Lea Maes en Anne Hublet Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde, UGent

Trends in gezondheidsklachten en gezondheidsgedrag van jongeren

Resultaten van de studieJongeren en gezondheid

Lea Maes en Anne HubletVakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde, UGent

Health Behaviour in School-Aged Children: WHO Collaborative Cross-national Study

International survey of adolescent healthand health behaviour in social and developmental context

Methodologie en uitgebreide data:www.jongeren-en-gezondheid.ugent.bewww.hbsc.org (internationaal)

http://www.hbsc.org/

1983/84 1985/86 1989/90 1993/94 1997/98 2001/02 2005/06 2009/10

1 England2 Finland3 Norway4 Austria5 Denmark*

1 Finland2 Norway3 Austria4 Belgium (French)5 Hungary6 Israel7 Scotland8 Spain9 Sweden10 Switzerland11 Wales12 Denmark*13 Netherlands*

1 Finland2 Norway3 Austria4 Belgium=5 Hungary6 Scotland7 Spain8 Sweden9 Switzerland10 Wales11 Denmark*12 Netherlands*13 Canada14 Latvia*15 N Ireland*16 Poland

1 Finland2 Norway3 Austria4 Belgium (French)5 Hungary6 Israel7 Scotland8 Spain9 Sweden10 Switzerland11 Wales12 Denmark13 Netherlands14 Canada15 Latvia16 N Ireland17 Poland18 Belgium (Flemish)19 Czech Republic20 Estonia21 France22 Germany23 Greenland24 Lithuania25 Russia26 Slovak Republic

1 Finland2 Norway3 Austria4 Belgium (French)5 Hungary6 Israel7 Scotland8 Spain9 Sweden10 Switzerland11 Wales12 Denmark13 Canada14 Latvia15 N Ireland16 Poland17 Belgium (Flemish)18 Czech Republic19 Estonia20 France21 Germany22 Greenland23 Lithuania24 Russia25 Slovak Republic26 England27 Greece28 Portugal29 Rep. of Ireland30 USA

1 Finland2 Norway3 Austria4 Belgium (French)5 Hungary6 Israel7 Scotland8 Spain9 Sweden10 Switzerland11 Wales12 Denmark13 Canada14 Latvia15 Poland16 Belgium (Flemish)17 Czech Republic18 Estonia19 France20 Germany21 Greenland22 Lithuania23 Russia24 Slovak Republic25 England26 Greece27 Portugal28 Rep. of Ireland29 USA30 Macedonia, tfyr31 Netherlands32 Italy33 Croatia34 Malta35 Slovenia36 Ukraine

1 Finland2 Norway3 Austria4 Belgium (French)5 Hungary6 Israel7 Scotland8 Spain9 Sweden10 Switzerland11 Wales12 Denmark13 Canada14 Latvia15 Poland16 Belgium (Flemish)17 Czech Republic18 Estonia19 France20 Germany21 Greenland22 Lithuania23 Russia24 Slovak Republic25 England26 Greece27 Portugal28 Rep. of Ireland29 USA30 Macedonia, tfyr31 Netherlands32 Italy33 Croatia34 Malta35 Slovenia36 Ukraine37 Bulgaria38 Iceland39 Luxembourg40 Romania41 Turkey

1 Finland2 Norway3 Austria4 Belgium (French)5 Hungary6 Israel7 Scotland8 Spain9 Sweden10 Switzerland11 Wales12 Denmark13 Canada14 Latvia15 Poland16 Belgium (Flemish)17 Czech Republic18 Estonia19 France20 Germany21 Greenland22 Lithuania23 Russia24 Slovak Republic25 England26 Greece27 Portugal28 Rep. of Ireland29 USA30 Macedonia, tfyr31 Netherlands32 Italy33 Croatia34 Malta35 Slovenia36 Ukraine37 Bulgaria38 Iceland39 Luxembourg40 Romania41 Turkey42 Albania43 Armenia

