Renesansa- Skripta

8/20/2019 Renesansa- Skripta

1/27

RANA RENESANSA

Rana Renesansa (talijanski: quattrocento) je prvo umjetničko razdoblje renesanse koje traje kroz cijelo 15.stoljeće, pretežito na tlu Italije.

Italija je odigrala vodeću ulogu u razvijanju renesanse, i to prvenstveno grad Firenca, a zatim i Padova,Rim, Venecija … sve do početka 16. stoljeća kad se nastavlja u cijeloj Europi. Društveno uređenje je

sličilo onome u antičkoj grčkoj, bilo je prepuno gradova-država koje su se natjecale i ratovale jedna protivdruge. Ti gradovi-države razvijali su manufakturnu proizvodnju, trgovinu, zemljopisna otkrića, tiskarstvo(Gutenberg, 1440.) i znanost. Trgovanje s udaljenim krajevima ruši stare strahove od prostora i prirodekojima se sada pristupa na znanstven način (manje kroz teološke dogme), tako se razvijaju: matematika,medicina …; otvaraju se prva sveučilišta (Padova, i dr.)

Renesansa je prvo razdoblje u povijesti umjetnosti koje je bilo svjesno svoga postojanja i koje je samo

sebi iskovalo ime (franc. Renaissance = preporod). U ovom razdoblju antika je smatrana vrhuncem

čovjekovih stvaralačkih snaga, pa su sve umjetnosti i znanosti koje su cvjetale u antici ponovno bileoživljene. Umjetnici po prvi puta bivaju cijenjeni i priznati kao stvaraoci. Renesansni čovjek priznavao je

da je razdoblje klasike nepovratno mrtvo, a cilj mu je bio dostići ga i nadići. U želji da se potpuno odbacisrednji vijek i preporodi antika u Europi je počelo stvaranje modernog čovjeka. Gotika je otkrila čovjeka i priznala svijet; renesansni čovjek nastavlja to poistovjećivanjem sa svijetom, ostvarujući harmoniju svijetai čovjeka. Dakle, čovjek se stavlja u jedan racionalni, realni, prostor koji je zapravo humaniziran. Idealrenesanse je u skladnom odnosu dijelova kompozicije. Renesansna kompozicija je trodimenzionalni

prostor , u kojem, za razliku od magijskog i čudima napučenog svijeta srednjeg vijeka, postoje samomoguće stvari i mogući odnosi. Tako nastaje jedna umjetnost čija je karakteristika – realističnost, a ne bilokakav idealizam.

Umjetnici:

Italija: Donatello, Filippo Brunelleschi, Lorenzo Ghiberti, Fra Angelico, Paolo Uccello, Filippo Lippi,

Gentile da Fabriano, Masaccio, Francesco Squarcione, Piero della Francesca, Domenico Veneziano,

Jacopo Bellini, Andrea del Castagno, Antonello da Messina. Antonio Pollaiuolo, Andrea Mantegna,

Andrea del Verrocchio, Leonardo da Vinci, Domenico Ghirlandaio, Sandro Botticelli, Pietro Perugino,

Gentile Bellini, Vittore Carpaccio, Giovanni Bellini, Luca Signorelli;

Flandrija: Robert Campin (Majstor iz Flemalea), Jan van Eyck, Rogier van der Weyden, Hugo van der

Goes ; Hrvatska: Franjo Vranjanin, Juraj Dalmatinac,Nikola Firentinac, Andrija Aleši, NikolaBožidarević, Ivan Duknović ; Francuska: Jean Fouquet

Rana renesansa-SKULPTURA:

Ranorenesansna skulptura je ispunjena traganjem za vjerodostojnošću oblika i čovjekovog tijela uz stalnousavršavanje znanja. Isto tako javlja se težnja za monumentalnošću skulpture koja tako prestaje bitivezana za arhitekturu. Ako i je smještena u određeni arhitektonski prostor, onda se taj prostor projektira zatu skulpturu na taj način da joj se ne smije oduzeti smisao. Kipu se nastoji dati najbliži prirodni oblik,čovjek je od kostiju i mesa - osobnost, ne kao gotički lik. Nadalje, upotrebljava se matematička perspektiva, proporcionalna tijela i omogućeno je smještanje skulptura jedne pored druge, a česte su i


2/27

kompozicije više figura. Renesansni majstori koji se izražavaju u reljefu koriste voluminoznost figura prvog plana u dubljem reljefu u odnosu na figure drugog plana koje su u plićem reljefu, te se tako dobivaučinkovit osjećaj dubine. Tehnička saznanja dovela su do obnove konjičke skulpture koja poredmonumentalnosti nastoji uvijek što realnije prikazati konja, tijela konjanika i njihov međuodnos.

Prvi službeni akt talijanskog kiparstva 15. st. je natječaj za istočna vrata katedrale u Firenci (1435.). Nanatječaju, koji je ujedno i bio prvi takve vrste, pobijedio je zlatar Lorenzo Ghiberti. To je prvo veliko djelo

talijanskog kiparstva quattrocenta uz koje je povezano ime mladog kipara za kojeg se kaže da je uradio isam nacrt za ova vrata. On je bio Donato di Niccolo di Betto Bardi kasnije poznat kao Donatello.

Donatello (1386.-1466.) je zajedno s arhitektom Filippo Brunelleschijem u Rimu proučavao klasičneostatke, na osnovu tih proučavanja nastala su djela inspirirana antikom s težnjom realnog prikaza ljudskoglika i njihovog karaktera. U nišama Or San Michele u Firenci Donatello je izradio "Sv. Marka" (1411.-13.)i "Sv. Jurja" (1415-17.). Ispod niše sa Sv. Jurajem nalaze se reljefi sa podvizima sveca. I to je prvi poznatireljef u perspektivi koji je ujedno prvi primjer u renesansi (oko 1417.) da se likovi smjeste u realističnuarhitekturu i krajolik. Nešto što nije uspjelo ni umjetnicima u antici.

U nišama Giottovog zvonika Donatello je isklesao “4 proroka” (1416.-1435.). Ovi proroci se odlikujusnažnom modelacijom i odlučnom karakterizacijom. Oko 1425. g. radio je reljef “Herodova gozba” zakatedralu u Sieni. To je najstariji primjer reljefa rađenih po principu Brunelleschijeve linearne perspektive. Donatellov Brončani David je prva gola skulptura u prirodnoj veličini još od antike.Dolaskom u Padovu gdje je uređivao katedralu Sv. Antuna, ispred nje je napravio i veliki konjičkispomenik Gattamelate; umjetnikovo najveće djelo u bronci, prva konjanička skulptura nakon antike.

Andrea del Verrocchio (1435.-1488.) je najveći kipar na izmaku stoljeća. Jedini je poslije Donatella koji jeimao nešto od njegovog domašaja i ambicije. Divna brončana grupa Nev jerni Toma na Or San Michelerješava teški problem da se dva lika dovedu u jedinstvenu i zatvorenu cjelinu. Elokventnim pozama i

drskom razmjenom gesti između Krista i Sv. Tome postignuta je drama koja je pojačana aktivnomdraperijom s dubokim utorima. Ona je smiono naglašenim kontrastima postigla dojam monumentalneveličine. Ova skulptura direktno je utjecala na Leonarda, Michelangela i Baroknog kipara Berninija.

*U renesansi se vidi kako je skulptura uznapredovala prema realizmu. U radionici Pisana se vide

karakteristike antike. Renesansa se prvo javlja u Italiji jer baš tu je postojao osjećaj antike, osjećaj zaljepotu tjelesnog, proporcije, slobodu i ljepotu tijela... Kroz cijeli 15.vijek je prisutno gotičkih elemenata,čak i u zreloj renesansi, u sjevernim zemljama je bila ta skolonost prema gotici, a ne prema antici kao što je to bio slučaj u Italiji. Bila je važna manufaktura, gradska privreda, razvoj društva... nisu bili više samomonaški samostani centri zbivanja...

Humanizam i renesansa-pojam koji označava da u centar pažnje dolazi čovjek, a crkva postepeno gubivrijednost. Važan je čovjek, a ne Bog. Tad se javljaju i herezi, protestanti i dr... Uticaj islamske tradicije/filozofije koja je prenijela antičku tradiciju-zagovaranje Aristotelizma npr. u Španiji, i od njihovihtumačenja se razvija nova filozofija, i tad se smatra početkom novog doba, prosvjetiteljstva, renesanse...

Javlja se i portret. I opet drugi slučaj je sakralna tehnika, koju opet naručuje društvo. Mijenja se statusumjentika, npr. prije su bile radionice umjetnika i nije se niko smio potpisati da je on uradio kao pojedinac

neko djelo. Od tada se i umjetnici više cijene, dobijaju više samostalnosti, cijene se umjetnici kaoindividue, i to biva drugačije te se izdvaja iz Sredn jeg vijeka. Novo je vrijeme- ponovno rađanje, a misli


3/27

se na antičku estetiku i ljepotu, izrazom svog vremena koja nije samo kopija antike. Renesansa se prvo javlja u skulpturi, i to je argument za elemente antike...

-Cilj renesanse nije bio da se dela Antike podražavaju, već da se dostignu, i ako je moguće iprevaziđu. U praksi, to je značilo da autoritet koji je pridavan klasičnim uzorima ni izdalekanije bio nedodirljiv.Osnovni paradoks je što je želja za vraćanjem klasičarima, zasnovana naodbacivanju Srednjeg veka,donela Novoj eri ne preporod Antike, već rađanje modernogčoveka.Renesansa, kao revolucija u

umetnosti, u svom stvaranju nije uništila dotadašnju umetnost,već ju je apsorbovala, sintetisala je sadrugim formama i drugom sadržinom, i stvorivši jednukvalitetnu, novu umetnost nastavila je dalje svojimrazvojem. Novi duh u umetnosti doneo jeoslobođenje od ranijih stega, što je imalo za posledicu to da semanifestuje individualnostumetnika - i to mnogo jače nego u Antičko vreme. Umetnička dela, koja se uSrednjem veku razlikuju po tipu, a ne prema ličnosti umetnika koji su ih stvorili, sada počinju da serazlikuju jedna od drugih baš prema umetniku - autoru i žig njegove ličnosti postao je najvažnijaodlika.Težište Renesanse je njen javni karakter.Pored navedenog, veoma je važna i pojava humanizma , tj.stavljanje čoveka u središtepažnje.

Odlike rane renesanse su:

-nema jakih kontrasta svetlosti i senke,-forma se definiše linijom, jakom konturom,-boja je sekudarnielement, zbog neujednačenog svetla,-slikari su oslobođeni od svi kanona, slobodni su da sve što vide u prirodi pretoče ulični izraz,

-ikonografija je sastavljena iz novih tema, sakralne teme gube od svoje svetosti, onese laiciziraju, u njih

prodire realni portret,-novina je uvođenje psihologizacije likova, često se u kompozicije unoselikovidonatora.Klasična nagota je ušla u Srednjevekovnu umetnost u nečulnom stanju. Gde godimamonago telo od 800. do 1400.g., možemo biti sigurni da ono potiče direktno ili indirektno iznekogklasičnog izvora, bez obzira koliko malo ličilo na njega. Takva nagota ima nekomoralno značenje, ili

negativno (Adam i Eva, ili grešnici u paklu) ili pozitivno (nagota Hrista ustradanju, Svetaca koji muče iliubijaju svoje telo ili snaga u obličju Herkula). Srednjevekovnanaga tela, čak i ona najsavršenija, lišena suone čulnosti koja se u svakom aktu klasičnestarine podrazumevala. Tu čulnost su, verovatno, preizbegavali nego što nisu mogli da jepokažu, jer je Srednjovekovna duhovna i fizička lepota Antičkih idola, posebno nagih kipova,bila otelotvorenje podmuklih draži paganizma. XV vek je ponovo otkrio čulnulepotuneodevenog tela.

Razlike između Srednjevekovne um jetnosti i Renesanse :

1. U načinu mišljenja i procesu um jetničkog stvaranja,2. U Srednjem veku umetnici idu od apstraktnog kakonkretnom (određenu religioznuideju materijalizuju u slici). Prirodu dekomponuju i podređuju jezahtevima slike. To delu dajesvojstvo ”transedentalno - imaginarnog”. U dobu gotike javlja se svojevrsnirealizam, aliposmatranje prirode nije naučno.3. Religija nije antireligiozna, već antisholastička iantiklerikalna, prožetahumanističkim idejama. U centru pažnje je čovek koji sve podvrgava kontroli svogarazuma.4. Konkretne ideje - Italija nije omogućila razvijanje osnovne ideje Gotiksk ihkonstruktivnihelemenata (prelomljeni luk, rebrasti svod, podporni luk, nema vitraža), jer je bila pod jakim uticajemVizantije i Romanike.5. Srednjevekovna umetnost je skrušena, ali omogućava renesansnimumetnicimateorijsko i praktično obrazovanje.


