เอกสารประกอบการสอน

วชาทฤษฎและพฤตกรรมองคการ

(Theory and Organization Behaviors)

โดย

ดร.อบล วฒพรโสภณ

๒๗๖

รายละเอยดมาตรฐานคณวฒอดมศกษา (มคอ. ๓) ประจ ารายวชา ทฤษฎและพฤตกรรมองคการ

ชอสถาบนอดมศกษา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขต/คณะ/ภาควชา คณะสงคมศาสตร

หมวดท ๑ ขอมลโดยทวไป

๑. รหสและชอรายวชา ๔๐๑ ๓๑๑ ทฤษฎและพฤตกรรมองคการ

Organizational Theory and Behavior

๒. จ านวนหนวยกต ๓หนวยกต(๓-๐-๖)

๓. หลกสตรและประเภทของรายวชา พทธศาสตรบณฑต สาขาวชารฐประศาสนศาสตร

๔. อาจารยผรบผดชอบรายวชาและอาจารยผสอน อ.อบล วฒพรโสภณ

๕. ภาคการศกษา / ชนปทเรยน ๒๕๕๗/๒ ๖. รายวชาทตองเรยนมากอน (Pre-requisite) (ถาม) ไมม ๗. รายวชาทตองเรยนพรอมกน (Co-requisites) (ถาม) ไมม ๘. สถานทเรยน วทยาลยสงฆพทธปญญาศรทวารวด มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วดไรขง จงหวดนครปฐม ๙. วนทจดท าหรอปรบปรงรายละเอยดของรายวชาครงลาสด พฤษภาคม ๒๕๕๕

๒๗๗

หมวดท ๒ จดมงหมายและวตถประสงค

๑. จดมงหมายของรายวชา เพอศกษาใหมความรความความเขาใจความรทวไปเกยวกบทฤษฎองคการและศกษาเปรยบเทยบกบทฤษฎตางๆ เพอใหสามารถอธบายพฤตกรรมของคนในการบรหารจดการองคการซงน าไปสความส าเรจทงอดตจนถงปจจบน เพอใหรจกวเคราะหขอด ขอดอยเกยวกบพฤตกรรมองคการ รวมทงการประยกตใชทฤษฎเกยวกบองคการใหเหมาะสมกบการบรหารจดการในปจจบน

๒. วตถประสงคในการพฒนา/ปรบปรงรายวชา เพอใหนสตมความรพนฐาน เปนการเตรยมความพรอมดานปญญาในการน าความร ความเขาใจ ในทฤษฎและพฤตกรรมองคการ เพอเปนพนฐานการเรยนในวชาอนทเกยวของ ทงน ควรมการเปลยนแปลงตวอยางอางอง ใหสอดคลองกบแนวโนมของทฤษฎและพฤตกรรมองคการทไดมความกาวหนาและเปลยนแปลงไป

หมวดท ๓ ลกษณะและการด าเนนการ

๑. ค าอธบายรายวชา ศกษาทฤษฎและพฤตกรรมองคการ โดยเรมจากแนวความคดและทฤษฎเกยวกบองคการสมยดงเดมถงสมยปจจบน ความหมายและองคประกอบขององคการ ตวแปรในองคการ วธการศกษาวจยเกยวกบองคการ ปจจยพนฐานทก าหนดพฤตกรรมการท างานของมนษย พฤตกรรมในการบรหาร อทธพลของโครงสรางและกระบวนการในองคการทมตอพฤตกรรมการท างานของมนษย

๒. จ านวนชวโมงทใชตอภาคการศกษา

บรรยาย สอนเสรม การฝกปฏบตงาน

ภาคสนาม/การฝกงาน การศกษาดวยตนเอง

บรรยาย ๔๘ ชวโมงตอภาคการศกษา

สอนเสรมตามความตองการของนสตเฉพาะราย

ไมมการฝกปฏบตงานภาคสนาม

การศกษาดวยตนเอง ๖ ชวโมงตอสปดาห

๓. จ านวนชวโมงตอสปดาหทอาจารยใหค าปรกษาและแนะน าทางวชาการแกนสตเปนรายบคคล - อาจารยประจ ารายวชา ประกาศเวลาใหค าปรกษาผานจดหมายอเลกทรอนกส - อาจารยจดเวลาใหค าปรกษาเปนรายบคคล หรอ รายกลมตามความตองการ ๓ ชวโมงตอสปดาห

๒๗๘

หมวดท ๔ การพฒนาการเรยนรของนส

๑. คณธรรม จรยธรรม ๑.๑ คณธรรม จรยธรรมทตองพฒนา พฒนาผเรยนใหมคณธรรมจรยธรรมเพอใหสามารถด าเนนชวตรวมกบผอนในสงคมอยางราบรนและเปนประโยชนตอสวนรวมโดยผสอนตองสอดแทรกเรองทเกยวกบคณธรรมจรยธรรมเพอใหนสตสามารถพฒนาไปพรอมกบทฤษฎและพฤตกรรมองคการ โดยมคณธรรมจรยธรรมตามคณสมบตหลกสตร ดงน ๑) ตระหนกในคณคา คณธรรม จรยธรรม เสยสละ และซอสตยสจรต ๒) มวนย ตรงตอเวลา มความรบผดชอบตอตนเองวชาชพ และสงคม ๓) มภาวะความเปนผน าและผตาม สามารถท างานเปนทมและสามารถแกไขขอขดแยงและล าดบความส าคญ ๔) เคารพสทธและรบฟงความคดเหนของผอนรวมทงเคารพในคณคาและศกดศรความเปนมนษย ๕ )เคารพกฎระเบยบขอบงคบขององคกรและสงคม ๑.๒ วธการสอน - บรรยายพรอมยกตวอยางกรณศกษาเกยวกบประเดนทางพฤตกรรมการเรยนรทเกยวของกบทฤษฎและพฤตกรรมองคการ - อภปรายกลม - ก าหนดใหนสตหาตวอยางทเกยวของ - บทบาทสมมต ๑.๓ วธการประเมนผล - พฤตกรรมการเขาเรยน และสงงานทไดรบมอบหมายตรงเวลา - มการอางองเอกสารทไดน ามาท ารายงาน อยางถกตองและเหมาะสม - ประเมนผลการวเคราะหกรณศกษา - ประเมนผลการน าเสนอรายงานทมอบหมาย

๒๗๙

๒. ความร ๒.๑ ความรทตองไดรบ ทฤษฎและพฤตกรรมองคการเรมจากแนวคดและทฤษฎเกยวกบองคการสมยดงเดมถงสมยปจจบน ความหมายและองคประกอบขององคการ ตวแปรในองคการ วธการศกษาวจยเกยวกบองคการ ปจจยพนฐานทก าหนดพฤตกรรมการท างานของมนษย พฤตกรรมในการบรหาร อทธพลของโครงสรางและกระบวนการในองคการทมตอพฤตกรรมการท างานของมนษย ๒.๒ วธการสอน บรรยาย อภปราย การท างานกลม การน าเสนอรายงาน การวเคราะหกรณศกษา และมอบหมายใหคนควาหาบทความ ขอมลทเกยวของ โดยน ามาสรปและน าเสนอ การศกษาโดยใชปญหา (Problem base learning) และเนนผเรยนเปนส าคญ (Student Center) ๒.๓ วธการประเมนผล - แบบฝกหด สอบกลางภาค สอบปลายภาค - น าเสนอสรปการอานจากการคนควาขอมลทเกยวของ - วเคราะหกรณศกษา

๓. ทกษะทางปญญา ๓.๑ ทกษะทางปญญาทตองพฒนา พฒนาความสามารถในการคดอยางเปนระบบ มความสามารถในการวเคราะห เนอหาเกยวกบทฤษฎและพฤตกรรมองคการ สามารถสรางแนวคดใหมในการท าความเขาใจกบองคการและพฤตกรรมองคการ โดยอาศยฐานความรจากแนวคดทฤษฎองคการทไดศกษา ๓.๒ วธการสอน - น าเสนอทาง Power point พรอมเอกสารประกอบการสอน - อภปรายกลม - วเคราะหกรณศกษาเกยวกบทฤษฎและพฤตกรรมองคการ - การสะทอนแนวคดจากการประพฤต ๓.๓ วธการประเมนผล ตอบแบบฝกหด สอบกลางภาคและปลายภาค โดยเนนขอสอบทมการวเคราะหสถานการณ หรอวเคราะหแนวคดในดานทฤษฎและพฤตกรรมองคการ

๒๘๐

๔. ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ ๔.๑ ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบทตองพฒนา - พฒนาทกษะในการสรางสมพนธภาพระหวางผเรยนดวยกน - พฒนาความเปนผน าและผตามในการท างานเปนทม

- พฒนาการเรยนรดวยตนเอง และมความรบผดชอบในงานทมอบหมายใหครบถวนตามก าหนดเวลา ๔.๒ วธการสอน - จดกจกรรมกลมในการวเคราะหกรณศกษา - มอบหมายงานรายกลม และรายบคคล - อานบทความทเกยวของกบรายวชา

- การน าเสนอรายงาน ๔.๓ วธการประเมนผล - ประเมนจากการตอบแบบฝกหดประจ าสปดาห - รายงานทน าเสนอ พฤตกรรมการท างานเปนทม - รายงานการศกษาดวยตนเอง เชน การคนควาเพมเตม

๕. ทกษะการวเคราะหเชงตวเลข การสอสาร และการใชเทคโนโลยสารสนเทศ ๕.๑ ทกษะการวเคราะหเชงตวเลข การสอสาร และการใชเทคโนโลยสารสนเทศทตองพฒนา - พฒนาทกษะในการสอสารทงการพด การฟง การแปล การเขยน โดยการท ารายงาน และน าเสนอในชนเรยน - พฒนาทกษะในการวเคราะหขอมลจากกรณศกษา - พฒนาทกษะในการสบคน ขอมลทางอนเทอรเนต - ทกษะการใชเทคโนโลยสารสนเทศในการสอสาร เชน การสงงานทางอเมล ฯลฯ - ทกษะในการน าเสนอรายงานโดยใชรปแบบ เครองมอ และเทคโนโลยทเหมาะสม ๕.๒ วธการสอน - มอบหมายงานใหศกษาคนควาดวยตนเอง จาก website สอการสอน e-learning และท ารายงาน โดยเนนการน า ขอมลทถกตองเปนจรง และขอมลตวเลข หรอมสถตอางอง จากแหลงทมาขอมลทนาเชอถอ - น าเสนอโดยใชรปแบบและเทคโนโลยทเหมาะสม ๕.๓ วธการประเมนผล - การจดท ารายงาน และน าเสนอดวยสอเทคโนโลย - การมสวนรวมในการอภปรายและวธการอภปราย

๒๘๑

หมวดท ๕ แผนการสอนและการประเมนผล ๑. แผนการสอน

สปดาหท

หวขอ/รายละเอยด จ านวนชวโมง

กจกรรมการเรยน การสอน สอทใช (ถาม)

ผสอน

๑

วชาทฤษฎและพฤตกรรมองคการ - แนะน ำเนอหำรำยวชำ - แนะน ำควำมรท วไปเกยวกบทฤษฎและ พฤตกรรมองคกำร - กำรประเมนผล

๓ บรรยำย อ.อบล วฒพรโสภณ

๒

บทท ๑ ควำมรท วไปเกยวกบองคกำร - ความหมายและองคประกอบขององคการ - ลกษณะและวตถประสงคขององคการ - ความจ าเปนทตองมองคการ - แนวทางขององคการเชงพทธ - ความสมพนธระหวางองคการกบการ จดการเชงพทธ - ความรเบองตนเกยวกบพฤตกรรมองคการ - ความสมพนธระหวางวชาพฤตกรรม องคการกบศาสตรอน - การวเคราะหพฤตกรรมองคการ

๓ บรรยำย

ยกตวอยำงประกอบ อ.อบล วฒพรโสภณ

๓

บทท ๒ ทฤษฎองคการ - ทฤษฎองคการแบบดงเดม - ทฤษฎองคการแบบสมยใหม - ทฤษฎองคการสมยปจจบน - ทฤษฎพฤตกรรมองคการ - องคการอจฉรยะ

๓ บรรยำย

ยกตวอยำงประกอบ อ.อบล วฒพรโสภณ

๔

บทท ๓ ความแตกตางและพฤตกรรมสวนบคคล - ประเภทความแตกตางสวนบคคล - ความฉลาดทางอารมณ อคว (E.Q.) - ความฉลาดทางปญญา ไอคว (I.Q.) - ความแตกตางระหวางไอควกบอคว

๓ บรรยำย

ยกตวอยำงประกอบ อ.อบล วฒพรโสภณ

๒๘๒

สปดาหท

หวขอ/รายละเอยด จ านวนชวโมง

กจกรรมการเรยน การสอน สอทใช (ถาม)

ผสอน

- การบรหารความแตกตางระหวางบคคล - พฤตกรรมสวนบคคล และของกลม - วฒนธรรมกบบคลกภาพ - ทศนคต บคลกภาพ - การรบร ปจจยทมผลตอการรบร - การเรยนร - ประเดนส าคญของพฤตกรรมองคการใน ปจจบน - พทธวธกบกำรพฒนำบคลกภำพ

๕

บทท ๔ การจงใจ

- ความหมายของการจงใจ - ทฤษฎการจงใจ - ทฤษฎล าดบขนตามความตองการ - ทฤษฎอ อาร จ - ทฤษฎการจงใจเพอความส าเรจ - ทฤษฎสองปจจย - ทฤษฎความคาดหวง - ทฤษฎความเทาเทยมกน - การบรณาการของทฤษฎการจงใจ

๓

บรรยำย ยกตวอยำงประกอบ

อ.อบล วฒพรโสภณ

๖

บทท ๕ การตดสนใจ

- ความหมายของการตดสนใจ

- การตดสนใจกบการจดการ - กระบวนการการตดสนใจ - พฤตกรรมในการตดสนใจ - ประเภทของการตดสนใจ - เทคนคของการตดสนใจ - บคคลทท าการตดสนใจ

๓ บรรยำย

ยกตวอยำงประกอบ อ.อบล วฒพรโสภณ

๒๘๓

สปดาหท

หวขอ/รายละเอยด จ านวนชวโมง

กจกรรมการเรยน การสอน สอทใช (ถาม)

ผสอน

๗ บทท ๖ ภาวะผน ากบการจดการ - ความหมายของภาวะผน า - ความหมายของผน า - ทฤษฏภาวะผน า - แบบของภาวะผน า - พฤตกรรมของผบรหาร - แบบของภาวะผน าตามความคดสมยใหม - ภาวะผน าแบบมงงาน มงความสมพนธ - สถานการณกบประสทธภาพของภาวะผน า - ภาวะผน าเชงพทธ

๓

บรรยำย ยกตวอยำงประกอบ

อ.อบล วฒพรโสภณ

๘

บทท ๗ กลมในองคการ - ความหมายของกลม - ลกษณะของกลมในองคการ - ประเภทของกลมในองคการ - สาเหตของการเกดกลม - หนาทของกลมในองคการ - กระบวนการพฒนาการเกดกลม - การปองกนความขดแยงในกลม - ปจจยพนฐานของประสทธผลของกลม - ลกษณะของกลมทมประสทธภาพ และขาด ประสทธภาพ

๓ บรรยำย

ยกตวอยำงประกอบ อ.อบล วฒพรโสภณ

๙ สอบกลางภาค ๓

๑๐

บทท ๘ การท างานเปนทม - ความหมายของทม - ทมงานทมประสทธภาพ - การสรางทมงาน - วธการบรหารทมงาน - บทบาทของทม - การประเมนผลทมงาน - การพฒนาทมงานใหเขมแขง

๓ บรรยำย

ยกตวอยำงประกอบ อ.อบล วฒพรโสภณ

๒๘๔

สปดาหท

หวขอ/รายละเอยด จ านวนชวโมง

กจกรรมการเรยน การสอน สอทใช (ถาม)

ผสอน

๑๑

บทท ๙ ขาวสารขอมลและการตดตอสอสาร - ความหมายของการตดตอสอสาร - กระบวนการตดตอสอสาร - การตดตอสอสารในองคการ - การตดตอสอสารจากบนลงลางและจาก ลางขนบน - การตดตอสอสารแบบไมเปนทางการ - เครอขายการตดตอสอสาร - ปญหาในการตดตอสอสาร - การเพมประสทธภาพในการตดตอสอสาร

๓ บรรยำย

ยกตวอยำงประกอบ อ.อบล วฒพรโสภณ

๑๒

บทท ๑๐ การบรหารความขดแยง

- แนวคดเกยวกบความขดแยง - สภาพของความขดแยง - ประเภทของความขดแยง - สาเหตของความขดแยง - ปจจยทสงผลตอการเพมความขดแยง - หนาตาง โจฮาร - ผลกระทบของความขดแยง - การบรหารความขดแยง - ทกษะทจ าเปนในการบรหารความขดแยง – การสรางความขดแยง - สถานการณทควรสรางความขดแยง - พฤตกรรมในสถานการณความขดแยง - แนวคดในพระพทธศำสนำทเกยวกบกำร จดกำรควำมขดแยง

๓ บรรยำย

ยกตวอยำงประกอบ อ.อบล วฒพรโสภณ

๑๓

บทท ๑๑ การจดโครงสรางองคการ - ความหมายของการจดโครงสรางองคการ - แนวคดการจดโครงสรางองคการ - ประเภทของโครงสรางองคการ - ความส าคญของการจดโครงสรางองคการ

๓ บรรยำย ยกตวอยำง

ประกอบ

อ.อบล วฒพรโสภณ

๒๘๕

สปดาหท

หวขอ/รายละเอยด จ านวนชวโมง

กจกรรมการเรยน การสอน สอทใช (ถาม)

ผสอน

- ลกษณะและรปแบบโครงสรางองคการ - ปจจยทมผลตอโครงสรางองคการ - แนวคดทฤษฎการจดโครงสรางองคการ - ทฤษฎโครงสรางแบบจกรกล กบทฤษฎ โครงสรางแบบมชวต - องคประกอบพนฐานของการออกแบบ โครงสรางสมยใหม - การจดองคการยคการเปลยนแปลง - รปแบบโครงสรางองคการสมยใหม - แนวโนมการจดโครงสรางองคการสมยใหม

๑๔

บทท ๑๒ วฒนธรรมองคการ - ความหมายของวฒนธรรมองคการ - องคประกอบของวฒนธรรมองคการ - ลกษณะของวฒนธรรมองคการ - ประเภทวฒนธรรมองคการ - ระดบของวฒนธรรมองคการ - หนาทของวฒนธรรมองคการ - แนวความคดของวฒนธรรมองคการ - ปจจยทมผลกระทบตอวฒนธรรมองคการ - การสรางวฒนธรรมองคการ - วฒนธรรมองคการในพระพทธศาสนา - การสรางวฒนธรรมองคการตามหลกพทธธรรม

๓ บรรยำย

ยกตวอยำงประกอบ อ.อบล วฒพรโสภณ

๑๕

บทท ๑๓ พฤตกรรมองคการเชงพทธ - พฤตกรรมองคการเชงพทธ

- พนฐานส าคญของวฒนธรรม - หมวดวนย - หมวดความตงใจ - หมวดปญญา - พนฐานความรดานพฤตกรรมทแสดงออก เชงพทธ

บรรยำย

ยกตวอยำงประกอบ อ.อบล วฒพรโสภณ

๒๘๖

สปดาหท

หวขอ/รายละเอยด จ านวนชวโมง

กจกรรมการเรยน การสอน สอทใช (ถาม)

ผสอน

- พฤตกรรมการแสดงออกดวยมรรคแปด - แนวทางการประเมนพฤตกรรม - การแสดงออกพฤตกรรมทพฒนา

๑๖ สอบปลายภาค ๓ ๒. แผนการประเมนผลการเรยนร

ท วธการประเมน สปดาหทประเมน สดสวนของการ

ประเมนผล

๑ แบบฝกหด สอบกลางภาค สอบปลายภาค

๒-๑๔ ๘

๑๖

๑๐% ๒๐% ๔๐%

๒ วเคราะหกรณศกษา คนควา การน าเสนอรายงาน การท างานกลมและผลงาน การอานและสรปบทความ

ตลอดภาคการศกษา ๒๐%

๓ การเขาชนเรยน การมสวนรวม อภปราย เสนอความคดเหนในชนเรยน

ตลอดภาคการศกษา ๑๐%

หมวดท ๖ ทรพยากรประกอบการเรยนการสอน

๑. เอกสารและต าราหลก นตพล ภตะโชต. พฤตกรรมองคการ, กรงเทพมหานคร : ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๖. ณฐพนธ เขจรนนทร. พฤตกรรมองคการ. กรงเทพมหานคร : ซเอดยเคชน, ๒๕๕๑. สมคด บางโม. องคการและการจดการ. กรงเทพมหานคร: วทยพฒน, ๒๕๕๕. สรพล สยะพรหม. ทฤษฎองคการและการจดการเชงพทธ. พระนครศรอยธยา : ภาควชารฐศาสตร คณะ สงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕. ๒๒๑ หนา. ๒. เอกสารและขอมลส าคญ ไมม

๒๘๗

๓. เอกสารและขอมลแนะน า เวบไซต ทเกยวกบหวขอในประมวลรายวชา เชน Wikipedia ค าอธบายศพท ชนงกรณ กณฑลบตร. หลกการจดการและองคการและการจดการ. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๒. ทพวรรณ หลอสวรรณรตน,ทฤษฎองคการสมยใหม. กรงเทพมหานคร: บรษท ด.เค.ปรนตงเวลด จ ากด.๒๕๕๓. Baron and Greenberg, R.A. Behavior in organizations, 6th ed. Upper Saddle River, NJ : Prentice Hall. 1997. Chester I. Barnard, The Function of the Executive, )Cambridge: Harvard University Press, 1970), p. 19. Daft, Richard L. Essentials of Organization Theory & Design. Cincinnati, Ohio: South-Western

College Pub., 2001. Hodge, Billy J., ed. Organization Theory. Boston : Allyn and Bacon, 1988. Max Weber,The Theory of Social and Economic Organization, )new York: Oxford University Press, 1966), p. 221. Robbins, S.P. Organizational Behavior, 9th ed. Upper Saddle River, NJ. : Prentice-Hall, 2001. Talcott Parsons, Toward a General Theory of Action, (new York: Harper & Row Publishers, 1972),

p. 72.

หมวดท ๗ การประเมนและปรบปรงการด าเนนการของรายวชา

๑. กลยทธการประเมนประสทธผลของรายวชาโดยนสต กำรประเมนประสทธผลในรำยวชำน ทจดท ำโดยนสต ไดจดกจกรรมในกำรน ำแนวคดและควำมเหนจำกนสตไดดงน - กำรสนทนำกลมระหวำงผสอนและผเรยน - กำรสงเกตพฤตกรรมของผเรยน - แบบประเมนผสอน และแบบประเมนรำยวชำ ๒. กลยทธการประเมนการสอน ในกำรเกบขอมลเพอประเมนกำรสอน ไดมกลยทธ ดงน - ผลกำรสอบ - กำรทบทวนสอบผลประเมนกำรเรยนร ๓. การปรบปรงการสอน หลงจำกผลกำรประเมนกำรสอนในขอ ๒ จงมกำรปรบปรงกำรสอน โดยกำรจดกจกรรมในกำรระดมสมอง และหำขอมลเพมเตมในกำรปรบปรงกำรสอน ดงน - สมมนำกำรจดกำรเรยนกำรสอน - กำรวจยในและนอกชนเรยน

๒๘๘

๔. การทวนสอบมาตรฐานผลสมฤทธของนสตในรายวชา ในระหวำงกระบวนกำรสอนรำยวชำ มกำรทวนสอบผลสมฤทธในรำยหวขอ ตำมทคำดหวงจำกกำรเรยนรในวชำ ไดจำก กำรสอบถำมนสต หรอกำรสมตรวจผลงำนของนสต รวมถงพจำรณำจำกผลกำรตอบแบบฝกหด และหลงกำรออกผลกำรเรยนรำยวชำ มกำรทวนสอบผลสมฤทธโดยรวมในวชำไดดงน - กำรทวนสอบกำรใหคะแนนจำกกำรสมตรวจผลงำนของนสตโดยอำจำรยอน หรอผทรงคณวฒ ทไมใชอำจำรย ประจ ำหลกสตร - มกำรตงคณะกรรมกำรในสำขำวชำ ตรวจสอบผลกำรประเมนกำรเรยนรของนสต โดยตรวจสอบขอสอบ รำยงำน วธกำรใหคะแนนสอบ และกำรใหคะแนนพฤตกรรม ๕. การด าเนนการทบทวนและการวางแผนปรบปรงประสทธผลของรายวชา จำกผลกำรประเมน และทวนสอบผลสมฤทธประสทธผลรำยวชำ ไดมกำรวำงแผนกำรปรบปรงกำรสอน และรำยละเอยดวชำ เพอใหเกดคณภำพมำกขน ดงน - ปรบปรงรำยวชำทก ๓ ป หรอตำมขอเสนอแนะและผลกำรทวนสอบมำตรฐำนผลสมฤทธตำมขอ ๔ - เปลยนหรอสลบอำจำรยผสอน เพอใหนสตมมมมองในเรองกำรประยกตควำมรหรอแนวคดใหมๆ

ค ำน ำ

“ทฤษฎ และพฤตกรรมองคการ” (๔๐๑ ๓๑๑) มความส าคญและจ าเปนส าหรบทกคนในองคการ

โดยเฉพาะผบรหาร หวหนางาน บคลากร เพราะเปนพนฐานในการท างานและการจดการองคการ โดยจะท า

ใหทราบพนฐานความร ความเขาใจ และการมปฏสมพนธภายในองคการทงระดบบคคล ระดบกลม และระดบ

องคการ โดยจะท าใหสามารถทจะคาดการณ ด าเนนการ และบรหารงานไดอยางมประสทธภาพ

เอกสารการสอนวชาทฤษฎและพฤตกรรมองคการทไดจดท าขนนมเนอหาทงหมด ๑๓ บท ประกอบดวย

ความรทวไปเกยวกบองคการ ทฤษฎองคการ ความแตกตางและพฤตกรรมสวนบคคล การจงใจ การตดสนใจ

ภาวะผน ากบการจดการ กลมในองคการ การท างานเปนทม ขาวสารขอมลและการตดตอสอสาร การบรหาร

ความขดแยง การจดโครงสรางองคการ วฒนธรรมองคการ และพฤตกรรมองคการเชงพทธ

วตถประสงคของการจดท าเอกสารการสอนวชาทฤษฎและพฤตกรรมองคการครงน เพอใชประกอบ

การเรยนการสอนในวชาทฤษฎและพฤตกรรมองคการทเปดสอนในระดบปรญญาตร ในคณะสงคมศาสตร

สาขารฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ผจดท าหวงวาเอกสารประกอบการสอน

เลมน จะเปนประโยชนส าหรบนสต และนกศกษาและผสนใจทวไป

ดร.อบล วฒพรโสภณ

๒๕๕๘

ข

สารบญ

หนา

ค าน า ก สารบญ ข

สารบญภาพ ญ

สารบญตาราง ฏ

บทท ๑ ความรทวไปเกยวกบองคการ (Introduction of Organization) ๑ ความหมายขององคการ ๒

ลกษณะขององคการ ๔ การจ าแนกประเภทขององคการ ๔ วตถประสงคขององคการ ๖

ความจ าเปนของการมองคการ ๗ องคการเชงพทธ ๘ ความสมพนธระหวางองคการและการจดการเชงพทธ ๙ ความรเบองตนเกยวกบพฤตกรรมองคการ ๑๐ ความสมพนธระหวางพฤตกรรมองคการกบศาสตรอน ๑๒ การวเคราะหพฤตกรรมองคการ ๑๕

สรปทายบท ๑๘ ค าถามทายบท ๑๙ เอกสารอางองประจ าบท ๒๐

บทท ๒ ทฤษฎองคการ (Organization Theory ๒๑ ทฤษฎองคการสมยดงเดม ๒๔ ทฤษฎองคการของอองร ฟาโยล ๒๔ ทฤษฎองคการของแมกซเวเบอร ๒๖ ทฤษฎองคการสมยใหม ๒๗ ทฤษฎหมดเชอมโยงของเรนซสไลเกรต ๒๘ ทฤษฎองคการสมยปจจบน ๓๐ ทฤษฎองคการของบารนารด ๓๐

ค

สารบญ (ตอ)

หนา

ทฤษฎองคการของวเนอร ๓๑

ทฤษฎพฤตกรรมองคการ ๓๓ องคการอจฉรยะ ๓๘ สรปทายบท ๓๙

ค าถามทายบท ๔๑ เอกสารอางองประจ าบท ๔๒

บทท ๓ ความแตกตางและพฤตกรรมสวนบคคล ๔๓ ประเภทความแตกตางสวนบคคล ๔๔ อคว (E.Q.) ความฉลาดทางอารมณ ๔๙ ลกษณะทดของอคว ๕๑ แนวคดเรองความฉลาดทางอารมณของกรมสขภาพจต ๕๒ การวดอคว (E.Q.) หรอความฉลาดทางอารมณ ๕๓ ไอคว (I.Q.) ความฉลาดทางดานเชาวนปญญา ๕๔ การวดไอควหรอการวดระดบเชาวนปญญา ๕๖ ความแตกตางระหวางไอคว (I.Q.) กบอคว (E.Q.) ๕๗ การบรหารความแตกตางระหวางบคคล ๕๘ พฤตกรรมสวนบคคล ๕๙ The Big – Five Model of Personality ๖๓ การท านายพฤตกรรมจากคณลกษณะของบคลกภาพ ๖๔ วฒนธรรมกบบคลกภาพ (Personality Type in Different Cultures) ๖๕ ประเดนส าคญของพฤตกรรมองคการในปจจบน ๖๘

พทธวธพฒนาบคลกภาพ ๗๐ สรปทายบท ๗๔ ค าถามทายบท ๗๕ เอกสารอางองประจ าบท ๗๖

ง

สารบญ (ตอ) หนา

บทท ๔ การจงใจ (M๐tivation) ๗๗ ความหมายของการจงใจ ๗๘ ทฤษฎการจงใจ ๘๑ ทฤษฎล าดบขนความตองการ (Hierarchy of Needs Theory) ๘๓ ทฤษฎอ-อาร-จ (ERG Theory) ๘๗ ทฤษฎการจงใจเพอความส าเรจ (Achievement Motivation Theory) ๘๘

ทฤษฎสองปจจย (Two Factor Theory) ๘๙ ทฤษฎความคาดหวง (Expectancy Theory) ๙๑ ทฤษฎความเทาเทยมกน (Equity Theory) ๙๒ การบรณาการของทฤษฎการจงใจ ๙๔

สรปทายบท ๙๖ ค าถามทายบท ๙๗ เอกสารอางองประจ าบท ๙๘

บทท ๕ การตดสนใจ (Decision Making) ๙๙ การตดสนใจ ๑๐๑ การตดสนใจกบการจดการ ๑๐๑

ระดบของการตดสนใจภายในองคการ ๑๐๓ กระบวนการตดสนใจ ๑๐๕ พฤตกรรมในการตดสนใจ ๑๐๘

ประเภทของการตดสนใจ ๑๐๙ เทคนคการตดสนใจ ๑๑๑

บคคลทท าการตดสนใจ ๑๑๓ สรปทายบท ๑๑๕ ค าถามทายบท ๑๑๖ เอกสารอางองประจ าบท ๑๑๗

จ

สารบญ (ตอ) หนา

บทท ๖ ภาวะผน ากบการจดการ (Leadership in Management) ๑๑๘ ความหมายของภาวะผน า ๑๑๙

ความหมายของผน า ๑๒๐ ทฤษฎภาวะผน า ๑๒๑ แบบของภาวะผน า ๑๒๓ พฤตกรรมของผบรหาร ๑๒๕ แบบของภาวะผน าตามแนวความคดสมยใหม ๑๒๖ ผน าแบบมงงานและแบบมงความสมพนธ ๑๓๒ สถานการณกบประสทธภาพของภาวะผน า ๑๓๒ ประสทธภาพของผน า ๑๓๔

ภาวะผน าเชงพทธ (Buddhist Leadership) ๑๓๔ สรปทายบท ๑๓๘

ค าถามทายบท ๑๓๙ เอกสารอางองประจ าบท ๑๔๐

บทท ๗ กลมในองคการ (Groups in organization) ๑๔๑ ความหมายของกลม ๑๔๒ ลกษณะของกลมในองคการ ๑๔๓ ประเภทของกลมในองคการ ๑๔๔ สาเหตของการเกดกลม ๑๔๙ หนาทของกลมในองคการ ๑๕๐ กระบวนการพฒนาการเกดกลม ๑๕๒ การปองกนความขดแยงในกลม ๑๕๕ ปจจยพนฐานของประสทธผลของกลม ๑๕๖ ลกษณะของกลมทมประสทธภาพ ๑๕๗ ลกษณะของกลมทขาดประสทธภาพ ๑๕๘ บทสรป ๑๕๙ ค าถามทายบท ๑๖๐ เอกสารอางองประจ าบท ๑๖๑

ฉ

สารบญ (ตอ) หนา

บทท ๘ การท างานเปนทม (Team Working) ๑๖๒ ความหมายของทมงาน ๑๖๔ ทมงานทมประสทธภาพ ๑๖๔ การสรางทมงาน ๑๖๖ การบรหารทมงาน ๑๖๗ วธการบรหารทมงาน ๑๖๗ บทบาทของทมงาน ๑๖๙ การประเมนผลทมงาน ๑๗๐ การพฒนาทมงานใหเขมแขง ๑๗๒ สารสนเทศระดบทมงาน ๑๗๓

สรปทายบท ๑๗๔ ค าถามทายบท ๑๗๕ เอกสารอางองประจ าบท ๑๗๖ บทท ๙ ขาวสารขอมลและการตดตอสอสาร (Information and communication) ๑๗๗

ความหมายของการตดตอสอสาร ๑๗๘ กระบวนการตดตอสอสาร ๑๗๙ การตดตอสอสารในองคการ ๑๘๒ ชองทางการตดตอสอสารจากบนลงลาง ๑๘๔ ชองทางการตดตอสอสารจากลางขนบน ๑๘๕ การตดตอสอสารแบบไมเปนทางการ ๑๘๕ เครอขายการตดตอสอสาร ๑๘๖ ปญหาของการตดตอสอสาร ๑๘๙ การเพมประสทธภาพในการตดตอสอสาร ๑๙๐

สรปทายบท ๑๙๑ ค าถามทายบท ๑๙๓

เอกสารอางองประจ าบท ๑๙๔

ช

สารบญ (ตอ)

หนา

บทท ๑๐ การบรหารความขดแยง (Conflict Management) ๑๙๕ แนวคดเกยวกบความขดแยง ๑๙๖ สภาพของความขดแยง ๑๙๗ ประเภทของความขดแยงในองคการ ๑๙๗ สาเหตของความขดแยง ๑๙๘ ปจจยทสงผลตอการเพมความขดแยง ๑๙๙ หนาตางโจฮาร ๒๐๐ การพฒนาความสมพนธ ๒๐๑ ผลกระทบของความขดแยง ๒๐๒ การบรหารความขดแยง ๒๐๓ วธบรหารความขดแยง ๒๐๔ ทกษะทจ าเปนในการบรหารความขดแยง ๒๐๖ การฟง ๒๐๘ ความสามารถในการเผชญหนา ๒๐๙ การมความยดหยน ๒๐๙ การสรางความขดแยง ๒๑๐ สถานการณทควรสรางความขดแยง ๒๑๐ พฤตกรรมในสถานการณขดแยง ๒๑๑ แบบพฤตกรรมทเหมาะสมในสถานการณขดแยง ๒๑๑

แนวคดในพระพทธศาสนาทเกยวของกบการจดการความขดแยง ๒๑๒ บทสรป ๒๑๔

ค าถามทายบท ๒๑๕ เอกสารอางองประจ าบท ๒๑๖

ซ

สารบญ (ตอ)

หนา

บทท ๑๑ การจดโครงสรางองคการ (Organization Structure) ๒๑๗ ความหมายของการจดโครงสรางองคการ ๒๑๘ แนวคดการจดการโครงสรางองคการ ๒๑๙

ประเภทของโครงสรางองคการ ๒๒๐

ความส าคญของการจดโครงสรางองคการ ๒๒๓

การก าหนดโครงสรางองคการในหลายรปแบบ ๒๒๓

ลกษณะและรปแบบโครงสรางองคการ ๒๒๔

ปจจยทมผลตอโครงสรางองคการ ๒๒๕ แนวคดเชงทฤษฎตอการจดโครงสรางองคการ ๒๒๕ ทฤษฎโครงสรางแบบจกรกลกบทฤษฎโครงสรางแบบมชวต ๒๒๗ องคประกอบพนฐานของการออกแบบโครงสรางสมยใหม ๒๒๘ การจดการองคองคการแหงยคการเปลยนแปลง ๒๒๙ การจดโครงสรางการเพอตอบสนองกลยทธ ๒๒๙ รปแบบโครงสรางองคการสมยใหม ๒๓๐

แนวโนมการจดโครงสรางองคการสมยใหม ๒๓๐ สรปทายบท ๒๓๒ ค าถามทายบท ๒๓๓

เอกสารอางองประจ าบท ๒๓๔

บทท ๑๒ วฒนธรรมองคการ (Organizational Culture) ๒๓๕ ความหมายของวฒนธรรมองคการ ๒๓๖ องคประกอบของวฒนธรรมองคการ ๒๓๘

ลกษณะของวฒนธรรมองคการ ๒๓๙

ประเภทของวฒนธรรมองคการ ๒๔๐ ระดบของวฒนธรรมองคการ ๒๔๒

ฌ

สารบญ (ตอ) หนา

หนาทของวฒนธรรมองคการ ๒๔๔ แนวความคดของวฒนธรรมองคการ ๒๔๕ ปจจยทมผลกระทบตอวฒนธรรมองคการ ๒๔๗ การสรางวฒนธรรมองคการ ๒๔๘ วฒนธรรมองคการในพระพทธศาสนา ๒๔๙

การสรางวฒนธรรมองคการตามหลกพทธธรรม ๒๕๐

สรปทายบท ๒๕๑ ค าถามทายบท ๒๕๒

เอกสารอางองประจ าบท ๒๕๓

บทท ๑๓ พฤตกรรมองคการเชงพทธ (Buddhist Organization Behavioral) ๒๕๔ หมวดวนย ๒๕๕ หมวดความตงใจ ๒๕๕ หมวดปญญา ๒๕๖ การประเมนศกยภาพจากพฤตกรรมแสดงออกเชงพทธ ๒๕๙ แนวทางประเมนพฤตกรรมแสดงออก ๒๖๐ การบรหารงานอยางมจรยธรรม ๒๖๔ สรปทายบท ๒๖๖ ค าถามทายบท ๒๖๗ เอกสารอางองประจ าบท ๒๖๘

บรรณานกรม ๒๖๙ ภาคผนวก ๒๗๕

ญ

สารบญภาพ

ภาพท หนา

๑.๑ ประเภทขององคการ ๕

๑.๒ วตถประสงคขององคการ ๗

๑.๓ แสดงความสมพนธระหวางพฤตกรรมองคการกบศาสตรอน ๑๔

๑.๔ แสดงตวแบบพฤตกรรมองคการพนฐาน ๑๕ ๑.๕ แสดงปจจยในการวเคราะหพฤตกรรมระดบบคคล ๑๖

๑.๖ แสดงปจจยในการวเคราะหพฤตกรรมระดบกลม ๑๖

๑.๗ แสดงปจจยในการวเคราะหพฤตกรรมระดบองคการ ๑๗

๒.๑ สายการบงคบบญชา ๒๕

๒.๒ การจดองคการแบบหมดเชอมโยง ๒๙

๒.๓ แสดงองคการในฐานะเปนระบบ ๓๑

๒.๔ แสดงพฤตกรรมการจงใจแบบเสรมแรง ๓๖

๔.๑ แบบจ าลองการจงใจ ๗๙

๔.๒ แบบจ าลองการจงใจกบความส าเรจขององคการ ๘๑

๔.๓ กลมของทฤษฎการจงใจ ๘๒

๔.๔ ล าดบขนความตองการของ Maslow ๘๔

๔.๕ ทฤษฎ อ-อาร-จ ของ ALDERFER ๘๗

๔.๖ ความพอใจและความไมพอใจในงาน ๙๐

๔.๗ แบบจ าลองความคาดหวง ๙๒

๔.๘ สถานการณทเกดขนตามทฤษฎความเทาเทยมกน ๙๓

๔.๙ ล าดบขนตอนการจงใจ ๙๔

๕.๑ บทบาททางการจดการ ๑๐๒

๕.๒ ระดบการตดสนใจภายในองคการ ๑๐๔

๕.๓ กระบวนการตดสนใจและการแกปญหา ๑๐๗

๕.๔ สถานการณแวดลอมเกยวกบพฤตกรรมการตดสนใจ ๑๐๘

ฎ

สารบญภาพ (ตอ) ภาพท หนา

๕.๕ ประเภทขอการตดสนใจตามโคตรงสรางปญหา ๑๑๐

๕.๖ เทคนคการตดสนใจ ๑๑๑

๖.๑ ความสมพนธในกลมทมผน า ๓ แบบ ๑๒๔

๖.๒ แนวตอเนองของพฤตกรรมผน า ๑๒๕

๖.๓ การบรหารเปนระบบสงคม ๑๒๗

๖.๔ ผน าแบบมงงาน – มงความส าเรจ ๑๒๙

๖.๕ สรปผลการศกษาวจยของไลเครต ๑๓๐

๖.๖ ตาขายการบรหาร ๑๓๑

๗.๑ แสดงกลมบงคบบญชา ๑๔๕

๗.๒ แสดงขนตอนการพฒนาการเกดกลม ๑๕๒

๗.๓ แสดงกลมงานทเปนระบบปด ๑๕๗

๘.๑ วฏจกรเดมมง ๑๖๘

๙.๑ แสดงกระบวนการตดตอสอสาร ๑๘๑

๙.๒ แสดงการตดตอสอสารในองคการ ๑๘๓

๙.๓ แสดงการตดตอสอสารแบบลกโซ ๑๘๗

๙.๔ แสดงการตดตอสอสารแบบตววาย ๑๘๗

๙.๕ แสดงการตดตอสอสารแบบมศนยกลาง ๑๘๘

๙.๖ แสดงการตดตอแบบวงกลม ๑๘๘

๙.๗ แสดงการตดตอสอสารแบบครบวงจร ๑๘๙

๑๐.๑ หนาตางโจฮาร ๒๐๐

๑๑.๑ แสดงโครงสรางแบบแมททรกซ ๒๒๒

๑๑.๒ โครงสรางแบบจกรกล ๒๒๗

๑๑.๓ โครงสรางแบบมชวต ๒๒๘

ฏ

สารบญตาราง (ตอ) ตารางท หนา

๓.๑ แสดงระดบเชาวนปญญากบคาของไอคว ๕๗

๓.๒ แสดงตารางเปรยบเทยบความแตกตางระหวาง อควกบไอคว ๕๗

๔.๑ รางวลและการปฏบตภายในองคการทสมพนธกบล าดบขนความตองการของ Maslo ๘๕

๔.๒ ตารางเปรยบเทยบปจจยบ ารงรกษา ๙๐

๗.๑ แสดงหลกเกณฑ ๑๐ อยางทใชในการจดความเจรญของกลม ๑๕๔

๑๒.๑ แสดงประเภทของวฒนธรรมองคการ ๒๔๑

๑๓.๑ หวขอหลกในการประเมนพฤตกรรมแสดงออกในมมมองของการพฒนา ๒๕๙

๑๓.๒ พฤตกรรมแสดงออกกบการพฒนาในมมมองอรยมรรค ๒๖๐

๑

บทท ๑

ความรทวไปเกยวกบองคการ (Introduction of Organization)

ขอบขายรายวชา ๑. ความหมายขององคการและลกษณะขององคการ

๒. การจ าแนกประเภทขององคการ

๓. วตถประสงคขององคการและความจ าเปนของการมองคการ

๔. องคการเชงพทธ

๕. ความสมพนธระหวางองคการและการจดการเชงพทธ

๖. ความรเบองตนเกยวกบพฤตกรรมองคการ

๗. ลกษณะของวชาพฤตกรรมองคการ

๘. ความสมพนธระหวางพฤตกรรมองคการกบศาสตรอน

๙. การวเคราะหพฤตกรรมองคการทงระดบบคคล ระดบกลม และระดบองคการ

วตถประสงค ๑. เพอศกษาและเขาใจความหมายขององคการ

๒. เพอศกษาและเขาใจวตถประสงคขององคการ

๓. เพอศกษาและเขาใจองคการเชงพทธ

๔. ความสมพนธระหวางองคการและการจดการเชงพทธ

๕. เพอศกษาและเขาใจความหมายของพฤตกรรมองคการ

๖. เพอศกษาและเขาใจลกษณะของวชาพฤตกรรมองคการ

๗. เพอศกษาและเขาใจการวเคราะหพฤตกรรมองคการระดบบคล ระดบกลม และ

ระดบองคการ

๒

ค าน า องคการมความส าคญในการด าเนนงานของภาคเอกชน และภาครฐ โดยเปนทรวมของบคคล

ทแตกตางกนทงอาย สถานภาพ การศกษา ศาสนา ฯลฯ ลกษณะงานทด าเนนอยเปนภาคเอกชน จะเนนดานการใหบรการ ภาครฐกจะเนนสรางความพงพอใจแกประชาชน ภาคการศกษาเนนการสรางบคลากรทมคณภาพ โดยงานทท านนจะบรรลวตถประสงคขององคการหรอไม จะขนอยกบ การจดการองคการเปนหลก

องคการจะมหลายลกษณะทงเปนกระบวนการเปนระบบจดการภายใน ใชบคลากรใหตรงกบงานและความสามารถ และมการน าทรพยากรขององคการ มาใชใหเกดประโยชนไดสงสด องคการมใชมเฉพาะในภาคเอกชน และภาครฐเทานน แตรวมถงการจดองคการทางศาสนา โดยไดมการน าหลกทางพระพทธศาสนามาประยกตใชในการจดองคการ เชน อทธบาทส (ฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา) หรออรยสจส (ทกข สมทย นโรธ มรรค) เปนหลกธรรมทเนนการท างานอยางมประสทธภาพ หรอการแกปญหาอยางยงยน พระพทธศาสนายงกลาวถงคณสมบตของผน าในองคการ และ การท างานทใหความส าคญเรองวฒนธรรม และจรยธรรม ทจะชวยแกปญหาเรองพฤตกรรมองคการ ของบคลากรไดอยางด รวมถงหลกทฤษฎองคการ และทฤษฎพฤตกรรมองคการมาประยกตใชกบ การจดการตามแนวพระพทธศาสนา

มนษยมการรวมตวกนเปนกลมเพอความมนคง ความปลอดภยเพอการพงพากน แตมนษยกมความแตกตางกนดานความร ความสามารถ และทกษะทแตกตางในการอยรวมกน ดงนน การศกษาพฤตกรรมองคการเปนการศกษาพฤตกรรมมนษย ทศนคต คานยม การรบรและการเรยนรของคน โดยใชศาสตรสาขาตางๆ เพอเปนศาสตรพนฐานในการศกษาพฤตกรรมของคนในองคการ โดยตองท าการวเคราะหพฤตกรรมองคการในหลายระดบ จงไดมการแบงศกษาออกเปน ๓ ระดบ คอ ระดบบคคล ซงเปนการศกษาถงรายละเอยดของบคคล เชน นสย สถานภาพ บคลกภาพ ฯลฯ ระดบกลม เชน การสอสารในกลม การตดสนใจกลม ภาวะผน า ความขดแยง ฯลฯ และระดบองคการ เปนการศกษาในภาพรวมองคการ โดยแตละองคการจะมภาพรปแบบขององคการทแตกตางกน และการแสดงออกพฤตกรรมของบคคลในองคการจะเปนไปตามทองคการตองการ

๑. ความหมายขององคการ นกวชาการดานการจดการ และการบรหารไดวเคราะหศพท และใหความหมายค าวา

องคการ ไวมากมายหลายแนวคด ซงมความหมายคลายคลงกนดงน

๓

แมกซ เวเบอร (Max Weber) กลาววา องคการคอ หนวยสงคมหรอหนวยงานซงมกลมบคคลกลมหนงรวมกนด าเนนกจกรรมตางๆ เพอใหบรรลเปาหมายอยางใดอยางหนง๑

เชสเตอร บารนารด (Chester Barnard) ใหค าจ ากดความวา องคการทเปนแบบแผนหมายถง ความรวมมอกนระหวางบคคลหลายคนซงมความตงใจจรงทจะรวมกนด าเนนกจกรรมใหบรรลวตถประสงค๒

แทลคอตต พารสนส (Talcott Parsons) มความเหนวา บรรดาระบบประสานสมพนธรวมมอกนท างานทกชนดของมนษยจดเปน องคการ ไดทงนน๓

เอมไท เอตชโอน (Amitai Etzioni) ใหความหมายวา องคการหมายถง หนวยสงคมหรอกลมบคคลทตงขนอยางจงใจ เพอท างานใหบรรลเปาหมายทแนนอนอยางใดอยางหนง๔

สมบรณ ศรสพรรณดษฐ ใหค าจ ากดความไววา องคการเปนระบบประสานกจกรรมของกลมคน ซงรวมงานกนเพอใหบรรลเปาหมายรวมภายใตการสงการและความเปนผน า๕

สมคด บางโม กลาววา องคการคอ กลมบคคลหลายๆคนรวมกนท ากจกรรม เพอใหบรรลเปาหมายทตงไว การรวมกนของกลมตองถาวร มการจดระเบยบภายในกลมเกยวกบอ านาจหนาทของแตละคน ตลอดจนก าหนดระเบยบขอบงคบตางๆใหยดถอปฏบต

จากค าจ ากดความดงกลาวจะเหนไดวาองคการมองคประกอบดงน ๑. มกลมบคคลรวมตวกนอยางถาวร ๒. รวมกนท ากจกรรม ๓. เพอใหบรรลเปาหมายรวมกน จากความหมายขององคการจะเหนวา หางหนสวน บรษท สโมสร หนวยราชการ โรงเรยน

โรงพยาบาล มลนธ และชมรม ลวนเปนองคการทงสน อนง ค าวา องคการ และองคกรมความหมายเดยวกน๖

๑ Max Weber, The Theory of Social and Economic Organization, (New York: Oxford

University Press, 1966), p. 221. ๒ Chester I. Barnard, The Function of the Executive, (Cambridge: Harvard University

Press, 1970), p. 19. ๓ Talcott Parsons, Toward a General Theory of Action, (New York: Harper & Row

Publishers, 1972), p. 72. ๔ Amitai Etzioni, Modern Organization, (New Jersey: Prentice-Hall, 1964), p. 1. ๕ สมบรณ ศรสพรรณดษฐ, การจดการ, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพบ ารงนกลกจ, ๒๕๑๘), หนา ๙. ๖ สมคด บางโม, องคการและการจดการ. (กรงเทพมหานคร : วทยพฒน, ๒๕๕๕), หนา ๑๖.

๔

๒. ลกษณะขององคการ นกวชาการไดศกษาวเคราะหองคการในแงมมตางๆกนในหลายลกษณะ สรปไดดงน๗ ๑. องคการเปนโครงสรางของความสมพนธ แนวคดนมององคการในลกษณะหนวยงานยอยตางๆทมความสมพนธกน มการก าหนด

ขอบเขตหนาทความรบผดชอบของแตละหนวยงานยอย ๒. องคการเปนกลมของบคคล แนวคดนมององคการวาเปนกลมบคคลทมเปาหมายรวมกน บคคลจะแสวงหาความ

รวมมอจากบคคลอนๆเสมอ ท างานรวมกบบคคลอนกเพอสนองความตองการของตน ๓. องคการเปนสวนหนงของการจดการ แนวคดนมององคการเปนหนาทส าคญอยางหนงของบรหารทจะตองท าการจดการเพอ

น าปจจยตางๆขององคการมาใช คอ คน เงน วสด และอปกรณตางๆ ๔. องคการเปนกระบวนการ แนวคดนมององคการเปนกระบวนการจดกลมงานทมลกษณะคลายคลงกนมารวมกนไว

มการแบงงานกนท าตามความถนดและรวมมอกนท างาน ๕. องคการเปนระบบอยางหนง

แนวคดนมององคการเปนระบบเปดประกอบดวยระบบยอยๆโดยมปจจยน าเขา ( Input) กระบวนการ (process) ผลผลต (output) ขอมลยอนกลบ ( feedback) และส งแวดลอม (environment)

๓. การจ าแนกประเภทขององคการ การจ าแนกประเภทขององคการอาจแบงไดโดยยดหลกตางๆกนดงน ๓.๑ การจ าแนกองคการโดยยดวตถประสงคขององคการ พเตอร บลว และวชารด สกอตต (Peter Blua and Richard Scott) แบงองคการออกเปน

๔ กลม ดงตอไปน๘ (๑) องคการเพอผลประโยชนรวมของสมาชก (Mutual-benefit) ไดแก องคการทจดตง

ขนเพอประโยชนของสมาชกโดยตรง เชน พรรคการเมอง สโมสร สมาคมวชาชพ และสหกรณ

๗ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, การบรหารและการพฒนาองคการ, (กรงเทพมหานคร :

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๓๐), หนา ๓๔. ๘ Peter Blua and Richard Scott, formal organization, (San Francisco: Chandles, 1962), pp.

45-47.

๕

(๒) องคการเพอธรกจ (Business concern) ไดแก องคการทมงแสวงหาผลประโยชนหรอก าไร เชน บรษท โรงงานอตสาหกรรม หางราน และธนาคาร

(๓) องคการเพอสาธารณะ (Commonweal organization) ไดแก องคการทจดขนเพอประโยชนสวนรวมของประชาชน เชน กระทรวง ทบวง กรม กองทหาร สถานต ารวจ

(๔) องคกรเพอการบรการ (Service organization) ไดแก องคการทมงสรางประโยชนแกสาธารณชนทวไป เชน โรงเรยน โรงพยาบาล สมาคมเพอการสงคมสงเคราะหตางๆ เปนตน

ภาพท ๑.๑ ประเภทขององคการ

๓.๒ การจ าแนกองคการโดยยดโครงสราง แบงออกเปน ๒ แบบ ดงน (๑) องคการแบบเปนทางการ (Formal organization) เปนองคการทมการจดโครงสรางอยางเปนระเบยบแบบแผนแนนอน การจดตงมกฎหมายรองรบบางแหงเรยกวา องคการรปนย ไดแก บรษท มลนธ หนวยงานราชการ กรม โรงพยาบาล โรงเรยน ฯลฯ ซงการศกษาเรององคการและจดการศกษาในเรองขององคการประเภทนทงสน (๒) องคการแบบไมเปนทางการ (Informal organization) เปนองคการทรวมกนหรอจดตงขนดวยความพงพอใจและมความสมพนธกนเปนสวนตว ไมมการจดระเบยบโครงสรางภายใน มการรวมกนอยางงายๆและเลกลมไดงาย องคการแบบนเรยกวา องคการอรปนย หรอ องคการนอกแบบ เชน ชมรมตางๆ หรอกลมตางๆ นอกจากน องคการอรปนยยงมลกษณะเปนกลมอยภายในองคการรปนยซงจะไดกลาวถงตอไป

เกณฑการแบง ประเภทขององคการ เพอประโยชนของสมาชก

ธรกจ วตถประสงค บรการ สวสดภาพของประชาชน

องคการ โครงสราง เปนทางการ ไมเปนทางการ การเกด แบบปฐม

แบบมธยม

๖

๓.๓ การจ าแนกองคการออกโดยยดการก าเนด แบงไดเปน ๒ ประเภท ดงน (๑) องคการแบบปฐม (Primary organization) หมายถง องคการทเกดขนเองตาม

ธรรมชาต สมาชกทกคนตองเกยวของกนมาแตก าเนด มกจกรรมเฉพาะกลม มการตดตอสมพนธกนเปนการสวนตวดวยความสมครใจ ถอหลกความมงหวงและผลประโยชนอยางเดยวกนมากกวาระเบยบขอบงคบทก าหนดขน องคการแบบปฐมภม ไดแก ครอบครว ศาสนา หมบาน เปนตน

(๒) องคการแบบมธยม (Secondary organization) หมายถง องคการทมนษยจดตงขนสมาชกมความสมพนธกนดวยเหตผลและความรสกส านกอยางเปนทางการตามขอผกพนทก าหนดขนในองคการ ความสมพนธระหวางสมาชกในองคการจงไมเปนแบบสวนตว วตถประสงคในการจดตงองคการแบบนมกจดตงขนเพอสนองความตองการของสมาชกและบคคลภายนอกองคการไปพรอมๆกน เชน หนวยราชการตางๆ หางหนสวน บรษท สมาคม โรงเรยน สโมสร โรงพยาบาล เปนตน๙

๔. วตถประสงคขององคการ วตถประสงคมอทธพลอยางมากตอการด าเนนงานขององคการ เพราะนอกจากจะเปน

แนวทางในการปฏบตแลวยงเปนสงแสดงถงเหตผลของการปฏบตดวย การท ากจกรรมใดๆจะไดรบความตงใจมากขนเมอทราบวาท าไปท าไม นอกจากน การก าหนดวตถประสงคยงเปนการเตรยมการขนพนฐานในการประสานงาน และประการสดทายยงมความส าคญตอการก าหนดมาตรฐานส าหรบการควบคมทมประสทธภาพดวย นกบรหารสวนมากตางตระหนกวาองคการแตละองคการมวตถประสงคแตกตางกนออกไป แตอยางไรกตาม วตถประสงคหลกขององคการยอมมเหมอนๆกน ๓ ประการดงน

๔.๑ เพอสรางคณคาทสงคมปรารถนา องคการททางราชการจดตงขนมวตถประสงคเพอบรการแกประชาชน สรางสรรคความอยด

กนดใหแกประชาชน ตลอดจนคมครองความปลอดภยตางๆ และพฒนาประเทศ ไดแก หนวยงานราชการตางๆ อ าเภอ จงหวด หนวยทหาร ต ารวจ โรงพยาบาล โรงเรยน ฯลฯ องคการทเอกชนจดตงขนหากเปนองคการทางธรกจ วตถประสงคหลกคอ มงแสวงหาก าไร แตองคการธรกจกจะตองใหความรวมมอกบบคคลตางๆในสงคม ปฏบตตนในฐานะพลเมองด เครารพกฎหมายบานเมอง ใหการสนบสนนกจกรรมตางๆแกสาธารณชน สโมสร หรอสมาคมตางๆทจดตงขนเพอชวยเหลอสรางสรรคสงดงามแกสมาชกและสงคม

๙ วระนารถ มานะกจและพรรณ ประเสรฐวงษ, การจดองคการและการบรหาร, (กรงเทพมหานคร :

มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๑๙), หนา ๑๑๔.

๗

๔.๒ เพอตอบสนองความตองการของสมาชกแตละคนและกลมตางๆในองคการ สมาชกแตละคนในองคการมวตถประสงคสวนตวแตกตางกน แตละคนมงหวงจะไดรบสงท

ตองการจากองคการ บางคนมงหวงไดรบคณคาทางเศรษฐกจ คอ ไดเงนมากๆ บางคนมงหวงจะไดรบเกยรตยศ ชอเสยง และความพงพอใจ บางคนเปนสมาชกเพอตองการสรางประโยชนใหแกสงคม หากวตถประสงคสวนตวไมไดรบการตอบสนองในระดบทนาพอใจแลว สมาชกเหลานกจะถอนตวออกจากองคการ หากองคการตองการความเจรญและด ารงอยไดองคการจะตองใหผลตอบแทนแกสมาชกอยางสมเหตสมผล

๔.๓ เพอความด ารงอยและความเจรญขององคการ เมอตงองคการใดองคการหนงขนมาแลว วตถประสงคอยางหนงทสมาชกในองคการทกคนควรยดถอรวมกนคอการด ารงอยและความเจรญขององคการ สมาชกทกคนจะตองปฏบตหนาททไดรบมอบหมายอยางดทสดเพอใหองคการของตนบรรลเปาหมาย องคการของทางราชการกตองบรการประชาชนใหดทสด เพอท าใหองคการของตนมความส าคญและขยายงานออกไปไดอยางกวางขวาง องคการธรกจกเชนกน ถาท าก าไรใหไดสงกวาและมการบรหารดกวาองคการอนๆกยอมจะเจรญรงเรองและด ารงอยไดตลอดไป

สรางสรรคสนคาและบรการ

วตถประสงคขององคการ ตอบสนองความตองการของสมาชกและสงคม

ความด ารงอยตลอดไป

ภาพท ๑.๒ วตถประสงคขององคการ

๕. ความจ าเปนของการมองคการ ดงไดกลาวมาแลววาองคการเปนทรวมของคนและงาน ความจ าเปนทจะตองมองคการมอย

หลายประการดงน ประการแรก แนวความคดพนฐานในการจดตงองคการ ไมวาเปนองคการธรกจ องคการ

ราชการ หรอองคการศาสนา ไดแกสมมตฐานทวาศนยกลางของอ านาจในการสงการนนมทมาอนชอบธรรมและชอบดวยกฎหมาย ในทางการเมองถอวาศนยกลางอ านาจคอ เจตนาโดยรวมของประชาชนในการใชสทธเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรเขาไปบรหารประเทศ ในทางธรกจยอมรบกนวาศนยกลางแหงอ านาจมาจากผถอหนซงรวมกนเขาเปนทประชมใหญ ผถอหนจะเปนผเลอกตงกรรมการบรษทและกรรมการผจดการเพอเปนตวแทนในการใชอ านาจ จงเปนการชดแจงวาการจดการองคการมไดมอบหมายการงานใหผใดผหนงโดยเฉพาะ แตเปนการกระจายอ านาจหนาทใหแกฝายตางๆซงตองท างานประสานกน

๘

ประการทสอง องคการแบบเปนทางการก าหนดต าแหนงหนาทและความรบผดชอบแนนอน เมอผใดด ารงต าแหนงนนจะตองมความรบผดชอบและปฏบตตามทระบไวส าหรบต าแหนงนนๆ จะปฏบตตามใจตนเองไมได จงเปนการผกคนไวกบงาน

ประการทสาม องคการจะเปนเครองควบคมและสงเสรมใหคนท างานและบรรลเปาหมายทตงไว องคการมการจดแบงงานออกเปนกลมๆ และก าหนดสายการควบคมบงคบบญชาดวยการตรวจสอบควบคมการปฏบตงานใหเปนไปอยางรดกมและมประสทธภาพ

องคการมไดเกดขนเอง และสมรรถภาพหรอสมฤทธผลขององคการกมใชวาเกดขนไดเอง จะตองจดท าใหเกดขนตอเนองกนไป การจดการจงเปนสงจ าเปนส าหรบองคการ๑๐

๖. องคการเชงพทธ (Buddhist Organization) การจดการทไดมการน าหลกพระพทธศาสนามาประยกตใชนน ถอเปนเรองทมมาเปนพนๆ ป

แลวแตมไดมการบนทกไวเปนลายลกษณอกษร ดงนน ในทนจงไดมการน าเสนอใหเหนวา หลกการทางพระพทธศาสนาสามารถน ามาประยกตใชในทางการจดการไดเปนอยางด ดงปรากฏเปนตวอยาง กคอ ประสทธภาพของการท างานนน เมอเขาใจหลกของความสนโดษและหลกของความไมสนโดษ กจะท าใหมความมงมนในการท างานอยางเตมท โดยเฉพาะการไมสนโดษในการท าความด หรอในหนาทการงานทงปวง ตลอดถงยดหลกธรรมทท าการท างานใหส าเรจอยางมประสทธภาพ ท เรยกวา อทธบาท

การท างานทประสบปญหาในดานตางๆ เมอน าหลกพระพทธศาสนามาใชในการแกปญหา ดวยวธคดแบบแกปญหาแนวพทธกลาวคอ ใชกระบวนการแกปญหาตามหลกอรยสจกจะท าใหแกปญหาทรากเหงาได เปนการแกปญหาทยงยนไดทเดยว พระพทธศาสนาไดมหลกค าสอนทกลาวถงคณสมบตและทกษะของผน าในองคการวา ผน าตองรจกปกครองตนเอง ผน าตองรหลกเจดดานทจะท าใหพรอมในการจดการงานทงหลาย ผน าองคการทยงใหญตองมองกวาง คดไกล ใฝสง และในท านองเดยวกนผน าในองคการกจะตองมทกษะของความเปนผน า เชน เปนผมวสยทศน เปนผมความรอบรและเปนผมมนษยสมพนธ อกทงผน าตองเปนผแตกฉานในอรรถ ถายทอดใหเปนและทส าคญกคอมทกษะในการสอสารดวยความแจมแจงจงใจแกลวกลาและราเรง การพฒนาทรพยากรมนษยนนเปนเรองทพระพทธศาสนาใหความส าคญยง เพราะวา พระพทธศาสนาถอวา การพฒนาทแทจรงตองเรมตนดวยการพฒนามนษย มนษยเปนแกนกลางของการพฒนา มนษยมศกยภาพทจะพฒนาตนเองไดดทน าไปสการเรยนรและบรรลผลส าเรจได โดยเฉพาะอยางยงกคอ การบรรลอสรภาพจากการเหนแกตว เพอสามารถอยรวมกบบคคลอนไดอยางปรกตสข

๑๐ สมคด บางโม, องคการและการจดการ, (กรงเทพมหานคร: วทยพฒน, ๒๕๕๕), หนา ๑๕-๒๒.

๙

พระพทธศาสนายงไดกลาวถงการท างานในองคการ ควรทจะใหความส าคญเรองของจรยธรรมส าหรบองคการ เพราะการมจรยธรรมส าหรบผปฏบตงานในองคการกจะท าใหเปนการแกปญหาเรองพฤตกรรม จตใจ และปญหาทบกพรองของคนในองคการได เมอมการสงเสรมใหเกดจรยธรรมมากขนกจะเปนการลดตณหา มานะ และทฏฐ ลงไปไดมาก ผลดทตามมากคอ เปนการสรางพลงใหเขมแขงแกสมาชกในองคการ ทสามารถน าเอาจรยธรรมมาเปนวถชวตของตนเองโดยไมฝนใจและมความสขในการท างานตามจรยธรรมดงกลาวน

นอกจากน พระพทธศาสนายงมค าสอนเรองวฒนธรรมส าหรบองคการโดยมองวาแททจรงวฒนธรรมนนกคอ รปแบบการปฏบตตามจรยธรรมซงไดผลจรงบนฐานของสจธรรม ซงปรากฏในวถชวตของคนในองคการ ทงน วฒนธรรมทคงทนอยไดด กเพราะมการจดรปแบบและวธการทมการเปลยนแปลงปรบปรง ใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมและกาลเทศะอยเสมอนนเอง

อยางไรกตาม การจดการในองคการทงหลายมกมความขดแยงเกดขน พระพทธศาสนาสอนใหยดทางสายกลาง น าหลกปญญาคกบกรณา หลกทฏฐสามญญตา (ความเหนทลงรอยกนได) หลกการสงเสรมสนตภาพภายใน และหลกสมานฉนทแนวพทธ มาเปนเครองมอจดการความขดแยง เปนการท าวกฤตใหเปนโอกาส โดยการพฒนาองคการไดเปนอยางด

๗. ความสมพนธระหวางองคการและการจดการเชงพทธ การศกษาทฤษฎองคการและการจดการเชงพทธ เปนการศกษาทมความสมพนธและ

เกยวของกนเปนอยางยง ดวยเหตผลดงตอไปน ๑. การศกษาทฤษฎองคการ เปนการศกษาและพจารณาองคการในภาพรวม องคความรใน

เรองของทฤษฎองคการ เปนการอธบายแนวคดและวธการปฏบตงานขององคการโดยจะเนนการพจารณาองคการในภาพรวมหรอภาพกวางกลาวคอ เปนการมององคการในระดบวเคราะหทงเรองของกลมบคคล โครงสราง สภาพแวดลอม สงคม เทคโนโลยและการพฒนาองคการ อกทงทฤษฎองคการใหความสนใจในการศกษาเรองตางๆ เชน ระบบการผลตในองคการ วงจรชวตขององคการ การประเมนผล ประสทธภาพ ประสทธผล วฒนธรรมองคการ ในขณะทการจดการเชงพทธ จะเปนการพจารณาถงกระบวนการในการด าเนนงานหรอการกระท ากจกรรมตางๆ โดยน าเอาองคความรจากทฤษฎองคการนนมาประยกตใชควบคไปกบการจดการตามแนวพระพทธศาสนา และน าไปประยกตใชในการบรหารกจการทางพระพทธศาสนา เพราะการบรหารจดการงานใดๆ ก ตาม จ าเปนตองมหลกเกณฑและวธการทจะน ามายดเปนแนวทางการปฏบต การจดการเชงพทธจงม ความจ าเปนทตองแสวงหาองคความรเรองทฤษฎองคการเปนกรอบแนวทางในการบรหารองคการทางพระพทธศาสนาอกดวย

๑๐

๒. ทฤษฎองคการ ไดรบการยอมรบวา เปนองคความรในลกษณะของศาสตรประยกตทมการสรางสมความรนมาเพอน าไปใชในสถานการณจรงทเกดขน ความรนจงมความสมพนธกบบรบทของสงคมในการบรหารจดการองคการในลกษณะนนดวย ในขณะทการจดการการเชงพทธ แมจะเปนการเนนการบรหารจดการในระดบบคคลกลม หรอพฤตกรรมของบคคลเปนส าคญ แตเมอไดมการน าเอาความรทางทฤษฎองคการเขามาประยกตใช กจะเปนการเสรมกระบวนการจดการเชงพทธใหเขมแขงยงขน เพราะการจดการองคการมใชมมมมองในภาพกวางคอ ในระดบโครงสรางขององคการเทานน แตการจดการเชงพทธทเนนดานจตใจ จตส านก ทาท คานยม วฒนธรรมองคการ ลวนแลวแตเปนเรองทเปนแรงผลกดนใหองคการประสบความส าเรจไดอยางมนคง

อยางไรกตาม ทฤษฎองคการสามารถปรบเปลยนองคความรนไปตามยคสมยตามการเปลยนแปลงของโลกทเรยกกนในปจจบนวา โลกาภวตน ดงนน การจดการเชงพทธเมอน าองคความรทางทฤษฎมาประยกตใชกพงน ามาบรณาการปรบใชอยางไรใหเขากบการจดการตามแนวพระพทธศาสนา หรอปรบใชในองคการทางพระพทธศาสนา เพราะทฤษฎองคการเปนหลกวชา แตการจดการเชงพทธเปนการปฏบต จงท าใหมองเหนวาทงสองสวนนมความสมพนธและเกยวเนองกนอยางหลกเลยงไมพน๑๑

๘. ความรเบองตนเกยวกบพฤตกรรมองคการ (Introduction to Organizational Behavior) โดยปกตมนษยเปนสตวสงคมโดยธรรมชาต (Man is a social animal by nature) สงทท าใหมนษยมการรวมตวกนเปนกลมหรอเปนหมเหลา มสาเหตมาจากปจจยหลายอยาง เชน เพอความมนคงและความปลอดภยในการด าเนนชวต เพอเปนการพงพาอาศยกนในการท างานตางๆหรอเพอรวมมอกนท างานบางอยางใหบรรลผลส าเรจของกลม ทงนเพราะมนษยแตละคนมขอจ ากดดานความร ความสามารถ ทกษะความช านาญทแตกตางกน ดงนน ในการศกษาพฤตกรรมองคการจะท าใหผศกษาไดทราบถงพฤตกรรมของบคคลในองคการ พฤตกรรมกลม การบรหารงานในองคการและปจจยอนๆ ทเกยวกบการบรหารจดการ

ความหมายของพฤตกรรมองคการ นกวชาการหลายทานไดใหความหมายของพฤตกรรมองคการเอาไวดงตอไปน

๑๑ สรพล สยะพรหม และคณะ, ทฤษฎองคการ และการจดการเชงพทธ, (พระนครศรอยธยา : ภาควชา

รฐศาสตร คณะสงคมศาศตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕), หนา ๒๐-๒๑

๑๑

Baron และ Greenberg (๑๙๙๘) ไดอธบายเอาไววา พฤตกรรมองคการ เปนการศกษาอยางเปนระบบ ทเกยวของกบบคคลในองคการ กลมคนและองคการ ซงมจดมงหมายเพอเพมประสทธผลขององคการและความอยดของคนในองคการ๑๒ Robbins กลาววา พฤตกรรมองคการเปนการศกษาถงการกระท าของบคคลในองคการและผลกระทบของพฤตกรรมนนตอการแสดงออกขององคการ๑๓ สพาน สฤษฎวานช ใหความหมายของพฤตกรรมองคการวา เปนสาขาวชาทท าการศกษาพฤตกรรมและทศนคตทส าคญของคนในองคการทเราสนใจ ทงในระดบบคคลและกลม ภายใตสภาพแวดลอมทงภายในและภายนอกองคการ ซงกอใหเกดพฤตกรรมตางๆ และทศนคตทส าคญ๑๔

สรปความหมายพฤตกรรมองคการ จากความหมายทกลาวมาพอสรปไดวา พฤตกรรมองคการเปนการศกษาพฤตกรรมมนษย

ทศนคต คานยม ความสามารถในการรบร การเรยนรของคน ผลการปฏบตงานของคนในองคการ โดยใชทฤษฎวธการและหลกการของศาสตรสาขาตางๆ เชน จตวทยา สงคมวทยา มานษยวทยา ทงนเพอใหองคการสามารถท างานไดอยางมประสทธภาพ

ลกษณะของวชาพฤตกรรมองคการ วชาพฤตกรรมองคการมลกษณะทแตกตางจากวชาบรหารอนๆ เพราะมลกษณะเฉพาะตว ซงสามารถสรปไดดงน ๑.วชาพฤตกรรมองคการทลกษณะเปนสหวชา เพราะเปนการรวมศาสตรหลายๆแขนง เชน จตวทยา สงคมวทยา มานษยวทยา รฐศาสตร และศาสตรสาขาอนๆ อก เปนการน าแนวคด ทฤษฎและองคความรตางๆ มาท าการศกษา เพอใหเกดความเขาใจในดานพฤตกรรมของบคคลในองคการ ๒. วชาพฤตกรรมองคการมพนฐานมาจากพฤตกรรมศาสตร เพราะเปนการศกษาพฤตกรรมของบคคลอยางเปนระบบ เปนการศกษารวบรวมขอเทจจรงเกยวกบการกระท าของคนในองคการ ซงจะเนนท าการศกษาไปทพฤตกรรมของคนในองคการเปนส าคญ

๑๒ Baron และ Greenberg, R.A. Behavior in organizations, 6th ed. Upper Saddle River, NJ

: Prentice Hall. 1997.

๑๓ Robbins, S.P. Organizational Behavior, 9th ed. Upper Saddle River, NJ. : Prentice-Hall,

2001. ๑๔ สพาน สฤษฎวานช, พฤตกรรมองคการสมยใหม แนวคดและทฤษฎ, (กรงเทพมหานคร : ซเอดยเคชน

, ๒๕๔๙).

๑๒

๓. วชาพฤตกรรมองคการใชเครองมอและวธการทางวทยาศาสตรในการศกษา คอ เปนการศกษารวบรวมขอมลตางๆ อยางเปนระบบ จากนนน ามาวเคราะหและประมวลผล เพอใหสามารถอธบายและท านายพฤตกรรมของบคคลในองคการไดอยางมประสทธภาพ ถกตอง และเชอถอได ๔. วชาพฤตกรรมองคการท าการศกษาและวเคราะหพฤตกรรมองคการทง ๓ ระดบ คอ เรมท าการศกษาตงแตพฤตกรรมระดบบคคล ซงเปนรากฐานทส าคญ จากนนท าการศกษาพฤตกรรมในระดบกลม การรวมกลม อทธพลของกลม และอกสวนหนงคอ พฤตกรรมในระดบองคการ ซงเปนการศกษาโครงสรางขององคการ กระบวนการท างานตางๆ และวฒนธรรมองคการ ๕. วชาพฤตกรรมองคการไดท าการศกษาถงสถานการณตางๆ ทเกดขนในองคการ เพราะสถานการณอาจมการเปลยนแปลง ดงนน พฤตกรรมของบคคลจะปรบเปลยนตามสถานการณทเกดขน ๖. วชาพฤตกรรมองคการเนนท าการศกษาเพอน าไปประยกตใชกบงาน คอ สามารถน าความรตางๆ ทไดรบการศกษาไปประยกตใชในการแกปญหาตางๆ ทเกดขนในองคการ ซงจะเปนผลดตอการบรหารจดการในองคการตอไป

๙. ความสมพนธระหวางพฤตกรรมองคการกบศาสตรอน ดงทไดกลาวมาแลววาวชาพฤตกรรมองคการเปนสหวชา คอเปนการศกษาและรวบรวม

ศาสตรตางๆ เพอน ามาประยกต ดงนน พฤตกรรมองคการจงมองคความร ทฤษฎ แนวคดของศาสตรตางๆ ดงตอไปน

๑. จตวทยา (Psychology) เปนศาสตรทศกษาและอธบายเกยวกบพฤตกรรมของแตละบคคล การเปลยนแปลงของมนษยและสตว ความแตกตางของแตละบคคล เชน การรบร การเรยนร ทศนคต บคลกภาพ การฝกอบรม ความพงพอใจในงาน การออกแบบงาน การตดสนใจสวนบคคล การจงใจ แนวคด ความเปนผน า การประเมนผลการปฏบตงาน ความกดดนในการท างาน นอกจากนนยงศกษาเกยวกบสภาพแวดลอมและสาเหตทท าใหคนแตละคนมความแตกตางกน เชน อทธพลของพนธกรรม

๒. สงคมวทยา (Sociology) เปนการศกษาเกยวกบระบบของสงคมทบคคลเหลานนไดมสวนรวม ซงเปนการศกษาถงความสมพนธและความเปนอยของมนษย การรวมกลม การตดตอสอสาร ความขดแยงระหวางบคคล ความขดแยงระหวางกลม การวเคราะหพฤตกรรมของกลม โครงสรางองคการแบบเปนทางการ อ านาจ เปนตน การศกษาในเรองตางๆ ดงกลาว จะท าใหไดองคความรทางดานสงคมวทยาเพอน าไปวเคราะหหาพฤตกรรมของกลมในองคการ

๑๓

๓. จตวทยาสงคม (Social Psychology) จตวทยาสงคมเปนสวนหนงของวชาจตวทยา แตจตวทยาสงคมจะเนนศกษาในเรองอทธพลของคนทมตอบคคลอน ซงจะเนนวเคราะหพฤตกรรมในระดบกลมและระดบสงคม การเปลยนแปลงพฤตกรรม การตดสนใจของกลม การตดตอสอสาร การเปลยนแปลงทศนคต กระบวนการกลม ๔. มานษยวทยา (Anthropology) เปนการศกษาเกยวกบมนษยและกจกรรมตางๆ ของมนษย มงศกษาวฒนธรรมของมนษย ในแงตางๆ ความเปนมาของวฒนธรรม ววฒนธรรมและการพฒนาวฒนธรรม วฒนธรรมองคการ ความแตกตางดานวฒนธรรม ความแตกตางดานคานยมพนฐานของมนษย ทศนคต สภาพแวดลอมขององคการ นอกจากนยงท าการศกษาถงโบราณคด ชาตพนธ ภาษาศาสตร มานษยวทยากายภาพ เปนตน ๕. รฐศาสตร (Political Science) เปนการศกษาเกยวกบพฤตกรรมบคคลและกลมบคคลภายใตสภาพแวดลอมของการปกครองรฐศาสตรเนนใหการศกษาถงพฤตกรรมบคคลและกลม ภายใตสภาพแวดลอมทางการเมอง เชน เรองอ านาจ ความขดแยงระดบบคคล ความขดแยงระดบกลมและปญหาตางๆ ในดานการเมองการปกครอง อยางไรกตาม ในการศกษาวชาพฤตกรรมองคการจงมความจ าเปนทจะตองท าการศกษาศาสตรอนๆ อกหลายแขนง ทงจตวทยา สงคมวทยา จตวทยาสงคม มานษยวทยาและรฐศาสตร ทงน เพอจะไดมความรในศาสตรตางๆ อยางกวางขวาง และน าความรดงกลาวมาใชประโยชนในการศกษาดานพฤตกรรมองคการไดอยางถกตองตอไปดงรปภาพตอไปน

๑๔

ศาสตรทเกยวกบพฤตกรรมศาสตร

เรอง ระดบการวเคราะห

ผลทไดรบ

จตวทยา

การจงใจ การเรยนร บคลกภาพ ความรสก การฝกอบรม ความเปนผน า ความพงพอใจในงาน การประเมนผลทศนคต การคดเลอกพนกงาน ความกดดนในการท างาน การออกแบบงาน

ระดบบคคล

อ านาจ ความขดแยง พฤตกรรมระหวางกลม การตดตอสอสาร พลงของกลม ทมงาน

ทฤษฎองคการแบบทางการ เทคโนโลยองคการ การเปลยนแปลงองคการ การเปลยนแปลงวฒนธรรม

การเปลยนแปลงทศนคต การเปลยนแปลงพฤตกรรม การตดตอสอสาร การตดสนใจของกลม กระบวนการกลม

การเปรยบเทยบคานยม การวเคราะหวฒนธรรมทแตกตาง การเปรยบเทยบทศนคต

สภาพแวดลอมองคการ วฒนธรรมองคการ

ความขดแยง อ านาจ การเมองภายในองคการ

สงคมวทยา

จตวทยาสงคม

มานษยวทยา

รฐศาสตร

ระดบกลม

การศกษา

พฤตกรรม

องคการ

ระดบองคการ

ภาพท ๑.๓ แสดงความสมพนธระหวางพฤตกรรมองคการกบศาสตรอน

๑๕

๑๐. การวเคราะหพฤตกรรมองคการ เนองจากพฤตกรรมองคการเปนเรองทมความเกยวของกบบคคลหลายฝาย ดงนน ในการศกษาจงมความจ าเปนตองท าการศกษาใหคลอบคลมหลายดานหลายระดบ เพราะจะสงผลตอประสทธภาพในการศกษา เมอไดมการศกษาขอบเขตตางๆ อยางทวถง จะท าใหเขาใจและสามารถวเคราะหพฤตกรรมองคการไดถกตอง ในการศกษาวเคราะหพฤตกรรมองคการจงแบงขอบเขตเพอท าการศกษา ออกเปน ๓ ระดบ ดงตอไปน ๑. ระดบบคคล (Individual Level) ๒. ระดบกลม (Group Level) ๓. ระดบองคการ (Organization System Level)

ภาพท ๑.๔ แสดงตวแบบพฤตกรรมองคการพนฐาน (ดดแปลงมาจาก Stephen P. Robbins, ๑๙๙๘, p.๒๓)

ระดบบคคล (Individual Level) ในการศกษาและวเคราะหพฤตกรรมองคการในระดบบคคล เปนการศกษาถงรายละเอยด ตางๆ ของบคคลแตละคนในองคการทมความแตกตางกนในหลายๆ ดาน เชน นสย อาย เพศ สถานภาพสมรส บคลกภาพ ทศนคต คานยม ความสามารถพนฐาน ปจจยดงกลาวเปนสงทแตละบคคลมและตดตวมา ซงจะอทธพลตอพฤตกรรมในการท างาน ดงนน ในการศกษาพฤตกรรมองคการในระดบบคคลจงมมความจ าเปนตองท าการศกษา วเคราะหลกษณะทแตกตางของแตละคน อยางละเอยด เพราะปจจยดงกลาวมผลกระทบตอพฤตกรรมของบคคลและความสามรถในการท างานในองคการ

ระดบองคการ

ระดบกลม

ระดบบคคล

๑๖

ภาพท ๑.๕ แสดงปจจยในการวเคราะหพฤตกรรมระดบบคคล

ระดบกลม (Group Level) การศกษาพฤตกรรมในระดบกลมนนเปนการศกษาพฤตกรรมของคนในกลม เชน การตดตอสอสารกนในกลม การตดสนใจของกลม ภาวะผน า โครงสรางกลม ความขดแยง การเมองและอ านาจทมงานกลมอนๆ ดงนน ในการศกษาพฤตกรรมระดบกลมจงเปนการศกษาถงปจจยตางๆ ทมสวนเกยวของกบกลมมอทธพล มผลกระทบตอพฤตกรรมของกลม การบรรล วตถประสงคและประสทธภาพขององคการ

ภาพท ๑.๖ แสดงปจจยในการวเคราะหพฤตกรรมระดบกลม (ดดแปลงมาจาก Stephen P. Robbins, ๑๙๙๘, p.๒๘)

ลกษณะทางกายภาพ

บคลกภาพ

คานยมและทศนคต

ความสามารถ

การรบร

การจงใจ

การเรยนร

การตดสนใจ

ของบคคล

ผลผลต

ขององคการ

การตดสนใจของกลม ภาวะผน ากลม

การตดตอสอสาร

กลมอนๆ

โครงสรางกลม ทมงาน

ความขดแยง การเมองและอ านาจ

ผลผลต

ขององคการ

๑๗

ระดบองคการ (Organization System Level) เปนการศกษาถงภาพรวมขององคการทงหมด แตละองคการจะมรปแบบหรอลกษณะเฉพาะของแตละองคการทแตกตางกน การแสดงออกพฤตกรรมของบคคลในองคการจะเปนไปตามทองคการตองการ ดงนน ในการศกษาพฤตกรรมองคการจงเปนการศกษาเกยวกบปจจยตางๆ เชน นโยบายดานการบรหารทรพยากรมนษย วฒนธรรมองคการ โครงสรางและการออกแบบองคการเทคโนโลยและการออกแบบ ดงนน ในการศกษาพฤตกรรมระดบองคการจงเปนสงส าคญและมความสลบซบซอนมาก แตถาไดท าการศกษาอยางถองแท จะท าใหเขาใจถงผลกระทบตอพฤตกรรมองคการและเปนแนวทางในการแกไขปญหาทเกดขนภายในองคการตอไป

ภาพท ๑.๗ แสดงปจจยในการวเคราะหพฤตกรรมระดบองคการ (ดดแปลงมาจาก Stephen P. Robbins, ๑๙๙๘, p.๒๘)

จากทไดกลาวมาแลวขางตนจะเหนไดวา ในการศกษาพฤตกรรมองคการนนตองท าการศกษาวเคราะหทกระดบอยางละเอยด คอ ศกษาตงแตพฤตกรรมระดบบคคล ซงท าใหทราบความแตกตางขนพนฐานของแตละคนไดอยางชดเจน จงจะท าใหสามารถเขาใจถงปจจยพนฐานทแทจรงทท าให แตละบคคลแสดงพฤตกรรมตางๆ ออกมา และพฤตกรรมดงกลาวมอทธพลตอการท างานของบคคลในองคการ สวนการศกษาพฤตกรรมระดบกลมจะท าใหเขาใจในสงตางๆ ทเกดขนในกลม การตดตอสอสารภายในกลม การตดสนใจของกลม ผน าในกลม โครงสรางกลม ความขดแยง การเมองในกลม อ านาจทมงาน เปนตน ซงปจจยดงกลาวจะท าใหทราบถงความเคลอนไหวและประสทธภาพในการท างาน รวมทงปญหาตางๆ ทเกดขนในกลม และในระดบองคการจะท าใหเขาใจนโยบายดานการบรหารทรพยากรมนษย วฒนธรรมตางๆ โครงสรางและออกแบบองคการ รวมทงเทคโนโลยและการออกแบบงาน เปนการศกษาในภาพรวมทงหมดขององคการ ซงจะท าใหเขาใจปญหาตางๆ ทเกดขนในองคการและจะน าไปสการปรบปรงแกไข เพอใหเกดประสทธภาพทดตอการท างานในองคการ๑๕

๑๕ นตพล ภตะโชต, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพมหานคร : จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา ๑-๙

นโยบายดานการบรหาร

ทรพยากรมนษย

วฒนธรรมองคการ โครงสราง

และการออกแบบ

องคการ

เทคโนโลย

และการออกแบบงาน ผลผลต

ขององคการ

๑๘

สรปทายบท องคการเปนกลมบคคลตงแตสองคนขนไปรวมกนท ากจกรรม เพอใหบรรลวตถประสงคท ตงไว มการก าหนดกฎระเบยบภายในกลม มการจดแบงอ านาจหนาททชดเจน และมระเบยบใหยดถอปฏบต โดยมลกษณะขององคการเปนโครงสรางของความสมพนธ องคการเปนกลมของบคคล องคการเปนสวนหนงของการจดการ องคการเปนกระบวนการ และองคการเปนระบบอยางหนง โดยมการจ าแนกองคการโดยยดวตถประสงคขององคการ ยดโครงสราง และยดการก าเนด องคการจะมวตถประสงคเพอสรางคณคาทสงคมปรารถนา เพอตอบสนองความตองการของสมาชกแตละคนและกลมตางๆในองคการ เพอความด ารงอยและความเจรญขององคการ สวนทางดานความจ าเปนของการมองคการ ประการแรก แนวความคดพนฐานในการจดตงองคการ ประการทสอง องคการแบบเปนทางการก าหนดต าแหนงหนาทและความรบผดชอบแนนอน ประการทสาม องคการจะเปนสวนสงเสรมและควบคมใหคนท างานและบรรลเปาหมายทตงไว โดยองคการหรอผลสมฤทธขององค การมใชวาจะเกดขนเองแตจะตองจดการกระท าใหตอเนองกนไป พฤตกรรมองคการเปนการศกษาพฤตกรรมมนษย ทศนคต คานยม ความสามารถในการรบร การเรยนรของคน ผลปฏบตงานของคนในองคการ ลกษณะของพฤตกรรมองคการเปนสหวชา เชน จตวทยาศกษาเกยวกบการจงใจ การเรยนร บคลกภาพ ความรสก ความพงพอใจในงาน การประเมนผล ทศนคต สงคมวทยาศกษาเกยวกบอ านาจ ความขดแยง พฤตกรรมระหวางกลม การตดตอสอสาร พลงของกลม ทมงาน ทฤษฎองคการแบบทางการ เทคโนโลยองคการ การเปลยนแปลงวฒนธรรม จตวทยาสงคมศกษาเกยวกบการเปลยนแปลงทศนคต การเปลยนแปลงพฤตกรรม การตดสนใจของกลม กระบวนการกลม มานษยวทยาศกษาเกยวกบการเปรยบเทยบคานยม การวเคราะหวฒนธรรม ทแตกตาง การเปรยบเทยบทศนคต วฒนธรรมองคการ ฯลฯ การวเคราะหพฤตกรรมองคการแบงเปน ๓ ระดบ เปนการวเคราะหองคการในระดบบคคลทเกยวกบนสย อาย เพศ สถานภาพ บคลกภาพ คานยม ความสามารถพนฐาน ปจจยดงกลาวเปนสงทแตละบคคลตดตวมา ในระดบกลม ศกษาเกยวกบการตดตอสอสารกนในกลม การตดสนใจของกลม ภาวะผน า โครงสรางกลมความขดแยง การเมองและอ านาจ ทมงานกลมตางๆ และในระดบองคการ ศกษาเกยวกบนโยบายดานการบรหารทรพยากรมนษย วฒนธรรมองคการ โครงสรางและการออกแบบองคการ เทคโนโลยและ การออกแบบงาน

๑๙

ค าถามทายบท

๑. จงอธบายความหมายขององคการ ลกษณะขององคการ

๒. องคการจ าแนกเปนกประเภท อะไรบาง

๓. องคการเชงพทธมลกษณะอยางไร อธบาย

๔. พฤตกรรมองคการ (Organizational Behavior) เปนการศกษาเกยวกบเรองอะไรบาง และ สามารถน าไปใชประโยชนในดานใดบาง จงอธบาย

๕. จงอธบายความหมายของพฤตกรรมองคการมาอยางละเอยด ๖. การวเคราะหพฤตกรรมองคการในระดบบคคล (Individual level) จะตองวเคราะหเกยวกบ

เรองอะไรบาง จงอธบายมาใหเขาใจ ๗. การวเคราะหพฤตกรรมในระดบกลม (Group Level) จะตองท าการวเคราะหเกยวกบเรอง

อะไรบางและมความจ าเปนอยางไร จงอธบาย ๘. ความแตกตางกนของแตละบคคลในองคการสงผลกระทบตอพฤตกรรมการท างานของ

พนกงานในองคการอยางไร จงอธบาย ๙. ท าไมผบรหารองคการจงตองท าการศกษาและท าความเขาใจเกยวกบพฤตกรรมของบคคล

องคการ จงอธบาย

๒๐

เอกสารอางองประจ าบท

นตพล ภตะโชต, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพมหานคร : จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา ๑-๙. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช , การบรหารและการพฒนาองคการ , (กรงเทพมหานคร :

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๓๐), หนา ๓๔. วระนารถ มานะกจและพรรณ ประเสรฐวงษ, การจดองคการและการบรหาร, (กรงเทพมหานคร :

มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๑๙), หนา ๑๑๔. สมคด บางโม, องคการและการจดการ, (กรงเทพมหานคร: วทยพฒน, ๒๕๕๕) หนา ๑๕-๒๒. สมคด บางโม, องคการและการจดการ. (กรงเทพมหานคร : วทยพฒน, ๒๕๕๕), หนา ๑๖. สมบรณ ศรสพรรณดษฐ, การจดการ, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพบ ารงนกลกจ, ๒๕๑๘), หนา ๙. สพาน สฤษฎวานช, พฤตกรรมองคการสมยใหม: แนวคดและทฤษฎ, (กรงเทพมหานคร: ซเอด

ยเคชน, ๒๕๔๙), หนา๕๖. สรพล สยะพรหม และคณะ, ทฤษฎองคการ และการจดการเชงพทธ, (พระนครศรอยธยา : ภาควชา

รฐศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๕, หนา ๒๐-๒๑.

