38
Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE (NSSC) FOR IMPLEMENTATION IN 2006 FOR FIRST EXAMINATION IN 2007 DEVELOPED IN COLLABORATION WITH UNIVERSITY OF CAMBRIDGE INTERNATIONAL EXAMINATIONS RUMANYO FIRST LANGUAGE SYLLABUS ORDINARY LEVEL SYLLABUS CODE: 4109 GRADES 11 - 12

MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

Republic of Namibia

MINISTRY OF EDUCATION

NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE (NSSC)

FOR IMPLEMENTATION IN 2006 FOR FIRST EXAMINATION IN 2007

DEVELOPED IN COLLABORATION WITH UNIVERSITY OF CAMBRIDGE INTERNATIONAL EXAMINATIONS

RUMANYO FIRST LANGUAGE SYLLABUS

ORDINARY LEVEL

SYLLABUS CODE: 4109

GRADES 11 - 12

Page 2: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

Republic of Namibia

MINISTRY OF EDUCATION

NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE (NSSC)

RUMANYO FIRST LANGUAGE SYLLABUS

ORDINARY LEVEL

SYLLABUS CODE: 4109

GRADES 11 - 12

Page 3: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

Ministry of Education National Institute for Educational Development (NIED) Private Bag 2034 Okahandja Namibia © Copyright NIED, Ministry of Education, 2005 ISBN: 99916-69-38-8 Printed by NIED Publication date: 2005

Page 4: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

MUYARO WAUKALIMO

1. Litwaromo ......................................................................................................................................1

2. Konda .............................................................................................................................................2

3. Vitambo..........................................................................................................................................2

4. Ukalimorongwa..............................................................................................................................3

4.1 Kutegherera/Kughamba.........................................................................................................3

4.2 Kuvarura / Kutjanga ..............................................................................................................7

4.3 Shitjangwa (Literature) (Mulitwikiro).................................................................................14

5. Mulyowaneko...............................................................................................................................16

5.1 Vitambo vyamulyowaneko..................................................................................................16

5.2 Ndjenditito yamulyowaneko namukumo wamapuropepa ...................................................17

5.3 Lishingonono lyamapuropepa .............................................................................................18

5.4 Shineghedonkedikonakono..................................................................................................21

5.5 Mashingononontambotundwamo ........................................................................................22

Shiwederera A: Shineghedonkedikonakono Virughana Vyalitjangovyukiliro (Lipuropepa 1).......24

Shiwederera B: Shineghedonkedikonakono virughana vyalitjangoyenderero (lipuropepa 2).........................................................................................................25

Shiwederera C: Shineghedonkedikonakono sharuha rwavitjangwa vyalipuropepa 4 .....................26

Shiwederera D: Shineghedonkedikonakono shavyapangambo kuhamena kuvitjangwa (Lipuropepa 4) .......................................................................................................27

Shiwederera E: Ndjirayenditowapayiko..........................................................................................28

Page 5: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …
Page 6: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo 1st LanguageSyllabus NIED 2006 1

1. LITWAROMO

Ndjendititorongo daNamibia Senior Secondary Certificate ne kwa di tulitira po mukukara makurongo ghamwaka mbiri muruku rwakuwana ndjapo yamakurongo ghaSekonderedidi. Ndjendititorongo yino ya tikilira mo mukukwama vihepwa vyaCurriculum Guide for Formal Senior Secondary Education ntani nka kwa yi pulitira National Examination, Assessment and Certification Board (NEACB). Namibia Senior Secondary Certificate Ordinary Level (NSSC Ordinary Level) naNamibia Senior Secondary Certificate Higher Level (NSSC Higher Level) kwa kara navitambo vyakukufana kumwe nka navitambomulyowaneko ene ngoli makonakono gha NSSC Higher Level ghagho udito ngudu. Udito waunene kughuwana muukalimo-konakono, muudito wavivarurwa murupe naudito wavirughanatjango, muudami wakukuronga vitjangwa (literatrure) ntani namuvihepwamulyowaneko. Ndjendititorongo yanavantje ne kunegheda tupu ashi weni omo di fana ndjendititorongo nadintje da NSSC Ordinary Level liraka lyakutanga mposhi nakudirughanita shi munkondarongero. Ndjendititorongo yamuliraka lyangandi ndo ngava tuma kumashure. Maruha ghamulyo ghandjendititorongo yino ngo ghano: Vitambo Ukalimorongwa Mulyowaneko Mashingononontambotundwamo Manangwiro ghaNdjenditorongo yaNavantje oyo ya hameno kumakushongo ghapantambo yakuyeruka (Ntambondunge 11 na 12) kumwe nka namakushongo ghavarongwa vakukurongera panaumwavo, ruha rwamakurongo ghakufanagho gha tambura ashi varongwa vakushuva-shuva ntani nka ghagho kwa rwamena makushongo ghapamurongwa. Manangwiro ghandjendititorongo yaNavantje kwa tamba mu: • kudimburura ashi mukukuronga kwa horama mo likuliko vikwampo namaukaro kumwe

nka naukonentu ntani namanongontjo; • kunkondopeka likuyivo umwoye nalikwatoghano maukaro mpo namapuliro ghavapeke

mushirongo shamaraka nadimuhoko dadingi; • kukorangeda lifumadeko lyauntu wamuntu umanguruki waughambero; • kutapa ukenu nalikwatoghano kwavyakuhamena maudito ghamuudjuni ogho ghuna

kukwanguro kukutjindja kukakundama nakumulyo waliparu: uvera wa AIDS, lipyupyu muudjuni, limyonontjitwe, litapero ungavo muufuki, vita vyakudira kupwa, uyivi waunene ogho ghuna tu tambo kumwe namakugwanekero-gwanekero ghamangi;

• kudimburura ashi momo ghana kungipa mapukuruko mo nka vana hepa varongwa kukara nandunge ntani nka namanongontjo ghakuyeruka, mukukeverera, kutontonona nakukengurura mukughupa po mapukururo ghakuwapera;

• kutura varongwa vana vangara nakutikita mo uyivi wavo mpopo va ka hulira nakukambeka ko livoko kwavyantjitwe, vikwaliparu nankarapamwe.

Ndjendititorongo yaNavantje kutapa ruvede mukukulita manongontjo ghakuhamena kuvikushonga vyakukushuva-shuva. Manongontjo ghaweyo nakuvhura shi kughakulita pantjagho ntani kuvhura nka gha kushuve kutwara mumaukaro ghakukushuva-shuva nakutwara mumakushongero uyivi. Liraka kuvatera mukukulita ovyo vana tura na* • Manongontjo ghamuvaru • Manongontjo ghalikukungo umwoye naghamarumbatano* • Manongontjo ghamumakugwanekero* • Manongontjo ghapashinankarapamwe nalirughanenokumwe • Manongontjo ghamapukururo* • Manongontjo ghavirughana naghakukushongita* • Manongontjo ghalikoshononoudito* • Manongontjo ghangayarerodami naghalighungo* • Manongontjo ghapashinarutu

Page 7: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo 1st LanguageSyllabus NIED 2006 2

2. KONDA

Ukaro wamaraka muNamibia, kutanta ashi liwapayiko lyapaveta vyakuhamena mulyo nashirughana shaliraka, ne vya kutjindja unene muruku rwalimanguruko. Makutjindjo ghano ngagha guma kundongitito yamaraka mpo ngoli ashi varongi va kare ntani vana vangara. Mulyo unene ngudu mukukwata lighano ashi vinke ovyo gha yera po makutjindjo ghano ntani nka ashi vinke nani vya kuvhura kunomena. Makushongo muNamibia kuna kara shikuyonga shakehe yuva, likengururo ntani nalitulitopo maghano ghamape mukukondjera kukatapa makushongo djuni kuvantu vamuNamibia. Muukaro waweyo mo lya yera po lighano lyakukatota po ndjendititorongo yaLiraka lyakutanga nakuyitura mushirughana Ministri nashitambo shakukawapukurura mulyo namakushongo ghakukufana. Likengururo nalitjindjatjindjo ndjendititorongo oyo ya karo po, kwa korera palikuturomo, makuyongo namarughanenokumwe ghapakashi kavarongwa, varongi ntani navakwatitiko vamwe mukukatikita mo shitambo shandjendititorongo. Ntundiliro davyakuhamena kumaraka nampo ne kwa di tura po mukukwama ovyo va tjanga muVetantokora 3 na 19 yamulidiveta lyaNamibia. Mukuwederera kulighano olyo lya karo po lya kurenka ashi maraka naghantje ndi gha kufane ntani, lidiveta lyalyo kwa shana kutapa shirughana shashipe kumaraka ghano mushirongo shaNamibia. Virughana vino kuvhura kuvishingonona kutwara mwavino vina kukwamo ko: • mulyo pantambo yamakushongo ashi ndyo liraka lyakurongita; • lirughanito-paveta pamaruvede ghamwe yira mumapangero ghapantambomukunda, veta,

vipangura navimw.; • ndjira yamulyo mumakugwanekero ntani mwa kurupwitira vyampo. Mukutwara ovyo tuna twenyaghura pamuhovo, vya kara namulyo mukukwama madi maviri mukukulita ndjenditorongo. Lidi lyakuhova kuna kuhamena kuliraka kutwara murupe rwashirongo ntani lidi lyauviri ne kuna kuhamena kuliraka parupe rwaumwalyo. Ndjendititorongo mposhi kurwamena shirughana shamulyo waliraka lyoye kushetakanita naghavaunyoye. Ukaro waweyo kughuyitita po pakutura po mpepo yayiwa ya kutwara mumakushongo.

3. VITAMBO

Vitambo vya kufana kuvarongwa navantje. Vitambo mbyovyo kuntji ntani vyavyo kutjangurura vitambo vya kuhamena kumakushongo pantambo yaliraka lyakutanga lyamakonakono gha NSSC Ordinary Level. Vitambo mbyovyo ashi mu: • kurenka varongwa va timwitire mumakugwanekero nawa-nawa, momo vyawapera

pakughamba napakutjanga • kurenka varongwa va kwate lighano nakulimburura ovyo vana kuyuvha, kuvarura,

kukenga nakukumonena • kukorangeda varongwa va hafere nakupandura ngambo dakukushuva-shuva • kukorangeda varongwa va kore kuvarura mbapira • kunkondopeka nakukorangeda litedoghayaro, litotopo navyakuhamena kuvitimwitira

vyaVanamibia • kukorangeda varongwa va shana-shane viyiva vyakehe muntu nauyivi waudjuni mudina • kuwederera kuvikushonga vimwe vyavarongwa pakukulita manongontjo ghakuhamena

kuvikuronga kehe vino (yira, likengururo, likamo, litapo lyalighano, liyendururo, liwanekoufuki)

• kupameka uyivi wamurongwa mwene nauyivi wamaukaro, mpo namapuliro ghavantu peke ovo va kara navo mushirongo shamaraka nampo dadingi.

