���Des

ign

Cha

rles

& R

ay E

ames

- H

ang

it al

l ©

Vitr

a

Mediawijsheid is nooit af. Veldbeschrijving, SWOT-analyse van de actoren en initiatieven in Vlaanderen inzake mediawijsheid en beleidsaanbevelingen Lode Vermeersch, Loes Vandenbroucke, Nele Van den Cruyce en Katia Segers

Lancering Kenniscentrum Mediawijsheid – 27 maart 2013 KVS Brussel

•  “Whatever we know about our society, or indeed about the world in which we live, we know through the mass media. This is true not only of our knowledge of society and history but also of our knowledge of nature. What we know about the stratosphere is the same as what Plato knows about Atlantis: we’ve heard tell of it. Or, as Horation puts it: ‘So have I heard, and do in part believe it’. On the other hand, we know so much about the mass media that we are not able to trust these sources.” (N. Luhmann, The Reality of the Mass Media).

29/03/13   2  

29/03/13   3  

•  Drieledige doelstelling onderzoek

1.  Veldbeschrijving 2.  SWOT-analyse 3.  Beleidsaanbevelingen

Mapping mediawijsheidactoren

in Vlaanderen

Conclusies: actoren •  122 actoren gedetecteerd

•  Veld mediawijsheid in Vlaanderen breed veld gespreid over:

•  brede maatschappelijke sectoren •  verschillende beleidsterreinen

•  Veel onderzoekscentra, –instellingen en koepelverenigingen (steunpunten, federaties, …)

•  Kloof tussen erkende organisaties die ‘tellen in het veld’ en vele anderen die zich momenteel niet gewaardeerd voelen, ervaren ‘niet mee te tellen’

ü Kunsten en cultureel erfgoed

ü Games

ü Media-industrie

ü Jeugd

ü Onderwijs

ü Onderzoek

mediawijsheid

ü Armoede en maatschappelijke integratie

ü Sociaal-cultureel werk

ü Welzijn

Conclusies: financiering actoren

•  Meeste actoren hebben vzw-statuut of kennen bedrijfsvorm

•  Vlaamse overheid is belangrijkste financieringsbron, via zowel rechtstreekse mediawijsheidinitiatieven als via bredere programma’s

•  Twee derden van de actoren opereren op decretale basis en worden dus gesteund door Vlaamse overheid

•  1/4 is structureel ondersteund •  Ruim 1/4 projectmatig

•  Één derde opereert niet op decretale basis

Conclusies: werking actoren

•  Meeste organisaties actief op verschillende terreinen, enkelen focussen op niche-aspecten of -doelgroepen

•  Voor evenveel actoren is mediawijsheid centraal als perifeer in de werking

•  Ongeveer gelijke inzet activiteiten op: •  Functionele mediageletterdheid •  Kritische mediageletterdheid •  Actieve mediageletterdheid

•  Opvallend: op actieve mediageletterdheid wordt minder ingezet m.b.t. online en mobiele media

Conclusies: doelgroepen / doelstellingen

DOELGROEPEN   FUNCTIONELE  mediawijsheid  

KRITISCHE  mediawijsheid  

ACTIEVE  mediawijsheid  

kinderen   Xx   Xx  

jongeren   X   X  

ouderen   X   X  

Mensen  met  een  beperking   Xx   X  

Mensen  met  een  kwestsbare  socio-­‐economische  status  

Xx   X  

Ethnisch-­‐culturele  minderheden  

Xx   X   (xx)  

professionals   X   Xx   Xx  

Conclusies: doelstellingen actoren

•  Veld is gekenmerkt door breed arsenaal aan doelstellingen •  Belangrijkste “invulling” van mediawijsheid vanuit nieuwe

(multi-)media

•  Actoren gaan ervan uit dat klassieke mediageletterdheid lijkt te zijn verworven (behalve voor kinderen en jongeren)

