If there are images in this attachment, they will not be displayed

PROPAGANDNO KOMUNICIRANJE

POJMOVNO ODREENJE

Termin 'propaganda' izveden je iz latinske rijei propaganda to znai irenje, rasprostiranje. U prvobitnom znaenju to je bio sinonim za djelatnost kojoj je cilj da preko odgovarajuih medija utjee na ljude mijenjanjem njihovih ideja i stavova. Iz osnove ovog termina nastali su drugi pojmovi. Propagator (lat. propagator) je pobornik i iri neku ideju (isto znaanje ima i imenica propagandist). Propagacija (lat. propagatio) u nauci, posebno u fizici, znai rasprostiranje, uveanje. Propagandizam su naela i nain rada neke propagande, odnosno revnost u irenju ideja i doktrina. Nastanak same rijei se vee za poetak 17. vijeka, tanije za 1622. godinu, kad je papa Grgur XV pri Vatikanu osnovao specijalnu ustanovu za irenje vjere, pod nazivom Congregatio de propaganda fide. Nekoliko godina kasnije je pri Vatikanu utemeljena i posebna kola za obuku propagandista. Od tada do danas, rije 'propaganda' je ula u skoro sve jezike i malo je termina koji su tako opeprihvaeni u svjetskim relacijama. Sam pojam se najee koristi vieznano, to je obino uslovljeno drutvenom pozicijom onih koji ga upotrebljavaju ili njihovom obrazovanou. Propaganda niakd nije sama sebi svrha. Njena smisao je u praktinoj realizaciji. Propaganda je sredstvo u rukama onog ko postavlja cilj i ko tim sredstvom rukuje radi postizanja tog cilja.

PROPAGANDA I KOMUNICIRANJE

Svaka komunikacija koja za rezultat ima socijalno povezivanje ovjeka sa drugim ljudima moe se u irem smislu nazvati komuniciranje (lat. communicare). Ova rije istovremeno znai sabrati, skupiti, davati, nuditi, dijeliti neto s nekim. Slovenaki komunikolog Franc Vreg vidi porijeklo ove rijei u latinskom izrazu comunis, to se obino prevodi kao opti, zajedniki. Fenomen komunikacije se izraava i kroz mogunost da se ostvaruje razliitim sredstvima. Za ovjeka je karakteristina komunikacija rijeima, ali su vane i druge vrste upuivanja poruka (izraz lica, pokreti tijela i sl.). Izmeu pojma propagande i komuniciranja postoje evidentne razlike. Komuniciranje u svom klasinom znaenju podrazumijeva aktivnost u oba pravca, promet razmjene informacija. Komunikacija je posredovanje poruka. To je aktivan odnos izmeu komunikatora i recipijenta u razmjeni informacija, ideja, stavova, miljenja i podataka koji su sadraj poruke. Sposobnost ljudi da propagiraju, uvjeravaju i ubjeuju utemeljena je prvenstveno na njihovoj sposobnosti da komuniciraju. Propaganda predstavlja vrstu komunikacije iji je smisao u ubjeivanju, uvjeravanju i usmjeravanju primatelja poruke. Tako se propagandna komunikacija naziva i persuazivnom komunikacijom. Propaganda je komunikacija koja ima planski, organizovan i smiljen karakter. U propagandi preovladavaju intencioni elementi sa teitem na jednosmjernost. U procesu komuniciranja uestvuju sve kategorije ljudi i sve drutvene grupe. Propagandna poruka je izraz kojim obino operiraju faktori drutvenog utjecanja, kreiranja i usmjeravanja drutvene moi (politiari, ideolozi, rukovodee elite u kulturi, sportu, ekonomiji i sl.).

Na slinosti i razlike ukazuju eme komuniciranja i propagande. ema masovnog komuniciranja podrazumijeva sljedee elemente:

komunikator;

informacija (poruka);

kanali (mediji);

recipijenti (sluatelji, gledatelji, itatelji).

ema propagandnog komuniciranja sadri ove elemente:

kreator ili nosilac propagande;

komunikator;

poruka (informacija);

kanali;

ciljne grupe;

poeljno (modifikovano, novo) ponaanje recipijenata.

PROPAGANDA I INFORMIRANJE

Zbog slinosti u poimanju njihovog znaenja, propaganda i informiranje su dugo tretirani kao sinonimi. Tek se u 20. vijeku poela uoavati razlika izmeu ova 2 termina. Na sutinsku razliku izmeu ova 2 pojma ukazuju izvorni izrazi koji su, u oba sluaja, nastali iz latinskog jezika. Dakle: propagare iriti, rasprostirati; informare obavijestiti, izvijestiti. U irem smislu informiranje se moe odrediti kao nepristrasno obavjetavanje javnosti o neemu ili nekome, dok propaganda ide za tim ne samo da obavijesti, nego i da putem odgovarajuih medija (najee mass-medija) utjee na ljude, na njihove stavove, miljenja i ponaanja. Informacija posreduje dogaaj tako to ga za javnost opisuje u obliku vijesti, poruke, izvjetaja, lanka ili komentara. Informacijom obino operiraju novinarstvo i publicistika. Informacija treba biti neutralna. Za razliku od informacije, propagandna poruka ima sasvim drugi smisao. Njena je logika u postizanju cilja. Informacija se daje u obliku koji e obezbijediti utjecaj i postii cilj koji odredi nosilac i kreator propagandne aktivnosti. Glavna razlika je sljedea: informacija slika stvarnost onakvom kakva ona jeste, a propaganda tu stvarnost predstavlja onakvom kakvom se eli vidjeti. Najbolji rezultati e se postii ako propagandna poruka sadri tane i provjerljive injenice. No, ukoliko to cilj i okolnosti zahtijevaju, propaganda ne izbjegava transformaciju informacija ili 'prilagoeno' koritenje podataka.

PROPAGANDA I MARKETINGTermin marketing (engl. marketing trgovati) pojavio se polovinom 20. vijeka u SAD-u kao naziv za 'ekonomsku aktivnost koja upravlja protokom roba i usluga od proizvoaa ka potroau'. Smisao marketinga u politikoj praksi je da se to bolje, posebno u vrijeme izbora, 'proda' neki kandidat ili politika opcija. Za razliku od propagande koja apeluje uglavnom na svijest i stavove recipijenata kako bi se obezbijedilo odgovarajue ponaanje, marketing je usmjeren na definisan potroaki potencijal (politiki i ekonomski). Propagandna aktivnost se moe organizirati u skoro svim oblastima ivota, a marketinka uglavnom u politikoj i ekonomskoj sferi.PROPAGANDA I REKLAMA

Razliku i slinosti ove dvije kategorije najlake je utvrditi ako se sagleda sutina reklame. Rije 'reklama' se vie koristi u svakodnevnom narodnom vokabularu nego u strunim krugovima. Reklama (lat. alamare glasno vikati, a reclamare ponovo uzvikivati) znai otprilike to i javna preporuka, glasno isticanje rijeima ili putem mass-medija dobrih svojstava neke robe i povoljnih cijena u cilju motiviranja potencijalnih kupaca. Reklamu moemo podijeliti na: neposrednu reklama lice u lice; i posrednu reklama putem masovnih medija. U politikoj praksi funkciju slinu reklami ima agitacija. To je javno pozicioniranje, naglaavanje dobrih svojstava neke ideje, politike opcije, strunog kandidata. Reklama je imala svoj razvojni put. Korijeni potiu od vremena kada je prodavac hvalisao svoju robu na tandovima, isticao reklamne natpise, privlaio panju pomou bubnja i trube. Kasnije je taj reklamni sadraj proiren raznim svjetlosnim efektima na zidovima prodajnih objekata. Na slian nain reklamirane su odluke i mudrost vladara, njihova mo i namjere. Razlika izmeu propagande i reklame nastaje u ovom vijeku, kada propaganda postaje sloena aktivnost imanentna svim sferama ivota, a reklama postaje samo sredstvo za postizanje ciljeva i zadataka propagande.PROPAGANDA I MANIPULACIJA

Shvatanje propagande kao komunikacijske manipulacije, posljedica je, u historijskom smislu, zloupotrebe naunih dostignua i praktinih mogunosti do kojih se dolazilo u sferi ideologije, politike, religije i ekonomije. Stanovit odbojan prizvuk je ukorijenjen u vrijeme realizacije zloglasnih staljinistikih i faistikih projekata koje su personificirale voe biveg SSSR-a i Treeg Rajha. Meutim, ima bezbroj primjera koji govore o neogranienim mogunostima propagande u ostvarivanju humanih i progresivnih ciljeva. Takva je npr. bila propaganda antihitlerovske koalicije u Drugom svjetskom ratu, kao i propagandna aktivnost koja je bila usmjerena ka slamanju agresije na BiH. Slinu ulogu ima i savremena propaganda demokratskih drutava u kojima su vrhovni principi osnovne civilizacijske vrijednosti: ljudska prava.

PROPAGANDA I NEPROPAGANDA

U savremenim uslovima komuniciranja vrlo je teko odrediti granicu na kojoj poinje ili prestaje propaganda. Svaka komunikacija meu ljudima, od obinih razgovora u porodici, do onih na politikim skupovima ili askanjima na ulici, utjeu na ljude, ali ipak te aktivnosti nisu propaganda, jer ne sadre plansko usmjeravanje ka oblikovanju stavova, miljenja i ponaanja. Ako propaganda ima obiljeje svjesne, svsishodne, planske aktivnosti, nepropagandom se moe nazvati interakcija meu ljudima koja ne posjeduje pomenute atribute, interakcija koja je rezultat sluaja, prolaznih okolnosti, nenamjernog i usputnog komunikativnog djelovanja.PROPAGANDA KAO PLANSKA I ORGANIZIRANA AKTIVNOST

Propagandu moemo definirati kao svjesnu, planski usmjerenu komunikacijsku aktivnost usmjerenu na mijenjaje i modeliranje miljenja, stavova i ponaanja prema interesu i zamislima onog ko propagandu organizira i realizira shodno unaprijed odreenom cilju.

Ova definicija sadri u sebi 5 bitnih elemenata:

1. Na prvom mjestu je uslovljenost propagandne aktivnosti ciljevima. Propaganda se uvijek organizira sa preciznim ciljevima, sa definisanom (prikrivenom ili otvorenom) namjerom pojedinaca, grupa, institucija, politikih i ekonomskih centara moi. 2. Drugo, u propagandnom procesu uvijek postoji neko (pojedinac, grupa, organizacija, firma) ko propagandnu aktivnost organizira. Radi se o subjektu propagandnog djelovanja, o nekom ko svjesno organizira itav proces i u tom smislu obezbjeuje osnovne pretpostavke za uspjenu realizaciju zadatka (materijalna i tehnika sredstva, kadrovi i sl.). Oni po pravilu utvruju strategiju i osnovne pravce propagandnih akcija, a sama realizacija se povjerava specijaliziranim organizacionim oblicima propagandnog djelovanja.

3. Trei vaan element su mediji za posredovanje propagandnih poruka. To su obino tampa, radio, televizija, tribine i drugi mediji masovnog komuniciranja. Mediji propagandne komunikacije tipa 'licem u lice' su razgovori, mitinzi, tribine, itd. Glavno sredstvo propagande u ovim medijima je usmena rije, zatim izgled govornika, njegovi pokreti i sl.

4. etvrti element ukazuje na obavezno prisustvo ciljne grupe, konzumenta propagandne poruke, prema kojem i zbog kojeg se i organizira propagandna aktivnost. Propagandna aktivnost se uvijek usmjerava prema unaprijed odreenoj publici s ciljem da se utjee na njene stavove, miljenja i ponaanja.

5. Peti element je sama propagandna poruka kao misaono jeziki ili nejeziki sadraj koji se konstruira i posreduje radi djelovanja na publiku, tj. recipijenta.

PROPAGANDA KAO KOMUNIKOLOKA DISCIPLINA

Propaganda je komunikoloka disciplina, koja ima svoju teorijsku utemeljenost, polje naunog djelovanja, predmet istraivanja, metode, sredstva, principe, jasne naune ciljeve i zadatke ija se realizacija moe precizno provjeriti u propagandnoj praksi. Cilj je proirivanje saznanja o moguem utjecanju na ljude u komunikacijskom procesu kako bi se oni pridobili za realizaciju odreenih namjera i interesa. Do novih saznanja u sferi propagande dolazi se prvenstveno naunim istraivanjima.

Bitna svojstva propagande predstavlja postojanje:

predmeta istraivanja i podruja naunog interesovanja;

povijesnog utemeljenja i razvoja;

povezanosti sa drugim naukama i naunim podrujima;

naunih ciljeva, principa i pravila;

metoda i tehnika;

sredstava i kanala djelovanja.