Overzicht

• Gezondheid en Gezondheidsklachten bij jongeren: trends

• Gezondheidsgedrag: Voeding en middelengebruik

Subjectieve gezondheid bij jongeren naar leeftijd 2010

42

46

92

32

51

152

26

53

183

24

52

214

35

51

113

22

54

204

15

54

204

13

55

28

4

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

11-12JONGENS

13-14 15-16 17-18 11-12MEISJES

13-14 15-16 17-18

zeer goed goed redelijk niet goed

Subjectieve gezondheid bij jongeren naar opleiding 2010

30

54

142

24

51

214

18

55

234

19

57

223

11

54

31

5

8

52

34

6

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

ASOJONGENS

TSO BSO ASOMEISJES

TSO BSO

zeer goed goed redelijk niet goed

Hoofdpijn meer dan 1 keer per week – naar leeftijd

8 8

12 11 129

12

16 15 15 16 17

12 1310 10 9

1210

12 1314 1316 16

18 18 18

7 7 7 710 9 9

15 1416 16

22

18

22

7 6 7 8 912 12

17 18 19 2023

2123

0

5

10

15

20

25

1994 1996 1998 2000 2002 2006 2010jongens 11- 12 meisjes 11- 12 jongens 13- 14 meisjes 13- 14jongens 15- 16 meisjes 15- 16 jongens 17- 18 meisjes 17- 18

Pilletje tegen hoofdpijn in voorbije maand – naar leeftijd

31 31 31 29 3126 27

39 40 41 39 3628

3333 34 33 32 3426

31

41 42 4541 41

3441

2731 31 32

3627

35

47 47 46 4551

4351

31 31 33 3139

3137

4752 53 55 58

4954

0

10

20

30

40

50

60

70


Buikpijn meer dan 1 keer per week – naar leeftijd

4 45

4

76

776

97

14

10

13

34

35

67

86

86

7

1112 12

34

24

56

76

76

7

10 10

13

34 4

54

56

8 89

10 10

1311

02468

10121416


Pilletje tegen buikpijn in voorbije maand – naar leeftijd

15 14 16 1420 18

2419 18 18 19

25 2329

13 12 13 1418

15 171915

18 20

30 3237

10 10 10 1119

152120 19

23 23

4338

46

10 12 12 1017 14

201923 21

26

4841

45

0

10

20

30

40

50

60


Rugpijn meer dan 1 keer per week – naar leeftijd

4 5 4 4 5 466 6 6 7 7 7 66 7 8 7 8

11 10

7

10 911 10

12 13

108

9 1012 12 1111

8

1412

14

11

15

79 9 10

12 13 14

11 12 13

19

14

1719

02468

101214161820


Futloos/vermoeid meer dan 1 keer per week – naar leeftijd

7

1315

911

710

14 1411 12

9913

1014 14

1012

17 16 1513

1513

1614

17 18 171822

20 2022

20

1519

1620 20

1822

2527 27 26 26

0

5

10

15

20

25

30


zenuwachtigheid meer dan 1 keer per week – naar leeftijd

19 19 20

1417

12 11

19 20 19 18 1815

12

1721

1815 16

14 14

21 20

2421

1816 1717 16 16

1417

15 14

2022 23

20 2017 1718

1618 17

15 14 14

24 2523

1921

19 20

0

5

10

15

20

25

30


Pilletje tegen zenuwachtigheid in voorbije maand – naar leeftijd

8

4

8

65

3

8

6 6 6 6

34

8

5

3

5

7

5

3

54

34

5

32

5

23 3 3

43

6

43

4 45

3

5

3 3 34

34 44

6

45 5

45

0123456789


Problemen om in slaap te vallen meer dan 1 keer per week – naar

leeftijd

10 11 12 11

21

17 18

11 1012 11

21 2219

79

7

11

1517 17

811 12

10

20 1921

7 68

10

1618 17

10 1013 12

2119

21

7 8 710

1417 17

1114 13 13

19 20 21

0

5

10

15

20

25


Pilletje om in slaap te vallen in voorbije maand – naar leeftijd

43

4 4 4 4

8

4

23

43

4

7

2 2 2

43 3

43

2 23

23

43

2 23

43

5

2 23

54

3

6

21

3 34

3

5

34

34

5

3

6

0123456789


Voedingsgewoonten

% overweight 15 year old boys (Cole ref.)