4/27

Umjetnost koja je pripremila Renesansu :

- Preovlađuje problem proporcije ljudskog tela,- Istražuje se pokret ljudskog tela (njegove relacije uodnosu na prirodu),- Da bi se ostvarila treća dimenzija u dvodimenzionalnom okviru slike, vršesesistematska istraživanja perspektive (antička umetnost nije znala za jedinstvene nedogledeza sve paralelne prave).

Krajem XIII veka došlo je do eksplozije stvaralačke energije u Italijanskom slikarstvu, takospektakularne idalekosežne po dejstvu na budućnost, kao što je bila i pojava gotičke katedrale u Francuskoj.Srednjovekovna Italija, iako pod snažnim uticajem umetnosti severa još od Karolinškog doba, uvek jeostala i u bliskom dodiru sa Vizantijskom umetnošću.Zahvaljujući tome, slikarstvo na drvetu, mozaik izidno slikarstvo - tehnike koje nikada nisuuhvatile čvrstog korena severno od Alpa - stalno su bile žive naitalijanskom tlu. I baš uvreme kada su prozori od bojenog stakla postali glavni vid slikarske umetnosti uFrancuskoj,nov talas Vizantijskog uticaja preplavio je romaničke elemente koji su se bili zadržaliuitalijanskom slikarstvu. Ima izvesne ironije u činjenici što se ovaj novovizantijski stil (ili ”grčkimanir”kako su ga Italijani zvali) pojavio u vreme četvrtog krstaškog rata 1204.g. - čovek sepritom seća kako jeGrčka um jetnost nekada osvojila ukus pobedonosnih Rimljana. Bilo kakomu drago, Grčki manir je

preovlađivao sve do kraja XIII veka, tako da su italijanski umetnicimogli da apsorbuju vizantijskutradiciju mnogo temeljitije nego ikada ranije.Čovek je izbio u prvi plan, ističu se ljudske vrednosti.Proučava se Antika, a ljudske figure surealne zahvaljujući posmatranju. Umetnici traže svoj individualniizraz, oni su svestrani iobavljaju više delatnosti. Prisutna je želja za odbacivanjem Srednjevekovnetr adicije i željaza vraćanjem ka klasičnom. Dodirna tačka žive Antike i nove Italijanske umetnosti nije ustilu,već u temi - obe umetnosti su okrenute ka realnom izgledu, pokretu i formi. Izražennaturalizam - dah prirodnosti i humanizam - prisutna svest o čovekovoj moći i njegovomdostojanstvu. Cilj Renesanse nije

podražavanje Antike, već njeno prevazilaženje.Umetnička dela počinju da se razlikuju po autoru, a ne po tipu - dolazi doizražajaindividualni izraz umetnika, koji izlazi iz anonimnosti.

*1401. godine je raspisan konkurs za izradu vrata Baptisterija u

Firenci koja je radio Ghiberti (prva godina 15.st.). Južna vrata jeod 1330. do 1336. izradio Andrea Pissano s 28 kvadrata koja

predstavljaju scene iz života Ivana Krstitelja i alegorijske figurekardinala i teoloških vrlina. Sjeverna vrata, koja je 1402. godineizradio Lorenzo Ghiberti, su inspirirana postojećim južnimvratima; ona također sadrže 28 ploča koja predstavljaju scene iz Novog zavjeta i Djela evanđeoska. Reljefi su zanimljiva mješavinagotičkog naturalizma i renesansne ljupkosti. Najslavnija - istočnavrata, tzv. "Rajska vrata", su također djelo Ghibertija (1425.-1452.), ali je na njima majstor bio odvažniji u uporabi perspektive,visokog i plitkog reljefa i portreta, te se ona smatraju prvim djelom

novog stila - Renesanse.

( Rajska vrata, istočna vrata firentinske krstionice, 1424.-1452., bronca,

visine oko 5,18 m.)

http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Rajska_vrata&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Rajska_vrata&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Rajska_vrata&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Firentinska_katedralahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Firentinska_katedralahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Firentinska_katedralahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Firentinska_katedralahttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Rajska_vrata&action=edit&redlink=1


5/27

Ova najbogatija i najurešenija vrata prikazuju veličanstvene scene iz Starog zavjeta, ali u okviru, pored biljnih i životinjskih motiva, nalaze se brojni likovi (24 figure proroka i sibila, te 24 [[medaljon]a s bistama umjetnika, njegovih suvremenika).

1338.Andrea Pisano je radio južna vrata, a ostala su istočna i sjeverna. Raspisan je konkrus i u uži krugizbora su ušli Ghiberti, Brunelleschi i Jacopo della Quercia. Dvokrilna bronzana vrata izveo je AndreaPisano, koja imaju savršenu tačnost, tehniču perfekciju livenja, a u okvirima je urađeno 28 polja iz života

Ivana Krstitelja. Ona su iz kasne gotike, a nagovještavaju renesansu i poslužila su za sjeverna vrata kaoinspiracija koja je uradio Ghiberti.

Na ovim vratima su prikazi fine draperije, iza je antička arhitektura, prikaz pokreta, kontrapos, 28 je polja,a 8 sa po jednom kompozicijom-to je složena kompozicija sjevernih vrata, a nakon što je izradio sjeverna bez konkursa mu je odobreno da radi i istočna vrata. Istočna vrata prikazuju Starozavjetnu tematiku, zarazliku od onih koja sadrži prikaze iz Novog zavjeta. Ovdje je pr isustvo repeticije, prikazi biljaka, prirode, što nije zastupljeno u romanici i gotici...

*Lorenzo Ghiberti (pravog imena Lorenzo di Cione di Ser Buonaccorso), talijanski kipar, zlatar,

graditelj, slikar i pisac (Firenca, 1375. – Firenca, 1. prosinca 1455.). Značajan majstor firentinske brončane plastike u prvoj polovici 15. st., te sinteze gotike i renesanse inspirirane antikom. Za krstionicu uFirenci realističkom modelacijom izveo Sjeverna vrata (28 reljefa s temama iz života Krista i evanđelista). Na vr atnicama istočnih vrata (Michelangelo ih je prozvao Porta del Paradiso – Rajska vrata, 1424.-1452.)mekom modelacijom i harmoničnim rasporedom figura oblikovao 10 velikih reljefa. To je prvo velikodjelo talijanskog kiparstva quattrocenta (rane renesanse) uz koje je povezano ime mladog Ghibertijevog

šegrta za kojeg se vjeruje da je uradio i sam nacrt za ova vrata – Donatella. Za crkve u Firenci i Sieniizveo niz brončanih kipova i reljefa. Slikarska i zlatarska djela nisu očuvana. Kao svestran umjetnik,sku pljač antičke mramorne plastike, pisac traktata (Commentarii) o arhitekturi, optici i proporcijama, jedan je od prvih predstavnika univerzalnog čovjeka renesanse.

On je u zrelom dobusvog umetničkog stvaranja promenio stil od Gotičkogka Renesansnom. On je biozlatar, slikar,kolekcionar Antičkih dela i teoretičar. Ono što jestvorio u skulpturi bilo je nešto sasvimnovo, što je daleko premašilo težnje Pizanske škole.Po živosti i lepoti scena, po studiji i izradi ljudskogtela, po skladu proporcija i zrelostimodulacija, i uopšte, po zrelosti shvatanja njegovi reljefi čine prekid sa primitivizmom koji uslikarstvu tog vremena još uvek traje. Antičkih elemenata ima u toj skulpturi,naračito udraperiji. Međutim, iako se oslanja na Antiku, njegov lični stil i originalnointerpretiranjeprirode, ogroman napredak u tehničkom znanju i predstavljanju duševnog stanja (ustavu,gestovima i likovima figura) je mnogo važniji.

- Rajska vrata-Krstionica u Firenci. To su druga vrata (Istočna) koja je Ghiberti radio za krstionicu od1425.- 1453.g. Prva su Severna, koja je radio od 1401. - 1424.g.Toliko su lepa da su dobila ime Rajska,krase ih 10 velikih reljefa u četvrtastim okvirima (a ne 28 malih ploča u četvorolisnim okvirima, kao naranijim vratima iz 1401.g.) i utkano je preko 100 figura (elegancija figura postignuta je izduženim proporcijama do 1:9), sa Starozavetnim temama, a pokazuju umetnikovo uspešno shvatanje ranerenesanse. Priča o Jakovu i Isaku: okvir za Ghibertovu priču je prostrana dvorana, sjajan primerranorenesansnog arhitektonskog prostora, koji odražava zrelu umetnost Bruneleskia, dok nas njegovilikovi svojim otmenim i ljupkim klasicizmom još prilično podsećaju na međunarodni Gotički stil. Osimsamih scena čuven je i ornamentalni okvir ovih vratasa motivima iz biljnog i životinjskog carstva


6/27

(veverice, ševe, čvorci,prepelice...). U izradi samih scena Ghiberti je želeo kompozicijom inačinomtretiranja pejzaža i arhitekture da se u reljefu takmiči sa slikarstvom (to su njegove reči), kazuje sadržinuna slikarski način.Reljef je izvučen iz pozadine i time je dobijena perspektiva (ima i efekata vazdušne perspektive). U uključuje više epizoda jednog događaja, radi mnogo figura u dubokom prostoru, a dubinunaglašava smanjenjem plastičnosti i veličine oblika srazmerno udaljenosti.Gradacija plastičnosti se zove"skjaćatura" - lepinja, čime dobija slikarska svojstva reljefa. Ljudska figura je u prirodnom pokretu i proporciji, anđeo uskraćenju. Micchelanghelo se divio ovim vratima i rekao je da su dostojna Raja.

*Filipo Bruneleski (Firenca, 1377 - Firenca, 15. april 1446) (Brunelesko, Filippo Brunellechi) italijanski

arhitekta, skulptor i slikar. Svoje školovanje započeo je Firenci kao zlatarski šegrt, majstorsku dozvoludobija 1404. Kroz svoj život bio je aktivan kao kipar. Arhitekturom se počinje baviti 1404, prvo kaosavjetnik u izgradnji crkve Santa Maria Novella. Kao arhitekt angažiran je tokom izgradnje kupole zacrkvu Santa Maria del Fiore u Firenci. Jedan je od najznačajnijih renesansnih arhitekata, i smatra sezačetnikom renesanse.Njegovo najpoznatije i najznačajnije djelo je izgradnja kupole crkve Santa Mariadel Fiore dovršene 1434, jedne od najvećih i najznačajnijih kupola ikada izgrađenih. Djela koja je uradio:Crkva San Spirito (Sveti Duh) Firenca (1434-1482), Dječija bolnica Ospedale Degli Innocenti (bolnicanevinih) Firenca (1424-1445), Kapela Pazzi Firenca (1429-1461), Crkva Santa Maria degli Angeli (sveta

Marija od anđela) Firenca (1434-1437), Crkva San Lorenzo Firenca (1421-1440).

Bio je italijanski

arhitekta vajar i inženjer, jedan od pionira nove arhitekture rane renesanse u Italiji. Imao je veliki značajna razvoj celokupne umetnosti renesanse u Italiji. Njegovo najznačajnije djelo je kupola katedrale SantaMarija del Fiore u Firenci (1420-36.), koja je kons truisana uz pomoć mašine koju je Bruneleski izumeo zataj poduhvat. Veliki deo onoga što se zna o njegovom životu i delu je zahvaljujući mlađem savremenikuAntoniju di Tucio Manetiju, koji je 1480. godine napisao njegovu biografiju. Bruneleski je bio svestran i

nadaren umetnik pre svega skulptor i arhitekta. Godine 1401. je uzeo učešće u konkursu na severnimvratima krstionice San Giovanni u Firenci u kojem je učestvovalo sedam mladih skulptora u kojem jeumetnik Bruneleski pokazao renesansno shvatanje i u delu je prisutna dramatika.