Propaganda posebno izuava:

pitanje politikih, ekonomskih, vjerskih i kulturnih procesa, interesa i intencija;

pitanje ljudskih potreba za novim informacijama i znanjima;

pitanje psihosocijalnih stanovitva i karakteristika pojedinaca i grupa;

pitanje tehnoloke baze za posredovanje poruka;

odnose, utjecaje i promjene do kojih dolazi u propagandnom procesu.

POVIJESNI RAZVOJ PROPAGANDE

PROPAGANDA U PREDINDUSTRIJSKOM PERIODU

Historija propagandne aktivnosti poinje kada i civilizacija. U najstarijim vremenima, u periodu rodovskih i plemenskih hordi, preci dananjeg ovjeka koristili su primitivne tehnike za borbu ili za dolaenje do sredstava za ivot. Te tehnike su bile vezane za ratnu i ekonomsku propagandu. Mazali su lice ratnikim bojama, koristili razne tehnike verbalnog izraavanja kako bi ostvarili borbene ciljeve ili se domogli hrane koja je bila u posjedu susjeda. Iako su primjenjivani u veoma primitivnom i krajnje pojednostavljenom obliku, propagandni sadraji bili su jasni. Sloeniji oblici propagandnog djelovanja su praktikovani u robovlasnikom drutvu. Uz ratnu propagandu se razvija i politika propaganda. Propaganda je ograniena samo na onu kategoriju recipijenata koja ima status slobodnih graana i robovlasnika. Uoavanje potrebe diferenciranog pristupa pojedinim kategorijama stanovnitva pripisuje se Platonu koji je na neki nain pretea utvrivanja pravila savremene politike propagande. U staroj Grkoj i Rimu javni oblik komuniciranja se odvijao po metodu 'licem u lice'. Ciljne grupe bili su slobodni graani iz povlaenih slojeva robovlasnike strukture. Kao najefikasnije sredstvo utjecanja koriten je jezik, tj. govor, pa je oratorstvo svrstavano u najvee sposobnosti ljudi tog vremena. I u starom kineskom carstvu je propaganda bila u funkciji ratnih i politikih ciljeva. Propagandu su u svojim pohodima vjeto koristile sve velike vojskovoe u starom i srednjem vijeku: Julije Cezar, Karlo Veliki, Atila, Dingis Kan uspjeno su primjenjivali propagandni metod irenja glasina radi demoralisanja protivnika. Turski sultani su na svojim dvorovima imali ljude zaduene za neke vrste propagandne aktivnosti prema neprijateljskim zemljama. Jedna od osnovnih karakteristika propagande u robovlasnikim i feudalnim drutvima je da se ona odnosila uglavnom na ue povlatene grupe, na robovlasnike i feudalne slojeve. Kreatori poruka nalazili su se u samom vrhu dravne strukture na carskim i kraljevskim dvorovima ili vrhu vjerskih piramida. U pogledu propagandnih tehnika najee je primjenjivan pristup 'licem u lice'. S obzirom na nerazvijenost medija za prenoenje pismenih poruka i nepismenost stanovnitva, pismeno komuniciranje je praktikovano u rijetkim sluajevima i bilo je privilegija najistaknutijih predstavnika vladajue elite.PROPAGANDA NAKON PRONALASKA TAMPARIJE

Do nesluenog razvoja propagande dolazi sa revolucionarnim promjenama na polju tehnoloke baze za prenos podataka. Revoluciju u komuniciranju izazvao je pronalazak tamparije, kao najznaajnijeg vjesnika modernog doba. Zahvaljujui tampariji, stvorena je mogunost brzog prenoenja poruka, a novinarstvo postaje dominantan faktor u javnom komuniciranju. Izumi poput tamparije najavili su dolazak graanskog drutva i pojavu novih naunih i tehnolokih dostignua koji su rezultirali pronalaskom telegrafa, telefona, radija, televizije, itd. Napoleon se smatra preteom savremene propagande. On je osnovao posebnu slubu koja je nosila bezazlen naziv 'Sluba javnog mnijenja'. Njena aktivnost je bila usmjerena u dva pravca: prema inostranstvu i prema domaem stanovnitvu. U odnosu na inostranstvo, zadatak propagande je bio da demoralie protivnika i umanji potencijale otpora, a u samoj Francuskoj od propagande se oekivalo da osigura podrku Napoleonovoj politici, te povea mrnju prema neprijateljima u inostranstvu i protivnicima u zemlji. tampu su u propagandne svrhe koristili i akteri graanskog rata u Americi. Jedan od tvoraca propagandnog koncepta snaga koje su se borile za jedinstvo SAD-a bio je George Washington. On je forsirao tampanje listova u kojima je dominirao pozitivan uklon prema politici unionista, a negativan prema koncepcijama konfederalista. Pojava dnevnih listova polovinom 19. vijeka oznaila je novu stepenicu u razvoju propagande. Pronalazak radija daje nove i snane podsticaje propagandi. Poetkom 20. stoljea propaganda postaje podruje intenzivnih teorijskih eksplikacija koje za cilj imaju postizanje to boljih rezultata u domenu propagandne prakse. Posebna panja se posveuje ratnoj i politikoj propagandi u kontekstu priprema velikih sila za prvi ratni obraun planetarnog razmjera Prvi svjetski rat. U Prvom svjetskom ratu propaganda postaje jedno od najubojitih sredstava za ostvarenje ratnih ciljeva.

Dinamika dogaaja je zahtijevala bre prenoenje propagandnih poruka. Stoga poinje koritenje radija kao najbreg medija komuniciranja, a sve se masovnije upotrebljavaju i leci, plakati i zvunici. Mediji ne slue samo za prenoenje vijesti koje se tiu njihove zemlje, ve i onih iz neprijateljskih drava, pri emu se poruke formuliu tako da podstiu defetizam i demoralizaciju. Posebna panja se poklanja stvaranju odgovarajue 'slike' u inostranstvu kako bi se obezbijedila naklonost meunarodne javnosti i kako bi se druge drave podstakle na saveznitvo. Njemaka je svoju propagandu usmjeravala prema arapskim zemljama, a Velika Britanija prema SAD-u.

IDEOLOGIZACIJA PROPAGANDE U 20. VIJEKU

Uoavajui znaaj propagande, mnoge zemlje nakon Prvog svjetskog rata podstiu nauna istraivanja propagandne komunikacije kako bi poveale efikasnost. U tom vremenu uobliena su 3 propagandna modela. Svaki od njih je ostavio trag u povijesti propagande i komuniciranja uope. To su:

1. komunistiki model agit-prop informiranja;

2. faistiki model propagande;

3. graanski koncept slobodnog informiranja i propagande.

AGIT-PROP INFORMIRANJE

Komunistika ideologija je utemeljila specifian koncept javnog komuniciranja. Realizacija tog koncepta bila je u nadlenosti specijalnih institucija komunistike partije, zaduenih za pridobijanje 'narodnih masa' i obezbjeenje podrke 'radnika seljaka i potene inteligencije' partijskoj eliti na vlasti. U praksi je razvijen specifian model institucionaliziranja propagande poznat pod nazivom agit-prop (agitacija i propaganda). Rije je o posebnim partijskim tijelima zaduenim za planiranje, usmjeravanje i organiziranje partijske propagande i agitacije na nain da obezbjeuje dominaciju partijskih interesa u svim sferama konkretnog drutva. Najznaajnije dunosti u sistemu komuniciranja povjeravane su najistaknutijim lanovima Partije. Iako je osnovni koncept agit-prop informiranja utemeljen u djelima marksista u 19. stoljeu, 20. stoljee je bilo vrijeme realizacije agit-propa u praksi. Mogue je uoiti 4 faze u njihovom razvoju. To su agit-propi Oktobarske revolucije (lenjinistiki model), staljinistiki model agit-propa, samoupravni model agit-propa (titoistiki model) i kineski agit-propi 'velikih skokova' (maocetungovski model). Za agit-prop je vezana jo jedna institucija tipina za komunistiki sistem informiranja. To je institut politikih komesara. Njima je neposredno podreena organizacija i realizacija propagande i informiranja. Oni su u agit-propima angairali samo ljude od partijskog povjerenja, bezgranino odane vrhovnoj partijskoj vlasti, ali i sposobne i kvalificirane za nametanje komunistikih ideja i doktrina. Na mase se utjecalo primamljivim parolama i primjenom originalnih metoda komuniciranja u kojima je faktor linog primjera igrao vrlo vanu ulogu. Agit-propovci isticali su se skromnou, oratorstvom, istrajnou, spremnou za rtvovanje za 'revolucionarnu stvar'.

FAISTIKI MODEL PROPAGANDE

Zloupotreba propagande dosegla je vrhunac u zemljama sa faistikom ideologijom i politikom. Koncept faistike propagande utemeljen je i razraen u vrijeme vladavine njemakih nacista od 1933. do 1945. godine. Idejni tvorac faistikih modela bio je njemaki ministar za 'narodno prosvjeivanje i propagandu' Jozef Goebbels. Goebbelsovog propagandnog modela pridravali su se, sa manjim ili veim modifikacijama, svi diktatorski, nacionalistiki i faistiki reimi u prolosti i sadanjosti. Osnovno obiljeje toj propagandi davala je faistika doktrina utemeljena na teoriji 'krvi i tla', na glorifikovanju vlastite nacije i nipodotavanju drugih. Na osnovu te teorije voena je politika osvajanja tuih teritorija i genocida nad drugim narodima. Propaganda je u realizaciji faistike politike imala izvanredno vanu ulogu. Lineberger u svom djelu Psihologija ratovanja istie da je nacionalna propaganda bila mono sredstvo indoktriniranja Nijemaca faistikom ideologijom i slijepoj poslunosti Hitleru kao vrhovnom voi. Goebbels je propagandu tretirao kao jedno od najvanijih politikih znanja i osnovni element svake dravnike mudrosti. Njegov koncept propagande Lineberger naziva propagandna tapa, jer koristi sva raspoloiva sredstva (medije, oruje, ekonomski pritisak, diverzije). Lineberger navodi Hitlerovu misao da je 'propaganda strahovito oruje u rukama ovjeka' koji zna njome rukovati. Zahvaljujui orkestriranoj, sinhroniziranoj i agresivnoj propagandi, vjeto kombiniranom sa surovom silom, faisti su po pravilu uspijevali opiniti ogromne mase i usmjeriti ih ka realizaciji faistikih ciljeva. Do otrenjenja je dolazilo tek onda kada su faistike vojne mainerije bile poraene, a zemlja ekonomski unitena.

Doob navodi 19 osnovnih naela faistikog modela komuniciranja: obaveza utvrivanja, planiranja i voenja propagande iz jednog centra; maksimalan oslonac na podatke dobivene istraivanjem javnog mnijenja i obavjetajnim putem; kontinuirano procjenjivanje stvarnog uinka; demoralizacija protivnika (vojnog, politikog ili ekonomskog); dostupnost svih informacija koje centrima za propagandnu aktivnost mogu pomoi u realizaciji propagandnih ciljeva; propaganda treba, shodno principu zanimljivosti, da koristi medije koji pobuuju panju; itd. Faistiki model propagande pokazao se izuzetno efikasnim u kombinaciji sa diplomatskim postupcima i vojnim mjerama. Propagandom je Hitler djelovao u 2 pravca: prema meunarodnoj javnosti i meunarodnim politikim faktorima koje je uspijevao ubijediti da Njemaka nije za rat, i ime je smanjivao njihovu predostronost; i prema unutranjoj javnosti u kojoj je raspaljivao fanatinu mrnju prema svemu to nije 'arijevske rase' i to stoji na putu njemakoj namjeri da porobi svijet.

KONCEPT SLOBODNOG INFORMIRANJA I PROPAGANDE

Graanski koncept slobodnog informiranja i propagande utemeljen je u zapadno-evropskim demokratskim drutvima. Ukorijenjen je u vrijeme amerikog rata za nezavisnost. SAD su prve proklamovale slobodu tampe, okupljanja i dogovora, i to kodificirale u ustavu pred kraj 18. stoljea. Prioriteti tog koncepta su ljudska prava i slobode, sloboda i pluralizam informiranja i kodifikacija prava i sloboda u meunarodnim i nacionalnim okvirima. Ovaj koncept daje osnovno obiljeje savremenom svjetskom sistemu komuniciranja. Posljednjih godina karakteriziraju ga sljedei elementi:

dominacija SAD-a i zapadne Evrope u plasiranju znanja i podataka u svjetskom sistemu komuniciranja;

dominacija zapadnih zemalja u posjedovanju tehnoloke baze za prenos poruka i podataka;

dominacija engleskog i drugih zapadnoevropskih jezika na polju komuniciranja u svijetu.

