38
Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE (NSSC) FOR IMPLEMENTATION IN 2010 FOR FIRST EXAMINATION IN 2011 DEVELOPED IN COLLABORATION WITH UNIVERSITY OF CAMBRIDGE INTERNATIONAL EXAMINATIONS OSHIKWANYAMA FIRST LANGUAGE SYLLABUS ORDINARY LEVEL SYLLABUS CODE: 4105 GRADES 11 - 12

MINISTRY OF EDUCATION - nied.edu.na · MINISTRY OF EDUCATION NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE (NSSC) FOR IMPLEMENTATION IN 2010 FOR FIRST EXAMINATION IN 2011 ... otali fimaneke

  • Upload
    buikhue

  • View
    748

  • Download
    19

Embed Size (px)

Citation preview

Republic of Namibia

MINISTRY OF EDUCATION

NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE (NSSC)

FOR IMPLEMENTATION IN 2010 FOR FIRST EXAMINATION IN 2011

DEVELOPED IN COLLABORATION WITH UNIVERSITY OF CAMBRIDGE INTERNATIONAL EXAMINATIONS

OSHIKWANYAMA FIRST LANGUAGE SYLLABUS

ORDINARY LEVEL

SYLLABUS CODE: 4105

GRADES 11 - 12

Republic of Namibia

MINISTRY OF EDUCATION

NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE (NSSC)

OSHIKWANYAMA FIRST LANGUAGE SYLLABUS

ORDINARY LEVEL

SYLLABUS CODE: 4105

GRADES 11 - 12

Ministry of Education National Institute for Educational Development Private Bag 2034 Okahandja Namibia © Copyright NIED, Ministry of Education, 2009 NSSCO, First Language Syllabus, Oshikwanyama Grades 11-12 ISBN: 99916-69-35-3 Printed by NIED Publication date: 2009

OSHIKALIMO 1. Etwalemo ........................................................................................................................................ 1

2. Omakanghameno ............................................................................................................................ 3

3. Omalalakano .................................................................................................................................. 4

4. Oshikalimo Shelihongo .................................................................................................................. 5

4.1 Okupopya Nokupwilikina ..................................................................................................... 5

4.2 Okulesha Nokushanga ......................................................................................................... 10

4.3 Ounamambo ........................................................................................................................ 18

5. Etaloshiivo .................................................................................................................................... 20

5.1 Oilalakanenwa Yetaloshiivo ............................................................................................... 20

5.2. Oskema Yetalashiivo Nondjudo Yeembapila ..................................................................... 22

5.4 Okakololo Keuliko Leyandjo Loitwa.................................................................................. 26

5.5 Efatululo Leendodo ............................................................................................................. 27

Oshishoshela A: Okakololo Koitwa Kokutalifa Omatotwahepu Nomaludi Oinyolwa Ikwao ........ 29

Oshishoshela B: Okakololo Kokutalifa Okunyolakwatwikilafana (Ombapila 2) ........................... 30

Oshishoshela C: Okakololo Kokutalifa Ounamambo Wopakunyola (Ombapila Onhi -3) ............. 31

Oshishoshela D: Okakololo Kokutalifa Oilikundwa Yopakanya Younamambo (Ombapila 4) ...... 32

Omufindalongo wOshikwanyama Elaka lOtete, Omufika wElongo loSekundo fikola yOpombada (NSSCO) NIED 2009

1

1. ETWALEMO

Omifindalongo dodjapo yopombada moNamibia oda nuninwa ekonakono laasho she lihongwa moule weedula mbali , konima yodjapo yondodo onhimulongo. Omifindalongo edi oda totwa opo di wanife po osho sha pumbiwa komufindalandu wOpashiwana welongo lopedu moNamibia (National Curriculum for Basic Education in Namibia) noda pitikwa kolutu Lokuufa Eendjapo moNamibia (NEACB), Oshikondo shomakonakono (National Examination and Assesment). Odjapo yoNamibia Senior Certificate Ordinary Level (NSSCO) nodjapo yoNamibia Senior Certificate Higher Level (NSSCH) odi na omalalakano nomataloshiivo e lifa, ashike ekonakono ola nyama unene komulanduhongo wo NSSCH. Omhumbwe yoHiher Level eshi tai londo pombada, oya ningifa unene oikalimo yoilihongomwa, noileshomwa idjuu, momukalo woishangomwa, mounamambo nomomushingo waasho tashi lalakanenwa ketaloshiivo.

Oitukulwa inene oyo: • Omalalakano • Oshikalimo shelihongo • Omataloshiivo • Omafatululo eendodo Omufindalandu wopashiwana, tau holoka mondodo 11 no12 osho yo melihongo lopaumwene ongoshitukulwa shelihongo longhalamwenyo, otali fimaneke oukwatya womuhongwa keshe nokulikwatelela koufilosofi womuhongwa ta dana onghandangala. Omufindalandu wopashiwana otau lalakanene: • okudimbulukwa kutya okulihonga okwa kwatela mo okuxumifa komesho ongushu

nomaukwatya/ omaamo mawa, osho yo eshiivo nomaunongo • okuxumifa komesho elishiivo-mwene neudeko lomaamo mawa/omaukwatya, ongushu

nomaitavelo avamwe moshiwana oshikwamalaka-mahapu noikwashiwana ya yooloka • okutwa omukumo nokufimaneka oufemba womunhu nemanguluko lokupopya • okuyandja ouyelele neudeko lomoule moinima yomounyuni oo u li po tau lunduluka

meendelelo, olo la kuma onghalamwenyo yomunhu ngaashi: oshiponga sho-AIDS, embuwaleko lomudingonoko, elitukulilo-nai-leliko, ehapupalo leenhamanana ,endwafuko loutekenika nehapupalo lomakwatafano.

• okumona omauyelele e li pamikalo da yooloka taa dulu okumonika kovalongwa nokwa pumbwa okuxumifa komesho omaunghulungu, okundjadjukununa oinima, oku i yelifa, okutala ongushu nokulongifa omauyelele aa nawa

• okushonga nokutwa omukumo ovahongwa opo va hange omufika wopombada waasho shiwa tava dulu okweeta po momudingonoko, momaxupilo nomonghalafano.

Onghee hano, omifindahongo daNamibia odi na okuyandja eemhito dokuxumifa komesho omaunongo aeshe a pumbiwa moihongwa i lili nai lili. Omaunongo aa inaa pumbwa okuhongwa e li kalekelwa, nonande otaa dulu okukala a yooloka pashikalimo she likwatelela konghalo omo taa hangika/ moshilongwa omo tae lihongwa. Elaka otali wedele ko meyukililo mexumifokomesho lomaunongo oo a didilikwa nokanyofi. • omaunghulungu okuvala • omaunghulungu okupopya * • omaunghulungu okuyandja ouyelele * • omaunghulungu okupotokonona omikundu * • omaunghulungu opalutu • omaunghulungu elipangelomwene nomafiyafano * • omaunghulungu opanghalafano nelongelokumwe • omaunghulungu okulonga nokulihonga *

Omufindalongo wOshikwanyama Elaka lOtete, Omufika wElongo loSekundo fikola yOpombada (NSSCO) NIED 2009

2

• omaunghulungu okudiladila nokweeta po sha *

Omufindalongo wOshikwanyama Elaka lOtete, Omufika wElongo loSekundo fikola yOpombada (NSSCO) NIED 2009

3

2. OMAKANGHAMENO

Omulandu welaka moNamibia, hano omufika welongifo lelaka pambelewa, owa lunduluka neenghono okudja pemanguluko. Omalunduluko aa otaa ka nwefa mo elongo lomalaka, onghee hano omuhongi welaka okwa taalelwa komashongo mape. Onghee osha pumbiwa okuuda ko kutya omalunduluko aa okwa ningilwa shike nomashongo oo mape oelipi. Ehongo moNamibia oli na okukala tali kundafanwa tali konakonwa, tali lundululwa efimbo nefimbo, opo ku yandjwe ehongo la denga pombada kOvanamibia ngaashi tashi dulika. Momhepo ya tya ngaha omifindahongo delaka lotete oda etwa po noda tulwa moilonga kOuminisiteli wEhongo nelalakano lokunawapaleka ongushu noufikepamwe mehongo. Omulandu ou wokutalulula nokulundulula omifindahongo odo di li po, owa kanghemekelwa kekufombinga meenghundafana tadi twikile nokelongelokumwe mokati kovahongwa novalongi novakufimbinga vamwe opo va hange omalalakano omufindahongo. Omaufo a mbwalangadja e na sha nelaka noikwashiwana okwe likwatelela kwaasho sha ulikwa mokatokolifo okati-3 nokati-19 mefinamhango laNamibia. Kakele kokweeta po onghalo oyo tai fikifa pamwe omalaka ovadalelwamo, efinamhango ola yandja vali oinakuwanifwa ipe yomalaka moshiwana shaNamibia. Oinakuwanifwa ei otai fatululwa pamaukwatya taa shikula: • ongushu yelongifo lelaka omo mu na okulongwa oilongwa • elongifo lelaka pambelewa nomalalakano onhumba, ngaashi momalelo opashitukulwa,

momutumba wopashiwana, meemhangu nosho tuu. • ongomukalo wa fimana mokuxumifa komesho oikwashiwana

