CentreonStrategiesforPublicandCivilEntrepreneurs

www.publicspace.nl

@stevendewaalDr.StevenP.M.deWaal

StrategiemaatschappelijkeondernemingvanuitRvC/RvT

CollegeLeergangVoorzittersRvT/RvCinNVTZenVTOI/NVTKAcademie14maart2018,Amersfoort

1 1

Actievewebsite:www.publicspace.nl&archiefvanpublicaties

2 2

DenkNetwerkmetMissie:“CreatingWinningStrategiesfortheCommonGood”SPACE:CentreonStrategiesforPublicAndCivilEntrepreneurs

Hoofdthema:BevorderenActiefBurgerschapen(Maatschappelijk)OndernemerschapMiddelen:Actievewebsite,socialmedia,debatbijdragen,lezingen,congressen,boeken/publicaties,eigenresearch,eigendebatten,studies

Opgericht2001.Zelfstandigestichtingsinds2004Geenexternefinanciersofopdrachtgevers;geencompromisteksten:OnafhankelijkGeenrationelepretentie:MissiegedrevenNietwinst-ofsubsidiegericht:Non-ProfitPercasus/issueopzoeknaarbesteexpertiseenmeningen:DenkNetwerk,geenDenkTank

3 3

ThematischefocusPublicSPACE:nu

EthiekWaarden Karakter

PositieMacht

Politieketactiek

LEIDERSCHAP

PublicValueStrategischecontext

KrachtenveldToekomst

MesoGovernance:Invloed&Impact|Waarden&Missie|Oordeel&Selectie

Nationalecontext:Institutioneleorde|Elite-discussie|Sturingpubliekearena

SleuteltermenNederlands:Founder‘MaatschappelijkeOnderneming’(2000)|Diversestudieszorg:ziekenhuizen(2002),

thuiszorg(1998),1elijnszorg(2004)|Ontwerpermodelvisitatieswoningcorporaties(2006)|Originator‘DeDisruptieveBurger’(2015),PolderPaternalisme(2014),ChinaZorg(2011)

Internationaal:DutchsystemofHealthCare|TheValue(s)ofCivilLeaders’(proefschrift2014)

4 4

Laatsteboeken

5 5

OpbouwA.   WatisStrategie?B.   Uwbijzonderepositie:MaatschappelijkeOnderneming*C.   Inzoomend:StrategievoordePubliekeZaakD.   RolRvTinStrategieSpecialeconceptendielangskomen:PublicValueDisruptiefBurgerschapAnderepubliekearenaTussendoorveelruimtevoorallestrategischecasussen:uweigenorganisatie,formeelgeagendeerdofjuistniet,vancon-collega’s* Conceptgelanceerdenstrategischomschrevenin2000inDrs.S.P.M.deWaal‘Nieuwestrategieënvoor

hetpubliekedomein.Maatschappelijkondernemenindepraktijk’(Samsom)

6 6

Watisstrategie?

7 7

Strategie*Meeruiteensituatiehalendande(ongelijke)machtsverhoudingenvoorspellen(beatingtheodds).Gaatterugopmachiavellianintelligencevanprimaten(opniveauvanindividuengroepmetomgeving).Belangrijkecompetenties:•  Futuring•  Tothinkahead•  Strategemen(SunTzu,Odysseus)•  Benuttenconflictenensmedenallianties•  Oporganisatieniveau:alignment,flexibiliteit,gehoorzaamheid,organiserenlokaleslimheidGaatomstrategischmanagement,veelverwarringmetstrategischeplanning.Plan≠Strategie.Instrategischetermenkaneenstrategischeplanhinderen**Kernkwestie:hoebelangrijkis‘destrateeg’&strategischgedraginfrontlinie(s)?* VeelinFreedman,‘Strategy.Ahistory’** Mintzberg,‘StrategySafari’

8 8

Voorbeelduitechtecompetitie:sportieveprestatiesafgezettegenbeschikbaremiddelen

9 9

MisverstandenStrategie=strategischplan*Strategie=abstract,rationeel,zakelijkStrategie=vooralgerichtopopdrachtgeversofkapitaalverschaffersMijnperspectief:StrategischmanagementiscruciaalDepersoonenstrategischepositievandestrateeg**StrategicIntentWho’sonthebus?*** * Mintzberg‘StrategySafari’** SunTzu‘ArtofWar’*** Collins‘GoodtoGreat’