Ova 3 monopola obezbjeuju prednost razvijenim graanskim demokratskim drutvima u nametanju njihovih vrijednosti i interesa. U sueljavanju 3 pomenuta koncepta javnog komuniciranja, apsolutnu prevagu je odnio model koji zagovara pravo na slobodu informiranja i propagiranja. Taj model sada daje osnovno obiljeje svjetskom sistemu komuniciranja.

PROPAGANDA U VRIJEME 'HLADNOG RATA'

Odmah nakon Drugog svjetskog rata dolo je do propagandnog sukoba izmeu glavnih sila antihitlerovske koalicije, izmeu SAD-a i biveg SSSR-a. Uz SAD su stale sve vodee zapadno-evropske zemlje, a Sovjetski Savez je okupio svoje satelite. Doskoranji saveznici su postali estoki protivnici. Sukob je izbio prvenstveno na ideolokoj ravni. Podjela izmeu demokratskog i socijalistikog svijeta bila je totalna. Konfliktni odnosi su bili najvidljiviji u sferi komuniciranja. Sovjetski blok je izgradio itav sistem tehnikih prepreka kako bi onemoguio svaku normalnu komunikaciju sa zapadnim svijetom. Podignut je itav niz barijera koje su bile u funkciji razdvajanja i iji je zadatak bio da onemogue eventualnu infiltraciju 'nezdravih kapitalistikih informacija' koje bi mogle zatrovati 'zdravu svijest socijalistikog ovjeka'.U demokratskom svijetu tako utvrena granica dobila je naziv 'gvozdena zavjesa'. Sovjetski blok je nastojao onemoguiti komuniciranje meu ljudima i narodima na sve mogue naine. U tom cilju se podie Berlinski zid i ogromne prepreke na drugim granicama. Kontakti izmeu ljudi i naroda dva suprotstavljena vojna i politika bloka bili su svedeni na najmanju mjeru. Borba za presti trajala je na svim poljima, a posebno je bila izraena u domenu propagande. Najiri pojam koji je obuhvatao ove vrste meunarodnog sukoba u trajanju od 45 godina (od 1945. do 1990. godine), je hladni rat. Sam termin 'hladni rat' u javnosti se poeo koristiti nakon to je poznati ameriki novinar Walter Lippman 1947. godine objavio knjigu The Cold War. On je pojam posudio iz francuske terminologije u kojoj izraz la guerre froid oznaava propagandno-psiholoku i politiku aktivnost suprotnih politikih snaga. Nakon Drugog svjetskog rata termin je uao u sve svjetske jezike i bio je sinonim za zategnute odnose izmeu dva bloka Zapadnog i Istonog, i za nenormalnu komunikaciju meu njima. Propagandna aktivnost zasnivala se na osnovnim politikim doktrinama. Ameriku doktrinu utemeljio je Truman 1947. godine (tzv. Trumanova doktrina). Njena uporina taka je stav da je sovjetski komunizam smrtna opasnost za demokratiju u svijetu i da se toj opasnosti treba oduprijeti svim sredstvima. Sovjetska doktrina imala je polazite u tezi da 'ameriki imperijalizam' ima pretenzije na cijeli svijet, da je vinovnik meunarodnih kriza, te da je agresivnom propagandom naruio sistem meunarodnog komuniciranja. Osnovno obiljeje hladnog rata je odsustvo normalnog meunarodnog informiranja. S tim ciljem su osnivani specijalni centri za propagandna dejstva.

Hladni rat je zapravo bio najvei propagandni rat u povijesti, voen prvenstveno sredstvima i metodama politike propagande.

POVIJEST PROPAGANDNIH AKTIVNOSTI PREMA BiH

Povijest propagandnih aktivnosti koje su u prolosti organizirale pojedine zemlje sa ciljem destabilizacije BiH duga je koliko i historija politikih, ekonomskih i teritorijalnih aspiracija prema BiH. Centri iz kojih su pokretane te aktivnosti nalazili su se iskljuivo u evropskim prijestolnicama. Najee su bili locirani u neposrednom bh. susjedstvu (Beogradu, Zagrebu, Cetinju ili Podgorici), ali i u nekim znaajnijim prijestolnicama velikih evropskih sila (Carigradu, Moskvi, Veneciji, Rimu, Parizu, Londonu, Budimpeti i Beu). U organiziranju odgovarajuih propagandnih akcija, tokom protekla dva stoljea, najuporniji su bili pojedini centri moi u Zagrebu i Beogradu. Historija osvajakih planova Hrvatske i Srbije prema BiH je, zapravo, historija njihovih propagandnih napora u pravcu destruiranja cjelovitosti, dravnosti i meunarodnog identiteta BiH. Propaganda je u tom vremenu bila najefikasnije sredstvo ostvarivanja velikodravnih koncepcija. Propaganda iz Beograda i Zagreba prema BiH imala je u prolom i ovom stoljeu 2 glavna zadatka:

promijeniti socijalna stanovita bosanskih katolika i pravoslavaca u pravcu njihove nacionalne identifikacije kao Srba i Hrvata, i njihovo inkorporiranje u hrvatski, odnosno srpski nacionalni korpus.

destruirati identitet samih Bonjaka, istrajno ih uvjeravajui svim propagandnim sredstvima da oni nisu to to jesu, nego da su 'Hrvati islamske vjeroispovijesti' (stav propagandno-politikih centara iz Zagreba), odnosno da su 'Srbi islamske vjeroispovijesti' (stav propagandno-politikih centara iz Beograda).

Propagandu Beograda i Zagrebu karakterisala je agresivnost, sinhronizovanost i upornost. Propaganda je primjenjivana u totalitetu. Za ostvarenje propagandno-politikih ciljeva koriteni su religija, kultura i mediji masovnog komuniciranja koji se prvi put osnivaju u BiH 70-tih godina prolog vijeka. Iza propagandne akcije Zagreba stajala je velikohrvatska opcija u odnosu na BiH, iji je utemeljitelj bio Ante Starevi, koji je smatrao da su Bonjaci narod 'pohrvaenih'. Nasuprot ovim velikohrvatskim tezama stajala je velikosrpska opcija koja je razraena u spisu Naertanije Ilije Garaanina iz 1844. godine, a njen temeljni stav je da je Bosna 'srpska zemlja'. Garaanin je organizirao intenzivnu propagandnu aktivnost sa krajnjim ciljem prikljuenja Bosne Srbiji i unitenja Bonjaka muslimana. Shodno tim politikim opcijama, prema BiH se u drugoj polovini 19. stoljea usmjerava intenzivna propagandna aktivnost. U posljednjim decenijama osmanske vladavine u BiH, na podruju Srbije, Crne Gore i Hrvatske, tampani su brojni listovi koji su istrajno dokazivali nemogunost zajednikog ivljenja razliitih etnikih grupa, navodnu obespravljenost pravoslavaca i katolika, da su Bonjaci 'Srbi' ili 'Hrvati', te potrebu likvidacije pripadnika islama iz Evrope. Te temeljne teze, agresorska propaganda, nije se mijenjala u posljednjih 150 godina. Za 40 godina austrougarske vladavine, u BiH je trajala realizacija velikohrvatske opcije. To je bio period masovnog iseljavanja Bonjaka u Tursku. Destruiranje bonjakog korpusa i Bosne nastavljeno je i u vremenu Kraljevine Jugoslavije. U tom periodu je iz Beograda proteiran velikosrpski interes. Propagandno destruiranje BiH bilo je priprema politikog dogovora nacionalistikih elita iz Beograda i Zagreba, poznatog kao sporazum Cvetkovi-Maek o podjeli BiH, ne vodei rauna o interesima njenog stanovnitva. U vrijeme Drugog svjetskog rata vlasti tzv. Nezavisne Drave Hrvatske proglasile su Bonjake Hrvatima, a BiH su, uz pomo njemakih okupatora, prisajedinile Hrvatskoj. Te imperijalne aktivnosti NDH pratila je intenzivna propaganda koja je imala zadatak da uvjeri Bonjake u opravdanost pomenutih mjera. Ni u vremenu SFRJ nisu prestajala propagandna djelovanja Zagreba i Beograda prema naoj zemlji, a djelovanja su svoj zenit doselga u vremenu od 1991. do 1995. godine, kada je propaganda koritena kao sredstvo agresije i rata protiv BiH.TEORIJSKA SHVATANJA O PROPAGANDI

Fenomenom propagande bavili su se do sada brojni teoretiari ija su podruja istraivanja bila vrlo razliita. Iako se karakter diskusija, analiza i poimanja ovog fenomena mijenjao, u njima je mogue uoiti dva osnovna pristupa. Na jednoj strani se propagandna komunikacija tretira kao nehumana drutvena praksa koja za posljedicu ima sniavanje kulturnog nivoa javnosti, zatim opi pad morala, pojavu drutveno neprihvatljivih ponaanja, uljuljkivanja masa u politiku povrnost, i sl. na drugoj strani je propaganda podizana na pijedestal 'vrhovne nauke', sveprisutne aktivnosti, 'najsavrenije umjetnosti ubjeivanja', itd.

KOMUNIKOLOKI STAVOVI I TEORIJE O PROPAGANDI

U drugoj polovini 20. vijeka iskristalisala su se shvatanja koja polaze od stava da je propaganda komunikoloka disciplina, ali i specifino komuniciranje u praksi. Ta shvatanja propagandi daju prvenstveno komunikoloki aspekt.

PSIHOLOKA SHVATANJA PROPAGANDE

Na psiholokom karakteru propagande insistirale su brojne psiholoke kole izmeu 2 svjetska rata. Sve one u centar svog interesovanja stavljaju promjene u svijesti ljudi do kojih dolazi djelovanjem propagande. Psiholoke teorije polaze od shvatanja o uniformnosti ljudske prirode. Sadraj propagandnih poruka, po tim tumaenjima, utjee da formiranje i modeliranje emocija nezavisno od ljudske volje. Zbog uroene prirode tog procesa, ljudi kao pripadnici kolektiviteta, na njih odgovaraju jedinstveno. Na ovim principima je utemeljeno stanovite nekih psihologa iz poetka 20. vijeka da se javnim mnijenjem moe manipulirati planski, organizirano i u skladu s unaprijed postavljenim ciljevima.

POLITIKOLOKE POSTAVKE

Propagandom su se posljednjih godina bavili i brojni politiari. Njihov interes za propagandu se temelji na potrebi koritenja propagandnih saznanja i prakse u realizaciji ciljeva i zadataka plitike. U okviru propagande se razvila posebna grana politika propaganda, kao i njen poseban koncept politiki marketing. Politikoloka gledanja pod ovim pojmom podrazumijevaju djelatnost kojoj je svrha utjecanje na ponaanje, miljenje i aktivnost u irem smislu (na mase, na javno mnijenje).

SOCIOLOKA POIMANJA PROPAGANDE

I sociolozi su vrlo rano poeli razmiljati o propagandi. Prema njima je propaganda aktivnost koja utjee na promjenu drutvene strukture, javnog mnijenja i svijesti drutvenih grupa. Sociolozi gledaju na propagandu kao na drutvenu aktivnost kojoj je cilj usmjeravanje ponaanja i djelovanja drutvene grupe, nacija ili naroda. Sadraj poruka koje se upuuju preko medija prvo prihvataju ljudi koji su relativno vie zainteresirani za odreena pitanja i probleme, i koji nastoje da budu bolje informirani. Bolja informiranost ih podstie u elji da dominiraju u grupi. To su voe javnog miljenja. Preko njih i pomou njih se dolazi do manje aktivnih i nedovoljno zainteresiranih lanova drutva, koji se nazivaju sljedbenicima. Voe ne prenose samo poruku, ve daju svoje tumaenje i kroz neposredne kontakte utjeu na svoje sljedbenike usmjeravajui njihovo ponaanje u eljenom pravcu. To je funkcionalistiko shvatanje propagande koje ukazuje na dvostepeni tok propagandne komunikacije. PROPAGANDA U EKONOMSKOJ NAUCI

Teoretiari iz oblasti ekonomske nauke propagandi daju obiljeje sredstva za postizanje ekonomskih ciljeva (poveanje profita, intenziviranje potronje, prodaja roba i usluge, i sl.).

PROPAGANDA U VOJNOJ NAUCI

Za vojne nauke propaganda je sredstvo za postizanje ratnih ciljeva na taktikom i stratekom nivou. Radi se o nesmrtonosnom oruju kojim se, uz adekvatnu primjenu, mogu postii bolji rezultati nego ubojitim sredstvima. Upotrebom tog oruja bavi se posebna grana propagande ratna ili vojna propaganda.

