ب ئ ا ع2014

(1)

ب ئ ا ع2014

(2)

ب ئ ا ع2014

(3)

ر ئب (0334-4773754)

ائ

(0333-2547781) ا ا

ي ئ (0331-3481529)

باڻ ئز ا(0333-2522967)

ئئ ڊزائئن

ٽ ز ۽ آئو ر ا

رو30:

:ئرانڊ ر ا (NSF)

ر ا

com.@gmail2014nsfsindh

ر 2 ا

اردو 

ش : ا     4 ) ( رو 

ى    ا   7 ) ( ھ 

 ا ر  و    رك  ( ل    9 )ڈا

ہ   ر     د  ن (     12 )ق 

ى   )  ( 15

      ں            16 ) (ن 

     ' ' اس  ن ( ں     ا 19 )و

ن ان  ر ( ن اور  رك    20 )و

دات د ( رے   ( 22

ف    م  ر (      ( 25

ي

اپ ب بئن ئ ئن 26 )د (ا

ي ئ ئن ۾ ا ب (ئ 28 )ڊا ا

ئ د آ؟ ئز ( آ 30 )ا

ي ي، ز ئ! ( ڳ ا 33 ) ا

ا اڻ: / ا(ئ ۽ ئز 35 )ا

ي روڳ ئ ب ا ڙ ئ! ( ۾ وڌ 37 )ام

ت و ئ 39 )رام اوڏ...!! ( ۽ ا

ئس ي را ئ ب ا ئر( ۾ ( 41

ي ئ ي(ب ا 42 )ئ

ئب” ي( “ و 43 )ئ

English Section Pakistan: Liberalism and extremism- a society divided? 1 Dr. Ayesha Siddiqa

All Fronts Strategy to Fight Extremism 3 Dr. Taimur Rehman

ار

رآبئد ع2014ئ

ئن ا ا ا

1

ب ئ ا ع2014

(4)

ر ا

و، و ن ۽ وڏ ئ !ا م!! ئ خ

ئن ئل ۽ ا ا ئداب، ، ب ئب ۾ ئڙي بئب ن، اوڙي ئ ا آ ئ واري ب ان ن ا آ ائ ئن ئن ئ. دا ي دڙي ۽ دڙي ھ دڙي، آ ئ ر دڙي، ت نب ا آ ا ب ڏ .

زا بئ ئڻ ۽ ئن د ، ئ ئدر ، ا ئ اب ي، ا ، ئ ئن ا ڳئ ئ ڳئ ا ئر ڊوز ڏ ب ب ن ڳآ ا ئ ۽ ئن س ۽ و ۽ د ڀ ي ر ڳ ن ئڪ ا رت

ئ . ا ئڪ ، ا رت ئن ب ڳ ئ وا ئ رت در ن د ب ا آ از ۾ ا ب ا

ئ، ي بئد ئ ۽ ب ا، ئ و ئن آبئد ئ ي 19ار ئ ذ ئ ڏ و ن آو آ وع و ڳ ن آب وا ئن . ا اج ا ئ ئ ا ي ئن ڊ ب روس ا

ل ا “د ا ئ ۽ ب ذر ) Divide and Rule(” ور ئ وارئن ئڪ، ا ۽ ئن ا يڻ ي ئ ب ا و ئ ۾ ا ن، ن و ن ئ ي رڪ ا آواز ي ئ ڏ و ڏڙ و ري ب ي ئ ر ۽ ا ئ ئ ۾ رت و ۽ ذر ر

ئ“ ا و ڳ” د . ڳ ئن ب ا ، ا ح اڄ ن ” ئڻ “ي ئڙون ا ن ئد ي ۽ ب ئ ب ا ، ا و

ئ ر ئ ر ۽ ، دا ئ ا، ڙ اد ون ب ائ ، ئ ازو ، ان ا ن آ ط و ب و ۽ ري ڏ ا. ئ ئئ ئر ئن ا ئن ر بئزار، ر و .

دي ۽ ڳ ڳ وا ، وا ئر“و ن ن ڏو” ئڪ ن ڳ ئ ئ ئن ئ( ئن ” ر “ ) ر ي ڳ واري آ ئر ي ، ن آ ا و. ي ر ئ ر و ڙ 14 ا اڻ ڏ ئل ئ ڊ 12545 ئ ر ر

ر . آ ئن ا ن واري وا ئئ ا ، ئڻئ و آ رٽ ۾ ا ب ئ آ8191 ر ئ ر ئر“ . و ” ئڪ ر و ئل آ ر ، ا رٽ آ ئ ئ ر ب ي ئب ئ

ئڻ . ار آ درڙي ئ وردي وارا ، ا آ ئ ا ئ اد ئ ا ئ و ام......... ب ه ا ، ري ۾ اڻ ي اڳ ئب ل“ئران ب ؟” ئ ي رو ڏ ب . وزن

ئ ر ، ” ئڻ “ئ و ا ئ آ ا ۽ و ي“۾ ا ئ ” ا ي ڳ ۾ ا ئن ڏ ر وز ئد ا ب ا و ر ا . ا

ئ آ ط ر ب بئن ئ ر ف ا ي آ ي وع ئرڻ ن ب ا ڏ ف ئ ، . ، ئ آ ئڻ وارا ئ ئ ڙا ڙا ڻ ۾ ئ و اڳ ئ ئن ڏ بئ ۽ م

ئب ئن ئدي ۾ وا وارث آ ا ئڻ ئن ئ ئئ “و ا ب ئن ” ئا ڳ ۾ ا ئم ....... ڏ ئن وا ، ان ئل آ ئڳ ن ي ڀ ئئ ڳ ئ ئ واري ح ي

را ب دڙي ڳ ئد ئم س ا ب و و ۾ ئ ئن ڻ ر آ ي ئب بئرا ائ ع آ ڳ ر و ئ ئ در ئ ئ ئ، ئئ . ئل ئ ب ، ب ، ب و ر ئزو ا

ائڳ، ب ا ا ۽ زوري ئڻ ا و ي م ڻ، ئ ش ئن ب ، ئ“ئ آ ن ” رث ن ئ ي ر در ئ اڻ ي ر ئن وڌ بئن ئ ئن ڙ وا ن دل ڏار ڻ ن ي رن ۽ ن، ائ

ئ. آ ن ئ ، ث آ ن ئ ئن در ب ي ان ب ال آ ئن ئن ا ن ئن ن ؟؟ ا دار ر آ و ئ ئر در ئ ا ئ وا ڙ

ئرڻ ردي ڏ ئن ا ئ ئ ئئ ۾ ئريھ ؟ ر ئ آ ا واري وا و ي ا و ئ ئ در ئ آ ئ ر ئن ن و ا ئدي ي ...... ڙ ي و ئ ئن ؟ ن

ئن ب ن ب ن، ئ و ي ؟؟ ي و ئ ھ ئ ، آ ئدي ئ ، ا ئ ئ ا ي ش ئ ي ري ئ در ئدي ب ارو” “ ، ي ڳئ ڳ

ئن بئري ب ڳ ز ا ئبڏ ! ، ئ ا ي ئن ب ن ب ش ري ئ ڳ ائ

ب ئ ا ع2014

(5)

ئن ا و ن ئدي ئ ئ در ڪ ئ ئ ي ي روا وا وار ئ ۽ ئ ئن د ڪ ۾ ڻئئ ئن ش ا ري ري ......! ئن و ر ڳ ئ آ ئر

ا وارن وا و ا ي ئن و رن ، ئئ دار ۽ وا ئ ئر در ئئ ا ئ ر آ بئ وڌڻ، ا . رو ئ ئئ ئ ئن ي ر وڪ ا ئ ڳئ ئن د ا و ئ ان

ر ئران ئڻ ب ۽ ا ، ا ار ن ئم، وڏ ه ڻ و ئر و با ر آ ئ رو ه ب در ڻ . و ، ۾ ئ ب ڏئ ، ب در ئ ر آ ر ، ا ئ ئ ب ڳ

ئئ بڻ ا ئئ ئل ئ ئف ود ۽ او ئئ س ر. آڳ ف ب آ ائر“ و ب ن د ” ئڪ ئ ار در ئري ن” “ ا ن ۽ ” “. ئ

ن ا” “ ئ ا ئ ، ئد ائ ائڳ ا ئد ب ئ ۾ ع 30ر .واري ڏر ئن ا ئڪ ر ن آ ۽ وع و ڳ ن ئ ن در ئن را ئڻ ي ئ ۽ ا ر

ئ ن ئ ن ۽ در ر ئ ادارا ب ۽ ئ ئڻ ئر ب ا ي ئ ، ي ع 21ئ ئن ئن ڱ وم ۽ ئن ئئ ئر۾ ئ ب ، ۽ ، و ي، و ئ ۾ ڳ ئرو ڙي ئ ئ ۾

ڙ ي . و ئن بت ان ڳئ ئ ن ئ و ڌر ئ ن ا وار ئ ار آ م وري در م ران ڳ ب چ ڏ ئئ ڻ نئب ف ڌ ر د ا . آئ ئ ئن ئا ئن ا ن ب

ئ ا اڻ ؟ در ر ۾ آ ئئ ئ ئ ۾ آ ئت در م ي ئ، ن ئئ ڻ، ڻ، ڌاڳئ، بئ ا ڳ، ن بئ ڳ، بئ ئ ، ئ ڏ آ ائڳ ئت وا ال ب . ؟؟.....ڳ ۽

ئورن اڄ ئ ، در ئ ڳ آئ ئ ڏ و ئ ، ر ڏئ رت ئ ا ا اب ي ئري . ڏ

ڙ و و ن ا“ئت ئن ” ئب ائن ا ان ڙ چ ر ئ ل ئ، ن ئ ؟؟ ڳ از ۾ ب ي ا ئ ئ ر 21 ئ ئ در ئ ي ۾

و و ۾ ئ ئ؟ ئ ئ ئ ار ا ز ئ ئ آ ب ؟؟ ئئ آ ي ئب دا ۽ راڳ ۽ ر ڙ ئت ر“ ئن ” دا ئ ۽ ا ن ا ئڻ ن ن ن ائ

ئ ئ ن؟؟ ي ئ ر ئ ئڌوري ڊ ۽ ئ ر در ام ب ئب ا ؟؟ ن آ ن ئد ن ب ئ ئ در ري ئ ڳ زر ي ئئ ئرم ئپ ب ئ ي ڙو ڙ ئر ، اڱڳ

، ، ر د ، د ت د ، ئئ د ئن ، ا ؟؟ ئ ي وا ڻ رت د ان ن ئ آ ئن 14ئ ڳئئ ر ا اڻ ئل ئ ؟؟........ف ب آ ئئ آ !.ئ د ۽

ئن رن ئ ۽ ن، ئ ، ب ئ اد ڙ ئت ذر و ا ال آ ا ف ئ ورتب را ئن رپ ئ ورت آ و و ئئڳ ئن ب ئن ؟؟ ا آ

ئن وڌ ئورن ئدي ۽ ڙ ئئ ئ ن ب ئ ، ۽ ئ ئ ، ام آ ئن وڌ ا ن ئ، ا ار ، ڊا ي ۽ ڊا ئڻ آڏواڻ ، ر ، ، ر بئ ئز، ، ا ئڻ ب

ا ب ب ڊا ه ۽ ڊا ، ڊا زادو، ر ، ا ئ ئري، ، ڻ بئر رن آ ب ۽ دا ن اد ئئ، ا . ڙي ئ اب ئ ئ دور ا آ ا ڻ

ار ب ئ ف ڻ ب وع دور ۾ اري ئ ي د ن ا ، ئ ا ب ، ب ۾ ا ئ ئوت ڳ و ر ڱئئ آ ئن ب ئن ا ، ا ، .......ئ آ ئن ن اڳ ئ ئن ۽ و

ن 3 ۾، رئئ دو ن ڳئ ئ اڻ رو ئل ئ ئن . ش ا ن ن را ئ ب ، ئن ئ ن ر ن ئئ وار ئ ۽ ، ان ئئ ئن ، و ا .ڻ

ئڻ ي ، و ي ر آ ئن ي ئن ن ئڻ ي ا ي ر ڌر روا “ ائ ئ آ”ب ئڳ ر ئ ئ ۽ ب . وچ ۾ ف ئ ، ئئ ئل ، ئد ف ب ئ ن، بئن ئ ف

ئئ آ ب ۾ ور ئ آ ۽ ي ر دو و ا، دار وڏ ئ ار ف ئس ۽ . رائل ۾ و ۾ ر ر ڙ ار ئ ي ، ب ڙ و دو بئا ا ئڻ ۾ ن ڻڳ ۽ ڌر ، ڊاڙون ا

ي رو ڻ ئب ئن ئل ر ئ ، ڪ ئري ۽ ئ و ، و ي ئن ڳ ر و ا ئب ۾ ، ئن ا . اڳ

ب ئ ا ع2014

(6)

ب ئ ا ع2014

(7)

ب ئ ا ع2014

(8)

ب ئ ا ع2014

(9)

New York from tchDispa

ىھ  ا    

     ا     ت  ار    دو  رڈ   آ       و   ں 

  ڑ       ر ب    ام  ) (اور     ش       ں        ا۔  ن  ا          اور   

     ر               ہ  ہ     اور       ت  ا   اب 

   ر  ا  ا ں        ل          س    ۔   دوران ووٹ      ت   ا  ا           د   وہ ا

    رچ  ہ    ڑ     دہ  ار  ہ  دو  د   ں  و۔       ں    ك  اور ا

 اور     ا  آج  ں  ل   اور  ں،    ہ           ا     ہ     ن  ج   و     وا دا م 

     ا ہ   ہ     اج و  دا   م   گ     ہ   ،ہ          ، گ             ى  ا  ت     ا   ل ب    ۔    ا  ا ہ      اور  

ت  رہ    ا  آپ ا       د  ذر زم    ت ر  

 ز    آ  ا       دہ دل     ہ    و   ۔        ا

۔             ہ   ۔ وہ      ال      ز    ا       ز   ں     وا ہ   ار    ر دو ن و   و ا    ر    اور   درو   ہ   

     ں        ۔           د        ا   ر    ہ ل       اور       و   و     ى  رو  اور ،    ر

     ر ن       ا ں            ں  وں    د ا ن اور ا ۔   ڈا  داغ     ان دو   وا ہ  ام   ا

       ا   ت   اور  ۔     آ د   و د                 رى ر     ل ا      دن    ر   رون   ا  از 

 را   ں    ر س            ن ا   را   ج             ر        ا  راج        ،     ار

  ر   و     ں( ا     ر     ا     ( ۔     ر    د  و      آ ں    ں        د ا و  

ں  ع  را  ۔             ا   ر    ہ         ر          وں      ہ  در           ہ  در وں   اس   وا   اور  ا  ا رى     ر   و ان      ہ      ا   رہ ار   دو 

  ن    د  ز    ا   ا        ا  ۔              ز ج    ۔     آ م د    ا ا       ہ    د               گ ا   ۔     آ ر ح 

ز   ں  ں درو ں ،  وں و وں  ہ         ر ۔ ا  م     وا ،   ے   دو       و    وا ں       ا ہ

   و   و    آ   ہ    ا             دا  ر      و      ا  و  ا     وں   ا   ہ   ۔ 

        ف      ا     ا   ں ا   ر     ہ  ۔    وا     د  ز          ہ     ں  د   روں

      ارى ڑ     " ر"ون    د  ز  ا      ر

    ۔    اس " ر"    ز  ا    اس          ن

  س     اور اب اس    ل  ر      رہ     وہ       ن  ارى         ا   و ۔  ارى      ں    ارى  ڑ          ا   وں   ا ر    ہ     اس آزاد   ۔   