•  Doelstellingen mediawijsheid kaderen in bredere maatschappelijke opzet: inclusie, zelfredzaamheid, andere kijk, burgerzin, …

Conclusies: doelgroepen / doelstellingen

DOELGROEPEN   FUNCTIONELE  mediawijsheid  

KRITISCHE  mediawijsheid  

ACTIEVE  mediawijsheid  

kinderen   X   X  

jongeren   X   X  

ouderen   X   X  

Mensen  met  een  beperking   X   X  

Mensen  met  een  kwestsbare  socio-­‐economische  status  

X   X  

Ethnisch-­‐culturele  minderheden  

X   X  

professionals   X   X   X  

•   Veel  methodieken  en  

didacEsche  tools

!  

•   Niet  enkel  online

 /  digitaal  

Ook  via  cursussen

 en  

persoonlijk  face-­‐

to-­‐face  

contact  

 

Doelgroepen versus doelstellingen

SWOT

16  

Sterktes Volgorde Sterktes S1 De  actoren  in  het  veld  zijn  ervan  overtuigd  dat  werken  aan  mediawijsheid  tal  van  

posiEeve  effecten  resorteert  op  maatschappelijk  vlak.  

S2 Er   bestaan   al   veel   samenwerkingen   rond   mediawijsheid   tussen   organisaEes   en  tussen  projecten.  Dit  is  het  gevolg  van  een  organische  en  spontane  groei  van  het  mediawijsheidsveld  dat  geen  veld  is  dat  ‘top  down’  geregisseerd  werd  

S3 Veel   organisaEes   zijn   acEef   op   het   vlak   van   mediawijsheid   of   hebben   de  bereidheid/intenEe   aan   mediawijsheid   te   werken.   De   sterke   interesse   voor   het  thema  resulteert  vandaag  al  in  een  rijkdom  aan  iniEaEeven  

S4 Het  mediawijsheidsveld   schat   de   kwaliteit   van   de   projecten   rond  mediawijsheid  hoog  in  (sterke  prakEsche  uitwerking,  inspelend  op  de  noden  van  doelgroepen,  …)  

S5 Mediawijsheid   is   een   breed   en   open   begrip   dat   veel   mogelijkheden   biedt   naar  invulling.   De   term   gaat   breder   dan   formeel   onderwijs   en   dekt   ook   vormen   van  informeel  leren  en  sluit  als  begrip  sterk  aan  bij  het  mediagebruik  zelf  

S6 Het   thema   mediawijsheid   en   de   beleidsmaEge   (transversale)   en   prakEsche  uitwerking  ervan  raakt  veel  types  van  werk  en  dat  zorgt  voor  diverse  aanpakken,  een  sterk  bereik,  veel  vernieuwing,  …  

17  

Kansen Volgorde Zwaktes W1 Veel organisaties zijn slechts ad hoc, projectmatig of “losjes” bezig met het werken aan mediawijsheid. Het gevolg is een versnipperde praktijk

waarin afstemming, coördinatie en kennisdeling ontbreekt

W2 Het welslagen van inspanningen om mensen meer mediawijs te maken, hangt in grote mate af van de betrokkenheid, voorkeuren, mediakennis en kwaliteit van de begeleiders. Veel leerkrachten, sociaal-culturele werkers, mediaverantwoordelijken, … zijn echter onvoldoende geschoold in het werken aan een verbeterde omgang met media

W3 Het mediawijsheidsveld is zeer diffuus: het mist afbakening, structuur en overzicht. De organisaties die aan mediawijsheid werken vormen geen homogene groep maar zijn een artificiële “sector” waarbinnen regie ontbreekt: verschillende organisaties willen “voortrekker” zijn, kleinere organisaties hebben weinig inspraak en aansluiting

W4 Het formeel onderwijs (kleuter- en leerplichtonderwijs en volwassenenonderwijs) heeft onvoldoende toegang tot media(inhouden) en gebruikt deze niet steeds op een voor leerlingen uitdagende manier. De leerkracht speelt hierin een centrale rol