PROPAGANDA U TEOLOGIJI

U okviru teologije su napisane brojne rasprave koje se bave pitanjima mogunosti utjecanja na ljude i njihovog pridobijanja za neko vjersko uenje. Sama institucija misionarstva je praktina realizacija propagandnih projekata usmjerenih ka stvaranju predispozicija za prihvatanje religije. Osnovna propagandna stanovita u teologiji utemeljena su na porukama iz svetih knjiga u kojima se nalaze Boije naredbe, saopene ljudima preko Boijih poslanika. Uvjeravanjem recipijenata u istinitost vjenih kategorija vjerovanja bavi se posebna propagandna grana vjerska propaganda.

PROPAGANDNE METODE

U domenu propagande se koriste iste metode koje su prisutne i u drugim drutvenim naukama. To su:

- metod analize sadraja;

- sociometrijska metoda;

- metod terenskih istraivanja;

- metod analize arhivske grae i dr.

Za realizaciju istraivanja na terenu koriste se brojne tehnike. U propagandnim istraivanjima najprisutnije tehnike su posmatranje, upitnik, anketa, testiranje, analiza grae i dr. Slian metodoloki postupak se ostvaruje u pripremi i realizaciji propagandnih aktivnosti. Tim aktivnostima prethodi izrada konkretnog propagandnog plana koji se naziva jo i media plan. On sadri sljedee elemente:

1. Cilj (definisanje teme, znaaj, oekivani efekti);

2. Nosioci propagandne aktivnosti (glavni nosilac i saradnici);

3. Mjesto realizacije propagandne aktivnosti (fabrika, grad, opina, regija);

4. Vremenski okvir (vrijeme potrebno za realizaciju, faze);

5. Ciljne grupe (potencijalni glasai, punoljetni graani, omladina, penzioneri, domaice, izbjeglice, i dr.);

6. Nain realizacije (direktna ili indirektna komunikacija);7. Mediji (mass-mediji, mediji tipa 'face to face', mediji slobodnog prostora, kombinovani, te odreene emisije na radiju, tv-u i sl.;

8. Potrebna sredstva za realizaciju propagandne aktivnosti (tehnika i novana sredstva);

9. Vrijeme zavretka aktivnosti i analiza rezultata.

Izrada media plana propagandnih aktivnosti podrazumijeva raspolaganje relevantnim podacima o svim

aspektima akcije. Sve to govori da je bavljenje propagandom izuzetno sloen posao kojim se mogu uspjeno baviti samo ljudi velikog teorijskog znanja i praktinog iskustva. Postoji vie podjela propagandnih metoda i postupaka. Najadekvatnijom se ini podjela na 2 grupe, na:

1. metode stvaranja odgovarajuih emocionalnih stanja;

2. metode 'prilagoavanja istine'.

METODE STVARANJA ODGOVARAJUIH EMOCIONALNIH STANJA

Smisao koritenja raznih propagandnih metoda i postupaka je najee u stvaranju odgovarajuih emocionalnih stanja kod pojedinaca i grupa, kako bi se putem emocija djelovalo na njihovu svijest i tako obezbijedili uslovi za eljeno ponaanje. Poznato je da u istoj situaciji nee jednako djelovati plaljivi ljudi i oni iji emotivni naboj karakterie mrnja. Postoji vie metoda stvaranja odgovarajuih emocionalnih stanja. Najee se u propagandnoj metodi koriste metode ubjeivanja, identifikacije i stvaranja negativnih i pozitivnih osjeanja. Ubjeivanje u propagandi se vrlo esto koristi radi usmjeravanja ponaanja ciljnih grupa. To je jedan od najstarijih propagandnih postupaka. Koristi se u politikoj, ekonomskoj, kulturnoj i vjerskoj propagandi. Ubjeivanje ima prvenstveno za cilj da nagovori individuu ili grupu da napusti svoje aktuelne stavove i zamijeni ih novim stavovima koje preferira odreeni kreator propagandnih poruka. Karakteristina je za politiku praksu demokratskih drutava. eljeno ponaanje ljudi mogue je obezbijediti primjenom propagandne metode identifikacije korisnika propagandnih poruka sa odreenom osobom (istaknutim politiarem, ratnim herojem, sportskim ampionom, afirmisanom kulturnom i javnom linou). Mase ljudi se identificiraju sa svojim idolom, svojim 'voom' i nastoje se ponaati kao 'on'. U odnosu na motive, mogua je pozitivna i negativna identifikacija. Pozitivna identifikacija podrazumijeva postojanje zajednikih elemenata izmeu 'idola' i onog ko se identificira s njim. Intenzitet identifikacije nije isti i razliit je od ovjeka do ovjeka. U propagandi i psihologiji poznata je i tzv. odbrambena identifikacija. Ona je izraz potrebe ljudi da u trenucima kriza rjeenje trae u kolektivu. Propagandni postupak negativne identifikacije se realizira po uobiajenom receptu: nakon odreene manifestacije narodnog nezadovoljstva, demagoki se daje za pravo narodnoj kritici. Potom se, preko medija, koji su pod kontrolom vlasti, narodu otkriva 'pravi krivac'. To su, po pravilu, 'neprijatelji iz inostranstva i njihovi domai pomagai'. Metod izazivanja negativnih i pozitivnih osjeanja se vrlo esto koristi u svim propagandnim granama. Sadraj ove metode je postupak izazivanja i podsticanja mrnje. Pri tome se polazi od injenice da svaki ovjek, kao drutveno bie, gradi odnose sa drugim ljudima na osnovu povremenih i trajnih osjeaja. Dva suprotna osjeaja se esto koriste u propagandnoj praksi. Rije je o mrnji i ljubavi. Ratna i politika propaganda sklone su osloncu na mrnju, dok vjerska, kulturna i ekonomska propaganda radije koriste osjeanja sa pozitivnim predznakom (simpatije, ljubav i sl.). U propagandi se postupak stvaranja negativnih osjeanja razlikuje u dvije faze. U prvoj se stvaraju uslovi za nastanak negativnih osjeanja, a potom se, na osnovu ve formiranog osjeanja, usmjerava ponaanje ciljnih grupa. U propagandnoj praksi postoji vie postupaka stvaranja mrnje. Poznata je tehnika zavaanja dva ili vie naroda. U propagandnim aktivnostima se vrlo esto koristi metod zastraivanja. Primjenjuje se u kriznim situacijama i u svim granama propagande. Propagandisti polaze od spoznaje da je strah osnovna ljudska emocija koja utjee na sve psihike procese i na ovjekovo ponaanje uope. Kreatori zastraivanja kao propagandnog postupka, vrlo esto koriste strah kao sredstvo manipulacije masama. Propaganda esto koristi postupak stvaranja pozitivnih osjeanja (ljubavi prema politikom voi, domovini, partiji i sl.). Radi se o metodi koju koriste vjerska, politika, ekonomska i ratna propaganda. Pod pozitivnom emocijom se obino podrazumijeva snano osjeanje u iju je osnovu ugraena ljubav. Metodu izazivanja pozitivnih osjeanja propagandisti koriste i za realizaciju suprotstavljenih ciljeva. Pomenuta metoda se koristi u humanom kontekstu ukoliko podstie, npr. ljubav prema domovini kada se ona nalazi u opasnosti. Formiranje pozitivnih osjeaja moe imati i nehumane ciljeve, npr. radi realizacije osvajakih i genocidnih projekata.METOD 'PRILAGOAVANJA ISTINE'

Propaganda koja je zasnovana na istini, koja se bori za humane ciljeve, organizirana racionalno i realizirana u pravo vrijeme, daje najbolje rezultate. Ukoliko izmeu informativnog sadraja i njegove stvarne, injenine podloge ne postoji vrsta i objektivna veza, onda se moe govoriti o 'prilagoenoj informaciji' ili 'prilagoenoj istini'. Prilagoavanje informacija je esto posljedica svjesne namjere komunikatora da obezbijedi unaprijed planirane efekte poruke ili informacije. To se postie manipulativnim operacijama u procesu konstruiranja sadraja poruke na nain da se neki dogaaji preutkuju, a drugi namjerno prenaglaavaju. Cilj je da se tako oblikovanom informacijom obezbijedi unaprijed oekivano ponaanje onih kojima je komunikativni sadraj namijenjen.Ljudi imaju sklonost da sami transformiu informaciju kada djeluju kao posrednici. Oni zapravo informaciju prilagoavaju svojim stavovima, potrebama i interesima. Svaka individua e lake zapamtiti i reprodukovati neku poruku ako ona odgovara njenim stavovima i interesima, nego ako je obratno. Shodno tim zakonitostima, sami propagandisti namjerno transformiu sadraj kako bi pomou tako prilagoene istine djelovali na konzumente propagandnih poruka.S tim u vezi postoji vie postupaka 'prilagoavanja istine'. Najpoznatiji su:

- postupak uproavanja sadraja informacije;

- postupak mijenjanja sadraja;

- postupak naglaavanja pojedinih dijelova sadraja;

- postupak dopunjavanja izvorne informacije novim sadrajima.

Postupak uproavanja sadraja temelji se na sklonosti ovjeka da pojednostavljuje sloene situacije. Sloenu situaciju prate odreene nejasnoe koje je mogue otkloniti traenjem jednostavnijih rjeenja. Postupci oslobaanja od nejasnoa nisu istovjetni u svim prilikama. Razliite linosti nejednako reaguju na iste okolnosti. Pri tome se vodi rauna o svim kategorijama primatelja poruka. Uproavanjem informacije se zadovoljavaju potrebe manje obrazovanih, a dodavanjem pojedinih elemenata obrazovaniji se oslobaaju potrebe da sami razjanjavaju odreene situacije. Slian je postupak dopunjavanja osnovnog sadraja neke poruke. Sutina je u postupku propagandista da izvornu informaciju dopunjava novim sadrajima na nain da oni obezbjeuju eljeno ponaanje ciljne grupe. U svjetskim i domaim medijima se esto koristi ovaj metod. Informacija se konstruie tako da izgleda autentino, ali se istovremeno dodaju oni elementi koji imaju za cilj nametanje 'svoje istine'. Ljudi su posebno neoprezni u prihvatanju onih poruka koje su rezultat manjeg iskrivljavanja sadraja. Publika vremenom postaje neotporna na kritiko prihvatanje poruka koje se plasiraju putem odreenih medija. Postupak naglaavanja pojedinih elemenata sadraja temelji se na pretpostavci da e receptivna osnova lake apsorbovati one informacije koje su usklaene sa stavovima, miljenjima i osjeanjima samih recipijenata. Ovaj postupak se esto koristi u mass-medijima. Onaj ko plasira poruku prvo prikupi podatke o stavovima, motivima i interesima publike, a zatim se informacija oblikuje naglaavanjem pojedinih sadraja na nain da pobudi interesovanje odgovarajuih ciljnih grupa. Postupak se nastavlja sastavljanjem novih informacija od naglaenih elemenata iz prethodnih informacija. Vjetom kombinacijom i naglaavanjem nastoji se postii cilj propagandiste, a manjim naglaavanjem drugih elemenata, pokuava se osujetiti kritinost recipijenta. U propagandnoj komunikaciji postoji drevni postupak koji je star koliko i sama propaganda. Radi se o postupku iskrivljavanja sadraja i njegovog konstruisanja od izmiljenih elemenata. To se ini na nain da se obina la pokuava plasirati kao istina. Koliko e biti netanih elemenata u nekoj poruci zavisi od vie faktora. Vjeti propagandisti obino izbjegavaju krupne lai. Postupci izmiljanja sadraja primjenjuju se posebno u onim okolnostima u kojima ne postoji mogunost provjere ponuenih podataka i izmiljenjih informacija. Stoga se esto pribjegava, posebno u kriznim situacijama i politikim kampanjama, vjetom kombinovanju vie postupaka 'prilagoavanja istine'. Korigovani sadraji se najee plasiraju putem mass-medija, a rjee putem komunikacije 'licem u lice'. Za opovrgavanje neistinite informacije koristi se kontrapropagandni postupak demantija ili se nude podaci koji se mogu provjeriti. Iskustvo propagandiste, meutim, navodi jedinstven zakljuak: uinak neobjektivne informacije (lai) je mnogo vei od uinka demantija.

PRINCIPI I PRAVILA PROPAGANDE

PRINCIPI PROPAGANDEPostoji 7 temeljnih principa znaajnih za prezentaciju propagandnih poruka:

1. istinitost;

2. pristupanost;

3. pravovremenost;

4. zanimljivost;

5. angairanost;

6. uvjerljivost;

7. usmjerenost.