2934

29

23

34

25

17

29

1915

23

16

05

1015202530354045

11-12 13-14 15-16 17-18

Jongens naar leeftijd Meisjes naar leeftijd

34

4339

32

41

33

27

42

28 26

3734

05

1015202530354045

11-12 13-14 15-16 17-18

Fruit: 1 of meer keer per dag fruit eten

19

30

24

14

24

14 14

23

14

05

1015202530354045

ASO TSO BSO

Jongens naar opleiding Meisjes naar opleiding

31

45

35

23

37

30

20

33

19

05

1015202530354045

ASO TSO BSO

HBSC 2002HBSC 2006

Consumptie daalt met leeftijdDaling in 2010 t.o.v. 2006

Consumptie fluctueert met leeftijdDaling in 2010 t.o.v. 2006

ASO hogere consumptie dan TSO en BSO

ASO hogere consumptie dan TSO en BSO

HBSC studie – Universiteit Gent

HBSC studie – Universiteit Gent HBSC studie – Universiteit Gent

HBSC studie – Universiteit Gent

HBSC 2010

485351

475251

465149 4749

42

0

10

20

30

40

50

60

70

11-12 13-14 15-16 17-18


5766

58 576265

5966

62 606159

0

10

20

30

40

50

60

70

11-12 13-14 15-16 17-18

5358 57

4650

42 39 4133

0

10

20

30

40

50

60

70

ASO TSO BSO


6571 69

56 59 6051

59

45

01020304050607080

ASO TSO BSO

Groenten: 1 of meer keer per dag groenten eten

HBSC 2002HBSC 2006

Algemene positieve trend, daling bij 17-18 jarigen Algemene positieve trend

Daling in TSO en BSO Vooral in BSO daling

HBSC studie – Universiteit GentHBSC studie – Universiteit Gent


HBSC 2010

373629

5046

37

5952

44

5752

44

0

10

20

30

40

50

60

11-12 13-14 15-16 17-18


2832

23

3236

32373633 3234

28

0

10

20

30

40

50

60

11-12 13-14 15-16 17-18

Frisdrank: 1 of meer keer per dag frisdrank drinken

4844

33

63 58

48

66 58 55

0

10

20

30

40

50

60

ASO TSO BSO


28 2823

37 39

31

47 45 46

0

10

20

30

40

50

60

ASO TSO BSO

HBSC 2002HBSC 2006

Daling in 2010 t.o.v. 2006 Daling in 2010 t.o.v. 2006

Daling in 2010 t.o.v. 2006 Daling in ASO en TSO

HBSC studie – Universiteit GentHBSC studie – Universiteit Gent


Kan de school een verschil makenin voedingsgewoonten?

Nul-modela Individueel modelb Individueel en school modelc

s2m0 (SE) p s2

m0 (SE) p s2m0 (SE) p

Weinig variatie in aanbod en regels Lagere school Fruit 0.043 (0.024) 0.066 n.a. n.a.

Frisdrank 0.065 (0.029) 0.027 n.a. n.a.

Snoep 0.050 (0.027) 0.065 n.a. n.a.

Chips 0.152 (0.071) 0.032 n.a. n.a.

JA, voor frisdrank, snoep en chipsSecondaire schools

Fruit 0.106 (0.024) <0.001 0.025 (0.012) 0.044 n.a.

Frisdrank 0.316 (0.050) <0.001 0.132 (0.026) <0.001 0.056 (0.015) <0.001

Snoep 0.068 (0.017) <0.001 0.053 (0.015) <0.001 0.044 (0.014) 0.001 Chips 0.323 (0.064) <0.001 0.156 (0.041) <0.001 0.075 (0.030) 0.012

n.a. = not applicable; a model including only a constant; b model including a constant and individual level characteristics (gender, SES and grade-education); c model b + school level characteristics (availability, school food rules and AGG SES).

Welke schoolfactoren spelen een rol bij welke voedingsmiddelen?