10 10

Kenmerkenvaneengoedestrategie

•  Iseenvoudiguitteleggen•  Wordtinternbreederkendenherkend•  Leidttotpersonelewisseling,indiennodig•  Isandersdandeanderenindebranche(onderscheidend,liefstdeeerste*);zoniet,

danbochtafsnijden**•  Hetonderscheidendeishandhaafbaarenpastinbelangrijketrends†•  Heeftpersoonlijkesteunvandetop,pastinhun‘levenscyclus’enwordtopkarakter

herkend•  Pastookoplangeretermijnbijpositieenpolsstokorganisatie;daarwaarditwringt

zittenercrucialetussenstappenin;denoodzakelijkepijnlijkestappenwordendirectgenomen

* FirstMoverAdvantage** LeapFrogMove(s)† Hoemodernisditnog?‘Disruptive’newnameofthegame;McGrath‘Theendofcompetitiveadvantage’

11 11

Aandebasis:strategischdenken

12 12

Beteretyperingstrateeg:godinAthene(enhaarbeschermelingOdysseus)

Kenmerken/skills:•  Strijdenwijsheid•  Geborenuithoofdofficiëlehoogstegod,maarmet

wapenuitrustingaan•  Deslimstegod•  Feminieneslimheidinoorlog(tegenover‘domme

kracht’Ares)•  Bedachtopenzelfcreatiefinlisten•  Inzichtinenanticiperendengebruikmakendvanalle

emotiesmensheidengoden*

*LeesShakepeare,DeProoi,Luyendijkentrapnietinhetnaïevemisverstandvanuitmaakbaarheidsmythesdatanalyse&kennisendaarnaregels&toezichtdituitdewereldhelpen.

13 13

Kernkenmerkenstrategischdenken*

a.   Cybernetisch:verschillendefactoren,inhunverondersteldeontwikkelingenhunmogelijkeinteracties,leidendtoteenmogelijkeuitkomst

b.   Futuring:dromerigenparanoïdenaarvorenkunnenkijkenc.   Slim/listig:zieneninschattenwelkekansenencontextengeschiktzijnvoor

opportunistisch&handighandelennaargelegenheid

*Zie:https://www.linkedin.com/pulse/strategisch-denken-cybernetisch-futuring-slimmig-steven-p-m-de-waal

14 14

De(onmogelijke)kunstvanhetvooruitkijken

•  Patronenherkennen,ookalszevervelendoftaboezijn;dingen‘zien’en‘lezen’;

•  Zo‘objectief’en‘ontspannen’mogelijk,alsobservator•  Terwijlde‘strateeg’goedmoetbeseffenwaarhijstaat,sterkte/zwakte,eerdereneigingen;

•  HetisTrendsincombinatiemetMovesendanweerdeinteractieenhetsuccesdaarvan:Gameextrapolatieen-anticipatie

•  ScenarioDenkenhelptom‘toekomsten’tebe-enoverdenkendieandersweggefilterdzoudenworden(breektdegeestopen).

15 15

Strategiegaatuiteindelijkomeenglazenbolenvandaaruittochslimmestappenzetten

16 16

Strategischmanagement

voordepubliekezaak

17 17

BURGER

BEDRIJFS- LEVEN

NGO & NPO

OVERHEID

GELIJK SPEELVELD

CO PRODUCTIE

PUBLIEK PRIVATE SAMEN WERKING

het PSF Wybertje ©

18 18

Publiekkrachtenveld

BeeldmateriaaluitFDover‘Strategischmanagementvoordepubliekezaak’