1. Istinitost princip istinitosti se temelji na saznanju da najbolje propagandne efekte postie ona poruka koja je dokumentovana provjerljivim i tanim injenicama. Tenje ka istini i slobodi su dva osnovna ovjekova stremljenja. Ljudi zapravo komuniciraju zato to ele doi do sigurnih spoznaja, do istine, a sami za to nisu u stanju. To e se desiti tek razgovorom, provjeravanjem i eksperimentiranjem.

2. Pristupanost - podrazumijeva nastojanje da se informacija ili poruka dostavi do svakog lana odreene populacije (ciljne grupe) prema kojem je usmjerena propagandna aktivnost. Od propagandista i kreatora propagande trai se da obezbijede pristup informacije do to veeg broja potencijalnih recipijenata.

3. Pravovremenost - rije je o nunosti da se principi istinitosti i pristupanosti realiziraju u pravo vrijeme. Pogreno tempirana poruka moe biti kontraproduktivna. Preuranjenost ili zakanjelost mogu imati tetne posljedice.

4. Zanimljivost - ljudi odbojno reagiraju na monotone i jednoline poruke. Stara mudrost glasi 'Sve to je jednolino dosadno je, pa makar bila i srea'. U novinarstvu taj princip podrazumijeva da informacija traje jedan dan, a potom postaje neupotrebljiva. Informacija za duu upotrebu mora biti atraktivna, sadrajna, zanimljiva i pamtljiva.5. Angairanost je vaan princip savremenog komuniciranja. Ovaj princip se odnosi na etiku dimenziju poruke, na ono to se eli postii ponaanjem recipijenta. U tom smislu je veoma teko uoiti razliku izmeu angairanog novinarstva i propagande. 6. Uvjerljivost je temeljni princip svake propagande. Podrazumijeva postojanje poruke koja e svojim sadrajem maksimalno privui panju publike. 7. Usmjerenost - svaka propagandna aktivnost ima odgovarajui zadatak i cilj. Propaganda nikad nije sama sebi svrha. Propagandna informacija ima zadatak da usmjeri primatelja poruke, da utjee na njegove stavove, miljenja i ponaanja.

PRAVILA PROPAGANDEPostoje pravila koja se sa manjim ili veim modifikacijama primjenjuju u svim granama propagande. To su: jednostavnost, sugestivnost, prilagodljivost, dramatizovanje, orkestracija, koncentracija djelovanja, ofanzivnost, kontinuitet, ponavljanje, diferenciran pristup, te kontra propaganda. Jednostavnost je jedno od osnovnih pravila kojih se pridravaju svi uspjeni kreatori propagandnih poruka. Ovo pravilo podrazumijeva pristupano i jasno prezentiranje injenica, stavova i intencija. Iako svaka propaganda primjenjuje ovo pravilo bez izuzetka, svaka to ini sa aspekta svog cilja. Sugestivnost je pravilo propagandnog djelovanja koje prvenstveno rauna sa emocionalnom stranom ovjekovog ivota. Propagandisti i psiholozi sugestivno djelovanje obino definiu kao vjetinu postupanja prema pojedincima i grupama, kako bi se obezbijedilo nekritino ponaanje primatelja poruka. Mogli bi rei da je sugestija nekritiko preuzimanje tuih ideja. Sugestivnost se esto koristi u kriznim situacijama, budui da su u takvim okolnostima sve drutvene grupe podlone emocijama. Mo sugestije dolazi do izraaja naroito u indoktriniranim sredinama. Prilagodljivost je propagandno pravilo ija je sutina u prilagoavanju sadraja informacija i poruka propagandnom cilju. Jedna od najeih tehnika koja se koristi u prilagoavanju je tehnika transformacije izvornih informacija prema stavu i cilju kreatora propagande. Pravilo prilagoavanja ima nekoliko postupaka: uproavanje i mijenjanje sadraja, permutiranje, preuveliavanje, minimiziranje, dramatizovanje. Dramatizovanje se postie organizovanjem velikog broja sinhronizovanih propagandnih akcija kojima je cilj da se potenciraju odreeni problemi (ekonomski, socijalni, nacionalni, vjerski), bez obzira da i ti problemi postoje ili ne. Propagandna aktivnost u kojoj dominira dramatizovanje traje iz dana u dan, dok se kod recipijenta ne stvori poeljno stanje duha, pogodno za usmjeravanje miljenja i ponaanja. Orkestracija sutina ovog propagandnog pravila je u sinhronizovanoj i ofanzivnoj aktivnosti koja se organizira i usmjerava iz jednog centra. Pravilo orkestracije ima bitnu psiholoku dimenziju. Ona se temelji na injenici da se na stavove, miljenja i ponaanja moe djelovati samo trajnim, intenzivnim i optimalnim pobuivanjem u komunikacijskom procesu. Pridravanje pravila orkestracije spreava da doe do zaborava, do marginaliziranja problema suprotnim porukama. U propagandi se posebno vodi rauna o poetku i zavretku orkestracije. Smisao takvog angaovanja je u nastojanju da se radi realizacije neke propagandne akcije postignu maksimalni rezultati uz optimalno koritenje kadrova i sredstava. Koncentracija djelovanja je postupak racionalizacije tema i ciljeva i usmjeravanja djelovanja na bitne probleme. Od uspjenog pronalaenja centralne teme esto zavisi uspjeh propagandnih akcija. U politici i ratu obino su centralne teme neke univerzalne vrijednosti: religiozni, ratni ili politiki dogaaji, ili socijalna situacija. Koncentraciju djelovanja moemo podijeliti na: idejnu (odbrana zemlje, politikog sistema), psiholoku (unoenje nesigurnosti), etiku (ruenje moralnih normi) i personalnu (atak na odreenu linost u cilju njenog smjenjivanja ili afirmiranja). Ofanzivnost je najee uslovljena snagom ideje koja se propagira i opravdanou ciljeva. Sutina ofanzivnog djelovanja je u stalnom angamanu prema objektu propagande. Kontinuitet je jedan od uslova uspjenosti propagande. Svaka isprekidana prezentacija poruka negativno se odraava na efekat njihovog uticanja. Kontinuirana aktivnost ini uvjerljivijom argumentaciju kojom se koriste propagandisti. Ponavljanje bitno pravilo koje esto koristi svaka propaganda. Njemaki propagandisti u Drugom svjetskom ratu naglaavali su znaaj ovog pravila. Ponavljanje omoguava bolje uenje i pamenje. Ponavljanje po pravilu produbljuje i obogauje saznanja. Ukoliko se propagandne poruke ee ponavljaju, vea je mogunost da budu prihvaene. Diferenciran pristup njime se esto koriste ratna i politika propaganda. U primjeni ovog pravila primjenjuju se 4 propagandne tehnike: posredno i neposredno djelovanje, integrisanje i dezintegrisanje. Tehniku diferenciranih ciljeva posebno su koristili i agresori na nau zemlju. Kontrapropaganda je tehnika koja se temelji na principu interakcije u propagandnom komuniciranju. Od nje se trai da efikasno djeluje na predupreivanju, suzbijanju i smanjenju uinka protivnike propagande. Postoji nekoliko pravila kontrapropagandnih aktivnosti: nunost praenja protivnike propagande;

potreba selekcije slabih taaka protivnike propagande;

iznalaenje onih slabih taaka prema kojima je mogue uspjeno djelovati;

dovoenje protivnika u kontradikciju sa injenicama. PROPAGANDA U SISTEMU KOMUNICIRANJA

Ne postoji skoro nijedan vaniji subjekt odluivanja u nekoj zemlji koji nema potrebe za propagiranjem svojih mogunosti, ideja i interesa. Jedna od najvanijih funkcija drave je njen informativno-propagandni sistem koji identificira i legitimira svaku dravu ne samo na njenom prostoru, u oima njenih graana, ve i u meunarodnim relacijama. Informativno-propagandni sistem (IPS) je istovremeno element identiteta naroda i drave. Funkciju tog identiteta on obezbjeuje djelovanjem u 2 osnovna pravca:

1. djelovanjem prema vlastitoj populaciji, prema domaoj javnosti;

2. djelovanjem prema inostranoj javnosti i meunarodnim faktorima.Razvijen, slobodan i otvoren sistem informiranja i propagiranja govori da li je vlast demokratska ili autoritarna, a drava slobodna ili neslobodna. Preko informativno-propagandnog sistema se prezentiraju osnovne informacije, ne samo o dravi i njenoj historiji, trajanju, drutvenom ureenju, vlasti, nego i o narodu koji u njoj ivi, njegovoj kulturi, jeziku, tradiciji i stremljenjima. Odnos drave i IPS-a je vrlo sloen. IPS je zapravo skup organizacija i ustanova iz oblasti javnog i drutvenog komuniciranja, povezanih u odreenu cjelinu, ustrojenih po principu koordinacije ili subordijancije. Po tome koji je princip u sistemu dominantan, zakljuuje se da li je taj sistem demokratski ili ne.

Svaki IPS ine njegovi elementi. IPS svake drave sadri obino 7 osnovnih elemenata:

normativna regulativa njome se obezbjeuje sloboda tampe, potvruju meunarodne konvencije o radio-difuziji, onemguava penetracija vrijednosti zabranjenih meunarodnim normama, obezbjeuje zatita dostojanstva linosti i istine. informativna agencija koja odgovarajuim kanalima u zemlji (dopisnici i saradnici) i saradnjom sa drugim agencijama prikuplja informacije za domau i inostranu javnost. radio-difuzija jedan od najvanijih elemenata IPS-a. Obino je tehnoloki povezana u zemlji i oslonjena na odgovarajue sisteme u inostranstvu. Veina drava ima centralne, regionalne i lokalne studije koji pokrivaju podruje drave i pripremaju programe za inostranstvo. tampa (listovi i asopisi) takoer element IPS-a svake zemlje. tampa se dijeli na osnovu vie kriterija: usmjerenosti, vlasnitvu, sadraju i sl. tampu cjelovitog IPS-a obino ine zvanini dravni listovi ili listovi bliski vladi, stranaki listovi, preduzetni listovi, regionalni listovi, listovi iji su osnivai grupe i pojedinci, specijalizirani listovi i asopisi (za ene, za omladinu, zatitu prirode, i sl.), te nezavisna glasila. edukacija kadra za informativno-propagandno djelovanje (instituti, zavodi, katedre na fakultetima, itd.) organi koji brinu o odgovarajuem nivou subordinacije i koordinacije (posebna ministarstva za propagandu, ministarstva za informiranje, savjeti, i sl.) izvori informiranja ustanove koje raspolau podacima i injenicama od znaaja za javnost, ali i ustanove koje te podatke obrauju i prezentiraju neposredno ili posredno (putem medija).

Postoje 2 vane funkcije IP sistema. Prvo, na unutranjem planu IPS podstie pozitivne vrijednosti, afirmira i propagira norme kulture i civilizacije u cjelini, itd. Drugo, posredstvom IPS-a drava promovie vlastite interese i interese svog naroda u svijetu.

Savremeni IPS se moe posmatrati uglavnom na 3 nivoa:

na nivou nacionalnog ili dravnog komuniciranja;

na nivou regionalnog komuniciranja;

na nivou planetarnog (svjetskog) komuniciranja.

Nacionalni sistem informisanja BiH je dio regionalnog, evropskog informativno-propagandnog sistema.

Utemeljen je na graanskoj tradiciji. Evropskim IPS-om dominiraju IPS-ovi 3 najmonije zapadnoevropske zemlje: Velike Britanije, Francuske i Njemake.

SREDSTVA PROPAGANDE

NEJEZIKA SREDSTVA PROPAGANDE

U ostvarivanju svojih ciljeva i zadataka propaganda se slui skoro iskljuivo vizuelnim i auditivnim sredstvima. U domenu vizuelnog djelovanja dva su osnovna instrumenta: slika i tekst, a u sferi auditivnog djelovanja to su govor i zvuk.JEZIK KAO SREDSTVO PROPAGANDE

Od postanka civilizacije do danas, osnovno sredstvo sporazumijevanja meu ljudima je jezik koji se u komunikativnom procesu razlikuje na verbalni (govorni, usmeni) i pismeni nain. Pomou jezika ljudi izraavaju svoje misli, prenose jedni drugima informacije i poruke, izraavaju osjeanja i miljenja.

Uoljiva su 4 osnovna obiljeja jezika:

1. Jezik je drutvena kategorija. Nastao je i razvija se u sistemu drutvenih odnosa. Jezik u civilizacijskom smislu nije mogu u divljim plemenima i meu ivotinjskim vrstama.