Page 8: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo 1st LanguageSyllabus NIED 2006 3

4. UKALIMO UKALIMORONGWA

4.1 KUTEGHERERA/KUGHAMBA

MANONGONTJO VITAMBO Varongwa ngava:

VITOMPORWA Varongwa kuvhura ngoli:

1. Kutegherera nalinyanyu

Kutegherera nalinyanyu kuvitimwitira vyakukushuva-shuva ovyo vina tundo muvitjangwa yira: matimo, ntjumo, vighamba, vitundwamo, ngamboviri, mbudi, radio, mayuvhito, makuyongo

• kutegherera naruhafo (dimutango, vitimwitira vyavifupi navimw.) • kunegheda likwatoghano • kudimburura likukwamo navidjonaghura navyakukakwama ko • kurughanita mapukururo ogho vana yuvhu • kutoroka nakukwatakana nawa mapukururo (yira: kutura po makufano

namakulimbo, mauwa namaudona) • kushinganyekera vitundwamo-ghayarero vyamuvitjangwa • kurughanita mapukururo ogho vana yuvhu mukumanita shirughana, shih.

vitundwamo • kutjanga ko kovyo vana yuvhu

2. Kukwama marondoro

Kutegherera nakukwata lighano marondoro

• Kukwata lighano, kudimburura nakutoroka ntjimantjima dankango mumarondoro yira: - kushetakanita - kukuyonga - kushingonona - kulimbika - kutwenya

3. Likwatoghano Kukwata lighano mapukururo gha kutunda kwakonako ghakuhamena kuvitambo

• kulimburura nawa kumapuro ogho ghana nyando shimpe mapukururo • kudimburura mapuro gha kupira malimbururo • kulimburura kumapuro ghakukushuva-shuva, yira ghashitambo, mapuro gha

kudira shagho “Nhii!”, “Hawe!” ntani mapuro ghavighayadara Kukwata lighano mapukururo gha

kutunda kwakonako ghakuhamena kuvitambo vyangandi

• kurughanita ndjenditito nangambito dakukuwa kumwe nashirughana • Kukara namaghano mukutwara movyo vana yuvhu • kukaya palitokoro nakudimburura makukwatakanito pakatji kamaghano

ghamuvitjangwa novyo vana yuvhu • Kushetakanita nakulimbika vitjangwa • kutapa vitundwamo vyakuhamena vyapangambo • kunegheda likwatoghano lyavighamba vyamughambi • kunegheda linongonono litundoko unenene kungambito

Page 9: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo 1st LanguageSyllabus NIED 2006 4

MANONGONTJO VITAMBO Varongwa ngava:

VITOMPORWA Varongwa kuvhura ngoli:

Kughupa mo ntjimantjima yashitimwitira ndi shighamba

• kutovorora po nkango damulyo • kutoroka nawa lilindaghuroliywi mungambito yamughambi • kudimburura, shitambo, maukaro, mpepo, likuyuvho, viparatjangwa

Kukengurura ovyo vana yuvhu • kushinganyeka ovyo ana tamba mughambi kumwe nakutokora • kukama vininke kukwama vyakuyuvha • kupongonyona muviyuvha pakashi kamapukururo ghamulyo naghakupira mulyo • kukumburura ko kumapukururo ghakuhamena kuvikupuraghera, TV naradio,

vitjangaghura, matimo, uyivi wanavantje • kutapa nkumbu yakuhamena ko ndi yakuwaneka vintu

4. Likugwanekero kutapa mapukururo namaghano • kutwara nguli ure • kutapa mapukururo nanguli vi kene nawa-nawa • kukulita maghano ghavyukilire nawa mundjira • kukwata lighano nakutapa nawa maghano namakukanano • kuvhuruka nakutimwitira vishorokwa vyamumbapira

5. Lidefuno, lilindaghuroliywi, nalipameko

Kughamba vyakuyuvhika kulindaghura nawa liywi nakuganda nawa nkango

• kurughanita nkango mumushagharo nangambito yauhunga mukuyuvhika nawa • kunegheda ukaro pakurughanita ngambito muuhunga nakulindaghura nawa liywi

6. Kurughanita ushwinkango wakukushuva-shuva

kurughanita ushwinkango mumaukaro ghakukushuva-shuva mukukatota po nkango dadipe nakudefuna nawa

• kurughanita ushwinkango wakukushuva-shuva • kushingonona nkango naturuvambi kutwara muukaro • kurughanita ntjongaraka-tungo muuhunga • kutovorora vitegho nankango djuni muuhunga

7. Kulimburura kuhamitira ko

kulimburura nawa pangambo mumaukaro ghakukushuva-shuva

• kunegheda unongi mukurughanita maghano ghamape • kunegheda liyivo ashi nare vana kughamba • kupura mapuro djuni mukukenita ovyo vana yuvhu • kulimburura nawa mungamboviri ndi muvitimwitira • kunegheda mukughamba ovyo vana kughayadara • kurughanita ngambito yi kuwe kumwe navateghereli • kurughanita litungo-ntjongaraka naushwinkango momo vyawapera • kukwata lighano shitjangwa, nguli nashitambo • kughupa mo mapukururo djuni nakugharughanita muuhunga

Page 10: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo 1st LanguageSyllabus NIED 2006 5

MANONGONTJO VITAMBO Varongwa ngava:

VITOMPORWA Varongwa kuvhura ngoli:

8. Kuronga/kutapa uyivi

Kukulita manongontjo ghakutapa uyivi pangambo

• kunegheda uyivitopmporwa muviviyaghukaghambaghuro vyakukushuva-shuva yira kulimbururura kumapuro ghakuv paratiangwa ovyo vyayivikwo

• kulimburura kuviyiviyaghuka vyakukushuva-shuva vyapangambo, yira vighamba, vitundwamo, matjangururo, mapuraghero, ngamboviri, matjingito, ntjumo, vitjangaghura, dimutango, vitjanga vyakughupa mumbapira damutininiko

• kutapa shighamba, vitundwamo, vinegheda • kutapa marondoro • kughamba shighamba shakukutuntika shakuhamena kushiparatjangwa shangandi • kulimburura pashinaukondi kwavyakuhamena kushineghedo (lifano, shininke,

liywi) • kurughanita vighambaneghaghuro muuhunga • kukwata lighano nakurughanita rutimwitilito rwantantani narwakare • kudana nawa vidanatemununo

9. Kurupwita ukaro navighayadara vyamunda

kurughanita liraka mukurupwita nakunegheda maukaro ghavavene

• kurupwita vyakuhamena kulipulitiro ndi lishweno • kukulimba pambiri • kutapa maghano ghavyo va yiwa • kurupwita ndi kugaghununa mashinganyeko • kunegheda upampi wa kushana kehe pano kushongaghura

10. Makukwetjo, makutatano nalikuyuvhokumwe

kutundita po maupyakadi mundjira yamakukwetjo, vighambaghura namakukanano pakurughanitanga manongontjo ghamakuwokumwe

• kurupwita nakupopera shankondo ovyo va pura • kutegherera kumaghano ghavantu peke • kukananita shiturwapo nakutura po maghano peke • kushagheka po likanyi pakukuwa kumwe ndi pakukushemwatanita • kutulita po nkani djuni odo da karo naushiri • kutanta nawa ovyo va yuvha kuvantu mukunegheda likwatoghano • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • kunegheda unongi mumaghano

11. Ntjongaraka kumwe nandughanito

kurughanita litungo-ntjongaraka pakughamba muuhunga

• kurughanita nkwatelinkangodina muuhunga • kurughanita virenkwa nankangorughano datinkedi navhukitonkedi dauhunga • kurughanita nkangorughano nawa mumaruvede ghado • kurughanita nawa tantonkangorughano nangwedankango muntantotamununo

namuntantoti • kurughanita lishuvondanda, livyukuruko nalivatukiromo muuhunga pangambo • kurughanita madikontjongaraka ghakukushuva-shuva • kurughanita vitegho navishewe muuhunga pangambo

Page 11: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo 1st LanguageSyllabus NIED 2006 6

MANONGONTJO VITAMBO Varongwa ngava:

VITOMPORWA Varongwa kuvhura ngoli:

12. Litoroko Kuyiva ko kadidi vyakuhamena litoroko (kutoroka mpopo namuruku)

• kutoroka kutundita muliraka lyapaveta (Ruhingirisha) va tware muliraka lyavo lyakutanga - vighamba vya hana dumba - vikuyonga vyavangi - vigongi vyakurukira (pantambomukunda) - mpanguro dakurukira (dapampo nadashikuwa) - (kudameka kuvarura) vivarurwa vyavifupi vya hana dumba

Page 12: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo 1st LanguageSyllabus NIED 2006 7

4.2 KUVARURA / KUTJANGA

Rupe rwaukalimo ne kwa ru tura mumapuropepa naghantje mpo shi nakuruhangura shi pakuronga. Pakuronga B (Kuvarura naLitjangovyukiriro) na C (Litjangoyenderero), navintje ovyo vya karo mu A (mwaNavintje) kwa hepa kuvivhongakana ntani kumwe nakuvirughanita kumwe.