W5 Wanneer wordt gewerkt aan mediawijsheid vertrekken organisaties vaak uitsluitend van het “negatieve” van de media (bescherming, beveiliging, preventie, restrictie)

W6 De educatieve/didactische kant van het werken aan mediawijsheid is nog te weinig uitgewerkt. Er is veel (internationaal) materiaal maar dat wordt gebrekkig uitgewisseld en een uitgewerkte vorming (mediacoach) staat nog in de kinderschoenen

W7 De term Mediawijsheid is voor veel mensen onduidelijk:

•  actoren in het veld geven verschillende interpretaties en benadrukken verschillende facetten; •  voor leken klinkt de term moeilijk en iets voor een elite; •  voor bedrijven kan de autopositieve term mediawijsheid “gebruikt” worden als vorm van window dressing of reclame

W8 Initiatieven die werken aan mediawijsheid spelen meestal in op specifieke doelgroepen (kansarmen, jongeren, senioren). Weinig mediawijsheidinitiatieven richten zich op personen met een mentale handicap. Projecten gaan er vaak ten onrechte van uit dat de modale volwassene voldoende mediawijs is

18  

Bedreigingen Volgorde Bedreiging

T1 Het centrale overheidsbeleid rond mediawijsheid mist coherentie. Beleidsinitiatieven zijn versnipperd over verschillende beleidsdomeinen. Er is geen algemeen gedragen beleidskader dat een duidelijke visie reflecteert

T2 De door de overheid vastgelegde doelen (ontwikkelingsdoelen, (vakoverschrijdende) eindtermen en opleidingsprofielen) met betrekking tot mediagebruik in het formeel onderwijs kennen een aantal zwaktes:

•  de ICT-eindtermen in het formele onderwijs geven aanleiding om te focussen op de technische media-skills en te weinig op inhoudsgerelateerde en culturele skills;

•  de ontwikkelingsdoelen en eindtermen in het lager en secundair onderwijs missen opbouw en continuïteit; •  mediawijsheid als vakoverschrijdende eindterm kan te vrijblijvend worden opgenomen. Handvatten een voor geslaagde implementatie zijn

nodig;

Scholen missen vaak de goede randvoorwaarden om aan mediawijsheid te kunnen werken: materiaal, infrastructuur, uitdagende leerplannen, …

T3 De toegang tot en het gebruik van media blijft sociaal ongelijk. Deze social divide leidt tot het verder marginaliseren van informatiearmen. De hoge kost verbonden aan internettoegang in België vormt een duidelijke drempel

T4 Informatie, games, reclame… lopen door elkaar (advergames, in-game reclame, …). Niet alle mediabedrijven doen inspanningen om uit te leggen hoe kritisch om te gaan met media-inhouden

T5 Media worden complexer en het klassieke onderscheid tussen producent, boodschap en consument of ontvanger vervalt. De controleerbaarheid en betrouwbaarheid van media-inhouden zijn daardoor steeds vaker problematisch

T6 De economische crisis zorgt voor een gebrek aan (overheids)middelen om aan mediawijsheid te werken

T7 Het gebruik van media bij jongeren evolueert snel (vnl. mobiele media), daardoor is het moeilijk snel in te spelen op (n)etiquette en preventie van afwijkend gedrag (bv. gebrekkige privacy protectie, contactrisico’s, pesten, sexting, self disclosure)

T8 Mediawijsheid is een continu proces, een streven, een sociaal “wordingsproces”… Het vraagt veel tijd en inspanning en kan niet worden waargemaakt met enkele tips & tricks

Zwaktes

19  

Volgorde Kans O1 Er is (een groeiende) aandacht vanuit het centrale beleid voor het thema

mediawijsheid. Het thema wordt besproken en via verschillende kanalen worden initiatieven gesteund

