเซนเตอรส�าหรบแทกซ หรอบรการจดหาคนท�าความสะอาดบานถกท�าใหหายไป

ทงน ปจจยส�าคญทมสวนก�าหนดระดบรายได ไดแก ความสมพนธระหวางสถานท

20

กายภาพกบงาน งานวจยหนงพบวาสถานทในเชงกายภาพมความส�าคญตอรายได

กลาวคอ คนงานมกไดรบผลตอบแทนจากการท�างานสงขนในกรณทท�างานออฟไลน

(หรอการท�างานตองอาศยสถานททางกายภาพ) เมอเปรยบเทยบกบงานออนไลน

(Fabo et al. 2017) อยางไรกตาม ดงทไดกลาวไปแลว งานบนโลกออนไลนมความ

ตางจากงานทยดตดกบสถานท ตรงทอาจเปดโอกาสใหคนงานมฝมอในประเทศ

ก�าลงพฒนาสามารถแขงขนกบคนงานในประเทศพฒนาแลวมากขน

ผลกระทบทเกดขนคอ เกดการขยายตวของงานชวคราว งานทไมไดรบ

คาจางหรอไดรบคาจางต�า งานทจายคาจางเปนรายชน อนเปนผลจากการขยายตว

ของคราวดซอรสซง (crowdsourcing) ซงในระยะกลาง ถงระยะยาว รฐบาลประเทศ

ตางๆ จ�าเปนตองออกมาตรการเพอรบมอกบการเลกจางขนานใหญในงานบาง

ประเภท การลดลงของคาจาง รวมถงสภาพการจางงานทไมมนคง อนเปนผลมาจาก

การทผประกอบการพยายามแยกยอยกระบวนการท�างานใหเลกลง และใชแพลตฟอรม

เปนชองทางในการหาคนท�างานเหลานน เพอลดตนทนคาจางและสวสดการ และ

หลกเลยงขอก�าหนดในการจางงานทก�าหนดโดยรฐ

1.5 ประเดนทำทำย

ตอกำรก�ำกบดแลเศรษฐกจแพลตฟอรม

1) รปแบบของการจางงานขามพรมแดนและขอบเขตอ�านาจของกฎหมาย

ดงทไดกลาวไปแลวนน คราวดซอรสซง (crowdsourcing) ซงเปนการ

เชอมโยงระหวางผ วาจางและแรงงานทวโลกไดเปลยนแปลงความหมายในเชง

เศรษฐศาสตรของสงทเรยกวาตลาดแรงงานไปอยางสดโตง ผลทเกดตามมาคอ

กอใหเกดความทาทายในการก�ากบดแล เพราะรปแบบของแพลตฟอรมและการ

สอสารผานสอ ท�าใหเกดการซอนเรนความสมพนธในการจางงานและสภาพการ

ท�างาน ซงมสวนส�าคญในการปกปดขอมลเกยวกบธรรมชาตทแทจรงของธรกจ

แพลตฟอรม หรอบดเบอนความเขาใจของสงคมไปอยางมาก (De Stefano 2016)

ทงน จากการทบทวนวรรณกรรมในตางประเทศ พบวาในสถานการณปจจบน ยงไม

ปรากฏแนวคดในการก�ากบดแลทเปนทางการ หรออยางดทสด มเพยงการตอบสนอง

21

เชงปฏกรยาเฉพาะหนา และมงเนนแกไขผลกระทบขางเคยงไมกเรอง (De Groen

et al. 2017) สาเหตส�าคญมาจากการทแพลตฟอรมดจทลมลกษณะขามภมศาสตร

ของรฐหรอเขตการปกครอง ตามทไดกลาวมาแลว ในทางตรงกนขาม ผก�าหนด

นโยบายหรอนกการเมองมเขตอ�านาจยดตดอยกบพนทหรอเขตการปกครองทแนนอน

ในประเดนน Graham และคณะ (Graham et al. 2017) เสนอวา เนองจากมการ

กระจกตวของอปสงคหรอความตองการเสนอซอบรการในประเทศรายไดสงเพยง

ไมกประเทศ เพราะฉะนนการก�ากบดแลอาจเรมตนจากประเทศหรอรฐทมการ

กระจกตวซงถอเปนจดยทธศาสตรกอน โดยครอบคลมถงอตราคาจาง (ตอชวโมง)

ตามอตราคาจางทเพยงพอตอการใชชวต (living wage) ใหเปนไปตามกฎหมาย

ประเทศเหลาน รวมถงคาชดเชยและสวสดการอน เชน เมอถกเลกจางกอนครบ

สญญา เปนตน

จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา มความเหนแตกออกเปนสองฝาย คอ

ฝายแรก ทตองการใหมการก�ากบดแล กบฝายทสอง ไมตองการใหมการก�ากบดแล

โดยกลมทไมตองการใหมการก�ากบดแล มกจะกลาวอางเหตผลเรองการเพม

ขดความสามารถในการแขงขนในบางเศรษฐกจแพลตฟอรม อาท ภาคการขนสง

ของบางประเทศมการก�ากบดแลทเขมขนอยแลว เนองจากการขนสงนนกระทบกบ

ความปลอดภยของผใชบรการ จงมการก�ากบ โดยเฉพาะในเรองการใหใบอนญาต

ประกอบอาชพและขอก�าหนดดานความปลอดภยอนๆ การถอก�าเนดและพฒนา

อยางรวดเรวของเศรษฐกจแพลตฟอรมในภาคขนสงในประเทศเหลานจงทาทาย

อ�านาจในการก�ากบดแลของรฐโดยตรง ในภาคการขนสงจงมแนวโนมทจะมการ

ก�ากบดแลมากกวาภาคอนๆ เชน บรการทพกอาศย ทงน ประเดนเรองสภาพการ

ท�างานนนเปนประเดนทไดรบความสนใจเปนพเศษโดยรฐสภาของเยอรมน เบลเยยม

และสเปน

2) ความสมพนธของการจางงานและสถานะลกจาง-นายจาง

ประเดนเรองสถานะของแรงงานแพลตฟอรมเปนประเดนส�าคญทยง

หาขอสรปไมไดวาคนงานแพลตฟอรมเหลานควรถกพจารณาวาเปนลกจาง หรอ

ผประกอบการอสระ ซงอปสรรคนสงผลตอการก�ากบดแลโดยใชกฎหมายแรงงาน

22

ในทกประเทศ

Lenaerts และคณะ (Lenaerts et al. 2017) ศกษาการตอบสนองในเชง

นโยบายของรฐบาลในประเทศสหภาพยโรป 7 ประเทศ พบวาไมมฉนทามตและ

กรอบแนวคดทเปนระบบในการตอบสนองของรฐบาลในเรองของการก�ากบดแล

และการก�าหนดสถานะของคนงานดจทลบนแพลตฟอรม ทงน การตอบสนอง

ในแตละประเทศมกถกก�าหนดจากรปแบบของกฎหมายทมอยแลว ซงไมครอบคลม

บรบทการจางงานทเกดขนใหม อยางไรกด ประเทศทมทาททชดเจนในเรองสถานะ

ของคนงานคอ เดนมารกและสโลวาเกย ซงมการยอมรบสถานะผประกอบการอสระ

ของแรงงานแพลตฟอรมบางประเภท ขณะทในประเทศเบลเยยมและฝรงเศส

มการน�าหลกการเรองสภาพบงคบบญชา (subordination) มาใชเพอชวาคนงาน

แพลตฟอรมมสถานะเปนลกจางของบรษทแพลตฟอรมหรอไม และยงมดเบตท

เกดจากความพยายามเสนอความคดทจะก�าหนดสถานะใหมใหกบคนงานแพลต-

ฟอรม นอกจากน ในประเทศอนๆ ใชวธการแบบผสมทเนนพจารณาเปนกรณๆ ไป

กลาวโดยสรปแลว ความซบซอนในประเดนเรองการก�าหนดสถานะของแรงงาน

ยงมาจากกฎระเบยบเฉพาะทเกยวของกบสาขาหรอภาคอตสาหกรรม เชน ประเทศ

ฮงการ (ถงแมในภาพรวม ฮงการจะมนโยบายทคอนขางเปนกลางในเรองแพลต-

ฟอรม) สเปน เดนมารก สโลวาเกย มกฎหมายทก�าหนดสถานะของคนท�างาน

ในภาคการขนสงเอาไวอยางชดเจนวาเปนผประกอบการอสระ เปนตน สวนประเทศ

ทสถานะแรงงานยงคลมเครอ เพราะกฎหมายนยามสถานะไววาถกก�าหนดจาก

รายได ไดแก เบลเยยม เยอรมน

ตวอยางขอเสนอการนยามสถานะคนงานดจทลในประเทศตางๆ

เบลเยยม

ในป ค.ศ. 2016 (พ.ศ. 2559) รฐมนตรกระทรวงการจางงานและเศรษฐกจ

เสนอใหมการตงสถานะคนงานดจทลใหม ทไดรบการคมครองต�ากวาแรงงานทวไป

แตสงกวาผประกอบการอสระ ขณะนยงไมมแผนปฏบตทชดเจน (Lenaerts et al.

2016) นอกจากน กฎหมายเดอ คร (Loi-De Croo) ทเสนอโดยรฐมนตรดานการ

พฒนาการสอสารและดจทล ยงไดใหสทธในการลดการจายภาษรายไดจาก 33%

23

เปน 10% ในกรณทคนงานแพลตฟอรมมรายไดจากการท�างานแพลตฟอรมเกนกวา

5,000 ยโรตอป (Kilhoffer and Lenaerts 2017)

ฝรงเศส

มแนวคดคลายคลงกนกบเบลเยยม ผตรวจแรงงานไดท�าการศกษาวา

ควรเสนอสถานะใหมหรอไม แตไดขอสรปวากรอบของกฎหมายทมอยเดมกเพยงพอ

ทจะน�ามาปรบใช (Lenaert et al. 2017) แนวคดน สอดคลองกบขอเสนอในสหรฐฯ

(ด Harris and Kruger 2015; Surowiecki 2015)

3) การนยามแพลตฟอรม และการเปลยนความหมายของ “บรษท”

คลายคลงกบประเดนถกเถยงในเรองสถานะความเปนลกจาง-นายจาง

ในท�านองเดยวกน มยงการถกเถยงเชงนโยบายในเรองสถานะของแพลตฟอรม

กลาวคอ แพลตฟอรมควรถกนยามวาเปนเพยงตวกลาง (intermediary) ในการจบค

อปสงคและอปทาน ตามทผประกอบการอยางเชนอเบอรกลาวอาง หรอควรถก

นยามใหเปนนายจางของคนท�างาน ทงน มกรณพเศษคอ คนงานสงของโดยจกรยาน

ทท�างานใหกบแพลตฟอรมเดรเวอร (Deliveroo) ในเบลเยยม แสดงความตองการ

ทจะมสถานะเปนคนงานของบรษท และท�าใหเกดกระบวนการทจะผลกดนใหบรษท

ยอมรบสถานะนายจางตามมา

ดเหมอนวาในแตละประเทศ หนวยงานของรฐทแสดงความตนตวในทจะ

ก�าหนดสถานะของผประกอบการใหชดเจนนนลวนเปนหนวยงานทคาดวาจะได

ประโยชนจากการก�าหนดสถานะดงกลาว เชน หนวยงานดานภาษในเดนมารก

และเบลเยยม (Lenaerts et al. 2017) เปนตน อยางไรกด Lenaerts และคณะ

(Lenaerts et al. 2017) กลาววาประเดนนสมพนธอยางแนนแฟนกบค�าถามเรอง

สถานะของคนงานแพลตฟอรมซงเปนไปในท�านองเดยวกน ผมสวนไดเสยหลกลวนม

แรงจงใจทจะปลอยใหสถานะดงกลาวมความคลมเครอ กลาวคอ ผประกอบการ

เจาของแพลตฟอรมนนไดประโยชนจากการไมยอมรบสถานะลกจางของคนท�างาน

ขณะทคนท�างานบางสวนมแรงจงใจทจะมสถานะคลมเครอเพอประโยชนทจะไมตอง

จายภาษ สวนรฐบาลในหลายประเทศเอง เชนในกรณของเดนมารก กมแรงจงใจ

24

ทจะปลอยใหเกดความคลมเครอ เพอหลกเลยงความรบผดชอบตอสทธและ

สวสดการของคนงาน

ประเดนของการนยามความเปนนายจาง-ลกจาง รวมถงการนยามแพลต-

ฟอรมและการเปลยนความหมายของบรษท น�าไปสขอถกเถยงเรองการเกบภาษ

เงนไดของผประกอบการทเปนเจาของแพลตฟอรมและแรงงานดจทลตามมาเปน

ลกโซ จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา ประเทศเบลเยยมเสนอใหมระบบการเกบ

ภาษใหมทแบงแยกรายไดจากแรงงานและรายไดจากบรษทหรอผประกอบการ

ทเปนเจาของแพลตฟอรมชดเจน เชน ถารายไดจากแรงงานไมถงขนต�า 5,100 euro

ใหเสยภาษรายไดนตบคคล 10% โดยไมมภาษมลคาเพมและการหกลดภาษ

สาธารณะอนๆ ในทางตรงกนขาม ในบางประเทศเชน เดนมารก มกฎหมายทอาจ

ถกใชเพอเออประโยชนใหกบบรษทแพลตฟอรม เชนกฎหมายทวา บรษทตางชาต

ทไมมส�านกงานในประเทศไมจ�าเปนตองรายงานขอมลเรองรายได ในทางกลบกน

ผประกอบการอสระกลบตองรายงานขอมลรายไดและจายภาษมลคาเพม เปนตน

ประเดนเรองการนยามความสมพนธจงยงเกยวโยงไปถงการทบทวนหรอท�าให

กฎหมายเดมทมอยทนตอการเปลยนแปลงดวย

4) สทธในการรวมกลมและเจรจาตอรองแบบรวมหม และการคมครอง

ทางสงคม

รปแบบการตอบสนองในเชงนโยบายของแตละประเทศนน ยงขนอยกบ

โครงสรางเชงสถาบนในแตละประเทศ เชน กฎหมายก�าหนดใหคาแรงและสภาพ

การท�างานถกก�าหนดโดยการเจรจาตอรองรวมหมภายในสถานประกอบการ หรอ

เปนไปตามกฎหมายคาแรง เชน คาแรงขนต�า เปนตน

กฎหมายการแขงขนในปจจบนของสหภาพยโรปนนไมอนญาตใหมการ

รวมกลมของผประกอบการอสระ (self-employed) เพอเจรจาตอรองแบบรวมหม

เพราะถอวาการรวมกลมตอรองกนของผประกอบการเพอใหไดคาตอบแทนสงขน

เปนการบดเบอนตลาด จงท�าใหเกดอปสรรคในการรวมตวของคนท�างานประเภท

คราวดซอรสซง (crowdsourcing) นอกจากน แพลตฟอรมของคราวดซอรสซง

ยงมลกษณะคลายการประมลงานของบรษทผรบเหมา ทกฎหมายยกเวนสทธในเรอง

25

สญญาจางมาตรฐานและสทธในเรองขอมลขาวสาร ซงเปนสทธทกฎหมายไดก�าหนด

ใหพนกงานโดยทวไปไดรบจากนายจาง ท�าใหคนงานดจทลประเภคราวดซอรสซง

หรอ crowdworkers เหลานไมไดรบความคมครองและสวสดการอนๆ เชน วนหยด

ทไดรบคาจาง เปนตน (Rothig 2017)

ถงแมจะมขอจ�ากดของกฎหมายแรงงานดงกลาว อยางไรกตาม คนงาน

ดจทลหลายกลมมความพยายามรวมตวกนในแบบทนกวชาการเรยกวาการรเรม

แบบออน (soft initiatives: Scheiber 2017) หรอ สหภาพแบบออน (soft union:

Aloisi 2015b; Kilhoffer et al. 2017) หรอการรวมตวแบบหลวมๆ เชนตวอยางของ

คนงานดจทลทแลกเปลยนขอมลเกยวกบงานและประเมนผจางบนเวบ Turkopticon

อยางไรกด ตวอยางทเปนขอยกเวน คอ การรวมกลมของคนงานอเบอรในประเทศ

ฝรงเศสในรปแบบของสหภาพแรงงาน ภายใตชอสหพนธผขบขยานพาหนะสวนตว

(Syndicat des chauffeurs prives VTC หรอ Union of Passenger Transport

Operators) (ด Kilhoffer et al. 2017 ส�าหรบรายละเอยด)

นอกจากการผลกดนจากองคกรแรงงานและในบางกรณจากการรวมกลม

ของคนงานแพลตฟอรมเอง ในฝงของรฐบาลและนกการเมอง มความพยายามทจะ

ก�ากบดแลธรกจบนแพลตฟอรมดวยเชนกน ยกตวอยาง รฐบาลฝรงเศสไดผาน

กฎหมายใหม ทมผลบงคบใชตงแตวนท 1 มกราคม ค.ศ. 2018 (พ.ศ. 2561) ในการ

เกบภาษจากแพลตฟอรมทขายสนคาและบรการ เพอน�าภาษไปชดเชยใหกบ

คนงานในกรณทเกดอบตเหตและส�าหรบฝกอบรมคนงานแพลตฟอรมในภาคขนสง

ทงรถยนตและจกรยาน นอกจากน ในสหรฐฯ รฐบาลทองถนในระดบเมอง ยงได

ออกกฎเกณฑตางๆ เชน ในหลายเมองของรฐเทกซส มแนวคดควบคมคนขบรถใหม

โดยเพมมาตรการตรวจสอบลายนวมอและประวตอาชญากรรม ขณะทในรฐนวยอรก

เนองจากบรการเรยกรถโดยสารผานระบบรวมเดนทาง (ride-hailing) ยงผดกฎหมาย

อเบอรจงใหบรการภายใตกฎหมายควบคมบรการขนสงเอกชนหรอรถด�าทควบคม

แทกซและบรการลมซน ดงนน คนขบรถของอเบอรหรอแพลตฟอรมอน จ�าเปนตอง

มใบขบขส�าหรบบรการรถเอกชนทเรยกวา TLC (Taxi and Limousine’s Commis-

sion license)

ตวอยางหนงทนาสนใจอยางยงยวด และมกถกหยบยกขนมาเปนกรณ

26

ศกษาของโมเดลความรวมมอระหวางธรกจแพลตฟอรมและการรวมกลมของคนงาน

ทสามารถจดใหมการคมครองทางสงคมกบคนงานแพลตฟอรม คอ พนธมตรธรกจ

ระหวางเดลเวอร (Deliveroo) และเอสเอมอารท (SMart) แพลตฟอรมสหกรณใน

ประเทศเบลเยยม ทเปดโอกาสใหคนงานเดลเวอรมทางเลอกทจะมสถานะผ รบจาง

อสระและไดรบคาตอบแทนสงกวา หรอถาหากเลอกมสถานะเปนลกจางของเอส-

เอมอารททมคาตอบแทนเปนตวเงนต�ากวา แตไดรบสวสดการ อาท การฝกอบรม

เรองความปลอดภย ประกนอบตเหตและไดรบคาชดเชยรายจายอปกรณในการ

ท�างาน ฯลฯ เปนทนาเสยดายอยางยงทเดลเวอรยตความรวมมอในปลายป ค.ศ. 2016

(พ.ศ. 2559) ทงน มการวเคราะหวาทาทของรฐบาล ในกรณนคอ รฐบาลเบลเยยม

ตอเรองสถานะและสทธของคนงานแพลตฟอรมนน มสวนส�าคญอยางยงในการ

สงเสรมหรอสรางอปสรรคตอนวตกรรมในการรวมกลมทเปนประโยชนของการ

คมครองทางสงคมของคนงาน

5) สภาพการท�างานและการละเมดสทธฯ

เทรเบอร โชลซ (Trebor Scholz) เปดเผยวาคนงานแพลตฟอรมของ

แอมะซอน (Amazon) และอเบอร (Uber) นนถกละเมดสทธตางๆ หลายประการ

ในการท�างาน อาท การถกควบคมในทางกายภาพ เชนกรณของคนงานในโกดง

ของแอมะซอน ทถกตดตามการเคลอนไหวดวยระบบเซนเซอร ทงน มกรณทแอมะซอน

เลกจางคนงานในโกดง โดยใชหลกฐานทเปนบนทกการท�างานซงตดตามการ

เคลอนไหวทางกายภาพและเวลาหยดพกของคนงานละเอยดในระดบนาทและ

วนาท ในท�านองเดยวกน กมหลกฐานทเปดเผยวาอเบอรใชขอมลจากแอปพลเคชน

ทบนทกขอมลการเดนทางของผขบและผโดยสาร ซงเขาขายละเมดความเปนสวนตว

ของเจาของขอมล และถอเปนการละเมดสทธฯ ขนรนแรง (2017)

นอกจากนมลแลนด (Milland 2016) ไดเปดเผยถงประสบการณสวนตว

จากการท�างานคราวดซอรสซง (crowdsourcing) ของตนเองทมชวโมงยาวนาน

มากเนองจากไดรบคาตอบแทนทต�ามาก รวมถงปญหาอน เชน การถกโกงคาจาง

และตองท�างานทไมพงปรารถนา เชน จดหมวดหมหรอเขยนค�าบรรยายใหภาพถาย

อาชญากรรมหรอภาพโปเปลอย ซงถอเปนสภาพการท�างานทตองเผชญกบความ

27

กลวและความกดดนในทางจตวทยา ยงไมรวมถงความเครยดทเกดจากการแขงขน

กบคนงานอนบนแพลตฟอรม ทงน มลแลนดยงกลาวเพมเตมวางานบนแพลตฟอรม

ประเภทคราวดซอรสซง เปนงานทมผลเสยตอสขภาพกายและจตใจของคนท�างาน

อยางมาก จงจ�าเปนตองถกก�ากบดแลหรอตรวจสอบจากสงคม เขายงไดยกประเดน

เรองแนวโนมทคนงานดจทลจ�านวนมาก ถงแมจะท�างานเตมเวลา แตกลบไมม

ความสามารถในการจายเงนอดหนนระบบประกนสงคม เพราะมรายไดต�าเกนไป

ท�าใหตองพงพาระบบสวสดการและความชวยเหลอจากรฐมากยงขน

1.6 กรณตวอยำง

ขอถกเถยงในกรณแพลตฟอรมอเบอร

1) ดาบสองคม: การแขงขนเสรหรอการผกขาด?

บรชเชน โรเจอรส (Brishen Rogers) อาจารยดานกฎหมาย มหาวทยาลย

เทมเพล (Temple University) เสนอวาบรการของอเบอรมสวนดในการลดตนทน

ธรกรรมในธรกจแทกซ และท�าใหเกดการแขงขนทเสรมากขน เนองจากรากของ

ปญหาแทกซในสหรฐฯ นนมาจากตนทนธรกรรม (transaction costs) ในการเรยกรถ

ทสง ขณะทแทกซมกกระจกตวในเขตทมผใชบรการหนาแนน ดวยสาเหตดงกลาว

ผ ใชบรการโดยทวไปจงไมสามารถเรยกรถแทกซเมอมความตองการใชบรการได

ในอดต รฐแกปญหาดงกลาวโดยลดการก�ากบดแล ซงกลบท�าใหปญหานแยลง

เพราะจ�านวนแทกซทใหบรการเพมจ�านวนมากขน แตการกระจกตวของแทกซ

ในบางพนทยงคงเกดขนเชนเดม และสงผลกระทบขางเคยงใหผ ใหบรการตองขน

ราคาคาบรการเพอใหสามารถอยรอดได

ดงนน ความส�าเรจของอเบอรจงไมไดมาจากความสามารถในการหลกเลยง

และใชประโยชนจากชองโหวของกฎหมายแตเพยงอยางเดยว แตยงมาจากการ

ชวยลดตนทนธรกรรมในการเรยกหาบรการของผบรโภค ซงท�าใหเกดประโยชนตอ

ผโดยสาร นอกจากน ยงชวยแกไขปญหาของบรการเรยกรถจากบรษท ทผใหบรการ

และผรบบรการมแรงจงใจทจะไมตามนด กลาวโดยสรปแลว ตามทฤษฎเศรษฐศาสตร

กระแสหลก รปแบบของบรการทเสนอโดยอเบอรท�าใหเกดตลาดแขงขนแบบสมบรณ

28

มากขน เพราะราคาและปรมาณของบรการถกก�ากบโดยกลไกอปสงคและอปทาน

ทมตนทนธรกรรมต�าและมการบงคบใชสญญาอยางมประสทธภาพ อยางไรกด

มขอกงวลวาการผกขาดตลาดผานการเปนเจาของแพลตฟอรมของบรษทอยาง

อเบอรนน อาจเปดโอกาสใหอเบอรสามารถก�าหนดราคาเทยมในชวงเรมตนของ

การใหบรการ เพอใหเกดอปสงคของผใชบรการใหม ซงเปนความเสยงในระยะยาว

ทยงไมสามารถชชดลงไปได

ขอโตแยงอกประการเกยวกบขอด ซงเปนลกษณะรวมของระบบแพลต-

ฟอรม ของทงบรการเรยกรถอยางอเบอร และเชาทพกอยางแอรบเอนบ คอ ชวยให

เกดการใชประโยชนจากทรพยากรในแงเศรษฐกจมากขน ในกรณของอเบอร

มขอโตแยงวาบรการของอเบอรอาจชวยลดการเพมจ�านวนรถยนตสวนบคคลในเมอง

และลดพนทส�าหรบจอดรถ รวมไปถงการลดลงของอบตเหตจากการเมาแลวขบ

อยางไรกด โรเจอรส (Rogers 2016) สรปขอวจารณและขอกงวลเกยวกบโมเดล

ธรกจของอเบอรเอาไวดงน

(1) เปนการแขงขนอยางไมเปนธรรมกบผขบเดมทท�าตามกฎระเบยบของ

การจราจรและการขนสง

(2) อาจกอใหเกดการผกขาดในอนาคต

(3) กอใหเกดความเสยงส�าหรบผ โดยสาร เพราะไมไดมการก�าหนด

มาตรฐานประกนภยเอาไว

(4) เกดการละเมดความเปนสวนตวของผใชบรการหรอผ โดยสาร เพราะ

มการน�าขอมลของผ โดยสารไปใชประโยชนโดยไมไดรบอนญาต

(5) เปดโอกาสใหเกดการเลอกปฏบตแกผขบและผ โดยสาร

(6) ลดมาตรฐานของสภาพการท�างานและคาตอบแทนของคนขบแทกซ

ทงน ถงแมขอวจารณในเรองการแขงขนทไมเปนธรรมและการครอบง�า

ตลาดจะมน�าหนกคอนขางมาก แตกเปนไปไดวา อเบอรอาจพบกบการแขงขน

ทรนแรงจากธรกจคแขงบนแพลตฟอรมทสามารถลอกเลยนเทคโนโลย เพราะ

ตนทนการเปลยนไปใชบรการผใหบรการอนคอนขางต�า

29

2) คนขบรถอเบอร ผประกอบการอสระหรอคนงาน

โรเซนบลาทและสตารค (Rosenblat and Stark 2015) นยามคนขบอเบอร

วาเปน “แรงงานอลกอรทม (algorithmic labor)” เพราะกระบวนการท�างานของ

คนขบรถถกควบคมจากอลกอรทม (algorithm) ในระบบปฏบตการ ทเปนเครองมอ

ส�าคญในการก�าหนดความสมพนธเชงอ�านาจระหวางบรษทและคนขบ อเบอรจง

มอ�านาจเตมทในการควบคมวธการท�างานของคนขบโดยผานระบบปฏบตการ

ดงกลาว นอกจากนนแลว อเบอรยงสามารถใชกลยทธอนๆ เพอเพมอ�านาจการ

ควบคมตอคนขบรถ เชน ใชการตลาดและภาษาทสอใหเขาใจวาคนท�างานเปน

ผประกอบการทมเสรภาพในการท�างาน เชนสามารถเลอกชวโมงการท�างานของ

ตนเอง เปนตน ในความเปนจรง ในฐานะเจาของแพลตฟอรม อเบอรสามารถ

ใชอ�านาจตลาดในหลกเลยงและลดการก�ากบดแลลง (de Groen and Maselli

2016) ดงจะเหนไดจากการทในปจจบน คนท�างานเปนฝายเดยวทแบกรบความเสยง

จากการไมมงานบนแพลตฟอรม

ขอสงเกตประการส�าคญ นายแมทธว เทยเลอร (Matthew Taylor) ผไดรบ

มอบหมายจากนายกฯ องกฤษใหท�ารายงานเกยวกบขอนโยบายในการก�ากบดแล

เศรษฐกจแพลตฟอรม กลาววาแรงงานแพลตฟอรมมสทธแรงงานตางๆ อยแลว

ปญหาจงอยทวาในขอถกเถยงเกยวกบสทธแรงงาน มกจะเรมตนจากสมมตฐาน

วาแรงงานเหลานไมมสทธใดๆ เลย

อยางไรกด การตความสถานะของคนขบรถอเบอรนน แตกตางกนไปตาม

บรบทของกฎหมายและความเขมแขงของขบวนการแรงงานในแตละประเทศ อาท

ในสหรฐฯ กรณของคนขบอเบอรเปนเพยงหนงในไมกตวอยางทเดนชด ทชชดวา

คนงานแพลตฟอรมมสถานะผประกอบการอสระ (contractor)

ขณะทในสญญาของอเบอรในองกฤษ กลบก�าหนดใหคนขบอเบอรเปน

“ผบรโภค” หรอผ ใชงานระบบปฏบตการดงกลาว เปนทนาสงเกตวาในยโรปเอง

เมอมการฟองรองจากฝายของคนงาน มแนวโนมทศาลจะตดสนชไปในทางสนบสนน

ขอโตแยงของฝายคนขบรถอเบอร อาท

• ในเดอนตลาคม ค.ศ. 2016 (พ.ศ. 2559) ศาลแรงงานชนตนประจ�า

ลอนดอน (London Employment Tribunal) ในองกฤษ ชใหคนขบอเบอรมสถานะ

30

เปนพนกงานของอเบอร จงมสทธไดรบคาตอบแทนตามกฎหมายเชน คาแรงขนต�า

เงนบ�านาญและเงนชดเชยวนหยดประจ�าป ตอมา ในเดอนพฤศจกายน ค.ศ. 2017

(พ.ศ. 2560) ปรากฏวาศาลในชนอทธรณ ยงคงยนยนใหคนขบอเบอรมสถานะเปน

พนกงานของบรษท

• ในเดอนพฤษภาคม ค.ศ. 2017 (พ.ศ. 2560) ศาลสหภาพยโรป

(European Court of Justice) วนจฉยใหอเบอรเปนบรษทผด�าเนนการดาน

การขนสง จ�าเปนตองท�าตามกฎระเบยบเกยวกบการขออนญาต (http://www.bbc.

com/news/technology-39882766)

• ในสหรฐฯ คณะกรรมาธการดานพาณชย (Federal Trade Commission)

สงปรบอเบอรในเรองการโฆษณาเกนจรงในเรองรายไดของผขบ ทอเบอรโฆษณา

เกนจรงใหผขบรถเชารถผานระบบ “ตนทนต�า” ทในความเปนจรง ไมไดมตนทนต�า

ตามทประกาศไว

3) การตอสของคนงานกลมตางๆ

มความพยายามจากฝงของคนขบรถอเบอรทงในยโรปและสหรฐฯ ในการใช

กระบวนการศาลเพอก�าหนดสถานะแรงงานใหกบตนเอง อาท ในกรกฎาคม ค.ศ. 2017

(พ.ศ. 2560) ศาลรฐบาลกลางในรฐนอรธ แคโรไลนา (North Carolina) ของสหรฐฯ

ไดตดสนเบองตนรบการฟองรองคดตอบรษทอเบอร ในนามของกลมคนขบรถ

โดยผานตวแทน (class action lawsuit) ซงมผลใหคนขบรถอเบอรทวประเทศ

สามารถเขารวมสนบสนนการด�าเนนคดกบอเบอรเพอคดคานการก�าหนดสถานะ

ดงกลาว ภายใตกฎหมาย Fair Labor Standards Act

อกกรณ คอ การรวมตวของคนขบรถอเบอรในเมองนวยอรกผานตวแทน

ของกลมเครอขายคนงานแทกซนวยอรก (New York Taxi Workers Alliance)

เพอเรยกรองใหอเบอรจายคาแรงขนต�า สวสดการและคาชดเชยยอนหลงใหกบ

คนขบรถของอเบอร ทงน มกรณของการฟองรองจากคนขบรถอเบอรทยงคางอย

ในศาลทวสหรฐ อยางนอย 8 กรณใน 7 รฐ ไมนบรวม 4 กรณทศาลไมรบฟองคด

ในนามของกลม แตโอนไปเปนการไกลเกลยระหวางคนขบอเบอรเปนรายบคคล

กบบรษท

31

4) การตความสถานะ “แรงงาน” โดยใชกฎหมายทมอย

นกวชาการอเมรกนทสนบสนนการก�ากบดแลแพลตฟอรมเพอคมครอง

สทธแรงงานไดสนบสนนการตความกฎหมายทมอย เพอคมครองสทธแรงงาน

บนแพลตฟอรม (ด Scholz 2017 บทท 5 และ Rogers 2015) วา มกฎหมายท

เกยวของกบสทธแรงงานหลายฉบบ ไดแก

(1) กฎหมายมาตรฐานแรงงานทเปนธรรม (Fair Labor Standards Act,

FLSA) ก�าหนดใหนายจางตองจายคาแรงขนต�าและคาตอบแทนส�าหรบ

การท�างานลวงเวลาใหกบลกจาง ดงนน ในกรณของอเบอร หากคนขบ

อเบอรมสถานะลกจาง บรษทอเบอรมภาระหนาทตองจายคาแรงขนต�า

และคาตอบแทนลวงเวลาใหกบคนขบรถทกคน

(2) กฎหมายแรงงานสมพนธแหงชาต (National Labor Relations Act)

ไดรบรองสทธในการรวมตวตอรองของคนงานในรปของสหภาพแรงงาน

นอกจากน ลกจางในสหรฐฯ ยงไดรบความคมครองในเรองของการเลอก

ปฏบตบนพนฐานเรองเพศ ผวส ความพการ ฯลฯ และการคมครองอนๆ

เชน จากการลวงละเมดทางเพศ ภายใตกฎหมายสทธพลเมอง (Civil

Rights Act 1964) และกฎหมายเกยวกบการเลอกปฏบตในการจางงาน

(Discrimination in Employment Act)