Mekwatafano naasho sha tumbulwa metetekelo otashi ka kwafa mokulongifa omilandu mbali da mbwalangadja dokuxumifa komesho omufindalandu wEhongo. Omulandu wotete ou na sha nelongifo lelaka lotete moshiwana, omanga omulandu omutivali u na sha nokulongifa elaka paumwene. Onghee hano omufindahongo otau lalakanene okuxumifa komesho ongushu yelaka lomunhu mwene moku li yeleka nomalaka makwao. Omaamo aa otaa dulu okweetwa po pakuholola po eemhito delihongo.

Omufindalongo wOshikwanyama Elaka lOtete, Omufika wElongo loSekundo fikola yOpombada (NSSCO) NIED 2009

4

3. OMALALAKANO

Omalalakano okwa faafana kovalihongi aveshe. Omalalakano taa shikula apa otaa fatulula oilalakanenwa yehongo lelaka lotete mekonakono loNSSCO. Omalalakano oo: • okukwafa ovahongwa opo va dule okuninga omakwatafano a yela, a yukila ko taa tu

kondadalunde noku na onhumbu pakupopya nopakushanga. • okukwafa ovahongwa va ude ko nokunyamukula mondjila kwaasho tava udu, tava lesha,

tava mono naasho va shakeneka • okutwa ovahongwa omukumo opo va hokwe nova pande oinima i lili noi lili yomelaka • okutwa ovahongwa omukumo opo va hokwe okulesha ounamambo noinyolwa ikwao i lili

noi lili • okuxumifa komesho nokufindila muvo omikalo dokulesha, nokushemununa, okuholola

po nokunongela omahokololo opamifyuululwakalo dOvanamibia. • okutwa ovahongwa omokumo va nongonone oinima yakwalukeshe yomonghalamwenyo

vo va likole eshiivo loinima ya fimana yomounyuni • okuwedela ko ovahongwa ounongo moinima i lili noi lili melaka ngaashi: edongokonono,

engongo, etalongushu, efekelo, okutula oinima meshikulafano, okuyandja omadiladilo nokumona mo olwaamapati/olwaamambinga,

• okuxumifa komesho okulishiiva-mwene kwovahongwa nokuuda ko omaamo, eenghedi nomaitavelo avamwe moshiwana oshikwamalaka -mahapu nomifyuululwakalo di lili nodi lili.

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 5

4. OSHIKALIMO SHELIHONGO

4.1 OKUPOPYA NOKUPWILIKINA

OMAUNGHULUNGU OILALAKANENWA Ovahongwa va :

OMAPYOKOKO Ovahongwa nava kale tava dulu:

1. Okupwilikina nelitulemo • pwilikine nelitulemo komauyelele omalalakano e lili noku lili a dja moinyolwa i lili noi lili. ngaashi: omahokololo, omaimbilo noiimbo, oipopiwa, omahokololoningomwa, oilikundwa, eenghundana, omashiivifo neenghundafana

• okupwilikina nohokwe nonefuu. (outevo, ouhokololo vaxupi nosho tuu)

• okuulika/okuholola kutya ove udite ko • okudimbuluka mo oyeetifi noilanduli • okulonga nokutula moilonga omauyelele ve a uda • okufatulula nokungonga omauyelele (ngaashi) okumona

omafaafano nomayooloko, omauwa nomawii. • okutengeneka oidjemo yoinima ya popiwa. • okulongifa ouyelele ve u uda mokuwanifa po

oshipewalonga ngaashi: ehokololoningomwa nokuninga omafaneko.

• okungonga paxupi osho va uda. 2. Okuwanifa omalombwelo • pwilikine nokuuda ko omalombwelo • okuuda ko, okutofa mo nokufatulula oitya ya fimana

momalombwelo ngaashi: - okufatulula - okutumbula - okuyelekanifa - okufaafanifa - okuhokolola

3. Ekwatondunge (eudeko) • yoolole omaludi omapulo, ndele tave a nyamukula mondjila

• okulongifa omushingo nomufango wa yukila koshipewalonga

• okudimbulukwa mo omapulo ouretori • okunyamukula omaludi omapulo ngaashi:

- omapulo a mbwalangadja nomapulo taa pumbwa heeno ile ahowe

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 6

OMAUNGHULUNGU OILALAKANENWA Ovahongwa va :

OMAPYOKOKO Ovahongwa nava kale tava dulu:

• mone ouyelele wa dja meedjo donhumba molwo malalakano okondadalunde

• okulongifa omukalo nelaka tali wapalele • okutungila omadiladilo kwaasho sha udika • okuninga omaxulifo moshipopiwa nokutofa mo

omadiladilo ve a uda • okuyelekanifa nokuulika/tofa mo omayooloko

moshipopiwa • okuyandja ehokololo loinima ya popiwa • okuulika eudeko nokuyandja elalakano lomupopi opo sha

pumbiwa • okuulika omikalo donhumba dokupopya

• mone omanadiladilo oshipopiwa ile eenghundafana

• okuhoolola oitwa tai wapalele • okufatulula omwiityo wewi lomupopi • okudimbuluka ehalelo nomukalo, onghalo nexuku

• konakone osho hava udu • okunongela ombinga oyo tai popilwa komupopi nokuninga omaxulifo

• okutofa mo sha she likwatelela kwaasho va uda • okuyoolola pokati koinima ya fimana naayo inai fimana

mwaasho va uda • okutya ko sha komauyelele a dja mokulikundifwa moTV

nomoradio, moinyolwa koifokundaneki, omahokololo nokutukulilafana owino

• okutya ko sha tashi tungu 4. Ekwatafano pakupopya

• yandje omauyelele nomaudi. • okukaleka eenghundafana di na ongushu • okuyandja omauyelele noitwa ya yela • okweeta omadiladilo a yukila ko, e li meshikulafano • okuuda ko nokuyandya omatomheno • okudimbuluka nokuyandja oiningwanima oyo ya

hokololwa moshinyolwa.5. Eyelifo nawa,

omungengulilo welaka nomufindo.

• popye nawa tava longifa omungengulilo nomufindo welaka wa yukila ko.

• okutumbula nawa oitya nokulongifa omadengo omupopyo a yukila ko.

• okuholola eliudo pakulongifa omungengulilo nomufindo u li mondjila.

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 7

OMAUNGHULUNGU OILALAKANENWA Ovahongwa va :

OMAPYOKOKO Ovahongwa nava kale tava dulu:

6. Elongifo loupunaitya • longife oupunaitya meenghalo da yooloka, tava longifa oitya nomitono di li mondjila.

• okulongifa oupunaitya wa mbwalangadja • okufatulula oitya noitumbulo moinyolwa • okulongifa omitungilo dopamhango yelaka di li mondjila • okulongifa oitya nomayeletumbulo

7. Okunyamukula pamukalo wa yukila ko.

• nyamukule nawa pakupopya moipopiwa i lili nai lili

• okuulika emanguluko mokulongifa omadiladilo mape • okushiiva omaliudo ovapwilikini vavo • okupula omapulo a yukila ko mokuyelifa osho va uda. • okunyamukula mondjila moilikundwa nomeenghundafana • okuholola omadiladilo kombinga yoshipopiwa shonhumba • okutula oshipopiwa pamufika wovapwilikini • okulongifa mondjila omitungilo dopamhango yelaka

noupunaitya u li mondjila • okuuda ko exuku, omanenediladilo nomalalakano • okukufa mo omauyelele omoule noku a longifa nawa

8. Okuyandja oipopiwa • xumife komesho ounghulungu wokupopya • okuulika epyokoko moipopiwa ngaashi okunyamukula omapulo pamufika wonhumba wa ufwa.

