btmar.orgbtmar.org/files/cspitaka/Atthakatha/07DiA01.pdfTHE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS ____ VOWELS t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | { e Mo o CONSONANTS WITH VOWEL

$Page 1: btmar.orgbtmar.org/files/cspitaka/Atthakatha/07DiA01.pdfTHE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS ____ VOWELS t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | { e Mo o CONSONANTS WITH VOWEL$
SuttantapiÔake DÊghanikÈye

SÊlakkhandhavaggapÈÄiyÈ

SaÑvaÓÓanÈbh|tÈ

BhadantamahÈbuddhaghosattherena katÈ

S¢LAKKHANDHAVAGGA®®HAKATHŒ

____

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1989

© BuddhasÈsana Society

AÔÔhakathÈ Series 07

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar

THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS

____ VOWELS

t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | { e Mo o

CONSONANTS WITH VOWEL “A” u ka c kha * ga C gha i ~a p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa # Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa w ta x tha ' da " dha e na y pa z pha A ba b bha r ma , ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa H Ñ

VOWELS IN COMBINATION -m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o

u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...

CONJUNCT-CONSONANTS uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya us kya p ä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta uG kva n ÒÒa w¬ ttha E nda rÜ mpa ~oå stra cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna cG khva Íö Òca ws tya E ndha rÁ mba os sya *¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa *¢ ggha ÍÆ Òja ' dda Es nya r® mma o® sma *s gya Íöß Òjha ' ddha ES nha rs mya oG sva

j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha *F ~ga

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

NidÈnakathÈ _____

SirimatÈ amhÈkaÑ Buddhena BhagavatÈ ArahatÈ SammÈsambuddhena sakalalokapatthaÔamahÈkaruÓÈsinehasiniddhahadayena sabbattha appaÔihatasabbaÒÒutÈnÈvaraÓÈdiÒÈÓobhÈsasamujjalitena sanarÈmaralokagurunÈ sadevakassa lokassa atthÈya hitÈya sukhÈya dhammo ca vinayo ca desito paÒÒatto, so pariyattipaÔipattipaÔivedhavasena vibhattesu tÊsu saddhammesu pariyattisaddhammo nÈma, tadeva ca sÈsanaÔÔhitiyÈ pamÈÓaÑ, satiyeva hi tasmiÑ itare uppajjanti, nÈsati, vuttaÒhetaÑ A~guttaraÔÔhakathÈyaÑ– (AÑ-®Ôha 1. 72 piÔÔhe)

“Suttantesu asantesu, pamuÔÔhe vinayamhi ca. Tamo bhavissati loko, s|riye attha~gate yathÈ.

Suttante rakkhite sante, paÔipatti hoti rakkhitÈ. PaÔipattiyaÑ Ôhito dhÊro, yogakkhemÈ na dhaÑsatÊ”ti.

Teneva ca saddhammaciraÔÔhitikÈmino theravarÈ MahÈkassapÈdayo pariyattisaddhammasa~khÈtaÑ TepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ sa~gÊtimÈropetvÈ BuddhasÈsanaÑ saÑrakkhiÑsu, taÑkÈlikÈ ca rÈjÈno saddhammÈbhivuddhikÈmÈ tesaÑ sa~gÊtikÈrÈnamanubalappadÈnena sahÈyattamupÈgamuÑ.

TathÈ hi cat|hÈdhikatimÈsaparinibbute Bhagavati MahÈkassapattherappamukhehi paÒcahi arahantasatehi RÈjagahe paÔhamÈ dhammasa~gÊti katÈ raÒÒo MÈgadhassa AjÈtasattuno visesÈnuggahamÈdÈya.

Vassasataparinibbute ca Bhagavati MahÈyasattherappamukhehi sattahi arahantasatehi VesÈliyaÑ dutiyÈ dhammasa~gÊti katÈ, tadÈ ca KÈlÈsoko mahÊpati tesaÑ sahÈyattamupÈgato.

TathÈgataparinibbÈnato pana dvinnaÑ vassasatÈnamupari paÒcattiÑsatime vasse MahÈmoggaliputtatissattherappamukhehi arahantasahassehi PÈÔaliputte tatiyÈ dhammasa~gÊti katÈ sakalalokapatthaÔayasassa DhammÈsokassa bh|patino niratisayÈnuggahaÑ laddhÈna.

ii NidÈnakathÈ

SammÈsambuddhaparinibbutito pana catunnaÑ vassasatÈnamupari paÓÓÈse vasse La~kÈdÊpe VaÔÔagÈmaÓirÈjino kÈle MÈtulajanapade ŒlokaleÓe catutthÊ dhammasa~gÊti katÈ paÒcahi arahantasatehi MahÈdhammarakkhitattherappamukhehi, yÈ loke “potthakÈropanasa~gÊtÊ”ti pÈkaÔÈ.

Buddhavasse pana catussatÈdhikadvisahassÈnamupari pannarasamasa~khyaÑ sampatte imasmimpi MarammaraÔÔhe MindonnÈmassa mahÈdhammarÈjino kÈle Mandalay itipÈkaÔe RatanÈpuÒjanagare paÒcamÊ dhammasa~gÊti katÈ catussatÈdhikadvisahassattherehi DakkhiÓÈrÈmavÈsÊtipiÔakadharabhadantajÈgarattherappamukhehi tasseva raÒÒo anavasesÈnuggahamÈdÈya, yÈ loke “selakkharÈropanasa~gÊtÊ”ti vuccati.

ItthaÑ sudaÑ Buddhassa Bhagavato sÈsanaÑ iddhaÒceva hoti phÊtaÒca vitthÈrikaÑ bÈhujaÒÒaÑ puthubh|taÑ yÈvajjatanÈ.

CirakÈlato panetaÑ BuddhavacanaÑ lekhaparamparÈya ceva muddaÓaparamparÈya ca anekakkhattuÑ parivattiyÈbhataÑ na sakkÈ dÈni vattuÑ “paÔhamadutiyatatiyÈdisa~gÊtimÈropitÈkÈreneva sabbaso parisuddhan”ti, aÒÒadatthu panÈdhunikapotthakesu saÑvijjamÈnehi kehici pamÈdalekhÈdisaÒjÈtakhalitÈdhikaparibhaÔÔhapÈÔhehi malÊnamevetaÑ, tathÈ hi nÈnÈdesiyapotthakesu aÒÒamaÒÒaÑ saÑsandiyamÈnesu anekÈ visadisapÈÔhÈ dissanti.

Tatoyeva ca Buddhavacanassa suparisuddhabhÈvakÈmino mahÈtherÈ sasatthantarapiÔakattayakovidÈ dhammavinayaÑ vÈcentÈyeva te khalitÈdhikaparibhaÔÔhapÈÔhe disvÈ evaÑ samacintesuÑ kathesuÑ ca–

“AdvayavÈdino suparisuddhavacanassa tassa Bhagavato pÈvacanaÑ advayaÑ suparisuddhaÑ nimmalamevassa, imesu pana pÈvacanapotthakesu aÒÒamaÒÒaÑ visadisÈ ceva aparisuddhÈ ca pÈÔhÈ dissanti, nissaÑsayaÑ kho ayameva m|lapÈÔho, yo nesaÑ yuttisampanno, tadaÒÒo pana pamÈdalekhapÈÔhoyeva, tÈdisÈ ca dissanti ÈdhunikapÈvacanapotthakesu kismiÒci kismiÒci ÔhÈne.

KÈmaÒcetedÈni na tÈva bahutarÈ, yÈva yathÈbh|taÑ PÈÄiyÈ atthaÑ paÔisedheyyuÑ, etarahi pana asodhiyamÈnÈ te gacchante gacchante

NidÈnakathÈ iii

kÈle bahutarÈ bahutarÈ jÈyeyyuÑ, taÑkÈlikÈ ca pacchimÈ janÈ te sodhetuÑ asamatthÈ yathÈdhippetaÑ PÈÄiyÈ atthaÑ na sammÈ jÈneyyuÑ, evamete saddhammassa sammosÈya antaradhÈnÈya saÑvatteyyuÑ.

VuttaÑ hetaÑ A~guttaranikÈye– (AÑ 1. 60 piÔÔhe)

‘Dveme bhikkhave dhammÈ saddhammassa sammosÈya antaradhÈnÈya saÑvattanti, katame dve, dunnikkhittaÑ ca padabyaÒjanaÑ attho ca dunnÊto, dunnikkhittassa bhikkhave padabyaÒjanassa atthopi dunnayo hoti, ime kho bhikkhave dve dhammÈ saddhammassa sammosÈya antaradhÈnÈya saÑvattantÊ’ti.

YaÑn|na mayaÑ te sodhetvÈ nimmalaÑ parisuddhaÑ BuddhavacanaÑ sampatiÔÔhÈpeyyÈma, tadassa saddhammaciraÔÔhitiyÈ bahujanahitÈya bahujanasukhÈya ca, taÑ pana na sukaraÑ sampÈdetuÑ aÒÒatra dhammikarÈj|namanuggahenÈ”ti.

SÈ panÈyaÑ kathÈ patthaÔÈ sÈdhujanaparamparÈya, sutÈ ca U Nu nÈmadheyyaggamahÈmaccappamukhehi MarammaraÔÔhissarehi, sutvÈna te evaÑ samacintesuÑ sammantayiÑsu ca “na kho panetaÑ amhÈkaÑ patir|paÑ, ye mayaÑ pubbakehi dhammikehi dhammarÈj|hi samanuggahitassa BuddhasÈsanassa parihÈnikÈraÓaÑ passamÈnÈyeva ajjhupekkhitvÈ appossukkÈ vihareyyÈma, yaÑn|na mayaÑ sÈsanopakÈrupÈye sampÈdetvÈ visesato ca ÈdhunikapÈvacanapotthakesu dissamÈne saÑsayaÔÔhÈnÊye pamÈdalekhapÈÔhe saÑsodhetukÈmÈnaÑ mahÈtherÈnaÑ ajjhÈsayaÑ parip|retvÈ BuddhasÈsanaÑ anuggaÓheyyÈmÈ”ti, atha te sabbepi sÈsanÈnuggahÈya katasanniÔÔhÈnÈ ahesuÑ.

AnuggahitukÈmehipi ca tehi na sakkÈ ÈÓÈya kÈtuÑ vinÈ mahÈjanacchandasaÒjÈtopadesena, mahÈjanappatinidhibh|tÈ hi etarahi MarammikÈ rÈjÈno, upadeso ca santhÈgÈrasamitiyaÑ mahÈjanappatinidhibh|tÈnaÑ matisajÊvÈnaÑ chandeneva samuppajjati, tasmÈ BuddhasÈsanÈnuggahÈya santhÈgÈrasamitiyaÑ ekaÑ dhammupadesaÑ paÒÒÈpetvÈ BuddhasÈsanasamiti nÈma mahÈsamiti samuÔÔhÈpitÈ. TassÈ kho pana samitiyÈ sabhÈpati hoti ThadosirÊsudhammopÈdhidhÈrÊ Sir U Thwinvhayo mahÈseÔÔhi, upasabhÈpati pana ThadosirÊsudhammopÈdhidhÈrÊyeva U Thein Maungvhayo padhÈnaÉÉavinicchayamandiramhi mahÈkkhadassÈdhipati, sabbakammavidhÈyako pana

iv NidÈnakathÈ

hitadharo ThadomahÈsaresÊth|pÈdhiko U Chan Htunvhayo upadesikÈdhipatipadhÈnanÊtivedimahÈmantÊ. BhaÓÉuppÈdako pana raÔÔhissarÈnaÑ patinidhibh|to U Win nÈmadheyyo sÈsanaÔÔhÈnikamahÈmatto.

Atha te BuddhasÈsanasamitikÈ “yÈyeva kho panatthÈya samuÔÔhÈpitÈyaÑ samiti, tadatthamidÈni visesato kÈhÈmÈ”ti MarammaraÔÔhebhipÈkaÔaguÓasamudayasamudite tattha tattha padhÈnanÈyakabh|te paropaÓÓÈsamahÈthere dÊghadassino nimantiya evamÈrocesuÑ “ayaÑ bhante amhÈkaÑ BuddhasÈsanamahÈsamiti BuddhasÈsanÈnuggahatthÈyeva raÔÔhissarÈnaÑ dhammupadesena samuÔÔhÈpitÈ, sacedÈni bhante pubbe viya dhammasa~gÊtiÑ katvÈ sÈsanaÑ paggaÓhituÑ yujjeyya, mahÈtherÈ ca tathÈ kÈtumiccheyyuÑ, vissatthÈva bhante karontu, mayaÑ tattha kÈyaÒÈÓapaccayabalehi niravasesaÑ byÈvaÔÈ bhavissÈmÈ”ti.

Atha kho te mahÈtherÈ “dhammasa~gÊtiÑ karissÈmÈ”ti katasanniÔÔhÈnÈ evaÑ pativedesuÑ “kattabbÈyevesÈ dhammasa~gÊti, nesÈ na kattabbÈ, tasmÈ mayaÑ dÈni piÔakapotthakÈni paÒcamasa~gÊtisilÈlekhÈya samÈnetvÈ tÈniyeva sarÊraÑ katvÈ PÈÄisaÑsodhanapubba~gamaÑ dhammasa~gÊtiÑ kassÈma, yÈya Èdhunikapotthakesu paramparÈparivattanavasena saÒjÈtÈ pamÈdalekhapÈÔhÈ ca nirÈkarÊyissanti, visodhitaÒca suparisuddhaÑ pÈvacanam|laÑ labhitvÈ taÑ muddÈpetvÈ sakalaloke nÈnÈraÔÔhesu nÈnÈdesesu byÈpanavasena BuddhasÈsanassa ciraÔÔhiti ca sÈdhiyissati, sabbe ca TheravÈdikÈ raÔÔhÈ MarammaraÔÔhasahitÈ ekato hutvÈ BuddhasÈsanaÑ abh|tapubbapaggahena paggaÓhituÑ labhissanti, sÈ ca purimikÈ paÒca sa~gÊtiyo upanidhÈya chaÔÔhasa~gÊti nÈma bhavissati, taÒca sabbaÑ bhavissati bahujanahitÈya bahujanasukhÈya atthÈya hitÈya sukhÈya devamanussÈnaÑ, bah|ni panettha ÈvassakakiccÈni paÔikacceva samÈdapetabbÈni tumhÈkamÈyattÈni, tasmÈ sa~gÊtikÈlavavatthÈnÈdikiccaÑ tumhÈkaÑyeva bhÈro hot|”ti.

Atha te BuddhasÈsanasamitikÈ sÈsanapÈlakÈnaÑ mahÈtherÈnaÑ chandaÒca ruciÒca samÈdÈya ovÈdaÒca sirasÈ sampaÔicchitvÈ therÈnaÑ ceva attano ca kattabbakiccÈnaÑ pariniÔÔhÈnasamayaÑ sallakkhetvÈ “ayaÑ chaÔÔhasa~gÊti SammÈsambuddhaparinibbÈnato catussatÈdhikÈnaÑ dvinnaÑ vassasahassÈnamupari

NidÈnakathÈ v

aÔÔhanavutime vasse vesÈkhapuÓÓamito paÔÔhÈya ÈrabhitabbÈ, dve ca vassÈni kattabbÈ, paÒcannaÑ ca sÈsanavassasahassÈnamupaÉÉhavasse vesÈkhapuÓÓamiyaÑyeva pariniÔÔhÈpetabbÈ”ti sa~gÊtikÈlaÑ vavatthapesuÑ.

Tato paÔÔhÈya ca te punappunaÑ sannipatitvÈ sammantayitvÈ sa~gÊtiyÈ pubbakiccesu nirantaraÑ byÈvaÔÈ honti, “mahantaÑ kho JinasÈsanaÑ mahatiyÈyevetaÑ p|jÈya p|janÊyan”ti mantvÈ tehi kÈrÈpitÈni mahantamahantÈni sÈsanamandirÈni, tattha sa~gÊtiÑ kurumÈnassa bhikkhusaÑghassa sukhasannisajjatthaÑ sannipÈtaÔÔhÈnabh|taÑ mahantaÑ sa~gÊtimandiraÑ Yangon nÈma rÈjadhÈniyaÑ SirÊma~galatthale Kaba Aye (LokasÈma) nÈmakassa cetiyassa Èsanne selapabbataguhÈvesena kÈrÈpitaÑ tibh|makaÑ pÈyaso silÈ-iÔÔhakÈyomayaÑ, evaÑ mahantampetaÑ ekasaÑvacchareneva pariniÔÔhÈpitaÑ iddhiyÈ maÒÒe nimmitaÑ, taÒca bahi ÔhatvÈ apekkhattaÑ sayaÑjÈtaselapabbato viya dissati, anto pavisitvÈ olokayataÑ pana olokitolokitaÔÔhÈnato dassanÊyaÑ pÈsÈdikaÑ ramaÓÊyaÑ atittikarameva hutvÈ devavimÈnamiva khÈyati. Tassa panÈvid|re aÉÉhateyyÈnaÑ sa~gÊtikÈrabhikkhusahassÈnaÑ nivÈsappahonakÈ cattÈro iÔÔhakamayÈ mahÈpÈsÈdÈ ceva iÔÔhakamayÈyeva bhojanamahÈsÈlÈ ca mahÈsÊmÈpÈsÈdÈdayo ca muddaÓayantasÈlÈ ca tatheva kÈrÈpitÈ.

MahÈtherÈpi ca “sa~gÊtikiccaÑ nÈma therÈdheyyaÑ, therÈnaÑ ovÈdeneva kattabbaÑ, na vinÈ tena, tasmÈ bhikkhusaÑghassa ceva upÈsakÈnaÒca sabbampi sa~gÊtipaÔibaddhamovÈdaÑ dÈtuÑ bhavitabbamettha ovÈdadÈyakasaÑghasabhÈyapÊ”ti MarammaraÔÔhadhaj|pame aggamahÈpaÓÉitopÈdhidhÈrino ca raÔÔhovÈdÈcariyasammate ca raÔÔhavinayadharasammate ca aÒÒe cÈbhipÈkaÔagarubhÈvanÊyÈdiguÓagaÓasama~ginoti parosataÑ nÈyakamahÈthere uccinitvÈ “chaÔÔhasa~gÊti-ovÈdÈcariyasaÑghanÈyakasabhaÑ” nÈmekaÑ padhÈnamahÈsaÑghasabhaÑ patiÔÔhÈpesuÑ, te ca nÈyakamahÈtherÈ SambuddhavacanaratanÈkarapÈrage vividhasatthantaragahanÈsa~gacÈrine therÈnuthere paÒcavÊsatimatte samuccinitvÈ “chaÔÔhasa~gÊtidhurandharasabhÈ”ti ca sammannitvÈ tassÈ sabhÈya bhÈraÑ niyyÈtesuÑ sabbÈni sa~gÊtipaÔibaddhakiccÈni saÑvidahituÑ. Te ca sa~gÊtidhurandharasabhikÈ therÈ sakalamarammaraÔÔhe Nyaung Yan Sayadawti abhipÈkaÔaÑ “AggamahÈpaÓÉito” pÈdhinÈ ceva “AbhidhajamahÈraÔÔhagur|” pÈdhinÈ cÈti

vi NidÈnakathÈ

dvÊhi MarammaraÔÔhissarasamappitopÈdhÊhi virÈjitaÑ jÈtiyÈ ÈsÊtivassikaÑ upasampadÈya saÔÔhivassaÑ “BhadantarevataÑ” nÈma mahÈtheravaraÑ sabhÈpatiÑ katvÈ TepiÔake Buddhavacane ceva nÈnÈsatthesu ca kovide dhammÈcariyakavipadappatte bhikkh| uccinitvÈ aÔÔhadasÈdivaggavasena parosataÑ PÈÄivisodhakavagge ceva sambahule ca paÔivisodhakavagge bandhÈpetvÈ visodhanappaÔivisodhanehi BuddhavacanaÑ suparisuddhattaÑ paÔipÈpetvÈ dhammasa~gÊtimakaÑsu yathÈ taÑ porÈÓakasa~gÊtikÈrÈ.

EvaÑ sa~gÊtimÈropitassa TepiÔakassa Buddhavacanassa atthasaÑvaÓÓanÈbh|tÈ AÔÔhakathÈyo ca saÑvijjanti manoramÈya tantinayÈnucchavikÈya bhÈsÈya ŒcariyabuddhaghosÈdÊhi theravarehi katÈ.

TÈsampi AÔÔhakathÈnaÑ sadesÊyam|lehi ceva videsÊyam|lehi ca saÑsanditvÈ TepiÔakassa viya Buddhavacanassa visodhanapaÔivisodhanavasena mahÈtherÈ pÈvacanadassino saÑvaÓÓanÈkovidÈ pÈÔhasodhanamakaÑsu.

IccevamaÔÔhakathÈyo ca pamÈdakhalitÈdhika paribhaÔÔhapÈÔhÈnaÑ nirÈkaraÓavasena visodhitÈ ceva paÔivisodhitÈ ca hutvÈ BuddhasÈsanamuddaÓayantÈlaye samappitÈ suÔÔhu muddÈpaÓÈya.

MuddÈpaÓakÈle ca PiÔakattayamuddÈpaÓe viya mahÈtheravarÈ m|lasodheyyapattapÈÔhakehi gahaÔÔhapaÓÉitehi ceva dhammÈcariyabhikkhupaÓÉitehi ca anekavÈraÑ parisodhitaÑ osÈnasodheyyapattaÑ paÔivisodhitam|lapotthakena ceva aÒÒehi sadesa desantarika AÔÔhakathÈpotthakehi ca vividhabyÈkaraÓÈdisatthehi ca punappunaÑ saÑsandetvÈ suvisada paribyattakaÓÉavÈra vÈkyaccheda sa~ketataÒca sampÈpetvÈ mahatÈ parissamena osÈnasodhanamakaÑsu.

EvametÈ AÔÔhakathÈyo theravÈdÊnekÈyika vibudhappamukhÈnaÑ satthÈgamaratanÈlaya sÈragÈhÊnaÑ veyyÈkaraÓakesarÊnaÑ accantanimmalaÒÈÓavÈrinÈ paridhovitÈ, tÈ vibudhappavarekagocarÈ vimuttirasassÈdadÈyiniyo PiÔakattayassatthaÑ paribyattaÑ pakÈsentiyo ciraÑ vilasantiyo lokatthasiddhiÑ sÈdhayant|ti.

NidÈnakathÈ vii

TenetaÑ vuccati–

1. M|lakaÑ pariyattÊva, sÈsanassa Mahesino. PariyattippamÈÓo hi, ciraÑ saddhammasaÓÔhiti.

2. TasmÈ taÑ rakkhituÑ therÈ, dhammasa~gÈhakÈ purÈ. RÈjÈno upanissÈya, akaÑsu dhammasa~gahe.

3. PaÔhamaÑ dhammasa~gÊtiÑ, AjÈtasatturÈjino. Anuggahena katvÈna, pÈlayuÑ JinasÈsanaÑ.

4. DutiyaÑ tu tathÈ katvÈ, KÈlÈsokassa rÈjino. KÈle tamupanissÈya, pÈlayuÑ JinasÈsanaÑ.

5. TatiyaÑpica katvÈna, DhammÈsokassa rÈjino. Anuggahena Buddhassa, sÈsanaÑ abhipÈlayuÑ.

6. CatutthiÑ pana La~kÈyaÑ, VaÔÔagÈmaÓirÈjino. KÈlamhi potthakÈruÄhaÑ, katvÈna pÈlayuÑ tathÈ.

7. ImasmiÑ MarammaraÔÔhepi, MindonnÈma narÈdhipaÑ. RajjaÑ samanusÈsantaÑ, ratanattayamÈmakaÑ.

8. SannissÈya mahÈtherÈ, thirasÊlÈ guÓÈkarÈ. PaÒcamiÑ dhammasa~gÊtiÑ, karontÈ sÈsanaÔÔhitiÑ.

9. PatthayantÈ likhÈpetvÈ, silÈpaÔÔesu peÔakaÑ. VÈyÈmena mahantena, pÈlayuÑ JinasÈsanaÑ.

10. ItthaÑ purÈ mahÈtherÈ, rÈjÈno cÈpi dhammikÈ. SÈsanaÑ paripÈlesuÑ, jÊvitaÑ viya attano.

11. TathÈpi khalitÈdÈni, dissanti PiÔakattaye. ParamparÈya lekhÈya, saÒjÈtÈ muddaÓena ca.

12. DisvÈna te mahÈtherÈ, vÈcentÈva TipeÔakaÑ. VuccamÈnanayenevaÑ, cintesuÑ mantayiÑsu ca.

13. “KatvÈna sÈdhukaÑ gantha-suddhikaÑ sÈsanÈyukaÑ. YaÑn|na dhammasa~gÊtiÑ, kareyyÈma mayaÑ” iti.

viii NidÈnakathÈ

14. EtamatthaÑ suÓitvÈna, U Nu nÈma mahÈsayo. Marammavisaye agga-mahÈmaccadhurandharo.

15. “SÈsanÈyattakiccÈni, sampÈdentÈ visesato. Sa~gÊtiyaÒca therÈnaÑ, samp|rentÈ manorathaÑ.

16. YathÈ rakkhiÑsu porÈÓÈ, surÈjÈno tathÈ mayaÑ. SaÑrakkheyyÈma Sambuddha-sÈsanaÑ” iti cintiya.

17. MahÈmaccehi aÒÒehi, sa~gamehi ca mantiya. SuppatiÔÔhÈpayitvÈna, BuddhasÈsanasa~gamaÑ.

18. MahÈtherÈnamÈdÈya, chandaÑ idha nivÈsinaÑ. AÒÒesu SÊhaÄÈdÊsu, videsesu ca vÈsinaÑ.

19. KÈretvÈ dhammasa~gÊtiÑ, sodhetvÈ SatthusÈsanaÑ. SaddhammÈnuggahatthÈya, karaÑ daÄhaparakkamaÑ.

20. SirÊma~galavikhyÈte, thalasmiÑ pavare subhe. CetiyassÈvid|ramhi, Kaba Aye itisaÒÒino.

21. GuhÈvesena kÈretvÈ, mahÈsa~gÊtimandiraÑ. ŒvÈsÈdiÒca bhikkh|naÑ, kÈresi muddaÓÈlayaÑ.

22. GanthasaÑsodhanaÑ dhamma-sa~gÊtiyÈ tu paÓÉitÈ. MahÈtheravarÈkaÑsu, satimantÈ punappunaÑ.

23. MuddÈpente ca passitvÈ, mahÈtherehi paÒcahi. SodheyyapattamosÈnaÑ, nimmalattaÑ supÈpitaÑ.

24. KatvÈ suvisadaÑ Buddha-bhÈsitaÑ PiÔakattayaÑ. YathÈ muddÈpitaÑ Èsi, sÈsanatthaÑ Mahesino.

25. TathÈ AÔÔhakathÈyo ca, saÑsodhetvÈ punappunaÑ. SuÔÔhu muddÈpitÈ honti, sabbalokatthasiddhiyÈti.

SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ _____

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

GanthÈrambhakathÈ ... ... 1

NidÈnakathÈ

PaÔhamamahÈsa~gÊtikathÈ ... ... 3

1. BrahmajÈlasutta

ParibbÈjakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 27 C|ÄasÊlavaÓÓanÈ ... ... 55 MajjhimasÊlavaÓÓanÈ ... ... 79 MahÈsÊlavaÓÓanÈ ... ... 87 PubbantakappikasassatavÈdavaÓÓanÈ ... ... 92 EkaccasassatavÈdavaÓÓanÈ ... ... 101 AntÈnantavÈdavaÓÓanÈ ... ... 105 AmarÈvikkhepavÈdavaÓÓanÈ ... ... 106 AdhiccasamuppannavÈdavaÓÓanÈ ... ... 108 AparantakappikavÈdavaÓÓanÈ ... ... 109 SaÒÒÊvÈdavaÓÓanÈ ... ... 109 AsaÒÒÊnevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdavaÓÓanÈ ... ... 110 UcchedavÈdavaÓÓanÈ ... ... 110 DiÔÔhadhammanibbÈnavÈdavaÓÓanÈ ... ... 111 ParitassitavipphanditavÈravaÓÓanÈ ... ... 113 PhassapaccayavÈravaÓÓanÈ ... ... 114 DiÔÔhigatikÈdhiÔÔhÈnavaÔÔakathÈvaÓÓanÈ ... ... 114 VivaÔÔakathÈdivaÓÓanÈ ... ... 116

x SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

2. SÈmaÒÒaphalasutta RÈjÈmaccakathÈvaÓÓanÈ ... ... 122 KomÈrabhaccajÊvakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 132 SÈmaÒÒaphalapucchÈvaÓÓanÈ ... ... 138 P|raÓakassapavÈdavaÓÓanÈ ... ... 144 MakkhaligosÈlavÈdavaÓÓanÈ ... ... 146 AjitakesakambalavÈdavaÓÓanÈ ... ... 149 PakudhakaccÈyanavÈdavaÓÓanÈ ... ... 151 NigaÓÔhanÈÔaputtavÈdavaÓÓanÈ ... ... 151 SaÒcayabelaÔÔhaputtavÈdavaÓÓanÈ ... ... 151 PaÔhamasandiÔÔhikasÈmaÒÒaphalavaÓÓanÈ ... ... 152 DutiyasandiÔÔhikasÈmaÒÒaphalavaÓÓanÈ ... ... 153 PaÓÊtatarasÈmaÒÒaphalavaÓÓanÈ ... ... 154 C|Äa-majjhima-mahÈsÊlavaÓÓanÈ ... ... 164 IndriyasaÑvarakathÈ ... ... 165 SatisampajaÒÒakathÈ ... ... 165 SantosakathÈ ... ... 182 NÊvaraÓappahÈnakathÈ ... ... 187 PaÔhamajjhÈnakathÈ ... ... 194 DutiyajjhÈnakathÈ ... ... 195 TatiyajjhÈnakathÈ ... ... 196 CatutthajjhÈnakathÈ ... ... 196 VipassanÈÒÈÓakathÈ (1) ... ... 196 ManomayiddhiÒÈÓakathÈ (2) ... ... 198 IddhividhaÒÈÓÈdikathÈ (3-7) ... ... 199 ŒsavakkhayaÒÈÓakathÈ (8) ... ... 200 AjÈtasattu-upÈsakattapaÔivedanÈkathÈ ... ... 203 SaraÓagamanakathÈ ... ... 205

SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ xi

MÈtikÈ PiÔÔha~ka UpÈsakavidhikathÈ ... ... 209

3. AmbaÔÔhasutta

AddhÈnagamanavaÓÓanÈ ... ... 213 PokkharasÈtivatthuvaÓÓanÈ ... ... 217 AmbaÔÔhamÈÓavakathÈ ... ... 220 PaÔhama-ibbhavÈdavaÓÓanÈ ... ... 226 Dutiya-ibbhavÈdavaÓÓanÈ ... ... 228 Tatiya-ibbhavÈdavaÓÓanÈ ... ... 229 DÈsiputtavÈdavaÓÓanÈ ... ... 229 AmbaÔÔhavaÑsakathÈ ... ... 237 KhattiyaseÔÔhabhÈvavaÓÓanÈ ... ... 238 VijjÈcaraÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 239 Catu-apÈyamukhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 240 Pubbaka-isibhÈvÈnuyogavaÓÓanÈ ... ... 243 DvelakkhaÓadassanavaÓÓanÈ ... ... 245 PokkharasÈtibuddh|pasa~kamanavaÓÓanÈ ... ... 247 PokkharasÈti-upÈsakattapaÔivedanÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 248

4. SoÓadaÓÉasutta

SoÓadaÓÉaguÓakathÈ ... ... 250 BuddhaguÓakathÈ ... ... 252 SoÓadaÓÉaparivitakkavaÓÓanÈ ... ... 257 BrÈhmaÓapaÒÒattivaÓÓanÈ ... ... 258 SÊlapaÒÒÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 259 SoÓadaÓÉa-upÈsakattapaÔivedanÈkathÈ ... ... 261

5. K|Ôadantasutta

MahÈvijitarÈjayaÒÒakathÈvaÓÓanÈ ... ... 263 CatuparikkhÈravaÓÓanÈ ... ... 265

xii SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ

MÈtikÈ PiÔÔha~ka AÔÔhaparikkhÈravaÓÓanÈ ... ... 266 CatuparikkhÈrÈdivaÓÓanÈ ... ... 267 NiccadÈna-anukulayaÒÒavaÓÓanÈ ... ... 270 K|Ôadanta-upÈsakattapaÔivedanÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 275

6. MahÈlisutta

BrÈhmaÓad|tavatthuvaÓÓanÈ ... ... 276 OÔÔhaddhalicchavivatthuvaÓÓanÈ ... ... 276 EkaÑsabhÈvitasamÈdhivaÓÓanÈ ... ... 278 Catu-ariyaphalavaÓÓanÈ ... ... 279 Ariya-aÔÔha~gikamaggavaÓÓanÈ ... ... 280 DvepabbajitavatthuvaÓÓanÈ ... ... 282

7. JÈliyasutta

DvepabbajitavatthuvaÓÓanÈ ... ... 283

8. MahÈsÊhanÈdasutta

AcelakassapavatthuvaÓÓanÈ ... ... 287 SamanuyuÒjÈpanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 290 Ariya-aÔÔha~gikamaggavaÓÓanÈ ... ... 291 TapopakkamakathÈvaÓÓanÈ ... ... 291 TapopakkamaniratthakatÈvaÓÓanÈ ... ... 294 SÊlasamÈdhipaÒÒÈsampadÈvaÓÓanÈ ... ... 295 SÊhanÈdakathÈvaÓÓanÈ ... ... 295 TitthiyaparivÈsakathÈvaÓÓanÈ ... ... 297

9. PoÔÔhapÈdasutta

PoÔÔhapÈdaparibbÈjakavatthuvaÓÓanÈ ... ... 300 AbhisaÒÒÈnirodhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 303 AhetukasaÒÒuppÈdanirodhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 305

SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ xiii

MÈtikÈ PiÔÔha~ka SaÒÒÈ-attakathÈvaÓÓanÈ ... ... 309 CittahatthisÈriputtapoÔÔhapÈdavatthuvaÓÓanÈ ... ... 312 EkaÑsikadhammavaÓÓanÈ ... ... 313 Tayo-attapaÔilÈbhavaÓÓanÈ ... ... 313

10. Subhasutta

SubhamÈÓavakavatthuvaÓÓanÈ ... ... 317 SÊlakkhandhavaÓÓanÈ ... ... 319 SamÈdhikkhandhavaÓÓanÈ ... ... 320

11. KevaÔÔasutta

KevaÔÔagahapatiputtavatthuvaÓÓanÈ ... ... 321 IddhipÈÔihÈriyavaÓÓanÈ ... ... 321 ŒdesanÈpÈÔihÈriyavaÓÓanÈ ... ... 322 AnusÈsanÊpÈÔihÈriyavaÓÓanÈ ... ... 322 Bh|tanirodhesakavatthuvaÓÓanÈ ... ... 323

12. Lohiccasutta

LohiccabrÈhmaÓavatthuvaÓÓanÈ ... ... 327 LohiccabrÈhmaÓÈnuyogavaÓÓanÈ ... ... 328 TayocodanÈrahasatthuvaÓÓanÈ ... ... 329 NacodanÈrahasatthuvaÓÓanÈ ... ... 330

13. Tevijjasutta

VÈseÔÔhamÈÓavÈnuyogavaÓÓanÈ ... ... 333 AciravatÊnadÊ-upamÈkathÈ ... ... 334 SaÑsandanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 335 BrahmalokamaggadesanÈvaÓÓanÈ ... ... 337

SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

DÊghanikÈya

SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ _____

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

GanthÈrambhakathÈ

KaruÓÈsÊtalahadayaÑ, paÒÒÈpajjotavihatamohatamaÑ. SanarÈmaralokagaruÑ, vande SugataÑ gativimuttaÑ.

Buddhopi BuddhabhÈvaÑ, bhÈvetvÈ ceva sacchikatvÈ ca. YaÑ upagato gatamalaÑ, vande tamanuttaraÑ dhammaÑ.

Sugatassa orasÈnaÑ, puttÈnaÑ mÈrasenamathanÈnaÑ. AÔÔhannampi sam|haÑ, sirasÈ vande ariyasaÑghaÑ.

Iti me pasannamatino, ratanattayavandanÈmayaÑ puÒÒaÑ. YaÑ suvihatantarÈyo, hutvÈ tassÈnubhÈvena.

DÊghassa dÊghasutta-~kitassa nipuÓassa Ègamavarassa. BuddhÈnubuddhasaÑva-ÓÓitassa saddhÈvahaguÓassa.

AtthappakÈsanatthaÑ, AÔÔhakathÈ Èdito vasisatehi1. PaÒcahi yÈ sa~gÊtÈ, anusa~gÊtÈ ca pacchÈpi.

SÊhaÄadÊpaÑ pana È, bhatÈtha vasinÈ MahÈmahindena. ®hapitÈ SÊhaÄabhÈsÈya, dÊpavÈsÊnamatthÈya. _______________________________________________________ 1. VasÊsatehi (SÊ, SyÈ)

DÊghanikÈya 2

ApanetvÈna tatohaÑ, SÊhaÄabhÈsaÑ manoramaÑ bhÈsaÑ. TantinayÈnucchavikaÑ, Èropento vigatadosaÑ.

SamayaÑ avilomento, therÈnaÑ theravaÑsapadipÈnaÑ1. SunipuÓavinicchayÈnaÑ, MahÈvihÈre nivÈsÊnaÑ.

HitvÈ punappunÈgata, matthaÑ atthaÑ pakÈsayissÈmi. Sujanassa ca tuÔÔhatthaÑ, ciraÔÔhitatthaÒca dhammassa.

SÊlakathÈ dhutadhammÈ, kammaÔÔhÈnÈni ceva sabbÈni. CariyÈvidhÈnasahito, jhÈnasamÈpattivitthÈro.

SabbÈ ca abhiÒÒÈyo, paÒÒÈsa~kalananicchayo2 ceva. KhandhÈdhÈtÈyatani-ndriyÈni ariyÈni ceva cattÈri.

SaccÈni paccayÈkÈ-radesanÈ suparisuddhanipuÓanayÈ. AvimuttatantimaggÈ, vipassanÈbhÈvanÈ ceva.

Iti pana sabbaÑ yasmÈ, Visuddhimagge mayÈ suparisuddhaÑ. VuttaÑ tasmÈ bhiyyo, na taÑ idha vicÈrayissÈmi.

“Majjhe Visuddhimaggo, esa catunnampi ÈgamÈnaÒhi. ®hatvÈ pakÈsayissati, tattha yathÈbhÈsitaÑ atthaÑ”.

Icceva kato tasmÈ, tampi gahetvÈna saddhimetÈya. AÔÔhakathÈya vijÈnatha, DÊghÈgamanissitaÑ atthanti.

_____

NidÈnakathÈ

Tattha dÊghÈgamo nÈma SÊlakkhandhavaggo MahÈvaggo PÈthikavaggoti3 vaggato tivaggo hoti, suttato catuttiÑsasuttasa~gaho. Tassa vaggesu SÊlakkhandhavaggo Èdi, suttesu BrahmajÈlaÑ. BrahmajÈlassÈpi ______________________________________________________________ 1. TheravaÑsappadÊpÈnaÑ (SyÈ), TheravaÑsadÊpÈnaÑ (SÊ) 2. PaÒÒÈsa~khalananicchayo (SÊ), paÒÒÈsakalavinicchayo (SyÈ), paÒÒÈsa~gahavinicchayo (Ka) 3. PÈÔikavaggoti (SÊ), PÈtiyavaggoti (SyÈ)

SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 3

“evaÑ me sutan”ti-ÈdikaÑ ÈyasmatÈ Œnandena paÔhamamahÈsa~gÊtikÈle vuttaÑ nidÈnamÈdi.

PaÔhamamahÈsa~gÊtikathÈ

PaÔhamamahÈsa~gÊti nÈma cesÈ kiÒcÈpi VinayapiÔake tantimÈr|ÄhÈ, nidÈnakosallatthaÑ pana idhÈpi evaÑ veditabbÈ. DhammacakkappavattanaÒhi ÈdiÑ katvÈ yÈva SubhaddaparibbÈjakavinayanÈ katabuddhakicce KusinÈrÈyaÑ upavattane MallÈnaÑ sÈlavane yamakasÈlÈnamantare visÈkhapuÓÓamadivase1 pacc|sasamaye anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbute Bhagavati LokanÈthe Bhagavato dhÈtubhÈjanadivase sannipatitÈnaÑ sattannaÑ bhikkhusatasahassÈnaÑ saÑghatthero ÈyasmÈ MahÈkassapo sattÈhaparinibbute Bhagavati Subhaddena vuÉÉhapabbajitena “alaÑ Èvuso2 mÈ socittha, mÈ paridevittha, sumuttÈ mayaÑ tena mahÈsamaÓena, upaddutÈ ca homa3 ‘idaÑ vo kappati, idaÑ vo na kappatÊ’ti, idÈni pana mayaÑ yaÑ icchissÈma, taÑ karissÈma. YaÑ na icchissÈma, na taÑ karissÈmÈ”ti vuttavacanamanussaranto, Êdisassa ca saÑghasannipÈtassa puna dullabhabhÈvaÑ maÒÒamÈno “thÈnaÑ kho panetaÑ vijjati, yaÑ pÈpabhikkh| ‘atÊtasatthukaÑ pÈvacanan’ti maÒÒamÈnÈ pakkhaÑ labhitvÈ nacirasseva saddhammaÑ antaradhÈpeyyuÑ. YÈva ca dhammavinayo tiÔÔhati, tÈva anatÊtasatthukameva pÈvacanaÑ hoti. VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ–

‘Yo vo Œnanda mayÈ dhammo ca vinayo ca desito paÒÒatto, so vo mamaccayena satthÈ’ti4.

Yann|nÈhaÑ dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyeyyaÑ yathayidaÑ sÈsanaÑ addhaniyaÑ assa ciraÔÔhitikaÑ.

YaÒcÈhaÑ BhagavatÈ–

‘DhÈressasi pana me tvaÑ Kassapa sÈÓÈni paÑsuk|lÈni nibbasanÈnÊ’ti vatvÈ cÊvare sÈdhÈraÓaparibhogena.

‘AhaÑ bhikkhave yÈvade5 Èka~khÈmi vivicceva kÈmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaÑ savicÈraÑ vivekajaÑ pÊtisukhaÑ

______________________________________________________________ 1. VisÈkhapuÓÓamÊdivase (SyÈ) 2. Vi 4. 480; DÊ 2. 134 piÔÔhe. 3. MayaÑ homa (Vi 4. 480 piÔÔhe) 4. (DÊ 2. 126 piÔÔhe) 5. YÈvadeva (SÊ, SyÈ) SaÑ 1. 412 piÔÔhe.

DÊghanikÈya 4

paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharÈmi, Kassapopi bhikkhave yÈvade Èka~khati vivicceva kÈmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaÑ savicÈraÑ vivekajaÑ pÊtisukhaÑ paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharatÊ’ti.

EvamÈdinÈ nayena navÈnupubbavihÈrachaÄabhiÒÒÈppabhede uttarimanussadhamme attanÈ samasamaÔÔhapanena ca anuggahito, tathÈ ÈkÈse pÈÓiÑ cÈletvÈ alaggacittatÈya ceva candopamapaÔipadÈya ca pasaÑsito, tassa kimaÒÒaÑ ÈÓaÓyaÑ1 bhavissati. Nanu maÑ BhagavÈ rÈjÈ viya sakakavaca-issariyÈnuppadÈnena attano kulavaÑsappatiÔÔhÈpakaÑ puttaÑ ‘saddhammavaÑsappatiÔÔhÈpako me ayaÑ bhavissatÊ’ti mantvÈ iminÈ asÈdhÈraÓena anuggahena anuggahesi, imÈya ca uÄÈrÈya pasaÑsÈya pasaÑsÊ”ti cintayanto dhammavinayasa~gÈyanatthaÑ bhikkh|naÑ ussÈhaÑ janesi. YathÈha–

“Atha kho ÈyasmÈ MahÈkassapo bhikkh| Èmantesi ‘ekamidÈhaÑ Èvuso samayaÑ PÈvÈya KusinÈraÑ addhÈnamaggappaÔipanno mahatÈ bhikkhusaÑghena saddhiÑ paÒcamattehi bhikkhusatehÊ’ti”2 sabbaÑ SubhaddakaÓÉaÑ vitthÈrato veditabbaÑ. AtthaÑ panassa mahÈparinibbÈnÈvasÈne ÈgataÔÔhÈneyeva kathayissÈma.

Tato paraÑ Èha–

“Handa mayaÑ Èvuso dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyÈma, pure adhammo dippati3, dhammo paÔibÈhiyyati4, pure avinayo dippati, vinayo paÔibÈhiyyati, pure adhammavÈdino balavanto honti, dhammavÈdino dubbalÈ honti, pure avinayavÈdino balavanto honti, vinayavÈdino dubbalÈ hontÊ”ti.

Bhikkh| ÈhaÑsu “tena hi bhante thero bhikkh| uccinat|”ti. Thero pana sakalanava~gasatthusÈsanapariyattidhare puthujjanasotÈpannasakadÈgÈmi-anÈgÈmisukkhavipassaka khÊÓÈsavabhikkh| anekasate anekasahasse ______________________________________________________________ 1. ŒnaÓyaÑ (SÊ, SyÈ) 2. DÊ 2. 133; Vi 4. 480 piÔÔhesu. 3. Dibbati (Ka) Vi 4. 481 piÔÔhe. 4. PaÔibÈhÊyati (SÊ, SyÈ)


ca vajjetvÈ tipiÔakasabbapariyattippabhedadhare paÔisambhidÈppatte mahÈnubhÈve yebhuyyena Bhagavato etadaggaÑ Èropite tevijjÈdibhede khÊÓÈsavabhikkh|yeva ek|napaÒcasate pariggahesi. Ye sandhÈya idaÑ vuttaÑ “atha kho ÈyasmÈ MahÈkassapo eken|nÈni1 paÒca arahantasatÈni uccinÊ”ti2.

Kissa pana thero eken|namakÈsÊti? Œyasmato Œnandattherassa okÈsakaraÓatthaÑ. TenahÈyasmatÈ sahÈpi vinÈpi na sakkÈ dhammasa~gÊtiÑ kÈtuÑ. So hÈyasmÈ sekkho sakaraÓÊyo, tasmÈ sahÈpi na sakkÈ. YasmÈ panassa kiÒci3 DasabaladesitaÑ4 SuttageyyÈdikaÑ appaccakkhaÑ nÈma natthi. YathÈha–

“DvÈsÊti5 Buddhato gaÓhiÑ, dve sahassÈni bhikkhuto. CaturÈsÊtisahassÈni, ye me dhammÈ pavattino”ti6.

TasmÈ vinÈpi na sakkÈ.

Yadi evaÑ sekkhopi samÈno dhammasa~gÊtiyÈ bahukÈrattÈ therena uccinitabbo assa, atha kasmÈ na uccinitoti? Par|pavÈdavivajjanato. Thero hi Èyasmante Œnande ativiya vissattho ahosi, tathÈ hi naÑ sirasmiÑ palitesu jÈtesupi “na vÈyaÑ7 kumÈrako mattamaÒÒÈsÊ”ti kumÈrakavÈdena ovadati. Sakyakulappasuto cÈyasmÈ TathÈgatassa bhÈtÈ c|Äapituputto. Tattha keci bhikkh| chandÈgamanaÑ viya maÒÒamÈnÈ “bah| asekkhapaÔisambhidÈppatte bhikkh| ÔhapetvÈ ŒnandaÑ sekkhapaÔisambhidÈppattaÑ thero uccinÊ”ti upavadeyyuÑ, taÑ par|pavÈdaÑ parivajjento “ŒnandaÑ vinÈ dhammasa~gÊti na sakkÈ kÈtuÑ, bhikkh|naÑyeva naÑ anumatiyÈ gahessÈmÊ”ti na uccini.

Atha sayameva bhikkh| ŒnandassatthÈya theraÑ yÈciÑsu. YathÈha–

“Bhikkh| ÈyasmantaÑ MahÈkassapaÑ etadavocuÑ ‘ayaÑ bhante ÈyasmÈ Œnando kiÒcÈpi sekkho, abhabbo chandÈ dosÈ mohÈ bhayÈ agatiÑ gantuÑ, bahu cÈnena Bhagavato santike dhammo ca vinayo ca pariyatto, tena hi bhante thero

______________________________________________________________ 1. Eken|na (SÊ) 2. Vi 4. 481 piÔÔhe. 3. YaÑ kiÒci (Ka) 4. Dasabalena desitaÑ (Ka) 5. DvÈsÊtiÑ (SÊ) 6. Khu 2. 347 piÔÔhe. 7. NevÈyaÑ (SyÈ) SaÑ 1. 418 piÔÔhe passitabbaÑ.

DÊghanikÈya 6

Èyasmantampi ŒnandaÑ uccinat|’ti. Atha kho ÈyasmÈ MahÈkassapo Èyasmantampi ŒnandaÑ uccinÊ”ti1.

EvaÑ bhikkh|naÑ anumatiyÈ uccinitena tenÈyasmatÈ saddhiÑ paÒca therasatÈni ahesuÑ.

Atha kho therÈnaÑ bhikkh|naÑ etadahosi “kattha nu kho mayaÑ dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyeyyÈmÈ”ti. Atha kho therÈnaÑ bhikkh|naÑ etadahosi “RÈjagahaÑ kho mahÈgocaraÑ pah|tasenÈsanaÑ, yann|na mayaÑ RÈjagahe vassaÑ vasantÈ dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyeyyÈma, na aÒÒe bhikkh| RÈjagahe vassaÑ upagaccheyyun”ti2.

KasmÈ pana nesaÑ etadahosi? IdaÑ pana amhÈkaÑ thÈvarakammaÑ, koci visabhÈgapuggalo saÑghamajjhaÑ pavisitvÈ ukkoÔeyyÈti. AthÈyasmÈ MahÈkassapo Òattidutiyena kammena sÈvesi–

“SuÓÈtu me Èvuso saÑgho, yadi saÑghassa pattakallaÑ saÑgho imÈni paÒca bhikkhusatÈni sammanneyya ‘RÈjagahe vassaÑ vasantÈni3 dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyituÑ, na aÒÒehi bhikkh|hi RÈjagahe vassaÑ vasitabban’ti. EsÈ Òatti.

SuÓÈtu me Èvuso saÑgho, saÑgho imÈni paÒca bhikkhusatÈni sammannati ‘RÈjagahe vassaÑ vasantÈni dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyituÑ, na aÒÒehi bhikkh|hi RÈjagahe vassaÑ vasitabban’ti. YassÈyasmato khamati imesaÑ paÒcannaÑ bhikkhusatÈnaÑ sammuti4 ‘RÈjagahe vassaÑ vasantÈnaÑ dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyituÑ, na aÒÒehi bhikkh|hi RÈjagahe vassaÑ vasitabban’ti, so tuÓhassa, yassa nakkhamati, so bhÈseyya.

SammatÈni saÑghena imÈni paÒca bhikkhusatÈni ‘RÈjagahe vassaÑ vasantÈni dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyituÑ, na aÒÒehi bhikkh|hi RÈjagahe vassaÑ vasitabban’ti, khamati saÑghassa, tasmÈ tuÓhÊ, evametaÑ dhÈrayÈmÊ”ti.

______________________________________________________________ 1. Vi 4. 481 piÔÔhe. 2. Vi 4. 481 piÔÔhe. 3. VasantÈ (SÊ) 4. Sammati (SyÈ)


AyaÑ pana kammavÈcÈ TathÈgatassa parinibbÈnato ekavÊsatime divase katÈ. BhagavÈ hi visÈkhapuÓÓamÈyaÑ pacc|sasamaye parinibbuto, athassa sattÈhaÑ suvaÓÓavaÓÓaÑ sarÊraÑ gandhamÈlÈdÊhi p|jayiÑsu. EvaÑ sattÈhaÑ sÈdhukÊÄanadivasÈ nÈma ahesuÑ. Tato sattÈhaÑ citakÈya agginÈ jhÈyi, sattÈhaÑ sattipaÒjaraÑ katvÈ sandhÈgÈrasÈlÈyaÑ1 dhÈtup|jaÑ kariÑs|ti ekavÊsati divasÈ gatÈ. JeÔÔham|lasukkapakkhapaÒcamiyaÑyeva dhÈtuyo bhÈjayiÑsu. EtasmiÑ dhÈtubhÈjanadivase sannipatitassa mahÈbhikkhusaÑghassa Subhaddena vuÉÉhapabbajitena kataÑ anÈcÈraÑ ÈrocetvÈ, vuttanayeneva ca bhikkh| uccinitvÈ ayaÑ kammavÈcÈ katÈ.

ImaÒca pana kammavÈcaÑ katvÈ thero bhikkh| Èmantesi “Èvuso idÈni tumhÈkaÑ cattÈlÊsa divasÈ okÈso kato, tato paraÑ ayaÑ nÈma no palibodho atthÊ’ti vattuÑ na labbhÈ, tasmÈ etthantare yassa rogapalibodho vÈ ÈcariyupajjhÈyapalibodho vÈ mÈtÈpitupalibodho vÈ atthi, pattaÑ vÈ pana pacitabbaÑ cÊvaraÑ vÈ kÈtabbaÑ, so taÑ palibodhaÑ chinditvÈ taÑ karaÓÊyaÑ karot|”ti.

EvaÒca pana vatvÈ thero attano paÒcasatÈya parisÈya parivuto RÈjagahaÑ gato. AÒÒepi mahÈtherÈ attano attano parivÈre gahetvÈ sokasallasamappitaÑ mahÈjanaÑ assÈsetukÈmÈ taÑ taÑ disaÑ pakkantÈ. PuÓÓatthero pana sattasatabhikkhuparivÈro “TathÈgatassa parinibbÈnaÔÔhÈnaÑ ÈgatÈgataÑ mahÈjanaÑ assÈsessÈmÊ”ti KusinÈrÈyameva aÔÔhÈsi.

ŒyasmÈ Œnando yathÈ pubbe aparinibbutassa, evaÑ parinibbutassÈpi Bhagavato sayameva pattacÊvaramÈdÈya paÒcahi bhikkhusatehi saddhiÑ yena SÈvatthi tena cÈrikaÑ pakkÈmi. Gacchato gacchato panassa parivÈrÈ bhikkh| gaÓanapathaÑ vÊtivattÈ. TenÈyasmato gatagataÔÔhÈne mahÈparidevo ahosi. Anupubbena pana SÈvatthimanuppatte there SÈvatthivÈsino manussÈ “thero kira Ègato”ti sutvÈ gandhamÈlÈdihatthÈ paccuggantvÈ “bhante2 Œnanda pubbe BhagavatÈ saddhiÑ Ègacchatha, ajja kuhiÑ ______________________________________________________________ 1. SanthÈgÈrasÈlÈyaÑ (SÊ, SyÈ, I) Ma-®Ôha 2. 173 piÔÔhepi. 2. Nanu bhante (SyÈ)

DÊghanikÈya 8

BhagavantaÑ ÔhapetvÈ ÈgatatthÈ”ti-ÈdÊni vadamÈnÈ parodiÑsu. Buddhassa Bhagavato parinibbÈnadivase viya mahÈparidevo ahosi.

Tatra sudaÑ ÈyasmÈ Œnando aniccatÈdipaÔisaÑyuttÈya dhammiyÈ kathÈya taÑ mahÈjanaÑ saÒÒÈpetvÈ JetavanaÑ pavisitvÈ Dasabalena vasitagandhakuÔiÑ vanditvÈ dvÈraÑ vivaritvÈ maÒcapÊÔhaÑ nÊharitvÈ papphoÔetvÈ gandhakuÔiÑ sammajjitvÈ milÈtamÈlÈkacavaraÑ chaÉÉetvÈ maÒcapÊÔhaÑ atiharitvÈ puna yathÈÔhÈne ÔhapetvÈ Bhagavato ÔhitakÈle karaÓÊyaÑ vattaÑ sabbamakÈsi. KurumÈno ca nhÈnakoÔÔhaka1 sammajjana-udak|paÔÔhÈpanÈdikÈlesu gandhakuÔiÑ vanditvÈ “nanu BhagavÈ ayaÑ tumhÈkaÑ nhÈnakÈlo, ayaÑ dhammadesanÈkÈlo, ayaÑ bhikkh|naÑ ovÈdadÈnakÈlo, ayaÑ sÊhaseyyakappanakÈlo2, ayaÑ mukhadhovanakÈlo”ti-ÈdinÈ nayena paridevamÈnova akÈsi, yathÈ taÑ Bhagavato guÓagaÓÈmatarasaÒÒutÈya patiÔÔhitapemo ceva akhÊÓÈsavo ca anekesu ca jÈtisatasahassesu aÒÒamaÒÒass|pakÈrasaÒjanitacittamaddavo. TamenaÑ aÒÒatarÈ devatÈ “bhante Œnanda tumhe evaÑ paridevamÈnÈ kathaÑ aÒÒe assÈsessathÈ”ti saÑvejesi. So tassÈ vacanena saÑviggahadayo santhambhitvÈ TathÈgatassa parinibbÈnato pabhuti ÔhÈnanisajjabahulattÈ ussannadhÈtukaÑ kÈyaÑ samassÈsetuÑ dutiyadivase khÊravirecanaÑ pivitvÈ vihÈreyeva nisÊdi. YaÑ sandhÈya Subhena mÈÓavena pahitaÑ mÈÓavakaÑ etadavoca–

“AkÈlo kho mÈÓavaka, atthi me ajja bhesajjamattÈ pÊtÈ, appeva nÈma svepi upasa~kameyyÈmÈ”ti3.

Dutiyadivase Cetakattherena pacchÈsamaÓena gantvÈ Subhena mÈÓavena puÔÔho imasmiÑ DÊghanikÈye SubhasuttaÑ nÈma dasamaÑ suttamabhÈsi.

Atha Œnandatthero JetavanamahÈvihÈre khaÓÉaphullappaÔisa~kharaÓaÑ kÈrÈpetvÈ upakaÔÔhÈya vass|panÈyikÈya bhikkhusaÑghaÑ ohÈya RÈjagahaÑ ______________________________________________________________ 1. NahÈnakoÔÔhaka (SÊ) 2. SÊhaseyyaÑ kappanakÈlo (SÊ), sÊhaseyyÈkappanakÈlo (SyÈ) 3. DÊ 1. 188 piÔÔhe.


gato, tathÈ aÒÒepi dhammasa~gÈhakÈ bhikkh|ti. EvaÒhi gate te sandhÈya idaÑ vuttaÑ “atha kho therÈ bhikkh| RÈjagahaÑ agamaÑsu dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyitun”ti1. Te ÈsaÄhÊpuÓÓamÈyaÑ2 uposathaÑ katvÈ pÈÔipadadivase sannipatitvÈ vassaÑ upagacchiÑsu.

Tena kho pana samayena RÈjagahaÑ parivÈretvÈ aÔÔhÈrasa mahÈvihÈrÈ honti, te sabbepi chaÉÉitapatita-uklÈpÈ ahesuÑ. Bhagavato hi parinibbÈne sabbepi bhikkh| attano attano pattacÊvaramÈdÈya vihÈre ca pariveÓe ca chaÉÉetvÈ agamaÑsu. Tattha katikavattaÑ kurumÈnÈ therÈ “Bhagavato vacanap|janatthaÑ, titthiyavÈdaparimocanatthaÒca paÔhamaÑ mÈsaÑ khaÓÉaphullappaÔisa~kharaÓaÑ karomÈ”ti cintesuÑ. TitthiyÈ hi evaÑ vadeyyuÑ “samaÓassa Gotamassa sÈvakÈ Satthari Ôhiteyeva vihÈre paÔijaggiÑsu, parinibbute chaÉÉesuÑ, kulÈnaÑ mahÈdhanapariccÈgo vinassatÊ”ti. TesaÒca vÈdaparimocanatthaÑ cintesunti vuttaÑ hoti. EvaÑ cintayitvÈ ca pana katikavattaÑ kariÑsu. YaÑ sandhÈya vuttaÑ–

“Atha kho therÈnaÑ bhikkh|naÑ etadahosi ‘BhagavatÈ kho Èvuso khaÓÉaphullappaÔisa~kharaÓaÑ vaÓÓitaÑ, handa mayaÑ Èvuso paÔhamaÑ mÈsaÑ khaÓÉaphullappaÔisa~kharaÓaÑ karoma, majjhimaÑ mÈsaÑ sannipatitvÈ dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyissÈmÈ’ti”3.

Te dutiyadivase gantvÈ rÈjadvÈre aÔÔhaÑsu. RÈjÈ ÈgantvÈ vanditvÈ “kiÑ bhante ÈgatatthÈ”ti attanÈ kattabbakiccaÑ pucchi. TherÈ aÔÔhÈrasamahÈvihÈrapaÔisa~kharaÓatthÈya hatthakammaÑ paÔivedesuÑ. RÈjÈ hatthakammakÈrake manusse adÈsi. TherÈ paÔhamaÑ mÈsaÑ sabbavihÈre paÔisa~kharÈpetvÈ raÒÒo ÈrocesuÑ “niÔÔhitaÑ mahÈrÈja vihÈrapaÔisa~kharaÓaÑ, idÈni Dhammavinayasa~gahaÑ karomÈ”ti. SÈdhu bhante visaÔÔhÈ4 karotha, mayhaÑ ÈÓÈcakkaÑ tumhÈkaÒca dhammacakkaÑ hotu, ÈÓÈpetha bhante kiÑ karomÊti. Sa~gahaÑ karontÈnaÑ bhikkh|naÑ sannisajjaÔÔhÈnaÑ mahÈrÈjÈti. Kattha karomi bhanteti. VebhÈrapabbatapasse SattapaÓÓiguhÈdvÈre5 kÈtuÑ yuttaÑ mahÈrÈjÈti. “SÈdhu bhante”ti kho rÈjÈ AjÈtasattu ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 482 piÔÔhe. 2. ŒsÈÄhapuÓÓamÈyaÑ (SyÈ) 3. Vi 4. 482 piÔÔhe. 4. VissatthÈ (SÊ), vissaÔÔhÈ (SyÈ) 5. SattapaÓÓiguhadvÈre (SÊ), SattapaÓÓaguhÈdvÈre (SyÈ)

DÊghanikÈya 10

VissakammunÈ1 nimmitasadisaÑ suvibhattabhittithambhasopÈnaÑ nÈnÈvidhamÈlÈkammalatÈkammavicittaÑ abhibhavantamiva rÈjabhavanavibh|tiÑ avahasantamiva devavimÈnasiriÑ siriyÈ niketanamiva, 2ekanipÈtatitthamiva ca devamanussanayanaviha~gÈnaÑ lokarÈmaÓeyyakamiva sampaÓÉitaÑ daÔÔhabbasÈramaÓÉaÑ maÓÉaÑpaÑ kÈrÈpetvÈ vividhakusumadÈmolambakaviniggalantacÈruvitÈnaÑ nÈnÈratanavicitta3 maÓikoÔÔimatalamiva ca naÑ nÈnÈpupph|pahÈravicittasupariniÔÔhitabh|mikammaÑ brahmavimÈnasadisaÑ ala~karitvÈ tasmiÑ mahÈmaÓÉape paÒcasatÈnaÑ bhikkh|naÑ anagghÈni paÒca kappiyapaccattharaÓasatÈni paÒÒapetvÈ dakkhiÓabhÈgaÑ nissÈya uttarÈbhimukhaÑ therÈsanaÑ maÓÉapamajjhe puratthÈbhimukhaÑ Buddhassa Bhagavato ÈsanÈrahaÑ dhammÈsanaÑ paÒÒapetvÈ dantakhacitaÑ bÊjaniÒcettha ÔhapetvÈ bhikkhusaÑghassa ÈrocÈpesi “niÔÔhitaÑ bhante mama kiccan”ti.

TasmiÒca pana divase ekacce bhikkh| ÈyasmantaÑ ŒnandaÑ sandhÈya evamÈhaÑsu “imasmiÑ bhikkhusaÑghe eko bhikkhu vissagandhaÑ vÈyanto vicaratÊ”ti. Thero taÑ sutvÈ “imasmiÑ bhikkhusaÑghe aÒÒo vissagandhaÑ vÈyanto vicaraÓakabhikkhu nÈma natthi, addhÈ ete maÑ sandhÈya vadantÊ”ti saÑvegaÑ Èpajji. Ekacce naÑ ÈhaÑsuyeva “sve Èvuso Œnanda sannipÈto, tvaÒca sekkho sakaraÓÊyo, tena te na yuttaÑ sannipÈtaÑ gantuÑ, appamatto hohÊ”ti.

Atha kho ÈyasmÈ Œnando “sve sannipÈto, na kho metaÑ patir|paÑ, yvÈhaÑ sekkho samÈno sannipÈtaÑ gaccheyyan”ti bahudeva rattiÑ kÈyagatÈya satiyÈ vÊtinÈmetvÈ rattiyÈ pacc|sasamaye ca~kamÈ orohitvÈ vihÈraÑ pavisitvÈ “nipajjissÈmÊ”ti kÈyaÑ Èvajjesi, dve pÈdÈ bh|mito muttÈ, apattaÒca sÊsaÑ bimbohanaÑ4, etasmiÑ antare anupÈdÈya Èsavehi cittaÑ vimucci. AyaÒhi ÈyasmÈ ca~kamena bahi vÊtinÈmetvÈ visesaÑ nibbattetuÑ asakkonto cintesi “nanu maÑ BhagavÈ etadavoca ‘katapuÒÒosi tvaÑ Œnanda, padhÈnamanuyuÒja, khippaÑ hohisi anÈsavo’ti5. BuddhÈnaÒca kathÈdoso nÈma natthi, mama pana accÈraddhaÑ vÊriyaÑ, tena me cittaÑ uddhaccÈya saÑvattati, handÈhaÑ vÊriyasamathaÑ6 yojemÊ”ti ca~kamÈ orohitvÈ pÈdadhovanaÔÔhÈne ÔhatvÈ pÈde ______________________________________________________________ 1. VissukammunÈ (SyÈ), VisukammunÈ (Ka) 2. Jalantamiva (SyÈ, Ka) 3. Ratanavicitta (SÊ, SyÈ) 4. BibbohanaÑ (SyÈ) 5. (DÊ 2. 119 piÔÔhe) 6. VÊriyasamataÑ (SÊ-®Ê Abhinava 1. 76 piÔÔhe)


dhovitvÈ vihÈraÑ pavisitvÈ maÒcake nisÊditvÈ “thokaÑ vissamissÈmÊ”ti kÈyaÑ maÒcake apanÈmesi. Dve pÈdÈ bh|mito muttÈ, sÊsaÑ bimbohanamappattaÑ, etasmiÑ antare anupÈdÈya Èsavehi cittaÑ vimuttaÑ, catu-iriyÈpathavirahitaÑ therassa arahattaÑ. Tena “imasmiÑ sÈsane anipanno anisinno aÔÔhito aca~kamanto ko bhikkhu arahattaÑ patto”ti vutte “Ènandatthero”ti vattuÑ vaÔÔati.

Atha therÈ bhikkh| dutiyadivase paÒcamiyaÑ kÈÄapakkhassa1 katabhattakiccÈ pattacÊvaraÑ paÔisÈmetvÈ dhammasabhÈyaÑ sannipatiÑsu. Atha kho ÈyasmÈ Œnando arahÈ samÈno sannipÈtaÑ agamÈsi. KathaÑ agamÈsi? IdÈnimhi sannipÈtamajjhaÑ pavisanÈraho”ti haÔÔhatuÔÔhacitto ekaÑsaÑ cÊvaraÑ katvÈ bandhanÈ muttatÈlapakkaÑ viya, PaÓÉukambale nikkhittajÈtimaÓi viya, vigatavalÈhake nabhe samuggatapuÓÓacando viya, bÈlÈtapasamphassavikasitareÓupiÒjaragabbhaÑ padumaÑ viya ca parisuddhena pariyodÈtena sappabhena sassirÊkena ca mukhavarena attano arahattappattiÑ ÈrocayamÈno viya agamÈsi. Atha naÑ disvÈ Èyasmato MahÈkassapassa etadahosi “sobhati vata bho arahattappatto Œnando, sace SatthÈ dhareyya, addhÈ ajjÈnandassa sÈdhukÈraÑ dadeyya, handa dÈnissÈhaÑ SatthÈrÈ dÈtabbaÑ sÈdhukÈraÑ dadÈmÊ”ti tikkhattuÑ sÈdhukÈramadÈsi.

MajjhimabhÈÓakÈ pana vadanti “Ènandatthero attano arahattappattiÑ ÒÈpetukÈmo bhikkh|hi saddhiÑ nÈgato, bhikkh| yathÈvuÉÉhaÑ attano attano pattÈsane nisÊdantÈ Œnandattherassa ÈsanaÑ ÔhapetvÈ nisinnÈ. Tattha keci evamÈhaÑsu ‘etaÑ ÈsanaÑ kassÈ’ti. ŒnandassÈti. Œnando pana kuhiÑ gatoti. TasmiÑ samaye thero cintesi ‘idÈni mayhaÑ gamanakÈlo’ti. Tato attano ÈnubhÈvaÑ dassento pathaviyaÑ nimujjitvÈ attano Èsaneyeva attÈnaÑ dassesÊ”ti. ŒkÈsena gantvÈ nisÊdÊtipi eke. YathÈ vÈ tathÈ vÈ hotu, sabbathÈpi taÑ disvÈ Èyasmato MahÈkassapassa sÈdhukÈradÈnaÑ2 yuttameva.

EvaÑ Ègate pana tasmiÑ Èyasmante3 MahÈkassapatthero bhikkh| Èmantesi “Èvuso kiÑ4 paÔhamaÑ sa~gÈyÈma dhammaÑ vÈ vinayaÑ vÈ”ti. ______________________________________________________________ 1. Pakkhassa (SÊ, SyÈ) 2. SÈdhukÈrassa dÈnaÑ (SyÈ) 3. ŒyasmÈ (Ka) 4. KaÑ (SyÈ, Ka)

DÊghanikÈya 12

Bhikkh| ÈhaÑsu “bhante MahÈkassapa * vinayo nÈma BuddhasÈsanassa Èyu, vinaye Ôhite sÈsanaÑ ÔhitaÑ1 hoti, tasmÈ paÔhamaÑ vinayaÑ sa~gÈyÈmÈ”ti. KaÑ dhuraÑ katvÈti. ŒyasmantaÑ UpÈlinti. KiÑ Œnando nappahotÊti. No nappahoti, api ca kho pana SammÈsambuddho dharamÈnoyeva vinayapariyattiÑ nissÈya ÈyasmantaÑ UpÈliÑ etadagge Ôhapesi “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ vinayadharÈnaÑ yadidaÑ UpÈlÊ”ti2. TasmÈ UpÈlittheraÑ pucchitvÈ vinayaÑ sa~gÈyÈmÈti.

Tato thero vinayaÑ pucchanatthÈya attanÈva attÈnaÑ sammanni. UpÈlittheropi vissajjanatthÈya sammanni. TatrÈyaÑ PÈÄi atha kho ÈyasmÈ MahÈkassapo saÑghaÑ ÒÈpesi–

“SuÓÈtu me Èvuso saÑgho, yadi saÑghassa pattakallaÑ, ahaÑ UpÈliÑ vinayaÑ puccheyyan”ti.

ŒyasmÈpi UpÈli saÑghaÑ ÒÈpesi–

“SuÓÈtu me bhante saÑgho, yadi saÑghassa pattakallaÑ, ahaÑ ÈyasmatÈ MahÈkassapena vinayaÑ puÔÔho vissajjeyyan”ti.

EvaÑ attÈnaÑ sammannitvÈ ÈyasmÈ UpÈli uÔÔhÈyÈsanÈ ekaÑsaÑ cÊvaraÑ katvÈ there bhikkh| vanditvÈ dhammÈsane nisÊdi dantakhacitaÑ bÊjaniÑ3 gahetvÈ, tato MahÈkassapatthero therÈsane nisÊditvÈ ÈyasmantaÑ UpÈliÑ vinayaÑ pucchi “paÔhamaÑ Èvuso UpÈli pÈrÈjikaÑ kattha paÒÒattan”ti. VesÈliyaÑ bhanteti. KaÑ ÈrabbhÈti. SudinnaÑ KalandaputtaÑ ÈrabbhÈti. KismiÑ vatthusminti. Methunadhammeti.

Atha kho ÈyasmÈ MahÈkassapo ÈyasmantaÑ UpÈliÑ paÔhamassa pÈrÈjikassa vatthumpi pucchi, nidÈnampi pucchi, puggalampi pucchi, paÒÒattimpi pucchi, anupaÒÒattimpi pucchi, Èpattimpi pucchi, anÈpattimpi pucchi, puÔÔho puÔÔho ÈyasmÈ UpÈli vissajjesi.

KiÑ panettha paÔhamapÈrÈjike kiÒci apanetabbaÑ vÈ pakkhipitabbaÑ vÈ atthi natthÊti. ApanetabbaÑ natthi. Buddhassa hi Bhagavato bhÈsite apanetabbaÑ nÈma natthi. Na hi TathÈgatÈ ekabyaÒjanampi niratthakaÑ vadanti. SÈvakÈnaÑ pana ______________________________________________________________ * Vi-®Ôha 1. 11; TheragÈthÈ-®Ôha 1. 476; KhuddakapÈÔha-®Ôha 82 piÔÔhesupi. 1. ®hitaÑ nÈma (Ka) 2. AÑ 1. 25 piÔÔhe. 3. VÊjaniÑ (SÊ, SyÈ, I)


devatÈnaÑ vÈ bhÈsite apanetabbampi hoti, taÑ dhammasa~gÈhakattherÈ apanayiÑsu. PakkhipitabbaÑ pana sabbatthÈpi atthi, tasmÈ yaÑ yattha pakkhipituÑ yuttaÑ, taÑ1 pakkhipiÑsuyeva. KiÑ pana tanti? “Tena samayenÈ”ti vÈ, “tena kho pana samayenÈ”ti vÈ, “atha kho”ti vÈ, “evaÑ vutte”ti vÈ, “etadavocÈ”ti vÈ, evamÈdikaÑ sambandhavacanamattaÑ. EvaÑ pakkhipitabbayuttaÑ pakkhipitvÈ pana “idaÑ paÔhamapÈrÈjikan”ti ÔhapesuÑ. PaÔhamapÈrÈjike sa~gahamÈr|Ähe paÒca arahantasatÈni sa~gahaÑ Èropitanayeneva gaÓasajjhÈyamakaÑsu “tena samayena Buddho BhagavÈ VeraÒjÈyaÑ viharatÊ”ti. TesaÑ sajjhÈyÈraddhakÈleyeva sÈdhukÈraÑ dadamÈnÈ viya mahÈpathavÊ udakapariyantaÑ katvÈ akampittha.

Eteneva nayena sesÈni tÊÓi pÈrÈjikÈni sa~gahaÑ ÈropetvÈ “idaÑ pÈrÈjikakaÓÉan”ti ÔhapesuÑ. Terasa saÑghÈdisesÈni “terasakan”ti ÔhapesuÑ. Dve sikkhÈpadÈni “aniyatÈnÊ”ti ÔhapesuÑ. TiÑsa sikkhÈpadÈni “nissaggiyÈni pÈcittiyÈnÊ”ti ÔhapesuÑ. Dvenavuti sikkhÈpadÈni “pÈcittiyÈnÊ”ti ÔhapesuÑ. CattÈri sikkhÈpadÈni “pÈÔidesanÊyÈnÊ”ti ÔhapesuÑ. PaÒcasattati sikkhÈpadÈni “sekhiyÈnÊ”ti ÔhapesuÑ. Satta dhamme “adhikaraÓasamathÈ”ti ÔhapesuÑ. EvaÑ sattavÊsÈdhikÈni2 dve sikkhÈpadasatÈni “MahÈvibha~go”ti kittetvÈ ÔhapesuÑ. MahÈvibha~gÈvasÈnepi purimanayeneva mahÈpathavÊ akampittha.

Tato BhikkhunÊvibha~ge aÔÔha sikkhÈpadÈni “pÈrÈjikakaÓÉaÑ nÈma idan”ti ÔhapesuÑ. Sattarasa sikkhÈpadÈni “sattarasakan”ti ÔhapesuÑ. TiÑsa sikkhÈpadÈni “nissaggiyÈni pÈcittiyÈnÊ”ti ÔhapesuÑ. ChasaÔÔhisatasikkhÈpadÈni “pÈcittiyÈnÊ”ti ÔhapesuÑ. AÔÔha sikkhÈpadÈni “pÈÔidesanÊyÈnÊ”ti ÔhapesuÑ. PaÒcasattati sikkhÈpadÈni “sekhiyÈnÊ”ti ÔhapesuÑ. Satta dhamme “adhikaraÓasamathÈ”ti ÔhapesuÑ. EvaÑ tÊÓi sikkhÈpadasatÈni, cattÈri ca sikkhÈpadÈni “BhikkhunÊvibha~go”ti kittetvÈ “ayaÑ Ubhatovibha~go nÈma catusaÔÔhibhÈÓavÈro”ti ÔhapesuÑ. Ubhatovibha~gÈvasÈnepi vuttanayeneva mahÈpathavikampo ahosi3.

EtenevupÈyena asÊtibhÈÓavÈraparimÈÓaÑ KhandhakaÑ, paÒcavÊsatibhÈÓavÈraparimÈÓaÑ ParivÈraÒca sa~gahaÑ ÈropetvÈ “idaÑ VinayapiÔakaÑ nÈmÈ”ti ______________________________________________________________ 1. Tampi (SÊ, SyÈ) 2. VÊsÈdhikÈni (SÊ, Ka) 3. MahÈpaÔhavÊ akampittha (SÊ, SyÈ)

DÊghanikÈya 14

ÔhapesuÑ. VinayapiÔakÈvasÈnepi vuttanayeneva mahÈpathavikampo ahosi. TaÑ ÈyasmantaÑ UpÈliÑ paÔicchÈpesuÑ “Èvuso imaÑ tuyhaÑ nissitake vÈcehÊ”ti. VinayapiÔakasa~gahÈvasÈne UpÈlitthero dantakhacitaÑ bÊjaniÑ nikkhipitvÈ dhammÈsanÈ orohitvÈ there bhikkh| vanditvÈ attano pattÈsane nisÊdi.

VinayaÑ sa~gÈyitvÈ dhammaÑ sa~gÈyitukÈmo ÈyasmÈ MahÈkassapo bhikkh| pucchi “dhammaÑ sa~gÈyantehi kaÑ puggalaÑ dhuraÑ katvÈ dhammo sa~gÈyitabbo”ti. Bhikkh| “ÈnandattheraÑ dhuraÑ katvÈ”ti ÈhaÑsu.

* Atha kho ÈyasmÈ MahÈkassapo saÑghaÑ ÒÈpesi–

“SuÓÈtu me Èvuso saÑgho. Yadi saÑghassa pattakallaÑ, ahaÑ ŒnandaÑ dhammaÑ puccheyyan”ti.

Atha kho ÈyasmÈ Œnando saÑghaÑ ÒÈpesi–

“SuÓÈtu me bhante saÑgho. Yadi saÑghassa pattakallaÑ, ahaÑ ÈyasmatÈ MahÈkassapena dhammaÑ puÔÔho vissajjeyyan”ti.

Atha kho ÈyasmÈ Œnando uÔÔhÈyÈsanÈ ekaÑsaÑ cÊvaraÑ katvÈ there bhikkh| vanditvÈ dhammÈsane nisÊdi dantakhacitaÑ bÊjaniÑ gahetvÈ. Atha kho ÈyasmÈ MahÈkassapo bhikkh| pucchi “kataraÑ Èvuso piÔakaÑ paÔhamaÑ sa~gÈyÈmÈ”ti. SuttantapiÔakaÑ bhanteti. SuttantapiÔake catasso sa~gÊtiyo, tÈsu paÔhamaÑ kataraÑ sa~gÊtinti. DÊghasa~gÊtiÑ bhanteti. DÊghasa~gÊtiyaÑ catuttiÑsa suttÈni tayo vaggÈ, tesu paÔhamaÑ kataraÑ vagganti. SÊlakkhandhavaggaÑ bhanteti. SÊlakkhandhavagge terasa suttantÈ, tesu paÔhamaÑ kataraÑ suttanti. BrahmajÈlasuttaÑ nÈma bhante tividhasÊlÈla~kataÑ nÈnÈvidha micchÈjÊva kuhana lapanÈdi viddhaÑsanaÑ dvÈsaÔÔhidiÔÔhijÈlaviniveÔhanaÑ dasasahassilokadhÈtukampanaÑ1, taÑ paÔhamaÑ sa~gÈyÈmÈti.

Atha kho ÈyasmÈ MahÈkassapo ÈyasmantaÑ ŒnandaÑ etadavoca “BrahmajÈlaÑ Èvuso Œnanda kattha bhÈsitan”ti. AntarÈ ca bhante RÈjagahaÑ, antarÈ ca NÈÄandaÑ rÈjÈgÈrake AmbalaÔÔhikÈyanti. KaÑ ______________________________________________________________ * Vi 4. 483 piÔÔhepi. 1. DasasahassÊlokadhÈtukampanaÑ (SÊ, SyÈ)


ÈrabbhÈti. SuppiyaÒca paribbÈjakaÑ, BrahmadattaÒca mÈÓavanti. 1KismiÑ vatthusminti. VaÓÓÈvaÓÓeti1. Atha kho ÈyasmÈ MahÈkassapo ÈyasmantaÑ ŒnandaÑ BrahmajÈlassa nidÈnampi pucchi, puggalampi pucchi, 1vatthumpi pucchi1. ŒyasmÈ Œnando vissajjesi. VissajjanÈvasÈne paÒca arahantasatÈni gaÓasajjhÈyamakaÑsu. Vuttanayeneva ca pathavikampo ahosi.

EvaÑ BrahmajÈlaÑ sa~gÈyitvÈ tato paraÑ “SÈmaÒÒaphalaÑ panÈvuso Œnanda kattha bhÈsitan”ti-ÈdinÈ nayena pucchÈvissajjanÈnukkamena saddhiÑ BrahmajÈlena sabbepi terasa suttante sa~gÈyitvÈ “ayaÑ SÊlakkhandhavaggo nÈmÈ”ti kittetvÈ ÔhapesuÑ.

TadanantaraÑ MahÈvaggaÑ, tadanantaraÑ PÈthikavagganti evaÑ tivaggasa~gahaÑ catuttiÑsasuttapaÔimaÓÉitaÑ catusaÔÔhibhÈÓavÈraparimÈÓaÑ tantiÑ sa~gÈyitvÈ “ayaÑ DÊghanikÈyo nÈmÈ”ti vatvÈ ÈyasmantaÑ ŒnandaÑ paÔicchÈpesuÑ “Èvuso imaÑ tuyhaÑ nissitake vÈcehÊ”ti.

Tato anantaraÑ asÊtibhÈÓavÈraparimÈÓaÑ MajjhimanikÈyaÑ sa~gÈyitvÈ DhammasenÈpatisÈriputtattherassa nissitake paÔicchÈpesuÑ “imaÑ tumhe pariharathÈ”ti.

Tato anantaraÑ satabhÈÓavÈraparimÈÓaÑ SaÑyuttanikÈyaÑ sa~gÈyitvÈ MahÈkassapattheraÑ paÔicchÈpesuÑ “bhante imaÑ tumhÈkaÑ nissitake vÈcethÈ”ti.

Tato anantaraÑ vÊsatibhÈÓavÈrasataparimÈÓaÑ A~guttaranikÈyaÑ sa~gÈyitvÈ AnuruddhattheraÑ paÔicchÈpesuÑ “imaÑ tumhÈkaÑ nissitake vÈcethÈ”ti.

Tato anantaraÑ Dhammasa~gahavibha~gadhÈtukathÈpuggalapaÒÒattikathÈvatthu-yamakapaÔÔhÈnaÑ abhidhammoti vuccati. EvaÑ saÑvaÓÓitaÑ sukhumaÒÈÓagocaraÑ tantiÑ sa~gÈyitvÈ “idaÑ AbhidhammapiÔakaÑ nÈmÈ”ti vatvÈ paÒca arahantasatÈni sajjhÈyamakaÑsu. Vuttanayeneva pathavikampo ahosÊti.

Tato paraÑ JÈtakaÑ Niddeso PaÔisambhidÈmaggo ApadÈnaÑ SuttanipÈto KuddakapÈÔho DhammapadaÑ UdÈnaÑ ItivuttakaÑ VimÈnavatthu Petavatthu ______________________________________________________________ 1-1. ImÈni padÈni C|Äavagge 483 piÔÔhe na dissanti.

DÊghanikÈya 16

TheragÈthÈ TherÊgÈthÈti imaÑ tantiÑ sa~gÈyitvÈ “Khuddakagantho nÈmÈyan”ti ca vatvÈ “AbhidhammapiÔakasmiÑyeva sa~gahaÑ ÈropayiÑs|”ti dÊghabhÈÓakÈ vadanti. MajjhimabhÈÓakÈ pana “CariyÈpiÔakabuddhavaÑsehi saddhiÑ sabbampetaÑ khuddakaganthaÑ nÈma SuttantapiÔake pariyÈpannan”ti vadanti.

EvametaÑ sabbampi BuddhavacanaÑ rasavasena ekavidhaÑ, dhammavinayavasena duvidhaÑ, paÔhamamajjhimapacchimavasena tividhaÑ. TathÈ piÔakavasena. NikÈyavasena paÒcavidhaÑ, a~gavasena navavidhaÑ, dhammakkhandhavasena caturÈsÊtisahassavidhanti veditabbaÑ.

KathaÑ rasavasena ekavidhaÑ? YaÒhi BhagavatÈ anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambujjhitvÈ yÈva anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyati, etthantare paÒcacattÈlÊsa vassÈni devamanussanÈgayakkhÈdayo anusÈsantena vÈ paccavekkhantena vÈ vuttaÑ, sabbaÑ taÑ ekarasaÑ vimuttirasameva hoti. EvaÑ rasavasena ekavidhaÑ.

KathaÑ dhammavinayavasena duvidhaÑ? Sabbameva cetaÑ dhammo ceva vinayo cÈti sa~khyaÑ gacchati. Tattha VinayapiÔakaÑ vinayo, avasesaÑ BuddhavacanaÑ dhammo. TenevÈha “yann|na mayaÑ dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyeyyÈmÈ”ti1. “AhaÑ UpÈliÑ vinayaÑ puccheyyaÑ, ŒnandaÑ dhammaÑ puccheyyan”ti2 ca. EvaÑ dhammavinayavasena duvidhaÑ.

KathaÑ paÔhamamajjhimapacchimavasena tividhaÑ? Sabbameva hidaÑ paÔhamabuddhavacanaÑ majjhimabuddhavacanaÑ pacchimabuddhavacananti tippabhedaÑ hoti. Tattha–

“AnekajÈtisaÑsÈraÑ, sandhÈvissaÑ anibbisaÑ. GahakÈraÑ gavesanto, dukkhÈ jÈti punappunaÑ. GahakÈraka diÔÔhosi, puna gehaÑ na kÈhasi. SabbÈ te phÈsukÈ bhaggÈ, gahak|ÔaÑ visa~khataÑ. Visa~khÈragataÑ cittaÑ, taÓhÈnaÑ khayamajjhagÈ”ti3.

IdaÑ paÔhamabuddhavacanaÑ. Keci “yadÈ have pÈtubhavanti dhammÈ”ti4 Khandhake udÈnagÈthaÑ vadanti. EsÈ pana pÈÔipadadivase sabbaÒÒubhÈvappattassa somanassamayaÒÈÓena paccayÈkÈraÑ paccavekkhantassa uppannÈ udÈnagÈthÈti veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 481 piÔÔhe. 2. Vi 4. 482-3 piÔÔhesu. 3. Khu 1. 36 Dhammapade. 4. Vi 3. 2; Khu 1. 79 piÔÔhesu.


YaÑ pana parinibbÈnakÈle abhÈsi “handa dÈni bhikkhave ÈmantayÈmi vo, vayadhammÈ sa~khÈrÈ, appamÈdena sampÈdethÈ”ti1 idaÑ pacchimabuddhavacanaÑ. Ubhinnamantare yaÑ vuttaÑ, etaÑ majjhimabuddhavacanaÑ nÈma. EvaÑ paÔhamamajjhimapacchimabuddhavacanavasena tividhaÑ.

KathaÑ piÔakavasena tividhaÑ? Sabbampi cetaÑ VinayapiÔakaÑ, SuttantapiÔakaÑ, AbhidhammapiÔakanti tippabhedameva hoti. Tattha paÔhamasa~gÊtiyaÑ sa~gÊtaÒca asa~gÊtaÒca sabbampi samodhÈnetvÈ ubhayÈni pÈtimokkhÈni, dve Vibha~gÈ, dvÈvÊsati2 KhandhakÈ, soÄasa parivÈrÈti idaÑ VinayapiÔakaÑ nÈma. BrahmajÈlÈdicatuttiÑsasuttasa~gaho DÊghanikÈyo, M|lapariyÈyasuttÈdidiyaÉÉhasatadvesuttasa~gaho MajjhimanikÈyo, OghataraÓasuttÈdisattasuttasahassasattasatadvÈsaÔÔhisuttasa~gaho SaÑyuttanikÈyo, CittapariyÈdÈnasuttÈdinavasuttasahassapaÒcasatasattapaÒÒÈsasuttasa~gaho A~guttaranikÈyo, KhuddakapÈÔhadhammapada-udÈna-itivuttakasuttanipÈtavimÈnavatthupetavatthutheragÈthÈ-therÊgÈthÈjÈtakaniddesapaÔisambhidÈmagga3apadÈnabuddhavaÑsacariyÈpiÔakavasena pannarasappabhedo KhuddakanikÈyoti idaÑ SuttantapiÔakaÑ nÈma. Dhammasa~gaho Vibha~go DhÈtukathÈ PuggalapaÒÒatti KathÈvatthu YamakaÑ PaÔÔhÈnanti idaÑ AbhidhammapiÔakaÑ nÈma. Tattha–

VividhavisesanayattÈ, vinayanato ceva kÈyavÈcÈnaÑ. Vinayatthavid|hi ayaÑ, vinayo “vinayo”ti akkhÈto.

VividhÈ hi ettha paÒcavidhapÈtimokkhuddesapÈrÈjikÈdisatta-ÈpattikkhandhamÈtikÈ Vibha~gÈdippabhedÈ nayÈ, visesabh|tÈ ca daÄhÊkammasithilakaraÓappayojanÈ anupaÒÒattinayÈ, kÈyikavÈcasika-ajjhÈcÈranisedhanato cesa kÈyaÑ vÈcaÒca vineti, tasmÈ vividhanayattÈ, visesanayattÈ, kÈyavÈcÈnaÑ vinayanato ceva “vinayo”ti akkhÈto. Tenetametassa vacanatthakosallatthaÑ vuttaÑ–

VividhavisesanayattÈ, vinayanato ceva kÈyavÈcÈnaÑ. Vinayatthavid|hi ayaÑ, vinayo vinayoti akkhÈtoti. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 128 piÔÔhe. 2. DvÈsÊti (SyÈ) 3. PaÔisambhidÈ (SÊ, SyÈ)

DÊghanikÈya 18

ItaraÑ pana–

AtthÈnaÑ s|canato, suvuttato savanatotha s|danato. SuttÈÓÈ suttasabhÈ-gato ca “suttan”ti1 akkhÈtaÑ.

TaÒhi attatthaparatthÈdibhede atthe s|ceti. SuvuttÈ cettha atthÈ veneyyajjhÈsayÈnulomena2 vuttattÈ. Savati cetaÑ atthe sassamiva phalaÑ, pasavatÊti vuttaÑ hoti. S|dati cetaÑ3 dhenu viya khÊraÑ, paggharÈpetÊti vuttaÑ hoti. SuÔÔhu ca ne tÈyati, rakkhatÊti vuttaÑ hoti. SuttasabhÈgaÒcetaÑ, yathÈ hi tacchakÈnaÑ suttaÑ pamÈÓaÑ hoti, evametampi viÒÒ|naÑ. YathÈ ca suttena sa~gahitÈni pupphÈni na vikiriyanti na viddhaÑsÊyanti, evameva tena sa~gahitÈ atthÈ. Tenetametassa vacanatthakosallatthaÑ vuttaÑ–

“AtthÈnaÑ s|canato, suvuttato savanatotha s|danato. SuttÈÓÈ suttasabhÈ-gato ca ‘suttan’ti akkhÈtan”ti.

Itaro pana–

YaÑ ettha vuÉÉhimanto, salakkhaÓÈ p|jitÈ paricchinnÈ. VuttÈdhikÈ ca dhammÈ, abhidhammo tena akkhÈto.

AyaÒhi abhisaddo vuÉÉhilakkhaÓap|jitaparicchinnÈdhikesu dissati. TathÈ hesa “bÈÄhÈ me dukkhÈ vedanÈ abhikkamanti, no paÔikkamantÊ”ti-ÈdÊsu4 vuÉÉhiyaÑ Ègato. “YÈ tÈ rattiyo abhiÒÒÈtÈ abhilakkhitÈ”ti-ÈdÊsu5 lakkhaÓe. “RÈjÈbhirÈjÈ manujindo”ti-ÈdÊsu6 p|jite. “PaÔibalo vinetuÑ abhidhamme abhivinaye”ti-ÈdÊsu7 paricchinne. AÒÒamaÒÒasa~karavirahite dhamme ca vinaye cÈti vuttaÑ hoti. “Abhikkantena vaÓÓenÈ”ti-ÈdÊsu8 adhike.

Ettha ca “r|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti mettÈsahagatena cetasÈ ekaÑ disaÑ pharitvÈ viharatÊ”ti-ÈdinÈ9 nayena vuÉÉhimantopi dhammÈ vuttÈ. “R|pÈrammaÓaÑ vÈ satdÈrammaÓaÑ vÈ”ti-ÈdinÈ10 nayena ÈrammanÈdÊhi ______________________________________________________________ 1. SuttaÑ suttanti (SÊ, SyÈ) 2. Nulomavasena (SyÈ) 3. S|dati ca (SÊ), s|dati atthe (SyÈ, SÊ) 4. Ma 3. 307; SaÑ 3. 71 piÔÔhÈdÊsu. 5. Ma 1. 25 piÔÔhe. 6. Ma 2. 351; Khu 1. 368 piÔÔhe. 7. Vi 3. 97 piÔÔhe. 8. Khu 2. 10 piÔÔhe. 9. Abhi 1. 44 piÔÔhÈdÊsu. 10. Abhi 1. 17 piÔÔhe.


lakkhaÓÊyattÈ salakkhaÓÈpi. “SekkhÈ dhammÈ, asekkhÈ dhammÈ, lokuttarÈ dhammÈ”ti-ÈdinÈ1 nayena p|jitÈpi, p|jÈrahÈti adhippÈyo. “Phasso hoti, vedanÈ hotÊ”ti-ÈdinÈ2 nayena sabhÈvaparicchinnattÈ paricchinnÈpi. “MahaggatÈ dhammÈ, appamÈÓÈ dhammÈ, anuttarÈ dhammÈ”ti-ÈdinÈ3 nayena adhikÈpi dhammÈ vuttÈ. Tenetametassa vacanatthakosallatthaÑ vuttaÑ–

“YaÑ ettha vuÉÉhimanto, salakkhaÓÈ p|jitÈ paricchinnÈ. VuttÈdhikÈ ca dhammÈ, abhidhammo tena akkhÈto”ti.

YaÑ panettha avisiÔÔhaÑ, taÑ–

PiÔakaÑ piÔakatthavid|, pariyattibbhÈjanatthato4 Èhu. Tena samodhÈnetvÈ, tayopi vinayÈdayo ÒeyyÈ.

Pariyattipi hi “mÈ piÔakasampadÈnenÈ”ti-ÈdÊsu5 piÔakanti vuccati. “Atha puriso Ègaccheyya kudÈlapiÔakamÈdÈyÈ”ti-ÈdÊsu6 yaÑ kiÒci bhÈjanampi. TasmÈ piÔakaÑ piÔakatthavid| pariyattibhÈjanatthato Èhu.

IdÈni tena samodhÈnetvÈ tayopi vinayÈdayo ÒeyyÈti tena evaÑ duvidhatthena piÔakasaddena saha samÈsaÑ katvÈ vinayo ca so piÔakaÒca pariyattibhÈvato, tassa tassa atthassa bhÈjanato cÈti VinayapiÔakaÑ, yathÈvutteneva nayena suttantaÒca taÑ piÔakaÒcÈti SuttantapiÔakaÑ, abhidhammo ca so piÔakaÒcÈti AbhidhammapiÔakanti evamete tayopi vinayÈdayo ÒeyyÈ.

EvaÑ ÒatvÈ ca punapi tesuyeva piÔakesu nÈnappakÈrakosallatthaÑ–

DesanÈsÈsanakathÈ-bhedaÑ tesu yathÈrahaÑ. SikkhÈppahÈnagambhÊra-bhÈvaÒca paridÊpaye. PariyattibhedaÑ sampattiÑ, vipattiÒcÈpi yaÑ yahiÑ. PÈpuÓÈti yathÈ bhikkhu, tampi sabbaÑ vibhÈvaye.

TatrÈyaÑ paridÊpanÈ, vibhÈvanÈ ca–etÈni hi tÊÓi piÔakÈni yathÈkkamaÑ ÈÓÈ vohÈra paramatthadesanÈ yathÈparÈdhayathÈnulomayathÈdhammasÈsanÈni saÑvarÈsaÑvara diÔÔhiviniveÔhana nÈmar|paparicchedakathÈti ca vuccanti. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 2, 5 piÔÔhesu. 2. Abhi 1. 17 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 2, 13 piÔÔhesu. 4. PariyattibhÈjana... (SÊ, SyÈ) 5. AÑ 1. 189 piÔÔhÈdÊsu. 6. Ma 1. 178; AÑ 1. 205 piÔÔhesu.

DÊghanikÈya 20

Ettha hi VinayapiÔakaÑ ÈÓÈrahena BhagavatÈ ÈÓÈbÈhullato desitattÈ ÈÓÈdesanÈ, SuttantapiÔakaÑ vohÈrakusalena BhagavatÈ vohÈrabÈhullato desitattÈ vohÈradesanÈ, AbhidhammapiÔakaÑ paramatthakusalena BhagavatÈ paramatthabÈhullato desitattÈ paramatthadesanÈti vuccati.

TathÈ paÔhamaÑ ye te pacurÈparÈdhÈ sattÈ, te yathÈparÈdhaÑ ettha sÈsitÈti yathÈparÈdhasÈsanaÑ, dutiyaÑ anekajjhÈsayÈnusayacariyÈdhimuttikÈ sattÈ yathÈnulomaÑ ettha sÈsitÈti yathÈnulomasÈsanaÑ, tatiyaÑ dhammapuÒjamatte “ahaÑ mamÈ”ti saÒÒino sattÈ yathÈdhammaÑ ettha sÈsitÈti yathÈdhammasÈsananti vuccati.

TathÈ paÔhamaÑ ajjhÈcÈrapaÔipakkhabh|to saÑvarÈsaÑvaro ettha kathitoti saÑvarÈsaÑvarakathÈ, saÑvarÈsaÑvaroti khuddako ceva mahanto ca saÑvaro, kammÈkammaÑ viya, phalÈphalaÑ viya ca, dutiyaÑ dvÈsaÔÔhidiÔÔhipaÔipakkhabh|tÈ diÔÔhiviniveÔhanÈ ettha kathitÈti diÔÔhiviniveÔÔhanakathÈ, tatiyaÑ rÈgÈdipaÔipakkhabh|to nÈmar|paparicchedo ettha kathitoti nÈmar|paparicchedakathÈti vuccati.

TÊsupi cetesu tisso sikkhÈ, tÊÓi pahÈnÈni, catubbidho ca gambhÊrabhÈvo veditabbo. TathÈhi VinayapiÔake visesena adhisÊlasikkhÈ vuttÈ, SuttantapiÔake adicittasikkhÈ, AbhidhammapiÔake adhipaÒÒÈsikkhÈ.

VinayapiÔake ca vÊtikkamappahÈnaÑ kilesÈnaÑ vÊtikkamapaÔipakkhattÈ sÊlassa. SuttantapiÔake pariyuÔÔhÈnappahÈnaÑ pariyuÔÔhÈnapaÔipakkhattÈ samÈdhissa. AbhidhammapiÔake anusayappahÈnaÑ anusayapaÔipakkhattÈ paÒÒÈya. PaÔhame ca tada~gappahÈnaÑ, itaresu vikkhambhanasamucchedappahÈnÈni. PaÔhame ca duccaritasaÑkilesappahÈnaÑ, itaresu taÓhÈdiÔÔhisaÑkilesappahÈnaÑ1.

EkamekasmiÒcettha catubbidhopi dhammatthadesanÈpaÔivedhagambhÊrabhÈvo veditabbo. Tattha dhammoti tanti2. Atthoti tassÈyeva attho. DesanÈti tassÈ manasÈ vavatthÈpitÈya tantiyÈ desanÈ. PaÔivedhoti tantiyÈ, tanti-atthassa ca yathÈbh|tÈvabodho. TÊsupi cetesu ete dhammatthadesanÈpaÔivedhÈ yasmÈ sasadÊhi viya ______________________________________________________________ 1. TaÓhÈdiÔÔhisaÑkilesÈnaÑ pahÈnaÑ (SÊ) Abhi-®Ôha 1. 23 piÔÔhepi. 2. PÈÄi (Vi-®Ôha 1. 18 piÔÔhe).


mahÈsamuddo mandabuddhÊhi dukkhogÈÄhÈ, alabbhaneyyapatiÔÔhÈ ca, tasmÈ gambhÊrÈ. EvaÑ ekamekasmiÑ ettha catubbidhopi gambhÊrabhÈvo veditabbo.

Aparo nayo, dhammoti hetu, vuttaÒhetaÑ “hetumhi ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ”ti1. Atthoti hetuphalaÑ, vuttaÒhetaÑ “hetuphale ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ”ti1. DesanÈti paÒÒatti, yathÈdhammaÑ dhammÈbhilÈpoti adhippÈyo. AnulomapaÔilomasa~khepavitthÈrÈdivasena vÈ kathanaÑ. PaÔivedhoti abhisamayo, so ca lokiyalokuttaro visayato, asammohato ca atthÈnur|paÑ dhammesu, dhammÈnur|paÑ atthesu, paÒÒattipathÈnur|paÑ paÒÒattÊsu avabodho. TesaÑ tesaÑ vÈ tattha tattha vuttadhammÈnaÑ paÔivijjhitabbo salakkhaÓasa~khÈto aviparÊtasabhÈvo.

IdÈni yasmÈ etesu piÔakesu yaÑ yaÑ dhammajÈtaÑ vÈ atthajÈkaÑ vÈ, yÈ cÈyaÑ yathÈ yathÈ ÒÈpetabbo attho sot|naÑ ÒÈÓassa abhimukho hoti, tathÈ tathÈ tadatthajotikÈ desanÈ, yo cettha aviparÊtÈvabodhasa~khÈto paÔivedho, tesaÑ tesaÑ vÈ dhammÈnaÑ paÔivijjhitabbo salakkhaÓasa~khÈto aviparÊtasabhÈvo. SabbampetaÑ anupacitakusalasambhÈrehi duppaÒÒehi sasÈdÊhi viya mahÈsamuddo dukkhogÈÄhaÑ, alabbhaneyyapatiÔÔhaÒca, tasmÈ gambhÊraÑ. Evampi ekamekasmiÑ ettha catubbidhopi gambhÊrabhÈvo veditabbo.

EttÈvatÈ ca–

DesanÈsÈsanakathÈ-bhedaÑ tesu yathÈrahaÑ. SikkhÈppahÈnagambhÊra-bhÈvaÒca paridÊpayeti–

AyaÑ gÈthÈ vutatthÈva hoti.

PariyattibhedaÑ sampattiÑ, vippattiÒcÈpi yaÑ yahiÑ. PÈpuÓÈti yathÈ bhikkhu, tampi sabbaÑ vibhÈvayeti–

Ettha pana tÊsu piÔakesu tividho pariyattibhedo daÔÔhabbo. Tisso hi pariyattiyo alagadd|pamÈ, nissaraÓatthÈ, bhaÓÉÈgÈrikapariyattÊti.

Tattha yÈ duggahitÈ, upÈrambhÈdihetu pariyÈpuÔÈ, ayaÑ alagadd|pamÈ. YaÑ sandhÈya vuttaÑ “seyyathÈpi bhikkhave puriso alagaddatthiko ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 307 piÔÔhe.

DÊghanikÈya 22

alagaddagavesÊ alagaddapariyesanaÑ caramÈno, so passeyya mahantaÑ alagaddaÑ, tamenaÑ bhoge vÈ na~guÔÔhe vÈ gaÓheyya, tassa so alagaddo paÔiparivattitvÈ1 hatthe vÈ bÈhÈyaÑ vÈ aÒÒatarasmiÑ vÈ a~gapacca~ge ÉaÑseyya, so tatonidÈnaÑ maraÓaÑ vÈ nigaccheyya maraÓamattaÑ vÈ dukkhaÑ. TaÑ kissa hetu? DuggahitattÈ bhikkhave alagaddassa. Evameva kho bhikkhave idhekacce moghapurisÈ dhammaÑ pariyÈpuÓanti, SuttaÑ -pa- vedallaÑ, te taÑ dhammaÑ pariyÈpuÓitvÈ tesaÑ dhammÈnaÑ paÒÒÈya atthaÑ na upaparikkhanti, tesaÑ te dhammÈ paÒÒÈya atthaÑ anupaparikkhataÑ na nijjhÈnaÑ khamanti, te upÈrambhÈnisaÑsÈ ceva dhammaÑ pariyÈpuÓanti itivÈdappamokkhÈnisaÑsÈ ca, yassa catthÈya dhammaÑ pariyÈpuÓanti, taÒcassa atthaÑ nÈnubhonti, tesaÑ te dhammÈ duggahitÈ dÊgharattaÑ ahitÈya dukkhÈya saÑvattanti. TaÑ kissa hetu? DuggahitattÈ bhikkhave dhammÈnan”ti2.

YÈ pana suggahitÈ sÊlakkhandhÈdipÈrip|riÑyeva Èka~khamÈnena pariyÈpuÔÈ, na upÈrambhÈdihetu, ayaÑ nissaraÓatthÈ. YaÑ sandhÈya vuttaÑ “tesaÑ te dhammÈ suggahitÈ dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya saÑvattanti. TaÑ kissa hetu? SuggahitattÈ bhikkhave dhammÈnan”ti3.

YaÑ pana pariÒÒÈtakkhandho pahÊnakileso bhÈvitamaggo paÔividdhÈkuppo sacchikatanirodho khÊÓÈsavo kevalaÑ paveÓÊpÈlanatthÈya vaÑsÈnurakkhaÓatthÈya pariyÈpuÓÈti, ayaÑ bhaÓÉÈgÈrikapariyattÊti.

Vinaye pana suppaÔipanno bhikkhu sÊlasampadaÑ nissÈya tisso vijjÈ pÈpuÓÈti tÈsaÑyeva ca tattha pabhedavacanato. Sutte suppaÔipanno samÈdhisampadaÑ nissÈya cha abhiÒÒÈ pÈpuÓÈti tÈsaÑyeva ca tattha pabhedavacanato. Abhidhamme suppaÔipanno paÒÒÈsampadaÑ nissÈya catasso paÔisambhidÈ pÈpuÓÈti tÈsaÒca4 tattheva pabhedavacanato, evametesu suppaÔipanno yathÈkkamena imaÑ vijjÈttayachaÄabhiÒÒÈcatuppaÔisambhidÈbhedaÑ sampattiÑ pÈpuÓÈti.

Vinaye pana duppaÔipanno anuÒÒÈtasukhasamphassa-attharaÓapÈvuraÓÈdiphassasÈmaÒÒato paÔikkhittesu upÈdinnakaphassÈdÊsu anavajjasaÒÒÊ hoti ______________________________________________________________ 1. PaÔinivattitvÈ (Ka) 2. Ma 1. 186 piÔÔhe. 3. Ma 1. 187 piÔÔhe. 4. TÈsaÑyeva (SyÈ)


vuttampi hetaÑ “tathÈhaÑ BhagavatÈ dhammaÑ desitaÑ ÈjÈnÈmi, yathÈ yeme antarÈyikÈ dhammÈ antarÈyikÈ vuttÈ BhagavatÈ, te paÔisevato nÈlaÑ antarÈyÈyÈ”ti1. Tato dussÊlabhÈvaÑ pÈpuÓÈti. Sutte duppaÔipanno “cattÈrome bhikkhave puggalÈ santo saÑvijjamÈnÈ”ti-ÈdÊsu2 adhippÈyaÑ ajÈnanto duggahitaÑ gaÓhÈti, yaÑ sandhÈya vuttaÑ “attanÈ duggahitena amhe ceva abbhÈcikkhati, attÈnaÒca khaÓati, bahuÒca apuÒÒaÑ pasavatÊ”ti3. Tato micchÈdiÔÔhitaÑ pÈpuÓÈti. Abhidhamme duppaÔipanno dhammacintaÑ atidhÈvanto acinteyyÈnipi cinteti. Tato cittakkhepaÑ pÈpuÓÈti, vuttaÒhetaÑ “cattÈrimÈni bhikkhave acinteyyÈni na cintetabbÈni, yÈni cintento ummÈdassa vighÈtassa bhÈgÊ assÈ”ti4. Evametesu duppaÔipanno yathÈkkamena imaÑ dussÊlabhÈva micchÈdiÔÔhitÈ cittakkhepabhedaÑ vipattiÑ pÈpuÓÈtÊti.

EttÈvatÈ ca–

PariyattibhedaÑ sampattiÑ, vipattiÒcÈpi yaÑ yahiÑ. PÈpuÓÈti yathÈ bhikkhu, tampi sabbaÑ vibhÈvayeti–

Ayampi gÈthÈ vuttatthÈ5 hoti. EvaÑ nÈnappakÈrato piÔakÈni ÒatvÈ tesaÑ vasenetaÑ BuddhavacanaÑ tividhanti ÒÈtabbaÑ.

KathaÑ nikÈyavasena paÒcavidhaÑ? Sabbameva cetaÑ DÊghanikÈyo MajjhimanikÈyo SaÑyuttanikÈyo A~guttaranikÈyo KhuddakanikÈyoti paÒcappabhedaÑ hoti. Tattha katamo DÊghanikÈyo? Tivaggasa~gahÈni BrahmajÈlÈdÊni catuttiÑsa suttÈni.

CatuttiÑseva suttantÈ, tivaggo yassa sa~gaho. Esa DÊghanikÈyoti, paÔhamo anulomikoti.

KasmÈ panesa DÊghanikÈyoti vuccati? DÊghappamÈÓÈnaÑ suttÈnaÑ sam|hato, nivÈsato ca. Sam|hanivÈsÈ hi nikÈyoti6 vuccanti. “NÈhaÑ bhikkhave aÒÒaÑ ekanikÈyampi samanupassÈmi evaÑ cittaÑ, yathayidaÑ ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 175; Ma 1. 182 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 311 piÔÔhÈdÊsu. 3. Vi 2. 177; Ma 1. 185 piÔÔhe. 4. AÑ 1. 392 piÔÔhe. 5. VuttatthÈva (Ka) Abhi-®Ôha 1. 25; Vi-®Ôha 1. 21 piÔÔhesu passitabbaÑ. 6. NikÈyÈti (SÊ)

DÊghanikÈya 24

bhikkhave tiracchÈnagatÈ pÈÓÈ1. PÈÓikanikÈyo cikkhallikanikÈyo”ti2 evamÈdÊni cettha sÈdhakÈni sÈsanato, lokato ca. EvaÑ sesÈnampi nikÈyabhÈve vacanatto veditabbo.

Katamo MajjhimanikÈyo? MajjhimappamÈÓÈni paÒcadasavaggasa~gahÈni M|lapariyÈyasuttÈdÊni diyaÉÉhasataÑ, dve ca suttÈni.

DÊyaÉÉhasatasuttantÈ, dve ca suttÈni yattha so. NikÈyo majjhimo paÒca-dasavaggapariggahoti.

Katamo SaÑyuttanikÈyo? DevatÈsaÑyuttÈdivasena kathitÈni oghataraÓÈdÊni satta suttasahassÈni, satta ca suttasatÈni, dvÈsaÔÔhi ca suttÈni.

Satta suttasahassÈni, satta suttasatÈni ca. DvÈsaÔÔhi ceva suttantÈ, eso SaÑyuttasa~gahoti.

Katamo A~guttaranikÈyo? Ekeka-a~gÈtirekavasena kathitÈni CittapariyÈdÈnÈdÊni nava suttasahassÈni, paÒca suttasatÈni, sattapaÒÒÈsaÒca suttÈni.

Nava suttasahassÈni, paÒca suttasatÈni ca. SattapaÒÒÈsasuttÈni, sa~khyÈ A~guttare ayanti.

Katamo KhuddakanikÈyo? SakalaÑ VinayapiÔakaÑ, AbhidhammapiÔakaÑ, KhuddakapÈÔhÈdayo ca pubbe dassitÈ paÒcadasappabhedÈ, ÔhapetvÈ cattÈro nikÈye avasesaÑ Buddhavacananti.

®hapetvÈ caturopete, nikÈye dÊgha-Èdike. TadaÒÒaÑ BuddhavacanaÑ, nikÈyo khuddako matoti.

EvaÑ nikÈyavasena paÒcavidhaÑ.

KathaÑ a~gavasena navavidhaÑ? Sabbameva hidaÑ SuttaÑ GeyyaÑ VeyyÈkaraÓaÑ GÈthÈ UdÈnaÑ ItivuttakaÑ JÈtakaÑ AbbhutadhammaÑ Vedallanti navappabhedaÑ hoti. Tattha Ubhatovibha~ganiddesakhandhakaparivÈrÈ, SuttanipÈte Ma~galasuttaratanasuttanÈlakasuttatuvaÔÔakasuttÈni, aÒÒampi ca suttanÈmakaÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 123 piÔÔhe. 2. PÈÓini 3. 3. 41 sutte.


tathÈgatavacanaÑ “Suttan”ti veditabbaÑ. Sabbampi sagÈthakaÑ suttaÑ “Geyyan”ti veditabbaÑ, visesena SaÑyuttake sakalopi SagÈthÈvaggo. Sakalampi AbhidhammapiÔakaÑ, niggÈthakaÑ suttaÑ, yaÒca aÒÒampi aÔÔhahi a~gehi asa~gahitaÑ BuddhavacanaÑ, taÑ “VeyyÈkaraÓan”ti veditabbaÑ. DhammapadaÑ TheragÈthÈ TherÊgÈthÈ SuttanipÈte nosuttanÈmikÈ suddhikagÈthÈ ca “GÈthÈ”ti veditabbÈ. SomanassaÒÈÓamayikagÈthÈpaÔisaÑyuttÈ dve-asÊti suttantÈ “UdÈnan”ti veditabbaÑ. “VuttaÑ hetaÑ BhagavatÈ”ti1 ÈdinayappavattÈ dasuttarasatasuttantÈ “itivuttakan”ti veditabbaÑ. ApaÓÓakajÈtakÈdÊni paÒÒÈsÈdhikÈni paÒca jÈtakasatÈni “JÈtakan”ti veditabbaÑ. “CattÈrome bhikkhave acchariyÈ abbhutÈ dhammÈ Œnande”ti2 ÈdinayappavattÈ sabbepi acchariyabbhutadhammapaÔisaÑyuttÈ suttantÈ “Abbhutadhamman”ti veditabbaÑ. C|Äavedalla MahÈvedalla SammÈdiÔÔhi SakkapaÒha Sa~khÈrabhÈjaniya MahÈpuÓÓamasuttÈdayo3 sabbepi vedaÒca tuÔÔhiÒca laddhÈ laddhÈ pucchitasuttantÈ “Vedallan”ti veditabbaÑ. EvaÑ a~gavasena navavidhaÑ.

KathaÑ dhammakkhandhavasena caturÈsÊtisahassavidhaÑ? Sabbameva cetaÑ BuddhavacanaÑ–

“DvÈsÊti Buddhato gaÓhiÑ, dve sahassÈni bhikkhuto. CaturÈsÊtisahassÈni, ye me dhammÈ pavattino”ti4.

EvaÑ paridÊpitadhammakkhandhavasena caturÈsÊtisahassappabhedaÑ hoti. Tattha ekÈnusandhikaÑ suttaÑ eko dhammakkhandho. YaÑ anekÈnusandhikaÑ, tattha anusandhivasena dhammakkhandhagaÓanÈ. GÈthÈbandhesu paÒhapucchanaÑ eko dhammakkhandho, vissajjanaÑ eko. Abhidhamme ekamekaÑ tikadukabhÈjanaÑ, ekamekaÒca cittavÈrabhÈjanaÑ eko dhammakkhandho. Vinaye atthi vatthu, atthi mÈtikÈ, atthi padabhÈjanÊyaÑ, atthi antarÈpatti, atthi Èpatti, atthi anÈpatti, atthi tikacchedo. Tattha ekameko koÔÔhÈso ekameko dhammakkhandhoti veditabbo. EvaÑ dhammakkhandhavasena caturÈsÊtisahassavidhaÑ.

EvametaÑ abhedato rasavasena ekavidhaÑ, bhedato dhammavinayÈdivasena duvidhÈdibhedaÑ BuddhavacanaÑ sa~gÈyantena MahÈkassapappamukhena vasÊgaÓena ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 195 piÔÔhÈdÊsu. 2. DÊ 2. 119; AÑ 1. 448 piÔÔhesu. 3. SuttantÈdayo (SÊ) 4. Khu 2. 347 piÔÔhe TheragÈthÈyaÑ.

DÊghanikÈya 26

“ayaÑ dhammo, ayaÑ vinayo, idaÑ paÔhamabuddhavacanaÑ. IdaÑ majjhimabuddhavacanaÑ, idaÑ pacchimabuddhavacanaÑ. IdaÑ VinayapiÔakaÑ, idaÑ SuttantapiÔakaÑ, idaÑ AbhidhammapiÔakaÑ. AyaÑ DÊghanikÈyo -pa- ayaÑ KhuddakanikÈyo, imÈni suttÈdÊni nava~gÈni, imÈni caturÈsÊtidhammakkhandhasahassÈnÊ”ti imaÑ pabhedaÑ vavatthapetvÈva sa~gÊtaÑ. Na kevalaÒca imameva, aÒÒampi uddÈnasa~gaha vaggasa~gaha peyyÈlasa~gaha-ekakanipÈta dukanipÈtÈdinipÈtasa~gaha saÑyuttasa~gaha paÓÓÈsasa~gahÈdi-anekavidhaÑ tÊsu piÔakesu sandissamÈnaÑ sa~gahappabhedaÑ vavatthapetvÈ eva sattahi mÈsehi sa~gÊtaÑ.

Sa~gÊtipariyosÈne cassa “idaÑ MahÈkassapattherena Dasabalassa sÈsanaÑ paÒcavassasahassaparimÈÓakÈlaÑ pavattanasamatthaÑ katan”ti saÒjÈtappamodÈ sÈdhukÈraÑ viya dadamÈnÈ ayaÑ mahÈpathavÊ udakapariyantaÑ katvÈ anekappakÈraÑ kampi sa~kampi sampakampi sampavedhi, anekÈni ca acchariyÈni pÈturahesunti ayaÑ paÔhamamahÈsa~gÊti nÈma. YÈ loke–

Satehi paÒcahi katÈ, tena “paÒcasatÈ”ti ca. Thereheva katattÈ ca, “TherikÈ”ti pavuccatÊti1. ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 1. 23 piÔÔhepi.

1. BrahmajÈlasutta

ParibbÈjakakathÈvaÓÓanÈ

ImissÈ paÔhamamahÈsa~gÊtiyÈ vattamÈnÈya vinayasa~gahÈvasÈne SuttantapiÔake ÈdinikÈyassa ÈdisuttaÑ BrahmajÈlaÑ pucchantena ÈyasmatÈ MahÈkassapena “BrahmajÈlaÑ Èvuso Œnanda kattha bhÈsitan”ti evamÈdivuttavacanapariyosÈne yattha ca bhÈsitaÑ, yaÒcÈrabbha bhÈsitaÑ, taÑ sabbaÑ pakÈsento ÈyasmÈ Œnando “evaÑ me sutan”ti-ÈdimÈha. Tena vuttaÑ “BrahmajÈlassÈpi ‘evaÑ me sutan’ti-ÈdikaÑ ÈyasmatÈ Œnandena paÔhamamahÈsa~gÊtikÈle vuttaÑ nidÈnamÈdÊ”ti. 1. Tattha evanti nipÈtapadaÑ. Meti-ÈdÊni nÈmapadÈni. PaÔipanno hotÊti ettha paÔÊti upasaggapadaÑ. HotÊti ÈkhyÈtapadanti iminÈ tÈva nayena padavibhÈgo veditabbo.

Atthato pana evaÑsaddo tÈva upam|padesasampahaÑsanagarahaÓavacanasampaÔiggahÈkÈranidassanÈvadhÈraÓÈdi-anekatthappabhedo. TathÈhesa “evaÑ jÈtena maccena, kattabbaÑ kusalaÑ bahun”ti-evamÈdÊsu1 upamÈyaÑ Ègato. “EvaÑ te abhikkamitabbaÑ, evaÑ te paÔikkamitabban”ti-ÈdÊsu2 upadese. “EvametaÑ BhagavÈ, evametaÑ SugatÈ”ti-ÈdÊsu3 sampahaÑsane. “EvamevaÑ4 panÈyaÑ vasalÊ yasmiÑ vÈ tasmiÑ vÈ tassa muÓÉakassa samaÓakassa vaÓÓaÑ bhÈsatÊ”ti-ÈdÊsu5 garahaÓe. “EvaÑ bhanteti kho te bhikkh| Bhagavato paccassosun”ti-ÈdÊsu6 vacanasampaÔiggahe7. “EvaÑ byÈkho ahaÑ bhante BhagavatÈ dhammaÑ desitaÑ ÈjÈnÈmÊ”ti-ÈdÊsu8 ÈkÈre. “Ehi tvaÑ mÈÓavaka, yena samaÓo Œnando tenupasa~kama, upasa~kamitvÈ mama vacanena samaÓaÑ ŒnandaÑ appÈbÈdhaÑ appÈta~kaÑ lahuÔÔhÈnaÑ balaÑ phÈsuvihÈraÑ puccha ‘Subho mÈÓavo Todeyyaputto bhavantaÑ ŒnandaÑ appÈbÈdhaÑ appÈta~kaÑ lahuÔÔhÈnaÑ balaÑ phÈsuvihÈraÑ pucchatÊ’ti, evaÒca vadehi ‘sÈdhu kira bhavaÑ Œnando yena ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 21 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 439 piÔÔhe. 3. AÑ 1. 193 piÔÔhe. 4. Evameva (Ka) 5. SaÑ 1. 162 piÔÔhe. 6. Ma 1. 1 piÔÔhe. 7. VacanapaÔiggahe (SyÈ) 8. Ma 1. 325; Vi 2. 176 piÔÔhesu.

DÊghanikÈya 28

Subhassa mÈÓavassa Todeyyaputtassa nivesanaÑ, tenupasa~kamatu anukampaÑ upÈdÈyÈ’ti”ÈdÊsu1 nidassane. “TaÑ kiÑ maÒÒatha kÈlÈmÈ, ime dhammÈ kusalÈ vÈ akusalÈ vÈti, AkusalÈ bhante. SÈvajjÈ vÈ anavajjÈ vÈti. SÈvajjÈ bhante. ViÒÒugarahitÈ vÈ viÒÒuppasatthÈ vÈti. ViÒÒugarahitÈ bhante. SamattÈ samÈdinnÈ ahitÈya dukkhÈya saÑvattanti no vÈ, kathaÑ vo2 ettha hotÊti. SamattÈ bhante samÈdinnÈ ahitÈya dukkhÈya saÑvattanti, evaÑ no ettha hotÊ”ti-ÈdÊsu2 avadhÈraÓe. SvÈyamidha ÈkÈranidassanÈvadhÈraÓesu daÔÔhabbo.

Tattha ÈkÈratthena evaÑsaddena etamatthaÑ dÊpeti–nÈnÈnayanipuÓamanekajjhÈsayasamuÔÔhÈnaÑ atthabyaÒjanasampannaÑ vividhapÈÔihÈriyaÑ dhammatthadesanÈpaÔivedhagambhÊraÑ sabbasattÈnaÑ sakasakabhÈsÈnur|pato sotapathamÈgacchantaÑ tassa Bhagavato vacanaÑ sabbappakÈrena ko samattho viÒÒÈtuÑ, sabbathÈmena pana sotukÈmataÑ3 janetvÈpi evaÑ me sutaÑ, mayÈpi ekenÈkÈrena sutanti.

Nidassanatthena “nÈhaÑ sayambh|, na mayÈ idaÑ sacchikatan”ti attÈnaÑ parimocento evaÑ me sutaÑ, mayÈpi evaÑ sutanti idÈni vattabbaÑ sakalaÑ suttaÑ nidasseti.

AvadhÈraÓatthena “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ bahussutÈnaÑ yadidaÑ Œnando, gatimantÈnaÑ, satimantÈnaÑ, dhitimantÈnaÑ, upaÔÔhÈkÈnaÑ yadidaÑ Œnando”ti4 evaÑ BhagavatÈ “ÈyasmÈ Œnando atthakusalo dhammakusalo byaÒjanakusalo niruttikusalo pubbÈparakusalo”ti5 evaÑ dhammasenÈpatinÈ ca pasatthabhÈvÈnur|paÑ attano dhÈraÓabalaÑ dassento sattÈnaÑ sotukÈmataÑ janeti “evaÑ me sutaÑ, taÒca kho atthato vÈ byaÒjanato vÈ an|namanadhikaÑ, evameva na aÒÒathÈ daÔÔhabban”ti.

Mesaddo tÊsu atthesu dissati. TathÈ hissa “gÈthÈbhigÊtaÑ me abhojaneyyan”ti-ÈdÊsu6 mayÈti attho. “SÈdhu me bhante BhagavÈ saÑkhittena DhammaÑ deset|”ti-ÈdÊsu7 mayhanti attho. “DhammadÈyÈdÈ me ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 188 piÔÔhe. 2. KathaÑ vÈ (SÊ, syÈ, ka) AÑ 1. 190 piÔÔhe. DÊ-®Ê 1. 36 PiÔÔhe oloketabbÈ. 3. SotukÈmyataÑ (SÊ, syÈ) 4. AÑ 1. 25 piÔÔhe. 5. AÑ 2. 177 piÔÔhe. 6. Khu 1. 292; SaÑ 1. 169 piÔÔhesu 7. SaÑ 2. 285 piÔÔhe.


bhikkhave bhavathÈ”ti-ÈdÊsu1 mamÈti attho. Idha pana “mayÈ sutan”ti ca “mama sutan”ti ca atthadvaye yujjati.

Sutanti ayaÑ sutasaddo sa-upasaggo ca anupasaggo ca gamanavissutakilinna upacitÈnuyoga sota viÒÒeyya sota dvÈrÈnusÈra viÒÒÈtÈdi-anekatthappabhedo. TathÈ hissa “senÈya pasuto”ti-ÈdÊsu gacchantoti attho. “Sutadhammassa passato”ti-ÈdÊsu2 vissutadhammassÈti attho. “AvassutÈ avassutassÈ”ti-ÈdÊsu3 kilinnÈkilinnassÈti attho. “Tumhehi puÒÒaÑ pasutaÑ anappakan”ti-ÈdÊsu4 upacitanti attho. “Ye jhÈnappasutÈ dhÊrÈ”ti-ÈdÊsu5 jhÈnÈnuyuttÈti attho. “DiÔÔhaÑ sutaÑ mutan”ti-ÈdÊsu6 sotaviÒÒeyyanti attho. “Sutadharo sutasannicayo”ti-ÈdÊsu7 sotadvÈrÈnusÈraviÒÒÈtadharoti attho. Idha panassa sotadvÈrÈnusÈrena upadhÈritanti vÈ upadhÈraÓanti vÈti attho. Mesaddassa hi mayÈti atthe sati “evaÑ mayÈ sutaÑ sotadvÈrÈnusÈrena upadhÈritan”ti yujjati. MamÈti atthe sati “evaÑ mama sutaÑ sotadvÈrÈnusÈrena upadhÈraÓan”ti yujjati.

Evametesu tÊsu padesu evanti sotaviÒÒÈÓÈdiviÒÒÈÓakiccanidassanaÑ. Meti vuttaviÒÒÈÓasama~gipuggalanidassanaÑ. Sutanti assavanabhÈvapaÔikkhepato an|nÈdhikÈviparÊtaggahaÓanidassanaÑ. TathÈ evanti tassÈ sotadvÈrÈnusÈrena pavattÈya viÒÒÈÓavÊthiyÈ nÈnappakÈrena ÈrammaÓe pavattibhÈvappakÈsanaÑ. Meti attappakÈsanaÑ. Sutanti dhammappakÈsanaÑ. AyaÒhettha sa~khepo “nÈnappakÈrena ÈrammaÓe pavattÈya viÒÒÈÓavÊthiyÈ mayÈ na aÒÒaÑ kataÑ, idaÑ pana kataÑ ‘ayaÑ dhammo suto’ti”.

TathÈ evanti niddisitabbadhammappakÈsanaÑ. Meti puggalappakÈsanaÑ. Sutanti puggalakiccappakÈsanaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–yaÑ suttaÑ niddisissÈmi, taÑ mayÈ evaÑ sutanti.

TathÈ evanti yassa cittasantÈnassa nÈnÈkÈrappavattiyÈ nÈnatthabyaÒjanaggahaÓaÑ hoti, tassa nÈnÈkÈraniddeso. Evanti hi ayamÈkÈrapaÒÒatti. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. EttÈvatÈ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 15 piÔÔhe. 2. Khu 1. 88 piÔÔhe. 3. Vi 2. 276 piÔÔhe. 4. Khu 1. 9; Khu 2. 130 piÔÔhesu. 5. Khu 1. 40 Dhammapade. 6. Ma 1. 189 piÔÔhe. 7. Ma 1. 277; AÑ 1. 331 piÔÔhÈdÊsu.

DÊghanikÈya 30

nÈnÈkÈrappavattena cittasantÈnena taÑ sama~gino kattu visaye gahaÓasanniÔÔhÈnaÑ1 kataÑ hoti.

AthavÈ evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti viÒÒÈÓakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. AyaÑ panettha sa~khepo–mayÈ savanakiccaviÒÒÈÓasama~ginÈ puggalena viÒÒÈÓavasena laddhasavanakiccavohÈrena sutanti.

Tattha evanti ca meti ca saccikaÔÔhaparamatthavasena avijjamÈnapaÒÒatti. KiÒhettha taÑ paramatthato atthi, yaÑ evanti vÈ meti vÈ niddesaÑ labhetha. Sutanti vijjamÈnapaÒÒatti. YaÒhi taÑ ettha sotena upaladdhaÑ, taÑ paramatthato vijjamÈnanti. TathÈ evanti ca meti ca taÑ taÑ upÈdÈya vattabbato upÈdÈpaÒÒatti2. Sutanti diÔÔhÈdÊni upanidhÈya vattabbato upanidhÈpaÒÒatti. Ettha ca “evan”tivacanena asammohaÑ dÊpeti. Na hi samm|Äho nÈnappakÈrapaÔivedhasamattho hoti. “Sutan”tivacanena sutassa asammosaÑ dÊpeti. Yassa hi sutaÑ sammuÔÔhaÑ3 hoti, na so kÈlantarena mayÈ sutanti paÔijÈnÈti4. Iccassa asammohena paÒÒÈsiddhi, asammosena pana satisiddhi. Tattha paÒÒÈpubba~gamÈya satiyÈ byaÒjanÈvadhÈraÓasamatthatÈ, satipubba~gamÈya paÒÒÈya atthapaÔivedhasamatthatÈ. TadubhayasamatthatÈyogena atthabyaÒjanasampannassa dhammakosassa anupÈlanasamatthato dhammabhaÓÉÈgÈrikattasiddhi.

Aparo nayo, “evan”ti vacanena yoniso manasikÈraÑ dÊpeti ayoniso manasikaroto hi nÈnappakÈrapaÔivedhÈbhÈvato. “Sutan”ti vacanena avikkhepaÑ dÊpeti vikkhittacittassa savanÈbhÈvato. TathÈ hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyÈ vuccamÈnopi “na mayÈ sutaÑ, puna bhaÓathÈ”ti bhaÓati. Yoniso manasikÈrena cettha attasammÈpaÓidhiÑ, pubbe ca katapuÒÒataÑ sÈdheti sammÈ appaÓihitattassa, pubbe akatapuÒÒassa vÈ tadabhÈvato. Avikkhepena saddhammassavanaÑ, sappuris|panissayaÒca sÈdheti. Na hi vikkhittacitto5 sotuÑ sakkoti, na ca sappurise anupassayamÈnassa savanaÑ atthÊti. ______________________________________________________________ 1. KattuvisayaggahaÓasanniÔÔhÈnaÑ (SyÈ, Ka) 2. UpÈdÈyapaÒÒatti (SÊ) 3. PammuÔÔhaÑ (S¢, SyÈ) 4. PaÔivijÈnÈti (SÊ), pajÈnÈti (SyÈ) 5. Vikkhitto (SÊ, SyÈ)


Aparo nayo, yasmÈ “evan”ti yassa cittasantÈnassa nÈnÈkÈrappavattiyÈ nÈnatthabyaÒjanaggahaÓaÑ hoti, tassa nÈnÈkÈraniddeso”ti vuttaÑ. So ca evaÑ bhaddako ÈkÈro na sammÈ appaÓihitattano, pubbe akatapuÒÒassa vÈ hoti, tasmÈ “evan”ti iminÈ bhaddakenÈkÈrena pacchimacakkadvayasampattimattano dÊpeti, “sutan”ti savanayogena purimacakkadvayasampattiÑ. Na hi appatir|padese vasato, sappuris|panissayavirahitassa vÈ savanaÑ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyÈ Èsayasuddhi siddhÈ hoti, purimacakkadvayasiddhiyÈ payogasuddhi. TÈya ca ÈsayasuddhiyÈ adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiyÈ Ègamabyattisiddhi. Iti payogÈsayasuddhassa ÈgamÈdhigamasampannassa vacanaÑ aruÓuggaÑ viya s|riyassa udayato, yoniso manasikÈro viya ca kusalakammassa, arahati Bhagavato vacanassa pubba~gamaÑ bhavitunti ÔhÈne1 nidÈnaÑ Ôhapento “evaÑ me sutan”ti-ÈdimÈha.

Aparo nayo, “evan”ti iminÈ nÈnappakÈrapaÔivedhadÊpakena vacanena attano atthapaÔibhÈnapaÔisambhi dÈsampattisabbhÈvaÑ dÊpeti. “Sutan”ti iminÈ sotabbappabhedapaÔivedhadÊpakena dhammaniruttipaÔisambhi dÈsampattisabbhÈvaÑ. Evanti ca idaÑ yoniso manasikÈradÊpakaÑ vacanaÑ bhÈsamÈno “ete mayÈ dhammÈ manasÈnupekkhitÈ diÔÔhiyÈ suppaÔividdhÈ”ti dÊpeti. “Sutan”ti idaÑ savanayogadÊpakavacanaÑ bhÈsamÈno “bah| mayÈ dhammÈ sutÈ dhÈtÈ2 vacasÈ paricitÈ”ti dÊpeti. TadubhayenÈpi atthabyaÒjanapÈrip|riÑ dÊpento savane ÈdaraÑ janeti. AtthabyaÒjanaparipuÓÓaÒhi dhammaÑ Èdarena assuÓanto mahatÈ hitÈ paribÈhiro hotÊti tasmÈ ÈdaraÑ janetvÈ sakkaccaÑ ayaÑ dhammo sotabboti.

“EvaÑ me sutan”ti iminÈ pana sakalena vacanena ÈyasmÈ Œnando tathÈgatappaveditaÑ dhammaÑ attano adahanto asappurisabh|miÑ atikkamati, sÈvakattaÑ paÔijÈnanto sappurisabh|miÑ okkamati. TathÈ asaddhammÈ cittaÑ vuÔÔhÈpeti, saddhamme cittaÑ patiÔÔhÈpeti. “KevalaÑ sutamevetaÑ mayÈ, tasseva pana Bhagavato vacanan”ti dÊpento attÈnaÑ parimoceti, SatthÈraÑ apadisati, JinavacanaÑ appeti, dhammanettiÑ patiÔÔhÈpeti. ______________________________________________________________ 1. ®hÈne thero (SyÈ) 2. DhatÈ (SÊ, SyÈ, I)

DÊghanikÈya 32

Apica “evaÑ me sutan”ti attanÈ uppÈditabhÈvaÑ appaÔijÈnanto purimasavanaÑ1 vivaranto “sammukhÈ paÔiggahitamidaÑ mayÈ tassa Bhagavato catuvesÈrajjavisÈradassa dasabaladharassa ÈsabhaÔÔhÈnaÔÔhÈyino sÊhanÈdanÈdino sabbasattuttamassa Dhammissarassa DhammarÈjassa DhammÈdhipatino dhammadÊpassa dhammasaraÓassa saddhammavaracakkavattino SammÈsambuddhassa vacanaÑ, na ettha atthe vÈ dhamme vÈ pade vÈ byaÒjane vÈ ka~khÈ vÈ vimati vÈ kÈtabbÈ”ti sabbesaÑ devamanussÈnaÑ imasmiÑ dhamme assaddhiyaÑ vinÈseti, saddhÈsampadaÑ uppÈdeti. TenetaÑ vuccati–

“VinÈsayati assaddhaÑ, saddhaÑ vaÉÉheti sÈsane. ‘EvaÑ me suta’miccevaÑ, vadaÑ GotamasÈvako”ti.

Ekanti gaÓanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. EkaÑ samayanti aniyamitaparidÊpanaÑ. Tattha samayasaddo–

SamavÈye khaÓe kÈle, sam|he hetudiÔÔhisu. PaÔilÈbhe pahÈne ca, paÔivedhe ca dissati.

TathÈ hissa “appevanÈma svepi upasa~kameyyÈma kÈlaÒca samayaÒca upÈdÈyÈ”ti-evamÈdÊsu2 samavÈyo attho. “Ekova kho bhikkhave khaÓo ca samayo ca brahmacariyavÈsÈyÈ”ti-ÈdÊsu3 khaÓo. “UÓhasamayo pariÄÈhasamayo”ti-ÈdÊsu4 kÈlo. “MahÈsamayo pavanasmin”ti-ÈdÊsu5 sam|ho. “Samayopi kho te BhaddÈli appaÔividdho ahosi, BhagavÈ kho SÈvatthiyaÑ viharati, BhagavÈpi maÑ jÈnissati ‘BhaddÈli nÈma bhikkhu SatthusÈsane sikkhÈya aparip|rakÈrÊ’ti. Ayampi kho te BhaddÈli samayo appaÔividdho ahosÊ”ti-ÈdÊsu6 hetu. “Tena kho pana samayena uggahamÈno paribbÈjako samaÓamuÓÉikÈputto7 samayappavÈdake tindukÈcÊre ekasÈlake MallikÈya ÈrÈme paÔivasatÊ”ti-ÈdÊsu8 diÔÔhi.

“DiÔÔhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparÈyiko. AtthÈbhisamayÈ dhÊro, ‘paÓÉito’ti pavuccatÊ”ti– ______________________________________________________________ 1. PurimavacanaÑ (Ka) 2. DÊ 1. 188 piÔÔhe. 3. AÑ 3. 61 piÔÔhe. 4. Vi 2. 155 piÔÔhe. 5. DÊ 2. 201 piÔÔhe. 6. Ma 2. 102 piÔÔhe. 7. SamaÓamaÓÉikÈputto (SÊ) 8. Ma 2. 214 piÔÔhe.


ÈdÊsu1 paÔilÈbho. “SammÈ mÈnÈtisamayÈ antamakÈsi dukkhassÈ”ti-ÈdÊsu2 pahÈnaÑ. “Dukkhassa pÊÄanaÔÔho sa~khataÔÔho santÈpaÔÔho vipariÓÈmaÔÔho abhisamayaÔÔho”ti-ÈdÊsu3 paÔivedho. Idha panassa kÈlo attho. Tena saÑvacchara-utumÈsaÉÉhamÈsarattidivapubbaÓhamajjhanhikasÈyanhapaÔhamamajjhimapacchimayÈmamuhuttÈdÊsu kÈlappabhedabh|tesu samayesu ekaÑ samayanti dÊpeti.

Tattha kiÒcÈpi etesu saÑvaccharÈdÊsu samayesu yaÑ yaÑ suttaÑ yasmiÑ yasmiÑ saÑvacchare utumhi mÈse pakkhe rattibhÈge vÈ divasabhÈge vÈ vuttaÑ, sabbaÑ taÑ therassa suviditaÑ suvavatthÈpitaÑ paÒÒÈya. YasmÈ pana “evaÑ me sutaÑ asukasaÑvacchare asuka-utumhi asukamÈse asukapakkhe asukarattibhÈge asukadivasabhÈge vÈ”ti evaÑ vutte na sakkÈ sukhena dhÈretuÑ vÈ uddisituÑ vÈ uddisÈpetuÑ vÈ, bahu ca vattabbaÑ hoti, tasmÈ ekeneva padena tamatthaÑ samodhÈnetvÈ “ekaÑ samayan”ti Èha. Ye vÈ ime gabbhokkantisamayo4 jÈtisamayo saÑvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakÈrikasamayo mÈravijayasamayo abhisambodhisamayo diÔÔhadhammasukhavihÈrasamayo desanÈsamayo parinibbÈnasamayoti evamÈdayo Bhagavato devamanussesu ativiya pakÈsÈ5 anekakÈlappabhedÈ eva samayÈ, tesu samayesu desanÈsamayasa~khÈtaÑ ekaÑ samayanti dÊpeti. Yo cÈyaÑ ÒÈÓakaruÓÈkiccasamayesu karuÓÈkiccasamayo, attahitaparahitapaÔipattisamayesu parahitapaÔipattisamayo, sannipatitÈnaÑ karaÓÊyadvayasamayesu dhammikathÈsamayo, desanÈpaÔipattisamayesu desanÈsamayo, tesupi samayesu aÒÒataraÑ samayaÑ sandhÈya “ekaÑ samayan”ti Èha.

KasmÈ panettha yathÈ abhidhamme “yasmiÑ samaye kÈmÈvacaran”ti6 ca ito aÒÒesu ca suttapadesu “yasmiÑ samaye bhikkhave bhikkhu vivicceva kÈmehÊ”ti7 ca bhummavacananiddeso kato, vinaye ca “tena samayena Buddho BhagavÈ”ti8 karaÓavacanena, tathÈ akatvÈ “ekaÑ samayan”ti upayogavacananiddeso katoti? Tattha tathÈ, idha ca aÒÒathÈ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 90 piÔÔhe. 2. Ma 1. 15 piÔÔhe; 3. Khu 9. 293 PiÔisambhidÈmagge. 4. Gabbhavokkantisamayo(Ka) 5. PakÈsitÈ, (Ka) suppakÈsÈ (AÑ-®Ôha 1. 9 piÔÔhe) 6. Abhi 1. 17 piÔÔhe. 7. AÑ 1. 535 piÔÔhe. 8. Vi 1. 1, 50 piÔÔhÈdÊsu.

DÊghanikÈya 34

atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme, ito aÒÒesu suttapadesu ca adhikaraÓattho, bhÈvena bhÈvalakkhaÓattho ca sambhavati. AdhikaraÓaÒhi kÈlattho, sam|hattho ca samayo, tattha tattha vuttÈnaÑ phassÈdidhammÈnaÑ khaÓasamavÈyahetusa~khÈtassa ca samayassa bhÈvena tesaÑ bhÈvo lakkhÊyati, tasmÈ tadatthajotanatthaÑ tattha bhummavacananiddeso kato.

Vinaye ca hetu-attho, karaÓattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhÈpadapaÒÒattisamayo SÈriputtÈdÊhipi dubbiÒÒeyyo, tena samayena hetubh|tena, karaÓabh|tena ca sikkhÈpadÈni paÒÒÈpayanto, sikkhÈpadapaÒÒattihetuÒca apekkhamÈno BhagavÈ tattha tattha vihÈsi, tasmÈ tadatthajotanatthaÑ tattha karaÓavacanena niddeso kato.

Idha, pana aÒÒasmiÒca evaÑ jÈtike accantasaÑyogattho sambhavati. YaÒhi samayaÑ BhagavÈ imaÑ, aÒÒaÑ vÈ suttantaÑ desesi, accantameva taÑ samayaÑ karuÓÈvihÈrena vihÈsi, tasmÈ tadatthajotanatthaÑ idha upayogavacananiddeso katoti.

TenetaÑ vuccati–

“TaÑ taÑ atthamapekkhitvÈ1, bhummena karaÓena ca. AÒÒatra samayo vutto, upayogena so idhÈ”ti.

PorÈÓÈ pana vaÓÓayanti “tasmiÑ samaye’ti vÈ ‘tena samayenÈ’ti vÈ ‘ekaÑ samayan’ti2 vÈ abhilÈpamattabhedo esa, sabbattha bhummamevattho”ti. TasmÈ “ekaÑ samayan”ti vuttepi “ekasmiÑ samaye”ti attho veditabbo.

BhagavÈti garu. GaruÑ hi loke “BhagavÈ”ti vadanti. AyaÒca sabbaguÓavisiÔÔhatÈya sabbasattÈnaÑ garu, tasmÈ “BhagavÈ”ti veditabbo. PorÈÓehipi vuttaÑ–

“BhagavÈ’ti vacanaÑ seÔÔhaÑ, ‘BhagavÈ’ti vacanamuttamaÑ. Garu gÈravayutto so, BhagavÈ tena vuccatÊ”ti.

Api ca–

“BhÈgyavÈ bhaggavÈ yutto, bhagehi ca vibhattavÈ. BhattavÈ vantagamano, bhavesu BhagavÈ tato”ti– ______________________________________________________________ 1. AtthamavekkhitvÈ (SÊ, SyÈ) 2. TaÑ samayanti (SÊ, SyÈ, Ka)


ImissÈ gÈthÈya vasenassa padassa vitthÈrato attho1 veditabbo. So ca * Visuddhimagge BuddhÈnussatiniddese vuttoyeva.

EttÈvatÈ cettha “evaÑ me sutan”tivacanena yathÈsutaÑ dhammaÑ dassento Bhagavato dhammakÈyaÑ paccakkhaÑ karoti. Tena “nayidaÑ atikkantasatthukaÑ pÈvacanaÑ, ayaÑ vo satthÈ”ti Satthu adassanena ukkaÓÔhitaÑ janaÑ samassÈseti.

“EkaÑ samayaÑ BhagavÈ”tivacanena tasmiÑ samaye Bhagavato avijjamÈnabhÈvaÑ dassento r|pakÈyaparinibbÈnaÑ sÈdheti. Tena “evaÑvidhassa nÈma ariyadhammassa desako2 dasabaladharo vajirasa~ghÈtasamÈnakÈyo sopi BhagavÈ parinibbuto, kena aÒÒena jÊvite ÈsÈ janetabbÈ”ti jÊvitamadamattaÑ janaÑ saÑvejeti, saddhamme cassa ussÈhaÑ janeti.

“Evan”ti ca bhaÓanto desanÈsampattiÑ niddisati. “Me sutan”ti sÈvakasampattiÑ. “EkaÑ samayan”ti kÈlasampattiÑ. “BhagavÈ”ti desakasampattiÑ.

AntarÈ ca RÈjagahaÑ, antarÈ ca nÈÄandanti antarÈsaddo kÈraÓakhaÓacittavemajjhavivarÈdÊsu dissati. “TadantaraÑ ko jÈneyya aÒÒatra TathÈgatÈ”ti3 ca, “janÈ sa~gamma mantenti maÒca taÒca kimantaran”ti ca ÈdÊsu4 hi kÈraÓe antarÈsaddo. “Addasa maÑ bhante aÒÒatarÈ itthÊ vijjantarikÈya bhÈjanaÑ dhovantÊ”ti-ÈdÊsu5 khaÓe. “Yassantarato na santi kopÈ”ti-ÈdÊsu6 citte. “AntarÈ vosÈnamÈpÈdÊ”ti-ÈdÊsu7 vemajjhe. “Api cÈyaÑ bhikkhave tapodÈ dvannaÑ mahÈnirayÈnaÑ antarikÈya ÈgacchatÊ”ti-ÈdÊsu8 vivare. SvÈyamidha vivare vattati, tasmÈ RÈjagahassa ca NÈÄandÈya ca vivareti evametthattho veditabbo9. AntarÈsaddena pana yuttattÈ upayogavacanaÑ kataÑ. ¢disesu ca ÔhÈnesu akkharacintakÈ “antarÈ gÈmaÒca nadiÒca yÈtÊ”ti evaÑ ekameva antarÈsaddaÑ payujjanti, so dutiyapadenapi yojetabbo hoti, ayojiyamÈne upayogavacanaÑ na pÈpuÓÈti. Idha pana yojetvÈ eva10 vuttoti. ______________________________________________________________ 1. VitthÈrattho (Ka) * Visuddhi 1. 203 piÔÔhe. 2. DesetÈ (SyÈ) 3. AÑ 2. 308; AÑ 3. 367 piÔÔhe. 4. SaÑ 1. 203 piÔÔhe. 5. Ma 2. 112 piÔÔhe. 6. Khu 1. 100 UdÈne. 7. AÑ 3. 382 piÔÔhe. 8. Vi 1. 149 piÔÔhe. 9. DaÔÔhabbo (SÊ, SyÈ) 10. EvaÑ (SyÈ)

DÊghanikÈya 36

AddhÈnamaggappaÔipanno hotÊti addhÈnasa~khÈtaÑ maggaÑ paÔipanno hoti, “dÊghamaggan”ti attho. AddhÈnagamanasamayassa hi Vibha~ge “aÉÉhayojanaÑ gacchissÈmÊti bhuÒjitabban”ti-Èdivacanato1 aÉÉhayojanampi addhÈnamaggo hoti. RÈjagahato pana NÈÄandÈ yojanameva.

MahatÈ bhikkhusaÑghena saddhinti mahatÈti guÓamahattenapi mahatÈ, sa~khyÈmahattenapi mahatÈ. So hi bhikkhusaÑgho guÓehipi2 mahÈ ahosi appicchatÈdiguÓasamannÈgatattÈ. Sa~khyÈyapi mahÈ paÒcasatasa~khyattÈ. Bhikkh|naÑ saÑgho bhikkhusaÑgho, tena bhikkhusaÑghena. DiÔÔhisÊlasÈmaÒÒasa~ghÈtasa~khÈtena samaÓagaÓenÈti attho. Saddhinti ekato.

PaÒcamattehi bhikkhusatehÊti paÒca mattÈ etesanti paÒcamattÈni. MattÈti pamÈÓaÑ vuccati, tasmÈ yathÈ “bhojane mattaÒÒ|”ti vutte “bhojane mattaÑ jÈnÈti pamÈÓaÑ jÈnÈtÊ”ti attho hoti, evamidhÈpi “tesaÑ bhikkhusatÈnaÑ paÒcamattÈ paÒcapamÈÓan”ti3 evamattho daÔÔhabbo. Bhikkh|naÑ satÈni bhikkhusatÈni, tehi paÒcamattehi bhikkhusatehi.

Suppiyopi kho paribbÈjakoti Suppiyoti tassa nÈmaÑ. PikÈro maggappaÔipannasabhÈgatÈya puggalasampiÓÉanattho. KhokÈro padasandhikaro byaÒjanasiliÔÔhatÈvasena vutto. ParibbÈjakoti saÒjayassa antevÈsÊ channaparibbÈjako. IdaÑ vuttaÑ hoti “yadÈ BhagavÈ taÑ addhÈnamaggaÑ paÔipanno, tadÈ Suppiyopi paribbÈjako paÔipanno4 ahosÊ”ti, atÊtakÈlattho hettha hotisaddo.

SaddhiÑ antevÈsinÈ Brahmadattena mÈÓavenÈti-ettha ante vasatÊti antevÈsÊ, samÊpacÈro santikÈvacaro sissoti attho. Brahmadattoti tassa nÈmaÑ. MÈÓavoti sattopi coropi taruÓopi vuccati.

“CoditÈ devad|tehi, ye pamajjanti mÈÓavÈ. Te dÊgharattaÑ socanti, hÊnakÈy|pagÈ narÈ”ti5– ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 101 piÔÔhe. 2. GuÓehi (SÊ) 3. PaÒcamattÈ pamÈÓÈti (SÊ-®Ê Abhinava 1. 183 piÔÔhe.) 4. MaggappaÔipanno (SyÈ, Ka), addhÈnamaggappaÔipanno (Ka) 5. Ma 3. 225 piÔÔhe.


ŒdÊsu hi satto “mÈÓavo”ti vutto. “MÈÓavehipi samÈgacchanti

katakammehipi akatakammehipÊ”ti-ÈdÊsu1 coro. “AmbaÔÔho mÈÓavo

A~gako2 mÈÓavo”ti-ÈdÊsu3 taruÓo “mÈÓavo”ti vutto. IdhÈpi ayamevattho.

IdaÒhi vuttaÑ hoti “Brahmadattena nÈma taruÓantevÈsinÈ saddhin”ti.

TatrÈti tasmiÑ addhÈnamagge, te su vÈ dvÊsu janesu. Sudanti

nipÈtamattaÑ. AnekapariyÈyenÈti pariyÈyasaddo tÈva vÈradesanÈkÈraÓesu

vattati. “Kassa nu kho Œnanda ajja pariyÈyo bhikkhuniyo ovaditun”ti-ÈdÊsu4

hi vÈre pariyÈyasaddo vattati. “MadhupiÓÉikapariyÈyotveva naÑ dhÈrehÊ”ti-

ÈdÊsu5 desanÈyaÑ. “IminÈpi kho te rÈjaÒÒa pariyÈyena evaÑ hot|”ti-ÈdÊsu6

kÈraÓe. SvÈyamidhÈpi kÈraÓe vattati, tasmÈ ayamettha attho “anekavidhena

kÈraÓenÈ”ti, bah|hi kÈraÓehÊti vuttaÑ hoti.

Buddhassa avaÓÓaÑ bhÈsatÊti avaÓÓavirahitassa

aparimÈÓavaÓÓasamannÈgatassÈpi Buddhassa Bhagavato “yaÑ loke

jÈtivuÉÉhesu kattabbaÑ abhivÈdanÈdisÈmÊcikammaÑ ‘sÈmaggiraso’ti

vuccati, taÑ samaÓassa Gotamassa natthi, tasmÈ arasar|po samaÓo Gotamo,

nibbhogo, akiriyavÈdo, ucchedavÈdo, jegucchÊ, venayiko, tapassÊ,

apagabbho. Natthi samaÓassa Gotamassa uttarimanussadhammo

alamariyaÒÈÓadassanaviseso, takkapariyÈhataÑ samaÓo Gotamo dhammaÑ

deseti vÊmaÑsÈnucaritaÑ sayampaÔibhÈnaÑ. SamaÓo Gotamo na sabbaÒÒ|,

na Lokavid|, na anuttaro, na aggapuggalo”ti evaÑ taÑ taÑ akÈraÓameva

kÈraÓanti vatvÈ tathÈ tathÈ avaÓÓaÑ dosaÑ nindaÑ bhÈsati.

YathÈ ca Buddhassa, evaÑ dhammassÈpi taÑ taÑ akÈraÓameva

kÈraÓato vatvÈ “samaÓassa Gotamassa dhammo durakkhÈto duppaÔivedito

aniyyÈniko anupasamasaÑvattaniko”ti tathÈ tathÈ avaÓÓaÑ bhÈsati.

______________________________________________________________ 1. Ma 2. 112 piÔÔhe. 2. A~gÈtiko (SÊ); MaÓÉabyo (SyÈ) 3. DÊ 1. 84, 116 piÔÔhe.

4. Ma 3. 315 piÔÔhe. 5. Ma 1. 161 piÔÔhe. 6. DÊ 2. 255 piÔÔhe.

DÊghanikÈya 38

YathÈ ca dhammassa, evaÑ saÑghassÈpi yaÑ vÈ taÑ vÈ akÈraÓameva kÈraÓato vatvÈ “micchÈpaÔipanno samaÓassa Gotamassa sÈvakasaÑgho, kuÔilapaÔipanno paccanÊkapaÔipadaÑ ananulomapaÔipadaÑ adhammÈnulomapaÔipadaÑ paÔipanno”ti tathÈ tathÈ avaÓÓaÑ bhÈsati.

AntevÈsÊ panassa “amhÈkaÑ Ècariyo aparÈmasitabbaÑ parÈmasati, anakkamitabbaÑ akkamati, svÈyaÑ aggiÑ gilanto viya, hatthena asidhÈraÑ parÈmasanto viya, muÔÔhinÈ SineruÑ padÈletukÈmo viya, kakacadantapantiyaÑ kÊÄamÈno viya, pabhinnamadaÑ caÓÉahatthiÑ hatthena gaÓhanto viya ca vaÓÓÈrahasseva ratanattayassa avaÓÓaÑ bhÈsamÈno anayabyasanaÑ pÈpuÓissati. Œcariye kho pana g|thaÑ vÈ aggiÑ vÈ kaÓÔakaÑ vÈ kaÓhasappaÑ vÈ akkamante, s|laÑ vÈ abhir|hante, halÈhalaÑ vÈ visaÑ khÈdante, khÈrodakaÑ1 vÈ pakkhalante, narakapapÈtaÑ vÈ papatante na antevÈsinÈ taÑ sabbamanukÈtabbaÑ hoti. KammassakÈ hi sattÈ attano kammÈnur|pameva gatiÑ gacchanti. Neva pitÈ puttassa kammena gacchati, na putto pitu kammena, na mÈtÈ puttassa, na putto mÈtuyÈ, na bhÈtÈ bhaginiyÈ, na bhaginÊ bhÈtu, na Ècariyo antevÈsino, na antevÈsÊ Ècariyassa kammena gacchati. MayhaÒcÈcariyo tiÓÓaÑ ratanÈnaÑ avaÓÓaÑ bhÈsati, mahÈsÈvajjo kho panÈriy|pavÈdo”ti evaÑ yoniso ummujjitvÈ ÈcariyavÈdaÑ maddamÈno sammÈ kÈraÓameva kÈraÓato apadisanto anekapariyÈyena tiÓÓaÑ ratanÈnaÑ vaÓÓaÑ bhÈsitumÈraddho yathÈ taÑ paÓÉitajÈtiko kulaputto. Tena vuttaÑ “Suppiyassa pana paribbÈjakassa antevÈsÊ Brahmadatto mÈÓavo anekapariyÈyena Buddhassa vaÓÓaÑ bhÈsati, dhammassa vaÓÓaÑ bhÈsati, saÑghassa vaÓÓaÑ bhÈsatÊ”ti.

Tattha vaÓÓanti vaÓÓasaddo saÓÔhÈna jÈti r|pÈyatana kÈraÓa pamÈÓaguÓapasaÑsÈdÊsu dissati. Tattha “mahantaÑ sapparÈjavaÓÓaÑ abhinimminitvÈ”ti-ÈdÊsu2 saÓÔhÈnaÑ vuccati. “BrÈhmaÓova3 seÔÔho vaÓÓo hÊno aÒÒo vaÓÓo”ti-ÈdÊsu4 jÈti. “ParamÈya vaÓÓapokkharatÈya samannÈgato”ti-ÈdÊsu5 r|pÈyatanaÑ. ______________________________________________________________ 1. NakhabhedakaÑ (I), kharodakaÑ (®ÊkÈ) 2. SaÑ 1. 107 piÔÔhe. 3. BrahmaÓÈva (SyÈ) 4. Ma 2. 355 piÔÔhe. 5. DÊ 1. 106 piÔÔhe.


“Na harÈmi na bhaÒjÈmi, ÈrÈ si~ghÈmi vÈrijaÑ. Atha kena nu vaÓÓena, ‘gandhattheno’ti vuccatÊ”ti1–

ÈdÊsu kÈraÓaÑ. “Tayo pattassa vaÓÓÈ”ti-ÈdÊsu2 pamÈÓaÑ. “KadÈ saÒÒ|ÄhÈ pana te gahapati ime samaÓassa Gotamassa vaÓÓÈ”ti-ÈdÊsu3 guÓo. “VaÓÓÈrahassa vaÓÓaÑ bhÈsatÊ”ti-ÈdÊsu * pasaÑsÈ. Idha guÓopi, pasaÑsÈpi. AyaÑ kira taÑ taÑ bh|tameva kÈraÓaÑ apadisanto anekapariyÈyena ratanattayassa guÓ|pasaÒhitaÑ pasaÑsaÑ abhÈsi. Tattha “itipi so BhagavÈ ArahaÑ SammÈsambuddho”ti-ÈdinÈ nayena “ye bhikkhave Buddhe pasannÈ, agge te pasannÈ”ti-ÈdinÈ4 “ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamÈno uppajjati -pa- asamo asamasamo”ti-ÈdinÈ5 ca nayena Buddhassa vaÓÓo veditabbo. “SvÈkkhÈto BhagavatÈ dhammo”ti ca “ÈlayasamugghÈto vaÔÔupacchedo”ti6 ca “ye bhikkhave ariye aÔÔha~gike magge pasannÈ, agge te pasannÈ”ti ca evamÈdÊhi6 nayehi dhammassa vaÓÓo veditabbo. “SuppaÔipanno Bhagavato sÈvakasaÑgho”ti ca “ye bhikkhave saÑghe pasannÈ, agge te pasannÈ”ti7 ca evamÈdÊhi pana nayehi saÑghassa vaÓÓo veditabbo. Pahontena pana dhammakathikena PaÒcanikÈye nava~gaÑ SatthusÈsanaÑ caturÈsÊtidhammakkhandhasahassÈni ogÈhitvÈ BuddhÈdÊnaÑ vaÓÓo pakÈsetabbo. ImasmiÑ hi ÔhÈne BuddhÈdÊnaÑ guÓe pakÈsento atitthena pakkhando8 dhammakathikoti na sakkÈ vattuÑ. ¢disesu hi ÔhÈnesu dhammakathikassa thÈmo veditabbo. Brahmadatto pana mÈÓavo anussavÈdimattasambandhitena9 attano thÈmena ratanattayassa vaÓÓaÑ bhÈsati.

Itiha te ubho ÈcariyantevÈsÊti evaÑ te dve ÈcariyantevÈsikÈ. AÒÒamaÒÒassÈti aÒÒo-aÒÒassa. UjuvipaccanÊkavÈdÈti Êsakampi apariharitvÈ ujumeva vividhapaccanÊkavÈdÈ, anekavÈraÑ viruddhavÈdÈ eva hutvÈti attho. Œcariyena hi ratanattayassa avaÓÓe bhÈsite antevÈsÊ vaÓÓaÑ bhÈsati, puna itaro avaÓÓaÑ, itaro vaÓÓanti evaÑ Ècariyo sÈraphalake visarukkha-ÈÓiÑ ÈkoÔayamÈno ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 206 piÔÔhe. 2. Vi 1. 353 piÔÔhe. 3. Ma 2. 49 piÔÔhe. * AÑ 1. 309 piÔÔhe 4. Khu 1. 254; AÑ 1. 343 piÔÔhesu. 5. AÑ 1. 22 piÔÔhe. 6. Khu 1. 254; AÑ 1. 343 piÔÔhesu. 7. AÑ 1. 344 piÔÔhe. 8. Pakkhanto (SÊ, SyÈ) 9. AnussavÈdimattasaÑvaÉÉhitena (SÊ, SyÈ)

DÊghanikÈya 40

viya punappunaÑ ratanattayassa avaÓÓaÑ bhÈsati. AntevÈsÊ pana suvaÓÓarajatamaÓimayÈya ÈÓiyÈ taÑ ÈÓiÑ paÔibÈhayamÈno1 viya punappunaÑ ratanattayassa vaÓÓaÑ bhÈsati. Tena vuttaÑ “ujuvipaccanÊkavÈdÈ”ti.

BhagavantaÑ piÔÔhito piÔÔhito anubandhÈ honti bhikkhusaÑghaÒcÈti BhagavantaÒca bhikkhusaÑghaÒca pacchato pacchato dassanaÑ avijahantÈ iriyÈpathÈnubandhanena anubandhÈ2 honti, sÊsÈnulokino hutvÈ anugatÈ hontÊti attho.

KasmÈ pana BhagavÈ taÑ addhÈnaÑ paÔipanno, kasmÈ ca Suppiyo anubandho, kasmÈ ca so ratanattayassa avaÓÓaÑ bhÈsatÊti? BhagavÈ tÈva tasmiÑ kÈle RÈjagahaparivattakesu aÔÔhÈrasasu mahÈvihÈresu aÒÒatarasmiÑ vasitvÈ pÈtova sarÊrappaÔijagganaÑ katvÈ bhikkhÈcÈravelÈyaÑ bhikkhusaÑghaparivuto RÈjagahe piÓÉÈya carati. So taÑ divasaÑ bhikkhusaÑghassa sulabhapiÓÉapÈtaÑ katvÈ pacchÈbhattaÑ piÓÉapÈtapaÔikkanto bhikkhusaÑghaÑ pattacÊvaraÑ gÈhÈpetvÈ “NÈÄandaÑ gamissÈmÊ”ti RÈjagahato nikkhamitvÈ taÑ addhÈnaÑ paÔipanno. Suppiyopi kho tasmiÑ kÈle RÈjagahaparivattake aÒÒatarasmiÑ paribbÈjakÈrÈme vasitvÈ paribbÈjakaparivuto RÈjagahe bhikkhÈya carati. Sopi taÑ divasaÑ paribbÈjakaparisÈya sulabhabhikkhaÑ3 katvÈ bhuttapÈtarÈso paribbÈjake paribbÈjakaparikkhÈraÑ gÈhÈpetvÈ “NÈÄandaÑ gamissÈmi”cceva Bhagavato taÑ maggaÑ paÔipannabhÈvaÑ ajÈnantova anubandho. Sace pana jÈneyya, nÈnubandheyya. So ajÈnitvÈva gacchanto gÊvaÑ ukkhipitvÈ olokayamÈno BhagavantaÑ addasa BuddhasiriyÈ sobhamÈnaÑ rattakambalaparikkhittamiva ja~gamakanakagirisikharaÑ.

TasmiÑ kira samaye Dasabalassa sarÊrato nikkhamitvÈ chabbaÓÓarasmiyo samantÈ asÊtihatthappamÈÓe padese ÈdhÈvanti vidhÈvanti ratanÈveÄaratanadÈma-ratanacuÓóavippakiÓÓaÑ viya, pasÈritaratanacittakaÒcanapaÔamiva, rattasuvaÓÓarasanisiÒcamÈnamiva, ukkÈsatanipÈtasamÈkulamiva4, nirantaravippakiÓÓakaÓikÈrapupphamiva, vÈyuvegakkhittacÊnapiÔÔhacuÓÓamiva, indadhanuvijjulatÈtÈrÈgaÓappabhÈvisara5 vipphuritaviccharitamiva ca taÑ vanantaraÑ hoti. ______________________________________________________________ 1. PaÔibÈhiyamÈno (SÊ, Ka) 2. AnubaddhÈ (SÊ) 3. SulabhapiÓÉapÈtaÑ (SÊ) 4. UkkasannipÈtasamÈkulamiva (SyÈ) 5. TÈrÈgaÓappabhÈya(Ka)


* AsÊti anubyaÒjanÈnuraÒjitaÒca pana Bhagavato sarÊraÑ vikasitakamaluppalamiva saraÑ, sabbapÈliphullamiva pÈricchattakaÑ, tÈrÈmarÊcivikasitamiva gaganatalaÑ siriyÈ avahasantamiva, byÈmappabhÈparikkhepavilÈsinÊ cassa dvattiÑsavaralakkhaÓamÈlÈ ganthetvÈ ÔhapitadvattiÑsacandamÈlÈya dvattiÑsas|riyamÈlÈya paÔipÈÔiyÈ ÔhapitadvattiÑsacakkavatti dvattiÑsasakkadevarÈja1 dvattiÑsamahÈbrahmÈnaÑ siriÑ siriyÈ abhibhavantÊ iva. TaÒca pana BhagavantaÑ parivÈretvÈ ÔhitÈ bhikkh| sabbeva appicchÈ santuÔÔhÈ pavivittÈ asaÑsaÔÔhÈ codakÈ pÈpagarahino vattÈro vacanakkhamÈ sÊlasampannÈ samÈdhi paÒÒÈ vimutti vimuttiÒÈÓadassanasampannÈ. TesaÑ majjhe BhagavÈ rattakambalapÈkÈraparikkhitto viya kaÒcanathambho, rattapadumasaÓÉamajjhagatÈ viya suvaÓÓanÈvÈ, pavÈÄavedikÈparikkhitto viya aggikkhandho, tÈrÈgaÓaparivÈrito viya puÓÓacando, migapakkhÊnampi cakkh|ni pÊÓayati, pageva devamanussÈnaÑ. TasmiÒca pana divase yebhuyyena asÊtimahÈtherÈ meghavaÓÓaÑ paÑsuk|laÑ ekaÑsaÑ karitvÈ kattaradaÓÉaÑ ÈdÈya suvammavammitÈ viya gandhahatthino vigatadosÈ vantadosÈ bhinnakilesÈ vijaÔitajaÔÈ chinnabandhanÈ BhagavantaÑ parivÈrayiÑsu. So sayaÑ vÊtarÈgo vÊtarÈgehi, sayaÑ vÊtadoso vÊtadosehi, sayaÑ vÊtamoho vÊtamohehi, sayaÑ vÊtataÓho vÊtataÓhehi, sayaÑ nikkileso nikkilesehi, sayaÑ Buddho anubuddhehi parivÈrito, pattaparivÈritaÑ viya kesaraÑ2, kesaraparivÈritÈ viya kaÓÓikÈ, aÔÔhanÈgasahassaparivÈrito viya Chaddanto nÈgarÈjÈ, navutihaÑsasahassaparivÈrito viya DhataraÔÔho haÑsarÈjÈ, sena~gaparivÈrito viya cakkavattirÈjÈ, devagaÓaparivÈrito viya Sakko devarÈjÈ, brahmagaÓaparivÈrito viya hÈrito mahÈbrahmÈ3, aparimitakÈlasaÒcitapuÒÒabalanibbattÈya acinteyyÈya anopamÈya BuddhalÊlÈya cando viya gaganatalaÑ taÑ maggaÑ paÔipanno hoti.