۔    ا        ہ     س،   ،  اڑ    اور

ن  و    ا  اور     آ              ، اور

 

ب ئ ا ع2014

(10)

دہ  ز ں     اور  ۔ ر     ن   و     وہ اں     ں    ا   ت     ں،   اور د  ز  دن آ

  ،  د      ز ں     اب ا   ہ       د اور اور ۔    ر    و   ر   

  ر        و      اور ،   ى، ا۔    ر     و   ڑ  ہ    ز     وہ    ا

    ن      ے       ا  ا    اور        ں س                   دردى    ا ش   

)        اہ     د    ا ن   ا     ت   اور   

      ز    ا         (      ار   اور ار  ہ  ٹ      ں  ا  آ ں    ر  ٹ  ن اور       ا

  ن                ں  ر   ا ٹ آ   ف         ن   ا  ۓگ" "  ت  ار     دو   ۔  

    ں    د      ا         ر  ا ہ   ا    وا۔ ت            ن            ۔       

ر  رہ    ت  و   ے       ا        وں      ز        ار  دو      ہ اور ا ب     

      وا   ر    وں        م    ں  ز     آ ل   ا     ى     وا ز    گ    ۔     ب        ۔     ا  اور وا   ہ  رب       

 و    ہ    گ            ر  رہ     ہ م      ا   آ ا        "  "اس   ا  اور         م  

        ن    و     ں    وں     و ہ وگ      ا   گ   ڑے      وب  ں   و  

ہ ب  ۔ اب       وں    ر          ا    ۔    د  وڈ  ا ۔    د      ا

 اب  ح     ں    د       ى  ا     ہ    ج     اس      ر      ں  ڈو    ح ا   ن 

    ں  ا ہ    ہ     ا             ہ  ہ          ر ت    ۔    ر     وا دا م   اور ں  ہ اور   اور    ۔ و   دى  ا اور     ا  ا  

ں   دا   ن  ۔ دارك (         ر را      آر  ،    وا

 "  ۔" ا        (

ئن ري رام اوڏ

ش ارن ڌرم

ئورن ئئ ۽ دئ آ !ئن اڄ ب ا

ن ز ذ ۾ ئ و ۾

، ئر ئ ، ار ئ

ئ ئرن ئ ن ئن ئرن ارن

ئ وض آ ئ !ئ

ش و !

ڌر ؟ ئ

ئن ائ ي ا ئن ب

رو ئ ؟ ئ ئ

، اڄ ، ئڻئن ب ڻ

ئ و وئ !۽ ڏ

!اي ڌر ، دان آ

ان آ ئن ! ا

ب ئ ا ع2014

(11)

ب ئ ا ع2014

(12)

ب ئ ا ع2014

(13)

ب ئ ا ع2014

(14)

ب ئ ا ع2014

(15)

ب ئ ا ع2014

(16)

ب ئ ا ع2014

(17)

رم      رڈ             ى   ن     آپ   آپ ا  ن   اور       د       ال     ا  آپ     

۔       ى  ن   اور        ؟ آپ آپ         د  آپ         

؟       ر     ؟ ز     ر  ؟ آپ    ؤں     ل    ں  ؟   ا         ا   ح  ؟         د  

؟   ڑ     زار                           ر؟ آپ        م            م    ج  ك  م؟             ، ر   ،   و،  آپ               ل        ، اور    رم    رڈ            ۔ 

    ق دل زا        ا   ،    د  ا          آ  د   ں،    ى   ا       ف  ف اور   وہ     ر  ں۔    ر       وپ  رى       ذ  ان  ں،   

           (ا ح     ں      زق             اور  ں ر رے ) ، داڑ ں؟  ف    ا

    ز     وں   ں،  وا    اا   ں،  وا     م  ا   ن ا    ظ   ا    اور   ا م،   وہ   ا ں  ہ     ا ں   وا

    ۔        م ا        د           اورہ  دہ   ز     ے   اور     ان     آ ل         

۔      اس   وا ا   ؤں    ن  د       ا   ں   وا     وں  ى   ا ر 

    ا   ں  ى   ا          ا                 ا ن  رے ا ر   ا ل        ۔         ا

۔        د   ار د     ف ا              آ(      ہ دت      ى   ا     ا        

                    ل        ى    ن     ہ  دت  گ،      دوارہ     ،     ر         د        ا اور اس  گ     وا       ا           ں و ۔ 

ل اور ان  ر      د ن       آپ  ۔    اق اڑا   ں   وا    ۔   ن      ں  ے   دو  آپ  ى ا ( ا

رت   اس  ر    وا  ر م    رے    ں  ا    ۔    ار د       دودى اور    ت   دار   ذ  ل   

 اس   ا       ا     ات    ے  دودى اور دو ت         م   اس     ر  وا  آ    ان    را   ح  ى    ں  ر ا ر ا  ا ل  ر      ر    ا         ر      

و م     وہ ن  ر      ا  ا   ،  ڈ      اس     د ا۔           ا    د رى ا   م   وہ      ت     

 وہ        رے     اس  ں  اہ      دہ  ز      ا؟       اداد    اس 

  ن   م  ب         ا ع         ت    ں ا   ى  ر    ا                  

۔      ى (ت   دو     ر م اور    ل        ا۔       ل      (ب 

      ى  ر    ان      اس     ب   تر               د   ۔      وع      ے    وڈ       د ے   اور   ا ۔  ر    و  وہ     ب     

  ض  ل و       اور          ے ا    وں            دردى     ا     ر   اور دا  ، د، و ، ا ڈا

۔                 ں     ا   ى  ا آپ   ا         ر ا رو     ا          اس 

  ا  دو اور    ى       وا ن        ا   د  ن ھ     ،       ں   وا        وا   ل ا  ر ۔         ، دا     ں   وا ز    ڑ       وا ز   

  ں   وا ل ڈا  د ار    ہ       وا ۔                   اب        ن    ج  ،   ن    ن     وا       ب  ۔     

ى؟                  ا  ،   ں   وا   رم    رڈ       ا             ا        د

۔   ل د  راہ  ے     ا      ا         ار د      د      ان    اس        وا  ۔  ر    وہ                       د           ت 

ى  

 

ب ئ ا ع2014

(18)

   آ       ن          ت  وا   وا     ،    ر  آ م  ت  ا۔              ت  ام      ل      ت  ان وا

        اد  ا     ل  ر ں   ، اؤ  ؤ   ، ر    ں  ر    وب     ا     ،        ں   آ ں   وا   ن  ر   ا     م       ر       اروں   د           ل     اور  د ر     ہ ز

          ال    ۔    ت   وا             م   ا       اد  ا       ؟ اور   ل   اور ر ا          وں   دوران ان  ت  م وا  ان    ال  ا  ؟ دو ہ     ں  ز   ر      ا ں   وا م      م      ں اور  وا

ل ا ں،  ؟      ر     اور ا         ؤ       و ور    و  اس          اور         ال   ا اور اس  ؟ ا   ت     اور   ، ر   ر   ا  ذر  

    ش  ت  ا   ت  ا      د ب ح   ا  ا      ر   ا      و ح   اس  م    ت   اور          ا                س    ر ا ۔   روك        وہ        ق   ا   ں          ط  ں اور  ف 

    ت     ں  ن د ں اور ا   ں          ،م     اور  ر ت         اداروں   وا   ن      رورے   اور     ر     د      و  ان  ،  ر   م      ا

   ر م        ں   آ  اداروں    اور    ا  اور     ۔          اور  وا  اس       آ   ر   ر     ر  ا    ى     ا        ر     ،  د  ر ڑ      ت ر وا

"     اب  م !" ،    ر      ا     ا  اس    اور  ن  ذر ۔     ر ا ر د ر     آپ   ا   ، ور    

۔    ر        

    رہ ف ا   ى      دى    ر رے ا          م ا    دن    ل"،   ر  دن " م     و  ، اس  ر

 اور   و  ا     ،        و    ، ر  ر ا    ح      ر  ا      ا  وہ     م     ا  اور   آ       اور      ا    د چ،   ؤں،      دن     اس  ے۔

    ال  ۔ اس      ں   اور  د    را    ں     ا   ،       ں    ،     د   م      ا    اور   وہ   گ ف     ان      م د       ر  ا  ا  اور     ر   رات 

؟   ت ا ا  ا ن     اداروں   وا   ن   اور  ر     ا  ا  "    م    اور   و     ھ

"            ا   ب   ا      ا ادى اور  اد   آ  ز    ز   د  و    ا وہ   اد اور ر ا     ح   

ب     ں  ادى   ا       ۔ اس     -د ا د، ا          و   ى   ا      ا   ى اور ا  ا   در  ح      رت   اس  ى   ا ۔     د    ورت        ، اس     ر ر  رت ا ص       

د        ال ا   ن ۔   ا   د  رت      ى   ا   اس  ل  ے                آ           دو

  ا ام   ا و       د ف       -    ر  ے      ورى        ص   اس    ر  ۔ ا  

  ل  ے  ں۔    ر    رو   ر  ہ         اور ادار     ا     چ  " "اس      ر    رو  وا  آ   دہ  

"  ۔/ / م/رى    ا    " "  ا   " اور     ا     س      ا       د      ا    

  ف         اس ا      ا  ، ر   ا ت     ں       ر   ے"   " " " دو         د و

۔       د    م   ا ف    ن  ى اور   ا

    ت ا      دوران اس      م   ں      ہ    ت           آ      اداروں   اور  ں اور ر

؟     ں            ن 

   

ب ئ ا ع2014

(19)

    ا۔ اس        اد    وا      ذر    وى    و     رت  ن اور    ا  م   دوران   ، ا    د   ى 

 دوران    ۔      ل  ظ ا  ا ز     ف    ں  اور ے   اور     ا گ   وہ      ت زدہ    ال   اس   ، وہ        س اور   ا  ا      وا     ے   دا

ا    د ت      از   ا  دارا ذ   م ا ف       اور   ر    وا  ر    ڈى   ا     م  اور ا   ت      ؟   

     ذا  ڈا  )      رس      ام  و     (    م    ں  ا و   ت " ا    ،   د   و    

۔ ن     درا ، وہ             اس "   س  دو     ا م      د ں    ں     د  اور     دوران ذا  

ا ا   رے    اد  ۔  اس       زور د        د  م آ         اس        رٹ   ر     و     ھ  ب اور م   ا      ا      د        وى   آپ    ۔ آج      ان   اور م  د و   ، د   ،   ،     ت    رے   

ف    ۔وں        دہ   ز   ت اظ   ا ز   وں      ا    د                ام   ا    ر                اس      از         ا   رے    س  ں اور   د  ،   ۔ ا      رف   اور ا  ڈ         ا           ا ل   اور  ا ان    ا ن         آگ  ن      ۔      ى   ں  رے           آزادى     ان   رو س       

د  ز        آ    ا   ۔     ر      ڈ      ان دہ   ز           ون    ؟     اور    ر  ے  دو   رو   وا    ں  ى وا ہ     وا رے ر           رد

ارى، روادارى اور  ا    ان  ن            ر  ا   ام  ا؟    

    ت ا       ك  آن  درى        ا ر      ؤں    ں         آ   روڈوں     اور   د            ؟        ۔ ا    ر ل    س    ۔ ا   ر

   م    ت     وہ           ن   ا ں   ں     اورآ          ان م،  ا     ت  اور م ا

     آ ان  رہ آل  ؟  ن    "64ا    ا ب،   ا  ا  

   و  " اء م    ب":      ! اے ا رے   آپ اور  آ

  ۔/        ا   د    اس   " ں   ا ك  آن            وا   ا اور "    ں، ا     ے      آپ 

 د    اس   آپ     ا          اور    ن   ا ت  " ۔آ      اض   ا د   و ن   ا ف    م   ا ا      اس        ا ۔     درس د          ان    د   ں  ں        ا   ا ں   دو     ر    اس     درود    ز   

" :   ! اے ا  ملسو هيلع هللا ىلص ت  ح ر  اس     آل  اور ان    ر  آل   ان  م اور  ا   ا ت ا     ح      ،    

  ت  ا   ملسو هيلع هللا ىلص ۔ اے    زل      ح   اس   آل  اور ان ۔ زل  ت     آل  م اور ان   ا   ا ت ا     س ا" ح 

  ، اس    ر     ا  آل  م اور ان   ا   ا ت ا       درود م  ك اور ا آن      ؟            ز         رے    ں  و ں اور      چ     ا د       ت   

س     ء  ؟         ا  وا  آ       رو   ل         دو ا۔   آ        ڈى ا ار   ا  ا ں  ۔    رے      وا      ، ت ا ا ف ا     ں و ت           آ  

، ت  ا  ا   ف   ا  ، وا   ات   و      اس   آد م       ں   آ ں   وا ر  رو   ت  وں اور   وڈ         ش  اس      ا ن         اس ڈى ا ں   ان      ۔  ا    

 ،   وار ر ر     وہ      ت  ۔   ڈال د      ر    اس    اس      وا ر       اس       ،   ا د ك ر آن ن     ا  اس     آ  د  ا   ار آ  اس ا     ۔       م         ں          ۔  ہ               

  ح    اس        ں    ر  ۔      م    ؤدات    رز             اس وا     ا     رے         ا  ل  ر   ے  ن   در ں   دو    ں    ،

  ا د      اس      ، ر      ك ر     ر       د ے     ا   ت     ا     ا     ت  وادى۔ اس 

۔    آ         ب  دہ ا    ا       ا        اب              ں     

   در ں      ھ               ى   ا ں   ،ى   ا     د،   آ ر،   ،  ، ڑ ر،  ر ۔     ں  ۔    س   دوران      ل     ا     ت   

ب ئ ا ع2014

(20)

 اور     ر     ت          ارس د ص      ر   ،        درس  ارس     دؤر      ت      ۔     ز        اور  ر ،          اور     اور         اور ا   ں     ارس    ح         ،  

؟ اس ا    ر      ر  ر   ت  ں وا         ى   ں  ں اور    س            ز         ل    ں     اور   اد ر  ر  اور  ى           ا

و    ا   دوں   اور  ا          ں  دار    ہ  ڈ ں  ال      ل ا   وں   "۔ ان       ر ت   وا ح  اس ۔     ب       رو  اس "  ان     ر    ا ر  ر

ل      ۔    ت       "ا    اور       اد   ا۔     ل      دہ، اس   ز  وا چ ر     "     

ں اور            وا     ل  ى ا ا    ا    وہ   ؟ ڑ       ان       اس       ر  دى     ا ں 

     ذر ب    ل  د ا               ا ب      س        ن   ز     ل      ۔ ا        ں ا                     ،

         " :    د   ے   دو  ا   ں       ا" ۔    ھ    ں    ح   اس  ں       د

     روادارى    ھ  ؟    ار   ا    را    وہ ا         ں  و ،         س  ا   ان،    وادىء رى       ،

  ہ     اور       ر ں    ں  ، و    ر  دا    ،      ا ن ذات   ا       ں    ں  ں،   

ظ   ا :ہ ا،  ڈ    دے   دے، ڈ ر ڈ  دے،   ڈ

ا۔ ں وچ و ، رب د و  ڈ  دا دل      رى ر              :

ا"          و      و  دو،        م     ۔          اور         د   ؤ،       ا م       "