ในบรบทของกฎหมายแรงงานสหรฐฯ โดยปกต นายจางมอ�านาจควบคม

กระบวนการท�างานของพนกงานหรอลกจาง ขณะทผท�าสญญาจางอสระ (inde-

pendent contractor) จะไมถกควบคมกระบวนการท�างาน แตถกควบคมผาน

ผลลพธของงานทตองสงมอบใหครบถวน มคณสมบตทตรงตามสญญาจาง ดงนน

ศาลจงใชหลกเกณฑเรอง “การควบคม” ในการตดสนวาคนงานดจทล เปนลกจาง

หรอพนกงานของบรษทแพลตฟอรมหรอไม กลาวอกนยกคอ สามารถชไดวาเกด

ความสมพนธของการจางงานขน เมอความสมพนธผานการทดสอบ 4 ประการ

ดงน

32

(1) การทดสอบอยางงาย ในกรณทนายจางมการจดหาเครองมอและ

อปกรณในการท�างานให

(2) นายจางมความสามารถในการควบคมกระบวนการของงาน

(3) นายจางจดหาสถานทท�างานให

(4) คนงานท�างานใหกบนายจางเพยงรายเดยว จงมความสมพนธแบบ

พงพงกบนายจางหรอบรษทดงกลาว

บรชเชน โรเจอรส (Brishen Rogers) ยงโตแยงอกวา ความไมสามารถชชด

ไปไดวาคนขบรถอเบอรเปนพนกงานของบรษทหรอท�างานตามสญญาจางอสระนน

เกดจากธรรมชาตของการท�างานทเปลยนไป กลาวคอ ความไมสมบรณของ

องคประกอบทงสเกดจากขาดหลกเกณฑในการตดสนเรองความสมพนธของการ

จางงาน โดยเฉพาะบนหลกของการควบคม (control) ของนายจางตามกฎหมาย

ทงน เขาโตแยงวาหลกเกณฑเรองการควบคมและการพงพงนนอาจไมไดมความ

ส�าคญในตวของมนเอง การยดถอหลกในการทดสอบ 4 ประการดงกลาวทผพพากษา

ในคดตางๆ มการตความทแตกตางกนออกไป ท�าใหเกดปญหาเรองความไมคงเสน-

คงวาในการตดสนสภาพการจางงานและสถานะของคนงาน ดงนนเขาจงเสนอวา

ในทสดแลว ศาลควรกลบไปยดถอหลกเกณฑพนฐานทสดในเรองของศกดศรของ

คนท�างาน, การปองกนการกระจกตวของความมงคงและทรพยสน และการปองกน

การครอบง�า (domination) ทงน โรเจอรสมองวาชดของหลกการหรอคณคาเหลาน

ถอเปนเหตผลทดในการก�าหนดใหบรษทอยางอเบอรตองรบผดชอบตอหนาทพนฐาน

ของนายจาง นนคอ จายคาแรงขนต�าและคาตอบแทนหรอคาชดเชยทกฎหมาย

ก�าหนด (Rogers 2015)

ขอเสนอดงกลาว สอดคลองกบขอเสนอของเทรเบอร โชลซ (Trebor Scholz)

วาในระยะสน รฐควรจดใหมการคมครองส�าหรบคนงานทกประเภท โดยไมค�านงถง

เงอนไขเชงสถาบนในการท�างาน อยางไรกตาม เขาตงขอสงเกตวาคนงานคราวด-

ซอรสซงบางสวนเองอาจตอตานการก�ากบดแลแพลตฟอรม เพราะไมตองการให

พนทเหลานถกปด (Scholz 2017)

2. กรอบแนวคดและระเบยบวธวจย

34

2.1 กรอบแนวคดในกำรศกษำ

ในรายงานฉบบน นกวจยของ JELI ไดท�าการศกษาผลกระทบทมตอ

ตลาดแรงงานของธรกจในภาคบรการทใชแพลตฟอรมในการจบคระหวางผ เสนอ

บรการและผ ตองการใชบรการในประเทศไทย 3 กลม ไดแก การขนสงท�าการศกษา

แพลตฟอรมอเบอร (UBER) การใหบรการทพกอาศยท�าการศกษาแพลตฟอรม

แอรบเอนบ (Airbnb) และการใหบรการท�าความสะอาดศกษาแพลตฟอรมบนท

(BeNeat)

จากการศกษาพบวาผใหบรการและผใชบรการ มชองทางในการปฏสมพนธ

ระหวางกนบนแตละแพลตฟอรม 2 ชองทางดวยกนคอ แอปพลเคชนและเวบไซต

ค�าจ�ากดความทใชในรายงานฉบบนจงใหค�าจ�ากดความทแตกตางกน โดยค�าวา

“บรษท” เชน บรษทอเบอร หรอ บรษทแอรบเอนบ ใชเพอหมายถงผ เปนเจาของ

แพลตฟอรม และค�าวา “แพลตฟอรม” หมายรวมถงชองทางในการเชอมผใชบรการ

และผใหบรการทงสองชองทางอนประกอบดวยแอปพลเคชนและเวบไซต กลาวคอ

บรษทอเบอร เปนเจาของแพลตฟอรมอเบอร บนแพลตฟอรมอเบอร มชองทางใน

การเชอมตอระหวางผใชบรการและผใหบรการหรอผขบอเบอร 2 ชองทางคอผาน

แอปพลเคชนอเบอรและเวบไซตอเบอร เปนตน

นอกจากน รายงานฉบบน ตองการส�ารวจภาพรวมของการท�างานผาน

แพลตฟอรมในประเดนทมสวนไดสวนเสยในประเดนแรงงานทวโลกตองการจะ

35

ผลกดน นนคอ งานทมคณคา (Decent Work) วาเทคโนโลยแพลตฟอรมถกน�ามาใช

เพอเออใหการท�างานมความเปน งานทมคณคา ตามค�าจ�ากดความ งานทมคณคา

มากนอยเพยงใด

ส�าหรบ งานทมคณคา องคกรแรงงานระหวางประเทศ (International

Labor Organization – ILO) เปนผ รเรมแนวความคดนโดยเสนอตอทประชมใหญ

ของ ILO เมอป พ.ศ. 2547 งานทมคณคาหมายถงงานทตอบสนองความตองการ

เกยวกบชวตมนษยได ซงจ�าแนกตวชวดออกเปนประเดนตางๆ ได 10 ประเดน

ไดแก7

• การมโอกาสในการไดรบการจางงาน (employment opportunities)

• การมรายไดทเพยงพอและงานทมผลตผล (adequate earnings and

productive work)

• การมเวลาท�างานทเหมาะสม (decent working time)

• การมความสามารถในจดการผสมผสานระหวาง งาน ครอบครว และ

ชวตสวนตวอยางพอเหมาะ (combining work, family and personal life)

• งานทสมควรถกยกเลก (work that should be abolished)

• การมความมนคงในการท�างาน (stability and security of work)

• การมโอกาสทเทาเทยมและไดรบการปฏบตอยางเทาเทยมในการ

จางงาน (equal opportunity and treatment in employment)

• การท�างานในสภาวะแวดลอมทปลอดภย (safe work environment)

• การมหลกประกนทางสงคม (social security)

• การมความสามารถในการเจรจาตอรองทางสงคมโดยตวแทนของ

คนท�างานและนายจาง (social dialogue, employers’ and workers’

representation)

โดยในป พ.ศ. 2555 ILO ไดเพมค�าจ�ากดความของงานทมคณคาเพมเตม

จากเดมอก 1 ขอ คอ

___________________________7 ด http://www.ilo.org/integration/themes/mdw/WCMS_189392/lang--en/index.htm

36

• บรบททางเศรษฐกจและสงคมของงานทมคณคา (economic and social

context for decent work)

ฮคส (Heeks 2017) ไดท�าการศกษาค�าจ�าความของงานทมคณคาทง

11 ประเดน และพจารณาความสมพนธของบรบทการจางงาน การจางงาน และ

สภาพการท�างาน ผานกรอบค�าจ�ากดความของงานทมคณคา 11 ประเดนดงกลาว

จากนนไดใชความสมพนธดงกลาวมาเปรยบเทยบกบบรบทงานทท�าผานแพลตฟอรม

ประเภทงานดจทลทสมพนธกบสถานทเชงกายภาพ (gig work) และไดเสนอ

แผนภมทท�าใหงายตอการท�าความเขาใจ และเปนกรอบในการพจารณาความเปน

งานทมคณคาของการท�างานผานแพลตฟอรมประเภทงานดจทลทสมพนธกบ

สถานทเชงกายภาพ (gig work)ไดดงน

• บรบทของกำรจำงงำน

- การปกปองทางสงคม

- เสรภาพในการพบปะแลกเปลยน

- การมความสามารถในการรวมกลมเจรจาตอรอง

- การจดการแพลตฟอรม

- ความโปรงใสของแพลตฟอรม

- กฎหมายและสทธตางๆ

• กำรจำงงำน

- การมโอกาสในการไดรบการจางงาน

- การมโอกาสไดรบความกาวหนาในสายงาน

- การมความสามารถในจดการผสมผสานระหวาง งาน ครอบครว และ

ชวตสวนตวอยางพอเหมาะ

- การมความมนคงในการท�างาน

- การมโอกาสทเทาเทยมและไดรบการปฏบตอยางเทาเทยมในการ

จางงาน

37

- สถานการณจางงาน

- การเลอกปฏบต

- การไดรบการเคารพในความเปนสวนตวและกลไกการจดการความ

ขดแยง

• สภำพกำรท�ำงำน

- การมรายไดทเพยงพอและงานทมผลตผล

- การมเวลาท�างานทเหมาะสม

- ขนตอนในการท�างาน

- การท�างานในสภาวะแวดลอมทปลอดภย

38

ค�าจ�ากดความ “งานทมคณคา” เมอพจารณาความสมพนธ

ของบรบทการจางงาน การจางงาน และสภาพการท�างาน (Heeks 2017)

39

กรอบในการพจารณางานทมคณคาในกรณทเปนการท�างานดจทล

ทการท�างานขนอยกบสถานทเชงกายภาพ (Heeks 2017)

ในการวเคราะหในเรองการเปนงานทมคณคาของงานบนแพลตฟอรม

ทเปนกรณศกษาในรายงานฉบบนจะใชกรอบการท�างานของฮคสเปนกรอบในการ

วเคราะห

2.2 ระเบยบวธวจย

ในรายงานฉบบนผ วจยไดท�าการสมภาษณเชงลกผ มสวนไดสวนเสย

ในภาคบรการ 3 กลมธรกจ ดงทไดกลาวถงในสวนกอนหนา ส�าหรบการศกษา

แพลตฟอรมอเบอรผ วจยเนนสมภาษณผขบในจงหวดเชยงใหม จ�านวน 48 ราย

เนองจากจงหวดเชยงใหมมพนทใหบรการไมใหญเทากรงเทพฯ และมรปแบบทเออ

ตอการศกษาในกรอบระยะเวลาทก�าหนด ทงยงมความนาสนใจในแงของการเปน

เมองทองเทยว แตมขอจ�ากดเรองบรการขนสงสาธารณะ นอกจากน การศกษาใน

พนทเชยงใหมเออใหผ วจยเชอมโยงผลกระทบกบอตสาหกรรมตอเนองอนๆ ในภาค

บรการทองเทยวเชน มคคเทศกและธรกจน�าเทยว รวมถงผลกระทบกบอตสาหกรรม

40

การทองเทยวโดยภาพรวมอนเปนรายไดส�าคญของจงหวด

ส�าหรบการศกษาแพลตฟอรมแอรบเอนบ ผ วจยไดท�าการเกบขอมลโดย

การสมภาษณเชงลกผใหเชาหองพกรายวนผานแพลตฟอรมแอรบเอนบในกรงเทพ-

มหานคร 21 ราย และจงหวดเชยงใหม 20 ราย รวมทงสน 41 ราย มการจดกลม

สมภาษณเชงลก 2 ครง คอ ในกรงเทพฯ 1 ครงและจงหวดเชยงใหม อก 1 ครง

และการประเมนความคดเหนจากชมชนของผ ใหบรการแอรบเอนบ โดยผ วจย

ไดตงค�าถามในกลมโซเชยลมเดยเฟซบกและแอปพลเคชนไลน ซงเปนกลมปด

ทเกดจากการรวมกลมของผใหเชาหองพกผานแพลตฟอรมแอรบเอนบ โดยผวจย

ไดรบอนญาตจากผ กอตงกลมใหเขาเปนสมาชกเพอสงเกตการณ

การศกษาแพลตฟอรมบนท ผ วจยไดท�าการสมภาษณผ เปนเจาของ

แพลตฟอรม ผใหบรการ 5 ราย และผใชบรการ 5 ราย โดยเปรยบเทยบกบงานศกษา

แพลตฟอรมลกษณะเดยวกนทมผท�าการศกษาในประเทศแอฟรกาใต

นอกจากนยงไดสมภาษณนกวจย นกวชาการ เจาหนาทองคกรพฒนา

เอกชน ภาคประชาสงคม และผมสวนไดสวนเสยอน 5 รายประกอบการวจยอกดวย

เพอเปนการปกปองความเปนสวนตว ผ วจยจงปกปดตวตนของผใหขอมล

ทงหมด รายชอของผใหขอมลทปรากฏอยในงานศกษาฉบบนจงเปนรายชอสมมต

3. กรณศกษาในประเทศไทย

42

3.1 กรณศกษำท 1 กำรขนสง – แพลตฟอรมอเบอร (UBER)

แพลตฟอรมอเบอรเรมใหบรการในประเทศไทยเมอเดอนเมษายน

พ.ศ. 2557 โดยใหบรการในเขตกรงเทพฯ และปรมณฑล กอนจะขยายตวไปตามพนท

และจงหวดทมความตองการบรการขนสงสง เชน เชยงใหม ชลบรในเขตพทยา ฯลฯ

อเบอรไดรบความนยมอยางสง เนองจากบรบทและภาพรวมของการขนสงในเขต

เมองทมปญหาเรองการเขาถงบรการขนสงและปญหาดานบรการของผขบแทกซ

เชน ปฏเสธทจะไปสงผโดยสารยงสถานททผโดยสารตองการจะเดนทางไป มพฤตกรรม

ไมสภาพ ไมใชมเตอรในการคดคาโดยสาร เปนตน ซงสรางความไมพอใจใหแก

ผใชบรการเปนจ�านวนมาก ชองวางทผขบแทกซเดมไมสามารถสนองความตองการ

ของผใชบรการได กอใหเกดโอกาสทางธรกจแกอเบอร

ในพนทอนทอเบอรเปดใหบรการ เชน พทยา และจงหวดเชยงใหม เปนพนท

ทองเทยวทมปญหาเชงโครงสรางของบรการขนสงสาธารณะ เนองจากทองถนไมม

การจดบรการขนสงสาธารณะทเพยงพอและเปนระบบ ผ ใชบรการขนสงเอกชน

ทเปนนกทองเทยวจงประสบกบปญหาทงในเชงปรมาณและคณภาพของบรการ

เชน จ�านวนผใหบรการไมเพยงพอตอผใชบรการ คาโดยสารทสง ตลอดจนพฤตกรรม

ของผขบทไมเรยบรอย ขบรถดวยความเรวและหวาดเสยว เปนตน

ดวยสาเหตดงกลาว แพลตฟอรมเพอบรการขนสงอยางอเบอรจงไดรบ

ความนยมอยางสงตงแตเปดใหบรการ และมอปสงคตอบรการมปรมาณสงกวา

43

อปทานของผ ใหบรการ ขณะทจ�านวนผขบกเพมมากขนเรอยๆ เมอแรกเปดให

บรการในป พ.ศ. 2557 เวลาเฉลยในการรอรถของผ โดยสารทใชบรการอเบอร

นบจากเวลาทเรยกรถจนถงการไดขนรถอยท 10.69 นาท และเวลาเฉลยทใชใน

การรอรถนลดลง เหลอ 6.68 นาท และ 5.65 นาท ในป พ.ศ. 2558 และ พ.ศ. 2559

ตามล�าดบ แสดงใหเหนวามอปทานหรอผ เขารวมขบอเบอรเปนจ�านวนมากขน

ตามล�าดบ8

ตามการนยามของ Florian A. Schmidt ในรายงานของมลนธฟรดรค

เอแบรท (FES) แพลตฟอรมอเบอรจดเปนงานดจทลทสมพนธกบพนทเชงกายภาพ

(gig work) เนองจากเปนงานทการท�างานขนอยกบสถานทเชงกายภาพโดยอาศย

แพลตฟอรมเปนตวกลางในการจบคความตองการระหวางผ ใหบรการและผ ใช

บรการ

3.1.1 ขอถกเถยงในกำรใหบรกำรของอเบอรในประเทศไทย

เชนเดยวกบในหลายประเทศทอเบอรใหบรการ การใหบรการของอเบอร

ในประเทศไทยไดกอใหเกดการถกเถยงในวงกวาง แตขณะทขอถกเถยงในสหรฐ-

อเมรกาและยโรปครอบคลมหลากหลายมต ไมวาจะเปนประสทธภาพการก�ากบ

ดแลบรการขนสงในเมอง ผลกระทบทางสงคมเชนความปลอดภยของผใชบรการ

มตเศรษฐกจเชน การจางงานและสทธแรงงาน รวมทงขอกฎหมายในเรองรปแบบ

ของการจางงาน ของความสมพนธของการจางงาน สถานะนายจาง/ลกจาง สขภาวะ

ในการท�างาน

ในสหรฐอเมรกา ความขดแยงในประเดนสทธแรงงานระหวางคนขบอเบอร

และบรษทอเบอรน�าไปสการฟองรองในศาล จนถงป พ.ศ. 2559 บรษทอเบอรถก

ฟองรองมากกวา 70 คด ในระบบศาลรฐบาลกลาง9 (Federal Court) ไมนบรวม

คดในระดบรฐ (State Court) และคดความสวนมากเปนกรณการตความเรองความ

___________________________8 ด https://www.blognone.com/node/810299 http://www.mercurynews.com/2016/07/04/uber-battling-more-than-70-lawsuits-in-

federal-courts/

44

สมพนธของการจางงานและสถานะนายจาง/ลกจาง (Lowe 2017) ซงประเดน

ส�าคญคอ การตความวาผขบอเบอรถอเปนลกจางของอเบอรหรอไม หากวาใช

จะมผลผกพนใหบรษทตองปฏบตตอคนขบอยางลกจาง และคนขบอเบอรมสทธ

ในสวสดการและสวสดภาพตามทกฎหมายคมครอง แตหากมการตความวาผขบ

ถอเปนผ รบเหมาอสระ (independent contractor) บรษทอเบอรยอมปราศจาก

ความรบผดชอบตามกฎหมายในเรองการเคารพกฎหมายแรงงานและรบรองสทธ

แรงงานของคนขบรถ

งานศกษาจ�านวนมากในระยะหลง โดยเฉพาะนกวชาการดานกฎหมาย

จงมงศกษาถงความสมพนธระหวางอเบอรและผขบอเบอรเพอทจะตอบค�าถาม

ดงกลาว เชน งานของเอลเลยต (Elliott 2016) งานของ เบลสและว (Bales & Woo

2017) ซงไดขอสรปวา กรณของสหรฐอเมรกาไมสามารถสรางกรอบทครอบคลม

ทกรฐเพอหาขอสรปทแนนอนได ตองพจารณาเปนรายกรณไป

ขณะทขอถกเถยงในประเทศไทยยงคงจ�ากดอยในวงแคบเฉพาะในเรอง

ของการตความทางกฎหมายและการก�ากบดแลโดยรฐ วาการใหบรการของแพลต-

ฟอรมอเบอรเปนการท�าผดกฎหมายขนสงหรอไม ยงไมมการถกเถยงในตวบท

กฎหมายในแงความสมพนธของการจางงาน สถานะนายจาง/ลกจาง ซงอาจเปนเพราะ

ในบรบทของประเทศไทย ในทางกฎหมาย อาชพขบรถแทกซถอเปนผประกอบ

อาชพอสระ สวนมากผขบจะเชารถขบ เชาซอ หรอเปนเจาของรถ จะมเพยงบางกรณ

ซงเปนสวนนอยเทานนทคนขบถอเปนลกจางของบรษททใหบรการแทกซ กรณน

บรษทจะเปนเจาของรถแทกซและจายเงนเดอนใหกบผขบ

งานศกษาของไวแมน (Wyman 2017) เสนอวา กอนการมาของแพลต-

ฟอรมอเบอร กฎระเบยบตางๆ ทก�ากบดแลบรการขนสงสาธารณะ จะมงเนน

เรองของความปลอดภย สขอนามยและการก�าหนดคาโดยสาร และมกจะมการ

จ�ากดจ�านวนไมใหมมากจนเกนไป กฎระเบยบตางๆ ถกบงคบใชมาเปนเวลานาน

โดยไมมการปรบเปลยน ขณะทผ โดยสารเปนฝายทตองอดทนใชบรการ ฝายผขบ

ผไดรบสทธในการขบ หรอผ ถอใบอนญาตมกจะเปนผไดเปรยบและไดผลประโยชน

มากกวา การมาถงของแพลตฟอรมอเบอรไดกอใหเกดการเปลยนแปลงในทศทาง

ตรงขาม คอฝายผ โดยสารซงมทางเลอกมากขนมอ�านาจตอรองสงขน ท�าใหเกด

45

การเคลอนไหวจากฝายผขบทจะเรยกรองใหผ รกษากฎบงคบใชกฎหมายมากขน

ขณะเดยวกน ฝายเจาของแพลตฟอรมและผ โดยสารซงมอ�านาจตอรองมากขน

จะเรยกรองใหภาครฐท�าการปรบเปลยนกฎระเบยบเพอทจะท�าใหบรการขนสงของ

แพลตฟอรมเชนอเบอรถกตองตามกฎหมาย โดยทวไป ในมมของผ มหนาทก�ากบ

ดแล จงมแนวทางปฏบต 2 แนวทาง คอ การไมอนญาตใหอเบอรด�าเนนกจการ

หรอยนยอมใหอเบอรด�าเนนการอยางถกตองตามกฎหมาย ซงในแนวทางหลงนน

สามารถท�าได 2 รปแบบ คอ โดยการสรางระเบยบขอบงคบหรอกฎหมายขนใหม

เพอรวมเอาคนขบบนแพลตฟอรมอเบอรรวมเขาไวในกฎหมายดวย เชนในรฐ-

แคลฟอรเนย และรฐอารคนซอ (Sanders and Pattison 2016) หรออกรปแบบคอ

การปรบปรงกฎหมายเดมทมอยกอนแลว โดยลดขอจ�ากดบางประการเพอเออให

แพลตฟอรมอเบอรถกกฎหมาย เชนในรฐนวยอรก

สอดคลองกบขอคนพบของไวแมน (Wyman) การใหบรการขนสงสาธารณะ

ในประเทศไทยมกฎหมายก�ากบดแล เพอเหตผลในเรองความปลอดภยและควบคม

คาโดยสารเพอคมครองสทธของผโดยสารเปนเหตผลหลก อยางไรกตาม ดเหมอนวา

ทผานมาคนขบแทกซและผ ใหบรการจะมอ�านาจตอรองสงกวาผ โดยสาร ทตอง

อดทนใชบรการโดยมทางเลอกไมมากนก

ทาทของภาครฐตอการด�าเนนธรกจแพลตฟอรมขนสงของอเบอร

ส�าหรบการเปดใหบรการของแพลตฟอรมอเบอร ในมมของภาครฐ อธบด

กรมการขนสงทางบก10 และเจาหนาททเกยวของ ไดชแจงในหลายวาระวาการ

ใหบรการขนสงในลกษณะแทกซโดยผานแอปพลเคชนไมถอเปนการท�าผดกฎหมาย

อยางไรกตาม หากรถและผขบรถไมใชคนขบแทกซทจดทะเบยนถกตองตามกฎหมาย

ถอเปนการท�าความผด

ทาทของเจาหนาทของรฐดงกลาวทมงเนนตความกฎหมายอยางแคบ

กบตวผใหบรการขนสงหรอผขบรถของอเบอร แทนทจะปรบเปลยนกฎหมายใหทน

กบการเปลยนแปลงทางดานเทคโนโลยและรปแบบการท�างานใหมนน สะทอนให

___________________________10 ดขาวกรมการขนสงทางบกขาวท 35 วนท 28 พฤศจกายน พ.ศ. 2557

และ ขาวท 129 วนท 9 มนาคม พ.ศ. 2560

46

เหนวาภาคนโยบายและผบงคบใชกฎหมายยงคงไมสามารถปรบตวใหทนกบ

การเปลยนแปลง และไมเขาใจถงนยยะของการเปลยนแปลงดงกลาว

การตความกฎหมายเอาผดเฉพาะกบผขบอเบอร บนสมมตฐานของรปแบบ

ธรกจบรการแทกซแบบดงเดม ยงมผลใหเกดการเลอกปฏบตในการบงคบใชกฎหมาย

กบผ ทเปนแรงงาน แทนทจะเปนเจาของหรอผด�าเนนกจการ ซงในกรณนเปนบรรษท

ขามชาต

ตามการตความดงกลาว ถอวา ตวผขบอเบอรฝาฝนกฎหมายในหลาย

มาตรา อาท ตามกฎหมาย พ.ร.บ. รถยนต พ.ศ. 2522 ซงก�าหนดใหรถยนตขนาด

ไมเกน 7 ทนง รบจางบรรทกคนโดยสาร นอกจากรถยนตโดยสารประจ�าทาง ถอเปน

รถยนตสาธารณะ ดงนนเมอผขบอเบอรน�ารถมารบจางบรรทกคนโดยสารกจะตอง

ถอวาเปนรถยนตสาธารณะตาม พ.ร.บ. รถยนต พ.ศ. 2522 และเมอถอเปนรถยนต

สาธารณะกตองปฏบตตามกฎกระทรวง วาดวยรถยนตรบจางบรรทกคนโดยสาร

ไมเกนเจดคนทจดทะเบยนในเขตกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2550 (ในพนทอนทอเบอร

ใหบรการกจะใชกฎหมายฉบบอน แตมลกษณะคลายคลงกน) ซงไดก�าหนดลกษณะ

ขนาดของรถยนตทจะจดทะเบยนเปนรถสาธารณะ เครองอปกรณส�าหรบรถ เครอง

สอสาร แผนปายทะเบยนรถ เครองหมายประเภทรถ และเครองหมายอน รวมทง

วธแสดงแผนปายและเครองหมายส คนขบจะตองไดรบใบอนญาตขบขประเภท

สาธารณะตามกฎกระทรวงวาดวยการขออนญาต การออกใบอนญาตประกอบการ

รบจางบรรทกคนโดยสาร และการรบจดทะเบยนรถยนตรบจางในเขตกรงเทพ-

มหานคร นอกจากน ในขณะขบรถรบจาง คนขบรถยนตสาธารณะตองตดเครองหมาย

เชน ชอตวและสกลของผขบรถยนตเปนภาษาไทย ขนาดตวอกษรสงไมนอยกวา

1.50 เซนตเมตร ตวอกษรตองเปนแบบตวพมพ อานไดงาย โดยเยบตดหรอปกไว

ทอกเสอดานซาย สของตวอกษรใหตดกบสเสอ เปนตน

ในสวนของตวเจาของแพลตฟอรม คอ บรษทอเบอร มขอถกเถยงทตอง

ตความตามกฎหมาย วาเปนการให “บรการขนสงไมประจ�าทาง” หรอไม โดยปกต

แลวผใหบรการแทกซ ตามกฎหมาย พ.ร.บ. ขนสงทางบก พ.ศ. 2522 มาตรา 4(8)

ถอเปน “การรบจดการขนสง” ซงหมายถง การรบจางรวบรวมคน สตวหรอสงของ

และจดใหบคคลอนซงเปนผ ไดรบใบอนญาตประกอบการขนสง ท�าการขนสงจาก

47

ทแหงหนงไปยงทอกแหงหนงในความรบผดชอบของผ รบจดการขนสง ผใหบรการ

แทกซ ถอเปนผให “บรการขนสงไมประจ�าทาง” ชนดหนง และโดยความในมาตรา

4(3) ระบวาเปนธรกจทควบคมโดยกฎหมาย ผ ทจะใหบรการตองไดรบอนญาตจาก

นายทะเบยนกลาง ตามมาตรา 65 วรรค 1 และตองปฏบตตามหลกเกณฑและ

วธการทก�าหนดในกฎกระทรวง ผ ใดฝาฝนตองระวางโทษจ�าคกไมเกน 5 ปหรอ

ปรบตงแต 20,000 บาท ถง 100,000 บาท หรอทงจ�าทงปรบ ตามมาตรา 126

ระยะเวลากวา 3 ป ทแอปพลเคชนอเบอรไดเปดใหบรการในประเทศไทย

ยงไมมการเอาผดกบบรษทอเบอรซงเปนเจาของแพลตฟอรม แตมการเอาผดผขบ

อเบอรไปแลวเปนจ�านวนมาก ซงขอกลาวหาทผขบอเบอรถกเจาหนาทรฐจบกมคอ

ความผดฐานใชรถผดประเภท โทษปรบสงสด 2,000 บาท ไมใชมาตรคาโดยสาร

ตามททางราชการก�าหนด โทษปรบสงสด 1,000 บาท และไมมใบขบขรถสาธารณะ

โทษปรบสงสด 1,000 บาท

ส�าหรบคาปรบดงกลาว ผ วจยไดรบขอมลจากผขบอเบอรทเคยถกปรบวา

ทางผใหบรการแอปพลเคชนอเบอรจะจายคาปรบชดเชยกลบคนให หากผขบแสดง

หลกฐานวาไดเสยคาปรบจรง

ขณะทฝงผ เสยประโยชนจากการด�าเนนกจการของแพลตฟอรมอเบอร

อนไดแกผ มอาชพขบรถแทกซ กไดพยายามเคลอนไหว กดดน ใหผ มอ�านาจและ

หนาทก�ากบดแลไดท�าการเขมงวดและบงคบใชกฎหมาย โดยมการรวมตวยน

ขอเรยกรองในหลายวาระ11 ขอโตแยงของกลมผขบแทกซทงกลมทเปนผขบรถ

แทกซมเตอรและกลมผขบรถสาธารณะอน เชน รถแดง ในจงหวดเชยงใหมและ

ผ เสยประโยชนรายอน เชน รถสามลอ จะอยบนพนฐานของการสญเสยความมนคง

ทางอาชพและการแขงขนทไมเปนธรรม เนองจากผขบแทกซตองปฏบตตามกฎหมาย

ซงท�าใหมตนทนทสงกวา เชน คาธรรมเนยมตางๆ การตองน�ารถเขาตรวจสภาพ

บอยครงกวา คาโดยสารกถกก�าหนดโดยกฎหมาย ขณะทอเบอรมการเกบคาโดยสาร

ในลกษณะทมความยดหยน ในชวโมงเรงดวนหรอชวงทมการจราจรหนาแนน อเบอร

จะค�านวณคาโดยสารสงกวาปกต ขณะทแทกซท�าเชนนนไมได

___________________________11 ด http://www.komchadluek.net/news/economic/266713

48

บรษทอเบอร โตแยงวา แอปพลเคชนอเบอรไมถอเปนการใหบรการขนสง

ไมประจ�าทาง เนองจากไมไดเปนการรบจางรวบรวมคน หากแตเปนตวกลางในการ

อ�านวยความสะดวกใหผ ใหบรการและผ ใชบรการไดพบกนเทานน การใหบรการ

ของอเบอรไมผดกฎหมาย เพยงแตประเทศไทยยงไมมกฎหมายรองรบระบบ

การรวมเดนทาง12 และบรษทไดตอสดวยการผลกดนใหมการปรบปรงเปลยนแปลง

ขอกฎหมายดวยการรวบรวมรายชอประชาชนทเหนดวยกบการมทางเลอกในการ

เดนทางทเพมขน และตองการใหบรการของผ ทไมมใบอนญาตขบขสาธารณะและ

รถสาธารณะเปนเรองถกตองตามกฎหมาย โดยอเบอรไดท�าการยนหนงสอตอ

ประธานสภานตบญญต พรอมรายชอประชาชนผใหการสนบสนน 51,000 รายชอ

เพอขอใหสมาชกสภานตบญญตแหงชาตเปนตวแทนประชาชนในการแกไข

พระราชบญญตรถยนตฉบบปจจบน (พ.ศ. 2522) ใหรองรบการรวมเดนทางผาน

แอปพลเคชนบนสมารตโฟน เมอวนท 19 กรกฎาคม พ.ศ. 256013 โดยอเบอรได

เสนอใหแก พ.ร.บ. รถยนต พ.ศ. 2522 ใน 3 มาตราดวยกน14

ส�าหรบบรษทอเบอรซงเปนเจาของแพลตฟอรมอเบอร ไดจดทะเบยนเปน

นตบคคลโดยมขอมลทใหไวกบกรมพฒนาธรกจการคาเมอตอนจดทะเบยนจดตง

บรษท ในนาม บรษท อเบอร (ประเทศไทย) จ�ากด มวตถประสงคด�าเนนกจกรรม

วชาชพวทยาศาสตรและกจกรรมทางวชาการ จดทะเบยนจดตงในหมวดธรกจ

73200 เพอการวจยตลาดและการส�ารวจความคดเหนของประชาชน (ประชามต)

มทนจดทะเบยนแรกตง 3,000,000 บาท และมการเพมทนจดทะเบยน 2 ครง

ในป พ.ศ. 2559 เพมทนจดทะเบยนเปน 4,400,000 บาท และในป พ.ศ. 2560

ไดเพมทนจดทะเบยนอกครงเปน 8,400,000 บาท ซงหากพจารณารายละเอยด

จะพบวาวตถประสงคละประเภทธรกจทบรษทไดท�าการจดเบยนตอกรมพฒนา

ธรกจการคามความคลาดเคลอนไมตรงกบกจกรรมทแทจรงของบรษท

___________________________12 ด http://www.bltbangkok.com/News/TAXIถกกฎUBERถกใจทางออกของปญหานจะจบ

ลงเชนไร 13 ด https://www.dailynews.co.th/it/586248 14 ดรายละเอยดการเสนอใหแก พ.ร.บ. รถยนตของอเบอรไดท https://www.uber.com/th/blog/

bangkok/regth/

49

รายไดของบรษทตามทแจงไวในงบดลของบรษท ในป พ.ศ. 2557 มรายได

สทธ 7,450,152 บาท และมรายเพมขนเปน 43,275,901 บาท และ 90,596,895 บาท

ในป พ.ศ. 2558 และ พ.ศ. 2559 ตามล�าดบ ก�าไรสทธเพมขนตามผลประกอบการ

คอ 625,692 บาท ในป พ.ศ. 2557 เพมเปน 1,498,350 บาท ในป พ.ศ. 2558 และ

3,707,904 บาท ในป พ.ศ. 2559

ทมา: กรมพฒนาธรกจการคา

3.1.2 ขอถกเถยงเรองควำมยดหยน

และโอกำสในกำรประกอบอำชพ

แมจะมงานศกษาและงานวจยจ�านวนเกยวกบเศรษฐกจแพลตฟอรม

โดยเฉพาะแพลตฟอรมอเบอรเปนจ�านวนมากในตางประเทศ แตผ วจยยงไมพบ

งานทศกษาเฉพาะถงบรบทในเรองการสรางความยดหยนและโอกาสในการ

ประกอบอาชพทเพมขนจากการถอก�าเนดของแพลตฟอรมอเบอรโดยตรง งานศกษา

ทกลาวถงเรองดงกลาวจะเปนงานทศกษาเศรษฐกจแพลตฟอรมในภาพรวม ซงม

50

ขอคนพบทเปนไปในทศทางเดยวกน งานศกษาจ�านวนหนง (Dettling, 2016;