AthevaÑ BhagavantaÑ anopamÈya BuddhalÊÄÈya gacchantaÑ, bhikkh| ca okkhittacakkh| santindriye santamÈnase uparinabhe ÔhitaÑ4 puÓÓacandaÑ viya BhagavantaÑyeva namassamÈne disvÈva5 paribbÈjako attano parisaÑ avalokesi. SÈ hoti kÈjadaÓÉake olambetvÈ ______________________________________________________________ 1. DvattiÑsadevarÈja (SÊ, SyÈ) * Ma-®Ôha 3. 15 piÔÔhepi. 2. MigaparivÈrito viya kesaro (SyÈ) 3. MahÈbrahmÈ (Ka) 4. TaÑ (Ka) 5. DisvÈ (SÊ)

DÊghanikÈya 42

gahitoluggaviluggapiÔÔhakatidaÓÉamorapiÒcha mattikÈpatta pasibbaka kuÓÉikÈdi-anekaparikkhÈrabhÈrabharitÈ “asukassa hatthÈ sobhanÈ1 asukassa pÈdÈ”ti evamÈdiniratthakavacanÈ mukharÈ vikiÓÓavÈcÈ adassanÊyÈ apÈsÈdikÈ. Tassa taÑ disvÈ vippaÔisÈro udapÈdi.

IdÈni tena Bhagavato vaÓÓo vattabbo bhaveyya. YasmÈ panesa lÈbhasakkÈrahÈniyÈ ceva pakkhahÈniyÈ ca niccampi BhagavantaÑ us|yati2. AÒÒatitthiyÈnaÒhi yÈva Buddho loke nuppajjati, tÈvadeva lÈbhasakkÈrÈ nibbattanti, BuddhuppÈdato pana paÔÔhÈya parihÊnalÈbhasakkÈrÈ honti, s|riyuggamane khajjopanakÈ viya nissirÊkataÑ Èpajjanti. UpatissakolitÈnaÒca SaÒcayassa santike pabbajitakÈleyeva paribbÈjakÈ mahÈparisÈ ahesuÑ, tesu pana pakkantesu sÈpi tesaÑ parisÈ bhinnÈ. Iti imehi dvÊhi kÈraÓehi ayaÑ paribbÈjako yasmÈ niccampi BhagavantaÑ us|yati, tasmÈ taÑ us|yavisuggÈraÑ uggiranto ratanattayassa avaÓÓameva bhÈsatÊti veditabbo. 2. Atha kho BhagavÈ AmbalaÔÔhikÈyaÑ RÈjÈgÈrake ekarattivÈsaÑ upagacchi saddhiÑ bhikkhusaÑghenÈti BhagavÈ tÈya BuddhalÊÄÈya gacchamÈno anupubbena AmbalaÔÔhikÈdvÈraÑ pÈpuÓitvÈ s|riyaÑ oloketvÈ “akÈlo dÈni gantuÑ, atthasamÊpaÑ gato3 s|riyo”ti AmbalaÔÔhikÈyaÑ RÈjÈgÈrake ekarattivÈsaÑ upagacchi.

Tattha AmbalaÔÔhikÈti raÒÒo uyyÈnaÑ. Tassa kira dvÈrasamÊpe taruÓa-ambarukkho atthi, taÑ “AmbalaÔÔhikÈ”ti vadanti. Tassa avid|re bhavattÈ uyyÈnampi “AmbalaÔÔhikÈ”tveva sa~khyaÑ gataÑ. TaÑ chÈy|dakasampannaÑ pÈkÈraparikkhittaÑ suyojitadvÈraÑ maÒjusÈ viya suguttaÑ. Tattha raÒÒo kÊÄanatthaÑ paÔibhÈnacittavicittaÑ agÈraÑ akaÑsu. TaÑ “RÈjÈgÈrakan”ti vuccati.

Suppiyopi khoti Suppiyopi tasmiÑ ÔhÈne s|riyaÑ oloketvÈ “akÈlo dÈni gantuÑ, bah| khuddakamahallakÈ paribbÈjakÈ, bahuparissayo cÈyaÑ maggo corehipi vÈÄayakkhehipi vÈÄamigehipi. AyaÑ kho pana samaÓo Gotamo uyyÈnaÑ paviÔÔho, samaÓassa ca Gotamassa ______________________________________________________________ 1. SobhaÓÈ (SyÈ, Ka) 2. Uss|yati (SyÈ, Ka) 3. Attha~gasamÊpaÑ gato (SyÈ), attha~gato (Ka)


vasanaÔÔhÈne devatÈ ÈrakkhaÑ gaÓhanti, handÈhampi idha ekarattivÈsaÑ upagantvÈ sveva gamissÈmÊ”ti tadevuyyÈnaÑ pÈvisi. Tato bhikkhusaÑgho Bhagavato vattaÑ dassetvÈ attano attano vasanaÔÔhÈnaÑ sallakkhesi. ParibbÈjakopi uyyÈnassa ekapasse paribbÈjakaparikkhÈre otÈretvÈ vÈsaÑ upagacchi saddhiÑ attano parisÈya. PÈÄiyamÈr|Ähavaseneva pana “saddhiÑ attano antevÈsinÈ Brahmadattena mÈÓavenÈ”ti vuttaÑ.

EvaÑ vÈsaÑ upagato pana so paribbÈjako rattibhÈge DasabalaÑ olokesi. TasmiÒca samaye samantÈ vippakiÓÓatÈrakÈ viya padÊpÈ jalanti, majjhe BhagavÈ nisinno hoti bhikkhusaÑgho ca BhagavantaÑ parivÈretvÈ, tattha ekabhikkhussapi hatthakukkuccaÑ vÈ pÈdakukkuccaÑ vÈ ukkÈsitasaddo vÈ khipitasaddo vÈ natthi. SÈ hi parisÈ attano ca sikkhitasikkhatÈya, Satthari ca gÈravenÈti dvÊhi kÈraÓehi nivÈte padÊpasikhÈ viya niccalÈ sannisinnÈva ahosi. ParibbÈjako taÑ vibh|tiÑ disvÈ attano parisaÑ olokesi. Tattha keci hatthaÑ khipanti, keci pÈdaÑ, keci vippalapanti, keci nillÈlitajivhÈ paggharitakheÄÈ dante khÈdantÈ kÈkacchamÈnÈ gharugharupassÈsino1 sayanti. So ratanattayassa guÓavaÓÓe vattabbepi issÈvasena puna avaÓÓameva Èrabhi2. Brahmadatto pana vuttanayeneva vaÓÓaÑ. Tena vuttaÑ “tatrÈpi sudaÑ Suppiyo paribbÈjako”ti sabbaÑ vattabbaÑ. Tattha tatrÈpÊti tasmimpi, AmbalaÔÔhikÈyaÑ uyyÈneti attho. 3. SambahulÈnanti bahukÈnaÑ. Tattha vinayapariyÈyena tayo janÈ “sambahulÈ”ti vuccanti, tato paraÑ saÑgho. SuttantapariyÈyena pana tayo tayova, tato paÔÔhÈya sambahulÈ. Idha suttantapariyÈyena “sambahulÈ”ti veditabbÈ. MaÓÉalamÈÄeti katthaci dve kaÓÓikÈ gahetvÈ haÑsavaÔÔakacchannena katÈ k|ÔÈgÈrasÈlÈpi “maÓÉalamÈÄo”ti vuccati, katthaci ekaÑ kaÓÓikaÑ gahetvÈ thambhapantiÑ parikkhipitvÈ katÈ upaÔÔhÈnasÈlÈpi “MaÓÉalamÈÄo”ti vuccati, idha pana nisÊdanasÈlÈ “MaÓÉalamÈÄo”ti veditabbo. SannisinnÈnanti nisajjanavasena. SannipatitÈnanti samodhÈnavasena. AyaÑ sa~khiyadhammoti sa~khiyÈ3 vuccati ______________________________________________________________ 1. GhurughurupassÈsino (SÊ) 2. Vadati (SyÈ) 3. Sa~khiyÈti (SyÈ, Ka)

DÊghanikÈya 44

kathÈ, kathÈdhammoti attho. UdapÈdÊti uppanno. Katamo pana soti? “AcchariyaÑ Èvuso”ti-evamÈdi. Tattha andhassa pabbatÈrohaÓaÑ viya niccaÑ na hotÊti acchariyaÑ. AyaÑ tÈva saddanayo1. AyaÑ pana AÔÔhakathÈnayo–accharÈyogganti acchariyaÑ, accharaÑ paharituÑ yuttanti attho. Abh|tapubbaÑ bh|tanti abbhutaÑ. UbhayampetaÑ vimhayassevÈdhivacanaÑ. YÈvaÒcidanti yÈva ca idaÑ. Tena suppaÔividitatÈya appameyyataÑ dasseti.

Tena BhagavatÈ jÈnatÈ -pa- suppaÔividitÈti etthÈyaÑ sa~khepattho–yo so BhagavÈ samatiÑsa pÈramiyo p|retvÈ sabbakilese bhaÒjitvÈ anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambuddho, tena BhagavatÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ ÈsayÈnusayaÑ jÈnatÈ, hatthatale ÔhapitaÑ ÈmalakaÑ viya sabbaÒe yyadhammaÑ passatÈ.

Api ca pubbenivÈsÈdÊhi jÈnatÈ, dibbena cakkhunÈ passatÈ. TÊhi vijjÈhi chahi vÈ pana abhiÒÒÈhi jÈnatÈ, sabbattha appaÔihatena samantacakkhunÈ passatÈ. SabbadhammajÈnanasamatthÈya vÈ paÒÒÈya jÈnatÈ, sabbasattÈnaÑ cakkhuvisayÈtÊtÈni tirokuÔÔÈdigatÈnipi r|pÈni ativisuddhena maÑsacakkhunÈ passatÈ. AtthahitasÈdhikÈya vÈ samÈdhipadaÔÔhÈnÈya paÔivedhapaÒÒÈya jÈnatÈ, parahitasÈdhikÈya karuÓÈpadaÔÔhÈnÈya desanÈpaÒÒÈya passatÈ.

ArÊnaÑ hatattÈ, paccayÈdÊnaÒca arahattÈ ArahatÈ. SammÈ sÈmaÒca sabbadhammÈnaÑ buddhattÈ SammÈsambuddhena. AntarÈyikadhamme vÈ jÈnatÈ. NiyyÈnikadhamme passatÈ. KilesÈrÊnaÑ hatattÈ ArahatÈ2. SammÈ sÈmaÒca sabbadhammÈnaÑ buddhattÈ SammÈsambuddhenÈti evaÑ catuvesÈrajjavasena cat|hÈkÈrehi thomitena sattÈnaÑ nÈnÈdhimuttikatÈ nÈnajjhÈsayatÈ suppaÔividitÈ yÈva ca suÔÔhu paÔividitÈ.

IdÈnissa suppaÔividitabhÈvaÑ dassetuÑ “ayaÑ hÊ”ti-ÈdimÈha. IdaÑ vuttaÑ hoti–yÈ ca ayaÑ BhagavatÈ “dhÈtuso bhikkhave sattÈ saÑsandanti samenti, hÊnÈdhimuttikÈ hÊnÈdhimuttikehi saddhiÑ saÑsandanti samenti, kalyÈÓÈdhimuttikÈ kalyÈÓÈdhimuttikehi saddhiÑ saÑsandanti samenti. AtÊtampi kho bhikkhave addhÈnaÑ dhÈtusova sattÈ saÑsandiÑsu samiÑsu, ______________________________________________________________ 1. PÈÓini 6. 1. 147 suttaÑ passitabbaÑ. 2. PaccayÈdÊnaÑ arahatÈ (SyÈ, Ka)


hÊnÈdhimuttikÈ hÊnÈdhimuttikehi -pa- kalyÈÓÈdhimuttikÈ kalyÈÓÈdhimuttikehi saddhiÑ saÑsandiÑsu samiÑsu, anÈgatampi kho bhikkhave addhÈnaÑ -pa- saÑsandissanti samessanti, etarahipi kho bhikkhave paccuppannaÑ addhÈnaÑ dhÈtusova sattÈ saÑsandanti samenti, hÊnÈdhimuttikÈ hinÈdhimuttikehi -pa- kalyÈÓÈdhimuttikÈ kalyÈÓÈdhimuttikehi saddhiÑ saÑsandanti samentÊ”ti1 evaÑ sattÈnaÑ nÈnÈdhimuttikatÈ, nÈnajjhÈsayatÈ, nÈnÈdiÔÔhikatÈ, nÈnÈkhantitÈ, nÈnÈrucitÈ nÈÄiyÈ minantena viya, tulÈya tulayantena viya ca nÈnÈdhimuttikatÈÒÈÓena sabbaÒÒutaÒÒÈÓena viditÈ, sÈ yÈva suppaÔividitÈ. Dvepi nÈma sattÈ ekajjhÈsayÈ dullabhÈ lokasmiÑ, ekasmiÑ gantukÈme eko ÔhÈtukÈmo hoti, ekasmiÑ pivitukÈme eko bhuÒjitukÈmo. Imesu cÈpi dvÊsu ÈcariyantevÈsÊsu ayaÑ hi Suppiyo paribbÈjako -pa- BhagavantaÑ piÔÔhito piÔÔhito anubandhÈ honti bhikkhusaÑghaÒcÈti. Tattha itihameti itiha ime, evaÑ imeti attho. SesaÑ vuttanayameva. 4. Atha kho BhagavÈ tesaÑ bhikkh|naÑ imaÑ sa~khiyadhammaÑ viditvÈti ettha viditvÈti sabbaÒÒutaÒÒÈÓena jÈnitvÈ. BhagavÈ hi katthaci maÑsacakkhunÈ disvÈ jÈnÈti “addasÈ kho BhagavÈ mahantaÑ dÈrukkhandhaÑ Ga~gÈya nadiyÈ sotena vuyhamÈnan”ti-ÈdÊsu2 viya. Katthaci dibbacakkhunÈ disvÈ jÈnÈti “addasÈ kho BhagavÈ dibbena cakkhunÈ visuddhena atikkantamÈnusakena tÈ devatÈyo sahassasseva3 PÈÔaligÈme vatth|ni pariggaÓhantiyo”ti-ÈdÊsu4 viya. Katthaci pakatisotena sutvÈ jÈnÈti “assosi kho BhagavÈ Èyasmato Œnandassa Subhaddena paribbÈjakena saddhiÑ imaÑ kathÈsallÈpan”ti-ÈdÊsu5 viya. Katthaci dibbasotena sutvÈ jÈnÈti “assosi kho BhagavÈ dibbÈya sotadhÈtuyÈ visuddhÈya atikkantamÈnusikÈya SandhÈnassa gahapatissa Nigrodhena paribbÈjakena saddhiÑ imaÑ kathÈsallÈpan”ti-ÈdÊsu6 viya. Idha pana sabbaÒÒutaÒÒÈÓena sutvÈ aÒÒÈsi. KiÑ karonto aÒÒÈsi? PacchimayÈmakiccaÑ. KiccaÒca nÈmetaÑ sÈtthakaÑ, niratthakanti duvidhaÑ hoti. Tattha niratthakakiccaÑ BhagavatÈ Bodhipalla~keyeva arahattamaggena samugghÈtaÑ kataÑ, sÈtthakaÑyeva ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 368 piÔÔhe. 2. SaÑ 2. 386 piÔÔhe. 3. Sahasseva (SyÈ) 4. DÊ 2. 74 piÔÔhe; Khu 1. 186 UdÈnepi. 5. DÊ 2. 124 piÔÔhe. 6. DÊ 3. 31 piÔÔhe.

DÊghanikÈya 46

pana Bhagavato kiccaÑ hoti. TaÑ paÒcavidhaÑ purebhattakiccaÑ pacchÈbhattakiccaÑ purimayÈmakiccaÑ majjhimayÈmakiccaÑ pacchimayÈmakiccanti.

TatridaÑ purebhattakiccaÑ–

* BhagavÈ hi pÈtova uÔÔhÈya upaÔÔhÈkÈnuggahatthaÑ, sarÊraphÈsukatthaÒca mukhadhovanÈdisarÊraparikammaÑ katvÈ yÈva bhikkhÈcÈravelÈ, tÈva vivittÈsane vÊtinÈmetvÈ bhikkhÈcÈravelÈyaÑ nivÈsetvÈ kÈyabandhanaÑ bandhitvÈ cÊvaraÑ pÈrupitvÈ pattamÈdÈya kadÈci ekako, kadÈci bhikkhusaÑghaparivuto gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ piÓÉÈya pavisati kadÈci pakatiyÈ, kadÈci anekehi pÈÔihÈriyehi vattamÈnehi. SeyyathidaÑ1? PiÓÉÈya pavisato LokanÈthassa purato purato gantvÈ mudugatavÈtÈ pathaviÑ sodhenti, valÈhakÈ udakaphusitÈni muÒcantÈ magge reÓuÑ v|pasametvÈ upari vitÈnaÑ hutvÈ tiÔÔhanti, apare vÈtÈ pupphÈni upasaÑharitvÈ magge okiranti, unnatÈ bh|mippadesÈ onamanti, onatÈ unnamanti, pÈdanikkhepasamaye samÈva bh|mi hoti, sukhasamphassÈni padumapupphÈni vÈ pÈde sampaÔicchanti. IndakhÊlassa anto Ôhapitamatte dakkhiÓapÈde sarÊrato chabbaÓÓarasmiyo nikkhamitvÈ suvaÓÓarasapiÒjarÈni viya, citrapaÔaparikkhittÈni viya ca pÈsÈdak|ÔÈgÈrÈdÊni ala~karontiyo ito cito ca dhÈvanti, hatthi assa viha~gÈdayo sakasakaÔÔhÈnesu ÔhitÈyeva madhurenÈkÈrena saddaÑ karonti, tathÈ bherivÊÓÈdÊni t|riyÈni, manussÈnaÒca kÈy|pagÈni ÈbharaÓÈni. Tena saÒÒÈÓena manussÈ jÈnanti “ajja BhagavÈ idha piÓÉÈya paviÔÔho”ti. Te sunivatthÈ supÈrutÈ gandhapupphÈdÊni ÈdÈya gharÈ nikkhamitvÈ antaravÊthiÑ paÔipajjitvÈ BhagavantaÑ gandhapupphÈdÊhi sakkaccaÑ p|jetvÈ vanditvÈ “amhÈkaÑ bhante dasa bhikkh|, amhÈkaÑ vÊsati. PaÒÒÈsaÑ -pa- sataÑ dethÈ”ti yÈcitvÈ Bhagavatopi pattaÑ gahetvÈ ÈsanaÑ paÒÒÈpetvÈ sakkaccaÑ piÓÉapÈtena paÔimÈnenti. BhagavÈ katabhattakicco tesaÑ sattÈnaÑ cittasantÈnÈni oloketvÈ tathÈ dhammaÑ deseti, yathÈ keci saraÓagamanesu patiÔÔhahanti, keci paÒcasu sÊlesu, keci sotÈpattisakadÈgÈmi-anÈgÈmiphalÈnaÑ aÒÒatarasmiÑ, keci pabbajitvÈ aggaphale arahatteti. EvaÑ mahÈjanaÑ anuggahetvÈ uÔÔhÈyÈsanÈ vihÈraÑ gacchati. Tattha gantvÈ maÓÉalamÈÄe paÒÒattavarabuddhÈsane nisÊdati bhikkh|naÑ ______________________________________________________________ * AÑ-®Ôha 1. 48 piÔÔhepi. 1. SeyyathÊdaÑ (SÊ, SyÈ, I)


bhattakiccapariyosÈnaÑ ÈgamayamÈno. Tato bhikkh|naÑ bhattakiccapariyosÈne upaÔÔhÈko Bhagavato nivedeti, atha BhagavÈ gandhakuÔiÑ pavisati. IdaÑ tÈva purebhattakiccaÑ.

Atha1 BhagavÈ evaÑ katapurebhattakicco gandhakuÔiyÈ upaÔÔhÈne2 nisÊditvÈ pÈde pakkhÈletvÈ pÈdapÊÔhe ÔhatvÈ bhikkhusaÑghaÑ ovadati “bhikkhave appamÈdena sampÈdetha, dullabho BuddhuppÈdo lokasmiÑ, dullabho manussattapaÔilÈbho, dullabhÈ sampatti3, dullabhÈ pabbajjÈ, dullabhaÑ saddhammassavanan”ti. Tattha keci BhagavantaÑ kammaÔÔhÈnaÑ pucchanti. BhagavÈ tesaÑ cariyÈnur|paÑ kammaÔÔhÈnaÑ deti. Tato sabbepi BhagavantaÑ vanditvÈ attano attano rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnÈni gacchanti. Keci araÒÒaÑ, keci rukkham|laÑ, keci pabbatÈdÊnaÑ aÒÒataraÑ, keci CÈtumahÈrÈjikabhavanaÑ4 -pa- keci Vasavattibhavananti. Tato BhagavÈ gandhakuÔiÑ pavisitvÈ sace Èka~khati, dakkhiÓena passena sato sampajÈno muhuttaÑ sÊhaseyyaÑ kappeti. Atha samassÈsitakÈyo vuÔÔhahitvÈ dutiyabhÈge lokaÑ voloketi. TatiyabhÈge yaÑ gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ upanissÈya viharati, tattha mahÈjano purebhattaÑ dÈnaÑ datvÈ pacchÈbhattaÑ sunivattho supÈruto gandhapupphÈdÊni ÈdÈya vihÈre sannipatati. Tato BhagavÈ sampattaparisÈya anur|pena pÈÔihÈriyena gantvÈ dhammasabhÈyaÑ paÒÒattavarabuddhÈsane nisajja dhammaÑ deseti kÈlayuttaÑ samayayuttaÑ, atha kÈlaÑ viditvÈ parisaÑ uyyojeti, manussÈ BhagavantaÑ vanditvÈ pakkamanti. IdaÑ pacchÈbhattakiccaÑ.

So evaÑ niÔÔhitapacchÈbhattakicco sace gattÈni osiÒcitukÈmo hoti, BuddhÈsanÈ vuÔÔhÈya nhÈnakoÔÔhakaÑ pavisitvÈ upaÔÔhÈkena paÔiyÈdita-udakena gattÈni utuÑ gaÓhÈpeti. UpaÔÔhÈkopi BuddhÈsanaÑ ÈnetvÈ gandhakuÔipariveÓe paÒÒapeti. BhagavÈ surattadupaÔÔaÑ nivÈsetvÈ kÈyabandhanaÑ bandhitvÈ uttarÈsa~gaÑ ekaÑsaÑ karitvÈ tattha gantvÈ nisÊdati ekakova muhuttaÑ paÔisallÊno, atha bhikkh| tato tato Ègamma ______________________________________________________________ 1. Atha kho (S¢, SyÈ, Ka) AÑ-®Ôha 1. 49 piÔÔhe passitabbaÑ. 2. UpaÔÔhÈkena paÒÒattÈsane (SÊ), upaÔÔhÈne paÒÒattÈsane (Ka) 3. KhaÓasampatti (SÊ, SyÈ) SÊ-®Ê Abhinava 1. 208 piÔÔhe oloketabbÈ. 4. CÈtummahÈrÈjikabhavanaÑ (SÊ, SyÈ)

DÊghanikÈya 48

Bhagavato upaÔÔhÈnaÑ Ègacchanti. Tattha ekacce paÒhaÑ pucchanti, ekacce kammÈÔÔhanaÑ, ekacce dhammassavanaÑ yÈcanti. BhagavÈ tesaÑ adhippÈyaÑ sampÈdento purimayÈmaÑ vÊtinÈmeti. IdaÑ purimayÈmakiccaÑ.

PurimayÈmakiccapariyosÈne pana bhikkh|su BhagavantaÑ vanditvÈ pakkantesu sakaladasasahassilokadhÈtudevatÈyo okÈsaÑ labhamÈnÈ BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ paÒhaÑ pucchanti yathÈbhisa~khataÑ antamaso caturakkharampi. BhagavÈ tÈsaÑ devatÈnaÑ paÒhaÑ vissajjento majjhimayÈmaÑ vÊtinÈmeti. IdaÑ majjhimayÈmakiccaÑ.

* PacchimayÈmaÑ pana tayo koÔÔhÈse katvÈ purebhattato paÔÔhÈya nisajjÈya pÊÄitassa sarÊrassa kilÈsubhÈvamocanatthaÑ ekaÑ koÔÔhÈsaÑ ca~kamena vÊtinÈmeti, dutiyakoÔÔhÈse gandhakuÔiÑ pavisitvÈ dakkhiÓena passena sato sampajÈno sÊhaseyyaÑ kappeti, tatiyakoÔÔhÈse paccuÔÔhÈya nisÊditvÈ purimabuddhÈnaÑ santike dÈnasÊlÈdivasena katÈdhikÈrapuggaladassanatthaÑ BuddhacakkhunÈ lokaÑ voloketi. IdaÑ pacchimayÈmakiccaÑ.

TasmiÑ pana divase BhagavÈ purebhattakiccaÑ RÈjagahe pariyosÈpetvÈ pacchÈbhatte maggaÑ Ègato, purimayÈme bhikkh|naÑ kammaÔÔhÈnaÑ kathetvÈ majjhimayÈme devatÈnaÑ paÒhaÑ vissajjetvÈ pacchimayÈme ca~kamaÑ Èruyha ca~kamamÈno paÒcannaÑ bhikkhusatÈnaÑ imaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ Èrabbha pavattaÑ kathaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓeneva sutvÈ aÒÒÈsÊti. Tena vuttaÑ “pacchimayÈmakiccaÑ karonto aÒÒÈsÊ”ti.

©atvÈ ca panassa etadahosi “ime bhikkh| mayhaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ Èrabbha guÓaÑ kathenti, etesaÒca sabbaÒÒutaÒÒÈÓakiccaÑ na pÈkaÔaÑ, mayhameva pÈkaÔaÑ, mayi pana gate ete attano kathaÑ nirantaraÑ Èrocessanti, tato nesaÑ ahaÑ taÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ tividhaÑ sÊlaÑ vibhajanto dvÈsaÔÔhiyÈ ÔhÈnesu appaÔivattiyaÑ sÊhanÈdaÑ nadanto paccayÈkÈraÑ samodhÈnetvÈ BuddhaguÓe pÈkaÔe katvÈ SineruÑ ukkhipento viya, suvaÓÓak|Ôena nabhaÑ paharanto viya ca dasasahassilokadhÈtukampanaÑ BrahmajÈlasuttantaÑ arahattnik|Ôena niÔÔhÈpento desessÈmi, sÈ me desanÈ parinibbutassÈpi paÒca vassasahassÈni sattÈnaÑ amatamahÈnibbÈnaÑ sampÈpikÈ1 bhavissatÊ”ti. EvaÑ cintetvÈ yena maÓÉalamÈÄo ______________________________________________________________ * AÑ-®ÔhÈ 50 piÔÔhepi. 1. AmatamahÈparinibbÈnasampÈpikÈ (SÊ)


tenupasa~kamÊti. YenÈti yena disÈbhÈgena so upasa~kamitabbo. Bhummatthe vÈ etaÑ karaÓavacanaÑ, yasmiÑ1 padese so maÓÉalamÈÄo, tattha gatoti ayamettha attho.

PaÒÒatte Èsane nisÊdÊti BuddhakÈle kira yattha yattha ekopi bhikkhu viharati, sabbattha BuddhÈsanaÑ paÒÒattameva hoti. KasmÈ? BhagavÈ kira attano santike kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ phÈsukaÔÔhÈne viharante manasi karoti “asuko mayhaÑ santike kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ gato sakkhissati2 nu kho visesaÑ nibbattetuÑ no vÈ”ti. Atha naÑ passati kammaÔÔhÈnaÑ vissajjetvÈ akusalavitakkaÑ vitakkayamÈnaÑ, tato “kathaÒhi nÈma mÈdisassa satthu santike kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ viharantaÑ imaÑ kulaputtaÑ akusalavitakkÈ abhibhavitvÈ anamatagge vaÔÔadukkhe saÑsÈdessantÊ”ti3 tassa anuggahatthaÑ tattheva atthÈnaÑ dassetvÈ taÑ kulaputtaÑ ovaditvÈ ÈkÈsaÑ uppatitvÈ puna attano vasanaÔÔhÈnameva gacchati. AthevaÑ ovadiyamÈnÈ te bhikkh| cintayiÑsu “satthÈ amhÈkaÑ manaÑ jÈnitvÈ ÈgantvÈ amhÈkaÑ samÊpe ÔhitaÑyeva attÈnaÑ dasseti, tasmiÑ khaÓe ‘bhante idha nisÊdatha, idha nisÊdathÈ’ti ÈsanapariyesanaÑ nÈma bhÈro”ti, te ÈsanaÑ paÒÒapetvÈva viharanti. Yassa pÊÔhaÑ atthi, so taÑ paÒÒapeti. Yassa natthi, so maÒcaÑ vÈ phalakaÑ vÈ kaÔÔhaÑ vÈ pÈsÈÓaÑ vÈ vÈlukapuÒjaÑ4 vÈ paÒÒapeti. TaÑ alabhamÈnÈ purÈÓapaÓÓÈnipi sa~kaÉÉhitvÈ tattha paÑsuk|laÑ pattharitvÈ Ôhapenti. Idha pana raÒÒo nisÊdanÈsanameva atthi, taÑ papphoÔetvÈ paÒÒapetvÈ parivÈretvÈ te bhikkh| Bhagavato adhimuttikaÒÈÓamÈrabbha guÓaÑ thomayamÈnÈ nisÊdiÑsu. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “paÒÒatte Èsane nisÊdÊ”ti.

EvaÑ nisinno pana jÈnantoyeva kathÈsamuÔÔhÈpanatthaÑ bhikkh| pucchi. Te cassa sabbaÑ kathayiÑsu. Tena vuttaÑ “nisajja kho BhagavÈ”ti-Èdi. Tattha kÈya nutthÈti katamÈya nu kathÈya sannisinnÈ bhavathÈti attho. KÈya netthÈtipi pÈÄi, tassÈ katamÈya nu etthÈti attho. KÈya notthÈtipi pÈÄi, tassÈpi purimoyeva attho. ______________________________________________________________ 1. TasmÈ yasmiÑ (SÊ, SyÈ) 2. Sakkhi (SÊ), asakkhi (SyÈ) 3. SaÑsÈressantÊti (Ka); SaÑsÊdessantÊti(SyÈ) 4. VÈlikapuÒjaÑ (SÊ)

DÊghanikÈya 50

AntarÈkathÈti kammaÔÔhÈnamanasikÈra-uddesaparipucchÈdÊnaÑ antarÈ aÒÒÈ ekÈ kathÈ. VippakatÈti mama ÈgamanapaccayÈ apariniÔÔhitÈ sikhaÑ appattÈ. Tena kiÑ dasseti? “NÈhaÑ tumhÈkaÑ kathÈbha~gatthaÑ Ègato, ahaÑ pana sabbaÒÒutÈya tumhÈkaÑ kathaÑ niÔÔhÈpetvÈ matthakappattaÑ katvÈ dassÈmÊti Ègato”ti nisajjeva sabbaÒÒupavÈraÓaÑ pavÈreti. AyaÑ kho no bhante antarÈkathÈ vippakatÈ, atha BhagavÈ anuppattoti etthÈpi ayamadhippÈyo–ayaÑ bhante amhÈkaÑ Bhagavato SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ Èrabbha guÓakathÈ vippakatÈ, na rÈjakathÈdikÈ tiracchÈnakathÈ, atha BhagavÈ anuppatto, taÑ no idÈni niÔÔhÈpetvÈ desethÈti1.

EttÈvatÈ ca yaÑ ÈyasmatÈ Œnandena kamalakuvalayujjalavimalasÈdhurasasalilÈya pokkharaÓiyÈ sukhÈvataraÓatthaÑ nimmalasilÈtalaracanavilÈsa2 sobhitaratanasopÈnaÑ vippakiÓÓamuttÈtalasadisavÈlukÈkiÓÓa3 paÓÉarabh|mibhÈgaÑ titthaÑ viya, suvibhattabhittivicitravedikÈparikkhittassa nakkhattapathaÑ phusitukÈmatÈya viya, vijambhita4 samussayassa pÈsÈdavarassa sukhÈrohaÓatthaÑ dantamayasaÓhamuduphalakakaÒcanalatÈvinaddhamaÓigaÓappabhÈsamudayujjalasobhaÑ sopÈnaÑ viya, suvaÓÓavalayan|purÈdisa~ghaÔÔanasaddasammissitakathitahasitamadhurassaragehajanavicaritassa uÄÈrissariyavibhavasobhitassa mahÈgharassa sukhappavesanatthaÑ suvaÓÓarajatamaÓimuttapavÈÄÈdijutivissaravijjotitasuppatiÔÔhitavisÈladvÈrabÈhaÑ mahÈdvÈraÑ viya ca atthabyaÒjanasampannassa buddhaguÓÈnubhÈvasaÑs|cakassa imassa suttassa sukhÈvagahaÓatthaÑ kÈladesadesakavatthu parisÈpadesapaÔimaÓÉitaÑ nidÈnaÑ bhÈsitaÑ, tassatthavaÓÓanÈ samattÈti. 5. IdÈni “mamaÑ vÈ bhikkhave pare avaÓÓaÑ bhÈseyyun”ti-ÈdinÈ nayena BhagavatÈ nikkhittassa suttassa vaÓÓanÈya okÈso anuppatto. SÈ panesÈ suttavaÓÓanÈ yasmÈ suttanikkhepaÑ vicÈretvÈ vuccamÈnÈ pÈkaÔÈ hoti, tasmÈ suttanikkhepaÑ tÈva vicÈrayissÈma. CattÈro hi suttanikkhepÈ attajjhÈsayo parajjhÈsayo pucchÈvasiko aÔÔhuppattikoti. ______________________________________________________________ 1. DethÈti (SÊ), dassethÈti (Ka) 2. Vilasita (SÊ), vilÈsita (SyÈ) 3. PuÓÓa (SyÈ), cuÓÓa (Ka) 4. Pavijambhita (SÊ, SyÈ)


* Tattha yÈni suttÈni BhagavÈ parehi anajjhiÔÔho kevalaÑ attano ajjhÈsayeneva kathesi. SeyyathidaÑ, Œka~kheyyasuttaÑ VatthasuttaÑ MahÈsatipaÔÔhÈnaÑ MahÈsaÄÈyatanavibha~gasuttaÑ AriyavaÑsasuttaÑ sammappadhÈnasuttantahÈrako iddhipÈda-indriyabalabojjha~gamagga~gasuttantahÈrakoti-evamÈdÊni. TesaÑ attajjhÈsayo nikkhepo.

YÈni pana “paripakkÈ kho RÈhulassa vimuttiparipÈcaniyÈ dhammÈ, yann|nÈhaÑ RÈhulaÑ uttariÑ ÈsavÈnaÑ khaye vineyyan”ti1 evaÑ paresaÑ ajjhÈsayaÑ, khantiÑ, manaÑ, abhinÊhÈraÑ, bujjhanabhÈvaÒca avekkhitvÈ parajjhÈsayavasena kathitÈni. SeyyathidaÑ? C|ÄarÈhulovÈdasuttaÑ MahÈrÈhulovÈdasuttaÑ DhammacakkappavattanaÑ DhÈtuvibha~gasuttanti evamÈdÊni. TesaÑ parajjhÈsayo nikkhepo.

BhagavantaÑ pana upasa~kamitvÈ catasso parisÈ cattÈro vaÓÓÈ nÈgÈ supaÓÓÈ gandhabbÈ asurÈ yakkhÈ mahÈrÈjÈno TÈvatiÑsÈdayo devÈ mahÈbrahmÈti evamÈdayo “bojjha~gÈ bojjha~gÈ”ti bhante vuccanti2. “NÊvaraÓÈ nÊvaraÓÈ”ti bhante vuccanti. Ime nu kho bhante paÒcupÈdÈnakkhandhÈ3. KiÑ s|dha vittaÑ purisassa seÔÔhanti-ÈdinÈ4 nayena paÒhaÑ pucchanti. EvaÑ puÔÔhena BhagavatÈ yÈni kathitÈni Bojjha~gasaÑyuttÈdÊni, yÈni vÈ panaÒÒÈnipi DevatÈsaÑyuttamÈrasaÑyuttabrahmasaÑyuttasakkapaÒhac|ÄavedallamahÈvedallasÈmaÒÒaphala-ÈÄavakas|cilomakharalomasuttÈdÊni. TesaÑ pucchÈvasiko nikkhepo.

YÈni pana tÈni uppannaÑ kÈraÓaÑ paÔicca kathitÈni. SeyyathidaÑ? DhammadÈyÈdaÑ c|ÄasÊhanÈdaÑ cand|pamaÑ5 puttamaÑs|pamaÑ dÈrukkhandh|pamaÑ aggikkhandh|pamaÑ pheÓapiÓÉ|pamaÑ pÈricchattak|pamanti-evamÈdÊni. TesaÑ aÔÔhuppattiko nikkhepo.

Evametesu cat|su nikkhepesu imassa suttassa aÔÔhuppattiko nikkhepo. AÔÔhuppattiyÈ hi6 idaÑ BhagavatÈ nikkhittaÑ. KatarÈya aÔÔhuppattiyÈ? VaÓÓÈvaÓÓe. Œcariyo ratanattayassa avaÓÓaÑ abhÈsi, antevÈsÊ vaÓÓaÑ. Iti imaÑ vaÓÓÈvaÓÓaÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ desanÈkusalo BhagavÈ “mamaÑ vÈ bhikkhave pare avaÓÓaÑ bhÈseyyun”ti desanaÑ Èrabhi. Tattha ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 1. 17; AÑ-®Ôha 1. 14 piÔÔhesupi. 1. SaÑ 2. 324 piÔÔhe. 2. SaÑ 3. 75 piÔÔhe. 3. Ma 3. 66 piÔÔhe. 4. SaÑ 1. 216; Khu 1. 306 piÔÔhesu. 5. Cand|pamaÑ s|riy|pamaÑ(Ka) 6. AÔÔhuppattiyaÑ hi (SÊ, Ka)

DÊghanikÈya 52

mamanti sÈmivacanaÑ, mamÈti attho. VÈsaddo vikappanattho. Pareti paÔiviruddhÈ sattÈ. TatrÈti ye avaÓÓaÑ vadanti, tesu.

“Na ÈghÈto”ti-ÈdÊhi kiÒcÈpi tesaÑ bhikkh|naÑ ÈghÈtoyeva natthi, atha kho ÈyatiÑ kulaputtÈnaÑ Êdisesupi ÔhÈnesu akusaluppattiÑ paÔisedhento dhammanettiÑ Ôhapeti. Tattha Èhanati cittanti ÈghÈto, kopassetaÑ adhivacanaÑ. AppatÊtÈ honti tena atuÔÔhÈ asomanassikÈti appaccayo, domanassassetaÑ adhivacanaÑ. Neva attano, na paresaÑ hitaÑ abhirÈdhayatÊti anabhiraddhi, kopassetaÑ adhivacanaÑ. Evamettha dvÊhi padehi sa~khÈrakkhandho, ekena vedanÈkkhandhoti dve khandhÈ vuttÈ. TesaÑ vasena sesÈnampi sampayuttadhammÈnaÑ kÈraÓaÑ paÔikkhittameva.

EvaÑ paÔhamena nayena manopadosaÑ nivÈretvÈ dutiyena nayena tattha ÈdÊnavaÑ dassento Èha “tatra ce tumhe assatha kupitÈ vÈ anattamanÈ vÈ, tumhaÑyevassa tena antarÈyo”ti. Tattha tatra ce tumhe assathÈti tesu avaÓÓabhÈsakesu, tasmiÑ vÈ avaÓÓe tumhe bhaveyyÈtha ce, yadi bhaveyyÈthÈti attho. KupitÈ kopena, anattamanÈ domanassena. TumhaÑyevassa tena antarÈyoti tumhÈkaÑyeva tena kopena, tÈya ca anattamanatÈya paÔhamajjhÈnÈdÊnaÑ antarÈyo bhaveyya.

EvaÑ dutiyena nayena ÈdÊnavaÑ dassetvÈ tatiyena nayena vacanatthasallakkhaÓamattepi asamatthataÑ dassento “api nu tumhe paresan”ti-ÈdimÈha. Tattha paresanti yesaÑ kesaÒci. Kupito hi neva Buddhapaccekabuddha-ariyasÈvakÈnaÑ, na mÈtÈpit|naÑ, na paccatthikÈnaÑ subhÈsitadubbhÈsitassa atthaÑ ÈjÈnÈti. YathÈha–

“Kuddho atthaÑ na jÈnÈti, kuddho dhammaÑ na passati. AndhaÑtamaÑ1 tadÈ hoti, yaÑ kodho sahate naraÑ.

Anatthajanano kodho, kodho cittappakopano. Bhayamantarato jÈtaÑ, taÑ jano nÈvabujjhatÊ”ti. ______________________________________________________________ 1. AndhatamaÑ (SyÈ, Ka) AÑ 2. 471; Khu 1. 252; Khu 7. 12; Khu 8. 251 piÔÔhesu.


EvaÑ sabbathÈpi avaÓÓe manopadosaÑ nisedhetvÈ idÈni paÔipajjitabbÈkÈraÑ dassento “tatra tumhehi abh|taÑ abh|tato”ti-ÈdimÈha.

Tattha tatra tumhehÊti tasmiÑ avaÓÓe tumhehi. Abh|taÑ abh|tato nibbeÔhetabbanti yaÑ abh|taÑ, taÑ abh|tabhÈveneva apanetabbaÑ. KathaÑ? “ItipetaÑ abh|tan”ti-ÈdinÈ nayena. TatrÈyaÑ yojanÈ”tumhÈkaÑ SatthÈ na sabbaÒÒ|, dhammo durakkhÈto, saÑgho duppaÔipanno”ti-ÈdÊni sutvÈ na tuÓhÊ bhavitabbaÑ, evaÑ pana vattabbaÑ “itipetaÑ abh|taÑ, yaÑ tumhehi vuttaÑ, taÑ iminÈpi kÈraÓena abh|taÑ, iminÈpi kÈraÓena atacchaÑ, natthi cetaÑ amhesu na ca panetaÑ amhesu saÑvijjati, sabbaÒÒ|yeva amhÈkaÑ SatthÈ, svakkhÈto dhammo, suppaÔipanno saÑgho, tatra idaÒcidaÒca kÈraÓan”ti. Ettha ca dutiyaÑ padaÑ paÔhamassa, catutthaÒca tatiyassa vevacananti veditabbaÑ. IdaÒca avaÓÓeyeva nibbeÔhanaÑ kÈtabbaÑ, na sabbattha. Yadi hi “tvaÑ dussÊlo, tavÈcariyo dussÊlo, idaÒcidaÒca tayÈ kataÑ, tavÈcariyena katan”ti vutte tuÓhÊbh|to adhivÈseti, Èsa~kanÊyo hoti. TasmÈ manopadosaÑ akatvÈ avaÓÓo nibbeÔhetabbo. “OÔÔhosi goÓosÊ”ti-ÈdinÈ1 pana nayena dasahi akkosavatth|hi akkosantaÑ puggalaÑ ajjhupekkhitvÈ adhivÈsanakhantiyeva tattha kÈtabbÈ. 6. EvaÑ avaÓÓabh|miyaÑ tÈdilakkhaÓaÑ dassetvÈ idÈni vaÓÓabh|miyaÑ dassetuÑ “mamaÑ vÈ bhikkhave pare vaÓÓaÑ bhÈseyyun”ti-ÈdimÈha. Tattha pareti ye keci pasannÈ devamanussÈ. Œnandanti etenÈti Œnando, pÊtiyÈ etaÑ adhivacanaÑ. Sumanassa bhÈvo somanassaÑ, cetasikasukhassetaÑ adhivacanaÑ. UppilÈvino2 bhÈvo uppilÈvitattaÑ. Kassa uppilÈvitattanti? Cetasoti, uddhaccÈvahÈya uppilÈpanapÊtiyÈ etaÑ adhivacanaÑ. IdhÈpi3 dvÊhi padehi sa~khÈrakkhandho, ekena vedanÈkkhandho vutto.

EvaÑ paÔhamanayena uppilÈvitattaÑ nivÈretvÈ dutiyena tattha ÈdÊnavaÑ dassento “tatra ce tumhe assathÈ”ti-ÈdimÈha. IdhÈpi tumhaÑ yevassa tena antarÈyoti tena uppilÈvitattena tumhÈkaÑyeva ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 9 piÔÔhe. 2. UbbillÈvino (SÊ, SyÈ) 3. Iti idhÈpi (SyÈ)

DÊghanikÈya 54

paÔhamajjhÈnÈdÊnaÑ antarÈyo bhaveyyÈti1 attho veditabbo. KasmÈ panetaÑ vuttaÑ. Nanu BhagavatÈ–

“Buddho’ti kittayantassa, kÈye2 bhavati yÈ pÊti. Varameva hi sÈ pÊti. kasiÓenÈpi JambudÊpassa.

‘Dhammo’ti kittayantassa -pa- kasiÓenÈpi JambudÊpassa.

‘SaÑgho’ti kittayantassa, kÈye2 bhavati yÈ pÊti. Varameva hi sÈ pÊti, kasiÓenÈpi JambudÊpassÈ”ti ca.

“Ye bhikkhave Buddhe pasannÈ, agge te pasannÈ”ti * ca evamÈdÊhi anekasatehi suttehi ratanattaye pÊtisomanassameva vaÓÓitanti? SaccaÑ vaÓÓitaÑ, taÑ pana nekkhammanissitaÑ. Idha “amhÈkaÑ Buddho, amhÈkaÑ dhammo”ti-ÈdinÈ3 nayena Èyasmato Channassa uppannasadisaÑ gehassitaÑ pÊtisomanassaÑ adhippetaÑ. IdaÒhi jhÈnÈdipaÔilÈbhÈya antarÈyakaraÑ hoti. TenevÈyasmÈ Channopi yÈva Buddho na parinibbÈyi, tÈva visesaÑ nibbattetuÑ nÈsakkhi, parinibbÈnakÈle paÒÒattena pana brahmadaÓÉena tajjito taÑ pÊtisomanassaÑ pahÈya visesaÑ nibbattesi. TasmÈ antarÈyakaraÑyeva sandhÈya idaÑ vuttanti veditabbaÑ. AyaÒhi lobhasahagatÈ4 pÊti, lobho ca kodhasadisova. YathÈha–

“Luddho atthaÑ na jÈnÈti, luddho dhammaÑ na passati. AndhaÑtamaÑ tadÈ hoti, yaÑ lobho sahate naraÑ.

Anatthajanano lobho, lobho cittappakopano5. Bhayamantarato jÈtaÑ, taÑ jano nÈvabujjhatÊ”ti6.

TatiyavÈro pana idha anÈgatopi atthato ÈgatoyevÈti veditabbo. Yatheva hi kuddho, evaÑ luddhopi atthaÑ na jÈnÈtÊti.

PaÔipajjitabbÈkÈradassanavÈre panÈyaÑ yojanÈ–“tumhÈkaÑ SatthÈ sabbaÒÒ| ArahaÑ SammÈsambuddho, dhammo svakkhÈto, saÑgho suppaÔipanno”ti-ÈdÊni sutvÈ na tuÓhÊ bhavitabbaÑ, evaÑ pana paÔijÈnitabbaÑ “itipetaÑ ______________________________________________________________ 1. AssÈti (SÊ, SyÈ) 2. Yassa kÈye (SÊ, SyÈ) * AÑ 1. 343; Khu 1. 254 piÔÔhesu. 3. AmhÈkaÑ saÑghoti-ÈdinÈ (Ka) 4. RÈgasahagatÈ (SÊ, Ka) 5. Cittapalujjano (SyÈ) 6. AÑ 2. 471; Khu 1. 252; Khu 7. 12; Khu 8. 251 piÔÔhesu.


bh|taÑ, yaÑ tumhehi vuttaÑ, taÑ iminÈpi kÈraÓena bh|taÑ, iminÈpi kÈraÓena tacchaÑ. So hi BhagavÈ itipi ArahaÑ, itipi SammÈsambuddho. Dhammo itipi svakkhÈto, itipi sandiÔÔhiko. SaÑgho itipi suppaÔipanno, itipi ujuppaÔipanno”ti. “TvaÑ sÊlavÈ”ti pucchitenÈpi sace sÊlavÈ, “sÊlavÈhamasmÊ”ti paÔijÈnitabbameva. “TvaÑ paÔhamassa jhÈnassa lÈbhÊ -pa- arahÈ”ti puÔÔhenÈpi sabhÈgÈnaÑ bhikkh|naÑyeva paÔijÈnitabbaÑ. EvaÒhi pÈpicchatÈ ceva parivajjitÈ hoti, sÈsanassa ca amoghatÈ dÊpitÈ hotÊti. SesaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ.

C|ÄasÊlavaÓÓanÈ

7. AppamattakaÑ kho panetaÑ bhikkhaveti ko1 anusandhi? IdaÑ suttaÑ dvÊhi padehi ÈbaddhaÑ2 vaÓÓena ca avaÓÓena ca. Tattha avaÓÓo “itipetaÑ abh|taÑ, itipetaÑ atacchan”ti ettheva udakantaÑ patvÈ aggi viya nivatto. VaÓÓo pana “bh|taÑ bh|tato paÔijÈnitabbaÑ ‘itipetaÑ bh|tan’ti” evaÑ anuvattatiyeva. So pana duvidho Brahmadattena bhÈsitavaÓÓo ca bhikkhusaÑghena “acchariyaÑ Èvuso”ti-ÈdinÈ nayena ÈraddhavaÓÓo ca. Tesu bhikkhusaÑghena vuttavaÓÓassa upari suÒÒatÈpakÈsane anusandhiÑ dassessati. Idha pana Brahmadattena vuttavaÓÓassa anusandhiÑ dassetuÑ “appamattakaÑ kho panetaÑ bhikkhave”ti desanÈ ÈraddhÈ.

Tattha appamattakanti parittassa nÈmaÑ. Oramattakanti tasseva vevacanaÑ. MattÈti vuccati pamÈÓaÑ. AppaÑ mattÈ etassÈti appamattakaÑ. OraÑ mattÈ etassÈti oramattakaÑ. SÊlameva sÊlamattakaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–appamattakaÑ kho panetaÑ bhikkhave oramattakaÑ sÊlamattakaÑ nÈma, yena “TathÈgatassa vaÓÓaÑ vadÈmÊ”ti ussÈhaÑ katvÈpi vaÓÓaÑ vadamÈno puthujjano vadeyyÈti. Tattha siyÈ, nanu idaÑ sÊlaÑ nÈma yogino aggavibh|sanaÑ. YathÈhu porÈÓÈ–

“SÊlaÑ yogissa’la~kÈro, sÊlaÑ yogissa maÓÉanaÑ. SÊlehi’la~kato3 yogÊ, maÓÉane aggataÑ gato”ti. ______________________________________________________________ 1. KÈ (SyÈ) 2. ŒraddhaÑ (SyÈ) 3. SÊlehala~kato (SÊ)

DÊghanikÈya 56

BhagavatÈpi ca anekesu suttasatesu sÊlaÑ mahantameva katvÈ kathitaÑ. YathÈha “Èka~kheyya ce bhikkhave bhikkhu ‘sabrahmacÈrÊnaÑ piyo cassaÑ manÈpo ca garu ca bhÈvanÊyo cÈ’ti, sÊlesvevassa parip|rakÈrÊ”ti1 ca.

“KikÊva aÓÉaÑ camarÊva vÈladhiÑ, PiyaÑva puttaÑ nayanaÑva ekakaÑ. Tatheva sÊlaÑ anurakkhamÈnÈ, SupesalÈ hotha sadÈ sagÈravÈ”ti * ca.

“Na pupphagandho paÔivÈtameti, Na candanaÑ taggaramallikÈ2 vÈ. SataÒca gandho paÔivÈtameti, SabbÈ disÈ sappuriso pavÈyati.

CandanaÑ tagaraÑ vÈpi, uppalaÑ atha vassikÊ. EtesaÑ gandhajÈtÈnaÑ, sÊlagandho anuttaro.

Appamatto ayaÑ gandho, yvÈyaÑ tagaracandanaÑ3. Yo ca sÊlavataÑ gandho, vÈti devesu uttamo.

TesaÑ sampannasÊlÈnaÑ, appamÈdavihÈrinaÑ. SammadaÒÒÈ vimuttÈnaÑ, mÈro maggaÑ na vindatÊ”ti ca.

“SÊle patiÔÔhÈya naro sapaÒÒo, cittaÑ paÒÒaÒca bhÈvayaÑ. ŒtÈpÊ nipako bhikkhu, so imaÑ vijaÔaye jaÔan”ti4 ca.

“SeyyathÈpi bhikkhave ye keci bÊjagÈmabh|tagÈmÈ vuÉÉhiÑ vir|ÄhiÑ vepullaÑ Èpajjanti, sabbe te pathaviÑ nissÈya pathaviyaÑ patiÔÔhÈya evamete bÊjagÈmabh|tagÈmÈ vuÉÉhiÑ vir|ÄhiÑ vepullaÑ Èpajjanti, evameva kho bhikkhave bhikkhu sÊlaÑ nissÈya sÊle patiÔÔhÈya satta bojjha~ge bhÈvento satta bojjha~ge bahulÊkaronto vuÉÉhiÑ vir|ÄhiÑ vepullaÑ pÈpuÓÈti dhammes|”ti5 ca evaÑ aÒÒÈnipi anekÈni suttÈni daÔÔhabbÈni. Evamanekesu suttasatesu sÊlaÑ mahantameva katvÈ kathitaÑ. TaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 39 piÔÔhe. * Visuddhi 1. 34 piÔÔhepi. 2. TagaramallikÈ (bah|su) Khu 1. 21; AÑ 1. 227; Khu 11. 317 piÔÔhesu. 3. TagaracandanÊ (SÊ, SyÈ, I) 4. SaÑ 1. 13 piÔÔhe. 5. SaÑ 3. 119 BÊjasuttaÑ, taÒca 43 piÔÔhe viya daÔÔhabbaÑ.


kasmÈ imasmiÑ ÔhÈne “appamattakan”ti ÈhÈti? Upari guÓe upanidhÈya. SÊlaÒhi samÈdhiÑ na pÈpuÓÈti, samÈdhi paÒÒaÑ na pÈpuÓÈti, tasmÈ uparimaÑ upanidhÈya heÔÔhimaÑ oramattakaÑ nÈma hoti. KathaÑ sÊlaÑ samÈdhiÑ na pÈpuÓÈti? BhagavÈ hi abhisambodhito sattame saÑvacchare SÈvatthinagaradvÈre kaÓÉambarukkham|le dvÈdasayojane ratanamaÓÉape yojanappamÈÓe ratanapalla~ke nisÊditvÈ tiyojanike dibbasetacchatte dhÈriyamÈne dvÈdasayojanÈya parisÈya attÈdÈnaparidÊpanaÑ titthiyamaddanaÑ “uparimakÈyato aggikkhandho pavattati, heÔÔhimakÈyato udakadhÈrÈ pavattati -pa- ekekalomak|pato aggikkhandho pavattati, ekekalomak|pato udakadhÈrÈ pavattati, channaÑ vaÓÓÈnan”ti-ÈdinayappavattaÑ YamakapÈÔihÈriyaÑ dasseti. Tassa suvaÓÓavaÓÓasarÊrato suvaÓÓavaÓÓÈ rasmiyo uggantvÈ yÈva bhavaggÈ gacchanti, sakaladasasahassacakkavÈÄassa ala~karaÓakÈlo viya hoti, dutiyÈ dutiyÈ rasmiyo purimÈya purimÈya yamakayamakÈ viya1 ekakkhaÓe viya pavattanti.

DvinnaÒca cittÈnaÑ ekakkhaÓe pavatti nÈma natthi. BuddhÈnaÑ pana BhagavantÈnaÑ bhava~gaparivÈsassa lahukatÈya, paÒcahÈkÈrehi ÈciÓÓavasitÈya ca tÈ ekakkhaÓe viya pavattanti. TassÈ tassÈ pana rasmiyÈ ÈvajjanaparikammÈdhiÔÔhÈnÈni visuÑ visuÑyeva.

NÊlarasmi-atthÈya hi BhagavÈ nÊlakasiÓaÑ samÈpajjati, pÊtarasmi-atthÈya pÊtakasiÓaÑ, lohita-odÈtarasmi-atthÈya lohita odÈtakasiÓaÑ, aggikkhandhatthÈya tejokasiÓaÑ, udakadhÈratthÈya ÈpokasiÓaÑ samÈpajjati. SatthÈ ca~kamati, nimmito tiÔÔhati vÈ nisÊdati vÈ seyyaÑ vÈ kappetÊti2 sabbaÑ vitthÈretabbaÑ. Ettha ekampi sÊlassa kiccaÑ natthi, sabbaÑ samÈdhikiccameva. EvaÑ sÊlaÑ samÈdhiÑ na pÈpuÓÈti.

YaÑ pana BhagavÈ kappasatasahassÈdhikÈni cattÈri asa~khyeyyÈni pÈramiyo p|retvÈ ek|natiÑsavassakÈle cakka vattisirÊnivÈsabh|tÈ bhavanÈ nikkhamma AnomÈnadÊtÊre pabbajitvÈ chabbassÈni padhÈnayogaÑ katvÈ visÈkhapuÓÓamÈyaÑ UruvelagÈme SujÈtÈya dinnaÑ pakkhittadibbojaÑ madhupÈyÈsaÑ paribhuÒjitvÈ sÈyanhasamaye dakkhiÓuttarena BodhimaÓÉaÑ ______________________________________________________________ 1. PurimayamakÈ viya(Ka) 2. Khu 9. 121 piÔÔhe.

DÊghanikÈya 58

pavisitvÈ assatthadumarÈjÈnaÑ tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ katvÈ pubbuttarabhÈge Ôhito tiÓasanthÈraÑ santharitvÈ tisandhipalla~kaÑ ÈbhujitvÈ catura~gasamannÈgataÑ mettÈkammaÔÔhÈnaÑ pubba~gamaÑ katvÈ vÊriyÈdhiÔÔhÈnaÑ adhiÔÔhÈya cuddasahatthapalla~kavaragato suvaÓÓapÊÔhe ÔhapitaÑ1 rajatakkhandhaÑ viya paÒÒÈsahatthaÑ bodhikkhandhaÑ piÔÔhito katvÈ upari maÓichattena viya bodhisÈkhÈya dhÈriyamÈno suvaÓÓavaÓÓe cÊvare pavÈÄasadisesu bodhi-a~kuresu patamÈnesu s|riye atthaÑ upagacchante mÈrabalaÑ vidhamitvÈ paÔhamayÈme pubbenivÈsaÑ anussaritvÈ majjhimayÈme dibbacakkhuÑ visodhetvÈ pacc|sakÈle sabbabuddhÈnamÈciÓÓe paccayÈkÈre ÒÈÓaÑ otÈretvÈ ÈnÈpÈnacatutthajjhÈnaÑ nibbattetvÈ tadeva pÈdakaÑ katvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ maggapaÔipÈÔiyÈ adhigatena catutthamaggena sabbakilese khepetvÈ sabbabuddhaguÓe paÔivijjhi, idamassa paÒÒÈkiccaÑ. EvaÑ samÈdhi paÒÒaÑ na pÈpuÓÈti.

Tattha yathÈ hatthe udakaÑ pÈtiyaÑ udakaÑ na pÈpuÓÈti, pÈtiyaÑ udakaÑ ghaÔe udakaÑ na pÈpuÓÈti, ghaÔe udakaÑ kolambe udakaÑ na pÈpuÓÈti, kolambe udakaÑ cÈÔikaÑ udakaÑ na pÈpuÓÈti, cÈÔiyaÑ udakaÑ mahÈkumbhiyaÑ udakaÑ na pÈpuÓÈti, mahÈkumbhiyaÑ udakaÑ kusobbhe udakaÑ na pÈpuÓÈti, kusobbhe udakaÑ kandare udakaÑ na pÈpuÓÈti, kandare udakaÑ kunnadiyaÑ udakaÑ na pÈpuÓÈti, innadiyaÑ udakaÑ paÒcamahÈnadiyaÑ udakaÑ na pÈpuÓÈti, paÒcamahÈnadiyaÑ udakaÑ cakkavÈÄamahÈsamudde udakaÑ na pÈpuÓÈti, cakkavÈÄamahÈsamudde udakaÑ SinerupÈdake mahÈsamudde udakaÑ na pÈpuÓÈti. PÈtiyaÑ udakaÑ upanidhÈya hatthe udakaÑ parittaÑ -pa- sinerupÈdakamahÈsamudde udakaÑ upanidhÈya cakkavÈÄamahÈsamudde udakaÑ parittaÑ2. Iti upar|pari udakaÑ bahukaÑ upÈdÈya heÔÔhÈ heÔÔhÈ udakaÑ parittaÑ hoti.

Evameva upari upari guÓe upÈdÈya heÔÔhÈ heÔÔhÈ sÊlaÑ appamattakaÑ oramattakanti veditabbaÑ. TenÈha “appamattakaÑ kho panetaÑ bhikkhave oramattakaÑ sÊlamattakan”ti.

Yena puthujjanoti ettha–

“Duve puthujjanÈ vuttÈ, BuddhenÈdiccabandhunÈ. Andho puthujjano eko, kalyÈÓeko puthujjano”ti3. ______________________________________________________________ 1. ®hitaÑ (SyÈ) 2. Parittanti (SÊ, SyÈ) 3. Ma-®Ôha 1. 22; AÑ-®Ôha 1. 47; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 51; Abhi-®Ôha 1. 384; Itivuttaka-®Ôha

78 piÔÔhesupi.


Tattha yassa khandhadhÈtu-ÈyatanÈdÊsu uggahaparipucchÈsavanadhÈraÓapaccavekkhaÓÈni natthi, ayaÑ andhaputhujjano. Yassa tÈni atthi, so kalyÈÓaputhujjano. Duvidhopi panesa–

Puth|naÑ jananÈdÊhi, kÈraÓehi puthujjano. PuthujjanantogadhattÈ, puthuvÈyaÑ jano iti.

So hi puth|naÑ nÈnappakÈrÈnaÑ kilesÈdÊnaÑ jananÈdÊhi kÈraÓehi puthujjano. YathÈha–

“Puthu1 kilese janentÊti puthujjanÈ, puthu avihatasakkÈyadiÔÔhikÈti puthujjanÈ, puthu satthÈrÈnaÑ mukhullokikÈti puthujjanÈ, puthu sabbagatÊhi avuÔÔhitÈti puthujjanÈ, puthu nÈnÈbhisa~khÈre abhisa~kharontÊti puthujjanÈ, puthu nÈnÈ-oghehi vuyhanti, puthu nÈnÈsantÈpehi santappanti, puthu pariÄÈhehi pariÉayhanti, puthu paÒcasu kÈmaguÓesu rattÈ giddhÈ gathitÈ2 mucchitÈ ajjhosannÈ3 laggÈ laggitÈ palibuddhÈti puthujjanÈ, puthu paÒcahi nÊvaraÓehi ÈvutÈ nivutÈ ovutÈ4 pihitÈ paÔicchannÈ paÔikujjitÈti puthujjanÈ”ti.

Puth|naÑ vÈ gaÓanapathamatÊtÈnaÑ ariyadhammaparammukhÈnaÑ nÊcadhammasamÈcÈrÈnaÑ janÈnaÑ antogadhattÈti puthujjano, puthu vÈ ayaÑ visuÑyeva sa~khyaÑ gato, visaÑsaÔÔho sÊlasutÈdiguÓayuttehi ariyehi janehÊti puthujjanoti.

* TathÈgatassÈti aÔÔhahi kÈraÓehi BhagavÈ TathÈgato–tathÈ Ègatoti TathÈgato, tathÈ gatoti TathÈgato, tathalakkhaÓaÑ Ègatoti TathÈgato, tathadhamme yÈthÈvato abhisambuddhoti TathÈgato, tathadassitÈya TathÈgato, tathavÈditÈya TathÈgato, tathÈkÈritÈya TathÈgato, abhibhavanaÔÔhena TathÈgatoti.

KathaÑ BhagavÈ tathÈ Ègatoti TathÈgato? YathÈ sabbalokahitÈya ussukkamÈpannÈ purimakÈ SammÈsambuddhÈ ÈgatÈ, yathÈ VipassÊ BhagavÈ Ègato, yathÈ SikhÊ BhagavÈ, yathÈ Vessabh| BhagavÈ, yathÈ Kakusandho BhagavÈ, yathÈ KoÓÈgamano BhagavÈ, yathÈ Kassapo BhagavÈ Ègatoti5. KiÑ vuttaÑ hoti–yena abhinÊhÈrena ______________________________________________________________ 1. Puth| (SyÈ) 2. GadhitÈ (SyÈ, Ka) 3. AjjhopannÈ (Ka) 4. OphuÔÈ(Ka) * Ma-®Ôha 1. 47; AÑ-®Ôha 1. 80; UdÈna-®Ôha-113; Itivuttaka-®Ôha-111; TheragÈthÈ-®Ôha 1. 42; BuddhavaÑsa-®Ôha 18; MahÈniddesa-®Ôha 153 piÔÔhesupi. 5. Œgato (SÊ)

DÊghanikÈya 60

ete Bhagavanto ÈgatÈ, teneva amhÈkampi BhagavÈ Ègato. Atha vÈ yathÈ VipassÊ BhagavÈ -pa- yathÈ Kassapo BhagavÈ dÈnapÈramiÑ p|retvÈ, sÊlanekkhammapaÒÒÈvÊriyakhantisacca-adhiÔÔhÈnamettÈ-upekkhÈpÈramiÑ p|retvÈ imÈ dasa pÈramiyo dasa upapÈramiyo dasa paramatthapÈramiyoti samatiÑsa pÈramiyo p|retvÈ a~gapariccÈgaÑ nayanadhanarajjaputtadÈrapariccÈganti1 ime paÒca mahÈpariccÈge pariccajitvÈ pubbayogapubbacariyadhammakkhÈnaÒÈtatthacariyÈdayo p|retvÈ BuddhicariyÈya2 koÔiÑ patvÈ Ègato, tathÈ amhÈkampi BhagavÈ Ègato. Atha vÈ yathÈ VipassÊ BhagavÈ -pa- Kassapo BhagavÈ cattÈro satipaÔÔhÈne cattÈro sammappadhÈne cattÈro iddhipÈde paÒcindriyÈni paÒca balÈni satta bojjha~ge ariyaÑ aÔÔha~gikaÑ maggaÑ bhÈvetvÈ br|hetvÈ Ègato, tathÈ amhÈkampi BhagavÈ Ègato evaÑ tathÈ Ègatoti TathÈgato.

Yatheva lokamhi vipassi-Èdayo, SabbaÒÒubhÈvaÑ munayo idhÈgatÈ. TathÈ ayaÑ sakyamunÊpi Ègato, TathÈgato vuccati tena cakkhumÈti.

EvaÑ tathÈ Ègatoti TathÈgato. (1)

KathaÑ tathÈ gatoti TathÈgato? YathÈ sampatijÈto VipassÊ BhagavÈ gato -pa- Kassapo BhagavÈ gato.

KathaÒca so BhagavÈ gato? So hi sampatijÈtova samehi pÈdehi pathaviyaÑ patiÔÔhÈya uttarÈbhimukho3 sattapadavÊtihÈrena gato. YathÈha “sampatijÈto kho Œnanda bodhisatto samehi pÈdehi patiÔÔhahitvÈ uttarÈbhimukho sattapadavÊtihÈrena gacchati setamhi chatte anuhÊramÈne4, sabbÈ ca disÈ anuviloketi, ÈsabhiÑ vÈcaÑ5 bhÈsati ‘aggohamasmi lokassa, jeÔÔhohamasmi lokassa, seÔÔhohamasmi lokassa, ayamantimÈ jÈti, natthi dÈni punabbhavo’ti”. ______________________________________________________________ 1. DhanaputtadÈrajÊvitapariccÈganti (SyÈ) 2. BuddhacariyÈya (SyÈ) 3. Uttarenamukho (DÊ 2. 13 piÔÔhe.) 4. AnudhÈriyamÈne (SyÈ, Ka) 5. ŒsabhiÒca vÈcaÑ (SÊ), Èsabhi vÈcaÑ (SyÈ)


TaÒcassa gamanaÑ tathaÑ ahosi avitathaÑ anekesaÑ visesÈdhigamÈnaÑ pubbanimittabhÈvena. YaÒhi so sampatijÈtova samehi pÈdehi patiÔÔhahi, idamassa caturiddhipÈdapaÔilÈbhassa pubbanimittaÑ.

UttarÈbhimukhabhÈvo pana sabbalokuttarabhÈvassa pubbanimittaÑ.

SattapadavÊtihÈro sattabojjha~garatanapaÔilÈbhassa.

“SuvaÓÓadaÓÉÈ vÊtipatanti cÈmarÈ”ti ettha vuttacÈmarukkhepo pana sabbatitthiyanimmathanassa1.

SetacchattadhÈraÓaÑ arahattavimuttivaravimalasetacchattapaÔilÈbhassa,

Sattamapad|pari ÔhatvÈ sabbadisÈnuvilokanaÑ sabbaÒÒutÈnÈvaraÓaÒÈÓapaÔi- lÈbhassa,

ŒsabhivÈcÈbhÈsanaÑ appaÔivattiyavaradhammacakkappavattanassa pubbanimittaÑ.

TathÈ ayaÑ BhagavÈpi gato. TaÒcassa gamanaÑ tathaÑ ahosi avitathaÑ tesaÑyeva visesÈdhigamÈnaÑ pubbanimittabhÈvena.

TenÈhu porÈÓÈ–

“MuhuttajÈtova GavampatÊ yathÈ, Samehi pÈdehi phusÊ vasundharaÑ. So vikkamÊ satta padÈni Gotamo, SetaÒca chattaÑ anudhÈrayuÑ mar|.

GantvÈna so satta padÈni Gotamo, DisÈ vilokesi samÈ samantato. AÔÔha~gupetaÑ giramabbhudÊrayi, SÊho yathÈ pabbatamuddhaniÔÔhito”ti.

EvaÑ tathÈ gatoti TathÈgato.

Atha vÈ yathÈ VipassÊ BhagavÈ -pa- yathÈ Kassapo BhagavÈ, ayampi BhagavÈ tatheva nekkhammena kÈmacchandaÑ pahÈya gato, abyÈpÈdena byÈpÈdaÑ, ÈlokasaÒÒÈya thinamiddhaÑ, avikkhepena uddhaccakukkuccaÑ, dhammavavatthÈnena vicikicchaÑ pahÈya gato2, ÒÈÓena avijjaÑ padÈletvÈ3 ______________________________________________________________ 1. Nimmaddanassa (Ka) 2. PahÈya (Ka) 3. PadÈletvÈ gato (SÊ, SyÈ, Ka)

DÊghanikÈya 62

pÈmojjena aratiÑ vinodetvÈ, paÔhamajjhÈnena nÊvaraÓakavÈÔaÑ ugghÈÔetvÈ, dutiyajjhÈnena vitakkavicÈraÑ v|pasametvÈ, tatiyajjhÈnena pÊtiÑ virÈjetvÈ1, catutthajjhÈnena sukhadukkhaÑ pahÈya, ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamÈpattiyÈ r|pasaÒÒÈpaÔighasaÒÒÈnÈnattasaÒÒÈyo samatikkamitvÈ, viÒÒÈÓaÒcÈyatanasamÈpattiyÈ ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasaÒÒaÑ, ÈkiÒcaÒÒÈyatanasamÈpattiyÈ viÒÒÈÓaÒcÈyatanasaÒÒaÑ, nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpattiyÈ ÈkiÒcaÒÒÈyatanasaÒÒaÑ samatikkamitvÈ gato.

AniccÈnupassanÈya niccasaÒÒaÑ pahÈya, dukkhÈnupassanÈya sukhasaÒÒaÑ, anattÈnupassanÈya attasaÒÒaÑ, nibbidÈnupassanÈya nandiÑ, virÈgÈnupassanÈya rÈgaÑ, nirodhÈnupassanÈya samudayaÑ, paÔinissaggÈnupassanÈya ÈdÈnaÑ, khayÈnupassanÈya ghanasaÒÒaÑ, vayÈnupassanÈya Èy|hanaÑ, vipariÓÈmÈnupassanÈya dhuvasaÒÒaÑ, animittÈnupassanÈya nimittaÑ2 appaÓihitÈnupassanÈya paÓidhiÑ, suÒÒatÈnupassanÈya abhinivesaÑ, adhipaÒÒÈdhammavipassanÈya sÈrÈdÈnÈbhinivesaÑ, yathÈbh|taÒÈÓadassanena sammohÈbhinivesaÑ, ÈdÊnavÈnupassanÈya ÈlayÈbhinivesaÑ, paÔisa~khÈnupassanÈya appaÔisa~khaÑ, vivaÔÔÈnupassanÈya saÑyogÈbhinivesaÑ, sotÈpattimaggena diÔÔhekaÔÔhe kilese bhaÒjitvÈ3, sakadÈgÈmimaggena oÄÈrike kilese pahÈya, anÈgÈmimaggena aÓusahagate kilese samugghÈÔetvÈ, arahattamaggena sabbakilese samucchinditvÈ gato, evampi tathÈ gatoti TathÈgato. (2)

KathaÑ tathalakkhaÓaÑ Ègatoti TathÈgato? PathavÊdhÈtuyÈ kakkhaÄattalakkhaÓaÑ tathÈ avitathaÑ, ÈpodhÈtuyÈ paggharaÓalakkhaÓaÑ, tejodhÈtuyÈ uÓhattalakkhaÓaÑ, vÈyodhÈtuyÈ vitthambhanalakkhaÓaÑ ÈkÈsadhÈtuyÈ asamphuÔÔhalakkhaÓaÑ, viÒÒÈÓadhÈtuyÈ vijÈnanalakkhaÓaÑ.

R|passa ruppanalakkhaÓaÑ, vedanÈya vedayitalakkhaÓaÑ, saÒÒÈya saÒjÈnanalakkhaÓaÑ, sa~khÈrÈnaÑ abhisa~kharaÓalakkhaÓaÑ, viÒÒÈÓassa vijÈnanalakkhaÓaÑ. ______________________________________________________________ 1. VirajjitvÈ (SyÈ) 2. NimittasaÒÒaÑ (SÊ, SyÈ), nimittaÑ saÒÒaÑ (Ka) passa Khu 9. 44 PaÔisambhidÈmagge. 3. BhajitvÈ (SyÈ)


Vitakkassa abhiniropanalakkhaÓaÑ, vicÈrassa anumajjanalakkhaÓaÑ, pÊtiyÈ pharaÓalakkhaÓaÑ, sukhassa sÈtalakkhaÓaÑ, cittekaggatÈya avikkhepalakkhaÓaÑ, phassassa phusanalakkhaÓaÑ.

Saddhindriyassa adhimokkhalakkhaÓaÑ, vÊriyindriyassa paggahalakkhaÓaÑ, satindriyassa upaÔÔhÈnalakkhaÓaÑ, samÈdhindriyassa avikkhepalakkhaÓaÑ, paÒÒindriyassa pajÈnanalakkhaÓaÑ.

SaddhÈbalassa assaddhiye akampiyalakkhaÓaÑ, vÊriyabalassa kosajje, satibalassa muÔÔhassacce, samÈdhibalassa uddhacce, paÒÒÈbalassa avijjÈya akampiyalakkhaÓaÑ.

Satisambojjha~gassa upaÔÔhÈnalakkhaÓaÑ, dhammavicayasambojjha~gassa pavicayalakkhaÓaÑ, vÊriyasambojjha~gassa paggahalakkhaÓaÑ, pÊtisambojjha~gassa pharaÓalakkhaÓaÑ, passaddhisambojjha~gassa v|pasamalakkhaÓaÑ, samÈdhisambojjha~gassa avikkhepalakkhaÓaÑ, upekkhÈsambojjha~gassa paÔisa~khÈnalakkhaÓaÑ.

SammÈdiÔÔhiyÈ dassanalakkhaÓaÑ, sammÈsa~kappassa abhiniropanalakkhaÓaÑ, sammÈvÈcÈya pariggahalakkhaÓaÑ, sammÈkammantassa samuÔÔhÈnalakkhaÓaÑ1, sammÈ-ÈjÊvassa vodÈnalakkhaÓaÑ, sammÈvÈyÈmassa paggahalakkhaÓaÑ, sammÈsatiyÈ upaÔÔhÈnalakkhaÓaÑ, sammÈsamÈdhissa avikkhepalakkhaÓaÑ.

AvijjÈya aÒÒÈÓalakkhaÓaÑ, sa~khÈrÈnaÑ cetanÈlakkhaÓaÑ, viÒÒÈÓassa vijÈnanalakkhaÓaÑ, nÈmassa namanalakkhaÓaÑ, r|passa ruppanalakkhaÓaÑ, saÄÈyatanassa ÈyatanalakkhaÓaÑ, phassassa phusanalakkhaÓaÑ, vedanÈya vedayitalakkhaÓaÑ, taÓhÈya hetulakkhaÓaÑ, upÈdÈnassa gahaÓalakkhaÓaÑ, bhavassa Èy|hanalakkhaÓaÑ, jÈtiyÈ nibbattilakkhaÓaÑ, jarÈya jÊraÓalakkhaÓaÑ, maraÓassa cutilakkhaÓaÑ.

DhÈt|naÑ suÒÒatÈlakkhaÓaÑ, ÈyatanÈnaÑ ÈyatanalakkhaÓaÑ, satipaÔÔhÈnÈnaÑ upaÔÔhÈnalakkhaÓaÑ, sammappadhÈnÈnaÑ padahanalakkhaÓaÑ, iddhipÈdÈnaÑ ijjhanalakkhaÓaÑ, indriyÈnaÑ adhipatilakkhaÓaÑ, balÈnaÑ akampiyalakkhaÓaÑ, bojjha~gÈnaÑ niyyÈnalakkhaÓaÑ, maggassa hetulakkhaÓaÑ. ______________________________________________________________ 1. SamuÔÔhÈpanalakkhaÓaÑ (Ka) AÑ-®Ôha 1. 83 piÔÔhe passitabbaÑ.

DÊghanikÈya 64

SaccÈnaÑ tathalakkhaÓaÑ, samathassa avikkhepalakkhaÓaÑ, vipassanÈya anupassanÈlakkhaÓaÑ, samathavipassanÈnaÑ ekarasalakkhaÓaÑ, yuganaddhÈnaÑ anativattanalakkhaÓaÑ.

SÊlavisuddhiyÈ saÑvaralakkhaÓaÑ, cittavisuddhiyÈ avikkhepalakkhaÓaÑ, diÔÔhivisuddhiyÈ dassanalakkhaÓaÑ.

Khaye ÒÈÓassa samucchedanalakkhaÓaÑ1, anuppÈde ÒÈÓassa passaddhilakkhaÓaÑ.

Chandassa m|lalakkhaÓaÑ, manasikÈrassa samuÔÔhÈpanalakkhaÓaÑ, phassassa samodhÈnalakkhaÓaÑ, vedanÈya samosaraÓalakkhaÓaÑ, samÈdhissa pamukhalakkhaÓaÑ, satiyÈ ÈdhipateyyalakkhaÓaÑ, paÒÒÈya tatuttariyalakkhaÓaÑ2, vimuttiyÈ sÈralakkhaÓaÑ, amatogadhassa nibbÈnassa pariyosÈnalakkhaÓaÑ tathaÑ avitathaÑ. EtaÑ tathalakkhaÓaÑ ÒÈÓagatiyÈ Ègato avirajjhitvÈ patto anuppattoti TathÈgato. EvaÑ tathalakkhaÓaÑ Ègatoti TathÈgato. (3)

KathaÑ tathadhamme yÈthÈvato abhisambuddhoti TathÈgato? TathadhammÈ nÈma cattÈri ariyasaccÈni. YathÈha “cattÈrimÈni bhikkhave tathÈni avitathÈni anaÒÒathÈni. KatamÈni cattÈri? “IdaÑ dukkhan”ti bhikkhave tathametaÑ avitathametaÑ anaÒÒathametan”ti3 vitthÈro. TÈni ca BhagavÈ abhisambuddho, tasmÈ tathÈnaÑ dhammÈnaÑ abhisambuddhattÈ TathÈgatoti vuccati. Abhisambuddhattho hettha gatasaddo.

Api ca jarÈmaraÓassa jÈtipaccayasambh|tasamudÈgataÔÔho tatho avitatho anaÒÒatho -pasa~khÈrÈnaÑ avijjÈpaccayasambh|tasamudÈgataÔÔho tatho avitatho anaÒÒatho -pa- tathÈ avijjÈya sa~khÈrÈnaÑ paccayaÔÔho, sa~khÈrÈnaÑ viÒÒÈÓassa paccayaÔÔho -pa- jÈtiyÈ jarÈmaraÓassa paccayaÔÔho tatho avitatho anaÒÒatho. TaÑ sabbaÑ BhagavÈ abhisambhuddho. TasmÈpi tathÈnaÑ dhammÈnaÑ abhisambuddhattÈ TathÈgatoti vuccati. EvaÑ tathadhamme yÈthÈvato abhisambuddhoti TathÈgato. (4)

KathaÑ tathadassitÈya TathÈgato? BhagavÈ yaÑ sadevake loke -pa- sadevamanussÈya aparimÈÓÈsu lokadhÈt|su ______________________________________________________________ 1. SamucchedalakkhaÓaÑ (Ka) 2. TaduttariyalakkhaÓaÑ (SyÈ) 3. SaÑ 3. 377 piÔÔhe.


aparimÈÓÈnaÑ sattÈnaÑ cakkhudvÈre ÈpÈthamÈgacchantaÑ r|pÈrammaÓaÑ nÈma atthi, taÑ sabbÈkÈrato jÈnÈti passati. EvaÑ jÈnatÈ, passatÈ ca tena taÑ iÔÔhÈniÔÔhÈdivasena vÈ diÔÔhasutamutaviÒÒÈtesu labbhamÈnakapadavasena vÈ “katamaÑ taÑ r|paÑ r|pÈyatanaÑ, yaÑ r|paÑ catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya vaÓÓanibhÈ sanidassanaÑ sappaÔighaÑ nÊlaÑ pÊtakan”ti-ÈdinÈ1 nayena anekehi nÈmehi terasahi vÈrehi dvepaÒÒÈsÈya nayehi vibhajjamÈnaÑ tathameva hoti, vitathaÑ natthi. Esa nayo sotadvÈrÈdÊsupi ÈpÈthaÑ Ègacchantesu saddÈdÊsu. VuttaÒcetaÑ2 BhagavatÈ “yaÑ bhikkhave sadevakassa lokassa -pa- sadevamanussÈya diÔÔhiÑ sutaÑ mutaÑ viÒÒÈtaÑ pattaÑ pariyesitaÑ anuvicaritaÑ manasÈ, tamahaÑ jÈnÈmi, tamahaÑ abbhaÒÒÈsiÑ, taÑ TathÈgatassa viditaÑ, taÑ TathÈgato na upaÔÔhÈsÊ”ti3. EvaÑ tathadassitÈya TathÈgato. Tattha tathadassÊ-atthe TathÈgatoti padasambhavo veditabbo. (5)

KathaÑ tathavÈditÈya TathÈgato? YaÑ rattiÑ BodhimaÓÉe aparÈjitapalla~ke nisinno tiÓÓaÑ mÈrÈnaÑ matthakaÑ madditvÈ anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambuddho, yaÒca rattiÑ yamakasÈlÈnamantare anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyi, etthantare paÒcacattÈlÊsavassaparimÈÓe kÈle paÔhamabodhiyÈpi majjhimabodhiyÈpi pacchimabodhiyÈpi yaÑ BhagavatÈ bhÈsitaÑ suttaÑ geyyaÑ -pa- vedallaÑ, taÑ sabbaÑ atthato ca byaÒjanato ca anupavajjaÑ an|namanadhikaÑ sabbÈkÈraparipuÓÓaÑ rÈgamadanimmadanaÑ, dosamohamadanimmadanaÑ. Natthi tattha vÈlaggamattampi avakkhalitaÑ4, sabbaÑ taÑ ekamuddikÈya laÒchitaÑ viya, ekanÈÄiyÈ mitaÑ viya, ekatulÈya tulitaÑ viya ca tathameva hoti avitathaÑ anaÒÒathaÑ. TenÈha “yaÒca Cunda rattiÑ TathÈgato anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambujjhati, yaÒca rattiÑ anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyati, yaÑ etasmiÑ antare bhÈsati lapati niddisati, sabbaÑ taÑ tatheva hoti, no aÒÒathÈ. TasmÈ ‘TathÈgato’ti vuccatÊ”ti5. Gadattho hettha gatasaddo. EvaÑ tathavÈditÈya TathÈgato. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 162 piÔÔhe. 2. VuttaÒhetaÑ (SÊ, Ka) 3. AÑ 1. 333 piÔÔhe. 4. ApakkhalitaÑ (SÊ) 5. DÊ 3. 111 piÔÔhe.

DÊghanikÈya 66

Api ca ÈgadanaÑ Ègado, vacananti attho. Tatho aviparÊto Ègado assÈti dakÈrassa takÈraÑ katvÈ TathÈgatoti evametasmiÑ atthe padasiddhi veditabbÈ. (6)

KathaÑ tathÈkÈritÈya TathÈgato? Bhagavato hi vÈcÈya kÈyo anulomati, kÈyassapi vÈcÈ, tasmÈ yathÈvÈdÊ tathÈkÈrÊ, yathÈkÈrÊ tathÈvÈdÊ ca hoti. EvaÑbh|tassa cassa yathÈ vÈcÈ, kÈyopi tathÈ gato pavattoti attho. YathÈ ca kÈyo, vÈcÈpi tahtÈ gatÈ pavattÈti TathÈgato. TenevÈha “yathÈvÈdÊ bhikkhave TathÈgato tathÈkÈrÊ, yathÈkÈrÊ tathÈvÈdÊ. Iti yathÈvÈdÊ tathÈkÈrÊ, yathÈkÈrÊ tathÈvÈdÊ. TasmÈ ‘TathÈgato’ti vuccatÊ”ti1. EvaÑ tathÈkÈritÈya TathÈgato. (7)

KathaÑ abhibhavanaÔÔhena TathÈgato? Upari BhavaggaÑ heÔÔhÈ AvÊciÑ pariyantaÑ katvÈ tiriyaÑ aparimÈÓÈsu lokadhÈt|su sabbasatte abhibhavati sÊlenapi samÈdhinÈpi paÒÒÈyapi vimuttiyÈpi vimuttiÒÈÓadassanenapi, na tassa tulÈ2 vÈ pamÈÓaÑ vÈ atthi, atulo appameyyo anuttaro rÈjÈtirÈjÈ devadevo sakkÈnamatisakko, brahmÈnamatibrahmÈ. TenÈha “sadevake bhikkhave loke -pa- sadevamanussÈya TathÈgato abhibh| anabhibh|to aÒÒadatthu daso VasavattÊ, tasmÈ ‘TathÈgato’ti vuccatÊ”ti1.

TatrevaÑ padasiddhi veditabbÈ. Agado viya agado. Ko panesa? DesanÈvilÈsamayo ceva3 puÒÒussayo ca. Tena hesa mahÈnubhÈvo bhisakko dibbÈgadena sappe viya sabbaparappavÈdino sadevakaÒca lokaÑ abhibhavati. Iti sabbÈlokÈbhibhavane tatho aviparÊto desanÈvilÈsamayo ceva puÒÒussayo ca agado assÈti dakÈrassa takÈraÑ katvÈ TathÈgatoti veditabbo. EvaÑ abhibhavanaÔÔhena TathÈgato. (8)

Api ca tathÈya gatotipi TathÈgato, tathaÑ gatotipi TathÈgato. Gatoti avagato atÊto patto paÔipannoti attho. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 332 piÔÔhe. 2. Tulo (Ka) 3. DesanÈvilÈso ceva (SÊ, SyÈ)


Tattha sakalalokaÑ tÊraÓapariÒÒÈya tathÈya gato avagatoti TathÈgato. LokasamudayaÑ pahÈnapariÒÒÈya tathÈya gato atÊtoti TathÈgato. LokanirodhaÑ sacchikiriyÈya tathÈya gato pattoti TathÈgato. LokanirodhagÈminiÑ paÔipadaÑ tathaÑ gato paÔipannoti TathÈgato. Tena vuttaÑ BhagavatÈ–

“Loko bhikkhave TathÈgatena abhisambuddho, lokasmÈ TathÈgato visaÑyutto. Lokasamudayo bhikkhave TathÈgatena abhisambuddho, lokasamudayo TathÈgatassa pahÊno. Lokanirodho bhikkhave tathÈgatena abhisambuddho, lokanirodho TathÈgatassa sacchikato. LokanirodhagÈminÊ paÔipadÈ bhikkhave TathÈgatena abhisambuddhÈ, lokanirodhagÈminÊ paÔipadÈ TathÈgatassa bhÈvitÈ. YaÑ bhikkhave sadevakassa lokassa -pa- sabbaÑ taÑ TathÈgatena abhisambuddhaÑ. TasmÈ ‘TathÈgato’ti vuccatÊ”ti1.

Tassapi evaÑ attho veditabbo. Idampi ca TathÈgatassa TathÈgatabhÈvadÊpane mukhamattameva. SabbÈkÈrena pana TathÈgatova TathÈgatassa TathÈgatabhÈvaÑ vaÓÓeyya.

KatamaÒca taÑ bhikkhaveti yena appamattakena oramattakena sÊlamattakena puthujjano TathÈgatassa vaÓÓaÑ vadamÈno vadeyya, taÑ katamanti pucchati. Tattha pucchÈ nÈma adiÔÔhajotanÈ pucchÈ diÔÔhasaÑsandanÈ pucchÈ vimaticchedanÈ pucchÈ anumatipucchÈ kathetukamyatÈ pucchÈti paÒcavidhÈ hoti.

Tattha katamÈ * adiÔÔhajotanÈ pucchÈ2. PakatiyÈ lakkhaÓaÑ aÒÒÈtaÑ hoti adiÔÔhaÑ atulitaÑ atÊritaÑ avibh|taÑ avibhÈvitaÑ, tassa ÒÈÓÈya dassanÈya tulanÈya tÊraÓÈya vibhÈvanÈya paÒhaÑ pucchati, ayaÑ adiÔÔhajotanÈ pucchÈ.

KatamÈ * diÔÔhasaÑsandanÈ pucchÈ. PakatiyÈ lakkhaÓaÑ ÒÈtaÑ hoti diÔÔhiÑ tulitaÑ tÊritaÑ vibh|taÑ vibhÈvitaÑ, tassa aÒÒehi paÓÉitehi saddhiÑ saÑsandanatthÈya paÒhaÑ pucchati, ayaÑ diÔÔhasaÑsandanÈ pucchÈ. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 331 piÔÔhe. 2. Tattha adiÔÔhajotanÈpucchÈ nÈma (SÊ, Ka) * Khu 7. 263; Khu 8. 50 piÔÔhesu.

DÊghanikÈya 68

KatamÈ vimaticchedanÈ pucchÈ. PakatiyÈ saÑsayapakkhando hoti vimatipakkhando dveÄhakajÈto “evaÑ nu kho, na nu kho, kinnu kho, kathaÑ nu kho”ti so vimaticchedanatthÈya paÒhaÑ pucchati, ayaÑ vimaticchedanÈ pucchÈ.

KatamÈ anumatipucchÈ. BhagavÈ bhikkh|naÑ anumatiyÈ paÒhaÑ pucchati “taÑ kiÑ maÒÒatha bhikkhave ‘r|paÑ niccaÑ vÈ aniccaÑ vÈ’ti. AniccaÑ bhante. YaÑ panÈniccaÑ, ‘dukkhaÑ vÈ taÑ sukhaÑ vÈ’ti. DukkhaÑ bhante”ti1 sabbaÑ vattabbaÑ, ayaÑ anumatipucchÈ.

KatamÈ kathetukamyatÈ pucchÈ. BhagavÈ bhikkh|naÑ kathetukamyatÈya paÒhaÑ pucchati. “CattÈrome bhikkhave satipaÔÔhÈnÈ. Katame cattÈro2 -pa- aÔÔhime bhikkhave magga~gÈ. Katame aÔÔhÈ”ti, ayaÑ kathetukamyatÈ pucchÈ.

Iti imÈsu paÒcasu pucchÈsu adiÔÔhassa tÈva kassaci dhammassa abhÈvato TathÈgatassa adiÔÔhajotanÈ pucchÈ natthi. “IdaÑ nÈma aÒÒehi paÓÉitehi samaÓabrÈhmaÓehi saddhiÑ saÑsanditvÈ desessÈmÊ”ti samannÈhÈrasseva anuppajjanato diÔÔhasaÑsandanÈ pucchÈpi natthi. YasmÈ pana BuddhÈnaÑ ekadhammepi ÈsappanÈ parisappanÈ natthi, BodhimaÓÉeyeva sabbÈ ka~khÈ chinnÈ, tasmÈ vimaticchedanÈ pucchÈpi natthi yeva. AvasesÈ pana dve pucchÈ BuddhÈnaÑ atthi, tÈsu ayaÑ kathetukamyatÈ pucchÈ nÈma. 8. IdÈni taÑ kathetukamyatÈya pucchÈya pucchitamatthaÑ kathetuÑ “pÈÓÈtipÈtaÑ pahÈyÈ”ti-ÈdimÈha.

* Tattha pÈÓassa atipÈto pÈÓÈtipÈto, pÈÓavadho pÈÓaghÈtoti vuttaÑ hoti, pÈÓoti cettha vohÈrato satto, paramatthato jÊvitindriyaÑ, tasmiÑ pana pÈÓe pÈÓasaÒÒino jÊvitindriyupacchedaka-upakkamasamuÔÔhÈpikÈ kÈyavacÊdvÈrÈnaÑ aÒÒataradvÈrappavattÈ vadhakacetanÈ pÈÓÈtipÈto. So guÓavirahitesu tiracchÈnagatÈdÊsu pÈÓesu khuddake pÈÓe appasÈvajjo, mahÈsarÊre mahÈsÈvajjo, kasmÈ? PayogamahantatÈya. Payogasamattepi vatthumahantatÈya. GuÓavantesu manussÈdÊsu appaguÓe pÈÓe appasÈvajjo, mahÈguÓe mahÈsÈvajjo. SarÊraguÓÈnaÑ pana samabhÈve sati kilesÈnaÑ, ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 55; Vi 3. 19 piÔÔhesu. 2. SaÑ 3. 144 piÔÔhe. * Abhi-®Ôha 1. 140; Vi-®Ôha 2. 39 piÔÔhesupi.


upakkamÈnaÒca mudutÈya appasÈvajjo, tibbatÈya mahÈsÈvajjoti veditabbo.

Tassa paÒca sambhÈrÈ honti–pÈÓo pÈÓasaÒÒitÈ vadhakacittaÑ upakkamo tena maraÓanti. Cha payogÈ–sÈhatthiko, ÈÓattiko, nissaggiyo, thÈvaro, vijjÈmayo, iddhimayoti. ImasmiÑ panatthe vitthÈriyamÈne ativiya papaÒco1 hoti, tasmÈ taÑ na vitthÈrayÈma, aÒÒaÒca evar|paÑ. Atthikehi pana * SamantapÈsÈdikaÑ VinayaÔÔhakathaÑ oloketvÈ gahetabbaÑ.

PahÈyÈti imaÑ pÈÓÈtipÈtacetanÈsa~khÈtaÑ dussÊlyaÑ pajahitvÈ. PaÔiviratoti pahÊnakÈlato paÔÔhÈya tato dussÊlyato orato viratova. Natthi tassa “vÊtikkamissÈmÊ”ti cakkhusotaviÒÒeyyÈ dhammÈ, pageva kÈyikÈti iminÈva nayena aÒÒesupi evar|pesu padesu attho veditabbo.

SamaÓoti BhagavÈ samitapÈpatÈya laddhavohÈro. Gotamoti gottavasena. Na kevalaÒca BhagavÈ yeva pÈÓÈtipÈtÈ paÔivirato, bhikkhusaÑghopi paÔivirato, desanÈ pana Èdito paÔÔhÈya evaÑ ÈgatÈ. AtthaÑ pana dÊpentena bhikkhusaÑghavasenapi dÊpetuÑ vaÔÔati.

+ NihatadaÓÉo nihitasatthoti par|paghÈtatthÈya daÓÉaÑ vÈ satthaÑ vÈ ÈdÈya avattanato nikkhittadaÓÉo ceva nikkhittasattho cÈti attho, ettha ca ÔhapetvÈ daÓÉaÑ sabbampi avasesaÑ upakaraÓaÑ sattÈnaÑ viheÔhanabhÈvato2 satthanti veditabbaÑ. YaÑ pana bhikkh| kattaradaÓÉaÑ vÈ dantakaÔÔhaÑ vÈ3 pipphalikaÑ vÈ gahetvÈ vicaranti, na taÑ par|paghÈtatthÈya. TasmÈ “nihitadaÓÉo nihitassattho”tveva sa~khyaÑ gacchati.

LajjÊti pÈpajigucchanalakkhaÓÈya lajjÈya samannÈgato. DayÈpannoti dayaÑ mettacittataÑ Èpanno. SabbapÈÓabh|tahitÈnukampÊti sabbe pÈÓabh|te hitena anukampako, tÈya dayÈpannatÈya sabbesaÑ pÈÓabh|tÈnaÑ hitacittakoti attho. ViharatÊti iriyati yapeti yÈpeti ______________________________________________________________ 1. AtipapaÒco (SÊ, SyÈ) * Vi-®Ôha 2. 39 piÔÔhÈdÊsu. + Abhi-®Ôha 3. 86 piÔÔhepi. 2. VihiÑsanabhÈvato (SÊ) 3. KaÔÔhaÑ vÈ vÈsiÑ vÈ (SyÈ), dantakaÔÔhavÈsiÑ vÈ (SÊ-®Ê Abhinava 1. 328 piÔÔhe pÈÔhantaraÑ; Ma-®Ôha 2. 110 piÔÔhepi.)

DÊghanikÈya 70

pÈleti. Iti vÈ hi bhikkhaveti evaÑ vÈ bhikkhave. VÈsaddo upari “adinnÈdÈnaÑ pahÈyÈ”ti-ÈdÊni apekkhitvÈ vikappattho vutto, evaÑ sabbattha purimaÑ vÈ pacchimaÑ vÈ apekkhitvÈ vikappabhÈvo veditabbo.

AyaÑ panettha sa~khepo–bhikkhave puthujjano TathÈgatassa vaÓÓaÑ vadamÈno evaÑ vadeyya “samaÓo Gotamo pÈÓaÑ na hanati na ghÈteti na tattha samanuÒÒo hoti, virato imasmÈ dussÊlyÈ, aho vata re BuddhaguÓÈ mahantÈ”ti, iti mahantaÑ ussÈhaÑ katvÈ vaÓÓaÑ vatthukÈmopi appamattakaÑ oramattakaÑ1 ÈcÈrasÊlamattakameva vakkhati. Upari asÈdhÈraÓabhÈvaÑ nissÈya vaÓÓaÑ2 vatthuÑ na sakkhissati. Na kevalaÒca puthujjanova, sotÈpannasakadÈgÈmi-anÈgÈmi-arahantopi PaccekabuddhÈpi na sakkontiyeva, TathÈgatoyeva pana sakkoti, taÑ vo upari vakkhÈmÊti ayamettha sÈdhippÈyÈ atthavaÓÓanÈ. Ito paraÑ pana apubbapadameva vaÓÓayissÈma.

AdinnÈdÈnaÑ pahÈyÈti ettha adinnassa ÈdÈnaÑ adinnÈdÈnaÑ, parasaÑharaÓaÑ3 theyyaÑ, corikÈti vuttaÑ hoti. Tattha adinnanti parapariggahitaÑ, yattha paro yathÈkÈmakÈritaÑ Èpajjanto adaÓÉÈraho anupavajjo ca hoti, tasmiÑ4 parapariggahite parapariggahitasaÒÒino tadÈdÈyaka-upakkamasamuÔÔhÈpikÈ theyyacetanÈ adinnÈdÈnaÑ. TaÑ hÊne parasantake appasÈvajjaÑ, paÓÊte mahÈsÈvajjaÑ, kasmÈ? VatthupaÓÊtatÈya. Vatthusamatte sati guÓÈdhikÈnaÑ santake vatthusmiÑ mahÈsÈvajjaÑ. TaÑ taÑ guÓÈdhikaÑ upÈdÈya tato tato hÊnaguÓassa santake vatthusmiÑ appasÈvajjaÑ.

TassapaÒca sambhÈrÈ honti–parapariggahitaÑ, parapariggahitasaÒÒitÈ, theyyacittaÑ, upakkamo, tena haraÓanti. Cha payogÈ–sÈhatthikÈdayova. Te ca kho yathÈnur|paÑ theyyÈvahÈro, pasayhÈvahÈro, paÔicchannÈvahÈro, parikappÈvahÈro, kusÈvahÈroti imesaÑ avahÈrÈnaÑ vasena pavattÈ, ayamettha sa~khepo. VitthÈro pana SamantapÈsÈdikÈyaÑ5 vutto. ______________________________________________________________ 1. IdaÑ padaÑ natthi SÊ-SyÈ-potthakesu. 2. GuÓaÑ (SÊ, SyÈ) 3. Parassa haraÓaÑ (SÊ, SyÈ, Ka Abhi-®Ôha 1. 140 piÔÔhepi.) 4. TasmiÑ pana (SÊ) 5. Vi-®Ôha 1. 261 piÔÔhÈdÊsu.


* Dinnameva ÈdiyatÊti dinnÈdÈyÊ. Cittenapi dinnameva paÔika~khatÊti dinnapÈÔika~khÊ. ThenetÊti theno. Na thenena athenena. AthenattÈyeva sucibh|tena. AttanÈti attabhÈvena, athenaÑ sucibh|taÑ attÈnaÑ katvÈ viharatÊti vuttaÑ hoti. SesaÑ paÔhamasikkhÈpade vuttanayeneva yojetabbaÑ. YathÈ cidha1, evaÑ sabbattha.

Abrahmacariyanti aseÔÔhacariyaÑ. BrahmaÑ seÔÔhaÑ ÈcÈraÑ caratÊti brahmacÈrÊ. ŒrÈcÈrÊti abrahmacariyato d|racÈrÊ. MethunÈti rÈgapariyuÔÔhÈnavasena sadisattÈ “methunakÈ”ti laddhavohÈrehi paÔisevitabbato methunÈti sa~khyaÑ gatÈ asaddhammÈ. GÈmadhammÈti gÈmavÈsÊnaÑ dhammÈ.

MusÈvÈdaÑ pahÈyÈti ettha musÈti visaÑvÈdanapurekkhÈrassa atthabhaÒjanako vacÊpayogo, kÈyapayogo vÈ, visaÑvÈdanÈdhippÈyena panassa paravisaÑvÈdakakÈyavacÊpayogasamuÔthÈpikÈ cetanÈ musÈvÈdo.

Aparo nayo, musÈti abh|taÑ atacchaÑ vatthu. VÈdoti tassa bh|tato tacchato viÒÒÈpanaÑ. LakkhaÓato pana atathaÑ vatthuÑ tathato paraÑ viÒÒÈpetukÈmassa tathÈviÒÒattisamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ musÈvÈdo. So yamattaÑ bhaÒjati, tassa appatÈya appasÈvajjo, mahantatÈya mahÈsÈvajjo.

Api ca gahaÔÔhÈnaÑ attano santakaÑ adÈtukÈmatÈya natthÊti-Èdinayappavatto appasÈvajjo, sakkhinÈ hutvÈ atthabhaÒjanatthaÑ vutto mahÈsÈvajjo. PabbajitÈnaÑ appakampi telaÑ vÈ sappiÑ vÈ labhitvÈ hasÈdhippÈyena “ajja gÈme telaÑ nadÊ maÒÒe sandatÊ”ti p|raÓakathÈnayena pavatto appasÈvajjo, “adiÔÔhaÑyeva pana diÔÔhin”ti-ÈdinÈ nayena vadantÈnaÑ mahÈsÈvajjo.

Tassa cattÈro sambhÈrÈ honti–atathaÑ vatthu, visaÑvÈdanacittaÑ, tajjo vÈyÈmo, parassa tadatthavijÈnananti. Eko payogo sÈhatthikova. So kÈyena vÈ kÈyapaÔibaddhena vÈ vÈcÈya vÈ paravisaÑvÈdanakiriyÈkaraÓena daÔÔhabbo. TÈya ce kiriyÈya paro tamatthaÑ jÈnÈti, ayaÑ kiriyasamuÔÔhÈpikacetanÈkkhaÓeyeva2 musÈvÈdakammunÈ bajjhati. ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 2. 110 piÔÔhepi. 1. YathÈpidha (SyÈ) 2. SamuÔÔhÈpakacetanÈkkhaÓeyeva (Ka)

DÊghanikÈya 72

YasmÈ pana yathÈ kÈyakÈyapaÔibaddhavÈcÈhi paraÑ visaÑvÈdeti, tathÈ “idamassa bhaÓÈhÊ”ti ÈÓÈpentopi paÓÓaÑ likhitvÈ purato nissajjantopi “ayamattho evaÑ daÔÔhabbo”ti1 kuÉÉÈdÊsu2 likhitvÈ Ôhapentopi, tasmÈ ettha ÈÓattikanissaggiyathÈvarÈpi payogÈ yujjanti, AÔÔhakathÈsu pana anÈgatattÈ vÊmaÑsitvÈ gahetabbÈ.

SaccaÑ vadatÊti saccavÈdÊ. Saccena saccaÑ sandahati ghaÔetÊti saccasandho, na antarantarÈ musÈ vadatÊti attho. Yo hi puriso kadÈci musÈ vadati, kadÈci saccaÑ, tassa musÈvÈdena antaritattÈ saccaÑ saccena na ghaÔÊyati, tasmÈ so na saccasandho. AyaÑ pana na tÈdiso, jÊvitahetupi musÈ avatvÈ saccena saccaÑ sandahatiyevÈti saccasandho.

Thetoti thiro, thirakathoti3 attho. Eko hi puggalo haliddirÈgo viya4, thusarÈsimhi nikhÈtakhÈÓu viya, assapiÔÔhe Ôhapita kumbhaÓÉamiva ca na thirakatho hoti, eko pÈsÈÓalekhÈ viya, indakhÊlo viya ca thirakatho hoti, asinÈ sÊsaÑ chindantepi dve kathÈ na katheti, ayaÑ vuccati theto.

Paccayikoti pattiyÈyitabbako5, saddhÈyitabbakoti attho. Ekacco hi puggalo na paccayiko hoti, “idaÑ kena vuttaÑ, asukenÈ”ti vutte “mÈ tassa vacanaÑ saddahathÈ”ti vattabbataÑ Èpajjati. Eko paccayiko hoti, “idaÑ kena vuttaÑ, asukenÈ”ti vutte “yadi tena vuttaÑ, idameva pamÈÓaÑ, idÈni upaparikkhitabbaÑ natthi, evameva idan”ti vattabbataÑ Èpajjati, ayaÑ vuccati paccayiko. AvisaÑvÈdako lokassÈti tÈya saccavÈditÈya lokaÑ na visaÑvÈdetÊti attho.

PisuÓaÑ vÈcaÑ pahÈyÈti-ÈdÊsu yÈya vÈcÈya yassa taÑ vÈcaÑ bhÈsati, tassa hadaye attano piyabhÈvaÑ, parassa ca suÒÒabhÈvaÑ karoti, sÈ pisuÓÈ vÈcÈ.

YÈya pana attÈnampi parampi pharusaÑ karoti, yÈ vÈcÈ sayampi pharusÈ, neva kaÓÓasukhÈ na hadaya~gamÈ6, ayaÑ pharusÈ vÈcÈ. ______________________________________________________________ 1. Veditabboti (SÊ, SyÈ) 2. TirokuÔÔÈdÊsu (SÊ-®Ê Abhinava 1. 337 piÔÔhe) 3. ®hitakathoti (SyÈ, Ka) ®ÊkÈ oloketabbÈ. 4. HaliddarÈgo viya (SyÈ) 5. Pati-ayitabbako (SÊ), paÔiyÈyitabbako (SyÈ) 6. HadayasukhÈ (SyÈ)


Yena samphaÑ palapati niratthakaÑ, so samphappalÈpo.

TesaÑ m|labh|tÈ cetanÈpi pisuÓavÈcÈdinÈmameva labhati, sÈ eva ca idhÈdhippetÈti.

Tattha saÑkiliÔÔhacittassa paresaÑ vÈ bhedÈya attano piyakamyatÈya vÈ kÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ pisuÓavÈcÈ. SÈ yassa bhedaÑ karoti, tassa appaguÓatÈya appasÈvajjÈ, mahÈguÓatÈya mahÈsÈvajjÈ.

TassÈ cattÈro sambhÈrÈ–bhinditabbo paro “iti ime nÈnÈ bhavissanti vinÈ bhavissantÊ”ti bhedapurekkhÈratÈ vÈ “iti ahaÑ piyo bhavissÈmi vissÈsiko”ti piyakamyatÈ vÈ, tajjo vÈyÈmo, tassa tadatthavijÈnananti.

ImesaÑ bhedÈyÈti yesaÑ “ito sutvÈ”ti vuttÈnaÑ santike sutaÑ, tesaÑ bhedÈya. BhinnÈnaÑ vÈ sandhÈtÈti dvinnaÑ mittÈnaÑ vÈ samÈnupajjhÈyakÈdÊnaÑ vÈ kenacideva kÈraÓena bhinnÈnaÑ ekamekaÑ upasa~kamitvÈ “tumhÈkaÑ Êdise kule jÈtÈnaÑ evaÑ bahussutÈnaÑ idaÑ na yuttan”ti-ÈdÊni vatvÈ sandhÈnaÑ1 kattÈ anukattÈ2. AnuppadÈtÈti sandhÈnÈnuppadÈtÈ. Dve jane samagge disvÈ “tumhÈkaÑ evar|pe kule jÈtÈnaÑ evar|pehi guÓehi samannÈgatÈnaÑ anucchavikametan”ti-ÈdÊni vatvÈ daÄhÊkammaÑ kattÈti attho. Samaggo ÈrÈmo assÈti samaggÈrÈmo, yattha samaggÈ natthi, tattha vasitumpi na icchatÊti attho. “SamaggarÈmo”tipi pÈÄi, ayamevettha attho. Samaggaratoti samaggesu rato, te pahÈya aÒÒattha gantumpi na icchatÊti attho. Samagge disvÈpi sutvÈpi nandatÊti samagganandÊ. SamaggakaraÓiÑ vÈcaÑ bhÈsitÈti yÈ vÈcÈ satte samaggeyeva karoti, taÑ sÈmaggiguÓaparidÊpikameva vÈcaÑ bhÈsati, na itaranti.

Parassa mammacchedakakÈyavacÊpayogasamuÔthÈpikÈ ekantapharusacetanÈ pharusÈ vÈcÈ, tassÈ ÈvibhÈvatthamidaÑ vatthu–eko kira dÈrako mÈtu vacanaÑ anÈdiyitvÈ araÒÒaÑ gacchati, taÑ mÈtÈ nivattetumasakkontÊ “caÓÉÈ taÑ mahiÑsÊ3 anubandhat|”ti akkosi. Athassa tatheva araÒÒe ______________________________________________________________ 1. SandhÈnassa (SyÈ) 2. IdaÑ padaÑ SÊ-potthake natthi, evaÑ Ma-®Ôha 2. 111 piÔÔhe C|Äahatthipadopamasuttepi 3. MahisÊ (SÊ, SyÈ)

DÊghanikÈya 74

mahiÑsÊ uÔÔhÈsi. DÈrako “yaÑ mama mÈtÈ mukhena kathesi, taÑ mÈ hotu, yaÑ cittena cintesi, taÑ hot|”ti saccakiriyamakÈsi. MahiÑsÊ tattheva baddhÈ viya aÔÔhÈsi. EvaÑ mammacchedakopi payogo cittasaÓhatÈya na pharusÈ vÈcÈ hoti. MÈtÈpitaro hi kadÈci puttake evaÑ vadanti “corÈ vo1 khaÓÉÈkhaÓÉaÑ karont|”ti, uppalapattampi ca nesaÑ upari patantaÑ na icchanti. ŒcariyupajjhÈyÈ ca kadÈci nissitake evaÑ vadanti “kiÑ ime ahirÊkÈ anottappino caranti, niddhamatha2 ne”ti, atha ca nesaÑ ÈgamÈdhigamasampattiÑ icchanti. YathÈ ca cittasaÓhatÈya pharusÈ vÈcÈ na hoti, evaÑ vacanasaÓhatÈya apharusÈ vÈcÈ na hoti. Na hi mÈrÈpetukÈmassa “imaÑ sukhaÑ sayÈpethÈ”ti vacanaÑ apharusÈ vÈcÈ hoti, cittapharusatÈya panesÈ pharusÈ vÈcÈva. SÈ yaÑ sandhÈya pavattitÈ, tassa appaguÓatÈya appasÈvajjÈ, mahÈguÓatÈya mahÈsÈvajjÈ. TassÈ tayo sambhÈrÈ–akkositabbo paro, kupitacittaÑ, akkosananti.

NelÈti elaÑ vuccati doso, nÈssÈ elanti nelÈ, niddosÈti attho, “nela~go setapacchÈdo”ti 3 ettha vuttanelaÑ viya. KaÓÓasukhÈti byaÒjanamadhuratÈya kaÓÓÈnaÑ sukhÈ, s|civijjhanaÑ viya kaÓÓas|laÑ na janeti. AtthamadhuratÈya sakalasarÊre kopaÑ ajanetvÈ pemaÑ janetÊti pemanÊyÈ. HadayaÑ gacchati, appaÔihaÒÒamÈnÈ sukhena cittaÑ pavisatÊti hadaya~gamÈ. GuÓaparipuÓÓatÈya pure bhavÈti porÊ. Pure saÑvaÉÉhanÈrÊ viya sukumÈrÈtipi porÊ. Purassa esÈtipi porÊ, nagaravÈsÊnaÑ kathÈti attho. NagaravÈsino hi yuttakathÈ honti, pitimattaÑ “pitÈ”ti vadanti, bhÈtimattaÑ “bhÈtÈ”ti vadanti, mÈtimattaÑ “mÈtÈ”ti vadanti. Evar|pÊ kathÈ bahuno janassa kantÈ hotÊti bahujanakantÈ. KantabhÈveneva bahuno janassa manÈpÈ cittavuÉdhikarÈti bahujanamanÈpÈ.

AnatthaviÒÒÈpikÈ kÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ akusalacetanÈ samphappalÈpo. So ÈsevanamandatÈya appasÈvajjo, ÈsevanamahantatÈya mahÈsÈvajjo. Tassa dve sambhÈrÈ–BhÈratayuddhasÊtÈharaÓÈdiniratthakakathÈpurekkhÈratÈ, tathÈr|pÊkathÈkathanaÒcÈti. ______________________________________________________________ 1. Te (Ka), Abhi-®Ôha 1. 143 piÔtÔhe passitabbaÑ. 2. Niddharatha (Ka) 3. Khu 1. 173 UdÈne.


* KÈlena vadatÊti kÈlavÈdÊ, vattabbayuttakÈlaÑ sallakkhetvÈ vadatÊti attho. Bh|taÑ tathaÑ tacchaÑ sabhÈvameva vadatÊti bh|tavÈdÊ. DiÔÔhadhammikasamparÈyikatthasannissitameva katvÈ vadatÊti atthavÈdÊ. NavalokuttaradhammasannissitaÑ katvÈ vadatÊti dhammavÈdÊ. SaÑvaravinayapahÈnavinayasannissitaÑ katvÈ vadatÊti vinayavÈdÊ.

NidhÈnaÑ vuccati ÔhapanokÈso, nidhÈnamassÈ atthÊti nidhÈnavatÊ, hadaye nidhÈtabbayuttaÑ vÈcaÑ bhÈsitÈti attho. KÈlenÈti evar|piÑ bhÈsamÈnopi ca “ahaÑ nidhÈnavatiÑ vÈcaÑ bhÈsissÈmÊ”ti na akÈlena bhÈsati, yuttakÈlaÑ pana apekkhitvÈva bhÈsatÊti attho. SÈpadesanti sa-upamaÑ, sakÈraÓanti attho. Pariyantavatinti paricchedaÑ dassetvÈ yathÈssÈ paricchedo paÒÒÈyati, evaÑ bhÈsatÊti attho. AtthasaÑhitanti anekehipi nayehi vibhajantena pariyÈdÈtuÑ asakkuÓeyyatÈya atthasampannaÑ bhÈsati. YaÑ vÈ so atthavÈdÊ atthaÑ vadati tena atthena sahitattÈ atthasaÑhitaÑ vÈcaÑ bhÈsati, na aÒÒaÑ nikkhipitvÈ aÒÒaÑ bhÈsatÊti vuttaÑ hoti. 10. * BÊjagÈmabh|tagÈmasamÈrambhÈti m|labÊjaÑ khandhabÊjaÑ phaÄubÊjaÑ aggabÊjaÑ bÊjabÊjanti paÒcavidhassa bÊjagÈmassa ceva yassa kassaci nÊlatiÓarukkhÈdikassa bh|tagÈmassa ca samÈrambhÈ, chedanabhedanapacanÈdibhÈvena1 vikopanÈ paÔiviratoti attho.

Ekabhattikoti pÈtarÈsabhattaÑ, sÈyamÈsabhattanti dve bhattÈni, tesu pÈtarÈsabhattaÑ antomajjhanhikena2 paricchinnaÑ, itaraÑ majjhanhikato uddhaÑ anto-aruÓena. TasmÈ antomajjhanhike dasakkhattuÑ bhuÒjamÈnopi ekabhattikova hoti. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “ekabhattiko”ti.

RattiyÈ bhojanaÑ ratti, tato uparatoti ratt|parato. Atikkante majjhanhike yÈva s|riyattha~gamanÈ bhojanaÑ vikÈlabhojanaÑ nÈma, tato viratattÈ virato vikÈlabhojanÈ. KadÈ virato, AnomÈnadÊtÊre pabbajitadivasato paÔÔhÈya.

SÈsanassa ananulomattÈ vis|kaÑ3 paÔÈÓÊbh|taÑ dassananti vis|kadassanaÑ. AttanÈ naccananaccÈpanÈdivasena naccÈ ca gÊtÈ ca vÈditÈ ca ______________________________________________________________ * Abhi-®Ôha 3. 88; Ma-®Ôha112 piÔÔhesu. 1. ChedanapacanÈdibhÈvena (SÊ) 2. Antomajjhantikena (SÊ, SyÈ) 3. VisukaÑ(Ka)

DÊghanikÈya 76

antamaso may|ranaccÈdivasenapi pavattÈnaÑ naccÈdÊnaÑ vis|kabh|tÈ dassanÈ cÈti naccagÊtavÈditavis|kadassanÈ. NaccÈdÊni hi attanÈ payojetuÑ vÈ parehi payojÈpetuÑ vÈ payuttÈni passituÑ vÈ neva bhikkh|naÑ, na bhikkhunÊnaÒca vaÔÔanti.

MÈlÈdÊsu mÈlÈti yaÑ kiÒci pupphaÑ. Gandhanti yaÑ kiÒci gandhajÈtaÑ. Vilepananti chavirÈgataraÓaÑ. Tattha piÄandhanto dhÈreti nÈma, |naÔÔhÈnaÑ p|rento maÓÉeti nÈma, gandhavasena, chavirÈgavasena ca sÈdiyanto vibh|seti nÈma. ®hÈnaÑ vuccati kÈraÓaÑ, tasmÈ yÈya dussÊlyacetanÈya tÈni mÈlÈdhÈraÓÈdÊni mahÈjano karoti, tato paÔiviratoti attho.

UccÈsayanaÑ vuccati pamÈÓÈtikkantaÑ. MahÈsayananti akappiyapaccattharaÓaÑ, tato paÔiviratoti attho.

JÈtar|panti suvaÓÓaÑ. Rajatanti kahÈpaÓo, lohamÈsako jatumÈsako dÈrumÈsakoti ye vohÈraÑ gacchanti. Tassa ubhayassÈpi paÔiggahaÓÈ paÔivirato, neva naÑ uggaÓhÈti, na uggaÓhÈpeti, na upanikkhittaÑ sÈdiyatÊti attho.

ŒmakadhaÒÒapaÔiggahaÓÈti sÈli vÊhi yava godh|ma ka~gu varaka kudr|sakasa~khÈtassa sattavidhassÈpi ÈmakadhaÒÒassa paÔiggahaÓÈ. Na kevalaÒca etesaÑ paÔiggahaÓameva, Èmasanampi bhikkh|naÑ na vaÔÔatiyeva. ŒmakamaÑsapaÔiggahaÓÈti ettha aÒÒatra odissa anuÒÒÈtÈ ÈmakamaÑsamacchÈnaÑ paÔiggahaÓameva bhikkh|naÑ na vaÔÔati, no ÈmasanaÑ.

ItthikumÈrikapaÔiggahaÓÈti ettha itthÊti purisantaragatÈ, itarÈ kumÈrikÈ nÈma, tÈsaÑ paÔiggahaÓampi Èmasanampi akappiyameva.

DÈsidÈsapaÔiggahaÓÈti ettha dÈsidÈsavaseneva tesaÑ paÔiggahaÓaÑ1 na vaÔÔati. “KappiyakÈrakaÑ dammi, ÈrÈmikaÑ dammÊ”ti evaÑ vutte pana vaÔÔati.

AjeÄakÈdÊsu khettavatthupariyosÈnesu kappiyÈkappiyanayo vinayavasena2 upaparikkhitabbo. Tattha khettaÑ nÈma yasmiÑ pubbaÓÓaÑ ruhati. Vatthu nÈma yasmiÑ aparaÓÓaÑ ruhati. Yattha vÈ ubhayampi ruhati, taÑ khettaÑ. ______________________________________________________________ 1. PaÔiggahaÓampi (SÊ, Ka), Ma-®Ôha 2. 113 piÔÔhe passitabbaÑ. 2. Vi-®Ôha 2. 156 piÔÔhe.


tadatthÈya akatabh|mibhÈgo vatthu. KhettavatthusÊsena cettha vÈpitaÄÈkÈdÊnipi sa~gahitÈneva.

D|teyyaÑ vuccati d|takammaÑ, gihÊnaÑ pahitaÑ paÓÓaÑ vÈ sÈsanaÑ vÈ gahetvÈ tattha tattha gamanaÑ. PahiÓagamanaÑ vuccati gharÈ gharaÑ pesitassa khuddakagamanaÑ. Anuyogo nÈma tadubhayakaraÓaÑ, tasmÈ d|teyyapahiÓagamanÈnaÑ anuyogÈti evamettha attho veditabbo.

KayavikkÈyÈti kayÈ ca vikkayÈ ca. TulÈk|ÔÈdÊsu k|Ôanti vaÒcanaÑ. Tattha tulÈk|ÔaÑ tÈva r|pak|ÔaÑ a~gak|ÔaÑ gahaÓak|ÔaÑ paÔicchannak|Ôanti catubbidhaÑ hoti. Tattha r|pak|ÔaÑ nÈma dve tulÈ samar|pÈ katvÈ gaÓhanto mahatiyÈ gaÓhÈti, dadanto khuddikÈya deti. A~gak|ÔaÑ nÈma gaÓhanto pacchÈbhÈge hatthena tulaÑ akkamati, dadanto pubbabhÈge. GahaÓak|ÔaÑ nÈma gaÓhanto m|le rajjuÑ gaÓhÈti, dadanto agge. PaÔicchannak|ÔaÑ nÈma tulaÑ susiraÑ katvÈ anto ayacuÓÓaÑ pakkhipitvÈ gaÓhanto taÑ pacchÈbhÈge karoti, dadanto aggabhÈge.

KaÑso vuccati suvaÓÓapÈti, tÈya vaÒcanaÑ kaÑsak|ÔaÑ. KathaÑ? EkaÑ suvaÓÓapÈtiÑ katvÈ aÒÒÈ dve tisso lohapÈtiyo suvaÓÓavaÓÓe karoti, tato janapadaÑ gantvÈ kiÒcideva aÉÉhaÑ kulaÑ pavisitvÈ “suvaÓÓabhÈjanÈni kiÓathÈ”ti vatvÈ agghe pucchite samagghataraÑ1 dÈtukÈmÈ honti. Tato tehi “kathaÑ imesaÑ suvaÓÓabhÈvo jÈnitabbo”ti vutte “vÊmaÑsitvÈ gaÓhathÈ”ti suvaÓÓapÈtiÑ pÈsÈÓe ghaÑsitvÈ sabbÈ pÈtiyo datvÈ gacchati.

MÈnak|ÔaÑ nÈma hadayabhedasikhÈbhedarajjubhedavasena tividhaÑ hoti. Tattha hadayabhedo sappitelÈdiminanakÈle labbhati. TÈni hi gaÓhanto heÔÔhÈchiddena mÈnena “saÓikaÑ ÈsiÒcÈ”ti vatvÈ antobhÈjane bahuÑ paggharÈpetvÈ gaÓhÈti, dadanto chiddaÑ pidhÈya sÊghaÑ p|retvÈ deti.

SikhÈbhedo tilataÓÉulÈdiminanakÈle labbhati. TÈni hi gaÓhanto saÓikaÑ sikhaÑ ussÈpetvÈ gaÓhÈti, dadanto vegena puretvÈ sikhaÑ chindanto deti. ______________________________________________________________ 1. MahagghataraÑ (S¢) Abhi-®Ôha 3. 90; Ma-®Ôha 2. 114 piÔÔhesu passitabbaÑ.

DÊghanikÈya 78

Rajjubhedo khettavatthuminanakÈle labbhati. LaÒjaÑ alabhantÈ hi khettaÑ amahantampi mahantaÑ katvÈ minanti.

UkkoÔanÈdÊsu ukkoÔananti assÈmike sÈmike kÈtuÑ laÒjaggahaÓaÑ. VaÒcananti tehi tehi upÈyehi paresaÑ vaÒcanaÑ. TatridamekaÑ vatthu–eko kira luddako migaÒca migapotakaÒca gahetvÈ Ègacchati, tameko dhutto “kiÑ bho migo agghati, kiÑ migapotako”ti Èha. “Migo dve kahÈpaÓe, migapotako ekan”ti ca vutte ekaÑ kahÈpaÓaÑ datvÈ migapotakaÑ gahetvÈ thokaÑ gantvÈ nivatto “na me bho migapotakena attho, migaÑ me dehÊ”ti Èha. Tena hi dve kahÈpaÓe dehÊti. So Èha “nanu te bho mayÈ paÔhamaÑ eko kahÈpaÓo dinno”ti. Œma dinnoti. “ImaÑ migapotakaÑ gaÓha, evaÑ so ca kahÈpaÓo, ayaÒca kahÈpaÓagghanako migapotakoti dve kahÈpaÓÈ bhavissantÊ”ti. So “kÈraÓaÑ vadatÊ”ti sallakkhetvÈ migapotakaÑ gahetvÈ migaÑ adÈsÊti. NikatÊti yogavasena vÈ mÈyÈvasena vÈ apÈma~gaÑ pÈma~ganti, amaÓiÑ maÓinti, asuvaÓÓaÑ suvaÓÓanti katvÈ patir|pakena vaÒcanaÑ. SÈciyogoti kuÔilayogo, etesaÑyeva ukkoÔanÈdÊnametaÑ nÈmaÑ. TasmÈ ukkoÔanasÈciyogo vaÒcanasÈciyogo nikatisÈciyogoti evamettha attho daÔÔhabbo. Keci aÒÒaÑ dassetvÈ aÒÒassa parivattanaÑ sÈciyogoti vadanti, taÑ pana vaÒcaneneva sa~gahitaÑ.

ChedanÈdÊsu chedananti hatthacchedanÈdi. Vadhoti mÈraÓaÑ. Bandhoti rajjubandhanÈdÊhi bandhanaÑ. ViparÈmosoti himaviparÈmoso gumbaviparÈmosoti duvidho. YaÑ himapÈtasamaye himena paÔicchannÈ hutvÈ maggappaÔipannaÑ janaÑ musanti, ayaÑ himaviparÈmoso. YaÑ gumbÈdÊhi paÔicchannÈ musanti, ayaÑ gumbaviparÈmoso. Œlopo vuccati gÈmanigamÈdÊnaÑ vilopakaraÓaÑ. SahasÈkÈroti1 sÈhasikakiriyÈ, gehaÑ pavisitvÈ manussÈnaÑ ure satthaÑ ÔhapetvÈ icchitabhaÓÉÈnaÑ gahaÓaÑ. EvametasmÈ chedana -pa- sahasÈkÈrÈ paÔivirato samaÓo Gotamoti. Iti vÈ hi bhikkhave puthujjano TathÈgatassa vaÓÓaÑ vadamÈno vadeyyÈti.

EttÈvatÈ c|ÄasÊlaÑ2 niÔÔhitaÑ hoti. ______________________________________________________________ 1. SÈhasakÈro (?) 2. CullasÊlaÑ (SÊ, SyÈ)


MajjhimasÊlavaÓÓanÈ

11. IdÈni majjhimasÊlaÑ vitthÈrento “yathÈ vÈ paneke bhonto”ti-ÈdimÈha. TatrÈyaÑ anuttÈnapadavaÓÓanÈ. SaddhÈdeyyÈnÊti kammaÒca phalaÒca idhalokaÒca paralokaÒca saddahitvÈ dinnÈni. “AyaÑ me ÒÈtÊ”ti vÈ “mitto”ti vÈ “idaÑ paÔikarissati, idaÑ vÈ tena katapubban”ti vÈ evaÑ na dinnÈnÊti attho. EvaÑdinnÈni hi na saddhÈdeyyÈni nÈma honti. BhojanÈnÊti desanÈsÊsamattametaÑ, atthato pana saddhÈdeyyÈni bhojanÈni bhuÒjitvÈ cÊvarÈni pÈrupitvÈ senÈsanÈni sevamÈnÈ gilÈnabhesajjaÑ paribhuÒjamÈnÈti sabbametaÑ vuttameva hoti.

Seyyathidanti nipÈto. Tassattho–katamo so bÊjagÈmabh|tagÈmo, yassa samÈrambhaÑ anuyuttÈ viharantÊti. Tato taÑ dassento m|labÊjanti-ÈdimÈha. Tattha m|labÊjaÑ nÈma haliddi si~giveraÑ1 vacÈ vacattaÑ2 ativisÈ kaÔukarohiÓÊ usÊraÑ bhaddamuttakanti3 evamÈdi. KhandhabÊjaÑ nÈma assattho nigrodho pilakkho4 udumbaro kacchako kapitthanoti-evamÈdi. PhaÄubÊjaÑ nÈma ucchu naÄo veÄ|ti-evamÈdi. AggabÊjaÑ nÈma ajjakaÑ5 phaÓijjakaÑ hiriveranti-evamÈdi. BÊjabÊjaÑ nÈma pubbaÓÓaÑ aparaÓÓanti-evamÈdi. SabbaÒhetaÑ rukkhato viyojitaÑ viruhanasamatthameva “bÊjagÈmo”ti vuccati. Rukkhato pana aviyojitaÑ asukkhaÑ “bh|tagÈmo”ti vuccati. Tattha bh|tagÈmasamÈrambho pÈcittiyavatthu, bÊjagÈmasamÈrambho dukkaÔavatth|ti veditabbo. 12. SannidhikÈraparibhoganti sannidhikatassa paribhogaÑ. Tattha duvidhÈ kathÈ vinayavasena ca sallekhavasena ca. Vinayavasena tÈva yaÑ kiÒci annaÑ ajja paÔiggahitaÑ aparajju sannidhikÈrakaÑ hoti, tassa paribhoge pÈcittiyaÑ. AttanÈ laddhaÑ pana sÈmaÓerÈnaÑ datvÈ tehi laddhaÑ ÔhapÈpetvÈ dutiyadivase bhuÒjituÑ vaÔÔati, sallekho pana na hoti.

PÈnasannidhimhipi esevanayo. Tattha pÈnaÑ nÈma ambapÈnÈdÊni aÔÔha pÈnÈni, yÈni ca tesaÑ anulomÈni. TesaÑ vinicchayo SamantapÈsÈdikÈyaÑ6 vutto. ______________________________________________________________ 1. HaliddaÑ sa~gaveraÑ (SyÈ), Vi 2. 52 piÔÔhe passitabbaÑ. 2. VacatthaÑ (SÊ), vapatthaÑ (SyÈ) 3. Bhaddamuddhakanti (SyÈ) 4. Milakkhu (SyÈ, Ka) 5. AjjukaÑ (Vi 2. 52 piÔÔhe.) 6. Vi-®Ôha 3. 383 piÔÔhe.

DÊghanikÈya 80

Vatthasannidhimhi anadhiÔÔhitaÑ avikappitaÑ sannidhi ca hoti, sallekhaÒca kopeti, ayaÑ pariyÈyakathÈ. NippariyÈyato pana ticÊvarasantuÔÔhena bhavitabbaÑ, catutthaÑ labhitvÈ aÒÒassa dÈtabbaÑ. Sace yassa kassaci dÈtuÑ na sakkoti, yassa pana dÈtukÈmo hoti. So uddesatthÈya vÈ paripucchatthÈya vÈ gato, Ègatamatte dÈtabbaÑ, adÈtuÑ na vaÔÔati. CÊvare pana appahonte satiyÈ paccÈsÈya anuÒÒÈtakÈle1 ÔhapetuÑ vaÔÔati. S|cisuttacÊvarakÈrakÈnaÑ alÈbhena tato parampi vinayakammaÑ katvÈ ÔhapetuÑ vaÔÔati. “ImasmiÑ jiÓÓe puna ÊdisaÑ kuto labhissÈmÊ”ti pana ÔhapetuÑ na vaÔÔati, sannidhi ca hoti, sallekhaÒca kopeti.

YÈnasannidhimhi yÈnaÑ nÈma vayhaÑ ratho sakaÔaÑ sandamÈnikÈ sivikÈ pÈÔa~kÊti, netaÑ pabbajitassa yÈnaÑ. UpÈhanÈ pana pabbajitassa yÈnaÑyeva. Ekabhikkhussa hi eko araÒÒatthÈya eko dhotapÈdakatthÈyÈti ukkaÑsato dve upÈhanasa~ghÈÔÈ vaÔÔanti, tatiyaÑ labhitvÈ aÒÒassa dÈtabbo. “ImasmiÑ jiÓÓe aÒÒaÑ kuto labhissÈmÊ”ti hi ÔhapetuÑ na vaÔÔati, sannidhi ca hoti, sallekhaÒca kopeti.

Sayanasannidhimhi sayananti maÒco. Ekassa bhikkhuno eko gabbhe, eko divÈÔhÈneti ukkaÑsato dve maÒcÈ vaÔÔanti. Tato uttari labhitvÈ aÒÒassa bhikkhuno vÈ gaÓassa vÈ dÈtabbo, adÈtuÑ na vaÔÔati. Sannidhi ca hoti, sallekhaÒca kopeti.

Gandhasannidhimhi bhikkhuno kaÓÉukacchuchavidosÈdi-ÈbÈdhe2 sati gandhÈ vaÔÔanti. Te gandhe ÈharÈpetvÈ tasmiÑ roge v|pasante aÒÒesaÑ vÈ ÈbÈdhikÈnaÑ dÈtabbÈ, dvÈre paÒca~guligharadh|panÈdÊsu vÈ upanetabbÈ. “Puna roge sati bhavissantÊ”ti pana ÔhapetuÑ na vaÔÔati, sannidhi3 ca hoti, sallekhaÒca kopeti.

Œmisanti vuttÈvasesaÑ daÔÔhabbaÑ. SeyyathidaÑ? Idhekacco bhikkhu “tathÈr|pe kÈle upakÈrÈya bhavissatÊ”ti tilataÓÉulamuggamÈsanÈÄikeraloÓamacchamaÑsavall|rasappitelaguÄabhÈjanÈdÊni ÈharÈpetvÈ Ôhapeti. So vassakÈle kÈlasseva sÈmaÓerehi yÈguÑ pacÈpetvÈ paribhuÒjitvÈ “sÈmaÓera udakakaddame dukkhaÑ gÈmaÑ pavisituÑ, gaccha asukaÑ ______________________________________________________________ 1. AnuÒÒÈtakÈlaÑ (SÊ) 2. ...chavirogÈdi-ÈbÈdhe (Ka) 3. Gandhasannidhi (bah|su)


kulaÑ gantvÈ mayhaÑ vihÈre nisinnabhÈvaÑ Èrocehi, asukakulato dadhi-ÈdÊni ÈharÈ”ti peseti. Bhikkh|hi “kiÑ bhante gÈmaÑ pavisissathÈ”ti vuttepi “duppaveso Èvuso idÈni gÈmo”ti vadati. Te “hotu bhante, acchatha tumhe, mayaÑ bhikkhaÑ pariyesitvÈ ÈharissÈmÈ”ti gacchanti. Atha sÈmaÓeropi1 dadhi-ÈdÊni ÈharitvÈ bhattaÒca byaÒjanaÒca sampÈdetvÈ upaneti, taÑ bhuÒjantasseva upaÔÔhÈkÈ bhattaÑ pahiÓanti, tatopi manÈpaÑ manÈpaÑ bhuÒjati. Atha bhikkh| piÓÉapÈtaÑ gahetvÈ Ègacchanti, tatopi manÈpaÑ manÈpaÑ gÊvÈyÈmakaÑ bhuÒjatiyeva. EvaÑ catumÈsampi vÊtinÈmeti. AyaÑ vuccati bhikkhu “muÓÉakuÔumbikajÊvikaÑ jÊvati, na samaÓajÊvikan”ti. Evar|po Èmisasannidhi nÈma hoti.

Bhikkhuno pana vasanaÔÔhÈne ekÈ taÓÉulanÈÄi, eko guÄapiÓÉo, catubhÈgamattaÑ sappÊti ettakaÑ nidhetuÑ vaÔÔati akÈle sampattacorÈnaÑ atthÈya. Te hi ettakampi ÈmisapaÔisanthÈraÑ2 alabhantÈ jÊvitÈpi voropeyyuÑ, tasmÈ sace ettakaÑ natthi, ÈharÈpetvÈpi ÔhapetuÑ vaÔÔati. AphÈsukakÈle ca yadettha kappiyaÑ, taÑ attanÈpi paribhuÒjituÑ vaÔÔati. KappiyakuÔiyaÑ pana bahuÑ ÔhapentassÈpi sannidhi nÈma natthi. TathÈgatassa pana taÓÉulanÈÄi-ÈdÊsu vÈ yaÑ kiÒci caturatanamattaÑ vÈ3 pilotikakhaÓÉaÑ “idaÑ me ajja vÈ sve vÈ bhavissatÊ”ti ÔhapitaÑ nÈma natthi. 13. Vis|kadassanesu naccaÑ nÈma yaÑ kiÒci naccaÑ, taÑ maggaÑ gacchantenÈpi gÊvaÑ pasÈretvÈ daÔÔhuÑ na vaÔÔati. VitthÈravinicchayo panettha * SamantapÈsÈdikÈyaÑ vuttanayeneva veditabbo. YathÈ cettha, evaÑ sabbesu sikkhÈpadapaÔisaÑyuttesu suttapadesu. Ito paraÒhi ettakampi avatvÈ tattha tattha payojanamattameva vaÓÓayissÈmÈti.

Pekkhanti naÔasamajjaÑ4. AkkhÈnanti BhÈratayujjhanÈdikaÑ. TaÑ yasmiÑ ÔhÈne kathÊyati, tattha gantumpi na vaÔÔati. PaÓissaranti kaÑsatÈÄaÑ, “pÈÓitÈÄan”tipi vadanti. VetÈÄanti ghanatÈÄaÑ, “mantena matasarÊruÔÔhÈpanan”tipi eke. Kumbhath|Óanti caturassa-ambaÓakatÈÄaÑ, “kumbhasaddan”tipi eke ______________________________________________________________ 1. SÈmaÓero (SÊ, Ka) 2. PaÔisaÓÔhÈraÑ (SyÈ) paÔisandhÈraÑ (Ka) 3. Catura~gulamattaÑ vÈ (SyÈ) * Vi-®Ôha 3. 201 piÔÔhe. 4. NaÔasamajjÈ (SÊ), naÔÈdisamajjaÑ (SyÈ)

DÊghanikÈya 82

sobhanakanti naÔÈnaÑ abbhokkiraÓaÑ, sobhanakaraÑ1 vÈ, paÔibhÈnacittanti vuttaÑ hoti. CaÓÉÈlanti ayoguÄakÊÄÈ, “caÓÉÈlÈnaÑ sÈÓadhovanakÊÄÈ”tipi vadanti. VaÑsanti veÄuÑ ussÈpetvÈ kÊÄanaÑ.

Dhovananti aÔÔhidhovanaÑ, ekaccesu kira janapadesu kÈla~kate2 ÒÈtake na jhÈpenti, nikhaÓitvÈ Ôhapenti. Atha nesaÑ p|tibh|taÑ kÈyaÑ ÒatvÈ nÊharitvÈ aÔÔhÊni dhovitvÈ gandhehi makkhetvÈ Ôhapenti. Te nakkhattakÈle ekasmiÑ ÔhÈne aÔÔhÊni ÔhapetvÈ ekasmiÑ ÔhÈne surÈdÊni ÔhapetvÈ rodantÈ paridevantÈ suraÑ pivanti. Vuttampi cetaÑ “atthi bhikkhave dakkhiÓesu janapadesu dhovanaÑ nÈma, tattha hoti annampi pÈnampi khajjampi bhojjampi leyyampi3 peyyampi naccampi gÊtampi vÈditampi. AtthetaÑ bhikkhave dhovanaÑ, netaÑ natthÊti vadÈmÊ”ti4. Ekacce pana “indajÈlena aÔÔhidhovanaÑ dhovanan”tipi5 vadanti.

HatthiyuddhÈdÊsu bhikkhuno neva hatthi-ÈdÊhi saddhiÑ yujjhituÑ, na te yujjhÈpetuÑ, na yujjhante daÔÔhuÑ vaÔÔati. Nibbuddhanti mallayuddhaÑ. Uyyodhikanti yattha sampahÈro dissati. Balagganti balagaÓanaÔÔhÈnaÑ. SenÈby|hanti senÈniveso, sakaÔaby|hÈdivasena senÈya nivesanaÑ. AnÊkadassananti “tayo hatthÊ pacchimaÑ hatthÈnÊkan”ti-ÈdinÈ6 nayena vuttassa anÊkassa dassanaÑ. 14. PamÈdo ettha tiÔÔhatÊti pamÈdaÔÔhÈnaÑ, j|taÒca taÑ pamÈdaÔÔhÈnaÒcÈti j|tappamÈdaÔÔhÈnaÑ. EkekÈya pantiyÈ aÔÔha aÔÔha padÈni assÈti aÔÔhapadaÑ. Dasapadepi eseva nayo. ŒkÈsanti aÔÔhapadadasapadesu viya ÈkÈseyeva kÊÄanaÑ. ParihÈrapathanti bh|miyaÑ nÈnÈpathamaÓÉalaÑ katvÈ tattha tattha pariharitabbaÑ pathaÑ pariharantÈnaÑ kÊÄanaÑ. Santikanti santikakÊÄanaÑ7. EkajjhaÑ ÔhapitÈ sÈriyo vÈ sakkharÈyo vÈ acÈlentÈ nakheneva apanenti ca upanenti ca, sace tattha kÈci calati, parÈjayo hoti, evar|pÈya kÊÄÈyetaÑ adhivacanaÑ. Khalikanti j|taphalake pÈsakakÊÄanaÑ. GhaÔikÈ vuccati dÊghadaÓÉakena rassadaÓÉakaÑ paharaÓakÊÄanaÑ. SalÈkahatthanti lÈkhÈya vÈ maÒjiÔÔhikÈya8 vÈ piÔÔhodakena vÈ salÈkahatthaÑ temetvÈ ______________________________________________________________ 1. SobhanagharakaÑ (SÊ), sobhanagarakaÑ (SyÈ) 2. KÈlakate (SÊ, SyÈ, I) 3. Lehampi (SyÈ) 4. AÑ 3. 431 piÔÔhe. 5. AÔÔhidhovananti (SÊ) 6. Vi 2. 143 piÔÔhe 7. SantikakÊÄÈkÊÄanaÑ(SÊ) Vi-®Ôha 2. 204 piÔÔhe passitabbaÑ. 8. MaÒceÔÔhikÈya (SÊ)


“kiÑ hot|”ti bh|miyaÑ vÈ bhittiyaÑ vÈ taÑ paharitvÈ hatthi-assÈdir|padassanakÊÄanaÑ. Akkhanti guÄakÊÄÈ. Pa~gacÊraÑ vuccati paÓÓanÈÄikÈ, taÑ dhamantÈ kÊÄanti. Va~kakanti gÈmadÈrakÈnaÑ kÊÄanakaÑ khuddakana~galaÑ. MokkhacikÈ vuccati samparivattanakÊÄÈ, ÈkÈse vÈ daÓÉakaÑ gahetvÈ bh|miyaÑ vÈ sÊsaÑ ÔhapetvÈ heÔÔhupariyabhÈvena parivattanakÊÄÈti vuttaÑ hoti. Ci~gulikaÑ vuccati tÈlapaÓÓÈdÊhi kataÑ vÈtappahÈrena paribbhamanacakkaÑ. PattÈÄhakaÑ vuccati paÓÓanÈÄikÈ, tÈya vÈlukÈdÊni minantÈ kÊÄanti. Rathakanti khuddakarathaÑ. Dhanukanti khuddakadhanumeva. AkkharikÈ vuccati ÈkÈse vÈ piÔÔhiyaÑ vÈ akkharajÈnanakÊÄÈ. ManesikÈ nÈma manasÈ cintitajÈnanakÊÄÈ. YathÈvajjaÑ nÈma kÈÓakuÓikhujjÈdÊnaÑ yaÑ yaÑ vajjaÑ, taÑ taÑ payojetvÈ dassanakÊÄÈ. 15. Œsandinti pamÈÓÈtikkantÈsanaÑ. “AnuyuttÈ viharantÊ”ti idaÑ apekkhitvÈ pana sabbapadesu upayogavacanaÑ kataÑ. Palla~koti pÈdesu vÈÄar|pÈni ÔhapetvÈ kato. Gonakoti dÊghalomako mahÈkojavo, catura~gulÈdhikÈni kira tassa lomÈni. Cittakanti vÈnavicittaÑ uÓÓÈmayattharaÓaÑ. PaÔikÈti uÓÓÈmayo setattharaÓo1. PaÔalikÈti ghanapupphako uÓÓÈmayattharaÓo, yo “Èmalakapatto”tipi2 vuccati. T|likÈti tiÓÓaÑ t|lÈnaÑ aÒÒatarapuÓÓÈ t|likÈ. VikatikÈti sÊhabyagghÈdir|pavicitro uÓÓÈmayattharaÓo. UddalomÊti ubhayatodasaÑ uÓÓÈmayattharaÓaÑ, keci “ekato-uggatapupphan”ti3 vadanti. EkantalomÊti ekatodasaÑ uÓÓÈmayattharaÓaÑ, keci “ubhato-uggatapupphan”ti vadanti. KaÔÔissanti ratanaparisibbitaÑ koseyyakaÔÔissamayaÑ4 paccattharaÓaÑ. Koseyyanti ratanaparisibbimeva kosiyasuttamayaÑ paccattharaÓaÑ. “SuddhakoseyyaÑ pana vaÔÔatÊ”ti vinaye * vuttaÑ. DÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ pana “ÔhapetvÈ t|likaÑ sabbÈneva gonakÈdÊni ratanaparisibbitÈni na vaÔÔantÊ”ti vuttaÑ.

Kuttakanti soÄasannaÑ nÈÔakitthÊnaÑ ÔhatvÈ naccanayoggaÑ uÓÓÈmayattharaÓaÑ. HatthattharaÑ assattharanti hatthi-assapiÔÔhesu attharaÓa-attharakÈyeva5. Rathattharepi eseva nayo. AjinappaveÓÊti ajinacammehi maÒcappamÈÓena ______________________________________________________________ 1. SetapaccattharaÓo (SyÈ) Vi-®Ôha 3. 369 piÔÔhe passitabbaÑ. 2. AmilÈtapaÔÔotipi (SÊ), Èlamakapattotipi (SyÈ) 3. ...uggatapupphantipi (SyÈ, Ka) 4. KoseyyakaÔÔhissamayaÑ (SÊ, SyÈ) * Vi-®Ôha 3. 369 piÔÔhe. 5. AttharaÓaka-attharakÈva (SÊ), attharaÓa-attharaÓÈniyeva (Ka)

DÊghanikÈya 84

sibbitvÈ katÈ paveÓÊ. KadalimigapavarapaccattharaÓanti kadalimigacammaÑ nÈma atthi, tena kataÑ pavarapaccattharaÓaÑ, uttamapaccattharaÓanti attho. TaÑ kira setavatthassa upari kadalimigacammaÑ pattharitvÈ sibbitvÈ karonti. Sa-uttaracchadanti saha uttaracchadena, uparibaddhena rattavitÈnena saddhinti attho. SetavitÈnampi heÔÔhÈ akappiyapaccattharaÓe sati na vaÔÔati, asati pana vaÔÔati. Ubhatolohitak|padhÈnanti sÊs|padhÈnaÒca pÈd|padhÈnaÒcÈti maÒcassa ubhatolohitakaÑ upadhÈnaÑ, etaÑ na kappati. YaÑ pana ekameva upadhÈnaÑ ubhosu passesu rattaÑ vÈ hoti padumavaÓÓaÑ vÈ vicitraÑ vÈ, sace pamÈÓayuttaÑ, vaÔÔati. MahÈ-upadhÈnaÑ pana paÔikkhittaÑ. AlohitakÈni dvepi vaÔÔantiyeva. Tato uttari labhitvÈ aÒÒesaÑ dÈtabbÈni. DÈtuÑ asakkonto maÒce tiriyaÑ attharitvÈ upari paccattharaÓaÑ datvÈ nipajjitumpi labhati. ŒsandÊ-ÈdÊsu pana vuttanayeneva paÔipajjitabbaÑ. VuttaÒhetaÑ anujÈnÈmi bhikkhave ÈsandiyÈ pÈde chinditvÈ paribhuÒjituÑ, palla~kassa vÈÄe bhinditvÈ paribhuÒjituÑ, t|likaÑ vijaÔetvÈ bibbohanaÑ kÈtuÑ, avasesaÑ bhummattharaÓaÑ kÈtun”ti1. 16. UcchÈdanÈdÊsu mÈtukucchito nikkhantadÈrakÈnaÑ sarÊragandho dvÈdasavassapattakÈle2 nassati3, tesaÑ sarÊraduggandhaharaÓatthÈya gandhacuÓÓÈdÊhi ucchÈdenti, evar|paÑ ucchÈdanaÑ na vaÔÔati. PuÒÒavante pana dÈrake |r|su nipajjÈpetvÈ telena makkhetvÈ hatthapÈda-|runÈbhi-ÈdÊnaÑ saÓÔhÈnasampÈdanatthaÑ parimaddanti, evar|paÑ parimaddanaÑ na vaÔÔati.

NhÈpananti tesaÑyeva dÈrakÈnaÑ gandhÈdÊhi nhÈpanaÑ4. SambÈhananti mahÈmallÈnaÑ viya hatthapÈde muggarÈdÊhi paharitvÈ bÈhuvaÉÉhanaÑ. ŒdÈsanti yaÑ kiÒci ÈdÈsaÑ pariharituÑ na vaÔÔati. AÒjananti ala~kÈraÒjanameva. MÈlÈti baddhamÈlÈ vÈ abaddhamÈlÈ vÈ. Vilepananti yaÑ kiÒci chavirÈgakaraÓaÑ. MukhacuÓÓaÑ mukhalepananti mukhe kÈÄapÊÄakÈdÊnaÑ haraÓatthÈya mattikakakkaÑ denti, tena lohite calite sÈsapakakkaÑ denti, tena dose khÈdite tilakakkaÑ denti, tena lohite sannisinne haliddikakkaÑ denti, tena chavivaÓÓe Èr|Ähe mukhacuÓÓakena mukhaÑ cuÓÓanti, taÑ sabbaÑ na vaÔÔati. ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 295 piÔÔhe. 2. DvÈdasavassamattakÈle (SÊ), dvÈdasamattavassapattakÈle (SyÈ) 3. Na nassati (SÊ) 4. NahÈpanaÑ (SÊ), nahÈpanaÑ viya (SyÈ), nhÈpanaÑ viya nhÈpanaÑ (Ka)


HatthabandhÈdÊsu hatthe vicitrasa~khakapÈlÈdÊni bandhitvÈ vicaranti, taÑ vÈ aÒÒaÑ vÈ sabbampi hatthÈbharaÓaÑ na vaÔÔati. Apare sikhaÑ bandhitvÈ vicaranti, suvaÓÓacÊrakamuttalatÈdÊhi ca taÑ parikkhipanti, taÑ sabbaÑ na vaÔÔati. Apare catuhatthadaÓÉaÑ vÈ aÒÒaÑ vÈ pana ala~katadaÓÉakaÑ gahetvÈ vicaranti, tathÈ itthipurisar|pÈdivicittaÑ bhesajjanÈÄikaÑ suparikkhittaÑ vÈmapasse olaggitaÑ, apare kaÓÓikaratanaparikkhittakosaÑ atitikhiÓaÑ asiÑ, paÒcavaÓÓasuttasibbitaÑ makaradantakÈdivicittaÑ chattaÑ, suvaÓÓarajatÈdivicitrÈ morapiÒchÈdiparikkhittÈ upÈhanÈ, keci ratanamattÈyÈmaÑ catura~gulavitthataÑ kesantaparicchedaÑ dassetvÈ meghamukhe vijjulataÑ viya nalÈÔe uÓhÊsapaÔÔaÑ bandhanti, c|ÄÈmaÓiÑ dhÈrenti, cÈmaravÈlabÊjaniÑ dhÈrenti, taÑ sabbaÑ na vaÔÔati. 17. * AniyyÈnikattÈ saggamokkhamaggÈnaÑ tiracchÈnabh|tÈ kathÈti tiracchÈnakathÈ. Tattha rÈjÈnaÑ Èrabbha “mahÈsammato MandhÈtÈ DhammÈsoko evaÑmahÈnubhÈvo”ti-ÈdinÈ nayena pavattÈ kathÈ rÈjakathÈ. Esa nayo corakathÈdÊsu. Tesu “asuko rÈjÈ abhir|po dassanÊyo”ti-ÈdinÈ nayena gehassitakathÈva tiracchÈnakathÈ hoti. “Sopi nÈma evaÑmahÈnubhÈvo khayaÑ gato”ti evaÑ pavattÈ pana kammaÔÔhÈnabhÈve tiÔÔhati. Coresu “m|ladevo evaÑ mahÈnubhÈvo, moghamÈlo evaÑmahÈnubhÈvo”ti tesaÑ kammaÑ paÔicca “aho s|rÈ”ti gehassitakathÈva tiracchÈnakathÈ. Yuddhepi BhÈratayuddhÈdÊsu “asukena asuko evaÑ mÈrito evaÑ viddho”ti kÈmassÈdavaseneva kathÈ tiracchÈnakathÈ. “Tepi nÈma khayaÑ gatÈ”ti evaÑ pavattÈ pana sabbattha kathÈ kammaÔÔhÈnameva hoti. Api ca annÈdÊsu “evaÑ vaÓÓavantaÑ gandhavantaÑ rasavantaÑ phassasampannaÑ khÈdimha bhuÒjimhÈ”ti kÈmassÈdavasena kathetuÑ na vaÔÔati. SÈtthakaÑ pana katvÈ “pubbe evaÑ vaÓÓÈdisampannaÑ annaÑ pÈnaÑ vatthaÑ sayanaÑ mÈlaÑ gandhaÑ sÊlavantÈnaÑ adamha, cetiye p|jaÑ karimhÈ”ti kathetuÑ vaÔÔati. ©ÈtikathÈdÊsu pana “amhÈkaÑ ÒÈtakÈ s|rÈ samatthÈ”ti vÈ “pubbe mayaÑ evaÑ vicitrehi yÈnehi vicarimhÈ”ti vÈ assÈdavasena vattuÑ na vaÔÔati. SÈtthakaÑ pana katvÈ “tepi no ÒÈtakÈ khayaÑ gatÈ”ti vÈ “pubbe mayaÑ evar|pÈ upÈhanÈ saÑghassa adamhÈ”ti vÈ kathetuÑ vaÔÔati1. ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 3. 155; Ma 2. 181; SaÑ 3. 368; AÑ 3. 358; Vi 2. 213; Khu 7. 286 piÔÔhesupi. 1. KathetabbaÑ (sabbattha)

DÊghanikÈya 86

GÈmakathÈpi suniviÔÔhadunniviÔÔhasubhikkhadubbhikkhÈdivasena vÈ “asukagÈmavÈsino s|rÈ samatthÈ”ti vÈ evaÑ assÈdavasena na vaÔÔati. SÈtthakaÑ pana katvÈ “saddhÈ pasannÈ”ti vÈ “khayavayaÑ gatÈ”ti vÈ vattuÑ vaÔÔati. NigamanagarajanapadakathÈdÊsupi eseva nayo.

ItthikathÈpi vaÓÓasaÓÔhÈnÈdÊni paÔicca assÈdavassena na vaÔÔati, “saddhÈ pasannÈ khayavayaÑ gatÈ”ti evameva vaÔÔati. S|rakathÈpi “nandimitto nÈma yodho s|ro ahosÊ”ti assÈdavasena na vaÔÔati. “Saddho ahosi khayaÑ gato”ti evameva vaÔÔati. VisikhÈkathÈpi “asukÈ visikhÈ suniviÔÔhÈ dunniviÔÔhÈ s|rÈ samatthÈ”ti assÈdavasena na vaÔÔati. “SaddhÈ pasannÈ khayavayaÑ gatÈ”ti evameva vaÔÔati.

KumbhaÔÔhÈnakathÈti udakaÔÔhÈnakathÈ, udakatitthakathÈtipi vuccati, kumbhadÈsikathÈ vÈ, sÈpi “pÈsÈdikÈ naccituÑ gÈyituÑ chekÈ”ti assÈdavasena na vaÔÔati. “SaddhÈ pasannÈ”ti-ÈdinÈ nayeneva vaÔÔati. PubbapetakathÈti atÊtaÒÈtikathÈ. Tattha vattamÈnaÒÈtikathÈsadiso vinicchayo.

NÈnattakathÈti purimapacchimakathÈhi vimuttÈ avasesÈ nÈnÈsabhÈvÈ niratthakakathÈ. LokakkhÈyikÈti “ayaÑ loko kena nimmito? Asukena nÈma nimmito. KÈko seto aÔÔhÊnaÑ setattÈ. BalÈkÈ1 rattÈ lohitassa rattattÈ”ti-evamÈdikÈ lokÈyatavitaÓÉasallÈpakathÈ.

SamuddakkhÈyikÈ nÈma “kasmÈ samuddo sÈgaro? SÈgaradevena khato, tasmÈ sÈgaro. ‘Khato me’ti hatthamuddÈya sayaÑ niveditattÈ samuddo”ti-evamÈdikÈ niratthakÈ samuddakkhÈyanakathÈ. Bhavoti vuÉÉhi, Abhavoti hÈni. “Iti bhavo, iti abhavo”ti yaÑ vÈ taÑ vÈ niratthakakÈraÓaÑ vatvÈ pavattitakathÈ itibhavÈbhavakathÈ. 18. ViggÈhikakathÈti viggahakathÈ2 sÈrambhakathÈ. Tattha * sahitaÑ meti mayhaÑ vacanaÑ sahitaÑ siliÔÔhaÑ, atthayuttaÑ kÈraÓayuttanti attho. AsahitaÑ teti tuyhaÑ vacanaÑ asahitaÑ asiliÔÔhaÑ. AdhiciÓÓaÑ te viparÈvattanti yaÑ tuyhaÑ dÊgharattÈciÓÓavasena suppaguÓaÑ, taÑ mayhaÑ ekavacaneneva viparÈvattaÑ parivattitvÈ ÔhitaÑ, na kiÒci jÈnÈsÊti attho. ______________________________________________________________ 1. BakÈ (Ka) 2. ViggÈhakathÈ (SYÈ) * Ma-®Ôha 3. 164 piÔÔhepi.


Œropito te vÈdoti mayÈ tava vÈde doso1 Èropito. Cara vÈdappamokkhÈyÈti dosamocanatthaÑ cara vicara, tattha tattha gantvÈ sikkhÈti attho. NibbeÔhehi vÈ sace pahosÊti atha sayaÑ pahoti, idÈneva nibbeÔÔhehÊti. 19. D|teyyakathÈyaÑ idha gacchÈti ito asukaÑ nÈma ÔhÈnaÑ gaccha. AmutrÈgacchÈti tato asukaÑ nÈma ÔhÈnaÑ Ègaccha. IdaÑ harÈti ito idaÑ nÈma hara. Amutra idaÑ ÈharÈti asukaÔÔhÈnato idaÑ nÈma idha Èhara. Sa~khepato pana idaÑ d|teyyaÑ nÈma ÔhapetvÈ paÒca sahadhammike ratanattayassa upakÈrapaÔisaÑyuttaÒca gihisÈsanaÑ aÒÒesaÑ na vaÔÔati. 20. KuhakÈti-ÈdÊsu tividhena kuhanavatthunÈ lokaÑ kuhayanti vimhÈpayantÊti kuhakÈ. LÈbhasakkÈratthikÈ hutvÈ lapantÊti lapakÈ. NimittaÑ sÊlametesanti nemittikÈ. Nippeso sÊlametesanti nippesikÈ. LÈbhena lÈbhaÑ nijigÊsanti magganti pariyesantÊti lÈbhena lÈbhaÑ nijigÊsitÈro, kuhanÈ, lapanÈ, nemittikatÈ, nippesikatÈ, lÈbhena lÈbhaÑ nijigÊsanatÈti etÈhi samannÈgatÈnaÑ puggalÈnaÑ etaÑ adhivacanaÑ. Ayamettha sa~khepo. VitthÈrena panetÈ kuhanÈdikÈ Visuddhimagge2 SÊlaniddeseyeva PÈÄiÒca AÔÔhakathaÒca ÈharitvÈ pakÈsitÈti.

EttÈvatÈ majjhimasÊlaÑ niÔÔhitaÑ hoti. _____

MahÈsÊlavaÓÓanÈ

21. Ito paraÑ mahÈsÊlaÑ hoti. A~ganti hatthapÈdÈdÊsu yena kenaci evar|pena a~gena samannÈgato dÊghÈyu yasavÈ hotÊti-ÈdinayappavattaÑ a~gasatthaÑ. Nimittanti nimittasatthaÑ. PaÓÉurÈjÈ kira tisso muttÈyo muÔÔhiyaÑ katvÈ nemittikaÑ pucchi “kiÑ me hatthe”ti. So itocito ca vilokesi, tasmiÒca samaye gharagolikÈya makkhikÈ gayhantÊ3 muttÈ, so “muttÈ”ti Èha. Puna “katÊ”ti puÔÔho kukkuÔassa tikkhattuÑ ravantassa saddaÑ sutvÈ “tisso”ti Èha. EvaÑ taÑ taÑ ÈdisitvÈ nimittamanuyuttÈ viharanti. ______________________________________________________________ 1. Tava doso (SÊ); Ma-®Ôha 3. 164 piÔÔhe passitabbaÑ. 2. Visuddhi 1. 22 piÔÔhÈdÊsu. 3. GahetvÈ (SyÈ, Ka)

DÊghanikÈya 88

UppÈtanti asanipÈtÈdÊnaÑ mahantÈnaÑ uppatitaÑ1, taÑ hi disvÈ “idaÑ bhavissati, evaÑ bhavissatÊ”ti Èdisanti. Supinanti yo pubbaÓhasamaye supinaÑ passati, evaÑvipÈko hoti. Yo idaÑ nÈma passati, tassa idaÑ nÈma hotÊti-ÈdinÈ nayena supinakaÑ anuyuttÈ viharanti. LakkhaÓanti iminÈ lakkhaÓena samannÈgato rÈjÈ hoti, iminÈ uparÈjÈti-ÈdikaÑ. M|sikacchinnanti und|rakhÈyitaÑ. TenÈpi hi ahate vÈ vatthe, anahate vÈ vatthe ito paÔÔhÈya evaÑ chinne idaÑ nÈma hotÊti Èdisanti. Aggihomanti evar|pena dÈrunÈ evaÑ hute idaÑ nÈma hotÊti aggijuhanaÑ2. DabbihomÈdÊnipi aggihomÈneva, evar|pÈya dabbiyÈ Êdisehi kaÓÈdÊhi hute idaÑ nÈma hotÊti evaÑ pavattivasena pana visuÑ vuttÈni.

Tattha kaÓoti kuÓÉako. TaÓÉulÈti sÈli-ÈdÊnaÒceva tiÓajÈtÊnaÒca taÓÉulÈ. SappÊti gosappi-ÈdikaÑ. Telanti tilatelÈdikaÑ. SÈsapÈdÊni pana mukhena gahetvÈ aggimhi pakkhipanaÑ, vijjaÑ parijappitvÈ juhanaÑ vÈ mukhahomaÑ. DakkhiÓakkhakajaÓÓulohitÈdÊhi juhanaÑ lohitahomaÑ. A~gavijjÈti pubbe a~gameva disvÈ byÈkaraÓavasena a~gaÑ vuttaÑ, idha a~galaÔÔhiÑ3 disvÈ vijjaÑ parijappitvÈ “ayaÑ kulaputto vÈ no vÈ, sirÊsampanno vÈ no vÈ”ti-ÈdibyÈkaraÓavasena a~gavijjÈ vuttÈ. VatthuvijjÈti gharavatthu-ÈrÈmavatthÈdÊnaÑ guÓadosasallakkhaÓavijjÈ. MattikÈdivisesaÑ disvÈpi hi vijjaÑ parijappitvÈ heÔÔhÈ pathaviyaÑ tiÑsaratanamatte, ÈkÈse ca asÊtiratanamatte padese guÓadosaÑ passanti. KhattavijjÈti abbheyyamÈsurakkharÈjasatthÈdisatthaÑ4. SivavijjÈti susÈne pavisitvÈ santikaraÓavijjÈ, si~gÈlarutavijjÈtipi5 vadanti. Bh|tavijjÈti bh|tavejjamanto. Bh|rivijjÈti bh|righare vasantena uggahetabbamanto. AhivijjÈti sappadaÔÔhatikicchanavijjÈ ceva sappÈvhÈyanavijjÈ ca. VisavijjÈti yÈya purÈÓavisaÑ vÈ rakkhanti, navavisaÑ vÈ karonti visavantameva6 vÈ. VicchikavijjÈti vicchikadaÔÔhatikicchanavijjÈ. ______________________________________________________________ 1. UppÈdaÑ (SÊ), uppÈtaÑ (SyÈ) 2. AggiÑ juhanti (Ka) 3. A~gulaÔÔhiÑ (bah|su) DÊ-®Ê 1. 130; SÊ-®Ê Abhinava 1. 371 piÔÔhesu passitabbaÑ. 4. A~geyyamÈsurakkhÈdi nÊtisatthaÑ (SÊ), ajjheyya... (SyÈ) 5. SigÈlarutavijjÈtipi (SÊ) 6. Visatantameva (SÊ) visamantarameva (SyÈ)


M|sikavijjÈyapi eseva nayo. SakuÓavijjÈti sapakkhaka-apakkhaka-dvipada-catuppadÈnaÑ rutagatÈdivasena sakuÓaÒÈÓaÑ. VÈyasavijjÈti kÈkarutaÒÈÓaÑ, taÑ visuÒÒeva satthaÑ, tasmÈ visuÑ vuttaÑ.

PakkajjhÈnanti paripÈkagatacintÈ, idÈni “ayaÑ ettakaÑ jÊvissati, ayaÑ ettakan”ti evaÑ pavattaÑ ÈdiÔÔhaÒÈÓanti1 attho. SaraparittÈÓanti sararakkhaÓaÑ, yathÈ attano upari na Ègacchati, evaÑ karaÓavijjÈ. Migacakkanti idaÑ sabbasa~gÈhikaÑ sabbasakuÓacatuppadÈnaÑ rutaÒÈÓavasena vuttaÑ. 22. MaÓilakkhaÓÈdÊsu evar|po maÓi pasattho, evar|po apasattho, sÈmino Èrogya-issariyÈdÊnaÑ hetu hoti, na hotÊti-evaÑ vaÓÓasaÓÔhÈnÈdivasena maÓi-ÈdÊnaÑ lakkhaÓaÑ anuyuttÈ viharantÊti attho. Tattha Èvudhanti ÔhapetvÈ asi-ÈdÊni avasesaÑ ÈvudhaÑ. ItthilakkhaÓÈdÊnipi yamhi kule te itthipurisÈdayo vasanti, tassa vuÉÉhihÈnivaseneva veditabbÈni. AjalakkhaÓÈdÊsu pana evar|pÈnaÑ ajÈdÊnaÑ maÑsaÑ khÈditabbaÑ, evar|pÈnaÑ na khÈditabbanti ayaÑ viseso veditabbo.