MANONGONTJO VITAMBO Varongwa ngava:

VITOMPORWA Varongwa kuvhura ngoli:

A: Kunavintje 1. Kukwatalighano

/ kukwama marondoro

varura nakutoroka nawa marondoro

• kulimburura muuhunga kumarondoro ghapatjangwa • kukwata lighano nakutapa mapukururo mukulimburura ntjimantjima dankango

yira - kudimburura - tamununa - kughoneka (kutwikakana) - kutwenya - kuvorongondja vyakuhamena ku - kushingonona - kutjangurura - kufanikita - kutoroka - kupaka po - kutunga - kushekunita/kutovorora po - kundjombonona - kushana-shana - kukama - kushetakanita - kukukwetja

Page 13: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo 1st LanguageSyllabus NIED 2006 8

MANONGONTJO VITAMBO Varongwa ngava:

VITOMPORWA Varongwa kuvhura ngoli:

2. Likwatoghano negheda ukonentu mukudimburura vitwa vyamulyo po ndi po viparatjangwa mumaruvambi ghavivarurwa vyakukushuva-shuva

• kukenga ashi mbudi munke yamulyo mo mushivarurwa • kutoroka mapukururo ghangandi • kukama, kushingonona nakukengurura vitjanga vyamuvitjangwa • kushetakanita nakupempura, kurughanita shitjangwa shimwe ndi vyavingi • kunegheda ashi vavo kuvhura kuyuvha maruha ghamulyo

namaghanonkwatitoko nakunongonona ngoyo / kushinganyeka vitundwamo / kuwatita ko lighano lyamushivarurwa

• kudimburura ukarovando wamutjangi • kudimburura vishinganyeka navighayadara, vyamafanikitoghambo navitegho • kunegheda ukonentu mukughupa mo mapukururodemeneno muvitimwitira yira:

- mbapirambudi - vitundwamo - vitjangwa (mbapira dambudi, nambapirambudi peke) - vivyukuruka - prosa/vitjangwafupi

3. Nkedivarulito / maruvarulito

• kuvarura wangu-wangu mushitjangwa mukukwata wangu lighano • kuvarura mukuwaneka tupu mapukururo ghangandi • kudeghenena kuvarura nalikwatoghano • kurughanita nawa mbapira daungambi yira:

- mbapira yaushwinkango navitambo vyavingi - mbapira yaushwinkango mukuwaneka ukonentu namapukururo ghangandi - kurughanita viwanekombudi vyawangu-wangu vyamumpepo/interneti

4. Kudidirika kuvarura

kudidirika kuvarura mukuvhukita ukonentu, rupandu nakukuyuvha uwa-uwa

• kuvarura nakukwata lighano vivaraghura vyakukushuva-shuva vyamumbapira dambudi, vitundwamo, mbapira davimbeshitera nadimw.

• kutapa vitundwamo muvivarurwa vyavo mukunegheda ashi vavo vana vi yuvhu nakutapa mapukururo ghauhunga

va yikita kuvaraghura vivarurwa vyakukushuva-shuva

• kunegheda ashi vavo kuvhura kuyuvha kuwapayika nakutapa konda kumwe nka namaghano

• kuvarura mukuwaneka mapukururo naukonentu • kuvarura, kuyuvha nakupandura vivarurwa vyamatimo, vidana nadimutango • kuhangura makufano namakushuvo ghampo

Page 14: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo 1st LanguageSyllabus NIED 2006 9

MANONGONTJO VITAMBO Varongwa ngava:

VITOMPORWA Varongwa kuvhura ngoli:

5. Kuvarura namantjo ghandjwanguru

Kuvarura vivarurwa vyavingi namantjo ghakundjwanguruka

• kuhangura pakatji kakonda namaghano • kudimburura shitambo shamutjangi lirughanito vyaufuki navishongaghulito • kughoya shitimwitira shamushitjangwa • kushingonona ndjendito va rughanitanga vatjangi muliraka mukuwaneka

vitundwamo • kukenga maukaro ghapakatji kavitjangwa vyakukushuva-shuva • kushana ukenu wavivarura nakuvitunga kumwe nakutura makukanano

mumpompa • kutunga nawa maghano naukaro

6. Kukama kukuronga mukukulita manongontjo ghakukama

• kukonakona nakughupa mbudi djuni, kuwapayika vishongita nakuvitura omo vyawapera

• kukengurura mapukururo nakutovorora mo ogho ghawapero shitambo shangandi

• kukwatakana, kukengurura, kushetakanita litungo ntanto, kughoya vyamuvitjanga

7. Kutura po nakuwapayika tutjangwa oto va wapayika nawa twa karo mumpompa

kukulita nakuturamumpompa maghano ghakukuyenda nantanto matetoghano namuvitjangwa navintje

• kurughanita ntanto dakuyura matetoghano mumpompa mukutontonona lighano nantanto nantjimantjima yangandi

• kurughanita litwaromo, ukalimo nakughoya matetoghano • kunungakanita nakukulita maghano • kuwapayika, kutunga nakukengurura vitjangwa kumeho ya kukasheteka

kutjanga • kutjanga kutwara muvavaruli

Page 15: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo 1st LanguageSyllabus NIED 2006 10

MANONGONTJO VITAMBO Varongwa ngava:

VITOMPORWA Varongwa kuvhura ngoli:

8. Ndjenditito nantjangitito

kukwata lighano nakutapa makushuvo ghapakatji ntani nakurughanita kutjanga nakughamba

• kurughanita lishuvondanda pakutjanga, (yira ntjangwatumwa yapaundambo nangamboviri)

• kurughanita liraka lyakupira kuvyukilira nakughayadara mukutjanga nange kuna kughambaghura kwavyakuhamena vikengito

• kurughanita vininke vyakumonikita nawa muvitjangwa yira (litemununo) mumarupe ghakukushuhuva-shuva ghakutjanga yira mumapuraghero, muvitjangaghura, muvitundwamo

• kurughanita vihepwa navikaramo vyakumoneka nawa mukupameka likwatoghano

• kurughanita ngambito yayiwa muruvede rwakughamba vyapaveta navyakapishi-paveta

• kumonekita uyivi wankango dakudira kuwapera kutjanga, da kurughanita muvitimwitira-timwitira tupu, nkango damashendende nalishuvondanda

• kudemena palidefuno nalilindaghuroliywi 9. Lishingonono

nalifupipito negheda unongi mukutjanga kwavyakonda, makuyuvho namaghano

• kunomena pakutoroka viparatjangwa mposhi mukuwaneka ndjira yakutjanga • kutapa konda djuni • kunegheda maghayadaro nalikuyuvho mukurughanita ntjangitito dakukushuva-

shuva • kupopera maghano kutwara omo vyawapera mumpompa yavyo yira pakutjanga

vighamba ndi mumakukanano ghamunkondarongero • kurughanita manongontjo ghakuyura nawa nalitoroko djuni pakulimburura

kushivarurwa 10. Lishantjo

naviyivitovaruro negheda lirughanitonawa lishantjo, viyivitovaruro nantjangito yapaveta yauhunga

• kurughanita viyivitovaruro vyavisheshu muuhunga - vitwa - vikomona - vitemununito - viharukito - vipulito - nkurundanda

Page 16: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo 1st LanguageSyllabus NIED 2006 11

MANONGONTJO VITAMBO Varongwa ngava:

VITOMPORWA Varongwa kuvhura ngoli:

10. Lishantjo naviyivitovaruro(kuna kutwikira)

negheda lirughanitonawa lishantjo, viyivitovaruro nantjangito yapaveta yauhunga (kuna kutwikira)

• kurughanita viyivitovaruro navintje muuhunga pakutjanga - vitwakomona - vitwakomona-kahe - ntjato - tuhake - vitwikakanito - tundjototo

• kunegheda likwatoghano nakurughanita dimuragho dalishantjo damuliraka • kurughanita mushagharo wauhunga muliraka

- turuvambi - turuvambi twakukughara natwakudira kukughara - ndandashagharo, ndandashaghalito nandandaviri - mushagharo - viyivitovaruro vyauhunga - lidefuno muuhunga - nkangontjetelito

11. Ntjongaraka nandughanito

rughanita litungo-ntjongaraka muuhunga pakutjanga

• kuhangura makushuvo ghankangodina • kurughanita nkwatelinkangodina momo dawapera • kurughanita nkangorughano muuhunga kutwara munkangodina

nankwatelinkangodina yatinkedi navhukitonkedi • kurughanita nkangorughano muvirugho vyauhunga • kurughanita nakutjanga nkwatelinkangodina naneghovango dakukushuva-shuva

muuhunga • kurughanita nakutura ntjingonononkangorughano palivango opo dawapera • kurughanita ntanto daureru pakutjanga • kurughanita nkango dapapangi nantjongaraka • kurughanita dimuragho dankango dakukuwa kumwe • kurughanita nkangovatero • kurughanita litjindjo lyankango • kurughanita mushaghero wamaghano • kurughanita nkangoharukito • kurughanita ngambopuru nangambonkondomoke • kurughanita likuyuvhonyanyuko naruguvo

Page 17: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo 1st LanguageSyllabus NIED 2006 12

MANONGONTJO VITAMBO Varongwa ngava:

VITOMPORWA Varongwa kuvhura ngoli:

• kuyiva virugho navintje nakurughanita nkangorughano • kurughanita mashetakanitonkango • kurughanita ntantotamununo • kurughanita vishewe nadimushe

12. Kurughanita ushwinkango

rughanita nawa ushwinkango djuni mumaukaro namuvirugho vyakukushuva-shuva

• kuvhulika kurughanita ushwinkango wakuvyukilira wa hana matamayi • kurughanita ushwinkango nawa wapantu, likarokumwe navitambo

mumakushongo • kurughanita ushwinkango nakuditunga muukaro wakuwapera • kurughanita ushwinkango wakukushuva-shuva mukushingonona ndi

mumakukanano • kushana ushwinkango mwene mumarupe naghantje yira mumakushongo,

maudano, unkurungu, likarokumwe • kurughanita makufano, makulimbo nankango dapangi

13. Kushetakanita vitjangwa viviri

nongonona makufamo/makushuvo nakutapa umbangi

• kudimburura makufano namakushuvo pakatji kavitjangwa viviri • kutapa umbangi navihonena vyamakufano namakushuvo

B: Litjangovyu-kiliro

14. Kutjanga navitambo vyangandi

tjanga vitjangwa vyavingi ngudu

kutjanga: • ntjangwatumwa dapaundambo • ntjangwatumwa dapaveta

- lishanovirughana nakuyuda foroma - mbapira dambudi - mashivano - mbapira dapaveta

• ntjangwa ya kuyenda kumbapira dambudi ndi kumbapira dambudi dapashure

Page 18: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo 1st LanguageSyllabus NIED 2006 13

MANONGONTJO VITAMBO Varongwa ngava:

VITOMPORWA Varongwa kuvhura ngoli:

• vitundwamo - lihudi - ukorokotji - kutapa umbangi - mavango ghakukunyanywina/lipongokumwe - kutapa vitundwamo kuvakuronakarelipo

• vitundwamo vyamumbapira yambudi • litamununombudi • ngamboviri/vitimwitira • vighamba vyapaveta navyakapishi-paveta • viyeramo vyamuvitjanga vyakehe yuva • litjangururo ndjira yaliparu • vitundwamo vyamumbongarero • vitjanga vyamukangiringiri • agenda (likukwamo) • makupuraghero • mbudi dakukwangura kuyenda • mbudi dakupitira mumpepo (yimeyiri)