19 19

BURGER

BEDRIJFS- LEVEN

VERBREDEN

LOBBY & VERANT- WOORDING

ALLIANTIE MVO

LOBBY & COMPLIANCE

NGO & NPO

PUBLIEK PRIVATE SAMEN

WERKING GELIJK SPEELVELD

CO PRODUCTIE

TERRITORIALE DECENTRALISATIE FUNCTIONELE DELEGATIE

FINANCIELE PRIKKELS JURIDISCHE PRIKKELS

INTERACTIE

SAMENWERKEN

LIBERALISEREN

PRESSIE GROEPEN PARTICULIER

INITIATIEF

INTERACTIE

PROTEST

PARTICIPATIE

ZELF ORGANISATIE

het PSF Wybertje © Public SPACE 2005

OVERHEID

20 20

Theorganizationofpublicgoodprovision

STATE OWNERSHIP PRIVATE OWNERSHIP

PUBLIC LAW PRIVATE LAW NON PROFIT MIXED (pure) PROFIT

PUBLIC

PRIVATE

MIX

INPUT

OUTPUT

VOUCHERS

OBL

FISCAL

PUBLIC/PRIVATE

MIXED

PURE

PRIVATE

VOL

CO-

PAYMENT

OWNERSHIP

FUNDING

PURE MARKET

PUR

E MA

RK

ET

PUB

LIC

M

IXED

PR

IVAT

E

21 21

Specialeeffectenop‘strategie’publiekediensten•  Maatschappelijkrendement(PublicValue)i.p.v.rendementopvermogenof

(winst-)marget.o.v.omzet•  Perceptiemanagementvanmaatschappelijkrendementen“trustfactor”cruciaal•  Meta-strategiecruciaal(strategieomtoteigenstrategischeruimtetekomen):het

vergrotenvanhandelingsvrijheid.Factoren:-  Betekeniseigenreputatieenvanconcurrent-  Veeldeelnameaanlandelijkoverleg.Paradox:daarnietvernieuwing,maar

gemiddeldeenhoudtinvloedoverheid(te)groot,terwijluiteindelijkpatiëntenverwijzercruciaal

-  Veel‘accountmanagement’naarpolitici,overlegcircuits,opinionleaders,media•  PublicValuealleeninallianties.Ookdezepubliekeffect.Zwakkemeetbaarheid

Institutioneleenculturelecontextstuurtopanonimiteit,onpersoonlijk,rulebased,terwijlgeenenkelevalidestrategiekanzonderstrategicintentenleiderschap(noodzaakpubliekleiderschap)

22 22

PublicValuealsmaatvoorsociaalresultaatDrieniveaus•  Output (resultaat,zichtbareservices)•  Outcome (maatschappelijkeffect)•  institutioneelniveau (vertrouwenenlegitimering)BijsturingopbasisvanNewPublicManagement*wordtalleenheteersteniveaugenomen.Publiekeenmarktdienstenzijnhieringoedvergelijkbaar,maarvoormaatschappelijkevraagstukkenenpubliekeservicenietvoldoende.Marktpartijendieinstitutioneelterdiscussiekomentestaan,ontdekkentoenemendookdatpresterenopheteersteniveauonvoldoendeisvoorlegitimeringensteun(voorhoede:sharedvalue).PublicValueisdaarmee(inmiddels)eengoedbestuursconceptvoorzowelpubliekealsmarktpartijenenlokteerlijkervergelijkinguit.*Verkeerdbegrepenbedrijfsmatigheiddooroverheid

23 23

SturenopPublicValue?

Drievarianten:1.   Expliciet:eriseengroot,maatschappelijkprobleem⇒Agendering&Actie2.   Impliciet:eriseen,onbewust,gemis⇒Ondernemerschap&Innovatie3.   Maatvoering:eristeweiniggebeurd⇒Toezicht&Benchmarking

24 24

DeMaatschappelijkeOnderneming

NB:waaromRadenvanToezichtopNLpubliekedienstverlening!