2. Jezik je historijska kategorija. Nastao je kad i sama civilizacija. Narodi su kroz povijest svoj jezik razvijali i obogaivali. Jezik je jedna od oznaka nacionalnog identiteta.

3. Jezik je osnova kulture jednog naroda i drutva u cjelini. Pomou jezika se kultura jednog naroda prezentira drugim narodima.

4. Jezik je osnovno sredstvo komuniciranja meu ljudima, narodima i civilizacijama. Oblik upotrebe jezika moe biti usmeni i pismeni.

Svaka vlast vodila je rauna o tome da jezik kojim govore vladajue strukture bude i dominantan. Otuda je i na podruju BiH u vrijeme osmanske vladavine vladajui jezik bio turski, u periodu Austro-Ugarske dominirao je njemaki, a tokom Drugog svjetskog rata jezici slubene komunikacije bili su hrvatski, njemaki i italijanski. Tenja za jednim univerzalnim jezikom moe imati i pozitivan kontekst, ako je utemeljena na vjeitoj potrebi ovjeka da proiri podruje komuniciranja u cilju poveanja mogunosti zbliavanja, saradnje, povezivanja i progresa. Kao osnovno sredstvo komuniciranja jezik je i osnovno sredstvo propagande. Jezik propagande nosi obiljeje jednosmjernog odnosa izmeu komunikatora i recipijenta. Komunikatori (novinari, politiari) imaju ulogu nosioca komunikacije. Gledatelji, sluatelji, publika su recipijenti propagandnog sadraja. Koritenje jezika kao sredstva propagande radi ostvarivanja uskih interesa i nehumanih ciljeva naziva se propagandnom manipulacijom. Manipulacija jezikom u propagandnoj komunikaciji je planski i osmiljen postupak pomou kojeg komunikator ili emiter, koristei etiki neprihvatljive mehanizme, utjee na miljenja i ponaanja ljudi s ciljem da se na taj nain obezbijede uslovi za realizaciju interesa manipulatora. Postupak nametanja jezika kao instrumenta dominacije evidentan je i na meunarodnom planu. Dominacijom jezika obezbjeuje se dominacija u svim sferama ivota. Ta dominacija se izraava putem:

tehnolokih sredstava za posredovanje informacija;

dominacijom u domenu komuniciranja i propagande;

dominacijom u politikim odnosima;

dominacijom vojne sile;

dominacijom na tritu roba, kapitala i ideja;

utjecajem preko domorodakih elita koje govore jezikom bivih kolonizatora.

Neki jezici imaju dugu historiju, na njima su napisana grandiozna literarna djela, njima se u komunikaciji slue stotine miliona ljudi, a a neki su tek u nastajanju, nemaju ni svoje pismo, pravopis i gramatiku. Veliki jezici se u propagandnom smislu koriste na 3 nivoa:

1. na nivou nacionalne zajednice (slovenaki)

2. na nivou geografske kulturne cjeline, civilizacijske zone (arapski, panski i portugalski)

3. na nivou meunarodne zajednice u cjelini (engleski jezik)

Razvijene zemlje nastoje po svaku cijenu zadrati dominantni poloaj svog jezika. To u zemljama Azije, Afrike i Latinske Amerike u prvilu ine bive kolonijalne zemlje. Kolonijalni jezik je zvanini jezik u veini novoosloboenih zemalja june hemisfere. Jezika dominacija se ostvaruje i uz pomo domorodakih elita, koje uglavnom govore jezikom bivih kolonizatora.

PROPAGANDNI SADRAJ

PROPAGANDNA PORUKAOsnovni sadraj propagandnog informiranja je poruka. Propagandna poruka je informacija koju komunikator upuuje primatelju sa ciljem da utjee na njegove osjeaje, miljenja, stavove i ponaanje.

Propagandne poruke obino sadre 2 osnovna elementa:

1. jezike i nejezike kodne sklopove upoznavanja;

2. simbolike kodne sklopove konstruisane i posredovane sa ciljem utjecanja.

Poruke je mogue odrediti prema razliitim kriterijima. Uobiajena je podjela prema:

kriteriju istinitosti poruke mogu biti objektivne i neobjektivne.

kriteriju sloenosti poruke mogu biti ope, posebne i pojedinane.

kriteriju namjere - ukazuju na postojanje politikih, vjerskih, ratnih i slinih poruka. kriteriju cilja ukazuje na namjeru onog ko poruku upuuje. U tom smislu poruka moe biti politika, ekonomska, ratna, vjerska, i sl.

kriteriju perceptivne osnove (ula) - mogue su auditivne, vizuelne, te audio-vizuelne poruke;

kriterij naina interpretacije - verbalne i neverbalne poruke.

U propagandnom komuniciranju se koriste i neverbalne poruke, poruke upuene slikom, dodirom, pogledom.

STRUKTURA PROPAGANDNE PORUKE

Svaka poruka ima 3 vrste elemenata: informacione, intencione i redundantne. Informacioni elementi nude objanjenja na osnovu kojih recipijent dobiva saznanja o neemu to mu plasira komunikator tj. autor poruke. Intencioni elementi imaju zadatak da kod korisnika poruke izazovu odgovarajua osjeanja, razmiljanja i ponaanja. Redundantni elementi nude manje vane injenice o neemu ili nekom. Bez tih elemenata poruka moe biti cjelovita, ali je sa njima bogatija.

INFORMACIJA U PROPAGANDNOJ PORUCI

Informacija je zastupljena u svim sadrajima ljudske komunikacije, pa i u propagandi. Ona uz funkciju obavjetenja nosi i odgovarajue znaenje, koje je odreeno drutvenom i jezikom praksom. Osnovni sadraj propagandne poruke je podatak, injenica. Temeljni princip propagande je istinitost. Savremeni razvoj informiranja i propagande ukazuje na kretanje u 2 konvergentna smjera: prvo, propaganda insistira na principu istinitosti i na provjerljivim porukama; drugo, informiranje sve ee nudi i elemente opredjeljivanja i uvjeravanja, ime poprima karakteristike propagande. U procesu informiranja sve je vie elemenata tendencije, to ukazuje da svaki komunikator ima uslove da

utjee i da je sklon propagiranju.

Savremena teorija u propagandi bavila se pitanjem konstruiranja propagandne poruke. Tako postoje 2 principa:

propagiranje prema lanovima preduzea, partija;

propagiranje van preduzea, partija.

NAIN KONSTRUIRANJA PROPAGANDNOG SADRAJA

Uoeni su specifini elementi koje treba imati svaka propagandna informacija:

poruka treba biti u vezi sa osnovnim ciljem ili eljama onih kojima je namijenjena;

osnovni apeli trebali bi biti upueni na izraene elje recipijenata pomou simbola obeanja i zadovoljstva;

neophodno je uproavanje sadraja zakljuaka i rjeenja;

razumljivi i jednostavni termini predpostavljaju se komplikovanim i strunim izrazima;

poruka mora biti lako shvatljiva, bez potrebe ponovnog tumaenja;

bitno je ponavljanje nekoliko osnovnih i jednostavnih pojmova, pri emu treba voditi rauna da ponavljanje ne izazove averziju i ravnodunost;

poruka treba da sadri elemente sugestivnosti;

vjeto koritenje zapleta i iznenaenja kod odgovarajuih ciljnih grupa moe dati dobre rezultate.

Uslovljenost efikasnosti propagandnog djelovanja i naina komuniciranja ovisi o sredini. Jednake rezultate ne

daje isti propagandni model u preduzeu, naselju, drutvenoj organizaciji i politikoj partiji.

MEDIJI I PROPAGANDA

Posredovanje poruka i informacija je jedan od najvanijih aspekata propagandne komunikacije. Tu funkciju posrednika (medijuma) imaju mediji, preko kojih i pomou kojih se informacije i poruke prenose od komunikatora do recipijenata, i obratno. Kao instrument komuniciranja meu ljudima, mass-mediji ostvaruju i osnovnu funkciju propagande.

Uobiajena podjela propagandnih medija je podjela na govorne i tampane. Postoji i kriterij naina komuniciranja. Prema tom kriteriju postoje posredni mediji (mass-mediji) i neposredni mediji, odnosno mediji tipa 'licem u lice' (mitinzi, tribine, itd.).

Najjednostavnija je klasifikacija koja za osnovu uzima ulne kriterije primanja poruka i informacija. Prema tom kriteriju, medije propagande je mogue podijeliti na: auditivne, vizuelne, audio-vizuelne i informatike medije.

AUDITIVNI MEDIJI

To su mediji koji se oslanjaju na ulo sluha (lat. audere uti). Postoje dvije osnovne vrste auditivnih sredstava u propagandi. Dijele se na posredne i neposredne auditivne medije. Neposrednu tehniku prenoenja poruka ini obraanje 'licem u lice' (miting, razgovor, okrugli sto, tribina, itd.), a posredna auditivna sredstva slue kao posrednici izmeu onog ko alje i onog ko prima propagandnu poruku (radio, zvunik, magnetofon, itd.). Auditivni mediji su, zbog velikih prednosti u komuniciranju, najvie u upotrebi.

VIZUELNI MEDIJI

To su mediji koji se oslanjaju na ulo vida (lat. vizuelis). Mogunosti vizuelnih medija u ostvarivanju zadataka propagande su velike. Od pojave tampe, do polovine 20. stoljea, vizuelni mediji dre primat u posredovanju poruka. Vizuelni mediji u propagandi su tampa (novine, asopisi, ilustracije, knjige, broure) i grafika simbolika (plakati, leci, crtei, slike, karikature, stripovi).AUDIO-VIZUELNI MEDIJI

Ovi mediji su tekovina naunih dostignua u 19. i 20. vijeku. Osnovna audio-vizuelna sredstva u propagandi su film i televizija. Radi se o medijima koji su znatno uveali mogunost propagandnog utjecaja. Televizija i film obezbjeuju sintezu vizuelnog i akustinog doivljaja propagandne poruke. Na taj nain se omoguava maksimalna ubjedljivost propagandnih poruka.INFORMATIKI MEDIJI

Jedan od pronalazaka na polju komunikacijske tehnike rezultirao je digitalnim radijem. Sutina tog radija je u kombinaciji mogunosti radija i satelita. Uporedo se biljee i pomaci u prenoenju slike i tona putem televizije. I u ovoj oblasti je sve prisutnija satelitska i kompjuterska tehnologija. Ova tehnologija daje nove mogunosti propagandi.

ZNAAJ MASS-MEDIJA ZA PROPAGANDNU AKTIVNOST

Efikasnost propagandnih aktivnosti zavisi od izbora medija koji se koriste u posredovanju poruka. Propaganda se najee oslanja na mogunosti mass-medija. Mass-mediji su u stanju distribuirati informaciju velikom broju recipijenata. Neki teoretiari smatraju i da su mass-mediji vrlo vaan faktor usmjeravanja postupaka ljudi.

SOCIJALNO-PSIHOLOKI ASPEKTI PROPAGANDE

PROPAGANDA I CILJNA GRUPATeorija propagande i propagandna praksa ostvaruju svoju glavnu sadrinu ukoliko utjeu na socijalne stavove, na miljenja i ponaanja ljudi. ovjek ostvaruje smisao svog postojanja kao drutveno bie samo ivotom i povezivanjem u grupi ili kolektivu. Otuda su grupa, skupina, masa, kolektiv primaran cilj propagandnog djelovanja i kljuna pretpostavka uspjenosti propagandne komunikacije.

U toj komunikaciji, odreena grupa koja ima ulogu primatelja propagandne poruke naziva se ciljnom grupom tj. ciljnom skupinom.

U odnosu na dominantan element koji povezuje njene lanove, grupa moe biti: socioprofesionalna (poljoprivrednici, trgovci, novinari), demografska (omladina, sredovjene osobe, starije osobe), kulturna (glumci, knjievnici), vjerska (muslimani, katolici, pravoslavci), etnika (esi, Slovaci, Bonjaci), te prostorna (lokalna, regionalna, stanovnici sela, gradskog kvarta). Ciljne grupe je mogue identificirati i prema stilu ivota i sociokulturnim tenjama (tradicionalisti, konzervativci, progresisti, itd.)

Poznavanje socijalnih stavova uslov je mogunosti predvianja i usmjeravanja ponaanja. Stoga su socijalni stavovi, njihovo strukturiranje, mogunost njihovog formiranja i mijenjanja podruje interesovanja strunjaka za propagandno djelovanje.

Stavovi su trajni sistemi pozitivnog ili negativnog ocjenjivanja, pozitivnih ili negativnih osjeanja i tendencija. To je spremnost da se reaguje na odreeni nain i formirana je na osnovu iskustva i znanja. To je izuzetno vana karakteristika stava, jer ukazuje da ih je mogue mijenjati u pozitivnom i negativnom smislu drutvenim utjecajem u propagandnoj komunikaciji.