• okunyamukula koinyangadalwa yokupopya i lili nai lili ngaashi oipopiwa, eelopota, omandjodjomono oinima, omalikundifo, eenghundafana, omashiivifondado, omaimbilo noiimbo, ounyolwa, oitevo, noitofwa mo ya tofwa momambo a ufwa

• okuninga oipopiwa, eelopota nomahololo omadiladilo • okuyandja omalombwelo • okupopya oipopiwa inai lilongekidilwa kombinga

yoshipalanyolo shonhumba. • okweeta po sha pakwafo loipendulimadiladilo ngaashi

(omafano, oinima nomawi) • okulongifa omalinyengo olutu a yukila ko • okuuda ko nokulongifa omikalo dipe naadi dikulu

dokuhokolola omahokololo • okudanauka oinyandwa nokuninga omawedelemo opo ve

wete sha pumbiwa

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 8

OMAUNGHULUNGU OILALAKANENWA Ovahongwa va :

OMAPYOKOKO Ovahongwa nava kale tava dulu:

9. Okuholola omaamo/omikalo nomaliudo

• longife elaka mokuholola nokukoleka omaamo avo.

• okuhololola osho va tambula naashi inava tambula ko • okuhatwa kumwe, tave shi ningi nefimaneko • okuholola omamoneno avo kombinga yoshinima

shonhumba • okuholola nokukufa po omalimbililo • okuholola ouladi nehalo lokutomha/okunwefa mo

nokuudifa ko 10. Eenghundafana,

omatomhafano nekufe po lomikundu

• kufe po omikundu paenghundafana, pamatomhafano, taku longifwa omukalo weenghundafana.

• okuholola nokupopila sha yela omamoneno nomanenedeladino avo

• okufimaneka omamoneno a vakwao • okupalamena omamoneno avakwao nokweeta omafaneko

e lili • okuxulifa omatomhafano nokuhanga etwokumwe ile

eudafano • okuyandja omatomheno a yukila ko/oshili • okuendulula omadiladilo avamwe nokuulika eudeko • okukonga omakandulepo komikundu dolela ile dihe fi

dolela • okutambula omadiladilofaneko ovanhu vamwe

11. Omhango nelongifo lelaka

• longife omitungilo domhango yelaka pakupopya mondjila

• okulongifa nokutumbula oitya mondjila • okulongifa omalupe oushimwe nouhapu noityalonga i li

mondjila • okulongifa omafimbo oityalonga mondjila • okulongifa oihololinhele mondjila • okulongifa oityalupe noityahololi mondjila • okulongifa mondjila oikwatakanifityashaameki

noikwatakanifityakuminiki momakupilikwatumbulo, e li mondjila

• okulongifa omafiileko, omapingafano, omaendululo noihololiudito ya yukila ko moshipopiwa

• okulongifa omitungilo dopamhango yelaka • okulongifa omayeletumbulo, oipopiwamayele

nomipopyofano

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 9

OMAUNGHULUNGU OILALAKANENWA Ovahongwa va :

OMAPYOKOKO Ovahongwa nava kale tava dulu:

12. Okutoloka • mone omikangha diwa dokutoloka (okutoloka tava shikula omupopi nokutoloka tava popile oshita nomupopi)

• okutoloka tava kufa melaka lopambelewa (Oshingilisha) va yukifa melaka lavo: - oipopiwa yanafangwa - eenghundafana domoungudu - okuhopaenena oyoongalele yopashiwana - okuhopaenena eemhangu doshiwana nodopashinanena - okuhokolola ouhokololo vaxupi/vanafangwa noku va

lesha moule

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 10

4.2 OKULESHA NOKUSHANGA

Oinyangadalwa yoikalimo oya kwatelwa meembapila adishe. Ngeenge hatu longo oshitukulwa B ( okulesha nokushanga) noshitukulwa sha C (okushanga kwa twikilafana, oiningwanima/oinyagadalwa aishe yomuA nai kwatelwe mo yo melongifo. OMAUNGHULUNGU OILALAKANENWA

Ovahongwa va : OMAPYOKOKO Ovahongwa nava kale tava dulu:

A: Oukwalukeshe 1. Okuuda ko nokulandula

omalombwelo

• leshe nokuliufa komalombwelo

• okunyamukula mondjila komalombwelo a shangwa. • okuuda ko, nokuyandja ouyelele, mokunyamukula

omanenediladilo ngaashi: - okutofa mo - okufatulula - okuninga omusholondodo - okutumbula - okufatulula moule paudeko laye - okuhokolola - okufaneka - okutoloka - okuufa - okutunga - okuyelekanifa/okuyoolola - okunongonona - okuhada - okungonga - okufaafanifa

2. Eudeko lomoule/ ekwatondungetaliko

• kale tava dulu okuulika omanenediladilo ile exuku mouleshwa va yoolokafana

• okufatulula elityo lokaleshwa • okutofa mo ouyelele kondadalunde • okungonga, okufatulula nokutala ongushu yediladilo la dja

mokaleshwa. • okuyelekanifa nokufaafanifa omadiladilo a kufwa

mouleshwa ve dule kamwe ile moshitukulwa shokaleshwa • okuulika kutya otava dulu okuuda ko omanenediladilo

nomakwafelidiladilo notava dulu okumona mo exulifo lokaleshwa.

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 11

OMAUNGHULUNGU OILALAKANENWA Ovahongwa va :

OMAPYOKOKO Ovahongwa nava kale tava dulu:

• okutengeneka oshidjemo nokupopila omadiladilo oshinyolwa

• okumona nokufatulula omipopyofano. • okumona mo omaukwatya omunyoli a futama • okuulika eshiivo lokukufa ouyelele kondadalunde

mokaleshwa ngaashi: - oufo vomauyelele - olopota (ehokololoningomwa) - oinyolwa (oarticle) - omatalululo - oprosa

3. Ounyakwa wokulesha neudeko

• tule moilonga omaludi ounyakwa wokulesha • okutofa mo ouyelele va ulike eudeko laashi va lesha • okukonga ouyelele kondadalunde • okulesha luhapu neudeko ngashi tashi dulika • okulongifa eedjo domauyelele mondjila, ngaashi:

- embo loitya nomalalakano a yooloka - okulongifa oensiklopedia va konge eshiivo

lakwalukeshe nomauyelele kondadalunde - okulongifa ointernet

4. Ounyakwa wokulesha luhapu neudeko lomoule

• leshe luhapu opo va mbwalangadjeke eshiivo lavo ile etyapulo nohokwe yokulesha

• okulesha neudeko ouleshwa va yoolokafana va dja moifokundaneki, eelopota naikwao imwe

• okulopota kwaashi va lesha opo va ulike eudeko lavo nokuyandja ouyelele

• va etelwe poluhaela oileshwa yomaludi a yooloka • okuulika kutya ove udite ko elandulafano notava dulu okweeta oitwa yoshili nomadiladilo

• va leshe nelalakano lonhumba nokumbwalangadjeka eshiivo

• okulesha, okuuda ko, okutambula ko oinyolwa yomaludi a yooloka, ngaashi ounamambo, ouhokololo vaxupi, oinyandwa noutevo

• okuyoolola omafaafano nomayooloko moinima yomifyuululwakalo

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 12

OMAUNGHULUNGU OILALAKANENWA Ovahongwa va :

OMAPYOKOKO Ovahongwa nava kale tava dulu:

5. Okulesha nokushemununa

• yambule po ounyakwa wavo wokungonga • okuyoolola pokati koshili nomutoto • okuulika ekufombinga lomunyoli nolwaamapati laye • okumona mo exulifo loshinyolwa • okuhokolola nghee elaka la longifwa mokumona

oshidjemo • okumona mo omakwatafano pokati kouleshwa va yooloka • okukonakona ounyolwa ndee tava yandje omatomheno e li

melandulafano notaa tungu • okuyandja omadiladilo e li melandulafano notaa tungu

6. Okungonga • yambule po nokulandulafanifa omadiladilo momatumbulo a kwatafana moutendo nomoshileshwa ashishe

• okutofa mo ouyelele, okulandulafanifa omadiladilo noku a yandja momutungilo ou wa pulwa.