Amitai Etzioni, Modern Organization, (new Jersey: Prentice-Hall, ๑๙๖๔), p. ๑. Baron และ Greenberg, R.A. Behavior in organizations, ๖th ed. Upper Saddle River,

NJ : Prentice Hall. ๑๙๙๗. Chester I. Barnard, The Function of the Executive, (Cambridge: Harvard University

Press, ๑๙๗๐ ), p. ๑๙. Max Weber,The Theory of Social and Economic Organization, (new York: Oxford

University Press, ๑๙๖๖), p. ๒๒๑. Peter Blua and Richard Scott, formal organization, (San Francisco : Chandles, ๑๙๖๒),

p. ๔๕-๔๗. Robbins, S.P. Organizational Behavior, ๙th ed. Upper Saddle River, NJ. : Prentice-

Hall, ๒๐๐๑. Talcott Parsons, Toward a General Theory of Action, (new York: Harper & Row

Publishers, ๑๙๗๒), p. ๗๒.

๒๑

๒๑

บทท ๒

ทฤษฎองคการ (Organization Theory)

ขอบขายรายวชา ๑. เนอหาความรทวไปเกยวกบทฤษฎองคการ

๒. ทฤษฎองคการแบบดงเดม

๓. ทฤษฎองคการแบบสมยใหม

๔. องคประกอบส าคญของทฤษฎองคการสมยใหม

๕. ทฤษฎองคการสมยปจจบน

๖. ความหมายขององคการอจฉรยะ

๗. การสรางองคการทจะกอใหเกดประสทธผลแกองคการ

๘. ทฤษฎพฤตกรรมองคการ

๙. การพฒนาและการเปลยนแปลงพฤตกรรม

๑๐. การบรหารจดการปญหาและการแกปญหาเกยวกบพฤตกรรมองคการ

๑๑. ทฤษฎในการตดสนใจ และแนวคดองคการระบบเปด

๑๒. พฤตกรรมทเกดจากสงเราและการตอบสนอง

๑๓. แนวคดเกยวกบบคลกภาพของมนษย

วตถประสงค ๑. เพอศกษาและเขาใจทฤษฎองคการ

๒. เพอศกษาและเขาใจทฤษฎสมยดงเดม

๓. เพอศกษาและเขาใจทฤษฎสมยใหม

๔. เพอศกษาและเขาใจทฤษฎสมยปจจบน

๕. เพอศกษาและเขาใจทฤษฎพฤตกรรมองคการ

๖. เพอศกษาและเขาใจองคการอจฉรยะ

๒๒

ค าน า ทฤษฎองคการ (Organization theory) เปนหลกการศกษาถงโครงสราง และการออกแบบ

องคการ โดยอธบายวาองคการถกจดตงขนมาไดอยางไร และใหขอเสนอแนะการสรางองคการในลกษณะ

ใดทจะกอใหเกดประสทธผลแกองคการ และเปนหลกในการน าไปปฏบตในองคการ โดยการศกษาจะม

การน าทฤษฎองคการตงแตยคดงเดมทเรมเปนแนวคด และยงสามารถน ามาใชปฏบตกนอยในองคการ

เชน อองร ฟาโยล และแมกซ เวเบอร ซงเปนแนวคดของระบบราชการในปจจบน เปนตน จนมาถงทฤษฎ

องคการสมยใหมทเนนทางดานบคคล ดานแรงจงใจในการท างาน เนนการมสวนรวมในการท างานของ

คนงาน การสรางขวญ และก าลงใจใหแกคนงานเพอเพมผลผลตของงาน และทฤษฎองคการสมยปจจบน

เชน ของบารนารด ทกลาววาองคการเปนระบบของสงคมทเปลยนแปลงไดระบบหนง ภายในระบบนจะม

ความสมพนธประสานกน โดยมเปาหมายของการตอบสนองความตองการสวนบคคล เปนตน สวน

องคการอจฉรยะ มงเนนใหมการถายทอดความรระหวางบคคลในองคการ ทงเปนทางการและไมเปน

ทางการ โดยเปนความรทอยในสมองคน ความรทเปนเหตเปนผล และความรภายในองคการ

การศกษาทฤษฎพฤตกรรมองคการ จะท าใหทราบแนวคด ดานพฤตกรรมองคการ ปญหาและวธการแกปญหาทเกดจากพฤตกรรมของคนในองคการ ซงจะเปนแนวทางทส าคญในการทจะเขาใจพฤตกรรมของมนษย ซงเปนผลตอพฤตกรรมในองคการ และการบรรลวตถประสงคขององคการ โดยมแนวคดดานจตวทยา โดยการประสานงานเปนการตดตอโดยตรงกบผรบผดชอบงาน และกระท าอยางตอเนองเปนระบบ แนวคดการตดสนใจ โดยมนษยตดสนใจไปตามความพอใจของตน ๒ ทางคอ การใชอ านาจหนาทกบผใตบงคบบญชา และการควบคมการท างานดวยตวเอง แนวคดองคการระบบเปด การเคลอนไหวอยเสมอ การแขงขน และสาเหตความขดแยงในองคการ แนวคดกฎแหงผล มสงเรามากระตนเปนการเสรมแรง หรอแรงจงใจ ทงเสรมแรงบวก และเสรมแรงลบ แนวคดพฤตกรรมเกดขนจากความสมพนธของสงเรา และการตอบสนอง และแนวคดของซกมน ฟรอยด แบงจตของมนษยออกเปน ๓ สวน คอ จตส านก จตกงส านก และจตใตส านก

ดงนนจงมความส าคญยงทตองมการเรยนรในเรองของแนวคด และทฤษฎองคการและทฤษฎ

พฤตกรรมองคการเพอเปนพนฐานในการจดองคการตอไป

Richard L. Daft เสนอไววา ทฤษฎองคการไมใชเรองของการรวบรวมความจรงแตเปนวธการ

มองและวเคราะหองคการ ทมความถกตองและลกซงกวาวธอนๆ การมองและวเคราะหองคการขนอยกบ

แบบแผนและกฎเกณฑในการออกแบบองคการและพฤตกรรมนกทฤษฎองคการจะคนหากฎเกณฑตางๆ

๒๓

ท ากฎเกณฑใหชดเจน และน ากฎเกณฑไปใชประโยชน ผลทไดวจยยงไมส าคญเทากบแบบแผนและความ

เขาใจในหนาทขององคการ๑

B.J. Hodge และ William P. Anthony อธบายวา ทฤษฎองคการเปนแนวคด (Concepts)

หลกการ (Principles) และขอสมมตฐาน (hypothesis) ทน ามาใชเพออธบายองคประกอบ

(components) ขององคการ และองคประกอบเหลาน มการด าเนนการอยางไร ดงนนทฤษฎองคการชวย

ใหเราเขาใจวา องคการคออะไร และองคการมการบรหารงานอยางไรภายใตสภาพแวดลอมทถก

ก าหนดให มการใชทฤษฎการบรหาร (Management theory) เขามาชวยอธบายสงทผบรหารไดปฏบต

ส าหรบองคประกอบของทฤษฎองคการมดงน

ก. สภาพแวดลอมขององคการ (Organization environment)

ข. การประมวลผลสารสนเทศและการตดสนใจเลอก (Information processing and choices)

ค. การปรบตวและการเปลยนแปลงขององคการ (Adaptation and change)

ง. เปาหมายองคการ (Goals)

จ. ชนดของงานทจะท าใหเปาหมายส าเรจ (Work)

ฉ. การออกแบบองคการ (Organization design)

ช. ขนาดและความซบซอนขององคการ (Size and complexity)

ซ. เทคโนโลยขององคการ (Organization technology)

ฌ. วฒนธรรมขององคการ (Organization culture)

ญ. อ านาจและอ านาจหนาท (Power and authority)๒

ทฤษฎองคการนยมแบงออกเปน ๓ สมยดงน

๑. ทฤษฎองคการสมยดงเดม (Classical Theory of Organization)

๒. ทฤษฎองคการสมยใหม (Neo-Classical Theory of Organization)

๓. ทฤษฎองคการสมยปจจบน (Modern Theory of Organization)

๑ Richard L. Daft, The Organization: Theory and Design, 6th ed., (Singapore : Info Access & Distribution Pte Led., 1992) p. 18.

๒ B.J. Hodge and William P. Anthony, Organization theory : A Strategic Approach,4th ed., (Massachusetts : Allyn and Bacon, lnc., 1991). P. 9.

๒๔

ทฤษฎองคการสมยดงเดม

การจดองคการมมาตงแตสมยอยปต กรก และโรมน ตอมาราวป ค.ศ.๑๘๐๐ แนวความคดในการ

จดองคการไดรบการพฒนาอยางกวางขวาง ทฤษฎองคการสมยดงเดมนใหความส าคญแกรปแบบ

โครงสรางขององคการ เปาหมาย อ านาจ บทบาท และความสมพนธระหวางหนวยงานยอยในองคการ

เปนการน าเอาความคดและหลกวทยาศาสตรมาประยกตกบการจดองคการ ทฤษฎองค การสมยนให

ความหมายขององคการวา องคการคอโครงสรางความสมพนธของต าแหนง เปาหมายและบทบาท รวมทง

ปจจยอน ทฤษฎทมชอเสยงคอทฤษฎของอองร ฟาโยล (Henri Fayol) และทฤษฎของแมกซเวเบอร

ทฤษฎองคการของอองร ฟาโยล

ฟาโยลไดชอวาเปนบดาแหงการจดการ ซงใหความสนใจเปนพเศษแกนกบรหารชนสง ตรงขาม

กบเฟรเดอรกเทยเลอร (Frederick Taylor) ทสนใจในการท างาน ในราว ค.ศ.๑๙๒๕ ฟาโยลไดเสนอ

หลกการจดการองคการซงมแนวปฏบต ๕ ประการ นยมเรยกยอ ๆ วา OSCAR ซงเปนการน าเอาอกษร

ตวแรกในภาษาองกฤษของแนวปฏบตทงหาประการมารวมกนท าใหงายตอการกลาวถงและจดจ าดงน๓

๑. วตถประสงค (Objective) องคการจะตองก าหนดวตถประสงคไวใหชดเจน ตลอดจนการ

ก าหนดต าแหนงตาง ๆ แตละต าแหนงกจะตองก าหนดเปาหมายไวใหสมพนธกบวตถประสงคขององคการ

เมอผปฏบตงานแตละคนบรรลเปาหมายทตงไววตถประสงคขององคการกจะส าเรจไปดวย

๒. ความเชยวชาญเฉพาะอยาง (Specifically) งานของแตละต าแหนงแตละคนควรจ ากด

ขอบเขตใหท าคนละหนาท อนเปนการสงใหเกดความช านาญเฉพาะอยาง กจกรรมทเกยวของกนกตองจด

ไวในกลมเดยวกนดวย ถอวาเปนหลกการแบงงานกนท าตามความเชยวชาญเฉพาะอยาง การแบงงาน

ออกเปนแผนกจงเปนสงจ าเปน

๓. การประสานงาน (Coordination) เมอมการแบงงานกนท าเปนแผนก ๆ และมคนท างาน

จ านวนมาก การประสานงานยอมมความจ าเปนเพอใหทกคนปฏบตงานของตนไดอยางราบรนโดยไมขด

๓ Fayol, General and Industrial Management. (London : Sir lssac Pitman & Sons, 1964),

pp. 43-107.

๒๕

กบแผนกอน ๆ ท าใหกจกรรมขององคการด าเนนไปสวตถประสงคขององคการ หากไมมการประสานงาน

ทดแลวการด าเนนงานอาจลมเหลวและไมราบรน องคการทมขนาดใหญ มการด าเนนงานสลบซบซอน

มบคคลท างานเปนจ านวนมาก การประสานงานจงมความจ าเปนมาก

๔. อ านาจหนาท (Authority) องคการตองมบคคลใดบคคลหนงหรอกลมบคคลทอยใน

ต าแหนงสงสด มอ านาจสงสดในการก าหนดนโยบาย สามารถตดสนใจสงการไดโดยไมมใครมสทธโตแยง

การจดสายบงคบบญชาในองคการตองชดเจน เรมตงแตผมอ านาจสงสดขององคการผานสายการบงคบ

บญชาลงมาตามล าดบชน ดงตวอยางตอไปน

ภาพท ๒.๑ สายการบงคบบญชา

การจดอ านาจหนาทดงกลาวเรยกวา หลกการจดอ านาจหนาทจากเบองสงไปสเบองลางและ

ผลของการใชอ านาจหนาทตามล าดบชนเรยกวา สายการบงคบบญชา นนเอง

๕. ความรบผดชอบ (Responsibility) อ านาจหนาททมอบใหแกต าแหนงตาง ๆ จะตอง

สมพนธกบความรบผดชอบ บคคลใดทไดรบมอบหมายใหรบผดชอบตอผลส าเรจขององคการในระดบใด

กควรจะไดรบมอบอ านาจหนาทใหเพยงพอทจะปฏบตงานทไดรบมอบอ านาจหนาทใหเพยงพอทจะ

ปฏบตงานทไดรบมอบหมายในระดบทจะท าใหงานนนส าเรจได

President

Vice President

Middle Manager

Foremen

Operative Workers คนงาน

หวหนาคนงาน

ผจดการโรงงาน

รองประธานฝายผลต

ประธาน

๒๖

ทฤษฎองคการของแมกซเวเบอร

ประมาณ ค.ศ. ๑๙๓๗ แมกซเวเบอร นกสงคมวทยาชาวเยอรมน ไดเสนอทฤษฎระบบราชการ

(Theory of Bureaucracy) ซงเวเบอรเหนวาเปนองคการทมประสทธภาพสงสด การจดองคการตาม

แนวความคดของเวเบอรมอทธพลกวางขวางเปนทยอมรบของวงการทวไปและน าไปกลาวอางองอยเสมอ

หลกการจดองคการของเวเบอรมดงน๔

๑. การแบงแยกงานถอหลกความช านาญเฉพาะดาน วตถประสงคของการจดองคการแบบนมงให

ไดผลงานสงสดจากการท างานเฉพาะอยางดวยฝมอและความช านาญ ดงนนคนงานจะตองไดรบการฝกฝน

อบรมซ าแลวซ าอกเพอใหเกดความเชยวชาญจรง ๆ

๒. การจดล าดบชนการบงคบบญชาลดหลนกนลงไป มหวหนาขององคการเปนผบงคบบญชา

สงสดขององคการ ก าหนดอ านาจหนาทของแตละระดบชนไวอยางชดเจน

๓. การปฏบตงานตองอยภายใตระบบ ระเบยบ และกฎหมาย การท างานไมสามารถยดหยนได

ตามลกษณะเฉพาะของงาน โดยเฉพาะอยางยง องคการของรฐจะตองยดถอและปฏบตตามระเบยบ

ขอบงคบอยางเครงครด

๔. การจดใหมการบนทกเกยวกบการด าเนนงาน ระเบยบ ขอบงคบ ๆ การวนจฉย การสงการ

จะตองมการบนทกเปนลายลกษณอกษรเกบไวเปนหลกฐานสามารถตรวจสอบไดตลอดเวลาทตองการ

เมอพจารณาระบบราชการตามแนวความคดของเวเบอรใหละเอยดลงไปแลวจะเหนวามลกษณะ

ตาง ๆ ทส าคญดงตอไปน

๑. การบรหารราชการมลกษณะเปนภารกจทตองปฏบตตอเนองกนตลอดไป เพราะเปนองคการ

ของรฐทจดขนเพอบรการประชาชน จะท า ๆ หยด ๆ ไมได ท าใหขนาดขององคการเตบโตขนทกท

๒. ตองมการแบงหนาทการงานออกเปนสดสวนอยางมเหตผลและสมพนธกนทงหนาทการงาน

และความรบผดชอบ

๔ Max Weber, The Theory of Social and Economic Organization, (New York: Oxford

University Press, 1966), pp. 333-334.

๒๗

๓. ตองมการจดล าดบชนการบงคบบญชา (Tetrarch) ลดหลนกนลงมา ถอหลกผอยฐานะสงกวา

มอ านาจหนาทความรบผดชอบสงกวา

การด าเนนการใด ๆ จะตองปฏบตตามระเบยบแบบแผน ตามอ านาจหนาท ระเบยบขอบงคบ

และกฎหมายทวางไว จะกระท านอกเหนอทก าหนดไวไมได ไดแก (๑) การมอบอ านาจหนาทใหหนวย

ราชการตาง ๆ (๒) อ านาจในการสงการ (๓) การใชบคคลทมคณสมบตตามกฎเกณฑทก าหนดไว

๔. อ านาจหนาทและความรบผดชอบเปนสวนหนงของการบงคบบญชา การออกค าสงและการ

ปฏบตตามค าสงตองถอเอาหนาทเปนหลก ไมใชเปนเรองสวนตว และการปฏบตตองเปนไปตามล าดบชน

๕. ต าแหนงหนาทราชการเปนสงซงไมอาจซอขายหรอโอนสทธใหแกกนไดเพราะมใชทรพยสน

สวนบคคล

๖. การคดเลอกบคคลเขาด ารงต าแหนงตองมการคดเลอกบคคลทเหมาะสมเขาท างาน โดยยด

หลกความรและความสามารถ และตองมการฝกอบรมกอน

๗. การด าเนนงานตองมแบบพธเปนทางการ ตองมหลกฐานเปนลายลกษณอกษร มระเบยบ

ปฏบตทแนนอน เชอถอได

ทฤษฎองคการสมยใหม ทฤษฎองคการสมยใหมมพนฐานมาจากทฤษฎองคการสมยดงเดม เรมพฒนาขนมาราวป ค.ศ.

๑๙๑๐ เปนตนมา และมาไดรบความสนใจอยางจรงจงเพราะผลมาจากการทดลองทโรงงานฮอวททอรน

ประเทศสหรฐอเมรกา ระหวาง ค.ศ. ๑๙๒๗-๑๙๓๒ ผลการทดลองชใหเหนถงความส าคญของมนษย

สมพนธทมตอการบรหาร ทฤษฎองคการสมยใหมเปนการน าเอาทฤษฎมนษยสมพนธประยกตกบการจด

องคการ นนคอใหความส าคญกบปญหาดานจตวทยาและปญหาดานสงคมทเกยวของกบบคคลในองคการ

และกลมบคคลในองคการ สมยนจงใหความหมายขององคการวา องคการคอกลมคนกลมหนงทรวมกนท า

กจกรรมเพอบรรลเปาหมายรวมกน

ทฤษฎสมยใหมมความคดคดคานกบทฤษฎดงเดมทวาทกคนในองคการเหมอนกนคอเปนบคคล

ทางเศรษฐกจทงสน แตทฤษฎสมยใหมถอวาบคคลแตกตางกนและยอมรบความส าคญของกลมงาน

ตลอดจนปจจยอน ๆ ทางสงคม

๒๘

บคคลส าคญของทฤษฎองคการสมยใหม ไดแก ฮวโก มนสเตอรเบรก (HiigoMunsterbergl)

ผเรมตนวชาจตวทยาอตสาหกรรม เอลตน เมโย (Eltion Mayo) เอฟ. เอฟ โรทลสเบอรเกอร

(F.F Roethlisberger) และวลเลยม ดกตน (Willim Diokson) ผท าการศกษาทโรงงานฮอวทอรนรวมกน

ทงสามคน

นกทฤษฎสมยใหมใหความส าคญในเรองบคคล กลมงาน การมสวนรวมในการบรหาร และขวญ

หรอก าลงใจ ทฤษฎองคการทมชอเสยงในสมยนคอทฤษฎของเรนซสไลเครต (Rensis Likert)

ทฤษฎหมดเชอมโยงของเรนซสไลเกรต

ประมาณ ค.ศ.๑๙๖๗ ไลเกรต ผอ านวยการสถาบนวจยทางสงคมศาสตร แหงมหาวทยาลย

มชแกน ไดตงทฤษฎการจดรปองคการเชงมนษยสมพนธขน เรยกวา ทฤษฎหมดเชอมโยง (Linking Pin

Function Theory) สรปไดดงน๕

๑. การท างานเปนกลมจะชวยใหงานมประสทธภาพมากขนและท าใหมสงจงใจในการปฏบตงาน

มากขนอกดวย โดยหลกแลวองคการจะไดผลงานทดทสดเมอทกคนในองคการรวมกนปฏบตงาน มใชตางคน

ตางแยกกนท า ในการบรหารงานตองสรางกลมปฏบตงานทมประสทธภาพขน

๒. การปฏบตงานเปนกลมนใชไดในทกระดบขององคการ ทงน ขนอยกบ หมดเชอมโยง ซงหมายถง

ผบงคบบญชาชนเหนอขนไปเปนผน ากลมหรอตวแทนของกลมเพอเชอมโยงกบกลมในระดบสงขนไปอก

๓. หลกการส าคญตองถอวาการวางแผนและการแกปญหาเปนเรองของกลม ใหกลมตดสนใจ

โดยสมาชกทกคนมสวนรวมดวย ทกคนในกลมจะพงพอใจ ผกพน และยอมรบนบถอซงกนและกน

องคการจะปฏบตหนาทไดดทสดนนกตอเมอการปฏบตหนาทตาง ๆ ของสมาชกจะตองไมอยใน

ลกษณะของสวนบคคล แตจะตองปฏบตหนาทรวมกนในลกษณะของกลมงานทมประสทธภาพเหลาน

กลมงานเหลานจะตองเชอมโยงระหวางกนทวทงองคการ ผบงคบบญชาในกลมหนงยอมจะเปนผอยใต

บงคบบญชาในอกกลมหนงทอยสงขนไป และจะเปนเชนนไปตลอดทงองคการ

๕ Rensis Likert, The Human Organization, (New York: McGraw-Hill, 1977), pp.134-137.

๒๙

หมดเชอมโยง

ภาพ ๒.๒ การจดองคการแบบหมดเชอมโยง

องคประกอบส าคญของทฤษฎองคการสมยใหม

บคคล (Individual)

ทฤษฎสมยดงเดมมความเชอวาคนงานจะถกจงใจดวยปจจยทางเศรษฐกจ (เงน) แตเพยงอยาง

เดยวเทานน แตจากผลการวจยคนควาในระยะนพบวาคนงานมความแตกตางกนออกไป บางคนอาจเบอหนาย

กบการท างานซ าซาก บางคนอาจจงใจไดดวยสงอนท มใชเงน บางคนสนกสนานกบการท างาน

ดงนนการจงใจยอมตองพจารณาความแตกตางระหวางบคคลเปนส าคญ

กลมงาน (Work group)

ในองคการทเปนทางการจะตองมองการนอกแบบหรอกลมคนงานแอบแฝงอยเสมอ สถานภาพ

ทางดานสงคมในกลมคนงานจะมความส าคญล าดบแรก และถองานเปนสงปกตธรรมดา คนงานไม

ตองการจะอยตามล าพงแตตองการจะมความสมพนธหรอรวมกลมกบเพอน ๆ เสมอ ความเขาใจหรอการ

รบรของบคคลใดทเกยวกบตนเองและสงแวดลอมรอบตวจะขนอยกบกลมของตน เพราะวาบคคลจะใชเวลา

สวนใหญไปกบกลม คานยม ความคดเหน ความตองการ และแรงดลใจยอมจะถกก าหนดโดยกลมงาน

การตดตอสอสารทไมเปนทางการของกลมคนงานกมอทธพลตอองคการ กลมงานจงมอทธพลอยางสงตอ

การจงใจและผลผลต

หมดเชอมโยง

๓๐

การบรหารโดยการใหเขามามสวนรวม (Participation management)

การเปดโอกาสใหคนงานเขามามสวนรวมในการตดสนใจหรอการบรหารดวยการแสดงความ

คดเหนตาง ๆ ทฤษฎน เชอวาจะเปนสงจงใจใหทกคนปรบปรงงานของตนใหดขน ซงเปนการใ ห

ความส าคญตอบคคลและกลมคนงาน การบรหารแบบมสวนรวมจงเปนทยอมรบโดยทวไปของผบรหารใน

ปจจบน

ขวญหรอก าลงใจ (Morale)

จากการวจยทโรงงานฮอวทอรนชใหเหนวาคนงานมความพอใจมากเทาใดกจะยงเพมผลผลต

มากขนเทานน ดงนนกลยทธในการปรบปรงประสทธภาพในการท างานจงอยทการสรางขวญหรอก าลงใจ

ใหเกดขนแกคนงานทก ๆ คน ขวญจงเปนสงหนงทมอทธพลตอความส าเรจขององคการ

ทฤษฎองคการสมยปจจบน ทฤษฎองคการสมยปจจบนไดรบการพฒนาโดยน าแนวความคดของสมยดงเดมและสมยใหม

มาปรบปรง ใชศาสตรหลายสาขามาประยกตรวมกน ไดแก วทยาศาสตร จตวทยา สงคมวทยาศาสตร

พฤตกรรมศาสตร เศรษฐศาสตร ฯลฯ ทฤษฎองคการสมยปจจบนไดรบการพฒนาตงแต ค.ศ. ๑๙๕๐ เปนตนมา

ทฤษฎองคการสมยปจจบนทมชอเสยง ไดแก เชสเตอร บารนารด , นอรเบรต วเนอร (Norbert

Wiener) และลดวก ฟอน เบอรทลแลนฟไฟ (Ludwig von Bertalanffy)

ทฤษฎองคการของบารนารด บารนารดเปนนกบรหารทมประสบการณสง ไดชอวาเปนบดาแหงการบรหารเชงพฤตกรรม

ศาสตร (Behavioral science) ราว ค.ศ. ๑๙๓๘ ไดเขยนหนงสอขนมาเลมหนงซงไดอธบายถงองคการวา

องคการเปนระบบของสงคมทเปลยนแปลงไดระบบหนง ภายในระบบนจะมความสมพนธทประสานกน

โดยมเปาหมายของการตอบสนองความตองการสวนบคคล บารนารดไดพจารณาถงบคคลแตละคน

องคการ ผขาย และลกคาวาเปนสวนหนงของสภาพแวดลอม แนวความคดนสามารถทจะน าไปใชไดอยาง

เหมาะสมทงในแงขององคการและองคการทไมเปนทางการ๖

๖ สมยศ นาวการและผสด รมาคม, องคการ : ทฤษฎและพฤตกรรม, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพดวงกมล

,๒๕๒๐), หนา ๒๖๕.

๓๑

ยกตวอยางเชนบรษทผลตเครองใชไฟฟา บรษทเปนระบบของสงคมทประกอบดวยคนหลายกลม

ไดแก กลมผถอหน กลมผบรหาร กลมพนกงาน กลมลกคา บคคลแตละกลมยอมมเปาหมายตางกน กลม

ผถอหนตองการก าไร กลมผบรหารตองการเงนเดอนและชอเสยง กลมพนกงานตองการคาจาง กลมลกคา

ตองการสนคาราคาถกคณภาพด นอกจากน ภายในบรษทเองยงมการจบกลมกนอยางเปนทางการคอ

แบงออกเปนแผนกตางๆ และยงมการรวมกลมกนตามความพงพอใจในรปขององคการนอกแบบอกดวย

ซงแตละกลมยอมมความตองการหรอเปาหมายแตกตางกนออกไป ผบรหารจะตองสนใจกล มเหลานดวย

นอกจากน บรษทอาจเปลยนแปลงโครงสรางหรอผลตภณฑได เชน ยบบางแผนก น าเครองจกรใหมเขามาใช

หรอเลกผลตสนคาบางตวทตลาดไมตองการ เปนตน

ทฤษฎองคการของวเนอร วเนอรเปนนกวทยาศาสตรผมความเชยวชาญในเรองคอมพวเตอร ราว ค.ศ. ๑๙๔๘ วเนอรไดให

แนวคดในเรององคการวา องคการเปนระบบหนงทประกอบดวยปจจย ๕ ประการ ดงน

ภาพท ๒.๓ แสดงองคการในฐานะเปนระบบ

สงแวดลอมภายนอก(Environment)

ขอบเขตขององคการ

ขอมลจากลกคา/ผบรโภค ทอยภายนอกองคการ

ขอมลยอนกลบ (Feedback)

ปจจยน าเขา

(Input)

กระบวนการ (Process)

ผลผลต

(Output)

สนคา

และ

บรการ

๓๒

๑. ปจจยน าเขา เชน วตถดบ แรงงาน ทน เปนตน

๒. กระบวนการ เปนกระบวนการผลตซงเปลยนวตถดบเปนสนคาและบรการ

๓. ผลผลต ไดแก สนคาและบรการขององคการ

๔. ขอมลยอนกลบ จากภายในองคการ เชน ขอมลจากพนกงานทเกยวกบผบรหาร เครองจกร

ลาสมย สภาพภายในโรงงานไมด เปนตน รวมทงขอมลจากภายนอกองคการทวจารณผลผลตขององคการ

วาดหรอไมดดวย

๕. สงแวดลอม ภายนอกองคการ ไดแก ผบรโภค สภาพเศรษฐกจ การเมอง กฎหมาย สงคม

ประเพณ และคานยมตางๆ

ลกษณะของทฤษฎองคการสมยปจจบน นกทฤษฎองคการสมยปจจบนมความเหนตรงกนวาลกษณะส าคญของทฤษฎองคการสมย

ปจจบนมความเชอดงน

๑. องคการเปนระบบหนงทประกอบดวยปจจยท เปนพนฐาน ๕ สวน คอ ปจจยน าเขา

กระบวนการ ผลผลต ขอมลยอนกลบ และสภาพแวดลอม ส าหรบองคการธรกจนนจดเปนองคการระบบเปด

๒. องคการเปลยนแปลงได โครงสรางขององคการหรอกระบวนการ ความสมพนธทเกดขน

ภายในองคการสามารถเปลยนแปลงไดเพอประสทธภาพขององคการ

๓. องคการมหลายระดบและหลายดาน นนคอ พจารณาองคการทกระดบ ธรกจหนงๆอาจถก

พจารณาทงในดานจลภาคและมหภาค ในดานมหภาคองคการเปนสวนเลกๆสวนหนงในระบบ

อตสาหกรรมของประเทศ สวนในแงจลภาคจะพจารณาสวนยอยๆในองคการนนๆ

๔. องคการตองใชแรงจงใจหลายๆดานเพอใหคนงานท างานใหบรรลเปาหมาย ทฤษฎองคการสมย

ปจจบนเชอวาสมาชกขององคการคาดหมายทจะตอบสนองวตถประสงคบางอยางโดยใชองคการเปนทางผาน

๕. การบรหารองคการไมมความแนนอนวาจะตองส าเรจเสมอไป เพราะมปจจยตางๆจ านวนมาก

และสถานการณสงแวดลอมทเปนตวแปรส าคญ

๖. ทฤษฎองคการปจจบนเปนทฤษฎผสม คอน าแนวความคดของทฤษฎในสาขาวชาตางๆ หลาย

สาขามาผสมผสานกน ไดแก จตวทยา สงคมวทยา เศรษฐศาสตร พฤตกรรมศาสตร วทยาศาสตร ฯลฯ

๓๓

๗. ทฤษฎองคการสมยปจจบนมลกษณะเปนพรรณนา (Descriptive) คอ เปนการอธบาย

คณลกษณะขององคการและการบรหาร ไมไดก าหนดสงตางๆไวแนนอน แตจะเปดโอกาสใหเลอก

วตถประสงคและวธการตางๆตามความเหมาะสม

๘. เหตการณหนงๆทเกดขนในองคการจะมสาเหตมาจากปจจยตางๆหลายปจจย ปจจยเหลาน

โดยตวของมนเองจะมความสมพนธกน และเหตการณทเกดขนนนอาจจะยอนกลบไปกระทบปจจยทเปน

สาเหต และอาจท าใหเปลยนแปลงปจจยทเปนสาเหตนนไดดวย

๙. องคการเปนระบบทปรบตวได ลกษณะขอนนบวาส าคญทสด หากองคการตองการจะคงอย

ตลอดไปในสภาพแวดลอมใดๆองคการจะตองปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงอยเสมอ

ทฤษฎองคการสมยปจจบนมงถงระบบและผลผลตทมคณคาขององคการเปนส าคญ เพราะระบบ

และผลผลตจะเปนสงทท าใหองคการคงอยตลอดไป สวนทฤษฎองคการสมยดงเดมนนมกเนนทโครงสราง

เปนส าคญ สงหนงทแสดงใหเหนถงแนวความคดทตางออกไปจากสมยเดม คอ ทฤษฎองคการสมยปจจบน

จะเนนถงการบรหารตามวตถประสงค (Management by objective) ในขณะทการบรหารสมยเกาเนน

ถงการบรหารในรายละเอยดของงาน

ทฤษฎพฤตกรรมองคการ แนวคดของแมร พารเกอร โฟลเลตต (Mary Parker Follett)

แมร พารเกอร โฟลเลตต (Mary Parker Follett) เธอสนใจดานจตวทยาและเธอไดน ามาใชในธรกจและอตสาหกรรม เธอเนนเรองการประสานงาน (Coordination) เปนส าคญ เธอไดอธบายเกยวกบการจดการวา มความจ าเปนตองมการประสานงาน ๔ ประการ ดงน

๑. การประสานงาน เปนการตดตอสอสารโดยตรงกบผรบผดชอบงานนน ๒. การประสานงานในระยะเรมแรกของงาน ๓. การประสานงานเปนการสรางความสมพนธทดซงกนและกนในแผนกตางๆ ขององคการ ๔. การประสานงานมการกระท ากนอยางตอเนองเปนกระบวนการ แมร พารเกอร โฟลเลตต (Mary Parker Follett) เชอวา มนษยมความสามารถเรยนรเทคนค

ตางๆ ของการเปนผน าทดได ผน าทประสบความส าเรจตองมความรและความเขาใจในงานเปนอยางด มความสามารถจงใจใหผใตบงคบบญชาท างานตามทตองการ โดยไมจ าเปนตองใชอ านาจหนาทอยางเปน

๓๔

ทางการ เพราะถาท าอะไรเปนแบบทางการไปเสยหมดจะท าใหผใตบงคบบญชาเกดความเบอหนาย ไมอยากปฏบตหนาท

แนวคดของเฮอรเบรต ไซมอน (Herbert Simon) เฮอรเบรต ไซมอน (Herbert Simon) ไดเสนอทฤษฎในการตดสนใจ เขาไดประยกต

แนวความคดแบบระบบราชการทเนนการมระบบ มเหตผล แตเนองจากมนษยเปนผมเหตผลอยางจ ากด ดงนน มนษยจงท าการตดสนใจไปตามความพงพอใจของตน เฮอรเบรต ไซมอน ไดอธบายเกยวกบแนวคดในการตดสนใจเอาไว ๒ ประการ คอ

๑. การใชอ านาจหนาทกบผใตบงคบบญชา ในการใชอ านาจของผบรหาร เพอตดสนใจใหผใตบงคบบญชาปฏบตหนาท จ าเปนตองใชการจงใจหลายดานเพอใหงานนนส าเรจ เชน เงนเดอน คาจาง การเลอนขนเลอนต าแหนง หรอาจจะใชการลงโทษ

๒. การควบคมการท างานดวยตวเองของพนกงาน องคการจะตองท าใหพนกงานมทศนคต เพอแสดงพฤตกรรมและมจตใจ เพอเปนการชวยเขาใหสามารถตดสนใจอนกอใหเกดประโยชนตอองคการ องคการอาจท าไดโดยการฝกอบรมและพฒนาใหความรแกพนกงาน เปนการปลกฝงความรสกรบผดชอบในการท างาน เพอควบคมการท างานดวยตวเองได

แนวคดของแคตซและคาหน (Katz and Kahn) แคตซและคาหน (Katz and Kahn) ไดเสนอแนวองคการเปนระบบเปด การมความสมพนธกบสภาพแวดลอมตางๆ เปนลกษณะทส าคญของแนวคดน ซงแนวคดองคการเปนระบบเปดของแคตซและคาหน พอสรปไดดงน

๑. ในระบบหนงจะประกอบดวยระบบยอยทตองพงพาอาศยกนและมความสมพนธระหวางกน ดงนน ในการท างานในองคการยอยมระบบยอยหลายระบบ แตละระบบจะตองพงพาอาศยกน เพอใหงานขององคการบรรลวตถประสงค

๒. องคการเปนระบบเปดยอยมการเคลอนไหวอยเสมอ เมอองคการเปนระบบเปดยอยมการเคลอนไหวหรอเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ไมหยดนงอยกบท

๓. มการแขงขนกน ทงนเพอเปนการรกษาสมดลภาพของระบบ การแขงขนกนในองคการเปนสงทเกดตามปกตธรรมชาต เพราะการแขงขนจะน าไปสความส าเรจ การสรางสรรคสงใหมใหเกดขน

๓๕

๔. การทองคการมเปาหมาย มวตถประสงค มหนาทหลายๆอยาง อาจเปนตนเหตทท าใหเกดความขดแยงในองคการได เพราะอาจจะมบางอยางทเหนไมสอดคลองกน ซงจะท าใหเกดปญหา

แนวคดของเอดเวรด ทอรนไดก (Edward Thorndike)

เอดเวรด ทอรนไดก (Edward Thorndike) ไดศกษาเกยวกบเรองกฎแหงผล (Law of Effect) เปนเรองของพฤตกรรมทเกดขน เมอมสงมากระตนในทางบวกซ ากนหลายๆ ครง ซงจะท าใหมการแสดงพฤตกรรมออกมาทเรยกวา เสรมแรง(Reinforcement) หรอเปนจงใจ ดงนน ผบรหารมอทธพลท าใหพนกงานแสดงพฤตกรรมออกมาไดหลายอยาง ดงตอไปน ๑. เสรมแรงทางบวก (Positive reinforcement) เปนพฤตกรรมทแสดงออกมาในทางทด การมบรรยากาศในการท างานทดท าใหพนกงานมความพงพอใจในการท างานเพมขน การประเมนผลการท างานของพนกงานเปนทนาพอใจไดคาตอบแทนสงขน เปนการจงใจใหพนกงานแสดงพฤตกรรมออกมาในทางทดตอการปฏบตงาน ๒. เสรมแรงในทางลบ (Negative reinforcement) เปนการลงโทษพนกงาน เพอไมใหเขากระท าในสงทไมดหรอแสดงพฤตกรรมไปในทางทองคการไมพงประสงค ผบรหารอาจไมใหการสนบสนน สงเสรม เลอนขนเลอนต าแหนง เพมคาจางใหแกพนกงานเหลาน เปนการลงโทษ เพอไมตองการใหพวกเขากระท าพฤตกรรมทไมดอก ๓. การลงโทษ (Punishment) เปนการลงโทษพนกงานทท าผดกฎระเบยบขอบงคบตางๆขององคการ เชน การขาดงาน การไมปฏบตตามค าสงของผบงคบบญชา ฯลฯ ๔. ไมกระท าเสรมแรง (Extinction) คอ ผบรหารไมกระท าเสรมแรงใดๆ ทงนน ไมวาจะเปนเสรมแรงในทางบวก คอการเพมคาจางหรอยกยองชมเชยเมอพนกงานกระท าในสงทด ในการเพมเสรมแรงในทางบวกและทางลบใหแกพนกงาน ไดมขอสรปวา พนกงานมความตองการใหองคการเพมเสรมแรงในทางบวก เพราะจะท าใหพนกงานแสดงพฤตกรรมทด เชน การเพมคาจางและการชมเชยยกยองพนกงานทกระท าสงทดงาม เปนประโยชนตอการท างาน จะสงผลท าใหพนกงานแสดงพฤตกรรมทดๆ ออกมาอก ซงจะเปนผลดตอองคการ พนกงานจะหลกเลยงพฤตกรรมในทางลบ ถาไดรบการลงโทษหรอใหเสรมแรงในทางลบ

๓๖

ภาพท ๒.๔ แสดงพฤตกรรมการจงใจแบบเสรมแรง แนวคดของจอหน วตสน (John Watson)

ในตอนตนศตวรรษท ๒๐ (๑๘๗๘-๑๙๕๘) จอหน วตสน ไดเสนอแนวคดดานพฤตกรรม เขาอธบายวา พฤตกรรมเกดขนจากความสมพนธของสงเราและการตอบสนอง ดงนน ในการศกษาสงเราและการตอบสนองจะท าใหเขาใจพฤตกรรมตางๆได

สงเรา (Stimulus) คอสงตางๆ ทมากระตนใหรางกายมปฏกรยาตอบสนอง ซงจะสงผลท าใหมนษยสรางพฤตกรรมออกมา เชน ถาผบรหารใชแรงจงใจพนกงานโดยการใหรางวลส าหรบคนทขยนท างาน ซงรางวลดงกลาวจะเปนสงกระตนใหพนกงานเกดความขยนท างาน เพอจะไดรบรางวลตามทผบรหารใชเปนสงจงใจ ดงนน รางวลจงเรยกวาเปนสงกระตน (Stimulus) เพอใหพนกงานสรางพฤตกรรมหรอปฏกรยาออกมา การตอบสนอง (Response) คอ ปฏกรยาทเกดขนโดยสงกระตน คอความขยนของพนกงานเกดขนเพราะมสงกระตน คอ ตวรางวล ดงนน ปฏกรยาหรอพฤตกรรมทพนกงานแสดงออกมาเพอเปนการตอบสนอง คอ ความขยนท างานเพอเขาจะไดรบรางวลดงกลาว สงทเกดขนจะท าใหเราสามารถเขาใจไดวา ท าไมพนกงานจงมพฤตกรรมในทางบวก เปนเพราะเขาตองการรางวล ซงเปนตวกระตนหรอเปน สงเราท าใหเขาสรางพฤตกรรมดงกลาว นอกจากนน จอหน วตสน (John Watson) ยงใหความส าคญวา พฤตกรรมทกอยางของมนษยเกดจากการเรยนร การเขาใจกระบวนการเรยนรจะท าใหเราเขาใจพฤตกรรมของมนษยไดอยางแทจรง

พฤตกรรม

การลงโทษ เสรมแรงทางบวก

เสรมแรงทางลบ

พฤตกรรมไมพงประสงค

ไมเกดขนอก

พฤตกรรมอนพงประสงค เกดขนซ าอก

๓๗

แนวคดของซกมน ฟรอยด (Sigmund Freud) ซกมน ฟรอยด (Sigmund Freud) เปนจตแพทยชาวออสเตรเลย เขาไดอธบายวา จตของมนษยมทงหมด ๓ สวน คอ จตส านก (Conscious) จตกงส านก (Subconscious) และจตใตส านก (Unconscious) จตทมอทธพลตอการจงใจในพฤตกรรมและการด าเนนชวตของมนษยเรามากทสด คอสวนทเปนจตใตส านก สงทคนเรามกจะเกบกดลงไปในจตใตส านก คอ ความตองการกาวราว กบ ความตองการทางเพศ ซงจะมอทธพลสรางแรงผลกดนตอพฤตกรรมของมนษยไดมาก ซกมน ฟรอยด ไดเสนอแนวคดเกยวกบบคลกภาพของมนษยวาประกอบดวยโครงสรางใหญๆ ๓ สวน คอ ๑. อด (Id) คอ สวนทยงไมไดขดเกลา เปนการแสวงหาความสข ความพอใจโดยถอตนเองเปนหลก เปนพลงขบท าใหมนษยกระท าพฤตกรรมตางๆ ตามความพอใจของตน เปนการตอบสนอง ความตองการทตดมาแตก าเนด พลงขบทส าคญ คอ สญชาตญาณทางเพศ ความตองการและความพอใจทได รบการตอบสนองตงแตวยทารก วยรนจนถงวยผใหญ ๒. อโก (Ego) เปนสวนทใชตดสนใจ โดยค านงถงสภาพความในสถานการณนนๆ ดงนน อโก (Ego) คอ พลงจตทควบคมการแสดงพฤตกรรมใหเหมาะสม อโกมหนาท ๓ ประการ ดงน ก.ควบคมมใหความตองการมนษยทเกดจากพลงของอด (Id) ซงเปนสงทไมพงประสงคของสงคมปรากฏออกมา ข.ปรบปรงแกไขความทกขอนเนองมาจากการตองเกบกดความตองการทเกดจากพลงขบของอด (Id) คอเปนการระงบความขดแยงระหวางความตองการเพอตอบสนองความพงพอใจของตนกบความรสกผดชอบชวด ซงท าใหมนษยเกดความกระวนกระวาย ทกขรอน หงดหงดและอาจรนแรงถงขนเปนโรคประสาทได ในการแกไขหรอคลายความทกข อโก ( Id) อาจใชวธเพอปองกนตนเอง โดยการแสดงพฤตกรรมตางๆ ออกมาโดยไมรสกตว เชน การกาวราว การเกบกด หาสงทดแทน หรอการหลกเลยง ค.การบรรลขนสง เปนการเรยนรทจะปรบตวใหไดอยางเหมาะสม ในวถทางทสงคมยอมรบ มนษยกจะสามารถแกปญหาและขจดความทกขใหแกตนได ๓. ซเปอรอโก (Superego) เปนสวนของจตทไดมการเรยนรถงผดชอบชวด มความละอายตอการกระท าผด คดถงเหตผลและผลลพธทจะเกดขน ค านงถงสงตางๆ อยางรอบคอบกอนจะตดสนอะไรลงไป เปนการยดเหนยวกบหลกของศลธรรม คณธรรม คณความด และอดมคตตางๆ ทผานการปลกฝงเรยนรมา ดงนน ซเปอรอโกจงเปนสงคอยควบคมเพอไมใหมนษยแสดงพฤตกรรมตามความตองการของตนเองหรอ

๓๘

ตามสญชาตญาณทตดตวมาตงแตเกด ทงนเพอใหมนษยสามารถอยรวมกบบคคลในสงคมไดและเปนทยอมรบของบคคลในสงคมทเขาอาศยอย๗

องคการอจฉรยะ องคการอจฉรยะ (Smart organization) หรอองคการแหงการเรยนร คอองคการทมงเนนใหม

การถายทอดความรระหวางบคลากรภายในองคการ ผานการสอสารในรปแบบตาง ๆทงทเปนทางการ

และไมเปนทางการ ควบคไปกบการแสวงหาความรจากภายนอกองคการ เพอใหเกดการเชอมโยงความร

ทงสองสวน อนน าไปสการสรางแนวปฏบตทดทสด บคลากรในองคการอจฉรยะจะเรยนรรวมกนอยาง

ตอเนอง กอใหเกดการพฒนาและสรางฐานความรทเขมแขงและยงยนแกองคการ

พเตอรเอมเซงก (Peter M. Senge) เปนผเสนอแนวความคดเรององคการอจฉรยะซงเปนท

ยอมรบกนอยางกวางขวาง

ความรในองคการอาจแบงไดเปน ๓ ประเภท ดงน ๑. ความรทอยในสมองคน (tacit knowledge) เกดจากประสบการณและการเรยนร ๒. ความรทเปนเหตเปนผล (explicit knowledge) หรอเปนทฤษฎ ๓. ความรภายในองคการ (implicit knowledge) อยในกระบวนการปฏบต กฎระเบยบ และ

ขอบงคบตางๆ

หวใจส าคญขององคการอจฉรยะ

หวใจส าคญหรอวนย ๕ ประการของการเปนองคการอจฉรยะประกอบดวย

๑. บคคลทรอบร (Personal mastery)

๒. รปแบบความคด (Mental model)

๓. การมวสยทศนรวม (Shared vision)

๔. การเรยนรเปนทม (Team learning)

๕. การคดเชงระบบ (System thinking)

๗ นตพล ภตะโชต, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๖),

หนา ๑๙-๒๓.

๓๙

รปแบบการสรางองคการอจฉรยะ

การปรบเปลยนองคการใหเปนองคการอจฉรยะใชรปแบบ ประกอบดวย

๑. S-Socialization การถายโอนความรทงทเปนทางการและไมเปนทางการ

๒. E-Externalization การเรยนรเพอหาสงใหมๆจากภายนอก

๓. C-Combination การเชอมโยงความรภายในกบภายนอก

๔. I-Interalization การน าความรทเชอมโยงแลวมาปฏบต๘

สรปทายบท ทฤษฎองคการเปนการศกษาโครงสรางและการออกแบบองคการ การก าหนดลกษณะของ

องคการ โดยแบงออกเปน ๓ สมยคอ ทฤษฎองคการสมยดงเดม เชน ของ อองร ฟาโยล ไดเสนอหลกการ

จดองคการเรยกวา OSCAR ของแมกซ เวเบอร เสนอทฤษฎระบบราชการ ทฤษฎองคการสมยใหม ซง

เปนของเรนซสไลเกรต เรยกทฤษฎหมดเชอมโยงคอ การท างานเปนทมจะท าใหมประสทธภาพมากขน

การปฏบตงานเปนกลมใชไดทกระดบองคการ การวางแผน และการแกปญหาเปนเรองของกลม รวมถง

องคประกอบส าคญของทฤษฎสมยใหม ประกอบดวย บคคล กลมงาน การบรหารโดยมสวนรวม ขวญ

หรอก าลงใจ และทฤษฎองคการสมยปจจบนของบารนารด ทกลาววา องคการเปนระบบสงคมท

เปลยนแปลงไดระบบหนง ภายในระบบจะมความสมพนธทประสานกน โดยมเปาหมายเปนการตอบสนอง

ความตองการสวนบคคล และทฤษฎองคการของวเนอร กลาววา องคการเปนระบบหนงทประกอบดวย

ปจจยน าเขา กระบวนการ ผลผลต ขอมลยอนกลบ และสงแวดลอมภายนอกองคการ และรวมถงองคการ

อจฉรยะ ทแบงความรในองคการออกเปน ๓ ประเภท คอ ความรทอยในสมองคน ความรทเปนเหตเปนผล

และความรภายในองคการ โดยมหวใจทส าคญคอ บคคลรอบร รปแบบความคด การมวสยทศนรวม

การเรยนรเปนทม และการคดเชงระบบ

ทฤษฎพฤตกรรมองคการเปนการศกษาเกยวกบววฒนาการของทฤษฎพฤตกรรมองคการ การเปลยนแปลงดานการบรหารจดการรวมถงปญหาตางๆ เพราะมความส าคญและเปนประโยชนตอการศกษาพฤตกรรมองคการ แนวคดและทฤษฎในบทนประกอบดวย ทฤษฎการบรหารทวไปหรอทฤษฎคลาสสกเปนเรองเกยวกบกจกรรมดานเทคนค กจกรรมดานการคา กจกรรมดานการเงน ฯลฯ แนวคด

๘ สมคด บางโม, องคการและการจดการ, (กรงเทพมหานคร : วทยพฒน, ๒๕๕๕) หนา ๓๔-๓๙.

๔๐

ทฤษฎของลเทอรกลคไดก าหนดหนาทของผบรหาร ๗ อยาง คอ การวางแผน การจดองคการ การจดคนเขาท างาน การอ านวยการ การประสานงาน การรายงาน การจดท างบประมาณ แนวคดของบารนารดใหความเหนเกยวกบลกษณะงานขององคการ ๔ ประการ คอ องคการตองมความช านาญเฉพาะดาน เอกภาพของการบงคบบญชา ล าดบชนของสายการบงคบบญชา การประสานงาน แนวคดของเอลตน มาโย เนนศกษาทศนคตของคน ภาวะผน าแบบประชาธปไตย การท างานทดทสด เปนตน

๔๑

ค าถามทายบท

๑. ทฤษฎองคการแบงออกเปน กสมย อะไรบาง

๒. ทฤษฎองคการของ Max Weber ประกอบดวยหลกการอะไรบาง

๓. หลกการบรหารของอองร ฟาโยล (Henri Fayol) อธบายไวอยางไร มองคประกอบอะไรบาง

และมประโยชนตอการบรหารจดการอยางไร จงอธบาย

๔. ลเทอร กลคและลนดอลล เออรวก (Luther Gulick and Lyndall Urwick) ไดก าหนดหนาท

ของผบรหารเอาไวอยางไรบาง จงอธบาย

๕. บารนารด (Barnard) และอองร ฟาโยล (Henri Fayol) มแนวคดเกยวกบการบรหารจดการท

แตกตางกนอยางไร

๖. แนวคดของแมร พารเกอร โฟลเลตต (Mary Parker Follett) ไดมงเนนและใหความส าคญการ

บรหารจดการเกยวกบเรองใดเปนพเศษ เพราะเหตใด จงอธบาย

๗. ท าไมอโก (Ego) จงเปนพลงจตทมความสามารถควบคมการแสดงพฤตกรรมของมนษยและอโก

(Ego) มหนาททส าคญอยางไร จงอธบาย

๘. สงเรา (Stimulus) หมายถงอะไรและท าไมสงเราจงใชในการจงใจการท างานของพนกงานใน

องคการได จงอธบาย

๙. องคการอจฉรยะ คอองคการอะไร ประกอบดวยหลกทส าคญอะไรบาง

๔๒

เอกสารอางองประจ าบท

นตพล ภตะโชต, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย,

๒๕๕๖), หนา ๑๙-๒๓.

สมคด บางโม, องคการและการจดการ, (กรงเทพมหานคร : วทยพฒน, ๒๕๕๕), หนา ๓๔-๓๙. สมยศ นาวการและผสด รมาคม, องคการ: ทฤษฎและพฤตกรรม, (กรงเทพฯ: ส านกพมพดวงกมล,

๒๕๒๐), หนา ๒๖๕. B.J. Hodge and William P. Anthony, organization theory: A Strategic Approach,๔th ed.,

(Massachusetts : Allyn and Bacon, lnc., ๑๙๙๑), p. ๙.

Fayol, General and Industrial Management. (London : Sir Issac Pitman & Sons, ๑๙๖๔),

p. ๔๓-๑๐๗.

Max Weber, The Theory of Social and Economic Organization, (New York : Oxford University Press, ๑๙๖๖), p. ๓๓๓-๓๓๔.

Rensis Likert, The Human Organization, (New York : McGraw-Hill, ๑๙๗๗), p.๑๓๔-๑๓๗.

Richard L. Daft, The Organization: Theory and Design, ๖th ed., (Singapore : Info Access &

Distribution Pte Led., ๑๙๙๒) p. ๑๘.

๔๓

บทท ๓

ความแตกตางและพฤตกรรมสวนบคคล

(Foundation of Individual Differences)

ขอบขายรายวชา ๑. ประเภทความแตกตางสวนบคคล ๒. ความฉลาดทางอารมณ อคว (E.Q.) ลกษณะทดของอคว และการวดอคว ๓. ความฉลาดทางปญญา ไอคว (I.Q.) การเพมสตปญญา และหลกการวดไอคว ๔. ความแตกตางระหวางไอควกบอคว ๕. การบรหารความแตกตางระหวางบคคล ๖. พฤตกรรมของบคคลและของกลม ๗. ทศนคต และบคลกภาพ ๘. การท านายพฤตกรรมจากลกษณะของบคลกภาพ และวฒนธรรมกบบคลกภาพ ๙. การรบร ปจจยทมผลตอการรบร ๑๐. การเรยนร และการปรบแตงพฤตกรรม ๑๑. ประเดนส าคญพฤตกรรมองคการในปจจบน

วตถประสงค ๑. เพอศกษาและเขาใจประเภทความแตกตางระหวางบคคล ๒. เพอศกษาและเขาใจความแตกตางระหวางไอคว (I.Q.) กบ อคว (E.Q.) ๓. เพอศกษาและเขาใจการบรหารความแตกตางระหวางบคคล ๔. เพอศกษาและเขาใจพฤตกรรมบคคล และพฤตกรรมกลม ๕. เพอศกษาและเขาใจทศนคต และบคลกภาพ ๖. เพอศกษาและเขาใจการรบร และการเรยนร ๗. เพอศกษาและเขาใจพทธวธพฒนาบคลกภาพ

๔๔

ค าน า บคคลยอมมลกษณะเฉพาะทมความแตกตางไปจากกนและกน ซงลกษณะเฉพาะนจะเปนปจจยพนฐานของความแตกตางระหวางบคคล โดยปกตคนเรากจะมความแตกตางกนอยแลว ทงดานรางกาย เชอชาต อาย เพศ การศกษา สถานภาพ ประสบการณ สภาพแวดลอมฯลฯ และแตละคนกจะมความฉลาดทางอารมณ (E.Q.) ทเปนความสามารถในการควบคมอารมณทแตกตางกนไมเทาเทยมกน โดยลกษณะทดของอคว เชน เปนผรจกตนเอง มแรงจงใจในตนเอง การเขาใจบคคลอนไดด ฯลฯ และไอคว (I.Q.) เปนความฉลาดทางดานเชาวปญญาหมายถงระดบความฉลาดทางสตปญญา ซงไดมาจากการทดสอบสตปญญา และแปลออกมาเปนตวเลข เพอวดความสามารถของบคคล และแนวทางของการเพมพนปญญา เชน การสงเสรมสขภาพ การสงเสรมการคด การสงเสรมนสยรกการอาน ฯลฯ และหลกการบรหารความแตกตางระหวางบคคลและพทธวธพฒนาบคลกภาพ

ประเภทความแตกตางสวนบคคล ดงทไดกลาวมาแลววา มนษยมความแตกตางกนหลายอยาง บางคนเกดมามรปรางหนาตาด สตปญญาเฉลยวฉลาด รางกายแขงแรง อยในสงคมและสงแวดลอม แตเมอเปรยบเทยบกบอกคนหนงอาจจะมลกษณะตรงกนขามกนจงไมรจะโทษใคร กไดแตบอกวาเปนกรรมเกาจงท าใหเขามความแตกตางจากคนอน ความแตกตางระหวางบคคลมมากมายหลายชนด พอจะสรปไดดงน

๑. เชอชาต (Race) มนษยเรามความแตกตางดานเชอชาต เผาพนธ เชน ชาวจน ชาวญปน ชาวไทย ฯลฯ ความแตกตางดานเชอชาตจะมผลตอรปราง หนาตา และลกษณะผวพรรณของบคคล เหลานน ซงจะท าใหแตละเชอชาตมลกษณะทแตกตางกนไปตามบรรพบรษหรอเผาพนธนน

๒. อาย (Age) คนทมอายแตกตางกนจะมความคดความอานทแตกตางกน วยเดกจะชอบสนกสนาน วยรนชอบคดถงเรองเพอน เทยว วยผใหญจะมความคดทมเหตผลแยกแยะถก ผด ด ชว ความมวยวฒของมนษยจะท าใหเขามความคดทรอบคอบเพมขนและมเหตมผลในการแสดงพฤตกรรมตาง ๆ ออกมา

ความสมพนธระหวางอายกบการปฏบตงาน คนทมอายมากขนจะปฏบตงานไดชาลงแตจะมความละเอยดรอบคอบมากขน ระมดระวงเพอไมใหเกดความผดพลาด ผลงานมความเสยหายนอย มความตงใจในการปฏบตหนาท เรยนรงานใหม ๆ ชา อยางไรกตาม คนทมอายมากจะมความรบผดชอบตอการปฏบตหนาท

๔๕

ความสมพนธระหวางอายกบการลาออกจากงาน พนกงานทมอายมากขนไมอยากจะออกจากงานหรอเปลยนงาน เพราะเมอท างานไปนาน ๆ จะไดคาจางสงขนเรอย ๆ มวนหยดเพมมากขน มทกษะและความช านาญในการปฏบตงาน มเพอนรวมงานทสนทสนมไวใจมาก ไดรบเงนบ าเหน จบ านาญ สวสดการตาง ๆ มากขน โอกาสทจะไดงานใหม ๆ ทดยาก ดงนน คนทมอายมาก โอกาสทจะลาออกจากงานไปหางานใหมมนอย

ความสมพนธระหวางอายกบการหนงาน พนกงานทมอายมากจะหนงานนอยกวาพนกงานทมอายนอย ทงนเพราะมความรบผดชอบในหนาทดกวา ชอบหนเทยวนอยกวา การขาดงาน มาท างานสายมนอยกวาคนทมอายนอย ความเชอถอจากหวหนาหรอผบงคบบญชามมาก หวหนาใหความไววางใจ

ความสมพนธระหวางอายกบผลงาน แตเดมมความเชอวา ถามอายมากขนจะสงผลกระทบตอผลการผลตขององคการ เชน ความเรวในการท างานลดลง ความกระฉบกระเฉงลดลง ความแขงแรงลดลง การประสานของรางกายลดลง ซงจะมผลตอการผลตขององคการ แตผลการศกษาแลวพบวา สงตาง ๆ ทกลาวมาไมเปนไปตามความเชอหรอสมมตฐานดงกลาว เพราะคนทมอายมากขนจะไมสงผลตอการผลตขององคการแตอยางใด

ความสมพนธระหวางอายกบความพงพอใจในการท างาน พนกงานทมอายมากมประสบการณในการท างานจะมความช านาญในการปฏบตงาน มความพงพอใจในงานนน เพราะไดท างานตามทตนเองถนด ไมเบอหนายงาน มก าลงใจในการท างาน พนกงานทอายนอยประสบการณในการท างานต าจะท างานไดชา ไดคาตอบแทนต า มความผดพลาดสง เบองานงาย มโอกาสทจะเปลยนงานใหมสง ความอดทนต า ขาดก าลงใจ ความพงพอใจในการท างานต า เพราะงานทเขาท า ยงไมถนด ยงไมเกดทกษะ ความช านาญในการท างานทดพอ แตถาเขาไดมประสบการณในการท างานมากขนจะท าใหเขาเกดความพอใจในการท างานเพมขน ๓. เพศ (Gender)เพศชายและหญงมความแตกตางกนทงรปราง ความรสกนกคดตาง ๆ การมมเพศทแตกตางกนจะท าใหเรามความสนใจในดานตาง ๆ ทแตกตางกน เพศชายและเพศหญงอาจไดรบการอบรมเลยงดในบทบาทหนาททแตกตางกนไปในสงคม ดงนน การทคนเรามเพศทแตกตางกนอาจท าใหคนเรามความแตกตางกนในหลาย ๆ ดาน เชน เพศชายมความกาวราวมากกวาเพศหญง เพศหญงมความตองการท างานทมอ านาจและหนาททสงขนเรอย ๆ เพศชายมความตองการเปนผน ามากกวาเพศหญง และเพศหญงมความตองการลาออกจากงานกอนเกษยณอายมากกวาเพศชาย

๔๖

๔. การศกษา (Education) บคคลทมระดบการศกษาทแตกตางกนจะสงผลใหบคคลมความคดเหนและพฤตกรรมทแตกตางกน เชน ผทมการศกษาในระดบต าจะมความอดทนตอแรงกดดนในการท างานสง บคคลทมระดบการศกษาสงจะมการเรยกรองสทธตาง ๆ ใหแกตวเองสงขน บคคลทมการศกษาสงมกจะสรางขอตอรองและสรางเงอนไขในการท างานใหแกตวเองง เชน เรยกรองขนเงนเดอน คาแรงงาน สวสดการ วนหยด สภาพแวดลอมของการท างาน บคคลทมการศกษาสงมากมกมความตองการท างานเปนอสระ ไมตองการถกควบคมและผทมการศกษาสงมกจะควบคมดแลยากเพราะมความฉลาด รกฎระเบยบกฎหมายตาง ๆ รสทธตาง ๆ ทตนจะไดรบ มวธหลบหลกทดกวา

๕. ฐานะทางสงคม (Social Status) บคคลทมฐานะทางสงคมทแตกตางกนจะมพฤตกรรมตอการท างานทแตกตางกน เชน ผทมฐานะทางสงคมจะมความอดทนตอแรงกดดนในการท างานต าและมความสามารถในการปรบตวเขากบเพอนรวมงานอยในระดบต า มกจะมความกาวราวและมความรนแรงทางอารมณสง พฤตกรรมดงกลาวจะมผลกระทบตอการท างานในองคการอยางมาก ๖. สถานภาพสมรส (Marital Status) สถานภาพทแตกตางของแตละคนจะมผลตอพฤตกรรมในการท างานของบคคลในองคการ เชน บคคลทมสถานภาพสมรสแลวจะมการหนงานและลาออกจากงานนอย นอกจากน ผทสมรสแลวยงมความรบผดชอบตอการท างานสง มการเปลยนงานนอย เหนคณคาและความส าคญของงานทตนท า มความพงพอใจในงานทท า มความมนคงในดานอารมณทดกวา สามารถแยกแยะเรองถก ผด ชว ด ไดมากกวาคนโสด นอกจากนนยงมความเขาใจในคนอนไดดกวา มความสามารถปรบตวใหเขากบเพอนรวมงานไดด

๗. ความแตกตางทางกายภาพ (Physical Abilities) คนแตละคนจะมความแตกตางทางดานรางกายทไมเหมอนกน เชน รปรางสง ต า ด า ขาว ออนแอ แขงแรง ฯลฯ ลกษณะความแตกตางทางกายภาพจะท าใหการแสดงออกของบคคลแตกตางกน เชน คนทมหนาตาด สวยงาม เปนทชนชมของบคคลอนมกจะสนใจในการท างานไมหนก ท างานในหองแอรเยน ๆ รกสวยงาม ซงจะมความแตกตางกบบคคลทมรางกายแขงแรง บกบน ยอมมความอดทนตอการท างานหนก เพราะสภาพรางกายมความแขงแรงและมความอดทนสง ๘. ความสามารถทางดานสตปญญา (Intellectual Abilities) บคคลทมความสามารถทางดานสตปญญาสงยอมจะมความเหมาะสมกบการท างานดานการวางแผน การจดการและบรหารตางๆ สวนบคคลทมความสามารถทางดานสตปญญาปานกลางและต าอาจจะเหมาะกบงานในลกษณะอน เชน การฝกอบรม การจดคนเขาท างาน แรงงานสมพนธ ฯลฯ ความสามารถทางสตปญญา ประกอบดวย ความถนดในหลาย ๆ ดาน เชน ความถนดดานตวเลข ความรวดเรวในการรบร การใหเหตในเชงอนมาน ฯลฯ

๔๗

๙. ประสบการณท างาน (Work Experience) คนทมความแตกตางดานประสบการณท างานจะมความสมพนธกบงานทท าแตกตางกน เชน บคคลทมประสบการณในการท างานมากจะท างานไดดมประสทธภาพ การท างานมความผดพลาดต า การท างานเกดประสทธภาพสง มผลผลตมากอยางไรกตาม ผทมประสบการณในการท างานสงมโอกาสหนงานสง และโอกาสทจะออกจากงานกสงดวย ทงนเพราะเขามความมนใจในความรความสามารถทเขามอย ท าใหเขาสามารถหางานใหมทดกวาไดงาย ดงนน เมอเขามโอกาสทดกวา เขาจะออกจากงาน ท าใหความจงรกภกดทมตอองคการต าดวย ๑๐. สภาพแวดลอม (Environment) มนษยเรามการเจรญเตบโตมาจากสภาพแวดลอมทแตกตางกน พอแมใหการอบรมเลยงดมาด สภาพทางเศรษฐกจของครอบครวด จะท าใหระดบเชาวนปญญาดเพมขนดวย การเตบโตจะเปลยนแปลงไปในทางลบ แตถาบคคลมสภาพแวดลอมในการ เลยงดไมด ขาดการอบรมเอาใจใสจากพอแม ปจจยดงกลาวจะมผลกระทบในทางลบตอบคคล ดงกลาว คอ เขาจะมการเจรญเตบโตและมการเปลยนแปลงไปในทางลบมากกวา ดงนน สภาพแวดลอมจงมผลตอพฤตกรรมของมนษยมากเชนเดยวกน ๑๑.พนธกรรม (Heredity)มนษยมการถายทอดพนธกรรมตาง ๆ มาจากพอแม เชน ความฉลาด ความสง ต า ด า ขาว อารมณ ฯลฯ ลกษณะดงกลาวจะเปนลกษณะเฉพาะของบคคลทถกถายทอดมาจากบรรพบรษโดนผานยน ซงยนจะเปนตวก าหนดความสมดลของฮอรโมนดงกลาวทงดานรางกาย จตใจ รวมถงบคลกภาพของบคคลนน ปจจยดานพนธกรรมจะท าใหมนษยมความแตกตางจากบคคลอนทเหนไดชดเจน นอกจากน ความบกพรองทางรางกายทมผลมาจากพนธกรรม เชน รปรางเตย ตาบอดส เปนโรคบางอยางทเกดจากกรรมพนธ สงตาง ๆ เหลานจะมผลตอบคลกภาพและพฤตกรรมของบคคลดงกลาวดวย ๑๒. บคลกภาพ (Personality) บคลกภาพเปนลกษณะเฉพาะทมความแตกตางกนของบคคลแตละคน ซงเปนสงทท าใหแตละบคคลมความแตกตางกน เชน ลกษณะทาทาง การวางตว กลาแสดงออก พดเกง พดนอย เงยบ ขอาย ฯลฯ การทแตละบคคลมบคลกภาพทแตกตางกนเมอเขาไปอยรวมในสงคมหรอท างานในองคการ ปจจยดงกลาวจะมผลกระทบตอการท างานและเพ อนรวมงานในองคการ ๑๓. ทศนคต (Attitude) ทศคตเปนการประเมนผลกบสงตาง ๆ ทไดพบเหนวามความรสกอยางไรกบสงเหลานน เชน ชอบ ไมชอบ เฉย ๆ เปนการสะทอนใหเหนถงความรสกทมตอบางสงบางอยาง ซงอาจจะแสดงออกมาทงในทางบวก ทางลบ หรอเปนกลางได มนษยยอมมทศนคตตอสงตาง ๆ ทแตกตางกนไป อาจขนอยกบความร ประสบการณ และปจจยพนฐานอน ๆ

๔๘

๑๔. คานยม (Values) คานยมเปนสงทบคคลเหนวาเปนสงทถกตองดงาม มคณคา ควรแกการปฏบตตาม บคคลจะมคานยมทแตกตางกนและจะมผลตอการแสดงออก ซงพฤตกรรมของบคคลนน ๆ ดงนน คานยมจงมผลตอพฤตกรรมของบคคลทท างานในองคการดวย การศกษาคานยมจะท าใหเขาใจพฤตกรรมของบคคลตางๆ ไดดยงขน ซงจะเปนประโยชนตอการบรหารในองคการ ๑๕. การรบร (Perceive) การบรเปนกระบวนการทบคคลใหความหมายกบสงทอยรอบตวโดยเปนการรวบรวมและตความหมายจากประสาทสมผสทงหาทเขาไดรบ เมอคนเรารบรอยางไร กมกจะเชอวา สงนนเปนจรงตามทเราตความ มนษยแตละคนจะมการรบรทแตกตางกน ทงทขนอยกบปจจยหลายอยาง เชน สตปญญา ประสบการณ ความเชอ ทศนคต ฯลฯ ในเมอมนษยมการรบร ทแตกตางกน การตความในสงตาง ๆ ยอมมความแตกตางกนดวย ซงการรบรดงกลาวจะสงผลตอความรสกนกคดรวมทงพฤตกรรมของบคคล ๑๖. การเรยนร (Learning) การเรยนรเปนกระบวนการเปลยนแปลงพฤตกรรมอยางถาวรเปนการเพมพนความร ทกษะความช านาญ ซงมผลมาจากการฝกอบรม การพฒนา หรอประสบการณ ในการศกษา เพอใหเขาใจพฤตกรรมบคคลในองคการมความจ าเปนอยางยงทจะตองท าความเขาใจกระบวนการเรยนร เพราะพฤตกรรมของมนษยโดยทวไปแลวเกดมาจากการเรยนร ดงนน เราจงใชกระบวนการเรยนรเพอเปนประโยชนตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของบคคลไปในทางทองคการตองการ

๑๗. การจงใจ (Motivation) การจงใจเปนกระบวนการทางจตวทยา เพอกระตนใหแสดงพฤตกรรมเพอใหไปถงจดหมายปลายทาง การจงใจจะท าใหแตละบคคลเลอกพฤตกรรมเพอเปนการตอบสนองสงเราท เหมาะสม การจงใจเปนตวพลงเพอขบเคลอนการท างาน การด าเนนธรกจ เพอน าไปสเปาหมายตามทองคการก าหนด เชน การเพมผลผลต การลดตนทน การขยายตลาด การแขงขน สงตาง ๆ ดงกลาวจะท าใหองคการไดมาซงก าไร ดงนน การจงใจพนกงานจะท าใหองคการสามารถเพมประสทธภาพในการท างานของพนกงาน มนษยแตละคนอาจมความตองการ ดานการจงใจทแตกตางกน บางคนอาจตองการเงนเดอน คาจาง สวสดการตาง ๆ เพอเปนการจงใจ แตอาจจะมพนกงานจ านวนไมนอยทตองการจงใจในเรองต าแหนงหนาท อ านาจ การเลอนขน เลอนต าแหนง เปนตน

๔๙

อคว (E.Q.)ความฉลาดทางอารมณ อคว (E.Q.) มาจากค าวา Emotional Quotient หมายถง ความฉลาดทางอารมณ ซงเปนความสามารถในการควบคมอารมณและพฒนาอารมณใหเปนปกตสขไดด ไมวาเหตการณรอบ ๆ ขางจะเปนอยางไรกสามารถปรบตวเขากบสภาพแวดลอมได อควสามารถพฒนาและเพมพนไดจากการอบรมเลยงด หรอการฝกฝนอารมณใหเกดเปนปกตสขบอย ๆ จนสามารถควบคมอารมณ ได คนทม อควไมดจะเขาใจตนเอง ไมเขาใจคนอน ๆ ไมยอมรบความจรงทเกดขน เปนคนเอาแตใจตวเอง ไม สามารถแกไขปญหาความขดแยงในจตใจของตนเองได ตามธรรมชาตแลวมนษยมกจะมความโกรธ ความเกลยด ความเครยด ความสมหวง ความผดหวง ซงถอวาเปนเรองปกต แตส าหรบคนทมพนฐานทางอารมณทไมดอยแลว อาการตาง ๆ จะมมากมอาการหนกและเกดนานมากกวาคนปกต ท าใหบคคลเหลานนไมสามารถแกปญหาตาง ๆ ทเกดขนได ดงนน เราจงพบเหนคนเกง ๆ ในสงคมประสบกบความลมเหลวในการท างาน มปญหาในชวตครอบครว เกดปญหาเรองความสมพนธทดกบบคคลอนอยบอย ๆ จะเหนไดวา ความเกงแตเพยงอยางเดยวคงไมท าใหมนษยประสบกบความส าเรจและความสขในชวตได แดเนยล โกลแมน (Daniel Goleman)๑ นกจตวทยาจากมหาวทยาลยฮาวารด ไดเขยนหนงสอ ชอ Emotional intelligence เขาไดใหความหมายของอควไววา เปนความสามารถหลายดาน ไดแก การน าพาตนเองไปสเปาหมาย มความสามารถในการควบคมความขดแยงของตนเอง รจกการรอคอยเพอใหไดผลลพธทดกวา มความเหนอกเหนใจคนอน สามารถจดการกบอารมณและความไมสบายใจในเรองตาง ๆ ได มชวตอยดวยความหลง แดเนยล โกลแมน ไดอธบายเกยวกบลกษณะของคนทมอควสงเอาไว ดงน

๑. เปนคนมการตดสนใจทดและเหมาะสม เกดประสทธภาพในการตดสนใจทด จะไมกอใหเกดปญหาตามมาทหลง

๒. สามารถควบคมอารมณตนเองได การควบคมอารมณตนเองเปนเรองส าคญมาก ถามนษยไมสามารถควบคมอารมณตนเองไดจะท าใหเกดปญหาตาง ๆ ตามมามากมาย

๓. มความอดทนและอดกลน ถาคนเราสามารถอดทน อดกลนไดดตอสถานการณตาง ๆ ทเกดขนท าใหเกดผลดมากกวา แตถามความอดทนและอดกลนต า จะท าใหเกดปญหาหรออาจมผลในทางลบได

๑ Daniel Goleman, Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ, Bantam

Books,1995.