   ر ى   ا  ر ں            ں        روش اس         رب  اؤ  ؤ  م اور      ں  ۔ 

 ر  د      و    ،    ر ح        ے       ۔ ورت   

sahar.gul@gmail.com

ن آ ا اي آ ز

ي ھ ڙ ڏ ڏ وڃ آآئ ،

ي ڳئ ئن ي وڃن ي ڳئ وڃ،

ن ا ي آ آاي ھ ، آئ

ئڻ ئڻ وڏڙا ا ، ئڻ ڙا ئڻ ا

ئڻ ئ ئڻ ڻ وڃا ئن ،

ي وڃ ي ڳئ ي ڳئ وڃ، ئن ن

ن ا ي آاي ھ آ، آئ

ئ ڳ اس ۾ ، ئ ھئڙو ب ا

و و وڃ ن ب را ئري ڳ

ي وڃ ي ڳئ ي ڳئ وڃ، ئن ن

ن ا ي آ آاي ھ ، آئ

ئئ ڙ ڙ روئ ، روئ ھئڙي ا

ئ وڃڌار آڏو ات ڏ ھ ھ ل ھ

ي وڃ ي ڳئ ي ڳئ وڃ، ئن ن

ن ا ي آ آاي ھ ، آئ

ئ ئ ئ ئ ، ئ ڏات ڏ ھ آ

ئن ڏات وڃ ن ئن ئ د ء

ي ڳئ ئن ي وڃن ي ڳئ وڃ،

ن ا ي آ آاي ھ ، آئ

ب ئ ا ع2014

(21)

    ؟‘ ’ اس    ں   ن     اور   ن 

رى  ات  ا ن   در ں  ہ    ا     ت  ۔۔۔    

ا             ذ    وا ات      و  ر   ن                  ا       از  ا ر

۔       ا  ن          ت  و   ح    

 ،  س   دس    ا         ب     اور  ہ  رچ 12   1949    اور     دودى اور    ا ى ا   ن        ا  وز

    ب        ى ر        ا      د  و د   ا ر     وا   ر     ارداد      ا ز   ر  د   ن 

     آ       ن    م ر     ا  ت     اور   دوں         ر ن ا    اور ر      ا   رات  ا  ا ر  ل   ا ف و روادارى   ا وات ،   ،  ر      

 ز ادى و ا ن ا     ے      ے   دا      ا۔ ار       ان و 

      ق ر     ں      زو     اور  دا            ارداد  اس  ن  ن ار    آزاد          اور            ن      ۔   ووٹ د       ان  ى  ا

م ۔     وا ا ا رى دو     ارداد      ن        ں    ازاں د     د         ارداد  

  ون   1973     آ ارداد   اور اس  ى  رت       آ     د رٹ     آ  ذر  اے     آر ۔ اور 

        ن         وہ    ر   ا       ر   آر    آ          ا    دو  62   63 اور  

       و     ر     ں   ہ    اور  ا  و دق   ف  ۔      ا ا ر      ر

     ذ     ن  ى ار     ن ر ن   ار   آ        ا      ر  در    ان    ك   ۔  دار   ذ           دے       ا     د  ادارہ 

 ا    رو   ں  ا  ر    آ ن ا   ود،   ت  اور        ا         ارك       ر   دت اور

ا۔      درآ   ڑا     ا    ۔اور اب  ار       راہ     دى   

  ن    ورا  ادارے  رى  د    ام      ن و    ر ( ۔  دن  ۔)دروغ 

  ۔       ا   رى    س       م د  ا ر             ن    درى  ز        ت  ا  اء اور       ا  وا ٹ    ل  دہ   ز   ں      اس 

 ۔       و    و           ۔        آپ    ں  ارى     و آ        ان        س  رہ              ت   وق  ہ     ا             ت    ا        ا

   ا  ا  ۔        ر  ا ر   و   و  ہ  2009          د   ا ات  ن       

رم         ا     ہ    ر      ا  ذ      ل ا م 

    د 1973  و        آ  ا       وا    ا اور       دور    ر     ا  زدہ      م  خ   اور  ر  ن              ں      ں  ر  ان 

۔۔۔  د     ات  ا   ۔ ا دار   و               ں     ں    م      آڑ       از    اور ات  ا

۔       ر           و      ا  و  آ ۔۔۔۔۔! ں  ں  م  ات  ا

ار                   ا         اس ؟  ا م       ا   ۔اس     ڈل          ار  دو 

            و     ن     ا  ا   اس   ر ا  ا  آ   ك     ز ا    ں  ے  د    ن 

 ؟ ں              وق     ز      اس  ر   و   و     ڈال 

    ۔          ش    ن           ا ر  ا۔   ا رہ    ش        ن ا  در ں       آ   رى ر

۔۔۔             ا      د ا ا     ات  ا ،ں   ا   ب 

    و ى     اس   اور     ن  داع د  ا             اور      ر و        ط   ا       ازاں د   ا   ق و    اور    ا   ق و    ا  

    ۔         آ ں     دو     ں   ر      ۔  آ    ى       وا

     ذ    اس  ۔۔۔۔   ت    دہ   اور      ؟    ذرا اور  ں      ن  ل آ    ڑى     50 

۔۔ ار 

ن    ا و

ب ئ ا ع2014

(22)

ب ئ ا ع2014

(23)

ب ئ ا ع2014

(24)

ب ئ ا ع2014

(25)

ب ئ ا ع2014

(26)

ب ئ ا ع2014

(27)

ب ئ ا ع2014

(28)

ئم ن ب دي ان ۽ ائل ئ ئن وڏن دو ئم را آ ا بئب ئ ۾ دڙ ن ن اراڻد ئ ر ب ڌر ي، ا و ئ ا آ ۽ ن

ئر اڻئ و ن . ا آب ۽ وارا ئ ا ئن ب ۽ او ، اب ي و وچ ۾ دبئ ئڙئ ب ئ وڌ ئڙ ۽ ب ، ۾ ئبئ آ

ئ ڊ . ئ ئڍا ئن ئ اوا ئ ا ي ڱ آ ۽ ا ڳ ئن ب دي

ئڙ آ ئن ئ. ن ا ئن وٽ ال ائ ي ئ ئ ا ئ ي وڏي ئن ۾ ا ئئ ۽ ئم ڊ ھ ئ؟ ا ئئ ور ئ

ر . ئ آ ئ ئن ۾ ئ اب ئن ا ئ ائ ۽ ھ رو ا

ج و د و ۽ ع ڌاري 1979آئ ۾ ئب ھ ئ ا ئڻ ب ا

ڻ وا آ آ اي ئ ئ ڏئ ۽ دي بئد ي ئص ئر ئ ئرب ي چ ئن ارب ڊا ئد ر اوع وع ئدت ئ ئد ب

ئر ان ب ئ ۾ ، ا ئن ا ربئ ئ بئ ي ا دي بئ ئ ۽ ڳ ئر د ۽ ان

ئ دن و . ب ئ ۾ ف ز ربئ ئئ ائڳ ن وا ئن ئن ئ ا

د . ب ئن ا ئ ۾ بئن ئ ي ورئن ب ط . ڳ ار ا

ئب وچ ۾ وڻ ا ا ئ ي ي ئ س ئڙ ۽ ھ ئ ئن

.ئرئن ئ ئ ڌر رڳ ا ب ا ي ر ا ، ب ا ر ن ا ئ ئ ڱ ڳ ئن ان

ئر ا ۽ وز ئ ئن ۾ ئن ڏا ئ ئ ب”ار ڏ رٽ “ ب ا ا

ن ي وع ڻ ئرروائ . ڻ وا ئ آ آ اي ڻ و چ ب ئرب ئ ئن

ئ ئ ئڳ ئئ آ. ي ف ئ ي ا ن ر”ا       ن “ آ ئئ ئر . واري

اق ئ چ آ ئ دي بئد ئ ۾ ئ ھ ز ائن و وڌو ۽ ام اڻ ا ئ ئن س ڊا ئئ ئ و اد ب ب

ئر ني، ا ئئ . بئن وڌڻ ئ ئ ئن ۾ ا ئ ئن وٽ اي ب ھ ڻ و ا ئر ئ ڳ ۽ وب ا ئ ورد ان ط ڳ ئن ئ و، ا ، اداد آ ھ ئ ور

م آ ئن ب آن ب ، ل ب . رڙ آ ئڻ، ا ئ چ ي، ب ئ ا . ئ

ن“ ئن ا”ي ڙ . آ ئئ و ڍو ر اب ۽ ئل ئر ڌر ، ئر ن ، ئن ا ھ آڙ ۾ ائئن ، ئ ئن اردو زبئن ن ئري، ن ا ۽

، ا و ا ۽ ي ب د ، زر ۽ و ئ ئل ئن ۽ او ب ب

رو اب ن ا ا ئب و ئل . ب بف ئران آ ج ئ ئ ئڻ ئ ئ ار ي ، ئڻ ي آزادي ي

د . ي بڻئري ئن ب ا ا ن ي ر . آزاديھ ا ب 16ا ع ڌاري 1970 ڊ

ا و ئن ئن . ئ اري ڌر اور ۽ ب ب ئ ا ئ ئل ڌار ۽ بڊ ۽ ر ر ئ آ ئر و

ڏ وز د او س ئرڪ ۾ ي ئر اڻ ذوا ئ اڳ ئن ا ئائ ئن س ۾ ئئ وا واري وائ

و ئ آ و . س ا ان ل ر ئ ج ئ (ئ

ل ئ ئل ب ب ( ا ئر ن ذوا ن واڳ ار ئ ا ئم ر

بئر آ ئ ا ، آ ا . ن و ئ ر ئب ۽ ا ئن ۾ ئ ئر او

اپ بئن ب ئ ئن ا

د

ب ئ ا ع2014

(29)

ن ن ن ن ب ن ا ڻ . ئم اڻ ئن اڳ ي ب ئ

ئ ئن ور ج ئر ب ع ۾ 1973. ئر ائ وارا ائئ ڳ ر ن آئ ئ ئن ب ڏ آ ائ ئرن ئ ا ي ب و ر ۽ ب ھ ا

ئري بئب . بڻ ر د بئئ ئڻ ئ، ئ ا ئن ئ ا

ن ئل اڳ ۾ ا ڳ ب ئ ئر ئڍا ئن ئ ئ بئ ب ي ي ئب ھ ، ا ئئئي ي ب ئڱ ڻ و ئ ئري وارو د بئئ ر ا ، ئ ڏ ئع، ئ د ئ ئر ئق ۾ ئ، و

ئر، ۽ ئ ۽ بئ ئ وا ب ئ ا ب ن ئر ۽ وزار ئم . را ا

ئر ڳ وڌ ۾ وڌ ا ئر ئن ذوا ا ڳ ڻ رو ا ڳ واري ذا . ۾ ر

ا ن ئن ۽ ئر ب ئئر ئم وڏي وم ر ئن ئري ب د

ئ . ڏو ئن بئب ئر . ا ز ا ا ئ

ا ۾ ن ئن ۽ ، ب ئن ھ ئئ ان ئ و . ڊا

ي.ئن ، ب ث ب ب ، ئ ا ۽ ، ڙا ا ئزش رآبئد ئ ئ

ئئ ن ڏ ئ ۾ اذ ئن . ئ بئس ھ ا و ائ ب ۾ بئري ب

ئئ ، ا 1977. وڌا ئئ ن ن ۾ ڌا ع وار ل ئڙ ۾ و آر ن، ئ ن ر

نئ ا ن ر ار 5 . واٽ ار 1977 ي ا ئ ئر وق زور ع ب

ئ رو . ب ئ ئڳ ۽ ئ وارو ئر ئھ ل ر ئن ئ ئ ۽ ڊ ئ ۾

ئ ص ڏ و ب . ي ئ ن ا يھ ا آ اي وارن ارب ڊا

ڳئئ م” ڳ “ رو ئڙ ئن ئن ئ ائل ط . وا ا ب ر

ن ن و ن ئر ئ س ئھ ۽ ل . ۽ ئري ي ۽ ب ئن ئل ئر را

ئ ر ال. رات ئڻ ا ئھ ائڳ آ و . ڳ ئ ار ب ب ئن

ڻ ئئ ئ ائ وڏا ر ار ا ي اب دوديھ وارو ا . ن ئ

ا ئن ا ري ڳ ئن ئم

ا ر ن ئدي ئ ن، ب ئ آزاد ئن ا ئ، ئ وئ ئ ي ۾ ئ ر ئ . ۽

ھ ئ ڻڳ ۽ ئ ئ ۾ وچ ۾ ڳئ ئئڳ ئ ئڻ ن ئ ا و ڳ . ا ڏ

ن روزا ا ي ي ن راڄ ۾ ورديھ وارن ار ئ ڳ ئر ڏ ئ

ن ار 1983. ڳ ئ ر ع ۾ ا آر ڊي ئ س ئھ ۽ ل وع ئر

ئ وع ڻ ن ئر ڻ و وئ ۽ آ ان . ڏن ون م، ب . ئ ڻ ئن

از ئ۾ ب ۽ ا بڻ ري دور . وز ڳ ف ۽ ا ئڻ ا ئ ئ ئئ ۾ اڄ

ئر ئڻ وري ا ! آ ئ ئ ا آ ا و ر ا ڊپ اا رو آ ا ئل ب از

ئ ئن ئن . آ د ا ئن آڻڳ ۾ ھ ا ، اڻ وڏو ڏو آ ئ اڳ ض ۽ د

ڻ ۾ رڌل آ ئل ران ڻ ب ب ئ ئ ام .ئن ڌ ئرب ام د ي بئن ئ ئ ئ ئن آئ ۽ ئ ، ئ آ ڻ ۾ ن ڳئ

ئ ن ئ ڻ اڄ ب. ئ ي بئر ڏ آ ئ . ڌ ن ”ن

ئ ران ڳئ دوران ئ ڻ ب ئ آزاد ي ئن از ئن ئن ، ا ئ آ ش ڏ ئ بئ ئئري ڌر ئڻ ا ئ ئ ر بئر ب ا

ي ائڳ ئ “.ھ ئ ۾ و ئن ئزي ب بئن ئ

ڻ ئڻ ت ”ا     ں      ا واري ں ئڻ ب ئ

ئرب ر ئ ا ئ آ ۽ ر ڻ آ ڳ ڙي ئم ئن و ج ئ ۽ ر

ئڏ ا ر ئر ئن ئ . ئ ئر رو و ، ئڻ د ئ ڙ ل و ، ا ئڻ م ئ ن ، ر ڙ ئر ا ئ ، ئڻ ئ ن ۽ ئزا زا ئن ئ ب ۽ بئرود ئم ا ڙ ئز ۾

آدر ئ ا ڙي ا ا ئ ي، اي آ ر ا . زم آ ابئر ھ ۾ :

ھ ڌر آ ي .ئن آ

ئ آ ۽ ( ئ ر ب ” ئئ“ ا (

ب ئ ا ع2014

(30)