Codagnone & Martens 2016) เสนอขอคนพบวาเศรษฐกจแพลตฟอรมเพมโอกาส

ในการประกอบอาชพใหกบสตรทมครอบครวและมบตรแลว สามารถใชเวลาวาง

ทมอยในการหารายได รายงานของสถาบน เจ. พ. มอรแกน เชส (JP Morgan

Chase & Co.) โดยฟารเรลและเกรก (Farrell and Greig 2016) กลาวถงการสราง

โอกาสในการท�างานทยดหยนของอเบอร ชวยใหคนงานทมรายไดไมแนนอน

สามารถสรางรายไดทสม�าเสมอยงขน งานศกษาของเบรก (Berg 2016) พบวา

แพลตฟอรมไดเพมโอกาสในการท�างานใหกบผ ทแตเดมตองดแลเดก ผสงวย และ

ผ พการ ในรายงานของสถาบนสหภาพแรงงานแหงยโรป European Trade Union

Institute (Valenduc & Vendramin 2016) ไดกลาวถงงานเมอมความตองการ

เสนอซอสนคาหรอบรการ (on-demand หรอ on-call) ทจบคผใหบรการและผ เสนอ

บรการผานแพลตฟอรม วาแมจะมความยดหยนสงในเรองของเวลาท�างาน แตรายได

จะไมมความแนนอน สภาพการท�างานและสขภาวะในการท�างานต�า ความมนคง

ในอาชพต�า โอกาสในการเพมสดสวนรายไดใหมากขนมนอย ในการจางงานแบบปกต

เมอแรงงานสะสมความช�านาญและความเชยวชาญจากการท�างานไปสกระยะ

เวลาหนง ยอมมโอกาสในการเพมรายไดใหตนเองเพมมากขนแมจะใชเวลาในการ

ท�างานเทาเดม แตการท�างานผานแพลตฟอรมมโอกาสนอยทผ เสนอบรการจะ

ใชความช�านาญจากการท�างานในการเพมรายไดเมอใชเวลาในการท�างานเทาเดม

และผ ทท�างานในรปแบบนมกถกบบบงคบใหไมสามารถคาดการณเวลาในการ

ท�างานลวงหนาได

ในสวนของความยดหยนในการท�างาน ผ วจยพบวามความสอดคลอง

กบขอมลทไดจากการวจยโดยการสมภาษณผขบอเบอรในจงหวดเชยงใหม 48 ราย

พบวามผใชแพลตฟอรอเบอรในการประกอบอาชพในฐานะเปนชองทางหลกในการ

สรางรายได ประมาณ 42% และการสรางรายไดเสรม 58% โดยรปแบบของการ

ขบอเบอรเปนชองทางในการหารายไดเสรมยงแยกยอยลงไปไดอก 2 ลกษณะ

กลาวคอเปนรายไดเสรมทไมเกยวของกบอาชพหลกเลย และอาชพเสรมทเกยวของ

หรอสงเสรมอาชพหลก สงทนาสนใจคอ ผ ทท�างานแพลตฟอรมอยางเชนแพลต-

ฟอรมอเบอรบางราย สามารถสรางรายไดมากพอทจะเปลยนงานหรอออกจาก

51

งานประจ�าทท�าอย เชน ผขบอเบอรเปนงานหลกรายหนง เรมตนดวยการขบอเบอร

เปนรายไดเสรม กอนจะตดสนใจลาออกจากงานประจ�าในโรงแรมแหงหนงเพอมา

ขบอเบอรอยางเดยว โดยใหเหตผลวาสามารถเลอกเวลาท�างานได ตางจากการ

ท�างานโรงแรมทในบางครงจะตองถกก�าหนดใหท�างานในผลดดก ท�าใหผ วจย

ตงขอสงเกตตอไปวารายไดจ�านวนมากทผขบอเบอรไดรบนนมาจากการเตบโตของ

แพลตฟอรมอยางรวดเรวในชวงเรมตน ทยงไมมคแขงทางธรกจ และ/หรอมาจาก

การสนบสนน (subsidy) ของบรษทเพอการแขงขนและการตลาด ทอาจจะลดลง

ในระยะยาว ซงถาเปนเชนนน การเกดขนของแพลตฟอรมทสงผลใหเกดการ

เปลยนงานของคนงานแพลตฟอรมในระดบทองถน อาจท�าใหเกดความไมมนคง

ในอาชพทสงขนในระยะยาว ความซบซอนของผลกระทบนกคอ มความเปนไปได

ทแรงงานในตลาดแรงงานมความเขาใจทคลาดเคลอนในการตดสนใจเปลยนงาน

เพราะความไมมนคงนอาจยงไมปรากฏใหเหนในระยะสน

52

จากการสมภาษณของผวจยพบวา

1. ผ เขารวมขบอเบอรสวนใหญ หรอประมาณ 58% ท�างานขบรถเปน

อาชพเสรม โดยจ�านวนนยงแบงออกสองสวน กลาวคอ

• ประมาณ 34% มรายไดจากการขบอเบอรในฐานะทเปนอาชพเสรม

ทมสวนสงเสรมอาชพหลก เชน ผขบทมอาชพหลกเปนมคคเทศก และหารายไดเสรม

จากการขบอเบอรเพอทจะมโอกาสในการทจะแนะน�าตวเองและน�าไปสการใหบรการ

น�าเทยวในภายหลง หรอผประกอบกจการรถใหเชา ทน�ารถออกมาวงรบผ โดยสาร

ผานแอปพลเคชนอเบอรในวนทไมมลกคาเชารถ เพอจะมโอกาสไดพบกบนกทองเทยว

53

ทอาจจะสนใจเชารถขบเองในวนตอๆ ไป

• 66% ขบอเบอรเปนอาชพเสรมจากงานทท�า โดยใชเวลาหลงเลกจาก

งานประจ�า เชน งานในโรงแรม งานในส�านกงาน งานราชการ ฯลฯ หรอเวลาวาง

ในวนหยดเพอหารายไดพเศษ

2. ขณะท 42% ของผขบอเบอรในจงหวดเชยงใหมทผวจยท�าการส�ารวจ

มรายไดจากการขบอเบอรเปนรายไดหลก ในจ�านวนนมสวนหนง คอ 4 ราย ทม

ภมล�าเนาอยทอน และตงใจมาจงหวดเชยงใหมเพอทจะขบอเบอรโดยเฉพาะ

เนองจากเหนโอกาสในการประกอบอาชพจากการทเคยเดนทางมาจงหวดเชยงใหม

ในอดตแลวพบวาจงหวดเชยงใหมมปญหาเรองขนสงสาธารณะ และคาดการณวา

การเปดใหบรการของแอปพลเคชนอเบอรในจงหวดเชยงใหมไดรบความนยมจาก

ทงผ ทอาศยอยในจงหวดเชยงใหมและนกทองเทยว ในจ�านวนนมกลมทนาสนใจคอ

ขบอเบอรเปนอาชพหลก และกอนหนานไมมอาชพประจ�าเนองจากเงอนไขสวนตว

บางประการท�าใหไมสามารถประกอบอาชพเปนลกจางได เชน ผ ทเปนแมบาน และ

แมเลยงเดยว ซงผวจยไดรบการบอกเลาจากผขบทเปนแมบานวาใชเวลาวางหลงจาก

การท�างานบานและรบสงลกไปโรงเรยน หารายไดดวยการขบอเบอร สวนผขบ

ทเปนแมเลยงเดยวซงมลกอายนอยและตองใชเวลาดแลลกมากในแตละวน สามารถ

ทจะใชเวลาวางขณะทสงลกเขาโรงเรยนอนบาล หารายไดดวยการขบอเบอร

กรณตวอยำง 1 –

กรณศกษำผขบอเบอรเปนอำชพหลก

กรณท 1-1

คณวชย ผขบอเบอรรายหนงใหขอมลผ วจยวา ตวเขา

นนมภมล�าเนาอยจงหวดเชยงใหม หลงจากจบการศกษา

ในระดบชนประกาศนยบตรวชาชพชนสง (ปวส.) ไดยายไป

ท�างานทกรงเทพฯ เปนเวลาสบสป ในแผนกซอมบ�ารงของ

โรงงานแหงหนง โดยทภรรยาและลกยงอาศยอยทจงหวด

54

เชยงใหม โดยปกต เขาจะกลบเชยงใหมในชวงวนหยดยาวตาม

เทศกาลเชน ปใหม และสงกรานต ในแตละป เขามเวลาได

อยพรอมหนา พอ แม ลก ไมถงยสบวนตอป เขาตดสนใจลาออก

จากงานประจ�า เพอกลบจงหวดเชยงใหมมาขบอเบอร เพราะ

ตองการใชเวลากบครอบครวใหมากขน ตงแตเรมแรกทเขา

ทราบวาอเบอรจะเปดใหบรการทเชยงใหม ทผานมารายได

จากการขบรถใกลเคยงกบเงนเดอนทเคยไดรบ แตคาใชจาย

ในชวตประจ�าวนนอยลงเพราะไมตองจายคาเชาบาน และ

คาครองชพทเชยงใหมถกกวาทกรงเทพฯ เขายงไมแนใจวาจะ

สามารถขบอเบอรเปนอาชพประจ�าไดหรอไม ระหวางนก

พยายามสมครงาน แตดวยอายทมากขนและวฒการศกษา

ชน ปวส. ทเขาม เขาไมแนใจวาจะมใครรบเขาเขาท�างานหรอไม

เขาไดยนใบสมครงานยงโรงงานอตสาหกรรมในนคมอตสาห-

กรรมภาคเหนอทจงหวดล�าพนไวหลายโรงงาน แตยงไมม

โรงงานใดเรยกเขาเขาสมภาษณ

กรณท 1-2

คณพพฒน มภมล�าเนาอยจงหวดพษณโลก เปน

ตวแทนบรษทประกนภยแหงหนง เขาเลาวา เมอทราบขาววาอ

เบอรไดเปดบรการในจงหวดเชยงใหม เขากตดสนขบรถมาจาก

จงหวดพษณโลกมาเชาอพารตเมนตอยแถวบรเวณ ถ.สเทพ

หรอทรจกกนดในนาม “หลงมอ” ซงเปนพนททมอพารตเมนต

หลายแหงทผประกอบ-การลงทนสรางเพอรองรบความตองการ

ทพกอาศยของนกศกษาทศกษาอยในมหาวทยาลยเชยงใหม

อพารตเมนตเหลานจงมราคาไมแพงมาก คณพพฒนคาด

การณดวยตนเองวา อเบอรจะเปนทนยมในจงหวดเชยงใหม

เนองจากเคยเดนทางมาทองเทยวทจงหวดเชยงใหมแลวพบ

วาจงหวดเชยงใหมมนกทองเทยวจ�านวนมาก แตมปญหาระบบ

55

3.1.3 โอกำสกำรท�ำงำนและรำยได

ส�ำหรบแรงงำนผหญงและสงอำย

ผ วจยยงไดพบกบผขบอเบอรจ�านวนหนงซงแตเดมเปนผวางงานมากอน

เชน เปนเพศหญงและผสงวย ในงานของ Hall & Krueger (2017) ไดอางถง

ผลส�ารวจของ ในป ค.ศ. 2014 (พ.ศ. 2557) ซงอเบอรไดวาจางให Benenson

Strategy Group (BSG) ท�าการส�ารวจผขบอเบอรใน 20 เมองในสหรฐอเมรกา

ขอมลดานประชากรศาสตรพบวา ผขบอเบอร 14% เปนผหญง เมอเทยบกบผขบ

แทกซรปแบบเดมในสหรฐอเมรกา ทมจ�านวนผขบทเปนผหญงเพยง 8% สอดคลอง

กบสงทผ วจยพบระหวางท�าการศกษาวาผขบอเบอรในจงหวดเชยงใหมจ�านวนหนง

เปนเพศหญง ซงโดยปกต อาชพขบรถรบจางสาธารณะในประเทศไทยไมใชอาชพ

ทเปนทนยมส�าหรบเพศหญง โดยในจงหวดเชยงใหมมผขบรถแดงหรอรถแทกซ

ทเปนเพศหญงนอยมาก15

ในจ�านวนผขบอเบอรทผ วจยไดท�าการสมภาษณ มผสงวยทเคยรบราชการ

และเกษยณอายราชการแลว รายหนงเปนอดตนายทหาร ใหขอมลวามาขบอเบอร

ในฐานะกจกรรมทจะไดพบปะผคน และมความตองการจะฝกฝนการใชภาษาองกฤษ

ขนสงสาธารณะทไมเพยงพอ และประเมนวาเมออเบอรเปดให

บรการจะสามารถสรางรายไดทดแกผขบ คณพพฒนขบอเบอร

เปนอาชพหลก โดยเรมตนตงแตประมาณตส ซงจะเรมมผ

โดยสารทโดยสารรถประจ�าทางจากกรงเทพฯ มาถงสถานรถ

โดยสารเชยงใหม (อาเขต) หลงจากนนจะไปรอรบผโดยสารแถว

ทาอากาศยานเชยงใหม เนองจากมเทยวบนขาเขาในชวงเชา

หนาแนน ท�าใหมความตองการสง เขาจะขบจนถงประมาณสอง

ทม รวมเวลาประมาณ 15-16 ชวโมงตอวน จงกลบเขาทพกเพอ

พกผอนและออกรบผโดยสารอกครงประมาณตสของวนถดไป

___________________________15 ด http://www.manager.co.th/local/viewnews.aspx?NewsID=9580000142676

56

___________________________16 ด http://www.uberthai.com/marketplace/17 ด http://www.uberthai.com/type-of-car/

กบนกทองเทยว ผขบอกทานหนงเปนสภาพสตรมอาย 64 ป เกษยณจากการท�างาน

ประจ�า มรายไดจากเงนบ�านาญชราภาพจากส�านกงานประกนสงคมเดอนละ

ประมาณ 3,000 บาท ซงไมพอใชในชวตประจ�าวน และไมอยากเปนภาระแก

บตรธดา จงตดสนใจหารายไดดวยการขบอเบอร และการสมครเขาเปนผขบอเบอร

ไมมการก�าหนดอายขนต�าเอาไว

ผขบอเบอรเปนรายไดหลกรายหนงอยระหวางการพกฟนรางกายจาก

การเปนอมพฤกษครงซก โดยรางกายซกทเคยออนแรงมอาการดขนมากจากการท�า

กายภาพบ�าบด แตยงไมหายด จงไมสามารถประกอบอาชพไดตามปกตแตสามารถ

ขบรถได จงเขาเปนผขบอเบอร โดยปกตขนตอนในการสมครเขาเปนผขบอเบอร

ไมไดมขนตอนการคดกรองทางสขภาพ

จะเหนไดวาแพลตฟอรมอเบอรไดสรางโอกาสใหมในการประกอบอาชพจรง

อยางไรกด ไมใชทกคนทจะมโอกาสทเทาเทยมกน เพราะอยางนอยทสดผ ทจะเขาถง

โอกาสนจะตองมทรพยากรอยกอนระดบหนงแลว นนกคอ ตองมรถยนต หรอจะม

โอกาสเขาถงรถยนตทมอายไมเกน 10 ป อเบอรเปดโอกาสใหผ ทสมครขบรถ

สามารถน�ารถทผ อนเปนเจาของรถมาลงทะเบยนกบอเบอรได จงเปดโอกาสใหมการ

เชารถผ อนมาขบ นอกจากนบนเวบไซตของอเบอร ยงมพนทประกาศจบคผ ตองการ

ใหเชารถกบผ ทตองการขบอเบอรอกดวย16 เงอนไขของการขบรถมเพยงแคผขบ

จะตองมใบขบขและตองเปนผ ไมเคยมประวตอาชญากรรมมากอน17

แมแพลตฟอรมอเบอรเปนชองทางหนงการสรางโอกาสในการประกอบ

อาชพ ทงในฐานะการสรางงานใหมใหกบผ ทไมมอาชพ เนองจากขอจ�ากดในการ

เขาสตลาดแรงงานและ/หรอถกกดกนออกจากความสมพนธของสญญาจางแบบ

เปนทางการ เชน ผ มปญหาทางสขภาพ ผสงวยและกลมของผหญงทมภาระในการ

ดแลสมาชกในครอบครว ซงถอเปนกลมแรงงานทส�าคญในตลาดแรงงาน “นอก

ระบบ” ไดมชองทางการหารายไดเสรม หรอเพมทางเลอกในการประกอบอาชพ

มากขน แตดงทไดกลาวไปแลว ประเดนส�าคญทตองพงพจารณาอยางระมดระวงกคอ

เศรษฐกจแพลตฟอรมไดเปลยนแปลงธรรมชาตและความหมายของ “เศรษฐกจ

57

นอกระบบ” ไปอยางไร จะเหนไดวาแรงงานบางสวน เชน แมบานซงเคยท�าหนาท

หลกในการผลตซ�าก�าลงแรงงาน (reprodution of labor power) ใหกบสงคม ในพนท

ชายขอบของเศรษฐกจทเปนทางการนน กลบถกดงเขามาเปนสวนหนงของการ

ท�างานภาคบรการทเปนภาคเศรษฐกจหลกของเชยงใหม อยางไรกตาม เงอนไขใหม

ทเกดจากสภาพการท�างานแพลตฟอรมนน ยงคงมธรรมชาตของงานทเปนสวนหนง

ของเศรษฐกจ “นอกระบบ” และกดกนแรงงานออกจากการคมครองสทธแรงงาน

และการคมครองทางสงคม ทงทก�าลงแรงงานกลมนเขามามสวนในพนทใจกลางของ

กระบวนการผลตและแลกเปลยนสนคาบรการของเมองอยางยงยวด กลาวโดยสรป

เศรษฐกจแพลตฟอรมไดท�าใหเสนแบงของเศรษฐกจในและนอกระบบมความ

คลมเครอและแยบยลขนไปอก เนองจากกจกรรมเศรษฐกจทเคยอยภายใตการ

ก�ากบดแลและความสมพนธของการจางงานแบบเกา ถกเทคโนโลยใหมเปลยนให

เปนกจกรรมแบบ “นอกระบบ” มากขน ผ วจยเหนวาประเดนนอาจเปนประเดน

ทาทายในเชงนโยบายและวชาการทส�าคญในระยะยาว


กรณศกษำผขบอเบอรเพศหญงและผสงวย

ระหวางการเกบขอมล ผวจยไดพบกบคณวภา ผขบ

อเบอร ซงคะเนดวยสายตานาจะมอายพอสมควร และเรยก

แทนตวเองวา “ปา” ตลอดการสนทนา คณวภาใหขอมลวา

มอาย 64 ป เปนอดตลกจางบรษทเอกชน ซงเกษยณอาย

การท�างานไดราว 4 ป กอนหนานอยบานโดยทไมไดท�าอะไร

ชวงเวลากลางวนทลกๆ ออกไปท�างาน เธอจะอยบานคนเดยว

และแมจะมสอสงคมออนไลนทท�าใหยงพอตดตอกบเพอนๆ

ไดบาง แตกไมเหมอนกบสมยทยงท�างานอยทมโอกาสได

ปฏสมพนธกนแบบเหนหนาคาตากน ลกสาวแนะน�าใหเธอมา

ขบอเบอร เพอทจะไดใชเวลายามวางหารายไดเสรมจากเงน

58

บ�านาญทไดรบเปนประจ�าทกเดอนอยแลว เธอเลาวา สาเหต

ทมาขบอเบอรนนมหลายเหตผล ไมเฉพาะเรองรายไดเปนหลก

เทานน แตเปนเพราะเธอไมชอบอยบานเฉยๆ เธอขบอเบอร

ในชวงเวลากลางวน วนจนทรถงวนศกร โดยเรมประมาณ

10 นาฬกา จนถงประมาณ 15-16 นาฬกา เธอกจะแวะตลาด

เพอซออาหารสดกลบบานเพอประกอบอาหาร รายไดจากการ

ขบไมแนนอนในแตละวน แตเธอกไมไดสนใจมาก หกคาใชจาย

แลวมเหลอเปนรายไดสทธ ประมาณ 300-400 บาท เธอบอก

วา “กพอไดคากบขาว” ทส�าคญคอไมเหงา เมอถามถงเรอง

ผลกระทบตอสขภาพ เธอเลาวากมอาการปวดแขนปวดขาบาง

บางวนกมอาการปวดตา แตยงไมถงกบตองไปพบแพทย เธอ

ใชสทธหลกประกนสขภาพถวนหนาในการรกษา

คณพชตเปนอดตทหารอากาศทเกษยณอายราชการ

แลว ตดสนใจขบอเบอรตามค�าแนะน�าของบตรสาว เพอหา

กจกรรมท�าไมใหรสกเหงา คณพชตยงไดเลาถงอาการหลงลม

และการเปนอลไซเมอรทเขาเชอวามความเชอมโยงกบผสงวย

ทเกษยณแลวไมมกจกรรมท�า อกเหตผลทคณพชตเลาเมอถาม

ถงเหตผลในการขบอเบอรกคอ ครอบครวของคณพชตจะไป

เทยวตางประเทศดวยกนทกป และเขาเชอวาการขบอเบอรใน

จงหวดเชยงใหมซงเปนจงหวดทมนกทองเทยวตางชาตเปน

จ�านวนมากนนจะท�าใหเขามโอกาสไดรบผ โดยสารทเปนชาว

ตางชาต และเขาจะอาศยโอกาสนในการฝกการใชภาษา

องกฤษ นอกจากนเขายงเลาใหฟงวาเขาไดพฒนาความ

สมพนธกบผ โดยสารหลายคนโดยกลายมาเปนเพอน และได

ตดตอสอสารกนทางอเมลหรอเฟซบก การรบผโดยสารทหลาก

หลายท�าใหเขาเขาใจวฒนธรรมและนสยของชาวตางชาต

แตละชาตมากขน รวมทงยงมเรองทจะไปเลาสกนฟงใน

ครอบครวในแตละวนวาเขาไปเจออะไรมาบาง

59

3.1.4 กำรจดสรรทรพยำกรใหมในตลำดแรงงำน

และประเดนเรองกำรแขงขนทเปนธรรม

แพลตฟอรมอเบอรไดเพมระดบการแขงขนและน�าไปสความขดแยงของ

ผ มสวนไดสวนเสยในธรกจขนสงมากยงขน18 กลาวคอ ในจงหวดเชยงใหมม

ผประกอบการแทกซทไดรบอนญาตในรปของสหกรณ 2 ราย คอ สหกรณนคร-

ลานนาเดนรถ ซงเปนผ ไดรบสมปทานหลกในการด�าเนนกจการรถสองแถวแบบ

ประจ�าทางและไมประจ�าทางในเชยงใหม ทรจกกนในนาม “รถแดง” รวมถงยงไดรบ

สทธในการด�าเนนการแทกซในจงหวดเชยงใหม อกสหกรณทไดรบสทธใหบรการ

ในจงหวดเชยงใหม คอ สหกรณแทกซเวยงพงค

ขณะทการด�าเนนการของอเบอรในเชยงใหม ท�าใหเกดความขดแยงทาง

ผลประโยชนระหวางกลมผขบรถแดงภายใตสหกรณนครลานนาเดนรถกบผ ใช

แพลตฟอรมอเบอรและคนขบอเบอร ท�าใหเกดการกระทบกระทงจนเปนขาว

หลายตอหลายครง

สหกรณแทกซเวยงพงคนนกลบมองเหนประโยชนจากการใชแพลตฟอรม

ในการใหบรการ จงรวมมอกบแพลตฟอรมแกรบ แกรบ (Grab) เปนแอปพลเคชน

ทเรมใหบรการครงแรกทประเทศมาเลเซยในป พ.ศ. 2555 ปจจบนใหบรการใน

หลายประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต แตเดม แกรบเปนแอปพลเคชนส�าหรบ

ใชในการวางแผนการเดนทางส�าหรบผใชบรการเรยกแทกซ ซงเปนแทกซทจดทะเบยน

รถแทกซประจ�าทองถนนนๆ เปนเพยงแคการอ�านวยความสะดวกใหผ ใชบรการ

และผขบแทกซ ในชวงเรมตน การด�าเนนการของแกรบจงยงไมขดตอผลประโยชน

และกฎหมายของประเทศนนๆ ปจจบน แกรบเปดใหบรการ 30 เมองใน 6 ประเทศ

คอ มาเลเซย สงคโปร ไทย ฟลปปนส อนโดนเซย และเวยดนาม ตอมา แกรบได

ขยายการใหบรการจากแทกซ ไปสผ ทมรถยนตเชนเดยวกบอเบอร ในนาม ‘แกรบคาร’

และยงมบรการอน เชน ‘แกรบไบค’ ส�าหรบผ ตองการใชมอเตอรไซครบจาง และ

‘แกรบเอกซเพรส’ ส�าหรบการรบสงเอกสาร (เมสเซนเจอร) และสงของ ในแพลตฟอรม

___________________________18 ส�าหรบปญหาขนสงสาธารณะในจงหวดเชยงใหมและความขดแยง อานเพมเตมใน

http://www.tcijthai.com/news/2017/15/scoop/6833

60

ของแกรบจงมทงสวนทถกตองตามกฎหมาย คอ แกรบแทกซ แกรบเอกซเพรส

สวนทถกกฎหมายครงหนงผดครงหนง คอ แกรบไบค (ถกกฎหมายส�าหรบมอเตอรไซค

รบจางทขนทะเบยนมอเตอรไซครบจาง แตผดกฎหมายส�าหรบมอเตอรไซคทผขบข

ไมไดขนทะเบยน) และทผดกฎหมายคอ แกรบคาร

สหกรณแทกซเวยงพงค น�ารถแทกซในสงกดเขารวมกบแพลตฟอรมแกรบ

ทงหมด โดยเขารวมในสวนทเปนแกรบแทกซของแพลตฟอรม ขณะเดยวกนแพลต-

ฟอรมแกรบกเปดใหผขบทวไปสมครเขาขบแกรบคารดวย ดงนนบนแพลตฟอรม

แกรบทใหบรการในจงหวดเชยงใหมจงมทงสวนทถกกฎหมายและผดกฎหมาย

แพลตฟอรมอเบอรและแพลตฟอรมแกรบ (ในสวนทเปน Grab Car)

จงเปนคแขงโดยตรงกบ “รถแดง” และผขบแทกซในจงหวดเชยงใหม อยางไรกด

ผขบแทกซของสหกรณแทกซเวยงพงครายหนงทผ วจยไดสมภาษณ ซงโดยปกต

ใชชองทาง Grab Taxi ชวยในการหาลกคา มการใชแพลตฟอรมอเบอรในการสราง

โอกาสเขาถงลกคาดวยโดยใหเหตผลวาเปนชองทางในการหารายไดเพม โดยปกต

หากตองขบออกไปสงผโดยสารในพนทนอกตวเมอง หลงจากสงผโดยสารแลวจะตอง

วงกลบเขาเมองโดยไมมผโดยสาร ซงผขบแทกซรายนจะเปดใชแอปพลเคชนอเบอร

เพอเพมโอกาสในการหาผใชบรการระหวางขบรถกลบเขาเมอง และพบวาสามารถ

หารายไดเพมได แมจะเปนการท�าผดระเบยบของสหกรณทตนสงกดอยซงไมอนญาต

ใหใชแพลตฟอรมอนนอกเหนอจากแกรบ (ในสวนของ Grab Car) และผดกฎของ

แพลตฟอรมอเบอรดวย โดยผขบรายนจะตองโทรแจงผเรยกใชบรการกอน เนองจาก

ใชรถอกคนในการลงทะเบยนกบแพลตฟอรมอเบอร ผขบรายนจะขอความรวมมอ

จากผ เรยกบรการในการทจะไมรายงานไปยงแพลตฟอรมอเบอรวาลกษณะของรถ

ไมตรงกบขอมลทใหไวกบอเบอรแตแรก กรณนแสดงใหเหนวาตวผขบเองกไมไดม

ความภกด (Loyalty) ตอแพลตฟอรมใดแพลตฟอรมหนงหากแตมพยายามในการ

ทจะท�ารายไดและสรางประโยชนสงสดในภาวะแหงการแขงขน

61


กรณศกษำควำมขดแยงบรกำรขนสงในจงหวดเชยงใหม

ในป พ.ศ. 2560 มรายงานขาวเกยวกบการใหบรการ

ขนสงผานแพลตฟอรมเหตการณหนงทไดรบความสนใจและ

วพากษวจารณจากสาธารณชนจ�านวนมาก คอ เจาหนาทขนสง

ท�าการ “ลอซอ” ใหผขบอเบอรเขามารบผโดยสารภายในขนสง

จงหวดเชยงใหมแลวท�าการจบปรบ ในเรองนนกวจยไดรบ

การชแจงจากขนสงจงหวดเชยงใหม นายชาญชย กฬาแปง

ถงเหตการณในวนนนวา ขนสงจงหวดไมไดท�าการลอซอ

อยางทเปนขาว เหตการณเรมจากกลมผขบแทกซจากสหกรณ

แทกซเวยงพงค ไดรวมตวกนเขามายนหนงสอตอขนสงจงหวด

ใหท�าหนาทกวดขนวนยการจราจรและบงคบใชกฎหมาย

จากการทมการเปดใหบรการขนสงผานแพลตฟอรมในจงหวด

เชยงใหมโดยอเบอรและแกรบ กลมผ ยนหนงสอไดมการเชญ

ผสอขาวมาท�าขาวดวย หลงจากยนหนงสอตอเจาหนาทแลว

กลมผ ยนไดท�าการหลอกเรยกผขบแกรบคาร แสรงท�าทเปนวา

ใหเขามารบผ โดยสารในส�านกงานขนสง เมอผขบแกรบคาร

มาถง กลมผ ขบจากสหกรณแทกซเวยงพงคไดเขาลอมรถ

และเรยกตวผขบลงจากรถ ใหเจาหนาทมาท�าการเปรยบเทยบ

ปรบ กรณนถอเปนการกระท�าความผดซงหนา หากเจาหนาท

ไมท�าอะไรกจะถอเปนการท�าผดฐานละเวนการปฏบตหนาท

ตามกฎหมายอาญามาตรา 157 เจาหนาทกตองเปรยบเทยบ

ปรบ แตขาวทออกมามความคลาดเคลอนวาเปนการลอซอของ

เจาหนาท นายชาญชยชแจงเพมเตมวา ขนสงจงหวดเชยงใหม

ไมมนโยบายลอซอ ทผานมาเมอมผ รองเรยนกจะออกจดหมาย

เชญผขบมาพบและขอใหชแจง หากมความผดจรงทางขนสง

62

กจะท�าการตกเตอนและปรบตามทกฎหมายก�าหนด หากสง

จดหมายเชญแลวไมมาพบ กจะขนเตอนในระบบเมอมาตดตอ

ส�านกงาน เชน มาเสยภาษหรอตอใบขบข ตนในฐานะเจาหนาท

ของรฐมหนาทตองปฏบตตามกฎหมาย ยอมรบวากฎหมายทม

อาจจะไมทนสมย ไมตรงตามสภาพสงคมทเปลยนแปลงไป

ภาครฐกตองด�าเนนการแกไขกฎหมายตอไป

กรณนนาสนใจวารายงานขาวของเหตการณทเกดขน

ซงไดแพรกระจายออกไป กลบกลายเปนวารถแดงรวมมอกบ

เจาหนาทท�าการลอซอ ท�าใหเกดกระแสสงคมต�าหนเจาหนาท

และรถแดง ทงทวนนนเปนกรณของกลมสหกรณแทกซเวยงพงค

ทใหบรการผานแอปพลเคชนแกรบ และแทจรงแลวพวกเขากได

รบผลกระทบจากแอปพลเคชนแกรบในสวนของ ‘แกรบคาร’

เองดวย ขณะทกลมผ ขบรถแดงไมเกยวของกบเหตการณน

แตอยางใด กลบไดรบการต�าหน อาจจะเปนเพราะสงคมมความ

ไมพอใจการใหบรการของรถแดงอยเปนทนเดม

ทางฝายรถแดง ซงกเปนผ เสยประโยชนจากการเปด

ใหบรการขนสงผานแพลตฟอรมในจงหวดเชยงใหม ไดเรยก

ประชมสมาชกสหกรณนครลานนาเดนรถและออกมาตรการ

ตอบโต นายสงหค�า นนต ประธานสหกรณนครลานนาเดนรถ

ในขณะนนใหขอมลวา มองในแงของความมนคงในอาชพ

จะเขาใจไดวากลมผขบรถแดงไมไดรบความเปนธรรม เพราะ

ขณะทผขบตองปฏบตตามกฎหมายทกอยาง แตกฎหมายกลบ

ไมสามารถสรางการแขงขนทมความเปนธรรมใหกบกลม

ผขบได เมอเจาหนาทไมสามารถบงคบใชกฎหมาย กลมผขบ

กตองหามาตรการเพอคมครองตวเอง โดยขณะนนไดมการ

รวมกลมกนเพอชวยเจาหนาทท�างาน โดยการสอดสองและ

ขอความรวมมอจากเจาหนาท หากพบตวผกระท�าผดจะกกตว

และแจงเจาหนาทใหมารบตวไปเปรยบเทยบปรบ ตนในฐานะ

63

3.1.5 กำรสรำงสภำพควบคมของแพลตฟอรมอเบอร

และผลกระทบตอสภำพกำรท�ำงำน

ดงทไดอภปรายถงงานศกษาของ Rosenblat and Stark (2015) ในตอนตน

ของรายงานฉบบน วาไดวพากษคนขบอเบอรวาเปนแรงงานอลกอรทม (algorithmic

labor) เพราะกระบวนการท�างานของคนขบรถถกควบคมจาก อลกอรทม (Algorithm)