Realizam iz doba renesanse nije proizašao iz obnavljanja antičke umetnosti već iz potrebe da se zadovolje potrebe čoveka i mogućnosti da se koriste tekovine antičke umetnosti. Skulptura ne samo da nosi mnogeoblike humanizma već se javlja odvojeno od arhitekture i predstavlja samostalno umetničko delo. Računase da je na ovom konkursu učinjen ovaj prelaz prema renesansi. Sa Bruneleskijem zgrada nije savladalačoveka već je prvi put čovek proporcijom dolazio do zakona i prostora primenom matematike inadovezujući na metriku i modul romanike dolazio do zakonitosti za razliku od slučajnosti u romanskom prostoru. Dok je Lorenzo Ghiberti predložio gotički projekat ali je porota izabrala da ova dva umetnikatreba da rade zajedno na projektu što je Bruneleskija naljutilo i on odlazi u Rim gde studira antičkuarhitekturu.Skupa sa svojim prijateljem Donatelom on je studirao u Rimu antičke uspomene. Na osnovu

studija počeo je primanjivati pravila linearne perspektive. U svojim radovima nije samo imitirao antičkegrađevine. Kod gradnje kupole florentinskog doma sličnost sa Panteonom je samo u izgledu akonstrukcija je nova. Bruneleski se inspirisao iz sredine u kojoj je ponikao a to znači u arhitekturiromanskoj, gotičkoj i arhitekturi toskanskoj.

*Jacopo della Quercia- bio talijanski umjentik, i skulptor italijanske renesanse, suvremenik Brunaleskija,

Ghibertija i Donatela. Izvan Firence, jedini čuveniji vajar u to vreme bio je Jacopo della Quercia iz Sijene.Jacopa je, kao i Ghiberti, u zrelom dobu svog umetničkog stvaranja promenio stil, od gotičkog u ranorenesansni, uglavnom zahvaljujući kontaktu s Donatellom. Da je odrastao u Firenci, mogao je u


7/27

mladosti biti jedan od velikih vođa novog pokreta, ali njegova snažna individualnost ostala je izvanglavnog toka. On nije imao uticaja na firentinsku umetnost sve do samog kraja tog veka, kad je mlađiMichelangelo bio očaran njime. Michelangelovo divljenje izazvali su prizori iz Knjige postanja kojiuokviruju glavni portal crkve S. Petronija u Bolonji, kao što je Srvaranje Adama (sl. 479). Način izradereljefa na tim pločama je konzervativan - Jacopo se nije mnogo interesovao za dubinu slike - ali likovi susmjeli i ostavljaju snažan utisak.

*Donatello, (Donato di Niccolò di Betto Bardi), rođen u Firenci oko1386, umro 13. decembra 1466,italijanski renesansni skulptor.

Vrlo malo se zna o životu ovoga umjetnika. Poznato je da je u mladosti pohađao zlatarski zanat, te da jekao 17-godišnjak radio u radionici kod izvjesnog Ghibertija. Tu se vjerovatno naučio raditi sa mramoromzajedno sa Nanni di Bancom, sa kojim je i kasnije sarađivao. U umjetničkom kontekstu, Donatellovo imese prvi put pojavljuje 1406. godine kao jedan od umjetnika koji su radili na katedrali Santa Maria del

Fiore u Firenci. Na toj katedrali Donatello će raditi više puta tokom svog života.Njegov najranijisamostalni rad je vjerovatno mramorna skulptura Davida iz 1409. godine. Donatellova skulptura sa istim

motivom, napravljena u bronzi oko 1445. godine, je jedna od najvažnijih skulptur a rane renesanse. Ta

trodimenzionalna skulptura golog Davida u prirodnoj veličini je prva takve vrste poslije antičkog perioda.

Njegove tri taktike su bile:

1.realizam

2.oslanjanje na antiku

3.srednjevjekovni ekspresionizam

Sintetizovao dela svih vajara, najveći vajar svog doba, nesumljivonajveći vajar Italije pre Michelangela.

On je vrhunac vajarstva rane renesanse, koji je razrešio većinu problema Evropskog vajarstva. Izvrsno jeradio u kamenu, ali su mu najbolja dela u bronzi. Podstakao Padovansku slikarsku školu. Učinio posle Nanni di Banca da seklasicizam utvrdi. Tokom svoje mladosti i ranog perioda, u Firenci, Donatellova

glavna nastojanja bila su upravljena ka jačanju realizma i pristupačnosti umetničkih dela,smanjenjem psihološke barijere između dela i posmatrača. Postigao je to dajući svojim figurama sve izražajnija ličnaobeležja. Rado se citira Donattellov naturalizam kao njegova najvažnija osobina, mada neki u njemu vide prefinjenost kao osnovnu notu, jadnu skoronervoznu senzibilnost. Takođe, neki ističu snagu kao njegovuosnovnu odliku. U stvari, svete osobine postoje u njegovoj skulpturi, sintetisane u jednoj novoj hijerarhiji,

koja sačinjava njegov skulptorski lik. Preuzima oblike iz prirode, sve manje ih idealizuje, likovi surealistični i brutalni. Formu modeluje snažnim kontrastima svetlosti i senke, što pojačava dinamiku

kompozicije, čemu pomaže i pokret. Kroz izraze lica postiže unutrašnju dinamiku. U svojojposlednjoj faziDonattello menja plastičnost svojih figura, pa od pune i jake forme nastaju figure koje su isušene i brutalno ružne - radi "ružne" skulpture, ima ružne modele. Radiouglavnom u Firenci, Pizi, Padovi.Poznaje perspektivu i malo prejako naglašava iluziju treće dimenzije.

Prorok Zuccone-(”Tikvasta glava - ćelavac”) 1423.-1425.g., jedna od pet skulptura koje je Donattellouradio za zvonik Firentinske katedrale, a ova ostavlja najsnažniji utisak. Upadljivi primer majstorovogrealizma - daleko višerealističan od bilo koje druge klasične statue ili statua njegovih takmaca,kao Prorocina Mojsijevom kladencu, npr. Donattello nije uradio konvencionalne likove proroka (bradati starac u


8/27

odeći, nalik na orijentalno, sa svitkom u ruci). On je zamislio jedan potpuno novi tip, jer je osećao dautvrđeni tip ne odgovara njegovoj ličnoj koncepciji.Verovatno je da je Proroka zamišljao prema onomešto je o Prorocima čitao u Starom zavetu. Stekao je utisak, predpostavljamo, da su to Bogom nadahnutigovornici koji drže govor masama, a to ga je , opet,podsetilo na Rimske govornike koje je video uAntičkim skulpturama.Otuda klasično ruho na Zucconeu, čiji ogrtač pada sa jednog ramena,kao kod patricija odenutih u toge. Otuda i zanimljiva, ružna, ali iplemenita glava, kao na Rimskim portretima iz IIIvekan.e. Uobličiti sve te elemente u jedinstvenu celinu bilo je revolucionarno delo. Ovo je prvo delonjegovo sapotpisom.

Irodova gozba-1425. g., pozlaćeni bronzani reljef. Ista izvesna doteranost površine, kao Ghibetievi raljefi,ali snagaizraza koju možemo očekivati samo od majstora, tvorca Zucconea. Kom pozicija je dramatična,trodimenzionalna, forme su snažnije, a ta snaga se potencira smenjivanjem svetlih i tamnih površina.Prema klasičnim ili srednjevekovnim merilima, glavni je prizor loše komponovan - težište drame (dželatkoji daje Irodu glavu Sv.Jovana) je sasvim na levoj strani; Saloma, koja igra, i većina posmatračaokupljeni su nadesnoj strani, a sredina ostaje prazna. Ta praznina koja zjapi ističe mnogo efektnijenegopokreti i izrazi svedoka kod dejstva tog groznog prizora. Centrifugalni pokreti likova doprinose

našem ubeđenju da se slika prosto ne završava u okviru reljefa, već se nastavlja unedogled, u svim pravcima, kao da je okvir prozor kroz koji gledamo ovaj pojedinačni isečak neograničene, neprekidnestvarnosti. Zasvedeni otvori na samom reljefu treba da uokvireostale delove iste stvarnosti i da nas

namame u dubinu palate. Ta arhitektura, sa svojim polukružnim svodovima, kaneliranim stubovima i pilastrima nije Gotička, već odražaj novog stila, koji je uveo Filippo Brunelesci. Brunelesci je takođe pronašao sistem linearne perspektive, pa je Irodova gozba verovatno najraniji sačuvani primer likovnog prostorakonstruisanog po metodi linearne perspektive.

David -Bronzana statua, Firenca, 1430.-1432.g. Revolucionarno delo ranerenesanse, prva naga muškastatua u prirodnoj veličini, od Antike na ovamo,a koja je potpuno slobodna. Srednji vek bi ga sigurnoosudio kao idola, a ni Donattellovim savremenicima sigurno nije bilo po volji, pa je niz godina ostao

usamljen - jedino delo te vrste. David nosi pr ilično ukrašene vojničke čizme i šešir, i pošto je u izvesnomsmislu delimično Donatello – David odeven, mi smo manje skloni da se pitamo šta je sa ostalim delovima njegove odeće, a više zašto ima na sebi i to što ima. Nagota je očigledno njegovo prirodno stanje, a naklasičnu statuu liči po svom divno uravnoteženom kontrapostu, čemu pomaže mač. Donattello je odabraodavaja poluodraslog dečaka (David je bio adolescent koji je pobedio Golijata),a ne mladića kao što suGrčke atlete, tako da je sklop kostura ovde manje obavijen u nabrekle mišiće, a nije ni raščlanio dečakovtorzo prema klasičnim uzorima. Ako figura, i pored svega, nosi snažan pečat klasike, razlog je van njegovog anatomskog savršenstva, kao kod Antičkih statua, telo nam govori mnogo rečitije nego lice, što je Donattellov ideal - čudno lišavanje individualnosti. Donattello - naturalizamu statuama svetaca,

portretima i reljefima. Naturalizam se sastoji u tome da u bronzi i mermeru oživotvori britke,muskulaturne, energične i izrazite figure.

Gattamelata-Konjanik, bronza, Padova, 1445.-1450. g.Umetnikovo najveće delo u bronzi, koje stoji slobodno u prostoru. Njegova dva prehodnika sukonjaničke statue Marka Aurelija - kojom je inspirisanoovo delo (Rim) i Cana Grande uVeroni. Ne podražavajući neposredno ova dva predhodna, Gattamelata sa prvim ima zajedničkog što su rađeni u istom materijalu,veličinu koja ostavlja snažan utisak, osećanje za ravnotežu i dostojanstvo. Donattellov konj je teška životinja koja je sposobna da nosi čoveka u punomobliku, toliko je veliki, da jahač mora da vlada njime autoritetom svoje zapovesti, a ne fizičkom snagom.


9/27

Veza sa Canom Grande,mada manje očigledna, isto tako je značajna: obe statue su postavljene uz crkveno pročelje, obe su spomenici vojničke hrabrosti pokojnika. Ali, Gattamelata, po novoj Renesansnoj modinije deo grobnice; on je namenjen jedino tome da ovekoveči slavu velikog vojnika. Donattello je stvoriolik koji potpuno sjedinjuje ideal i stvarnost; Generalov oklop je kombinacija moderne konstrukcije i

k lasičnih pojedinosti, glava je neobično individualna, ali i obdarena pravom rimskom plemenitošću.Proporcije konja su nesrazmerne, on je prevelik i nepravilno korača - ugledao se na Antičke uzore, što jekobna greška. Odnos konja i konjanika takođe nije do bar, zato što je skulptura namenjena gledanjuodozdo. Pokušaj unošenja dijagonale. Neobičan odnos dobijen je igrom proporcija : palica, mač,ornamenti na oklopu - jačih su dimenzija od samog jahača.

Njegovo djelo Madonna u terakoti isto tako nam nudi taj neki osjećaj prolaznosti koji pokazuje, prolaznost fizičke ljepote i potencira duhovnu ljepotu i vjeru, duhovnost...