Stavovi sadre 3 komponente:

kognitivnu (saznajnu, informativnu);

afektivnu (emocionalnu, osjeajnu);

konativnu (akcionu).

Na formiranje stavova utjeu sljedei faktori:

struktura linosti recipijenta;

pripadnost odreenim grupama;

neposredno okruenje drutvene grupe ili pojedinci;

ukupan drutveni ambijent.

Efikasnost koritenja propagandnih informacija uslovljena je:

specifinim svojstvima, interesima, potrebama pojedinaca i grupa u kojima se informacija planira;

situacijom u kojoj se informacija daje;

sadrajem informacije;

sredstvima pomou kojih se informacija prezentira;

medijima preko kojih se recipijentima upuuju poruke;

sposobnou komunikatora da obezbijedi podudarnost, intencija poruke i drutvenog stava recipijenta.

Informacije kojima je cilj promjena stavova imaju mali efekt u djelovanju na osobe vrstih uvjerenja. Njihov

uinak je evidentan u situaciji kada recipijenti nisu odani nekoj ideji ili pokretu. Efekt poruka je vei ako su usmjerene prema grupi nego ako su plasirane prema pojedincu. Propagandno djelovanje ima manje rezultate ako je usmjereno prema indoktriniranim osobama, nego u situaciji kad to nije sluaj.

Raspored argumenata u informaciji je bitan segment utjecanja na mijenjanje stavova. Jednostrane informacije prisutne su u reklami i agitaciji, kao i u politikoj i ratnoj propagandi. Dvosmjerne informacije imaju u propagandi vei efekt, iako se one manje koriste, jer je propaganda proces jednosmjernog komuniciranja.

Pored ive rijei koja je najznaajnije sredstvo za prenoenje propagandnih poruka, razvila su se i druga sredstva: slika, ton, ukus, miris i dr. Rezultati koritenja tih propagandnih sredstava zavise od:

onog ko propagira;

od kanala putem kojih se plasiraju propagandne poruke;

okolnosti u kojoj se propagandna aktivnost realizira.

Sam komunikator, njegova sposobnost uvjeravanja, uvjerenost u mogunost realizacije cilja presudan je

faktor uspjenosti u mijenjaju stavova.

PSIHOLOGIJA MASE I MEHANIZMI PROPAGANDNOG UBJEIVANJA

Jedna od temeljnih osobina ovjeka je da je on grupno bie, bie kolektiva, o emu govori injenica da on ne podnosi samou, da se plai usamljenosti i da je sklon ivotu u zajednici. ovjek ni na koji nain nije ravnoduan na odnos grupe prema njemu. Motiviu ga grupna priznanja, a destimuliu grupne osude.

Jedini medij, kae Trotter, u kojem ljudska misao moe funkcionirati na zadovoljavajui nain je grupa (gomila). Sklonost ka grupnom ponaanju ne postoji samo kod ljudi, ve i kod mnogih ivotinjskih vrsta.

Dvije zajednike karakteristike ljudskih grupa su znaajne za propagandnu aktivnost:

1. naklonost prema lanovima grupe;

2. nenaklonost prema lanovima grupe.

U samom ponaanju svake grupe postoje dvije znaajne zajednike crte. Radi se o sklonosti ka:

- hijerarhijskom ponaanju (grupa moe funkcionirati samo ako ima lanove sa tano odreenim

funkcijama, ako ima voe i izvrioce, a ako nema ovog odnosa, grupa je obina gomila).

odbrani ivotnog prostora (od nastanka prvih rodovskih zajednica, ljudi su s vezivali za odreene

drutvene prostore, i estoko su se borili za taj prostor kao uslov opstanka. Borba za ivotni prostor, za teritorij, bila je jedna od deviza velikosrpske agresije na BiH).

U svom djelu O agresiji, Lorenz navodi da je sklonost ljudi da se skupljaju u grupu jedno od najprimitivnijih obiljeja grupnog ponaanja. Radi se o primitivnoj reakciji koja je posebno uoljiva kada se grupa nae u opasnosti. Gomila je neorganizovana ljudska masa.Gustav Le Bon, koji je izuavao psihologiju gomile, uoava njene karakteristike (smanjeno racionalno djelovanje, povodljivost za tribunima, spremnost za okrutne ekscese). Pojedinac biva potpuno utopljen u masu, a reakcije na spoljne manifestacije su vrlo primitivne. Gomila, meutim, moe prihvatiti i neke racionalne forme ponaanja, a to se deava u uslovima uspostavljanja posebnog oblika zajednike motivacije za izvjesne aktivnosti (borbeni entuzijazam). Borbeni entuzijazam se moe usmjeravati u pozitivnom i negativnom pravcu. Pozitivni sadraji usmjeravaju grupu ka odrbani humanih vrijednosti, demokratije, prava linosti, a negativni sadraji ih upuuju u pravcu destrukcije, na agresivna ruilaka ponaanja, zloine, i sl.PROPAGANDA I AGRESIVNOST

Ljudska agresivnost je vrlo sloena pojava i svojevrsna manifestacija borbenog entuzijazma. Socijalni psiholozi izvore ljudske agresivnosti dijele uglavnom na dvije grupe: grupu vanjskih izvora i grupu unutranjih izvora.

Vanjske izvore bihevioristi su dovodili u vezu sa nemogunou ovjeka da zadovolji svoje potrebe, dok su psihoanalitiari davali primat unutranjim preprekama u samom pojedincu.

Propagandna aktivnost kao sredstvo aktiviranja i usmjeravanja agresivnosti koristi se u situacijama kada agresivno ponaanje ima funkciju vojnog ili politikog instrumenta. Kada nekim centrima moi treba agresivnost pojedinaca i grupa radi ostvarivanja odreenih ciljeva i interesa, aktiviraju se mehanizmi za rasplamsavanje agresivnosti.

PROPAGANDA I DRUTVENE PREDRASUDE

U kontekstu propagandnih aktivnosti na formiranju socijalnih stavova nuno je poznavanje predrasuda ciljne grupe prema kojoj je usmjerena propagandna aktivnost. Naziv 'predrasuda' potie od latinske rijei prejudicium, to znai donositi sud ili zakljuak bez prethodnog provjeravanja ili uvaavanja injenica. Uspjeno koritenje predrasuda, ili njihovo uklanjanje iz svijesti pojedinaca i drutvenih grupa sredstvima i metodama propagande, podrazumijeva poznavanje uslova u kojima taj negativni sud (predrasuda) nastaje. Odgovarajua propagandna akcija uvijek pomae da se predrasude lake potvrde na drutvenoj sceni.

EKONOMSKA PROPAGANDA

SUTINA I ZNAAJ EKONOMSKE PROPAGANDE

Ekonomska propaganda je domen ekonomskih odnosa. Dominantno podruje njenog interesovanja je oblast prometa i potronje. Krajnji cilj ekonomske propagande je specifinim metodama i sredstvima i uz pomo steenih i novih saznanja obezbijediti dobit (profit) do koje se dolazi porastom tranje roba i usluga. Tranja dovodi do poveanja proizvodnje, a uveana proizvodnja podstie ponudu koja se moe realizirati uveanom potronjom i odgovarajuim profitom. Profit je glavni cilj i smisao ekonomske propagande, iako ona moe imati i neke sporedne zadatke.

Ekonomska propaganda ima 4 osnovna zadatka:

da prenese informaciju i poruku potencijalnom recipijentu (omoguiti kupcu / potroau da na vrijeme pronae proizvode i usluge koji su mu neophodni); da razvije pozitivan odnos prema propagiranim proizvodima (odgovarajuim propagandnim sadrajima nastoji se formirati pozitivan stav o proizvodu, ili promijeniti raniji negativan stav);

da motivie potronju (odgovarajuim akcijama se formira poeljan stav, i motiviu praktina ponaanja u domenu potronje);

da uvea profit proizvoaa, distributera i trgovca (konani smisao i svrha je ukupna novana zarada / profit, koji se moe dijeliti na jednog ili vie uesnika u itavom propagandnom procesu).

Osnovni zadatak ekonomske propagande je da motivie potencijalnog kupca na korake u pravcu donoenja

pozitivne odluke i da njegovo odluivanje traje to krae. U tom sloenom procesu ekonomska propaganda koristi postupak promjene redoslijeda interesa, insistirajui prvenstveno na interesu potroaa, iako je zapravo u prvom planu interes proizvoaa.

U ostvarivanju svoje funkcije, kreatori ekonomske propagande moraju imati u vidu itav niz momenata. Prvenstveno moraju voditi rauna o:

- potrebama i finansijskim mogunostima potencijalnih kupaca;

- konkurenciji;

- karakteristici proizvoda;

- reakciji konkurencije na ulogu ekonomske propagande;

- raspoloivim sredstvima za propagandu.

Efikasnost ekonomske propagande uvjetovana je nizom inilaca. Njen utjecaj na poveanje prodaje i profita zavisi od:

intenziteta tranje, budui da je u uslovima poveane tranje vei uinak propagande;

emocionaliziranosti motiva, jer je tranja vea ako emocionalni podsticaji preovlauju nad racionalnim;

od samog proizvoda i usluge, jer je ekonomska propaganda efikasnija ako preporuuje kvalitetnu robu ili uslugu.

CILJEVI EKONOMSKE PROPAGANDE

Kao i sve druge grane propagande, i ekonomska propaganda za primarni cilj ima utjecanje na stavove i miljenja ciljnih grupa kako bi se obezbijedilo poeljno ponaanje na tritu. U tom smislu, bitna su 4 cilja ekonomske propagande:1. da u trinoj komunikaciji posredovanjem poruka informie potroae o odgovarajuim proizvodima i uslugama, te tako stvara uslove za poveanje tranje. Ovu propagandnu aktivnost, po pravilu realiziraju sami proizvoai, distributeri, ili se angauju posebne specijalizovane agencije;

2. da podstie selektivnu tranju u kojoj se preferira odreeni proizvod (marka odreenog automobila, i sl.);

3. da utjee na formiranje odgovarajue potroake svijesti ime se stvaraju potrebe za stalnim kupovinama i navike da se stari proizvodi zamjenjuju novim;

4. pomou ekonomske propagande pojedine firme utjeu na stvaranje to bolje predstave o sebi (imida). To se postie reklamiranjem putem medija (plasiranjem obiljeja preduzea, pakovanjem, isticanjem marke, i sl.)

POKUAJ DEFINISANJA EKONOMSKE PROPAGANDE

Ekonomsku propagandu bismo mogli definisati kao svjesno i organizirano pobuivanje panje i podsticanje interesovanja u trinoj komunikaciji za odreeni proizvod ili uslugu, s ciljem da se na tritu obezbijedi, odri i povea tranja, a time i plasman robe i usluga, to je osnovna pretpostavka ostvarenja odgovarajueg profita.

Postoje razne vrste ekonomske propagande. Ako ih odreujemo po subjektu koji organizira propagandnu aktivnost, mogue su npr. preduzetna, regionalna i dravna ekonomska propaganda. Ako je posmatramo po djelatnosti, postoji turistika, zdravstvena, ekoloka, spotska, kulturna, medijska i druga. Shodno kriteriju vremena, ekonomska propaganda moe biti kratkorona, srednjorona i dugorona.

ELEMENTI EKONOMSKE PROPAGANDE

Elementi ekonomske propagande su:

kreatori propagande (svaka je propaganda rezultat smiljene i pripremljene kreacije);

organizacija u okviru koje se ekonomska propaganda realizira (ekonomska propaganda se uvijek realizira u okviru nekog informativno-propagandnog sistema);

specifine metode (slui se specifinim metodama, ali i metodama drugih naunih disciplina);

masovni mediji (efektivna ekonomska propaganda nezamisliva je bez odgovarajuih medija);

postojanje ciljne grupe;

poeljno ponaanje ciljne grupe (kupovina robe i sl.).

Ekonomska propaganda, u njenom dananjem znaenju, u osnovi je proizvod graanske, kapitalistike

ekonomije i kapitalistikog naina privreivanja.

MEDIJI SAVREMENE EKONOMSKE PROPAGANDE

Malo koja djelatnost je tako istrajno koristila medije za realizaciju svojih zadataka kao ekonomska propaganda. Mogua je podjela medija ekonomske propagande na indirektne medije, direktne medije i publicitet.