Api cettha godhÈya lakkhaÓe cittakammapiÄandhanÈdÊsupi evar|pÈya godhÈya sati idaÑ nÈma hotÊti ayaÑ viseso veditabbo. IdaÒcettha vatthu–ekasmiÑ kira vihÈre cittakamme2 godhaÑ aggiÑ dhamamÈnaÑ akaÑsu, tato paÔÔhÈya bhikkh|naÑ mahÈvivÈdo jÈto. Eko Ègantukabhikkhu taÑ disvÈ makkhesi, tato paÔÔhÈya vivÈdo mandÊbh|to hoti. KaÓÓikÈlakkhaÓaÑ piÄandhanakaÓÓikÈyapi gehakaÓÓikÈyapi vasena veditabbaÑ. KacchapalakkhaÓaÑ godhÈlakkhaÓasadisameva. MigalakkhaÓaÑ sabbasa~gÈhikaÑ sabbacatuppadÈnaÑ lakkhaÓavasena vuttaÑ. 23. RaÒÒaÑ niyyÈnaÑ bhavissatÊti asukadivase asukanakkhattena asukassa nÈma raÒÒo niggamanaÑ bhavissatÊti-evaÑ rÈj|naÑ pavÈsagamanaÑ3 byÈkaroti. Esa nayo sabbattha. KevalaÑ panettha aniyyÈnanti vippavuttÈnaÑ puna ÈgamanaÑ. AbbhantarÈnaÑ raÒÒaÑ upayÈnaÑ bhavissati, bÈhirÈnaÑ raÒÒaÑ apayÈnanti antonagare amhÈkaÑ rÈjÈ paÔiviruddhaÑ bahirÈjÈnaÑ upasa~kamissati, tato tassa paÔikkamanaÑ bhavissatÊti evaÑ raÒÒaÑ ______________________________________________________________ 1. AriÔÔhaÑ ÒÈÓanti (SÊ), adiÔÔhaÒÈÓanti (SyÈ) 2. Cittakammena (SyÈ) 3. Sa~gÈmagamanaÑ (Ka)

DÊghanikÈya 90

upayÈnÈpayÈnaÑ byÈkaroti. Dutiyapadepi eseva nayo. JayaparÈjayÈ pÈkaÔÈyeva. 24. CandaggÈhÈdayo asukadivase RÈhu candaÑ gahessatÊti byÈkaraÓavaseneva veditabbÈ. Api ca nakkhattassa a~gÈrakÈdigahasamÈyogopi nakkhattagÈhoyeva. UkkÈpÈtoti ÈkÈsato ukkÈnaÑ patanaÑ. DisÈÉÈhoti disÈkÈlusiyaÑ aggisikhadh|masikhÈdÊhi ÈkulabhÈvo viya. DevadudrabhÊti sukkhavalÈhakagajjanaÑ. Uggamananti udayanaÑ. Okkamananti attha~gamanaÑ. SaÑkilesanti avisuddhatÈ. VodÈnanti visuddhatÈ. EvaÑvipÈkoti lokassa evaÑvividhasukhadukkhÈvaho. 25. SuvuÔÔhikÈti devassa sammÈdhÈrÈnuppavecchanaÑ. DubbuÔÔhikÈti avaggÈho, vassavibandhoti1 vuttaÑ hoti. MuddÈti hatthamuddÈ. GaÓanÈ vuccati acchiddakagaÓanÈ2. Sa~khÈnanti sa~kalanasaÔuppÈdanÈdivasena3 piÓÉagaÓanÈ. Yassa sÈ paguÓÈ hoti, so rukkhampi disvÈ ettakÈni ettha paÓÓÈnÊti jÈnÈti. KÈveyyanti “cattÈrome bhikkhave kavÊ. Katame cattÈro? CintÈkavi sutakavi atthakavi paÔibhÈnakavÊ”ti4. ImesaÑ catunnaÑ kavÊnaÑ attano cintÈvasena vÈ “Vessantaro nÈma rÈjÈ ahosÊ”ti-ÈdÊni sutvÈ sutavasena vÈ “imassa ayaÑ attho, evaÑ taÑ yojessÈmÊ”ti evaÑ atthavasena vÈ kiÒcideva disvÈ “tappaÔibhÈgaÑ kattabbaÑ5 karissÈmÊ”ti evaÑ ÔhÈnuppattikapaÔibhÈnavasena vÈ jÊvikatthÈya kabyakaraÓaÑ6. LokÈyataÑ vuttameva. 26. ŒvÈhanaÑ nÈma imassa dÈrakassa asukakulato asukanakkhattena dÈrikaÑ ÈnethÈti ÈvÈhakaraÓaÑ. VivÈhananti imaÑ dÈrikaÑ asukassa nÈma dÈrakassa asukanakkhattena detha, evamassÈ vuÉÉhi bhavissatÊti vivÈhakaraÓaÑ. SaÑvaraÓanti saÑvaraÓaÑ nÈma7 ajja nakkhattaÑ sundaraÑ, ajjeva samaggÈ hotha, iti vo viyogo na bhavissatÊti evaÑ samaggakaraÓaÑ. VivaraÓaÑ8 nÈma sace viyujjitukÈmattha, ajjeva ______________________________________________________________ 1. Vassamandoti (SyÈ) 2. AcchindakagaÓanÈ (SyÈ, Ka) 3. Sa~kalanasaduppÈdanÈdivasena (Ka) 4. AÑ 1. 553 piÔÔhe. 5. IdaÑ padaÑ natthi SÊ-potthake. 6. KammakaraÓaÑ (SÊ), kattabbakaraÓaÑ (SyÈ) 7. SaÑvadananti saÑvadanaÑ nÈma (SÊ, SyÈ) 8. VivadanaÑ (SÊ, SyÈ)


viyujjatha, iti vo puna saÑyogo na bhavissatÊti evaÑ visaÑyogakaraÓaÑ. SaÑkiraÓanti uÔÔhÈnaÑ vÈ iÓaÑ vÈ dinnaÑ dhanaÑ ajja sa~kaÉÉhatha, ajja sa~kaÉÉhitaÒhi taÑ thÈvaraÑ hotÊti evaÑ dhanapiÓÉÈpanaÑ. VikiraÓanti sace payoga-uddhÈrÈdivasena dhanaÑ payojitukÈmattha, ajja payojitaÑ diguÓacatugguÓaÑ hotÊti evaÑ dhanapayojÈpanaÑ. SubhagakaraÓanti piyamanÈpakaraÓaÑ vÈ sassirÊkakaraÓaÑ vÈ. DubbhagakaraÓanti tabbiparÊtaÑ. ViruddhagabbhakaraÓanti viruddhassa vilÊnassa aÔÔhitassa vinassamÈnassa1 gabbhassa karaÓaÑ, puna avinÈsÈya bhesajjadÈnanti attho. * Gabbho hi vÈtena pÈÓakehi kammunÈ cÈti tÊhi kÈraÓehi vinassati. Tattha vÈtena vinassante nibbÈpanÊyaÑ sÊtalaÑ bhesajjaÑ deti, pÈÓakehi vinassante pÈÓakÈnaÑ paÔikammaÑ karoti, kammunÈ vinassante pana buddhÈpi paÔibÈhituÑ na sakkonti.

JivhÈnibandhananti mantena jivhÈya bandhakaraÓaÑ2. HanusaÑhanananti mukhabandhamantena yathÈ hanukaÑ cÈletuÑ na sakkonti, evaÑ bandhakaraÓaÑ2. HatthÈbhijappananti hatthÈnaÑ parivattanatthaÑ mantajappanaÑ. TasmiÑ kira mante sattapadantare ÔhatvÈ jappite itaro hatthe parivattetvÈ khipati. KaÓÓajappananti kaÓÓehi saddaÑ assavanatthÈya vijjÈya jappanaÑ. TaÑ kira jappitvÈ vinicchayaÔÔhÈne yaÑ icchati, taÑ bhaÓati, paccatthiko taÑ na suÓÈti, tato paÔivacanaÑ sampÈdetuÑ na sakkoti. ŒdÈsapaÒhanti ÈdÈse devataÑ otÈretvÈ paÒhapucchanaÑ3. KumÈrikapaÒhanti kumÈrikÈya sarÊre devataÑ otÈretvÈ paÒhapucchanaÑ. DevapaÒhanti dÈsiyÈ sarÊre devataÑ otÈretvÈ paÒhapucchanaÑ. ŒdiccupaÔÔhÈnanti jÊvikatthÈya ÈdiccapÈricariyÈ. MahatupaÔÔhÈnanti tatheva mahÈbrahmapÈricariyÈ. Abbhujjalananti mantena mukhato aggijÈlÈnÊharaÓaÑ. SirivhÈyananti “ehi siri, mayhaÑ sire4 patiÔÔhÈhÊ”ti evaÑ sirena siriyÈ avhÈyanaÑ. 27. Santikammanti devaÔÔhÈnaÑ gantvÈ “sace me idaÑ nÈma samijjhissati, tumhÈkaÑ iminÈ ca iminÈ ca upahÈraÑ karissÈmÊ”ti samiddhikÈle kattabbaÑ santipaÔissavakammaÑ. TasmiÑ pana samiddhe tassa karaÓaÑ paÓidhikammaÑ nÈma. Bh|rikammanti bh|righare vasitvÈ gahitamantassa payogakaraÓaÑ. VassakammaÑ vossakammanti ettha vassoti puriso, vossoti paÓÉako. Iti ______________________________________________________________ 1. Matassa (SyÈ, Ka) * Vi-®Ôha 2. 64 piÔÔhepi. 2. ThaddhakaraÓaÑ (SÊ) 3. PaÒhÈpucchanaÑ (SyÈ, Ka) 4. SarÊre (SyÈ, Ka)

DÊghanikÈya 92

vossassa vassakaraÓaÑ vassakammaÑ, vassassa vossakaraÓaÑ vossakammaÑ. TaÑ pana karonto acchandikabhÈvamattaÑ pÈpeti, na li~gaÑ antaradhÈpetuÑ sakkoti. Vatthukammanti akatavatthusmiÑ gehapatiÔÔhÈpanaÑ. Vatthuparikammanti “idaÒcidaÒcÈharathÈ”ti vatvÈ vatthubalikammakaraÓaÑ. Œcamananti udakena mukhasuddhikaraÓaÑ. NhÈpananti aÒÒesaÑ nhÈpanaÑ. Juhananti tesaÑ atthÈya aggijuhanaÑ. Vamananti yogaÑ datvÈ1 vamanakaraÓaÑ. Virecanepi eseva nayo. UddhaÑvirecananti uddhaÑ dosÈnaÑ nÊharaÓaÑ. Adhovirecananti adho dosÈnaÑ nÊharaÓaÑ. SÊsavirecananti sirovirecanaÑ. KaÓÓatelanti kaÓÓÈnaÑ bandhanatthaÑ vÈ vaÓaharaÓatthaÑ vÈ bhesajjatelapacanaÑ. Nettatappananti akkhitappanatelaÑ. Natthukammanti telena yojetvÈ natthukaraÓaÑ. AÒjananti dve vÈ tÊÓi vÈ paÔalÈni nÊharaÓasamatthaÑ khÈraÒjanaÑ. * PaccaÒjananti nibbÈpanÊyaÑ sÊtalabhesajjaÒjanaÑ2. SÈlÈkiyanti salÈkavejjakammaÑ. Sallakattiyanti sallakattavejjakammaÑ. DÈrakatikicchÈ vuccati komÈrabhaccavejjakammaÑ. M|labhesajjÈnaÑ anuppÈdananti iminÈ kÈyatikicchanaÑ3 dasseti. OsadhÊnaÑ paÔimokkhoti khÈrÈdÊni datvÈ tadanur|pe vaÓe gate tesaÑ apanayanaÑ.

EttÈvatÈ mahÈsÊlaÑ niÔÔhitaÑ hoti. _____

PubbantakappikasassatavÈdavaÓÓanÈ

28. EvaÑ Brahmadattena vuttavaÓÓassa anusandhivasena tividhaÑ sÊlaÑ vitthÈretvÈ idÈni bhikkhusaÑghena vuttavaÓÓassa anusandhivasena “atthi bhikkhave aÒÒeva dhammÈ gambhÊrÈ duddasÈ”ti-ÈdinÈ nayena suÒÒatÈpakÈsanaÑ Èrabhi. Tattha dhammÈti guÓe desanÈyaÑ pariyattiyaÑ nissatteti-evamÈdÊsu dhammasaddo vattati.

“Na hi dhammo adhammo ca, ubho samavipÈkino. Adhammo nirayaÑ neti, dhammo pÈpeti suggatin”ti4.

ŒdÊsu hi guÓe dhammasaddo. “DhammaÑ vo bhikkhave desessÈmi ÈdikalyÈÓan”ti-ÈdÊsu5 desanÈyaÑ. “Idha bhikkhu dhammaÑ pariyÈpuÓÈti ______________________________________________________________ 1. KatvÈ (Ka) * SaccaÒjanaÑ (SÊ-®Ê Abhinava 1. 377 piÔÔhe) 2. BhÈvanÊyasÊtalabhesajjaÒjanaÑ (SÊ) 3. KÈyatikicchakaÑ (SyÈ), kÈyatikicchataÑ (Ka) 4. Khu 2. 272 piÔÔhe. 5. Ma 3. 327 piÔÔhe.


SuttaÑ Geyyan”ti-ÈdÊsu1 pariyattiyaÑ. “TasmiÑ kho pana samaye dhammÈ honti, khandhÈ hontÊ”ti-ÈdÊsu2 nissatte. Idha pana guÓe vattati. TasmÈ atthi bhikkhave aÒÒeva TathÈgatassa guÓÈti evamettha attho daÔÔhabbo.

GambhÊrÈti mahÈsamuddo viya makasatuÓÉas|ciyÈ aÒÒatra TathÈgatÈ aÒÒesaÑ ÒÈÓena alabbhaneyyapatiÔÔhÈ, gambhÊrattÈyeva duddasÈ, duddasattÈyeva duranubodhÈ. NibbutasabbapariÄÈhattÈ santÈ, santÈrammaÓesu pavattanatopi santÈ. AtittikaraÓaÔÔhena paÓÊtÈ sÈdurasabhojanaÑ viya. UttamaÒÈÓavisayattÈ na takkena avacaritabbÈti atakkÈvacarÈ. NipuÓÈti saÓhasukhumasabhÈvattÈ. BÈlÈnaÑ avisayattÈ paÓÉitehiyeva veditabbÈti paÓÉitavedanÊyÈ.

Ye TathÈgato sayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈ pavedetÊti ye dhamme TathÈgato anaÒÒaneyyo hutvÈ sayameva abhivisiÔÔhena ÒÈÓena paccakkhaÑ katvÈ pavedeti dÊpeti katheti pakÈsetÊti attho. YehÊti yehi guÓadhammehi. YathÈbhuccanti yathÈbh|taÑ. VaÓÓaÑ sammÈ vadamÈnÈ vadeyyunti TathÈgatassa vaÓÓaÑ vattukÈmÈ sammÈ vadeyyuÑ, ahÈpetvÈ vattuÑ sakkuÓeyyunti attho. Katame ca pana te dhammÈ BhagavatÈ evaÑ thomitÈti? SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ. Yadi evaÑ kasmÈ bahuvacananiddeso3 katoti? PuthucittasamÈyogato ceva puthu-ÈrammaÓato ca. TaÒhi cat|su ÒÈÓasampayuttamahÈkriyacittesu labbhati, na cassa koci dhammo ÈrammaÓaÑ nÈma na hoti. YathÈha “atÊtaÑ sabbaÑ jÈnÈtÊti sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ, tattha ÈvaraÓaÑ natthÊti anÈvaraÓaÒÈÓan”ti-Èdi4. Iti puthucittasamÈyogato, punappunaÑ uppattivasena puthu-ÈrammaÓato ca bahucavananiddeso katoti.

“AÒÒevÈ”ti idaÑ panettha vavatthÈpanavacanaÑ, “aÒÒeva, na pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓi-Èdayo. GambhÊrÈva, na uttÈnÈ”ti-evaÑ sabbapadehi yojetabbaÑ. SÈvakapÈramÊÒÈÓaÒhi gambhÊraÑ, paccakabodhiÒaÓaÑ pana tato gambhÊrataranti tattha vavatthÈnaÑ natthi, sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÒca tatopi gambhÊrataranti tatthÈpi vavatthÈnaÑ natthi, ito panaÒÒaÑ gambhÊrataraÑ natthi, tasmÈ gambhÊrÈvÈti vavatthÈnaÑ labbhati. TathÈ duddasÈva duranubodhÈvÈti sabbaÑ veditabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 76 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 35 piÔÔhe 3. Puthuvacananiddeso (SÊ, SyÈ) 4. Khu 9. 126 PaÔisambhidÈmagge.

DÊghanikÈya 94

Katame ca te bhikkhaveti ayaÑ pana tesaÑ dhammÈnaÑ kathetukamyatÈ pucchÈ. Santi bhikkhave eke samaÓabrÈhmaÓÈti-Èdi pucchÈvissajjanaÑ. KasmÈ panetaÑ evaÑ Èraddhanti ce? BuddhÈnaÒhi cattÈri ÔhÈnÈni patvÈ gajjitaÑ mahantaÑ hoti, ÒÈÓaÑ anupavisati, BuddhaÒÈÓassa mahantabhÈvo paÒÒÈyati, desanÈ gambhÊrÈ hoti tilakkhaÓÈhatÈ suÒÒatÈpaÔisaÑyuttÈ. KatamÈni cattÈri? VinayapaÒÒattiÑ, bh|mantaraÑ, paccayÈkÈraÑ, samayantaranti. TasmÈ “idaÑ lahukaÑ, idaÑ garukaÑ, idaÑ satekicchaÑ, idaÑ atekicchaÑ, ayaÑ Èpatti, ayaÑ anÈpatti, ayaÑ chejjagÈminÊ, ayaÑ vuÔÔhÈnagÈminÊ, ayaÑ desanÈgÈminÊ, ayaÑ lokavajjÈ, ayaÑ paÓÓattivajjÈ, imasmiÑ vatthusmiÑ idaÑ paÒÒapetabban”ti yaÑ evaÑ otiÓÓe vatthusmiÑ sikkhÈpadapaÒÒÈpanaÑ nÈma, tattha aÒÒesaÑ thÈmo vÈ balaÑ vÈ natthi, avisayo esa aÒÒesaÑ, TathÈgatasseva visayo. Iti vinayapaÒÒattiÑ patvÈ BuddhÈnaÑ gajjitaÑ mahantaÑ hoti, ÒÈÓaÑ anupavisati -pa- suÒÒatÈpaÔisaÑyuttÈti.

TathÈ “ime cattÈro satipaÔÔhÈnÈ nÈma -pa- ariyo aÔÔha~giko maggo nÈma, paÒca khandhÈ nÈma, dvÈdasa ÈyatanÈni nÈma, aÔÔhÈrasa dhÈtuyo nÈma, cattÈri ariyasaccÈni nÈma, bÈvÊsatindriyÈni nÈma, nava het| nÈma, cattÈro ÈhÈrÈ nÈma, satta phassÈ nÈma, satta vedanÈ nÈma, satta saÒÒÈ nÈma, satta cetanÈ nÈma, satta cittÈni nÈma, etesu ettakÈ kÈmÈvacarÈ dhammÈ nÈma, ettakÈ r|pÈvacara-ar|pÈvacarapariyÈpannÈ dhammÈ nÈma, ettakÈ lokiyÈ dhammÈ nÈma, ettakÈ lokuttarÈ dhammÈ nÈmÈ”ti catuvÊsatisamantapaÔÔhÈnaÑ anantanayaÑ AbhidhammapiÔakaÑ vibhajitvÈ kathetuÑ aÒÒesaÑ thÈmo vÈ balaÑ vÈ natthi, avisayo esa aÒÒesaÑ, TathÈgatasseva visayo. Iti bh|mantaraparicchedaÑ patvÈ BuddhÈnaÑ gajjitaÑ mahantaÑ hoti, ÒÈÓaÑ anupavisati -pa- suÒÒatÈpaÔisaÑyuttÈti.

TathÈ ayaÑ1 avijjÈ sa~khÈrÈnaÑ navahÈkÈrehi paccayo hoti, uppÈdo hutvÈ paccayo hoti, pavattaÑ hutvÈ. NimittaÑ. Œy|hanaÑ. SaÑyogo. Palibodho. Samudayo. Hetu. Paccayo hutvÈ paccayo hoti, tathÈ sa~khÈrÈdayo viÒÒÈÓÈdÊnaÑ. YathÈha “kathaÑ paccayapariggahe paÒÒÈ dhammaÔÔhitiÒÈÓaÑ? AvijjÈ sa~khÈrÈnaÑ uppÈdaÔÔhiti ca pavattaÔÔhiti ca ______________________________________________________________ 1. YÈ ayaÑ (bah|su)


nimittaÔÔhiti ca Èy|hanaÔÔhiti ca saÑyogaÔÔhiti ca palibodhaÔÔhiti ca samudayaÔÔhiti ca hetuÔÔhiti ca paccayaÔÔhiti ca, imehi navahÈkÈrehi avijjÈ paccayo, sa~khÈrÈ paccayasamuppannÈ, ubhopete dhammÈ paccayasamuppannÈti paccayapariggahe paÒÒÈ dhammaÔÔhitiÒÈÓaÑ. AtÊtampi addhÈnaÑ. AnÈgatampi addhÈnaÑ avijjÈ sa~khÈrÈnaÑ uppÈdaÔÔhiti ca -pa- jÈti jarÈmaraÓassa uppÈdaÔÔhiti ca -pa- paccayaÔÔhiti ca, imehi navahÈkÈrehi jÈti paccayo, jarÈmaraÓaÑ paccayasamuppannaÑ, ubhopete dhammÈ paccayasamuppannÈti paccayapariggahe paÒÒÈ dhammaÔÔhitiÒÈÓan”ti1 evamimaÑ tassa tassa dhammassa tathÈ tathÈ paccayabhÈvena pavattaÑ tivaÔÔaÑ tiyaddhaÑ tisandhiÑ catusa~khepaÑ vÊsatÈkÈraÑ paÔiccasamuppÈdaÑ vibhajitvÈ kathetuÑ aÒÒesaÑ thÈmo vÈ balaÑ vÈ natthi, avisayo esa aÒÒesaÑ, TathÈgatasseva visayo. Iti paccayÈkÈraÑ patvÈ BuddhÈnaÑ gajjitaÑ mahantaÑ hoti, ÒÈÓaÑ anupavisati -pa- suÒÒatÈpaÔisaÑyuttÈti.

TathÈ cattÈro janÈ sassatavÈdÈ nÈma, cattÈro ekaccasassatavÈdÈ, cattÈro antÈnantikÈ, cattÈro amarÈvikkhepikÈ, dve adhiccasamuppannikÈ, soÄasa saÒÒÊvÈdÈ, aÔÔha asaÒÒÊvÈdÈ, aÔÔha nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ, satta ucchedavÈdÈ, paÒca diÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈ nÈma, te idaÑ nissÈya idaÑ gaÓhantÊti dvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈni bhinditvÈ nijjaÔaÑ niggumbaÑ katvÈ kathetuÑ aÒÒesaÑ thÈmo vÈ balaÑ vÈ natthi, avisayo esa aÒÒesaÑ, TathÈgatasseva visayo. Iti samayantaraÑ patvÈ BuddhÈnaÑ gajjitaÑ mahantaÑ hoti, ÒÈÓaÑ anupavisati, BuddhaÒÈÓassa mahantatÈ paÒÒÈyati, desanÈ gambhÊrÈ hoti tilakkhaÓÈhatÈ suÒÒatÈpaÔisaÑyuttÈti.

ImasmiÑ pana ÔhÈne samayantaraÑ labbhati, tasmÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓass mahantabhÈvadassanatthaÑ, desanÈya ca suÒÒatÈpakÈsanavibhÈvanatthaÑ2 samayantaraÑ anupavisanto DhammarÈjÈ “santi bhikkhave eke samaÓabrÈhmaÓÈ”ti evaÑ pucchÈvissajjanaÑ Èrabhi. 29. Tattha santÊti atthi saÑvijjanti upalabbhanti. Bhikkhaveti ÈlapanavacanaÑ. Eketi ekacce. SamaÓabrÈhmaÓÈti pabbajj|pagatabhÈvena samaÓÈ, jÈtiyÈ brÈhmaÓÈ. Lokena vÈ “samaÓÈ”ti ca “brahmaÓÈ”ti ca evaÑ sammatÈ. PubbantaÑ kappetvÈ vikappetvÈ gaÓhantÊti pubbantakappikÈ, ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 48 PaÔisambhidÈmagge. 2. SuÒÒatÈpakÈsanatthaÑ (SÊ), suÒÒatÈpakÈsanabhÈvattaÑ (SyÈ)

DÊghanikÈya 96

pubbantakappo vÈ etesaÑ atthÊti pubbantakappikÈ. Tattha antoti ayaÑ saddo anta-abbhantaramariyÈdalÈmakaparabhÈgakoÔÔhÈsesu dissati. “Antap|ro udarap|ro”ti-ÈdÊsu * hi ante antasaddo. “Caranti loke parivÈrachannÈ, anto asuddhÈ bahi sobhamÈnÈ”ti-ÈdÊsu1 abbhantare. “KÈyabandhanassa anto jÊrati2. SÈ haritantaÑ vÈ panthantaÑ vÈ selantaÑ vÈ udakantaÑ vÈ”ti-ÈdÊsu3 mariyÈdÈyaÑ. “AntamidaÑ bhikkhave jÊvikÈnaÑ yadidaÑ piÓÉolyan”ti-ÈdÊsu4 lÈmake. “Esevanto dukkhassÈ”ti-ÈdÊsu5 parabhÈge. Sabbapaccayasa~khayo hi dukkhassa parabhÈgo koÔÊti vuccati. “SakkÈyo kho Èvuso eko anto”ti-ÈdÊsu6 koÔÔhÈse. SvÈyaÑ idhÈpi koÔÔhÈse vattati.

Kappasaddopi “tiÔÔhatu bhante BhagavÈ kappaÑ7, atthi kappo nipajjituÑ8, kappakatena akappakataÑ saÑsibbitaÑ hotÊti9 evaÑ ÈyukappalesakappavinayakappÈdÊsu sampahulesu atthesu vattati. Idha taÓhÈdiÔÔhÊsu vattatÊti veditabbo. Vuttampi cetaÑ “kappÈti dve kappÈ taÓhÈkappo ca diÔÔhikappo cÈ”ti10. TasmÈ taÓhÈdiÔÔhivasena atÊtaÑ khandhakotÔhÈsaÑ kappetvÈ pakappetvÈ ÔhitÈti pubbantakappikÈti evamettha attho veditabbo. TesaÑ evaÑ pubbantaÑ kappetvÈ ÔhitÈnaÑ punappunaÑ uppajjanavasena pubbantameva anugatÈ diÔÔhÊti pubbantÈnudiÔÔhino. Te evaÑdiÔÔhino taÑ pubbantaÑ Èrabbha Ègamma paÔicca aÒÒampi janaÑ diÔÔhigatikaÑ karontÈ anekavihitÈni adhivuttipadÈni11 abhivadanti aÔÔhÈrasahi vatth|hi.

Tattha anekavihitÈnÊti anekavidhÈni. AdhivuttipadÈnÊti adhivacanapadÈni. Atha vÈ bh|taÑ atthaÑ abhibhavitvÈ yathÈsabhÈvato aggahetvÈ pavattanato adhivuttiyoti diÔÔhiyo vuccanti. AdhivuttÊnaÑ padÈni adhivuttipadÈni, diÔÔhidÊpakÈni vacanÈnÊti attho. AÔÔhÈrasahi vatth|hÊti aÔÔhÈrasahi kÈraÓehi. ______________________________________________________________ * Khu 1. 308 piÔÔhe. 1. SaÑ 1. 79 piÔÔhe. 2. Vi 4. 277 piÔÔhe. 3. Ma 1. 246 piÔÔhe. 4. SaÑ 2. 76 piÔÔhe. 5. SaÑ 1. 311 piÔÔhe. 6. AÑ 2. 351 piÔÔthe. 7. DÊ 2. 86 piÔÔhe. 8. AÑ 3. 148 piÔÔhe. 9. Vi 2. 159 piÔÔhe. 10. Khu 7. 74 piÔÔhe. 11. AdhimuttipadÈni (SyÈ, Ka) Ma 3. 18; AÑ 3. 285 piÔÔhesu passitabbaÑ.


30. IdÈni yehi aÔÔhÈrasahi vatth|hi abhivadanti, tesaÑ kathetukamyatÈya pucchÈya “te ca bhonto”ti-ÈdinÈ nayena pucchitvÈ tÈni vatth|ni vibhajitvÈ dassetuÑ “santi bhikkhave”ti-ÈdimÈha. Tattha vadanti etenÈti vÈdo, diÔÔhigatassetaÑ adhivacanaÑ, sassato vÈdo etesanti sassatavÈdÈ, sassatadiÔÔhinoti attho. Eteneva nayena ito paresampi evar|pÈnaÑ padÈnaÑ attho veditabbo. SassataÑ attÈnaÒca lokaÒcÈti r|pÈdÊsu aÒÒataraÑ “attÈ”ti ca “loko”ti ca gahetvÈ taÑ sassataÑ amaraÑ niccaÑ dhuvaÑ paÒÒapenti. YathÈha “r|paÑ attÈ ceva loko ca sassato cÈti attÈnaÒca lokaÒca paÒÒapenti, tathÈ vedanaÑ. SaÒÒaÑ. Sa~khÈre. ViÒÒÈÓaÑ attÈ ceva loko ca sassato cÈti attÈnaÒca lokaÒca paÒÒapentÊ”ti1. 31. ŒtappamanvÈyÈti-ÈdÊsu vÊriyaÑ kilesÈnaÑ ÈtÈpanabhÈvena Ètappanti vuttaÑ. Tadeva padahanavasena padhÈnaÑ. PunappunaÑ yuttavasena anuyogoti evaÑ tippabhedaÑ vÊriyaÑ anvÈya Ègamma paÔiccÈti attho. AppamÈdo vuccati satiyÈ avippavÈso. SammÈ manasikÈroti upÈyamanasikÈro paÔhamanasikÈro, atthato ÒÈÓanti vuttaÑ hoti. YasmiÒhi manasikÈre Ôhitassa pubbenivÈsÈnussatiÒÈÓaÑ ijjhati, ayaÑ imasmiÑ ÔhÈne “manasikÈro”ti adhippeto. TasmÈ vÊriyaÒca satiÒca ÒÈÓaÒca ÈgammÈti ayamettha sa~khepattho. TathÈr|panti tathÈjÈtikaÑ. CetosamÈdhinti cittasamÈdhiÑ. PhusatÊti vindati paÔilabhati. YathÈ samÈhite citteti yena samÈdhinÈ sammÈ Èhite suÔÔhu Ôhapite cittamhi. AnekavihitaÑ pubbenivÈsanti-ÈdÊnaÑ attho Visuddhimagge2 vutto.

So evamÈhÈti so evaÑ jhÈnÈnubhÈvasampanno hutvÈ diÔÔhigatiko evaÑ vadati. VaÒjhoti vaÒjhapasuvaÒjhatÈlÈdayo viya aphalo kassaci ajanakoti. Etena “attÈ”ti ca “loko”ti ca gahitÈnaÑ jhÈnÈdÊnaÑ r|pÈdijanakabhÈvaÑ paÔikkhipati. Pabbatak|ÔaÑ viya Ôhitoti k|ÔaÔÔho. EsikaÔÔhÈyiÔÔhitoti esikaÔÔhÈyÊ viya hutvÈ Ôhitoti esikaÔÔhÈyiÔÔhito. YathÈ sunikhÈto esikatthambho niccalo tiÔÔhati, evaÑ Ôhitoti attho. Ubhayenapi lokassa vinÈsÈbhÈvaÑ dÊpeti. Keci pana “ÊsikaÔÔhÈyiÔÔhitoti PÈÄiÑ vatvÈ muÒje3 ÊsikÈ viya Ôhito”ti ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 149 piÔÔhe vitthÈro. 2. Visuddhi 2. 40 piÔÔhe. 3. MuÒjato (Ka)

DÊghanikÈya 98

vadanti. TatrÈyamadhippÈyo–yadidaÑ jÈyatÊti vuccati, taÑ muÒjato ÊsikÈ viya vijjamÈnameva nikkhamati. YasmÈ ca ÊsikaÔÔhÈyiÔÔhito, tasmÈ teva1 sattÈ sandhÈvanti, ito aÒÒattha gacchantÊti attho.

SaÑsarantÊti aparÈparaÑ saÒcaranti. CavantÊti evaÑ sa~khyaÑ gacchanti. TathÈ uppajjantÊti. AÔÔhakathÈyaÑ pana pubbe “sassato attÈ ca loko cÈ”ti vatvÈ idÈni “te ca sattÈ sandhÈvantÊ”ti-ÈdinÈ vacanena ayaÑ diÔÔhigatiko attanÈyeva attano vÈdaÑ bhindati, diÔÔhigatikassa dassanaÑ nÈma na nibaddhaÑ, thusarÈsimhi nikhÈtakhÈÓu viya caÒcalaÑ, ummattakapacchiyaÑ p|vakhaÓÉag|thagomayÈdÊni viya cettha sundarampi asundarampi hotiyevÈti vuttaÑ. Atthitveva sassatisamanti ettha sassatÊti niccaÑ vijjamÈnatÈya mahÈpathaviÑ va maÒÒati, tathÈ Sinerupabbatacandimas|riye, tato tehi samaÑ attÈnaÑ maÒÒamÈnÈ atthitveva sassatisamanti vadanti.

IdÈni “sassato attÈ ca loko cÈ”ti-ÈdikÈya paÔiÒÒÈya sÈdhanatthaÑ hetuÑ dassento taÑ kissa hetu? AhaÑ hi ÈtappamanvÈyÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha iminÈmahaÑ etaÑ jÈnÈmÊti iminÈ visesÈdhigamena ahaÑ etaÑ paccakkhato jÈnÈmi, na kevalaÑ saddhÈmattakeneva vadÈmÊti dasseti, makÈro panettha padasandhikaraÓatthaÑ vutto. IdaÑ bhikkhave paÔhamaÑ ÔhÈnanti cat|hi vatth|hÊti vatthusaddena vuttesu cat|su ÔhÈnesu idaÑ paÔhamaÑ ÔhÈnaÑ, idaÑ2 jÈtisatasahassamattÈnussaraÓaÑ paÔhamaÑ kÈraÓanti attho. 32-33. Upari vÈradvayepi eseva nayo. KevalaÒhi ayaÑ vÈro anekajÈtisatasahassÈnussaraÓavasena vutto. Itare dasacattÈlÊsasaÑvaÔÔavivaÔÔakappÈnussaraÓavasena. MandapaÒÒo hi titthiyo anekajÈtisatasahassamattaÑ anussarati, majjhimapaÒÒo dasasaÑvaÔÔavivaÔÔakappÈni, tikkhapaÒÒo cattÈlÊsaÑ, na tato uddhaÑ. 34. CatutthavÈre takkayatÊti takkÊ, takko vÈ assa atthÊti takkÊ, takketvÈ vitakketvÈ diÔÔhigÈhino etaÑ adhivacanaÑ. VÊmaÑsÈya samannÈgatoti vÊmaÑsÊ. VÊmaÑsÈ nÈma tulanÈ ruccanÈ khamanÈ. YathÈ hi puriso yaÔÔhiyÈ udakaÑ vÊmaÑsitvÈ otarati, evameva yo tulayitvÈ ______________________________________________________________ 1. Te ca (SyÈ, Ka) 2. Iti (SyÈ)


ruccitvÈ khamÈpetvÈ diÔÔhiÑ gaÓhÈti, so “vÊmaÑsÊ”ti veditabbo. TakkapariyÈhatanti takkena pariyÈhataÑ, tena tena pariyÈyena takketvÈti attho. VÊmaÑsÈnucaritanti tÈya vuttappakÈrÈya vÊmaÑsÈya anucaritaÑ. SayaÑpaÔibhÈnanti attano paÔibhÈnamattasaÒjÈtaÑ. EvamÈhÈti sassatadiÔÔhiÑ gahetvÈ evaÑ vadati.

Tattha catubbidho takkÊ–anussutiko, jÈtissaro, lÈbhÊ, suddhatakkikoti. Tattha yo “Vessantaro nÈma rÈjÈ ahosÊ”ti-ÈdÊni sutvÈ “tena hi yadi Vessantarova BhagavÈ, sassato attÈ”ti takkayanto diÔÔhiÑ gaÓhÈti, ayaÑ anussutiko nÈma. Dve tisso jÈtiyo saritvÈ “ahameva pubbe asukasmiÑ nÈma ahosiÑ, tasmÈ sassato atto”ti takkayanto jÈtissaratakkiko nÈma. Yo pana lÈbhitÈya “yathÈ me idÈni attÈ sukhÊ hoti, atÊtepi evaÑ ahosi, anÈgatepi bhavissatÊ”ti takkayitvÈ diÔÔhiÑ gaÓhÈti, ayaÑ lÈbhÊtakkiko nÈma. EvaÑ sati idaÑ hotÊ”ti takkamatteneva gaÓhanto pana suddhatakkiko nÈma. 35. EtesaÑ vÈ aÒÒatarenÈti etesaÑyeva catunnaÑ vatth|naÑ aÒÒatarena ekena vÈ dvÊhi vÈ tÊhi vÈ, Natthi ito bahiddhÈti imehi pana vatth|hi bahi aÒÒaÑ ekaÑ kÈraÓampi sassatapaÒÒattiyÈ natthÊti appaÔivattiyaÑ sÊhanÈdaÑ nadati. 36. TayidaÑ bhikkhave TathÈgato pajÈnÈtÊti bhikkhave taÑ idaÑ catubbidhampi diÔÔhigataÑ TathÈgato nÈnappakÈrato jÈnÈti. Tato taÑ pajÈnanÈkÈraÑ dassento “ime diÔÔhiÔÔhÈnÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha diÔÔhiyova1 diÔÔhiÔÔhÈnÈ nÈma. Api ca diÔÔhÊnaÑ kÈraÓampi diÔÔhiÔÔhÈnameva. YathÈha “katamÈni aÔÔha diÔÔhiÔÔhÈnÈni? KhandhÈpi diÔÔhiÔÔhÈnaÑ, avijjÈpi. Phassopi. SaÒÒÈpi. Vitakkopi. AyonisomanasikÈropi. PÈpamittopi. Paratoghosopi diÔÔhiÔÔhÈnaÑ. KhandhÈ hetu khandhÈ paccayo diÔÔhiÔÔhÈnaÑ upÈdÈya samuÔÔhÈnaÔÔthena, evaÑ khandhÈpi diÔÔhiÔÔhÈnaÑ. AvijjÈ hetu -pa-. PÈpamitto hetu. Paratoghoso hetu paratoghoso paccayo diÔÔhiÔÔhÈnaÑ upÈdÈya samuÔÔhÈnaÔÔhena, evaÑ paratoghosopi diÔÔhiÔÔhÈnan”ti2. EvaÑgahitÈti diÔÔhisa~khÈtÈ. ______________________________________________________________ 1. DiÔÔhiyeva (Ka) 2. Khu 9. 132 PaÔisambhidÈmagge.

DÊghanikÈya 100

tÈva diÔÔhiÔÔhÈnÈ “sassato attÈ ca loko cÈ”ti evaÑgahitÈ ÈdinnÈ, pavattitÈti attho. EvaÑ parÈmaÔÔhÈti nirÈsa~kacittatÈya punappunaÑ ÈmaÔÔhÈ parÈmaÔÔhÈ, “idameva saccaÑ, moghamaÒÒan”ti pariniÔÔhÈpitÈ. KÈraÓasa~khÈtÈ pana diÔÔhiÔÔhÈnÈ yathÈ gayhamÈnÈ diÔÔhiyo samuÔÔhÈpenti, evaÑ ÈrammaÓavasena ca pavattanavasena ca Èsevanavasena ca gahitÈ. AnÈdÊnavadassitÈya punappunaÑ gahaÓavasena parÈmaÔÔhÈ. EvaÑgatikÈti evaÑ nirayatiracchÈnapettivisayagatikÈnaÑ aÒÒataragatikÈ. “EvaÑabhisamparÈyÈ”ti idaÑ purimapadasseva vevacanaÑ, evaÑvidhaparalokÈti vuttaÑ hoti.

TaÒca TathÈgato pajÈnÈtÊti na kevalaÒca TathÈgato sakÈraÓaÑ sagatikaÑ diÔÔhigatameva pajÈnÈti, atha kho taÒca sabbaÑ pajÈnÈti, tato ca uttaritaraÑ sÊlaÒceva samÈdhiÒca sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÒca pajÈnÈti. TaÒca pajÈnaÑ1 na parÈmasatÊti taÒca evaÑvidhaÑ anuttaraÑ visesaÑ pajÈnantopi “ahaÑ pajÈnÈmÊ”ti taÓhÈdiÔÔhimÈnaparÈmÈsavasena taÒca na parÈmasati. AparÈmasato cassa paccattaÒÒeva nibbuti viditÈti evaÑ aparÈmasato cassa aparÈmÈsapaccayÈ2 sayameva attanÈyeva tesaÑ parÈmÈsakilesÈnaÑ nibbuti viditÈ, pÈkaÔaÑ bhikkhave TathÈgatassa nibbÈnanti dasseti.

IdÈni yathÈpaÔipannena TathÈgatena sÈ nibbuti adhigatÈ, taÑ paÔipattiÑ dassetuÑ yÈsu vedanÈsu rattÈ3 titthiyÈ “idha sukhino bhavissÈma, ettha sukhino bhavissÈmÈ”ti diÔÔhigahanaÑ4 pavisanti, tÈsaÑyeva vedanÈnaÑ vasena kammaÔÔhÈnaÑ Ècikkhanto “vedanÈnaÑ samudayaÒcÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha yathÈbh|taÑ viditvÈti “avijjÈsamudayÈ vedanÈsamudayoti -pa-. TaÓhÈsamudayÈ. KammasamudayÈ. PhassasamudayÈ vedanÈsamudayoti paccayasamudayaÔÔhena vedanÈkkhandhassa udayaÑ passati. NibbattilakkhaÓaÑ passantopi vedanÈkkhandhassa udayaÑ passatÊ”ti5 imesaÑ paÒcannaÑ lakkhaÓÈnaÑ vasena vedanÈnaÑ samudayaÑ yathÈbh|taÑ viditvÈ, “avijjÈnirodhÈ vedanÈnirodhoti -pa-. TaÓhÈnirodhÈ. KammanirodhÈ. PhassanirodhÈ vedanÈnirodhoti paccayanirodhaÔÔhena vedanÈkkhandhassa vayaÑ ______________________________________________________________ 1. PajÈnanaÑ (bah|su) 2. AparappaccayÈ (SÊ) 3. RatÈ (SyÈ) 4. DiÔÔhigahaÓaÑ (Bahusu) 5. Khu 9. 54 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


passati. VipariÓÈmalakkhaÓaÑ passantopi vedanÈkkhandhassa vayaÑ passatÊ”ti1 imesaÑ paÒcannaÑ lakkhaÓÈnaÑ vasena vedanÈnaÑ attha~gamaÑ yathÈbh|taÑ viditvÈ, “yaÑ vedanaÑ paÔicca uppajjati sukhaÑ somanassaÑ, ayaÑ vedanÈya assÈdo”ti2 evaÑ assÈdaÒca yathÈbh|taÑ viditvÈ, “yaÑ vedanÈ aniccÈ dukkhÈ vipariÓÈmadhammÈ, ayaÑ vedanÈya ÈdÊnavo”ti2 evaÑ ÈdÊnavaÒca yathÈbh|taÑ viditvÈ, “yo vedanÈya chandarÈgavinayo chandarÈgappahÈnaÑ, idaÑ vedanÈya nissaraÓan”ti2 evaÑ nissaraÓaÒca yathÈbh|taÑ viditvÈ vigatachandarÈgatÈya anupÈdÈno anupÈdÈvimutto bhikkhave TathÈgato yasmiÑ upÈdÈne sati kiÒci upÈdiyeyya, upÈdinnattÈ ca khandho bhaveyya, tassa abhÈvÈ kiÒci dhammaÑ anupÈdiyitvÈva vimutto bhikkhave TathÈgatoti. 37. Ime kho te bhikkhave ye vo3 ahaÑ “katame ca te bhikkhave dhammÈ gambhÊrÈ”ti apucchiÑ, ime kho te bhikkhave “taÒca TathÈgato pajÈnÈti, tato ca uttaritaraÑ pajÈnÈtÊ”ti evaÑ niddiÔÔhÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓadhammÈ gambhÊrÈ duddasÈ -pa- paÓÉitavedanÊyÈti veditabbÈ. Yehi TathÈgatassa neva puthujjano, na sotÈpannÈdÊsu aÒÒataro vaÓÓaÑ yathÈbh|taÑ vattuÑ sakkoti, atha kho TathÈgatova yathÈbh|taÑ vaÓÓaÑ sammÈ vadamÈno vadeyyÈti evaÑ pucchamÈnenÈpi4 sabbaÒÒutaÒÒÈÓameva puÔÔhaÑ, niyyÈtentenÈpi tadeva niyyÈtitaÑ, antarÈ pana diÔÔhiyo vibhattÈti.

PaÔhamabhÈÓavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______

EkaccasassatavÈdavaÓÓanÈ

38. EkaccasassatikÈti5 ekaccasassatavÈdÈ, te duvidhÈ honti sattekaccasassatikÈ, sa~khÈrekaccasassatikÈti. DuvidhÈpi idha gahitÈyeva. 39. Yanti nipÈtamattaÑ. KadÈcÊti kismiÒci kÈle. KarahacÊti tasseva vevacanaÑ. DÊghassa addhunoti dÊghassa kÈlassa. AccayenÈti ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 54 piÔÔhe. 2. SaÑ 2. 24 piÔÔhe. 3. Ye te (Ka) SÊ-®Ê Abhinava 1. 410 piÔÔhe. 4. VuccamÈnenÈpi (SyÈ) 5. Tattha ekaccasassatikÈti (SyÈ, Ka)

DÊghanikÈya 102

atikkamena. SaÑvaÔÔatÊti vinassati. YebhuyyenÈti ye uparibrahmalokesu vÈ ar|pesu vÈ nibbattanti, tadavasese sandhÈya vuttaÑ. JhÈnamanena nibbattattÈ manomayÈ. PÊti tesaÑ bhakkho ÈhÈroti pÊtibhakkhÈ. Attanova tesaÑ pabhÈti sayaÑpabhÈ. Antalikkhe carantÊti antalikkhacarÈ. Subhesu uyyÈnavimÈnakapparukkhÈdÊsu tiÔÔhantÊti subhaÔÔhÈyino. SubhÈ vÈ manorammavatthÈbharaÓÈ hutvÈ tiÔÔhantÊti subhaÔÔhÈyino. CiraÑ dÊghamaddhÈnanti ukkaÑsena aÔÔha kappe. 40. VivaÔÔatÊti saÓÔhÈti. SuÒÒaÑ brahmavimÈnanti pakatiyÈ nibbattasattÈnaÑ natthitÈya suÒÒaÑ, brahmakÈyikabh|mi nibbattatÊti attho. Tassa kattÈ vÈ kÈretÈ vÈ natthi, Visuddhimagge * vuttanayena pana kammapaccaya-utusamuÔÔhÈnÈ ratanabh|mi nibbattati. PakatinibbattiÔÔhÈnesuyeva1 cettha uyyÈnakapparukkhÈdayo nibbattanti. Atha sattÈnaÑ pakatiyÈ vasitaÔÔhÈne nikanti uppajjati, te paÔhamajjhÈnaÑ bhÈvetvÈ tato otaranti, tasmÈ “atha kho aÒÒataro satto”ti-ÈdimÈha. ŒyukkhayÈ vÈ puÒÒakkhayÈ vÈti ye uÄÈraÑ puÒÒakammaÑ katvÈ yattha katthaci appÈyuke devaloke nibbattanti, te attano puÒÒabalena ÔhÈtuÑ na sakkonti, tassa pana devalokassa ÈyuppamÈÓeneva cavantÊti ÈyukkhayÈ cavantÊti vuccanti. Ye pana parittaÑ puÒÒakammaÑ katvÈ dÊghÈyukadevaloke nibbattanti, te yÈvatÈyukaÑ ÔhÈtuÑ na sakkonti, antarÈva cavantÊti puÒÒakkhayÈ cavantÊti vuccanti. DÊghamaddhÈnaÑ tiÔÔhatÊti kappaÑ vÈ upaÉÉhakappaÑ vÈ. 41. AnabhiratÊti aparassÈpi sattassa ÈgamanapatthanÈ. YÈ pana paÔighasampayuttÈ ukkaÓÔhitÈ, sÈ brahmaloke natthi. ParitassanÈti ubbijjanÈ phandanÈ, sÈ panesÈ tÈsatassanÈ taÓhÈtassanÈ diÔthitassanÈ ÒÈÓatassanÈti catubbidhÈ hoti. Tattha “jÈtiÑ paÔicca bhayaÑ bhayÈnakaÑ chambhitattaÑ lomahaÑso cetaso utrÈso. JaraÑ. ByÈdhiÑ. MaraÓaÑ paÔicca -pa- utrÈso”ti2 ayaÑ tÈsatassanÈ nÈma. “Aho vata aÒÒepi sattÈ itthattaÑ Ègacchayyun”ti3 ayaÑ taÓhÈtassanÈ nÈma. “ParitassitavipphanditamevÈ”ti4 ayaÑ diÔÔhitassanÈ nÈma. “Tepi TathÈgatassa ______________________________________________________________ * Visuddhi 2. 51 piÔÔhe. 1. PakatinibbattaÔÔhÈneyeva (SyÈ) 2. Abhi 2. 381 piÔÔhe. 3. DÊ 3. 24 piÔÔhe. 4. DÊ 1. 36 piÔÔhe.


dhammadesanaÑ sutvÈ yebhuyyena bhayaÑ saÑvegaÑ santÈsaÑ ÈpajjantÊ”ti1 ayaÑ ÒÈÓatassanÈ nÈma. Idha pana taÓhÈtassanÈpi diÔÔhitassanÈpi vaÔÔati. BrahmavimÈnanti idha pana paÔhamÈbhinibbattassa atthitÈya suÒÒanti na vuttaÑ. UpapajjantÊti upapattivasena upagacchanti. Sahabyatanti sahabhÈvaÑ. 42. Abhibh|ti abhibhavitvÈ Ôhito “jeÔÔhakohamasmÊ”ti. Anabhibh|toti aÒÒehi anabhibh|to. AÒÒadatth|ti ekaÑsavacane nipÈto. Dassanavasena daso, sabbaÑ passÈmÊti attho. VasavattÊti sabbaÑ janaÑ vase vattemi. Issaro kattÈ nimmÈtÈti ahaÑ loke issaro, ahaÑ lokassa kattÈ ca nimmÈtÈ ca, pathavÊhimavantasinerucakkavÈÄamahÈsamuddacandimas|riyÈ mayÈ nimmitÈti. SeÔÔho sajitÈti ahaÑ lokassa uttamo ca sajitÈ2 ca “tvaÑ khattiyo nÈma hoti, tvaÑ brahmaÓo. Vesso. Suddo. GahaÔÔho. Pabbajito nÈma. Antamaso tvaÑ oÔÔho hohi, goÓo hohÊ”ti evaÑ “sattÈnaÑ saÑvisajetÈ3 ahan”ti maÒÒati. VasÊ pitÈ bh|tabhabyÈnanti ahamasmi ciÓÓavasitÈya vasÊ, ahaÑ pitÈ bh|tÈnaÒca bhabyÈnaÒcÈti maÒÒati. Tattha aÓÉajajalÈbujÈ sattÈ anto-aÓÉakose ceva antovatthimhi ca bhabyÈ nÈma, bahi nikkhantakÈlato paÔÔhÈya bh|tÈ nÈma. SaÑsedajÈ paÔhamacittakkhaÓe bhabyÈ, dutiyato paÔÔhÈya bh|tÈ. OpapÈtikÈ paÔhama-iriyÈpathe bhabyÈ, dutiyato paÔÔhÈya bh|tÈti veditabbÈ. Te sabbepi mayhaÑ puttÈti saÒÒÈya “ahaÑ pitÈbh|tabhabyÈnan”ti maÒÒati.

IdÈni kÈraÓato4 sÈdhetukÈmo “mayÈ ime sattÈ nimmitÈ”ti paÔiÒÒaÑ katvÈ “taÑ kissa het|”ti-ÈdimÈha. Itthattanti itthabhÈvaÑ, brahmabhÈvanti attho. IminÈ mayanti attano kammavasena cutÈpi upapannÈpi ca kevalaÑ maÒÒanÈmatteneva “iminÈ mayaÑ nimmitÈ”ti maÒÒamÈnÈ va~kacchiddena5 va~ka-ÈÓÊ viya onamitvÈ tasseva pÈdam|laÑ gacchantÊti. 43. VaÓÓavantataro cÈti vaÓÓavantataro6, abhir|po pÈsÈdikoti attho. Mahesakkhataroti issariyaparivÈrasena mahÈyasataro. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 70; AÑ 1. 342 piÔÔhesu. 2. SajjitÈ (SyÈ) 3. SaÑvibhajitÈ (SyÈ); SaÑvibhajetÈ (Ka) 4. KÈraÓavasena (Ka) 5. Va~kacchidde (SÊ) 6. VaÓÓavantataro ca (SÊ, SyÈ)

DÊghanikÈya 104

44. ®hÈnaÑ kho panetanti kÈraÓaÑ kho panetaÑ. So tato cavitvÈ aÒÒatra na gacchati, idheva Ègacchati, taÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. AgÈrasmÈti gehÈ. AnagÈriyanti pabbajjaÑ. PabbajjÈ hi yasmÈ agÈrassa hitaÑ kasigorakkhÈdikammaÑ tattha1 natthi, tasmÈ anagÈriyanti vuccati. PabbajatÊti upagacchati. Tato paraÑ nÈnussaratÊti tato pubbenivÈsÈ paraÑ na sarati, sarituÑ asakkonto tattha ÔhatvÈ diÔÔhiÑ gaÓhÈti.

Niccoti-ÈdÊsu tassa upapattiÑ apassanto “nicco”ti vadati, maraÓaÑ apassanto “dhuvo”ti, sadÈbhÈvato “sassato”ti, jarÈvasenÈpi vipariÓÈmassa abhÈvato “avipariÓÈmadhammo”ti. Sesamettha paÔhamavÈre uttÈnamevÈti. 45-46. DutiyavÈre khiÉÉÈya padussanti vinassantÊti khiÉÉÈpadosikÈ, “pad|sikÈ”tipi paÄiÑ likhanti, sÈ AÔÔhakathÈyaÑ natthi. Ativelanti atikÈlaÑ, aticiranti attho. HassakhiÉÉÈratidhammasamÈpannÈti hassaratidhammaÒceva khiÉÉÈratidhammaÒca samÈpannÈ anuyuttÈ, keÄihassasukhaÒceva kÈyikavÈcasikakÊÄÈsukhaÒca anuyuttÈ, vuttappakÈraratidhammasama~gino hutvÈ viharantÊti attho.

Sati sammussatÊti khÈdanÊyabhojanÊyesu sati sammussati. Te kira puÒÒavisesÈdhigatena mahantena attano sirivibhavena nakkhattaÑ kÊÄantÈ tÈya sampattimahantatÈya2 “ÈhÈraÑ paribhuÒjimha, na paribhuÒjimhÈ”tipi na jÈnanti. Atha ekÈhÈrÈtikkamanato paÔÔhÈya nirantaraÑ khÈdantÈpi pivantÈpi cavantiyeva, na tiÔÔhanti. KasmÈ? Kammajatejassa balavatÈya karajakÈyassa mandatÈya. ManussÈnaÒhi kammajatejo mando, karajakÈyo balavÈ. TesaÑ kammajatejassa mandatÈya karajakÈyassa balavatÈya sattÈhampi atikkamitvÈ uÓhodaka-acchayÈgu-ÈdÊhi sakkÈ vatthuÑ upatthambhetuÑ. DevÈnaÑ pana tejo balavÈ hoti, karajaÑ mandaÑ. Te ekaÑ ÈhÈravelaÑ atikkamitvÈva saÓÔhÈtuÑ na sakkonti. YathÈ nÈma gimhÈnaÑ majjhanhike tattapÈsÈÓe ÔhapitaÑ padumaÑ vÈ uppalaÑ vÈ sÈyanhasamaye ghaÔasatenÈpi siÒciyamÈnaÑ pÈkatikaÑ na hoti, vinassatiyeva. Evameva pacchÈ nirantaraÑ khÈdantÈpi pivantÈ picavantiyeva, ______________________________________________________________ 1. TaÑ tattha (SyÈ, Ka) Vi-®Ôha 1. 169; Ma-®Ôha 1. 105; AÑ-®Ôha 2. 375 piÔÔhesupi. 2. SampattiyÈ mahantatÈya (Ka)


na tiÔÔhanti. TenÈha “satiyÈ sammosÈ te devÈ tamhÈ kÈyÈ cavantÊ”ti. Katame pana te devÈti? “Ime devÈ”ti1 AÔÔhakathÈyaÑ vicÈraÓÈ natthi, “devÈnaÑ kammajatejo balavÈ hoti, karajaÑ mandan”ti avisesena vuttattÈ pana ye keci kabaÄÊkÈrÈhÈr|pajÊvino devÈ evaÑ karonti, teyeva cavantÊti veditabbÈ. Keci panÈhu “nimmÈnarati Paranimmitavasavattino te devÈ”ti. KhiÉÉÈpadussanamatteneva hete “khiÉÉÈpadosikÈ”ti vuttÈ. Sesamettha purimanayeneva veditabbaÑ. 47-48. TatiyavÈre manena padussanti vinassantÊti manopadosikÈ, ete CÈtumahÈrÈjikÈ. Tesu kira eko devaputto “nakkhattaÑ kÊÄissÈmÊ”ti saparivÈro rathena vÊthiÑ paÔipajjati, athaÒÒo nikkhamanto taÑ purato gacchantaÑ disvÈ “bho2 ayaÑ kapaÓo adiÔÔhapubbaÑ viya etaÑ disvÈ pÊtiyÈ uddhumÈto viya, bhijjamÈno viya ca gacchatÊ”ti kujjhati. Purato gacchantopi nivattitvÈ taÑ kuddhaÑ disvÈ kuddhÈ nÈma suviditÈ3 hontÊti iddhabhÈvamassa ÒatvÈ “tvaÑ kuddho mayhaÑ kiÑ karissasi, ayaÑ sampatti mayÈ dÈnasÊlÈdÊnaÑ vasena laddhÈ, na tuyhaÑ vasenÈ”ti paÔikujjhati. EkasmiÒhi kuddhe itaro akuddho rakkhati, ubhosu pana kuddhesu ekassa kodho itarassa paccayo hoti, tassapi kodho itarassa paccayo hotÊti ubho kandantÈnaÑyeva orodhÈnaÑ cavanti. Ayamettha dhammatÈ. SesaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ. 49-52. TakkÊvÈre4 ayaÑ cakkhÈdÊnaÑ bhedaÑ passati, cittaÑ pana yasmÈ purimaÑ purimaÑ pacchimassa pacchimassa paccayaÑ datvÈva nirujjhati, tasmÈ cakkhÈdÊnaÑ bhedato balavatarampi cittassa bhedaÑ na passati. So taÑ apassanto yathÈ nÈma sakuÓo ekaÑ rukkhaÑ jahitvÈ aÒÒasmiÑ5 nilÊyati, evameva imasmiÑ attabhÈve bhinne cittaÑ aÒÒatra gacchatÊti gahetvÈ evamÈha. Sesamettha vuttanayeneva veditabbaÑ.

AntÈnantavÈdavaÓÓanÈ

53. AntÈnantikÈti antÈnantavÈdÈ, antaÑ vÈ anantaÑ vÈ antÈnantaÑ vÈ nevantÈnÈnantaÑ vÈ Èrabbha pavattavÈdÈti attho. ______________________________________________________________ 1. Ime nÈmÈti (SÊ, SyÈ) 2. DisvÈ kiÑ bho (SÊ, SyÈ) 3. SuvijjÈnÈ (SyÈ), suvijÈnanÈ (Ka) 4. TakkÊvÈde (Ka) 5. EkasmiÑ (Ka)

DÊghanikÈya 106

54-60. AntasaÒÒÊ lokasmiÑ viharatÊti paÔibhÈganimittaÑ cakkavÈÄapariyantaÑ avaÉÉhetvÈ taÑ “loko”ti gahetvÈ antasaÒÒÊ lokasmiÑ viharati, cakkavÈÄapariyantaÑ katvÈ vaÉÉhitakasiÓo1 pana anantasaÒÒÊ hoti, uddhamadho avaÉÉhetvÈ pana tiriyaÑ vaÉÉhetvÈ uddhamadho antasaÒÒÊ tiriyaÑ anantasaÒÒÊ. TakkÊvÈdo vuttanayeneva veditabbo. Ime cattÈropi attanÈ diÔÔhapubbÈnusÈreneva diÔÔhiyÈ gahitattÈ pubbantakappikesu paviÔÔhÈ.

AmarÈvikkhepavÈdavaÓÓanÈ

61. Na maratÊti amarÈ. KÈ sÈ? “Evantipi me no”ti-ÈdinÈ nayena pariyantarahitÈ diÔÔhigatikassa diÔÔhi ceva vÈcÈ2 ca. Vividho khepoti vikkhepo, amarÈya diÔÔhiyÈ vÈcÈya ca vikkhepoti amarÈvikkhepo, so etesaÑ atthÊti amarÈvikkhepikÈ. Aparo nayo, amarÈ nÈma ekÈ macchajÈti, sÈ ummujjananimujjanÈdivasena udake sandhÈvamÈnÈ gahetuÑ na sakkÈti evameva ayampi vÈdo itocito ca sandhÈvati, gÈhaÑ na upagacchatÊti amarÈvikkhepoti vuccati, so etesaÑ atthÊti amarÈvikkhepikÈ. 62. “IdaÑ kusalan”ti yathÈbh|taÑ nappajÈnÈtÊti dasa kusalakammapathe yathÈbh|taÑ nappajÈnÈtÊti attho. Akusalepi dasa akusalakammapathÈva adhippetÈ. So mamassa vighÈtoti “musÈ mayÈ bhaÓitan”ti vippaÔisÈruppattiyÈ mama vighÈto assa, dukkhaÑ bhaveyyÈti attho. So mamassa antarÈyoti so mama saggassa ceva maggassa ca antarÈyo assa. MusÈvÈdabhayÈ musÈvÈdaparijegucchÈti musÈvÈde ottappena ceva hiriyÈ ca. VÈcÈvikkhepaÑ ÈpajjatÊti vÈcÈya vikkhepaÑ Èpajjati. KÊdisaÑ? AmarÈvikkhepaÑ, apariyantavikkhepanti attho.

Evantipi me noti-ÈdÊsu “evantipi me no”ti aniyamitavikkhepo. TathÈtipi me noti “sassato attÈ ca loko cÈ”ti vuttaÑ sassatavÈdaÑ paÔikkhipati. AÒÒathÈtipi me noti sassatato aÒÒathÈ3 vuttaÑ ekaccasassataÑ4 paÔikkhipati. Notipi me noti “na ______________________________________________________________ 1. VaÉÉhitakasiÓe (SyÈ, Ka) 2. VÈdÈ (SyÈ) 3. AÒÒathÈpÊti (Ka) 4. EkaccasassataÑ ekacca-asassataÑ (SyÈ, Ka)


hoti TathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti vuttaÑ ucchedaÑ paÔikkhipati. No notipi me noti “neva hoti na na hotÊ”ti vuttaÑ takkÊvÈdaÑ paÔikkhipati. SayaÑ pana “idaÑ kusalan”ti vÈ “akusalan”ti vÈ puÔÔho na kiÒci byÈkaroti. “IdaÑ kusalan”ti puÔÔho “evantipi me no”ti vadati. Tato “kiÑ akusalan”ti vutte “tathÈtipi me no”ti vadati. “KiÑ ubhayato aÒÒathÈ”ti vutte “aÒÒathÈtipi me no”ti vadati. Tato “tividhenÈpi na hoti, kiÑ te laddhÊ”ti vutte “notipi me no”ti vadati. Tato “kiÑ no noti te1 laddhÊ”ti vutte “no notipi me no”ti evaÑ vikkhepameva Èpajjati, ekasmimpi pakkhe na tiÔÔhati. 63. Chando vÈ rÈgo vÈti ajÈnantopi2 sahasÈ kusalameva “kusalan”ti vatvÈ akusalameva “akusalan”ti vatvÈ “mayÈ asukassa nÈma evaÑ byÈkataÑ, kiÑ taÑ subyÈkatan”ti aÒÒe paÓÉite pucchitvÈ tehi “subyÈkataÑ bhadramukha, ‘kusalameva tayÈ kusalaÑ akusalameva akusalan’ti byÈkatan”ti vutte “natthi mayÈ sadiso paÒdito”ti evaÑ me tattha chando vÈ rÈgo vÈ assÈti attho. Ettha ca chando dubbalarÈgo, rÈgo balavarÈgo. Doso vÈ paÔigho vÈti kusalaÑ pana “akusalan”ti, akusalaÑ vÈ3 “kusalan”ti vatvÈ aÒÒe paÓÉite pucchitvÈ tehi “dubyÈkataÑ tayÈ”ti vutte “ettakampi nÈma na jÈnÈmÊ”ti tattha me assa doso vÈ paÔigho vÈti attho. IdhÈpi doso dubbalakodho, paÔigho balavakodho.

TaÑ mamassa upÈdÈnaÑ, so mamassa vighÈtoti taÑ chandarÈgadvayaÑ mama upÈdÈnaÑ assa, dosapaÔighadvayaÑ vighÈto. Ubhayampi vÈ daÄhaggahaÓavasena upÈdÈnaÑ, vihananavasena vighÈto. RÈgo hi amuÒcitukÈmatÈya ÈrammaÓaÑ gaÓhÈti jal|kÈ viya. Doso vinÈsetukÈmatÈya ÈsÊviso viya. Ubhopi cete santÈpakaÔÔhena vihanantiyevÈti “upÈdÈnan”ti ca “vighÈto”ti ca vuttÈ. SesaÑ paÔhamavÈrasadisameva. ______________________________________________________________ 1. No noti kiÑ te (SyÈ) 2. AppaÔijÈnantopi (SyÈ), asampajÈnantopi (Ka) 3. AkusalaÒca (SÊ)

DÊghanikÈya 108

64. PaÓÉitÈti paÓÉiccena samannÈgatÈ. NipuÓÈti saÓhasukhumabuddhino saÓhasukhumaÑ atthantaraÑ1 paÔivijjhanasamatthÈ. KataparappavÈdÈti viÒÒÈtaparappavÈdÈ ceva parehi saddhiÑ katavÈdaparicayÈ ca. VÈlavedhir|pÈti vÈlavedhidhanuggahasadisÈ. VobhindantÈ2 maÒÒeti vÈlavedhi viya vÈlaÑ sukhumÈnipi paresaÑ diÔÔhigatÈni attano paÒÒÈgatena3 bhindantÈ viya carantÊti attho. Te maÑ tatthÈti te samaÓabrÈhmaÓÈ maÑ tesu kusalÈkusalesu. SamanuyuÒjeyyunti “kiÑ kusalaÑ, kiÑ akusalanti attano laddhiÑ vadÈ”ti laddhiÑ puccheyyuÑ. SamanugÈheyyunti “idaÑ nÈmÈ”ti vutte “kena kÈraÓena etamattaÑ gÈhayen”ti4 kÈraÓaÑ puccheyyuÑ. SamanubhÈseyyunti “iminÈ nÈma kÈraÓenÈ”ti vutte kÈraÓe dosaÑ dassetvÈ “na tvaÑ idaÑ jÈnÈsi, idaÑ pana gaÓha, idaÑ vissajjehÊ”ti evaÑ samanuyuÒjeyyuÑ. Na sampÈyeyyanti na sampÈdeyyaÑ, sampÈdetvÈ kathetuÑ na sakkuÓeyyanti attho. So mamassa vighÈtoti yaÑ taÑ punappunaÑ vatvÈpi asampÈyanaÑ nÈma, so mama vighÈto assa, oÔÔhatÈlujivhÈgalasosanadukkhameva assÈti attho. SesametthÈpi paÔhamavÈrasadisameva. 65-66. Mandoti mandapaÒÒo, apaÒÒassevetaÑ nÈmaÑ. Mom|hoti atisamm|Äho. Hoti tathÈgatoti-ÈdÊsu satto “tathÈgato”ti adhippeto. Sesamettha uttÈnameva. Imepi cattÈro pubbe pavattadhammÈnusÈreneva diÔÔhiyÈ gahitattÈ pubbantakappikesu paviÔÔhÈ.

AdhiccasamuppannavÈdavaÓÓanÈ

67. “Adhiccasamuppanno attÈ ca loko cÈ”ti dassanaÑ adhiccasamuppannaÑ, taÑ etesaÑ atthÊti adhiccasamuppannikÈ. Adhiccasamuppannanti akÈraÓasamuppannaÑ. 68-73. AsaÒÒasattÈti desanÈsÊsametaÑ, acittuppÈdÈ r|pamattaka-attabhÈvÈti5 attho. TesaÑ evaÑ uppatti veditabbÈ–ekacco hi titthÈyatane pabbajitvÈ vÈyokasiÓe parikammaÑ katvÈ catutthajjhÈnaÑ nibbattetvÈ jhÈnÈ vuÔÔhÈya “citte dosaÑ passati, citte sati ______________________________________________________________ 1. Sukhuma-atthantaraÑ (SÊ, Ka) 2. Te bhindantÈ (Ka) (Khu 7. 139; Khu 8. 176; Khu 9. 377 piÔÔhesu passitabbaÑ.) 3. PaÒÒÈbalena (SyÈ) 4. GÈhayÈti (SÊ, SyÈ) 5. AcittuppÈdar|pamattaka-attabhÈvÈti (SÊ)


hatthacchedÈdidukkhaÒceva sabbabhayÈni ca honti, alaÑ iminÈ cittena, acittakabhÈvova santo”ti evaÑ citte dosaÑ passitvÈ aparihÊnajjhÈno kÈlaÑ katvÈ asaÒÒasattesu nibbattati, cittamassa cuticittanirodhena idheva nivattati, r|pakkhandhamattameva tattha pÈtubhavati. Te tattha yathÈ nÈma jiyÈvegukkhitto saro yattako jiyÈvego, tattakameva ÈkÈse gacchati, evameva jhÈnavegukkhittÈ upapajjitvÈ yattako jhÈnavego, tattakameva kÈlaÑ tiÔÔhanti, jhÈnavege pana parihÊne tattha r|pakkhandho antaradhÈyati, idha pana paÔisandhisaÒÒÈ uppajjati. YasmÈ pana tÈya idha uppannasaÒÒÈya tesaÑ tattha cuti paÒÒÈyati, tasmÈ “saÒÒuppÈdÈ ca pana te devÈ tamhÈ kÈyÈ cavantÊ”ti vuttaÑ. SantatÈyÈti santabhÈvÈya. Sesamettha uttÈnameva. TakkÊvÈdopi vuttanayeneva veditabboti.

AparantakappikavÈdavaÓÓanÈ

74. EvaÑ aÔÔhÈrasa pubbantakappike dassetvÈ idÈni catucattÈrÊsa aparantakappike dassetuÑ “santi bhikkhave”ti-ÈdimÈha. Tattha anÈgatakoÔÔhÈsasa~khÈtaÑ aparantaÑ kappetvÈ gaÓhantÊti aparantakappikÈ, aparantakappo vÈ etesaÑ atthÊti aparantakappikÈ. EvaÑ sesampi pubbe vuttappakÈranayeneva veditabbaÑ.

SaÒÒÊvÈdavaÓÓanÈ

75. UddhamÈghÈtanikÈti ÈghÈtanaÑ vuccati maraÓaÑ, uddhamÈghÈtanÈ attÈnaÑ vadantÊti uddhamÈghÈtanikÈ. “SaÒÒÊ”ti pavatto vÈdo saÒÒÊvÈdo, so etesaÑ atthÊti saÒÒÊvÈdÈ. 76-77. R|pÊ attÈti-ÈdÊsu kasiÓar|paÑ “attÈ”ti, tattha pavattasaÒÒaÒcassa “saÒÒÈ”ti gahetvÈ vÈ ÈjÊvakÈdayo viya takkamatteneva vÈ “r|pÊ attÈ hoti, arogo paraÑ maraÓÈ saÒÒÊ”ti naÑ paÒÒapenti. Tattha Èrogoti nicco. Ar|pasamÈpattinimittaÑ pana “attÈ”ti, samÈpattisaÒÒaÒcassa “saÒÒÈ”ti gahetvÈ vÈ nigaÓÔhÈdayo viya takkamatteneva vÈ “ar|pÊ attÈ hoti, arogo paraÑ maraÓÈ saÒÒÊ”ti naÑ paÒÒapenti. TatiyÈ pana missakagÈhavasena pavattÈ diÔÔhi. CatutthÈ takkagÈheneva.

DÊghanikÈya 110

DutiyacatukkaÑ antÈnantikavÈde vuttanayeneva veditabbaÑ. Tatiyacatukke samÈpannakavasena ekattasaÒÒÊ asamÈpannakavasena nÈnattasaÒÒÊ parittakasiÓavasena parittasaÒÒÊ, vipulakasiÓavasena appamÈÓasaÒÒÊti veditabbÈ. Catutthacatukke pana dibbena cakkhunÈ tikacatukkajjhÈnabh|miyaÑ nibbattamÈnaÑ disvÈ “ekantasukhÊ”ti gaÓhÈti, niraye nibbattamÈnaÑ disvÈ “ekantadukkhÊ”ti, manussesu nibbattamÈnaÑ disvÈ “sukhadukkhÊ”ti, vehapphaladevesu nibbattamÈnaÑ disvÈ “adukkhamasukhÊ”ti gaÓhÈti. Visesato hi pubbenivÈsÈnussatiÒÈÓalÈbhino pubbantakappikÈ honti, dibbacakkhukÈ aparantakappikÈti.

AsaÒÒÊnevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdavaÓÓanÈ

78-83. AsaÒÒÊvÈdo saÒÒÊvÈde Èdimhi vuttÈnaÑ dvinnaÑ catukkÈnaÑ vasena veditabbo. TathÈ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdo. KevalaÒhi tattha “saÒÒÊ attÈ”ti gaÓhantÈnaÑ tÈ diÔÔhiyo, idha “asaÒÒÊ”ti ca “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ”ti ca. Tattha na ekantena kÈraÓaÑ pariyesitabbaÑ. DiÔÔhigatikassa hi gÈho ummattakapacchisadisoti vuttametaÑ.

UcchedavÈdavaÓÓanÈ

84. UcchedavÈde satoti vijjamÈnassa. Ucchedanti upacchedaÑ. VinÈsanti adassanaÑ. Vibhavanti bhÈvavigamaÑ. SabbÈnetÈni aÒÒamaÒÒavevacanÈneva. Tattha dve janÈ ucchedadiÔÔhiÑ gaÓhanti lÈbhÊ ca alÈbhÊ ca. LÈbhÊ arahato1 dibbena cakkhunÈ cutiÑ disvÈ upapattiÑ apassanto. Yo vÈ cutimattameva daÔÔhuÑ sakkoti na upapÈtaÑ2, so ucchedadiÔÔhiÑ gaÓhÈti. AlÈbhÊ ca “ko paralokaÑ na jÈnÈtÊ”ti kÈmasukhagiddhatÈya vÈ “yathÈ rukkhato paÓÓÈni patitÈni na puna viruhanti, evameva sattÈ”ti-ÈdinÈ takkena vÈ ucchedaÑ gaÓhÈti. Idha pana taÓhÈdiÔÔhÊnaÑ vasena tathÈ ca aÒÒathÈ ca vikappetvÈva imÈ satta diÔÔhiyo uppannÈti veditabbÈ. 85. Tattha r|pÊti r|pavÈ. CÈtumahÈbh|tikoti catumahÈbh|tamayo. MÈtÈpit|naÑ etanti mÈtÈpettikaÑ, kiÑ taÑ? SukkasoÓitaÑ, ______________________________________________________________ 1. Anussaranto (SyÈ, Ka) 2. UpapattiÑ (SÊ, SyÈ)


mÈtÈpettike sambh|to jÈtoti mÈtÈpettikasambhavo. Iti r|pakÈyasÊsena manussattabhÈvaÑ “attÈ”ti vadati. Ittheketi itthaÑ eke, evameketi attho. 86. Dutiyo taÑ paÔikkhipitvÈ dibbattabhÈvaÑ vadati. Dibboti devaloke sambh|to. KÈmÈvacaroti chakÈmÈvacaradevapariyÈpanno. KabaÄÊkÈraÑ1 ÈhÈraÑ bhakkhatÊti kabaÄÊkÈrÈhÈrabhakkho. 87. Manomayoti jhÈnamanena nibbatto. Sabba~gapacca~gÊti sabba~gapacca~gayutto. AhÊnindriyoti paripuÓÓindriyo. YÈni brahmaloke atthi, tesaÑ vasena, itaresaÒca saÓÔhÈnavasenetaÑ vuttaÑ. 88-92. Sabbaso r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈti-ÈdÊnaÑ attho Visuddhimagge * vutto. ŒkÈsÈnaÒcÈyatan|pagoti-ÈdÊsu pana ŒkÈsÈnaÒcÈyatanabhavaÑ upagatoti evamattho veditabbo. Sesamettha uttÈnamevÈti.

DiÔÔhadhammanibbÈnavÈdavaÓÓÈnÈ

93. DiÔÔhadhammanibbÈnavÈde “diÔÔhadhammo”ti paccakkhadhammo vuccati, tattha tattha paÔiladdhattabhÈvassetaÑ adhivacanaÑ, diÔÔhadhamme nibbÈnaÑ diÔÔhadhammanibbÈnaÑ, imasmiÑ yeva attabhÈve dukkhav|pasamananti2 attho, taÑ vadantÊti diÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈ, paramadiÔÔhadhammanibbÈnanti paramaÑ diÔÔhadhammanibbÈnaÑ, uttamanti attho. 94. PaÒcahi kÈmaguÓehÊti manÈpiyar|pÈdÊhi paÒcahi kÈmakoÔÔhÈsehi, bandhanehi vÈ. Samappitoti suÔÔhu appito allÊno hutvÈ. Sama~gÊbh|toti samannÈgato. ParicÈretÊti tesu kÈmaguÓesu yathÈsukhaÑ indriyÈni cÈreti saÒcÈreti ito cito ca upaneti. Atha vÈ palaÄati3 ramati kÊÄati. Ettha ca duvidhÈ kÈmaguÓÈ mÈnusakÈ4 ceva dibbÈ ca. MÈnusakÈ MandhÈtukÈmaguÓasadisÈ daÔÔhabbÈ, dibbÈ ParanimmitavasavattidevarÈjassa kÈmaguÓasadisÈti. Evar|pe kÈme upagatÈnaÒhi te diÔÔhadhammanibbÈnasampattiÑ paÒÒapenti. ______________________________________________________________ 1. KabaÄiÑ kÈraÑ (SÊ) * Visuddhi 1. 322 piÔÔhe. 2. Dukkhav|pasamoti (SyÈ) 3. LaÄati (bah|su) SÊ-®Ê Abhinava 1. 450 piÔÔhe. 4. MÈnusikÈ (Ka)

DÊghanikÈya 112

95. DutiyavÈre hutvÈ abhÈvaÔÔhena aniccÈ, paÔipÊÄanaÔÔhena dukkhÈ, pakatijahanaÔÔhena vipariÓÈmadhammÈti veditabbÈ. TesaÑ vipariÓÈmaÒÒathÈbhÈvÈti tesaÑ kÈmÈnaÑ vipariÓÈmasa~khÈtÈ aÒÒathÈbhÈvÈ, yampi me ahosi, tampi me natthÊti vuttanayena uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsÈ. Tattha antonijjhÈyanalakkhaÓo soko, tannissitalÈlappanalakkhaÓo paridevo, kÈyappaÔipÊÄanalakkhaÓaÑ dukkhaÑ, manovighÈtalakkhaÓaÑ domanassaÑ, visÈdalakkhaÓo upÈyÈso, vivicceva kÈmehÊti-ÈdÊnamattho Visuddhimagge * vutto. 96. Vitakkitanti abhiniropanavasena pavatto vitakko. VicÈritanti anumajjanavasena pavatto vicÈro. Etenetanti etena vitakkitena ca vicÈritena ca etaÑ paÔhamajjhÈnaÑ oÄÈrikaÑ sakaÓÔakaÑ viya khÈyati. 97-98. PÊtigatanti pÊtiyeva. Cetaso ubbilÈvitattanti1 cittassa ubbilabhÈvakaraÓaÑ. Cetaso Èbhogoti jhÈnÈ vuÔÔhÈya tasmiÑ sukhe punappunaÑ cittassa Èbhogo manasikÈro samannÈhÈroti. Sesamettha diÔthadhammanibbÈnavÈde uttÈnameva.

EttÈvatÈ sabbÈpi dvÈsaÔÔhidiÔthiyo kathitÈ honti. YÈsaÑ satteva ucchedadiÔÔhiyo, sesÈ sassatadiÔÔhiyo. 100-104. IdÈni “imehi kho te bhikkhave”ti iminÈ vÈrena sabbepi te aparantakappike2 ekajjhaÑ niyyÈtetvÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ vissajjeti. Puna imehi kho te bhikkhave”ti-ÈdinÈ vÈrena sabbepi te pubbantÈparantakappike3 ekajjhaÑ niyyÈtetvÈ tadeva ÒÈÓaÑ vissajjeti. Iti “katame ca te bhikkhave dhammÈ”ti-Èdimhi pucchamÈnopi sabbaÒÒutaÒÒÈÓameva pucchitvÈ vissajjamÈnopi sattÈnaÑ ajjhÈsayaÑ tulÈya tulayanto viya, SinerupÈdato vÈlukaÑ uddharanto viya dvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈni uddharitvÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓameva vissajjeti. EvamayaÑ yathÈnusandhivasena desanÈ ÈgatÈ.

Tayo hi suttassa anusandhÊ–pucchÈnusandhi ajjhÈsayÈnusandhi yathÈnusandhÊti. Tattha “evaÑ vutte aÒÒataro bhikkhu BhagavantaÑ etadavoca ‘kiÑ ______________________________________________________________ * Visuddhi 1. 135 piÔÔhe. 1. UppilÈvitattaÑ (Ka), DÊ-®Ê 1. 176; SÊ-®Ê Abhinava 1. 452 piÔÔhesu. 2. Pubbantakappike (SyÈ, Ka) 3. Aparantakappike pubbantÈparantakappike ca (SyÈ, Ka)


nu kho bhante orimaÑ tÊraÑ, kiÑ pÈrimaÑ tÊraÑ, ko majjhe saÑsÊdo1, ko thale ussÈdo2, ko manussaggÈho, ko amanussaggÈho, ko ÈvaÔÔaggÈho, ko antop|tibhÈvo’ti”3 evaÑ pucchantÈnaÑ BhagavatÈ vissajjitasuttavasena pucchÈnusandhi veditabbo.

“Atha kho aÒÒatarassa bhikkhuno evaÑ cetaso parivitakko udapÈdi ‘iti kira bho r|paÑ anattÈ. VedanÈ. SaÒÒÈ. Sa~khÈrÈ. ViÒÒÈÓaÑ anattÈ, anattakatÈni kira kammÈni kamattÈnaÑ phusissantÊ’ti4. Atha kho BhagavÈ tassa bhikkhuno cetasÈ ceto parivitakkamaÒÒÈya bhikkh| Èmantesi–ÔhÈnaÑ kho panetaÑ bhikkhave vijjati, yaÑ idhekacco moghapuriso avidvÈ avijjÈgato taÓhÈdhipateyyena cetasÈ satthu sÈsanaÑ atidhÈvitabbaÑ maÒÒeyya ‘iti kira bho r|paÑ anattÈ -pa- phusissantÊ’ti. TaÑ kiÑ maÒÒatha bhikkhave r|paÑ niccaÑ vÈ aniccaÑ vÈ”ti4. EvaÑ paresaÑ ajjhÈsayaÑ viditvÈ BhagavatÈ vuttasuttavasena ajjhÈsayÈnusandhi veditabbo.

Yena pana dhammena Èdimhi desanÈ uÔÔhitÈ, tassa dhammassa anur|padhammavasena vÈ paÔipakkhavasena vÈ yesu suttesu upari desanÈ Ègacchati, tesaÑ vasena yathÈnusandhi veditabbo. SeyyathidaÑ? Œka~kheyyasutte5 heÔÔhÈ sÊlena desanÈ uÔÔhitÈ, upari cha abhiÒÒÈ ÈgatÈ. Vatthasutte6 heÔÔhÈ kilesena desanÈ uÔÔhitÈ, upari brahmavihÈrÈ ÈgatÈ. Kosambiyasutte7 heÔthÈ bhaÓdanena uÔÔhitÈ, upari sÈraÓÊyadhammÈ ÈgatÈ. Kakac|pame8 heÔÔhÈ akkhantiyÈ uÔthitÈ, upari kakac|pamÈ ÈgatÈ. Imasmimpi BrahmajÈle heÔÔhÈ diÔthivasena desanÈ uÔÔhitÈ upari suÒÒatÈpakÈsanaÑ ÈgataÑ. Tena vuttaÑ “evamayaÑ yathÈnusandhivasena desanÈ ÈgatÈ”ti.

ParitassitavipphanditavÈravaÓÓanÈ

105-117. IdÈni mariyÈdavibhÈgadassanatthaÑ “tatra bhikkhave”ti-ÈdikÈ desanÈ ÈraddhÈ. Tadapi tesaÑ bhavataÑ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ ajÈnataÑ apassataÑ vedayitaÑ taÓhÈgatÈnaÑ paritassitavipphanditamevÈti yena ______________________________________________________________ 1. SaÑsÈdo (SÊ), SaÑsÈro (SyÈ) 2. UssÈro (Ka) 3. SaÑ 2. 387 piÔÔhe. 4. Ma 3. 69 piÔÔhe. 5. Ma 1. 39 piÔÔhe. 6. Ma 1. 43 piÔÔhe. 7. Ma 1. 395 piÔÔhe. 8. Ma 1. 173 piÔÔhe.

DÊghanikÈya 114

diÔÔhi-assÈdena diÔÔhisukhena diÔÔhivedayitena te somanassajÈtÈ sassataÑ attÈnaÒca lokaÒca paÒÒapenti cat|hi vatth|hi, tadapi tesaÑ bhavantÈnaÑ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ yathÈbh|taÑ dhammÈnaÑ sabhÈvaÑ ajÈnantÈnaÑ apassantÈnaÑ vedayitaÑ taÓhÈgatÈnaÑ kevalaÑ taÓhÈgatÈnaÑyeva taÑ vedayitaÑ, taÒca kho panetaÑ paritassitavipphanditameva. DiÔÔhisa~khÈtena ceva taÓhÈsa~khÈtena ca paritassitena vipphanditameva calitameva kampitameva thusarÈsimhi nikhÈtakhÈÓusadisaÑ, na sotÈpannassa dassanamiva niccalanti dasseti. Esa nayo ekaccasassatavÈdÈdÊsupi.

PhassapaccayavÈravaÓÓanÈ

118-130. Puna “tatra bhikkhave ye te samaÓabrÈhmaÓÈ sassatavÈdÈ”ti-Èdi paramparapaccayadassanatthaÑ ÈraddhaÑ. Tattha tadapi phassapaccayÈti yena diÔthi-assÈdena diÔÔhisukhena diÔÔhivedayitena te somanassajÈtÈ sassataÑ attÈnaÒca lokaÒca paÒÒapenti cat|hi vatth|hi, tadapi taÓhÈdiÔÔhi pariphanditaÑ vedayitaÑ phassapaccayÈti dasseti. Esa nayo sabbattha. 131-143. IdÈni tassa paccayassa diÔÔhivedayite balavabhÈvadassanatthaÑ puna “tatra bhikkhave yete samaÓabrÈhmaÓÈ sassatavÈdÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha te vata aÒÒatra phassÈti te vata samaÓabrÈhmaÓÈ taÑ vedayitaÑ vinÈ phassena paÔisaÑvedessantÊti kÈraÓametaÑ natthÊti. YathÈ hi patato gehassa upatthambhanatthÈya th|ÓÈ nÈma balavapaccayo hoti, na taÑ th|ÓÈya anupatthambhitaÑ ÔhÈtuÑ sakkoti, evameva phassopi vedanÈya balavapaccayo, taÑ vinÈ idaÑ diÔÔhivedayitaÑ natthÊti dasseti. Esa nayo sabbattha.

DiÔÔhigatikÈdhiÔÔhÈnavaÔÔakathÈvaÓÓanÈ

144. IdÈni “tatra bhikkhave ye te samaÓabrÈhmaÓÈ sassatavÈdÈ sassataÑ attÈnaÒca lokaÒca paÒÒapenti cat|hi vatth|hi, yepi te samaÓabrÈhmaÓÈ ekaccasassatikÈ”ti-ÈdinÈ nayena sabbadiÔÔhivedayitÈni sampiÓÉeti. KasmÈ? Upari phasse pakkhipanatthÈya. KathaÑ? Sabbe te chahi phassÈyatanehi phussa phussa paÔisaÑvedentÊti. Tattha cha phassÈyatanÈni nÈma cakkhuphassÈyatanaÑ, sota. GhÈna. JivhÈ. KÈya. ManophassÈyatananti imÈni cha. SaÒjÈti samosaraÓa kÈraÓa paÓÓattimattatthesu hi


ayaÑ Èyatanasaddo pavattati. Tattha “Kambojo assÈnaÑ ÈyatanaÑ, gunnaÑ DakkhiÓÈpatho”ti saÒjÈtiyaÑ pavattati, saÒjÈtiÔÔhÈneti attho. “Manorame Èyatane, sevanti naÑ viha~gamÈ”ti1 samosaraÓe. “Sati sati-Èyatane”ti2 kÈraÓe. “AraÒÒÈyatane paÓÓakuÔÊsu sammantÊ”ti3 paÓÓattimatte. SvÈyamidha saÒjÈti-Èdi-atthattayepi yujjati. CakkhÈdÊsu hi phassapaÒcamakÈ dhammÈ saÒjÈyanti samosaranti, tÈni ca tesaÑ kÈraÓanti ÈyatanÈni. Idha pana “cakkhuÒca paÔicca, r|pe ca uppajjati cakkhuviÒÒÈÓaÑ, tiÓÓaÑ sa~gati phasso”ti4 iminÈ nayena phassasÊseneva desanaÑ ÈropetvÈ phassaÑ ÈdiÑ katvÈ paccayaparamparaÑ5 dassetuÑ phassÈyatanÈdÊni vuttÈni.

Phussa phussa paÔisaÑvedentÊti phusitvÈ phusitvÈ paÔisaÑvedenti. Ettha ca kiÒcÈpi ÈyatanÈnaÑ phusanakiccaÑ viya vuttaÑ, tathÈpi na tesaÑ phusanakiccatÈ veditabbÈ. Na hi ÈyatanÈni phusanti, phassova taÑ taÑ ÈrammaÓaÑ phusati, ÈyatanÈni pana phasse upanikkhipitvÈ dassitÈni, tasmÈ sabbe te cha phassÈyatanasambhavena phassena r|pÈdÊni ÈrammaÓÈni phusitvÈ taÑ diÔÔhivedanaÑ paÔisaÑvedayantÊti evamettha attho veditabbo.

TesaÑ vedanÈpaccayÈ taÓhÈti-ÈdÊsu vedanÈti chaphassÈyatanasambhavÈ vedanÈ. SÈ r|pataÓhÈdibhedÈya taÓhÈya upanissayakoÔiyÈ paccayo hoti. Tena vuttaÑ “tesaÑ vedanÈpaccayÈ taÓhÈ”ti. SÈ pana catubbidhassa upadÈnassa upanissayakoÔiyÈ ceva sahajÈtakoÔiyÈ ca paccayo hoti. TathÈ upÈdÈnaÑ bhavassa, bhavo jÈtiyÈ upanissayakoÔiyÈ paccayo hoti.

JÈtÊti panettha savikÈrÈ paÒcakkhandhÈ daÔÔhabbÈ. JÈti jarÈmaraÓassa ceva sokÈdÊnaÒca upanissayakoÔiyÈ paccayo hoti. Ayamettha sa~khepo, vitthÈrato pana paÔiccasamuppÈdakathÈ Visuddhimagge * vuttÈ, idha panassa payojanamattameva veditabbaÑ. BhagavÈ hi vaÔÔakathaÑ kathento “purimÈ bhikkhave koÔi na paÒÒÈyati avijjÈya, ‘ito pubbe avijjÈ nÈhosi, atha pacchÈ samabhavÊ’ti evaÒcetaÑ6 bhikkhave vuccati, atha ca pana paÒÒÈyati ‘idappaccayÈ avijjÈ’ti”7 evaÑ avijjÈsÊsena vÈ “purimÈ bhikkhave ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 36 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 256 piÔÔhe. 3. SaÑ 1. 228 piÔÔhe. 4. SaÑ 1. 300 piÔÔhe. 5. PaccayaparamparÈyÈ (Ka) * Visuddhi 2. 148 piÔÔhe. 6. EvaÒcidaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 7. AÑ 3. 346 piÔÔhe.

DÊghanikÈya 116

koÔi na paÒÒÈyati bhavataÓhÈya -pa- ‘idappaccayÈ bhavataÓhÈ’ti”1 evaÑ taÓhÈsÊsena vÈ “purimÈ bhikkhave koÔi na paÒÒÈyati bhavadiÔÔhiyÈ -pa- ‘idappaccayÈ bhavadiÔÔhÊ’ti” * evaÑ diÔÔhisÊsena vÈ kathesi. Idha pana diÔÔhisÊsena kathento vedanÈrÈgena uppajjamÈnÈ diÔÔhiyo kathetvÈ vedanÈm|lakaÑ paÔiccasamuppÈdaÑ kathesi, tena idaÑ dasseti “evamete diÔÔhigatikÈ idaÑ dassanaÑ gahetvÈ tÊsu bhavesu cat|su yonÊsu paÒcasu gatÊsu sattasu viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu navasu sattÈvÈsesu ito ettha etto idhÈti sandhÈvantÈ saÑsarantÈ yante yuttagoÓo viya, thambhe upanibaddhakukkuro2 viya vÈtena vippannaÔÔhanÈvÈ viya ca vaÔÔadukkhameva anuparivattanti, vaÔÔadukkhato sÊsaÑ ukkhipituÑ na sakkontÊ”ti.

VivaÔÔakathÈdivaÓÓanÈ

145. EvaÑ diÔÔhigatikÈdhiÔÔhÈnaÑ vaÔÔaÑ kathetvÈ idÈni yuttayogabhikkhu-adhiÔÔhÈnaÑ katvÈ vivaÔÔaÑ dassento “yato kho bhikkhave bhikkh|”ti-ÈdimÈha. Tattha yatoti yadÈ. ChannaÑ phassÈyatanÈnanti yehi chahi phassÈyatanehi phusitvÈ paÔisaÑvedayamÈnÈnaÑ3 diÔÔhigatikÈnaÑ vaÔÔaÑ vattati, tesaÑyeva channaÑ phassÈyatanÈnaÑ. Samudayanti-ÈdÊsu “avijjÈsamudayÈ cakkhusamudayo”ti-ÈdinÈ * vedanÈkammaÔÔhÈne vuttanayena phassÈyatanÈnaÑ samudayÈdayo4 veditabbÈ. YathÈ pana tattha “phassasamudayÈ, phassanirodhÈ”ti vuttaÑ, evamidha taÑ cakkhÈdÊsu “ÈhÈrasamudayÈ ÈhÈranirodhÈ”ti veditabbaÑ, manÈyatane “nÈmar|pasamudayÈ, nÈmar|panirodhÈ”ti.

UttaritaraÑ pajÈnÈtÊti diÔÔhigatiko diÔÔhimeva jÈnÈti5. AyaÑ pana diÔÔhiÒca diÔÔhito ca uttaritaraÑ sÊlasamÈdhipaÒÒÈvimuttinti yÈva arahttÈ jÈnÈti. Ko evaÑ jÈnÈtÊti? KhÊÓÈsavo jÈnÈti, anÈgÈmÊ, sakadÈgÈmÊ, sotÈpanno, bahussuto, ganthadharo bhikkhu jÈnÈti, Èraddhavipassako jÈnÈti, desanÈ pana arahattanik|Ôeneva niÔÔhÈpitÈti. ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 348 piÔÔhe. * GavesitabbamidaÑ. 2. UpanibandhakukkuÔo (Ka) 3. PaÔisaÑvediyamÈnÈnaÑ (SÊ, Ka) 4. Samudayo (SÊ, SyÈ) * HeÔÔhÈ 100 piÔÔhe (Khu 9. 54 piÔÔhe nissitapÈÄi) 5. PajÈnÈti (SÊ, SyÈ)


146. EvaÑ vivaÔÔaÑ kathetvÈ idÈni “sesanÈjÈlavimutto diÔÔhigatiko nÈma natthÊ”ti dassanatthaÑ puna “ye hi keci bhikkhave”ti Èrabhi. Tattha antojÈlÊkatÈti imassa mayhaÑ desanÈjÈlassa antoyeva katÈ. Ettha sitÈvÈti etasmiÑ mama desanÈjÈle sitÈ nissitÈ avasitÈva. UmmujjamÈnÈ ummujjantÊti kiÑ vuttaÑ hoti–te adho osÊdantÈpi uddhaÑ uggacchantÈpi mama desanÈjÈle sitÈva hutvÈ osÊdanti ca uggacchanti ca. Ettha pariyÈpannÈti ettha mayhaÑ desanÈjÈle pariyÈpannÈ, etena ÈbaddhÈ antojÈlÊkatÈ ca hutvÈ ummujjamÈnÈ ummujjanti, na hettha asa~gahito diÔÔhigatiko nÈma atthÊti.

SukhamacchikenÈti saÓha-acchikena sukhumacchiddenÈti attho. Ke vaÔÔo viya hi BhagavÈ, jÈlaÑ viya desanÈ, paritta-udakaÑ viya dasasahassilokadhÈtu, oÄÈrikÈ pÈÓÈ viya dvÈsaÔÔhi diÔÔhigatikÈ, tassa tÊre ÔhatvÈ olokentassa oÄÈrikÈnaÑ pÈÓÈnaÑ antojÈlÊkatabhÈvadassanaÑ viya Bhagavato sabbadiÔÔhigatÈnaÑ desanÈjÈlassa antokatabhÈvadassananti1 evamettha opammasaÑsandanaÑ veditabbaÑ. 147. EvaÑ imÈhi dvÈsaÔÔhiyÈ diÔÔhÊhi sabbadiÔÔhÊnaÑ sa~gahitattÈ sabbesaÑ diÔÔhigatikÈnaÑ etasmiÑ desanÈjÈle pariyÈpannabhÈvaÑ dassetvÈ idÈni attano katthaci apariyÈpannabhÈvaÑ dassento “ucchinnabhavanettiko bhikkhave TathÈgatassa kÈyo”ti-ÈdimÈha. Tattha nayanti etÈyÈti netti. NayantÊti gÊvÈya bandhitvÈ ÈkaÉÉhanti, rajjuyÈ etaÑ nÈmaÑ. Idha pana nettisadisatÈya bhavataÓhÈ nettÊti adhippetÈ. SÈ hi mahÈjanaÑ gÊvÈya bandhitvÈ taÑ taÑ bhavaÑ neti upanetÊti bhavanetti, arahattamaggasatthena ucchinnÈ bhavanetti assÈti ucchinnabhavanettiko.

KÈyassa bhedÈ uddhanti kÈyassa bhedato uddhaÑ. JÊvitapariyÈdÈnÈti jÊvitassa sabbaso pariyÈdinnattÈ parikkhÊÓattÈ, puna appaÔisandhikabhÈvÈti attho. Na naÑ dakkhantÊti2 taÑ TathÈgataÑ devÈ vÈ manussÈ vÈ na dakkhissanti, appaÓÓattikabhÈvaÑ gamissatÊti3 attho. ______________________________________________________________ 1. AntogadhabhÈvadassananti (Ka) 2. Na taÑ dakkhintÊti (SÊ) 3. GamissantÊti (SyÈ)

DÊghanikÈya 118

SeyyathÈpi bhikkhaveti upamÈyaÑ pana idaÑ saÑsandanaÑ–ambarukkho viya hi TathÈgatassa kÈyo, rukkhe jÈtamahÈvaÓÔo1 viya taÑ nissÈya pubbe pavattataÓhÈ. TasmiÑ vaÓÔe upanibaddhÈ paÒcapakkadvÈdasapakka-aÔÔhÈrasapakkaparimÈÓÈ ambapiÓÉÊ viya taÓhÈya sati taÓh|panibandhanÈ hutvÈ ÈyatiÑ nibbattanakÈ paÒcakkhandhÈ dvÈdasÈyatanÈni aÔÔhÈrasa dhÈtuyo. YathÈ pana tasmiÑ vaÓÔe chinne sabbÈni tÈni ambÈni tadanvayÈni honti, taÑyeva vaÓÔaÑ anugatÈni vaÓÔacchedÈ2 chinnÈniyevÈti attho, evameva ye bhavanettivaÓÔassa anupacchinnattÈ ÈyatiÑ uppajjeyyuÑ paÒcakkhandhÈ dvÈdasÈyatanÈni aÔÔhÈrasa dhÈtuyo, sabbe te dhammÈ tadanvayÈ honti, bhavanettiÑ anugatÈ, tÈya chinnÈya chinnÈyevÈti attho.

YathÈ pana tasmimpi rukkhe maÓÉ|kakaÓÔakavisasamphassaÑ Ègamma anupubbena sussitvÈ mate “imasmiÑ ÔhÈne evar|po nÈma rukkho ahosÊ”ti vohÈramattameva hoti, na taÑ rukkhaÑ koci passati, evaÑ ariyamaggasamphassaÑ Ègamma taÓhÈsinehassa pariyÈdinnattÈ anupubbena sussitvÈ viya bhinne imasmiÑ kÈye kÈyassa bhedÈ uddhaÑ jÊvitapariyÈdÈnÈ na taÑ dakkhanti, TathÈgatampi devamanussÈ na dakkhissanti, “evar|passa nÈma kira Satthuno idaÑ sÈsanan”ti vohÈramattameva bhavissatÊti anupÈdisesanibbÈnadhÈtuÑ pÈpetvÈ desanaÑ niÔÔhÈpesi. 148. EvaÑ vutte ÈyasmÈ Œnandoti evaÑ BhagavatÈ imasmiÑ sutte vutte thero Èdito paÔÔhÈya sabbaÑ suttaÑ samannÈharitvÈ evaÑ BuddhabalaÑ dÊpetvÈ kathitasuttassa na BhagavatÈ nÈmaÑ gahitaÑ, handassa nÈmaÑ gaÓhÈpessÈmÊti cintetvÈ BhagavantaÑ etadavoca.

TasmÈtiha tvanti-ÈdÊsu ayamatthayojanÈ–Œnanda yasmÈ imasmiÑ dhammapariyÈye idhatthopi paratthopi vibhatto, tasmÈtiha tvaÑ imaÑ dhammapariyÈyaÑ “AtthajÈlan”tipi naÑ dhÈrehi, yasmÈ panettha bah| tantidhammÈ kathitÈ, tasmÈ “DhammajÈlan”tipi naÑ dhÈrehi, yasmÈ ca ettha seÔÔhaÔÔhena brahmaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ vibhattaÑ, tasmÈ “BrahmajÈlan”tipi naÑ dhÈrehi, yasmÈ ettha dvÈsaÔÔhi diÔÔhiyo vibhattÈ, tasmÈ “DiÔÔhijÈlan”tipi naÑ dhÈrehi, yasmÈ pana imaÑ dhammapariyÈyaÑ sutvÈ devaputtamÈrampi khandhamÈrampi maccumÈrampi ______________________________________________________________ 1. JÈtamahÈvaÓÉo (SyÈ) 2. VaÓÔe chinne (Ka)


kilesamÈrampi sakkÈ maddituÑ, tasmÈ “anuttaro sa~gÈmavijayotipi naÑ dhÈrehÊ”ti.

Idamavoca BhagavÈti idaÑ nidÈnÈvasÈnato pabhuti yÈva “anuttaro sa~gÈmavijayotipi naÑ dhÈrehÊ”ti sakalaÑ suttantaÑ BhagavÈ paresaÑ paÒÒÈya alabbhaneyyapatiÔÔhaÑ paramagambhÊraÑ sabbaÒÒutaÒÒaÓaÑ pakÈsento s|riyo viya andhakÈraÑ diÔÔhigatamahandhakÈraÑ vidhamanto avoca. 149. AttamanÈ te bhikkh|ti te bhikkh| attamanÈ sakamanÈ, BuddhagatÈya pÊtiyÈ udaggacittÈ hutvÈti vuttaÑ hoti. Bhagavato bhÈsitanti evaÑ vicitranayadesanÈvilÈsayuttaÑ idaÑ suttaÑ karavÊkarutamaÒjunÈ kaÓÓasukhena paÓÉitajanahadayÈnaÑ amatÈbhisekasadisena brahmassarena bhÈsamÈnassa Bhagavato vacanaÑ. Abhinandunti anumodiÑsu ceva sampaÔicchiÑsu ca. AyaÒhi abhinandasaddo “abhinandati abhivadatÊ”ti-ÈdÊsu1 taÓhÈyampi Ègato. “AnnamevÈbhinandanti, ubhaye devamÈnusÈ”ti-ÈdÊsu2 upagamanepi.

“CirappavÈsiÑ purisaÑ, d|rato sotthimÈgataÑ. ©ÈtimittÈ suhajjÈ ca, abhinandanti Ègatan”ti-

ŒdÊsu3 sampaÔicchanepi. “AbhinanditvÈ anumoditvÈ”ti-ÈdÊsu4 anumodanepi. SvÈyamidha anumodanasampaÔicchanesu yujjati. Tena vuttaÑ “abhinandunti anumodiÑsu ceva sampaÔicchiÑsu cÈ”ti.

SubhÈsitaÑ sulapitaÑ, “sÈdhu sÈdh|”ti tÈdino. AnumodamÈnÈ sirasÈ, sampaÔicchiÑsu bhikkhavoti.

ImasmiÒca pana veyyÈkaraÓasminti imasmiÑ niggÈthakasutte. NiggÈthakattÈ hi idaÑ “veyyÈkaraÓan”ti vuttaÑ.

DasasahassÊ lokadhÈt|ti dasasahassacakkavÈÄaparimÈÓÈ lokadhÈtu. AkampitthÈti na suttapariyosÈneyeva akampitthÈti veditabbÈ. “BhaÒÒamÈne”ti hi vuttaÑ. TasmÈ dvÈsaÔÔhiyÈ diÔÔhigatesu viniveÔhetvÈ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 12 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 29 piÔÔhe. 3. Khu 1. 45 Dhammapade. 4. Ma 1. 160 piÔÔhe.

DÊghanikÈya 120

desiyamÈnesu tassa tassa diÔÔhigatassa pariyosÈne pariyosÈneti dvÈsaÔÔhiyÈ ÔhÈnesu akampitthÈti veditabbÈ.

Tattha aÔÔhahi kÈraÓehi pathavÊkampo veditabbo–dhÈtukkhobhena iddhimato ÈnubhÈvena, bodhisattassa gabbhokkantiyÈ, mÈtukucchito nikkhamanena, sambodhippattiyÈ, dhammacakkappavattanena, Èyusa~khÈrossajjanena, parinibbÈnenÈti. TesaÑ vinicchayaÑ “aÔÔha kho ime Œnanda het| aÔÔha paccayÈ mahato bh|micÈlassa pÈtubhÈvÈyÈ”ti * evaÑ mahÈparinibbÈne ÈgatÈya tantiyÈ vaÓÓanÈkÈle vakkhÈma. AyaÑ pana mahÈpathavÊ aparesupi aÔÔhasu ÔhÈnesu akampittha mahÈbhinikkhamane, BodhimaÓÉ|pasa~kamane, paÑsuk|laggahaÓe, paÑsuk|ladhovane, KÈÄakÈrÈmasutte, 1Gotamakasutte, VessantarajÈtake, imasmiÑ BrahmajÈleti. Tattha mahÈbhinikkhamanabodhimaÓÉ|pasa~kamanesu vÊriyabalena akampittha. PaÑsuk|laggahaÓe dvisahassadÊpaparivÈre cattÈro mahÈdÊpe pahÈya pabbajitvÈ susÈnaÑ gantvÈ paÑsuk|laÑ gaÓhantena “dukkaraÑ BhagavatÈ katan”ti acchariyavegÈbhihatÈ akampittha. PaÑsuk|ladhovanavessantarajÈtakesu akÈlakampanena akampittha. KÈÄakÈrÈmagotamakasuttesu “ahaÑ sakkhÊ BhagavÈ”ti sakkhibhÈvena akampittha. ImasmiÑ pana BrahmajÈle dvÈsaÔÔhiyÈ diÔÔhigatesu vijaÔetvÈ niggumbaÑ katvÈ desiyamÈnesu sÈdhukÈradÈnavasena akampitthÈti veditabbÈ.

Na kevalaÒca etesu ÔhÈnesuyeva pathavÊ akampittha, atha kho tÊsu sa~gahesupi MahÈmahindattherassa imaÑ dÊpaÑ ÈgantvÈ Jotivane nisÊditvÈ dhammaÑ desitadivasepi akampittha. KalyÈÓiyavihÈre ca PiÓÉapÈtiyattherassa cetiya~gaÓaÑ sammajjitvÈ tattheva nisÊditvÈ BuddhÈrammaÓaÑ pÊtiÑ gahetvÈ imaÑ suttantaÑ Èraddhassa suttapariyosÈne udakapariyantaÑ katvÈ akampittha. LohapÈsÈdassa pÈcÊna-ambalaÔÔhikaÔÔhÈnaÑ2 nÈma ahosi. Tattha nisÊditvÈ dÊghabhÈÓakattherÈ BrÈhmajÈlasuttaÑ ÈrabhiÑsu, tesaÑ sajjhÈyapariyosÈnepi3 udakapariyantameva katvÈ pathavÊ akampitthÈti. ______________________________________________________________ * DÊ 2. 90; AÑ 3. 132 piÔÔhesu. 1. KÈlakÈrÈmasutte (SÊ, Ka) AÑ 1. 333 piÔÔhe passitabbaÑ. 2. PÈcÊnaÑ AmbalaÔÔhikaÔthÈnaÑ (SÊ, Ka) 3. SajjhÈyanapariyosÈnepi (Ka)


EvaÑ yassÈnubhÈvena, akampittha anekaso. MedanÊ suttaseÔÔhassa, desitassa sayambhunÈ.

BrahmajÈlassa tassÊdha, dhammaÑ atthaÒca paÓÉitÈ. SakkaccaÑ uggahetvÈna, paÔipajjantu yonisoti.

Iti Suma~galavilÈsiniyÈ DÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ

BrahmajÈlasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

2. SÈmaÒÒaphalasutta

RÈjÈmaccakathÈvaÓÓanÈ

150. EvaÑ me sutaÑ -pa- RÈjagaheti SÈmaÒÒaphalasuttaÑ. TatrÈyaÑ apubbapadavaÓÓanÈ1. RÈjagaheti evaÑnÈmake nagare. TaÒhi MandhÈtu-mahÈgovindÈdÊhi pariggahitattÈ RÈjagahanti vuccati. AÒÒepettha pakÈre vaÓÓayanti, kiÑ tehi, nÈmamattametaÑ tassa nagarassa. TaÑ panetaÑ BuddhakÈle ca cakkavattikÈle ca nagaraÑ hoti, sesakÈle suÒÒaÑ hoti yakkhapariggahitaÑ, tesaÑ vasanavanaÑ2 hutvÈ tiÔÔhati. ViharatÊti avisesena iriyÈpathadibbabrahma-ariyavihÈresu aÒÒataravihÈra- sama~giparidÊpanametaÑ. Idha pana ÔhÈnagamananissajjasayanappabhedesu iriyÈpathesu aÒÒatara-iriyÈpathasamÈyogaparidÊpanaÑ. Tena Ôhitopi gacchantopi nisinnopi sayÈnopi BhagavÈ viharaticceva veditabbo. So hi ekaÑ iriyÈpathabÈdhanaÑ aÒÒena iriyÈpathena vicchinditvÈ aparipatantaÑ3 attabhÈvaÑ harati pavatteti, tasmÈ viharatÊti vuccati.

JÊvakassa KomÈrabhaccassa ambavaneti idamassa yaÑ gocaragÈmaÑ upanissÈya viharati, tassa samÊpanivÈsanaÔÔhÈnaparidÊpanaÑ4. TasmÈ RÈjagahe viharati JÊvakassa KomÈrabhaccassa ambavaneti RÈjagahasamÊpe JÊvakassa KomÈrabhaccassa ambavane viharatÊti evamettha attho veditabbo. SamÊpatthe hetaÑ bhummavacanaÑ. Tattha jÊvatÊti JÊvako, kumÈrena bhatoti KomÈrabhacco. YathÈha “kiÑ bhaÓe etaÑ kÈkehi samparikiÓÓanti? DÈrako devÈti. JÊvati bhaÓeti? JÊvati devÈti. Tena hi bhaÓe taÑ dÈrakaÑ amhÈkaÑ antepuraÑ netvÈ dhÈtÊnaÑ detha posetunti5. Tassa jÊvatÊti JÊvakoti nÈmaÑ akaÑsu. KumÈrena posÈpitoti Komarabhaccoti nÈmaÑ akaÑs|”ti6 ayaÑ panettha sa~khepo. VitthÈrena pana JÊvakavatthu Khandhake Ègatameva. VinicchayakathÈpissa SamantapÈsÈdikÈya7 VinayaÔÔhakathÈyaÑ vuttÈ. ______________________________________________________________ 1. AnupubbapadavaÓÓanÈ (SyÈ, Ka) 2. VasantavanaÑ (SÊ), vasanaÔÔhÈnaÑ vanaÑ (Ka) 3. ApatantaÑ (SÊ, Ka) 4. SamÊpe nivÈsanaÔÔhÈnaparidÊpanaÑ (SÊ, Ka) 5. Vi 3. 378 piÔÔhe. 6. Vi 3. 379 piÔÔhe. 7. Vi-®Ôha 3. 396 piÔÔhe.


AyaÑ pana JÊvako ekasmiÑ samaye Bhagavato dosÈbhisannaÑ kÈyaÑ virecetvÈ SiveyyakaÑ dussayugaÑ datvÈ vatthÈnumodanÈpariyosÈne sotÈpattiphale patiÔÔhÈya cintesi “mayÈ divasassa dvattikkhattuÑ BuddhupaÔÔhÈnaÑ gantabbaÑ, idaÒca VeÄuvanaÑ1 atid|re, mayhaÑ pana ambavanaÑ uyyÈnaÑ ÈsannataraÑ, yann|nÈhaÑ ettha Bhagavato vihÈraÑ kÈreyyan”ti. So tasmiÑ ambavane rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnaleÓakuÔimaÓÉapÈdÊni sampÈdetvÈ Bhagavato anucchavikaÑ gandhakuÔiÑ kÈrÈpetvÈ ambavanaÑ aÔÔhÈrasahatthubbedhena tambapaÔÔavaÓÓena pÈkÈrena parikkhipÈpetvÈ BuddhappamukhaÑ bhikkhusaÑghaÑ2 sacÊvarabhattena santappetvÈ dakkhiÓodakaÑ pÈtetvÈ vihÈraÑ niyyÈtesi3. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “Jivakassa KomÈrabhaccassa ambavane”ti.

AÉÉhateÄasehi bhikkhusatehÊti aÉÉhasatena |nehi terasahi bhikkhusatehi. RÈjÈti-ÈdÊsu rÈjati attano issariyasampattiyÈ cat|hi sa~gahavatth|hi mahÈjanaÑ raÒjeti vaÉÉhetÊti rÈjÈ. MagadhÈnaÑ issaroti MÈgadho. “AjÈtoyeva raÒÒo sattu bhavissatÊ”ti nemittakehi niddiÔÔhoti AjÈtasattu.

TasmiÑ kira kucchigate deviyÈ evar|po dohaÄo uppajji “aho vatÈhaÑ raÒÒo dakkhiÓabÈhulohitaÑ piveyyan”ti, sÈ “bhÈriye ÔhÈne dohaÄo uppanno, na sakkÈ kassaci Èrocetun”ti taÑ kathetuÑ asakkontÊ kisÈ4 dubbaÓÓÈ ahosi. TaÑ rÈjÈ pucchi “bhadde tuyhaÑ attabhÈvo na pakativaÓÓo, kiÑ kÈraÓan”ti. MÈ puccha mahÈrÈjÈti. Bhadde tvaÑ attano5 ajjhÈsayaÑ mayhaÑ akathentÊ kassa kathessasÊti tathÈ tathÈ nibandhitvÈ kathÈpesi. SutvÈ ca “bÈle kiÑ ettha tuyhaÑ bhÈriyasaÒÒÈ ahosÊ”ti vejjaÑ pakkosÈpetvÈ suvaÓÓasatthakena bÈhuÑ phÈlÈpetvÈ suvaÓÓasarakena lohitaÑ gahetvÈ udakena sambhinditvÈ pÈyesi. NemittakÈ taÑ sutvÈ “esa gabbho raÒÒo sattu bhavissati, iminÈ rÈjÈ haÒÒissatÊ”ti byÈkariÑsu. DevÊ sutvÈ “mayhaÑ kira kucchito nikkhanto rÈjÈnaÑ mÈressatÊ”ti gabbhaÑ pÈtetukÈmÈ uyyÈnaÑ gantvÈ kucchiÑ maddÈpesi, gabbho na patati. SÈ punappunaÑ gantvÈ tatheva kÈresi. RÈjÈ “kimatthaÑ ______________________________________________________________ 1. Gijjhak|ÔaÑ VeÄuvanaÑ (SyÈ, Ka) 2. Buddhapamukhassa bhikkhusaÑghassa (Ka) 3. NiyyÈdesi (SyÈ) 4. KÊsÈ (SyÈ) 5. TuyhaÑ (bah|su)

124 DÊghanikÈya

ayaÑ abhiÓhaÑ uyyÈnaÑ gacchatÊ”ti parivÊmaÑsanto taÑ kÈraÓaÑ sutvÈ “bhadde tava kucchiyaÑ ‘putto’ti vÈ ‘dhÊtÈ’ti vÈ na paÒÒÈyati, ‘attano nibbattadÈrakaÑ evamakÈsÊ’ti mahÈ aguÓarÈsipi no JambudÊpatale Èvi bhavissati, mÈ tvaÑ evaÑ karohÊ”ti nivÈretvÈ ÈrakkhaÑ adÈsi. SÈ gabbhavuÔÔhÈnakÈle “mÈressÈmÊ”ti cintesi. TadÈpi ÈrakkhamanussÈ dÈrakaÑ apanayiÑsu. AthÈparena samayena vuÉÉhippattaÑ kumÈraÑ deviyÈ dassesuÑ. SÈ taÑ disvÈva puttasinehaÑ uppÈdesi, tena naÑ mÈretuÑ nÈsakkhi. RÈjÈpi anukkamena puttassa oparajjamadÈsi.

AthekasmiÑ samaye Devadatto rahogato cintesi “SÈriputtassa parisÈ mahÈ, MoggallÈnassa parisÈ mahÈ Kassapassa parisÈ ca mahÈti1 evamime visuÑ visuÑ dhurÈ, ahampi ekaÑ dhuraÑ nÊharÈmÊ”ti. So “na sakkÈ vinÈ lÈbhena parisaÑ uppÈdetuÑ, handÈhaÑ lÈbhaÑ nibbattemÊ”ti cintetvÈ Khandhake * Ègatanayena AjÈtasattuÑ kumÈraÑ iddhipÈÔihÈriyena pasÈdetvÈ sÈyaÑpÈtaÑ paÒcahi rathasatehi upaÔÔhÈnaÑ ÈgacchantaÑ ativissatthaÑ ÒatvÈ ekadivasaÑ upasa~kamitvÈ etadavoca “pubbe kho kumÈra manussÈ dÊghÈyukÈ, etarahi appÈyukÈ, tena hi tvaÑ kumÈra pitaraÑ hantvÈ rÈjÈ hohi, ahaÑ BhagavantaÑ hantvÈ Buddho bhavissÈmÊ”ti kumÈraÑ pituvadhe uyyojeti.

So “ayyo Devadatto mahÈnubhÈvo, etassa aviditaÑ nÈma natthÊ”ti |ruyÈ potthaniyaÑ2 bandhitvÈ divÈ divassa bhÊto ubbiggo ussa~kÊ utrasto antepuraÑ pavisitvÈ vuttappakÈraÑ vippakÈraÑ akÈsi. Atha naÑ amaccÈ gahetvÈ anuyuÒjitvÈ “kumÈro ca hantabbo, Devadatto ca sabbe ca bhikkh| hantabbÈ”ti sammantayitvÈ3 “raÒÒo ÈÓÈvasena karissÈmÈ”ti raÒÒo ÈrocesuÑ.

RÈjÈ ye amaccÈ mÈretukÈmÈ ahesuÑ, tesaÑ ÔhÈnantarÈni acchinditvÈ, ye na mÈretukÈmÈ, te uccesu ÔhÈnesu ÔhapetvÈ kumÈraÑ pucchi “kissa pana tvaÑ kumÈra maÑ mÈretukÈmosÊ”ti. Rajjenamhi deva atthikoti. RÈjÈ tassa rajjaÑ adÈsi. ______________________________________________________________ 1. ParisÈti (SÊ) * Vi 4. 350 piÔÔhe. 2. PotthanÊyaÑ (SyÈ), potthanikaÑ (Ka) 3. MantayiÑsu (Ka)


So “MayhaÑ manoratho nipphanno”ti Devadattassa Èrocesi. Tato naÑ so Èha “tvaÑ si~gÈlaÑ antokatvÈ bheripariyonaddhapuriso viya ‘sukiccakÈrimhÊ’ti maÒÒasi, katipÈheneva te pitÈ tayÈ kataÑ avamÈnaÑ cintetvÈ sayameva rÈjÈ bhavissatÊ”ti. Atha bhante kiÑ karomÊti? M|laghaccaÑ1 ghÈtehÊti. Nanu bhante mayhaÑ pitÈ na satthavajjhoti? ŒhÈrupacchedena naÑ mÈrehÊti. So pitaraÑ tÈpanagehe pakkhipÈpesi, tÈpanagehaÑ nÈma kammakaraÓatthÈya kataÑ dh|magharaÑ. “Mama mÈtaraÑ ÔhapetvÈ aÒÒassa daÔÔhuÑ mÈ dethÈ”ti Èha. DevÊ suvaÓÓasarake bhattaÑ pakkhipitvÈ uccha~genÈdÈya pavisati. RÈjÈ taÑ bhuÒjitvÈ yÈpeti. So “mayhaÑ pitÈ kathaÑ yÈpetÊ”ti pucchitvÈ taÑ pavattiÑ sutvÈ “mayhaÑ mÈtu uccha~gaÑ2 katvÈ pavisituÑ mÈ dethÈ”ti-Èha. Tato paÔÔhÈya devÊ moÄiyaÑ pakkhipitvÈ pavisati. Tampi sutvÈ “moÄiÑ bandhitvÈ pavisituÑ mÈ dethÈ”ti. Tato suvaÓÓapÈdukÈsu bhattaÑ ÔhapetvÈ pidahitvÈ pÈdukÈ Èruyha pavisati. RÈjÈ tena yÈpeti. Puna “kathaÑ yÈpetÊ”ti pucchitvÈ tamatthaÑ sutvÈ “pÈdukÈ Èruyha pavisitumpi mÈ dethÈ”ti Èha. Tato paÔÔhÈya devÊ gandhodakena nhÈyitvÈ sarÊraÑ catumadhurena makkhetvÈ pÈrupitvÈ pavisati. RÈjÈ tassÈ sarÊraÑ lehitvÈ yÈpeti. Puna pucchitvÈ taÑ pavattiÑ sutvÈ “ito paÔÔhÈya mayhaÑ mÈtu pavesanaÑ nivÈrethÈ”ti Èha. DevÊ dvÈram|le ÔhatvÈ “sÈmi BimbisÈra etaÑ daharakÈle mÈretuÑ na adÈsi, attano sattuÑ attanÈva posesi, idaÑ pana dÈni te pacchimadassanaÑ, nÈhaÑ ito paÔÔhÈya tumhe passituÑ labhÈmi, sace mayhaÑ doso atthi, khamatha devÈ”ti roditvÈ kanditvÈ nivatti.

Tato paÔÔhÈya raÒÒo ÈhÈro natthi. RÈjÈ maggaphalasukhena ca~kamena yÈpeti. Ativiya’ssa attabhÈvo virocati. So “kathaÑ me bhaÓe pitÈ yÈpetÊ”ti pucchitvÈ “ca~kamena deva3 yÈpeti, ativiya cassa attabhÈvo virocatÊ”ti sutvÈ ca~kamaÑ dÈnissa hÈressÈmÊti cintetvÈ “mayhaÑ pitu pÈde khurena phÈletvÈ loÓatelena makkhetvÈ khadira~gÈrehi vÊtaccitehi pacathÈ”ti nhÈpite pesesi. RÈjÈ te disvÈ “n|na mayhaÑ putto kenaci saÒÒatto bhavissati, ime mama ______________________________________________________________ 1. M|lacchaÑ (SyÈ), m|lacchejjaÑ (Ka) 2. Uccha~ge (SyÈ, Ka), ucca~gaÑ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 8 piÔÔhe.) 3. Ca~kameneva (Ka)

126 DÊghanikÈya

massukaraÓatthÈyÈgatÈ”ti cintesi. Te gantvÈ vanditvÈ aÔÔhaÑsu. KasmÈ ÈgatatthÈti ca puÔÔhÈ taÑ sÈsanaÑ ÈrocesuÑ. TumhÈkaÑ raÒÒo manaÑ karothÈti ca vuttÈ nisÊda devÈti vatvÈ ca rÈjÈnaÑ vanditvÈ “deva mayaÑ raÒÒo ÈÓaÑ karoma, mÈ amhÈkaÑ kujjhittha, na yidaÑ tumhÈdisÈnaÑ dhammarÈj|naÑ anucchavikan”ti vatvÈ vÈmahatthena gopphake gahetvÈ dakkhiÓahatthena khuraÑ gahetvÈ pÈdatalÈni phÈletvÈ loÓatelena makkhetvÈ khadira~gÈrehi vÊtaccitehi paciÑsu. RÈjÈ kira pubbe cetiya~gaÓe sa-upÈhano agamÈsi, nisajjanatthÈya paÒÒattakaÔasÈrakaÒca adhotehi pÈdehi akkami, tassÈyaÑ nissandoti vadanti. RaÒÒo balavavedanÈ uppannÈ. So “aho Buddho, aho dhammo, aho saÑgho”ti anussaranto yeva cetiya~gaÓe khittamÈlÈ viya milÈyitvÈ cÈtumahÈrÈjikadevaloke VessavaÓassa1 paricÈrako Janavasabho nÈma yakkho hutvÈ nibbatti.

TaÑ divasameva AjÈtasattussa putto jÈto, puttassa jÈtabhÈvaÒca pitu matabhÈvaÒca nivedetuÑ dve lekhÈ ekakkhaÓeyeva ÈgatÈ. AmaccÈ “paÔhamaÑ puttassa jÈtabhÈvaÑ ÈrocessÈmÈ”ti taÑ lekhaÑ raÒÒo hatthe ÔhapesuÑ. RaÒÒo ta~khaÓeyeva puttasineho uppajjitvÈ sakalasarÊraÑ khobhetvÈ aÔÔhimiÒjaÑ Èhacca aÔÔhÈsi. TasmiÑ khaÓe pituguÓamaÒÒÈsi “mayi jÈtepi mayhaÑ pitu evameva sineho uppanno”ti. So “gacchatha bhaÓe, mayhaÑ pitaraÑ vissajjetha vissajjethÈ”ti Èha. KiÑ vissajjÈpetha2 devÈti itaraÑ lekhaÑ hatthe ÔhapayiÑsu.

So taÑ pavattiÑ3 sutvÈ rodamÈno mÈtu samÊpaÑ gantvÈ “ahosi nu kho amma mayhaÑ pitu mayi jÈte sineho”ti. SÈ Èha “bÈlaputta kiÑ vadesi, tava daharakÈle a~guliyÈ pÊÄakÈ uÔÔhahi4, atha taÑ rodamÈnaÑ saÒÒÈpetuÑ asakkontÈ taÑ gahetvÈ vinicchayaÔÔhÈne nisinnassa tava pitu santikaÑ agamaÑsu. PitÈ te a~guliÑ mukhe Ôhapesi, pÊÄakÈ mukheyeva bhijji. Atha kho pitÈ tava sinehena taÑ lohitamissakaÑ pubbaÑ anuÔÔhubhitvÈva5 ajjhohari. Evar|po te pitu sineho”ti. So roditvÈ paridevitvÈ pitu sarÊrakiccaÑ akÈsi. ______________________________________________________________ 1. VessavaÓÓassa (SyÈ) 2. VissajjÈpesi (S¢) 3. TaÑ matappavattiÑ (Ka) 4. UÔÔhÈsi (SÊ, SyÈ) 5. AniÔÔhubhitvÈ (Ka), anuÔÔhahitvÈva (SyÈ, Ka)


* Devadattopi AjÈtasattuÑ upasa~kamitvÈ purise mahÈrÈja ÈÓÈpehi “ye samaÓaÑ GotamaÑ jÊvitÈ voropessantÊ”ti vatvÈ tena dinne purise pesetvÈ sayaÑ Gijjhak|ÔaÑ Èruyha yantena silaÑ pavijjhitvÈ NÈÄÈgirihatthiÑ muÒcÈpetvÈpi kenaci upÈyena BhagavantaÑ mÈretuÑ asakkonto parihÊnalÈbhasakkÈro paÒca vatth|ni yÈcitvÈ tÈni alabhamÈno “tehi janaÑ saÒÒÈpessÈmÊ”ti saÑghabhedaÑ katvÈ SÈriputtamoggallÈnesu parisaÑ ÈdÈya pakkantesu uÓhalohitaÑ mukhena chaÉÉetvÈ nava mÈse gilÈnamaÒce nipajjitvÈ vippaÔisÈrajÈto “kuhiÑ etarahi SatthÈ vasatÊ”ti pucchitvÈ “Jetavane”ti vutte “maÒcakena maÑ ÈharitvÈ SatthÈraÑ dassethÈ”ti vatvÈ ÈhariyamÈno Bhagavato dassanÈrahassa kammassa akatattÈ Jetavane pokkharaÓÊsamÊpeyeva dvedhÈ bhinnaÑ pathaviÑ pavisitvÈ mahÈniraye patiÔÔhitoti. Ayamettha sa~khepo, vitthÈrakathÈnayo Khandhake* Ègato, ÈgatattÈ1 pana sabbaÑ na vuttanti. EvaÑ ajÈtoyeva raÒÒo sattu bhavissatÊti nemittakehi niddiÔÔhoti AjÈtasattu.

Vedehiputtoti ayaÑ KosalaraÒÒo dhÊtÈya putto, na VideharaÒÒo. VedehÊti pana paÓÉitÈdhivacanametaÑ. YathÈha “vedehikÈ gahapatÈnÊ,2 ayyo Œnando vedehamunÊ”ti3. TatrÈyaÑ vacanattho–vidanti etenÈti vedo, ÒÈÓassetaÑ adhivacanaÑ, vedena Êhati ghaÔati vÈyamatÊti VedehÊ, VedehiyÈ putto Vedehiputto.

Tadah|ti tasmiÑ ahu, tasmiÑ divaseti attho. Upavasanti etthÈti uposatho, upavasantÊti sÊlena vÈ anasanena4 vÈ upetÈ hutvÈ vasantÊti attho. AyaÑ panettha atthuddhÈro–“ÈyÈmÈvuso Kappina uposathaÑ gamissÈmÈ”ti-ÈdÊsu pÈtimokkhuddeso uposatho. “EvaÑ aÔÔha~gasamannÈgato kho visÈkhe uposatho upavuttho”ti-ÈdÊsu5 sÊlaÑ. “Suddhassa ve sadÈ phaggu, suddhassuposatho sadÈ”ti-ÈdÊsu6 upavÈso. “Uposatho nÈma nÈgarÈjÈ”ti-ÈdÊsu7 ______________________________________________________________ * Vi 4. 351 piÔÔhÈdÊsu vitthÈro. 1. VitthÈrakathÈnayo Khandhake ÈgatattÈ (SÊ) 2. Ma 1. 176 piÔÔhe. 3. VedehimunÊti (SyÈ) SaÑ 1. 419 piÔÔhe. 4. Anussukena (SyÈ) 5. AÑ 3. 84 piÔÔhe. 6. Ma 1. 48 piÔÔhe. 7. DÊ 2. 142 piÔthe.

128 DÊghanikÈya

paÒÒatti. “Na bhikkhave tadahuposathe sabhikkhukÈ ÈvÈsÈ”ti-ÈdÊsu1 upavasitabbadivaso. IdhÈpi so-eva adhippeto. So panesa aÔÔhamÊ cÈtuddasÊ pannarasÊbhedena tividho. TasmÈ sesadvayanivÈraÓatthaÑ “pannarase”ti vuttaÑ. Teneva vuttaÑ “upavasanti etthÈti uposatho”ti.

KomudiyÈti kumudavatiyÈ. TadÈ kira kumudÈni supupphitÈni honti, tÈni ettha santÊti komudÊ. CÈtumÈsiniyÈti cÈtumÈsiyÈ, sÈ hi catunnaÑ mÈsÈnaÑ pariyosÈnabh|tÈti cÈtumÈsÊ. Idha pana cÈtumÈsinÊti vuccati. MÈsapuÓÓatÈya, utupuÓÓatÈya, saÑvaccharapuÓÓatÈya puÓÓÈ sampuÓÓÈti puÓÓÈ. “MÈ” iti cando vuccati, so ettha puÓÓoti puÓÓamÈ. EvaÑ puÓÓÈya puÓÓamÈyÈti imasmiÑ padadvaye ca attho veditabbo.

RÈjÈmaccaparivutoti evar|pÈya rajataghaÔaviniggatÈhi khÊradhÈrÈhi dhoviyamÈnadisÈbhÈgÈya viya, rajatavimÈnaniccharitehi2 muttÈvaÄi-sumanakusumadÈma-setaduk|lakumudavisarehi samparikiÓÓÈya viya ca caturupakkilesavimuttapuÓÓacandappabhÈsamudayobhÈsitÈya rattiyÈ rÈjÈmaccehi parivutoti attho. UparipÈsÈdavaragatoti pÈsÈdavarassa uparigato. MahÈrahe samussitasetacchatte kaÒcanÈsane nisinno hoti. KasmÈ nisinno? NiddÈvinodanatthaÑ. AyaÒhi rÈjÈ pitari upakkantadivasato paÔÔhÈya “niddaÑ okkamissÈmÊ”ti nimÊlitamattesu3 yeva akkhÊsu sattisata-abbhÈhato viya kandamÈnoyeva4 pabujjhi. “Kimetan”ti ca vutte “na kiÒcÊ”ti vadati. Tenassa amanÈpÈ niddÈ, iti niddÈvinodanatthaÑ nisinno. Api ca tasmiÑ divase nakkhattaÑ sa~ghuÔÔhaÑ hoti, sabbaÑ nagaraÑ sittasammaÔÔhaÑ5 vippakiÓÓavÈlukaÑ paÒcavaÓÓakusumalÈjapuÓÓaghaÔapaÔimaÓÉitagharadvÈraÑ samussitadhajapaÔÈkavicitrasamujjalitadÊpamÈlÈla~katasabbadisÈbhÈgaÑ vÊthisabhÈgena racchÈsabhÈgena nakkhattakÊÄaÑ anubhavamÈnena mahÈjanena samÈkiÓÓaÑ hoti iti nakkhattadivasatÈyapi nisinnoti vadanti. EvaÑ pana vatvÈpi “rÈjakulassa nÈma sadÈpi nakkhattameva, niddÈvinodanatthaÑyeva panesa nisinno”ti sanniÔÔhÈnaÑ kataÑ. ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 187 piÔÔhe. 2. Viccharitehi (SyÈ, Ka), viccutehi (Ka) 3. Nimmilitamattesu (SyÈ) 4. PhandamÈnoyeva (SyÈ) 5. SusiÔÔhasammaÔÔhaÑ (SyÈ), susammaÔÔhaÑ (Ka)


UdÈnaÑ udÈnesÊti udÈhÈraÑ udÈhari. YathÈ hi yaÑ telaÑ mÈnaÑ gahetuÑ na sakkoti vissanditvÈ gacchati, taÑ “avaseko”ti vuccati. YaÒca jalaÑ taÄÈkaÑ gahetuÑ na sakkoti ajjhottharitvÈ gacchati, taÑ “ogho”ti vuccati, evameva yaÑ pÊtivacanaÑ hadayaÑ gahetuÑ na sakkoti, adhikaÑ hutvÈ anto asaÓÔhahitvÈ bahi nikkhamati taÑ “udÈnan”ti vuccati, evar|paÑ pÊtimayaÑ vacanaÑ nicchÈresÊti attho.

DosinÈti dosÈpagatÈ, abbhÈ, mahikÈ, dh|mo, rajo,1 rÈh|ti imehi paÒcahi2 upakkilesehi virahitÈti vuttaÑ hoti. TasmÈ ramaÓÊyÈti-ÈdÊni paÒca thomanavacanÈni. SÈ hi mahÈjanassa manaÑ ramayatÊti ramaÓÊyÈ. VuttadosavimuttÈya candappabhÈya obhÈsitattÈ ati viya sur|pÈti abhir|pÈ. DassituÑ3 yuttÈti dassanÊyÈ. CittaÑ pasÈdetÊti pÈsÈdikÈ. DivasamÈsÈdÊnaÑ lakkhaÓaÑ bhavituÑ yuttÈti lakkhaÒÒÈ.

KaÑ nu khvajjÈti kaÑ nu kho ajja. SamaÓaÑ vÈ brÈhmaÓaÑ vÈti samitapÈpatÈya samaÓaÑ, bÈhitapÈpatÈya brÈhmaÓaÑ. YaÑ no payirupÈsatoti vacanabyattayo4 esa, yaÑ amhÈkaÑ paÒhapucchanavasena payirupÈsantÈnaÑ madhuraÑ dhammaÑ sutvÈ cittaÑ pasÊdeyyÈti attho. Iti rÈjÈ iminÈ sabbenapi vacanena obhÈsanimittakammaÑ akÈsi. Kassa akÈsÊti? JÊvakassa. KimatthaÑ? Bhagavato dassanatthaÑ. KiÑ BhagavantaÑ sayaÑ dassanÈya upagantuÑ na sakkotÊti? Œma na sakkoti. KasmÈ? MahÈparÈdhatÈya.

Tena hi Bhagavato upaÔÔhÈko ariyasÈvako attano pitÈ mÈrito, Devadatto ca tameva nissÈya Bhagavato bahuÑ anatthamakÈsi, iti mahÈparÈdho esa, tÈya mahÈparÈdhatÈya sayaÑ gantuÑ na sakkoti. JÊvako pana Bhagavato upaÔÔhÈko, “tassa piÔÔhichÈyÈya BhagavantaÑ passissÈmÊ”ti obhÈsanimittakammaÑ akÈsi. KiÑ JÊvako pana “mayhaÑ idaÑ obhÈsanimittakamman”ti jÈnÈtÊti? Œma jÈnÈti. Atha kasmÈ tuÓhÊ ahosÊti? VikkhepapacchedanatthaÑ.

TassaÑ hi parisati5 channaÑ satthÈrÈnaÑ upaÔÔhÈkÈ bah| sannipatitÈ, te asikkhitÈnaÑ payirupÈsanena sayampi asikkhitÈva. Te mayi Bhagavato ______________________________________________________________ 1. Dh|marajo (SyÈ) 2. Cat|hi (SyÈ) idaÑ padaÑ natthi SÊ-potthake, SÊ-®Ê Abhinava 2. 14 piÔÔhe oloketabbÈ. 3. DakkhituÑ (SÊ) 4. Vacanabyattayogo (SyÈ, Ka) 5. TassaÑ hi parisatiÑ (SÊ), tasmiÒhi parisati (SyÈ, Ka)

130 DÊghanikÈya

guÓakathaÑ Èraddhe antarantarÈ uÔÔhÈyuÔÔhÈya attano satthÈrÈnaÑ guÓaÑ kathessanti, evaÑ me Satthu guÓakathÈ pariyosÈnaÑ na gamissati. RÈjÈ pana imesaÑ kul|pake upasa~kamitvÈ gahitÈsÈratÈya tesaÑ guÓakathÈya anattamano hutvÈ maÑ paÔipucchissati, athÈhaÑ nibbikkhepaÑ Satthu guÓaÑ kathetvÈ rÈjÈnaÑ Satthu santikaÑ gahetvÈ gamissÈmÊti jÈnantova vikkhepapacchedanatthaÑ tuÓhÊ ahosÊti.

Tepi amaccÈ evaÑ cintesuÑ “ajja rÈjÈ paÒcahi padehi rattiÑ thometi, addhÈ kaÒci samaÓaÑ vÈ brÈhmaÓaÑ vÈ upasa~kamitvÈ paÒhaÑ pucchitvÈ dhammaÑ sotukÈmo, yassa cesa dhammaÑ sutvÈ pasÊdissati, tassa ca mahantaÑ sakkÈraÑ karissati. Yassa pana kul|pako samaÓo rÈjakul|pako hoti, bhaddaÑ tassÈ”ti. 151. Te evaÑ cintetvÈ “ahaÑ attano kul|pakasamaÓassa vaÓÓaÑ vatvÈ rÈjÈnaÑ gahetvÈ gamissÈmi, ahaÑ gamissÈmÊ”ti attano attano kul|pakÈnaÑ vaÓÓaÑ kathetuÑ ÈraddhÈ. TenÈha “evaÑ vutte aÒÒataro rÈjÈmacco”ti-Èdi. Tattha P|raÓoti tassa satthupaÔiÒÒassa nÈmaÑ. Kassapoti gottaÑ. So kira aÒÒatarassa kulassa ek|nadÈsasataÑ p|rayamÈno jÈto, tenassa “P|raÓo”ti nÈmaÑ akaÑsu. Ma~galadÈsattÈ cassa “dukkaÔan”ti1 vattÈ natthi, “akataÑ vÈ na katan”ti. So “kimahaÑ ettha vasÈmÊ”ti palÈyi. Athassa corÈ vatthÈni acchindiÑsu, so paÓÓena vÈ tiÓena vÈ paÔicchÈdetumpi ajÈnanto jÈtar|peneva ekaÑ gÈmaÑ pÈvisi. ManussÈ taÑ disvÈ “ayaÑ samaÓo arahÈ appiccho, natthi iminÈ sadiso”ti p|vabhattÈdÊni gahetvÈ upasa~kamanti. So “mayhaÑ sÈÔakaÑ anivatthabhÈvena idaÑ uppannan”ti tato paÔÔhÈya sÈÔakaÑ labhitvÈpi na nivÈsesi, tadeva pabbajjaÑ aggahesi, tassa santike aÒÒepi aÒÒepÊti paÒcasatamanussÈ pabbajiÑsu. TaÑ sandhÈyÈha “P|raÓo Kassapo”ti.

Pabbajitasam|hasa~khÈto saÑgho assa atthÊti sa~ghÊ. Sveva gaÓo assa atthÊti gaÓÊ. ŒcÈrasikkhÈpanavasena tassa gaÓassa Ècariyoti gaÓÈcariyo. ©Ètoti paÒÒÈto pÈkaÔo. “Appiccho ______________________________________________________________ 1. SukataÑ dukkaÔanti (SyÈ, Ka)


santuÔÔho, appicchatÈya vatthampi na nivÈsetÊ”ti evaÑ samuggato yaso assa atthÊti yasassÊ. Titthakaroti laddhikaro. SÈdhusammatoti ayaÑ sÈdhu sundaro sappurisoti evaÑ sammato. BahujanassÈti assutavato andhabÈlaputhujjanassa. Pabbajitato paÔÔhÈya atikkantÈ bah| rattiyo jÈnÈtÊti rattaÒÒ|. CiraÑ pabbajitassa assÈti cirapabbajito, acirapabbajitassa hi kathÈ okappanÊyÈ na hoti. TenÈha “cirapabbajito”ti. Addhagatoti addhÈnaÑ gato, dve tayo rÈjaparivaÔÔe atÊtoti adhippÈyo. Vayo-anuppattoti pacchimavayaÑ anuppatto. IdaÑ ubhayampi “daharassa kathÈ okappanÊyÈ na hotÊ”ti etaÑ sandhÈya1 vuttaÑ.

TuÓhÊ ahosÊti suvaÓÓavaÓÓaÑ madhurarasaÑ ambapakkaÑ khÈditukÈmo puriso ÈharitvÈ hatthe ÔhapitaÑ kÈjarapakkaÑ disvÈ viya jhÈnÈbhiÒÒÈdiguÓayuttaÑ tilakkhaÓabbhÈhataÑ madhuraÑ dhammakathaÑ sotukÈmo pubbe P|raÓassa dassanenÈpi anattamano idÈni guÓakathÈya suÔÔhutaraÑ anattamano hutvÈ tuÓhÊ ahosi. Anattamano samÈnopi pana “sacÈhaÑ etaÑ tajjetvÈ gÊvÈyaÑ gahetvÈ nÊharÈpessÈmi, yo yo kathesi, taÑ taÑ rÈjÈ evaÑ karotÊ’ti bhÊto aÒÒopi koci kiÒci na kathessatÊ”ti amanÈpampi taÑ kathaÑ adhivÈsetvÈ tuÓhÊ eva ahosi. 152. AthaÒÒo “ahaÑ attano kul|pakassa vaÓÓaÑ kathessÈmÊ”ti cintetvÈ vattuÑ Èrabhi. Tena vuttaÑ “aÒÒataropi kho”ti-Èdi. TaÑ sabbaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ. Ettha pana MakkhalÊti tassa nÈmaÑ. GosÈlÈya jÈtattÈ GosÈloti dutiyaÑ nÈmaÑ. TaÑ kira sakaddamÈya bh|miyÈ telaghaÔaÑ gahetvÈ gacchantaÑ “tÈta mÈ khalÊ”ti sÈmiko Èha. So pamÈdena khalitvÈ patitvÈ2 sÈmikassa bhayena palÈyituÑ Èraddho. SÈmiko upadhÈvitvÈ dussakaÓÓe aggahesi, so sÈÔakaÑ chaÉÉetvÈ acelako hutvÈ palÈyi. SesaÑ P|raÓasadisameva. 153. Ajitoti tassa nÈmaÑ. KesakambalaÑ dhÈretÊti Kesakambalo. Iti nÈmadvayaÑ saÑsanditvÈ “Ajito Kesakambalo”ti ______________________________________________________________ 1. SandhÈya (SÊ), taÑ sandhÈya (Ka) 2. IdaÑ padaÑ natthi SÊ-potthake.

132 DÊghanikÈya

vuccati. Tattha Kesakambalo nÈma manussakesehi katakambalo. Tato paÔikiÔÔhataraÑ vatthaÑ nÈma natthi. YathÈha “seyyathÈpi bhikkhave yÈni kÈnici tantÈvutÈnaÑ vatthÈnaÑ1, kesakambalo tesaÑ paÔikiÔÔho akkhÈyati. Kesakambalo bhikkhave sÊte sÊto, uÓhe uÓho, dubbaÓÓo duggandho dukkhasamphasso”ti2. 154. Pakudhoti tassa nÈmaÑ. KaccÈyanoti gottaÑ. Iti nÈmagottaÑ saÑsanditvÈ “Pakudho KaccÈyano”ti vuccati. SÊtudakapaÔikkhittako esa, vaccaÑ katvÈpi udakakiccaÑ na karoti, uÓhodakaÑ vÈ kaÒjiyaÑ vÈ labhitvÈ karoti, nadiÑ vÈ maggodakaÑ vÈ atikkamma “sÊlaÑ me bhinnan”ti vÈlikÈth|paÑ katvÈ sÊlaÑ adhiÔÔhÈya gacchati. Evar|po nissirikaladdhiko esa. 155. SaÒcayoti tassa nÈmaÑ. BelaÔÔhassa puttoti BelaÔÔhaputto. 156. AmhÈkaÑ gaÓÔhanakileso palibundhanakileso natthi, kilesagaÓÔharahitÈ3 mayanti evaÑvÈditÈya laddhanÈmavasena NigaÓÔho. NÈÔassa4 putto NÈÔaputto.

KomarabhaccajÊvakakathÈvaÓÓanÈ

157. Atha kho rÈjÈti rÈjÈ kira tesaÑ vacanaÑ sutvÈ cintesi “ahaÑ yassa yassa vacanaÑ na sotukÈmo, so so eva kathesi. Yassa panamhi vacanaÑ sotukÈmo, esa nÈgavasaÑ pivitvÈ Ôhito supaÓÓo viya tuÓhÊbh|to, anattho vata me”ti. Athassa etadahosi “JÊvako upasantassa Buddhassa Bhagavato upaÔÔhÈko, sayampi upasanto, tasmÈ vattasampanno bhikkhu viya tuÓhÊbh|tova nisinno, na esa mayi akathente kathessati, hatthimhi kho pana maddante hatthisseva pÈdo gahetabbo”ti tena saddhiÑ sayaÑ mantetumÈraddho. Tena vuttaÑ “atha kho rÈjÈ”ti. Tattha kiÑ tuÓhÊti kena kÈraÓena tuÓhÊ. ImesaÑ amaccÈnaÑ attano attano kul|pakasamaÓassa vaÓÓaÑ kathentÈnaÑ mukhaÑ nappahoti. KiÑ yathÈ etesaÑ, evaÑ tava kul|pakasamaÓo natthi, kiÑ tvaÑ daliddo, na te mama pitarÈ issariyaÑ dinnaÑ, udÈhu assaddhoti pucchati. ______________________________________________________________ 1. TantÈvutÈni vatthÈni (SÊ, SyÈ) SÊ-®Ê Abhinava 2. 17 piÔÔhepi; AÑ-®Ôha 2. 242 piÔÔhe pana passitabbaÑ. 2. AÑ 1. 290 piÔÔhe. 3. KilesagaÓÔhirahitÈ (SÊ, Ka) 4. NÈthassa (SÊ)


Tato JÊvakassa etadahosi “ayaÑ rÈjÈ maÑ kul|pakasamaÓassa guÓaÑ kathÈpeti, na dÈni me tuÓhÊbhÈvassa kÈlo, yathÈ kho panime rÈjÈnaÑ vanditvÈ nisinnÈva attano kul|pakasamaÓÈnaÑ guÓaÑ kathayiÑsu, na mayhaÑ evaÑ Satthu guÓe kathetuÑ yuttan”ti uÔÔhÈyÈsanÈ Bhagavato vihÈrÈbhimukho paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ dasanakhasamodhÈnasamujjalaÑ aÒjaliÑ sirasi paggahetvÈ “mahÈrÈja mÈ maÑ evaÑ cintayittha ‘ayaÑ yaÑ vÈ taÑ vÈ samaÓaÑ upasa~kamatÊ’ti, mama Satthuno hi mÈtukucchi-okkamane, mÈtukucchito nikkhamane, mahÈbhinikkhamane, sambodhiyaÑ, dhammacakkappavattane ca dasasahassilokadhÈtu kampittha, evaÑ yamakapÈÔihÈriyaÑ akÈsi, evaÑ devorohaÓaÑ, ahaÑ Satthuno guÓe kathayissÈmi, ekaggacitto suÓa mahÈrÈjÈ”ti vatvÈ “ayaÑ deva BhagavÈ ArahaÑ SammÈsambuddho”ti-ÈdimÈha. Tattha * taÑ kho pana Bhagavantanti itthambh|tÈkhyÈnatthe upayogavacanaÑ, tassa kho pana Bhagavatoti attho. KalyÈÓoti kalyÈÓaguÓasamannÈgato, seÔÔhoti vuttaÑ hoti. Kittisaddoti kittiyeva, thutighoso vÈ. Abbhuggatoti sadevakaÑ lokaÑ ajjhottharitvÈ uggato. Kinti? Itipi so BhagavÈ ArahaÑ SammÈsambuddho -pa- BhagavÈti.

TatrÈyaÑ padasambandho–so BhagavÈ itipi ArahaÑ, itipi SammÈsambuddho -pa- itipi BhagavÈti, iminÈ ca iminÈ ca kÈraÓenÈti vuttaÑ hoti. Tattha ÈrakattÈ, arÊnaÑ, arÈnaÒca hatattÈ paccayÈdÊnaÑ arahattÈ pÈpakaraÓe rahÈbhÈvÈti imehi tÈva kÈraÓehi so BhagavÈ Arahanti veditabboti-ÈdinÈ nayena mÈtikaÑ nikkhipitvÈ sabbÈneva cetÈni padÈni Visuddhimagge1 BuddhÈnussatiniddese vitthÈritÈnÊti tato nesaÑ vitthÈro gahetabbo.

JÊvako pana ekamekassa padassa atthaÑ niÔÔhÈpetvÈ “evaÑ mahÈrÈja ArahaÑ mayhaÑ SatthÈ evaÑ SammÈsambuddho -pa- evaÑ BhagavÈ”ti vatvÈ “taÑ devo BhagavantaÑ payirupÈsatu, appeva nÈma devassa BhagavantaÑ payirupÈsato cittaÑ pasÊdeyyÈ”ti Èha. Ettha ca taÑ devo payirupÈsat|ti vadanto “mahÈrÈja tumhÈdisÈnaÒhi satenapi sahassenapi satasahassenapi ______________________________________________________________ * Vi-®Ôha 1. 84 piÔÔhepi. 1. Visuddhi 1. 192 piÔÔhe.

134 DÊghanikÈya

puÔÔhassa mayhaÑ Satthuno sabbesaÑ cittaÑ gahetvÈ kathetuÑ thÈmo ca balaÒca atthi, vissatthaÑ1 upasa~kamitvÈ puccheyyÈsi mahÈrÈjÈ”ti Èha. 158. RaÒÒopi Bhagavato guÓakathaÑ suÓantassa sakalasarÊraÑ paÒcavaÓÓÈya pÊtiyÈ nirantaraÑ phuÔaÑ ahosi. So ta~khaÓaÒÒeva gantukÈmo hutvÈ “imÈya kho pana velÈya mayhaÑ Dasabalassa santikaÑ gacchato na aÒÒo koci khippaÑ yÈnÈni yojetuÑ sakkhissati aÒÒatra JÊvakÈ”ti cintetvÈ “tena hi samma JÊvaka hatthiyÈnÈni kappÈpehÊ”ti Èha.

Tattha tenahÊti uyyojanatthe nipÈto, gaccha samma JÊvakÈti vuttaÑ hoti. HatthiyÈnÈnÊti anekesu assarathÈdÊsu yÈnesu vijjamÈnesupi hatthiyÈnaÑ uttamaÑ, uttamassa santikaÑ uttamayÈneneva gantabbanti ca, assayÈnarathayÈnÈni sasaddÈni, d|ratova tesaÑ saddo suyyati, hatthiyÈnassa padÈnupadaÑ gacchantÈpi saddaÑ na suÓanti. Nibbutassa pana kho Bhagavato santike nibbuteheva yÈnehi gantabbanti ca cintayitvÈ “hatthiyÈnÈnÊ”ti Èha.

PaÒcamattÈni hatthinikÈsatÈnÊti paÒca kareÓusatÈni. KappÈpetvÈti ÈrohaÓasajjanaÑ2 kÈretvÈ. ŒrohaÓÊyanti ÈrohaÓayoggaÑ, opaguyhanti attho. KiÑ panesa raÒÒÈ vuttaÑ akÈsi avuttanti? AvuttaÑ. KasmÈ? PaÓÉitatÈya. EvaÑ kirassa ahosi–rÈjÈ “imÈya velÈya gacchÈmÊ”ti vadati, rÈjÈno ca nÈma bahupaccatthikÈ. Sace antarÈmagge koci antarÈyo hoti, mampi garahissanti “JÊvako ‘rÈjÈ me kathaÑ gaÓhÈtÊ’ti akÈlepi rÈjÈnaÑ gahetvÈ nikkhamatÊ”ti. Bhagavantampi garahissanti “samaÓo Gotamo ‘mayhaÑ kathÈ vattatÊ’ti kÈlaÑ asallakkhetvÈva dhammaÑ kathetÊ”ti. TasmÈ yathÈ neva mayhaÑ, na Bhagavato garahÈ uppajjati, raÒÒo ca rakkhÈ susaÑvihitÈ hoti, tathÈ karissÈmÊti.

Tato “itthiyo nissÈya purisÈnaÑ bhayaÑ nÈma natthi, sukhaÑ itthiparivuto gamissÈmÊ”ti paÒca hatthinikÈsatÈni kappÈpetvÈ paÒca itthisatÈni purisavesaÑ gÈhÈpetvÈ “asitomarahatthÈ rÈjÈnaÑ parivÈreyyÈthÈ’ti3 vatvÈ puna cintesi “imassa raÒÒo imasmiÑ attabhÈve ______________________________________________________________ 1. Vissattho (bah|su) SÊ-®Ê Abhinava 2. 21 piÔÔhe passitabbaÑ. 2. ŒrohaÓasajjÈni (bah|su) 3. ParivÈressathÈti (SÊ)


maggaphalÈnaÑ upanissayo natthi, BuddhÈ ca nÈma upanissayaÑ disvÈva dhammaÑ kathenti. HandÈhaÑ mahÈjanaÑ sannipÈtÈpemi, evaÒhi sati SatthÈ kassacideva upanissayena dhammaÑ desessati, sÈ mahÈjanassa upakÈrÈya bhavissatÊ”ti. So tattha tattha sÈsanaÑ pesesi, bheriÑ carÈpesi “ajja rÈjÈ Bhagavato santikaÑ gacchati, sabbe attano vibhavÈnur|pena raÒÒo ÈrakkhaÑ gaÓhant|”ti.

Tato mahÈjano cintesi “rÈjÈ kira SatthudassanatthaÑ1 gacchati, kÊdisÊ vata bho dhammadesanÈ bhavissati, kiÑ no nakkhattakÊÄÈya, tattheva gamissÈmÈ”ti. Sabbe gandhamÈlÈdÊni2 gahetvÈ raÒÒo ÈgamanaÑ Èka~khamÈnÈ magge aÔÔhaÑsu. JÊvakopi raÒÒo paÔivedesi “kappitÈni kho te deva hatthiyÈnÈni, yassa dÈni kÈlaÑ maÒÒasÊ”ti. Tattha yassa dÈni kÈlaÑ maÒÒasÊti upacÈravacanametaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti “yaÑ tayÈ ÈÓattaÑ, taÑ mayÈ kataÑ, idÈni tvaÑ yassa gamanassa vÈ agamanassa vÈ kÈlaÑ maÒÒasi, tadeva attano ruciyÈ karohÊ”ti. 159. PaccekÈ itthiyoti pÈÔiyekkÈ3 itthiyo, ekekissÈ hatthiniyÈ ekekaÑ itthinti vuttaÑ hoti. UkkÈsu dhÈriyamÈnÈs|ti daÓÉadÊpikÈsu dhÈriyamÈnÈsu. MahaÒca4 rÈjÈnubhÈvenÈti mahatÈ ca rÈjÈnubhÈvena. MahaccÈtipi pÈÄi, mahatiyÈti attho, li~gavipariyÈso5 esa. RÈjÈnubhÈvo vuccati rÈjiddhi. KÈ panassa rÈjiddhi? TiyojanasatÈnaÑ dvinnaÑ mahÈraÔÔhÈnaÑ issariyasirÊ. Tassa hi “asukadivasaÑ rÈjÈ TathÈgataÑ upasa~kamissatÊ”ti paÔhamataraÑ saÑvidahane asatipi ta~khaÓaÒÒeva paÒca itthisatÈni purisavesaÑ gahetvÈ paÔimukkaveÔhanÈni aÑse ÈsattakhaggÈni maÓidaÓÉatomare gahetvÈ nikkhamiÑsu. YaÑ sandhÈya vuttaÑ “paccekÈ itthiyo ÈropetvÈ”ti.

AparÈpi soÄasasahassakhattiyanÈÔakitthiyo rÈjÈnaÑ parivÈresuÑ. TÈsaÑ pariyante khujjavÈmanakakirÈtÈdayo, tÈsaÑ pariyante antepurapÈlakÈ vissÈsikapurisÈ, tesaÑ pariyante vicitravesavilÈsino saÔÔhisahassamattÈ mahÈmattÈ, tesaÑ pariyante vividhÈla~kÈrapaÔimaÓÉitÈ ______________________________________________________________ 1. Bhagavato dassanatthaÑ (SyÈ) 2. GandhapupphÈdÊni (SyÈ) 3. PÈÔi-ekkÈ (SÊ), paÔi-ekÈ (SyÈ) 4. Mahacca (sabbattha) 5. Li~gavipariyÈyo (Ka)

136 DÊghanikÈya

nÈnappakÈra-ÈvudhahatthÈ vijjÈdharataruÓÈ viya navutisahassamattÈ raÔÔhiyaputtÈ, tesaÑ pariyante satagghanikÈni1 nivÈsetvÈ paÒcasatagghanikÈni ekaÑsaÑ katvÈ sunhÈtÈ suvilittÈ kaÒcanamÈlÈdinÈnÈbharaÓasobhitÈ dasasahassamattÈ brÈhmaÓÈ dakkhiÓahatthaÑ ussÈpetvÈ jayasaddaÑ ghosentÈ2 gacchanti, tesaÑ pariyante paÒca~gikÈni t|riyÈni3, tesaÑ pariyante dhanupantiparikkhapo, tassa pariyante hatthighaÔÈ, hatthÊnaÑ pariyante gÊvÈya gÊvaÑ paharamÈnÈ assapanti, assapariyante aÒÒamaÒÒasa~ghaÔÔanÈ rathÈ, rathapariyante bÈhÈya bÈyaÑ paharayamÈnÈ yodhÈ, tesaÑ pariyante attano attano anur|pÈya ÈbharaÓasampattiyÈ virocamÈno aÔÔhÈrasa seniyo4. Iti yathÈ pariyante ÔhatvÈ khitto saro rÈjÈnaÑ na pÈpuÓÈti, evaÑ JÊvako KomÈrabhacco raÒÒo parisaÑ saÑvidahitvÈ attanÈ raÒÒo avid|reneva gacchati “sace koci upaddavo hoti, sabbapaÔhamaÑ5 raÒÒo jÊvitadÈnaÑ dassÈmÊ”ti. UkkÈnaÑ pana ettakÈni satÈni vÈ sahassÈni vÈti paricchedo natthÊti evar|piÑ rÈjiddhiÑ sandhÈya vuttaÑ “mahaÒca rÈjÈnubhÈvena, yena JÊvakassa KomÈrabhaccassa ambavanaÑ, tena pÈyÈsÊ”ti.

Ahudeva bhayanti ettha cittutrÈsabhayaÑ ÒÈÓabhayaÑ ÈrammaÓabhayaÑ ottappabhayanti catubbidhaÑ bhayaÑ, tattha “jÈtiÑ paÔicca bhayaÑ bhayÈnÈkan”ti-ÈdinÈ * nayena vuttaÑ cittutrÈsabhayaÑ nÈma. “Tepi TathÈgatassa dhammadesanaÑ sutvÈ yebhuyyena bhayaÑ saÑvegaÑ santÈsaÑ ÈpajjantÊ”ti7 evamÈgataÑ ÒÈÓabhayaÑ nÈma. “EtaÑ n|na taÑ bhayabheravaÑ ÈgacchatÊ”ti8 ettha vuttaÑ ÈrammaÓabhayaÑ nÈma.

“BhÊruÑ pasaÑsanti na hi tattha s|raÑ, BhayÈ hi santo na karonti pÈpan”ti9–

IdaÑ ottappabhayaÑ nÈma. Tesu idha cittutrÈsabhayaÑ, ahu ahosÊti attho. Chambhitattanti chambhitassa bhÈvo. SakalasarÊracalananti attho. LomahaÑsoti lomahaÑsanaÑ, uddhaÑ ÔhitalomatÈti attho. So panÈyaÑ lomahaÑso dhammassavanÈdÊsu pÊti-uppattikÈle pÊtiyÈpi ______________________________________________________________ 1. SatasahassagghanikÈni (SÊ) 2. GhosantÈ (Ka) 3. TuriyÈni (SÊ, SyÈ) 4. SeÓiyo (SÊ) 5. PaÔhamataraÑ (Ka) 6. Evar|paÑ (SyÈ, Ka) * Abhi 2. 381 piÔÔhe. 7. SaÑ 2. 78; AÑ 1. 342 piÔÔhesu. 8. Ma 1. 25 piÔÔhe. 9. SaÑ 1. 21 piÔÔhe.


hoti, bhÊrukajÈtikÈnaÑ sampahÈrapisÈcÈdidassanesu bhayenÈpi. Idha bhayalomahaÑsoti veditabbo.

KasmÈ panesa bhÊtoti? AndhakÈrenÈti eke vadanti. RÈjagahe kira dvattiÑsa mahÈdvÈrÈni catusaÔÔhi khuddakadvÈrÈni. JÊvakassa ambavanaÑ pÈkÈrassa ca Gijjhak|Ôassa ca antarÈ hoti. So pÈcÊnadvÈrena nikkhamitvÈ pabbatacchÈyÈya pÈvisi, tattha pabbatak|Ôena cando chÈdito, pabbatacchÈyÈya ca rukkhacchÈyÈya ca andhakÈraÑ ahosÊti, tampi akÈraÓaÑ. TadÈ hi ukkÈnaÑ satasahassÈnampi1 paricchedo natthi.

AyaÑ pana appasaddataÑ nissÈya JÊvake Èsa~kÈya bhÊto. JÊvako kirassa uparipÈsÈde yeva Èrocesi “mahÈrÈja appasaddakÈmo BhagavÈ, appasaddeneva upasa~kamitabbo”ti. TasmÈ rÈjÈ t|riyasaddaÑnivÈresi. T|riyÈni kevalaÑ gahitamattÈneva honti, vÈcampi uccaÑ anicchÈrayamÈnÈ2 accharÈsaÒÒÈya gacchanti, ambavanepi kassaci khipitasaddopi na suyyati. RÈjÈno ca nÈma saddÈbhiratÈ honti. So taÑ appasaddataÑ nissÈya ukkaÓÔhito JÊvakepi Èsa~kaÑ uppÈdesi “ayaÑ JÊvako ‘mayhaÑ ambavane aÉÉhateÄasÈni bhikkhusatÈnÊ’ti Èha. Ettha ca khipitasaddamattampi na suyyati, abh|taÑ maÒÒe, esa vaÒcetvÈ maÑ nagarato nÊharitvÈ purato balakÈyaÑ upaÔÔhapetvÈ3 maÑ gaÓhitvÈ attanÈ4 chattaÑ ussÈpetukÈmo. AyaÒhi paÒcannaÑ hatthÊnaÑ balaÑ dhÈreti. Mama ca avid|reneva gacchati, santike ca me Èvudhahattho ekapurisopi natthi. Aho vata me anattho”ti. EvaÑ bhÈyitvÈ ca pana abhÊto viya sandhÈretumpi nÈsakkhi. Attano bhÊtabhÈvaÑ tassa Èvi akÈsi. Tena vuttaÑ “atha kho rÈjÈ -pana nigghoso”ti. Tattha sammÈti vayassÈbhilÈpo esa, kacci maÑ vayassÈti vuttaÑ hoti. Na palambhesÊti yaÑ natthi, taÑ atthÊti vatvÈ kacci maÑ na vippalambheyyÈsi5. Nigghosoti kathÈsallÈpanigghoso.

MÈ bhÈyi mahÈrÈjÈti JÊvako “ayaÑ rÈjÈ maÑ na jÈnÈti ‘nÈyaÑ paraÑ jÊvitÈ voropetÊ’ti, sace kho pana naÑ na assÈsessÈmi, ______________________________________________________________ 1. Satasahassatopi (SÊ), satasahassÈpi (Ka) 2. AnuccÈramÈnÈ (SYÈ) 3. UÔÔhÈpetvÈ (SÊ, SyÈ) 4. Attano (SÊ, SyÈ) 5. Vippalambhayasi (SÊ)

138 DÊghanikÈya

vinasseyyÈ”ti cintayitvÈ daÄhaÑ katvÈ samassÈsento “mÈ bhÈyi mahÈrÈjÈ”ti vatvÈ “na taÑ devÈ”ti-ÈdimÈha. AbhikkamÈti abhimukho kama gaccha, pavissÈti attho. SakiÑ vutte pana daÄhaÑ na hotÊti taramÈnova dvikkhattuÑ Èha. Ete maÓÉalamÈÄe dÊpÈ jhÈyantÊti mahÈrÈja corabalaÑ nÈma na dÊpe jÈletvÈ tiÔÔhati, ete ca maÓÉalamÈÄe dÊpÈ jalanti, etÈya dÊpasaÒÒÈya yÈhi mahÈrÈjÈti vadati.

SÈmaÒÒaphalapucchÈvaÓÓanÈ

160. NÈgassa bh|mÊti yattha sakkÈ hatthiÑ abhir|Ähena gantuÑ, ayaÑ nÈgassa bh|mi nÈma. NÈgÈ paccorohitvÈti vihÈrassa bahidvÈrakoÔÔhake hatthito orohitvÈ. Bh|miyaÑ patiÔÔhitasamakÈlameva pana Bhagavato tejo raÒÒo sarÊraÑ phari. Athassa tÈvadeva sakalasarÊrato sedÈ mucciÑsu1, sÈÔakÈ pÊÄetvÈ apanetabbÈ viya ahesuÑ. Attano aparÈdhaÑ saritvÈ mahÈbhayaÑ uppajji. So ujukaÑ Bhagavato santikaÑ gantuÑ asakkonto JÊvakaÑ hatthe gahetvÈ ÈrÈmacÈrikaÑ caramÈno viya “idaÑ te samma JÊvaka suÔÔhu kÈritaÑ, idaÑ suÔÔhu kÈritan”ti vihÈrassa vaÓÓaÑ bhaÓamÈno anukkamena yena maÓÉalamÈÄassa dvÈraÑ tenupasa~kami, sampattoti attho.