C. Liltjangoye-nderero

tjanga ntjangwatimwitira dakukushuva-shuva

• kutota po vitjangwa kumwe nakunomena ushwinkango nangwedantjongaraka • kutapa vighayadara nakukenita konda damumaghano • kughayadara nakutura po vishorwokwa navyo va tamununa unene • kutapa uyivi, vighayadara, likuyuvho namaghano • kuvhuruka nakutovorora vishorokwa ove u vi tontonone • kutjanga:

- ntjangwatimwitira davitimwitira - ntjangwatimwitira dalitjangururo - ntjangwatimwitira dalishingonono - ntjangwatimwitira damakukanano - ntjangwatimwitira davyamumaghayarero

Page 19: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo 1st LanguageSyllabus NIED 2006 14

4.3 SHITJANGWA (LITERATURE) (mulitwikiro)

MANONGONTJO VITAMBO Varongwa ngava:

VITOMPORWA Varongwa kuvhura ngoli:

1. Ukonentu nalikwatoghano

wana ukonentu nalikwatoghano kwavyakuhamena maruditjangwa ghakukushuva-shuva: - Matimo/Porosa - Shidanaghuka - Mutango

• kuvhuruka vishorokwa vyamumbapira odo va kuronga • kudimburura nakutoroka viparatjangwa • kushingonona vitanta pashindanda kumwe navitantavando muvitjangwa • kutovorora munavintje kutwara muvirughana nakurughanita vitemununito

momo vyawapera • kukwata lighano ovyo a tamba mutjangi

2. Kutoroka naudamishima

kumburura ko nakuvyukuruka kukengurura vivarurwa

• kuhangura ngano dakukushuva-shuva • kukengurura nakuwana viparatjangwa, ngano, vighayadara navifanikitatjangwa

vyamuvitjangwa ovyo va kuronga • kutapa lishantjununo lyamavango nankalito yavadani • kunongonona nakukonakona ashi weni liraka, litungo narupe omo vya wederera

ko kushitambo shashitjangwa • kunongonona nakuteda nawa liraka lyavitjangwatimwitira nakulikengururo

nawa vitjangwa ovyo va kuronga: - lishinganyeko - mutevu - ngambito yashiwiwiri - ngambito yalishwaghu - ngambito yarumwemwe

• kunongonona makutundakano pakatji kavadani, ukaro wavo nalivango ntani mukatji kavadani umwavo

• kudimburura nkango mwene dakurughanita pakukengurura nawa vitjangwatimwitira vyamuvitjangwa:

- lirwanapito - makufanonkango - ngambofanikito

Page 20: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo 1st LanguageSyllabus NIED 2006 15

MANONGONTJO VITAMBO Varongwa ngava:

VITOMPORWA Varongwa kuvhura ngoli:

2. Kutoroka naudamishima (kuna kutwikira)

kumburura ko nakuvyukuruka vivarurwa (kuna kutwikira)

• kunongonona nakukengurura rupe rwavidana ovyo vina kukwamo ko: - ngamboviri nangamboti - ndwa - vighayadara - vidanaghuka naviviyaghuka

• vidanaghuka naviviyauka - mashongaghuro - madashuma - likuyuvho

3. Lihanguro namalimbururo ghapaumoye

kutota po nakukulita maghano ghaumwavo kwavyakuhamena kumaruha ghavitjangwa vyakukushuva-shuva

• kukengurura nakutoroka mukupandura vitjangwa ovyo va kuronga • kulimburura nakutimiwtira kuvivaraghura ovyo va kuronga • kutimwitira likutundakano lyavitjangwa ovyo wa varura • kutura po nakutimwitira makuyuvho namaukaro ghanaumwavo • kushetakanita nakupempukita viparatjangwa namaukaro • kutapa ukenu waumangurukighayadaro nakuhangura • kukengurura viturwapo vyaviparatjangwa mukuvishetakanita naliparu lyene • kunongonona rupentjangito navavaruli

Page 21: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 16

5. MULYOWANEKO

5.1 VITAMBO VYAMULYOWANEKO

Vitundwamo vyaligwanekero pangambo yamaraka mukuronga rughambo ntatekotomporwa yamaraka kuyishonga pankedi yalikwatakanito yakukufana omo twa rughanitanga liraka muvishorokwa vyakehe yuva muliparu. Mpo ngoli ashi kuronga liraka nakuvhura shi kugaghununa mumaruha ghakukushuva-shuva. Vitambo vyakutegherera/kughamba kwa vi tura kumwe mpo ngoli ashi Kuvarura kuyimanena po Kuvarura naKulimburura. 5.1.1 KUTEGHERERA/KUGHAMBA

Varongwa kuvhura ngoli: SM1 kukwata lighano, kupompeka nakunegheda ushiri nangano; SM2 kulimburura muuhunga marawiro ghapangambo namaruha; SM3 kukengurura mapukururo nakutovorora po vyamulyo muvitambo

vyangandi; SM4 kughamba kuvikukengera nakughamba omo ana kuviyuvha nomo

ana kuvighayarera; SM5 kudimburura shitambo namaukaro ghakuhorama; SM6 kughamba nawa mumakugwanekero nakukenita shighamba shi djire

mo; SM7 kukwama nkani dapangambo nakudimburura ovyo vya karo mo.

5.1.2 KUVARURA NAKULIMBURURA

Varongwa kuvhura ngoli: Kuv1 kuyuvha nakukengurura mapukururo navitambo; Kuv2 kulimburura muuhunga marawiro ghapatjangwa namaruha; Kuv3 kunongonona nakukengurura nakuhangura mapukururo ghamulyo

nashitambo shangandi; Kuv4 kudimburura shitambo osho sha horamo; Kuv5 kudimburura shitambo munkango, nandughanitoraka yakuhorama; Kuv6 kukwama konda damutjangi nakudimburura ovyo vya karo mo; Kuv7 kudimburura omo va tikitanga mo vitambo vyavo vatjangi; Kuv8 kukwama ashi weni liraka, ndiko narupe omo vya vateranga kutanta

shitambo shavivarurwa; 5.1.3 KUTJANGA

Varongwa kuvhura ngoli: Kutj1 kupompeka nakutapa konda namaghano; Kutj2 kulimburura muuhunga mapukururo, maghano naukaro

kushitjangwa; Kutj3 kudimburura vikukengera nakurupwita vighayara, makuyuvho

navishinganyekera; Kutj4 kugwanekera pankedi djuni nakunomena vihepwa vyavavaruli

vangandi; Kutj5 kuwapayika nakutapa mapukururo mulikukwamo olyo vana tapa

mukurughanita vitjangwa muntanto dakukushuva-shuva; Kutj6 kurughanitta lishantjo, viyitovaruro nanavintje vyakuhamena

kuntjongaraka nantjangitito muuhunga; Kutj7 kutjanga nauhaya ntani vi kene virughanatumbukiro vyakukushuva-

shuva.

Page 22: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 17

5.1.4 SHITJANGWA (LITERATURE) Varongwa kuvhura ngoli: Shitj1 kunegheda likwatoghano lyavitjangwa; Shitj2 kudimburura omo va rughanitanga vatjangi liraka, mukuwaneka ovyo

vana shana namukuwana uyerere; Shitj3 kunegheda likwatoghano lyavyo vya horamo muvitjangwa; Shitj4 kukuyonga vyakuhamena ndughanito yaliraka muvitjangwa

mukukumburura ko kwa vyamaghayaro, ukaro nalincenuno; Shitj5 kurughanita liraka mumarupe naghantje kutwara mushirongwa; Shitj6 kukuyonga nakutapa malimbururo ghavene ghaushiri; Shitj7 kukengurura vitjangwa mumarurudi naghantje.

5.2 NDJENDITITO YAMULYOWANEKO NAMUKUMO WAMAPUROPEPA

Mapuropepa mundjendititomulywaneko kwa fana yira weno:

Lipuropepa Ruha Ruvede Vitwa Mukumo 1 Kuvarura nalitjangovyukiliro Viri 2 min. 30 70 ÷2 = 35 35%

2 Litjangoyenderero Viri 1 min. 30 30 30% Lipuropepa lyavitjangwa lyakupulira pandje viri 2 40÷2 = 20 20% 4 Likumbururo ko kuvitjangwa pangambo Min. 15 15 15%

Page 23: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 18

5.3 LISHINGONONO LYAMAPUROPEPA

Lipuropepa/Ruha Rudi rwaMapuro Vitwa Ruvede

Ngavi kara mo vivarurwa viviri vyakukufana vyalitapomapukururo, vyalikukanano, vyavitimwitira ndi vyangayarero. Ure wakehe shivarurwa ngaghu karanga mwara mpemapepa yamakonakono yimwe naukahe. Ruha 1 - Lipuro 1 (kuhamena kushivarurwa 1) Mulipongonyono lino kukara mo mapuro-tovororopapangi matatu gha kukonakona ntjimantjima yavighamba ntani naweni mukutura nawa shighamba kumwe nka namapuro ghamare gha kutika kumane gha kukonakona vininke yira ndughanito, ntjongaraka ntani naukaro wamutjangi kwavyakuhamena kushirongwa. Mapuro ghamare ghano kwa hepa malimbururo djuni kapishi kutovaghura (ndi kutjangurura) tupu vyamushitjangwa. [3+7=10] Ruha 1 – Lipuro 2 (kuhamena kushivarurwa 1) Murongwa kukamutaterera mukukatjanga mwara lipepa limwe (kukwama kurutjangito) mukukalimburura kushivarurwa shakutanga. Shino kukara shirughana shalitjangovyukiliro, yira shitundwamo, shighamba, ntjangwatumwa, ntjangwatimwitira ndi shighamba shakupitira mumpepo, litwikiro shitimwitira ndi litwikiro maghano ghamushitjangwa. [20] Ruha 2 - Lipuro 3 (kuhamena kuvivarurwa 1 na 2) Lipuro lino kukonakona unkurungu wa kutovorora, kufanikita nakukama mapukururo ghangandi ghakutunda muvivarurwa navintje viviri vyamumaruha A na B. Mapuro ghano kuvhura kukaghapura mumaruha maviri. [20]

Lipuropepa 1 Kuvarura nalitjangovyukiliro

Ruha 2 – Lipuro 4 (kuhamena kushivarurwa 2 ndi kuvivarurwa navintje viviri). Shino shirughana shalitjangovyukiliro shakukonakona likwatoghano lyamurongwa kwavyakuhamena kushivarurwa kumwe nka naunkurungu wavo wakurughanita nakukulita mapukururo ghangandi ntani nka namaghano ghaumwavo murupe rwakufana yira ntjangwatumwa (yapaveta/kapishi-paveta) vitundwamo, mbapira mwakutjanga vishoroka vyakehe yuva, ndjira yaliparu (CV), matjangotokorwa vyamushigongi. Murongwa kukamutaterera mukukatjanga mpenapepa yimwe naukahe, ene ngoli ungi wavitjanga ovyo a vhura kutapa kukwama kurudi rwashirughana.

