PEMBENTUKAN IMEJ PUSTAKAWAN DAN PENGANJAKKAN …...ANJAKKAN (PERUBAHAN) PARADIGMA? Jika ditinjau dari segi perspektif sejarah dalam perubahan masyarakat global, trend atau petanda

PEMBENTUKAN IMEJ PUSTAKAWAN DANPENGANJAKKAN PARADIGMA :

PERTEMBUNGAN DI ANTARA WARISAN NILAITRADISI DAN WAWASAN SEJAGAT*

Oleh:

HJ. MOHD. SALLEH IDROS**

ABSTRACTThe library profession is at a crossroad. They are in dilemma as to whether to uphold traditionalvalues or emphasize on customer service in the provision of library services. User demands have

dictated a shift in conventional strategies that are passive and reactive, to those that are proactive.Has the library profession equipped itself with the requisite skills in order to be able to make thenecessary paradigm shifts? Does the image of librarians need to be enhanced? Does the imagebuilding begin with a public relations approach? The answers need to be formed through theanalysis of the issues and the role librarians should play in the provision of library services.

MUKADDIMAH

Di dalam sebuah makalah yang terbit di Berita Harianberjudu] "Merenung masa depan perpustakaan", yangditulis oleh Sdr. Ramli Abdul Samad, secara terangdan jelas beliau telah menyingkap tentang dilema dankegawatan yang dihadapi oleh para profesionPustakawan di Malaysia.

"Dalam profesion ikhtisas di Malaysia,Pustakawantidak begitu menonjol. Profesion seperti doktor,peguam, akauntan, pemaju, ahli perniagaan, misalnyalebih dikenali umum, mengapa?".'

Walau apapun tanggapan yang diberikan oleh umum,persoalan ini seolah-olah mencabar dan menjadi satu'amaran awal' kepada pencinta kerjaya pustakawanbahawa disebalik telah wujud seiringan zamandengan profesion-profesion lain, ia masih belumberupaya menukar imejnya dikaca mata masyarakat.Bagi memperkuatkan hujah-hujah dan keyakinan

mengenai masa depan profesion ini satuperbincangan telah diadakan di Universiti PertanianMalaysia pada 8 April 1994. untuk melahirkanrintihan, pandangan dan keluhan yang menimpaprofesion pustakawan.

APAKAH SEBENARNYA ISU YANG BOLEHSAMA-SAMA KITA JADIKAN IKTIBAR?

Tuan Syed Salim Agha, Ketua Pustakawan,Perpustakaan Universiti Pertanian Malaysia di dalamkertas kerjanya bertajuk "touching from a distance :marketing the library and image building"menyingkap persoalan yang lebih kurang menyetujuidengan ratapan-ratapan di atas.

"After making some general observations on thelibrary and information scene it is pointed out thatlibrarians seem to be out of touch with reality as isproven by their reactive, passive and traditionalisticapproach to professional practice. Libraries need to

Artikel telah diterbitkan semula dari SEKITAR PERPUSTAKAAN bil. 20.1995.Timbalan Ketua Pustakawan, Bahagian Pcrkhidmatan Maklumat, Perpustakaan Tun Abdul Razak I, Universiti Teknologi MARA. ShahAlain.

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia


inject relevancy, dynamism and proactivity in then-activities. In view of technological developments,changes in user needs and demands, competingservices and other factors, librarians need a paradigmshift. Failure to do so could result either in the demiseof the profession or a downgrading of it".2

Adakah titik tolak persoalan di atas timbul berkaitrapat dengan isu pembinaan imej pustakawan itusendiri?. Benarkah kenyataan yang boleh menyokongpendapat umum bahawa jika sesuatu kerjaya itumempunyai kesan positif ke atas masyarakat,kedudukannya juga akan sama-sama diiktiraf kemercu kejayaan? Jika benar sangkaan itu,bagaimanakah tatacara untuk membantu menaikkanimej profesion pustakawan?.