“KahaÑ pana sammÈ”ti kasmÈ pucchÊti. Eke tÈva “ajÈnanto”ti vadanti. IminÈ kira daharakÈle pitarÈ saddhiÑ Ègamma BhagavÈ diÔÔhapubbo, pacchÈ pana pÈpamittasaÑsaggena pitughÈtaÑ katvÈ abhimÈre pesetvÈ DhanapÈlaÑ muÒcÈpetvÈ2 mahÈparÈdho hutvÈ Bhagavato sammukhÊbhÈvaÑ na upagatapubboti asaÒjÈnanto pucchatÊti. TaÑ akÈraÓaÑ, BhagavÈ hi ÈkiÓÓavaralakkhaÓo anubyaÒjanapaÔimaÓÉito chabbaÓÓÈhi rasmÊhi sakalaÑ ÈrÈmaÑ obhÈsetvÈ tÈrÈgaÓaparivuto viya puÓÓacando bhikkhugaÓaparivuto maÓÉalamÈÄamajjhe nisinno, taÑ ko na jÈneyya. AyaÑ pana attano issariyalÊÄÈya3 pucchati. Pakati hesÈ rÈjakulÈnaÑ, yaÑ jÈnantÈpi4 ajÈnantÈ viya pucchanti. JÊvako pana taÑ sutvÈ ayaÑ rÈjÈ “pathaviyaÑ ÔhatvÈ kuhiÑ pathavÊti, nabhaÑ ulloketvÈ kuhiÑ candimas|riyÈti, Sinerum|le ______________________________________________________________ 1. MuÒciÑsu (SyÈ, Ka) 2. PamuÒcÈpetvÈ (SyÈ, Ka) 3. IssariyalÊÄhÈya (SÊ), issariyalÊlÈya (SyÈ) 4. SaÒjÈnentÈpi (SÊ)


ÔhatvÈ kuhiÑ Siner|”ti vadamÈno viya Dasabalassa purato ÔhatvÈ “kuhiÑ BhagavÈ”ti pucchati. Handassa BhagavantaÑ dassessÈmÊti cintetvÈ yena BhagavÈ tenaÒjaliÑ paÓÈmetvÈ “eso mahÈrÈjÈ”ti-ÈdimÈha. Purakkhatoti parivÈretvÈ nisinnassa purato nisinno. 161. Yena BhagavÈ tenupasa~kamÊti yattha BhagavÈ tattha gato, Bhagavato santikaÑ upagatoti1 attho. EkamantaÑ aÔÔhÈsÊti BhagavantaÑ vÈ bhikkhusaÑghaÑ vÈ asa~ghaÔÔayamÈno attano ÔhÈtuÑ anucchavike ekasmiÑ padese BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ ekova aÔÔhÈsi. TuÓhÊbh|taÑ tuÓhÊbh|tanti yato yato anuviloketi, tato tato tuÓhÊbh|tamevÈti attho. Tattha hi ekabhikkhussapi hatthakukkuccaÑ vÈ pÈdakukkuccaÑ vÈ khipitasaddo vÈ natthi, sabbÈla~kÈrapaÔimaÓÉitaÑ nÈÔakaparivÈraÑ Bhagavato abhimukhe2 ÔhitaÑ rÈjÈnaÑ vÈ rÈjaparisaÑ vÈ ekabhikkhupi na olokesi. Sabbe BhagavantaÑyeva olokayamÈnÈ nisÊdiÑsu.

RÈjÈ tesaÑ upasame pasÊditvÈ vigatapa~katÈya vippasannarahadamiva upasantindriyaÑ bhikkhusaÑghaÑ punappunaÑ anuviloketvÈ udÈnaÑ udÈnesi. Tattha iminÈti yena kÈyikena ca vÈcasikena ca mÈnasikena ca sÊl|pasamena bhikkhusaÑgho upasanto, iminÈ upasamenÈti dÊpeti. Tattha aho vata me putto pabbajitvÈ ime bhikkh| viya upasanto bhaveyyÈti nayidaÑ sandhÈya esa evamÈha. AyaÑ pana bhikkhusaÑghaÑ disvÈ pasanno puttaÑ anussari. DullabhaÒhi laddhÈ, acchariyaÑ vÈ disvÈ piyÈnaÑ ÒÈtimittÈdÊnaÑ anussaraÓaÑ nÈma lokassa pakatiyeva. Iti bhikkhusaÑghaÑ disvÈ puttaÑ anussaramÈno esa evamÈha.

Api ca putte Èsa~kÈya tassa upasamaÑ icchamÈnopesa evamÈha. EvaÑ kirassa ahosi, putto me pucchissati “mayhaÑ pitÈ daharo, ayyako me kuhin”ti. So “pitarÈ te ghÈtito”ti sutvÈ “ahampi pitaraÑ ghÈtetvÈ rajjaÑ kÈressÈmÊ”ti maÒÒissati. Iti putte Èsa~kÈya tassa upasamaÑ icchamÈnopesa evamÈha. KiÒcÈpi hi esa evamÈha, atha kho naÑ putto ghÈtessatiyeva3. TasmiÒhi vaÑse pituvadho paÒcaparivaÔÔo4 gato. AjÈtasattu BimbisÈraÑ ghÈtesi, Udayo ______________________________________________________________ 1. Upasa~kamanto (SÊ, SyÈ) 2. Purato (SÊ, SyÈ) 3. GhÈtesiyeva (SÊ) 4. PaÒcaparivaÔÔe (SÊ, SyÈ)

140 DÊghanikÈya

AjÈtasattuÑ, tassa putto MahÈmuÓÉiko nÈma UdayaÑ, tassa putto AnuruddhÈ nÈma MahÈmuÓÉikaÑ, tassa putto NÈgadÈso nÈma AnuruddhaÑ. NÈgadÈsaÑ pana “vaÑsacchedakarÈjÈno ime, kiÑ imehÊ”ti raÔÔhavÈsino kupitÈ ghÈtesuÑ.

“AgamÈ kho tvan”ti kasmÈ evamÈha? BhagavÈ kira raÒÒo vacÊbhede akateyeva cintesi “ayaÑ rÈjÈ ÈgantvÈ tuÓhÊ niravo Ôhito, kiÑ nu kho cintesÊ”ti. Athassa cittaÑ ÒatvÈ “ayaÑ mayÈ saddhiÑ sallapituÑ asakkonto bhikkhusaÑghaÑ anuviloketvÈ puttaÑ anussari, nu kho panÈyaÑ mayi anÈlapante kiÒci kathetuÑ sakkhissati, karomi tena saddhiÑ kathÈsallÈpan”ti. TasmÈ raÒÒo vacanÈnantaraÑ “agamÈ kho tvaÑ mahÈrÈja yathÈpeman”ti Èha, tassattho–mahÈrÈja yathÈ nÈma unname vuÔÔhaÑ udakaÑ yena ninnaÑ tena gacchati, evameva tvaÑ bhikkhusaÑghaÑ anuviloketvÈ yena pemaÑ tena gatoti.

Atha raÒÒo etadahosi “aho acchariyÈ BuddhaguÓÈ, mayÈ sadiso Bhagavato aparÈdhakÈrako1 nÈma natthi, mayÈ hissa aggupaÔÔhÈko ghÈtito, Devadattassa ca kathaÑ gahetvÈ abhimÈrÈ pesitÈ, NÈÄÈgiri mutto, maÑ nissÈya Devadattena silÈ paviddhÈ, evaÑmahÈparÈdhaÑ nÈma maÑ Èlapato Dasabalassa mukhaÑ nappahoti, aho BhagavÈ paÒcahÈkÈrehi tÈdilakkhaÓe suppatiÔÔhato, evar|paÑ nÈma SatthÈraÑ pahÈya bahiddhÈ na pariyesissÈmÈ”ti so somanassajÈto BhagavantaÑ Èlapanto “piyo me bhante”ti-ÈdimÈha. 162. BhikkhusaÑghassa aÒjaliÑ paÓÈmetvÈti evaÑ kirassa ahosi “BhagavantaÑ vanditvÈ ito cito ca gantvÈ bhikkhusaÑghaÑ vandantena ca BhagavÈ piÔÔhito kÈtabbo hoti, garukÈropi cesa2 na hoti. RÈjÈnaÑ vanditvÈ uparÈjÈnaÑ vandantenapi hi raÒÒo agÈravo kato hotÊ”ti. TasmÈ BhagavantaÑ vanditvÈ ÔhitaÔÔhÈneyeva bhikkhusaÑghassa aÒjaliÑ paÓÈmetvÈ ekamantaÑ nisÊdi. KaÒcideva desanti kaÒci okÈsaÑ. ______________________________________________________________ 1. AparÈdhako (Ka) 2. Cassa (SyÈ, Ka)


Athassa BhagavÈ paÒhapucchane ussÈhaÑ janento Èha “puccha mahÈrÈja, yadÈka~khasÊ”ti. Tassattho”puccha yadi Èka~khasi, na me paÒhavissajjane bhÈro atthi”. Atha vÈ “puccha yaÑ Èka~khasi, sabbaÑ te vissajjessÈmÊ”ti sabbaÒÒupavÈraÓaÑ pavÈresi asÈdhÈraÓaÑ Paccekabuddha-aggasÈvakamahÈsÈvakehi. Te hi “yadÈka~khasÊ”ti na vadanti, “sutvÈ vedissÈmÈ”ti1 vadanti. BuddhÈ pana “pucchÈvuso yadÈka~khasÊ”ti2 vÈ “puccha mahÈrÈja, yadÈka~khasÊ”ti vÈ

“Puccha vÈsava maÑ paÒhaÑ, yaÑ kiÒci manasicchasi. Tassa tasseva paÒhassa, ahaÑ antaÑ karomi te”ti3 vÈ

“tena hi tvaÑ bhikkhu sake Èsane nisÊditvÈ puccha yadÈka~khasÊ”ti4 vÈ

“BÈvarissa5 ca tuyhaÑ vÈ, sabbesaÑ sabbasaÑsayaÑ. KatÈvakÈsÈ pucchavho, yaÑ kiÒci manasicchathÈ”ti vÈ

“Puccha maÑ sabhiya paÒhaÑ, yaÑ kiÒci manasicchasi. Tassa tasseva paÒhassa, ahaÑ antaÑ karomi te”ti6 vÈ

TesaÑ tesaÑ yakkhanarindadevasamaÓabrÈhmaÓaparibbÈjakÈnaÑ sabbaÒÒupavÈraÓaÑ pavÈrenti. AnacchariyaÒcetaÑ, yaÑ BhagavÈ Buddhabh|miÑ patvÈ etaÑ pavÈraÓaÑ pavÈreyya. Yo bodhisattabh|miyaÑ padesaÒÈÓe Ôhito

“KoÓÉaÒÒa paÒhÈni viyÈkarohi, YÈcanti taÑ isayo sÈdhur|pÈ. KoÓÉaÒÒa eso manujesu dhammo, YaÑ vuddhamÈgacchati esa bhÈro”ti7–

EvaÑ SakkÈdÊnaÑ atthÈya isÊhi yÈcito

“KatÈvakÈsÈ pucchantu bhonto, YaÑ kiÒci paÒhaÑ manasÈbhipatthitaÑ. AhaÒhi taÑ taÑ vo viyÈkarissaÑ8, ©ÈtvÈ sayaÑ lokamimaÑ paraÒcÈ”ti7– ______________________________________________________________ 1. KathessÈmÈti (SÊ) 2. SaÑ 1. 209, 216 piÔÔhesu. 3. DÊ 2. 220 piÔÔhe. 4. Ma 3. 66 piÔÔhe. 5. BÈvariyassa (SÊ, Ka) Khu 1. 433 piÔÔhe. 6. Khu 1. 357 piÔÔhe. 7. Khu 6. 7 piÔÔhe. 8. ByÈkarissaÑ (SÊ, SyÈ)

142 DÊghanikÈya

EvaÑ Sarabha~gakÈle. SambhavajÈtake ca sakalajambudÊpaÑ tikkhattuÑ vicaritvÈ paÒhÈnaÑ antakaraÑ adisvÈ suciratena1 brÈhmaÓena paÒhaÑ puÔÔhuÑ okÈse kÈrite jÈtiyÈ sattavassiko rathikÈya paÑsuÑ kÊÄanto palla~kamÈbhujitvÈ antaravÊthiyaÑ nisinnova

“Taggha te ahamakkhissaÑ, yathÈpi kusalo tathÈ. RÈjÈ ca kho taÑ jÈnÈti, yadi kÈhati vÈ na vÈ”ti2–

SabbaÒÒupavÈraÓaÑ pavÈresi. 163. EvaÑ BhagavatÈ sabbaÒÒupavÈraÓÈya pavÈritÈya attamano rÈjÈ paÒhaÑ pucchanto “yathÈ nu kho imÈni bhante”ti-ÈdimÈha. Tattha sippameva sippÈyatanaÑ. PuthusippÈyatanÈnÊti bah|ni sippÈni. Seyyathidanti katame pana te. “HatthÈrohÈ”ti-ÈdÊhi ye taÑ taÑ sippaÑ nissÈya jÊvanti, te dasseti3. AyaÒhissÈdhippÈyo–“yathÈ imesaÑ sipp|pajÊvÊnaÑ taÑ taÑ sippaÑ nissÈya sandiÔÔhikaÑ sippaphalaÑ paÒÒÈyati, sakkÈ nu kho evaÑ sandiÔÔhikaÑ sÈmaÒÒaphalaÑ paÒÒÈpetun”ti. TasmÈ sippÈyatanÈni ÈharitvÈ4 sipp|pajÊvino dasseti.

Tattha hatthÈrohÈti sabbepi hatthÈcariyahatthivejjahatthimeÓÉÈdayo5 dasseti. AssÈrohÈti sabbepi assÈcariya-assavejja-assameÓÉÈdayo6. RathikÈti sabbepi rathÈcariyarathayodharatharakkhÈdayo. DhanuggahÈti dhanu-ÈcariyÈ issÈsÈ. CelakÈti ye yuddhe jayadhajaÑ gahetvÈ purato gacchanti. CalakÈti “idha raÒÒo ÔhÈnaÑ hotu, idha asukamahÈmattassÈ”ti evaÑ senÈby|hakÈrakÈ. PiÓÉadÈyakÈti sÈhasikamahÈyodhÈ. Te kira parasenaÑ pavisitvÈ parasÊsaÑ piÓÉamiva chetvÈ chetvÈ dayanti7, uppatitvÈ uppatitvÈ niggacchantÊti attho. Ye vÈ sa~gÈmamajjhe yodhÈnaÑ bhattapÈtiÑ gahetvÈ parivisanti, tesampetaÑ nÈmaÑ. UggÈ rÈjaputtÈti uggatuggatÈ sa~gÈmÈvacarÈ rÈjaputtÈ. Pakkhandinoti ye “kassa sÊsaÑ vÈ ÈvudhaÑ vÈ ______________________________________________________________ 1. Sucikarena (SyÈ), cusirakena (Ka) 2. Khu 5. 380 piÔÔhe. 3. DÊpeti (SyÈ) 4. ŒrabhitvÈ (SyÈ, Ka) 5. HatthibandhÈdayo (SÊ, SyÈ) SÊ-®Ê Abhinava 2. 32 piÔÔhe pana oloketabbÈ. 6. AssabandhÈdayo (SÊ, SyÈ) 7. Upanayanti (SyÈ, Ka)


ÈharÈmÈ”ti vatvÈ “asukassÈ”ti vuttÈ sa~gÈmaÑ pakkhanditvÈ tadeva Èharanti, ime pakkhandantÊti pakkhandino. MahÈnÈgÈti mahÈnÈgÈ viya mahÈnÈgÈ, hatthi-ÈdÊsupi abhimukhaÑ Ègacchantesu anivattitayodhÈnametaÑ adhivacanaÑ. S|rÈti ekantas|rÈ, ye sajÈlikÈpi sacammikÈpi samuddaÑ tarituÑ sakkonti. Cammayodhinoti ye cammakaÒcukaÑ vÈ pavisitvÈ saraparittÈÓacammaÑ vÈ gahetvÈ yujjhanti. DÈsikaputtÈti balavasinehÈ gharadÈsayodhÈ1. ŒÄÈrikÈti p|vikÈ2. KappakÈti nhÈpikÈ3. NhÈpakÈti ye nhÈpenti. S|dÈti bhattakÈrakÈ4. MÈlÈkÈrÈdayo pÈkaÔÈyeva. GaÓakÈti acchiddakapÈÔhakÈ5. MuddikÈti hatthamuddÈya gaÓanaÑ nissÈya jÊvino. YÈni vÈ panaÒÒÈnipÊti ayakÈradantakÈracittakÈrÈdÊni. EvaÑ gatÈnÊti evaÑ pavattÈni. Te diÔÔheva dhammeti te hatthÈrohÈdayo tÈni puthusippÈyatanÈni dassetvÈ rÈjakulato mahÈsampattiÑ labhamÈnÈ sandiÔÔhikameva sippaphalaÑ upajÊvanti. SukhentÊti sukhitaÑ karonti. PÊÓentÊti pÊÓitaÑ thÈmabal|petaÑ karonti. UddhaggikÈdÊsu upari phalanibbattanato uddhaÑ aggamassÈ atthÊti uddhaggikÈ. SaggaÑ arahatÊti sovaggikÈ. Sukho vipÈko assÈti sukhavipÈkÈ. SuÔÔhu agge r|pasaddagandharasaphoÔÔhabba-ÈyuvaÓÓasukhayasa-Èdhipateyyasa~khÈte dasa dhamme saÑvatteti nibbattetÊti saggasaÑvattanikÈ, taÑ evar|paÑ dakkhiÓaÑ dÈnaÑ patiÔÔhapentÊti attho. SÈmaÒÒaphalanti ettha paramatthato maggo sÈmaÒÒaÑ. AriyaphalaÑ sÈmaÒÒaphalaÑ. YathÈha “katamaÒca bhikkhave sÈmaÒÒaÑ. Ayameva ariyo aÔÔha~giko maggo. SeyyathidaÑ? SammÈdiÔÔhi -pa- sammÈsamÈdhi. IdaÑ vuccati bhikkhave sÈmaÒÒaÑ. KatamÈni ca6 bhikkhave sÈmaÒÒaphalÈni? SotÈpattiphalaÑ -pa- arahattaphalan”ti. TaÑ esa rÈjÈ na jÈnÈti. Upari ÈgataÑ pana dÈsakassakopamaÑ sandhÈya pucchati.

Atha BhagavÈ paÒhaÑ avissajjetvÈva cintesi “ime bah| aÒÒatitthiyasÈvakÈ rÈjÈmaccÈ idhÈgatÈ, te kaÓhapakkhaÒca sukkapakkhaÒca dÊpetvÈ kathiyamÈne ‘amhÈkaÑ rÈjÈ mahantena ussÈhena idhÈgato, tassÈgatakÈlato paÔÔhÈya samaÓo Gotamo samaÓakolÈhalaÑ ______________________________________________________________ 1. GharadÈsikaputtÈ (SyÈ, Ka) 2. BhattakÈrakÈ (SÊ, Ka) 3. NahÈpitÈ (SÊ) 4. S|pikÈ (SÊ) 5. AcchiddapÈÔhakÈ (SÊ), acchindakapÈÔhakÈ (Ka) 6. KatamaÒca (SÊ, SyÈ, Ka) SaÑ 3. 20 piÔÔhe.

144 DÊghanikÈya

samaÓabhaÓÉanameva kathetÊ’ti ujjhÈyissanti, na sakkaccaÑ dhammaÑ sossanti, raÒÒÈ pana kathiyamÈne ujjhÈyituÑ na sakkhissanti, rÈjÈnameva anuvattissanti. IssarÈnuvattako hi loko. HandÈhaÑ raÒÒova bhÈraÑ karomÊ”ti raÒÒo bhÈraÑ karonto “abhijÈnÈsi no tvan”ti-ÈdimÈha. 164. Tattha abhijÈnÈsi no tvanti abhijÈnÈsi nu tvaÑ. AyaÒca no-saddo parato “pucchitÈ”tipadena yojetabbo. IdaÒhi vuttaÑ hoti “mahÈrÈja tvaÑ imaÑ paÒhaÑ aÒÒe samaÓabrÈhmaÓe pucchitÈ1 nu, abhijÈnÈsi ca naÑ puÔÔhabhÈvaÑ, na te sammuÔÔhan”ti. Sace te agar|ti sace tuyhaÑ yathÈ te2 byÈkariÑsu, tathÈ idha bhÈsituÑ bhÈriyaÑ na hoti, yadi na koci aphÈsukabhÈvo atthi, bhÈsass|ti attho. Na kho me bhanteti kiÑ sandhÈyÈha, paÓÉitapatir|pakÈnaÒhi santike kathetuÑ dukkhaÑ hoti, te pade pade akkhare akkhare dosameva vadanti. EkantapaÓÉitÈ pana kathaÑ sutvÈ sukathitaÑ pasaÑsanti, dukkathitesu PÈÄipada-atthabyaÒjanesu yaÑ yaÑ virujjhati, taÑ taÑ ujukaÑ katvÈ denti. BhagavatÈ ca sadiso ekantapaÓÉito nÈma natthi. TenÈha “na kho me bhante garu, yatthassa BhagavÈ nisinno, Bhagavantar|po vÈ”ti.

P|raÓakassapavÈdavaÓÓanÈ

165. EkamidÈhanti ekaÑ idha ahaÑ. SammodanÊyaÑ3 kathaÑ sÈraÓÊyaÑ vÊtisÈretvÈti sammodajanakaÑ saritabbayuttakaÑ kathaÑ pariyosÈpetvÈ. 166. Karoto kho mahÈrÈja kÈrayatoti-ÈdÊsu karototi sahatthÈ karontassa. KÈrayatoti ÈÓattiyÈ kÈrentassa. Chindatoti paresaÑ hatthÈdÊni chindantassa. Pacatoti pare daÓÉena uppÊÄentassa4. Socayatoti parassa bhaÓÉaharaÓÈdÊhi socayato. SocÈpayatoti sokaÑ5 sayaÑ karontassapi parehi ______________________________________________________________ 1. Pucchittha (SÊ) SaddanÊtipadamÈlÈ oloketabbÈ. 2. YathÈ te te (SyÈ) 3. Ettha sammodanÊyaÑ (SÊ, Ka) 4. PÊÄentassa tajjentassa vÈ (SyÈ, Ka) 5. BhaÓÉaharaÓÈdÊhi sokaÑ (SÊ, SyÈ)


kÈrÈpentassapi. Kilamatoti1 ÈhÈrupacchedabandhanÈgÈrappavesanÈdÊhi sayaÑ kilamantassapi parehi kilamÈpentassapi. Phandato phandÈyapatoti paraÑ phandantaÑ phandanakÈle sayampi phandato parampi phandÈpayato. PÈÓamatipÈtÈpayatoti pÈÓaÑ hanantassapi hanÈpentassapi. EvaÑ sabbattha karaÓakÈraÓavaseneva attho veditabbo.

Sandhinti gharasandhiÑ. Nillopanti mahÈvilopaÑ. EkÈgÈrikanti ekameva gharaÑ parivÈretvÈ vilumpanaÑ. Paripantheti ÈgatÈgatÈnaÑ acchindanatthaÑ magge tiÔÔhato. Karoto na karÊyati pÈpanti “yaÑ kiÒci pÈpaÑ karomÊ”ti saÒÒÈya karotopi pÈpaÑ na karÊyati, natthi pÈpaÑ. SattÈ pana “pÈpaÑ karomÈ”ti evaÑsaÒÒino hontÊti dÊpeti. KhurapariyantenÈti khuraneminÈ, khuradhÈrasadisapariyantena vÈ. EkaÑ maÑsakhalanti ekaÑ maÑsarÈsiÑ. PuÒjanti tasseva vevacanaÑ. TatonidÈnanti ekamaÑsakhalakaraÓanidÈnaÑ.

DakkhiÓanti dakkhiÓatÊre manussÈ kakkhaÄÈ dÈruÓÈ, te sandhÈya “hananto”ti-ÈdimÈha. UttaratÊre sattÈ saddhÈ honti pasannÈ BuddhamÈmakÈ dhammamÈmakÈ saÑghamÈmakÈ, te sandhÈya “dadanto”ti-ÈdimÈha. Tattha yajantoti mahÈyÈgaÑ karonto. DamenÈti indriyadamena, uposathakammena vÈ. SaÑyamenÈti sÊlasaÑyamena. SaccavajjenÈti saccavacanena. Œgamoti ÈgamanaÑ, pavattÊti attho. SabbathÈpi pÈpapuÒÒÈnaÑ kiriyameva paÔikkhipati.

AmbaÑ puÔÔho labujaÑ byÈkaroti nÈma yo “kÊdiso ambo, kÊdisÈni vÈ ambassa khandhapaÓÓapupphaphalÈnÊ”ti vutte “ediso labujo, edisÈni vÈ labujassakhandhapaÓÓapupphaphalÈnÊ”ti byÈkaroti. Vijiteti ÈÓÈpavattidese. ApasÈdetabbanti viheÔhetabbaÑ. AnabhinanditvÈti “sÈdhu sÈdh|”ti evaÑ pasaÑsaÑ akatvÈ. AppaÔikkositvÈti bÈla dubbhÈsitaÑ tayÈ bhÈsitanti evaÑ appaÔibÈhitvÈ. AnuggaÓhantoti sÈravasena aggaÓhanto. Anikkujjantoti sÈravaseneva idaÑ nissaraÓaÑ, ayaÑ paramatthoti hadaye aÔÔhapento. ByaÒjanaÑ pana tena uggahitaÒceva nikkujjitaÒca. ______________________________________________________________ 1. Kilamayato (SyÈ)

146 DÊghanikÈya

MakkhaligosÈlavÈdavaÓÓanÈ

168. MakkhalivÈde paccayoti hetuvevacanameva1, ubhayenÈpi vijjamÈnameva kÈyaduccaritÈdÊnaÑ saÑkilesapaccayaÑ, kÈyasucaritÈdÊnaÒca visuddhipaccayaÑ paÔikkhipati. AttakÈreti attakÈro. Yena attanÈ katakammena ime sattÈ devattampi mÈrattampi brahmattampi sÈvakabodhimpi paccekabodhimpi sabbaÒÒutampi pÈpuÓanti, tampi paÔikkhipati. Dutiyapadena2 yaÑ parakÈraÑ parassa ovÈdÈnusÈsaniÑ nissÈya ÔhapetvÈ mahÈsattaÑ avaseso jano manussasobhagyataÑ ÈdiÑ katvÈ yÈva arahattaÑ pÈpuÓÈti, taÑ parakÈraÑ paÔikkhipati. EvamayaÑ bÈlo jinacakke pahÈraÑ deti nÈma. Natthi purisakÈreti yena purisakÈrena sattÈ vuttappakÈrÈ sampattiyo pÈpuÓanti, tampi paÔikkhipati. Natthi balanti yamhi attano bale patiÔÔhitÈ sattÈ vÊriyaÑ katvÈ tÈ sampattiyo pÈpuÓanti, taÑ balaÑ paÔikkhipati. Natthi vÊriyanti-ÈdÊni sabbÈni purisakÈravevacanÈneva. “IdaÑ no vÊriyena idaÑ purisathÈmena, idaÑ purisaparakkamena pavattan”ti evaÑ pavattavacanapaÔikkhepakaraÓavasena panetÈni visuÑ ÈdÊyanti.

Sabbe sattÈti oÔÔhagoÓagadrabhÈdayo anavasese pariggaÓhÈti. Sabbe pÈÓÈti ekindriyo pÈÓo, dvindriyo pÈÓoti-Èdivasena vadati. Sabbe bh|tÈti aÓÉakosavatthikosesu bh|te sandhÈya vadati. Sabbe jÊvÈti sÈliyavagodh|mÈdayo sandhÈya vadati. Tesu hi so vir|hanabhÈvena jÊvasaÒÒÊ. AvasÈ abalÈ avÊriyÈti tesaÑ attano vaso vÈ balaÑ vÈ vÊriyaÑ vÈ natthi. Niyatisa~gatibhÈvapariÓatÈti ettha niyatÊti niyatÈ3. Sa~gatÊti channaÑ abhijÈtÊnaÑ tattha tattha gamanaÑ. BhÈvoti sabhÈvoyeva. EvaÑ niyatiyÈ ca sa~gatiyÈ ca bhÈvena ca pariÓatÈ nÈnappakÈrataÑ pattÈ. Yena hi yathÈ bhavitabbaÑ, so tatheva bhavati. Yena na bhavitabbaÑ, so na bhavatÊti dasseti. ChasvevÈbhijÈtÊs|ti chasu eva abhijÈtÊsu ÔhatvÈ sukhaÒca dukkhaÒca paÔisaÑvedenti, aÒÒÈ sukhadukkhabh|mi natthÊti dasseti.

YonipamukhasatasahassÈnÊti pamukhayonÊnaÑ uttamayonÊnaÑ cuddasasatasahassÈni aÒÒÈni ca saÔÔhisatÈni, aÒÒÈni ca chasatÈni. PaÒca ca ______________________________________________________________ 1. Paccayo hetuvevacanameva (SyÈ), paccayo het|tivevacana meva (Ka) 2. DutiyavÈdena(SÊ) 3. NiyattÈ (SÊ)


kammuno satÈnÊti paÒcakammasatÈni ca. KevalaÑ takkamattakena niratthakaÑ diÔÔhiÑ dÊpeti. PaÒca ca kammÈni tÊÓi ca kammÈnÊti-ÈdÊsupi eseva nayo. Keci panÈhu “paÒca ca kammÈnÊti paÒcindriyavasena bhaÓati, tÊÓÊti kÈyakammÈdivasenÈ”ti. Kamme ca upaÉÉhakamme cÈti ettha panassa kÈyakammaÒca vacÊkammaÒca kammanti laddhi, manokammaÑ upaÉÉhakammanti. DvaÔÔhipaÔipadÈti dvÈsaÔÔhi paÔipadÈti vadati. DvaÔÔhantarakappÈti ekasmiÑ kappe catusaÔÔhi antarakappÈ nÈma honti. AyaÑ pana aÒÒe dve ajÈnanto evamÈha.

ChaÄÈbhijÈtiyoti kaÓhÈbhijÈti nÊlÈbhijÈti lohitÈbhijÈti haliddÈbhijÈti sukkÈbhijÈti paramasukkÈbhijÈtÊti imÈ cha abhijÈtiyo vadati. Tattha orabbhikÈ sÈkuÓikÈ1 mÈgavikÈ s|karikÈ luddÈ macchaghÈtakÈ corÈ coraghÈtakÈ bandhanÈgÈrikÈ, ye vÈ panaÒÒepi keci kur|rakammantÈ2, ayaÑ kaÓhÈbhijÈtÊti vadati. Bhikkh| nÊlÈbhijÈtÊti vadati, te kira cat|su paccayesu kaÓÔake pakkhipitvÈ khÈdanti. “Bhikkh| kaÓÔakavuttikÈ”ti3 ayaÒhissa PÈÄiyeva. Atha vÈ kaÓÔakavuttikÈ eva nÈma eke pabbajitÈti vadati. LohitÈbhijÈti nÈma nigaÓÔhÈ ekasÈÔakÈti vadati. Ime kira purimehi dvÊhi paÓÉaratarÈ. GihÊ odÈtavasanÈ acelakasÈvakÈ haliddÈbhijÈtÊti vadati. EvaÑ attano paccayadÈyake nigaÓÔhehipi jeÔÔhakatare karoti. ŒjÊvakÈ ÈjÊvakiniyo sukkÈbhijÈtÊti vadati. Te kira purimehi cat|hi paÓÉaratarÈ. Nando vaccho kisÈ4 sa~kiccho, MakkhaligosÈlo, paramasukkÈbhijÈtÊti vadati. Te kira sabbehi paÓÉaratarÈ.

AÔÔha purisabh|miyoti mandabh|mi khiÉÉÈbh|mi padavÊmaÑsabh|mi ujugatabh|mi sekkhabh|mi samaÓabh|mi jinabh|mi pannabh|mÊti imÈ aÔÔha purisabh|miyoti vadati. Tattha jÈtadivasato paÔÔhÈya satta divase sambÈdhaÔÔhÈnato nikkhantattÈ sattÈ mandÈ honti mom|hÈ, ayaÑ mandabh|mÊti vadati. Ye pana duggatito ÈgatÈ honti, te abhiÓhaÑ rodanti ceva viravanti ca, sugatito ÈgatÈ taÑ anussaritvÈ hasanti, ayaÑ khiÉÉÈbh|mi nÈma. MÈtÈpit|naÑ hatthaÑ vÈ pÈdaÑ vÈ maÒcaÑ vÈ pÊÔhaÑ vÈ gahetvÈ bh|miyaÑ padanikkhipanaÑ padavÊmaÑsabh|mi nÈma. PadasÈ gantuÑ samatthakÈle ujugatabh|mi nÈma. SippÈni ______________________________________________________________ 1. SÈkuntikÈ (SÊ) AÑ 2. 337 piÔÔhe. 2. GarukammantÈ (SyÈ) 3. AÑ 2. 337 piÔÔhe. 4. KÊso (SyÈ), kiccho (Ka) AÑ 2. 337 piÔÔhe.

148 DÊghanikÈya

sikkhitakÈle sekkhabh|mi nÈma. GharÈ nikkhamma pabbajitakÈle samaÓabh|mi nÈma. ŒcariyaÑ sevitvÈ jÈnanakÈle jinabh|mi nÈma. “Bhikkhu ca pannako1 jino na kiÒci ÈhÈ”ti evaÑ alÈbhiÑ samaÓaÑ pannabh|mÊti vadati.

Ek|napaÒÒÈsa ÈjÊvakasateti ek|napaÒÒÈsa ÈjÊvavuttisatÈni. ParibbÈjakasateti paribbÈjakapabbajjÈsatÈni. NÈgÈvÈsasateti nÈgamaÓÉalasatÈni. VÊse indriyasateti vÊsatindriyasatÈni. TiÑse nirayasateti tiÑsa nirayasatÈni. RajodhÈtuyoti raja-okiraÓaÔÔhÈnÈni, hatthapiÔÔhipÈdapiÔÔhÈdÊni sandhÈya vadati. Satta saÒÒÊgabbhÈti oÔÔhagoÓagadrabha-ajapasumigamahiÑse sandhÈya vadati. Satta asaÒÒÊgabbhÈti sÈlivÊhiyavagodh|maka~guvarakakudr|sake sandhÈya vadati. NigaÓÔhigabbhÈti gaÓÔhimhi jÈtagabbhÈ ucchuveÄunaÄÈdayo sandhÈya vadati. Satta devÈti bah| devÈ. So pana “sattÈ”ti vadati. ManussÈpi anantÈ so “sattÈ”ti vadati. Satta pisÈcÈti pesÈcÈ mahantamahantÈ sattÈti vadati. SarÈti mahÈsarÈ, KaÓÓamuÓÉarathakÈra-anotattasÊhappapÈtachaddantamandÈkinÊkuÓÈladahe gahetvÈ vadati.

PavuÔÈti2 gaÓÔhikÈ. PapÈtÈti mahÈpapÈtÈ. PapÈtasatÈnÊti khuddakapapÈtasatÈni. SupinÈti mahÈsupinÈ. SupinasatÈnÊti khuddakasupinasatÈni. MahÈkappinoti mahÈkappÈnaÑ3 tattha ettakÈ4 mahÈsarÈ vassasate vassasate kusaggena ekaÑ udakabinduÑ nÊharitvÈ sattakkhattuÑ tamhi sare nirudake kate eko mahÈkappoti vadati. Evar|pÈnaÑ mahÈkappÈnaÑ caturÈsÊtisatasahassÈni khepetvÈ bÈle ca paÓÉite ca5 dukkhassantaÑ karontÊti ayamassa laddhi. PaÓÉitopi kira antarÈ visujjhituÑ na sakkoti, bÈlopi tato uddhaÑ na gacchati.

SÊlenÈti acelakasÊlena vÈ aÒÒena vÈ yena kenaci. VatenÈti tÈdiseneva vatena. TapenÈti tapokammena. AparipakkaÑ paripÈceti nÈma yo “ahaÑ paÓÉito”ti antarÈ visujjhati. ParipakkaÑ phussa phussa byantiÑ karoti nÈma yo “ahaÑ bÈlo”ti vuttaparimÈÓaÑ kÈlaÑ atikkamitvÈ yÈti. HevaÑ natthÊti evaÑ natthi6. TaÒhi ubhayampi na ______________________________________________________________ 1. PaÓÓako (SÊ) 2. SapuÔÈti (Ka) 3. MahÈkappÈnaÑ cullÈsÊti satasahassÈni (Ka) 4. EkamhÈ (SÊ) 5. BÈlo ca paÓÉito ca (SyÈ, Ka) 6. Hi evaÑ natthi (Ka)


sakkÈ kÈtunti dÊpeti. DoÓamiteti doÓena mitaÑ viya. Sukhadukkheti sukhadukkhaÑ. Pariyantakateti vuttaparimÈÓena kÈlena katapariyante. Natthi hÈyanavaÉÉhaneti natthi hÈyanavaÉÉhanÈni. Na saÑsÈro paÓÉitassa hÈyati, na bÈlassa vaÉÉhatÊti attho. UkkaÑsÈvakaÑseti ukkaÑsÈvakaÑsÈ. HÈyanavaÉÉhanÈnametaÑ adhivacanaÑ.

IdÈni tamatthaÑ upamÈya sÈdhento “seyyathÈpi nÈmÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha suttaguÄeti veÔhetvÈ katasuttaguÄe. NibbeÔhiyamÈnamevapaletÊti pabbate vÈ rukkhagge vÈ ÔhatvÈ khittaÑ suttappamÈÓena nibbeÔhiyamÈnameva gacchati, sutte khÊÓe tattheva tiÔÔhati na gacchati, evameva vuttakÈlato uddhaÑ na gacchatÊti dasseti.

AjitakesakambalavÈdavaÓÓanÈ

171. AjitavÈde * natthi dinnanti dinnaphalÈbhÈvaÑ sandhÈya vadati. YiÔÔhaÑ vuccati mahÈyÈgo. Hutanti pÈhunakasakkÈro1 adhippeto. Tampi ubhayaÑ phalÈbhÈvameva sandhÈya paÔikkhipati. SukatadukkaÔÈnanti2 sukatadukkaÔÈnaÑ3 kusalÈkusalÈnanti attho. PhalaÑ vipÈkoti yaÑ “phalan”ti vÈ “vipÈko”ti vÈ vuccati, taÑ natthÊti vadati. Natthi ayaÑ lokoti paraloke Ôhitassa ayaÑ loko natthi, natthi parolokoti idha loke ÔhitassÈpi paro loko natthi, sabbe tattha tattheva ucchijjantÊti dasseti. Natthi mÈtÈ natthi pitÈti tesu sammÈpaÔipattimicchÈpaÔipattÊnaÑ phalÈbhÈvavasena vadati. Natthi sattÈ opapÈtikÈti cavitvÈ upapajjanakÈ sattÈ nÈma natthÊti vadati.

CÈtumahÈbh|tikoti catumahÈbh|tamayo. PathavÊ pathavikÈyanti ajjhattikapathavÊdhÈtu bÈhirapathavÊdhÈtuÑ. AnupetÊti anuyÈti. AnupagacchatÊti tasseva vevacanaÑ, anugacchatÊtipi attho. UbhayenÈpi upeti, upagacchatÊti dasseti. ŒpÈdÊsupi eseva nayo. IndriyÈnÊti manacchaÔÔhÈni indriyÈni. Sa~kamantÊti ÈkÈsaÑ pakkhandanti, ÈsandipaÒcamÈti nipannamaÒcena paÒcamÈ, maÒco ceva cattÈro maÒcapÈde gahetvÈ ÔhitÈ cattÈro purisÈ ______________________________________________________________ * Abhi-®Ôha 1. 415; Ma-®Ôha 2. 232; SaÑ-®Ôha 2. 311; AÑ-®Ôha 2. 234 piÔÔhesupi. 1. PahenakasakkÈro (SÊ), paheÓakasakkÈro (Ka) 2. SukaÔadukkaÔÈnanti (SÊ) 3. SukatadukkatÈnaÑ (SÊ)

150 DÊghanikÈya

cÈti attho. YÈvÈÄÈhanÈti yÈva susÈnÈ. PadÈnÊti “ayaÑ evaÑ sÊlavÈ ahosi, evaÑ dussÊlo”ti-ÈdinÈ nayena pavattÈni guÓÈguÓapadÈni, sarÊrameva vÈ ettha padÈnÊti adhippetaÑ. KÈpotakÈnÊti kapotavaÓÓÈni, pÈrÈvatapakkhivaÓÓÈnÊti attho. BhassantÈti bhasmantÈ, ayameva vÈ pÈÄi. Œhutiyoti yaÑ pÈhunakasakkÈrÈdibhedaÑ dinnadÈnaÑ, sabbaÑ taÑ chÈrikÈvasÈnameva hoti, na tato paraÑ phaladÈyakaÑ hutvÈ gacchatÊti attho. DattupaÒÒattanti datt|hi bÈlamanussehi paÒÒattaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–bÈlehi abuddhÊhi paÒÒattamidaÑ, dÈnaÑ na paÓÉitehi, bÈlÈ denti, paÓÉitÈ gaÓhantÊti dasseti.

Tattha P|raÓo “karoto na karÊyati pÈpan”ti vadanto kammaÑ paÔibÈhati. Ajito “kÈyassa bhedÈ ucchijjatÊ”ti vadanto vipÈkaÑ paÔibÈhati. Makkhali “natthi het|”ti vadanto ubhayaÑ paÔibÈhati. Tattha kammaÑ paÔibÈhantenÈpi vipÈko paÔibÈhito hoti, vipÈkaÑ paÔibÈhantenÈpi kammaÑ paÔibÈhitaÑ hoti. Iti sabbepete atthato ubhayappaÔibÈhakÈ1 ahetukavÈdÈ ceva akiriyavÈdÈ ca natthikavÈdÈ ca honti.

Ye vÈ pana tesaÑ laddhiÑ gahetvÈ rattiÔÔhÈne divÈÔÔhÈne nisinnÈ sajjhÈyanti vÊmaÑsanti, tesaÑ “karoto na karÊyati pÈpaÑ, natthi hetu natthi paccayo, mato ucchijjatÊ”ti tasmiÑ ÈrammaÓe micchÈsati santiÔÔhati, cittaÑ ekaggaÑ hoti, javanÈni javanti, paÔhamajavane satekicchÈ honti, tathÈ dutiyÈdÊsu, sattame BuddhÈnampi atekicchÈ anivattino ariÔÔhakaÓÔakasadisÈ. Tattha koci ekaÑ dassanaÑ okkamati, koci dve koci tÊÓipi, ekasmiÑ okkantepi, dvÊsu tÊsu okkantesupi niyatamicchÈdiÔÔhikova hoti, patto saggamaggÈvaraÓaÒceva mokkhamaggÈvaraÓaÒca, abhabbo tassattabhÈvassa2 anantaraÑ saggampi gantuÑ, pageva mokkhaÑ. VaÔÔakhÈÓu3 nÈmesa satto pathavigopako, yebhuyyena evar|passa bhavato vuÔÔhÈnaÑ nÈma natthi.

* TasmÈ akalyÈÓajanaÑ, ÈsÊvisamivoragaÑ. ŒrakÈ parivajjeyya, bh|tikÈmo vicakkhaÓoti. ______________________________________________________________ 1. UbhayaÑ paÔibÈhakÈ (Ka) 2. Tassa bhavassa (SyÈ) 3. VaÔÔakhÈÓuko (SyÈ, Ka) * Ma-®Ôha 3. 85 piÔÔhepi.


PakudhakaccÈyanavÈdavaÓÓanÈ

174. PakudhavÈde akaÔÈti akatÈ. AkaÔavidhÈti akatavidhÈnÈ, “evaÑ karohÊ”ti kenaci kÈrÈpitÈpi na hontÊti attho. AnimmitÈti iddhiyÈpi na nimmitÈ. AnimmÈtÈti animmÈpitÈ, keci “animmÈpetabbÈ”ti1 padaÑ vadanti, taÑ neva PÈÄiyaÑ, na AÔÔhakathÈyaÑ dissati. VaÒjhÈdipadattayaÑ * vuttatthameva. Na iÒjantÊti esikatthambho viya ÔhitattÈ na calanti. Na vipariÓamantÊti2 pakatiÑ na jahanti. Na aÒÒamaÒÒaÑ byÈbÈdhentÊti na aÒÒamaÒÒaÑ upahananti. NÈlanti na samatthÈ. PathavikÈyoti-ÈdÊsu pathavÊyeva pathavikÈyo, pathavisam|ho vÈ. TatthÈti tesu jÊvasattamesu kÈyesu. SattannaÑ tveva kÈyÈnanti yathÈ muggarÈsi-ÈdÊsu pahataÑ satthaÑ muggÈdÊnaÑ antarena pavisati, evaÑ sattannaÑ kÈyÈnaÑ antarena chiddena vivarena satthaÑ pavisati. Tattha “ahaÑ imaÑ jÊvitÈ voropemÊ”ti kevalaÑ saÒÒÈmattameva hotÊti dasseti.

NigaÓÔhanÈÔaputtavÈdavaÓÓanÈ

177. NÈÔaputtavÈde cÈtuyÈmasaÑvarasaÑvutoti catukoÔÔhÈsena saÑvarena saÑvuto. SabbavÈrivÈrito cÈti vÈritasabba-udako, paÔikkhittasabbasÊtodakoti attho. So kira sÊtodake sattasaÒÒÊ hoti, tasmÈ na taÑ vaÄaÒjeti. SabbavÈriyuttoti sabbena pÈpavÈraÓena yutto. SabbavÈridhutoti sabbena pÈpavÈraÓena dhutapÈpo. SabbavÈriphuÔoti3 sabbena pÈpavÈraÓena phuÔÔho. Gatattoti koÔippattacitto. Yatattoti saÑyatacitto. ®hitattoti suppatiÔÔhitacitto. Etassa vÈde kiÒci sÈsanÈnulomampi atthi, asuddhaladdhitÈya pana sabbÈ diÔÔhiyeva jÈtÈ.

SaÒcayabelaÔÔhaputtavÈdavaÓÓanÈ

179-181. SaÒcayavÈdo amarÈvikkhepe vuttanayo eva. ______________________________________________________________ 1. AnimmÈtabbÈti (SÊ) * HeÔÔhÈ 97 piÔÔhe. 2. Na vipariÓÈmentÊti (Ka) 3. SabbavÈriphuÔÔhoti (SÊ, SyÈ)

152 DÊghanikÈya

PaÔhamasandiÔÔhikasÈmaÒÒaphalavaÓÓanÈ

182. SohaÑ bhanteti so ahaÑ bhante, vÈlukaÑ pÊÄetvÈ telaÑ alabhamÈno viya titthiyavÈdesu sÈraÑ alabhanto BhagavantaÑ pucchÈmÊti attho. 183. YathÈ te khameyyÈti yathÈ te rucceyya. DÈsoti antojÈtadhanakkÊtakaramarÈnÊtasÈmaÑdÈsabyopagatÈnaÑ aÒÒataro. KammakÈroti analaso kammakaraÓasÊloyeva. D|rato disvÈ paÔhamameva uÔÔhahatÊti pubbuÔÔhÈyÊ. EvaÑ uÔÔhito sÈmino ÈsanaÑ paÒÒapetvÈ pÈdadhovanÈdikattabbakiccaÑ katvÈ pacchÈ nipatati seyyaÑ kappetÊti1 pacchÈnipÈtÊ. SÈmikamhi vÈ sayanato avuÔÔhite pubbeyeva vuÔÔhÈtÊti pubbuÔÔhÈyÊ. Pacc|sakÈlato paÔÔhÈya yÈva sÈmino rattiÑ niddokkamanaÑ, tÈva sabbakiccÈni katvÈ pacchÈ nipatati seyyaÑ kappetÊti pacchÈnipÈtÊ. “KiÑ karomi, kiÑ karomÊ”ti evaÑ kiÑ kÈrameva paÔisuÓanto vicaratÊti kiÑ kÈrapaÔissÈvÊ. ManÈpameva kiriyaÑ karotÊti manÈpacÈrÊ. Piyameva vadatÊti piyavÈdÊ. SÈmino tuÔÔhapahaÔÔhaÑ mukhaÑ ullokayamÈno2 vicaratÊti mukhullokako.

Devo maÒÒeti devo viya. So vatassÈhaÑ puÒÒÈni kareyyanti so vata ahaÑ evar|po assaÑ, yadi puÒÒÈni kareyyanti attho. “So vatassa’ssan”tipi3 pÈÔho, ayamevattho. YaÑn|nÈhanti sace dÈnaÑ dassÈmi, yaÑ rÈjÈ ekadivasaÑ deti, tato satabhÈgampi yÈvajÊvaÑ na sakkhissÈmi dÈtunti pabbajjÈyaÑ ussÈhaÑ katvÈ evaÑ cintanabhÈvaÑ dasseti.

KÈyena saÑvutoti kÈyena pihito hutvÈ akusalassa pavesanadvÈraÑ thaketvÈti attho. Eseva nayo sesapadadvayepi. GhÈsacchÈdanaparamatÈyÈti ghÈsacchÈdanena paramatÈya uttamatÈya, etadatthampi anesanaÑ pahÈya aggasallekhena santuÔÔhoti attho. Abhirato paviveketi “kÈyaviveko ca vivekaÔÔhakÈyÈnaÑ, cittaviveko ca nekkhammÈbhiratÈnaÑ paramavodÈnappattÈnaÑ, upadhiviveko ca nirupadhÊnaÑ puggalÈnaÑ visa~khÈragatÈnan”ti4 evaÑ vutte tividhepi viveke rato, ______________________________________________________________ 1. Nipatati nisÊdatÊti (SÊ) 2. OlokayamÈno (SyÈ, Ka) 3. “VatassÈyan”tipi (bah|su) SÊ-®Ê Abhinava 2. 54; DÊ-®Ê 1. 230 piÔÔhepi oloketabbÈ. 4. Khu 7. 21 piÔÔhe.


gaÓasa~gaÓikaÑ pahÈya kÈyena eko viharati, cittakilesasa~gaÓikaÑ pahÈya aÔÔhasamÈpattivasena eko viharati, phalasamÈpattiÑ vÈ nirodhasamÈpattiÑ vÈ pavisitvÈ nibbÈnaÑ patvÈ viharatÊti attho. Yaggheti codanatthe nipÈto. 184. Œsanenapi nimanteyyÈmÈti nisinnÈsanaÑ papphoÔetvÈ “idha nisÊdathÈ”ti vadeyyÈma. AbhinimanteyyÈmapi nanti abhiharitvÈpi1 naÑ nimanteyyÈma. Tattha duvidho abhihÈro vÈcÈya ceva kÈyena ca. “TumhÈkaÑ icchiticchitakkhaÓe amhÈkaÑ cÊvarÈdÊhi2 vadeyyÈtha, yenattho”ti vadanto hi vÈcÈya abhiharitvÈ nimanteti nÈma. CÊvarÈdivekallaÑ sallakkhetvÈ “idaÑ gaÓhÈthÈ”ti tÈni dento pana kÈyena abhiharitvÈ nimanteti nÈma. Tadubhayampi sandhÈya “abhinimanteyyÈmapi nan”ti Èha. Ettha ca gilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈroti yaÑ kiÒci gilÈnassa sappÈyaÑ osadhaÑ. Vacanattho pana Visuddhimagge * vutto. RakkhÈvaraÓaguttinti rakkhÈsa~khÈtaÒceva ÈvaraÓasa~khÈtaÒca guttiÑ. SÈ panesÈ na Èvudhahatthe purise Ôhapentena dhammikÈ nÈma saÑvidahitÈ hoti. YathÈ pana avelÈya kaÔÔhahÈrikapaÓÓahÈrikÈdayo vihÈraÑ na pavisanti, migaluddakÈdayo vihÈrasÊmÈya mige vÈ macche vÈ na gaÓhanti, evaÑ saÑvidahantena dhammikÈ nÈma rakkhÈ saÑvihitÈ hoti, taÑ sandhÈyÈha “dhammikan”ti. 185. Yadi evaÑ santeti yadi tava dÈso tuyhaÑ santikÈ abhivÈdanÈdÊni labheyya, evaÑ sante. AddhÈti ekaÑsavacanametaÑ. PaÔhamanti bhaÓanto aÒÒassÈpi atthitaÑ dÊpeti, teneva ca rÈjÈ “sakkÈ pana bhante aÒÒampÊ”ti-ÈdimÈha.

DutiyasandiÔÔhikasÈmaÒÒaphalavaÓÓanÈ

186. KasatÊti kassako. Gehassa pati3 ekagehamatte jeÔÔhakoti gahapatiko. Balisa~khÈtaÑ karaÑ karotÊti karakÈrako. DhaÒÒarÈsiÑ, dhanarÈsiÒca vaÉÉhetÊti rÈsivaÉÉhako. ______________________________________________________________ 1. AbhinÊharitvÈpi (SyÈ) 2. AhaÑ pavedÈmÊti cÊvarÈdÊhi (SyÈ), ahaÑ sÈdhessÈmÊti cÊvarÈdÊhi (Ka) * Visuddhi 1. 33 piÔÔhe. 3. Pati gahapati (Ka)

154 DÊghanikÈya

AppaÑ vÈti parittakaÑ vÈ antamaso taÓÉulanÈÄimattakampi. Bhogakkhandhanti bhogarÈsiÑ. MahantaÑ vÈti vipulaÑ vÈ. YathÈ hi mahantaÑ pahÈya pabbajituÑ dukkaraÑ, evaÑ appampÊti dassanatthaÑ ubhayamÈha. DÈsavÈre pana yasmÈ dÈso attanopi anissaro, pageva bhogÈnaÑ. YaÒhi tassa dhanaÑ, taÑ sÈmikÈnaÒÒeva hoti, tasmÈ bhogaggahaÓaÑ na kataÑ. ©Ètiyeva ÒÈtiparivaÔÔo.

PaÓÊtatarasÈmaÒÒaphalavaÓÓanÈ

189. SakkÈ pana bhante aÒÒampi diÔÔheva dhammeti idha “evamevÈ”ti na vuttaÑ. TaÑ kasmÈti ce? “EvamevÈ”ti hi vuccamÈne pahoti BhagavÈ sakalampi rattindivaÑ tato vÈ bhiyyopi evar|pÈhi upamÈhi sÈmaÒÒaphalaÑ dÊpetuÑ. Tattha kiÒcÈpi etassa Bhagavato vacanasavane pariyantaÑ nÈma natthi, tathÈpi attho tÈdisoyeva bhavissatÊti cintetvÈ upari visesaÑ pucchanto “evamevÈ”ti avatvÈ “abhikkantataraÒca paÓÊtataraÒcÈ”ti Èha. Tattha abhikkantataranti abhimanÈpataraÑ, atiseÔÔhataranti1 attho. PaÓÊtataranti uttamataraÑ. Tena hÊti uyyojanatthe nipÈto. Savane uyyojento hi naÑ evamÈha. SuÓohÊti abhikkantataraÒca paÓÊtataraÒca sÈmaÒÒaphalaÑ suÓÈhi.

SÈdhukaÑ manasikarohÊti ettha pana sÈdhukaÑ sÈdh|ti ekatthametaÑ. AyaÒhi sÈdhusaddo ÈyÈcanasampaÔicchana sampahaÑsana sundara daÄhÊkammÈdÊsu dissati. “SÈdhu me bhante BhagavÈ saÑkhittena dhammaÑ deset|”ti-ÈdÊsu2 hi ÈyÈcane dissati. “SÈdhu bhanteti kho so bhikkhu Bhagavato bhÈsitaÑ abhinanditvÈ anumoditvÈ”ti-ÈdÊsu3 sampaÔicchane. “SÈdhu sÈdhu SÈriputtÈ”ti-ÈdÊsu4 sampahaÑsane.

“SÈdhu dhammaruci rÈjÈ, sÈdhu paÒÒÈÓavÈ naro. SÈdhu mittÈnamaddubbho5, pÈpassÈkaraÓaÑ sukhan”ti-

ÈdÊsu6 sundare. “Tena hi brÈhmaÓa suÓohi sÈdhukaÑ manasi karohÊ”ti-ÈdÊsu7 sÈdhukasaddoyeva daÄhÊkamme, ÈÓattiyantipi ______________________________________________________________ 1. AbhikkantataraÑ atimanÈpataranti (SÊ, Ka) 2. SaÑ 2. 294 piÔÔhe. 3. Ma 3. 66 piÔÔhe. 4. DÊ 3. 226 piÔÔhe. 5. MittÈnamadrubbho (SyÈ, Ka) 6. Khu 6. 45 UmmÈdantÊjÈtake. 7. AÑ 2. 197 piÔÔhe.


vuccati. IdhÈpi ayaÑ1 ettheva daÄhÊkamme ca ÈÓattiyaÒca veditabbo. Sundarepi vaÔÔati. DaÄhÊkammatthena hi daÄhamimaÑ dhammaÑ suÓÈhi suggahitaÑ gaÓhanto. ŒÓatti-atthena mama ÈÓattiyÈ suÓÈhi, sundaratthena sundaramimaÑ bhaddakaÑ dhammaÑ suÓÈhÊti evaÑ dÊpitaÑ hoti.

Manasi karohÊti Èvajja, samannÈharÈti2 attho, avikkhittacitto hutvÈ nisÈmehi citte karohÊti adhippÈyo. Api cettha suÓohÊti sotindriyavikkhepanivÈraÓametaÑ. SÈdhukaÑ manasi karohÊti manasikÈre daÄhÊkammaniyojanena manindriyavikkhepanivÈraÓaÑ. PurimaÒcettha byaÒjanavipallÈsaggÈhavÈraÓaÑ, pacchimaÑ atthavipallÈsaggÈhavÈraÓaÑ. Purimena ca dhammassavane niyojeti, pacchimena sutÈnaÑ dhammÈnaÑ dhÈraÓ|paparikkhÈdÊsu. Purimena ca sabyaÒjano ayaÑ dhammo, tasmÈ savanÊyoti dÊpeti. Pacchimena sÈttho, tasmÈ sÈdhukaÑ manasi kÈtabboti. SÈdhukapadaÑ vÈ ubhayapadehi yojetvÈ yasmÈ ayaÑ dhammo dhammagambhÊro ceva desanÈgambhÊro ca, tasmÈ suÓÈhi sÈdhukaÑ, yasmÈ atthagambhÊro ca paÔivedhagambhÊro ca, tasmÈ sÈdhukaÑ manasi karohÊti evaÑ yojanÈ veditabbÈ. BhÈsissÈmÊti “sakkÈ mahÈrÈjÈ”ti evaÑ paÔiÒÒÈtaÑ sÈmaÒÒaphaladesanaÑ vitthÈrato bhÈsissÈmi. DesessÈmÊti hi saÑkhittadÊpanaÑ hoti. BhÈsissÈmÊti vitthÈradÊpanaÑ. TenÈha Va~gÊsatthero–

“SaÑkhittenapi deseti, vitthÈrenapi bhÈsati. SÈÄikÈyiva nigghoso, paÔibhÈnaÑ udÊrayÊ”ti3.

EvaÑ vutte ussÈhajÈto hutvÈ “evaÑ bhante”ti kho rÈjÈ MÈgadho AjÈtasattu Vedehiputto Bhagavato paccassosi Bhagavato vacanaÑ sampaÔicchi, paÔiggahesÊti vuttaÑ hoti. 190. Athassa BhagavÈ etadavoca etaÑ avoca, idÈni vattabbaÑ “idha mahÈrÈjÈ”ti-ÈdiÑ sakalaÑ suttaÑ avocÈti attho. Tattha idhÈti desopadese4 nipÈto, svÈyaÑ katthaci lokaÑ upÈdÈya vuccati. YathÈha “idha TathÈgato loke uppajjatÊ”ti5. Katthaci sÈsanaÑ. ______________________________________________________________ 1. Assa (bah|su, SÊ-®Ê Abhinava 2. 58 piÔÔhepi) DÊ-®Ê 1. 233 piÔÔhe oloketabbÈ. 2. ŒvajjaÑ samannÈharÈhÊti (SyÈ) 3. SaÑ 1. 191 piÔÔhe. 4. DesÈpadese (SÊ, SyÈ) 5. AÑ 1. 169 piÔÔhe.

156 DÊghanikÈya

TathÈha “idheva bhikkhave paÔhamo samaÓo idha dutiyo samaÓo”ti1. Katthaci okÈsaÑ. YathÈha–

“Idheva tiÔÔhamÈnassa, devabh|tassa me sato. PunarÈyu ca me laddho, evaÑ jÈnÈhi mÈrisÈ”ti2.

Katthaci padap|raÓamattameva. YathÈha “idhÈhaÑ bhikkhave bhuttÈvÊ assaÑ pavÈrito”ti3. Idha pana lokaÑ upÈdÈya vuttoti veditabbo. MahÈrÈjÈti yathÈ paÔiÒÒÈtaÑ desanaÑ desetuÑ puna “mahÈrÈjÈ”ti Èlapati. IdaÑ vuttaÑ hoti “mahÈrÈja imasmiÑ loke TathÈgato uppajjati arahaÑ -pa- Buddho BhagavÈ”ti. Tattha TathÈgatasaddo BrÈhmajÈle * vutto. Arahanti-Èdayo Visuddhimagge + vitthÈritÈ. Loke uppajjatÊti ettha pana lokoti okÈsaloko sattaloko sa~khÈralokoti tividho. Idha pana sattaloko adhippeto. Sattaloke uppajjamÈnopi ca TathÈgato na devaloke na brahmaloke, manussalokeva uppajjati. Manussalokepi na aÒÒasmiÑ cakkavÈÄe, imasmiÑ yeva cakkavÈÄe. TatrÈpi na sabbaÔÔhÈnesu, “puratthimÈya disÈya Gaja~galaÑ4 nÈma nigamo, tassÈparena mahÈsÈlo, tato parÈ paccantimÈ janapadÈ, orato majjhe, puratthimadakkhiÓÈya disÈya SallavatÊ5 nÈma nadÊ, tato parÈ paccantimÈ janapadÈ, orato majjhe, dakkhiÓÈya disÈya SetakaÓÓikaÑ nÈma nigamo, tato parÈ paccantimÈ janapadÈ, orato majjhe, pacchimÈya disÈya Th|ÓaÑ6 nÈma brÈhmaÓagÈmo, tato parÈ paccantimÈ janapadÈ, orato majjhe, uttarÈya disÈya Usiraddhajo nÈma pabbato, tato parÈ paccantimÈ janapadÈ, orato majjhe”ti evaÑ paricchinne ÈyÈmato tiyojanasate, vitthÈrato aÉÉhateyyayojanasate, parikkhepato navayojanasate Majjhimapadese uppajjati. Na kevalaÒca TathÈgato, PaccekabuddhÈ aggasÈvakÈ asÊtimahÈtherÈ BuddhamÈtÈ BuddhapitÈ cakkavattÊ rÈjÈ7 aÒÒe ca sÈrappattÈ brÈhmaÓagahapatikÈ etthevuppajjanti. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 560 piÔÔhe. 2. DÊ 2. 227 piÔÔhe. 3. Ma 1. 16 piÔÔhe. * HeÔÔhÈ 59 piÔÔhe. + Visuddhi 1. 192 piÔÔhe. 4. Kaja~galaÑ (SÊ), Ja~galo (SyÈ) 5. SalalavatÊ (SÊ), SalaÄavatÊ (Ka) 6. Th|naÑ (SyÈ), Vi 3. 287 piÔÔhe passitabbaÑ. 7. CakkavattirÈjÈ (Ka)


Tattha TathÈgato SujÈtÈya dinnamadhupÈyÈsabhojanato yÈva arahattamaggo, tÈva uppajjati nÈma, arahattaphale uppanno nÈma. MahÈbhinikkhamanato vÈ yÈva arahattamaggo, Tusitabhavanato vÈ yÈva arahattamaggo, DÊpa~karapÈdam|lato vÈ yÈva arahattamaggo, tÈva uppajjati nÈma, arahattaphale uppanno nÈma. Idha1 sabbapaÔhamaÑ uppannabhÈvaÑ sandhÈya “uppajjatÊ”ti vuttaÑ. TathÈgato loke uppanno hotÊti ayaÒhettha attho.

* So imaÑ lokanti so BhagavÈ imaÑ lokaÑ. IdÈni vattabbaÑ nidasseti. Sadevakanti saha devehi sadevakaÑ. EvaÑ saha mÈrena samÈrakaÑ, saha brahmunÈ sabrahmakaÑ. Saha samaÓabrÈhmaÓehi sassamaÓabrÈhmaÓiÑ. PajÈtattÈ pajÈ, taÑ pajaÑ. Saha devamanussehi sadevamanussaÑ. Tattha sadevakavacanena paÒcakÈmÈvacaradevaggahaÓaÑ veditabbaÑ, samÈrakavacanena chaÔÔhakÈmÈvacaradevaggahaÓaÑ, sabrahmakavacanena brahmakÈyikÈdibrahmaggahaÓaÑ, sassamaÓabrÈhmaÓÊvacanena sÈsanassa paccatthikapaccÈmittasamaÓabrÈhmaÓaggahaÓaÑ, samitapÈpabÈhitapÈpasamaÓabrÈhmaÓaggahaÓaÒca, pajÈvacanena sattalokaggahaÓaÑ, sadevamanussavacanena sammutideva-avasesamanussaggahaÓaÑ. Evamettha tÊhi padehi okÈsalokena saddhiÑ sattaloko. DvÊhi pajÈvasena sattalokova gahitoti veditabbo.

Aparo nayo, sadevakaggahaÓena ar|pÈvacaradevaloko gahito, samÈrakaggahaÓena chakÈmÈvacaradevaloko, sabrahmakaggahaÓena r|pÊ brahmaloko, sassamaÓabrÈhmaÓÈdiggahaÓena catuparisavasena, sammutidevehi vÈ saha manussaloko, avasesasabbasattaloko vÈ.

Api cettha sadevakavacanena ukkaÔÔhaparicchedato sabbassa lokassa sacchikatabhÈvamÈha. Tato yesaÑ ahosi “MÈro mahÈnubhÈvo chakÈmÈvacarissaro vasavattÊ, kiÑ sopi etena sacchikato”ti, tesaÑ vimatiÑ vidhamanto “samÈrakan”ti Èha. YesaÑ pana ahosi “brahmÈ mahÈnubhÈvo eka~guliyÈ ekasmiÑ cakkavÈÄasahasse ÈlokaÑ pharati, ______________________________________________________________ 1. Iti (Ka) * Vi-®Ôha 1. 97 piÔÔhepi.

158 DÊghanikÈya

dvÊhi -pa- dasahi a~gulÊhi dasasu cakkavÈÄasahassesu ÈlokaÑ pharati, anuttaraÒca jhÈnasamÈpattisukhaÑ paÔisaÑvedeti, kiÑ sopi sacchikato”ti, tesaÑ vimatiÑ vidhamanto “sabrahmakan”ti Èha. Tato ye cintesuÑ1 “puth| samaÓabrÈhmaÓÈ sÈsanassa paccatthikÈ, kiÑ tepi sacchikatÈ”ti, tesaÑ vimatiÑ vidhamanto “sassamaÓabrÈhmaÓiÑ pajan”ti Èha. EvaÑ ukkaÔÔhukkaÔÔhÈnaÑ sacchikatabhÈvaÑ pakÈsetvÈ atha sammutideve, avasesamÈnusse ca upÈdÈya ukkaÔÔhaparicchedavasena sesasattalokassa sacchikatabhÈvaÑ pakÈsento “sadevamanussan”ti Èha. Ayamettha bhÈvÈnukkamo2.

PorÈÓÈ panÈhu–sadevakanti devehi saddhiÑ avasesalokaÑ. SamÈrakanti mÈrena saddhiÑ avasesalokaÑ. Sabrahmakanti brahmehi saddhiÑ avasesalokaÑ. EvaÑ sabbepi tibhav|page satte tÊhÈkÈrehi tÊsu padesu pakkhipitvÈ puna dvÊhi padehi pariyÈdiyanto “sassamaÓabrÈhmaÓiÑ pajaÑ sadevamanussan”ti Èha. EvaÑ paÒcahipi padehi tena tenÈkÈrena tedhÈtukameva pariyÈdinnanti.

SayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈ pavedetÊti ettha pana sayanti sÈmaÑ aparaneyyo hutvÈ. AbhiÒÒÈti abhiÒÒÈya, adhikena ÒÈÓena ÒatvÈti attho. SacchikatvÈti paccakkhaÑ katvÈ, etena anumÈnÈdipaÔikkhepo kato hoti. PavedetÊti bodheti viÒÒÈpeti pakÈseti.

So dhammaÑ deseti ÈdikalyÈÓaÑ -pa- pariyosÈnakalyÈÓanti so BhagavÈ sattesu kÈruÒÒataÑ paÔicca hitvÈpi anuttaraÑ vivekasukhaÑ dhammaÑ deseti, taÒca kho appaÑ vÈ bahuÑ vÈ desento ÈdikalyÈÓÈdippakÈrameva deseti. Œdimhipi kalyÈÓaÑ bhaddakaÑ anavajjameva katvÈ deseti, majjhepi, pariyosÈnepi kalyÈÓaÑ bhaddakaÑ anavajjameva katvÈ desetÊti vuttaÑ hoti. Tattha atthi desanÈya ÈdimajjhapariyosÈnaÑ, atthi sÈsanassa. DesanÈya tÈva catuppadikÈyapi gÈthÈya paÔhamapÈdo Èdi nÈma, tato dve majjhaÑ nÈma, ante eko pariyosÈnaÑ nÈma. EkÈnusandhikassa suttassa nidÈnaÑ Èdi, “idamavocÈ”ti pariyosÈnaÑ, ______________________________________________________________ 1. CinteyyuÑ (Ka) 2. VibhÈvanÈnukkamo (SyÈ), bhavÈnukkamo (Ka)


ubhinnamantarÈ majjhaÑ. AnekÈnusandhikassa suttassa paÔhamÈnusandhi Èdi, ante anusandhi pariyosÈnaÑ, majjhe eko vÈ dve vÈ bah| vÈ majjhameva.

SÈsanassa pana sÊlasamÈdhivipassanÈ Èdi nÈma. Vuttampi cetaÑ “ko cÈdi kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ, sÊlaÒca suvisuddhaÑ diÔÔhi ca ujukÈ”ti1. “Atthi bhikkhave majjhimÈ paÔipadÈ TathÈgatena abhisambuddhÈ”ti2 evaÑ vutto pana ariyamaggo majjhaÑ nÈma. PhalaÒceva nibbÈnaÒca pariyosÈnaÑ nÈma. “EtadatthamidaÑ brÈhmaÓa brahmacariyaÑ, etaÑsÈraÑ, etaÑpariyosÈnan”ti3 hi ettha phalaÑ pariyosÈnanti vuttaÑ. “NibbÈnogadhaÑ hi Èvuso VisÈkha brahmacariyaÑ vussati nibbÈnaparÈyaÓaÑ nibbÈnapariyosÈnan”ti4 ettha nibbÈnaÑ pariyosÈnanti vuttaÑ. Idha desanÈya ÈdimajjhapariyosÈnaÑ adhippetaÑ. BhagavÈ hi dhammaÑ desento Èdimhi sÊlaÑ dassetvÈ majjhe maggaÑ, pariyosÈne nibbÈnaÑ dasseti. Tena vuttaÑ “so dhammaÑ deseti ÈdikalyÈÓaÑ majjhekalyÈÓaÑ pariyosÈnakalyÈÓan”ti. TasmÈ aÒÒopi dhammakathiko dhammaÑ kathento5.

* Œdimhi sÊlaÑ dasseyya, majjhe maggaÑ vibhÈvaye. PariyosÈnamhi6 nibbÈnaÑ, esÈ kathikasaÓÔhitÊti.

SÈtthaÑ sabyaÒjananti yassa hi yÈgubhatta-itthipurisÈdivaÓÓanÈnissitÈ desanÈ hoti, na so sÈtthaÑ deseti, BhagavÈ pana tathÈr|paÑ desanaÑ pahÈya catusatipaÔÔhÈnÈdinissitaÑ desanaÑ deseti. TasmÈ sÈtthaÑ desetÊti vuccati. Yassa pana desanÈ ekabyaÒjanÈdiyuttÈ vÈ sabbaniroÔÔhabyaÒjanÈ vÈ sabbavissaÔÔhasabbaniggahitabyaÒjanÈ vÈ, tassa DamiÄakirÈtasavarÈdimilakkh|naÑ7 bhÈsÈ viya byaÒjanapÈrip|riyÈ abhÈvato abyaÒjanÈ nÈma desanÈ hoti. BhagavÈ pana

“SithilaÑ dhanitaÒca dÊgharassaÑ, GarukaÑ lahukaÒceva niggahÊtaÑ. SambandhavavatthitaÑ vimuttaÑ, DasadhÈ byaÒjanabuddhiyÈ pabhedo”ti– ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 124-143 piÔÔhesu. 2. SaÑ 3. 148 piÔÔhe. 3. Ma 1. 265 piÔÔhe. 4. Ma 1. 379 piÔÔhe. 5. Desento (SÊ, SyÈ) * Ma-®Ôha 2. 107; AÑ-®Ôha 2. 168 piÔÔhesu. 6. PariyosÈne ca (SyÈ) pariyosÈneva (Ka) 7. DamiÄakirÈtayavanÈdimilakkhÈnaÑ (SÊ), ...yavanÈdi milakkh|naÑ (SyÈ)

160 DÊghanikÈya

EvaÑ vuttaÑ dasavidhaÑ byaÒjanaÑ amakkhetvÈ paripuÓÓabyaÒjanameva katvÈ dhammaÑ deseti, tasmÈ sabyaÒjanaÑ dhammaÑ desetÊti vuccati. KevalaparipuÓÓanti ettha kevalanti sakalÈdhivacanaÑ. ParipuÓÓanti an|nÈdhikavacanaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–sakalaparipuÓÓameva deseti, ekadesanÈpi aparipuÓÓÈ natthÊti. Upanetabba-apanetabbassa abhÈvato kevalaparipuÓÓanti veditabbaÑ. Parisuddhanti nirupakkilesaÑ. Yo hi “imaÑ dhammadesanaÑ nissÈya lÈbhaÑ vÈ sakkÈraÑ vÈ labhissÈmÊ”ti deseti, tassa aparisuddhÈ desanÈ hoti. BhagavÈ pana lokÈmisanirapekkho hitapharaÓena mettÈbhÈvanÈya muduhadayo ullumpanasabhÈvasaÓÔhitena cittena deseti. TasmÈ parisuddhaÑ dhammaÑ desetÊti vuccati.

* BrahmacariyaÑ pakÈsetÊti ettha panÈyaÑ brahmacariyasaddo dÈne veyyÈvacce paÒcasikkhÈpadasÊle appamaÒÒÈsu methunaviratiyaÑ sadÈrasantose vÊriye uposatha~gesu ariyamagge sÈsaneti imesvatthesu dissati.

“KiÑ te vataÑ kiÑ pana brahmacariyaÑ, Kissa suciÓÓassa ayaÑ vipÈko. IddhÊ jutÊ balavÊriy|papatti, IdaÒca te nÈga1 mahÈvimÈnaÑ.

AhaÒca bhariyÈ ca manussaloke, SaddhÈ ubho dÈnapatÊ ahumhÈ. OpÈnabh|taÑ me gharaÑ tadÈsi, SantappitÈ samaÓabrÈhmaÓÈ ca.

TaÑ me vataÑ taÑ pana brahmacariyaÑ, Tassa suciÓÓassa ayaÑ vipÈko. IddhÊ jutÊ balavÊriy|papatti, IdaÒca me dhÊra mahÈvimÈnan”ti2–

ImasmiÒhi PuÓÓakajÈtake dÈnaÑ “brahmacariyan”ti vuttaÑ.

“Kena pÈÓi kÈmadado, kena pÈÓi madhussavo. Kena te brahmacariyena, puÒÒaÑ pÈÓimhi ijjhati. ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 1. 346; AÑ-®Ôha 2. 169 piÔÔhesupi. 1. AkkhÈhi me nÈga (SÊ) 2. Khu 6. 303-304 VidhurajÈtake.


Tena pÈÓi kÈmadado, tena pÈÓi madhussavo. Tena me brahmacariyena, puÒÒaÑ pÈÓimhi ijjhatÊ”ti1.

ImasmiÑ A~kurapetavatthumhi veyyÈvaccaÑ “brahmacariyan”ti vuttaÑ. “EvaÑ kho taÑ bhikkhave tittiriyaÑ nÈma brahmacariyaÑ ahosÊ”ti2 imasmiÑ TittirajÈtake paÒcasikkhÈpadasÊlaÑ “brahmacariyan”ti vuttaÑ. “TaÑ kho pana me PaÒcasikha brahmacariyaÑ neva nibbidÈya na virÈgÈya na nirodhÈya -pa- yÈvadeva brahmalok|papattiyÈ”ti3 imasmiÑ MahÈgovindasutte catasso appamaÒÒÈyo “brahmacariyan”ti vuttÈ. “Pare abrahmacÈrÊ bhavissanti, mayamettha brahmacÈrÊ bhavissÈmÈ”ti4 imasmiÑ Sallekhasutte methunavirati “brahmacariyan”ti vuttÈ.

“MayaÒca bhariyÈ nÈtikkamÈma, Amhe ca bhariyÈ nÈtikkamanti. AÒÒatra tÈhi brahmacariyaÑ carÈma, TasmÈ hi amhaÑ daharÈ na mÊyare”ti5–

MahÈdhammapÈlajÈtake sadÈrasantoso “brahmacariyan”ti vutto. “AbhijÈnÈmi kho panÈhaÑ SÈriputta catura~gasamannÈgataÑ brahmacariyaÑ caritÈ, tapassÊ sudaÑ homÊ”ti6 LomahaÑsanasutte vÊriyaÑ brahmacariyanti vuttaÑ.

“HÊnena brahmacariyena, khattiye upapajjati. Majjhimena ca devattaÑ, uttamena visujjhatÊ”ti7–

EvaÑ NimijÈtake attadamanavasena kato aÔÔha~giko uposatho “brahmacariyan”ti vutto. “IdaÑ kho pana me PaÒcasikha brahmacariyaÑ ekantanibbidÈya virÈgÈya nirodhÈya -pa- ayameva ariyo aÔÔha~giko maggo”ti8 MahÈgovindasuttasmiÑ yeva ariyamaggo “brahmacariyan”ti vutto. “TayidaÑ brahmacariyaÑ iddhaÒceva phÊtaÒca vitthÈrikaÑ bÈhujaÒÒaÑ puthubh|taÑ yÈva devamanussehi suppakÈsitan”ti9 PÈsÈdikasutte sikkhattayasa~gahitaÑ sakalasÈsanaÑ “brahmacariyan”ti vuttaÑ. Imasmimpi ÔhÈne idameva “brahmacariyan”ti adhippetaÑ. TasmÈ brahmacariyaÑ pakÈsetÊti so dhammaÑ deseti ÈdikalyÈÓaÑ -pa- parisuddhaÑ. EvaÑ desento ca sikkhattayasa~gahitaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 2. 156 piÔÔhe. 2. Vi 4. 311 piÔÔhe. 3. DÊ 2. 201 piÔÔhe. 4. Ma 1. 51 piÔÔhe. 5. Khu 5. 214 piÔÔhe. 6. Ma 1. 110 piÔÔhe. 7. Khu 5. 183 piÔÔhe. 8. DÊ 2. 201 piÔÔhe. 9. DÊ 3. 102 piÔÔhe.

162 DÊghanikÈya

sakalasÈsanaÑ brahmacariyaÑ pakÈsetÊti evamettha attho daÔÔhabbo. Brahmacariyanti seÔÔhaÔÔhena brahmabh|tÈnaÑ cariyaÑ, brahmabh|tÈnaÑ vÈ BuddhÈdÊnaÑ cariyanti vuttaÑ hoti. 191. TaÑ dhammanti taÑ vuttappakÈrasampadaÑ dhammaÑ. SuÓÈti gahapati vÈti kasmÈ paÔhamaÑ gahapatiÑ niddisati? NihatamÈnattÈ, ussannattÈ ca. Yebhuyyena hi khattiyakulato pabbajitÈ jÈtiÑ nissÈya mÈnaÑ karonti. BrahmaÓakulÈ pabbajitÈ mante nissÈya mÈnaÑ karonti. HÊnajaccakulÈ pabbajitÈ attano attano vijÈtitÈya patiÔÔhÈtuÑ na sakkonti. GahapatidÈrakÈ pana kacchehi sedaÑ muÒcantehi piÔÔhiyÈ loÓaÑ pupphamÈnÈya bh|miÑ kasitvÈ tÈdisassa mÈnassa abhÈvato nihatamÈnadappÈ honti. Te pabbajitvÈ mÈnaÑ vÈ dappaÑ vÈ akatvÈ yathÈbalaÑ sakalabuddhavacanaÑ uggahetvÈ vipassanÈya kammaÑ karontÈ sakkonti arahatte patiÔÔhÈtuÑ. Itarehi ca kulehi nikkhamitvÈ pabbajitÈ nÈma na bahukÈ, gahapatikÈva bahukÈ. Iti nihatamÈnattÈ, ussannattÈ ca paÔhamaÑ gahapatiÑ niddisatÊti.

* AÒÒatarasmiÑ vÈti itaresaÑ vÈ kulÈnaÑ aÒÒatarasmiÑ. PaccÈjÈtoti patijÈto. TathÈgate saddhaÑ paÔilabhatÊti parisuddhaÑ dhammaÑ sutvÈ DhammassÈmimhi TathÈgate “SammÈsambuddho vata so BhagavÈ”ti saddhaÑ paÔilabhati. Iti paÔisaÒcikkhatÊti evaÑ paccavekkhati. SambÈdho gharÈvÈsoti sacepi saÔÔhihatthe ghare yojanasatantarepi vÈ dve jÈyampatikÈ vasanti, tathÈpi nesaÑ sakiÒcanasapalibodhaÔÔhena gharÈvÈso sambÈdhoyeva. Rajopathoti rÈgarajÈdÊnaÑ uÔÔhÈnaÔÔhÈnanti MahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ vuttaÑ. Œgamanapathotipi vadanti1. AlagganaÔÔhena abbhokÈso viyÈti abbhokÈso. Pabbajito hi k|ÔÈgÈraratanapÈsÈdadevavimÈnÈdÊsu pihitadvÈravÈtapÈnesu paÔicchannesu vasantopi neva laggati na sajjati na bajjhati. Tena vuttaÑ “abbhokÈso pabbajjÈ”ti. Api ca sambÈdho gharÈvÈso kusalakiriyÈya okÈsÈbhÈvato. Rajopatho2 asaÑvutasa~kÈraÔÔhÈnaÑ viya rajÈnaÑ kilesarajÈnaÑ sannipÈtaÔÔhÈnato. AbbhokÈso pabbajjÈ kusalakiriyÈya yathÈsukhaÑ okÈsasabbhÈvato. ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 2. 108; AÑ-®Ôha 2. 347 piÔÔhesupi. 1. VaÔÔati (SyÈ, Ka) 2. RajÈpatho (SÊ, SyÈ)


NayidaÑ sukaraÑ -pa- pabbajeyyanti etthÈyaÑ sa~khepakathÈ, yadetaÑ sikkhattayabrahmacariyaÑ ekampi divasaÑ akhaÓÉaÑ katvÈ carimakacittaÑ pÈpetabbatÈya ekantaparipuÓÓaÑ caritabbaÑ, ekadivasampi ca kilesamalena amalÊnaÑ katvÈ carimakacittaÑ pÈpetabbatÈya ekantaparisuddhaÑ. Sa~khalikhitaÑ likhitasa~khasadisaÑ dhotasa~khasappaÔibhÈgaÑ caritabbaÑ. IdaÑ na sukaraÑ agÈraÑ ajjhÈvasatÈ agÈramajjhe vasantena ekantaparipuÓÓaÑ -pa- carituÑ, yaÑn|nÈhaÑ kese ca massuÒca ohÈretvÈ kasÈyarasapÊtatÈya kÈsÈyÈni brahmacariyaÑ carantÈnaÑ anucchavikÈni vatthÈni acchÈdetvÈ paridahitvÈ agÈrasmÈ nikkhamitvÈ anagÈriyaÑ pabbajeyyanti. Ettha ca yasmÈ agÈrassa hitaÑ kasivÈÓijjÈdikammaÑ1 agÈriyanti vuccati, taÒca pabbajjÈya natthi, tasmÈ pabbajjÈ anagÈriyÈti ÒÈtabbÈ, taÑ anagÈriyaÑ. Pabbajeyyanti paÔipajjeyyaÑ.

192. AppaÑ vÈti sahassato heÔÔhÈ bhogakkhandho appo nÈma hoti, sahassato paÔÔhÈya mahÈ. ŒbandhanaÔÔhena ÒÈti eva ÒÈtiparivaÔÔo. Sopi2 vÊsatiyÈ heÔÔhÈ appo nÈma hoti, vÊsatiyÈ paÔÔhÈya mahÈ.

193. PÈtimokkhasaÑvarasaÑvutoti pÈtimokkhasaÑvarena samannÈgato. ŒcÈragocarasampannoti ÈcÈrena ceva gocarena ca sampanno. AÓumattes|ti appamattakesu. Vajjes|ti akusaladhammesu. BhayadassÈvÊti bhayadassÊ. SamÈdÈyÈti sammÈ ÈdiyitvÈ. Sikkhati sikkhÈpades|ti sikkhÈpadesu taÑ taÑ sikkhÈpadaÑ samÈdiyitvÈ sikkhati. Ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana Visuddhimagge * vutto.

KÈyakammavacÊkammena samannÈgato kusalenaparisuddhÈjÊvoti ettha ÈcÈragocaraggahaÓenava ca kusale kÈyakammavacÊkamme gahitepi yasmÈ idaÑ ÈjÊvapÈrisuddhisÊlaÑ nÈma na ÈkÈse vÈ rukkhaggÈdÊsu vÈ uppajjati, kÈyavacÊdvÈresuyeva pana uppajjati, tasmÈ tassa uppattidvÈradassanatthaÑ “kÈyakammavacÊkammena samannÈgato kusalenÈ”ti vuttaÑ. YasmÈ pana tena samannÈgato, tasmÈ parisuddhÈjÊvo. SamaÓamuÓÉikaputtasuttantavasena3 vÈ etaÑ vuttaÑ. Tattha hi “katame ca thapati kusalÈ sÊlÈ? ______________________________________________________________ 1. KasivaÓivajjÈdikammaÑ (SÊ, SyÈ) Vi-®Ôha 1. 169 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. So hi (SÊ, Ka) * Visuddhi 1. 19; Abhi-®Ôha 2. 320; Ma-®Ôha 1. 160 piÔÔhesupi. 3. MeÓÉiyaputtasuttantavasena (SÊ) Ma 2. 218 piÔÔhe.

164 DÊghanikÈya

KusalaÑ kÈyakammaÑ kusalaÑ vacÊkammaÑ, ÈjÊvaparisuddhampi kho ahaÑ thapati sÊlasmiÑ vadÈmÊ”ti1 vuttaÑ. * (TasmÈ tassÈpi desanÈya pariyÈdÈnatthametaÑ vuttanti veditabbaÑ.)

SÊlasampannoti BrahmajÈle vuttena tividhena sÊlena samannÈgato2 hoti. Indriyesu guttadvÈroti manacchaÔÔhesu indriyesu pihitadvÈro hoti. SatisampajaÒÒena samannÈgatoti “abhikkante paÔikkante”ti-ÈdÊsu sattasu ÔhÈnesu satiyÈ ceva sampajaÒÒena ca samannÈgato hoti. SantuÔÔhoti cat|su paccayesu tividhena santosena santuÔÔho3 hoti.

C|ÄamajjhimamahÈsÊlavaÓÓanÈ

194-211. EvaÑ mÈtikaÑ nikkhipitvÈ anupubbena bhÈjento “kathaÒca mahÈrÈja bhikkhu sÊlasampanno hotÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha idampissa hoti sÊlasminti idampi assa bhikkhuno pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓi sÊlasmiÑ ekaÑ sÊlaÑ hotÊti attho. Paccattavacanatthe vÈ etaÑ bhummaÑ. MahÈ-aÔÔhakathÈyaÒhi idampi tassa samaÓassa sÊlanti ayameva attho vutto. SesaÑ BrahmajÈle vuttanayeneva veditabbaÑ. Idamassa hoti sÊlasminti idaÑ assa sÊlaÑ hotÊti attho. 212. Na kutoci bhayaÑ samanupassati, yadidaÑ sÊlasaÑvaratoti yÈni asaÑvaram|lakÈni bhayÈni uppajjanti, tesu yaÑ idaÑ bhayaÑ sÊlasaÑvarato bhaveyya, taÑ kutoci ekasaÑvaratopi na samanupassati. KasmÈ? SaÑvarato asaÑvaram|lakassa bhayassa abhÈvÈ. MuddhÈbhisittoti yathÈvidhÈnavihitena khattiyÈbhisekena muddhani avasitto. YadidaÑ paccatthikatoti yaÑ kutoci ekapaccatthikatopi bhayaÑ bhaveyya, taÑ na samanupassati. KasmÈ? YasmÈ nihatapaccÈmitto. Ajjhattanti niyakajjhattaÑ, attano santÈneti attho. Anavajjasukhanti anavajjaÑ aninditaÑ kusalaÑ sÊlapadaÔÔhÈnehi avippaÔisÈrapÈmojjapÊtipassaddhidhammehi pariggahitaÑ kÈyikacetasikasukhaÑ paÔisaÑvedeti. EvaÑ kho mahÈrÈja bhikkhu sÊlasampanno hotÊti evaÑ nirantaraÑ vitthÈretvÈ dassitena tividhena sÊlena samannÈgato bhikkhu sÊlasampanno nÈma hotÊti sÊlakathaÑ niÔÔhÈpesi. ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 218 piÔÔhe. * (YasmÈ pana tena samannÈgato, tasmÈ parisuddhÈjÊvoti veditabbo) (Ka) 2. Sampanno (SÊ, SyÈ) 3. SamannÈgato santuÔÔho (SyÈ, Ka)


IndriyasaÑvarakathÈ

213. Indriyesu guttadvÈrabhÈjanÊye cakkhunÈ r|panti ayaÑ * cakkhusaddo katthaci Buddhacakkhumhi vattati, yathÈha “BuddhacakkhunÈ lokaÑ volokesÊ”ti1. Katthaci sabbaÒÒutaÒÒÈÓasa~khÈte samantacakkhumhi, yathÈha “tath|pamaÑ dhammamayaÑ sumedha, pÈsÈdamÈruyha samantacakkh|”ti2. Katthaci dhammacakkhumhi, “virajaÑ vÊtamalaÑ dhammacakkhuÑ udapÈdÊ”ti3 hi ettha ariyamaggattayapaÒÒÈ. “CakkhuÑ udapÈdi ÒÈÓaÑ udapÈdÊ”ti4 ettha pubbenivÈsÈdiÒÈÓaÑ paÒÒÈcakkh|ti vuccati. “Dibbena cakkhunÈ”ti5 ÈgataÔÔhÈnesu dibbacakkhumhi vattati. “CakkhuÒca paÔicca r|pe cÈ”ti6 ettha pasÈdacakkhumhi vattati. Idha panÈyaÑ pasÈdacakkhuvohÈrena cakkhuviÒÒÈÓe vattati, tasmÈ cakkhuviÒÒÈÓena r|paÑ disvÈti ayametthattho. Sesapadesupi yaÑ vattabbaÑ siyÈ, taÑ sabbaÑ Visuddhimagge + vuttaÑ. AbyÈsekasukhanti kilesabyÈsekavirahitattÈ abyÈsekaÑ asammissaÑ parisuddhaÑ adhicittasukhaÑ paÔisaÑvedetÊti.

SatisampajaÒÒakathÈ

214. SatisampajaÒÒabhÈjanÊyamhi abhikkante paÔikkanteti ettha tÈva abhikkantaÑ vuccati gamanaÑ, paÔikkantaÑ nivattanaÑ, tadubhayampi cat|su iriyÈpathesu labbhati, gamane tÈva purato kÈyaÑ abhiharanto abhikkamati nÈma, paÔinivattento paÔikkamati nÈma. ®hÈnepi Ôhitakova kÈyaÑ purato onÈmento abhikkamati nÈma, pacchato apanÈmento paÔikkamati nÈma, NissajjÈya nisinnakova Èsanassa purima-a~gÈbhimukho saÑsaranto abhikkamati nÈma, pacchima-a~gapadesaÑ paccÈsaÑsaranto paÔikkamati nÈma. Nipajjanepi eseva nayo.

SampajÈnakÈrÊ hotÊti sampajaÒÒena sabbakiccakÈrÊ. SampajaÒÒameva7 vÈ kÈrÊ. So hi abhikkantÈdÊsu sampajaÒÒaÑ karoteva, na katthaci sampajaÒÒavirahito hoti. Tattha sÈtthakasampajaÒÒaÑ, sappÈyasampajaÒÒaÑ, gocarasampajaÒÒaÑ, asammohasampajaÒÒanti catubbidhaÑ sampajaÒÒaÑ. Tattha abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva agantvÈ “kinnu me ettha gatena attho atthi natthÊ”ti atthÈnatthaÑ pariggahetvÈ atthapariggaÓhanaÑ sÈtthakasampajaÒÒaÑ. ______________________________________________________________ * SaÑ-®Ôha 3. 1 piÔÔhepi. 1. Vi 3. 9; Ma 1. 225; Ma 2. 293 piÔÔhesu. 2. Vi 3. 8; Ma 1. 225; Ma 2. 292 piÔÔhesu. 3. Ma 2. 346 piÔÔhe. 4. Vi 3. 15; SaÑ 3. 369 piÔÔhesu. 5. Vi 1. 5; Ma 1. 227 piÔÔhesu. 6. Ma 1. 326; Ma 3. 328; SaÑ 2. 261; AÑ 1. 372; Khu 10. 67 piÔÔhÈdÊsu. 7. SampajaÒÒasseva (SÊ, SyÈ)

166 DÊghanikÈya

Tattha ca atthoti cetiyadassanabodhisaÑghathera-asubhadassanÈdivasena dhammato vaÉÉhi. CetiyaÑ vÈ bodhiÑ vÈ disvÈpi hi BuddhÈrammaÓaÑ, saÑghadassanena saÑghÈrammaÓaÑ pÊtiÑ uppÈdetvÈ tadeva khayavayato sammasanto arahattaÑ pÈpuÓÈti. There disvÈ tesaÑ ovÈde patiÔÔhÈya asutaÑ disvÈ tattha paÔhamajjhÈnaÑ uppÈdetvÈ tadeva khayavayato sammasanto arahattaÑ pÈpuÓÈti. TasmÈ etesaÑ dassanaÑ sÈtthakanti vuttaÑ. Keci pana “Èmisatopi vaÉÉhi atthoyeva, taÑ nissÈya brahmacariyÈnuggahÈya paÔipannattÈ”ti vadanti.

* TasmiÑ pana gamane sappÈyÈsappÈyaÑ pariggahetvÈ sappÈyapariggaÓhanaÑ sappÈyasampajaÒÒaÑ. SeyyathidaÑ? CetiyadassanaÑ tÈva sÈtthakaÑ, sace pana cetiyassa mahÈp|jÈya dasadvÈdasayojanantare parisÈ sannipatanti, attano vibhavÈnur|pÈ itthiyopi purisÈpi ala~katapaÔiyattÈ cittakammar|pakÈni viya saÒcaranti. Tatra cassa iÔÔhe ÈrammaÓe lobho hoti, aniÔÔhe paÔigho, asamapekkhane moho uppajjati, kÈyasaÑsaggÈpattiÑ vÈ Èpajjati, jÊvitabrahmacariyÈnaÑ vÈ antarÈyo hoti, evaÑ taÑ ÔhÈnaÑ asappÈyaÑ hoti. VuttappakÈra-antarÈyÈbhÈve sappÈyaÑ. Bodhidassanepi eseva nayo. SaÑghadassanampi sÈtthaÑ1. Sace pana antogÈme mahÈmaÓÉapaÑ kÈretvÈ sabbarattiÑ dhammassavanaÑ karontesu manussesu vuttappakÈreneva janasannipÈto ceva antarÈyo ca hoti, evaÑ taÑ ÔhÈnaÑ asappÈyaÑ hoti, antarÈyÈbhÈve sappÈyaÑ. MahÈparisaparivÈrÈnaÑ therÈnaÑ dassanepi eseva nayo.

Asubhadassanampi sÈtthaÑ, tadatthadÊpanatthaÒca idaÑ vatthu–eko kira daharabhikkhu sÈmaÓeraÑ gahetvÈ dantakaÔÔhatthÈya gato, sÈmaÓero maggÈ okkamitvÈ purato gacchanto asubhaÑ disvÈ paÔhamajjhÈnaÑ nibbattetvÈ tadeva pÈdakaÑ katvÈ sa~khÈre sammasanto tÊÓi phalÈni sacchikatvÈ uparimaggatthÈya kammaÔÔhÈnaÑ pariggahetvÈ aÔÔhÈsi. Daharo taÑ apassanto “sÈmaÓerÈ”ti pakkosi. So “mayÈ pabbajitadivasato paÔÔhÈya bhikkhunÈ saddhiÑ dve kathÈ nÈma na kathitapubbÈ, aÒÒasmimpi divase uparivisesaÑ nibbattessÈmÊ”ti cintetvÈ “kiÑ bhante”ti paÔivacanamadÈsi. “EhÊ”ti ca vutte ekavacaneneva ÈgantvÈ “bhante iminÈ tÈva maggeneva gantvÈ mayÈ ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 1. 258; SaÑ-®Ôha 3. 218; Abhi-®Ôha 2. 332 piÔÔhesupi. 1. SÈtthakaÑ (SyÈ)


ÔhitokÈse muhuttaÑ puratthÈbhimukho ÔhatvÈ olokethÈ”ti Èha. So tathÈ katvÈ tena pattavisesameva pÈpuÓi. EvaÑ ekaÑ asubhaÑ dinnaÑ janÈnaÑ atthÈya jÈtaÑ. EvaÑ sÈtthampi panetaÑ purisassa mÈtugÈmÈsubhaÑ asappÈyaÑ, mÈtugÈmassa ca purisÈsubhaÑ asappÈyaÑ. SabhÈgameva sappÈyanti evaÑ sappÈyapariggaÓhanaÑ sappÈyasampajaÒÒaÑ nÈma.

EvaÑ pariggahitasÈtthakasappÈyassa pana aÔÔhatiÑsÈya kammaÔÔhÈnesu attano cittaruciyaÑ kammaÔÔhÈnasa~khÈtaÑ gocaraÑ uggahetvÈ bhikkhÈcÈragocare taÑ gahetvÈva gamanaÑ gocarasampajaÒÒaÑ nÈma. TassÈvibhÈvanatthaÑ idaÑ catukkaÑ veditabbaÑ–

Idhekacco bhikkhu harati na paccÈharati, ekacco paccÈharati na harati, ekacco pana neva harati na paccÈharati, ekacco harati ca paccÈharati cÈti. Tattha yo bhikkhu divasaÑ ca~kamena, nisajjÈya ca ÈvaraÓÊyehi dhammehi cittaÑ parisodhetvÈ tathÈ rattiyÈ paÔhamayÈme, majjhimayÈme seyyaÑ kappetvÈ pacchimayÈmepi nisajjaca~kamehi vÊtinÈmetvÈ pageva cetiya~gaÓabodhiya~gaÓavattaÑ katvÈ Bodhirukkhe udakaÑ ÈsiÒcitvÈ pÈnÊyaÑ paribhojanÊyaÑ paccupaÔÔhapetvÈ ÈcariyupajjhÈyavattÈdÊni sabbÈni KhandhakavattÈni samÈdÈya vattati. So sarÊraparikammaÑ katvÈ senÈsanaÑ pavisitvÈ dve tayo palla~ke usumaÑ gÈhÈpento kammaÔÔhÈnaÑ anuyuÒjitvÈ bhikkhÈcÈravelÈyaÑ uÔÔhahitvÈ kammaÔÔhÈnasÊseneva pattacÊvaramÈdÈya senÈsanato nikkhamitvÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasi karontova cetiya~gaÓaÑ gantvÈ, sace BuddhÈnussatikammaÔÔhÈnaÑ hoti, taÑ avissajjetvÈva cetiya~gaÓaÑ pavisati. AÒÒaÑ ce kammaÔÔhÈnaÑ hoti, sopÈnam|le ÔhatvÈ hatthena gahitabhaÓÉaÑ viya taÑ ÔhapetvÈ BuddhÈrammaÓaÑ pÊtiÑ gahetvÈ cetiya~gaÓaÑ Èruyha mahantaÑ cetiyaÑ ce, tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ katvÈ cat|su ÔhÈnesu vanditabbaÑ. KhuddakaÑ cetiyaÑ ce, tatheva padakkhiÓaÑ katvÈ aÔÔhasu ÔhÈnesu vanditabbaÑ. CetiyaÑ vanditvÈ bodhiya~gaÓaÑ pattenÈpi Buddhassa Bhagavato sammukhÈ viya nipaccakÈraÑ dassetvÈ bodhi vanditabbÈ. So evaÑ cetiyaÒca bodhiÒca vanditvÈ paÔisÈmitaÔÔhÈnaÑ gantvÈ paÔisÈmitabhaÓÉakaÑ hatthena gaÓhanto viya nikkhittakammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ gÈmasamÊpe kammaÔÔhÈnasÊseneva cÊvaraÑ pÈrupitvÈ gÈmaÑ piÓÉÈya pavisati. Atha naÑ manussÈ disvÈ “ayyo no Ègato”ti paccuggantvÈ pattaÑ gahetvÈ ÈsanasÈlÈya vÈ gehe

168 DÊghanikÈya

vÈ nisÊdÈpetvÈ yÈguÑ datvÈ yÈva bhattaÑ na niÔÔhÈti, tÈva pÈde dhovitvÈ telena makkhetvÈ purato nisÊditvÈ paÒhaÑ vÈ pucchanti, dhammaÑ vÈ sotukÈmÈ honti. Sacepi na kathÈpenti, janasa~gahatthaÑ dhammakathÈ nÈma kÈtabbÈyevÈti AÔÔhakathÈcariyÈ vadanti. DhammakathÈ hi kammaÔÔhÈnavinimuttÈ nÈma natthi, tasmÈ kammaÔÔhÈnasÊseneva dhammakathaÑ kathetvÈ kammaÔÔhÈnasÊseneva ÈhÈraÑ paribhuÒjitvÈ anumodanaÑ katvÈ1 nivattiyamÈnehipi2 manussehi anugatova gÈmato nikkhamitvÈ tattha te nivattetvÈ maggaÑ paÔipajjati.

Atha naÑ puretaraÑ nikkhamitvÈ bahigÈme katabhattakiccÈ sÈmaÓeradaharabhikkh| disvÈ paccuggantvÈ pattacÊvaramassa gaÓhanti. PorÈÓakabhikkh| kira “amhÈkaÑ upajjhÈyo Ècariyo”ti na mukhaÑ oloketvÈ vattaÑ karonti, sampattaparicchedeneva karonti. Te taÑ pucchanti “bhante ete manussÈ tumhÈkaÑ kiÑ honti mÈtipakkhato sambandhÈ pitipakkhato”ti. KiÑ disvÈ pucchathÈti. Tumhesu etesaÑ pemaÑ bahumÈnanti. Œvuso yaÑ mÈtÈpit|hipi dukkaraÑ, taÑ ete amhÈkaÑ karonti, pattacÊvarampi no etesaÑ santakameva, etesaÑ ÈnubhÈvena neva bhaye bhayaÑ, na chÈtake chÈtakaÑ jÈnÈma3. ¢disÈ nÈma upakÈrino natthÊti tesaÑ guÓe kathento gacchati. AyaÑ vuccati harati na paccÈharatÊti.

Yassa pana pageva vuttappakÈraÑ vattapaÔipattiÑ karontassa kammajatejodhÈtu pajjalati, anupÈdinnakaÑ muÒcitvÈ upÈdinnakaÑ gaÓhÈti, sarÊrato sedÈ muccanti4, kammaÔÔhÈnaÑ vÊthiÑ nÈrohati, so pageva pattacÊvaramÈdÈya vegasÈva cetiyaÑ vanditvÈ gor|pÈnaÑ nikkhamanavelÈyameva gÈmaÑ yÈgubhikkhÈya pavisitvÈ yÈguÑ labhitvÈ ÈsanasÈlaÑ gantvÈ pivati, athassa dvattikkhattuÑ ajjhoharaÓamatteneva kammajatejo upÈdinnakaÑ muÒcitvÈ anupÈdinnakaÑ gaÓhÈti, ghaÔasatena nhÈto viya tejodhÈtu pariÄÈhanibbÈnaÑ patvÈ kammaÔÔhÈnasÊsena yÈguÑ paribhuÒjitvÈ pattaÒca mukhaÒca dhovitvÈ antarÈbhatte kammaÔÔhÈnaÑ manasikatvÈ avasesaÔÔhÈne piÓÉÈya caritvÈ kammaÔÔhÈnasÊsena ÈhÈraÒca paribhuÒjitvÈ tato paÔÔhÈya po~khÈnupo~khaÑ5 upaÔÔhahamÈnaÑ kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ Ègacchati, ayaÑ vuccati ______________________________________________________________ 1. VatvÈ (SÊ) 2. NivattamÈnopi (SyÈ) 3. JÈtaÑ nÈma (SyÈ) 4. MuÒcanti (SyÈ) 5. PokhÈnupokhaÑ (SyÈ) Ma-®Ôha 1. 261; SaÑ-®Ôha 3. 221; Abhi-®Ôha 2. 335 piÔÔhesupi.


paccÈharati na haratÊti. EdisÈ ca bhikkh| yÈguÑ pivitvÈ vipassanaÑ ÈrabhitvÈ BuddhasÈsane arahattaÑ pattÈ nÈma gaÓanapathaÑ vÊtivattÈ. SÊhaÄadÊpeyeva tesu tesu gÈmesu ÈsanasÈlÈyaÑ na taÑ Èsanamatthi, yattha yÈguÑ pivitvÈ arahattaÑ pattÈ bhikkh| natthÊti.

Yo pana pamÈdavihÈrÊ hoti nikkhittadhuro, sabbavattÈni1 bhinditvÈ paÒcavidhacetokhÊlavinibandhacitto viharanto “kammaÔÔhÈnaÑ nÈma atthÊ”ti saÒÒampi akatvÈ gÈmaÑ piÓÉÈya pavisitvÈ ananulomikena gihisaÑsaggena saÑsaÔÔho caritvÈ ca bhuÒjitvÈ ca tuccho nikkhamati, ayaÑ vuccati neva harati na paccÈharatÊti.

Yo panÈyaÑ “harati ca paccÈharati cÈ”ti vutto, so gatapaccÈgatikavattavaseneva veditabbo–attakÈmÈ hi kulaputtÈ sÈsane pabbajitvÈ dasapi vÊsampi2 tiÑsampi cattÈlÊsampi paÒÒÈsampi satampi ekato vasantÈ katikavattaÑ katvÈ viharanti “Èvuso tumhe na iÓaÔÔÈ na bhayaÔÔÈ na jÊvikÈpakatÈ pabbajitÈ, dukkhÈ muccitukÈmÈ3 panettha pabbajitÈ, tasmÈ gamane uppannakilesaÑ gamaneyeva niggaÓhatha, tathÈ ÔhÈne, nisajjÈya sayane uppannakilesaÑ sayaneva niggaÓhathÈ”ti.

Te evaÑ katikavattaÑ katvÈ bhikkhÈcÈraÑ gacchantÈ aÉÉha-usabha-usabha-aÉÉhagÈvutagÈvutantaresu pÈsÈÓÈ honti, tÈya saÒÒÈya kammaÔÔhÈnaÑ manasi karontÈva gacchanti. Sace kassaci gamane kileso uppajjati, tattheva naÑ niggaÓhÈti. TathÈ asakkonto tiÔÔhati, athassa pacchato Ègacchantopi tiÔÔhati. So “ayaÑ bhikkhu tuyhaÑ uppannavitakkaÑ jÈnÈti, ananucchavikaÑ te etan”ti attÈnaÑ paÔicodetvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ tattheva ariyabh|miÑ okkamati. TathÈ asakkonto nisÊdati, athassa pacchato Ègacchantopi nisÊdatÊti soyeva nayo. Ariyabh|miÑ okkamituÑ asakkontipi taÑ kilesaÑ vikkhambhetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasi karontova gacchati, na kammaÔÔhÈnavippayuttena cittena pÈdaÑ uddharati, uddharati ce paÔinivattitvÈ purimapÈdeyeva4 eti. ŒlindakavÈsÊ MahÈphussadevatthero viya. ______________________________________________________________ 1. KattabbasabbavattÈni (SyÈ) 2. VÊsatimpi (SÊ) 3. MuÒcitukÈmÈ (SyÈ) 4. PurimapadesaÑyeva (SÊ, SyÈ)

170 DÊghanikÈya

So kira ek|navÊsativassÈni gatapaccÈgatikavattaÑ p|rento eva vihÈsi, manussÈpi sudaÑ1 antarÈmagge kasantÈ ca vapantÈ ca maddantÈ ca kammÈni ca tarontÈ theraÑ tathÈ gacchantaÑ disvÈ “ayaÑ thero punappunaÑ nivattitvÈ gacchati, kinnu kho maggam|Äho, udÈhu kiÒci pamuÔÔho”ti samullapanti. So taÑ anÈdiyitvÈ kammaÔÔhÈnayuttacitteneva samaÓadhammaÑ karonto vÊsativassabbhantare arahattaÑ pÈpuÓi, arahattappattadivase cassa ca~kamanakoÔiyaÑ adhivatthÈ devatÈ a~gulÊhi dÊpaÑ ujjÈletvÈ aÔÔhÈsi. CattÈropi mahÈrÈjÈno, Sakko ca DevÈnamindo, brahmÈ ca Sahampati upaÔÔhÈnaÑ agamaÑsu. TaÒca obhÈsaÑ disvÈ vanavÈsÊ MahÈtissatthero taÑ dutiyadivase pucchi “rattibhÈge Èyasmato santike obhÈso ahosi, kiÑ so obhÈso”ti. Thero vikkhepaÑ karonto “obhÈso nÈma dÊpobhÈsopi hoti maÓi-obhÈsopÊ”ti-evamÈdimÈha. Tato paÔicchÈdetha tumheti nibaddho2 “ÈmÈ”ti paÔijÈnitvÈ Èrocesi.

KÈÄavallimaÓÉapavÈsÊ MahÈnÈgatthero viya ca. Sopi kira gatapaccÈgatikavattaÑ p|rento paÔhamaÑ tÈva “bhagavato mahÈpadhÈnaÑ p|jessÈmÊ”ti satta vassÈni ÔhÈnaca~kamameva adhiÔÔhÈsi. Puna soÄasa vassÈni gatapaccÈgatikavattaÑ p|retvÈ arahattaÑ pÈpuÓi. So kammaÔÔhÈnayutteneva cittena pÈdaÑ uddharanto vippayuttena uddhaÔe paÔinivattento gÈmasamÊpaÑ gantvÈ “gÈvÊ nu pabbajito n|”ti Èsa~kanÊyapadese ÔhatvÈ cÊvaraÑ pÈrupitvÈ kacchakantarato udakena pattaÑ dhovitvÈ udakagaÓÉ|saÑ3 karoti. KiÑ kÈraÓÈ? “MÈ me bhikkhaÑ dÈtuÑ vÈ vandituÑ vÈ Ègate manusse ‘dÊghÈyukÈ hothÈ’ti vacanamattenÈpi kammaÔÔhÈnavikkhepo ahosÊ”ti. “Ajja bhante katimÊ”ti divasaÑ vÈ bhikkhugaÓanaÑ vÈ paÒhaÑ vÈ pucchito pana udakaÑ gilitvÈ Èroceti. Sace divasÈdÊni pucchakÈ na honti, nikkhamanavelÈya gÈmadvÈre niÔÔhubhitvÈva yÈti.

KalambatitthavihÈre vass|pagatÈ paÒÒÈsabhikkh| viya ca. Te kira ÈsaÄhipuÓÓamÈyaÑ katikavattaÑ akaÑsu “arahattaÑ appatvÈ aÒÒamaÒÒaÑ nÈlapissÈmÈ”ti, gÈmaÒca piÓÉÈya pavisantÈ udakagaÓÉ|saÑ katvÈ ______________________________________________________________ 1. ManussÈpi addasaÑsu (Ka) Ma-®Ôha 1. 262; SaÑ-®Ôha 3. 222; Abhi-®Ôha 2. 336

piÔÔhesu passitabbaÑ. 2. Nibandho (SyÈ), nibbuddho (Ka) 3. UdakagaÓÉasaÑ (SyÈ)


pavisiÑsu. DivasÈdÊsu pucchitesu vuttanayeneva paÔipajjiÑsu. Tattha manussÈ niÔÔhubhanaÑ disvÈ jÈniÑsu “ajjeko Ègato ajja dve”ti. EvaÒca cintesuÑ “kinnu kho ete amhehiyeva saddhiÑ na sallapanti, udÈhu aÒÒamaÒÒampi. Sace aÒÒamaÒÒampi na sallapanti, addhÈ vivÈdajÈtÈ bhavissanti, etha ne aÒÒamaÒÒaÑ khamÈpessÈmÈ”ti sabbe vihÈraÑ gantvÈ paÒÒÈsÈya bhikkh|su dvepi bhikkh| ekokÈse nÈddasaÑsu. Tato yo tesu cakkhumÈ puriso, so Èha “na bho kalahakÈrakÈnaÑ vasanokÈso Êdiso hoti, susammaÔÔhaÑ cetiya~gaÓabodhiya~gaÓaÑ, sunikkhittÈ sammajjaniyo, s|paÔÔhapitaÑ1 pÈnÊyaÑ paribhojanÊyan”ti, te tatova nivattÈ. Tepi bhikkh| antotemÈseyeva arahattaÑ patvÈ mahÈpavÈraÓÈya visuddhipavÈraÓaÑ pavÈresuÑ.

EvaÑ KÈÄavallimaÓÉapavÈsÊ MahÈnÈgatthero viya KalambatitthavihÈre vass|pagatabhikkh| viya ca kammaÔÔhÈnayutteneva cittena pÈdaÑ uddharanto gÈmasamÊpaÑ gantvÈ udakagaÓÉ|saÑ katvÈ vÊthiyo sallakkhetvÈ yattha surÈsoÓÉadhuttÈdayo, kalahakÈrakÈ, caÓÉahatthi-assÈdayo vÈ natthi, taÑ vÊthiÑ paÔipajjati. Tattha ca piÓÉÈya caramÈno na turitaturito viya javena gacchati. Na hi javena piÓÉapÈtiyadhuta~gaÑ nÈma kiÒci atthi. Visamabh|mibhÈgappattaÑ pana udakasakaÔaÑ viya niccalo hutvÈ gacchati. AnugharaÑ paviÔÔho ca dÈtukÈmaÑ vÈ adÈtukÈmaÑ vÈ sallakkhetvÈ tadanur|paÑ kÈlaÑ Ègamento bhikkhaÑ paÔilabhitvÈ ÈdÈya antogÈme vÈ bahigÈme vÈ vihÈrameva vÈ ÈgantvÈ yathÈ phÈsuke patir|pe okÈse nisÊditvÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasi karonto ÈhÈre paÔik|lasaÒÒaÑ upaÔÔhapetvÈ akkhabbhaÒjanavaÓalepanaputtamaÑs|pamavasena paccavekkhanto aÔÔha~gasamannÈgataÑ ÈhÈraÑ ÈhÈreti, neva davÈya na madÈya na maÓÉanÈya na vibh|sanÈya -pa- bhuttÈvÊ ca udakakiccaÑ katvÈ muhuttaÑ bhattakilamathaÑ paÔippassambhetvÈ yathÈ purebhattaÑ, evaÑ pacchÈbhattaÑ purimayÈmaÑ pacchimayÈmaÒca kammaÔÔhÈnameva manasi karoti, ayaÑ vuccati harati ca paccÈharati cÈti.

IdaÑ2 pana haraÓapaccÈharaÓasa~khÈtaÑ gatapaccÈgatikavattaÑ p|rento yadi upanissayasampanno hoti, paÔhamavaye eva arahattaÑ pÈpuÓÈti. No ce paÔhamavaye pÈpuÓÈti, atha majjhimavaye. No ce majjhimavaye ______________________________________________________________ 1. S|paÔÔhitaÑ (SÊ), supaÔÔhitaÑ (SyÈ) 2. ImaÑ (SÊ, SyÈ)

172 DÊghanikÈya

pÈpuÓÈti, atha maraÓasamaye. No ce maraÓasamaye pÈpuÓÈti, atha devaputto hutvÈ. No ce devaputto hutvÈ pÈpuÓÈti, anuppanne Buddhe nibbatto paccekabodhiÑ sacchikaroti. No ce paccekabodhiÑ sacchikaroti, atha BuddhÈnaÑ sammukhÊbhÈve khippÈbhiÒÒo vÈ hoti seyyathÈpi thero * BÈhiyo dÈrucÊriyo, MahÈpaÒÒo vÈ seyyathÈpi thero SÈriputto, Mahiddhiko vÈ seyyathÈpi thero MahÈmoggallÈno, dhutavÈdo vÈ1 seyyathÈpi thero MahÈkassapo. Dibbacakkhuko vÈ seyyathÈpi thero Anuruddho. Vinayadharo vÈ seyyathÈpi thero UpÈli. Dhammakathiko vÈ seyyathÈpi thero PuÓÓo MantÈÓiputto2. ŒraÒÒiko vÈ seyyathÈpi thero Revato, bahussuto vÈ seyyathÈpi thero Œnando, sikkhÈkÈmo vÈ seyyathÈpi thero RÈhulo Buddhaputtoti. Iti imasmiÑ catukke yvÈyaÑ harati ca paccÈharati ca, tassa gocarasampajaÒÒaÑ sikhÈpattaÑ hoti.

AbhikkamÈdÊsu pana asammuyhanaÑ asammohasampajaÒÒaÑ, taÑ evaÑ veditabbaÑ–idha bhikkhu abhikkamanto vÈ paÔikkamanto vÈ yathÈ andhabÈlaputhujjanÈ abhikkamÈdÊsu “attÈ abhikkamati, attanÈ abhikkamo nibbattito”ti vÈ, “ahaÑ abhikkamÈmi, mayÈ abhikkamo nibbattito”ti vÈ sammuyhanti, tathÈ asammuyhanto “abhikkamÈmÊ”ti citte uppajjamÈne teneva cittena saddhiÑ cittasamuÔÔhÈnavÈyodhÈtu viÒÒattiÑ janayamÈnÈ uppajjati. Iti cittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈravasena ayaÑ kÈyasammato aÔÔhisa~ghÈto abhikkamati. TassevaÑ abhikkamato ekekapÈduddharaÓe pathavÊdhÈtu ÈpodhÈt|ti dve dhÈtuyo omattÈ honti mandÈ, itarÈ dve adhimattÈ honti balavatiyo, tathÈ atiharaÓavÊtiharaÓesu. Vosajjane tejodhÈtu vÈyodhÈt|ti dve dhÈtuyo omattÈ honti mandÈ, itarÈ dve adhimattÈ balavatiyo, tathÈ sannikkhepanasannirumbhanesu. Tattha uddharaÓe pavattÈ r|pÈr|padhammÈ atiharaÓaÑ na pÈpuÓanti, tathÈ atiharaÓe pavattÈ vÊtiharaÓaÑ, vÊtiharaÓe pavattÈ vossajjanaÑ, vossajjane pavattÈ sannikkhepanaÑ, sannikkhepane pavattÈ sannirumbhanaÑ na pÈpuÓanti. Tattha tattheva pabbaÑ pabbaÑ sandhi sandhi odhi odhi hutvÈ ______________________________________________________________ * Khu 1. 85 piÔÔhe UdÈne. 1. DhutavÈdÊ vÈ (SÊ), dhuta~gadharo vÈ (SyÈ) 2. MantÈniputto (SÊ), MantÈnÊputto (SyÈ, Ka)


tattakapÈle pakkhittatilÈni viya paÔapaÔÈyantÈ1 bhijjanti. Tattha ko eko abhikkamati, kassa vÈ ekassa abhikkamanaÑ. Paramatthato hi dhÈt|naÑyeva gamanaÑ, dhÈt|naÑ ÔhÈnaÑ, dhÈt|naÑ nisajjanaÑ, dhÈt|naÑ sayanaÑ. TasmiÑ tasmiÑ koÔÔhÈse saddhiÑ r|pena–

* AÒÒaÑ uppajjate cittaÑ, aÒÒaÑ cittaÑ nirujjhati. AvÊcimanusambandho, nadÊsotova vattatÊti.

EvaÑ abhikkamÈdÊsu asammuyhanaÑ asammohasampajaÒÒaÑ nÈmÈti.

NiÔÔhito “abhikkante paÔikkante sampajÈnakÈrÊ hotÊ”ti padassa attho.

Œlokite vilokiteti ettha pana ÈlokitaÑ nÈma purato pekkhanaÑ. VilokitaÑ nÈma anudisÈpekkhanaÑ. AÒÒÈnipi heÔÔhÈ upari pacchato pekkhanavasena olokita-ullokitÈpalokitÈni nÈma honti, tÈni idha na gahitÈni. SÈruppavasena pana imÈneva dve gahitÈni, iminÈ vÈ mukhena sabbÈnipi tÈni gahitÈnevÈti.

Tattha “ÈlokessÈmÊ”ti citte uppanne cittavaseneva anoloketvÈ atthapariggaÓhanaÑ sÈtthakasampajaÒÒaÑ, taÑ ÈyasmantaÑ NandaÑ kÈyasakkhiÑ katvÈ veditabbaÑ. VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ “sace bhikkhave Nandassa puratthimÈ disÈ ÈloketabbÈ hoti, sabbaÑ cetasÈ samannÈharitvÈ Nando puratthimaÑ disaÑ Èloketi ‘evaÑ me puratthimaÑ disaÑ Èlokayato na abhijjhÈdomanassÈ pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ anvÈssavissantÊ’ti2. Itiha tattha sampajÈno hoti. Sace bhikkhave Nandassa pacchimÈ disÈ -pa- uttarÈ disÈ -pa- dakkhiÓÈ disÈ -pa- uddhaÑ -pa- adho -pa- anudisÈ anuviloketabbÈ hoti, sabbaÑ cetasÈ samannÈharitvÈ Nando anudisaÑ anuviloketi ‘evaÑ me anudisaÑ anuvilokayato na abhijjhÈdomanassÈ pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ anvÈssavissantÊ’ti. Itiha tattha sampajÈno hotÊ”ti3.

Api ca idhÈpi pubbe vuttacetiyadassanÈdivaseneva sÈtthakatÈ ca sappÈyatÈ ca veditabbÈ, kammaÔÔhÈnassa pana avijahanameva gocarasampajaÒÒaÑ.

______________________________________________________________ 1. TaÔataÔÈyantÈ (bah|su) MoggallÈnabyÈkaraÓaÑ oloketabbaÑ. * Ma-®Ôha 1. 265; SaÑ-®Ôha 3. 225; Abhi-®Ôha 2. 339 piÔÔhesupi. 2. AnvÈssaveyyunti (SÊ, SyÈ) 3. AÑ 3. 14 piÔÔhe.

174 DÊghanikÈya

TasmÈ ettha khandhadhÈtu-ÈyatanakammaÔÔhÈnikehi attano kammaÔÔhÈnavaseneva, kasiÓÈdikammaÔÔhÈnikehi vÈ pana kammaÔÔhÈnasÊseneva ÈlokanavilokanaÑ kÈtabbaÑ. Abbhantare attÈ nÈma ÈloketÈ vÈ viloketÈ vÈ natthi, “ÈlokessÈmÊ”ti pana citte uppajjamÈne1 teneva cittena saddhiÑ cittasamuÔÔhÈnavÈyodhÈtu viÒÒattiÑ janayamÈnÈ uppajjati. Iti cittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈravasena heÔÔhimaÑ akkhidalaÑ adho sÊdati, uparimaÑ uddhaÑ la~gheti. Koci yantakena vivaranto nÈma natthi, tato cakkhuviÒÒÈÓaÑ dassanakiccaÑ sÈdhentaÑ uppajjatÊti evaÑ pajÈnanaÑ panettha asammohasampajaÒÒaÑ nÈma.

Api ca m|lapariÒÒÈ-ÈgantukatÈvakÈlikabhÈvavasenapettha2 asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ. M|lapariÒÒÈvasena tÈva–

* Bhava~gÈvajjanaÒceva, dassanaÑ sampaÔicchanaÑ. SantÊraÓaÑ voÔÔhabbanaÑ, javanaÑ bhavati sattamaÑ.

Tattha bhava~gaÑ upapattibhavassa a~gakiccaÑ sÈdhayamÈnaÑ pavattati, taÑ ÈvaÔÔetvÈ kiriyamanodhÈtu ÈvajjanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ, tannirodhÈ cakkhuviÒÒÈÓaÑ dassanakiccaÑ sÈdhayamÈnaÑ, tannirodhÈ vipÈkamanodhÈtu sampaÔicchanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ, tannirodhÈ vipÈkamanoviÒÒÈÓadhÈtu santÊraÓakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ, tannirodhÈ kiriyamanoviÒÒÈÓadhÈtu voÔÔhabbanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ, tannirodhÈ sattakkhattuÑ javanaÑ javati. Tattha paÔhamajavanepi “ayaÑ itthÊ, ayaÑ puriso”ti rajjanadussanamuyhanavasena ÈlokitavilokitaÑ nÈma na hoti. Dutiyajavanepi -pa- sattamajavanepi. Etesu pana yuddhamaÓÉale yodhesu viya heÔÔhupariyavasena bhijjitvÈ patitesu “ayaÑ itthÊ, ayaÑ puriso”ti rajjanÈdivasena ÈlokitavilokitaÑ hoti. EvaÑ tÈvettha m|lapariÒÒÈvasena asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

CakkhudvÈre pana r|pe ÈpÈthamÈgate bhava~gacalanato uddhaÑ sakakiccanipphÈdanavasena ÈvajjanÈdÊsu uppajjitvÈ niruddhesu avasÈne javanaÑ uppajjati, taÑ pubbe uppannÈnaÑ ÈvajjanÈdÊnaÑ gehabh|te cakkhudvÈre Ègantukapuriso viya hoti. Tassa yathÈ paragehe kiÒci yÈcituÑ paviÔÔhassa ______________________________________________________________ 1. Uppannamatte (SyÈ), uppajjamÈnamatte (Ka) 2. Panettha (SyÈ) * Ma-®Ôha 1. 266; SaÑ-®Ôha 3. 226; Abhi-®Ôha 2. 341 piÔÔhesupi.


Ègantukapurisassa gehassÈmikesu tuÓhÊmÈsinesu ÈÓÈkaraÓaÑ na yuttaÑ, evaÑ ÈvajjanÈdÊnaÑ gehabh|te cakkhudvÈre ÈvajjanÈdÊsupi arajjantesu, adussantesu, amuyhantesu ca rajjanadussanamuyhanaÑ ayuttanti evaÑ ÈgantukabhÈvavasena asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

YÈni panetÈni cakkhudvÈre voÔÔhabbanapariyosÈnÈni cittÈni uppajjanti, tÈni saddhiÑ sampayuttadhammehi tattha tattheva bhijjanti, aÒÒamaÒÒaÑ na passantÊti ittarÈni1 tÈvakÈlikÈni honti. Tattha yathÈ ekasmiÑ ghare sabbesu mÈnusakesu2 matesu avasesassa ekassa ta~khaÓaÒÒeva maraÓadhammassa na yuttÈ naccagÊtÈdÊsu abhirati nÈma, evameva ekadvÈre sasampayuttesu3 ÈvajjanÈdÊsu tattha tattheva matesu avasesassa ta~khaÓeyeva maraÓadhammassa javanassÈpi rajjanadussanamuyhanavasena abhirati nÈma na yuttÈti evaÑ tÈvakÈlikabhÈvavasena asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

Api ca khandhÈyatanadhÈtupaccayapaccavekkhaÓavasenapetaÑ veditabbaÑ. Ettha hi cakkhu ceva r|pÈ ca4 r|pakkhandho, dassanaÑ viÒÒÈÓakkhandho, taÑsampayuttÈ vedanÈ vedanÈkkhandho, saÒÒÈ saÒÒÈkkhandho, phassÈdikÈ sa~khÈrakkhandho. EvametesaÑ paÒcannaÑ khandhÈnaÑ samavÈye ÈlokanavilokanaÑ paÒÒÈyati. Tattha ko eko Èloketi, ko viloketi.

TathÈ cakkhu cakkhÈyatanaÑ, r|paÑ r|pÈyatanaÑ, dassanaÑ manÈyatanaÑ, vedanÈdayo sampayuttadhammÈ dhammÈyatanaÑ. EvametesaÑ catunnaÑ ÈyatanÈnaÑ samavÈye ÈlokanavilokanaÑ paÒÒÈyati. Tattha ko eko Èloketi, ko viloketi.

TathÈ cakkhu cakkhudhÈtu, r|paÑ r|padhÈtu, dassanaÑ cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu, taÑsampayuttÈ vedanÈdayo dhammÈ dhammadhÈtu. EvmetÈsaÑ catunnaÑ dhÈt|naÑ samavÈye ÈlokanavilokanaÑ paÒÒÈyati. Tattha ko eko Èloketi, ko viloketi.

TathÈ cakkhu nissayapaccayo, r|pÈ ÈrammaÓapaccayo, ÈvajjanaÑ anantarasamanantar|panissayanatthivigatapaccayo, Èloko upanissayapaccayo, vedanÈdayo sahajÈtapaccayo5. EvametesaÑ paccayÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. ItarÈni (SÊ, SyÈ) ®ÊkÈ oloketabbÈ. 2. MÈnussakesu (Ka) 3. Sampayuttesu (SyÈ, Ka) 4. R|paÒca (SÊ) 5. SahajÈtÈdipaccayÈ (SyÈ, Ka) DÊ-®Ê 1. 250; SÊ-®Ê Abhinava 2. 96 piÔÔhesu oloketabbÈ.

176 DÊghanikÈya

samavÈye ÈlokanavilokanaÑ paÒÒÈyati. Tattha ko eko Èloketi, ko viloketÊti evamettha khandhÈyatanadhÈtupaccayapaccavekkhaÓavasenapi asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

SamiÒjite1 pasÈriteti pabbÈnaÑ2 samiÒjanapasÈraÓe. Tattha cittavaseneva samiÒjanapasÈraÓaÑ akatvÈ hatthapÈdÈnaÑ samiÒjanapasÈraÓapaccayÈ atthÈnatthaÑ pariggaÓhitvÈ atthapariggaÓhanaÑ sÈtthakasampajaÒÒaÑ. Tattha hatthapÈde aticiraÑ samiÒjetvÈ vÈ pasÈretvÈ vÈ Ôhitassa khaÓe khaÓe vedanÈ uppajjanti, cittaÑ ekaggataÑ na labhati, kammaÔÔhÈnaÑ paripatati, visesaÑ nÈdhigacchati. KÈle samiÒjentassa kÈle pasÈrentassa pana tÈ vedanÈ nuppajjanti, cittaÑ ekaggaÑ hoti, kammaÔÔhÈnaÑ phÈtiÑ gacchati, visesamadhigacchatÊti evaÑ atthÈnatthapariggaÓhanaÑ veditabbaÑ.

Atthe pana satipi sappÈyÈsappÈyaÑ pariggaÓhitvÈ sappÈyapariggaÓhanaÑ sappÈyasampajaÒÒaÑ. TatrÈyaÑ nayo–

MahÈcetiya~gaÓe kira daharabhikkh| sajjhÈyaÑ gaÓhanti, tesaÑ piÔÔhipassesu daharabhikkhuniyo dhammaÑ suÓanti. Tatreko daharo hatthaÑ pasÈrento kÈyasaÑsaggaÑ patvÈ teneva kÈraÓena gihÊ jÈto. Aparo bhikkhu pÈdaÑ pasÈrento aggimhi pasÈresi, aÔÔhimÈhacca pÈdo jhÈyi. Aparo vammike pasÈresi, so ÈsÊvisena daÔÔho. Aparo cÊvarakuÔidaÓÉake pasÈresi, taÑ maÓisappo ÉaÑsi. TasmÈ evar|pe asappÈye apasÈretvÈ sappÈye pasÈretabbaÑ. Idamettha sappÈyasampajaÒÒaÑ.

GocarasampajaÒÒaÑ pana MahÈtheravatthunÈ dÊpetabbaÑ–MahÈthero kira divÈÔÔhÈne nisinno antevÈsikehi saddhiÑ kathayamÈno sahasÈ hatthaÑ samiÒjetvÈ puna yathÈÔhÈne ÔhapetvÈ saÓikaÑ samiÒjesi3, taÑ antevÈsikÈ pucchiÑsu “kasmÈ bhante sahasÈ hatthaÑ samiÒjetvÈ puna yathÈÔhÈne ÔhapetvÈ saÓikaÑ samiÒjayitthÈ”ti. Yato paÔhÈyÈhaÑ Èvuso kammaÔÔhÈnaÑ manasikÈtuÑ Èraddho, na me kammaÔÔhÈnaÑ muÒcitvÈ hattho samiÒjitapubbo, idÈni pana me tumhehi saddhiÑ kathayamÈnena kammaÔÔhÈnaÑ muÒcitvÈ samiÒjito. TasmÈ puna yathÈÔhÈne ÔhapetvÈ samiÒjesinti. ______________________________________________________________ 1. SammiÒjite (SÊ, SyÈ) 2. PabbÈnaÑ hatthapÈdÈnaÑ (Ka) 3. SamiÒjati (Ka)


SÈdhu bhante bhikkhunÈ nÈma evar|pena bhavitabbanti. EvametthÈpi kammaÔÔhÈnÈvijahanameva gocarasampajaÒÒanti veditabbaÑ.

Abbhantare attÈ nÈma koci samiÒjento vÈ pasÈrento vÈ natthi, vuttappakÈracittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈrena pana suttÈkaÉÉhanavasena dÈruyantassa hatthapÈdalaÄanaÑ viya samiÒjanapasÈraÓaÑ hotÊti evaÑ parijÈnanaÑ panettha asammohasampajaÒÒanti veditabbaÑ.

Sa~ghÈÔipattacÊvaradhÈraÓeti ettha sa~ghÈÔicÊvarÈnaÑ nivÈsanaparupanavasena, pattassa bhikkhÈpaÔiggahaÓÈdivasena1 paribhogo dhÈraÓaÑ nÈma. Tattha sa~ghÈÔicÊvaradhÈraÓe tÈva nivÈsetvÈ pÈrupitvÈ ca piÓÉÈya carato ÈmisalÈbho “sÊtassa paÔighÈtÈyÈ”ti-ÈdinÈ nayena BhagavatÈ vuttappakÈroyeva ca attho attho nÈma. Tassa vasena sÈtthakasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

UÓhapakatikassa, pana dubbalassa ca cÊvaraÑ sukhumaÑ sappÈyaÑ, sÊtÈlukassa ghanaÑ dupaÔÔaÑ. ViparÊtaÑ asappÈyaÑ. Yassa kassaci jiÓÓaÑ asappÈyameva, aggaÄÈdidÈnena hissa taÑ palibodhakaraÑ hoti. TathÈ paÔÔuÓÓaduk|lÈdibhedaÑ2 lobhanÊyacÊvaraÑ. TÈdisaÒhi araÒÒe ekakassa nivÈsantarÈyakaraÑ jÊvitantarÈyakaraÒcÈpi hoti. NippariyÈyena pana yaÑ nimittakammÈdimicchÈjÊvavasena uppannaÑ, yaÒcassa sevamÈnassa akusalÈ dhammÈ abhivaÉÉhanti, kusalÈ dhammÈ parihÈyanti, taÑ asappÈyaÑ. ViparÊtaÑ sappÈyaÑ. Tassa vasenettha sappÈyasampajaÒÒaÑ, kammaÔÔhÈnÈvijahanavaseneva ca gocarasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

Abbhantare attÈ nÈma koci cÊvaraÑ pÈrupanto natthi, vuttappakÈracittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈreneva pana cÊvarapÈrupanaÑ hoti. Tattha cÊvarampi acetanaÑ, kÈyopi acetano. CÊvaraÑ na jÈnÈti “mayÈ kÈyo pÈrupito”ti. KÈyopi na jÈnÈti “ahaÑ cÊvarena pÈrupito”ti. DhÈtuyova dhÈtusam|haÑ paÔicchÈdenti paÔapilotikÈya potthakar|papaÔicchÈdane viya. TasmÈ neva sundaraÑ cÊvaraÑ labhitvÈ somanassaÑ kÈtabbaÑ, na asundaraÑ labhitvÈ domanassaÑ. ______________________________________________________________ 1. BhikkhÈgahaÓÈdivasena (Ka); Ma-®Ôha 1. 269; SaÑ-®Ôha 3. 229; Abhi-®Ôha 2. 343 piÔÔhesupi passitabbaÑ. 2. PaÔÔaduk|lÈdibhedaÑ (SÊ), paÔaduk|lÈdibhedaÑ (SyÈ)

178 DÊghanikÈya

NÈgavammikacetiyarukkhÈdÊsu hi keci mÈlÈgandhadh|mavatthÈdÊhi1 sakkÈraÑ karonti, keci g|thamuttakaddamadaÓÉasatthappahÈrÈdÊhi asakkÈraÑ. Na tehi nÈgavammikarukkhÈdayo somanassaÑ vÈ domanassaÑ vÈ karonti, evameva neva sundaraÑ cÊvaraÑ labhitvÈ somanassaÑ kÈtabbaÑ, na asundaraÑ labhitvÈ domanassanti evaÑ pavattapaÔisa~khÈnavasenettha asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

PattadhÈraÓepi pattaÑ sahasÈva aggahetvÈ “imaÑ gahetvÈ piÓÉÈya caramÈno bhikkhaÑ labhissÈmÊ”ti evaÑ pattaggahaÓapaccayÈ paÔilabhitabba-atthavasena sÈtthakasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

KisadubbalasarÊrassa pana garupatto asappÈyo, yassa kassaci catupaÒcagaÓÔhikÈhato dubbisodhanÊyo asappÈyova. Duddhotapattopi na vaÔÔati, taÑ dhovantasseva cassa palibodho hoti. MaÓivaÓÓapatto pana lobhanÊyo cÊvare vuttanayeneva asappÈyo, nimittakammÈdivasena laddho, pana yaÒcassa sevamÈnassa akusalÈ dhammÈ abhivaÉÉhanti, kusalÈ dhammÈ parihÈyanti, ayaÑ ekanta-asappÈyova. ViparÊto sappÈyo. Tassa vasenettha sappÈyasampajaÒÒaÑ. KammaÔÔhÈnÈvijahanavaseneva ca gocarasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

Abbhantare attÈ nÈma koci pattaÑ gaÓhanto natthi, vuttappakÈracittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈravaseneva pana pattaggahaÓaÑ nÈma hoti. Tattha pattopi acetano, hatthÈpi acetanÈ. Patto na jÈnÈti “ahaÑ hatthehi gahito”ti. HatthÈpi na jÈnanti “patto amhehi gahito”ti. DhÈtuyova dhÈtusam|haÑ gaÓhanti saÓÉÈsena aggivaÓÓapattaggahaÓe viyÈti. EvaÑ pavattapaÔisa~khÈnavasenettha asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

Api ca yathÈ chinnahatthapÈde vaÓamukhehi paggharitapubbalohitakimikule nÊlamakkhikasamparikiÓÓe anÈthasÈlÈyaÑ nipanne2 anÈthamanusse disvÈ, ye dayÈlukÈ purisÈ, te tesaÑ vaÓaMattacoÄakÈni3 ceva kapÈlÈdÊhi ca bhesajjÈni upanÈmenti. Tattha coÄakÈnipi kesaÒci saÓhÈni, kesaÒci th|lÈni pÈpuÓanti. BhesajjakapÈlakÈnipi ______________________________________________________________ 1. MÈlÈgandhadh|pavatthÈdÊhi (SÊ, SyÈ) 2. Nisinne (Ka) natthi SÊ-potthake. 3. VaÓapaÔÔacoÄakÈni (SÊ), vaÓapaÔacoÄakÈni (SyÈ)


kesaÒci susaÓÔhÈnÈni kesaÒci dussaÓÔhÈnÈni pÈpuÓanti, na te tattha sumanÈ vÈ dummanÈ vÈ honti. VaÓapaÔicchÈdanamatteneva hi coÄakena bhesajjapaÔiggahaÓamaTtenEva ca kapÈlAkena tesaÑ attho. Evameva yo bhikkhu vaÓacoÄakaÑ viya cÊvaraÑ, bhesajjakapÈlakaÑ viya ca pattaÑ, kapÈle bhesajjamiva ca patte laddhaÑ bhikkhaÑ sallakkheti, ayaÑ sa~ghÈÔipattacÊvaradhÈraÓe asammohasampajaÒÒena uttamasampajÈnakÈrÊti veditabbo.

* AsitÈdÊsu asiteti piÓÉapÈtabhojane. PÊteti yÈgu-ÈdipÈne. KhÈyiteti piÔÔhakhajjakÈdikhÈdane. SÈyiteti madhuphÈÓitÈdisÈyane. Tattha “neva davÈyÈ”ti-ÈdinÈ nayena vutto aÔÔhavidhopi attho attho nÈma. Tasseva vasena sÈtthakasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

L|khapaÓÊtatittamadhurÈdÊsu pana yena bhojanena yassa phÈsu na hoti, taÑ tassa assappÈyaÑ. YaÑ pana nimittakammÈdivasena paÔiladdhaÑ, yaÒcassa bhuÒjato akusalÈ dhammÈ abhivaÉÉhanti, kusalÈ dhammÈ parihÈyanti, taÑ ekanta-asappÈyameva. ViparÊtaÑ sappÈyaÑ. Tassa vasenettha sappÈyasampajaÒÒaÑ, kammaÔÔhÈnÈvijahanavaseneva ca gocarasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

Abbhantare attÈ nÈma koci bhuÒjako natthi, vuttappakÈracittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈreneva pana pattappaÔiggahaÓaÑ nÈma hoti. CittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈreneva hatthassa patte otÈraÓaÑ nÈma hoti. CittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈreneva ÈlopakaraÓaÑ, Èlopa-uddhÈraÓaÑ, mukhavivaraÓaÒca hoti, na koci kuÒcikÈya, yantakena vÈ hanukaÔÔhÊni vivarati. CittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈreneva Èlopassa mukhe ÔhapanaÑ, uparidantÈnaÑ musalakiccasÈdhanaÑ, heÔÔhimadantÈnaÑ udukkhalakiccasÈdhanaÑ, jivhÈya hatthakiccasÈdhanaÒca hoti. Iti tattha aggajivhÈya tanukakheÄo m|lajivhÈya bahalakheÄo makkheti. TaÑ heÔÔhÈdanta-udukkhale jivhÈhatthaparivattakaÑ kheÄodakena temitaÑ uparidantamusalasaÒcuÓÓitaÑ koci kaÔacchunÈ vÈ dabbiyÈ vÈ antopavesento nÈma natthi, vÈyodhÈtuyÈva pavisati. PaviÔÔhaÑ paviÔÔhaÑ koci palÈlasanthÈraÑ katvÈ dhÈrento nÈma natthi, vÈyodhÈtuvaseneva tiÔÔhati. ®hitaÑ ÔhitaÑ koci uddhanaÑ katvÈ aggiÑ jÈletvÈ pacanto nÈma natthi, tejodhÈtuyÈva paccati1. PakkaÑ pakkaÑ2 koci daÓÉakena ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 1. 271; SaÑ-®Ôha 3. 231; Abhi-®Ôha 2. 345 piÔÔhesupi. 1. Pacati (Ka) 2. PakkapakkaÑ (SÊ)

180 DÊghanikÈya

vÈ yaÔÔhiyÈ vÈ bahi nÊhÈrako nÈma natthi, vÈyodhÈtuyeva nÊharati. Iti vÈyodhÈtu atiharati ca vÊtiharati ca dhÈreti ca parivatteti ca saÒcuÓÓeti ca visoseti ca nÊharati ca. PathavÊdhÈtu dhÈreti ca parivatteti ca saÒcuÓÓeti ca visoseti ca. ŒpodhÈtu sineheti ca allattaÒca anupÈleti. TejodhÈtu antopaviÔÔhaÑ paripÈceti. ŒkÈsadhÈtu aÒjaso hoti. ViÒÒÈÓadhÈtu tattha tattha sammÈpayogamanvÈya ÈbhujatÊti evaÑ pavattapaÔisa~khÈnavasenettha asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

Api ca gamanato pariyesanato paribhogato Èsayato nidhÈnato aparipakkato paripakkato phalato nissandato sammakkhanatoti evaÑ dasavidhapaÔik|labhÈvapaccavekkhaÓatopettha asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ. VitthÈrakathÈ panettha Visuddhimagge * ÈhÈrapaÔik|lasaÒÒÈniddesato gahetabbÈ.

UccÈrapassÈvakammeti uccÈrassa ca passÈvassa ca karaÓe. Tattha pattakÈle uccÈrapassÈvaÑ akarontassa sakalasarÊrato sedÈ muccanti, akkhÊni bhamanti, cittaÑ na ekaggaÑ hoti, aÒÒe ca rogÈ uppajjanti. Karontassa pana sabbaÑ taÑ na hotÊti ayamettha attho. Tassa vasena sÈtthakasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

AÔÔhÈne uccÈrapassÈvaÑ karontassa pana Èpatti hoti, ayaso vaÉÉhati, jÊvitantarÈyo hoti, patir|pe ÔhÈne karontassa sabbaÑ taÑ na hotÊti idamettha sappÈyaÑ. Tassa vasena sappÈyasampajaÒÒaÑ, kammaÔÔhÈnÈvijahanavaseneva ca gocarasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

Abbhantare attÈ nÈma uccÈrapassÈvakammaÑ karonto natthi, cittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈreneva pana uccÈrapassÈvakammaÑ hoti. YathÈ vÈ pana pakke gaÓÉe gaÓÉabhedena pubbalohitaÑ akÈmatÈya nikkhamati. YathÈ ca atibharitÈ1 udakabhÈjanÈ udakaÑ akÈmatÈya nikkhamati. EvaÑ pakkÈsayamuttavatthÊsu sannicitÈ uccÈrapassÈvÈ vÈyuvegasamuppÊÄitÈ akÈmatÈyapi nikkhamanti. So panÈyaÑ evaÑ nikkhamanto uccÈrapassÈvo ______________________________________________________________ * Visuddhi 1. 336 piÔÔhe. 1. AbhibharitÈya (Ka)


neva tassa bhikkhuno attano hoti na parassa, kevalaÑ sarÊranissandova hoti. YathÈ kiÑ? YathÈ udakatumbato purÈÓudakaÑ chaÉÉentassa neva taÑ attano hoti na paresaÑ, kevalaÑ paÔijagganamatthameva hoti. EvaÑpavattapaÔisa~khÈnavasenettha asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

GatÈdÊsu1 gateti gamane. ®hiteti ÔhÈne. Nisinneti nisajjÈya. Sutteti sayane. JÈgariteti jÈgaraÓe. BhÈsiteti kathane. TuÓhÊbhÈveti akathane. “Gacchanto vÈ gacchÈmÊti pajÈnÈti, Ôhito vÈ ÔhitomhÊti pajÈnÈti, nisinno vÈ nisinnomhÊti pajÈnÈti, sayÈno vÈ sayÈnomhÊti pajÈnÈtÊ”ti imasmiÒhi sutte * addhÈna-iriyÈpathÈ kathitÈ, “abhikkante paÔikkante Èlokite vilokite samiÒjite pasÈrite”ti imasmiÑ majjhimÈ, “gate Ôhite nisinne sutte jÈgarite”ti idha pana khuddakacuÓÓika-iriyÈpathÈ kathitÈ. TasmÈ tesupi vuttanayeneva sampajÈnakÈritÈ veditabbÈ.

TipiÔakamahÈsivatthero panÈha–yo ciraÑ gantvÈ vÈ ca~kamitvÈ vÈ aparabhÈge Ôhito iti paÔisaÒcikkhati “ca~kamanakÈle pavattÈ r|pÈr|padhammÈ ettheva niruddhÈ”ti. AyaÑ gate sampajÈnakÈrÊ nÈma.

Yo sajjhÈyaÑ vÈ karonto, paÒhaÑ vÈ vissajjento, kammaÔÔhÈnaÑ vÈ manasi karonto ciraÑ ÔhatvÈ aparabhÈge nisinno iti paÔisaÒcikkhati “ÔhitakÈle pavattÈ r|pÈr|padhammÈ ettheva niruddhÈ”ti. AyaÑ Ôhite sampajÈnakÈrÊ nÈma.

Yo sajjhÈyÈdikaraÓavaseneva ciraÑ nisÊditvÈ aparabhÈge uÔÔhÈya iti paÔisaÒcikkhati “nisinnakÈle pavattÈ r|pÈr|padhammÈ ettheva niruddhÈ”ti. AyaÑ nisinne sampajÈnakÈrÊ nÈma.

Yo pana nipannako, sajjhÈyaÑ vÈ karonto, kammaÔthÈnaÑ vÈ manasi karonto niddaÑ okkamitvÈ aparabhÈge uÔÔhÈya iti paÔisaÒcikkhati “sayanakÈle pavattÈ r|pÈr|padhammÈ ettheva niruddhÈ”ti. AyaÑ sutte jÈgarite ca sampajÈnakÈrÊ nÈma. KiriyamayacittÈnaÒhi2 appavattaÑ suttaÑ nÈma, pavattaÑ jÈgaritaÑ nÈma. ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 1. 273; SaÑ-®Ôha 3. 233; Abhi-®Ôha 2. 347 piÔÔhesupi. 2. KiriyÈmayapavattÈni (SÊ-®Ê Abhinava 2. 107 piÔÔhe) * DÊ 2. 231; Ma 1. 70 piÔÔhesu.

182 DÊghanikÈya

Yo pana bhÈsamÈno “ayaÑ saddo nÈma oÔÔhe ca paÔicca dante ca jivhaÒca tÈluÒca paÔicca cittassa ca tadanur|paÑ payogaÑ paÔicca jÈyatÊ”ti sato sampajÈnova bhÈsati. CiraÑ vÈ pana kÈlaÑ sajjhÈyaÑ vÈ katvÈ, dhammaÑ vÈ kathetvÈ, kammaÔÔhÈnaÑ vÈ pavattetvÈ, paÒhaÑ vÈ vissajjetvÈ aparabhÈge tuÓhÊbh|to iti paÔisaÒcikkhati “bhÈsitakÈle uppannÈ r|pÈr|padhammÈ ettheva niruddhÈ”ti. AyaÑ bhÈsite sampajÈnakÈrÊ nÈma.

Yo tuÓhÊbh|to ciraÑ dhammaÑ vÈ kammaÔÔhÈnaÑ vÈ manasikatvÈ aparabhÈge iti paÔisaÒcikkhati “tuÓhÊbh|takÈle pavattÈ r|pÈr|padhammÈ ettheva niruddhÈ”ti. UpÈdÈr|pappavattiyaÒhi sati bhÈsati nÈma, asati tuÓhÊbhavati nÈmÈti. AyaÑ tuÓhÊbhÈve sampajÈnakÈrÊ nÈmÈti.

TayidaÑ MahÈsivattherena vuttaÑ asammohadhuraÑ MahÈsatipaÔÔhÈnasutte1 adhippetaÑ. ImasmiÑ pana SÈmaÒÒaphale sabbampi catubbidhaÑ sampajaÒÒaÑ labbhati. TasmÈ vuttanayeneva cettha catunnaÑ sampajaÒÒÈnaÑ vasena sampajÈnakÈritÈ veditabbÈ. SampajÈnakÈrÊti ca sabbapadesu satisampayuttasseva sampajaÒÒassa vasena attho veditabbo. “SatisampajaÒÒena samannÈgato”ti etassa hi padassa ayaÑ vitthÈro. Vibha~gappakaraÓe pana “sato sampajÈno abhikkamati, sato sampajÈno paÔikkamatÊ”ti2 evaÑ etÈni padÈni vibhattÈneva. EvaÑ kho mahÈrÈjÈti evaÑ satisampayuttassa sampajaÒÒassa vasena abhikkamÈdÊnipavattento satisampajaÒÒena samannÈgato nÈma hotÊti attho.

SantosakathÈ

215. Idha mahÈrÈja bhikkhu santuÔÔho hotÊti ettha santuÔÔhoti itarÊtarapaccayasantosena samannÈgato. So panesa santoso dvÈdasavidho hoti. SeyyathidaÑ? CÊvare yathÈlÈbhasantoso, yathÈbalasantoso, yathÈsÈruppasantosoti tividho. EvaÑ piÓÉapÈtÈdÊsu. TassÈyaÑ pabhedavaÓÓanÈ–

* Idha bhikkhu cÊvaraÑ labhati sundaraÑ vÈ asundaraÑ vÈ. So teneva yÈpeti aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti. Ayamassa cÊvare yathÈlÈbhasantoso. Atha pana pakatidubbalo vÈ hoti, ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 233; Ma 1. 72 piÔÔhesu. 2. Abhi 2. 259 JhÈnavibha~ge. * Ma-®Ôha 2. 47; SaÑ-®Ôha 2. 150; AÑ-®Ôha 1. 60; MahÈniddesa-®Ôha-287 piÔÔhÈdÊsu.


ÈbÈdhajarÈbhibh|to vÈ, garucÊvaraÑ pÈrupanto kilamati. So sabhÈgena bhikkhunÈ saddhiÑ taÑ parivattetvÈ lahukena yÈpentopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa cÊvare yathÈbalasantoso. Aparo paÓÊtapaccayalÈbhÊ hoti. So paÔÔacÊvarÈdÊnaÑ aÒÒataraÑ mahagghacÊvaraÑ bah|ni vÈ pana cÊvarÈni labhitvÈ “idaÑ therÈnaÑ cirapabbajitÈnaÑ idaÑ bahussutÈnaÑ anur|paÑ, idaÑ gilÈnÈnaÑ idaÑ appalÈbhÊnaÑ hot|”ti datvÈ tesaÑ purÈÓacÊvaraÑ vÈ sa~kÈrak|ÔÈdito vÈ nantakÈni uccinitvÈ tehi sa~ghÈÔiÑ katvÈ dhÈrentopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa cÊvare yathÈsÈruppasantoso.

Idha pana bhikkhu piÓÉapÈtaÑ labhati l|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ, so teneva yÈpeti, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti. Ayamassa piÓÉapÈte yathÈlÈbhasantoso. Yo pana attano pakativiruddhaÑ vÈ byÈdhiviruddhaÑ vÈ piÓÉapÈtaÑ labhati, yenassa paribhuttena aphÈsu hoti, so sabhÈgassa bhikkhuno taÑ datvÈ tassa hatthato sappÈyabhojanaÑ bhuÒjitvÈ samaÓadhammaÑ karontopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa piÓÉapÈte yathÈbalasantoso. Aparo bahuÑ paÓÊtaÑ piÓÉapÈtaÑ labhati. So taÑ cÊvaraÑ viya theracirapabbajitabahussuta-appalÈbhigilÈnÈnaÑ datvÈ tesaÑ vÈ sesakaÑ piÓÉÈya vÈ caritvÈ missakÈhÈraÑ bhuÒjantopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa piÓÉapÈte yathÈsÈruppasantoso.

Idha pana bhikkhu senÈsanaÑ labhati manÈpaÑ vÈ amanÈpaÑ vÈ, so tena neva somanassaÑ, na domanassaÑ uppÈdeti, antamaso tiÓasanthÈrakenapi yathÈladdheneva tussati. Ayamassa senÈsane yathÈlÈbhasantoso. Yo pana attano pakativiruddhaÑ vÈ byÈdhiviruddhaÑ vÈ senÈsanaÑ labhati, yatthassa vasato aphÈsu hoti, so taÑ sabhÈgassa bhikkhuno datvÈ tassa santake, sappÈyasenÈsane vasantopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa senÈsane yathÈbalasantoso.

Aparo mahÈpuÒÒo leÓamaÓÉapak|ÔÈgÈrÈdÊni bah|ni paÓÊtasenÈsanÈni labhati. So tÈni cÊvarÈdÊni viya theracirapabbajitabahussuta-appalÈbhigilÈnÈnaÑ datvÈ yattha katthaci vasantopi santuÔÔhova hoti.

184 DÊghanikÈya

Ayamassa senÈsane yathÈsÈruppasantoso. Yopi1 “uttamasenÈsanaÑ2 nÈma pamÈdaÔÔhÈnaÑ, tattha nisinnassa thinamiddhaÑ3 okkamati, niddÈbhibh|tassa puna paÔibujjhato pÈpavitakkÈ pÈtubhavantÊ”ti paÔisaÒcikkhitvÈ tÈdisaÑ senÈsanaÑ pattampi na sampaÔicchati. So taÑ paÔikkhipitvÈ abbhokÈsarukkham|lÈdÊsu vasantopi santuÔÔhova hoti. Ayampissa senÈsane yathÈsÈruppasantoso.

Idha pana bhikkhu bhesajjaÑ labhati l|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ, so yaÑ labhati, teneva tussati, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti. Ayamassa gilÈnapaccaye yathÈlÈbhasantoso. Yo pana telena atthiko phÈÓitaÑ labhati, so taÑ sabhÈgassa bhikkhuno datvÈ tassa hatthato telaÑ gahetvÈ aÒÒadeva vÈ pariyesitvÈ bhesajjaÑ karontopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa gilÈnapaccaye yathÈbalasantoso.

Aparo mahÈpuÒÒo bahuÑ telamadhuphÈÓitÈdipaÓÊtabhesajjaÑ labhati. So taÑ cÊvaraÑ viya theracirapabbajitabahussuta-appalÈbhigilÈnÈnaÑ datvÈ tesaÑ Èbhatena yena kenaci yÈpentopi santuÔÔhova hoti. Yo pana ekasmiÑ bhÈjane muttaharÊtakaÑ4 ÔhapetvÈ ekasmiÑ catumadhuraÑ “gaÓhÈhi bhante yadicchasÊ”ti vuccamÈno “sacassa tesu aÒÒatarenapi rogo v|pasammati, atha muttaharÊtakaÑ nÈma BuddhÈdÊhi vaÓÓitan”ti catumadhuraÑ paÔikkhipitvÈ muttaharÊtakeneva bhesajjaÑ karonto paramasantuÔÔhova hoti. Ayamassa gilÈnapaccaye yathÈsÈruppasantoso.

IminÈ pana dvÈdasavidhena itarÊtarapaccayasantosena samannÈgatassa bhikkhuno aÔÔha parikkhÈrÈ vaÔÔanti tÊÓi cÊvarÈni, patto, dantakaÔÔhacchedanavÈsi, ekÈ s|ci, kÈyabandhanaÑ, parissÈvananti. Vuttampi cetaÑ–

“TicÊvaraÒca patto ca, vÈsi s|ci ca bandhanaÑ. ParissÈvanena aÔÔhete, yuttayogassa bhikkhuno”ti5.

Te sabbe kÈyaparihÈrikÈpi honti kucchiparihÈrikÈpi. KathaÑ–ticÊvaraÑ tÈva nivÈsetvÈ ca pÈrupitvÈ ca vicaraÓakÈle kÈyaÑ pariharati posetÊti kÈyaparihÈrikaÑ hoti. CÊvarakaÓÓena udakaÑ ______________________________________________________________ 1. Yo hi (SyÈ, Ka) 2. UkkaÔÔhasenÈsanaÑ (SyÈ) 3. ThÊnamiddhaÑ (SÊ, SyÈ) 4. GomuttaharÊÔakaÑ (SyÈ, Ka) DÊ-®Ê 1. 254; SÊ-®Ê Abhinava 2. 114 piÔÔhesu oloketabbÈ. 5. Ma-®Ôha 2. 115; AÑ-®Ôha 2. 380; MahÈniddesa-®Ôha 409 piÔÔhesupi.


parissÈvetvÈ pivanakÈle khÈditabbaphalÈphalagahaÓakÈle ca kucchiÑ pariharati posetÊti kucchiparihÈrikaÑ hoti.

Pattopi tena udakaÑ uddharitvÈ nhÈnakÈle kuÔiparibhaÓÉakaraÓakÈle ca kÈyaparihÈriko hoti, ÈhÈraÑ gahetvÈ bhuÒjanakÈle kucchiparihÈriko.

VÈsipi tÈya dantakaÔÔhacchedanakÈle, maÒcapÊÔÔhÈnaÑ a~gapÈdacÊvarakuÔidaÓÉakasajjanakÈle1 ca kÈyaparihÈrikÈ hoti, ucchuchedananÈÄikerÈditacchanakÈle kucchiparihÈrikÈ.

S|cipi cÊvarasibbanakÈle kÈyaparihÈrikÈ hoti, p|vaÑ vÈ phalaÑ vÈ vijjhitvÈ khÈdanakÈle kucchiparihÈrikÈ.

KÈyabandhanaÑ bandhitvÈ vicaraÓakÈle kÈyaparihÈrikaÑ, ucchu-ÈdÊni bandhitvÈ gahaÓakÈle kucchiparihÈrikaÑ.

ParissÈvanaÑ tena udakaÑ parissÈvetvÈ nhÈnakÈle, senÈsanaparibhaÓÉakaraÓakÈle ca kÈyaparihÈrikaÑ, pÈnÊyapÈÓakaparissÈvanakÈle, teneva tilataÓÉulaputhukÈdÊni2 gahetvÈ khÈdanakÈle ca kucchiparihÈriyaÑ. AyaÑ tÈva aÔÔhaparikkhÈrikassa parikkhÈramattÈ. NavaparikkhÈrikassa pana seyyaÑ pavisantassa tatraÔÔhakaÑ paccattharaÓaÑ vÈ kuÒcikÈ vÈ vaÔÔati. DasaparikkhÈrikassa nisÊdanaÑ vÈ cammakhaÓÉaÑ vÈ vaÔÔati. EkÈdasaparikkhÈrikassa pana kattarayaÔÔhi vÈ telanÈÄikÈ vÈ vaÔÔati. DvÈdasaparikkhÈrikassa chattaÑ vÈ upÈhanaÑ vÈ vaÔÔati. Etesu ca aÔÔhaparikkhÈrikova santuÔÔho, itare asantuÔÔhÈ mahicchÈ mahÈbhÈrÈti3 na vattabbÈ. Etepi hi appicchÈva santuÔÔhÈva subharÈva sallahukavuttinova. BhagavÈ pana na yimaÑ suttaÑ tesaÑ vasena kathesi, aÔÔhaparikkhÈrikassa vasena kathesi. So hi khuddakavÈsiÒca s|ciÒca parissÈvane pakkhipitvÈ pattassa anto ÔhapetvÈ pattaÑ aÑsak|Ôe laggetvÈ ticÊvaraÑ kÈyapaÔibaddhaÑ4 katvÈ yenicchakaÑ5 sukhaÑ pakkamati. PaÔinivattetvÈ gahetabbaÑ nÈmassa na hoti. ______________________________________________________________ 1. MajjanakÈle (Ka) 2. ...madhukÈdÊni (SÊ-®Ê Abhinava 2. 115 piÔÔhe.) 3. DubbharÈti (SyÈ), mahÈgajÈ (®ÊkÈ) 4. TicÊvare kÈyabandhanaÑ (SyÈ) 5. YathicchakaÑ (SyÈ), yadicchakaÑ (Ka)

186 DÊghanikÈya

Iti imassa bhikkhuno sallahukavuttitaÑ dassento BhagavÈ “santuÔÔho hoti kÈyaparihÈrikena cÊvarenÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha kÈyaparihÈrikenÈti kÈyapariharaÓamattakena. KucchiparihÈrikenÈti kucchi pariharaÓamattakena. SamÈdÈyeva pakkamatÊti aÔÔhaparikkhÈramattakaÑ sabbaÑ gahetvÈva kÈyapaÔibaddhaÑ katvÈva gacchati. “Mama vihÈro pariveÓaÑ upaÔÔhÈko”ti Èsa~go vÈ bandho vÈ1 na hoti. So jiyÈ mutto saro viya, y|thÈ apakkanto madahatthÊ2 viya ca icchiticchitaÑ senÈsanaÑ vanasaÓÉaÑ rukkham|laÑ vanapabbhÈraÑ paribhuÒjanto ekova tiÔÔhati, ekova nisÊdati. SabbiriyÈpathesu ekova adutiyo.

“CÈtuddiso appaÔigho ca hoti, SantussamÈno itarÊtarena. ParissayÈnaÑ sahitÈ achambhÊ, Eko care khaggavisÈÓakappo”ti4.

EvaÑ vaÓÓitaÑ khaggavisÈÓakappataÑ Èpajjati.

IdÈni tamatthaÑ upamÈya sÈdhento “seyyathÈpÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha pakkhÊ sakuÓoti pakkhayutto sakuÓo. �etÊti uppatati. AyaÑ panettha sa~khepattho–sakuÓÈ nÈma “asukasmiÑ padese rukkho paripakkaphalo”ti ÒatvÈ nÈnÈdisÈhi ÈgantvÈ nakhapattatuÓÉÈdÊhi5 tassa phalÈni vijjhantÈ vidhunantÈ6 khÈdanti. “IdaÑ ajjatanÈya, idaÑ svÈtanÈya bhavissatÊ”ti tesaÑ na hoti. Phale pana khÊÓe neva rukkhassa ÈrakkhaÑ Ôhapenti, na tattha pattaÑ vÈ nakhaÑ vÈ tuÓÉaÑ vÈ Ôhapenti, atha kho tasmiÑ rukkhe anapekkho hutvÈ, yo yaÑ disÈbhÈgaÑ icchati, so tena sapattabhÈrova uppatitvÈ gacchati, evameva ayaÑ bhikkhu nissa~go nirapekkho yena kÈmaÑ pakkamati7. Tena vuttaÑ “samÈdÈyeva pakkamatÊ”ti. ______________________________________________________________ 1. SaÑsaggo vÈ baddho vÈ (SyÈ) 2. MattahatthÊ (SÊ, SyÈ) 3. NavaÑ navaÑ (SÊ) 4. Khu 1. 286; Khu 8. 248 piÔÔhesu. 5. NakhapakkhatuÓÉÈdÊhi (SÊ), nakhamukhatuÓÉÈdÊhi (Ka) 6. VitudantÈ (SyÈ) 7. Pakkamanto (SyÈ)


NÊvaraÓappahÈnakathÈ

216. “So iminÈ cÈ”ti-ÈdinÈ * kiÑ dasseti. AraÒÒavÈsassa paccayasampattiÑ dasseti. Yassa hi ime cattÈro paccayÈ natthi, tassa araÒÒavÈso na ijjhati. TiracchÈnagatehi vÈ vanacarakehi vÈ saddhiÑ vattabbataÑ Èpajjati. AraÒÒe adhivatthÈ devatÈ “kiÑ evar|passa pÈpabhikkhuno araÒÒavÈsenÈ”ti bheravasaddaÑ sÈventi, hatthehi sÊsaÑ paharitvÈ palÈyanÈkÈraÑ karonti. “Asuko bhikkhu araÒÒaÑ pavisitvÈ idaÒcidaÒca pÈpakammaÑ akÈsÊ”ti ayaso pattharati. Yassa panete cattÈro paccayÈ atthi, tassa araÒÒavÈso ijjhati. So hi attano sÊlaÑ paccavekkhanto kiÒci kÈÄakaÑ vÈ tilakaÑ vÈ apassanto pÊtiÑ uppÈdetvÈ taÑ khayavayato sammasanto ariyabh|miÑ okkamati. AraÒÒe adhivatthÈ devatÈ attamanÈ vaÓÓaÑ bhaÓanti. Itissa udake pakkhittatelabindu viya yaso vitthÈriko hoti.

Tattha vivittanti suÒÒaÑ, * appasaddaÑ appanigghosanti attho. Etadeva hi sandhÈya Vibha~ge “vivittanti santike cepi senÈsanaÑ hoti, taÒca anÈkiÓÓaÑ gahaÔÔhehi pabbajitehi. Tena taÑ vivittan”ti1 vuttaÑ. Seti ceva Èsati ca etthÈti senÈsanaÑ, MaÒcapÊÔhÈdÊnametaÑ adhivacanaÑ. TenÈha “senÈsananti maÒcopi senÈsanaÑ, pÊÔhampi. Bhisipi. Bimbohanampi. VihÈropi. AÉÉhayogopi. PÈsÈdopi. Hammiyampi. GuhÈpi. AÔÔopi. MÈÄopi. LeÓampi. VeÄugumbopi. Rukkham|lampi. MaÓÉapopi senÈsanaÑ, yattha vÈ pana bhikkh| paÔikkamanti sabbametaÑ senÈsanan”ti1.

Api ca “VihÈro aÉÉhayogo pÈsÈdo hammiyaÑ guhÈ”ti idaÑ vihÈrasenÈsanaÑ nÈma. “MaÒco pÊÔhaÑ bhisi bimbohanan”ti idaÑ maÒcapÊÔhasenÈsanaÑ nÈma. “CimilikÈ cammakhaÓÉo tiÓasanthÈro paÓÓasanthÈro”ti idaÑ santhatasenÈsanaÑ nÈma. “Yattha vÈ pana bhikkh| paÔikkamantÊ”ti idaÑ okÈsasenÈsanaÑ nÈmÈti evaÑ catubbidhaÑ senÈsanaÑ hoti, taÑ sabbaÑ senÈsanaggahaÓena sa~gahitameva.

Idha panassa sakuÓasadisassa cÈtuddisassa bhikkhuno anucchavikaÑ senÈsanaÑ dassento “araÒÒaÑ rukkham|lan”ti-ÈdimÈha. Tattha araÒÒanti ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 2. 118; AÑ-®Ôha 2. 382; Abhi-®Ôha 2. 349; MahÈniddesa-®Ôha 82 piÔÔhesupi. 1. Abhi 2. 260 JhÈnavibha~ge.