[20] Shivaro: 70 2hrs 30 min

Lipuropepa 2 Litjangoyenderero

Lipuropepa lino lyalyo kukonakona manongontjo ghamurongwa kwavyakuhamena litjangoyenderero. Kukara po litovororo lyaviparatjangwa ntane, vyakuhamena kulighayarero, lituronawa-vighamba, kuvitimwitira (narative) kumwe namarudi ghamwe nka weyo. Varongwa vana hepa ngoli kutovorora po shirughanatapo shimwe makura va tjange ko nkango 350 – 500 (mapepa 2-3, kukwama kurutjangito). Shivaro: 30 1hr 30 min

Page 24: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 19

Lipuropepa/Ruha Rudi rwaMapuro Vitwa Ruvede

[20]

[20]

[20]

Lipuropepa 4 Ruha 1 Lipuropepa lyavitjangwa lyakupulira pandje

Ruha 1 rwalipuropepa 4 ngava ru puranga pandje ene ngoli kurukorekera pashure. Vipepa vyamalimbururo vyavarongwa kuvituma kulikengururo ku DNEA. Mapuro ngava gha puranga kuhamena kumarudi matatu: Mutango, Porosa naShidanaghuka. Kukehe rudi ngava puranga ko mapuro maviri: lipuro limwe lyakuhamena kumapurofupi (vitwa 20) ntani limwe lyashinantjangwatimwitira (vitwa 20). Varongwa ngava limbururanga po tupu lipuro limwe kukehe rudi. Kumalimbururo ghanya matatu, lina hepa kukara kara po limwe lyalifupi ntani limwe lyashinantjangwatimwitira. Ure walilimbururo lyashinantjangwatimwitira ngaghu karanga nkango 250-300. Lipongonyono A (Dimutango) (Limburura Lipuro 1 ndi 2) Lipuro 1: Mapurofupi ghakuhamena mutango 1 (vitwa 20). Lipuro 2: Mapuro ghashinantjangwatimwitira ghamutango peke kapishi ngogho wamulipuro 1 (vitwa 20). Lipuro lino kuligaghununa ntani mumapuro maviri ghashinantjangwatimwitira ghamafupi ko ghavitwa 10 kehe lino. Lipongonyono B (Porosa) (Limburura Lipuro 3 ndi 4) Lipuro 3: Mapurofupi ghamumbapira yimwe yamutininiko (vitwa 20) Lipuro 4: Mapuro ghashinantjangwatimwitira ghamumbapira yamutininiko peke (vitwa 20) Lipongonyono C Shidanaghuka (Limburura Lipuro 5 ndi 6) Lipuro 5: Mapurofupi ghamumbapira yimwe yamutininiko (vitwa 20) Lipuro 6: Mapuro ghashinantjangwatimwitira ghamumbapira yamutininiko peke (vitwa 20) Mapuro ghano muuviri wagho, ghamafupi naghashinantjangwatimwitira, kapi ngagha konakonanga ukalimo nani ngoli unkurungu walitetoghayaro kwavyakuhamena kuvitjangwa vyene. Ghagho ngagha konakonanga lilimbururo lyavene kushitjangwa kwavyakuhamena vakalimo, livangodaneno, rupetjango nantjimantjima. Kenga Shiwederera C shamudokumente yino mukukenga shineghedonkedikonakono shakurughanita pakukoreka malimbururo ghashinantjangwatimwitira. Likukwamorongo ngali kara nadimutango dakutika ku 20, mbapira daporosa 2 ntani davidanaghuka nado 2. Dimutango nambapira dinya ngava di yuvhitanga kehe pano muruku rwamwaka ntatu muntjangwatumwa ya kutundilira ku NIED. [60÷3=20] 2 hours

Page 25: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 20

Lipuropepa/Ruha Rudi rwaMapuro Vitwa Ruvede

Ruha 2 Likukwetjo literature pangambo

Makonakono ghapangambo ne ngagha rughananga murongi pakurughanita ndjenditito yamuShiwederera D osho shina kumoneko mudokumente yino. Makonakono ghano ngagha shorokanga pamatamekero ghashivaka shautatu muruku tupu rwakumana makonakono ghapaptjangwa ogho ngagha shorokango kehe pano kuuhura washivaka shauviri. Shitimwitira shino ngashi damunanga minute 15 ntani nka kehe murongwa ngava mu konakonanga parwendi. Varongwa ngava tovororanga po shaviparatjangwa shimwe oko va limburura kare mapuro mumakonakono ghapatjangwa. Shitimwitira shino kapi nka ngashi korera kovyo a tjangire murongwa ghunya nani ngoli kuvininke vyavyonavyo vyamushitjangwa. Shitimwitira ngashi twikiranga ngoli mukukonakona mwamunene shitjangwa mudima osho a kuronga murongwa omo ngava ka mu taterera mukukanegheda ukonentu wakuhamena kuukalimo nakutapa malimbururo ghaumwendi ghamareru naghamadito. Kehe murongi ngava ka mu taterera mukukakwata ko vighambaghura vyangandi mushikwatamaywi nakukatuma ko vimwe ovyo ana kwata kulikengururo lyapandje/lyakukukarera ku DNEA. [15] 15 min

Page 26: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 21

5.4 SHINEGHEDONKEDIKONAKONO

Shineghedonkedikonakono Maraka ghakutanga (NSSC Ordinary Level)

Shitambo shaMulyowaneko

Lipuropepa 1

Lipuropepa 2

Lipuropepa 3

SM1 SM2 SM3 SM4 SM5 SM6 SM7 KUV1 KUV2 KUV3 KUV4 KUV5 KUV6 KUV7 KUV8 KUTJ1 KUTJ2 KUTJ3 KUTJ4 KUTJ5 KUTJ6 KUTJ7 SHITJ1 SHITJ2 SHITJ3 SHITJ4 SHITJ5 SHITJ6 SHITJ7

Page 27: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 22

5.5 MASHINGONONO-NTAMBOTUNDWAMO

Mashingonono-ntambotundwano kwa karera po mukutapa likwatoghano lyanavintje lyavitikitamo vyene-vyene ovyo va negheda varongwa ovo va pa ntambotundwamo daweyo. Mashingonono ghana hepa kukuwa kumwe navitundwamo vyamakushongo navitambo vyamulyowaneko yira moomo vya tjangwa mulipongonyono 4 muno mundjendititorongo, shinene tupu nakuvhurama shi ashi ne varongwa vano kwa ghupa shirongwa shino pantambo yaLiraka lyaKutanga. Mashingonono-ntambotundwamo ghano kapi ghana kundama kulitomporo mumaruha ghangandi ghamakonakono parwagho. Ntambotundwamo yakuhulilira ne kuyitapa mukutwara muvitomporwa vyamumaruha naghantje ghamakonakono. Lipirotompora mumaruha ghangandi kuvhura kuliwapukurura navitundwamo vyamutompo djuni mumaruha ghamwe ghamakonakono nakutapa mashingonono ghantambotundwamo ogho ghawapero. Murongwa waNtambotundwamo A kukamutaterera mu: 1. kukwata lighano nakutapa mbudi pantambo yakuvyukilira napantambo yayidito

ngudu; 2. kukwata lighano vininke vyavingi vyamulyo po, maghano, nakutura vighamba

mumpompa vi yuvhike nawa pangambo napatjangwa; 3. kunongonona vininke vyapatjangwa navyapangambo, nakuvigaghununa, kuvitura

mumpompa nakukengurura vyamulyo po kutwara muvitambo vyangandi; 4. kughamba nawa, kunegheda vikukengero nakushwaghununa nawa-nawa vighayara; 5. kudimburura vitantaghayarero nankalito yamutjangi ndi mughambi nakudimburura

vitanta kutwara munkango, ukahentanto nangambohoramo; 6. kunegheda nawa-nawa vihepwa vyavateghereli nalikwatoghano kudwa nawa liraka

mushivuya; 7. kutjanga mumaghanoteto ghauhunga, kurughanita ntanto dauhunga dakukushuva-

shuva nakunegheda nawa-nawa mulishantjo, viyivitovaruro namaruha naghantje ghantjongaraka nantjangitito;

8. kughamba vi yuvhike nawa nalikuhuguvaro muvilimburura kuvaghambi vamwe, ntani nka ntjeneshi hepero, kukara mpitakatji pakatji kavaghambi vaviri.

Murongwa waNtambotundwamo C kukamutaterera mu: 1. kukwata lighano nakutapa mbudi pantambo yakuvyukilira napantambo yayidito; 2. kukwata lighano vininke vyamulyo, maghano, vighayara nakutura nawa

nakuvikenita pangambo napatjangwa; 3. kunongonona nakudimburura vininke vyapatjangwa napangambo, kuvigaghununa

ovyo vina karo mulyo kuvitambo vyangandi; 4. kughamba nakunegheda uyivi nakughamba nawa-nawa ovyo vina kuyuvhiko

navighayara; 5. kudimburura vitantaghayarero nankalito yamutjangi ndi po mughambi, kunegheda

uyivi nakudimburura vitanta kutwara munkango omo vana kuvirughanita; 6. kunegheda vihepwa vyavateghereli kumwe nka naliferoshinka ndughanitoraka

muuhunga; 7. kutjanga mumaghanoteto, kurughanita ntanto dakukushuva-shuva nakukuyombilita

liferoshinka lishantjo naviyivitovaruro; 8. kughamba vi yuvhike nawa nalihuguvaro nakunegheda likuwapayikiro

mukutegherera kuvantu vamwe nakulimburura moomo vyawapera.