Frisdranken Snoep Chips

Niet beschikbaar op school 1 (ref cat) 1 (ref cat) 1 (ref cat)Beschikbaar op school 1.398 (1.111-1.759)*** 0.987 (0.818-1.192) 1.236 (0.873-1.751)

Geen regels 1 (ref cat) 1 (ref cat) 1 (ref cat)regels 0.824 (0.696-0.974)** 0.938 (0.795-1.106) 0.745 (0.574-0.967)**

geaggregeerde school SES 0.507 (0.375-0.686)*** 0.726 (0.530-0.995)** 0.523 (0.321-0.851)***

**=p<0.01; ***=p<0.001

Conclusie: voedingsbeleid op school

Lagere school: geen grote variatie in beleid Invloed van de ouders is belangrijker

Niet veel verschil in school kenmerken

Secondaire school: belangrijke variatie in beleid voor snoep, frisdranken en chips

beschikbaarheid, regels en sociale achtergrond van de ouders

Vereecken et al (2005) European Journal of Clinical Nutrition

Voeding en TV Doel

Studie van het verband tussen TV kijken en voedingsgewoonten in Europese landen

Variabelen: Uren TV kijken op een weekdag Uren TV kijken op een weekenddag

gemiddeld aantal uren TV kijken

OR (99%CI) van TV kijken op dagelijkse frisdrank

consumptie

OR (99%CI) van TV kijken op

dagelijkse fruit consumptie

Conclusie TV kijken

TV, frisdranken Tijdens het kijken

Als een gevolg van reclame Beide indicatoren van een ongezonde leefstijl

TV, fruit, behalve in CEEC Misleidende boodschappen

Fruit wordt vervangen door geadverteerde producten Beide indicatoren van een ongezonde leefstijl

Geen verband tussen TV en fruit in CEEC Verschillen in adverteren

andere variabelen (vb. Voedingsgewoonten in gezin, ouderschapsstijlen…) beïnvloeden de rol van TV

Vereecken et al (2006). Journal of Public Health Nutrition

Middelengebruik

Ooit gerookt naar leeftijd en geslacht

14 1813 15 12

7 76 7 7 6 6 4 3

2533 36 32 32

20 181924

30 28 24 2015

46

58 5953 53

46 434149

54 54 54

42 40

57

68 68 66 66 6558

4954

63 67 6458

48

01020304050607080


48

56 56 55 5248

3840

4852 52 51

42

33

51

70 69

6166

60 58

45

5661

64 65

54 52

68 70 7268 68 67 64

5753

65

75 72

6356

30

40

50

60

70

80

1990 1994 1996 1998 2002 2006 2010

jongens ASO meisjes ASO jongens TSOmeisjes TSO jongens BSO meisjes BSO

Ooit gerookt naar geslacht en onderwijsvorm

Dagelijks roken naar leeftijd en geslacht

0 1 1 1 1 0 0 10 0 0 0 0 0 0 03 4

6 6 5 52 3

13

5 5 4 3 3 2

10

2123

26

19 19

11 128

12

1720

1518

10 9

25

3235

31 31 30

25

19

1317

2630 29

27

19

12

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1990 1994 1996 1998 2000 2002 2006 2010

jongens 11- 12 meisjes 11- 12 jongens 13- 14 meisjes 13- 14jongens 15- 16 meisjes 15- 16 jongens 17- 18 meisjes 17- 18

Dagelijks roken naar geslacht en onderwijsvorm

10

20 1916

13 1410

6612

16 16 1613

93

21

32 3429

3229

20 181815

23

31

2227

1714

3437

4043 44

4036

31

18 18

27

41 41 40

3027

05

101520253035404550

1990 1994 1996 1998 2000 2002 2006 2010jongens ASO meisjes ASO jongens TSOmeisjes TSO jongens BSO meisjes BSO

Toelating van ouders om thuis te roken, 2006

1

7

16

1

6

12

1

4

6

1

3

5

98

89

79

98

90

82

0% 20% 40% 60% 80% 100%

13-14

15-16

17-18

13-14

15-16

17-18

ja, altijd ja, soms nee, nooit

jongens

meisjes

Roken bij jongeren met astma• HBSC-data: Vlaanderen, Canada, Denemarken,

Finland, Frankrijk en Nederland (9735 15-jarigen)