ในระบบปฏบตการ ทเปนเครองมอส�าคญในการก�าหนดความสมพนธเชงอ�านาจ

ระหวางบรษทและคนขบ ทงน อเบอรมอ�านาจในการควบคมวธการท�างานของ

คนขบโดยผานแพลตฟอรมในลกษณะทมองไมเหนจากภายนอก นอกจากน

Rosenblat and Stark ยงวพากษเพมเตมวา นอกจากควบคมดวยอลกอรทมของ

แพลตฟอรมแลว อเบอรยงใชกลยทธอนๆ เชน ใชการตลาดและการสรางวาทกรรม

เกยวกบผประกอบการและเสรภาพในการท�างานโดยเลอกชวโมงการท�างานของ

คนขบ จากการศกษาของ JELI พบวา บรษทอเบอรเปนผ มอ�านาจในการควบคม

ประธานสหกรณฯ เมอสมาชกเสยประโยชน ตนกตองท�าอะไร

สกอยาง แตยนยนวาท�าในกรอบของกฎหมาย หากอเบอรและ

แกรบอยากรบผโดยสารกไปท�าใหถกกฎหมาย ตนรปญหาของ

รถแดงทกอยาง ทงสงทประชาชนไมพอใจ ทงพฤตกรรมของ

รถแดงทไมเหมาะสม ทงโกงราคา ท�าการจราจรตดขด หากม

ผ รองเรยนมาตนกเรยกคนขบทเปนสมาชกเขามาตกเตอน

ยอมรบวาเปนปญหาทพยายามปรบปรงตวมาหลายป หาก

ท�าใจใหเปนกลาง แยกความรสกความร�าคาญทเคยไดรบจาก

ประสบการณการใหบรการของรถแดงทแยออกไป จะเขาใจวา

คนขบรถแดงไมมทางเลอกในการประกอบอาชพอนมากนก

ขณะทคนขบอเบอรและแกรบสวนใหญท�าเปนอาชพเสรม

มบางทขบเปนอาชพหลกแตมไมมาก สงเหลานท�าใหกลมคน

ขบรถแดงรสกวาไมไดรบความเปนธรรมและถกแยงอาชพ

64

การท�างานของอลกอรทมของแพลตฟอรม ซงท�าใหบรษทสามารถก�าหนดรปแบบ

ของความสมพนธทมระหวางแพลตฟอรมอเบอรกบคนขบอเบอรเองทงหมด

1) การสรางสภาพบงคบ การก�าหนดความสมพนธเชงอ�านาจ

และสภาพการท�างาน

การก�าหนดความสมพนธระหวางแพลตฟอรม ผ ขบ และผ ใชบรการ

เปนการก�าหนดโดยอเบอรเองทงหมด โดยผขบและผใชบรการ ไมมสวนรวมในการ

ควบคมอลกอรทม จากการสมภาษณของผ วจยพบวา ผ ขบอเบอรจ�านวนหนง

ตงขอสงเกตวา เมอเรมสมครเขาเปนผขบใหมๆ จะมโอกาสในการไดรบการเรยก

ผ โดยสารสง มความเปนไปไดวาแพลตฟอรมไดสรางแรงจงใจใหผ ขบรายใหม

โดยการมอบโอกาสในการรบบรการมากกวาผขบรายเกา แอปพลเคชนก�าหนด

คาตอบแทนแบบแรงจงใจ (Incentive) คอนขางสง เพอจงใจใหคนออกมาขบใน

หวงเวลาทมความตองการใชบรการสง ในบางพนททมความตองการใชบรการสง

แพลตฟอรมกจะก�าหนดพนทบรเวณนนใหมตวคณคาโดยสารทมากขนกวาปกต

โดยจะปรากฏใหเหนในแพลตฟอรมฝงคนขบเทานน เพอจงใจใหใหคนขบไปรอรบ

ผ ตองการใชบรการในบรเวณนน ในสวนของผ ตองการใชบรการอเบอรจะไมทราบ

เลยวาพนททตนเองตองการเรยกใชบรการเปนพนททมความตองการใชบรการ

อเบอรสงกวาปกต และจะตองเสยคาโดยสารมากกวาปกต นอกจากผ โดยสาร

ทเดนทางเปนประจ�าในเสนทางนนๆ จงจะสงเกตไดวาคาโดยสารแพงมากขนกวา

ปกต (Price Surge) จะเหนไดวาการสรางแรงจงใจใหคนขบอเบอรดวยตวคณ

คาโดยสารทเพมขนเปนตนทนทผใชบรการตองจาย และบรษทฯ ไดประโยชนจาก

การไดสวนแบงตามรอยละของคาโดยสาร ซงกมากขนไปดวยเมอผใชบรการตอง

จายสงขนตามตวคณทแอปพลเคชนเปนผก�าหนด

65

จอแสดงผลของแพลตฟอรมฝงผขบทสรางแรงจงใจใหคนขบไปรบผ โดยสาร

ในพนททมความตองการใชบรการสง โดยเสนอคาโดยสารทสงกวาคาโดยสารปกต

เพอเปนการปองกนการปฏเสธผโดยสาร เมอมผเรยกใชบรการ แพลตฟอรม

ในฝงของคนขบจะขนพกดของผเรยกเพอใหไปรบผโดยสาร โดยทผขบจะไมทราบวา

จดหมายปลายทางอยทใดจนกวาจะรบผ โดยสารขนรถแลว และจะไมทราบวา

คาโดยสารทจะไดรบจะมมลคาเปนเทาใด โดยจะทราบคาโดยสารทจะไดรบกตอเมอ

สงผ โดยสารถงทหมายแลว ซงจากการสมภาษณผขบเกอบทกรายไมเหนดวยท

ไมทราบจดหมายและคาโดยสารลวงหนา เพราะบอยครงทผโดยสารมความตองการ

ทจะเดนทางไปในพนททหางไกลออกไป ซงผขบไมประสงคจะขบไปสง เชน นกทองเทยว

เรยกใชบรการจากจงหวดเชยงใหมไปจงหวดเชยงราย หรอ อ�าเภอปาย ในจงหวด

แมฮองสอน เมอมารบผโดยสารแลวผขบจงทราบจดหมาย และหากปฏเสธกมโอกาส

ทจะเกดขอขดแยงโตเถยงกบนกทองเทยว นอกจากนแพลตฟอรมกมระบบเรตตง

คะแนน ซงเปนการใหคณใหโทษแกผขบและมผลตอการค�านวนคาตอบแทนแบบ

จงใจและการเรยกใชบรการครงตอๆ ไป ผขบรายหนงใหขอมลแกผวจยวา เคยทดลอง

ดวยการอยในพนทเดยวกนกบผขบอกรายทมคะแนนไมเทากน เมอมผ ตองการ

ใชบรการเรยกใชบรการ ระบบจะเรยกผขบทมคะแนนสงกวากอน และแพลตฟอรม

66

อาจจะยกเลกสถานะผขบหากคะแนนทไดรบต�ากวามาตรฐาน19

การควบคมความสมพนธผานอลกอรทมและการใหคณใหโทษผานระบบ

ยงน�าไปสความขดแยงระหวางผขบและผ โดยสารในบางกรณน�าไปสการทะเลาะ

ววาทระหวางผขบและผ โดยสาร อาท การไมยอมยกเลกการเดนทาง การถกเถยง

เรองจดหมายทจะไปสง20 จะเหนไดวา แมแพลตฟอรมจะชวยแกปญหาผขบแทกซ

แบบเดมไมยอมไปสงผ โดยสารยงจดหมายทผ โดยสารตองการ แตกอาจจะสราง

ปญหาใหมซงอาจจะแกไขไดยากยงกวา คอ ปญหาการขาดตวกลางทจะชขาด

เรองความขดแยงระหวางผขบกบผ โดยสาร

แอปพลเคชนอเบอรในสวนของคนขบมการรบการเรยกรถในขณะทก�าลง

เดนทางเพอสงผ โดยสารอนแมการเดนทางยงไมสนสด คอยงไมทนทผขบจะสง

ผ โดยสารถงทหมาย ในกรณทไมมผขบรายอนอยในบรเวณทมผ ตองการใชบรการ

แตมผขบทก�าลงอยระหวางสงผโดยสารรายอนในบรเวณใกลเคยง โดยผขบสามารถ

เลอกทจะรบหรอไมรบผ โดยสารรายใหมไดแมจะยงอยในระหวางสงผ โดยสาร

อกราย ผขบรายหนงใหขอมลกบผ วจยวา ในวนทมความตองการใชบรการสงจะม

การแจงเตอนการเรยกซอนเขามาตลอด และแมจะเลอกไดทจะไมรบ แตผขบบางคน

ใหขอมลแกผ วจยวา ผขบไมแนใจวาหากไมรบจะมผลตอการขบหรอไม คอ ไมแนใจ

วาหากปฏเสธหรอไมกดรบผโดยสาร ระบบจะไมจบคใหในอนาคต หรอในกรณทม

ผขบรายอนอยในบรเวณเดยวกน ระบบจะเลอกใหผขบรายอนใหไดรบผ โดยสาร

กอนหรอไม ความไมแนนอนและไมทราบวธการท�างานของอลกอรทมอยางแทจรง

สงผลใหผขบกลวทจะเสยโอกาส และตองกดรบผ โดยสารทกครง ท�าใหตองขบรถ

หลายชวโมงตดตอกนโดยไมไดพกรบประทานอาหาร หรอตองเตรยมอาหารไวส�าหรบ

เผอไวรบประทานบนรถขณะท�างาน การท�างานตดตอกนเปนระยะเวลานานโดย

ไมไดหยดพกสงผลใหเกดผลกระทบทางรางกาย นอกไปจากน คนท�างานยงตอง

ประสบกบความวตกกงวลอนเนองมาจากความไมแนนอนของการท�างานของ

___________________________19 มรายงานการถอดผขบออกจากระบบเมอไดคะแนนต�ากวามาตรฐานของอเบอรโดย Business

Insider เขาถงไดท http://uk.businessinsider.com/leaked-charts-show-how-ubers-driver-

rating-system-works-2015-220 ดกรณทะเลาะววาท https://www.beartai.com/news/it-thai-news/120926

67

อลกอรทมเหลาน สงผลกระทบในแงจตวทยาจากสภาพการท�างาน อาจสงผลเสย

ตอสภาพจตในระยะยาว และไมเปนไปตามกรอบการท�างานดานสขอนามยในการ

ท�างานขององคการอนามยโลก21

2) เสนแบงระหวางชวตการท�างานและชวตสวนตวถกท�าใหพราเลอน

ในงานศกษาของ Degryse (2016) ไดกลาวถงสภาพในการท�างานของ

งานทจบคความตองการผานแพลตฟอรมไวอยางนาสนใจวา งานลกษณะนท�าให

เสนแบงระหวางชวตการท�างานและชวตสวนตวจะถกท�าใหพราเลอน ผ วจยเคย

พบกบผ ขบอเบอรรายหนงซงเปนแมเลยงเดยว น�าบตรสาวอาย 4 ขวบตดรถ

มาดวย เนองจากวนนนไมมผดแล ไมไดไปโรงเรยนอนบาลเพราะปวย และคณคร

ขอใหหยดเรยนเนองจากกงวลวาเพอนๆ ในชนเรยนจะไมสบายไปดวย เนองจาก

วนนนเปนวนสดทายของการค�านวณคาตอบแทนแบบจงใจ ผขบรายนนจงตองน�า

ลกเดนทางไปดวย เพราะหากท�าจ�านวนรอบไมถงเปาทจะไดรบคาตอบแทนแบบ

จงใจ ความพยายามตลอดสปดาหจะเปนเรองสญเปลา โดยผขบรายนนไดรองขอ

ผ วจยไมใหรายงานเรองนใหอเบอรทราบ เนองจากอเบอรไมอนญาตใหมบคคลอน

นอกจากผขบเดนทางไปดวย กรณนเปนตวอยางทเผยใหเหนวา เสนแบงระหวาง

การท�างานในฐานะผขบและชวตสวนตวของผขบทตองดแลลกไดถกท�าใหพราเลอน

นอกจากนกรณนยงเผยใหเหนการสรางสภาพควบคมทท�าใหผ ขบตองท�างาน

เนองจากไมอยากเสยประโยชนจากผลตอบแทนแบบจงใจทแพลตฟอรมเสนอ

แมวาเงอนไขสวนตวบางประการจะไมเออใหท�างานแตผขบกตองท�างานเพอไมให

การท�างานทผานมาทไดสะสมจ�านวนรอบในการสงผ โดยสารไวตองสญเปลาไป

3) กลยทธการตลาดและการสรางวาทกรรม

เกยวกบผประกอบการ และเสรภาพในการท�างาน

อเบอรเปนผก�าหนดรปแบบและความหมายในเรองความสมพนธกบ

ผขบโดยหลกเลยงการใชค�าทมความหมายไปในแนวทางทมลกษณะไมเทาเทยมกน

___________________________21 ส�าหรบการท�างานดานสขอนามยในสถานทท�างานขององคการอนามยโลกสามารถเขาถงไดท

http://www.who.int/occupational_health/healthy_workplace_framework.pdf

68

ทางความสมพนธ อเบอรเลอกใชค�าวา “พารตเนอร” ซงมความหมายถงการเปน

หนสวนในทางธรกจ โดยปกตแลวความเปนหนสวนในทางธรกจไมไดมความหมาย

เพยงแคการมสวนแบงในรายได แตหมายถงความสามารถในการทจะก�าหนด

นโยบายและทศทางของธรกจ มสวนรวมในการตดสนใจตางๆ ซงในความเปนจรงแลว

อเบอรไมเคยเปดโอกาสใหคนขบอเบอร หรอในภาษาของอเบอรคอ “พารตเนอร”

มสวนรวมเลยแมแตนอย

การมจ�านวนผขบทมากขนยอมสงผลในเชงบวกกบอเบอรเพราะเปนการ

เพมโอกาสในการสรางรายไดใหกบอเบอร ในทางตรงขามการมจ�านวนผขบทมาก

สงผลใหการแขงขนกนเองระหวางผขบอเบอรมสงขน อเบอรสรางแรงจงใจใหผขบ

บอกตอและชกชวนคนรจกใหสมครเขามาขบอเบอรโดยการเสนอผลตอบแทนให

2,500 บาท หากเพอนสมครเปนผขบอเบอรและวงรบผ โดยสารครบ 25 เทยว

การเสนอผลตอบแทนลกษณะนท�าใหผ ขบชกชวนเพอนใหสมครเขาเปนผ ขบ

จ�านวนมาก ซงผขบบางรายใหขอมลวาจ�านวนผขบทมากขนเรอยๆ น สงผลใหผขบ

แตละรายไดรบผ โดยสารโดยเฉลยตอวนนอยลงเพราะตองแขงขนกนเอง ขณะท

ผขบมองวาอเบอรไดสวนแบงคงทเทาเดม แตลดความเสยงกรณผขบมจ�านวน

ไมเพยงพอตอความตองการของผใชบรการลง และท�าใหอเบอรไมจ�าเปนตองเสนอ

คาตอบแทนชนดจงใจมาก เพราะมผขบในจ�านวนทมากพอ ท�าใหคาตอบแทนทผขบ

ไดรบมความไมแนนอน ไมมนคง

นอกจากนในการเชญชวนใหคนเขามารวมเปนผขบผานชองทางตางๆ

ทงเวบไซตอยางเปนทางการของอเบอร (www.uber.com/th) และชองทางโซเชยล-

มเดยอยางเฟซบก (www.facebook.com/uberthai) อเบอรกเลอกใชถอยค�าทม

ความหมายเชงบวก เชน “เปนเจานายตวเอง” “Uber ใหอสระคณในการเลอกขบ

ไดเตมท” หรอ “แอปพลเคชน Uber Driver ออกแบบมาเพอคณ” ขณะทผขบอเบอร

จ�านวนมากวพากษวจารณแพลตฟอรมอเบอรวาออกแบบมาเพอประโยชนของ

บรษทและผลกภาระเสยงทงหมดใหกบผขบทอเบอรเรยกวา “พารตเนอร” ขดแยงกบ

ภาพทพยายามสรางและวาทกรรมทอเบอรน�ามาใช

69

4) การผลกภาระและความเสยงใหผขบและผใชบรการ

การสอสารระหวางผขบและบรษทอเบอร มทางเลอกไมมากนก ในสวน

ภมภาค ไมมสถานทตดตอทสามารถชวยเหลอหรอตอบค�าถามอยางถาวร มเพยง

สถานทอ�านวยความสะดวกในการรบสมครคนขบทจะยายสถานทไปเรอยๆ ส�าหรบ

ในจงหวดเชยงใหม มกจะใชสถานท เชน รานกาแฟ และจะมเจาหนาทเพยง 1-2 คน

คอยอ�านวยความสะดวกในการสมคร และแนะน�าวธการใชแอปพลเคชน โดยปกต

เวลาทมปญหาผขบมกจะใชวธสอสารโดยการโทรเขาคอลเซนเตอร หรอสงขอความ

ผานแพลตฟอรม

ดงทไดยกตวอยางใหเหนกอนหนาน อเบอรอาศยชองวางในการสนอง

ตอบความตองการของผ โดยสารของบรการรถแทกซในประเทศไทย บรการขนสง

สาธารณะทมไมเพยงพอ การขาดประสทธภาพในการก�ากบดแลของรฐ เปนโอกาส

ในการท�าธรกจ การใหบรการของอเบอรสรางโอกาสในการประกอบอาชพ ทงเปน

รายไดหลก สรางรายไดเสรม เพมโอกาสใหผ ดอยโอกาสในหลากหลายกรณ

ขณะเดยวกน ผ ขบอเบอรและผ ใชเองกมภาระและความเสยงในหลายรปแบบ

ทเกดจากการขบและใชบรการอเบอร โดยทดเหมอนวาตวบรษทเจาของแพลตฟอรม

นนไดผลกภาระความรบผดชอบออกไปยงคนขบและคนใชบรการ

ตามมมมองของเจาหนาทรฐ ผขบอเบอรท�าผดกฎหมายหลายมาตรา

ทง พ.ร.บ. รถยนต และ พ.ร.บ. ขนสงทางบกตามทไดอภปรายไปแลว โดยทกฎหมาย

ไมสามารถเอาผดบรษทฯ เจาของแพลตฟอรมได แมอเบอรจะมการชดเชยคาปรบ

ทผขบอเบอรตองเสย แตประวตการท�าผดจะตดตวผขบไปตลอด ตองถกเรยกเขารบ

การอบรม และมโอกาสทจะถกพกใบอนญาตหากถกจบในความผดเดยวกน

ซ�าหลายครง22 ความเสยงตอการถกจบกมและความวตกกงวลจงตกอยกบผขบ

อเบอรแตฝายเดยว

การถอก�าเนดของอเบอรในประเทศไทย ท�าใหผขบรถแทกซและรถรบจาง

สาธารณะทงหลายเสยประโยชน จงเปนเหตทสรางความไมพอใจ น�าไปสความ

ขดแยงทสมเสยงตอการท�ารายรางกายและทรพยสน ดงทไดเกดเหตการณทะเลาะ

___________________________22 ดขาวการจบกมคนขบอเบอรโดยกรมการขนสงทางบกและเจาหนาทต�ารวจ-ทหารไดท

https://www.matichon.co.th/news/486176

70

ววาทชกตอยระหวางคนขบอเบอรและผควบคมควรถแทกซทพทยา23 หรอเหตการณ

การจดชดไลลา กกตว เรยกเจาหนาทกรมการขนสงมาเปรยบเทยบปรบโดยรถสองแถว

หรอ “รถแดง” ในจงหวดเชยงใหม24 คนขบอเบอรจงตองเผชญความเสยงตอการ

ถกท�ารายรางกายและทรพยสนของตนเองโดยทบรษทฯ ไมมสวนรวมรบความเสยง

นดวย

แมอเบอรจะใชกลยทธการตลาดสรางวาทกรรมเกยวกบผประกอบการ

เพอเชญชวนใหมผสนใจมารวมเปน “พารตเนอร” ดวยถอยค�าทสงผลทางความรสก

เชงบวก อาท “แอปพลเคชน Uber Driver ออกแบบมาเพอคณ” แตผขบอเบอร

จ�านวนมากไมไดรสกวาอเบอรออกแบบมาเพอคนขบตามทกลาวอาง ผขบอเบอร

ทผ วจยท�าการศกษาทกรายใหความเหนวา แอปพลเคชนยงคงมปญหา โดยเฉพาะ

แผนทซงมความคลาดเคลอนจากความเปนจรง และบางครงน�าไปสการถกเถยง

กบผ โดยสาร ผขบจ�านวนมากเลาถงประสบการณทไมมความช�านาญเสนทาง

จงตองขบตามแผนทของอเบอรและพบวาแผนทมความบกพรอง ใชเวลาในการ

คนหาผใชบรการมากจนบางครงผใชบรการรอไมไหวจนตองยกเลก หรอผ โดยสาร

ไมพอใจทใชเวลานานเกนไปจงใหคะแนนต�าซงมผลตอการไดรบคาตอบแทนแบบ

จงใจ และมโอกาสทจะไดผ โดยสารนอยลง ซงจะเหนไดวาความบกพรองจากตว

แพลตฟอรมของอเบอรไดสรางความล�าบากตอผขบขบอเบอรเอง

การตดตอสอสารระหวางคนขบอเบอรและผ เรยกใชบรการผานแอป-

พลเคชนอเบอร ท�าไดสองลกษณะคอโดยการแชตและการโทร ส�าหรบการแชต

สามารถท�าผานแอปพลเคชนไดเลยโดยไมมคาใชจาย แตในทางปฏบตผขบอเบอร

จะไมคอยใชชองทางน เพราะการพมพขอความแชตผานแอปพลเคชนขณะขบรถ

มความอนตราย และดวยภาวะทตองเรงรบเพอไปรบผ เรยกใชบรการ จงไมอาจจะ

หยดรถเพอท�าการแชต วธการตดตอทใชสวนมากคอการโทรศพท ซงการตดตอกน

โดยการโทรศพทน คาใชจายจากการโทรศพทเปนภาระของผขบและผเรยกใชบรการ

___________________________23 ดขาวการทะเลาะชกตอยระหวางคนขบอเบอรและผควบคมควรถแทกซทพทยา

https://www.thairath.co.th/content/107954224 ดขาวการจดชดไลลาคนขบอเบอรโดยรถสองแถวแดงจงหวดเชยงใหม

http://www.manager.co.th/local/viewnews.aspx?NewsID=9600000023664

71

ในหลายกรณทผ เรยกใชบรการเปนนกทองเทยวตางชาต การโทรศพทตดตอกนม

ตนทนสงเนองจากเปนการโทรศพทระหวางประเทศ ผ ขบอเบอรรายหนงเลา

ประสบการณทตองเสยคาโทรศพทตดตอกบผ ใชบรการและตองเสยคาโทรศพท

มากกวาคาโดยสารทไดรบ คาใชจายในการตดตอกนระหวางผขบอเบอรและผใช

บรการเปนภาระทบรษทฯ ผ เปนเจาของแอปผลกใหเปนภาระของผขบและผใช

อเบอรหกสวนแบงรายได 25% จากคาโดยสาร โดยทการก�าหนดคาโดยสาร

และคาธรรมเนยมตางๆ นนเปนสทธของอเบอรแตฝายเดยว ขณะทตนทนตางๆ

เปนภาระของผขบ ทงคาน�ามนเชอเพลง คาสกหรอ คาวสดสนเปลองตางๆ อาท

น�ามนเครอง ทส�าคญคอ การประกนอบตเหต ซงเปนประเดนทมการถกเถยง

เนองจากผขบอเบอรนน ตามกฎหมายถอเปนการใชรถผดประเภท เอารถยนต

สวนบคคลมาใหบรการสาธารณะ ซงผดประเภทจากทไดจดทะเบยนเอาไว ท�าให

บรษทประกนภยปฏเสธทจะใหความคมครองในกรณทเกดอบตเหต25 หากตรวจสอบ

ไดวาเปนการน�ารถยนตสวนบคคลมาใชเพอรบจางขนสง ภาระและความเสยงจง

ตกเปนของผขบและผใชบรการ

3.1.6 ผลกระทบทมตอตลำดแรงงำนภำคขนสง

ดงทไดอภปรายกอนหนา ผลกระทบของแพลตฟอรมอเบอรทมตอสงคม

และตลาดแรงงานภาคขนสง มทงผลกระทบเชงบวกและเชงลบ ผลกระทบเชงบวก

คอ แพลตฟอรมอเบอรตอบสนองความตองการของผบรโภค สรางโอกาสในการ

ประกอบอาชพ เพมความยดหยนในการประกอบอาชพ ลดสงกดขวางและตนทน

ในการเขาสตลาด ท�าใหผ ดอยโอกาสสามารถเขาสตลาดได ลดการผกขาด และ

ท�าใหผ ทอยในตลาดกอนหนาไดหนกลบมาทบทวน แกไขและพฒนาตนเอง

เพอเพมความสามารถในการแขงขน26

___________________________25 ประเดนการประกนภย และบรษทประกนภยปฏเสธการจายคาสนไหม ดเพมเตมท

https://www.posttoday.com/economy/insurance/486500

และ http://www.bangkokbiznews.com/news/detail/748604

72

ผลกระทบเชงลบคอเพมการแขงขนในตลาด เมอมผ เลนหนาใหมเขาส

ตลาดแรงงานมากขนทงยงท�าใหเกดการแขงขนทไมเปนธรรม กอใหเกดความรสก

ไมมนคงในอาชพส�าหรบผ ทประกอบอาชพนอยแตเดม มความเสยงในการทจะ

สญเสยรายไดและสญเสยอาชพ ท�าใหเกดการตอตาน น�าไปสความขดแยง ภาครฐ

ถกทาทายในการบงคบใชกลไกควบคมดแล การอ�านวยความยตธรรมใหกบผ ทอยใน

ตลาดอยแตเดมภายใตขอก�าหนดและกฎหมาย และการบงคบใชกฎหมายกบผเขาส

ตลาดรายใหมทพยายามหลกเลยงขอบงคบ

โรเจอรส (Rogers 2016a) พดถงผลไดในเชงสงคมทอเบอรท�าใหเกดการ

ใชทรพยากรเชน รถยนต ใหเกดประโยชนสงสด นอกจากน ยงสรางแรงจงใจให

ผ เดนทางลดการซอและใชรถยนตสวนตว ทจะท�าใหเกดผลดในแงสงแวดลอม

อยางไรกตาม เขาสรปวามการวจารณอเบอรใน 6 มตหลกคอ

1) การแขงขนทไมเปนธรรมกบคนขบแทกซเดม

โดยการเขาสตลาดทไรการก�ากบดแลและการก�าหนดคาโดยสาร

ประเดนนคอนขางชดเจนในบรบทของประเทศไทย ทงในกรงเทพมหานคร

และจงหวดเชยงใหม เนองจากคนขบแทกซเดมตองปฏบตตามกฎหมาย มตนทน

ในการประกอบอาชพทสงกวา การเรยกเกบคาโดยสารถกก�าหนดโดยรฐ มาตรฐาน

ทเกยวกบตวรถ ตามกฎหมายรถทจะมาจดทะเบยนแทกซจะตองมขนาดเครองยนต

ไมต�ากวา 1,500 ซซ ขณะทอเบอรไมจ�ากดขนาดของเครองยนตทจะน�ามาใหบรการ

ตนทนคาเชอเพลงของรถแทกซแบบเดมจงสงกวา เมอเทยบกบรถทมเครองยนต

ขนาดเลกทใหบรการผานแพลตฟอรมอเบอร

2) จากประเดนแรก อาจน�าไปสการผกขาด

ประเดนนในบรบทของพนททท�าการศกษา พบวาแมความนยมในแพลต-

ฟอรมอเบอรจะมสง แตการผกขาดคงจะเปนไปไดคอนขางยาก กรณศกษาในจงหวด

เชยงใหม พบวา “รถแดง” ยงคงไดรบความนยมในหมนกทองเทยวโดยเฉพาะ

___________________________26 ดการปรบปรงการใหบรการของรถแดง

https://www.prachachat.net/news_detail.php?newsid=1496739539

73

ชาวตางชาต เนองจากถอเปนเอกลกษณอยางหนงของจงหวดเชยงใหม ทงในแง

รปลกษณ และรปแบบการใหบรการ ผวจยไดสมภาษณนกทองเทยวตางชาตรายหนง

ซงไดใหความเหนวา ส�าหรบเขาแลว รถแดง มความเปน “Share Riding” มากกวา

ทอเบอรนยามตวเอง เนองจากรปแบบการรบผ โดยสารทมจดหมายทแตกตางกน

ขนบนรถและเดนทางไปพรอมกน

3) รถหรอคนขบไมปลอดภย

ประเดนนคอนขางชดเจน เนองจากตามกฎหมาย ถอเปนการใชรถยนต

ผดประเภทดงทไดอภปรายกอนหนาน บรษทประกนจงปฏเสธทจะจายสนไหม

หากรถหรอผขบไดรบอบตเหตขณะใหบรการรบสงผ โดยสาร

4) อาจน�าไปสการละเมดความเปนสวนตวของผโดยสาร

เนองจากแพลตฟอรมอเบอรไมมการตรวจสอบ บนทกขอมลสวนตวของ

ผขบ แสดงขอมลของผขบ ใหผใชบรการสามารถเหนไดดงเชนการใหบรการแทกซ

แบบเกา แมอเบอรจะมการเกบขอมลผขบเมอลงทะเบยนเปนผขบ แตกไมมความ

ชดเจนวา ผ ใชบรการจะสามารถตรวจสอบหรอขอขอมลผขบไดอยางไรบาง จงม

โอกาสทจะน�าไปสการละเมดความเปนสวนตว โดยเฉพาะอยางยงเมอผขบสามารถ

ทราบหมายเลขโทรศพทของผใชบรการ รวมถงอาจจะทราบทพกจากการสงผโดยสาร

ในตางประเทศเคยมกรณคนขบขมขนผ ใชบรการ27 ขณะทในประเทศไทยเอง

มรายงานการละเมดความเปนสวนตวโดยผขบอเบอร28 และลวนลามผโดยสารจาก

ผขบแกรบ29

5) เปดโอกาสใหเกดการเลอกปฏบตโดยคนขบและผโดยสาร

ระบบเรตตงและรววอาจน�าไปสการเลอกปฏบตโดยคนขบและผโดยสาร

___________________________27 ด https://www.theguardian.com/technology/2017/jun/15/uber-india-woman-rape-

lawsuit 28 ด https://pantip.com/topic/33972026 29 ด https://www.dailynews.co.th/crime/576277

74

ผ โดยสารและผขบมโอกาสทจะเกดความขดแยง โตเถยง หรอถงขนทะเลาะววาท

ระบบการใหคะแนนของอเบอรถกตงค�าถามอยางมาก เนองจากมาตรฐานความ

พอใจของแตละบคคลไมเหมอนกน การใหคะแนนทต�าแกผขบทงทผ โดยสารเปน

ฝายผด เชนการปกหมดจดนดรบผดโดยผโดยสาร ท�าใหผขบตองใชเวลาในการหา

ผ โดยสาร สรางความไมพอใจใหกบผ โดยสารทรอนานจงใหคะแนนผขบต�า มผล

ท�าใหคะแนนเฉลยของผขบต�า ซงมผลตอการทผ โดยสารจะไมเรยกหรอปฏเสธ

ผขบรายนน

6) ลดทอนมาตรฐานแรงงานส�าหรบคนขบรถแทกซ

ส�าหรบคนขบแทกซแบบเดม กฎหมายไดก�าหนดใหตองมใบอนญาตขบข

สาธารณะ ซงมขอก�าหนดวาจะตองมใบขบขรถยนตสวนบคคลมาแลวไมต�ากวา 1 ป

และตองเขารบการอบรม ขณะทอเบอรไมไดก�าหนดวาผขบตองมใบขบขสาธารณะ

จงถอเปนการลดทอนมาตรฐานแรงงานส�าหรบคนขบแทกซ

3.1.7 งำนบนแพลตฟอรมขนสงกบกำรเปนงำนทมคณคำ

หากพจารณาบรบททงหมดจากขอมลทไดจากการวจย โดยอาศยกรอบ

ความคดเรองงานดจทลทมคณคาของ ฮคส (Heeks 2017) จะพบขอบงชจ�านวนมาก

ทแสดงใหเหนวางานบนแพลตฟอรมขนสงในปจจบนยงไมใชงานทมคณคา ในบรบท

ของการจางงาน ยงคงขาดการปกปองทางสงคม ไมมการกลไกในการปรกษาหารอ

ระหวางผท�างาน เจาของแพลตฟอรม และเจาหนาทรฐ มเพยงการพดคย ปรกษา

และปรบทกขกน โดยการนดพบหรอผานชองทางโซเชยลมเดยของผขบเทานน

แตกไมมความสามารถในการรวมกลมเจรจาตอรอง การจดการแพลตฟอรมเปนสทธ

ของเจาของแพลตฟอรมเทานน ความโปรงใสของแพลตฟอรม การท�างานของ

อลกอรทมตางๆ ไมมการแจงใหผ ใชงานไดรบทราบ ในมมมองของหนวยงานรฐ

มองผขบอเบอรวาละเมดกฎหมาย ท�าใหขาดการเขาถงสทธตางๆ ทกฎหมายคมครอง

การมโอกาสในการไดรบการจางงานทไมเทาเทยมขนอยกบการท�างานของอลกอรทม

ของแพลตฟอรม ไมมโอกาสไดรบความกาวหนาในสายงาน การท�างานอาจจะ

75

ท�าใหเสนแบงระหวาง งาน ครอบครว และชวตสวนตวพราเลอน ความมนคงในการ

ท�างานมนอย มความเปนไปไดทจะถกเลอกปฏบตจากการรปแบบของการรววและ

การใหคะแนน ขอมลสวนตวถกแพลตฟอรมน�าไปใชแสวงประโยชน ขาดกลไก

การจดการความขดแยงทเหมาะสม

ในแงของสภาพการท�างานบนแพลตฟอรมขนสงพบวา ผขบยงคงมรายได

ทไมแนนอน เมอมอปสงคเยอะขน แพลตฟอรมตองการใหมอปทานซงกคอผขบ

มากขน จงเสนอคาตอบแทนแบบจงใจ เมอมผขบมากขนเพยงพอตออปสงคแพลต-

ฟอรมกจะลดคาตอบแทนแบบจงใจนน คาโดยสารกถกก�าหนดโดยแพลตฟอรม

ท�าใหผขบไมสามารถคาดคะเนรายรบของตนเองได ซงผใหขอมลใหขอมลตรงกนวา

เมอหกคาใชจาย คาสกหรอ คาประกนภยตางๆ แลวอาจจะไมเพยงพอตอการด�ารงชพ

นอกจากนในดานสขภาวะและสภาพแวดลอมในการท�างานพบวา การท�างานเปน

ระยะเวลานานในแตละวนอาจจะสงผลตอสขภาพในระยะยาวได

ผขบรายหนงซงเปนคณแมเลยงเดยว ตองดแลลกทปวย

โดยการน�าลกเดนทางไปดวยขณะท�างานและตองหยดพกชวขณะเพอท�าการปอนยา

76

3.2 กรณศกษำท 2 - กำรใหบรกำรทพกอำศย

– แพลตฟอรมแอรบเอนบ (Airbnb)

แอรบเอนบเปนแพลตฟอรมใหบรการทพกอาศย โดยแพลตฟอรมเปน

ตวกลางในการจบคระหวางผ ทมหองพกวางและผ ทตองการทพกไดพบกน โดยม

สวนแบงรายไดจากคาบรการทหกจากเจาของหองพก 3% และจากผเขาพก 5-15%30

ในปจจบน แอรบเอนบใหบรการจบคทพกใน 65,000 เมอง ใน 191 ประเทศ

ทวโลก มผน�าทพกเสนอใหเชาผานแพลตฟอรมแอรบเอนบ มากกวา 3,000,000

รายการ

ส�าหรบประเทศไทย ในป พ.ศ. 2559 ทผานมา มจ�านวนทพกเสนอผาน

แอปพลเคชนแอรบเอนบทงสน 43,223 รายการ มอตราเตบโตเฉลยสงถง 93%

ตอป31 และเชนเดยวกบแอปพลเคชนอเบอร แอรบเอนบ จดเปนงานดจทลท

สมพนธกบพนทเชงกายภาพ (gig work) ตามค�าจ�ากดความของ Florian A.