๕๐

๔. ไมหนหนพลนแลน คอ จะตองเปนคนใจเยน ๆ มความระมดระวงรอบคอบ เพราะการตดสนใจทเรงดวนใจรอน อาจท าใหเกดความผดพลาดไดงาย

๕. ทนตอความผดหวง มนษยทกคนยอมพบกบความผดหวงซงถอวาเปนเรองทเกดขนปกต ไมใชเปนเรองรายแรงอะไรและไมกอใหเกดความเสยหาย ความเสยใจทเกดขนจากความผดหวงเปนเรองธรรมดา ถาสามารถจดการใหด ความเสยใจกจะหายไปภายในเวลาไมนานนก ในทสดจะท าใหเกดความสบายเปนปกต

๖. ไมยอทอหรอยอมแพงาย ๆ กบการท างานตาง ๆ เพอใหประสบความส าเรจไดจะตองใชความพยายามสง การยอทอหรอมการยอมแพงาย ๆ จะท าใหไมสามารถไปถงเปาหมายทตองการได

๗. มก าลงใจทจะตอสกบปญหาตาง ๆ บคคลทมก าลงใจในการตอสกบปญหาตาง ๆ ทเกดจะท าใหสามารถเอาชนะและหลดพนจากปญหาตาง ๆ ได แตคนทขาดก าลงใจจะเกดการทอแทและในทสดจะยอมแพกบปญหาทเกดขน ท าใหไมสามารถไปใหถงเปาหมายได

๘. มความสามารถจดการกบความเครยดได คนทหมกมนอยกบความเครยดเปนเวลานาน ๆ จะสงผลตอสขภาพทางจตใจและยงสงผลกระทบในดานอน ๆ อก แตถาคนทมความสามารถจดการกบความเครยดทเกดขนไดดจะท าใหความเครยดดงกลาว ถกปลดปลอยไปไดโดยไมยากนก

๙. มความเขาใจในความรสกของบคคลอน การเปนผรจกเอาใจเขามาใส ใจเราถอวามความจ าเปนในการอยรวมกบบคคลอน ถาเปนผมองความส าคญของตนเองแตเพยงฝายเดยวจะปรบตว เขากบคนอนไดยาก

๑๐. ตองมความเขาใจเกยวกบการอยรวมกนในสงคม เนองจากมนษยตองอยรวมกนกบบคคลอน ท างานดวยกน การทจะท าใหคนเราอยรวมกบคนอนในสงคมอยางมความสขจะตองเขาใจธรรมชาต คนทมอควดหรอไมด ขนอยกบปจจยหลายอยาง เชน เรองของพนฐานทางดานอารมณ การเลยงด สภาพแวดลอมตาง ๆ บคคลทมพนฐานทางอารมณทด เลยงงาย กจะสามารถทนตอการกระทบกระแทกไดด สวนบคคลทมพนฐานดานอารมณต า เลยงยาก ปรบตวยากจะมความเปราะบาง การเลยงดทเหมาะสมจะเปนปจจยในการสงเสรมกลอมเกลาใหสามารถพฒนาอควทดได นอกจากนน สภาพแวดลอมกมอทธพลตอการพฒนาอควของมนษยดวย สงส าคญในการพฒนาอควคอการพฒนาใหมการบรและเขาใจในอารมณ เขาใจในความรสกของตนเอง และสามารถทจะจดการกบอารมณไดอยางเหมาะสม นอกจากนนยงตองรจกรบร เขาใจอารมณ ความรสกของบคคลนน และมความสามารถทจะรกษาสมพนธภาพทดตอกนเอาไวใหยาวนานได ดงนน บคคลทม อควดยอมสงผลดตอตนเอง ครอบครว เพอนรวมงาน และบคคลทอยรอบขาง มความสามารถด าเนนชวตไดอยาง มความสขสามารถสรางความสมพนธทดกบบคคลอน สงผลใหเกดการนบถอตนเองและท าใหเกดการ

๕๑

ยอมรบจากผอน เกดความรวมมอ มความส าเรจในชวต ท าใหเกดความสข ความสงบในจตใจ สามารถอยรวมกบบคคลอน ๆ ในสงคมไดเปนอยางด

ลกษณะทดของอคว คนทมอควดจะตองมลกษณะทส าคญ ดงน ๑. เปนผรจกตนเอง ตองรวา ตนเองมจดเดนและจดดอยในเรองอะไรบาง จะตองยอมรบ ในสงทตนเองมอย ตองเปนคนมเปาหมายในชวต คอตองรวา ตนเองตองการอะไรในชวต ถามนษย ไมรจกตนเองยอมท าใหเกดปญหาขนไดงาย ๒. สามารถควบคมอารมณได มนษยเรามกจะตกอยในสถานการณดานอารมณทแตกตางกน เชน ความโกรธ ความดใจ เสยใจ ความเครยด ความผดหวง เพราะในแตละวนคนเราอาจเกดอารมณไดหลายรปแบบ ทงนยอมขนอยกบสงทจะมากระตนกบประสาทสมผส ถาเปนผทมความสามารถควบคมอารมณไดจะรจกวธในการระบายอารมณในทางทถกทควร โดยไมหมกมนกบอารมณเหลานนมากจนเกนไป ซงจะท าใหเขาหลดพนจากอารมณเหลานนน ไมเกดอาการเกบกดจนท าใหเกดปญหาทางดานจตใจตามมา ดงนน การเปนผมความสามารถควบคมอารมณไดจะท าใหจตใจสงบและสามารถแกปญหาตาง ๆ รวมทงอปสรรคทเกดขนได ๓. มแรงจงใจในตนเองจะท าใหเกดพลงและสามารถท ากจกรรมตางๆ ใหประสบความส าเรจได นอกจากนนยงตองเปนบคคลทมทศนคตตอตนเองและผอน เปนคนทมความพยายามและใชความพยายามกระท ากจกรรมตาง ๆ เพราะงานทกอยางไมส าเรจไดโดยงาย จ าเปนตองใชความพยายามอยางมากจงจะบรรลผลได แรงจงใจในตนเองของมนษยสวนมากมกเกดมาจากการอบรมเลยงด วฒนธรรมการด ารงชวต และการเรยนร ๔. เขาใจบคคลอน คอตองมความสามารถเขาถงซงจตใจของคนอน การทจะเขาใจคนอนไดจะตองเขาใจตนเอง รจกตนเองกอนจงจะท าใหสามารถเขาใจความรสกของคนอนได ในกรณทมเหตการณเกดขนกบบคคลอน ถาเราเปนเขา เราจะแกปญหานนอยางไร ดงนน การเขาใจคนอนเป นสงจ าเปนส าหรบการอยรวมกนของมนษยในทกสงคม ๕. การรกษาความสมพนธกบบคคลอน เนองจากมนษยเปนสตวสงคมตองอยรวมกบบคคลอน มเพอน มสงคม มการตดตอคบหากนเพอประโยชนสวนตนและสงคม การสรางความสมพนธทดกบคนอนอยางยาวนานยอมมความจ าเปน คนทมอควมกมการแสดงออกโดยเปนผมมนษยสมพนธทด สามารถเขากบคนอนไดอยางด รจกการท างานเปนทม สามารถสรางความสมพนธกบบคคลอนได ไมยาก และยงรจกสรางความสมพนธใหยนยาวไดอกดวย นอกจากนนยงเปนผมความสามารถการปรบตวใหเขากบสถานการณตาง ๆ ไดเปนอยางด

๕๒

อควอาจไมมสวนสมพนธกบไอควหรอระดบความฉลาดของบคคลเลย เพราะบคคลทมไอควสงจ านวนไมนอยเกดความลมเหลวในชวตเนองจากมวฒภาวะทางอารมณต า จงท าใหเขาไมสามารถควบคมอารมณของตนเองได ไมมความอดทนอดกลนตอสถานการณหรอภายใตความกดดนทเขาเผชญอย นอกจากนนยงไมเขาใจความรสกและความตองการของบคคลอน มงแตท าในสงทตอบสนองความตองการของตนเองเปนใหญ โอกาสทจะท าใหเกดความขดแยงกบบคคลอนเปนไปไดสงมาก ดงนน คนทมไอควสงจงไมมอะไรจะสามารถรบประกนไดวา เขาจะประสบความส าเรจในชวตไดดกวาบคคลอน ๆ เพราะบคลทมไอควสงจ านวนไมนอยมความบกพรองในหลาย ๆ ดาน เชน ขาดทกษะในการสอสาร ขาดความอดทนตอความกดดนตาง ๆ ไมเขาใจคนอน บางครงขาดความเชอมนในตนเอง อยในโลกของตนเองโดยล าพง ท าใหชวตเกดความลมเหลวถงแมวาจะมความฉลาดอยในตนเองกตาม

แนวคดเรองความฉลาดทางอารมณของกรมสขภาพจต กรมสขภาพจตไดใหความคดเหนเกยวกบ อคว (E.Q.) ความฉลาดทางอารมณวามองคประกอบทส าคญ ๓ ประการ คอ ๑. ความด หมายถง ความสามารถในการควบคมอารมณและความตองการของตนได นอกจากนนยงตองเปนผรจกเหนใจผอนและมความรบผดชอบตอสวนรวม โดยมรายละเอยดทส าคญดงน ๑.๑ ความสามารถในการควบคมอารมณและความตองการของตนเอง ซงเรองดงกลาวคนเราจะตองรเขาใจในอารมณของตนเอง รความตองการของตนเอง ดงนน เขาจ าเปนตองมความสามารถควบคมอารมณและความตองการของตนเองใหไดและยงตองแสดงออกในเรองตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม ๑.๒ ความสามารถในการเหนใจบคคลอน จะตองเปนผทมความใสใจและเขาใจบคคลอนรอบขาง ใหการยอมรบบคคลอน แสดงความเหนอกเหนใจคนอนเหมาะสม ๑.๓ ความสามารถในความรบผดชอบ ตองเปนผรจกใหผอนและรจกการรบจากผอน รจกมความรบผดชอบในการกระท าของตนเอง รจกการใหอภยผอน ๒.ความเกง หมายถง ความสามารถในการรบรตนเอง มแรงจงใจ มความสามารถในการตดสนใจในการแกปญหาและแสดงออกไดเหมาะสม มประสทธภาพ ตลอดจนมสมพนธภาพทดกบบคคลอน โดยมรายละเอยดทส าคญ ดงน ๒.๑ ความสามารถในการรบรและสรางแรงจงใจใหแกตนเอง คอ จะตองเปนผทรจกศกยภาพของตนเอง รจกวธในการสรางขวญและก าลงใจใหแกตนเอง มความมงมนพยายามทจะไปใหถงจดมงหมายทไดก าหนดไว

๕๓

๒.๒ ความสามารถในการตดสนใจและแกปญหา ตองเปนผรบรและเขาใจปญหาตาง ๆ ทเกดขน มวธและขนตอนในการแกปญหาไดอยางถกตองเหมาะสม มความยดหยนในการแกปญหาตาง ๆ ทเกดขน ๒.๓ ความสามารถในการมสมพนธภาพกบบคคลอน คอ เปนผทรจกการสรางสมพนธภาพทดกบบคคลอน ๆ กลาทจะแสดงออกอยางเหมาะสม มความสามารถแสดงความคดเหนทเกดจากความขดแยงไดอยางสรางสรรค ๓. ความสข หมายถง ความสามารถในการด าเนนชวตอยางเปนสข มความภาคภมใจในตนเอง พอใจในชวตททมอย มความสขสงบทางใจ โดยมรายละเอยดทส าคญ ดงน ๓.๑ ความภมใจในตนเอง คอ เปนผมองเหนวา ตนเองมคณคามความส าคญ นอกจากนนยงตองเปนผทมความเชอมนในตนเอง ไมเปนคนขกลวจนท าใหขาดความเชอมนในตนเอง จนไมกลาตดสนใจในเรองใด ๆ ดงนน คนเราจะตองมความภมใจและมความเชอมนในตนเองดวย ๓.๒ ความพงพอใจในชวต คอ เปนผมความพอใจในสงทตนเองมอย ควรเปนคนมองโลกในแงด และหดเปนคนมอารมณขนบาง จะท าใหลดความตงเครยดลงได ถาคนมความพงพอใจในสงทตนมอยจะไมท าใหเกดความอจฉาบคคลอนทมอะไรเหนอกวาเรา ๓.๓ มความสงบทางใจ การทคนเรามความสงบทางใจไดจะตองเปนผรจกผอนคลาย รจกท ากจกรรมตาง ๆ เพอเสรมสรางความสขเพราะมนจะสงผลใหคนมความสงบสขทางจตใจได ความฉลาดทางอารมณ หรออคว คอความเขาใจตนเอง เขาใจผอน ท าใหสามารถแกไขปญหาความขดแยงตาง ๆ ได ความเขาใจตนเอง หมายถงเปนผมความเขาใจอารมณ เขาใจความรสก เขาใจความตองการและเขาใจชวตของตนเอง ความเขาใจผอน หมายถง เปนผทมความเขาใจในอารมณ เขาใจความรสกของบคคลอน และยงเปนผมความสามารถแสดงออกมาไดอยางเหมาะสม ความสามารถในการแกปญหาความขดแยงตาง ๆ หมายถง เปนผทมความสามารถในการจดการกบปญหาความทกขทเกดขนใหผานพนไปได ไมวาจะเปนปญหาเรองความผดหวง ความเครยด ปญหาความขดแยงกบบคคลอน เปนตน

การวดอคว (E.Q.) หรอความฉลาดทางอารมณ ในปจจบนยงไมมรปแบบมาตรฐานทแนนอนเพอใชในการวดอคว แตมการวด โดยท าการประเมนจากความสามารถหลก ๆ ซงมทงหมด ๓ ดาน คอ ความด ความเกง และความสข โดยไดมการแบงแยกออกเปนสวนยอย ๆ ได ๙ ประการ ดงน

๕๔

๑. การควบคมตนเอง ๒. ความเหนใจบคคลอน ๓. ความรบผดชอบ ๔. การมแรงจงใจ ๕. การตดสนใจในการแกปญหา ๖. การมสมพนธภาพกบบคคลอน ๗. ความภมใจในตนเอง ๘. ความพอใจในชวต ๙. ความสขความสงบทางจตใจ

ไอคว (I.Q.) ความฉลาดทางดานเชาวนปญญา ไอคว (I.Q.)มาจากค าวา Intelligence Quotient หมายถง ระดบความฉลาดของสตปญญา ซงไดมาจากการทดสอบสตปญญาและแปลออกมาเปนตวเลขเพอใชวดความสามารถของบคคล โดยเอาไปเปรยบเทยบกบกลมคนทมลกษณะและระดบอายเดยวกน จะท าใหรวาบคคลเหลานน มความสามารถมากหรอนอยเพยงใด อยในระดบต าหรอสงกวาเกณฑเฉลย เนองจากไอควมกเปนเรองเกยวกบความสามารถของสมองเปนหลก และมความเกยวกบพนธกรรมของสมองดวย การเจรญเตบโตของสมอง ความปราศจากโรค ปราศจากความกระทบกระเทอนใด ๆ ของการท างานของสมอง อวยวะอน ๆ รวมทงสภาพแวดลอมอน ๆ ทเอออ านวยใหสมองเจรญเตบโตสดขดตามความสามารถ ซงจะแสดงออกในแงของเชาวนปญญา ความฉลาด ความสามารถในการเรยนร การรบร การคดคนจนสามารถน ามาปฏบตอยางไดผลเปนความกาวหนาทางดานวชาการ อยางไรกตาม ในเรองของสตปญญามทฤษฎพหปญญา (Multiple Intelligence theory) ไดกลาวถงเรองของความฉลาดเอาไววา ความฉลาดมดวยกนหลายดาน ดงน ๑. ความฉลาดดานตรรกศาสตร-คณตศาสตร (Logical – Mathematical Intelligence) ๒. ความฉลาดดานภาษา (Linguistic Intelligence) ๓. ความฉลาดดานสมพนธ (Visual Spatial Intelligence) ๔. ความฉลาดดานการเคลอนไหวรางกาย (Bodily Kinesthetic Intelligence) ๕. ความฉลาดดานดนตร (Musical Intelligence) ๖. ความฉลาดดานความสมพนธกบบคคลอน (Interpersonal Intelligence) ๗. ความฉลาดดานเขาใจตนเอง (Intrapersonal Intelligence) ๘. ความฉลาดดานธรรมชาตวทยา (Naturalist Intelligence)

๕๕

มนษยเราจะมความฉลาดในดานตาง ๆ ทแตกตางกน บางดานอาจจะมมาก บางดานมนอย ผสมผสานสดสวนกนจนลงตวส าหรบบคคลนน ๆ ความสามารถดงกลาว บางสวนมมาแตก าเนด และอกสวนหนงไดมาจากประสบการณตาง ๆ การเรยนรเพมเตม การฝกอบรม พฒนา เปนตน

การเพมพนสตปญญา ในการเพมพนปญญามแนวทางอยหลายดาน ดงน ๑.การสงเสรมสขภาพรางกาย เปนการสงเสรมใหรางกายเกดความแขงแรงซงเปนพนฐานทส าคญ เพราะจะสงผลใหสมองมพลงงานสามารถท างานไดเตมศกยภาพ ในการสงเสรมสขภาพรางกายจงใชหลกการใหญ ๆ ๓ ดาน คอ ๑.๑ ดานอาหาร คนเราตองมอาหารทเพยงพอตามปรมาณท รางกายตองการ อาหารจะตองมสารอาหารทรางกายตองการอยางครบถวน คนทขาดสารอาหารจะท าใหเปนโรคขาดอาหาร ซงจะสงผลตอการเจรญเตบโตและการพฒนาทางดานสตปญญาดวย ๑.๒ การออกก าลงกาย คนเราถามการออกก าลงกายพอเหมาะ มการเลนกฬาทตนชอบจะท าใหสขภาพรางกายแขงแรงไมเจบปวยไดงาย ซงจะเปนผลดตอสขภาพรางกาย ๑.๓ การพกผอน ควรมการพกผอนเพยงพอ การนอนหลบถอวาเปนการพกผอนทดทสด การพกผอนทเพยงพอจะมผลตอสตปญญาของบคคล คนทท างานหนกพกผอนไมเพยงพอ นอกจากจะมปญหาเรองสขภาพแลวยงสงผลตอสตปญญาอกดวย ๒. การสงเสรมพฒนาการตามวย ถาคนเราไดรบการสงเสรมใหมการพฒนาการตาง ๆ ตามวยจะเปนพนฐานทส าคญในเรองของการเรยนรการพฒนาเชาวนปญญา ดงนนเดกควรไดรบการสงเสรมพฒนาดานรางกาย คอ ดานกลามเนอมดเลก กลามเนอมดใหญ ดานภาษา และดานสงคม ๓. การสงเสรมดานการคด ตองมการสอนเดกใหคดแบบมเหตมผล ตามกระบวนการทางวทยาศาสตร จะท าใหเดกรจกการคด การสงเสรมดานการคด ดงน ๓.๑ การคดอยางเปนระบบ มนษยเราจะมการคดอยางเปนระบบเกดขนไดจะตองผานการทดลอง มการลงมอท าหรอปฏบตจรง เพอใหเหนวา การกระท าดงกลาวท าใหเกดผลลพธอยางไรจะท าใหเขาเกดความคดวา ผลลพธทได เกดจากอะไรบาง การเรยนรเพอคดหาวธแกปญหา เพอใหไดค าตอบเปนการคดอยางเปนระบบมเหตมผล เปนการสรางประสบการณในการคดและแกปญหาตาง ๆ ๓.๒ ความคดสรางสรรค คนทมความคดสรางสรรค มจนตนาการทด จะสงผลตอการประดษฐคดคนสงใหม ๆ ซงจะเปนประโยชนตอสงคม

๕๖

๓.๓ ความคดในเชงบวก คนทมความคดเหนในเชงบวกจะเปนบคคลทมสภาพแวดลอมทด และมนคงปลอดภย แตถาสภาพแวดลอมไมด เชน คนในครอบครวมการทะเลาะกนอยเปนประจ าโอกาสทจะท าใหคนในครอบครวมความคดในทางบวกคงเปนไปไดยาก เพราะมแตความระแวง หวาดกลวตลอดเวลา ๔. การสงเสรมใหมนสยรกการอาน คนจะฉลาดไดยอมขนอยกบการศกษาอานมาก ๆ จะท าใหพบขอมลหลากหลายทเปนประโยชน เปนการพฒนาดานความจ าและสตปญญาใหดยงขน ดงนน คนเราควรไดรบการสงเสรมใหรจกรกการอานมาตงแตยงเดก ๕. การสงเสรมดานการเลน พอแมผปกครองสงเสรมลกในดานการเลน คอ ตองเลนใหเปนเลนใหสนกสนานตามวย การเลนเปนการพฒนาดานสตปญญาและขดความสามารถในการเรยนรดานตาง ๆ นอกจากนยงเปนการพฒนาในดานตาง ๆ หลาย ๆ ดานซงเปนประโยชนตอการด าเนนชวต ความฉลาดของคนสวนหนงตดตวมาตงแตเกด และมอกสวนหนงทไดมาจากการเรยนร ประสบการณ การฝกอบรม พฒนา สภาพแวดลอมทด และโอกาสทเอออ านวย คนบางคนเกงในหลาย ๆ ดาน บางคนเกงเฉพาะบางเรอง แตกไมมใครทไมเกงอะไรเลย เพราะโดยธรรมชาตมนษยจะมความสามารถในดานใดดานหนงและจะไมโดดเดนเทากนทงหมด หรอไมโดดเดนอะไรเลยสกดานเดยวซงมนอยมาก

การวดไอควหรอการวดระดบเชาวนปญญา ไดมการวดเรองของไอควขนครงแรก ใน ค.ศ.๑๙๐๕ โดยนกจตวทยาชาวฝรงเศส เพราะเขาตองการจะแยกบคคลทปญญาออนออกจากคนปกต เพอจะไดจดการดานการศกษาใหเหมาะสม โดยใชการเปรยบเทยบระหวางความสามารถทควรจะเปนกบอายของสมอง มการค านวณออกมาเปนเปอรเซนต ปจจบนไดมการวดโดยใชแบบทดสอบของเวสเลอร ซงไดมการพฒนามาตงแต ค.ศ. ๑๙๓๐ กรวดจะใชกลมทดสอบทงหมด ๑๑ กลม ดงน

๑. ขอมลทวไปเปนค าถามเพอตรวจวดความสนใจความรรอบตว ๒. ความคดความเขาใจ ๓. ความคดทเปนนามธรรมโดยใหหาความเหมอน ๔. การคดค านวณ ๕. ความจ าระยะสน โดยใชการจ าจากตวเลข ๖. ภาษาในสวนของการใชค า ๗. การตอภาพในสวนทขาดหายไป ๘. การจบคโครงสรางโดยดจากรปรางหรอลวดลาย ๙. การเรยงล าดบภาพเหตการณตาง ๆ

๕๗

๑๐. การตอภาพเปนรปดวยการตอจกซอว ๑๑. การหาความสมพนธของตวเลขและสญลกษณ โดยทวไปคนปกตจะมผลของคาไอควอยระหวาง ๙๐-๑๑๐ ถาต ากวา ๗๐ ถอวาไอควไมด

ถาคะแนนตงแต ๑๑๐ ขนไป ถอวามสตปญญาด ดงนน ในการแบงระดบของเชาวนปญญากบคาของไอคว มดงน ตารางท ๓.๑ แสดงระดบเชาวนปญญากบคาของไอคว

คาไอคว (I.Q.) ล าดบความสามารถของเชาวนปญญา

๑๓๐ และสงกวา ดเลศ (Very Superior)

๑๒๐ - ๑๒๙ ด (Superior) ๑๑๐ – ๑๑๙ คอนขางด (High Average)

๙๐ – ๑๐๙ เฉลย (Average)

๘๐ – ๘๙ คอนขางดอย (Low Average) ๗๐ – ๗๙ คาบเสน (Border line)

๖๙ – ต ากวา ปญญาออน (Mentally Deficient)

ความแตกตางระหวางไอคว (I.Q.) กบอคว (E.Q.) ตารางท ๓.๒ แสดงตารางเปรยบเทยบความแตกตางระหวางไอควกบอคว

ไอคว(I.Q.) Intelligence Quotient อคว (E.Q.) Emotional Quotient

๑.ไอคว หมายถง ความฉลาดทางเชาวนปญญา ซงเกยวกบการคด การใชเหตผล การค านวณ การเชอมโยง ๒.ไอควเปนศกยภาพทางดานสมองทตดตวมาตงแตเกดจะท าการเปลยนแปลงแกไขไดยาก ๓.ไอควสามารถวดออกมาเปนคาสดสวนตวเลขทแนนอนได

๑.อคว หมายถง ความฉลาดทางอารมณ เปนความสามารถในดานการรบรหารเขาใจในอารมณท งของตนเองและของผ อน มความ สามารถในการปรบตวหรอควบคมตนเองไดอยางเหมาะสมกบสภาวการณ ๒.อควเปนศกยภาพทางสมอง แตยงมความ สามารถปรบเปลยนเรยนรและพฒนาใหดยงขนได ๓.อควไมสามารถระบและชออกมาใหเหนเปนคาสดสวนตวเลขได

๕๘

การทไอควสามารถวดออกมาเปนตวเลขไดอยางชดเจน จงท าใหคนใหความส าคญกบเรองของไอควเปนจ านวนมาก คนทเรยนเกงมกจะไดรบชนชมจากบคคลอน ไมวาจะเปนใคร อาจารย พอแม คนในสงคมใหการยอมรบ สวนคนทเรยนในระดบปานกลางหรอเรยนไมเกง มกไมมใครใหความสนใจหรออาจจะถกดดาวาไมเกงไมเอาไหน ถงแมวาบคคลเหลานนอาจจะมความสามารถในดานอน เชน เรองกฬา ดนตร การแสดงศลปะตาง ๆ ตอมาในระยะหลงความเชอมนในเรองของไอควเรมตกต าลง เพราะมผลงานการวจยของนกวชาการทออกมาเผยแพรมากมาย ไดใหความเหนวา แทจรงแลวในการด าเนนชวตของคนเรายอมมความตองการดานทกษะหลาย ๆ ดานอกเปนจ านวนมาก การทมนษยมความจ าเกง คดเลขเกง เรยนเกง ซงความสามารถดงกลาวอาจชวยใหบคคลเหลานนเรยนไดด ประสบความส าเรจดานการศกษา หางานท าทด ๆ ได แตไมมอะไรจะสามารถรบรองหรอเปนหลกประกนไดวา บคคลทเรยนดเรยนเกงเหลานนจะด าเนนชวตมความเปนอยไดอยางสงบ เพราะมคนเกงจ านวนไมนอยทประสบความลมเหลวในชวต ดงนน คนทมไอควสงจงไมไดหมายความวาจะสามารถประสบความส าเรจในชวตทกดาน เพราะไอควไมสามารถรบประกนความส าเรจของบคคลทมไอควสงได

การบรหารความแตกตางระหวางบคคล ในการบรหารในยคปจจบนตองยอมรบวา คนทท างานในองคการยอมมความแตกตางกนในหลาย ๆ ดาน เชน เพศ การศกษา อาย ศาสนา การอบรมเลยงด ฯลฯ ดงนน เมอบคคลมความแตกตางกน ปญหาตาง ๆ อาจจะเกดขนได ผบรหารองคการควรใหความส าคญเกยวกบเรองดงกลาวสงส าคญในการบรหารความแตกตางหรอความหลากหลายในองคการมดงน ๑. มการสรางกจกรรมหรอภาระหนาทความรบผดชอบรวมกนระหวางพนกงานกบพนกงานผบรหารกบพนกงาน มการสรางความสมพนธทดระหวางกน มการพบปะกนบอย ๆ การจดการประชมพนกงาน เพอสรางความรวมมอในองคการ ๒. ใหการฝกอบรมและพฒนาบคลากรในองคการ เปนการเพมความร ความสามารถ ทกษะความช านาญ ความเขาใจในเรองตาง ๆ ใหเกดขนแกพนกงาน ๓. พฒนาดานการตดตอสอสารภายในองคการใหเกดประสทธภาพโดยใชการตดตอสอสารแบบ ๒ ทาง (Two way communication) ไมวาจะเปนการตดตอสอสารจากผบรหารไปยงผใตบงคบบญชา หรอจากผใตบงคบบญชาขนไปยงผบรหารทกระดบ

๕๙

๔. จดการดานความขดแยงทเกดขนในองคการ เพอสรางความเขาใจใหเกดขนแกพนกงานและผบรหาร ความขดแยงเปนสงทกอใหเกดความแตกแยกไมมความไววางใจซงกนและกน การรบฟงความคดเหนของพนกงานเพอใชเปนขอมลในการแกปญหาตาง ๆ นอกจากนน การใหพนกงานไดมสวนรวมในเรองตาง ๆ ทมความจ าเปนยอมกอใหเกดผลดตอการบรหารจดการขององคการ๒

พฤตกรรมสวนบคคล พฤตกรรม (Behavior) หมายถง การกระท าของคน สวนพฤตกรรมองคการ (Organizational

Behavior) หมายถง การกระท าของคนในการท างาน การศกษาพฤตกรรมองคการจะแบงเปน๒สวนคอ

๑. พฤตกรรมของบคคล (Individual Behavior) เปนการศกษาพฤตกรรมในเชงจตวทยาเชน

ทศนคต (Attitude) บคลกภาพ (Personality) การรบร (Perception) การเรยนร (Learning) และ

การจงใจ (Motivation)

๒. พฤตกรรมกลม (Group Behavior) เปนการศกษาเกยวกบบรรทดฐาน (Norm) บทบาท

(Roles) การสรางทม (Team Building) ความเปนผน า(Leadership) และความขดแยง(Conflict)

พฤตกรรมของบคคลเมออยในกลมจะตางจากพฤตกรรมเมออยเฉพาะตน การศกษาเรอง

พฤตกรรมจงตองศกษาเปน ๒ สวน ทงพฤตกรรมของบคคลและพฤตกรรมกลม

ความเขาใจในเรองพฤตกรรมองคการขององคการทงหลายนนมกจะไมชดเจนเหมอนกอน

น าแขงใหญทลอยอยในทะเล (Iceberg) สวนบนของน าแขงทเรามองเหนได (Visible Aspects) คอ

กลยทธ วตถประสงค นโยบาย และวธปฏบต โครงการเทคโนโลย อ านาจหนาท และสายการบงคบ

บญชาขององคการ

แตสวนทจมอยในน าทะเลดานลางของกอนน าแขง(Hidden Aspects) เปรยบเสมอนสวนท

เปนพฤตกรรมองคการซงประกอบดวย ทศนคต การรบร บรรทดฐานของกลมปฏสมพนธทไมเปน

ทางการ ความขดแยงระหวางบคคลและระหวางกลมตางๆภายในองคการ

๒ นตพล ภตะโชต, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา ๒๕-

๔๐.

๖๐

วตถประสงคของการศกษาพฤตกรรมองคการจงเพอใหผบรหารสามารถอธบาย (Explain)

ท านาย (Predict)และมอทธพลตอ (Influence) พฤตกรรมของพนกงานในองคการ

ทศนคต (Attitude) คอ ความรสกในการประเมนวาชอบหรอไมชอบสงใดสงหนงเชน สงของ

คน หรอเหตการณ ตางๆ ทศนคตประกอบดวย ๓ สวนคอ

๑. สวนทประกอบดวยความเขาใจ (Cognitive Component) เปนสวนทเปนความเชอ

(Belief) ความคด (Opinion) ความร (Knowledge) หรอขอมลขาวสารทผนนมอย เราอาจชอบหรอ

ไมชอบสงใดจากความรความเขาใจของเรา

๒. สวนประกอบดวยอารมณหรอความรสก (Affective Component) เชนการทเราม

ความรสกชอบหรอไมชอบสงใดอาจเปนเพราะเกดจากอารมณหรอความรสก

๓. สวนประกอบดานพฤตกรรม (Behavior Component) เปนทศนคตสวนทเกดจากความ

ตงใจทจะมพฤตกรรมอยางนนเชน เราไมรบประทานเนอสตวเพราะมความตงใจจะเปนมงสวรต

โดยปกตทศนคตในความเขาใจทวไปมกเปนประเภท Affective Component

ส าหรบผบรหารในองคการนนสนใจทศนคตของพนกงานในองคการเฉพาะสวนทเกยวของกบ

งานซงประกอบดวยทศนคต ๔ อยาง

๑. ความพงพอใจในการท างาน (Job Satisfaction) หากพนกงานมความพงพอใจสงแสดงวา

ทศนคตในทางบวก

๒. ความเกยวของกบงานมากหรอนอย (Job Involvement) พจารณาจากการทพนกงาน

มสวนรวม (Participate) กบงานมากนอยเพยงใด ถาพนกงานเหนความส าคญของงานมาก แสดงวา

มทศนคตในทางบวก

๓. ความมงมนจงรกภกดตอองคการ (Organizational Component) มากหรอนอยพนกงานทม

ทศนคตทดตอองคการจะมความมงมนจงรกภกดตอองคการสง แสดงวาทศนคตเปนบวก

๖๑

๔. พฤตกรรมทพนกงานไมเพยงแตท างานตามหนาททไดรบมอบหมายเทานนแตยงเปน

พนกงานทดโดยชวยเหลอเพอนในทม (OCB) อาสาท างานตางๆใหองคการ หลกเลยงความขดแยงใน

การท างาน ฯลฯ ผบรหารองคการทงหลายอยากใหพนกงานในองคการมทศนคตทดตอองคการใน

ลกษณะ OCB นซงเปนทศนคตทางบวก

โดยปกตบคคลจะพยายามทจะมทศนคตเหมอนเดมไมเปลยนแปลงไปโดยงายและจะม

พฤตกรรมทสอดคลองกบทศนคตดวยคอหากทศนคตดหรอเปนบวก พฤตกรรมกจะดดวย ดงนน

ผบรหารจงพยายามใหพนกงานมทศนคตทดตองานและองคการ อยางไรกตามบคคลอาจมพฤตกรรม

ทไมสอดคลองกบทศนคตหรอไมสอดคลองกนระหวางทศนคตหลายๆดาน ทฤษฎ(Cognitive

Dissonance Theory จะพยายามอธบายความไมสอดคลองดงกลาว

องคการธรกจจ านวนมากไดท าการส ารวจทศนคตของพนกงานโดยใชค าถามเพอใหทราบ

ทศนคตของพนกงานทมตองาน ตอเพอนรวมกลมในการท างาน ตอหวหนางาน และทศนคต

ตอองคการคะแนนทพนกงานใหจะเปนขอมลน าไปปรบปรงแกไขตอไป

ขอขดแยงของความพงพอใจและผลตภาพ(The Satisfaction – Productivity Controversy)

นบแตตนศตวรรษท ๒๐ ทมความเชอวาหากพนกงานมความพงพอใจในงานสงจะมผลตอ

ประสทธภาพการท างานท าใหผลผลตสงดวย แตจากงานวจยภายหลงพบวาความพงพอใจในการ

ท างานมผลตอผลตภาพนอยมาก ประสทธภาพของเครองจกรตางหากทมผลตอปรมาณการผลตท

สงขน อยางไรกตามงานวจยพบวาความสมพนธระหวางความพงพอใจกบประสทธภาพการท างานจะ

ขนอยกบระดบของผปฏบตงานดวย ผปฏบตงานระดบหวหนาหรอผบรหารทมความพงพอใจในการ

ท างานจะมผลตอผลตภาพสงกวาความพงพอใจของพนกงานทวไปตอผลตภาพของงานวจยดงกลาว

มไดอธบายถงเหตผลวาท าไมจงเปนเชนนน

บคลกภาพ (Personality)หมายถงคณลกษณะทางจตวทยาทอธบายเกยวกบบคคล เชน

เปนคนเงยบขรม (Quiet) ออนขอ (Passive) ตงตง (Loud) กาวราว (Aggressive) ทะเยอทะยาน

(Ambitious) เปดเผย (Extroverted) ซอสตย (Loyal) เครยด (Tense) หรอแกสงคม (Sociable)

คณลกษณะเหลานเรยกวา บคลกภาพ

๖๒

Myers – Briggs Type Indicator การวดหรอประเมนบคลกภาพมวธการทดสอบทไดรบ

ความนยมมากคอ The Myers – Briggs Type Indicator (MBTI) ซงประกอบดวยค าถามกวารอยขอ

ทถามวา ทานจะปฏบตหรอมความรสกอยางไรภายใตสถานการณตางๆกน ค าตอบดงกลาวจะสรปได

วาผตอบคนนนจดอยในกลมบคลกภาพไดใน ๔ แบบ

๑. ชอบเกยวของกบสงคม (Social Interaction) แบงเปน Extrovert หรอ Introvert (E or I)

Extrovert เปนพวกชอบออกเทยวนอกบาน ชอบครอบง าผอน กาวราว ชอบท างานในสงแวดลอม

ใหมๆกบผคนมากๆ พวก Introvert ตรงกนขาม ขอาย เรยบรอย ชอบท างานในบรรยากาศเงยบสงบ

ไมชอบท างานกบคนมากๆ

๒. ชอบเกบรวบรวมขอมล (Preference for Gathering Data) แบงเปน Sensing หรอ

Intuitive (S or L) Sensing เปนพวกทไมชอบพบปญหาใหมๆชอบปญหาทมสตรส าเรจในการแก

ชอบงานมความอดทนทจะท างานในรายละเอยด ประณต พวก Intuitive ตรงกนขามชอบแกไข

ปญหาใหมๆไมชอบงานจ าเจซ าซาก ชอบสรปยอไมเยนเยอ ไมมความอดทนกบรายละเอยด ไมชอบ

เสยเวลากบงานทตองใชความประณต

๓. ชอบตดสนใจ (Preference for Decision Making) แบงเปน Feeling หรอ Thinking

(F or T) พวก Feeling จะค านงถงผอนและความรสกของผอน ชอบความสามคคปรองดอง ชอบให

คนสรรเสรญในบางครงไมชอบพดเรองทท าใหผอนเปนทกข มความเหนอกเหนใจผอน ตรงกนขาม

พวก Thinking ไมมอารมณและความสนใจในความรสกของผอน ชอบวเคราะหค านงถงแตเหตผลไป

ทกเรอง สามารถดดาและไลลกนองออกจากงานไดเมอจ าเปนเปนแบบ “ใจหน”

๔. รปแบบการตดสนใจ (Style of Making Decision) แบงเปน Perceptive หรอ

Judgmental (P or J) บคลกภาพแบบ Perceptive คอพวกทอยากรอยากเหน คลองแคลว มความ

ยดหยน มความสามารถในการปรบตว มความอดทนเมอท างานใดจะศกษาขอมลลวงหนากอนเรม

ท างานเลอนเวลาตดสนใจเสมอ สวนพวก Judgmental เปนพวกทมความมนใจเปนนกวางแผนทด

มงทจดมงหมายและพถพถน มงทผลส าเรจของงาน ตดสนใจรวดเรว ตองการไดเฉพาะขอมลท

เกยวกบความส าเรจของงาน

๖๓

เมอน าบคลกภาพทง ๔ แบบนมาผสมกนจะไดบคลกภาพถง๑๖แบบเปนการน าบคลกภาพ

แตละกลมมาผสมกน วธการ MBIT นจะชวยใหผบรหารสามารถเลอกพนกงานทมบคลกภาพตรงกบ

ลกษณะงาน ทงยงเปนวธการทผทตองการท างานรวมกนไดศกษาบคลกภาพของอกฝายเพอทจะได

ปรบวธการท างานใหตรงกบบคลกภาพของเขาเพอทจะไดท างานรวมกนได วธการ MBIT จงเปน

ประโยชนท าใหเกดความเขาใจเรองบคลกภาพและสามารถท านายพฤตกรรมตามบคลกภาพได

The Big – Five Model of Personality

ถงแมวธการแบบ MBIT จะเปนทนยมอยางแพรหลายแตมขอจ ากดทขาดหลกฐานในเรอง

ความเทยงตรง วธการประเมนหรอทดสอบบคลกภาพ อกวธหนงทไดรบความสนใจคอ Five-Factor

Model หรอทนยมเรยกวา “Big-five Model” ซงแบงบคลกภาพออกเปน ๕ มต (Dimension)

๑. ความเกนพอด (Extraversion) เปนความมากนอยในความชอบสงคม (Sociable) ชาง

พด (Talkative) เอะอะตงตง (Assertive)

๒. ออมชอม (Agreeableness) เปนความมากนอยในความมนสยด (Good Natured) ให

ความรวมมอ (Cooperative) และนาไววางใจ (Trusting)

๓. จตส านกด (Conscientiousness) เปนความมากนอยในความรบผดชอบ (Responsible)

พงพาอาศยได (Dependable) มความอดทน (persistent) และมงมนในความส าเรจ (Achievement

Oriented)

๔. ความมงมนในอารมณ (Emotional Stability) เปนความมากนอยของบคลกภาพท

สขม (Calm) กระตอรอรน (Enthusiastic) มนคง (Secure) ประสาท (Nervous) กดดน (Depressed)

๕. เปดรบประสบการณ (Openness to Experience) เปนความมากนอยของบคลกภาพ

ทชางฝน (Imaginative) มอารมณศลปน (Artistically) มสตปญญา (Intellectual)

มใชเพยงแคใหกรอบของบคลกภาพ การวจยพบวามความสมพนธระหวาง บคลกภาพทง ๕

แบบนกบประสทธภาพการท างาน ผบรหารจะไดประโยชนหากทราบบคลกภาพของพนกงาน

จะไดรบมอบหมายงานใหไดถกตอง เปนประโยชนกบองคการโดยรวม

๖๔

ความเขาใจในอารมณ (Emotional Intelligence) หรอ EI คอทกษะความเขาใจซงม

อทธพลตอความสามารถของบคคลทจะรบกบสถานการณและความกดดนตางๆ ทเกดจากอารมณ

ของตนเองและผอน แบงเปน ๕ มต

ความสามารถทจะรบรความรสกของตนเอง (Self Awareness)

ความสามารถทจะบรหารอารมณและแรงกระตนทกระทบตอตนเอง (Self Management)

ความสามารถทจะอดทนตอความผดหวงและลมเหลว (Self Motivation)

ความสามารถทจะทราบถงความรสกของผอน (Empathy)

ความสามารถทจะรบกบอารมณของผอน (Social skill)

EI ของบคคลกมความสมพนธกบประสทธภาพการท างานของพนกงานในทกระดบต าแหนง จาก

การศกษาพบวา ความเขาใจในอารมณทสงจะมผลตอการท างานของพนกงานทดดวย โดยเฉพาะงาน

ทตองเกยวของกบผคน หรอตองท างานรวมกบผคนตางๆ

การท านายพฤตกรรมจากคณลกษณะของบคลกภาพ

บคลกภาพทสามารถใชท านายพฤตกรรมของพนกงานไดคอนขางด ประกอบดวย ๕ อยาง

๑. การก าหนดวถชวต (Locus of Control) อาจแยกเปนบคลกของบคคล ๒ กลม กลมทม

ความเชอวาตนเองเปนผควบคมหรอก าหนดชวตของตน เรยกวากลมทเชอตนเอง ( Internal Locus

of Control) อกกลมหนงมความเชอวาชวตของตนถกก าหนดโดยภายนอก (External Locus of

Control) หรอฟาลขตหรอเปนไปตามดวง การวจยพบวากลมทคดวาชวตเปนไปตามลขตมกจะม

ความไมพอใจในการท างาน ไมผกพนกบงานทรบผดชอบ

๒. ความเปนคนเจาเลห (Machiavellianism) ไดชอตาม Nicco Machiavelli รฐบรษของ

อตาลในศตวรรษท ๑๖ ซงเปนคนทเตมไปดวยเลหเหลยม ดอรน มกลโกงทกรปแบบ ไมมอารมณ

สนทรย มความเชอมนวาจดมงหมายทตงใจไวก าหนดวธปฏบตได คอ เปนบคลกของคนทมความ

เชอมนอยางแรงกลา ผทมบคลกแบบ Mach ในดกรสงอาจเหมาะกบงานบางหนาททตองการตอรอง

เชน ผจดการฝายจดซอ หรอเปนพนกงานขาย ทตองใชไหวพรบและมความเปนคนเจาเลหบาง แตถา

เปนงานทตองวเคราะหและด าเนนไปภายใตสงแวดลอมทเปลยนแปลงไมสามารถก าหนดผลลพธได

แนนอน จะไมเหมาะกบคนบคลกน

๖๕

๓. หลงตวเอง (Self-Esteem) ผทมดกรในบคลกแบบนสงจะคดวาตนมความสามารถท ากจการใด

กส าเรจ จะพอใจทจะเลอกท างานทมความยากและความเสยงสง ในทางกลบกนผทมบคลกแบบ SE ต า

จะไมชอบความเสยงจากการวจยพบวาผคนทวไปมกม SE ต า

๔. ปรบตว (Self-Monitoring) คอ บคลกของผทมความสามารถในการปรบพฤตกรรมของ

ตนเองตามสงแวดลอมตางๆ ผทมดกรจะสามารถน าองคการไปสความเจรญกาวหนาไดในทก

สถานการณ ผทมความสามารถในการปรบตนเองสงเหมาะทอยในต าแหนงของผน าในสถานการณทม

การเปลยนแปลงตลอดเวลาอยางเชนในปจจบน

๕. ชอบเสยง (Risk Taking) ผมดกรสงจะชอบความเสยงในการตดสนใจในเรองตางๆ ไดอยาง

รวดเรว ไมตองรอหาขอมลหรอวเคราะหขอมล ซงอาจท าใหพลาดโอกาสบางอยางไปได อยางไรกตาม

บคลกนไมเหมาะกบงานทตองใชความประณต ละเอยดลออ เชน งานทางดานบญช หรอการเงน เปนตน

วฒนธรรมกบบคลกภาพ (Personality Type in Different Cultures)

วฒนธรรมประจ าชาตตางๆ มอทธพลตอบคลกภาพของบคคล ความแตกตางทางประเพณ

วฒนธรรม ศาสนา ความเชอ ของคนแตละชาต จะก าหนดบคลกภาพใหแตกตาง เชน คนอเมรกน

เชอวาคนเราสามารถก าหนดสงแวดลอมได แตละคนในตะวนออกกลางอาจเชอวาชะตาชวต

ถกก าหนดมาลวงหนาแลว

Personality-Job Fit Theory

John Holland ไดเสนอทฤษฎ Personality-Job Fit Theory ซงอธบายวาบคคลจะมความพงพอใจ

ในการท างานมากหรอนอยขนอยกบความสอดคลอง (Matching) ของบคลกภาพและลกษณะงานทท า

สรปวาหากความพงพอใจในการท างานสง อตราการลาออกจะต าในสถานการณทมความสอดคลองกน

ของบคลกภาพและลกษณะงาน

การรบร (Perception)

การบร คอ กระบวนการทบคคลใหความหมายกบสงทอยรอบตวโดยการรวบรวมและตความ

จากประสาททไดรบ เมอเรารบรสงใดกมกเชอวาสงนนเปนความจรง บคคล ๒ คนไดเหนสงเดยวกน

แตอาจเกดการรบรตางกน ผจดการคนหนงอาจตความวาการทผชวยของเขาใชเวลา ๒-๓ วน ท างาน

ชนหนงวาเชองชา ไมรบตดสนใจ ในขณะทผจดการอกคนหนงทมผชวยใชเวลา ๒-๓ วน ท างานอยาง

๖๖

เดยวกน อาจตความวาผชวยเขาท างานด รอบคอบ ไมผลผลาม เมอเรารบรและเชอในสงนน เรากจะ

มพฤตกรรมไปตามการรบรดวย

ปจจยทมอทธพลตอการบร (Factors that Influence Perception)

การทคน ๒ คนเหนสงเดยวกนแตการเกดการรบรตางกนอาจเกดจากปจจย ๓ อยาง คอ

ตวผรบรเอง (Perceiver) สงทเหน (Target) และสถานการณ (Situation)

- ผรบร (Perceiver) แตละคนทเหนสงเดยวกนแตรบรตางกนอาจเปนเพราะแตละคนม

ความแตกตางกนในดานตาง ๆ เชน ทศนคต (Attitudes) บคลกภาพ (personality) แรงขบเคลอน

(Motive) ความสนใจ (Interests) ประสบการณ (Experience) และความคาดหวง (Expectations)

- เปาหมาย (Target) หรอสงทเหนอาจท าใหการรบรแตกตางกน คนเสยงดง คนสวย

คนทมจดเดนตาง ๆ จะถกเหนหรอสงเกตไดมากกวาคนอน ๆ ในกลมเดยวกน นอกจากนนเปาหมาย

ตาง ๆ มกมไดถกเหนอยางโดดเดยว แตจะมสงอน ๆ หรอ Background อยดวยซงจะมอทธพลตอ

การรบรไดมาก นอกจากนนเมอเรามองดสงใดในทศทางทตางกนหรอเมอเขาเอยง หรอกม หรอ

เงยหนาดสงนนในระดบทตางกน สงทเราเหนจะตางกนไปไดมาก

- สถานการณ (Situation) หรอสงแวดลอมขณะทเราเหนเปาหมายหากแตกตางกนกอาจ

ท าใหการรบรแตกตางกนดวย เชน เวลาทเหน (เชา สาย บาย เยน กลางคน) สถานทหรอท าเลทตงทเหน

ระดบแสงไฟขณะเหน ความรอน ส และสงแวดลอม ประกอบอน ๆ

การเรยนร (Learning)

คอการเปลยนแปลงพฤตกรรมอยางถาวร ซงเปนผลจากประสบการณ ทฤษฎทเกยวของ

กบการเรยนร ๒ ทฤษฎทอธบายวาพฤตกรรมตาง ๆ ของบคคลเกดขนไดอยางไร (How) และ เกดขน

เพราะเหตใด (Why) คอ

- Operant Conditioning Theory มความเหนวาพฤตกรรมของบคคลเกดขนเพอ

ตองการจะไดรบผลตอบแทนบางอยางทอยากได หรอเพอเลยงอะไรบางอยางทเขาไมตองการไดรบ

เชน พนกงานมพฤตกรรมบางอยางเพอจะไดรบรางวล หรอเอาใจผบงคบบญชา หรอมพฤตกรรม

บางอยางเพอจะไดไมตองถกต าหน หรอลงโทษ

๖๗

- Social Learning Theory อธบายวา บคคลสามารถเรยนรไดจากการสงเกตการณ

(Observing) สงทเกดขนกบผอน หรอจากการบอกเลาจากผอน หรอจากการไดรบประสบการณ

โดยตรงดวยตนเอง เชน เราสามารถเรยนรสงตาง ๆ จากพอ แม คร อาจารย จากภาพยนตร

จากเพอนรวมงาน หรอจากผบงคบบญชา นนคอบคคลสามารถเรยนรทงจากผอนและโดยตนเอง หรอ

จากสงคม (Social) นนเอง

ทฤษฎ Social Learning ใหความส าคญกบการเรยนรจากผอนมาก อทธพลจากผอนทม

ตอบคคลใด อาจมาจากกระบวนการ ๔ ลกษณะ

๑. Attention Process คอ การเรยนรจากผทเปนแบบอยาง (Model) โดยเฉพาะผเปน

แบบอยางทเราใหความสนใจเปนพเศษ เชน บคคลทมชอเสยง ดาราภาพยนตร

๒. Retention Process คอ การเรยนรจากความทรงจ าทบคคลยงคงระลกได จากผท

เปนแบบอยางของตน

๓. Motor Reproduction Process หลงจากบคคลใดกตามไดสงเกตเหนพฤตกรรมใหม

ของผทเปนแบบอยาง เขาจะปฏบตเลยนแบบในเวลาตอมา

๔. Reinforcement Process บคคลไดรบการจงใจใหแสดงพฤตกรรมเชนเดยวกบผเปน

แบบอยาง เชน พนกงานไดรบการจงใจใหมพฤตกรรมแบบเดยวกบผบรหาร พฤตกรรมทไดรบการ

สงเสรมสนบสนนใหเกดขนเชนน จะไดรบความสนใจ ในการเรยนรและมการปฏบตซ า ๆ สม าเสมอ

การปรบแตงพฤตกรรมพนกงาน (Shaping: A Managerial Tool)

เนองจากการเรยนรอาจเกดขนไดทงการปฏบตงานและจากสถานการณตาง ๆ ผบรหารจง

ตองพยายามหาวธทจะสอนหรอปรบแตงพฤตกรรมของพนกงานไปในแบบทจะเปนประโยชนตอ

องคการ ดงนนผบรหารจะตองท าตวใหเปน “แมพมพ” (Mold) ในพฤตกรรมเหลานนเพอให

ผใตบงคบบญชาปฏบตตาม

วธทจะปรบแตงพฤตกรรมของพนกงานม ๔ วธ คอ

- การจงใจในทางบวก (Positive Reinforcement) ทจะใหพนกงานมพฤตกรรมท

ผบรหารตองการ เชน จะมคาตอบแทนพเศษแกพนกงานขายทมยอดขายทะลเปา

- การจงใจในทางลบ (Negative Reinforcement) ผจดการพดกบพนกงานวา “ผมจะ

ไมหกคาจางถาคณจะมาท างานตรงเวลา” เปนการปรบพฤตกรรมพนกงานไดเชนกน

๖๘

- การใชวธลงโทษ (Punishment) เมอพนกงานมพฤตกรรมทตองหาม เชน หกเงนเดอน

๕% ๑ เดอน จากความผดทสบบหรขณะปฏบตงาน

- ใชวธเลกใหความสนใจ (Extinction) ผบรหารอาจใชวธเพกเฉย ไมสนใจ ไมเกยวของ

ไมรบร กบพนกงานทมพฤตกรรมทไมถกตอง เพ อใหพนกงานผ น นเกดความร สกและส านก

ในพฤตกรรมทไมถกตองดงกลาวเอง เชน เดกนกเรยนทชอบพดคยในหองเรยนครอาจใชวธไมเรยก

ใหตอบค าถามแมตวนกเรยนจะยกมอขอตอบค าถาม จงถอเสมอนเปนการลงโทษกลาย ๆ อยางหนง

ประเดนส าคญของพฤตกรรมองคการในปจจบน

ผบรหารองคการมความจ าเปนตองทราบถงพฤตกรรมของพนกงาน และเหตผลทม

พฤตกรรมเชนนนของพนกงาน เพอจะไดสามารถก าหนดรปแบบและวธการตาง ๆ เพอปรบ

พฤตกรรมของพนกงานหรอมอบหมายหนาทความรบผดชอบใหสอดคลองกบพฤตกรรมของพนกงาน

ผบรหาร ยงตองเขาใจประเดนส าคญของพฤตกรรมของพนกงานในองคการปจจบนซงม ๒ ประเดน

ไดแก

Managing Generalization Differences in the Workplace

การบรหารในองคการทมพนกงานตางรน (Generation) กน โดยเฉพาะกบพนกงาน

รนใหมทเรยกวา “Generation Y” หรอ “Gen Y” ซงหมายถงผทเกดหลงป ค.ศ. ๑๙๗๘ เปนตนมา

พนกงานกลม Gen Y จะเปนกลมทมทศนคตใหม ๆ ในทท างาน ความทเปนคนรนลกของกลม Baby

Boomer หรอ Generation Y คนในรน Gen Y จงไดรบการเลยงดและเตบโตมาในชวงเวลาทไดพบ

ไดเหน ไดรบประสบการณและโอกาสใหม ๆ มากมาย พนกงานกลม Gen Y จงตองการมชวตการ

ท างานในลกษณะดงน

- High Expectations of Self: มความคาดหวงในตวเองสง มงหมายทจะท างานรวดเรว

กวาและดกวาพนกงานคนอน ๆ

- High Expectations of Employers: มความคาดหวงในผบงคบบญชา ตองการ

ผบรหารทมความเปนธรรม มความสามารถและมการพฒนาตวเองตลอดเวลา

- Ongoing Learning: มงคนหาความคดรเรม ความทาทายใหม และมองวาเพอน

รวมงาน คอ แหลงความรทจะเรยนรซงกนและกน

๖๙

- Immediate Responsibility: อยากจะท างานใหญส าคญ ๆ ตงแตวนแรกของการเรม

ท างาน

- Goal-Oriented: ตองการเปาหมายของงานทมความเฉพาะเจาะจงและชดเจน จะได

สามารถก าหนดรปแบบและรายละเอยดของงานเอง

ผบรหารทมผใตบงคบบญชาเปนพนกงานรน Gen Y อาจตองมขอขดแยง หรอความ

ขนเคองใน ๓ เรอง คอ

- Appearance: พนกงานกลม Gen Y พอใจจะแตงตวสบาย ๆ แบบล าลอง ท านองเสอยด

กางเกงยนส รองเทาแตะ (Jeans, T-Shirt and Flip-Flop) ซงอาจยอมรบไดในบางประเภทของ

องคการ แตในองคการทตองการใหพนกงานแตงตวเปนทางการขน พนกงานกลม Gen Y กมกบาย

เบยงหรอใหมขอยกเวน เชน ต าแหนงงานทไมตองตดตอกบลกคา หรอวนใดทไมตองพบกบลกคากจะ

ขอแตงตวตามสบาย

- Technology: ความทพนกงานกลม Gen Y ใชเวลาในชวตสวนใหญอยกบ ATM DVD

โทรศพทมอถอ e-mail และ Internet เมอตองการขอมลกสามารถคลกหาไดทนทโดยสะดวกงายดาย

จงเคยชนกบการแกปญหาตาง ๆ ดวยตวเองโดยล าพงโดยวธงาย ๆ ในขณะทคนรน Baby Boomer

คนเคยกบการแกไขปญหาโดยการประชมรวมระดมความคดเหน พวก Baby Boomer จะบนวาพวก

Gen Y ไมรจกการรวมโตะนงประชมกน ขณะทกลม Gen Y ปฏเสธทจะรบรและแกไขปญหาของคนอน

จะสนใจแตงานรบผดชอบเฉพาะของตนเอง เปนความขดแยงของคน ๒ รนทตางยคสมยกน

- Management Style: พนกงานกลม Gen Y ตองการผบรหารทมลกษณะดงน

- Open Minded: เปดรบความคดเหนจากผใตบงคบบญชา

- Experts in Their Field: มความเชยวชาญในงานทรบผดชอบ

- Organized: มความสามารถในการจดการองคการ ประสานคนและวตถ

- Teachers Trainers and Mentors: เปนคร ผฝกสอน และพเลยง

- Not Author tan or Paternalistic: ไมวางอ านาจหรอบงคบใหท าตามแบบอยางทก าหนด

- Respectful of Their Generation: เปนทเคารพย าเกรงในคนรนเดยวกน

- Understanding of their Need for Work-Life Balance: มความเขาใจในความสมดล

ระหวางงานกบชวตสวนตว

๗๐

- Providing Constant Feedback: ใหขอมลยอนกลบแกผใตบงคบบญชา

- Communicating in a Vivid and Cornpclling Way: มการตดตอสอสารกบผใตบงคบบญชา

สม าเสมอ อยางมชวตชวา

- Providing Strangulating and Novel Learning Experiences: มการกระตนจงใจ

และสอนผใตบงคบบญชาดวยการใหประสบการณทแปลกใหม

พนกงานกลม Gen Y พรอมจะทมเทความรความคดและความสามารถทมอยใหกบงาน

ขององคการ หากผบรหารมความตระหนกและความเขาใจพฤตกรรมของกลมน โดยสรางบรรยากาศ

ขององคการใหเหมาะสม

Managing Negative Behavior in the Workplace

ในการส ารวจความคดเหนของพนกงานในสหรฐอเมรการอยละสบของพนกงานใหขอมลวา

พบเหนและไดยนการปฏบตและค าพดทหยาบคายในทท างานเปนประจ าทกวน รอยละยสบตอบวา

ตนเองเปนเปาของการปฏบตทไมสภาพเสมออยางนอยสปดาหละ ๑ ครง ทประเทศแคนาดา จากการ

ส ารวจในเรองเดยวกนพบวาพนกงานชาวแคนาดารอยละ ๒๕ ไดพบเหนและไดยนการปฏบตและ

ค าพดทหยาบคายทกวน อกรอยละ ๕๐ ตอบวาตนเองเปนเปาของการปฏบตทไมสภาพอยางนอย

สปดาหละ ๑ ครงผบรหารในองคการปจจบนจะตองตระหนกและยอมรบปญหาดงกลาว และม

มาตรการทงในการปองกน(Preventive) และแกไข (Responsive) อยางเปนรปธรรม รวมทงควรให

ความสนใจพนกงานทมพฤตกรรมในทางลบดงกลาวดวยวาเขามปญหาอะไร หรอพฤตกรรมดงกลาว

มสมฏฐานจากเรองใดจะเยยวยาแกไขไดหรอไม๓

พทธวธพฒนาบคลกภาพ เชอหรอไมวาบคลกภาพสามารถสรางความกาวหนาใหกบตนเองได คนทวไปมกจะรสกวา

ความสขอบอนใจ เมออยใกลคนมบคลกภาพด เชน ครบาอาจารย พระสงฆ ผทนาเคารพนบถอในหมบาน แตหากคนนนมบคลกภาพไมด คนอยใกลกรสกไมคอยดไมอบอน รสกหวาดระแวง ไมนาไววางใจ เชน อยใกลโจร คนประพฤตไมด หากความรสกอยางนเปนกนหลาย ๆ คน กจะท าใหสงคมแยกนไปหมด ดตวอยางนางงาม นางสาวไทย เวลาเดนกท าบคลกภาพด ๆ ตองฝกเดนสวย ๆ หาก

๓วรช สงวนวงศวาน, การจดการ และพฤตกรรมองคการ, กรงเทพมหานคร: เพยรสน เอดดเคชน

อนโดไชนา, ๒๕๕๐.

๗๑

เดนเหมอนเปดกหมดงาม คนทวไปมกนยมพฒนาบคลกภาพเฉพาะแตภายนอก เชน การแตงหนาแตงกาย โดยละเลยการพฒนาทางดานจตใจ ในทางพทธนนใหเรมพฒนาบคลกภาพภายในหรอจตใจกอน แลวการกระท าจากภายนอกกจะงามตามจตใจ

๑. การพฒนาบคลกภาพดวยศล สมาธ ปญญา ชาวพทธตองพฒนาบคลกภาพดวยศล สมาธ ปญญา หรอไตรสกขา นนคอตองหนกแนนดวย

ศล สงบจตใจดวยสมาธ และฉลาดดวยปญญา หรอ แหลม (สมาธ) คม (ปญญา) หนก (ศล) พอพดศลสมาธ ปญญา ฟงแลวอาจรสกไกลตวหรอไมเขาใจ หากพดวา แหลม คม หนก กพอทจะเขาใจ คนทแหลม คม หนก เปนคนอยางไร แหลม (มงเขม) เปนลกษณะคนทมความตงใจมน ไมคลอนแคลน ไดงาย ไมเปลยนใจงาย คม เปนคนทฉลาด รเทาทนคน รเทาทนธรรมชาตและความเปนจร ง แกปญหาเกงไมวาจะเปนปญหางาน หรอปญหาคน ปญหาของตน หรอปญหาของคนอน หนก เปนคนทหนกแนน ไมหเบา ไมใจเบา ไมเบยดเบยนผอน คนทมลกษณะแหลม คม หนก จงเปนคนทเจรญดวยศล สมาธ และปญญา คนอนทมาคบคาสมาคมจงรสกอบอนใจ ไววางใจ มอบความเชอใจ และศรทธาให มอบความเปนผน าหรอความเปนใหญ ใหเราลองมาพจารณาคนทบคลกภาพทขาดศล สมาธ ปญญา คอเปนคนท มน ทอ เบา เราจะรสกหวาดหวนไมสบายใจเมออยใกล มน เปนคนทไมตงใจจรง ขาดสมาธในการท างาน เปนไมหลกปกขเลน ไมเปนโล เปนพาย เราจงเอาคนมนเปนทพงไมได ทอ เปนคนทไมฉลาด ชอบหลงกบกเลสไดงาย แกปญหาไมได เพราะไมรเทาทนทงทางโลกและทางธรรม บางทกน าผดทศผดทาง คนทไดคนทอเปนผน า ยอมเสยรกลมอน เผาอน ประเทศอน ชาตอน และพฒนาไมทนเขา ถกคนอนดหมนดแคลนได เบา เปนคนทหเบา เชอคนงาย ขาดศล ยอมเบยดเบยนคนอน มกเหนผดเปนชอบ ชอบอบายมข ลกษณะเชนนยอมเปนคนทมบคลกภาพทไมดไมงามบคลกภาพ ภาษาองกฤษ (Personality) แปลวา หนากาก เปนลกษณะภายนอก เชน เปนพยาบาลแตงตวนารก ภายในจตใจกตองดงามดวย นางงามกควรงามทงรางกาย บคลก และจตใจ การปรบปรงบคลกภาพใหพฒนามาจากใจ เมอใจดใจงามแลว ภายนอกทแสดงออกมากจะเปนไปอยางจรงใจ ทเรยกวา “ใจเปนนายกายเปนบาว” พทธศาสนาพฒนาบคลกขนมาได ชาวไทยจงควรลกซง แจมชดในทางพทธศาสนา รถงสามญส านกวาสงใดควรท า สงใดไมควรท า พทธศาสนาจงเนนพฒนาจตใจกอนค าวา “ศล” แปลวา “ปกต” แตสงคมคนไทยนแปลกจรง ๆ ในปจจบนน สงคมกลบมองวา คนถอศลเปนคนผดปกต เปนอะไรไปเสยแลว เพยนหรอเปลา คนทถอศลจงตองมใจหนกแนนดวย ทตองทนสงคมเขาใจผดจากท านองคลองธรรม พอหญงสาวจะบวชช กหาวาอกหกมาหรอเปลา อยางนเปนตน คนถอศล หนาตากจะดด อมเอบสดใส ค าพดดไมกาวราว กรยาทาทางสงบ ไมหลกหลก ไมกนเหลา ไมเสพยาบา ดตวอยางเราเหนพระสงฆ แลวเราจะเกดความรสกศรทธา เกดความสงบ เหนเครองแบบพระกดนาเลอมใส บคลกภาพทดจงมกเรมจากการมศลกอน พระพทธรปทเรากราบไหว

๗๒

กมลกษณะบคลกภาพทนาเลอมใสเชนกน เชน ตาหลบต า หนาอมเอบ ผองใส มมปากยมดวยเมตตา ลกษณะทวงทาสงบ ไมโลดโผน คนมศล คอคนหนกแนน พงตน ชวยตนเอง เตอนตวเอง คนทนากลวทสด ไมใชศตร ไมใชคนอน แตเปนตวเอง (ตวกของก) พระพทธเจาสอนบคลกภาพใหกบพระสงฆ เชน การเดนใหมองไกลไมเกน ๓กาว หามมองจานขาวหรอบาตรของคนอน กลวจะเกดกเลส อยากกนของคนอน การฉนทจะท าดวยความส ารวม ขาวไมถงปากหามอาปากรบ หามยนปสสาวะเพราะไมงาม

๒. การพฒนาบคลกภาพในแนวสตปฏฐาน แนวสตปฏฐานนนจะเดนนบกาว นอนนบทอง จองดลมหายใจเขาออก เคลอนไหวดวยสต

ตอนจตใจใหอยในกรอบ ไมตงอยในความชอบไมชอบ ไมงวง ไมสงสย ขาจะท าดดวยเมตตา ขาจะสรางปญญาใหกลาคมแนวสตนน เราหลบตาเราคดเองแลวเรากจะรเอง ไมตองรอใหใครมาบอกวาอะไรถก อะไรผด อะไรควร อะไรไมควร เราพจารณาไตรตรองดวยใจทเปนกลาง เ ราจะหยงรเอง อยากทจะเปนคนทสงบเยอกเยน จะตองหดฝกสมาธกมฐาน ถาเรารเทาทน คนมาดาเรา เรากไมเกดโมโห เราสามารถขมใจไดโดยไมล าบากใจ เรากไมแสดงบคลกภาพทไมเหมาะสม ตอบโตดวยความกาวราว ในทศพธราชธรรมกมหลกธรรมทความไมโกรธดวย

๓. คนมกมากในกามคณยอมมบคลกภาพไมด คนมกมากในกามคณ คดแตของใตสะดอ ของเหนอหวเขา ตากจะแวววาวมองเดกไปทวดวย

สายตากลมกลม ลกษณะเชนนมบคลกภาพเหมอนเฒาหวงไมนาไววางใจ อยางนเปนคนบคลกภาพ ไมด บางคนซอนความรสกไดสนทแนบเนยนจนอายเกษยณ และแลวกมาโผลตอนแกเฒา คนมกมากในกามคณ นอกจากเรองเพศแลว ยงมเรองกามทเกยวกบของหอม ของสวย ของอรอย ของนม เสยงไพเราะ พอชอบกไมงาม เพราะแสดงความอยากไดจนนาเกลยด แตพอเกลยดกท าตนไมงาม แสดงอาการรงเกยจอยากผลกไสขบไล จนกรยานาเกยจ ดไมงามเชนกน หากจตคดไมด กายกยอมออกมาไมด เปนพยาบาลดาคนไข พอเราตอวาดาคนไข ไมดไมงาม พยาบาลกเถยงวาเขาปากกบใจตรงกน ปกตเขาจะพดค านตอเมอเขาก าลงพดปากหวาน ไมใชพดไมดแลวบอกวาปากกบใจตรงกน อยางนแสดงวาใจคนพดกไมดนะซ

๔. บคลกภาพทดทสดคอความมนใจ บคลกภาพทดทสด คอความมนใจ จรงใจ แมพดไมชดแตกพดดวยความมนใจ พดหยาบ

แตมนใจแบบคนบานนอก พดก ๆ มง ๆ คนฟงกซาบซงถงน าตาไหลได บคลกภาพนอกจากการพดแลว ยงมน าเสยง ทาทาง ความมนใจ เปนพลงทสงออกไปจากผพด ไปยงผฟง

๗๓

๕. หลกธรรมทเปนบคลกภาพของผน าและพยาบาล หลกธรรมทสรางบคลกภาพของผน า ผบรหาร ผจดการ และพยาบาล คอ พรหมวหาร ๔

ประกอบดวย เมตตา กรณา มทตา และอเบกขา ผใดประกอบดวยพรหมวหารธรรม ผนนยอมไดรบการยกยองวาเปนทพงได เปนคนทนาเคารพศรทธานบถอ

๖. ขบนเปนพลงหารสอง คนขบน ยอมแสดงวาตนเองออนแอ แกปญหาไมได ควบคมอารมณตนเองไมได ตองการให

คนอนเหนใจ ตองการใหคนอนชวยเหลอ เปนคนทมพฤตกรรมบคลกภาพขาดความอดทน โปรดสงเกตวามบางคนมวชาการความรความสามารถด ขยนท างานมากกวาคนอน ๒เทา ท างานหามรงหามค า แตขาดคนยอมรบ คนรนนองแซงหนาไดรบการโปรโมตใหสงกวา เพราะเขาขบน ความดทงหมดทเขาสราง จงถกตดทอนหารสอง บางครงหารสาม คดแลวนาสงสารเขา ทเขาหมดโอกาสเจรญเตบโตในหนาทการงาน เนองจากเขามบคลกภาพไมด เปนคนขบน

บทสงทาย การพฒนาบคลกภาพนน มทงพฒนาภายนอก ไดแก กรยาทาทาง การแตงตว การพฒนา

ภายใน ไดแก ทศนคต แนวคดสรางสรรค มมมองทถกตอง การควบคมอารมณ และจตใจใหเหมาะสมกบสถานการณ การดคนจะตองดจากภายในวาใจงามหรอไม แตคนสวนใหญมกชอบดจากภายนอก ดแตเปลอกนอกแตเพยงอยางเดยว เชน เปนเดกไวผมยาว คนหนากลมไวผมยาว คนหนายาวไวผมสน เดกไวผมมากดนารก คนแกสาวแกไวผมมากดแปลก ๆคนรกกนจรง ๆ เขารกกนดวยใจ ไมใชกายหรอหนาตาด สงเกตวาคนแตงงานกนหนาตาดทงค แตงงานอยกนปเดยวกหยากนเสยแลว สวนใหญคนทอยกนจนแกเฒาจะอยกนดวยใจ คนจะแตงงานนนสงคมชอบเอาดวงมาผกกน แตท าไมไมเอาใจของทงคมาผกกน จะเหนตวอยางในบทละคร พระเอกรกนางเอก พอแมกดกนไมชอบ พระเอกตองท าความดกอนจนเลอดตาแทบกระเดนแทบเอาชวตเขาแลก ทายสดดวยความดนางเอกกเหนใจ พอแมนางเอกกเหนใจ ยอมใหพระเอกแตงงานกบนางเอกได๔

๔ http//www.budmgt.com/budman/bm02/personalitydev.html, [เขาสบคนขอมลวนท ๒๖

ตลาคม ๒๕๕๘]

๗๔

สรปทายบท ประเภทความแตกตางของบคคล เชน เชอชาต อาย เพศ การศกษา ฯลฯ ซงจะมอทธพลตอพฤตกรรมของแตละคน บางคนมพฤตกรรมทกาวราว ชอบเอาเปรยบ มทศนคตไมด ไมสามารถปรบตวเขากบเพอนรวมงานได แตบางคนมมนษยสมพนธทด ชอบชวยเหลอเพอนรวมงาน ขยนท างาน รบผดชอบตอหนาท ฯลฯ โดยความฉลาดทางอารมณ เปนความสามารถในการควบคมอารมณใหเปนปกตสขได ลกษณะของคนทมอควสงคอ เปนคนมการตดสนใจทด สามารถควบคมอารมณตนเองได มความอดทนอดกลน เปนคนใจเยนไมยอทอ ฯลฯ โดยลกษณะทดของอควตองเปนผรจกตนเอง สามารถควบคมอารมณได มแรงจงใจในตนเอง เขาใจบคคลอนฯลฯ หลกการวดอคว เชน การควบคมตนเอง ความเหนใจผอน ความรบผดชอบ การมแรงจงใจ การตดสนใจแกปญหา ฯลฯ ไอคว ความฉลาดทางปญญาหมายถงระดบความฉลาดของสตปญญา ซงไดมาจากการทดสอบสตปญญาแลวแปลออกมาเปนตวเลข เพอวดความสามารถสวนบคคล ความแตกตางระหวางไอควกบอคว และการบรหารความแตกตางระหวางบคคล โดยการสรางกจกรรมหรอรบผดชอบรวมกน การฝกอบรมพฒนาบคลากร พฒนาการสอสารในองคการ การจดการความขดแยงในองคการการศกษาความแตกตางสวนบคคลจะท าใหเขาใจบคคลแตละคนไดดยงขน ท าใหเขาใจในพฤตกรรมและความตองการของบคคลในองคการ เมอเขาใจพฤตกรรมของคนกจะเปนประโยชนตอการเปลยนแปลงทศนคต ความคด พฤตกรรมทไมพงประสงคของคนในองคการได

พฤตกรรม แบงออกเปนพฤตกรรมสวนบคคล และพฤตกรรมกลม ทศนคตคอความรสกใน

การประเมนวาชอบหรอไมชอบสงใดสงหนงของคน ประกอบดวย ความเขาใจ อารมณความรสก และ

พฤตกรรม บคลกภาพ หมายถง คณลกษณะทางจตวทยาทอธบายเกยวกบบคคล เชน ออนขอ ตงตง

กาวราว ฯลฯ โดยมการจดแบงกลมบคลกภาพเปน ๔ กลม คอ ชอบเกยวของกบสงคม ชอบเกบ

รวบรวมขอมล ชอบตดสนใจ และรปแบบการตดสนใจ และวธ The Big – Five Model of Personality

ซงแบงบคลกภาพเปนความเกนพอด ออมชอม จตส านกด ความมงมนในอารมณ และเปดรบ

ประสบการณ การท านายพฤตกรรมจากคณลกษณะของบคลกภาพ การรบร ปจจยทมอทธพลตอการ

รบรคอ ตวผรบร สงท เหน และสถานการณ การเรยนรคอการเปลยนแปลงพฤตกรรมอยางถาวร

ซงเปนผลจากประสบการณ การปรบแตงพฤตกรรมของพนกงาน คอ การจงใจในทางบวก การจงใจ

ในทางลบ การใชวธลงโทษ และใชวธเลกใหความสนใจ

๗๕

ค าถามทายบท

๑. ไอคว (I.Q.)ความฉลาดทางดานเชาวนปญญามความแตกตางกบอคว(E.Q.)ความฉลาดทางอารมณอยางไร จงอธบาย

๒. ผบรหารองคการมวธการใดบางในการบรหารความแตกตางระหวางบคคลในองคการ จงอธบายมาอยางละเอยด

๓. ทศนคตคออะไร แบงเปนกสวน อธบาย ๔. บคลกภาพหมายถงอะไร และมการวดประเมนบคลกภาพอยางไร ๕. หลกการท านายพฤตกรรมจากบคลกภาพประกอบดวยหลกอะไรบาง จงอธบาย ๖. การรบร (Perceive) กบการเรยนร (Learning) มความแตกตางกนอยางไร จงอธบาย ๗. คานยม (Values)มความส าคญตอบคคลอยางไร จงอธบาย ๘. การจงใจ (Motivation)มอทธพลตอการท างานของพนกงานในองคการอยางไร จงอธบาย ๙. Managing Generalization Differences in the Workplaceคออะไร จงอธบาย ๑๐. พทธวธพฒนาบคลกภาพมลกษณะอยางไร

๗๖

เอกสารอางองประจ าบท นตพล ภตะโชต, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา

๒๕-๔๐. วรช สงวนวงศวาน, การจดการ และพฤตกรรมองคการ, กรงเทพฯ: เพยรสน เอดดเคชน อนโดไชนา,

๒๕๕๐. Daniel Goleman, 1995: Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ,

Bantam Books http//www.budmgt.com/budman/bm02/personalitydev.html, [เขาสบคนขอมล ๒๖ ตลาคม

๒๕๕๘]

๗๗

บทท ๔

การจงใจ (M๐tivation)

ขอบขายรายวชา

๑. ความหมายของการจงใจ ๒. ทฤษฎการจงใจ ๓. ทฤษฎล าดบขนตามความตองการ ๔. ทฤษฎอ-อาร- จ ๕. ทฤษฎการจงใจเพอความส าเรจ ๖. ทฤษฎสองปจจย ๗. ทฤษฎความคาดหวง ๘. ทฤษฎความเทาเทยมกน ๙. การบรณาการของทฤษฎการจงใจ

วตถประสงค

๑. เพอศกษาและเขาใจความหมายของการจงใจแบบจ าลองการจงใจ ๒. เพอศกษาและเขาใจเกยวกบทฤษฎการจงใจและการน าเอาความรไปประยกตใช ๓. เพอศกษาและเขาใจล าดบขนความตองการของมนษย ๔. เพอศกษาและเขาใจล าดบขนตอนการจงใจ ๕. เพอศกษาและเขาใจการบรณาการทฤษฎการจงใจ

๗๘

ค าน า

ในชวตประจ าวน เราทกคนถกกระตนจากสงเราภายนอก และความตองการดานรางกาย

และจตใจใหแสดงพฤตกรรมในดานตาง ๆ โดยเฉพาะสงเราทมอทธพลตอความรสก อารมณและ

ความคดของเรา ตวอยางเชน นสตนกศกษาตองตนแตเชาทกวนเพอทจะมาเรยนหนงสอใหทนในชวงเชา

และพนกงานทปฏบตงานอยางตอเนองเปนเวลาหลายชวโมง ถงแมจะเลยเวลาปกตไปแลวเพอใหได

คาจางและรายไดเพมเตมเพอไปใชจาย หรอการทแพทยทมเทชวยชวตผปวยอยางเตมทไมเหนดเหนอย

เปนตน การจงใจหรอแรงจงใจ (Motivation) จงเปนประเดนส าคญในการศกษาพฤตกรรมองคการ

ซงผบรหารตองหาวธการและเทคนคทจะท าใหสมาชกปฏบตงานและทมเทใหกบองค การไดอยาง

เตมท โดยผเฉพาะกบผบรหารสมยใหมทตองเปนทงผจดการและผน า (Manager and leader)

ไดอยางเหมาะสม โดยผน าทมความรความสามารถ และมศกยภาพในโลกปจจบนและอนาคต คงไมสามารถ

ชนวสงผใตบงคบบญชาใหปฏบตตามทตนตองการเชนในอดต จากสภาพแวดลอมทงในระดบบคคล

และสงคมไดเปลยนแปลงไปในปจจบนบคลากรมความรเพมขน มทศนคต และความตองการในท างาน

ตลอดจนการใชชวตแตกตางจากอดต สงคมมความซบซอนเกยวของกนมากขน ท าใหการสงงาน

(Directing) แบบตดสนใจและชนวสงเพยงอยางเดยว หรอทเรยกวา การบรหารงานแบบเผดจการ

ไมเพยงพอทจะท าใหพนกงานปฏบตงานดวยความเตมใจและทมเทกบองคการอยางเตมท นอกจากน

พนกงานรนใหมทมความร ทกษะ และความสามารถมากขน กพรอมทจะรบผดชอบมากขน และคงไมพอใจ

ในการปฏบตงานตามค าสงเพยงอยางเดยว แตบคคลจะตองการอ านาจในการตดสนใจ ความพอใจ

และความภาคภมใจในงาน เพอทจะปฏบตงานไดอยางเตมความรความสามารถการจงใจจงเปนเรอง

ส าคญทผบรหารสมควรตองเรยนรทงหลกการและเทคนค ตลอดจนสงสมประสบการณจากชวตจรง

เพอทกระตนใหสมาชกในองคการตาง ๆ กสมควรตองศกษาการจงใจ เพอทจะเขาใจพฤตกรรมของ

บคคลและองคการ ซงในบทนจะน าความหมาย แนวความคด ทฤษฎและการประยกตการจงใจ

เพอใหผอานเกดความเขาใจและสามารถน าไปใชสถานการณจรงไดอยางเหมาะสม

ความหมายของการจงใจ การจงใจ หรอ Motivation มาจากค าวา Movere มาจากภาษาลาตน ซงหมายถงการ

เคลอนท (Motion) เนองจากการจงใจจะท าใหบคคลเกดการกระท า เพอใหเขาสเปาหมายทเขา

ตองการซงเปนสงทส าคญทจะท าใหบคคลแสดงพฤตกรรมทตองการ ตลอดชวงเวลาทผานมาไดมผท

๗๙

สนใจศกษาการจงใจเพอใชงานในดานตางๆ เชน การบรหาร การสอน และการพฒนา เปนตน ท าใหมผให

ความหมายของแรงจงใจไวตางๆ กน ซงพอจะยกตวอยางไดดงน

P.T Young กลาววา การจงใจเปนกระบวนการของการกระตนใหเกดกระท า เพอสนบสนน

ความกาวหนาของงานทกระท า

N.R.F.Maire กลาววา การจงใจเปนกระบวนการ ซงกระตนใหเกดการแสดงออกของพฤตกรรม

อนไดรบอทธพลจากจดมงหมาย

ซงผเขยนสามารถสรปไดวา การจงใจ หมายถง กระบวนการตางๆ ทรางกายและจตใจ

ถกกระตนจากสงเราใหเกดการแสดงออกของพฤตกรรม เพอทจะบรรลจดมงหมายของเปาหมาย

ทตองการ ซงสามารถแสดงไดดงแบบจ าลองในภาพท ๔.๑

ภาพท ๔.๑ แบบจ าลองการจงใจ

เราสามารถอธบายแบบจ าลองจากรปท ๔.๑ ไดวา ความตองการ (Need) ของบคคลจะเปนแรงขบ

(Drive) ใหเขาแสดงพฤตกรรม (Behavior) เพอใหไดสงทตองการหรอเปาหมาย (Goal) ถาบคคล

บรรลเปาหมายแลวแรงขบกลดลง และอาจจะเกดความตองการอนขนอกเปนวงจร โดยบคคลทมการจงใจ

(Motivated font Behavior) จะมลกษณะ ๓ ประการ ไดแก

๑. พลงในการแสดงออก (Energy) การจงใจจะกอใหเกดพลง เพอทบคคลจะท ากจกรรม

นน ๆ ใหบรรลเปาหมาย เราจะเหนวาบคคลทมการเตรยมสอบปลายภาคจะมพลงในการแสดงออก

โดยเขาจะกระตอรอรน เอาใจใส และทมเทในการท างาน ตวอยางเชน นกเรยนตงใจอานหนงสอเพอ

เตรยมสอบปลายภาค หรอพนกงานจะท างานอยางเตมท เพอใหไดรบการขนเงนเดอนและการเลอน

ต าแหนง เปนตน

ความตองการ

ตองการ แรงขบ พฤตกรรม เปาหมาย

แรงขบไดรบ

การตอบสนอง

๘๐

๒. ความพยายาม (Persistence) เปนการแสดงพฤตกรรมอยางตอเนอง และไมยอทอ

เนองจากความมนคงในสงทเชอหรอตองการจงใจ ท าใหบคคลมความพยายามทจะกระท ากจกรรมตางๆ

จนประสบผลส าเรจตามทเขาตงใจไว โดยบคคลจะทมเทก าลงความสามารถ และทรพยากรในการ

ด าเนนงานใหบรรลเปาหมาย ตวอยางเชน ผบรหารทมเทปฏบตงานจนกระทงดกเพอแกไขปญหาขององคการ

เปนตน แตถาความพยายามของบคคลไมประสบผลตามทเขาตองการ ผแสดงพฤตกรรมอาจจะมการ

เปลยนแปลงความพยายามหรออาจจะมการลดพฤตกรรมลงไดเชนกน

๓. เปลยนแปลงได (Variability) พฤตกรรมของบคคลจะเปลยนแปลงไดโดยขนอยกบ

สภาพการณและเวลา โดยเฉพาะเมอมความตองการและแรงขบทเปลยนไป มผลท าใหการจงใจและ

พฤตกรรมของบคคลปรบตวตาม นอกจากนพฤตกรรมของบคคลยงสามารถเปลยนแปลงไดจาก

ผลกระทบของความพยายามของแตละบคคลอกดวย ตวอยางเชน ถาบคคลประสบความส าเรจใน

การกระท ากจกรรมนน ๆ เขากอาจจะเปลยนไปท าสงอนแทน ในทางตรงกนขาม ถาบคคลนน

ไมสามารถบรรลเปาหมายทตองการ เขากอาจจะถอนตวจากการกระท านน ๆ เปนตน

เราจะเหนวาบคคลทมการจงใจจะมพลงและมความพยายามในการแสดงออกเพอใหบรรลเปาหมาย ถาเราสามารถกระตนใหบคคลมการจงใจในงาน เขากจะทมเทและปฏบตงานอยางเตมท แตการจงใจกมความละเอยดออนและสามารถเปลยนแปลงได ท าใหผบรหารหรอผน าตองมความรและเขาใจในหลกการและเทคนคจงใจซงจะสามารถจงใจใหพนกงานหรอผใตบงคบบญชาปฏบตและสรางสรรคงาน ซงจะกอใหเกดความกาวหนาแกองคการ ดงท Mosley, Pietri และ Megginson (๑๙๙๕) กลาวถงเปาหมายขนพนฐานของการจงใจทางการจดการ (Mangerial Motivation) วา ประกอบดวยเปาหมาย ๓ ประการ ตอไปน

๑. เพอดงดดพนกงานทมศกยภาพใหรวมงานกบองคการ ๒. เพอกระตนพนกงานใหปฏบตงานและสรางผลงานทมประสทธภาพ ๓. เพอรกษาพนกงานทมความสามารถใหอยกบองคการ

ซงสามารถอธบายตามแบบจ าลองการจงใจและความส าเรจขององคการ (Carrell,

Jennings และ Hearrin, ๑๙๙๓) ทกลาววา พนกงานทมการจงใจสงจะท างานอยางมคณภาพและ

ปรมาณมากขน ซงจะมผลตอประสทธภาพ (Productivity) และผลก าไรขององคการ และจะมผลตอ

รางวลและการไดรบการยอมรบของบคคลท าใหบคคลากรมการจงใจการท างานทสงขน ซงจะมสวน

ส าคญในการสงเสรมองคการใหประสบความส าเรจ

๘๑

ภาพท ๔.๒ แบบจ าลองการจงใจกบความส าเรจขององคการ (ดดแปลงจาก Carrell, M.R.,

Jennings, D.F. and Heavrin, C.. Fundamental of Organization Behavior l. lnternational

Edition, Singapore: Simon & Schuster Asia, ๑๙๙๗)

ทฤษฎการจงใจ

การศกษาจงใจตองใชเครองมอและเทคนคทางจตวทยา ประกอบกบประสบการณในชวตจรง

และความสามารถในการวเคราะห ตลอดจนการเปดใจตอความแตกตาง ปกตแลวการศกษาเกยวกบ

การจงใจจะกลาวถงทฤษฎส าคญ เพอสรางความเขาใจและเปนพนฐานการน าความรไปประยกต ไดแก

๑. ทฤษฎล าดบขนความตองการ (Hierarchy of needs theory) เปนทฤษฎทใหความสนใจ

กบความตองการของบคคล ซงสรางความกดดนและเปนแรงขบในการแสดงพฤตกรรมทแบงออกเปน

ล าดบขนตามความตองการขนพนฐานในการพฒนาในการด ารงชวต จนถงเปนความตองการขนสง

ของแตละบคคล

๒. ทฤษฎอ-อาร-จ (Erg theory) กลาวถงความตองการของบคคล ซงประกอบดวยการด ารงอย ความสมพนธ และความกาวหนา โดยบคคลจะมอตราสวนของความตองการทง ๓ ตามสถานการณ

๓. ทฤษฎสองปจจย (Two factors Theory) กลาวถงปจจยทท าใหบคคลเกดความพอใจในงาน

(job Satisfaction) และความไมพอใจในงาน (job dissatisfaction) ซงทงสองปจจยและมความ

แตกตางกน โดยผบรโภคจะตองเลอกใชใหเหมาะสม เพอใหบคคลแสดงพฤตกรรมทตองการ

การจงใจ พนกงานสงขน

คณภาพและ ปรมาณมากขน

ผลตภาพและก าไร ขององคการสงขน

พนกงานไดรบรางวล และการยอมรบมากขน

๘๒

๔. ทฤษฎแรงจงใจเพอความส าเรจ (Achievement Motivation Theory) เรมตน

จากการศกษาความตองการของบคคล ซงสงผลใหประเทศประสบความส าเรจในการพฒนาเศรษฐกจ

ซงตอมาขยายขอบเขตมาประยกตในการพฒนาบคคลในองคการ โดยใหความส าคญกบความตองการ

ความส าเรจ (Achievement needs), ความตองการอ านาจ (Power needs) และความตองการ

มสวนรวม (Affiliation needs) ซงมผลตอการท างานของบคคล

๕. ทฤษฎความคาดหวง (Expectancy Theory) ใหความสนใจศกษากระบวนการในการ

ตดสนใจแสดงพฤตกรรม ซงเปนผลจากความคาดหวงของบคคล ผลตอบแทนทบคคลจะไดรบและ

คณคาสงทบคคลจะไดรบวา เพยงพอตอการแสดงพฤตกรรมของเขาเพยงใด

๖. ทฤษฎความเทาเทยมกน (Equity Theory) กลาววาบคคลพจารณาอตราสวนของแรง

พยายามกบผลลพธในการกระท างานของเขา เทยบกบอตราสวนเดยวกนของบคคลอน ถาเขาพบวาม

ความแตกตางกน กจะแสดงพฤตกรรมทจะปรบอตราสวนใหเกดความเทาเทยมกน

ภาพท ๔.๓ กลมของทฤษฎการจงใจ

เราจะเหนวานกวชาการจะใหความส าคญกบความตองการของบคคล โดยพยายามศกษา

ความตองการในดานตางๆ เชน ล าดบขนความตองการ อ-อาร-จ สองปจจย หรอแรงจงใจ

เพอความส าเรจ โดยเรยกรวมกลมทฤษฎเหลานวา “ทฤษฎเนอหา (Content Theory)” เนองจากให

ความสนใจกบปจจยทจะมอทธพลตอการจงใจของบคคล นอกจากการศกษาความตองการในดานตางๆ

ของบคคลแลวนกวชาการยงใหความสนใจกบกระบวนการในการตดสนใจและการแสดงออกของ

บคคลตดสนใจแสดงศกษาในกลมนวา “ทฤษฎกระบวนการ (Process Theory)” ซงจะสนใจขนตอน

ทบคคล โดยเรยกการพฤตกรรมออกมา กลมทฤษฎกระบวนการจะประกอบดวยทฤษฎส าคญคอ

ทฤษฎความคาดหวงและทฤษฎความเทาเทยมกน

ทฤษฏเนอหา ทฤษฎล าดบขนความตองการ ทฤษฎอ-อาร-จ ทฤษฎสองปจจย ทฤษฎแรงจงใจเพอความส าเรจ

ทฤษฎกระบวนการ

ทฤษฎความคาดหวง

ทฤษฎความเทาเทยม

๘๓

ทฤษฎล าดบขนความตองการ (Hierarchy of Needs Theory)

ในชวงทศวรรษท ๑๙๔๐ Abraham Maslow๑ นกจตวทยาทมชอเสยงชาวสหรฐฯ ไดพฒนา

ทฤษฎความตองการของบคคลขน โดยใหความสนใจกบความตองการบคคล ซงสรางความกดดนและ

แรงขบในการแสดงพฤตกรรม โดย Maslow ไดตงสมมตฐานเกยวกบความตองการของมนษยไว

๓ ขอ ไดแก

๑. มนษยยอมมความตองการอยเสมอและไมมทสนสด เมอความตองการใดความตองการ

หนงไดรบการตอบสนองแลว กจะมความตองการใหมเกดขน

๒. ความตองการทไดรบการตอบสนองแลวจะไมท าใหเกดพฤตกรรม หรอทเรยกวาลดแรงขบ

ตอพฤตกรรม (Drive Reduction)

๓. ความตองการของมนษยนน จะเรยงล าดบกนตามส าคญจากความตองการระดบต า

(Lower Needs) ไปสความตองการระดบสง (Higher Needs)

เราสามารถแบงล าดบขนความตองการของมนษยออกเปน ๕ ระดบตอไปน

๑. ความตองการทางกายภาพ (Physiological Needs) เปนความตองการขนพนฐานของ

ชวตทมนษยทกคนจะตองไดรบ เพอด ารงชวตอยตามธรรมชาต ไดแก อาหาร น า อากาศ การพกผอน

และเสอผา เปนตน ซงบคคลจะตอบสนองความตองการขนพนฐานจากรายไดปกตทเขาไดรบจากการ

ท างาน

๒. ความตองการความมนคงและปลอดภย (Safety/Security Needs) มนษยจะตองการ

ความมนคง แนนอน และความปลอดภยในชวต ทงในดานเศรษฐกจและดานอารมณความรสกโดย

บคคลจะแสวงหาความมนคงใหแกตวเองและครอบครว ดงจะเหนไดวา มนษยพยายามสรางและ

สะสมหลกประกนในการด ารงชวตในรปแบบตางๆ โดยสมาชกขององคการพจารณาความมนคงในงาน

ต าแหนง และสถานะขององคการ ซงจะมผลกระทบโดยตรงตอรายไดและการใชจายของครอบครวของเขา

๑ Maslow, A. H. Motivation and Personality, (2nd ed. New York: Harper & Row. 1970),

pp 35-58.