ئن ۾ ئ ور 13ائل ڙ ئ ڳ ع ۾ 2014ر

ن وا و آ ن آ ئورز . ر

ئب“ ئ ” ئئم“ ئڙي ” ئ ڳ وارو وا و

ئ ا وارن ۾ ز و After Shocks ۽ ا

ئن ب . آ ن ئن ا ا با . ئ ان ن آ ئ . ، ن آ ئ ، ا ب آ

وا ڳڻ ي ا ئ . ن ئ ۾ ڳ ان ڻئ آ ڱ .ئن ڱ ا ن بئرن ۾ آ ا ا ا

ئ ئ ئ ڙي ئر ، ئڻ ار ئ ڱ آ. آ ئن ا ئ ڙ ئن ا .ا

ئ 1971 ئن ئ ع ۾ ج وٽ ئر ي ئ و ئر

ئ و ڻ ي و. ڏ ڳ . ا ئر ئ ذوا ئن ا ا ،

ئن اڳ( ئد ) ان ڳ آ ئر ڏ ئ ئ ن ئ زور و. ئ ئ . ا ب

ن ا ب ئ ڳ . ب ئري ئ ئن. ئ ائ ئن آ ا اڳ ئ ي .ان

ن ئئ دا ئ ب ئ . ور ڳ ي و از، د ۾ ا ا ، ب ا ئا ئن ران آ ران ئ ا ئ ا واري

ئ. ئ آڌار ئ ي اھ ن ان ن ئر و يھ ب ئ ۾ ڳ ا ل . ڏ ئ و ا

ي ئ ڙي ر ئر و ۾ ائ وئ ئڻ ئن ئڻ ئ . ئر بڻئئ ا

و ور ن ئ ڳ ئن ئ ئ ئ ئڙ . ام ڏ ئن ام ي ا

ئ ئ وس ڻ ي ئن ئج ئ ۽ ي . آام ان ن ب ئرب ر ئر

ئ ئ و ي وار ن ئغ ۽ ب ن . د ئ ئ و ز ان ئ ام ي ي ئن ئ ام ا و

ئ ئ و ئڻ .ئر

ي 1977 ئئ ئن اڄ ائ ع ئ ئد ا بن آ. ئري آ ئ ئر ئ ا ئ . ان ئ ا ۾ ا

ف ام ئر د ئن ۾ ا ئ ڙي ئ . ائ آ ئن ئ ئن ۽ ئ ڳ ا ئ ا

ئن د ئ ر آ ئڙ ا ي ۾ ف ام ئ ئ آئ ائ . بڻ ان

ي ر ان ئ ، ي ر آ ئن ان ام ۾ ئج ي آ ج ي ئ ، ا ئ آ ڊ رئم رو ا ڳ اري ۾ ڊا ۽ ان ب ئ ب وري ڳ ئڄ ام وري ان ئ رو

ئ ئئا وي ئن ۾ ۽ ڳئڻ . وئ؟ ا ئ ڳئ

ڱ 19 ڱ يھ اڌ ڌاري ئن 1840 ع ان ب 1850 ئ ا ۽ رپ ۾ ع وچ ۾

ئ ئن . وع ئ ن رو ئئ ان ان ئ ئن آڻ ئڻ اڳ ي ئب

ئر ئا ي ر ئ . ئ ان ئ ئ ڳ و .

بئر ڙ ا ئن ئ ” رائ ز“ ان زر ام ا بئرون ، ا ئ د بئرن ۾ . ا ا

ڙ ئ ۽ ڳ ه ئت و ئ ئت ۽ ئ ا، ن ن ئ . ب ئ ئ ئ ي ان ز

ئ ا بئر ئ ا د ا ئ ڙ ئج ا . ڙي ان ۾ ڙن ۾ . ئ و بئئ“ا ئر ” ب ئرل ن ۽

ئ ا ر ئ ا ۽ ي . ب ۾ ا ر و بئر ا ئر ا ئر . ئرل

ڳ آ آ ش و ڻ ب ئ ڙ ا ئ ئ . وع ن ئ ئ ئر ئرل

ئ ي. و بئر ئر ا ئ ۾ و بئئ . ان ڻ و ب بئر ائ ۽ ,ان ب آ“ ئ ر

ن آ ڙ ” وڌ ئ بئخ ان ئ دور ۾ ۽

وع ڳ ا ا . ئ ر ۽ ئ ئن ئر وري بئخ ئن ۽ بئخ . ئ

ئ ڳ ڳ ئ وري ڻ بئر ئر ا ئرل ڻ بئخ ئن ڻ ئ وع ڳ ان ڳ ان

ئ ئ ا بئب .

ب ڊا ا

ب ئ ا ع2014

(31)

ئل ئ بئ ھ : خ ئڻ ئئ ئد ئل ڏ آ ان ب ڳئڻ و

ز ا آ ڳئڻ ئڻ . ئن و ئ ر ا ئ ائ ئ آ ڻ . ئڻ “ ئن ا

ا ا ئد ا ب ر ا ئ ا ۾ ب ئ ا ائ ئن د ۽ ا ا ئن ب ۽ ا ا ب ۽ ا ا، ا

د آ ئن ل ” ۽ ا رن ائ ئڻ ئڻ ڙا ڊوڙائ و ا ڳئڻ و ۽ و ئن ئج ي ۽ وع ڳ

ڳئڻ و ئن ئ و ئڻ ئن ” اڳ ا ۾ ا ا ، ڳئڻ رو آ ا ڏا و

ئر . ائ ب آ ئل ئرل ئ ڳئ در آ ڳئڻ “ ا ئن ب و ئڻ ئڻ

ئ ” ئن ان ڳئ د آ“ ئد ڳئڻ بڻ ”ت ۾ ئ و

ئر “ع ۾ 1844ئرل و ئئ ئدن ” ي ئ ب ئر ۽ ي و

ن ۾ ئر ئنھ “ ئ ا ئن ائ ر ڳ ئ ڳئڻ ڳ آ و

ئڻ “ ” آ ب ئ، ئ ا ئڻ ئ ئ ئن ” ئ ا ا ئڻ ۾

بئ آ ئس ۽ ئ ا ، ئڻ . آ ئ ئ ا ھ ، ئڻ ئڻ ئن اڳ ئ ڳ ئ وري ئ ڳ ۽ ئ

ي آ ئل آ ” ئر ئرل ئ ڱ ئن ا ئج ئ ئڻ . ئڻ ئ ۾ د

ئ. آ ، ئ آ ئ ۾ ر ئن . ج آ د اي ا . ا ئن ر ” اوائ“ان

ئل ب اوائ آ. آ ئ ي ا اوائ ۽ . ئ . وچ ۾ و اڻ آ ئ اوائ ر

و ف ئل ئن ا ن ئ .ي ۽ ئ ام ئن ئ

ڳ . وڻ ئ ڻ 144 د ي ڻ ئ ڳئ ئئ ۾ . و،

ا آ ڻ ئ ڊا ڳ و ئڙ ڻ ڪ ئدت ي اول ا ئن ئڻ و ئ ئ ئڻ ڏ ۾

ئن ي وري ي ئن . بڻ و ح ئ ۽ ئن

ام . ب ئد ب ي بي ن آ ا ز د

ا آواز ( ئ ۽ روزا ئ ا آ ۽ ا ب ”ر ئئ“ ا (.

ي دوزخ !..!. روز ڌر

رام اوڏئرت ۾ و

ت ي اس وي دوزخ ! روز ڌر

ب ذ ۾ ا ي ا آدرش ئ آزادي ۽ ا

ئن ئ ر ا ئن ئر

ئن، ن ا بئ ادائ ئ ئڻ ب“

م ” ! آ

ا ۽ ، ب ئ

ئم آ !ا، ئر آ ن ۽

، ئرآ ن و ئ ۽ ، ئر آ ئ ئ ۽ ڳئڙ ئڙ

ئر آ ئڙا ئر ا ئ ! ا ڌ

ئد ر ئ آ ئن ! ا

ئري دور ۽

ئ ڳ ب

ن ئر ر رن و ! ن ئر ن و !ب

ب ئ ا ع2014

(32)

ئ” ئن، د و ۽ ئ آ ڻئ “

زا ب ا ئڻ ڙ ان رات ئ د ، ۾ ائ ر

ئڪ و وئ ر ئن ۾ ب ڙو

و آ و ا ئر .ڻئ ھ رات ئ رات ان رات . ا

ئ ئئ ۽ ئ ئ ئن ئ ئر ۽ ئ ر ئڻ ا ئئ ئ ئن و ر ئر ا ان و ئ

ئ را ۾ ر ا ب ئ ي ر ا ۽ . ئزش وا ن بئئ

ئئ ئ ئئ ر ئ ف ا . ت د ان “ ” ل د ن ئ ۽ ڻ د

وف ھ ۾ ئرروائ ڳ ئ بئ ڏ ڌرم ئ ا وارئ ب ڳ ئ، ئئ و ا :ار و

ڳ ” ي ب ب ئ ري ئ ئ “؟........!ا

ا ل ئ ا ئئ ا ، ا ئ :ئئ

ئ” ن ري ون دن را ئ ب ....“

ئ، ي و را و و ئ ئس ئن ا ان ئ ب ئ ارڏا ا و ئ ب ون

ي ڻ ل ئ ۾ ادريھ ر بئئ ا !! ب ! ان رات . ا

ي و ف ا ئ اڻ ئڻئ”اڊڙ ! ڙبئڻئ ئ ئ ئ !! اي ئن اڄ ب

ئن ئ رات ا“ آ ئا ئ. ئن ان رات . د ئئ ئ ا و ئر ا م ئڻ . ڙ

ي ن بئئ ڙ ن ۾ و ا ن ئئ ر ئ ئ ئڻ م ن وا ا ئئ ، ئن ب ا ئڱ وڍ ن، ور

ا” ۾ ي “ ب ئ ن ن ئر و ي آ” ان . آ

ئئ“ !ي ڊ ئ ن . ان رات ڊ ر و

ن، ن ئن ر و ن ب ر ر ن ا ي ا ھ ري ادا ڳ و اس ۾ و ۾ رام ب

ن ر ۽ ئر ن ن ر رئريھ ن ۽ ان رات ا ا ن ي و ئن و ئ ئ ، وف ئ ۾ ا ا ب

ئر ئن ا ا ھ :ادازڪ ” ئپ ئ راڌ

ڳ “ئم ر آ ف ئم ئڻ راڌا ۽ ڙ ان ان رات

ئن ھ ئ ل ئر ف ئ ئ با ي ڙ بئرودي

ي ! ي !ئ ي آ ، ۾ ا ئ

ا ئڻ ڙ اڻ ئ بئ ئ ئ ، و ائ ئر ائ ب ڙ ا

ئن ڳ دا ي و وو آ . ائ

ئر ! ئ ، ذوا ا ئ ھ ب ئ ڙي ئر ئ

و ڙي ئن ا ”او ئن “ئ

، ۾ ! ئ ا ا ئ د م رات ۾ ڳ را ب ئ ئ

و ي س :ا ب” خ ا ئن ھ “ا

ب ! ئ ، اڙ ا ئ اڳ ئر رو ئن و ر ش ئن ب

و . ئ ! ئ ئ ئد ، ۾ ا ا

ب ا ا ا و ۽ ڊا اد اب ڏ ر و ئر ي ا ائ ا ن ن

: ب” اڻ ۾ ئ ، “و وربديھ ! ئ ا ئ ۾ آ بئ

ئريھ واري ئ ر رات ب ئن ن ئ . ئ

ن ! ئ ئو ي ب ئن ، ا آ

ئ د آ؟ آ

ئز ا

ب ئ ا ع2014

(33)

ن ئ، ا . ا ئر ان ان ۾ ن ن ن و ئن ئرائ !

ئوڙ ! ئ ” ڊا اربئب ڙ “ و د ار ئ نھ ئئئ ئ . ڏ

و ، و اداس ھ ان رات ا ا ا ب :

ئن آ” ھ و آ ڳ ر آ رت ۾

“ڳ دک آئ ري رات ئ رات ب ئ . ا ڌرم

ئر بڻ ر ائ ۾ درد ۽ ف ۾ روئ ئ ڙي ئ ۽ ئن ر وئ ن

ئ ي . . ر و اھ ۾ آ اد : ا

ڻ” ن ا و ھ ب ه

ار ۾ د بئئ ب

ل ا ئ ي ف

روئ ۽ وئ ب ۾ اذان

ر ئ زم ۾

ي اوئ ا ي بئ

ئ ئ ئئ ز و

ئن ئن ڏا اي ا ئ

ئن ئ اڳ دروازي ئ ي و ي ۾

ئ “!ا ئدر ئري ش ان رات

ئئ ئ ي ر ڳ . ئ ر ا ا ئ ، ان ۾ د ئن ر آ ا ئرڙا وڏ ا ۾ ڙا ئئ ۽ ف د

ئ ئئ .ف ھ ئ ئ ب ئڻ ڙ ان رات

ئ ف رو. ف ف ۽ ئ. ح ۾ . د

ئ ئ و ئچ ر . ئ ۾ !بئدت

ئ ئ بئدت ئ ؟ ا ئ ئ ئ! بئدت ئ ئ ئ ! ا ئ ا بئدت ئ ا

ي آ ب . ا ۽ ۾ ئ ز ن آآ ن و ئن ن ب ئ . ڻ

ا آ ۽ ان ئ و ئر ئ ۽ ئ، ئ ئ و آ بئدت و ئن . ئ بئدت ان

ئ ۽ ا ئ ئ ئن ا ئ ئئ ئئ . ا ئ

ا ئڻ ۾ ئم ئ ۽ ا ئن ئئ، اڄ ا وڏي ئن ، ا ئئ ب بئ وا ي ئب ئ ائڳ ئن روح

ئ آ !!ر

و ر ئن ئن ن؟ ا ئن آ ۽ او ز . وارو وا ئن ا

ئڻ ، ا ار ئڻ ذ ھ ئ ئڻ ڙ ، ان رات، ئش دو

ئئ ئ ب ر ئن ف و بئن . و ئ ئ ئ ئ اھ ئر ئ ئ ا

ئ ئن. ئ ئ ر ۽ ئن و ئور ا ي ۽ ئ ئ ا ئئ ۽ ھ ا و ئ ئ، ا ن ائ ن د و ئ ف ئ و ۽ ئ ئن ئڻ ۾ ا ڙ ئس ابئڻئ م ا ب و ئن وڌ ي ان ي ر ب ڻ ي؟ ي ئ ئ

ب ئ ا ع2014

(34)

ري ڻ ام ئن ا د ادريھ و ب ئڻ ۾ ڙئ بئدت ئ و ۽ ا ھ ڏ و م ئن ئر ي ڏو ڏو و ۽ ا

و؟ ي ۾ ر و ائن ئ دڙي ؟ !ھ

؟ ئ ڳ ئ دڙي وا د ا آ ، ا د و ا آ ه . ز

ا آ ۽ ا ئ ا ا ر ئئور ئن ب ي روا

ا آ ا آ. ي ، ذ ا ا آ ۽ ئر ئن رد ڏ ئ ري ا ئھ ازا ئن ا

ئن . آ ڳ ا داغ رت ئڻ دا ڙو ئن ڌوئڻ ي . ڻ

ار ، د ئن ا روا ن ط ب ن ۽ ا . وڌ او ان رات

ڻ ن ن ئ وار ن م ئن د ئر ب ئ آ ئڻ ا ن آ ۽ ي و اڳ

ئ درد! ئ ري رد آ ب ا ئف ي ا !اادري ب ف ب ي ۾ . ئدرد ان دائ

، ا ا ۾ آ ئن ا ادريھ بھ رات او و ۽ ا ب ئن روح ب ئ ب ري ۽ ، و

ڙ آ ي . ر ر ئ رو، ا ا آ ئ ڻ ئن روح

ڳ ڻ وارن و ا ئن ئڳ س ئ ارا : ز ب

و ” م رد ۽ و ئ از ۽ و ئ ق ۽ ي ا ب ئ دي ئ ئ ئ و ب ئ

و ھ “ ئ . ب م، رد،

ئر ئ ۽ ئ ئ ۽ ب ۽ ھ ئ !!! ب ...!! .. ت ف

ا ۽ ئرڙاا ۽ م ڙ ب !!!ف ۾ ئر ۽ ڙ ۽ دو ۽ د دا ئر ور

ئ !!!و

وئڻ ئ ئ

، ئ ئن آ ر

ئ ان ڳ آ ن ئن،آئ ھ ڏ و ا

ئ ئن ا

ائ ب ف ن

ئن رن ئ ئ ئن د

ئن ياو ن ڏ ئد ن

ئن روح روئ اا آ

ئ ئن ن آئ

ب ر آ،ر ئوڙ آ ب ب ر

ئڻائ ئن ن و آئئ ئن ي

ئن ئا ر آ ن د ۽ ا د

ئ ئا ب و ئن

ب ئ ا ع2014

(35)