• 17.9% van de niet-astmatici roken dagelijks – 20.5% van de astmatische jongeren roken dagelijks OR = 1.26 (p = .003) gecontroleerd voor geslacht, leeftijd en SES ouders (multi-level analyses)

Uit: Smoking in young people with asthma. Hublet A, De Bacquer D, Boyce W, Godeau E, Schmid H, Vereecken C, De Baets F, Maes L. Journal of Public Health doi:10.1093/pubmed/fdm047

Risk factors of daily smoking in the three asthma groups† Symptom free

adolescents (7207)

Wheezing adolescents (1301) Asthmatic adolescents (1262)

OR for daily smoking

OR for daily smoking

OR for daily

smoking

Socio-demographics Gender boy .60*** .89 .97 Age (1 year difference)

1.43* 1.47 1.70

SES low 1.64*** 1.62* 1.39 Medium 1.22 1.55 .79 School variables Academic Achievement below average

1.48** 1.87* 1.63

Do not like school 1.43*** 1.14 1.80** Risk behaviour Drunken more than 4 Times

4.20*** 3.80*** 2.71***

Cannabis used more than 6 times last 12 months

11.22*** 9.94*** 14.08***

Doing less than 2 days physical activity a week

1.64*** 1.55* 1.57*

Psychosocial variables Difficult communication with parents

1.10 .65* .80

Low life satisfaction 1.80*** 2.42*** 2.20** Spend evenings with friends 5 to 7 times a week

3.30*** 2.26*** 3.15***

Smoking environment Smoking parents: one‡

1.84*** 2.33** 2.61**

Both 2.60*** 2.74** 3.02** Smoking peers: more than half‡

6.23*** 7.64*** 4.29***

†

Ooit minimaal 10 keer dronken naar leeftijd en geslacht

1 1 0 0 0 1 00 0 0 0 0 0 02 2 1 1 2 2 20 1 0 0 0 1 1

6 57 7

108

6

14

1 2 3 3 2

18 1820 20

25 24

19

3 46 6

8 85

0

5

10

15

20

25

30

1994 1996 1998 2000 2002 2006 2010

jongens 11- 12 meisjes 11- 12 jongens 13- 14 meisjes 13- 14jongens 15- 16 meisjes 15- 16 jongens 17- 18 meisjes 17- 18

ooit min 10 maal dronken naar onderwijsvorm en geslacht

10

4

10 1113

11 10

2 2 3 4 3 42

1618 17 17

2321

15

3 35 5

8 85

19

23 23 2427 27

18

2

6 6 69 8 7

0

5

10

15

20

25

30

1994 1996 1998 2000 2002 2006 2010


Ooit cannabis gerookt naar leeftijd en geslacht

1518

2226 28

23 22

812

16 1622

15 15

28

3743 45 46 46

42

14

23

3134 36

31

25

05

101520253035404550

1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2010

jongens 15- 16 meisjes 15- 16 jongens 17- 18 meisjes 17- 18

Ooit cannabis gerookt naar geslacht en onderwijsvorm

22 23

31 3033

2924

1116

2226 24

19 17

28

35 35

45 43 41 39

13

20

27 26

35

2824

20

3338

43 43 44 42

9

15

26 28

3530

26

05

101520253035404550

1994 1996 1998 2000 2002 2006 2010


Evolutie cannabisgebruik laatste maand naar leeftijd en geslacht

810

14 1517

11 11

47

108

14

6 5

16

21

26 25 26 25 24

69

1416 17

1210

0

5

10

15

20

25

30

1994 1996 1998 2000 2002 2006 2010

jongens 15- 16 meisjes 15- 16jongens 17- 18 meisjes 17- 18

Evolutie in het gebruik van cannabis gedurende de laatste maand naar

geslacht en onderwijsvorm

1311

19 19 19

13 12

47

11 12 12

7 6

15

1922

25 26

2220

69

14

10

17

11910

18

25 25 24 25 26

4

811

1316

12 11

0

5

10

15

20

25

30

1994 1996 1998 2000 2002 2006 2010jongens ASO meisjes ASO jongens TSOmeisjes TSO jongens BSO meisjes BSO

Studie Jongeren en Gezondheid is meer dan een

prevalentie studie

Sociale ongelijkheid en gezondheid – HBSC gegevens

Sociale ongelijkheid in gezondheid

Algemene gezondheid in België en het grootste deel van Europa stijgt.