Page 28: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 23

Murongwa waNtambotundwamo E kukamutaterera mu: 1. kukwata lighano nakutapa mbudi pantambo yakuvyukilira yayidito ko kadidi; 2. kukwata lighano kuvininke vyavingi vyamulyo po, maghano nakuvitura vi kuwe vi

yende nawa mundjira pangambo napatjangwa; 3. kunongonona ukalimo wavyapatjangwa napangambo a kumburure ko kumwe

nakuvitura mundjira vi kuwe kumwe; 4. kutjangurura nawa-nawa vikukengero murupe rwapantateko nakurupwita

vyamulikuyuvho navyamumaghayarero; 5. kudimburura vitamboshenguru namaukarohoramo ghamutjangi ndi mughambi; 6. kunegheda shinka shakudimbururanga ashi liraka kwa li rughanitanga pankedi

dakukushuva-shuva ntani namumaukaro ghakukushuva-shuva; 7. kutjanga muntantoti – kumonikita ukashu mulishantjo namuviyivitovaruro, ene

ngoli vino nakukaditopita shi unenene likugwanekero pangambo; 8. kughamba nawa, ngoli kapishi ndje wa kutamekanga, ene ngoli uye kuya pamwe

namalimbururo ghahasha ko kwavyakuhamena vaghambi peke.

Murongwa waNtambotundwamo G kukamutaterera mu: 1. kukwata lighano nakutapa mbudi pantambo yakuvyukilira; 2. kukwata lighano kwavyamulyo po murupe rwapantateko, maghano namaghayaro

nakughatura mundjira yakuyuvhika pangambo napatjangwa; 3. kuhorovora napanya-napanya nkango damushitjangwa patjangwa napangambo

nakukumburura ko pashindanda; 4. kutjangurura nawa-nawa vikukengero murupe rwapantateko nakurupwita

vyamulikuyuvho navyamumaghayarero; 5. kudimburura vitamboshenguru namaukarohoramo ghamutjangi ndi mughambi; 6. kunegheda kadidi shinka shakudimbururanga ashi liraka kwa li rughanitanga

pankedi dakukushuva-shuva ntani namumaukaro ghakukushuva shuva; 7. kutjanga muntantoti – kunegheda ukashu mulishantjo namuviyivitovaruro, ene

ngoli vino nakukaditopita shi unenene likugwanekero pangambo; 8. kughamba nawa shinenepo mukulimburura kwavyavaghambi peke.

Page 29: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 24

SHIWEDERERA A: SHINEGHEDONKEDIKONAKONO VIRUGHANA VYALITJANGOVYUKILIRO (Lipuropepa 1)

1 2 3 4 5 NSSC Ordinary Level LIRAKA LYAKUTANGA SHIVARO: 20 Ukalimo nandiko R

upet

jang

ito n

anon

go

• Kwa yiva unene kutjanga kutwara murupetjangito rwe

• Unongononi mo • Kurughanita liraka

lyene-lyene mumarupe ghakukushuva-shuva

• Hambara nongo mo

• Kutovara unene pakuvarura

• Kurughanita naruntje rupetjangito djuni

• Ushwinkango wakuyuvhika

• Mapuko napanya-napanya

• Rupetjangito mo kadidi ngoli rwamadu-madu

• Ushwinkango mo • Ntanto da

kukuyenda nawa • Mapuko mpo gha li

mo ene ngoli kapi gha hamena kurupetjangito

• Rupetjangito rwamadu-madu

• Ushwinkango mo • Mapuko mangi mo

• Rupetjangito kehe pano kapishi momo rwawapera

• Ntanto damadu-madu

• Mapuko kwa yura

1

• Linwiko lya ka huro ko • Likwatakano paufupi mo • Likulitomaghano djuni • Ndiko ya kuwapera

20-19 18-17 16-15 (14-12) (11-9)

2 • Kupompeka nawa maghano

ghamuvitjangwa • Kuyenda mo unene • Ndiko yahasha ko (litwaromo djuni)

18-17 16-15 14-12 11-9 (8-7)

3 • Maghano ghakuhamena vitjangwa mpo

gha li mo ene ngoli mutompo ghufupi. • Rupetjangito ngoweyo tupu (mvhongwa

ko nalitwaromo)

16-15 14-12 11-9 8-7 6-5

4

• Shirughana shina tiki mo ene ngoli • Mwato likuwokumwe mulikulito • Kuvyukanga kehe pano kuvitjangwa • Ndiko nalikukwamo vyamadu-madu

(14-12) 11-9 8-7 6-5 4-3

5

• Ure-ure kumona mo mpiri kadidi likulito • Maghano ghamwe tanko ghana kombana • Limbundungido/kapi vina kukuwa • Ukashu mundiko namulipompeko

(11-9) (8-7) 6-5 4-3 2-1

Hepero unene ngudu mukukara nandjira dakutamekera pa 8 mukurughana liwanekomulyo lino.

Page 30: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 25

SHIWEDERERA B: SHINEGHEDONKEDIKONAKONO VIRUGHANA VYALITJANGOYENDERERO (Lipuropepa 2)

1 2 3 4 5 NSSCO MARAKA GHAKUTANGA SHIVARO: 30 Shihonena: C3+L4=13

30

Ukalimo Lir

aka+

rupe

tjan

gito

Ntundiliro; kughayadara; kutikilira mo; kwanwa ushwinkango; ndika yakuyeruka; kwa conda litetoghano; linwiko djuni; shingi shapo mapuko mwato.

Liraka mwene; kwato ntjinyaghoma mukurughanita vishewe; litetoghano djuni; kudjira mo; ushwinkango kughukulita; mapuko masheshu mo.

Nashitambo mo; kukwamita nawa shighamba; Naushwinkango mo; kushetekara ko kulitetaghano; mapuko mangi; ene ngoli manongontjo ghamwe shimpe kumoneka mo.

Nakuvhura shi kutwenya vintu; ushwinkango mwato; ndiko ntanto dakudira kuyuvhika nawa; litetoghano nakumoneka shi mpiri kadidi; nakuyiva shi ashi are ogho ana kutjangera ; mapuko mangi ngudu.

Kuvhura kumuyuvha, ene ngoli pamwe naudito; ntanto damadu-madu ndo da yuro mo; kumonayika mo mapuko ghamangi.

1

Kuhafera; ntundiliro; shiparatjangwa shene-shene; liyendokuuto kumonekerera; kukenitilira; ndika yamumpompa; likwatoghano djuni lyashiparatjangwa.

30-27 26-24 23-21 20-17 16-14

2

Likwatoghano mo lyashiparatjangwa; kumoneka mo shiparatjangwa shene-shene; maghano kwa gha tovorora gha wane shinka shangandi; rupe/ndika kwa yi wapayika nawa.

26-24 23-21 20-17 16-14 13-10

3

Virughana djuni, kunegheda likwatoghano djuni pantambo yashiparatjangwa navakalimo; vya wapa nawa.

23-21 20-17 16-14 13-10 9-7

4

Kukuyenda nawa kunavintje nakuwana mo nka litamununo lya kuvhura kuvatera; napanya–napanya nakukena shi nawa; nashishwi mo;

20-17 16-14 13-10 9-7 6-4

5

Ukalimo namaghano vyamadu-madu; likukwamo lyakudira kuyivilita; kuvhura kukara mwato rupe ; ndipo mwato likulito; kunengukira kulivyukuruka-vyukuruko.

16-14 13-10 9-7 6-4 3-1

Ntjeneshi ntjangwatimwitira/ntjangwatumwa ayi pitakana nankango 30, ukalimo kughukonakona tupu mukutwara mushivaro shankango dauhunga. Ukalimo kughukengurura kutwara mulikukwamo djuni, liyendokuuto, navimw. Nakushidimburura shi ashi liraka lyangandi = 0.

Page 31: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 26

SHIWEDERERA C: SHINEGHEDONKEDIKONAKONO SHARUHA RWAVITJANGWA VYALIPUROPEPA 4

Malimbururo ghamurupe rwashinantjangwatimwitira kughakoreka kutika pa 20. Malimbururo ghaviparatjangwa vyavifupi kutika pa 10, rughanita ntjoshino shineghedonkedikonakono makura u gaghunune na 2. Malimbururo ghakupitakana shivaro shankango odo va pulitira kupitakana po nakuwana shi vitwa vya kupitakana 13-16.

VITWA Likwatoghano lyashirongwa

Likwatoghano lyashirughana

Umbangivateli wamushitjangwa Lilimbururo parwendi Rupandu

kumaruhatjangwa

20

17-20

Kunegheda likwatoghano djuni lyakushitjangwa osho a tovorora.

Kunegheda likwatoghano djuni lyashirughana; kuvhura kushirughana ndi kulimburura munaruwa.

Kuvhura kughupa umbangi mushitjangwa a popere vighamaba vye shankondo-nkondo.

Kuvhura kulimburura ko nawa parwendi kwavyakuhamena kushitjangwa osho a kuronga.

Kudimburura nawa-nawa nakupandura mutjangi kulirughanito lye vakalimo, ndika naliraka.

13-16

Kunegheda likwatoghano lyalinene lyakushitjangwa osho a tovorora, pakunegheda ashi a yiva kutoroka nakukengurura viparatjangwa namaukaro.

Kunegheda ngudu likwatoghano lyashirughana; nakulimburura ko nka pantambo djuni.

Kuvhura kughupa umbangi mushitjangwa a popere shankondo shighamba she.

Kuvhura kulimburura ko parwendi kwavyakuhamena kushitjangwa osho a kuronga.

Kudimburura nawa nakupandura mutjangi kulirughanito lye vakalimo, ndika naliraka.

9-12

Kunegheda likwatoghano lyakushitjangwa osho a tovorora, pakunegheda ashi a yiva viparatjangwa namaukaro.

Kunegheda ko likwatoghano lyashirughana nakulimburura ko.

Kuvhura kughupa umbangi mushitjangwa a popere shighamaba she mpiri ngoweyo kapishi vyadjuni.

Kuvhura kulimburura ko ovyo vina kumonikito ashi ana ghayara ko vighamba vyangandi.

Kudimburura nakupandura ko hasha mutjangi kulirughanito lye vakalimo, ndika naliraka.

5-8

Kunegheda ko kadidi likwatoghano lyakushitjangwa osho a tovorora.

Kunegheda ko kadidi likwatoghano lyashirughana.

Kuvhura a tjange ko kwavyakuhamena shitjangwa mpiri momo ashi kapishi momo vya wapera.

Kuvhura kulimburura ko kadidi parwendi kushitjangwa.

Kudimburura nakupandura kadidi mutjangi kulirughanito lye vakalimo, ndika naliraka.

0-4

Kunegheda ko kadidi tupu likwatoghano lyakushitjangwa osho a tovorora.