*Cimabue (1240.-1302.g.), jedan od slikara grčkog manira,firentinski majstor, možda i Giottov učitelj,uživao je poseban glas. Još tesno vezan za Vizantijski duh, ali ga obogaćuje novim životom i Antičkom plemenitošću. Svetlost i senku je raspoređivao na interesantan način i tako davao plastičnost oblika. Uspeo je da ostvari realističnu formu u modernom svetu.On je umetnik zidne slike, monumentalne kompozicije u

fresko tehnici. Madona na prestolu je njegovo najznačajnije djelo-Upečatljiva oltarska slika na drvetu, oko1280.g., takmiči se sa najlepšim vizantijskim ikonama i mozaicima. Ono po čemu se odnjih razlikuje jesteuglavnom veća strogost crteža i izraza, koji odgovaraju njenim ogromnim dimenzijama (3.85 x 2.24 m.). Na istoku se nikada nisu usuđivali da rade slike na drvetu u ovako monumentalnim razmerama. Isto tako,nevizantijski je oblik slike koja se gore završava sa zabatom, kao i način na koji je urađen presto od drvetasa intarzijama, ponavljanjem određenog oblika. Bogorodica sa Hristom je na zlatnoj podlozi, sedi na prestolu koji pridržavaju anđeli raspoređeni u tri reda. Stasom je veća od anđela, kao i na vizantijskimikonama - uticaj koji je preko Orijenta Vizantija primila od Egipta. Madona nije šematizovanau liku, većima individualne crte. Uravnoteženost oblika i usklađenost volumena.

*Giotto di Bondone, poznat samo i kao Giotto, (Firenca, 1267. – Firenca, 8. januar 1337. godine) bio jeslavniitalijanski slikar. Smatra se jednim od glavnih prethodnika italijanske Renesanse. Po jednoj legendi

je Giotto jednog dana naslikao muhu na jednom djelu majstora Cimabuea koja je izgledala toliko

uvjerljivo da ju je ova j pokušavao otjerati. Na kraju mu je priznao da ga je nadvisio. Giottov opusobrađuje religiozne teme te se smatra osnivačem taijanskog slikarstva, posebno toskanskog slikarstvaFreska. Oduševljavao je i po tehnici i po bojama. Najbitniji dijelovi njegovog opusa smatra se visoka prirodnost njegovih figura, kao i širenje perspektive.

Tako je nadilazio ikonografske norme bizantskog sliakrstva, koja je utjecala na generacije slikara. Uveo je

realizam u slikarstvo; dok je konvencionalno slikarstvo do tada imalo dvodimenzionalne figure, Giotto je

uveo plastično modelirane figure u jednoj prostoriji sa perspektivom, koje imaju odnos jedna sa drugom.Dajuči im širinu, podario im je prirodni volumen i težinu. To se već naslučuje u križanju bazilike SantaMaria Novella u Firenci, jednom od njegovih ranijih radova. Po Vasariju je njegovo modeliranje Svetog

Franje Asiškog nekim kritičarima bilo čak prestvarno te stoga presvjetovno. Giotto je bio prvi velikiindividualni gotički majstor, ujedno uzor nadolazećim slikarima renesanse. Giottovo glavno djelo je velikiciklus freska u kapeli Cappella degli Scrovegni u Padovi, koji sadrži preko 100 scena iz života Marije iIsusa, te koji je nastao od 1304. do 1306. godine. Jedna slavna scena iz ciklusa je ona u kojoj Sveta tri

k ralja koja promatraju zvijezdu koja liči na komet. Poznata je i „Ognissanti“ Sveta Marija. Zanimljivo, plavu boju je u tom ciklusu slabo koristio, vjerovatno stoga je teško bilo proizvesti plave pigmente.

http://bs.wikipedia.org/wiki/Firencahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Firencahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Firencahttp://bs.wikipedia.org/wiki/1267http://bs.wikipedia.org/wiki/1267http://bs.wikipedia.org/wiki/1267http://bs.wikipedia.org/wiki/Firencahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Firencahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Firencahttp://bs.wikipedia.org/wiki/8._januarhttp://bs.wikipedia.org/wiki/8._januarhttp://bs.wikipedia.org/wiki/1337http://bs.wikipedia.org/wiki/1337http://bs.wikipedia.org/wiki/1337http://bs.wikipedia.org/wiki/Italijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Italijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Italijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Renesansahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Renesansahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Renesansahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Renesansahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Italijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/1337http://bs.wikipedia.org/wiki/8._januarhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Firencahttp://bs.wikipedia.org/wiki/1267http://bs.wikipedia.org/wiki/Firenca


10/27

Svojim djelima Giotto je dao dojam dodirljivosti i dubinskog prostora. Bio je prvi umjetnik koji je

pokušao ostvariti perspektivski krajolik i građevine. Neka djela koja se pripisuju njemu možda su zapravodjela njegovih učenika. Po jednoj legendi je predstavniku pape, koji je htio probu njegova umijeća, jednostavno ručno nacrtao savršen krug („Giottov O“).

Najveći je umetnik, sa kojim počinje Rana renesansa.Arhitekta, skulptor, slikar, verovatno učenikCimabuea (od njega je nasledio smisao zamonumentalnost) - Cimabue je otkrio njegov talenat

posmatrajući ga kako kao pastir crtaovce na kamenu. Majstor zidne slike, vratio je slici realnu dimenzijudela - kod njega nije odbačeno sve što ranije bilo u slikarstvu. U njegovim kompozicijama imavizantijskih reminiscencija. Ovali njegovih lica i skulptoralnost forme takođe imaju korena u ranijem srednjevekovnom slikarstvu, kao i njegova mirna monumentalnost. Za njegove draperije reklo se da su

jednolike i teške, za njegove tipove da su često vulgarni, za njegov crtež danije uvek valjan. No mnogovažnije osobine su n jegovo izvorno posmatranje i interpretiranje prirode; njegova lucidnost u načinu kakoslikarski misli, jedna prostota njegovog pričanja I njegov dar da gestom verno izrazi duševno stanje svojihfigura. U tom pogledu njegova imetnost je koraknula toliko una pred da valjda zbog toga zaostaci prošlostiveć izgledaju strani u njegovim slikama i skoro da se od njega očekuje da uđe i u one probleme koji će vremenski tek kasnije doći na red da budu rešavani. Istražuje realni arhitektonski prostor, figure i prostordovodi u realne razmere. No, nikada nije mogao da ostvari preteranu dubinu prostora, figure su u

prednjem planu slike, pa je po tome on još uvek čovek srednjevekovnog duha.Giotto je odbaciotradicionalnu zlatnu pozadinu i zamenio je nebom i pejzažem. Njegov pejzaž je sasvim nerazvijen, alikorak napred je učinjen. Arhitektura u njegovim slikama nije u proporciji sa ličnostima. Njegovo posmatranje prirode ograničilo se na ljudsku figure uglavnom, dok su ostali satojci, predeli i zgrade,vegetacija i životinje, služile samo kao dekor ispred koga se scena sa ličnostima odigrava, a uneti su tek daukratko objasne sredinu ukojoj se radnja dešava.

Andrea della Robbia-bio je italijanski sculptor u oblasti renesasne, posebno sculptor keramike. Sin je

Marka della Robbie. Njegov djed je popularizirao upotrebu gleđesane keramike, poznatu kao tehnikaobrađene ter akote, koja je nakon toga gleđesana pa bojana… Radio je kombinacije slikarstva i skulpture… Nakon njegove smrti njegovu umjentost i korake nastavlja njegov sin Giovanni.

*Andrea del Verrocchio, rođen kao Andrea di Michele di Francesco de' Cioni, (Firenca, oko1435. – Venecija, 1488.) je bio utjecajan talijanski kipar, zlatar i slikar koji je radio na dvoru Lorenza Medicija u

Firenci. Njegovi još slavniji učenici bili su: Leonardo da Vinci, Perugino, Ghirlandaio i Sandro Botticelli;također je utjecao i na Michelangela. Radio je u zrelom klasičnom stilu renesanse. Verrocchijev otac bio je Michele di Francesco Cioni koji je radio kao opekar i kasnije kao poreznik. Nije se nikada ženio iskrbio je za članove šire obitelji. Michele je postao poznat kad se pridružio dvoru Medicija u kojemu jeostao dok nije premjestio svoju radionicu u Veneciju.

Andrea je započeo svoj rad u zlatarskoj radionici Giulija Verrocchija od kojega je preuzeo svoje prezime.Mogućnost da je šegrtovao s Donatellom ostaje neprovjerena. Njegovi pokušaji u slikarstvu datira ju od1460tih kad je radio u Pratu uz Lippija. Oko 1465. radi na fontani stare sakristije u bazilici sv. Lorenca u

Firenci. Između 1465. i 1467. odradio je grobni spomenik Cosimu Mediciju za kriptu ispod oltara istecrkve, a 1472. dovršio je spomenik Pieru i Giovanniju Mediciju u staroj sakristiji. Godine 1466. trgovačkiceh naručio je brončanu grupnu skulpturu Nevjerni Toma za vanjsku nišu crkve Or San Michele.Skulptura je smještena 1483. Verrocchio je napravio grupu od dvije figure s ciljem da izbjegne p uku


11/27

frontalnost i u želji da likovi budu prepoznatljiva karaktera; Krist je u središtu niše, a sv. Toma izlaziizvan okvira niše.

Godine 1468. Verrocchio je napravio slavni kandelabar, sada u Amsterdamu, za hodnik firentinske

gradske vijećnice (Palazzo Vecchio). U ranim 1470tima otputovao je Rim, dok je 1474. dovršavaospomenik Forteguerri ispred katedrale u Pistoi koji je ostao nedovršen. Jedino potpisano Verrocchijevodjelo je slika Madona s Djetetom i svecima u katedrali u Pistoi. Od 1474.-1475. radio je svoju

najpoznatiju sliku: Krštenje Krostovo, danas u galeriji Uffizi u Firenci. U ovom djelu pomagao mu jenjegov učenik Leonardo da Vinci, tada tek mladić. On je završio pozadinu na slici i lijevog anđela, detaljikoji su nadmašili kvalitetu ostatka slik e. Prema Vasariju, Andrea je bio toliko zapanjen Leonardovimumijećem da se zarekao kako nikada više neće dotaknuti kist. Nakon polovice 1470tih Verrocchio se potpuno posvetio kiparstvu u kojemu je bio dosljedan stilu na firentinskom kanonu. To se može vid jeti na brončanim skulpturama kao što je njegov David. Naručen od Lorenza i Giuliana Medicija oko 1476.(danas u galeriji Bargello), Verrocchijev David je maloljetan i stidljiviji u odnosu na Donatellovog

provokativnog David. Pomalo gotički u oblikovanju, idealistička ljepota njegovih crta je Ghibertiju negoinovativnosti Donatella. Danas se vjeruje da je Verrocchiju kao model za Davida poslužio sam Leonardo.

Oko 1478. završio je Krilatog kerubina s dupinom namijenjenog za fontanu u vili Medici u Careggi, danasu Gradskoj vijećnici. Ova izvanredna grupna skulptura inspirirana je dinamičnim naturalizmom koji jeVerrocchio naučio od Settignana. Iz istog vremena je Dama s mazzolinom i reljef za nadgrobni spomenikFrancesca Tornabuonija u crkvi sv. Marije (bivši Minervin hram) u Rimu (danas u galeriji Bargello).Godine 1478. Verrocchio je započeo svoje najslavnije djelo, konjaničku skulpturu kondotjera Colleonija,koji je preminuo samo tri godine ranije. Djelo je naručila Mletačka republika. Bio je to prvi pokuša j da senapravi konjanička skulptura u kojoj konj ne bi svim nogama bio oslonjen na bazu. Skulptura je osobita izbog pažljivo urađenog zapovjednog pogleda na licu Colleonija.Verrocchio je poslao model u vosku1480. i 1488. se preselio u Veneciju kako bi pomogao konačnom odlijevanju skulpture. Nažalost, istegodine je i preminuo i nikada nije vidio dovršeno djelo.

Konjanički spomenik Colleonija-Venecija, oko 1483.-1488.g., bronza. Delo koje je krunisalo ostvarenjaVeroccnievog životnog puta (kao i Donattellovo). Verocchio je verovatno smatrao Donattellovo delo kao prototip svoje statue. Ipak, nije doslovno podržavao svoj slavni uzor, već je istu temu ponovo protumačio,možda manje vešto, ali ne i manje upečatljivo.Konj, graciozan i živahan, a ne snažan i miran je izvajan sa istim osećanjem za anatomiju u pokretu. Ovaj spomenik zovu još i ”Odrani konj” -njegova tanka kožaotkriva svaku venu, mišić i nerv, pa je u oštroj suprotnosti prema ukočenim površinama figure u oklopukoja jaše na tomkonju. Pošto je i konj manji u odnosu na jahača nego što jeto Gattamelatin, Colleone se pojavljuje u sedlu kao oličenje snage i moći. Pravi, ukočenih nogu, ramena isturenog naped, on nadgleda prostor pred sobom sa krajnjom usresređenošću, ali je njegova usna prezrivo izvijena. Ni Gattamelata niColleoni nisu portreti u pravom smislu tereči. I jedan i drugi predstavljaju idealizovane ličnosti, koje jesvaki umetnik vezao za uspešno vođenje rata. Dok Gattamelata pokazuje nepokolebljivu odlučnost I plemenitost karaktera, Colleoni zrači zastrašujućom snagom i odaje utisak veličanstvenog samopouzdanja.Colleoni je u punoj ratnoj opremi i vlada konjem, konj je grudnim delom izašao van postolja (kretanje mu je nepravilno, kao i kod Donattella što vuče koren iz antike -hod kamile), čime se postiže dinamika pokreta. Istinost u predstavljenju monumentalne skulpture.