MAAR ondanks algemene vooruitgang in de volksgezondheid, neemt de sociale ongelijkheid in gezondheid toe.

Sociale gradiënt

Gezondheid neemt gradueel toe met het stijgen op de sociale ladder.

NIET louter kloof tussen de hoogste en de laagste sociale klasse.

Sociale ongelijkheid en gezondheid bij volwassenen

47,56

49,29

51,3352,52

55,03

42

44

46

48

50

52

54

56

No degree Degree elementary

school

Degree lower secondary

school

Degree higher secondary

school

Degree higher education

Life expectancy according to educational level for men (age 25)

Source : Van Oyen et al., 2010 (Health Interview Survey Belgium)

[email protected]

Sociaal kapitaal als beschermende factoren

- Sociale relaties: een vorm van sociaal kapitaal ?

- Sociaal kapitaal in de HBSC studie

- Gezonheidseffecten bij leerlingen

- Bruikbaar op school ?

Sociale relaties: een vorm van sociaal kapitaal ?

Social Capital

Sociale relaties: een vorm van sociaal kapitaal ?

Bourdieu (1986)

Coleman (1988)

Putnam (1993)

Social Capital

Cognitive component

Structural component

Trust

Reciprocity

Networks

Sociaal kapitaal in de HBSC studie

-----

Bourdieu (1986)

Coleman (1988)

Putnam (1993)

Social Capital

Cognitive component


Trust

Buurt sociaal kapitaal:- Mensen zeggen goeiedag en

praten regelmatig op straat

- Het is veilig voor jonge

kinderen om overdag buiten te

spelen

- Je kunt er de mensen

vertrouwen

- Ik kan de buren vragen om

iets voor mij te doen

Sociaal kapitaal in de HBSC studie

Bourdieu (1986)

Coleman (1988)

Putnam (1993)

Social Capital

Cognitive component

Structural component Networks

Netwerk sociaal kapitaal:

Ben je betrokken in een van

deze organisaties of clubs ?

- Sportclubs

- Vrijwilligerswerk

- Politieke organisatie

- Culturele organisatie

- Religieuze groep

- Jeugdbeweging

Sociaal kapitaal in de HBSC studie: SCHOOL SOCIAAL

KAPITAAL

Bourdieu (1986)

Coleman (1988)

Putnam (1993)

Social Capital

Cognitive component


Reciprocity

Sociaal kapitaal in de HBSC studie: SCHOOL SOCIAAL KAPITAAL

HORIZONTAAL school sociaal kapitaal

“De meeste leerlingen van mijn klas zijn vriendelijk en behulpzaam.”

“Mijn klasgenoten aanvaarden me zoals ik ben.”

Sociaal kapitaal in de HBSC studie: SCHOOL SOCIAAL KAPITAAL

VERTICAAL school sociaal kapitaal

“Indien nodig krijg ik extra hulp van de leerkracht.”

“De leerkrachten zijn geïnteresserd in wie ik ben.”

Gezonheidseffecten bij leerlingen

Studieopzet: rookgedrag bij 7926 leerlingen in 167 secundaire scholen (12 –

18j):

- Geen verschil tussen meisjes en jongens- Oudere adolescenten roken meer- Leerlingen met een hoge mate van horizontaal

sociaal kapitaal roken meer- Leerlingen met een hoge mate van verticaal

sociaal kapitaal roken minder

Gezonheidseffecten bij leerlingen

CONCLUSIE:

(i) Schaduwzijde van sociaal kapitaal

(ii)Noodzaak om verschillende componenten van sociaal

te onderscheiden want hun effect op gezondheid is

immers verschillend

(iii) Schoolbeleid kan rekening houden met het gegeven

dat verticale relaties tussen leerkrachten en leerlingen

beschermend kunnen werken voor rookgedrag

Documents

Lea Maes en Anne Hublet Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde, UGent