๘๔

๓. ความตองการมสวนรวมในสงคม (Social Belonging Needs) มนษยเปนสตวสงคมท

ตองการมปฏสมพนธและความผกพนกบบคคลอน ตลอดจนไดรบการยอมรบวาเปนสวนหนงของ

สงคม ดงนนเมอความตองการขนพนฐานในการด ารงชวตไดรบการตอบสนอง และไดหลกประกนวา

เขาสามารถจะด ารงชวตไดอยางปลอดภย เขากจะเขาเปนสมาชกในสงคม โดยเฉพาะการยอมรบและ

การสนบสนนทางดานจตใจจากภายในองคการ ซงนบเปนปจจยส าคญทท าใหบคคลเกดความรสกเปน

สมาชกของกลม

๔. ความตองการการยอมรบนบถอ (Esteem Needs) เปนความตองการทจะมความรสก

ภาคภมใจในตนเอง ซงเกดจากการยกยองและนบถอจากบคคลอน โดยความรสกภาคภมใจของบคคล

จะมาจากชอเสยง เกยรตยศ และการชนชมจากสงคมดงทเราจะเหนไดจากบคคลทมหนาทการงาน

และรายไดมนคง มต าแหนงหนาท และมชอเสยงเปนทยอมรบของกลม โดยจะเขารวมกจกรรมทาง

สงคม เพอใหไดรบการยอมรบและชนชมจากบคคลอน ซงองคการจะตองจดต าแหนงงานในส านกงาน

หรอความรบผดชอบในงาน เพอใหบคคลเกดความภาคภมใจ

๕. ความตองการบรรลในสงทตงใจ (Needs of Self Actualization) แตบคคลจะม

ความตองการทจะกระท าในสงทตนเองสนใจ เพอใหไดใชศกยภาพหรอตระหนกถงศกยภาพของ

ตนเองอยางเตมทอาจจะกลาวไดวา ความตองการบรรลในสงทตงใจ ถอเปนความปรารถนาทบคคล

อยากจะเปนอยางอนนอกจากทเปนอย เพอใหบรรลถงความพอใจและเขาใจตนเอง ซงจะเปนความ

ตองการขนสดทายและสงสดของบคคล

ความตองการ

การบรรลในสงทตงใจ

ความตองการ

การบรรลในสงทตงใจ

ความตองการ

การยอมรบนบถอ

ความตองการมสวนรวมในสงคม

ความตองการความมนคง/ปลอดภย

ความตองการทางกายภาพ

ภาพท ๔.๔ ล าดบขนความตองการของ Maslow

๘๕

เราจะเหนวาความตองการในแตละขนของบคคล จะตองไดรบการบ าบดเรยงตามล าดบจาก

ความตองการในระดบต าไปสง เมอความตองการในระดบใดไดรบการบ าบดแลว มนษยจะกาวไปส

ระดบขนของความตองการทสงขน แตถาความตองการในระดบนนไมไดรบการตอบสนองมนษยกจะ

กลบลงสความตองการในสภาวะเดม และจะพยายามจนกวาเขาจะบรรลความพยายามทตองการ

แนวความคด Maslow ไดรบการยอมรบและน าไปประยกตในหลายดาน โดยเฉพาะการบรหารงาน

และบรหารคน ท าให เรารจกทฤษฎน ในชอวา ทฤษฎล าดบขนความตองการของ Maslow

(Maslow’s Hierarchy of needs) นอกจากนเราอาจจะแบงความตองการตามทฤษฎไดเปน ๒ แบบ

ไดแก ความตองการระดบตน (Lower Order Needs) และความตองการระดบสง (Higher Order

Needs) ซงทฤษฎล าดบความตองการของ Maslow เปนแนวความคดเกยวกบการจงใจ โดยในสมย

เรมตนทนกวชาการตนตวในการศกษาดานมนษยสมพนธและความตองการของบคคล ถงแมทฤษฎจะ

ถกวจารณวาขาดขอมลและการสนบสนนทางวทยาศาสตร ตลอดจนไมสามารถอธบายปรากฏการณท

เกดขนอยางสมบรณ แตทฤษฎของ Maslow กไดรบการกลาวถงและยอมรบในการเปนตนแบบของ

การศกษาการจงใจในปจจบน ตลอดจนน าไปประยกตในการจงใจในบคคลภายในองคการ ซงจะเหน

ไดจากขอแนะน าในการน าไปปฏบตอยางเปนทางการ ดงแสดงในตารางท ๔.๑

ตารางท ๔.๑ รางวลและการปฏบตภายในองคการทสมพนธกบล าดบขนความตองการของ Maslow

ความตองการทางกายภาพ ๑. สภาพแวดลอมในการท างานทเหมาะสม ๒.จดพนทท างานใหเพยงพอ ๓. ไดรบเงนเดอนทสามารถด ารงชพได ความตองการความมนคง/ปลอดภย ๑. ตงกฎเกณฑและแนวทางดานความปลอดภย ๒. พยายามไมปรบลดโครงสรางองคการและพนกงาน ๓. จดระบบการบรหารตามสายบงคบบญชา ๔. จดท าเอกสารพรรณนางาน(Job description) ทชดเจน ๕. ลดพฤตกรรมการขมขหรอมผลทางลบ ๖. ใหขอมลทางการเงนและอนาคตขององคการ ๗. ใหผลประโยชนและสวสดการแกพนกงาน

๘๖

ตารางท ๔.๑ (ตอ) รางวลและการปฏบตภายในองคการทสมพนธกบล าดบขนความตองการของ Maslow

ความตองการมสวนรวมในสงคม ๑. สนบสนนการท างานเปนทม ๒. สรางความพอใจในงานอยางเปนระบบ ๓. จดตงกลมงานในการท างานโครงการ ๔. จดการพบปะสงสรรคภายในองคการ ๕. ใหความส าคญระหวางผน าและผตามแตละคน ๖. สนบสนนการมสวนรวมของกลมอาชพ ๗. สนบสนนการมสวนรวมของกลมสงคม ๘. ประเมนผลงานและใหผลตอบแทนตามผลงานของทม ความตองการยอมรบนบถอ ๑. ใหพนกงานมสวนรวมในการตงเปาหมายในการตดสนใจ ๒. ใหโอกาสพนกงานในการแสดงทกษะและความสามารถ ๓. แสดงการรบรในความส าเรจและความกาวหนาของบคคล ๔. สรางสญญาจางทสะทอนความส าเรจของบคคล ๕. มอบหมายงานและใหการสนบสนนเพอจะไดพฒนาความสามารถ ๖. ใหการเสรมแรงทางบวก ๗. ใหความสนใจกบคณสมบต/ลกษณะทางกายภาพของแตละต าแหนง ๘. จดท าระบบพเลยงเพอการสอนงาน ๙. ใชการใหผลตอบแทนเปนเครองสะทอนความกาวหนาของบคคล

ความตองการบรรลในสงทตงใจ ๑. ใหเปนสวนหนงของการตงเปาหมายและการตดสนใจ

๒. เปดโอกาสและสนบสนนการวางแผนและการพฒนาอาชพ ๓. ท าการหมนเวยนงานใหบคคลมประสบการณทหลากหลาย ๔. ใหโอกาสในการน าเสนอนวตกรรมและการเสยงในโครงการใหมๆ ๕. สงเสรมใหมการสอสารโดยตรงกบบคคลอน เชน ลกคา ผบรโภค ผขายวตถดบ ๖. เปดโอกาสและสรางความทาทายในฐานะมออาชพ ๗. เปดโอกาสและสงเสรมการควบคมตนเอง ๘. ใหผลตอบแทนเปนรางวลตอพฤตกรรมทยอดเยยม

๘๗

การด ารงอย ความกาวหนา ความสมพนธ

ทฤษฎอ-อาร-จ (ERG Theory)

Clayton Alderfer๒ นกวชาการมหาวทยาลย Yale ไดพฒนาทฤษฎความตองการการด ารงอย

ความสมพนธ และความกาวหนา ทเรยกรวมกนวาทฤษฎอ-อาร-จ (ERG Theory) ซงมพนฐาน

มาจากทฤษฎของความตองการ Maslow โดย Alderfer สรปวา ความตองกรของมนษยสามารถแบง

ออกเปน ๓ กลม ไดแก

๑.ความตองการการด ารงอย (Existence needs) เปนความตองการขนพนฐานของมนษย

ในการทจะด ารงชวต

๒. ความตองการความสมพนธ (Relatedness Needs) เปนความตองการทจะมปฏสมพนธ

กบบคคลอนในสงคม เชน ความรก และการยอมรบนบถอจากบคคลอน ซงจะเปรยบเทยบไดกบ

ความตองการยอมรบและความตองการทางสงคม

๓. ความตองการความกาวหนา (Growth Needs) เปนความตองการของบคคลทจะกาวหนา

และพฒนาตนเอง

ภาพท ๔.๕ ทฤษฎอ-อาร-จ ของ Alderfer

ถงแมทฤษฎอ-อาร-จ จะมพนฐานและความคลายคลงกบทฤษฎล าดบขนความตองการของ

Maslow แตกมความแตกตางทส าคญคอ Alderfer มความเหนวา บคคลสามารถเกดความตองการได

มากกวาหนงกลมในเวลาเดยวกน ตลอดจนปฏกรยาของบคคลเมอไมสามารถบรรลความตองการ โดย

หลกการความพอใจ-ความกาวหนา (Satisfaction-progression Principle) และหลกการของบคคล

ไมไดรบการตอบสนอง เขากจะใหความส าคญกบความตองการอนแทน ตวอยางเชน ถงแมบคคลจะ

๒ Alderfer, Clayton P., An Empirical Test of a New Theory of Human Needs; Organizational Behavior and Human Performance, (volume 4, issue 1969), pp. 142–175.

๘๘

ไมภาคภมใจกบงานทซ าซากและนาเบอของเขา แตเขากยงคงปฏบตงานนนอย เนองจากรายไดทด

และความมนคงของงาน เปนตน ท าใหนกวชาการหลายคนใหการยอมรบวา ทฤษฎอ-อาร-จ

มความเปนจรงในการอธบายความตองการของมนษยมากกวาทฤษฎล าดบขนความตองการ

ทฤษฎการจงใจเพอความส าเรจ (Achievement Motivation Theory)

David McClelland๓ และคณะไดศกษาความตองการความส าเรจ (Achievement Needs)

ของบคคลเนองจากเปนความตองทมลกษณะเฉพาะ จากการทดสอบทเรยกวา Thematic

Appercep-tion Test หรอTAT โดยการอธบายรปภาพตวอยาง ซงบคคลทตองการความส าเรจ

(Achievement Oriented) จะมคณสมบตตอไปน

๑. ชอบความทาทายและยอมรบความเสยงในระดบปานกลาง ตลอดจนตองการมความ

รบผดชอบในงาน

๒. ในระดบปานกลาง (Moderate Achievement Goals) โดยประเมนกบความเสยงทม

๓. ตองการขอมลยอนกลบ (Feedback) ในผลงาน

๔. มทกษะในการวางแผนระยะยาว (Long-Range Planning) และความสามารถในการจด

ระบบงาน

นอกจากน McClelland ยงจ าแนกแรงจงใจทมความส าคญตอการท างาน ๓ ประเภท หรอ

ทฤษฎความตองการ ๓ ประการ (Three Needs Theory) ไดแก

๑. ความตองการความส าเรจ (Need for Achievement) บคคลทตองการความส าเรจ

จะชอบการแขงขน ชอบตงเปาหมาย ยอมรบความเสยง แตไมชอบการพนน ชอบทจะรบผดชอบ และ

ควบคมสถานการณของตน โดยการวางแผนในระยะยาว

๒. ความตองการอ านาจ (Need for Power) บคคลจะตองการมอ านาจอทธพลเหนอบคคลอน

ชอบแสดงออก และแขงขน โดยผจดการทตองการอ านาจจะใชอ านาจทมใหเปนประโยชนแกองคการ

ผานการกระจายอ านาจ การสนบสนน และการเสรมแรง

๓ McClelland, David C. The Achiving Society. (Princeton : Van Nostrand, 1961). pp 205-258.

๘๙

๓. ความตองการการมสวนรวม (Need for Affiliation) บคคลจะรกษาความสมพนธ

ระหวางบคคลและสงคม โดยการรวมมอและปฏบตตามแนวทางของสงคม

โดยท Mc Clelland กลาววา คณสมบตตางๆ สามารถจะพฒนาไดในบคคล และยงกลาววา

ประเทศทมการพฒนาทางเศรษฐกจจะประกอบดวยบคคลทมความตองการความส าเรจสง ท าใหม

การพฒนาบคคลใหมความตองการความส าเรจ ซงสามารถประเมนจากคณสมบต ๓ ประการ ไดแก

๑. ชอบตงเปาหมายเพอเปนแนวทางปฏบตส าหรบตนเอง ๒. ตงเปาหมายทสามารถบรรลได ๓. ก าหนดและตองการขอมลยอนกลบเพอประเมนผลงานวาถกตองเพยงใด

ทฤษฎสองปจจย (Two Factor Theory)

Frederick Herzberg๔ นกวชาการชาวสหรฐอเมรกา ไดท าการเกบขอมลและสมภาษณ

วศวกรและนกบญชจ านวนประมาณ ๒๐๐ คนจากหนวยงานตาง ๆ ในสหรฐฯ จ านวน ๑๑ แหง

ถงสาเหตทท าใหบคคลเกดความพอใจ (Satisfaction) ในการท างาน และสาเหตทท าใหบคคลเกด

ความไมพอใจ (Dissatisfaction) ในการท างาน เพอทดสอบความเชอของนกวชาการในสมยนนวา

ความพอใจและความไมพอใจในงานจะเปนพฤตกรรมทตรงขามกนของบคคล ถาบคคลพอใจในงาน

เขากจะไมแสดงความไมพอใจในงาน ในทางตรงกนขาม ถาบคคลไมพอใจในงาน เขากจะไมมความ

พอใจในงาน โดยท Herzberg ท าการศกษาเพอหาแนวทางในการสรางความพอใจในงาน เพอให

บคคลปฏบตงานดวยความพงพอใจ

จากการศกษา Herzberg สรปผลการสมภาษณออกมาวา ความพอใจและความไมพอใจไมได

เปนทศนคตทอยตรงขามกน หรอกลาวไดวา สงทตรงขามกบความพอใจคอไมมความพอใจ

(NoSatisfaction) และสงทตรงขามกบความไมพอใจคอไมมความไมพอใจ (No Dissatisfaction)

๔ Herzberg, F., Mausner, B., and Snyderman, B. The Motivation of work. 2nd ed., (New York:

Wiley, 1959).

๙๐

ภาพท ๔.๖ ความพอใจและความไมพอใจในงาน

โดยท Herzberg สรปวา บคคลจะมความตองการในงานทแยกจากกนเปนอสระ ซงขนอยกบ

สองปจจย ไดแก

๑. ปจจยจงใจ (Motivator factors) สภาพแวดลอมของการท างานทท าใหบคคล

เกดความพอใจ และเกดการจงใจในการท างาน ไดแก ความส าเรจในการท างาน การยอมรบนบถอ

ลกษณะงานทสรางสรรคและทาทาย ความรบผดชอบในงาน ความกาวหนาในอาชพ และความ

เจรญเตบโตขององคการ เปนตน

๒. ปจจยธ ารงรกษา (Maintenance หรอ Hygiene Factors) หมายถง สภาพแวดลอม

ของการท างานทปองกนไมใหเกดความไมพอใจในการท างาน แตรวมรกษาใหบคคลปฏบตงานใน

องคการ ไดแก นโยบายและการบรหารในองคการ วธการบงคบบญชาและการควบคมดแล

ความสมพนธระหวางบคคลในองคการ คาจางและผลตอบแทน สถานภาพการท างาน และความ

ปลอดภยในการท างาน เปนตน

ปจจยจงใจ ปจจยธ ารงรกษา

ความส าเรจในการท างาน การยอมรบนบถอ ลกษณะงานทสรางสรรคและทาทาย ความรบผดชอบในงาน ความกาวหนาในอาชพ ความเจรญเตบโตขององคการ

นโยบายและการบรหารงานในองคการ วธการบงคบบญชาและการควบคม ความสมพนธระหวางบคคลในองคการ คาจางและผลตอบแทน สถานภาพในการท างาน ความปลอดภยในการท างาน

ตารางท ๔.๒ ตารางเปรยบเทยบปจจยธ ารงรกษา

ความไมพอใจ

ความไมพอใจ

ไมมความไมพอใจ

ไมมความไมพอใจ

๙๑

แนวความคดของ Herzberg ไดรบความสนใจและน าไปใชอยางกวางขวาง โดยเฉพาะในการ

จดการทรพยากรมนษย โดยการธ ารงรกษาใหคนทมความสามารถอยกบองคการ และกระตนใหเขา

ปฏบตงานอยางเตมความสามารถ โดยการออกแบบและจดระบบงาน การใหคาตอบแทนและ

ผลประโยชน การพฒนาอาชพและการบรหารงานภายในองคการ อยางไรกด Herzberg ไดถกวจารณ

วากลมตวอยางมปรมาณและความหลากหลายทนอย ท าใหไมสามารถอธบายปรากฏการณทเปน

สากลไดอยางสมบรณ แตผลการเกบขอมลในระดบนานาชาตในสมยตอมาไดสนบสนนขอสรปของ

Herzberg ท าใหทฤษฎของเขาไดรบการยอมรบ และน ามาประยกตในการบรหารงานจนถงปจจบน

ทฤษฎความคาดหวง (Expectancy Theory)

Victor H. Vroom๕ และคณะ ไดสนใจศกษากระบวนการทบคคลตดสนใจแสดงพฤตกรรม

เพอใหบรรลวตถประสงคทตองการ โดยท Vroom อธบายวา พฤตกรรมของบคคลจะเปนผลมาจาก

การตดสนใจเลอกทจะกระท าในสงทเขาเชอวาไดผลตอบแทนสงทสด ซงจะสามารถแสดงไดจาก

สมการตอไปน

การจงใจ = ความคาดหวง x เครองมอ x ผลบวกของปจจยเชงปฏบตการ

(M) (E) (I) (V)

การจงใจ (M) จะเกดจากความคาดหวง (E) หรอโอกาสทการกระท าจะบรรลความส าเรจกบ

วธการหรอเครองมอ (I) ทจะท าใหบรรลความตองการกบคณคา (V) ของรางวลหรอผลลพธทบคคล

ไดรบจากการกระท านน โดยบคคลจะมการจงใจเมอปจจยทงสามมแนวโนมจะสงผลตามเขาตองการ

โดยทฤษฎความคาดหวงจะอธบายกระบวนการตดสนใจของบคคล ซงขนอยกบการประเมนปจจย ๓

ประการ ไดแก

๑. ความนาสนใจหรอคณคาของผลงาน (Attractiveness)เปนคณคาและความพอใจใน

ผลลพธทบคคลจะไดรบเมอเขาท างานเสรจ ซงจะมความแตกตางกนในแตละคน

๒. ความคาดหวงจากผลลพธของการท างาน (Performance-outcome Expectancy)

เปนความเชอมนในความส าเรจของผลงานวา มโอกาสหรอความเปนไปไดมากนอยอยางไร

๕ Vroom, V. Work and Motivation. (New York: Wiley) & sons. 1964.

๙๒

ค

๓. ความคาดหวงจากแรงพยายามและการท างาน (Effort-performance Expec-tancy)

เปนความพยายามทบคคลใสลงไปในงาน เพอทจะใหไดผลงานออกมาตามตองการ

รปท ๔.๗ แบบจ าลองความคาดหวง

ถงแมทฤษฎความตองการจะมเหตผลทางตรรกะ แตกมไดหมายความวาทฤษฎนนจะมความ

เปนสากลทสามารถประยกตไดทกสถานการณ เนองจากปจจยตางๆ จะมความเปนนามธรรมทผใช

ตองแนใจวา ผรบการกระตนจะมความคาดหวงในเปาหมายและความสามารถของตน ตลอดจน

ใหความส าคญกบรางวลทเขาจะไดรบ

ทฤษฎความเทาเทยมกน (Equity Theory)

.JS. Adams๖ ใหความสนใจศกษาการใชวจารณญาณของบคคลในการพจารณาความยตธรรม

ของผลงาน หรอรางวลทเขาไดรบกบปจจยน าเขา (Input) ทเขาใสเขาไปในงาน เชน ความร ทกษะ

ประสบการณ และความพยายาม เปนตน โดยแตละบคคลมกจะเปรยบเทยบผลตอบแทนทเขาไดรบ

จากการกระท าตอปจจยตางๆ ทเขาใสเขาไปในการกระท านนกบอตราสวนเดยวกนกบบคคลอน

ดงจะเหนไดจากสมการตอไปน

O vs O I I

O = ผลตอบแทนทไดรบ x = บคคลนน ๆ

I = ปจจยตาง ๆ ทใสเขาไป y = บคคลอน

ซงผลการเปรยบเทยบจะออกมาใน ๓ ลกษณะ ไดแก

๖ JS Adams. Equity Theory concept, (Alan Chapman review, code, design 1995).

เปาหมาย การปฏบต ความคาดหวง

๙๓

ผลงานตอเนอง

๑. ถาบคคลรสกวาเขาไดรบความไมเทาเทยมกน เขาจะแสดงความไมพอใจ และลด

ปรมาณหรอคณภาพของผลผลต ซงอาจจะแสดงพฤตกรรมตางๆ ไดแก

ลดปจจยน าเขาหรอการท างานลง

พยายามเพมผลลพธ

ยอมแพหรอขอโยกยาย

ปรบเปลยนการรบรผลลพธ และปจจยน าเขาของบคคลทเปรยบเทยบ

เปลยนบคคลทเปรยบเทยบ

๒. ถาบคคลไดรบความเสมอภาคจะแสดงออกในลกษณะเดม

๓. ถาเขาไดรบผลตอบแทนสงกวาระดบความเสมอภาคในใจ กอาจจะไมสนใจทจะ

ปรบปรงใหเกดความเสมอภาคขน

ปฏบตงานเพมขน

ความไมพอใจ

ปฏบตงานลดลง

ภาพท ๔.๘ สถานการณทเกดขนตามทฤษฎความเทาเทยมกน

เราจะพบวามผลการวจยทสนบสนนทฤษฎความเทาเทยมกนคอ พนกงานทมความรสกวาไมได

รบความเทาเทยมกนจะแสดงพฤตกรรมตางๆ เพอใหเขารสกถงความยตธรรมในการท างาน ซงการ

กระท าเหลานมกจะกอใหเกดตนทนแกองคการ เนองจากพนกงานทรสกถงความไมเทาเทยมกนมกจะ

ลดแรงพยายามในงานลง มขวญและก าลงใจต า ไมคอยใหความรวมมอ ขาดงาน หรออกจากองคการ

ซงลวนแตกอใหเกดคาใชจายและผลกระทบในทางลบแกองคการ เปรยบเทยบผลงานของตนกบ

บคคลอน โดยเฉพาะบคคลในระดบลางทตองการเปรยบเทยบตนเองกบบคคลากรในระดบทสงกวา

ความยตธรรมของผล

รางวล

ไมยตธรรม (สง)

ยตธรรม

ไมยตธรรม (ต า)

๙๔

การบรณาการของทฤษฎการจงใจ

ถงแมจะมผสนใจศกษาเรองการจงใจอยางตอเนอง และมการพฒนาทฤษฎทซบซอนและ

สมบรณขน แตกยงเปนการยากทจะน ามาประยกตในชวตจรง โดยเฉพาะองคการทงภาครฐและ

ทสามารถจดขนตอนหรอเทคนคการจงใจใหบคลากรปฏบตงานอยางเตมความสามารถ ซงเปนการ

ยากทจะสามารถจดขนตอนหรอเทคนคการจงใจท เหมาะสมทกสถานการณ อยางไรกด เราสามารถ

ประยกตทฤษฎตางๆในการท าใหจงใจบคลากรมประสทธภาพ ดงท Edwin Locke (๑๙๙๑) ไดเสนอ

ล าดบและขนตอนของการจงใจบคลากรมประสทธภาพ “The Motivation Sequence the

Motivation Hub, and the Motivation Core” ดงแสดงในภาพท ๔.๙

ความตองการ

- กายภาพ - ความปลอดภย - สงคม - การยอมรบ -บรรลความส าเรจ

คณคา

เปาหมาย

-เงน - ความส าเรจ - อ านาจ - การมสวนรวม

- การเลอนต าแหนง - โบนส - ผลงาน

-การรบรวาความ

ตองการไดรบการ

ตอบสนอง

ความพอใจ

รางวล

การปฏบตงาน

-การขนเงนเดอน

- การเลอน

ต าแหนง

- ผลประโยชน

-รางวลจากการ

ท างาน

- ความส าเรจในระยะ

สน

- ความส าเรจในระยะ

ยาว

ภาพท ๔.๙ ล าดบขนตอนการจงใจ (ทมา:Locke, E.A.“The Motivation Sequence, the Motivation Hub, and Motivation Core”, behavior and Human Decision Processes. Vol. 50, 1991.)

๙๕

๑. ความตองการ (Needs) จะเกยวของกบการด ารงชวตและการมชวตทดตอบคคลซงจะ

เปนแหลงทของพฤตกรรมบคคล โดยกระบวนการจงใจจะเรมตนจากการทบคคลรบรถงความตองการ

ซงจะท าใหเขาแสดงออกเพอใหไดตามความตองการ อยางไรด มนษยจะมความตองการไมจ ากด

เมอความตองการหนงไดรบการตอบสนองกจะกจะลดแรงขบลง และมนษยกจะมความตองการอนๆ

เพมขน

๒. คณคา (Values) หรอสงทบคคลเหนความส าคญ ซงจะเปนตวเชอมระหวางความตองการ

และการแสดงพฤตกรรม เนองจากความตองพยงเอยางเดยวอาจจะไมจงใจใหกบบคคลแสดง

พฤตกรรม โดยคณคาจะเปนปจจยทบคคลไดจากการท างานในองคการ เชน เงน ต าแหนง และสถานะ

เปนตน

๓. เปาหมาย (Goals) เปนการประยกตคณคาทบคคลรบรในสถานการณตางๆ อยางเปน

รปธรรม จากคณคาทเหนความส าคญอยางกวาง ๆ เปนสงทเขาตองการจรง ซงจะสมพนธกบทฤษฎ

ตามความจรงของบคคลวา การแสดงพฤตกรรมของเขาจะน าไปสการปฏบตงานและการใหรางวลซง

เปนสงส าคญในการจงใจบคคล

๔. การปฏบตงาน (Performance) บคคลจะแสดงในดานตางๆ เพอใหเขาบรรลเปาหมาย

ทตองการ ซงจะท าใหเขาบรรลคณคาและตอบสนองความตองการทมอย

๕. รางวล (Rewards) บคคลคาดหวงวาตนจะไดรบรางวลหรอการลงโทษจากผลการ

กระท าของเขา ซงสามารถอธบายจากทฤษฎการเสรมแรงและการปรบปรงพฤตกรรมวา บคคลจะ

แสดงพฤตกรรมทน าไปสการไดรบรางวลทงหมด และมแนวโนมทจะแสดงพฤตกรรมซ า ถารางวลนน

เปนสงทเขายงมองเหนคณคา

๖. ความพอใจ (Satisfaction) ความพอใจในงานและผลงานของเขา ท าใหความตองการ

ของบคคลไดรบการสนอง ซงจะท าใหวงจรล าดบขนการจงใจสมบรณ โดยบคคลจะเกดความตองการใหม

แตถาบคคลเกดความไมพอใจในผลงานและงาน กจะมผลกระทบตอการปฏบตงาน การขาดงาน

และการออกจากองคการไปในทสด ๗

๗ ณฏฐพนธ เขจรนนทน, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพฯ : ซเอดยเคชน), ๒๕๕๑, หนา ๑๓๗-๑๕๑.

๙๖

สรปทายบท

การจงใจจะท าใหบคคลเกดการกระท า เพอใหเขาสเปาหมายทตองการ ซงเปนสงทบคคลจะ

แสดงพฤตกรรมทตองการ โดยมทฤษฎการจงใจ ทส าคญคอ ทฤษฎล าดบขนความตองการ เปนทฤษฎ

ทใหความสนใจกบความตองการของบคคล ทฤษฎอ อาร จ ซงเปนความตองการของบคคลซง

ประกอบดวย ความด ารงอย ความสมพนธ และความกาวหนา ทฤษฎสองปจจย กลาวถงการทบคคล

พอใจในการท างาน และความไมพอใจในการท างาน ทฤษฎแรงจงใจเพอความส าเรจ โดยให

ความส าคญกบความตองการความส าเรจ ความตองการอ านาจ และความตองการมสวนรวม ทฤษฎ

ความคาดหวง ศกษากระบวนการในการตดสนใจแสดงพฤตกรรม ซงเปนผลจากความคาดหวงของ

บคคล ผลตอบแทนทบคคลจะไดรบวาเพยงพอตอการแสดงพฤตกรรมของเขาเพยงใด ทฤษฎความ

เทาเทยมกน โดยบคคลพจารณาอตราสวนของแรงพยายามกบผลลพธในการกระท างานของเขา

เทยบกบอตราสวนเดยวกนกบบคคลอน และการบรณาการทฤษฎการจงใจ

หวใจส าคญของการศกษาความจงใจคอ เราตองสามารถบรณาการทฤษฎและมโนทศนท

เกยวของกบการจงใจ และพฤตกรรมของบคคลให เขากน รวมทงสามารถท านายและควบคม

พฤตกรรมของบคคลอยางมประสทธภาพ โดยเฉพาะสภาพแวดลอมในองคการปจจบนทตองการให

สมาชกปฏบตงานรวมองคการอยางเตมททงรางกายและจตใจ

๙๗

ค าถามทายบท

๑. เพราะเหตใดผบรหารจงตองมพนฐานความเขาใจในทฤษฎแรงจงใจ

๒. บคคลทมการจงใจ (Motivated for Behavior) จะมลกษณะอยางไร

๓. ทฤษฎการจงใจแบงออกเปนกกลม อะไรบาง และแตละกลมประกอบดวยทฤษฎอะไรบาง

๔. ทฤษฎจงใจระหวางกลมทฤษฎเนอหา (Content Theory) และกลมทฤษฎกระบวนการ

(Process Theory) แตกตางกนอยางไร จงอธบาย

๕. จงใชทฤษฎล าดบขนความตองการของ Maslows อธบายวา รปแบบของแรงจงใจของ

พนกงานกบเจาของประธานบรษทเหมอนหรอตางกน เพราะเหตใด

๖. จงยกตวอยางความตองการของมนษยตามล าดบขนความตองการของ Maslows ทง ๕ ระดบ

๗. ทฤษฎอ-อาร-จ (ERG Theory) สรปวาความตองการของมนษยสามารถแบงเปน ๔ กลม

กลมอะไรบาง จงอธบาย

๘. อะไรคอความแตกตางของทฤษฎอ-อาร-จ กบทฤษฎล าดบขนตอนความตองการของ Maslows

๙. จงสรปแนวความคดของ Frederick Herzberg?\

๑๐. เพราะเหตใดการก าหนดเปาหมายจงเปนขนตอนในการสงเสรมแรงจงใจตองานของพนกงาน

เพอใหเกดประสทธผลในการปฏบตงาน

๙๘

เอกสารอางองประจ าบท

ณฏฐพนธ เขจรนนทน, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพฯ : ซเอดยเคชน), 2551, หนา 137-151.

Alderfer, Clayton P., An Empirical Test of a New Theory of Human Needs;

Organizational Behavior and Human Performance, (volume 4, issue

1969), pp. 142–175,

Herzberg, F., Mausner, B., and Snyderman, B. The Motivation of work. 2nd ed., New

York: Wiley, 1959.

S.J. Adams. Equity Theory concept, (Alan Chapman review, code, design 1995).

Maslow, A. H.Motivation and Personality, (๒nd ed. New York: Harper & Row. 1970),

pp 35-58.

McClelland, David C. The Achiving Society. (Princeton : Van Nostrand, 1961).

pp 205-258.

Vroom, V. Work and Motivation. (New York: Wiley) & sons. 1964.

๙๙

บทท ๕

การตดสนใจ (Decision Making)

ขอบขายรายวชา

๑. ความหมายของการตดสนใจ ๒. การตดสนใจกบการจดการ ๓. ระดบการตดสนใจในองคการ ๔. กระบวนการการตดสนใจ ๕. พฤตกรรมในการตดสนใจ ๖. ประเภทของการตดสนใจ ๗. เทคนคของการตดสนใจ ๘. บคคลทท าการตดสนใจ

วตถประสงค

๑. เพอศกษาและเขาใจความหมายของการตดสนใจ

๒. เพอศกษาและเขาใจการตดสนใจกบการจดการ

๓. เพอศกษาและเขาใจกระบวนการตดสนใจ

๔. เพอศกษาและเขาใจพฤตกรรมในการตดสนใจ

๕. เพอศกษาและเขาใจเทคนคของการตดสนใจ

๖. เพอศกษาและเขาใจบคคลทท าการตดสนใจ

๑๐๐

ค าน า

การตดสนใจ (Decision Making) เปนกจกรรมส าคญทแตละบคคลตองท าอยเปนประจ า

เนองจากเราตางจ าเปนทจะตองเลอกทางเลอก (Choose Alternatives) หรอแกปญหา (Problems

Solving) ตาง ๆ ทผานเขามาในชวตกนทงนน ไมวาจะเปนการเลอกเครองแตงกาย การเลอกสง

อาหาร การเลอกศกษาตอในสาขาวชาทตองการ การเลอกทอยอาศย การเลอกลงทน การเพมหรอลด

ก าลงการผลต บางครงเราอาจท าการตดสนใจแบบเรยบงายตามความเคยชน ในขณะทหลายครงเรา

อาจตดสนใจอยางละเอยดรอบคอบ ตลอดจนใชเทคนคทสลบซบซอนทงในเชงป รมาณและเชง

คณภาพ (Quantitative and Qualitative Techniques) เขามาชวย โดยเฉพาะการตดสนใจในทาง

ธรกจทไหความส าคญกบความถกตอง เชอถอได และเหมาะสมกบสถานการณ ซงจะมผลตอ

ความส าเรจหรอความลมเหลวขององคการ รวมทงความกาวหนาหรอถดถอยของผตดสน ใจ

(Decision Maker) โดยเฉพาะในปจจบนทปญหาและโอกาสททาทายความสามารถของนกบรหาร

เกดขนอยตลอดเวลา อยางไรกดมผกลาววา “ไมมใครสามารถตดสนใจไดอยางถกตองและสมบรณ

ทกครง” ซงเปนการสะทอนใหเหนวา เราตางเคยตดสนใจผดพลาดหรอไมสมบรณ เพยงแตการ

ตดสนใจนนจะอยในเกณฑทรบไดหรอไม ท าใหผบรหารในอนาคตตองใหความสนใจกบการพฒนา

เทคนคการตดสนใจใหมความถกตองครอบคลมปญหาในทกมต โดยมจดออนและขอผดพลาดอยใน

ระดบทยอมรบได ดงค ากลาวของ เชสเตอร เบอรนาด (Chester Barnard) ทวากระบวนการการตดสนใจเปน

เทคนคในการท าใหทางเลอกทมอยมากมายนนใหเหลอนอยลง๑ แตเนองจากการตดสนใจทด

ตองอาศยองคประกอบหลายประการ เชน ความร ทกษะ ประสบการณของผตดสนใจ ขอมลในการ

ตดสนใจ และขอจ ากดของสถานการณ เปนตน การศกษาทกษะและเทคนคในการตดสนใจจงม

ความส าคญและจ าเปนส าหรบผบรหาร ดงนนบทนจะกลาวถงแนวความคดเกยวกบการตดสนใจ

ทางการจดการ โดยใหความส าคญกบการตดสนใจของผบรหาร เพอสรางความเขาใจและเปนแนวทาง

ใหผอานไดใชประกอบการศกษา รวมทงประยกตใชในการแกไขสถานการณทเกดขน

๑ Chester Barnard, The Future of the Executive (Cambridge, Mass: Harvard University,

1938), p. 14.

๑๐๑

การตดสนใจ

เราสามารถกลาวไดวา การตดสนใจ หมายถงกระบวนการของการใชความคดและการกระท า

ในการรบร ศกษา และวเคราะหปญหา (Problem) หรอโอกาส (Opportunity) ก าหนดและประเมน

ทางเลอก รวมถงเลอกทางเลอกทเหมาะสม เพอจดการกบปญหาหรอโอกาสทเกดขน ปกตการ

ตดสนใจมกจะมความสมพนธกบการแกปญหา ซงหมายถงกระบวนการในการก าหนดค าตอบ

แนวทางปฏบตและการกระท าทเหมาะสมในการบรรเทาปญหา (Gordon, 1994) โดยทเราจะเหนวา

การตดสนใจเปนองคประกอบส าคญในการแกปญหา และการแกปญหาทมประสทธภาพตองอาศย

การตดสนใจทเหมาะสม ทงในมตของความถกตอง ชดเจน ตรงประเดน และทนเวลา

การตดสนใจเปนกระบวนการส าคญในการเลอกทางเลอกทเหมาะสมของธรกจ การตดสนใจ

ทผดพลาดอาจจะสงผลกระทบในดานลบตอการด าเนนงาน และอาจน ามาซงความลมเหลวของ

องคการ โดยเฉพาะในสถานการณปจจบนทเปลยนแปลงเกดขนอยางรวดเรวและซบซอน ท าให

ผบรหารตองตดสนใจในปญหาหรอโอกาสใหมทางธรกจเกอบตลอดเวลา ซงเราสามารถกลาวไดวาการ

ตดสนใจกบการบรหารงานเปนสงทตองอยดวยกน เพอสงเสรมความส าเรจของผบรหารและองคการ

การตดสนใจกบการจดการ

เปนททราบและยอมรบกนทวไปวา ผจดการ (Manager) เปนบคคลผมอ านาจ หนาท และความรบผดชอบในการบรหารงานทอยภายใตการควบคมดแลของตนใหด าเนนไปสเปาหมายอยางมประสทธภาพ โดยผจดการเปนต าแหนงทมความส าคญและตองท างานอยางหลากหลาย เชน การเขาประชม การวางแผน การตดตอกบลกคาและบคคลส าคญ การจดงานเปดตวสนคา แมกระทงบางครงอาจจะตองเปนประธานในงานบวชหรองานแตงงานของผใตบงคบบญชา อยางไรกด มผพยายามจดหนาทของผจดการใหเปนระบบ เนองจากมความเชอวา การจดการมความเปนสากล (Universal) สามารถประยกตกบทกองคการและทกระดบ ดงท Henri Fayol นกบรหารและวศวกรชาวฝรงเศสไดกลาวถงหนาทหลกของการจดการ ๕ หนาท ไดแก การวางแผน (Planning) การจดองคการ (Organization) การประสานงาน (Coordination) การตดสนใจ (Deciding) และการควบคม (Controlling) หรอทเรยกรวมกนวา POCDC๒ ขณะท Henny Mintzbierg (๑๙๗๑) นกวชาการดานบรหารธรกจทมชอเสยงฝงอเมรกาเหนอไดกลาวถงบทบาททางการจดการ (Management Roles)

๒ Henri Fayol, Gerneral and Industrial Management, (London : Pittman and Son. 1964). p.

57.

๑๐๒

วาหมายถงกจกรรมตาง ๆ ทผจดการสมควรตองปฏบตในฐานะผจดการ ไมวาเขาจะอยในฝาย แผนก หนวยงาน หรอระดบใดในองคการ โดยการแสดงบทบาทจะตองสอดคลองตามบรรทดฐาน (Norms) และความคาดหวง (Expectations) ของผเกยวของ โดยเฉพาะหวหนางานและผใตบงคบบญชา ซงเราสามารถแบงบทบาททางการจดการออกเปน ๓ กลม ไดแก ๑. บทบาทระหวางบคคล (Interpersonal Roles) ไดแก การเปนตวแทนขององคการ (Figure Head) ผน า (Leader) และผประสานงาน (Liaison) ๒. บทบาทดานสารสนเทศ (Information Roles) ไดแก ผตดตามขอมล (Monitor) ผกระจายขาวสาร (Disseminator) และโฆษกขององคการ (Spoke Person) ๓. บทบาทดานการตดสนใจ (Decisional) ไดแก ผประกอบการ (Entrepreneur) นกแกปญหา (Disturbance Handler) ผจดสรรทรพยากร (Resource Allocator) และนกเจรจาตอรอง (Negotiator)๓

ภาพท ๕.๑ บทบาททางการจดการ

เราสามารถกลาวไดวา การตดสนใจเปนหนาทและบทบาทหลกทส าคญของผจดการในทกองคการ หรออาจจะกลาววา ผจดการถกวาจางและแตงตงใหท าการตดสนใจแทนองคการ การทองคการจะประสบความส าเรจหรอลมเหลวในการด าเนนงานและการแขงขน นบวามสวนสมพนธกบ

๓ Henny Mintzberg, Dura Raisin-ghani. And Andre Theoret, The Structure of “Unstructured” Decision Processes. (Administrative Scince Quarterly, 1976), pp. 246-275.

บทบาทดานการตดสนใจ

บทบาทดานสารสนเทศ บทบาทระหวางบคคล

ผจดการ

๑๐๓

การตดสนใจเลอกโอกาสหรอแกปญหาของผจดการ ถาผจดการสามารถตดสนใจไดอยางถกตอง แมนย า และเหมาะสมกบสถานการณ กจะชวยใหการด าเนนงานขององคการประสบความส าเรจตามตองการ ในทางตรงขาม ถาผจดการตดสนใจผดพลาดหรอไมสอดคลองกบสถานการณ กจะท าใหเกดปญหาหรออปสรรคแกองคการ ซงเราจะเหนตวอยางจากหลายธรกจทประสบความส าเรจในการด าเนนงานมาตลอด แตเมอผบรหารตดสนใจผดพลาดเพยงครงเดยว กสงผลกระทบตอการด ารงอยและอนาคตขององคการ ซงตรงกบค าทวา “เดนหมากผดกาวเดยวแพทงกระดาน”

ระดบของการตดสนใจภายในองคการ การเปลยนแปลงทเกดขนในปจจบนท าใหองคการธรกจตองปรบตว เพอใหสามารถด าเนนงานตอบสนองความตองการของลกคาและสภาพแวดลอมอยางมประสทธภาพ โดยเฉพาะในดานการสอสารขอมล และการตดสนใจใหสอดคลองและทนตอสถานการณ ท าใหการตดสนใจของผบรหารเปนประเดนส าคญทตองศกษา โดยเฉพาะการตดสนใจของผจดการในระดบตาง ๆ ขององคการ ซงเราจะศกษาโดยอาศยแบบจ าลองโครงสรางองคการรปสามเหลยม “พระมด (Pyramid)” ทแบงหนาทและล าดบขน (Gradation) ในงาน เพอในสามารถปฏบตงานรวมกนอยางเปนระบบ โดยแบงระดบทางการจดการ (Level of Management) ออกเปน ๓ ระดบ ไดแก ผบรหารระดบสง (Top Executive) ผจดการระดบกลาง (Middle Manager) และผจดการระดบตนหรอระดบปฏบตงาน (Fist-line หรอ Operational Manager) ซงสามารถจ าแนกระดบของการตดสนใจ (Levels of Decision Making) ภายในองคการโดยอาศยรปแบบการแบงล าดบขนการจดการในองคการออกเปน ๓ ระดบตอไปน ๑. การตดสนใจระดบกลยทธ (Strategic Decision Making) เปนการตดสนใจของผบรหารระดบสง โดยใหความส าคญกบอนาคตหรอสงทยงไมเกดขน ซงมกจะเกยวของกบความไมแนนอนของสถานการณ ตวอยางเชน การสรางวสยทศน การวางแผนกลยทธ และการก าหนดนโยบายขององคการ เปนตน ผบรหารระดบสงจะตดสนใจโดยพจารณาจากภาพรวมของทงองคการ สภาพแวดลอม ประกอบกบเปาหมายและผลกระทบระยะยาวทมตอธรกจ เพอเปนแนวทางส าหรบการปฏบตงานของสมาชกในองคการ ๒. การตดสนใจระดบยทธวธ (Tactical Decision Making) เปนหนาทของผจดการระดบกลาง ซงมกจะเกยวของกบการจดการในงานตาง ๆ ด าเนนไปตามกลยทธและนโยบายของผบรหารระดบสง ซงเปนแผนงานระยะกลาง เชน การตดสนใจก าหนดยทธวธทางการตลาด การเงนและการด าเนนงาน เปนตน การตดสนใจระดบยทธวธจะท าใหความส าคญกบการสรางประสทธภาพในการด าเนนงาน และความไดเปรยบในการแขงขน โดยพจารณาขอมลแวดลอมในตลาดและอตสาหกรรม

๑๐๔

๓. การตดสนใจระดบปฏบตการ (Operational Decision Making) จะเกยวของกบผจดการระดบตนหรอระดบปฏบตการ ทตองท าการตดสนใจในปญหาเฉพาะดานทมขนตอนการด าเนนงานซ า ๆ และไดรบการก าหนดอยางเปนมาตรฐาน โดยหวหนางานพยายามควบคมใหงานด าเนนไปตามแผนทก าหนด เชน การมอบหมายงานใหพนกงาน การควบคมตารางการผลต การเบกจายวสดหรอการตดสนใจขายสนคา เปนตน ซงจะสอดคลองกบแนวทางทผจดการระดบสงขนไปเปนผก าหนด ปกตการตดสนใจระดบการปฏบตการมกจะครอบคลมขอบเขตเฉพาะเรอง และมระยะเวลาไมนานนก เชน สปดาห เดอน หรอป เปนตน

การตดสนใจในกลยทธ

การตดสนใจในยทธวธ

การตดสนใจในการปฏบตการ

ภาพท ๕.๒ ระดบการตดสนใจภายในองคการ

เราจะเหนวา การตดสนใจของผจดการในแตละระดบจะมขอบเขตและความรสกทแตกตางกน ท าใหตองการขอมลและทกษะทลกซงตางกน อยางไรกด การตดสนใจในทกระดบตางมความสมพนธกนและเกยวของกบความส าเรจหรอความลมเหลวขององคการ ประการส าคญผจดการตางตองท าการตดสนใจอยเสมอ ซงจะเปนทงแบบฝกหดและบททดสอบความพรอมของเขาในการกาวไปสระดบของการบรหาร การตดสนใจทลกซง และมความส าคญตอองคการมากขน

ผบรหาร

ระดบสง

ผบรหาร

ระดบกลาง

ผจดการระดบตนหรอหวหนางาน

๑๐๕

กระบวนการตดสนใจ ปจจบนความกาวหนาของเทคโนโลยการสอสารและโทรคมนาคม ท าใหขอมลขาวสารสามารถเดนทางไดอยางคลองตวและเปนอสระมากขน สงผลใหองคการตาง ๆ สามารถรบสงขาวสารจากทงภายในและภายนอกองคการไดในปรมาณทมากขนภายใตระยะเวลาทสนลง ท าใหองคการธรกจมความคลองตวในการด าเนนงานมากขน ซงเปนทงผลดและผลเสยตอการตดสนใจของผบรหารทตองท าการตดสนใจปญหาหรอโอกาสของธรกจทเกดขนภายใตขอจ ากดของสารสนเทศและระยะเวลา มหลายครงทผบรหารตองตดสนใจอยางรวดเรวภายใตความกดดนของสถานการณ ดงนนจงนบวามความจ าเปนอยางยงส าหรบผบรหารทจะประสบความส าเรจในอนาคต ทตองปรบตวใหทนตอการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมอยตลอดเวลา รวมไปถงความพยายามฝกฝนตนเอง พฒนาทกษะ และสงสมประสบการณในการตดสนใจ เพอทจะสามารถวเคราะหและตดสนใจในทางเลอกตาง ๆ ไดอยางมประสทธภาพ ภายใตขอจ ากดของสถานการณการศกษา และท าความเขาใจกระบวนการและขนตอนในการตดสนใจ (Decision Making Process) เนองจากแตละขนตอนจะมผลตอความส าเรจในการตดสนใจ ทผานมามผเสนอแบบจ าลองกระบวนการตดสนใจไวหลายรปแบบ โดยแบงการพจารณาและขนตอนการตดสนใจตามความสนใจ ซงมความแตกตางกนอยบาง อยางไรกด เราสามารถกลาวไดวากระบวนการตดสนใจประกอบดวยขนตอนส าคญ ๕ ขนตอนคอ ๑. ตระหนกถงปญหา (Problem Awareness) ผบรหารจะรบรถงปญหาหรอโอกาสขององคการ โดยปญหานนอาจจะเกดขนโดยตรงหรอตองพจารณาจากสภาพแวดลอม ซงผบรหารสามารถพจารณาวาการด าเนนงานขององคการอาจจะเกดปญหาจากเหตการณตอไปน - เมอเกดความเบยงเบนจากอดต - เมอเกดความเบยงเบนจากแผน - เมอมผมารองเรยนหรอแจงปญหา - เมอคแขงมผลการด าเนนงานดกวาเรา ในชวตจรง การตระหนกถงปญหามใชเรองงาย เพราะปญหาจะไมแสดงตวอยางชดแจง แตจะตองอาศยประสบการณและความละเอยดรอบคอบในการประเมน นอกจากนบคคลยงปฏบตงานดวยความเคยชน ท าใหมองขามปญหา หรอผบรหารอาจไมเตมใจรบรวามปญหาเกดขน เนองจากเกรงความยงยากหรอผลกระทบในทางลบ ซงวธการนอาจใชไดผลกบปญหาเลก ๆ ทไมขยายตวกวางและรนแรงขน แตหลายปญหาในปจจบนจะมความซบซอนและขยายตวอยางรวดเรว ซงถาไมท าการแกไขตงแตตน อาจท าใหปญหาบานปลายกลายเปนวกฤตในทสด ดงนนผบรหารสมควรตองเผชญหนาและพยายามแกไขปญหาอยางสรางสรรค หรอแกปญหาในเชงรก (Proactive) ไมปลอยใหปญหาลกลามใหญโต โดยมแนวทางการปฏบตตนเมอตองเผชญปญหา ๔ ประการตอไปน

๑๐๖

สรางความเชอใจ (Establish Trust)

สรางความเขาใจในวตถประสงค (Clarify Objectives)

ประเมนสถานการณปจจบน (Assess Current Situation)

ระบปญหา (Identify Problems)

๒. นยามปญหา (Problem Definition) ก าหนดขอบเขตของปญหาใหชดเจน เพอให

ผเกยวของทราบขอบเขต สามารถรวบรวมและวเคราะหขอมลตาง ๆ ทเกยวของกบปญหาไดอยาง

ชดเจนและตรงประเดน มเชนนนภาพของปญหากอาจจะฟงกระจาย ท าให ไมสามารถศกษาและ

ท าความเขาใจสาเหตของปญหาทแทจรงได การนยามปญหามขนตอนส าคญ ๒ ประการ ไดแก

วเคราะหปญหา (Analyze Problems)

ตดสนใจแกปญหา (Agree on Problems to Be Solved)

๓. ตดสนใจ (Decision Making) เปนขนตอนส าคญในการเลอกผลลพธทเหมาะสม

ซงก าหนดความถกตองและความส าเรจในการน าผลการตดสนใจไปปฏบต โดยผตดสนใจจะท าตาม

๔ ขนตอนตอไปน

ก าหนดเกณฑในการตดสนใจ (Set Decision Criteria)

พฒนาทางเลอก (Develop Action Alternatives)

ประเมนผลประโยชนและความเสยงของทางเลอก (Evaluate Benefits and Risks

of Alternatives)

ออกแบบแผน (Decide on a Plan)

๔. ปฏบตตามแผน (Action Plan Implementation) น าทางเลอกทเลอกไวไปวางแผน

และด าเนนการปฏบตใหเปนรปธรรม โดยเฉพาะการจดสรรบคลากรและทรพยากรอยางเหมาะสม ซง

มขนตอนการด าเนนงาน ๓ ขนตอนตอไปน

o มอบหมายงานและความรบผดชอบ (Assign Tasks and Responsibilities)

o สรางตารางการปฏบตงาน (Establish and Implementation Schedule)

o สงเสรมและกระตนการด าเนนงาน (Support and Stimulate the Operations)

๑๐๗

๕. ประเมนผล (Evaluation) เปนขนตอนสดทายในการตดสนใจแกปญหา โดยผบรหารจะ

ท าการตดตาม ตรวจสอบ และวเคราะหปญหาทเกดขน เพอท าการปรบปรงการด าเนนงานให

สอดคลองกบแผนการและสถานการณในขณะนน ตลอดจนท าการปรบปรงใหการด าเนนงานม

ประสทธภาพมากขน โดยการประมวลจะประกอบดวยขนตอนยอย ๓ ขนตอน ตอไปน

o ก าหนดเกณฑและมาตรฐานในการวดผลความส าเรจ (Establish Criteria and Striders for Measuring Success)

o ตดตามและตรวจสอบผลการด าเนนงาน (Monitoring Results) o แกไขผลการปฏบตงานใหถกตอง (Take Corrective Action)

ภาพท ๕.๓ กระบวนการตดสนใจและการแกปญหา

กระบวนการตดสนใจจากภาพท ๕.๓ เปนแบบจ าลองพนฐานทอธบายขนตอนการตดสนใจแกปญหาใหงายตอการท าความเขาใจ สวนใหญการตดสนใจในเรองส าคญจะมความยงยากและซบซอนซงเราจะเหนไดจากการทผบรหารและบคคลทวไปมกจะพดวา “เรองนตดสนยาก” หรอ “ไมรวาจะตดสนใจเลอกอะไร เพราะรกพเสยดายนอง” เนองจากมปจจยเกยวของกบการตดสนใจของบคคลมากมายโดยเฉพาะความจ ากดของขอมลและสภาพแวดลอม ท าใหผบรหารไมสามารถตดสนใจเลอกทางเลอกทดทสดไดอยางเดดขาด แตตองประมวลขอมลและใชวจารณญาณในการเลอกทเหมาะสมและสอดคลองกบสถานการณทสด

ตดสนใจ

ปฏบตตาม

นยามปญหา

การตระหนกถงปญหา

ประเมนผล

๑๐๘

พฤตกรรมในการตดสนใจ เมอทราบถงความหมายและกระบวนการตดสนใจแลว ควรจะตองมการพจารณาตวบคคลทจะเปนผท าการตดสนใจหาทางเลอกทเหมาะสมทสด ซงจะเหนไดวาในการตดสนใจนนบคคลจะตองมกระบวนการทางจต เชน อารมณตาง ๆ ความปรารถนา และความพงพอใจเขามาเกยวของ โดยเฉพาะถาเปนตวบคคล กมกจะเลอกทางเลอกทตนพอใจมากทสดเทาทจะท าได ซงพฤตกรรม ในการตดสนใจของคนโดยทวไปทไดจากการศกษาพฤตกรรมในแงมมตาง ๆ ทเกยวของกบสถานการณแวดลอมหลายระดบ ประกอบดวย ๑. นสย (Habit) หมายถงคนเราจะตดสนใจหรอเลอกทางปฏบตตามทได เคยปฏบตมา จนชนหรออาจจะกลาวไดวาเปนไปไดโดยอตโนมต เพราะเคยไดกระท าสงนนมาแลว และไดผลด จนกลายเปนประสบการณ ซงคนสวนใหญจะท าการตดสนใจในลกษณะนมาก ๒. การแกปญหา (Problem Solving) เปนพฤตกรรมการตดสนใจในระดบทสองเกยวกบสถานการณแวดลอม โดยพยายามน าวธการแกปญหาทเคยใชแลวไดผลส าเรจมาใชกบปญหาใหมในสถานการณใหม ซงสงทไดคอแนวทางการปฏบต โดยมไดท าโดยนสย แตเกดจากการสะสมขนจนเปนพฤตกรรมใหม ๓. การสรางสรรค (Creativity) เนองจากไมสามารถน าประสบการณมาใชแกปญหาไดทกสถานการณ จงจ าเปนตองหาทางใหม พฤตกรรมในการตดสนใจจงตองเกดควบคไปกบการคดออกมาไดอยางทนททนใด ซงเปนเรองของความหยงรภายในตวบคคลนน ( Insight) หรอจากกลมท างานชวยกนระดมสมอง (Brainstorming) ดวยการลองผดลองถก เพอเรยนรจากความผดพลาด ทอาจจะเกดขนและจะไดไมท าอก ท าใหมประสบการณเพมขน สามารถทจะแกปญหาเฉพาะหนาได

ภาพท ๕.๔ สถานการณแวดลอมเกยวกบพฤตกรรมการตดสนใจ

นสย

การแกปญหา การสรางสรรค

๑๐๙

นอกจากนยงมขอสมมตฐานทไดจากการวจย คนควา และรวบรวมจากการตดสนใจของผบรหารเกยวกบพฤตกรรมในการตดสนใจอกคอ การตดสนใจของผบรหารหรอคนทวไปนนควรจะ มเหตผลในเชงเศรษฐกจทเรยกเปน “Economic Man” ซงเปนการตดสนใจโดยยดวตถประสงคเปนหลก มเหตผล ตรงไปตรงมา ประหยด รอบคอบ ไมคอยค านงถงธรรมชาตของคน ซงตองมอารมณและกระบวนการทางจตเขามาเกยวของดวย แตจะตดสนใจโดยพจารณาในแงของเหตผลเทานน ซงขอสมมตฐานนไดรบการวจารณวาถกตองกบลกษณะทแทจรงในธรรมชาตของคน เพราะทกคนมความรสกนกคดและอารมณทไมเหมอนกน และใหความส าคญในเหตผลไมเหมอนกน ตอมา Herbert A Simon๔ ไดเสนอทฤษฎเกยวกบพฤตกรรมในการตดสนใจของผบรหารคอ Administration Man ซงทกคนแกปญหา โดยมหลกเหตผลเพยงสวนหนง และใชความรสกนกคดความพอใจสวนตวเขามาชวยตดสนใจอกสวน โดยตางจากการตดสนใจแบบ Economic Man ทตดสนใจโดยอาศยหลกเหตผลและประโยชนสงสดเทานน

นอกจากนนยงมพฤตกรรมการตดสนใจแบบ Social Man ทตดสนใจโดยการท าตาม เพอตองการความโก เดนดง โออวดกน หรอแบบ Organization Man โดยตดสนใจโดยยดวตถประสงคหรอวฒนธรรมองคการเปนหลก ท าอะไรกเพอองคการเทานน สวนแบบ Mobicentric Man นนจะใหความส าคญกบการเคลอนไหว การเปลยนแปลง ไมชอบอยกบท รกความกาวหนา สดทายคอการตดสนใจทเรยกวา New Entrepreneur ซงนกวชาการมองในแงทไมดนก เนองจากคนทมการตดสนใจแบบนเปนคนทหาความกาวหนาโดยฉวยโอกาสทเกดขนใหเปนประโยชน ซงบางครงอาจจะท าอะไรบางอยางดวยความไมบรสทธใจ

ประเภทของการตดสนใจ การตดสนใจของผบรหารระดบสง ผจดการระดบกลาง และหวหนางานจะมความแตกตางกนในลกษณะของปญหาและสถานการณรอบขาง ซงจะท าใหผตดสนใจมขอมลและความเชอมนในการตดสนใจทแตกตางกน โดยเราสามารถแบงประเภทของการตดสนใจตามโครงสรางปญหา (Problems Structure) ออกเปน ๓ ประเภท ไดแก ๑. ปญหาแบบมโครงสราง (Structured Problems) เปนการตดสนใจทเกยวของกบงานทท าอยประจ า การตดสนใจแบบมโครงสรางจะมหลกเกณฑและขนตอนทถกก าหนดไวอยางชดเจน โดยอาจจะเรยกวา เปนการตดสนใจแบบมแบบแผน (Programmed Decisions) ซงมกจะเปนหนาทของผจดการระดบตนและระดบหวหนางาน ในการดแลงานตาง ๆ ทท าภายในหนวยงานด าเนนไปอยางราบรนและตรงเปาหมาย

๔ Herbert Simon, Administrative Behavior, 2 ed., (New York: Macmillan, 1957), p. 64.

๑๑๐

๒. ปญหาแบบไมมโครงสราง (Unstructured Problems) เปนการตดสนใจทเกยวของกบเรองทไมเกดขนเปนประจ า ไมสามารถวางแผนไวลวงหนา มกเกยวของกบอนาคตทมความไมแนนอน และตองอาศยขอมลจากสภาพแวดลอมประกอบการใชวจารณญาณของผตดสนใจ โดยอาจจะเรยกวา การตดสนใจแบบไมมแบบแผน (Non-Programmed Decisions) ซงมกจะท าโดยผบรหารระดบสง ๓. ปญหาแบบกงโครงสราง (Semi-structured Problems) เปนการตดสนใจทอยระหวางการตดสนใจแบบมโครงสรางและการตดสนใจแบบไมมโครงสราง โดยเปนปญหาแบบผสมทเราสามารถน าหลกเกณฑและขนตอนในการแกปญหามาประยกตกบสวนหนงของปญหา ในขณะท ผตดสนใจจะตองใชวจารณญาณของตนในการแกไขปญหาอกสวนหนง ซงมกจะเปนปญหาทเก ดขนกบผจดการระดบสงและระดบกลาง

ภาพท ๕.๕ ประเภทของการตดสนใจตามโครงสรางปญหา

นอกจากนเราสามารถแบงประเภทของการตดสนใจ โดยพจารณาจากสภาพแวดลอมในการตดสนใจ ซงเราสามารถแบงออกเปน ๓ ประเภท ไดแก ๑. สภาพแวดลอมทแนนอน (Certain Environment) หมายถงเหตการณทผตดสนใจมขอมลเพยงพอ สามารถคาดการณผลลพธทแนนอนวาเกดอะไรขน ท าใหสามารถตดสนใจไดอยางชดเจน การตดสนใจในสภาพแวดลอมทแนนอนจะเกดขนในสภาวะอดมคตทยากจะเกดขนจรง ๒. สภาพแวดลอมทเสยง (Risk Environment) หมายถงสถานการณทผตดสนใจ ไมสามารถหาขอมลทสมบรณ ชดเจน และแนนอน แตสามารถคาดการณความนาจะเปนของผลลพธในแตละทางเลอก ซงเปนเหตการณทเกดขนทวไปในองคการ ๓. สภาพแวดลอมทไมแนนอน (Uncertain Environment) หมายถงสถานการณท ผตดสนใจมขอมลทเชอถอไดอยนอยหรอไมมเลย ท าใหไมสามารถประเมนความนาจะเปนของผลลพธในแตละทางเลอก ผตดสนใจจงตองใชประสบการณและวจารณญาณในการตดสนใจเลอกทางเลอกทเหมาะสม

การตดสนใจแบบมโครงสรางหรอม

แบบแผน

การตดสนใจแบบกงโครงสราง

การตดสนใจแบบไมมโครงสราง

หรอไมมแบบแผน

๑๑๑

การเปลยนแปลงและความซบซอนของสภาพแวดลอมทางธรกจ ท าใหเกดแรงกดดนใหผบรหารตดสนใจอยางรวดเรว ภายใตขอมลและระยะเวลาทก าหนด ตลอดจนผบรหารตองท าการตดสนใจในเรองตาง ๆ เกอบตลอดเวลา ท าใหมผพฒนาระบบประมวลผลดวยคอมพวเตอรมาชวยในการตดสนใจมความถกตอง สมบรณ และทนตอเหตการณยงขน หรอทเรยกวาระบบสารสนเทศเพอการจดการ (Management Information Systems ) หรอ MIS ความกาวหนาของเทคโนโลยสารสนเทศในปจจบน ท าใหมผพฒนาระบบสนบสนนการตดสนใจ (Decision Support Systems) หรอ DSS ทเปนระบบสารสนเทศส าหรบผบรหาร (Executive Information Systems) หรอ EIS เพอจดการกบปญหาแบบกงโครงสราง โดยจ าแนกปญหาออกเปนกลมทมรปแบบชดเจน ท าใหสามารถรวบรวม ประมวลผล และน าเสนอขอมลใหผบรหารตดสนใจอยางมประสทธภาพ

เทคนคการตดสนใจ ถงแม เราตางมกระบวนการตดสนใจทคลายคลงกน แตขอจ ากดของปญหาและสภาพแวดลอมท าใหเราตองใชเทคนคและวธการในการวเคราะหปญหา สรางทางเลอก และการตดสนใจทแตกตางกน ซงผตดสนใจเลอกเทคนคทเหมาะสม โดยมเทคนคการประมวลขอมลเพอการตดสนใจทส าคญ ๒ ประการ ตอไปน

ภาพท ๕.๖ เทคนคการตดสนใจ

เทคนคการตดสนใจ

เทคนคเชงคณภาพ

- การระดมความคด

- การตงกลมสมมต

- เทคนค Delphi

- การตดสนใจแบบเอกฉนท

เทคนคเชงปรมาณ

- ก าหนดการเสนตรง

- การวเคราะหการถดถอย

- แบบจ าลองสนคาคงคลง

- แบบจ าลองแถวคอย

๑๑๒

๑. เทคนคเชงคณภาพ (Qualitative Techniques) เปนการตดสนใจโดยอาศยความรประสบการณ และวจารณญาณของผตดสนใจในการประมวลผลความคดและเลอกทางเลอกทดทสด โดยอาจจะอธบายไดตามหลกเหตผลและ/หรอใชความรสก โดยวธการตดสนใจเชงคณภาพทส าคญ ไดแก - การระดมความคด (Brainstorming) - การตงกลมสมมต (Nominal Group) - การใชเทคนค Delphi (Delphi Technique) - การตดสนใจแบบเอกฉนท (Unanimous Decision) ๒. เทคนคเชงปรมาณ (Quantitative Techniques) เปนการประยกตหลกการทางคณตศาสตรและสถตศาสตรในการก าหนดแบบจ าลอง (Model) เพอการพยากรณ หรอคาดการณอนาคต หรอจดทางเลอกทเหมาะสมของปญหา เชน ก าหนดการเสนตรง (Linear Programming) การวเคราะหการถดถอย (Regression) แบบจ าลองสนคาคงคลง ( Inventory Model) หรอแบบจ าลองแถวคอย (Waiting Line Model) เปนตน เทคนคเชงปรมาณจะเปนเครองมอส าคญทชวยใหการตดสนใจมประสทธภาพ โดยการศกษาขอมลเชงตวเลข ซงจะเพมความนาเชอถอและลดความผดพลาดในการตดสนใจของผบรหารลง เทคนคเชงปรมาณมใชเทคนคทใชตดสนใจอยางสมบรณ ผใชจะตองเขาใจขอจ ากดของการวเคราะหขอมล ตลอดจนน ามาใชงานประกอบกบวจารณญาณของตน เทคนคเชงคณภาพและเชงปรมาณตางเปนวธการส าคญในการตดสนใจทางธรกจ โดยตางมขอดและขอจ ากด ซงผตดสนใจตองเลอกใชใหสอดคลองกบปญหา ปกตผบรหารระดบสงจะใชขอมลเชงปรมาณในการตดสนใจประกอบกบความร ประสบการณ และเทคนคเชงคณภาพ เนองจากปญหาของผบรหารระดบสงจะมความไมแนนอนสง ขณะทระดบของการใชขอมลทเปนตวเลขจะชดเจนมากขนในผบรหารระดบรองลงมา เพราะปญหาจะมความชดเจนและเปนรปธรรมมากขน แตไมไดหมายถงผจดการในระดบอนจะละเลยเทคนคเชงคณภาพ โดยเฉพาะปจจบนทปญหามการสลบซบซอน และมความไมแนนอนมาเกยวของมากขน ไมวาปญหาหรอสภาพแวดลอมจะเปนอยางไร ผจดการจะตองตดสนใจโดยตงอยบนขอเทจจรง (Facts) และวจารณญาณ เพอทจะเลอกทางเลอกทเหมาะสมทสดส าหรบปญหา

๑๑๓

บคคลทท าการตดสนใจ ผตดสนใจเปนบคคลส าคญ (Key Man) ทมอทธพลตอผลการตดสนใจ การเลอกผตดสนใจจงมความส าคญเทากบการตดสนใจอยางมประสทธภาพ โดยเฉพาะการตดสนใจทางธรกจทตองท าอยางรอบคอบ เพอใหไดผลลพธทสมบรณทสด ท าใหผตดสนใจเปนตวแปรส าคญของการตดสนใจในแตละครง ซงเราสามารถพจารณาเปรยบเทยบบคคลทท าการตดสนใจในมตตาง ๆ ตอไปน

๑. การตดสนใจโดยบคคลหรอกลม เปนการตดสนใจโดยรวมอ านาจการตดสนใจไวทบคคลเพยงคนเดยว หรอการมอบอ านาจการตดสนใจใหกลมเปนผตดสนใจ โดยบรณาการความรและประสบการณของสมาชกในการแกไขปญหาหรอเลอกทางเลอก ปจจบนธรกจใหความส าคญกบการตดสนใจแบบกลมมากขน เนองจากความซบซอนและการพลวตของปญหา ท าใหองคการตองอาศยทกษะทหลากหลาย (Multi-skill) ปจจบนมผพฒนาระบบสนบสนนการตดสนใจส าหรบกลม (Group Decision Support Systems) หรอ GDSS เพอชวยใหการตดสนใจของกลมมประสทธภาพขน โดยรวบรวมระบบสนบสนนขอมลและระบบชวยการตดสนใจของกลมเขาดวยกน เพอใหสมาชกในกลมท าความเขาใจขอมลและเลอกทางเลอกทเหมาะสมอยางอสระ

๒. การตดสนใจตามล าดบขนการบรหาร ซงผบรหารระดบสงจะตดสนใจในระดบกลยทธผจดการระดบกลางจะตดสนใจในระดบยทธวธในการเอาชนะคแขงขน และหวหนางานปฏบตจะตดสนใจในระดบปฏบตการ เพอใหการด าเนนงานเปนไปตามแผนทก าหนดขน

๓. การตดสนใจโดยยดตามอาวโสหรอความสามารถ เปนการตดสนใจโดยเปดโอกาสใหบคคลทมอาวโสและประสบการณในการท างานเปนผตดสนใจแกปญหา ตามค าพดทวา “คนแกอาบน ารอนมากอน” หรอใหบคคลทมความรความสามารถเปนผตดสนใจ เนองจากผานการฝกอบรมมาอยางเปนระบบ และแสดงความสามารถใหเหนอยางชดเจน โดยเฉพาะการตดสนใจแบบมโครงสรางในธรกจทเทคโนโลยมการเปลยนแปลงอยางรวดเรว ท าใหความรทมอยเดมลาสมยและ ไมเพยงพอตอการตดสนใจก าหนดอนาคตขององคการตามหลกการนเรามความเชอวา ผมอาวโสและประสบการณสงอาจจะสามารถตดสนใจไดลกซงและรอบคอบกวา อยางไรกด เราคงไมสามารถชชดลงไปไดวา การมอบหมายใหผมความอาวโสหรอผมความสามารถในการตดสนใจจะดกวากน แตตองเปดใจใหกวางและยอมรบความเหนจากทกฝาย เพอใหไดผลลพธทดทสด

๑๑๔

Victor Vroom Philip Yetton และ Arthur Jago ไดท าการพฒนาโครงสรางการตดสนใจทจะชวยใหผจดการเลอกวธการตดสนใจใหเหมาะสมกบสถานการณ โดยแบงลกษณะการตดสนใจออกเปน ๕ รปแบบคอ ๑. การตดสนใจโดยอ านาจหนาทแบบท ๑ หรอ AI ผจดการจะท าการตดสนใจดวยตนเองจากขอมลทมอยและทสามารถหาไดในขณะนน ๒. การตดสนใจโดยอ านาจหนาทแบบท ๒ หรอ All ผจดการจะใชขอมลทไดจากผใตบงคบบญชาหรอสมาชกในกลมคนอน ๆ แลวจงท าการตดสนใจ ซงผจดการอาจจะแจงหรอไมแจงใหผใตบงคบบญชาหรอสมาชกในกลมใหทราบกอนวาปญหาทตองการจะตดสนใจคออะไร กอนทจะขอหรอไดรบขอมลจากผใตบงคบบญชา หรอสมาชกในกลมเหลานน โดยทพวกเขาเหลานนจะมหนาทเพยงจดหาขอมลทจ าเปนเทานน พวกเขาจะไมมสวนในการประเมนหรอตดสนใจใด ๆ ทงสน ๓. การตดสนใจโดยปรกษาหารอหรอแบบท ๑ หรอ CI ผจดการจะแบงปนปญหากบผใตบงคบบญชาหรอสมาชกในกลมทเกยวของเปนรายบคคล แลวน าความคดหรอขอเสนอแนะของพวกเขาไปใชในการตดสนใจ โดยไมไดรวมความคดเหลานนเขาดวยกนกอน จากนนผจดการจะท าการตดสนใจ ซงอาจจะใชความคดเหนของผใตบงคบบญชาหรอสมาชกในกลมหรอไมกได ๔. การตดสนใจโดยปรกษาหาหรอแบบท ๒ หรอ Cll ผจดการจะแบงบนปญหากบผใตบงคบบญชาหรอสมาชกในกลม และน าความคดหรอขอเสนอแนะโดยสวนรวมไปใช จากนนผจดการจะท าการตดสนใจ ซงอาจจะใชความคดเหนของผใตบงคบบญชาหรอสมาชกในกลมหรอไมกได ๕. การตดสนใจโดยกลม หรอ G ผจดการจะแบงปนปญหากบผใตบงคบบญชาหรอสมาชกในกลมทงหมด แลวใชความเหนเอกฉนทของกลมในการตดสนใจขนสดทาย เราจะเหนมรปแบบการตดสนใจทหลากหลาย หรอแมกระทงความพยายามในการพฒนาระบบคอมพวเตอรมาชวยใหการตดสนใจมความถกตองและสมบรณขน ไมวาเราจะมอบหมายใหใครเปนผตดสนใจ เราตองตระหนกเสมอวาวตถประสงคหลกคอ การตดสนใจเลอกผลลพธทดทสด๕

๕ ณฏฐพนธ เขจรนนทน, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพมหานคร : ซเอดยเคชน), ๒๕๕๑, หนา ๑๓๗-

๑๕๑.

๑๑๕

สรปทายบท การตดสนใจ หมายถง กระบวนการของการใชความคดและการกระท าในการศกษาและวเคราะหปญหาหรอโอกาส ก าหนดและประเมนทางเลอก เลอกทางเลอกใดทางเลอกหนงทเหมาะสม เพอจดการกบปญหาหรอโอกาสทเกดขน การตดสนใจทผดพลาดอาจสงผลกระทบในดานลบตอการด าเนนงาน และอาจจะน ามาซงความลมเหลวขององคการ

พฤตกรรมในการตดสนใจของคนโดยทวไปประกอบดวย นสย (Habit) การแกไขปญหา (Problem Solving) และการสรางสรรค (Creativity) และพฤตกรรมในการตดสนใจทนาสนใจคอ Economic Man, Administration Man, Social Man, Organization Man, Mobicentric Man และแบบ New Entrepreneur ซงพฤตกรรมการตดสนใจในแตละแบบนขนอยกบบคลกภาพสวนตวของผบรหารซงแตละคนจะแตกตางกนออกไป การตดสนใจเปนทงหนาทและบทบาทหลกทส าคญของผจดการในการตดสนใจแทนองคการ องคการจะประสบผลส าเรจหรอลมเหลวนบวามสวนสมพนธกบการตดสนใจเลอกโอกาสหรอแกปญหาของผจดการ ถาผจดการสามารถตดสนใจไดอยางถกตอง แมนย า และเหมาะสมกบสถานการณ กจะชวยใหการด าเนนงานขององคการประสบความส าเรจ ในทางตรงขาม ถาผจดการตดสนใจผดพลาดหรอไมสอดคลองกบสถานการณ กจะท าใหเกดปญหาแกองคการ ซงเราสามารถจ าแนกระดบของการตดสนใจภายในองคการออกเปน ๓ ระดบ ไดแก การตดสนใจระดบกลยทธ การตดสนใจระดบยทธวธ และการตดสนใจระดบปฏบตการ ซงมขนตอนส าคญในการตดสนใจ ๕ ขนตอนคอ ขนตอนท ๑ ตระหนกถงปญหา ขนตอนท ๒ นยามปญหา ขนตอนท ๓ ตดสนใจ ขนตอนท ๔ ปฏบตตามแผน และขนตอนท ๕ ประเมนผล นอกจากนเราสามารถแบงประเภทของการตดสนใจ โดยพจารณาโครงสรางของปญหาออกเปน ๓ ประเภท ไดแก ปญหาแบบมโครงสราง ปญหาแบบไมมโครงสราง และปญหาแบบกงโครงสราง หรอแบงตามสภาพแวดลอมทแนนอน สภาพแวดลอมทเสยง และสภาพแวดลอมทไมแนนอน เทคนคการประมวลขอมลเพอการตดสนใจทส าคญม ๒ ประเภทคอ เทคนคเชงคณภาพ ซงเปนการตดสนใจโดยอาศยความรประสบการณ และวจารณญาณของผตดสนใจในการประมวลความคดและเลอกทางเลอกทดทสด และเทคนคเชงปรมาณทเปนการประยกตหลกการทางคณตศาสตรและสถตศาสตรในการก าหนดแบบจ าลอง เพอการพยากรณหรอคาดการณอนาคต หรอจดทางเลอกทเหมาะสมของปญหา ผตดสนใจเปนบคคลส าคญทมอทธพลตอการตดสนใจ ซงเราสามารถพจารณาเปรยบเทยบบคคลทท าการตดสนใจในมตตาง ๆ จากการตดสนใจโดยบคคลหรอกลม การตดสนใจตามล าดบขนการบรหาร และการตดสนใจโดยยดตามอาวโสหรอความสามารถ

๑๑๖

ค าถามทายบท

๑. การตดสนใจหมายถงอะไร อธบาย ๒. การตดสนใจกบการจดการ มลกษณะเชนใด อธบาย ๓. ระดบของการตดสนใจในองคการมกระดบ อะไรบาง ๔. กระบวนการการตดสนใจประกอบดวยขนตอนใดบาง อธบาย ๕. พฤตกรรมในการตดสนใจขนอยกบอะไรบาง อธบาย ๖. ประเภทของการตดสนใจแบงออกเปนกประเภทอะไรบอง อธบาย ๗. เทคนคการตดสนใจเชงคณภาพคออะไร อธบาย ๘. เทคนคการตดสนใจเชงปรมาณคออะไร อธบาย ๙. การตดสนใจโดยบคคลหรอกลมมลกษณะอยางไร อธบาย

๑๑๗

เอกสารอางองประจ าบท

ณฏฐพนธ เขจรนนทน, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพมหานคร : ซเอดยเคชน), ๒๕๕๑, หนา ๑๓๗-

๑๕๑. Chester Barnard, The Future of the Executive (Cambridge, Mass. : Harvard

University, 1938), p. 14. Henri Fayol, Gerneral and Industrial Management, (London : Pittman and Son. 1964).

p. 57. Henny Mintzberg, Dura Raisin-ghani. And Andre Theoret, The Structure of

“Unstructured” Decision Processes. (Administrative Scince Quarterly, 1976), pp. 246-275.

Herbert Simon, Administrative Behavior, 2 ed., (New York : Macmillan, 1957), p. 64.

๑๑๘

บทท ๖

ภาวะผน ากบการจดการ

(Leadership in Management)

ขอบขายรายวชา

๑. ความหมายของภาวะผน า ๒. ทฤษฎภาวะผน า ๓. แบบของภาวะผน า ๔. พฤตกรรมของผบรหาร ๕. ภาวะผน าแบบมงงาน มงความสมพนธ ๖. สถานการณกบประสทธภาพของภาวะผน า ๗. ความสมพนธระหวางผน ากบสมาชกกลม ๘. โครงสรางของงาน ๙. อ านาจของต าแหนง

วตถประสงค

๑. เพอศกษาและเขาใจความหมายของภาวะผน า

๒. เพอศกษาและเขาใจทฤษฎภาวะผน า

๓. เพอศกษาและเขาใจแบบของภาวะผน า

๔. เพอศกษาและเขาใจพฤตกรรมของผบรหาร

๕. เพอศกษาและเขาใจภาวะผน าแบบมงงาน-มงความสมพนธ

๖. เพอศกษาและเขาใจสถานการณกบประสทธภาพของภาวะผน า

๑๑๙

ค าน า

เมอบคคลหลายคนรวมกนท ากจกรรมใด ๆ เพอบรรลวตถประสงครวมกนยอมจะเกดภาวะ

ผน าขนหรอมบคคลใดบคคลหนงในกลมนนแสดงบทบาทเปนผน าเสมอ อาจแสดงบทบาทในรปของ

การสงการ ชแนะหรอประนประนอม ประสานงาน แลวแตกรณ ภาวะผน าเปนสถานการณทจ าเปน

มากส าหรบองคการ การบรหารองคการใด ๆ หากขาดผน าเสยแลวยอมจะท าใหองคการนนด าเนน

กจกรรมไปดวยความยากล าบาก องคการซงประกอบดวยคนจ านวนมากยอมจะวนวายสบสน ตางคน

ตางท างานไปไมประสานกนหรอขดแยงกน การบรรลเปาหมายขององคการยอมจะลาชาหรอไม

ประสบความส าเรจตามเปาหมายทตงไว ในบทนจะศกษาเกยวกบทฤษฎ แบบของผน า พฤตกรรม

ของผน า และประสทธภาพของผน า

ความหมายของภาวะผน า

ค าวา ภาวะผน า (Leadership) บางทานใชค าวาการเปนผน า ความหมายของค าวา ภาวะผน า มผใหค านยามไวตาง ๆ กนดงน แฮโรลด คนต ไดใหความหมายวา ภาวะผน าคอการสรางอทธพลตอผใตบงคบบญชาเพอกอใหเกดความส าเรจในวตถประสงคทก าหนดไว๑ จอรจ เทอร ไดใหความหมายวา ภาวะผน าเปนกจกรรมเกยวกบการสรางอทธพลตอผใตบงคบบญชา เพอกอใหเกดความพยายามในการด าเนนงานใหบรรลถงวตถประสงครวมกน๒ กตมา ปรดดลก ใหจ ากดความวา ผน าคอบคคลทมอ านาจหรออทธทจะดงดดและแรงจงใจใหผอนประพฤตปฏบตตามความคดเหนและค าสงของตนเองได๓ สมพงษ เกษมสน ใหค านยามวา ภาวะผน าคอการทผน าใชอทธพลในความสมพนธซงมอยตอผใตบงคบบญชาในสถานการณตาง ๆ เพอปฏบตการและอ านวยการโดยใชกระบวนการตดตอซงกนและกนเพอมงบรรลตามเปาหมายทก าหนดไว๔

๑ Harold D. koontz and Cyril O’Donnell, Principles of Management, (New York: McGraw-

Hill, 1972), p. 435. ๒ สมยศ นาวการและผสด รมาคม, องคการ: ทฤษฎและพฤตกรรม, (กรงเทพฯ: ส านกพมพดวงกมล,

๒๕๒๐), หนา ๔๒๐. ๓ กตมา ปรดดลก, ทฤษฎบรหารองคการ, (กรงเทพฯ: ส านกพมพดวงกมล, ๒๕๒๐), หนา ๔๒๐. ๔ สมพงษ เกษมสน, การบรหาร, (กรงเทพฯ: ส านกพมพไทยวฒนาพานช, ๒๕๑๖), หนา ๔๒๐.

๑๒๐

ผเขยน (สมคด บางโม) เหนวา ภาวะผน าคอการทผน าขององคการใชอทธพลตาง ๆ เพอใหผใตบงคบบญชารวมมอกนปฏบตหนาทใหบรรลเปาหมายขององคการ อทธพลดงกลาวนอาจเปนไปทงในทางบวกและทางลบ หรอทางใดทางหนง ภาวะผน าหรอความเปนผน าทมประสทธภาพมความส าคญตอความส าเรจขององคการในอนทจะด าเนนงานใหบรรลวตถประสงคทก าหนดไวเปนอยางมาก ความลมเหลวขององคการตาง ๆ ทเปนมาสบเนองมาจากการขาดผน าทมประสทธภาพแทบทงสน ทก ๆ ธรกจใหมจ านวน ๑๐๐ แหงทจดตงขนมานน ประมาณรอยละ ๕๐ หรอครงหนงตองประสบกบความลมเหลวภายในเวลา ๒ ป ทงนเนองจากขาดผน าทมประสทธภาพนนเอง๕

ความหมายของผน า ค าวา ผน า ตรงกบค าในภาษาองกฤษวา Leader บคคลทวไปเขาใจวาผน าคอบคคลทไดรบต าแหนงเปนหวหนาของกลมหรอของส านกงาน ผน าในความหมายนเปนผน าโดยต าแหนง เปนอ านาจจากภายนอกกลมสงการมาวาบคคลผนเปนผน า แทจรงเปนหวหนามากกวาผน า ผเขยนขออธบายความหมายของค าวาหวหนากบผน าวามความแตกตางกนอยางไร เพอใหเขาใจตรงกนเสยกอนในเบองตน ผน า (Leader) หมายถง สมาชกของกลมทมอทธพลมากทสดตอคนอน ๆ ในกลม เปนผทแผอทธพลไปยงคนอนมากกวาทคนอนจะแผอทธพลมายงตน และสมาชกคนอน ๆ ยอมรบโดยสมครใจวาบคคลนเปนผน าของกลม และสามารถน ากลมใหบรรลเปาหมายได ผน าอาจไดรบต าแหนงมาโดยการแตงตงหรอเลอกตง หรอยกตวเองขนมาเปนผน ากได แตสมาชกกลมยอมรบวาเปนผน าดวยความจรงใจ หวหนา (Head) หมายถง บคคลหนงของกลมทไดรบอ านาจจากภายนอกกลมใหมาเปนผน าของกลม ซงสมาชกของกลมอาจไมศรทธาหรอไมยอมรบวาเปนผน าของตนอยางจรงใจ เปนผน าทสมาชกยอมรบดวยความจ าใจเทานน ทงน เพราะแตงตงมาโดยอ านาจของกฎหมายหรอโดยค าสงของเบองบน หวหนาทไดด ารงต าแหนงจากการแตงตงของระบบ ไมไดรบความสนบสนนจากสมาชกกลมใหเปนหวหนา จดมงหมายของกลมไดมาจากความสนใจของหวหนาเทานน เพราะการตดสนใจใด ๆ ไมไดเกดขนจากกลม ความสมพนธของหวหนากบสมาชกของกลมเปนไปอยางผวเผน ขาดความ

๕ สมยศ นาวการและผสด รมาคม, องคการ: ทฤษฎและพฤตกรรม, หนา ๔๐๑.

๑๒๑

ใกลชดขาดความสนทสนม ขาดความสนใจซงกนและกน หรอตวใครตวมน การทสมาชกยอมรบดวยความจรงใจ ผน าประเภทนอาจไมมลกษณะเปนผน าหรออาจมลกษณะเปนผน าจรงกได

ทฤษฎภาวะผน า มผพยายามศกษาภาวะผน าวามองคประกอบทส าคญอะไรบาง บางคนศกษาถงลกษณะของตวผน า บางคนศกษาสถานการณและปจจยอน ๆ และเสนอแนวคดเปนทฤษฎดงน

๑. ทฤษฎคณลกษณะของผน า (Trait Theory) พนฐานของทฤษฎนเชอวาภาวะผน าทดขนอยกบคณลกษณะทางดานกายภาพ สงคม บคลกภาพ และคณลกษณะสวนตวของบคคลเปนส าคญ เชน รปราง สตปญญา อปนสยใจคอสขมเยอกเยน เปนตน ผน าจะตองมลกษณะเฉพาะ ภาวะผน ายอมจะเกดขนเฉพาะผทมลกษณะเหมาะสมเทานน คท เดวส ไดระบถงคณลกษณะทส าคญ ๔ ประการ ทมสวนสมพนธกบความเปนผน าทมประสทธภาพ คอ (๑) ความเฉลยวฉลาด (๒) ความสามารถทางดานสงคม (๓) แรงจงใจภายในทตองการประสบความส าเรจ (๔) ทศนคตดานมนษยสมพนธ๖ อยางไรกตาม ปจจบนมการศกษาวจยจ านวนมากยนยนวาคณลกษณะดงกลาวมใชองคประกอบส าคญของภาวะผน า ราลฟ สตอกดลล (Ralph Stodgill) ไดส ารวจการวจยเกยวกบการศกษาผน า ๑๒๔ ชนทใชทฤษฎคณลกษณะผน าเปนแนวทางการศกษาบคคลส าคญ เขาสรปวาความคลายคลงกนของคณลกษณะผน าทไดจากการศกษาตาง ๆ นมนอยเหลอเกน แสดงวาคณลกษณะของผน านนมใชสงทเปนปจจยโดยตรงตอภาวะผน า๗

๒. ทฤษฎผลกระทบระหวางบคคลและสถานการณ (Personal & Situation Theory) ภายหลงป ค.ศ.๑๙๓๐ นกทฤษฎไดเรมตนศกษาเกยวกบความมประสทธภาพของภาวะผน าในลกษณะทมความซบซอนมากขน ทฤษฎนมแนวความคดวาคณลกษณะของผน าจะตองมความสมพนธกบสถานการณ จงจะท าใหเกดภาวะผน าทมประสทธภาพ ความเชอเบองหลงความคดนคอลกษณะของสถานการณใด ๆ กตามจะเปนตวก าหนดคณลกษณะทจ าเปนตอความส าเรจของภาวะผน า ดงนนบคคลทมลกษณะผน าตามทฤษฎลกษณะผน านนมไดหมายความวาจะเปนผน าไดทกโอกาสหรอทกสถานการณ ตวอยางเชน ในสถานการณทกลมตองการความสนกสนานรนเรงในโอกาสวนขนปใหม บคคลทมรปรางสงใหญ เฉลยวฉลาด สขมเยอกเยน ความจ าด กลาหาญ และอดทนยอม

๖ Keith Davis, Human Behavior at Work, (New York: McGraw-Hill, 1972), p. 102-104. ๗ Fred Luthans, Organizational Behavior, 6th ed. (New York: McGraw-Hill, 1992), p. 273-

274.

