ISIDORIHISPALENSIS EPISCOPI

ETYMOLOGIARVM SIVE ORIGINVM

LIBRI XX

REC0GN0V1T

BREVIQVE ADNOTATIONE CRITICA INSTRVXIT

W. M. LINDSAYIX VHIVBRSITATB ANDRKANA LITtBRARVM HVUAMIORVU FROFESSOR

TOMVS I

LIBROS I-X CONTINENS

OXONII

E TYPOGRAPHEO CLARENDONIANO

PRAEFATIO EDITORIS

Hic habes, lector benevole, Etyraologiarum editionem in-choatam potius quam omnibus numeris absolutam, quam cursic tibi oficrre ausus sim, immo hercle coactus sim, paucisprimuni exponam. Scito igitur me ante aliquot annos dum,Grammatica l^itina antiquissimisque scriptoribus Latinis occu-patus, pleniorem notitiam de citationibus eorum apud Isidorumdesidero, lectiones antiquiorum codicum undique congessisseeo animo ut congestas Kueblero editionem Etymologiarumparanti traderem; deinde paulatim rei amore captum plurimaslectiones ex aliis locis Etymologiarum addidisse, quae docu-mento essent qualis fuisset Siaairopd. libri Isidoriani per mona-steria Europae, et quibus insignibus xliversae codiclim familiaeinter se essent discernendae. Denique, postquam Kueblerusconsilium edendi Hbri abiecerat, forte fortuna contigit utOttonianam editionem cum codice Wolfenbuettelano accura-tissime a Iosepho Klein collatam ex bibliopola antiquarioemerem, certiorque factus brevi fore ut codex Toletanus publiciiuris phototypice expressus fieret, ambitiosiora inii consilia, etnactus occasionem itineris palaeographicorum studiorum causaper plerasque bibliothecas Europae facti, codices Etymo-logiarum omnes, qui quidem octavi aut incipientis noni saeculiessent, inspexi et quot potui lectiones exscripsi. Nam inEtymologiarum codicibus adhibendis ille profecto laudandusest,

qui redit in fastos et virtutem aestimat annis,cum antiquissimus quisque niaxime interpolatoris manu careat.

Cum igitur satis comperlum haberem codicum Isidorianorum

PRAEFATIO EDITORIS

tres, neque plures, esse familias, et plenum testimonium anti-quissimi testis et e secunda et e tertia familia praesto haberem,sensi me oportere ea quae congesseram publici iuris facere, ut,si nihil aliud, viri docti haberent cur lectiones Arevalianasexciperent, contemnerent Ottonianas. Vnum defuit tam plenumprimae familiae testimonium quam reliquarum. Quod mihibenevolentissime suppeditavit Kueblerus, qui codicum melio-rum ex bac familia duorum mihi accuratam descriptionem inmanus tradidit.

Maluissem sane hanc materiam aliis transferre, si qui iustameditionem, omnibus qui ubique sunt codicibus inspectis, in-dagatis Isidori fontibus, diligentissime perpensa doctrina Isi-doriana, aut facere vellent aut promittere se facturos; sedveritus sum ne res ad Graecas Kalendas differretur, proverbiiveteris non oblitus:

Ne tu aliis faciendam trade, factam si quam rem cupis.Et quamquam ad ipsa verba Isidori de rebus theologicis,mathematicis, ecclesiaslicis, ceteris eiusmodi investiganda ettempus mihi omnino defuit et animus, visus sum mihi posseex tribus illis archetypis formam libri Isidoriani illam saltetnquae exeunte saeculo septimo divulgata est, satis fidelitercoicere. Nec me quidem paenitet, cum non tantopere Isidorusipse quam doctrina antiqua in Hispania tum temporis superstesmomentum habere videatur; neque Fronlonianae citationi(ap. Etym. XV. u. 46) alienae fortasse ab Isidoro, quippe quaenonnisi in tertiae familiae codicibus appareat, locum idcircominus Hbenter praebeo. Subscribant igitur alii * recensuimus';egapotius 'emendavi ad archetypos codices III. '

Quorum archetyporum rationem sic habeto. Tres suntfamiliae codicum, quarum primam, quia interpolationibus ferecaret et e codicibus maximam partem in monasteriis Francorumadservatis constat, 'Francicam sive integram' nominavJ jalteram, cuius codices Casini, Veronae, Bobii plerumqueextitisse videntur, et multa praetermisisse, multa coartasse,1 Italicam' appellavi, sive ' contractam'; tertiam autem • Hispa-

vi

PRAEFATIO EDITORIS

nicam sive interpolatam.' Qui igitur codices ex tribus illisfamiliis adhibiti sint, nunc accipe:

a Familiae I (Francicae sive Integrae),

A Ambrosianus L 99 sup., saec. viii0 Bobii scriptus, habetpartem primam Etymologiarum, i.e. libb. I-X. Saepe

. . cum K (vide infra) conspirat, nonnutnquam quia amboantiqui sunt testes, saepius quia A, Bobii scriptus, aliquidex altero Bobiensi codice mutuatus est.

B Bernensis 101, saec. ixl-xl, olim fortasse Floriacensis (nam1 fuit Petri Danielis'), habet Hbb. I-XX. Huius codiciset sequentis lectiones Kueblero acceptas refero.

C Leidensis Voss. lat. F. 74, saec. ix -x», quem Grdterus exSuffridi Sixtini libris comparasse videtur (cf. Molhuijscn•De Navorscher,' 1899, pp. 587-591). Hic codex,duorum scribarum opus, quorum alter partem primamEtymologiarum, i. e. libb. I-X, alter partem secundam,i. e. libb. XI-XX, conscripsit, textum hic illic * mixtum'exhibet, utpote, ni fallor, ex cxemplari descriptus quod inquibusdam libris ex codice familiae tertiae, in quibusdamex codice familiae secundae correctum erat. Ipse quoquecorrectorum manus, quas plerumque neglexi, passus est.

D Basileensis F. III. 15, saec. viii° exeunte Fuldae scriptus,habet libros II-XIX. Corrector ex ipso exemplarihausisse videtur.

E Parisiensis lat. 13028, saec. viii0 exeunte Corbeiaescriptus, habet libros XVI-XX et in fine voluminisHbrum IV. Cum Basileense cognatus esse videtur.

F Weilburgensis, Gymn. bibl. 3, saec. ixJ, olim ' SanctiFlorini Sconaugie,' habet partem alteram, i.e. libros XI-XX, aniisso fine (XX. ix. i Compositum «/-XX fin.).De hoc codice scripsit R. Gropius (progr. Weilburg.1889, 1893).

G Sangallensis primus (231-232), saec. jxi-x1, habet librosI-XX.

vii

PRAEFATIO EDITORIS

H Harleianus (Mus. Brit., Harl. lat. 2686), saec. ix* exeuntis,habet libros I-XX. >

/ Bruxellensis II. 4856, olim Andaginensis (Sancti Hubertiin Arduenna), saec. viii* ex., habet libros I-X, amissa parte(VIII. xi. 45-IX. 1). Adhibui per lib. X. Ex aliis Hbrispauca mihi impertivit v. d. van den. Gheyn.