12/27

Rana renesansa-SLIKARSTVO:

U 15.,16. St. u Italiji se javlja veliki broj umjentika. Prva polovina 15.st.-umjentici se prepoznaju kao

ličnosti, imaju svoj lični stil, i to je ono što je renesansa donijela. Nije baš oštar prelaz između gotike irenesanse; čak do polovine 15.st. umjetnici Fra Anđeliko, Mazačo i dr. imaju sadržaje otike u sv ojimrenesansnim radovima...

Luca della Robbia (1399.-1482.g)- Počeo kao zlatar, pa poprimio uticaje Donattella i Ghibertija. OsimGhibertia, on je jedini vajar stvarne vrednosti u Firenci, u vreme Donattellovog odlaska. On je postao

slavan 1430.g. po svojim mermernim reljefima naCantoriji - pevnici u katedrali. Pečenoj zemlji se okreće posle 40g. i po tome postaje poznat.Čuven je i po tome što je prvi upotrebljavao jednu vrstu otporne emajllazure za bojenje statua i radova od terakote.

Njegovo djelo: Anđeli koji pevaju-Oko 1435. g. mermer, reljef, Firenca. Zanosna mešavina ljupkosti iozbiljnosti, karakteristična za sva Lukina dela.Njegov stil ima veoma malo zajedničkog sa Donattellovim.On podseća na klasicizam Nanni di Banca. Oseća se i uticaj Ghibertija, kao i snažan uticaj klasicističkihRimskih reljefa.Cantoria (gde se nalaze Anđeli) je ostala njegovo najpoznatije delo i najpoznatije

ostvarenje. Hor dečaka je u hrišćanskoj smirenosti, ali je evidentna snaga u formi i pokretu. Svaki Anđeoima svoj lični izraz. Kasnije se se isključivo posvetiovajanju terakota - jeftinijeg i manje zahtevnogmaterijala od mermera, pa je terakote prevlačio gleđu sličnom emajlu da bi zaštitio površine - tehnikamajolike.

Masaccio-Mazačo (rođen kao Tommaso di Giovanni Simone Guidi, 21. decembra 1401. godine krajArezza, umro 20. decembra 1429. godine, Rim) italijanski slikar rane renesanse. Masaccio je imao snažanuticaj na druge umjetnike i dao je temelje za renesansno slikarstvo u Italiji.

Njegov iznimno individualni stil duguju malo drugim slikarima, osim eventualno velikog majstora iz 14.

stoljeća Giottoa di Bondonea koji je slikao skoro sto godina prije njega i načinio par velikih koraka daljeod gotičkog ikonografskog slikarstva. No Masaccio čini mnogo više; njegovi likovi, kao i kod Giotta, suučvršćeni obrisom, no s više individualnosti i karaktera od Giottovih likova upotrebom chiaroscurotehnike, što je davalo veći realizam likovima. Bio je i pod utjecajem arhitekte Brunelleschia i skulptoraDonatella. Od Brunelleschia je stekao znanje matematičkih proporcija što je primjenio uvođenjem naučne perspektive na svojim radovima. Masaccio je jedan od prvih umjetnika koji se koristio linearnom

perspektivom na slikama stvarajući tačku prividnog presjeka dvije paralelne linije.

Svi njegovi radovi su vjerske prirode i radi se o oltarnim slikama i freskama.Serija od šest freski zaBrancacci kapelu u Santa Maria del Carmine u Firenci prikazuje život sv. Petra (Porezni novčić, Sv. Petar

udjeljuje milostinju) i prvi grijeh (Izgon iz raja). Ove freske ilustriraju još jednu od njegovih velikihinovacija, a to je korištenje svjetla za definiranje ljudskog tijela i draperije. Prikazuje samo jedan izvorsvjetlosti na freskama stvarajući tako igru svjetla i sjene (chiaroscurom) koji im je dao prirodne irealistične osobine koje su do tad bile nepoznanice u umjetnosti.

Od šest scena, Porezni novčić i Izgon iz raja se smatraju njegovim remek -djelom.Porezni novčić prikazujezapravo tri scene, središnja prikazuje apostole okupljene oko Hrista i poreznika koji traži poreski novčić.Hrist se obraća sv. Petru koji odlazi na rijeku (lijeva strana freske) gdje pronalazi novčić, dok je na desnoj


13/27

strani prikazana scena gdje sv. Petar plaća porez. Restauracija freske pokazala je realistične detalje. U pozadini se vidi planinski pejzaž sa bogatom varijacijom boja.

Izgon iz raja smatra se za prvim djelom, nakon antike, koje prikazuje naga ljudska tijela. Genijalnost

ovoga djela je u vješto riješenom problemu formata koji je izrazito vertikalno izdužen. Freska je izrezanana vrhu u 18. stoljeću zbog arhitektonskih promjena, nakon restauracije uklonjeno je lišće koje je oslikanou 17. stoljeću, da prikrije nagost likova. Masaccio je prikazao perspektivu prostora jednostavno stavivši

visoka vrata u lijevu stranu slike i anđela koji se nalazi iznad Adama i Eve i izlazi iz okvira slike, tako pretpostavljajući beskonačnost prostora slike. Radnja slike se odvija u pokretu likova, u dinamičnomiskoraku i s očitim grčem, Adam prek riva cijelo lice od srama dok Eva prikriva tijelo.

Mazačo je učio kod Mazolina u Firenci, radio radikalna djela u kojima raskida s gotikom... Npr. primjer jefreska Sveto Trojstvo, koja prikazuje naslikanu arhitekturu, svod je također naslikan, kasetirana tavanicasvoda, dole je naslikana grobnica s kosturom na kojoj piše „Ono što sam ja sada je što ćete vi biti“...a to je srednjovjekovna konsekvenca...Između muškarca i žene je raspeće, a ispred je Ivan krstitelj, prikazBogorodice, a iznad je golub koji je simobl Svetog duha.... Freska prikazuje školski primjer konstruisanjalinearne perspektive koju je otkiro Burnaleski.

Pokretač novog pravca u Firetinskom slikarstvu i Giottov naslednik. On je naslutio zakone pomoću kojihse u slikanju postiže prostor - jedinstvo ipovezanost u prostoru. Upravo se on dotakao onog bitnog problema slikanja, čiju će solucijukasnije Leonardo tražiti izvlačenjem forme iz sfumata, koga ćeRembrant formulisati u vidu svetlo - tamnog, a noviji slikari, recimo, rešavati slikanjem for mi u”atmosferi”.Iznad svega on uvodi u slikarstvo naturalistički koncept akta, a način na koji on slika akt jeste ono što je moralo privlačiti Mikelanđela i Sinjorelina (u kapeli Brankači, gde je radio zajedno saPazolinijem - tu je Toređano slomio Mikelanđelu nos).Masaccio se dotakao i rešio neupadljivo ineusiljeno probleme svetlo - tamnog (uticajFirentinske skulpture), modeliranja, skraćenja i perspektive. Uizradi se nije upuštao u detalje. Njegovo delo karakteriše naročito vraćanje na veliki i uprošćen stil. Na

njegovim freskama figure nisu stavljene pred pozadinu, već u prostor, arhitekturu ili pejzaž, u kome imavazduha. On ozbiljno slika. Njegove su figure telesnije, stabilnije, masivnije, plastičnije, prirodno stoje u prostoru. U njegovoj kompoziciji postoji red i dostojanstvo. Njegova umetnost je snažna i opora, ozbiljna,naglo je preokrenula renesansu. Posle Giotta, Italijansko slikarstvo je sticalo sve više tehničkog znanja, ali je ujedno postajalo i sve komplikovanije. Masaccio mu ponovo daje uprošćenu veličanstvenu mirnoću, pase udaljem razvoju, posle njega, ono ponovo komplikuje. Tek mu Leonardo ponovo vraća red i uprošćenost.

*Paolo Uccello (1396.-1475.g.)-Po prirodi je bio fantasta (uccelo i znači ptica, koje je voleo),ali u istovreme obdaren i za matematičke studije - perspektiva je bila njegova bolest(strasno je istraživao

perspektivu, pa mu Vasari pripisuje da je i pronašao, no pronašao jeBrunelesci). Daleko čuven kao slikar bitaka, scena lova, parada, turnira... Uživao je u tim svojim kompozicijama, na kojima je vrlo učeno predstavljao neverovatan metež konja i oklopnika sa čudesnim ukrasima na šlemovima i šarenim i belimkopljima, iz kojih je paralelnim ili poprečnim linijama izvlačio naročite efekte (tim svojim lirskimistraživanjima je i podredio perspektivu). Namerno ili ne, njegovi kratki i debeljuškasti konji, ponekadoborenina tlo, izazivaju veselost svojim pozama, bojom i crtežom (zaleđeni konji). Imao je autonomnikolorit: tlo mu je ružičasto, čovek zelen... Slike su u tamnoj skali i fantastične supo koloritu (boje pomno proučava) - izazivao je divljenje kod Mantegne. U rukama Uccella perspektiva stvara čudno


14/27

uznemiravajuće, fantastične efekte, ono što čini sklad njegove slike nije prostorna konstrukcija, već njena površinska shema, čija je dekorativnost pojačana mrljama sjajnih boja i obilatom upotrebom zlata.

Andrea Mantegna (1431.-1506.g.)- Najistaknutiji predstavnik Padovanske škole i jedan od najvećihmajstora rane renesanse, radio je freske. Bio je blizak Antici, voleo je i shvatao direktnije - divio se starim

Rimskim spomenicima, antičkom nakitu i nošnji. Za njega se kaže da je skulptorski temperament, panjegove figure, pejzaži i arhitektura izgledaju kao izliveni ubronzi. Naročito je naglašavan uticaj bareljefa.

On je ne samo veoma učen, već i vanredno misaoni umetnik. Po prirodi svog talenta on je muževan, maloopor i realista, koji voli patos i veliki prizor, a naročito čvrstu, tvrdo nacrtanu, valjanu konstruisanu i jasno protumačenu formu, na kojoj beleži svaki detalj. Tim crtačkim odlikama podređen je i njegov kolorit (boje hladne), u kome ponekad dominiraju svetli, srebrno-sivi a ponekad tamni, zlatno-smeđi tonaliteti. Stvaradela puna stroge gramatike. Snažne muskulature, plemeniti način drapiranja podražava klasične likove nastatuama. Padaju u oči ponekad tvrde boje,prevelika jasnoća svih predmeta i često opasnaskraćenja.Istražuje skraćenja pomeranjem očne tačke - on podiže očnu tačku, pa predmete posmatra odozdo (žablja perspektiva). Time je izvršio veliki uticaj na slikarstvo: preokrenuo jeVenecijansko -Tintoretto, Tiziano i Veronese to kasnije prihvataju, a preko njih i Barok.