๑๒๒

ไมเหมาะทจะเปนผน าเทากบบคคลทมนสยราเรง ชอบสนกสนาน ชอบดม แมรปรางไมใหญโตและสตปญญาไมสจะเฉลยวฉลาดนกเพราะในสถานการณเชนนทกคนในกลมตองการหาความสขจากความสนกสนานรนเรง

๓. ทฤษฎปฏสมพนธและความคาดหวง (Interaction & Expectation Theory) แนวความคดของทฤษฎนเนนเรองกลมบคคลเปนส าคญ ตงอยบนสมมตฐานทวาภาวะผน าเกดจากพฤตกรรมของกลม และความคาดหวงของกลมทเชอวาบคคลใดจะน ากลมใหบรรลเปาหมายไดดทสด สมาชกคนหนงคนใดของกลมอาจจะเปนผน าได หากบคคลนนมลกษณะเหมาะสมเปนผรเรมบทบาทน ากลม และบทบาทเหลานนยอมขนอยกบสถานการณของกลมและเปนทยอมรบของกลมดวยนนคอ จะตองมการปะทะสมพนธกบตวแปรใหญ ๆ หลายตวแปร เชน บคลกภาพของผน า ลกษณะของผตาม รวมทงทศนคตและปญหาตาง ๆ ของผตาม ลกษณะของกลม ความสมพนธของกลม สถานการณตาง ๆ ทเปนตวก าหนดซงไดแกสงแวดลอมและสภาพของงาน ลกษณะส าคญของทฤษฎนสรปไดวาการเปนผน าเปนไดหลายแงหลายมม มกระบวนการทแตกตางกนแลวแตสถานการณในกลม ซงเกดจากการปฏสมพนธในสวนใดสวนหนงของกลม และการปฏสมพนธนเปนผลเนองมาจากการกระท ารวมกนเพอใหถงจดมงหมาย การเปนผน ากเหมอนกบพฤตกรรมอน ๆ ซงเกดจากบคคลและระบบสงคมทมการเปลยนแปลงของการปฏสมพนธอยเสมอ

๔. ทฤษฎ ๓ ปจจย (Three of leadership Theory) ปจจบนนกทฤษฎไดศกษาองคประกอบของภาวะผน าในหลาย ๆ ดานและเสนอแนะวาการพฒนาทฤษฎภาวะผน านน สภาพแวดลอมทางดานสถานการณควรจะตองขยายขอบเขตใหกวางขนความคาดหมายของผตามหรอผใตบงคบบญชาและแรงจงใจในการท างานของกลมมความส าคญส าหรบกระบวนการภาวะผน า พฤตกรรมของผน าทมประสทธภาพนนยอมจะสมพนธกบปจจยทงสามดงกลาวทมความสมพนธกนอยางเหมาะสม ความตองการแบบของพฤตกรรมและเปาหมายของกลมผตาม ประกอบกบลกษณะของสถานการณจะกอใหเกดเคาโครงหรอกรอบของพฤตกรรมของผน าทจะตองน าไปปฏบต รวมทงการรบรของผน าเกยวกบองคประกอบดงกลาวจะตองไปสมพนธกบความตองการแบบพฤตกรรมและเปาหมายของผน าเอง ความสมพนธตาง ๆ เหลานจะเปนตวก าหนดวาปจจยสามอยาง คอ (๑) สถานการณ (๒) ความคาดหวงของผตาม และ (๓) แรงจงใจ จะผสมผสานกนไดดเพยงใด ซงจะเปนตวก าหนดภาวะของผน า

๑๒๓

แบบของภาวะผน า แบบของภาวะผน า (Leadership style) หรอวธการของความเปนผน าทผบรหารคนหนงคนใดเลอกน ามาใชบรหารองคการนนยอมมอทธพลตอประสทธภาพของความส าเรจขององคการ ผบรหารจะแสดงแบบของผน าในการบรหารงานแตกตางกนออกไป การเลอกแบบของผน าทเหมาะสมจะท าใหผรวมงานใหความรวมมอตงใจท างาน สามารถน าองคการไปสเปาหมาย ตรงกนขาม หากเลอกแบบของผน าทไมเหมาะสมจะท าใหเปาหมายขององคการกระทบกระเทอน ผรวมงานจะมความรสกขนเคองกาวราว ไมใหความรวมมอ หรออยางนอยกวางเฉยเสย

แบบของภาวะผน าตามความคดเหนดงเดม แบบของภาวะผน าหรอพดใหเขาใจงายขนเรยกวา แบบของผน า นไดรบความสนใจศกษากนมานานแลว โดยมงไปศกษาทตวผน าวามลกษณะการบรหารอยางไร ไดมการศกษาพจารณากนมากมายหลายกรณ แลวแตจะตงเกณฑขนมา ในทนจะน าเสนอไว ๔ แบบดงน ๑. พจารณาจากสถานภาพของผน า คอ ยดวาอะไรเปนเครองค าจนใหผน าด ารงอยในสถานภาพนน ๆ ได แบงออกเปน ๓ แบบดงน๘ (๑) ผน าแบบใชพระเดช เชน หวหนารฐบาลเผดจการ (๒) ผน าแบบใชพระคณ เชน ผน าทชอบชวยเหลอผใตบงคบบญชาอยเสมอเมอไดรบความเดอดรอน (๓) ผน าแบบสญลกษณ เชน กษตรยในระบอบประชาธปไตย เปนตน ๒. พจารณาจากลกษณะวธการท างาน แบงออกไดเปน ๔ แบบ คอ (๑) ผน าแบบเจาระเบยบ (๒) ผน าแบบบงการ ใชวธการสงงานเปนใหญ (๓) ผน าแบบจงใจ ใหผใตบงคบบญชามโอกาสรวมแสดงความคดเหน รวมใชดลยพนจและใชศลปะการชกจงใหเขาชวย (๔) ผน าแบบรวมใจ คลายผน าแบบจงใจ โดยยดหลกประนประนอมและแลกเปลยนความคดเหน ไมจ าเปนตองใชการจงใจ ๓. พจารณาจากลกษณะการใชอ านาจควบคม แบงออกเปน ๓ แบบ คอ (๑) ผน าแบบใชอ านาจบงคบ (๒) ผน าแบบใชอ านาจอรรถประโยชนบงคบ ใชสนจางรางวลเขาลอ (๓) ผน าแบบใชอ านาจธรรมเนยมประเพณบงคบ อางเอาธรรมเนยมประเพณในการปกครองมาบงคบ

๘ Ibid., p. 270-271.

๑๒๔

๔. พจารณาจากลกษณะและวธใชอ านาจ แบงออกเปน ๓ แบบ คอ (๑) ผน าแบบเผดจการ (๒) ผน าแบบปลอยปละละเลย (๓) ผน าแบบประชาธปไตย ผลงานของลปปตต (Lippitt) และคณะ แหงมหาวทยาลยไอโอวา (ค.ศ.๑๙๓๐) จ าแนกภาวะผน าออกเปน ๓ แบบดงน ผน าแบบเผดจการ (Autocratic Leader) อ านาจหนาท การตดสนใจ การก าหนดเปาหมายผน าเปนผตดสนใจแตเพยงผเดยว ผน าจะตองมการควบคมผใตบงคบบญชาอยางใกลชด ถอวาค าสงเปนเรองส าคญมาก ผน าแบบนเหมาะสมมากทสดส าหรบสถานการณสนามรบ ผน าแบบประชาธปไตย (Democratic Leader) เปดโอกาสใหกลมหรอผใตบงคบบญชามสวนรวมในการบรหาร มการแลกเปลยนความคดระหวางบคลากรดวยกน ใหความยอบรบแกทกคนถอวาอ านาจของผน าไดมาจากกลมผใตบงคบบญชา ผน าแบบนไดรบความแพรหลายในยคมนษยสมพนธ ผน าแบบปลอยปละละเลย (Laissez-faire Leader) ผน าแบบปลอยปละละเลยจะใหเพยงค าแนะน าทว ๆ ไป จะท าอะไรปลอยใหเปนหนาทของผใตบงคบบญชา ไมมการควบคม สงการ ตดตามผลการท างาน จะส าเรจตามเปาหมายหรอไม ไมสจะสนใจนก ถอเอาความตองการของกลมเปนใหญ ผอยใตบงคบบญชาตองจงใจดวยตนเอง และมอสระมากในการปฏบตงาน จากการวเคราะหของชอว (Shaw) พบวากลมทมหวหนาแบบเผดจการท างานไดเรวกวาและดกวากลมทมหวหนาแบบประชาธปไตย แตสมาชกในกลมแบบประชาธปไตยพอใจในกลมของตนมากกวาสมาชกในกลมแบบเผดจการ๙

เผดจการ ประชาธปไตย ปลอยปละละเลย

ภาพท ๖.๑ ความสมพนธในกลมทมผน า ๓ แบบ (L =Leader)

๙ ไวรช เจยมบรรจง, จตวทยาสงคม, (กรงเทพฯ: โรงพมพไทยเทยมเจรญพานช, ๒๕๑๖), หนา ๑๐๑.

L L L

๑๒๕

โกศล มคณ ศกษาพบวาสมาชกในกลมทมผน าแบบประชาธปไตยมขวญและก าลงใจสงกวาสมาชกในกลมทมผน าแบบเผดจการ แตทงสองกลมนมประสทธภาพในการท างานเทาเทยมกน และพบอกวาสมาชกในกลมทมผน าแบบเผดจการทอยในสถานการณทตงเครยดจะมขวญและก าลงใจต าทสด แตกลมทมแนวโนมวาขวญและก าลงใจของหวหนาและสมาชกกลมดทสดจะมผลงานดทสดดวยคอกลมทมผน าแบบประชาธปไตย๑๐

พฤตกรรมของผบรหาร แทนเนนเบามและชมดท (Tannenbaum and Schmidt) เชอวาผน าหรอผบรหาร มกประสบปญหาเปนอยางมากในการตดสนใจเลอกแบบของผน าใหเหมาะสมกบสถานการณหนง ๆ พฤตกรรมของผน าทแสดงใหเหนถงการตดสนใจหรอการมอบหมายหนาทในการตดสนใจใหแตผใตบงคบบญชานบวาเปนเรองทนาสนใจมาก๑๑ พฤตกรรมของผน าแตละแบบจะขนอยกบความสมพนธระหวางการใชอ านาจของผน ากบความมอสระของผใตบงคบบญชา ถาผน าใชอ านาจมากเกนไปจนเลยดานซายสด นนคอจะมพฤตกรรมแบบเผดจการ ตรงกนขาม ถาผใตบงคบบญชามอสระมากเกนไปจะกลายเปนผน าแบบปลอยปละละเลย

ความส าคญของลกนอง

ความส าคญของหวหนา

๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ระดบพฤตกรรม

ภาพท ๖.๒ แนวตอเนองของพฤตกรรมผน า

๑๐ เรองเดยวกน, หนา ๑๐๒. ๑๑ Jacob W. Getzels and Others, Education Administration as a Social Process, (New

York: Harper & Row Publishers, 1968), p. 56.

การใชอ านาจ

ความมอสระของผใตบงคบบญชา

๑๒๖

จากแผนภมพฤตกรรมผน าในระดบตาง ๆ (ภาพท ๖.๒) จะมพฤตกรรมสรปไดดงน ระดบท ๑ ผน าจะเปนผระบปญหาและตดสนใจเองทงหมด ผใตบงคบบญชาไมมโอกาสเขารวมการตดสนใจเลย หรอมกนอยทสด ระดบท ๒ ผน าจะแจงการตดสนใจและอธบายเหตผลประกอบใหผใตบงคบบญชาทราบวาเพราะเหตใดจงตดสนใจเชนนน ระดบท ๓ ผ น า เสนอการตดส น ใจและเปด โอกาสให ซ กถามขอขดข อง ใจได ผใตบงคบบญชามโอกาสเขารวมการตดสนใจบางและมความเขาใจมากขน ระดบท ๔ ผน าเสนอการตดสนใจใหผใตบงคบบญชารวมพจารณาเปลยนแปลงแกไขไดแลวรบขอเสนอไปพจารณา แตการตดสนใจขนสดทายยงเปนของผน า ระดบท ๕ ผน าเปนผระบปญหาและขอค าแนะน าจากผใตบงคบบญชาเพอน ามาเปนขอมลประกอบในการตดสนใจ ระดบท ๖ ผน าเปนผระบปญหาและก าหนดขอบเขตของการตดสนใจแลวมอบใหกลมผใตบงคบบญชาท าการตดสนใจ ระดบนผใตบงคบบญชามสวนรวมมากขน ระดบท ๗ ผน าจะปลอยใหกลมผใตบงคบบญชาระบถงปญหาทตองตดสนใจ ใหวเคราะหและแกปญหากนเอง ระดบนผใตบงคบบญชามอสระมาก การพจารณาเลอกภาวะผน าทง ๗ แบบน แทนเนนเบามและชมดทใหขอเสนอแนะวา ผน าควรจะพจารณาความสามารถของตนเอง ความสามารถของผใตบงคบบญชาและสถานการณประกอบกน

แบบของภาวะผน าตามแนวความคดสมยใหม การศกษาแบบของภาวะผน าในปจจบน สนใจศกษาพฤตกรรมของผน าทแสดงออกในองคการเปนหลก พฤตกรรมของผน า หมายถง พฤตกรรมของบคคลขณะทก าลงสงการตอกจกรรมตาง ๆ ของกลมผใตบงคบบญชา เพอใหบรรลเปาหมายทก าหนดไว การศกษาในแนวนแยกออกเปนหลายแบบตามความคดของผศกษาดงน - ภาวะผน าแบบสถาบนมต – บคลามต - ภาวะผน าแบบมงงาน – มงความสมพนธ - ภาวะผน าแบบใหความส าคญตอคน – ตอการผลต

๑๒๗

ภาวะผน าแบบสถาบนมต – บคลามต เกตเชลสและกบา (Getzels and Guba) มองกระบวนการบรหารเปนระบบหนงซงมองคประกอบสองดานหรอสองมต คอ ดานสถาบน (Nomothetic dimension) และดานบคคล (Idiographic dimension)

ภาพท ๖.๓ การบรหารเปนระบบสงคม

มตดานสถาบน ประกอบดวย สถาบน บทบาท และความคาดหวง มตดานบคคลประกอบดวย บคคล บคลกภาพ และความตองการ มตทงสองนมความสมพนธซงกนและกนดงลกศรชผลสดทายคอพฤตกรรมทสงเกตได เมอมการก าหนดตวบคคลใหเปนผน าของสถาบน ผน าจะสวมบทบาทของสถาบน ก าหนดความคาดหวงมาตรฐานการก าหนดตาง ๆ ในสถาบน ดงนนเมอพจารณาระบบบรหารในแงของระบบสงคม เกตเชลสและกบาจ าแนกผน าออกเปน ๓ แบบตามพฤตกรรมทปรากฏ ดงน ๑. ผน าแบบยดสถาบน (Nomothetic Leader) ใชอ านาจและระเบยบขอบงคบของสถาบนเปนเครองมอในการด าเนนงาน มงหวงใหงานส าเรจเปนส าคญ ควบคมใหบคลากรมบทบาทตามทสงคมก าหนด ไมสนใจวาผใดจะเดอดรอนหรอไมพอใจ ผใตบงคบบญชามกไมชอบใจ เกลยดชง หวาดระแวงไมไวใจผบงคบบญชา ๒. ผน าแบบยดบคคล (Idiographic Leader) เนนความส าคญของบคคลในสถาบนเปนส าคญ พยายามเขาใจผใตบงคบบญชา สรางความสมพนธอนดกบบคลากรในหนวยงานโดยมงหวงวาเมอบคลากรมขวญและก าลงใจดแลวผลส าเรจของงานจะตามมา ผน าแบบนเปนทรกใครของผใตบงคบบญชา

สถาบนมต สถาบน บทบาท ความคาดหวง ระบบสงคม พฤตกรรมผน า บคคล บคลกภาพ ความตองการ

บคลามต

๑๒๘

๓. ผน าแบบผสมผสาน (Transactional Leader) เปนผน าทเนนความส าคญทงสองดาน คอ มองเหนความส าคญทงสถาบนและบคคล ถอไดวาเปนผน าทสมบรณ ตวอยางเชน โรงเรยนเปนสถาบน บทบาทของโรงเรยนคออบรมสงสอนเดก ความคาดหวงของสถาบนคอพฒนาเดกใหเปนคนดครเปนบคคลในโรงเรยนยอมมบคลกลกษณะเฉพาะของครแตละคน และครแตละคนยอมมความตองการความสขและความกาวหนาในหนาทราชการ หรอความตองการอน ๆ ตางกนออกไป ในการบรหารโรงเรยนครใหญจะตองค านงถงบทบาทและความมงหวงของโรงเรยน และค านงถงบคลกภาพและความตองการของครแตละคนดวย ใหครไดปฏบตงานการสอนอยางมความสขและโรงเรยนกสามารถพฒนาเดกใหออกไปเปนคนดได ครใหญจงจะเปนผน าทสมบรณ

ภาวะผน าแบบมงงาน-มงความสมพนธ สถาบนวจยธรกจ มหาวทยาลยโอไฮโอ ไดท าการวจยในป ค.ศ. ๑๙๔๕ เกยวกบภาวะผน าโดยพยายามศกษาถงมตตาง ๆ (Dimension) ของพฤตกรรมของผน า ผวจยไดใหความหมายของภาวะผน าวาเปนพฤตกรรมของบคคลใดบคคลหนงขณะทท าการสงการตอกจกรรมตาง ๆ ของกลมผใตบงคบบญชาเพอใหบรรลเปาหมายทวางไว โดยทพฤตกรรมของผน านนจะแสดงออกมาในสองมตดวยกน คอ ๑. มตหรอปจจยทแสดงถงการมงงาน ๒. มตหรอปจจยทแสดงถงการมงความสมพนธ ในมตแรกจะแสดงในเหนถงพฤตกรรมของผน าในลกษณะทแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางผบงคบบญชาและกลมของผใตบงคบบญชา เพอสรางรปแบบทดขององคการ ชองทางการตดตอสอสาร ตลอดจนระเบยบวธปฏบตตาง ๆ ในการท างาน สวนมตทสองจะแสดงใหเห นถงพฤตกรรมของผน าในลกษณะทเปนมตรภาพ ความไววางใจซงกนและกน และความอบอนทจะเกดขนระหวางผบงคบบญชาและผใตบงคบบญชา ดงนนมตแรกจะมลกษณะเปนการมงงาน ( Task Oriented) เนนถงความตองการขององคการ สวนมตทสองจะมงถงความสมพนธ (Relationship Oriented) เนนถงความตองการของบคคลเปนประการส าคญ

๑๒๙

(สง) การมงความสมพนธ

(ต า) (สง) การมงงาน

ภาพท ๖.๔ ผน าแบบมงงาน-มงความส าเรจ

จากการศกษาภาวะผน าของคณะวจยแหงมหาวทยาลยโอไฮโอนน จะเหนวามผน า ๒ แบบ คอ แบบมงงานและแบบมงความสมพนธ พฤตกรรมของผน าทมประสทธภาพจะอยระหวางกลางของผน าทง ๒ แบบ นนคอ เปนผน าแบบมงทงงานและมงความสมพนธพรอม ๆ กนไป

เรนซส ไลเครตและคณะ แหงสถาบนวจยทางสงคมศาสตร มหาวทยาลยมชแกน ไดท าการวจยในป ค.ศ. ๑๙๖๑ เกยวกบแบบของผน า โดยท าการศกษาผน าทงในดานอตสาหกรรม โรงพยาบาล และหนวยงานรฐ หลงจากทท าการวเคราะหถงขอมลตาง ๆ ทไดมาแลวสรปไดดงน ไลเครตไดแบงแบบของผน าออกเปน ๒ ประเภท คอ ผน าทใหความส าคญตองาน และผน าทใหความส าคญตอคน จากการวเคราะหพบวาแผนกทมผลผลตสง มผน าทใหความส าคญตอคนงาน ๘๖% ใหความส าคญตอผลผลต ๑๔% ในแผนกทมผลผลตต า จะมผน าทใหความส าคญตอคนงาน ๑๕% ใหความส าคญตอผลผลต ๘๕% เมอศกษาในดานการควบคมงานพบวาในแผนกทมผลผลตสงใชการควบคมงานอยางใกลชดเพยง ๑๐% แตใชการควบคมอยหาง ๆ ถง ๙๐% ส าหรบในแผนกทมผลผลตต าใชการควบคมอยางใกลชด ๖๗% และควบคมหาง ๆ ๓๓% ผลการวจยชใหเหนขอเทจจรงวาแบบของความเปนผน าทมประสทธภาพนนคอผน าทใหความส าคญตอคน ผน าทใหความส าคญตอคนจะใหความสนใจในปญหาของผใตบงคบบญชา และการสรางกลมงานทมประสทธภาพ มเปาหมายของการปฏบตงานทสง สามารถทจะท าใหผใตบงคบบญชาเขาใจถงเปาหมายไดอยางชดเจน รวมทงปลอยใหทกคนมเสรภาพในการท างานดวย ซงผลการวจยนแตกตางกบคนอน ๆ ทสวนใหญพบวาแบบของผน าทมประสทธภาพตองใหความส าคญตองาน

งานต า ความสมพนธสง

งานต า ความสมพนธต า

งานต า ความสมพนธต า

งานสง ความสมพนธสง

๑๓๐

ใหความส าคญตองาน ใหความส าคญตอคน แผนกทมผลผลตสง ๑๔% ๘๖% แผนกทมผลผลตต า ๘๕% ๑๕%

ควบคมอยหางๆ ควบคมอยางใกลชด

แผนกทมผลผลตสง ๑๐% ๙๐% แผนกทมผลผลตต า ๖๗% ๓๓%

ภาพท ๖.๕ สรปผลการศกษาวจยของไลเครต

ภาวะผน าแบบใหความส าคญตอคน-ตอการผลต เบลกและมตน (Blake and Mouton) ไดศกษาแบบของผน าโดยยดหลกวาผน าทดตองใหความส าคญดานตวบคคลและดานการผลต จงไดท าการสราง ตาขายการบรหาร (Managerial Grid) ขนเพอศกษาแบบของผน า โดยใหผน าหรอผบรหารใหคะแนนการปฏบตงานของตน คะแนนของผบรหารจะไดมาจากทงคะแนนการใหความส าคญตอตวบคคลและการผลต ผบรหารทไดคะแนนต าทงสองดานยอมชใหเหนวาผบรหารผนนมแนวทางบรหารทไมมเปาหมาย เบลกและมตนตองการใหผบรหารพฒนาตนเองใหถงระดบ (๙,๙) ในตาขายการบรหาร๑๒

๑๒ Robert R. Blake and James S. Mouton, The Managerial Grid, (Houston: Gulf Publishing,

1967), p. 19-21.

ข. ลกษณะของการนเทศควบคมงาน

ก. ลกษณะของผน า

๑๓๑

(๑,๙) (๙,๙)

๙ ๘ ๗ ๖ สนใจคน ๕ ๔ ๓ ๒ ๑

๐ ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ สนใจการผลต

ภาพท ๖.๖ ตาขายการบรหาร

จากตาขายการบรหาร เบลกและมตนไดแบงแบบของผน าออกเปน ๕ แบบ ดงน ๑. แบบไมใหความสนใจอะไรเลย (Impoverished) คอ ณ ต าแหนง (๑,๑) งานกไมดผใตบงคบบญชากไมชอบ ๒. แบบมมนษยสมพนธสงมาก (Country club) คอ ณ ต าแหนง (๑,๙) ไมสนใจงาน เอาใจผใตบงคบบญชามาก ๓. แบบมงงาน (Tesk) คอ ต าแหนง (๙,๑) สนใจแตงาน เอางานเปนใหญ ไมสนใจความรสกของผใตบงคบบญชา ๔. แบบท างานเปนกลม (Team) คอ ณ ต าแหนง (๙,๙) เนนทงงานและคนสงมาก เปนแบบอดมคต ๕. แบบเดนสายกลาง (Middle) คอ ณ ต าแหนง (๕,๕) สนใจทงงานและคนพอสมควร จากการศกษาภาวะผน าทง ๓ ลกษณะ คอ แบบสถาบนมต-บคลามต แบบมงงาน- มงความสมพนธ และแบบใหความส าคญตอคน-ตอการผลต จะเหนวามสาระส าคญไมแตกตางกน คอ พจารณาองคประกอบของการบรหารออกเปน ๒ ฝาย ฝายหนงเปนงาน (บทบาทของสถาบนหรอการผลต) และอกฝายหนงเปนคน (ผปฏบตงาน) แบบของผน าจงมเพยง ๓ แบบใหญ ๆ เทานน คอ ควรมงทงงานและมงความสมพนธ คอบรหารงานใหบรรลเปาหมายขององคการทตงไว ในขณะเดยวกนผปฏบตงานกมความพงพอใจ มความสขกบงานนน

(๕.๕)

(๑.๑) (๙.๑)

๑๓๒

อยางไรกตาม นกวชาการทางการบรหารบางทานไดตงขอสงเกตวาแบบของผน าแตละแบบเหลานไมมแบบใดเลยทจะมประสทธภาพในทกสถานการณ แบบหนงอาจมประสทธภาพส าหรบสถานการณหนงเทานน แตจะไมมประสทธภาพในอกสถานการณหนง ดงนนเมอมการใชแบบหนงแบบใดโดยเฉพาะอยางไมเหมาะสมแลวผลทเกดขนกคอภาวะผน าทไมมประสทธภาพ

ผน าแบบมงงานและแบบมงความสมพนธ ผน าแบบมงงาน คอผทมความตองการอยางแรงกลาทจะใหกลมของตนท างานอยางมประสทธภาพ เพอใหงานของกลมส าเรจลลวงไปอยางรวดเรวอยางมปรมาณและคณภาพสง ผน าชนดน มทศนคตไมดตอผใตบงคบบญชาซงท าตนขดขวางกลม โดยผใตบงคบบญชาผนนอาจจะมลกษณะดอยสมรรถภาพ ขาดความฉลาดรอบคอบ เชองชา หรอมความเกยจคราน ผน าประเภทนจะเกยวของกบสมาชกกลมของตนโดยมวงจ ากดเฉพาะเรองงานมากกวาจะเขาไปเกยวของในเรองสวนตว ผน าประเภทนจะเปนผใหรางวลและลงโทษตามลกษณะการท างานของผใตบงคบบญชานน ๆ ผน าชนดนจะมความสขเมอสมาชกกลมมความขยนขนแขงในการท างาน ผน าแบบมงความสมพนธ เปนบคคลทมความเหนใจและเกรงใจผบงคบบญชาของตน ไมตองการทจะใชงานผใตบงคบบญชามากเกนไป เพราะเกรงจะท าใหความสมพนธระหวางตนเองกบผใตบงคบบญชาเลวลง ผน าประเภทนใหความส าคญตอความสมพนธระหวางสมาชกในกลม และเชอวาถากลมมความสมพนอยางแนนแฟนแลวจะท าใหงานของกลมลวงไปได ผน าประเภทนจะเกยวของกบสมาชกกลมในเรองตาง ๆ ไมเฉพาะแตในเรองงานทกลมจะตองท าเทานน ผน าชนดนจะพอใจ เมอเหนวาสมาชกในกลมของตนรกใครกลมเกลยวกน และการทตนมสมพนธภาพทดกบสมาชกกลมของตน

สถานการณกบประสทธภาพของภาวะผน า ภาวะผน าเปนเรองทมเนอหาสาระเกยวกบการแผอทธพลและอ านาจตาง ๆ ไปยงสมาชกกลม เมอพดถงกลม กลมจะมหลายประเภทซงแตกตางกน ผน าของกลมตาง ๆ ดงกลาวกยอมแตกตางกนไปดวย โดยเฉพาะผน าจะใชวธตาง ๆ ทแตกตางกนแผอทธพลไปยงสมาชกของกลม เราจะเหนไดวาในบางสถานการณการใชอทธพลและอ านาจของผน ากเปนเรองทงาย เชน กลมทหาร เปนการงายมากทนายทหารระดบนายพลคนหนงจะใชอทธพลของตนทมอยไปยงกลมทหาร แตเปนการยากส าหรบพลเรอนทจะใชอทธพลไปยงทหารกลมเดยวกนน กลมจะยอมรบอทธอยางงายดายส าหรบบคคลทตนชอบเชอถอ หรอศรทธา ในทางตรงกนขาม กลมจะไมยอมรบอทธพลจากบคคลทตนเกลยด ไมยอมรบหรอไมเชอถอ

๑๓๓

ในการแบงประเภทสถานการณของกลมงาน เฟรด ฟดเลอร (Fred Fiedler) แบงออกเปน ๓ สถานการณใหญ ๆ เปนสถานการณทมอทธพลตอบทบาทของผน าซงเราเรยกวา ๓ มตของผน า (Three Dimensions) ดงน

๑. ความสมพนธระหวางผน ากบสมาชกกลม (Leader-Member Relation) ผน าทมบคลกเปนทดงดดใจของสมาชกในกลม สมาชกของกลมจะยอมรบและท าใหกลมสดใสไมตงเครยด ซงงายตอการใชอทธพลของผน าในการปฏบตงานของกลม ตามความเปนจรงแลวถาผน ามความมนใจ มความซอตรง และยตธรรมตอสมาชกกลมแลว ไมจ าเปนเลยทผน านนจะตองไดรบการแตงตงขนมาเปนผน า บคคลนนจะไดเปนผน าโดยการเลอกตงจากสมาชกกลมของตนนนเอง ในมตนเราสามารถวดความสมพนธสมาชกกลมกบผน าไดดวยวธสงคมมต (Sociometric index) หรอมาตรวดบรรยากาศของกลมของฟดเลอร เพอจะเปนตวชความรสกของสมาชกในกลมทมตอผน าและความสมพนธอนดระหวางผน ากบสมาชกในกลม

๒. โครงสรางของงาน (Task Structure) โดยทวไปเปน ค าสงจากเบองบน ซงเปนการใชอ านาจหนาทของผทอยระดบเหนอกวาขององคการ สมาชกของกลมซงปฏเสธและไมยนยอมปฏบตตามค าสงจะตองพบกบการวนยจากผมอ านาจหนาททเหนอกวาตน ตวอยางเชน ทหารทละเลยไมปฏบตตามค าสงของผบงคบบญชาอาจจะถกเรยกตวไปสอบสวนความผดตอผบงคบบญชาการประจ ากรมทหารนนกได อยางไรกตาม การยนยอมปฏบตงานตามค าสงเพราะวางานนนมระบบระเบยบแบบแผนแนนอนตายตว งายตอการปฏบตเรยกวางานนนมโครงสราง เชน งานระบบทหาร สวนงานทไมมโครงสราง ไดแกงานทเปนการผลตสงใหม ๆ ออกมา เชน การเขยนบทละคร เปนตน งานทถอวาเปนงานทมโครงสรางมนยาม ๔ ประการ กลาวคอ (๑) งายตอการตดสนใจ (Decision Verifiability) คอเปนงานทรวาถกตองหรอไม เปนงานทตกลงกนไดงาย และเปนงานทสาธตได (๒) จดมงหมายชดเจน (Goal Clarity) งานนนตองอยบนพนฐานความเขาใจของกลม (๓) แนวทางไปยงจดมงหมายนนไมสลบซบซอน แนวทางไปยงจดมงหมายนนมวธการ ไมมากนกส าหรบการปฏบตงานนน (๔) เปนงานหรอปญหาเฉพาะอยาง (Solution Specificity) คอเปนงานทมทสนสดในตวมนเอง และรวางานนนถกตองหรอไม (เชน ปญหาสมการตรงกนขามกบการแตงนยาย)

๑๓๔

๓. อ านาจของต าแหนง (Position Power) มตทสามกคออ านาจทไดรบจากต าแหนงของการเปนผน า ไดแก อ านาจในการใหคณใหโทษแกสมาชกในกลมมากนอยเพยงใด อยางเชน ระบบขาราชการจะก าหนดสทธ หนาท และอ านาจตามตวบทกฎหมาย เปนตน ผน าจะมอ านาจหรอไมมเพยงใดพจารณาจากการทผน ามผลตอการสนบสนนหรอลดรอนความกาวหนาของสมาขกในกลมได ผน ามเกยรตและสถานภาพเฉพาะอยางในชวตทมผลตอความเจรญกาวหนาของสมาชกในกลมได

ประสทธภาพของผน า ฟดเลอรไดศกษาผลการวจย ๕๕ ชนและน าขอมลจากการวจยตาง ๆ มาวเคราะหและสรปวา๑๓ ๑. ผน าแบบมงงาน มประสทธภาพสงในสถานการณทเอออ านวยสงและสถานการณทเอออ านวยต า สถานการณทเอออ านวยสง ไดแก งานมโครงสราง ความสมพนธระหวางผน ากบสมาชกในกลม ผน ามอ านาจในการสงการ สถานการณเอออ านวยต า ไดแก งานไมมโครงสราง สมาชกในกลมไมยอมรบผน าหรอไมศรทธา อ านาจในการสงการของผน าไมมหรอมนอยมาก ๒. ผน าแบบมงความสมพนธหรอมงคน มประสทธภาพสงในสถานการณทเอออ านวยปานกลางหรอสถานการณทไมยากไมงายจนเกนไป กลาวคอ เปนงานทมโครงสราง แตผน าไมเปนทชอบพอของสมาชกของกลม ผน าทมงความสมพนธจะมความสามารถสรางความสมพนธอนดกบสมาชกในกลมของตนไดในภายหลง และท าใหงานมประสทธภาพได หรออกสถานการณหนง ผน าทสมาชกในกลมชอบ แตงานไมมโครงสราง ดงนนงานทท าในกลมนขนอยกบความคดรเรมและความเตมใจทจะรวมมอในการท างานของสมาชกในกลมเปนส าคญ สวนอ านาจของผน านนอาจมบางพอสมควรอยในระดบปานกลาง

ภาวะผน าเชงพทธ (Buddhist Leadership)

การเปนผน าทดจะเปนแบบอยางทดใหกบผใตบงคบบญชา และการทผน าสามารถแสดง

แบบอยางการเปนผน าใหเหมาะสมนน จะตองมคณลกษณะหลายประการ มนกวชาการ ไดอธบายวา

ผน าทดนนตองมบารมและอทธพล จงจะท าใหเปนผน าทยงใหญได กรณทเปนผบรหารการทจะ

เสรมสรางภาวะผน าใหไดมากขนควรพยายามทจะใชอ านาจหนาทใหนอยทสดใครใชมากยอมเสอมมาก

๑๓ Fred E. Fiedler, A Theory of Leadership Effectiveness, (New York: McGraw-Hill, 1967),

p. 118-120.

๑๓๕

อ านาจหนาทเปนอ านาจจอมปลอมทไมจรงยงยน เมอไมมต าแหนงอ านาจหนาทยอมหมดสนไปดวย

การเปนผน าอยางแทจรงตองเปนทงอยในต าแหนงหนาทและไมอยในต าแหนงหนาท

การเปนผน าทประสบผลส าเรจและเปนผน าทยงใหญนน จ าเปนอยางยงทจะตองอาศยหลกการ

ในการปฏบตทส าคญ ความเปนผมเหตผล การเดนทางสายกลาง การตรงตอเวลา การมว ธท างาน

มจตใจสง ใหระวงความหลงระเรง ความเผลอตว จะเปนอปสรรคอนหนงทท าใหเสยความยงใหญ

ความซอตรงเปนสงส าคญอยางหนงทจะท าใหสรางความยงใหญได การสรางความดและ ท าคณประโยชน

ใหเปนมรดกตกทอดแกคนรนหลง ผยงใหญนนคอ “ผทนงอยในใจคน ไมใชนงอยบนหวคน”๑๔

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไดพระราชทานพระบรมราโชวาทในพธพระราชทานปรญญา

บตรแกบณฑตและมหาบณฑต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร เมอวนท ๖ กรกฎาคม ๒๕๓๑ ความวา

“ผทจะสรางความส าเรจในการงานและชวตไดแนนอนนนควรมคณสมบตประกอบอยางนอย ประการ

แรก ควรจะตองมความสจรต ความมใจจรง ความตงใจจรง ความอตสาหะอดทน และความเสยสละ

เปนพนฐานดานจตใจ ประการทสอง ควรทจะตองมวชาความรทถกตองแมนย า ช านาญ พรอมทง

ความสามารถในเชงปฏบต เปนเครองมอประกอบการ ประการทสาม ควรจะตองมสต ความหยงคด

วจารณญาณอนถถวนรอบคอบเปนเครองควบคมก ากบใหด าเนนไดโดยถกตองเทยงตรง ประการทส

จะตองมความรอบร มความสามารถประสานงานและประสานประโยชนกบผอนอยางกวางขวาง

เปนปจจยเสรมใหการท างานไดคลองตวและกาวหนา และ ประการทหา ซงส าคญทสดจะตองมความ

ฉลาดรในเหตในผลผดถกชวด ในวาความพอเหมาะพอสม เปนเครองตดสนและสงการปฏบตงาน

ทงมวลใหเปนไปอยางมประสทธภาพ๑๕

จากพระบรมราโชวาทดงกลาว ถอไดเปนแนวคดทส าคญเกยวกบคณสมบตของผน า ถงแมวา

จะพระราชทานมาเปนเวลานานหลายปแลวกตาม แตกยงมความทนสมยและสอดคลองกบลกษณะ

ของผน าทจะประสบผลส าเรจได

ทานพทธทาสภกข ไดใหโอวาทแกภกษในการสนทนาธรรม ณ ส านกสวนโมกขพลาราม

เปนหลกธรรมค าสงสอนทส าคญและเปนประโยชนทเกยวของกบลกษณะผน าหรอผบรหารทดควรม

คอ ทศพธราชธรรมจรยาทกถา เปนธรรมส าหรบผเปนใหญ ผปกครองซงหมายถงพระมหากษตรย ใน

๑๔ หลวงวจตรวาทการ, กศโลบายสรางความยงใหญ, (กรงทพฯ: สามคคสาสน, ๒๕๓๒), หนา ๓. ๑๕ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช,เอกสารการสอนชดวชา การบรหารองคการ, (นนทบร : ส านกพมพ

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๕๐), หนา ๑๕.

๑๓๖

ยคปจจบน ผน า ผบรหารขององคการทกระดบ รวมทงหวหนา ครอบครว และเอกบคคล ควรท าความเขาใจ

และน าไปประยกตใชใหเปนประโยชนตอตนเองและหมคณะทใกลชด ตลอดจนสงคม ประเทศชาต

ซงถอจะเปรยบกบรปแบบการบรหารปจจบนกคอ หลกธรรมาภบาลนนเอง โดยคณธรรม ๑๐ ประการ

ของผน าทเปนผปกครองนเปนเรองทบณฑตรอยกรองขนเพอถวายเปนโอวาทานศาสนแกพระมหากษตรย

ในอดต ไดแก ๑) ทาน ๒) ศล ๓) บรจาค ๔) ซอตรง (อาชชวะ) ๕) ออนนอมถอมตน (มททวะ)

๖) ก าจดบาป (ตบะ) ๗) ไมโกรธ (อกโกธะ) ๘) ไมเบยดเบยน (อวหงสา) ๙) อดทน (ขนต) ๑๐) มนคง

ในธรรม (อวโรธนะ)๑๖

อยางไรกตาม มมมองในเรองผน าทดนนมความแตกตางกน ดงนน ในการเปนผน าทดนนตอง

สรางคณสมบตหรอคณลกษณะใหเกดขนภายในตวบคคลทเรยกวาภาวะผน า ซงถาบคคลหรอผน าม

คณสมบตดงกลาวจะท าใหสามารถเปนผน าทดได คณสมบตดงกลาวม ๑๐ ประการ คอ๑๗

๑. มวสยทศนหรอชอบฝนสรางวมานในอากาศ (Visionary) การเปนผน าทดตองมวสยทศน

หรอความฝนอยตลอดเวลา ฝนทอยากจะเหนตวเองในอนาคตเปนอยางไร ในชวตคนนนตองฝนวา

ตวเองอยากจะเปนอะไร การฝนจะท าใหเกดแรงขบทจะท าใหเรากาวสสงทเราฝนถง ความฝนจะ

น าไปสการก าหนดเปาหมายจดหมายปลายทางและสรางแนวทาง เพอมงไปสจดหมายปลายทางนน

๒. มความเขาใจลกซง (Insightful) การเปนผน าตองมสายตาแหลมคม มความชาญฉลาด

มองปญหาอยางเปนระบบและรอบดาน

๓. มความนาเชอถอและไววางใจได (Reliable) ความนาเชอถอของผน าเกดขนจากตวเรา

ตองมความจรงใจอยเสมอ การท าสงตาง ๆ อยางตอเนอง อยาเปนคนใชกศโลบายเพอประโยชน

ตนเอง ตองสรางความไววางใจใหเกดขนกบผทเกยวของใหได เมอขาดความนาเชอถอความศรทธาจะ

ลดลงไปทนท

๔. มอารมณทมนคง (Emotionally Balanced) ผน าทดตองไมมอารมณฉนเฉยวโกรธงาย

หอเหยวและแปรปรวนอยตลอดเวลา การรจกควบคมอารมณจงเปนสงทจ าเปนและส าคญอยางยง

การเปนคนสขมเยอกเยนจงเปนสงทผน าตองม

๑๖ เรองเดยวกน, หนา ๑๕-๑๗. ๑๗ สนทร วงศไวศยวรรณ และเสนห จยโต, “ภาวะผน า” ในเอกสารการสอนชดวชาองคการและการ

จดการ, หนา ๑๘๐-๑๘๓.

๑๓๗

๕. มการปรบตวเปดรบการเปลยนแปลง (Adaptable) ผน ายคใหมตองมการปรบตว

ตลอดเวลา มอะไรเปลยนแปลงกเปดรบ อยาท าตวเปนผเกงแลว รแลว ควรจดท าตวในลกษณะทวา

“เรายงไมดพอ เราตองปรบปรง” การเปดโลกทศนเพอเรยนรและรบสงใหม ๆ โดยเฉพาะเทคโนโลย

สารสนเทศ นบวามคณคาอยางยงและจะเปนเครองมอของผน าในการปฏบตงานใหประสบ

ความส าเรจไดตอไป

๖. มความเพยรพยายาม (Persistent) ผน าทดตองเปนคนเอาจรงเอาจง ยดมนในหลกการ

ถาเชอวาสงนนคอสงทถกตอง จะพยายามท าสงนนใหไดแมวาจะมอปสรรคมากนอยเพยงใดกตาม

๗. มการมองโลกในแงด (Optimistic) ผน าทดตองมความสนกสนานเบกบานใจอยาเปนคนท

เครยดทงวน ท าจตใจใหสบาย ๆ ใหรจกเปนคนแปรสภาพปญหาอปสรรคเปนโอกาสแหงความส าเรจ

การมองโลกในแงดจะท าใหจตใจด สงผลตอกายดมความสข การฝกใหรจกมองโลกในแงดนนเปน

สงจ าเปนส าหรบผน า

๘. มความรบผดชอบ (Accountable) ผน าตองมความรบผดชอบตอตนเอง ตองานของ

องคการ ความรบผดชอบนหมายถงความผกพนตอการปฏบตงานใหบรรลผลส าเรจตามทตงเปาหมาย

ไวดวยความกระตอรอรนและเตมใจอยางยง ผน าตองกลาทจะยอมรบทงผดและชอบ

๙. มความเชอมนในตนเอง (Confident) ผน าทดตองสรางความเชอมนใหเกดขนกบตนเอง

ใหได เพราะวาความเชอมนในตนเองเปนพลงกระตนตวเองใหไปสความส าเรจในการเปนผน าได

๑๐. มความคดรเรม (Initiating) ผน าตองกลาทจะคดสงแปลกใหมดวยตนเอง ผน ายคใหม

ตองฝกการคดรเรมดวยตนเอง พยายามคดแบบประยกต สรางความคดใหม ๆ ลดการครอบง า

ความคดดงเดมพยายามคดแบบปราศจากหลกเกณฑ

จากคณสมบตทกลาวมาแลว จะเหนวาผน าทดนนนอกจากมพนฐานทดแลวควรจะตองหมนฝกฝน เรยนรและพฒนาอยางตอเนอง เพอทจะเสรมสรางสมรรถนะของผน าหรอทเรยกวาคณลกษณะทพงประสงคของผน า ไมวาจะเปนดานทกษะ ความร ความสามารถ บคลกลกษณะ อปนสยและทศนคต ใหเออตอการปฏบตงานเพอกอใหเกดประสทธภาพสงสดแกองคการ

๑๓๘

สรปทายบท

ภาวะผน า คอการทผน าขององคการใชอทธพลตางๆเพอใหผ ใตบงคบบญชารวมมอกนปฏบตหนาทใหบรรลเปาหมายขององคการ โดยเปนไดทงทางบวกและทางลบ ทฤษฎภาวะผน า ๑) ทฤษฎคณลกษณะของผน า ๒) ทฤษฎผลกระทบระหวางบคคล และสถานการณ ๓) ทฤษฎปฏสมพนธและความคาดหวง ๔) ทฤษฎ ๓ ปจจย และแบบของภาวะผน าตามความคดเหนดงเดม โดย ๑) พจารณาจากสถานภาพของผน า ๒) พจารณาลกษณะวธการท างาน ๓) พจารณาลกษณะการใชอ านาจควบคม และ ๔) พจารณาลกษณะและวธใชอ านาจ ลปปตต (Lippitt) จ าแนกภาวะผน าเปน ๓ แบบ คอ ผน าแบบเผดจการ ผน าแบบประชาธปไตย และผน าแบบปลอยปละละเลย พฤตกรรมของผบรหาร จะขนอยกบความสมพนธระหวางการใชอ านาจของผน ากบความมอสระของผใตบงคบบญชา แบบของภาวะผน าตามแนวความคดสมยใหม แยกกออกเปน ภาวะผน าแบบสถาบนมต-บคลามต ภาวะผน าแบบมงงาน-มงความสมพนธ และภาวะผน าแบบใหความส าคญตอคน-ตอการผลต ลกษณะของผน าแบบมงงานและแบบมงความสมพนธ สถานการณกบประสทธภาพของภาวะผน า ตามแนวคดของเฟรด ฟดเลอร (Fred Fiedler) แบงสถานการณทมบทบาทตอภาวะผน าเรยกวา ๓ มตของผน า คอ ๑) ความสมพนธของผน ากบสมาชกกลม ๒) โครงสรางของงาน ๓) อ านาจของต าแหนง และดานประสทธภาพของผน า ๑) ดานผน าแบบมงงาน มประสทธภาพในสถานการณ ทเอออ านวยสง และสถานการณทเอออ านวยต า ๒) ผน าแบบมงความสมพนธหรอมงคน มประสทธภาพสงในสถานการณทเอออ านวยปานกลางหรอสถานการณทไมยากไมงายจนเกนไป

๑๓๙

ค าถามทายบท

๑. ภาวะผน าหมายถงอะไร อธบาย ๒. จงยกตวอยางทฤษฎภาวะผน ามา ๑ ทฤษฎ พรอมอธบาย ๓. ผน าแบบเผดจการมลกษณะอยางไร อธบาย ๔. ผน าแบบประชาธปไตยมลกษณะอยางไร อธบาย ๕. ภาวะผน าแบบมงงาน-มงความสมพนธมลกษณะอยางไร อธบาย ๖. ผน าแบบปลอยปละละเลยมลกษณะอยางไร อธบาย ๗. พฤตกรรมของผน า หมายถงอะไร อธบาย ๘. สถานการณทมบทบาทตอผน าตามความคดของ เฟรด ฟดเลอร (Fred Fiedler) มลกษณะ

อยางไร ๙. ภาวะผน าเชงพทธ มลกษณะอยางไรบาง

๑๔๐

เอกสารอางองประจ าบท

กตมา ปรดดลก, ทฤษฎบรหารองคการ, (กรงเทพฯ: ส านกพมพดวงกมล, ๒๕๒๐), หนา ๔๒๐. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, เอกสารการสอนชดวชา การบรหารองคการ , (นนทบร :

ส านกพมพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๕๐), หนา ๑๕. เรองเดยวกน, หนา ๑๐๒. เรองเดยวกน, หนา ๑๕-๑๗. ไวรช เจยมบรรจง, จตวทยาสงคม, (กรงเทพฯ: โรงพมพไทยเทยมเจรญพานช, ๒๕๑๖), หนา ๑๐๑. สมพงษ เกษมสน, การบรหาร, (กรงเทพฯ: ส านกพมพไทยวฒนาพานช, ๒๕๑๖), หนา ๔๒๐. สมยศ นาวการและผสด รมาคม, องคการ: ทฤษฎและพฤตกรรม, (กรงเทพฯ: ส านกพมพดวงกมล,

๒๕๒๐), หนา ๔๒๐. สมยศ นาวการและผสด รมาคม, องคการ: ทฤษฎและพฤตกรรม, หนา ๔๐๑. สนทร วงศไวศยวรรณ และ รศ.ดร.เสนห จยโต, “ภาวะผน า” ในเอกสารการสอนชดวชาองคการและ

การจดการ, หนา ๑๘๐-๑๘๓. หลวงวจตรวาทการ, กศโลบายสรางความยงใหญ, (กรงเทพฯ : สามคคสาสน, ๒๕๓๒), หนา ๓. Fred E. Fiedler, A Theory of Leadership Effectiveness, (New York: McGraw-Hill, 1967),

p. 118-120. Fred Luthans, Organizational Behavior, 6th ed. (New York: McGraw-Hill, 1992), p. 273-274. Harold D. koontz and Cyril O’Donnell, Principles of Management, (New York: McGraw-

Hill, 1972), p. 435. Ibid., p. 270-271. Jacob W. Getzels and Others, Education Administration as a Social Process, (New

York: Harper & Row Publishers, 1968), p. 56. Keith Davis, Human Behavior at Work, (New York: McGraw-Hill, 1972), p. 102-104. Robert R. Blake and James S. Mouton, The Managerial Grid, (Houston: Gulf Publishing,

1967), p. 19-21.

๑๔๑

บทท ๗

กลมในองคการ (Groups in organization)

ขอบขายรายวชา ๑. ความหมายของกลม ๒. ลกษณะของกลมในองคการ ๓. ประเภทของกลม ๔. กลมเปนทางการ กลมไมเปนทางการ และประโยชนของกลมไมเปนทางการ ๕. สาเหตการเกดกลม ๖. หนาทของกลมในองคการ ๗. กระบวนการพฒนาการเกดกลม ๘. การปองกนความขดแยงในกลม ๙. ปจจยพนฐานของประสทธผลของกลม ๑๐. ลกษณะของกลมทมประสทธภาพ และลกษณะของกลมทขาดประสทธภาพ

วตถประสงค ๑. เพอศกษาและเขาใจความหมายของกลม ๒. เพอศกษาและเขาใจองคประกอบและระบบของกลมเปนทางการ ๓. เพอศกษาและเขาใจบทบาทของกลมไมเปนทางการ ๔. เพอศกษาและเขาใจประโยชนของกลมไมเปนทางการ ๕. เพอศกษาและเขาใจสาเหต และการพฒนาการเกดกลม ๖. เพอศกษาและเขาใจการปองกนความขดแยงในกลม

๑๔๒

ค าน า กลมคอ การารวมตวกนของบคคลและมปฏสมพนธตอกน และมความส าคญตอการท างาน เพราะงานกลมในองคการตองอาศยความรวมมอของคนในกลม ซงตองใชความรความสามารถรวมกนท างานขององคการใหบรรลวตถประสงค โดยกลมจะมอทธพลตอพฤตกรรมของสมาชกในองคการ จงตองทราบแนวทาง ประเภทของกลมในองคการทเปนทางการและไมเปนทางการ โดยตองมลกษณะระบบ บทบาท องคประกอบ และประโยชนของกลมทงสองประเภท และมสาเหตของการเกดกลมในหลายปจจย รวมถงหนาทของกลม กระบวนการพฒนาการเกดกลม และการปองกนความขดแยงในกลมทมผลตอการท างานในองคการโดยตองพจารณาถงลกษณะของกลมทมประสทธภาพ และกลมทไมมประสทธภาพเพอประโยชนในการบรหารงานภายในองคการ เพราะถาผบรหารสามารถใชประโยชนของกลมทงสองประเภทไดอยางมประสทธภาพ กจะเกดประโยชนอยางยงตอองคการ

ความหมายของกลม ในอดต การศกษาเรองกลมมกจะใชแนวทางการศกษาทางสงคมวทยาและจตวทยา๑ ตาม

แนวการศกษาทางสงคมวทยาจะเปนการศกษามองกลมจากภายนอก โดยพจารณาวากลมนนเปนเซลลหนง (e cell) ของสงคม และจะศกษาเนนถงลกษณะและหนาทของกลมทมในสงคม สวนการศกษาตามแนวจตวทยานน จะเหนวากลมคอระบบสงคมยอยทมปฏสมพนธระหวางกนซงสามารถสงเกตหรอทดลองได และกลมจะมอทธพลตอพฤตกรรมของเอกบคคล เทาทกลาวมาจะเหนไดวาแนวการศกษาแบบแรกนนเปนแนวการศกษาทพจารณากลมในสงคมทใหญกวาแนวการศกษาแบบหลง ซงเนนพฤตกรรมเอกบคคลในกลม

จากแนวการศกษาทางสงคมวทยาซงพจารณาศกษากลมในสงคมระดบมหภาค นกสงคมวทยาจงใหความหมายของกลมไว อาท ทโอดอร เอม. มลส (Theodore M. Mills) กลาววา กลมคอหนวยตางๆประกอบดวยบคคลสองคนหรอมากกวานน ซงมาตดตอสมพนธกนโดยจดประสงคอยางใดอยางหนง และตางเหนวาการตดตอสมพนธกนนนจะน ามาซงการบรรลวตถประสงคดงกลาว๒ ตวอยางของกลมในทนไดแก ครอบครว ทมนกกฬา คณะกรรมการตางๆ เปนตน

๑ Micheal S. Olmsted, The Small Group (New York: Random House, 1967), pp. 16-20. ๒ Theodore M. Mills, The Sociology of Small Group (Englewood Cliffs, New Jersey:

Prentice Hall Inc., 1967), p. 2.

๑๔๓

สวนแนวการศกษาทางจตวทยานนจะเนนศกษาพฤตกรรมเอกบคคลในกลม เอดการเอช. ชายน (Edgar H. Schein) กลาววา การใหความหมายของค าวากลมโดยทวไปนน ท าไดคอนขางยาก แตอยางไรกตามกอาจนยามค าวากลมในแงจตวทยาไดวา กลมทางจตวทยาคอบคคลจ านวนหนงซง (๑) มปฏกรยาตอกน (๒) มความรสกทางจตวทยาตอกน และ (๓) มการรบรถงการรวมกนเปนกลม๓

ส าหรบนกทฤษฎองคการ อาท สตเฟน พ. รอบบนส (Stephen P. Robbins) กลาวาคอบคคลสองคนหรอมากกวามาอยรวมกนโดยมการกระท าตอบโตกนและตองพงพาอาศยกนและกนเพอเพอบรรลวตถประสงคอยางใดอยางหนงโดยเฉพาะ๔ โดแนล ด. ไวท (Donald D. White) และเดวด เอ. เบดนาร (David A. Bednar) กลาววา กลมคอบคคลสองคนหรอมากกวาซงมาตดตอสอสารกนโดยใชค าพดหรอไมกตาม เขาเหลานนจะท าหนาทซงมลกษณะตองขนตอกนและกน ทงนเพอเปาหมายหรอผลประโยชนทมรวมกนบางประการ๕

สรปความหมายของกลม จากความหมายทไดกลาวมาแลวสามารถสรปไดวา กลม (Group) คอ การรวมตวกนของบคคลหลาย ๆ คนและมปฏสมพนธตอกน มความสมพนธกนทางดานจตใจ มการรบรถงจดมงหมายรวมกน รวมกนปฏบตภารกจหรอหนาทของกลมใหบรรลผลโดยบคคลเหลานนจะมการตดตอสอสารระหวางกน มการตอบโตกนทางสงคม ดงนน องคประกอบทส าคญของกลม คอ การมปฏสมพนธรวมกนของคนในกลม การชวยเหลอ พงพาอาศยซงกนและกน การมวตถประสงคและเปาหมายรวมกนเพอท างานใหส าเรจ

ลกษณะของกลมในองคการ โดยทวไป กลมจะมลกษณะทส าคญ ๆ หลายอยาง ดงตอไปน

๑. สมาชกในกลมมวตถประสงคและเปาหมายรวมกน เพอท ากจกรรมตาง ๆ เชน กลมแมบาน กลมบ าเพญประโยชนเพอสงคม

๒. การปฏบตตอกนของสมาชกในกลมจะมลกษณะสงเสรมใหสมาชกมความสมพนธกน จะท าใหเกดความใกลชด คนเคยกบสมาชกคนอน ๆ เกดความไววางใจซงกนและกน

๓ เอดการ เอช. ชายน, [แปลโดยสรอยตระกล (ตวยานนท) อรรถมานะ ] จตวทยาองคการ ,

(กรงเทพมหานคร : ส านกพมพไทยวฒนาพานช จ ากด, ๒๕๒๐), หนา ๘๔. ๔ Stephen P. Robbins, Organizational Behavior, (New York: Prentice- Hall Inc., 1986), p.

169. ๕ Donald D. White, David A. Bednar, Organizational Behavior, (Newton, Massachusetts:

Allyn and Bacon, Inc., 1986) , p. 323.

๑๔๔

๓. มบรรทดฐาน (Norms) เปนมาตรฐานทกลมก าหนดขนมาเพอเปนแนวทางใหสมาชก ในกลมปฏบต บรรทดฐานอาจมการก าหนดเปนลายลกษณอกษรทชดเจน เชน กฎ ระเบยบ ขอบงคบ ค าสง นโยบาย หรอบางครงบรรทดฐานไมไดก าหนดเปนลายลกษณอกษร สมาชกหรอพนกงานทกคนยอมรบ เขาใจ และปฏบตตาม ๔. ในกลมจะมผน า ซงผน าดงกลาวอาจจะไดรบการแตงตงเปนทางการจากผมอ านาจหรอกลมอาจมผน าทไมเปนทางการแตคนในกลมใหการยอมรบและเชอฟง ปฏบตตามความตองการของผน า ดงนน ผน าจะมอทธพลตอสมาชกในกลม ๕. วฒนธรรมของกลม แตละกลมจะมแนวทางและประเพณทสมาชกในกลมตองปฏบต วฒนธรรมของกลมสวนใหญจะเกดจากความเชอ คานยม ทศนคต ความคดของสมาชกทมลกษณะคลาย ๆ กน ดงนน จงท าใหวฒนธรรมของแตละกลมมลกษณะเฉพาะและมความแตกตางกน ๖. โครงสรางความสมพนธของสมาชก โครงสรางของกลมจะแสดงใหเหนถงชองทางการตดตอสอสารระหวางสมาชกภายในกลม หรอผน ากบสมาชกแตละคน การตดตอสอสารทมประสทธภาพแสดงใหเหนวา สมาชกในกลมมความสมพนธกนอยางใกลชด

ประเภทของกลมในองคการ โดยทวไป กลมในองคการนยมแบงเปน ๒ กลม คอ กลมทางการ และกลมไมเปนทางการ รายละเอยดสามารถอธบายไดดงน

๑. กลมเปนทางการ (Formal Group) กลมเปนทางการเปนกลมทถกแตงตงมาโดยองคการตามแบบแผนหรอโครงสรางองคการเพอ

ด าเนนการตามภารกจ ซงมความสมพนธกบเปาหมายอยางเปนทางการขององคการในการปฏบตหนาทใหส าเรจสมบรณตามเปาหมายขององคการทไดก าหนดไว กลมเปนทางการสามารถแบงไดเปน ๒ ประเภท คอ ๑.๑ กลมบงคบบญชา (Command Group) เปนกลมทอยในสายการบงคบบญชาเดยวกน ซงกลมนจะสรางขนตามแผนภมขององคการสมาชกในกลมจะปฏบตหนาทภายใตผบงคบบญชาคนเดยวกน กลมบงคบบญชาจะพบเหนไดทวไปตามองคการตาง ๆ ดงตวอยางในภาพท ๗.๑

๑๔๕

ภาพท ๗.๑ แสดงกลมบงคบบญชา

กลมบงคบบญชามกจะมการแบงเปนแผนก ฝาย งาน กอง เปนตน ซงเปนการก าหนดขนอยางเปนทางการขององคการเพอใหการท างานเกดประสทธภาพ

๑.๒ กลมงาน (Task Group) เปนกลมทเปนทางการอกแบบหนงซงมการจดตงขนโดยองคการ สมาชกในกลมจะมาท างานบางอยางรวมกน โดยสมาชกในกลมดงกลาวอาจไมจ าเปนตองมาจากสายบงคบบญชาเดยวกน อาจจะมาจากตางหนวยงาน ตางแผนก แตมวตถประสงคในการท างานรวมกนใหส าเรจ กลมงานในลกษณะนสวนมากจะอยในรปแบบของคณะกรรมการตาง ๆ เพอท างานอยางใดอยางหนงขององคการ สมาชกในกลมไมจ าเปนตองมาจากสายการบงคบบญชาเดยวกน แตมาท างานรวมกนเพอใหงานขององคการบรรลตามเปาหมายทองคการตองการ

องคประกอบของกลมเปนทางการ (Component of Formal Group) กลมท เปนทางการมกจะมองคประกอบของกลมท ไมแตกตางกนมากนก โดยทวไปองคประกอบของกลมทเปนทางการจะประกอบดวยสงตาง ๆ ดงน ๑. ปจจยพนฐานของกลม กลมทเปนทางการจะมปจจยทเปนพนฐาน คอ ความเปนมาของกลม ขนาด ประเภท และองคการทสงกดของกลม เปนการบงบอกถงขอมลพนฐานของกลม

๒. โครงสรางของกลม เปนความสมพนธระหวางบคคลในกลมนน คอสายการบงคบบญชาตงแตผบรหารระดบสง ผบรหารระดบกลาง ผบรหารระดบตน และผปฏบตงาน เพอเปนการบงบอกใหรถงสายการบงคบบญชาทชดเจน สมาชกแตละคนของกลมอยในสวนไหนขององคการ

ผจดการ

หวหนาแผนก A

หวหนาแผนก C

หวหนาแผนก B

๑๔๖

๓. วตถประสงคและเปาหมายของกลม โดยปกตกลมทเปนทางการจะมเปาหมายทชดเจนในการปฏบตงาน เป าหมายของกลมจะตองสอดคลองตรงตามวตถประสงคและเปาหมายขององคการ ทงนเพอใหองคการสามารถท างานไดตามเปาหมายทก าหนด

๔. กฎระเบยบขอบงคบ สมาชกในกลมจะตองปฏบตตามกฎระเบยบขอบงคบหรอค าสงของกลม โดยทวไปจะเปน ขอปฏบตขององคการซงสมาชกทกคนจะตองปฏบตตามและถอวาเปนสงส าคญทใชในการควบคมพฤตกรรมของสมาชก

๕. สมาชกในกลม แตละกลมอาจจะมจ านวนสมาชกทแตกตางกนขนอยกบขนาดและความส าคญ ภาระหนาททตองปฏบต สมาชกทกคนจะตองมภาระหรอหนาทความรบผดชอบในการปฏบตงาน จะมการแบงงานกนท าตามความถนดหรอความสามารถ ๖. เครองมอหรออปกรณ องคการจะมเครองมอ อปกรณ เครองจกร เพอใหพนกงานหรอสมาชกปฏบตงาน ปจจยดงกลาวจะชวยใหพนกงานสามารถท างานไดอยางรวดเรวและยงประดษฐคดคนสงใหม ๆ ขนมาได

ลกษณะและระบบของกลมเปนทางการ กลมเปนทางการจะมการท างานอยางเปนระบบ มขอก าหนดตาง ๆ ทชดเจนส าหรบใชในการปฏบตหนาท ดงนน ลกษณะและระบบของกลมเปนทางการมดงน ๑. มการก าหนดสายการบงคบบญชาไวแนนอน กลมเปนการทางจะมการก าหนดสายการบงคบบญชาเอาไวแนนอนชดเจน เพราะจะไดทราบวา ใครอยใตบงคบบญชา หวหนาคนไหนและหวหนาแตละคนมใครอยใตบงคบบญชาบาง ๒. มการแบงงานกนท าตามความถนดหรอความสามารถ องคการโดยทวไปจะมการแบงงานกนท าตามความถนดหรอความสามารถของแตละคน ทงน เพอใหพนกงานสามารถท างานไดอยางมประสทธภาพมากทสดและเกดความพงพอใจในงานทตนท า

๓. มการก าหนดอ านาจไวอยางชดเจน ในแตละต าแหนงจะมการก าหนดอ านาจหนาทและความรบผดชอบเอาไวอยางชดเจนแนนอน เพอใหพนกงานทกคนสามารถปฏบตหนาทของตนไดอยางถกตอง ไมกาวกายหนาทของคนอน ๔. มกฎระเบยบขอบงคบใหทกคนปฏบตตาม องคการจะมกฎระเบยบขอบงคบเอาไวเพอใหพนกงานทกคนปฏบต ทงนเพอใหพนกงานปฏบตตนใหสอดคลองกบนโยบายหรอสงทองคการตองการ พนกงานทกคนจะตองเคารพกฎระเบยบขอบงคบขององคการอยางเครงครด

๑๔๗

๕. การใหความดความชอบ พนกงานทปฏบตหนาทดเปนทยอมรบและมผลงานโดดเดน ชดเจน องคการจะมหลกเกณฑในการก าหนดความดความชอบเอาไวเพอสนบสนนและสงเสรมพนกงานทมความสามารถ

๖. มการก าหนดบทลงโทษพนกงาน พนกงานทท าผดกฎระเบยบขอบงคบหรอวนยขององคการจะไดรบโทษตามระเบยบทไดก าหนดเอาไว การลงโทษจะเปนไปตามขนตอนระเบยบ การลงโทษพนกงานทกระท าผดเปนการควบคมความประพฤตของพนกงานและตองการใหพนกงานประพฤตปฏบตไปในทศทางเดยวกนตามทองคการตองการ

๗. การรวมอ านาจไวกบผบรหารระดบสง เนองจากไดมการจดโครงสรางเอาไวอยางชดเจน มสายการบงคบบญชาตามล าดบขนอ านาจสงสดขนอยกบผบรหารระดบสงเปนผตดสนใจ ๘. การรายงาน ในการปฏบตหนาทจะมระบบการายงานผลการปฏบตงานใหหวหนาไดรบทราบตามล าดบขนตอน ทงนเพอใหผบงคบบญชาไดรบทราบผลการปฏบตงานของพนกงานวามปญหา อปสรรคหรอผลส าเรจอยางไร

องคประกอบกลมไมเปนทางการ (Informal Group) กลมทไมเปนทางการเปนกลมทเกดขนเองตามธรรมชาต เกดขนจากความสมครใจ ไมมก าหนดกฎเกณฑหรอโครงสรางทแนนอน กลมจะมการรวมตวกนตามธรรมชาต เพอตอบสนองความตองการทางสงคมในการสรางความสมพนธในลกษณะมตรภาพของสมาชก สรางความรสกทดตอกน ในทางสงคมวทยาไดแบงกลมไมเปนทางการเอาไว ดงน

๑. กลมเครอญาต (Kinship Group) เปนการรวมกลมของบคคลทเปนเครอญาตกน มการพบปะสงสรรคกน รวมท ากจกรรมตาง ๆ ดวยกน เชน ท าบญไหวพระ ทองเทยว กลมเครอญาตจะมความผกพนกนอยางใกลชดและเหนยวแนน ใหความชวยเหลอและพงพาอาศยซงกนและกน ๒. กลมทมความสนใจรวมกน (Interest Group) สมาชกในกลมจะมความสนใจในบางสงบางอยางคลาย ๆ กน เชน กลมอนรกษธรรมชาต กลมอนรกษของเกา กลมทองเทยว กลมสะสมแสตมป กลมอนรกษสตวปา กลมอนรกษชาง ฯลฯ ๓. กลมเพอน (Friendship Group) เปนการรวมกลมของคนทมอาชพ อาย ทใกลเคยงกน เชน กลมเพอนนกศกษา กลมเพอนรวมงาน กลมเยาวชน กลมคนชรา

๑๔๘

บทบาทของกลมไมเปนทางการ (Role of Informal Group) กลมไมเปนทางการมบทบาทตอคนในสงคมตอองคการหลายอยาง ดงตอไปน ๑. เนองจากการรวมกลมเกดจากเหตผลสวนตวของแตละบคคล ดงนน จดมงหมายทส าคญจงไมเกยวของกบความส าเรจหรอเปาหมายขององคการ บอยครงเราจะพบเหนพฤตกรรมตาง ๆ ของพนกงานในองคการ เชน การนดหมายเพอไปเทยว ไปทานอาหารกลางวน ไปซอของ ใชเวลางานโทรศพทคยกนกบเพอนเปนเวลานาน ๆ ซงอาจจะเปนผลเสยตอการปฏบตงานในองคการได ๒. ความสมพนธกนเปนแบบสวนตว ท าใหมความสนทสนมและมความเชอใจกนสง จงมลกษณะถอยทถอยอาศยซงกนและกน ๓. มความสมพนธกนเปนระยะเวลายาวนาน เนองจากมความสนทสนมเขาใจกนจงท าใหเกดความสมพนธกนเปนเวลานาน

๔. การตดตอสอสารมลกษณะไมเปนทางการ พดคยกนไดทกเรอง ทกเวลา รวดเรว สรางความเขาใจกนไดงาย ไมมกฎหรอระเบยบแบบแผน

๕. ปฏกรยาโตตอบระหวางกนสวนใหญจะเปนเรองสวนตวมากกวาเรองสวนรวม ๖. สามารถปกปดความลบไดด ขาวสารบางอยางจะรกนเฉพาะในกลมเทานน

ประโยชนของกลมไมเปนทางการ (Benefit of Informal Group) ถงแมวากลมไมเปนทางการในองคการจะกอใหเกดปญหาหรอขดขวางการด าเนนงานในองคการกตาม แตกลมไมเปนทางการกมสวนชวยในการสงเสรมและสรางผลประโยชนใหแกองคการหลายอยาง ซงพอจะสรปไดดงน

๑. ใหความชวยเหลอเกยวกบการท างานแกเพอนรวมงาน พนกงานใหมหรอพนกงานทขาดความช านาญในเรองการปฏบตงานจะไดรบความชวยเหลอ

หรอสอนงานจากพนกงานเกาคอยเปนพเลยง เพอแนะน าวธการท างานทถกตองจนเขาสามารถปฏบตหนาทได ๒. สรางความพงพอใจในสงคมการท างาน การทพนกงานรวมกลมกนอยางไมเปนทางการจะมผลดานจตวทยาในการท างาน เพราะการรวมตวกนจะท าใหพนกงานเกดการยอมรบ การชวยเหลอ การใหค าแนะน า สรางความพงพอใจในสงคมการท างาน ๓. สรางขวญและก าลงใจเพอนรวมงาน กลมไมเปนทางการจะเปนกลไกทส าคญในการท างานในองคการ กรณทพนกงานบางคนอาจเกดปญหาเรองงานหรอเบองานหรอแมแตปญหาเรองสวนตว เพอนกลมทไมเปนทางการจะใหก าลงใจ หาทางชวยเหลอหรอหาทางแกปญหา ชวยใหเขาสามารถอยในสงคมและท างานเลยงชพตอไปได

๑๔๙

๔. ชวยใหผบรหารเขาใจปญหาและแกปญหาบางอยางไดทน เนองจากกลมไมเปนทางการมการตดตอสอสารระหวางกนของสมาชกในกลม ซงขาวสารดง กลาวจะมทกเรองไมจ ากด ดงนน ในการถายทอดขาวสารขอมลตาง ๆ ระหวางสมาชกในกลมจะท าใหผบรหารลวงรขอมลหรอขาวสารบางอยาง อาจจะเปนทงดานลบหรอดานบวกกได ถาเปนขาวสารในดานลบหรอเปนสงทองคการไมพงประสงค ผบรหารยงมโอกาสหาทางปองกนหรอแกไขปญหาไดทนเวลา ๕. ชวยกระตนใหผบรหารปฏบตหนาทของตนอยางดทสด การรวมกลมอยางไมเปนทางการในองคการจะท าใหเกดพลงอ านาจในเรองการตอรองความรวมมอ ความเตมใจ ความเหนยวแนนในกลมมมาก อาจมการกระตนใหท าการตรวจสอบการท างานของผบรหารทปฏบตหนาทไมถกตอง ไมเหมาะสม ดงนน ในการท างานของผบรหารมความจ าเปนตองค านงถงจรยธรรม ความยตธรรม ความถกตอง ปรบปรงการท างานของตนใหเหมาะสมและเปนผลดตอองคการ

๖. ชวยสรางความสามคคใหเกดขนในกลมพนกงาน กลมไมเปนทางการในองคการมอทธพลทส าคญในการทจะชวยยดเหนยวใหสมาชกในองคการมความผกพนอนดซงกนและกน องคการควรหาวธและสงเสรมทไมเปนทางการใหด าเนนการไปในแนวทางทจะกอประโยชนใหแกองคการใหมากทสด เพราะองคการไมสามารถหามไมใหพนกงานรวมกลมกนหรอหลกเลยงไมใหเกดกลมไมเปนทางการในองคการได ทกองคการยอมมกลมไมเปนทางการเกดขนอยางหลกเลยงไมได

สาเหตของการเกดกลม สาเหตทคนรวมกลมกนนนมทมาจากหลาย ๆ สาเหตทแตกตางกนออกไป โดยปกตคนมกจะเปนสมาชกของหลาย ๆ กลมในสงคม สมาชกจะไดรบประโยชนหลาย ๆ ดานจากการเขาไปรวมกลม ดงนน สาเหตทคนรวมกลมกนเกดจากปจจยตาง ๆ ดงน ๑. ความผกพนและความรก (Affiliation) โดยธรรมชาตของมนษยนน มนษยเปนสตวสงคม ชอบอยเปนกลม ชอบมเพอน ชอบการสงสรรค ตองการความรก การยอมรบจากสงคมและจากคนอน ไมชอบอยคนเดยว จากปจจยทางธรรมชาตดงกลาวจงท าใหมนษยมการรวมกลมกนเพอตอบสนองตามธรรมชาต ตามความตองการ ทแทจรงของมนษยเรา

๑๕๐

๒. ความมนคงและปลอดภย (Security) ในการรวมกลมกนของคน ท าใหสมาชกในกลมเกดความเขมแขง มนใจในความมนคงและปลอดภยตอชวตและทรพยสน เพราะท าใหเกดพลงในการตอรองในเรองตาง ๆ สามารถตอตานการถกคกคามจากผอนได สามารถตอตานกบแรงกดดนดานตาง ๆ ทงในชวตประจ าวนหรอกบการท างาน เชน ถาพนกงานรสกวา การท างานไมมนคง ไมปลอดภย พนกงานจะหนไปเปนสมาชกของสหภาพแรงงาน เพอสรางความมนใจและความมนคง ความปลอดภยในการท างาน ๓. สถานภาพ (Status) เมอคนเกดการรวมกลมกนท าใหเกดความเขมแขง สมาชกทกคนมบทบาทและหนาท เปนทรจก เปนทยอมรบในสงคม ดงนน จงสงผลใหสมาชกในกลมมสถานภาพทางสงคมสงขน ๔. มผลประโยชนรวมกน (Common interest) มคนจ านวนไมนอยทเกดการรวมกลมกนเพราะมผลประโยชนรวมกน การรวมกลมเพอท าธรกจรวมกน การรวมกลมเพอเรยกรองความเปนธรรม การรวมกลมเพอเรยกรองคาแรงงานและการรวมกลมเพอผลประโยชนอน ๆ

๕. การมเปาหมายและวตถประสงครวมกน (Common goals and objective) การทคนมวตถประสงคและเปาหมายรวมกนท าใหคนเกดการรวมกลมกนขน เพอผนกก าลงกนท างานใหบรรลวตถประสงคและเปาหมายทก าหนดเอาไว เชน กลมเพออนรกษธรรมชาต กลมนกการตลาด กลมนกการบญช กลมนกกฎหมาย กลมนกศกษา ฯลฯ ๖. การยกยองตวเอง (Self esteem) เมอสมาชกในกลมมสถานภาพทโดดเดนขนเพราะไดรบการยกยองและยอมรบในสงคมมากขนและบคคลทเปนสมาชกเหนคณคา เหนประโยชน เหนความส าคญในตนเองทไดรบการยกยองจากกลมและสงคม จงเกดความภมใจในบทบาททตนกระท าเพราะเปนสงทดทงตอตนเองและสงคม ๗. อ านาจ (Power) ในการรวมกลมของบคคลท าใหเกดอ านาจมากขนกวาการอยคนเดยว การรวมกลมจะท าใหเกดอ านาจในการตอรอง ลดแรงกดดน ลดการถกคกคามจากอทธพลอน เพราะการรวมกลมจะท าใหเกดความเขมแขง ความสามคค ความเหนยวแนนของสมาชกในกลม

หนาทของกลมในองคการ (Group function in organization) กลมในองคการมหนาทตาง ๆ สามารถอธบายไดดงน

๑. หนาทของกลมตอองคการ กลมในองคการมสวนชวยใหงานของฝายบรหารด าเนนการไปอยางราบรน เพราะองคการตองใชประโยชนจากกลมในองคการหลาย ๆ ดาน ดงน

๑๕๑

๑.๑ ในกลมองคการจะชวยเหลองานตาง ๆ และสนบสนนภารกจขององคการใหส าเรจลลวงไปได งานในองคการมมากมาย มความจ าเปนทจะตองใหกลมชวยเหลอในดานตาง ๆ เชน การประสานงาน การตดตอสอสาร ดงนน กลมในองคการจงสามารถท ากจกรรมหรองานใหญ ๆ ขององคการใหประสบความส าเรจได ๑.๒ กลมสามารถระดมและรวบรวมบคคลทมความรความสามารถ ประสบการณ และมทกษะในดานตาง ๆ เพอใหเขามาชวยงานขององคการ บางครงองคการมความจ าเปนตองใชบคลากรทมทกษะเฉพาะดานเขามาชวยท างาน กลมจะมความช านาญ รจกคนในวงการ สามารถหาคนชวยงานขององคการได ๑.๓ กลมเปนแหลงรวมของการแสดงความคดเหนสมาชกใหม กลมจะมการแสดงความคดเหนอยางเสรเพอรวมกนตดสนใจในเรองตาง ๆ มตในการตดสนใจของกลมจะชวยใหองคการน าไปพจารณาในเรองตาง ๆ ในองคการ ๑.๔ กลมเปนปจจยทส าคญในการควบคมพฤตกรรมของสมาชกใหม ถาสมาชก คนใดปฏบตตนไมถกตอง ไมเหมาะสม ผดระเบยบขอบงคบ สมาชกคนนนจะถกต าหนจากเพอนสมาชก ท าใหสมาชกไมกลากระท าในสงทไมถกตอง ๑.๕ กลมชวยใหเกดการเปลยนแปลงในองคการ ปกตการเปลยนแปลงใด ๆ ในองคการเปนการกระท าไดยาก แตถาองคการใชประโยชนจากกลมจะชวยใหองคการสามารถเปลยนแปลงและพฒนาองคการไปในทศทางทองคการตองการ เพราะกลมจะมอทธพลตอพฤตกรรม ทศนคตความเชอของสมาชกในองคการเปนอยางด ๑.๖ กลมชวยใหเกดความมนคงในองคการ เนองจากสมาชกในกลมมความเชอ ความไววางใจตอกน ท าใหกลมมความเขมแขง เหนยวแนน และมนคง ดงนน การทองคการสรางความมนคง ความสามคคใหเกดขนกบองคการ ยอมมความจ าเปนตองอาศยพลงของกลมในองคการชวยใหการสนบสนน เพอใหเกดความเขมแขงและมนคงในองคการได

๒. หนาทของกลมตอสมาชก กลมในองคการยงมหนาทใหการดแลชวยเหลอสมาชกในกลม เพอใหสมาชกทกคนสามารถท างานรวมกนได ดงนน หนาทของกลมทตองปฏบตตอสมาชกมดงน ๒.๑ กลมมหนาทชวยเหลอเ พอนสมาชกในกลมใหท าการเรยนร เกยวกบสภาพแวดลอมตาง ๆ ขององคการ เพอใหเกดความคนเคยและสามารถปฏบตงานตาง ๆ ไดอยางไมมปญหา เชน ใหค าแนะน า ใหค าปรกษาหาหรอในเรองตาง ๆ ฯลฯ ๒.๒ ชวยใหสมาชกไดรจกและท าการเรยนรเกยวกบตนเอง เพอใหสามารถปรบ ตวเองใหเขากบสมาชกคนอน ๆ ไดอยางรวดเรว

๑๕๒

๒.๓ กลมมหนาทในการถายทอดความร ประสบการณ ทกษะ ความช านาญตาง ๆ ใหแกสมาชกใหม เพอชวยใหสมาชกใหมสามารถปฏบตหนาทตาง ๆ ในองคการได ๒.๔ กลมจะพยายามชวยใหสมาชกในกลมทกคนไดรบประโยชนตาง ๆจากกลมอยางคมคา

๒.๕ ชวยตอบสนองความตองการในดานตาง ๆ ใหแกสมาชกในกลมทกคน

กระบวนการพฒนาการเกดกลม (Stages of Group development) การเกดกลมในองคการไมวาจะเปนกลมท เปนทางการและไมเปนทางการ มกจะม

กระบวนการในการพฒนาในการเกดกลมหรอสรางกลม ดงตอไปน

ขนกอนการรวมกลม ขนเรมรวมตวกน ขนจดการกบความขดแยง

ขนการแยกกลม ขนการปฏบตงานของกลม ขนก าหนดบรรทดฐานของกลม

ภาพท ๗.๒ แสดงขนตอนการพฒนาการเกดกลม (Stephen P. Robbins, 1998)

๑. ขนเรมรวมตวขน (Forming) ในขนตอนแรกนสมาชกจะเรมเขามาพบปะกน จากนนรวมตวกนเปนกลม เรมสราง

ความสมพนธระหวางสมาชก กลมจะเรมสรางหรอวางรปแบบ โครงสรางของกลม กฎระเบยบขอบงคบทจ าเปน รวมทงกระบวนการในการตดตอสอสารในกลม อาจมการก าหนดบทบาทหนาทของผน ากลมอ านาจหนาทและความรบผดชอบของสมาชกในกลม การรวมกลมจะประสบความส าเรจไดยอมขนอยกบสมาชกในกลมตองมความรสกวา ตนเองเปนสวนหนงของกลมและเปนสมาชกในกลม

๑๕๓

๒. ขนจดการกบความขดแยง (Storming) เนองจากสมาชกแตละคนมาจากหลายแหลงทแตกตางกน ดงนน ความรสกนกคดตาง ๆ

ยอมไมเหมอนกน จงท าใหมปญหาตาง ๆ เกดขน ความคดทไมสอดคลองกนอาจท าใหเกดปญหาในกลมเพอใหคลคลายปญหาและรกษาการรวมกลมเอาไว สมาชกจะตองยอมรบความเปนอยของกลมและเปดโอกาสใหทกคนเลอกวาจะอยรวมกบกลมหรอออกจากกลมไป ในขนตอนนถาสามารถขจดปญหาขอขดแยงตาง ๆ ได กลมจะเรมสรางกฎระเบยบ โครงสราง และความสมพนธภายในกลมอยางชดเจนขนและอาจมการก าหนดตวผน ากลมขนมา เพอก าหนดหนาทความรบผดชอบและเปาหมายของกลมใหชดเจนแนนอน

๓. ขนก าหนดบรรทดฐานของกลม (Norming) เปนขนตอนทกลมสรางกฎเกณฑและก าหนดมาตรฐานตาง ๆ ของกลมขนมา เพอใหสมาชกในกลมปฏบตตาม กลมจะมความสมพนธกนเปนอยางด เหนยวแนน และเขมแขง สมาชกจะเกดการสนทสนมกนมากขน บรรทดฐานตาง ๆ ทกลมก าหนดขนมาจะเปนแนวทางใหสมาชกทกคนไดปฏบตตาม ๔. ขนการปฏบตงานของกลม (Performing) โครงสรางของกลมจะเปนตวก าหนดหนาทความรบผดชอบและภารกจของสมาชกในกลมเปนการแบงหนาทกนอยางชดเจน สมาชกจะยดถอบรรทดฐานเพอปฏบตหนาทตาง ๆ ใหบรรลเปาหมาย สมาชกในกลมจะสรางความสมพนธทดตอกน เขาใจกน และรวมมอกนปฏบตหนาท เพอใหงานตาง ๆ บรรลผลส าเรจ ๕. ขนการแยกกลม (Adjourning) ในขนนกลมจะมการขยายตวออกไปหรออาจมการแยกตวหรอสลายกลมไปในทสด มนเปนไปตามกฎแหงธรรมชาต เมอมการรวมกลมเพอท าใหเกดกลมขนมาได กลมกสามารถสลายหรอตายไปได การทกลมถงจดแตกแยกหรอการสลายตวของกลม อาจเกดจากกลมไมสามารถสรางผลงานใหม ๆ ขนมาได หรอขาดผน าทมความสามารถ หรอกลมอาจจะท างานตาง ๆ บรรลเปาหมายครบถวนแลว ดงนน จงเกดการแยกหรอสลายตวของกลมไปในทสด สมาชกบางคนอาจจะแยกตวไปรวมกบกลมอนหรออาจมการรวมตวกนเพอกอตงกลมใหมกได

๑๕๔

๑. กลไกการยอนกลบ (Feedback mechanisms)

๒. วธการตดสนใจ (Decision making methods)

๓. การภกดตอกลม การรวมกลม (Group loyalty/Cohesion)

๔. ขนตอนการด าเนนงาน (Operating procedures)

๕. การใชทรพยากร (Use of member resources)

๖. การตดตอสอสาร (Communication)

๗. เปาหมาย (Goals)

๘. ความสมพนธเกยวกบอ านาจหนาท (Authority relation)

๙. การมสวนรวมในความเปนผน า (Participation in leadership)

๑๐. การยอมรบทศนคตของคนกลมนอย (Acceptance of minority views)

ตารางท ๗.๑ แสดงหลกเกณฑ ๑๐ อยางทใชในการวดความเจรญของกลม

(Schermerhorn Jr., 2003)

กลมทยงไมพฒนา (immature group)

กลมทพฒนาแลว (Mature group)

ไมด (Poor)

ดเลศ (Excellent)

ปฏบตไมถกตอง (Dysfunctional)

ปฏบตตามหนาท (Functional)

ต า (Low)

สง (High)

ไมยดหยน (Inflexible)

มความยดหยน (Flexible)

ไมด (Poor)

ดเลศ (Excellent)

ไมชดเจน (Unclear)

ชดเจน (Clear)

ไมยอมรบ (Not accepted)

ยอมรบ (Accepted)

เปนอสระ (Independent)

พงพาอาศยกน (Inter)

ต า (Low)

สง (High)

ต า (Low)

สง (High)

๑๕๕

การปองกนความขดแยงในกลม (Protection conflict on the group) ความขดแยงระหวางกลมเปนทางการหรอไมเปนทางการยอมเกดขนไดเสมอไมวาจะเรองสวนตวหรอทเกยวกบการปฏบตหนาท เพราะในการปฏบตงานมกมการแขงขนกน ชงดชงเดน เพอใหเกดการยอมรบในกลม ปจจยตาง ๆ จงเปนประเดนทท าใหเกดปญหาเรองความขดแยงในกลมเพอไมใหเกดผลเสยตอการปฏบตงานในองคการ เพราะบางครงความขดแยงอาจอยในขนรนแรงและเปนอปสรรคตอการด าเนนงานองคการ ดงนน เพอเปนการปองกนความขดแยงระหวางกลมองคการควรหาทางปองกน ซงมวธการหลายอยาง ดงน ๑. มการก าหนดจดมงหมายขององคการใหชดเจน เพอใหพนกงานไดทราบถงจดมงหมาย เหลานพรอมใหพนกงานเขาใจในหนาทและความรบผดชอบของตนเอง ใหความส าคญกบการมสวนรวมเพอท าใหประโยชนสวนรวมขององคการบรรลเปาหมาย ๒. สงเสรมใหกลมมการปฏสมพนธและตดตอสอสารกนอยเสมอ เพอจะไดทราบถงความเคลอนไหวตาง ๆ การตดตอสอสารระหวางกนจะท าใหเกดความเขาใจซงกนและกนในหมสมาชก ซงจะชวยลดปญหาเรองความขดแยงระหวางกนได ๓. มการสบเปลยนหรอหมนเวยนการท างานในกลม เพอใหทกคนไดมโอกาสและใชความสามารถในการท างาน และยงท าใหพนกงานไมเกดความเบองาน เพราะการท างานอยางเดยว ซ ากนเปนเวลานาน ๆ อาจท าใหพนกงานเกดการเบองานได

๔. สงเสรมใหสมาชกสรางความรวมมอระหวางกลมตาง ๆ และพยายามหลกเลยงสถานการณแขงขนอยางแรงงาน เพราะเปนสาเหตของบอเกดแหงความขดแยง

๕. มการยอมรบและใหความส าคญกบผน ากลมทไมเปนทางการ ฝายบรหารควรมการปรกษาหารอกบหวหนาหรอผน ากลม เพอใหเกดความเขาใจและควรรบฟงความคดเหนของหวหนากลมดวยความจรงใจ

๖. นโยบายขององคการควรมลกษณะแบบเปดเผย ควรแจงนโยบายตาง ๆ ใหพนกงานไดรบทราบและรถงจดมงหมายขององคการ เพอใหทกคนสามารถด าเนนตามนโยบายขององคการไดอยางถกตอง

๗. ควรใหความส าคญไปทพนกงานโดยยดพนกงานเปนศนย พยายามท าความเขาใจปญหาตาง ๆ ใหแกพนกงาน แกไขปญหาและอปสรรคตาง ๆ สรางความเปนธรรม ใหความเปนอสระในการปฏบตหนาทของพนกงาน และเปดโอกาสใหแสดงความคดเหนในเรองตาง ๆ

๘. การท างานควรเปนลกษณะใหค าปรกษาและชวยเหลอ ไมควรเปนลกษณะจบผดซงจะท าใหพนกงานรสกไมพอใจในการบรหารงานของผบรหาร กฎระเบยบขอบงคบตาง ๆ ผบรหารตองใชอยางระมดระวง การลงโทษดวยความไมเปนธรรมควรหลกเลยง

๑๕๖

ปจจยพนฐานของประสทธผลของกลม (Foundation of group effectiveness) กลมจะมประสทธภาพหรอบรรลเปาหมายขนอยกบการด าเนนงานหรอการปฏบตงานของกลม

ซงการด าเนนงานของกลมประกอบดวย ปจจยน าเขา (Inputs) ปรมาณการผลต (Throughputs) และผลผลต (Outputs) ผลผลตจะมคณภาพดมาก นอยเพยงใดยอมขนอยกบปจจยน าเขาทมคณภาพดวย ถาปจจยน าเขาดอยคณภาพจะสงผลใหผลผลตมคณภาพต าตาม ดงนน ปจจยน าเขาจงมความส าคญตอการผลตมาก

๑. งาน (Task) งานคอสงทสมาชกในกลมตองปฏบตอาจจะมความยากงายทแตกตางกน งานบางชนดอาจใชคนทมความรความสามารถสงและใชเทคนคตาง ๆ ในการปฏบต เปนงานทยากล าบากตองใชความพยายามสง มความซบซอนมาก แตงานบางอยางอาจมความไมยงยากสามารถปฏบตใหบรรลผลไดโดยงาย ดงนน ในการท างานตาง ๆ สมาชกในกลมจะตองรวมมอรวมใจกนใชความพยายามอยางเตมทเพอใหงานของกลมส าเรจตามทตองการ ๒. เปาหมาย (Goals) รางวล (Rewards) ทรพยากร (Resources) ในเรองของเปาหมายกลมจะตองมเปาหมายทชดเจนแนนอน มความเหมาะสม เปาหมายควรมลกษณะททาทาย กระตนใหเกดการอยากจะท าใหส าเรจ เปาหมายไมควรจะสงจนเกนไปจนไมมใครสามารถท าไดส าเรจ ในเรองของรางวลเพอใชจงใจใหสมาชกท างานใหบรรลผลส าเรจ รางวลจะตองมคณคา มมลคาเหมาะสมกบความเหนอยยากในการปฏบตงาน ท าใหผรบเกดความภาคภมใจในรางวลเหลานน สวนเรองทรพยากรนนกลมควรจะมทรพยากรตาง ๆ ทเพยงพอ ไมวาจะเปนทรพยากรดานบคคลหรอทรพยากรดานการผลต และทรพยากรดงกลาวจะตองมคณภาพ จงจะท าใหสามารถสรางผลผลตทมประสทธผลขนมาได ๓. เทคโนโลย (Technology) เทคโนโลยคอเครองมอหรอกลไกทชวยใหงานส าเรจ งานบางชนดอาจตองใชเทคโนโลยททนสมยจงจะสามารถผลตสนคาหรองานตาง ๆ ออกมาใหมคณภาพสงได เพราะธรกจในปจจบนมการแขงขนสงมาก ผทมความสามารถเทานนจงจะอยรอดได ดงนน เทคโนโลยททางกลมน ามาใชกจะเปนสงหนงทชวยใหผลผลตของกลมมคณภาพดเปนทตองการของลกคา ๔. ความหลากหลายของสมาชก (Membership diversity) กลมตาง ๆ จะมความหลากหลายของบรรดาสมาชก เพราะอาจจะมความแตกตางกนหลายดาน เชน เพศ อาย การศกษา ประสบการณ ความรความสามารถ ทกษะความช านาญ ความขยน ความรบผดชอบในการท างาน สมาชกของกลมมบทบาททส าคญมากตอความส าเรจของงานในกลม ดงนนสมาชกจะตองเปนผทมความรความสามารถ ทกษะความช านาญ และมความรบผดชอบในหนาทอยางเตมก าลงความสามารถ จงจะสามารถขบเคลอนใหงานขององคการบรรลเปาตามทองคการไดก าหนดเอาไว

๑๕๗

๕. ขนาดของกลม (Group size) ขนาดของกลมจะมผลตอความส าคญในการท างาน กลมทเลกเกนไปอาจไมสามารถปฏบตหนาทหรอภารกจตาง ๆ ใหส าเรจไดทนเวลา สวนกลมทใหญจนเกนไปมสมาชกในกลมหลายคน อาจท าใหเกดปญหาหลายอยาง เชน ความขดแยง ความเหนไมตรงกนจะท าใหเกดปญหาในการปฏบตงานรวมกน ดงนน ขนาดของกลมทมความเหมาะสมตอการปฏบตหนาทใหสามารถบรรลผลไดควรจะมสมาชกอยระหวาง ๕-๗ คน หากกลมมขนาดเลกหรอขนาดใหญกวานอาจจะมปญหาในการปฏบตงานและอาจเกดผลเสยตอการด าเนนงานขององคการมากกวา

ปจจยน าเขา (Inputs) ๑.งาน (Task) ๒.เปาหมาย (Goals) รางวล (Rewards) ทรพยากร (Resources) ๓.เทคโนโลย (Technology) ๔.ความหลากหลายของสมาชก (Membership diversity) ๕.ขนาดของกลม (Group size)

ภาพท ๗.๓ แสดงกลมงานทเปนระบบปด (Schermerhorn Jr., 2003)

ลกษณะของกลมทมประสทธภาพ ในการพจารณาวา กลมใดจะมประสทธภาพในการท างานหรอไม ดไดจากความสามารถของกลมในการท างานใหบรรลความส าเรจ กลมจะมวธการ กระบวนตาง ๆ รวมทงเทคนคเพอปฏบตงานใหบรรลผลได ดงนน ประสทธภาพของกลมสามารถดไดจากผลงาน ผลส าเรจใหบรรลเปาหมายตามวตถประสงคทองคการตองการ ดงนน ลกษณะของกลมทมประสทธภาพมดงน ๑. บรรยากาศในการท างานมกไมเปนทางการ มความสะอาดสบายในการปฏบตหนาท ไมเกดความเครงครดในการปฏบตงานมากเกนไป

กระบวรการกลม (Group process)

วธการทสมาชก ท างานดวยกน

(The way members work together)

ปรมาณการผลต

(Throughputs)

ผลผลต (Outputs)

๑.การท างานา

(Task performance)

๒.ความพงพอใจของสมาชก

(Member satisfaction)

๓.ความสามารถในการด ารง

อยของทม (Team viability)

๑๕๘

๒. ทกคนในกลมมสวนรวมในการแสดงความคดเหนตาง ๆ รวมกน เพอสรางความสมพนธ ทดในกลม ๓. งานของกลมจะตองเปนทเขาใจ เปนทยอมรบของสมาชกทกคนในกลม ๔. สมาชกในกลมจะตองรบฟงความคดเหนของสมาชกคนอน ๆ ทกความเหนมความส าคญ ๕. ในการตดสนใจหรอมขอตกลงทกครง สมาชกจะตองยอมรบและเตมใจขอตกลงนน ๖. มการต าหน วจารณกนอยางเปดเผย จรงใจ เพอเปนการขจดปญหาและอปสรรคตาง ๆ ใน การท างาน

๗. สมาชกทกคนปฏบตหนาทเตมก าลงความสามารถทมอย เสยสละเพอการปฏบตงานใหเสรจ

ลกษณะของกลมทขาดประสทธภาพ๖ ๑. บรรยากาศในการท างานนาเบอหนาย มแตความเครงเครยด เปนอปสรรคตอการปฏบตงาน ๒. มสมาชกเพยงไมกคนทแสดงความคดเหนและมการครอบง าสมาชกคนอน ๆ ๓. สมาชกแตละคนมความคดเหนทแตกตาง ไมสามารถตกลงกนได เกดความขดแยง ๔. ความคดเหนตาง ๆ ของสมาชกมกจะถกเพกเฉย ผน าไมใหความส าคญในความคดเหนของสมาชก ๕. การต าหนตเตยนในเรองตาง ๆ มกเปนการกระท าใหเกดความอบอาย เสยหาย และท าใหเกดความตงเครยดในการท างาน ๖. ความรสกทแทจรงมกจะถกซอนเรนเอาไวไมปลอยใหคนอนร จงเปนบอเกดของความกดดนในการท างาน ๗. การตดสนใจในเรองตาง ๆ มกไมชดเจนและไมยอมรบของสมาชกสวนมาก

๖ นตพล ภตะโชต, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพมหานคร :จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา ๑๔๙-

๑๖๖.