Bern. Bernensis 263, saec. ix>, habet in foll. i - i4 r lib. VEtymologiarum.

Bern.extr. Bern. 611, saec. viii5, habet quaedam ex Etymo-logiis extracta.

Bern.frag. Bern. AA 90 (23), folium unum, saec. viii>, habetXV. 1. 28-39.

Col. Coloniensis 83", saec. viii1 ex., habet in foll. 215^-217*XVI. xxv-xxvu; etiam in foli. 15 sqq. Isidori librumde numeris, a libri III' Etymologiarum parte nonalienum (cf. Berl. Phil. Woch. 30, 1144).

Eins.frag. Einsidl. 365 (42), folium unum, saec. viii1, habetI. VII. 27-vin. 3.

Harl. extr. Harleianus lat. 3034, saec. viii1, habet extracta exlibb. XV, XX, aliis.

Mon. Monacensis (olim Frisingensis) 6250, Frisingae, ni fallor,saec. ix° scriptus, habet libros I-XX.

Monac./rag. Monac. 29051, continet fragmenta varia Etymo-logiarum, inter quae duo (XV. 11.45-iv. 7 et XI. 1.134-II. 6 cum 11. 36-37) saec. viii* sunt. Eorum primumsemiuncialem scripturam Anglosaxonicam exhibet; ambovidentur S. Emmerami Ratisbonensis fuisse.

Jteg. Coll. Reginae, Oxonii, 320, saec. ix» ex., de quo Clarkiusmeusquaedam mihi impertivit. (Cf. Nettleship 'Lecturesand Essays' 1, 359.)

Hem, Remensis 426, * liber ecclesiae sancti Theoderici,' sacc.ixl cx., habet partem primanr Etymologiarum, i. e.libros I-X.

Sa/ig. extr. Sangallensis 913, saec. viii'-ix', habet in pp. 105-115 quaedam ex Etyni. 1.111-iv satis indiligeutef extracta.

viii

PRAEFATIO EDITORIS

Ttin. Coll. S. Trinitatis, Cantabrigiae, 368, anno 833 litterisAnglosaxonicis minusculis scriptus, incipit a V. xxxm. 1-mi non ex solis circu/o, desinit in IX. vn. 28 genus essedeorutn.

Voss. 82 Leidensis Voss. lat. F. 82, saec. ix*. Hic codex,quem non inspexi, perraro citatus est.

Praeterea inspexi, sed non adhibui hos codices: Bern. 36,saec. x*-xi*; Caesenatem (Malatest.) XXI, 5, • saec. ix>';Einsidl. 167, saec. x l; Escorial. L. III. 33, olim Gandensem,saec. x', qui habet in fol. 72 excerpta ex lib. XIX 'de Navi-bus' ; Leidens. 114, olim Remensem, saec. ix in., qui habetin foll. 1-8 IX. vi. 23-29; Mettens. 179, saec. x ex., quilibb. I-XX habet (desunt tanien I. i-xxxix. 6 med.) et cumDE cognatus esse videtur; Schaffhusens. (Minist. bibl.) 42 et43, saec. xi!, quorum ille libb. I-X, hic libb. XII-XX continet;Wolfenbuettel. 473 ( = Weissenburg. 2), saec. xiJ; Wolfen-buettel. Helmstedt. 455 (fol. 1), saec. ix>, quod fragmentumV. XXXII-XXXIV continet. Vidi etiam Bern. 224, saec. x, quicum B fere conspirat, et hic illic testem citavi.

Fraginentum libri I (111. 9-ix. 5), saec. viii0, ut videtur, litterisinsularibus scriptum, quod est in bibliotheca Fischeriana, bene-volentissime mihi descripsit v.d. Samuel Brandt.

Primae familiae, cuius sunt modo non omnes quotquot extantcodices, singulas adunationes investigare Herculeus labor est.Plurimos quidem libros ad recensionem Etymologiarum subrege Recesvintho factam (cf. ad V fm.) redire docuit Momm-senus ('Chronica Minora,' pp. 411 sqq.). De ceteris expecte-mus donec Traubii discipulus, C. H. Beeson, ea publicaveritquae de dispersione codicum Isidorianorum per gentes Europaefacta collegit.

P Familiae II (Italicae sive Contractae),

K Karolinus, queni dicunt, codex, olim Bobiensis nunc Wol-fenbuettelanus (474=Weissenburg. 64), scriptus saec. viii0

ineunte, ut videtur, vel saltem medio, minuscula illaix

PRAEFATIO EDITORIS

scriptura quae in Italia septemtrionali in usu erat, habetlibros I-XX. De quo codice cum Kueblerus (Herm.25, 497) plenissime disputaverit, satis habeo unum illudmonere, nequis correctionibus iis (v.g. *ut clemens'I. VII. 25), quas per librum I adspersit manus saec xl,quidquam momenti attribuat. Quae hic illic correctionesin reliquis libris apparent ex ipso exemplari haustae sunt.

L Vat. lat. 5763, eodem tempore ex eodem exemplari ineodem scriptorio * cum K scriptus, quod declarant foliaeorundem Hbrorum antiquorum palimpsesta in utroquecodice adhibita, habet Etym. I. 111. 9-V. xxx. 17.

M Cavensis 23, Casini, ut vtdetur, intra annos 778-797scriptus2, incipit a lib. I, cap. x inde ergo dietum, desinitin XX. 11. 2 confortetur% quem locum sequuntur duo qua-terniones, qui XVII. ix. 43 idem et orc/tis-XlX, xxi. 7 con-tinent, errore huc translati. Deest pars libri VII» (11. i -VIII). AHena hic illic inculcata sunt, ut post III. LXV

aliqua ex Plinii Nat. Hist. lib. II Existunt stellae et inman\ etc. (cf. ad VI. XVH. 5).

N Carolsruhensis (Aug. LVII), olim Augiensis, saec. viii°in Italia septemtrionali, fortasse Veronae * scriptus, habetXIII. vi. 2-XX. fin.

0 Sangallensis alter (233), saec. ix° in. in S. Galli scriptorioexaratus, habet libb. VI-VIII, XII-XX.

P Sangallensis tertius (235), eodem fere tempore in eodemscriptorio ortus, habet libb. XII-XX.

Par, extr. Parisiensis (lat. 7530), saec. viii0 ex. Casini velBeneventi scriptus (cf. Loew 1. c), habet aliquot extractaex libb. I et V Etymologiarum.

1 Bobiensi, ni fallor. Nam quamquam Boniprandus quidam saeculoundecimo, id quod versussui in fol. 1 codicis Vaticani testantur, 'obtulithunc librum . . . Columbae,' facilius crediderim restitutum esse ab eoBobienscm librum casu vel dolo abstractum quam alibi uspiam ortutnfuisse hoc ' par nobile fratrum.' v

1 Cf. Loew (' Die altesten Kalendarien aus Monte Cassino,' 1908).8 Cf. Holder (' Mdlanges Chatelain,' pp. 634-643). q»> codicis historiam

et scribarum inscitiam diligentissime indagavit.