• okutala ongushu nokuhoolola ouyelele ou wa pamba kondadalunde osho sha pulwa

• okutengeneka, okutala ongushu, okuyelekanifa, okundjadjukununa nokukwatakanifa oinima okudja mokaleshwa

7. Okweeta po oshinyolwa shi li meshikulafano nosha kwatafana nawa.

• yambule po nokulandulafanifa omadiladilo momatumbulo a kwatafana moutendo nomoshileshwa ashishe

• okulongifa omatumbulo e lixwa po mokatendo opo va fatule exuku

• okunyola oshinyolwa shi na etwalemo, olutu nexulifo • okukwatakanifa nokukulika omadiladilo • okulongekida omutungilo woshinyolwa, omanga inava

hovela okushanga • okushanga va shoneka ovapwilikini vavo

8. Omushingo nomungengulilo

• ude ko nokuyoolola pokati kokulongifa omukalo wokunyola nowokupopya

• okunyola tava longifa omikalo dokuxupipika :meembilive doukaume nomeenghundafana.

• okulongifa omipopyofano nokulitungila ouumbo vomomhepo moinyolwa ya yukila ko

• okuulika ounyakwa moinyolwa yavo nokulongifa omadiladilo avamwe noku shi ulika

• okulongifa omushingo wa yukila koshinyolwa eshi tava nyola opo va ulike eudeko lavo

• okulongifa oitya opo tai wapalele, meenghalo dopambelewa ile dihe fi dopambelewa

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 13

OMAUNGHULUNGU OILALAKANENWA Ovahongwa va :

OMAPYOKOKO Ovahongwa nava kale tava dulu:

• okuhopaenena omihapo, elaka la shamwa, elaka lopaulongelwe neenyapilaka

• okutala komwiityo, komutono nokomufindo 9. Okuyelifa pauxupi • ulike emanguluko mokunyola kombinga yoitya,

omaliudo nomadiladilo • okumona omufango wokunyola • okuyandja ouyelele woshili • okuulika omadiladilo nomaliudo taa longifa omikalo da

yoolokafana dokushanga • okupopila omadiladilo nomaliudo, melandulafano

nokomukalo tau udifa ko, ngaashi okunyola oipopiwa nokukufa ombinga meemhata mongulu yofikola.

• okulongifa ounyakwa wokundjadjukununa nowokufatulula oinyolwa

10. Okushipela nokulongifa oileshifo

• ulike epyokoko mokushipela nomokulongifa oileshifo

• okulongifa oileshifo yopehovelo mondjila ngaashi: - oshitwa (.) - oshinghwanyu ( ,) - oihopaeneninghwanu (“) - oshipulifo (?) - okalyandada/eponondada(‘) - oshiingidifo (!) - eendada da kula

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 14

OMAUNGHULUNGU OILALAKANENWA Ovahongwa va :

OMAPYOKOKO Ovahongwa nava kale tava dulu:

• okulongifa oileshifo yomoule mondjila • oishikulifitwa (:) • oshitwanghwanyu (;) • okakokifo (-) • oikondekifokombo ( )

• okuulika eudeko neemhango dokushipela dopetameko - ounhoko - ounhoko va pata nounhoko va yeuluka - oulitumbuli, ouwedwa neembwidakanifa louwedwa - ewi - omutumbulilo u li mondjila - efaafano

11. Elongifo lelaka

• longife omutungilo welaka u li pamufika mokushanga

• okunyola eengudu doityadina noitetekeli yado • okuyoolola pokati koityadina noityadinalela • okulongifa oityaponhelelela, oityaponheleuliko, nst • okulongifa oushimwe nouhapu woityadina mondjila • okulongifa omafimbo sha yukila ko • okulongifa oityahololi mondjila • okulongifa oityalupe noityahololi mondjila • okutunga omatumbulo anafangwa • okulongifa oitumbulo • okulongifa oikwatakanifitya mokukupilika omatumbulo

anafangwa nomatumbulo a kitakana • okulongifa oveta yoikwatakanifiningi • okulongifa oikwafityalonga • oidjatya • oshikoveki • oiudikitya • oihololiudito • okulongifa omuyukilo nomuhayukililopopyo • okulongifa olupekuninga nolupekuningwa • okuyelekanifa • okulongifa oipopiwamayele

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 15

OMAUNGHULUNGU OILALAKANENWA Ovahongwa va :

OMAPYOKOKO Ovahongwa nava kale tava dulu:

12. Okulongifa oupunaitya • longife oupunaitya tau wapalele meenghalo da yooloka

• okulongifa oupunaitya wa yela • okulongifa oupunaitya tau wapalele pomhito apa tau

longifwa ngaashi: paumwene, onghalafano nomehongo • okulongifa oupunaitya mokuulika onghalo kondadalunde, • mokufatulula nomokutomhafana. • okulongifa oitya youtekenika noyopauhongelwe tai

wapalele oshinyangadalwa osho • okulikola oitya tai di moimhungu i lili noku lili. • Okulongifa eesinonime,omakondjifafano, oilifitya

13. Okuyelekanifa ouleshwa vavali

• ulike omafaafano nomayooloko nokuyandja oumbangi

• okuulika omafaafano nomayooloko pokati kouleshwa vavali

• okuyadja oumbangi/oihopaenenwa komafaafano nomayooloko.

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 16

OMAUNGHULUNGU OILALAKANENWA Ovahongwa va :

OMAPYOKOKO Ovahongwa nava kale tava dulu:

B: Okulesha nokushanga 14. Okunyola nelalakano

lonhumba kondadalunde

• nyole oinyolwa ya mbwalangadja i lili nai lili

okunyola:

• ombilive youkaume • ombilive yopambelewa - eindilo loilonga - ombilive yokoifo - ombilive yehololomadiladilo - osekula • oinyolwa yoifokundaneki noyokoifo yofikola • eelopota - doiponga/doiningwanima - oungangala - omushangwahokololo woumbangi - womangudumano - womalelo - olopota komalelo • eshiivifo koifokundaneki • eendjovo domudindi woshifo

• eenghundafana • omushangwafiku • oCV • ominute (eenhokolwa) • omemoranda • oagenda • omapulapulo • etumwalaka lopafaks “fax” • etumwalaka lopa e-mail

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 17

OMAUNGHULUNGU OILALAKANENWA Ovahongwa va :

OMAPYOKOKO Ovahongwa nava kale tava dulu:

C: Okushanga kwa twikilafana

• shange omaludi omatotwahepu • okweeta po oinyolwa yavo vene tava ulike oupunaitya wavo. Okulongifa omhango yelaka nokutunga omatumbulo mondjila

• okulongifa omadiladilo omoule nokuninga oinyolwa ya yela pamadiladilo avo.

• okulifefifa mokuulika omaliudo oiningwanima, omidingonoko novanyadi momukalo wokuudifa ko ovanhu

• okuulika owino, omadiladilo, omaliudo nomafaneko. • okudimbuluka nokutofa oiningwanima noku i fatulula

moule • okushanga omatotwahepu :

- omakwakundjodjomona - omakwakutomhafana - omakwamatomheno - omakwakuhokolola - omakwakudilonga

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 18

4.3 OUNAMAMBO

OMAUNGHULUNGU OILALAKANENWA Ovahongwa va :

OMAPYOKOKO Ovahongwa nava kale tava dulu:

1. Endjadjukununo lounamambo

• mone ounongo momaludi e (genre di) lili naku lili ngaashi: - oukwaprosa - oinyandwa - oukwaitevo

• okudimbuluka nokuhokolola oiningwanima momahokololo ve e lihonga

• okuyoolola nokufatulula omaxuku • okufatulula omalityo kondadalunde monghalo

yoshinyolwa noshoyo youkwatya woikalimo • okuhoolola omauyelele, taa wapalele oilongadalwa ya

ulikwa nokulongifa oiyoololinghwanu apa sha pumbiwa • okuuda ko omadiladilo omunyoli

2. Efatululo lomoule • dongokonone nokutalulula ounamambo • okuyoolola omadiladilo a yooloka • okukonakona nokukonenena omaxuku, oyeetifi,

omadilongo nomadidiliko mounamambo • okuyandja endjadjukununo, omusholondodo weeplota,

ovanyandi nst • okutofa mo nokukonenena nhumbi elaka, omukalo

nomutungilo tau nwefa mo elityo loshinyolwa melandulafano lomoule waasho she lihongwa: - omufefifo - oshiyeele - esheko - eshado - oiyolifa/oitindika • okutofa mo omakwatafano pokati kovanyandi noplota

osho yo pokati kovanyandi vo vene • okutofa mo omipopyofano ngaashi tadi holoka

moinyolwa: - enhupeko - eyelekanifo - okalipitwatya - oulifilitumbuli

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 19

OMAUNGHULUNGU OILALAKANENWA Ovahongwa va :