๑๕๙

สรปทายบท กลมคอ การรวมตวกนของบคคลหลายคนและมปฏสมพนธกนดานจตใจ ลกษณะของกลมคอ สมาชกมการปฏบตตอกน มความสมพนธทางดานจตใจ มวตถประสงครวมกน มความสมพนธกนมบรรทดฐานรวมกน ฯลฯ โดยมกลมเปนทางการ และไมเปนทางการ องคประกอบของกลมเปนทางการ เชน ปจจยพนฐาน โครงสรางของกลม วตถประสงคกลม ฯลฯ มระบบของกลมมการก าหนดไวแนนอน มการแบงงานกนท าตามความถนด มการก าหนดอ านาจไวชดเจน ฯลฯ กลมไมเปนทางการเชน กลมเครอญาต กลมเพอน โดยมประโยชนดานใหความชวยเหลอแกเพอนรวมงาน สรางขวญ และก าลงใจเพอนรวมงาน สรางความสามคค ฯลฯ โดยมสาเหตการเกดกลมเพราะ ความผกพน และความรก ความมนคงปลอดภยตองการความเขมแขงของสมาชก มผลประโยชนรวมกน มเปาหมายรวมกน มการยกยองตวเอง เพอใหเกดอ านาจในการตอรอง เปนตน หนาทของกลมในองคการ และหนาทของกลมตอสมาชก กระบวนการพฒนาการเกดกลม การรวมตว การก าหนดบรรทดฐานกลม ฯลฯ และการปองกนความขดแยงในกลม โดยก าหนดจดมงหมายใหชดเจน สงเสรมการสอสารในกลม มการหมนเวยนหนาทในการท างาน หลกเลยงสถานการณการแขงขน การใชคนเปนศนยกลาง สรางความเปนธรรม ใหความเปนอสระ ฯลฯ ลกษณะกลมทมประสทธภาพ ตองมบรรยากาศไมเปนทางการเกนไป ทกคนมสวนรวม ทกคนยอมรบในงานของกลม ยอมรบการตดสนใจกลม ฯลฯ ลกษณะกลมขาดประสทธภาพคอ บรรยากาศเครงเครยด สมาชกถกครอบง า สมาชกเหนตาง ไมสามารถตกลงกนได การตดสนใจมกไมชดเจน ฯลฯ

๑๖๐

ค าถามทายบท

๑. ความหมายของกลมคออะไร ๒. กลมเปนทางการกบกลมทไมเปนทางการมความแตกตางกนอยางไร อธบาย ๓. องคประกอบทส าคญของกลมเปนทางการมอะไรบาง อธบาย ๔. กลมเปนทางการมลกษณะทส าคญอยางไรบาง อธบาย ๕. กลมไมเปนทางการมบทบาททส าคญตอบคคลในองคการอยางไร จงอธบายมาใหเขาใจ ๖. กลมไมเปนทางการมประโยชนตอการบรหารองคการของผบรหารอยางไร จงอธบาย ๗. ใหอธบายถงสาเหตทท าใหเกดการรวมกลมในองคการมาอยางละเอยด ๘. ใหอธบายถงกระบวนการพฒนาของกลมในองคการมาใหเขาใจ ๙. จงบอกวธการปองกนความขดแยงในกลม พรอมอธบาย

๑๖๑

เอกสารอางองประจ าบท เอดการ เอช. ชายน, [แปลโดย สรอยตระกล (ตวยานนท) อรรถมานะ] จตวทยาองคการ,

(กรงเทพมหานคร : ส านกพมพไทยวฒนาพานช จ ากด, ๒๕๒๐), หนา ๘๔. นตพล ภตะโชต, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพมหานคร :จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา

๑๔๙-๑๖๖. Donald D. White, David A. Bednar, Organizational Behavior, (Newton,

Massachusetts: Allyn and Bacon, Inc., 1986) , p. 323. Micheal S. Olmsted, The Small Group (New York: Random House, 1967), pp. 16-20. Stephen P. Robbins, Organizational Behavior, (New York: Prentice- Hall Inc., 1986),

p. 169. Theodore M. Mills, The Sociology of Small Group (Englewood Cliffs, New Jersey:

Prentice Hall Inc., 1967),p. 2.

บทท ๘

การท างานเปนทม

(Team Working)

ขอบขายรายวชา

๑. ความหมายของทม ๒. การท างานเปนทม ๓. ทมงานทมประสทธภาพ ๔. การสรางทมงาน และวตถประสงคในการสรางทมงาน ๕. วธการสรางทมงาน และวธการบรหารทมงาน ๖. บทบาทของทมงาน ๗. บทบาทของสมาชกทมงาน ๘. บทบาทของผน าทม ๙. การประเมนผลทมงาน และวธการประเมนผล ๑๐. การพฒนาทมงานใหเขมแขง

วตถประสงค

๑. เพอศกษาและเขาใจความหมายของทม

๒. เพอศกษาและเขาใจทมงานทมประสทธภาพ

๓. เพอศกษาและเขาใจการสรางและการบรหารทมงาน

๔. เพอศกษาและเขาใจบทบาทของทมงาน

๕. เพอศกษาและเขาใจการประเมนผลทมงาน

๖. เพอศกษาและเขาใจการพฒนาทมงานใหเขมแขง

๑๖๓

ค าน า

ปจจบนการท างานเปนทม (Teamwork) มความส าคญและจ าเปนตอองคการในฐานะทเปน

เครองมอในการจดการ ด าเนนงานตางๆ เพอใหการท างานนนมประสทธภาพมากขน รวดเรว

เพราะงานในปจจบนมความซบซอนมากขน ผรบบรการจากองคการมเปนจ านวนมาก เครองมอและ

เทคโนโลยมความกาวหนา และคแขงขนกเพมจ านวนมากขนเชนกน โดยการท างานเพยงล าพง หรอ

บรหารงานคนเดยวยากทจะบรรลวตถประสงคได ดงนนจงตองมการท างานเปนทม และเปนการสราง

ทมทมประสทธภาพ โดยตองค านงถงสมาชกในทม บทบาทของสมาชก เปาหมาย ผลประโยชนของ

สมาชกในทม ฯลฯ โดยมการสรางทมงานตองค านงถงวตถประสงคในการสรางทม เชน ทมขาย ทมท

ปรกษา การตงทมเพอการพฒนา หรอการตงทมเพอแกปญหา วธการสรางทมงาน หลกการในการ

บรหารทมงานทมประสทธภาพ การมสวนรวมของสมาชก การมอบหมายงานใหสมาชก การ

ด าเนนงานของทม การพฒนาทม และการประเมนผลงานของทม โดยตองมการบรหารทมงาน ๔

ขนตอน ขนวางแผน ขนปฏบต ขนตรวจสอบ และขนแกไขแลวปฏบต โดยตองมการก าหนดบทบาท

ของทมงาน บทบาทของสมาชกทมงานดานการท างาน การแสดงความคดเหน การปฏบตตาม

กฎระเบยบ การใหความรวมมอ ฯลฯ และบทบาทของผน าทมงาน การรบทราบเปาหมายหรอ

วตถประสงคทชดเจน การจดสรรหนาทใหเหมาะสมกบสมาชก การเอาใจใสสมาชก การจดการความ

ขดแยง การพฒนาทมงานอยางตอเนอง ฯลฯ และสดทายคอการประเมนทมงาน โดยจะเปนการ

ประเมนผลงานโดยรวมของทมงาน และการประเมนผลงานของสมาชกในทม โดยมวธการประเมน

แบบจดบนทกปรมาณงาน แบบใหคะแนน ฯลฯ และการพฒนาทมงาน

เมอกลาวถงค าวา ทม ทกคนจะนกถงทมกฬา เพราะมความคนเคยมาก เชน ทมฟตบอล

ทมบาสเกตบอล ทมเซปกตะกรอ ทมวงผลด เปนตน สงส าคญทจะท าใหชนะการแขงขนไดขนอยกบ

ความรวมมอกนมากกวาการแยกกนเลน ผเลนทกคนจะตองพงพาอาศยซงกนและกน ทมงานกม

ลกษณะเชนเดยวกน หากคนใดคนหนงเกงหรอเลนคนเดยวอาจท าใหทมพายแพในทสด

๑๖๔

ความหมายของทมงาน

การท างานเปนทมคอ การทบคคลหลายคนมาท างานดวยกน เพอบรรลเปาหมายเดยวกน

ทกคนในทมมอดมการณเดยวกน มงมนท างานอยางเตมทสดฝมอ ประสานงานกนอยางด ท าใหทกสง

ทกอยางทกระท าส าเรจตามวตถประสงคได การสรางทมงานทเขมแขง เปนการเนนการปรบปร ง

ประสทธภาพ ประสทธผลของการท างานรวมกนเปนกลม อยางเปนน าหนงใจเดยวกน๑

ทม (Team) หมายถง กลมของคนทท างานรวมกน มงมนในความส าเรจของงานรวมกน

ในคณะรฐมนตรยอมมทมเศรษฐกจ ทมความมนคง ทมการเมอง ในบรษททเปนโรงงานอตสาหกรรม

ยอมมทมการตลาด ทมการผลต ทมการเงน และทมการบรหาร ดงนนทมงานจงเปนกลมคนกลม

เลก ๆ ทรวมตวกนอยางจรงจงเพอท างานดานใดดานหนงโดยเฉพาะ ในองคการตาง ๆ ทมขนาดใหญ

งานจะประสบความส าเรจตามเปาหมายไดจะตองมทมงานหรอมการท างานเปนทมมากกวาททกคน

จะท างานไปตามล าพง

กลม (Group) หมายถง คนหลาย ๆ คนรวมตวกนเพราะเหตใดเหตหนง อยางใดอยางหนง

โดยมไดสนใจตองานและความส าเรจมากนก เชน กลมคนงาน กลมผบรโภค กลมนกแสดง กลมผประทวง

กลมนกเรยน เปนตน คนในกลมมไดสนใจหรอพงพากนมากนก

ดงนนคณะท างานหรอทมงานจงมความส าคญและมความหมายแตกตางจากกลมหรอกลมงาน

กลาวโดยสรปแลวทมงานจงเปนกลมของคนท างานทมอยในองคการตาง ๆ เปนกลม

คนท างานทท าใหองคการบรรลเปาหมายอยางมประสทธภาพ จะเรยกวา ทมงาน หรอ คณะท างาน

ยอมมความหมายเหมอนกน

ทมงานทมประสทธภาพ

จากการศกษาทมงานทประสบความส าเรจหลาย ๆ ทม เราอาจประมวลลกษณะของทมงาน

ทมประสทธภาพไดดงน

๑ ธระ รญเจรญ. ความเปนมออาชพในการจดการและบรหารการศกษา ยคปฏรปการศกษา.

กรงเทพมหานคร : ส านกพมพขาวฟาง สมาคมสงเสรมเทคโนโลย (ไทย-ญปน), ๒๕๔๒, หนา ๕๖-๕๗.

๑๖๕

๑. จ านวนสมาชกในทมงานไมมากนก เหมาะสมกบงานและเปาหมายของงาน สวนใหญ

ไมนาจะเกน ๑๐-๑๒ คน ทมบาสเกตบอลม ๕ คน แตทมแขงเรออาจม ๒๐ หรอ ๔๐ คน แลวแตชนด

ของเรอแขง ทมฟตบอลม ๑๑ คน ทมเศรษฐกจของรฐบาลม ๔-๕ คน ทมงานขายของบรษทอาจม

๑๐-๒๐ คน เปนตน ถาทมงานมจ านวนสมาชกมากเกนไปยอมจะท าใหงานเกดปญหามากกวาเกดผลส าเรจ

๒. เปาหมายของทมงานชดเจน สมาชกทกคนทราบเปาหมายของทมงานนน ๆ ชดเจน

เปาหมายของทมงานควรเปนเรองเฉพาะเจาะจงชดเจน เชน อาจารยในทมงานวชาการของโรงเรยนม

เปาหมายเรองวชาการเพยงอยางเดยว ทมงานเศรษฐกจของรฐบาลมเปาหมายเรองเศรษฐกจการกนด

อยดของประชาชนเทานน ยอมไมท างานดานความมนคงดวย เปนตน

๓. สมาชกทกคนหวงใยตอความส าเรจของทมงาน สมาชกตงใจท างานและใหความรวมมอ

อยางเตมท มใชท างานแบบขอไปทหรอไมสนใจตอความส าเรจของงาน มความหวงใยตอผลงานของ

เพอนสมาชก

๔. สมาชกทกคนมสทธแสดงความคดเหนอยางเตมท โดยยดถอเอางานและเปาหมายของ

งานเปนหลก ทกคนกลาแสดงออก เสนอความคดเหนอยางเสร เมอทมงานลงมตอยางไรแลวกยอมรบ

มตนน ๆ ดวยความเตมใจ สมาชกตองลดอตตาของตนลงบาง

๕. มผน าทมหรอหวหนาทมทด เปนผน าทมงท างาน เสยสละเพอทมงาน ยอมรบความ

คดเหนของสมาชก และมภาวะผน าทดเปนตวอยางแกสมาชกได

๖. ผลประโยชนของสมาชกชดเจน บอกไดวาเมอสมาชกท างานตามทไดรบมอบหมาย

ส าเรจแลวเขาจะไดอะไร เชน ทมงานขาย เมอขายเขาเปาหรอขายเกนเปาแลวจะไดคาคอมมชชน

เทาไร เปนตน คนมาท างานในทมยอมมความมงหวงแตกตางกน เชน เงน เกยรตยศชอเสยง โอกาส

กาวสต าแหนงทสงขน ความสขในการท างาน การไดมเพอนฝง เปนตน ถาผลประโยชนตรงกบความ

ตองการของสมาชกเขายอมตงใจท างานเตมความสามารถ

๗. สมาชกมความไววางใจซงกนและกน ยอมรบความสามารถของเพอนสมาชก เปดโอกาส

ใหสมาชกท างานทเหมาะสมอยางเตมท มความลบระหวางกนนอยทสด ไมแกงแยงชงดชงเดนกน

ระหวางสมาชก ยนดและใหความรวมมอชวยเหลอซงกนและกน

๑๖๖

๘. การพฒนาทมงาน ทมงานทมประสทธภาพจะมการพฒนาความรความสามารถของ

ทมงานอยางสม าเสมอ ไมกลววาเมอสมาชกเกงแลวจะออกไป ใหถอวาเปนธรรมชาตของบคลากร

เปนสงทดเสยอกเมอสมาชกออกไปเจรญกาวหนาเขาจะหนมาใหความรวมมอหรอชวยเหลอทมงาน

เมอมโอกาส

การสรางทมงาน

การสรางทมงานหรอการตงคณะท างานขนมาควรพจารณาสงตอไปน

วตถประสงคในการสรางทมงาน

อาจแบงเปนได ๓ ลกษณะ ดงน

๑. ตงทมงานเพอท างานตามปกตขององคการ มงหวงความส าเรจของงานตามเปาหมายทตงไว

เชน ทมบรหารคณภาพ ทมงานขาย ทมทปรกษา เปนตน

๒. ตงทมงานเพอพฒนางานใหดขน กรณนมงหวงจะใหงานพฒนากาวหนามากขน มากกวา

เปาหมายทตงไว เชน ทมงานพฒนาระบบการท างาน เปนตน

๓. ตงทมงานเพอแกปญหาใดปญหาหนงโดยเฉพาะ ในกรณทองคการมปญหาเกดขน การแกปญหา

โดยปกตขององคการไมสามารถท าไดหรอท าไดแตลาชา อาจตงทมงานเพอแกไขปญหาขน เชน

ทมงานเฉพาะกจของต ารวจ ทมงาแกปญหาคนลนงาน ทมแกปญหานกเรยนยกพวกตกน เปนตน

วธสรางทมงาน

วธสรางทมงานโดยทวไปอาจท าได ๓ วธ ดงน

๑. ตงขนโดยค าสงเปนทางการ โดยผบงคบบญชาพจารณาเหนความเหมาะสมวาควรจะตง

ใครบางเปนทมงานโดยไมตองถามเจาตวกอน ทงน พจารณาจากผลงานและความรความสามารถท

ผานมาวธนอาจจะไดคนทไมพอใจอยในทมงานดวย

๒. ตงขนโดยสอบถามความสมครใจ เปดใหบคลากรสมครเขาทมงานแลวผบงคบบญชา

พจารณาความเหมาะสมและออกค าสงแตงตง วธนนาจะดกวาวธแรกเพราะจะไดทงคนทมความร

ความสามารถทเหมาะสมและสมครใจเขาท างานในทม

๓. ตงหวหนาทมขนกอนแลวใหหวหนาทมไปสรรหาลกทมเอง วธนจะไดทมงานทแขงแกรง

เปนอนหนงอนเดยวกน การน าทมสะดวก แตผบงคบบญชาอาจควบคมทมไดยาก

๑๖๗

การบรหารทมงาน

การบรหารทมงานมหลกการและวธการบรหารทมงานดงตอไปน

หลกการ

การบรหารทมงานใหมประสทธภาพควรยดหลกดงน

๑. ศกษาใหเขาใจวตถประสงคและเปาหมายของทมงาน ตลอดจนภารกจของทมงานใหชดเจน

๒. การมอบหมายงานใหสมาชกคนใดท างานตองยดหลกความสามารถและใชคนใหตรงกบ

งาน (Put the Right on the right job)

๓. ใหสมาชกทกคนมสวนรวมทกขนตอน หมนประชมกนเนองนตย เชน ประชมวางแผน

ประชมก าหนดภารกจ ประชมสอนงานพฒนาสมาชก ประชมแกปญหา เปนตน

๔. การด าเนนงานของทม ใหใชวฏจกรเดมมง คอ PDCA

๕. อ านวยความสะดวกในการท างานใหแกสมาชกอยางสม าเสมอ

๖. พฒนาทมงานอยางตอเนอง คอ พฒนาสมาชก พฒนาวธท างาน และน าเทคโนโลยมาใช

๗. ประเมนผลงานของทมงานเปนระยะ

๘. ตองใหสมาชกทมงานไดรบประโยชนตามทเขามงหวง

วธการบรหารทมงาน

วธการบรหารหรอด าเนนการทมงาน ควรใชหลกวฏจกรเดมมง (Deming cycle) ม ๔

ขนตอน คอ พดซเอ (PDCA) สรปไดดงน๒

๒ คะทซยะ โฮโชตาน, การแกปญหาแบบควซ, แปลโดย วรพงษ เฉลมจระรตน (กรงเทพมหานคร :

สมาคมสงเสรมเทคโนโลย (ไทย-ญปน), ๒๕๔๒), หนา ๕๖-๕๗.

๑๖๘

ขนท ๑ วางแผน (Plan)

วธการบรหารทมงานจะตองเรมดวยการวางแผนการท างานของทมงานกอนเสมอ โดยให

สมาชกทกคนมสวนรวมในการวางแผนดวย การวางแผนควรค านงถงสงตอไปน

ภาพท ๘.๑ วฏจกรเดมมง

๑. ก าหนดวตถประสงค (Objective) ของทมใหชดเจน ๒. ก าหนดเปาหมาย (Goal) ของทมใหชดเจน สามารถวดได ๓. ก าหนดภารกจ (Missions) ของทมวามอะไรบาง ๔. ก าหนดขนตอนวธท างาน (Method) วาท าอยางไร

๕. แจงใหสมาชกทกคนในทมงานทราบ

วตถประสงคกบเปาหมายไมเหมอนกน วตถประสงค คอสงทตองการใหเกดขน สวน

เปาหมาย คอสงทตองท าใหส าเรจ เชน การเขารวมการแขงขนกฬาโอลมปก วตถประสงคคอสราง

ชอเสยงใหแกประเทศ ท าใหทวโลกรจก เปาหมายคอการไดรบชยชนะในการแขงขนกฬาและได

เหรยญทอง เปนตน

ขนท ๒ ปฏบต (DO)

เมอวางแผนแลวใหทมงานน าแผนมาปฏบต ในขนนทมงานควรปฏบตดงน

๑. ศกษาเปาหมาย วธท างานตามแผนทก าหนดไว ถาไมสามารถท าไดตองสอนหรอฝกอบรมใหกอน

๒. การมอบหมายงานใหยดหลกความสามารถและใชคนใหตรงกบงาน แตถาชวยกนท างาน

ทงทมกจะดกวา

๓. ลงมอท าตามขนตอนทก าหนดไวในแผน

๔. เกบขอมลตาง ๆ ในการท างาน โดยเฉพาะขอมลเชงคณภาพ

P

D

C

A

๑๖๙

ขนท ๓ ตรวจสอบ (Check)

การตรวจสอบการท างานและผลของการท างานควรตรวจสอบเปนระยะแลวแตลกษณะ

ของงาน อาจตรวจสอบทกสปดาห หรอทกเดอน หรอทก ๆ ๓ เดอน เพอหาขอบกพรองและปญหา

ตาง ๆ การตรวจสอบควรท าดงน

๑. ตรวจสอบผลงานวาไดปรมาณ (ชนงาน) ตามทก าหนดไวในแผนหรอไม

๒. วดและดคาทวดวาตรงตามมาตรฐานหรอไม

๓. ตรวจสอบลกษณะจ าเพาะเชงคณภาพ

๔. ตรวจสอบวธปฏบตงานวาเปนไปตามทก าหนดหรอไม

ขนท ๔ แกไขแลวปฏบต (Act)

เมอตรวจสอบพบขอบกพรองใหแกไขแลวน าไปปฏบตตามทไดแกไขแลว ในขนตอนการแกไข

ควรปฏบตดงน

๑. ถาผลงานเบยงเบนไปจากเปาหมายตองแกทตนเหต

๒. ถาพบความผดปกตใด ๆ ใหสอบสวนคนหาสาเหตแลวท าการปองกนเพอมใหความผดนน

เกดขนซ าอก

๓. พฒนาหรอปรบปรงระบบการท างานใหดขน

เมอวฏจกรเดมหมนไปหลาย ๆ รอบแลว การท างานจะมประสทธภาพทแนนอน สามารถ

ก าหนดเปนมาตรฐานเพอยดถอเปนหลกปฏบตของทมได

บทบาทของทมงาน

บทบาทของสมาชกทมงาน

สมาชกทกคนของทมงานมความส าคญ ความส าเรจของทมงานขนอยกบบทบาทของสมาชก

ทกคน (Role) คอความคาดหวงของผทเกยวของทมตอบคคลใดบคคลหนงในสงทตองการใหบคคลนน

ประพฤตปฏบตทงเรองสวนตวและการท างาน บทบาทของสมาชกทมงานควรมดงน

๑. ศกษาเปาหมายและวตถประสงคของทมงานใหเขาใจชดเจน

๒. ใหความรวมมอกบทมงานในทกดานดวยความเตมใจ ชวยเหลอเพอนสมาชกเมอมโอกาส

๓. ยอมรบความสามารถและใหเกยรตเพอนสมาชก

๔. หาโอกาสแสดงความคดเหนและขอเสนอแนะทสรางสรรค

๑๗๐

๕. ท างานทไดรบมอบหมายใหดทสดและบรรลเปาหมาย มความรบผดชอบสง

๖. มความไววางใจเพอนสมาชกดวยกน

๗. ยนดปฏบตตามกฎ ระเบยบ ขอบงคบ และมตของทมงานดวยความเตมใจ

๘. พฒนาตนเองใหมความรความสามารถเพมขนอยเสมอ เพอจะไดชวยสรางความแขงแกรง

ใหแกทมงาน

บทบาทของผน าทมงาน

ผน าทม (Leader) หรอหวหนาทม (Head) มความส าคญยงตอความส าเรจของทมงาน

บทบาทของผน าทมงานควรมดงน

๑. รเปาหมายและวตถประสงคของทมงานอยางชดเจน และแจงใหสมาชกในทมงานไดรบรตรงกน

๒. ยอมรบความสามารถและใหเกยรตสมาชกทกคน เปดโอกาสใหมสวนรวมในการท างาน

๓. จดสรรหนาทความรบผดชอบและทรพยากรใหแกสมาชกทกคนอยางเหมาะสม

๔. ตดตามและอ านวยความสะดวกในการท างานของสมาชกอยางสม าเสมอ

๕. เปนผน าทดและเปนตวอยางทดแกสมาชก เชน ท างานหนก ขยนขนแขง มความ

รบผดชอบ เสยสละ และมการพฒนาตนเอง เปนตน

๖. เอาใจใสสมาชกอยางทวถง สรางขวญและก าลงใจในการท างาน

๗. เปนผขจดความขดแยงภายในทมงาน เมอมความขดแยงเกดขนตองรบขจดความขดแยงทนท

๘. ประเมนผลงานของสมาชกดวยความเปนธรรม สามารถเปนกระจกสะทอนภาพการ

ท างานของสมาชก

๙. พฒนาทมงานอยางสม าเสมอและตอเนอง

การประเมนผลทมงาน

การประเมนผลทมงานม ๒ ลกษณะ คอ การประเมนผลงานโดยรวมของทมงาน และการ

ประเมนสมาชกทมงาน ทงน โดยสอบถามจากทมงานหรอสอบถามจากบคคลภายนอกทเกยวของแลว

รวบรวมขอมลทงสองลกษณะมาสรปเปนผลของการประเมน

๑๗๑

การประเมนผลงานโดยรวมของทมงาน

การประเมนกรณนมงไปทผลงานเปนหลกวาไดผลงานทบรรลเปาหมายทตงไวหรอไม สงหรอ

ต ากวามาตรฐานทตงไว นนคอ การประเมนดานปรมาณ (ชนงาน) ซงสามารถวดไดไมยากนก การ

ประเมนผลงานของทมอกดานหนงคอ การประเมนคณภาพของงาน ซงจะประเมนถงความพงพอใจ

ของผทเกยวของ เชน ผน าทม สมาชกในทมงาน ลกคา และองคการของทม เปนตน การประเมน

คณภาพของงานท าไดคอนขางยากกวา

การเมนสมาชกทมงาน

การเมนสมาชกทมงานจะมงประเมน ๒ ดาน คอ พฤตกรรมของสมาชก และผลงานของ

สมาชก การประเมนพฤตกรรมของสมาชก จะประเมนเกยวกบความรบผดชอบ การปฏบตตาม

ระเบยบวนย ความรวมมอ ความเสยสละ ความขยนขนแขง ความคดรเรม ฯลฯ สวน การประเมน

ผลงานของสมาชก นนจะประเมนปรมาณงาน (ชนงาน) และคณภาพของงานเชนเดยวกบในการ

ประเมนผลงานโดยรวมของทมงาน ปจจบนมแนวโนมทจะประเมนโดยเนนผลงานเปนหลก

วตถประสงคในการประเมนสมาชกมหลายประการ แลวแตวาจะน าผลการประเมนไปใช

ท าอะไร อาท

๑. ประเมนเพอเลอนขน เลอนเงนเดอน เลอนต าแหนง

๒. ประเมนเพอการพฒนา ทงพฒนาทมงานและพฒนาสมาชกทมงาน

๓. ประเมนเพอใหออก หรอปลดออก หรอโยกยายงาน

วธการประเมน

วธการประเมนทใชกนทวไปม ๔ วธ ดงน๓

๑. วธจดบนทกปรมาณงาน (Record) ใชกบสมาชกทท างานประจ าซ า ๆ กน เชน งานพมพ

งานขาย งานเอกสาร งานโรงงาน เปนตน โดยบนทกชนงานทท าไปวาไดมากนอยเพยงใดตอวน ตอ

สปดาห หรอตอเดอน เมอถงเวลาประเมนกน าไปเปรยบเทยบกบมาตรฐานทก าหนดไว ตวอยางเชน

งานขาย มาตรฐานก าหนดวาคนหนงตองขายใหได ๓๐,๐๐๐ บาทตอเดอน ดงนนสมาชกทมงานขาย

ตองบนทกผลการขายไวทกวนวาขายไดเทาใด รวมทงเดอนแลวขายไดเทาใด สงหรอต ากวามาตรฐาน

๓ สมคด บางโม, หลกการจดการ, (กรงเทพมหานคร : วทยพฒน, ๒๕๓๘), หนา ๑๓๕-๑๓๘.

๑๗๒

๒. วธพจารณาแบบใหคะแนน (Pointing) วธนตองสรางเครองวดขนเปนแบบใหคะแนน

โดยก าหนดคณลกษณะของการปฏบตงานไว วธนนยมใชกนมาก

๓. วธประมาณคา (Rating Scale) วธนตองสรางแบบประมาณคาขนโดยใหมระดบความ

คดเหนเปน ๕ ระดบ และก าหนดคณลกษณะทตองการประเมน แลวใชประเมนทละคน โดยขด

เครองหมาย √ ลงในชองระดบความคดเหนแลวน ามาค านวณคะแนน

๔. วธเปรยบเทยบบคคล วธนตองสรางแบบประมาณคาขนแลวประเมนทละกลม กลมละ

ไมเกน ๕ คน พจารณาแตละรายการประเมน ใครท าดทสดในกลมใหเขยนในชองระดบ ๕ และเรยงไปตามล าดบ

จากมากทสดไปหานอยทสด

ตามเครองมอขางตนสมาชกในทมงานม ๔ คน คอ นาย A นาย B นาย C และนาย D รบการ

ประเมนในดานตาง ๆ ทก าหนดไว ดานปรมาณงาน นาย C ท าไดมากทสด นอกนนลดหลนกนไปดาน

คณภาพของงาน นาย B ดานความรวมมอและความรบผดชอบตองาน นาย A ดทสด สวนดานการ

ปฏบตตามระเบยบขอบงคบ นาย D ดทสด

การประเมนวาใครดทสดในทมงานจะวเคราะหไดจากคะแนน ดงน

นาย A = (๕×๒) + (๓×๒) + (๒×๑) = ๑๘ นาย B = (๕×๑) + (๔×๒) + (๓×๒) = ๑๙ นาย C = (๕×๑) + (๔×๓) + (๓×๑) = ๒๐ นาย D = (๕×๑) + (๒×๔) = ๑๓ จาการวเคราะหคะแนนจะเหนวาคนทมผลงานดทสดคอนาย C ซงไดคะแนนสงสด รองลงมา

คอนาย B นาย A และต าทสดคอนาย D

การพฒนาทมงานใหเขมแขง

ทมงานทมความเขมแขงและรวมตวกนท างานเปนอนหนงอนเดยวกน (Unity) ยอมจะท าให

งานบรรลวตถประสงคและเปาหมายทตงไว ดงนนการสรางความเขมแขงใหแกทมงานเปนสงจ าเปนมาก

วธการพฒนาหรอสรางงานใหเขมแขงควรค านงถงสงตอไปน

๑. สรางความสมพนธอนดระหวางสมาชก การสรางความสมพนธใหแนนแฟนอาจท าไดหลายวธ เชน

- หมนประชมหรอปรกษาหารอกนอยบอย ๆ

- มกจกรรมรวมกนบางโอกาส เชน รบประทานอาหาร ทองเทยว เลนกฬา เปนตน

- มสญลกษณของทม เชน เครองหมาย ส เพลง เปนตน

๑๗๓

๒. ใหผลประโยชนอยางยตธรรม (ถาม) หรอใหผลประโยชนทสมาชกมงหวง เชน ทมงานขาย

จะไดคาคอมมชชนตามเปอรเซนทก าหนดไว เปนตน

๓. ยกยองหรอเชดชเกยรตเมอมโอกาส เชน จดงานเลยงแสดงความยนด มอบเหรยญ

ประกาศนยบตรในโอกาสอนสมควร ใหก าลงใจหรอกลาวค าชมเมองานส าเรจ เปนตน

๔. การสอสารภายในกลมตองรวดเรว ถกตอง ทวถง มขอมลอะไรทสมาชกควรทราบตองสอ

ใหรทวกนและตรงกน

๕. เมอมความขดแยงภายในทมงานตองรบแกไขทนท เชน ขดแยงเรองสวนตว หากปลอยให

ความขดแยงด ารงอยเปนเวลานานจะเปนอปสรรคตอการท างาน เกดความไมไวเนอเชอใจกน

ความรวมมอกนท างานจะเสยไป

๖. พฒนาความรความสามารถของสมาชกทมงานอยางตอเนองโดยการประชมสอนงาน

ใหรวมงานอบรมสมมนาตามความตองการของทมงานและสมาชก สงไปศกษาดงาน ประชม

คณะท างาน เปนตน

๗. ใหสมาชกไดแสดงความคดเหนอยางอสระ ยอมรบความคดเหนของสมาชกทกคนอยางม

เหตผล หาขอสรปความคดเหนทไมตรงกนอยางชาญฉลาด

๘. น าเทคโนโลยมาใช ท าใหเพมความสามารถในการท างานของทมงาน

สารสนเทศระดบทมงาน

องคการสมยใหมเปนทมการเรยนร (Team Learning) ซงเปนแนวความคดลาสดในการบรหารบคคลหรอองคการแบบแบนราบ (Flat Organization) ในการจดการขอมล มตวบงช ๒ ตว ทบอกวา ผบรหารมสารสนเทศเปนเครองมอในการตดสนใจหรอไม นนคอ การจดการความแตกตางกบการบรหารความแตกตางทางความคด ปกตความขดแยงเกดจากการไดรบสารสนเทศทแตกตางกน การทภมหลงตางกนท าใหการมองปญหาแตกตางกนไมมากกนอย ดงนนจงเปนหนาทของผบรหาร ทตองหาขอมลเพอน ามาประกอบการตดสนใจแกปญหาจงจะประนประนอมแกไขความขดแยงได สงททมงานขาดกนมากคอขอมลยอนกลบ เพอน ามาวเคราะหผลการปฏบตงาน (Performance Analysis) ความจรงแลวการวเคราะหงานควรเรมตงแตกอนปฏบตงานเลยทเดยว คอ ตองมการก าหนดกตกาการปฏบตงานถาไมมการก าหนดทกคนจะปฏบตงานตามแบบแผนเดมทเคยท ามาหรอเคยเปนอยในแตละหนวยงานกอนทเขามาท างานเปนทม กอนลงมอปฏบตงานตองก าหนดเปาหมายและมาตรฐานการท างานกอน เมอลงมอท างานแลวตองตรวจดวาไดท าไปตามกตกาหรอยง และ

๑๗๔

เปาหมายทก าหนดไวเปนสงทไดมาตรงกนหรอไม นนคอ ตองไดขอมลยอนกลบมา จดนคอการใชขอมลสารสนเทศในระดบทมงาน ทจะท าใหเปนทมการเรยนร คอการเรยนรหลงจากทท างานเสรจสน การประเมน การท างานถาทมงานไดเรยนร (Learn) และแกปญหาไมใหเกดซ าขนอก ทมนนจะเปนทมการเรยนร และเมอทกทมมลกษณะเชนนองคการจะเปนองคการแหงการเรยนรดวย การทองคการจะเปนองคการแหงการเรยนรทประสบความส าเรจไดจะตองขนอยกบสารสนเทศ (information) กระบวนการ (process) และโครงสรางองคการแบบแบนราบ๔

สรปทายบท ความหมายของทมหมายถง กลมของคนทท างานรวมกน มงมนในความส าเรจรวมกน กลมหมายถง คนหลายคนรวมตวกนเพราะเหตใดเหตหนง โดยไมสนใจตองาน และความส าเร จมากนก ทมงานทมประสทธภาพคอ สมาชกไมมากนก เปาหมายของทมชดเจน สมาชกหวงใยความส าเรจของทม สมาชกมสทธแสดงความคดเหน หวหนาทมด สมาชกไววางใจกน ผลประโยชนของสมาชกชดเจน และมการพฒนาอยางตอเนอง การสรางทมตองมวตถประสงคชดเจน เพอการท างาน การพฒนางาน หรอเพอแกปญหางาน วธการจดตง โดยจดตงโดยค าสง จดตงโดยความสมครใจ หรอจดตงโดยจดตงหวหนาทมแลวหวหนาจดหาสมาชกภายหลง การบรหารทมตองเขาใจวตถประสงคชดเจน มอบหมายงานตามความสามารถของสมาชก ใหสมาชกมสวนรว ม และการด าเนนงานตาม หลกวฏจกรเดมมง คอ วางแผน ปฏบต ตรวจสอบ แกไขแลวปฏบต บทบาทของสมาชก ตองศกษาเปาหมายชดเจน ใหความรวมมออยางด ใหเกยรตเพอนสมาชก กลาแสดงความคดเหน มความรบผดชอบสง ไววางใจเพอนสมาชก ปฏบตตามกฎระเบยบ พฒนาตนเองอยเสมอ บทบาทของผน าทม เขาใจวตถประสงคชดเจน ใหเกยรตสมาชก จดสรรหนาท และทรพยากรอยางเหมาะสม ตดตามอ านวยความสะดวก เปนตวอยางทดแกสมาชก สรางขวญและก าลงใจ แกปญหาความขดแยง ประเมนผลงานของสมาชก พฒนาทมงานอยางสม าเสมอ การประเมนผลงานของทม โดยดผลงานไดตามมาตรฐานทตงไวหรอไม ทงดานปรมาณและคณภาพ การประเมนสมาชก ดานพฤตกรรมของสมาชก และผลงานของสมาชก โดยใชวธการประเมนดวยวธจดบนทกปรมาณงาน วธพจารณาแบบใหคะแนน วธประมาณคา วธเปรยบเทยบบคคล และการพฒนาทมงานใหเขมแขง ดวยการสรางความสมพนธอนดระหวางสมาชก ยตธรรม ยกยองเชดช มการสอสารรวดเรวถกตอง พฒนาความสามารถของสมาชก น าเทคโนโลยมาใช และใหสมาชกไดรวมแสดงความคดเหนในการท างาน

๔ ดนย เทยนพฒ, ผบรหารธรกจยคโลกาภวตน, (กรงเทพฯ : ส านกพมพบคแบงก, ๒๕๔๐), หนา ๖๗-

๖๘.

๑๗๕

ค าถามทายบท

๑. ทม กบ กลม ตางกนอยางไร ๒. ทมงานทดควรมลกษณะเชนไร อธบาย ๓. จงบอกวธการสรางทมงานทด อธบาย ๔. จงบอกหลกการบรหารทมงานทด อธบาย ๕. วฏจกรเดมมง (Deming Cycle) คออะไร ๖. บทบาทของสมาชกในทมควรเปนเชนไร อธบาย ๗. บทบาทของผน าทมควรมลกษณะเชนใด ๘. วธการประเมนทมงานมวธใดบาง อธบาย ๙. หลกการพฒนาทมงานใหเขมแขงควรปฏบตอยางไร

๑๗๖

เอกสารอางองประจ าบท คะทซยะ โฮโชตาน, การแกปญหาแบบควซ, แปลโดย วรพงษ เฉลมจระรตน (กรงเทพมหานคร :

สมาคมสงเสรมเทคโนโลย (ไทย-ญปน), ๒๕๔๒), หนา ๕๖-๕๗. ดนย เทยนพฒ, ผบรหารธรกจยคโลกาภวตน, (กรงเทพฯ : ส านกพมพบคแบงก, ๒๕๔๐), หนา ๖๗-

๖๘. ธระ รญเจรญ. ความเปนมออาชพในการจดการและบรหารการศกษา ยคปฏรปการศกษา.

กรงเทพมหานคร : ส านกพมพขาวฟาง. สมคด บางโม, หลกการจดการ, (กรงเทพมหานคร : วทยพฒน, ๒๕๓๘), หนา ๑๓๕-๑๓๘.

บทท ๙

ขาวสารขอมลและการตดตอสอสาร

(Information and communication)

ขอบขายรายวชา

๑. ความหมายของการตดตอสอสาร ๒. กระบวนการตดตอสอสาร ๓. การตดตอสอสารในองคการ ๔. การตดตอสอสารแบบเปนทางการ และไมเปนทางการ ๕. เครอขายการตดตอสอสาร ๖. ปญหาในการตดตอสอสาร ๗. การเพมประสทธภาพในการตดตอสอสาร

วตถประสงค

๑. เพอศกษาและเขาใจความหมายของการตดตอสอสาร

๒. เพอศกษาและเขาใจกระบวนการตดตอสอสาร

๓. เพอศกษาและเขาใจการตดตอสอสารแบบเปนทางการ และไมเปนทางการ

๔. เพอศกษาและเขาใจชองทางการตดตอสอสารจากบนลงลาง และจากลางขนบน

๕. เพอศกษาและเขาใจวธการตดตอสอสารระหวางบคคล

๖. เพอศกษาและเขาใจปญหาของการตดตอสอสาร

๑๗๘

ค าน า

ขาวสารขอมลและการตดตอสอสารนบไดวามความส าคญและมบทบาทอยางมากส าหรบการ

ท างานในองคการ ถาการตดตอสอสารเกดปญหา ขาดประสทธภาพทดไมวาจะเปนระดบการ

ปฏบตการระดบบรหารกจะท าใหเกดผลเสยหายตอองคการทงนน เพราะการปฏบตงานในองคการ

สวนใหญยอมอาศยการตดตอสอสารแทบทงนน ไมวาจะเปนเรองของการสงการ การประชม การแบง

งาน การวางแผน การประเมนผลการปฏบตงาน การควบคม การตดตามผล การรายงานผล มความ

จ าเปนตองอาศยการตดตอสอสารทงสน การท างานในองคการจะใชการตดตอสอสารไมต ากวารอยละ

๗๐ เชน การพด การเขยน การอาน การฟง ดงนน เรองของการตดตอสอสารและขาวสารขอมล

จงเปนเรองทมความส าคญตอความส าเรจในการบรหารองคการ

ความหมายของการตดตอสอสาร

Schermerhorn (๒๐๐๓) ไดใหความหมายของการตดตอสอสาร (communication) วา

“การตดตอสอสารเปนกระบวนการสงหรอรบสญลกษณทไดแนบความหมายไวแลว”๑

ปรมะ สตะเวทน กลาววา การสอสาร คอ กระบวนการของการถายทอดสาร (Message)

จากบคคลฝายหนงซงเรยกวา ผสงสาร (Source) ไปยงบคคลอกฝายหนงซงเรยกวา ผรบสาร

(Receiver) โดยผานสอ (Channel)๒

วรช ลภรตนกล กลาววา การสอสาร คอ กระบวนการในการสงผานหรอ สอความหมาย

ระหวางบคคล สงคมมนษยเปนสงคมทสมาชกสามารถใชความสามารถของตนสอความหมายใหผอน

เขาใจได โดยแสดงออกในรปของความตองการ ความปรารถนา ความรสกนกคด ความร และ

ประสบการณตาง ๆ จากบคคลหนงไปสอกบคคลหนง๓

๑ Schermerhorn, Hunt and Osborn. Organizational Behavior. 8th ed. USA: John Wiley &

sons, 2003. ๒ ปรมะ สตะเวทน, เอกสารการสอนชดวชาหลกและทฤษฎการสอสาร หนวยท ๑-๘ (พมพครงท ๑๐),

(นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๓๔), หนา ๗.

๓ วรช ลภรตนกล, การประชาสมพนธ, (พมพครงท ๑๐). (กรงเทพมหานคร : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๑๕๙.

๑๗๙

ราตร พฒนรงสรรค กลาววา การตดตอสอสาร คอ กระบวนการถายทอด หรอแลกเปลยน

ความคด ขอมล ขอเทจจรง หรอความรสกซงอาจเปนรปของค า ตวอกษร สญลกษณ เรยกวา ขาวสาร

บคคลฝายหนงเรยกกวา ผสงสาร สงไปยงบคคลอกฝายหนง เรยก ผรบสาร โดยผานสอตาง ๆ เพอให

บคคลหรอกลมบคคลอนไดเขาใจความหมายตามเจตนาทตองการ และชวยปองกนความเขาใจผด

ระหวางกนและกนอกดวย๔

สรปความหมายการตดตอสอสาร

การตดตอสอสารเปนการแลกเปลยนขอเทจจรง ความรสก ความคดเหนระหวางคนตงแต

๒ คนขนไป ซงอาจจะเปนการพด การฟง การเขยน หรอใชสญลกษณตาง ๆ เพอใหเกดความเขาใจ

ดงนน การตดตอสอสารจงเปนกระบวนการบอกขาวสารขอมลไปยงผรบ เพอใหไดรบทราบและเขาใจ

ในขาวสารตามทผสงสารตองการ

กระบวนการตดตอสอสาร (Communication Process)

กระบวนการตดตอสอสารเปนขนตอนตาง ๆ ของการสงขาวสารขอมลระหวางบคคล ซงม

องคประกอบทงหมด ๙ สวนคอ ผสงขาว (Sender) การใสรหส (Encoding) ขาวสารขอมล

(Message) สอ (Media) การถอดรหส (Decoding) ผรบขาวสาร (Receiver) การตอบสนอง

(Response) ขอมลปอนกลบ (Feedback) และสงรบกวน (Noise) รายละเอยดของกระบวนการ

ตดตอสอสารสามารถอธบายไดดงน

๑. ผสงขอมลขาวสาร (Sender)

ผสงขอมลขาวสาร หมายถง บคคล กลมบคคล องคการ หรอหนวยงานตาง ๆ ซงมขอมลและ

มความตองการจะสง จงเปนจดเรมตนของการตดตอสอสาร ขาวสารขอมลทจะสงอาจเกดจาก

ความคด ทศนคต ความเชอ ความรสก ความร ความเขาใจ ทกษะ และอน ๆ ผสงขาวสารมความ

ตองการอยากจะสงขาวสารทมอยไปใหกบบคคลอน เพอใหไดรบทราบขาวสารขอมล

๔ ราตร พฒนรงสรรค, พฤตกรรมมนษยกบการพฒนาตน, (กรงเทพมหานคร : คณะครศาสตร สถาบน

ราชภฏจนทรเกษม, ๒๕๔๒), หนา ๑๖๕.

๑๘๐

๒. การใสรหส (Encoding)

การใสรหส หมายถง การเปลยนแปลงขอความทจะสอสารใหเปนรปของสญลกษณตาง ๆ

เชน ตวอกษร ภาษา ค า เสยง หรอสงอน ๆ การใสรหสเปนการจดรปแบบของสงทจะสอใหคนอนได

รบร รวมถงวธการสอ เพอใหผรบเขาใจตรงกน ดงนน ผรบขาวจะตองมความเขาใจในสญลกษณตาง ๆ

ไดอยางถกตอง

๓. ขาวสารขอมล (Message)

ขาวสาร คอ ขอมลตาง ๆ ทผสงจะตองสงไปใหผรบสาร อาจจะเปนขอความ ค าพด รปภาพ

ลกษณะทาทางเพอถายทอดไปยงผรบ

๔. สอ (Media)

สอ คอ ชองทางหรอเครองมอในการสงขาวสารไปยงผรบ สอทใชในการตดตอสอสารมหลาย

ประเภท เชน วทย โทรทศน โทรศพท โทรสาร หนงสอพมพ จดหมาย สอทเปนตวบคคล รวมทง

สอมวลชนตาง ๆ

๕. การถอดรหส (Decoding)

การถอดรหสเปนการแปลความหมายจากสญลกษณทผสงขาวสงมาให ดงนน สญลกษณตาง ๆ

ทสงมาจะถกตความหมาย ผรบขาวสารจะตองมทกษะในการถอดรหสหรอตวความหมายของขาว

รวมทงเรองของการอาน การฟงดวย

๖. ผรบขาวสาร (Receiver)

หลงจากแปลความหมายจากขาวสารทไดรบแลว ผรบขาวสารจะไดรบรขาวสารตางๆ ทตนรบ

ถาขาวสารสามารถดงดดความสนใจอาจไดรบการตอบสนองในทางบวก

๗. การตอบสนอง (Response)

การตอบสนองเปนปฏกรยาทผรบขาวแสดงออกมาหลงจากไดรบขาวสารแลว เชน เกดความ

สนใจในขาวสารนน หรอไมสนใจในขาวนนเลย หรอมความรสกเฉย ๆ กบขาวดงกลาว ซงการ

ตอบสนองของผรบขาวสารอาจมไดหลายรปแบบ

๑๘๑

๘. ขอมลปอนกลบ (Feedback) ขอมลปอนกลบเปนการตอบสนองจากผไดรบขาวสารทสงกลบไปยงผสงขาวสารให ในขนน

จะท าใหผสงขาวสามารถตรวจสอบวา ขาวสารทสงไปนนผรบเขาใจหรอไม มความถกตองมากหรอ

นอยเพยงใด มปญหาอะไร จะตองปรบปรงแกไขอยางไร เพอใหการสอสารในครงตอไปไมเกดปญหา

๙. สงรบกวน (Noise) ในการตดตอสอสารแตละครงอาจมสงรบกวนเกดขนไดตลอดเวลา ซงสงรบกวนอาจเกดขนได

ทกขนตอนของการสงขาวสาร สงรบกวนจะเปนปจจยทส าคญทท าใหการตดตอสอสารเกดความ

ผดพลาด มปญหาตาง ๆ ทเกดขน และแตละชองทางของการตดตอสอสารกมสงรบกวนทแตกตางกน

เชน การตดตอสอสารทางโทรศพทอาจเกดการรบกวนจากเสยงดงทอยรอบๆ ขาง ท าใหตดตอสอสาร

กนไมรเรอง หรอก าลงนงดขาวทางโทรทศนเกดไฟฟาดบ ไมสามารถรบฟงขาวสารจนจบได ท าใหไม

สามารถเขาใจในขาวสารนนไดอยางครบถวน

ภาพท ๙.๑ แสดงกระบวนการตดตอสอสาร

การตอบสนอง (Response)

ผสงขาวสาร (Sender)

สอ (Media)

ผรขาว

(Receiver)

ขอมลปอนกลบ (Feedback)

การใสรหสหรอสญลกษณ

(Encoding)

สงรบกวน (Noise)

ขาวสาร (Message

)

ถอดรหสหรอสญลกษณ (Sender)

๑๘๒

การตดตอสอสารในองคการ (Organizational Communication)

การตดตอสอสารในองคการเปนการแลกเปลยนขาวสารขอมลกนภายในองคการ อาจจะเปนการแลกเปลยนขาวสารขอมลระหวางบคคล ระหวางแผนก หรอระหวางฝายตาง ๆ ในองคการ ลกษณะของการตดตอสอสารอาจเปนการตดตอสอสารจากบนลงลาง จากลางขนบน หรอเปนการตดตอสอสารในระดบเดยวกน นอกจากนน การตดตอสอสารในองคการอาจจะเปนแบบทางการและไมเปนทางการกได

การตดตอสอสารแบบเปนทางการ (Formal Communication system)

เปนการตดตอสอสารอยางมระบบแบบแผนอยางเปนทางการ ทงภายในและภายนอกองคการ ซงจะตดตอสอสารแบบเปนทางการ แบงไดเปน ๓ ประเภท ดงน ๑. การตดตอสอสารจากผบรหารไปยงผใตบงคบบญชา (Downward Communication)

การตดตอสอสารจากผบรหารระดบสงไปยงผใตบงคบบญชาระดบตามสายการบงคบบญชา ลกษณะของการตดตอสอสารจะเปนการออกค าสง การใหนโยบาย การใหค าแนะน าในเรองตาง ๆ รวมทงทออกจดหมายและปายประกาศเพอแจงใหบคลากรในองคการไดรบทราบ การตดตอสอสารจากบนลงลางนจะเปนทงแบบทางเดยว (One way Communication) และแบบ ๒ ทาง (Two way Communication) กได แตโดยสวนมากจะใชแบบทางเดยวมากกวาคอ เปนการสงจากขางบนไปยงขางลาง โดยอาจจะไมตองการขอมลยอนกลบจากผใตบงคบบญชากได ๒. การตดตอสอสารจากผใตบงคบบญชาไปยงผบรหาร (Upward Communication)

การตดตอสอสารจากขางลางขนไปขางบนเปนการตดตอสอสารจากผใตบงคบบญชาเสนอหรอรายงานขาวสาร ขอมล ออกความคดเหนตาง ๆ ไปยงผบงคบบญชา ผบรหารอาจจะใชขอมลหรอความคดเหนตาง ๆ จากผใตบงคบบญชา เพอน ากลบไปปรบปรงการปฏบตงานขององคการตอไป ๓. การตดตอสอสารในระดบเดยวกน (Lateral Communication)

เปนการตดตอสอสารระหวางบคคล ระหวางฝาย ระหวางแผนกตาง ๆ ในระดบเดยวกน การตดตอสอสารแบบนมความส าคญตอการประสานงานของฝายตาง ๆ ทอยในแผนกเดยวกน หรอตางแผนกภายในองคการ เชน การตดตอระหวางผจดการแตละแผนก หรอการตดตอสอสารของพนกงานในระดบเดยวกน

๑๘๓

ภาพท ๙.๒ แสดงการตดตอสอสารในองคการ

การตดตอสอสารจากบนลงลาง (Downward communication)

เพอเปนอ านาจในการจงใจ (to influence) -กลยทธ(Strategies) -วตถประสงค(Objectives) -การแนะน า(Intruction) -นโยบาย (policies)

-ขอมลยอนกลบ(Feedback)

พนกงาน ระดบ

เดยวกน (Peer)

ผจดการ (Manager)

ผบงคบบญชา (Superior)

พนกงานระดบเดยวกน (Peer)

(peer)

ผใตบงคบบญชา (Superior)

เพอบอกขาวสาร (To inform) -ปญหา(Problem) -ผลลพธ(Results) -ขอเสนอแนะ(Suggestion) -ค าถาม(Question) -ความตองการ(Needs)

การตดตอสอสารระดบเดยวกน (Lateral communication)

เพอการประสานงาน (to Coordinate) - ปญหา (Problem) - ความตองการ (Needs) - ค าแนะน า (Advice) - นโยบาย ( policies) - ขอมลยอนกลบ (Feedback)

๑๘๔

ชองทางการตดตอสอสารจากบนลงลาง (Downward channels of communication)

การตดตอสอสารจากผบรหารหรอผบงคบบญชาไปยงผปฏบตงานนน มชองทางทผบรหาร

สามารถท าไดหลายชองทาง ดงน

๑. ผานสายการบงคบบญชา (Chain of command)

เปนการสอสารโดยตรงจากผบงคบบญชา ชองทางสวนใหญจะเปนลกษณะการสงการไปยง

ผปฏบตงาน การถายทอดค าสงจากผบรหารระดบสง การชแจงนโยบายตางๆ ขององคการ การ

สอสารในลกษณะผบรหารอาจจะใชวธการสอสารดวยวาจาหรอค าพด

๒. ปายประกาศ (Bulletin board)

ภายในองคการหรอหนวยงานตางๆ จะมปายประกาศเพอใชเปนชองทางในการตดตอสอสาร

ดงนน ผบรหารจะใชปายประกาศเพอเปนการแจงขาวสารขอมลตางๆ ไปยงผใตบงคบบญชาใหไดรบ

ทราบขาวสารและความเคลอนไหวตางๆ ทเกดขนทงภายในและภายนอกองคการ

๓. จดหมายภายใน (In house Mail)

องคการอาจใชจดหมายภายในเพอเปนชองทางในการตดตอสอสารจากผบรหารไปยง

ผใตบงคบบญชา เปนการแจงขาวสารไปยงพนกงานแตละคนโดยตรงหรอแบบเฉพาะเจาะจง

๔. คมอพนกงาน(Employee handbook)

โดยปกตองคการจะมหนงสอคมอแจกใหแกพนกงานใหมทกคน ซงหนงสอคมอนนจะมขอมล

ตางๆขององคการ เชน กฎระเบยบขอบงคบตางๆ ทพนกงานตองปฏบต บทลงโทษ ผลประโยชนและ

สทธตางๆ ทพนกงานจะไดรบ ดงนน คมอพนกงานกเปนอกชองทางหนงทผบรหารใชท าการสงขาว

ใหแกผใตบงคบบญชา

๕. รายงานประจ าป (Annual reports)

เปนหนงสอหรอเอกสารในการรายงานประจ าปขององคการ ซงเปนการรายงานผลการ

ด าเนนงานขององคการตลอดเวลา ๑ ปทผานมา เปนการแจงขาวสารผลการด าเนนงานใหแก

ผเกยวของไดรบทราบ

๖. ระบบเสยงตามสาย (Loudspeaker system) ระบบเสยงตามสายนยมน ามาใชกนมาก

ในปจจบน เพราะสามารถแจงขาวสารตางๆ ไดเปนอยางดและรวดเรว ใชเพอเปนการประกาศขาว

ตางๆ การประชาสมพนธ แจงขาวหรอเหตการณตางๆใหกบผเกยวของไดรบทราบ

๑๘๕

ชองทางการตดตอสอสารจากลางขนบน (Upward channels of communication) ชองทางในการตดตอสอสารจากผใตบงคบบญชาไปยงผบงคบบญชากมชองทางอยหลายชองทางดงน

๑. การก าหนดนโยบายของฝายบรหาร

เพอเปนการเปดโอกาสใหพนกงานไดสามารถตดตอสอสารหรอสงขาวสารขอมลใหผบรหาร

ไดรบทราบ ฝายบรหารตองมนโยบายทชดเจนในการรบฟงขอมลตางๆ จากพนกงาน อาจจะเปนการ

ใหขาวสารขอมลโดยตรงทงเปนทางการและไมเปนทางการกได

๒. มระบบการรองเรยนหรอรองทกขจากพนกงาน

ค ารองเรยนหรอขอรองทกขของพนกงานเปนปญหาหรอผลกระทบทเกดขนกบพนกงาน

ถาพนกงานมปญหาและสามารถท าการรองเรยนใหผบรหารระดงสงไดรบทราบปญหาตาง ๆ ทเกดขน

ภายในองคการจะท าใหเกดผลดกบองคการ ปรบปรงเปลยนแปลงพฒนาองคการไปในทศทางทถกตอง

๓. การรายงานผลการปฏบตงาน

การรายงานผลการปฏบตงานของผใตบงคบบญชาใหกบผบงคบบญชาไดรบทราบวา การท า

รายงานบรรลผลส าเรจหรอไม และมปญหาอะไรเกดขน จะมวธแกปญหาทเกดขนไดอยางไร การท า

รายงานเสนอใหผบรหารไดรบทราบความเคลอนไหว ผลส าเรจของการปฏบตงาน และปญหาตาง ๆ

ทเกดขน จะท าใหผบรหารไดรบทราบสงตาง ๆ ทเกดขนในองคการและสามารถหาวธแกไขไดทนเวลา

๔. การประชมพนกงาน

ผบรหารควรมเวลาในการประชมพนกงาน เพอเปนการพบปะสงสรรคกบผใตบงคบบญชา

การประชมพนกงานจะท าใหผบรหารไดรบทราบปญหาตาง ๆ ทเกดขน และเปนอกชองทางหนงท

ผบรหารจะใชแจงขาวสารขอมลตาง ๆ ไปยงผใตบงคบบญชา เปนการสรางบรรยากาศเพอใหเกด

ความรวมมอในการท างานของพนกงาน

การตดตอสอสารแบบไมเปนทางการ (Informal Communication system)

เปนการตดตอสอสารเพอใหขอมลขาวสารระหวางบคคล ระหวางฝาย ระหวางแผนก หรอ

ตางแผนก ตางฝาย ทงในระดบเดยวกนหรอตางระดบ การตดตอสอสารในลกษณะนเปนการให

ขาวสารขอมลอยางรวดเรว ไมมระเบยบแบบแผน ไมมพธรตอง ซงจะเกดขนในทกองคการ การใหขาวสาร

แบบนบางครงอาจเปนเพยงเรองของขาวลอหรอขาวทถกบดเบอนไมเปนจรงกได การตดตอสอสาร

แบบไมเปนทางการมาก ถงแมวาจะไมมแหลงทมาของขาวสารขอมลอยางแทจรงกตาม

๑๘๖

วธการตดตอสอสารระหวางบคคล

ผบรหารองคการมวธเลอกการตดตอสอสารไดหลายรปแบบ ดงน

๑. แบบเผชญหนากน (Face to Face) ทง ๒ ฝายเหนอากปซงกนและกน สามารถโตตอบ

กนไดทนท

๒. การใชโทรศพท (Telephone) ทง ๒ ฝายไมเหนหนากน อยหางไกลกน นยมใชกนมากในปจจบน

๓. การประชมกลม (Group meetings) เชน ผบงคบบญชาเรยกประชมเพอใหขาวสารขอมล

๔. การน าเสนองาน (Presentations) เปนการใหขอมลขาวสารทมอยเสนอตอผอนใหไดรบทราบ

๕. การบนทกขอความ (Memos) เปนการเขยนขอมลขาวสารเอาไวเพอใหบคคลทเกยวของ

ไดรบทราบ

๖. การสงไปรษณย (Traditional mail) เปนการสงขาวสารขอมลไปถงผรบโดยตรงทางจดหมาย

๗. โทรสาร (Fax Machines)

๘. จลสารของบรษท (Company Publications) เปนหนงสอทออกเปนรายเดอน เพอแจง

ขาวสารตาง ๆ ใหบคลากรไดทราบ

๙. การตดประกาศ (Bulletins Boards) องคการหรอหนวยงานตาง ๆ จะมปายประกาศให

ฝายตาง ๆ ตดประกาศเพอแจงขาวสารขอมล

๑๐. การประชมทางไกลโดยผานระบบวดทศน (Video conference)

๑๑. สายดวน (Hot Line)

๑๒. ตดตอทางอนเทอรเนต (Internet E-mail)

เครอขายการตดตอสอสาร (Communication Networks)

ในการตดตอสอสาร จะพจารณาจากการไหลของขอมลขาวสารจากบคคลหนงไปยงอกบคคลหนง ซงการสงขาวสารผานไปยงสมาชกแตละคนจะมผลตอการผดพลาดของขาวสารขอมล รวมทงความรวดเรวในการสงขาวสาร ดงนน เครอขายของการตดตอสอสารแบงได ดงน

๑๘๗

๑. การตดตอสอสารแบบลกโซ (Chain)

การตดตอสอสารแบบน ขอมลขาวสารจะถกสงผานจากสมาชกคนแรกไปยงสมาชกคนอน ๆ ตอกนไปเรอย ๆ ขาวสารขอมลทถกสงไปจะมความถกตองมากนอยเพยงใดยอมขนอยกบสมาชก แตละคนวาไดรบขาวสารมาถกตองเพยงใดกอนจะสงตอไปยงสมาชกคนอน ๆ

ภาพท ๙.๓ แสดงการตดตอสอสารแบบลกโซ (Chain)

๒. การตดตอสอสารแบบตววาย (Y-Shape) การตดตอสอสารแบบนจะมสมาชกในกลมคนหนงเปนผเชอมความสมพนธระหวางสมาชกคนอน ๆ คอ เขาจะตดตอสอสารกบสมาชกมากกวา ๑ คน

ภาพท ๙.๔ แสดงการตดตอสอสารแบบตววาย (Y-Shape)

๓. การตดตอสอสารแบบมศนยกลาง (Wheel) การตดตอสอสารลกษณะน จะมผน าหรอผบงคบบญชาเปนศนยกลางในการตดตอสอสาร

ระหวางสมาชกแตละคน คอ ผบงคบบญชาจะเปนผตดตอสอสารกบพนกงานแตละคนโดยพนกงานหรอสมาชกเหลานน จะไมมโอกาสตดตอกนเอง เพราะมศนยกลางเปนผคอยใหการตดตอสอสารอยแลว ดงนน ในการสงขาวสารขอมลจะตองตดตอผานศนยเทานน

ก ข ค ง

ง

A ค

B

ข

ก

๑๘๘

ภาพท ๙.๕ แสดงการตดตอสอสารแบบมศนยกลาง (Wheel)

๔. การตดตอสอสารแบบวงกลม (Circle) การตดตอสอสารแบบน พนกงานทกคนสามารถสงขาวสารขอมลไปยงสมาชกคนอนๆ ได

โดยปกตจะเปนการตดตอสอสารในระดบเดยวกน ขาวสารขอมลจะถกสงจากสมาชกคนหนงสงผานตอไปยงสมาชกคนอนๆ เรอยๆ จนครบและกลบมาทจดเรมตนของผสงขาวสารขอมลอกครงหนง

ภาพท ๙.๖ แสดงการตดตอสอสารแบบวงกลม (Circle)

๕. การตดตอสอสารแบบครบวงจร (All channels)

การตดตอสอสารแบบน จะเปนการตดตอสอสารครบทกชองทาง คอ สมาชกทกคนสามารถ ตดตอกบสมาชกคนอนๆไดโดยตรงโดยจะไมมใครเปนศนยกลางในการตดตอสอสาร ทกคนสามารถ ตดตอกบสมาชกคนอนๆได

A B

C

D E

F

G

H

B

D H

G

C I

F

E

A

๑๘๙

ภาพท ๙.๗ แสดงการตดตอสอสารแบบครบวงจร (All Channels)

ปญหาของการตดตอสอสาร (Barriers to Communication)

การท างานในองคการทกแหงยอมมปญหาเกยวกบการตดตอสอสารเกดขนอยเสมอ ท าใหการท างานผดพลาด หรอเขาใจผดไมบรรลเปาหมายทตงใจไว ปจจยทท าใหการตดตอสอสารเกดความผดพลาดหรอทเรยกวา การตดตอสอสารลมเหลวนน มสาเหตมาจากหลาย ๆ ปจจย ดงน ๑. ความแตกตางระหวางบคคลแตละคน บคคลทท างานในองคการมความแตกตางกนหลายดาน เชน เพศ อาย การศกษา ประสบการณ ครอบครวและภมหลงอน ๆ ทมความแตกตางกน ซงพอจะสรปความแตกตางทท าใหเกดปญหาในเรองการตดตอสอสารไดดงน ๑.๑ มการรบรทแตกตางกน บคคลแตละคนจะมการรบรในสงตาง ๆ ทแตกตางกน แตละคนจะมขอบเขตหรอความสามารถในการรบรทแตกตางกนตามธรรมชาต ดงนน เมอไดรบจาวสารขอมลอาจเขาใจขาวสารขอมลไดดกวาบคคลทมขดความสามารถในการบรต า ๑.๒ ความสามารถในการฟง ผรบขาวสารจะเขาใจขาวสารไดด เพยงใดนน ความสามารถในการรบฟงของแตละคนกมสวนเกยวของดวย ถาบคคลนนมความสามารถในการบฟงทด มความตงใจในการบฟงขาวสารโอกาสในการตดตอสอสารจะเกดความผดพลาดกมนอย แตถาความสามารถในการรบฟงของผรบขาวสารไมดจะเปนสาเหตของการตดตอสอสารทลมเหลว ๑.๓ ความสามารถในการตความหมาย ขาวสารขอมลทผรบไดมาอาจสามารถแปลความหมายไดหลายอยาง ถาแปลความผดไปกเปนเหตของการตดตอสอสารทผดพลาด

A

B

C

D

E

F

G

H

๑๙๐

๒. อารมณของผรบขาวสาร ความรสกและอารมณของผรบขาวสารจะมผลตอความถกตองหรอผดพลาดในขาวสารทไดรบ ถาผรบขาวสารอยในอารมณโกรธ หรอไมพรอมทจะรบขาวสารจะมผลตอการรบขาวสารในครงนน ๓. ภาษา เปนปญหาทพบเหนบอย ๆ ทท าใหการตดตอสอสารเกดปญหา เพราะค าบางค าสามารถตความหมายไดหลายอยาง หากผรบกบผสงตความหมายไมตรงกน กจะท าใหเกดปญหาในเรองการแปลความหมายในขาวสารขอมลนนผดพลาดจากความเปนจรง ๔. ขาดความชดเจน ถาขาวสารขาดความชดเจนกจะเปนตนเหตทท าใหการตดตอสอสาร ทผดพลาดได ดงนน ผสงขาวสารจะตองใชภาษาใหถกตองชดเจน ตงแตการพด การเขยน เพอเปนการปองกนปญหาในการตดตอสอสาร ๕. การดดแปลงขอมล ถาขาวสารทไดรบมา มการดดแปลง ตดตอ หรอเพมเตมขอมลขาวสารลงไป จะมผลตอขอเทจจรงของขาวสาร ท าใหขาวสารทไดรบมาถกตองตามความเปนจรง อาจเกดปญหาการเขาใจผดขนได ๖. สงรบกวน ในขณะทท าการสงขาวสารขอมลอาจมบางสงบางอยางมารบกวน ท าใหการสงขาวสารในครงนนเกดผดพลาด สงรบกวนหมายถง ทกสงทกอยางทเกดขนมาแทรก ท าใหการตดตอสอสารในครงนนผดพลาด หรอไมเขาใจในขาวสารทถกตอง

การเพมประสทธภาพในการตดตอสอสาร (Improving Organizational Communication) อนเนองมาจากการตดตอสอสารในองคการเกดความผดพลาดขนบอย ๆ และเปนปญหาตอการด าเนนงานในองคการ ถาองคการไมสามารถแกปญหาดานการตดตอสอสารใหมประสทธภาพผลเสยกจะอยกบองคการตอไป ดงนน องคการควรหาวธการเพมประสทธภาพในการตดตอสอสารซงสามารถท าไดหลายวธ ดงน

๑. เปดโอกาสใหผรบขาวสารใหขอมลยอนกลบ (Use Feedback) ถาผรบขาวสารไดมโอกาสใหขอมลยอนกลบจะท าใหทราบวา ขาวสารทสงไป ผรบเขาใจในขาวสารไดถกตองตรงกนหรอไม ถามปญหากสามารถปรบปรงแกไขได เพอใหเกดความเขาใจทถกตองตรงกนทง ๒ ฝาย คอ เปนการตดตอสอสารกนแบบ ๒ ทาง (Two Way Communication) ๒. ใชภาษางาย ๆ ในการสอสาร (Simplify Language) ในการตดตอสอสารเพอใหเกดประสทธภาพควรใชภาษางาย ๆ บคคลทวไปสามารถเขาใจไดค าศพทหรอภาษาทเขาใจยาก รวมทงศพทเทคนคตาง ๆ ถาไมจ าเปนควรหลกเลยง เพราะจะท าใหเกดปญหาไดงายในเรองของการตความหรอแปลความหมายผดพลาด ซงจะน าไปสการตดตอสอสารทลมเหลว

๑๙๑

๓. ตงใจรบฟง (Listen Actively) ผรบขาวสารจะตองตงใจฟงขาวสารดวยความสนใจ เพอจะไดสามารถจบใจความในขาวสารไดอยางถกตอง ไมตกหลนหรอขาดหายไป เพราะจะท าใหขาวสารทไดรบไมสมบรณครบถวน ท าใหการตดตอสอสารเกดความผดพลาดขนได ๔. ใชการตดตอสอสารหลายวธ (Multiple Channels) เพอลดความผดพลาดในการตดตอสอสาร องคการอาจเลอกใชการตดตอสอสารหลาย ๆ วธ เพอใหเกดความถกตองมากยงขน เปนการเพมชองทางในการตดตอสอสาร โดยอาจจะสงขาวสารโดยใชเอกสาร จดหมาย โทรศพท บนทกขอความ คอเปนการตดตอสอสารทงเปนลายลกษณอกษรและไมเปนลายลกษณอกษร คอตดตอดวยวาจา การตดตอสอสารหลายชองทางจะท าใหลดความผดพลาดในการตดตอสอสารไดมากเชนกน ๕. ใหควบคมอารมณและความรสก (Constrain Emotions) ผรบหรอผสงขาวสารขณะนนมอารมณหงดหงด กจะมอทธพลตอการรบฟงหรอสงขาวสารขอมล เพราะไมมความพรอมในการรบขอมล ท าใหไดรบขาวสารขอมลไมครบถวน ซงเปนปญหาในการตดตอสอสาร เนองจากการตดตอสอสารมโอกาสเกดความผดพลาดไดงาย และทกองคการกมปญหาในเรองการตดตอสอสาร เพอเปนการแกปญหา ผบรหารควรมการวางระบบของการตดตอสอสารในองคการใหดและถกตอง เพราะการตดตอสอสารเปนเครองมอกอยางหน งในการบรหารจดการหากการตดตอสอสารเกดความลมเหลวจะท าใหการท างานไมบรรลผลส าเรจตามเปาหมาย๕

สรปทายบท การตดตอสอสารเปนการแลกเปลยนขอเทจจรง ความรสก ความคดเหนตงแต ๒ คนขนไป

ซงอาจจะเปนการพด การฟง การเขยน หรอใชสญลกษณตาง ๆ ทงนเพอใหเกดความเขาใจ ดงนน

การตดตอสอสารจงเปนกระบวนการบอกขาวสารหรอขอมลไปยงผรบ เพอใหผรบไดรบทราบและ

เขาใจในขาวสารตามทผสงตองการ กระบวนการสอสารประกอบดวย ๙ ขนตอน คอ ผสงขาวสาร

การใสรหส ขาวสารขอมล สอ การถอดรหส ผรบขาวสาร การตอบสนอง ขอมลยอนกลบ และสงรบกวน

การตดตอสอสารในองคการแบงได ๒ ประเภทคอ การตดตอสอสารแบบเปนทางการกบการ

ตดตอสอสารไมเปนทางการ โดยการสอสารแบบเปนทางการทงจากบนลงลาง เชน ผานสายการบงคบ

บญชา ปายประกาศ ฯลฯ หรอจากลางขนบน เชน การรบเรองรองทกขจากพนกงาน การประชม ฯลฯ

๕ นตพล ภตะโชต, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพมหานคร :จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา ๒๑๕-๒๒๙.

๑๙๒

และอาจมปญหาในการตดตอสอสารซงเกดจากปจจยหลายอยาง เชน ความแตกตางของแตละคน

อารมณของผรบขาวสาร ภาษาทใชในการสอสาร ขาวสารทขาดความชดเจน การดดแปลงขาวสาร

สงรบกวนตางๆ การโดยมลกษณะเครอขายของการตดตอสอสารคอ การตดตอสอสารแบบลกโซ การ

ตดตอสอสารแบบตววาย การตดตอสอสารแบบมศนยกลาง การตดตอสอสารแบบวงกลม และการ

ตดตอสอสารแบบครบวงจร โดยการเพมประสทธภาพในการตดตอสอสารสามารถท าไดดงน คอ การ

ใชภาษาทเขาใจงาย ใชการตดตอสอสารแบบหลายวธ การตดตอสอสารในองคการเปนปจจยทม

ความส าคญตอการบรหารจดการในองคการอยางมาก เพราะถาการตดตอสอสารในองคการเกด

ปญหาจะสงผลกระทบตอการบรหารจดการในองคการ การปฏบตงานของพนกงานในองคการ และ

ความผดพลาดในการท างาน

๑๙๓

ค าถามทายบท

๑. ความหมายของการตดตอสอสารคออะไร อธบาย ๒. กระบวนการสอสารประกอบดวยองคประกอบอะไรบาง อธบาย ๓. การตดตอสอสารอยางเปนทางการมลกษณะอยางไร อธบาย ๔. ชองทางการตดตอสอสารจากบนลงลางมลกษณะอยางไร ๕. ชองทางการตดตอสอสารจากลางขนบนมลกษณะอยางไร ๖. การตดตอสอสารแบบไมเปนทางการมลกษณะอยางไร อธบาย ๗. วธการตดตอสอสารระหวางบคคลมรปแบบอยางไร อธบาย ๘. เครอขายการตดตอสอสารมกลกษณะ อะไรบาง อธบาย ๙. ปญหาในการตดตอสอสารทเกดขนคออะไร ๑๐. แนวทางในการเพมประสทธภาพการสอสารในองคการควรมลกษณะอยางไร อธบาย

๑๙๔

เอกสารอางองประจ าบท

นตพล ภตะโชต, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพมหานคร:จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา ๒๑๕-๒๒๙.

ปรมะ สตะเวทน,เอกสารการสอนชดวชาหลกและทฤษฎการสอสาร หนวยท ๑-๘ (พมพครงท ๑๐), (นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช,๒๕๓๔), หนา ๗.

ราตร พฒนรงสรรค, พฤตกรรมมนษยกบการพฒนาตน, (กรงเทพมหานคร: คณะครศาสตร สถาบนราชภฏจนทรเกษม, ๒๕๔๒), หนา ๑๖๕.

วรช ลภรตนกล,การประชาสมพนธ, (พมพครงท ๑๐). (กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๑๕๙.

Schermerhorn, Hunt and Osborn. Organizational Behavior. 8th ed. USA: John Wiley & sons, 2003.

บทท ๑๐

การจดการความขดแยง

(Conflict Management)

ขอบขายรายวชา

๑. แนวคดเกยวกบความขดแยง ๒. สภาพและประเภทของความขดแยง ๓. สาเหตของความขดแยง ๔. ปจจยทสงผลตอความขดแยง ๕. ผลกระทบของความขดแยง ๖. การจดการความขดแยง ๗. ทกษะทจ าเปนในการจดการความขดแยง ๘. สถานการณทควรสรางความขดแยง ๙. พฤตกรรมในสถานการณความคดแยง

วตถประสงค

๑. เพอศกษาและเขาใจแนวคดเกยวกบความขดแยง

๒. เพอศกษาและเขาใจประเภทและสาเหตของความขดแยง

๓. เพอศกษาและเขาใจผลกระทบของความขดแยง

๔. เพอศกษาและเขาใจการจดการความขดแยง

๕. เพอศกษาและเขาใจทกษะทจ าเปนในการจดการความขดแยง

๖. เพอศกษาและเขาใจสถานการณทควรสรางความขดแยง

๑๙๖

ค าน า

ในองคการทกแหงหรอในกลมบคคลยอมมความขดแยงเกดขนเปนเรองธรรมดา ความขดแยง

(Conflict) หมายถงการเกดความคดเหนหรอการปฏบตไมตรงกนระหวางบคคลหรอระหวางกลมและ

พยายามใหฝายของตนเปนฝายชนะ โดยมแนวคดเกยวกบความขดแยงคอ แนวคดสมยดงเดม แนวคด

เชงพฤตกรรม และแนวคดเชงปฏสมพนธ ประเภทของความขดแยงในองคการ และเปนความขดแย ง

ในตวบคคล ระหวางบคคล ระหวางกลม ซงจะมผลตอการปฏบตงานขององคการอยางมาก อาจมา

จากเรองงาน การใชทรพยากรขององคการ หรอระบบของการท างาน โดยเกดมาจากหลายสาเหต

เชน ขอมล คานยม การสอสาร ฯลฯ โดยความขดแยงจะมผลกระทบตอองคการเปนการสราง

ความเครยดใหแกบคคล ความรวมมอลดลง เปนตน แตกจะชวยใหเกดความคดสรางสรรคขนได

พรอมทงชวยขบเคลอนองคการไปขางหนา ฯลฯ แตกมหลกทใชในการจดการความขดแยงคอ การ

แกไขความขดแยงใหหมดไป การลดความขดแยง และการกระตนความขดแยงใหเกดขนรวมถงการใช

ทกษะทจ าเปนดานตางๆในการจดการความขดแยง รวมถงพฤตกรรมในสถานการณขดแยงตองวางตว

ปฏบตตนอยางไร

แนวคดเกยวกบความขดแยง

การศกษาความขดแยงอาจแบงแนวความคดไดเปน ๓ กลม ดงน

๑. แนวคดสมยดงเดม

มความเหนวาความขดแยงเปนสงไมด เปนบอเกดแหงการทะเลาะววาทและความแตกแยก

ซงสรางความวนวายใหแกองคการ สงผลรายตอองคการ ตองหาทางหลกเลยงไมใหเกดขน

๒. แนวคดเชงพฤตกรรม

มความเหนวาความขดแยงเปนเรองธรรมดาทจะตองเกดขนกบทกกลมองคการ เปน

พฤตกรรมขององคการ มทงประโยชนและโทษ บางสถานการณความขดแยงมประโยชนมากกวาโทษ

ความคดนเกดขนประมาณป ค.ศ. ๑๙๔๐ เปนตนมาจนถงป ค.ศ.๑๙๗๐

๓. แนวคดเชงปฏสมพนธ

ปจจบนมความเหนวาความขดแยงเปนสงทมประโยชนตอองคการเพราะกระตนใหเกด

ความคดรเรม สรางความเปลยนแปลงใหเกดขนในองคการ องคการใดไมมความขดแยงองคการนนจะ

เฉอยชาหรอพฒนาชา ไมทนตอความเปลยนแปลงของสงคม จะสกบคแขงไมได สมควรกระตนให ม

๑๙๗

ความขดแยงเกดขนในระดบทเหมาะสม ดงนนผบรหารจงไมควรกดหรอหลกเลยงความขดแยง แต

ควรหาประโยชนจากความขดแยง

สภาพของความขดแยง

ความขดแยงทเกดขนอาจปรากฏใหเหนหรอไมกได แตอาจสมผสได ม ๒ ทาง ดงน

๑. ความขดแยงทปรากฏชดเจน (Perceived) มองเหนไดงาย มการโตตอบ โตเถยง หรอ

แสดงพฤตกรรมอน ๆ ใหเหนวาขดแยงกน

๒. ความขดแยงไมปรากฏใหเหนแตรสกได (Felt) เปนความขดแยงทมองไมเหนแตรสกได

เชน วางเฉยไมใหความรวมมอ มความหวาดระแวง ไมรวมกจกรรมดวย ไมแสดงความคดเหนใด ๆ

เปนตน พฤตกรรมภายนอกไมแสดงวาขดแยงกน

ประเภทของความขดแยงในองคการ

เมอพจารณาเรองทขดแยงภายในองคการ โดยยดคกรณเปนหลก อาจแบงความขดแยงได ๓

ประเภท ดงน

๑. ความขดแยงภายในตวบคคล เกดจากความสบสนไมแนใจในความสามารถของตนเองวา

จะปฏบตตามแผนทวางไวไดหรอไม ท าใหเกดความกงวลหรอเกดความเครยด ซงมผลกระทบถงงาน

อน ๆ ดวย

๒. ความขดแยงระหวางบคคล เกดจากความคดเหนไมเหมอนกน บทบาทในการท างาน

ตางกน อาจขดแยงในระดบเดยวกนหรอตางระดบกนกได เชน เกดความขดแยงระหวางหวหนากบ

ผใตบงคบบญชา เปนตน

๓. ความขดแยงระหวางกลม ไดแก ความขดแยงระหวางแผนก ระหวางทมงาน หรอความ

ขดแยงระหวางหนวยงานยอย ซงเกดจากวธท างานหรอเปาหมายในการท างานตางกน แตทกแผนก

จะตองประสานกนหรอท างานรวมกน ท าใหเกดความขดแยงกนได

ความขดแยงภายในองคการ โดยยดเนอหาของความขดแยง อาจแบงไดเปน ๓ ประเภท ดงน

๑. ความขดแยงในเรองการปฏบตงาน เกดขนเพราะความตองการเปนอสระในการ

ปฏบตงานของบคคลหรอของหนวยงานยอย บางคนอาจท างานชา เชน ฝายจดซอไมสามารถจดหา

สนคาใหแกฝายขายไดทนเวลา เปนตน

๑๙๘

๒. ความขดแยงในเรองการใชทรพยากร มกเกดขนบอย ๆ ในองคการเพราะตองใชทรพยากร

รวมกน แยงชงสถานท พสด และงบประมาณ เปนตน ความขดแยงเกดจากความตองการหรอการใช

ทรพยากรมากไมเทากน หรอองคการจดสรรใหไมเพยงพอ

๓. ความขดแยงเรองระบบการท างาน เกดจากเปาหมายของหนวยงานยอยแตกตางกน ท า

ใหความส าคญของหนวยงานยอยไมเทากน ตวอยางทเหนทวไป เชน นโยบายการจ ากดสนเชอของ

ฝายเครดตยอมขดกบนโยบายการเพมยอดขาย หรอนโยบายการผลตสนคาตองการเนนคณภาพ แต

ฝายบรหารการเงนตองการใหลดคาใชจายในการผลตลง จงเกดความขดแยงขน

สาเหตของความขดแยง

สาเหตของความขดแยงมกเกดจากความคดเหนและผลประโยชนทไมเหมอนกน แตถา

พจารณาใหละเอยดจะพบวาความขดแยงเกดขนไดจากสาเหตตาง ๆ ดงตอไปน๑

๑. ขอมล (Fact) การไดรบขอมลไมเหมอนกนหรอมาจากแหลงขอมลตางกน

๒. คานยมและความเชอ (Value) การมคานยมและความเชอแตกตางกนเพราะถกหลอ

หลอมมาตางกน ไดแก ประเพณ ศาสนา สถาบนทส าเรจการศกษา สภาพครอบครว ฯลฯ

๓. เปาหมายของบคคลหรอของหนวยงาน (Objective) บคคลหรอหนวยงานมเปาหมาย

แตกตางกนหรอขดแยงกน ตางฝายตางมงจะใหบรรลเปาหมายของตน

๔. โครงสรางขององคการ (Structure) ซงท าใหบางหนวยงานรสกวางานของตนส าคญกวา

งานของคนอน ลกษณะของโครงสรางกอใหเกดปญหา มกฎระเบยบหรอขอบงคบมากท าใหการ

ท างานไมคลองตว

๕. การสอสาร (Communication) เชน การสงการ การรายงาน การใหขอมลไมม

ประสทธภาพ ลาชา หรอขาดตกบกพรองไมครบถวน ท าใหเกดความเขาใจผด ความขดแยงกเกดขน

๑ สจตรา จนทนา, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพมหานคร : สถาบนราชภฏพระนคร, ๒๕๔๑), หนา ๑๘๙-

๑๙๐.