PERLUKAH KITA KEPADA DERUAN ARUSANJAKKAN (PERUBAHAN) PARADIGMA?

Jika ditinjau dari segi perspektif sejarah dalamperubahan masyarakat global, trend atau petanda yangdilalui tidak dapat disekat atau dibendung samasekali. Perubahan menjadi semacam perlu disebabkansesuatu perlakuan atau tatacara lama yang diamalkansudah tidak dapat mengatasi masalah baru yangtimbul. Peraturan baru dan cara berfikir secaramutakhir berleluasa, dan ini berlaku bukan sahajadalam bidang industri, sektor kerajaan, bidang sains,ekonomi, malahan juga bidang kepustakawanan.Deruan arus deras anjakkan paradigma seolah-olahtidak dapat dipatahkah lagi, dan akan membudayauntuk sekian waktunya.

Adakah 'amaran awal' ini masih dianggap belumbertepatan dengan waktunya bertindak untukmenangani sesuatu perubahan?. Sudah menjadi suatumacam kebiasaan sikap 'alah bisa tegal biasa'dipraktikkan oleh para pencinta kerjaya ini. Pokokpangkalnya sekarang mahukah perubahan atau tidak?.Jika masih menunggu 'itu atau ini' sudah, lupakansahaja!.

Boleh dikatakan sesetengah, mungkin kebanyakandaripada Pustakawan/Pegawai/Kakitangan yangmendokong kerjaya ini masakini masih terlalu taksub

memperincikan atau terlalu mempertahankanperlakuan-perlakuan atau teknik-teknik 'proses kerja'daripada meneroka bidang baru dalam 'tatacaraperkhidmatan', sehingga mereka lupa bahawa setiapbahan atau sumber maklumat yang disediakansebenarnya adalah untuk kepentingan pengguna. Kitamasih tidak habis-habis mempertahankan peranantradisi untuk menentukan bahawa setiap perolehanbahan atau mengkatalog, mengindeks atau mengkelasbahan hendaklah mengikut sesuatu kaedah yangstandard. Akibatnya terlalu banyak masa dihabiskanuntuk membicarakan soal-soal "rhetoric" yangkesudahannya tidak membawa faedah kepadakemanfaatan pengguna amnya.

Memanglah tidak dapat disangkal bahawa penentuansesuatu proses atau teknik itu adalah hak mutlak ataugaris pemisah untuk menentukan seseorang itudigelar pustakawan professional atau tidak, keranaboleh dikatakan separuh daripada masa pendidikanseseorang pustakawan professional atau tidak, keranaboleh dikatakan separuh daripada masa pendidikanseseorang pustakawan dijuruskan kearahmempelajari proses-proses atau teknik-teknikmenguruskan sesebuah perpustakaan. Apa yang sayaingin ketengahkan di sini ialah " di samping terlalutaksub bergelut bertungkus-lumus untuk menegakkanteknik 'memproses', janganlah abaikantanggungjawab perkhidmatan kita kepada pengguna: iaitu 'elemen' penting yang boleh mencorakkan arus'survival' kita pustakawan untuk menanganiwawasan di masa hadapan.

SITUASI MASA KINI: PERKEMBANGANMAKLUMAT

Susan La Forte3 secara terus terang telah menyatakanbahawa peranan sesetengah pustakawan adalahterlalu konvensional dan pasif dan jarang-jarangmencari pendekatan untuk mengetahui sebenarnyadiperlukan oleh pengguna?. Terialu banyak maklumatyang terbiar atau tersorok di celah-celah rak atauribuan helaian muka surat buku. Suatu pengolahanatau 'repackaging' perlu diketemukan untukmenghuraikan segala permasalahan carian yangtersimpul akibat fenomena "ledakan maklumat" yang



rnembanjiri pasaran penerbitan dalam berbagaimedium dan format. Dengan perkataan lain, imejperpustakaan masih lagi tertumpu kepada perlumbaanuntuk pembinaan koleksi dan terlalu berbanggadengan jumlah koleksi dan sistem konvensional yangada tanpa sedikitpun memikirkan/tumpuan kepadakehendak atau kepuasan pelanggan.