Schmidt เนองจากการใหบรการทพก เปนงานทสมพนธกบกบสถานทเชงกายภาพ

ไมสามารถท�าจากทใดกไดเหมอนงานบนแพลตฟอรมประเภทอน

นอกเหนอไปจากผ เสนอทพก ซงอาจจะเปนหองทไมไดใชในบานตวเอง

หรออาจจะเปนหองของตวเองทตวเองพกอยใหเชารายวนผานแพลตฟอรมแอร-

บเอนบ แลว ผประกอบการโรงแรมขนาดเลก เกสตเฮาส โฮสเทล จ�านวนมากกใช

แพลตฟอรมนเปนชองทางในการเขาถงลกคาดวย เนองจากชองทางเดมทเคยใช

ผานเวบไซตอยางเชน www.agoda.com, www.booking.com, www.expedia.com

หกคาบรการจากเจาของทพกถง 15-20% ขณะท แอรบเอนบ หกจากเจาของทพก

เพยง 3% เทานน

___________________________30 ขอมลจากเวบไซตของ แอรบเอนบ

https://th.แอรบเอนบ.com/help/article/1857/what-are-แอรบเอนบ-service-fees31 ขอมลสถตจ�านวนหองพกทเสนอผานแพลตฟอรม แอรบเอนบ ในประเทศไทย

http://www.nationmultimedia.com/detail/Corporate/30309328

77

ฃ

ทมา: รวบรวมจากการใหสมภาษณของ Joe Gebbia ผ รวมกอตง แอรบเอนบ

และขอมลจากเวบไซต airdna.com

นอกจากนยงพบวานกลงทนในอสงหารมทรพยทแตเดมซอบานและ

คอนโดมเนยมเพอเกงก�าไร จากเดมเคยปลอยใหเชาเปนรายเดอน กหนมาใชชองทางน

เพอใหเชารายวน ซงสามารถท�ารายไดและมความยดหยนมากกวาการใหเชาแบบ

รายเดอน งานศกษาของ Guttentag (2016) ไดเผยใหเหนวาความนยมตอแอป-

พลเคชนแอรบเอนบทมมากขนมาจากหลายสาเหต ไดแก ผ เขาพกทตองการทพก

ราคาประหยด (Money savers) ผ เขาพกทเชอและสนบสนนความคดเศรษฐกจ

แบงปน (Collaborative consumers) ผ เขาพกทมรสนยมชนชอบความรสกของ

การอยบานมากกวาโรงแรม (Home seekers) ผ เขาพกทมรสนยมตองการพก

ในสงแวดลอมจรงของทองถน (Pragmatic novelty seekers) เนองจากการเขาพก

78

โรงแรมมาตรฐานทวไปทมสงอ�านวยความสะดวกครบครน อาจท�าใหผ เขาพกทม

รสนยมลกษณะนรสกถกท�าใหโดดเดยวจากบรรยากาศรวมทงสงแวดลอมตาม

ความเปนจรงของทองถน นอกจากนผ เขาพกสวนหนงกมรสนยมชนชอบ การ

แลกเปลยนประสบการณกบผคนในทองถน (Interactive novelty seekers)

3.2.1 กำรตควำมทำงกฎหมำยและกำรก�ำกบดแล

ประเดนดานกฎหมายและการก�ากบดแลการใหบรการทพกอาศยรายวน

ผานแพลตฟอรม ส�าหรบในประเทศไทยขอถกเถยงส�าหรบการใหบรการทพกผาน

แพลตฟอรมยงคงมนอยและไดรบความสนใจจากคนในสงคมนอยมากเมอเทยบกบ

การใหบรการขนสงผานแพลตฟอรม

ประเทศไทยมกฎหมายก�ากบกจการทพกและโรงแรมหลายฉบบ ทอยใน

ขายทเกยวของคอ พ.ร.บ. โรงแรม พ.ศ. 2547 กฎกระทรวง ก�าหนดประเภทและ

หลกเกณฑการประกอบธรกจโรงแรม พ.ศ. 2551

ในกรณของการน�าทพกมาเสนอใหเชารายวนบนแอปพลเคชน แอรบเอนบ

นน มขอถกเถยงวาเปนการท�าผด พ.ร.บ. ฉบบดงกลาวหรอไม และหากทพกทน�ามา

เสนอใหเชาผานแอปพลเคชน แอรบเอนบ เปนคอนโดมเนยม หรอ อาคารชด กเปน

การท�าผดกฎหมาย พ.ร.บ. ควบคมอาคาร พ.ศ. 2522 ฉบบท 5 (พ.ศ. 2558) อกดวย

ส�าหรบ พ.ร.บ. โรงแรม พ.ศ. 2547 “โรงแรม” หมายถง สถานทพกทจดตง

ขนโดยมวตถประสงคในทางธรกจเพอใหบรการทพกชวคราวส�าหรบคนเดนทางหรอ

บคคลอนใดโดยมคาตอบแทน ซงไมไดเกบคาตอบแทนเปนรายเดอน

ในมาตรา 15 หามมใหผใดประกอบธรกจโรงแรม เวนแตจะไดรบใบอนญาต

จากนายทะเบยน ในขณะทกฎกระทรวงวาดวย ก�าหนดประเภทและหลกเกณฑการ

ประกอบธรกจโรงแรม พ.ศ. 2551 ในหมวดท 1 ขอท 1 ระบวา “ใหสถานทพกทม

จ�านวนหองพกในอาคารเดยวกนหรอหลายอาคารรวมกนไมเกนสหองและมจ�านวน

ผพกรวมกนทงหมดไมเกนยสบคน ซงจดตงขนเพอใหบรการทพกชวคราวส�าหรบ

คนเดนทางหรอบคคลอนใดโดยมคาตอบแทน อนมลกษณะเปนการประกอบกจการ

เพอหารายไดเสรมและไดแจงใหนายทะเบยนทราบตามแบบทรฐมนตรก�าหนด

79

ไมเปนโรงแรมตาม (3) ของบทนยามค�าวา “โรงแรม” ในมาตรา 4” หากพจารณา

ตามการก�าหนดประเภทดงทไดประกาศในกฎกระทรวง หากผ เสนอใหเชาหองพก

รายวนผานแอปพลเคชนแอรบเอนบ มหองพกเสนอใหเชาไมเกน 4 หอง กไมถอวา

เปนโรงแรม และไมตองขออนญาตจดทะเบยนโรงแรม เพยงแตมหนาทตองแจงตอ

นายทะเบยน ซงจากการสมภาษณผน�าหองพก (หองพกทเปนสวนหนงของบาน)

เสนอใหเชาจ�านวน 12 ราย พบวาทงหมดไมทราบเรองกฎหมายดงกลาว และไมได

ตอแจงนายทะเบยน

แตหากหองพกทเสนอใหเชาเปนอาคารชด จะผด พ.ร.บ. ควบคมอาคาร

พ.ศ. 2522 ฉบบท 5 (พ.ศ. 2558) ซงระบในมาตราท 32 ก�าหนดให อาคารชด จดเปน

อาคารประเภทควบคมการใช หามมใหเจาของหรอผครอบครองอาคาร (กฎหมาย

ก�าหนดใหผจดการนตบคคลถอเปนผครอบครองอาคารดวย) ประเภทควบคมการใช

ยนยอมใหบคคลใดใชอาคารนน เพอกจการอนนอกจากทระบไวในใบอนญาต

ซงกฎหมายก�าหนดโทษผ ฝาฝนมโทษจ�าคกไมเกน 3 เดอน หรอปรบไมเกนหกหมน

บาท หรอทงจ�าทงปรบ และหากตองโทษแลวยงฝาฝน ไมปฏบตตาม ยงตองระวาง

โทษปรบอกไมเกนวนละหนงหมนบาทจนกวาจะไดปฏบตใหถกตอง

ขอมลทไดจากการสมภาษณผ ทน�าทพกเสนอใหเชารายวนผานแอป-

พลเคชน แอรบเอนบ พบวา ทงหมดทกราย จะมการท�าผดกฎหมาย แยกเปนกรณ

ตางๆ ดงน

1) กรณทพกมลกษณะเปนบาน มหองพกไมเกน 4 หอง ผ เขาพกรวม

พรอมกนไมเกน 20 คน แมกฎหมายไมไดใหค�าจ�ากดความวาเปนโรงแรม

จงไมตองจดทะเบยน ตาม พ.ร.บ. โรงแรม แตระบใหแจงตอนายทะเบยน

2) กรณมทพกลกษณะเปนบาน มหองพกเกน 4 หอง หรอ นอยกวา 4 หอง

แตมจ�านวนผ เขาพกพรอมกนในเวลาเดยวเกน 20 คนขนไป ซงกฎหมาย

ก�าหนดวาเปนโรงแรม แตไมไดจดทะเบยนโรงแรม

3) กรณทพกมลกษณะเปนหองชด ผด พ.ร.บ. ควบคมอาคาร

4) กรณทพกมลกษณะเปนอสงหารมทรพยใหเชาระยะยาว ทคดคาเชา

รายเดอน เชน อพารตเมนต แตน�ามาเสนอใหเชารายวนผานแอปพลเคชน

80

เปนจ�านวนหองเกน 4 หอง

จะเหนไดวา ในแงของกฎหมาย ผน�าหองพกเสนอใหเชารายวนผาน

แพลตฟอรมแอรบเอนบทงหมดทผ วจยไดท�าการสมภาษณ ทงทมลกษณะเปน

หองพกในบาน หองพกในอาคารชด หรออสงหารมทรพยใหเชาระยะยาวทคดคาเชา

รายเดอนแตเสนอทพกใหเชารายวนผานแพลตฟอรม ลวนท�าผดกฎหมายไมขอใด

กขอหนง ซงแสดงใหเหนวากฎหมายและการก�ากบดแลทรฐใชอยไมครอบคลม

รปแบบและบรบทการประกอบธรกจจรงในปจจบน และหากไมเรงศกษาและแก

ปญหาจะน�าไปสการปฏบตและการแขงขนทไมเปนธรรมตอผประกอบการอน อาท

ผประกอบการโรงแรมทตองปฏบตตามกฎหมายอยางเครงครด ซงจะสงผลกระทบ

ทางออมตอแรงงานทท�างานในโรงแรม รวมทง อาจน�าไปสความขดแยง เชนเดยวกบ

ทเกดขนกบกรณของบรการในภาคขนสง

3.2.2 แพลตฟอรมแอรบเอนบ กบกำรเพมโอกำสในกำรประกอบอำชพ

จากการสมภาษณผ ทน�าทพกเสนอใหเชาผานแอรบเอนบ ผ วจยพบวา

แอปพลเคชนแอรบเอนบสรางโอกาสในการประกอบอาชพในหลายลกษณะดวยกน

ทชดเจนทสดคอ การสรางประโยชนดวยการหารายไดจากทรพยากรทไมไดใช

ประโยชนของผ เสนอทพกใหเชา และการสรางโอกาสใหมในการจางงาน เชน งาน

ท�าความสะอาด งานซกรด งานรบจางดแลประสานงานกบผ เขาพกแทนเจาของ

ทพกของผ ทเหนชองวางจากความตองการของผ เสนอใหเชาทพกรายวนทตองการ

ตอบสนองการบรการทรวดเรวแตไมสามารถท�าไดดวยตวเอง

ประมาณ 17% ของผ ใหขอมล แบงเปนผ เสนอใหเชาทพกในกรงเทพ-

มหานคร 5 ราย และจงหวดเชยงใหม 2 ราย ใหขอมลกบผวจยวามรายไดจากการ

ใหเชาทพกเปนรายไดหลก ผ เสนอใหเชาทพกเหลานมกมจ�านวนทพกทเสนอ

หลายแหง และอยในท�าเลทด งายตอการเดนทางและอยในพนททใกลกบสถานท

ทองเทยว ซงเมอเทยบกบโรงแรมทอยในบรเวณเดยวกน ทพกทเสนอผานแอป-

พลเคชนแอรบเอนบเหลานจะเสนอในราคาทต�ากวา ซงผ วจยพบวา กอนการ

81

ถอก�าเนดของแอรบเอนบ ผ เสนอใหเชาทปจจบนมรายไดจากแอรบเอนบเปน

รายไดหลก กมรายไดหลกจากการใหเชาอสงหารมทรพยระยะยาวเปนรายเดอน

อยกอนแลว การเปลยนมาใหเชาทพกรายวนผานแอปพลเคชนแอรบเอนบ เพมโอกาส

ในการท�ารายไดทสงขน ซงสอดคลองกบงานวจยในตางประเทศ ในมมมองของ

ผเสนอทพกใหเชาทเปลยนจาการใหเชาระยะยาวมาเปนใหเชาระยะสนผานแพลต-

ฟอรม คอ การใหเชาระยะยาวมขอดคอมหลกประกนเรองรายไดทแนนอนกวา

แตกมขอจ�ากดคอ หากเจาของทพกอยากจะขายทรพยสนนนตองรอจนสญญาเชา

สนสดลง การหาผ เชารายเดอนท�าไดยากกวา ตองเสยภาษโรงเรอนและภาษเงนได

ซงการตรวจสอบรายไดจากหนวยงานรฐท�าไดงายกวากรณการมรายไดจากแอร-

บเอนบ และการเปดใหผ เขาพกเชาในระยะสนเปนรายวน สามารถท�าใหตรวจสอบ

ดแลทรพยสนไดงายขน

ผ ใหขอมลทเสนอใหเชาทพกผานแพลตฟอรมแอรบเอนบโดยสวนใหญ

คอ 83% มรายไดจากแอรบเอนบในลกษณะรายไดเสรม ทงผ ทมอาชพอนเปน

ลกจางบรษท ผมอาชพอสระ ผสงวยทเกษยณอาย และผวางงาน แมจะตองแลกกบ

การสญเสยความเปนสวนตวในกรณทเปดใหเขาพกในบานหลงเดยวกน ในตาง

ประเทศมรายงานถงการเอาทพกซงผ เสนอใหเชาผานแอรบเอนบเชาเปนรายเดอน

จากผ อน แลวน�าออกใหเชารายวนอกตอหนง หากมผ ตองการเชารายวนผานแอร-

บเอนบ ผใหเชาจะไปหาโรงแรมราคาถก ไปขอพกกบเพอนหรอครอบครว มรายงานวา

นกศกษาในสหรฐอเมรกาเสนอหองพกในหอพกของมหาวทยาลยทเขาศกษาอย

ออกใหเชารายวนผานแอรบเอนบ32 ซงในปจจบนกมเวบไซตใหบรการหาทพก

ส�าหรบผ ทเอาทพกของตวเองออกใหเชาผานแอรบเอนบดวย33 แตยงไมพบกรณ

เหลานในประเทศไทย

นอกเหนอไปจากผใหเชาทมรายไดเพมจากการเสนอทพกใหเชารายวน

ผวจยยงพบวา ผใหเชาสวนหนงซงมอาชพประจ�า เงอนไขดานเวลาไมเอออ�านวย

ใหสามารถบรหารทพกไดสะดวก หรอผ ทมทพกแตอยในพนททไกลจากบรเวณ

___________________________32 ด https://www.theguardian.com/technology/2016/feb/02/college-student-faces-ex-

pulsion-for-trying-to-rent-out-dorm-on-airbnb33 ด http://canistaywithyouwhileirentmyplaceonairbnb.com/

82

___________________________34 ด https://gnom.guru/roomgroom

ทตนเองอาศยอย เชน มทพกเสนอใหเชาผานแอปพลเคชนแอรบเอนบอยทจงหวด

เชยงใหมแตท�างานอยกรงเทพฯ กมการวาจางใหผ อนด�าเนนการแทน หรอใชระบบ

แบงรายไดผานชองทางทแอปพลเคชนแอรบเอนบสรางเอาไวให คอระบบการรวม

ดแลหองพก (co-hosting) สามารถแบงรายไดตามอตราทตองการผานระบบได

ผ วจยพบวา ปจจบนมผ เสนอตวในการบรหารทพกแทนผใหเชาแบบเบดเสรจ โดยท

ผใหเชาไมตองท�าอะไรเลย คดสวนแบงจากรายได 20-40%

ผ วจยยงพบวา มผ เสนอใหบรการเฉพาะการสงมอบกญแจทพกในราคา

250-300 บาท ตอครง การท�าความสะอาดหองหองพก ซก เปลยนผาปทนอนและ

ปลอกหมอนคดคาบรการครงละ 300-750 บาท ตามขนาดและจ�านวนหองพก34

นอกจากนยงมผใหบรการเฉพาะการถายภาพหองพก เพอใชประกอบในการเสนอ

ทพกใหเชาการลงแพลตฟอรมแอรบเอนบ ในราคา 2,000-5,000 บาท ขนกบขนาด

ของทพก

ผ วจยไดสมภาษณผ จดการนตบคคลของคอนโดมเนยมแหงหนงบน

ถนนนมมานเหมนทร ในจงหวดเชยงใหม ซงเปนท�าเลทมนกทองเทยวนยมเดนทาง

มาทองเทยวและพก พบวาหองชดในคอนโดมเนยมจ�านวนมากมเจาของเปน

ชาวตางชาต โดยเฉพาะชาวจน ซงจะเดนทางมาพกปละครง ครงละ 1-2 เดอนโดย

ประมาณ ในอดตหากน�าหองใหเชารายเดอนจะประสบปญหาหาผ เชายาก และ

หากมผ เชากจะไมสามารถพกในหองชดของตนเองได หากมก�าหนดมาประเทศไทย

ในชวงระยะเวลาทมผ เชาอย การน�าหองชดเสนอใหเชารายวนจงสามารถแกไข

ปญหานได เนองจากสามารถก�าหนดหวงเวลาทตองการใหเชารายวนได และสามารถ

ก�าหนดราคาได เชน ในชวงฤดกาลทองเทยวซงมความตองการหองพกสง กจะ

สามารถเพมราคามากกวาชวงเวลาทมการทองเทยวซบเซาได และเนองจากเจาของ

หองชดอยตางประเทศ จงตองการผชวยบรหารทพกให ซงโดยมากจะมการจาง

ชาวไทยดแลให นอกจากนพนกงานทท�างานในนตบคคลจ�านวนหนง กมรายได

พเศษจากการรบบรหารทพกใหเจาของหองชด มการแบงรายไดกนระหวางเจาของ

หองชดและผดแล การท�าความสะอาดกใชแมบานทท�าความสะอาดพนทสวนกลาง

ของคอนโดมเนยม ท�าความสะอาดและเตรยมหองใหพรอม โดยแมบานเหลาน

83

จะท�าเปนรายไดเสรมในชวงพกรบประทานอาหารกลางวน หรอตอนเยนหลงเลกงาน

ซงพนกงานท�าความสะอาดแตละคนจะไดคาจางในการท�าความสะอาดครงละ

300 บาท โดยททางนตบคคลไมไดหกสวนแบง ถอเปนการเปดใหมการหารายได

พเศษ ทงนทางนตบคคลจะอนญาตใหแมบานท�าความสะอาดทพกใหไดนอกเวลา

งานเทานน ผ วจยไดท�าการสมภาษณพนกงานท�าความสะอาดทท�างานใน

นตบคคลแหงนนพบวา มรายไดพเศษเฉลยเดอนละ 3,000-5,000 บาท คดเปน

ประมาณ 30-50% ของรายไดประจ�า และบางวนสามารถท�าไดสองหอง คอชวง

กลางวนหนงหอง หลงเลกงานอกหนงหอง ใชเวลาในการท�าความสะอาด เตรยมหอง

ใหมความพรอม ประมาณ 1 ชวโมง ตอหอง

นอกเหนอจากการรบบรหารทพกและการรบท�าความสะอาดทพกแลว

ยงมอาชพอน เชน รานรบซกรด ทมรายไดเพมมากขน มผ เสนอบรการรบผ เขาพก

จากสนามบนมายงทพกพรอมทงมอบกญแจทพกให และพาไปสงสนามบนหรอ

จดหมายอนพรอมรบกญแจทพกคน ในราคาครงละ 750 บาท และหากใชบรการ

ประจ�าเกนสบครง จะลดคาบรการเหลอ 550 บาทตอเทยว เพอสรางความประทบใจ

ใหกบผ เขาพก

เมอการสรางรายไดผานแพลตฟอรมแอรบเอนบไดรบความสนใจและ

เปนทรจกมากขนในวงกวาง ผ เสนอทพกใหเชาบางรายทมประสบการณมากไดหา

ชองทางสรางรายไดดวยการเปดอบรมวธการในการน�าหองพกเสนอใหเชาผานแอร-

บเอนบ ซงไดรบความสนใจจากผ ทตองการน�าทพกเสนอใหเชาผานแอรบเอนบ

เปนจ�านวนมาก บางรายกเขยนหนงสอ เขยนคมอลกษณะเปน e-book ใหดาวนโหลด35

นอกจากนยงมผ ใหบรการขอมลเชงลกของผ เสนอใหเชาทพกผานแพลตฟอรม

แอรบเอนบ36 โดยการเขาถงขอมลดงกลาวจะตองเสยคาบรการเพอแลกกบการ

เขาถงขอมลวาในพนทนน เชน ในกรงเทพมหานครในแตละเขต มผ เสนอทพกกราย

ราคาเฉลยในการเสนอทพกอยทราคาเทาไหร มอตราการจองกเปอรเซนต ระยะเวลา

___________________________35 ด http://startitup.in.th/ebook-airbnb-entrepreneur-for-beginner/36 ผ เสนอบรการใหขอมลของผเขาพกและผเสนอทพกผานแพลตฟอรมแอรบเอนบคอ แอรดเอนเอ

www.airdna.com

84

เขาพกเฉลยกคนตอการเขาพกหนงครง ซงขอมลเหลานจะชวยใหผ เสนอใหเชา

ทพกไดตดสนใจก�าหนดราคาทพกและเงอนไขการเขาพกตางๆ ของตวเอง

ส�าหรบพนททการทองเทยวไดรบการพฒนาจนกลาวไดวาเปน “อตสา-

หกรรมการทองเทยว” ทใหค�าจ�ากดความไวในพระราชบญญตการทองเทยวแหง

ประเทศไทย พ .ศ. 2522 ในมาตรา 4 ซงใหความหมาย “อตสาหกรรมทองเทยว”

วาเปน อตสาหกรรมทจดใหมหรอใหบรการเกยวกบการทองเทยวทงภายในและ

ภายนอกราชอาณาจกร โดยมคาตอบแทน ซงหมายถงการใหคานายหนา ในการน�าพา

นกทองเทยวมาทองเทยว ซอสนคา หรอใชบรการ ตามค�าจ�ากดความน ในบางพนท

ทมการใหคาตอบแทนในการน�าพานกทองเทยวอยางเปนระบบ หรอทรจกกนอยาง

ไมเปนทางการวา “คาน�า” เชน ในพนทกรงเทพมหานคร เชยงใหม ภเกต ฯลฯ

เปนพนททการทองเทยวพฒนาเปนอตสาหกรรม ผเสนอทพกใหเชาผานแพลตฟอรม

แอรบเอนบยงมชองทางในการหารายไดเพมเตม จากการตดตอจองทวร มคคเทศก

การขนสง รานคา รานนวด สวนสตว และอนๆ ซงธรกจเหลานกจะจายคาตอบแทน

ใหกบผ ทน�าพาหรอแนะน�าผ ทมาพกหรอนกทองเทยว ซงมวธการจดการทเปนระบบ

โดยทผ ทมาพกหรอนกทองเทยวไมทราบวาเจาของทพกไดคานายหนา และยงม

กรณทเจาของทพกเสนอบรการน�าเทยวใหกบผ ทมาพกดวยตนเองในราคาวนละ

2,500-3,000 บาท

กรณตวอยำงท 4 –

กรณศกษำโอกำสและกำรสรำงงำนใหม

ทเกดจำกแพลตฟอรมแอรบเอนบ

คณสดา ผบรหารระดบกลางบรษทเอกชนแหงหนง

มคอนโดมเนยมทซอไวในลกษณะการลงทนในอสงหารมทรพย

3 แหงในกรงเทพมหานคร ซงแตเดมคณสดาใหเชาระยะยาว

ท�าสญญาขนต�ากบผ เชาหนงปขนไป คณสดารจกแพลตฟอรม

แอรบเอนบจากการแนะน�าของเพอนเมอครงเดนทางไป

85

ตางประเทศ จงมความสนใจและทดลองน�าคอนโดมเนยม

หนงแหงทยงไมมผ เชาออกเสนอใหเชารายวนผานแพลตฟอรม

แอรบเอนบ ตอมาไดรบการตอบรบทดจงไดน�าคอนโดอก

สองแหงเสนอใหเชารายวนดวยภายหลงจากหมดสญญาเชา

กบผ เชา เมอมทพกสามแหง คณสดาไมสามารถเตรยมหอง

ท�าความสะอาด มอบกญแจใหกบผเขาพกไดดวยตวเองเนองจาก

มงานประจ�าทตองท�า คณสดาจงตองหาคนทจะชวยรบผดชอบ

ในสวนน ในตอนแรกคณสดาจางแมบานทท�าความสะอาด

คอนโดซงท�างานเปนลกจางบรษทท�าความสะอาดแหงหนง

ทไดรบสญญาจางใหท�าความสะอาดคอนโดมเนยมแหงนน

แตเนองจากแมบานมงานประจ�าทจะตองท�าจงท�าใหไมสะดวก

ท�าในเวลาท�างาน ประกอบกบคณสดามทพก 3 แหง ซงตงอย

หางกน จงประสบปญหาในการจดการพอสมควร คณสดาจง

ปรกษาเรองนกบเพอน เพอนของคณสดามนองสาวทเพง

เรยนจบและอยระหวางหางานท�า จงไดแนะน�านองสาวคอ

คณสมใหชวยจดการทพกของคณสดา

คณสมรบจดการทพกทงสามแหงใหคณสดา ตงแต

การตดตอกบผ ทประสงคจะมาพก เนองจากคณสดาท�างาน

ประจ�าจงไมมเวลาตอบค�าถามจากผประสงคเขาพกไดรวดเรว

บางครงจงเสยโอกาสในการไดรบการจอง คณสมมสวนแบง

รายได 30% ของรายไดจากการใหเชา คณสมท�าหนาทตอบ

ค�าถาม ท�าความสะอาด เตรยมทพก มอบกญแจ และคอย

ประสานงาน เมอหกคาใชจายตางๆ รวมทงคาใชจายในการ

เดนทางแลวมรายไดตอเดอนประมาณหมนกวาบาท คณสม

เหนเปนโอกาสทางธรกจ จงรบเปนผจดการหองพกใหผ อน

โดยสรางเวบไซตและโฆษณาทางโซเชยลมเดย ปจจบนคณสม

รบดแลทพกใหเจาของหองประมาณ 20 แหง คณสมจางลกจาง

มาชวยอกสามคน คนหนงท�าหนาทซกชดเครองนอน อกสองคน

86

3.2.3 ควำมสมพนธเชงอ�ำนำจระหวำงแพลตฟอรมแอรบเอนบ

เจำของทพก และผเชำ

ในเวบไซตของแอรบเอนบ แอรบเอนบเรยกตวเองวาเปน “ตลาดชมชน

ทเชอถอได” (A trusted community marketplace) ในความเปนจรงอาจมได

เปนอยางทแอรบเอนบกลาวอางทงหมด ผ วจยพบวาแอรบเอนบมอ�านาจเหนอ

ผ ใหเชาและผ เชา และพยายามควบคมความสมพนธเชงอ�านาจการใชงานแอป-

พลเคชนและอลกอรทมของแพลตฟอรม ในหลากหลายรปแบบ

การรวมกลมของผ เสนอหองพกใหเชารายวนผานแพลตฟอรมแอรบเอนบ

เพอแลกเปลยนขอมลขาวสาร ใหค�าแนะน�าซงกนและกน แตยงไมน�าไปสการตอรองหม

1) การสรางสภาพควบคมผานอลกอรทม - ระบบการใหคะแนนและ

การใหความคดเหน (Rating and Review)