Kwato likwatoghano lyashirughana mpiri kadidi.

Nakuvhura shi a ghambe ko nakutwenya mpiri kadidi kushitjangwa.

Mwato lilimbururo lyaumwendi mpiri kadidi.

Nakuvhura shi kudimburura nawa nakupandura mutjangi kulirughanito lye vakalimo, ndika naliraka.

Kwa kara po lidemeneno palitoroko lyamurongwa parwendi ntani namaghayarero ghakutunda kwanaumwendi, mposhi vakoreki narumwe shi kukatarera ashi varongwa va limburure malimbururo ngogho vana kughayara vavo. Tapenu mpito kuvarongwa va ghambe nakurupwita uyivi wavo, va manguruke mukughamba paumwavo.

Page 32: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 27

SHIWEDERERA D: SHINEGHEDONKEDIKONAKONO SHAVYAPANGAMBO KUHAMENA KUVITJANGWA (Lipuropepa 4)

Tapa vitwa kutundilira pa 10 kwa kehe ruha. Kambeka po mukuwana shivaro kutundilira pa 30. 30 ÷ 2 = 15.

Vitwa Ukonentu, uyerere nalikukwetjo (10) Litikitomo nguli ashi mughambi (10) Ndughanitoraka (10)

9-10

Kughamba kushitjangwa shankondo-nkondo nakunegheda uyivi parwendi. Kuvihafera mukutapa ko nguli yakuhamena kushirughanatapo shapatjangwa. Kukwaterera nawa-nawa lighano ukenu ogho wa vando kumwe nandughanito yaliraka.

Kuvhura kutapa ko nguli yamulyo, kukutura mo pamwe kutameka shitimwitra nakutura po maghano mwene. Kehe pano kutapa udito kwamurongi mukumupura mapuro nakutjindja-tjindja omo shina kuyenda shitimwitira. Kurudefuna nawa-nawa.

A yiva nawa-nawa liraka. Liraka kuya lyene, kurudefuna okuno uye kuna kurughanita mavoko gha mu vatere pakughamba.

7-8

A yiva nawa-nawa shitjangwa. Kuvhura kughamba ko vyavingi nakuvatera kudika shitimwitra. Kutameka kuhafera mukungena mwavyavidito muliraka a yuvhe ashi nke vya vando kumwe nandughanito yaliraka.

Kudikuvyuka nawa-nawa namurongi kutambura maghano nakutura po viturwapo ashi weni omo shi yenda shighamba. Kughamba ana manguruka nakurughanita liraka muuhunga ntani nakulindaghura nawa liywi.

A kara naushwinkango wakukushuva-shuva ntani kushana-shana nkango peke mukughamba kwavyaudito. Likugwanekero kupama.

5-6

Kunegheda ukonentu djuni wakuhamena kushitjangwa ntani kutameka kughamba kovyo vina karo mushitjangwa shamuhoverero. Kutapa ko vyavingi kwavyakuhamena vakalimo, livango, nakunegheda likwatoghano kuviparatjangwa ntani nka ashi nke vina kutanta. Kukumburura ko kadidi kuntjangito.

Kukutura mo naye mushighamba va kufane namurongi ntani pamwe ndje wakuhova kutura po lighano limwe ndi maviri murongi naye a mu tegherere ko. Kuyuvhika kughamba ntani kurudefuna nawa ntjene kumupura lipuro djuni.

A kara naushwinkango ntani kunyandera mukushana-shana nkango. Kutameka mukupititira shighamba shamulyo.

3-4

Kunegheda ukonentu kwavyakuhamena kushitjangwa ntani kuvhura kushingonona vighamba vimwe mwavyo a tjanga. Kuvhura kukumburura ko nawa-nawa kwavyakuhamena vakalimo, livango nalivangodaneno, ntani kuvhura kukumburura ko kadidi kwavyakuhamena kushiparatjangwa nakuukaro wamutjangi. Kukara ko natunkondo twakulilimbururo parwendi.

Kutegherera kwamurongi nakulimburura nawa mapuro. Shimpe kukutininika mukuhamena mushighamba ene uye kutamununa malimbururo ghe. Kudefuna kadidi tupu.

A kara naushwinkango wa kumuvatera mukushingonona maghano ghaudito. Kumuyuvha ovyo ana tamba.

0-2

Murongwa kapi a yiva nawa-nawa shitjangwa she uye nkwandi nkoko kuvyukurukanga vyamushitimwitira. Vitimwitira vyakuhamena omo sha fana shitjangwa nantjangito yasho kuguma ko tupu kadidi. Kuvhura a ture po nguli yakuvyukilira parwendi.

Kuvhura kulimburura kunguli yamurongi kumwe nka navighamba vimwe. Kutegherera. Kunengukira kehe pano mukudira kukutura mo mushighambaghura. Kuyuvhika kughamba ene ngoli nakudefuna shi mpiri kadidi.

Kurughanita liraka lyaureru mukushingonona maghano ntani nka kughamba nawa vyakuvyukilira.

NOMENA: 1) Mudimupova mbiri dakutangerera ukonentu wamurongwa, kukonakona mo linongonono nalikukwetjo lyavirughana vyakuhamena

shitjangwa, okuno mupova wautatu, wagho kudemenena pankondo damurongwa ashi mughambi nandughanito yaliraka. 2) Liwanekomulyo lyaruha runo lya kushuva na NSSC Higher Level mbyovyoshi mumakonakono gha NSSC Ordinary Level liwanekomulyo

kapi ali gumu kuvibono vimwe vyakuhamena kushitjangwa.

Page 33: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 28

SHIWEDERERA E: NDJIRAYENDITOWAPAYIKO

1. Likonakonopangambo ngali shorakanga pamatamekero ghashivaka shautatu muruku rwakumana makonakono ghapaptjangwa ogho ngagha shorokango kehe pano kuuhura washivaka shauviri. Shitimwitira shino ngashi damunanga minute 15 ntani nka kehe murongwa ngava mu konakonanga parwendi.

Mulyo ngudu mukutikita mo mayuva gha kutapa vipepa ovyo wa koreka navininke ovyo wa kwata mukurenkera ashi mukenguruli a wane ruvede mukuvikengurura nawa.

2. Virughanita ngava vi tuma vivike viviri/vitatu kumeho ya kutameka shivaka shamakonakono ene ngoli anwe muna hepa kuvitavura ghagho mayuva mane ghana hupo ko kumeho ya kuvareka Senta namakonakono ghayo. Nange muna tavura virughanita vinya makonakono muna hepa kugharughana wangu-wangu.

3. Kehe yino Senta kutovorora mupuli wayo. Ovino ngavi karanga kehe pano ndjegho murongi a rongango liraka olyo ene ngoli kuvhura nka vi kare kehe ghuno a karo pandje yaSenta oyo. DNEA kapi nga tapa ko kehe ghano maliva ogho ngamu kutomitira.

Mukurenkera ashi virughana vi yende po nawa pana hepa kukara nkwandi murongi/mupuli ghumwe kehe paSenta. Senta odo da karo navakandidate vavangi dina hepa kuromba lipulitiro ku CIE/DNEA mukurughanita varongi/vapuli vavangi. Nangeshi varongi ava pitakana paumwe, lishetakanitokumwe lya hepa ntani kulirughana mpopo paSenta.

4. Kehe ghuno murongi/mupuli kuna kumutaterera mukukakwata ko vakandidate vavasheshu mukutwara moomo va vi shanena patjangwa ovyo vya yivikwo ashi “Likwato lyavaKandindate”. Vikwata vino kwa hepa kuvituma ku CIE/DNEA kumwe navipepa ovyo mwa mana kukoreka. Vakandidate muna hepa kuvatovorora nawa va kwate vitwa mudima, kugaghununa vitwa nawa-nawa kutundilira vitwa vyakuyeruka dogoro vyapalivhu. Nangeshi varongi vangi vana kuhameno mo mukukoreka, vitumwasheshu vinya vina hepa kukara navakandidate ovo vana koreke varongi mudima. Unene wa shitumwasheshu ghuna hepa kukara yira weno:

Senta yamurongi/mupuli umwe tupu vakandidate 10 (nangeshi vakandidate kapi va tika ku 10 una hepa kuvatuma navantje).

Senta yavarongi vaviri kehe murongi kutuma 5. Senta yavarongi vatatu kehe murongi kutuma 5.

CIE/DNEA kuvhura kupura vitumwasheshu vyavingi.

Page 34: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 29

1. Litumo nalivyutoko vipepa vyakupwa kukoreka

Vipepakoreko viviri va tapanga.

1. Shipepakoreko shimwe (the Oral Examination Summary Form) kwa shi tulira po ashi dokumente yakurughanena mwa kutura navintje vitwa vyakehe ruha rwamakonakono yira moomo va vi tjanga muMbapirapukururo yakuKorekita. (Kuvatera ngudu ntjeneshi pamadina ghavakandidate va kutura muvitumwashehu kutura po kambungururu (*). Kenga nawa-nawa ashi vitwa una vi varura nawa. Vitwa navintje una hepa ngoli kuvirundwirira paInternal Assessment Mark Sheet (MS1). Vipepakoreka kuvivyuta ku DNEA ntjene una mana makonakonopangambo naghantje. Wa sha taterera dogoro kuuhura washivaka shamakonakono ntani kuvituma.

2. Kopi davipepakoreko dina hepa kushuvara po paSenta mukurenkera ashi pamwe kuvhura vi ka kombane muposa ndi kuvhura vi ka rangape.

2. Liwapayiko kwa vyakuhamena makonakono ghene-ghene

1. Livango lina hepa kuwapera makonakono ntani yira shinenepo livango olyo va kara varongwa va kengurure vishorokwa vyamuvidanatemununo. Likeverero lina hepa kukara po omo va ka kara ashi kehe mukandidate kuna kuvhura a kuronge pentje nka mushipore ntani nka ashi mukandidate ogho ana kurupuko ana ka pwa kupuraghera kapishi a timwitilire ko vaunye ovo vana kutaterero va ngene mo navo. Vakandidate nakuvakengerera shi va shimbe kambapira kehe kano munkondarongero, ndi va shimbe mbapira daushwinkango.

2. Vakandidate vavarema ndi va kukara nakehe ghuno udito kuvhura kuvapulira ko mbatero va va vatere namaudito ghavo pakuyuda foroma odo va tapa kukehe Senta nakudivyuta ku DNEA.