Dalam menghadapi cabaran Wawasan 2020 sikap danperanan Pustakawan peru diubah. Masyarakat 2020dijangka merupakan masyarakat industri yangberteknologi tinggi dan maju. Justeru itu, Pustakawanperlu menyesuaikan perkhidmatan mereka denganmasyarakat yang berilmu, penuh dengan kepakaran,kemahiran apalagi berketerampilan dalam semuabidang. Mereka tahu akan kepentingan maklumatsebagai komoditi dan bergerak secara aktif dan pekadengan perkembangan maklumat dan teknologimaklumat. Menjelang 2020, dijangka perubahanperanan mendadak akan terpaksa dipikul olehPustakawan, untuk menentukan 'survival' dalamprofesion mereka, seiring dengan profesion-profesionlain.

MENGAPA IMEJ PUSTAKAWAN PERLUDITINGKATKAN?

Warga perpustakaan perlu mengetahui bahawamereka memainkan peranan penting untukmemastikan masyarakat (pengguna) yangmengunjungi perpustakaan mendapat layanan dankepuasan yang diperlukan. Sebagai Pustakawan, kitaperlu mengenal siapa pengguna. kehendak dankeperluan maklumat mereka. Analisis keperluanpengguna hendaklah dikenalpasti dari masa ke

masa untuk mengetahuinya. Hanya denganperubahan peranan sikap dan semangat baru sahajaimej pustakawan dapat dipertingkatkan dan tidakstereotype sekaligus perpustakaan tidak dicap sebagai'gajah putih' yang tidak memberi kemanfaatankepada kewujudan organisasi.

Seperti yang kita sedia maklum, sesebuahperpustakaan lazimnya menawarkan 3 cabangperkhidmatan utama, iaitu Pengurusan (Pentadbiran),Perkhidmatan Sokongan (Teknikal), dan

Perkhidmatan teknikal terdiri daripada BahagianRujukan dan Bahagian Sirkulasi. ManakalaPerkhidmatan Pengurusan selain daripadaperpustakaan harian juga secara langsung terlibatdengan perhubungan awam.

Ketiga-tiga cabang perkhidmatan utama di atas salingkait-mengait kerana mereka sama-sama memainkanperanan menjaga imej perpustakaan dankeberkesanan organisasi secara keseluruhannya. Imejmerupakan satu tanggapan atau pandangan individu/kumpulan terhadap seseorang atau organisasi. Imejdibentuk melalui komunikasi masa, komunikasi(personal atau interpersonal) serta pengalamanseseorang.

Dalam mengendalikan perkhidmatan kepadapengguna dan perhubungan dengan awam, imejmemainkan peranan penting kerana bukan sahaja iamencerminkan buruk-baiknya perhubunganpustakawan dengan pengguna, sekaligus juga imejkorporat tentang keberkesanan perkhidmatan kepadaorganisasi.

Imej perpustakaan boleh dilihat sebagai positif ataunegatif. Imej yang negatif akan membawa kesan yangnegatif atau buruk terhadap kakitangan danperpustakaan itu sendiri. Perpustakaan yangmenyedia akan memberi perkhidmatan kepadamasyarakat perlu mempunyai imej yang baik. Iabukan sahaja dihakimi oleh masyarakat, malahanimej perpustakaan juga bergantung kepada persepsi(tanggapan) yang diberi oleh pihak korporatmengenai keberkesanan perkhidmatan yangdiberikan. Sehubungan dengan itu adalah amat perlumemastikan bahawa setiap usaha untukmempertingkatkan imej yang baik dan positif diberiwahana yang paling utama. Sedaya upaya kitahendaklah memastikan bahawa imej positif yangtelah ditingkatkan itu berkekalan juga terusberkesinambungan untuk menjamin sokonganberterusan daripada masyarakat pengguna, lebih-lebih lagi organisasi (korporat) yang bukan sahajamenentukan tanggapan mereka tentang kita bahkanakan mewarnakan 'survivality' kita di dalamorganisasi.