OMAPYOKOKO Ovahongwa nava kale tava dulu:

• dongokonone nokutalulula ounamambo • okutofa mo oinima tai shikula yodrama: - eenghundafana dovanhu vavali nomonologue - eenhamanana - omadilongo - oiningwanima

• okutofa mo omaliudo a longifwa - omutoto - oiyolifa - eliudo

3. Enyamukulo paumwene • tunge nokweeta po omadiladilo avo vene nomafaneko koinima yeegenre da yooloka

• okukwatakanifa omaliudo opaumwene koinyolwa ye lihongwa

• okukundafana omapambafano moinyolwa ye lihongwa • okuyelifa nokukundafana omatengeneko, omaliudo

nomaamo avo vene. • okushaameka nokuyelakanifa omaxuku, ovanyandi nst • okuulika oumbangi womadiladilo netokolo le lifikamena • okuyeleka osho she lihongwa konghalamwenyo • okutofa mo omushingo novapwilikini

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006

20

5. ETALOSHIIVO

5.1 OILALAKANENWA YETALOSHIIVO

Oshidjemo shomukalo wokupopya mokulonga elaka oshosho kutya omapyokoko opetameko melaka otaa longwa momukalo wa kwatakanifwa wa faafana naao hatu longifa elaka monghalo yonghalamwenyo yefiku keshe. Onghee hano kape na oshimhungu tashi dulu okulongwa melikalekelo. Oinakuwanifwa yokupopya nokupwilikina oya tulwa mongudu imwe, omanga okulesha taku yandjwa pamukalo wokulesha nokunyamukula. 5.1.1 Okupopya nokupwilikina

Ovalongwa nava kale tava dulu: Okupopya nokupwilikina 1 okuuda ko nokuyandja omauyelele nomafatululo a yela Okupopya nokupwilikina 2 okunyamukala mondjila komalombwelo nomaudikilo Okupopya nokupwilikina 3 okutalulula ouyelele, nokuhoolola eshi tashi wapalele

omalalakano onhumba noongadi kondandalunde Okupopya nokupwilikina 4 okuyeleka owino nokufatulula osho shi uditike nosha

diladilwa Okupopya nokupwilikina 5 okudimbulukwa omaukwatya a futama nomaamo amwe Okupopya nokupwilikina 6 okupopya nawa shi li pamufika nosha yela Okupopya nokupwilikina 7 okushikula eemhata ,okutengeneka nokuninga omaxulifo 5.1.2 Okulesha nokunyamukula Ovalongwa nava kale tava dulu: Okulesha nokunyamukula 1 okuuda ko nokuyandja omauyelele nomafatululo a yela Okulesha nokunyamukula 2 okunyamukula mondjila komaufolombwelo nomaudikilo. Okulesha nokunyamukula 3 okutalulula ouyelele nokuhoolola eshi tashi wapalele

omalalakano okondandalunde Okulesha nokunyamukula 4 okumona omafatululo nomaamo a futama Okulesha nokunyamukula 5 okutengeneka omalityo oitya, oitumbulo nomipopyofano Okulesha nokunyamukula 6 okulandula eshi omunyoli ta pataneke, ndee tava tengeneke

nokuninga exulifo Okulesha nokunyamukula 7 okudimbulukwa omikalo edi ovanyoli va longifa nawa elaka Okulesha nokunyamukula 8 okumona nghee elaka, omutungilo nomukalo tau weda

kelityo loshinyolwa 5.1.3 OKUSHANGA Ovalongwa nava kale tava dulu Okunyola 1 okutula melandulafano nokuyandja oitwa yopaushili

nomadiladilofaneko Okunyola 2 okunyamukula mondjila kouyelele, komadiladilo

nokomaamo ngaashi taa hololwa moshinyolwa. Okunyola 3 okuyelifa owino nokweeta osho sha diladilwa Okunyola 4 okuninga omakwatafano taa wapalele ovapwilikini

novaleshi Okunyola 5 okuunganeka nokuyandja omauyelele momitungilo da

yandjwa, tava longifa outendo momatumbulo mawa Okunyola 6 okulongifa noukeka eshipelo loitwa nelongifo loileshifo

noipambele aishe yeshiivolaka nomushangelo. Okunyola 7 okunyola nounghulungu oinima aishe oyo tai nyolwa

nomalalakano a yooloka noinakuwanifwa yokunyola oinyangadalwa.

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006

21

5.1.4 OUNAMAMBO Ovalongwa nava kale tava dulu: Ounamambo 1 okuulika eudeko kombinga younamambo. Ounamambo 2 okudimbulukwa nghee ovanyoli va longifa elaka opo va

hange oinakuwanifwa yavo nelalakano lokuuda ko Ounamambo 3 okuulika eudeko moipambele younamambo Ounamambo 4 okukundafana elongifo lelaka moinyolwa nokutya ko sha

komufefifo, koiyolifa noshiyeele Ounamambo 5 okulongifa elaka tali wapalele oshilongadalwa Ounamambo 6 okukundafana nokuyandja enyamukulo lopaumwene li li

mondjila Ounamambo 7 okundjadjukununa oinyolwa younamambo momaludi

ounamambo e lili noku lili.

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006

22

5.2. OSKEMA YETALASHIIVO NONDJUDO YEEMBAPILA Eembapila doskema yetaloshiivo odi li ngaashi tashi shikula:

Ombapila Oshitukulwa Efimbo Oitwa Ondjudo

1. Okulesha nokushanga kwa dja mwaasho sha leshwa

Eevili 2 nominute 30 70÷2 = 35 35%

2. Okunyola kwatwikilafana Ovili nominute 30 30 30%

3 Ombapila yekonakono lounamambo ya dja kovakonakoni vopondje

Eevili mbali 60÷3 = 20 20%

Ekonakono lounamambo wopakanya

Ominute di li lwopo 15 15 15%

Total for paper 3 & 4 35 35%

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006

23

5 Efatululo Leembapilo

Ombapila Omaludi omapulo Oitwa Efimbo Ombapila 1 (Okulesha nokushanga kwa dja mwaasho sha leshwa)

Otaku ka yandjwa ouleshwa va vali tava yelekanifwa, ono tashi shiiva tava yandje ouyelele, tava tomho, tava hokolola ile tava nongonona. Oule wokaleshwa keshe otau ka kala oule we pandja ile epandja netata. Oshitukulwa 1 – Epulo 1 (ola pamba okaleshwa 1) Oshitukulwa eshi osha fikama momapulo atatu taa hoololwa taa konakona eudeko lomanenediladilo oukwatya woshinyolwa nomatomatomhafano, fiyo okomapulo eli ane a manguluka taa konakona omaukwatya ngaashi elongifo lelaka nomaamo omunyoli koshinyolwa. Omapulo a manguluka otaa ka pula shi dulife pwaasho tashi kufwa ashike moshileshwa. 3+7=(10) Oshitukulwa 1 – Epulo 2 (ola pamba kokaleshwa 1) Ovalongwa ova teelelwa va shange lwo pepandja limwe (sha hanga keke lomulongwa) moku nyamukula kokaleshwa ko tete. Eshi oshinyangadalwa shokunyola ngaashi, olopota, oshipopiwa, onhumwafo, oshikundafanwa, etwikilwa lehokololo ile osheetwa po shonhumba mehokololo. 20 Oshitukulwa 2 – Epulo 3 (ola pamba okaleshwa 1 na 2) Epulo e li otali konakona owino wokuhoolola, wokuyelekanifa nokungonga ouyelele wonhumba wa dja mouleshwa aveshe voitukulwa 1 na 2. Epulo otashi dulika li etwe moitukulwa ivali. 20 Oshitukulwa 2 – Epulo 4 (ola pamba okaleshwa oka 2 ile aveshe) Eshi oshinyangadalwa shokushanga tashi konakona eudeko lomuhongwa lokaleshwa nowino woku eta ouyelele wa yandjwa osho yo omadiladilo avo vene paunyakwa momukalo ngaashi onhumwafo yopaukaume / yopambelewa, olopota, oshinyolwa shefiku, CV, ominute doshihongi. Ovahongwa ova teelelwa va shange epandja netata, ashike oule woovene woilonga otau dulu okulikolelela konghalo yoshi nyangadalwa. Kumwe 70