แอปพลเคชนแอรบเอนบจะมระบบการใหคะแนนและความคดเหน

รวมทงตวเธอเองท�าความสะอาดและมอบกญแจใหผมาพก

ปจจบนหลงจากหกคาใชจายตางๆ แลวคณสมมรายได 30,000-

50,000 บาทตอเดอน ขนอยกบแตละชวงเวลาในหนงป

87

การใหคะแนนทงสองฝายสามารถใหดาวกบอกฝายในแตละหมวด ซงประกอบดวย

ความถกตอง การสอสาร ความสะอาด ต�าแหนงทตง การเชกอน และความคมคา

ซงเปนระบบการใหคะแนนสองฝง (2-sided reviewing) กลาวคอ ภายหลงการพก

สนสดลง ทงผ ใหเชาและผ เชาสามารถทจะใหคะแนนและใหความคดเหนทม

ตอกนได ภายในก�าหนดระยะเวลา 14 วน หลงจากการเขาพกสนสดลง เมอทงสองฝาย

ใหคะแนนและความคดเหนแลว คะแนนและความคดเหนจะปรากฏหนาบนโปรไฟล

ของทงสองฝาย และปรากฏบนหนาของทพกดวย นอกจากนยงเปดโอกาสใหมการ

เขยนขอความโตตอบได ภายหลงจากความคดเหนปรากฏบนหนาโปรไฟลของ

ทงสองฝายแลว

มผท�าการศกษาเรองการใหคะแนนและความคดเหนของเจาของทพก

และผ เขาพกผานแพลตฟอรมแอรบเอนบ (Zervas et al. 2015) แลวพบวาผ ให

คะแนนทงสองฝายมแนวโนมทจะใหคะแนนทดเกนกวาความเปนจรงดวยเหตผล

ตางๆ สวนหนงเนองจากระบบการใหคะแนนและความเหนแบบสองฝายไดสราง

ความกลวใหกบทงสองฝายดวยเชนกน หากท�าการประเมนอกฝายต�า กจะไดรบ

การประเมนกลบทต�าดวย ในขอนนกวจยของ JELI ไดท�าการสมภาษณเจาของ

ทพกและผ เขาพกในประเดนน ทงสองฝายเหนดวย โดยฝายเจาของทพกนน

ใหขอมลวาหากคะแนนเฉลยนอยจะมผลตออตราการเขามาดทพกของผ เชา เพราะ

อลกอรทมของแอปพลเคชนจะแสดงทพกในหนาการคนหาทพกไวล�าดบต�ากวา

ผ ทไดคะแนนเฉลยสง และหากคะแนนเฉลยสงกสามารถตงราคาทพกใหสงได

ซงสอดคลองกบงานศกษาของ เทบเนอร (Teubner et al. 2016) ทวาคะแนนเฉลย

และความเหนมผลตอความนาเชอถอและเชอมโยงกบการก�าหนดราคาทพกทสงขน

คะแนนเฉลยทสงและความคดเหนทดสงผลตอความนาเชอถอ และ

ต�าแหนงการแสดงผลในหนาการคนหา ท�าใหมโอกาสทจะไดรบการจองทมากขน

จากการส�ารวจพบวาผบรโภคทวโลก 70% ใหความเชอถอคะแนนและความคดเหน

ของเวบไซตและแอปพลเคชนทมการเปดชองทางใหมการใหคะแนนและความ

คดเหน37 การตอบกลบทรวดเรวสงผลตอโอกาสในการปดการขายทรวดเรว คะแนน

___________________________37 ดการส�ารวจของ Nielson ไดท http://www.nielsen.com/us/en/press-room/2012/nielsen-

global-consumers-trust-in-earned-advertising-grows.html

88

___________________________38 รายงานของกเกลเขาถงไดท https://think.storage.googleapis.com/images/micromoments-

guide-to-winning-shift-to-mobile-download.pdf

เฉลยทสงขน และความคดเหนจากผ เขาพกทด แอรบเอนบจงควบคมใหเจาของ

ทพกตอบกลบค�าถามและค�าขอจองอยางรวดเรวโดยระบบมการใหคณใหโทษ

ผานอลกอรทมของแอปพลเคชน

การตอบกลบทรวดเรวของผ เสนอทพกผานแพลตฟอรมแอรบเอนบ

เมอผสนใจเขาพกมขอซกถาม จะถกอลกอรทมน�ามาใชในการค�านวณเพอจดล�าดบ

การแสดงผลดวย เนองจากการตอบกลบทรวดเรวสงผลตอโอกาสทมากขนในการ

ไดรบการจอง ตามการศกษาของกเกลซงไดท�าการศกษาโอกาสทางธรกจจาก

การสนองตอบความตองการของลกคาในชวงเวลาอนสน (micro moment) พบวา

ในปจจบนเทคโนโลยอนเทอรเนตและสมารตโฟนท�าใหมความสะดวกในการ

หาขอมลของสนคาและบรการไดทกเวลาและสถานท การสนองตอบลกคา เชน

การตอบค�าถามอยางทนททนใด เพมโอกาสในการขายมากถง 58%38 ดงนนการ

ตอบขอสงสยของเจาของทพกจงเพมโอกาสในการขายใหกบแอรบเอนบดวย

แพลตฟอรมแอรบเอนบจงแสดงผลทพกซงเจาของทพกตอบค�าถามอยางรวดเรว

ในอนดบตนๆ เนองจากเจาของทพกมแนวโนมทจะตอบสนองอยางรวดเรว ซงเพม

โอกาสในการไดรบการจอง ผ ทตอบค�าถามหรอตอบรบการจองชา หรอไมตอบ

ภายในเวลาทก�าหนด นอกจากจะแสดงผลในล�าดบหลง ยงมโอกาสทจะถกระงบ

บญชอกดวย จงมแนวโนมวาผใหเชาทท�าเปนอาชพหลกซงมเวลามากกวาผใหเชา

ทตองท�าอาชพอน จะสามารถตอบสนองไดรวดเรวกวา และมโอกาสทจะไดรบ

การจองมากกวาจากการจดล�าดบการแสดงผลของแอรบเอนบ การจดอนดบการ

แสดงผลนบเปนการสรางสภาพควบคมเหนอผใหเชาของแพลตฟอรมแอรบเอนบ

รปแบบหนง

นอกจากนแพลตฟอรมแอรบเอนบยงมรปแบบการใหรางวลเจาของทพก

ทไดคะแนนเฉลยสง และมอตราการตอบกลบทรวดเรว โดยมการมอบตรา “เจาของ

ทพกดเดน” (Superhost) ใหกบเจาของทพกทมผลงานตามเกณฑทก�าหนดภายใน

ระยะเวลา 1 ป เจาของทพกดเดนจะไดรบคปองเพอใชในการเขาพกทพกในแอร-

บเอนบ มลคา 100 เหรยญสหรฐ และการมตราเจาของทพกดเดนยงสงผลตอความ

89

นาเชอถอและเชอมโยงกบราคาทพกทสงขน (Zervas et al. 2015b) การประเมน

การเปนเจาของทพกดเดนของแพลตฟอรมแอรบเอนบจะกระท�าทกสามเดอน

เจาของทพกจงตองพยายามทจะรกษาตราเจาของทพกดเดน ดวยการท�าคะแนน

ใหสงกวาเกณฑและตองตอบสนองตอค�าถามอยางรวดเรว เนองจากแอรบเอนบ

ท�าการประเมนจากคะแนน ความเรวและอตราการตอบกลบ โดยทเกณฑดงกลาว

บรษทแอรบเอนบจะเปนผก�าหนดเงอนไขการประเมนเอง ซงเปนการสรางสภาพ

ควบคมเหนอผใหเชาหองพกรปแบบหนง

2) การสรางสภาพบงคบและการท�าโทษ

– กรณการยกเลกการจองและการตอบสนองต�ากวามาตรฐาน

การยกเลกการจองม 2 ลกษณะ คอการยกเลกการจองโดยผ เขาพกและ

การยกเลกการจองโดยเจาของทพก การยกเลกการจองโดยผ เขาพกนนจะถกหก

คาบรการและคาทพกหรอไม ขนอยกบการก�าหนดของเจาของทพก ซงก�าหนดได

3 รปแบบ คอ

• แบบยดหยน (Flexible) การยกเลกกอนหนาการเขาพก 1 วน ผ เขาพก

จะไดเงนคนเตมจ�านวน หากยกเลกกอนเขาพกไมถงหนงวน จะถกหกคาทพก

ส�าหรบคนแรกรวมทงคาบรการทตองจายใหแอรบเอนบ และหากยกเลกหลงจาก

เขาพกแลวกจะถกหกเฉพาะจ�านวนคนทเขาพกจรงและคาบรการทตองจายให

แอรบเอนบ

• แบบปานกลาง (Moderate) การยกเลกกอนหนาเขาพกมากกวา 5 วน

จะไมถกหกคาทพก หากยกเลกการจองกอนหนาวนเขาพกไมถง 5 วน จะถกหก

คาทพกคนแรกเตมจ�านวนรวมทงคาบรการทตองจายใหแอรบเอนบ และคนทเหลอ

ครงจ�านวน และหากยกเลกหลงจากทเขาพกไปแลว จะถกหกจ�านวนครงหนงของ

จ�านวนคนทไมไดเขาพกรวมทงคาบรการทตองจายใหแอรบเอนบ

• แบบเขมงวด (Strict) การยกเลกกอนหนาเขาพกมากกวา 7 วนจะถก

หกคาทพกครงหนง หากยกเลกการจองกอนหนาวนเขาพกไมถง 7 วน จะถกหก

คาทพกทงหมดรวมทงคาบรการทตองจายใหแอรบเอนบ

90

นโยบายการยกเลกทตงโดยผ ใหเชา มผลตอการตดสนใจของผ เขาพก

การก�าหนดนโยบายการยกเลกแบบยดหยน มผลใหผ เขาพกตดสนใจเลอกมากกวา

เนองจากหากเกดเหตการณเฉพาะหนาทไมสามารถเขาพกตามทไดวางแผนไว

แตแรกกจะไดเงนคนทงหมด แตการก�าหนดเงอนไขแบบนกเพมความเสยงใหกบ

ผ ทเปนเจาของหองพกเพราะหากเกดการยกเลกในชวงเวลากอนเขาพกเพยงหนงวน

นอกจากจะไมไดคาทพกแลวยงเสยโอกาสในการใหผ เขาพกรายอนเชาโดยไมได

คาตอบแทนหรอชดเชยใดๆ

การยกเลกการจองโดยเจาของทพกนน สามารถท�าไดแตจะถกอลกอรทม

ของแอรบเอนท�าโทษ และตองเสยคาปรบใหกบแอรบเอนบ โดยทคาปรบจ�านวนน

แอรบเอนบไมไดน�าไปชดเชยใหกบผจองแตอยางใด การยกเลกโดยเจาของทพก

สามารถท�าไดหนงครงภายใน 6 เดอน หากยกเลกครงท 2 ภายในหกเดอน เจาของ

ทพกจะตองเสยคาปรบจ�านวน 50 เหรยญสหรฐ และหากยกเลกครงท 3 ภายใน

หกเดอน จะตองเสยคาปรบ 100 เหรยญสหรฐ และจะถกปดบญช

การขอยกเลกการจองโดยเจาของทพกนนนอกจากจะเสยคาปรบให

แอรบเอนบแลว ยงมผลท�าใหสถานะเจาของทพกดเดนสนสดลงเมอถงรอบการ

ประเมน นอกจากนอาจจะมขอความอตโนมตขนในสวนทเปนการแสดงความคดเหน

ในหนาโปรไฟลของเจาของทพก วาไดท�าการยกเลกการจอง และมผลตอล�าดบการ

แสดงผลในหนาการคนหาทพก

แตหากเจาของทพกหรอผเขาพกมเหตจ�าเปน อนเปนเหตผลทแอรบเอนบ

เหนวาเหมาะสม ตามทระบไวในเวบไซตของแอรบเอนบ เชน เจาของทพกหรอ

บคคลในครอบครวเสยชวต ปวยหนก จนไมสามารถทจะอ�านวยความสะดวกให

ผ ทเขาพกได หรอมเหตการณ ภาวะฉกเฉนทอาจสงผลตอความปลอดภย โรคระบาด

ทพกไดรบความเสยหายจนอาจสงผลตอความปลอดภย ศาลมค�าสงสงหาม

หากแสดงหลกฐานใหแอรบเอนบเชอไดเปนทนาพอใจ แอรบเอนบกอาจจะยกเลก

คาปรบและมาตรการใหโทษตางๆ39 ผใหเชารายหนงใหขอมลกบผ วจยวา ไดท�าการ

ยกเลกการจองเนองจากไมสะดวกใหผ เขาพกเชาในวนและเวลาทมการจอง โดย

___________________________39 https://www.airbnb.com/help/article/1320/what-is-airbnb-s-extenuating-circumstances-

policy

91

ผ ใหเชาไมไดท�าการปดการจองในระบบไวกอน และเมอไมตองการเสยสถานะ

และคาปรบจงตองไปคลนกเพอขอใบรบรองแพทยมาแสดงตอแอรบเอนบ เพอให

ยกเวนคาปรบและมาตรการท�าโทษทงหลาย

นอกจากน แอรบเอนบยงสามารถท�าการยกเลกบญชของเจาของทพก

หากไมสามารถตอบสนองนโยบายของแอรบเอนบในกรณดงน 40

• เจาของทพกปลอยใหค�าขอจองหรอขอซกถามเกยวกบการจอง

หมดอายตดตอกน 4 ครง

• เจาของทพกปฏเสธค�าขอจองหรอขอซกถามเกยวกบการจองตดตอกน

หลายครง

• เจาของทพกทมกใชเวลามากกวา 7 วนในการเสนอการจอง


กรณศกษำสภำพบงคบ กำรท�ำโทษ

และควำมเปนสวนตว

คณภม ผ เสนอทพกใหเชารายวนผานแพลตฟอรม

แอรบเอนบในจงหวดเชยงใหม ทพกทเขาเสนอใหเชารายวน

คอหองวางทไมไดใชประโยชนภายในบานทเขาอาศยอยกบ

มารดาเพยงสองคน คณภมใหขอมลกบผ วจยวาเขาถกแอร-

บเอนบหกเงน 50 เหรยญสหรฐ เนองจากเขายกเลกการจอง

ของผทตองการเขาพก 2 ครงในหกเดอน ครงแรกตวเขามธระดวน

ตองเดนทางไปตางประเทศกะทนหน เนองจากอาชพหลกคอ

การเปนชางภาพขาวเชงสารคดอสระทในบางครงผวาจางตดตอ

วาจางและก�าหนดใหเขาตองเดนทางไปท�างานในชวงระยะเวลา

ทกระชนชด จงท�าใหไมสะดวกทจะใหแขกเขาพก เนองจาก

ชวงเวลาดงกลาวทบานเขาจะมมารดาสงวยอาศยอยเพยง

___________________________40 https://www.airbnb.com/help/article/489/why-was-my-listing-deactivated

92

ล�าพง

ครงทสองทเขาปฏเสธการเขาพกหลงจากทผ เขาพก

จองเขามาแลว เนองจากมารดาของเขาประสบอบตเหตลนลม

ในหองน�า ท�าใหตองเขาโรงพยาบาลและตวเขาตองคอยดแล

มารดา สภาพจตใจและเวลาทเขาตองใชไปในการดแลมารดา

ท�าใหเขาเลอกทจะปฏเสธการเขาพกทจองทพกเขาไวลวงหนา

แมเขาจะไดตอบรบไปแลว การบอกยกเลกนกท�าลวงหนากอน

ถงก�าหนดเขาพกประมาณหนงสปดาห แมแอรบเอนบจะเปด

โอกาสใหเขาชแจงได โดยการสงหลกฐานทนาเชอถอวาเขา

มเหตจ�าเปนทไมสามารถหลกเลยงไดจากการเจบปวยกะทนหน

ของคนในครอบครว แตคณภมเหนวาเปนเรองเกนความจ�าเปน

ทเขาจะตองท�าแบบนน เนองจากเปนเรองสวนตว คณภมไมเหน

ความจ�าเปนทจะตองน�าหลกฐานทางการแพทยของมารดาเพอ

ชแจงกบแอรบเอนบ และการแจงยกเลกลวงหนาหนงอาทตย

กเปนเวลาทมากพอทผ เขาพกจะไดหาทพกอน หากเงนจ�านวน

ทหกจากคณภมไปถกน�าไปใชชดเชยใหกบผ เขาพกทไดรบ

ความเสยหายจากการไมไดเขาพก คณภมคดวาเปนเรองทอาจจะ

พอยอมรบได เงนจ�านวนนไมไดถกหกเพอน�าไปใชในวตถประสงค

ดงกลาว แตเปนการหกเพอท�าโทษและเพอสรางสภาพบงคบ

เหนอเขา เขาจงรสกไมพอใจทแพลตฟอรมจะมอ�านาจทจะสงให

เขาตองปฏบตตามลกษณะน

เหตการณนยงมผลท�าใหเขาเสยเครองหมายซปเปอร-

โฮสต และบนหนาแสดงความคดเหน ระบบไดขนขอความวา

เขาไดท�าการยกเลกการเขาพกของผ ทจะเขาพก เขารสกวา

หลงจากนนอตราการเขาดทพกของเขาลดลง ไดรบการจอง

นอยลง การแสดงผลถกลดล�าดบลงไปอยรายการล�าดบหลง

จนเขาตดสนใจเลกใหเชาทพกของตวเองในทสด

93

3) การผลกภาระและความเสยงใหเจาของทพกและผเขาพก

ผใชบรการแอปพลเคชนแอรบเอนบทงผ ทเสนอทพกใหเชารายวน และผ ท

ตองการเชา จะมขนตอนการยนยนตวตนขณะท�าการสรางบญช การยนยนตวตน

ในการเปดบญชนนนอกเหนอจากบญชจดหมายอเลกทรอนกส (Email) และ

หมายเลขโทรศพทเคลอนท ซงเปนสองสงทตองมเพอท�าการเปดบญช แอรบเอนบ

ยงสงเสรมใหผใชบรการแสดงตวตนดวยวธการอยางอนเพมเตม เชน บตรประจ�าตว

ประชาชน หนงสอเดนทาง ใบขบขทหนวยงานราชการออกให บญชบตรเครดต

โปรไฟลโซเชยลมเดยอนๆ อาท เฟซบก (Facebook) บญชของกเกล (Google

account) และ ลงกอน (LinkedIn) การทผ ใชยนยนตวตนดวยรปแบบตางๆ

มากเทาไหรยงเปนการสรางความนาเชอถอใหกบตนเอง โดยเฉพาะเอกสารท

ออกใหโดยราชการ อยางไรกด การตรวจสอบเอกสารทออกใหโดยราชการ น�ามาซง

ความเคลอบแคลงถงสทธของแอรบเอนบทมเหนอผใชบรการ และความสามารถ

ในการตรวจสอบของแอรบเอนบซงใหบรการใน 191 ประเทศทวโลก วามประสทธภาพ

มากเพยงใด เนองจากแอรบเอนบจะตองสงตอใหบคคลทสามซงเปนผ ทอาศย

อยในประเทศนนๆ ท�าการตรวจสอบอกทอดหนง จงมการตงค�าถามถงการรกษา

ขอมลสวนตวของผใชบรการ ประสทธภาพในการตรวจสอบตวตนของผใชบรการ

สงผลถงความเสยงในการตดตามตวและความรบผดชอบกรณเกดสงผดปกต

โดยผ ใหเชาหรอผ เชาตกเปนของผ ใหเชาและผ เชา นอกจากนส�าหรบรปภาพของ

ทพกซงเจาของทพกถายเพอเปนสวนหนงของการประกาศหาผ เชา แอรบเอนบ

ยงไมมขนตอนการตรวจสอบ วาเปนรปทถายมาจากสถานทจรงหรอไม ความเสยง

ดงกลาวตกเปนของผ เชา

มาตรฐานความปลอดภยตางๆ เชน ระบบแจงเตอนอคคภย ระบบตรวจจบ

ควน ซงเปนมาตรฐานส�าหรบโรงแรมทวไป ไมไดเปนขอก�าหนดพนฐานส�าหรบทพก

มความคลมเครอในเรองของความรบผดชอบตอทรพยสน โดยเฉพาะกรณทตองใช

โครงสรางพนฐานสวนกลางรวมกน เชน กรณหองพกในอาคารชด ซงงบประมาณ

ในการดแลรกษา เปนภาระของผ เปนเจาของหองชดทกคนในอาคาร หากผ เขาพก

ท�าความเสยหายแกทรพยสนสวนกลาง เทากบภาระความรบผดชอบถกผลกให

เจาของหองชดอนๆ ในอาคารดวย หรอหากผเขาพกเปนสาเหตใหเกดอคคภย ความ

94

เสยหายจะตกอยในความรบผดชอบของผใด

ในหลายพนท รวมทงในประเทศไทย การเปดทพกใหเชารายวนในบางกรณ

เปนการท�าผดกฎหมาย ตวบรษทซงเปนเจาของแพลตฟอรมแอรบเอนบ ไมได

จดทะเบยนนตบคคลในประเทศนนๆ การรบผดตอกฎหมายตางๆ จงเปนความเสยง

ทผ เสนอใหเชาทพกผานแอรบเอนบตองแบกรบแตเพยงฝายเดยว

ความเสยงทจะเกดความขดแยงระหวางเจาของทพกและเพอนบานของ

เจาของทพก เนองจากผเขาพกถอเปนบคคลแปลกหนาทเพอนบานของเจาของทพก

ไมรจกมกคน ไมเขาใจวฒนธรรมและกฎระเบยบของชมชน ท�าใหเกดความรสก

ไมสบายใจ เกดความวตกตอความปลอดภยในชวตและทรพยสน สญเสยความเปน

สวนตว

แมแอรบเอนบจะจงใจเจาของหองพกโดยการประกาศการรบประกนดวย

วงเงนสงถง 1 ลานเหรยญสหรฐ หรอ 30 ลานบาท แตเงอนไขการรบประกนมความ

ซบซอนและไมครอบคลมความเสยหายหลายประการตามทระบไวในเวบไซตของ

แอรบเอนบ เชน เงนสดและหลกทรพย สตวเลยง การรบผดสวนบคคล อาท การ

ท�ารายรางกาย การลวนลาม การขมขน41 บรเวณแบงปนหรอใชรวมกน อยางไรกด

เมอตรวจสอบในเวบไซตของแอรบเอนบพบวาประเทศไทยไมอยในรายชอประเทศ

ทการประกนครอบคลมถง42

นอกจากนขอมลในเวบไซตของแอรบเอนบ ผ วจยยงพบวาในขอก�าหนด

การประกนความเสยหายระบไวอยางชดเจนวาไมครอบคลมบรเวณแบงปนหรอ

ใชรวมกน43 ดงนนกรณของทพกทมพนทใชรวมกน เชน หองชดทมการใชพนท

สวนกลางรวมกน เชนโถงทางเดน พนทตอนรบ สระวายน�า ฯลฯ หากมความเสยหาย

เกดขน จะไมไดรบการชดเชยใดๆ รวมไปถงทพกทมการแบงหองพกภายในบาน___________________________41 การประกนคมครองเจาของทพกไมบงคบใชกบการรบผดทเกดขนจาก (1) การกระท�าโดย

เจตนา เชน (ก) การประทษรายหรอการท�ารายรางกาย และ (ข) การถกลวงละเมดทางเพศหรอ

การลวนลาม (โดยเจาของทพกหรอผ รบประกนอน) (2) การสญเสยรายได (3) การบาดเจบ

สวนบคคลและการโฆษณา (4) เชอราหรอแบคทเรย (5) แผนฝาบผนงมมอด (6) โรคตดเชอ

(7) การกระท�ากอการราย (8) การรบผดตอผลตภณฑ (9) มลพษ และ (10) ใยหนหรอซลกา42 ดรายชอประเทศไดท https://th.airbnb.com/host-protection-insurance43 https://th.airbnb.com/guarantee

95

ใหเชา การรบผดจะไมครอบคลมสวนอนๆ ของบาน เชน หองครว หองรบแขก

ในกรณทเกดขอพพาท แอรบเอนบแนะน�าใหพยายามตกลงกนเองกอน

หากตกลงกนไมไดจงแจงต�ารวจ หรอเจาหนาททเหมาะสมกอน จงคอยตดตอฝาย

บรการลกคา แมวาแอรบเอนบจะเปดโอกาสใหเจาของทพกสามารถเรยกเกบเงน

ประกนความเสยหายจากผ เขาพก แตการเรยกเกบเงนประกนความเสยหายสงผล

ตอการตดสนใจในการเขาพก และในเวบไซตยงระบอกวา เงนประกนการเสยหาย

ไมครอบคลมความเสยหายจากการใชงานปกต เชน หากโซฟาเสยหายจากการ

ทลกคานง ไมสามารถหกคาเสยหายจากเงนประกนความเสยหายได ผ วจยได

ขอมลจากเจาของทพกรายหนง ซงผ เขาพกท�าโตะรบประทานอาหารเสยหายโดย

การน�ากระเปาเดนทางไปวางซงเปนการใชงานทไมเปนปกต แตเมอท�าการสอบถาม

ไปยงฝายบรการลกคา พบวา แอรบเอนบปฏเสธทจะท�าการชดเชยคาเสยหายให

หรออกกรณผ เขาพกท�าขวดยาทาเลบตกแตก ท�าใหพนซงเปนไมลามเนตเปอนส

ยาทาเลบ เมอเจาของทพกแจงเรยกเกบคาเสยหาย แอรบเอนบแจงกลบมาเปน

ความเสยหายเลกนอย ใหเอาแอลกอฮอลเชดท�าความสะอาด ซงเจาของทพกเกรงวา

การใชแอลกอฮอลจะยงท�าความเสยหายใหกบพนไมลามเนตมากกวาเดม

ขนตอนในการเรยกรองคาเสยหาย แอรบเอนบก�าหนดใหตองสงหลกฐาน

ประกอบ คอ รปของเสยหายทก�าลงเรยกรอง ใบแจงความต�ารวจทแสดงความ

เสยหายใดกตามทเกน 300 เหรยญสหรฐ ใบเสรจหรอหลกฐานอนทแสดงมลคา

ตลาดหรอตนทนทเปนธรรม หลกฐานแสดงการเปนเจาของ เอกสารอนใดกตาม

ทเจาของทพกรสกวามประโยชนในการด�าเนนการค�าขอ จะพบวาในความเปนจรง

เปนเรองล�าบากไมนอยทเจาของทพกจะมเอกสารตางๆ ครบถวน อาท ใบเสรจ

หรอหลกฐานแสดงการเปนเจาของ และในกรณทคาเสยหายเกน 300 เหรยญสหรฐ

ตองมการแจงความ ซงเปนเรองยากส�าหรบเจาของทพก เนองจากการเอาหอง

ออกใหเชาลกษณะนเปนการท�าผดกฎหมายทมโทษทงจ�าคกและปรบ การไป

แจงความกรณทรพยสนเสยหายนกเปนการเสยงตอการถกเจาหนาทด�าเนนคดกบ

ผใหเชาเองอกดวย ผใหเชาจงเปนผ ตองแบกรบความเสยงหลายประการ

นอกเหนอจากภาวะเสยงทแอรบเอนบผลกใหเปนภาระของเจาของทพก

และผ เชา จะเหนไดวาภาระเสยงยงตกถงผ อนและสงคมอกดวย มงานศกษา

96

จ�านวนหนงชใหเหนวา แอปพลเคชนแอรบเอนบสงผลใหเกดวกฤตอสงหารมทรพย

ในเมองใหญ เจาของทพกหนมาใชแอรบเอนบเปนชองทางในการใหเชารายวน

จนท�าใหจ�านวนอสงหารมทรพยใหเชาระยะยาวลดลง และราคาของการเชาระยะยาว

สงขน (Lee 2016)

3.2.4 ผลกระทบทมตอตลำดแรงงำนภำคบรกำรทพกอำศย

การถอก�าเนดของแพลตฟอรมแอรบเอนบสงผลกระทบกบตลาดแรงงาน

แมจะไมสงผลกระทบทางตรงเทาใดนก ซงตางจากแพลตฟอรมบรการขนสงทสงผล

กระทบโดยตรงตอตลาดแรงงาน แตแพลตฟอรมแอรบเอนบกสงผลกระทบทางออม

ตอธรกจโรงแรมซงเปนธรกจทมการจางงานในภาคบรการซงมการจางงานจ�านวนมาก

แมในประเทศไทยจะยงไมมการศกษาผลกระทบทเปนรปธรรม แตมงานศกษา

จ�านวนมากเผยใหเหนผลกระทบทเกดขนตอธรกจในหลายมต เชนงานศกษา

ความสามารถในการท�าก�าไรของธรกจโรงแรมทไดรบผลกระทบจากแอรบเอนบ

ในเมองบารเซโลนา ประเทศสเปน ซงพบวา จ�านวนทพกทเสนอผานแอรบเอนบ

ในบรเวณทเปนแหลงทองเทยวทมากขน สงผลใหความสามารถในการท�าก�าไรของ

โรงแรมนอยลง (Aznar et al. 2017) หรองานศกษาของ Zervas และคณะ (Zervas

et al. 2015b) ทหาความสมพนธของจ�านวนหองพกทเสนอผานแอปพลเคชน

ในเมองออสตน มลรฐเทกซส พบวาจ�านวนหองพกในแอปพลเคชนแอรบเอนบ

ทเพมขน 10% จะท�าใหธรกจโรงแรมมรายไดตอหองนอยลง 0.37% ซงแมจะเปน

ตวเลขทไมดเหมอนไมมาก แตหากใชตวเลขนเปนตวอยางในการดผลกระทบท

เกดขนตอธรกจโรงแรมอยางคราวๆ โดยพจารณาอตราการเตบโตของจ�านวนหองพก

บนแอปพลเคชนแอรบเอนบในประเทศไทยซงมอตราเพมตอป 93% จะพบวาธรกจ

โรงแรมจะมรายไดลดลงตอหองปละประมาณ 3.5%

ขอมลทไดจากการสมภาษณผประกอบการโรงแรม แมไมมตวเลขทมาจาก

การศกษาวจย แตผประกอบการตางกเชอวา ธรกจของตนไดรบผลกระทบ โดยเฉพาะ

โรงแรมขนาดเลกซงไมมสาธารณปโภคอน เชน หองอาหาร หองประชม หองจดเลยง

และสมมนา อนเปนชองทางในการหารายไดนอกเหนอจากการใหเชาทพก ผประกอบ-

97

การโรงแรมขนาดเลกซงมราคาทพกไมสงมากเหลาน ไดรบผลกระทบมากกวาโรงแรม

ขนาดใหญ และมองวาการมาของแอรบเอนบ เปนการท�าใหตลาดเกดภาวการณ

แขงขนทไมเปนธรรม เนองจากโรงแรมเหลานตองปฏบตตามกฎหมายและขอบงคบ

ตางๆ ซงท�าใหมตนทนประกอบการทสงกวา แมขณะนจะยงไมเหนผลกระทบ

ทชดเจนมากนก เนองจากจ�านวนนกทองเทยวทเดนทางมายงประเทศไทยมจ�านวน

มากขนดวย จงเปนเรองยากทจะชวดจากผลโดยใชผลประกอบการแตเพยงอยางเดยว

ดงนนหากพจารณาผลกระทบโดยดจากตวเลขการจางงานในภาคบรการทพกอาศย

จงอาจจะยงคงไมเหนการเปลยนแปลงทมนยส�าคญจากผลกระทบของแอรบเอนบ

เทาใดนก

ขอเทจจรงเรองการแขงขนทไมเปนธรรม ถอเปนขอคนพบทผวจยพบวา

เกดขนจรง ผ ทน�าหองพกทไมไดใชประโยชน หรอซอในลกษณะเปนการลงทนไวเพอ

สรางรายไดโดยการใหเชา มาเสนอใหเชาบนแพลตฟอรมแอรบเอนบลวนท�าผด

กฎหมายขอใดขอหนงดงทไดกลาวถงในสวนกอนหนา ขณะทผประกอบการโรงแรม

ทมขอผกพนทางกฎหมายทตองปฏบตตามทงในสวนของกฎหมายเกยวกบอาคาร

กฎหมายเกยวกบโรงแรม ทงยงมเรองของกฎหมายแรงงานทตองปฏบตตอลกจาง

ทท�างานในโรงแรม ขณะทแมแพลตฟอรมแอรบเอนบจะเออใหเกดการจางงานใหมๆ

จรง เชน การจางท�าความสะอาดทพก การรบสงผมาพก ฯลฯ แตแรงงานทท�างาน

เกยวเนองกบการจางงานใหมนน ไมมหลกประกนจากผวาจาง ไมมขอผกพนทาง

กฎหมาย รวมทงเรองคาจางทเปนธรรม เนองจากถกมองเปนแรงงานอสระ ในตาง

ประเทศจงมการพยายามสรางความกดดนจากสหภาพแรงงาน ใหแอรบเอนบ

ตองมมาตรการทจะท�าใหการจางงานใหมทเกดจากความเกยวเนองน ไดรบคาแรง

ทเปนธรรมและไดรบสทธตางๆ ตามกฎหมาย44

ในขณะเดยวกนแอปพลเคชนแอรบเอนบเองกไดสรางผลกระทบเชงบวก

ตอตลาดแรงงาน ดวยการเพมโอกาสในการหารายไดจากทรพยากรทไมไดใช

ประโยชน ลดก�าแพงกดขวางการเขาสตลาด เพมชองทาง ชวยลดตนทนด�าเนนการ

___________________________44 มรายงานขาวถงความพยายามในการเจรจาระหวางแอรบเอนบกบสหภาพแรงงาน อานเพมเตม

ไดท https://www.theguardian.com/technology/2016/apr/18/airbnb-seiu-backlash-labor-

union-deal-new-york-california

98

ของเจาของทพก กอใหเกดการแขงขน ชวยลดคาใชจายของนกทองเทยว ซงท�าให

การทองเทยวท�าไดอยางสะดวกและนกทองเทยวอาจจะน�าเงนสวนนไปใชจายเปน

การกระจายรายไดไปสธรกจอน และกอใหเกดการจางงาน เออใหมอาชพเกดใหม

3.2.5 งำนบนแพลตฟอรมบรกำรทพกอำศยกบกำรเปนงำนทมคณคำ

ในกรณของงานบนแพลตฟอรมบรการทพกอาศย โดยอาศยกรอบความคด

เรองงานทมคณคา จะพบความนาสนใจและความทาทายในการพจารณาอกประการ

กคอ ผน�าทพกออกใหเชารายวน ไมไดพจารณาตวเองเปนการท�างานหรอเปน

คนท�างาน หากแตพจารณาตวเองในฐานะผประกอบการ จงไมไดสนใจและตงค�าถาม

ถงลกษณะของงานทมคณคาและสภาวะในการท�างานเทาใดนก ทงทสมควรทจะ

พจารณาเชนเดยวกบงานทวไป ขอมลทไดจากการวจยพบวา งานบนแพลตฟอรม

บรการทพกอาศย ในบรบทของการจางงาน ยงคงขาดการปกปองทางสงคม แมจะม

เสรภาพในการพบปะแลกเปลยนโดยมการปรกษาหารอ แบงปนประสบการณ

ชวยเหลอแนะน�ากนระหวางผเสนอทพกใหเชารายวนผานแพลตฟอรม มการนดพบกน

หรอรวมกลมผานชองทางโซเชยลมเดย แตกไมมความสามารถในการรวมกลม

เจรจาตอรอง การจดการแพลตฟอรมเปนสทธของเจาของแพลตฟอรมแตเพยง

ฝายเดยว แพลตฟอรมยงคงขาดความโปรงใส การท�างานของอลกอรทมตางๆ ของ

แพลตฟอรมเปนไปโดยไมมการแจงใหผใชงานไดรบทราบ แพลตฟอรมสรางสภาพ

ควบคมเหนอผใช ผานล�าดบการแสดงผลขนกบความเรวและความสามารถในการ

ตอบสนองตอความตองการของผสนใจจอง แมตวแพลตฟอรมไมถอเปนสงผด

กฎหมาย แตการน�าหองใหเชารายวนโดยไมปฏบตตามขอก�าหนดตางๆ รวมทงดาน

ความปลอดภยถอเปนการท�าผดกฎหมาย การมโอกาสในการไดรบการจองทพก

ยงคงทไมเทาเทยมขนอยกบการท�างานของอลกอรทมของแพลตฟอรม มความ

เปนไปไดทจะถกเลอกปฏบตจากการรปแบบของการรววและการใหคะแนน แม

แพลตฟอรมจะมกลไกการจดการความขดแยงอยบางแตยงไมเพยงพอ เหนไดจาก

การทแพลตฟอรมแนะน�าใหคขดแยงแจงต�ารวจทองทและพยายามแกไขขอขดแยง

กนเองกอน

99

3.3 กำรใหบรกำรท�ำควำมสะอำด – แพลตฟอรมบนท (BeNeat)

3.3.1 สถำนกำรณลกจำงท�ำงำนบำนในภำพรวม

ผประกอบอาชพท�าความสะอาดในบาน ไดรบการจดหมวดหมอยใน

ประเภทงาน ลกจางท�างานในบาน (Domestic Work) ตามค�าจ�ากดความของ ILO

ปจจบนเชอวามผประกอบอาชพลกจางท�างานในบานทวโลกกวา 52.5 ลานคน

ในจ�านวนนเปนเพศหญงประมาณ 83% (Luebker et al. 2013)

ILO คาดการณวา ในปจจบนมแรงงานบงคบหรอแรงงานทถกใหบงคบ

ใหท�างานโดยไมสมครใจ (Forced Labor) ทวโลก ประมาณ 20.9 ลานคน และ

แรงงานท�างานบานเปนหนงในกรณทไดรบการรายงานวาเปนแรงงานบงคบ

อยบอยครง (ILO 2012) ในป พ.ศ. 2554 ILO จงไดท�าการประกาศอนสญญาองคการ

แรงงานระหวางประเทศ ฉบบท 189 (Domestic Workers Convention No. 189)

เพอเปนแนวทางในการปฏบตตอลกจางท�างานบาน45

ส�าหรบประเทศไทย แตเดมไมไดมการนบรวมลกจางท�างานบานภายใต

การคมครองตามกฎหมายแรงงาน จนกระทงป พ.ศ. 2555 จงไดมการออกกฎ

กระทรวงใหไดรบการคมครอง ตามพระราชบญญตคมครองแรงงาน พ.ศ.2541 ดวย

กระทรวงแรงงานจดประเภทลกจางท�างานบานอยในจ�าพวกแรงงานนอกระบบ

แมจะไดรบการคมครองมากขน แตยงไมสามารถเทยบเคยงกบมาตรฐานของ ILO

และประเทศไทยยงคงไมไดใหสตยาบนตออนสญญาฉบบท 189 ของ ILO ดงกลาว

อยางไรกตามการออกกฎกระทรวงใหมการคมครองลกจางท�างานบาน ตาม พ.ร.บ.