ئن ئ ب ئت ن ؟ ئن آ ب و ئڻ م ۽ دو و

ئن . آ م او و وڌ ائن وڌ ئن ن ائن ر

ڻ ، ب ئ ن ئ ر و ئن . ب ڻ او ئن( رت )

ئ و ئن ا . ي اائ ۾ وي ا ي ب و ئرق بئب اڻ ب اڳ ا ر س ، ۾

ئ ذ آ ا ئ وئ ئ ئ وئ ئن ي وٺ و ن ا ب ئم بئري ۾ ب

ئ ئم ز ر ب ئ“ئم ئ آ” آ ب . ا ر ئر، آ ۽ ب، ب ي رڙي ا ، ڳ ا ا ڏ

ا ئ ن ب ۽ ئ ئ ب ي ئ ئ . بئس ا

ل( و ) ب ڙ آ ا ا د ا ( ۾ ر (

ا ر ئ ڻ ئ ئرق “ا ب ي ب آ

” . ئ ڻ و ئل اڳ ئن ب ر و وز ر

، ئ ئ ي ئ د ي ا ڻ ڱ ئ ب ي ر آ ئر ئ س ان . ب ا

ئن ڏ و ن ڙ ئن اڻ وڻ ئ ڌر . ب ر ئص ئر ال ئ ا ۽ ) ن( ا

. ئن) ف( آ ب ) ن( ئ ن ئئ

ئ آ ئ راب ئن و ب ) ف( آ . ئ ئن ، ئن آ ا ي ب ان د

ئ آ ئ . ب ب ا ئن ان ئن ر ا ن ب ن وڏو ا ب

ا . ن ب ئ . ب ووٽ بئ آا

ئ ب ئن وڏي و ر ئن ڏ و ال ي ا اي ئن ي ي ئ ۽ ئڻ ئ ، آئب ي ڻ د ب ڻ ئن ، ڌ ي آ رب بب ئڪ ۽ ر ، ا ر

. آڏائد ئ ب ئ ۾ 1920ب ع ڏ

م ي ۾ ا ” ن ۽ “، ئن خ ي ب . ڻ ” ئڪ“ ا ر ع ۾ 1947ان

ئ ب ئن ئن ئئ ۾ وڌ ئن ئ ڌ ئ ڙ ڏ ر ۾

ئ ب . ب رئ ڙ ئن ر ئب رائ ، ن ا ۽ ان ا ب ع ڌاري 1977ئ

ڻ اڻ دوران ئھ ا آ ر ئ ا . وئ ، ئ ا و

ڙ( ئوت ئ ب و ئن ۾ ئ آ اي ۽ ) ان وڏ ي ب ر ۾ و

و ا آ ڻ ئئ ئ . ئ ب ئھ دور ۾ ئرو درا ڙ

اوار ئ ئ . ب رب 1980 ئئ ئڻ ئ ع واري ڏ

ب بڻئئڳ ۾ ب ب ئري ئ وائب وئ ا . ئ ن ب ئب ۽ ر ئص

ئر 1960. ۾ ئ ئ ئ ۾ ع ڏڻ ئ ئن ب ا ڌ و ئر ۽ ئر، وي ئپ ، ۾ وع

ئئ ئ . ب ار ) -ئ(ع دوران 90-1980

، ئ آزاد ئدن و ۾ ر ب ي ر ۽ ۾ رڌل ر ان ب . ب

، ئ ب ، ر ڏ و ر ي . اراڻ ۽

ڻئئ ي“ئ ” ب ، ب 1980ل آ ن ئ ع ۾ ان

ي ئن ۾ اڻ. ا ي م“ ي ا وار ” بڪ. ف ۽ ، ئ -ان ۾ م ا

ئئ . ئ

!کنڊ جي ڳڙي، زهر جي پڙي

ئ ا ا

ب ئ ا ع2014

(36)

ي ب م د ئئ ا ڳ ا ي ڏ بئ . ئخ ب اب ئن ا ئ ئ ر ڏ

ي ۾ ا ئ ئن ئ ئ ذ ت ا. آ ئڻ د ب ئ ئ

ه ئئ ئدن ئ ي ا رو با . ڙ ان ا ئ ا ر ي ئ

ام آ ڻ ا ئ ب ئن ر ي ئڪ ب و

. آئن 2011 ر ئب ع ۾

ت ئ ئرڊ ب د ڙ ئر ڻ ب ر ف . ا ئ

ئ ئ ا ئن ان ۾ ڳئ رئ ئ و ن ئد ب ب ڻ ئر ئ ر ئ ا

ام و ئ. ا ا ي ان ن ئ ئن اڳ ۾ او

ئ وچ ۽ آ ۾ 1990ئرن ع ڏئري اداري ئ ئ ، ئئ و

م ئ ب ئ ئو ل ڳئ ئن ج ۾ . ب بڻ ئ ب ا ئ و

ئ ئ وع ڻ ار . را ب ئ ئو ل ڙ رب ئ ، ا ئق و ئ ۾ ا

ي ر ن ب ۽ ئن . ئ آزادي ام ا (ا ئ و ئ ئ ئن ۾ ا ئ ڻ

ئ) ئئ ا ر ن ا ئ ئ . ڳ ئ ب دي ن د ئ ب ۾ ن ئ

ب ئ ۾ آ ئ آ ، ن (ع ۾ 2002آ ر دي ب ) ا 2002۽ . ع ۾

و وري آ ئ 2006 ئن آ ن ع ۾ ب ۾ ڻ بئ ئن ئزن ب ئئ

ن ا ئن ، ان ئ ذ آ 7 ۾ ب ئ ور و2005 ئ ب ئ ۾ ب . ع ب ڌ

ئن ي ب ئب ام ي ر ا ئ ب ۾ ب ئڻ ث ، ان ۾ ئ ئ ب ، ئن ئڪ ا و

ئ رڳ ا ب ، بئب ن آ ئ رت ۾ ن ئن اڳ ڳ ئ ئڪ ۾ ا و

ئ ور ر ڳئ ئل ئ . ب ئ 14ع ۾ ا 2008 ئئ ا

ر ا ب ، ئر ي ر ي ئب ڻ ر ئئئ ئن . ئ ا

ئئ12 ئ ئ ئ ا . ي ر د ئن ا ئئ ئ ب ر ئ ئ ب ئڻ و .

ئن ڻ ڌ ن ئ ئ دي ڻ دو ر آ ئڪ ن . و ئ ۾ ر

و ب ن ئ ب ن ئي ڏ آ وع ئ ب . بئب ۽

ب د ان ڻ آ بئو ا ئ ڳ ۽ ئ ر ئدي ئ بئ ڻئئ وٽ ئڻ ئن ئ ئ ان ن ا آ ئ ئرڻ ا ، ان آ

ب د ا ڙ ئ ۾ ئل ت ا ئ ڻ آ . ن ا

ئ ا ڙ ئ ئ ۾ ب ا و ب ي ئ وا ا

و آ . ئن وڌ ئ ر ا ۾ ئن رڳ . ر

ئل ر ڳ در ڳڻ د ئ ئن ، ا ي ر ئ ئر ئن اڳ ۾ ئ ڊا ئڻ ڙ ئ

اري و . ر آ ي ئن ان بئ ان ب ئڻ ئن ئ رن ئم

ازو آ ئڻ ۾ ا ، اڻ ئ آ ي ر و ئن .

ب ئ ا ع2014

(37)

ب ئ ن ئر ن آ . ئري آ ئدي ر ئن ا ئ او ۾،

ف ڻ ب ئ ۾ ي ر ب آ دن آ ان ۾ . وڌي ر وڪ ا ئ ب ر ئ

د ۾ آئ ع 1979 ئ و ئ ر ئن ب ا ائ ب ۽ د ، ا او ۾ ب ئ

ي ر آ ت او ۾ ئم ۽ . ئل ڳئ ر د ئن ۽ ب ئ ئ ۽ ئ ۾ ئل آ ر وا

ئڻ ۾ ي ا چ ا ام ئن ، ا وا ئ ي آ ا ب ئره و ئ

و ئج ر ا . ئل ر آ ئن ا ام . ۾

و، ادري، ۾ ۾ ا بئڻ ن ، ئ آ ي ئ ۽ ا ، ئئ

ئ آ ئن ر ب . ئن ۾ و ئو ئن ئ ري، ۾ و ڏ ا

ي 72ر ۾ . ف ان ي ئ ا ، آن ر و ئ . د ۾ ب

ئ، ا ن ن ئر ئ ا ن ئ ئن ب ڻ ي ا ن .

ئرچ ئ ئق ڍا ئري ۾ 2013روزا ا ع ي ر “ ئ آ آ ا ي د ۾ ا ب

ئن ئ ا ، د آ ئ ۽ و ز ۽ آزادي ، . د آ ئڻ ئ

” آئم ئري ئرا ڙ ن ئرت چ آ ص ، ئ وا ئن چ ئ ئ آ ۽ ا ئن ئدي م ا

ي ئ ب و ئئ . ۾ ود ۾ ا ئب، د ۽ ا ئن ئ ئرت

ئ آ ئ ر ر ئن ت ئ ۾ . ف ڳ ا ڏام ۾ ئ ، ب آ ئ ا وڏي

وف آ ڳ ۾ . ت ۽ ب ڌر ا ئ ا ئن ۾ ئ

، ۾ ئ ف ار ڏ و ئ . ا

ئ اب ڙ ئن ر ب ي ب ددودي ي 1941ا ئد ر ئ ا ب ع ۾

ئت آ ئم م ب . ا ئم ئن ا ب ا ئ ئ ز ر

ي ئن . ئ ئڱ ئن ورئ ئن ۾ آزاد د ۽ ئن، ب ئ ئ

ي ر آ ئن ئر ۾ . ئن ۽ ئ ئ ا ئ ئ د

ئن ب ن اڳ ام د ۾ ئل ب ر ئر ان ي ب ڻ ئل ئک ب ئ ۽ و

. بڻ آر 4 ئ ا ا ب

د ا ئر و د ڊرون ۾ م د ، ا ار ڏ د

ي ر ام . ف ج ۽ ئ ئئئ ر ئن ر ب د بئوف ۾ دي ئ د ج ئ ئ

رائ ئ ئن . ر آ ا ر ب ئن ئ ڳ ار ڏ دن در ئر ، ئدي آ ئ ا

ئ ئن ئ . ئ و ڏئ ئ د ئ د ه ئ ئ ا ، ن ۾

ئ ئ و ئن ن ئئ ع ۾ 2002. ا ر ، ئن آ ئ ا ادرز ا باي ئ اڻ ا ه اڳ ئ اف ا ا ا

ئ ئ 11/9 .ئ ڏ ئئ ئ ئن اڻ رت اڳ ي ئ ا راو

ئر و ي 2003. ه آ ئ ع ۾ ائ را ئن ا ئ ر

ئر و ئن ان را واري . ئر ئئ ا ئن 2004. ئ ا ع ۾

ئڪ ا ۾ ، اڻ بئء اڳ ا

اڻ: / ا ئز ا

ب ئ ا ع2014

(38)

ث ئ ۾ ڊا . ج ا ه ئ ا و ۽ ار و ا

ئن ئ ا ن ب ئب . ئئ، ئزو ئ ئن ا ئ بئء ر

ئڻ ه ا ئ ئن ا ي ئر ئن ۾ ا . ئر و آ ي ر ا وز ا

ئن ۾ ڊرون ۾ ئر وز بئء . ئر و

ئن ئ ن ئ ڏ ر ئ ا و ئدي ن ۽ د، آ ف ئ ا

ع واري ۾ 1971. ي ا ر آئ ن ب ئ ر ۽ ا ب ن ا

ن ث ڻ ۾ ئر ئ رن ۽ . داي، ور ئ د ئ ا ر ئ ئ ا د م ا ب ئدر ۽ ا ب ئن، م ا

ي ار ڏ م ئن ب ڏو ئ آ ائ و ئ ا . ا ا د ب

ئ ۾ س ار ڏ آ ۽ ئ ئ ي آ ي ئب ڳ د . و ب

ي ئب ئ ا ، ي وپ آئ د . د

ي ر ئ ئ ا ا ئرت ۾ ب ئرت ، ي ر آ ڻ ئر اي آ را ر ب ر

ي ام ئ . ا ام آئ ئر ئ ا ڻ ، ئ د زب

ئ وچ در ا آ ا ئر ا ئ ئر ئ ئ ر ئ، ا ئر ي ي ۽ ر ورڪ ۾ ر

ئ ر ۾ . و ئق ا ڊا ائ ا ڻ آ س ، ئئ

ئ ئن ئ . ۾ و ئ ئن، ئ ئڻ د ئڳ بئو ر ا ه ئن ئ ا د ۽ ب

ئ . دودي ئ ا بئ

ئ دورو ب “ڍا ئن ا ئ رئن آ د ا ، ئڳ ئن ئ ر

ود . ئ ئئ ا ذا ز ئب ڳئ ئ بئري ۾ آن ، و آ

ئ ا ئ ئن ئڻ ف ، ئ د ۽ ” .ئ ب

، ان وا ا ئري آ ئ ئن ۾ ئڱ و ئن ا ا ئ ا . آ ر ئن ان

د ۾ ا آز ئج و ئل . اد ۽ رو ڻ ۽ ر ئ ا ڻ ئ ب ئن ا ب ان ئ ئن

. ئن ( وس ا ب ب اردو

چ . واب ر آ ئ ر ل ا ا ڳئ آ ئن ٽ ).ا

!ئوري رام اوڏ

م م د

ي ئ ن ا ر ب ۾نب

ن آو رئن ئرت ۽

ن آواره ئئن ئ ا

ون اورائ ئم ئڻ ب

۽ ئو ئم

ا ، ئ ئدار و

ئ !وري ئوري !