3. Vakandidate vana hepa kuvakonakona kehe ghuno pentje. Kundere ko nka murwana umwe wa kukara po ruvede rwamakonakono ghanya kwandi murongi/mupuli wapeke umwe tupu ndi mukarelipo DNEA.

4. Ove murongi ndi mupuli una hepa kukara palivango olyo u vyukilira kukenga mushipara shavakandidate pakungena munkonda pakatji kenu yi pite po tupu ntishe. Nakadidi shi u shuvirira vakandidate va shungire palivango olyo va vhura kukenga ashi vinke ovyo una kutjanga palipepakoreko mukondashi vinya kuvhura kutwara maghano ghavo kwakonako.

5. Murongi/mupuli djuni kurenkita vakandidate va kuture ntani kurenkita mukandidate a menyamenye pakurupuka mumakonakono, nampiri weni ana tompora ndi ana diri kutompora. Lirughanito nkango yira “nawa ngudu”, ovyo a yuvha mukandidate ashi walye ove kuna kughamba vyakuhamena kuvirughana vye, kwa li ghanikida.

6. Viturwapo vya kuvhura kukwama vimwe mbyo vino: wa sha yendaghura ndi u yoghoterere vakandidate pakehe nkedi (yira kukwata-kwata ndi kutjangaghura pamapepa); kehe pano moneka ashi una vi hafere, nampiri vininke ovyo ove vya ku komena; wa sha tetuka-tetuka kehe pano, wa sha kara namulimba ndi nalinyekerero; wa sha korekera mukandidate mpiri kadidi.

Page 35: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 30

3. Likwato vaKandidate mushikwatomaywi

Senta dina hepa kukuwapayikira kumeho yakutameka namakonakono ashi ngava wana nkonda yashipore ntani nka ashi vikwatita vyavo vina wapa nawa-nawa. Nkonda odo da karero pepi namavango ghakudanena, nkondapwiyumukiro ndi nkondarongero omo va yoghoteranga unene ndi nakuvhura shi kudirughanita mpiri kadidi.

Shikwatamaywi ntjo sha kurughanita, nampiri moomu vya kara ashi kuvhura nka kuwana lipulitiro mukurughanita vikereketje vyapeke ovyo nga vi ka renkito nka ashi una hepa ka vi rundwilira mushikwatamaywi. Senta ndi ndo ngava ka pura ntjene kapi vina wapa kukwata pakurughanita vikereketje peke. Shikwatamaywi navikasete kuvhura kuvisheteka mpopo kumeho ya kukatika kumakonakono, omo vyawapera ndi naumwe wavakandidate. Mulyo ngudu mukurughanita tusete twatupe oto va dira kukwatera rumwe. Tusete tuno ngatu tapanga DNEA. Ntjene hepero wawapera kurughanita vikwatamaywi ovyo vya karo navighambera vyakukwaterera mukurenkera ashi vighambera vi kuhangure shighambera shamurongi/mupuli pentjasho ntani shighambera shamukandidate nasho pentjasho. Nangeshi shighambera shimwe tupu muna kurughanita muna hepa kushitura shi kengere kwamukandidate. Ntjene ogho mukandidate kuvovota kughamba shighambera muna hepa kushimushuwedera kumeho ya kukatameka makonakono. Kuwapayika-wapayika vikwatamaywi muruvede rwamakonakono ndi nakuvirughana shi mpiri kadidi. Likwato lina hepa kutamekera nkoko ka tamekera kasete muruha 1 ntani kehe pano kutakamita nawa mukupira kukara po mavango ghamare ghamuporongwa ntani naliyoghotero lyakutunda kwapeke. Maruha naghantje ghakasete ghana hepa kupwa kurughanita kumeho yakukatameka nakasete peke kakape. Kuvatera unene nange, kuuhura wamakonakono mukehe ruha rwakasete, murongi/mupuli a ghamba ashi “Kwato nka likwato muruha runo”.

Kehe kasete kwa hepa kukatwara mo murongi/mupuli yira weno: Nomora yaSenta NA 407 Lidina lyaSenta Rundu Ss Nomora yamakonakono 0559 Lidina lyamakonakono NSSCO Liraka Lyakutanga Rumanyo Lidina lyamupuli W K Shikusho Mayuva Ntjinano 2ri 2004 Kehe kandidate kwa hepa kumutwara mo murongi/mupuli yira weno: Nomora yakandidate 047 Lidina lyakandidate Maria Kunyanda Kapere Pakumanita visheshutumwa, una hepa kughamba ashi “Lishaghero lyavisheshutumwa”.

Ntjene makonakono ghana tameke kasete kana hepa kuyenda ngoweyo, nakukadimita shi pakatji.

Narumwe shi u dimita kasete ashi ka tamekere ko nka muruvede rwamakonakono.

Ukalimo wamukasete muna hepa kughuta lidina lyakumoneka nawa. Kumeho yakutuma kasete, muna hepa kukategherera mu yuvhe ashi kehe mukandidate shiri kuna kuyuvhika. Kasete makura kukavyuta ngoli shingaranyima ka ka tamekere muruha 1.

Page 36: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 31

LIFANOKONAKONO Shitimwitira shakumbapirapulitiro (mwara minute 15) vitwa 15

(a) Mukandidate ana hepa kutovorora mwene katjangwa oko a ghamba vyamumbapira oyo a rughana mwaka naghuntje. Shirughana shamupuli kwa karera po ashi a renke mukandidate nakumukorangeda ashi a tape uyivi we wambapira oyo a kuronga yira kuvininke vyakuhamena kulirughanito nkango damutjangi, ashi vyakuhamena kunke ovyo a tjanga, vahamenimo, noko vya horokera a vi tikite mo kuvighambaghura a kare pantambo kumwe namupuli.

(b) Pakutameka vitimwitira mupuli ana hepa kupura mukandidate a shingonone vininke vimwe ovyo vya karo mukatjangwa oko nakupura ko mapuro. Vakandidate nakuvashuvilira shi mpiri kadidi va ghambe paumwavo vighamba ovyo va kurongikida kare oko. Nange vakandidate vana tovorora ashi va vareke pamuhovo navighamba ovyo va kurongikida kare oko mupuli ana hepa kutjindja wangu-wangu (mwara minute yimwe) shighamba shinya.

(c) Pamwe mulyo unene nange mupuli a sheteke kupura mukandidate mapuro ogho ana kurongikidiri kare ashi a kumburure ko ndi a tape ko nguli. Ovino mulyo ngudu shinenepo kwamukandidate wa kudira kuvhura kutamununa ovyo vana mupura panaumwendi. Shighambaghura kapishi shi hamene tupu kuukalimo, nani ngoli nakuvininke navintje ovyo tuna twenyaghura kare kuwiru.

(d) Shirughana shamupuli shina hepa kukara sha kukara naufenkenda nalikuturomo vi ture mukandidate a pire ntjinyaghoma mukutapa maghano ghe. Mapuro ghamupuli ngo gha neghedo ashi mukandidate shiri a yiva katjangwa kanya ndi ntani nka ashi mpo a wanena ruvede a yive ashi vinke nani ovyo a yiva. Mukandidate kapishi a yive mpiri kadidi ashi maghano ghendi kapi ghana kukuwa naghamupuli. Mupuli kuvhura a pure mapuro ghakuhamena kumaghano ghamukandidate okuno vya hana kunongonoka ashi walye ana shwena lighano lye.

(e) Mupuli ana hepa kutapa kukehe mukandidate ndoro ruvede va tura po mukutapa uyivi we. Nange mukandidate nakuvhura shi kutwikira kughamba mupuli ana hepa kupura mapuro gha mu tjokede a vhure kutwikira kughamba.

(f) Vapuli vana hepa kuyiva nawa-nawa ashi va sha pura “mapuro ghakukughara” ogho a limburura mukandidate nanhii ndi hawe tupu. Mapuro ghana hepa kukara ntani ashi mukandidate a ka shingonone a neghede uyivi we wakatjangwa kanya.

(g) Vapuli vana hepa kuyiva ashi vavo kapishi va ghambe pentjavo unene. Mapuro kapishi gha tape mapukururo kumukandidate, mukondashi kuvawana mfumwa kuvininke hana shi vyakutunda kukwavo. Shinka shi kare shamukandidate mukukunegheda ashi vinke ovyo a yiva ano mupuli uye ana hepa kuyiva ashi kehe ghuno a wane ntani ruvede.

Page 37: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

NSSCO Rumanyo First Language Syllabus 32

Ruha runo rwamakonakono kurukoreka kurughanita Shiwederera D. Mapukururo pakukoreka Kukoreka: Ovyo a hepa kehe ghuno kuyiva 1. Likukwamo lyavitwa kwa hepa kulirughanita ntani kapishi dogoro kwandi mukandidate a pire

kurughana mpiri lipuko limwe ntani a wana vitwa vyakuyeruka. 2. Mwa sha vhurama ashi makonakono ghano kwa karera po ashi tu kenge ashi vinke vya

kuvhura kurughana mukandidate nani kapishi kuvapa kashitiko kwavyo vana kudira kuvhura kurughana.

3. Muna hepa kuvyukilira kehe pano mukutapa vitwa vyenu ntani nka muna hepa kurughanita mafanokorekito kuvakandidate pankedi yakukufana. Ndjendito yalikengururo kuvhura kukawapayika vitwa ntjene hepero ashi mwa tapa vitwa vyakuyeruka ndi walye kwa va lyera vitwa vyavo. Nange kuna kushinganyeka ove mukutapa vitwa una hepa kehe pano kutapa vitwa vyakuyeruka ko kapishi ndi u lyere.

Foroma yaLiwanekomulyokwatakano (Assessment Summary Form) 1. Yuda pakutanga mapukururo ghakuwiru yaforoma opo pa karo nanomora yaSenta nalidina

lyayo. 2. Tjanga madina nanomora davakandidate moomo va kukwamena palipepa olyo va tjanga

nakompyuta (MS1). Negha “teaching group” ndi “set” ya kehe kandidate pakutjanga ndandatamikito damadina ghamurongi ogho a va konakono.

3. Vapuli navakenguruli vana hepa kukengurura nawa nakuyuda nakusayina foroma dinya kuntjiintji.

Page 38: MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE ... • kushana lishuturopo kumaudito ghaushiri ndi mauditoghayarera • …

The National Institute for Educational Development P/Bag 2034 Okahandja NAMIBIA Telephone: +64 62 502446 Facsimile: + 64 62 502613 E-mail: [email protected] Website: http://www.nied.edu.na © NIED 2006