188 DÊghanikÈya

“nikkhamitvÈ bahi indakhÊlÈ sabbametaÑ araÒÒan”ti * idaÑ bhikkhunÊnaÑ vasena ÈgataÑ. “ŒraÒÒakaÑ nÈma senÈsanaÑ paÒcadhanusatikaÑ pacchiman”ti1 idaÑ pana imassa bhikkhuno anur|paÑ. Tassa lakkhaÓaÑ Visuddhimagge + Dhuta~ganiddese vuttaÑ. Rukkham|lanti yaÑ kiÒci sandacchÈyaÑ2 vivittarukkham|laÑ. Pabbatanti selaÑ. Tattha hi udakasoÓÉÊsu udakakiccaÑ katvÈ sÊtÈya rukkhacchÈyÈya nisinnassa nÈnÈdisÈsu khÈyamÈnÈsu sÊtena vÈtena bÊjiyamÈnassa cittaÑ ekaggaÑ hoti. Kandaranti kaÑ vuccati udakaÑ, tena dÈritaÑ, udakena bhinnaÑ pabbatapadesaÑ. YaÑ “nadÊtumban”tipi “nadÊkuÒjan”tipi3 vadanti. Tattha hi rajatapaÔÔasadisÈ vÈlikÈ hoti, matthake maÓivitÈnaÑ viya vanagahanaÑ maÓikhandhasadisaÑ udakaÑ sandati. Evar|paÑ kandaraÑ oruyha pÈnÊyaÑ pivitvÈ gattÈni sÊtÈni4 katvÈ vÈlikaÑ ussÈpetvÈ paÑsuk|lacÊvaraÑ paÒÒapetvÈ nisinnassa samaÓadhammaÑ karoto cittaÑ ekaggaÑ hoti. Giriguhanti dvinnaÑ pabbatÈnaÑ antaraÑ, ekasmiÑ yeva vÈ umaggasadisaÑ5 mahÈvivaraÑ. SusÈnalakkhaÓaÑ Visuddhimagge + vuttaÑ. Vanapatthanti gÈmantaÑ atikkamitvÈ manussÈnaÑ anupacÈraÔÔhÈnaÑ6, yattha na kasanti na vapanti, tenevÈha “vanapatthanti d|rÈnametaÑ senÈsanÈnaÑ adhivacanan”ti-Èdi *. AbbhokÈsanti acchannaÑ. Œka~khamÈno panettha cÊvarakuÔiÑ katvÈ vasati. PalÈlapuÒjanti palÈlarÈsi. MahÈpalÈlapuÒjato hi palÈlaÑ nikkaÉÉhitvÈ pabbhÈraleÓasadise Èlaye karonti, gacchagumbÈdÊnampi upari palÈlaÑ pakkhipitvÈ heÔÔhÈ nisinnÈ samaÓadhammaÑ karonti. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ.

PacchÈbhattanti bhattassa pacchato. PiÓÉapÈtapaÔikkantoti piÓÉapÈtapariyesanato paÔikkanto. Palla~kanti samantato |rubaddhÈsanaÑ. ŒbhujitvÈti bandhitvÈ. UjuÑ kÈyaÑ paÓidhÈyÈti uparimaÑ sarÊraÑ ujuÑ ÔhapetvÈ aÔÔhÈrasa piÔÔhikaÓÔake7 koÔiyÈ koÔiÑ paÔipÈdetvÈ. EvaÒhi nisinnassa cammamaÑsanhÈr|ni na paÓamanti. Athassa yÈ tesaÑ paÓamanapaccayÈ khaÓe khaÓe vedanÈ uppajjeyyuÑ, tÈ nuppajjanti. TÈsu anuppajjamÈnÈsu cittaÑ ekaggaÑ hoti, kammaÔÔhÈnaÑ na paripatati, vuddhiÑ phÈtiÑ vepullaÑ upagacchati. ParimukhaÑ satiÑ upaÔÔhapetvÈti kammaÔÔhÈnÈbhimukhaÑ satiÑ ÔhapayitvÈ, ______________________________________________________________ * Abhi 2. 260 piÔÔhe. 1. Vi 1. 377 piÔÔhe. + Visuddhi 1. 70 piÔÔhe. 2. SantacchÈyaÑ (Ka) Ma 2. 108 piÔÔhepi. 3. NadÊkujjantipi (SyÈ) 4. SÊtiÑ (SÊ), sÊtaÑ (Ka) 5. Umma~gasadisaÑ (SyÈ), uma~gasadisaÑ (Ka) + Visuddhi 1. 74 piÔÔhe. 6. AsaÒcaraÓaÔÔhÈnaÑ (Ka) 7. PiÔÔhakaÓÔakaÔÔhike (SyÈ, Ka), Ma-®Ôha 2. 120; AÑ-®Ôha-384; Vi-®Ôha 2. 13 piÔÔhesu passitabbaÑ.


mukhasamÊpe vÈ katvÈti attho. Teneva Vibha~ge vuttaÑ “ayaÑ sati upaÔÔhitÈ hoti s|paÔÔhitÈ nÈsikagge vÈ mukhanimitte vÈ, tena vuccati parimukhaÑ satiÑ upaÔÔhapetvÈ”ti1. Atha vÈ “parÊti pariggahaÔÔho. Mukhanti niyyÈnaÔÔho. SatÊti upaÔÔhÈnaÔÔho. Tena vuccati ‘parimukhaÑ satin’ti”. EvaÑ PaÔisambhidÈyaÑ * vuttanayenapettha attho daÔÔhabbo. TatrÈyaÑ sa~khepo “pariggahitaniyyÈnaÑ satiÑ katvÈ”ti. 217. AbhijjhaÑ loketi ettha lujjanapalujjanaÔÔhena paÒcupÈdÈnakkhandhÈ loko, tasmÈ paÒcasu upÈdÈnakkhandhesu rÈgaÑ pahÈya kÈmacchandaÑ vikkhambhetvÈti ayametthattho. VigatÈbhijjhenÈti vikkhambhanavasena pahÊnattÈ vigatÈbhijjhena, na cakkhuviÒÒÈÓasadisenÈti attho. AbhijjhÈya cittaÑ parisodhetÊti abhijjhÈto cittaÑ parimoceti. YathÈ naÑ sÈ muÒcati ceva, muÒcitvÈ ca na puna gaÓhati, evaÑ karotÊti attho. ByÈpÈdapadosaÑ pahÈyÈti-ÈdÊsupi eseva nayo. ByÈpajjati iminÈ cittaÑ p|tikummÈsÈdayo viya purimapakatiÑ vijahatÊti2 byÈpÈdo. VikÈrÈpattiyÈ padussati paraÑ vÈ pad|seti vinÈsetÊti padoso. UbhayametaÑ3 kodhassevÈdhivacanaÑ. ThinaÑ cittagelaÒÒaÑ, middhaÑ cetasikagelaÒÒaÑ, thinaÒca middhaÒca thinamiddhaÑ. ŒlokasaÒÒÊti rattimpi divÈpi diÔÔhÈlokasaÒjÈnanasamatthÈya vigatanÊvaraÓÈya parisuddhÈya saÒÒÈya samannÈgato. Sato sampajÈnoti satiyÈ ca ÒÈÓena ca samannÈgato. IdaÑ ubhayaÑ ÈlokasaÒÒÈya upakÈrattÈ vuttaÑ. UddhaccaÒca kukkuccaÒca uddhaccakukkuccaÑ. TiÓÓavicikicchoti vicikicchaÑ taritvÈ atikkamitvÈ Ôhito. “KathamidaÑ kathamidan”ti evaÑ nappavattatÊti akathaÑkathÊ. K|salesu dhammes|ti anavajjesu dhammesu. “Ime nu kho kusalÈ, kathamime kusalÈ”ti evaÑ na vicikicchati, na ka~khatÊti attho. Ayamettha sa~khepo. Imesu pana nÊvaraÓesu vacanatthalakkhaÓÈdibhedato yaÑ vattabbaÑ siyÈ, taÑ sabbaÑ Visuddhimagge4 vuttaÑ. 218. YÈ panÈyaÑ “seyyathÈpi mahÈrÈjÈ”ti upamÈ vuttÈ. Tattha iÓaÑ ÈdÈyÈti vaÉÉhiyÈ dhanaÑ gahetvÈ. ByantiÑ kareyyÈti vigatantaÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 261 JhÈnavibha~ge. * Khu 9. 174 piÔÔhe. 2. JahatÊti (SÊ), pajahatÊti (SyÈ) 3. UbhayampetaÑ (SyÈ, Ka) 4. Visuddhi 1. 135 piÔÔhe.

190 DÊghanikÈya

kareyya, yathÈ tesaÑ kÈkaÓikamattopi pariyanto nÈma nÈvasissati, evaÑ kareyya, sabbaso paÔiniyyÈteyyÈti attho. TatonidÈnanti ÈÓaÓyanidÈnaÑ1. So hi “aÓaÓomhÊ”ti Èvajjanto balavapÈmojjaÑ labhati, somanassaÑ adhigacchati, tena vuttaÑ “labhetha pÈmojjaÑ, adhigaccheyya somanassan”ti. 219. VisabhÈgavedanuppattiyÈ kakaceneva catu-iriyÈpathaÑ2 chindanto ÈbÈdhatÊti ÈbÈdho, svÈssa atthÊti ÈbÈdhiko. TaÑ samuÔÔhÈnena dukkhena dukkhito. AdhimattagilÈnoti bÈÄhagilÈno. NacchÈdeyyÈti adhimattabyÈdhiparetatÈya na rucceyya. BalamattÈti balameva, balaÒcassa kÈye na bhaveyyÈti attho. TatonidÈnanti ÈrogyanidÈnaÑ. Tassa hi “arogomhÊ”ti Èvajjayato tadubhayaÑ hoti. Tena vuttaÑ “labhetha pÈmojjaÑ, adhigaccheyya somanassan”ti. 220. Na cassa kiÒci bhogÈnaÑ vayoti kÈkaÓikamattampi bhogÈnaÑ vayo na bhaveyya. TatonidÈnanti bandhanÈmokkhanidÈnaÑ. SesaÑ vuttanayeneva sabbapadesu yojetabbaÑ. 221-222. AnattÈdhÊnoti na attani adhÊno, attano ruciyÈ kiÒci kÈtuÑ na labhati. ParÈdhÊnoti paresu adhÊno parasseva ruciyÈ vattati. Na yena kÈmaÑ gamoti yena disÈbhÈgenassa gantukÈmatÈ3 hoti, icchÈ uppajjati gamanÈya, tena gantuÑ na labhati. DÈsabyÈti dÈsabhÈvÈ. Bhujissoti attano santako. TatonidÈnanti bhujissanidÈnaÑ. KantÈraddhÈnamagganti kantÈraÑ addhÈnamaggaÑ, nirudakaÑ dÊghamagganti attho. TatonidÈnanti khemantabh|minidÈnaÑ. 223. Ime paÒca nÊvaraÓe appahÊneti ettha BhagavÈ appahÊnakÈmacchandanÊvaraÓaÑ iÓasadisaÑ, sesÈni rogÈdisadisÈni katvÈ dasseti. TatrÈyaÑ sadisatÈ–yo hi paresaÑ iÓaÑ gahetvÈ vinÈseti, so tehi “iÓaÑ dehÊ”ti vuccamÈnopi pharusaÑ vuccamÈnopi bajjhamÈnopi ______________________________________________________________ 1. ŒÓanyanidÈnaÑ (SÊ), ÈnaÓyanidÈnaÑ (Ka) 2. SabbiriyÈpathaÑ (Ka) 3. GantukÈmo (Ka) kÈmo (Ma-®Ôha 2. 217 piÔÔhe MahÈ-assapurasuttavaÓÓanÈyaÑ)


vadhiyamÈnopi kiÒci paÔibÈhituÑ1 na sakkoti, sabbaÑ titikkhati. TitikkhÈkÈraÓaÒhissa taÑ iÓaÑ hoti. Evameva yo yamhi kÈmacchandena rajjati, taÓhÈsahagatena taÑ vatthuÑ gaÓhÈti, so tena pharusaÑ vuccamÈnopi bajjhamÈnopi vadhiyamÈnopi sabbaÑ titikkhati, titikkhÈkÈraÓaÒhissa so kÈmacchando hoti, gharasÈmikehi vadhiyamÈnÈnaÑ itthÊnaÑ viyÈti evaÑ iÓaÑ viya kÈmacchando daÔÔhabbo.

YathÈ pana pittarogÈturo madhusakkarÈdÊsupi dinnesu pittarogÈturatÈya tesaÑ rasaÑ na vindati, “tittakaÑ tittakan”ti uggiratiyeva, evameva byÈpannacitto hitakÈmehi ÈcariyupajjhÈyehi appamattakampi ovadiyamÈno ovÈdaÑ na gaÓhÈti, “ati viya me tumhe upaddavethÈ”ti-ÈdÊni vatvÈ vibbhamati. PittarogÈturatÈya so puriso madhusakkarÈdÊnaÑ viya kodhÈturatÈya jhÈnasukhÈdibhedaÑ sÈsanarasaÑ na vindatÊti evaÑ rogo viya byÈpÈdo daÔÔhabbo.

YathÈ pana nakkhattadivase bandhanÈgare baddho puriso nakkhattassa neva ÈdiÑ na majjhaÑ na pariyosÈnaÑ passati. So dutiyadivase mutto “aho hiyyo nakkhattaÑ manÈpaÑ aho naccaÑ aho gÊtan”ti-ÈdÊni sutvÈpi paÔivacanaÑ na deti. KiÑ kÈraÓÈ? Nakkhattassa ananubh|tattÈ, evameva thinamiddhÈbhibh|to bhikkhu vicittanayepi dhammassavane pavattamÈne neva tassa ÈdiÑ, na majjhaÑ, na pariyosÈnaÑ jÈnÈti. Sopi uÔÔhite dhammassavane “aho dhammassavanaÑ, aho kÈraÓaÑ, aho upamÈ”ti dhammassavanassa vaÓÓaÑ bhaÓamÈnÈnaÑ sutvÈpi paÔivacanaÑ na deti. KiÑ kÈraÓÈ? Thinamiddhavasena dhammakathÈya ananubh|tattÈ. EvaÑ bandhanÈgÈraÑ viya thinamiddhaÑ daÔÔhabbaÑ.

YathÈ pana nakkhattaÑ kÊÄantopi dÈso “idaÑ nÈma accÈyikaÑ karaÓÊyaÑ atthi, sÊghaÑ tattha gacchÈhi. No ce gacchasi, hatthapÈdaÑ vÈ te chindÈmi, kaÓÓanÈsaÑ vÈ”ti vutto2 sÊghaÑ3 gacchatiyeva. Nakkhattassa ÈdimajjhapariyosÈnaÑ anubhavituÑ na labhati, kasmÈ? ParÈdhÊnatÈya, evameva vinaye apakataÒÒunÈ4 vivekatthÈya araÒÒaÑ paviÔÔhenÈpi ______________________________________________________________ 1. PaÔippharituÑ (SÊ, SyÈ) 2. Vutte (SÊ), vutto so (SyÈ, Ka) 3. SÊghaÑ tattha (Ka) 4. ApakataÒÒunÈ bhikkhunÈ (SyÈ)

192 DÊghanikÈya

kismiÒcideva antamaso kappiyamaÑsepi akappiyamaÑsasaÒÒÈya uppannÈya vivekaÑ pahÈya sÊlavisodhanatthaÑ vinayadharassa santikaÑ gantabbaÑ hoti, vivekasukhaÑ anubhavituÑ na labhati. KasmÈ? UddhaccakukkuccÈbhibh|tatÈyÈti. EvaÑ dÈsabyaÑ viya uddhaccakukkuccaÑ daÔÔhabbaÑ.

YathÈ pana kantÈraddhÈnamaggappaÔipanno puriso corehi manussÈnaÑ viluttokÈsaÑ1, pahatokÈsaÒca2 disvÈ daÓÉakasaddenapi sakuÓasaddenapi “corÈ ÈgatÈ”ti ussa~kitaparisa~kito hoti, gacchatipi tiÔÔhatipi nivattatipi, gataÔÔhÈnato agataÔÔhÈnameva bahutaraÑ hoti. So kicchena kasirena khemantabh|miÑ pÈpuÓÈti vÈ na vÈ pÈpuÓÈti. Evameva yassa aÔÔhasu ÔhÈnesu vicikicchÈ uppannÈ hoti, “so Buddho nu kho, no nu kho Buddho”ti-ÈdinÈ nayena vicikicchanto adhimuccitvÈ saddhÈya gaÓhituÑ na sakkoti, asakkonto maggaÑ vÈ phalaÑ vÈ na pÈpuÓÈtÊti yathÈ kantÈraddhÈnamagge “coro atthi natthÊ”ti punappunaÑ ÈsappanaparisappanaÑ apariyogÈhanaÑ chambhitattaÑ cittassa uppÈdento khemantapattiyÈ antarÈyaÑ karoti, evaÑ vicikicchÈpi “Buddho nu kho na Buddho”ti-ÈdinÈ nayena punappunaÑ ÈsappanaparisappanaÑ apariyogÈhanaÑ chambhitattaÑ cittassa uppÈdayamÈnÈ ariyabh|mipattiyÈ antarÈyaÑ karotÊti kantÈraddhÈnamaggo viya vicikicchÈ daÔÔhabbÈ. 224. IdÈni “seyyathÈpi mahÈrÈja ÈÓaÓyan”ti ettha BhagavÈ pahÊnakÈmacchandanÊvaraÓaÑ ÈÓaÓyasadisaÑ sesÈni ÈrogyÈdisadisÈni katvÈ dasseti. TatrÈyaÑ sadisatÈ–yathÈ hi puriso iÓaÑ ÈdÈya kammante payojetvÈ samiddhataÑ patto, “idaÑ iÓaÑ nÈma palibodham|lan”ti cintetvÈ savaÉÉhikaÑ iÓaÑ niyyÈtetvÈ paÓÓaÑ phÈlÈpeyya, athassa tato paÔÔhÈya neva koci d|taÑ peseti, na paÓÓaÑ. So iÓasÈmike disvÈpi sace icchati, ÈsanÈ uÔÔhahati, no ce na uÔÔhahati. KasmÈ? Tehi saddhiÑ nillepatÈya alaggatÈya. Evameva bhikkhu “ayaÑ kÈmacchando nÈma palibodham|lan”ti cintetvÈ cha dhamme bhÈvetvÈ kÈmacchandanÊvaraÓaÑ pajahati. Te pana cha dhamme MahÈsatipaÔÔhÈne3 vaÓÓayissÈma. TassevaÑ ______________________________________________________________ 1. VilumpamÈnokÈsaÑ (SyÈ), viluppanokÈsaÑ (Ka) 2. GatokÈsaÑ (SÊ), hatokÈsaÑ (SyÈ) Ma-®Ôha 2. 219 piÔÔhe passitabbaÑ. 3. DÊ-®Ôha 2. 368 piÔÔhe.


pahÊnakÈmacchandassa yathÈ iÓamuttassa purisassa iÓassÈmike disvÈ neva bhayaÑ, na chambhitattaÑ hoti, evameva paravatthumhi neva sa~go na Baddho hoti. DibbÈnipi r|pÈni passato kileso na samudÈcarati. TasmÈ BhagavÈ ÈÓaÓyamiva kÈmacchandappahÈnaÑ Èha.

YathÈ pana so pittarogÈturo puriso bhesajjakiriyÈya taÑ rogaÑ v|pasametvÈ tato paÔÔhÈya madhusakkarÈdÊnaÑ rasaÑ vindati, evameva bhikkhu “ayaÑ byÈpÈdo nÈma mahÈ-anatthakaro”ti cha dhamme bhÈvetvÈ byÈpÈdanÊvaraÓaÑ pajahati. SabbanÊvaraÓesu cha dhamme MahÈsatipaÔÔhÈneyeva * vaÓÓayissÈma. Na kevalaÒca teyeva, yepi thinamiddhÈdÊnaÑ pahÈnÈya bhÈvetabbÈ. Tepi sabbe tattheva vaÓÓayissÈma. So evaÑ pahÊnabyÈpÈdo yathÈ pittarogavimutto puriso madhusakkarÈdÊnaÑ rasaÑ sampayÈyamÈno paÔisevati, evameva ÈcÈrapaÓÓatti-ÈdÊni sikkhÈpadÈni sirasÈ sampaÔicchitvÈ sampiyÈyamÈno sikkhati. TasmÈ BhagavÈ Èrogyamiva byÈpÈdappahÈnaÑ Èha.

YathÈ so nakkhattadivase bandhanÈgÈraÑ pavesito puriso aparasmiÑ nakkhattadivase “pubbepi ahaÑ pamÈdadosena baddho, tena taÑ nakkhattaÑ nÈnubhaviÑ, idÈni appamatto bhavissÈmÊ”ti yathÈssa1 paccatthikÈ okÈsaÑ na labhanti, evaÑ appamatto hutvÈ nakkhattaÑ anubhavitvÈ “aho nakkhattaÑ aho nakkhattan”ti udÈnaÑ udÈnesi, evameva bhikkhu “idaÑ thinamiddhaÑ nÈma mahÈ-anatthakaran”ti cha dhamme bhÈvetvÈ thinamiddhanÊvaraÓaÑ pajahati. So evaÑ pahÊnathinamiddho yathÈ bandhanÈ mutto puriso sattÈhampi nakkhattassa ÈdimajjhapariyosÈnaÑ anubhavati, evameva dhammanakkhattassa ÈdimajjhapariyosÈnaÑ anubhavanto saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓÈti. TasmÈ BhagavÈ bandhanÈ mokkhamiva thinamiddhappahÈnaÑ Èha.

YathÈ pana dÈso kaÒcideva mittaÑ upanissÈya sÈmikÈnaÑ dhanaÑ datvÈ attÈnaÑ bhujissaÑ katvÈ tato paÔÔhÈya yaÑ icchati, taÑ karoti, evameva bhikkhu “idaÑ uddhaccakukkuccaÑ nÈma mahÈ-anatthakaran”ti cha dhamme bhÈvetvÈ uddhaccakukkuccaÑ pajahati. So evaÑ pahÊna-uddhaccakukkucco yathÈ bhujisso puriso yaÑ icchati, taÑ karoti, na taÑ koci balakkÈrena tato ______________________________________________________________ * DÊ-®Ôha 2. 369 piÔÔhe. 1. YathÈ (Ka)

194 DÊghanikÈya

nivattheti, evameva yathÈsukhaÑ nekkhamma paÔipadaÑ paÔipajjati, na taÑ uddhaccakukkuccaÑ balakkÈrena tato nivatteti. TasmÈ BhagavÈ bhujissaÑ viya uddhaccakukkuccappahÈnaÑ Èha.

* YathÈ balavÈ puriso hatthasÈraÑ gahetvÈ sajjÈvudho saparivÈro kantÈraÑ paÔipajjeyya, taÑ corÈ d|ratova disvÈ palÈyeyyuÑ. So sotthinÈ taÑ kantÈraÑ nittharitvÈ khemantaÑ patto haÔÔhatuÔÔho assa, evameva bhikkhu “ayaÑ vicikicchÈ nÈma mahÈ-anatthakÈrikÈ”ti cha dhamme bhÈvetvÈ vicikicchaÑ pajahati. So evaÑ pahÊnavicikiccho yathÈ balavÈ puriso sajjÈvudho saparivÈro nibbhayo core tiÓaÑ viya agaÓetvÈ sotthinÈ nikkhamitvÈ khemantabh|miÑ pÈpuÓÈti, evameva bhikkhu duccaritakantÈraÑ nittharitvÈ paramaÑ khemantabh|miÑ amataÑ mahÈnibbÈnaÑ pÈpuÓÈti. TasmÈ BhagavÈ khemantabh|miÑ viya vicikicchÈpahÈnaÑ Èha. 225. PÈmojjaÑ jÈyatÊti tuÔÔhÈkÈro jÈyati. Pamuditassa pÊti jÈyatÊti tuÔÔhassa sakalasarÊraÑ khobhayamÈnÈ pÊti jÈyati. PÊtimanassa kÈyo passambhatÊti pÊtisampayuttacittassa puggalassa nÈmakÈyo passambhati, vigatadaratho hoti. SukhaÑ vedetÊti kÈyikampi cetasikampi sukhaÑ vedayati. CittaÑ samÈdhiyatÊti iminÈ nekkhammasukhena sukhitassa upacÈravasenapi appanÈvasenapi cittaÑ samÈdhiyati.

PaÔhamajjhÈnakathÈ

226. So vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharatÊti-Èdi pana upacÈrasamÈdhinÈ samÈhite citte uparivisesadassanatthaÑ appanÈsamÈdhinÈ samÈhite citte tassa samÈdhino pabhedadassanatthaÑ vuttanti veditabbaÑ. Imameva kÈyanti imaÑ karajakÈyaÑ. AbhisandetÊti temeti sneheti, sabbattha pavattapÊtisukhaÑ karoti. ParisandetÊti samantato sandeti. Parip|retÊti vÈyunÈ bhastaÑ viya p|reti. ParippharatÊti samantato phusati1. SabbÈvato kÈyassÈti assa bhikkhuno sabbakoÔÔhÈsavato kÈyassa kiÒci upÈdinnakasantatipavattiÔÔhÈne ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 2. 221 piÔÔhepi. 1. Pharati (SyÈ) AÑ-®Ôha 3. 9 piÔÔhe passitabbaÑ.


chavimaÑsalohitÈnugataÑ aÓumattampi ÔhÈnaÑ paÔhamajjhÈnasukhena aphuÔaÑ nÈma na hoti. 227. Dakkhoti cheko paÔibalo nhÈnÊyacuÓÓÈni kÈtuÒceva payojetuÒca sandetuÒca1. KaÑsathÈleti yena kenaci lohena katabhÈjane. MattikabhÈjanaÑ pana thiraÑ na hoti, sandentassa2 bhijjati. TasmÈ taÑ na dasseti. ParipphosakaÑ paripphosakanti siÒcitvÈ siÒcitvÈ. SanneyyÈti vÈmahatthena kaÑsathÈlaÑ gahetvÈ dakkhiÓahatthena pamÈÓayuttaÑ udakaÑ siÒcitvÈ siÒcitvÈ parimaddanto piÓÉaÑ kareyya. SnehÈnugatÈti udakasinehena anugatÈ. SnehaparetÈti udakasinehena parigatÈ3. SantarabÈhirÈti saddhiÑ antopadesena ceva bahipadesena ca sabbatthakameva udakasinehena phuÔÈti attho. Na ca paggharaÓÊti na ca binduÑ binduÑ udakaÑ paggharati, sakkÈ hoti hatthenapi dvÊhipi tÊhipi a~gulÊhi gahetuÑ ovaÔÔikÈyapi kÈtunti attho.

DutiyajjhÈnakathÈ

229. DutiyajjhÈnasukh|pamÈyaÑ ubbhidodakoti ubbhinna-udako, na heÔÔhÈ ubbhijjitvÈ uggacchanaka-udako, antoyeva pana ubbhijjanaka-udakoti attho. Œyamukhanti Ègamanamaggo. Devoti megho. KÈlena kÈlanti kÈle kÈle, anvaddhamÈsaÑ vÈ anudasÈhaÑ vÈti attho. DhÈranti vuÔÔhiÑ. Na anuppaveccheyyÈti na ca paveseyya, na vasseyyÈti attho. SÊtÈ vÈridhÈrÈ ubbhijjitvÈti sÊtÈ vÈridhÈrÈ taÑ4 rahadaÑ p|rayamÈnÈ ubbhijjitvÈ. HeÔÔhÈ uggacchana-udakaÒhi uggantvÈ uggantvÈ bhijjantaÑ udakaÑ khobheti, cat|hi disÈhi pavisana-udakaÑ purÈÓapaÓÓatiÓakaÔÔhadaÓÉakÈdÊhi udakaÑ khobheti, vuÔÔhi-udakaÑ dhÈrÈnipÈtabubbuÄakehi5 udakaÑ khobheti, sannisinnameva pana hutvÈ iddhinimmitamiva uppajjamÈnaÑ udakaÑ imaÑ padesaÑ pharati, imaÑ padesaÑ na pharatÊti natthi, tena aphuÔokÈso nÈma na hotÊti. Tattha rahado viya karajakÈyo, udakaÑ viya dutiyajjhÈnasukhaÑ. SesaÑ purimanayeneva veditabbaÑ ______________________________________________________________ 1. SannetuÒca (SÊ, SyÈ) 2. Sannentassa (SÊ, SyÈ) 3. PariggahitÈ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 137 piÔÔhe.) Ma-®Ôha 2. 222; DÊ-®Ê 1. 263 piÔÔhesu passitabbaÑ. 4. SÊtaÑ dhÈraÑ uggantvÈ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 139 piÔÔhe.) AÑ-®Ôha 3. 10 piÔÔhe passitabbaÑ. 5. ...pupphuÄakehi (Ka)

196 DÊghanikÈya

TatiyajjhÈnakathÈ

231. * TatiyajjhÈnasukh|pamÈyaÑ uppalÈni ettha santÊti uppalinÊ. Sesapadadvayepi eseva nayo. Ettha ca setarattanÊlesu yaÑ kiÒci uppalaÑ uppalameva, |nakasatapattaÑ puÓÉarÊkaÑ, satapattaÑ padumaÑ. PattaniyamaÑ vÈ vinÈpi setaÑ padumaÑ, rattaÑ puÓÉarÊkanti ayamettha vinicchayo. UdakÈnuggatÈnÊti udakato na uggatÈni. AntonimuggaposÊnÊti udakatalassa anto nimuggÈniyeva hutvÈ posÊni, vaÉÉhÊnÊti attho1. SesaÑ purimanayeneva veditabbaÑ.

CatutthajjhÈnakathÈ

232-233. CatutthajjhÈnasukh|pamÈyaÑ parisuddhena cetasÈ pariyodÈtenÈti ettha nirupakkilesaÔÔhena parisuddhaÑ, pabhassaraÔÔhena pariyodÈtaÑ veditabbaÑ. OdÈtena vatthenÈti idaÑ utupharaÓatthaÑ vuttaÑ. KiliÔÔhavatthena hi utupharaÓaÑ na hoti, ta~khaÓadhotaparisuddhena utupharaÓaÑ balavaÑ hoti. ImissÈya hi upamÈya vatthaÑ viya karajakÈyo, utupharaÓaÑ viya catutthajjhÈnasukhaÑ. TasmÈ yathÈ sunhÈtassa purisassa parisuddhaÑ vatthaÑ sasÊsaÑ pÈrupitvÈ nisinnassa sarÊrato utu sabbameva vatthaÑ pharati, na koci vatthassa aphuÔokÈso hoti, evaÑ catutthajjhÈnasukhena bhikkhuno karajakÈyassa na koci okÈso aphuÔo hotÊti evamettha attho daÔÔhabbo. ImesaÑ pana catunnaÑ jhÈnÈnaÑ anupadavaÓÓanÈ ca bhÈvanÈnayo ca Visuddhimagge2 vuttoti idha na vitthÈrito.

EttÈvatÈ cesa r|pajjhÈnalÈbhÊyeva na ar|pajjhÈnalÈbhÊti na veditabbo. Na hi aÔÔhasu samÈpattÊsu cuddasahÈkÈrehi ciÓÓavasÊbhÈvaÑ3 vinÈ upari abhiÒÒÈdhigamo hoti. PÈÄiyaÑ pana r|pajjhÈnÈniyeva ÈgatÈni, ar|pajjhÈnÈni ÈharitvÈ kathetabbÈni.

VipassanÈÒÈÓakathÈ (1)

234. So evaÑ samÈhite citte -pa- ÈneÒjappatteti so cuddasahÈkÈrehi aÔÔhasu samÈpattÊsu ciÓÓavasÊbhÈvo bhikkh|ti ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 2. 223; AÑ-®Ôha 3. 10 piÔÔhesupi. 1. Pussanti vaÉÉhantÊti attho (SÊ), posinti vaÉÉhantÊti attho (SyÈ) 2. Visuddhi 1. 134 piÔÔhÈdÊsu. 3. VasÊbhÈvaÑ (SÊ, SyÈ)


dasseti. Sesamettha Visuddhimagge * vuttanayena veditabbaÑ. ©ÈÓadassanÈya cittaÑ abhinÊharatÊti ettha ÒÈÓadassananti maggaÒÈÓampi vuccati phalaÒÈÓampi, sabbaÒÒutaÒÒaÓampi, paccavekkhaÓaÒÈÓampi, vipassanÈÒÈÓampi. “KiÑ nu kho Èvuso ÒÈÓadassanavisuddhatthaÑ Bhagavati brahmacariyaÑ vussatÊ”ti1 ettha hi maggaÒÈÓaÑ ÒÈÓadassananti vuttaÑ. “AyamaÒÒo uttarimanussadhammo alamariyaÒÈÓadassanaviseso adhigato phÈsuvihÈro”ti2 ettha phalaÒÈÓaÑ. “Bhagavatopi kho ÒÈÓadassanaÑ udapÈdi ‘sattÈhakÈla~kato ŒÄÈro KÈlÈmo’ti”3 ettha sabbaÒÒutaÒÒaÓaÑ. “©ÈÓaÒca pana me dassanaÑ udapÈdi akuppÈ me cetovimutti, ayamantimÈ jÈtÊ”ti4 ettha paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ. Idha pana “ÒÈÓadassanÈya cittan”ti idaÑ vipassanÈÒÈÓaÑ “ÒÈÓadassanan”ti vuttanti.

AbhinÊharatÊti vipassanÈÒÈÓassa nibbattanatthÈya tanninnaÑ tappoÓaÑ tappabbhÈraÑ karoti. R|pÊti ÈdÊnamattho vuttoyeva. OdanakummÈs|pacayoti odanena ceva kummÈsena ca upacito vaÉÉhito. AniccucchÈdanaparimaddanabhedanaviddhaÑsanadhammoti hutvÈ abhÈvaÔÔhena aniccadhammo, duggandhavighÈtatthÈya tanuvilepanena ucchÈdanadhammo, a~gapacca~gÈbÈdhavinodanatthÈya khuddakasambÈhanena parimaddanadhammo, daharakÈle vÈ |r|su sayÈpetvÈ gabbhÈvÈsena dussaÓÔhitÈnaÑ tesaÑ tesaÑ a~gÈnaÑ saÓÔhÈnasampÈdanatthaÑ aÒchanapÊÄanÈdivasena parimaddanadhammo. EvaÑ pariharitopi bhedanaviddhaÑsanadhammo bhijjati ceva vikirati ca, evaÑsabhÈvoti attho. Tattha r|pÊ cÈtumahÈbh|tikoti-ÈdÊsu chahi padehi samudayo kathito, aniccapadena saddhiÑ pacchimehi dvÊhi atta~gamo. Ettha sitaÑ ettha paÔibaddhanti ettha cÈtumahÈbh|tike kÈye nissitaÒca paÔibaddhaÒca. 235. + Subhoti sundaro. JÈtimÈti parisuddhÈkarasamuÔÔhito. Suparikammakatoti suÔÔhu kataparikammo apanÊtapÈsÈÓasakkharo. Acchoti tanucchavi. Vippasannoti suÔÔhu pasanno. SabbÈkÈrasampannoti dhovanavedhanÈdÊhi sabbehi ÈkÈrehi sampanno. NÊlanti-ÈdÊhi vaÓÓasampattiÑ dasseti. TÈdisaÒhi ÈvutaÑ pÈkaÔaÑ hoti. Evameva khoti ettha evaÑ upamÈsaÑsandanaÑ5 veditabbaÑ. MaÓi viya hi karajakÈyo, ______________________________________________________________ * Visuddhi 2. 5 piÔÔhÈdÊsu. 1. Ma 1. 201 piÔÔhe. 2. Ma 1. 268 piÔÔhe. 3. Vi 3. 10 piÔÔhe. 4. Vi 3. 16 piÔÔhe. + Ma-®Ôha 4. 104 piÔÔhe. 5. UpamÈsampÈdanaÑ (Ka)

198 DÊghanikÈya

ÈvutasuttaÑ viya vipassanÈÒÈÓaÑ, cakkhumÈ puriso viya vipassanÈlÈbhÊ bhikkhu, hatthe karitvÈ paccavekkhato “ayaÑ kho maÓÊ”ti maÓino Èvibh|takÈlo viya vipassanÈÒÈÓa abhinÊharitvÈ nisinnassa bhikkhuno cÈtumahÈbh|tikakÈyassa Èvibh|takÈlo, “tatridaÑ suttaÑ Èvutan”ti suttassÈvibh|takÈlo viya vipassanÈÒÈÓaÑ abhinÊharitvÈ nisinnassa bhikkhuno tadÈrammaÓÈnaÑ phassapaÒcamakÈnaÑ vÈ sabbacittacetasikÈnaÑ vÈ vipassanÈÒÈÓasseva1 vÈ Èvibh|takÈloti.

IdaÒca vipassanÈÒÈÓaÑ maggaÒÈÓÈnantaraÑ. EvaÑ santepi yasmÈ abhiÒÒÈvÈre Èraddhe etassa antarÈvÈro natthi, tasmÈ idheva dassitaÑ. YasmÈ ca aniccÈdivasena akatasammasanassa dibbÈya sotadhÈtuyÈ bheravaÑ saddaÑ suÓato, pubbenivÈsÈnussatiyÈ bherave khandhe anussarato, dibbena cakkhunÈ bheravampi r|paÑ passato bhayaÑ santÈso uppajjati, na aniccÈdivasena katasammasanassa. TasmÈ abhiÒÒaÑ pattassa bhayavinodanahetusampÈdanatthampi idaÑ idheva dassitaÑ. Api ca yasmÈ vipassanÈsukhaÑ nÈmetaÑ maggaphalasukhasampÈdakaÑ pÈÔiyekkaÑ sandiÔÔhikaÑ SÈmaÒÒaphalaÑ. TasmÈpi Èditova idaÑ idha dassitanti veditabbaÑ.

ManomayiddhiÒÈÓakathÈ (2)

236-237. * Manomayanti manena nibbattitaÑ. Sabba~gapacca~ginti sabbehi a~gehi ca pacca~gehi ca samannÈgataÑ. AhÊnindriyanti saÓÔhÈnavasena avikalindriyaÑ. IddhimatÈ nimmitar|paÒhi sace iddhimÈ odÈto, tampi odÈtaÑ. Sace aviddhakaÓÓo, tampi aviddhakaÓÓanti evaÑ sabbÈkÈrehi tena sadisameva hoti. MuÒjamhÈ Êsikanti-Èdi-upamÈttayampi hi sadisabhÈvadassanatthameva vuttaÑ. MuÒjasadisÈ eva hi tassa anto ÊsikÈ hoti. Kosisadisoyeva asi, vaÔÔÈya kosiyÈ vaÔÔaÑ asimeva pakkhipanti, patthaÔÈya patthaÔaÑ. KaraÓÉÈti idampi ahikaÒcukassa nÈmaÑ, na vilÊvakaraÓÉakassa. AhikaÒcuko hi ahinÈ sadisova hoti. Tattha kiÒcÈpi “puriso ahiÑ karaÓÉÈ uddhareyyÈ”ti hatthena uddharamÈno viya dassito, atha kho cittenevassa uddharaÓaÑ veditabbaÑ. AyaÒhi ahi nÈma sajÈtiyaÑ Ôhito, kaÔÔhantaraÑ vÈ rukkhantaraÑ vÈ nissÈya, tacato sarÊra- ______________________________________________________________ 1. VipassanÈviÒÒÈÓasseva (SÊ-®Ê Abhinava 2. 146) Ma-®Ôha 2. 180 piÔÔhesu passitabbaÑ. * Ma-®Ôha 2. 181; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 274, 278 piÔÔhesupi.


nikkaÉÉhanappayogasa~khÈtena thÈmena, sarÊraÑ khÈdayamÈnaÑ1 viya purÈÓatacaÑ jigucchantoti imehi cat|hi kÈraÓehi sayameva kaÒcukaÑ pajahati, na sakkÈ tato aÒÒena uddharituÑ, tasmÈ cittena uddharaÓaÑ sandhÈya idaÑ vuttanti veditabbaÑ. Iti muÒjÈdisadisaÑ imassa bhikkhuno sarÊraÑ, ÊsikÈdisadisaÑ nimmitar|panti idamettha opammasaÑsandanaÑ. NimmÈnavidhÈnaÑ panettha parato ca iddhividhÈdipaÒca-abhiÒÒÈkathÈ sabbÈkÈrena Visuddhimagge * VitthÈritÈti tattha vuttanayeneva veditabbÈ. UpamÈmattameva hi idha adhikaÑ.

IddhividhaÒÈÓÈdikathÈ (3-7)

239. Tattha chekakumbhakÈrÈdayo viya iddhividhaÒÈÓalÈbhÊ bhikkhu daÔÔhabbo, suparikammakatamattikÈdayo viya iddhividhaÒÈÓaÑ daÔÔhabbaÑ, icchiticchitabhÈjanavikati-ÈdikaraÓaÑ viya tassa bhikkhuno vikubbanaÑ daÔÔhabbaÑ. 241. DibbasotadhÈtu-upamÈyaÑ yasmÈ kantÈraddhÈnamaggo sÈsa~ko hoti sappaÔibhayo. Tattha ussa~kitaparisa~kitena ayaÑ bherisaddo, ayaÑ mudi~gasaddoti na sakkÈ vavatthapetuÑ, tasmÈ kantÈraggahaÓaÑ akatvÈ khemamaggaÑ dassento “addhÈnamaggappaÔipanno”ti Èha. AppaÔibhayaÒhi khemamaggaÑ sÊse sÈÔakaÑ katvÈ saÓikaÑ paÔipanno vuttappakÈre sadde sukhaÑ vavatthapeti. Tassa savanena tesaÑ tesaÑ saddÈnaÑ Èvibh|takÈlo viya yogino d|rasantikabhedÈnaÑ dibbÈnaÒceva mÈnusakÈnaÒca saddÈnaÑ Èvibh|takÈlo veditabbo. 243. CetopariyaÒÈÓ|pamÈyaÑ daharoti taruÓo. YuvÈti yobbanena samannÈgato. MaÓÉanakajÈtikoti yuvÈpi samÈno na Èlasiyo na kiliÔÔhavatthasarÊro, atha kho maÓÉanapakatiko, divasassa dve tayo vÈre nhÈyitvÈ suddhavatthaparidahana-ala~kÈrakaraÓasÊloti attho. SakaÓikanti kÈÄatilakava~gamukhad|sipÊÄakÈdÊnaÑ2 aÒÒatarena sadosaÑ. Tattha yathÈ tassa mukhanimittaÑ paccavekkhato mukhe doso pÈkaÔo hoti, evaÑ cetopariyaÒÈÓÈya cittaÑ abhinÊharitvÈ nisinnassa bhikkhuno paresaÑ soÄasavidhaÑ cittaÑ pÈkaÔaÑ hotÊti veditabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. KhÈdamÈnaÑ (SÊ, SyÈ) * Visuddhi 2. 1 piÔÔhÈdÊsu. 2. KÈlatilakavanamukha... (SyÈ)

200 DÊghanikÈya

245. PubbenivÈsaÒÈÓ|pamÈyaÑ taÑ divasaÑ katakiriyÈ pÈkaÔÈ hotÊti taÑ divasaÑ gatagÈmattayameva gahitaÑ. Tattha gÈmattayagatapuriso viya pubbenivÈsaÒÈÓalÈbhÊ daÔÔhabbo, tayo gÈmÈ viya tayo bhavÈ daÔÔhabbÈ, tassa purisassa tÊsu gÈmesu taÑ divasaÑ katakiriyÈya ÈvibhÈvo viya pubbenivÈsÈya cittaÑ abhinÊharitvÈ nisinnassa bhikkhuno tÊsu bhavesu katakiriyÈya pÈkaÔabhÈvo daÔÔhabbo. 247. Dibbacakkh|pamÈyaÑ vÊthiÑ saÒcaranteti aparÈparaÑ saÒjarante, “vÊthiÑ carante”tipi1 pÈÔho, ayamevattho. Tattha nagaramajjhe si~ghÈÔakamhi pÈsÈdo viya imassa bhikkhuno karajakÈyo daÔÔhabbo, pÈsÈde Ôhito cakkhumÈ puriso viya ayameva dibbacakkhuÑ patvÈ Ôhito bhikkhu, gehaÑ pavisantÈ viya paÔisandhivasena mÈtukucchiyaÑ pavisantÈ, gehÈ nikkhamantÈ viya mÈtukucchito nikkhamantÈ, rathikÈya vÊthiÑ saÒcarantÈ viya aparÈparaÑ saÒcaraÓakasattÈ, purato abbhokÈsaÔÔhÈne majjhe si~ghÈÔake nisinnÈ viya tÊsu bhavesu tattha tattha nibbattasattÈ, pÈsÈdatale Ôhitapurisassa tesaÑ manussÈnaÑ Èvibh|takÈlo viya dibbacakkhuÒÈÓÈya cittaÑ abhinÊharitvÈ nisinnassa bhikkhuno tÊsu bhavesu nibbattasattÈnaÑ Èvibh|takÈlo daÔÔhabbo. IdaÒca desanÈsukhatthameva vuttaÑ, Èruppe pana dibbacakkhussa gocaro natthÊti.

ŒsavakkhayaÒÈÓakathÈ (8)

248. * So evaÑ samÈhite citteti idha vipassanÈpÈdakaÑ catutthajjhÈnacittaÑ veditabbaÑ. ŒsavÈnaÑ khayaÒÈÓÈyÈti ÈsavÈnaÑ khayaÒÈÓanibbattanatthÈya. Ettha ca ÈsavÈnaÑ khayo nÈma maggopi phalampi nibbÈnampi bha~gopi vuccati. “Khaye ÒÈÓaÑ anuppÈde ÒÈÓan”ti ettha hi maggo “ÈsavÈnaÑ khayo”ti vutto. “ŒsavÈnaÑ khayÈ samaÓo hotÊ”ti2 ettha phalaÑ.

“ParavajjÈnupassissa, niccaÑ ujjhÈnasaÒÒino. ŒsavÈ tassa vaÉÉhanti, ÈrÈ so ÈsavakkhayÈ”ti3– ______________________________________________________________ 1. VidisaÒcarantetipi (SÊ), rathikaÑ saÒcarantetipi (Ka) 2. Ma 1. 353 piÔÔhe. * Vi-®Ôha 1. 136; SaÑ 2. 49; AÑ 2. 82 piÔÔhesupi. 3. Khu 1. 50 Dhammapade.


ettha nibbÈnaÑ. “ŒsavÈnaÑ khayo vayo bhedo aniccatÈ antaradhÈnan”ti1 ettha bha~go. Idha pana nibbÈnaÑ adhippetaÑ, arahattamaggopi vaÔÔatiyeva.

CittaÑ abhinÊharatÊti vipassanÈcittaÑ tanninnaÑ tappoÓaÑ tappabbhÈraÑ karoti. So idaÑ dukkhanti-ÈdÊsu “ettakaÑ dukkhaÑ, na ito bhiyyo”ti sabbampi dukkhasaccaÑ sarasalakkhaÓapaÔivedhena yathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊti attho. Tassa ca dukkhassa nibbattikaÑ2 taÓhaÑ “ayaÑ dukkhasamudayo”ti, tadubhayampi yaÑ ÔhÈnaÑ patvÈ nirujjhati, taÑ tesaÑ appavattiÑ nibbÈnaÑ “ayaÑ dukkhanirodho”ti, tassa ca sampÈpakaÑ ariyamaggaÑ “ayaÑ dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ”ti sarasalakkhaÓapaÔivedhena yathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊti attho.

EvaÑ sar|pato saccÈni dassetvÈ puna kilesavasena pariyÈyato dassanto “ime ÈsavÈ”ti-ÈdimÈha. Tassa evaÑ jÈnato evaÑ passatoti tassa bhikkhuno evaÑ jÈnantassa evaÑ passantassa, saha vipassanÈya koÔipattaÑ maggaÑ kathesi. KÈmÈsavÈti kÈmÈsavato. “VimuccatÊ”ti iminÈ maggakkhaÓaÑ dasseti. Vimuttasminti iminÈ phalakkhaÓaÑ. Vimuttamiti ÒÈÓaÑ hotÊti iminÈ paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ. KhÊÓÈ jÈtÊti-ÈdÊhi tassa bh|miÑ. Tena hi ÒÈÓena khÊÓÈsavo paccavekkhanto “khÊÓÈ jÈtÊ”ti-ÈdÊni pajÈnÈti.

KatamÈ panassa jÈti khÊÓÈ, kathaÒca naÑ pajÈnÈtÊti? Na tÈvassa atÊtÈ jÈti khÊÓÈ, pubbeva khÊÓattÈ. Na anÈgatÈ, anÈgate vÈyÈmÈbhÈvato. Na paccuppannÈ, vijjamÈnattÈ. YÈ pana maggassa abhÈvitattÈ uppajjeyya ekacatupaÒcavokÈrabhavesu ekacatupaÒcakkhandhappabhedÈ jÈti, sÈ maggassa bhÈvitattÈ ÈyatiÑ anuppÈdadhammataÑ Èpajjanena khÊÓÈ, taÑ so maggabhÈvanÈya pahÊnakilese paccavekkhitvÈ “kilesÈbhÈve vijjamÈnampi kammaÑ ÈyatiÑ appaÔisandhikaÑva hotÊ”ti jÈnanto pajÈnÈti.

Vusitanti vutthaÑ parivutthaÑ. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaÑ. PuthujjanakalyÈÓakena hi saddhiÑ satta sekkhÈ3 brahmacariyavÈsaÑ vasanti nÈma, khÊÓÈsavo vutthavÈso. TasmÈ so attano brahmacariyavÈsaÑ paccavekkhanto “vusitaÑ brahmacariyan”ti pajÈnÈti. KataÑ karaÓÊyanti cat|su saccesu cat|hi maggehi ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 199 piÔÔhe atthato samÈnaÑ. 2. NibbattanikaÑ (Ka) 3. SekhÈ (SÊ, SyÈ)

202 DÊghanikÈya

pariÒÒÈpahÈnasacchi kiriyÈbhÈvanÈvasena soÄasavidhaÑ kiccaÑ niÔÔhÈpitaÑ. Tena tena maggena pahÈtabbakilesÈ pahÊnÈ, dukkham|laÑ samucchinnanti attho. PuthujjanakalyÈÓakÈdayo hi taÑ kiccaÑ karonti, khÊÓÈsavo katakaraÓÊyo. TasmÈ so attano karaÓÊyaÑ1 paccavekkhanto “kataÑ karaÓÊyan”ti pajÈnÈti. NÈparaÑ itthattÈyÈti idÈni puna itthabhÈvÈya evaÑ soÄasakiccabhÈvÈya, kilesakkhayabhÈvÈya vÈ kattabbaÑ maggabhÈvanÈkiccaÑ me natthÊti pajÈnÈti. Atha vÈ itthattÈyÈti itthabhÈvato2 imasmÈ evaÑ pakÈrÈ idÈni vattamÈnakhandhasantÈnÈ aparaÑ khandhasantÈnaÑ mayhaÑ natthi. Ime pana paÒcakkhandhÈ pariÒÒÈtÈ tiÔÔhanti chinnam|lakÈ rukkhÈ viya, te carimakacittanirodhena anupÈdÈno viya jÈtavedo nibbÈyissanti, apaÓÓattikabhÈvaÒca gamissantÊti pajÈnÈti. 249. Pabbatasa~khepeti pabbatamatthake. AnÈviloti nikkaddamo. Sippiyo ca sambukÈ ca3 sippisambukaÑ. SakkharÈ ca kathalÈni4 ca sakkharakathalaÑ. MacchÈnaÑ gumbÈ ghaÔÈti macchagumbaÑ. TiÔÔhantampi carantampÊti ettha sakkharakathalaÑ tiÔÔhatiyeva, itarÈni carantipi tiÔÔhantipi. YathÈ pana antarantarÈ ÔhitÈsupi nisinnÈsupi vijjamÈnÈsupi “etÈ gÈvo carantÊ”ti carantiyo upÈdÈya itarÈpi carantÊti vuccanti, evaÑ tiÔÔhantameva sakkharakathalaÑ upÈdÈya itarampi dvayaÑ tiÔÔhantanti vuttaÑ. ItaraÒca dvayaÑ carantaÑ upÈdÈya sakkharakathalampi carantanti vuttaÑ. Tattha cakkhumato purisassa tÊre ÔhatvÈ passato sippisambukÈdÊnaÑ vibh|takÈlo viya ÈsavÈnaÑ khayÈya cittaÑ abhinÊharitvÈ nisinnassa bhikkhuno catunnaÑ saccÈnaÑ vibh|takÈlo daÔÔhabboti.

EttavatÈ vipassanÈÒÈÓaÑ, manomayaÒÈÓaÑ, iddhividhaÒÈÓaÑ, dibbasotaÒÈÓaÑ, cetopariyaÒÈÓaÑ, pubbenivÈsaÒÈÓaÑ, dibbacakkhuvasena nipphannaÑ anÈgataÑsaÒÈÓa-yathÈkamm|pagaÒÈÓadvayaÑ, dibbacakkhuÒÈÓaÑ, ÈsavakkhayaÒÈÓanti dasa ÒÈÓÈni niddiÔÔhÈni honti. TesaÑ ÈrammaÓavibhÈgo jÈnitabbo–tattha vipassanÈÒÈÓaÑ parittamahaggata-atÊtÈnÈgatapaccuppanna-ajjhattabahiddhÈvasena sattavidhÈrammaÓaÑ. ManomayaÒÈÓaÑ nimmitar|pÈyatanamattameva ÈrammaÓaÑ ______________________________________________________________ 1. KatakaraÓÊyaÑ (SyÈ) Vi-®Ôha 1. 137 piÔÔhe passitabbaÑ. 2. ItthambhÈvato (SÊ) 3. KasambukÈ ca (SyÈ) Ma-®Ôha 2. 224; AÑ-®Ôha 1. 43 piÔÔhesu passitabbaÑ. 4. KaÔhalÈni (SÊ)


karotÊti parittapaccuppannabahiddhÈrammaÓaÑ. ŒsavakkhayaÒÈÓaÑ appamÈÓa-bahiddhÈ-navattabbÈrammaÓaÑ. AvasesÈnaÑ ÈrammaÓabhedo Visuddhimagge * vutto. UttaritaraÑ vÈ paÓÊtataraÑ vÈti yena kenaci pariyÈyena ito seÔÔhataraÑ sÈmaÒÒaphalaÑ nÈma natthÊti BhagavÈ arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi.

AjÈtasattu-upÈsakattapaÔivedanÈkathÈ

250. RÈjÈ tattha tattha sÈdhukÈraÑ pavattento ÈdimajjhapariyosÈnaÑ sakkaccaÑ sutvÈ “ciraÑ vatamhi ime paÒhe puth| samaÓabrÈhmaÓe pucchanto, thuse koÔÔento viya kiÒci sÈraÑ nÈlatthaÑ, aho vata Bhagavato guÓasampadÈ, yo me dÊpasahassaÑ jÈlento viya mahantaÑ ÈlokaÑ katvÈ ime paÒhe vissajjesi. SuciraÑ vatamhi Dasabalassa guÓÈnubhÈvaÑ ajÈnanto vaÒcito”ti cintetvÈ BuddhaguÓÈnussaraÓasambh|tÈya paÒcavidhÈya pÊtiyÈ phuÔasarÊro attano pasÈdaÑ Èvikaronto upÈsakattaÑ paÔivedesi. TaÑ dassetuÑ “evaÑ vutte rÈjÈn”ti-Èdi ÈraddhaÑ.

Tattha abhikkantaÑ bhanteti ayaÑ abhikkantasaddo + khayasundarÈ bhir|pa-abbhanumodanesu dissati. “AbhikkantÈ bhante ratti, nikkhanto paÔhamo yÈmo, ciranisinno bhikkhusaÑgho”ti-ÈdÊsu1 hi khaye dissati. “AyaÑ me puggalo khamati, imesaÑ catunnaÑ puggalÈnaÑ abhikkantataro ca paÓÊtataro cÈ”ti-ÈdÊsu2 sundare.

“Ko me vandati pÈdÈni, iddhiyÈ yasasÈ jalaÑ. Abhikkantena vaÓÓena, sabbÈ obhÈsayaÑ disÈ”ti3–

ŒdÊsu abhir|pe. “AbhikkantaÑ bho GotamÈ”ti-ÈdÊsu4 abbhanumodane. IdhÈpi abbhanumodaneyeva. YasmÈ ca abbhanumodane, tasmÈ sÈdhu sÈdhu bhanteti vuttaÑ hotÊti veditabbo.

Bhaye kodhe pasaÑsÈyaÑ, turite kot|halacchare. HÈse soke pasÈde ca, kare ÈmiÉitaÑ budhoti– ______________________________________________________________ + Vi-®Ôha 1. 139; Ma-®Ôha 1. 133; SaÑ-®Ôha 1. 13; AÑ-®Ôha 1. 14; KhuddakapÈÔha- ®Ôha 96 piÔÔhÈdÊsu. * Visuddhi 2. 60 piÔÔhÈdÊsu. 1. AÑ 3. 44; Vi 4. 418; Khu 1. 138 piÔÔhesu. 2. AÑ 1. 414 piÔÔhe. 3. Khu 2. 73 piÔÔhe. 4. Vi 1. 7; AÑ 3. 24 piÔÔhesu.

204 DÊghanikÈya

iminÈ ca lakkhaÓena idha pasÈdavasena, pasaÑsÈvasena cÈyaÑ dvikkhattuÑ vuttoti veditabbo. Atha vÈ abhikkantanti abhikantaÑ ati-iÔÔhaÑ atimanÈpaÑ, atisundaranti vuttaÑ hoti.

* Tattha ekena abhikkantasaddena desanaÑ thometi, ekena attano pasÈdaÑ. AyaÒhettha adhippÈyo, abhikkantaÑ bhante yadidaÑ Bhagavato dhammadesanÈ, abhikkantaÑ yadidaÑ Bhagavato dhammadesanaÑ Ègamma mama pasÈdoti. Bhagavatoyeva vÈ vacanaÑ dve dve atthe sandhÈya thometi. Bhagavato vacanaÑ abhikkantaÑ dosanÈsanato, abhikkantaÑ guÓÈdhigamanato. TathÈ saddhÈjananato paÒÒÈjananato, sÈtthato sabyaÒjanato, uttÈnapadato gambhÊratthato, kaÓÓasukhato hadaya~gamato, anattukkaÑsanato aparavambhanato, karuÓÈsÊtalato paÒÒÈvadÈtato, ÈpÈtharamaÓÊyato vimaddakkhamato, suyyamÈnasukhato, vÊmaÑsiyamÈnahitatoti evamÈdÊhi yojetabbaÑ.

Tato parampi cat|hi upamÈhi desanaÑyeva thometi. Tattha nikkujjitanti adhomukhaÔÔhapitaÑ, heÔÔhÈmukhajÈtaÑ vÈ. UkkujjeyyÈti upari mukhaÑ kareyya. PaÔicchannanti tiÓapaÓÓÈdichÈditaÑ. VivareyyÈti ugghÈÔeyya. M|Ähassa vÈti disÈm|Ähassa. MaggaÑ ÈcikkhayyÈti hatthe gahetvÈ “esa maggo”ti vadeyya. AndhakÈreti kÈÄapakkhacÈtuddasÊ aÉÉharatta ghanavanasaÓÉameghapaÔalehi catura~ge tame, ayaÑ tÈva anuttÈnapadattho. AyaÑ pana adhippÈyayojanÈ. YathÈ koci nikkujjitaÑ ukkujjeyya, evaÑ saddhammavimukhaÑ asaddhamme patitaÑ maÑ asaddhammÈ vuÔÔhÈpentena, yathÈ paÔicchannaÑ vivareyya, evaÑ Kassapassa Bhagavato sÈsanantaradhÈnÈ pabhuti micchÈdiÔÔhigahanapaÔicchannaÑ sÈsanaÑ vivarantena, yathÈ m|Ähassa maggaÑ Ècikkheyya, evaÑ kummaggamicchÈmaggappaÔipannassa me saggamokkhamaggaÑ Èvikarontena, yathÈ andhakÈre telapajjotaÑ dhÈreyya, evaÑ mohandhakÈranimuggassa me BuddhÈdiratanar|pÈni apassato tappaÔicchÈdakamohandhakÈraviddhaÑsakadesanÈpajjotadhÈrakena mayhaÑ BhagavatÈ etehi pariyÈyehi pakÈsitattÈ anekapariyÈyena dhammo pakÈsitoti.

EvaÑ desanaÑ thometvÈ imÈya desanÈya ratanattaye pasannacitto pasannÈkÈraÑ karonto “esÈhan”ti-ÈdimÈha. Tattha esÈhanti eso ______________________________________________________________ * Vi-®Ôha 1. 139; Ma-®Ôha 1. 134; AÑ-®Ôha 1. 15 piÔÔhesupi.


ahaÑ. BhagavantaÑ saraÓaÑ gacchÈmÊti BhagavÈ me saraÓaÑ parÈyanaÑ aghassa tÈtÈ hitassa ca vidhÈtÈti iminÈ adhippÈyena BhagavantaÑ gacchÈmi bhajÈmi sevÈmi payirupÈsÈmi, evaÑ vÈ jÈnÈmi bujjhÈmÊti. YesaÒhi dhÈt|naÑ gati-attho, buddhipi tesaÑ attho. TasmÈ “gacchÈmÊ”ti imassa jÈnÈmi bujjhÈmÊti ayampi attho vutto. DhammaÒca bhikkhusaÑghaÒcÈti ettha pana adhigatamagge, sacchikatanirodhe, yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjamÈne ca cat|su apÈyesu apatamÈne dhÈretÊti dhammo, so atthato ariyamaggo ceva nibbÈnaÒca. VuttaÒcetaÑ “yÈvatÈ bhikkhave dhammÈ sa~khatÈ, ariyo aÔÔha~giko maggo tesaÑ aggamakkhÈyatÊ”ti1 vitthÈro. Na kevalaÒca ariyamaggo ceva nibbÈnaÒca. Api ca kho ariyaphalehi saddhiÑ pariyattidhammopi. VuttaÒhetaÑ ChattamÈÓavakavimÈne–

“RÈgavirÈgamanejamasokaÑ, Dhammamasa~khatamappaÔik|laÑ. MadhuramimaÑ paguÓaÑ suvibhattaÑ, DhammamimaÑ saraÓatthamupehÊ”ti2.

Ettha hi rÈgavirÈgoti maggo kathito. Anejamasokanti phalaÑ. Dhammamasa~khatanti nibbÈnaÑ. AppaÔik|laÑ madhuramimaÑ paguÓaÑ suvibhattanti PiÔakattayena vibhattÈ dhammakkhandhÈti. DiÔÔhisÊlasaÑghÈtena saÑhatoti SaÑgho, so atthato aÔÔha ariyapuggalasam|ho. VuttaÒhetaÑ tasmiÑ yeva vimÈne–

“Yattha ca dinnamahapphalamÈhu, cat|su sucÊsu purÊsayugesu. AÔÔha ca puggala dhammadasÈ te, saÑghamimaÑ saraÓatthamupehÊ”ti3.

Bhikkh|naÑ saÑgho bhikkhusaÑgho. EttÈvatÈ rÈjÈ tÊÓi saraÓagamanÈni paÔivedesi.

SaraÓagamanakathÈ

IdÈni tesu saraÓagamanesu kosallatthaÑ saraÓaÑ, saraÓagamanaÑ, yo ca saraÓaÑ gacchati, saraÓagamanappabhedo, saraÓagamanaphalaÑ, saÑkileso, bhedoti ayaÑ vidhi veditabbo. SeyyathidaÑ? SaraÓatthato4 tÈva hiÑsatÊti saraÓaÑ. SaraÓagatÈnaÑ ten’eva saraÓagamanena bhayaÑ santÈsaÑ dukkhaÑ duggatiparikilesaÑ hanati vinÈsetÊti attho, ratanattayassevetaÑ adhivacanaÑ. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 343; Khu 1. 254 piÔÔhesu. 2. Khu 2. 76 piÔÔhe. 3. Khu 2. 76 piÔÔhe. 4. Padatthato (SÊ, SyÈ); Ma-®Ôha 1. 136; Itivuttaka-®Ôha 213 piÔÔhesupi.

206 DÊghanikÈya

Atha vÈ hite pavattanena, ahitÈ ca nivattanena sattÈnaÑ bhayaÑ hiÑsati Buddho, bhavakantÈrÈ uttÈraÓena, assÈsadÈnena ca dhammo, appakÈnam pi kÈrÈnaÑ vipulaphalapaÔilÈbhakaraÓena saÑgho. TasmÈ iminÈ pi pariyÈyena ratanattayaÑ saraÓaÑ. TappasÈdataggarutÈhi vihatakileso tapparÈyaÓatÈkÈrappavatto cittuppÈdo saraÓagamanaÑ. TaÑsama~gÊsatto saraÓaÑ gacchati. VuttappakÈrena cittuppÈdena “etÈni me tÊÓi ratanÈni saraÓaÑ, etÈni parÈyaÓan”ti evaÑ upetÊti attho. EvaÑ tÈva saraÓaÑ saraÓagamanaÑ, yo ca saraÓaÑ gacchati, idaÑ tayaÑ veditabbaÑ.

SaraÓagamanappabhede pana duvidhaÑ saraÓagamanaÑ lokuttaraÑ lokiyaÒ ca. Tattha lokuttaraÑ diÔÔhasaccÈnaÑ maggakkhaÓe saraÓagamanupakkilesasamucchedena ÈrammaÓato nibbÈnÈrammaÓaÑ hutvÈ kiccato sakale pi ratanattaye ijjhati. LokiyaÑ puthujjanÈnaÑ saraÓagamanupakkilesavikkhambhanena ÈrammaÓato BuddhÈdiguÓÈrammaÓaÑ hutvÈ ijjhati. TaÑ atthato BuddhÈdÊsu vatth|su saddhÈpaÔilÈbho, saddhÈm|likÈ ca sammÈdiÔÔhi1 dasasu puÒÒakiriyavatth|su diÔÔhijukammanti vuccati.

TayidaÑ catudhÈ vattati attasanniyyÈtanena tapparÈyaÓatÈya sissabhÈv|pagamanena paÓipÈtenÈ ti2. Tattha attasanniyyÈtanaÑ nÈma “ajj’ÈdiÑ katvÈ ahaÑ attÈnaÑ Buddhassa niyyÈtemi, dhammassa, saÑghassÈ”ti evaÑ BuddhÈdÊnaÑ attapariccajanaÑ. TapparÈyaÓatÈ nÈma “ajjÈdiÑ katvÈ ‘ahaÑ BuddhaparÈyaÓo, dhammaparÈyaÓo, saÑghaparÈyaÓo’ti maÑ dhÈrethÈ”ti evaÑ tapparÈyaÓabhÈvo. SissabhÈv|pagamanaÑ nÈma “ajjÈdiÑ katvÈ ‘ahaÑ Buddhassa antevÈsiko, dhammassa, saÑghassa antevÈsiko’ti maÑ dhÈrethÈ”ti evaÑ sissabhÈv|pagamo. PaÓipÈto nÈma “ajjÈdiÑ katvÈ ‘ahaÑ abhivÈdanapaccuÔÔhÈna-aÒjalikammasÈmÊcikammaÑ BuddhÈdÊnaÑ yeva tiÓÓaÑ vatth|naÑ karomÊ’ti maÑ dhÈrethÈ”ti evaÑ BuddhÈdÊsu paramanipaccakÈro. ImesaÒhi catunnaÑ ÈkÈrÈnaÑ aÒÒataram pi karontena gahitaÑ yeva hoti saraÓaÑ.

Api ca Bhagavato attÈnaÑ pariccajÈmi, dhammassa, saÑghassa attÈnaÑ pariccajÈmi. JÊvitaÑ pariccajÈmi, pariccatto yeva me attÈ, pariccattaÑ yeva me jÊvitaÑ, jÊvitapariyantikaÑ BuddhaÑ saraÓaÑ gacchÈmi, Buddho me saraÓaÑ leÓaÑ ______________________________________________________________ 1. SammÈdiÔÔhi, yÈ(?) 2. PÈÓipÈtenÈti (SyÈ, Ka)


tÈÓanti evam pi attasanniyyÈtanaÑ veditabbaÑ. “SatthÈraÒca vatÈhaÑ passeyyaÑ Bhagavantam eva passeyyaÑ, SugataÒ ca vat’ÈhaÑ passeyyaÑ Bhagavantam eva passeyyaÑ, SammÈsambuddhaÒ ca vat’ÈhaÑ passeyyaÑ Bhagavantameva passeyyan”ti1 evampi MahÈkassapassa saraÓagamanaÑ viya2 sissabhÈv|pagamanaÑ veditabbaÑ.

“So ahaÑ vicarissÈmi, gÈmÈ gÈmaÑ purÈ puraÑ, NamassamÈno SambuddhaÑ, dhammassa ca sudhammatan”ti3.

Evam pi ŒÄavakÈdÊnaÑ saraÓagamanaÑ viya tapparÈyaÓatÈ veditabbÈ. “Atha kho BrahmÈyu brÈhmaÓo uÔÔhÈy’ÈsanÈ ekaÑsaÑ uttarÈsa~gaÑ karitvÈ Bhagavato pÈdesu sirasÈ nipatitvÈ Bhagavato pÈdÈni mukhena ca paricumbati, pÈÓÊhi ca parisambÈhati, nÈmaÒ ca sÈveti “BrahmÈyu ahaÑ bho Gotama brÈhmaÓo, BrahmÈyu ahaÑ bho Gotama BrÈhmaÓo”ti4 evam pi paÓipÈto daÔÔhabbo.

So pan’esa ÒÈtibhayÈcariyadakkhiÓeyyavasena catubbidho hoti. Tattha dakkhiÓeyyapaÓipÈtena saraÓagamanaÑ hoti, na itarehi. SeÔÔhavaseneva hi saraÓaÑ gaÓhÈti, seÔÔhavasena ca bhijjati. TasmÈ yo SÈkiyo vÈ Koliyo vÈ “Buddho amhÈkaÑ ÒÈto”ti vandati, aggahitam eva hoti saraÓaÑ. Yo vÈ “samaÓo Gotamo rÈjap|jito mahÈnubhÈvo avandiyamÈno anattham pi kareyyÈ”ti bhayena vandati, aggahitam eva hoti saraÓaÑ. Yo vÈ5 bodhisattakÈle Bhagavato santike kiÒci uggahitaÑ saramÈno, BuddhakÈle vÈ

“CatudhÈ vibhaje bhoge, paÓÉito gharamÈvasaÑ. Ekena bhoge bhuÒjeyya, dvÊhi kammaÑ payojaye. CatutthaÒ ca nidhÈpeyya, ÈpadÈsu bhavissatÊ”ti6___

Evar|paÑ anusÈsaniÑ uggahetvÈ “Ècariyo me”ti vandati, aggahitam eva hoti saraÓaÑ. Yo pana “ayaÑ loke aggadakkhiÓeyyo”ti vandati, ten’eva gahitaÑ hoti saraÓaÑ.

EvaÑ gahitasaraÓassa ca upÈsakassa vÈ upÈsikÈya vÈ aÒÒatitthiyesu pabbajitam pi ÒÈtiÑ “ÒÈtako me ayan”ti vandato saraÓagamanaÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 419 piÔÔhe. 2. SaraÓagamane viya (SÊ, Ka) 3. Khu 1. 307; SaÑ 1. 217 piÔÔhesu. 4. Ma 2. 345 piÔÔhe. 5. Yo pi (SÊ, Ka) 6. DÊ 3. 153 piÔÔhe.

208 DÊghanikÈya

na bhijjati, pageva apabbajitaÑ. TathÈ rÈjÈnaÑ bhayavasena vandato. So hi raÔÔhap|jitattÈ avandiyamÈno anattham pi kareyyÈ ti. TathÈ yaÑ kiÒci sippaÑ sikkhÈpakaÑ titthiyam pi “Ècariyo me ayan”ti vandato pi na bhijjati, evaÑ saraÓagamanappabhedo veditabbo.

Ettha ca lokuttarassa saraÓagamanassa cattÈri sÈmaÒÒaphalÈni vipÈkaphalaÑ sabbadukkhakkhayo ÈnisaÑsaphalaÑ. VuttaÒh’etaÑ

“Yo ca BuddhaÒca dhammaÒca, saÑghaÒca saraÓaÑ gato. CattÈri ariyasaccÈni, sammappaÒÒÈya passati.

DukkhaÑ dukkhasamuppÈdaÑ, dukkhassa ca atikkamaÑ. AriyaÑ c’aÔÔha~gikaÑ maggaÑ, dukkh|pasamagÈminaÑ.

EtaÑ kho saraÓaÑ khemaÑ, etaÑ saraÓam uttamaÑ. EtaÑ saraÓam Ègamma, sabbadukkhÈ pamuccatÊ”ti1.

Api ca aniccato2 anupagamanÈdivasena petassa ÈnisaÑsaphalaÑ veditabbaÑ. VuttaÒh’etaÑ “aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso, yaÑ diÔÔhisampanno puggalo kaÒci3 sa~khÈraÑ niccato upagaccheyya -pa- kaÒci sa~khÈraÑ sukhato -pa- kaÒci dhammaÑ attato upagaccheyya -pa- mÈtaraÑ jÊvitÈ voropeyya -pa- pitaraÑ -pa- arahantaÑ -pa- paduÔÔhacitto TathÈgatassa lohitaÑ uppÈdeyya -pa- saÑghaÑ bhindeyya -pa- aÒÒaÑ satthÈraÑ uddiseyya, netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti4. Lokiyassa pana saraÓagamanassa bhavasampadÈ pi bhogasampadÈ pi phalam eva. VuttaÒh’etaÑ

“Ye keci BuddhaÑ saraÓaÑ gatÈ se, na te gamissanti apÈyabh|miÑ. PahÈya mÈnusaÑ dehaÑ, devakÈyaÑ parip|ressantÊ”ti5.

Aparampi vuttaÑ “atha kho Sakko DevÈnamindo asÊtiyÈ devatÈsahassehi saddhiÑ yen’ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno ten’upasa~kami -pa- ekamantaÑ ÔhitaÑ kho SakkaÑ DevÈnamindaÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno etadavoca ‘sÈdhu kho DevÈnaminda BuddhasaraÓagamanaÑ6 hoti. BuddhaÑ saraÓagamanahetu kho DevÈnaminda evamidhekacce sattÈ kÈyassa bhedÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 42 Dhammapade. 2. NiccÈdito (SyÈ, Ka); Ma-®Ôha 1. 138 piÔÔhe passitabbaÑ. 3. KiÒci (SyÈ, Ka) 4. Ma 3-110; AÑ 1. 29; Abhi 2. 348 piÔÔhesu. 5. SaÑ 1. 25 piÔÔhe. 6. BuddhasaraÓagamanaÑ (SyÈ)


paraÑ maraÓÈ sugatiÑ saggaÑ lokaÑ upapajjantÊ’ti -pa- te aÒÒe deve dasahi ÔhÈnehi adhigaÓhanti dibbena ÈyunÈ, dinnena vaÓÓena, dibbena sukhena, dibbena yasena, dibbena Èdhipateyyena, dibbehi r|pehi saddehi gandhehi rasehi phoÔÔhabbehÊ”ti1. Esa nayo dhamme ca saÑghe ca. Api ca VelÈmasuttÈdÊnaÑ vasen’Èpi * saraÓagamanassa phalaviseso veditabbo. EvaÑ saraÓagamanassa phalaÑ veditabbaÑ.

Tattha ca lokiyasaraÓagamanaÑ tÊsu vatth|su aÒÒÈÓasaÑsayamicchÈÒÈÓÈdÊhi saÑkilissati, na mahÈjutikaÑ hoti na mahÈvipphÈraÑ. Lokuttarassa natthi saÑkileso. Lokiyassa ca saraÓagamanassa duvidho bhedo sÈvajjo ca anavajjo ca. Tattha sÈvajjo aÒÒasatthÈrÈdÊsu attasanniyyÈtanÈdÊhi hoti, so ca aniÔÔhaphalo hoti. Anavajjo kÈlakiriyÈya hoti, so avipÈkattÈ aphalo. Lokuttarassa pana n’ev’atthi bhedo, bhavantare pi hi ariyasÈvako aÒÒaÑ satthÈraÑ na uddisatÊ ti. EvaÑ saraÓagamanassa saÑkileso ca bhedo ca veditabboti. UpÈsakaÑ maÑ bhante BhagavÈ dhÈret|ti maÑ BhagavÈ “upÈsako ayan”ti evaÑ dhÈretu, jÈnÈt|ti attho.

UpÈsakavidhikathÈ

UpÈsakavidhikosallatthaÑ panettha ko upÈsako, kasmÈ upÈsakoti vuccati, kimassa sÊlaÑ, ko ÈjÊvo, kÈ vipatti, kÈ sampattÊti idaÑ pakiÓÓakaÑ veditabbaÑ.

Tattha ko upÈsakoti yo koci saraÓagato gahaÔÔho. VuttaÒhetaÑ “yato kho MahÈnÈma BuddhaÑ saraÓaÑ gato hoti, dhammaÑ saraÓaÑ gato hoti, saÑghaÑ saraÓaÑ gato hoti. EttÈvatÈ kho MahÈnÈma upÈsako hotÊ”ti2.

KasmÈ upÈsakoti ratanattayassa upÈsanato. So hi BuddhaÑ upÈsatÊti upÈsako. TathÈ dhammaÑ saÑghaÑ.

Kimassa sÊlanti paÒca veramaÓiyo. YathÈha “yato kho MahÈnÈma upÈsako pÈÓÈtipÈtÈ paÔivirato hoti, adinnÈdÈnÈ. KÈmesumicchÈcÈrÈ. MusÈvÈdÈ. SurÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ paÔivirato hoti, etthÈvatÈ kho MahÈnÈma upÈsako sÊlavÈ hotÊ”ti3. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 463 piÔÔhÈdÊsu. * AÑ 3. 195 piÔÔhe. 2. SaÑ 3. 344 piÔÔhe. 3. SaÑ 3. 345 piÔÔhe.

210 DÊghanikÈya

Ko ÈjÊvoti paÒca micchÈvaÓijjÈ pahÈya dhammena samena jÊvitakappanaÑ. VuttaÒhetaÑ “paÒcimÈ bhikkhave vaÓijjÈ upÈsakena akaraÓÊyÈ. KatamÈ paÒca? SatthavaÓijjÈ sattavaÓijjÈ maÑsavaÓijjÈ majjavaÓijjÈ visavaÓijjÈ. ImÈ kho bhikkhave paÒca vaÓijjÈ upÈsakena akaraÓÊyÈ”ti1.

KÈ vipattÊti yÈ tasseva sÊlassa ca ÈjÊvassa ca vipatti, ayamassa vipatti. Api ca yÈya esa caÓÉÈlo ceva hoti malaÒca patikiÔtho ca2, sÈpissa vipattÊti veditabbÈ. Te ca atthato assaddhiyÈdayo paÒca dhammÈ honti. YathÈha “paÒcahi bhikkhave dhammehi samannÈgato upÈsako upÈsakacaÓÉÈlo ca hoti upÈsakamalaÒca upÈsakapatikiÔÔho ca. Katamehi paÒcahi? Assaddho hoti, dussÊlo hoti, kot|halama~galiko hoti, ma~galaÑ pacceti, no kammaÑ, ito ca bahiddhÈ dakkhiÓeyyaÑ pariyesati, tattha ca pubbakÈraÑ karotÊ”ti3.

KÈ sampattÊti yÈ cassa sÊlasampadÈ ceva ÈjÊvasampadÈ ca, sÈ sampatti. Ye cassa ratanabhÈvÈdikarÈ saddhÈdayo paÒca dhammÈ. YathÈha “paÒcahi bhikkhave dhammehi samannÈgato upÈsako upÈsakaratanaÒca hoti upÈsakapadumaÒca upÈsakapuÓÉarÊkaÒca. Katamehi paÒcahi? Saddho hoti, sÊlavÈ hoti, na kot|halama~galiko hoti, kammaÑ pacceti no ma~galaÑ, na ito bahiddhÈ dakkhiÓeyyaÑ gavesati, idha ca pubbakÈraÑ karotÊ”ti3.

* Ajjataggeti etthÈyaÑ aggasaddo ÈdikoÔikoÔÔhÈsaseÔÔhesu dissati. “Ajjatagge samma dovÈrika ÈvarÈmi dvÈraÑ nigaÓÔhÈnaÑ nigaÓÔhÊnan”ti-ÈdÊsu4 hi Èdimhi dissati. “Teneva a~gulaggena taÑ a~gulaggaÑ parÈmaseyya5. UcchaggaÑ veÄaggan”ti-ÈdÊsu koÔiyaÑ. “AmbilaggaÑ vÈ madhuraggaÑ vÈ tittakaggaÑ vÈ6 anujÈnÈmi bhikkhave vihÈraggena vÈ pariveÓaggena vÈ bhÈjetun”ti-ÈdÊsu7 koÔÔhÈse. “YÈvatÈ bhikkhave sattÈ apadÈ vÈ -pa- tathÈgato tesaÑ aggamakkhÈyatÊ”ti-ÈdÊsu8 seÔÔhe. Idha panÈyaÑ Èdimhi daÔÔhabbo. TasmÈ ajjataggeti ajjataÑ ÈdiÑ katvÈti ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 183 piÔÔhe. 2. PatikuÔÔho ca (Ka), paÔikiÔÔho ca (SyÈ, Ka) 3. AÑ 2. 181 piÔÔhe. * Ma-®Ôha 1. 141; Vi-®Ôha 141 piÔÔhesupi. 4. Ma 2. 43 piÔÔhe. 5. Abhi 4. 237 piÔÔhe. 6. SaÑ 3. 130 piÔÔhe. 7. Vi 4. 317 piÔÔhe. 8. AÑ 1. 343; SaÑ 3. 38; Khu 1. 254; Khu 10. 162 piÔÔhesu.


evametthattho veditabbo. Ajjatanti ajjabhÈvaÑ. Ajjadaggeti vÈ pÈÔho, dakÈro padasandhikaro. Ajja aggaÑ katvÈti attho1.

PÈÓupetanti pÈÓehi upetaÑ. YÈva me jÊvitaÑ pavattati, tÈva upetaÑ anaÒÒasatthukaÑ tÊhi saraÓagamanehi saraÓaÑ gataÑ upÈsakaÑ kappiyakÈrakaÑ maÑ BhagavÈ dhÈretu jÈnÈtu. AhaÒhi sacepi me tikhiÓena asinÈ sÊsaÑ chindeyya, neva BuddhaÑ “na Buddho”ti vÈ, dhammaÑ “na dhammo”ti vÈ, saÑghaÑ “na saÑgho”ti vÈ vadeyyanti.

EvaÑ attasanniyyÈtanena saraÓaÑ gantvÈ attanÈ kataÑ aparÈdhaÑ pakÈsento “accayo maÑ bhante”ti-ÈdimÈha. Tattha accayoti aparÈdho. MaÑ accagamÈti maÑ atikkamma abhibhavitvÈ pavatto. DhammikaÑ dhammarÈjÈnanti ettha dhammaÑ caratÊti dhammiko. Dhammeneva rÈjÈ jÈto, na pitughÈtanÈdinÈ adhammenÈti dhammarÈjÈ. JÊvitÈ voropesinti jÊvitÈ viyojesiÑ. PaÔiggaÓhÈt|ti khamatu. ŒyatiÑ saÑvarÈyÈti anÈgate saÑvaratthÈya. Puna evar|passa aparÈdhassa dosassa khalitassa akaraÓatthÈya. 251. TagghÈti ekaÑse nipÈto. YathÈdhammaÑ paÔikarosÊti yathÈdhammo Ôhito, tatheva karosi, khamÈpesÊti vuttaÑ hoti. TaÑ te mayaÑ paÔiggaÓhÈmÈti taÑ tava aparÈdhaÑ mayaÑ khamÈma. VuddhihesÈ mahÈrÈja ariyassa vinayeti esÈ mahÈrÈja ariyassa vinaye Buddhassa Bhagavato sÈsane vuddhi nÈma. KatamÈ? YÈyaÑ accayaÑ accayato disvÈ yathÈdhammaÑ paÔikaritvÈ ÈyatiÑ saÑvarÈpajjanÈ, desanaÑ pana puggalÈdhiÔÔhÈnaÑ karonto “yo accayaÑ accayato disvÈ yathÈdhammaÑ paÔikaroti, ÈyatiÑ saÑvaraÑ ÈpajjatÊ”ti Èha. 252. EvaÑ vutteti evaÑ Bhagavato vutte. Handa ca dÈni mayaÑ bhanteti ettha handÈti vavassaggatthe2 nipÈto. So hi gamanavacasÈyaÑ3 katvÈ evamÈha. BahukiccÈti balavakiccÈ. BahukaraÓÊyÈti tasseva vevacanaÑ. YassadÈni tvanti yassa idÈni tvaÑ mahÈrÈja gamanassa kÈlaÑ maÒÒasi jÈnÈsi, tassa kÈlaÑ tvameva jÈnÈsÊti vuttaÑ hoti. PadakkhiÓaÑ _______________________________________________________ 1. Ajja agganti attho (Ka) 2. VacasÈyatthe (SÊ-®Ê Abhinava 2. 194 piÔÔhe); SaÑ-®Ôha 1. 146; AÑ-®Ôha 3. 36 piÔÔhesu passitabbaÑ. 3. GamanavavasÈyaÑ (SÊ)

212 DÊghanikÈya

katvÈ pakkÈmÊti tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ katvÈ dasanakhasamodhÈnasamujjalaÑ aÒjaliÑ sirasi patiÔÔhapetvÈ yÈva dassanavisayaÑ Bhagavato abhimukhova paÔikkamitvÈ dassanavijahanaÔÔhÈnabh|miyaÑ paÒcappatiÔÔhitena vanditvÈ pakkÈmi. 253. KhatÈyaÑ bhikkhave rÈjÈti khato ayaÑ bhikkhave rÈjÈ. UpahatÈyanti upahato ayaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–ayaÑ bhikkhave rÈjÈ khato upahato bhinnapatiÔÔho jÈto, tathÈnena attanÈva attÈ khato, yathÈ attano patiÔÔhÈ na jÈtÈti. Virajanti rÈgarajÈdivirahitaÑ. RÈgamalÈdÊnaÑyeva vigatattÈ vÊtamalaÑ. Dhammacakkhunti dhammesu vÈ cakkhuÑ, dhammamayaÑ vÈ cakkhuÑ, aÒÒesu ÔhÈnesu tiÓÓaÑ maggÈnametaÑ adhivacanaÑ. Idha pana sotÈpattimaggasseva. IdaÑ vuttaÑ hoti–sace iminÈ pitÈ ghÈtito nÈbhavissa, idÈni idhevÈsane nisinno sotÈpattimaggaÑ patto abhavissa, pÈpamittasaÑsaggena panassa antarÈyo jÈto. EvaÑ santepi yasmÈ ayaÑ TathÈgataÑ upasa~kamitvÈ ratanattayaÑ saraÓaÑ gato, tasmÈ mama ca sÈsanamahantatÈya yathÈ nÈma koci kassaci vadhaÑ katvÈ pupphamuÔÔhimattena daÓÉena mucceyya, evameva LohakumbhiyaÑ nibbattitvÈ tiÑsavassasahassÈni adho patanto heÔÔhimatalaÑ patvÈ tiÑsavassasahassÈni uddhaÑ gacchanto punapi uparimatalaÑ pÈpuÓitvÈ muccissatÊti idampi kira BhagavatÈ vuttameva, PÈÄiyaÑ pana na Èr|ÄhaÑ.

IdaÑ1 pana suttaÑ sutvÈ raÒÒÈ koci ÈnisaÑso laddhoti? MahÈ-ÈnisaÑso laddho. AyaÒhi pitu mÈritakÈlato paÔÔhÈya neva rattiÑ na divÈ niddaÑ labhati, SatthÈraÑ pana upasa~kamitvÈ imÈya madhurÈya ojavantiyÈ dhammadesanÈya sutakÈlato paÔÔhÈya niddaÑ labhi2. TiÓÓaÑ ratanÈnaÑ mahÈsakkÈraÑ akÈsi. PothujjanikÈya saddhÈya samannÈgato nÈma iminÈ raÒÒÈ sadiso nÈhosi. AnÈgate pana VijitÈvÊ nÈma3 Paccekabuddho hutvÈ parinibbÈyissatÊti. Idamavoca BhagavÈ. AttamanÈ te bhikkh| Bhagavato bhÈsitaÑ abhinandunti.


SÈmaÒÒaphalasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. ImaÑ (SÊ) 2. Upeti (SyÈ), labhati (Ka) 3. Viditaviseso nÈma (SÊ), JÊvitaviseso nÈma (SyÈ)

3. AmbaÔÔhasutta

AddhÈnagamanavaÓÓanÈ

254. EvaÑ me sutaÑ -pa- Kosales|ti AmbaÔÔhasuttaÑ. TatrÈyaÑ apubbapadavaÓÓanÈ. Kosales|ti KosalÈ nÈma janapadino1 rÈjakumÈrÈ. TesaÑ nivÈso ekopi janapado r|Ähisaddena “KosalÈ”ti vuccati, tasmiÑ Kosalesu janapade. PorÈÓÈ panÈhu–yasmÈ pubbe MahÈpanÈdaÑ rÈjakumÈraÑ nÈnÈnÈÔakÈdÊni disvÈ sitamattampi akarontaÑ sutvÈ rÈjÈ Èha “yo mama puttaÑ hasÈpeti, sabbÈla~kÈrena naÑ ala~karomÊ”ti. Tato na~galÈnipi chaÉÉetvÈ mahÈjanakÈye sannipatite manussÈ sÈtirekÈni2 satta vassÈni nÈnÈkÊÄÈyo dassetvÈpi taÑ hasÈpetuÑ nÈsakkhiÑsu, tato Sakko devarÈjÈ nÈÔakaÑ pesesi, so dibbanÈÔakaÑ dassetvÈ hasÈpesi. Atha te manussÈ attano attano vasanokÈsÈbhimukhÈ pakkamiÑsu. Te paÔipathe mittasuhajjÈdayo disvÈ paÔisanthÈraÑ karontÈ “kacci bho kusalaÑ, kacci bho kusalan”ti ÈhaÑsu. TasmÈ taÑ “Kusalan”tivacanaÑ upÈdÈya so padeso “KosalÈ”ti vuccatÊti.

* CÈrikaÑ caramÈnoti addhÈnagamanaÑ gacchanto. CÈrikÈ ca nÈmesÈ Bhagavato duvidhÈ hoti turitacÈrikÈ ca, aturitacÈrikÈ ca. Tattha d|repi bodhaneyyapuggalaÑ disvÈ tassa bodhanatthÈya sahasÈ gamanaÑ turitacÈrikÈ nÈma, sÈ MahÈkassapassa paccuggamanÈdÊsu daÔÔhabbÈ. BhagavÈ hi MahÈkassapattheraÑ paccuggacchanto3 muhuttena tigÈvutaÑ maggaÑ agamÈsi. ŒÄavakassatthÈya tiÑsayojanaÑ, tathÈ A~gulimÈlassa. PakkusÈtissa pana paÒcacattÈlÊsayojanaÑ. MahÈkappinassa vÊsayojanasataÑ. DhaniyassatthÈya satta yojanasatÈni agamÈsi. DhammasenÈpatino saddhivihÈrikassa VanavÈsÊtissasÈmaÓerassa tigÈvutÈdhikaÑ vÊsayojanasataÑ.

EkadivasaÑ kira thero “TissasÈmaÓerassa santikaÑ bhante gacchÈmÊ”ti Èha. BhagavÈ “ahampi gamissÈmÊ”ti vatvÈ ÈyasmantaÑ ______________________________________________________________ 1. JÈnapadino (SÊ) 2. AtirekÈni(SÊ, SyÈ, I) * Ma-®Ôha 2. 55; AÑ-®Ôha 2. 165; SuttanipÈta-®Ôha 2. 162 piÔÔhesupi. 3. MahÈkassapassa paccuggamanaÑ karonto (SyÈ)

214 DÊghanikÈya

ŒnandaÑ Èmantesi “Œnanda vÊsatisahassÈnaÑ chaÄabhiÒÒÈnaÑ Èrocehi ‘BhagavÈ kira vanavÈsissa TissasÈmaÓerassa santikaÑ gamissatÊ’ti”. Tato dutiyadivase vÊsatisahassakhÊÓÈsavaparivÈro ÈkÈse uppatitvÈ vÊsatiyojanasatamatthake tassa gocaragÈmadvÈre otaritvÈ cÊvaraÑ pÈrupi. TaÑ kammantaÑ gacchamÈnÈ manussÈ disvÈ “satthÈ no Ègato, mÈ kammantaÑ agamitthÈ”ti vatvÈ ÈsanÈni paÒÒapetvÈ yÈguÑ datvÈ pÈtarÈsabhattaÑ1 karontÈ “kuhiÑ bhante BhagavÈ gacchatÊ”ti daharabhikkh| pucchiÑsu. UpasakÈ na BhagavÈ aÒÒattha gacchati, idheva TissasÈmaÓerassa dassanatthÈyÈgatoti. Te “amhÈkaÑ kul|pakassa kira therassa dassanatthÈya SatthÈ Ègato, no vata no thero oramattako”ti somanassajÈtÈ ahesuÑ.

Atha kho Bhagavato bhattakiccapariyosÈne sÈmaÓero gÈme piÓÉÈya caritvÈ “upÈsakÈ mahÈ bhikkhusaÑgho”ti pucchi. Athassa te “satthÈ bhante Ègato”ti ÈrocesuÑ. So BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ piÓÉapÈtena Èpucchi. SatthÈ tassa pattaÑ hatthena gahetvÈ “alaÑ Tissa, niÔÔhitaÑ bhattakiccan”ti Èha. Tato upajjhÈyaÑ ÈpucchitvÈ attano pattÈsane nisÊditvÈ bhattakiccamakÈsi. Athassa bhattakiccapariyosÈne SatthÈ ma~galaÑ vatvÈ nikkhamitvÈ gÈmadvÈre ÔhatvÈ “kataro te Tissa vasanaÔÔhÈnaÑ gamanamaggo”ti Èha. AyaÑ BhagavÈti. MaggaÑ desayamÈno purato yÈhi TissÈti. BhagavÈ kira sadevakassa lokassa maggadesakopi samÈno “sakale tigÈvute magge sÈmaÓeraÑ daÔÔhuÑ lacchÈmÊ”ti taÑ maggadesakaÑ akÈsi.

So attano vasanaÔÔhÈnaÑ gantvÈ Bhagavato vattamakÈsi. Atha naÑ BhagavÈ “kataro te Tissa ca~kamo”ti pucchitvÈ tattha gantvÈ sÈmaÓerassa nisÊdanapÈsÈÓe nisÊditvÈ “Tissa imasmiÑ ÔhÈne sukhaÑ vasasÊ”ti2 pucchi. So Èha “Èma bhante imasmiÑ ÔhÈne vasantassa sÊhabyagghahatthimigamorÈdÊnaÑ saddaÑ suÓato araÒÒasaÒÒÈ uppajjati, tÈya sukhaÑ vasÈmÊ”ti. Atha naÑ BhagavÈ “Tissa bhikkhusaÑghaÑ sannipÈtehi, BuddhadÈyajjaÑ te dassÈmÊ”ti vatvÈ sannipatite bhikkhusaÑghena upasampÈdetvÈ attano vasanaÔÔhÈnameva agamÈsÊti. AyaÑ turitacÈrikÈ nÈma. ______________________________________________________________ 1. PÈdavattaÑ (SÊ, SyÈ) (PÈnavattaÑ-Ma-®Ôha 2. 55 piÔÔhe) 2. VasÊti (SÊ, Ka)


YaÑ pana gÈmanigamapaÔipÈÔiyÈ devasikaÑ yojanadviyojanavasena piÓÉapÈtacariyÈdÊhi lokaÑ anuggaÓhantassa gamanaÑ, ayaÑ aturitacÈrikÈ nÈma.

ImaÑ pana cÈrikaÑ caranto BhagavÈ mahÈmaÓÉalaÑ, majjhimamaÓÉalaÑ, antomaÓÉalanti imesaÑ tiÓÓaÑ maÓÉalÈnaÑ aÒÒatarasmiÑ carati. Tattha mahÈmaÓÉalaÑ navayojanasatikaÑ, majjhimamaÓÉalaÑ chayojanasatikaÑ, antomaÓÉalaÑ tiyojanasatikaÑ. YadÈ mahÈmaÓÉale cÈrikaÑ caritukÈmo hoti, mahÈpavÈraÓÈya pavÈretvÈ pÈÔipadadivase mahÈbhikkhusaÑghaparivÈro nikkhamati. SamantÈ yojanasataÑ ekakolÈhalaÑ hoti. PurimaÑ purimaÑ ÈgatÈ nimantetuÑ labhanti. Itaresu dvÊsu maÓÉalesu sakkÈro mahÈmaÓÉale osarati. Tattha BhagavÈ1 tesu tesu gÈmanigamesu ekÈhaÑ dvÊhaÑ vasanto mahÈjanaÑ ÈmisappaÔiggahena anuggaÓhanto dhammadÈnena cassa vivaÔÔasannissitaÑ kusalaÑ vaÉÉhento navahi mÈsehi cÈrikaÑ pariyosÈpeti. Sace pana antovasse bhikkh|naÑ samathavipassanÈ taruÓÈ honti, mahÈpavÈraÓÈya apavÈretvÈ pavÈraÓÈsa~gahaÑ datvÈ kattikapuÓÓamÈyaÑ pavÈretvÈ migasirassa paÔhamapÈÔipadadivase mahÈbhikkhusaÑghaparivÈro nikkhamitvÈ majjhimamaÓÉale osarati. AÒÒenapi kÈraÓena majjhimamaÓÉale cÈrikaÑ caritukÈmo catumÈsaÑ vasitvÈva nikkhamati. Vuttanayeneva itaresu dvÊsu maÓÉalesu sakkÈro majjhimamaÓÉale osarati. BhagavÈ purimanayeneva lokaÑ anuggaÓhanto aÔÔhahi mÈsehi cÈrikaÑ pariyosÈpeti. Sace pana catumÈsaÑ vutthavassassÈpi Bhagavato veneyyasattÈ aparipakkindriyÈ honti, tesaÑ indriyaparipÈkaÑ ÈgamayamÈno aparampi ekamÈsaÑ vÈ dviticatumÈsaÑ vÈ tattheva vasitvÈ mahÈbhikkhusaÑghaparivÈro nikkhamati. Vuttanayeneva etaresu dvÊsu maÓÉalesu sakkÈro antomaÓÉale osarati. BhagavÈ purimanayeneva lokaÑ anuggaÓhanto sattahi vÈ chahi vÈ paÒcahi vÈ cat|hi vÈ mÈsehi cÈrikaÑ pariyosÈpeti. Iti imesu tÊsu maÓÉalesu yattha katthaci cÈrikaÑ caranto na cÊvarÈdihetu carati, atha kho ye duggatabÈÄhajiÓÓabyÈdhitÈ, te kadÈ TathÈgataÑ ÈgantvÈ passissanti. Mayi pana cÈrikaÑ carante mahÈjano TathÈgatassa dassanaÑ labhissati. Tattha keci cittÈni ______________________________________________________________ 1. Tatra BhagavÈ (SÊ), tatra taÑ BhagavÈ (SyÈ) Ma-®Ôha 2. 56 piÔÔhepi.

216 DÊghanikÈya

pasÈdessanti, keci mÈlÈdÊhi p|jessanti, keci kaÔacchubhikkhaÑ dassanti, keci micchÈdassanaÑ pahÈya sammÈdiÔÔhikÈ bhavissanti. TaÑ nesaÑ bhavissati dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈyÈti evaÑ lokÈnukampakÈya cÈrikaÑ carati.

Api ca cat|hi kÈraÓehi BuddhÈ Bhagavanto cÈrikaÑ caranti, ja~ghavihÈravasena sarÊraphÈsukatthÈya, aÔÔhuppattikÈlÈbhika~khanatthÈya, bhikkh|naÑ sikkhÈpadapaÒÒÈpanatthÈya, tattha tattha paripÈkagatindriye bodhaneyyasatte bodhanatthÈyÈti. Aparehipi cat|hi kÈraÓehi BuddhÈ Bhagavanto cÈrikaÑ caranti “BuddhaÑ saraÓaÑ gacchissantÊ”ti vÈ “dhammaÑ, saÑghaÑ saraÓaÑ gacchissantÊ”ti vÈ. “MahatÈ1 dhammavassena2 catasso parisÈ santappessÈmÊ”ti vÈ. Aparehipi paÒcahi kÈraÓehi BuddhÈ Bhagavanto cÈrikaÑ caranti “pÈÓÈtipÈtÈ viramissantÊ”ti vÈ “adinnÈdÈnÈ. KÈmesumicchÈcÈrÈ. MusÈvÈdÈ. SurÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ viramissantÊ”ti vÈ. Aparehipi aÔÔhahi kÈraÓehi BuddhÈ Bhagavanto cÈrikaÑ caranti “paÔhamaÑ jhÈnaÑ paÔilabhissantÊ”ti vÈ, dutiyaÑ -pa- nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpattiÑ paÔilabhissantÊ”ti vÈ. Aparehipi aÔÔhahi kÈraÓehi BuddhÈ Bhagavanto cÈrikaÑ caranti “sotÈpattimaggaÑ adhigamissantÊ”ti vÈ “sotÈpattiphalaÑ -pa- arahattaphalaÑ sacchikarissantÊ”ti vÈti. AyaÑ aturitacÈrikÈ idha “cÈrikÈ”ti3 adhippetÈ. SÈ panesÈ duvidhÈ hoti anibaddhacÈrikÈ ca nibaddhacÈrikÈ ca. Tattha yaÑ gÈmanigamanagarapaÔipÈÔivasena carati, ayaÑ anibaddhacÈrikÈ nÈma. YaÑ panekasseva bodhaneyyasattassatthÈya gacchati, ayaÑ nibaddhacÈrikÈ nÈma. EsÈ idha adhippetÈ.

TadÈ kira Bhagavato pacchimayÈmakiccapariyosÈne dasasahassilokadhÈtuyÈ ÒÈÓajÈlaÑ pattharitvÈ bodhaneyyabandhave olokentassa pokkharasÈtibrÈhmaÓo sabbaÒÒutaÒÒÈÓajÈlassa antopaviÔÔho. Atha BhagavÈ ayaÑ brÈhmaÓo mayhaÑ ÒÈÓajÈle paÒÒÈyati, “atthi nu khvassa upanissayo”ti vÊmaÑsanto sotÈpattimaggassa upanissayaÑ disvÈ “eso mayi etaÑ janapadaÑ gate lakkhaÓapariyesanatthaÑ AmbaÔÔhaÑ antevÈsiÑ pahiÓissati, so mayÈ saddhiÑ vÈdapaÔivÈdaÑ katvÈ nÈnappakÈraÑ asabbhivÈkyaÑ vakkhati, tamahaÑ dametvÈ nibbisevanaÑ karissÈmi. ______________________________________________________________ 1. MahatiyÈ (Ka) 2. Dhammassavanena (SYÈ), dhammadesanÈya (Ka) 3. AturitacÈrikÈti (SyÈ, Ka)


So Ècariyassa kathessati, athassÈcariyo taÑ kathaÑ sutvÈ Ègamma mama lakkhaÓÈni pariyesissati, tassÈhaÑ dhammaÑ desessÈmi. So desanÈpariyosÈne sotÈpattiphale patiÔÔhahissati. DesanÈ mahÈjanassa saphalÈ bhavissatÊ”ti paÒcabhikkhusataparivÈro taÑ janapadaÑ paÔipanno. Tena vuttaÑ “kosalesu cÈrikaÑ caramÈno mahatÈ bhikkhusaÑghena saddhiÑ paÒcamattehi bhikkhusatehÊ”ti.

Yena IcchÈna~galanti yena disÈbhÈgena IcchÈna~galaÑ avasaritabbaÑ, yasmiÑ vÈ padese IcchÈna~galaÑ. IjjhÈna~galantipi pÈÔho. TadavasarÊti tena avasati, taÑ vÈ avasari. Tena disÈbhÈgena gato, taÑ vÈ padesaÑ gatoti attho. IcchÈna~gale viharati IcchÈna~galavanasaÓÉeti IcchÈna~galaÑ upanissÈya IcchÈna~galavanasaÓÉe sÊlakhandhÈvÈraÑ bandhitvÈ samÈdhikontaÑ ussÈpetvÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓasaraÑ parivattayamÈno dhammarÈjÈ yathÈbhirucitena vihÈrena viharati.

PokkharasÈtivatthuvaÓÓanÈ

255. Tena kho pana samayenÈti yena samayena BhagavÈ tattha viharati. Tena samayena, tasmiÑ samayeti ayamattho. BrahmaÑ aÓatÊti brÈhmaÓo, mante sajjhÈyatÊti attho. Idameva hi jÈtibrÈhmaÓÈnaÑ niruttivacanaÑ. AriyÈ pana bÈhitapÈpattÈ brÈhmaÓÈti vuccanti. PokkharasÈtÊti1 idaÑ tassa nÈmaÑ. KasmÈ PokkharasÈtÊti2 vuccati. Tassa kira kÈyo setapokkharasadiso, devanagare ussÈpitarajatatoraÓaÑ viya sobhati, sÊsaÑ panassa kÈÄavaÓÓaÑ indanÊlamaÓimayaÑ viya, massupi candamaÓÉale kÈÄamegharÈji viya khÈyati, akkhÊni nÊluppalasadisÈni, nÈsÈ rajatapanÈÄikÈ viya suvaÔÔitÈ suparisuddhÈ, hatthapÈdatalÈni ceva mukhadvÈraÒca katalÈkhÈrasaparikammaÑ viya sobhati, ativiya sobhaggappatto brÈhmaÓassa attabhÈvo, arÈjake ÔhÈne3 rÈjÈnaÑ kÈtuÑ yuttamimaÑ brÈhmaÓaÑ. Evamesa4 sassiriko. Iti naÑ pokkharasadisattÈ PokkharasÈtÊti5 saÒjÈnanti. ______________________________________________________________ 1. PokkharasÈdÊti (SÊ, I) 2. NÈmaÑ, PokkharasÈtÊtipi (SÊ) 3. ArÈjÈkaÔÔhÈne (SÊ) 4. Evameva (Ka) 5. PokkharasÈdÊti (SÊ)

218 DÊghanikÈya

AyaÑ pana KassapasammÈsambuddhakÈle tiÓÓaÑ vedÈnaÑ pÈrag| Dasabalassa dÈnaÑ datvÈ dhammadesanaÑ sutvÈ devaloke nibbatti, So tato manussalokamÈgacchanto mÈtukucchivÈsaÑ jigucchitvÈ Himavantapadese mahÈsare padumagabbhe nibbatti. Tassa ca sarassa avid|re tÈpaso paÓÓasÈlÈya vasati. So tÊre Ôhito taÑ padumaÑ disvÈ “idaÑ padumaÑ avasesapadumehi mahantataraÑ, pupphitakÈle naÑ gahessÈmÊ”ti cintesi. TaÑ sattÈhenÈpi na pupphati. TÈpaso “kasmÈ nu kho idaÑ sattÈhenÈpi na pupphati, handa naÑ gahessÈmÊ”ti otaritvÈ gaÓhi. TaÑ tena nÈÄato chinnamattaÑyeva pupphitaÑ. Athassabbhantare suvaÓÓacuÓÓapiÒjaraÑ viya rajatabimbakaÑ padumareÓupiÒjaraÑ setavaÓÓaÑ dÈrakaÑ addasa. So “MahÈpuÒÒo esa bhavissati, handa naÑ paÔijaggÈmÊ”ti paÓÓasÈlaÑ netvÈ paÔijaggitvÈ sattavassakÈlato paÔÔhÈya tayo vede uggaÓhÈpesi. DÈrako tiÓÓaÑ vedÈnaÑ pÈraÑ gantvÈ paÓÉito byatto JambudÊpe aggabrÈhmaÓo ahosi. So aparena samayena raÒÒo Kosalassa sippaÑ dassesi. Athassa sippe pasanno rÈjÈ UkkaÔÔhaÑ nÈma mahÈnagaraÑ brahmadeyyaÑ adÈsi. Iti naÑ pokkhare sayitattÈ PokkharasÈtÊti saÒjÈnanti.

UkkaÔÔhaÑ ajjhÈvasatÊti UkkaÔÔhanÈmake nagare vasati, abhibhavitvÈ vÈ Èvasati, Tassa nagarassa sÈmiko hutvÈ yÈya mariyÈdÈya tattha vasitabbaÑ, tÈya mariyÈdÈya vasi. Tassa kira nagarassa vatthuÑ ukkÈ ÔhapetvÈ ukkÈsu jalamÈnÈsu aggahesuÑ. TasmÈ taÑ UkkaÔÔhanti vuccati. OkkaÔÔhantipi pÈÔho, soyevattho. Upasaggavasena panettha bhummatthe upayogavacanaÑ veditabbaÑ. Tassa anupayogattÈ ca sesapadesu. Tattha lakkhaÓaÑ saddatthato1 pariyesitabbaÑ.

Sattussadanti sattehi ussadaÑ ussannaÑ bahujanaÑ ÈkiÓÓamanussaÑ, posÈvaniyahatthi assa mora migÈdi-anekasattasamÈkiÓÓaÒcÈti attho. YasmÈ panetaÑ nagaraÑ bahi ÈvijjhitvÈ jÈtena hatthi-assÈdÊnaÑ ghÈsatiÓena ceva gehacchÈdanatiÓena ca sampannaÑ. TathÈ dÈrukaÔÔhehi ceva gehasambhÈrakaÔÔhehi ca. YasmÈ cassabbhantare vaÔÔacaturassÈdisaÓÔhÈnÈ bah| pokkharaÓiyo, jalajakusumavicittÈni ca bah|ni anekÈni taÄÈkÈni udakassa niccabharitÈneva honti, tasmÈ “satiÓakaÔÔhodakan”ti vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. PÈÓini 1. 4. 48 suttaÑ passitabbaÑ.


Saha dhaÒÒenÈti sadhaÒÒaÑ, pubbaÓÓÈparaÓÓÈdibhedaÑ bahudhaÒÒasannicayanti attho. EttÈvatÈ yasmiÑ nagare brÈhmaÓo setacchattaÑ ussÈpetvÈ rÈjalÊÄÈya1 vasati, tassa samiddhisampatti dÊpitÈ hoti.

RÈjato laddhaÑ bhoggaÑ rÈjabhoggaÑ. Kena dinnanti ce? RaÒÒÈ PasenadinÈ2 Kosalena dinnaÑ. RÈjadÈyanti raÒÒo dÈyabh|taÑ, dÈyajjanti attho. Brahmadeyyanti seÔÔhadeyyaÑ, chattaÑ ussÈpetvÈ rÈjasa~khepena bhuÒjatabbanti attho. Atha vÈ rÈjabhogganti sabbaÑ chejjabhejjaÑ anusÈsantena nadÊtitthapabbatÈdÊsu su~kaÑ gaÓhantena setacchattaÑ ussÈpetvÈ raÒÒÈ hutvÈ bhuÒjitabbaÑ. RaÒÒÈ PasenadinÈ Kosalena dinnaÑ rÈjadÈyanti ettha taÑ nagaraÑ raÒÒÈ dinnattÈ rÈjadÈyaÑ. DÈyakarÈjadÊpanatthaÑ panassa “raÒÒÈ PasenadinÈ Kosalena dinnan”ti idaÑ vuttaÑ. Brahmadeyyanti seÔÔhadeyyaÑ. YathÈ dinnaÑ na puna gahetabbaÑ hoti nissaÔÔhapariccattaÑ, evaÑ dinnanti attho.

AssosÊti suÓi upalabhi, sotadvÈrasampattavacananigghosÈnusÈrena aÒÒÈsi. Khoti avadhÈraÓatthe, padap|raÓamatte vÈ nipÈto. Tattha avadhÈraÓatthena assosi eva, nÈssa koci savanantarÈyo ahosÊti ayamattho veditabbo. Padap|raÓena pana padabyaÒjanasiliÔÔhatÈmattameva.

IdÈni yamatthaÑ brÈhmaÓo PokkharasÈtÊ assosi. TaÑ pakÈsento “samaÓo khalu bho Gotamo”ti-ÈdimÈha. Tattha samitapÈpattÈ samaÓoti veditabbo. VuttaÒhetaÑ “samitÈssa honti pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ”ti-Èdi3. BhagavÈ ca anuttarena ariyamaggena samitapÈpo. Tenassa yathÈbhuccaguÓÈdhigatametaÑ nÈmaÑ, yadidaÑ samaÓoti. Khal|ti anussavanatthe nipÈto. Bhoti brÈhmaÓajÈtisamudÈgataÑ ÈlapanamattaÑ. Vuttampi cetaÑ “bhovÈdi nÈma so hoti, sace hoti sakiÒcano”ti4. Gotamoti BhagavantaÑ gottavasena parikitteti. TasmÈ samaÓo khalu bho Gotamoti ettha samaÓo kira bho Gotamagottoti evamattho daÔÔhabbo.

Sakyaputtoti idaÑ pana Bhagavato uccÈkulaparidÊpanaÑ. SakyakulÈpabbajitoti saddhÈpabbajitabhÈvaparidÊpanaÑ. Kenaci pÈrijuÒÒena anabhibh|to ______________________________________________________________ 1. RÈjalÊÄhÈya (SÊ) 2. PassenadinÈ (Ka) 3. Ma 1. 347 piÔÔhe. 4. Khu 1. 70, 376; Ma 2. 410 piÔÔhesu.

220 DÊghanikÈya

aparikkhÊÓaÑyeva taÑ kulaÑ pahÈya saddhÈya pabbajitoti vuttaÑ hoti. Tato paraÑ vuttatthameva. TaÑ kho panÈti-Èdi SÈmaÒÒaphale vuttameva. SÈdhu kho panÈti sundaraÑ kho pana, atthÈvahaÑ sukhÈvahanti vuttaÑ hoti. TathÈr|pÈnaÑ arahatati yathÈr|po so bhavaÑ Gotamo, evar|pÈnaÑ yathÈbhuccaguÓÈdhigamena loke arahantoti laddhasaddhÈnaÑ arahataÑ. DassanaÑ hotÊti pasÈdasommÈni akkhÊni ummÊletvÈ dassanamattampi sÈdhu hotÊti evaÑ ajjhÈsayaÑ katvÈ.

AmbaÔÔhamÈÓavakathÈ

256. AjjhÈyakoti idaÑ “na dÈnime jhÈyanti na dÈnime jhÈyantÊti kho VÈseÔÔha1 ‘ajjhÈyakÈ ajjhÈyakÈ’tveva tatiyaÑ akkharaÑ upanibbattan”ti2 evaÑ paÔhamakappikakÈle jhÈnavirahitÈnaÑ brÈhmaÓÈnaÑ garahavacanaÑ. IdÈni pana taÑ ajjhÈyatÊti ajjhÈyako. Mante parivattetÊti iminÈ atthena pasaÑsÈvacanaÑ katvÈ voharanti. Mante dhÈretÊti mantadharo.

* TiÓÓaÑ vedÈnanti iruvedayajuvedasÈmavedÈnaÑ. OÔÔhapahatakaraÓavasena pÈraÑ gatoti pÈrag|. Saha nighaÓÉunÈ ca keÔubhena ca sanighaÓÉukeÔubhÈnaÑ. NighaÓÉuti nighaÓÉurukkhÈdÊnaÑ3 vevacanapakÈsakaÑ satthaÑ. KeÔubhanti kiriyÈkappavikappo kavÊnaÑ upakÈrÈvahaÑ4 satthaÑ. Saha akkharappabhedena sÈkkharappabhedÈnaÑ. Akkharappabhedoti sikkhÈ ca nirutti ca. ItihÈsapaÒcamÈnanti ÈthabbaÓavedaÑ catutthaÑ katvÈ “itiha asa, itiha asÈ”ti ÊdisavacanapaÔisaÑyutto purÈÓakathÈsa~khÈto itihÈso paÒcamo etesanti itihÈsapaÒcamÈ, tesaÑ itihÈsapaÒcamÈnaÑ vedÈnaÑ.

PadaÑ, tadavasesaÒca byÈkaraÓaÑ adhÊyati vedeti cÈti padako veyyÈkaraÓo. LokÈyataÑ vuccati vitaÓÉavÈdasatthaÑ. MahÈpurisalakkhaÓanti mahÈpurisÈnaÑ BuddhÈdÊnaÑ lakkhaÓadÊpakaÑ dvÈdasasahassaganthapamÈÓaÑ satthaÑ. Yattha soÄasasahassagÈthÈparimÈÓÈ BuddhamantÈnÈma ahesuÑ, yesaÑ vasena iminÈ lakkhaÓena samannÈgatÈ BuddhÈ nÈma honti, iminÈ PaccekabuddhÈ, iminÈ dve aggasÈvakÈ, asÊti ______________________________________________________________ 1. VÈseÔÔhÈ (SÊ, SyÈ) 2. DÊ 3. 78 piÔÔhe. * Ma-®Ôha 3. 249 piÔÔhe. 3. NÈmanighaÓÉurukkhÈdÊnaÑ (SÊ) 4. UpakÈrÈya (SÊ)


mahÈsÈvakÈ, BuddhamÈtÈ, BuddhapitÈ, aggupaÔÔhÈko, aggupaÔÔhÈyikÈ, rÈjÈ cakkavattÊti ayaÑ viseso paÒÒÈyati.

Anavayoti imesu lokÈyatamahÈpurisalakkhaÓesu an|no parip|rakÈrÊ, avayo na hotÊti vuttaÑ hoti. Avayo nÈma yo tÈni atthato ca ganthato ca sandhÈretuÑ na sakkoti. AnuÒÒÈtapaÔiÒÒÈtoti anuÒÒÈto ceva paÔiÒÒÈto ca. Œcariyena’ssa “yaÑ ahaÑ jÈnÈmi, taÑ tvaÑ jÈnÈsÊ”ti-ÈdinÈ anuÒÒÈto. “Œma ÈcariyÈ”ti attanÈ tassa paÔivacanadÈnapaÔiÒÒÈya paÔiÒÒÈtoti attho. KatarasmiÑ adhikÈre? Sake Ècariyake tevijjake pÈvacane. 257. Esa kira brÈhmaÓo cintesi “imasmiÑ loke ‘ahaÑ Buddho ahaÑ Buddho’ti uggatassa nÈmaÑ gahetvÈ bah| janÈ vicaranti, tasmÈ na me anussavamatteneva upasa~kamituÑ yuttaÑ. EkaccaÒhi upasa~kamantassa apakkamanampi garu hoti, anatthopi uppajjati. YaÑn|nÈhaÑ mama antevÈsikaÑ pesetvÈ ‘Buddho vÈ no vÈ’ti jÈnitvÈva upasa~kameyyan”ti, tasmÈ mÈÓavaÑ ÈmantetvÈ “ayaÑ tÈtÈ”ti-ÈdimÈha. TaÑ bhavantanti tassa bhoto Gotamassa. TathÈ santaÑyevÈti tathÈ satoyeva. IdhÈpi hi itthambh|tÈkhyÈnatthavaseneva upayogavacanaÑ. 258. YathÈ kathaÑ panÈhaÑ bho tanti ettha kathaÑ panÈhaÑ bho taÑ bhavantaÑ GotamaÑ jÈnissÈmi, yathÈ sakkÈ so ÒÈtuÑ, tathÈ me ÈcikkhÈhÊti attho. YathÈti vÈ nipÈtamattamevetaÑ. Kathanti ayaÑ ÈkÈrapucchÈ, kenÈkÈrenÈhaÑ taÑ bhavantaÑ GotamaÑ jÈnissÈmÊti attho. EvaÑ vutte kira naÑ upajjhÈyo “kiÑ tvaÑ tÈta pathaviyaÑ Ôhito pathaviÑ na passÈmÊti viya candimas|riyÈnaÑ obhÈse Ôhito candimas|riye na passÈmÊti viya vadasÊ”ti-ÈdÊni vatvÈ jÈnanÈkÈraÑ dassento “ÈgatÈni kho tÈtÈ”ti-ÈdimÈha.

Tattha mantes|ti tÊsu vedesu. TathÈgato kira uppajjissatÊti paÔikacceva suddhÈvÈsÈ devÈ vedesu lakkhaÓÈni pakkhipitvÈ “BuddhamantÈ nÈmete”ti brÈhmaÓaveseneva vede vÈcenti “tadanusÈrena mahesakkhÈ sattÈ tathÈgataÑ jÈnissantÊ”ti. Tena pubbe vedesu

222 DÊghanikÈya

mahÈpurisalakkhaÓÈni Ègacchanti. Parinibbute pana TathÈgate anukkamena antaradhÈyanti. Tenetarahi natthÊti. MahÈpurisassÈti paÓidhisamÈdÈnaÒÈÓakaruÓÈdiguÓamahato purisassa. Dveyeva gatiyoti dve eva niÔÔhÈ. KÈmaÒcÈyaÑ gatisaddo “paÒca kho imÈ SÈriputta gatiyo”ti-ÈdÊsu1 bhavabhede vattati. “Gati migÈnaÑ pavanan”ti-ÈdÊsu2 nivÈsaÔÔhÈne. “EvaÑ adhimattagatimanto”ti-ÈdÊsu * paÒÒÈyaÑ. “Gatigatan”ti-ÈdÊsu + visaÔabhÈve. Idha pana niÔÔhÈyaÑ vattatÊti veditabbo.

Tattha kiÒcÈpi yehi lakkhaÓehi samannÈgato rÈjÈ cakkavattÊ hoti, na teheva Buddho hoti, jÈtisÈmaÒÒato pana tÈniyeva tÈnÊti vuccanti. Tena vuttaÑ “yehi samannÈgatassÈ”ti. Sace agÈraÑ ajjhÈvasatÊti yadi agÈre vasati. RÈjÈ hoti cakkavattÊti cat|hi acchariyadhammehi, sa~gahavatth|hi ca lokaÑ raÒjanato rÈjÈ, cakkaratanaÑ vatteti cat|hi sampatticakkehi vattati, tehi ca paraÑ vatteti, parahitÈya ca iriyÈpathacakkÈnaÑ vatto etasmiÑ atthÊti cakkavattÊ. Ettha ca “rÈjÈ”ti sÈmaÒÒaÑ, “cakkavattÊ”ti visesaÑ. Dhammena caratÊti dhammiko, ÒÈyena samena vattatÊti attho. Dhammena rajjaÑ labhitvÈ rÈjÈ jÈtoti dhammarÈjÈ, parahitadhammakaraÓena vÈ dhammiko. AttahitadhammakaraÓena dhammarÈjÈ. CaturantÈya issaroti cÈturanto, catusamudda-antÈya catubbidhadÊpavibh|sitÈya ca pathaviyÈ issaroti attho. AjjhattaÑ kopÈdipaccatthike bahiddhÈ ca sabbarÈjÈno vijetÊti VijitÈvÊ. JanapadatthÈvariyappattoti janapade dhuvabhÈvaÑ thÈvarabhÈvaÑ3 patto na sakkÈ kenaci cÈletuÑ, janapado vÈ tamhi thÈvariyappatto anuyutto4 sakammanirato acalo asampavedhÊti janapadatthÈvariyappatto.

Seyyathidanti nipÈto, tassa cetÈni5 katamÈnÊti attho. Cakkaratananti-ÈdÊsu cakkaÒca taÑ ratijananaÔÔhena ratanaÒcÈti cakkaratanaÑ. Esa nayo sabbattha. Imesu pana ratanesu ayaÑ cakkavattirÈjÈ cakkaratanena ajitaÑ jinÈti, hatthi-assaratanehi vijite yathÈsukhaÑ anucarati, ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 106 piÔÔhe. 2. Vi 5. 263 piÔÔhe. * Ma 1. 117 piÔÔhe. + Vi 4. 205; Khu 2. 52 piÔÔhesu. 3. ThÈvarabhÈvaÑ vÈ (SÊ) 4. Anussukko (SÊ), anussuko (SyÈ) Ma-®Ôha 3. 251 piÔÔhepi. 5. TassÊdha tÈni (SÊ, Ka)


pariÓÈyakaratanena vijitamanurakkhati, avasesehi upabhogasukhamanubhavati. PaÔhamena cassa ussÈhasattiyogo, pacchimena mantasattiyogo, hatthi-assagahapatiratanehi pabhusattiyogo suparipuÓÓo hoti, itthimaÓiratanehi tividhasattiyogaphalaÑ. So itthimaÓiratanehi bhogasukhamanubhavati, sesehi issariyasukhaÑ. Visesato cassa purimÈni tÊÓi adosakusalam|lajanitakammÈnubhÈvena sampajjanti, majjhimÈni alobhakusalam|lajanitakammÈnubhÈvena, pacchimamekaÑ amohakusalam|lajanitakammÈnubhÈvenÈti veditabbaÑ. Ayamettha sa~khepo. VitthÈro pana Bojjha~gasaÑyutte Ratanasuttassa * upadesato gahetabbo.

Parosahassanti atirekasahassaÑ. S|rÈti abhÊrukajÈtikÈ. VÊra~ga r|pÈti devaputtasadisakÈyÈ, evaÑ tÈva eke vaÓÓayanti. AyaÑ panettha sabhÈvo1. VÊrÈti uttamas|rÈ vuccanti, vÊrÈnaÑ a~gaÑ vÊra~gaÑ, vÊrakÈraÓaÑ vÊriyanti vuttaÑ hoti, vÊra~gaÑ r|paÑ etesanti vÊra~gar|pÈ, vÊriyamayasarÊrÈ viyÈti vuttaÑ hoti. ParasenappamaddanÈti sace paÔimukhaÑ2 tiÔÔheyya parasenÈ, taÑ parimaddituÑ3 samatthÈti adhippÈyo. DhammenÈti “pÈÓo na hantabbo”ti-ÈdinÈ + paÒcasÊladhammena. ArahaÑ hoti SammÈsambuddho loke vivaÔÔacchadoti ettha rÈgadosamohamÈnadiÔÔhi-avijjÈduccaritachadanehi sattahi paÔicchanne kilesandhakÈre loke taÑ chadanaÑ vivaÔÔetvÈ samantato saÒjÈtÈloko hutvÈ Ôhitoti vivaÔÔacchado. Tattha paÔhamena padena p|jÈrahatÈ, dutiyena tassÈ hetu, yasmÈ SammÈsambuddhoti, tatiyena Buddhattahetubh|tÈ vivaÔÔacchadatÈ vuttÈti veditabbÈ. Atha vÈ vivaÔÔo ca vicchado cÈti vivaÔÔacchado, vaÔÔarahito chadanarahito cÈti vuttaÑ hoti. Tena ArahaÑ vaÔÔÈbhÈvena, SammÈsambuddho chadanÈbhÈvenÈti evaÑ purimapadadvayasseva hetudvayaÑ vuttaÑ hoti, dutiyena vesÈrajjena cettha purimasiddhi, paÔhamena dutiyasiddhi, tatiyacatutthehi tatiyasiddhi hoti. PurimaÒca dhammacakkhuÑ, dutiyaÑ buddhacakkhuÑ, tatiyaÑ samantacakkhuÑ sÈdhetÊti veditabbaÑ. TvaÑ mantÈnaÑ paÔiggahetÈti iminÈ’ssa mantesu s|rabhÈvaÑ janeti. ______________________________________________________________ * SaÑ 3. 87 piÔÔhe. 1. SabbhÈvo (Ka) 2. ParimukhaÑ (Ka) 3. MaddituÑ (SÊ, SyÈ), parasenÈ maddituÑ (Ma 2 BrahmÈyusutte) + DÊ 2. 141; Ma 3. 211 piÔÔhesu.

224 DÊghanikÈya

259. * Sopi tÈya ÈcariyakathÈya lakkhaÓesu vigatasammoho ekobhÈsajÈto viya1 Buddhamante sampassamÈno “evaÑ bho”ti Èha. Tassattho–yathÈ bho tvaÑ vadasi, evaÑ karissÈmÊti. VaÄavÈrathamÈruyhÈti vaÄavÈyuttaÑ rathaÑ abhiruhitvÈ. BrÈhmaÓo kira yena rathena sayaÑ vicarati, tameva rathaÑ datvÈ mÈÓavaÑ pesesi. MÈÓavÈpi2 PokkharasÈtisseva antevÈsikÈ. So kira tesaÑ “AmbaÔÔhena saddhiÑ gacchathÈ”ti saÒÒaÑ adÈsi.

YÈvatikÈ yÈnassa bh|mÊti yattakaÑ sakkÈ hoti yÈnena gantuÑ, ayaÑ yÈnassa bh|mi nÈma. YÈnÈ paccorohitvÈti ayÈnabh|miÑ3 dvÈrakoÔÔhakasamÊpaÑ gantvÈ yÈnato pati-orohitvÈ.

Tena kho pana samayenÈti yasmiÑ samaye AmbaÔÔho ÈrÈmaÑ pÈvisi, tasmiÑ pana samaye, Ôhitamajjhanhikasamaye. KasmÈ pana tasmiÑ samaye ca~kamantÊti? PaÓÊtabhojanapaccayassa thinamiddhassa vinodanatthaÑ, divÈpadhÈnikÈ vÈ te. TÈdisÈnaÒhi pacchÈbhattaÑ ca~kamitvÈ nhÈyitvÈ sarÊraÑ utuÑ gÈhÈpetvÈ nisajja samaÓadhammaÑ karontÈnaÑ cittaÑ ekaggaÑ hoti. Yena te bhikkh|ti so kira “kuhiÑ samaÓo Gotamo”ti pariveÓato pariveÓaÑ anÈgantvÈ “pucchitvÈva4 pavisissÈmÊ”ti vilokento5 araÒÒahatthÊ viya mahÈca~kame ca~kamamÈne paÑsuk|like bhikkh| disvÈ tesaÑ santikaÑ agamÈsi. TaÑ sandhÈya “yena te bhikkh|”ti-Èdi vuttaÑ. DassanÈyÈti daÔÔhuÑ, passitukÈmÈ hutvÈti attho. 260. AbhiÒÒÈtakolaÒÒoti pÈkaÔakulajo. TadÈ kira JambudÊpe AmbaÔÔhakulaÑ nÈma pÈkaÔakulamahosi. AbhiÒÒÈtassÈti r|pajÈtimantakulÈpadesehi pÈkaÔassa. Agar|ti abhÈriko. Yo hi AmbaÔÔhaÑ ÒÈpetuÑ na sakkuÓeyya, tassa tena saddhiÑ kathÈsallÈpo garu bhaveyya, Bhagavato pana tÈdisÈnaÑ mÈÓavÈnaÑ satenÈpi ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 3. 252 piÔÔhepi. 1. EkobhÈsajÈte viya (SyÈ) 2. MÈÓavakÈti (SyÈ, Ka), mÈÓavakehÊti PokkharasÈtisseva antevÈsikehi (?) 3. Abh|miÑ (SÊ) SÊ-®Ê Abhinava 2. 246 piÔÔhe oloketabbÈ. 4. ŒgantvÈ pucchitvÈva (SÊ), gantvÈ pucchitvÈ (Ma-®Ôha 2. 174 piÔÔhe C|ÄasaccakasuttavaÓÓanÈyaÑ) 5. Olokento (Ka)


sahassenÈpi paÒhaÑ puÔÔhassa vissajjane dandhÈyitattaÑ natthÊti maÒÒamÈnÈ “agaru kho panÈ”ti cintayiÑsu. VihÈroti gandhakuÔiÑ sandhÈya ÈhaÑsu.

AtaramÈnoti aturito1, saÓikaÑ padappamÈÓaÔÔhÈne padaÑ nikkhipanto vattaÑ katvÈ susammaÔÔhaÑ muttÈdalasinduvÈrasantharasadisaÑ vÈlikaÑ avinÈsentoti attho. ŒÄindanti pamukhaÑ. UkkÈsitvÈti ukkÈsitasaddaÑ katvÈ. AggaÄanti dvÈrakavÈÔaÑ2. ŒkoÔehÊti agganakhehi3 saÓikaÑ4 kuÒcikacchiddasamÊpe ÈkoÔehÊti vuttaÑ hoti, dvÈraÑ kira ati-upari amanussÈ, atiheÔÔhÈ dÊghajÈtikÈ koÔenti, tathÈ anÈkoÔetvÈ majjhe chiddasamÊpe koÔetabbanti idaÑ dvÈrÈkoÔanavattanti dÊpentÈ vadanti. 261. * Vivari BhagavÈ dvÈranti na BhagavÈ uÔÔhÈya dvÈraÑ vivari, “vivarat|”ti pana hatthaÑ pasÈresi. Tato “BhagavÈ tumhehi anekÈsu kappakoÔÊsu dÈnaÑ dadamÈnehi na sahatthÈ dvÈravivaraÓakammaÑ katan”ti sayameva dvÈraÑ vivaÔaÑ. TaÑ pana yasmÈ Bhagavato manena vivaÔaÑ, tasmÈ “vivari BhagavÈ dvÈran”ti vattuÑ vaÔÔati.

BhagavatÈ saddhiÑ sammodiÑs|ti yathÈ khamanÊyÈdÊni pucchanto BhagavÈ tehi, evaÑ tepi BhagavatÈ saddhiÑ samappavattamodÈ ahesuÑ. SÊtodakaÑ viya uÓhodakena sammoditaÑ ekÊbhÈvaÑ agamaÑsu. YÈya ca “kacci bho Gotama khamanÊyaÑ, kacci yÈpanÊyaÑ, kacci bhoto ca Gotamassa5 sÈvakÈnaÒca appÈbÈdhaÑ appÈta~kaÑ lahuÔÔhÈnaÑ balaÑ phÈsuvihÈro”ti-ÈdikÈya kathÈya sammodiÑsu, taÑ pÊtipÈmojjasa~khÈtasammodajananato, sammodituÑ yuttabhÈvato ca sammodanÊyaÑ, atthabyaÒjanamadhuratÈya sucirampi kÈlaÑ sÈretuÑ nirantaraÑ pavattetuÑ arahabhÈvato saritabbabhÈvato ca sÈraÓÊyaÑ. SuyyamÈnasukhato sammodanÊyaÑ, anussariyamÈnasukhato ca sÈraÓÊyaÑ. TathÈ byaÒjanaparisuddhatÈya sammodanÊyaÑ, atthaparisuddhatÈya sÈraÓÊyaÑ. EvaÑ anekehi pariyÈyehi sammodanÊyaÑ kathaÑ sÈraÓÊyaÑ vÊtisÈretvÈ pariyosÈpetvÈ niÔÔhÈpetvÈ ekamantaÑ nisÊdiÑsu. ______________________________________________________________ 1. Aturanto (SÊ) 2. KavÈÔaÑ (SÊ, SyÈ) 3. Agganakhena(SÊ, SyÈ) 4. ¢sakaÑ (SÊ) * Ma-®Ôha 3. 242; AÑ-®Ôha 3. 307 piÔÔhesupi. + Ma-®Ôha 1. 114; SaÑ-®Ôha 1. 119; AÑ-®Ôha 2. 13; Vi-®Ôha 1. 100 piÔÔhesupi. 5. Bho Gotama (Ka)

226 DÊghanikÈya

AmbaÔÔho pana mÈÓavoti so kira Bhagavato r|pasampattiyaÑ cittappasÈdamattampi akatvÈ “DasabalaÑ apasÈdessÈmÊ”ti udare baddhasÈÔakaÑ muÒcitvÈ kaÓÔhe olambetvÈ ekena hatthena dussakaÓÓaÑ gahetvÈ ca~kamaÑ abhir|hitvÈ kÈlena bÈhuÑ, kÈlena udaraÑ, kÈlena piÔÔhiÑ dassento kÈlena hatthavikÈraÑ, kÈlena bhamukavikÈraÑ karonto “kacci te bho Gotama dhÈtusamatÈ, kacci bhikkhÈhÈrena na kilamasi1, akilamathÈkÈroyeva pana te paÒÒÈyati, th|lÈni hi te a~gapacca~gÈni, pÈsÈdikatthaÑ2 gatagataÔÔhÈne te bahujanÈ ‘rÈjapabbajito’ti ca ‘Buddho’ti ca uppannabahumÈnÈ paÓÊtaÑ ojavantamÈhÈraÑ denti. Passatha bho gehaÑ cittasÈlÈ viya dibbapÈsÈdo viya. ImaÑ paÒcaÑ passatha, bimbohanaÑ passatha, kiÑ evar|pe ÔhÈne vasantassa samaÓadhammaÑ kÈtuÑ dukkaran”ti evar|paÑ uppaÓÉanakathaÑ anÈcÈrabhÈvasÈraÓÊyaÑ katheti3, tena vuttaÑ “ambaÔÔho pana mÈÓavo ca~kamantopi nisinnena BhagavatÈ kaÒci kaÒci kathaÑ sÈraÓÊyaÑ vÊtisÈreti, Ôhitopi nisinnena BhagavatÈ kaÒci kaÒci kathaÑ sÈraÓÊyaÑ vÊtisÈretÊ”ti. 262. Atha kho BhagavÈti atha BhagavÈ “ayaÑ mÈÓavo hatthaÑ pasÈretvÈ bhavaggaÑ gahetukÈmo viya, pÈdaÑ pasÈretvÈ AvÊciÑ vicaritukÈmo viya, mahÈsamuddaÑ taritukÈmo viya, SineruÑ ÈrohitukÈmo viya ca aÔÔhÈne vÈyamati, handa tena saddhiÑ mantemÊ”ti AmbaÔÔhaÑ mÈÓavaÑ etadavoca. ŒcariyapÈcariyehÊti Ècariyehi ca tesaÑ Ècariyehi ca.

PaÔhama-ibbhavÈdavaÓÓanÈ

263. Gacchanto vÈti ettha kÈmaÑ tÊsu iriyÈpathesu brÈhmaÓo ÈcariyabrÈhmaÓena saddhiÑ sallapitumarahati, ayaÑ pana mÈÓavo mÈnathaddhatÈya kathÈpaÄÈsaÑ4 karonto cattÈropi iriyÈpathe yojessÈmÊti “sayÈno vÈ hi bho Gotama sayÈnenÈ”ti Èha. ______________________________________________________________ 1. Na kilamati (Ka) na kilamatha (SÊ, SyÈ) 2. PÈsÈdikÈni yattha (SyÈ) pÈsÈdikÈ’ttha (SÊ) 3. VÊtisÈretÊti (SyÈ) 4. KathÈsallÈpaÑ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 249; DÊ-®Ê 1. 297 piÔÔhesu.)


Tato kira taÑ BhagavÈ “AmbaÔÔha gacchantassa vÈ gacchantena Ôhitassa vÈ Ôhitena nisinnassa vÈ nisinnenÈcariyena saddhiÑ kathÈ nÈma sabbÈcariyesu labbhati. TvaÑ pana sayÈno sayÈnenÈcariyena saddhiÑ kathesi, kiÑ te Ècariyo gor|paÑ, udÈhu tvan”ti Èha. So kujjhitvÈ “ye ca kho te bho Gotama muÓÉakÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha muÓÉe “muÓÉÈ”ti, samaÓe ca “samaÓÈ”ti vattuÑ vaÔÔeyya, ayaÑ pana hÊÄento “muÓÉakÈ samaÓakÈ”ti Èha. IbbhÈti gahapatikÈ. KaÓhÈti1 kaÓhÈ, kÈÄakÈti attho. BandhupÈdÈpaccÈti ettha bandh|ti brahmÈ adhippeto. TaÒhi brÈhmaÓÈ “pitÈmaho”ti voharanti. PÈdÈnaÑ apaccÈ pÈdÈpaccÈ, brahmuno piÔÔhipÈdato jÈtÈti adhippÈyo. Tassa kira ayaÑ laddhi–* brÈhmaÓÈ brahmuno mukhato nikkhantÈ, khattiyÈ urato, vessÈ nÈbhito, suddÈ jÈÓuto, samaÓÈ piÔÔhipÈdatoti. EvaÑ kathento ca panesa kiÒcÈpi aniyametvÈ katheti, atha kho Bhagavantameva vadÈmÊti katheti.

Atha kho BhagavÈ “ayaÑ AmbaÔÔho ÈgatakÈlato paÔÔhÈya mayÈ saddhiÑ kathayamÈno mÈnameva nissÈya kathesi, ÈsÊvisaÑ gÊvÈyaÑ gaÓhanto viya, aggikkhandhaÑ Èli~ganto viya, mattavÈraÓaÑ soÓÉÈya parÈmasanto viya, attano pamÈÓaÑ na jÈnÈti, handa naÑ jÈnÈpessÈmÊ”ti cintetvÈ “atthikavato kho pana te AmbaÔÔhÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha ÈgantvÈ kattabbakiccasa~khÈto attho etassa atthÊti atthikaÑ, tassa mÈÓavassa cittaÑ, atthikamassa atthÊti atthikavÈ, tassa atthikavato, tava idhÈgamanaÑ ahosÊti attho.

Kho panÈti nipÈtamattaÑ. YÈyeva kho panatthÈyÈti yeneva kho panatthena. ŒgaccheyyÈthÈti mama vÈ aÒÒesaÑ vÈ santikaÑ yadÈ kadÈci ÈgaccheyyÈtha. Tameva atthanti idaÑ purisali~gavaseneva vuttaÑ. ManasikareyyÈthÈti citte kareyyÈtha. IdaÑ vuttaÑ hoti–tvaÑ Ècariyena attano karaÓÊyena pesito, na amhÈkaÑ paribhavanatthÈya, tasmÈ tameva kiccaÑ manasi karohÊti. Evamassa aÒÒesaÑ santikaÑ ÈgatÈnaÑ vattaÑ dassetvÈ mÈnaniggaÓhanatthaÑ “avusitavÈyeva kho panÈ”ti-ÈdimÈha. Tassattho–passatha bho ayaÑ AmbaÔÔho mÈÓavo Ècariyakule ______________________________________________________________ 1. KiÓhÈti (SÊ) * DÊ 3. 67; Ma 2. 357 piÔÔhesu passitabbaÑ.

228 DÊghanikÈya

avusitavÈ asikkhito appassutova samÈno. VusitamÈnÊti “ahaÑ vusitavÈ sikkhito bahussuto”ti attÈnaÑ maÒÒati. Etassa hi evaÑ pharusavacanasamudÈcÈre1 kÈraÓaÑ kimaÒÒatra avusitattÈti Ècariyakule asaÑvuddhÈ asikkhitÈ appassutÈyeva hi evaÑ vadantÊti. 264. Kupitoti kuddho. Anattamanoti asakamano. KiÑ pana BhagavÈ tassa kujjhanabhÈvaÑ ÒatvÈ evamÈha udÈhu aÒa tvÈti? ©atvÈ ÈhÈti. KasmÈ ÒatvÈ ÈhÈti? Tassa mÈnanimmadanatthaÑ. BhagavÈ hi aÒÒÈsi “ayaÑ mayÈ evaÑ vutte kujjhitvÈ mama ÒÈtake akkosissati, athassÈhaÑ yathÈ nÈma kusalo bhisakko dosaÑ uggiletvÈ2 nÊharati, evameva gottena gottaÑ kulÈpadesena kulÈpadesaÑ uÔÔhÈpetvÈ bhavaggappamÈÓena viya uÔÔhitaÑ mÈnaddhajaÑ m|le chetvÈ nipÈtessÈmÊ’ti. KhuÑsentoti ghaÔÔento. Vambhentoti hÊÄento. PÈpito bhavissatÊti caÓÉabhÈvÈdidosaÑ pÈpito bhavissati.

CaÓÉÈti mÈnanissitakodhayuttÈ. PharusÈti kharÈ. LahusÈti lahukÈ. Appakeneva tussanti vÈ dussanti vÈ, udakapiÔÔhe alÈbukaÔÈhaÑ viya appakeneva uplavanti. BhassÈti3 bahubhÈÓino. SakyÈnaÑ mukhe vivaÔe aÒÒassa vacanokÈso natthÊti adhippÈyeneva vadati. SamÈnÈti idaÑ “santÈ”ti purimapadasseva vevacanaÑ. Na sakkarontÊti na brÈhmaÓÈnaÑ sundarenÈkÈrena karonti. Na garuÑ karontÊti brÈhmaÓesu gÈravaÑ na karonti. Na mÈnentÊti na manena piyÈyanti. Na p|jentÊti mÈlÈdÊhi nesaÑ p|jaÑ na karonti. Na apacÈyantÊti abhivÈdanÈdÊhi nesaÑ apacitikammaÑ nÊcavuttiÑ na dassenti. Tayidanti taÑ idaÑ. Yadime sakyÈti yaÑ ime sakyÈ na brÈhmaÓe sakkaronti -pana apacÈyanti, taÑ tesaÑ asakkÈrakaraÓÈdi sabbaÑ na yuttaÑ, nÈnulomanti attho.

Dutiya ibbhavÈdavaÓÓanÈ

265. Aparaddhunti aparajjhiÑsu. EkamidÈhanti ettha idanti nipÈtamattaÑ. EkaÑ ahanti attho. SandhÈgÈranti rajja-anusÈsanasÈlÈ4. SakyÈti ______________________________________________________________ 1. PharusavacanasamudÈcÈrena (SyÈ, Ka) 2. UkkiledetvÈ (SÊ), ukkiretvÈ (SyÈ) 3. RabhasÈti (SÊ, SyÈ) 4. RajjaÑ anusÈsanasÈlÈ (SÊ, SyÈ)


abhisittarÈjÈno. SakyakumÈrÈti anabhisittÈ. Ucces|ti yathÈnur|pesu palla~kapÊÔhakavettÈsanaphalakacittattharaÓÈdibhedesu. SaÒjagghantÈti uppaÓÉanavasena mahÈhasitaÑ hasantÈ. SaÑkÊÄantÈti hasitamatta1 karaÓa-a~gulisa~ghaÔÔanapÈÓippahÈradÈnÈdÊni karontÈ. MamaÒÒeva maÒÒeti evamahaÑ maÒÒÈmi mamaÒÒeva anuhasanti na aÒÒanti.

KasmÈ pana te evamakaÑs|ti? Te kira AmbaÔÔhassa kulavaÑsaÑ jÈnanti. AyaÒca tasmiÑ samaye yÈva pÈdantÈ olambetvÈ nivatthasÈÔakassa ekena hatthena dussakaÓÓaÑ gahetvÈ khandhaÔÔhikaÑ nÈmetvÈ mÈnamadena matto viya Ègacchati. Tato “passatha bho amhÈkaÑ dÈsassa KaÓhÈyanagottassa AmbaÔÔhassa ÈgamanakÈraÓan”ti vadantÈ evamakaÑsu. Sopi attano kulavaÑsaÑ jÈnÈti. TasmÈ “mamaÒÒeva maÒÒe”ti takkayittha.

ŒsanenÈti “idamÈsanaÑ, ettha nisÊdÈhÊ”ti evaÑ Èsanena nimantanaÑ nÈma hoti, tathÈ na koci akÈsi.

Tatiya-ibbhavÈdavaÓÓanÈ

266. LaÔukikÈti khettaleÉÉ|naÑ antare nivÈsinÊ2 khuddakasakuÓikÈ. KulÈvaketi nivÈsanaÔÔhÈne. KÈmalÈpinÊti yadicchakabhÈÓinÊ. YaÑ yaÑ icchati, taÑ taÑ lapati, na taÑ koci haÑso vÈ koÒco vÈ moro vÈ ÈgantvÈ “kiÑ tvaÑ lapasÊ”ti nisedheti. Abhisajjitunti kodhavasena laggituÑ.

EvaÑ vutte mÈÓavo “ayaÑ samaÓo Gotamo attano ÒÈtake laÔukikasadise katvÈ amhe haÑsakoÒcamorasame3 karoti, nimmÈno dÈni jÈto”ti maÒÒamÈno uttari4 cattÈro vaÓÓe dasseti.

DÈsiputtavÈdavaÓÓanÈ

267. NimmÈdetÊti nimmadeti nimmÈne karoti. YaÑn|nÈhanti yadi panÈhaÑ. “KaÓhÈyanohamasmi bho GotamÈ”ti idaÑ kira vacanaÑ AmbaÔÔho ______________________________________________________________ 1. Sitamatta (SÊ, SyÈ) 2. AntaranivÈsinÊ(SÊ) 3. Morasadise (Ka) 4. UttariÑ (SÊ, SyÈ)

230 DÊghanikÈya

tikkhattuÑ mahÈsaddena avoca. KasmÈ avoca? KiÑ asuddhabhÈvaÑ na jÈnÈtÊti. Œma jÈnÈti. JÈnantopi bhavapaÔicchannametaÑ kÈraÓaÑ, taÑ anena na diÔÔhaÑ. Apassanto mahÈsamaÓo kiÑ vakkhatÊti maÒÒamÈno mÈnathaddhatÈya avoca. MÈtÈpettikanti mÈtÈpit|naÑ santakaÑ. NÈmagottanti paÓÓattivasena nÈmaÑ, paveÓÊvasena gottaÑ. Anussaratoti anussarantassa kulakoÔiÑ sodhentassa. AyyaputtÈti sÈmino puttÈ1. DÈsiputtoti gharadÈsiyÈ putto. TasmÈ yathÈ dÈsena sÈmino upasa~kamitabbÈ, evaÑ anupasa~kamantaÑ taÑ disvÈ sakyÈ anujagghiÑs|ti dasseti.

Ito paraÑ tassa dÈsabhÈvaÑ, sakyÈnaÒca sÈmibhÈvaÑ pakÈsetvÈ attano ca AmbaÔÔhassa ca kulavaÑsaÑ Èharanto “sakyÈ kho panÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha dahantÊti Ôhapenti, OkkÈko no pubbapurisoti evaÑ karontÊti2 attho. Tassa kira raÒÒo kathanakÈle ukkÈ viya mukhato pabhÈ niccharati, tasmÈ taÑ “OkkÈko”ti saÒjÈniÑs|ti. PabbÈjesÊti nÊhari.

IdÈni te nÈmavasena dassento “OkkÈmukhan”ti-ÈdimÈha. TatrÈyaÑ anupubbÊ kathÈ–3 paÔhamakappikÈnaÑ kira raÒÒo MahÈsammatassa Rojo nÈma putto ahosi. Rojassa Vararojo, Vararojassa KalyÈÓo, KalyÈÓassa VarakalyÈÓo, VarakalyÈÓassa MandhÈtÈ, MandhÈtussa VaramandhÈtÈ, VaramandhÈtussa Uposatho, Uposathassa varo, Varassa Upavaro, Upavarassa Maghadevo, Maghadevassa paramparÈya caturÈsÊtikhattiyasahassÈni ahesuÑ. TesaÑ pacchato tayo OkkÈkavaÑsÈ ahesuÑ. Tesu tatiya-okkÈkassa paÒca mahesiyo ahesuÑ HatthÈ CittÈ Jantu JÈlinÊ VisÈkhÈti. EkekissÈ paÒcapaÒca-itthisataparivÈrÈ, SabbajeÔÔhÈya cattÈro puttÈ OkkÈmukho KarakaÓÉu Hatthiniko4 Sinis|roti5. PaÒca dhÊtaro PiyÈ SuppiyÈ ŒnandÈ VijitÈ VijitasenÈti. Iti sÈ nava putte vijÈyitvÈ kÈlamakÈsi.

Atha rÈjÈ aÒÒaÑ dahariÑ abhir|paÑ rÈjadhÊtaraÑ ÈnetvÈ aggamahesiÔÔhÈne Ôhapesi. SÈ JantuÑ nÈma puttaÑ vijÈyi. Atha naÑ paÒcamadivase ______________________________________________________________ 1. SÈmino (SyÈ) 2. KathentÊti (SÊ, SyÈ) 3. AnupubbakathÈ (S¢), anupubbikathÈ (SyÈ) 4. HatthinÊ (SÊ) 5. KÈsinÊpuroti (S¢), sinipuroti(SyÈ)


ala~karitvÈ raÒÒo dassesi. RÈjÈ tuÔÔho tassÈ varaÑ adÈsi. SÈ ÒÈtakehi saddhiÑ mantetvÈ puttassa rajjaÑ yÈci. RÈjÈ “nassa vasali1, mama puttÈnaÑ antarÈyaÑ icchasÊ”ti tajjesi. SÈ punappunaÑ raho rÈjÈnaÑ paritosetvÈ “mahÈrÈja musÈvÈdo nÈma na vaÔÔatÊ”ti-ÈdÊni vatvÈ yÈcatiyeva. Atha rÈjÈ putte Èmantesi “ahaÑ tÈtÈ tumhÈkaÑ kaniÔÔhaÑ JantukumÈraÑ disvÈ tassa mÈtuyÈ sahasÈ varaÑ adÈsiÑ, sÈ puttassa rajjaÑ pariÓÈmetuÑ icchati. Tumhe ÔhapetvÈ ma~galahatthiÑ ma~gala-assaÑ ma~galarathaÒca yattake icchatha, tattake hatthi-assarathe gahetvÈ gacchatha. Mamaccayena ÈgantvÈ rajjaÑ kareyyÈthÈ”ti aÔÔhahi amaccehi saddhiÑ uyyojesi.

Te nÈnappakÈraÑ roditvÈ kanditvÈ “tÈta amhÈkaÑ dosaÑ khamathÈ”ti rÈjÈnaÒceva rÈjorodhe ca khamÈpetvÈ, “mayampi bhÈt|hi saddhiÑ gacchÈmÈ”ti rÈjÈnaÑ ÈpucchitvÈ nagarÈ nikkhantÈ bhaginiyo ÈdÈya catura~giniyÈ senÈya parivutÈ nagarÈ nikkhamiÑsu. “KumÈrÈ pitu accayena ÈgantvÈ rajjaÑ kÈressanti, gacchÈma ne upaÔÔhahÈmÈ”ti cintetvÈ bah| manussÈ anubandhiÑsu. PaÔhamadivase yojanamattÈ senÈ ahosi, dutiye dviyojanamattÈ, tatiye tiyojanamattÈ. KumÈrÈ mantayiÑsu “mahÈ balakÈyo, sace mayaÑ kaÒci sÈmantarÈjÈnaÑ madditvÈ janapadaÑ gaÓheyyÈma, sopi no nappasaheyya. KiÑ paresaÑ pÊÄÈya katÈya, mahÈ ayaÑ Jamb|dÊpo, araÒÒe nagaraÑ mÈpessÈmÈ”ti HimavantÈbhimukhÈ gantvÈ nagaravatthuÑ pariyesiÑsu.

TasmiÒca samaye amhÈkaÑ bodhisatto brÈhmaÓamahÈsÈlakule nibbattitvÈ KapilabrÈhmaÓo nÈma hutvÈ nikkhamma isipabbajjaÑ pabbajitvÈ Himavantapasse pokkharaÓiyÈ tÊre sÈkavanasaÓÉe paÓÓasÈlaÑ mÈpetvÈ vasati. So kira bhummajÈlaÑ2 nÈma vijjaÑ jÈnÈti. YÈya uddhaÑ asÊtihatthe ÈkÈse, heÔÔhÈ ca bh|miyampi guÓadosaÑ passati. EtasmiÑ padese tiÓagumbalatÈ dakkhiÓÈvaÔÔÈ pÈcÊnÈbhimukhÈ3 jÈyanti. SÊhabyagghÈdayo migas|kare, sappabiÄÈrÈ ca maÓÉ|kam|sike anubandhamÈnÈ taÑ padesaÑ patvÈ na sakkonti te anubandhituÑ. Tehi te ______________________________________________________________ 1. VasalÊ(SÊ) 2. Bh|micÈlaÑ (SÊ), bhummapÈsaÑ (SyÈ) 3. PÈcÊnamukhÈ (SÊ)

232 DÊghanikÈya

aÒÒadatthu santajjitÈ nivattantiyeva. So “ayaÑ pathaviyÈ aggapadeso”ti ÒatvÈ tattha attano paÓÓasÈlaÑ mÈpesi.

Atha te kumÈre nagaravatthuÑ pariyesamÈne attano vasanokÈsaÑ Ègate disvÈ pucchitvÈ taÑ pavattiÑ ÒatvÈ tesu anukampaÑ janetvÈ avoca “imasmiÑ paÓÓasÈlaÔÔhÈne mÈpitaÑ nagaraÑ JambudÊpe agganagaraÑ bhavissati, ettha jÈtapurisesu ekeko1 purisasatampi purisasahassampi abhibhavituÑ2 sakkhissati, ettha nagaraÑ mÈpetha, paÓÓasÈlaÔÔhÈne raÒÒo gharaÑ karotha. ImasmiÒhi okÈse ÔhatvÈ caÓÉÈlaputtopi cakkavattibalena atiseyyo”ti. Nanu bhante ayyassa vasanokÈsoti? “Mama vasanokÈso”ti mÈ cintayittha, mayhaÑ ekapasse paÓÓasÈlaÑ katvÈ nagaraÑ mÈpetvÈ “Kapilavatthun”ti nÈmaÑ karothÈti. Te tathÈ katvÈ tattha nivÈsaÑ kappesuÑ.

AthÈmaccÈ “ime dÈrakÈ vayappattÈ, sace nesaÑ pitÈ santike bhaveyya, so ÈvÈhavivÈhaÑ kareyya, idÈni pana amhÈkaÑ bhÈro”ti cintetvÈ kumÈrehi saddhiÑ mantayiÑsu. KumÈrÈ “amhÈkaÑ sadisÈ khattiyadhÊtaro nÈma na passÈma, nÈpi bhaginÊnaÑ sadise khattiyakumÈrake, asadisasaÑyoge3 ca no uppannÈ puttÈ mÈtito vÈ pitito vÈ aparisuddhÈ jÈtisambhedaÑ pÈpuÓissanti, tasmÈ mayaÑ bhaginÊhiyeva saddhiÑ saÑvÈsaÑ rocemÈ”ti te jÈtisambhedabhayena jeÔÔhakabhaginiÑ mÈtuÔÔhÈne4 ÔhapetvÈ avasesÈhi saÑvÈsaÑ kappesuÑ.

TesaÑ puttehi ca dhÊtÈhi ca vaÉÉhamÈnÈnaÑ aparena samayena jeÔÔhakabhaginiyÈ kuÔÔharogo udapÈdi, koviÄÈrapupphasadisÈni gattÈni ahesuÑ. RÈjakumÈrÈ imÈya saddhiÑ ekato nisajjaÔÔhÈnabhojanÈdÊni karontÈnampi upari ayaÑ rogo sa~kamatÊti cintetvÈ ekadivasaÑ uyyÈnakÊÄaÑ gacchantÈ viya taÑ yÈne ÈropetvÈ araÒÒaÑ pavisitvÈ bh|miyaÑ pokkharaÓiÑ khaÓÈpetvÈ tattha khÈdanÊyabhojanÊyena saddhiÑ taÑ pakkhipitvÈ gharasa~khepena upari padaraÑ paÔicchÈdetvÈ paÑsuÑ datvÈ pakkamiÑsu. ______________________________________________________________ 1. EkekaÑ (Ka) 2. Na abhibhavituÑ (Ka) 3. Asadisasampayogena (SÊ), asadisasampayoge (SyÈ) 4. MÈtiÔÔhÈne (SÊ), mÈtikaÔÔhÈne (SyÈ)


Tena ca samayena RÈmo nÈma BÈrÈÓasirÈjÈ kuÔÔharogÊ1 nÈÔakitthÊhi ca orodhehi ca2 jigucchiyamÈno tena saÑvegena jeÔÔhaputtassa rajjaÑ datvÈ araÒÒaÑ pavisitvÈ tattha paÓÓasÈlaÑ mÈpetvÈ m|laphalÈni paribhuÒjanto nacirasseva arogo suvaÓÓavaÓÓo hutvÈ ito cito ca vicaranto mahantaÑ susirarukkhaÑ disvÈ tassabbhantare soÄasahatthappamÈÓaÑ okÈsaÑ sodhetvÈ dvÈraÒca vÈtapÈnaÒca yojetvÈ nisseÓiÑ bandhitvÈ tattha vÈsaÑ kappesi. So a~gÈrakaÔÈhe aggiÑ katvÈ rattiÑ migas|karÈdÊnaÑ sadde suÓanto sayati. So “asukasmiÑ padese sÊho saddamakÈsi, asukasmiÑ byaggho”ti sallakkhetvÈ pabhÈte tattha gantvÈ vighÈsamaÑsaÑ ÈdÈya pacitvÈ khÈdati.

AthekadivasaÑ tasmiÑ pacc|sasamaye aggiÑ jÈletvÈ nisinne rÈjadhÊtÈya sarÊragandhena ÈgantvÈ byaggho tasmiÑ padese paÑsuÑ viy|hanto padare vivaramakÈsi, tena ca vivarena sÈ byagghaÑ disvÈ bhÊtÈ vissaramakÈsi. So taÑ saddaÑ sutvÈ “itthisaddo eso”ti ca sallakkhetvÈ pÈtova tattha gantvÈ “ko etthÈ”ti Èha. MÈtugÈmo sÈmÊti. KiÑ jÈtikÈsÊti. OkkÈkamahÈrÈjassa dhÊtÈ sÈmÊti3. NikkhamÈti. Na sakkÈ sÈmÊti. KiÑ kÈraÓÈti. Chavirogo me atthÊti. So sabbaÑ pavattiÑ pucchitvÈ khattiyamÈnena anikkhamantiÑ “ahampi khattiyo”ti attano khattiyabhÈvaÑ jÈnÈpetvÈ nisseÓiÑ datvÈ uddharitvÈ attano vasanokÈsaÑ netvÈ sayaÑ paribhuttabhesajjÈniyeva datvÈ nacirasseva arogaÑ suvaÓÓavaÓÓaÑ katvÈ tÈya saddhiÑ saÑvÈsaÑ kappesi. SÈ paÔhamasaÑvÈseneva gabbhaÑ gaÓhitvÈ dve putte vijÈyi, punapi dveti evaÑ soÄasakkhattumpi vijÈyi. EvaÑ dvattiÑsa bhÈtaro ahesuÑ. Te anupubbena vuÉÉhippatte pitÈ sabbasippÈni sikkhÈpesi.

AthekadivasaÑ eko RÈmaraÒÒo nagaravÈsÊ vanacarako pabbate ratanÈni gavesanto rÈjÈnaÑ disvÈ saÒjÈnitvÈ Èha “jÈnÈmahaÑ deva tumhe”ti. Tato naÑ rÈjÈ sabbaÑ pavattiÑ pucchi. TasmiÑ yeva ca khaÓe te dÈrakÈ ÈgamiÑsu. So te disvÈ “ke ime”ti Èha. “PuttÈ me”ti ca vutte tesaÑ mÈtikavaÑsaÑ pucchitvÈ “laddhaÑ dÈni ______________________________________________________________ 1. KuÔÔharogo (Ka) 2. Orodhehi ca nÈÔakehi ca (SÊ, SyÈ) 3. DhÊtamhÊti (SyÈ), dhÊtÈmhÊti (Ka)

234 DÊghanikÈya

me pÈbhatan”ti nagaraÑ gantvÈ raÒÒo Èrocesi. So “pitaraÑ ÈnayissÈmÊ”ti catura~giniyÈ senÈya tattha gantvÈ pitaraÑ vanditvÈ “rajjaÑ deva sampaÔicchÈ”ti yÈci. So “alaÑ tÈta na tattha gacchÈmi, idheva me imaÑ rukkhaÑ apanetvÈ nagaraÑ mÈpehÊ”ti Èha. So tathÈ katvÈ tassa nagarassa kolarukkhaÑ apanetvÈ katattÈ Kolanagaranti ca byagghapathe katattÈ Byagghapathanti1 cÈti dve nÈmÈni ÈropetvÈ2 pitaraÑ vanditvÈ attano nagaraÑ agamÈsi.

Tato vayappatte kumÈre mÈtÈ Èha “tÈtÈ tumhÈkaÑ KapilavatthuvÈsino SakyÈ mÈtulÈ santi3. MÈtuladhÊtÈnaÑ pana vo evar|paÑ nÈma kesaggahaÓaÑ hoti, evar|paÑ dussagahaÓaÑ. YadÈ tÈ nhÈnatitthaÑ Ègacchanti, tadÈ gantvÈ yassa yÈ ruccati, so taÑ gaÓhat|”ti. Te tatheva4 gantvÈ tÈsu nhatvÈ sÊsaÑ sukkhÈpayamÈnÈsu yaÑ yaÑ icchiÑsu, taÑ taÑ gahetvÈ nÈmaÑ sÈvetvÈ agamiÑsu. SakyarÈjÈno sutvÈ “hotu bhaÓe amhÈkaÑ ÒÈtakÈ eva te”ti tuÓhÊ ahesuÑ. AyaÑ SakyakoliyÈnaÑ uppatti. EvaÑ tesaÑ SakyakoliyÈnaÑ aÒÒamaÒÒaÑ ÈvÈhavivÈhaÑ karontÈnaÑ yÈva BuddhakÈlÈ anupacchinnova vaÑso Ègato. Tattha BhagavÈ SakyavaÑsaÑ dassetuÑ “te raÔÔhasmÈ pabbÈjitÈ Himavantapasse pokkharaÓiyÈ tÊre”ti-ÈdimÈha. Tattha sammantÊti vasanti. SakyÈ vata bhoti raÔÔhasmÈ pabbÈjitÈ araÒÒe vasantÈpi jÈtisambhedamakatvÈ kulavaÑsaÑ anurakkhituÑ SakyÈ5 samatthÈ, paÔibalÈti attho. Tadaggeti taÑ aggaÑ katvÈ, tato paÔÔhÈyÈti attho. So ca nesaÑ pubbapurisoti so OkkÈko rÈjÈ etesaÑ pubbapuriso. Natthi etesaÑ gahapativaÑsena sambhedamattampÊti.

EvaÑ SakyavaÑsaÑ pakÈsetvÈ idÈni AmbaÔÔhavaÑsaÑ pakÈsento “raÒÒo kho panÈ”ti-ÈdimÈha. KaÓhaÑ nÈma janesÊti kÈÄavaÓÓaÑ antokucchiyaÑyeva saÒjÈtadantaÑ par|ÄhamassudÈÔhikaÑ6 puttaÑ vijÈyi. PabyÈhÈsÊti “yakkho jÈto pisÈco jÈto”ti bhayena palÈyitvÈ dvÈraÑ pidhÈya Ôhitesu gharamÈnusakesu ito cito ca vicaranto “dhovatha man”ti-ÈdÊni vadanto uccÈsaddamakÈsi. ______________________________________________________________ 1. Byagghapajjanti (SÊ) 2. KÈretvÈ (Ka) 3. Honti (SÊ) 4. Te tattha (SyÈ) 5. SakkÈ (Ka) 6. Par|ÄhakesamassudÈÔhikaÑ (SyÈ)


268. Te mÈÓavakÈ BhagavantaÑ etadavocunti attano upÈrambhamocanatthÈya etaÑ “mÈ bhavan”ti-ÈdivacanaÑ avocuÑ. TesaÑ kira etadahosi “ambaÔÔho amhÈkaÑ Ècariyassa jeÔÔhantevÈsÊ, sace mayaÑ evar|pe ÔhÈne ekadvevacanamattampi na vakkhÈma, ayaÑ no Ècariyassa santike amhe paribhindissatÊ”ti upÈrambhamocanatthaÑ evaÑ avocuÑ, cittena panassa nimmadabhÈvaÑ Èka~khanti. AyaÑ kira mÈnanissitattÈ tesampi appiyova. KalyÈÓavÈkkaraÓoti madhuravacano. AsmiÑ vacaneti attanÈ uggahite vedattayavacane. PaÔimantetunti pucchitaÑ paÒhaÑ paÔikathetuÑ, vissajjetunti attho. EtasmiÑ vÈ dÈsiputtavacane. PaÔimantetunti uttaraÑ1 kathetuÑ. 269. Atha kho BhagavÈti atha kho BhagavÈ “sace ime mÈÓavakÈ ettha nisinnÈ evaÑ uccÈsaddaÑ karissanti, ayaÑ kathÈ pariyosÈnaÑ na gamissati. Handa ne nissadde katvÈ AmbaÔÔheneva saddhiÑ kathemÊ”ti te mÈÓavake etadavoca. Tattha mantavhoti mantayatha. MayÈ saddhiÑ paÔimantet|ti mayÈ saha kathetu. EvaÑ vutte mÈÓavakÈ cintayiÑsu “ambaÔÔho tÈva ‘dÈsiputtosÊ’ti vutte puna sÊsaÑ ukkhipituÑ nÈsakkhi. AyaÑ kho jÈti nÈma dujjÈnÈ, sace aÒÒampi kiÒci samaÓo Gotamo ‘tvaÑ dÈso’ti vakkhati, ko tena saddhiÑ aÉÉaÑ karissati. AmbaÔÔho attanÈ baddhaÑ puÔakaÑ2 attanÈva mocet|”ti attÈnaÑ parimocetvÈ tasseva upari khipantÈ “sujÈto ca bho GotamÈ”ti-ÈdimÈhaÑsu. 270. Sahadhammikoti sahetuko sakÈraÓo. AkÈmÈ byÈkÈtabboti attanÈ anicchantenapi byÈkaritabbo, avassaÑ vissajjetabboti attho. AÒÒena vÈ aÒÒaÑ paÔicarissasÊti aÒÒena vacanena aÒÒaÑ vacanaÑ paÔicarissasi ajjhottharissasi, paÔicchÈdessasÊti attho. Yo hi “kiÑ gotto tvan”ti evaÑ puÔÔho “ahaÑ tayo vede jÈnÈmÊ”ti-ÈdÊni vadati, ayaÑ aÒÒena aÒÒaÑ paÔicarati nÈma. Pakkamissasi vÈti pucchitaÑ paÒhaÑ jÈnantova akathetukÈmatÈya uÔÔhÈyÈsanÈ pakkamissasi3 vÈ. ______________________________________________________________ 1. UttariÑ (SyÈ), uttari (Ka) 2. Bandhap|ÔakaÑ (SyÈ) 3. Gamissasi (SÊ, SyÈ)

236 DÊghanikÈya

* TuÓhÊ ahosÊti samaÓo Gotamo maÑ sÈmaÑyeva dÈsiputtabhÈvaÑ kathÈpetukÈmo, sÈmaÑ kathite ca dÈso nÈma jÈtoyeva hoti. AyaÑ pana dvikkhattuÑ codetvÈ tuÓhÊ bhavissati, tato ahaÑ parivattitvÈ pakkamissÈmÊti cintetvÈ tuÓhÊ ahosi. 271. * VajiraÑ pÈÓimhi assÈti vajirapÈÓi. Yakkhoti na yo vÈ so vÈ yakkho, Sakko devarÈjÈti veditabbo. Œdittanti aggivaÓÓaÑ. Sampajjalitanti suÔÔhu pajjalitaÑ. Sajotibh|tanti1 samantato jotibh|taÑ, ekaggijÈlabh|tanti2 attho. ®hito hotÊti mahantaÑ sÊsaÑ, kandalamakuÄasadisÈ3 dÈÔhÈ bhayÈnakÈni akkhinÈsÈdÊni evaÑ vir|par|paÑ mÈpetvÈ Ôhito.