ب ئ ا ع2014

(39)

ب ئن ۾ ئي ئ ع واري 80ا

ئر ئئ ئ ۾ ڏ ، دوران و ئ ا و وڌي وڻ و آ ئڻ بڻ ئن ئظ

ا ۾ وري وڻ . آو ئ د وڻ

ئن. ئئ ور آ ، ا ا وڻ آ ئدي آ ئ ڳ ئئ ر ئڻ د ي بئوئئ ئ ئ ئ ار ئ ، ئ ا وڻ ب آ

ئڻ ادي ا(ا ڙي ب ا ئ و ) ئ ر ئوا .ئئ ا وڻ

ئ ر ئن ئ ري و ب ر ئ ڍا ئن ئ ا ن ئ

ل ئ ۽ واري ۽ ھ ا ر آ ا . ب ي اب ع 80ڻ ان

ڳ ب واڌ و ، ان ئ ئن ئ واري ڏئ ر ڏ ا 2000ئ ئ ئ ع ۾

ائ ئر آ ئ آ ئن ي ۽ . ئ ائن ۾ ئن بئ ئ ر ا ئدي ي روڳ بھ بئبئ د ڌڻ م ، وڌي و و و ئن وڌ ي ڻ دوران ڊا

ر -ئڪ ئص ئ ئ ي ا ئن ائن، ئ، وز ڙ وا م ۽ بئ ئر، ئرا ، ئ ات،

م آبئد ئدي واري ا و و ئن ا ئ . ۾ آڻ و ئر ري ۾ ان

ئري ڻ آب ئم ي وري ئ ب ا ، ۾ آئ ئ ف دور ۾ و ڊ

ئ ئ ۽ آ ئ ل بڻ وڏ ب ڌ ڳ .و ۽ ذا ن ڌرن ر بڻ و ر ي ڻ ا ئئ ي واري رٽ ئن ار ب ل ج ئڪ ي ۾ راو ، ئد ل وارو وا ظ ر ۽

ش ب ئ ئرا روڊ ب ا و آب ائ . ا ئن ڏ ، آ ۾ ا ئ ا ئ ن ئ ا

ئ ئن اڳ . ر ڳ ي ئ اي ر ۽ ئ ي ب ۾ ي بئ ي

ڳ روز و س ئ .ااد ئ ئ ڙي ئڻ ا ن

ر ۾ آڻڳ وري ا ئڪ ائئڳ ئڻ ۾ و ئڻ ڙ ئن ر ب

ن آ ي ۾ . ي ر ئض ئت و ان ر ن ۽ ب ن ۾ ب ۽ ر، ئر ئ ا ڳ ئ ۽ بئ ڏ ئ رن ۽ ڌر ئ ۽ در

ئ وئ آ ج . ذر ئڻ ا ئڻ ا اڄ ئ ڳ ي ئ و ا ا ا ر ب ائزن وا ۾ ب ئئ ، ان رو ئ ر

ئن ب . آ ي س ي ا وائ ئ اوع و آ ڙڻ ت ا . و

ئر ڙ ۽ ئم و ئ وا ئ ب ڳ ڙ ي وڌ ئ ب و ۾ ب ا ش ئ ي ئڻ ئ ئدي ۽ و ھ آدم و آدم ب ئ ئن ر

ھ ر آ ئن ڳ ئن ا ۾ . بئآئم وڏو ا ڙ اج ڌار . آئڻ

ئ ۽ ئ و ھ ئ ذ ئ ۾ ا ئ ف ف ئ ئ اڏار ر آ ، ا ذ ئ ڙ ود ذ ر ا ڙ ا ڏا ڌئئ ئن ڏور ئ ۽ آزادي ، ئ ا

ن آ ئ ئر . ف ئج ۽ ان ب ئ ئڻ ا ا، ب ت آ ئئ و ا

ئ ئن ھ .!ئڻ ڌرب ا ئڻ ئ اڙي ۾ ئ ب ئڪ و ئ ب ا ي ا ڳ ئ اا واري ڌر ئ ئن ، ئ ر ڙو

ئ ب ر ئ ا ۽ . ۽ ا ، ب ڏ آ ئ ۽ ، ، ئئ درا ئئ ن ئ اڙي ۾ ا ئن

ئ بئ و ئن ، ان ن آ !. رن ن ئ ڌر ي ئب ي ب ر

ڙي ئن ائ ئڻ ا ي ، ان ر ن آ ري ئ ئ ا ا ن ئ ئ ا

ئن ب آ آ ئڻ . روڳ ئ ا اڙي ئن وٽ ا

ئ ب ا ڙ !ي روڳ ۾ وڌ

ئ ام

ب ئ ا ع2014

(40)

و ب ۽ ڌر ۾ ڻ ئ ر ئئڳ ئ ب ر ر

ئن ئڻ ا. ي ر ئن ر ذ ان . و آ ي ا ئ ئ ب

ئ ئڪ ئئ ئ ا ، ۾ وي ئن ب رد ئ ۽ ا ا ن ا ئئج ري ي ا روڳ ئ ا

و ئل بڻ وبئ بڻ و ئڳ ئم آد و .و

ران ئرڻ ب ي ا آ ا ڳ ئن ڊ ئن ان ا ۽ . ا ئڻ اڳ ئ

ئڻ ئڻ ئ ب ئ ڌرم و ظ اري ۾ ب ئھ . د ان وا

ئن نع 1947ا ئ آ ئڱ وڍن ۾ ڏ اڻ . دوران ورئ ي ر ش ا رت را ۾ د ئ ڳڻ

ي . آ/ئئ ئن و ئ واري وا ل ي ئئ ڳ رام رڪ ا ڳ ئم ي ئڻڳ ئ ئ ت ڳ

ا ئ ئ ي ر آر ئ ئل . ئ ۾ ائر وا ئرل ر ا ”ڱ

، ا “ آ آ ، ا ۾ ا و ئ ئل ري ا ن ئن ا ردي ئل . ب ئن ھ ئ

اب ڻ ب ئڻ ۾ ئئ ا ئ. ڳ ئ اڳ وڌ آ و ب ب ئن ا

ئن ي ئ ن؟ ئ آ ڻ ر ڙ و ا ئ ۽ ال ؟ ا ڻ ا ب ڙ وڌئڻ ذ ۾ ال ئل ۽ ا ئڱ رو ڻ ي واري ي ر آ ا ئ ب

ئ واري آ ئل ۽ ئ ر ، ۾ رئئ ئڻ ئم ي ئن و ا ئ ن ۽ ئر

ڳئڻ ۽ ب ئ ا ر آ ان . وه و ا ر آ ئ ب . ئ ب ي ا ان

ڻ ا ئ اري ر ذ ب ئن ، ا و آئب ب ئن ي، ۾ ئق

ج آ ئن ي . ئڪ ئڻ دار ادا ب وت آ ڙ اڙ ۾ ئري ي ئص و، ڳ ئن رو ڳ ئل ئ ۾ ا د ، ئن ا ئ و ا ڻئ ئھ و ئدن ا ئ ب

ائ ي ڏئ ئ ئل .ئب ۽ رو

ب ئ ا ع2014

(41)

ئغ ئن ڏ ۽ د ئن اک ائ . ئن ۽ ز

ئ وار ئغ . ئ اک ۽ دئر، ئن وڏي و ئئ ا ت ب آڌار ئئ ۽

ئ آ ئ . ڳ ھئ آ ا ھئ .

ئ ۽ ئ ئن ب ۾ئ ئ آ ئ دور ڏ ئ ي . د اڄ ا

، ي آ ئن اڳئ ا ن ئ ئج ر ت ئن ئن ا د ئئ ۽ ڻ آڏاڻ آڻ ئ راز ئ ئت ئئ آ ۽

ئر آ ، . روپ ا ، اڄ ي، بئئن ن ئ ب ۽ ب ا ھ ه ئ و ا ا

ئ ڳ درس ڏ ھڳ ۽ . ئڻ ، ذ ائ آ ئئ ئدون ا

ڙ آ ئڻ . و ئل ، ا ئد آ ي ا ئ ائن بڻ ئن و ز آ ئري ئ ؟ راب ئئ آ ئئڳ

، . آ ئڻ ئئ ۽ ئئ ڏ ا ب آ ب ، ۽ چ، ئ ئئ اڄ . ب

ئرو آ ڳ ئن ز ڏ ، . ا ر ، دوائڳ ئڻ ار ن ئو ن ، ئڻ ئ ه و و

ن آ ھڳ . ھ ئرون و ن ب ز ئ ار ئن ذات ئ ا ئ . ب ب ا

Statement ب م ف ئد ئ ڏ ا ، . آ ئ ا ئڻ -ئ ا ج ڳ ب

ئن ، ا ا ؟ ارڙي ئ و بڻ ئب ئرڙن وڙ ئ ۾ ئڻ د ڙ ئد و ا

؟ با آ ڳ ئري ڏ ئن ئري بئن ڻ ڏ ذ ا

ا آ ئري ن . ا ئڻ ڻ ئئ Trendsاڄ ائڻ ، ئ ئن Practical، ان ڳئ ا ز

ئن ي ا ئ و ب ئن ئ ئ ، ۽ ا ڻ ئن ئ ا ؟ ق وا آ و ل ۽ ۾ از و ا ا ن، ا ز ا آ ئڏي، ن، بئئ ئن ز ؟ اڄ ا آ

ئم آ ئل ه ا بئ ز ۾ و ئڻ ،ئن آ ئ . ئد د ب د ر ۽ و ئدو و

ئئ آ ئر ؛ . ئن ئز آ ا ، ئئ ۽ ، ئ ا

ھ ئ ن ، ر ۽ ورو .ون ي ڏ ئل ئن ۽ ا ا

، بئ ئري درس ئئ ئ ۽ ، ا ۾ ابئ ئ ئن ئ ا ئئ

ڱ ڳئ آ ئ ا ئل آ ا ن . ا ائ آ ۽ ن ئڳ د ۾ ، ن ب آ

ئئ ئئڳ ڳ ۽ ا ئ ئ ب ئ آ. ن ئر د ائ ذ ئر ۾ ئ . د

ڏي “ ئ ’’ اک ڏ ا ي ا ا ئر واري ا ئل ئد ۾ ا ئڻ ، ۽ ، ئئ و

ئ آ .رئد ۽ با ا ب اڄ

ن آ ئ ، ، . آ ن ب آ ن ا بن ب آ ئ . ڊ ڙي دڙن ۾ د ا راز،

ائ ئدن ، ا ۽ ا ر ئئ ۾ ا . ن آ ا ۽ دل ۾ ئ ا

ا . آ ئر ئن ا ئ چ ۽ ئن او آ ي، . ۾ وي د ت ۽

ن آ وان ن ئ . ب ئ زاو ئل ۽ زوال بئ آ ا آ. آئ ۾ ڏ ي ئ و ئ ز ي . ئد ۽ ا

؛ ي آ ئئ ن ئ ۾ ر ئ بئد ئ ۾ وڏي ۾ وڏا ئ آ و د .

، ار ا آ ئئو ر ن ئ ي ۽ رت ي اڻ .

ئ ئ ئ ڻ ئئ ن ئ ر ر ئ ا ئ ذ ر . ئرن آ ن ئ ن ئل ب ! ائ ا

ئ ۽ ئن دو و ۽ در درس ڏ ئ ائري آ ئروبئر . ا ئڻ ئڻ ۽ ئد

ئ آ ر ي وڏا ئل ي . ا ا ن ۽ ٽ آ ائ د ا ۽ اڻ . ت ۽ اڄ

ي و ان ئ و ، ا و و آ اڳ ئن ئن . آ ئري ئئ ئ ۽ چ ۾ ا ۽

، ا ئ“ آ ئ’’ ڱ . ئن آEssenceب ئ ا . ا ا

ار ئ ئ ئر ۽ ئرڻ وارا ت آ ا ئر آ ھ ئ ، ا. ن ۾ آ ئج ا ئ ف رات و

رام اوڏ

ب ئ ا ع2014

(42)

ا آ ئن ذ ب ڻ و ا ن . ي، ا اائ ڳ ر ر ذ ئ ري

اڪ و . آ ئ ئ را “ذ رو ھ ’’ ذ ي ئن .

ئ، ڙا و و ت، وا ٽ ڳئراڻئ ئ ئڙي و ت، . ڳڳ ڳ

ئز ( ) ائ ئڻ . دردن وا آڄ آ

ئ ئ رد رو ئ ۽ ار زورائ ۽ ر ر ئ آ ئ و ن . ي ڏ ت ن ئئ ئ ن ئف ن ۽ ا ئ

ن آ ئر . ر ن آر ئ را دو ا ۾ ن ار . ا چ ئڻ ل ۾ ئ ي ا

اري ئئري ا د ، ر روپ ۾ آر رو را ، ۽ ئ و ئ ئري آب

ئ آ ئ و ئ ئ ئ ئ ۾ ئل . ب ائ ا ڻ ب با ۽ ئ ب ا ڌ

ڙ . ڻ ڏاڍي آ. آ ڪ ڳ ر ۽ روا آ اڏو ڏ ئر . ا

ئ وئ م ئد بئزار ئ ڏئ ۽ ز ئڻ آواز دئل ۾ . آ ر ي ئن ا ئز ن ڏات ، “ا

ئرڻ ئ ئر آ” ئ ڳ . واري ئري اڄ ئن و ئر ب . ئ روز

ئ ڳ ش ر ئ ئ .ڳ بئد ڙي ئن ۽ ئڻ ئرن وا ئب در ڙ و ب و

ئ ۽ بئک . ي و ئڻ ئڻ رڻ ۾ ر ڙي . ئ راب آ ار ئ ۽ ئا

ئئ آ ف ط ؟ ل . ھ آ ئ ۾ ئن ئڻ ان ؟. آ ي ا ئ ئ ڳ م ڳ ئ ئن آئ !! ا

ئ ئرف ڏ ، ان ئ ڌر ئئڳ ب ئن ب ائن ئ دڙي ئل ، ئ آ ن

ن آ ئ ئ ئن ۽ ا ئ ا ب د ۽ !! ۽ ئن آ ، ا ا ا ئ ئ ئ ئ و

ي آ ڙي و ئڳئئڳ دم . آ دم ڳئئڳ ۽ و آ ر . آرٽ دل ۾ چ ۽ ئ آرٽ

ئ ر ڏئ ، د . م وارو ئل ۽ ئ ن ئڻ ڻ روپ ۾ ، ئڻ ا ئ ۽ ئ

ئ ئ ئ ئ د ئب . ئري ، ي ب اج و ئن ذ ن . بئب ا

ئوي آ ئ د ئل . ئن ئڻ ز ئج ۾ ئ ئد ئج ۾ ز ئ، ا ن ائ . ر

با ي ز ئ ڏاڍ ۽ ڏ ئ ر ۽ ئ بڻ ئ . آواز ڻ ئ زبئن ئ

رڃ ۾ ر و ئز آ . ا

ئرا ب زبئ زبئن آ ئردرد د ئن آ ، !!ا

ئ ئ راڄ ۽ رواج ا آ ي ئ ڌ ي ر ا ل ئ ھ

ئ آ. ن ئ ن : رو را اي ن رات ر

ئ ! ن ، وھئ ئ ن و ئ ئ ن ور ز

ن آ ب . ي ئرن رت ۾ ڻ ۽ ڱ ي؟ ئ ب ڳئ – ر

ئ . و ي ئ ئ ب اي ئ زبئن ئ ز ، ئ آ ئ . ا

، ئڙ ئ ن ن ئن، ڻ ر ئن ئن

ئن ن ئ ي ئر ، ئن ڻ ئن ڙيھ .

ئ ت ئن ن رو ت اڄ ھ ر آ ڻ و ئري ا اک ۾ . ازم و

، ا ا و ئن ي ۽ ئرف ي ئر ا ئ آ ئ . ئ آ ئري ب ئئ ا ، رواداري ۽

ئ ب ن ، ڌر ئ ئن ا د دي ۽ دب وڙ ، ئن ، ن آ

ئ ئڌا و آواز . ۽ ۾ ئ ئڻ ڳ روا اڄ آ ئ. ي ر ل ا

ن ئٽ ا ا ئئڳ ن ۽ د ڌرئ ئ ر ئ ئئ ا ئن ز ن ، ز ن آ ر

ئڻ آ ار ا ر :آ ب ا ا، ئ ھ ، ئريھ آ اڌ

ڻ ا وا ڳ ئ اي ! ئ ئر رئ ا !