๑๙๙

๖. พฤตกรรมสวนบคคล (Behavior) บคคลยอมมบคลกลกษณะและการแสดงออกแตกตาง

กนไป อาจจะสรางความไมพอใจใหแกผเกยวของไดโดยไมเจตนาอนจะสงผลไปถงการท างานดวย เชน

การแตงกาย กรยาทาทาง การพดจา เปนตน

๗. การเปลยนแปลง (Change) การเปลยนแปลงตาง ๆ ไมวาจะเปนการเปลยนแปลง

โครงสรางองคการ เปลยนแปลงต าแหนง หรอเปลยนแปลงสภาพการจาง มกจะไดรบการตอตานและ

เกดความขดแยงขนไดโดยงาย

ปจจยทสงผลตอการเพมความขดแยง

เมอความขดแยงเกดขนตางฝายกจะถอยหางออกจากกนและลดการสอสารระหวางกน ซงจะ

ท าใหแตละฝายหางกนมากขน สงผลใหเกดความไมไววางใจกนมากขน วอรเชลและคเปอร (Worchel

and Cooper) ชใหเหนวาปจจยทสงผลตอการเพมหรอขยายความขดแยงไดแกสงตอไปน

๑. การขมข คอการท าใหฝายตรงกนขามเกรงกลว ใหรสกวาฝายตนเขมแขงกวาหรอเปนการ

รกษาหนา ท าใหฝายถกขมขโตตอบกลบมา เชน ขวาจะท าราย ขวาจะฟองรอง เปนคดความ การ

สะสมอาวธกเปนการขมขอยางหนง เปนตน

๒. การรบร การไดรบรวาอกฝายหนงไมด เลว เอาเปรยบ ไมมเหตผล การรบรทล าเอยง

เชนนจะกอใหเกดความหวาดระแวงมากขน ความไมไววางใจมมากขนท าใหความขดแยงขยายตวและ

รนแรงมากขน

๓. ความไววางใจ ความเชอใจวาคนอนจะกระท าตนเปนคนทเชอถอไดหรอคาดวาเขาจะท า

ตามทเขาพด เปนการคาดหวงในดานใหคณมากกวาใหโทษ ดงนนถาเกดเหตการณทท าใหขาดความ

ไววางใจกน ไมคดวาเขาจะไมซอตรง หกหลง หรอขมข ใครทเคยแสดงความไมซอตรงตอตนกยากท

จะไววางใจได ความขดแยงจะแกไขไดยากและขยายตวมากขน

๔. การสอสาร การสอสารทบดเบอนขอมลเพอประโยชนของฝายตน การสอสารจะขาด

ประสทธภาพ ท าใหความขดแยงขยายตวมากขน อปสรรคส าคญของการสอสารไดแกชองทางการ

สอสารความแตกตางของคานยมและทศนคตระหวางผสงและผรบซงยากทจะแกไข

๒๐๐

หนาตางโจฮาร

ความขดแยงระหวางบคคลหรอระหวางกลมมสาเหตมาจากการรบรของบคคลเปนส าคญ

โจเซฟ ลฟต (Joseph Luft) และแฮร ฮงแฮม (Hary Ingham) ไดพฒนาหนาตางโจฮาร (Johari

Window) ขนเพอใชวเคราะหความสมพนธระหวางบคคล หนาตางโจฮารประกอบดวยตวแปร ๒ มต

มตแรก คอ การรของเรา (เรารหรอเขาไมร) มตทสอง คอ การรของคนอน (เขารหรอเราไมร) จาก

หนาตางโจฮารท าใหเกดความสมพนธ ๔ แบบ ดงน

เรา

ร ไมร

ร

เขา

ไมร

ภาพท ๑๐.๑ หนาตางโจฮาร

แบบท ๑ เรารเขากร คอสงทเปดเผยเปนขอมลทรบรทง ๒ ฝาย

แบบท ๒ เรารเขาไมร คอขอมลทเรารแตเกบไวเปนความลบสวนตว ไมใหคนอนร อาจเปน

สาเหตใหเกดความขดแยงขนได เชน จดออน ปมดอย สงผดพลาดในอดต เปนตน

แบบท ๓ เราไมรแตเขาร คอมสงทเราไมรแตคนอนร กรณนกเปนสาเหตใหเกดความขดแยง

ขนไดเชนเดยวกน เชน ความเหนแกตวของเรา ขอบกพรองของเรา เปนตน

แบบท ๔ เราไมรเขากไมร คอตางฝายตางไมร โอกาสทขดแยงกนเกดขนไดนอย

ความสมพนธแบบท ๑ และแบบท ๔ จะเกดความสมพนธทดตอกน แตถาเปนความสมพนธ

แบบท ๒ และแบบท ๓ จะท าใหเกดความขดแยงขนได ดงนนความสมพนธทเปดเผยตอกน ตางฝาย

ตางรขอมลซงกนและกนจะท าใหเกดความสมพนธทดไมเกดความขดแยง

แบบท ๓ สงทมองไมเหน

แบบท ๔ สงทซอนเรน

แบบท ๒ สงทปกปด

แบบท ๑ สงทเปดเผย

๒๐๑

การเปดเผยตนเองและการรบฟงขอมลยอนกลบท าใหเกดพฤตกรรมความสมพนธกบผอน ๔

แบบ ดงน

๑. แบบเกบตว เปดเผยตนเองนอยมากและรบฟงขอมลยอนกลบนอยมาก ไมชอบเขาสงคม

ไมสนใจพดคยกบผอน

๒. แบบสายลบ เปดเผยตนเองนอยทสดแตรบรรบฟงขอมลของผอนมาก บคคลประเภทน

มกจะไมเปดเผยตนเองแตชอบรบฟงและสงเกตพฤตกรรมของผอน

๓. แบบดารา เปดเผยตนเองแตรบฟงขอมลยอนกลบนอย นนคอชอบเปดเผยตนเองแต

ไมชอบฟงขอคดเหนของผอน ไมรบรขอมลของผอน

๔. แบบผเปดกวาง เปดเผยตนเองมากและรบฟงขอมลยอนกลบมาก แบบนมกจะกลา

เปดเผยตนเองและยอมรบฟงความคดเหนของผอนทสะทอนกลบมา จงท าใหมสงทเปดเผยและเขาใจ

รวมกนมากซงเปนผลดตอความสมพนธ

การพฒนาความสมพนธ

การตดตอสมพนธกนมความส าคญมากขนเรอย ๆ เพราะในองคการมคนจ านวนมากยอมม

โอกาสเกดความขดแยงได การมความสมพนธทดจะชวยปองกนไมใหเกดความขดแยงขน

การพฒนาการตดตอสมพนธอาจท าไดดงน

๑. ศกษากลไกของความสมพนธระหวางบคคล นนคอ ศกษาปจจยทม อทธพลตอ

ความสมพนธ เชน วาจาไพเราะ ความเอาใจใสตอผอน ความรกในเพอนมนษย ความเออเฟอเผอแผ

การมองโลกในแงด เปนตน แลวน ามาปรบปรงตนเอง

๒. ยอมเสยงเพอใหไดมาซงมตรภาพ เชน

- เปดเผยตนเองกอน

- รบฟงและแสดงความยนดเมอผอนเปดเผยตนเอง

- เมอผอนเปดเผยตนเองกอน กควรจะเปดเผยตนเองตอบแทน

- ไมควรใหความประทบใจแรกพบมาเปนอปสรรคในการสรางความสมพนธ

๓. รจกแกไขปญหาทเกดขนเกยวกบความสมพนธอยางมหลกการ

๒๐๒

เพอความสมพนธทดทงสองฝายควรปฏบตตนใหเปนไปตามความคาดหวงของอกฝายหน ง

ใหมากทสด หากท าไมไดจะเกดความขดแยงขน การลดความขดแยงท าไดโดย

- ลดความคาดหวงลงมาใหเหมาะสมกบความสามารถของอกฝายหนง

- หาทางทจะปฏบตตามความคาดหวงนน ๆ

ผลกระทบของความขดแยง

เมอเกดความขดแยงขน ยอมเกดทงผลดและผลเสยตอประสทธภาพขององคการ ดงน

ผลเสยตอองคการ

๑. สรางความเครยดใหแกบคลากร ซงสงผลตอการปฏบตงาน

๒. ความรวมมอระหวางบคคลหรอระหวางหนวยงานยอมลดลงหรอไมมเลยท าใหเกดความ

เสยหายแกองคการ

๓. ในดานบคลากร จะสญเสยบคลากรทมความรความสามารถ เพราะไมสามารถจะท างาน

รวมกบผอนได จงตองลาออก

๔. เกดบรรยากาศทไมไววางใจกน จบผด กลนแกลง ทะเลาะววาท ขวญและก าลงใจของ

บคลากรบนทอน ท าใหสญเสยประสทธภาพในการท างาน

๕. ทรพยากรขององคการเกดความสญเสยเพมมากขนหากความขดแยงนนรนแรง อนจะ

สงผลใหตนทนการผลตสงขน

๖. ภาพลกษณขององคการเสยหาย ไมเปนทเชอถอศรทธาของสงคมและผเกยวของ

ผดดตอองคการ

ถาความขดแยงอยในระดบทเหมาะสมยอมเกดผลดตอองคการ ดงน ๑. ท าใหเกดความคดรเรมสรางสรรค เพราะความขดแยงจะบงคบใหอกฝายหนงตองเอาชนะ

อกฝายหนง โดยการคดหาวธทดกวา

๒. ขบเคลอนองคการใหกาวไปขางหนา ไมหยดนงเฉอยชา เพราะแตละฝายตองเอาชนะ

ซงกนและกนเพอบรรลเปาหมายของตน เรยกวาแขงกนท างาน ทมเทใหแกงาน

๓. ท าใหบคลากรตองพฒนาตนเอง ปรบปรงตนเองใหกาวหนาเพอเอาชนะอกฝายหนง สราง

พลงใหกลมแขงแกรงขน

๒๐๓

๔. ความขดแยงจะเปนเสมอนสงบงคบใหแตละฝายมความสมพนธแนนแฟนขน ความยดมน

ในกลม ความสามคคในกลม ความรกพวกพองจะมมากขน

๕. ความขดแยงอาจกลายเปนความรวมมอเพอเผชญปญหาทใหญกวา เชน การแบงส

แบงสถาบน เปนตน เมอมปญหาทใหญกวากจะรวมตวกนเพอตอสปญหาใหญ ๆ นน

การจดการความขดแยง

หลกส าคญในการจดการความขดแยง

นาทาน ทเนอร (Nathan Tuner) ไดเสนอหลกการทควรยดถอในการแกไขปญหาความ

ขดแยงไวดงน๒

๑. พยายามก าหนดขอบเขตของปญหาใหอยในลกษณะทท าใหเหนวาเปนปญหาทควรแกไข

รวมกน

๒. พยายามมงแกไขทประเดนปญหามากกวาทจะมงแกไขทบคลกภาพหรอตวบคคล

๓. พยายามแกไขทละประเดนปญหา ในกรณทมหลายประเดนปญหา

๔. เรมแกไขตงแตปญหายงเลก ๆ อย จะชวยใหแกไขไดงายกวาเมอปญหาลกลามขยายตวไปแลว

๕. พยายาม ชกชวน ดกวา ขบงคบ

๖. พยายามใหมการเปดเผยขอเทจจรงใหมากทสด

๗. เนนใหมการยอมรบความแตกตางของผอนโดยไมสนใจวาขอเทจจรงจะเปนอยางไร

ทกคนมสทธจะมความรสกตอประเดนปญหาแตกตางกนได

๘. พยายามเนนใหคกรณทขดแยงมความรสกรวมกน เชน มเปาหมายรวมกน มศตรรวมกน

เปนตน

๙. พยายามแสดงใหเหนถงความไววางใจกนและมตรภาพระหวางกน

๑๐. พยายามมงใหเกดสถานการณททงสองฝายเปนผชนะมากกวามผชนะและผแพ

๑๑. พยายามหาความคดและขอมลใหม ๆ ใหมากทสดดกวาพจารณาแตขอมลความคดเกา

๑๒. พยายามดงฝายตาง ๆ เขามารวมพจารณาความขดแยงใหมากทสด

๒ สจตรา จนทนา, การสรางทมงาน, (กรงเทพมหานคร : สถาบนราชภฏพระนคร, ๒๕๔๑), หนา ๘๔-

๘๕.

๒๐๔

วธบรหารความขดแยง

วธบรหารความขดแยงท าได ๓ วธ ดงน

๑. การแกไขความขดแยงใหหมดไป

การแกไขความขดแยงจะตองเรมตนทท าใหทกคนยอมรบวาความขดแยงเปนสงทหลกเลยง

ไมไดและไมใชสงเลวราย ทกฝายตองชวยกนแกปญหาความขดแยง พยายามหาวธแกไขและน าความ

ขดแยงมาใชใหเกดประโยชน วธแกไขความขดแยงมหลายวธดงน

(๑) วธการบงคบและกดดน (ชนะ-แพ)

การแกไขความขดแยงวธนใชอ านาจ หรอระเบยบขอบงคบ หรอการขมขใหอกฝาย

หนงเกดความกลวแลวความขดแยงจะลดลงหรอหายไป ตวอยางเชน ความขดแยงระหวาง

ผบงคบบญชากบผใตบงคบบญชา ผบงคบบญชาจะใชกฎระเบยบตาง ๆ มากดดนใหผใตบงคบบญชา

ยอมจ านน ความขดแยงระหวางนายจางกบลกจาง นายจางอาจจะขวาจะเลกจาง หรอสหภาพ

แรงงานอาจขดวยการนดหยดงาน

การลงโทษกเปนวธกดดนอกฝายหนงในกรณทคกรณฝายหนงมอ านาจมากกวา

การแกไขความขดแยงดวยวธท าใหมผชนะและผแพ สรางความไมพอใจใหเกดขน

บรรยากาศในองคการจะเลวลง พนกงานจะท างานเฉพาะหนาท ไมมความคดรเรมสรางสรรค

(๒) วธการประนประนอม (แพ-แพ)

การแกไขความขดแยงวธนใชการเจรจาตอรองโดยค านงถงประโยชนของทงสองฝาย

ถอยทถอยอาศยกน เรยกวาพบกนคนละครงทาง คกรณแตละฝายกไดประโยชนและตองยอมเสย

ประโยชนบาง ตวอยางเชน ความขดแยงในเรองคาจางแรงงาน ฝายผใชแรงงานเรยกรองขอค าจาง

วนละ ๒๕๐ บาท แตนายจางตองการจางเพยง ๒๐๐ บาท มผประนประนอมเจรจาตอรองดวยเหตผล

อาจตกลงกนท ๒๒๐ บาท หรอ ๒๓๐ บาท เปนตน การแกไขความขดแยงวธนควรใชคนกลางเปนผ

เจรจา หลกเลยงการเผชญหนาของคกรณ และใหรสกวาฝายตนไดรบประโยชน

(๓) การแกไขปญหารวมกน (ชนะ-ชนะ)

เมอเกดความขดแยงขนควรเปลยนความขดแยงใหเปนปญหารวมกนทคกรณตอง

ชวยกนแกไข อาจท าไดโดยชวยกนวเคราะหหาสาเหตของความขดแยงนน ๆ วาเกดจากอะไร แลว

ชวยกนแกไขดวยความจรงใจ ทงสองฝายพยายามเขาใจความรสกและปญหาของฝายตรงขาม อาท

ความขดแยงเรองบรษทลดโบนสประจ าปของลกจางจาก ๔ เดอนเปน ๑.๕ เดอน ทงสองฝายตองมา

๒๐๕

รวมกนแกไขปญหา วเคราะหหาสาเหตวาเปนเพราะเหตใด อาจเกดจากสภาวะเศรษฐกจไมดท าให

บรษทขาดทนมาก รายไดของคนงานไมเพยงพอตอการด ารงชพ จะตกลงกนอยางไร บรษทจะตอง

เปดเผยบญชรายรบรายจายใหลกจางไดรบรวาขาดทนจรง ไมสามารถจายโบนสเทาเดมได ตอง

ชวยกนแกปญหาโดยลกจางตองชวยกนท างานอยางเตมท ลกจางทเดอดรอนเรองคาครองชพอาจ

ขอรบโบนสเทาทบรษทเสนอจายไปกอน เมอฐานะการเงนของบรษทดขนกจะไดรบโบนสเทาเดม

เปนตน การวเคราะหหาสาเหตของความขดแยงจะชวยเปลยนความขดแยงใหเปนปญหารวมกนได

เกดความรสกทดตอกน และรวมมอกนแกปญหาความขดแยงดวยความเตมใจ

ถาความขดแยงเกดทโครงสรางขององคการ อาจแกไขโดยใชเทคนคตาง ๆ เขามาลด

ปญหาหรอแกไขปญหา เชน เทคนคการประสานงาน เทคนคการควบคมงาน เปนตน หรอถาจ าเปน

อาจปรบปรงแกไขโครงสรางขององคการเสยใหม

ถาความขดแยงเกดจากกระบวนการท างาน อาจสอดแทรกเทคนคต าง ๆ เพอลด

ปญหาในกระบวนการขดแยงโดยตรง หรอแกไขกระบวนการท างานเสยใหม

๒. การลดความขดแยง

ผบรหารสวนมากนยมใชวธลดปญหาความขดแยงซงกระท าไดงายกวาการแกไขความขดแยง

ใหหมดไป และน าความขดแยงทมอยในระดบทเหมาะสมมาเปนเครองกระตนการท างานของพนกงาน

การลดความขดแยงอาจท าไดหลายวธ เชน

- ใหขอมลดานบวกแกคกรณ สรางความรสกทดตอกน

- ปรบปรงวธการสอสารภายในองคการใหมประสทธภาพ รวดเรว ถกตอง

- การสบเปลยนหนาทการท างาน ชวยใหเขาใจปญหาของฝายอนมากขน

- การออกแบบงานใหมใหความอสระมากขน ลดการพงพาอาศยระหวางกนนอยลง

๓. การกระตนความขดแยงใหเกดขน

ในองคการทมบรรยากาศสบาย ๆ เฉอยชา ไมกาวหนา ไมมความคดรเรมใหม ๆ ไมมการ

โตเถยง บคลากรสวนใหญยอมรบสถานการณโดยไมสนใจขอมลหรอพฤตกรรมของผใด ผบรหาร

จ าเปนตองกระตนความขดแยงขนในระดบทเหมาะสมจะไดเกดการเคลอนไหว แขงขนกนท างานการ

กระตนความขดแยงใหเกดขนท าไดหลายวธ ดงน

๒๐๖

- จดโครงสรางขององคการใหมเพอเปลยนแปลงบรรยากาศทซ าซากจ าเจ

- เปลยนแปลงความรบผดชอบของบคลากร เปลยนหนาทการงานใหใหม

- สงเสรมใหเกดความขดแยงในรปแบบตาง ๆเชน มรางวล เงน การยกยองชมเชย เปนตน

- จดใหมบคลากรภายนอกทมความคด คานยม และความรทแตกตางออกไปมาให

ขอมลหรอแนะน าในรปแบบของการฝกอบรม สมมนา หรอการศกษาดงาน

- การเปลยนผบรหารใหม การทบคลากรบางกลมเฉอยชาอาจเกดจากผบรหารทใช

การบรหารแบบเผดจการ

ทกษะทจ าเปนในการจดการความขดแยง

ความส าเรจในการจดการความขดแยงขนอยกบปจจยหลายอยาง ผบรหารจ าเปนตองเรยนร

และมทกษะหลายอยางทจ าเปน ไดแก

- การวเคราะหสถานการณ

- การเจรจา

- การใชอ านาจ

- การจดสรรความเปนธรรม

- ทกษะอน ๆ

๑. ทกษะการวเคราะหสถานการณ

เมอสถานการณความขดแยงเกดขนแสดงวาความคดเหนของคกรณแตกตางกน วธวเคราะห

และประเมนความแตกตางของความคดเหนอาจท าไดดงน

๑. ชใหเหนถงธรรมชาตของความขดแยง ขนนตองใหขอมลทถกตอง

๒. หาสาเหตของความขดแยง แลวแกไขตามสาเหต

๓. ประเมนขนตอนของความขดแยง ดงน

- การคาดคะเนวาจะเกดความขดแยง จากการมผเสนอประเดนและมผไมเหนดวย

- มการพดถงประเดนขดแยงในกลมบอย

- พดถงประเดนขดแยงและเรยกรองใหมการตดสนใจ

- โตเถยงหรอววาทกนอยางเปดเผย

- แบงฝายกนอยางชดเจน

๒๐๗

ถาการประเมนสถานการณถกตอง การแกปญหาความขดแยงควรแกตามขนตอน

ของสถานการณ

๒. ทกษะการเจรจา

การจดการความขดแยงตองใชการเจรจา สงส าคญอยางหนงของการเจรจา คอ การสอ

ความหมายโดยการพดซงมกมปญหา ๔ ประการดงน

- สงทพดผฟงอาจไมไดยน

- สงทพดผฟงอาจไมเขาใจ

- สงทผฟงเขาใจแตไมยอมรบ

- ผพดอาจไมรวาผฟงยอมรบ

หลกส าคญของการเจรจาทควรยดถอมดงน๓

๑. แยกปญหาออกจากคน

๒. เนนทปญหาอยาเนนทต าแหนง

๓. พยายามเสนอทางเลอกหลาย ๆ ทาง

๔. ตองตกลงตามกฎเกณฑซงเปนทยอมรบของทกฝาย

๓. ทกษะการใชอ านาจ

อ านาจคอความสามารถสงใหผอนกระท าตาม การแกปญหาความขดแยงบางกรณจ าเปนตอง

ใชอ านาจเพอควบคมมใหพฤตกรรมการขดแยงรนแรงขน หรอท าใหความขดแยงหมดไป การใช

อ านาจแกไขความขดแยงตองใชใหเหมาะสมถกตองมเหตผล ไมควรใชอ านาจในลกษณะตอไปน

- หนวงเหนยวไมใหขอมลบางอยางทจ าเปนตอการตดสนใจ

- ไมปรกษากบอกฝายหนงกอนตดสนใจ

- ประวงการหารอในประเดนส าคญจนกระทงไมมเวลาพอทจะปรกษาหารอ

- เลอกตดสนใจเขาขางพวกของตน

- ยายบคคลคกรณโดยไมมเหตผลสมควร

- ชน าใหคนทวไปเหนวาสาเหตของความขดแยงเกดขนกอนตนมาด ารงต าแหนง

๓ พรนพ พกกะพนธ, การบรหารความขดแยง, (กรงเทพมหานคร : บรษท ว. เพชรสกล จ ากด, ๒๕๔๒), หนา ๒๙๓.

๒๐๘

การจดการความขดแยงควรหลกเลยงการใชอ านาจ หรอใชอ านาจใหนอยแตควรเพมการใช

ปญญาใหมาก

๔. ทกษะการจดสรรความเปนธรรม

ปญหาอยางหนงทท าใหการแกปญหาความขดแยงไมประสบผลส าเรจ คอ ความเปนธรรม

วธทเปนธรรมกคอวธทแตละฝายไดรบสงทเขาควรจะได ความเปนธรรมตองพจารณาถงความตองการ

ของผรบดวยวามความพงพอใจหรอไม มหลกความเปนธรรม ๒ ประการทใชแกไขความขดแยงไดด คอ

(๑) ความเทาเทยมกน (Equality) คอทกคนไดรบสวนแบงเทา ๆ กน เกณฑนใชกบกลมทม

ความกลมเกลยวกน

(๒) ความเสมอภาคทางโอกาส (Opportunity) คอโอกาสทจะไดรบเทาเทยมกน เกณฑนใช

กบกลมทไมคอยกลมเกลยวกน

๕. ทกษะอน ๆ

ทกษะอน ๆ ทจะตองน ามาใชในการแกปญหาความขดแยงมหลายประการ ไดแก การฟง

การใหขอมลยอนกลบในทางบวก ความสามารถในการเผชญหนา และการมความยดหยน เปนตน

การฟง

ทกษะการฟงจ าเปนมากในการจดการความขดแยง จะตองตงใจฟง สงเกตอารมณของผพด

และเนอหาสาระของสงทฟง การฟงทดควรพฒนาสงตอไปน

- มความอดทนในการฟง

- ตงใจฟงดวยใจจดจอ

- รจกใชค าถามใหเหมาะสม

- มความสามารถเปลยนค าพดของเขามาเปนค าพดของเรา เชน เมอฟงเขาพดจบแลวเราก

พดวา “ในเรองทพดมาน หมายความวา... อยางนใชไหม” เพอใหเกดความเขาใจตรงกน

การใหขอมลยอนกลบในทางบวก

การใหขอมลยอนกลบในทางบวกจะมประสทธภาพตอเมอใหขอมลอยางเฉพาะเจาะจงใน

เวลาทเหมาะสมและดวยความรสกของการยอมรบและยกยอง เชน แทนทจะพดวา แผนของคณไม

๒๐๙

นาสนใจเทาใดนก ควรเปลยนเปน คณมความสนใจในเรองนและเกยวของกบเรองนมานาน ขอให

พยายามตอไป หรอแทนทจะพดวา เรองนไมอนมต ควรเปลยนเปน เรองนใหชะลอไวกอน เปนตน

ขอมลยอนกลบทเปนประโยชนมลกษณะดงน

- มลกษณะเชงบรรยายมากวาเชงปรมาณ

- มลกษณะเฉพาะมากกวาลกษณะทวไป

- เปนขอมลทผรบตองการ

- ตองไมต าหนผรบในสงทควบคมไมได

- ควรใหขอมลโดยเรวทสด

ความสามารถในการเผชญหนา

การเผชญหนามไดหมายความวาจะตองกาวราว ใชวาจาจาถากถาง ดดน ใชพฤตกรรมไม

เหมาะสมรนแรง แตเปนความสามารถทจะเขาใจประเดนปญหาและสาเหตทแทจรงของปญหา การ

เผชญหนาจะชวยใหเหนความแตกตางของคกรณและสามารถตกลงดวยวธการททกฝายพอใจ เชน

การเจรจาระหวางนายจางกบลกจาง เปนตน ความสามารถทใชในการเผชญหนา คอ การควบคม

ตนเอง การไมหวาดกลว ความเชอมนในตนเอง ความสามารถท าใหประเดนปญหากระจางขน

ในกรณทแตละฝายแสดงอาการโกรธ แสดงอาการมงรายตอกน ควรหาทางหลกเลยงการ

เผชญหนาออกไปกอน ในการเชญบคคลมาพบกนในลกษณะเผชญหนานนจ าเปนตองแจง

วตถประสงคและระยะเวลาทพบกน ถาความขดแยงเกดขนมานานจ าเปนตองวางแผนเพอพบกน

หลาย ๆ ครง ผบรหารจ าเปนตองชวยใหคกรณเกดความกระจางในขอสงสยหรอการเขาใจผดตออกฝายหนง

การมความยดหยน

ความยดหยนคอการไมยดตดอยกบสงใดสงหนงหรอความคดใดความคดหนง ความยดหยน

จะชวยใหคกรณมโอกาสแสวงหาทางเลอกหรอทางออกของปญหา ตลอดจนวธการทจะแกไขความ

ขดแยงชวยใหทงสองฝายผอนปรนเขาหากน การพฒนาทกษะความยดหยนท าไดโดยการพยายามฝก

มองโลกในแงด ทกสงทกอยางลวนมทงดานดและรายเสมอ เชน

- การท างานหนกดท าใหรางกายแขงแรง

- ครอบครวทยากจนมครอบครวอบอนมากกวาครอบครวทร ารวย

- ไดนอยดกวาไมไดเลย

๒๑๐

กลาวโดยสรป ไมมวธการใดวธการหนงทดทสดในการแกไขความขดแยง ดงนนหนาทของ

ผบรหารคอเปลยนความขดแยงใหเปนการแกปญหา มใชเพอมงเอาแพ-ชนะ ผบรหารจ าเปนตอง

ยอมรบขอโตแยงของแตละฝายแลวพจารณาแกปญหาโดยเลอกใชทกษะตาง ๆ ใหเหมาะสม

การสรางความขดแยง

ตามแนวคดสมยใหมองคการทเฉอยชา สบาย ๆ ไมมความคดรเรมใด ๆ ไมมการโตเถยง

โตแยง บคลากรสวนใหญยอมรบสถานการณตาง ๆ โดยไมสนใจเรองใด ๆ ท างานไปวน ๆ ไมมความ

กระตอรอรน ผบรหารจ าเปนตองกระตนใหเกดความขดแยงขนในองคการในระดบทเหมาะสม เพอ

กระตนใหเกดการแขงขนในการท างาน เพราะเมอเกดความขดแยงจะท าใหเกดความรสกทจะเอาชนะ

ใหได และเกดความกระตอรอรนทจะท างาน

สถานการณทควรสรางความขดแยง

รอบบน (S.P. Robbin) ไดรวบรวมสถานการณทควรสรางความขดแยงขน สรปไดดงน

๑. เมอองคการมแตบคคลทยอมตามผอนตลอดเวลา

๒. เมอการตดสนใจทกครงของกลมมงแตการประนประนอมโดยไมเคยสนใจคณภาพและประสทธภาพ

๓. เมอผน ากลมหรอหวหนาหนวยงานยอยมงแตรกษาความสงบมากกวาความส าเรจของงาน

๔. เมอบคลากรสวนใหญเกรงใจกนมากเกนไป

๕. เมอทกคนตอตานการเปลยนแปลงทมงไปหาสงใหม ๆ ทดกวา เชน การเปลยนวธการ

ท างาน การเปลยนโครงสรางขององคการ เปนตน

๖. เมอองคการไมเคยมความคดใหม ๆ เกดขนเลยเปนระยะเวลานาน

วธสรางความขดแยง

วธสรางความขดแยงคอการสรางหรอเพมปจจยทเปนสาเหตของความขดแยงใหเกดขนหรอ

เพมมากขน เชน

- เพมความจ ากดดานทรพยากร นนคอ ลดทรพยากรในการท างานลง

- ลดเวลาการท างานลง

- ขยายขอบเขตอ านาจหนาทใหซ าซอนกนมากขน

- ใชเทคนคตาง ๆ ชกน าใหสมาชกแสดงความคดเหนออกมาแลวใหมการวพากษวจารณ

ความเหนนน ๆ เพอหาทางเลอกทด

๒๑๑

พฤตกรรมในสถานการณขดแยง

พฤตกรรมสบเนองจากความขดแยง

เมอความขดแยงเกดขนบคคลจะพยายามเอาชนะความขดแยงนน ๆ ท าใหพฤตกรรมตาง ๆ

เปลยนแปลงไป โดยปกตความขดแยงระดบบคคลจะเกดขนเมอเปาหมายของเขาถกขดขวางหรอ

มอปสรรค บคคลนนจะพยายามแกปญหาหรอหลกเลยงปญหาเพอใหบรรลเปาหมาย หรอลด

หรอเปลยนแปลงเปาหมาย พฤตกรรมตาง ๆ ทเกดขน ไดแก

๑. เกดความเครยด สบสน

๒. ดอรน กาวราว เจาอารมณ ขาดเหตผล

๓. ไมใหความรวมมอ หรอวางเฉย หรอตอตาน

๔. ขอยายหนาทการท างาน หรอลาออก

๕. โจมตผอน สรางสถานการณทางลบใหแกผอน

๖. ความสนใจในการท างานลดลงหรอความสนใจในการท างานมากขน

แบบพฤตกรรมทเหมาะสมในสถานการณขดแยง

ทอมสและคลแมนน (Thomas and Kilmann) ไดเสนอแนะแบบพฤตกรรมวาแบบใด

เหมาะสมกบสถานการณขดแยงไวดงตอไปน๔

๑. การเอาชนะ ควรใชวธการนเมอตองรบตดสนใจอยางเรงดวน เมอเปนประเดนส าคญ

เมอมนใจวาถกตอง และเพอกนตวเองจากการถกเอารดเอาเปรยบอยางไรเหตผล

๒. การรวมมอ ควรใชวธการนเมอตองการหาวธการทดกวา เมอตองการทจะเรยนร หรอ

ผสมผสานความคดเหนทดของทกฝายเขาดวยกน และเพอสรางความสามคค

๓. การประนประนอม ควรใชวการนเมอเปาหมายความขดแยงมความส าคญระดบปานกลาง

เมอคกรณมพรรคพวกหรอผเหนดวยพอๆ กน เมอมเวลาจ ากดและเปนทางสายกลางเมอใชวธอนไมไดผล

๔. การหลกเลยง ควรใชวธการนเมอประเดนขดแยงเปนเรองไรสาระและมปญหาอน ๆ

ส าคญกวา เมอมอ านาจพอ เมอไมมโอกาสชนะ หรอปญหาเปนสงทเปลยนแปลงไมได เมอเผชญหนา

ปญหาแลวเกดผลเสยมากกวา และเมอเชอวาจะไดผลดกวาการรบตดสนใจ

๔ เรองดยวกน, หนา ๒๑๙ – ๒๒๒.

๒๑๒

๕. การยอมให ควรใชเมอสถานการณนนเราเปนฝายผด เมอประเดนนนมความส าคญตอ

คนอนมากกวาตวเรา เมอตองการการยอมรบจากสงคม เมอการแขงขนด าเนนไปอยางไมรจดจบและ

เมอตองการความสามคค หลกเลยงความยงยากในอนาคต

แนวคดในพระพทธศาสนาทเกยวของกบการจดการความขดแยง

หลกการส าคญในการพจารณาแกปญหาความขดแยงโดยการประยกตหลกพทธธรรมมาใช

กคอ วธทางอรยสจจ ๔ เรยกตามทางธรรมะไดวา วธแหงความดบทกขหรอวธการดบความขดแยง

มวธปฏบต ๔ ขนตอน คอ๕

๑. ทกข คอ การก าหนดใหรจกสภาพปญหาความขดแยง หมายถง ความไมสบายกาย ความ

ไมสบายใจ อนเนองมาจากสภาวะททนไดยาก คอ เปนสภาวะทบบคนจตใจ ความขดแยง การขาด

ความเทยงแท การพลดพรากจากสงทรก ความไมสมปรารถนา เมอเกดทกขหรอความขดแยงตอง

ไมประมาท และตองพรอมทจะเผชญกบความเปนจรง

๒. สมทย คอ การก าหนดเหตแหงทกขเพอจ ากด หมายถง เหตทท าใหเกดทกข คอ เปนสง

เรมตนทท าใหเกดทกข ทกขทเกดขนนนมสาเหตทแตกตางกนออกไป แตสาเหตทแทจรงทกอใหเกด

ความทกขหรอความขดแยง กคอ ตณหา หรอความอยาก ความตองการ มอย ๓ ประการคอ

๒.๑ กามตณหา หมายถง ความอยากไดสงทปรารถนาทกอยาง เชน อยากได

ทรพยสนเงนทอง

๒.๒ ภวตณหา หมายถง ความอยากเปนนนอยากเปนน เชน อยากเปนคนดงอยาก

เปนดารา เปนตน

๒.๓ วภวตณหา หมายถง ความไมอยากเปนนนเปนน เชน ไมอยากสอบตก ไมอยาก

เปนคนพการ เปนตน

๓. นโรธ คอ การดบทกขอยางมจดหมาย ตองมการก าหนดวาจดหมายทตองการคออะไร

หมายถง ความดบทกข หรอภาวะทท าใหตณหาดบสนไป ทกขเกดขนมสาเหตมาจากตณหา หรอ

ความอยาก ถาคนเราลดตณหาหรอความอยากไดมากเทาไร ทกขกยอมนอยลงไปดวย แตถาเราดบได

โดยสนเชงชวตเรากจะมแตความสงบ

๕ วนย. ๔/๑๔/๑๘ ; ส .ม. ๑๙/๑๖๖๕/๕๒๘.

๒๑๓

๔. มรรค คอ การก าหนดวธการในรายละเอยดและปฏบตเพอก าจดปญหา หมายถง

ขอปฏบตใหถงความพนทกข ไดแก การเดนทางสายกลาง ซงมรรคมองคประกอบ ๘ ประการ๖ คอ

๔.๑ สมมาทฏฐ หมายถง ความเหนชอบ คอการเหนตามความจรงและรวาอะไรด

อะไรไมด

๔.๒ สมมาสงกปปะ หมายถง ความด ารชอบ คอไมคดลมหลงใหเกดสขในอารมณ

ไมคดอาฆาตพยาบาท ตลอดจนไมเบยดเบยนผอน

๔.๓ สมมาวาจา หมายถง การเจรจาชอบ คอการพดแตในสงทด ไมพดเทจ ไมพด

สอเสยด ไมพดค าหยาบคาย ไมพดไรสาระ

๔.๔ สมมากมมนตะ หมายถง การกระท าชอบ คอการกระท าในสงทด ไมฆาสตว

ไมลกทรพย ไมประพฤตผดในกาม

๔.๕ สมมาอาชวะ หมายถง การเลยงชพชอบ คอการประกอบอาชพทสจรต ไมคด

โกง หลอกหลวง ไมกระท าในสงทเปนผลรายตอผอน

๔.๖ สมมาวายามะ หมายถง พยายามชอบ คอพยายามทจะปกปองกน ไมใหเกด

ความชว พยายามทจะก าจดความชวทมอยใหหมดไป พยายามสรางความดทยงไมเกดใหเกด และ

พยายามรกษาความดทมใหคงอยตอไป

๔.๗ สมมาสต หมายถง การระลกชอบ คอระลกอยเสมอวาสงทรสงทเหนนน เปนไป

ตามความเปนจรง

๔.๘ สมมาสมาธ หมายถง การตงจตมนชอบ คอการทสามารถตงจตใจใหจดจออย

กบสงใดสงหนงไดนาน

๖ ท.ม. ๑๐/๒๙๙/๓๔๘.

๒๑๔

สรปทายบท

ความขดแยงหมายถง การเกดความคดเหนหรอการปฏบตไมตรงกนระหวางบคคลหรอ

ระหวางบคคลหรอกลมและพยายามใหฝายตนเปนฝายชนะ โดยมแนวคดเกยวกบความขดแยง

๓ กลมคอ แนวคดสมยดงเดม แนวคดเชงพฤตกรรม และแนวคดเชงปฏสมพนธ ประเภทของความ

ขดแยงในองคการ เปนความขดแยงภายในตวบคคล ความขดแยงระหวางบคคล และความขดแยง

ระหวางกลม ประเดนของความขดแยงจากเรองการปฏบตงาน เรองการใชทรพยากรองคการ และ

เรองระบบการท างาน โดยสาเหตดานขอมล คานยมและความเชอ เปาหมายของหนวยงาน โครงสราง

ขององคการ การสอสาร พฤตกรรมสวนบคคล และการเปลยนแปลง ปจจยทเพมความขดแยงคอ

การขมข การรบร ความไววางใจ และการสอสาร โดยใชหนาตางโจฮาร เปนเครองมอวเคราะห

ความสมพนธระหวางบคคล ผลกระทบของความขดแยง มผลเสยคอ สรางความเครยดให แกบคคล

ความรวมมอลดนอยลง สญเสยบคลากรทจะลาออก เกดความไมไววางใจกน สญเสยทรพยากร

ภาพลกษณองคการเสยหาย สวนผลด ท าใหเกดความคดรเรม ชวยขบเคลอนองคการใหกาวหนา

บคคลตองพฒนาตนเอง และแตละฝายจะมความสมพนธแนนแฟนมากขน โดยมวธการจดการความ

ขดแยงคอ ๑) การแกไขความขดแยงใหหมดไป ๒) การลดความขดแยง ๓) การกระตนความขดแยงให

เกดขน โดยมทกษะทจ าเปนในการจดการความขดแยง ทกษะวเคราะหสถานการณ ทกษะการเจรจา

ทกษะการใชอ านาจ ทกษะการจดสรรความเปนธรรม ฯลฯ พฤตกรรมในสถานการณความขดแยง

และพฤตกรรมสบเนองจากความขดแยง

๒๑๕

ค าถามทายบท

๑. ความขดแยงหมายถงอะไร อธบาย

๒. ประเภทของความขดแยงในองคการมสาเหตมาจากเหตใด

๓. สาเหตของความขดแยงในองคการเกดจากสาเหตใด

๔. ปจจยทสงผลตอความขดแยงคออะไร อธบาย

๕. หนาตางโจฮาร (Johari Window) คออะไร มลกษณะอยางไร อธบาย

๖. ความขดแยงมผลด และผลเสยตอองคการอยางไรบาง อธบาย

๗. วธการจดการความขดแยง มวธใดบาง อธบาย

๘. ทกษะทจ าเปนในการจดการความขดแยง มอะไรบาง

๙. บางครงท าไมองคการตองสรางความขดแยงใหเกดในองคการ อธบาย

๒๑๖

เอกสารอางองประจ าบท

พรนพ พกกะพนธ, การจดการความขดแยง, (กรงเทพมหานคร : บรษท ว. เพชรสกล จ ากด, ๒๕๔๒),

หนา ๒๙๓.

เรองดยวกน, หนา ๒๑๙ – ๒๒๒.

วนย. ๔/๑๔/๑๘ ; ส .ม. ๑๙/๑๖๖๕/๕๒๘. สจตรา จนทนา, การสรางทมงาน, (กรงเทพมหานคร : สถาบนราชภฏพระนคร, ๒๕๔๑), หนา ๘๔-๘๕. สจตรา จนทนา, พฤตกรรมองคการ, (กรงเทพมหานคร : สถาบนราชภฏพระนคร, ๒๕๔๑), หนา

๑๘๙-๑๙๐.

บทท ๑๑

การจดโครงสรางองคการ (Organization Structure)

ขอบขายรายวชา

๑. การจดโครงสรางองคการ ๒. แนวคดการจดโครงสรางองคการ ๓. ประเภทของโครงสรางองคการ ๔. ความส าคญของการจดโครงสรางองคการ ๕. การก าหนดโครงสรางองคการ ๖. ลกษณะและรปแบบโครงสรางองคการ ๗. ปจจยทมผลตอโครงสรางองคการ ๘. แนวคดทฤษฎการจดโครงสรางองคการ ๙. องคประกอบพนฐานของการออกแบบโครงสรางสมยใหม ๑๐. การจดองคการยคแหงการเปลยนแปลง ๑๑. การจดโครงสรางองคการเพอสนองกลยทธ ๑๒. แนวโนมการจดโครงสรางองคการสมยใหม

วตถประสงค ๑. เพอศกษาและเขาใจการจดโครงสรางองคการ ๒. เพอศกษาและเขาใจประเภทของโครงสรางองคการ ๓. เพอศกษาและเขาใจความส าคญของการจดโครงสรางองคการ ๔. เพอศกษาและเขาใจปจจยทมผลตอโครงสรางองคการ ๕. เพอศกษาและเขาใจแนวคดทฤษฎการจดโครงสรางองคการ ๖. เพอศกษาและเขาใจแนวโนมการจดโครงสรางองคการสมยใหม

๒๑๘

ค าน า โครงสรางองคการเปนเครองมอทส าคญของการบรหารองคการใหบรรลวตถประสงคตามท

ตองการขององคการ เพราะเปนการเชอมโยงของหนวยงานในแตละสายงานใหสอดคลองกบวตถประสงคในการด าเนนนโยบายขององคการ ทส าคญเพอแสดงใหเหนถงการจดกลมของกจกรรมทเนนภารกจ พนทและหนาทหลกขององคการนน ๆ ทจะน าไปสระบบทเชอมโครงการวางแผนและการควบคมในแตละระดบชนของผบรหารในการตดสนใจขององคการ เพอความกาวหนาและพฒนาเพออนาคต การจดการโครงสรางขององคการถอเปนปจจยส าคญทสามารถท าใหองคการกาวหนาอยางเปนระบบและถกตองตามระเบยบขององคการ

ความหมายของการจดโครงสรางองคการ ในการจดโครงสรางองคการดงกลาว จ าเปนตองพจารณาถงการเปลยนแปลงทเกดขนในอนาคตดวย กรณทเทคโนโลยการเปลยนแปลงไป โครงสรางองคการตองมการปรบปรงใหม เพอใหสอดคลองกบสภาพแวดลอม โดยองคการมโครงสรางแบบเลกลง (small is beautiful) ซงมลกษณะองคการจะเปนแบบแนวราบ (flat organization) การจดการโครงสรางองคการ จงเปนไปเพอใหการบรหารองคการนนมประสทธภาพ และประสทธผลเปนส าคญ ๑ การจดองคการนบไดวา เปนงานทางการจดการประการทสองของกระบวนการจดการ ซงประกอบไปดวย การวางแผน (Planning) การจดองคการ (organization) การจดคนเขาท างาน (Staffing) การสงการ (Directing) และการควบคม (Controlling) ดงนนจะเหนไดวา ในขณะทการวางแผนชวยก าหนดเปาหมายและแผนงานของกจการทควรตองท าตาง ๆ อยางครบถวนแลวนน การจดองคการกจะเปนงานทตอเนอง โดยท าการพฒนาโครงสรางองคการขนมา เพอใหเปนโครงสรางของกลมต าแหนงงานทจะรองรบการท างานตามภารกจตาง ๆ ทก าหนดไวตามแผน จากความจรงขอน ดงนน โครงสรางองคการเปนสงทสะทอนในแผนภมโครงสรางขององคการ (organization chat) โดยเปนส งทแสดงถงกจกรรมและกระบวนการ ภายในองคการ ดงน๒ ๑. โครงสรางองคการเปนสงทอธบายถงการจดสรรงานและความรบผดชอบของบคคลและหนวยงานทงองคการ ๒. โครงสรางองคการเปนการก าหนดความสมพนธในการรายงานทเปนทางการ รวมทงจ านวนล าดบชนของสายบงคบบญชา และชวยการควบคม (Span of control) ของผบรหารในแตละคน

๑ เสนห จยโต. “การจดองคการ” เอกสารการสอนชดวชาองคการและการจดการ หนวยท ๖,

(นนทบร: ส านกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๔๖) หนา ๓๐๖. ๒ ทพวรรณ หลอสวรรณรตน, ทฤษฎองคการสมยใหม, หนา ๖๓.

๒๑๙

๓. โครงสรางองคการกลมของบคคลทอยในหนวยงาน และการจดกลมงานภายในองคการ ๔. โครงสรางองคการรวมถงการออกแบบระบบทจะใชเปนหลกประกนของความมประสทธผลในการตดตอสอสาร การประสานงาน และความรวมมอทงในแนวนอนและแนวดง การจดโครงสรางองคการ หมายถง การวางแผนในการทจะแบงกลมงานโดยพจารณาจากงานและความรบผดชอบรวมทงการประสานงานระหวา งกลมงานตาง ๆ ทไดแบงในตอนตน นอกจากน ยงตองพจารณาถงอ านาจในการตดสนใจของแตละต าแหนงงาน๓ การจดโครงสรางองคการ หมายถง การจดสรรทรพยากร การแบงหนาทในแตละฝาย โดยจดเปนรปตาง ๆ กนเพอใหการบรหารงานบรรลจดมงหมาย จงสามารถก าหนดหลกเบองตนของการจดองคการอยางกวาง ๆ ไดเปน ๒ ประการ คอ ๑. ตองมการก าหนดต าแหนงงาน และโครงสรางทเหมาะสม กลาวคอ โครงสรางขององคการทจดขนจะตองไมมขนาดเลก หรอใหญกวาแผนงาน เพราะอาจเกดปญหาขาดคนท างานหรอมคนมากกวางานขนได ๒. ตองมงใหเกดการประสานการท างานระหวางกจกรรมตาง ๆ ไดตลอดเวลา กล าวคอ โครงสรางองคการทจดขนตองมกลไกในการประสานใหการท างานของผใตบงคบบญชาทกฝายเขากนไดด เพอไมใหเกดการกาวกาย การขดแยง การซ าซอนในการท างานขนได๔

สรปวา การจดโครงสรางองคการเปนสงทสะทอนในแผนภมโครงสรางขององคการ (Organization chat) โดยเปนสงทแสดงถงกจกรรมและกระบวนการทงหมด ภายในองคการอนหมายถงการวางแผน ในการจดสรรทรพยากรของแตละระดบชน ซงแตละฝายใหมขอบเขต หนาทของภาระงานทชดเจน ไมทบซอน เหมาะสม ไมกาวกายหรอท าใหเกดความขดแยงของบคคลากรภายในองคการไดในอนาคต

แนวคดการจดโครงสรางองคการ การจดโครงสรางองคการเปนการสรางแบบของความสมพนธระหวางสวนประกอบ (Components) ตาง ๆ ขององคการ โครงสรางองคการ จงแสดงใหเหนถงการแบงแยกงานออกเปนสวน ๆ การมอบหมายอ านาจหนาทในแตละสวน การจดการบคคลเขาปฏบตหนาทเหลานนอยางเหมาะสม การจดโครงสรางองคการม ๔ ขนตอนทส าคญดงน๕

๓ ชนงกรณ กลฑลบตร, หลกการจดการและองคการและการจดการ, พมพครงท ๕ (กรงเทพมหานคร: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๒), หนา ๘๗.

๔ เรองเดยวกน, หนา ๘๗.

๕ เสนห จยโต. “การจดองคการ” เอกสารการสอนชดวชาองคการและการจดการ หนวยท ๖, (นนทบร: ส านกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๔๖) หนา ๓๐๖.

๒๒๐

๑. แบงงานหรอกจกรรมในองคการออกเปนแผนกงานหรอหนวยงานยอย ๆ เชน แผนกผลต แผนกขาย แผนกจดซอ แผนกบญช เปนตน ๒.จดระบบหนวยงานดงกลาว โดยยดหลกการแบงงานตามความเหมาะสม อาท ตามหนาท ตามกจกรรม ตามพนท หรอตามกระบวนการ เปนตน

๓. มการมอบหมายอ านาจหนาทในแตละต าแหนงงานอยางชดเจน ก าหนดการตรวจสอบการรายงานและการประสานงาน

๔. จดใหมหนวยงานทปรกษาตามความเหมาะสมในแตละกรณไป การออกแบบการจดโครงสรางองคการเปนกระบวนการหนงทมความส าคญตอความส าเรจ

ขององคการ และเนองจากการออกแบบโครงสรางองคการเปนกระบวนการทตอเนอง มความสมพนธกบสงแวดลอมและปจจยอน ๆ ขององคการดวย โครงสรางองคการทนกทฤษฎเสนอแนะในชวงแรกเปนโครงสรางแบบราชการ ตอมามการเสนอแนะรปแบบโครงสรางองคการใหมความยดหยนมากขน และโครงสรางรปแบบใหมไดเกดขน ซงเรยกวา องคการแบบเครอขาย (Network Organization)๖

ประเภทของโครงสรางองคการ โครงสรางองคการทส าคญไดแก โครงสรางแบบงานหลก (Line Organization) โครงสรางแบบหนาทการงานเฉพาะอยาง (Functional Organization) โครงสรางแบบหนวยงานหลกและหนวยงานทปรกษา (Line and Staff Organization) โครงสรางแบบคณะกรรมการ (Committee) ซงสามารถจดแบงได ๔ ประเภทดงน คอ ๗ ๑.) โครงสรางองคการแบบหนวยงานหลก (Line Organization) เปนโครงสรางซงจดขน แบบงาย ๆ โดยมผบงคบบญชาสงสดอยคนเดยว มสายการบงคบบญชาลดหลนลงมาตามล าดบ อยางชดเจน รวาใครบงคบบญชาใครในแตละหนวยงาน หนวยงานในระดบเดยวกนเปนอสระจากกนไมกาวกายงานกน ออกแบบใหมเฉพาะหนวยงานหลก ๆ (Line Agency) ขอสงเกต การจดโครงสรางดงกลาว เหมาะส าหรบองคการขนาดเลกทไมสลบซบซอนสะดวกในการบงคบบญชาและควบคมท าใหมปญหาในดานการประสานงานระหวางหนวยงานและบคคล

๖ ทพวรรณ หลอสวรรณรตน, ทฤษฎองคการสมยใหม, (กรงเทพมหานคร; บรษท ด.เค.ปรนตงเวลด

จ ากด), หนา ๖๓. ๗ เสนห จยโต. “การจดองคการ” เอกสารการสอนชดวชาองคการและการจดการ หนวยท ๖, (นนทบร:

ส านกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๔๖) หนา ๓๐๗.

๒๒๑

๒.) โครงสรางองคการแบบหนาทเฉพาะ (Functional Organization) เปนโครงสรางทจดใหมหนวยงานหลก (Line Agency) และหนวยงานทปรกษา (Staff Agency) แยกออกจากกนเพอใหการบรหารองคการเปนไปอยางมประสทธภาพ

ขอสงเกต การจดโครงสรางดงกลาว สงเสรมใหเกดความช านาญเฉพาะดาน (Specialization) ท าใหเกดการลดภาระผบรหารในดานการผลต เพราะวามหนวยงานทปรกษามาชวยคดใหแลว แตมปญหาในดานการประสานงานและความเขาใจในงานซงกนและกน

๓.) โครงสรางองคการแบบหนวยงานหลกและทปรกษา (Line and Staff Organization) เปนโครงสรางทจดใหมเจาหนาทงานหลกและทปรกษาอยในหนวยงานเดยวกน ทงนเพอประโยชนในการท างานรวมกนอยางใกลชด

ขอสงเกต การจดโครงสรางองคการดงกลาว สะดวกในการบงคบบญชาและประสานงาน อาจเกดขอขดแยงระหวางเจาหนาททงสองฝายได

๔.) โครงสรางองคการแบบคณะกรรมการ (Committee) การจดโครงสรางองคการแบบน เปนการก าหนดใหบคคลหลาย ๆ คน มารวมรบผดชอบในรปคณะกรรมการ เพอพฒนาปญหาและตดสนในการบรหารงานรวมกน แทนทจะเปนการตดสนใจโดยคน ๆ เดยวในรปแบบของผจดการหรอผอ านวยการ การจดตงคณะกรรมการดงกลาว สามารถด าเนนการไดทงทเปนคณะกรรมการถาวร และคณะกรรมการเฉพาะกจ กขนอยกบความเหมาะสม

ขอสงเกต การจดโครงสรางดงกลาว กอใหเกดความรอบคอบในการตดสนใจ กอใหเกดความรวมมอและประสานงานในหนวยงานไดดยงขน แตอาจจะท าใหสนเปลองเวลาคาใชจายหรอกอใหเกดความลาชาได

ทงน มนกวชาการบางทานเหนวาโครงสรางองคการแบบ ๑-๓ นน ไมมแบบใดทจะสนองความตองการขององคการไดครบถวนสมบรณ โดยเฉพาะการงานทมลกษณะซบซอนยงยาก ตองการทกษะและความช านาญในดานเทคนคสงมากในชวงระยะเวลาหนง ดงนน จงมการผสมผสานโครงสรางแบบตาง ๆ เขาดวยกนในองคการเดยวกน จดตงเปนโครงการเฉพาะขน โดยจดหนวยงานตามหนาทและทมโครงการ สมาชกของทมโครงการจะถกรวบรวมจากแผนกตาง ๆ มาอยภายใตการอ านวยการของผบรหารโครงการ ผบรหารโครงการจะตองรบผดชอบตอความส าเรจของโครงการและมอ านาจหนาทตอสมาชกคนอน ๆ ขององคการ เมอโครงการส าเรจเรยบรอย สมาชกของทมงานรวมทงผบรหารโครงการจะกลบไปยงแผนกงานเดม ซงในปจจบนน โครงสรางแบบเมททรกซ หรอแบบผสมผสานใชกนมากกบองคการทตองการประสานและผลการปฏบตงานทางดานเทคนคทสงมาก เชน บรษทกอสรางขนาดใหญ บรษททปรกษา องคการนาซา (NASA) กองอ านวยการรกษาความ

๒๒๒

มนคงภายใน (กอ.รมน.) ศนยรกษาความปลอดภย (ศรภ.)๘ เปนตน ซงลกษณะของโครงสรางแบบ เมททรกซ (The Matrix structure) ดรปภาพท ๑๑.๑

ภาพท ๑๑.๑ แสดงโครงสรางแบบเมททรกซ (The Matrix structure)๙

โครงสรางแบบนพบในกจกรรมขนาดใหญทมงานซบซอน โดยเกดขนเนองจากตองการประสานความสนใจในงานสองดานพรอม ๆ กน ตองการแบงการใชทรพยากรทมอยในแผนกงานตางๆ ไปตามโครงการตาง ๆ เนองจากสภาพแวดลอมภายนอกมขอมลทตองตดตาม วเคราะห และน ามาใชประโยชนไดมาก จงตองการการท างานรวมกนในหลาย ๆ ฝาย ในการบรหารงานแบบนใหส าเรจนน ผบรหารจะตองสรางระบบตาง ๆ ทสงเสรมการท างานฝาย รางวลในการเลอนขนต าแหนง สรางวฒนธรรมและบรรยากาศของความไววางใจกน มสวนรวมกนสรางพฤตกรรมการท างาน เชนการรายงานผบงคบบญชาทงแนวตงและแนวนอน

๘ สมคด บางโม, องคการและการจดการ, พมพครงท ๖ (กรงเทพมหานคร : บรษทพมพดการพมพ จ ากด,

๒๕๕๔), หนา ๑๓๐ ๙ เนตรพณณา ยาวราช, การจดการสมยใหม, (กรงเทพมหานคร : บรษท พมพทรปเพลกรป จ ากด,

๒๕๕๔), หนา ๑๐๖.

กรรมการผจดการ

ฝายการตลาด ฝายบคคล ฝายบญชและการเงน

ฝายผลต

Project Manager

๑

Project Manager

๒

Project Manager

๓

๒๒๓

ความส าคญของการจดโครงสรางองคการ การมองคการทผานการจดระบบระเบยบ และโครงสรางองคการไวเปนอยางด มความส าคญตอการบรหารงานเปนอยางมาก ท าใหรวาใครจะท าอะไรทไหน รายงานหรอขนตรงตอผใด ประโยชนและความส าคญของการจดโครงสรางองคการ สรปเปนขอ ๆ ดงตอไปน

๑. เพอใหเกดประสทธภาพโดยรวมในการด าเนนกจกรรม ๒. เพอความชดเจนในการจดก าหนดขอบเขตของอ านาจ หนาท กฎ ระเบยบ ๓. เพอความเปนเอกภาพในการบงคบบญชาและสงการในการท างาน ๔. เพอเปนการปรบเปลยนขนาดหรอรปแบบขององคการใหเหมาะสม ๕. ท าใหทราบถงชนด ประเภท ขอบเขต และลกษณะของงาน ๖. ท าใหทราบถงชองทางการตดตอสอสารและการไหลของขอมลรวมทงต าแหนงทตอง

รบผดชอบและตดสนใจเพอตอบสนองตอความตองการของผปฏบตงาน ๗. ชวยในการประสานกจกรรมตาง ๆ ในการท างานทงในระดบบคคล ระหวางทมงานแผนก

และฝายงานตาง ๆ ๘. ชวยสนบสนนการสรางขอไดเปรยบในการแขงขนขององคการ ๙. เปนกลไกรองรบการปฏบตงานตามแผนกลยทธใหบงเกดผลได สรปวา การจดโครงสรางองคการท าใหเกดความชดเจนและเปนเอกภาพในการบงคบบญชา

ท าใหเกดประสทธภาพทส าคญท าใหเกดการเปลยนวธการหรอรปแบบขององคการ ท าใหเปนขอไดเปรยบในการแขงขนตอองคการอนในอนาคต

การก าหนดโครงสรางองคการในหลายรปแบบ การก าหนดโครงสรางองคการในรปแบบตาง ๆ นน สถานการณขององคการจะเปนองคประกอบส าคญในการก าหนดรปแบบโครงสรางองคการ ในขณะเดยวกนกจะตองมองแผนการใน

รยะยาวขององคการดวย อยางไรกด รปแบบโครงสรางขององคการมดงตอไปน๑๐ ๑. การแบงโดยพจารณาจากหนาท เปนการแบงโดยยดภารกจตาง ๆ เปนปจจยหลก เชน ยดหนาททางการตลาด หนาททางการผลต หนาททางการบรหารหรออน ๆ ๒. การแบงโดยพจารณาจากพนท หมายถง การแบงโดยยดปจจยดานพนทเปนหลก เชน ในกรณทองคการขยายการด าเนนงานออกไปในหลายพนทแตละพนทมบทบาทส าคญตอองคการมากกวาอยางอน ๆ เชน มผลตภณฑเหมอนกน แตขยายการจ าหนายไปยงหลายพนท

๑๐ ชนงกรณ กลฑลบตร, หลกการจดการและองคการและการจดการ, พมพครงท ๕, หนา ๘๙.

๒๒๔

๓. การแบงแบบผลตภณฑ แบงโดยการพจารณาจากผลตภณฑเปนหลกในกรณทกจการมผลตภณฑจ าหนายหลายชนด และแตละชนดมความแตกตางกนเปนอยางมาก เชนผลตภณฑอาหาร ผลตภณฑเครองเขยน ๔. การแบงโดยพจารณาจากลกคา แบงโดยพจารณาประเภทของลกคาเปนหลก เชน กรณผลตภณฑมความแตกตางกนไมมากหรออยในกลมเดยวกนและการจ าหนายกไมไดจ าหนายในพนทกวางแตอยางใด แตลกคามลกษณะแตกตางกนมาก

๕. การแบงแบบผสม หมายถง การทผบรหารระดบสงสดแตละสายงานอาจประกอบดวยหลายลกษณะสาเหตส าคญไดแก ความส าคญกบปจจยหลายชนด ทองคการจะตองตอบสนองมความส าคญเทา ๆ กน ดงนน กจการจงตองก าหนดหนาทของปจจยเหลานนไวในระดบเดยวกน เชนการทกจการผลตสนคาจ าหนาย ๓ ชนด ไดแก อปกรณ เครองเขยน อาหาร และเคมภณฑ

๖. การแบงแบบเมททรกซ บางกจการอาจตองพจารณาความส าคญของการทจะตองสรางกลไกในการประสานงานของหลายปจจยรวมกน เนองจากกจการอาจมหลายหนาทหรอขยายงานไปหลายภมภาค ในขณะทการด าเนนการดานตาง ๆ ของผลตภณฑแตละชนดกอาจจะตองการประสานงานจากหลายหนาทหรอหลายภมภาค ท าใหองคการตองมแบงสายการบงคบบญชาในแนวดงและสายบงคบบญชาในแนวนอน อยางไรกด การแบงแบบนเปนการขดกบหลกการของการมผบงคบบญชาเพยงคนเดยว แตขอดไดแก การทองคการมหลายผลตภณฑในมอ ยอมจะกอใหเกดประโยชนตอองคการ เพราะผลตภณฑแตละกลมหรอแตละชนดอาจสรางรายไดสง

๗. การแบงโครงสรางแบบเครอขาย หมายถง โครงสรางองคการทกระจายหนาทส าคญ ๆ ออกไป โดยการตงเปนบรษทใหมขน และท าการประสานหนาทโดยส านกงานใหญซงมขนาดเลก

ดงนน การบรหารโครงสรางขององคการในรปแบบตาง ๆ เพอประโยชนในการด าเนนการทางดานธรกจทเหมาะสมกบขนาดขององคการ หรอลกษณะงานทเปนทางการและไมเปนทางการโดยสามารถแบงไดตามหนาทและแยกไดเปนแผนกงาน หรอชนดของสนคาในแตละประเภททมลกษณะการด าเนนงานตางกนในองคการเปนส าคญ

ลกษณะและรปแบบโครงสรางองคการ ถาพจารณาในมตของการจดสรรอ านาจแลว โครงสรางองคการจะม ๓ ลกษณะดงตอไปน๑๑ ๑. โครงสรางลกษณะรวมอ านาจ หมายถง การทคน ๆ เดยวทสวนกลางมอ านาจในการ สงการ การควบคมและการจดการกจกรรมงานและพนกงานทงหมดทกระดบรวมเขาสสวนกลาง การบรหารจดการองคการทมโครงสรางแบบรวมอ านาจน ท าใหพนกงานปฏบตงานแบบมงเอาใจใส

๑๑ ประเวศน มหารตนสกล, องคการและการจดการ, (กรงเทพมหานคร : บรษท ส.เอเชยเพลส, ๒๕๕๔), หนา ๑๕๑-๑๕๓.

๒๒๕

ผบงคบบญชา ท าใหเหนหางกจกรรมในพนท ผปฏบตงานจะถกควบคมอยางใกลชด และขาดความอสระในการปฏบตงาน ๒. โครงสรางลกษณะแบงอ านาจ เปนความพยายามทจะแกจดออนของโครงสรางลกษณะรวมอ านาจและลกษณะกระจายอ านาจ กลาวคอ เปนการแบงงานบางสวนบางงานใหผบรหารในระดบทรองลงมาตดสนใจได ๓. โครงสรางลกษณะกระจายอ านาจ เปนการมอบหมายงาน หรอเปนกระจายงานออกจากสวนกลาง แนวคดการกระจายอ านาจน ตงอยบนพนฐานความเชอในความสามารถของมนษยแตละลกษณะมความหมายทสามารถท าความเขาใจได ขอสงเกต ความลาชาในการบรหารงานมใชมผลสบเนองมาจากลกษณะโครงสรางองคการแตอยางเดยว ยงขนอยกบพนฐานความรอบรของพนกงานดวย เชน คนราชการมความเขาใจทลกซงถงเจตนารมณของกฎระเบยบปฏบตมากนอยเพยงใด ดงกรณทพนกงานทมพนฐานความรความสามารถไมดจะท างานซ าบอยครง แกแลวแกอก นอกจากน ไมกลาตดสนใจ รอฟงค าสงแตอยางเดยว และจะบนวางานเยอะท าไมทน๑๒

ปจจยทมผลตอโครงสรางองคการ ตามทฤษฎโครงสรางตามสถานการณ เสนอวา ประสทธผลขององคการขนอยกบปจจยตาง ๆ ปจจยตางทไดรบการสนใจในงานศกษาวจยของทฤษฎโครงสรางตามสถานการณ ไดแก ขนาด เทคโนโลย กลยทธและสงแวดลอม โดยการศกษาไดคนพบวา โครงสรางองคการทด ขนอยกบความคลองกบขนาด เทคโนโลย กลยทธและสงแวดลอม จงไมมวธการในการจดโครงสรางจะขนอยกบสถานการณทองคการเผชญอยเปนส าคญ๑๓

แนวคดเชงทฤษฎตอการจดโครงสรางองคการ แนวคดและทฤษฎของโครงสรางองคการมผลตอการด าเนนงานในปจจบนตอการก าหนดโครงสรางขององคการเปนอยางมาก เพราะองคการตองการปรบต วใหทนตอสถานการณและเหตการณแปรผนตลาดเวลา ซงอาจเกดขนแบบไมทนตงตวแบบเหตการณ ทเกดภาวะวกฤตทางดานเศรษฐกจในป พ.ศ. ๒๕๔๐ ในสมยรฐบาลของพลเอกชวลต ยงใจยทธ เปนนายกรฐมนตร ท าใหการปรบองคการทมความยดหยน และเนนความเปนธรรมชาตใหมากขน

๑๒ เรองเดยวกน, หนา ๑๕๔. ๑๓ ทพวรรณ หลอสวรรณรตน, ทฤษฎองคการสมยใหม, หนา ๖๓.

๒๒๖

แนวคดการจดองคการตามสถานการณตามแบบของ เฮนร มนทรเบรก - ลกษณะโครงสรางพนฐาน – ธรรมดาแบบรวมอ านาจ (Centralized)

- ระบบราชการแบบจกรวาล – การรวมอ านาจ ความช านาญ – ตามแนวดง ตามหนาท - ระบบราชการแบบวชาชพ – แบบกระจายอ านาจ (แนวดงหรอแบบผสม) - รปแบบการจดแผนก – กระจายอ านาจตามแผนกหรอตามธรกจ - รปแบบ Adhocrocy – แบบเมททรกซ (Matrix Organization)

สภาพแวดลอมทคอนขางคงท (Static environment) มโครงสรางแบบ (Mechanistic Structure) หรอโครงสรางทไมคอยยดหยน – ใชกบสถานการณทคอนขางคงท เปลยนแปลงนอย สภาพแวดลอมทมการเปลยนแปลงสง (Dynamic) จะมโครงสรางแบบ Organic structure

หรอโครงสรางทคอนขางยดหยน๑๔

Mechanistic Structure Organic structure

-แบงงานออกเปนสวนยอยตามความช านาญและไมคอยมการเปลยนแปลงยกเวนมค าสงเปลยนแปลงจากฝายบรหาร

-ก าหนดงานตามกจกรรมทจะท าเพอบรรลเปาหมาย อาจมการปรบเปลยนตามความเหมาะสม

-บทบาทของสมาชกขององคการถกก าหนดขนอยางชดเจนตามสทธ เงอนไข และวธการทางเทคนค

-สมาชกขององคการมบทบาท หนาทแบบหลวม ๆ เพอความยดหยนในการท างาน

-การไหลเวยนของขาวสารเปนไปในแนวดง -อ านาจการควบคม และการสอสารขนอยกบความเหมาะสม

-ผบรหารเปนผก ากบ และตดสนใจในการด าเนนกจกรรมตาง ๆ ของพนกงานฝายปฏบต

-ผบรหารพรอมใหค าแนะน า ชวยเหลอและใหขอมลขาวสารแกพนกงาน

-เนนความจงรกภกดตอองคการและเชอฟงผน า -เนนการเดนสเปาหมายขององคการรวมกน

๑๔ ชนงกรณ กลฑลบตร, หลกการจดการและองคการและการจดการ, พมพครงท ๕ (กรงเทพมหานคร:

โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๒), หนา ๙๗.

๒๒๗

ทฤษฎโครงสรางแบบจกรกลกบทฤษฎโครงสรางแบบมชวต ทอม บนส (Tom Bruns) และ จ เอม. สทาลเคอร (G.M. Stalker) เปนชาวองกฤษไดท าการวเคราะหโครงสรางขององคการ การผลตในประเทศองกฤษจ านวน ๒๐ แหง และไดเสนอแนะวาทฤษฎโครงสรางขององคการจะมอย ๒ แบบคอ โครงสรางแบบจกรกล (Mechanistic Structure)

และโครงสรางแบบสงมชวต (Organic Structure) หรอชวภาพ ซงมรายละเอยดดงน๑๕ ๑.๑ โครงสรางแบบจกรกล (Mechanistic Structure) เปนโครงสรางทมการแบงแยกงานมาก มหนาทงานทชดเจนจงมความเปนทางการสง เปนโครงสรางทเนนระดบการบงคบบญชา เนนการตดตอสอสารทเปนขนตอน มการรวมอ านาจ ไวทผบรหารมากโครงสรางแบบนเหมาะกบองคการทสภาพแวดลอมไมมการเปลยนแปลงมากนก

ลกษณะของโครงสรางแบบจกรกล ดรปภาพท ๑๑.๒๑๖

ภาพท ๑๑.๒ : โครงสรางแบบจกรกล

๑.๒ โครงสรางแบบมชวต (Organic Structure)

เปนโครงสรางทมล าดบการบงคบบญชานอย เปนโครงสรางแบบแบน (Flat) การแบงแยกงานนอย หนาทงานจงยดหยน มกฎ ระเบยบนอย มความเปนทางการนอย เนนการสอสารทไมเปนทางการ และเนนการท างานเปนทม เหมาะกบองคการขนาดเลกทเพงเรมกอตง หรอองคการทอยภายใตสภาพแวดลอมทมการเปลยนแปลงรวดเรว ลกษณะของโครงสรางแบบมชวต ดภาพท ๑๑.๓๑๗

๑๕ เสนห จยโต. “การจดองคการ” เอกสารการสอนชดวชาองคการและการจดการ หนวยท ๖,

(นนทบร: ส านกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๔๖) หนา ๒๙๙. ๑๖ วเชยร วทยอดม, ทฤษฎองคการ, (กรงเทพมหานคร : บรษท ธนวช การพมพ จ ากด, ๒๕๕๔), หนา

๓-๑๑. ๑๗ เรองเดยวกน, หนา ๓-๑๒.

๒๒๘

ภาพท ๑๑.๓ : โครงสรางแบบมชวต

องคประกอบพนฐานของการออกแบบโครงสรางสมยใหม เรนซส ไลเครท (Rensis Likert) สนบสนนการออกแบบทฤษฎแบบใหม หลงจากทเขาไดศกษาถงเรองโครงสรางขององคการ โดยเขาเสนอใหมการน าโครงสรางองคการสมยใหมมาใชทรพยากรมนษยและสนบสนนใหมการวจยทางดานเทคโนโลยใหมมากขนกวาการใชทฤษฎแบบดงเดม ดงนนเมอเปรยบเทยบแนวทฤษฎโครงสรางองคการสมยเกากบสมยใหมแลวจะเหนวาทฤษฎโครงสรางองคการสมยใหม เปนแนวทางทดทสดท าใหสะทอนเหนถงความพอใจของทกคนและจ านวนมากกวา ความพอใจยงท าใหชวตการท างานในสมยใหมในองคการมคณภาพชวตทดขนและการออกแบบทฤษฎโครงสรางสมยใหม ท าใหเหนวาอยเหนอทฤษฎแบบดงเดมเมอเปรยบเทยบกนแลว โดยจะไดแบงองคประกอบของโครงสรางองคการสมยใหมดงน๑๘

การแบงงานตามความถนด (Division of work) การจดแผนกงาน (Departmentation) สายการบงคบบญชา (Chain of Command) ขนาดของการควบคม (Span of control) การรวมและการกระจายอ านาจ (Centralize and Decentralize) การประสานกจกรรม (Integration)

ความเปนทางการ (Formalization)

๑๘ วเชยร วทยอดม, ทฤษฎองคการ, หนา ๔-๔.

๒๒๙

การจดการองคการแหงยคการเปลยนแปลง ๑.การจดตงกลมในโครงสรางองคการ (Team Approach) ปจจบนยงมการพยายามแกปญหาโครงสรางองคการในแนวดง ทมระดบการบงคบบญชาหลายขนตอน ท าใหเกดความไมคลองตวในการแกปญหาหรอการแขงขนกบคแขง โดยเฉพาะกบคแขงทมความคลองตวในการบรหารจดการสง ๆ เพอรบผดชอบผลตภณฑแตละชนด ตงแตการพฒนาผลตภณฑผานขนตอนตาง ๆ จนขนบรการและสรางความสมพนธหลงการขาย ๒. การจดโครงสรางเชงองคประกอบ (Organic Structure) หมายถง การจดโครงสรางองคการ ทค านงถงความยดหยนในการบรหารจดการ ๓.การจดโครงสรางองคการทตอบสนองสภาพแวดลอม (Organizing for Environmental response) ท าใหการจดโครงสรางองคการธรกจในปจจบนพจารณาปจจยทเกยวของหลายประการดงน๑๙ - การจดองคการโดยมงจดการดานระบบสารสนเทศ - การจดการองคการทมงตอบสนองความตองการของผบรโภค - การจดการองคการทมงตอบสนองพฒนาการทางเทคโนโลย - การจดโครงสรางองคการเพอตอบสนองการผลตแบบยดหยน - การจดโครงสรางองคการเพอตอบสนองความรวดเรว

การจดโครงสรางองคการเพอตอบสนองกลยทธ (Organizing for Strategic Response) เปนททราบโดยทวไปแลววา การบรหารองคการธรกจยคปจจบนมการใชแผนกลยทธในการด าเนนการเพอการแขงขนในขณะทมรายไดและผลก าไรสง ส าหรบการก าหนดโครงสรางองคการ เพอตอบสนองกลยทธ อาจปรากฏในหลายรปแบบดงตอไปน๒๐ ๑. การก าหนดโครงสรางส าหรบธรกจทกจการมความช านาญ ๒. องคการแบบเครอขาย ๓. การจดโครงสรางองคการเพอเสรมสรางแหงการเรยนร

๑๙

ชนงกรณ กลฑลบตร, หลกการจดการและองคการและการจดการ, พมพครงท ๕ หนา ๙๖-๑๐๑. ๒๐ เรองเดยวกน, หนา ๑๐๒-๑๐๔.

๒๓๐

รปแบบโครงสรางองคการสมยใหม โครงสรางองคการสมยใหมเปลยนแปลงรปแบบดงเดมทเปนรปพระมด ทขางบนมคนจ านวนนอยและขางลางมคนจ านวนมากลดหลนกนลงมา ซงท าใหงานลาชาและผปฏบตงานเกดความไมพอใจ โดยแยกออกเปน ๓ รปแบบ ไดดงน๒๑ ๑. องคการแบบนาฬกาทราย (Hourglass Organization) ไดแก องคการทจดระดบชนการบงคบบญชาเพยง ๒ ชน ซงท าใหผบรหารระดบกลางหดตวลงหรอลดจ านวนกลยทธใชในการบรหารงานคอ การท าใหวสยทศนขององคการกลายเปนความจรง ดงนน โครงสรางองคการประกอบดวย ผบรหารระดบสง ระดบกลาง และผปฏบต ผบรหารระดบกลางทลดลง ท าหนาทเพยงประสานงานกบระดบลางทมอยจ านวนมาก ทงนกเพราะการพฒนาระบบขอมล ท าใหขอมลจากผปฏบตงานหรอระดบลางสงไปถงผบรหารระดบสงไดโดยตรง ๒. องคการเปนกลม (Cluster Organization) ไดแก องคการแบงงานเปนทม หรอท างาน เปนทม โดยรวมเอาคนทมทกษะหลากหลายท างานดวยกนเปนทม ลกษณะโครงสรางองคการเกดขนดวยรวมมอ ซงสามารถท างานทมความยดหยนสง ไมใชงานทมความรบผดชอบคงทหรอไมเปลยนแปลง สงเสรมการคดคนสงใหมและตอบสนองสภาพการแขงขนทเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ๓. องคการเครอขาย (Network Organization) ชอขององคการเครอขายมาจากความจรงทวาองคการไมมการบรหารงาน องคการไมไดผลตสนคาและไมไดขายสนคาเอง หนาททางการผลตสนคาและขายสนคา ด าเนนการโดยบรษทอนทเปนอสระ แตด าเนนภายใตสญญาทท ากนระหวางบรษทเหลานนกบบรษทเครอขาย องคการเครอขายขายสนคาโดยใชเครองหมายการคาของตวเอง แตจางบรษทอนผลตและขายสนคานน

แนวโนมการจดโครงสรางองคการสมยใหม การจดโครงสรางองคการสมยใหมนบวนโครงสรางองคการแบบดงเดม ทยดถอตอกนมาจะลดลงและหายไปจากโครงสรางองคการสมยใหม อนนกเพราะเชองชา ไมตอบสนองตอตลาด เสยคาใชจายสง และยากทจะบรหารโครงสรางองคการแบบดงเดมทเปนรปพระมด เนนทการควบคมการท างานอยางใกลชด ซงการควบคมในยคปจจบนมขอจ ากดมาก คนตองการอสระมากขน ในการบรหารผบรหารตองการใหเกดผลผลตเพมขน แตการควบคมกลบลดผลผลตลง ดงนน องคการสมยใหม จะเนนใหผปฏบตงานมสวนรวมมากขน คณภาพจดสนคาและบรการ ความพอใจของ

๒๑ เสนาะ ตเยาว, หลกการบรหาร, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร,

๒๕๔๖), หนา ๑๔๙-๑๕๕.

๒๓๑

ผปฏบตและการสรางคณคาใหกบลกคามากยงขน แนวโนมของการโครงสรางองคการสมยใหม จงสามารถแบงไดดงน๒๒

๑. สายการบงคบบญชาสนลง ๒. ขนาดการควบคมกวางขน ๓. ความเปนเอกภาพของการบงคบบญชานอยลง ๔. การมอบหมายงานและการใหคนมอ านาจมากขน ๕. การกระจายอ านาจอยางรวบอ านาจ ๖. โครงสรางขนาดเลกอยในขนาดใหญ ๗. ลดจ านวนทปรกษาใหเหลอนอยลง การเปลยนแปลงท าใหตองมการปรบโครงสรางองคการ การปรบองคการ โดยการจด

โครงสรางองคการแบบพระมดหวกลบ ระดบงาน ๕ ระดบ *ลกคา

ลกคา

๒๒ เสนาะ ตเยาว, หลกการบรการ. พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร,

๒๕๔๖), หนา ๑๔๙-๑๕๕.

*ผบรหาร

ระดบสง

ผบรหารระดบกลาง

ผบรหารระดบต า

พนกงานปฏบตการ

ผบรหารระดบตน

ผบรหารระดบกลาง

ผบรหาร

ระดบสง

๒๓๒

สรปทายบท การจดโครงสรางองคการหมายถง การวางแผนในการทจะแบงกลมงานโดยพจารณาจากงาน และความรบผดชอบของบคคล ความสมพนธในการรายงาน ล าดบขนของการบงคบบญชา รวมกนควบคม การจดกลมบคคลและจดหนวยงานรวมทงการออกแบบระบบการตดตอสอสาร การประสานงาน และความรวมมอทงแนวดงและแนวนอน เพอใหการท างานมประสทธผล ประเภทของของโครงสรางองคการไดแก โครงสรางแบบงานหลก โครงสรางแบบหนาทการงานเฉพาะอยาง โครงสรางแบบหนวยงานหลกและหนวยงานทปรกษา โครงสรางแบบคณะกรรมการโดยการแบงโครงสรางหนวยงานภายใน อาจจะแบงตามหนาทตามผลผลต ตามพนท ตามกลมลกคาและแบบ เมททรกซ องคประกอบพนฐานของการออกแบบโครงสรางองคการสมยใหมคอ การแบงงานตามความถนด การจดแผนกงาน สายการบงคบบญชา ขนาดของการควบคม การรวมและการกระจายอ านาจ การประสานกจกรรม ความเปนองคการสมยใหมจะเนนผปฏบตงานมสวนรวมมากขน สายการบงคบบญชาสนลง ขนาดการควบคมกวางขน ความเปนเอกภาพของการบงคบบญชานอยลง การมอบหมายงานและการใหคนมอ านาจและความรบผดชอบมากขน โครงสรางขนาดเลกอยในขนาดใหญท าให ลดจ านวนทปรกษาใหอยในระดบทเปนประโยชนตองานของฝายบรหาร การปรบโครงสรางองคการโดยแบบพรามดหวกลบ การจดองคการแบบแบนราบ การองคการแบบยดหยนและเปดกวาง

๒๓๓

ค าถามทายบท

๑. โครงสรางองคการ คออะไร มความส าคญอยางไร อธบาย ๒. ประเภทของโครงสรางองคการมกประเภท อะไรบาง ๓. ความส าคญของการจดโครงสรางองคการคออะไร อธบาย ๔. หลกการออกแบบโครงสรางองคการ มอะไรบาง อธบาย ๕. ปจจยทมผลตอโครงสรางองคการคออะไร ๖. องคประกอบพนฐานของการออกแบบโครงสรางสมยใหมมอะไรบาง ๗. เงอนไขของการจดโครงสรางองคการแบบเมทรกซเปนอยางไร ๘. องคการแบบสงและแบบแบนราบ ตางกนอยางไร อธบาย ๙. โครงสรางองคการแบบเครอขาย ตางจากโครงสรางแบบดงเดมอยางไร ๑๐. องคการแบบเครองจกรและแบบสงมชวตมมตทางโครงสรางตางกนอยางไร

๒๓๔

เอกสารอางองประจ าบท ชนงกรณ กลฑลบตร, หลกการจดการและองคการและการจดการ, พมพครงท ๕ (กรงเทพมหานคร: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๒), หนา ๘๗-๑๐๑. ทพวรรณ หลอสวรรณรตน, ทฤษฎองคการสมยใหม, (กรงเทพมหานคร; บรษท ด.เค.ปรนตงเวลด

จ ากด), หนา ๖๓. เนตรพณณา ยาวราช, การจดการสมยใหม, (กรงเทพมหานคร : บรษท พมพทรปเพลกรป จ ากด,

๒๕๕๔), หนา ๑๐๖. วเชยร วทยอดม,ทฤษฎองคการ, (กรงเทพมหานคร : บรษท ธนวช การพมพ จ ากด, ๒๕๕๔), หนา

๓-๑๑. สมคด บางโม, องคการและการจดการ, พมพครงท ๖ (กรงเทพมหานคร : บรษทพมพดการพมพ

จ ากด, ๒๕๕๔), หนา ๑๓๐ เสนห จยโต. “การจดองคการ”เอกสารการสอนชดวชาองคการและการจดการ หนวยท ๖,

(นนทบร: ส านกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๔๖) หนา ๒๙๙-๓๐๗. เสนาะ ตเยาว,หลกการบรหาร. พมพครงท ๓, (กร งเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๖), หนา ๑๔๙-๑๕๕.

บทท ๑๒

วฒนธรรมองคการ (Organizational Culture)

ขอบขายรายวชา

๑. ความหมายของวฒนธรรมองคการ ๒. องคประกอบของวฒนธรรมองคการ ๓. ลกษณะของวฒนธรรมองคการ ๔. ประเภทวฒนธรรมองคการ ๕. ระดบของวฒนธรรมองคการ ๖. การเรยนรวฒนธรรมองคการ ๗. หนาทของวฒนธรรมองคการ ๘. แนวความคดของวฒนธรรมองคการ ๙. ปจจยทมผลกระทบตอวฒนธรรมองคการ ๑๐. การสรางวฒนธรรมองคการ

วตถประสงค ๑. เพอศกษาและเขาใจความหมายของวฒนธรรมองคการ ๒. เพอศกษาและเขาใจองคประกอบของวฒนธรรมองคการ ๓. เพอศกษาและเขาใจระดบและลกษณะของวฒนธรรมองคการ ๔. เพอศกษาและเขาใจหนาทของวฒนธรรมองคการ ๕. เพอศกษาและเขาใจปจจยทมผลกระทบตอวฒนธรรมองคการ ๖. เพอศกษาและเขาใจการสรางวฒนธรรมองคการ

๒๓๖

ค าน า วฒนธรรมองคการ (Organizational Culture) ในโลกของความเปนจรงองคการตาง ๆ ท

ด าเนนการอยจะมวถชวต อปนสย บคลกภาพ กจกรรม ประเพณ ความเชอ รวมทงพฤตกรรมตาง ๆ ในการแสดงออกมาสสายตาของสงคมนนยอมมความแตกตางกน ซงแตละองคการจะมรปแบบการกระท าและวฒนธรรมตาง ๆ เปนของตนเอง เพราะแตละองคการจะมวฒนธรรมทเปนเอกลกษณเฉพาะของตนเองไมเหมอนองคการอน ในดานการบรหารนนมความเชอวา วฒนธรรมขององคการจะมอทธพลตอการปฏบตงานของพนกงานในองคการ คณภาพของงานรวมทงยงมตอคณภาพชวตและความเปนอยของพนกงานในองคการอกดวย ดงนนองคการตาง ๆ จงมความพยายามในการสรางและแสวงหาวฒนธรรมทมความเหมาะสมกบองคการของตน ทงนเพอสรางประสทธภาพในการท างานขององคการใหเกดประโยชนสงสด

ความหมายของวฒนธรรมองคการ วฒนธรรมองคการ (Organizational culture) มนกวชาการไดใหความหมายของวฒนธรรมองคการไวดงน Schermerhorn JR. (2003) วฒนธรรมองคการ หมายถง เปนการเรยนรการรวมกนคด

และการปฏบตตาง ๆ ในกลมของคนในสงคมหนง ๆ ๑ Richard L. Daft วฒนธรรมเปนเรองเกยวกบคานยม (Values) ความเชอ (beliefs) ความเขาใจ (understandings) เปนวธคดรวมกนของบคคลในองคการ วฒนธรรมองคการยงสามารถถายทอดจากสมาชกรนหนงไปยงสมาชกอกรนหนงตอ ๆ ไป ดงนน วฒนธรรมองคการจงท าใหคนในองคการเกดความรสกวา ตนเปนสวนหนงขององคการ จงท าใหเกดความผกพนตอองคการทตน

ท างานอย๒ Judith R. Gorden วฒนธรรม หมายถง คานยม (Values) ความเชอ (beliefs) ความเขาใจ (understandings) บรรทดฐานตาง ๆ (Norms) ของบคคลในองคการ ซงปจจยดงกลาวจะเปนตวก าหนดพฤตกรรมของสมาชกในแตละองคการ ทกองคการจะสรางและพฒนาวฒนธรรมองคการของตนเองขนมา ดงนน วฒนธรรมองคการจงเปรยบเสมอนเปนตวแทนของคานยม ความเขาใจ

๑ Schermerhron, Hunt and Osborn. Organization Behavior. 8th ed. USA: John Wiley &

son, 2003. ๒ Daft, R.L. Management. 6th ed. USA: South-Western, 2003.