KasmÈ panesa Ègatoti? DiÔÔhivissajjÈpanatthaÑ. Api ca “ahaÒceva kho pana dhammaÑ deseyyaÑ, pare ca me na ÈjÈneyyun”ti4 evaÑ dhammadesanÈya appossukkabhÈvaÑ Èpanne Bhagavati Sakko mahÈbrahmunÈ saddhiÑ ÈgantvÈ “BhagavÈ dhammaÑ desetha, tumhÈkaÑ ÈÓÈya avattamÈne mayaÑ vattÈpessÈma, tumhÈkaÑ dhammacakkaÑ hotu, amhÈkaÑ ÈÓÈcakkan”ti paÔiÒÒaÑ akÈsi. TasmÈ “ajja AmbaÔÔhaÑ tÈsetvÈ paÒhaÑ vissajjÈpessÈmÊ”ti Ègato.

BhagavÈ ceva passati AmbaÔÔho cÈti yadi hi taÑ aÒÒepi passeyyuÑ, taÑ kÈraÓaÑ, agaru assa5, “ayaÑ samaÓo Gotamo AmbaÔÔhaÑ attano vÈde anotarantaÑ ÒatvÈ yakkhaÑ ÈvÈhetvÈ dassesi, tato AmbaÔÔho bhayena kathesÊ”ti vadeyyuÑ. TasmÈ BhagavÈ ceva passati AmbaÔÔho ca. Tassa taÑ disvÈva sakalasarÊrato sedÈ mucciÑsu, antokucchi viparivattamÈnÈ6 mahÈravaÑ viravi. So “aÒÒepi nu kho passantÊ”ti olokento kassaci lomahaÑsamattampi nÈddasa. Tato “idaÑ bhayaÑ mameva uppannaÑ, sacÈhaÑ yakkhoti vakkhÈmi, ‘kiÑ tuyhameva akkhÊni atthi, tvameva yakkhaÑ passasi, paÔhamaÑ yakkhaÑ adisvÈ samaÓena Gotamena vÈdasaÑghaÔÔe7 pakkhittova yakkhaÑ passasÊ’ti vadeyyun”ti cintetvÈ “na dÈni ______________________________________________________________ 1. SaÑjotibh|tanti (SyÈ) 2. EkaggijÈlÊbh|tanti (SyÈ) 3. KundalamakuÄasadisÈ (SyÈ, Ka) 4. DÊ 2. 32; Vi 3. 5; Ma-1. 224; SaÑ 1. 138 piÔÔhesu. * Ma-®Ôha 2. 178 piÔÔhepi. 5. Agaru (SyÈ, Ka) Ma-®Ôha 2. 179 piÔÔhe passitabbaÑ. 6. ParivattamÈnÈ (SÊ, SyÈ) 7. VÈdasaÑghÈÔe (SÊ, SyÈ)


me idha aÒÒaÑ paÔisaraÓaÑ atthi aÒÒatra samaÓÈ GotamÈ”ti maÒÒamÈno atha kho AmbaÔÔho mÈÓavo -pa- BhagavantaÑ etadavoca. 272. TÈÓaÑ gavesÊti tÈÓaÑ gavesamÈno. LeÓaÑ gavesÊti leÓaÑ gavesamÈno. SaraÓaÑ gavesÊti saraÓaÑ gavesamÈno. Ettha ca tÈyati rakkhatÊti tÈÓaÑ. NilÊyanti etthÈti leÓaÑ. SaratÊti saraÓaÑ, bhayaÑ hiÑsati viddhaÑsetÊti attho. UpanisÊditvÈti upagamma heÔÔhÈsane nisÊditvÈ. Bravit|ti vadatu.

AmbaÔÔhavaÑsakathÈ

273-274. DakkhiÓajanapadanti DakkhiÓÈpathoti pÈkaÔaÑ. Ga~gÈya dakkhiÓato pÈkaÔajanapadaÑ1. TadÈ kira DakkhiÓÈpathe bah| brÈhmaÓatÈpasÈ honti, so tattha gantvÈ ekaÑ tÈpasaÑ vattapaÔipattiyÈ ÈrÈdhesi. So tassa upakÈraÑ disvÈ Èha “ambho purisa mantaÑ te demi, yaÑ icchasi, taÑ mantaÑ gaÓhÈhÊ”ti. So Èha “na me Ècariya aÒÒena mantena kiccaÑ atthi, yassÈnubhÈvena ÈvudhaÑ na parivattati2, taÑ me mantaÑ dehÊ”ti. So “bhadraÑ3 bho”ti tassa dhanu agamanÊyaÑ ambaÔÔhaÑ nÈma vijjaÑ adÈsi, so taÑ vijjaÑ gahetvÈ tattheva vÊmaÑsitvÈ “idÈni me manorathaÑ p|ressÈmÊ”ti isivesaÑ gahetvÈ OkkÈkassa santikaÑ gato. Tena vuttaÑ “DakkhiÓajanapadaÑ gantvÈ brahmamante adhÊyitvÈ rÈjÈnaÑ OkkÈkaÑ upasa~kamitvÈ”ti.

Ettha4 brahmamanteti ÈnubhÈvasampannatÈya seÔÔhamante. Ko nevaÑ’re5 ayaÑ mayhaÑ dÈsiputtoti ko nu evaÑ are ayaÑ mama dÈsiputto. So taÑ khurappanti so rÈjÈ taÑ mÈretukÈmatÈya sannahitaÑ6 saraÑ tassa mantÈnubhÈvena neva khipituÑ na apanetuÑ sakkhi, tÈvadeva sakalasarÊre saÒjÈtasedo bhayena vedhamÈno aÔÔhÈsi.

AmaccÈti mahÈmaccÈ. PÈrisajjÈti itare parisÈvacarÈ7. Etadavocunti “DaÓÉakÊraÒÒo8 kisavacchatÈpase aparaddhassa ÈvudhavuÔÔhiyÈ sakalaraÔÔhaÑ ______________________________________________________________ 1. JanapadaÑ (SyÈ, Ka) 2. Nappavattati (SyÈ) 3. BhaddaÑ (SÊ) 4. Ettha ca (SÊ) 5. Nevare (SÊ) 6. SannihitaÑ (SÊ), sannayhati taÑ (SyÈ) 7. ParisÈ janÈ (Ka) 8. DaÓÉakiraÒÒo (SyÈ, Ka) Ma 2. 41 piÔÔhepi.

238 DÊghanikÈya

vinaÔÔhaÑ, nÈÄikero paÒcasu tÈpasasatesu Ajjuno ca A~gÊrase aparaddho pathaviÑ bhinditvÈ nirayaÑ paviÔÔho”ti cintayantÈ bhayena etaÑ “sotthi bhaddante”ti-ÈdivacanaÑ avocuÑ.

Sotthi bhavissati raÒÒoti idaÑ vacanaÑ KaÓho ciraÑ tuÓhÊ hutvÈ tato anekappakÈraÑ yÈciyamÈno “tumhÈkaÑ raÒÒÈ mÈdisassa isino khurappaÑ sannayhantena bhÈriyaÑ kammaÑ katan”ti-ÈdÊni ca vatvÈ pacchÈ abhÈsi. UndriyissatÊti bhijjissati, thusamuÔÔhi viya vippakiriyissatÊti idaÑ so “janaÑ tÈsessÈmÊ’ti musÈ bhaÓati. Sarasanthambhanamatteyeva hissa vijjÈya ÈnubhÈvo, na aÒÒatra. Ito paresupi vacanesu eseva nayo.

Pallomoti pannalomo. LomahaÑsanamattampissa na bhavissati. IdaÑ kira so “sace me rÈjÈ taÑ dÈrikaÑ dassatÊ”ti paÔiÒÒaÑ kÈretvÈ avaca. KumÈre khurappaÑ patiÔÔhapesÊti tena “saro otarat|”ti mante parivattite kumÈrassa nÈbhiyaÑ patiÔÔhapesi. DhÊtaraÑ adÈsÊti sÊsaÑ dhovitvÈ adÈsaÑ bhujissaÑ katvÈ dhÊtaraÑ adÈsi, uÄÈre ca naÑ ÔhÈne Ôhapesi. MÈ kho tumhe mÈÓavakÈti idaÑ pana BhagavÈ “ekena pakkhena AmbaÔÔho SakyÈnaÑ ÒÈti hotÊ”ti pakÈsento tassa samassÈsanatthaÑ Èha. Tato AmbaÔÔho ghaÔasatena abhisitto viya passaddhadaratho hutvÈ samassÈsetvÈ samaÓo Gotamo maÑ “tosessÈmÊ”ti1 ekena pakkhena ÒÈtiÑ karoti, Khattiyo kirÈhamasmÊti cintesi.

KhattiyaseÔÔhabhÈvavaÓÓanÈ

275. Atha kho BhagavÈ “ayaÑ AmbaÔÔho khattiyosmÊ”ti saÒÒaÑ karoti, attano akhattiyabhÈvaÑ na jÈnÈti, handa naÑ jÈnÈpessÈmÊti khattiyavaÑsaÑ dassetuÑ uttari desanaÑ vaÉÉhento “taÑ kiÑ maÒÒasi AmbaÔÔhÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha idhÈti imasmiÑ loke. BrÈhmaÓes|ti brÈhmaÓÈnaÑ antare. ŒsanaÑ vÈ udakaÑ vÈti aggÈsanaÑ vÈ aggodakaÑ vÈ. Saddheti matake uddissa katabhatte. ThÈlipÈketi ma~galÈdibhatte. YaÒÒeti yaÒÒabhatte. PÈhuneti pÈhunakÈnaÑ katabhatte, paÓÓÈkÈrabhatte vÈ. ApinussÈti api nu assa khattiyaputtassa. ŒvaÔaÑ vÈ assa anÈvaÔaÑ _______________________________________________________ 1. Na nÈsessÈmÊti (SÊ)


vÈti brÈhmaÓakaÒÒÈsu nivÈraÓaÑ bhaveyya vÈ no vÈ, brÈhmaÓadÈrikaÑ labheyya vÈ na vÈ labheyyÈti attho. Anupapannoti khattiyabhÈvaÑ apatto, aparisuddhoti attho. 276. ItthiyÈ vÈ itthiÑ karitvÈti itthiyÈ vÈ itthiÑ pariyesitvÈ. KismiÒcideva pakaraÓeti kismiÒcideva dose brÈhmaÓÈnaÑ ayutte akattabbakaraÓe. BhassapuÔenÈti bhasmapuÔena, sÊse chÈrikaÑ okiritvÈti attho. 277. * Janetasminti janitasmiÑ1, pajÈyÈti attho. Ye gottapaÔisÈrinoti ye janetasmiÑ gottaÑ paÔisaranti “ahaÑ Gotamo, ahaÑ Kassapo”ti, tesu loke gottapaÔisÈrÊsu khattiyo seÔÔho. AnumatÈ mayÈti mama sabbaÒÒutaÒÒÈÓena saddhiÑ saÑsanditvÈ desitÈ mayÈ anuÒÒÈtÈ.

PaÔhamabhÈÓavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

VijjÈcaraÓakathÈvaÓÓanÈ

278. ImÈya pana gÈthÈya “vijjÈcaraÓasampanno”ti idaÑ padaÑ sutvÈ AmbaÔÔho cintesi “vijjÈ nÈma tayo vedÈ, caraÓaÑ paÒca sÊlÈni, tayidaÑ amhÈkaÑyeva atthi, vijjÈcaraÓasampanno ce seÔÔho, mayameva seÔÔhÈ”ti niÔÔhaÑ gantvÈ vijjÈcaraÓaÑ pucchanto “katamaÑ pana taÑ bho Gotama caraÓaÑ, katamÈ ca pana sÈ vijjÈ”ti Èha. Athassa BhagavÈ taÑ brÈhmaÓasamaye siddhaÑ jÈtivÈdÈdipaÔisaÑyuttaÑ vijjÈcaraÓaÑ paÔikkhipitvÈ anuttaraÑ vijjÈcaraÓaÑ dassetukÈmo “na kho AmbaÔÔhÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha jÈtivÈdoti jÈtiÑ Èrabbha vÈdo, brÈhmaÓassevidaÑ vaÔÔati, na suddassÈti-Èdivacananti attho. Esa nayo sabbattha. JÈtivÈdavinibaddhÈti jÈtivÈde vinibaddhÈ. Esa nayo sabbattha.

Tato AmbaÔÔho “yattha dÈni mayaÑ laggissÈmÈti cintayimha, tato no samaÓo Gotamo mahÈvÈte thusaÑ dhunanto viya2 d|rameva avakkhipi. Yattha pana mayaÑ na laggÈma3, tattha no niyojesi. AyaÑ no vijjÈcaraÓasampadÈ ÒÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti cintetvÈ puna vijjÈcaraÓasampadaÑ4 pucchi. ______________________________________________________________ * SaÑ-®Ôha 1. 201 piÔÔhepi. 1. JanatasmiÑ (SÊ, SyÈ) 2. OpuÓanto viya (SÊ), utthunanto (SyÈ) 3. AlaggÈ (SÊ, SyÈ) 4. VijjÈcaraÓaÑ (SÊ, SyÈ)

240 DÊghanikÈya

Athassa BhagavÈ samudÈgamato pabhuti vijjÈcaraÓaÑ dassetuÑ “idha AmbaÔÔha TathÈgato”ti-ÈdimÈha. 279. Ettha ca BhagavÈ caraÓapariyÈpannampi tividhaÑ sÊlaÑ vibhajanto “idamassa hoti caraÓasmin”ti aniyyÈtetvÈ “idampissa hoti sÊlasmin”ti sÊlavaseneva niyyÈtesi. KasmÈ? Tassapi hi kiÒci kiÒci sÊlaÑ atthi, tasmÈ caraÓavasena niyyÈtiyamÈne “mayampi caraÓasampannÈ”ti tattha tattheva laggeyya. YaÑ pana tena supinepi na diÔÔhapubbaÑ tasseva vasena niyyÈtento “paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati -pa-. Idampissa hoti caraÓasmiÑ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati, idampissa hoti caraÓasmin”ti-ÈdimÈha. EttÈvatÈ aÔÔhapi samÈpattiyo “caraÓan”ti niyyÈtitÈ honti, vipassanÈÒÈÓato pana paÔÔhÈya aÔÔhavidhÈpi paÒÒÈ “vijjÈ”ti niyyÈtitÈ.

Catu-apÈyamukhakathÈvaÓÓanÈ

280. ApÈyamukhÈnÊti vinÈsamukhÈni. AnabhisambhuÓamÈnoti asampÈpuÓanto, avisahamÈno vÈ. KhÈrividhamÈdÈyÈti ettha khÈrÊti araÓÊ kamaÓÉalu sujÈ cÈmarÈdayo tÈpasaparikkhÈrÈ. Vidhoti kÈjo. TasmÈ khÈribharitaÑ kÈjamÈdÈyÈti attho. Ye pana “khÈrivividhan”ti paÔhanti, te “khÈrÊti kÈjassa nÈmaÑ, vividhanti bahukamaÓÉalu-ÈdiparikkhÈran”ti vaÓÓayanti. Pavattaphalabhojanoti patitaphalabhojano. ParicÈrakoti kappiyakaraÓapattapaÔiggahaÓapÈdadhovanÈdivattakaraÓavasena paricÈrako. KÈmaÒca guÓÈdhikopi khÊÓÈsavasÈmaÓero puthujjanabhikkhuno vuttanayena paricÈrako hoti, ayaÑ pana na tÈdiso guÓavasenapi veyyÈvaccakaraÓavasenapi lÈmakoyeva.

KasmÈ pana tÈpasapabbajjÈ sÈsanassa vinÈsamukhanti vuttÈti? YasmÈ gacchantaÑ gacchantaÑ sÈsanaÑ tÈpasapabbajjÈvasena osakkissati. ImasmiÒhi sÈsane pabbajitvÈ tisso sikkhÈ p|retuÑ asakkontaÑ lajjino sikkhÈkÈmÈ “natthi tayÈ saddhiÑ uposatho vÈ pavÈraÓÈ vÈ saÑghakammaÑ vÈ”ti jigucchitvÈ parivajjanti. So “dukkaraÑ khuradhÈr|pamaÑ sÈsane paÔipattip|raÓaÑ dukkhaÑ, tÈpasapabbajjÈ pana sukarÈ ceva bahujanasammatÈ cÈ”ti vibbhamitvÈ tÈpaso hoti. AÒÒe taÑ disvÈ “kiÑ tayÈ katan”ti pucchanti. So “bhÈriyaÑ tumhÈkaÑ sÈsane kammaÑ, idha pana sachandacÈrino


mayan”ti vadati. Sopi “yadi evaÑ ahampi ettheva pabbajÈmÊ”ti tassa anusikkhanto tÈpaso hoti. EvamaÒÒepi aÒÒepÊti kamena tÈpasÈva bahukÈ honti. TesaÑ uppannakÈle sÈsanaÑ osakkitaÑ nÈma bhavissati. Loke evar|po Buddho nÈma uppajji, tassa ÊdisaÑ nÈma sÈsanaÑ ahosÊti sutamattameva bhavissati. IdaÑ sandhÈya BhagavÈ tÈpasapabbajjaÑ sÈsanassa vinÈsamukhanti Èha.

KudÈlapiÔakanti kandam|laphalaggahaÓatthaÑ kudÈlaÒceva1 piÔakaÒca. GÈmasÈmantaÑ vÈti vijjÈcaraÓasampadÈdÊni anabhisambhuÓanto kasikammÈdÊhi ca jÊvitaÑ nipphÈdetuÑ dukkhanti maÒÒamÈno bahujanakuhÈpanatthaÑ gÈmasÈmante vÈ nigamasÈmante vÈ aggisÈlaÑ katvÈ sappiteladadhimadhuphÈÓitatilataÓÉulÈdÊhi ceva nÈnÈdÈr|hi ca homakaraÓavasena aggiÑ paricaranto acchati.

CatudvÈraÑ agÈraÑ karitvÈti catumukhaÑ pÈnÈgÈraÑ katvÈ tassa dvÈre maÓÉapaÑ katvÈ tattha pÈnÊyaÑ upaÔÔhapetvÈ ÈgatÈgate pÈnÊyena Èpucchati. Yampissa addhikÈ kilantÈ pÈnÊyaÑ pivitvÈ parituÔÔhÈ bhattapuÔaÑ2 vÈ taÓÉulÈdÊni vÈ denti, taÑ sabbaÑ gahetvÈ ambilayÈgu-ÈdÊni katvÈ bahutaraÑ ÈmisagahaÓatthaÑ3 kesaÒci annaÑ deti, kesaÒci bhattapacanabhÈjanÈdÊni. Tehipi dinnaÑ ÈmisaÑ vÈ pubbaÓÓÈdÊni vÈ4 gaÓhÈti, tÈni vaÉÉhiyÈ payojeti. EvaÑ vaÉÉhamÈnavibhavo gomahiÑsadÈsÊdÈsapariggahaÑ karoti, mahantaÑ kuÔumbaÑ saÓÔhapeti. ImaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ “catudvÈraÑ agÈraÑ karitvÈ acchatÊ”ti. “TamahaÑ yathÈsatti yathÈbalaÑ paÔip|jessÈmÊ”ti idaÑ panassa paÔipattimukhaÑ. IminÈ hi mukhena so evaÑ paÔipajjatÊti. EttÈvatÈ ca BhagavatÈ sabbÈpi tÈpasapabbajjÈ niddiÔÔhÈ honti.

KathaÑ? AÔÔhavidhÈ hi tÈpasÈ saputtabhariyÈ uÒchÈcariyÈ anaggipakkikÈ asÈmapÈkÈ5 asmamuÔÔhikÈ6 dantavakkalikÈ pavattaphalabhojanÈ7 paÓÉupalÈsikÈti. Tattha ye KeÓiyajaÔilo8 viya kuÔumbaÑ saÓÔhapetvÈ vasanti, te saputtabhariyÈ nÈma. ______________________________________________________________ 1. KuddÈlaÒceva (SÊ, SyÈ) 2. ParibhuttabhattapuÔaÑ (SyÈ), tuÔÔhÈya bhattapuÔaÑ (Ka) 3. Œmisasa~gahaÓatthaÑ (SyÈ) 4. PubbaÓÓÈparaÓÓÈdÊni vÈ (SÊ, SyÈ) 5. AsÈmapÈkikÈ(SÊ) 6. AyamuÔÔhikÈ (SyÈ, Ka) 7. Pavattaphalabhojino (SÊ) 8. KeniyajaÔilo (SÊ, Ka) Vi 3. 342 piÔÔhe passitabbaÑ.

242 DÊghanikÈya

Ye pana “saputtadÈrabhÈvo nÈma pabbajitassa ayutto”ti lÈyanamaddanaÔÔhÈnesu vÊhimuggamÈsatilÈdÊni sa~kaÉÉhitvÈ pacitvÈ paribhuÒjanti, te uÒchÈcariyÈ nÈma.

Ye “khalena khalaÑ vicaritvÈ vÊhiÑ ÈharitvÈ koÔÔetvÈ paribhuÒjanaÑ nÈma ayuttan”ti gÈmanigamesu taÓÉulabhikkhaÑ gahetvÈ pacitvÈ paribhuÒjanti, te anaggipakkikÈ nÈma.

Ye pana “kiÑ pabbajitassa sÈmapÈkenÈ”ti gÈmaÑ pavisitvÈ pakkabhikkhameva gaÓhanti, te asÈmapÈkÈ nÈma.

Ye “divase divase bhikkhÈpariyeÔÔhi nÈma dukkhÈ pabbajitassÈ”ti muÔÔhipÈsÈÓena ambÈÔakÈdÊnaÑ rukkhÈnaÑ tacaÑ koÔÔetvÈ khÈdanti, te asmamuÔÔhikÈ nÈma.

Ye pana “pÈsÈÓena tacaÑ koÔÔetvÈ vicaraÓaÑ nÈma dukkhan”ti danteheva ubbÈÔetvÈ khÈdanti, te dantavakkalikÈ nÈma.

Ye “dantehi ubbÈÔetvÈ khÈdanaÑ nÈma dukkhaÑ pabbajitassÈ”ti leÉÉudaÓÉÈdÊhi paharitvÈ patitÈni phalÈni paribhuÒjanti, te pavattaphalabhojanÈ nÈma.

Ye pana “leÉÉudaÓÉÈdÊhi pÈtetvÈ paribhogo nÈma asÈruppo pabbajitassÈ”ti sayaÑ patitÈneva pupphaphalapaÓÉupalÈsÈdÊni khÈdantÈ yÈpenti, te paÓÉupalÈsikÈ nÈma.

Te tividhÈ ukkaÔÔhamajjhimamudukavasena. Tattha ye nisinnaÔÔhÈnato anuÔÔhÈya hatthena pÈpuÓanaÔÔhÈneva patitaÑ gahetvÈ khÈdanti, te ukkaÔÔhÈ. Ye ekarukkhato aÒÒaÑ rukkhaÑ na gacchanti, te majjhimÈ. Ye taÑ taÑ rukkham|laÑgantvÈ pariyesitvÈ khÈdanti, te mudukÈ.

ImÈ pana aÔÔhapi tÈpasapabbajjÈ imÈhi cat|hi yeva sa~gahaÑ gacchanti. KathaÑ? EtÈsu hi saputtabhariyÈ ca uÒchÈcariyÈ ca agÈraÑ bhajanti. AnaggipakkikÈ ca asÈmapÈkÈ ca agyÈgÈraÑ bhajanti. AsmamuÔÔhikÈ ca dantavakkalikÈ ca kandam|laphalabhojanaÑ bhajanti. PavattaphalabhojanÈ ca paÓÉupalÈsikÈ ca pavattaphalabhojanaÑ bhajanti. Tena vuttaÑ “ettÈvatÈ ca BhagavatÈ sabbÈpi tÈpasapabbajjÈ niddiÔÔhÈ hontÊ”ti.


281-282. IdÈni BhagavÈ sÈcariyakassa AmbaÔÔhassa vijjÈcaraÓasampadÈya apÈyamukhampi appattabhÈvaÑ dassetuÑ “taÑ kiÑ maÒÒasi AmbaÔÔhÈ”ti-ÈdimÈha. TaÑ uttÈnatthameva. AttanÈ ÈpÈyikopi aparip|ramÈnoti attanÈ vijjÈcaraÓasampadÈya ÈpÈyikenÈpi aparip|ramÈnena.

Pubbaka-isibhÈvÈnuyogavaÓÓanÈ

283. Dattikanti dinnakaÑ. SammukhÊbhÈvampi na dadÈtÊti kasmÈ na dadÈti. So kira sammukhÈvaÔÔaniÑ nÈma vijjaÑ jÈnÈti. YadÈ rÈjÈ mahÈrahena ala~kÈrena ala~kato hoti, tadÈ raÒÒo samÊpe ÔhatvÈ tassa ala~kÈrassa nÈmaÑ gaÓhÈti. Tassa rÈjÈ nÈme gahite “na demÊ”ti vattuÑ na sakkoti. DatvÈ puna chaÓadivase “ala~kÈraÑ ÈharathÈ”ti vatvÈ “natthi deva tumhehi brÈhmaÓassa dinno”ti vutto “kasmÈ me dinno”ti pucchi. Te amaccÈ so brÈhmaÓo sammukhÈ ÈvaÔÔanimÈyaÑ jÈnÈti. TÈya tumhe ÈvaÔÔetvÈ gahetvÈ gacchatÊti ÈhaÑsu. Apare raÒÒÈ saha tassa atisahÈyabhÈvaÑ asahantÈ ÈhaÑsu “deva etassa brÈhmaÓassa sarÊre sa~khapalitakuÔÔhaÑ1 nÈma atthi, tumhe etaÑ disvÈva Èli~gatha parÈmasatha, idaÒca kuÔÔhaÑ nÈma kÈyasaÑsaggavasena anugacchati, mÈ evaÑ karothÈ”ti. Tato paÔÔhÈya tassa rÈjÈ sammukhÊbhÈvaÑ na deti.

YasmÈ pana so brÈhmaÓo paÓÉito khattavijjÈya2 kusalo, tena saha mantetvÈ katakammaÑ nÈma na virujjhati. TasmÈ sÈÓipÈkÈrassa anto ÔhatvÈ bahi Ôhitena tena saddhiÑ manteti. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “tirodussantena mantetÊ”ti. Tattha tirodussantenÈti tirodussena3. Ayameva vÈ pÈÔho. Dhammikanti anavajjaÑ. PayÈtanti abhiharitvÈ dinnaÑ. KathaÑ tassa rÈjÈti yassa raÒÒo brÈhmaÓo ÊdisaÑ bhikkhaÑ paÔiggaÓheyya, kathaÑ tassa brÈhmaÓassa so rÈjÈ sammukhÊbhÈvampi na dadeyya. AyaÑ pana adinnakaÑ mÈyÈya gaÓhati, tenassa sammukhÊbhÈvaÑ rÈjÈ na detÊti niÔÔhamettha gantabbanti ayamettha adhippÈyo. “IdaÑ pana kÈraÓaÑ ÔhapetvÈ rÈjÈnaÒceva brÈhmaÓaÒca na aÒÒo koci jÈnÈti, tadetaÑ evaÑ rahassampi paÔicchannampi ‘addhÈ sabbaÒÒ| samaÓo Gotamo’ti niÔÔhaÑ gamissatÊ”ti BhagavÈ pakÈsesi. ______________________________________________________________ 1. Sa~khaphalitakuÔÔhaÑ (SyÈ, Ka) 2. KhettavijjÈya (SyÈ, Ka) 3. Tirodussa-antena (SyÈ)

244 DÊghanikÈya

284. IdÈni ayaÒca AmbaÔÔho, Ècariyo cassa mante nissÈya atimÈnino. Tena tesaÑ mantanissitamÈnanimmadanatthaÑ uttari desanaÑ vaÉÉhento “taÑ kiÑ maÒÒasi AmbaÔÔha, idha rÈjÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha rath|patthareti rathamhi raÒÒo ÔhÈnatthaÑ attharitvÈ sajjitapadese. Uggehi vÈti uggatuggatehi vÈ amaccehi. RÈjaÒÒehÊti anabhisittakumÈrehi. KiÒcideva mantananti asukasmiÑ dese taÄÈkaÑ vÈ mÈtikaÑ vÈ kÈtuÑ vaÔÔati, asukasmiÑ gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ nagaraÑ vÈ nivesetunti evar|paÑ pÈkaÔamantanaÑ. Tadeva mantananti yaÑ raÒÒÈ mantitaÑ, tadeva. TÈdisehiyeva sÊsukkhepabhamukkhepÈdÊhi ÈkÈrehi manteyya. RÈjabhaÓitanti yathÈ raÒÒÈ bhaÓitaÑ tassatthassa sÈdhanasamatthaÑ, sopi tassatthassa sÈdhanasamatthameva bhaÓitaÑ bhaÓatÊti attho. 285. * PavattÈroti pavattayitÈro. Yesanti yesaÑ santakaÑ. Mantapadanti vedasa~khÈtaÑ mantameva. GÊtanti aÔÔhakÈdÊhi dasahi porÈÓakabrÈhmaÓehi sarasampattivasena sajjhÈyitaÑ. Pavuttanti aÒÒesaÑ vuttaÑ, vÈcitanti attho. Samihitanti2 samupaby|ÄhaÑ3 rÈsikataÑ4, piÓÉaÑ katvÈ Ôhapitanti attho. TadanugÈyantÊti etarahi brÈhmaÓÈ taÑ tehi pubbe gÊtaÑ anugÈyanti anusajjhÈyanti. TadanubhÈsantÊti taÑ anubhÈsanti, idaÑ purimasseva vevacanaÑ. BhÈsitamanubhÈsantÊti tehi bhÈsitaÑ sajjhÈyitaÑ anusajjhÈyanti. VÈcitamanuvÈcentÊti tehi aÒÒesaÑ vÈcitaÑ anuvÈcenti.

Seyyathidanti te katameti attho. AÔÔhakoti-ÈdÊni tesaÑ nÈmÈni. Te kira dibbena cakkhunÈ oloketvÈ par|paghÈtaÑ akatvÈ KassapasammÈsambuddhassa Bhagavato pÈvacanena saha saÑsanditvÈ mante ganthiÑsu. AparÈ pare pana brÈhmaÓÈ pÈÓÈtipÈtÈdÊni pakkhipitvÈ tayo vede bhinditvÈ Buddhavacanena saddhiÑ viruddhe akaÑsu. NetaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊti yena tvaÑ isi bhaveyyÈsi, etaÑ kÈraÓaÑ na vijjati. Idha BhagavÈ yasmÈ “esa pucchiyamÈnopi attano avattharaÓabhÈvaÑ ÒatvÈ paÔivacanaÑ na dassatÊ”ti jÈnÈti, tasmÈ paÔiÒÒaÑ agahetvÈva taÑ isibhÈvaÑ paÔikkhipi. ______________________________________________________________ 1. Bedattayasa~khÈtaÑ (Ka) 2. SamÊhitanti (SÊ, SyÈ) 3. Samupabb|ÄhaÑ (SÊ) * Ma-®Ôha 3. 290; AÑ-®Ôha 3. 65 piÔÔhesupi. 4. RÈsirÈsikataÑ (SÊ)


286. IdÈni yasmÈ te porÈÓÈ dasa brÈhmaÓÈ nirÈmagandhÈ anitthigandhÈ rajojalladharÈ brahmacÈrino araÒÒÈyatane pabbatapÈdesu vanam|laphalÈhÈrÈ vasiÑsu. YadÈ katthaci gantukÈmÈ honti, iddhiyÈ ÈkÈseneva gacchanti, natthi tesaÑ yÈnena kiccaÑ. SabbadisÈsu ca nesaÑ mettÈdibrahmavihÈrabhÈvanÈva ÈrakkhÈ hoti, natthi tesaÑ pÈkÈrapurisaguttÊhi attho. IminÈ ca AmbaÔÔhena sutapubbÈ tesaÑ paÔipatti, tasmÈ imassa sÈcariyakassa tesaÑ paÔipattito ÈrakabhÈvaÑ dassetuÑ “taÑ kiÑ maÒÒasi AmbaÔÔhÈ”ti-ÈdimÈha.

Tattha vicitakÈÄakanti vicinitvÈ apanÊtakÈÄakaÑ. VeÔhakanatapassÈhÊti dussapaÔÔa dussaveÓi ÈdÊhi veÔhakehi namitaphÈsukÈhi. KuttavÈlehÊti sobhÈkaraÓatthaÑ kappetuÑ yuttaÔÔhÈnesu kappitavÈlehi. Ettha ca vaÄavÈnaÑyeva vÈlÈ kappitÈ, na rathÈnaÑ, vaÄavapayuttattÈ pana rathÈpi “kuttavÈlÈ”ti vuttÈ. UkkiÓÓaparikhÈs|ti khataparikhÈsu. OkkhittapalighÈs|ti ÔhapitapalighÈsu. Nagar|pakÈrikÈs|ti ettha upakÈrikÈti paresaÑ ÈrohanivÈraÓatthaÑ samantÈnagaraÑ pÈkÈrassa adhobhÈge katasudhÈkammaÑ vuccati. Idha pana tÈhi upakÈrikÈhi yuttÈni nagarÈneva “nagar|pakÈrikÈyo”ti adhippetÈni1. RakkhÈpentÊti tÈdisesu nagaresu vasantÈpi attÈnaÑ rakkhÈpenti. Ka~khÈti “sabbaÒÒ|, na sabbaÒÒ|”ti evaÑ saÑsayo. VimatÊti tasseva vevacanaÑ, vir|pÈ mati vinicchinituÑ2 asamatthÈti attho. IdaÑ BhagavÈ “AmbaÔÔhassa iminÈ attabhÈvena maggapÈtubhÈvo natthi, kevalaÑ divaso vÊtivattati, ayaÑ kho pana lakkhaÓapariyesanatthaÑ Ègato, tampi kiccaÑ nassarati. Handassa satijananatthaÑ nayaÑ demÊ”ti Èha.

DvelakkhaÓadassanavaÓÓanÈ

287. EvaÑ vatvÈ pana yasmÈ BuddhÈnaÑ nisinnÈnaÑ vÈ nipannÈnaÑ vÈ koci lakkhaÓaÑ pariyesituÑ na sakkoti, ÔhitÈnaÑ pana ca~kamantÈnaÑ vÈ sakkoti. ŒciÓÓaÒcetaÑ BuddhÈnaÑ lakkhaÓapariyesanatthaÑ ÈgatabhÈvaÑ ÒatvÈ uÔÔhÈyÈsanÈ ca~kamÈdhiÔÔhÈnaÑ nÈma, tena BhagavÈ uÔÔhÈyÈsanÈ bahi nikkhanto. TasmÈ “atha kho BhagavÈ”ti-Èdi vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. AdhippetÈ (SÊ, Ka) 2. VinicchetuÑ (SÊ), vinicchituÑ (SyÈ)

246 DÊghanikÈya

* SamannesÊti gavesi, “ekaÑ, dve”ti vÈ gaÓayanto samÈnayi. YebhuyyenÈti pÈyena, bahukÈni addasa, appÈni na addasÈti attho. Tato yÈni na addasa, tesaÑ dÊpanatthaÑ vuttaÑ “ÔhapetvÈ dve”ti. Ka~khatÊti “aho vata passeyyan”ti patthanaÑ uppÈdeti. VicikicchatÊti tato tato tÈni vicinanto kicchati na sakkoti daÔÔhuÑ. NÈdhimuccatÊti tÈya vicikicchÈya sanniÔÔhÈnaÑ na gacchati. Na sampasÊdatÊti tato “paripuÓÓalakkhaÓo ayan”ti Bhagavati pasÈdaÑ nÈpajjati. Ka~khÈya vÈ dubbalÈ vimati vuttÈ, vicikicchÈya majjhimÈ, anadhimuccanatÈya1 balavatÊ, asampasÈdena tehi tÊhi dhammehi cittassa kÈlusiyabhÈvo. Kosohiteti vatthikosena paÔicchanne. Vatthaguyheti a~gajÈte. Bhagavato hi varavÈraÓasseva kosohitaÑ vatthaguyhaÑ suvaÓÓavaÓÓaÑ padumagabbhasamÈnaÑ. TaÑ so vattapaÔicchannattÈ apassanto, antomukhagatÈya ca jivhÈya pah|tabhÈvaÑ asallakkhento tesu dvÊsu lakkhaÓesu ka~khÊ ahosi vicikicchÊ. 288. TathÈr|panti taÑr|paÑ. Kimettha aÒÒena vattabbaÑ, vuttametaÑ NÈgasenatthereneva MilindaraÒÒÈ puÔÔhena2–dukkaraÑ3 bhante NÈgasena BhagavatÈ katanti. KiÑ mahÈrÈjÈti. MahÈjanena hirikaraÓokÈsaÑ BrahmÈyubrÈhmaÓassa ca, antevÈsi-uttarassa4 ca, BÈvarissa antevÈsÊnaÑ soÄasabrÈhmaÓÈnaÒca5, Selassa brÈhmaÓassa ca, antevÈsÊnaÑ tisatamÈÓavÈnaÒca6 dassesi bhanteti. Na mahÈrÈja BhagavÈ guyhaÑ dassesi. ChÈyaÑ BhagavÈ dassesi. IddhiyÈ abhisa~kharitvÈ nivÈsananivatthaÑ kÈyabandhanabaddhaÑ cÊvarapÈrutaÑ chÈyÈr|pakamattaÑ dassesi mahÈrÈjÈti. ChÈyaÑ diÔÔhe sati diÔÔhaÑyeva nanu bhanteti. TiÔÔhate’taÑ mahÈrÈja, hadayar|paÑ disvÈ bujjhanakasatto bhaveyya, hadayamaÑsaÑ ninnetvÈ dasseyya SammÈsambuddhoti. Kallosi bhante NÈgasenÈti7.

NinnÈmetvÈti nÊharitvÈ. AnumasÊti kathinas|ciÑ viya katvÈ anumajji, tathÈkaraÓena cettha mudubhÈvo, kaÓÓasotÈnumasanena dÊghabhÈvo, nÈsikasotÈnumasanena tanubhÈvo, nalÈÔacchÈdanena puthulabhÈvo pakÈsitoti veditabbo. ______________________________________________________________ 1. AnadhimuccatÈya (SÊ) 2. PuÔÔhena Èha ca (Ka) 3. AtidukkaraÑ (SÊ) 4. AntevÈsÊnaÑ Uttarassa (SyÈ, Ka) Ma 2. 336 piÔÔhe passitabbaÑ. 5. Khu 1. 433; Khu 8. 5 piÔÔhesu. * Ma-®Ôha 3. 252 piÔÔhepi. 6. Ma 2. 344 piÔÔhe. 7. MilindapaÒhe 169 piÔÔhe.


289. PaÔimÈnentoti Ègamento, Ègamanamassa patthento udikkhantoti attho. 290. KathÈsallÈpoti kathÈ ca sallÈpo ca, kathanaÑ paÔikathananti attho. 291. Aho vatÈti garahavacanametaÑ. Reti idaÑ hÊÄanavasena ÈmantanaÑ. PaÓÉitakÈti tameva jigucchanto Èha. Sesapadadvayepi eseva nayo. Evar|pena kira bho puriso atthacarakenÈti idaÑ “yÈdiso tvaÑ, edise atthacarake hitakÈrake sati puriso nirayaÑyeva gaccheyya, na aÒÒatrÈ”ti imamatthaÑ sandhÈya vadati. Œsajja ÈsajjÈti ghaÔÔetvÈ ghaÔÔetvÈ. Amhepi evaÑ upaneyya upaneyyÈti “brÈhmaÓo kho pana AmbaÔÔha PokkharasÈtÊ”ti-ÈdÊni vatvÈ evaÑ upanetvÈ upanetvÈ paÔicchannaÑ kÈraÓaÑ ÈvikaritvÈ suÔÔhu dÈsÈdibhÈvaÑ1 ÈropetvÈ avaca, tayÈ amhe akkosÈpitÈti adhippÈyo. PadasÈyeva pavattesÊti pÈdena paharitvÈ bh|miyaÑ pÈtesi. YaÒca so pubbe Ècariyena saddhiÑ rathaÑ ÈruhitvÈ sÈrathi hutvÈ agamÈsi, tampissa ÔhÈnaÑ acchinditvÈ rathassa purato padasÈyevassa gamanaÑ akÈsi.

PokkharasÈtibuddh|pasa~kamanavaÓÓanÈ

292-296. AtivikÈloti suÔÔhu vikÈlo, sammodanÊyakathÈyapi kÈlo natthi. ŒgamÈ nukhvidha bhoti ÈgamÈ nu kho idha bho. AdhivÈset|ti sampaÔicchatu. AjjatanÈyÈti yaÑ me tumhesu kÈraÑ karoto ajja bhavissati puÒÒaÒca pÊtipÈmojjaÒca, tadatthÈya. AdhivÈsesi BhagavÈ tuÓhÊbhÈvenÈti BhagavÈ kÈya~gaÑ vÈ vÈca~gaÑ vÈ acopetvÈ abbhantareyeva khantiÑ dhÈrento tuÓhÊbhÈvena adhivÈsesi. BrÈhmaÓassa anuggahaÓatthaÑ manasÈva sampaÔicchÊti vuttaÑ hoti. 297. PaÓÊtenÈti uttamena. SahatthÈti sahatthena2. SantappesÊti suÔÔhu tappesi, paripuÓÓaÑ suhitaÑ yÈvadatthaÑ akÈsi2. ______________________________________________________________ 1. SuddadÈsÈdibhÈvaÑ (SÊ, SyÈ) 2-2. SantappetvÈti suÔÔhu tappetvÈ paripuÓÓaÑ suhitaÑ yÈvadatthaÑ katvÈ iti sabbattha dissati, (Vi-®Ôha 1. 167; Ma-®Ôha 2. 184 piÔÔhesupi), idÈni dissamÈnapÈÄiyÈ pana na

sameti.

248 DÊghanikÈya

SampavÈresÊti1 suÔÔhu pavÈresi, “alaÑ alan”ti hatthasaÒÒÈya paÔikkhipÈpesi1. BhuttÈvinti bhuttavantaÑ. OnÊtapattapÈÓinti2 pattato onÊtapÈÓiÑ, apanÊtahatthanti vuttaÑ hoti. OÓittapattapÈÓintipi pÈÔho. Tassattho, oÓittaÑ nÈnÈbh|taÑ vinÈbh|taÑ pattaÑ pÈÓito assÈti oÓittapattapÈÓi, taÑ oÓittapattapÈÓiÑ. Hatthe ca pattaÒca dhovitvÈ ekamante pattaÑ nikkhipitvÈ nisinnanti attho. EkamantaÑ nisÊdÊti BhagavantaÑ evaÑbh|taÑ ÒatvÈ ekasmiÑ okÈse nisÊdÊti attho. 298. AnupubbiÑ kathanti anupaÔipÈÔikathaÑ. ŒnupubbÊ kathÈ nÈma dÈnÈnantaraÑ sÊlaÑ sÊlÈnantaraÑ saggo, saggÈnantaraÑ maggoti etesaÑ atthÈnaÑ dÊpanakathÈ. Teneva “seyyathidaÑ dÈnakathan”ti-ÈdimÈha. OkÈranti avakÈraÑ lÈmakabhÈvaÑ. SÈmukkaÑsikÈti sÈmaÑ ukkaÑsikÈ, attanÈyeva uddharitvÈ gahitÈ, sayambhuÒÈÓena diÔÔhÈ asÈdhÈraÓÈ aÒÒesanti attho. KÈ pana sÈti? AriyasaccadesanÈ. TenevÈha “dukkhaÑ samudayaÑ nirodhaÑ maggan”ti. * Dhammacakkhunti ettha sotÈpattimaggo adhippeto, tassa uppatti-ÈkÈradassanatthaÑ “yaÑ kiÒci samudayadhammaÑ, sabbaÑ taÑ nirodhadhamman”ti Èha. TaÒhi nirodhaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ kiccavasena evaÑ sabbasa~khataÑ paÔivijjhantaÑ uppajjati.

PokkharasÈti-upÈsakattapaÔivedanÈkathÈvaÓÓanÈ

299. DiÔÔho ariyasaccadhammo etenÈti diÔÔhadhammo. Esa nayo sesapadesupi. TiÓÓÈ vicikicchÈ anenÈti tiÓÓavicikiccho. VigatÈ kathaÑkathÈ assÈti vigatakathaÑkatho. VesÈrajjappattoti visÈradabhÈvaÑ patto. Kattha? SatthusÈsane. NÈssa paro paccayo, na parassa saddhÈya3 ettha vattatÊti aparappaccayo. SesaÑ sabbattha vuttanayattÈ4 uttÈnatthattÈ ca pÈkaÔamevÈti.


AmbaÔÔhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1-1. SampavÈretvÈti suÔÔhu pavÈretvÈ, alaÑ alanti hatthasaÒÒÈya paÔikkhipÈpetvÈ iti sabbattha dissati, idÈni dissamÈnapÈÄiyÈ pana na sameti. 2. OÓÊtapattapÈÓinti (SÊ) 3. SaddhÈ (SyÈ) 4. Pubbe vuttanayattÈ (SÊ) * Ma-®Ôha 3. 65; AÑ-®Ôha 3. 215 piÔÔhesupi.

4. SoÓadaÓÉasutta 300. EvaÑ me sutaÑ -pa- A~ges|ti SoÓadaÓÉasuttaÑ. TatrÈyaÑ apubbapadavaÓÓanÈ. A~ges|ti A~gÈ nÈma a~gapÈsÈdikatÈya evaÑ laddhavohÈrÈ janapadino rÈjakumÈrÈ, tesaÑ nivÈso ekopi janapado r|Ähisaddena A~gÈti vuccati, tasmiÑ A~gesu janapade. CÈrikanti idhÈpi aturitacÈrikÈ ceva nibaddhacÈrikÈ ca adhippetÈ. TadÈ kira Bhagavato dasasahassilokadhÈtuÑ olokentassa SoÓadaÓÉo brÈhmaÓo ÒÈÓajÈlassa anto paÒÒÈyittha. Atha BhagavÈ “ayaÑ brÈhmaÓo mayhaÑ ÒÈÓajÈle paÒÒÈyati, atthi nu khvassupanissayo”ti vÊmaÑsanto addasa “mayi tattha gate etassa antevÈsino dvÈdasahÈkÈrehi brÈhmaÓassa vaÓÓaÑ bhÈsitvÈ mama santike ÈgantuÑ na dassanti. So pana tesaÑ vÈdaÑ bhinditvÈ ek|natiÑsÈya ÈkÈrehi mama vaÓÓaÑ bhÈsitvÈ maÑ upasa~kamitvÈ paÒhaÑ pucchissati. So paÒhavissajjanapariyosÈne saraÓaÑ gamissatÊ”ti, disvÈ paÒcasatabhikkhuparivÈro taÑ janapadaÑ paÔipanno. Tena vuttaÑ “a~gesu cÈrikaÑ caramÈno -pa- yena CampÈ tadavasarÊ”ti.

GaggarÈya pokkharaÓiyÈ tÊreti tassa CampÈnagarassa avid|re GaggarÈya nÈma rÈjaggamahesiyÈ1 khaÓitattÈ GaggarÈti laddhavohÈrÈ pokkharaÓÊ atthi, tassÈ tÊre samantato nÊlÈdipaÒcavaÓÓakusumapaÔimaÓÉitaÑ mahantaÑ campakavanaÑ. TasmiÑ BhagavÈ kusumagandhasugandhe campakavane viharati. TaÑ sandhÈya “GaggarÈya pokkharaÓiyÈ tÊre”ti vuttaÑ. * MÈgadhena seniyena BimbisÈrenÈti ettha so rÈjÈ MagadhÈnaÑ issarattÈ MÈgadho. MahatiyÈ senÈya samannÈgatattÈ seniyo. BimbÊti suvaÓÓaÑ, tasmÈ sÈrasuvaÓÓasadisatÈya BimbisÈroti vuccati. 301-302. Bah| bah| hutvÈ saÑhatÈti saÑghÈ, ekekissÈya disÈya saÑgho2 etesaÑ atthÊti sa~ghÊ. Pubbe nagarassa anto agaÓÈ bahi nikkhamitvÈ gaÓataÑ pattÈti gaÓÊbh|tÈ. KhattaÑ ÈmantesÊti khattÈ vuccati pucchitapaÒhe byÈkaraÓasamattho mahÈmatto, taÑ Èmantesi. Œgament|ti muhuttaÑ paÔimÈnentu, mÈ gacchant|ti vuttaÑ hoti. ______________________________________________________________ 1. RÈjamahesiyÈ (SÊ, SyÈ) Ma-®Ôha 3. 1 piÔÔhepi. * Ma-®Ôha 1. 369 piÔÔhepi. 2. SaÑghÈ (Ka) Ma-®Ôha 3. 284 piÔÔhe passitabbaÑ.

250 DÊghanikÈya

SoÓadaÓÉaguÓakathÈ

303. NÈnÈverajjakÈnanti nÈnÈvidhesu rajjesu aÒÒesu aÒÒesu KÈsikosalÈdÊsu rajjesu jÈtÈ, tÈni vÈ tesaÑ nivÈsÈ, tato vÈ ÈgatÈti nÈnÈverajjakÈ, tesaÑ nÈnÈverajjakÈnaÑ. Kenacideva karaÓÊyenÈti tasmiÑ kira nagare dvÊhi karaÓÊyehi brÈhmaÓÈ sannipatanti yaÒÒÈnubhavanatthaÑ vÈ mantasajjhÈyanatthaÑ vÈ. TadÈ ca tasmiÑ nagare yaÒÒo natthi. SoÓadaÓÉassa pana santike mantasajjhÈyanatthaÑ ete sannipatitÈ. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “kenacideva karaÓÊyenÈ”ti. Te tassa gamanaÑ sutvÈ cintesuÑ “ayaÑ SoÓadaÓÉo uttamabrÈhmaÓo1 yebhuyyena ca aÒÒe brÈhmaÓÈ samaÓaÑ GotamaÑ saraÓaÑ gatÈ, ayameva na gato. SvÈyaÑ sace tattha gamissati, addhÈ samaÓassa Gotamassa ÈvaÔÔaniyÈ mÈyÈya ÈvaÔÔito taÑ saraÓaÑ gamissati, tato etassÈpi gehadvÈre brÈhmaÓÈnaÑ asannipÈto bhavissatÊ”ti. “Handassa gamanantarÈyaÑ karomÈ”ti sammantayitvÈ tattha agamaÑsu2. TaÑ sandhÈya “atha kho te brÈhmaÓÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

Tattha iminÈpa~genÈti iminÈpi kÈraÓena. EvaÑ etaÑ kÈraÓaÑ vatvÈ puna “attano vaÓÓe bhaÒÒamÈne atussanakasatto nÈma natthi, handassa vaÓÓaÑ bhaÓanena gamanaÑ nivÈressÈmÈ”ti3 cintetvÈ “bhavaÑ hi SoÓadaÓÉo ubhato sujÈto”ti-ÈdÊni kÈraÓÈni ÈhaÑsu.

Ubhatoti dvÊhi pakkhehi. MÈtito ca pitito cÈti bhoto mÈtÈ brÈhmaÓÊ, mÈtumÈtÈ brÈhmaÓÊ, tassÈpi mÈtÈ brÈhmaÓÊ, pitÈ brÈhmaÓo, pitupitÈ brÈhmaÓo, tassÈpi pitÈ brÈhmaÓoti evaÑ bhavaÑ ubhato sujÈto mÈtito ca pitito ca. SaÑsuddhagahaÓikoti saÑsuddhÈ te mÈtugahaÓÊ, kucchÊti attho. SamavepÈkiniyÈ gahaÓiyÈti ettha pana kammajatejodhÈtu “gahaÓÊ”ti vuccati.

YÈva sattamÈ pitÈmahayugÈti ettha pitupitÈ pitÈmaho, pitÈmahassa yugaÑ pitÈmahayugaÑ. Yuganti ÈyuppamÈÓaÑ vuccati. AbhilÈpamattameva cetaÑ. Atthato pana pitÈmahoyeva pitÈmahayugaÑ. Tato uddhaÑ sabbepi pubbapurisÈ pitÈmahaggahaÓeneva gahitÈ. EvaÑ yÈva sattamo ______________________________________________________________ 1. UggatabrÈhmaÓo (SÊ, SyÈ) Ma-®Ôha 3. 284 piÔÔhepi. 2. ŒgamaÑsu (Ka) 3. NivÈremÈti (SÊ, SyÈ)


puriso, tÈva saÑsuddhagahaÓiko. Atha vÈ akkhitto anupakkuÔÔho jÈtivÈdenÈti dassenti. Akkhittoti “apanetha etaÑ, kiÑ iminÈ”ti evaÑ akkhitto anavakkhitto. AnupakkuÔÔhoti na upakkuÔÔho, na akkosaÑ vÈ nindaÑ vÈ laddhapubbo. Kena kÈraÓenÈti? JÈtivÈdena. Itipi “hÊnajÈtiko eso”ti evar|pena vacanenÈti attho.

* AÉÉhoti issaro. Mahaddhanoti mahatÈ dhanena samannÈgato. Bhavato hi gehe pathaviyaÑ paÑsuvÈlikÈ viya bahudhanaÑ, samaÓo pana Gotamo adhano bhikkhÈya udaraÑ p|retvÈ yÈpetÊti dassenti. MahÈbhogoti paÒcakÈmaguÓavasena mahÈ-upabhogo. EvaÑ yaÑ yaÑ guÓaÑ vadanti, tassa tassa paÔipakkhavasena Bhagavato aguÓaÑyeva dassemÈti maÒÒamÈnÈ vadanti.

Abhir|poti aÒÒehi manussehi abhir|po adhikar|po. DassanÊyoti divasampi passantÈnaÑ atittikaraÓato dassanayoggo. Dassaneneva cittapasÈdajananato pÈsÈdiko. PokkharatÈ vuccati sundarabhÈvo, vaÓÓassa pokkharatÈ vaÓÓapokkharatÈ, tÈya vaÓÓasampattiyÈ yuttoti attho. PorÈÓÈ panÈhu “pokkharanti sarÊraÑ vadanti, vaÓÓaÑ vaÓÓamevÈ”ti. TesaÑ matena vaÓÓo ca pokkharaÒca vaÓÓapokkharÈni. TesaÑ bhÈvo vaÓÓapokkharatÈ. Iti paramÈya vaÓÓapokkharatÈyÈti uttamena parisuddhena vaÓÓena ceva sarÊrasaÓÔhÈnasampattiyÈ cÈti attho. BrahmavaÓÓÊti seÔÔhavaÓÓÊ. ParisuddhavaÓÓesupi seÔÔhena suvaÓÓavaÓÓena samannÈgatoti attho. BrahmavacchasÊti1 mahÈbrahmuno sarÊrasadiseneva sarÊrena samannÈgato. AkhuddÈvakÈso dassanÈyÈti “bhoto sarÊre dassanassa okÈso na khuddako mahÈ, sabbÈneva te a~gapacca~gÈni dassanÊyÈneva, tÈni cÈpi mahantÈnevÈ”ti dÊpenti.

SÊlamassa atthÊti sÊlavÈ. VuddhaÑ vaddhitaÑ sÊlamassÈti vuddhasÊlÊ. VuddhasÊlenÈti vuddhena vaddhitena sÊlena. SamannÈgatoti yutto, idaÑ vuddhasÊlÊpadasseva vevacanaÑ. SabbametaÑ paÒcasÊlamattameva sandhÈya vadanti.

KalyÈÓavÈcoti-ÈdÊsu kalyÈÓÈ sundarÈ parimaÓÉalapadabyaÒjanÈ vÈcÈ assÈti kalyÈÓavÈco. KalyÈÓaÑ madhuraÑ vÈkkaraÓaÑ assÈti ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 3. 285 piÔÔhepi. 1. BrahmavaÉÉhÊti (SÊ)

252 DÊghanikÈya

kalyÈÓavÈkkaraÓo. VÈkkaraÓanti udÈharaÓaghoso. GuÓaparipuÓÓabhÈvena pure bhavÈti porÊ. Pure vÈ bhavattÈ porÊ. PoriyÈ nÈgarikitthiyÈ sukhumÈlattanena sadisÈtipi porÊ, tÈya poriyÈ. VissaÔÔhÈyÈti apalibuddhÈya sanniddhavilambitÈdi1 dosarahitÈya. AneÄagaÄÈyÈti eÄagaÄena2 virahitÈya. Yassa kassaci hi kathentassa eÄÈ gaÄanti, lÈlÈ vÈ paggharanti, kheÄaphusitÈni vÈ nikkhamanti, tassa vÈcÈ eÄagaÄaÑ nÈma hoti, tabbiparitÈyÈti attho. Atthassa viÒÒÈpaniyÈti ÈdimajjhapariyosÈnaÑ pÈkaÔaÑ katvÈ bhÈsitatthassa viÒÒÈpanasamatthÈya.

* JiÓÓoti jarÈjiÓÓatÈya jiÓÓo. Vuddhoti a~gapacca~gÈnaÑ vuddhimariyÈdappatto. Mahallakoti jÈtimahallakatÈya samannÈgato. CirakÈlappasutoti vuttaÑ hoti. Addhagatoti addhÈnaÑ gato, dve tayo rÈjaparivaÔÔe atÊtoti adhippÈyo. Vayo-anuppattoti pacchimavayaÑ sampatto, pacchimavayo nÈma vassasatassa pacchimo tatiyabhÈgo.

Api ca jiÓÓoti porÈÓo, cirakÈlappavattakulanvayoti vuttaÑ hoti. Vuddhoti sÊlÈcÈrÈdiguÓavuddhiyÈ yutto. Mahallakoti vibhavamahantatÈya samannÈgato. Addhagatoti maggappaÔipanno brÈhmaÓÈnaÑ vatacariyÈdi3 mariyÈdaÑ avÊtikkamma caraÓasÊlo. Vayo-anuppattoti jÈtivuddhabhÈvampi antimavayaÑ anuppatto.

BuddhaguÓakathÈ

304. EvaÑ vutteti evaÑ tehi brÈhmaÓehi vutte. SoÓadaÓÉo “ime brÈhmaÓÈ jÈti-ÈdÊhi mama vaÓÓaÑ vadanti, na kho pana metaÑ yuttaÑ attano vaÓÓe rajjituÑ, HandÈhaÑ etesaÑ vÈdaÑ bhinditvÈ samaÓassa Gotamassa mahantabhÈvaÑ ÒÈpetvÈ etesaÑ tattha gamanaÑ karomÊ”ti cintetvÈ “tena hi bho mamapi suÓÈthÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha yepi “ubhato sujÈto”ti-Èdayo attano guÓehi sadisÈ guÓÈ, ______________________________________________________________ 1. SandiÔÔhavilambitÈdi (Ka) sandindhavilambitÈdi (DÊ-®Ê 1. 315 piÔÔhe) 2. ElagaÄena (SÊ) * Vi-®Ôha 1. 101 piÔÔhepi. 3. VattacariyÈdi (SyÈ)


tepi. “Ko cÈhaÑ, ke ca samaÓassa Gotamassa jÈtisampatti-Èdayo guÓÈ”ti attano guÓehi uttaritareyeva maÒÒamÈno, itare pana ekanteneva Bhagavato mahantabhÈvadÊpanatthaÑ1 pakÈseti.

Mayameva arahÈmÈti evaÑ niyÈmentovettha idaÑ dÊpeti “yadi guÓamahantatÈya upasa~kamitabbo nÈma hoti. YathÈ hi SineruÑ upanidhÈya sÈsapo, mahÈsamuddaÑ upanidhÈya gopadakaÑ, sattasu mahÈsaresu udakaÑ upanidhÈya ussÈvabindu paritto lÈmako, evameva samaÓassa Gotamassa jÈtisampatti-Èdayopi guÓe upanidhÈya amhÈkaÑ guÓÈ parittÈ lÈmakÈ, tasmÈ mayameva arahÈma taÑ bhavantaÑ GotamaÑ dassanÈya upasa~kamitun”ti.

MahantaÑ ÒÈtisaÑghaÑ ohÈyÈti mÈtipakkhe asÊtikulasahassÈni pitipakkhe asÊtikulasahassÈnÊti evaÑ saÔÔhikulasatasahassaÑ ohÈya pabbajito.

Bh|migataÒca vehÈsaÔÔhaÒcÈti ettha rÈja~gaÓe ceva uyyÈne ca sudhÈmaÔÔhapokkharaÓiyo sattaratanÈnaÑ p|retvÈ2 bh|miyaÑ ÔhapitaÑ dhanaÑ bh|mitaÑ nÈma, pÈsÈdaniy|hÈdayo parip|retvÈ3 ÔhapitaÑ vehÈsaÔÔhaÑ nÈma. EtaÑ tÈva kulapariyÈyena ÈgataÑ. TathÈgatassa pana3 jÈtadivaseyeva Sa~kho Elo Uppalo PuÓÉarÊkoti cattÈro nidhayo uggatÈ. Tesu Sa~kho gÈvutiko, Elo aÉÉhayojaniko, Uppalo tigÈvutiko, PuÓÉarÊko yojaniko. Tesupi gahitaÑ gahitaÑ p|ratiyeva, iti BhagavÈ pah|taÑ hiraÒÒasuvaÓÓaÑ ohÈya pabbajitoti veditabbo.

* Daharova samÈnoti taruÓova samÈno. SusukÈÄakesoti suÔÔhu kÈÄakeso, aÒjanavaÓÓasadisakeso hutvÈ vÈti attho. BhadrenÈti bhaddakena. PaÔhamena vayasÈti tiÓÓaÑ vayÈnaÑ paÔhamavayena. AkÈmakÈnanti anicchamÈnÈnaÑ. AnÈdaratthe sÈmivacanaÑ. Ass|ni mukhe etesanti assumukhÈ, tesaÑ assumukhÈnaÑ, assukilinnamukhÈnanti attho. ______________________________________________________________ 1. GuÓamahantabhÈvadÊpanatthaÑ (SyÈ) 2. Sattaratanap|rÈ katvÈ (SÊ, SyÈ) 3. Nayy|hÈdayopi p|retvÈ (SÊ), niy|hÈdayo pana p|retvÈ (SyÈ) * Ma-®Ôha 1. 356; Ma-®Ôha 2. 76; AÑ-®Ôha 2. 44 piÔÔhesupi.

254 DÊghanikÈya

RudantÈnanti kanditvÈ rodamÈnÈnaÑ. AkhuddÈvakÈsoti ettha Bhagavato aparimÈÓoyeva dassanÈya okÈsoti veditabbo.

* TatridaÑ vatthu–RÈjagahe kira aÒÒataro brÈhmaÓo “samaÓassa Gotamassa pamÈÓaÑ gahetuÑ na sakkotÊ”ti sutvÈ Bhagavato piÓÉÈya pavisanakÈle saÔÔhihatthaÑ veÄuÑ gahetvÈ nagaradvÈrassa bahi ÔhatÈ sampatte Bhagavati veÄuÑ gahetvÈ samÊpe aÔÔhÈsi. VeÄu Bhagavato jÈÓukamattaÑ pÈpuÓi. Puna divase dve veÄ| ghaÔetvÈ samÊpe aÔÔhÈsi. BhagavÈpi dvinnaÑ veÄ|naÑ upari kaÔimattameva paÒÒÈyamÈno “brÈhmaÓa kiÑ karosÊ”ti Èha. TumhÈkaÑ pamÈÓaÑ gaÓhÈmÊti. “BrÈhmaÓa sacepi tvaÑ sakalacakkavÈÄagabbhaÑ p|retvÈ Ôhite veÄ| ghaÔetvÈ Ègamissasi, neva me pamÈÓaÑ gahetuÑ sakkhissasi. Na hi mayÈ cattÈri asa~khyeyÈni, kappasatasahassaÒca tathÈ pÈramiyo p|ritÈ, yathÈ me paro pamÈÓaÑ gaÓheyya, atulo brÈhmaÓa TathÈgato appameyyo”ti vatvÈ Dhammapade gÈthamÈha–

“Te tÈdise p|jayato, nibbute akutobhaye. Na sakkÈ puÒÒaÑ sa~khÈtuÑ, imettamapi kenacÊ”ti1.

GÈthÈpariyosÈne caturÈsÊtipÈÓasahassÈni amataÑ piviÑsu.

* Aparampi vatthu–RÈhu kira Asurindo cattÈri yojanasahassÈni, aÔÔha ca yojanasatÈni ucco. BÈhantaramassa dvÈdasa yojanasatÈni. Bahalantarena cha yojanasatÈni. HatthatalapÈdatalÈnaÑ puthulato tÊÓi yojanasatÈni. A~gulipabbÈni paÓÓÈsa yojanÈni. BhamukantaraÑ paÓÓÈsayojanaÑ. MukhaÑ dviyojanasataÑ tiyojanasatagambhÊraÑ tiyojanasataparimaÓÉalaÑ. GÊvÈ tiyojanasataÑ. NalÈÔaÑ tiyojanasataÑ. SÊsaÑ navayojanasataÑ. So “ahaÑ uccosmi SatthÈraÑ onamitvÈ oloketuÑ na sakkhissÈmÊ”ti cintetvÈ nÈgacchi2. So ekadivasaÑ Bhagavato vaÓÓaÑ sutvÈ “yathÈkathaÒca3 olokessÈmÊ”ti Ègato.

Atha BhagavÈ tassajjhÈsayaÑ viditvÈ “cat|su iriyÈpathesu katarena dassessÈmÊ”ti cintetvÈ “Ôhitako nÈma nÊcopi ucco viya paÒÒÈyati, ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 42; Khu 3. 147 piÔÔhesu. 2. Na sakkhissÈmÊti nÈgacchati (SÊ, SyÈ) 3. YathÈ kathaÒci (SÊ) * SaÑ-®Ôha 1. 101 piÔÔhepi passitabbaÑ.


nipannovassa1 attÈnaÑ dassessÈmÊ”ti “Œnanda gandhakuÔipariveÓe maÒcakaÑ paÒÒÈpehÊ”ti vatvÈ tattha sÊhaseyyaÑ kappesi. RÈhu ÈgantvÈ nipannaÑ BhagavantaÑ gÊvaÑ unnÈmetvÈ nabhamajjhe puÓÓacandaÑ viya ullokesi. “KimidaÑ AsurindÈ”ti ca vutte “BhagavÈ onamitvÈ oloketuÑ na sakkhissÈmÊ”ti nÈgacchinti. Na mayÈ Asurinda adhomukhena pÈramiyo p|ritÈ, uddhaggameva katvÈ dÈnaÑ dinnanti. TaÑ divasaÑ RÈhu saraÓaÑ agamÈsi. EvaÑ BhagavÈ akhuddÈvakÈso dassanÈya.

CatupÈrisuddhisÊlena sÊlavÈ, taÑ pana sÊlaÑ ariyaÑ uttamaÑ parisuddhaÑ. TenÈha “ariyasÊlÊ”ti. TadetaÑ anavajjaÔÔhena kusalaÑ. TenÈha “kusalasÊlÊ”ti. KusalasÊlenÈti idamassa vevacanaÑ.

Bah|naÑ ÈcariyapÈcariyoti Bhagavato ekekÈya dhammadesanÈya caturÈsÊtipÈÓasahassÈni aparimÈÓÈpi devamanussÈ maggaphalÈmataÑ pivanti, tasmÈ bah|naÑ Ècariyo. SÈvakaveneyyÈnaÑ pana pÈcariyoti.

KhÊÓakÈmarÈgoti ettha kÈmaÑ Bhagavato sabbepi kilesÈ khÊÓÈ, brÈhmaÓo pana te na jÈnÈti. Attano jÈnanaÔÔhÈneyeva guÓaÑ katheti. VigatacÈpalloti “pattamaÓÉanÈ cÊvaramaÓÉanÈ senÈsanamaÓÉanÈ imassa vÈ2 p|tikÈyassa -pa- keÄanÈ paÔikeÄanÈ”ti3 evaÑ vuttacÈpallÈ virahito.

ApÈpapurekkhÈroti apÈpe nava lokuttaradhamme purato katvÈ vicarati. BrahmaÒÒÈya pajÈyÈti SÈriputtamoggallÈnamahÈkassapÈdibhedÈya brÈhmaÓapajÈya, etissÈya ca pajÈya purekkhÈro. AyaÒhi pajÈ samaÓaÑ GotamaÑ purakkhatvÈ4 caratÊti attho. Api ca apÈpapurekkhÈroti na pÈpaÑ purekkhÈro na pÈpaÑ purato katvÈ carati, na pÈpaÑ icchatÊti attho. Kassa brahmaÒÒÈya pajÈya. AttanÈ saddhiÑ paÔiviruddhÈyapi brÈhmaÓapajÈya aviruddho hitasukhatthikoyevÈti vuttaÑ hoti.

TiroraÔÔhÈti pararaÔÔhato. TirojanapadÈti parajanapadato. PaÒhaÑ pucchituÑ ÈgacchantÊti khattiyapaÓÉitÈdayo ceva devabrahmanÈgagandhabbÈdayo ______________________________________________________________ 1. Nipanno cassa (SÊ), nipanno panassa (SyÈ) 2. Imassa ca (Ka) 3. KelÈyanÈti (SyÈ) Abhi 2. 365 piÔÔhe. 4. PurakkhitvÈ (Ka)

256 DÊghanikÈya

ca “paÒhe abhisa~kharitvÈ pucchissÈmÈ”ti Ègacchanti. Tattha keci pucchÈya vÈ dosaÑ, vissajjanasampaÔicchane vÈ asamatthataÑ sallakkhetvÈ apucchitvÈva tuÓhÊ nisÊdanti. Keci pucchanti. KesaÒci BhagavÈ pucchÈya ussÈhaÑ janetvÈ vissajjeti. EvaÑ sabbesampi tesaÑ vimatiyo tÊraÑ patvÈ mahÈsamuddassa |miyo viya BhagavantaÑ patvÈ bhijjanti.

Ehi svÈgatavÈdÊti1 devamanussapabbajitagahaÔÔhesu taÑ taÑ attano santikaÑ ÈgataÑ “ehi svÈgatan”ti evaÑ vadatÊti attho. Sakhiloti tattha katamaÑ sÈkhalyaÑ. “YÈ sÈ vÈcÈ nelÈ kÈÓÓasukhÈ”ti-ÈdinÈ * nayena vuttasÈkhalyena samannÈgato, muduvacanoti attho. Sammodakoti paÔisanthÈrakusalo, ÈgatÈgatÈnaÑ catunnaÑ parisÈnaÑ “kacci bhikkhave khamanÊyaÑ, kacci yÈpanÊyan”ti-ÈdinÈ nayena sabbaÑ addhÈnadarathaÑ v|pasamento viya paÔhamataraÑ sammodanÊyaÑ kathaÑ kattÈti attho. AbbhÈkuÔikoti yathÈ ekacce parisaÑ patvÈ thaddhamukhÈ sa~kuÔitamukhÈ honti, na ediso, parisadassanena panassa bÈlÈtapasamphassena2 viya padumaÑ mukhapadumaÑ vikasati puÓÓacandasassirikaÑ hoti. UttÈnamukhoti yathÈ ekacce nikkujjitamukhÈ viya sampattÈya parisÈya na kiÒci kathenti, atidullabhakathÈ honti, na evar|po. SamaÓo pana Gotamo sulabhakatho. Na tassa santikaÑ ÈgatÈgatÈnaÑ “kasmÈ mayaÑ idhÈgatÈ”ti vippaÔisÈro uppajjati, dhammaÑ pana sutvÈ attamanÈva hontÊti dasseti. PubbabhÈsÊti bhÈsanto ca paÔhamataraÑ bhÈsati, taÒca kho kÈlayuttaÑ pamÈÓayuttaÑ atthanissitameva bhÈsati, na niratthakakathaÑ.

Na tasmiÑ gÈme vÈti yattha kira BhagavÈ paÔivasati, tattha mahesakkhÈ devatÈ ÈrakkhaÑ gaÓhanti, taÑ3 nissÈya manussÈnaÑ upaddavo na hoti, paÑsupisÈcakÈdayo eva hi manusse viheÔhenti, te tÈsaÑ ÈnubhÈvena d|raÑ apakkamanti. Api ca Bhagavato mettÈbalenapi na amanussÈ manusse viheÔhenti.

Sa~ghÊti-ÈdÊsu anusÈsitabbo, sayaÑ vÈ uppÈdito saÑgho assa atthÊti sa~ghÊ, tÈdisovassa gaÓo atthÊti gaÓÊ. Purimapadasseva vÈ vevacanametaÑ. ŒcÈrasikkhÈpanavasena gaÓassa Ècariyoti ______________________________________________________________ 1. SÈgatavÈdÊti (SÊ) * Abhi 1. 260 piÔÔhe. 2. BÈlÈtapadassanena (SÊ) 3. TÈ (SyÈ, Ka)


gaÓÈcariyo. PuthutitthakarÈnanti bah|naÑ titthakarÈnaÑ, YathÈ vÈ tathÈ vÈti yena vÈ tena vÈ. AcelakÈdimattakenÈpi kÈraÓena. SamudÈgacchatÊti samantato upagacchati abhivaÉÉhati.

AtithÊ no te hontÊti te amhÈkaÑ ÈgantukÈ navakÈ, pÈhunakÈ hontÊti attho. PariyÈpuÓÈmÊti jÈnÈmi. AparimÈÓavaÓÓoti tathÈr|peneva sabbaÒÒunÈpi appameyyavaÓÓo “pageva mÈdisenÈ”ti dasseti. Vuttampi cetaÑ–

“Buddhopi Buddhassa bhaÓeyya vaÓÓaÑ, Kappampi ce aÒÒamabhÈsamÈno. KhÊyetha kappo ciradÊghamantare, VaÓÓo na khÊyetha TathÈgatassÈ”ti *. 305. IdaÑ pana Satthu guÓakathaÑ sutvÈ te brÈhmaÓÈ cintayiÑsu “yathÈ SoÓadaÓÉo brÈhmaÓo samaÓassa Gotamassa vaÓÓe bhaÓati, anomaguÓo so bhavaÑ Gotamo, evaÑ tassa guÓe jÈnamÈnena kho pana Ècariyena aticiraÑ adhivÈsitaÑ, handa naÑ anuvattÈmÈ”ti anuvattiÑsu. TasmÈ evaÑ vutte “te brÈhmaÓÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha alamevÈti yuttameva. Api puÔosenÈti puÔosaÑ vuccati pÈtheyyaÑ, taÑ gahetvÈpi1 upasa~kamituÑ yuttamevÈti attho. PuÔaÑsenÈtipi pÈÔho, tassattho, puÔo aÑse assÈti puÔaÑso, tena puÔaÑsena. AÑsena hi pÈtheyyapuÔaÑ vahantenÈpÊti vuttaÑ hoti.

SoÓadaÓÉaparivitakkavaÓÓanÈ

306-307. TirovanasaÓÉagatassÈti antovanasaÓÉe gatassa, vihÈrabbhantaraÑ paviÔÔhassÈti attho. AÒjaliÑ paÓÈmetvÈti ete2 ubhatopakkhikÈ, te evaÑ cintayiÑsu “sace no micchÈdiÔÔhikÈ codessanti ‘kasmÈ tumhe samaÓaÑ GotamaÑ vanditthÈ’ti. TesaÑ ‘kiÑ aÒjalimattakaraÓenÈpi vandanaÑ nÈma3 hotÊ’ti vakkhÈma. Sace no sammÈdiÔÔhikÈ codessanti ‘kasmÈ tumhe BhagavantaÑ na vanditthÈ’ti. ‘KiÑ sÊsena bh|miyaÑ paharanteneva vandanaÑ nÈma hoti, nanu aÒjalikammampi ______________________________________________________________ * DÊ-®Ôha 3. 61; Ma-®Ôha 3. 289; UdÈna-®Ôha 305; CariyÈpiÔaka-®Ôha 9-324; BuddhavaÑsa-®Ôha 163; ApadÈna-®Ôha 2. 91 piÔÔhesu. 1. GahetvÈ (Ka) 2. Ye te (SÊ, SyÈ) 3. VanditaÑ nÈma (SÊ)

258 DÊghanikÈya

vandanaÑ evÈ’ti vakkhÈmÈ”ti. Namagottanti “bho Gotama ahaÑ asukassa putto Datto nÈma, Mitto nÈma, idhÈgato”ti vadantÈ nÈmaÑ sÈventi nÈma. “Bho Gotama ahaÑ VÈseÔÔho nÈma, KaccÈno nÈma, idhÈgato”ti vadantÈ gottaÑ sÈventi nÈma. Ete kira daliddÈ jiÓÓÈ kulaputtÈ “parisamajjhe nÈmagottavasena pÈkaÔÈ bhavissÈmÈ”ti evamakaÑsu. Ye pana tuÓhÊbh|tÈ nisÊdiÑsu, te kerÈÔikÈ ceva andhabÈlÈ ca. Tattha kerÈÔikÈ “ekaÑ dve kathÈsallÈpepi karonto vissÈsiko hoti, atha vissÈse sati ekaÑ dve bhikkhÈ adÈtuÑ na yuttan”ti tato attÈnaÑ mocetvÈ tuÓhÊ nisÊdanti. AndhabÈlÈ aÒÒÈÓatÈyeva avakkhittamattikÈpiÓÉo viya yattha katthaci tuÓhÊbh|tÈ nisÊdanti.

BrÈhmaÓapaÒÒattivaÓÓanÈ

309. CetasÈ cetoparivitakkanti BhagavÈ “ayaÑ brÈhmaÓo ÈgatakÈlato paÔÔhÈya adhomukho thaddhagatto kiÑ1 cintayamÈno nisinno, kiÑ nu kho cintetÊ”ti Èvajjanto attano cetasÈ tassa cittaÑ aÒÒÈsi. Tena vuttaÑ “cetasÈ cetoparivitakkamaÒÒÈyÈ”ti. VihaÒÒatÊti vighÈtaÑ Èpajjati. 311. AnuviloketvÈ parisanti Bhagavato2 sakasamaye paÒhapucchanena udake miyamÈno3 ukkhipitvÈ thale Ôhapito viya samapassaddhakÈyacitto4 hutvÈ parisasa~gaÓhanatthaÑ diÔÔhisaÒjÈneneva5 “upadhÈrentu me bhonto vacanan”ti vadanto viya anuviloketvÈ parisaÑ BhagavantaÑ etadavoca. SujaÑ paggaÓhantÈnanti yaÒÒayajanatthÈya sujaÑ gaÓhantesu brÈhmaÓesu paÔhamo vÈ dutiyo vÈti attho. SujÈya diyyamÈnaÑ mahÈyÈgaÑ paÔiggaÓhantÈnanti porÈÓÈ. Iti brÈhmaÓo sakasamayavasena sammadeva paÒhaÑ vissajjesi. BhagavÈ pana visesato uttamabrÈhmaÓassa dassanatthaÑ “imesaÑ panÈ”ti-ÈdimÈha. 313. Etadavocunti sace jÈtivaÓÓamantasampanno brÈhmaÓo na hoti, atha kocarahi loke brÈhmaÓo bhavissati. NÈseti ______________________________________________________________ 1. KiÒci (SÊ) 2. BhagavatÈ (SÊ, SyÈ) 3. MiyyamÈno (SÊ), niyyamÈno (SyÈ) 4. SamassatthakÈyacitto (SÊ), passaddhakÈyacitto (SyÈ) 5. DiÔÔhisaÑvareneva (SÊ), diÔÔhisaÒcÈreneva (SyÈ)


no ayaÑ SoÓadaÓÉo, handassa vÈdaÑ paÔikkhipÈmÈti2 cintetvÈ etadavocuÑ. ApavadatÊti paÔikkhipati. AnupakkhandatÊti anupavisati. IdaÑ “sace tvaÑ pasÈdavasena samaÓaÑ GotamaÑ saraÓaÑ gantukÈmo gaccha, mÈ brÈhmaÓassa samayaÑ bhindÊ”ti adhippÈyena ÈhaÑsu. 314. EtadavocÈti imesu brÈhmaÓesu evaÑ ekappahÈreneva viravantesu “ayaÑ kathÈ pariyosÈnaÑ na gamissati, handa ne nissadde katvÈ SoÓadaÓÉeneva saddhiÑ kathemÊ”ti cintetvÈ etaÑ “sace kho tumhÈkan”ti-ÈdikaÑ vacanaÑ avoca. 315-316. SahadhammenÈti sakÈraÓena2. Samasamoti ÔhapetvÈ ekadesasamattaÑ samabhÈvena samo, sabbÈkÈrena samoti attho. Ahamassa mÈtÈpitaro jÈnÈmÊti bhaginiyÈ puttassa mÈtÈpitaro kiÑ na jÈnissati, kulakoÔiparidÊpanaÑ sandhÈyeva vadati. MusÈvÈdampi bhaÓeyyÈti atthabhaÒjanakaÑ musÈvÈdaÑ katheyya. KiÑ vaÓÓo karissatÊti abbhantare guÓe asati kiÑ karissati, kimassa brÈhmaÓabhÈvaÑ rakkhituÑ sakkhissatÊti attho. AthÈpi siyÈ puna “pakatisÊle Ôhitassa brÈhmaÓabhÈvaÑ sÈdhetÊ”ti evampi sÊlameva sÈdhessati, tasmiÒhissa asati brÈhmaÓabhÈvo nÈhosÊti sammohamattaÑ vaÓÓÈdayo. IdaÑ pana sutvÈ te brÈhmaÓÈ “sabhÈvaÑ Ècariyo Èha, akÈraÓÈva mayaÑ ujjhÈyimhÈ”ti tuÓhÊ ahesuÑ.

SÊlapaÒÒÈkathÈvaÓÓanÈ

317. Tato BhagavÈ “kathito brÈhmaÓena paÒho3, kiÑ panettha patiÔÔhÈtuÑ sakkhissati na sakkhissatÊ”ti tassa vÊmaÑsanatthaÑ “imesaÑ pana brÈhmaÓÈ”ti-ÈdimÈha. SÊlaparidhotÈti sÊlaparisuddhÈ. Yattha sÊlaÑ tattha paÒÒÈti yasmiÑ puggale sÊlaÑ, tattheva paÒÒÈ, kuto dussÊle paÒÒÈ. PaÒÒÈrahite vÈ jaÄe4 eÄam|ge kuto sÊlanti. SÊlapaÒÒÈÓanti sÊlaÒca paÒÒÈÓaÒca sÊlapaÒÒÈÓaÑ. PaÒÒÈÓanti paÒÒÈyeva. “EvametaÑ ______________________________________________________________ 1. PaÔikkhipissÈmÈti (Ka) 2. SahakÈraÓena (Ka) 3. Kathite brÈhmaÓena paÒhe (SyÈ, Ka) 4. Jale (Ka)

260 DÊghanikÈya

brÈhmaÓÈ”ti BhagavÈ brÈhmaÓassa vacanaÑ anujÈnanto Èha. Tattha sÊlaparidhotÈ paÒÒÈti catupÈrisuddhisÊlena dhotÈ. KathaÑ pana sÊlena paÒÒaÑ dhovatÊti? Yassa puthujjanassa sÊlaÑ saÔÔhi-asÊtivassÈni akhaÓÉaÑ hoti, so maraÓakÈlepi sabbakilese ghÈtetvÈ1 sÊlena paÒÒaÑ dhovitvÈ arahattaÑ gaÓhÈti. KandarasÈlapariveÓe2 MahÈsaÔÔhivassatthero viya. There kira maraÓamaÒce nipajjitvÈ balavavedanÈya nitthunante TissamahÈrÈjÈ3 “theraÑ passissÈmÊ”ti gantvÈ pariveÓadvÈre Ôhito taÑ saddaÑ sutvÈ pucchi “kassa saddo ayan”ti. Therassa nitthunanasaddoti. “PabbajjÈya saÔÔhivassena vedanÈpariggahamattampi na kataÑ, na dÈni naÑ vandissÈmÊ”ti nivattitvÈ mahÈbodhiÑ vandituÑ gato. Tato upaÔÔhÈkadaharo theraÑ Èha “kiÑ no bhante lajjÈpetha, saddhopi rÈjÈ vippaÔisÈrÊ hutvÈ na vandissÈmÊ”ti gatoti. KasmÈ Èvusoti. TumhÈkaÑ nitthunanasaddaÑ sutvÈti. “Tena hi me okÈsaÑ karothÈ”ti vatvÈ vedanaÑ vikkhambhitvÈ arahattaÑ patvÈ daharassa saÒÒaÑ adÈsi “gacchÈvuso, idÈni rÈjÈnaÑ amhe vandÈpehÊ”ti. Daharo gantvÈ “idÈni kira theraÑ vandathÈ”ti Èha. RÈjÈ saÑsumÈrapatitena4 theraÑ vandanto “nÈhaÑ ayyassa arahattaÑ vandÈmi, puthujjanabh|miyaÑ pana ÔhatvÈ rakkhitasÊlameva vandÈmÊ”ti Èha, evaÑ sÊlena paÒÒaÑ dhovati nÈma. Yassa pana abbhantare sÊlasaÑvaro natthi, ugghaÔitaÒÒutÈya pana catuppadikagÈthÈpariyosÈne paÒÒÈya sÊlaÑ dhovitvÈ saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓÈti. AyaÑ paÒÒÈya sÊlaÑ dhovati nÈma, seyyathÈpi SantatimahÈmatto. * 318. KatamaÑ pana taÑ brÈhmaÓÈti kasmÈ Èha? BhagavÈ kira cintesi “brÈhmaÓÈ brÈhmaÓasamaye paÒca sÊlÈni ‘sÊlan’ti paÒÒÈpenti, vedattaya-uggahaÓapaÒÒÈ ‘paÒÒÈ’ti”. UparivisesaÑ na jÈnanti, yann|nÈhaÑ brÈhmaÓassa uttarivisesabh|taÑ maggasÊlaÑ, phalasÊlaÑ, maggapaÒÒaÑ, phalapaÒÒaÒca dassetvÈ arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhapeyyanti. Atha naÑ kathetukamyatÈya pucchanto “katamaÑ pana taÑ brÈhmaÓa sÊlaÑ, katamÈ sÈ paÒÒÈ”ti Èha. Atha brÈhmaÓo “mayÈ sakasamayavasena paÒho vissajjito. SamaÓo pana maÑ Gotamo puna nivattitvÈ pucchati, idÈnissÈhaÑ cittaÑ paritosetvÈ ______________________________________________________________ 1. JhÈpetvÈ (Ka) * Dhammapada-®Ôha 2. 49 piÔÔhe. 2. KantakasÈra (SÊ) 3. VasabhamahÈrÈjÈ (SÊ), TissavasabhamahÈrÈjÈ (SyÈ) 4. SuÑsumÈrapatitena (SÊ)


vissajjituÑ sakkuÓeyyaÑ vÈ na vÈ, sace na sakkhissaÑ paÔhamaÑ uppannÈpi me lajjÈ bhijjissati. Asakkontassa pana ‘na sakkomÊ’ti vacane doso natthÊ”ti puna nivattitvÈ Bhagavatoyeva bhÈraÑ karonto “ettakaparamÈva mayan”ti-ÈdimÈha. Tattha ettakaparamÈti ettakaÑ sÊlapaÒÒÈÓanti vacanameva paramaÑ amhÈkaÑ, te mayaÑ ettakaparamÈ, ito paraÑ etassa bhÈsitassa atthaÑ na jÈnÈmÈti attho.

Athassa BhagavÈ sÊlapaÒÒÈya m|labh|tassa TathÈgatassa uppÈdato pabhuti sÊlapaÒÒÈÓaÑ dassetuÑ “idha brÈhmaÓa TathÈgato”ti-ÈdimÈha. Tassattho SÈmaÒÒaphale vuttanayeneva veditabbo, ayaÑ pana viseso, idha tividhampi sÊlaÑ “idampissa hoti sÊlasmin”ti evaÑ sÊlamicceva niyyÈtitaÑ, paÔhamajjhÈnÈdÊni cattÈri jhÈnÈni atthato paÒÒÈsampadÈ. EvaÑ paÒÒÈvasena pana aniyyÈtetvÈ vipassanÈpaÒÒÈya1 padaÔÔhÈnabhÈvamattena dassetvÈ vipassanÈpaÒÒÈto paÔÔhÈya paÒÒÈ niyyÈtitÈti.

SoÓadaÓÉa-upÈsakattapaÔivedanÈkathÈ

319-322. SvÈtanÈyÈti padassa attho “ajjatanÈyÈ”ti ettha vuttanayeneva veditabbo. Tena maÑ sÈ parisÈ paribhaveyyÈti tena tumhe d|ratova disvÈ ÈsanÈ vuÔÔhitakÈraÓena maÑ sÈ parisÈ “ayaÑ SoÓadaÓÉo pacchimavaye Ôhito mahallako, Gotamo pana daharo yuvÈ nattÈpissa nappahoti, so nÈma attano nattumattabhÈvampi appattassa ÈsanÈ vuÔÔhÈtÊ”ti paribhaveyya. ŒsanÈ me taÑ bhavaÑ Gotamo paccuÔÔhÈnanti mama agÈravena avuÔÔhÈnaÑ nÈma natthi, bhoganÈsanabhayena pana na vuÔÔhahissÈmi, taÑ tumhehi ceva mayÈ ca ÒÈtuÑ vaÔÔati. TasmÈ ÈsanÈ me etaÑ bhavaÑ Gotamo paccuÔÔhÈnaÑ dhÈret|ti. IminÈ kira sadiso kuhako dullabho, Bhagavati panassa agÈravaÑ nÈma natthi, tasmÈ bhoganÈsanabhayÈ2 kuhanavasena evaÑ vadati. Parapadesupi eseva nayo. DhammiyÈ kathÈyÈti-ÈdÊsu ta~khaÓÈnur|pÈya dhammiyÈ kathÈya diÔÔhadhammikasamparÈyikaÑ atthaÑ sandassetvÈ kusale dhamme samÈdapetvÈ gaÓhÈpetvÈ. Tattha naÑ samuttejetvÈ sa-ussÈhaÑ katvÈ tÈya ca sa-ussÈhatÈya aÒÒehi ca vijjamÈnaguÓehi sampahaÑsetvÈ dhammaratanavassaÑ vassitvÈ ______________________________________________________________ 1. VipassanÈdipaÒÒÈya (SÊ, SyÈ) 2. BhoganÈsanabhayena (SyÈ, Ka)

262 DÊghanikÈya

uÔÔhÈyÈsanÈ pakkÈmi. BrÈhmaÓo pana attano kuhakatÈya evampi Bhagavati dhammavassaÑ vassite visesaÑ nibbattetuÑ nÈsakkhi. Kevalamassa ÈyatiÑ nibbÈnatthÈya, vÈsanÈbhÈgiyÈya ca sabbÈ purimapacchimakathÈ ahosÊti.

Iti Suma~galavilÈsiniyÈ DÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ.

SoÓadaÓÉasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

5. K|Ôadantasutta

323. EvaÑ me sutaÑ -pa- Magadhes|ti K|ÔadantasuttaÑ. TatrÈyaÑ apubbapadavaÓÓanÈ. Magadhes|ti MagadhÈ nÈma janapadino rÈjakumÈrÈ, tesaÑ nivÈso ekopi janapado r|Ähisaddena “MagadhÈ”ti vuccati, tasmiÑ Magadhesu janapade. Ito paraÑ purimasuttadvaye vuttanayameva. AmbalaÔÔhikÈ BrahmajÈle vuttasadisÈva. K|Ôadantoti tassa brÈhmaÓassa nÈmaÑ. UpakkhaÔoti sajjito. VacchatarasatÈnÊti vacchasatÈni. UrabbhÈti taruÓameÓÉakÈ vuccanti. Ete tÈva PÈÄiyaÑ ÈgatÈyeva. PÈÄiyaÑ pana anÈgatÈnampi anekesaÑ migapakkhÊnaÑ sattasattasatÈni sampiÓÉitÈnevÈti veditabbÈni. SabbasattasatikayÈgaÑ1 kiresa yajitukÈmo hoti. Th|Ó|panÊtÈnÊti bandhitvÈ ÔhapanatthÈya y|pasa~khÈtaÑ th|ÓaÑ upanÊtÈni. 328. Tividhanti ettha vidhÈ vuccati ÔhapanÈ, tiÔÔhapananti attho. SoÄasaparikkhÈranti soÄasaparivÈraÑ. 330. PaÔivasantÊti yaÒÒÈnubhavanatthÈya paÔivasanti.

MahÈvijitarÈjayaÒÒakathÈvaÓÓanÈ

336. Bh|tapubbanti idaÑ BhagavÈ pathavÊgataÑ nidhiÑ uddharitvÈ purato rÈsiÑ karonto viya bhavapaÔicchannaÑ dassento Èha. MahÈvijitoti so kira sÈgarapariyantaÑ mahantaÑ pathavÊmaÓÉalaÑ vijini, iti mahantaÑ vijitamassÈti “MahÈvijito”tveva sa~khyaÑ agamÈsi. AÉÉhoti-ÈdÊsu yo koci attano santakena vibhavena aÉÉho hoti, ayaÑ pana na kevalaÑ aÉÉhoyeva, mahaddhano mahatÈ aparimÈÓasa~khyena dhanena samannÈgato. PaÒcakÈmaguÓavasena mahantÈ uÄÈrÈ bhogÈ assÈti mahÈbhogo. PiÓÉapiÓÉavasena ceva suvaÓÓamÈsakarajatamÈsakÈdivasena ca jÈtar|parajatassa pah|tatÈya pah|tajÈtar|parajato, anekakoÔisa~khyena jÈtar|parajatena samannÈgatoti attho. VittÊti tuÔÔhi, vittiyÈ upakaraÓaÑ vitt|pakaraÓaÑ, tuÔÔhikÈraÓanti attho. Pah|taÑ nÈnÈvidhÈla~kÈrasuvaÓÓarajatabhÈjanÈdibhedaÑ vitt|pakaraÓamassÈti pah|tavitt|pakaraÓo. Sattaratanasa~khÈtassa nidahitvÈ Ôhapitadhanassa, sabbapubbaÓÓÈparaÓÓasa~gahitassa dhaÒÒassa ca pah|tatÈya ______________________________________________________________ 1. SattasattasatikaÑ yÈgaÑ (Ka)

264 DÊghanikÈya

pah|tadhanadhaÒÒo. Atha vÈ idamassa devasikaÑ paribbayadÈnaggahaÓÈdivasena parivattanadhanadhaÒÒavasena vuttaÑ.

ParipuÓÓakosakoÔÔhÈgÈroti koso vuccati bhaÓÉÈgÈraÑ, nidahitvÈ Ôhapitena dhanena paripuÓÓakoso dhaÒÒena paripuÓÓakoÔÔhÈgÈro cÈti attho. Atha vÈ catubbidho koso hatthÊ assÈ rathÈ pattÊti1. KoÔÔhÈgÈraÑ tividhaÑ dhanakoÔÔhÈgÈraÑ vatthakoÔÔhÈgÈraÑ dhaÒÒakoÔÔhÈvÈranti, taÑ sabbampi paripuÓÓamassÈti paripuÓÓakosakoÔÔhÈgÈro. UdapÈdÊti uppajji. AyaÑ kira rÈjÈ ekadivasaÑ ratanavilokanacÈrikaÑ nÈma nikkhanto. So bhaÓÉÈgÈrikaÑ pucchi “tÈta idaÑ evaÑ bahu dhanaÑ kena saÑgharitan”ti2. TumhÈkaÑ pitupitÈmahÈdÊhi yÈva sattamÈ kulaparivaÔÔÈti. IdaÑ pana dhanaÑ saÑgharitvÈ3 te kuhiÑ gatÈti. Sabbeva te deva maraÓavasaÑ pattÈti. Attano dhanaÑ agahetvÈva gatÈ tÈtÈti. Deva kiÑ vadetha, dhanaÑ nÈmetaÑ pahÈya gamanÊyameva, no ÈdÈya gamanÊyanti. Atha rÈjÈ nivattitvÈ sirÊgabbhe nisinno “adhigatÈ kho me”ti-ÈdÊni cintesi. Tena vuttaÑ “evaÑ cetaso parivitakko udapÈdÊ”ti. 337-8. BrÈhmaÓaÑ ÈmantetvÈti kasmÈ Èmantesi? AyaÑ kirevaÑ cintesi “dÈnaÑ dentena nÈma ekena paÓÉitena saddhiÑ mantetvÈ dÈtuÑ vaÔÔati, anÈmantetvÈ katakammaÒhi pacchÈnutÈpaÑ karotÊ”ti, tasmÈ Èmantesi. Atha brÈhmaÓo cintesi “ayaÑ rÈjÈ mahÈdÈnaÑ dÈtukÈmo, janapade cassa bah| corÈ, te av|pasametvÈ dÈnaÑ dentassa khÊradadhitaÓÉulÈdike dÈnasambhÈre ÈharantÈnaÑ nippurisÈni gehÈni corÈ vilumpissanti, janapado corabhayeneva kolÈhalo4 bhavissati, tato raÒÒo dÈnaÑ na ciraÑ pavattissati, cittampissa ekaggaÑ na bhavissati, handa naÑ etamatthaÑ saÒÒÈpemÊ”ti. Tato tamatthaÑ saÒÒÈpento “bhoto kho raÒÒo”ti-ÈdimÈha.

Tattha sakaÓÔakoti corÈkaÓÔakehi sakaÓÔako. PanthaduhanÈti panthaduhÈ, panthaghÈtakÈti attho. AkiccakÈrÊ assÈti ______________________________________________________________ 1. Ratho raÔÔhanti (SÊ) 2. Sa~kharitanti (Ka) 3. Sa~kharitvÈ (Ka) 4. Œkulo (SÊ, SyÈ)


akattabbakÈrÊ adhammakÈrÊ bhaveyya. DassukhÊlanti corakhÊlaÑ. Vadhena vÈti mÈraÓena vÈ koÔÔanena vÈ. BandhanenÈti addubandhanÈdinÈ. JÈniyÈti hÈniyÈ, “sataÑ gaÓhatha, sahassaÑ gaÓhathÈ”ti evaÑ pavattitadaÓÉenÈti attho. GarahÈyÈti PaÒcasikhamuÓÉakaraÓaÑ1 gomayasiÒcanaÑ gÊvÈya kudaÓÉakabandhananti evamÈdÊni katvÈ garahapÈpanena. PabbÈjanÈyÈti raÔÔhato nÊharaÓena. Sam|hanissÈmÊti2 sammÈ hetunÈ nayena kÈraÓena |hanissÈmi. HatÈvasesakÈti matÈvasesakÈ. UssahantÊti ussÈhaÑ karonti. Anuppadet|ti dinne appahonte puna aÒÒampi bÊjaÒca bhattaÒca kasi-upakaraÓabhaÓÉaÒca sabbaÑ det|ti attho. PÈbhataÑ anuppadet|ti sakkhiÑ akatvÈ paÓÓe anÈropetvÈ m|lacchejjavasena bhaÓÉam|laÑ det|ti attho. BhaÓÉam|lassa hi pÈbhatanti nÈmaÑ. YathÈha–

“Appakenapi medhÈvÊ, pÈbhatena vicakkhaÓo. SamuÔÔhÈpeti attÈnaÑ, aÓuÑ aggiÑva sandhaman”ti3.

Bhattavetananti devasikabhattaÒceva mÈsikÈdiparibbayaÒca tassa tassa kulakammas|rabhÈvÈnur|pena ÔhÈnantaragÈmanigamÈdidÈnena saddhiÑ det|ti attho. SakammapasutÈti kasivÈÓijjÈdÊsu sakesu kammesu uyyuttÈ byÈvaÔÈ. RÈsikoti dhanadhaÒÒÈnaÑ rÈsiko. KhemaÔÔhitÈti khemena ÔhitÈ abhayÈ. AkaÓÔakÈti corakaÓÔakarahitÈ. MudÈ modamÈnÈti modÈ modamÈnÈ4. Ayameva vÈ pÈÔho, aÒÒamaÒÒaÑ pamuditacittÈti adhippÈyo. ApÈrutagharÈti corÈnaÑ abhÈvena dvÈrÈni asaÑvaritvÈ vivaÔadvÈrÈti attho. EtadavocÈti janapadassa sabbÈkÈrena iddhaphÊtabhÈvaÑ ÒatvÈ etaÑ avoca.

CatuparikkhÈravaÓÓanÈ

339. Tena hi bhavaÑ rÈjÈti brÈhmaÓo kira cintesi “ayaÑ rÈjÈ mahÈdÈnaÑ dÈtuÑ ativiya ussÈhajÈto. Sace pana attano Ènuyante khattiyÈdayo anÈmantetvÈ dassati, nÈssa te attamanÈ bhavissanti, yathÈ dÈne5 te attamanÈ honti, tathÈ karissÈmÊ”ti. TasmÈ “tena hi bhavan”ti-ÈdimÈha. Tattha negamÈti nigamavÈsino. ______________________________________________________________ 1. ...muÓÉakakaraÓaÑ (SyÈ), ...muÓÉikakaraÓaÑ (SyÈ) 2. Sam|hanissÈmÈti (SÊ) 3. Khu 5. 2 piÔÔhe. 4. MudamodamÈnÈ (SÊ) 5. DÈni (SÊ, SyÈ), dÈnaÑ (Ka)

266 DÊghanikÈya

JÈnapadÈti janapadavÈsino. Œmantayatanti Èmantetu jÈnÈpetu. YaÑ mama assÈti yaÑ tumhÈkaÑ anujÈnanaÑ mama bhaveyya dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya. AmaccÈti piyasahÈyakÈ. PÈrisajjÈti sesÈ ÈÓattikÈrakÈ. YajataÑ bhavaÑ rÈjÈti yajatu bhava. Te kira ayaÑ rÈjÈ “ahaÑ issaro”ti pasayha dÈnaÑ adatvÈ amhe Èmantesi, ahonena suÔÔhu katanti attamanÈ evamÈhaÑsu. AnÈmantite panassa yaÒÒaÔÔhÈnaÑ dassanÈyapi na gaccheyyuÑ. YaÒÒkÈlo mahÈrÈjÈti deyyadhammasmiÒhi asati mahallakakÈle ca evar|paÑ dÈnaÑ dÈtuÑ na sakkÈ, tvaÑ pana mahÈdhano ceva taruÓo ca, etena te yaÒÒakÈloti dassentÈ vadanti. AnumatipakkhÈti anumatiyÈ pakkhÈ, anumatidÈyakÈti attho. ParikkhÈrÈ bhavantÊti parivÈrÈ bhavanti. “Ratho sÊlaparikkhÈro, jhÈnakkho cakkavÊriyo”ti1 ettha pana ala~kÈro parikkhÈroti vutto.

AÔÔhaparikkhÈravaÓÓanÈ

340. AÔÔhaha~gehÊti ubhato sujÈtatÈdÊhi aÔÔhahi a~gehi. YasasÈti ÈÓÈÔhapanasamatthatÈya. Saddhoti dÈnassa phalaÑ atthÊti saddahati. DÈyakoti dÈnas|ro. Na saddhÈmattakeneva tiÔÔhati, pariccajitumpi sakkotÊti attho. DÈnapatÊti yaÑ dÈnaÑ deti, tassa pati hutvÈ deti, na dÈso, na sahÈyo. Yo hi attanÈ madhuraÑ bhuÒjati, paresaÑ amadhuraÑ deti, so dÈnasa~khÈtassa deyyadhammassa dÈso hutvÈ deti. Yo yaÑ attanÈ bhuÒjati, tadeva deti, so sahÈyo hutvÈ deti. Yo pana attanÈ yena kenaci2 yÈpeti, paresaÑ madhuraÑ deti, so pati jeÔÔhako sÈmÊ hutvÈ deti, ayaÑ tÈdisoti attho. SamaÓabrÈhmaÓakapaÓaddhikavaÓibbakayÈcakÈnanti ettha samitapÈpÈ samaÓÈ. BÈhitapÈpÈ brÈhmaÓÈ. KapaÓÈti duggatÈ daliddamanussÈ. AddhikÈti pathÈvino. VaÓibbakÈti ye “iÔÔhaÑ dinnaÑ, kantaÑ, manÈpaÑ, kÈlena anavajjaÑ dinnaÑ, dadaÑ cittaÑ pasÈdeyya, gacchatu bhavaÑ brahmalokan”ti-ÈdinÈ nayena dÈnassa vaÓÓaÑ thomayamÈnÈ vicaranti. YÈcakÈti ye “pasatamattaÑ detha, sarÈvamattaÑ dethÈ”ti-ÈdÊni vatvÈ yÈcamÈnÈ vicaranti. OpÈnabh|toti udapÈnabh|to, sabbesaÑ sÈdhÈraÓaparibhogo, catumahÈpathe ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 5 piÔÔhe. 2. Yena tena (SÊ)


khatapokkharaÓÊ viya hutvÈti attho. SutajÈtassÈti ettha sutameva sutajÈtaÑ. AtÊtÈnÈgatapaccuppanne atthe cintetunti ettha “atÊte puÒÒassa katattÈyeva me ayaÑ sampattÊ”ti evaÑ cintento atÊtamatthaÑ cintetuÑ paÔibalo nÈma hoti. “IdÈni puÒÒaÑ katvÈva anÈgate sakkÈ sampattiÑ pÈpuÓitun”ti cintento anÈgatamatthaÑ cintetuÑ paÔibalo nÈma hoti. “IdaÑ puÒÒakammaÑ nÈma sappurisÈnaÑ ÈciÓÓaÑ, mayhaÒca bhogÈpi saÑvijjanti, dÈyakacittampi atthi, handÈhaÑ puÒÒÈni karomÊ”ti cintento paccuppannamatthaÑ cintetuÑ paÔibalo nÈma hotÊti veditabbo. Iti imÈnÊti evaÑ yathÈ vuttÈni etÈni. Etehi kira aÔÔhaha~gehi samannÈgatassa dÈnaÑ sabbadisÈhi mahÈjano upasa~kamati. “AyaÑ dujjÈto kittakaÑ kÈlaÑ dassati, idÈni vippaÔisÈrÊ hutvÈ upacchindissatÊ”ti-evamÈdÊni cintetvÈ na koci upasa~kamitabbaÑ1 maÒÒati. TasmÈ etÈni aÔÔha~gÈni parikkhÈrÈ bhavantÊti vuttÈni.

CatuparikkhÈrÈdivaÓÓanÈ

341. SujaÑ paggaÓhantÈnanti mahÈyÈgapaÔiggaÓhanaÔÔhÈne dÈnakaÔacchuÑ paggaÓhantÈnaÑ. Imehi cat|hÊti etehi sujÈtatÈdÊhi. Etesu hi asati “evaÑ dujjÈtassa saÑvidhÈnena pavattadÈnaÑ kittakaÑ kÈlaÑ pavattissatÊ”ti-ÈdÊni vatvÈ upasa~kamitÈro na honti. GarahitabbÈbhÈvato pana upasa~kamantiyeva. TasmÈ imÈnipi parikkhÈrÈ bhavantÊti vuttÈni. 342. Tisso vidhÈ desesÊti tÊÓi ÔhapanÈni desesi. So kira cintesi “dÈnaÑ dadamÈnÈ nÈma tiÓÓaÑ ÔhÈnÈnaÑ aÒÒatarasmiÑ calanti, handÈhaÑ imaÑ rÈjÈnaÑ tesu ÔhÈnesu paÔhamataraÒÒeva niccalaÑ karomÊ”ti. Tenassa tisso vidhÈ desesÊti. So bhoto raÒÒoti idaÑ karaÓatthe sÈmivacanaÑ. BhotÈ raÒÒÈti vÈ pÈÔho. VippaÔisÈro na karaÓÊyoti “bhogÈnaÑ vigamahetuko pacchÈnutÈpo na kattabbo, pubbacetanÈ pana acalÈ patiÔÔhapetabbÈ, evaÒhi dÈnaÑ mahapphalaÑ hotÊ”ti dasseti. Itaresupi dvÊsu ÔhÈnesu eseva nayo. MuÒcacetanÈpi, hi ______________________________________________________________ 1. Anupasa~kamitabbaÑ (SÊ)

268 DÊghanikÈya

pacchÈsamanussaraÓacetanÈ ca niccalÈva kÈtabbÈ. TathÈ akarontassa dÈnaÑ na mahapphalaÑ hoti, nÈpi uÄÈresu bhogesu cittaÑ namati, MahÈroruvaÑ upapannassa seÔÔhigahapatino * viya. 343. DasahÈkÈrehÊti dasahi kÈraÓehi. Tassa kira evaÑ ahosi “sacÈyaÑ rÈjÈ dussÊle disvÈ ‘nassati vata me dÈnaÑ, yassa me evar|pÈ dussÊlÈ bhuÒjantÊ’ti sÊlavantesupi vippaÔisÈraÑ uppÈdessati, dÈnaÑ na mahapphalaÑ bhavissati. VippaÔisÈro ca nÈma dÈyakÈnaÑ paÔiggÈhakatova uppajjati, handassa paÔhamameva taÑ vippaÔisÈraÑ vinodemÊ”ti. TasmÈ dasahÈkÈrehi upappajjituÑ yuttaÑ paÔiggÈhakesupi vippaÔisÈraÑ vinodesÊti. TesaÑyeva tenÈti tesaÑyeva tena pÈpena aniÔÔho vipÈko bhavissati, na aÒÒesanti dasseti. YajataÑ bhavanti detu bhavaÑ. Sajjatanti vissajjatu. Antaranti abbhantaraÑ. 344. SoÄasahÈkÈrehi cittaÑ sandassesÊti idha brÈhmaÓo raÒÒo mahÈdÈnÈnumodanaÑ nÈma Èraddho. Tattha sandassesÊti “idaÑ dÈnaÑ dÈtÈ evar|paÑ sampattiÑ labhatÊ”ti1 dassetvÈ dassetvÈ katheti. SamÈdapesÊti tamatthaÑ samÈdapetvÈ samÈdapetvÈ kathesi. SamuttejesÊti vippaÔisÈravinodanena’ssa cittaÑ vodÈpesi. SampahaÑsesÊti “sundaraÑ te kataÑ mahÈrÈja dÈnaÑ dadamÈnenÈ”ti thutiÑ katvÈ kathesi. VattÈ dhammato natthÊti dhammena samena kÈraÓena vattÈ natthi. 345. Na rukkhÈ chijjiÑsu y|patthÈya, na dabbhÈ l|yiÑsu barihisatthÈyÈti ye y|panÈmake mahÈthambhe ussÈpetvÈ “asukarÈjÈ asukÈmacco asukabrÈhmaÓo evar|paÑ nÈma mahÈyÈgaÑ yajatÊ”ti nÈmaÑ likhitvÈ Ôhapenti. YÈni ca dabbhatiÓÈni lÈyitvÈ vanamÈlÈsa~khepena yaÒÒasÈlaÑ parikkhipanti, bh|miyaÑ vÈ pattharanti, tepi na rukkhÈ chijjiÑsu, na dabbhÈ l|yiÑsu. KiÑ pana gÈvo vÈ ajÈdayo vÈ haÒÒissantÊti dasseti. DÈsÈti antogehadÈsÈdayo. PessÈti ye pubbameva dhanaÑ gahetvÈ kammaÑ karonti. KammakarÈti ye bhattavetanaÑ gahetvÈ karonti. DaÓÉatajjitÈ nÈma daÓÉayaÔÔhimuggarÈdÊni gahetvÈ “kammaÑ karotha karothÈ”ti. ______________________________________________________________ * SaÑ 1. 90; Dhammapada-®Ôha 2. 353 piÔÔhesu. 1. LabhissatÊti (SyÈ)


evaÑ tajjitÈ. BhayatajjitÈ nÈma sace kammaÑ karosi, kusalaÑ. No ce karosi, chindissÈma vÈ bandhissÈma vÈ mÈressÈma vÈti evaÑ bhayena tajjitÈ. Ete pana na daÓÉatajjitÈ, na bhayatajjitÈ, na assumukhÈ rodamÈnÈ parikammÈni akaÑsu. Atha kho piyasamudÈcÈreneva samudÈcariyamÈnÈ akaÑsu. Na hi tattha dÈsaÑ vÈ “dÈsÈ”ti, pessaÑ vÈ “pessÈ”ti, kammakaraÑ vÈ “kammakarÈ”ti Èlapanti. YathÈnÈmavasenava1 pana piyasamudÈcÈrena ÈlapitvÈ itthipurisabalavantadubbalÈnaÑ anur|pameva kammaÑ dassetvÈ “idaÒcidaÒca karothÈ”ti vadanti. Tepi attano rucivaseneva karonti. Tena vuttaÑ “ye icchiÑsu, te akaÑsu. Ye na icchiÑsu, na te akaÑsu. YaÑ icchiÑsu, taÑ akaÑsu. YaÑ na icchiÑsu, na taÑ akaÑs|”ti. SappitelanavanÊtadadhimadhuphÈÓitena ceva so yaÒÒo niÔÔhÈnamagamÈsÊti rÈjÈ kira bahinagarassa cat|su dvÈresu, antonagarassa ca majjheti paÒcasu ÔhÈnesu mahÈdÈnasÈlÈyo kÈrÈpetvÈ ekekissÈya sÈlÈya satasahassaÑ satasahassaÑ katvÈ divase divase paÒcasatasahassÈni vissajjetvÈ s|riyuggamanato paÔÔhÈya tassa tassa kÈlassa anur|pehi sahatthena suvaÓÓakaÔacchuÑ gahetvÈ paÓÊtehi sappitelÈdisammisseheva yÈgukhajjakabhattabyaÒjanapÈnakÈdÊhi mahÈjanaÑ santappesi. BhÈjanÈni p|retvÈ gaÓhitukÈmÈnaÑ tatheva dÈpesi. SÈyaÓhasamaye pana tatthagandhamÈlÈdÊhi samp|jesi. Sappi-ÈdÊnaÑ pana mahÈcÈÔiyo p|rÈpetvÈ “yo yaÑ paribhuÒjitukÈmo, so taÑ paribhuÒjat|”ti anekasatesu ÔhÈnesu ÔhapÈpesi. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “sappitelanavanÊtadadhimadhuphÈÓitena ceva so yaÒÒo niÔÔhÈnamagamÈsÊ”ti. 346. Pah|taÑ sÈpateyyaÑ ÈdÈyÈti bahuÑ dhanaÑ2 gahetvÈ. Te kira cintesuÑ “ayaÑ rÈjÈ sappitelÈdÊni janapadato anÈharÈpetvÈ attano santakameva nÊharitvÈ mahÈdÈnaÑ deti. Amhehi pana ‘rÈjÈ na kiÒci ÈharÈpetÊ’ti na yuttaÑ tuÓhÊ bhavituÑ. Na hi raÒÒo ghare dhanaÑ akkhayadhammameva, amhesu ca adentesu ko aÒÒo raÒÒo dassati, handassa dhanaÑ upasaÑharÈmÈ”ti te gÈmabhÈgena ca nigamabhÈgena ca nagarabhÈgena ca sÈpateyyaÑ saÑharitvÈ3 sakaÔÈni p|retvÈ raÒÒo upahariÑsu. TaÑ sandhÈya “pah|taÑ sÈpateyyan”ti-ÈdimÈha. ______________________________________________________________ 1. YathÈrucivaseneva (SyÈ) 2. BahudhanaÑ (SyÈ), pah|taÑ dhanaÑ (Ka) 3. SaÑgharitvÈ (SÊ)

270 DÊghanikÈya

347. Puratthimena yaÒÒavÈÔassÈti puratthimato nagaradvÈre dÈnasÈlÈya puratthimabhÈge. YathÈ puratthimadisato ÈgacchantÈ khattiyÈnaÑ dÈnasÈlÈya yÈguÑ pivitvÈ raÒÒo dÈnasÈlÈya bhuÒjitvÈ nagaraÑ pavisanti. Evar|pe ÔhÈne paÔÔhapesuÑ. DakkhiÓena yaÒÒavÈÔassÈti dakkhiÓato nagaradvÈre dÈnasÈlÈya vuttanayeneva dakkhiÓabhÈge paÔÔhapesuÑ. Pacchimuttaresupi eseva nayo. 348. Aho yaÒÒo aho yaÒÒasampadÈti brÈhmaÓÈ sappi-ÈdÊhi niÔÔhÈnagamanaÑ sutvÈ “yaÑ loke madhuraÑ, tadeva samaÓo Gotamo katheti, handassa yaÒÒaÑ pasaÑsÈmÈ”ti tuÔÔhacittÈ pasaÑsamÈnÈ evamÈhaÑsu. TuÓhÊbh|tova nisinno hotÊti upari vattabbamatthaÑ cintayamÈno nissaddova nisinno hoti. AbhijÈnÈti pana bhavaÑ Gotamoti idaÑ brÈhmaÓo parihÈrena pucchanto Èha. ItarathÈ hi “kiÑ pana tvaÑ bho Gotama tadÈ rÈjÈ ahosi, udÈhu purohito brÈhmaÓo”ti evaÑ ujukameva pucchayamÈno agÈravo viya hoti.

NiccadÈna-anukulayaÒÒavaÓÓanÈ

349. Atthi pana bho GotamÈti idaÑ brÈhmaÓo “sakalajambudÊpavÈsÊnaÑ uÔÔhÈya samuÔÔhÈya dÈnaÑ nÈma dÈtuÑ garukaÑ sakalajanapado ca attano kammÈni akaronto nassissati, atthi nu kho amhÈkampi imamhÈ yaÒÒÈ aÒÒo yaÒÒo appasambhÈrataro ceva mahapphalataro cÈ”ti etamatthaÑ pucchanto Èha. NiccadÈnÈnÊti dhuvadÈnÈni niccabhattÈni. AnukulayaÒÒÈnÊti “amhÈkaÑ pitupitÈmahÈdÊhi pavattitÈnÊ”ti katvÈ pacchÈ duggatapurisehipi1 vaÑsaparamparÈya pavattetabbÈni yÈgÈni, evar|pÈni kira sÊlavante uddissa nibaddhadÈnÈni tasmiÑ kule2 daliddÈpi3 na upacchindanti.

TatridaÑ vatthu–AnÈthapiÓÉikassa kira ghare paÒca niccabhattasatÈni dÊyiÑsu. DantamayasalÈkÈni paÒcasatÈni ahesuÑ. Atha taÑ kulaÑ anukkamena dÈliddiyena abhibh|taÑ, ekÈ tasmiÑ kule dÈrikÈ ekasalÈkato uddhaÑ dÈtuÑ nÈsakkhi. SÈpi pacchÈ SetavÈhanarajjaÑ gantvÈ khalaÑ sodhetvÈ laddhadhaÒÒena taÑ salÈkaÑ adÈsi. Eko thero ______________________________________________________________ 1. PacchÈnugatapurisehipi (Ka) 2. Kulesu (SÊ, Ka) 3. DaÄiddÈpi (SÊ), daliddepi (Ka)


raÒÒo Èrocesi. RÈjÈ taÑ ÈnetvÈ aggamahesiÔÔhÈne Ôhapesi. SÈ tato paÔÔhÈya puna paÒcapi salÈkabhattasatÈni pavattesi.

DaÓÉappahÈrÈti “paÔipÈÔiyÈ tiÔthatha tiÔÔhathÈ”ti, “ujuÑ1 gantvÈ gaÓhatha gaÓhathÈ”ti ca ÈdÊni vatvÈ dÊyamÈnÈ daÓÉappahÈrÈpi galaggÈhÈpi dissanti. AyaÑ kho brÈhmaÓa hotu -pa- mahÈnisaÑsataraÒcÈti ettha yasmÈ mahÈyaÒÒe viya imasmiÑ salÈkabhatte na bah|hi veyyÈvaccakarehi vÈ upakaraÓehi vÈ attho atthi, tasmÈ etaÑ appaÔÔhataraÑ. YasmÈ cettha na bah|naÑ kammacchedavasena pÊÄÈsa~khÈto samÈrambho atthi, tasmÈ appasamÈrambhataraÑ. YasmÈ cetaÑ saÑghassa yiÔÔhaÑ pariccattaÑ, tasmÈ yaÒÒanti vuttaÑ, yasmÈ pana chaÄa~gasamannÈgatÈya dakkhiÓÈya mahÈsamudde udakasseva na sukaraÑ puÒÒÈbhisandassa pamÈÓaÑ kÈtuÑ, idaÒca tathÈvidhaÑ. TasmÈ taÑ mahapphalataraÒca mahÈnisaÑsataraÒcÈti veditabbaÑ. 350. IdaÑ sutvÈ brÈhmaÓo cintesi–idampi niccabhattaÑ uÔÔhÈya samuÔÔhÈya dadato divase divase ekassa kammaÑ nassati, navanavo ussÈho ca janetabbo hoti, atthi nu kho itopi aÒÒo yaÒÒo appaÔÔhataro ca appasamÈrambhataro cÈti. TasmÈ “atthi pana bho GotamÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha yasmÈ salÈkabhatte kiccapariyosÈnaÑ natthi, ekena uÔÔhÈya samuÔÔhÈya aÒÒaÑ kammaÑ akatvÈ saÑvidhÈtabbameva. VihÈradÈne pana kiccapariyosÈnaÑ atthi. PaÓÓasÈlaÑ vÈ hi kÈretuÑ koÔidhanaÑ vissajjetvÈ mahÈvihÈraÑ vÈ, ekavÈraÑ dhanapariccÈgaÑ katvÈ kÈritaÑ2 sattaÔÔhavassÈnipi vassasatampi vassasahassampi gacchatiyeva, kevalaÑ jiÓÓapatitaÔÔhÈne paÔisa~kharaÓamattameva kÈtabbaÑ hoti. TasmÈ idaÑ vihÈradÈnaÑ salÈkabhattato appaÔÔhataraÑ appasamÈrambhataraÒca hoti. YasmÈ panettha suttantapariyÈyena “yÈvadeva sÊtassa paÔighÈtÈyÈ”ti-Èdayo * navÈnisaÑsÈ vuttÈ, KhandhakapariyÈyena–

“SÊtaÑ uÓhaÑ paÔihanti, tato vÈÄamigÈni ca -pa-. YaÑ so dhammaÑ idhaÒÒÈya, parinibbÈti anÈsavo”ti3–

SattarasÈnisaÑsÈ vuttÈ. TasmÈ etaÑ salÈkabhattato mahapphalataraÒca mahÈnisaÑsataraÒcÈti veditabbaÑ. SaÑghassa pana pariccattattÈva “yaÒÒo”ti vuccati. ______________________________________________________________ 1. U jukaÑ (SÊ, SyÈ) 2. KÈretuÑ (Ka) * Ma 1. 12; AÑ 2. 341 piÔÔhÈdÊsu. 3. Vi 4. 291 piÔÔhe.

272 DÊghanikÈya

351. Idampi sutvÈ brÈhmaÓo cintesi “dhanapariccÈgaÑ katvÈ vihÈradÈnaÑ nÈma dukkaraÑ, attano santakÈ hi kÈkaÓikÈpi1 parassa duppariccajÈ, handÈhaÑ itopi appaÔÔhataraÒca appasamÈrambhataraÒca yaÒÒaÑ pucchÈmÊ”ti. Tato taÑ2 pucchanto “atthi pana bho”ti-ÈdimÈha.

Tattha yasmÈ sakiÑ pariccattepi vihÈre punappunaÑ chÈdanakhaÓÉaphullappaÔisa~kharaÓÈdivasena kiccaÑ atthiyeva, saraÓaÑ pana ekabhikkhussa vÈ santike saÑghassa vÈ gaÓassa vÈ sakiÑ gahitaÑ gahitameva hoti, natthi tattha punappunaÑ kattabbatÈ, tasmÈ taÑ vihÈradÈnato appaÔÔhataraÒca appasamÈrambhataraÒca hoti. YasmÈ ca saraÓagamanaÑ nÈma tiÓÓaÑ ratanÈnaÑ jÊvitapariccÈgamayaÑ puÒÒaÑ saggasampattiÑ deti, tasmÈ mahapphalataraÒca mahÈnisaÑsataraÒcÈti veditabbaÑ. TiÓÓaÑ pana ratanÈnaÑ jÊvitapariccÈgavasena “yaÒÒo” vuccati. 352. IdaÑ sutvÈ brÈhmaÓo cintesi “attano jÊvitaÑ nÈma parassa pariccajituÑ dukkaraÑ, atthi nu kho itopi appaÔÔhataro yaÒÒo”ti, tato taÑ pucchanto puna “atthi pana bho GotamÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊti-ÈdÊsu veramaÓÊ nÈma virati. SÈ tividhÈ hoti sampattavirati, samÈdÈnavirati, setughÈtaviratÊti. Tattha yo sikkhÈpadÈni agahetvÈpi kevalaÑ attano jÈtigottakulÈpadesÈdÊni anussaritvÈ “na me idaÑ patir|pan”ti pÈÓÈtipÈtÈdÊni na karoti, sampattavatthuÑ pariharati, tato ÈrakÈ viramati. Tassa sÈ virati sampattaviratÊti veditabbÈ.

“Ajjatagge jÊvitahetupi pÈÓaÑ na hanÈmÊ”ti vÈ “pÈÓÈtipÈtÈ viramÈmÊ”ti vÈ “veramaÓiÑ samÈdiyÈmÊ”ti vÈ evaÑ sikkhÈpadÈni gaÓhantassa pana virati samÈdÈnaviratÊti veditabbÈ.

AriyasÈvakÈnaÑ pana maggasampayuttÈ virati setughÈtavirati nÈma. Tattha purimÈ dve viratiyo yaÑ voropanÈdivasena vÊtikkamitabbaÑ jÊvitindriyÈdivatthu, taÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavattanti, pacchimÈ nibbÈnÈrammaÓÈva. Ettha ca yo paÒca sikkhÈpadÈni ekato gaÓhati, tassa ekasmiÑ bhinne sabbÈnipi bhinnÈni hoti. Yo ekekaÑ gaÓhati, so yaÑ vÊtikkamati, ______________________________________________________________ 1. SantakakÈkaÓikÈpi (SÊ) 2. Tato paraÑ (Ka)


tadeva bhijjati. SetughÈtaviratiyÈ pana bhedo nÈma natthi, bhavantarepi hi ariyasÈvako jÊvitahetupi neva pÈÓaÑ hanati na suraÑ pivati. Sace pissa suraÒca khÊraÒca missetvÈ mukhe pakkhipanti, khÊrameva pavisati, na surÈ. YathÈ kiÑ? KoÒcasakuÓÈnaÑ khÊramissake udake1 khÊrameva pavisati, na udakaÑ. IdaÑ yonisiddhanti ce? IdaÑ dhammatÈsiddhanti ca2 veditabbaÑ. YasmÈ pana saraÓagamane diÔÔhi-ujukakaraÓaÑ nÈma bhÈriyaÑ. SikkhÈpadasamÈdÈne pana viratimattakameva. TasmÈ etaÑ yathÈ vÈ tathÈ vÈ gaÓhantassÈpi sÈdhukaÑ gaÓhantassÈpi appaÔÔhataraÒca appasamÈrambhataraÒca. PaÒcasÊlasadisassa pana dÈnassa abhÈvato ettha mahapphalatÈ, mahÈnisaÑsatÈ ca veditabbÈ. VuttaÒhetaÑ–

“PaÒcimÈni bhikkhave dÈnÈni mahÈdÈnÈni aggaÒÒÈni rattaÒÒÈni vaÑsaÒÒÈni porÈÓÈni asaÑkiÓÓÈni asaÑkiÓÓapubbÈni na sa~kiyanti na sa~kiyissanti appaÔikuÔÔhÈni3 samaÓehi brÈhmaÓehi4 viÒÒ|hi. KatamÈni paÒca? Idha bhikkhave ariyasÈvako pÈÓÈtipÈtaÑ pahÈya pÈÓÈtipÈtÈ paÔivirato hoti. PÈÓÈtipÈtÈ paÔivirato bhikkhave ariyasÈvako aparimÈÓÈnaÑ sattÈnaÑ abhayaÑ deti, averaÑ deti, abyÈbajjhaÑ5 deti. AparimÈÓÈnaÑ sattÈnaÑ abhayaÑ datvÈ averaÑ datvÈ abyÈbajjhaÑ datvÈ aparimÈÓassa abhayassa averassa abyÈbajjhassa bhÈgÊ hoti. IdaÑ bhikkhave paÔhamaÑ dÈnaÑ mahÈdÈnaÑ -pa- viÒÒ|hÊti.

Puna caparaÑ bhikkhave ariyasÈvako adinnÈdÈnaÑ pahÈya -pa- kÈmesumicchÈcÈraÑ pahÈya -pa- musÈvÈdaÑ pahÈya -pa- surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnaÑ pahÈya -pa-. ImÈni kho bhikkhave paÒca dÈnÈni mahÈdÈnÈni aggaÒÒÈni -pa- viÒÒ|hÊ”ti6.

IdaÒca pana sÊlapaÒcakaÑ “attasinehaÒca jÊvitasinehaÒca pariccajitvÈ rakkhissÈmÊ”ti samÈdinnatÈya “yaÒÒo”ti vuccati. Tattha kiÒcÈpi ______________________________________________________________ 1. KhÊramissa-udake (SÊ) 2. Idampi dhammatÈsiddhanti (SÊ) 3. AppatikuÔÔhÈni (SÊ) 4. SamaÓehi vÈ brÈhmaÓehi vÈ (SyÈ, Ka) 5. AbyÈpajjhaÑ (SÊ, SyÈ), abyÈpajjaÑ (Ka) 6. AÑ 3. 76; Abhi 4. 255 piÔÔhesu.

274 DÊghanikÈya

paÒcasÊlato saraÓagamanameva jeÔÔhakaÑ, idaÑ pana saraÓagamaneyeva patiÔÔhÈya rakkhitasÊlavasena mahapphalanti vuttaÑ. 353. Idampi sutvÈ brÈhmaÓo cintesi “paÒcasÊlaÑ nÈma rakkhituÑ garukaÑ, atthi nu kho aÒÒaÑ kiÒci Êdisameva hutvÈ ito appaÔÔhataraÒca mahapphalataraÒcÈ”ti. Tato taÑ pucchanto punapi “atthi pana bho GotamÈ”ti-ÈdimÈha. Athassa BhagavÈ tividhasÊlapÈrip|riyaÑ Ôhitassa paÔhamajjhÈnÈdÊnaÑ yaÒÒÈnaÑ appaÔÔhataraÒca mahapphalataraÒca dassetukÈmo BuddhuppÈdato paÔÔhÈya desanaÑ Èrabhanto “idha brÈhmaÓÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha yasmÈ heÔÔhÈvuttehi guÓehi samannÈgato paÔhamaÑ jhÈnaÑ, paÔhamajjhÈnÈdÊsu Ôhito dutiyajjhÈnÈdÊni nibbattento na kilamati, tasmÈ tÈni appaÔÔhÈni appasamÈrambhÈni. YasmÈ panettha paÔhamaÑ jhÈnaÑ ekaÑ kappaÑ brahmaloke ÈyuÑ deti. DutiyaÑ aÔÔha kappe. TatiyaÑ catusaÔÔhikappe. CatutthaÑ paÒcakappasatÈni. Tadeva ÈkÈsÈnaÒcÈyatanÈdisamÈpattivasena bhÈvitaÑ vÊsati, cattÈlÊsaÑ, saÔÔhi, caturÈsÊti ca kappasahassÈni ÈyuÑ deti. TasmÈ mahapphalataraÒca mahÈnisaÑsataraÒca. NÊvaraÓÈdÊnaÑ pana paccanÊkÈnaÑ dhammÈnaÑ pariccattattÈ taÑ “yaÒÒan”ti veditabbaÑ.

VipassanÈÒÈÓampi yasmÈ catutthajjhÈnapariyosÈnesu guÓesu patiÔÔhÈya nibbattento na kilamati, tasmÈ appaÔÔhaÑ appasamÈrambhaÑ, vipassanÈsukhasadisassa pana sukhassa abhÈvÈ mahapphalaÑ. PaccanÊkakilesapariccÈgato yaÒÒoti. Manomayiddhipi yasmÈ vipassanÈÒÈÓe patiÔÔhÈya nibbattento na kilamati, tasmÈ appaÔÔhÈ appasamÈrambhÈ attano sadisar|panimmÈnasamatthatÈya mahapphalÈ, attano paccanÊkakilesapariccÈgato yaÒÒo. IddhividhaÒÈÓÈdÊnipi yasmÈ manomayaÒÈÓÈdÊsu patiÔÔhÈya nibbattento na kilamati, tasmÈ appaÔÔhÈni appasamÈrambhÈni, attano attano paccanÊkakilesappahÈnato yaÒÒo. IddhividhaÑ panettha nÈnÈvidhavikubbanadassanasamatthatÈya, dibbasotaÑ devamanussÈnaÑ saddasavanasamatthatÈya cetopariyaÒÈÓaÑ paresaÑ soÄasavidhacittajÈnanasamatthatÈya, pubbenivÈsÈnussatiÒÈÓaÑ icchiticchitaÔÔhÈnasamanussaraÓasamatthatÈya, dibbacakkhu icchiticchitar|padassanasamatthatÈya ÈsavakkhayaÒÈÓaÑ atipaÓÊtalokuttaramaggasukhanipphÈdanasamatthatÈya mahapphalanti veditabbaÑ. YasmÈ pana arahattato visiÔÔhataro aÒÒo yaÒÒo nÈma natthi, tasmÈ


arahattanik|Ôeneva desanaÑ samÈpento “ayampi kho brÈhmaÓÈ”ti-ÈdimÈha.

K|Ôadanta-upÈsakattapaÔivedanÈkathÈvaÓÓanÈ

354-358. EvaÑ vutteti evaÑ BhagavatÈ vutte desanÈya pasÊditvÈ saraÓaÑ gantukÈmo K|Ôadanto brÈhmaÓo etaÑ “abhikkantaÑ bho GotamÈ”ti-ÈdikaÑ vacanaÑ avoca. UpavÈyat|ti upagantvÈ sarÊradarathaÑ nibbÈpento tanusÊtalo vÈto vÈyat|ti. IdaÒca pana vatvÈ brÈhmaÓo purisaÑ pesesi “gaccha tÈta yaÒÒavÈÔaÑ1 pavisitvÈ sabbe te pÈÓayo bandhanÈ mocehÊ”ti. So “sÈdh|”ti paÔissuÓitvÈ tathÈ katvÈ ÈgantvÈ “muttÈ bho te pÈÓayo”ti Èrocesi. YÈva brÈhmaÓo taÑ pavattiÑ na suÓi, na tÈva BhagavÈ dhammaÑ desesi. KasmÈ? “BrÈhmaÓassa citte ÈkulabhÈvo atthÊ”ti. SutvÈ panassa “bah| vata me pÈÓÈ mocitÈ”ti cittacÈro vippasÊdati. BhagavÈ tassa vippasannamanataÑ ÒatvÈ dhammadesanaÑ Èrabhi. TaÑ sandhÈya “atha kho BhagavÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Puna “kallacittan”ti-Èdi anupubbikathÈnubhÈvena vikkhambhi tanÊvaraÓataÑ sandhÈya vuttaÑ. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.


K|ÔadantasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

______________________________________________________________ 1. YaÒÒÈvÈÔaÑ (sabbattha)

6. MahÈlisutta

BrÈhmaÓad|tavatthuvaÓÓanÈ

359. EvaÑ me sutaÑ–ekaÑ samayaÑ BhagavÈ VesÈliyanti MahÈlisuttaÑ. TatrÈyaÑ apubbapadavaÓÓanÈ. VesÈliyanti punappunaÑ visÈlabhÈv|pagamanato VesÈlÊti laddhanÈmake nagare. * MahÈvaneti bahinagare Himavantena saddhiÑ ekÈbaddhaÑ hutvÈ ÔhitaÑ sayaÑjÈtavanaÑ atthi, yaÑ mahantabhÈveneva MahÈvananti vuccati, tasmiÑ MahÈvane. K|ÔÈgÈrasÈlÈyanti tasmiÑ vanasaÓÉe saÑghÈrÈmaÑ patiÔÔhapesuÑ, tattha kaÓÓikaÑ yojetvÈ thambhÈnaÑ upari k|ÔÈgÈrasÈlÈsa~khepena devavimÈnasadisaÑ pÈsÈdaÑ akaÑsu, taÑ upÈdÈya sakalopi saÑghÈrÈmo “k|ÔÈgÈrasÈlÈ”ti paÒÒÈyittha. BhagavÈ taÑ VesÈliÑ upanissÈya tasmiÑ saÑghÈrÈme viharati. Tena vuttaÑ “vesÈliyaÑ viharati MahÈvane K|ÔÈgÈrasÈlÈyan”ti. KosalakÈti KosalaraÔÔhavÈsino. MÈgadhakÈti MagadharaÔÔhavÈsino. KaraÓÊyenÈti avassaÑ kattabbakammena. YaÒhi akÈtumpi vaÔÔati, taÑ kiccanti vuccati. YaÑ avassaÑ kÈtabbameva, taÑ karaÓÊyaÑ nÈma. 360. PaÔisallÊno BhagavÈti nÈnÈrammaÓacÈrato paÔikkamma sallÊno nilÊno, ekÊbhÈvaÑ upagamma ekattÈrammaÓe jhÈnaratiÑ anubhavatÊti attho. TatthevÈti tasmiÑ yeva vihÈre. Ekamantanti tasmÈ ÔhÈnÈ apakkamma tÈsu tÈsu rukkhacchÈyÈsu nisÊdiÑsu.

OÔÔhaddhalicchavivatthuvaÓÓanÈ

361. OÔÔhaddhoti addhoÔÔhatÈya evaÑladdhanÈmo. MahatiyÈ LicchaviparisÈyÈti purebhattaÑ Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa dÈnaÑ datvÈ Bhagavato santike uposatha~gÈni adhiÔÔhahitvÈ gandhamÈlÈdÊni gÈhÈpetvÈ ugghosanÈya mahatiÑ LicchavirÈjaparisaÑ sannipÈtÈpetvÈ tÈya nÊlapÊtÈdivaÓÓavatthÈbharaÓavilepanapaÔimaÓÉitÈya TÈvatiÑsaparisasappaÔibhÈgÈya mahatiyÈ LicchaviparisÈya saddhiÑ upasa~kami. AkÈlo kho ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 2. 169; Vi-®Ôha 2. 1 piÔÔhesupi.


MahÈlÊti tassa oÔÔhaddhassa MahÈlÊti m|lanÈmaÑ, tena m|lanÈmamattena naÑ thero MahÈlÊti Èlapati. EkamantaÑ nisÊdÊti patir|pÈsu rukkhacchÈyÈsu tÈya LicchaviparisÈya saddhiÑ ratanattayassa vaÓÓaÑ kathayanto nisÊdi. 362. SÊho samaÓuddesoti Èyasmato NÈgitassa bhÈgineyyo sattavassakÈle pabbajitvÈ sÈsane yuttapayutto “SÊho”ti evaÑnÈmako sÈmaÓero, so kira taÑ mahÈparisaÑ disvÈ “ayaÑ parisÈ mahatÊ, sakalaÑ vihÈraÑ p|retvÈ nisinnÈ, addhÈ BhagavÈ ajja imissÈ parisÈya mahantena ussÈhena dhammaÑ desessati, yann|nÈhaÑ upajjhÈyassÈcikkhitvÈ Bhagavato mahÈparisÈya sannipatitabhÈvaÑ ÈrocÈpeyyan”ti cintetvÈ yenÈyasmÈ NÈgito tenupasa~kami. Bhante KassapÈti theraÑ gottena Èlapati. EsÈ janatÈti eso janasam|ho.

TvaÒÒeva Bhagavato ÈrocehÊti sÊho kira Bhagavato vissÈsiko, ayaÒhi thero th|lasarÊro, tenassa1 sarÊragarutÈya uÔÔhÈnanisajjÈdÊsu ÈlasiyabhÈvo ÊsakaÑ appahÊno viya hoti. AthÈyaÑ sÈmaÓero Bhagavato kÈlena kÈlaÑ vattaÑ karoti. Tena naÑ thero “tvampi2 Dasabalassa vissÈsiko”ti vatvÈ gaccha tvaÒÒevÈrocehÊti Èha. VihÈrapacchÈyÈyanti vihÈrachÈyÈyaÑ, K|ÔÈgÈramahÈgehacchÈyÈya pharitokÈseti attho. SÈ kira K|ÔÈgÈrasÈlÈ dakkhiÓuttarato dÊghÈ pÈcÊnamukhÈ, tenassÈ purato mahatÊ chÈyÈ patthaÔÈ hoti, sÊho3 tattha Bhagavato ÈsanaÑ paÒÒapesi. 363. Atha kho BhagavÈ dvÈrantarehi ceva vÈtapÈnantarehi ca nikkhamitvÈ vidhÈvantÈhi vippharantÊhi chabbaÓÓÈhi BuddharasmÊhi saÑs|citanikkhamano valÈhakantarato puÓÓacando viya K|ÔÈgÈrasÈlato nikkhamitvÈ paÒÒattavarabuddhÈsane nisÊdi. Tena vuttaÑ “atha kho BhagavÈ vihÈrÈ nikkhamma vihÈrapacchÈyÈya paÒÒatte Èsane nisÊdÊ”ti. ______________________________________________________________ 1. Therassa (SyÈ) 2. TvaÑ pana (Ka) 3. SÊhopi (SyÈ), sÊho ca (Ka)

278 DÊghanikÈya

364. PurimÈni bhante divasÈni purimatarÈnÊti ettha hiyyo divasaÑ purimaÑ nÈma, tato paraÑ purimataraÑ, tato paÔÔhÈya pana sabbÈni purimÈni ceva purimatarÈni ca honti. Yadaggeti m|ladivasato paÔÔhÈya yaÑ divasaÑ aggaÑ parakoÔiÑ katvÈ viharÈmÊti attho, yÈva vihÈsinti vuttaÑ hoti. IdÈni tassa parimÈÓaÑ dassento “naciraÑ tÊÓi vassÈnÊ”ti Èha. Atha vÈ yadaggeti yaÑ divasaÑ aggaÑ katvÈ naciraÑ tÊÓi vassÈni viharÈmÊtipi attho, yaÑ divasaÑ ÈdiÑ katvÈ naciraÑ vihÈsiÑ tÊÓiyeva vassÈnÊti vuttaÑ hoti. AyaÑ kira Bhagavato pattacÊvaraÑ gaÓhanto tÊÓi saÑvaccharÈni BhagavantaÑ upaÔÔhÈsi, taÑ sandhÈya evaÑ vadati. Piyar|pÈnÊti piyajÈtikÈni sÈtajÈtikÈni. KÈm|pasaÑhitÈnÊti kÈmassÈdayuttÈni. RajanÊyÈnÊti rÈgajanakÈni. No ca kho dibbÈni saddÈnÊti kasmÈ Sunakkhatto tÈni na suÓÈti, so kira BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ dibbacakkhuparikammaÑ yÈci, tassa BhagavÈ Ècikkhi, so yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipanno dibbacakkhuÑ uppÈdetvÈ devatÈnaÑ r|pÈni disvÈ cintesi “imasmiÑ sarÊrasaÓÔhÈne saddena madhurena bhavitabbaÑ, kathaÑ nu kho naÑ suÓeyyan”ti BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ dibbasotaparikammaÑ pucchi. AyaÒca atÊte ekaÑ sÊlavantaÑ bhikkhuÑ kaÓÓasakkhaliyaÑ1 paharitvÈ badhiramakÈsi. TasmÈ parikammaÑ karontopi abhabbo dibbasotÈdhigamÈya2. Tenassa na BhagavÈ parikammaÑ kathesi. So ettÈvatÈ Bhagavati ÈghÈtaÑ bandhitvÈ cintesi “addhÈ samaÓassa Gotamassa evaÑ hoti ‘ahampi khattiyo ayampi khattiyo, sacassa ÒÈÓaÑ vaÉÉhissati, ayampi sabbaÒÒ| bhavissatÊ’ti us|yÈya mayhaÑ na kathesÊ”ti. So anukkamena gihibhÈvaÑ patvÈ tamatthaÑ MahÈlilicchavino kathento evamÈha.

EkaÑsabhÈvitasamÈdhivaÓÓanÈ

366-371. EkaÑsabhÈvitoti ekaÑsÈya ekakoÔÔhÈsÈya bhÈvito, dibbÈnaÑ vÈ r|pÈnaÑ dassanatthÈya, dibbÈnaÑ vÈ saddÈnaÑ savanatthÈya bhÈvitoti attho. Tiriyanti anudisÈya. UbhayaÑsabhÈvitoti ubhayaÑsÈya ubhayakoÔÔhÈsÈya bhÈvitoti attho. AyaÑ kho MahÈli het|ti ayaÑ dibbÈnaÑyeva r|pÈnaÑ dassanÈya ekaÑsabhÈvito samÈdhi hetu. ______________________________________________________________ 1. KaÓÓasaÑkhaliyaÑ (SyÈ) 2. DibbasotÈdhigamassa (SÊ, SyÈ)


372. ImamatthaÑ sutvÈ so LicchavÊ cintesi “idaÑ dibbasotena saddasuÓanaÑ1 imasmiÑ sÈsane uttamatthabh|taÑ maÒÒe, imassa n|na atthÈya ete bhikkh| paÒÒÈsampi saÔÔhipi vassÈni apaÓÓakaÑ brahmacariyaÑ caranti, yann|nÈhaÑ DasabalaÑ etamatthaÑ puccheyyan”ti. Tato tamatthaÑ pucchanto “etÈsaÑ n|na bhante”ti-ÈdimÈha. SamÈdhibhÈvanÈnanti ettha samÈdhiyeva samÈdhibhÈvanÈ, ubhayaÑsabhÈvitÈnaÑ samÈdhÊnanti attho. Atha yasmÈ sÈsanato bÈhirÈ etÈ samÈdhibhÈvanÈ, na ajjhattikÈ. TasmÈ tÈ paÔikkhipitvÈ yadatthaÑ bhikkh| brahmacariyaÑ caranti, te dassento BhagavÈ “na kho MahÈlÊ”ti-ÈdimÈha.

Catu-ariyaphalavaÓÓanÈ

373. TiÓÓaÑ saÑyojanÈnanti sakkÈyadiÔÔhi-ÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ bandhanÈnaÑ. TÈni hi vaÔÔadukkhabhaye rathe satte saÑyojenti, tasmÈ saÑyojanÈnÊti vuccanti. SotÈpanno hotÊti maggasotaÑ Èpanno hoti. AvinipÈtadhammoti cat|su apÈyesu apatanadhammo. Niyatoti dhammaniyÈmena niyato. SambodhiparÈyaÓoti uparimaggattayasa~khÈtÈ sambodhi paraÑ ayanaÑ assa, anena vÈ pattabbÈti sambodhiparÈyaÓo.

TanuttÈti pariyuÔÔhÈnamandatÈya ca kadÈci karahaci uppattiyÈ ca tanubhÈvÈ. OrambhÈgiyÈnanti heÔÔhÈbhÈgiyÈnaÑ, yehi baddho upari SuddhÈvÈsabh|miyaÑ nibbattituÑ na sakkoti. OpapÈtikoti sesayonipaÔikkhepavacanametaÑ. Tattha parinibbÈyÊti tasmiÑ uparibhaveyeva parinibbÈnadhammo2. AnÈvattidhammoti tato brÈhmalokÈ puna paÔisandhivasena anÈvattanadhammo. Cetovimuttinti cittavisuddhiÑ, sabbakilesabandhanavimuttassa arahattaphalacittassetaÑ adhivacanaÑ. PaÒÒÈvimuttinti etthÈpi sabbakilesabandhanavimuttÈ arahattaphalapaÒÒÈva paÒÒÈvimuttÊti veditabbÈ. DiÔÔheva dhammeti imasmiÑ yeva attabhÈve. Sayanti sÈmaÑ. AbhiÒÒÈti abhijÈnitvÈ. SacchikatvÈti paccakkhaÑ katvÈ. Atha vÈ abhiÒÒÈ sacchikatvÈti abhiÒÒÈya abhivisiÔÔhena ÒÈÓena sacchikaritvÈtipi attho. UpasampajjÈti patvÈ paÔilabhitvÈ. ______________________________________________________________ 1. SaddaÑ suÓÈti (SyÈ, Ka) 2. NibbÈnadhammo (SyÈ)

280 DÊghanikÈya

Ariya-aÔÔha~gikamaggavaÓÓanÈ

374-5. IdaÑ sutvÈ LicchavirÈjÈ1 cintesi “ayaÑ pana dhammo2 na sakuÓena viya uppatitvÈ, nÈpi godhÈya viya urena gantvÈ sakkÈ paÔivijjhituÑ, addhÈ pana imaÑ paÔivijjhantassa pubbabhÈgappaÔipadÈya bhavitabbaÑ, pucchÈmi tÈva nan”ti. Tato BhagavantaÑ pucchanto “atthi pana bhante”ti-ÈdimÈha. * AÔÔha~gikoti paÒca~gikaÑ turiyaÑ viya, aÔÔha~giko gÈmo viya ca aÔÔha~gamattoyeva hutvÈ aÔÔha~giko, na a~gato aÒÒo maggo nÈma atthi. TenevÈha “seyyathidaÑ? SammÈdiÔÔhi -pa- sammÈsamÈdhÊ”ti. Tattha sammÈ dassanalakkhaÓÈ sammÈdiÔÔhi. SammÈ abhiniropanalakkhaÓo sammÈsa~kappo. SammÈ pariggahaÓalakkhaÓÈ sammÈvÈcÈ. SammÈ samuÔÔhÈpanalakkhaÓo sammÈkammanto. SammÈ vodÈpanalakkhaÓo sammÈ-ÈjÊvo. SammÈ paggahalakkhaÓo sammÈvÈyÈmo. SammÈ upaÔÔhÈnalakkhaÓÈ sammÈsati. SammÈ samÈdhÈnalakkhaÓo sammÈsamÈdhi. Etesu ekekassa tÊÓi tÊÓi kiccÈni honti. SeyyathidaÑ, sammÈdiÔÔhi tÈva aÒÒehipi attano paccanÊkakilesehi saddhiÑ micchÈdiÔÔhiÑ pajahati, nirodhaÑ ÈrammaÓaÑ karoti, sampayuttadhamme ca passati tappaÔicchÈdakamohavidhamanavasena asammohato. SammÈsa~kappÈdayopi tatheva micchÈsa~kappÈdÊni pajahanti, nirodhaÒca ÈrammaÓaÑ karonti, visesato panettha sammÈsa~kappo sahajÈtadhamme abhiniropeti. SammÈvÈcÈ sammÈ pariggaÓhati. SammÈkammanto sammÈ samuÔÔhÈpeti. SammÈ-ÈjÊvo sammÈ vodÈpeti. SammÈvÈyÈmo sammÈ paggaÓhati. SammÈsati sammÈ upaÔÔhÈpeti. SammÈsamÈdhi sammÈ padahati.

* Api cesÈ sammÈdiÔÔhi nÈma pubbabhÈge nÈnÈkkhaÓÈ nÈnÈrammaÓÈ hoti, maggakkhaÓe ekakkhaÓÈ ekÈrammaÓÈ. Kiccato pana “dukkhe ÒÈÓan”ti-ÈdÊni3 cattÈri nÈmÈni labhati. SammÈsa~kappÈdayopi pubbabhÈge nÈnÈkkhaÓÈ nÈnÈrammaÓÈ honti, maggakkhaÓe ekakkhaÓÈ ekÈrammaÓÈ. Tesu sammÈsa~kappo kiccato “nekkhammasa~kappo”ti-ÈdÊni3 tÊÓi nÈmÈni labhati. SammÈvÈcÈdayo tisso viratiyopi honti, cetanÈdayopi honti, maggakkhaÓe pana viratiyova. SammÈvÈyÈmo sammÈsatÊti idampi dvayaÑ kiccato sammappadhÈnasatipaÔÔhÈnavasena cattÈri nÈmÈni labhati. SammÈsamÈdhi pana pubbabhÈgepi maggakkhaÓepi sammÈsamÈdhiyeva. ______________________________________________________________ 1. Licchavi (SÊ) 2. Varadhammo (SÊ, SyÈ) * Abhi-®Ôha 2. 107 piÔÔhepi. 3. Abhi 2. 244 piÔÔhe.


Iti imesu aÔÔhasu dhammesu BhagavatÈ nibbÈnÈdhigamÈya paÔipannassa yogino bah|pakÈrattÈ1 paÔhamaÑ sammÈdiÔÔhi desitÈ. AyaÒhi “paÒÒÈpajjoto paÒÒÈsatthan”ti2 ca vuttÈ. TasmÈ etÈya pubbabhÈge vipassanÈÒÈÓasa~khÈtÈya sammÈdiÔÔhiyÈ avijjandhakÈraÑ vidhamitvÈ kilesacore ghÈtento khemena yogÈvacaro nibbÈnaÑ pÈpuÓÈti. Tena vuttaÑ “nibbÈnÈdhigamÈya paÔipannassa yogino bah|pakÈrattÈ paÔhamaÑ sammÈdiÔÔhi desitÈ”ti.

SammÈsa~kappo pana tassÈ bah|pakÈro, tasmÈ tadanantaraÑ vutto. YathÈ hi heraÒÒiko hatthena parivaÔÔetvÈ parivaÔÔetvÈ cakkhunÈ kahÈpaÓaÑ olokento “ayaÑ cheko, ayaÑ k|Ôo”ti jÈnÈti. EvaÑ yogÈvacaropi pubbabhÈge vitakkena vitakketvÈ vitakketvÈ vipassanÈpaÒÒÈya olokayamÈno “ime dhammÈ kÈmÈvacarÈ, ime dhammÈ r|pÈvacarÈdayo”ti pajÈnÈti. YathÈ vÈ pana purisena koÔiyaÑ gahetvÈ parivaÔÔetvÈ parivaÔÔetvÈ dinnaÑ mahÈrukkhaÑ taccheko vÈsiyÈ tacchetvÈ kamme upaneti, evaÑ vitakkena vitakketvÈ vitakketvÈ dinne dhamme yogÈvacaro paÒÒÈya “ime kÈmÈvacarÈ, ime r|pÈvacarÈ”ti-ÈdinÈ nayena paricchinditvÈ kamme upaneti. Tena vuttaÑ “sammÈsa~kappo pana tassÈ bah|pakÈro, tasmÈ tadanantaraÑ vutto”ti. SvÈyaÑ yathÈ sammÈdiÔÔhiyÈ, evaÑ sammÈvÈcÈyapi upakÈrako. YathÈha “pubbe kho Èvuso VisÈkha3 vitakketvÈ vicÈretvÈ pacchÈ vÈcaÑ bhindatÊ”ti. TasmÈ tadanantaraÑ sammÈvÈcÈ vuttÈ.

YasmÈ pana “idaÒcidaÒca karissÈmÈ”ti paÔhamaÑ vÈcÈya saÑvidahitvÈ loke kammante payojenti, tasmÈ vÈcÈ kÈyakammassa upakÈrikÈti sammÈvÈcÈya anantaraÑ sammÈkammanto vutto. CatubbidhaÑ pana vacÊduccaritaÑ, tividhaÒca kÈyaduccaritaÑ pahÈya ubhayaÑ sucaritaÑ p|rentasseva yasmÈ ÈjÊvaÔÔhamakaÑ sÊlaÑ p|rati, na itarassa, tasmÈ tadubhayÈnantaraÑ sammÈ-ÈjÊvo vutto. EvaÑ visuddhÈjÊvena pana “parisuddho me ÈjÊvo”ti ettÈvatÈ ca paritosaÑ akatvÈ suttapamattena viharituÑ na yuttaÑ, atha kho “sabbiriyÈpathesu idaÑ vÊriyaÑ samÈrabhitabban”ti dassetuÑ tadanantaraÑ sammÈvÈyÈmo vutto. Tato “ÈraddhavÊriyenapi kÈyÈdÊsu cat|su ______________________________________________________________ 1. BahukÈrattÈ (SÊ) 2. Abhi 1. 20 piÔÔhe. 3. Gahapati (bah|su) Ma 1. 376 piÔÔhe.

282 DÊghanikÈya

vatth|su sati s|paÔÔhitÈ1 kÈtabbÈ”ti dassanatthaÑ tadanantaraÑ sammÈsati desitÈ. YasmÈ panevaÑ s|paÔÔhitÈ sati samÈdhissa upakÈrÈnupakÈrÈnaÑ dhammÈnaÑ gatiyo samannesitvÈ pahoti ekattÈrammaÓe cittaÑ samÈdhÈtuÑ, tasmÈ sammÈsatiyÈ anantaraÑ sammÈsamÈdhi desitoti veditabbo. EtesaÑ dhammÈnaÑ sacchikiriyÈyÈti etesaÑ sotÈpattiphalÈdÊnaÑ paccakkhakiriyatthÈya.

DvepabbajitavatthuvaÓÓanÈ

376-377. EkamidÈhanti idaÑ kasmÈ ÈraddhaÑ. AyaÑ kira rÈjÈ “r|paÑ attÈ”ti evaÑladdhiko, tenassa desanÈya cittaÑ nÈdhimuccati. Atha BhagavatÈ tassa laddhiyÈ ÈvikaraÓatthaÑ ekaÑ kÈraÓaÑ ÈharituÑ idamÈraddhaÑ. TatrÈyaÑ sa~khepattho–ahaÑ ekaÑ samayaÑ GhositÈrÈme viharÈmi, tatra vasantaÑ maÑ te dve pabbajitÈ evaÑ pucchiÑsu. AthÈhaÑ tesaÑ BuddhuppÈdaÑ dassetvÈ tantidhammaÑ nÈma kathento idamavocaÑ “Èvuso saddhÈsampanno nÈma kulaputto evar|passa Satthu sÈsane pabbajito evaÑ tividhaÑ sÊlaÑ p|retvÈ paÔhamajjhÈnÈdÊni patvÈ Ôhito ‘taÑ jÊvan’ti-ÈdÊni vadeyya, yuttaÑ nu kho etamassÈ”ti. Tato tehi “yuttan”ti vutte “ahaÑ kho panetaÑ Èvuso evaÑ jÈnÈmi evaÑ passÈmi, atha ca panÈhaÑ na vadÈmÊ”ti taÑ vÈdaÑ paÔikkhipitvÈ uttari khÊÓÈsavaÑ dassetvÈ “imassa evaÑ vatthuÑ na yuttan”ti avocaÑ. Te mama vacanaÑ sutvÈ attamanÈ ahesunti. EvaÑ vutte sopi attamano ahosi. TenÈha “idamavoca BhagavÈ. Attamano oÔÔhaddho Licchavi Bhagavato bhÈsitaÑ abhinandÊ”ti.


MahÈlisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. SupatiÔÔhitÈ (SyÈ), supaÔÔhitÈ (Ka)

7. JÈliyasutta

DvepabbajitavatthuvaÓÓanÈ

378. EvaÑ me sutaÑ -pa- Kosambiyanti JÈliyasuttaÑ. TatrÈyaÑ apubbapadavaÓÓanÈ. * GhositÈrÈmeti Ghositena seÔÔhinÈ kate ÈrÈme. Pubbe kira AllakapparaÔÔhaÑ1 nÈma ahosi. Tato Kot|haliko nÈma daliddo chÈtakabhayena saputtadÈro AvantiraÔÔhaÑ2 gacchanto puttaÑ vahituÑ asakkonto chaÉÉetvÈ agamÈsi, mÈtÈ nivattitvÈ taÑ gahetvÈ gatÈ, te ekaÑ gopÈlakagÈmaÑ pavisiÑsu. GopÈlakena ca3 tadÈ bahu pÈyÈso paÔiyatto hoti, te tato4 pÈyÈsaÑ labhitvÈ bhuÒjiÑsu. Atha so puriso balavapÈyÈsaÑ bhutto5 jÊrÈpetuÑ asakkonto rattibhÈge kÈlaÑ katvÈ tattheva sunakhiyÈ kucchismiÑ paÔisandhiÑ gahetvÈ kukkuro jÈto, so gopÈlakassa piyo ahosi. GopÈlako ca PaccekabuddhaÑ upaÔÔhÈsi6. Paccekabuddhopi bhattakiccapariyosÈne7 kukkurassa ekekaÑ piÓÉaÑ deti, so Paccekabuddhe sinehaÑ uppÈdetvÈ gopÈlakena saddhiÑ paÓÓasÈlampi gacchati. So gopÈlake asannihite bhattavelÈyaÑ sayameva gantvÈ kÈlÈrocanatthaÑ8 paÓÓasÈladvÈre bhussati, antarÈmaggepi caÓÉamige disvÈ bhussitvÈ palÈpeti. So Paccekabudde mudukena cittena kÈlaÑ katvÈ devaloke nibbatti. Tatrassa “Ghosakadevaputto”tveva nÈmaÑ ahosi. So devalokato cavitvÈ KosambiyaÑ ekasmiÑ kulaghare9 nibbatti. TaÑ aputtako seÔÔhi tassa mÈtÈpit|naÑ dhanaÑ datvÈ puttaÑ katvÈ aggahesi. Atha so attano putte jÈte sattakkhattuÑ ghÈtÈpetuÑ upakkami. So puÒÒavantatÈya sattasupi ÔhÈnesu maraÓaÑ appatvÈ avasÈne ekÈya seÔÔhidhÊtÈya veyyattiyena laddhajÊviko aparabhÈge pitu accayena seÔÔhiÔÔhÈnaÑ patvÈ ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 2. 287; Dhammapada-®Ôha 1. 108 piÔÔhesupi. 1. AjitaraÔÔhaÑ (SÊ), DamiÄaraÔÔhaÑ (SyÈ), AdillaraÔÔhaÑ nÈma (I) 2. AnantararaÔÔhaÑ (SÊ) 3. GopÈlakÈnaÑ ca (SÊ) 4. Te taÑ (SyÈ) 5. BhuÒjanto (Ka) 6. UpaÔÔhahati (SÊ) 7. BhattakiccakÈle (SÊ, SyÈ) 8. VelÈrocanatthaÑ (SyÈ) 9. Ekassa kulassa ghare (Ka)

284 DÊghanikÈya

GhositaseÔÔhi1 nÈma jÈto. AÒÒepi KosambiyaÑ KukkuÔaseÔÔhi PÈvÈrikaseÔÔhÊti dve seÔÔhino atthi, iminÈ saddhiÑ tayo ahesuÑ.

* Tena ca samayena Himavantato paÒcasatatÈpasÈ sarÊrasantappanatthaÑ antarantarÈ KosambiÑ Ègacchanti, tesaÑ ete tayo seÔÔhÊ attano attano uyyÈnesu paÓÓakuÔiyo katvÈ upaÔÔhÈnaÑ karonti. AthekadivasaÑ te tÈpasÈ Himavantato ÈgacchantÈ mahÈkantÈre tasitÈ kilantÈ ekaÑ mahantaÑ vaÔarukkhaÑ patvÈ2 tattha adhivatthÈya devatÈya santikÈ sa~gahaÑ paccÈsisantÈ nisÊdiÑsu. DevatÈ sabbÈla~kÈravibh|sitaÑ hatthaÑ pasÈretvÈ tesaÑ pÈnÊyapÈnakÈdÊni3 datvÈ kilamathaÑ paÔivinodesi, ete devatÈyÈnubhÈvena vimhitÈ pucchiÑsu “kiÑ nu kho devate kammaÑ katvÈ tayÈ ayaÑ sampatti laddhÈ”ti. DevatÈ Èha “loke Buddho nÈma BhagavÈ uppanno, so etarahi SÈvatthiyaÑ viharati, AnÈthapiÓÉiko gahapati taÑ upaÔÔhahati. So uposathadivasesu attano bhatakÈnaÑ pakatibhattavetanameva datvÈ uposathaÑ kÈrÈpesi. AthÈhaÑ ekadivasaÑ majjhanhike4 pÈtarÈsatthÈya Ègato kaÒci bhatakakammaÑ akarontaÑ disvÈ ‘ajja manussÈ kasmÈ kammaÑ na karontÊ’ti pucchiÑ. Tassa me tamatthaÑ ÈrocesuÑ. AthÈhaÑ etadavocaÑ idÈni upaÉÉhadivaso gato, sakkÈ nu kho upaÉÉhuposathaÑ kÈtun’ti. Tato seÔÔhissa paÔivedetvÈ ‘sakkÈ kÈtun’ti Èha. SvÈhaÑ upaÉÉhadivasaÑ upaÉÉhuposathaÑ samÈdiyitvÈ tadaheva kÈlaÑ katvÈ imaÑ sampattiÑ paÔilabhin”ti.

Atha te tÈpasÈ “Buddho kira uppanno”ti saÒjÈtapÊtipÈmojjÈ tatova SÈvatthiÑ gantukÈmÈ hutvÈpi “bah|pakÈrÈ no upaÔÔhÈkaseÔÔhino tesampi imamatthamÈrocessÈmÈ”ti KosambiÑ gantvÈ seÔÔhÊhi katasakkÈrabahumÈnÈ “tadaheva mayaÑ gacchÈmÈ”ti ÈhaÑsu. “KiÑ bhante turitÈttha, na nu tumhe pubbe cattÈro paÒca mÈse vasitvÈ gacchathÈ”ti ca vutte taÑ pavattiÑ ÈrocesuÑ. “Tena hi bhante saheva gacchÈmÈ”ti ca vutte “gacchÈma mayaÑ, tumhe saÓikaÑ ÈgacchathÈ”ti SÈvatthiÑ gantvÈ Bhagavato santike pabbajitvÈ arahattaÑ pÈpuÓiÑsu. Tepi seÔÔhino ______________________________________________________________ 1. GhosakaseÔÔhi (SÊ) * Ma-®Ôha 2. 288; Dhammapada-®Ôha 1. 132 piÔÔhesupi. 2. PattÈ (Ka) 3. PÈnÊyanahÈnodakÈni (SÊ) 4. Majjhantike (SÊ, SyÈ)


paÒcasatapaÒcasatasakaÔaparivÈrÈ SÈvatthiÑ gantvÈ dÈnÈdÊni datvÈ KosambiÑ ÈgamanatthÈya BhagavantaÑ yÈcitvÈ paccÈgamma tayo vihÈre kÈresuÑ. Tesu KukkuÔaseÔÔhinÈ kato KukkuÔÈrÈmo nÈma, PÈvÈrikaseÔÔhinÈ kato PÈvÈrikambavanaÑ nÈma, GhositaseÔÔhinÈ kato GhositÈrÈmo nÈma ahosi. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “kosambiyaÑ viharati GhositÈrÈme”ti.

MuÓÉiyoti1 idaÑ tassa nÈmaÑ. JÈliyoti idampi itarassa2 nÈmameva. YasmÈ panassa upajjhÈyo dÈrumayena pattena piÓÉÈya carati, tasmÈ dÈrupattikantevÈsÊti vuccati. Etadavocunti upÈrambhÈdhippÈyena vÈdaÑ ÈropetukÈmÈ hutvÈ etadavocuÑ. Iti kira nesaÑ ahosi–sace samaÓo Gotamo “taÑ jÊvaÑ taÑ sarÊran”ti vakkhati, athassa mayaÑ etaÑ vÈdaÑ ÈropessÈma “bho Gotama tumhÈkaÑ laddhiyÈ idheva satto bhijjati, tena vo vÈdo ucchedavÈdo hotÊ”ti. Sace pana “aÒÒaÑ jÊvaÑ aÒÒaÑ sarÊran”ti vakkhati, athassetaÑ vÈdaÑ ÈropessÈma “tumhÈkaÑ vÈde r|paÑ bhijjati, na satto bhijjati. Tena vo vÈde satto sassato ÈpajjatÊ”ti. 379-380. Atha BhagavÈ “ime vÈdÈropanatthÈya paÒhaÑ pucchanti, mama sÈsane ime dve ante anupagamma majjhimÈ paÔipadÈ atthÊti na jÈnanti, handa nesaÑ paÒhaÑ avissajjetvÈ tassÈyeva paÔipadÈya ÈvibhÈvatthaÑ dhammaÑ desemÊ”ti cintetvÈ “tena hÈvuso”ti-ÈdimÈha.

Tattha kallaÑ nu kho tassetaÑ vacanÈyÈti tassetaÑ saddhÈpabbajitassa tividhaÑ sÊlaÑ parip|retvÈ paÔhamajjhÈnaÑ pattassa3 yuttaÑ nu kho etaÑ vatthunti attho3. TaÑ sutvÈ paribbÈjakÈ “puthujjano nÈma yasmÈ nibbicikiccho na hoti, tasmÈ kadÈci evaÑ vadeyyÈ”ti maÒÒamÈnÈ “kallaÑ tassetaÑ vacanÈyÈ”ti ÈhaÑsu. Atha ca panÈhaÑ na vadÈmÊti ahaÑ etamevaÑ jÈnÈmi, no ca evaÑ vadÈmi, atha kho kasiÓaparikammaÑ katvÈ bhÈventassa saÒÒÈbalena uppannaÑ mahaggatacittametanti saÒÒaÑ ÔhapesiÑ. ______________________________________________________________ 1. MaÓÉiyoti (SÊ, SyÈ) 2. Tassa (Ka) 3. EtaÑ vacanÈya etaÑ vattuÑ yuttanti attho (SÊ), etaÑ vacanÈya vattuÑ yuttanti attho (SyÈ) yuttaÑ nu kho vacanÈya, etaÑ vattuÑ yuttanti attho (?)