Indirektni mediji ekonomske propagande su tampani mediji (listovi, asopisi, katalozi, publikacije) i elektronski mediji (radio, televizija, projekciona sredstva, kompjuteri, sateliti). U ovoj komunikaciji ekonomska propaganda koristi uglavnom 4 medija za prenoenje poruka. To su listovi (asopisi, publikacije), radio, televizija, te reklamni materijali (oglasne ploe, reklamni panoi, i sl.)

Direktni mediji ekonomske propagande se mogu podijeliti na vizuelnu spoljnu reklamu i projekciona sredstva. Vizuelne spoljne reklame su istaknuta mjesta na zgradama ili drugim prostorima na kojima se istiu odgovarajui sadraji propagandnog karaktera (svijetlee poruke, panoi, oglasne ploe, posteri). Projekciona sredstva (film, dijapozitivi) imaju zadatak da dopune glavnu poruku, ponude dodatnu informaciju i pojaaju utisak. Direktnu reklamu po kriteriju naina komuniciranja moemo podijeliti i na selektivnu, manifestacionu i personalnu. Selektivna reklama se primjenjuje prema unaprijed odabranom potroau (direktno obraanje telefonom ili slanjem pisama). Manifestaciona reklama podrazumijeva sajmove, vaare, privredne smotre i izlobe na kojima proizvoai i distributeri nastoje ubijediti potencijalne kupce. Personalna reklama se ostvaruje neposrednom komunikacijom prodavaa i kupca u prodavnici, robnoj kui, sajmu ili na prodajnoj izlobi.

Publicitet predstavlja plansku aktivnost organizovanu s ciljem da se putem odgovarajuih mass-medija javnost obavijesti o nekom ekonomskom subjektu (poslovnim uspjesima, tehnikim unapreenjima, i sl.). Rije je obino o neplaenim napisima novinara, angairanih u okviru odnosa sa javnou. Mogu je negativan i pozitivan publicitet. Pozitivni publicitet tretira neku firmu s pozitivnog aspekta, dok negativni publicitet informie o negativnim dimenzijama poslovanja, koji je nerijetko posljedica djelovanja konkurencije.

IZBOR MEDIJA ZA PRENOENJE REKLAMNIH PORUKA

Izboru medija se pridavala maksimalna panja, jer od naina na koji se prenose reklame poruke zavisi efikasnost i uinkovitost ekonomske propagande. Izbor medija zavisi od nekoliko faktora, a prvenstveno od cilja propagande, uslova u kojima se realizira i prirode trita (ponude i tranje). Cilj ekonomske propagande je glavni kriterij kojim se propaganda slui prilikom izbora medija. Osnovni cilj je da se propagandna poruka prenese do najveeg mogueg potroakog potencijala. Generalni cilj je poveanje profita. Okolnosti u kojima se realizira propaganda (vremenski uslovi, stanje u saobraaju, drutveno okruenje) znaan su faktor utjecanja na izbor medija. Stanje na tritu i poznavanje trinih prilika je takoer faktor od kojeg zavisi izbor medija ekonomske propagande. KORISNICI REKLAMNIH PORUKA

Korisnici poruka, odnosno ciljne grupe prema kojima je usmjerena propagandna aktivnost, jedan su od osnovnih faktora ekonomske propagande. Pretpostavka poeljnog odnosa i ponaanja recipijenata je postojanje informacije koja e privui panju. Ekonomska propaganda zato nastoji vjeto iskoristiti metode i sredstva koji e obezbijediti pozornost publike. Ovaj element propagande podrazumijeva nekoliko bitnih pretpostavki. To su: pravo vrijeme propagandne akcije;

pravilan izbor medija;

poznavanje potreba potroaa;

postojanja odreenog kvaliteta propagiranog proizvoda.

Sagledavanje ovih pretpostavki trai od propagandista temeljito istraivanje svih inilaca propagandnog

djelovanja. Recipijenti poruka ekonomske propagande mogu biti velike nedefinisane mase ljudi, ali i manje skupine ljudi.

EKONOMSKA PROPAGANDA I POTRONJA

itava propagandna aktivnost ima smisao u krajnjoj odluci primaoca propagandne poruke da iz stanja elje za odreenim proizvodom ili uslugom pree u stanje akcije da kupi propagirati proizvod ili uslugu. Ove dvije komponente su samo prelazne i usputne faze ekonomske propagande, do glavnog cilja akcija potroaa (kupovine).PROMOTIVNE AKTIVNOSTI U EKONOMSKOJ PROPAGANDI

Vrlo se esto termini 'propaganda' i 'promocija' tretiraju kao sinonimi. Rije 'promocija' je nastala od latinskog termina promotio, to znai unapreenje, proizvoenje u neto vie. U ekonomiji i politici promocija se poima kao oblik aktivnosti kojem je cilj informisanje i ubjeivanje recipijenata da prihvate poruke o odreenoj robi ili politikom programu. U tom smislu se promocija tretira kao akt komunikacije kojem je svrha ubjeivanje drugih da prihvate odreeni proizvod, ideju, koncept ili linost.

Ova definicija promotivne aktivnosti ima najmanje 3 nivoa:

proces osmiljavanja (nijedna promotivna aktivnost nije rezultat sluajnog ina, nego je posljedica zavretka jednog stvaralakog poduhvata).

proces komuniciranja (nastoji se utjecati na stavove publike kako bi ona stekla to povoljnije miljenje i zauzela to pozitivniji stav u odnosu na predmet promocije).

proces prihvatanja proizvoda i usluga (ove aktivnosti se preduzimaju kako bi se obezbijedilo odgovarajue ponaanje potroaa prema proizvodu ili usluzi).

Postoje 2 vrste promotivnih aktivnosti:

neposredna promocija (na izlobama, konferencijama za tampu, i sl.), gdje prodavac na direktan nain, pred skupom zainteresiranih, promovira svoju robu ili program, naglaavajui njegove vrijednosti.

posredna promocija (putem tampe, radija i televizije) koja podrazumijeva posredno komuniciranje izmeu ponuaa i potroaa. To se uglavnom ini putem javnog oglaavanja (najee plaanjem oglasa u novinama, na radiju, na televiziji), i publicitetom, tj. neplaenim oblikom komuniciranja putem tampe, radija i televizije.

U sferi ekonomske propagande, promocije se najee organiziraju kombinovano. Sam nain promovisanja

ovisi od niza faktora, a najee od:

cilja promotora, odnosno organizatora promocije;

veliine i prirode trita;

medija komuniciranja;

osobenosti proizvoda (cijene, kvaliteta, trajnosti);

stvarnih potreba potroaa za promovisanim proizvodom.

Cilj promotora je da promocijom postigne to optimalnije trine efekte, uz to manje izdatke.

FAZE KOMUNICIRANJA U EKONOMSKOJ PROPAGANDI

Komuniciranje u ekonomskoj propagandi je specifian proces koji u realizaciji podrazumijeva vie pristupa ili faza. U toj aktivnosti je mogue primijetiti najmanje 3 faze:

fazu informisanja (sutina je u tanom prezentiranju osnovnih podataka o robi ili usluzi);

fazu ubjeivanja (plasiranje poruka koje odgovarajuim sadrajem uvjeravaju potencijalnog recipijenta (kupca) da je neki proizvod kvalitetniji, jeftiniji, korisniji);

fazu diferenciranog pristupa (realizira se u 3 nivoa: na nivou reklamiranja marke i proizvoaa, na nivou posebnih kategorija kupaca, i na nivou specijalnih propagandnih programa).

MARKETINKA FUNKCIJA EKONOMSKE PROPAGANDE

U domenu ekonomije se danas marketing uglavnom poima na 2 naina: kao operativni proces iju osnovnu dimenziju predstavlja propagandna komunikacija i kao poslovna filozofija.

Ekonomski marketing posebno mora voditi rauna o temeljnim principima savremene ekonomije, o: uvaavanju znanja kao najveeg ekonomskog resursa;

neophodnosti prilagoavanja i stalnog dokazivanja tritu;

spremnost i sposobnost za kontinuiranu kreativnost;

potpunu informiranost.

To podrazumijeva organiziranje marketinga kao poslovnog koncepta i ekonomske propagande kao njegove

funkcije. Samo organiziranje je uslovljeno nizom faktora. Dijele se uglavnom na interne (mogunosti ekonomskog subjekta, raspoloivih kadrova, namjene i karakteristike proizvoda ili usluga) i eksterne (karakteristike ekonomskog okruenja, konkurencija, zahtjevi potroaa).

Propaganda u meunarodnom marketingu

Meunarodni marketing je poslovna aktivnost koja usmjerava tokove roba i usluga prema potroaima u vie od jedne zemlje. Za funkcioniranje meunarodne marketinke aktivnosti, bitna je realizacija 4 osnovna zadatka:

definisanje meunarodne marketinke strategije;

izbor meunarodnog trita;

optimalan proces donoenja odluka;

organizovanje meunarodnog marketinga (MIS-a).

U kombinaciji elemenata marketinga najee se primjenjuje posebna strategija u odnosu na meunarodno

trite. Veina autora propagandu na meunarodnom tritu vidi kao oblik komunikacije (komunikacioni MIS) koji ima 4 elementa:

ekonomsku reklamu;

unapreenje prodaje;

publicitet;

linu prodaju.

Marketing u pojedinim ekonomskim oblastima

Marketing u trgovini polazi od osnovne funkcije trgovine, a to je posredovanje izmeu proizvodnje i kupaca (potroaa). Specifinost propagande u trgovini je da promovie proizvodne programe svih firmi iju robu plasira.

Marketing u poljoprivredi nosi obiljeje specifinosti poljoprivredne proizvodnje koja uglavnom ima sezonski karakter. Marketing u saobraaju kombinuje 4 osnovna elementa: usluge, cijena, promocija i distribucija. Marketing u bankarstvu rauna sa propagandom kao glavnim elementom marketinkog sistema. Banke koje ulau najvie sredstava u ekonomsku propagandu i promociju uglavnom dominiraju na tritu. Marketing u turizmu posebno rauna sa elementima propagande. Za emitovanje poruka turistike propagande koriste se mass-mediji, ali i neki specifini mediji, kao turistiki prospekti, plakati, razglednice i sl. to se tie marketinga u sportu, primjenom marketinga se mijenjaju odnosi izmeu sportista i javnosti, i uspostavlja se institucija menadera. Oni imaju zadatak da organizatorima sportskih aktivnosti i sportskim akterima obezbjeuju profit. U ovoj oblasti razvijeni su svi oblici promocije.

EKONOMIJA PROPAGANDE - REKLAMA

Reklama se danas jo zove ekonomija propagande. Smisao joj je u podsticanju potronje. Smisao ekonomske propagande je da povea potronju razvijajui socijalnu dimenziju proizvoda i usluga tj. robe.

Aktivnost vezana za reklamu i potronju dijeli se na 3 nivoa:

1. komunikacija;

2. kupovina;

3. upotreba onoga to se kupuje.

TURISTIKA RAZGLEDNICARazglednica je dio specijalne turistike opreme i u funkciji je propagandne mogunosti nekog mjesta. Turisti u svakom mjestu trae razglednicu kako bi imali uspomenu na boravak. Ona tu ima 2 funkcije: kao posjetnica i kao sredstvo uspomene. One imaju i ekonomsku dimenziju jer poveavaju turistike prihode.

Da bi bila uspjena, razglednica mora zadovoljiti zahtjev motiva i zahtjev izrade. Motiv podrazumijeva prezentaciju mjesta putem fotografije. U tom smislu fotografija se daje kao panorama i kao zbir. Po nainu izrade moe biti crno-bijela i u koloru. Danas se fotografije rade najsavremenijom tehnikom i u velikim tiraima. Razglednica obino sadri naziv mjesta u koje serijetko ide, neki naziv ili slogan.

Ova kombinacija razglednice, tekst i slika, sadri 3 elementa:

3. informacijski element u funkciji je obavjetavanja o najosnovnijim injenicama;

4. intencioni ili podstiui element samo naglaavanje nekih objekata nekog mjesta je intencionalni dio razglednice;

5. redudantni element je rijedak kod razglednica. Ovaj element uljepava sadraj, ali nije obavezan kao pratei element poruke.

POLITIKA PROPAGANDA

ZNAAJ I ZNAENJE POLITIKE PROPAGANDE

Pojam 'politika propaganda' je nastao krajem 18. stoljea, sa snanim stupanjem na scenu graanske klase koja demokratiju postavlja kao temeljnu odrednicu organiziranja drutva. Realizacija politikih ciljeva nezamisliva je u demokratskim drutvima bez oslonca na mogunosti savremene politike propagande. Propaganda, po pravilu, prati politiku, slijedi njene ciljeve i predstavlja instrument politike.

Mogunosti definisanja

Politika propaganda se definira kao p