Piero della Francesca (1420.-1492.g.)-PripadaFloretinskom slikarstvu, iako je malo radio u Firenci. Zanjega kažu da je poslednji primitivac,naslednik Giotta i Angelica, koji je robovao pravilima. Iako primitivac, dobro su mu poznata otkrića nove slikarske nauke kojom se on koristio neupadljivo (rezimirao je rešenja predhodnika da bi demonstrirao svoja saznanja), znajući da je potčini mirnom ritmu linija i boja.Pored tog savladanog znanja on unosi u slikarstvo i svoje sasvim originalne novine:rastavljanje lokalnog

tona, upuštanje u problem luminarizma i problem vazdušne perspektive(pa su udaljeni predmeti nanjegovim slikama ne samo manji, nego su im i konture blaže, a boje gube intezitet). On prvi unosi refleks,kojim razbija jedinstvo lokalnog tona. Boje su mu smirene, a oblici ravnomerno osvetljeni - snažne formesa blagim prelazom svetla u senku.Svaki njegov oblik korespondira sa drugim, ali bez dramatike. Pejzažkod njega takođe dobija novi vid. Zanemaren kroz ceo srednji vek, pejzaž počinje da se razvijanapredovanjem naturalističkog posmatranja. Kod Piera ima pejzaža produženih u skoro beskrajni prostor.Daljina nije dobijena samo crtačkim perspektivnim efektima, već i tonskimmoduliranjem.Udaljeni predmeti gube konturu i tonski intezitet (vazdušna perspektiva), što u stvari predstavlja samo sprovođenje rešenja problema prostora u pejzažu, na isti način kako je taj problemrešavan i u figuralnom delu njegovih kompozicija. Napisao je više dela o perspektivi,kojom se takosistematično bavio, i o problemima teorije umetnosti.

Fra Angelico (1400.-1455.g.)-Ovaj zatucani i čestiti kaluđer bio je vrlo veliki slikar nekognestvarnogsveta anđeoske dobrote i krotkosti. Kao dvadesetogodišnjak se zamonašio, bio je veoma uvažavan i odPape je dobio ime Beato Angelico (blaženi i anđeoski). Njegovo je slikarstvo puno poetike dubokereligioznosti, što je svojstveno kasnom srednjem veku. To je jedan od retkih slikara u Italijanskoj ranojrenesansi koji stoji po strani života svoga doba ikoga se ne tiče ništa van zidova svoga manastira. Njegovo je slikarstvo pod ogromnim uticajem srednjevekovnih minijatura, pa mu slike daju utisak uvećanihminijatura. Iako ga smatraju Giottovim naslednikom, on ljudsko telo poznaje bolje i od samog Giotta.

Neki u njegovom načinu komponovanja vide i Masaccov uticaj. U njegovom svetlom koloritu dominirajunežno plavi, zeleni, zlatni i roze tonovi, često i na ivici neukusa. U štafelajnim slikama ima vrlo mnogozlatne, što još više podseća na minijature iz srednjeg veka. Uspeo jeda uspostavi čist prostor sa pravilnomkompozicijom. Primenjuje centralnu perspektivu.Prikazuje posebna emotivna stanja, koristi gotičke


15/27

proporcije figura kod religijskih motiva (zaostale motive koristi realne proporcije). Figure su u prvom

planu, ali se prostor i ahitektonski produbljuje.Taj mali horizont ne suviše dubokog misticizma je daoveoma mnogo poezije, čistunštva i detinjasto čulne naivnosti, koja zbilja gane čoveka, ali, kako je njegovodelo vrlo obilno, a ta čedna naivnost vrlo uporna - takoreći profesionalna, posmatrač se zamori od te uvekiste,divne melodije. Najviše je radio retable(oltarne slike na drvetu) i freske.

Kod Fra Anđelika ima više Manire Greka, kažu da je klečao pred slikom koju je slikao. Toliko je bio

pobožan. Madonna s djetetom (retabla)- na gornjem dijelu je prikazan Timpanon, luk-sve je torenesansno, dole je ploča (predela) koja sadrži slike iz života Marije. U toj zlatnoj podlozi prikazan jefrontalitet figure, prikazi su manire greka, likovi su poput gotičkog spiritualizma. Kompozicija na predeli(kao biografija, šira ilustracija) prikazuje poklonjenje kraljeva, mudraca; kako se klanjaju novorođenčetu.

Retabla-prisustvo bizantske umjentosti (manire greka), i ovdje je Madonna s djetetom, gore je sarasindski

luk koji se jako puno primjenjuje u gotici, okolo je zlatno i šematizirano, sve su table velikog formata.Vide se uticaji minijaturnog slikarstva... Prikazan je naivizam „Skidanje s križa“, u pozadini je pejzaž ivegetacija.. Vide se ostaci pozno gotičkog naivizma. Prikaz salera konverzicione-sveti razgovori,Madonna s djetetom na prijestolju, više je renesansna... Urađeno je oko 40-tak slika iz života Madonninog

i Kristovog koje nisu velike, jedna od njih su „Blagovijesti“, vidi se perspektiva iako je bilo naivizma kodFra Anđelika, ali i on zna perspektivu. „Blagovijeti“-arhitektura u pozadini, galerije u Pizi, figure sutipično gotičke, spiritualne, krhke, nemaju fizičke dominantnosti...

Fra Filippo Lippi (1406.-1469.g.)-Učenik Fra Angelica, ali ubrzo sledi struje novog vremena i pravi od prisnih i jednostavnih Marijaotmene i elegantne pojave. Lippi je svojim raspusnim životom (oteo Lukreciju i sa njom imao sina Filippina Lippija, pa je i napustio fratarski red) dao povode mnogim

pričama. Njegova Lukrecija postaje model za Bogorodice - plave prozirne oči, plava, sitnokovrdžava kosai izduženo lice - model koji je preuzeo Botičeli. U slikarstvu je tražio put između Masaccia i kolorista, anaučio je da uspešno predstavlja plastične oblike. Perspektiva mu je, doduše, malo nesigurna. Kako mu

nikad nije pošlo zarukom da obuzda svoju bujnu maštu (po karakteru hirovit i nepredvidljiv, njegov jetalenat živahan i ličan.), na svojim slikama nije baš postigao jedinstvo prostora, usresređenost kompozicijai integraciju boja. Kompozicije su mu često dezartikulisane, iako uglavnom simetrične. Unosi dramatiku, ito figurama koje su više izvrnute i neprirodne. Koristi zgusnute boje. Proporcije su mu malo teže, likovimalo zaokrugljeni.Pa, ipak, njegovo je slikanje sjajno, slike su mu kompozicije lepote. To se ogleda u

draperijama (koje su lake i prozračne) i finoći izrade ženskih likova. Opevao je lepotu ženskog tela igracioznost.

Fra Filipo Lippi je bio malo slobodniji od svog učitelja, nije bio toliko pobožan kao Fra Anđeliko i imao jeslobodnije ponašanje. 1406.godine je rođen i donesen u samostan da odrasta. Odrastao je među časnim

sestrama, zato je imao slobodu prema ženama zbog toga, a i bio je pomalo avanturist. Bio je jednom čak prognan da napusti red franjevaca iz katotoličke crkve. Karijeru je započeo u Manazitskom samostanu izavršio je Mazačove slike. Radio je i freske i retable.

„Madonna s djetetom i svecima“-pokzauje njegov duh, prisustvo stvarnih likova u likovima svetaca,volumen... Zaveo je jendu redovnicu, djevojku iz ugledne Firentinske porodice koja se zvala Lukrecija,

nagovorio ju je da mu pozira za Madonnu. Madonna s djetetom je predstavljena u prvom planu, slika je

kružnog oblika, vidi se lik Lukrecije Butti. U pozadini je njena majka na porodiljskoj postelji koja je


16/27

porodila Mariju. Gore se Marija susreće sa Elizabetom kao djevojka, a dole je s djetetom Kristom uprvom planu. Tu je prikazano dosta realnosti u sakralnoj tematici, u renesansi, prostor, volumen, likovi...

Andrea del Castagno- bio je talijanski slikar; istaknutiji majstor firentinske rane renesanse. Bio je

sljedbenik Masacciova slikarstva, te Paola Ucella, a poglavito Donatellova rada. Kao sirov realist i

izvrstan poznavatelj perspektivnih rješenja i tajnu uljenog slikarstva slika kiparski rabeći svjetlo, sjene i boju za jasno oblikovanje volumena. Njegovi likovi izranjaju iz tamnih pozadina poput reljefa. Andrea del

Castagno radi freske sa sakralnim temama (Posljednja večera (Castagno), Sta Apollonia u Firenci i dr.), teciklus portreta znamenitih osoba (Dante, Boccaccio, Petrarca, i konjanički lik kondotjera Niccole daTolentina). Giorgio Vasari, maniristički umjetnik i veliki biograf talijanske renesanse, je naveo kako jeCastagno ubio Domanica Veneziana, no to je manje vjerojatno jer je Veneziano umro 1461. godine, četirigodine nakon što je Castagno preminuo od kuge.

Radio je i freske i retable. Kao primjer renesansnog slikarstva se uzima i njegovo djelo freski u manastiru

Sta Apollonia u Firenci, gdje su likovi apostola dosta realistični, Juda je ispred stola, svi aposotoli sufrontalno okrenuti prema nama. Prostorija je sjajan prikaz perspektive i to frontalne. Jedino su zamjerke

da su prikazi mermernih ploča u jačoj boji od figura... Firentinci su inače više bili skloni crtežu, a

Venecijanci boji, ali je on boju primio pod uticajem Domenika Venecijana (vojnog slikara)...

Likovi u jendoj vili blizu Firence su poznate ličnosti. Pipa Spano (kondotjer), poznata ličnost iz Mađarije,naše usmene književnosti, epovi o tome govorili i o historijskim ličnostima... Spano je došao na dvor da bise borio protiv Turaka i tu su junaci izazivali junake... Filipa Pipa Spana je po legendi prevarila kobila

debelog Halila...

Domenico Veneziano- došao je iz Venecije 1445. godine, boravio je tu pet-šest godina, družio se i sa delCastagnom. On je bio predstavnik mletačke umjetnosti. Mlečani su više radili u koloritu jer ima višesvjetlosti na tom području nego kod Firentinaca. Po rođenju Mlečani dobiju osjećaj za svjetlost.

Njegove „Blagovjesti“ su fini prikazi perspektive uz kolorizam koji je karakterističan za njega. U malomformatu sjajno je postavljao perspektivu. Ali je donio kolorizam, odnos toplog-hladnog, fina skala spoja

tonaliteta kontrasta...

Poznata mu je slika „Madonna s djetetom i svecima i Sv.Lucijom“ gdje se vidi fini komplementarni odnoscrveno-zelenih tonaliteta i prije izučavanja i pojave teorije o bojama...

II POLOVINA 15. STOLJEĆA:

Prvi centri su bili Padova, Rim, Firenca i Venecija, a tek poslije Rim preuzima vođeću poziciju.

Crkva u Firenci, Santa Maria Novella, potiče iz romaničkog vremena-arhitektura, ali ovdje je prikazanakao mjesto značajnog događaja po kojem je dobila renesansno-gotičku fasadu. 30-tih godina 15. stoljećatu se održao veliki sabor (1430.godine), odnosno pokušaj ujedinjenja Zapadne i Istočne crkve. Tada sezagovaralo da se spasi Carigrad od Turskog osvajanja. U Ferari je najprije sazvan Sabor, a kasnije je

prebačen u Firencu uz pomoć porodice Medičija. Poznato je da je na taj Sabor lično došao Bizantijski car,Carigradski patrijarhat, i Vinski papa istočne pravoslavne Crkve i kraljevi iz Evrope.


17/27

1438.godine sabor je održan nešto kasnije 50-tih godina. Relativno mladi Firentinski slikar BenozzoGozzoli, povod triju kraljeva je zvanična tema koju je slikao. To je tema koja se često javljala uumjentosti, a predstavlja događaje „u povodu rođenja Kristovog“, ali ovdje je ta tema alegorijski primjenjenja. U dvorskoj kapeli Medičija vide se pravi portreti koji su zaslužni za organizaciju Sabora.

Benozzo Gozzoli- naslikao je na kapeli alegorijski pohod triju kraljeva. Detalj koji pokazuje pastira kako

urezuje u pozadini neke podatke je jako specifičan.... Jedna od najznačajnijih od te tri kompozicije je

'Mladić na bijelom konju'- Lorenco Mediči, sa svojom pratnjom, a iza njea kolona ide vijugavim putem, u pozadini je vegetacija... Konjanički portret cara Bizantije je također poznat. Prikazana je veličanstvenaodora, zlatno izvezeni plašt i carska kruna na velikašu Mihaila Paleologa. Treća značajna ličnost, koja imanezahvalnu poziciju je upravo Carigradski patrijarh Mihajlo. Zato je značajna ta freska, ciklus, jer tad počinje tema hroničarskog slikarstva što pokazuje početak renesanse. Benozzo G. Je bio učenik DomenicaVeneziana u ataljeu. Ima dosta istinitog i dokumentarnog s tim freskama koje je on naslikao.

Lorenco Mediči- naslikan je u vrijeme sabora, već je bio zrela ličnost tad. Bio je njaznačajnija ličnost,imao je svoju pratnju... Na djelu se vidi i lik samog Benozza Gozzolia, odnosno njegov autoportret...