25 25

Nederlandscorporatistischmodel.UniekindewereldUitvoeringpubliekedienstendoorprivatenon-profitorganisaties(maatschappelijkeondernemingen*)metveelwettelijkedwangenoverheidstoezicht:•  wettelijkelicentieachtigeuniformiteit•  overheidsregelgevingen-toezicht,opkwaliteitentarief,recenttoegevoegd:corporate

governance•  publiekefaciliteitenresp.financiering•  wettelijkeplichttotdeelnamevoor(doel-)burger,resp.acceptatieMaatschappelijke

OndernemingDitsysteemvanmaatschappelijkeondernemingengeldtin5sectoren:a.  Woningcorporatiesb.  PubliekeOmroepverenigingenc.  (Bedrijfstak)pensioenfondsend.  Zorg,zowelverzekeraarsalsaanbiederse.  OnderwijsorganisatiesDaarnaastinanderesectorenookeen‘normaal’publiek/privaatmodel(bijv.cultuur)*OrigineelinDeWaal‘Nieuwestrategieënvoorhetpubliekedomein’Samsom(2000)

26 26

Nieuwconcept:maatschappelijkondernemen®

Burgers/samenleving

Maatschappelijke onderneming

Overheid

�  Trust �  Transparantie �  Toezicht �  Pro-actieve lobby

en plannen

�  Profilering �  Wie zijn competitors? �  Wat is core-business �  Portfolio

Markt

Koopkrachtige vraag Allianties Financiers

Internationalisatie

�  Legitimiteit (corporate governance) �  Fanclub �  Maatschappelijke binding en

profilering

27 27

De3afwijkingenvande‘maatschappelijkeonderneming’*

1.   Hetis‘privateforpublic’en‘not-for-profit’;erzijnstake-holders,geenshare-holders;

2.   Hetiseen‘maatschappelijkeonderneming’metwettelijkafgedwongeninkomstenenspelregels;desturingzitookinhetpubliekedomein;

3.   Demeta-strategie(identiteit,legitimiteit,autonomie-strijd)bepaaltdaaromde‘gewone’‘markt’-strategie;ditzitelkaarsomsookindeweg,zowelpsychologischalsquawaardenoriëntatie.

* Sinds1991doorS.deWaalgeïntroduceerdconcept;uitgewerktinboek‘Nieuwestrategieënvoorhet

publiekedomein’(Samsom2000).

28 28

Paradox:omarmenburgerschapentegelijkknechtingenwantrouwenmaatschappelijkeondernemingen

Drieoorzaken:1.   Privatestructuurwordtgenegeerd,zoweldoorpolitiekalsburger2.   Maatschappelijkleiderschapontbreektvaak(modelwordtonvoldoendebenutof

zelfsmisbruikt)3.   NieuwBurgerschapsperspectiefisgevaarloosenromantisch,onvoldoendeover

machtofburgercollectiviteiten

Analyseuithetnegatieve:wellichtlogischeromprivatestructuuropteheffen,maarveelpolitiekemoeite,terwijldezenukandienenalsprivatefaçadevooroverheidsbeleid(goedvoorbeeld:verhuurdersheffing;Duijvestein:Tollenaarstaak)

29 29

Disruptiealsdominantetrendmetgrote

strategischeeffectenPublicSPACE:dusookdisruptieveburgermacht

30 30

DisruptieisbelangrijksteterminstrategieliteratuurConcurrentietussenplatforms,tenkostevan‘pipeline’-ondernemingenNieuwstedefinitie:toetredersvanbuitenregulieremarktdoorinnovatieverechtstreeksetoegangtotdoelgroepenhunwensen.DirecteruilencommunicatieiskeyEnd-to-endmodel(vangrondstofnaarverwerkingnaareindproduct/dienstnaarklant)isoutofdateNieuwegrondstofisdataKenmerken:•  Gebruikgroteinformatie-encommunicatiekracht‘atthefingertip’,wereldwijdmetmassaalbereik(IndustriëleRevolutie3.0)•  Hetisnogsteedsmarkt.Concurrentienutussenplatforms.Succesfactoren:sympathie,community,toegang,handsonservice,eigenregiegevoel•  Enormedirecteruil-encommunicatiecapaciteit,ookvoorconsument•  Bezitnietlangervoorsprong,vaakachterstand(voorbeeldenUberenAirbnb)