Eevili 2: nominute 30

Ombapila 2 (Okunyolakwa Twikilafana)

Ombapila ei otai ka konakona owino womulongwa mokunyola kwa twikilafana. Ota ku yandjwa oipalanyolo omuwoi omo tamu hoololwa shimwe, okwa pumbiwa omalifefifo, omahokololo taa kondjifa ile taa tomho, omato mhafano mokunyamukula pamushingo. (Oshinyolwa keshe sha tumbulwa koshikalimo shelihongo ke pandja 16 otashi dulu okukwatelwa mombapila ei). Ovalongwa otava ka hoolola oshi nakuwanifwa shimwe ndee tava shange oitya 350-500 (omapandja 2-3 she li kolelela keke lomulongwa). Kumwe 30

Ovili nominute 45

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006

24

Ombapila Omaludi omapulo Oitwa Efimbo Ombapila 3 (Ombapila ya shitelwa pondje na opo tai talwa)

Ombapila 3 otai shitelwa pondje nde tai talwa pondje Omapulo taa pulwa a dja momaludi ounamambo aa: Oikwaitevo, Oprosa noDrama. Keshe moshitukulwa otamu pulwa omapulo avali: Epulo lomapulo maxupu li na oitwa omilingombali, nepulo lile (tali hokololwa) loitwa omilongombali. Ovalongwa nava nyamukule epulo limwe koludi keshe. Omanyamukulo opatatu naa kale a kuma omikalo adishe dokunyamukula. Oule wenyamukulo lepulo eli lile otau kala oitya 250 – 300. Okatukulwa A (oikwaitevo) (nyamukula epulo 1 ile 2 Epulo 1: Epulo lomanyamukulo maxupi kokatevo kamwe (oitwa 20) Epulo 2: Epulo lomanyamukulo taa male kokatevo kamwe kehe fi aka kepulo lotete (oitwa 20). Epulo eli nali kale nomapulo omanyamukulo maxupi taa hokolola oitwa 10 kukeshe limwe. 20

Okatukulwa B (Oprosa) (nyamukula Epulo 3 ile 4 Epulo 3: Epulo lomanyamukulo maxupi koshinyolwa shotete sha yandjwa (oitwa 20) Epulo 4: Epulo lomanyamukula taa hokolola koshinyolwa shimwe shi lili (oitwa 20) 20

Okatukulwa C (Oshinyandwa) (Nyamukula Epulo 5 ile 6) Epulo 5: Epulo lomanyamukulo maxupi koshinyolwa shotete sha yandjwa (oitwa 20) Epulo 6: Epulo lomanyamukulo taa hokolola koshinyolwa shimwe shi lili (oitwa 20) 20

Omapulo aeshe omanyamukulo maxupi nomanyamukulo taa hokolola itaa konakona oshikalimo nde eudeko mounamambo. Otaa kona-kona owino womuhongwa wokufatulula moule, wokutala ongushu ile wenyamukulo lopaumwene koshinyolwa koinima ngaashi, ovanyandi, omudingnoko, omushingo nexuku. Tala oshimhungu shokutalifa C modocumente ei. Elandulafano lokuhonga ola etwa poutevo 20, oukwaprosa oumbo 2 noikwainyandwa oumbo 2. Outevo noumbo tave lihongwa otava ka yandjwa alushe konima yeedula 3 pasekula yopambelewa okudja kuNIED.

60÷3 =20 Eevili mbali

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006

25

Ombapila Omaludi omapulo Oitwa Efimbo Ombapila 4 Eenghundafana dopakanya mounamambo

Eenghundafana dopakanya otadi konakonifwa komukonakoni (omulongi) ta longifa omukalo wetaloshiivo moaddenda D yodocumente ei. Ekonakono lopakanya otali ka ningwa petameko loshikako oshititatu le likwatelela kekonakono la shangwa pexulilo loshikako oshitivali.

Omulongi na tale eembapila domakokakono ndele te di yandje diva kovalongwa, manga ofikola inai fuda, opo a yandje omhito yokuli lilongekidila konakono lopakanya. Ovalongwa nava hoolole nokukundafana oshileshwa shimwe mounamambo, sha pamba epulo ve li nyamukula mekonakono. Pefimbo ovalongi tava tale eembapila domakonakono nava ongele omapulo a dja moshileshwa osho omulongwa keshe a hoolola oku lilongekidila ekonakono lopakanya. Pehovelo loshikako oshititatu ovalongwa ove na okuyandja eembapila davo domakonakono kovalongi opo va dule ku ninga elongekido la xuuninwa lekonakono lopakanya. Eenghundafana otadi kala oule wominute 15 novalongwa otava ka konakonwa kooumwe. Ovalongwa otava hoolola oshinyolwa osho va nyola mekonakono. Eenghundafana itadi ka yuka kwaasho ovahongwa ve na moinyolwa yavo ashike otadi ka tala oinima imwe yoshinyolwa. Eenghundafana nadi ye moule wekonakono laasho she lihongwa omo ovalongwa va teelelwa va ulike owino woshikalimo nokuyandja enyamukulo lopaumwene moule. Omulongi keshe okwa teelelwa a kwate nokakwatimawi omuvalu wo nhumba weengundafana, nokuyandja oshiholelwa nelalakano loku talululwa, koDNEA. Okopi yombapila yepulo yepulo noyomanyamukulo, ofooloma yengongo letaloshiivo nofooloma yoMS1, odi na oku yandjwa koDNEA da tulwa mekutu lowina lombapila 4. 15 Ominute 15

Oitwa aishe kumwe yombapila 3 & 4 35

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006

26

5.4 OKAKOLOLO KEULIKO LEYANDJO LOITWA

Okahokololo kokutalifa Oshikwanyama Elaka lotete

Elalakano letaloshiivo Ombapila 1

Ombapila 2 Ombapila 3

Paper 4

Okupyopya nokupwilikina 1 √

Okupyopya nokupwilikina 2 √

Okupyopya nokupwilikina 3 √

Okupyopya nokupwilikina 4 √

Okupyopya nokupwilikina 5 √

Okupyopya nokupwilikina 6 √

Okupyopya nokupwilikina 7 √

Okulesha 1 √

Okulesha 2 √ √

Okulesha 3 √

Okulesha 4 √ √

Okulesha 5 √ √

Okulesha 6 √ √

Okulesha 7 √

Okulesha 8 √

Okunyola 1 √ √ √

Okunyola 2 √ √ √

Okunyola 3 √ √ Okunyola 4

√ √

Okunyola 5 √ √ √ Okunyola 6 √ √ √ Okunyola 7 √ Okupwilikina 1 √ √ Okupwilikina 2 √ √

Okupwilikina 3 √ √

Okupwilikina 4 √ √

Okupwilikina 5 √ √

Okupwilikina 6 √ √

Okupwilikina 7 √ √

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006

27

5.5 EFATULULO LEENDODO

Efatululo leendodo ola yandjwa opo li ulike eudeko la mbwalangadja longhatu ya hangwa komuhongwa, tashi ulikwa nondodo oyo a pewa. Efatululo leendodo ole likolelela koshidjemo shelihongo nokoilalakanenwa yetaloshiivo ngaashi tashi holoka metukulwa 4 lomufindahongo ou, kwa tulwa momadiladilo kutya ovahongwa otave lihongo oshihongwa pamufika welaka lotete. Eyandjo londodo itali ulike ashike eyokomesho moshitukulwa shimwe shekonakono, ndee ondodo oyo tai yandjwa nai kale ye likolelela koitukulwa aishe yekonakono. Omaunghundi moitukulwa imwe yekonakono otai dulu okuxwepopalekwa koitwa ikwao. Ondodo A. Omuhongwa okwa ulika owino wopombadalela: 1. okuuda ko nokuyandja omatomheno omoule. 2. okuuda ko lela oitwa nomadiladilo, moku a popya noku a shanga meshikulafano li li

mondjila. 3. oku li nyolela mouleshwa, nomoipopiwa, okuhoolola, okuyandja nokunongonona osho

tashi wapalele omalalakano onhumba. 4. okuudifa ko noku shi ulika pashiivo noku shi ndjadjukununa mo nawa osho e udite

naasho ta diladila. 5. okudimbuluka omakumbiko nomikalo domushangi ile domupopi nokumona omalityo

oitya nomipopyofano. 6. okutula ovapwilikini momadiladilo nokulongifa elaka li uditike nawa. 7. okushanga outendo va tungika, pakulongifa omatumbulo e lili noku lili taa wapalele

okushipela mondjila, oileshifo nelongifo lelaka komushangelo. 8. okupopya e uditike nonelineekelomwene, mokunyamukula ovapopi vamwe

nokutufatulula, nongeenge sha pumbiwa, ta fatululile ovapopi ve li vavali vehe uditafane .