PRAEFATIO EDITORIS

Phill. Berolinensis (Phillippsianus 1831), saec. viiio-ix° Vero-nae scriptus, habet inter alia partem lib. III et XIII.

Intra familiam secundam duae factiones esse videntur; namcum K facit L (etiam OPt) contra MNPar. extr. Phill.

Y Familiae III (Hispanicae sive Interpolatae),. T Toletanus, qui dicitur, nunc Matritensis (Tol. 15. 8),

nuper phototypice expressus Leidae (Sijthoff., 1909),cui saeculo (viii0 an ix°?) sit referendus vix constat,nam de palaeographia Visigolhica 'adhuc sub iudicelis est.' Habet Hbros I-XX.

U Escorialensis primus (T, olim Q, II. 24), ex exemplarianno 743 (vel 733) facto descriptus, ipse potius decimisaeculi aut exeuntis noni esse videtur. Habet libros I-XX.

V Escorialensis alter (&. I. 14) antiquior est, sed caret I—III.xx. 12 violenler emittit sonos et parte libri VI» (vm. 6sola-xvi. ^principe).

W Escorialensis tertius (P. I. 7), ' Adefonsi principis liber,'i.e. Adefonsi II» (795-843), nisi quidem est Adefonsi III1

(866-910), habet libros I-XX.X Sangallensis quartus (237), saec. ix'-x», habet libros I-XX.

Ovet extr. Codex Ovetensis, qui dicitur, Escorialensis R. II. 18,in parte ea quae minusculis litteris ante annum 779 scriptaest, plurima sane ex libb. IX, XIV excerpsit, sed tamlibere commutata et decurtata (v.g. IX. 11. 28 'Madaia quo medi existunt') ut ad idonei testis partes rariusquam vellem accedat.

De familia tertia illud monendum, non deesse locos ubicodices TW hinc, UV illinc artius cohaerere videantur,v. g. I. iv. 17, ubi verba potestatem autem natura deditvoluntas ordinem, in sumtna margine exemplaris scripta,in mediam paragraphum 16 (post illud habeatur) inculcatasunt in TIV (qme tamen etiam in proprio loco in Titerata apparent).

Denique de proarchetypo illo, unde tres archetypi codicesxi

PRAEFATIO EDITORIS

trium familiarum deducti sunt, pauca sunt disputanda. Fuitprofecto, sicut ipse ille liber quem Isidorus Braulioni trans-misit,' codex inemendatus/ vitiis passim maculatus. Variarumenim lectionum vestigia plurima habemus, aut in marginepositarum (v. g. VIII. v. 12) aut in ipso contextu (v. g. XVII.III. 18); necnon inchoatorum locorum, v.g. I. xv, ubi nilnisi titulus lemmatis DE LITTERIS APVD GRAMMATICOS exti-tisse videtur; necnon lacunarum, repetitionum, mille deniquevitiorum. Saepissime igitur dubitatio oritur utrum confusio ea,quae in proarchetypo erat, Isidoro ipsi an scribae nesciocuisit attribuenda; v.g. in II. xxix. 11-12, ubi decimae specieidefinitionis id exemplum appositum est, /// si quaeratur quidsit triens, etc, quod revera undecimae est, undecimae autemspeciei exemplum illud quod revera est decimae. Equidemplerumque, citra legentium incommodum, Isidorum ipsum inerrore fuissc credere malui, et citationes scriptorum (v.g.Terentii, ad II. xxx. 12J Lucretii, ad IX. v. 3) et locos exauctoribus prave excerptos (v. g. II. xxiv. 12, ubi Cassiodorusscripserat uihil generalur contra naturam in vt/a, Isidorusautem huud scio an male intellexerit invita) inemendatosexhibui, quae vera sunt in apparatum criticum relegavi.

Orthographiam ctiam Isidorianam semper posthabui legen-tium commodo neque saepius formas niinis inusitatas velutsinixtra (XI. 1. 68 'quasi sine dextra'), externus dies (V. xxx.20 •quod sit extraneus'), captus pro cattus (XII. 11. 38 ' acaptura'), // barbare omissum (v. g. ostem XV. vn. 4 ; aerosX. 2) vcl adiectum (v. g. honerosus X. 117), e prothetieum(v. g. escants XII. vi. 30), / protheticum (v. g. isatrra X. 152),e pro i (v. g. erundo XII. vn. 70), e pro ae (v. g. mestus X. 174),b pro v (v. g. cabare XII. 1. 42), innumera alia eiusmodi intextum admisi nisi necessitate coactus, ut in nominibus mor-borum in lib. IV (v. g. disinteria vu. 36, 'dis enim divisioest'). Neque enim habeo cur credam Isidorum ipsum in hacre constantem fuisse, quippe qui ipsa verba fontium suorum(v. g. Gnxii XIV. vi. 19, ex Solino translatum) exscribere solitus

xii

PRAEFATIO EDITORIS

sit. Spero quoque propediem et de orthographia et de gram-matica nostri scriptoris fusius disputatum iri.

In rebus igitur orthographicis et gratnmaticis me in huius-modi editionis apparatu critico non religiosius immoratum essenemo vitio dabit; illud fortasse iure obicietur, quod fontesIsidori, quoniam mihi lex ea imposita est ut brcvitati in appa-ratu summopere consulerem, nisi hic illic emendationis causanon indicaverim; quippe qui plurimi, non omnes (neque ipseomnes exploratos habeo), in editione Arevaliana adnotati sint.Tu igitur, lector benevole, cum Arevalianis adnotationibus hoclibro meo qualicumque utere feliciter. Nam ad Arevalianameditionem meam quantum potui adcommodavi; quin etiamhic illic (v. g. V. xxxi. 5-7) vitiosum paragraphorum ordinemrelinquere malui quam citationes apud lexicographos magnocum virorum doctorum incommodo conturbarel.

W. M. LINDSAY.Dabam Andrtapoli

die S. Andrtat MCMX.

1 Post haec scripta accuratius de tota ratione cdendi libri Isidorianialibi ('Class. Quart.'5, 42) disputavi.

xm

AVCTORES

Arev. = editio Arevaliana (rcvera ex Grialiana derivata) inMignii Patrologia Latina

Otto — editio Ottoniana in Lindemanni Corp.Gramtn.Lat.Schwarz = H. Schwarz ' Observationes criticae in Isid. Hisp.

Origines/ Hirschberg, 1895Dressel *= H. Dressel 'De Isidori Originum Fontibus.'

Turin, 1874Klussvuwn = M. Klussmann ' Excerpta Tertullianea in Isid.