286 DÊghanikÈya

Na kallaÑ tassetanti idaÑ te paribbÈjakÈ “yasmÈ khÊÓÈsavo vigatasammoho tiÓÓavicikiccho, tasmÈ na yuttaÑ tassetaÑ vatthun”ti maÒÒamÈnÈ vadanti. Sesamettha1 uttÈnatthamevÈti.


JÈliyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

______________________________________________________________ 1. SesaÑ sabbattha (SÊ)

8. MahÈsÊhanÈdasutta

AcelakassapavatthuvaÓÓanÈ

381. EvaÑ me sutaÑ -pa- UruÒÒÈyaÑ viharatÊti MahÈsÊhanÈdasuttaÑ. TatrÈyaÑ apubbapadavaÓÓanÈ. UruÒÒÈyanti UruÒÒÈti tassa raÔÔhassapi nagarassapi etadeva nÈmaÑ, BhagavÈ hi uruÒÒÈnagaraÑ upanissÈya viharati. KaÓÓakatthale MigadÈyeti tassa nagarassa avid|re KaÓÓakatthalaÑ nÈma eko ramaÓÊyo bh|mibhÈgo atthi. So migÈnaÑ abhayatthÈya dinnattÈ “MigadÈyo”ti vuccati, tasmiÑ KaÓÓakatthale MigadÈye. Aceloti naggaparibbÈjako. Kassapoti tassa nÈmaÑ. Tapassinti tapanissitakaÑ. L|khÈjÊvinti acelakamuttÈcÈrÈdivasena l|kho ÈjÊvo assÈti l|khÈjÊvÊ, taÑ l|khÈjÊviÑ. UpakkosatÊti upaÓÉeti. UpavadatÊti hÊÄeti vambheti. Dhammassa ca anudhammaÑ byÈkarontÊti bhotÈ Gotamena vuttakÈraÓassa anukÈraÓaÑ kathenti. Sahadhammiko vÈdÈnuvÈdoti parehi vuttakÈraÓena sakÈraÓo hutvÈ tumhÈkaÑ vÈdo vÈ anuvÈdo vÈ viÒÒ|hi garahitabbaÑ kÈraÓaÑ koci appamattakopi kiÑ na Ègacchati. IdaÑ vuttaÑ hoti “kiÑ sabbÈkÈrenapi tava vÈde gÈrayhaÑ kÈraÓaÑ natthÊ”ti. AnabbhakkhÈtukÈmÈti na abh|tena vattukÈmÈ. 382. EkaccaÑ tapassiÑ l|khÈjÊvinti-ÈdÊsu idhekacco acelakapabbajjÈditapanissitattÈ tapassÊ “l|khena jÊvitaÑ kappessÈmÊ”ti tiÓagomayÈdibhakkhanÈdÊhi nÈnappakÈrehi attÈnaÑ kilameti, appapuÒÒatÈya ca sukhena jÊvitavuttimeva na labhati, so tÊÓi duccaritÈni p|retvÈ niraye nibbattati.

Aparo tÈdisaÑ tapanissitopi puÒÒavÈ hoti, labhati lÈbhasakkÈraÑ. So “na dÈni mayÈ sadiso atthÊ”ti attÈnaÑ ucce ÔhÈne sambhÈvetvÈ “bhiyyoso mattÈya lÈbhaÑ uppÈdessÈmÊ”ti anesanavasena tÊÓi duccaritÈni p|retvÈ niraye nibbattati. Ime dve sandhÈya paÔhamanayo vutto.

Aparo tapanissitako l|khÈjÊvÊ appapuÒÒo hoti, na labhati sukhena jÊvitavuttiÑ. So “mayhaÑ pubbepi akatapuÒÒatÈya sukhajÊvikÈ

288 DÊghanikÈya

nuppajjati, handadÈni puÒÒÈni karomÊ”ti tÊÓi sucaritÈni p|retvÈ sagge nibbattati.

Aparo l|khÈjÊvÊ puÒÒavÈ hoti, labhati sukhena jÊvitavuttiÑ. So “mayhaÑ pubbepi katapuÒÒatÈya sukhajÊvikÈ uppajjatÊ”ti cintetvÈ anesanaÑ pahÈya tÊÓi sucaritÈni p|retvÈ sagge nibbattati. Ime dve sandhÈya dutiyanayo vutto.

Eko pana tapassÊ appadukkhavihÈrÊ hoti bÈhirakÈcÈrayutto tÈpaso vÈ channaparibbÈjako vÈ, appapuÒÒatÈya ca manÈpe paccaye na labhati. So anesanavasena tÊÓi duccaritÈni p|retvÈ attÈnaÑ sukhetvÈ niraye nibbattati.

Aparo puÒÒavÈ hoti, so “na dÈni mayÈ sadiso atthÊ”ti mÈnaÑ uppÈdetvÈ anesanavasena lÈbhasakkÈraÑ vÈ uppÈdento micchÈdiÔÔhivasena “sukho imissÈ paribbÈjikÈya daharÈya mudukÈya lomasÈya1 samphasso”ti-ÈdÊni cintetvÈ kÈmesu pÈtabyataÑ vÈ Èpajjanto tÊÓi duccaritÈni p|retvÈ niraye nibbattati. Ime dve sandhÈya tatiyanayo vutto.

Aparo pana appadukkhavihÈrÊ appapuÒÒo hoti, so “ahaÑ pubbepi akatapuÒÒatÈya sukhena jÊvikaÑ na labhÈmÊ”ti tÊÓi sucaritÈni p|retvÈ sagge nibbattati.

Aparo puÒÒavÈ hoti, so “pubbepÈhaÑ2 katapuÒÒatÈya sukhaÑ labhÈmi, idÈni puÒÒÈni3 karissÈmÊ”ti tÊÓi sucaritÈni p|retvÈ sagge nibbattati. Ime dve sandhÈya catutthanayo vutto. IdaÑ titthiyavasena ÈgataÑ, sÈsanepi pana labbhati.

Ekacco hi dhuta~gasamÈdÈnavasena l|khÈjÊvÊ hoti, appapuÒÒatÈya vÈ sakalampi gÈmaÑ vicaritvÈ udarap|raÑ na labhati. So “paccaye uppÈdessÈmÊ”ti vejjakammÈdivasena vÈ anesanaÑ katvÈ, arahattaÑ vÈ paÔijÈnitvÈ, tÊÓi vÈ kuhanavatth|ni paÔisevitvÈ niraye nibbattati. ______________________________________________________________ 1. LomasÈya bÈhÈya (SÊ) 2. PubbepahaÑ (SÊ), pubbevÈhaÑ (SyÈ) 3. IdÈnipi puÒÒÈneva (SÊ, SyÈ)


Aparo ca tÈdisova puÒÒavÈ hoti, so tÈya puÒÒasampattiyÈ mÈnaÑ janayitvÈ uppannaÑ lÈbhaÑ thÈvaraÑ kattukÈmo anesanavasena tÊÓi duccaritÈni p|retvÈ niraye uppajjati.

Aparo samÈdinnadhuta~go appapuÒÒova hoti, na labhati sukhena jÊvitavuttiÑ. So “pubbepÈhaÑ1 akatapuÒÒatÈya kiÒci na labhÈmi, sace idÈni anesanaÑ karissaÑ, Èyatimpi dullabhasukho bhavissÈmÊ”ti tÊÓi sucaritÈni p|retvÈ arahattaÑ pattuÑ asakkonto sagge nibbattati.

Aparo puÒÒavÈ hoti, so “pubbepÈhaÑ katapuÒÒatÈya etarahi sukhito, idÈnipi puÒÒaÑ karissÈmÊ”ti anesanaÑ pahÈya tÊÓi sucaritÈni p|retvÈ arahattaÑ pattuÑ asakkonto sagge nibbattati. 383. ŒgatiÒcÈti “asukaÔÔhÈnato nÈma ime ÈgatÈ”ti evaÑ ÈgatiÒca. GatiÒcÈti idÈni gantabbaÔÔhÈnaÒca. CutiÒcÈti tato cavanaÒca. UpapattiÒcÈti tato cutÈnaÑ puna upapattiÒca. KiÑ sabbaÑ tapaÑ garahissÈmÊti “kena kÈraÓena garahissÈmi. Garahitabbameva hi mayaÑ garahÈma, pasaÑsitabbaÑ pasaÑsÈma, na bhaÓÉikaÑ karonto mahÈrajako viya dhotaÒca adhotaÒca ekato karomÈ”ti dasseti. 384. IdÈni tamatthaÑ pakÈsento “santi Kassapa eke samaÓabrÈhmaÓÈ”ti-ÈdimÈha. YaÑ te ekaccanti paÒcavidhaÑ sÊlaÑ, taÒhi loke na koci “na sÈdh|”ti vadati. Puna yaÑ te ekaccanti paÒcavidhaÑ veraÑ, taÑ na koci “sÈdh|”ti vadati. Puna yaÑ te ekaccanti paÒcadvÈre asaÑvaraÑ, te kira “cakkhu nÈma na nirundhitabbaÑ, cakkhunÈ manÈpaÑ r|paÑ2 daÔÔhabban”ti vadanti, esa nayo sotÈdÊsu. Puna yaÑ te ekaccanti paÒcadvÈre saÑvaraÑ.

EvaÑ paresaÑ vÈdena saha attano vÈdassa samÈnÈsamÈnataÑ dassetvÈ idÈni attano vÈdena saha paresaÑ vÈdassa samÈnÈsamÈnataÑ dassento “yaÑ mayan”ti-ÈdimÈha. TatrÈpi paÒcasÊlÈdivaseneva attho veditabbo. ______________________________________________________________ 1. PubbepahaÑ (SÊ), pubbevÈhaÑ (SyÈ) 2. CakkhunÈ nÈmar|paÑ (Ka)

290 DÊghanikÈya

SamanuyuÒjÈpanakathÈvaÓÓanÈ

385. SamanuyuÒjantanti samanuyuÒjantu, ettha ca laddhiÑ pucchanto samanuyuÒjati nÈma, kÈraÓaÑ pucchanto samanugÈhati nÈma, ubhayaÑ pucchanto samanubhÈsati nÈma. SatthÈrÈ vÈ SatthÈranti SatthÈrÈ vÈ saddhiÑ SatthÈraÑ upasaÑharitvÈ “kiÑ te SatthÈ te dhamme sabbaso pahÈya vattati, udÈhu samaÓo Gotamo”ti. Dutiyapadepi eseva nayo.

IdÈni tamatthaÑ yojetvÈ dassento “ye imesaÑ bhavatan”ti-ÈdimÈha. Tattha akusalÈ akusalasa~khÈtÈti akusalÈ ceva “akusalÈ”ti ca sa~khÈtÈ ÒÈtÈ, koÔÔhÈsaÑ vÈ katvÈ ÔhapitÈti attho. Esa nayo sabbapadesu. Api cettha sÈvajjÈti sadosÈ. Na alamariyÈti niddosaÔÔhena ariyÈ bhavituÑ nÈlaÑ asamatthÈ. 386-392. YaÑ viÒÒ| samanuyuÒjantÈti yena viÒÒ| amhe ca aÒÒe ca pucchantÈ evaÑ vadeyyuÑ, taÑ ÔhÈnaÑ vijjati, atthi taÑ kÈraÓanti attho. YaÑ vÈ pana bhonto pare gaÓÈcariyÈti pare pana bhonto gaÓÈcariyÈ yaÑ vÈ taÑ vÈ appamattakaÑ pahÈya vattantÊti attho. Amheva tattha yebhuyyena pasaÑseyyunti idaÑ BhagavÈ SatthÈrÈ SatthÈraÑ samanuyuÒjanepi Èha, saÑghena saÑghaÑ samanuyuÒjanepi. KasmÈ? SaÑghapasaÑsÈyapi Satthuyeva pasaÑsÈsiddhito. PasÊdamÈnÈpi hi BuddhasampattiyÈ saÑghe, saÑghasampattiyÈ ca Buddhe pasÊdanti, tathÈ hi Bhagavato sarÊrasampattiÑ1 disvÈ dhammadesanaÑ vÈ sutvÈ bhavanti vattÈro “lÈbhÈ vata bho sÈvakÈnaÑ ye evar|passa Satthu santikÈvacarÈ”ti, evaÑ BuddhasampattiyÈ saÑghe pasÊdanti. Bhikkh|naÑ panÈcÈragocaraÑ abhikkamapaÔikkamÈdÊni ca disvÈ bhavanti vattÈro “santikÈvacarÈnaÑ vata bho sÈvakÈnaÑ ayaÒca upasamaguÓo Satthu kÊvar|po bhavissatÊ”ti, evaÑ saÑghasampattiyÈ Buddhe pasÊdanti. Iti yÈ SatthupasaÑsÈ, sÈ saÑghassa, yÈ pasaÑsÈ, sÈ Satth|ti saÑghapasaÑsÈyapi Satthuyeva pasaÑsÈsiddhito BhagavÈ dvÊsupi nayesu “amheva tattha yebhuyyena pasaÑseyyun”ti Èha. SamaÓo Gotamo ime dhamme anavasesaÑ pahÈya vattati, yaÑ vÈ pana bhonto pare gaÓÈcariyÈti-ÈdÊsupi panettha2 ayamadhippÈyo– ______________________________________________________________ 1. SariranipphattiÑ (SÊ, SyÈ) 2. Padesu (Ka)


sampattasamÈdÈnasetughÈtavasena hi tisso viratiyo. TÈsu sampattasamÈdÈnaviratimattameva aÒÒesaÑ hoti, setughÈtavirati pana sabbena sabbaÑ natthi. PaÒcasu pana tada~gavikkhambhanasamucchedapaÔipassaddhinissaraÓappahÈnesu aÔÔhasamÈpattivasena ceva vipassanÈmattavasena ca tada~gavikkhambhanappahÈnamattameva aÒÒesaÑ hoti. ItarÈni tÊÓi pahÈnÈni sabbena sabbaÑ natthi. TathÈ sÊlasaÑvaro, khantisaÑvaro, ÒÈÓasaÑvaro, satisaÑvaro, vÊriyasaÑvaroti paÒca saÑvarÈ, tesu paÒcasÊlamattameva adhivÈsanakhantimattameva ca aÒÒesaÑ hoti, sesaÑ sabbena sabbaÑ natthi. PaÒca kho panime pÈtimokkhuddesÈ, tesu paÒcasÊlamattameva aÒÒesaÑ hoti. PÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ sabbena sabbaÑ natthi.

Iti akusalappahÈne ca kusalasamÈdÈne ca tÊsu viratÊsu paÒcasu pahÈnesu paÒcasu saÑvaresu paÒcasu uddesesu “ahameva ca mayhaÒca sÈvakasaÑgho loke paÒÒÈyati, mayÈ hi sadiso SatthÈ nÈma mayhaÑ sÈvakasaÑghena sadiso saÑgho nÈma natthÊ”ti BhagavÈ sÊhanÈdaÑ nadati.

Ariya-aÔÔha~gikamaggavaÓÓanÈ

393. EvaÑ sÊhanÈdaÑ naditvÈ tassa sÊhanÈdassa aviparÊtabhÈvabodhanatthaÑ “atthi Kassapa maggo”ti-ÈdimÈha. Tattha maggoti lokuttaramaggo. PaÔipadÈti pubbabhÈgapaÔipadÈ. KÈlavÈdÊti-ÈdÊni BrahmajÈle vaÓÓitÈni. IdÈni taÑ duvidhaÑ maggaÒca paÔipadaÒca ekato katvÈ dassento “ayameva ariyo”ti-ÈdimÈha. IdaÑ pana sutvÈ acelo cintesi “samaÓo Gotamo ‘mayhaÑyeva maggo ca paÔipadÈ ca atthi, aÒÒesaÑ natthÊ’ti maÒÒati, handassÈhaÑ amhÈkampi maggaÑ kathemÊ”ti. Tato acelakapaÔipadaÑ kathesi. TenÈha “evaÑ vutte acelo Kassapo BhagavantaÑ etadavoca -pa- udakorohanÈnuyogamanuyutto viharatÊ”ti.

TapopakkamakathÈvaÓÓanÈ

394. Tattha tapopakkamÈti tapÈrambhÈ, tapokammÈnÊti attho. SÈmaÒÒasa~khÈtÈti samaÓakammasa~khÈtÈ. BrahmaÒÒasa~khÈtÈti brÈhmaÓakammasa~khÈtÈ. * Acelakoti niccolo, naggoti attho. MuttÈcÈroti visaÔÔhÈcÈro, uccÈrakammÈdÊsu lokiyakulaputtÈcÈrena ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 1. 349; Abhi-®Ôha 3. 81; AÑ-®Ôha 2. 245 piÔÔhesupi.

292 DÊghanikÈya

virahito Ôhitakova uccÈraÑ karoti, passÈvaÑ karoti, khÈdati, bhuÒjati ca. HatthÈpalekhanoti hatthe piÓÉamhi niÔÔhite1 jivhÈya hatthaÑ apalikhati, uccÈraÑ vÈ katvÈ hatthasmiÒÒeva daÓÉakasaÒÒÊ hutvÈ hatthena apalikhati. BhikkhÈgahaÓatthaÑ “ehi bhante”ti vutto na etÊti na-ehibhaddantiko. “Tena hi tiÔÔha bhante”ti vuttopi na tiÔÔhatÊti natiÔÔhabhaddantiko. Tadubhayampi kira so “etassa vacanaÑ kataÑ bhavissatÊ”ti na karoti. AbhihaÔanti puretaraÑ gahetvÈ ÈhaÔaÑ bhikkhaÑ. Uddissakatanti “imaÑ tumhe uddissa katan”ti evaÑ ÈrocitaÑ bhikkhaÑ. Na nimantananti “asukaÑ nÈma kulaÑ vÈ vÊthiÑ vÈ gÈmaÑ vÈ paviseyyÈthÈ’ti evaÑ nimantitabhikkhampi na sÈdiyati, na gaÓhati. Na kumbhimukhÈti kumbhito uddharitvÈ diyyamÈnaÑ bhikkhaÑ na gaÓhati. Na kaÄopimukhÈti kaÄopÊti ukkhali vÈ pacchi vÈ, tatopi na gaÓhati. KasmÈ? Kumbhikalopiyo maÑ nissÈya kaÔacchunÈ pahÈraÑ labhantÊti. Na eÄakamantaranti ummÈraÑ antaraÑ katvÈ diyyamÈnaÑ gaÓhati. KasmÈ? “AyaÑ maÑ nissÈya antarakaraÓaÑ labhatÊ”ti. DaÓÉamusalesupi eseva nayo.

Dvinnanti dvÊsu bhuÒjamÈnesu ekasmiÑ uÔÔhÈya dente na gaÓhati. KasmÈ? “Ekassa kabaÄantarÈyo hotÊ”ti. Na gabbhiniyÈti-ÈdÊsu pana “gabbhiniyÈ kucchiyaÑ dÈrako kilamati, pÈyantiyÈ dÈrakassa khÊrantarÈyo hoti, purisantaragatÈya rati-antarÈyo hotÊ”ti na gaÓhati. SaÑkittÊs|ti saÑkittetvÈ katabhattesu, dubbhikkhasamaye kira acelakasÈvakÈ acelakÈnaÑ atthÈya tato tato taÓÉulÈdÊni samÈdapetvÈ bhattaÑ pacanti. UkkaÔÔho acelako tatopi na paÔiggaÓhati. Na yattha sÈti yattha sunakho “piÓÉaÑ labhissÈmÊ”ti upaÔÔhito hoti, tattha tassa adatvÈ ÈhaÔaÑ na gaÓhati. KasmÈ? Etassa piÓÉantarÈyo hotÊti. SaÓÉasaÓÉacÈrinÊti sam|hasam|hacÈrinÊ, sace hi acelakaÑ disvÈ “imassa bhikkhaÑ dassÈmÈ”ti manussÈ bhattagehaÑ pavisanti, tesu ca pavisantesu kaÄopimukhÈdÊsu nilÊnÈ makkhikÈ uppatitvÈ saÓÉasaÓÉÈ caranti, tato ÈhaÔaÑ bhikkhaÑ na gaÓhati. KasmÈ? MaÑ nissÈya makkhikÈnaÑ gocarantarÈyo jÈtoti. ______________________________________________________________ 1. ®hite (SyÈ, Ka) Abhi-®Ôha 3. 81; AÑ-®Ôha 2. 245 piÔÔhesu passitabbaÑ.


Thusodakanti sabbasassambhÈrehi kataÑ sovÊrakaÑ. Ettha ca surÈpÈnameva sÈvajjaÑ, ayaÑ pana sabbesupi sÈvajjasaÒÒÊ. EkÈgÈrikoti yo ekasmiÑ yeva gehe bhikkhaÑ labhitvÈ nivattati. EkÈlopikoti yo ekeneva Èlopena yÈpeti. DvÈgÈrikÈdÊsupi eseva nayo. EkissÈpi dattiyÈti ekÈya dattiyÈ. Datti nÈma1 ekÈ khuddakapÈti hoti, yattha aggabhikkhaÑ pakkhipitvÈ Ôhapenti. EkÈhikanti ekadivasantarikaÑ. AddhamÈsikanti addhamÈsantarikaÑ. PariyÈyabhattabhojananti vÈrabhattabhojanaÑ, ekÈhavÈrena dvÊhavÈrena sattÈhavÈrena aÉÉhamÈsavÈrenÈti evaÑ divasavÈrena ÈbhatabhattabhojanaÑ. 395. SÈkabhakkhoti allasÈkabhakkho. SÈmÈkabhakkhoti sÈmÈkataÓÉulabhakkho. NÊvÈrÈdÊsu nÊvÈrÈ nÈma2 araÒÒe sayaÑjÈtÈ vÊhijÈti. Daddulanti cammakÈrehi cammaÑ likhitvÈ chaÉÉitakasaÔaÑ. HaÔaÑ vuccati silesopi sevÈlopi. KaÓanti kuÓÉakaÑ. ŒcÈmoti bhatta-ukkhalikÈya laggo jhÈma-odano, taÑ chaÉÉitaÔÔhÈnatova gahetvÈ khÈdati, “odanakaÒjiyan”tipi vadanti. PiÒÒÈkÈdayo pÈkaÔÈ eva. PavattaphalabhojÊti patitaphalabhojÊ. 396. SÈÓÈnÊti sÈÓavÈkacoÄÈni. MasÈÓÈnÊti missakacoÄÈni. ChavadussÈnÊti matasarÊrato chaÉÉitavatthÈni, erakatiÓÈdÊni vÈ ganthetvÈ katanivÈsanÈni. PaÑsuk|lÈnÊti pathaviyaÑ chaÉÉitanantakÈni. TirÊÔÈnÊti rukkhatacavatthÈni3. Ajinanti ajinamigacammaÑ. Ajinakkhipanti tadeva majjhe phÈlitakaÑ. KusacÊranti kusatiÓÈni ganthetvÈ katacÊraÑ. VÈkacÊraphalakacÊresupi eseva nayo. Kesakambalanti manussakesehi katakambalaÑ. YaÑ sandhÈya vuttaÑ–

“SeyyathÈpi bhikkhave yÈni kÈnici tantÈvutÈnaÑ vatthÈnaÑ4, kesakambalo tesaÑ paÔikiÔÔho akkhÈyati. Kesakambalo bhikkhave sÊte sÊto, uÓhe uÓho, appaggho ca dubbaÓÓo ca duggandho dukkhasamphasso”ti5.

______________________________________________________________ 1. Ekadatti nÈma (Ka) 2. NÊvÈro nÈma (SÊ) 3. TirÊÔÈnÊti tirÊÔakarukkhatacavatthÈni (SÊ) 4. TantÈvutÈni vatthÈni (M|lapaÓÓÈsakaÔÊkÈyaÑ MahÈsÊhanÈdasuttavaÓÓanÈyaÑ.) 5. AÑ 1. 290 piÔÔhe.

294 DÊghanikÈya

VÈlakambalanti assavÈlehi katakambalaÑ. Ul|kapakkhikanti ul|kapakkhÈni ganthetvÈ katanivÈsanaÑ. UkkuÔikappadhÈnamanuyuttoti ukkuÔikavÊriyaÑ anuyutto, gacchantopi ukkuÔikova hutvÈ uppatitvÈ uppatitvÈ gacchati. KaÓÔakÈpassayikoti ayakaÓÔake vÈ pakatikaÓÔake vÈ bh|miyaÑ koÔÔetvÈ tattha cammaÑ attharitvÈ ÔhÈnaca~kamÈdÊni karoti. Seyyanti sayantopi tattheva seyyaÑ kappeti. Phalakaseyyanti rukkhaphalake seyyaÑ. ThaÓÉilaseyyanti thaÓÉile ucce bh|miÔÔhÈne seyyaÑ. Ekapassayikoti ekapasseneva sayati. Rajojalladharoti sarÊraÑ telena makkhitvÈ rajuÔÔhÈnaÔÔhÈne tiÔÔhati, athassa sarÊre rajojallaÑ laggati, taÑ dhÈreti. YathÈsanthatikoti laddhaÑ ÈsanaÑ akopetvÈ yadeva labhati, tattheva nisÊdanasÊlo. VekaÔikoti vikaÔakhÈdanasÊlo. VikaÔanti g|thaÑ vuccati. ApÈnakoti paÔikkhittasÊtudakapÈno. SÈyaÑ tatiyamassÈti sÈyatatiyakaÑ. PÈto, majjhanhike, sÈyanti divasassa tikkhattuÑ pÈpaÑ pavÈhessÈmÊti udakorohanÈnuyogaÑ anuyutto viharatÊti.

TapopakkamaniratthakatÈvaÓÓanÈ

397. Atha BhagavÈ sÊlasampadÈdÊhi vinÈ tesaÑ tapopakkamÈnaÑ niratthakataÑ dassento “acelako cepi Kassapa hotÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha ÈrakÈvÈti d|rayeva. Avaranti dosaveravirahitaÑ. AbyÈpajjanti1 domanassabyÈpajjarahitaÑ. 398. DukkaraÑ bho GotamÈti idaÑ Kassapo “mayaÑ pubbe ettakamattaÑ sÈmaÒÒaÒca brahmaÒÒaÒcÈti vicarÈma, tumhe pana aÒÒaÑyeva sÈmaÒÒaÒca brahmaÒÒaÒca vadathÈ”ti dÊpento Èha. Pakati kho esÈti pakatikathÈ esÈ. ImÈya ca Kassapa mattÈyÈti “Kassapa yadi iminÈ pamÈÓena evaÑ parittakena paÔipattikkamena sÈmaÒÒaÑ vÈ brahmaÒÒaÑ vÈ dukkaraÑ sudukkaraÑ nÈma abhavissa, tato netaÑ abhavissa kallaÑ vacanÈya dukkaraÑ sÈmaÒÒan”ti ayamettha padasambandhena saddhiÑ attho. Etena nayena sabbattha padasambandho veditabbo. ______________________________________________________________ 1. AbyÈpajjhanti (SÊ)


339. DujjÈnoti idampi so “mayaÑ pubbe ettakena samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ hotÊti vicÈrÈma, tumhe pana aÒÒathÈ vadathÈ”ti idaÑ sandhÈyÈha. Athassa BhagavÈ taÑ pakativÈdaÑ paÔikkhipitvÈ sabhÈvatova dujjÈnabhÈvaÑ Èvikaronto punapi “pakati kho”ti-ÈdimÈha. TatrÈpi vuttanayeneva padasambandhaÑ katvÈ attho veditabbo.

SÊlasamÈdhipaÒÒÈsampadÈvaÓÓanÈ

400-401. KatamÈ pana sÈ bho GotamÈti kasmÈ pucchati. AyaÑ kira paÓÉito Bhagavato kathentasseva kathaÑ uggahesi, atha attano paÔipattiyÈ niratthakataÑ viditvÈ samaÓo Gotamo “tassa ‘cÈyaÑ sÊlasampadÈ, cittasampadÈ, paÒÒÈsampadÈ abhÈvitÈ hoti asacchikatÈ, atha kho so ÈrakÈva sÈmaÒÒÈ’ti-ÈdimÈha. Handa dÈni naÑ tÈ sampattiyo pucchÈmÊ”ti sÊlasampadÈdivijÈnanatthaÑ pucchati. Athassa BhagavÈ BuddhuppÈdaÑ dassetvÈ tantidhammaÑ kathento tÈ sampattiyo dassetuÑ “idha KassapÈ”ti-ÈdimÈha. ImÈya ca Kassapa sÊlasampadÈyÈti idaÑ arahattaphalameva sandhÈya vuttaÑ. ArahattaphalapariyosÈnaÒhi Bhagavato sÈsanaÑ. TasmÈ arahattaphalasampayuttÈhi sÊlacittapaÒÒÈsampadÈhi aÒÒÈ uttaritarÈ vÈ paÓÊtatarÈ vÈ sÊlÈdisampadÈ natthÊti Èha.

SÊhanÈdakathÈvaÓÓanÈ

402. EvaÒca pana vatvÈ idÈni anuttaraÑ mahÈsÊhanÈdaÑ1 nadanto “santi Kassapa eke samaÓabrÈhmaÓÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha ariyanti nirupakkilesaÑ paramavisuddhaÑ. Paramanti uttamaÑ, paÒca sÊlÈni hi ÈdiÑ katvÈ yÈva pÈtimokkhasaÑvarasÊlÈ2 sÊlameva, lokuttaramaggaphalasampayuttaÑ pana paramasÊlaÑ nÈma. NÈhaÑ tatthÈti tattha sÊlepi paramasÊlepi ahaÑ attano samasamaÑ mama sÊlasamena sÊlena mayÈ samaÑ puggalaÑ na passÈmÊti attho. Ahameva tattha bhiyyoti ahameva tasmiÑ sÊle uttamo. KatamasmiÑ3? YadidaÑ adhisÊlanti, yaÑ etaÑ uttamaÑ sÊlanti attho. Iti imaÑ paÔhamaÑ sÊhanÈdaÑ nadati. ______________________________________________________________ 1. BuddhasÊhanÈdaÑ (SÊ) 2. PÈtimokkhasÊlaÑ (SÊ) 3. KatarasmiÑ (SÊ)

296 DÊghanikÈya

TapojigucchavÈdÈti ye tapojigucchaÑ vadanti. Tattha tapatÊti tapo, kilesasantÈpakavÊriyassetaÑ nÈmaÑ, tadeva te kilese jigucchatÊti jigucchÈ. AriyÈ paramÈti ettha niddosattÈ ariyÈ, Èrambhavatthuvasenapi uppannÈ vipassanÈvÊriyasa~khÈtÈ tapojigucchÈ tapojigucchÈva, maggaphalasampayuttÈ paramÈ nÈma. Adhijegucchanti idha jigucchabhÈvo jegucchaÑ, uttamaÑ jegucchaÑ adhijegucchaÑ, tasmÈ yadidaÑ adhijegucchaÑ, tattha ahameva bhiyyoti evamettha attho daÔÔhabbo. PaÒÒÈdhikÈrepi kammassakatÈpaÒÒÈ ca vipassanÈpaÒÒÈ ca paÒÒÈ nÈma, maggaphalasampayuttÈ paramÈ paÒÒÈ nÈma. AdhipaÒÒanti ettha li~gavipallÈso veditabbo, ayaÑ panetthattho yÈyaÑ adhipaÒÒÈ nÈma, ahameva tattha bhiyyoti. VimuttÈdhikÈre tada~gavikkhambhanavimuttiyo vimutti nÈma, samucchedapaÔipassaddhinissaraÓavimuttiyo pana paramÈ vimuttÊti veditabbÈ. IdhÈpi ca yadidaÑ adhivimuttÊti yÈ ayaÑ adhivimutti, ahameva tattha bhiyyoti attho. 403. SuÒÒÈgÈreti suÒÒe ghare, ekakova nisÊditvÈti adhippÈyo. ParisÈsu cÈti aÔÔhasu parisÈsu. Vuttampi cetaÑ–

“CattÈrimÈni SÈriputta TathÈgatassa vesÈrajjÈni, yehi vesÈrajjehi samannÈgato TathÈgato ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti, parisÈsu sÊhanÈdaÑ nadatÊ”ti1 suttaÑ vitthÈretabbaÑ.

PaÒhaÒca naÑ pucchantÊti paÓÉitÈ devamanussÈ naÑ paÒhaÑ abhisa~kharitvÈ pucchanti. ByÈkarotÊti ta~khaÓaÒÒeva vissajjeti. CittaÑ ÈrÈdhetÊti paÒhÈvissajjanena mahÈjanassa cittaÑ paritosetiyeva. No ca kho sotabbaÑ maÒÒantÊti cittaÑ ÈrÈdhetvÈ kathentassapissa vacanaÑ pare sotabbaÑ na maÒÒantÊti evaÒca vadeyyunti attho. SotabbaÑ cassa maÒÒantÊti devÈpi manussÈpi mahanteneva ussÈhena sotabbaÑ maÒÒanti. PasÊdantÊti supasannÈ kallacittÈ muducittÈ honti. PasannÈkÈraÑ karontÊti na muddhappasannÈva honti, paÓÊtÈni cÊvarÈdÊni, VeÄuvanavihÈrÈdayo ca MahÈvihÈre pariccajantÈ pasannÈkÈraÑ karonti. TathattÈyÈti yaÑ so dhammaÑ deseti tathÈbhÈvÈya, dhammÈnudhammapaÔipattip|raÓatthÈya paÔipajjantÊti attho. TathattÈya ca paÔipajjantÊti tathabhÈvÈya paÔipajjanti, tassa ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 103 piÔÔhe.


hi Bhagavato dhammaÑ sutvÈ keci saraÓesu, keci paÒcasu sÊlesu patiÔÔhahanti, apare nikkhamitvÈ pabbajanti. PaÔipannÈ ca ÈrÈdhentÊti taÒca pana paÔipadaÑ paÔipannÈ p|retuÑ sakkonti1, sabbÈkÈrena pana p|renti, paÔipattip|raÓena tassa bhoto Gotamassa cittaÑ ÈrÈdhentÊti vattabbÈ.

ImasmiÑ panokÈse ÔhatvÈ sÊhanÈdÈ samodhÈnetabbÈ. EkaccaÑ tapassiÑ niraye nibbattaÑ passÈmÊti hi Bhagavato eko sÊhanÈdo. AparaÑ sagge nibbattaÑ passÈmÊti eko. AkusaladhammappahÈne ahameva seÔÔhoti eko. KusaladhammasamÈdÈnepi ahameva seÔÔhoti eko. AkusaladhammappahÈne mayhameva sÈvakasaÑgho seÔÔhoti eko. KusaladhammasamÈdÈnepi mayhaÑyeva sÈvakasaÑgho seÔÔhoti eko. SÊlena mayhaÑ sadiso natthÊti eko. VÊriyena mayhaÑ sadiso natthÊti eko. PaÒÒÈya -pa-. VimuttiyÈ -pa-. SÊhanÈdaÑ nadanto parisamajjhe nisÊditvÈ nadÈmÊti eko. VisÈrado hutvÈ nadÈmÊti eko. PaÒhaÑ maÑ pucchantÊti eko. PaÒhaÑ puÔÔho vissajjemÊti2 eko. Vissajjanena parassa cittaÑ ÈrÈdhemÊti eko. SutvÈ sotabbaÑ maÒÒantÊti eko. SutvÈ me pasÊdantÊti eko. PasannÈkÈraÑ karontÊti eko. YaÑ paÔipattiÑ desemi, tathattÈya paÔipajjantÊti eko. PaÔipannÈ ca maÑ3 ÈrÈdhentÊti eko. Iti purimÈnaÑ dasannaÑ ekekassa “parisÈsu ca nadatÊ”ti-Èdayo dasa dasa parivÈrÈ. EvaÑ te dasa purimÈnaÑ dasannaÑ parivÈravasena sataÑ, purimÈ ca dasÈti dasÈdhikaÑ4 sÊhanÈdasataÑ hoti. Ito aÒÒasmiÑ pana sutte ettakÈ sÊhanÈdÈ dullabhÈ, tenidaÑ suttaÑ mahÈsÊhanÈdanti vuccati.

TitthiyaparivÈsakathÈvaÓÓanÈ

404. Iti BhagavÈ “sÊhanÈdaÑ kho samaÓo Gotamo nadati, taÒca kho suÒÒÈgÈre nadatÊ”ti evaÑvÈdÊnaÑ vÈdaÑ5 paÔisedhetvÈ idÈni parisati naditapubbaÑ sÊhanÈdaÑ dassento “ekamidÈhan”ti-ÈdimÈha.

Tattha tatra maÑ aÒÒataro tapabrahmacÈrÊti tatra RÈjagahe Gijjhak|Ôe pabbate viharantaÑ maÑ aÒÒataro tapabrahmacÈrÊ Nigrodho nÈma paribbÈjako. ______________________________________________________________ 1. Na p|retuÑ na sakkonti (SÊ) 2. PaÒhaÑ vissajjemÊti (SyÈ, Ka) 3. PaÔipattiyÈ maÑ (SyÈ, Ka) 4. DasuttaraÑ (SÊ) 5. VÈdÈnaÑ vÈdaÑ (SÊ), vÈdÈnuvÈdaÑ (SyÈ)

298 DÊghanikÈya

Adhijeguccheti vÊriyena pÈpajigucchanÈdhikÈre paÒhaÑ pucchi. IdaÑ yaÑ taÑ BhagavÈ Gijjhak|Ôe MahÈvihÈre nisinno UdumbarikÈya deviyÈ uyyÈne nisinnassa Nigrodhassa ca paribbÈjakassa, SandhÈnassa ca upÈsakassa dibbÈya sotadhÈtuyÈ kathÈsallÈpaÑ sutvÈ ÈkÈsenÈgantvÈ tesaÑ santike paÒÒatte Èsane nisÊditvÈ Nigrodhena adhijegucche puÔÔhapaÒhaÑ vissajjesi, taÑ sandhÈya vuttaÑ. ParaÑ viya mattÈyÈti paramÈya mattÈya, atimahanteneva pamÈÓenÈti attho. Ko hi bhanteti ÔhapetvÈ andhabÈlaÑ diÔÔhigatikaÑ aÒÒo paÓÉitajÈtiko “ko nÈma Bhagavato dhammaÑ sutvÈ na attamano assÈ”ti vadati. LabheyyÈhanti idaÑ so “ciraÑ vata me aniyyÈnikapakkhe yojetvÈ attÈ kilamito, ‘sukkhanadÊtÊre nhÈyissÈmÊ’ti samparivattentena viya, thuse koÔÔentena viya na koci attho nipphÈdito. HandÈhaÑ attÈnaÑ yoge yojessÈmÊ”ti cintetvÈ Èha. 405. Atha BhagavÈ yo anena Khandhake1 titthiyaparivÈso paÒÒatto, yaÑ aÒÒatitthiyapubbo sÈmaÓerabh|miyaÑ Ôhito “ayaÑ bhante itthannÈmo aÒÒatitthiyapubbo imasmiÑ dhammavinaye Èka~khÈmi upasampadaÑ, svÈhaÑ bhante saÑghaÑ cattÈro mÈse parivÈsaÑ yÈcÈmÊ”ti-ÈdimÈ2 nayena samÈdiyitvÈ parivasati, taÑ sandhÈya “yo kho Kassapa aÒÒatitthiyapubbo”ti-ÈdimÈha.

Tattha pabbajjanti vacanasiliÔÔhatÈvaseneva vuttaÑ, aparivasitvÈyeva hi pabbajjaÑ labhati. Upasampadatthikena pana nÈtikÈlena3 gÈmappavesanÈdÊni aÔÔha vattÈni p|rentena parivasitabbaÑ. ŒraddhacittÈti aÔÔhavattap|raÓena tuÔÔhacittÈ, ayamettha sa~khepattho. VitthÈrato panesa4 titthiyaparivÈso samantapÈsÈdikÈya VinayaÔÔhakathÈyaÑ5 PabbajjakhandhakavaÓÓanÈya vuttanayena veditabbo. Api ca metthÈti api ca me ettha. PuggalavemattatÈ viditÈti puggalanÈnattaÑ viditaÑ. “AyaÑ puggalo parivÈsÈraho, ayaÑ na parivÈsÈraho”ti idaÑ mayhaÑ pÈkaÔanti dasseti. Tato Kassapo cintesi “aho acchariyaÑ BuddhasÈsanaÑ, yattha evaÑ ghaÑsitvÈ koÔÔetvÈ yuttameva ______________________________________________________________ 1. Yo kho Khandhake (SÊ) 2. Vi 3. 99 piÔÔhe. 3. Na atidivÈkÈle (SÊ, Ka) Vi 3. 100 piÔÔhe. 4. Pana (Ka) 5. Vi-®Ôha 3. 272 piÔÔhe.


gaÓhanti, ayuttaÑ chaÉÉentÊ”ti, tato suÔÔhutaraÑ pabbajjÈya saÒjÈtussÈho “sace bhante”ti-ÈdimÈha.

Atha kho BhagavÈ tassa tibbacchandataÑ viditvÈ “na Kassapo parivÈsaÑ arahatÊ”ti aÒÒataraÑ bhikkhuÑ Èmantesi “gaccha bhikkhu KassapaÑ nhÈpetvÈ pabbÈjetvÈ ÈnehÊ”ti. So tathÈ katvÈ taÑ pabbÈjetvÈ Bhagavato santikaÑ ÈgamÈsi. BhagavÈ taÑ gaÓamajjhe nisÊditvÈ upasampÈdesi. Tena vuttaÑ “alattha kho acelo Kassapo Bhagavato santike pabbajjaÑ, alattha upasampadan”ti. Acir|pasampannoti upasampanno hutvÈ nacirameva. * V|pakaÔÔhoti vatthukÈmakilesakÈmehi kÈyena ceva cittena ca v|pakaÔÔho. Appamattoti kammaÔÔhÈne satiÑ avijahanto. ŒtÈpÊti kÈyikacetasikasa~khÈtena vÊriyÈtÈpena ÈtÈpÊ. Pahitattoti kÈye ca jÊvite ca anapekkhatÈya pesitacitto vissaÔÔha-attabhÈvo. YassatthÈyÈti yassa atthÈya. KulaputtÈti ÈcÈrakulaputtÈ. SammadevÈti hetunÈva kÈraÓeneva. Tadanuttaranti taÑ anuttaraÑ. BrÈhmacariyapariyosÈnanti maggabrahmacariyassa pariyosÈnabh|taÑ arahattaphalaÑ. Tassa hi atthÈya kulaputtÈ pabbajanti. DiÔÔheva dhammeti imasmiÑ yeva attabhÈve. SayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈti attanÈyeva paÒÒÈya paccakkhaÑ katvÈ1, aparappaccayaÑ katvÈti attho. Upasampajja vihÈsÊti pÈpuÓitvÈ sampÈdetvÈ vihÈsi, evaÑ viharanto ca khÊÓÈ jÈti -pa- abbhaÒÒÈsÊti.

Evamasssa paccavekkhaÓabh|miÑ dassetvÈ arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpetuÑ “aÒÒataro kho panÈyasmÈ Kassapo arahataÑ ahosÊ”ti vuttaÑ. Tattha aÒÒataroti eko. Arahatanti arahantÈnaÑ, Bhagavato sÈvakÈnaÑ arahantÈnaÑ abbhantaro ahosÊti ayamettha adhippÈyo. YaÑ yaÑ pana antarantarÈ na vuttaÑ, taÑ taÑ tattha tattha vuttattÈ pÈkaÔamevÈti.


MahÈsÊhanÈdasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 184; SaÑ-®Ôha 1. 187 piÔÔhesupi. 1. SacchikatvÈ (Ka)

9. PoÔÔhapÈdasutta

PoÔÔhapÈdaparibbÈjakavatthuvaÓÓanÈ

406. EvaÑ me sutaÑ -pa- SÈvatthiyanti PoÔÔhapÈdasuttaÑ. TatrÈyaÑ apubbapadavaÓÓanÈ. SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈmeti SÈvatthiÑ upanissÈya yo Jetassa kumÈrassa vane AnÈthapiÓÉikena gahapatinÈ ÈrÈmo kÈrito, tattha viharati. PoÔÔhapÈdo paribbÈjakoti nÈmena PoÔÔhapÈdo nÈma channaparibbÈjako. So kira gihikÈle brÈhmaÓamahÈsÈlo kÈmesu ÈdÊnavaÑ disvÈ cattÈlÊsakoÔiparimÈÓaÑ bhogakkhandhaÑ pahÈya pabbajitvÈ titthiyÈnaÑ gaÓÈcariyo jÈto. SamayaÑ pavadanti etthÈti samayappavÈdako, tasmiÑ kira ÔhÈne Ca~kÊtÈrukkhapokkharasÈtippabhutayo brÈhmaÓÈ, nigaÓÔha-acelakaparibbÈjakÈdayo ca pabbajitÈ sannipatitvÈ attano attano samayaÑ vadanti kathenti dÊpenti, tasmÈ so ÈrÈmo samayappavÈdakoti vuccati. Sveva ca tindukÈcÊrasa~khÈtÈya timbar|rukkhapantiyÈ1 parikkhittattÈ tindukÈcÊro. YasmÈ panettha paÔhamaÑ ekÈva sÈlÈ ahosi, pacchÈ mahÈpuÒÒaÑ paribbÈjakaÑ nissÈya bah| sÈlÈ katÈ. TasmÈ tameva ekaÑ sÈlaÑ upÈdÈya laddhanÈmavasena ekasÈlakoti vuccati. MallikÈya pana PasenadiraÒÒo deviyÈ uyyÈnabh|to so pupphaphalasampanno ÈrÈmoti katvÈ MallikÈya ÈrÈmoti sa~khyaÑ gato. TasmiÑ samayappavÈdake tindukÈcÊre ekasÈlake MallikÈya ÈrÈme.

PaÔivasatÊti nivÈsaphÈsutÈya vasati. AthekadivasaÑ BhagavÈ pacc|sasamaye sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ pattharitvÈ lokaÑ pariggaÓhanto ÒÈÓajÈlassa antogataÑ paribbÈjakaÑ disvÈ “ayaÑ PoÔÔhapÈdo mayhaÑ ÒÈÓajÈle paÒÒÈyati, kinnu kho bhavissatÊ”ti upaparikkhanto addasa “ahaÑ ajja tattha gamissÈmi, atha maÑ PoÔÔhapÈdo nirodhaÒca nirodhavuÔÔhÈnaÒca pucchissati, tassÈhaÑ sabbabuddhÈnaÑ ÒÈÓena saÑsanditvÈ tadubhayaÑ kathessÈmi, atha so katipÈhaccayena cittaÑ hatthiSÈriputtaÑ gahetvÈ ______________________________________________________________ 1. TimbarukkhapantiyÈ (SyÈ), rukkhapantiyÈ (Ka)


mama santikaÑ Ègamissati, tesamahaÑ DhammaÑ desessÈmi, desanÈvasÈne PoÔÔhapÈdo maÑ saraÓaÑ gamissati, Citto hatthisÈriputto mama santike pabbajitvÈ arahattaÑ pÈpuÓissatÊ”ti. Tato pÈtova sarÊrapaÔijagganaÑ katvÈ surattadupaÔÔaÑ nivÈsetvÈ vijjulatÈsadisaÑ kÈyabandhanaÑ bandhitvÈ yugandharapabbataÑ parikkhipitvÈ ÔhitamahÈmeghaÑ viya meghavaÓÓaÑ paÑsuk|laÑ ekaÑsavaragataÑ katvÈ1 paccagghaÑ selamayapattaÑ vÈma-aÑsak|Ôe laggetvÈ SÈvatthiÑ2 piÓÉÈya pavisissÈmÊti sÊho viya HimavantapÈdÈ vihÈrÈ nikkhami. ImamatthaÑ sandhÈya “atha kho BhagavÈ”ti-Èdi vuttaÑ. 407. EtadahosÊti nagaradvÈrasamÊpaÑ gantvÈ attano rucivasena s|riyaÑ oloketvÈ atippagabhÈvameva disvÈ etaÑ ahosi. YaÑn|nÈhanti saÑsayaparidÊpano viya nipÈto, BuddhÈnaÒca saÑsayo nÈma natthi “idaÑ karissÈma, idaÑ na karissÈma, imassa dhammaÑ desessÈma imassa na desessÈmÈ”ti evaÑ parivitakkapubbabhÈgo panesa sabbabuddhÈnaÑ labbhati. TenÈha “yaÑn|nÈhan”ti, yadi panÈhanti attho. 408. UnnÈdiniyÈti uccaÑ nadamÈnÈya, evaÑ nadamÈnÈya cassÈ uddhaÑ gamanavasena ucco disÈsu patthaÔavasena mahÈ saddoti uccÈsaddamahasaddÈya, tesaÒhi paribbÈjakÈnaÑ pÈtova vuÔÔhÈya kattabbaÑ nÈma cetiyavattaÑ vÈ bodhivattaÑ vÈ ÈcariyupajjhÈyavattaÑ vÈ yonisomanasikÈro vÈ natthi. Tena te pÈtova vuÔÔhÈya bÈlÈtape nisinnÈ “imassa hattho sobhano, imassa pÈdo”ti evaÑ aÒÒamaÒÒassa hatthapÈdÈdÊni vÈ Èrabbha, itthipurisadÈrakadÈrikÈdÊnaÑ vaÓÓe vÈ, aÒÒaÑ vÈ kÈmassÈdabhavassÈdÈdivatthuÑ Èrabbha kathaÑ samuÔÔhÈpetvÈ anupubbena rÈjakathÈdi-anekavidhaÑ tiracchÈnakathaÑ kathenti. Tena vuttaÑ “unnÈdiniyÈ uccÈsaddamahÈsaddÈya anekavihitaÑ tiracchÈnakathaÑ kathentiyÈ”ti. 409. Tato PoÔÔhapÈdo paribbÈjako te paribbÈjake oloketvÈ “ime paribbÈjakÈ ativiya aÒÒamaÒÒaÑ agÈravÈ, mayaÒca samaÓassa Gotamassa pÈtubhÈvato paÔÔhÈya suriyuggamane khajjopanak|pamÈ jÈtÈ, lÈbhasakkoropi no parihÊno. Sace panimaÑ ÔhÈnaÑ samaÓo Gotamo vÈ Gotamassa sÈvako vÈ gihÊ upaÔÔhÈko vÈ tassa ______________________________________________________________ 1. EkaÑsaÑ katvÈ (SÊ) 2. SÈvatthiyaÑ (SyÈ)

302 DÊghanikÈya

Ègaccheyya, ativiya lajjanÊyaÑ bhavissati, parisadoso kho pana parisajeÔÔhakasseva upari ÈrohatÊ”ti ito cito ca vilokento1 BhagavantaÑ addasa. Tena vuttaÑ “addasÈ kho PoÔÔhapÈdo paribbÈjako -pa- tuÓhÊ ahesun”ti.

Tattha saÓÔhapesÊti sikkhÈpesi, vajjamassÈ paÔicchÈdesi. YathÈ susaÓÔhitÈ hoti, tathÈ naÑ Ôhapesi. YathÈ nÈma parisamajjhaÑ pavisanto puriso vajjapaÔicchÈdanatthaÑ nivÈsanaÑ saÓÔhapeti, pÈrupanaÑ saÓÔhapeti, rajokiÓÓaÔÔhÈnaÑ puÒchati, evamassÈ vajjapaÔicchÈdanatthaÑ “appasaddÈ bhonto”ti sikkhÈpento yathÈ susaÓÔhitÈ hoti, tathÈ naÑ ÔhapesÊti attho. AppasaddakÈmoti appasaddaÑ icchati, eko nisÊdati, eko tiÔÔhati, na gaÓasa~gaÓikÈya yÈpeti. Upasa~kamitabbaÑ maÒÒeyyÈti idhÈgantabbaÑ maÒÒeyya. KasmÈ panesa Bhagavato upasa~kamanaÑ paccÈsÊsatÊti2? Attano vuddhiÑ patthayamÈno. ParibbÈjakÈ kira Buddhesu vÈ BuddhasÈvakesu vÈ attano santikaÑ Ègatesu “ajja amhÈkaÑ santikaÑ samaÓo Gotamo Ègato, SÈriputto Ègato, na kho pana te yassa vÈ tassa vÈ santikaÑ gacchanti, passatha amhÈkaÑ uttamabhÈvan”ti attano upaÔÔhÈkÈnaÑ santike attÈnaÑ ukkhipanti, ucce ÔhÈne Ôhapenti, Bhagavatopi upaÔÔhÈke gaÓhituÑ vÈyamanti. Te kira Bhagavato upaÔÔhÈke disvÈ evaÑ vadanti “tumhÈkaÑ SatthÈ bhavaÑ Gotamopi GotamasÈvakÈpi3 amhÈkaÑ santikaÑ Ègacchanti mayaÑ aÒÒamaÒÒaÑ samaggÈ. Tumhe pana amhe akkhÊhipi passituÑ na icchatha, sÈmÊcikammaÑ na karotha, kiÑ vo amhehi aparaddhan”ti. Athekacce manussÈ “BuddhÈpi etesaÑ santikaÑ gacchanti, kiÑ amhÈkan”ti tato paÔÔhÈya te disvÈ nappamajjanti. TuÓhÊ ahesunti PoÔÔhapÈdaÑ parivÈretvÈ nissaddÈ nisÊdiÑsu. 410. SvÈgataÑ bhanteti suÔÔhu ÈgamanaÑ bhante Bhagavato, Bhagavati hi no Ègate Ènando hoti, gate sokoti dÊpeti. * CirassaÑ kho bhanteti kasmÈ Èha? KiÑ BhagavÈ pubbepi tattha gatapubboti, na gatapubbo. ManussÈnaÑ pana “kuhiÑ gacchantÈ, kuto Ègatattha, kiÑ maggam|Ähattha, cirassaÑ ÈgatatthÈ”ti-evamÈdayo ______________________________________________________________ 1. Olokento (SÊ, Ka) 2. PaccÈsiÑsatÊti (SÊ, SyÈ) 3. GotamasÈvakopi (SyÈ, Ka) * Ma-®Ôha 2. 201; Ma-®Ôha 3. 158 piÔÔhesupi.


piyasamudÈcÈrÈ honti, tasmÈ evamÈha. EvaÒca pana vatvÈ na mÈnathaddho hutvÈ nisÊdi, uÔÔhÈyÈsanÈ1 Bhagavato paccuggamanamakÈsi. BhagavantaÒhi upagataÑ disvÈ Èsanena animantento vÈ apacitiÑ akaronto vÈ dullabho. KasmÈ? UccÈkulÊnatÈya. Ayampi paribbÈjako attano nisinnÈsanaÑ papphoÔetvÈ BhagavantaÑ Èsanena nimantento “nisÊdatu bhante BhagavÈ, idamÈsanaÑ paÒÒattan”ti Èha. AntarÈkathÈ vippakatÈti nisinnÈnaÑ vo Èdito paÔÔhÈya yÈva mamÈgamanaÑ, etasmiÑ antare kÈ nÈma kathÈ vippakatÈ, mamÈgamanapaccayÈ katamÈ kathÈ pariyantaÑ na gatÈ, vadatha, yÈva naÑ pariyantaÑ netvÈ demÊti2 sabbaÒÒupavÈraÓaÑ pavÈresi.

AbhisaÒÒÈnirodhakathÈvaÓÓanÈ

411. Atha paribbÈjako “niratthakakathÈ esÈ nissÈrÈ vaÔÔasannissitÈ, na tumhÈkaÑ purato vattabbataÑ arahatÊ”ti dÊpento “tiÔÔhatesÈ bhante”ti-ÈdimÈha. TiÔÔhatesÈ bhanteti sace BhagavÈ sotukÈmo bhavissati, pacchÈpesÈ kathÈ na dullabhÈ bhavissati, amhÈkaÑ panimÈya kathÈya attho natthi. Bhagavato panÈgamanaÑ labhitvÈ mayaÑ aÒÒadeva sukÈraÓaÑ pucchÈmÈti dÊpeti. Tato taÑ pucchanto “purimÈni bhante”ti-ÈdimÈha. Tattha kot|halasÈlÈyanti kot|halasÈlÈ nÈma paccekasÈlÈ natthi. Yattha pana nÈnÈtitthiyÈ samaÓabrÈhmaÓÈ nÈnÈvidhaÑ kathaÑ pavattenti, sÈ bah|naÑ “ayaÑ kiÑ vadati, ayaÑ kiÑ vadatÊ”ti kot|haluppattiÔÔhÈnato3 kot|halasÈlÈti vuccati. AbhisaÒÒÈnirodheti ettha abhÊti upasaggamattaÑ. SaÒÒÈnirodheti cittanirodhe, khaÓikanirodhe kathÈ uppannÈti attho. IdaÑ pana tassÈ uppattikÈraÓaÑ. YadÈ kira BhagavÈ jÈtakaÑ vÈ katheti, sikkhÈpadaÑ vÈ paÒÒapeti, tadÈ sakalajambudÊpe Bhagavato kittighoso pattharati, titthiyÈ taÑ sutvÈ “bhavaÑ kira Gotamo pubbacariyaÑ kathesi. MayaÑ kiÑ na sakkoma tÈdisaÑ kiÒci kathetun”ti Bhagavato paÔibhÈgakiriyaÑ karontÈ ekaÑ bhavantarasamayaÑ kathenti “bhavaÑ Gotamo sikkhÈpadaÑ paÒÒapesi, mayaÑ kiÑ na sakkoma paÒÒapetun”ti attano sÈvakÈnaÑ kiÒcideva sikkhÈpadaÑ paÒÒapenti. TadÈ ______________________________________________________________ 1. UÔÔhÈya pana (SÊ) 2. DesemÊti (SyÈ, Ka) 3. Kot|halappavattiÔÔhÈnato (SÊ)

304 DÊghanikÈya

pana BhagavÈ aÔÔhavidhaparisamajjhe nisÊditvÈ nirodhakathaÑ kathesi. TitthiyÈ taÑ sutvÈ “bhavaÑ kira Gotamo nirodhaÑ nÈma kathesi, mayampi taÑ kathessÈmÈ”ti sannipatitvÈ kathayiÑsu. Tena vuttaÑ “abhisaÒÒÈnirodhe kathÈ udapÈdÊ”ti.

Tatrekacceti tesu ekacce. Purimo cettha yvÈyaÑ bÈhire titthÈyatane pabbajito cittappavattiyaÑ dosaÑ disvÈ “acittakabhÈvo santo”ti samÈpattiÑ bhÈvetvÈ ito cuto paÒca kappasatÈni asaÒÒÊbhÈve ÔhatvÈ1 puna idha uppajjati, tassa saÒÒuppÈde ca nirodhe ca hetuÑ apassanto “ahet| appaccayÈ”ti Èha.

Dutiyo naÑ nisedhetvÈ Migasi~gatÈpasassa2 asaÒÒikabhÈvaÑ gahetvÈ “upetipi apetipÊ”ti Èha. Migasi~gatÈpaso kira attantapo ghoratapo parimÈritindriyo3 ahosi. Tassa sÊlatejena sakkavimÈnaÑ uÓhaÑ ahosi. Sakko devarÈjÈ “sakkaÔÔhÈnaÑ nu kho tÈpaso patthetÊ”ti AlambusaÑ nÈma devakaÒÒaÑ “tÈpasassa tapaÑ bhinditvÈ ehÊ”ti pesesi. SÈ tattha gatÈ. TÈpaso paÔhamadivase taÑ disvÈva palÈyitvÈ paÓÓasÈlaÑ pÈvisi. Dutiyadivase kÈmacchandanÊvaraÓena bhaggo taÑ hatthe aggahesi, so tena dibbaphassena phuÔÔho visaÒÒÊ hutvÈ tiÓÓaÑ saÑvaccharÈnaÑ accayena saÒÒaÑ paÔilabhi. TaÑ so diÔÔhigatiko “tiÓÓaÑ saÑvaccharÈnaÑ accayena nirodhÈ vuÔÔhito”ti maÒÒamÈno evamÈha.

Tatiyo naÑ nisedhetvÈ ÈthabbaÓapayogaÑ sandhÈya “upakaÉÉhantipi apakaÉÉhantipÊ”ti Èha. ŒthabbaÓikÈ kira ÈthabbaÓaÑ payojetvÈ sattaÑ sÊsacchinnaÑ viya, hatthacchinnaÑ viya, mataÑ viya ca katvÈ dassenti. Tassa puna pÈkatikabhÈvaÑ disvÈ so diÔÔhigatiko “nirodhÈ vuÔÔhito ayan”ti maÒÒamÈno evamÈha.

Catuttho naÑ nisedhetvÈ yakkhadÈsÊnaÑ madaniddaÑ sandhÈya “santi hi bho devatÈ”ti-ÈdimÈha. YakkhadÈsiyo kira sabbarattiÑ devat|pahÈraÑ kurumÈnÈ naccitvÈ gÈyitvÈ aruÓodaye ekaÑ surÈpÈtiÑ ______________________________________________________________ 1. UppajjitvÈ (Ka) 2. Isisi~gatÈpasassa (?) Khu 6. 13 piÔÔhepi. 3. Paramadhitindriyo (SyÈ, Ka)


pivitvÈ parivattitvÈ supitvÈ divÈ vuÔÔhahanti. TaÑ disvÈ so diÔÔhigatiko “suttakÈle nirodhaÑ samÈpannÈ, pabuddhakÈle nirodhÈ vuÔÔhitÈ”ti maÒÒamÈno evamÈha.

AyaÑ pana PoÔÔhapÈdo paribbÈjako paÓÉitajÈtiko. Tenassa taÑ kathaÑ sutvÈ vippaÔisÈro uppajji. “ImesaÑ kathÈ eÄam|gakathÈ viya, cattÈro hi nirodhe ete paÒÒapenti, iminÈ ca nirodhena nÈma ekena bhavitabbaÑ, na bahunÈ. TenÈpi ekena aÒÒeneva bhavitabbaÑ, so pana aÒÒena ÒÈtuÑ na sakkÈ aÒÒatra sabbaÒÒunÈ. Sace BhagavÈ idha abhavissa, ‘ayaÑ nirodho ayaÑ nirodho’ti dÊpasahassaÑ viya ujjÈletvÈ ajjameva1 pÈkaÔaÑ akarissÈ”ti DasabalaÒÒeva anussari. TasmÈ “tassa mayhaÑ bhante”ti-ÈdimÈha. Tattha aho n|nÈti anussaraÓatthe nipÈtadvayaÑ, tena tassa BhagavantaÑ anussarantassa etadahosi “aho n|na BhagavÈ, aho n|na Sugato”ti. Yo imesanti yo etesaÑ nirodhadhammÈnaÑ sukusalo nipuÓo cheko, so BhagavÈ aho n|na katheyya, Sugato aho n|na katheyyÈti ayamettha adhippÈyo. PakataÒÒ|ti ciÓÓavasitÈya pakatiÑ sabhÈvaÑ jÈnÈtÊti pakataÒÒ|. KathaÑ nu khoti idaÑ paribbÈjako “mayaÑ BhagavÈ na jÈnÈma, tumhe jÈnÈtha, kathetha no”ti ÈyÈcanto vadati.

AhetukasaÒÒuppÈdanirodhakathÈvaÓÓanÈ

412. Atha BhagavÈ kathento “tatra PoÔÔhapÈdÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha tatrÈti tesu samaÓabrÈhmaÓesu. Œditova tesaÑ aparaddhanti tesaÑ Èdimhiyeva viraddhaÑ, gharamajjheyeva pakkhalitÈti dÊpeti. Sahet| sappaccayÈti ettha hetupi paccayopi kÈraÓasseva nÈmaÑ, sakÈraÓÈti attho. TaÑ pana kÈraÓaÑ2 dassento “sikkhÈ ekÈ”ti Èha. Tattha sikkhÈ ekÈ saÒÒÈ uppajjantÊti sikkhÈya ekaccÈ saÒÒÈ jÈyantÊti attho. 413. KÈ ca sikkhÈti BhagavÈ avocÈti katamÈ ca sÈ sikkhÈti BhagavÈ vitthÈretukamyatÈpucchÈvasena avoca. Atha yasmÈ ______________________________________________________________ 1. Ajja me (SÊ) 2. SakÈraÓaÑ (SyÈ, Ka)

306 DÊghanikÈya

adhisÊlasikkhÈ adhicittasikkhÈ adhipaÒÒÈsikkhÈti tisso sikkhÈ honti. TasmÈ tÈ dassento BhagavÈ saÒÒÈya sahetukaÑ uppÈdanirodhaÑ dÊpetuÑ buddhuppÈdato pabhuti tantidhammaÑ Ôhapento “idha PoÔÔhapÈda TathÈgato loke”ti-ÈdimÈha. Tattha adhisÊlasikkhÈ adhicittasikkhÈti dve eva sikkhÈ sar|pena ÈgatÈ, tatiyÈ pana “ayaÑ dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈti kho PoÔÔhapÈda mayÈ ekaÑsiko dhammo desito”ti ettha sammÈdiÔÔhisammÈsa~kappavasena pariyÈpannattÈ ÈgatÈti veditabbÈ. KÈmasaÒÒÈti paÒcakÈmaguÓikarÈgopi asamuppannakÈmacÈropi1, tattha paÒcakÈmaguÓikarÈgo anÈgÈmimaggena samugghÈtaÑ gacchati, asamuppannakÈmacÈro pana imasmiÑ ÔhÈne vaÔÔati. TasmÈ tassa yÈ purimÈ kÈmasaÒÒÈti tassa paÔhamajjhÈnasama~gino yÈ pubbe uppannapubbÈya kÈmasaÒÒÈya sadisattÈ purimÈ kÈmasaÒÒÈti vucceyya, sÈ nirujjhati, anuppannÈva nuppjjatÊti attho.

VÊvekajapÊtisukhasukhumasaccasaÒÒÊyeva tasmiÑ samaye hotÊti tasmiÑ paÔhamajjhÈnasamaye vivekajapÊtisukhasa~khÈtÈ sukhumasaÒÒÈ saccÈ hoti, bh|tÈ hotÊti attho. Atha vÈ kÈmacchandÈdi-oÄÈrika~gappahÈnavasena sukhumÈ ca sÈ bh|tatÈya saccÈ ca saÒÒÈti sukhumasaccasaÒÒÈ, vivekajehi pÊtisukhehi sampayuttÈ sukhumasaccasaÒÒÈti vivekajapÊtisukhasukhumasaccasaÒÒÈ, sÈ assa atthÊti vivekajapÊtisukhasukhumasaccasaÒÒÊti evamettha attho daÔÔhabbo. Esa nayo sabbattha. Evampi sikkhÈti ettha yasmÈ paÔhamajjhÈnaÑ samÈpajjanto adhiÔÔhahanto vuÔÔhahanto ca sikkhati, tasmÈ taÑ evaÑ sikkhitabbato sikkhÈti vuccati. Tenapi sikkhÈsa~khÈtena paÔhamajjhÈnena evaÑ ekÈ vivekajapÊtisukhasukhumasaccasaÒÒÈ uppajjati. EvaÑ ekÈ kÈmasaÒÒÈ nirujjhatÊti attho. AyaÑ sikkhÈti BhagavÈ avocÈti ayaÑ paÔhamajjhÈnasa~khÈtÈ ekÈ sikkhÈti BhagavÈ Èha. EtenupÈyena sabbattha attho daÔÔhabbo. 414. YasmÈ pana aÔÔhamasamÈpattiyÈ2 a~gato sammasanaÑ BuddhÈnaÑyeva hoti, sÈvakesu SÈriputtasadisÈnampi natthi, kalÈpato sammasanaÑyeva pana sÈvakÈnaÑ hoti, idaÒca “saÒÒÈ saÒÒÈ”ti evaÑ a~gato ______________________________________________________________ 1. AsamuppannakÈmarÈgopi (SyÈ) 2. AÔÔhamÈya samÈpattiyÈ (Ka-SÊ)


sammasanaÑ uddhaÔaÑ, tasmÈ ÈkiÒcaÒÒÈyatanaparamaÑyeva saÒÒaÑ dassetvÈ puna tadeva saÒÒagganti dassetuÑ “yato kho PoÔÔhapÈda -pa- saÒÒaggaÑ phusatÊ”ti Èha.

Tattha yato kho PoÔÔhapÈda bhikkh|ti yo nÈma PoÔÔhapÈda bhikkhu. Idha sasaÒÒÊ hotÊti idha sÈsane sakasaÒÒÊ hoti, ayameva vÈ pÈÔho, attano paÔhamajjhÈnasaÒÒÈya saÒÒavÈ hotÊti attho. So tato amutra tato amutrÈti so bhikkhu tato paÔhamajjhÈnato amutra dutiyajjhÈne, tatopi amutra tatiyajjhÈneti evaÑ tÈya tÈya jhÈnasaÒÒÈya sakasaÒÒÊ sakasaÒÒÊ hutvÈ anupubbena saÒÒaggaÑ phusati. SaÒÒagganti ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ vuccati. KasmÈ? LokiyÈnaÑ kiccakÈrakasamÈpattÊnaÑ1 aggattÈ. ŒkiÒcaÒÒÈyatanasamÈpattiyaÒhi ÔhatvÈ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanampi nirodhampi samÈpajjanti. Iti sÈ lokiyÈnaÑ kiccakÈrakasamÈpattÊnaÑ aggattÈ saÒÒagganti vuccati, taÑ phusati pÈpuÓÈtÊti attho.

IdÈni abhisaÒÒÈnirodhaÑ dassetuÑ “tassa saÒÒagge ÔhitassÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha ceteyyaÑ, abhisa~khareyyanti padadvaye ca jhÈnaÑ samÈpajjanto ceteti nÈma, punappunaÑ pakappetÊti attho. UparisamÈpatti-atthÈya nikantiÑ kurumÈno abhisa~kharoti nÈma. ImÈ ca me saÒÒÈ nirujjheyyunti imÈ ÈkiÒcaÒÒÈyatanasaÒÒÈ nirujjheyyuÑ. AÒÒÈ ca oÄÈrikÈti aÒÒÈ ca oÄÈrikÈ bhava~gasaÒÒÈ uppajjeyyuÑ. So na ceva ceteti na abhisa~kharotÊti ettha kÈmaÒcesa cetentova na ceteti, abhisa~kharontova nÈbhisa~kharoti. Imassa bhikkhuno ÈkiÒcaÒÒÈyatanato vuÔÔhÈya nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ samÈpajjitvÈ “ekaÑ dve cittavÈre ÔhassÈmÊ”ti ÈbhogasamannÈhÈro natthi, uparinirodhasamÈpattatthÈya eva pana ÈbhogasamannÈhÈro atthi, svÈyamattho puttagharÈcikkhaÓena dÊpetabbo–

Pitugharamajjhena kira gantvÈ pacchÈbhÈge puttassa gharaÑ hoti, tato paÓÊtaÑ bhojanaÑ ÈdÈya ÈsanasÈlaÑ ÈgataÑ daharaÑ thero “manÈpo piÓÉapÈto kuto Èbhato”ti pucchi. So “asukassa gharato”ti laddhagharameva Ècikkhi. Yena panassa pitugharamajjhena gatopi ______________________________________________________________ 1. KiccakarasamÈpattÊnaÑ (SÊ), kiccakÈrikasamÈpattÊnaÑ (SyÈ)

308 DÊghanikÈya

Ègatopi tattha Èbhogopi natthi. Tattha ÈsanasÈlÈ viya ÈkiÒcaÒÒÈyatanasamÈpatti daÔÔhabbÈ, pitugehaÑ viya nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpatti, puttagehaÑ viya nirodhasamÈpatti, ÈsanasÈlÈya ÔhatvÈ pitugharaÑ amanasikaritvÈ puttagharÈcikkhaÓaÑ viya ÈkiÒcaÒÒÈyatanato vuÔÔhÈya nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ samÈpajjitvÈ “ekaÑ dve cittavÈre ÔhassÈmÊ”ti pitugharaÑ amanasikaritvÈva uparinirodhasamÈpattatthÈya manasikÈro, evamesa cetentova na ceteti, abhisa~kharontova nÈbhisa~kharoti. TÈ ceva saÒÒÈti tÈ jhÈnasaÒÒÈ nirujjhanti. AÒÒÈ cÈti aÒÒÈ ca oÄÈrikÈ bhava~gasaÒÒÈ nuppajjanti. So nirodhaÑ phusatÊti so evaÑ paÔipanno bhikkhu saÒÒÈvedayitanirodhaÑ phusati vindati paÔilabhati.

AnupubbÈbhisaÒÒÈnirodhasampajÈnasamÈpattinti ettha abhÊti upasaggamattaÑ, sampajÈnapadaÑ nirodhapadena antarikaÑ katvÈ vuttaÑ. AnupaÔipÈÔiyÈ sampajÈnasaÒÒÈnirodhasamÈpattÊti ayaÑ panetthattho. TatrÈpi sampajÈnasaÒÒÈnirodhasamÈpattÊti sampajÈnantassa ante saÒÒÈ nirodhasamÈpatti sampajÈnantassa vÈ paÓÉitassa bhikkhuno saÒÒÈnirodhasamÈpattÊti ayaÑ visesattho.

IdÈni idha ÔhatvÈ nirodhasamÈpattikathÈ kathetabbÈ. SÈ panesÈ sabbÈkÈrena Visuddhimagge1 paÒÒÈbhÈvanÈnisaÑsÈdhikÈre kathitÈ, tasmÈ tattha kathitatova gahetabbÈ.

EvaÑ BhagavÈ PoÔÔhapÈdassa paribbÈjakassa nirodhakathaÑ kathetvÈ atha naÑ tÈdisÈya kathÈya aÒÒattha abhÈvaÑ paÔijÈnÈpetuÑ “taÑ kiÑ maÒÒasÊ”ti-ÈdimÈha. ParibbÈjakopi “BhagavÈ ajja tumhÈkaÑ kathaÑ ÔhapetvÈ na mayÈ evar|pÈ kathÈ sutapubbÈ”ti paÔijÈnanto “no hetaÑ bhante”ti vatvÈ puna sakkaccaÑ Bhagavato kathÈya uggahitabhÈvaÑ dassento “evaÑ kho ahaÑ bhante”ti-ÈdimÈha. Athassa BhagavÈ “su-uggahitaÑ tayÈ”ti anujÈnanto “evaÑ PoÔÔhapÈdÈ”ti Èha. 415. Atha paribbÈjako “BhagavatÈ ‘ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ saÒÒaggan’ti vuttaÑ, etadeva nu kho saÒÒaggaÑ, udÈhu avasesasamÈpattÊsupi saÒÒaggaÑ atthÊ”ti cintetvÈ tamatthaÑ pucchanto “ekaÒÒeva nu kho”ti-ÈdimÈha. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 344 piÔÔhe.


BhagavÈpissa vissajjesi. Tattha puth|pÊti bah|nipi. YathÈ yathÈ kho PoÔÔhapÈda nirodhaÑ phusatÊti pathavÊkasiÓÈdÊsu yena yena kasiÓena, paÔhamajjhÈnÈdÊnaÑ vÈ yena yena jhÈnena. IdaÑ vuttaÑ hoti–sace hi pathavÊkasiÓena karaÓabh|tena pathavÊkasiÓasamÈpattiÑ ekavÈraÑ samÈpajjanto purimasaÒÒÈnirodhaÑ phusati ekaÑ saÒÒaggaÑ, atha dve vÈre, tayo vÈre, vÈrasataÑ, vÈrasahassaÑ, vÈrasatasahassaÑ vÈ samÈpajjanto purimasaÒÒÈnirodhaÑ phusati, satasahassaÑ saÒÒaggÈni. Esa nayo sesakasiÓesu. JhÈnesupi sace paÔhamajjhÈnena karaÓabh|tena ekavÈraÑ purimasaÒÒÈnirodhaÑ phusati ekaÑ saÒÒaggaÑ. Atha dve vÈre, tayo vÈre, vÈrasataÑ, vÈrasahassaÑ, vÈrasatasahassaÑ vÈ1 purimasaÒÒÈnirodhaÑ phusati, satasahassaÑ saÒÒaggÈni. Esa nayo sesajjhÈnasamÈpattÊsupi. Iti ekavÈraÑ samÈpajjanavasena vÈ sabbampi saÒjÈnanalakkhaÓena sa~gahetvÈ vÈ ekaÑ saÒÒaggaÑ hoti, aparÈparaÑ samÈpajjanavasena bah|ni. 416. SaÒÒÈ nu kho bhanteti bhante nirodhasamÈpajjanakassa bhikkhuno saÒÒÈ nu kho paÔhamaÑ uppajjatÊti pucchati. Tassa BhagavÈ “saÒÒÈ kho PoÔÔhapÈdÈ”ti byÈkÈsi. Tattha saÒÒÈti jhÈnasaÒÒÈ. ©ÈÓanti vipassanÈÒÈÓaÑ. Aparo nayo, saÒÒÈti vipassanÈsaÒÒÈ. ©ÈÓanti maggaÒÈÓaÑ. Aparo nayo, saÒÒÈti maggasaÒÒÈ. ©ÈÓanti phalaÒÈÓaÑ.

TipiÔakamahÈsivatthero panÈha–kiÑ ime bhikkh| bhaÓanti, PoÔÔhapÈdo heÔÔhÈ BhagavantaÑ nirodhaÑ pucchi. IdÈni nirodhÈ vuÔÔhÈnaÑ pucchanto “BhagavÈ, nirodhÈ vuÔÔhahantassa kiÑ paÔhamaÑ arahattaphalasaÒÒÈ uppajjati, udÈhu paccavekkhaÓaÒÈÓan”ti vadati. Athassa BhagavÈ yasmÈ phalasaÒÒÈ paÔhamaÑ uppajjati, pacchÈ paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ. TasmÈ “saÒÒÈ kho PoÔÔhapÈdÈ”ti Èha. Tattha saÒÒuppÈdÈti arahattaphalasaÒÒÈya uppÈdÈ, pacchÈ “idaÑ arahattaphalan”ti evaÑ paccavekkhaÓaÒÈÓuppÈdo hoti. IdappaccayÈ kira meti phalasamÈdhisaÒÒÈpaccayÈ kira mayhaÑ paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ uppannanti.

SaÒÒÈ-attakathÈvaÓÓanÈ

417. IdÈni paribbÈjako yathÈ nÈma gÈmas|karo gandhodakena nhÈpetvÈ gandhehi anulimpitvÈ mÈlÈdÈmaÑ piÄandhitvÈ sirisayane ______________________________________________________________ 1. VÈ samÈpajjanto (SÊ, SyÈ)

310 DÊghanikÈya

Èropitopi sukhaÑ na vindati, vegena g|thaÔÔhÈnameva gantvÈ sukhaÑ vindati. Evameva BhagavatÈ saÓhasukhumatilakkhaÓabbhÈhatÈya desanÈya nhÈpitavilittamaÓÉitopi nirodhakathÈsirisayanaÑ Èropitopi tattha sukhaÑ na vindanto g|thaÔÔhÈnasadisaÑ attano laddhiÑ gahetvÈ tameva pucchanto “saÒÒÈ nu kho bhante purisassa attÈ”ti-ÈdimÈha. AthassÈnumatiÑ gahetvÈ byÈkÈtukÈmo BhagavÈ “kaÑ pana tvan”ti-ÈdimÈha. Tato so “ar|pÊ attÈ”ti evaÑladdhiko samÈnopi “BhagavÈ desanÈya sukusalo, so me Èditova laddhiÑ mÈ viddhaÑset|”ti cintetvÈ attano laddhiÑ pariharanto “oÄÈrikaÑ kho”ti-ÈdimÈha. Athassa BhagavÈ tattha dosaÑ dassento “oÄÈriko ca hi te”ti-ÈdimÈha. Tattha evaÑ santanti evaÑ sante. Bhummatthe hi etaÑ upayogavacanaÑ. EvaÑ santaÑ attÈnaÑ paccÈgacchato tavÈti ayaÑ vÈ ettha attho. CatunnaÒca khandhÈnaÑ ekuppÈdekanirodhattÈ kiÒcÈpi yÈ saÒÒÈ uppajjati, sÈva nirujjhati. AparÈparaÑ upÈdÈya pana “aÒÒÈ ca saÒÒÈ uppajjanti, aÒÒÈ ca saÒÒÈ nirujjhantÊ”ti vuttaÑ.

418-420. IdÈni aÒÒaÑ laddhiÑ dassento “manomayaÑ kho ahaÑ bhante”ti-ÈdiÑ vatvÈ tatrÈpi dose dinne yathÈ nÈma ummattako yÈvassa saÒÒÈ nappatiÔÔhÈti, tÈva aÒÒaÑ gahetvÈ aÒÒaÑ vissajjeti, saÒÒÈpatiÔÔhÈnakÈle pana vattabbameva vadati, evameva aÒÒaÑ gahetvÈ aÒÒaÑ vissajjetvÈ idÈni attano laddhiÑ yeva vadanto “ar|piÑ kho”ti-ÈdimÈha. TatrÈpi yasmÈ so saÒÒÈya uppÈdanirodhaÑ icchati, attÈnaÑ pana sassataÑ maÒÒati. TasmÈ tathevassa dosaÑ dassento BhagavÈ “evaÑ santampÊ”ti-ÈdimÈha. Tato paribbÈjako micchÈdassanena abhibh|tattÈ BhagavatÈ vuccamÈnampi taÑ nÈnattaÑ ajÈnanto “sakkÈ panetaÑ bhante mayÈ”ti-ÈdimÈha. Athassa BhagavÈ yasmÈ so saÒÒÈya uppÈdanirodhaÑ passantopi saÒÒÈmayaÑ attÈnaÑ niccameva maÒÒati. TasmÈ “dujjÈnaÑ kho”ti-ÈdimÈha.

TatthÈyaÑ sa~khepattho–tava aÒÒÈ diÔÔhi, aÒÒÈ khanti, aÒÒÈ ruci1, aÒÒathÈyeva te dassanaÑ pavattaÑ, aÒÒadeva ca te khamati ceva ruccati ca, ______________________________________________________________ 1. Ruciyo (bah|su)


aÒÒatra ca te Èyogo, aÒÒissÈyava paÔipattiyÈ yuttapayuttatÈ, aÒÒattha ca te ÈcariyakaÑ, aÒÒasmiÑ titthÈyatane ÈcariyabhÈvo. Tena tayÈ evaÑ aÒÒadiÔÔhikena aÒÒakhantikena aÒÒarucikena aÒÒatrÈyogena aÒÒatrÈcariyakena dujjÈnaÑ etanti. Atha paribbÈjako “saÒÒÈ vÈ purisassa attÈ hotu, aÒÒo vÈ saÒÒato, taÑ sassatÈdibhÈvamassa pucchissan”ti puna “kiÑ pana bhante”ti-ÈdimÈha.

Tattha lokoti attÈnaÑ sandhÈya vadati. Na hetaÑ PoÔÔhapÈda atthasaÑhitanti PoÔÔhapÈda etaÑ diÔÔhigataÑ na idhalokaparaloka-atthanissitaÑ, na attatthaparatthanissitaÑ. Na dhammasaÑhitanti na navalokuttaradhammanissitaÑ. NÈdibrahmacariyakanti sikkhattayasa~khÈtassa sÈsanabrahmacariyakassa na ÈdimattaÑ, adhisÊlasikkhÈmattampi na hoti. Na nibbidÈyÈti saÑsÈravaÔÔe nibbindanatthÈya na saÑvattati. Na virÈgÈyÈti vaÔÔavirÈgatthÈya na saÑvattati. Na nirodhÈyÈti vaÔÔassa nirodhakaraÓatthÈya na saÑvattati. Na upasamÈyÈti vaÔÔassa v|pasamanatthÈya na saÑvattati. Na abhiÒÒÈyÈti vaÔÔÈbhijÈnanÈya paccakkhakiriyÈya na saÑvattati. Na sambodhÈyÈti vaÔÔasambujjhanatthÈya na saÑvattati. Na nibbÈnÈyÈti amatamahÈnibbÈnassa1 paccakkhakiriyÈya na saÑvattati.

IdaÑ dukkhanti-ÈdÊsu taÓhaÑ ÔhapetvÈ tebh|makÈ paÒcakkhandhÈ dukkhanti, tasseva dukkhassa pabhÈvanato sappaccayÈ taÓhÈ dukkhasamudayoti, ubhinnaÑ appavatti dukkhanirodhoti, ariyo aÔÔha~giko maggo dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈti mayÈ byÈkatanti attho. EvaÒca pana vatvÈ BhagavÈ “imassa paribbÈjakassa maggapÈtubhÈvo vÈ phalasacchikiriyÈ vÈ natthi, mayhaÒca bhikkhÈcÈravelÈ”ti cintetvÈ tuÓhÊ ahosi. ParibbÈjakopi taÑ akÈraÑ ÒatvÈ Bhagavato gamanakÈlaÑ Èrocento viya “evametan”ti-ÈdimÈha. 421. VÈcÈsannitodakenÈti vacanapatodena. SaÒjhabbharimakaÑs|ti saÒjhabbharitaÑ2 nirantaraÑ phuÔaÑ akaÑsu, upari vijjhiÑs|ti vuttaÑ hoti. Bh|tanti sabhÈvato vijjamÈnaÑ. TacchaÑ tathanti tasseva vevacanaÑ. DhammaÔÔhitatanti ______________________________________________________________ 1. AmatamahÈnibbÈnÈya (Ka) 2. SaÑbharitaÑ (SÊ), saÒjabbharitaÑ (SyÈ)

312 DÊghanikÈya

navalokuttaradhammesu ÔhitasabhÈvaÑ. DhammaniyÈmatanti lokuttaradhammaniyÈmaniyataÑ. BuddhÈnaÒhi catusaccavinimuttÈ kathÈ nÈma natthi. TasmÈ sÈ edisÈ hoti.

CittahatthisÈriputtapoÔÔhapÈdavatthuvaÓÓanÈ

422. Citto ca hatthisÈriputtoti so kira SÈvatthiyaÑ hatthi-Ècariyassa putto Bhagavato santike pabbajitvÈ tÊÓi piÔakÈni uggahetvÈ1 sukhumesu atthantaresu kusalo ahosi, pubbe katapÈpakammavasena pana sattavÈre vibbhamitvÈ gihÊ jÈto. KassapasammÈsambuddhassa kira sÈsane dve sahÈyakÈ ahesuÑ, aÒÒamaÒÒaÑ samaggÈ ekatova sajjhÈyanti. Tesu eko anabhirato gihibhÈve cittaÑ uppÈdetvÈ itarassa Èrocesi. So gihibhÈve ÈdÊnavaÑ pabbajjÈya ÈnisaÑsaÑ dassetvÈ taÑ ovadi. So taÑ sutvÈ abhiramitvÈ punekadivasaÑ tÈdise citte uppanne taÑ etadavoca “mayhaÑ Èvuso evar|paÑ cittaÑ uppajjati ‘imÈhaÑ pattacÊvaraÑ tuyhaÑ dassÈmÊ’ti. So pattacÊvaralobhena tassa gihibhÈve ÈnisaÑsaÑ dassetvÈ pabbajjÈya ÈdÊnavaÑ kathesi. Athassa taÑ sutvÈva gihibhÈvato cittaÑ virajjitvÈ2 pabbajjÈyameva abhirami. Evamesa tadÈ sÊlavantassa bhikkhuno gihibhÈve ÈnisaÑsakathÈya kathitattÈ idÈni cha vÈre vibbhamitvÈ sattame vÈre pabbajito3, MahÈmoggallÈnassa, MahÈkoÔÔhikattherassa ca abhidhammakathaÑ kathentÈnaÑ antarantarÈ kathaÑ opÈteti. Atha naÑ MahÈkoÔÔhikatthero apasÈdeti. So mahÈsÈvakassa kathite patiÔÔhÈtuÑ asakkonto vibbhamitvÈ gihÊ jÈto. PoÔÔhapÈdassa panÈyaÑ gihisahÈyako hoti. TasmÈ vibbhamitvÈ dvÊhatÊhaccayena PoÔÔhapÈdassa santikaÑ gato. Atha naÑ so disvÈ “samma kiÑ tayÈ kataÑ, evar|passa nÈma Satthu sÈsanÈ apasakkantopi4, ehi pabbajituÑ idÈni te vaÔÔatÊ”ti taÑ gahetvÈ Bhagavato santikaÑ agamÈsi. Tena vuttaÑ “citto ca hatthisÈriputto PoÔÔhapÈdo ca paribbÈjako”ti. ______________________________________________________________ 1. UggaÓhitvÈ (Ka) 2. NivattetvÈ (Ka) 3. SattavÈre pabbajitvÈ (Ka) Dhammapada-®Ôha 1. 195; JÈtaka-®Ôha 1. 330 piÔÔhesupi. 4. Pakkantosi (SÊ), apakkantopi (SyÈ)


423. AndhÈti paÒÒÈcakkhuno natthitÈya andhÈ, tasseva abhÈvena acakkhukÈ. TvaÑyeva nesaÑ eko cakkhumÈti subhÈsitadubbhÈsitajÈnanabhÈvamattena paÒÒÈcakkhunÈ cakkhumÈ. EkaÑsikÈti ekakoÔÔhasÈ. PaÒÒattÈti ÔhapitÈ. AnekaÑsikÈti na ekakoÔÔhÈsÈ, ekeneva koÔÔhÈsena sassatÈti vÈ asassatÈti vÈ na vuttÈti attho.

EkaÑsikadhammavaÓÓanÈ

425. Santi1 PoÔÔhapÈdÈti idaÑ BhagavÈ kasmÈ Èrabhi, bÈhirakehi paÒÒÈpitaniÔthÈya aniyyÈnikabhÈvadassanatthaÑ. Sabbe hi titthiyÈ yathÈ BhagavÈ amataÑ nibbÈnaÑ, evaÑ attano attano samaye lokath|pikÈdivasena niÔÔhaÑ paÒÒapenti, sÈ ca na niyyÈnikÈ. YathÈpaÒÒattÈ hutvÈ na niyyÈti na gacchati, aÒÒadatthu paÓÉitehi paÔikkhittÈ nivattati, taÑ dassetuÑ BhagavÈ evamÈha. Tattha ekantasukhaÑ lokaÑ jÈnaÑ passanti puratthimÈya disÈya ekantasukho loko pacchimÈdÊnaÑ vÈ aÒÒatarÈyÈti evaÑ jÈnantÈ evaÑ passantÈ viharatha. DiÔÔhapubbÈni kho tasmiÑ loke manussÈnaÑ sarÊrasaÓÔhÈnÈdÊnÊti. AppÈÔihÊraka tanti appÈÔihÊrakaÑ taÑ paÔiharaÓavirahitaÑ, aniyyÈnikanti vuttaÑ hoti. 426. JanapadakalyÈÓÊti janapade aÒÒÈhi itthÊhi vaÓÓasaÓÔhÈnavilÈsÈkappÈdÊhi asadisÈ.

Tayo-attapaÔilÈbhavaÓÓanÈ

428. EvaÑ BhagavÈ paresaÑ niÔÔhÈya aniyyÈnikattaÑ dassetvÈ attano niÔÔhÈya niyyÈnikabhÈvaÑ dassetuÑ “tayo kho me PoÔÔhapÈdÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha attapaÔilÈbhoti attabhÈvapaÔilÈbho, ettha ca BhagavÈ tÊhi attabhÈvapaÔilÈbhehi tayo bhave dassesi. OÄÈrikattabhÈvapaÔilÈbhena AvÊcito paÔÔhÈya ParanimmitavasavattipariyosÈnaÑ kÈmabhavaÑ dassesi. Manomaya-attabhÈvapaÔilÈbhena paÔhamajjhÈnabh|mito paÔÔhÈya AkaniÔÔhabrahmalokapariyosÈnaÑ r|pabhavaÑ dassesi. Ar|pa-attabhÈvapaÔilÈbhena ŒkÈsÈnaÒcÈyatanabrahmalokato paÔÔhÈya NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanabrahmalokapariyosÈnaÑ ar|pabhavaÑ dassesi. ______________________________________________________________ 1. Santi kho (SÊ)

314 DÊghanikÈya

429. SaÑkilesikÈ dhammÈ nÈma dvÈdasa akusalacittuppÈdÈ. VodÈniyÈ dhammÈ nÈma samathavipassanÈ. PaÒÒÈpÈrip|riÑ vepullattanti maggapaÒÒÈphalapaÒÒÈnaÑ pÈrip|riÒceva vipulabhÈvaÒca. PÈmojjanti taruÓapÊti. PÊtÊti balavatuÔÔhi. KiÑ vuttaÑ hoti–yaÑ avocumha “sayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈ upasampajja viharissatÊ”ti, tattha tassa evaÑ viharato taÑ pÈmojjaÒceva bhavissati, pÊti ca nÈmakÈyapassaddhi ca sati ca s|paÔÔhitÈ uttamaÒÈÓaÒca sukho ca vihÈro. SabbavihÈresu ca ayameva vihÈro “sukho”ti vattuÑ yutto “upasanto paramamadhuro”ti. Tattha paÔhamajjhÈne pÈmojjÈdayo chapi dhammÈ labbhanti, dutiyajjhÈne dubbalapÊtisa~khÈtaÑ pÈmojjaÑ nivattati, sesÈ paÒca labbhanti. Tatiye pÊti nivattati, sesÈ cattÈro labbhanti. TathÈ catutthe. Imesu cat|su jhÈnesu1 SampasÈdanasutte suddhavipassanÈpÈdakajjhÈnameva kathitaÑ. PÈsÈdikasutte cat|hi maggehi saddhiÑ vipassanÈ kathitÈ. Dasuttarasutte catutthajjhÈnikaphalasamÈpatti kathitÈ. ImasmiÑ PoÔÔhapÈdasutte pÈmojjaÑ pÊtivevacanameva katvÈ dutiyajjhÈnikaphalasamÈpatti nÈma kathitÈti veditabbÈ. 432-437. AyaÑ vÈ soti ettha vÈ saddo vibhÈvanattho hoti. AyaÑ soti evaÑ vibhÈvetvÈ pakÈsetvÈ byÈkareyyÈma. YathÈ pare “ekantasukhaÑ attÈnaÑ saÒjÈnÈthÈ”ti puÔÔhÈ “no”ti vadanti, na naÑ evaÑ vadÈmÈti attho. SappÈÔihÊraka tanti sappaÔiharaÓaÑ, niyyÈnikanti attho. Mogho hotÊti tuccho hoti, natthi so tasmiÑ samayeti adhippÈyo. Sacco hotÊti bh|to hoti, sveva tasmiÑ samaye sacco hotÊti attho. Ettha panÈyaÑ citto attano asabbaÒÒutÈya tayo attapaÔilÈbhe kathetvÈ attapaÔilÈbho nÈma paÒÒattimattaÑ etanti uddharituÑ nÈsakkhi, attapaÔilÈbhotveva niyyÈtesi. Athassa BhagavÈ r|pÈdayo cettha dhammÈ, attapaÔilÈbhoti pana nÈmamattametaÑ, tesu tesu r|pÈdÊsu sati evar|pÈ vohÈrÈ hontÊti dassetukÈmo tasseva kathaÑ gahetvÈ nÈmapaÒÒattivasena niyyÈtanatthaÑ “yasmiÑ citta samaye”ti-ÈdimÈha. 438. EvaÒca pana vatvÈ paÔipucchitvÈ vinayanatthaÑ puna “sace taÑ citta evaÑ puccheyyun”ti-ÈdimÈha. Tattha yo me ahosi atÊto ______________________________________________________________ 1. Imesu ca jhÈnesu (SyÈ), imesu jhÈnesu (Ka)


attapaÔilÈbho, sveva me attapaÔilÈbho, tasmiÑ samaye sacco ahosi, mogho anÈgato, mogho paccuppannoti ettha tÈva imamatthaÑ dasseti–yasmÈ ye te atÊtÈ dhammÈ, te etarahi natthi, ahesunti pana sa~khyaÑ gatÈ, tasmÈ sopi me attapaÔilÈbho tasmiÑ yeva samaye sacco ahosi. AnÈgatapaccuppannÈnaÑ pana dhammÈnaÑ tadÈbhÈvÈ tasmiÑ samaye “mogho anÈgato, mogho paccuppanno”ti, evaÑ atthato nÈmamattameva attapaÔilÈbhaÑ paÔijÈnÈti. AnÈgatapaccuppannesupi eseva nayo. 439-443. Atha BhagavÈ tassa byÈkaraÓena saddhiÑ attano byÈkaraÓaÑ saÑsandituÑ “evameva kho cittÈ”ti-ÈdÊni vatvÈ puna opammato tamatthaÑ sÈdhento “seyyathÈpi citta gavÈ khÊran”ti-ÈdimÈha. TatrÈyaÑ sa~khepattho–yathÈ gavÈ khÊraÑ, khÊrÈdÊhi ca dadhi-ÈdÊni bhavanti, tattha yasmiÑ samaye khÊraÑ hoti, na tasmiÑ samaye dadhÊti vÈ navanÊtÈdÊsu vÈ aÒÒataranti sa~khyaÑ niruttiÑ nÈmaÑ vohÈraÑ gacchati. KasmÈ? Ye dhamme upÈdÈya dadhÊti-Èdi vohÈrÈ honti, tesaÑ abhÈvÈ. Atha kho khÊrantveva tasmiÑ samaye sa~khyaÑ gacchati. KasmÈ? Ye dhamme upÈdÈya khÊranti sa~khyÈ nirutti nÈmaÑ vohÈro hoti, tesaÑ bhÈvÈti. Esa nayo sabbattha. ImÈ kho cittÈti oÄÈriko attapaÔilÈbho iti ca manomayo attapaÔilÈbho iti ca ar|po attapaÔilÈbho iti ca imÈ kho citta lokasamaÒÒÈ loke samaÒÒÈmattakÈni samanujÈnanamattakÈni etÈni. TathÈ lokaniruttimattakÈni vacanapathamattakÈni vohÈramattakÈni nÈmapaÓÓattimattakÈni etÈnÊti. EvaÑ BhagavÈ heÔÔhÈ tayo attapaÔilÈbhe kathetvÈ idÈni sabbametaÑ vohÈramattakanti vadati. KasmÈ? YasmÈ paramatthato satto nÈma natthi, suÒÒo tuccho esa loko.

BuddhÈnaÑ pana dve kathÈ sammutikathÈ ca paramatthakathÈ ca. Tattha “satto poso devo brahmÈ”ti-ÈdikÈ sammutikathÈ nÈma. “AniccaÑ dukkhamanattÈ khandhÈ dhÈtuyo ÈyatanÈni satipaÔÔhÈnÈ sammappadhÈnÈ”ti-ÈdikÈ paramattakathÈ nÈma. Tattha yo sammutidesanÈya “satto”ti vÈ “poso”ti vÈ “devo”ti vÈ “brahmÈ”ti vÈ vutte vijÈnituÑ

316 DÊghanikÈya

paÔivijjhituÑ niyyÈtuÑ1 arahattajayaggÈhaÑ gahetuÑ sakkoti, tassa BhagavÈ Èditova “satto”ti vÈ “poso”ti vÈ “devo”ti vÈ “brahmÈ”ti vÈ katheti, yo paramatthadesanÈya “aniccan”ti vÈ “dukkhan”ti vÈti-ÈdÊsu aÒÒataraÑ sutvÈ vijÈnituÑ paÔivijjhituÑ niyyÈtuÑ arahattajayaggÈhaÑ gahetuÑ sakkoti. Tassa “aniccan”ti vÈ “dukkhan”ti vÈti-ÈdÊsu aÒÒatarameva katheti. TathÈ sammutikathÈya bujjhanakasattassÈpi na paÔhamaÑ paramatthakathaÑ katheti. SammutikathÈya pana bodhetvÈ pacchÈ paramatthakathaÑ katheti. ParamatthakathÈya bujjhanakasattassÈpi na paÔhamaÑ sammutikathaÑ katheti. ParamatthakathÈya pana bodhetvÈ pacchÈ sammutikathaÑ katheti. PakatiyÈ pana paÔhamameva paramatthakathaÑ kathentassa desanÈ l|khÈkÈrÈ hoti, tasmÈ BuddhÈ paÔhamaÑ sammutikathaÑ kathetvÈ pacchÈ paramatthakathaÑ kathenti. SammutikathaÑ kathentÈpi saccameva sabhÈvameva amusÈva kathenti. ParamatthakathaÑ kathentÈpi saccameva sabhÈvameva amusÈva kathenti.

* Duve saccÈni akkhÈsi, Sambuddho vadataÑ varo. SammutiÑ paramatthaÒca, tatiyaÑ n|palabbhati.

Sa~ketavacanaÑ saccaÑ, lokasammutikÈraÓaÑ2. ParamatthavacanaÑ saccaÑ, dhammÈnaÑ bh|talakkhaÓanti3.

YÈhi TathÈgato voharati aparÈmasanti yÈhi lokasamaÒÒÈhi lokaniruttÊhi TathÈgato taÓhÈmÈnadiÔÔhiparÈmÈsÈnaÑ abhÈvÈ aparÈmasanto voharatÊti desanaÑ vinivaÔÔetvÈ arahattanik|Ôena niÔÔhÈpesi. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.


PoÔÔhapÈdasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. NiyyÈnituÑ (Ka) * Ma-®Ôha 1. 142; SaÑ-®Ôha 2. 72; AÑ-®Ôha 1. 74; Itivuttaka-®Ôha 78 piÔÔhesupi. 2. ...kÈraÓÈ (Ka) 3. Bh|takÈraÓÈ (Ka)

10. Subhasutta

SubhamÈÓavavatthuvaÓÓanÈ

444. * EvaÑ me sutaÑ -pa- SÈvatthiyanti SubhasuttaÑ. TatrÈyaÑ anuttÈnapadavaÓÓanÈ. Aciraparinibbute BhagavatÊti aciraÑ parinibbute Bhagavati, parinibbÈnato uddhaÑ mÈsamatte kÈle. NidÈnavaÓÓanÈyaÑ vuttanayeneva Bhagavato pattacÊvaraÑ ÈdÈya ÈgantvÈ khÊravirecanaÑ pivitvÈ vihÈre nisinnadivasaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Todeyyaputtoti TodeyyabrÈhmaÓassa putto, so kira SÈvatthiyÈ avid|re TudigÈmo nÈma atthi, tassa adhipatittÈ Todeyyoti sa~khyaÑ gato. Mahaddhano pana hoti paÒcacattÈlÊsakoÔivibhavo paramamaccharÊ, “dadato bhogÈnaÑ aparikkhayo nÈma natthÊ”ti cintetvÈ kassaci kiÒci na deti, puttampi Èha–

* “AÒjanÈnaÑ khayaÑ disvÈ, vammikÈnaÒca saÒcayaÑ. Madh|naÒca samÈhÈraÑ, paÓÉito gharamÈvase”ti.

EvaÑ adÈnameva sikkhÈpetvÈ kÈyassa bhedÈ tasmiÑyeva ghare sunakho hutvÈ nibbatto. Subho taÑ sunakhaÑ ativiya piyÈyati, attano bhuÒjanakabhattaÑyeva bhojeti, ukkhipitvÈ varasayane sayÈpeti. Atha BhagavÈ ekadivasaÑ nikkhante mÈÓave taÑ gharaÑ piÓÉÈya pÈvisi. Sunakho BhagavantaÑ disvÈ bhukkÈraÑ1 karonto Bhagavato samÊpaÑ gato. Tato naÑ BhagavÈ avoca “Todeyya tvaÑ pubbepi maÑ ‘bho bho’ti paribhavitvÈ sunakho jÈto, idÈnipi bhukkÈraÑ katvÈ AvÊciÑ gamissasÊ”ti. Sunakho taÑ kathaÑ sutvÈ vippaÔisÈrÊ hutvÈ uddhanantare chÈrikÈya nipanno, manussÈ naÑ ukkhipitvÈ sayane sayÈpetuÑ nÈsakkhiÑsu.

Subho ÈgantvÈ “kenÈhaÑ sunakho sayanÈ oropito”ti Èha. ManussÈ “na kenacÊ”ti vatvÈ taÑ pavattiÑ ÈrocesuÑ. MÈÓavo sutvÈ “mama pitÈ brahmaloke nibbatto, samaÓo pana Gotamo me pitaraÑ sunakhaÑ karoti, yaÑ kiÒci esa mukhÈr|ÄhaÑ bhÈsatÊ”ti kujjhitvÈ BhagavantaÑ ______________________________________________________________ * Ma-®Ôha 4. 175 piÔÔhepi. 1. BhuÑkÈraÑ (SÊ)

318 DÊghanikÈya

musÈvÈdena codetukÈmo vihÈraÑ gantvÈ taÑ pavattiÑ pucchi. BhagavÈ tassa tatheva vatvÈ avisaÑvÈdanatthaÑ Èha “atthi pana te mÈÓava pitarÈ na akkhÈtaÑ dhanan”ti. Atthi bho Gotama satasahassagghanikÈ suvaÓÓamÈlÈ, satasahassagghanikÈ suvaÓÓapÈdukÈ, satasahassagghanikÈ suvaÓÓapÈti, satasahassaÒca kahÈpaÓanti. Gaccha taÑ sunakhaÑ appodakaÑ madhupÈyÈsaÑ bhojetvÈ sayanaÑ ÈropetvÈ ÊsakaÑ niddaÑ okkantakÈle puccha, sabbaÑ te Ècikkhissati, atha naÑ jÈneyyÈsi “pitÈ me eso”ti. So tathÈ akÈsi. Sunakho sabbaÑ Ècikkhi1, tadÈ naÑ “pitÈ me”ti ÒatvÈ Bhagavati pasannacitto gantvÈ BhagavantaÑ cuddasa paÒhe pucchitvÈ vissajjanapariyosÈne BhagavantaÑ saraÓaÑ gato, taÑ sandhÈya vuttaÑ “Subho mÈÓavo Todeyyaputto”ti. SÈvatthiyaÑ paÔivasatÊti attano bhogagÈmato ÈgantvÈ vasati. 445. AÒÒataraÑ mÈÓavakaÑ ÈmantesÊti Satthari parinibbute “Œnandatthero kirassa pattacÊvaraÑ gahetvÈ Ègato, mahÈjano taÑ dassanatthÈya2 upasa~kamatÊ”ti sutvÈ “vihÈraÑ kho pana gantvÈ mahÈjanamajjhe na sakkÈ sukhena paÔisanthÈraÑ vÈ kÈtuÑ, dhammakathaÑ vÈ sotuÑ, gehaÑ ÈgataÑyeva naÑ disvÈ sukhena paÔisanthÈraÑ karissÈmi, ekÈ ca me ka~khÈ atthi, tampi naÑ pucchissÈmÊ”ti cintetvÈ aÒÒataraÑ mÈÓavakaÑ Èmantesi. AppÈbÈdhanti-ÈdÊsu ÈbÈdhoti visabhÈgavedanÈ vuccati, yÈ ekadese uppajjitvÈ cattÈro iriyÈpathe ayapaÔÔena ÈbandhitvÈ viya gaÓhati, tassÈ abhÈvaÑ pucchÈti vadati. AppÈta~koti kicchajÊvitakaro rogo vuccati, tassÈpi abhÈvaÑ pucchÈti vadati. GilÈnasseva ca uÔÔhÈnaÑ nÈma garukaÑ hoti, kÈye balaÑ na hoti, tasmÈ niggelaÒÒabhÈvaÒca balaÒca pucchÈti vadati. PhÈsuvihÈranti gamanaÔÔhÈnanisajjasayanesu cat|su iriyÈpathesu sukhavihÈraÑ pucchÈti vadati. Athassa pucchitabbÈkÈraÑ dassento “Subho”ti-ÈdimÈha. 447. KÈlaÒca samayaÒca upÈdÈyÈti kÈlaÒca samayaÒca paÒÒÈya gahetvÈ, upadhÈretvÈti attho. Sace amhÈkaÑ sve gamanakÈlo bhavissati, kÈye balamattÈ ceva pharissati, gamanapaccayÈ ca aÒÒo ______________________________________________________________ 1. Dassesi (SÊ) 2. DassanÈya (SÊ)


aphÈsuvihÈro na bhavissati, athetaÑ kÈlaÒca gamanakÈraÓasamavÈya-sa~khÈtaÑ samayaÒca upadhÈretvÈ api eva nÈma sve ÈgaccheyyÈmÈti vuttaÑ hoti. 448. Cetakena bhikkhunÈti CetiyaraÔÔhe1 jÈtattÈ cetakoti evaÑ laddhanÈmena. SammodanÊyaÑ kathaÑ sÈraÓÊyanti bho Œnanda Dasabalassa ko nÈma ÈbÈdho2 ahosi, kiÑ BhagavÈ paribhuÒji. Api ca Satthu parinibbÈnena tumhÈkaÑ soko udapÈdi, SatthÈ nÈma na kevalaÑ tumhÈkaÑyeva parinibbuto, sadevakassa lokassa mahÈjÈni, ko dÈni aÒÒo maraÓÈ muccissati, yatra so sadevakassa lokassa aggapuggalo parinibbuto, idÈni kaÑ aÒÒaÑ disvÈ maccurÈjÈ lajjissatÊti evamÈdinÈ nayena maraÓapaÔisaÑyuttaÑ sammodanÊyaÑ kathaÑ sÈraÓÊyaÑ vÊtisÈretvÈ therassa hiyyo pÊtabhesajjÈnur|paÑ ÈhÈraÑ datvÈ bhattakiccÈvasÈne ekamantaÑ nisÊdi.

UpaÔÔhÈko santikÈvacaroti upaÔÔhÈko hutvÈ santikÈvacaro, na randhagavesÊ na vÊmaÑsanÈdhippÈyo. SamÊpacÈrÊti idaÑ purimapadasseva vevacanaÑ. YesaÑ so bhavaÑ Gotamoti kasmÈ pucchati? Tassa kira evaÑ ahosi “yesu dhammesu bhavaÑ Gotamo imaÑ lokaÑ patiÔÔhÈpesi, te tassa accayena naÔÔhÈ nu kho, dharanti nu kho, sace dharanti, Ènando jÈnissati, handa naÑ pacchÈmÊ”ti, tasmÈ pucchi. 449. Athassa thero tÊÓi piÔakÈni tÊhi khandhehi sa~gahetvÈ dassento “tiÓÓaÑ kho”ti-ÈdimÈha. MÈÓavo sa~khittena kathitaÑ asallakkhento “vitthÈrato pucchissÈmÊ”ti cintetvÈ “katamesaÑ tiÓÓan”ti Èha.

SÊlakkhandhavaÓÓanÈ

450-453. Tato therena “ariyassa sÊlakkhandhassÈ”ti tesu dassitesu puna “katamo pana so bho Œnanda ariyo sÊlakkhandho”ti ekekaÑ pucchi. Theropissa BuddhuppÈdaÑ dassetvÈ tantidhammaÑ desento1 anukkamena BhagavatÈ vuttanayeneva sabbaÑ vissajjesi. Tattha ______________________________________________________________ 1. CetiraÔÔhe (Ka) 2. Rogo (SÊ, SyÈ) 3. Dassento (SyÈ)

320 DÊghanikÈya

atthi cevettha uttarikaraÓÊyanti ettha Bhagavato sÈsane na sÊlameva sÈro, kevalaÒhetaÑ patiÔÔhÈmattameva hoti. Ito uttari pana aÒÒampi kattabbaÑ atthiyevÈti dassesi. Ito bahiddhÈti BuddhasÈsanato bahiddhÈ.

SamÈdhikkhandhavaÓÓanÈ

454. KathaÒca mÈÓava bhikkhu indriyesu guttadvÈro hotÊti idamÈyasmÈ Œnando “katamo pana so bho Œnanda ariyo samÈdhikkhandho”ti evaÑ samÈdhikkhandhaÑ puÔÔhopi ye te “sÊlasampanno indriyesu guttadvÈro satisampajaÒÒena samannÈgato santuÔÔho”ti evaÑ sÊlÈnantaraÑ indriyasaÑvarÈdayo sÊlasamÈdhÊnaÑ antare ubhinnampi upakÈrakadhammÈ uddiÔÔhÈ, te niddisitvÈ1 samÈdhikkhandhaÑ dassetukÈmo Èrabhi. Ettha ca r|pajjhÈnÈneva ÈgatÈni, na ar|pajjhÈnÈni, ÈnetvÈ pana dÊpetabbÈni. CatutthajjhÈnena hi asa~gahitÈ ar|pasamÈpatti nÈma natthiyeva. 471-480. Atthi cevettha uttarikaraÓÊyanti ettha Bhagavato sÈsane na cittekaggatÈmattakeneva pariyosÈnappatti nÈma atthi, itopi uttari pana aÒÒaÑ kattabbaÑ atthiyevÈti dasseti. Natthi cevettha uttarikaraÓÊyanti ettha Bhagavato sÈsane ito uttari kÈtabbaÑ nÈma natthiyeva, arahattapariyosÈnaÒhi Bhagavato sÈsananti dasseti. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.


SubhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. UddisitvÈ (Ka)

11. KevaÔÔasutta

KevaÔÔagahapatiputtavatthuvaÓÓanÈ

481. EvaÑ me sutaÑ -pa- NÈÄandÈyanti KevaÔÔasuttaÑ. TatrÈyaÑ apubbapadavaÓÓanÈ. PÈvÈrikambavaneti PÈvÈrikassa ambavane. KevaÔÔoti idaÑ tassa gahapatiputtassa nÈmaÑ, so kira cattÈlÊsakoÔidhano1 gahapatimahÈsÈlo ativiya saddho pasanno ahosi. So saddhÈdhikattÈyeva “sace eko bhikkhu aÉÉhamÈsantarena vÈ mÈsantarena vÈ saÑvaccharena vÈ ÈkÈse uppatitvÈ vividhÈni pÈÔihÈriyÈni dasseyya, sabbo jano ativiya pasÊdeyya. Yann|nÈhaÑ BhagavantaÑ yÈcitvÈ pÈÔihÈriyakaraÓatthÈya ekaÑ bhikkhuÑ anujÈnÈpeyyan”ti cintetvÈ BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ evamÈha.

Tattha iddhÈti samiddhÈ. PhÊtÈti nÈnÈbhaÓÉa-ussannatÈya vuddhippattÈ. ŒkiÓÓamanussÈti aÑsak|Ôena aÑsak|ÔaÑ paharitvÈ viya vicarantehi manussehi ÈkiÓÓÈ. SamÈdisat|ti ÈÓÈpetu ÔhÈnantare Ôhapetu. UttarimanussadhammÈti uttari manussÈnaÑ dhammato, dasakusalasa~khÈtato vÈ manussadhammato uttari. Bhiyyoso mattÈyÈti pakatiyÈpi pajjalitapadÊpo telasnehaÑ2 labhitvÈ viya atirekappamÈÓena abhippasÊdissati. Na kho ahanti BhagavÈ RÈjagahaseÔÔhivatthusmiÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒapesi, tasmÈ “na kho ahan”ti-ÈdimÈha. 482. Na dhaÑsemÊti na guÓavinÈsanena dhaÑsemi, sÊlabhedaÑ pÈpetvÈ anupubbena uccaÔÔhÈnato otÈrento nÊcaÔÔhÈne na Ôhapemi, atha kho ahaÑ BuddhasÈsanassa vuddhiÑ paccÈsÊsanto kathemÊti dasseti. Tatiyampi khoti yÈvatatiyaÑ BuddhÈnaÑ kathaÑ paÔibÈhitvÈ kathetuÑ visahanto nÈma natthi. AyaÑ pana BhagavatÈ saddhiÑ vissÈsiko vissÈsaÑ vaÉÉhetvÈ vallabho hutvÈ attakÈmosmÊti tikkhattuÑ kathesi.

IddhipÈÔihÈriya-aÓÓanÈ

483-484. Atha BhagavÈ ayaÑ upÈsako mayi paÔibÈhantepi punappunaÑ yÈcatiyeva. “Handassa pÈÔihÈriyakaraÓe ÈdÊnavaÑ dassemÊ”ti ______________________________________________________________ 1. KoÔimattadhamo (SyÈ, Ka) 2. TelÈsekaÑ (SÊ)

322 DÊghanikÈya

cintetvÈ “tÊÓi kho”ti-ÈdimÈha. Tattha amÈhaÑ bhikkhunti amuÑ ahaÑ bhikkhuÑ. GandhÈrÊti GandhÈrena nÈma isinÈ katÈ, GandhÈraraÔÔhe vÈ uppannÈ vijjÈ. Tattha kira bah| isayo vasiÑsu, tesu ekena katÈ vijjÈti adhippÈyo. AÔÔÊyÈmÊti aÔÔo pÊÄito viya homi. HarÈyÈmÊti lajjÈmi. JigucchÈmÊti g|thaÑ disvÈ viya jigucchaÑ uppÈdemi.

ŒdesanÈpÈÔihÈriyavaÓÓanÈ

485. ParasattÈnanti aÒÒesaÑ sattÈnaÑ. DutiyaÑ tasseva vevacanaÑ. ŒdisatÊti katheti. Cetasikanti somanassadomanassaÑ adhippetaÑ. Evampi te manoti evaÑ tava mano somanassito vÈ domanassito vÈ kÈmavitakkÈdisampayutto vÈ. DutiyaÑ tasseva vevacanaÑ. Itipi te citttanti iti tava cittaÑ, imaÒca imaÒca atthaÑ cintayamÈnaÑ pavattatÊti attho. MaÓikÈ nÈma vijjÈti “cintÈmaÓÊ”ti evaÑ laddhanÈmÈ loke ekÈ vijjÈ atthi. TÈya1 paresaÑ cittaÑ jÈnÈtÊti2 dÊpeti.

AnusÈsanÊpÈÔihÈriyavaÓÓanÈ

486. EvaÑ vitakkethÈti nekkhammavitakkÈdayo evaÑ pavattento vitakketha. MÈ evaÑ vitakkayitthÈti evaÑ kÈmavitakkÈdayo pavattentÈ mÈ vitakkayittha. EvaÑ manasi karothÈti evaÑ aniccasaÒÒameva, dukkhasaÒÒÈdÊsu vÈ aÒÒataraÑ manasi karotha. MÈ evanti “niccan”ti-ÈdinÈ nayena mÈ manasi karittha. Idanti imaÑ paÒcakÈmaguÓikarÈgaÑ pajahatha. IdaÑ upasampajjÈti imaÑ catumaggaphalappabhedaÑ lokuttaradhammameva upasampajja pÈpuÓitvÈ nipphÈdetvÈ viharatha. Iti BhagavÈ iddhividhaÑ iddhipÈÔihÈriyanti dasseti, parassa cittaÑ ÒatvÈ kathanaÑ ÈdesanÈpÈÔihÈriyanti sÈvakÈnaÒca BuddhÈnaÒca satataÑ dhammadesanÈ anusÈsanÊpÈÔihÈriyanti.

Tattha iddhipÈÔihÈriyena anusÈsanÊpÈÔihÈriyaÑ MahÈmoggallÈnassa ÈciÓÓaÑ, ÈdesanÈpaÔihÈriyena anusÈsanÊpÈÔihÈriyaÑ DhammasenÈpatissa. Devadatte saÑghaÑ bhinditvÈ paÒca bhikkhusatÈni gahetvÈ GayÈsÊse buddhalÊÄÈya tesaÑ dhammaÑ desante hi BhagavatÈ pesitesu dvÊsu aggasÈvakesu DhammasenÈpati tesaÑ cittÈcÈraÑ3 ÒatvÈ dhammaÑ ______________________________________________________________ 1. YÈya (SÊ) 2. VijÈnantÊti (S¢) 3. CittavÈraÑ (SyÈ)


desesi, therasa dhammadesanaÑ sutvÈ paÒcasatÈ bhikkh| sotÈpattiphale patiÔÔhahiÑsu. Atha nesaÑ MahÈmoggallÈno vikubbanaÑ dassetvÈ dassetvÈ dhammaÑ desesi, taÑ sutvÈ sabbe arahattaphale patiÔÔhahiÑsu. Atha dvepi mahÈnÈgÈ paÒca bhikkhusatÈni gahetvÈ vehÈsaÑ abbhuggantvÈ VeÄuvanamevÈgamiÑsu. AnusÈsanÊpÈÔihÈriyaÑ pana BuddhÈnaÑ satataÑ dhammadesanÈ, tesu iddhipÈÔihÈriya-ÈdesanÈpÈÔihÈriyÈni sa-upÈrambhÈni sadosÈni, addhÈnaÑ na tiÔÔhanti, addhÈnaÑ atiÔÔhanato na niyyanti. AnusÈsanÊpÈÔihÈriyaÑ anupÈrambhaÑ niddosaÑ, addhÈnaÑ tiÔÔhati, addhÈnaÑ tiÔÔhanato niyyÈti. TasmÈ BhagavÈ iddhipÈÔihÈriyaÒca ÈdesanÈpÈÔihÈriyaÒca garahati, anusÈsanÊpÈÔihÈriyaÑyeva pasaÑsati.

Bh|tanirodhesakavatthuvaÓÓanÈ

487. Bh|tapubbanti idaÑ kasmÈ BhagavatÈ ÈraddhaÑ. IddhipÈÔihÈriya-ÈdesanÈpÈÔihÈriyÈnaÑ aniyyÈnikabhÈvadassanatthaÑ, anusÈsanÊpÈÔihÈriyasseva niyyÈnikabhÈvadassanatthaÑ. Api ca sabbabuddhÈnaÑ mahÈbhutapariyesako nÈmeko bhikkhu hotiyeva. Yo mahÈbh|te pariyesanto yÈva brahmalokÈ vicaritvÈ vissajjetÈraÑ1 alabhitvÈ Ègamma Buddhameva pucchitvÈ nikka~kho hoti. TasmÈ2 BuddhÈnaÑ mahantabhÈvappakÈsanatthaÑ, idaÒca kÈraÓaÑ paÔicchannaÑ, atha naÑ vivaÔaÑ katvÈ desentopi BhagavÈ “bh|tapubban”ti-ÈdimÈha.

Tattha kattha nu khoti kismiÑ ÔhÈne kiÑ Ègamma kiÑ pattassa te anavasesÈ appavattivasena nirujjhanti. MahÈbh|takathÈ panesÈ sabbÈkÈrena Visuddhimagge * vuttÈ, tasmÈ sÈ tatova gahetabbÈ. 488. DevayÈniyo maggoti pÈÔiyekko3 devalokagamanamaggo nÈma natthi, iddhividhaÒÈÓasseva panetaÑ adhivacanaÑ. Tena hesa yÈva brÈhmalokÈpi kÈyena vasaÑ vattento devalokaÑ yÈti. TasmÈ taÑ “devayÈniyo maggo”ti vuttaÑ. Yena CÈtumahÈrÈjikÈti samÊpe Ôhitampi BhagavantaÑ apucchitvÈ dhammatÈya codito devatÈ mahÈnubhÈvÈti maÒÒamÈno upasa~kami. Mayampi kho bhikkhu na jÈnÈmÈti Buddhavisaye ______________________________________________________________ 1. VissajjotÈraÑ (SyÈ), vissajjokÈsaÑ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 415 piÔÔhe) 2. KasmÈ (SÊ, SyÈ) * Visuddhi 1. 342 piÔÔhe. 3. PÈÔiyeko (SyÈ), pÈÔekko (Ka)

324 DÊghanikÈya

paÒhaÑ pucchitÈ devatÈ na jÈnanti, tenevamÈhaÑsu. Atha kho so bhikkhu “mama imaÑ paÒhaÑ na kathetuÑ na labbhÈ, sÊghaÑ kathethÈ”ti tÈ devatÈ ajjhottharati, punappunaÑ pucchati, tÈ “ajjhottharati no ayaÑ bhikkhu, handa naÑ hatthato mocessÈmÈ”ti1 cintetvÈ “atthi kho bhikkhu cattÈro mahÈrÈjÈno”ti-ÈdimÈhaÑsu. Tattha abhikkantatarÈti atikkamma kantatarÈ2. PaÓÊtatarÈti vaÓÓayasa-issariyÈdÊhi uttamatarÈ. Etena nayena sabbavÈresu attho veditabbo. 491-493. AyaÑ pana viseso–Sakko kira devarÈjÈ cintesi “ayaÑ paÒho Buddhavisayo, na sakkÈ aÒÒena vissajjituÑ, ayaÒca bhikkhu aggiÑ pahÈya khajjopanakaÑ dhamento viya, bheriÑ pahÈya udaraÑ vÈdento viya ca loke aggapuggalaÑ SammÈsambuddhaÑ pahÈya devatÈ pucchanto vicarati, pesemi naÑ Satthusantikan”ti. Tato punadeva so cintesi “sud|rampi gantvÈ Satthu santikeva nikka~kho bhavissati, atthi ceva puggalo3 nÈmesa, thokaÑ tÈva ÈhiÓÉanto kilamatu pacchÈ jÈnissatÊ”ti. Tato taÑ “ahampi kho”ti-ÈdimÈha. BrahmayÈniyopi devayÈniyasadisova. DevayÈniyamaggoti vÈ brahmayÈniyamaggoti vÈ dhammaset|ti4 vÈ ekacittakkhaÓika-appanÈti vÈ sanniÔÔhÈnikacetanÈti vÈ mahaggatacittanti vÈ abhiÒÒÈÒÈÓanti5 vÈ sabbametaÑ iddhividhaÒÈÓasseva nÈmaÑ. 494. Pubbanimittanti ÈgamanapubbabhÈge nimittaÑ s|riyassa udayato aruÓuggaÑ6 viya. TasmÈ idÈneva brahmÈ Ègamissati, evaÑ mayaÑ jÈnÈmÈti dÊpayiÑsu. PÈturahosÊti pÈkaÔo ahosi. Atha kho so brahmÈ tena bhikkhunÈ puÔÔho attano avisayabhÈvaÑ ÒatvÈ sacÈhaÑ “na jÈnÈmÊ”ti vakkhÈmi, ime maÑ paribhavissanti, atha jÈnanto viya yaÑ kiÒci kathessÈmi, ayaÑ me bhikkhu veyyÈkaraÓena anÈraddhacitto vÈdaÑ Èropessati. “Ahamasmi bhikkhu brahmÈ”ti-ÈdÊni pana me bhaÓantassa na koci vacanaÑ saddahissati7, yann|nÈhaÑ vikkhepaÑ katvÈ imaÑ bhikkhuÑ satthusantikaÑyeva peseyyanti cintetvÈ “ahamasmi bhikkhu brahmÈ”ti-ÈdimÈha. ______________________________________________________________ 1. MocemÈti (SÊ), muÒcissÈmÈti (Ka) 2. AtikkantatarÈ (Ka) SÊ-®Ê Abhinava 2. 416 piÔÔhe oloketabbÈ. 3. AÔÔhivedhapuggalo (SÊ) DÊ-®Ôha 2. 299 piÔÔhepi. 4. Dhammahet|ti (SÊ) 5. AbhiÒÒÈÓanti (SyÈ, Ka) 6. ŒruÓaggaÑ (SÊ) 7. Na saddahissati (SÊ)


495-496. EkamantaÑ apanetvÈti kasmÈ evamakÈsi? KuhakattÈ. BahiddhÈ pariyeÔÔhinti telatthiko vÈlikaÑ nippÊÄiyamÈno viya yÈva brahmalokÈ bahiddhÈ pariyesanaÑ Èpajjati. 497. SakuÓanti kÈkaÑ vÈ kusalaÑ vÈ. Na kho eso bhikkhu paÒho evaÑ pucchitabboti idaÑ BhagavÈ yasmÈ padesenesa1 paÒho pucchitabbo, ayaÒca kho bhikkhu anupÈdinnakepi gahetvÈ nippadesato pucchati, tasmÈ paÔisedheti. ŒciÓÓaÑ kiretaÑ BuddhÈnaÑ, pucchÈm|Ähassa janassa pucchÈya dosaÑ dassetvÈ pucchaÑ sikkhÈpetvÈ pucchÈvissajjanaÑ. KasmÈ? PucchituÑ ajÈnitvÈ paripucchanto duviÒÒÈpayo hoti. 498. PaÒhaÑ sikkhÈpento pana “kattha Èpo cÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha na gÈdhatÊti na patiÔÔhÈti, ime cattÈro mahÈbh|tÈ kiÑ Ègamma appatiÔÔhÈ bhavantÊti attho. UpÈdinnaÑyeva sandhÈya pucchati2. DÊghaÒca rassaÒcÈti saÓÔhÈnavasena upÈdÈr|paÑ vuttaÑ. AÓuÑ th|lanti khuddakaÑ vÈ mahantaÑ vÈ, iminÈpi upÈdÈr|pe vaÓÓamattameva kathitaÑ. SubhÈsubhanti subhaÒca asubhaÒca upÈdÈr|pameva kathitaÑ. KiÑ pana upÈdÈr|paÑ subhanti asubhanti atthi? Natthi. IÔÔhÈniÔÔhÈrammaÓaÑ panevaÑ kathitaÑ. NÈmaÒca r|paÒcÈti nÈmaÒca dÊghadibhedaÑ r|paÒca. UparujjhatÊti nirujjhati, kiÑ Ègamma asesametaÑ nappavattatÊti. 499. EvaÑ pucchitabbaÑ siyÈti pucchaÑ dassetvÈ idÈni vissajjanaÑ dassento tatra veyyÈkaraÓaÑ bhavatÊti vatvÈ “viÒÒÈÓan”ti-ÈdimÈha. Tattha viÒÒÈtabbanti viÒÒÈÓaÑ, * nibbÈnassetaÑ nÈmaÑ, tadetaÑ nidassanÈbhÈvato anidassanaÑ. UppÈdanto vÈ vayanto vÈ Ôhitassa aÒÒatattanto vÈ etassa natthÊti anantaÑ. Pabhanti pana etaÑ kira titthassa nÈmaÑ, taÒhi papanti etthÈti papaÑ, pakÈrassa pana bhakÈro kato. Sabbato pabhamassÈti sabbatopabhaÑ. NibbÈnassa kira yathÈ mahÈsamuddassa yato yato otaritukÈmÈ honti, taÑ tadeva titthaÑ, atitthaÑ nÈma natthi. Evameva aÔÔhatiÑsÈya kammaÔÔhÈnesu yena yena mukhena nibbÈnaÑ otaritukÈmÈ honti, taÑ tadeva titthaÑ, nibbÈnassa atitthaÑ nÈma kammaÔÔhÈnaÑ3 natthi. Tena vuttaÑ “sabbatopabhan”ti. Ettha Èpo cÈti ______________________________________________________________ 1. Padeseneva (SyÈ, Ka) 2. PucchÈ (SÊ) 3. AtitthaÑ nÈma (Ka) * Ma-®Ôha 2. 310 piÔÔhepi.

326 DÊghanikÈya

ettha nibbÈne idaÑ nibbÈnaÑ Ègamma sabbametaÑ “Èpo”ti-ÈdinÈ nayena vuttaÑ upÈdinnakadhammajÈtaÑ nirujjhati, appavattaÑ hotÊti.

IdÈnissa nirujjhan|pÈyaÑ dassento “viÒÒÈÓassa nirodhena, etthetaÑ uparujjhatÊ”ti Èha. Tattha viÒÒÈÓanti carimakaviÒÒÈÓampi abhisa~khÈraviÒÒÈÓampi. CarimakaviÒÒÈÓassÈpi hi nirodhena etthetaÑ uparujjhati. VijjhÈtadÊpasikhÈ viya apaÓÓattikabhÈvaÑ yÈti. Abhisa~khÈraviÒÒÈÓassÈpi anuppÈdanirodhena anuppÈdavasena uparujjhati. YathÈha “sotÈpattimaggaÒÈÓena abhisa~khÈraviÒÒÈÓassa nirodhena ÔhapetvÈ satta bhave anamatagge saÑsÈre ye uppajjeyyuÑ nÈmaÒca r|paÒca etthete nirujjhantÊ”ti sabbaÑ C|Äaniddese1 vuttanayeneva veditabbaÑ. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.


KevaÔÔasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. MahÈniddese (bah|su) Khu 8. 33 piÔÔhe.

12. Lohiccasutta

LohiccabrÈhmaÓavatthuvaÓÓanÈ

501. EvaÑ me sutaÑ -pa- Kosales|ti LohiccasuttaÑ. TatrÈyaÑ anuttÈnapadavaÓÓanÈ. SÈlavatikÈti tassa gÈmassa nÈmaÑ, so kira vatiyÈ viya samantato sÈlapantiyÈ parikkhitto. TasmÈ SÈlavatikÈti vuccati. Lohiccoti tassa brÈhmaÓassa nÈmaÑ. 502. PÈpakanti parÈnukampÈ virahitattÈ lÈmakaÑ, na pana ucchedasassatÈnaÑ aÒÒataraÑ. UppannaÑ hotÊti jÈtaÑ hoti, na kevalaÒca citte jÈtamattameva. So kira tassa vasena1 parisamajjhepi evaÑ bhÈsatiyeva. KiÒhi paro parassÈti paro yo anusÈsÊyati, so tassa anusÈsakassa kiÑ karissati. AttanÈ paÔiladdhaÑ kusalaÑ dhammaÑ attanÈva sakkatvÈ garuÑ katvÈ2 vihÈtabbanti vadati. 504. RosikaÑ nhÈpitaÑ ÈmantesÊti “RosikÈ”ti evaÑ itthili~gavasena laddhanÈmaÑ nhÈpitaÑ Èmantesi. So kira Bhagavato ÈgamanaÑ sutvÈ cintesi “vihÈraÑ gantvÈ diÔÔhaÑ nÈmaÑ3 bhÈro, gehaÑ pana ÈÓÈpetvÈ passissÈmi ceva yathÈsatti ca ÈgantukabhikkhaÑ dassÈmÊ”ti, tasmÈ evaÑ4 nhÈpitaÑ Èmantesi. 508. PiÔÔhito piÔÔhitoti kathÈphÈsukatthaÑ pacchato pacchato anubandho hoti. Vivecet|ti vimocetu5, taÑ diÔÔhigataÑ vinodet|ti vadati. AyaÑ kira upÈsako Lohiccassa brÈhmaÓassa piyasahÈyako, tasmÈ tassa atthakÈmatÈya evamÈha. Appeva nÈma siyÈti ettha paÔhamavacanena BhagavÈ gajjati, dutiyavacanena anugajjati. AyaÑ kirettha adhippÈyo–rosike etadatthameva mayÈ cattÈri asa~khyeyyÈni, kappasatasahassaÒca vividhÈni dukkarÈni karontena pÈramiyo p|ritÈ, etadatthameva sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ paÔividdhaÑ, na me Lohiccassa diÔÔhigataÑ bhindituÑ bhÈroti imamatthaÑ dassento paÔhamavacanena BhagavÈ gajjati. KevalaÑ ______________________________________________________________ 1. Tasseva (Ka) 2. GarukatvÈ (SÊ) 3. DaÔÔhabbaÑ nÈma (SÊ, SyÈ) 4. TaÑ (SÊ, SyÈ) 5. Mocetu (Ka)

328 DÊghanikÈya

rosike Lohiccassa mama santike ÈgamanaÑ vÈ nisajjÈ vÈ allÈpasallÈpo vÈ hotu, sacepi LohiccasadisÈnaÑ satasahassassa ka~khÈ1 hoti, paÔibalo ahaÑ vinodetuÑ, Lohiccassa pana ekassa diÔÔhivinodane mayhaÑ ko bhÈroti imamatthaÑ dassento dutiyavacanena BhagavÈ anugajjatÊti veditabbo.

LohiccabrÈhmaÓÈnuyogavaÓÓanÈ

509. SamudayasaÒjÈtÊti samudayassa saÒjÈti bhoguppÈdo, tato uÔÔhitaÑ dhanadhaÒÒanti attho. Ye taÑ upajÊvantÊti ye ÒÈtiparijanadÈsakammakarÈdayo janÈ taÑ nissÈya jÊvanti. AntarÈyakaroti lÈbhantarÈyakaro. HitÈnukampÊti ettha hitanti vuÉÉhi. AnukampatÊti anukampÊ, icchatÊti attho, vuÉÉhiÑ icchati vÈ no vÈti vuttaÑ hoti. NirayaÑ vÈ tiracchÈnayoniÑ vÈti sace sÈ micchÈdiÔÔhi sampajjati, niyatÈ hoti, ekaÑsena niraye nibbattati, no ce, tiracchÈnayoniyaÑ nibbattatÊti attho. 510-511. IdÈni yasmÈ yathÈ attano lÈbhantarÈyena sattÈ saÑvijjanti2, na tathÈ paresaÑ, tasmÈ suÔÔhutaraÑ brÈhmaÓaÑ pavecetukÈmo3 “taÑ kiÑ maÒÒasÊ”ti dutiyaÑ upapattimÈha. Ye cimeti ye ca ime TathÈgatassa dhammadesanaÑ sutvÈ ariyabh|miÑ okkamituÑ asakkuÓantÈ4 kulaputtÈ. DibbÈ gabbhÈti upayogatthe paccattavacanaÑ, dibbe gabbheti attho. DibbÈ, gabbhÈti ca channaÑ devalokÈnametaÑ adhivacanaÑ. ParipÈcentÊti devalokagÈminiÑ paÔipadaÑ p|rayamÈnÈ, dÈnaÑ dadamÈnÈ, sÊlaÑ rakkhamÈnÈ, gandhamÈlÈdÊhi p|jaÑ kurumÈnÈ5, bhÈvanaÑ bhÈvayamÈnÈ pÈcenti vipÈcenti paripÈcenti pariÓÈmaÑ gamenti. DibbÈnaÑ bhavÈnaÑ abhinibbattiyÈti dibbabhavÈ nÈma devÈnaÑ vimÈnÈni, tesaÑ nibbattanatthÈyÈti attho. Atha vÈ dibbÈ gabbhÈti dÈnÈdayo puÒÒavisesÈ. DibbÈ bhavÈti devaloke vipÈkakkhandhÈ, tesaÑ nibbattanatthÈya tÈni puÒÒÈni karontÊti attho. TesaÑ antarÈyakaroti tesaÑ maggasampattiphalasampattidibbabhavavisesÈnaÑ antarÈyakaro. ______________________________________________________________ 1. Satasahassasa~khyÈ (Ka) 2. SantÈsaÑ vijjanti (SÊ) 3. SaÑvejetukÈmo (SÊ) 4. AsakkontÈ (SyÈ, Ka) 5. P|jayamÈnÈ (Ka)


TayocodanÈrahavaÓÓanÈ

513. Iti BhagavÈ ettÈvatÈ aniyameteneva opammavidhinÈ yÈva BhavaggÈ uggataÑ brÈhmaÓassa mÈnaÑ bhinditvÈ idÈni codanÈrahe tayo satthÈre dassetuÑ “tayo kho me LohiccÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha sÈ codanÈti tayo satthÈre codentassa codanÈ. Na aÒÒÈ cittaÑ upaÔÔhapentÊti aÒÒÈya ÈjÈnanatthÈya cittaÑ na upaÔÔhapenti. VokkammÈti nirantaraÑ tassa sÈsanaÑ akatvÈ tato ukkamitvÈ ukkamitvÈ1 vattantÊti attho. OsakkantiyÈ vÈ ussakkeyyÈti paÔikkamantiyÈ upagaccheyya, anicchantiyÈ iccheyya, ekÈya sampayogaÑ anicchantiyÈ eko iccheyyÈti vuttaÑ hoti. ParammukhiÑ vÈ Èli~geyyÈti daÔÔhumpi anicchamÈnaÑ parammukhiÑ ÔhitaÑ pacchato gantvÈ Èli~geyya. EvaÑsampadamidanti imassÈpi satthuno “mama ime sÈvakÈ”ti sÈsanÈ vokkamma vattamÈnepi te lobhena2 anusÈsato imaÑ lobhadhammaÑ evaÑsampadameva Êdisameva vadÈmi. Iti so evar|po tava lobhadhammo yena tvaÑ osakkantiyÈ ussakkanto viya parammukhiÑ Èli~ganto viya ahosÊtipi taÑ codanaÑ arahati. KiÒhi paro parassa karissatÊti yena dhammena pare anusÈsi, attÈnameva tÈva tattha3 sampÈdehi, ujuÑ karohi. “KiÒhi paro parassa karissatÊ”ti codanaÑ arahati. 514. NiddÈyitabbanti sassar|pakÈni4 tiÓÈni uppÈÔetvÈ parisuddhaÑ kÈtabbaÑ. 515. TatiyacodanÈya kiÒhi paro parassÈti anusÈsanaÑ asampaÔicchanakÈlato paÔÔhÈya paro anusÈsitabbo, parassa anusÈsakassa kiÑ karissatÊti nanu tattha appossukkataÑ ÈpajjitvÈ attanÈ paÔividdhadhammaÑ attanÈva mÈnetvÈ p|jetvÈ vihÈtabbanti evaÑ codanaÑ arahatÊti attho. ______________________________________________________________ 1. OkkamitvÈpi (SyÈ), upakkamitvÈ (Ka) 2. Mohena (SÊ) 3. Cettha (SÊ) 4. Sassad|sikÈni (SÊ), sassad|sakÈni (SyÈ)

330 DÊghanikÈya

NacodanÈrahasatthuvaÓÓanÈ

516. Na codanÈrahoti ayaÒhi yasmÈ paÔhamameva attÈnaÑ patir|pe patiÔÔhÈpetvÈ sÈvakÈnaÑ dhammaÑ deseti. SÈvakÈ cassa assavÈ hutvÈ yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjanti, tÈya ca paÔipattiyÈ mahantaÑ visesamadhigacchanti. TasmÈ na codanÈrahoti. 517. NarakapapÈtaÑ papatantoti mayÈ gahitÈya diÔÔhiyÈ ahaÑ narakapapÈtaÑ papatanto. UddharitvÈ thale patiÔÔhÈpitoti taÑ diÔÔhiÑ bhinditvÈ1 dhammadesanÈhatthena apÈyapatanato uddharitvÈ saggamaggathale ÔhapitomhÊti vadati. Sesamettha uttÈnamevÈti.


LohiccasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

______________________________________________________________ 1. ChinditvÈ (SyÈ), chinditvÈva (Ka)

13. Tevijjasutta 518. EvaÑ me sutaÑ -pa- Kosales|ti TevijjasuttaÑ. TatrÈyaÑ anuttÈnapadavaÓÓanÈ. ManasÈkaÔanti tassa gÈmassa nÈmaÑ. Uttarena ManasÈkaÔassÈti ManasÈkaÔato avid|re uttarapasse. Ambavaneti taruÓa-ambarukkhasaÓÉe. RamaÓÊyo kira so bh|mibhÈgo, heÔÔhÈ rajatapaÔÔasadisÈ vÈlikÈ vippakiÓÓÈ, upari maÓivitÈnaÑ viya ghanasÈkhÈpattaÑ ambavanaÑ, tasmiÑ BuddhÈnaÑ anucchavike pavivekasukhe ambavane viharatÊti attho. 519. AbhiÒÒÈtÈ abhiÒÒÈtÈti kulacÈrittÈdisampattiyÈ tattha tattha paÒÒÈtÈ. Ca~kÊti-ÈdÊni tesaÑ nÈmÈni. Tattha Ca~kÊ OpÈsÈdavÈsiko1. TÈrukkho IcchÈna~galavÈsiko. PokkharasÈtÊ UkkaÔÔhavÈsiko. JÈÓusoÓÊ SÈvatthivÈsiko. Todeyyo TudigÈmavÈsiko. AÒÒe cÈti aÒÒe ca bahujanÈ. Attano attano nivÈsaÔÔhÈnehi ÈgantvÈ mantasajjhÈyakaraÓatthaÑ tattha paÔivasanti. ManasÈkaÔassa kira ramaÓÊyatÈya te brÈhmaÓÈ tattha nadÊtÊre gehÈni kÈretvÈ parikkhipÈpetvÈ aÒÒesaÑ bah|naÑ pavesanaÑ nivÈretvÈ antarantarÈ tattha gantvÈ vasanti. 520. VÈseÔÔhabhÈradvÈjÈnanti VÈseÔÔhassa ca pokkharasÈtino antevÈsikassa, BhÈradvÈjassa ca TÈrukkhantevÈsikassa. Ete kira dve jÈtisampannÈ tiÓÓaÑ vedÈnaÑ pÈrag| ahesuÑ. Ja~ghavihÈranti aticiranisajjapaccayÈ kilamathavinodanatthÈya ja~ghacÈraÑ. Te kira divasaÑ sajjhÈyaÑ katvÈ sÈyanhe vuÔÔhÈya nhÈnÊyasambhÈragandhamÈlateladhotavatthÈni gÈhÈpetvÈ attano parijanaparivutÈ nhÈyitukÈmÈ nadÊtÊraÑ gantvÈ rajatapaÔÔavaÓÓe vÈlikÈsaÓÉe aparÈparaÑ ca~kamiÑsu. EkaÑ2 ca~kamantaÑ itaro anuca~kami, puna itaraÑ itaroti. Tena vuttaÑ “anuca~kamantÈnaÑ anuvicarantÈnan”ti. MaggÈmaggeti magge ca amagge ca, katamaÑ nu kho paÔipadaÑ p|retvÈ katamena maggena sakkÈ sukhaÑ brahmalokaÑ gantunti evaÑ maggÈmaggaÑ Èrabbha kathaÑ samuÔÔhÈpesunti attho. AÒjasÈyanoti ujumaggassetaÑ vevacanaÑ, ______________________________________________________________ 1. OpasÈdavÈsiko (SÊ, SyÈ), opahÈravÈsiko (Ka) Ma 2. 376 piÔÔhe. 2. EtaÑ (SyÈ), evaÑ (Ka)

332 DÊghanikÈya

aÒjasÈ vÈ1 ujukameva etena Èyanti ÈgacchantÊti aÒjasÈyano. NiyyÈniko niyyÈtÊti niyyÈyanto niyyÈti, gacchanto gacchatÊti attho2. Takkarassa brahmasahabyatÈyÈti yo taÑ maggaÑ karoti paÔipajjati. Tassa brahmunÈ saddhiÑ sahabhÈvÈya, ekaÔÔhÈne pÈtubhÈvÈya gacchatÊti attho. YvÈyanti yo ayaÑ. AkkhÈtoti kathito dÊpito. BrÈhmaÓena pokkharasÈtinÈti attano ÈcariyaÑ apadisati. Iti VÈseÔÔho sakameva ÈcariyavÈdaÑ thometvÈ paggaÓhitvÈ vicarati. BhÈradvÈjopi sakamevÈti. Tena vuttaÑ “neva kho asakkhi VÈseÔÔho”ti-Èdi. 521-2. Tato VÈseÔÔho “ubhinnampi amhÈkaÑ kathÈ aniyyÈnikÈva, imasmiÒca loke maggakusalo nÈma bhotÈ Gotamena sadiso natthi, bhavaÒca Gotamo avid|re vasati, so no tulaÑ gahetvÈ nisinnavÈÓijo viya ka~khaÑ chindissatÊ”ti cintetvÈ tamatthaÑ BhÈradvÈjassa Èrocesi, ubhopi gantvÈ attano kathaÑ Bhagavato ÈrocesuÑ. Tena vuttaÑ “atha kho VÈseÔÔho -pa- yvÈyaÑ akkhÈto brÈhmaÓena TÈrukkhenÈ”ti. Ettha bho GotamÈti etasmiÑ maggÈmagge. Viggaho vivÈdoti-ÈdÊsu pubbuppattiko viggaho, aparabhÈge vivÈdo. Duvidhopi eso nÈnÈ-ÈcariyÈnaÑ vÈdato nÈnÈvÈdo. 523. Atha kismiÑ pana voti tvampi ayameva maggoti attano ÈcariyavÈdameva paggayha tiÔÔhasi, BhÈradvÈjopi attano ÈcariyavÈdameva, ekassÈpi ekasmiÑ saÑsayo natthi. EvaÑ sati kismiÑ vo viggahoti pucchati. 524. MaggÈmagge bho GotamÈti magge bho Gotama amagge ca, ujumagge ca anujumagge cÈti attho. Esa kira ekabrÈhmaÓassÈpi maggaÑ “na maggo”ti na vadati. YathÈ pana attano Ècariyassa maggo ujumaggo, na evaÑ aÒÒesaÑ anujÈnÈti, tasmÈ tamevatthaÑ3 dÊpento “kiÒcÈpi bho GotamÈ”ti-ÈdimÈha. SabbÈni tÈnÊti li~gavipallÈsena vadati, sabbe teti vuttaÑ hoti. ______________________________________________________________ 1. AÒjasÈ ca (SÊ) 2. Attho. Kva gacchatÊti (SÊ, SyÈ) 3. Tameva vatthuÑ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 427 piÔÔhe.)


Bah|nÊti aÔÔha vÈ dasa vÈ. NÈnÈmaggÈnÊti mahantÈmahantaja~ghamaggasakaÔamaggÈdivasena nÈnÈvidhÈni sÈmantÈ gÈmanadÊtaÄÈkakhettÈdÊhi ÈgantvÈ gÈmaÑ pavisanamaggÈni.

VÈseÔÔhamÈÓavÈnuyogavaÓÓanÈ

525. “NiyyantÊti VÈseÔÔha vadesÊ”ti BhagavÈ tikkhattuÑ vacÊbhedaÑ katvÈ1 paÔiÒÒaÑ kÈrÈpesi. KasmÈ? TitthiyÈ hi paÔijÈnitvÈ pacchÈ niggayhamÈnÈ avajÈnanti. So tathÈ kÈtuÑ na sakkhissatÊti. 527-529. Teva tevijjÈti te tevijjÈ. VakÈro ÈgamasandhimattaÑ. *Andha veÓÊti andhapaveÓÊ, ekena cakkhumatÈ gahitayaÔÔhiyÈ koÔiÑ eko andho gaÓhati, taÑ andhaÑ aÒÒo, taÑ aÒÒoti evaÑ paÓÓÈsasaÔÔhi andhÈ paÔipÈÔiyÈ ghaÔitÈ andhaveÓÊti vuccati. ParamparasaÑsattÈti aÒÒamaÒÒaÑ laggÈ, yaÔÔhigÈhakenapi cakkhumatÈ virahitÈti attho. Eko kira dhutto andhagaÓaÑ disvÈ “asukasmiÑ nÈma gÈme khajjabhojjaÑ sulabhan”ti ussÈhetvÈ “tena hi2 tattha no sÈmi nehi, idaÑ nÈma te demÈ”ti vutte, laÒjaÑ gahetvÈ antarÈmagge maggÈ okkamma mahantaÑ gacchaÑ anuparigantvÈ purimassa hatthena pacchimassa kacchaÑ gaÓhÈpetvÈ “kiÒci kammaÑ atthi, gacchatha tÈva tumhe”ti vatvÈ palÈyi, te divasampi gantvÈ maggaÑ avindamÈnÈ “kuhiÑ no cakkhumÈ, kuhiÑ maggo”ti paridevitvÈ maggaÑ avindamÈnÈ tattheva mariÑsu. Te sandhÈya vuttaÑ “paramparasaÑsattÈ”ti. PurimopÊti purimesu dasasu brÈhmaÓesu ekopi. MajjhimopÊti majjhimesu ÈcariyapÈcariyesu ekopi. PacchimopÊti idÈni tevijjesu brÈhmaÓesu ekopi. HassakaÒÒevÈti hasitabbameva. NÈmakaÒÒevÈti lÈmakaÑyeva. TadetaÑ atthÈbhÈvena rittakaÑ, rittakattÈyeva tucchakaÑ. 530. IdÈni brahmaloko3 tÈva tiÔÔhatu, yo tevijjehi na diÔÔhapubbova. Yepi candimas|riye tevijjÈ passanti, tesampi sahabyatÈya maggaÑ desetuÑ nappahontÊti dassanatthaÑ “taÑ kiÑ maÒÒasÊ”ti-ÈdimÈha. ______________________________________________________________ 1. KÈretvÈ (SÊ, SyÈ) * Ma-®Ôha 3. 290 piÔÔhepi. 2. Tehi (SÊ) 3. BrahmÈ (SÊ, SyÈ)

334 DÊghanikÈya

Tattha yato candimas|riyÈ uggacchantÊti yasmiÑ kÈle uggacchanti. Yattha ca oggacchantÊti yasmiÑ kÈle atthamenti1, uggamanakÈle ca attha~gamanakÈle ca passantÊti attho. ŒyÈcantÊti “udehi bhavaÑ canda, udehi bhavaÑ s|riyÈ”ti evaÑ ÈyÈcanti. ThomayantÊti “sommo cando, parimaÓÉalo cando, sappabho cando”ti-ÈdÊni vadantÈ pasaÑsanti. PaÒjalikÈti paggahita-aÒjalikÈ. NamassamÈnÈti “namo namo”ti vadamÈnÈ. 531-532. YaÑ passantÊti ettha yanti nipÈtamattaÑ. KiÑ pana na kirÈti ettha idha pana kiÑ vattabbaÑ. Yattha kira tevijjehi brÈhmaÓehi na brahmÈ sakkhidiÔÔhoti evamattho daÔÔhabbo.

AciravatÊnadÊ-upamÈkathÈ

542. SamatittikÈti samabharitÈ. KÈkapeyyÈti yattha katthaci tÊre Ôhitena kÈkena sakkÈ pÈtunti kÈkapeyyÈ. PÈraÑ taritukÈmoti nadiÑ2 atikkamitvÈ paratÊraÑ gantukÈmo3. AvheyyÈti pakkoseyya. Ehi pÈrÈpÈranti ambho pÈra apÈraÑ ehi, atha maÑ sahasÈva gahetvÈ gamissasi, atthi me accÈyikakammanti attho. 544-5. Ye dhammÈ brÈhmaÓakÈrakÈti ettha paÒcasÊladasakusalakammapathabhedÈ dhammÈ brÈhmaÓakÈrakÈti veditabbÈ, tabbiparÊtÈ abrÈhmaÓakÈrakÈ. IndamavhÈyÈmÈti indaÑ avhÈyÈma pakkosÈma. EvaÑ brÈhmaÓÈnaÑ avhÈyanassa niratthakataÑ dassetvÈ punapi BhagavÈ aÓÓavakucchiyaÑ s|riyo viya jalamÈno paÒcasatabhikkhuparivuto4 AciravatiyÈ tÊre nisinno aparampi nadÊ-upamaÑyeva Èharanto “seyyathÈpÊ”ti-ÈdimÈha. 546. KÈmaguÓÈti kÈmayitabbaÔÔhena kÈmÈ, bandhanaÔÔhena guÓÈ. “AnujÈnÈmi bhikkhave ahatÈnaÑ vatthÈnaÑ diguÓaÑ sa~ghÈÔin”ti5 ettha hi paÔalaÔÔho guÓaÔÔho. “Accenti kÈlÈ tarayanti rattiyo, vayoguÓÈ anupubbaÑ jahantÊ”ti6 ettha rÈsaÔÔho guÓaÔÔho. “SataguÓÈ dakkhiÓÈ ______________________________________________________________ 1. Attha~gamenti (SyÈ, Ka) 2. NadÊtÊraÑ (Ka) 3. PattukÈmo (SyÈ) 4. ParivÈro (Ka) 5. Vi 3. 403 piÔÔhe. 6. SaÑ 1. 3 piÔÔhe.


pÈÔika~khitabbÈ”ti1 ettha ÈnisaÑsaÔÔho guÓaÔÔho. “AntaÑ antaguÓaÑ2 kayirÈ mÈlÈguÓe bah|”ti3 ca ettha bandhanaÔÔho guÓaÔÔho. IdhÈpi eseva adhippeto. Tena vuttaÑ “bandhanaÔÔhena guÓÈ”ti. CakkhuviÒÒeyyÈti cakkhuviÒÒÈÓena passitabbÈ. EtenupÈyena sotaviÒÒeyyÈdÊsupi attho veditabbo. IÔÔhÈti pariyiÔÔhÈ4 vÈ hontu mÈ vÈ, iÔÔhÈrammaÓabh|tÈti attho. KantÈti kÈmanÊyÈ. ManÈpÈti manavaÉÉhanakÈ. Piyar|pÈti piyajÈtikÈ. KÈm|pasaÑhitÈti ÈrammaÓaÑ katvÈ uppajjamÈnena kÈmena upasaÑhitÈ. RajanÊyÈti raÒjanÊyÈ, rÈguppattikÈraÓabh|tÈti attho.

GadhitÈti gedhena abhibh|tÈ hutvÈ. MucchitÈti mucchÈkÈrappattÈya adhimattakÈya taÓhÈya abhibh|tÈ. AjjhosannÈti adhi-osannÈ ogÈÄhÈ, “idaÑ sÈnan”ti pariniÔÔhÈnappattÈ hutvÈ. AnÈdÊnavadassÈvinoti ÈdÊnavaÑ apassantÈ. AnissaraÓapaÒÒÈti “idamettha nissaraÓan”ti evaÑ parijÈnanapaÒÒÈvirahitÈ, paccavekkhaÓaparibhogavirahitÈti attho. 548-9. ŒvaraÓÈti-ÈdÊsu ÈvarantÊti ÈvaraÓÈ. NivÈrentÊti nÊvaraÓÈ. OnandhantÊti onÈhanÈ5. PariyonandhantÊti pariyonÈhanÈ. KÈmacchandÈdÊnaÑ vitthÈrakathÈ Visuddhimaggato * gahetabbÈ. ŒvutÈ nivutÈ onaddhÈ6 pariyonaddhÈti padÈni ÈvaraÓÈdÊnaÑ vasena vuttÈni.

SaÑsandanakathÈvaÓÓanÈ

550. Sapariggahoti itthipariggahena sapariggahoti pucchati. Apariggaho bho GotamÈti-ÈdÊsupi kÈmacchandassa abhÈvato itthipariggahena apariggaho. ByÈpÈdassa abhÈvato kenaci saddhiÑ veracittena avero. Thinamiddhassa abhÈvato cittagelaÒÒasa~khÈtena byÈpajjena abyÈpajjo. UddhaccakukkuccÈbhÈvato uddhaccakukkuccÈdÊhi saÑkilesehi asaÑkiliÔÔhacitto suparisuddhamÈnaso. VicikicchÈya abhÈvato cittaÑ vase vatteti. YathÈ ca brÈhmaÓÈ cittagatikÈ honti, cittassa vase vattanti, na tÈdisoti vasavattÊ. ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 298 piÔÔhe. 2. DÊ 2. 233; Ma 1. 72; Khu 1. 2 piÔÔhesu. 3. Khu 1. 21 piÔÔhe. 4. Pari-iÔÔhÈ (SÊ) 5. OnahÈ (SÊ) * Visuddhi 1. 137 piÔÔhe. 6. OphuÔÈ (SÊ, SyÈ), opuÔÈ (Ka) imÈya saÑvaÓÓanÈya saÑsandetabbaÑ.

336 DÊghanikÈya

552. Idha kho panÈti idha brahmalokamagge. ŒsÊditvÈti amaggameva “maggo”ti upagantvÈ. SaÑsÊdantÊti “samatalan”ti saÒÒÈya pa~kaÑ otiÓÓÈ viya anuppavisanti. SaÑsÊditvÈ visÈdaÑ1 pÈpuÓantÊti evaÑ pa~ke viya saÑsÊditvÈ visÈdaÑ1 a~gama~gasaÑbhaÒjanaÑ pÈpuÓanti. SukkhataraÑ maÒÒe tarantÊti marÊcikÈya vaÒcitÈ “kÈkapeyyÈ nadÊ”ti saÒÒÈya “tarissÈmÈ”ti hatthehi ca pÈdehi ca vÈyamamÈnÈ sukkhataraÓaÑ maÒÒe taranti. TasmÈ yathÈ te hatthapÈdÈdÊnaÑ saÑbhaÒjanaÑ paribhaÒjanaÑ, evaÑ apÈyesu saÑbhaÒjanaÑ paribhaÒjanaÑ pÈpuÓanti. Idheva ca sukhaÑ vÈ sÈtaÑ vÈ na labhanti. TasmÈ idaÑ tevijjÈnaÑ brÈhmaÓÈnanti tasmÈ idaÑ brahmasahabyatÈya maggadÊpakaÑ tevijjakaÑ pÈvacanaÑ tevijjÈnaÑ brÈhmaÓÈnaÑ. TevijjÈ-iriÓanti2 tevijjÈ-araÒÒaÑ, iriÓanti3 hi agÈmakaÑ mahÈ-araÒÒaÑ vuccati. TevijjÈvivananti4 pupphaphalehi anupabhogarukkhehi saÒchannaÑ nirudakaÑ araÒÒaÑ. Yattha maggato ukkamitvÈ parivattitumpi na sakkÈ honti, taÑ sandhÈyÈha “tevijjÈvivanantipi vuccatÊ”ti. TevijjÈbyasananti tevijjÈnaÑ paÒcavidhabyasanasadisametaÑ. YathÈ hi ÒÈtirogabhogadiÔÔhisÊlabyasanappattassa sukhaÑ nÈma natthi, evaÑ tevijjÈnaÑ tevijjakaÑ pÈvacanaÑ Ègamma sukhaÑ nÈma natthÊti dasseti. 544. JÈtasaÑvaÉÉhoti jÈto ca vaÉÉhito ca, yo hi kevalaÑ tattha jÈtova hoti, aÒÒattha vaÉÉhito, tassa samantÈ gÈmamaggÈ na sabbaso paccakkhÈ honti, tasmÈ jÈtasaÑvaÉÉhoti Èha. JÈtasaÑvaÉÉhopi yo ciranikkhanto, tassa na sabbaso paccakkhÈ honti, tasmÈ “tÈvadeva avasaÔan”ti Èha, ta~khaÓameva nikkhantanti attho. DandhÈyitattanti “ayaÑ nu kho maggo, ayaÑ na nukho”ti ka~khÈvasena cirÈyitattaÑ. VitthÈyitattantiyathÈ sukhumaÑ atthajÈtaÑ sahasÈ pucchitassa kassaci sarÊraÑ thaddhabhÈvaÑ gaÓhÈti, evaÑ thaddhabhÈvaggahaÓaÑ. Na tvevÈti iminÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa appaÔihatabhÈvaÑ dasseti. Tassa hi purisassa mÈrÈvaÔÔanÈdivasena siyÈ ______________________________________________________________ 1. VisÈraÑ (Ka), visattaÑ (SyÈ) 2. TevijjÈ-ÊriÓaÑ (SÊ, SyÈ) 3. IraÓanti (SÊ) 4. TevijjÈvivinanti (SÊ)


ÒÈÓassa paÔighÈto. Tena so dandhÈyeyya vÈ vitthÈyeyya vÈ. SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ pana appaÔihataÑ, na sakkÈ tassa kenaci antarÈyo kÈtunti dÊpeti. 555. Ullumpatu bhavaÑ Gotamoti uddharatu bhavaÑ Gotamo. BrÈhmaÓiÑ pajanti brÈhmaÓadÈrakaÑ, bhavaÑ Gotamo mama brÈhmaÓaputtaÑ apÈyamaggato uddharitvÈ brahmalokamagge patiÔÔhapet|ti attho.

BrahmalokamaggadesanÈvaÓÓanÈ

556. Athassa BhagavÈ BuddhuppÈdaÑ dassetvÈ saddhiÑ pubbabhÈgapaÔipadÈya mettÈvihÈrÈdibrahmalokagÈmimaggaÑ desetukÈmo “tena hi VÈseÔÔhÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha “idha TathÈgato”ti-Èdi sÈmaÒÒaphale vitthÈritaÑ, MettÈsahagatenÈti-ÈdÊsu yaÑ vattabbaÑ, taÑ sabbaÑ Visuddhimagge * brahmavihÈrakammaÔÔhÈnakathÈyaÑ vuttaÑ. SeyyathÈpi VÈseÔÔha balavÈ sa~khadhamoti-Èdi pana idha apubbaÑ. Tattha balavÈti balasampanno. Sa~khadhamoti sa~khadhamako. AppakasirenÈti akicchena adukkhena. Dubbalo hi sa~khadhamo sa~khaÑ dhamantopi na sakkoti catasso disÈ sarena viÒÒÈpetuÑ, nÈssa sa~khasaddo sabbato pharati. Balavato pana vipphÈriko hoti, tasmÈ “balavÈ”ti-ÈdimÈha. MettÈya cetovimuttiyÈti ettha “mettÈ”ti vutte upacÈropi appanÈpi vaÔÔati, “cetovimuttÊ”ti vutte pana appanÈva vaÔÔati.

YaÑ pamÈÓakataÑ kammanti pamÈÓakataÑ kammaÑ nÈma kÈmÈvacaraÑ vuccati. AppamÈÓakataÑ kammaÑ nÈma r|pÈr|pÈvacaraÑ. TaÒhi pamÈÓaÑ atikkamitvÈ odhisaka-anodhisaka1 disÈpharaÓavasena vaÉÉhetvÈ katattÈ appamÈÓakatanti vuccati. Na taÑ tatrÈvasissati na taÑ tatrÈvatiÔÔhatÊti taÑ kÈmÈvacarakammaÑ tasmiÑ r|pÈvacarÈr|pÈvacarakamme na ohÊyati, na tiÔÔhati. KiÑ vuttaÑ hoti–taÑ kÈmÈvacarakammaÑ tassa r|pÈr|pÈvacarakammassa antarÈ laggituÑ vÈ ÔhÈtuÑ vÈ r|pÈr|pÈvacarakammaÑ pharitvÈ pariyÈdiyitvÈ attano okÈsaÑ gahetvÈ patiÔÔhÈtuÑ na sakkoti. Atha kho r|pÈvacarÈ r|pÈvacarakammameva kÈmÈvacaraÑ mahogho viya parittaÑ udakaÑ pharitvÈ ______________________________________________________________ * Visuddhi 1. 288 piÔÔhÈdÊsu. 1. Odissaka-anodissaka (DÊ-®Ê 1. 404 piÔÔhe); Visuddhi 1. 302; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 208 piÔÔhesu passitabbaÑ.

338 DÊghanikÈya

pariyÈdiyitvÈ attano okÈsaÑ gahetvÈ tiÔÔhati. Tassa vipÈkaÑ paÔibÈhitvÈ sayameva brahmasahabyataÑ upanetÊti. EvaÑvihÈrÊti evaÑmettÈdivihÈrÊ. 559. Ete mayaÑ bhavantaÑ Gotamanti idaÑ tesaÑ dutiyaÑ saraÓagamanaÑ. PaÔhamameva hete MajjhimapaÓÓÈsake VÈseÔÔhasuttaÑ1 sutvÈ saraÓaÑ gatÈ, imaÑ pana TevijjasuttaÑ sutvÈ dutiyampi saraÓaÑ gatÈ. KatipÈhaccayena pabbajitvÈ AggaÒÒasutte2 upasampadaÒceva arahattaÒca alatthuÑ. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.


TevijjasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

NiÔÔhitÈ ca terasasuttapaÔimaÓÉitassa SÊlakkhandhavaggassa

AtthavaÓÓanÈti.

SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ niÔÔhitÈ.