Figure konja su u anfasu, u nekim skraćenjima, sjajno su naslikane... Prikazane su i tri sestre princeze s

Medičijskog dvora. Ferara je srednjevjekovno utvrđen grad, odakle je krenula kolona. Prateće su scene naslici sa strijelcima, pratnjom, lovima koji su bili tu za potrebe kolone... Također su prateće i perifernescene na kompoziciji detalji vegetacije... Topli realizam je stigao već 30 -tih godina.

Piero della Francesca- značajne su mu i freske i retable. Djelovao je u Rimu, blizu rodnog grada, uFirenci, i drugim mjestima... Njaprije je učio kod Domenica Veneziana i Paola Ucchela. Bio je izvrstanslikar i teoretičar, matematičar, istraživač... U zadnjim decenijama svog života (1492. je umro) oslijepio je pa se i bavio više teorijom i diktirao je svojim učenicima... Ostvario je veliki broj retabla, npr. kao što je'Krštenje'. Na prvi pogled djeluju dosta jendostavno. On je bio sklon stilizaciji, sažimanju detalja, da bi seglavna kompozicija istakla. Značajan je u pronalažnju valera i refleksa, a paleta mu je bliska učitelju

D.Venezianu. Neka od djela: Velika Madonna, Madonna Milosrđa, Madonna Mizerkordija, BičevanjeKrista...

Njegov glavni fresko opus ili ciklus fresaka se nalazi u Crkvi Sv.Franje u Areu. Tu se nalazi veliki križkoji je radio Cimabue. Ma zidovima oltarnog prostora je naslikao jedinstvenu temu „Legenda o časnomkrižu“, koja je u 13. St. postala tema, jer niko prije ni poslije njega nije radio tu temu. Sadrži priču o tomekako je nastao drveni križ na kome je razapet Isus. Po porijeklu je s groba Adama i Eve, teško je shvaiti tutemu uopće jer je niko nije radio osim Francesa. Po legendi je križ kasnije nestao, kasnije ga je pronašlaHelena, majka cara Konstantina, a potom ga je Kostrov, Perzijski car, oteo, a nakon toga Heraklije ga je

uspio vratiti Jeruzalem. Kraljica od Sabe je također prva otkrila čudesnu moć drveta koje je našla

ugrađeno u nekom mostu. Postoje i scene o Adamu. Na desnoj strani je bolesni Adam. Također i scene sakraljicom od Sabe i Solomonom, koje prikazuju kako kraljica osjeća svetost drveta i klanja mu se sasvojom pratnjom. A desno su prikazi kako ulazi u dvor cara Solomona. Ta tema se koristi da bi se

prikazala prednost osviještene zajednice za razliku od kraljice od Sabe koja je pripadala zajednici primitivnih. Prikazuje se kako je Solomon prevario kraljicu, kad je ona ušla u njegov dvor i pod je biotako uglačan da je ona podigla haljinu i mislila da je to voda. Druga legenda prikazuje kraljicu kao divlju,da su joj noge 'dlakave'. U tom ciklusu fresaka ima čitav niz fresaka o tom svetom krstu, a postoji i freskao Konstantinovom snu.U tom snu mu se kao prikazuje anđeo i kako shvata da treba daprihvati kršćanstvo.


18/27

Imao je i dosta samostalnih djela kao što je npr. 'Uskrsnuće Kristovo' , gdje su jako zanimljivi detaljivojnika koji čuva Kristov grob. Naslikao je i vojvodu Frederick de Monte, koji je sjajan realistički portretkoji iza pokazuje panoramu. Značajna je i slika Madonna s djetetom koja je okolo okružena ljudima, s prikazom kako je arhitektura posvijetljenja. Dole kleči vojvoda. To djelo s enaziva 'Madonna s jajetom'.

Domenico Ghirlandaio- italijanski je slikar. Učio je kod oca, kod Verrocchija i Baldovinettija. Izrađivao je freske sa sakralnim temama na crkvenim stijenama, pri čemu je zbivanja transponirao u firentinsku

sredinu, a likovi su portreti njegovih savremenika u kostimu svoga doba. Naslikao je nekoliko oltarnihkompozicija i portreta. Ime je dobio po tome što je jako mnogo slikao girlande (vijence) i zato mu je to inadimak 'Girlandaja'. Jedan je od dvojice braće Ghirlandaio, rođen u Firenci 1449., a mro 1494. To je jedan značajan centar umjetnosti (radionica Girlandaja) u kojoj je učio i Michelangelo. Biografijaumjetnika kaže da su bili jako ambiciozni, radni, da su mnogo radili, posebno freske, po Firentinskim idrugim crkvama. Imali su ambiciju da freskama oslikaju sve zidove Firence. Bila je to velika škola i zaistasu imali mnogo učenika. To je najbolji primjer HRONIČARSKOG SLIKARSTVA, jer u sakralne temeunose mnoge svakodnevne ličnosti.

Prvi ciklus je bio ' Život Sv.Fine', gdje su figure manje značajne, manje vješto date u odnosu na prostor

sobe koji je dat u korektnoj perspektivi. Drugi ciklus predstavlja događaje iz života Sv.Franje. I ovdje sevidi kako Papa Honorijus na prijestolju čita deklaraciju o proglašenju crkvenog reda. Tu prisustvujuznačajne ličnosti i članovi porodice Medičija. U pozadini su renesansni luci, polukružni... Trojica s lijevestrane kompozicije pokazuju jako realistične portrete. S desne strane je skupina gdje je Lorenco Manifikoveć star. Postoje i prikazi čuda, tj, kako Sv.Franjo oživljava dijete iz porodice 'Sa Seti'. I ovdje su članovi porodice Mediči, prikazi su mode, nošnje, tog vremena, porodice Mediči koja je bila jako bogata, bavilase manufakturom, bili su valdari Firence...

Firenca je bila kultorološki jača od Rima u 15.st., a u 16.st. je to već bio Rim jer su tada Medičiji propali,manufakturu preuzima Rim. Značajan je detalj lika pastira iz kompozicije 'Madonne s djetetom'. U

Sikstinskoj kapel papa je pozvao umjentike da naslikaju čuveni friz u Rimu. Domenico Ghirlandaio jenapravio 3 kompozicije u vezi sa Isusom Kristom. Već treći ciklus u crkvi 'Santa Mar ia Novela', naslikao je Marijanski ciklus, pravi renesansni enterijer riješen s elementima girlandi, stubovima... U desnom uglu je Ana na porodiljskoj postelji, dobila je djevojčicu Mariju, pripremaju je za kupanje, vide se prikazinošnje i dama tog vremena... Također značaj je prikaz anđela koji javlja Zahariju da će njegova ženadobiti sina, i još prikaz 'Posljednje večere', gdje su sve scene iz Marijanskog ciklusa. Poznato je da je iAndrea del Kastanja isto slikao te teme.

ZRELA RENESANSA:

To je period kad se javljaju već zreli, formirani umjentici. Podjla renesanse je uglavnom na ranu, pojava15.st, i zrela renesansa.

Sandro Botticelli (1444.-1510.)- je jedan od najznačajnijih italijanskih renesansnih slikara, predstavnikneoplatonizma; spada u likovni krug oko Lorenza il Magnifica. Rođen u Firenci u radničkoj četvrtiOgnissanti, učio na početku zlatarski zanat, da bi ga otac po njegovoj želji povezao sa Filippom Lippijemu čijoj je školi proveo 3 godine. Od 1465. do 1470. godine Botticelli slika nekolicinu slika Madone. Naovim slikama ogleda se uticaj njegovog učitelja Lipija, ali i tada najznačajnijih slikara Firence AntoniaPollaiuola i Andrea del Verrocchia. U jesen 1481, pozvao ga je Papa Siksto IV zajedno sa drugim


19/27

umjetnicima da oslika novosagrađenu Sikstinsku kapelu portretima prethodnih papa. Njegova najpoznatijadjela su Primavera (oko 1482. godine) i Rođenje Venere (oko 1485. godine).

Primavera, također je poznata kao Alegorija proljeća. Dok se većina kritičara slažu da slika prikazujeskupinu mitoloških figura u vrtu, što je ujedno alegorija proljeća, druga tumačenja navode sliku kaoilustraciju ideala neoplatonske ljubavi. Pretpostavlja se da je sliku naručio jedan od članova Medicijeve porodice. Slika prikazuje šest ženskih (Flora, Venera, Chloris i tri gracije), i dvije muške figure (Merkur i

Zefir), zajedno sa kupidom koji nosi povez preko očiju. Botticelli prikazuje do 190. različitih cvjetova naslici. Od 1919. godine slika se nalazi u Uffizi u Firenci, Italija.

Rođenje Venere. U centralnom dijelu kompozicije nalazi se akt Venere, antičke božice koja je rođena izmorske pjene. Na desnoj strani nalazi se figure Flore, a na lijevoj je prikazan par Zefir i Hloris koji

simbolišu vjetar i obasipaju tek rođenu Veneru cvijećem. Slika se nalazi u Uffizi u Firenci, Italija.

On je savremnik Leonarda da Vinčija, zajendo je radio u radionici s njim, iako je bio stariji. Radi se o jakoznačajnom umjetniku, iz današnje perspektive, centralna je figura umjetnosti. Bio je jako talentovan, iz jako skromne porodice je dolazio. U tom periodu dolazi do pojave akademija, to su bili načini na koji su

se ljudi školovali... Daleko je bilo skromnije nego danas. Na samom početku je radio u radionicama, tekkad su se akademije otvorile, pa je još uvijek postojao sistem učenja unutar jedne radionice kod majstorakoji je bio školovan (znalac).

Također je postojao princip gildi, posebnih udruženja gdje se učilo zanatu, gdje su mladi ljudi dolazili kojisu bili šegrti, sa 12-13 godina života, a kasnije bi se oni kroz praksu osamostaljivali...Fra Filipo Lippi jesvoga sina povjerio Botticelliu jer mu je vjerovao. Postoje i neke kompozicije Fra Filipa Lippija i

Botičelija koje su gotovo jednake... Fra Filipo Lippi je jako uticao na svog učenika Botičelija i trebalo mu je dosta vremena da se oslobodi tog uticaja. Kasnije kreće svojim individualnim putem...

„ Poklonstvo mudraca“ , 1475.- teme se razlikuju za razliku od Srednjeg vijeka. Razvijala se jednaneoplatanistička struja, odnosno čitala su se ta djela. Za tim stolovima su sjedili ljudi koji su znali po 20-30 jezika, bili su veoma učeni, dolazi do povezivanja kršćanske i antičke istine. Sandro je bio priličnosuptilan čovjek, radio je i mitološku i sakralnu tehniku, a i portrete. Međutim, pojavljuje se jedan vjerskilider Saronaola koji je držao pripovjedi protiv podržavanja antičkih Bogova, tako da je Botičeli slikao tevrlo rijetke tematike (ljudi su spaljivali materijalne stvari...). Ovo djelo se bazira na Biblijskim motivima.

Implementirana su na novom ikonografskom modelu, Bogorodica je u centru sa kristom na krilu. Radnja

se smiješta u ruševine, što je vrlo neobično pa se iza umeće antička arhitektura, koja služi kao pozadinakršćanskih motiva.

Bogorodica je sagela glavu, a iza je Sv Josip koji je otac Kristov (u renesansi je uvijek on bio negdje sa

strane, nekako neartikulisan i njegova uloga uopće nije bila značajna, dok na kraju umjentosti baroka Sv.Josip odjednom drži malog Krista). To je prikaz kako se mijenja ikonografija... Potpuno je drugačiji opis posmatrača, figura koja gleda u nas je autportret Botičelija, a njegov pogled nas gleda kao da je on iznadnas, ali uspostavlja kontakt samim tim jer gleda u nas... Neobična je boja odjeće u odnosu na cijelukompoziciju. Ovdje se živi modeli stvaljaju u likove kompozicije npr. kao porodica Mediči. Botičeliuzima savremene likove koji su važni. Danas se djelo nalazi u galeriji u Pizi. Njegov stil (način rada) je bio takav da je proučavao i anatomiju, a i kolorit mu je bio vrlo skladan i harmoničan, dok su mukompozicije dosta linearne...