Hisp. Etymologiis.' Hamburg, 1892Sad/e = L. Sadde ' Ueber Freiburger Fragmerite einer

Handschrift der Etymologiae des Isid. Hisp.'Freiburgri883 - ^ - . _ - , _ . ... _

Sckenk^k. Schenk ' De Isid. Hisp. de Nat. Rer. libellifontibus.' Iena, 1909

xv

SIGLA CODICVM

a = Familiae I codicesA = Ambrosianus L 99 sup., saec. viiili = Bernensis 101, saec. ix-xC = Leidensis (Voss. lat. F . 74), saec. ix-x

D = Basileensis F. III. 15, saec. viii ex.E = Parisiensis lat. 13028, saec. viii ex.F = Weilburgensis (Gymn. bibl. 3), saec. ixG = Sangallensis primus (231-232), saec. ix-xH «= Harleianus lat. 2686, saec. ix ex./ = Bruxellensis II. 4856, saec. viii ex.

Bern. = Bernensis 263, saec. ixBern. extr. = Bernensis 611, saec viiiBenufmg. = Bernensis AA 90 (23), saec. viii

Col. = Coloniensis 8311, saec. viii ex.Eins.frag. = Einsidlensis 365 (42), saec. vjijffar/. extr. = Harleianus lat. 3034, saec. viii

Afon. — Monacensis 6250, saec. ixMottac.frag. «= Monacensis 29051, saec. viii

Reg* =» Coll. Reginae, Oxonii, 320, saec. ix ex.Renu «= Remensis 426, saec. Jx ex.

Sang, extr. -• Sangallensis 913, saec. viii-ixTrin. = Coll. S. Trinitatis, Cantabrigjae, 368, saec. ix

Voss. 82 = Leidensis (Voss. lat. F. 82), saec. ix

P = Familiae 11 codicesK = Karolinus Wolfenbuettelanus (Weissenburg. 64),

saec. viii in.L •» Vaticanus lat. 5763, saec. viii in.

M — Cavensis 23, saec. viii ex.N— Carolsruhensis (Aug. LVII),saec. viiiO = Sangallensis alter (233), saec. ix in.P — Sangallensis terttus (235), saec. ix in.

Par, extr. = Pavisiensis lat. 7530, saec. vii» ex.Phtli. = Berolinensis (Phillippsianus 1831), saec. viii-ix

Y *• Familiae 111 codices7"= Toletanus Matritensis (Tol. 15. 8), saec. viii ex. (?)17= Escorialensis primus (T. II. 24), saec. ix ex. (?)V- Escorialensis alter (&. 1.14), saec. ix (?)

W = Escorialensis tertius (P. I. 7), saec. ix in. (?)X = Sangallensis quartus (237), saec. ix-x

Ovet. extr, — Ovetensis Escorialensis (R. II. 18), saec. viii

codd. «= BCKT, quorum universas lectiones per totumopus (cf. ad init. libri XVII), ,quoties a textudiscrepant, in apparatu exhibui

xvi

PRAEMISSA

n8a

EPISTOLAE

A[In Christo domino et dilectissimo filio Braulioni archediacono .

Isidorus.Dum a inihi litteras, karissime fils, suscipis, eas pro amico atn-»

§ plectere non moreris. Ipsa est enim secunda inter absentes conso-latio ut,si non est praesens quod diligitur, pro eo litterae conplexentur.Direximus tibianulum propter nostrum animumet pallium pro ami-citiarum nostrarum amictu, unde antiquitus hoc traxit vocabulum.Ora igitur pro me; inspiret tibi Dominus ut merear adhuc in hac

10 vita videre tc, et, quem macstificasti abeundo, aliquando iterumlaetifices te praesentando. Ouaternionem regularum per Mauren-tionem primic[l]erium direximus. De cetero autem obto tuam sem-per cognoscere salutem, dilectissime mihi dominc et karissime fili<]

B15 [In Christo karissiino et dilectissimo Braulioni archediacono •

Isidorus. .Quia non valeo te perfruere oculis carnis, perfruai' saltem al'

loquiis; ut ipsa mihi sit consolatio incolomem litteris cognoscerequem cupio videre. Vtrumque bonum esset si liceret; sed vel mente

20 de te reficiar, si corporali obtutu non valeo. Dum pariter esseinus,postulavi te ut mihi decada sextarh sancti Augustini transmitteres.Posco ut quoquo modo me cognitum eum facias. Misimus vobisSynonimarum libellum, non pro id quod alicuius utilitatis sit, sed quiaeuin volueras. Commendo autem hunc puerum; commendo et me-

35 met ipsum, ut ores pro me misero, quia valde langueo et infirmitatibuscarnis et culpa mentis. In utroque tuum praesidium posco, quia pernie nihil mereor. De cetero peto ut, dum vita comite portitori adnos regredi fuerit oportunitas, vestris nos iubeatis laetificare eloquiis.]

Epistolas A et B om. a/3. Contnli TU 6 quodj qui U con«plectcntur T 11 letifice U1: -ca i/* 13 fili om. U 17 perfrui Uperfrucr T (vix hidorus) saltim T 18 sit mict U a* cuin] ei T

D 2

ISIDORI

IDomno meo ct Dei servo Braulioni Episcopo Isidorus.

Omni desiderio desideravi nunc videre faciem tuam, et utinamaliquando inpleret Deus votum meum, antequam moriar. Ad prae-sens autem deprecor ut commendes me - Deo orationibus tuis, ut 5et in hac vita spem meam inplcat et in futuro beatitudinis tuae con-sortium mihi concedat. Et manu sua. Ora pro nobis, beatissimedomne et frater. . . . . . . . ..

I I •-'Dbmno meo et vere domino Christique electo Isidoro Episcoporum 10

summo Braulio servus inutilis sanctorum Dei. . *

0 pie domne et virorum praestantissime, sera est inquisitio ettarde data mihi scribendi optio, quia pcccatts meis ingruentibus nonmodo sterilitatis vel inopiae malo, verum ctiam luis et hostilitatis,quominus inquirerem, horribili sum praepeditus incursu. Nunc PU- 15tem etsi mille necessitatibus, mille curis adstrictus post longum mise-riae tempus veluti ab inprobi soporis, ut ita dixerim, gravedine susct-tatus istius meae suggcstionis affatibus dependere praesumo salutisobsequium, et cordis et corporis humilitate prostratus, inprecansexcellentissimam tuae beatitudinis potestatem, ut peculiarem famu- 30lum, quem pio illo sacrae dignationis intuitu semper habuisti sus-ceptum, usque in finem habere iubeas commendatum. Nam egd,Christus novit, gravi dolore discrucior, quod emenso tempore tamprolixo vel nunc vestrum non mcreor videre conspectum. Sed speroin illum, qui non obliviscitur raisereri, nsc repellit in finem, quia 35cxaudiet precem pauperis »t vestro me miserumrepraesentataspectui.Suggero sane et omnimoda supplicatione deposco ut librum Ety-mologiarum, quem iam favente Domino audivimus consummatum,promissionis vestrae mcmores servo vestro dirigere iubeatis, quia, utmihi conscius sum, magna ibi ex parte servi tui postulatione sudasti, 30et ideo in me primum existe munificus, sic in sanctorum coetibus etfelix hubearis et primus. Gcsta etiam synodi, in qua Sintharius

Epistolae I-IV desunt in C I—III ut accepi pittacium tuum desunt i» Ba cpiscopo OMI. T{tion U) 4 implere/T 4-5 votum.. . Deo 01«. Ul