31 31

Platformeconomyheeftalgewonnen

32 32

ConceptPublicSPACE:DisruptieveBurgerGeenvaagengemakkelijkbeleidsvoornemen,alsofoverheidofpolitiekerovergaat,maarrevolutieinICT(&Informatie&Communicatie&Media)-technologieHoofdkenmerken:•  Slim Enorme,noggroeiendecomputer-power•  KleinenMobiel Dichtbijpersoonenpersoonlijk;altijd‘athand’•  Nietalleendata,ookbeeld Real-timeenReal-life•  Massabereik,ookwereldwijd ConnectieenCommunity,overalenaltijd

&verwachtingItisnottechnology(‘stupid’)Hetissociaal-technologisch:enormeffectopmentaliteitengevoelvanregieeninvloedvaniederindividu

33 33

Veelkenmerkenzeertoepasbaaropwensenmoderneburgerenduspubliekesector(ookhier:bestuurderszienhetalslaatste)

34 34

Groteimpactoppubliekesectorenpolitiek*a.   Sneller,krachtigerspontaneorganisatie:richtingpolitiekenonderlingesolidariteit;

opkomstburgercollectievenb.   Medezeggenschapalweggegevenc.  Publiekeopinievoorheteerstwerkelijkpubliekd.   Toekomstaanco-productie:meedoenvolgenseigencompetentiesen

voorwaardene.   Drukopvertegenwoordigendedemocratie:opiniesnietlangerviadebat;dataen

kennisnietlangerviainstituten.Alle‘vertegenwoordigende’functiesenstructurenhebbenzelfdeprobleem

f. Gewenningaantoegang,informatie,‘meedoen’.Bijpassendeverwijten:arrogant,regentesk,geïsoleerd,bureaucratisch

g.  Grootsteprobleemdegegroeidecultuur,nietvanburger,maarvanbestuur:polderpaternalisme.Nietwisdomofthefewmaarofthecrowd.Arrogantiebinnenkamertjesomgezetnaarpubliekleiderschap

*Uitkomstvanca.200debattensindsmei2015

35 35

Publieksanalyseboek&debatten*(opgrondvanmeerdan200lezingenendebatten):

•  Polderpaternalismeaanzijngrenzen•  Nietdewijsheidvandepolder,maarvandecrowd•  Medezeggenschapiseralvolop,volgendestapmoetco-productiezijn•  Ookdenieuwemegafoondwingttotco-productie•  Deprivatefaçadevandemaatschappelijkeonderneming•  Uitdagingdoorburgercoöperatiesencommons•  Concurrentieompubliekleiderschap•  Decentralisatienaargemeentenalsomweg•  Burgerschapindeboardroom:naarmaatschappelijkleiderschap•  Vanprofessionelepolitieknaardirectedemocratie* Zievooruitgebreidetekst:https://www.publicspace.nl/wp-content/uploads/Actuele-aanscherping-Burgerkracht-met-Burgermacht-20160921.pdf

36 36

Tegenhoudenheeftgeenzin,technologiesterker

NLenergiesectorbegintgrid-scenariodoorschadeenschandeteleren:ookinteressantvoorcare!

©The Economist

37 37

RolRvC/RvTbijStrategievoorde

PubliekeZaakvanuitMaatschappelijkeOnderneming

38 38

Veelvoorkomendefouteningovernanceconceptsindsjaren90

a.  Ontbrekendedrukvanaandeelhouders:structuurb.  Ontbrekendeonafhankelijkeinformatievoorziening:cultuurc.  Ontbrekendeeigenmaatschappelijkedoelstellingen:conceptueel&structuur&

misinschattingvanpolitiekTevens:•  Eenonafgemaaktordeningsdebat,dusverhoudingmetoverheidtroebel(private

facade)•  Metschaalvergrotingnietverbeterd:alsformelestructuurnietklopt,danis

informeleveelbelangrijker

39 39

Watzejenietvertellenopschool

•  Voorzitteriscruciaaleniseeneindverantwoordelijkefunctie;•  Hetteamisvaakeengroterprobleemdanhetbestuur;•  Gedrageerst,regelsennormenlater;•  Procedureshebbenpaszinalserwilsvormingis,andersvooralexcuus;•  Beleidispersoonsafhankelijk;•  Lerendoetpijn;•  Hardeingrepenvergeneenklinischeblik,eenopenmindeneenhardehand;de

meestemensenbezittennietalledrie;ditkleurthunoordeel;•  Demeesteadviseursstaanweloverwogenenterechtaandekant;•  Achterafheeftiedereengelijk,gaateromcybernetischtedenken