PERLUNYA PERHUBUNGAN AWAM DIPERPUSTAKAAN4

Sebagaimana aspek-aspek pengurusan yang lainseperti perancangan, pengendalian, belanjawan dansebagainya, aspek perhubungan awam perlu diberiperhatian serius di perpustakaan. Apa tidaknya?. Jikadiberi salah pengertian, kelalaian dan diabaikan, tidakdapat tiada status Pustakawan dan perpustakaan akandiletakkan di tahap yang begitu rendah. Ini akanmengakibatkan warga perpustakaan/pustakawanmenjadi satu kelompok (Bahagian) yang tidak pentingdi dalam arus perkembangan dan pembangunanorganisasi (korporat). Situasi ini perlu diubah yangmana mulai dari sekarang imej Pustakawan bukansahaja sebagai 'Provider of Information' bahkan jugaagen perubahan yang mendukung cita-cita 'global inthought and outlook' sebagai wawasan sejagat.Dengan mengetahui kepentingan perhubungan awamdan mengamalkannya kepada pengguna danpengurusan korporat, sudah tentu kita akan memberiimpak kepada pentadbiran dan pengurusan pihak atasan.

Sebagai pustakawan kita perlu mengamalkan konsepPR untuk membuktikan kewujudan kita sentiasadisedari dan memberi kesan kepada pihak pengurusandan pengguna. Melalui amalan perhubungan awamkita akan mewujudkan identiti yang baik dan positifuntuk memuaskan semua pihak yang berminat denganperkhidmatan perpustakaan. Ini boleh dilakukanumpamanya dengan memberi perkhidmatan yangterkini, cepat, berkesan serta canggih. Kofeksi bahanyang disediakan seboleh-bolehnya hendaklah terkinidan menepati kehendak pengguna. Komunikasi duahala dan jalinan harmoni perlu dilakukan olehperpustakaan untuk memastikan apa yang ingindisampaikan difahami oleh semua lapisan, baikpengguna walaupun pihak atasan, bawahan atau rakansekerja. Pendedahan aktif pustakawan di dalammesyuarat-mesyuarat, majlis-majlis perbincangan,bengkel-bengkel ataupun dialog boleh juga penukarperanan, apalagi jika setiap perhubungan ataupertemuan yang sedia terjalin dapat membuahkan'personal contact' didalam erti kata yang sebenarnya.

Selain daripada berkomunikasi secara bersemukadengan pengguna, orang atasan, bawahan atau rakan

sekerja (top-down, bottom-up communication),sebagai professional kit a juga perlu memastikan kitaboleh berkomunikasi secara bertulis denganmenggunakan bahasa dan protokol yang betul. Inipenting kerana setiap surat, memo atau penerbitanyang dihasilkan oleh seseorang warga perpustakaanitu secara tidak langsung akan mewakiliperpustakaan. Setiap penulis dan juga jurucakaphendaklah sentiasa berhati-hati terutama kepadapenerima, pendengar atau pembaca surat sertapenerbitan tersebut. Surat yang ditulis hendaklahmenggunakan format dan perujuk yang betul. Buletinyang diadakan mestilah menggunakan bahasa yangpositif, untuk menggalakkan dan mewujudkansuasana yang harmoni dan perkara yang benar-benarberlaku. Laporan tahunan, buku panduan ataupunsetiap persembahan yang dihasilkan hendaklahstandard dan berkualiti jika boleh hendaklah menepatigaris panduan seperti yang dihasilkan oleh Bahagian-bahagian lain yang terkemuka. Justeru itu untukmencapai tujuan di atas, sama-samalah kitamemastikan bahawa kita tahu akan teknik-teknik dankaedah-kaedah sesuai yang boleh digunakan untuksetiap jenis komunikasi dalam agenda untukmemantapkan lagi perhubungan awam kita.