Smcom.K ut et] ut K 6 futura K 10 mcq om. K 11sanctorum] servorum K 12 ex tardc U 13 nunc modo A 16si mille] simile K 18 dcprcendere T 20 et ut p. tunm {expuucl.)i. K 21 scmpcr OIH. Ul 24 nunc om. K no mcreor K " 26cxaudiat T 30 conscius sum AK : siim conscius TU 32 in quo T

EPISTOLAE I—IV

examinis vestri igne etsi non purificatus invenitur, tamen decoctus,quaeso ut vestro instinctu a filio vestrodomino rege nobis diriganturcito. Nam et nostra eius sic flagitavit gloriam suggestio, quia multumin concilio pro investiganda opus est veritate. De cetero [creatoris]

5 altissimi pietatem efflagito, ut coronam beatitudinis vestrae pro in-tegritate fidei et statu ecclesiae suae longo tempore praecipiat con-servare, meque inter oblatrantia praesentis mundi varia et innumera-bilia discrimina munitum reddat tuae intercessionis gratia ac recon-ditum in gremium memoriae tuae tutum ab omni tempestate peccati

TO oratu vestro eftkiat trinitas sacratissima. Et manu sua. Ego servusDomini Braulio Isidoro in Domino fniar te lucerna ardens et nonmarcescens. •

- - III . . .

Domino [meo] et dei servo Braulioni Episcopo Isidorus. "'

15 Quia te incolomem cognovi, gratias Christo egi, et utinam cuiuscognovi salutem, in hoc corpore aspicerem et visionem. Quid autemmihi evenit pro peccatis meis manifestabo, quia non fui dignus tuaperlegere eloquia. Statim enim ut accepi pittacium tuum, puer regiusad me venit. Dedi tubiculario meo illum pittacium et confestim am-

ao bulavi ad principem, ut postea perlegerem et rescriberem. Reversusde palatio regis non solum scripta tua non inveni, sed etiam quidquidaliud in cartis fuit, periit. Et idcirco, scit Donunus, luxi meritummeum, quia non perlegi eloquium tuum. Sed rogo ut, quaecumqueoccasio venerit, rescribe mihi et gratiam verbi tui noh auferas, ut,

25 quod ex meo delicto perdidi, iterum gratia tua recipiam.. Et manusua. Ora pro nobis, beatissime domne. • . "

IV " ' • ;. '.;•

Domno meo et vere domino Christique electo Isidoro Episco- .porum summo Braulio servus inutilis sanctorum Dei.

30 Soiet repleri laetitia homo interior ac spiritalis, quum inquisi-tione fungituramantis. Ob id velle meum est, mi domine reverentis-

1 exanimis K 2 i. et filio A" dirigattir K 3 nostrat A:

eius om. T gloriaAT(?) 4 creatoris/ia6. TU: om. AK '•••8discrimentia K 9 tutum] tuum Tl 10 sua] vestra U ix Do-mini] domino TU 14 meo hab. TU: om. AK 16 Quid] quia A17 cvenit mihi/f 19 cubiculari U 21 etiamctq. U 23 perlegi]per eli A' 25 dilecto A': delecto JS1 26 domne beatissimae K: -d.o»». U 30 insitione U1

ISIDORI

sime, nisi culparam maceria [me.irum] obsistat, et benigne te inqui-sitionem meatn amplectere et querellarum calumniam patienteraccipere. Vtrumque enim ago: et officium inquisitionis persolvo ettibi contra te causartun mearum necessitates dirigo. Quod ut beni-gnissime auditui tuo admittas, [in] ingressu huius dictionis portuque 5prostratus peto a culmine vestri apostolatus. Et quamquam vacilletcalumniae obiectio ubi lacrimarum est intercessio, quum lacrimaenon sint signa calumniae, tamen sint opto et lacrimabiles calumniaeet catumniabiles lacrimae; sed utrumque pro liccntiosa amorispraesumptione, non autem pro arrogantiae temeritate. Sed iam 10causam exordiar. Septimum, n» fallor, annum tempora gyrant, exquo memini me libros a te conditos Originum postulasse, et variodiversoque modo et praesentem me frustratum esse et absenti nihilinde vos rescripsisse, sed subtili dilationc modo necdum essc pcr-fectos, modo necdum esse scriptos, modo meas litteras intcrcidisse 15aliaque multa opponens ad hanc usque diem pervenimus et sinepetitionis effectu manemus. Ob hoc et ego vertam preces in que-rellam, ut, quod supplicatione nequivi, vel calumniis lacescendovaleam adipisci. Saepe namque solet mendico prodesse vociferatio.Ouocirca cur, quaeso te, mi domine, non tribuas quod rogaris ? Vnum aoscias: non dimittam quasi fingensme nolle negata, sed quaeram etinstanter quaeram, quousque aut accipiam aut eliciam, piissimo Re-demptore iubente: ' Quaerite et invenietis/ et adiciente: * Pulsate 'et aperietur vobis.', Quaesivi et cuaero, etiam pulso; unde et cla-mito ut aperias. Nam huius mc argumenti solatur inventio, quia 35qui contempsisti postulantem, exaudias forte calumniantem. Hincet ego scientiae tuae ingero, nec stulti iactatione novi aliquid sug-gerere insipiens perfecto praesumo. Non tamen erubesco inperitusdisertissimo loqui apostolici memor praecepti, quo praeciperis * liben-ter sufferre insipientem.' Ouamobrem accipe damores calumnine. 30Cur, rogo, talentorum distributionem et cibariorum dispensationemtibi creditam hucusque retentas? Iam solve manum, inpertire

1 mearum linb. TU: om. AK 2-17 patienter accipere... ego vertampreces desuut iu B 5 in hab. TU: om. AK dictationis V 7obiectio U: oblectto (-iec- X) T: abiectio AK 11 ni TU: nisi A'12 tnemini «jie AXU: me mcmini A*: me 0111. T 14 descripsisse T:discrepsisse U 15 n. scriptos A': n. esse scr. TU 18 suppHcationemA' hicescicndoA* 19 nam TU medico T 25 mc/>os/argu-raenti U\Tu. /.) 27 scienti U(T». /.) Bl tua TU stulti KT:stulta BU novi] nobis V ( T n. /.)