______________________________________________________________ 1. Ma 2. 406 piÔÔhe. 2. DÊ 3. 66 piÔÔhe.

SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AkaÔavidhÈ 151 AkaÔÈ 151 AkaÓÔakÈ 265 AkathaÑkathÊ 189 Akampittha 119 AkÈmakÈnaÑ 253 AkÈmÈ 235 AkÈlo kho MahÈli 276 AkiccakÈrÊ 264 AkusalÈ akusalasa~khÈtÈ 290 AkkhaÑ 83 Akkharappabhedo 220 AkkharikÈ 83 AkkhÈto 332 AkkhÈnaÑ 81 Akkhitto 251 AkhuddÈvakÈso 251, 254 Agaru 144, 224 AgÈraÑ 163, 222, 241 AgÈrasmÈ 104 AggabÊjaÑ 79 Aggasaddo 210 AggaÄaÑ 225 AggihomaÑ 88 A~gaÑ 87 A~gak|ÔaÑ 77


[ A ] A~gavijjÈ 88 A~gesu 249 Aciraparinibbute 317 Acir|pasampanno 299 Acelako 291 Acelo 287 AccagamÈ 211 Accayena 101 Accayo 211 AcchariyaÑ 44 AcchÈdetvÈ 163 Accho 197 AjalakkhaÓÈdÊsu 89 AjÈtasattu 123 AjÈnataÑ 113 AjinaÑ 293 AjinakkhipaÑ 293 AjinappaveÓÊ 83 AjjataÑ 211 Ajjatagge 210 AjjatanÈya 247 Ajjadagge 211 AjjhattaÑ 164 AjjhÈvasatÈ 163 AjjhÈyako 220 AjjhÈvasati 222

SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya 340


[ A ] AjjhosannÈ 335 AÒjanaÑ 84, 92 AÒjaliÑ 140 AÒjaliÑ paÓÈmetvÈ 257 AÒjasÈyano 331 AÒÒatarasmiÑ vÈ 162 AÒÒataro 299 AÒÒatra 114 AÒÒathÈtipi me no 106 AÒÒadatthu 103 AÒÒamaÒÒassa 39 AÒÒÈ ca oÄÈrikÈ 307 AÒÒÈ 329 AÒÒe ca 331 AÒÒena vÈ aÒÒaÑ 235 AÒÒeva 93 AÔÔÊyÈmi 322 AÔÔha~giko 280 AÔÔhapadaÑ 82 AÔÔha purisabh|miyo 147 AÔÔhaha~gehi 266 AÔÔhÈrasahi 96 AÉÉhateÄasehi bhikkhusatehi 123 AÉÉho 251, 263 AÓuÑ 325 AÓumattesu 163 AtakkÈvacarÈ 93 AtaramÈno 225 AtithÊ no te honti 257


[ A ] AtivikÈlo 247 AtivelaÑ 104 AtÊtÈnÈgatapaccuppanne atthe cintetuÑ 267 AttakÈre 146 AttanÈ 71 AttapaÔilÈbho 313 AttamanÈ 119 AttÈnaÒca lokaÒca 97 AtthavÈdÊ 75 AtthasaÑhitaÑ 75, 311 Atthassa 252 AtthÈya 227 Atthikavato 227 Atthi cevettha uttarikaraÓÊyaÑ 320 Athenena 71 AdinnaÑ 70 AdinnÈdÈnaÑ 70 Addhagato 131, 252 AddhamÈsikaÑ 293 AddhÈ 153 AddhÈnamaggappaÔipanno 36, 199 AddhikÈ 266 Addhuno 101 AdhiciÓÓaÑ 86 AdhiccasamuppannaÑ 108 AdhiccasamuppannikÈ 108 AdhijegucchaÑ 296 Adhijegucche 298 AdhipaÒÒaÑ 296

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 341


[ A ] AdhimattagilÈno 190 AdhivÈsetu 247 AdhivÈsesi BhagavÈ tuÓhÊbhÈvena 247 AdhivuttipadÈni 96 AdhovirecanaÑ 92 AnagÈriyaÑ 104, 163 Anattamano 228 AnattÈdhÊno 190 AnantaÑ 325 AnabbhakkhÈtukÈmÈ 287 AnabhinanditvÈ 145 Anabhibh|to 103 Anabhirati 102 Anabhiraddhi 52 AnabhisambhuÓamÈno 240 AnavajjasukhaÑ 164 Anavayo 221 AnÈdÊnavadassÈvino 335 AnÈvattidhammo 279 AnÈvilo 202 Anikkujjanto 145 AniccÈ 112 AniccucchÈdanaparimaddana- bhedanaviddhaÑsanadhammo 197 AnidassanaÑ 325 AnimmÈtÈ 151 AnimmitÈ 151 AniyyÈnaÑ 89 AnissaraÓapaÒÒÈ 335


[ A ] AnÊkadassanaÑ 82 AnukampÊ 328 AnukulayaÒÒÈni 270 AnuggaÓhanto 145 AnuÒÒÈtapaÔiÒÒÈto 221 AnudhammaÑ 287 AnupakkuÔÔho 251 Anupakkhandati 259 Anupagacchati 149 Anupapanno 239 AnupubbÈbhisaÒÒÈnirodha- sampajÈnasamÈpattiÑ 308 AnupubbiÑ kathaÑ 248 Anupeti 149 AnuppadÈtÈ 73 Anuppadetu 265 Anuppaveccheyya 195 AnubandhÈ 40 AnumatÈ 239 AnumatipakkhÈ 266 Anumasi 246 Anuyogo 97 AnuviloketvÈ parisaÑ 258 AnusÈsanÊpÈÔihÈriyaÑ 322 Anussarato 230 AnekaÑsikÈ 313 AnekapariyÈyena 37 AnekavihitaÑ 97 AnekavihitÈni 96 AnejamasokaÑ 205



[ A ] AneÄagaÄÈya 252 AntaraÑ 268 AntarÈkathÈ 50, 303 AntarÈ ca RÈjagahaÑ antarÈ ca NÈÄandaÑ 35 AntarÈyakaro 328 AntarÈyo 52, 106 Antarena 151 AntalikkhacarÈ 102 AntasaÒÒÊ lokasmiÑ viharati 106 AntÈnantikÈ 105 AntevÈsinÈ 36 Anto 96 AntojÈlÊkatÈ 117 AntonimuggaposÊni 196 AndhakÈre 204 AndhaveÓÊ 333 AndhÈ 312 AnvÈya 97 ApacÈyanti 228 AparaddhaÑ 305 AparaddhuÑ 228 AparantakappikÈ 109 Aparappaccayo 248 AparÈmasaÑ 316 AparÈmasato cassa paccattaÒÒeva nibbuti viditÈ 100 Aparip|ramÈno 243 Apariggaho 335


[ A ] AparimÈÓavaÓÓo 257 Apavadati 259 ApasÈdetabbaÑ 145 ApassataÑ 113 ApÈnako 294 ApÈpapurekkhÈro 255 ApÈyamukhÈni 240 ApÈrutagharÈ 265 Api ca mettha 298 Apinussa 238 AppaÑ vÈ 154, 163 Appakasirena 337 Appaccayo 52 AppaÔikkositvÈ 145 AppamattakaÑ 55 Appamatto 299 AppamÈdo 97 AppasaddakÈmo 302 AppÈÔihÊraka taÑ 313 AppÈta~ko 318 AppÈbÈdhaÑ 318 Appeva nÈma siyÈ 327 AbalÈ 146 AbbhantarÈnaÑ raÒÒaÑ upayÈnaÑ bhavissati, bÈhirÈnaÑ raÒÒaÑ apayÈnaÑ 89 AbbhÈkuÔiko 256 Abbhuggato 133 AbbhujjalanaÑ 91 AbbhutaÑ 44



[ A ] AbbhokÈsaÑ 188 AbbhokÈso 162 AbyÈpajjaÑ 294 AbyÈsekasukhaÑ 165 AbrahmacariyaÑ 71 Abhavo 86 Abhi 18, 303, 308 AbhikkantaÑ 203-4 AbhikkantataraÑ 154 AbhikkantatarÈ 324 Abhikkante 165 Abhikkama 138 AbhijÈnÈti 270 AbhijÈnÈsi no tvaÑ 144 AbhijjhaÑ 189 AbhijjhÈya 189 AbhiÒÒÈ 93, 158, 279, 299 AbhiÒÒÈtakolaÒÒo 224 AbhiÒÒÈtassa 224 AbhiÒÒÈtÈ abhiÒÒÈtÈ 331 AbhiÒÒÈya 311 AbhinanduÑ 119 AbhinibbattiyÈ 328 AbhinimanteyyÈmapi 153 AbhinÊharati 197, 201 Abhibh| 103 Abhirato 152 Abhir|pÈ 129 Abhir|po 251 Abhisa~khareyyaÑ 307


[ A ] Abhisa~kharoti 307 AbhisajjituÑ 229 AbhisaÒÒÈnirodhe 303 Abhisandeti 194 AbhihaÔaÑ 292 Abh|taÑ abh|tato 53 AmaccÈ 237, 266 AmarÈ 106 AmarÈvikkhepikÈ 106 AmarÈvikkhepo 106 AmÈhaÑ bhikkhuÑ 322 Amutra 87, 307 AmutrÈgaccha 87 Amhepi 247 Amheva tattha -pa- pasaÑseyyuÑ 290 AyaÑ kho MahÈli hetu 278 AyyaputtÈ 230 AraÒÒaÑ 187 ArahaÑ 133 ArahataÑ 220, 299 ArahatÈ 44 AriyaÑ 295 AriyasÊlÊ 255 Ariyassa 211 AriyÈ 296 Are 237 Arogo 109 AlamariyÈ 290 Alameva 257 AvaÓÓaÑ 37



[ A ] AvasÈ 146 AvinipÈtadhammo 279 AvipariÓÈmadhammo 104 AvisaÑvÈdako lokassa 72 AvÊriyÈ 146 AveraÑ 294 Avheyya 334 AsaÑkiliÔÔhacitto 335 AsaÒÒasattÈ 108 AsahitaÑ 86 AsiÑ 85 Asite 179 AsmiÑ vacane 235 Assa 190, 266 AssattharaÑ 83 Assatha 52 AssÈrohÈ 142 AssumukhÈ 253 Assosi 219 Ahamassa mÈtÈpitaro jÈnÈmi 259 AhivijjÈ 88 AhÊnindriyaÑ 198 AhÊnindriyo 111 Ahudeva bhayaÑ 136 Ahet| appaccayÈ 304 Aho n|na 305 Aho yaÒÒo aho yaÒÒasampadÈ 270


[ Œ ] Aho vata 247 ŒkÈsaÑ 82 ŒkÈsÈnaÒcÈyatan|pago 111 ŒkiÓÓamanussÈ 321 ŒkoÔehi 225 ŒgaccheyyÈtha 227 ŒgatiÒca 289 Œgamentu 249 Œgamo 145 ŒghÈto 52 ŒcamanaÑ 92 ŒcariyantevÈsÊ 39 ŒcariyapÈcariyehi 226 ŒcariyapÈcariyo 255 ŒcÈmo 293 ŒcÈragocarasampanno 163 ŒÓaÓyaÑ 192 ŒtappamanvÈya 97 ŒtÈpÊ 299 ŒdÈya 269 ŒdÈsaÑ 84 ŒdÈsapaÒhaÑ 91 ŒdikalyÈÓaÑ 158 ŒdiccupaÔÔhÈnaÑ 91 Œditova 305 ŒdittaÑ 236 Œdisati 322 ŒdesanÈpÈÔihÈriyaÑ 322 Œnando 53



[ Œ ] Œpajjati 106 ŒpÈyikopi 243 ŒbÈdhiko 190 ŒbÈdho 318 ŒbhujitvÈ 188 Œbhogo 112 ŒmakadhaÒÒapaÔiggahaÓÈ 76 ŒmakamaÑsapaÔiggahaÓÈ 76 ŒmantayataÑ 266 ŒmisaÑ 80 Œyatanasaddo 115 ŒyatiÑ 211 ŒyamukhaÑ 195 ŒyÈcanti 334 ŒyukkhayÈ vÈ puÒÒakkhayÈ vÈ 102 ŒrakÈva 294 ŒraddhacittÈ 298 ŒrÈcÈrÊ 71 ŒrÈdheti 296 Œropito 87 ŒrohaÓÊyaÑ 134 ŒlokasaÒÒÊ 189 Œlokite 173 Œlopo 78 ŒvaÔaÑ vÈ assa anÈvaÔaÑ vÈ 238 ŒvaraÓÈ 335 ŒvÈhanaÑ 90 ŒvutÈ -pa- pariyonaddhÈ 335 ŒvudhaÑ 89


[ Œ ] Œsajja Èsajja 247 ŒsanaÑ vÈ 238 ŒsanÈ me -pa- paccuÔÔhÈnaÑ 261 Œsanena 229 Œsanenapi nimanteyyÈma 153 ŒsandiÑ 83 ŒsandipaÒcamÈ 149 ŒsÊditvÈ 336 Œhutiyo 150 ŒÄÈrikÈ 143 ŒÄindaÑ 225

[ I ] IcchÈna~galavanasaÓÉe 217 IÒjanti 151 IÔÔhÈ 335 IÓaÑ ÈdÈya 189 Iti 70, 162, 267 Itipi 133, 322 ItipetaÑ 53 ItibhavÈbhavakathÈ 86 Itiha 39 Itihame 45 ItihÈsapaÒcamÈnaÑ 220 Ito bahiddhÈ 99, 320 ItthattaÑ 103 ItthattÈya 202 ItthikathÈpi 86 ItthikumÈrikapaÔiggahaÓÈ 76 ItthiyÈ vÈ itthiÑ karitvÈ 239 ItthilakkhaÓÈdÊnipi 89



[ I ] ItthÊ 76 Ittheke 111 IdaÑ 87, 98, 322, 336 IdaÑ kusalanti yathÈbh|taÑ nappajÈnÈti 106 IdaÑ dukkhaÑ 201, 311 IdappaccayÈ kira me 309 Idamavoca BhagavÈ 119 Idamassa hoti 164 Idampissa hoti 164 IddhÈ 321 IddhipÈÔihÈriyaÑ 322 Idha 87, 155, 238, 307, 336 IndamavhÈyÈma 334 IndriyÈni 149 Indriyesu 164 IbbhÈ 227 ImaÑ 157 Imameva kÈyaÑ 194 ImasmiÒca pana 119 ImÈ ca me saÒÒÈ nirujjheyyuÑ 307 ImÈni 267 IminÈ 103, 139, 187 IminÈpa~gena 250 IminÈmahaÑ etaÑ jÈnÈmi 98 Ime kho te bhikkhave 101 Ime paÒca nÊvaraÓe appahÊne 190 ImesaÑ 73, 305 Imehi cat|hi 267


[ I ] IriÓaÑ 336 Issaro 103

[ U ] UkkaÑsÈvakaÑse 149 UkkÈpÈto 90 UkkÈsitvÈ 225 UkkÈsu 135 UkkiÓÓaparikhÈsu 245 Ukkujjeyya 204 UkkuÔikappadhÈnamanuyutto 294 UkkoÔanaÑ 78 UggamanaÑ 90 UggÈ rÈjaputtÈ 142 Uggehi vÈ 244 UccÈrapassÈvakamme 180 UccÈsayanaÑ 76 Uccesu 229 UcchÈdanaÑ 84 Ucchinnabhavanettiko 117 UcchedaÑ 110 UjuÑ 188 UjuvipaccanÊkavÈdÈ 39 UÔÔhÈnaÔÔhÈnaÑ 162 UÓhÊsapaÔÔaÑ 85 UttaritaraÑ pajÈnÈti 116 UttaritaraÑ vÈ paÓÊtataraÑ vÈ 203 UttarimanussadhammÈ 321 Uttarena manasÈkaÔassa 311 UttÈnamukho 256 UdakaÑ vÈ 238 UdakÈnuggatÈni 196



[ U ] UdakorohanÈnuyogaÑ -pa- viharati 294 UdapÈdi 44, 264 UdÈnaÑ 129 UdÈnesi 129 UddalomÊ 83 UddissakataÑ 292 UddhaÑ 117 UddhaccakukkuccaÑ 189, 192-3 UddhamÈghÈtanikÈ 109 UddharitvÈ 330 UddhaÑvirecanaÑ 92 UddhaggikÈ 143 UnnÈdiniyÈ 301 Undriyissati 238 Upakkosati 287 UpakkhaÔo 263 UpajÊvanti 328 UpaÔÔhapetvÈ 188 UpaÔÔhÈko santikÈvacaro 319 UpanisÊditvÈ 237 Upaneyya upaneyya 247 Upapajjanti 98, 103 UpapattiÒca 289 UparipÈsÈdavaragato 128 Uparujjhati 325 Upavadati 287 UpavÈyatu 275 Upasa~kamitabbaÑ 302 UpasamÈya 311


[ U ] Upasampajja 194, 279, 299, 322 UpahatÈ’yaÑ 212 UpÈdÈnaÑ 107 UpÈdÈya 318 UpÈsakaÑ maÑ bhante BhagavÈ 209 UpÈhanÈ 85 Uposatho 127 Uppajjanti 305 UppannaÑ 327 UppÈtaÑ 88 UppilÈvitattaÑ 53 UbbilÈvitattaÑ 112 UbbhijjitvÈ 195 Ubbhidodako 195 Ubhato 250 Ubhatolohitak|padhÈnaÑ 84 UbhayaÑsabhÈvito 278 Ubho 39 UmmujjamÈnÈ ummujjanti 117 UyyodhikaÑ 82 UrabbhÈ 263 Ul|kapakkhikaÑ 294 Ullumpatu 337 Ussahanti 265

[ E ] EkaÑ 32 EkaÑsabhÈvito 278 EkaÑsikÈ 312 EkaccaÑ 287 EkaccasassatikÈ 101



[ E ] EkantaparipuÓÓaÑ 163 EkantaparisuddhaÑ 163 EkantalomÊ 83 EkantasukhaÑ lokaÑ jÈnaÑpassaÑ 313 Ekapassayiko 294 Ekabhattiko 75 EkamantaÑ 139, 248, 276, 277 EkamidÈhaÑ 144, 228, 282 EkarattivÈsaÑ 42 EkasÈlako 300 EkÈgÈrikaÑ 145 EkÈgÈriko 293 EkÈhikaÑ 293 EkÈlopiko 293 EkissÈpi dattiyÈ 293 Ek|napaÒÒÈsa ÈjÊvakasate 148 Eke 95 Etadavoca 259, 265 EtadavocuÑ 235-7, 258, 285 Etadahosi 301 EtenetaÑ 112 Ete mayaÑ bhavantaÑ GotamaÑ 338 EtesaÑ pÈ aÒÒatarena 99 EttakaparamÈ 261 Ettha 117, 197, 332 Ettha Èpo ca 325 Ettha pariyÈpannÈ 117 EvaÑ 27, 29, 30, 35, 164, 182 EvaÑabhisamparÈyÈ 100


[ E ] EvaÑgatÈni 143 EvaÑgatikÈ 100 EvaÑgahitÈ 99 EvaÑparÈmaÔÔhÈ 100 EvaÑ manasi karotha 322 EvaÑ me sutaÑ 35, 122, 263, 276, 283, 287, 300, 317, 321, 327, 331 EvaÑ vitakketha 322 EvaÑvipÈko 90 EvaÑvihÈrÊ 338 EvaÑ vutte 211, 252, 275 EvaÑ santaÑ 310 EvaÑsampadamidaÑ 329 Evantipi me no 106 EvamÈha 97, 99 Evameva kho 197 Evampi 322 Evampi sikkhÈ 306 Evar|pena -pa- atthacarakena 247 EsÈ janatÈ 277 EsÈ’haÑ 204 EsikaÔÔhÈyiÔÔhito 97 Ehi 334 Ehi svÈgatavÈdÊ 256 EÄakamantaraÑ 292

[ O ] OkÈraÑ 248 OkkamanaÑ 90 OkkhittapalighÈsu 245



[ O ] Ogacchanti 334 OÔÔhaddho 276 OdanakummÈs|pacayo 197 OdÈtena vatthena 196 OnÈhanÈ 335 OnÊtapattapÈÓiÑ 248 OpapÈtikÈ 149 OpÈnabh|to 266 OramattakaÑ 55 OrambhÈgiyÈnaÑ 279 OsakkantiyÈ vÈ ussakkeyya 329 OsadhÊnaÑ paÔimokkho 92

[ Ka ] KaÑ nu khvajja 129 KaÑsak|ÔaÑ 77 KaÑsathÈle 195 KaÑso 77 Ka~khati 246 Ka~khÈ 245 KacchapalakkhaÓaÑ 89 KaÒcideva desaÑ 140 KaÔÔissaÑ 83 KaÓaÑ 293 KaÓo 88 KaÓÔakÈpassayiko 294 KaÓÓajappanaÑ 91 KaÓÓatelaÑ 92 KaÓÓasukhÈ 74 KaÓÓikÈlakkhaÓaÑ 89 KaÓhaÑ nÈma 234


[ Ka ] KaÓhÈ 227 KataÑ karaÓÊyaÑ 201 KataparappavÈdÈ 108 KattÈ 103 Kattha nu kho 323 KathaÑ 221 KathaÑ nu kho 305 KathÈsallÈpo 247 Kadalimigapavarapaccattha- raÓaÑ 84 KadÈci 101 KantÈ 335 KantÈraddhÈnamaggaÑ 190 KandaraÑ 188 KapaÓÈ 266 KappakÈ 143 Kappasaddo 96 KappÈpetvÈ 134 KabaÄÊkÈrÈhÈrabhakkho 111 KammakarÈ 268 KammakÈro 152 Kamme ca upaÉÉhakamme ca 147 KayavikkayÈ 77 KarakÈrako 153 KaraÓÊyena 276 KaraÓÉÈ 198 Karahaci 101 KaritvÈ 239, 241 Karoto 144 Karoto na karÊyati pÈpaÑ 145 KalyÈÓavÈkkaraÓo 235, 252



[ Ka ] KalyÈÓavÈco 251 KalyÈÓo 133 KallaÑ tassetaÑ 285-6 KallaÑ nu kho 285 KahaÑ pana samma 138 Kassako 153 KaÄopimukhÈ 292 KÈkapeyyÈ 334 KÈyakammavacÊkammena -pa- parisuddhÈjÊvo 163 KÈ ca sikkhÈti BhagavÈ avoca 305 KÈpotakÈni 150 KÈmaÑ gamo 190 KÈmaguÓÈ 334 KÈmaguÓehi 111 KÈmacchando 192 KÈmalÈpinÊ 229 KÈmasaÒÒÈ 306 KÈmÈvacaro 111 KÈmÈsavÈ 201 KÈm|pasaÑhitÈni 278 KÈm|pasaÑhitÈ 335 KÈyaÑ 188, 194 KÈya nuttha 49 KÈya nettha 49 KÈya nottha 49 KÈyaparihÈrikena 186 KÈyassa bhedÈ 117 KÈyo 194


[ Ka ] KÈrayato 144 KÈlaÒca samayaÒca 318 KÈlavÈdÊ 75 KÈlena 75 KÈlena kÈlaÑ 195 KÈveyyaÑ 90 KÈsÈyÈni 163 KiÑkÈrapaÔissÈvÊ 152 KiÑ tuÓhÊ 132 KiÑ pana na kira 334 KiÑ vaÓÓo karissati 259 KiÑ sabbaÑ tapaÑ garahissÈmi 289 KiÒcideva mantanaÑ 244 KiÒhi paro parassa 327, 329 Kittisaddo 133 Kilamato 145 KiÒci 190 KismiÒcideva 239 KucchiparihÈrikena 186 Kutoci 164 KuttakaÑ 83 KuttavÈlehi 245 KudÈlapiÔakaÑ 241 Kupito 228 KumÈrikapaÒhaÑ 91 KumÈre khurappaÑ patiÔÔhapesi 238 KumbhaÔÔhÈnakathÈ 86 Kumbhath|ÓaÑ 81 KumbhimukhÈ 292 KulaputtÈ 299



[ Ka ] KulÈvake 229 KusacÊraÑ 293 KusalasÊlÊ 255 KusalasÊlena 255 Kusalesu 189 KuhakÈ 87 K|ÔaÑ 77 K|ÔaÔÔho 97 K|ÔÈgÈrasÈlÈyaÑ 276 KeÔubhaÑ 220 Kenacideva karaÓÊyena 250 KevalaÑ 160 KevalaparipuÓÓaÑ 160 KesakambalaÑ 293 Kesakambalo 131 KesamassuÑ 163 Kot|halasÈlÈyaÑ 303 KomÈrabhaccassa 122 KomudiyÈ 128 KosalakÈ 276 KoseyyaÑ 83 Koso 264 Kosohite 246 Ko hi bhante 298

[ Kha ] KhatÈ’yaÑ 212 KhattaÑ Èmantesi 249 KhattavijjÈ 88 KhandhabÊjaÑ 79 Khameyya 152


[ Kha ] KhayaÒÈÓÈya 200 Khayo 200 KhalikaÑ 82 Khalu 219 KhÈyite 179 KharividhamÈdÈya 240 KhÈrivividhaÑ 240 KhÈrÊ 240 KhiÉÉÈpadosikÈ 104 KhÊÓakÈmarÈgo 255 KhÊÓÈ jÈti 201 KhuÑsento 228 Khurapariyantena 145 KhurappaÑ 237 KhettaÑ 76 KhemaÔÔhitÈ 265 Kho 36, 219 Kho pana 227 Khvajja 129

[ Ga ] GaggarÈya pokkharaÓiyÈ tÊre 249 Gacchanto vÈ 226 GacchÈmi 205 GaÓakÈ 143 GaÓanÈ 90 GaÓÈcariyo 130, 257 GaÓÊ 130, 256 GaÓÊbh|tÈ 249 Gatatto 151



[ Ga ] GatiÒca 289 Gatiyo 222 Gatisaddo 222 Gate 181 GadhitÈ 335 GandhaÑ 76 Gandhasannidhi 80 GandhÈrÊ 322 GabbhÈ 328 GabbhiniyÈ 292 GambhÊrÈ 93 GarahÈya 265 GaruÑ 228 GavesÊ 237 GahaÓak|ÔaÑ 77 Gahapatiko 153 GÈdhati 325 GÈmakathÈpi 85 GÈmadhammÈ 71 GÈmasÈmantaÑ vÈ 241 GiriguhaÑ 188 GilÈnapaccayabhesajja- parikkhÈro 153 GÊtaÑ 244 GuttadvÈro 164 Gotamo 69, 219 GottapaÔisÈrino 239 GodhÈya lakkhaÓe 89 Gonako 83 GosÈlo 131


[ Gha ] GhaÔikÈ 82 GhÈsacchÈdanaparamatÈya 152

[ Ca ] CakkaratanaÑ 222 CakkavattÊ 222 Cakkhu 165 CakkhunÈ r|paÑ 165 CakkhumÈ 312 CakkhuviÒÒeyyÈ 335 CaÓÉÈ 228 CaÓÉÈlaÑ 82 CatudvÈraÑ 241 CandaggÈhÈdayo 90 Cammayodhino 143 Cara 87 CaramÈno 213 CalakÈ 142 Cavanti 98 CÈtumahÈbh|tiko 110, 149 CÈtumÈsiniyÈ 128 CÈtuyÈmasaÑvarasaÑvuto 151 CÈturanto 222 CÈrikaÑ 213, 249 Ci~gulikaÑ 83 CittaÑ 201, 296 CittaÑ samÈdhiyati 194 CittakaÑ 83 Citte 97 CiraÑ dÊghamaddhÈnaÑ 102



[ Ca ] Cirapabbajito 131 CirassaÑ kho bhante 302 CutiÒca 289 Ce 52 CetasÈ cetoparivitakkaÑ 258 CetasikaÑ 322 Cetaso 53, 112 CeteyyaÑ 307 CetovimuttiÑ 279 CetosamÈdhiÑ 97 CelakÈ 142 CorakathÈ 85

[ Cha ] ChattaÑ 85 Chando vÈ rÈgo vÈ 107 ChannaÑ phassÈyatanÈnaÑ 116 ChambhitattaÑ 136 ChavadussÈni 293 ChasvevÈbhijÈtÊsu 146 ChaÄÈbhijÈtiyo 147 Chindato 144 ChedanaÑ 78

[ Ja ] Ja~ghavihÈraÑ 331 JanatÈ 277 JanapadakalyÈÓÊ 313 JanapadatthÈvariyappatto 222 JanetasmiÑ 239 Janesi 234


[ Ja-Jha ] JÈgarite 181 JÈtar|paÑ 76 JÈtasaÑvaÉÉho 336 JÈti 115 JÈtimÈ 197 JÈtivÈdavinibaddhÈ 239 JÈtivÈdo 239 JÈnatÈ 44 JÈnato 201 JÈnapadÈ 266 JÈniyÈ 265 JÈliyo 285 JigucchÈmi 322 JiÓÓo 252 JivhÈnibandhanaÑ 91 JÊvÈ 146 JÊvitapariyÈdÈnÈ 117 JuhanaÑ 92 J|tappamÈdaÔÔhÈnaÑ 82 JhÈyanti 138

[ ©a-®ha ] ©ÈÓaÑ 309 ©ÈÓadassanaÑ 197 ©ÈtikathÈ 85 ©ÈtiparivaÔÔo 163 ©Èto 130 ®hÈnaÑ 76, 98 ®hÈnaÑ kho panetaÑ 104 ®hitatto 151



[ ®ha-�a ] ®hite 181 ®hito hoti 236 �eti 186

[ Ta ] TaÑ 211, 337 TaÑ kho pana BhagavantaÑ 133 TaÑ bhavantaÑ 221 TaÑ mamassa 107 TakkapariyÈhataÑ 99 Takkarassa brahmasahabyatÈya 332 TakkÊ 98 Taggha 211 TacchaÑ tathaÑ 311 TaÒca TathÈgato pajÈnÈti 100 TaÒca pajÈnaÑ na parÈmasati 100 TaÓÉulÈ 88 TaÓhÈgatÈnaÑ 113 Tatiyampi kho 321 Tato 307 TatonidÈnaÑ 145, 190 Tato paraÑ 104 Tattha 108, 151, 259, 279 Tattheva 276 Tatra 37, 52-3, 297, 305 TatrÈpi 43 TatrÈvatiÔÔhati 337 TatrÈvasissati 337 Tatrekacce 304 TathattÈya ca paÔipajjanti 296


[ Ta ] TathÈgatassa 59 TathÈgate 162 TathÈgato 93, 108 TathÈtipi me no 106 TathÈr|paÑ 97, 246 TathÈr|pÈnaÑ 220 TathÈ santaÑyeva 221 Tadagge 234 TadanugÈyanti 244 TadanuttaraÑ 299 TadanubhÈsanti 244 Tadapi phassapaccayÈ 114 Tadavasari 217 Tadahu 127 Tadeva mantanaÑ 244 TanuttÈ 279 TapassiÑ 287 Tapena 148 TapojigucchavÈdÈ 296 TapopakkamÈ 291 Tameva atthaÑ 227 TayidaÑ 99, 228 TaritukÈmo 334 TasmÈtiha tvaÑ 118 TasmiÑ samaye hoti 306 Tassa 201, 243 Tassa yÈ purimÈ kÈmasaÒÒÈ 306 TassetaÑ 285 TÈ ceva saÒÒÈ 308



[ Ta ] TÈÓaÑ 237 TiÑse nirayasate 148 TiÔÔhatesÈ bhante 303 TiÔÔhantampi carantampi 202 TiÓÓaÑ vedÈnaÑ 220 TiÓÓaÑ saÑyojanÈnaÑ 279 TiÓÓavicikiccho 189, 248 Titthakaro 131 TindukÈcÊro 300 TiracchÈnakathÈ 85 TiriyaÑ 278 TirÊÔÈni 293 TirojanapadÈ 255 Tirodussantena 243 TiroraÔÔhÈ 255 TirovanasaÓÉagatassa 257 TividhaÑ 263 Tisso vidhÈ 267 TucchakaÑ 333 TuÓhÊ ahesuÑ 302 TuÓhÊ ahosi 131, 236 TuÓhÊbhÈve 181 TuÓhÊbh|taÑ tuÓhÊbh|taÑ 139 TuÓhÊbh|tova nisinno hoti 270 TumhaÑyevassa 52 T|likÈ 83 Te 86-7, 143-4, 211, 322 Tena 52, 268 Tena kho pana samayena 217, 224


[ Ta ] Tena hi 134, 154 Tenupasa~kami 139 TelaÑ 88 Te vata 114 Teva tevijjÈ 333 TevijjÈ-iriÓaÑ 336 TevijjÈvivanaÑ 336 TevijjÈbyasanaÑ 336 TesaÑ 112, 113, 328 TesaÑyeva 268 Todeyyaputto 317 TvaÑ mantÈnaÑ paÔiggahetÈ 223 TvaÒÒeva Bhagavato Èrocehi 277

[ Tha ] ThaÓÉilaseyyaÑ 294 Thale 330 ThÈlipÈke 238 ThinamiddhaÑ 189, 191, 193 ThusodakaÑ 293 Th|Ó|panÊtÈni 263 Th|laÑ 325 Theto 72 Thomayanti 334

[ Da ] Dakkhanti 117 DakkhiÓaÑ 145



[ Da ] DakkhiÓajanapadaÑ 237 DakkhiÓena 270 Dakkho 195 DaÓÉaÑ 85 DaÓÉappahÈrÈ 271 DattikaÑ 243 DattupaÒÒattaÑ 150 DaddulaÑ 293 DandhÈyitattaÑ 336 DabbihomaÑ 88 DabbhÈ 268 Damena 145 DayÈpanno 69 DasasahassÊ 119 DasahÈkÈrehi 268 Daso 103 DassanaÑ hoti 220 DassanÈya 224 DassanÊyÈ 129 DassanÊyo 251 DassukhÊlaÑ 265 Dahanti 230 Daharo 199 Daharova samÈno 253 DÈnapati 266 DÈyako 266 DÈrakatikicchÈ 92 DÈsabyÈ 190 DÈsÈ 268 DÈsikaputtÈ 143


[ Da ] DÈsidÈsapaÔiggahaÓÈ 76 DÈsiputto 230 DÈso 152 DiÔÔhadhammanibbÈnaÑ 111 DiÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈ 111 DiÔÔhadhammo 111, 248 DiÔÔhiÔÔhÈnÈ 99 DiÔÔheva dhamme 143, 279, 299 DinnapÈÔika~khÊ 71 DinnÈdÈyÊ 71 DibbÈ gabbhÈ 328 DibbÈ bhavÈ 328 DibbÈnaÑ bhavÈnaÑ 328 Dibbo 111 DivasÈni 278 DisÈÉÈho 90 DÊghaÒca rassaÒca 325 DÊghamaddhÈnaÑ tiÔÔhati 102 DÊghassa 101 DukkaraÑ bho Gotama 294 DukkhÈ 112 Dukkhito 190 DujjÈno 295 DuddasÈ 93 DubbuÔÔhikÈ 90 DubbhagakaraÓaÑ 91 DuranubodhÈ 93 D|teyyaÑ 77 Devadudrabhi 90 DevapaÒhaÑ 91



[ Da ] DevayÈniyo maggo 323 Devo 195 DesaÑ 140 Deseti 158 DoÓamite 149 DosinÈ 129 Doso vÈ paÔigho vÈ 107 DvaÔÔhantarakappÈ 147 DvaÔÔhipaÔipadÈ 147 DvÈgÈriko 293 DvinnaÑ 292 Dveyeva 222

[ Dha ] DhaÑsemi 321 DhanukaÑ 83 DhanuggahÈ 142 DhammaÑ 158 DhammacakkhuÑ 212, 248 DhammaÒca 205 DhammaÔÔhitataÑ 311 Dhammato 268 DhammaniyÈmataÑ 312 Dhammamasa~khataÑ 205 DhammarÈjÈ 222 DhammarÈjÈnaÑ 211 DhammavÈdÊ 75 DhammasaÑhitaÑ 311 Dhammasaddo 92 Dhammassa ca 287 DhammÈ 92


[ Dha ] DhammikaÑ 211, 243 Dhammiko 222 DhammiyÈ kathÈya 261 Dhammena 223 DhÈraÑ 195 DhÈriyamÈnÈsu 135 DhÈretu 209 DhÊtaraÑ adÈsi 238 Dhuvo 104 DhovanaÑ 82

[ Na ] NaÑ 117, 296 Na-ehibhaddantiko 292 Na kho me bhante garu 144 Nagar|pakÈrikÈsu 245 Na codanÈraho 330 NaccaÑ 81 NaccagÊtavÈditavis|kadassanÈ 76 NacchÈdeyya 190 Na tasmiÑ gÈme vÈ 256 Na tiÔÔhabhaddantiko 292 Natthi ayaÑ loko 149 Natthi cevettha uttarikaraÓÊyaÑ 320 Natthi dinnaÑ 149 Natthi paro loko 149 Natthi pitÈ 149 Natthi balaÑ 146 Natthi mÈtÈ 149 NatthukammaÑ 92



[ Na ] NamassamÈnÈ 334 NayidaÑ sukaraÑ 163 NarakapapÈtaÑ papatanto 330 Na hetaÑ 311 NÈgassa bh|mi 138 NÈgÈ 138 NÈgÈvÈsasate 148 NÈdibrahmacariyakaÑ 311 NÈdhimuccati 246 NÈnattakathÈ 86 NÈnÈdhimuttikatÈ 44 NÈnÈmaggÈni 333 NÈnÈverajjakÈnaÑ 250 NÈnussarati 104 NÈparaÑ 202 NÈmakaÒÒeva 333 NÈmagottaÑ 230, 258 NÈmaÒca r|paÒca 325 NÈlaÑ 151 NÈhaÑ 295 NÈÄikaÑ 85 Nikati 78 NikkujjitaÑ 204 NigaÓÔhigabbhÈ 148 NigamanagarajanapadakathÈ- dÊsupi 86 Nigghoso 137 NighaÓÉu 220 NiccadÈnÈni 270 Nicco 104 NijigÊsitÈro 87


[ Na ] NiddÈyitabbaÑ 329 NidhÈnavatÊ 75 NinnÈmetvÈ 246 NipuÓÈ 93, 108 NippesikÈ 87 NibbÈnÈya 311 NibbidÈya 311 Nibbuti 100 NibbuddhaÑ 82 NibbeÔhiyamÈnameva 149 NibbeÔhetabbaÑ 53 NibbeÔhehi vÈ 87 NimantanaÑ 292 NimittaÑ 87 NimuggaposÊni 196 NimmÈtÈ 103 NimmÈdeti 229 Niyati 146 Niyato 279 Niyyanti 333 NiyyÈnaÑ 89 NiyyÈniko niyyÈti 332 NirayaÑ vÈ tiracchÈna- yoniÑ vÈ 328 NirodhaÑ 308 NirodhÈya 311 NillopaÑ 145 Nisinne 181 NihitadaÓÉo nihitasattho 69 NÊlaÑ 197 NÊvaraÓÈ 335



[ Na ] NÊvÈrÈ 293 Nukhvidha 247 NegamÈ 265 NetaÑ ÔhÈnaÑ vijjati 244 NettatappanaÑ 92 Netti 117 NemittikÈ 87 NelÈ 74 NevaÑ’re 237 NesaÑ 234 No 50, 129 No ca kho dibbÈni saddÈni 278 No ca kho sotabbaÑ maÒÒanti 296 Notipi me no 106 No tvaÑ 144 No notipi me no 107 NhÈpakÈ 143 NhÈpanaÑ 84, 92 NhÈpitaÑ 327

[ Pa ] PaÑsuk|lÈni 293 PakataÒÒ| 305 Pakati kho esÈ 294 PakaraÓe 239 PakÈseti 160 PakkajjhÈnaÑ 89 Pakkamati 186 Pakkamissasi vÈ 235 Pakkhandino 142 PakkhÊ sakuÓo 186


[ Pa ] Pa~gacÊraÑ 83 PaggharaÓÊ 195 Pacato 144 PaccaÒjanaÑ 92 PaccattaÒÒeva 100 Paccatthikato 164 Paccayiko 72 Paccassosi 155 PaccÈjÈto 162 PaccekÈ itthiyo 135 PaccorohitvÈ 138, 224 PacchÈnipÈtÊ 152 PacchÈbhattaÑ 188 Pacchimopi 333 PajaÑ 157 PajÈnÈti 99 PaÒca ca kammuno satÈni 147 PaÒcamattÈni 134 PaÒcamattehi 36 PaÒcahi 111 PaÒjalikÈ 334 PaÒÒattÈ 313 PaÒÒatte Èsane nisÊdi 49 PaÒÒÈÓaÑ 259 PaÒÒÈpÈrip|riÑ 314 PaÒÒÈvimuttiÑ 279 PaÔalikÈ 83 PaÔi 27 PaÔikarosi 211 PaÔikÈ 83



[ Pa ] PaÔikkante 165 PaÔiggaÓhÈtu 211 PaÔiggaÓhÈma 211 PaÔicarissasi 235 PaÔicchannaÑ 204 PaÔicchannak|ÔaÑ 77 PaÔipadÈ 291 PaÔipanno 27 PaÔivasanti 263 PaÔibaddhaÑ 197 PaÔimantetuÑ 235 PaÔimantetu 235 PaÔimÈnento 247 PaÔilabhati 162 PaÔivasati 300, 318 PaÔivirato 69 PaÔisaÑvedenti 115 PaÔisaÒcikkhati 162 PaÔisallÊno 276 PaÔhamaÑ 98, 153 PaÔhamena vayasÈ 253 PaÓÈmetvÈ 140 PaÓidhÈya 188 PaÓidhikammaÑ 91 PaÓÊtataraÑ 154 PaÓÊtatarÈ 324 PaÓÊtÈ 93 PaÓÊtena 247 PaÓÉitakÈ 247 PaÓÉitavedanÊyÈ 93


[ Pa ] PaÓÉitÈ 108 PatiÔÔhÈpito 330 PattÈÄhakaÑ 83 PathavikÈyo 151 PathavÊ pathavikÈyaÑ 149 Padako 220 PadakkhiÓaÑ katvÈ pakkÈmi 211 PadasÈyeva 247 Pad|sikÈ 104 PadhÈnaÑ 97 PanatthÈya 227 PanthaduhanÈ 264 PapÈtasatÈni 148 PapÈtÈ 148 Pabbajati 104 PabbajeyyaÑ 163 PabbajjaÑ 298 PabbataÑ 188 Pabbatasa~khepe 202 PabbÈjanÈya 265 PabbÈjesi 230 PabyÈhÈsi 234 PabhaÑ 325 PamÈÓakataÑ kammaÑ 337 Pamuditassa pÊti jÈyati 194 PayÈtaÑ 243 PayirupÈsato 129 ParaÑ viya mattÈya 298 ParamaÑ 295 ParamadiÔÔhadhammanibbÈnaÑ 111



[ Pa ] ParamÈ 296 ParamÈya 251 ParamparasaÑsattÈ 333 ParammukhiÑ vÈ Èli~geyya 329 ParasattÈnaÑ 322 ParasenappamaddanÈ 223 ParÈdhÊno 190 Pari 189 ParikkhÈrÈ 266 ParicÈrako 240 ParicÈreti 111 ParitassanÈ 102 Paritassitavipphanditameva 113 ParinibbÈyi 279 Paripanthe 145 ParipÈcenti 328 ParipuÓÓaÑ 160 ParipuÓÓakosakoÔÔhÈgÈro 264 Parip|reti 194 Parippharati 194 ParipphosakaÑ paripphosakaÑ 195 ParibbÈjakasate 148 ParibbÈjako 36 ParimaddanaÑ 84 ParimukhaÑ 188 Pariyantakate 149 PariyantavatiÑ 75 PariyÈpuÓÈmi 257 PariyÈyabhattabhojanaÑ 293


[ Pa ] PariyÈyasaddo 37 PariyodÈtena 196 PariyonÈhanÈ 335 Parisandeti 194 ParisÈsu ca 296 ParisuddhaÑ 160 Parisuddhena 196 Parisodheti 189 ParihÈrapathaÑ 82 Pare 52-3 ParesaÑ 52 ParosahassaÑ 223 Palambhesi 137 PalÈlapuÒjaÑ 188 Paleti 149 Palla~kaÑ 188 Palla~ko 83 Pallomo 238 Pavattaphalabhojano 240 PavattaphalabhojÊ 293 PavattÈro 244 Pavattesi 247 Paviveke 152 PavuÔÈ 148 PavuttaÑ 244 Pavedeti 93, 158 PasannÈkÈraÑ karonti 296 PasÊdanti 296 PassatÈ 44 Passato 201



[ Pa ] Passambhati 194 PahÈya 69, 189 PahiÓagamanaÑ 77 Pahitatto 299 Pah|taÑ 269 Pah|tajÈtar|parajato 263 Pah|tadhanadhaÒÒo 264 Pah|tavitt|pakaraÓo 263 Pahosi 87 PÈÓamatipÈtÈpayato 145 PÈÓÈ 146 PÈÓissaraÑ 81 PÈÓupetaÑ 211 PÈÓo 68 PÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto 163 PÈturahosi 324 PÈnasannidhimhi 79 PÈpakaÑ 327 PÈpito bhavissati 228 PÈbhataÑ anuppadetu 265 PÈmojjaÑ 190, 194, 314 PÈraÑ taritukÈmo 334 PÈrag| 220 PÈrÈpÈraÑ 334 PÈrisajjÈ 237, 266 PÈsÈdikÈ 129 PÈsÈdiko 251 PÈhune 238 Pi 36


[ Pa ] PiÔakaÑ 19 PiÒÒÈkÈdayo 293 PiÔÔhito piÔÔhito 40, 327 PiÓÉadÈyakÈ 142 PiÓÉapÈtapaÔikkanto 188 PitÈ 103 PitÈmahayugÈ 250 Piyar|pÈ 335 Piyar|pÈni 278 PiyavÈdÊ 152 PisuÓaÑ vÈcaÑ 72 PÊÓenti 143 PÊti 314 PÊtigataÑ 112 PÊtibhakkhÈ 102 PÊtimanassa 194 PÊte 179 PuggalavemattatÈ 298 PuÒjaÑ 145 PuÔaÑsena 257 PuÔosena 257 Puthujjano 58 PuthutitthakarÈnaÑ 257 PuthusippÈyatanÈni 142 Puth|pi 308 PubbanimittaÑ 324 PubbantakappikÈ 95 Pubbapuriso 234 PubbapetakathÈ 86 PubbabhÈsÊ 256



[ Pa ] PubbuÔÔhÈyÊ 152 PubbenivÈsaÑ 97 Purakkhato 139 Puratthimena 270 PurimatarÈni 278 PurimÈni 278 Purimopi 333 PurisakÈre 146 P|jenti 228 PekkhaÑ 81 PemanÊyÈ 74 PessÈ 268 PoriyÈ 252 PorÊ 74, 252

[ Pha ] Phandato phandÈpayato 145 PharusÈ 72 PhalaÑ vipÈko 149 PhalakaseyyaÑ 294 PhassÈ 114 PhaÄubÊjaÑ 79 PhÈsuvihÈraÑ 318 PhÊtÈ 321 Phusati 97, 308 Phussa phussa 115

[ Ba ] Bandhanena 265 BandhupÈdÈpaccÈ 227


[ Ba ] Bandho 78 BarihisatthÈya 268 BalaggaÑ 82 BalamattÈ 190 BalavÈ 337 BahiddhÈ 99 BahiddhÈ pariyeÔÔhiÑ 325 BahukaraÓÊyÈ 211 BahukiccÈ 211 BahujanakantÈ 74 BahujanamanÈpÈ 74 Bahujanassa 131 Bah|naÑ 255 Bah|ni 333 BÊjagÈmabh|tagÈma- samÈrambhÈ 75 BÊjabÊjaÑ 79 Buddhassa 37 ByantiÑ kareyya 189 ByÈkaroti 296 ByÈkaronti 287 ByÈkÈtabbo 235 ByÈpÈdapadosaÑ 189 ByÈpÈdo 193 ByÈbÈdhenti 151 BrahmacariyaÑ 160, 162, 201 BrahmacariyapariyosÈnaÑ 299 BrahmaÒÒasa~khÈtÈ 291 BrahmaÒÒÈya pajÈya 255 BrahmadeyyaÑ 219



[ Ba ] Brahmamante 237 BrahmavacchasÊ 251 BrahmavaÓÓÊ 251 BrahmavimÈnaÑ 103 BrÈhmaÓaÑ ÈmantetvÈ 264 BrÈhmaÓaÑ vÈ 129 BrÈhmaÓÈ 266 BrÈhmaÓiÑ pajaÑ 337 BrÈhmaÓesu 238 BrÈhmaÓo 217

[ Bha ] BhagavantaÑ -pa- bhikkhusaÑghaÒca 40 BhagavantaÑ saraÓaÑ gacchÈmi 205 BhagavÈ 34-5 BhagavÈ ceva passati AmbaÔÔho ca 236 BhaÓeyya 259 BhattavetanaÑ 265 Bhadrena 253 Bhante Kassapa 277 BhayaÑ 136 BhayadassÈvÊ 163 BhavataÑ 113 Bhavanetti 117 Bhavo 86 BhassantÈ 150 BhassapuÔena 239 BhassÈ 228 BhÈvo 146


[ Bha ] BhÈsitaÑ 119 BhÈsitamanubhÈsanti 244 BhÈsite 181 BhÈsissÈmi 155 Bhikkhave 95 BhikkhusaÑghaÒca 205 BhikkhusaÑghassa 140 BhikkhusaÑghena 36 Bhikkhusatehi 36 BhindantÈ 108 BhinnÈnaÑ vÈ sandhÈtÈ 73 Bhiyyo 295 Bhiyyoso 321 Bhujisso 190 BhuttÈviÑ 248 Bh|taÑ 311 Bh|tapubbaÑ 263, 323 Bh|tabhabyÈnaÑ 103 Bh|tavÈdÊ 75 Bh|tavijjÈ 88 Bh|tÈ 146 Bh|migataÒca 253 Bh|rikammaÑ 91 Bh|rivijjÈ 88 BhedÈ 117 Bho 219 BhogakkhandhaÑ 154 BhojanÈni 79 BhotÈ raÒÒÈ 267 Bhoto raÒÒo 267



[ Ma ] MaÑsakhalaÑ 145 MaggaÑ Ècikkheyya 204 MaggÈmagge 331 Maggo 291 MacchagumbaÑ 202 Majjhimopi 333 MaÒÒe 108, 152, 229 MaÓi 85 MaÓikÈ nÈma vijjÈ 322 MaÓilakkhaÓÈdÊsu 89 MaÓÉanakajÈtiko 199 MaÓÉalamÈÄe 43 MattÈya 294, 321 Manasi kareyyÈtha 227 Manasi karohi 155 ManÈpÈ 335 ManesikÈ 83 ManopadosikÈ 105 ManomayaÑ 198 ManomayÈ 102 Manomayo 111 Mantadharo 220 MantapadaÑ 244 Mantavho 235 Mantesu 221 Mando 108 MamaÑ 52 MamaÒÒeva 229 Mamassa 106, 108 Mayameva arahÈma 253


[ Ma ] Mayampi kho bhikkhu na jÈnÈma 323 MayhaÑ 237 MasÈÓÈni 293 MahaÒca rÈjÈnubhÈvena 135 MahatÈ 36 MahatupaÔÔhÈnaÑ 91 Mahaddhano 251, 263 MahantaÑ ÒÈtisaÑghaÑ ohÈya 253 MahantaÑ vÈ 154 Mahallako 252 MahÈkappino 148 MahÈnÈgÈ 143 MahÈnisaÑsataraÒca 271 MahÈpurisalakkhaÓaÑ 220 MahÈpurisassa 222 MahÈbhogo 251-263 MahÈvane 276 MahÈvijito 263 MahÈsayanaÑ 76 Mahesakkhataro 103 MÈ evaÑ 322 MÈgadhakÈ 276 MÈgadho 123, 249 MÈÓavena 36 MÈtÈpettikaÑ 230 MÈtÈpettikasambhavo 111 MÈtito ca pitito ca 250 MÈnak|ÔaÑ 77 MÈnenti 228 MÈ bhÈyi mahÈrÈja 137



[ Ma ] MÈlÈ 76, 84 MigadÈyo 287 MigalakkhaÓaÑ 89 MukhaÑ 189 MukhacuÓÓaÑ 84 MukhalepanaÑ 84 MukhahomaÑ 88 Mukhullokako 152 MucchitÈ 335 MuÒjamhÈ ÊsikaÑ 198 MuÓÉakÈ 227 MuÓÉiyo 285 MuttÈcÈro 291 MudÈ modamÈnÈ 265 MuddÈ 90 MuddikÈ 143 MuddhÈbhisitto 164 MusÈ 71 MusÈvÈdaÑ 71 MusÈvÈdaparijegucchÈ 106 MusÈvÈdabhayÈ 106 MusÈvÈdampi 259 M|labÊjaÑ 79 M|labhesajjÈnaÑ anuppÈdanaÑ 92 M|sikacchinnaÑ 88 M|sikavijjÈyapi 89 M|Ähassa 204 Me 27, 30, 86 MettÈya cetovimuttiyÈ 337 MethunÈ 71


[ Ma ] Me sutaÑ 35 MokkhacikÈ 83 Mogho 314 Mom|ho 108

[ Ya ] YaÑ 101, 290, 334, 337 YaÑ te ekaccaÑ 289 Yann|nÈhaÑ 152, 229, 301 YaÑ vÈ pana bhonto pare gaÓÈcariyÈ 290 Yakkho 236 Yagghe 153 YajataÑ bhavaÑ 266, 268 Yajanto 145 YaÒÒakÈlo mahÈrÈja 266 YaÒÒavÈÔassa 270 YaÒÒe 238 Yatatto 151 Yato kho 116, 307 Yattha 259, 334 YathÈ kathaÑ panÈhaÑ 221 YathÈdhammaÑ 211 YathÈbhuccaÑ 93 YathÈbh|taÑ viditvÈ 100 YathÈ yathÈ 308 YathÈvajjaÑ 83 YathÈ vÈ tathÈ vÈ 257 YathÈsanthatiko 294 Yadagge 278



[ Ya ] YadÈka~khasi 141 Yadi evaÑ sante 153 YadidaÑ 164 YadidaÑ adhivimutti 296 YadidaÑ adhisÊlaÑ 295 Yadime 228 YasasÈ 266 YayassÊ 131 YassatthÈya 299 Yassa dÈni kÈlaÑ maÒÒasi 135 YassadÈni tvaÑ 211 YÈcakÈ 266 YÈnasannidhi 80 YÈnÈ 224 YÈni vÈ panaÒÒÈnipi 143 YÈyeva kho 227 YÈvaÒcidaÑ 44 YÈvatikÈ yÈnassa bh|mi 224 YÈvÈÄÈhanÈ 149 YÈhi 316 YiÔÔhaÑ 149 YugaÑ 250 YuvÈ 199 Y|patthÈya 268 Ye cime 328 Ye taÑ 328 Ye dhammÈ brÈhmaÓakÈrakÈ 334 Yena 49, 138, 190, 217 Yebhuyyena 102, 246 YesaÑ 244


[ Ya ] Yehi 93 Yo 305 YonipamukhasatasahassÈni 146 YvÈyaÑ 332

[ Ra ] RakkhÈpenti 245 RakkhÈvaraÓaguttiÑ 153 RajataÑ 76 RajanÊyÈ 335 RajanÊyÈni 278 Rajojalladharo 294 RajodhÈtuyo 148 Rajopatho 162 Rajjubhedo 78 RaÒÒaÑ niyyÈnaÑ bhavissati 89 RaÒÒÈ -pa- Kosalena dinnaÑ 219 RattaÒÒ| 131 Ratt|parato 75 RathakaÑ 83 RathikÈ 142 Rath|patthare 244 RamaÓÊyÈ 129 RÈgavirÈgo 205 RÈjakathÈ 85 RÈjaÒÒehi 244 RÈjadÈyaÑ 219 RÈjabhaÓitaÑ 244 RÈjabhoggaÑ 219 RÈjÈ 123, 222



[ Ra ] RÈjÈmaccaparivuto 128 RÈsiko 265 RÈsivaÉÉhako 153 RittakaÑ 333 Rukkham|laÑ 188 RudantÈnaÑ 254 R|pak|ÔaÑ 77 R|pasaÒÒÈnaÑ 111 R|pÊ 110, 197 R|pÊ attÈ 109 R|pÊ cÈtumahÈbh|tiko 197 Re 247

[ La ] LakkhaÒÒÈ 129 LakkhaÓaÑ 88 LajjÊ 69 LaÔukikÈ 229 LapakÈ 87 LabheyyÈhaÑ 298 LahusÈ 228 LÈbhena lÈbhaÑ nijigÊsitÈro 87 L|khÈjÊviÑ 287 LeÓaÑ 237 LokaÑ 157 LokakkhÈyikÈ 86 LokadhÈtu 119 LokÈyataÑ 220 Loke 156, 189


[ La ] Loko 156, 311 LomahaÑso 136 LohitahomaÑ 88

[ Va ] VaÑsaÑ 82 Va~kakaÑ 83 VacanÈya 285 VacchatarasatÈni 263 VajirapÈÓi 236 Vajjesu 163 VaÒcanaÑ 78 VaÒjho 97 VaÓibbakÈ 266 VaÓÓaÑ 38, 93 VaÓÓapokkharatÈya 251 VaÓÓavantataro ca 103 VatassÈhaÑ 152 Vatena 148 Vatthaguyhe 246 Vatthasannidhi 80 VatthÈni 163 Vatthu 76 VatthukammaÑ 92 VatthuparikammaÑ 92 VatthuvijjÈ 88 Vatth|hi 96 VadamÈnÈ 93 VadeyyuÑ 93 Vadhena vÈ 265 Vadho 78



[ Va ] VanapatthaÑ 188 VamanaÑ 92 Vambhento 228 Vayo-anuppatto 131, 252 VasavattÊ 103, 335 VasÊ 103 VassakammaÑ 91 VaÄavÈrathamÈruyha 224 VÈ 52, 70, 314 VÈkacÊraphalakacÊresu 293 VÈkkaraÓaÑ 252 VÈcÈvikkhepaÑ 106 VÈcÈsannitodakena 311 VÈcitamanuvÈcenti 244 VÈdappamokkhÈya 87 VÈdÈnuvÈdo 287 VÈdo 71, 87 VÈyasavijjÈ 89 VÈlakambalaÑ 294 VÈlabÊjaniÑ 85 VÈlavedhir|pÈ 108 VikaÔaÑ 294 VikatikÈ 83 VikÈlabhojanÈ 75 VikiraÓaÑ 91 Vikkhepo 106 VigatakathaÑkatho 248 VigatacÈpallo 255 VigatÈbhijjhena 189 ViggÈhikakathÈ 86


[ Va ] VighÈto 106-8 VicÈritaÑ 112 Vicikicchati 246 VicikicchÈ 192-4 VicitakÈÄakaÑ 245 VicchikavijjÈ 88 VijitÈvÊ 222 Vijite 145 ViÒÒÈÓaÑ 325-6 ViÒÒÈpaniyÈ 52 VitakkitaÑ 112 Vitti 263 Vitt|pakaraÓaÑ 263 VitthÈyitattaÑ 336 ViditÈ 100, 298 ViditvÈ 45 VidhÈ 263, 267 Vidho 240 VinayavÈdÊ 75 Vinaye 211 VinÈsaÑ 110 ViparÈmoso 78 ViparÈvattaÑ 86 VipariÓamanti 151 VipariÓÈmaÒÒathÈbhÈvÈ 112 VipariÓÈmadhammÈ 112 VippakatÈ 50, 303 VippaÔisÈro na karaÓÊyo 267 Vippasanno 197 VibhavaÑ 110



[ Va ] Vimati 245 Vimuccati 201 Vimuttamiti ÒÈÓaÑ hoti 201 VimuttasmiÑ 201 VirajaÑ 212 Virato 75 VirÈgÈya 311 ViruddhagabbhakaraÓaÑ 91 Virecane 92 VivaÔÔacchado 223 VivaÔÔati 102 VivaraÓaÑ 90 Vivari BhagavÈ dvÈraÑ 225 Vivareyya 204 VivÈdo 332 VivÈhanaÑ 90 Vivicceva kÈmehi 112, 194 VivittaÑ 187 VividhaÑ 240 VivekajapÊtisukhasukhuma- saccasaÒÒÊyeva 306 Vivecetu 327 VilepanaÑ 76, 84 Vilokite 173 VisavijjÈ 88 VisikhÈkathÈpi 86 VihaÒÒati 258 Viharati 69, 122 VihÈrapacchÈyÈyaÑ 277 VihÈro 225


[ Va ] VÊtamalaÑ 212 VÊtisÈretvÈ 144, 225 VÊthiÑ saÒcarante 200 VÊmaÑsÈnucaritaÑ 99 VÊmaÑsÊ 98 VÊra~gar|pÈ 223 VÊrÈ 223 VÊse indriyasate 148 VuddhasÊlÊ 251 VuddhasÊlena 251 Vuddhi hesÈ 211 Vuddho 252 VusitaÑ 201 V|pakaÔÔho 299 VekaÔiko 294 VeÔhakanatapassÈhi 245 VetÈÄaÑ 81 VedanÈ 115 VedayitaÑ 113 VedÈnaÑ 220 VepullattaÑ 314 VeyyÈkaraÓasmiÑ 119 VeyyÈkaraÓo 220 VeramaÓÊ 272 VesÈrajjappatto 248 VehÈsaÔÔhaÒca 253 Vo 108 Vokkamma 329 VodÈnaÑ 90 VoropesiÑ 211



[ Va-Sa ] VossakammaÑ 91 SaÑkittÊsu 292 SaÑkiraÓaÑ 91 SaÑkilesaÑ 90 SaÑkÊÄantÈ 229 SaÑghÈÔipattacÊvaradhÈraÓe 177 SaÑgho 205 SaÑyamena 145 SaÑvaÔÔati 102 SaÑvaraÓaÑ 90 SaÑvarÈya 211 SaÑvuto 152 SaÑsaranti 98 SaÑsÊdanti 336 SaÑsÊditvÈ visÈdaÑ pÈpuÓanti 336 SaÑsuddhagahaÓiko 250 Sa-uttaracchadaÑ 84 SakaÓikaÑ 199 SakaÓÔako 264 SakammapasutÈ 265 SakuÓaÑ 325 SakuÓavijjÈ 89 Sakkaronti 228 SakkharakathalaÑ 202 SakyakumÈrÈ 229 SakyakulÈ pabbajito 219 Sakyaputto 219 SakyÈ 228, 234 Sakhilo 256 SaggasaÑvattanikÈ 143


[ Sa ] Sa~khadhamo 337 Sa~khalikhitaÑ 163 Sa~khÈnaÑ 90 Sa~khiyadhammaÑ 45 Sa~khiyadhammo 43 Sa~gati 146 Sa~ghÊ 130, 249, 256 Sace 87, 144, 222 Saccavajjena 145 SaccavÈdÊ 72 Saccasandho 72 Sacco 314 SacchikatvÈ 93, 158, 279, 299 SajitÈ 103 Sajotibh|taÑ 236 SajjataÑ 268 SaÒjagghantÈ 229 SaÒjhabbharimakaÑsu 311 SaÒÒaggaÑ 307 SaÒÒÈ 309 SaÒÒÈnirodhe 303 SaÒÒÈ nu kho bhante 309 SaÒÒÊvÈdÈ 109 SaÒÒuppÈdÈ 309 SaÓÉasaÓÉacÈrinÊ 292 SaÓÔhapesi 302 SatiÑ 188 Sati 189 SatiÓakaÔÔhodakaÑ 218 SatisampajaÒÒena 164



[ Sa ] Sati sammussati 104 Sato 110 Sato sampajÈno 189 Satta asaÒÒÊgabbhÈ 148 Satta devÈ 148 SattannaÑ tveva kÈyÈnaÑ 151 Satta pisÈcÈ 148 Satta saÒÒÊgabbhÈ 148 SattussadaÑ 218 SatthÈrÈ vÈ satthÈraÑ 290 SadevakaÑ 157-8 SadevamanussaÑ 157 SaddhaÑ 162 SaddhÈdeyyÈni 79 SaddhiÑ 36, 235 Saddhe 238 Saddho 266 SadhaÒÒaÑ 218 SanighaÓÉukeÔubhÈnaÑ 220 SantatÈya 109 Santappesi 247 SantarabÈhirÈ 195 SantÈ 93 SantikaÑ 82 SantikammaÑ 91 SantuÔÔho 164, 182 SandassetvÈ 261 Sandassesi 268 SandhÈgÈraÑ 228 SandhiÑ 145


[ Sa ] SannidhikÈraparibhogaÑ 79 SannipatitÈnaÑ 43 SannisinnÈnaÑ 43 Sanneyya 195 OpapÈtiko 279 Sapariggaho 335 SappÈÔihÊraka taÑ 314 Sappi 88 Sappitela -pa- niÔÔhÈnamagamÈsi 269 Sabba~gapacca~giÑ 198 Sabba~gapacca~gÊ 111 SabbatopabhaÑ 325 SabbapÈÓabh|tahitÈnukampÊ 69 SabbavÈridhuto 151 SabbavÈriphuÔo 151 SabbavÈriyutto 151 SabbavÈrivÈrito ca 151 Sabbaso 111 SabbÈkÈrasampanno 197 SabbÈni tÈni 332 SabbÈvato kÈyassa 194 Sabbe sattÈ 146 SabrahmakaÑ 157-8 SamaggakaraÓiÑ vÈcaÑ bhÈsitÈ 73 SamagganandÊ 73 Samaggarato 73 SamaggÈrÈmo 73 Sama~gÊbh|to 111 SamaÓaÑ vÈ 129 SamaÓabrÈhmaÓÈ 95



[ Sa ] SamaÓabrÈhmaÓÈnaÑ 113 SamaÓÈ 266 SamaÓuddeso 277 SamaÓo 69, 219 SamatikkamÈ 111 SamatittikÈ 334 SamanugÈheyyuÑ 108 SamanubhÈseyyuÑ 108 SamanuyuÒjantaÑ 290 SamanuyuÒjantÈ 290 SamanuyuÒjeyyuÑ 108 SamannÈgato 164, 251 Samannesi 246 Samappito 111 SamayaÑ 32 SamayappavÈdako 300 Samasamo 259 SamÈdapetvÈ 261 SamÈdapesi 268 SamÈdÈya 163 SamÈdÈyeva 186 SamÈdisatu 321 SamÈdhibhÈvanÈnaÑ 279 SamÈnÈ 228 SamÈrakaÑ 157-8 SamÈhite 97 SamihitaÑ 244 SamÊpacÈrÊ 319 SamudayaÑ 116 SamudayasaÒjÈti 328


[ Sa ] SamudÈgacchati 257 SamuddakkhÈyikÈ 86 SamuttejetvÈ 261 Samuttejesi 268 Sam|hanissÈmi 265 SampajÈnakÈrÊ 165 SampajjalitaÑ 236 SampavÈresi 248 SampasÊdati 246 SampahaÑsesi 268 SampÈyeyyaÑ 108 SambahulÈnaÑ 43 SambÈdho gharÈvÈso 162 SambÈhanaÑ 84 SambodhÈya 311 SambodhiparÈyaÓo 279 Samma 137 Sammadeva 299 Sammanti 234 SammÈ 93 SammÈ-ÈjÊvo 280 SammÈkammanto 280 SammÈdiÔÔhi 280 SammÈ manasikÈro 97 SammÈvÈcÈ 280 SammÈvÈyÈmo 280 SammÈsa~kappo 280 SammÈsati 280 SammÈsamÈdhi 280 SammÈsambuddhena 44



[ Sa ] Sammodako 256 SammodanÊyaÑ 144, 225, 319 SammodiÑsu 225 SayaÑ 93, 158, 279, 299 SayaÑpaÔibhÈnaÑ 99 SayaÑpabhÈ 102 Sayanasannidhi 80 SaraÓaÑ 205, 237 SarÈ 148 SalÈkahatthaÑ 82 SallakattiyaÑ 92 SasaÒÒÊ 307 SahatthÈ 247 Sahadhammiko 235, 287 Sahadhammena 259 SahabyataÑ 103 SahasÈkÈro 78 SahitaÑ 86 Sahet| sappaccayÈ 305 SassataÑ 97 SassatavÈdÈ 97 SassatisamaÑ 98 Sassato 104 Sassato attÈ ca loko ca 98 SassamaÓabrÈhmaÓiÑ 157 SÈ 292 SÈkabhakkho 293 SÈkkharappabhedÈnaÑ 220 SÈciyogo 78


[ Sa ] SÈ codanÈ 329 SÈÓÈni 293 SÈtthaÑ sabyaÒjanaÑ 159 SÈdhu 154 SÈdhukaÑ 154 SÈdhu kho pana 220 SÈdhusammato 131 SÈpateyyaÑ 269 SÈpadesaÑ 75 SÈmaÒÒaphalaÑ 143 SÈmaÒÒasa~khÈtÈ 291 SÈmÈkabhakkho 293 SÈmukkaÑsikÈ 248 SÈyatatiyakaÑ 294 SÈyite 179 SÈraÓÊyaÑ 144, 225 SÈlÈkiyaÑ 92 SÈvajjÈ 290 Sikkhati sikkhÈpadesu 163 SikkhÈ ekÈ saÒÒÈ 305 SikhÈbhedo 77 SitaÑ 197 SitÈva 117 SippisambukaÑ 202 SirivhÈyanaÑ 91 SivavijjÈ 88 SÊtÈ vÈridhÈrÈ 195 SÊlapaÒÒÈÓaÑ 259 SÊlaparidhotÈ 259 SÊlaparidhotÈ paÒÒÈ 260



[ Sa ] SÊlamattakaÑ 55 SÊlavÈ 251, 255 SÊlasaÑvarato 164 SÊlasampadÈya 295 SÊlasampanno 164 SÊlasmiÑ 164 SÊlena 148 SÊsavirecanaÑ 92 SukatadukkaÔÈnaÑ 149 SukhaÑ 194 Sukhadukkhe 149 SukhavipÈkÈ 143 Sukhumacchikena 117 Sukhenti 143 SukkhataraÑ maÒÒe taranti 336 SujaÑ paggaÓhantÈnaÑ 258, 267 SuÒÒaÑ brahmavimÈnaÑ 102 SuÒÒÈgÈre 296 SuÓÈti gahapati vÈ 162 SuÓohi 154 SutaÑ 29, 30 SutajÈtassa 267 SuttaguÄe 149 Sutte 181 SudaÑ 37 Suparikammakato 197 SupinaÑ 88 SupinasatÈni 148 SupinÈ 148


[ Sa ] SuppaÔividitÈ 44 SubhagakaraÓaÑ 91 SubhaÔÔhÈyino 102 SubhÈsubhaÑ 325 Subho 197 SuvuÔÔhikÈ 90 SusukÈÄakeso 253 S|cibh|tena 71 S|dÈ 143 S|rakathÈpi 86 S|rÈ 143, 223 SenÈby|haÑ 82 SenÈsanaÑ 187 Seniyena 249 SeyyaÑ 294 SeyyathÈpi 118, 189, 192, 315 SeyyathidaÑ 79, 142, 222, 244 So 97, 157-8, 187, 194, 201, 234, 237, 267, 307-8 So evaÑ samÈhite -pa- ÈneÒjappatte 196, 200 Sokaparidevadukkha- domanassupÈyÈsÈ 112 Socayato 144 SocÈpayato 144 Sotthi bhavissati raÒÒo 238 SotabbaÑ cassa maÒÒanti 296 SotÈpanno hoti 279


PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ha ] [ Sa ] HatthÈpalekhano 292 So dhammaÑ deseti HatthÈbhijappanaÑ 91 ÈdikalyÈÓaÑ -pa- HatthÈrohÈ 142 pariyosÈnakalyÈÓaÑ 158 HatthinikÈsatÈni 134 So na ceva ceteti 307

SobhanakaÑ 81 HatthiyÈnÈni 134 SomanassaÑ 53 Hadaya~gamÈ 74

SovaggikÈ 143 Hadayabhedo 77 HanusaÑhananaÑ 91 So vatassÈhaÑ puÒÒÈni Handa 211 kareyyaÑ 152

SohaÑ 152 HarÈyÈmi 322

SoÄasaparikkhÈraÑ 263 HassakaÒÒeva 333 HassakhiÉÉÈratidhammasamÈ- SvÈgataÑ bhante 302

SvÈtanÈya 261 pannÈ 104

SnehaparetÈ 195 HÈyanavaÉÉhane 149

SnehÈnugatÈ 195 Hi 70 HitaÑ 328

[ Ha ] HaÔaÑ 293

HitÈnukampÊ 328 HutaÑ 149

HatÈvasesakÈ 265 HevaÑ natthi 148 HatthattharaÑ 83 Hoti 27, 36


LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ


[ A ] AggadhammÈ dasa 143 A~guttaranikÈyaÑ vÊsati- bhÈÓavÈrasataparimÈÓaÑ 15 AÔÔhakathÈnayo 44 AÔÔha~gikamaggÈnaÑ desanÈkkamo 281 AÔÔhidhovanaÑ nÈma 82 AturitacÈrikÈ duvidhÈ 216 AturitacÈrikÈ nÈma 215 AttabhÈvapaÔilÈbhÈ tayo 313 AttasanniyyÈtanaÑ 206 Attho duvidho 32 AdinnÈdÈnassa sambhÈrÈ paÒca 70 AnÈdaratthe sÈmivacanaÑ 253 AnibaddhacÈrikÈ 215-6 AnusandhÊ tayo 112 AnussaraÓatthe nipÈtadvayaÑ 305 AntomaÓÉalaÑ tiyojana- satikaÑ 215 AndhÈ paÓÓÈsasaÔÔhi 333 ApaÓÓakaÑ brahmacariyaÑ 279 ApanetabbaÑ nÈma natthi 12 AppaccakkhaÑ nÈma natthi 5 AppamÈÓakataÑ kammaÑ nÈma 337 AbhikkamapaÔikkamÈnaÑ viseso 165


[ A-Œ ] AbhijÈtiyo cha 247 AbhihÈro duvidho 153 AmbaÔÔhaÑ nÈma vijjaÑ adÈsi 237 Arahasaddassa atthÈ paÒca 133 AriyaphalaÑ sÈmaÒÒaphalaÑ 143 AvadhÈraÓatthe nipÈto 219 AvahÈrÈ paÒca 70 Asappurisabh|miÑ atikkamati 31 ŒciÓÓaÒcetaÑ ca~kamÈdhiÔÔhÈnaÑ nÈma 245 ŒjÊvaÔÔhamakaÑ sÊlaÑ 281 ŒthabbaÓavedaÑ catutthaÑ 220 ŒthabbaÓikÈnaÑ visaÒÒi- bhÈvÈpÈdanappayogaÑ 304 ŒsavÈnaÑ khayÈ cattÈro 200-1 ŒhÈraÑ aÔÔha~gasamannÈgataÑ 171

[ I ] Itthambh|tÈkhyÈnatthavaseneva upayogavacanaÑ 221 IddhividhaÒÈÓassa pariyÈyo 324 IddhividhaÒÈÓasseva nÈmaÑ sabbametaÑ 324 IriyÈpathÈ cattÈro 318 Isisi~gatÈpasassa vatthu 304 IssarÈnuvattako hi loko 144



[ U ] UpakÈrakadhammÈ uddiÔÔhÈ 320 UpakkilesÈ paÒca 129 UpaÉÉhuposathaÑ kÈtuÑ sakkÈ 84 UpamÈsaÑsandanaÑ veditabbaÑ 197 Upayogatthe paccattavacanaÑ 328 Upayogavacananiddeso 33-4 UpÈhanasa~ghÈÔÈ dve 80 UposathuddesÈ paÒca 291 Uposatho tividho 128 Ubhatovibha~go nÈma 13 Us|yakÈraÓÈni dve 42

[ E-O ] EkaccasassatikÈ duvidhÈ 101 Ekekassa tÊÓi tÊÓi kiccÈni 280 Eke vadanti 11 OkkÈkavaÑsÈ tayo 230 OpammasaÑsandanaÑ veditabbaÑ 117, 199 OvÈdadÈnakÈlo 8

[ Ka ] KaÒcukapajahanÈ cattÈro 199 KathÈ duvidhÈ 79 Kapilavatthunti nÈmaÑ karotha 232 KappÈ dve 96 KammaÔÔhÈnavinimuttÈ dhammakathÈ nÈma natthi 168 KaraÓatthe sÈmivacanaÑ 267 KaraÓavacanena niddeso 33-4


[ Ka ] KavÊ cattÈro 90 KÈko seto 86 KÈmaguÓÈ duvidhÈ 111 KiccakaraÓÊyÈnaÑ viseso 276 KiccaÒca nÈmetaÑ duvidhaÑ 45 KuÔÔhaÑ nÈma kÈyasaÑsaggavasena anugacchati 243 Keci (KhandhakabhÈÓakattherÈ) vadanti 16 KoÔÔhÈgÈraÑ tividhaÑ 264 Kot|halasÈlÈ nÈma 303 Koso catubbidho 264

[ Kha-Ga-Gha ] KhandhakaÑ asÊtibhÈÓavÈra- parimÈÓaÑ 13 Khuddakagantho 16 KhuddakanikÈyo pannarasappabhedo 17 GaÓasajjhÈyamakaÑsu 13, 15 GambhÊrabhÈvo catubbidho 20 GahaÔÔhassa yÈnaÑ 80 GuÓasaddassa atthuddhÈro 334 GocarasampajaÒÒassa catukkaÑ veditabbaÑ 167 GodhÈya viya urena gantvÈ 279 Ghosakadevaputtotveva nÈmaÑ 283 GhosakaseÔÔhi nÈma jÈto 283

LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 379


[ Ca ] Catu-iriyÈpathavirahitaÑ 11 CatutthanayaÑ titthiyaÑvasena ÈgataÑ 288 Catutthanayo vutto 288 CatusaccavinimuttÈ kathÈ nÈma natthi 312 CaraÓaÑ aÔÔhapi samÈpattiyo 240 CÈrikakÈraÓÈ cattÈro 216 CÈrikÈ duvidhÈ 213 CintanÈkÈrÈ tividhÈ 267

[ Cha-Ja ] ChadanÈ satta 223 ChabbaÓÓarasmÊnaÑ pamÈÓaÑ 40 Janasa~gahatthaÑ dhammakathÈ nÈma kÈtabbÈyeva 168 JanÈ tayo vinayapariyÈyena 43 JÈnanÈ paÒca 45 JÊvikÈ dve 81

[ ©a-®ha ] ©attidutiyÈ kammavÈcÈ 6 ©ÈÓÈnaÑ ÈrammaÓa- vibhÈgo 202-3 ©ÈÓÈni dasa 202 ®hapanÈni tÊÓi 267

[ Ta ] TakkÊ catubbidho 99 Tatiyanayo vutto 288


[ Ta-Tha ] TathÈgatassa kÈraÓÈ aÔÔha 59 TathÈgatassa pamÈÓaÑ gahetuÑ na sakkÈ 254 TapparÈyaÓatÈ 206 Tayo pucchÈ Bhagavato natthi 68 TÈpasapabbajjÈ sa~khepato cattÈro 242 TÈpasapabbajjÈ sÈsanassa vinÈsamukhaÑ 240 TÈpasÈ aÔÔhavidhÈ 241 TÈpasÈ tividhÈ 242 TikkhattuÑ sÈdhukÈramadÈsi 11 TiÓÓaÑ pÈÔihÈriyÈnaÑ viseso 322-3 TiÓÓaÑ suttÈnaÑ viseso 314 TitthiyaparivÈso paÒÒatto 298 Titthiyassa anussaraÓa- paricchedÈ tayo 98 Tisso cetanÈ niccalÈva kÈtabbÈ 267 TÊÓi saÑvaccharÈni visaÒÒÊ 304 TuÓhÊbh|tassa padassa adhippÈyattho 132 TuritacÈrikÈ nÈma 213, 4 TulÈk|ÔaÑ catubbidhaÑ 77 ThomanavacanÈni paÒca 129

[ Da ] Datti nÈma ekÈ khuddakapÈti 293 DasÈdhikaÑ sÊhanÈdasataÑ 297



[ Da ] DÈnaÑ tividhaÑ 266 DÈsÈ cattÈro 152 DiÔÔhigatÈni dvÈsaÔÔhi 95 DiÔÔhigatikassa gÈho ummattaka- pacchisadiso 110 DiÔÔhiÔÔhÈnÈni aÔÔha 99 Divasassa tikkhattuÑ 294 DÊghanikÈyaÑ catusaÔÔhibhÈÓa- vÈraparimÈÓaÑ 15 DÊghanikÈye suttantÈ catuttiÑsa 15 DÊghabhÈÓakÈ vadanti 16 DÊghÈgamo nÈma 2 Dutiyanayo vutto 288 DuppaÔipannassa ÈdÊnavÈ 22-3 DullabhÈ paÒca 47 Devadatto navamÈsaÑ gilÈno 127 DosapaÔighÈnaÑ viseso 107

[ Dha ] Dhammakathikassa thÈmo 39 Dhammakkhandhassa paricchedo 25 Dhammo sotabbo 31 DhÊtaro paÒca 230

[ Na ] Nagare karaÓÊyÈni dve 250 Na hi TathÈgatÈ ekabyaÒjanampi niratthakaÑ vadanti 12


[ Na ] NÈmÈni cattÈri 280 NikÈyo paÒcavidho 23 Nidhayo cattÈro 253 NibaddhacÈrikÈ 216 NÊvÈro nÈma vÊhijÈti 293

[ Pa ] PaÑsuk|laÑ meghavaÓÓaÑ41, 301 Pakati hesÈ rÈjakulÈnaÑ 138 PakÈrassa bhakÈro kato 325 Paccattavacanatthe etaÑ bhummaÑ 164 PacchÈbhattakiccaÑ 47 PacchimayÈmakiccaÑ 48 PaÒca therasatÈni 6 PaÒcannaÑ hatthÊnaÑ balaÑ dhÈreti 137 PaÔik|labhÈvo dasavidho 180 PaÔhamajavane satekicchÈ 150 PaÔhamanayo vutto 287 PaÔhamamahÈsa~gÊti nÈma 3 PaÓipÈto catubbidho 206-7 PathavÊkampakÈraÓÈ aÔÔha 120 Padap|raÓamatte vÈ nipÈto 219 Padasambandho veditabbo 294 PadumapuÓÉarÊkÈnaÑ viseso 196 Pabbajitassa yÈnaÑyeva 80 PabbajitÈ nÈma na bahukÈ 162 PamÈÓakataÑ kammaÑ nÈma 337 PayogÈ cha 69 ParikkhÈrÈ dvÈdasa 185



[ Pa-Ba ] ParitassanÈ catubbidhÈ 102 Pariyattiyo tisso 21 PariyosÈnasaddassa atthÈ dve 159 Parisadoso parisajeÔÔha- kassa upari Èrohati 302 ParisaniccalakÈraÓÈni dve 43 ParihÈrikÈ dve 184-5 Palla~ko cuddasahattho 58 PahÈnÈni tÊÓi 20 PahÈnÈni paÒca 291 PÈkÈro aÔÔhÈrasa- hatthubbedho 123 PÈÓÈtipÈtassa sambhÈrÈ paÒca 69 PÈnÈni aÔÔha 79 PÈrÈjikÈni tÊÓi 13 PiÔakÈni tÊÓi 19 Pituvadho paÒcaparivaÔÔo 139 PisuÓavÈcÈya sambhÈrÈ cattÈro 73 PucchÈ paÒcavidhÈ 67 PuttÈ cattÈro 230 PuthujjanÈ duve 58 PurimayÈmakiccaÑ 48 Purisabh|miyo aÔÔha 147 Purisali~gavaseneva vuttaÑ 227 PurebhattakiccaÑ 46 BalÈkÈ rattÈ 86 BÊjagÈmaÑ paÒcavidhaÑ 75


[ Ba ] BuddhaÔÔhÈnÈni cattÈri 94 BuddhadÈyajjaÑ te dassÈmi 214 BuddhamantÈ nÈma soÄasa- sahassagÈthÈparimÈÓÈ 220 BuddhamantÈ nÈmete 221 BuddhÈnaÑ kathÈ sammuti- paramatthavasena dve 315 BuddhÈnaÑ saÑsayo nÈma natthi 301 BuddhÈnaÒca kathÈdoso nÈma natthi 10 Bodhikkhandho paÒÒÈsahattho 58 Bodhi vanditabbÈ 167 ByasanÈni paÒca 336 BrahmajÈlasuttaÑ nÈma 14 BrÈhmaÓakÈrakÈ dhammÈ 334

[ Bha ] BhattÈni dve 75 BhayaÑ catubbidhaÑ 136 BhÈvena bhÈvalakkhaÓattho 34 BhummajÈlaÑ nÈma vijjaÑ jÈnÈti 231 Bhummatthe upayogavacanaÑ veditabbaÑ 218, 310 Bhummatthe kÈraÓavacanaÑ 49 Bhummavacananiddeso 33-4 Bh|tabhabyÈnaÑ viseso 103

[ Ma ] Maggakusalo nÈma 332 MajjhimanikÈyaÑ asÊtibhÈÓa- vÈraparimÈÓaÑ 15



[ Ma ] Majjhimapadesassa paricchedo 156 MajjhimabhÈÓakÈ vadanti 11 MajjhimamaÓÉalaÑ chayojanasatikaÑ 215 MajjhimayÈmakiccaÑ 48 MaÓikÈ nÈma vijjÈ 322 MaÓÉanÈni tÊÓi 255 MaÓÉalÈni tÊÓi 215 Matake uddissa katabhattaÑ saddhaÑ nÈma 238 ManasikÈrÈ dve 97 ManussÈnaÑ bhuttÈhÈro sattÈhampi upatthambhetuÑ sakkÈ 104 MaraÓapaÔisaÑyuttaÑ kathaÑ 319 MahÈ-anatthakarÈ paÒca 193 MahÈ-anatthakÈrikÈ vicikicchÈ 194 MahÈkappo eko 148 MahÈdÈnÈni paÒca 273 MahÈmaÓÉalaÑ navayojana- satikaÑ 215 MahÈvihÈrÈ aÔÔhÈrasa 9 MahÈsammatassa vaÑsÈ 230 MahÈsarÈ satta 148 Mahesiyo paÒca 230 MÈnak|ÔaÑ tividhaÑ 77 MÈsakÈ tayo 76 MicchÈvaÓijjÈ paÒca 210


[ Ma ] MuttaharÊtakaÑ nÈma BuddhÈdÊhi vaÓÓitaÑ 184 MusÈvÈdassa sambhÈrÈ cattÈro 71

[ Ya ] Yo paÒca sikkhÈpadÈni ekato gaÓhati, tassa ekasmiÑ bhinne sabbÈni bhinnÈni 272

[ Ra ] RakkhituÑ garukasÊlaÑ 274 RajatapaÔÔasadisÈ vÈlikÈ 331 RÈjagahato NÈÄandÈ yojanameva 36 RÈhu-asurindassa pamÈÓaÑ 254

[ La ] Li~gavipallÈsena vadati 333 Li~gavipallÈso veditabbo 296 LekhÈ dve ÈgatÈ 126 Lokassa pakatiyeva 139 LokiyÈnaÑ aggattÈ saÒÒaggaÑ 307 LokiyasaraÓagamanassa bhedo duvidho 209 Loko tividho 156 Loko suÒÒo 315

[ Va ] Vacanassa atthavasÈ dve dve 204 VaÓÓo duvidho 55



[ Va ] VÈseÔÔhabhÈradvÈjÈnaÑ arahatt|pagamanaÑ 338 ViggahavivÈdÈnaÑ viseso 332 VijjÈ aÔÔhavidhÈpi paÒÒÈ 240 VijjÈ nÈma tayo vedÈ 239 Vinayo nÈma BuddhasÈsanassa Èyu, vinaye Ôhite sÈsanaÑ ÔhitaÑ nÈma 12 VimuttiparamavimuttÊnaÑ viseso 296 Virati tividhÈ 272 Viratiyo tisso 291 ViratÊnaÑ ÈrammaÓaÑ 272 Viveko tividho 152 VisuddhipavÈraÓaÑ pavÈresuÑ 171 VihÈradÈnassa navÈnisaÑsÈ 271 VihÈrÈ tayo 285 VedÈ tayo 220 VeramaÓiyo paÒca 209 VesÈrajjÈni cattÈri 296 VodÈniyÈ dhammÈ nÈma 313

[ Sa ] SaÑyuttanikÈyaÑ satabhÈÓa- vÈraparimÈÓaÑ 15 SaÑvarÈ paÒca 291 Sa-upÈhanagamanassa nissando 126 SakuÓena viya uppatitvÈ 279 Sattame atekicchÈ 150


[ Sa ] SattarasÈnisaÑsÈ khandhaka- pariyÈyena 271 SattÈ ekajjhÈsayÈ dullabhÈ 45 SattÈ kammassakÈ 38 SaddhÈsampanno nÈma kulaputto 282 Santoso dvÈdasavidho 182 SabbiriyÈpathesu vÊriyaÑ samÈrabhitabbaÑ 281 SabhÈgameva sappÈyaÑ 167 SamaÓaparikkhÈrÈ aÔÔha 184 SamayÈ dasadhÈ 33 SamÈdhibhÈvanÈ sÈsanato bÈhirÈ 279 SampajaÒÒaÑ catubbidhaÑ 165 SampadÈ tisso 295 SamphappalÈpassa sambhÈrÈ dve 74 SammÈsa~kappassa upamÈ 281 Samm|Äho samattho na hoti 30 SaraÓagamanaÑ catubbidhaÑ 206 SaraÓagamanaÑ duvidhaÑ 206 SaraÓagamanassa ÈnisaÑsÈ 208 SaraÓagamanesu vidhayo satta 205 SÈtthakakiccaÑ paÒcavidhaÑ 46 SÈdhukÈradÈnaÑ yuttameva 11 SÈdhukÊÄanadivasÈ nÈma 7 SÈsanabrahmacariyaÑ nÈma sikkhattayaÑ 311


PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] [ Sa ] SÈsanaraso nÈma jhÈna- SuttageyyÈdÊnaÑ viseso 25 sukhÈdibhedo 191 SuttanikkhepÈ cattÈro 50 SÈsanassa pariyosÈnaÑ 295 SuttantÈ terasa 14 SikkhÈ tisso 20, 306 Suttasaddassa vacanattho 18 SikkhÈpadÈni tÊÓi satÈni Sunakkhatto tÊÓi cattÈri ca 13 SissabhÈv|pagamanaÑ 206

saÑvaccharÈni upaÔÔhÈsi 278 SuppaÔipannassa ÈnisaÑsÈ 22

SÊlakhandhÈvÈraÑ bandhitvÈ 217 SubhasuttaÑ nÈma 8 SÊlaparamasÊlÈnaÑ viseso 295

SeÔÔhÊ tayo 284 SÊlavipattidhammÈ paÒca 210

SenÈsanaÑ catubbidhaÑ 187 SÊlasampattidhammÈ paÒca 210

[ Ha ] Hotisaddo atÊtakÈlattho 36

SÊhanÈdÈ samodhÈne- tabbÈ 297


NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ

NÈmÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] A~kurapeta 161 A~ga (janapada) 249 A~gulimÈla 213 AciravatÊ (nadÊ) 334 AjÈtasattu (rÈjÈ) 9, 123, 124, 126, 127, 139, 140-Èdi Ajitakesakambala 131, 150 AÔÔhakathÈyaÑ 104, 105, 151 AÔÔhaka (brÈhmaÓa) 244 AtthajÈla 118 AnÈthapiÓÉika 270, 284, 300 Anuruddhatthera 15, 140, 172 AnomÈ (nadÊ) 57, 75 Abbheyya (sattha) 88 AmarÈ (macchajÈti) 106 AmbaÔÔha (mÈÓava) 37, 216, 224, 226-7, 229, 230, 235 AmbaÔÔha (vijjÈ) 237 AmbalaÔÔhikÈ (uyyÈna) 14, 42-3 Ambavana 122, 123, 137 AlambusÈ (devakaÒÒÈ) 304 Allakappa (raÔÔha) 283 Avanti (raÔÔha) 283 AvÊci 313 Asurinda 255


[ Œ ] Œka~kheyyasutta 113 Œnandatthera 3, 5, 7, 8, 10, 11, 12, 14, 16, 25, 230-Èdi Œlindaka 169 ŒÄavaka (yakkha) 51, 207

[ I-U ] IcchÈna~gala 217 IndajÈla 82 UkkaÔÔha 218 Uttara 246 Udaya 139, 140 UdumbarikÈ (devÊ) 298 Upatissa 42 Upavara 230 UpÈlitthera 12, 14, 16, 172 Uposatha 230 Uppala (nidhi) 253 UruÒÒÈ (nagara) 287 Uruvela (gÈma) 57 Usiraddhaja (pabbata) 156

[ E-O ] Ela (nidhi) 253 OkkaÔÔha 218 OkkÈka 230, 233-4, 237 OkkÈmukha 230



[ Ka ] Kakusandha 59 KaccÈna 258 KaÓÓakatthala 287 KandarasÈlapariveÓa 260 Kapila (brÈhmaÓa) 231 Kapilavatthu 232, 234 Kappina (bhikkhu) 127 Kamboja (raÔÔha) 115 KarakaÓÉu 230 KalambatitthavihÈra 170-1 KalyÈÓa 230 KalyÈÓiyavihÈra 120 Kassapa 130 Kassapa (acela) 287, 289, 294, 298 Kassapa (Buddha) 218, 312 Kassapa (bhikkhu) 3, 4, 277 KÈÄakÈrÈmasutta 120 KÈÄavallimaÓÉapa 170-1 KirÈta (milakkhu) 159 KukkuÔaseÔÔhi 284 KukkuÔÈrÈma 285 KusinÈrÈ (nagara) 3, 4, 7 K|Ôadanta (brÈhmaÓa) 263, 275 KevaÔÔa 321 KoÓÈgamana (Buddha) 59 KoÓÉaÒÒa 141 Kot|halika 283 Kolanagara 234 Kolita 42


[ Ka ] Kosambakasutta 113 KosambÊ (nagara) 283-4 Kosala (janapada) 213, 217 Kosala (raÔÔha) 276, 331 Kosala (rÈjÈ) 218, 219

[ Kha-Ga ] Khandhaka 122, 124, 127, 271 Kharaloma (yakkha) 51 GaggarÈ (rÈjamahesÊ) 249 Gaja~gala (nigama) 156 GandhÈra (isi) 322 GandhÈra (raÔÔha) 322 GayÈsÊsa 322 Gavampati 61 Gijjhak|Ôa 127, 297 Gotamakasutta 120 Gotama (Buddha) 9, 37, 39, 42, 61, 70-Èdi

[ Gha ] Ghosakadevaputta 283 Ghosaka (seÔÔhi) 283 Ghosita (seÔÔhi) 283 GhositÈrÈma 282-3

[ Ca ] Ca~kÊ (brÈhmaÓa) 331 Cikkhallika (nikÈya) 24 Citta (HatthisÈriputta) 301, 312

NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ 387


[ Ca ] CittÈ (mahesÊ) 230 Cunda (bhikkhu) 65 C|Äaniddesa 326 Cetakatthera 8, 319 Cetiya (raÔÔha) 319

[ Cha ] Chaddanta (nÈgarÈjÈ) 41 Channatthera 54 Channa (paribbÈjaka) 36

[ Ja ] Janavasabha (yakkha) 126 Jantu (kumÈra) 230 Jantu (mahesÊ) 230 JambudÊpa 218, 224, 231-2, 303 JÈÓusoÓÊ (brÈhmaÓa) 331 JÈlinÊ (mahesÊ) 230 JÊvaka 122, 129, 132, 134, 137-8 Jeta (kumÈra) 300 JetavanamahÈvihÈra 8, 127, 300 Jotivana 120

[ Ta ] TÈrukkha (brÈhmaÓa) 331 TittirajÈtaka 161 TipiÔakamahÈsivatthera 181-2 309


[ Ta-Tha ] Tudi (gÈma) 317 Tusitabhavana 157 Todeyya (brÈhmaÓa) 317, 331 Th|Óa (brÈhmaÓagÈma) 156

[ Da ] DakkhiÓajanapada 237 DakkhiÓÈpatha 115, 237 DamiÄa (milakkhu) 159 Dasuttarasutta 314 DÊghanikÈyaÔÔhakathÈ 83 DÊpa~kara (Buddha) 157 Devadatta 124-5, 127, 129, 140, 322

[ Dha ] DhataraÔÔha (haÑsarÈjÈ) 41 DhanapÈla (hatthi) 138 Dhaniya 213 Dhammapada 254 DhammÈsoka (rÈjÈ) 85

[ Na ] Nanda (bhikkhu) 173 Nandimitta (yodha) 86 NÈgadÈsa 140 NÈgasenatthera 246 NÈgitatthera 277 NÈÄandÈ (nagara) 14, 35, 40, 321 NÈÄÈgiri (hatthi) 127, 140



[ Na ]

NigaÓÔha 210 NigaÓÔhanÈÔaputta 132, 151 Nigrodha (paribbÈjaka) 45, 298 NimijÈtaka 161

[ Pa ] PakudhakaccÈyana 132, 151 PakkusÈti (rÈjÈ) 213 PaÒcasikha 161 PaÔisambhidÈ 189 PaÔÔuÓÓa 177 PaÓÉu (rÈjÈ) 87 Paranimmitavasavatti 313 Pasenadi (rÈjÈ) 300 PÈÔali (gÈma) 45 PÈvÈ (nagara) 4 PÈvÈrikambavana 285, 321 PÈvÈriyaseÔÔhi 284 PÈsÈdikasutta 161, 314 PiÓÉapÈtiyatthera 120 PiyÈ 230 PuÓÉarÊka (nidhi) 253 PuÓÓakajÈtaka 160 PuÓÓatthera 7, 172 P|raÓa 130, 150 PokkharasÈti (brÈhmaÓa) 216-7, 219, 224, 331 PoÔÔhapÈda (channaparibbÈjaka) 300 PoÓika (nikÈya) 24


[ Ba ] BÈvarÊ (brÈhmaÓa) 141, 246 BÈhiyadÈrucÊriya 172 BimbisÈra (rÈjÈ) 125, 139, 249 Bojjha~gasaÑyutta 223 Byagghapatha 234 BrahmajÈla 118 Brahmadatta (mÈÓava) 15, 36, 38, 43, 55, 92 BrahmÈyu (brÈhmaÓa) 207, 246

[ Bha ] BhaddÈli (bhikkhu) 32 BhÈrata 81, 85 BhÈradvÈja (mÈÓava) 331 BhummajÈla 231

[ Ma ] MakkhaligosÈla 131, 150 Magadha (janapada) 263 Magadha (raÔÔha) 276 Maghadeva 230 ManasÈkaÔa (gÈma) 331 MandhÈtÈ (mahÈsammata) 85, 111, 122, 230 Malla (rÈjÈ) 3 MallikÈ (devÊ) 300 MahÈ-aÔÔhakathÈ 164 MahÈkappina (rÈjÈ) 213 MahÈkassapatthera 3, 6, 11-2, 14-5, 26-7, 124-Èdi



[ Ma ]

MahÈkoÔÔhikatthera 312 MahÈgovinda (rÈjÈ) 122 MahÈgovindasutta 161 MahÈtissatthera 170 MahÈthera 176 MahÈdhammapÈlajÈtaka 161 MahÈnÈgatthera 170-1 MahÈnÈma 209 MahÈphussadevatthera 169 MahÈbodhi 260 MahÈbh|tapariyesaka (bhikkhu) 323 MahÈmahindatthera 120 MahÈmuÓÉika 140 MahÈmoggallÈnatthera 124, 127, 172, 208, 255, 312, 322 MahÈli (Licchavi) 277 MahÈvana 276 MahÈvihÈra 2 MahÈsaÔÔhivassatthera 260 MahÈsatipaÔÔhÈnasutta 182, 192 Mahinda 1 MÈsurakkha (sattha) 88 MigadÈya 287 Migasi~gatÈpasa 304 Milinda (rÈjÈ) 246 M|ladeva (cora) 85 MeghamÈla (cora) 85


[ Ra ]

RÈjagaha (nagara) 6, 7, 9, 14, 35, 40, 48, 122, 137-Èdi RÈjaÒÒa 37 RÈjÈgÈraka 42 RÈma (BÈrÈÓasirÈjÈ) 233 RÈhu (Asurinda) 255 RÈhula (Buddhaputta) 51, 172 Revatatthera 172 Roja 230 RosikÈ 327

[ La ] Licchavi (rÈjÈ) 276 LomahaÑsanasutta 161 LohakumbhÊ 212 LohapÈsÈda 120 Lohicca (brÈhmaÓa) 327

[ Va ] Vatthasutta 113 VanavÈsÊtissa 213 Vara 230 VarakalyÈÓa 230 VaramandhÈtÈ 230 Vararoja 230 VÈseÔÔha (mÈÓava) 220, 258, 331, 337 Vijitasena 230 VijitÈ 230 VijitÈvÊ (paccekabuddha) 212



[ Va ]

VinayaÔÔhakathÈ 122, 298 VipassÊ (Buddha) 59, 60 Vibha~gappakaraÓa 182 Vibha~ga 36, 187, 189 VisÈkha (upÈsaka) 159, 281 VisÈkhÈ (upÈsikÈ) 127 VisÈkhÈ (mahesÊ) 230 Visuddhimagga35, 87, 97, 102, 111, 112, 115, 133, 153, 156, 163, 165, 180, 188, 189, 196, 199, 203, 308, 323, 335, 337 Vissakamma (devaputta) 10 VedehÊ (devÊ) 127 VebhÈra (pabbata) 9 VeraÒjÈ (nagara) 13 VelÈmasutta 209 VesÈlÊ (nagara) 12, 276 VessantarajÈtaka 120 Vessantara (rÈjÈ) 99 Vessabh| (Buddha) 59 VessavaÓa 126 VeÄuvana 123, 323

[ Sa ] Sa~kha (nidhi) 253 SaÒjayabelaÔÔhaputta 36, 42, 132, 151 SattapaÓÓiguhÈ 9 SantatimahÈmatta 260


[ Sa ] SandhÈna (upÈsaka) 45, 298 SamaÓamuÓÉikaputtasutta 163 SamantapÈsÈdikÈ 79 SampasÈdanasutta 314 SambhavajÈtaka 142 Sarabha~ga 142 SallavatÊ (nadÊ) 156 Sallekhasutta 161 Savara (milakkhu) 159 SÈgara (deva) 86 SÈriputtatthera 15, 34, 124, 127, 154, 161, 172-Èdi SÊlavatikÈ (gÈma) 327 SÊvatthi (nagara) 7, 57, 284, 300, 317 SikhÊ (Buddha) 59 Sinis|ra 230 SÊtÈ (devÊ) 74 SÊha (samaÓuddesa) 277 SÊhaÄadÊpa 1, 169 SujÈtÈ (seÔÔhidhÊtÈ) 57, 157 Suttanta 271 Sudinna (Kalandaputta) 12 Sunakkhatta 278 Suppiya (paribbÈjaka) 15, 36, 38, 40, 42-5 SuppiyÈ 230 SubhaddakaÓÉa 4



[ Sa ] Subhadda (paribbÈjaka) 3, 45 Subhadda (vuÉÉhapabbajita) 3, 7 Subha (mÈÓava) 8, 27, 317 Subhasutta 8 S|ciloma (yakkha) 51 SetakaÓÓika (nigama) 156 SetavÈhana (raÔÔha) 270


[ Sa ] Sela (brÈhmaÓa) 246 SoÓadaÓÉa (brÈhmaÓa) 249, 261

[ Ha ] HatthÈ (mahesÊ) 230 Hatthinika 230 HÈrita (mahÈbrahmÈ) 41



NÈnÈpÈÔhÈ

PaÔhamo m|lapÈÔho, SÊ = SÊhaÄapotthakaÑ, SyÈ = SyÈmapotthakaÑ, KaÑ = KambojapotthakaÑ, I = I~galisapotthakaÑ, Ka = kesuci Marammapotthakesu dissamÈnapÈÔho, Ka-SÊ = kesuci SÊhaÄapotthakesu dissamÈnapÈÔho, ®Ôha = AÔÔhakathÈ.


NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ

[ A ] Agaru assa = Agaru (SyÈ, Ka) 236 Agganakhehi = Agganakhena (SÊ, SyÈ) 225 AggijuhanaÑ = AggiÑ juhanti (Ka) 88 A~gako = A~gÈtiko (SÊ) MaÓÉabyo (SyÈ) 37 A~galaÔÔhiÑ = A~gulaÔÔhiÑ (bah|su) 88 AcittuppÈdÈ r|pamattaka-attabhÈvÈti = AcittuppÈdar|pamattaka- attabhÈvÈti (SÊ) 108 AcchiddakagaÓanÈ = AcchindakagaÓanÈ (SyÈ, Ka) 90 AcchiddakapÈÔhakÈ = AcchiddapÈÔhakÈ (SÊ) AcchindakapÈÔhakÈ (Ka) 143 AjÈnantopi = AppaÔijÈnantopi (SyÈ) AsampajÈnantopi (Ka) 107 Ajja aggaÑ katvÈti attho = Ajja agganti attho (Ka) 211 AjjakaÑ = AjjukaÑ (Vi 2. 52 piÔÔhe) 79 Ajjameva = Ajja me (SÊ) 305 AjjhosannÈ = AjjhopannÈ (Ka) 59 AÒjasÈ vÈ = AÒjasÈ ca (SÊ) 332 AÒÒathÈ = AÒÒathÈpÊti (Ka) 106 AÔÔhamasamÈpattiyÈ = AÔÔhamÈya samÈpattiyÈ (Ka-SÊ) 306 AÔÔhuppattiyÈ hi = AÔÔhuppattiyaÑ hi (SÊ, Ka) 51 AtitthaÑ nÈma kammaÔÔhÈnaÑ = AtitthaÑ nÈma (Ka) 325 AtibharitÈ = AtibharitÈya (Ka) 180

394 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya


[ A ] Ativiya papaÒco = AtipapaÒco (SÊ, SyÈ) 69 Aturito = Aturanto (SÊ) 225 AttanÈ = Attano (SÊ, SyÈ) 137 AtthamapekkhitvÈ = AtthamavekkhitvÈ (SÊ, SyÈ) 34 Atthamenti = Attha~gamenti (SyÈ, Ka) 334 AttharaÓa-attharakÈyeva = AttharaÓaka-attharakÈva (SÊ) AttharaÓa-attharaÓÈniyeva (Ka) 83 AtthasamÊpaÑ gato = Attha~gasamÊpaÑ gato (SyÈ) Attha~gato (Ka) 42 Atthi ceva puggalo = AÔÔhivedhapuggalo (SÊ) 324 Attho = Attho. Kva gacchatÊti (SÊ, SyÈ) 332 AdhippetÈni = AdhippetÈ (SÊ, Ka) 245 AdhivuttipadÈni = AdhimuttipadÈni (SyÈ, Ka) 96 AnadhimuccanatÈya = AnadhimuccatÈya (SÊ) 246 Anasanena = Anussukena (SyÈ) 127 AnicchÈrayamÈnÈ = AnuccÈramÈnÈ (SyÈ) 137 AnimmÈpetabbÈti = AnimmÈtabbÈti (SÊ) 151 AnuÒÒÈtakÈle = AnuÒÒÈtakÈlaÑ (SÊ) 80 AnuÔÔhubhitvÈva = AniÔÔhubhitvÈ (Ka) AnuÔÔhahitvÈva (SyÈ, Ka) 126 AnupacÈraÔÔhÈnaÑ = AsaÒcaraÓaÔÔhÈnaÑ (Ka) 188 AnupubbÊ kathÈ = AnupubbakathÈ (SÊ) AnupubbikathÈ (SyÈ) 230 AnubandhÈ = AnubaddhÈ (SÊ) 40 Anuyutto = Anussukko (SÊ) Anussuko (SyÈ) 222 AnussavÈdimattasambandhitena = AnussavÈdimattasaÑvaÉÉhitena (SÊ, SyÈ) 39 AnuhÊramÈne = AnudhÈriyamÈne (SyÈ, Ka) 60 Antare nivÈsinÊ = AntaranivÈsinÊ (SÊ) 229 AntevÈsi-uttarassa = AntevÈsÊnaÑ uttarassa (SyÈ, Ka) 246 AntokatabhÈvadassananti = AntogadhabhÈvadassananti (Ka) 117 Antomajjhanhikena = Antomajjhantikena (SÊ, SyÈ) 75 AndhaÑtamaÑ = AndhatamaÑ (SyÈ, Ka) 52 AnvÈssavissantÊ’ti = AnvÈssaveyyunti (SÊ, SyÈ) 173

NÈnÈpÈÔhÈ 395


[ A ] ApakataÒÒunÈ = ApakataÒÒunÈ bhikkhunÈ (SyÈ) 191 Aparantakappike = Pubbantakappike (SyÈ, Ka) 112 AparÈdhakÈrako = AparÈdhako (Ka) 140 AparÈmÈsapaccayÈ = AparappaccayÈ (SÊ) 100 AparipatantaÑ = ApatantaÑ (SÊ, Ka) 122 Apasakkantopi = Pakkantosi (SÊ) Apakkantopi (SyÈ) 312 ApubbapadavaÓÓanÈ = AnupubbapadavaÓÓanÈ (SyÈ, Ka) 122 AppaÔikuÔÔhÈni = AppatikuÔÔhÈni (SÊ) 273 AbbheyyamÈsurakkharÈjasatthÈdisatthaÑ = A~geyyamÈsurakkhÈdi- nÊtisatthaÑ (SÊ) Ajjheyya... (SyÈ) 88 AbyÈpajjanti = AbyÈpajjhanti (SÊ) 294 AbyÈbajjhaÑ = AbyÈpajjhaÑ (SÊ, SyÈ) AbyÈpajjaÑ (Ka) 273 AbhiÒÒÈÒÈÓanti = AbhiÒÒÈÓanti (SyÈ, Ka) 324 AbhimanÈpataraÑ atiseÔÔhataranti = AbhikkantataraÑ atimanÈpataranti (SÊ, Ka) 154 AbhiharitvÈpi = AbhinÊharitvÈpi (SyÈ) 153 AmatamahÈnibbÈnaÑ sampÈpikÈ = AmatamahÈparinibbÈna- sampÈpikÈ (SÊ) 48 AmatamahÈnibbÈnassa = AmatamahÈnibbÈnÈya (Ka) 311 AyÈnabh|miÑ = Abh|miÑ (SÊ) 224 ArÈjake ÔhÈne = ArÈjakaÔÔhÈne (SÊ) 217 AruÓuggaÑ = ŒruÓaggaÑ (SÊ) 324 AllakapparaÔÔhaÑ = AjitaraÔÔhaÑ (SÊ) DamiÄaraÔÔhaÑ (SyÈ) AddillaraÔÔhaÑ nÈma (I) 283 AvakkhalitaÑ = ApakkhalitaÑ (SÊ) 65 AvantiraÔÔhaÑ = AnantararaÔÔhaÑ (SÊ) 283 AsakkuÓantÈ = AsakkontÈ (SyÈ, Ka) 328 AsadisasaÑyoge = Asadisasampayogena (SÊ) Asadisasampayoge (SyÈ) 232 AsamuppannakÈmacÈropi = AsamuppannakÈmarÈgopi (SyÈ) 306 AsÈmapÈkÈ = AsÈmapÈkikÈ (SÊ) 241 AsmamuÔÔhikÈ = AyamuÔÔhikÈ (SyÈ, Ka) 241



[ A-Œ ] AssameÓÉÈdayo = AssabandhÈdayo (SÊ, SyÈ) 142 ŒÓaÓyaÑ = ŒnaÓyaÑ (SÊ, SyÈ) 4 ŒÓaÓyanidÈnaÑ = ŒÓanyanidÈnaÑ (SÊ) ŒnaÓyanidÈnaÑ (Ka) 190 ŒdiÔÔhaÒÈÓanti = AriÔÔhaÑ ÒÈÓanti (SÊ) AdiÔÔhaÒÈÓanti (SyÈ) 89 ŒbaddhaÑ = ŒraddhaÑ (SyÈ) 55 ŒbÈdho = Rogo (SÊ, SyÈ) 319 Œmalakapattotipi = AmilÈtapaÔÔotipi (SÊ) Œlamakapattotipi (SyÈ) 83 ŒmisagahaÓatthaÑ = Œmisasa~gahaÓatthaÑ (SyÈ) 241 ŒrohaÓasajjanaÑ = ŒrohaÓasajjÈni (bah|su) 134 Œvajja, samannÈharÈti = ŒvajjaÑ samannÈharÈhÊti (SyÈ) 155 Œsa~go vÈ bandho vÈ = SaÑsaggo vÈ baddho vÈ (SyÈ) 186 ŒsabhiÑ vÈcaÑ = ŒsabhiÒca vÈcaÑ (SÊ) ŒsabhivÈcaÑ (SyÈ) 60 ŒsaÄhÊpuÓÓamÈyaÑ = ŒsÈÄhapuÓÓamÈyaÑ (SyÈ) 9

[ I ] Itarassa = Tassa (Ka) 285 IttarÈni = ItarÈni (SÊ, SyÈ) 175 ItthabhÈvato = ItthambhÈvato (SÊ) 202 IdaÑ dhammatÈsiddhanti ca = Idampi dhammatÈsiddhanti (SÊ) 273 IdaÒca te nÈga = AkkhÈhi me nÈga (SÊ) 160 IdÈni puÒÒÈni = IdÈnipi puÒÒÈneva (SÊ, SyÈ) 288 Imesu cat|su jhÈnesu = Imesu ca jhÈnesu (SyÈ) Imesu jhÈnesu (Ka) 314 IriÓanti = IraÓanti (SÊ) 336 IssariyalÊÄÈya = IssariyalÊÄhÈya (SÊ) IssariyalÊlÈya (SyÈ) 138

[ U ] UkkamitvÈ = OkkamitvÈpi (SyÈ) UpakkamitvÈ (Ka) 329 UkkÈsatanipÈtasamÈkulamiva = UkkasannipÈtasamÈkulamiva (SyÈ) 40

NÈnÈpÈÔhÈ 397


[ U ] UggahetvÈ = UggaÓhitvÈ (Ka) 312 UggiletvÈ = UkkiledetvÈ (SÊ) UkkiretvÈ (SyÈ) 228 Uccha~gaÑ = Uccha~ge (SyÈ, Ka) Ucca~gaÑ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 8 piÔÔhe) 125 UjuÑ = UjukaÑ (SÊ, SyÈ) 271 UÔÔhahi = UÔÔhÈsi (SÊ, SyÈ) 126 UttamabrÈhmaÓo = UggatabrÈhmaÓo (SÊ, SyÈ) 250 UttamasenÈsanaÑ = UkkaÔÔhasenÈsanaÑ (SyÈ) 184 UttaraÑ = UttariÑ (SyÈ) Uttari (Ka) 235 UttarÈbhimukho = Uttarenamukho (DÊ 2. 13 piÔÔhe) 60 Uttari = UttariÑ (SÊ, SyÈ) 229 UdakagaÓÉ|saÑ = UdakagaÓÉasaÑ (SyÈ) 170 UpakÈrÈvahaÑ = UpakÈrÈya (SÊ) 220 Upagatoti = Upasa~kamantoti (SÊ, SyÈ) 139 UpaÔÔhÈne = UpaÔÔhÈkena paÒÒattÈsane (SÊ) UpaÔÔhÈne paÒÒattÈsane (Ka) 47 UpaÔÔhÈsi = UpaÔÔhahati (SÊ) 283 Upanibaddhakukkuro = UpanibandhakukkuÔo (Ka) 116 UpapÈtaÑ = UpapattiÑ (SÊ, SyÈ) 110 UpamÈsaÑsandanaÑ = UpamÈsampÈdanaÑ (Ka) 197 Upasa~kamitabbaÑ = Anupasa~kamitabbaÑ (SÊ) 267 UpÈdÈpaÒÒatti = UpÈdÈyapaÒÒatti (SÊ) 30 UppajjamÈne = Uppannamatte (SyÈ) UppajjamÈnamatte (Ka) 174 UppatitaÑ = UppÈdaÑ (SÊ) UppÈtaÑ (SyÈ) 88 UppilÈvino = UbbillÈvino (SÊ, SyÈ) 53 UppÊÄentassa = PÊÄentassa tajjentassa vÈ (SyÈ, Ka) 144 UbbilÈvitattaÑ = UppilÈvitattaÑ (Ka) 112 UbhayappaÔibÈhakÈ = UbhayaÑ paÔibÈhakÈ (Ka) 150 UmaggasadisaÑ = Umma~gasadisaÑ (SyÈ) Uma~gasadisaÑ (Ka) 188 UllokayamÈno = OlokayamÈno (SyÈ, Ka) 152 UssÈdo = UssÈro (Ka) 113



[ E ] ‘EkaÑ samayan’ti = TaÑ samayanti (SÊ, SyÈ, Ka) 34 EkaÑsavaragataÑ katvÈ = EkaÑsaÑ katvÈ (SÊ) 301 EkaggijÈlabh|tanti = EkaggijÈlÊbh|tanti (SyÈ) 236 EkaccasassataÑ = EkacasassataÑ ekacca-asassataÑ (SyÈ, Ka) 106 EkasmiÑ kulaghare = Ekassa kulassa ghare (Ka) 283 Eken|nÈni = Eken|na (SÊ) 5 EkobhÈsajÈto viya = EkobhÈsajÈte viya (SyÈ) 224 Ete = Ye te (SÊ, SyÈ) 257 EttakÈ = EkamhÈ (SÊ) 148 EvaÒcetaÑ = EvaÒcidaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 115 EvamevaÑ = Evameva (Ka) 27 Evar|piÑ = Evar|paÑ (SyÈ, Ka) 136 EÄagaÄena = ElagaÄena (SÊ) 252

[ O ] Odhisaka-anodhisaka = Odissaka-anodissaka (DÊ-®Ê 1. 404 piÔÔhe) 337 OnaddhÈ = OphuÔÈ (SÊ, SyÈ) OpuÔÈ (Ka) 335 OnÈhanÈ = OnahÈ (SÊ) 335 OnÊtapattapÈÓinti = OÓÊtapattapÈÓinti (SÊ) 248 OpÈsÈdavÈsiko = OpasÈdavÈsiko (SÊ, SyÈ) OpahÈravÈsiko (Ka) 331 Orodhehi ca = Orodhehi ca nÈÔakehi ca (SÊ, SyÈ) 233 OvutÈ = OphuÔÈ (Ka) 59

[ Ka ] KaÒci = KiÒci (SyÈ, Ka) 208 KaÓÓasakkhaliyaÑ = KaÓÓasaÑkhaliyaÑ (SyÈ) 278 KaÓhÈti = KiÓhÈti (SÊ) 227 KatamasmiÑ = KatarasmiÑ (SÊ) 295

NÈnÈpÈÔhÈ 399


[ Ka ] KatamÈni ca = KatamaÒca (SÊ, SyÈ, Ka) 143 Kattu visaye gahaÓasanniÔÔhÈnaÑ = KattuvisayaggahaÓasanniÔÔhÈnaÑ (SyÈ, Ka) 30 KatvÈ = KÈretvÈ (SÊ, SyÈ) 333 KathaÑ vo = KathaÑ vÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 28 KathalÈni = KaÔhalÈni (SÊ) 202 Kathito brÈhmaÓena paÒho = Kathite brÈhmaÓena paÒhe (SyÈ, Ka) 259 Katheti = VÊtisÈretÊti (SyÈ) 226 KathetuÑ vaÔÔati = KathetabbaÑ (sabbattha) 85 KandamÈnoyeva = PhandamÈnoyeva (SyÈ) 128 KandarasÈlapariveÓe = KantakasÈrapariveÓe (SÊ) 260 KandalamakuÄasadisÈ = KundalamakuÄasadisÈ (SyÈ, Ka) 236 KabaÄÊkÈraÑ = KabaÄiÑkÈraÑ (SÊ) 111 KabyakaraÓaÑ = KammakaraÓaÑ (SÊ) KattabbakaraÓaÑ (SyÈ) 90 KaraÓÊyaÑ = KatakaraÓÊyaÑ (SyÈ) 202 KasivÈÓijjÈdikammaÑ = KasivaÓijjÈdikammaÑ (SÊ, SyÈ) 163 KÈkaÓikÈpi = SantakakÈkaÓikÈpi (SÊ) 272 KÈyatikicchanaÑ = KÈyatikicchakaÑ (SyÈ) KÈyatikicchataÑ (Ka) 92 KÈraÓaÑ = SakÈraÓaÑ (SyÈ, Ka) 305 KÈraÓato = KÈraÓavasena (Ka) 103 KÈritaÑ = KÈretuÑ (Ka) 271 KÈla~kate = KÈlakate (SÊ, SyÈ, I) 82 KÈlÈrocanatthaÑ = VelÈrocanatthaÑ (SyÈ) 283 KÈÄakÈrÈmasutte = KÈlakÈrÈmasutte (SÊ, Ka) 120 KÈÄatilakava~gamukhad|sipÊÄakÈdÊnaÑ = KÈlatilakavanamukha... (SyÈ) 199 KiÑ = KaÑ (SyÈ, Ka) 11 KiÑ = KiÒci (SÊ) 258 KiccakÈrakasamÈpattÊnaÑ = KiccakarasamÈpattÊnaÑ (SÊ) KiccakÈrikasamÈpattÊnaÑ (SyÈ) 307 Kilamatoti = Kilamayato (SyÈ) 145



[ Ka ] KilesagaÓÔharahitÈ = KilesagaÓÔhirahitÈ (SÊ, Ka) 132 KisÈ = KÊsÈ (SyÈ) 123 KisÈ = KÊso (SyÈ) Kiccho (Ka) AÑ 2. 337 piÔÔhe. 147 KuÔÔharogÊ = KuÔÔharogo (Ka) 233 KuÉÉÈdÊsu = TirokuÔÔÈdÊsu (SÊ-®Ê Abhinava 1. 337 piÔÔhe.) 72 KudÈlaÒceva = KuddÈlaÒceva (SÊ, SyÈ) 241 Kur|rakammantÈ = GarukammantÈ (SyÈ) 147 Kule = Kulesu (SÊ, Ka) 270 KeÓiyajaÔilo = KeniyajaÔilo (SÊ, Ka) 241 Kot|haluppattiÔÔhÈnato = Kot|halappavattiÔÔhÈnato (SÊ) 303 KolÈhalo = Œkulo (SÊ, SyÈ) 264 KoseyyakaÔÔissamayaÑ = KoseyyakaÔÔhissamayaÑ (SÊ, SyÈ) 83

[ Kha ] KhattavijjÈya = KhettavijjÈya (SyÈ, Ka) 243 KhÈdayamÈnaÑ = KhÈdamÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 199 KhÈrodakaÑ = NakhabhedakaÑ (I), KharodakaÑ (®ÊkÈ) 38 KhÊramissake udake = KhÊramissa-udake (SÊ) 273

[ Ga ] Gaja~galaÑ = Kaja~galaÑ (SÊ) Ja~galo (SyÈ) 156 GathitÈ = GadhitÈ (SyÈ, Ka) 59 GantukÈmatÈ = GantukÈmo (Ka), KÈmo (Ma-®Ôha 2. 217 piÔÔhe MahÈ-assapurasuttavaÓÓanÈyaÑ) 190 GantukÈmo = PattukÈmo (SyÈ) 334 GandhamÈlÈdÊni = GandhapupphÈdÊni (SyÈ) 135 Gabbhokkantisamayo = Gabbhavokkantisamayo (Ka) 33 GamanavacasÈyaÑ = GamanavavasÈyaÑ (SÊ) 211 GaruÑ katvÈ = GarukatvÈ (SÊ) 327 GahetvÈpi = GahetvÈ (Ka) 257

NÈnÈpÈÔhÈ 401


[ Ga ] GÈhaye”ti = GÈhayÈti (SÊ, SyÈ) 108 GopÈlakena ca = GopÈlakÈnaÑ ca (SÊ) 283

[ Gha ] GharadÈsayodhÈ = GharadÈsikaputtÈ (SyÈ, Ka) 143 GharugharupassÈsino = GhurughurupassÈsino (SÊ) 43 GhÈtetvÈ = JhÈpetvÈ (Ka) 260 GhÈtessatiyeva = GhÈtesiyeva (SÊ) 139 GhositaseÔÔhi = GhosakaseÔÔhi (SÊ) 283 GhosentÈ = GhosantÈ (Ka) 136

[ Ca ] CakkavattÊ rÈjÈ = CakkavattirÈjÈ (Ka) 156 CakkhunÈ manÈpaÑ r|paÑ = CakkhunÈ nÈmar|paÑ (Ka) 289 Catu-iriyÈpathaÑ = SabbiriyÈpathaÑ (Ka) 190 CaturatanamattaÑ vÈ = Catura~gulamattaÑ vÈ (SyÈ) 81 CattÈlÊsakoÔidhano = KoÔimattadhano (SyÈ, Ka) 321 Cand|pamaÑ = Cand|pamaÑ s|riy|pamaÑ (Ka) 51 CÈtumahÈrÈjikabhavanaÑ = CÈtummahÈrÈjikabhavanaÑ (SÊ, SyÈ) 47 CÈrikÈti = AturitacÈrikÈti (SyÈ, Ka) 216 CiÓÓavasÊbhÈvaÑ = VasÊbhÈvaÑ (SÊ, SyÈ) 196 Cittakamme = Cittakammena (SyÈ) 89 Cittappakopano = Cittapalujjano (SyÈ) 54 CittÈcÈraÑ = CittavÈraÑ (SyÈ) 322 CintesuÑ = CinteyyuÑ (Ka) 158 C|ÄasÊlaÑ = CullasÊlaÑ (SÊ, SyÈ) 78 CetiyaraÔÔhe = CetiraÔÔhe (Ka) 319

[ Cha ] ChedanabhedanapacanÈdibhÈvena = ChedanapacanÈdibhÈvena (SÊ) 75



[ Ja-®ha ] Janapadino = JÈnapadino (SÊ) 213 JanitasmiÑ = JanatasmiÑ (SÊ, SyÈ) 239 JaÄe = Jale (Ka) 259 JÈtamahÈvaÓÔo = JÈtamahÈvaÓÉo (SyÈ) 118 JÈnantÈpi = SaÒjÈnentÈpi (SÊ) 138 ®hatvÈ = UppajjitvÈ (Ka) 304 ®hitaÑ = ®hitaÑ nÈma (Ka) 12

[ Ta ] TaÑ pavattiÑ = TaÑ matappavattiÑ (Ka) 126 TakkÊvÈre = TakkÊvÈde (Ka) 105 TagaracandanaÑ = TagaracandanÊ (SÊ, SyÈ, I) 56 TaggaramallikÈ = TagaramallikÈ (bah|su) 56 TaÓhÈdiÔÔhisaÑkilesappahÈnaÑ = TaÓhÈdiÔÔhisaÑkilesÈnaÑ pahÈnaÑ (SÊ) 20 TatuttariyalakkhaÓaÑ = TaduttariyalakkhaÓaÑ (SyÈ) 64 Tato taÑ = Tato paraÑ (Ka) 272 Tattha katamÈ adiÔÔhajotanÈ pucchÈ = Tattha adiÔÔhajotanÈpucchÈ nÈma (SÊ, Ka) 67 Tattha BhagavÈ = Tatra BhagavÈ (SÊ) Tatra taÑ BhagavÈ (SyÈ) 215 TantÈvutÈnaÑ vatthÈnaÑ = TantÈvutÈni vatthÈni (SÊ, SyÈ) 132, 293 Tanti = PÈÄi (Vi-®Ôha 1. 18 piÔÔhe) 20 TamevatthaÑ = Tameva vatthuÑ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 427 piÔÔhe) 333 Tava vÈde doso = Tava doso (SÊ) 87 TasmÈ tassÈpi desanÈya pariyÈdÈnatthametaÑ vuttanti veditabbaÑ = YasmÈ pana tena samannÈgato, tasmÈ parisuddhÈjÊvoti veditabbo. (Ka) 164 TassaÑ hi parisati = TassaÑ hi parisatiÑ (SÊ) TasmiÒhi parisati (SyÈ, Ka) 129 Tassa cetÈni = TassÊdha tÈni (SÊ, Ka) 222

NÈnÈpÈÔhÈ 403


[ Ta ] TassattabhÈvassa = Tassa bhavassa (SyÈ) 150 Tassa vasena = Tasseva (Ka) 327 TicÊvaraÑ kÈyapaÔibaddhaÑ = TicÊvare kÈyabandhanaÑ (SyÈ) 185 Timbar|rukkhapantiyÈ = TimbarukkhapantiyÈ (SyÈ) RukkhapantiyÈ (Ka) 300 TirÊÔÈnÊti rukkhatacavatthÈni = TirÊÔÈnÊti tirÊÔakarukkhatacavatthÈni (SÊ) 293 Tirodussena = Tirodussa-antena (SyÈ) 243 TissamahÈrÈjÈ = VasabhamahÈrÈjÈ (SÊ) TissavasabhamahÈrÈjÈ (SyÈ) 260 T|riyÈni = TuriyÈni (SÊ, SyÈ) 136 Te tato = Te taÑ (SyÈ) 283 Tenassa = Therassa (SyÈ) 277 TelasnehaÑ = TelÈsekaÑ (SÊ) 321 TevijjÈ-iriÓanti = TevijjÈ-ÊriÓaÑ (SÊ, SyÈ) 336 TevijjÈvivananti = TevijjÈvipinanti (SÊ) 336 “TosessÈmÊ” ti = Na nÈsessÈmÊti (SÊ) 238 Tvampi = TvaÑ pana (Ka) 277

[ Tha ] ThinamiddhaÑ = ThÊnamiddhaÑ (SÊ, SyÈ) 184 Thirakathoti = ®hitakathoti (SyÈ, Ka) 72 Th|ÓaÑ = Th|naÑ (SyÈ) 156 TheravaÑsapadipÈnaÑ = TheravaÑsappadÊpÈnaÑ (SyÈ) TheravaÑsadÊpÈnaÑ (SÊ) 2

[ Da ] DaÓÉakÊraÒÒo = DaÓÉakiraÒÒo (SyÈ, Ka) 237 Datti nÈma = Ekadatti nÈma (Ka) 293 DantakaÔÔhaÑ vÈ = KaÔÔhaÑ vÈ vÈsiÑ vÈ (SyÈ) DantakaÔÔhavÈsiÑ vÈ (SÊ-®Ê Abhinava 1. 328 pÈÔhantaraÑ) 69



[ Da ] DamiÄakirÈtasavarÈdimilakkh|naÑ = DamiÄakirÈtayavanÈdi- milakkhÈnaÑ (SÊ) ...yavanÈdimilakkh|naÑ (SyÈ) 159 Dayanti = Upanayanti (SyÈ, Ka) 142 DaliddÈpi = DaÄiddÈpi (SÊ) Daliddepi (Ka) 270 DasabaladesitaÑ = Dasabalena desitaÑ (Ka) 5 DasÈdhikaÑ = DasuttaraÑ (SÊ) 297 DassituÑ = DakkhituÑ (SÊ) 129 DÈne = DÈni (SÊ, SyÈ) DÈnaÑ (Ka) 265 DiÔÔhaÑ nÈmaÑ = DaÔÔhabbaÑ nÈma (SÊ, SyÈ) 327 DiÔÔhiyova = DiÔÔhiyeva (Ka) 99 DiÔÔhisaÒjÈneneva = DiÔÔhisaÑvareneva (SÊ) DiÔÔhisaÒcÈreneva (SyÈ) 258 Dippati = Dibbati (Ka) 4 DibbasotÈdhigamÈya = DibbasotÈdhigamassa (SÊ, SyÈ) 278 DisvÈ “Bho = DisvÈ kiÑ bho (SÊ, SyÈ) 105 Dukkhav|pasamananti = Dukkhav|pasamoti (SyÈ) 111 Dutiyapadena = DutiyavÈdena (SÊ) 146 DemÊti = DesemÊti (SyÈ, Ka) 303 Desako = DesetÈ (SyÈ) 35 DesanÈvilÈsamayo ceva = DesanÈvilÈso ceva (SÊ, SyÈ) 66 DesethÈti = DethÈti (SÊ) DassethÈti (Ka) 50 Desento = Dassento (SyÈ) 319 Desopadese = DesÈpadese (SÊ, SyÈ) 155 DvattiÑsasakkadevarÈja = DvattiÑsadevarÈja (SÊ, SyÈ) 41 DvÈdasavassapattakÈle = DvÈdasavassamattakÈle (SÊ) DvÈdasamattavassapattakÈle (SyÈ) 84 DvÈrakavÈÔaÑ = KavÈÔaÑ (SÊ, SyÈ) 225 DvÈsÊti = DvÈsÊtiÑ (SÊ) 5

NÈnÈpÈÔhÈ 405


[ Dha ] Dhammavassena = Dhammassavanena (SyÈ) DhammadesanÈya (Ka) 216 Dhammaset|ti = Dhammahet|ti (SÊ) 324 DhÈtÈ = DhatÈ (SÊ, SyÈ, I) 31 DhÊtÈ sÈmÊti = DhÊtamhÊti (SyÈ) DhÊtÈmhÊti (Ka) 233 DhutavÈdo vÈ = DhutavÈdÊ vÈ (SÊ) Dhuta~gadharo vÈ (SyÈ) 172 Dhunanto viya = OpuÓanto viya (SÊ) Utthunanto (SyÈ) 239

[ Na ] Na kilamasi = Na kilamati (Ka) Na kilamatha (SÊ, SyÈ) 226 NakhapattatuÓÉÈdÊhi = NakhapakkhatuÓÉÈdÊhi (SÊ) NakhamukhatuÓÉÈdÊhi (Ka) 186 NaÔasamajjaÑ = NaÔasamajjÈ (SÊ) NaÔÈdisamajjaÑ (SyÈ) 81 NadÊkuÒjantipi = NadÊkujjantipi (SyÈ) 188 Na naÑ dakkhantÊti = Na taÑ dakkhintÊti (SÊ) 117 NayanadhanarajjaputtadÈra pariccÈganti = DhanaputtadÈrajÊvitapariccÈganti (SyÈ) 60 Na vÈyaÑ = NevÈyaÑ (SyÈ) 5 Na vipariÓamantÊti = Na vipariÓÈmentÊti (Ka) 151 NÈÔassa = NÈthassa (SÊ) 132 NÈtikÈlena = Na atidivÈkÈle (SÊ, Ka) 298 NÈnÈratanavicitta = Ratanavicitta (SÊ, SyÈ) 10 NikÈyoti = NikÈyÈti (SÊ) 23 Niketanamiva = Jalantamiva (SyÈ, Ka) 10 NighaÓÉurukkhÈdÊnaÑ = NÈmanighaÓÉurukkhÈdÊnaÑ (SÊ) 221 Niccato = NiccÈdito (SyÈ, Ka) 208 Niccharitehi = Viccharitehi (SyÈ, Ka) Viccutehi (Ka) 128 NiÔÔhite = ®hite (SyÈ, Ka) 292 NiddisitvÈ = UddisitvÈ (Ka) 320 Niddhamatha = Niddharatha (Ka) 74 Nipanne = Nisinne (Ka) 178 Nipannovassa = Nipanno cassa (SÊ) Nipanno panassa (SyÈ) 255



[ Na ] Nibaddho = Nibandho (SyÈ) Nibbuddho (Ka) 170 NibbattikaÑ = NibbattanikaÑ (Ka) 201 NimittaÑ = NimittasaÒÒaÑ (SÊ, SyÈ) NimittaÑ saÒÒaÑ (Ka) 62 NimÊlitamattesu = Nimmilitamattesu (SyÈ) 128 Nimmathanassa = Nimmaddanassa (Ka) 61 NiyatÈ = NiyattÈ (SÊ) 146 Niy|hÈdayo parip|retvÈ = Nayy|hÈdayopi p|retvÈ (SÊ) Niy|hÈdayo pana p|retvÈ (SyÈ) 253 NiyyÈtuÑ = NiyyÈnituÑ (Ka) 316 NÊvÈrÈ nÈma = NÊvÈro nÈma (SÊ) 293 NevaÑ’re = Nevare (SÊ) 237 NhÈnakoÔÔhaka = NahÈnakoÔÔhaka (SÊ) 8 NhÈpanaÑ = NahÈpanaÑ (SÊ) NahÈpanaÑ viya (SyÈ) NhÈpanaÑ viya nhÈpanaÑ (Ka) 84 NhÈpikÈ = NahÈpitÈ (SÊ) 143

[ Pa ] PakatinibbattiÔÔhÈnesuyeva = PakatinibbattaÔÔhÈneyeva (SyÈ) 102 PakkaÑ pakkaÑ = PakkapakkaÑ (SÊ) 179 PakÈsÈ = PakÈsitÈ (Ka) SuppakÈsÈ (AÑ-®Ôha 1. 9 piÔÔhe) 33 Pakkhando = Pakkhanto (SÊ, SyÈ) 39 PaccaÒjanaÑ = SaccaÒjanaÑ (SÊ-®Ê Abhinava 1. 377 piÔÔhe) 92 PaccayaparamparaÑ = PaccayaparamparÈyÈ (Ka) 115 Paccayoti hetuvevacanameva = Paccayo hetuvevacanameva (SyÈ) Paccayo het|ti vevacanameva (Ka) 146 PaccÈsÊsatÊti = PaccÈsiÑsasÊti (SÊ, SyÈ) 302 PacchÈ duggatapurisehipi = PacchÈnugatapurisehipi (Ka) 270 PajÈnaÑ = PajÈnanaÑ (bah|su) 100 PaÒcaparivaÔÔo = PaÒcaparivaÔÔe (SÊ, SyÈ) 139

NÈnÈpÈÔhÈ 407


[ Pa ] PaÒcamattÈ paÒcapamÈÓan”ti = PaÒcamattÈ pamÈÓÈti (SÊ-®Ê Abhinava 1. 183 piÔÔhe) 36 PaÒcasatabhikkhuparivuto = PaÒcasatabhikkhuparivÈro (Ka) 334 PaÒÒÈgatena = PaÒÒÈbalena (SyÈ) 108 PaÒÒÈsa~kalananicchayo = PaÒÒÈsa~khalananicchayo (SÊ) PaÒÒÈsakalavinicchayo (SyÈ) PaÒÒÈsa~gahavinicchayo (Ka) 2 PaÒhaÑ puÔÔho vissajjemÊti = PaÒhaÑ vissajjemÊti (SyÈ, Ka) 297 PaÒhapucchanaÑ = PaÒhÈpucchanaÑ (SyÈ, Ka) 91 PaÔapaÔÈyantÈ = TaÔataÔÈyantÈ (bah|su) 173 PaÔikkhipÈmÈti = PaÔikkhipissÈmÈti (Ka) 259 PaÔijÈnÈti = PaÔivijÈnÈti (SÊ) PajÈnÈti (SyÈ) 30 PaÔipannÈ ca maÑ = PaÔipattiyÈ maÑ (SyÈ, Ka) 297 PaÔipanno = MaggappaÔipanno (SyÈ, Ka) AddhÈnamaggappaÔipanno (Ka) 36 PaÔiparivattitvÈ = PaÔinivattitvÈ (Ka) 22 PaÔibÈhayamÈno = PaÔibÈhiyamÈno (SÊ, Ka) 40 PaÔibÈhituÑ = PaÔippharituÑ (SÊ, SyÈ) 191 PaÔibÈhiyyati = PaÔibÈhÊyati (SÊ, SyÈ) 4 PaÔimukhaÑ = ParimukhaÑ (Ka) 223 PaÔisaÑvedayamÈnÈnaÑ = PaÔisaÑvediyamÈnÈnaÑ (SÊ, Ka) 116 PaÔisanthÈraÑ = PaÔisaÓÔhÈraÑ (SyÈ) PaÔisandhÈraÑ (Ka) 81 PaÔisambhidÈmagga = PaÔisambhidÈ (SÊ, SyÈ) 17 PaÓipÈtenÈti = PÈÓipÈtenÈti (SyÈ, Ka) 206 PatikiÔÔho ca = PatikuÔÔho ca (Ka) PaÔikiÔÔho ca (SyÈ, Ka) 210 PattaparivÈritaÑ viya kesaraÑ = MigaparivÈrito viya kesaro (SyÈ) 41 PattiyÈyitabbako = Pati-ayitabbako (SÊ) PaÔiyÈyitabbako (SyÈ) 72 PatvÈ = PattÈ (Ka) 284 Panettha = Padesu (Ka) 290 Panesa = Pana (Ka) 298 Pannako = PaÓÓako (SÊ) 148



[ Pa ] ParasaÑharaÓaÑ = Parassa haraÓaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 70 ParigatÈ = PariggahitÈ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 137 piÔÔhe) 195 ParituÔÔhÈ bhattapuÔaÑ = ParibhuttabhattapuÔaÑ (SyÈ) TuÔÔhÈya bhattapuÔaÑ (Ka) 241 ParinibbÈnadhammo = NibbÈnadhammo (SyÈ) 279 ParimaddituÑ = MaddituÑ (SÊ, SyÈ) 223 ParimÈritindriyo = Paramadhitindriyo (SyÈ, Ka) 304 PariyattibbhÈjanatthato = PariyattibhÈjanatthato (SÊ, SyÈ) 19 PariyiÔÔhÈ = Pari-iÔÔhÈ (SÊ) 335 ParivÈreyyÈthÈ”ti = ParivÈressathÈti (SÊ) 134 ParisÈ ca mahÈti = ParisÈti (SÊ) 124 ParisÈvacarÈ = ParisÈ janÈ (Ka) 237 Par|ÄhamassudÈÔhikaÑ = Par|ÄhakesamassudÈÔhikaÑ (SyÈ) 234 PalaÄati = LaÄati (bah|su) 111 PavattaphalabhojanÈ = Pavattaphalabhojino (SÊ) 241 PavÈsagamanaÑ = Sa~gÈmagamanaÑ (Ka) 89 PavuÔÈti = SapuÔÈti (Ka) 148 PavecetukÈmo = SaÑvejetukÈmo (SÊ) 328 PasenadinÈ = PassenadinÈ (Ka) 219 PahatokÈsaÒca = GatokÈsaÑ (SÊ) HatokÈsaÑ (SyÈ) 192 PahÈya gato = PahÈya (Ka) 61 PÈkaÔajanapadaÑ = JanapadaÑ (SyÈ, Ka) 237 PÈcÊna-ambalaÔÔhikaÔÔhÈnaÑ = PÈcÊnaÑ ambalaÔÔhikaÔÔhÈnaÑ (SÊ, Ka) 120 PÈcÊnÈbhimukhÈ = PÈcÊnamukhÈ (SÊ) 231 PÈÔiyekkÈ = PÈÔi-ekkÈ (SÊ) PaÔi-ekÈ (SyÈ) 135 PÈÔiyekko = PÈÔiyeko (SyÈ) PÈÔekko (Ka) 323 PÈtarÈsabhattaÑ = PÈdavattaÑ (SÊ, SyÈ) PÈnavattaÑ (Ma-®Ôha 2. 55 piÔÔhe) 214 PÈtimokkhasaÑvarasÊlÈ = PÈtimokkhasÊlaÑ (SÊ) 295 PÈthikavaggoti = PÈÔikavaggoti (SÊ) PÈtiyavaggoti (SyÈ) 2

NÈnÈpÈÔhÈ 409


[ Pa ] PÈnÊyapÈnakÈdÊni = PÈnÊyanahÈnodakÈni (SÊ) 284 PÈsÈdikatthaÑ = PÈsÈdikÈni yattha (SyÈ) PÈsÈdikÈ’ttha (SÊ) 226 PÈhunakasakkÈro = PahenakasakkÈro (SÊ) PaheÓakasakkÈro (Ka) 149 PiÔÔhikaÓÔake = PiÔÔhikaÓÔakaÔÔhike (SyÈ, Ka) 188 Pilakkho = Milakkhu (SyÈ, Ka) 79 Pucchati = PucchÈ (SÊ) 325 PucchitÈ = Pucchittha (SÊ) 144 PuÔÔhena = PuÔÔhena Èha ca (Ka) 246 Puthu = Puth| (SyÈ) 59 PubbaÓÓÈdÊni vÈ = PubbaÓÓÈparaÓÓÈdÊni vÈ (SÊ, SyÈ) 241 PubbantÈparantakappike = Aparantakappike pubbantÈparanta- kappike ca (SyÈ, Ka) 112 PubbepÈhaÑ = PubbepahaÑ (SÊ) PubbevÈhaÑ (SyÈ) 288-289 PurakkhatvÈ = PurakkhitvÈ (Ka) 255 PurimapÈdeyeva = PurimapadesaÑyeva (SÊ, SyÈ) 169 PurimasavanaÑ = PurimavacanaÑ (Ka) 32 P|jaÑ kurumÈnÈ = P|jayamÈnÈ (Ka) 328 PuretuÑ sakkonti = Na p|retuÑ na sakkonti (SÊ) 297 P|vikÈ = BhattakÈrakÈ (SÊ, Ka) 143 PokkharasÈtÊti = PokkharasÈdÊti (SÊ) 217 Po~khÈnupo~khaÑ = PokhÈnupokhaÑ (SyÈ) 168 PotthaniyaÑ = PotthanÊyaÑ (SyÈ) PotthanikaÑ (Ka) 124 PosÊni, vaÉÉhÊnÊti attho = Pussanti vaÉÉhantÊti attho (SÊ) Posinti vaÉÉhantÊti attho (SyÈ) 196

[ Pha ] PharusavacanasamudÈcÈre = PharusavacanasamudÈcÈrena (SyÈ, Ka) 228 Phusati = Pharati (SyÈ) 194



[ Ba ] BaddhaÑ puÔakaÑ = Bandhap|ÔakaÑ (SyÈ) 235 BandhakaraÓaÑ = ThaddhakaraÓaÑ (SÊ) 91 BalÈkÈ = BakÈ (Ka) 86 BahuÑ dhanaÑ = BahudhanaÑ (SyÈ) Pah|taÑ dhanaÑ (Ka) 269 Bahuvacananiddeso = Puthuvacananiddeso (SÊ, SyÈ) 93 Bah|pakÈrattÈ = BahukÈrattÈ (SÊ) 281 BÈlÈtapasamphassena = BÈlÈtapadassanena (SÊ) 256 BÈle ca paÓÉite ca = BÈlo ca paÓÉito ca (SyÈ, Ka) 148 BÈvarissa = BÈvariyassa (SÊ, Ka) 141 BimbohanaÑ = BibbohanaÑ (SyÈ) 10 BÊjaniÑ = VÊjaniÑ (SÊ, SyÈ, I) 12 BuddhappamukhaÑ bhikkhusaÑghaÑ = Buddhapamukhassa bhikkhusaÑghassa (Ka) 123 BubbuÄakehi = PupphuÄakehi (Ka) 195 Byagghapathanti = Byagghapajjanti (SÊ) 234 Brahmaloko = BrahmÈ (SÊ, SyÈ) 333 BrahmavacchasÊti = BrahmavaÉÉhÊti (SÊ) 251 BrÈhmaÓova = BrÈhmaÓÈva (SyÈ) 38

[ Bha ] Bhagavato = BhagavatÈ (SÊ, SyÈ) 258 BhaÒjitvÈ = BhajitvÈ (SyÈ) 62 BhattakÈrakÈ = S|pikÈ (SÊ) 143 BhattakiccapariyosÈne = BhattakiccakÈle (SÊ, SyÈ) 283 Bhaddamuttakanti = Bhaddamuddhakanti (SyÈ) 79 BhadraÑ = BhaddaÑ (SÊ) 237 BhassÈti = RabhasÈti (SÊ, SyÈ) 228 BhÈvÈnukkamo = VibhÈvanÈnukkamo (SyÈ) BhavÈnukkamo (Ka) 158 BhikkhÈpaÔiggahaÓÈdivasena = BhikkhÈgahaÓÈdivasena (Ka) 177 BhinditvÈ = ChinditvÈ (SyÈ) ChinditvÈva (Ka) 330

NÈnÈpÈÔhÈ 411


[ Bha ] BhukkÈraÑ = BhuÑkÈraÑ (SÊ) 317 Bhutto = BhuÒjanto (Ka) 283 BhummajÈlaÑ = Bh|micÈlaÑ (SÊ) BhummapÈsaÑ (SyÈ) 231 Bh|talakkhaÓanti = Bh|takÈraÓÈ (Ka) 316 BhoganÈsanabhayÈ = BhoganÈsanabhayena (SyÈ, Ka) 261 Bhoto ca Gotamassa = Bho Gotama (Ka) 225

[ Ma ] Majjhanhike = Majjhantike (SÊ, SyÈ) 284 MaÒjiÔÔhikÈya = MaÒjeÔÔhikÈya (SÊ) 82 MadahatthÊ = MattahatthÊ (SÊ, SyÈ) 186 MantÈÓiputto = MantÈniputto (SÊ) MantÈnÊputto (SyÈ, Ka) 172 MahaÒca = Mahacca (sabbattha) 135 MahatÈ = MahatiyÈ (Ka) 216 MahantabhÈvadÊpanatthaÑ = GuÓamahantabhÈvadÊpanatthaÑ (SyÈ) 253 MahÈbhÈrÈti = DubbharÈti (SyÈ) MahÈgajÈ (®ÊkÈ) 185 MahÈsÊhanÈdaÑ = BuddhasÊhanÈdaÑ (SÊ) 295 MahiÑsÊ = MahisÊ (SÊ, SyÈ) 73 MÈÓavÈpi = MÈÓavakÈti (SyÈ, Ka) 224 MÈtuÔÔhÈne = MÈtiÔÔhÈne (SÊ) MÈtikaÔÔhÈne (SyÈ) 232 MÈnusakÈ = MÈnusikÈ (Ka) 111 MÈnusakesu = MÈnussakesu (Ka) 175 MÈlÈgandhadh|mavatthÈdÊhi = MÈlÈgandhadh|pavatthÈdÊhi (SÊ, SyÈ) 178 MittÈnamaddubbho = MittÈnamadrubbho (SyÈ, Ka) 154 MiyamÈno = MiyyamÈno (SÊ) NiyyamÈno (SyÈ) 258 Muccanti = MuÒcanti (SyÈ) 168 MuccitukÈmÈ = MuÒcitukÈmÈ (SyÈ) 169 MucciÑsu = MuÒciÑsu (SyÈ, Ka) 138 MuÒcÈpetvÈ = PamuÒcÈpetvÈ (SyÈ, Ka) 138 MuÒje = MuÒjato (Ka) 97



[ Ma ] ...muÓÉakaraÓaÑ = ...muÓÉakakaraÓaÑ (SyÈ)...muÓÉikakaraÓaÑ (Ka) 265 MuÓÉiyoti = MaÓÉiyoti (SÊ, SyÈ) 285 MuttaharÊtakaÑ = GomuttaharÊÔakaÑ (SyÈ, Ka) 184 M|laghaccaÑ = M|lacchaÑ (SyÈ) M|lacchejjaÑ (Ka) 125 MocessÈmÈti = MocemÈti (SÊ) MuÒcissÈmÈti (Ka) 324 ModÈ modamÈnÈ = MudamodamÈnÈ (SÊ) 265 ...morasame = ...morasadise (Ka) 229

[ Ya ] YaÒÒavÈÔaÑ = YaÒÒÈvÈÔaÑ (sabbattha) 275 YathÈkathaÒca = YathÈ kathaÒci (SÊ) 254 YathÈnÈmavaseneva = YathÈrucivaseneva (SyÈ) 269 YathÈssa = YathÈ (Ka) 193 YamakayamakÈ viya = PurimayamakÈ viya (Ka) 57 YÈvade = YÈvadeva (SÊ, SyÈ) 3 YuttaÑ nu kho etaÑ vattunti attho = EtaÑ vacanÈya etaÑ vattuÑ yuttanti attho (SÊ) EtaÑ vacanÈya vattuÑ yuttanti attho (SyÈ) YuttaÑ nu kho vacanÈya, etaÑ vattuÑ yuttanti attho (?) 285 Yena kenaci = Yena tena (SÊ) 266 YenicchakaÑ = YathicchakaÑ (SyÈ) YadicchakaÑ (Ka) 185 Ye vo = Ye te (Ka) (SÊ-®Ê-Abhinava 1. 410 piÔÔhe.) 101 Yo anena Khandhake = Yo kho Khandhake (SÊ) 298

[ Ra ] Rajo = Dh|marajo (SyÈ) 129 Rajopatho = RajÈpatho (SÊ, SyÈ) 162 Rajja-anusÈsanasÈlÈ = RajjaÑ anusÈsanasÈlÈ (SÊ, SyÈ) 228 RattÈ = RatÈ (SyÈ) 100 RathÈ pattÊti = Ratho raÔÔhanti (SÊ) 264 RÈjaggamahesiyÈ = RÈjamahesiyÈ (SÊ, SyÈ) 249

NÈnÈpÈÔhÈ 413


[ Ra ] RÈjalÊÄÈya = RÈjalÊÄhÈya (SÊ) 219 RÈsikataÑ = RÈsirÈsikataÑ (SÊ) 244 Ruci = Ruciyo (bah|su) 310 R|pÈ ca = R|paÒca (SÊ) 175

[ La ] LaggÈma = AlaggÈ (SÊ, SyÈ) 239 LabhatÊ”ti = LabhissatÊti (SyÈ) 268 Labhi = Upeti (SyÈ) Labhati (Ka) 212 Li~gavipariyÈso = Li~gavipariyÈyo (Ka) 135 LicchavirÈjÈ = Licchavi (SÊ) 280 Leyyampi = Lehampi (SyÈ) 82 LobhasahagatÈ = RÈgasahagatÈ (SÊ, Ka) 54 LomasÈya = LomasÈya bÈhÈya (SÊ) 288

[ Va ] VacattaÑ = VacatthaÑ (SÊ) VapatthaÑ (SyÈ) 79 Vacanabyattayo = Vacanabyattayogo (SyÈ, Ka) 129 VacanasampaÔiggahe = VacanapaÔiggahe (SyÈ) 27 VaÓamattacoÄakÈni = VaÓapaÔÔacoÄakÈni (SÊ) VaÓapaÔacoÄakÈni (SyÈ) 178 VatacariyÈdi = VattacariyÈdi (SyÈ) 252 ... Vatassa’ssan”tipi = “VatassÈyan”tipi (bah|su, SÊ-®Ê Abhinava 2. 54 piÔÔhe) 152 VanapabbhÈraÑ = NavaÑ navaÑ (SÊ) 186 VandanaÑ nÈma = VanditaÑ nÈma (SÊ) 257 Vavassaggatthe = VacasÈyatthe (Ka) 211 VasanavanaÑ = VasantavanaÑ (SÊ) VasanaÔÔhÈnaÑ vanaÑ (Ka) 122 VasantÈni = VasantÈ (SÊ) 6 Vasali = VasalÊ (SÊ) 231



[ Va ] VasasÊ”ti = VasÊti (SÊ, Ka) 214 Vasisatehi = VasÊsatehi (SÊ, SyÈ) 1 VÈ = VÈ samÈpajjanto (SÊ, SyÈ) 309 VÈdasaÑghaÔÔe = VÈdasaÑghÈÔe (SÊ, SyÈ) 236 ...vÈdÊnaÑ vÈdaÑ = VÈdÈnaÑ vÈdaÑ (SÊ) VÈdÈnuvÈdaÑ (SyÈ) 297 VÈlukapuÒjaÑ = VÈlikapuÒjaÑ (SÊ) 49 VÈseÔÔha = VÈseÔÔhÈ (SÊ, SyÈ) 220 Vijambhita = Pavijambhita (SÊ, SyÈ) 50 VijahatÊti = JahatÊti (SÊ) PajahatÊti (SyÈ) 189 VijitÈvÊ nÈma = Viditaviseso nÈma (SÊ) JÊvitaviseso nÈma (SyÈ) 212 VijjÈcaraÓasampadaÑ = VijjÈcaraÓaÑ (SÊ, SyÈ) 239 VidhunantÈ = VitudantÈ (SyÈ) 186 VinassamÈnassa = Matassa (SyÈ, Ka) 91 VinicchinituÑ = VinicchetuÑ (SÊ) VinicchituÑ (SyÈ) 245 ViparivattamÈnÈ = ParivattamÈnÈ (SÊ, SyÈ) 236 VipassanÈpaÒÒÈya = VipassanÈdipaÒÒÈya (SÊ, SyÈ) 261 VipassanÈÒÈÓasseva = VipassanÈviÒÒÈÓasseva (SÊ-®Ê Abhinava 2. 146 piÔÔhe) 198 VippalambheyyÈsi = Vippalambhayasi (SÊ) 137 Vimocetu = Mocetu (Ka) 327 ViyÈkarissaÑ = ByÈkarissaÑ (SÊ, SyÈ) 141 VirajjitvÈ = NivattetvÈ (Ka) 312 VirÈjetvÈ = VirajjitvÈ (SyÈ) 62

[ Sa ] SaÑgharitan”ti = Sa~kharitanti (Ka) 264 SaÑgharitvÈ = Sa~kharitvÈ (Ka) 264 SaÑvaraÓanti saÑvaraÓaÑ nÈma = SaÑvadananti saÑvadanaÑ nÈma (SÊ, SyÈ) 90 SaÑvijjanti = SantÈsaÑ vijjanti (SÊ) 328

NÈnÈpÈÔhÈ 415


[ Sa ] SaÑvisajetÈ = SaÑvibhajitÈ (SyÈ) SaÑvibhajetÈ (Ka) 103 SaÑsÈdessantÊ”ti = SaÑsÈressantÊti (Ka) SaÑsÊdessantÊti (SyÈ) 49 SaÑsÊdo = SaÑsÈdo (SÊ) SaÑsÈro (SyÈ) 113 SaÑsumÈrapatitena = SuÑsumÈrapatitena (SÊ) 260 SaÑharitvÈ = SaÑgharitvÈ (SÊ) 269 SakÈraÓena = SahakÈraÓena (Ka) 259 Sakkhissati = Sakkhi (SÊ) Asakkhi (SyÈ) 49 SakyÈ = SakkÈ (Ka) 234 Sa~kalanasaÔuppÈdanÈdivasena = Sa~kalanasaduppÈdanÈdivasena (Ka) 90 Sa~khapalitakuÔÔhaÑ = Sa~khaphalitakuÔÔhaÑ (SyÈ, Ka) 243 SajitÈ = SajjitÈ (SyÈ) 103 Sajotibh|tanti = SaÑjotibh|tanti (SyÈ) 236 SajjanakÈle = MajjanakÈle (Ka) 185 SajjhÈyapariyosÈnepi = SajjhÈyanapariyosÈnepi (Ka) 120 SaÒjhabbharitaÑ = SaÑbharitaÑ (SÊ) SaÒjabbharitaÑ (SyÈ) 311 SaÓikaÑ = ¢sakaÑ (SÊ) 225 SaÓhasukhumaÑ atthantaraÑ = Sukhuma-atthantaraÑ (SÊ-Ka) 108 SatagghanikÈni = SatasahassagghanikÈni (SÊ) 136 Satasahassassa ka~khÈ = Satasahassasa~khyÈ (Ka) 328 SattapaÓÓiguhÈdvÈre = SattapaÓÓiguhadvÈre (SÊ) SattapaÓÓaguhÈdvÈre (SyÈ) 9 Sattame vÈre pabbajito = SattavÈre pabbajitvÈ (Ka) 312 SattaratanÈnaÑ p|retvÈ = Sattaratanap|rÈ katvÈ (SÊ, SyÈ) 253 SattavÊsÈdhikÈni = VÊsÈdhikÈni (SÊ, Ka) 13 SaddasuÓanaÑ = SaddaÑ suÓÈti (SyÈ, Ka) 279 Saddahissati = Na saddahissati (SÊ) 324 SaddhÈya = SaddhÈ (SyÈ) 248 SantakÈ hi kÈkaÓikÈpi = SantakakÈkaÓikÈpi (SÊ) 272 Santi = Santi kho (SÊ) 313



[ Sa ] SantikakÊÄanaÑ = SantikakÊÄÈkÊÄanaÑ (SÊ) 82 SandacchÈyaÑ = SantacchÈyaÑ (Ka) 188 SandetuÒca = SannetuÒca (SÊ, SyÈ) 195 Sandentassa = Sannentassa (SÊ, SyÈ) 195 SandhÈgÈrasÈlÈyaÑ = SanthÈgÈrasÈlÈyaÑ (SÊ, SyÈ, I) 7 SandhÈnaÑ = SandhÈnassa (SyÈ) 73 SannahitaÑ = SannihitaÑ (SÊ) Sannayhati taÑ (SyÈ) 237 SanniddhavilambitÈdi = SandiÔÔhavilambitÈdi (Ka) SandindhavilambitÈdi (DÊ-®Ê 1. 315 piÔÔhe) 252 Sannidhi = Gandhasannidhi (bah|su) 80 SabbapaÔhamaÑ = PaÔhamataraÑ (Ka) 136 SabbavÈriphuÔoti = SabbavÈriphuÔÔhoti (SÊ, SyÈ) 151 SabbasattasatikayÈgaÑ = SattasattasatikaÑ yÈgaÑ (Ka) 263 SabhÈvo = SabbhÈvo (Ka) 223 SamagghataraÑ = MahagghataraÑ (SÊ) 77 SamaÓamuÓÉikaputtasuttantavasena = MeÓÉiyaputtasuttantavasena (SÊ) 163 SamaÓamuÓÉikÈputto = SamaÓamaÓÉikÈputto (SÊ) 32 SamaÓehi brÈhmaÓehi = SamaÓehi vÈ brÈhmaÓehi vÈ (SyÈ, Ka) 273 SamannÈgato = Sampanno (SÊ, SyÈ) 164 SamapassaddhakÈyacitto = SamassatthakÈyacitto (SÊ) PassaddhakÈyacitto (SyÈ) 258 SamiÒjite = SammiÒjite (SÊ, SyÈ) 176 SamiÒjesi = SamiÒjati (Ka) 176 Samihitanti = SamÊhitanti (SÊ, SyÈ) 244 SamÊpanivÈsanaÔÔhÈnaparidÊpanaÑ = SamÊpe nivÈsanaÔÔhÈna paridÊpanaÑ (SÊ, Ka) 122 SamucchedanalakkhaÓaÑ = SamucchedalakkhaÓaÑ (Ka) 64 SamuÔÔhÈnalakkhaÓaÑ = SamuÔÔhÈpanalakkhaÓaÑ (Ka) 63 Samupaby|ÄhaÑ = Samupabb|ÄhaÑ (SÊ) 244 SampajaÒÒameva = SampajaÒÒasseva (SÊ, SyÈ) 165 Sampatti = KhaÓasampatti (SÊ, SyÈ) SÊ-®Ê Abhinava 1. 208 piÔÔhe. 47

NÈnÈpÈÔhÈ 417


[ Sa ] SampattimahantatÈya = SampattiyÈ mahantatÈya (Ka) 104 SambukÈ ca = KasambukÈ ca (SyÈ) 202 SammuÔÔhaÑ = PammuÔÔhaÑ (SÊ, SyÈ) 30 Sammuti = Sammati (SyÈ) 6 SammutikÈraÓaÑ = ...kÈraÓÈ (Ka) 316 SaraÓagamanaÑ viya = SaraÓagamane viya (SÊ, Ka) 207 SaraÓatthato = Padatthato (SÊ, SyÈ) 205 SarÊrasampattiÑ = SarÊranipphattiÑ (SÊ, SyÈ) 290 SallavatÊ = SalalavatÊ (SÊ) SalaÄavatÊ (Ka) 156 Sasampayuttesu = Sampayuttesu (SyÈ, Ka) 175 Sassar|pakÈni = Sassad|sikÈni (SÊ) Sassad|sakÈni (SyÈ) 329 SahajÈtapaccayo = SahajÈtÈdipaccayÈ (SyÈ, Ka) 175 Sahassasseva = Sahasseva (SyÈ) 45 SÈkuÓikÈ = SÈkuntikÈ (SÊ) 147 SÈtirekÈni = AtirekÈni (SÊ, SyÈ, I) 213 SÈtthaÑ = SÈtthakaÑ (SyÈ) 166 SÈdhukÈradÈnaÑ = SÈdhukÈrassa dÈnaÑ (SyÈ) 11 SÈmino puttÈ = SÈmino (SyÈ) 230 SÈvatthiÑ = SÈvatthiyaÑ (SyÈ) 301 Si~gÈlarutavijjÈtipi = SigÈlarutavijjÈtipi (SÊ) 88 SittasammaÔÔhaÑ = SusiÔÔhasammaÔÔhaÑ (SyÈ) SusammaÔÔhaÑ (Ka) 128 Sinis|roti = KÈsinÊpuroti (SÊ) Sinipuroti (SyÈ) 230 Sire = SarÊre (SyÈ, Ka) 91 SÊtalabhesajjaÒjanaÑ = BhÈvanÊyasÊtalabhesajjaÒjanaÑ (SÊ) 92 SÊtÈ vÈridhÈrÈ taÑ = SÊtaÑ dhÈraÑ uggantvÈ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 139 piÔÔhe) 195 SÊlehi’la~kato = SÊlehala~kato (SÊ) 55 SÊhaseyyakappanakÈlo = SÊhaseyyaÑ kappanakÈlo (SÊ) SÊhaseyyÈkappanakÈlo (SyÈ) 8 SÊho = SÊhopi (SyÈ) SÊho ca (Ka) 277



[ Sa ] SukatadukkaÔÈnaÑ = SukatadukkatÈnaÑ (SÊ) 149 SukatadukkaÔÈnanti = SukaÔadukkaÔÈnanti (SÊ) 149 Suciratena = Sucikarena (SyÈ) Sucirakena (Ka) 142 SuÒÒatÈpakÈsanavibhÈvanatthaÑ = SuÒÒatÈpakÈsanatthaÑ (SÊ) SuÒÒatÈpakÈsanabhÈvatthaÑ (SyÈ) 95 SuÔÔhu dÈsÈdibhÈvaÑ = SuddadÈsÈdibhÈvaÑ (SÊ, SyÈ) 247 Suttanti = SuttaÑ suttanti (SÊ, SyÈ) 18 SulabhabhikkhaÑ = SulabhapiÓÉapÈtaÑ (SÊ) 40 SuviditÈ = SuvijjÈnÈ (SyÈ) SuvijÈnanÈ (Ka) 105 S|dati cetaÑ = S|dati ca (SÊ) S|dati atthe (SyÈ) 18 S|paÔÔhapitaÑ = S|paÔÔhitaÑ (SÊ) SupaÔÔhitaÑ (SyÈ) 171 S|paÔÔhitÈ = SupatiÔÔhitÈ (SyÈ) SupaÔÔhitÈ (Ka) 282 SekkhÈ = SekhÈ (SÊ, SyÈ) 201 SetattharaÓo = SetapaccattharaÓo (SyÈ) 83 Seniyo = SeÓiyo (SÊ) 136 SeyyathidaÑ = SeyyathÊdaÑ (SÊ, SyÈ, I) 46 Sesamettha = SesaÑ sabbattha (SÊ) 286 SotukÈmataÑ = SotukÈmyataÑ (SÊ, SyÈ) 28 SobhanakaraÑ = SobhanagharakaÑ (SÊ) SobhanagarakaÑ (SyÈ) 82 SobhanÈ = SobhaÓÈ (SyÈ, Ka) 42 SvÈgatavÈdÊti = SÈgatavÈdÊti (SÊ) 256

[ Ha ] Hatthiniko = HatthinÊ (SÊ) 230 HatthimeÓÉÈdayo = HatthibandhÈdayo (SÊ, SyÈ) 142 Hadaya~gamÈ = HadayasukhÈ (SyÈ) 72 HaliddirÈgo viya = HaliddarÈgo viya (SyÈ) 72 Haliddi si~giveraÑ = HaliddaÑ sa~gaveraÑ (SyÈ) 79 Hasitamatta = Sitamatta (SÊ, SyÈ) 229 HÈrito mahÈbrahmÈ = MahÈbrahmÈ (Ka) 41


GÈthÈs|ci

PaÔhamapÈdÈ PiÔÔha~kÈ

[ A-Œ ] AÒjanÈnaÑ khayaÑ ditvÈ 317 AÒÒaÑ uppajjate cittaÑ 173 AtthappakÈsanatthaÑ 1 AtthÈnaÑ s|canato 18 Anatthajanano kodho 52 Anatthajanano lobho 54 AnekajÈtisaÑsÈraÑ 16 ApanetvÈna tatohaÑ 2 Appakenapi medhÈvÊ 265 Appamatto ayaÑ gandho 56 AhaÒca bhariyÈ ca manussaloke 160 Œdimhi sÊlaÑ dasseyya 159

[ I ] Icceva kato tasmÈ 2 Iti pana sabbaÑ yasmÈ 2 Iti me pasannamatino 1 Idheva tiÔÔhamÈnassa 156

[ E ] EtaÑ kho saraÓaÑ khemaÑ 208 EvaÑ yassÈnubhÈvena 121

[ Ka ] KatÈvakÈsÈ pucchantu bhonto 141


[ Ka ] KaruÓÈsÊtalahadayaÑ 1 KiÑ te vataÑ kiÑ pana brahmacariyaÑ 160 KikÊva aÓÉaÑ camarÊva vÈladhiÑ 56 Kuddho atthaÑ na jÈnÈti 52 Kena pÈÓi kÈmadado 160 KoÓÉaÒÒa paÒhÈni viyÈkarohi 141 Ko me vandati pÈdÈni 203

[ Ga ] GantvÈna so satta padÈni Gotamo 61 GahakÈraka diÔÔhosi 16

[ Ca ] CatuttiÑseva suttantÈ 23 CatudhÈ vibhaje bhoge 207 CandanaÑ tagaraÑ vÈpi 56 CÈtuddiso appaÔigho ca hoti 186 CirappavÈsiÑ purisaÑ 119 CoditÈ devad|tehi 36

[ ®ha ] ®hapetvÈ caturopete 24



[ Ta ] TaÑ taÑ atthamapekkhitvÈ 34 TaÑ me vataÑ taÑ pana brahmacariyaÑ 160 Taggha te ahamakkhissaÑ 142 TasmÈ akalyÈÓajanaÑ 150 TicÊvaraÒca patto ca 184 Te tÈdise p|jayato 254 Tena pÈÓi kÈmadado 161 TesaÑ sampannasÊlÈnaÑ 56

[ Da ] DiÔÔhe dhamme ca yo attho 32 DiyaÉÉhasatasuttantÈ 24 DÊghassa dÊghasutta 1 DukkhaÑ dukkhasamuppÈdaÑ 208 Duve puthujjanÈ vuttÈ 58 Duve saccÈni akkhÈsi 316 DesanÈsÈsanakathÈ 19, 21 DvÈsÊti Buddhato gaÓhiÑ 5, 25

[ Dha ] Dhammoti kittayantassa 54

[ Na ] Na pupphagandho paÔivÈtameti 56 Nava suttasahassÈni 24 Na harÈmi na bhaÒjÈmi 39 Na hi dhammo adhammo ca 92

[ Pa ] ParavajjÈnupassissa 200 PariyattibhedaÑsampattiÑ 19, 21, 23


[ Pa ] PiÔakaÑ piÔakatthavid| 19 Puccha maÑ sabhiya paÒhaÑ 141 Puccha vÈsava maÑ paÒhaÑ 141 Puth|naÑ jananÈdÊhi 59

[ Ba ] BÈvarissa ca tuyhaÑ vÈ 141 Buddhoti kittayantassa 54 Buddhopi BuddhabhÈvaÑ 1 Buddhopi Buddhassa bhaÓeyya vaÓÓaÑ 257 BrahmajÈlassa tassÊdha 121

[ Bha ] BhagavÈti vacanaÑ seÔÔhaÑ 34 Bhaye kodhe pasaÑsÈyaÑ 203 Bhava~gÈvajjanaÒceva 174 BhÈgyavÈ bhaggavÈ yutto 34 BhÊruÑ pasaÑsanti na hi tattha s|raÑ 136

[ Ma ] Majjhe visuddhimaggo 2 MayaÒca bhariyÈ nÈtikkamÈma 161 MuhuttajÈtova gavampatÊ yathÈ 61

[ Ya ] YaÑ ettha vuÉÉhimanto 18, 19 Yattha ca dinnamahapphalamÈhu 205 Yatheva lokamhi Vipassi- Èdayo 60

GÈthÈs|ci 421


[ Ya ] Ye keci BuddhaÑ saraÓaÑ gatÈ se 208 Yo ca BuddhaÒca dhammaÒca 208

[ Ra-La-Va ] RÈgavirÈgamanejamasokaÑ 205 Luddho atthaÑ na jÈnÈti 54 VinÈsayati assaddhaÑ 32 VividhavisesanayattÈ 17

[ Sa ] SaÑkhittenapi deseti 155 SaÑghoti kittayantassa 54 Sa~ketavacanaÑ saccaÑ 316 SaccÈni paccayÈkÈ 2 Satehi paÒcahi katÈ 26 Satta suttasahassÈni 24


[ Sa ] SabbÈ ca abhiÒÒÈyo 2 SamayaÑ avilomento 2 SamavÈye khaÓe kÈle 32 SÈdhu dhammaruci rÈjÈ 154 SithilaÑ dhanitaÒca dÊgharassaÑ 159 SÊtaÑ uÓhaÑ paÔihanti 271 SÊlaÑ yogissa’la~kÈro 55 SÊlakathÈ dhutadhammÈ 2 SÊle patiÔÔhÈya naro sapaÒÒo 56 SÊhaÄadÊpaÑ pana È 1 Sugatassa orasÈnaÑ 1 SubhÈsitaÑ sulapitaÑ 119 So ahaÑ vicarissÈmi 207

[ Ha ] HitvÈ punappunÈgata 2 HÊnena brahmacariyena 161

Documents

btmar.orgbtmar.org/files/cspitaka/Atthakatha/07DiA01.pdfTHE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS ____ VOWELS t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | { e Mo o CONSONANTS WITH VOWEL