คมครองแรงงาน พ.ศ. 2541 ในป พ.ศ. 2555 ดวยนน ถอเปนความกาวหนาส�าคญ

ทท�าใหลกจางท�างานบานไดรบการคมครองมากขน เชน

1) มาตรา 28 ใหนายจางจดใหลกจางมวนหยดประจ�าสปดาห สปดาหหนง

ไมนอยกวา 1 วน

___________________________45 ดอนสญญาองคการแรงงานระหวางประเทศ ฉบบท 189 ไดท http://www.ilo.org/dyn/

normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:C189

100

2) มาตรา 29 ใหนายจางก�าหนดวนหยดตามประเพณใหลกจางปหนง

ไมนอยกวา 13 วน

3) มาตรา 32 ใหลกจางมสทธลาปวยไดเทาทปวยจรง

4) มาตรา 56 ใหนายจางจายคาจางใหแกลกจางเทากบคาจางใน

วนท�างานส�าหรบวนหยด

(1) วนหยดประจ�าสปดาห

(2) วนหยดตามประเพณ

(3) วนหยดพกผอนประจ�าป

5) มาตรา 57 (เฉพาะวรรค 1) ใหนายจางจายคาจางใหแกลกจางใน

วนลาปวย ตาม มาตรา 32 เทากบอตราคาจางในวนท�างานตลอดระยะ

เวลาทลา แตปหนงตองไมเกน 30 วนท�างาน

6) มาตรา 62 ในกรณทนายจางใหลกจางท�างานในวนหยดประจ�าสปดาห

วนหยดประเพณ วนหยดพกผอนประจ�าป ใหนายจางจายคาท�างานใน

วนหยดใหแกลกจาง

แตเมอเทยบกบอาชพอนๆ ทไดรบการคมครองตาม พ.ร.บ. คมครองแรงงาน

แลว พบวามหลายมาตราทกฎกระทรวงไมไดใหการคมครองลกจางท�างานบาน เชน

1) มาตรา 23 การก�าหนดเวลาเรมตนและเวลาสนสดของการท�างาน

แตละวน วนหนงตองไมเกนแปดชวโมง และเมอรวมเวลาท�างานทงสนแลว

สปดาหหนงตองไมเกน 48 ชวโมง

2) มาตรา 33 การลาเพอท�าหมนได และลาเนองจากการท�าหมนตาม

ระยะเวลาทแพทยแผนปจจบนก�าหนด

3) มาตรา 36 การลาเพอการฝกอบรมหรอพฒนาความรความสามารถ

4) มาตรา 39 การใหลกจางซงเปนหญงมครรภท�างานในระหวางเวลา

22.00 นาฬกา ถงเวลา 06.00 นาฬกา ท�างานลวงเวลา ท�างานในวนหยด

5) มาตรา 41 การใหลกจางซงเปนหญงมครรภมสทธลาเพอคลอด

บตรครรภหนงไมเกน 90 วน

101

6) มาตรา 42 การใหลกจางซงเปนหญงมครรภ ซงมใบรบรองมาแสดง

ขอใหนายจางพจารณาเปลยนงานทเหมาะสมใหแกลกจางเปนการชวคราว

7) มาตรา 43 การหามมใหนายจางเลกจางลกจางซงเปนหญงเพราะ

เหตมครรภ

8) มาตรา 59 การใหนายจางจายคาจางใหแกลกจางซงเปนหญงในวนลา

เพอคลอดบตรเทากบคาจางในวนท�างานตลอดระยะเวลาทลา แตไมเกน

45 วน

9) มาตรา 61 ใหนายจางจายคาลวงเวลาใหแกลกจางอตราไมนอยกวา

หนงเทาครงของอตราคาจางตอชวโมงในวนท�างานในกรณทลกจางท�างาน

ลวงเวลา

อกทงการเขาสประกนสงคม ตาม พ.ร.บ. ประกนสงคม กเขาไดเฉพาะ

มาตรา 40 ทเกยวของกบกลมแรงงานนอกระบบคอการประกนตนเอง แตมาตรา 33

ยงไมสามารถท�าได

สถานการณลกจางท�างานในบานของประเทศไทย ขอมลจากส�านกงาน

สถตแหงชาตในป พ.ศ. 2557 มชาวไทยประกอบอาชพดงกลาว 254,200 คน

ชาวตางดาวทงเขาเมองอยางถกตองตามกฎหมายและผดกฎหมายอก 14,737 คน46

จากผลการส�ารวจของมลนธเพอการพฒนาเดก (มพด.) ในป พ.ศ. 2551

พบวาเดกผหญงอายต�ากวา 18 ป คอกลมแรงงานท�างานบานทมจ�านวนมากทสด

สวนมากมาจากครอบครวทยากจนในชนบท มรายไดเดอนละ 3,000-5,000 บาท

พกอยกบนายจาง มอาหาร 3 มอและทพก ชวโมงการท�างานไมแนนอนขนกบค�าสง

ของนายจาง งานศกษาของสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย ในป

พ.ศ. 2551 ท�าการศกษาลกจางท�างานบาน โดยสมภาษณผ มอาชพท�างานในบาน

หรอแมบานในประเทศไทย กลมตวอยางทท�าการศกษาทงหมดมอายเกน 20 ป

พบวา 84% ของผท�าอาชพนเปนผหญง ซงในจ�านวนนเปนผหญงซงมครอบครวแลว

___________________________46 ดจากรายงาน http://www.tcijthai.com/news/2014/04/scoop/4090 หลงจากป พ.ศ. 2557

เปนตนมา ส�านกงานสถตแหงชาตเกบขอมลสถตโดยไมไดจ�าแนกแรงงานนอกระบบเปนประเภท

ตางๆ

102

67.1 % หยาราง 14.2% ขอมลดานระดบการศกษาประถมศกษา 56.8% มธยมศกษา

ตอนตน 25.2% และมธยมศกษาตอนปลาย 9.7% (อางถงใน Boontinand 2010)

พอจะท�าใหเหนภาพรวมไดวา ผ ทเขาสตลาดอาชพลกจางท�างานบาน หรอ แมบาน

สวนมากเปนเพศหญงทมโอกาสทางการศกษาไมมากนก ขณะทแนวโนมในปจจบน

พบวาการหาลกจางท�างานบานท�าไดยากมากขน ภายหลงประเทศไทยมกฎหมาย

การศกษาภาคบงคบใหเดกทกคนตองเรยนจบมธยมศกษาตอนตน ท�าใหมโอกาส

ในการเขาสตลาดแรงงานภาคอนมากกวาเดม มผ เขาสตลาดแรงงานลกจาง

ท�างานบานนอยลง ท�าใหคาจางในปจจบนสงมากขน และมคนงานตางดาวจาก

ประเทศเพอนบานซงมคาจางทต�ากวาเขามาทดแทน47 แตการจางแรงงานตางดาว

ท�างานบานซงมกฎระเบยบทตองปฏบต และมตนทนดานอนดวยเชนกน

เมอความตองการลกจางท�างานบานมสงมากขน ขณะทจ�านวนแรงงาน

เขาสตลาดมนอยลง ความสามารถในการตอรองของผประกอบอาชพลกจาง

ท�างานบานจงสงขน ในปจจบนแทบไมมการจางงานในอตราคาจาง 3,000-5,000 บาท

เชนงานศกษาในป พ.ศ. 2551 อกแลว รปแบบการท�างานของลกจางท�างานบาน

ชาวไทย เปลยนไปจากการพกอาศยอยในบานของนายจาง ไปเปนการท�างานบาน

แบบไมประจ�ามากขน ไดคาจางเปนรายวน และรบท�างานหลายบานในเวลา

เดยวกน กอใหเกดโอกาสทางธรกจใหม ส�าหรบผ ทท�าหนาทเปนตวกลางในการ

ใหบรการในการจบคความตองการและการใหบรการลกจางท�างานบาน และรปแบบ

การเปนตวกลางไดพฒนาใหอยในรปของแพลตฟอรมในปจจบน

ในงานศกษาของ Hunt and Machingura (2016) พบวาในประเทศตางๆ

ทวโลก มการเตบโตของธรกจทใชแพลตฟอรมเปนตวกลางในการจบคระหวาง

ผเสนอบรการท�างานบานและผตองการใชบรการเปนอยางมาก เชนในประเทศอนเดย

มอตราการเตบโตสงถง 60% ตอเดอน แตค�าถามส�าคญของงานศกษานกคอวา

แพลตฟอรมจะสามารถชวยใหสภาพการท�างานของลกจางท�างานบานดขนได

หรอไม ทามกลางขอวพากษวจารณจ�านวนมากทวาเศรษฐกจแพลตฟอรมน�ามาซง

รายไดทต�าและไมมนคง การถกละเมดสทธ ความเสยงตอการถกเลอกปฏบต ความ

___________________________47 ด http://www.bangkokbiznews.com/news/detail/771941

และ http://www.manager.co.th/Home/ViewNews.aspx?NewsID=9550000139372

103

สมพนธของการจางงาน และการถกควบคมดวยอลกอรทมของแพลตฟอรม

ขอคนพบของงานศกษาชนน ไมตางจากงานศกษาธรกจอนๆ ทยายตวเอง

มาอยบนแพลตฟอรม กลาวคอ แมความยดหยนในการท�างาน เชน สามารถเลอก

เวลาท�างานไดดวยตวเอง จะถกเจาของแพลตฟอรมน�ามาใชเปนหนงในกลยทธ

เพอเชญชวนใหผ เสนอบรการเขาสแพลตฟอรม แตในความเปนจรงความยดหยน

ดงกลาวไมไดเออประโยชนสกเทาใด หากเวลาทผ เสนอใหบรการไมตรงกบ

ความตองการของผ ตองการใชบรการกไมสามารถรบงาน ไมสามารถสรางรายได

ขณะเดยวกนระบบการใหคะแนนและความคดเหนมสวนอยางมากตอการตดสนใจ

ของผ ใชบรการในการเลอกลกจางท�างานบาน ในประเดนทวารายไดสงกวาเดม

ขอคนพบของงานวจยนชชดวาไมสามารถหาขอสรปทแนนอนได เนองจากผ เสนอ

ใหบรการมคาใชจายอนทเพมขน เชน ตนทนในการเดนทาง ตนทนทเกดจากการ

รบสง data ทตองเสยใหผบรการโทรศพทมอถอ เนองจากตองตดตอสอสารผาน

แอปพลเคชน ปรมาณงานและรายไดไมแนนอน เนองจากมคแขงทเสนอบรการบน

แพลตฟอรมเดยวกนคอนขางมาก

3.3.2 แพลตฟอรมบนท (BeNeat) คนหำแมบำนคณภำพใกลบำนคณ

บนท เปนแพลตฟอรมจบคผตองการผท�าความสะอาดบานและผใหบรการ

ท�าความสะอาดบานทพฒนาโดยคนไทย เรมเปดใหบรการครงแรก เดอนกรกฎาคม

พ.ศ. 2559 มผ รวมกอตง 3 คน ซงมประสบการณเปนเจาของทพกทเสนอทพก

ใหเชารายวนผานแอรบเอนบ และมความตองการคนท�าความสะอาดหองพกเปน

ครงคราว ประสบปญหาวาผ รบจางท�าความสะอาดในชวงเวลาทตองการมไมมาก

และคณภาพการความสะอาดไมเปนทพอใจ ขณะเดยวกนกเหนรปแบบทางธรกจ

ของแอรบเอนบทจบคระหวางผ ตองการทพกและผ เสนอหองพกใหเชา เนองจาก

เปนผ เสนอหองพกใหเชาผานแอรบเอนบเองและรวามเจาของทพกทเสนอหองพก

ใหเชาผานแอรบเอนบจ�านวนมากทมความตองการในลกษณะน จงเหนโอกาส

ทางธรกจ และรวมกนกอตงแพลตฟอรมบนทขนมา เรมใหบรการครงแรกในจงหวด

เชยงใหม โดยมกลมเปาหมายกลมแรกคอเจาของทพกทใหเชาทพกของตนเองผาน

104

แอรบเอนบ จากนนขยายพนทใหบรการไปยงกรงเทพมหานครและปรมณฑล

จงหวดภเกต จงหวดชลบร และจงหวดระยอง นอกจากนในปจจบนยงขยายฐาน

ผใชบรการจากการท�าความสะอาดบานไปสการท�าความสะอาดส�านกงาน

แพลตฟอรมบนทคดคาบรการจากผใชบรการเปนรายชวโมง แตละพนท

มคาบรการรายชวโมงทไมเทากน ส�าหรบจงหวดเชยงใหมคาบรการทเรยกเกบจาก

ผใชบรการอยท 190 บาทตอชวโมง ขณะทพนทอนคดคาบรการ 250 บาทตอชวโมง

โดยแพลตฟอรมจะคดคาบรการเรมตนท 2 ชวโมง และจ�านวนชวโมงทเพมขน

แปรผนตามขนาดพนท ซงจะค�านวณออกมาเปนเวลาทใชในการท�าความสะอาด

ของผ เสนอบรการ แพลตฟอรมบนทเสนอคาตอบแทนใหแมบานในพนทจงหวด

เชยงใหม ชวโมงละ 140 บาท ซงคดเปนสวนแบงรายไดทหกเขาแพลตฟอรมบนท

ประมาณ 26% ของคาบรการทเกบจากผ ใชบรการ ขณะทขอมลทไดจากการ

สมภาษณผ กอตง คอ บนทหกสวนแบงรายไดจากผใชบรการโดยเฉลย 10%-20%

แลวแตพนท

แพลตฟอรมบนทมลกษณะคลายแพลตฟอรมทวไป คอ ม 2 ฝง ฝงผตองการ

ใชบรการและฝงผใหบรการ ทางฝงผใหบรการหรอ แมบาน สามารถเขาสแพลตฟอรม

โดยเรมตนจากการกรอกขอมลเบองตน จากนนจะมเจาหนาทโทรกลบมาสมภาษณ

คณสมบตเบองตนของการคดกรองกคอตองมอายเกน 18 ป มสญชาตไทย แพลต-

ฟอรมจะน�าขอมลสวนตวไปตรวจประวตอาชญากรกบส�านกงานต�ารวจแหงชาต

เมอผานขนตอนการสมภาษณ จะมการฝกอบรมให ทงทกษะในการท�างาน การ

ใชงานแพลตฟอรมและแนวทางปฏบตทแนะน�าใหใชในการปฏสมพนธ การตอรอง

กบลกคา เมอผานขนตอนแลว จะยงไมสามารถเขาสแพลตฟอรมไดทนท เนองจาก

บรษทมนโยบายในการควบคมอปทาน เพอไมใหฝงอปทานมมากกวาอปสงค

จนท�าใหฝายอปสงคมตวเลอกมากเกนไป บรษทจะเปนผพจารณาความเหมาะสม

วาเมอใดจงจะมความจ�าเปนทจะเพมจ�านวนผ ใหบรการใหมความเหมาะสมกบ

ความตองการในการใชบรการ บรษทบนทใหขอมลวา ในปจจบนมผสมครเขาส

แพลตฟอรมหลายพนคน และอยระหวางการรอการพจารณาของบรษทเพอเขาส

แพลตฟอรม

105

การเชญชวนเขาสแพลตฟอรม บรษทมการโฆษณาเชญชวนผาโซเชยล-

มเดย โดยหวงผลเปนทรจกในกลมผใชบรการ หรอ “คณลกคา” ส�าหรบกลมผเสนอตว

ใหบรการ หรอทแพลตฟอรมเรยกวา “คณแมบาน” โดยมากจะรจกแพลตฟอรม

จากการน�าเสนอของสอมวลชนตางๆ ทงรายการขาว รายการโทรทศน และหนงสอพมพ

บรษทบนทใหค�าจ�ากดความ “คณแมบาน” วาเปน “พารตเนอร” และคณแมบาน

ทกคนมสถานะเปนเจาของธรกจทเปนหนสวนทางธรกจกบแพลตฟอรม

ผใชงานจะตองใสขอมลเกยวกบตวเอง ในสวนของโปรไฟล คอ ชอ นามสกล

ชอเลน ประวตสวนตวอยางยอ หลงจากนนระบ วน และ เวลาทสะดวกตอการท�างาน

โดยแมบานจะตองเตรยมอปกรณทใชในการท�าความสะอาด เชน เครองมอ น�ายา

ท�าความสะอาด เครองดดฝ น ดวยตนเอง

ในฝงของผ ตองการเรยกใชบรการ จะตองท�ากอนหนาวนทตองการใช

บรการอยางนอย 1 วน ผ เรยกใชบรการจะท�าการกรอกขอมลเบองตนลงไปบน

แพลตฟอรม เชน

• เมองทตองการใชบรการ

• สถานททตองการใชบรการ

• ขนาดและประเภทของพนททตองการท�าความสะอาด เพอใหแพลตฟอรม

ท�าการค�านวณวาจะตองใชเวลาในการท�าความสะอาดขนต�าเทาใด

เพอทผ ตองการใชบรการจะไดทราบคาใชจายเบองตน วน เวลา

• จ�านวนชวโมงทตองการใชบรการ แพลตฟอรมตงคาใหเรมตนท 2 ชวโมง

ส�าหรบพนทขนาดเลกทสด ซงหลงจากผ ตองการใชบรการไดกรอกขอมล

และแพลตฟอรมไดค�านวณเวลาทใช ผใชบรการสามารถเพมเวลาไดเปนขน

ขนละ 30 นาท แตไมสามารถลดลงจากเวลาทแพลตฟอรมค�านวนใหได

• วน และ เวลา ทตองการใชบรการ

หลงจากกรอกขอมลครบแลว แพลตฟอรมจะท�าการจบคความตองการ

ของผใชบรการ กบความตองการของแมบานทไดตงวนและเวลาทตองการท�างาน

ไวในแพลตฟอรมทางฝงของแมบาน เมอแพลตฟอรมจบคไดแมบานทพรอมจะ

106

ท�างานในวนและเวลาดงกลาว แพลตฟอรมจะแสดงผลโปรไฟลของแมบานทพรอม

ท�างาน ในโปรไฟลของแมบาน นอกเหนอจากขอมลสวนตวเบองตน ระบบจะแสดง

จ�านวนครงทท�างานผานแพลตฟอรม อปกรณท�าความสะอาดทแมบานจะน�ามาเอง

จ�านวนความคดเหนทได คะแนนเฉลยทได และความคดเหนทไดจากการท�างาน

ในครงกอนหนา เพอใหผใชบรการเลอกแมบานทผใชบรการตองการได ล�าดบในการ

แสดงผลจะขนอยกบคะแนนเฉลยทแมบานไดรบจากการบรการกอนหนาน บรษท

จงใจใหมการใหคะแนนและความคดเหน โดยมอบสวนลดในการใชบรการ หากมการ

ใหคะแนนและใหความคดเหนหาครง จะไดสวนลด 10% ในการใชบรการครงตอไป

ระบบการใหคะแนนและความคดเหนนจะเปนแบบฝงเดยว คอผใชบรการ

จะสามารถใหคะแนนและความคดเหนไดแตเพยงฝายเดยว คะแนนจะมลกษณะ

คลายกบแพลตฟอรมแอรบเอนบและอเบอร คอคะแนนเตมหา หากคะแนนทได

ต�ากวา สาม สองครง ระบบจะลอกบญชท�าใหการใหบรการของแมบานรายนน

ถกระงบ นอกจากนหากแมบานท�าการการรบนดแลวไมมาตามทนดกบผใชบรการ

โดยไมแจง จะถกระบบลอกบญชการใชงาน และหากปฏเสธการรบงานบอยๆ กจะ

มผลตอล�าดบในการแสดงผลและอาจถกระงบการใหบรการดวยเชนกน

ขอสรปประโยชนและขอกงวลทเกดจากการเปลยนรปแบบการจางงาน

ของลกจางท�างานบานโดยใชแพลตฟอรมเปนตวกลาง ทไดจากการส�ารวจโดย

นกวจย กคอ

ประโยชน

1) ลกจางท�างานบานสามารถตรวจสอบเวลาท�างานและรายไดของตนเอง

บนแพลตฟอรม

2) ลกจางท�างานบานบนแพลตฟอรมมความสามารถในการก�าหนดเวลา

ท�างานดวยตนเอง ขณะทการจางงานแบบเดมตองท�างานเตมเวลา และ

ไมสามารถก�าหนดเวลาท�างานเองได

3) เจาของแพลตฟอรมบนทเปนผลงทนในระบบทเกยวของกบเทคโนโลย

และธรกรรมการเงน อ�านวยความสะดวกใหลกจางท�างานบานบนแพลต-

107

ฟอรมได มสวนรวมกบการใชเทคโนโลย ลกจางท�างานบานจะตองมบญช

เงนฝากกบธนาคาร เมอระบบท�าการจบคผ ตองการท�าความสะอาดทพก

กบแมบาน และผตองการท�าความสะอาดทพกไดท�าการเลอกแมบานแลว

ระบบจะตดคาบรการจากบญชบตรเครดตทนทและจะโอนเขาบญช

ของแมบานในวนถดไปหลงจากท�างานเรยบรอย โดยระบบจะหกสวนตาง

ทเปนของแพลตฟอรมออก แพลตฟอรมมการรบประกนความเสยหาย

ทเกดจากความผดพลาดของผใหบรการในวงเงน 10,000 บาท โดยเปน

ความรบผดชอบของบรษทเอง ไมไดเกบเบยประกนจากผใหบรการและ

ผใชบรการ

4) มระบบการใหคะแนนและความคดเหน ลกจางท�างานบานบนแพลต-

ฟอรมมโอกาสในการไดรบการจางงานมากขนหากไดรบการประเมนทด

5) เจาของแพลตฟอรมมการฝกอบรมเพอเพมทกษะในการท�างานใหกบ

ลกจางท�างานบาน

ขอกงวล

1) แพลตฟอรมน�าไปสการจางงานทไมเปนมาตรฐาน ไมมการท�าสญญาจาง

ทเปนมาตรฐานระหวางลกจางและนายจาง

2) ไมมการก�าหนดความรบผดชอบของผวาจางและลกจางอยางชดเจน

ซงอาจน�าไปสขอพพาท

3) แพลตฟอรมเออใหเกดการหลบเลยงขอรบผดชอบของนายจางทมตอ

ลกจางท�างานบานตามกฎหมาย เนองจากถอยค�าทแพลตฟอรมใช เออให

เกดการตความสถานะลกจางท�างานบานไปเปนผประกอบการอสระ

นอกจากนความสมพนธระหวางแพลตฟอรมและลกจางท�างานบาน

ทเสนอใหบรการผานแพลตฟอรมกมความคลมเครอ ท�าใหไมสามารถ

ตความสถานะลกจาง/นายจาง ซงมผลตอการคมครองแรงงานตาม

กฎหมายแรงงาน แพลตฟอรมบนทไดรบอทธพลจากรปแบบกลยทธ

การตลาดของแพลตฟอรมอนๆ โดยเรยกผ ทเสนอและประสงคจะเสนอ

108

บรการท�าความสะอาดบนแพลตฟอรมของตนเองวา “พารตเนอร” เออให

เกดการตความสถานะลกจางท�างานบานไปเปนแรงงานอสระหรอผรบเหมา

ชวงอสระ ซงในบรบทของกฎหมายแรงงานประเทศไทย การมสถานะเปน

ลกจางท�างานบานนนมขอคมครองทางกฎหมาย และความรบผดชอบ

ตอลกจางโดยนายจางทแตกตางจากการเปนผ รบเหมาชวงอสระ (Inde-

pendent contractor) หรอ แรงงานนอกระบบประเภทอน

4) โดยรวมแลวยงคงมรายไดและความมนคงทต�า แมวาคาแรงรายชวโมง

เมอค�านวณแลวจะสงกวาคาแรงขนต�า แตมตนทนอนในการเขาสแพลต-

ฟอรม และยงท�าใหลกจางท�างานบานทเสนอบรการผานแพลตฟอรม

เหลานยงคงมความสมเสยงตอการมปญหาทางการเงน

5) ระบบการใหคะแนนและการใหความคดเหนทมเพยงฝายเดยว คอ

เปดโอกาสใหผวาจางเทานนทสามารถประเมนได ขณะทผ เสนอบรการ

ท�างานบานไมมโอกาสในการประเมนผวาจาง ดงนนจงมอ�านาจและการ

ตอรองไมเทาเทยมกนระหวางผใชบรการกบลกจางท�างานบานบนแพลต-

ฟอรมซงน�าไปสการเลอกปฏบตได นอกจากนแพลตฟอรมยงมขอแนะน�า

เบองตนถงวธการ และการใชค�าพดทผใหบรการควรจะใชในกรณทอาจเกด

ขอพพาท เชน การตอรองเวลาท�างาน การปฏเสธค�าขอจอง ซงประเดนน

อาจพจารณาไดหลายมต ทางแพลตฟอรมมองวาเปนการลดโอกาสในการ

เกดขอขดแยง และเพมโอกาสในการบรหารเวลาท�างานและรายไดท

เหมาะสม ขณะเดยวกนวธการและถอยค�าทแพลตฟอรมแนะน�าใหแมบาน

ใชในการตอรอง อาจจะเปนการสรางความไมเทาเทยมในความอ�านาจ

ตอรอง48

6) มสวนสงเสรมความแตกตางทางเพศ เนองจากภาษาและรปภาพตางๆ

ทแพลตฟอรมเลอกน�ามาใชในแพลตฟอรมมสวนเสรมความคดทวาอาชพ

ลกจางท�างานในบานเปนอาชพของเพศหญง สงผลใหเกดความไมเทาเทยม

ในการเขาถง เขาสแพลตฟอรม (Digital divide) แมแพลตฟอรมบนท

จะไมจ�ากดเพศของผ ทจะเสนอการใหบรการท�าความสะอาดบนแพลต-

___________________________48 ดการแนะน�าดงกลาวไดท https://www.beneat.co/declining-booking

109

ฟอรม แตการเลอกใชค�า อาท “คณแมบาน” และรปภาพตางๆ ทปรากฏบน

แพลตฟอรม มแนวโนมชดเจนในการทจะตความไดวา อาชพลกจางท�างาน

ในบานเปนอาชพของเพศหญงเทานน

7) โอกาสในการเขาสแพลตฟอรมทไมเทาเทยมกน ยงคงมอปสรรคกดขวาง

ในการเขาสแพลตฟอรม ลกจางท�างานบานบนแพลตฟอรมถกบงคบให

ตองใชจายรายไดทหาจากการท�างานไปเปนตนทนเพอเขาถงแพลตฟอรม

จงท�าใหผประกอบอาชพนไมสามารถเขาถงแพลตฟอรมไดอยางเทาเทยม

กน แพลตฟอรมมระบบการคดกรองกอนอนญาตใหเขาสแพลตฟอรม

เชน ตองไมเคยมประวตอาชญากร และกลไกการควบคม ดมานด/ซพพลาย

โดยเจาของแพลตฟอรม ท�าใหตองรอคอยจนกวาความตองการใชบรการ

จะมสงขนจงจะไดเขาสแพลตฟอรม ซงความตองการใชบรการจะมสงขน

หรอนอยลงผ ใหบรการกไมมสทธรบร จงเปนปญหาในเรองของความ

โปรงใส นอกจากนผ ทเขาสแพลตฟอรมกอน มคะแนนและความคดเหน

จากการประเมนมากกวา กจะมโอกาสไดรบงานมากกวาผ เขาสแพลต-

ฟอรมทหลง โอกาสในการเขาถงงานผานแพลตฟอรมจงยงไมเทาเทยมกน

8) ลกจางท�างานบานบนแพลตฟอรมบนทเองไมมโอกาสไดท�ารจกกน

แพลตฟอรมไมมชองทางการรวมกลมเพอตดตอสอสารกน จงไมมโอกาส

ในการตอรองแบบรวมหม


กรณศกษำลกจำงท�ำงำนบำนบนแพลตฟอรม

คณส�าล ลกจางท�างานบานบนแพลตฟอรมทานหนง

เปนลกจางท�างานบานในบานแหงหนงแถวสขมวทเปนเวลา

เกอบยสบป สามคณส�าลมอาชพเปนพนกงานขบรถใหผบรหาร

บรษทของชาวญป น ตอมามารดาของคณส�าลลมปวยลง

ไมสามารถดแลตวเองได คณส�าลจงพามารดามาอยดวยกน

ทกรงเทพฯ ลกสาวของคณส�าลก�าลงเรยนในระดบอดมศกษา

110

ณ มหาวทยาลยแหงหนง เธอเปนคนแนะน�าคณส�าลใหรจก

แพลตฟอรมทชวยในการหางานแมบาน คณส�าลจงลาออกจาก

งานแมบานประจ�า และท�างานบนแพลตฟอรม เนองจากม

ความสะดวกมากกวาในเรองของเวลาท�างาน

คณส�าลจะเลอกเวลาท�างานตรงกบ วนหยด และ

วนทลกสาวไมตองไปเรยน ซงท�าใหคณส�าลสามารถท�างาน

เฉลย 4-5 วนตอสปดาห ลกสาวเปนผสอนใหคณส�าลใชโทรศพท

สมารตโฟน ในการดาวนโหลดแอปพลเคชนและสมครท�างาน

บนแพลตฟอรม คณส�าลเลาวา จ�านวนครงสงสดทท�าไดคอ

การรบ 3 งาน ในหนงวน ซงตงแตเรมท�างานบนแพลตฟอรม

มาประมาณ 3 เดอนเพงมเพยงครงเดยวเทานน โดยมากจะ

รบท�าไดแค 2 งาน ขนต�าของการท�างานแตละครงอยท 2 ชวโมง

แตกมหลายครงทคณส�าลไดท�า 3-4 ชวโมงตอครง ขนกบพนท

บานของผ ทตองการใชบรการ รายไดของเธอจงไมแนนอน

คาใชจายทเธอตองรบผดชอบกจะเปนคาเดนทางเปนหลก

นอกเหนอจากคาเครองมอในการท�าความสะอาดและน�ายา

ท�าความสะอาดประเภทตางๆ บอยครงทรบ 2 งานในหนงวน

แตการจราจรตดขดกตองเดนทางโดยรถแทกซ รถไฟฟา หรอ

มอเตอรไซครบจางเพอใหไปทนเวลานดหมาย การไปตามเวลา

นดหมายมความส�าคญมาก เพราะบางครงคนทจางคณส�าล

มเวลาวางเพยงแคชวงเวลานน และการไปตรงตอเวลาและ

สรางความประทบใจใหลกคาจะมผลตอคะแนนทคณส�าลจะ

ไดรบจากลกคารายนน ๆ

คณส�าลเลาวา หากหกคาใชจายทงหมดแลว การ

รบงานสองวนตองาน เวลาในการท�าความสะอาด สองชวโมง

ตอครง คณส�าลจะเหลอเงนตอวน 400-500 บาทตอวน ซงแมจะ

สงกวาคาแรงขนต�า แตตอนทเธอท�างานบานแบบประจ�าเธอม

รายไดตอเดอนสงกวาน แตเธอกรสกพอใจทสามารถจดสรรเวลา

111

3.3.3 ผลกระทบตอตลำดแรงงำนภำคบรกำรท�ำควำมสะอำด

จากการศกษาพบวา แพลตฟอรมบนทสงผลผลกระทบตอตลาดแรงงาน

ภาคบรการท�าความสะอาด หรอ ลกจางท�างานในบาน แพลตฟอรมอ�านวยความ

สะดวกใหผใชบรการทตองการใชบรการท�าความสะอาด แตไมมความจ�าเปนตอง

จางลกจางท�างานบานแบบประจ�า เพมความยดหยนในการจาง ขณะเดยวกน

แพลตฟอรมกเพมความยดหยนใหกบผ เสนอใหบรการท�างานบานในหลายประการ

เชน ความสามารถในการก�าหนดเวลาท�างานเองได ขอสรปทเหนไดชดกคอ ผ ทจะ

เขาสแพลตฟอรมในฝงผเสนอบรการไดตองมสญชาตไทย ตามทเจาของแพลตฟอรม

เปนผก�าหนด และตองมการศกษาพอสมควร มโทรศพทสมารตโฟน มเครองมอ

ในการท�าความสะอาดเปนของตนเอง ขณะทแรงงานตางดาวซงมอาชพเปนลกจาง

ท�างานบานไมสามารถเขาสแพลตฟอรมได

แพลตฟอรมมศกยภาพในการทจะยกระดบสภาวะการท�างานของผ เสนอ

ใหบรการผานแพลตฟอรมไดหลายประการ เชน การมโอกาสในการก�าหนดเวลา

ท�างานเอง ท�าใหการจดสรรเวลาสวนตวและเวลาท�างานท�าไดงายขนกวาการ

จางงานแบบเดม แตขณะเดยวกนกไมไดใชศกยภาพในการสรางโอกาสทเทาเทยม

ในการเขาถงงาน ทงทเทคโนโลยเออใหท�าไดอยางงายดาย เชนเดยวกบแพลตฟอรม

ในการท�างานไดเอง มลกคาหลายคนทใหเงนพเศษ และเมอ

ท�างานไปไดระยะหนง กอาจจะตดตอกนเองโดยไมผานแพลต-

ฟอรม คณส�าลไมรจกคนอนทท�างานบนแพลตฟอรมมากนก

มเพยงเพอนคนหนงทคณส�าลเปนคนชกชวนใหมาสมคร

เทานนเอง จงไมมโอกาสไดพดคยเกยวกบแพลตฟอรมกบ

คนงานอน มบางครงทเธอรสกวาคนทจางเธอไปท�างานม

ทศนคตทไมด แตเธอกตองอดทนท�างานใหดดวยความออนนอม

เพราะตองการทจะไดคะแนนจากการประเมนทด ซงเธอเชอวา

จะมผลตอการไดงานในครงตอๆ ไป

112

อนๆ ทผ เปนเจาของแพลตฟอรมอยในสถานะทมความไดเปรยบ และมการสราง

สภาพควบคมตางๆ ผานอลกอรทมของระบบ ระบบใหคณใหโทษแบบฝายเดยว

ยงท�าใหผ เสนอใหบรการท�างานบานผานแพลตฟอรมตกอยในสถานะเสยเปรยบ

ผใชบรการ มอ�านาจตอรองทไมเทาเทยม

ส�าหรบรายได ไมแนชดวาจะสงกวาการจางงานแบบเกา เนองจากไมม

หลกประกนวาการก�าหนดเวลาท�างานเองจะเปนเวลาทตรงกบความตองการของ

ผใชบรการหรอไม ซ�ายงมตนทนแฝงอยางอน เชน อปกรณทใช คาเดนทาง

การเขาสตลาดถกควบคมดวยกลไกของเจาของแพลตฟอรมทพยายาม

ควบคม ดมานด/ซพพลายใหมความสมดลกน

การเสนอการรบจางท�างานบานผานแพลตฟอรมอาจจะเหมาะกบผ ทม

ขอจ�ากดเรองเวลา แตจะเสยสทธคมครองตามกฎหมาย พ.ร.บ. คมครองแรงงาน

ไปทงหมด แมการคมครองตามกฎหมายส�าหรบผ มอาชพรบจางท�างานในบาน

จะนอยกวาเมอเทยบกบแรงงานในภาคอน แตการท�างานบนแพลตฟอรมจะตอง

ยอมเสยสทธไปเลย เนองจากแพลตฟอรมไมถอวาผ เสนอบรการผานแพลตฟอรม

เปนลกจางของแพลตฟอรม จงท�าใหผ ตองการเขาสแพลตฟอรมเกดความลงเล

4. สรปและขอเสนอแนะ

114

4.1 งำนบนแพลตฟอรมในฐำนะโอกำสสงำนทมคณคำ

จะเหนไดวา แมตวแพลตฟอรมจะมคณสมบตทจะสามารถพฒนาความ

สามารถในการตอรอง เพมขดความสามารถในการเขาถงงาน สรางความยดหยน

ในการท�างาน และมแนวโนมทจะท�าใหลกจางท�างานในบานสามารถทจะเขาถง

สภาพการท�างานทเปนงานทมคณคาไดมากขน แตแพลตฟอรมไมใชเทคโนโลย

ไปในวตถประสงคดงกลาว และกลบกลายเปนวา แพลตฟอรมเปนอปสรรคในการ

เขาถงงานทมคณคา เพราะขดกบหลกเรองงานทมนคง ไมมหลกประกนทางสงคม

การตอรองกบนายจาง และโดยเฉพาะท�าใหเกดค�าถามในความหมายของ “การ

จางงาน” เพราะท�าใหคนท�างานเชอวาตวเองเปนผ รบจางอสระ ซงเหตผลในการท

เศรษฐกจแพลตฟอรมตางๆ ไมไดถกใชในการท�าใหสภาวะการท�างาน และคณภาพ

ชวตของงานบนแพลตฟอรมเหลานดขน อาจมหลายเหตผลดวยกนดงน

1) ผ พฒนาแพลตฟอรมมจดประสงคมงแสวงหาก�าไรสงสดเทานน

โดยเฉพาะอยางยงรปแบบของกจการประเภท สตารตอป (Startup)