EPISTOLA IV

famulis,ne inopia pereant famis. Nosti quid creditorveniens reposcata te. Non minuetur tibi, quidquid dederis nobis. Memor estoparvis panibus multitudinem satiatam et superasse reliquias frag-mentorum magnitudinem panum. An putas donum tibi conlatum

5 pro te solummodo esse datum ? Et vestrum est et nostrum ; com-mune est, non privatum. Et quis dicere vel insanus praesumat utprivato tuo gaudeas, qui de commune tantuminculpabilitergauderescias ? Nam quum tibi Deus oeconomiam thesauri sui et divitiarum,salutis, sapientiae et scientiae tenere concesserit, cur larga manu

10 non elTundis quod dando non minuis ? An quum in membris supemicapitis unusquisque quod non accepit, sic in altero possideat utalteri, quod habet, possidendum sciat, tu forsitan ideo nobis parcusexistis, quia quod mutue a nobis resumas, non invenis? Sed si' habenti das,' tantillae mercedis fructum rcportas. Sin vero (non

15 habenti tribuisti,' pracceptis evangelicis satisfacis, u t ' reddatur tibiin rctributione iustorum.' Proinde [et] ego reinordeor conscientia eoquod in me nihil communicabile boni sentiam, quoniam iubemur' percaritatem servire invicem' et ' unusquisque quam accepit gratiamin aherutrum illam administrare, sicut boni dispensatores multi-

ao formis gratiae Dei/ atque ' unicuique sicut divisit Deus mensuramfidei in una compage membrorum,' dcbet eam ceteris partibus com-municare, quia ' haec otnnia operatur unus atque idem Spiritus,

* dividens singulis, prout vult.' ~ Sed ad unum ac peculiare subsidium,quod praemisi, recurro, ad inportunitatem scilicet, amicam atnicitia

35 destitutis ac nulla membrorum honestorum gratia decoratis. Id-circo audi vocem meam, tot interiaccntibus terris: ' redde, redde,quod debcs.' Nam servus es, servus Christi et Christianorum, utillic sis maior omnium nostrorutn, et quam nostri causa tibi conla-tam praesentis, gratiam sitientibus animis scientiaeque fame cruciatis

30 inpertire non dedigneris. Non sum saltim pes, qui ad iniuncta dis-

1 famulis K : familiis BTU a minetur Bl: minuitur K 4magnitudine K 5 vestrum (o»«. Et) U 8 oeconomiam] hccomnia T divinarum K 9 sapientiam ct scientiam U 10 minuesBx membri K superni] sumtni T («0« U) 11 accipit BXKia posscdendo/ir1 13 quia] que An 14 tantillae tantum ille mercidisA*: tantillae tantum inde mercidis A : tantilli mercedis U si vcro TU15 tribuisZJn/: tribuisti AK reddat K 16 perinde U etcgo TUB: ego KA remordo U • 17 eo quo Bl bonis BUsentcntiam K ai eam] cum K 24 promisi T inoportuni-tatem A' amiciliae K 27 scrvus alt. om. A 30 iniuncta]iuncta T(nonU)

ISIDORI

currens possim alvo ecclesiae, membrorum scilicet iudici, obedien-tiae discursu parere, nec principatui capitis imperanti obsequendoplacere. Ouin etsi de inhonestioribus membris meesse sciam, suffi-ciat quia, quae [te] constat a capite perccpisse, per me est dignumegerere, nec te me non egere quamvis minimum, Chrisli tamen san- 5guinc redemtum. Nam ' nec dicit caput pedibus, non estis mihinecessarii/ quoniam' quae videntur membra corporisinfirmiora esse,necessariora sunt, et quae putantur ignobiliora esse, his honorcinabundantiorem circumdamus, et quae inhonestiora sunt nostra maio*rem honestatem habent.' Sic itaque creator noster ac dispensator 10cuncta moderatur, ut, quum in altero alteri dona divina, quae in senon percipit, possidenda tribuuntur, caritas cumuletur. Dcniquetunc bene multiformis gratia dispensatur, quando acccptum donumet eius, qui hoc non habet, crcditur, quando propter eum, cui inpen-ditur, datum putatur. Hoc Apostoli capitulum a nobis in parte prae- 15missum, obtime novit prudentia sanctitatis vestrae huic rei congrueretotum. Et quidquid summatim tetigit, ea procul dubio nosse meliuslatet nullum. Itaque hoc solum supercst, quod et magno opere peto,ut pracstes postulata, et si non pro me, saltim pro ipsa caritate divi-nitus inpertita, pro qua iubemur et nosse ct praestare omnia, et sine 20qua nihil sunt omnia. Sed et si qua superflua, si qua negligenter, siqua minus humiliter aut inutiliter potius effudi quam dixi, cunctaquaeso benigne suscipias, cuncta ignoscas, cuncta orcs ut Deus ig-noscat. Ergo et hoc notesco, libros Etymologiarum, quos a te, do-mino meo, posco, etsi detruncatos conrososque iam [a] multis haberi. 35.Inde rogo ut eos mihi transcriptos, intcgros, emendatos et bene co-aptatos dignemini mittere, ne, raptus aviditate in perversutn, cogarvhia pro virtutibus ab aliis mereri. Ego autem opto, quamvis nul-lius egeas et ultroneae dicantur putere mercedes, ut dignatio vestraebenignitatis imperet nobis in id quod possumus et valemus, tantum 30ut obsequio nostro utaris, immo caritate, quae Deus est, perfruaris.His igitur expletis erant mihi quaestiones de sacris divinisque pagi-nis, quarum mihi expositionem cordis vestri lumen aperiret, si tamen

1 scilicet et iud. T a principatu A' 3 suflictat ex -am A'4 te hab. BTU: 0111. AK 5 nec . . . cgere om. T(uon U) 9 qui>nh. A' 14 cius . . . habet TU: eis . . . habent AK: e i . . . habet B»5 promissum KT(tton 0) • 22 aut utiliter U: om. Tl eifundi A*tlisij debui J3 24 aethimoliarum T 25 iam a TU: otn. Bl :iam AK haberi] habere comperimus A a8 mereri AK: sumerc(-min-) BTU 29 putere BTU: turpere (1. t. torp-) A' 33 lumet K

EPISTOLAE IV, V

et nobis iubes resplendere et divinae legis obscura reserare. Nec,si ista, quae peto, percepero, de illis silebo; sed viam reseras ca-piendae fiduciae quum in hac prima fronte non me confodieris sti-mulis verecundiae et ignaviae meae locum dederis veniae, quodque

5 diligebas quamlibet inmerito non iusseris reprobare; quia ignominio-sum valde videtur ac vile, si necdum satiatus quis caritate ab eo,quem amabat, invenitur recedere. Obsequio autem meae servitutisdependo iura salutis, et quaeso pietatem sanctissimae vestrae po-testatis ut pro me orare digneris, quatenus cotidie fluctuantem ani-

10 mam malis tuo intercessu lucreris et ad portum aetemae tranquilli-tatis deducas, erutam a miseriis ct ab scandalis. Dulce mihi fuit diuad te loqui, quasi coram positus vultum viderem tuae faciei. Ideonec verbositatem carui et temeritatem fortassis incurri. Sed aut hoc,aut aliud agcre debut, tantum ut, quod noluisti per humilttatem,

15 saltim tribuas per tumultuantem inprobitatcm. Ecce quantum au-daciae dedit mihi gratia vcstrae benevolentiae. Et ideo, si quid inhoc displicuerit, sibi inputet, quae tantum amat ut timorem tollat.Nam 'perfecta caritas foris mittit timorem.' - Specialiquoquegratiafretus speciali domino, in quo vires sanctae ecclesiae consistunt, sug-

ao gero ut, quia Eusebius, metropolitanus noster, decessit, habeasmisericordiae curam, et hoc filio tuo, nostro domino, suggeras, utillum illi loco praeficiat, cuius doctrina et sanctitas ceteris sit vitaeforma. Hunc autem filium praesentern beatissimae potestati vestraeper omnia commendo, et tam de his, quae hic suggessimus, quam

25 etiam de his, quae supra questi fuimus, eloquio vestro per euni in-lustrari mereamur.