๒๓๗

รวมกนของสมาชกในองคการทกคน ซงคานยมเหลานจะแสดงออกมาใหเหนโดยสญลกษณ เรองราว

วรบรษ ค าขวญ และงานพธตาง ๆ ขององคการ๓ Joseph E. Champoux (2006) วฒนธรรมองคการ คอ สวนประกอบทซบซอนและ

มลกษณะลกซง วฒนธรรมองคการจะมผลกระทบตอสมาชกในองคการทกคน วฒนธรรมองคการประกอบดวย คานยม (Values) บรรทดฐาน (norms) พธการตาง ๆ (rite) ระเบยบแบบแผน (ceremonies)

วรบรษ (heroes) ความเปนมาขององคการ (Organization’s history)๔ แมวาความหมายของค าวาวฒนธรรมจะแตกตางกนดงทกลาวมาแลวแตความหมายของ

วฒนธรรมองคการทไดรบการยอมรบและใชกนทวไป หมายถง ความเชอหรอคานยมหรอฐานคตทมรวมกนในองคการ (Schein, 1992; Smircich, 1983; Hatch, 1997) นอกจากนลกษณะส าคญของวฒนธรรมทนกทฤษฎองคการยอมรบไดแก

๑) วฒนธรรมเกดจากปฏสมพนธของผคนในสงคม หรอในองคการ ๒) วฒนธรรมเปนสงทมรวมกนระหวางสมาชกของกลมสงคม ๓) วฒนธรรมเปนสงทสามารถเรยนร สรางขนและถายทอดไปยงคนอนๆได

๔) วฒนธรรมประกอบดวยสวนทเปนวตถและทเปนสญลกษณ๕

สรปความหมายของวฒนธรรมองคการ จากนยามความหมายของวฒนธรรมองคการสามารถสรปไดวา วฒนธรรมองคการ หมายถง แบบแผนทเกยวของกบแนวความคด คานยม ความเขาใจ ความเชอ ความรสกของสมาชกในองคการซงเปนบรรทดฐานเพอใหสมาชกประพฤตปฏบตสบทอดกนไปสสมาชกรนใหม วฒนธรรมแตละองคการจะมความแตกตางกน ซงแตละองคการจะมการสรางระเบยบแบบแผนเพอใหสมาชกปฏบตรวมกน อทธพลของวฒนธรรมองคการจะมผลตอพฤตกรรมของพนกงานในองคการหลายอยาง เชน ความรวมมอของสมาชก การตดสนใจ การปฏบตงาน สมาชกในองคการจะมความรสกผกพนตอองคการ นอกจากนน วฒนธรรมองคการยงมผลตอความส าเรจและประสทธภาพของการท างานในองคการดวย

๓ Judith R. Gorden. A Diagnosis approach to Organization Behavior. 3rd Edition, Simon & Schuster, 1991.

๔ Champoux, J.E. Organization Behavior. 2th ed. Canada: Thomson South-Western, 2003. ๕ ทพวรรณ หลอสวรรณรตน, ทฤษฎองคการสมยใหม, กรงเทพมหานคร : ด.เค.ปรนตงเวลด, ๒๕๕๓),

หนา ๑๘๕.

๒๓๘

องคประกอบของวฒนธรรมองคการ เนองจากวฒนธรรมองคการเปนเรองทซบซอน มองคประกอบทส าคญหลายอยาง ดงนน องคประกอบของวฒนธรรมองคการ มดงน

๑. คานยม (Values) ๒. ทศนคต (Attitudes) ๓. ความเชอ (Beliefs) ๔. บรรทดฐาน (Norms) ๕. สญลกษณ (Symbols) ๖. พธการตาง ๆ (Rituals) ๗. เรองเลา (Stories) ๘. ผน าหรอวรบรษ (Heroes) ๙. ค าขวญ (Slogans) ๑๐. จรยธรรม (Ethics) ๑๑. กฎขอบงคบ (Rules) ๑๒.บทบาท (Roles) จากองคประกอบของวฒนธรรมองคการทกลาวไวขางตน สามารถอธบายรายละเอยดไดดงน คานยม (Values) เปนความเชอมนพนฐานของบคคลซงจะน าไปสการกระท าและแบบอยาง

ของพฤตกรรมของบคคลในสงคม และยงเกยวของกบศลธรรม ความถกตอง ความด ความรสกนยมชมชอบ เหนคณคา เหนความส าคญและประโยชน

ทศนคต (Attitudes) เปนความรสกชอบ ไมชอบ เฉย ๆ ของบคคลตอสงตางๆ เปนการสะทอนใหเหนวา เขามความรสกอยางไรกบสงตางๆ เหลานน

ความเชอ (Beliefs) เปนความคด ความเขาใจ การยอมรบในสงตาง ๆ ของบคคล ความเชอของมนษยมาจากความรความเขาใจทมอยเดม ดงนน ความเชอนอาจจะสนบสนนหรอขดขวางใหเกดความรสกในทางดคอ ชอบ ทางไมดคอ ไมชอบ ไมพอใจ ซงจะสงผลตอการแสดงพฤตกรรม หรอ ปฏกรยาอยางใดอยางหนงของบคคล ดงนน ความเชอจงมอทธพลตอพฤตกรรมของมนษย

บรรทดฐาน (Norms) เปนแบบแผนทบคคลใชในการยดถอและเปนแนวทางในการประพฤตปฏบตตนในสงคม

สญลกษณ (Symbols) เปนวตถหรอสงของทเปนรปธรรม ซงสามารถบงบอกใหเหนถงวฒนธรรมขององคการ ตวอยางสญลกษณขององคการ ไดแก เครองหมายการคา รางวล ภาพ รปปนอาคารหรอตกส านกงาน ธง ปายชอบรษท อนสาวรย

๒๓๙

พธการตาง ๆ (Rituals) เปนกจกรรมตาง ๆ ททางองคการจดท าขนเพอแสดงใหเหนถงวฒนธรรมขององคการนน ๆ เชน การจดงานวนกอนตงบรษท การจดงานปใหม งานแขงขนกฬา งานจดเลยงใหแกพนกงาน (Staff party) งานฉลองครบรอบเหตการณตางๆ

เรองเลา (Stories) เปนประวตความเปนมา หรอเรองราวตาง ๆ ทมการบอกตอกนมา ซงเปนเรองราวทเกดขนภายในองคการ ซงเกยวของกบบคคลส าคญ ความส าเรจ เหตการณส าคญ ๆ ทเกดขนจรงในอดต และเรองราวดงกลาวไดถกบอกเลาถายทอดใหพนกงานใหมไดรบทราบตอๆ กนไป วรบรษ (Heroes) คอบคคลทสมาชกในองคการใหความเคารพ ยกยองชมเชย ในความดความสามารถทโดดเดนและเปนผทมอทธพลตอการก าหนดคานยมขององคการ ผทเปนวรบรษขององคการ อาจไดแก ผกอตงบรษท เจาของกจการ หวหนางาน ผน าองคการ ผบรหาร

ค าขวญ (Slogans) เปนวล เปนถอยค า หรอประโยคทแสดงถงคณคา คานยมขององคการ ค าขวญจะใชประโยชนในการตดตอสอสารทางการตลาด เพอใหลกคาสามารถจดจ าถงความรสก นกคดและคณภาพของสนคาและบรการ

จรยธรรม (Ethics) เปนความส านกของแตละบคคลวาอะไรถก อะไรผด สงไหนควรกระท าหรอไมควรกระท า จรยธรรมจะมผลตอความรบผดชอบในสงคม

กฎขอบงคบ (Rules) เปนขอก าหนดตาง ๆ ขององคการเพอใหพนกงานประพฤตปฏบตตาม เปนกฎ การปฏบตงานของพนกงาน กฎการลงโทษ เปนตน

บทบาท (Roles) เปนการกระท าตามหนาททไดก าหนดไว เชน บทบาทของผบรหาร บทบาทของผบงคบบญชา หรอบทบาทของผใตบงคบบญชา

ลกษณะของวฒนธรรมองคการ วฒนธรรมองคการมลกษณะทส าคญ ดงน ๑.สามารถเรยนรได (learned) วฒนธรรมองคการสามารถสรางการเรยนร โดยผานการสงเกต จดจ า และมการเรยนรจากประสบการณตาง ๆ ๒.มลกษณะรวมกน (Shared) วฒนธรรมองคการจะมลกษณะเปนสงทคนในกลมหรอในสงคมยอมรบรวมกน มการประพฤตปฏบตรวมกน เชน การจดงานท าบญปใหม การจดงานเกษยณอายขาราชการ

๓.มการถายทอดได (transgenerational) วฒนธรรมองคการสามารถถายทอดและสงผานจากคนรนหนงไปยงอกรนหนงตอไปได

๔.มอทธพลตอการรบรของคน ( Influences perception) วฒนธรรมองคการจะเปนตวก าหนดและสรางรปแบบของพฤตกรรม ก าหนดแนวคด ก าหนดมมมอง สรางการรบรใหแกคนในองคการ ท าใหเกดจตส านก ความผกพน ความจงรกภกดตอองคการทตนท างานอย

๒๔๐

๕.มการปรบตวและเปลยนแปลงได (Adaptive) วฒนธรรมองคการจะขนอยกบบคคลในองคการวาจะมการปรบตวหรอเปลยนแปลงอยางไร บคคลในองคการจะเปนสงส าคญในการปรบตวและเปลยนแปลงวฒนธรรมองคการ ดงนน วฒนธรรมองคการจะมการเปลยนแปลงมากหรอนอยเพยงใด ยอมขนอยกบบคคลในองคการนน

ประเภทของวฒนธรรมองคการ Richard L. Daft (1992) ไดแบงวฒนธรรมองคการออกเปน ๔ ประเภท ดงน ๑. วฒนธรรมแบบปรบตว (Adaptaility culture) วฒนธรรมแบบปรบตวจะใหความส าคญในเรองของความยดหยน เพอมงเนนส าหรบตอบสนองตอสภาพแวดลอมภายนอกไดตลอดเวลา พนกงานขององคการสามารถปรบตวใหเขากบสถานการณปจจบนได มความเปนอสระในการตดสนใจและการปฏบตหนาท เปนการกระตนใหพนกงานกลาเสยงกลาคดคนเรองใหม ๆ กลาทดลองในสงทเปนประโยชนตอองคการ ท าใหเกดความคดสรางสรรคในเรองตาง ๆ ไดมากขน เนนเรองการกระจายอ านาจเพอใหพนกงานสามารถตดสนใจไดรวดเรว เปนการสรางกลยทธทส าคญส าหรบองคการ วฒนธรรมแบบปรบตวจะพบมากในองคการขนาดกลางและขนาดเลก ๒. วฒนธรรมแบบมงผลส าเรจ (Achievement culture) วฒนธรรมแบบมงผลส าเรจจะใหความส าคญเกยวกบเรองเสถยรภาพความมนคงและการยอมรบจากสภาพแวดลอมภายนอกขององคการ ดงนน องคการทมลกษณะนจะเนนในเรองของเปาหมายทชดเจนแนนอน เชน เรองก าไร ยอดขาย สวนครองตลาด จะมการก าหนดใหชดเจนวามความตองการก าไรกเปอรเซนต องคการทมงผลส าเรจจะใหความส าคญในการแขงขนในเชงรก พนกงานจะมการแขงขนกนอยางหนกเพอเพมยอดขาย เพมก าไร และขยายสวนครองตลาด องคการทมวฒนธรรมแบบนจะสงเสรมใหพนกงานขยนขนแขงเกยวกบเรองการท างาน มระบบการใหรางวล แบบจงใจ เพอใหเกดผลส าเรจของงาน เชน การใหตวเครองบนไปทองเทยวตางประเทศ พนกงานทมความสามารถจะมผลตอบแทนสง มโอกาสกาวหนาในอาชพเรว สวนพนกงานทมผลงานไมดอาจหมดก าลงใจการท างานและออกจากงานไป ๓. วฒนธรรมแบบเครอญาต (Clan culture) วฒนธรรมแบบเครอญาตจะเนนใหความส าคญแบบยดหยนและเอออาทรตอกน องคการแบบนจงมลกษณะแบบญาตมตร ท างานรวมกนเสมอนกบเปนคนในครอบครวเดยวกน มงเนนในความรวมมอชวยเหลอเกอกลกน ดงนน พนกงานทท างานในองคการแบบเครอญาตจงมความผกพนกบองคการสง มความรสกเปนเจาของและมความจงรกภกดตอองคการมาก รวมทงมความภาคภมใจทไดเปนสมาชกในองคการดงกลาว พนกงานจะมความสขกบการท างานและชอบองคการทม

๒๔๑

วฒนธรรมแบบนมากกวา วฒนธรรมแบบเครอญาตจะมงตอบสนองสภาพแวดลอมภายในองคการเปนส าคญ

๔. วฒนธรรมแบบราชการ (Bureaucratic culture) เปนวฒนธรรมทเนนใหความส าคญกบสภาพแวดลอมภายใน เปนเรองของความมเสถยรภาพความมนคงในการท างาน ความมระเบยบในการท างาน ยดถอกฎระเบยบขอบงคบและเรองของการประหยด สวนมากจะใหความส าคญกบสภาพแวดลอมภายในองคการ ดงนน วฒนธรรมแบบราชการจะกอใหเกดประสทธภาพ เสถยรภาพ ความมนคง สามารถคาดการณสงทจะเกดขนได เปนลกษณะของวฒนธรรมองคการทไมคอยมการเปลยนแปลง เชน หนวยงานของรฐบาล และรฐวสาหกจ

ตารางท ๑๒.๑ แสดงประเภทของวฒนธรรมองคการ ความยดหยน

วฒนธรรมแบบเครอญาต (Clan culture)

คานยมทมงเนน ๑. ความชวยเหลอเกอกล ๒. ความรวมมอกน ๓. การรกษาขอตกลงหรอสญญา ๔. ความยตธรรม ๕. ความเสมอภาค ๖. การท างานเปนทม

วฒนธรรมแบบปรบตว (Adaptaility culture)

คานยมทมงเนน ๑. ความคดรเรมสรางสรรค ๒. สงเสรมในการคนควาทดลอง ๓. ความกลาเสยง กลาตดสนใจ ๔. มความเปนอสระ ๕. มงการตอบสนองลกคา

วฒนธรรมแบบราชการ (Bureaucratic culture)

คานยมทมงเนน ๑. เรองกฎระเบยบ ขอบงคบ ๒. การประหยด ๓. เนนความเปนทางการ ๔. ความมเหตผล ๕. ความเคารพเชอฟง

วฒนธรรมแบบมงผลส าเรจ (Achievement culture)

คานยมทมงเนน ๑. การแขงขนในการท างาน ๒. ปฏบตการในเชงรก ๓. ขยนขนแขงมงมนในการท างาน ๔. ท างานใหส าเรจ ท าใหดทสด ๕. มงไปสชยชนะ

ความมนคง

๒๔๒

ระดบของวฒนธรรมองคการ (Levels of organizational culture) เนองจากวฒนธรรมองคการเปนเรองทซบซอนกวาง ดงนน วฒนธรรมองคการจงมหลายระดบทมความลกและความกวางทแตกตางกน ในการวเคราะหวฒนธรรมองคการจงสามารถแบงระดบของวฒนธรรมองคการออกเปน ๓ ระดบ ดงน

ระดบท ๑ วฒนธรรมทสามารถสงเกตเหนได (Observable culture) เปนวฒนธรรมทสมาชกขององคการสรางขนมา เปนวฒนธรรมในระดบบนทสามารถมองเหนไดเปนวธการประพฤตปฏบต การแสดงออกดานพฤตกรรม ทสอดคลองกบวฒนธรรมขององคการวฒนธรรมองคการทสามารถสงเกตเหนได มดงน

๑.๑ พธกรรมตาง ๆ เชน พธกรรมทางศาสนา ๑.๒ งานเฉลมฉลองในเทศกาลตาง ๆ เชน งานวนปใหม งานฉลองครบรอบ ๑.๓ สญลกษณ รปปน เครองหมายการคา ๑.๔ ประวต หรอเรองเลา ต านานของบรษท ๑.๕ อาคารสถานท ส านกงานบรษท ๑.๖ การแตงกาย หรอเครองแบบพนกงาน ๑.๗ เครองมอเครองใช เทคโนโลย ๑.๘ คณะผบรหาร และสมาชก

ระดบท ๒ ระดบคานยมรวมกน (Shared Values) เปนคานยมทอยเบองหลงของการแสดงพฤตกรรมตาง ๆ ของสมาชก คานยมดงกลาวเปน

นามธรรมไมสามารถมองเหนได ซงเปนเรองความเชอ ทศนคต ความรสก ความคดเหน เพอสรางสงทมคณคาใหเกดแกบรษทรวมกน เชน คานยมในเรองคณภาพ ความสะอาด มาตรฐาน คณคาของสนคาและบรการ การทพนกงานหรอสมาชกในองคการมความเชอ มความคดเหนรวมกนจะสงผลตอพฤตกรรมของพนกงาน ซงจะสะทอนใหเหนถงคณคานยมรวมกนของสมาชกในองคการดงกลาว

ระดบท ๓ มขอสมมตฐานรวมกน (Common assumptions) เปนคานยมทอยในระดบลกทสด คอพนกงานทกคนจะมความเชอและมการรบรรวมกนเพอ

ก าหนดขอสมมตฐานของบรษท เชน เราจะตองเปนผใหบรการทมความสามารถ คานยมทเปนขอสมมตฐานตาง ๆ เหลานจะสะทอนใหเหนถงวฒนธรรมขององคการ

ระดบวฒนธรรมองคการเปรยบเสมอนภเขาน าแขง วฒนธรรมทสามารถสงเกตเหนไดจะอยเหนอน าหรอพนน าใหเหนไดชดเจน ส าหรบสวนท ๒ คอคานยมรวมกน และ ๓ ขอสมมตฐานรวมกนซงเปนสวนทมปรมาณมากกวาและเปนรากฐานของวฒนธรรมทแทจรงจะอยใตน าไมสามารถมองเหน

๒๔๓

รปท ๙.๒ แสดงระดบวฒนธรรมองคการ

การเรยนรวฒนธรรมองคการ

วฒนธรรมองคการสามารถเรยนรไดจากสงตาง ๆ หลายอยาง ซงเปนการถายทอดวฒนธรรมขององคการจากพนกงานรนหนงไปยงพนกงานอกรนหนงสบตอไป ดงนน ในการเรยนรวฒนธรรมขององคการจงมวธการหลายแบบดงน

๑. ประวตศาสตร ต านาน เรองเลา (Histories, Chronicle, Stories) เปนเรองราวตาง ๆ ทส าคญ ๆ ขององคการทแสดงใหเหนถงความส าคญเหตการณตาง ๆ ขององคการนน เชน ประวตความเปนมาในการกอตง ประวตบคคลส าคญ หรอวรบรษขององคการผบรหาร เหตการณส าคญทเกดขน สงตาง ๆ เหลานเปนเรองทเกดขนจรงในองคการ และมการถายทอดผานการเลาเรองหรอการบนทกเปนประวตเอาไว สงทเกดขนดงกลาวจะสะทอนใหเหนถงความส าคญคอ เปนการมงเนนใหพนกงานรนใหมไดเหนถงแนวทางการประพฤตปฏบตและคานยมตาง ๆ ทมคณคาตอองคการ และสงตาง ๆ เหลานจะเปนสงทท าใหพนกงานในองคการแสดงพฤตกรรมตามแบบอยางทองคการตองการและเปนการสรางพฤตกรรมขององคการ

วฒนธรรมทสามารถสงเกตเหนได (Observable culture) ๑. พธกรรมตาง ๆ ๕. การแตงกาย หรอเครองแบบพนกงาน ๒. งานเฉลมฉลอง ๖. อาคารสถานท ส านกงาน ๓. สญลกษณ ๗. เครองมอเครองใช เทคโนโลย ๔. ประวต เรองเลา ต านาน ๘. คณะผบรหาร สมาชก

คานยมรวมกน (Shared Values) ๑. คานยม ๔. ความรสก ๒. ความเชอ ๕. ความคดเหน ๓. ทศนคต

ขอสมมตฐานรวมกน (Common assumptions) ๑. ฐานคต ๒. สมมตฐาน

๒๔๔

๒. พธการ (Rituals) พธการ คอ ปฏบตการตาง ๆ ททางองคการจดท าอยเปนประจ า เชน การจดงานวนขนปใหม การจดท าบญประจ าป การจดงานเลยงใหแกพนกงาน งานฉลองในโอกาสตางๆ งานประกาศเกยรตคณ พนกงานผทประสบความส าเรจในการท างาน เปนการแสดงใหเหนถงความยนดและไดรบการยกยองใหเปนวรบรษขององคการ งานพบปะสงสรรคตาง ๆ กจกรรมดงกลาวเปนการแสดงถงคานยมความเชอขององคการ เปนการสะทอนใหเหนถงการยอมรบในพฤตกรรมของบคคลในองคการ เหนคณคาเหนความส าคญเปนแบบอยางทดตอพนกงานรนหลง ๓. สญลกษณ (Symbols) ตรา หรอสญลกษณ หรอโลโกของบรษทจะเปนเครองหมายทส าคญ แสดงใหเหนถงคณคา คานยม ความภาคภมใจของบคคลในองคการนน ๆ เชน โลโกของธนาคารไทยพาณชยเปนรปใบโพธ โลโกมหาวทยาลยขอนแกนคอ รปพระธาตพนม โลโกหางสรรพสนคาบกซ เปนรปตวซขนาดใหญ ๔. ภาษา (Language) เปนค าเฉพาะ หรอศพทททางองคการสรางขนมาใชมในองคการนน อาจจะเปนค าขวญของบรษท คนในองคการจะเขาใจความหมายเหมอนกน

หนาทของวฒนธรรมองคการ (Culture’s function) แตละองคการจะมวฒนธรรมเปนของตนเอง ซงจะมความแตกตางกน วฒนธรรมจะเปนตวก าหนดและบงชถงความแตกตางของแตละองคการ ดงนน หนาทของวฒนธรรมองคการจงมลกษณะดงน ๑. วฒนธรรมองคการเปนรปแบบ และมเอกลกษณเฉพาะของแตละองคการ ซงจะมลกษณะเฉพาะขององคการใดองคการหนง

๒. วฒนธรรมของแตละองคการจะมความแตกตางกน วฒนธรรมของแตละองคการจะเปนตวก าหนดและบงบอกถงความแตกตางจากองคการอน

๓. วฒนธรรมองคการจะท าใหสมาชกเกดความผกพน ความภาคภมใจ ความจงรกภกดตอองคการนน

๔. วฒนธรรมองคการเปนตวก าหนดมาตรฐานทเหมาะสม เกยวกบพฤตกรรมและแนวทางปฏบตส าหรบสมาชก เพอใหสมาชกปฏบตตามไดอยางถกตอง เปนการชน าและควบคมพฤตกรรมของบคคลในองคการ

๕. สงเสรมใหสมาชกในองคการประพฤตปฏบตตนใหอยในระเบยบของสงคม และเปนไปในทศทางเดยวกน

๒๔๕

แนวความคดของวฒนธรรมองคการ (Concept of organizational culture) วฒนธรรมองคการมเปลยนแปลงตามยคตามสมย ดงนน แนวความคดของวฒนธรรมองคการจงมหลากหลายแตกตางกนไป ซงแนวความคดดงกลาวจะเปนรปแบบหรอเอกลกษณของวฒนธรรมองคการนน ๆ เปนการแสดงใหเหนถงคามแตกตางของวฒนธรรมแตละองคการ ดงนนรปแบบและแนวความคดของวฒนธรรมองคการจงสามารถแบงได ดงน ๑. แบบรเรมสรางสรรคและกลาเสยง (Innovation and risk taking) องคการทมลกษณะแนวความคดแบบน ผบรหารจะใหการสนบสนนสงเสรมใหพนกงาน กลากระท า กลาตดสนใจในเรองตาง ๆ ดงนน ลกษณะเดนของแนวความคดแบบรเรมสรางสรรคและกลาเสยงคอ ๑.๑ สนบสนนใหพนกงานประดษฐคดคนสงใหม เชน ผลตภณฑ สนคาใหม ๑.๒ มงเนนใหพนกงานกลาตดสนใจในเรองตาง ๆ ๑.๓ มงเนนใหพนกงานมความรบผดชอบในหนาท ๑.๔ เปดโอกาสใหพนกงานเกดการทดลองในเรองตาง ๆ ๒. แบบใหความสนใจในรายละเอยด (Attention to detail) สมาชกในองคการจะใหความสนใจในรายละเอยดตาง ๆ ในการปฏบตหนาท ใหความส าคญในความถกตองในการท างาน ใสใจในรายละเอยดตาง ๆ เพอไมใหเกดความผดพลาด องคการจะมความมงหวงใหพนกงานปฏบตหนาทไดอยางถกตอง

๓. แบบมงผลส าเรจหรอผลงาน (Outcome orientation) ผบรหารขององคการจะเนนและใหความส าคญเกยวกบผลส าเรจหรอผลงานทไดรบ คอใหความส าคญกบผลส าเรจของงาน เนนเรองผลงาน ผลผลตวาสามารถผลตสนคาไดตามทก าหนดหรอไม ๔. แบบใหความส าคญทบคคล (People orientation) องคการจะใหความส าคญในเรองของผลกระทบตอบคคลในองคการมาก ใหความส าคญใสใจดแลพนกงาน เนนผลกระทบตอบคคลทงในทางบวกและทางลบ องคการจะเนนความส าคญไปทบคลากร ๕. แบบท างานเปนทม (Team-orientation) ในการปฏบตงานตาง ๆ องคการจะใหความส าคญในการปฏบตงานเปนทมมากกวาการท างานเปนรายบคคล เนนการท างานรวมกนเปนกลม ความส าเรจของกลมคอความส าเรจของทกคน การมสวนรวมของทกคน และมทมงานทดจะชวยใหงานขององคการส าเรจ

๒๔๖

๖. แบบการท างานเชงรก (Aggressiveness) ผบรหารขององคการจะเนนหรอกระตนใหพนกงานปฏบตงานในลกษณะแบบเชงรก คอ กระตนใหพนกงานเกดการแขงขนกนท างาน จะไมปลอยใหการท างานด าเนนไปเรอย ๆ เพราะจะท าใหบรรลผลลาชา ดงนน แนวคดแบบการท างานในเชงรกจะท าใหองคการบรรลผลส าเรจไดรวดเรวกวา ๗. แบบมนคงหรอมเสถยรภาพ (Stability) องคการจะใหความส าคญโดยมงเนนในเรองความมนคงหรอความมเสถยรภาพขององคการมากกวาความเจรญเตบโตขององคการ ดงนน องคการในลกษณะนจะใหความส าคญในเรองความมนคงมากกวาการขยายกจการ ๘. แบบก าหนดเปาหมายไวแนนอน (Direction) ผบรหารองคการในลกษณะนจะมการก าหนดเปาหมายในการบรหารเอาไวชดเจนและ แนนอนแลววาจะท าอะไรบาง เชน เปนมหาวทยาลยทองถน เปนผผลตรายใหญในประเทศ ฯลฯ ๙. แบบบรณาการ (Integration) องคการทมความคดในลกษณะนจะเนนใหความส าคญในเรองการท างานรวมกน ประสานสามคคกนระหวางหนวยงานตาง ๆ ในองคการ เพอใหการท างานสอดคลองกนไปดวยด มงเนนการท างานรวมกนของฝายตาง ๆ ภายในองคการ การประสานงานเพอใหงานภายในองคการมประสทธภาพยงขน

๑๐. แบบการสนบสนนจากผบรหาร (Management support) ผบรหารองคการจะใหการสนบสนนชวยเหลอผใตบงคบบญชาในเรองตาง ๆ เชน ใหค าแนะน าใหค าปรกษา ชวยแกปญหาตาง ๆ ทเกดขน ทงนเพอใหการด าเนนงานองคการสามารถบรรลผลตามเปาหมายได ๑๑. แบบการควบคม (Control) องคการจะมงเนนในเรองการควบคมการท างานของผ ใตบงคบบญชา จะใหความส าคญเกยวกบ กฎระเบยบ ขอบงคบ ค าสงตาง ๆ เปนการควบคมพฤตกรรมตาง ๆ ของพนกงานเพอไมใหพนกงานกระท าผดกฎระเบยบขอบงคบขององคการ ตองการใหพนกงานทกคนปฏบตตามกฎระเบยบขององคการอยางเครงครด ๑๒. แบบเปนสวนหนงขององคการ (Identity) องคการจะเนนและใหความส าคญใหเกดความรสกวาพนกงานทกคนเปนสวนหนงขององคการ พนกงานทกคนมความส าคญ องคการเปนของทกคน ความส าเรจขององคการคอความส าเรจของทกคน ดงนน แนวคดนจงมงเนนความเปนเจาของหรอเปนสวนหนงขององคการทตนท างานอย

๒๔๗

๑๓. แบบระบบการใหรางวล (Reward system) แนวความคดในลกษณะนผบรหารจะใหความส าคญเกยวกบเรองการใหรางวลจากผลการปฏบตงาน หรอจากความสามารถในการท างานของพนกงานแตละคนมากกวาการใหรางวลในลกษณะการสนทสนม หรอความชอบเปนการสวนตว หรอระบบอาวโส เปนการสนบสนนคนเกาคนทมความสามารถอยางแทจรง ๑๔. แบบจดการเรองความขดแยง (Conflict tolerance) องคการจะสนบสนนใหพนกงานแกปญหาความขดแยงตาง ๆ อยางเปดเผย คอพนกงานทกคนสามารถวพากษวจารณเกยวกบความขดแยงไดอยางตรงไปตรงมา เพอใหสามารถแกปญหาตางๆ ไดอยางเปดเผย ๑๕. แบบการตดตอสอสาร (Communication pattern) การตดตอสอสารเปนเรองส าคญในองคการ ถาการตดตอสอสารขาดประสทธภาพจะท าใหเกดปญหามากมายในองคการ ดงนน องคการทเนนเรองการตดตอสอสารจะใหความส าคญในเรองการตดตอสอสารตามสายการบงคบบญชา และมการตดตอสอสารในลกษณะแบบสองทาง ทงนเพอใหการตดตอสอสารและการท างานในองคการเกดประสทธภาพยงขน

ปจจยทมผลกระทบตอวฒนธรรมองคการ (Factors Impact Organizational Culture) ปจจยทสงผลกระทบตอวฒนธรรมองคการมหลายอยาง สามารถแบงแยกได ดงน ๑. กลมงาน (Work group) กลมงาน หรอพนกงานเปนปจจยทมผลกระทบตอวฒนธรรมองคการโดยตรง กลมพนกงานจะมโอกาสใกลชดกนสนทสนมกน การพดคยใหค าแนะน าจากเพอนรวมงานจะมอทธพลตอพฤตกรรมของสมาชกเปนอยางมาก การทกลมสามารถสรางบรรทดฐานตาง ๆ ขนมาและคอยควบคมพฤตกรรมของสมาชกได จะสงผลตอวฒนธรรมองคการได ความสนทสนม ความใกลชด ความผกพน มตรภาพในกลม ลวนมผลตอวฒนธรรมองคการทงสน ๒. ภาวะผน าของผบรหาร (Leadership style) เนองจากผบรหาร หรอผบงคบบญชาจะสงผลตอพฤตกรรมของพนกงาน ผใตบงคบบญชา เพราะจะคอยควบคมพฤตกรรมพนกงาน สามารถใหคณ ใหโทษกบผใตบงคบบญชาได ดงนน ผน าหรอผบรหารองคการจงมอทธพลตอวฒนธรรมองคการ การเหนอกเหนใจ ความเขาใจและใกลชดการใหความชวยเหลอตอผปฏบตงานจะสงผลตอประสทธภาพการท างานในองคการ ท าใหพนกงานทมเทใหกบการท างาน

๒๔๘

๓. ลกษณะขององคการ (Organizational characteristics) องคการแตละแหงจะมลกษณะทแตกตางหลายอยาง เชน แตกตางดานขนาดขององคการโครงสรางองคการ ระบบการบรหารจดการ รปแบบและแนวคด ปจจยดงกลาวจะสงผลตอการก าหนดพฤตกรรมของบคคลในองคการนน ๆ องคการขนาดใหญมกใหความส าคญแบบทางการ การตดตอสอสารตาง ๆ มกจะเปนทางการมากกวาเปนแบบสวนตว สวนองคการขนาดเลกจะมความสมพนธภายในแบบไมเปนทางการ มความสนทสนมกนงายกวา

การสรางวฒนธรรมองคการ แตละองคการจะสรางวฒนธรรมองคการของตนขนมาเปนการบงบอกถงเอกลกษณเฉพาะตวขององคการนน ปจจยในการสรางวฒนธรรมองคการประกอบดวยสงตาง ๆ ดงน

๑. ประวตความเปนมาของบรษท (History) โดยปกตองคการมกจะสรางวฒนธรรมขององคการมาจากผลการด าเนนงานทประสบความส าเรจในอดต โดยยดหลกการหรอแนวความคดตาง ๆ ผกอตง ผเปนเจาของ หรอผน าองคการจะมบทบาทอยางมากในการสรางวฒนธรรมองคการ

๒. สภาพแวดลอม (Environment) สภาพแวดลอมภายนอกเปนปจจยททกองคการจะตองเผชญ ซงไมสามารถหลกเลยงได เชน มการแขงขนทางธรกจกนอยางรนแรงเพอความอยรอด ดงนน เราจะตองพยายามเอาชนะคแขงขน ใหได ในการสรางวฒนธรรมองคการอาจจะมงเนนเรองการแขงขน การใช กลยทธในเชงรกกระตน ใหพนกงานเกดการแขงขนเพอผลส าเรจในการปฏบตงาน ๓. กระบวนการคดเลอก การจางงานขององคการ (Staffing process) กระบวนการคดเลอกบคลากรจะเปนระบบทองคการไดจดระบบเอาไว และจะมความสอดคลองกบวฒนธรรมขององคการ ดงนน ผทไดรบการคดเลอกใหเขาท างานในองคการกแสดงไดวา บคคลผนนสามารถปฏบตตามวฒนธรรมขององคการนนได เพราะบคคลเหลานนจะมทศนคต คานยม ความเชอ แนวความคดตาง ๆ ไปในทศทางเดยวกน

๔. กระบวนการทางสงคมในองคการ (Socialization process) กจกรรมตาง ๆ ทองคการจดการนน ๆ ลวนมสวนเกยวของกบวฒนธรรมองคการทงสน เชน การปฐมนเทศพนกงานใหม การฝกอบรมพนกงาน การแขงขนกฬา งานประกาศเกยรตคณ งานปใหมวฒนธรรมองคการจะมสวนเกยวของกบสงตาง ๆ ดงน ๔.๑ วฒนธรรมองคการทก าหนดใหพนกงานแตละคนมอสระในการแสดงพฤตกรรมหรอทศนคตตอองคการ และองคการมความเชอวา บคคลเหลานจะมความรบผดชอบตอการท างานและเขามามสวนรวมในการก าหนดและสรางวฒนธรรมขององคการนน ๆ

๒๔๙

๔.๒ วฒนธรรมองคการทมรปแบทแนนอน ชดเจน ซงองคการเหลานนจะใชกฎระเบยบ ขอบงคบ ค าสงมาใชในการควบคมพฤตกรรมของพนกงาน เปนการก าหนดวฒนธรรมขององคการ ๔.๓ องคการทมลกษณะใหการสนบสนนการท างานของพนกงานคอ ผบงคบบญชาหรอผน าองคการพยายามสรางการจงใจใหแกพนกงาน เพอใหเขาไดมโอกาสท างานไดส าเรจ ลกษณะ ดงกลาวกเปนวฒนธรรมองคการอกแบบหนงทผบรหารองคการใหการสนบสนน สงเสรม และสรางแรงจงใจใหแกพนกงาน จนสามารถปฏบตงานไดส าเรจตามเปาหมาย ๔.๔ การจงใจโดยใชระบบรางวลเพอสรางพฤตกรรม ทศนคต คานยม ในดานบวกใหแกพนกงาน เปนการสรางวฒนธรรมใหแกองคการ เพราะจะสงผลตอพฤตกรรมของพนกงาน

วฒนธรรมองคการในพระพทธศาสนา

พระพทธศาสนาไดมสญลกษณ คอ รปธรรมจกร มหลกส าคญเกยวกบการปฏบตส าหรบ

องคการในปจจบนกคอปรชญาขององคการ ไดแก ละเวนจากการท าความช วทงปวง ท าแตความด

ทงปวง และท าจตใจของตนเองใหบรสทธ ถอวาเปนหวใจเกยวกบพฤตกรรมและการปฏบตของ

พทธบรษทแหงพระพทธศาสนา

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) กลาววา วฒนธรรมในทางพระพทธศาสนาเปนวฒนธรรมแหง

การใฝรและสสงยากอยางมนคง เปนวฒนธรรมแหงการพฒนาคน เปนหวใจหรอเปนแกนกลางของ

ทกอยาง การพฒนาคนเพออะไร เพอใหมนษยมอสรภาพ๖

ค าวา “อสรภาพ” อาจารยเจาคณทานจะหมายถงสงใดนน ทานไมไดอธบายก ากบไว ผเขยน

ขอมองไวสองดานคอ ดานโลกยอสรภาพ และโลกตตรอสรภาพ

โลกยอสรภาพ หมายถง เปนบคคลทเขาใจธรรมชาตทแทจรงของสงทงหลายทงปวง เมอคน

เขาใจสงใด ๆ อยางแทจรงแลวจะท าใหคนเราไมตดอยกบสงนน ๆ ไมมความหลงใหล ไมมวเมาลมหลง

เพราะสงตาง ๆ ทก าหนดกนขนมานนอาจอ านวยประโยชนแตเพยงใชใหเปนประโยชนเทานน คนเราร

ธรรมชาตทแทจรงและแตละสง เพราะสงทมองวาเปนประโยชนอยางยงอาจจะท าใหเกดโทษกได

โลกตตรอสรภาพ หมายถง ความมอสระไมผกพน ไมตกอยในหวงแหงกเลสตณหาหลดพนไป

จากการเวยนวายตายเกดหรอวฏสงสาร พฒนาตนเองใหส าเรจเปนพระอรหนต เขาสแดนแหงนพพาน

๖ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), ไอ.ท.ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา (ศาสนากบยคโลกาภวตน), พมพครงท

๖, (กรงเทพมหานคร : สหธรรมก, ๒๕๔๐), หนา ๓๑-๓๒.

๒๕๐

มนษยเมอปฏบตตามหลกแหงพระพทธศาสนาแลว สามารถหลดพนจากแดนแหงโลกยะเขาสแดนโลกตตระ

คอดนแดนแหงนพพาน

การสรางวฒนธรรมองคการตามหลกพทธธรรม

การสรางวฒนธรรมองคการคอ การสรางรปแบบขององคการใหมเอกลกษณเปนของตนเอง

ใหบคลากรในองคการประพฤตและปฏบตในทศทางเดยวกน มความภมใจตอสงทองคการมอบให

ปฏบต สรางสงจงใจและความมนใจในการอยในองคการน องคการกมวฒนธรรมนแหละทมอทธพล

ตอผบรหารและพนกงาน รวมทงลกคาผมสวนเกยวของ บรษทท เกดขนใหมกมความตองการทจะ

เลอกประเภทของวฒนธรรมองคการเฉพาะ และรวมกนสรางขนมาเพอเปนเอกลกษณของตนเอง

การสรางวฒนธรรมองคการตองเปนกระบวนการทชดเจนและเอาจรงเอาจง เนองจากบคคล

ในองคการแตละคนเปนคนทมสภาวะทตางกนในหลาย ๆ ดาน ยงมวฒนธรรมยอยตดตวมาดวย โดย

ไดรบการอบรมจากครอบครว สถาบนการศกษา ศาสนา สงคม ชมชน ทอาศยอย บางคนอาจปรบตว

ไดงาย บางคนปรบตวเขากบสภาพแวดลอมหรอวฒนธรรมองคการไดยาก องคการตองใชขอก าหนด

อน ๆ เขามาชวยใหเกดผลอยางแทจรง

การสรางวฒนธรรมองคการทางพระพทธศาสนา หรอสรางวฒนธรรมองคการตามหลกพทธ

ธรรมนถอวาเปนกลยทธหนงซงผบรหารมความเชอวาจะน าพาองคการและบคลากรขององคการม

ความมนคง เจรญกาวหนา และมความโดดเดน ผบรหารระดบสงและพนกงานจะมแนวทางประพฤต

และปฏบตงานเปนแนวทางเดยวกน ซงมหลกพทธธรรมเปนหลกปฏบตองคการทสรางวฒนธรรมใน

รปแบบหลกธรรมทางพระพทธศาสนา ซงมหลกธรรมเปนจ านวนมาก องคการมจดประสงคทจะให

องคการโดดเดนในดานใด มงใหองคการมเอกลกษณอยางไร และบคลากรขององคการจะปฏบตตน

อยางไร เชน ตองการใหบคลากรในองคการมความเปนน าหนงใจเดยว มความสามคค ก าหนด

วฒนธรรมองคการตามหลกสงคหวตถ ๔ องคการตองการทจะใหพนกงานมความซอตรง จรงใจ รจก

ขมจตขมใจ มความอดทน เขมแขง เปนผทเสยสละ ตองสรางวฒนธรรมองคการตามหลกฆราวาส

ธรรม ๔ เปนตน ในบทนจะกลาวถงวฒนธรรมองคการตามหลกฆราวาสธรรม ๔๗

๗ ผศ.ดร.สรพล สยะพรหม และคณะ, ทฤษฎองคการและการจดการเชงพทธ, (พระนครศรอยธยา :

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕), หนา ๑๙๙.

๒๕๑

สรปทายบท

วฒนธรรมองคการเปนแบบแผนทเกยวของกบแนวคด คานยม ความเขาใจ ความเชอ ความรสกของสมาชกในองคการ วฒนธรรมมองคประกอบหลายอยาง เชน คานยม ทศนคต ความเชอ บรรทดฐาน สญลกษณ พธการ เรองเลา ผน าหรอวรบรษ ค าขวญ จรยธรรม กฎขอบงคบ บทบาทของผบรหาร ลกษณะทส าคญของวฒนธรรมองคการคอ สามารถเรยนรได มลกษณะรวมกน มการถายทอดได มอทธพลตอการรบรของคน มการเปลยนแปลงได วฒนธรรมองคการมอย ๓ ระดบ คอวฒนธรรมทสามารถสงเกตเหนได ระดบคานยมรวมกน และระดบมขอสมมตฐานรวมกน วฒนธรรมองคการสามารถเรยนรไดจากประวตศาสตร ต านาน เรองเลา พธการ สญลกษณ ภาษา ปจจยทสงผลกระทบตอวฒนธรรมคอกลมคนในองคการ ภาวะของผน า ลกษณะขององคการ วฒนธรรมขององคการสามารถสรางได ประวตความเปนมาของบรษท สภาพแวดลอม กระบวนการคดเลอกบคลากร กระบวนการทางสงคมในองคการ วฒนธรรมองคการจงเปนเรองเกยวกบรปแบบ การกระท ากจกรรม ประเพณ ความเชอ ซงเปนเอกลกษณเฉพาะของแตละองคการวฒนธรรมองคการในพระพทธศาสนา และการสรางวฒนธรรมองคการตามหลกพทธธรรม

๒๕๒

ค าถามทายบท

๑. วฒนธรรมองคการคออะไร อธบาย ๒. เพราะเหตใดแตละองคการจงมวฒนธรรมทแตกตางกน อธบาย ๓. วฒนธรรมองคการมองคประกอบทส าคญอะไรบาง อธบาย ๔. วฒนธรรมองคการมลกษณะทส าคญอยางไรบาง อธบาย ๕. วฒนธรรมองคการมกประเภท อะไรบาง อธบาย ๖. วฒนธรรมองคการมกระดบ อะไรบาง แตละระดบมความแตกตางกนอยางไร อธบาย ๗. เราสามารถเรยนรวฒนธรรมขององคการไดอยางไร อธบาย ๘. พธการ (Rituals) คออะไร มความเกยวของกบวฒนธรรมองคการอยางไร อธบาย ๙. เพราะเหตใดวฒนธรรมแตละองคการจงมรปแบบและมเอกลกษณเฉพาะตว อธบาย ๑๐. แตละองคการมวธการสรางวฒนธรรมของตนไดอยางไร อธบาย

๒๕๓

เอกสารอางองประจ าบท

ทพวรรณ หลอสวรรณรตน, ทฤษฎองคการสมยใหม, กรงเทพมหานคร : ด.เค.ปรนตงเวลด, ๒๕๕๓), หนา ๑๘๕.

ผศ.ดร.สรพล สยะพรหม และคณะ, ทฤษฎองคการและการจดการเชงพทธ, (พระนครศรอยธยา : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕), หนา ๑๙๙.

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), ไอ.ท.ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา (ศาสนากบยคโลกาภวตน), พมพครงท ๖, (กรงเทพมหานคร : สหธรรมก, ๒๕๔๐), หนา ๓๑-๓๒.

Champoux, J.E. Organization Behavior. 2th ed. Canada: Thomson South-Western, 2003.

Daft, R.L. Management. 6th ed. USA: South-Western, 2003. Judith R. Gorden. A Diagnosis approach to Organization Behavior. 3rd Edition, Simon

& Schuster, 1991. Schermerhron, Hunt and Osborn. Organization Behavior. 8th ed. USA: John Wiley &

son, 2003.

บทท ๑๓

พฤตกรรมองคการเชงพทธ (Buddhist Organization Behavioral)

ขอบขายรายวชา

๑. พนฐานส าคญของวฒนธรรม ๒. หมวดวนย ๓. หมวดความตงใจ ๔. หมวดปญญา ๕. พนฐานความรดานพฤตกรรมทแสดงออกเชงพทธ ๖. พฤตกรรมการแสดงออกดวยมรรคแปด ๗. แนวทางการประเมนพฤตกรรมการแสดงออก พฤตกรรมทแสดงออกทพฒนางาน ๘. การบรหารอยางมจรยธรรม

วตถประสงค

๑. เพอศกษาและเขาใจวนยทเปนพนฐานทส าคญของวฒนธรรม ๒. เพอศกษาและเขาใจพนฐานความรดานพฤตกรรมทแสดงออกเชงพทธ ๓. เพอศกษาและเขาใจพฤตกรรมการแสดงออกดวยมรรคแปด ๔. เพอศกษาและเขาใจแนวทางการประเมนพฤตกรรมการแสดงออก ๕. เพอศกษาและเขาใจพฤตกรรมทแสดงออกทพฒนางาน

๒๕๕

ค าน า

พฤตกรรมองคการเชงพทธ เปนพฤตกรรมของบคคลในองคการทควรใหความสนใจยง เพราะสามารถทจะชวยใหทราบสาเหตพฤตกรรมของบคคลในองคการ และแนวทางการปรบพฤตกรรม ทไมเหมาะสมในองคการใหเปนแนวทางทเปนประโยชนตอองคการ สามารถบรรลวตถประสงคไดอยางมประสทธภาพ และปราศจากความขดแยงกนในองคการ โดยหากเราพจารณาพฤตกรรมองคกรพทธบรษท กคงหนไมพน พฤตกรรมอรยบคคล ซงประพฤตตนแบบอรยมรรค หรอมรรค ๘ ซงแบงออกเปนปญญา – ศล – สมาธ มวนยเปนเกราะ – มความตงใจเปนก าลง – มปญญาเปนอาวธ

วนยจะเปนพนฐานทส าคญของวฒนธรรม ประกอบดวย พดด – ท าด – ใชความจรง เปนพนฐานราก โดยมความตงใจหรอสมาธซงประกอบดวย ขยน – มงมน – จดจอ เปนตวขบดนขบเคลอน หรอเปนแหลงสะสมพลง ท าใหเกดปญญา ซงประกอบดวย เหนด – รด เปนหวหอกประดงอาวธ ทจะใชฟนฝาอปสรรคหรอใชในการตอสกบกเลสจนกวาจะบรรลเปาหมายตามทตองการหรอนพพาน

หมวดวนย พดด (Good Communication) หมายถง สอสารดตรงจด ตรงเปา ชดเจน (Clear) ไมมากไป

หรอเพอเจอ เหมาะตามกาลเทศะ

ท าด (Best Doing) หมายถง ท าสงทตรงเปา ไมท าสงไรสาระไมเบยดเบยน ไมท าของสญเสย ท าใหคณภาพตรงตามตองการ ไมท าเกนด และไมท าขาดด ท าอยางพอดๆ (Optimal Operation)

ใชความจรง (Truth) หมายถง ใชขอมลจรง (Fact) ซอสตย ไม โกหก ไมบดเบอน มจรยธรรม (Ethics)

หมวดความตงใจ

ขยน (Effort) หมายถง ใชความพยายามในการรกษาสงดๆ (Good Maintain) ลดสงเลวๆใหนอยลง (Loss Reduction) ปองกนปญหา (Prevention) และพฒนาสงดๆ อยางตอเนอง (Continual Improvement)

๒๕๖

มงมน (Monitoring) หมายถง การพยายามรกษาสงทกระท าใหอยในขอบเขตของทศทาง ทจะด าเนนไป โดยใชหลกการ กาย – เวทนา – จต – ธรรม โดยทตองรจรงในสงทท า (กาย) มจดวด (เวทนา) ใหทราบวาด (ไฟเขยว) ไมด (ไฟแดง) และเฉยๆ (ไฟเหลอง) คดพเคราะหถงสาเหตและการเชอมโยงตอผล (จต) ใหรวาท าไมจงด ท าไมจงไมด และสดทายสามารถสรปเปนหลกการ (ธรรม) เพอใชเปนความรในการด าเนนงานครงตอๆ ไป

จดจอ (Focus) การพยายามเลงถงเปาหมาย ไมใหหลงทศหลงทาง การรวมพลง (Focus) โดยการมงเนน

หมวดปญญา

เหนด (Good Belief) หมายถง การทมความเชอมโยงสงทถกตองตามท านองคลองธรรม ไมเหนกงจกรเปนดอกบว เชอในเรองของกรรมคอ ท าดยอมไดด

รด (Knowledge) หมายถง การรหลก รปญหา รสาเหต รวธการแกไข รเขารเรา ความรดนนซงอาจเกดจากการคด (Thinking) การฟง (Listening) การอาน (Reading) และการลงมอท า (Active Learning)

เรามาพจารณาพฤตกรรมองคกรแหงหนงซงก าลงผลกดนพฤตกรรม ๖ ตว โดยเชอวาจะเปนเครองมอในการขบเคลอนไปสเปาหมายทางธรกจหรอวสยทศนไดดงน

เปนองคการนวตกรรม (Innovation)

เปนองคการเรยนร (Learning)

เปนองคการทอยอยางยงยน (Sustainable)

มพนกงานทลยงาน (Hands – on)

มพนกงานทท างานแบบสด ๆ (Stretch Goal)

มพนกงานทกลาแสดงออกอยางสรางสรรค (Assertive)

๒๕๗

การเลอกพฤตกรรมองคกรทมาสราง อาจเลอกทใหผลกระทบแรงๆ ตอธรกจในภาวะนนๆ ตามสถานการณการแขงขน

การสรางวนย อาจเลอกทลยงาน (Hands–on) เปนตวเลอกในกลมวนยในเรองของการท าด ส าหรบการสอสารด และการใชความจรง องคการอาจมอยแลว ใหแครกษาไว และมงเนนเรองลยงานเปนตวหลก พฤตกรรมลยงานนจะสนบสนนใหสามารถท างานสดๆ ได และสนบสนนการเรยนรโดยเฉพาะการเรยนรจากการท างาน

๒๕๘

การสรางความตงใจ อาจเลอก ๒ ตวเลอกคอ ท างานแบบสด ๆ (Stretch Goal) เปนตวแทนของการท างานแบบจดจอ ซงจะสนบสนนการเรยนรดวย เพราะการท างานแบบสดๆ จะสรางการเรยนรจากความลมเหลว เพราะเปาหมายทาทายมากๆ และเรยนรวธการท างานทยาก หากท าไดส าเรจ เชน การบรหารแบบขอบกพรองเปนศนย (Zero Defect Management) อกตวเลอกหนงคอ กลาแสดงออก (Assertive) ซงเปนพฤตกรรมทรกษาความถกตอง ความเหมาะสม สรางสมดลระหวางบคคล อยางปยวาจา ชทางความคดสรางสรรค การกลาแสดงออกจะสนบสนนใหเกดการลยงานไดดขน เพราะท าใหเกดการรจรงจงท าจรงได สนบสนนการเรยนรจากการ กลาพด กลาคด และกลาท า ตลอดจนสนบสนนการท างานแบบสดๆ ได เพราะกลาซกถาม กลาคนหารายละเอยดและกลาน าเสนอโครงการ ส าหรบพฤตกรรมขยนนนอาจมอยในองคกรอยแลว เพราะเปนสงคมทจบวศวกรมาเกอบทงนน จงไมตองน ามาเนนอก

การสรางปญญานน องคกรเหนวาพฤตกรรมความยงยน (Sustainable) เปนการเหนด เหนชอบ โดยเฉพาะแนวคดยงยนคอ การรวยอยางมน าใจตอชมชน สงคม และสงแวดลอม ซงจะขบเคลอนไปสนวตกรรมทเหนด เหนชอบไปดวย พฤตกรรมยงยนทส าคญคอ ดานเศรษฐกจ กมการประหยด การลดการสญเสย ดานสงคม กมพฤตกรรมเอออาทรทกขสขของชมชน และดานสงแวดลอม กมพฤตกรรมชอบลดหรอก าจดมลพษ ชอบปลกตนไม รกสตว รกทรพยากรธรรมชาต พฤตกรรมอกตวหนงคอ พฤตกรรมองคกรเรยนร (Learning) คอ เปนคนทรจกฟง รจกคด รจกวเคราะห จนเกดความรภมปญญาเฉพาะ

จากปญญาหรอเกดองคกรเรยนรกจะสงเสรมใหเกดนวตกรรมขนในองคกร ไมวาจะเปนวธการใหม สนคาใหมๆ บรการรปแบบใหม กระบวนการผลตใหมๆ สทธบตรทเกดจากการประดษฐคดคน จากสงตางๆ เหลานกจะน าไปสการน านวตกรรมไปใชในการตอสกบคแขงขนหรอเปาหมาย จนบรรลวสยทศน

สดทายนหวงวาการสรางนวตกรรมขององคการโดยเทยบเคยงกบอรยมรรคในเชงพทธ จะท า

ใหเขาใจหลกการการแกปญหาหรอปรบปรงงานเชงพทธ๑

๑ http://www.budmgt.com/budman/bm01/budcultureorgr.html [เขาถงขอมล วนท ๑๗

ตลาคม ๒๕๕๘]

๒๕๙

๑. การประเมนศกยภาพจากพฤตกรรมแสดงออกเชงพทธ

จากการประเมนวธการท างานของพนกงานทกคนในแนวบรหารของเดมง หรอ PDCA หรอตามแนวบรหารเชงพทธ คอ ปรยต ปฏบต และปฏเวธ หรอเรยนร ท าตาม และดแลผล กจะท าใหทราบสมรรถนะ (Performance) ของพนกงานในการท างานประจ าวนตามภารกจของเขาเหลานนหากเราตองการประเมนศกยภาพพนกงานจากพฤตกรรมแสดงออก (Contribution) กคงจะตองไปเนนในเชงพฒนาตนเอง พฒนาทมงาน และพฒนาปรบปรงงาน ซงเปนวธการตอบโตปญหา หรอใชเปนวธในการปรบปรงพฒนางาน เรากสามารถเอาแนวอรยมรรคซงมองค ๘ มาใชไดอยางสบายๆ

พนฐานความรดานพฤตกรรมแสดงออกเชงพทธ

พฤตกรรมแสดงออกเปนสงทพนกงานผนนแสดงออกใหเหนวาเขาเปนทงคนด และคนเกง ท าใหตวเอง ทมงาน และงานขององคกรดขน การมองพฤตกรรมแสดงออก เขาจะมองเปนป ๆ ไปเหมอนขบรถไปทก ๆ ๑๐๐ กโลเมตร หรอถงจดทก าหนด (Mile Stone) แลวมาดทหนง ปนอาจขยนเตมท ปหนาอาจพกกอน ปถดไปอาจจะขยนอก ดงนนเขาจงนยมน าเอาพฤตกรรมแสดงออกมาผกกบโบนสประจ าป

ตาราง หวขอหลกในการประเมนพฤตกรรมแสดงออกในมมมองของการพฒนา

หวขอหลกของการประเมน พฒนาตนเอง พฒนาทม พฒนางาน

๑. ทมเท (Effort) ๐๐๐๐๐๐๐๐

๒. พฒนาตนเองและทมงาน ๒.๑ พฒนาตนเอง (Self Development) ๒.๒ พฒนาทม (Team Development)

๐๐๐๐๐๐๐๐

๐๐๐๐๐๐๐

๓. ปรบปรงงานและโครงงาน (Job Improvement & Project Assignment)

๐๐๐๐๐๐๐๐

๒๖๐

พฤตกรรมแสดงออกดวยมรรคแปด หากเราลองเอาอรยมรรค ซงมองคแปดซงเปนวธการตอบโตปญหามาจบพฤตกรรมแสดงออกในแนวพฒนาตนเอง พฒนาทม และพฒนางานแลว จะไดตามตารางขางลางน ตาราง พฤตกรรมแสดงออกกบการพฒนาในมมมองอรยมรรค

พฤตกรรมแสดงออก มรรคแปด พฒนาตนเอง

พฒนาทม พฒนางาน

๑. ความทมเท (Effort) ๒. ความมงมน (Focus) ๓. มวนย (Discipline) ๔. ทศนคตด (Attitude) ๕. แบบอยางด (Pattern)

เพยรด (๖) ตงใจมน (๘) ท าด (๔) เหนชอบ (๑) อยด (๖)

๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐

๖. ถายทอดด (Communication) ๗. ใหความร (Knowledge Sharing) ๘. สรางทมรวมพลง (Synergy)

สอสารด (๕) เหนชอบ (๑) ตงใจมน (๘)

๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐

๙. พฒนางาน (Mindfulness) ๑๐. คดสรางสรรค (Innovation)

สตชอบ(๗) คดด (๒)

๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐

๒. แนวทางประเมนพฤตกรรมแสดงออก ๒.๑ พฤตกรรมแสดงออกทพฒนาตนเอง ๒.๑.๑ ความทมเท (Effort)

ในอรยมรรคเรยกความทมเทวา"ความเพยรชอบ" กคอ ขยนใหมนตรงจดตรงเปา ตามจงหวะเวลาดวย หากขยนท าแตไมตรงจดกเหมอนชกลมกจะเหนอยเปลา สญเสยทรพยากรของบรษท ความขยนหมนเพยรนตองใชปญญาตดสนดวย เชน เขาท าชา เขาเลยตองใชเวลามาก เราไปเหนเขาท างานดกดนเรากไปชนชมเขา อยางนไมถกตอง หรอเขาไมฉลาด เขาท างานแบบสาละวน มวอย แตตรงนน ไมยอมเสรจงายๆอยางนกไมถกเหมอนกน แนวทางพทธสามารถประเมนความทมเทจาก RIMP ดงน

๒๖๑

๑) ความเพยรในการลดสงไมด (Reduction) อยางตอเนอง เชน ลดอตราของเสย ลดจ านวนขอบกพรอง ลดตนทนสวนเกน ลดเวลาเครองจกรช ารด ลดเวลารอคอยเปนตน.................. ๒) ความเพยรในการเพมสงดใหดยง ๆ ขน (Improvement) อยางตอเนอง เชน เพมตน/ชม.เครองจกร เพมยอดขาย เพมก าไร เพมความสะดวกสบายในการบรการตอลกคา เปนตน.................. ๓) ความเพยรในการรกษาสงด ๆ ไว ไมใหตกต า (Maintain) อยางตอเนอง เชน กจกรรม ๕ ส อบตเหตทเปนศนย กฎระเบยบด ๆ วฒนธรรมด ๆ ขององคกร คณภาพวตถดบ สนคาทม SD นอย เปนตน…………………………………………………………………………………………………………………………………… ๔) ความเพยรในการปองกนปญหา (สงทไมด) ทยงไมเกด ไมใหเกดขน (Prevention) เชน ความเสอมสภาพของวตถดบจากการเกบกอง ขอรองเรยนจากลกคา การประทวงปดโรงงานจากชมชนทไมพงพอใจ เปนตน การดหรอประเมนความทมเทหรอความเพยรชอบสามารถท าไดโดย…………………. (ก) สมภาษณแนวคด ความทมในมมมอง RIMP วาเขาคดอยางไร แลวใหยกตวอยางในงานของตนเอง……………………………………………………………………………………………………………………….. (ข) ขอดการใช RIMP ในการจดการประจ าวน โดยขอดกราฟควบคมในบอรดแสดงออก (ค) ขอดผลลพธในมมมอง RIMP จากกราฟควบคม เชน เมอผลลพธคณภาพตกไดมความพยายามในการแกไขปญหาในเชงแกไข (Corrective) และในเชงปองกน (Prevention) อยางไรบาง ๒.๑.๒ ความมงมน (Focus) ความมงมนในเชงพทธในอรยมรรคจะเรยกวา"สมาธชอบ"ความมงมนมกใชรวมกบความทมเท บางคนกแยกความหมายของทงสองค าไมออก เปรยบเทยบกบเลนสนนรวมแสง กจะเปรยบความทมเทเหมอนการรวบรวมแสงเขามาในเลนสนน และเปรยบความมงมนเหมอนการท าใหแสงทรวบรวมเขามาลงมาทจด ๆ เดยวไปทจดโฟกส หากเราทมเท (ขยน) แตไมมงมน (เนนจด) กลบเปนกระจายจด กเหมอนเลนสเวา กไมสามารถเอาแสงมาจดกระดาษได อยางนงานกไมส าเรจหากเราทมเท (ขยน) มงมน (ตรงเปา) กสามารถเอาแสงอาทตยไปจดกระดาษได งานกจะส าเรจ อยางไรกตามระยะโฟกส หรอระยะหางจากกระดาษ เวลาทท าอยางตอเนอง จากการทมเทม งมนกเปนแฟกเตอร ทส าคญในการท าใหงานส าเรจดวยการดหรอประเมนความมงมนหรอสมาธชอบสามารถท าไดโดย (ก) การเรยงล าดบงานด งานใดส าคญควรท ากอน ซงสามารถดไดจากการคดเลอกปญหามาท าแกปญหาในกจกรรมงาน QCC หรออาจใชแนวคดดาน ๗ อปนสยของผมประสทธภาพสง (๗ Habits) เรองท างานทส าคญกอนกได……………………………………………………………………………………. (ข) ความถในการหมนรอบ PDCA อาจประเมนไดจากการสมภาษณ หรอใหเขาน าเสนอผลงาน บางคนท าครงเดยวกพอ บางคนกหมนหลายรอบ ปรบปรงหลายครงกอนจะส าเรจ ซงมกจะเปนเปาหมายททาทาย และอาจจะดจากความรวดเรวในการ PDCA หากชากแสดงวาความรสกชาไป ในทางพทธนนการท า PDCA ตองทกขณะจต แตคงเปนไปไมไดส าหรบคนทวๆไป…………………………

๒๖๒

(ค) ดโครงการตอเนองดานลดตนทน ดานเพมคณภาพ ซงอาจดจากแผนงานหรอนโยบาย ดจากแผนปรบปรงงาน (Improvement Plan) หากเปนพนกงานปฏบตการอาจดจากการท า QCC และท าอยางตอเนองโดยไมจ าเปนตองใหนายบงคบ………………………………………………………. ๒.๑.๓ มวนย(Discipline) การมวนย กคอ การท าด หรอ ปฏบตชอบ นนเอง การด การมวนย สามารถท าไดโดย (ก) การปฏบตตามกฎระเบยบทางบคคล การมาท างาน การปวย การลา การแตงกาย (ข) การปฏบตตามระเบยบดานการจดหาและอ านาจด าเนนการ……………………. (ค) การปฏบตตามคมอปฏบตการ หรอ Work Instruction ไมควรเขยนอยางท าอยาง อยางนไมสอดคลองกน…………………………………………………………………………………………………………. (ง) การลงไปดหนางาน วาเขาท างานกนอยางไร นอนในเวลาท างาน ไมสวมหมวกนรภยหรอเปลาทงบหร ตามพนหนางานสกปรกไม ๕ ส หรอเปลาอยางนไมดแน……………………………. ๒.๑.๔ ทศนคต (Attitude) การมทศนคตดกคอ การเหนชอบ การดวาคนนมทศนคตดสามารถประเมนไดจาก (ก) ความรกในตรายหอ (Brand Loyalty) ของบรษทเองไมวาจะเปนตราเสอ ตราชาง ประเมนไดจากการสมภาษณ การตดตรายหอตามรถ ตามผนง ตามเอกสาร น าเสนอผลงาน (ข) กตญญตอองคกร อาจประเมนจากการสมภาษณ หรอดปฏกรยาตอบสนอง เชน การเปลยนแปลงกฎกจะโวยวายเกนจรง ไมยอมเสยสละสวนตวเพอองคกร หากจะท ากขอ OT อยางน ไมมเยอใยตอองคกร หากคนนนเสยสละเวลาสวนตวท างานใหองคกร บางครงแมนว าจะไมใชเปนหนาทกยนดชวย ยงตอนวกฤต กยงตองชวยกนระดมก าลงแกวกฤต อยางนถอวากตญญตอองคกร (ค) ศรทธานาย แมวานายจะท าอะไรไมเขาทากจะไมนนทานาย คอยหาจงหวะใหนายทราบโดยไมเสยความรสก ยงนายเกงนายดงกตองชวยสนบสนนอยางเตมท ไมควรเปนคนจองโคนลมบนลงกนายกคอคนทอยเหนอเราขนไป สงนประเมนยากหนอยโดยเฉพาะคนทนนทานายมกท าลบหลง (ง) คดเชงบวก อาจใชแนวคด ๗ อปนสยของผมประสทธภาพสงดานการลงมอท ากอน (Be Proactive) มาประเมนกได พฤตกรรมทจะประเมนอาจดจากวา สงงานคนนมกจะบอกวามปญหาอยางโนนอยางน ฟง ๆ แลวดเหมอนจะปฏเสธงานมากกวา ท าใหนายตองหนกใจแลวกหนไปใชคนอนแทนอยางนไมด ทดควรบอกวาปญหามแตจะท าอยางไรตอไป ตองการสนบสนนจากนายอะไรบาง งานจงจะส าเรจ……………………………………

๒๖๓

๒.๑.๕ แบบอยางด (Pattern) การสอนคนโดยการท าตวเปนแบบอยางทดนนกคอ อยด เปนการสอนแบบหนง คอสอนอยางไรกท าอยางนน หรอเปน (แบบอยาง) อยางนน สไตลการสอนของหลวงพอชากใช บอกใหร ท าใหด และอยใหเหน การเปนแบบอยางจงม ๒ ทาง คอ ท าใหด และอยใหเหนเราอาจประเมนแบบอยางทดไดจาก……………………………………………………………………………………………………………….

(ก) เชาถงทท างานกอนเวลาทกวน (ข) ขยนท างานไมอโดยการลงไปดทหนางาน (ค) ไดรบรางวลเปนประจ าเชนพนกงานขยนพนกงานประหยดพลงงาน (ง) เขารวมกจกรรมของบรษทเปนประจ าในทกๆดาน (จ) ลกษณะทเปนคนประหยดทงทบานและทท างาน (ฉ) ลกษณะเปนคนซอสตยและอดทน อาจตรวจสอบคนซอสตยกลองใหไปรบผดชอบดานการเงน อยากทดสอบความอดทนของคนกตองลองใชงานใหหนกล าบากๆอยากทดสอบคนกลาหาญ กลองใหท างานเสยงภยงานทสงหรองานใหมๆททาทายทไมเคยท ามากอน

๒.๒ พฤตกรรมแสดงออกทพฒนางาน……………………………………………………………………… ๒.๒.๑ การพฒนางาน (Mindfulness)

การพฒนางานนนเชอหรอไมวาเปนสงเดยวกบทเราเรยกวา "สตปฏฐาน ๔" เนองจากตวสตน เปนกญแจส าคญในการพฒนางาน ไมมงานพฒนาใดทจะส าเรจไดหากขาดสตการดวาคนนพฒนางานดเพยงใด อาจจะดจาก.......................................................................................................... (ก) ผลงานดานการปรบปรงงาน และโครงงานวามอยสม าเสมอ ผลลพธเปนทนาพอใจ ผลตอบแทนสง ลดการสญเสยได

(ข) ดจากการสมภาษณวา เขารกระบวนงานดเพยงใด ลองถามท าไม ๆ ไปเรอยๆ แลวสงเกตการตอบวาเปนไปดวยความมนใจหรอเงอะงะ ๆ

(ค) ดวธการสรางจดวดความส าเรจ หรอ KPIs (ง) ถามถงสาเหตทงดไมด และขอดรายงานความผดปกต ถามถงแนวทางแกไขเบองตน

และแนวทางปองกนปญหาทจะเกดซ าอกวาอธบายไดหรอไม (จ) ขอดวาเขาไดสรางองคความรใหกบองคกรอะไรบาง เกบไวทไหน และลองทดสอบ

วธการเขาถงขอมลวารวดเรวเพยงพอ

๒๖๔

๒.๒.๒ ความคดสรางสรรค (Innovation) การทงานจะประสบความส าเรจสงหนงทขาดเสยมได คอ การเปนคนท "เกงคด" (คนเกงม

๔) เกง คอ เกงงาน เกงคน เกงคด เกงเรยน) "เกงคด" นตรงกบทางพทธวา "คดด" "คดชอบ" การดวาคนนมความคดสรางสรรคเพยงใดอาจจะดจาก

(ก) ขอดผลงานในอดตถงปจจบน ท าอะไรทแปลก ๆ ใหม ๆ กชน กโครงการ อาจดจากผลงาน QCC ประดษฐกได

(ข) ลองสงขอมล ๑ แผน อาจเปนกราฟการผลตกได แลวลองใหเขาออกความเหนวามอะไรบาง (ค) ลองใหเขาท างานชนใหม ๆ เปนคนแรกด (ง) สมภาษณถงวสยทศนในงานของเขา หรอในกลมงานของเขา (จ) ลองใหเขาคดนอกกรอบในเชงการตลาดด (ในขนลกซงอาจใหลองคดในแนวโยนโสมนสการ การคด ๒๐ แนวทาง มาพจารณางานของเขาด การประเมน

การประเมนศกยภาพพนกงานจากพฤตกรรมแสดงออกทองคกรจะผลกดนใหเขาเปนกญแจส าคญในการประเมนพนกงานเพอให "โบนสพเศษ" ซงจะเปนวาเปนการประเมนพนกงานในเชงอรยมรรค ทคดเลอกมาใชประเมนในดานพฒนาทงตวเอง ทมงาน และตวภารกจงาน ตวอยางการประเมนนจะเหนวา พทธศาสตรนน หากศกษาใหดจะน ามาใชในการบรหารงานบคคลได การประเมนพนกงานนผออกแบบการประเมนออกแบบตามวชาบรหารบคคล ทเปนศาสตรทางตะวนตก แลวผเขยนกลองเอาอรยมรรคทางพทธมาชนกบวธการประเมนแบบน กปรากฏวา "เขากนไดโดยบงเอญ"

โดยไมไดมใครตงใจท ามากอน นเปนสงทนาอศจรรยใจ๒

การบรหารงานอยางมจรยธรรม จรยธรรม หมายถง มาจากค าวา จรยะ + ธรรม โดยจรยา แปลวา ความประพฤต กรยาทควรประพฤต เมอรวมกบ ธรรม กกลายเปน ธรรมจรยา หรอจรยธรรม ดงนน จรยธรรมกแปลความไดวา ธรรมทเปนขอปฏบต ศลธรรม กฎศลธรรม ผครองเรอน กตองมจรยธรรมของผครองเรอน ผประกอบอาชพใดๆกตองมจรยธรรมในการประกอบอาชพนนๆ

๒ http://budmgt.com/budman/bm02/employeeeva.html [เขาถงขอมล วนท ๑๗ ตลาคม. ๒๕๕๘]

๒๖๕

การบรหารงานกเชนกน องคการ บรษท หนวยงาน จ าเปนตองมจรยธรรม คณธรรมในการปฏบตงาน โดยตองกระท าสงดงน

๑. ประกาศจดยนโดยเขยนไวในพนธกจ และก าหนดเปาหมายทเปนรปธรรมใหสงคมรบร โดยทวกน

๒. เปดใจกวาง รบฟงความคดเหนจากลกคา พนกงาน โดยก าหนดชองทางใหชดเจน ๓. สรางกระบวนการทโปรงใส โดยใหผอนรบรวาจะมการด าเนนการใดๆ ใหแลวเสรจอยาง

แนนอน ชดเจน ตรวจสอบได ๔. มชองทางเปดรบฟงขอรองเรยน สนใจทจะรบฟง น าไปใชประโยชนจรง ๕. ท างานเปนทม ทมงานทเขมแขงจะท าใหงานส าเรจและสรางชอเสยงใหองคการ ๖. มระบบประเมนผลงานทเปนรปแบบชดเจน ๗. มภาวะผน าสง เปนผน าทด กลาตดสนใจ มมวสยทศนกวางไกล รอบร ทนตอเหตการณ

เมอไดประกาศจดยนแลวกดแลใหเปนตามทประกาศไว การกระท ามน าหนกยงกวาค าพด

เปดใจกวาง ยอมรบฟงความคดเหน โปรงใส ตรวจสอบได ท างานแบบจรงจง มาตรฐานเดยว ไมล าเอยง ไมตอนรบการสอพลอปอปน ท างานเปนทม มงเนนผลลพธ มรปแบบการประเมนการปฏบตงานประเมนศกยภาพผท างาน อยางเปนธรรม ชดเจน ท าใหเกดความพงพอใจอยางถวนหนา มความเปนผน าชนเลศ มองการณไกล และมงหวงผลประโยชนของสวนรวมเปนหลก

ผบรหาร และผปฏบตงานตองมความซอสตยตอสงตางๆ ๔ ประการ คอ ๑. ซอสตยตอตนเอง มความรสกผดชอบชวด มความละอาย เกรงกลวตอบาป ประพฤตตน

อยางซอสตยสจรต ทงกาย วาจา และใจ ๒. ซอสตยตอหนาทการงาน รกงาน รกหนาท เคารพในงานทตนรบผดชอบอย ๓. ซอสตยตอบคคล ซอตรงตอผอน ตอหวหนางาน ตอผมบญคณ ประพฤตตนตรงไปตรงมา

แนะน าสงทเปนประโยชนตอมตร มมทตาจตในความส าเรจของคนอน ๔. ซอสตยตอสงคมและประเทศชาต เหนความส าคญ และผลประโยชนของประเทศชาตเปน

ส าคญ ประพฤตตนด ไมท าผดกฎหมาย๓

๓ ปราชญา กลาผจญ, ศรพงษ เศาภายน, การบรหารจดการยคใหม, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ

ปราชญา พลบบลชชง, ๒๕๕๒), หนา ๑๘๓.

๒๖๖

สรปทายบท

พฤตกรรมองคการ พฤตกรรมอรยบคคล ประพฤตตนแบบอรยมรรค แบงเปนปญญา ศล

สมาธ มวนยเปนเพราะ มความตงใจเปนก าลง มปญญาเปนอาวธ วนยเปนพนฐานของวฒนธรรม ประกอบดวย พดด – ท าด โดยมความตงใจประกอบดวย ขยน มงมน จดจอ เปนตวขบดนขบเคลอน ท าใหเกดปญญา ซงประกอบดวย เหนด รด ทจะใชฟนฝาอปสรรคจนกวาจะบรรลเปาหมาย การประเมนศกยภาพจากพฤตกรรมแสดงออกเชงพทธ การประเมนวธการท างานในแนวบรหาร PDCA หรอตามแนวเชงพทธ คอ ปรยต ปฏบต และปฏเวธ หรอเรยนร ท าตาม และดแลผล พฤตกรรมแสดงออกทพฒนาตนเอง คอ ความทมเท ความมงมน มวนย ทศนคตด แบบอยางด พฤตกรรมแสดงออกทพฒนางาน การพฒนางาน ความคดสรางสรรค และการบรหารงานอยางมจรยธรรม คอ ประกาศในพนธกจ เปดใจกวาง โปรงใส รบฟงขอคดเหน ท างานเปนทม มระบบประเมนผล มภาวะผน าสง

๒๖๗

ค าถามทายบท

๑. พนฐานทส าคญของวฒนธรรมหมวดวนยประกอบดวยอะไรบาง อธบาย

๒. พนฐานทส าคญหมวดความตงใจประกอบดวยอะไรบาง อธบาย

๓. พนฐานทส าคญหมวดปญญาประกอบดวยอะไรบาง อธบาย

๔. การประเมนพฤตกรรมทพฒนาตนเอง ดานความทมเท คออะไร อธบาย

๕. การประเมนพฤตกรรมทพฒนาตนเอง ดานความมงมน คออะไร อธบาย

๖. การประเมนพฤตกรรมทพฒนาตนเอง ดานความมวนย คออะไร อธบาย

๗. การประเมนพฤตกรรมทพฒนาตนเอง ดานทศนคตด คออะไร อธบาย

๘. พฤตกรรมแสดงออกทพฒนางาน คออะไร อธบาย ดานความมงมน คออะไร อธบาย

๙. จรยธรรมการบรหารงานประกอบดวยอะไรบาง อธบาย

๒๖๘

เอกสารอางองประจ าบท

ปราชญา กลาผจญ, ศรพงษ เศาภายน, การบรหารจดการยคใหม , (กรงเทพมหานคร:ส านกพมพ

ปราชญา พลบบลชชง, ๒๕๕๒), หนา ๑๘๓.

http://budmgt.com/budman/bm๐๒/employeeeva.html [เขาถงขอมลวนท ๑๗ ตลาคม ๒๕๕๘]

http://www.budmgt.com/budman/bm๐๑/budcultureorgr.html [เขาถงขอมล วนท ๑๗ ตลาคม

๒๕๕๘]

๒๖๙

บรรณานกรม

ภาษาไทย กตมา ปรดดลก, ทฤษฎบรหารองคการ. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพดวงกมล, ๒๕๒๐. คะทซยะ โฮโชตาน, การแกปญหาแบบควซ, แปลโดย วรพงษ เฉลมจระรตน กรงเทพมหานคร : สมาคม

สงเสรมเทคโนโลย (ไทย-ญปน), ๒๕๔๒. ชนงกรณ กลฑลบตร, หลกการจดการและองคการและการจดการ. พมพครงท ๕, กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๒. ณฏฐพนธ เขจรนนทน, พฤตกรรมองคการ. กรงเทพมหานคร: ซเอดยเคชน, ๒๕๕๑. ดนย เทยนพฒ, ผบรหารธรกจยคโลกาภวตน. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพบคแบงก, ๒๕๔๐. ทพวรรณ หลอสวรรณรตน, ทฤษฎองคการสมยใหม. กรงเทพมหานคร : ด.เค.ปรนตงเวลด, ๒๕๕๓. ท.ม. ๑๐/๒๙๙/๓๔๘. ธระ รญเจรญ. ความเปนมออาชพในการจดการและบรหารการศกษา ยคปฏรปการศกษา.

กรงเทพมหานคร : ส านกพมพขาวฟาง สมาคมสงเสรมเทคโนโลย (ไทย-ญปน), ๒๕๔๒. นพล ภตะโชต. พฤตกรรมองคการ. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๖. เนตรพณณา ยาวราช, การจดการสมยใหม, กรงเทพมหานคร : บรษท พมพทรปเพลกรป จ ากด, ๒๕๕๔. ปรมะ สตะเวทน,เอกสารการสอนชดวชาหลกและทฤษฎการสอสาร หนวยท ๑-๘ (พมพครงท ๑๐),

นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๓๔. ปราชญา กลาผจญ. ศรพงษเศาภายน, การบรหารจดการยคใหม, กรงเทพมหานคร: ส านกพมพปราชญา

พลบบลชชง, ๒๕๕๒. พรนพ พกกะพนธ. การบรหารความขดแยง. กรงเทพมหานคร : บรษท ว. เพชรสกล จ ากด, ๒๕๔๒. พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), ไอ.ท.ภายใตวฒนธรรมแหงปญญา (ศาสนากบยคโลกาภวตน), พมพครงท ๖,

กรงเทพมหานคร : สหธรรมก, ๒๕๔๐. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช , การบรหารและการพฒนาองคการ , กรงเทพมหานคร :

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๓๐.

๒๗๐

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. เอกสารการสอนชดวชา การบรหารองคการ . นนทบร : ส านกพมพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๕๐.

ราตร พฒนรงสรรค. พฤตกรรมมนษยกบการพฒนาตน. กรงเทพมหานคร: คณะครศาสตร สถาบนราชภฏจนทรเกษม, ๒๕๔๒.

เรองดยวกน. วเชยร วทยอดม. ทฤษฎองคการ. กรงเทพมหานคร : บรษท ธนวช การพมพ จ ากด, ๒๕๕๔. วนย. ๔/๑๔/๑๘ ; ส .ม. ๑๙/๑๖๖๕/๕๒๘. วรช ลภรตนกล. การประชาสมพนธ. (พมพครงท ๑๐), กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณมหาวทยาลย,

๒๕๔๖. วรช สงวนวงศวาน. การจดการ และพฤตกรรมองคการ. กรงเทพมหานคร: เพยรสน เอดดเคชน อนโด

ไชนา, ๒๕๕๐. วระนารถ มานะกจ และพรรณ ประเสรฐวงษ. การจดองคการและการบรหาร . กรงเทพมหานคร :

มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๑๙. ไวรช เจยมบรรจง. จตวทยาสงคม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพไทยเทยมเจรญพานช, ๒๕๑๖. สมคด บางโม. องคการและการจดการ. กรงเทพมหานคร : วทยพฒน, ๒๕๕๕. สมบรณ ศรสพรรณดษฐ. การจดการ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพบ ารงนกลกจ, ๒๕๑๘. สมพงษ เกษมสน. การบรหาร. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพไทยวฒนาพานช, ๒๕๑๖. สมยศ นาวการและผสด รมาคม. องคการ: ทฤษฎและพฤตกรรม. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพดวงกมล,

๒๕๒๐. สจตรา จนทนา. การสรางทมงาน. กรงเทพมหานคร : สถาบนราชภฏพระนคร, ๒๕๔๑. สนทร วงศไวศยวรรณ และ รศ.ดร.เสนห จยโต. “ภาวะผน า” ในเอกสารการสอนชดวชาองคการและการ

จดการ. สพาน สฤษฎวานช. พฤตกรรมองคการสมยใหม : แนวคดและทฤษฎ, กรงเทพมหานคร: ซเอดยเคชน,

๒๕๔๙. สรพล สยะพรหม และคณะ. ทฤษฎองคการ และการจดการเชงพทธ.พระนครศรอยธยา : ภาควชา

รฐศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๕. เสนห จยโต. “การจดองคการ”เอกสารการสอนชดวชาองคการและการจดการ หนวยท ๖, นนทบร:

ส านกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๔๖.

๒๗๑

เสนาะ ตเยาว. หลกการบรหาร. พมพครงท ๓, กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๖.

หลวงวจตรวาทการ. กศโลบายสรางความยงใหญ. กรงเทพมหานคร : สามคคสาสน, ๒๕๓๒. เอดการ เอช. ชายน , [แปลโดย สรอยตระกล (ตวยานนท) อรรถมานะ ] จตวทยาองคการ ,

กรงเทพมหานคร : ส านกพมพไทยวฒนาพานช จ ากด, ๒๕๒๐.

ภาษาองกฤษ

Alderfer, Clayton P., An Empirical Test of a New Theory of Human Needs; Organizational

Behavior and Human Performance, volume 4, issue 1969.

AmitaiEtzioni, Modern Organization, new Jersey: Prentice-Hall, 1964. B.J. Hodge and William P. Anthony, organization theory: A Strategic Approach,4th ed.,

(Massachusetts : Allyn and Bacon, Inc., 1991.

Baron and Greenberg, R.A. Behavior in organizations, 6th ed. Upper Saddle River, NJ : Prentice Hall. 1997.

Champoux, J.E. Organization Behavior. 2th ed. Canada: Thomson South-Western, 2003. Chester Barnard, The Future of the Executive Cambridge, Mass.: Harvard University,

1938. Chester I. Barnard, The Function of the Executive, Cambridge: Harvard University Press,

1970 . Daft, R.L. Management. 6th ed. USA: South-Western, 2003. Daniel Goleman, 1995: Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ, Bantam

Books Donald D. White, David A. Bednar, Organizational Behavior, Newton, Massachusetts:

Allyn and Bacon, Inc., 1986. Fayol, General and Industrial Management. London: Sir Issac Pitman & Sons, 1964.

Fred E. Fiedler, A Theory of Leadership Effectiveness, New York: McGraw-Hill, 1967. Fred Luthans, Organizational Behavior, 6thed. New York: McGraw-Hill, 1992.

๒๗๒

Harold D. koontz and Cyril O’Donnell, Principles of Management, (New York: McGraw-Hill, 1972), p. 435.

Henny Mintzberg, Dura Raisin-ghani. And Andre Theoret, The Structure of “Unstructured” Decision Processes. (Administrative Scince Quarterly, 1976), pp. 246-275.

Henri Fayol, Gerneral and Industrial Management, London: Pittman and Son. 1964. Herbert Simon, Administrative Behavior, 2 ed., New York: Macmillan, 1957. Herzberg, F., Mausner, B., and Snyderman, B. The Motivation of work. 2nd ed., New York:

Wiley, 1959.

Ibid., p. 270-271. Jacob W. Getzels and Others, Education Administration as a Social Process, New York:

Harper & Row Publishers, 1968. JS Adams. Equity Theory concept, Alan Chapman review, code, design 1995. Keith Davis, Human Behavior at Work, New York: McGraw-Hill, 1972. Maslow, A. H.Motivation and Personality, 2nd ed. New York: Harper & Row. 1970.

Max Weber, The Theory of Social and Economic Organization, (new York: Oxford University Press, 1966), p. 221.

Max Weber, The Theory of Social and Economic Organization, (New York: Oxford University Press, 1966), p. 333-334.

McClelland, David C. The Achiving Society. (Princeton : Van Nostrand, 1961). pp 205-258.

Micheal S. Olmsted, The Small Group New York: Random House, 1967. Peter Blua and Richard Scott, formal organization, San Francisco :Chandles, 1962. Rensis Likert, The Human Organization, New York: McGraw-Hill, 1977.

Richard L. Daft, The Organization: Theory and Design, 6th ed., (Singapore: Info Access & Distribution Pte Led., 1992) p. 18.

Robbins, S.P. Organizational Behavior, 9th ed. Upper Saddle River, NJ. : Prentice-Hall, 2001.

๒๗๓

Robert R. Blake and James S. Mouton, The Managerial Grid, Houston: Gulf Publishing, 1967.

Schermerhorn, Hunt and Osborn. Organizational Behavior. 8th ed. USA: John Wiley & sons, 2003.

Stephen P. Robbins, Organizational Behavior, New York: Prentice- Hall Inc., 1986. Talcott Parsons, Toward a General Theory of Action, new York: Harper & Row

Publishers, 1972. Theodore M. Mills, The Sociology of Small Group Englewood Cliffs, New Jersey:

Prentice Hall Inc., 1967. Vroom, V. Work and Motivation. (New York: Wiley) & sons. 1964.

เวบไซต

http//www.budmgt.com/budman/bm02/personalitydev.html, [เขาสบคนขอมล ๒๖ ตลาคม ๒๕๕๘]

http://budmgt.com/budman/bm02/employeeeva.html [เขาถงขอมลวนท ๑๗ ตลาคม ๒๕๕๘]

http://www.budmgt.com/budman/bm01/budcultureorgr.html [เขาถงขอมล วนท ๑๗ ตลาคม

๒๕๕๘]

ภาคผนวก