Ondodo C. Omuhongwa okwa teelelwa: 1. okuuda ko nokufikifa oshikalimo pamufika wa yukilila nou li nawa.. 2. okuuda ko oitwa ya fimana omadiladilo nomafaneko noku i yandja ya yela noya yukila

ko mokupopya nomokushanga meshikulafano li li mondjila. 3. okumona ouyelele moileshwa nomoipopiwa, nokuhoolola mo osho tashi wapalele

omalalakano onhumba. 4. okuyandja nokuyelifa, ta longifa owino mokundjadjukununa osho e udite naasho ta

diladiladila 5. okudimbuluka omalityo a futama nomikalo domushangi ile domupopi, nokumona

omalityo oitya, oitumbulo nomipopyofano 6. okutula ovapwilikini momadiladilo nokulongifa elaka li uditike 7. okunyola moutendo, pakulongifa omatumbulo e lili noku lili taa wapalele nokufila

oshisho eshipelo noileshifo 8. okupopya nawa, e na ngaho elineekelomwene, e lilongekida okupwilikinwa kovapopi

vamwe nokunyamukula nawa. Ondodo E. Oomuhongwa okwa ulika epyokoko li li xwepo: 1 okuuda ko nokuyandja ouyelele meyukililo. 2 okuuda ko oitwa nomadiladilo a yooloka paku a popya noku a shanga meshikulafano. 3 okumona mo ouyelele moileshwa nomoipopiwa nokutya ko sha kuyo. 4 okuulika owino pamukalo oo e u udite naasho ta diladila, te shi ningi neenghenga. 5 okudimbuluka omalityo e li konaanhenu omushangi ile omupopi, te shi ningi

nomukalo wa ngabekwa. 6 okuulika eshiivo kutya elaka ohali longifwa momikalo nomonghalo ya yooloka.

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006

28

7 okushanga omatumbulo oohendimwe e na ounghundi meshipelo, moileshifo nomokutunga po omakupilikwatumbulo, ashike itashi imbi a udike.

8 okupopya nawa, ita eta po sha kuye mwene, ashike ota nyamukula mondjila.

Ondodo G Omuhongwa okwa telelwa a kale ta dulu:

1 okuuda ko nokuyandja ouyelele meyukililo 2 okuuda ko oitwa yopedu, omadiladilo nomaliudo moku a shanga noku a popya

momukalo wa dindwa 3 okuhoolola omadiladilo amwe moileshwa nomoipopiwa ndee ta ti ko sha neyukililo 4 okuulika owino pamukalo u uditike pakupopya osho e udite naasho ta diladila 5 okudimbuluka omalityo nomaliudo omupopi ile omushangi oo e li konaanhenu 6 okuulika ngaa eshiivo kutya elaka ohali longifwa momikalo nomonghalo ya yooloka. 7 okushanga omatumbulo anafangwa, e na ounghundi meshipelo, moileshifo

nomokutunga po omakupilikwatumbulo, ashike itashi imbi a udike. 8 okupopya nawa, unene ngeenge ta pulwa.

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 29

OSHISHOSHELA A: OKAKOLOLO KOITWA KOKUTALIFA OMATOTWAHEPU NOMALUDI OINYOLWA IKWAO

Oshikwanyama elaka lotete kumwe: 20

1 2 3 4 5

ELA

KA

NO

MU

SHIN

GO

Om

utun

gilo

din

gi,.

O

mu

na o

unya

kwa

El

aka

lopa

muf

ika.

Sh

i li n

awa

lela

Sh

iwa

noku

lesh

a

Om

ushi

ngo

itau

teng

auka

O

mu

na o

upun

aity

a

omap

uko

oman

ini l

ela

Om

ushi

ngo

ou li

xw

epo.

O

upun

aity

a ou

li x

wep

o.

Om

atum

bulo

mah

apu

otaa

tu

kum

we

xwep

o o

map

uko

itaa

imbi

os

hiny

olw

a sh

i les

hwe

Om

ushi

ngo

ou n

a el

alak

ano

Oup

unity

a w

a lo

ngifw

a na

wa

ot

au m

onik

a pe

nya

naap

enya

. O

map

uko

otaa

hol

oka

luha

pu

• O

mus

hing

o ha

alus

he u

li

naw

a, n

opom

afim

bo a

mw

e in

ashi

yel

a

• O

mat

umbu

lo m

awa

oku

li m

o m

anin

i •

Om

apuk

o ot

aa h

olok

a lu

hapu

OSHIKALIMO NOMUTUNGILO

1.

Oshikalimo shiwa. Exuku loshinyolwa shaye ola yela nawa. Omadiladilo omawa Omutungilo muwa

20-19 18-17 16-15 14-12 11-9

2.

Omadiladilo a dja mokaleshwa okwa iwa moule Osha diladilwa nawa Omutungilo muwa (mu na etwalemo)

18-17 16-15 14-12 11-9 8-7

3. Omadiladilo a dja mokaleshwa okwa talwa, ashike inaa iwa moule Omutungilo ou li xwepo

16-15 14-12 11-9 8-7 6-5

4

Oshinyangadalwa osha etwa po, ashike itashi di momutumba Omu na nga eenghendabala okudja mokaleshwa Inashi shikulafana nawa nomutungilo kemuwa.

14-12 11-9 8-7 6-5 4-3

5. Otashi xumu komesho noudjuu Omadiladilo amwe kae mo Kashi li melandulafano Omu na ounghundi momutungilo nomeshikulafano

11-9 8-7 6-5 4-3 2-1

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 30

OSHISHOSHELA B: OKAKOLOLO KOKUTALIFA OINYOLWA (OMBAPILA 2) NSSCO ELAKA LOTETE Oshihopaenenwa: C3 + L4=13/30 Oshikalimo

Ela

ka n

omus

hing

o

1. Elaka la longifwa nawa lela, oupunaitya wa longifwa nawa lela. Outendo va shikulafana nawa lela. Oshinyolwa shihe na nande omapuko.

2. Elaka la longifwa nawa. Oupunaitya nomayeletumbulo a longifwa nawa lela. Otamu hangwa omapuko manini elaka.

3. Elaka oli li xwepo. Oupuna-itya ou li xwepo. Outendo ova shikulafana xwepo. Omapuko elaka otaa holoka apa naapenya, ashike oku na ngaa omakanghameno.

4. Okweeta po sha kwaye okwangabekwa oitya ya longifwa oi li pamufika

outendo ova dundakana, omapuko omahapu.

5. Elaka olanafangwa, otali udika ko noudjuu Omatumbulo anafangwa okuyadi mo.

Omapuko omahapu.

1

Oshikalimo tashi hokwifa sha dja momunyoli mwene. Exuku li li pamushingo, oshinyolwa sha tungwa nawa. Oshipalanyolo okwe shi uda ko lela nawa nokwe shi shinga lela nawa.

30-27 26-24 23-22 21-19 18-16

2

Oshipalanyolo okwe shi uda ko nawa, oshikalimo oshi li pamufika waashi sha pulwa. Omadiladilo a hoololekeka. Omushingo wa tungwa nawa.

26-24 23-22 21-19 18-16 15-12

3

Oshipalanyolo okwe shi uda ko ngaa xwepo. Oshikalimo otashi ulike shi xwepo shi na omadiladilo a shikulafana.

23-22 21-19 18-16 15-12 11-9

4

Oshikalimo otashi ulike ngaa kukengwa. Omu na ngaa oudiladilo tava tungu nande inava yelifwa nawa. Omutungilo woshinyolwa oukengwa

21-19 18-16 15-12 11-9 8-6

5 Oshikalimo osha nafangwa, kamu na eshikulafano. Etotwahepu itali di momutumba.

18-16 15-12 11-9 8-6 5-1

Ngee etotwahepu/ombilive oya pitilila ashike noitya 30, oshinyolwa osh otashi talelwa ashike komwaalu woitya ya ufwa. Oshikalimo otashi kufifa ko oitwa ngeenge inashi kwatafana, sho itashi i nawa komesho. Itashi dimbulukiwa kutya oshi li melaka li lipi po.