VDomino meo et Dei servo Braulioni Episcopo Isidorus.

Tuae sanctitatis epistolae me in urbe Toletana invenerunt.30 Nam permotus fueram causa concilii. Sed quamvis iussio prin-

1 leges A* 9 si tista A' via A capiendo U 3 con-foderis A 4 ignabia mea U 7 autem otn, Bl

# 8 depende A*10 malis U: amalis 7^: in malis B: alis AT1: aliis A' * 11 ct scandalis(pm. ab) TU 13 carui AK: ca*ui Bx: cabui (1. t. cavui) TU (fort.recle) 14 aliud BTU: illud A' tantum TU: tamen BK quianoluisti Bl 17 qui tantum U 21 ut illum] ut utilem TU sa doc-trinae s. U 26 mereamur. AMEN DEO CRATIAS K 29 nrbcmtolctanam TU : urbe tolettena A : urbe tolletaena K 30 q. me iussio. . . rem. adm. Bl

1SID0RIcipis in itinere positum remeare me admonuisset, ego tamen, quiapropinquior eram praesentiae ipsius quam regressionis, malui po-tius cursura itineris non intercludere. Veni ad pmesentiam prin-cipis; invcni pracsentem diaconem tuum; per eum eloquia tuasuscipiens amplexus sum et legi, et de salute tua Deo gratias egi 5dcsiderio omni desiderans, quamvis debilis atque fessus, fiduciamtamen habere per Christum in hac vita viscndi te, quia ' spes nonconfundit pcr caritatem, quae diffusa est in cordibus nostris.'Codicem Etymologiarum cum aliis codicibus de itinere transmisi,et, licet inemendatum prae valitudine, tanien tibi modo nd emen- 10dandum studueram offerre, si ad destinatum concilii locum perve-nissem. De constituendo autem episcopo Terraconensi non eam,quam petistis, sensi sententiam regis. Sed t.imen ct ipse adhuc ubicertius convertat animum, illi manet incertum. Peto autem ut promeis peccatis apud Dominum existere intercessor digneris, ut im- 15petratu tuo deleantur delicta mea et remittantur facinora. Itemmanu sua. Ora pro nobis, beatissime domne et frater.

VIDomino et filio Sisebuto Isidorus.

En tibi, sicut pollicitus sum, tnisi opus de origine quarundam 20rerum ex veteris lectionis recordatione collectum atque ita in qui-busdam locis adnotatum, sicut extat conscriptum stilo maiorum.

1 in it."j 5n om. U 3 excludere A' 4 diaconcm presentem TU5 sum] suum Bx deo de salute tua B 6 desideri omni K quam-vis]quam/ir 7 videndi BXC 11 statueram C la autemoni. K 13 petistis ABCK: petitis TU 16-17 I t e m • • • f r a t e r °»l> &&17 domincct frntcr/J: domine ct egrcgic frater U: domine frater T:domnc frater H 18 Epistolam 0111. C 19 Domino et filio sisebutoisidorus/1: Domino meo et dci scrvo braulioni episcopo isidorus//7V.Til. om. BK) sed in B praecedttnt liaec, Incipiunt libri isidori iunioris spa-lensis episcopi ad braulionem episcopum missi; »»i A* haec, Incipiunt

. libri ysidori epalensis episcopi ad braulium caesaraugustanum episcopumvelud (pro vel ad) sesibutum suum scilicet dominum et filium scribtis./« A epistola bis occnnit, pritnutn post hanc pmefationem, Incipiunt Hbriisidori spalensis episcopi ad bralionem caesaraugustanum episcopumscripti, dcinde post tituhtm iant memoratmn. ht H stqtttmtur epistolamhaec, Incipit liber isidori iunioris spalensis episcopi ad braulionem caesar-agustanutn episcoputn vcl ad sescbutum regem 20 tibij vobis Aquarundanim r. T 23 constructum B

<1NDEX LIBRORVM)[Vt valeas quae requiris cito in hoc corpore invenire, haec tibi,

lector, pagina monstrat de quibus rebus in libris singulis conditorhuius codicis disputavit, id est in libro:

I. De Grammatica et Partibus eius.II. De Rhetorica et Dialectica.

III. De Mathematica, cuius partes sunt Arithmetica, Musica,Geometrica et Astronomia.

IV. De Medicina.V. De Legibus vel Instrumentis Iudicum ac de Temporibus.

VI. De Ordine Scripturarum, de Cyclis et Canonibus, deFestivitatibus et Officiis.

VII. De Deo et Angelis, de Nominibus Praesagis, de NominibusSanctorum Patrum, de Martyribus, Clericis, Monachis,et ccteris Nominibus.

VIII. De Ecclesiaet Synagoga, de Religione et Fide, de Haeresi-bus, de Philosophis, Poetis, Sibyllis, Magis, Paganis acDis Gentium.

IX. De Linguis Gentium, de Regum, Militum CiviumqueVocabulis vel Affinitatibus.

X. [De] Qua(e)dam Nomina per Alphabetum pistmcta.XI. De Homine et Partibus eius, de Aetatibus Hominum, de

Portentis et Transformatis.XII. De Ouadrupedibus, Reptilibiis, Piscibus ac Volat(il)ibus.

XIII. De Elementis, id est de Caelo et Aere, de Aquis, de Mare,[de] Fluminibus ac Diluviis.

XIV. De Terra et Paradiso et [de] Provinciis totius Orbis, deInsulis, Montibus ceterisque Locorum Vocabulis ac deInferioribus Terrae.

XV. De Civitatibus, de Aedificiis Vrbanis et Rusticis, de Agris,de Finibus et Mensuris Agrorum, de Itineribus.

XVI. De Glebis exTerra vel Aquis, de omni genere Gemmarumet Lapidum pretiosorum et vilium, de Ebore quoqne interMarmora notato, de Vitro, de Metallis omnibus, dePonderibus et Mensuris.

Judictm om. K (£? tt. /., C ti. /.) id est in libro primo pars prima i T(qui tanimnmodo ' parlis primaef i.e. libb, I-X, mdktm hic txhibtf). Par-tttn olteram ex Mou. Rtg. liausi

ISIDORI

XVII. De Culturis Agrorum, de Frugibus universi generis, deVitibus et Arboribus omnis generis, de Herbis et Holeri-bus universis.

XVIII. De Bellis et Triumphis ac Instrumentis Bellicis, de Foro,de Spectaculis, Alca et Pila.

XIX. De Navibus, Funibus et Retibus, de Fabris Ferrariis etFabricis Parietum et cunctis Instrumentis Aedificiorum,de Lanificiis quoque, Ornamentis ct Vestibus universis.