، ر ۾ ر ا چ ۽ ئج ۾ ڻ ئ ا ئدن ب ئري ب ا ۽ آبئ ، د ۽ ب ئن ا آ اس ڊ وئ ئ روا رواج ا ا وپ ۾ د روپ

ڳ ۾ ئن ڏ ئئ ٽ ڏ ر ئن ، ا ڄ ا ي آ ائن ڌار ڙن، ڌارا وج ۽ و ذ ، ئن د ب و آ ت ۽ ا ، ا آڻ اض ئ ا ئق وڙڻ، ا ڳ، ڳ ڳ، ئن ذ ان ز ئئ ئ ، د ي و ئزت ان ا

ار ڳ ر ئ ئن ر ئ ر ر د ب ن ن آ ، ۽ . و ورڇ ئئ دور آ

ئ ڻ ئدن ئ ب ئ ئ ئ .

ب ئ ا ع2014

(43)

ي ا دور ۾ ئ او بڻ آ ئ . د

ئ ئن ب ان ئ ئ وا دئر ئ بئ ئر آ ان

ڳ ئ ئن ۾ ئ اڻ ا ئ ڊ ئ آ ئ رئ ئر ڌار ڳئ ئن ئر ر ب ۽

ي . آ ئ ڙ ا ا ۾ وڌئن ئن ا ئن بب ڳ ن ۽ ا

ا ئ ورق ورائڻئ ا . ئر ئب ا ئ ا ، ا ئن ئ ئ ئ ڳ

ئ وري ئ ام ئدر ئ ب ئب ئ ئ ئن ئ ئ ا ئ ئ دري ئ وئ ڙ .ب ۾ ئڻ ئن ب ۾ آزادي

ا ئري، ۽ ار ئ نئ م . ئ آي ڏ وريھ ب آزادي ا . ئ

ئ آ اج ئ آزادي . ئ ا ي ئڻ ي ئر و د

ئ ب ۾ بئ . بب ۽ ڌار با ب ۽

ئل را ۾ ر ر ئ ن، ن و ن وڌ ئوم ڙ آزاد ۽ ئر ا ز ئر ۽ و

ئر ن ڳ ا ئ ئئ ر م ب ۾بئربئر ن آ ن ر .ن

ئ ئ ا ا ا ئن بڏ ئ ا

ن ئڻ ا ئ ائ 300 ئر ئ ئ ئت آزاد ب ان ۽ ڙي بئبئ ئ ، ئ ، ، ئ ، ئن ڏ ف ڌ

ئ ي، ب ئ ا ا ئ ئئ ائ آ ئن ب ڌار .۾ ئ ۾ ب اڄ ۾

ئر ر و ر ۾ ار ئم ئئ ڙ ب ن ڏ ڏ ئ . ر آ ب دار ڙي ئ ي ئ ئ ۽ ر ،

ئ ، و ر آئد . ئ ئح ڱور ئن ا ئن ا

ئ ئن و ا ئم ئ ر ا ان ئا ا 1948. م ۾ ڳ ئ ئح ي ئب ع ۾

ئدن ر ب ئن ئ ا ان ڙ ئن رن ۽ ا ئدي م ب ئن . ا ان

ئ ئ ن ا ۽ ان ۽ ئئ وري ر درس ڏ ئن ئ . آا ئن ا ان ا

ئن ائ ۽ ا رو ا ئ ئف ۽ ئن اب ئ ئن ئ ئ ا ، وڌ ب ڏ آ

ڳ ئ ب ائ ر ب ، ۾ وئئ و، ر ئل ئن وٽ ئ و ا ئر ڏ ا

د اد ئر ب وڏي ئن آ۽ ئ ،ا دار ادا ار ئ ئ ۾ ئ ڳئ . ا

ڙ آ وا ل ئر ئن ا ر ئر . ار ۽ ئ ئ ا ئ ئح

ئز و ۽ ئر ئ ان ئ، ئ و ن ئئن ي ئ ڏ ا وا د

ر وم ئب ۾ . ا م ا ۾ ع1946 ئن ا

ن ن ڳئ ن،ي ڳ ڳ ئن ئ ئن وري ئ ئ ۾ ع1956 ا ۾ ا آئ ۾ ئ اب

ا، ا، او ڏ وئ ب ي ۽ ئ ڙ وڌ ڏ ب ۾ ا ي .

ر ا ع 1973 آئ ۾ او و ئئ ئن ڏاڍ ڙي ا آئ ۾ .وغ

ب ا ب ۽ م ا ا ر ئزي ئن وا اد آ ن ن آئف ۾ . ڪ

ئن، ۽ ئ ري ۾ ئا ئ و ار ڏ وئ ا،ا ۽ ا ور

ار ڏ ۽ ا ئ ئن ۾ ر ئ م .و اي ر ئڻ ئ 45 ئن بئ ئ

، ا. ا ۾ و ئن ا ب و ار ب ئ ئ اآئ ئ ۾ ئزي ا ۽ ا

ن ڙ ئئ ، ا،ڻ ي ڙي ئ در .ار ڏئ

رن ادارن ع1972 ئب ۾ ۾ ئر دورع1976 ، ۾ ور و ۾ ۾ ذوا

ئ ئري ا ۽ ئت ۾ئري ۽ ا

ئس ي را ئ ب ا ۽

ئر

ب ئ ا ع2014

(44)

ن ر و آ ئڻ .ز ب ا د ا ئئ وئزب ئب ب . ئ دور 1979 ل ود آرڊ ۾ ۾

ئ وئب ئڻ ز ،رائ وارن ف آر ن ا ئ و ن ئ ڊ ۾ ا ا

ئ وئ ڳ ۽ ا ئ ڏاڍائ رئ .ڳ ل ي ڏئ ئ ،ئن

ڳ ي ڏ ئ ف ئن ب ئن ۾ ع1980 . ر ئ ئ A258-ات ا

م س ا ا ئ و ۾ ن ڻ ن ا ر وئ3 آ ڳئ ئل .

ئڪ ب ع1982 آن ئرش ۾ ا ڏ وئ .

ئڱ ئد ور ن ب ڙ ا ي وڌ ئ ۾ انئ ئ ر آئ ۽ ئن ا ئ ئ ئ ڙي ر ۾

ئ وئئم وع ا ا .ب ئن اب ڳ ت ڏ دت . ئ ئ ب وه ۽ ۾ ئن ان

ئ و م ئ، ا ئ و از ئ وئ ار را ئم ي ، ۾ آ ئ ا

ي ر آ را ئڻ ب ئڻ ب ..ئس اڄ ئ ا ئن ئ ا

د ۾ آت ۽ د ،ئق و با آ ان و ا ئ ئرڻ آ بئ ت ۽ ئ ئن . اڄ د ڏ

ئ ڏ ڙي ئن ڏ ا ئ ئ ئب ئوي آا ي . ئ ب ا با ان

چ ۾ د ي واري ي ،د ن ب ئب ۾ ئن

ن آ ي ور ن ف . ئڙون ئ ئ ب رواداري وارو د ڻ بئو ئ ب رو ئن

ئ ار ر ا ي واڌ .ب ت ب ان ئ ئ ر ڙ ا ئ و ۾

ئڻ. آ رب و ي با آ ا ئ ئ و ئن ب ر و ۾ ، ڳ دار ڏو

ي رام ئ ڙ ا ئ ،آ ڙ ب د ۾ ر ۽ ار او ن ئئ ري

ئن آئئ ئن اڳ و اڳ ي .ري ي ح روز ي ب ۾ ن ا ڙ ب ئن

ح ي ئ اڻ ح ئف وا ي ائ ئ رئل . ۽ ا ر ئ ي ي ا ڏ

ان ئري ف و و دو ڌر اورت آ ڳ .۾

ي ئ ب اي ئ

؟. 1 ئ آ ي ئ ب ا ، ئري آ ئڻ ب ي ب ي ا ئ ب ا

ا ۾ و آ ئر . و اا آب ئ ئ و روپ ئ . ا ب ا

ي آئ ئ ۾ رو ۾ ر ي دورن ده دؤر ،آ يب ئ ئا . آاد روپ

ا،.2 ي ئ ۽ اار ئرو ئ “م”ئڳ ب ر

ئ“ ”، ا ي آورت ن .ئئ ئ ۾ ر ، ئ ڻ آ ڳ

ئ ا ئ ئ ۽ ، ا وئ وارا ئ . ۾ آئن ۾ ئن ڏئ ئ ڏا ڌ ب ،ئان

ر ي آا ي ا ا ي ي . ئئ ر آ ف ي ئ ب ا ئن ي ب .ان

ي ۽ ڌر. 3 ئ ب ا ن ۾ رن، ڌرم ڙ ۽ ا ئن ن ئر ڳئ ۾

ن ئ ش -ئ ري بوڪ ئن ۽ ڻ ئڻ ئزو ڙ ئ ڌر۾ رآبئد ۽ ئ ۽ ئ ئ بئد

؟ ، ا آ ن ئڻ ن ڌر؟ ئ ا ئ ئ ي ؟ ئ ا و ي

ون ب ائ ئ ۾ ا ! ڻ؟ف ائ ۽ ، “ ”ف واري ل آ ون ائ۾ ب

ئڻ آ بئ ڻ ا ر ا ئ ي ئ ب ا ڳ وارو؟ اب ڏ ؟ آ ئ اط ب ، ا ئ ا ن ئ ئڪ روز

ورت و ڙ ڻ .آ ۽ ئ .4 ؟

ئر چ و ئن ي ذ ئن ن اا ن ا ئ ائ ئ ي ئ ا ب ا

ر اڳ وڌائڳ ئن ، ورت آ ن ن ئڻ :دو

ئ-1 ئئ ئ ئب ر آ ڙ ۽ ان .آ ئم ان ئ ئ ۾ ان

ب”م ذر رئ وع “ ا .و رن ۽ -2 ، دا ان ادب ئئئ ئڻ ب ،ئن

ا آ ڙ ئل بڻئئ ب ب ا ئڻ ا ا .ئو _3 ف ئب ر ئ ده

ا ئڪ ۽ ر ،ي ا ئن ،ائ ر ۽ آ ئڻ .ئ

ئن آزاد ڻ آڌار ۽ -4 ي ئت ا ،و ي ئ ائب ا .ئن

ب ئ ا ع2014

(45)

108ئزو ڊا ا ، ئن رو 98رو

ئ ا وٽ ا ئ ان و ي ا وئ ئدو ي ي م آ ڊا ا ئ ٽ ئ ڳ آ ائن ب دي ادر ا ب

ن د . ڏ ارب ڊاا ئ آ ب ڳئ ا

ي آ د ئ رت ۾ ي ب ئ ئ ا، وردي ي آ ئڳ و ڳئ ي آ ئت ن ب ئن ڊا وارن ۾

ا آ را ئ ا ا ب ئ . ان ڳئ ئن ا ب ا دي ئ

ڳ ئم ۾ بئ ڏ ا و ئر ۽ با ي ئل ج ا ئ ئن . ئ ب دي

ئ آ ئ ف ا . ا ئ ان ن ڻ ا ئ ئر ئن ئن 1743ا ع

ئن 33 ٺ ئم ڌاڙ ۽ ڳ ئ ب با ب ف ئ ا

ا با ب ئ ران . ئب ان ئ د ائ ئ ف ا ان

ئ . آ ان ان ۽ ئ د ائ آ م”ئن ئب ا ئن “ و

ئر ڏ . ا ۾ آ .ان ٺ ۾ ب ڳ ب 1703 ع ۾

ئب ور ا ب ي . اڻ ۾ اب ئب اب وئم ۽ اق، ئن ا ئ ۽ ، ۾ ئ ي ان ئس ئن ز ا اردن و ابا ا آ ل ۽ زوال ئ ب

ئن رڻ ن آ و ئ ن ا بف آ م ئ . ا ئڻ ا

ي د ب ئن ڻ آ ان ا ر ز ؤئ ي ارڻ ز ز ئ ئ و ۽ ا ڻ ڏا

ن( ائ ن اب م .اري) ائب 1730 ا ب ا ۾ اب

ٺ ب ڳ ئ“ ئ”ئت وع . ئن

ئ ئ ڱ ئ ئ ئ ڙ ا . وڌئ ڏ اب ئن ب ئ ا با خ ر

ئب و با رات . و ع ۾ 1740ان ئئ ئل 4 . ب

و رئ ار ري واري ز ئر . ۾ درب آئ ا ئم ڌاڙ ۽ ٺ درا ب ئ ڳ

بئل د ا ان . اب ئ ئ ورت ي ئئ ئ ئئ ۽ ڳ ۾ ڻ ۽ م ئب ا ٽ ۾ و ي ۽ ئ ڳ ڏ

وا د ئب ي . ب و ب ئن ئ ي ئ ان ئ ڳ ن. ا ن ن ي ئ .ان

ئ ) 1( ئ ئ ئب ان اب وو ۽ ئ وري ئن ب و ئ ئ بئد ئ ، ا

و ن آ ن ئ . د ) 2( ي ا اب ئ ب

ي ر ئ ي ب ڍل ئ ي ئر ي ب ب ئب ان و ۽ اب و ئر و بئا اض . ا

ڻ ط ب ئ وڌ ئ ي ئ ان ئدي د ئن اب ئب ڌيھ ا اب و ب روا

ئ ا ۽ پ ئ ۽ ائ د ۾ آ ئڻ . و ئ ئئ ئر ئ ا

ئ ا ر ئر . ز د ۾ ئ اب ئ ان ي ي م ئر بئزار ئئ . ۽ دي ئ

ئ ان ئن ب ب ائب ئ ۽ اب و ي ئ ئر ي ئل واري

ڳ واري ئن ب وري ب ۽ ئ ئب ئن د ئ ئت 1765. ب آ د و ع ۾ اب

ئ ، ان ئب ئ ئ ئئ د ا ب اب ب ز ر س

ي ئئ ۽ 1972 واري اڳ وڌائ ع ي ب ئ اج ۽ ئض، ن ر ئز ا

ئ1793ان دوران . ئت ئب و . ع ۾ اب وئڪ ۽ ب ئن ب وڌ ا وا ب

ئم ر 1801 ي ا ب ۾ ر ي رو ي ان ز دوز بئ

ڳ م ار ئ، ي ئر ئ آ ان ئل . ي، ا 1802اڳئ ئئ ع

ئب” “ و

ي ئ

ب ئ ا ع2014

(46)

ن ئ ۽ ظ ئ ي دور ب ظ ن ي بئ ن ئر .ئد

ڳ ۽ 1803 ئ د ئب ۽ اب ع ۾ اب وي ئراج س و .