PERANAN SEBENAR PUSTAKAWANMASAKINI

Kebanyakan daripada pustakawan masa kini, adalahdalam era persimpangan jalan atau pertembungannilai, budaya, mahupun paradigma. Pustakawanmasa kini seolah-olah masih meraba-raba tercari-cariapakah peranan sebenar yang patut dimainkan dalamzaman peralihan abad ke-21 ini untuk meniti ke arus2020. Apakah profesion Pustakawan mampumenangani arus perubahan di atas dan sudahkah kitabersedia dalam semua bentuk bukan sahaja disegiteknologi malahan perubahan sikap dan paradigma?.

Sebenarnya agak 'liat' juga kepada sesetengahdaripada Pustakawan untuk menangani perubahanterutama apabila kebanyakan daripada kita masihtidak dapat lari daripada mewarisi tradisi-tradisipendidikan dan pengalaman kerja tahun-tahun 60-an dan 70-an. Bagaimanapun tidak ada perkara yang



mustahil boleh dilakukan, yang utamanya kita mestisama-sama sanggup berkorban demi untuk kebaikandan kesejahteraan sejagat, khususnya pengguna,organisasi (korporat), kakitangan sokongan, mahupunrakan sejawat.

Saya amat tertarik membaca makalah 'Dari MejaPengarah ITM' yang terbit di dalam 'Berita ITM'Bil. 85 (Mei 1994) mengenai Pemimpin Perubahan."Perubahan yang memberi kesan kepada halatujuialah perubahan yang ditangani secara sedar dansistematik. Dalam usaha tersebut, antara pelakukritikal selain daripada arkitek perubahan ialahpemimpin perubahan..."- Pengarah ITM5 -

Untuk sampai ke hala tuju tersebut, apakahsebenarnya peranan yang boleh dimainkan olehPustakawan?. Beberapa cir i atau kriteria patutdirenungi dan difikirkan bersama untuk mendukungcita-cita murni bagi membuahkan konsep Pustakawanberwibawa iaitu:-

1. Kebolehan MengurusMengetahui objektif dan tujuan BahagianTahu peranan dan kepentingan Bahagianterutamanya kepada penggunaTahu selok-belok pentadbiran danpengurusan apa yang perlu dilakukan dan apayang ingin dicapaiMengetahui bentuk/lokasi bahan, samadabercetak, bahan CD atau pangkalan datayang boleh diakses oleh penggunaMenyelaraskan pencarian maklumat di ataskaedah tradisional berbanding kaedah baruberteknologi maklumatPeka dengan perkembangan maklumat/bidang yang dikehendaki penggunaPandai merancang secara strategik untukmembawa perkembangan/ kemajuanBahagianMengutamakan kualiti dan produktiviti didalam tugasTahu mengurus kakitangan danberketerampilan dengan selok-belokberorganisasiPeka dengan pengurusan masa.

2. Kebolehan Berkomunikasi dan MempromosiKomunikasi berkesan merupakan a s e tpenting kepada semua pustakawanKomunikasi yang baik boleh membantu danmentafsir kehendak pengguna yang berbezaPenguasaan bahasa yang baik dan bersopansantunMempunyai kemahiran dan kebolehanberdamping dengan penggunaSenang berurusan dan senang bermesradengan penggunaKebolehan berkomunikasi secara semukadan 'interpersonal'Kebolehan mempromosi produk danperkhidmatan

3. Berpengatahuan Luas dan BerwawasanMengetahui kemajuan dan perkembangansemasa dalam bidang yang berkaitanSentiasa peka dengan teknologi baru sepertipangkalan data, IT dan maklumat-maklumatmutakhir yang boleh diakses oleh penggunaBerketerampilan, jika tidak pun mahir untukmengendalikan teknologi-teknologi terkiniBijak menganalisis bidang/perkara yangditanya dan boleh mengaitkan dengansumber-sumber asas yang boleh dirujukPerlu mengetahui punca mendapatkansesuatu maklumat dan menimbangkanalternative-alternatif lainBerpandangan jauh, bijak merancang, danada sifat keterbukaan.