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 31

OSHISHOSHELA C: OKAKOLOLO KOKUTALIFA OUNAMABO OSHITUKULWA SHOKUSHANGA, OMBAPILA ONHI -3 Oludi lomatotwahepu taa talelwa koitwa 20. Omaludi omatotwahokololo makwao maxupi a shangelwa koitwa 10. Longifa okakololo aka ndee to tukula na-2. Omanyamukulo a pitilila noitya inaa tulwa pombada shi dulife ongudu onhinatu (mokakololo kokutalifa) Yandja oitwa yokoungudu va4 va yandjwa to weda oitwa kumwe u tale ei to mono yoko20

Okuuda ko oshinyolwa Okuuda ko loshinyangadalwa

Okukoleka noumbangi wa dja moshileshwa

Okunyamukula neudeko laye mwene

Okutambula ko oukwatya wounamabo nghee u li

4

Omuhongwa ta ulike eudeko li li pombada mokuhoolola oshinyolwa shounamambo

Omuhongwa ta ulike eudeko lili nawa, koshinyangadalwa nota dulu okunyamukula nawa nokweeta posha shiwa.

Omuhongwa ta tofa oitwa moshileshwa i na oumbangi tau wapalele okukoleka nokwiitavelifa osho ye ta popile.

Omuhongwa ta yandje omanyamukulo dingi mawa koshinyolwa e shi lihonga

Omuhongwa ta fimaneke nawa lela nokutambula elongifa lelaka, omutungilo nonghalolupe ya longifwa komunyoli.

3

Ta ulike eudeko liwa koshinyolwa e shi hoolola nota dulu okufatulula nokuyeleka omaxuku nomaukwatya amwe.

Ta ulike eudeko loshinyangadalwa nota dulu okunyamukula kusho pamufika wa yeleka.

Ta dulu okutofa moshinyolwa oitwa I na oumbangi a popile ombinga yaye.

Ta kwatakanifa nawa osho e udite naashi e lihonga. Ta nyamukula ngaashi e shi lihonga.

Ta fimaneke nawa nota tambula ko elongifo lelaka, omushingo nonghalolupe ya longifwa komunyoli.

2

Ta ulike eudeko li li xwepo moshinyolwa e shi hoolola, e na eshiivo momaxuku nomaukwatya amwe.

Ta ulike eudeko loshinyangadalwa nota dulu okunyamukula.

Ta dulu okutofa moshinyolwa oitwa imwe i na oumbangi a koleke osho ta popile.

Ta yandje omanyamukulo maxwepo, ta eta ngaa oitwa imwe po.

Ota tumbaleke nokutambula ko ngaa xwepo omutungilo nonghalolupe ya longifwa komunyoli.

1

Ta ulike eudeko la- kukengwa moshinyolwa shounamambo e shi hoolola.

Ta ulike ngaa eudeko li- kengwa

Ta dulu ngaa okutofa eedjo moshinyolwa nande itadi wapalele naana.

Ota eta omanyamukulo akengwa.

Omu na ngaa omadimbuluko nomatambuleko amwe nghee omunyoli a longifa elaka, omushingo, onghalolupe nomaukwatya amwe.

0

Ta ulike eudeko lanafangwa koshileshwa shounamambo

Oshinyangadalwa ke shi udite ko

Ita dulu okutofa eedjo tadi wapalele okwiitavelifa.

Ita nyamukula kuye mwene.

Ke na efimaneko netambuleko lelongifo lelaka, omushingo nonghalolupe ya longifwa komunyoli

Otapa dengwa omufindo kefatululo nokomanyamukulo opaumwene, onghee ovatali inava tala ashike komanyamukulo a yandywa.Ovahongwa nava pewe omhito va ete omadiladilo.

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006 32

OSHISHOSHELA D: OKAKOLOLO KOKUTALIFA EENGHUNDAFANA OINYOLWA YOUNAMAMBO (OMBAPILA 4) Kokamhungu keshe yandja ko oitwa yokomulongo opo aishe kumwe i ku pe 30÷2=15.

Oitwa Eshiivo,eudeko lomoule neenghundafana (10)

Ta dulu okuulika ounghulungu ngomupopi muwa (10)

Elongifo lElaka (10)

9-10

Ota popi oshinyolwa e shi shii nawa lela, ta yandje omanyamukulo e na ongushu. Okwe litula mo ta popile, osho a nyola. Omafatululo a yela nelaka la longifwa nawa lela.

Ota yandje omatomheno, ta shongo nota hongaifa omulongi opo eeghundafana di ye komesho.Ta lundulula eengundafana e di yukife ombinga ei a hala. Elaka oku li shii nawa lela nota popi noupu.

Elaka ola longifwa nawa lela, ta popi ongota nu omeva, ta longifa omalinyengo olutu, ye ta tula omufindo opo tashi shiiva.

7-8

E udite ouumbo nokushi shii nawa. Ta fatulula moule ndee ta kwafa eenghundafana di ye komesho nonande ite di shingi naanaa.Okwa hala ngoo okufatulula nokulongifa elaka nawa.

Ota kundafana nawa nomulongi, ta eta po omadiladilo mape inashi teelelwa, ndee ta lundulula eenghundafana.Ta popi nelinekelo-mwene netumba, nelitule mo, nehalo nonounghulungu.

Oupunaitya owa longifwa nawa nokufatulula omalityo oitya idjuu. Ota mwenyeke eenghundafana.

5-6

Ota eta owino woshinyolwa nota popile oitwa imwe yoshinyolwa shotete. Ota eta omafatululo kee-elemente dounamambo, ovanyandi nomudingonoko, ndee ta ulike ngaa e udite ko exuku loshinyolwa, nokuyandja ngaa outwa vanini komushingo nsh.t.

Ota dana onghandangala ixwepo meenghundafana, ndee ta eta ediladilo limwe ile avali a shile ohokwe yomulongi mokupwilikina.Ta popi sha yela, noupu nopeemhito dimwe oha popi oule wefimbo lonhumba, unene ngee a pewa epulo la mbwalangadja

Oku na oupunaitya nota hoolola ei ta longifa. Ota kendabala a ninge omakwatafano e li xwepo.

3-4

Ota eta owino ukengwa woshinyolwa nota holola oitwa yoshipewalonga. Ota ti ko sha komudingonokono kovanyandi, exuku nokomaukwatya omunyandi. Ota ulike ngaa tae ta po sha shaye mwene.

Ota pwilikine komulongi, ndee ta nyamukula nawa. Ota kufa ngaa ombinga nounghundi ashike omanyamukulo okwa lelepekwa. Ota popi noupu kukengwa.

Ota monika e na oitya ikengwa mokufatulula omadiladilo a kitakana. Oku na ounghundi mokukitakununa oinima ya kitakana.

0-2

Owino womuhongwa moshinyolwa owa nghundipala, unene tuu mokuhokolola. Okukundafana omaukwatya oshinyolwa momukalo washo owa ngabekelwa moitya yanafangwa. Ota yandje omanyamukulo opaumwene meyukililo.

Ota nyamukula komapulo omulongi.Ta pwilikine, ndee ta kufa ombinga kanini. Ota popi nawa ashike ota kakadala. Okupopya okwanafangwa.

Ota longifa elaka lanafangwalela mokufatulula nomokuninga omakwatafano.

Didilika i) Moukololo vavali votete eshiivo,eudeko lomuhongwa meenghundafana moinima ya pamba ounamambo tai konakonwa, omangha mokakololo okatitatu

omufindo ou li opo nghee omulongwa a pyokoka nokulongifa elaka. ii) Oshitukulwa eshi osha yooloka kwaashi sho-NSSCH, kokutya oinima younamambo ihai konakonwa naanaa moule mekonakono lo-NSSCO.

NSSCO First Language Oshikwanyama Syllabus NIED 2006

33

The National Institute for Educational Development P/Bag 2034 Okahandja NAMIBIA Telephone: +264 62 509000 Facsimile: + 264 62 509073 E-mail: [email protected] Website: http://www.nied.edu.na © NIED 2009