ทมงเนนการเตบโตทางธรกจอยางกาวกระโดด เพอสรางมลคาใหกบ

ตวกจการในระยะเวลาอนรวดเรว ในแงนผพฒนาและเปนเจาของแพลต-

ฟอรม จงมพฤตกรรมแทบไมตางจากเจาของโรงงานอตสาหกรรมใน

ยคปฏวตอตสาหกรรมแตอยางใด (Kenny and Zysman 2016; Fabo

115

et al. 2017) ทมงท�าก�าไรสงสด เพยงแตการสรางสภาวะควบคมตางๆ

ท�าผานเทคโนโลยและอลกอรทมของแพลตฟอรม (Rogers 2016b)

ดงท O’Regan and Choe (2017) ไดวพากษวาแพลตฟอรมเปนเพยง

รปแบบในการแสวงประโยชนใหมๆ โดยการพยายามดงเอาทรพยากร

สวนตวของผ อน ซงแตเดมท�าประโยชนใหผ เปนเจาของทรพยากรเทานน

มาสพนทซงเจาของแพลตฟอรมสามารถแสวงประโยชนและยงสราง

สภาพบงคบเจาของทรพยากรเหลานนไดอกดวย

2) ผพฒนาแพลตฟอรมไมไดตระหนกถงสภาพการท�างานของคนงาน

บนแพลตฟอรม เพราะการท�างานเหลานนเกดขนในพนททหางออกไป

เชน บรษทแอรบเอนบ หรอ อเบอร อาจจะใหความส�าคญกบสภาพการ

ท�างานของลกจางของบรษททท�างานอยในส�านกงานของตวเอง เชน

ผบรการ ฝายการตลาด โปรแกรมเมอร ฯลฯ เทานน เนองจากกฎหมาย

คมครอง ทงแพลตฟอรมบางแหง เชน อเบอรสนบสนนนโยบายไมเลอก

ปฏบตในการคดเลอกพนกงานเขามาเปนลกจางของตนเอง49 แอรบเอนบ

สงเสรมสภาวะการท�างานทด ดงทไดระบไวในหนาเพจรบสมครงานของ

ตนเอง50 แตส�าหรบแรงงานบนแพลตฟอรม เจาของแพลตฟอรมไมได

พจารณาแรงงานบนแพลตฟอรมวาเปนลกจางของบรษทตงแตตน จง

ไมมมาตรการคมครองตามกฎหมายแรงงาน และละเลยสภาวะการท�างาน

ของแรงงานบนแพลตฟอรมเหลานน

3) ความไมชดเจนและลาสมยของกฎหมาย ท�าใหขาดการก�ากบดแล

เนองจากเทคโนโลยทพฒนาไปอยางรวดเรวไดท�าใหเกดรปแบบของการ

จางงานแบบใหมทไมเคยมมากอน ความสมพนธทางการจางเปลยนไป

สถานะนายจาง ลกจาง ไมสามารถจ�าแนกไดจากค�าจ�ากดความทาง

กฎหมายทบงคบใชในปจจบน จงท�าใหเกดสภาพสญญากาศของการ

ก�ากบดแล และความสบสนในการบงคบใชกฎหมาย

___________________________49 ด https://www.uber.com/diversity/50 ด https://www.airbnb.com/careers

116

4) คนงานบนแพลตฟอรมเองไมตระหนกรถงสทธและสภาพการท�างานทด

และมคณคา เนองจากสภาพสงคมและวฒนธรรมการท�างานและตว

แพลตฟอรมไมเออใหมการตอรองแบบรวมกลม จงขาดแรงกระตนในการ

รวมกลมเพอตอรองและอ�านาจการตอรองระหวางแรงงานบนแพลตฟอรม

กบผวาจางและเจาของผพฒนาแพลตฟอรมมความไมเทาเทยมกน

4.2 ขอสรป เศรษฐกจแพลตฟอรมและผลกระทบตอตลำดแรงงำน

การถอก�าเนดของเศรษฐกจแบบแพลตฟอรมไดท�าใหเกดการเปลยนแปลง

ในหลายลกษณะ ทงรปแบบความสมพนธของการจางงาน ความสมพนธของการ

จางงาน ในลกษณะทเปลยนจากการจางงานทมสญญาจางแบบเตมเวลาและผจาง

มสถานะนายจาง เปนการจางแบบเหมาชวง ทผท�างานมสถานะผ รบงานอสระ

ซงมแนวโนมทจะกลายเปนความสมพนธรปแบบ “ปกต” ในการท�างานมากยงขน

ในอนาคต แพลตฟอรมถกน�ามาใชในฐานะเปนตวกลางทเชอมโยงความตองการ

สนคาและบรการ จบคกบการเสนอสนคาและบรการ แพลตฟอรมมอลกอรทมทม

ประสทธภาพสง ยนระยะเวลา สรางโอกาสในการประกอบอาชพ เทคโนโลยไดท�าให

ตนทนในการจบคความตองการลดลง ซงเปนการลดสงกดขวางในการเขาสตลาด

แลกเปลยนสนคาและบรการได ขณะเดยวกนผเปนเจาของแพลตฟอรมเปนผควบคม

อลกอรทม ท�าใหสามารถสรางสภาพบงคบเหนอผใชบรการและผใหบรการไดผาน

อลกอรทมของแพลตฟอรม แพลตฟอรมยงสามารถชวยลดอตราเสยงจากการ

แลกเปลยนในตลาดแรงงานแบบเดม อนมาจากการใหขอมลทไมครบถวนหรอการ

หลอกลวง แพลตฟอรมอ�านวยความสะดวกในการเขาถงทรพยากร หรอการน�า

ทรพยากรทมมาใชในเกดประโยชนไดทงในรปของสนคา บรการ และแรงงานอสระ

ซงสงผลกระทบตอตลาดแรงงานทงทางตรงและทางออม

ดวยเทคโนโลยสมยใหมท�าใหเศรษฐกจแบบแพลตฟอรมกาวขามพนท

เชงกายภาพ รวมทงกาวขามจากการใหสนคาและบรการจากพนทในโลกเสมอน

ไปสพนทเชงกายภาพจรง เชน บรษทสามารถเปนตวกลางในการแลกเปลยนสนคา

และบรการขามประเทศผานแพลตฟอรม หรอท�างานในทองถนโดยใชแรงงานหรอ

117

ทรพยากรจากทวโลกได ผลกระทบทเกดขนคอการเปลยนโครงสรางความสมพนธ

ของการจางงาน การจ�าแนกขนตอนของการท�างานใหยอยลงจนเปนงานขนาดเลก

ทไมตองการทกษะมาก ท�าใหงานบางประเภทจะคอยๆ หายไป โครงสรางการ

จางงานถกเปลยนไปสการจางงานแรงงานอสระทมราคาถกลง เกดการแขงขน

กนเองระหวางแรงงาน และสงผลใหเกดภาวะเสยงตอการท�างานในสภาพการ

ท�างานทย�าแยลง เสนแบงระหวางชวตสวนตวและการท�างานถกท�าใหพราเลอน

เสยสมดลระหวาง การท�างาน ชวตสวนตว และครอบครว

ในกรณศกษาภาคขนสง พบวาแมแพลตฟอรมอเบอรจะชวยใหเกดโอกาส

ในการท�างานในหลายรปแบบ แตกผลกภาระ ความเสยง และตนทนทนายจางหรอ

เจาของธรกจเคยเปนผ รบผดชอบใหกบผท�างานบนแพลตฟอรมดวยเชนเดยวกน

เกดขอพพาทในเรองขอกฎหมายกบผ มหนาทก�ากบดแล เกดความขดแยงกบผ ท

ท�างานอยกอนหนาอยางรนแรง เกดการแขงขนทไมเปนธรรม มาตรฐานในวชาชพ

ถกลดทอน ผท�างานรายใหมถกควบคมโดยอลกอรทมของแพลตฟอรม

กรณศกษาภาคทพกอาศย แพลตฟอรมแอรบเอนบจะชวยใหผมทรพยากร

เหลอใชสามารถน�ามาหารายได หรอมการจดสรรทรพยากรใหม เชนทเคยใหเชา

รายเดอน เปลยนไปเปนใหเชารายวน และทเคยเชาเพออยอาศยเอง เปลยนไปเปน

ใหเชาตอ เพอแสวงหารายไดและก�าไรเพม ในแงของวฒนธรรม แอรบเอนบ ท�าให

วฒนธรรมผประกอบการหรอวธคดแบบทนนยมเขมขนมากขน แมจะกอใหเกด

อาชพเกยวเนองมากมาย ชวยลดตนทนในการทองเทยว สงเสรมใหเกดการทองเทยว

และการใชจาย แตกตองแลกกบความเสยงนานปการ รวมไปถงความเปนสวนตว

ไมเฉพาะผเสนอใหเชาทพกผานแพลตฟอรม แตเพอนบานยงตองแบกรบความเสยง

นโดยไมไดรบสงใดตอบแทน ทส�าคญทสดคอ ผลกระทบตออตสาหกรรมการ

ทองเทยวและแรงงานทอยในอตสาหกรรมการโรงแรม

เชนเดยวกบกรณศกษาภาคการใหบรการท�าความสะอาด แพลตฟอรม

อ�านวยความสะดวกและสรางความยดหยนตอการจางงาน แตกตองแลกมากบ

การเสยสทธบางประการทไดจากการจางงานแบบเดม แมรายไดเฉลยตอชวโมง

ท�างานจะสงขนมาก แตกมตนทนทเพมขนและความมนคงทสญเสยไป จงไมอาจ

สรปไดวามรายไดเพมมากขนจรงหรอไม

118

ทงสามกรณ จะเหนไดวา แมแพลตฟอรมจะใชตวเองเปนเครองมอในการ

ทจะสรางภาพลกษณใหกบตวเองในฐานะทเปนผสรางประโยชนในเรองการสราง

โอกาสการจางงาน (Fabo et al. 2017) แพลตฟอรมไดสรางสภาวะควบคมเหนอ

ผ ใชบรการและผ เสนอสนคาและบรการผานอลกอรทมของแพลตฟอรม กลยทธ

ทางการตลาดทน�ามาใช การสรางวาทกรรมเชญชวนใหใชบรการและเสนอใหบรการ

ผานแพลตฟอรม เพอใหเกดความรสกเชงบวก ขณะเดยวกนแพลตฟอรมกได

ประโยชนจากการไมตองมสวนรบผดชอบ เนองจากไมไดมสถานะเปนนายจาง/

ลกจาง แตเปนหนสวนทางธรกจ เปน “พารตเนอร” เปนเจาของธรกจของตนเอง

ขาดอ�านาจในการเจรจาตอรองทงในฐานะสวนตวและแบบรวมหม ระบบการให

คะแนนและความคดเหนของแพลตฟอรมเออใหเกดการเลอกปฏบต เกดโอกาส

ทไมเทาเทยมในการเขาถงการจางงานและการใชบรการ รปแบบความสมพนธ

เชงอ�านาจทไมเทาเทยม

ขณะทภาครฐเองไดมพยายามสงเสรมและสนบสนนใหมการพฒนา

เศรษฐกจแพลตฟอรม อนเปนสวนหนงของเศรษฐกจดจทลภายใตนโยบาย

“ประเทศไทย 4.0” แตภาครฐกยงไมไดตระหนกถงผลกระทบทเกดขนจากเศรษฐกจ

แพลตฟอรม ยงไมมการวางแผนทรอบดาน การก�ากบดแลทลาสมยไมครอบคลม

บรบทปจจบนกอใหเกดการแขงขนทไมเปนธรรม การเกบรายไดจากเจาของ

แพลตฟอรมทบรหารแพลตฟอรมจากตางประเทศไมสามารถท�าได การปกปอง

คมครองสทธของแรงงานบนแพลตฟอรม การปกปองคมครองสทธของผบรโภค

ภาระอนทรฐตองแบกรบ อาท ภาระทางสาธารณสขทเกดจากความคลมเครอ

ในความสมพนธทางการจางงาน ท�าใหไมสามารถน�าแรงงานอสระเหลานเขาระบบ

ประกนสงคมทมนายจางรวมจายสมทบได

4.3 ขอเสนอเชงนโยบำยตอภำครฐ

ในตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศในสหภาพยโรปและอเมรกา ไดมการ

ตระหนกถงผลกระทบจากเศรษฐกจแพลตฟอรม มการศกษาวจยมากมายทงในแง

ของกฎหมาย การคมครองสทธของแรงงาน การคมครองสทธของผบรโภค และ

119

ประชาชนทวไป การก�ากบดแลเพอท�าใหเกดการแขงขนทเปนธรรม มการปรบปรง

กฎหมายเดมใหครอบคลม หรอออกกฎหมายใหม ประเทศไทยกมความจ�าเปน

ทจะตองมการศกษาผลกระทบจากเศรษฐกจแพลตฟอรมใหรอบดาน และหา

มาตรการก�ากบดแลทเหมาะสม ผ วจยขอเสนอใหผมสวนเกยวของภาครฐพจารณา

ด�าเนนการประเดนตอไปน

1) สงเสรมสนบสนนใหมการศกษาผลกระทบทอาจเกดขนจากเศรษฐกจ

แพลตฟอรมในแงมมตางๆ อยางรอบดาน ทงดานเศรษฐกจ สงคม

โครงสรางความสมพนธการจางงาน สถานะการจางงาน กฎหมายแรงงาน

การคมครองแรงงาน สวสดภาพ สวสดการ สขภาวะ และสภาพการท�างาน

ความสามารถจดการผสมผสานระหวาง งาน ครอบครว และชวตสวนตว

อยางพอเหมาะ

2) รฐควรท�าหนาทเปนผพฒนาเทคโนโลยดจทลและแพลตฟอรมทมงเนน

ความเปนธรรมทางเศรษฐกจและมแรงงานเปนศนยกลาง และสนบสนน

ใหผประกอบการเอกชนหรอชมชนน�าเทคโนโลยทเปนมตรกบแรงงาน

ดงกลาวไปใชในการด�าเนนธรกจ

3) สงเสรมและสนบสนนทงในดานเงนทนและความรใหสถาบนการศกษา

ชนสงในแตละพนท รวมมอกบผประกอบการขนาดกลางและเลกใน

ทองถน เพอพฒนาแพลตฟอรมทเปนมตรกบแรงงาน

4) ด�าเนนการปรบปรงกฎหมายใหมการก�ากบดแลทเออใหเกดการแขงขน

ทเปนธรรม เปดโอกาสใหประชาชนมโอกาสเขาถงแพลตฟอรมโดยเทาเทยม

ไมมการเลอกปฏบต ไดคาตอบแทนทเหมาะสม ไดรบการคมครอง

แรงงาน สวสดภาพ สวสดการ สขภาวะ สาธารณสข ตลอดจนสภาพการ

ท�างานใหครอบคลมบรบทของการท�างานผานแพลตฟอรม

5) พจารณาคมครองสทธของผบรโภค ความสมพนธของผใชแพลตฟอรม

และเจาของแพลตฟอรมใหมความเทาเทยม ไมเออใหเกดการเลอกปฏบต

6) สงเสรมใหเกดความเขมแขงในการเจรจาตอรองของแรงงานบนแพลต-

ฟอรม

120

7) พจารณาความปลอดภยจากการน�าขอมลสวนตวของผใชบรการไปใช

ประโยชนโดยแพลตฟอรม

8) สงเสรมใหมการพฒนาทกษะในวชาชพของแรงงานบนแพลตฟอรม

9) ศกษามาตรการทางภาษทเหมาะสม ส�าหรบแรงงานบนแพลตฟอรม

และเจาของแพลตฟอรม

121

บรรณานกรม

Aloisi, A. (2015a). “The Rising of On-Demand Work, a Case Study

Research on a Set of Online Platforms and Apps”, paper

presented at the IV Regulating for Decent Work Conference,

ILO, Geneva, 8-10 July 2015.

Aloisi, A. (2015b), “Commoditized Workers. Case Study Research on

Labour Law Issues Arising from a Set of On-Demand/Gig Economy’

Platforms”, Comparative Labor Law and Policy Journal, Vol. 37,

No. 3

Aznar, J. P., Sayeras, J. M., Rocafort, A., & Galiana, J. (2017). The irruption

of Airbnb and its effects on hotel profitability: An analysis of

Barcelona’s hotel sector. Intangible Capital, 13(1), 147-159.

Bales, R. A., & Woo, C. P. (2017). “The Uber Million Dollar Question: Are

Uber Drivers Employees or Independent Contractors?”, Mercer

Law Review, 68(2), 461-487.

BERG, J. (2016). “Income security in the on-demand economy: Findings

and policy lessons from a survey of crowdworkers”, Conditions

of Work and Employment Series, No. 74. (Geneva, ILO).

Boontinand, V. (2010). Domestic workers in Thailand: their situation,

challenges and the way forward, ILO Subregional Office for East

Asia.

Codagnone, C. and Martens, B. (2016). Scoping the Sharing Economy:

Origins, Definitions, Impact and Regulatory Issues (May 24, 2016).

Institute for Prospective Technological Studies Digital Economy

Working Paper 2016/01, JRC100369. Available at SSRN: https://

ssrn.com/abstract=2783662

122

De Groen, W.P., K. Lenaerts, Bosc, R., and Paquier, F. (2017). “Impact of

Digitalisation and the On- Demand Economy on Labour Markets

and the Consequences for Employment and Industrial Relations”,

Study prepared for the European Economic and Social Committee,

Brussels.

De Stefano, V. (2016). “The Rise of the ‘Just-in-Time Workforce’: On-

Demand Work, Crowd Work and Labour Protection in the

‘Gig-Economy’”, Comparative Labor Law & Policy Journal, 2016,

Vol. 37, No. 3, 471-504.

Degryse, C. (2016). “Digitalisation of the economy and its impact on labour

markets”, ETUI Working Paper 2016.02. Brussels: European Trade

Union Institute. Available at: http://papers.ssrn.com/abstract¼

2730550

Dettling, L.J. (2016). Broadband in the labor market: the impact of residential

high-speed internet on married women’s labor force participation.

Available at https://www.federalreserve.gov/pubs/feds/2013

/201365/201365abs.html

Drahokoupil, J. and Fabo, B. (2016). The Platform Economy and the

Disruption of the Employment Relationship. ETUI Policy Brief, No. 5

Elliott, R. E. (2016). Sharing App or Regulation Hack (ney)?: Defining Uber

Technologies, Inc. Journal Of Corporation Law, 41(3), 727-753.

Eurofound (2015). New Forms of Employment, Dublin, Eurofound.

Eurostat (2016). Flash Eurobarometer 438: The use of collaborative platforms.

Available at: http://ec.europa.eu/COMMFrontOffice/PublicOpinion/

index.cfm/ResultDoc/download/DocumentKy/72885

Farrell, D. and Greig, F. (2016). Paychecks, paydays and the online platform

economy: Big data on income volatility. JPMorgan Chase & Company

Institute

123

Fortunati, L. (2011). ICTs and immaterial labor from a feminist perspective.

Journal of Communication Inquiry. 35(4). 426-432

Guttentag, D. (2016). Airbnb: Why Tourists Choose It and How They Use It.

Ryerson University and Waterloo University, Ontario

Guttentag, D., & Smith, S. L. (2017). Assessing Airbnb as a disruptive

innovation relative to hotels: Substitution and comparative

performance expectations. International Journal of Hospitality

Management, 641-10.

Graham, M., Hjorth, I., & Lehdonvirta, V. (2017). Digital labour and

development: Impacts of global digital labour platforms and the

gig economy on worker livelihoods. Transfer: European Review

of Labour and Research, 23(2), 135-162

Hall, J.V. and Krueger A.B. (2017). An Analysis of the Labor Market for

Uber’s Driver-Partners in the United States, ILR Review, Cornell

University.

Harris, S. D., and Krueger, A. B. (2015). A Proposal for Modernizing Labor

Laws for Twenty-First-Century Work: The ‘Independent’ Worker 2

(Hamilton Project, Discussion Paper 15-10, 2015)

Heeks, R. (2017). Decent Work and the Digital Gig Economy: A Developing

Country Perspective on Employment Impacts and Standards in

Online Outsourcing, Crowdwork, etc., Centre for Development

Informatics Global Development Institute, University of Manchester,

Manchester.

Horan, H. (2017). Will The Growth of Uber Increase Economic Welfare?.

Transportation Law Journal, 44(1), 33-105.

Horn, K., and Merante, M. (2017). Is home sharing driving up rents?

Evidence from Airbnb in Boston, Journal of Housing Economics,

Volume 38, 2017, 14-24.

124

Hunt, A. and Machingura, F. (2016). A good gig? The rise of on-demand

domestic work. Overseas Development Institute, London.

Huws, U. (2014). Labor in the Global Digital Economy: The Cybertariat

Comes of Age. New York: Monthly Review Press.

_____. (2016). “Online labour exchanges, or ‘crowdsourcing’: Implications

for occupational safety and health”, review article on the future of

work for the EU-OSHA (https://oshwiki.eu/wiki/A_review_on_the_

future_of_work:_online_labour_exchanges_or_crowdsourcing)

International Labour Organization (2015a). World Employment Social

Outlook. Geneva: International Labour Organization.

_____. (2015b). Non-standard forms of employment, Report for discussion

at the Meeting of Experts on Non-Standard Forms of Employment

(Geneva, 16–19 February), Geneva.

_____. (2015c). Governing Body, 323rd Session (Geneva, 12–27 March),

Conclusions of the Meeting of Experts on Non-Standard Forms of

Employment (Geneva, ILO), available at http://www.ilo.org/

wcmsp5/groups/public/---ed_norm/--- relconf/documents/

meetingdocument/wcms_354090.pdf.

_____. (2013). Domestic workers across the world: Global and regional

statistics and the extent of legal protection, Geneva.

_____. (2012). Global estimate of forced labour: Results and methodology

(Geneva).

Irani, L. (2015). “Difference and Dependence among Digital Workers:

The Case of Amazon Mechanical Turk”, South Atlantic Quarterly,

Vol. 114, No. 1, pp. 225-234.

125

Joyce S, Spencer, N. and Huws, U (2016). Crowd work in Europe:

Preliminary results from a survey in the UK, Sweden, Germany,

Austria and the Netherlands. Available at: http://researchprofiles.

herts.ac.uk/portal/files/10749125/crowd_work_in_europe_draft_

report_last_version.pdf

Kässi O. and Lehdonvirta V. (2016). Online labour index: measuring the

online gig economy for policy and research. Paper presented at

Internet, Politics & Policy 2016, Oxford, 22–23 September.

Available at: http://ilabour.oii.ox.ac.uk/online-labour-index/

Kenny, M. and Zysman, J. (2016). The rise of the platform economy, Issues

in Science and Technology, Spring 2016, University of Texas,

Dallas, pp. 61-69

Kilhoffer, Z. and Lenaerts, K. (2017). What is happening with platform

workers’ rights? Lessons from Belgium. Center for European

Policy Studies Commentaries. 31 December 2017.

Kilhoffer, Z., Lenaerts, K. and Beblavý, M. (2017). The Platform Economy

and Industrial Relations: Applying the old framework to the new

reality. Center for European Policy Studies Research Report

no. 2017-12 (August)

Lee, D. (2016). How Airbnb Short-Term Rentals Exacerbate Los Angeles’s

Affordable Housing Crisis: Analysis and Policy Recommendations.

Harvard Law & Policy Review, 10229.

Lehdonvirta, V. and Mezier. P. (2013). Identity and self-organization in

unstructured work. Working Paper, The Dynamics of Virtual Work

COST Action. Available at: http://dynamicsofvirtualwork.com/

wp-content/uploads/2013/03/COST-Action-IS1202-Working-

Paper-13.pdf

126

Lenaerts, K., Beblavý, M. and Kilhoffer, Z (2017). Government Responses

to the Platform Economy: where do we stand? Center for European

Policy Studies Policy Insights. no. 2017-30 (July).

Leimeister, J.M. and Durward, D. (2015). New Forms of Employment and

IT – Crowdsourcing, Paper presented at the IV Regulating for

Decent Work Conference (ILO, Geneva, 8-10 July), available at

http://www.rdw2015.org/download.

Lowe, M. (2017). Uber’s Gambit: Reassessing the Regulatory Realities of

the ‘Gig Economy’. Cornell HR Review, 1-5.

Luebker, M., Simonovsky, Y., Oelz, M., International Labour, O., &

International Labour, O. (2013). Domestic Workers Across the

World: Global and Regional Statistics and the Extent of Legal

Protection. Geneva [Switzerland]: International Labour Office.

Munkoe, M. M. (2017). Regulating the European Sharing Economy: State

of Play and Challenges. Intereconomics. vol. 52, no.1, 38-44.

Neff, G. (2012). Venture Labor: Work and the Burden of Risk in Innovative

Industries. Cambridge: MIT Press.

Oelz, M. (2014). The ILO’s Domestic Workers Convention and Recommendation:

A window of opportunity for social justice. International Labour

Review, 153(1), 143-172.

O’Regan, D.M. and Choe, J. (2017). Airbnb: Turning the Collaborative

Economy into a Collaborative Society. In Dredge, D. and Gyimothy,

S. (Eds.), Collaborative Economy and Tourism: Perspectives,

Politics, Policies and Prospects, pp. 153-168, Cham, Springer.

Pape, K. (2016). ILO Convention C189—a good start for the protection of

domestic workers: An insider’s view. Progress in Development

Studies, 16(2), 189-202.

127

Risak M. and Warter, J. (2015). Legal strategies towards fair conditions in

the virtual sweatshop, Paper presented at the IV Regulating for

Decent Work Conference (ILO, Geneva, 8-10 July), available at

http://www.rdw2015.org/download

Rogers, B. (2016a). “The Social Costs of Uber”, University of Chicago Law

Review Dialogue.

_____. (2016b). Employment rights in the platform economy: Getting back

to basics. Harvard Law & Policy Review, 10(2), 479.

Rosenblat, A., and Stark, L. (2016). Algorithmic Labor and Information

Asymmetries: A Case Study of Uber’s Drivers. International Journal

of Communication, 10, 27. Retrieved from http://ijoc.org/index.

php/ijoc/article/view/4892/1739

SANDERS, D. E., & PATTISON, P. (2016). WORKER CHARACTERIZATION

IN A GIG ECONOMY VIEWED THROUGH AN UBER CENTRIC

LENS. Southern Law Journal, 26(2), 297-320.

Smith, R. and Leberstein, S. (2015). Rights on Demand: Ensuring Workplace

Standards and Worker Security in the On-Demand Economy,

New York, National Employment Law Project.

Shevchuk A. and Strebkov D. (2015). The rise of freelance contracting on

the Russian-language Internet. Small Enterprise Research

22(2–3): 146–158.

Stabrowski F. (2017). ‘People as businesses’: Airbnb and urban micro-

entrepreneurialism in New York City, Cambridge Journal of

Regions, Economy and Society, Volume 10, Issue 2, 1 July 2017,

Pages 327–347, https://doi.org/10.1093/cjres/rsx004

Surowiecki, J. (2015). Gigs with Benefits, NEW YORKER (July 6, 2015),

http:// www.newyorker.com/magazine/2015/07/06/gigs-with-

benefits [https://perma.cc/UW2X- L5KP].

128

Teubner, T., Saade N., Hawlitschek F. and Weinhardt, C. (2016). It’s only

pixels, badges, and stars: On the economic value of reputation on

Airbnb, Australasian Conference on Information Systems, Wollongong

Valenduc, G. and Vendramin, P. (2016). Work in the digital economy:

sorting the old from the new. European Trade Union Institute.

Brussels.

Vaughan, R. and J. Hawksworth (2014), “The sharing economy: How will it

disrupt your business”, PriceWaterhouseCoopers, London.

Wyman, K. M. (2017). Taxi Regulation in the Age of Uber. New York

University Journal of Legislation & Public Policy, 20(1), 1-100.

Xie, K. L., & Kwok, L. (2017). Research paper: The effects of Airbnb’s price

positioning on hotel performance. International Journal of

Hospitality Management, 67174-184.

Zervas, G., Proserpio, D., Byers, J., (2015a). The rise of the sharing

economy: Estimating the impact of Airbnb on the hotel industry.

Boston University School of Management Research Paper Series,

No. 2013–16.

_____. (2015b). A First Look at Online Reputation on Airbnb, Where Every

Stay is Above Average, Available at SSRN: https://ssrn.com/

abstract=2554500

_____. (2017). The Rise of the Sharing Economy: Estimating the Impact of

Airbnb on the Hotel Industry. Journal of Marketing Research (JMR),

54(5), 687-705.


เปนมลนธดานการเมองทเกาแกทสดในประเทศเยอรมน มลนธตงชอตาม

ฟรดรค เอแบรท ซงเปนประธานาธบดแหงประเทศเยอรมนคนแรกทไดรบเลอกตง

ตามระบอบประชาธปไตย

แผนงานระดบภมภาคในเอเชย เปนสวนหนงของแผนงานและโครงการ

ของ FES ในระดบประเทศและระดบโลก แนวทางการด�าเนนการและหวขอทเปน

สาระส�าคญของแผนงานเปนการยกระดบจากประเดนระดบประเทศ ทงนเพอ

ตอบสนองตอกระแสโลกาภวตน การเคลอนยายแรงงาน การบรณาการภมภาค

และการเชอมโยงในดานอนๆ ของชวต โครงการตางๆ ทจดท�าขนภายใตกรอบ

การท�างานน มงทการสรางเครอขายและพนธมตรระหวางบคคล และองคกรตางๆ

ในระดบขามประเทศและสงเสรมการเปลยนแปลงเพอเพมความเปนธรรมทาง

สงคม สนตภาพทยงยน และการพฒนาเศรษฐกจในภมภาค

Platform Economyand its impact on service workers:case studies from Thailand

แพลตฟอรมอโคโนมและผลกระทบตอแรงงานในภาคบรการ:¡Ã³ÕÈÖ¡ÉÒã¹»ÃÐà·Èä·Â

Ê¶ÒºÑ¹áÃ§§Ò¹áÅÐàÈÃÉ°¡Ô¨·Õà»š¹¸ÃÃÁ

ÍÃÃ¤³Ñ° ÇÑ¹·¹ÐÊÁºÑµÔ

à¡ÃÕÂ§ÈÑ¡´Ô ¸ÕÃÐâ¡ÇÔ·¢¨Ã

á¾Åµ

¿ÍÃ�ÁÍÕâ¤

â¹ÁÕáÅÐ¼

Å¡ÃÐ·

ºµ‹ÍáÃ§§Ò¹

ã¹ÀÒ¤

ºÃÔ¡

ÒÃ:¡Ã³

ÕÈÖ¡ÉÒã¹

»ÃÐà·

Èä·

ÂÍÃÃ¤

³Ñ° ÇÑ¹

·¹ÐÊÁº

ÑµÔ

à¡ÃÕÂ§È

Ñ¡´Ô ¸ÕÃÐâ¡

ÇÔ·¢¨Ã


เปนมลนธดานการเมองทเกาแกทสดในประเทศเยอรมน มลนธตงชอตาม ฟรดรค เอแบรท ซงเปนประธานาธบดแหงประเทศเยอรมนคนแรกทไดรบเลอกตงตามระบอบประชาธปไตยแผนงานระดบภมภาคในเอเชย เปนสวนหนงของแผนงานและโครงการของ FES ในระดบประเทศและระดบโลก แนวทางการดำเนนการและหวขอทเปนสาระสำคญของแผนงานเปนการยกระดบจากประเดนระดบประเทศ ทงนเพอตอบสนองตอกระแสโลกาภวตนการเคลอนยายแรงงาน การบรณาการภมภาคและการเชอมโยงในดานอนๆ ของชวต โครงการตางๆ ทจดทำขนภายใตกรอบการทำงานน มงทการสรางเครอขายและพนธมตรระหวางบคคล และองคกรตางๆ ในระดบขามประเทศและสงเสรมการเปลยนแปลงเพอเพมความเปนธรรมทางสงคม สนตภาพทยงยน และการพฒนาเศรษฐกจในภมภาค

Documents

E&- '5+ )5=F F!)=E-8 $- +8 5E+ :! G!(: +< :+library.fes.de/pdf-files/bueros/thailand/14771.pdfรายงานการศ กษา เร อง เศรษฐก จแพลตฟอร