ام، د ئب ر ا ب ۽ ي ب ۾ ب ر ي ئ ا ئ و ئر ا ب ئ ئ ان ي ا ف ب ي

ئرا و و ئدو ڳ وا ر . ئ ئ ب و ۽ اڳ ب ت ، ا ر ب ز ن ب

اغ ۽ ئ ئن اڏا و ا ن ب ب ر بئ ب ڏا و دي .ئ

، ؤا د ئڻ وارو ف 1799ر وڏي ع ۾ ئ ۽ ئ ئ ئ ي

ڙ ا د وڌ ئ اب ف با ئ خ رئ ۾ . ئن ئڳ ئ دور ۾ ب ا

ئ وع ڙڻ ئر . ئ ئ 1802آ ع ۾ بئ وا ور ۽ ئن ع ۾ 1803د

ئن ، ئر و ار ۾ ا د ا اب بن ب س ئڪ ۽ با آ

د ب . و س ئ ان ئ د بئد ا اب ا ان دوران ۾ . ب

ئن وع ۽ ڻ ر ا ئ ئ ن وع ن ن ا ب د . د ب ام ۾

د ا ۾ ا با ا وڌ ڀ ۽ ئر . ا ا 1818آ ع ۾ اب

ي بئ ۽ ا ي ئ دارا درا ئد ا ا ب ب د ب ر ئن ۽ ب ۽ ۾ ئئ ڳ

ڳ ئرڻ س 16. و ز ئ ئ ي ز ب ئ ا ب اب اب

و ر با . وري ي ا ئ ان دوران ا ب 1891 ب ان ي ع ۾ آ

ئن ئل آل و ڳ ئرڻ و واري ز .۾

ئڳ د ئؤان ئ ئ ئ ن ر ۾ بئئ ان و ۾ ۽ وچ ئ ي ر ئت ب

وع ائ وڌڻ ئز ۾ . ۾ و ان و ، ۾ ان د ئدار ئدي ۽ و ن ا رت ۾ ا

ئ ج ڻ ب آ . ئل ئن ب ا ب و ي ئر ا

ئن اب ا ب ا ب ب ئ ڪ ۽ ئئ د .اري 17 ۽ 16 ا 1902 ب ع وچ واري رات ۾

ئض 40 ئن ر ئ ئدار دو ۽ ودي ئ ي ئ د ا ۽ ۾

ئد وڌو ئ ب و . ر ئن اڻ ر ان اب ڳ ئ ب بئد ي ردن ۽

ب و ۽ ڻ ئن ئ ئ ا 1905 ئئ ع اق ئر ر ب ي ۽ ئ ئر ا ب ب ر ئ

ط . ئ ان ان ئد ر ا ئ د اڙ ڏ ڳ ا ۽ ب ئدار ئن و وع ئ ئ ا ي ئ ان ب ئ د ئٿ ڏ ۽ ا ئن ن ي ا ئٿ ڻ ئئ آ

ئ ض ب ئداري ئ ۽ ان و د ب ر 20000 ئن (ئئ ئ د ارب ڊا 1.5ئ

ر 5000۽ ) ڏ ئ و ئ ئئ ان . ا ف ؤئڳئ د ئ ان(ر ۾ ب ئ ) ئ

ي ر ئر ب آڙ ۾ ر آف ار ب ۽ ب ا ئ د ف ا ئ ئري بڻ ئن ب ان

ئن . ر ڳ ئ ئ د ان ۽ ا ئ ئ ئ ئ ان و ۾ بئ ئئ د ئدي ئدار ا ئن ب و ئ ان ئئ ئ ئئ ۽ ب ا ۾ ئن ئ ئد

ئدار ئ و ئئن وڌ ورت ان و . ئن ئ ان ب ئ د ئر”ا ڳ “ دو ۽ ئ وارو

ن ئ و . ي ڪ ا ئئ ئر ائ ئ . ئن

ئ ر ۽ ئ اق بئد ئ ئ ا اردن بئد ب ئ ،

ار ب ئم را ائ ا اڳ ائ ف . ڻ ئن اڳ ۾ ئ 1924ئ ئ ئز ع ۾

ن ئئ د ڏئ ئ ا . ائ ا ئ وع ڻ ئن ئ د . ا

ئ ئز ه 1932 ۽ دي ع ۾ ائن ئ ئد ر ۽ ب ب ب ”ا ض “ ا

ئ ”Older of the bath“ع ۾ 1935 ئڻ ب از ااز ا . ا

ئ د ا ئن ا ا ب ا ب ان و

ب ئ ا ع2014

(47)

ڻ آ ي ور ا ۾ ي ئب ر و ئ ۽ ا ئ آ ئن ئ ڏئ

ا ڻئ ا ئ اض . ب ئب ا ان وئ و ئ ئن ن ۽ ”ان . ا

ئل و“ دي ۾ 1924. ا ع ۾ ئب ان ن ر ا ر ان و و

ئ ان ئ ئ ا ان ائ ا ” و آن ئن ر ا

ا و ئ ۽ ر . ش ئ ۽ ن ئئ ئزت ڏ ئن ا ئ .ا ر

س وڏو 1953 ئ ئت ا و ب ع ۾ ئ ا بئد ب ئ ان و آ. د ب

ئر ۽ ڳ ا ئ اد ۾ 1955ڻ بڪ ئ ب ب ئن ئم ئ ۽ ئل

و ر . ن و ئ ئ ن ۽ ئراض ڳ 1964ئن ج و ئ ع ۾

ئ ي بئد ۾ ع1975. ئ اوور ئن ا ب ئئ ب ئئ ب ب

ئ ب . و ئ ۽ ن آ ن آڱ ان ئئ . ن ئ ب ئ ئ با ا ئن 1966 رديھ ي ب ن ۾ ئرن ئري ا ع ۾ دي . ئ ن ان و ب ۾

ي ر ئ ئن ڳ ئ و ۽ ڻ س ڏ ئ رن بئد ب

ئ ان ور س ي ر .اخ ئم وڏا ا ر ئب ب ۾ و دي و ب

ان ب ئ د ئ ۽ ا ئئ 1743ر ئن ئ ا واري و ئڻ ڏ ئل ر ئدن و ا ۽ ا

ب ۾ . ا دي ئ ۾ ر و ا ازي ائڻئئ 100 ا ب ۽ ب ن ۽ ئ ئن وڌ

ن آ ڳ . و ائ واري ب ئزو ئن ر ن زور ئر ن ڳ ئ ئر ئئ ا ڊا ان

ئ . ري آئ ڳ ئ ئڪ ئن بئ ۾ ر ن د ئن ئ ئ ڪ ب ڻ وارا، وا . بئ

ڳ آ ئڻ ب اد ۽ رو و . س ائئ ئ ر ا ئ ب ۾

ئب دي ۽ و ي وڌائڳ ۾ ئ ار ۽ ا ي اد وڏو “ ڊا” آ ان وڌائڳ ا

ئ آ ي ر ئل .ا) NSFاڻ آ ي اڳ (

ئن ڳ ر ب

رڪ ا ئ ئ ئ ر و

ئئ ر آ ئ ئ اڳ ب آ دل ڌڙ

ئ ۾ ئم آ ار

ئون وق بئ ئ ي و ئن و ا و ئئ وري آ

ر ئ

ا اڻ آڌي وس ي ئ ر ۽ آل ا

ئئ و آواز دور دور ئن ئ

اڻ وڍب ئن ء ئ ڳ آد وڍر وڍ و ئن اڳ ڳ د وڍ

ر ا اڻ

ا ڳ ئن ئ ئ

ئن ھئ ئ ر ڏس ڏان

ر ا ن ئ ڏس

ن ئ ڏانئ ن ئ

ئرل آ ن ئ

ئرا ئ ئن آئ و

ئ ئ و بڻبئ ھ ھ ھئ ا

ئ بڻبئ د ئ ل ئ ۾ڙو و ڻ ئه وري

ئ ڻب ن وري ۾

ر ئڻ ر، ئڻ ر ئڻ ر، ن ئ ئڻ

ب ئ ا ع2014

(1)

Pakistan: Liberalism and extremism - a society divided?

By: Dr Ayesha Siddiqa

"Liberalism can only flourish when socio-politics becomes free of top-down constraints. Let the society breathe naturally and both politics and culture will

become more normal." Many viewers have applauded a recent

BBC documentary on Pakistan as an effort to present a soft image of Pakistan. Among other things, the documentary showed transvestites and eunuchs and dancing girls. The idea seemed to be to show that Pakistan has sufficient space for things and behaviour other than religious extremism.

Like expatriate Pakistanis, particularly liberals, I was also happy at this positive image building. But some questions kept nagging my mind: why is the soft image debate restricted to dancing women and eunuchs? Are we trying to tell the world that despite what people think about us we are actually quite cool in our attitudes towards sexual preferences? Does, indeed, a society’s reaction towards an individual’s sexual preference dictate the extent of its liberalness?

Perhaps there are other ways to present Pakistan as a vibrant, complex, and liberal society different from some of our neighbouring states, especially Islamic ones. There is the outcome of the Chief Justice issue. The manner in which the civil society took to the streets in support of the rule of law and for their liberties; the way the judiciary protected the honour of its institution; the acceptance of the decision by the government; the freeing of a political leader; the judiciary’s position over the missing persons’ case etc can all be cited as reflective of a vibrant civil society and the available political space in the country.

There is much distance to be travelled but the tidings are good. Also, on the plus side, recent crises have not only indicated the strength of civil society but further strengthened it and thereby enlarged the space for dissent and political action. This is far more promising than what we see happening in Iran, for instance. That country simply puts away all dissenters and critics whether they be journalists, academics or politicians.

The second issue relates to the definition of liberalism itself. It is interesting to see the presentation of soft image in the framework of the larger debate of liberalism versus extremism. A society that does ‘cool’ things culturally is liberal; that which does not is extremist.

It is this narrow definition which is being used as a benchmark to judge individual and societal behaviour. What goes hand in hand with this projection is another concept, i.e., those who are not culturally liberal are automatically extremist or conservative. In a country such as Pakistan we tend to go a step further by suggesting that those who support the action against Lal masjid are liberals and therefore supportive of the government.

Such a narrow definition does not leave room for those who want to support action against Lal Masjid and yet do not have a desire to support the politically extremist agenda of the regime.

There is a huge problem of the lack of space in defining liberalism. It almost seems that there is very little possibility of talking about political liberalism in Pakistan. People take recourse to presenting liberalism from a very narrow perspective of a certain kind of culture. This perspective is not entirely the fault of the society but of the larger post-9/11 international intellectual discourse which conflates religious conservatism with extremism.

This makes it easier to divide societies and to fight the battle against terrorism. A narrow definition of liberalism or extremism makes it easier for government bureaucracies including the militaries to focus on their potential targets. Why bother about cultural nuances and the painful exercise of identifying the minor but important differences between people and ideologies?

ب ئ ا ع2014

(2)

Talking about the Pakistani establishment, a narrow definition of the aforementioned terms makes it easier for the regime to package certain political solutions as liberal. The other day I was talking to a politician about the extremism of certain leaders. A couple of years ago I had met a Pakistani politician in the US who had tried to convince me that the jirga system and honour killings were perfectly kosher because they were part of a tradition.

The politician I was conversing with about this incident said that this constitutes making a personal choice. In this person’s opinion the leader we were discussing was otherwise culturally liberal. My problem, of course, was that I saw the earlier comment as an expression of both cultural and political extremism of the said leader.

At the end of the day, liberalism in a society is deeply connected with political liberties. What, in fact, generates extremism in a society is when sufficient spaces are not available for expression of the political will. I am also reminded of the debate a small group had during the course of writing and discussing a certain segment of the Vision 2030 paper organised by the Planning Commission of Pakistan. Some of the members were of the view that multiple visions could not be afforded in a state and that the government must only endorse a culturally liberal agenda. Surely, such members had Turkey in mind where powerful state institutions are committed towards secularism at all costs.

I have no problem with secularism; that is my own belief as well. However, I would not want the state to take positions for or against a particular vision. Have a look at Turkey and we can see that the deliberate positioning of the state has resulted in people voting for religious parties. A state and its institutions must remain neutral and allow multiple visions without siding with one or the other in order for liberalism to take root. Once the state and its coercive institutions become party to one ideology or the other, it draws reaction from the people.

Examine Pakistan’s history and we can see that extremism grew due to the government or

the military’s involvement in encouraging extremist options in support of geo-strategic goals. Even certain political governments encouraged extremist elements for limited military-strategic gains. In the past seven years, the non-religious political parties were pushed aside to make room for religious groups and parties. Again, the regime is taking position to push a certain kind of liberalism which has divided the society almost sharply into two.

Liberalism, as mentioned earlier, can only flourish when socio-politics becomes free of top-down constraints. Let the society breathe naturally and both politics and culture will become more normal.

ب ئ ا ع2014

(3)

First and foremost, our strategy should be one of attacking on all fronts simultaneously. In the battle against extremism, there is no magic bullet, no single weapon that will give us victory. We must employ, simultaneously and without letup, every technique at our disposal.

1. Role of media

• Don’t Broadcast the Names of Recently Captured High-Ranking Terrorists. Boast of the capture gives

ample time to all known associates to ample time to disappear. • Don’t Broadcast News of Our Defense

Weaknesses and Strengths • No Free Publicity - Zero airtime to any apologist of

terrorism • Encourage Warfare Between terrorists. Get your

enemy to kill your enemy. Broadcast facts about one faction that is likely to inflame the hatred of another.

2. Role of the army. The army must…

• Close Off Immigration from Afghanistan • Undertake targeted Military Operation against

militants • Put an end to the production of proxies on eastern

and western borders. • Unequivocally condemning all acts, methods and

practices of terrorism as criminal and unjustifiable wherever and by whomever committed; Remember that terrorism can never be excused or justified

• It absolutely necessary, to fight terrorism while respecting human rights, the rule of law

• Reaffirming the imperative duty of States to protect their populations against terrorist acts

• Recalling the necessity for states to ensure that victims of terrorist acts obtain compensation

• The fight against terrorism implies long-term measures; promoting cohesion and a multicultural and inter-religious dialogue

3. Role of the judiciary

• Convict the terrorists • Provide witness protection programs • Keep Terrorist Prisoners in model prisons

4. Role of political parties • Encourage moderates to fight extremists • Understand that we are in a state of war and thus

make necessary legislations as soon as possible to counter terrorism that must include, but not limited to, affective trial of terrorists, due protection of judges and witnesses etc.

• Unite all opponents of terrorists (liberals, shias, Ahmedis, Christians etc. etc.)

• Educate the population through mass leaflets and jalsas regarding the dangers of terrorism. Counter the narrative of the apologists.

• Welfare measures, fighting corruption, greater democracy, accountability, poverty alleviation, better law and order, security, basic necessities, access to justice will improve overall populations willingness to fight the terrorists.

• Stop destabilizing the electoral system and have a united front against terrorists.

• Empower the local tribal jirgas to bring the peace back in their lives.

• Review the syllabus taught in schools and colleges. Exclude all the material that spreads extremism or hatred towards any other race or religion.

• All madrassas should be registered. All foreign students studying in them should be registered. The ideology they teach and the funding they receive should be monitored.

• All mosques must be registered and monitored.

5. Role of citizens • Don’t Be Intimidated By the Fanaticism of Suicide

Bombers - There is no unlimited supply of bombers. It is all dependent on the ideological struggle.

• Volunteer in protecting yourselves and others. Learn first aid and self-defense.

• Put pressure on state to take action against terrorists.

• Economic boycott of all organizations and individuals that are acting as apologists of terrorism.

• Understand that every life has its worth. No one has the right to end it on any basis.

• Don't take law into your own hands for any reason. • Make sure that your charities are not fuelling any

terrorist or banned group. • If you find a loved one or a friend taking part in

suspicious activities, discourage him or her. If things are more serious, report him or her to the police.

6. Role of social media and arts

• Make Full Use of Propaganda Films • Music videos • Theatre • Painting • Twitter and facebook • Sports

7. Role of research and educational institutes • Know the Enemy • Keep Bringing Into the Open the Real Reason for

Terrorism • Terrorists attack schools because schools undercut

ignorance. Support education. Support Malala. • Schools and colleges must not be used as the

recruitment centers for the terrorists. taimur@lums.edu.pk

All Fronts Strategy to Fight Extremism

Dr. Taimur Rahman

ب ئ ا ع2014

(4)

ب ئ ا ع2014

(5)