40 40

EnigegoedeinzetisopkrachtigeRvT/RvC,maarnoglangewegtegaana.   Inmaatschappelijkeondernemingmaarhalvekopie,namelijkzonderkrachtige

toetsdoorAvA;b.   Nederlandsebestuurseliteteklein,tesamenhangendentegoedonderling

bekend,reputatietebelangrijk,hindertgoedtoezicht;c.   Teveelcontrolenouderwetsemanagementopvattinginbedrijfsleven,teveelNew

PublicManagementengeld-enregelgerichtinpubliekesector;toetsopleiderschapookRvTprobleem;

d.   Alleengehoorzaamzijnaannieuweregelsgaatdeondernemingniethelpen.

41 41

Ditverandertookcorporategovernance

Was*:•  BeheersingenControl,inclusiefzelfs

strategischeplanning•  Kernvraag:Macht•  Somsook:agency-modelvoor

managementof,vaker,bestuurderopstoelRvT

•  Rendement(opkapitaal,opbudget)•  Zeerbeperkteeconomischevoorzet:

Bottom-Line* ToonbeeldoudeopvattingPaulFentropinFD,terechteinde

Is:•  Welkewaardenvolgenwe?Kernvraag:

TheBigWhy:waartoeopaardeentoekomstigvoortbestaan/onzekeretoekomst

•  Maatschappelijkeverantwoordelijkheid,waaronderrendement

•  PublicValue;definitie,missie,eigengepassioneerdeanalysevanmaatschappelijkemankementeneneigenrol

•  Stimulansentoetsopleiderschap

42 42

BelangrijkekeuzevoorRvC:welkestrateeghebbenwenodig?

43 43

Leiderschapispersoonsgerichtencontextueel*:isdit(onze)juisteleidervoorditmoment?

Kanzodusnietbeantwoordworden:Kandezeman/vrouwdezeTourvooronswinnen?Grotemisvattingenoverheid:•  dathetalleenenvooraltoelatingsvraagstukis•  daterformeleevidencebasedtestenvoor

leiderschapbestaanendusinlabgetestkanworden(slagjegaandenaarparticiperendeobservatie)

•  wordtvanafmede-beoordelingwelmede-verantwoordelijk

*Zie:https://www.publicspace.nl/publicaties/essays/nvzdcertificaat-zorgvisie-april2014

44 44

Toenamenoodzaakpubliekleiderschap;nieuwecompetentiesKern:• Hetispersoonlijkenpersoonlijkheidteltzwaar•  Tegelijk:zichtbareentoetsbareconsistentiestussenpersoonlijkheidenboodschap,biografieenreasontobehere

• Gaatomcombinatievanethiekenretoriek:Hebikdejuisteafwegingengemaakt?Benikdeugdzaamentevertrouwendaarin?Kanikdatgoeduitleggen*?

•  Timing,naarpubliek,naarmedia,naarboodschap,naastalleenformelearena&bijbehorendnetwerk

vantekstnaartheater*vaninhoudnaarcommunicatieenstijlvanpositienaarmens&karaktervantechnischmanagementnaarleiderschap/passie/lef*Inveelleiderschapsprogramma’sinmiddelssamenwerkingmetacteursentoneelscholen

45 45

Gewoongoedbestuurofgoedbestuur?

Goedbestuurkaneentechnischeaanduidingzijn(goedmanagement,ordelijk,doelgericht,consistent,conformregels,compliant,codevolgend)ofeenmorele(goedebedoelingen,goedkarakter,goedgedrag,goededoelen,goedeafwegingen)Bestuurkent5bouwstenen:1.  Karakter,intentiesendeugden(mens)2.  Resultatenwillenenhalen(manager)3.  Goedeafwegingenmakeninstrategieencontext(praktischewijsheid)4.  Leiderschap:mensenmeekrijgenindezerichtingenkoersenintenties(leider)5.  Positiebereiken,hanterenenbenutten(politicus)