4. Sikap Saling MembantuSaling berhadapan dengan pengguna dansedia memahami kerenah merekaBerhemah dan sabar mengendalikankehendak penggunaRaj in, suka menolong dan sentiasa berusahamemenuhi kehendak penggunaTidak menghampakan kehendak pengguna- sedaya upaya cuba mendapatkan bahan/maklumat yang diperlukanJika bahan/maklumat tidak kedapatan diperpustakaan, beri jalan bagaimana bahanboleh diperolehi



Mempunyai sifat simpati dengan menolongpengguna tanpa mengharapkan sebarangbalasan atau ganjaran.

5. Berketerampilan/Berteknologi TinggiPustakawan bukan hanya biasamenggunakan sumber bercetak, tetapijuga mahir mengendalikan pangkalandata, media pembelajaran seperti CD-ROM,dan sebagainya, berkaitan bahan yangdipinta.Untuk menjimatkan masa dan wang,Pustakawan mesti pandai merancang strategipencarian maklumat (search strategy)Berkebolehan untuk menunjuk-ajarpengguna mengenai kesesuaian sesuatupangkalan data dengan bahan yang dicariSentiasa terkini (up-to-date) denganperkembangan-perkembangan teknologimaklumat, serta tahu kepentingannya dalammemberikan perkhidmatanPandai memilih bahan yang bersesuaian,pandai mentakrifkannya, serta pandaimencadangkan kepada pengguna alternatifatau pilihan lain yang munasabah.

PENUTUP

Senarai di atas boleh diperturunkan berjela-jelapanjangnya. tetapi yang utama kita Pustakawan harussedia menangani perubahan. Bak kata pepatah Melayu'tepuk dada tanya selera'. Walau apapun petua yangkita ketengahkan, anggaplah itu hanya sebagai satupanduan atau landasan 'pelan bertindak'. Adasesetengah saranan yang mahu supaya Pustakawanmembabitkan diri dalam isu semasa. Puslakawan/Pertubuhan Pustakawan selain daripadamemperjuangkan nasib ahlinya hendaklah beranimengeluarkan pendapat atau kenyataan umummengenai soal-soal yang berkaitan dengan Negaradan masalah sosial. Pandangan ini patut diberi penuhperhatian serius apalagi sokongan. Sampai bilakerjaya Pustakawan hanya ibarat "melukut di tepigantang" tanpa berani memberi pandangan,jangankan isu besar Negara malahan agenda yangmembabitkan masalah buta huruf dan kurangnyamasyarakat membaca pun jarang-jarang sekali diberiliputan atau "nilai tambahan" oleh Pustakawan.



RUJUKAN

Ramli Abdul Samad. Merenung masa depanperpustakaan. (Berita Harian), 8 September 1994,m.s. 10.

Syed Salim Agha.Touching from a distance :marketing the libarary and image building. 1994Joint Library Association of Malaysia/LibraryAssociation of Singapore Congress. Towardsachieving high performance libraries : vision forthe future, 19-21 September 1994.

La Forte,Susan R. Information brokers : friend and/or foe." Public Library Quarterly, 3(4) Winter1982.

Zohra Ibrahim. Perpustakaan Rujukan yang diingini.Bengkel Perkhidmatan Rujukan. Kajian SainsPerpustakaan & Maklumat ITM, 15 Mei 1991.Berita ITM, Bil 85, Mei 1994, m.s. 2.



Documents

PEMBENTUKAN IMEJ PUSTAKAWAN DAN PENGANJAKKAN …...ANJAKKAN (PERUBAHAN) PARADIGMA? Jika ditinjau dari segi perspektif sejarah dalam perubahan masyarakat global, trend atau petanda