O2 De media verspreiden zich verder en worden steeds toegankelijker, vooral de nieuwe media

O3 Door de digitale vooruitgang kan audiovisueel cultureel erfgoed gemakkelijker gedigitaliseerd, gearchiveerd en ontsloten worden om gebruikt te worden in het werken aan mediawijsheid

O4 Veel bedrijven hebben, vanuit het oogpunt van maatschappelijk verantwoord ondernemen, interesse om zich in te zetten voor het werken aan mediawijsheid

O5 Nieuwe media hebben andere kenmerken dan de “klassieke” massamedia:

•  ze zijn intuïtiever, mobieler, socialer… en laten daardoor andere, meer hands-on vormen van leren toe;

•  ze laten een snelle, creatieve en productieve omgang toe; •  de crossovers tussen mediavormen en de convergentie van media (bv. papier en digitaal)

laten toe langs diverse kanalen over media te leren

AANBEVELINGEN

Aanbevelingen naar beleid

1.  Toegankelijkheidsbeleid –  Bewakende en bemiddelende rol inzake prijsbepaling en

prijsstabiliteit media –  Internettoegang, telefonie in België duur en sociaal ongelijk -> voor

iedereen betaalbaar en bereikbaar maken –  Ondersteuning functionele vaardigheden + goede voorbeeld door

overheid 2. Theoretisch kader en beleidskader

–  Duidelijk begrippenarsenaal –  Theoretisch kader als input voor coherent beleidskader –  Multi-stakeholders governance

Aanbevelingen naar beleid

3. Regelgevend kader en erkennings- en subsidiebeleid

–  Evenwicht zoeken tussen bottom-up aanpak en duidelijke beleidsprerogatieven (zoals gedefinieerd door Vlaamse regering,

–  Oprichting “Expertengroep mediawijsheid” (stuurgroep kenniscentrum) waarin alle stakeholders vertegenwoordigd zijn

– Regelmatige afstemming en overleg met Departementen CJSM en Onderwijs, SARC, Steunpunt media

–  Evenwicht tussen structurele / projectmatige subsidies Vlaanderen

–  “Push” geven aan andere beleidsniveaus, c.q. lokale en provinciale overheden

Aanbevelingen naar beleid

4. Kennisdeling, samenwerking en coördinatie in het veld –  Kenniscentrum Mediawijsheid

•  Functioneert en is gestructureerd als ‘hub’ •  overkoepelende, ‘lichte’ organisatie die communiceert,

faciliteert en zo het veld mee vormt •  beperkte uitvoerende ploeg, maar met brede expertengroep,

waarin alle stakeholders vertegenwoordigd zijn •  Niet centraliseren, wel faciliteren en ondersteunen om aldus

het veld te ontwikkelen en te ondersteunen •  Gebruik maken van bestaande know-how in Vlaanderen •  Behalve ‘hub’, ondersteunen van lokale overheden (steden en

gemeenten) en specifieke media-actoren om mediawijsheid uit te bouwen

Aanbevelingen naar beleid

4. Kennisdeling, samenwerking en coördinatie in het veld (vervolg) –  Internationale uitwisseling faciliteren –  Relatie formeel onderwijs – openbare omroep verder uitwerken –  Samenwerking stimuleren via subsidiereglementering

5. Onderwijs

–  Op doorgaande manier werken aan mediawijsheid –  Integratie van mediawijsheid in eindtermen van het lager onderwijs

en opnemen in ontwikkelingsdoelen kleuteronderwijs (leerplannen) –  Opleidingen (mediawijsheid als nascholingsthema) en didactische

tools voor leerkrachten –  Integratie van mediawijsheid in lerarenopleidingen

Aanbevelingen naar beleid

6. Overzicht, onderzoek, monitoring

–  Vinger aan de pols van mediagebruik (micro- en mesoniveau) via steunpunt media

–  Effecten van mediawijsheid?