20/27

Portret čov jeka s medaljonom, Kozima Medičija starijeg , 1475.- portret je smješten u pejzaž, koristi se perspektiva, kompozicija je simetrična, prisutan je puni kadar koji ispunjava figura... Botičeli je njegovao jedan poseban tip ljepote (inače kako ljudi izgledaju tako crtaju druge ljude), tako da se vjeruje da je ovaj portret i njegovo lice. Vidi se primjer kako su se ljudi odijevali...

Madonna s djetetom i osam anđela , 1478.- je slika kružnog formata, koje su inače služile kao poklon. Ucentralnom dijelu je Bogorodica s Kristom, ranije djelo nije toliko važno. Proporcionalno su naslikane

fizionomije, ima i ljiljan koji je simbol Bogorodice i njene čistote... Krist je u dosta neobičnom položaju,malo je bucmast i volumiozan (jako je teško nacrtati dijete), i izgleda kao da će iskliznuti iz njenih ruku...Ona gleda u posmatrača, a o u nju. Slikao je temperom, kasnije uljem, a kasnije je kao finiš u zlatni pigment stavljao najtanji kist i izvlačio je nit po nit.

Madonna Magnifikat , 1480./81.- kompozicija na sebi ima toliko zlatnih niti, ona je veličanstvena, tema seodnosi kao na riječi iz Sv.pisma, kad je dobila objavu od Gabriela. Radi se isto o tondu (kružnoj slici).Izuzetno je harmonična kompozicija inače, ali ovdje to nije slučaj. Centralni prostor je otvoren, tu se vidi pejzaž, kompozicija diše, dobio je jedan perspektivni pejzaž, a u sredini je otvorio sliku, dok je okolonanizao te likove, odnosno nađele koji drže krunu čijim činom se kruniše... On je bio majstor da predstavi

tkaninu. Kažu da je nesretno bio zaljubljen pa kažu da mu je upravo to pomoglo da ima vječnu inspiraciju.Zato je uvijek slikao istu fizionomiju. Likovi komuniciraju pogledima, kolorit je izrazito harmoničan. Nekad je znao namjerno da deformiše figuru jer je to volio da radi...

Sikstinska kapela, freska, iskušenje K ristovo, 1481./2.- kapela, koja s jedne i druge strane ima dva velikaciklusa posvećena životu Mojsijevom i Kristovom. Ovdje se radi o iskušenjima Kristovim sa Sotonom.Opet je to jedna simetrična, zatvorena kompozicija, sa tempom u sredini.

Primavera (proljeće) , oko 1482.- u periodu kad je K.Kolumbo otkrio Ameriku. Kompozicija sa slike je nadrvenoj dasci radi se o remek djelu Botičelija. Vrlo je kompleksna tematika, prikazi alegorije proljeća.

Smještena je u horizontalni praugaonik, a u centralnom dijelu je Venera. Sve su antička Božanstva u pitanju na kompoziciji. Interesantno je kako je ismalmska umjetnost uticala na pojavu renesanse. Vidi se primjer muško-ženskog odnosa, kako Bog vjetra hoće da je kao siluje, ona bježi, ispušta cvijeće i pretvarase u Floru-u proljeće. Ona je najdominantnija figura. Predstavlja tadašnju Firencu koja je tada bilagrađanska, simbol humanitas... Cijeli prostor je u jednom rajskom ambijentu (zlatni podovi). Venera jecentralni dio i punkt, a iza nje je Amor koji odapinje strijelu u 3 gracije, pratnja Božice Here... Do njih jeBog Jupiter koji tjera oblake. Cijela kompozicija je alegorijska, smještena u jedan nestvarni pejzaž. Trigracije su najvještije nacrtane, takva lakoća, ti prikazi haljina, mekoća nabora i prikazi ljepote. Sve je to protkano tim zlatnim nitima. Figura Flore je svijetli ženski tip , koji je karakterističan za Botičelija, i on jeimao sigurnu liniju... Kompozicija je služila kao svadbeni dar Medičiju...

Rođenje Venere, 1482.- mitološka je kompozicija, prikazi k ako se Venera rodila iz genitalija, iz morske pjene kao; kako se rodila prekrasna zbog toga... Smještena je u školjku, potpuno je naga, pokrivanajintimnije dijelove. Ovdje je prvi put antičko Božanstvo koje je nakon 1000 godina predstavljeno utakvoj pozi, i zaista se radi o idealu renesanse i renesansne ljepote. Opet je tu prisutan Bog vjetra. Tužanima izraz lica, po kosi je sve provlačio te zlatne linije...


21/27

Andrea Mantegna- (1431.-1506.) italijanski renesansni umjetnik, je bio talijanski slikar i bakrorezac.

Mantegna je bio učenik Franceska Squarcionea u njegovoj školi u Padovi. Njegov slikarski rad je bioinspirisan Donatellovim skulpturama i rimskoj antici. Karijeru je počeo u Padovi. U Mantovi je za obiteljGonzagu naslikao ciklus monumentalnih fresaka u dvorani Camera degli Sposi s mnogobrojnim

obiteljskim portretima, dvorskim scenama i iluzionistički oslikanom kupolom (kojom je anticipirao barokne iluzionističke kompozicije). Osim sakralnih kompozicija (Kalvarija; Smrt Majke Božje;Oplakivanje Krista), radio je povijesne kompozicije (ciklus slika Cezarov trijumf).

Njegovo proučavanje perspektive dovelo ga je do vrhunca na njegovom djelu Oplakivanje Krista, gdje jeKrist prikazan u sjajnom skraćenju s nogama u prvom planu. Krist je prikazan kao bilo koji čovjek,mrtvačke boje sa svetim ranama i prekriven mrtvačkim pokrovom. Likovi koji se uplakani javljaju s lijevestrane su tu samo da upotpune prostor. Sva se slika centrira na tome jadnom ispaćenom tijelu u skraćenju. Na slici Sveti Sebastijan opet izmučeno tijelo privezano za antički stup, čime se opet ističe veza saantikom i upotpunjava perspektiva pejzaža u pozadini. Tijelo je mučki zelenkasto, i sve je nekakvogzelenkasto-žućkastog sjaja; inače su Mantegnine boje tmurne i tamne (čak i nebo). Tradicionalnamučenička tema Svetog Jakova vode na pogubljenje je odrađena na renesansno moderan način; ovde jeMantegna genijalno otišao dalje od stavljanja teme u drugi plan (kao kod Piera della Francesca). Sv. Jakovse i ne vidi od silne mase ljudi i vojnika, a izrazitom “žabljom perspektivom” se ističe arhitektura u pozadini iznad događanja. U sjevernoj Italiji bio je jedan od prvih bakrorezaca biblijskih i mitoloških prizora (Polaganje Krista u grob; Borba morskih božanstava).Snažno je utjecao na talijanske i njemačkeslikare (Giovanni Bellini, Albrecht Dürer i dr.).

Agonija u vrtu, 1455.- je njegovo prvo značajno djelo. Figure mu nisu lelujave kao što je to slučaj kodBotičelija. Vidi se tvrdoća u izrazu, kako na oblacima stoje nađeli. Ovdje se već vidi pojava planova. U prvom planu je prizor sa zasplaim učenicima. Dr ugi plan prikazuje Isusa kako se moli... U pozadini je predstavlje grad Jerzualem što je jako karakteristično. Postoji perspektivan crtež, kolorit u međkastimtonovima s akcentima crvene, žute... Radio je pale (oltarne slike), koje su isto za narudžbe bile rađene.Obično se predstavljala Bogorodice s kristom, okolo su bili sveci, apostoli... Prije nije bilo Girlandi, koje povezuju te prizorekoji su odvojeni antičkim stubovima. Radi se o linearnoj perspektivi; centralni dio jeBogorodica, gornji dio prati pr edela (male slike koje dodatno pojašnjavaju sliku). Kalavarija (centralni dio predele poliptiha)... Mantenja je znao da predstavi stvari na drugačiji način, bila je zatvorena i centralnakompozicija, a u pozadini je njegov sistem grada. Tu se vidi uticaj Mazača, vidi se perspektivnosmanjivanje figure.

Sv.Sebastijan, 1459.- je mučki bio ubijen strijelama, a ovdje je Mantenja predstavio skroz skladno tijelomladića; popločenje je u perspektivi, u pozadini je sistem planova, odnosno prostora.

Vojvodska pal ača, Mantova, Camera degli Sposi, 1465.-74.- je ključno djeloAndrea Mantenje. Imao je zadatak da oslika bračnu sobu. Vide se prikazi porodice Gonzaga, prikazi zavjese koja ceremonijalno optvraa cijeli prostor,

neki neposredan prizor... Strop je prikaz početka iluzionističkog slikarstva, kojese javlja još u helenističko doba. Umjentik je pokušao dočarati iluziju nekog prostora. Na tavanici je trebao da nacrta iluziju prostora otvorenog neba. (Kanije

npr. u baroku iluzionističke perspektive su u nedogled savršene.)


22/27

Portret Karla Medičija, 1467.- bio je kardinal, vidi se Mantenjin način rada, modelacija je suha, dosta jetvrd način rada, komplementarni je kontrast. Mantenja je znao da uđe u karakterizaciju lika, psihološkukarakterizaciju i da detaljiše...

Sv.Sebastijan, 1480.- sad je ovo djelo za razliku od onog iz 1459. Jedino je glava još uvijek malo tvrda.

Ovdje unosi jedan novitet, tj. u zonu stopala stavlja dvije glave i time razbija tu kompoziciju.

Mrtvi Krist(Oplakivanje Krista ), 1500.-s ovim djelom ide rameuz rame s Botičelijem. Radi se o sjajnojstudiji skraćenja ljudskog tijela. Slika prikazuje tijelo mrtvog Krista, položeno na mramornu ploču, dok ga promatraju Djevica Marija i Sveti Ivan, koji oplakuju njegovu smrt. Ovaj motiv je bio čest usrednjov jekovnoj i renesansnoj umjetnosti, iako je ovakav način Pomazanja Krista bio potpuno nov jer jedo tada ećina Oplakivanja prikazivala bližu interakciju uplakanih i samog Krista.

Ovdje je bogatstvo kontrasta svjetla i sjene (kjaroskuro) prožeto dubokim osjećajem patosa. Realizam itragičnost prizora su pojačani nasilnom perspektivom u kojoj je položeno tijelo u dramatičnom skraćenju,naglašenih anatomskih detalja; osobito Kristova stomaka. Rane na Kristovim nogama i rukama, kao i licadvoje ožalošćenih su portretirani bez imalo idealizma i potrebe za retorikom. Snažno modelirana draperijakoja prekriva tijelo nadalje pojačava dramatičnost prizora. Kompozicija u središtu smješta Kristove prepone, što je čest slučaj u tadašnjim prikazima Krista, osobito kao Dječaka, što Leo Steinberg i drugidovode u svezu s teološkim naglašavanjem Kristove ljudskosti.

Mantegna je istovremeno prikazao surovu studiju ljudskog leša i duboko religiozan opis biblijsketragedije. Ova slika je još jedan primjer Mantegnine veštine prikazivanja matematičke perspektive. Ali premda na prvi pogled izgleda da je tijelo u linearnoj perspektivi, pažljivim promatranjem otkrivamo kako je slikar vidno umanjio stopala figure, jer bi u suprotnom ona uglavnom prekrila većinu tijela. Mantegna je najvjerojatnije naslikao ovu sliku za nečiju osobnu grobnu kapelu, ali su je pronašli njegovi sinovi uslikarevom ateljeu nakon njegove smrti i prodali su je kako bi otplatili dugove. Slika se danas nalazi u

pinakoteci Brera u Milanu.

Tijelo je zelenkastog inkarnata. Bilo je nepojmljivo tada predstaviti lika ovako u to doba. U skoro

kvadratni format stavlja krupni kadar Krista. Poslije je ubacio ove dvije glave, radi se o Bogorodici, koja

je jako stara, plače, očajna je...

UMJETNOST RENESANSE NA SJEVERU (15.STOLJEĆE)

Razlike ili specifičnosti između renesanse na sjeveru koja kasni (čak stotinjak godina) od renesanse na jugu, moguć je razlog jer nema antičke tradicije. Sjevernoeuropska renesansa obuhvaća renesansnuumjetnost zapadne Europe nastale sjeverno od Alpa uglavnom tijekom 16. st. Ona se odlikuje nizom

posebnosti koje ju razlikuju od izvorne, talijanske renesanse. „Rano nizozemsko slikarstvo” je naziv zaslikarsku produkciju N

Documents

Renesansa- Skripta