XX. De Mensis et Escis et Potibus et Vasculis eonim, de VasisVinariis, Aquariis et Oleariis, Cocorum, Pistorum, etLuminariorum, de Lectis, Sellis et Vehiculis, Rusticisct Hortorum, sive de Instrumentis Equorum.]

(CAPITVLA UBRORVM)

i

i. De disciplina et nrte.ii. De septem liberalibus

disciplinis.iii. De grammatica.iv. De partibus orationis.v. De voce et lilteris.vi. De syllabis.

vii. De pedibus.viii. De accentibus.

ix. De posituris.x. De notis sententiarum.

[De notis vulgaribus etaliarnm rerum.]

xi. De orthographia.xii. I)e analogia.

xiii. De etymologia.xiv. De glossis.xv. De diflferentiis.

xvi. De barbarismo.xvii. De soloccismo.

xviii. De ceteris vitiis.xix. De metaplastnis.xx. De schematibus.

xxi. De tropis.xxii. De prosa.xxiii. De metris.xxiv. De fabula.xxv. De historia.

Hate capihila libronmt quae huc congessi apparent in codd. in initio suiqnoclque libri vclpartis libri 1 ii. disciplinis BCTi artibus K iii-iv. iii.De gramm. De part. orat. iv. De vo. et Jitt. K x. De not. vulg. et al.rer. liah. BC: om. KT xiii. om. K> xxv. xxvi. De vocabuloliistoriac. xxvii. De primis auctoribus historiarum. xxviii. De utilitatehistorine. xxix. De generibus historiae C

CAPITVLA LIBRORVM

IIAi. De rhetorica eiusque no-

mine.ii. De inventoribus rhetori-

cae artis.iii. De nomine oratoris et

partibus rhetoricae.iy. De tribus generibus cau-

sarum.v. De gemino statu causa-

rum.vi. De tripertitacontroversia.vii. De quattuor partibus ora-

tionis.viii. De quinque modis causa-

rum.ix. De syllogismis rhetoricis.x. De lege.xi. De sententia.

xii. De catasceua et anasceua.xiii. De prosopopoeia.xiv. De ethopoeia.xv. De generibus quaestio-

num.xvi. De elocutione.xvii. De trimodo genere di-

cendi.xviii. De colo et commate et

periodis.xix. De vitiis litterarutn et ver-

borum et sententiarumcavendis.

xx. De iuncturis verborum.

xxi. Dc figuris verborum etsententiarum.

. II Bi. De dialectica.

ii. De differentia dialecticaeet rhetoricae artis.

iii. De definitione philoso-phiae.

iv. De isagogis Porphyrii.v. De categoriis Aristotelis.

vi. De perihertneniis Aristo-telis.

vii. De formulis syllogismo-ruin, . •

viii. De divisionibus definitio-num.

ix. De topicis.x, De oppositis.

UI A.i. De vocabulo arithmeticae

disciplinae.ii. De auctoribus eius.

iii. Quid sit numerus.iv. Vnde numeri dicti.v. Quid praestent numeri.vi. De prima divisione pa-

rium et inparium.vii. De secunda divisione to-

. tius numeri.viii. De tertia divisione totius

numeri.

II A i. ct cius K ii. artis om. K iii. oratoris om. K ix. Oc soloe-cismis (o;>/. rhct.) K xviii. cola et commata (coma-) BCT: colacomma K xix. cavendis om. K II B vi. De pcr. Arist. vii.Prcvatio (i. e. Praefatio) periermcniarum T vii. viii. De sillogismisdialccticis. ix. De inodis sillogismorum T: xxviii. Dc formis sill.xxix. Dc modis sill. ipothcticorum C . * v ! i i v "''*'* i1|»|«in"11 «;n«'-gismorum T ."

viii. x . D c divisionc sillo-

ISIDORI

ix. De diflerentia arithmcti-cae et geometricae etinusicae artis.

x. Quot numeri infiniti ex-istunt.

III Bi. De inventoribus geome-

triae et vocabulo eius.ii. Dequadripertitadivisione

geometriae.iii. De figuris geometriae.

III Ci. De nomine musicae.ii. De inventoribus eius.

iii. Quid possit musica.iv. De tribus partibus mu-

sicae.v. De triforme musicae divi-

sione.vi. De prima divisione tnu-

sicae quae hurmoniadicitur.

vii. Desecundadivisionequaeorganica vocatur.

viii. De tertia quae rhythmicanuncupatur.

ix. De numeris musids.

I I I Di. De astronomiae nomine.

- ii. De inventoribus' astro-nomiae.

iii. De institutoribus astro-nomiae.

iv. Dd' differentia astrono-miae et astrologiae.

v. De astronomiae ratione.vi. De mundo et nomine

eius.vii. De forrna mundi.

viii. De caelo eiusque nomine.ix. Decaelestissphaeraesitu.x. De septem planetis caeli.

xi. De eiusdem sphaeraemotu. •»•>

xii. De eiusdem sphaeraecursu.

xiii. De celeritate caeli.xiv. De axe caeli.xv. De caelestibus polis.xvi. De cardinibus caeli.

xvii. De convcxis caeli, id estartubus.

xviii. De [duabus] ianuis caeli.xix. De gemina facie caeli.xx. De quattuor partibus

caeli.xxi. De hemisphaeriis.

xxii. De quinque circulis caeli.xxiii. Dc zodiaco circulo.xxiv. De candido circulo.xxv. De magnitudine solis.xxvi. De magnitudinc lunae.xxvii. De natura solis.

xxviii. De cursu solis.xxix. Ue effectu solis.xxx. De itinere solis; [id est

locis] in quibus currit.

III B om. BK iii. geom. om. C III C iv. trib. part.] part. huius Tvii. voc.] nuncupatur C viii. rhythm.] arithmetica T III D i. Deastronomia C iii. instituribus Tl: scriptoribus BC x. ont. CKxvii. conexionibus Tl (conve- 7"a) id est art (pm arc- ?) om. K xviii. duo-bus (sic) hab. BK : om. CT xix. cae. fac; CT xxii. dceli K (procycli X) xxix. De defectu so. K xxx. id est locis hab. CT: ont. BK

CAPITVLA LIBRORVM

xxxi. De lumine luhae.xxxii. De formis lunae.

xxxiii. De interlunio lunae;xxxiv. De cursu lunae.xxxv. De vicinitate lunae ad

terras.xxxvi. De cclipsi solis.

xxxvii. De eclipsi lunae.xxxviii. De differentia stellarum,

siderum atque as trorum.xxxix. De lumine stellarum.

xl. De stellarum situ.xli. De stellarum cursu.xlii. De variocursu stellarum.

xliii. De stellarum intervallis.xliv. Decircularinumero stel-

laruin [et quod quae*dam sidera solis radiispraepedita anomala fi-unt, aut retrograda autstationariaj.

xlv. De stellis planetis.xlvi. De praecedentia et ante-

gradatione stellarum.xlvii. De remotione et retro-

gradatione stellarum.xlviii. De statu stellarum.

xlix. De nominibus stellarum,quibus ex causis nomina acceperunt, id estsol, luna, stellae, sidera,signa, Arctos, Arcto-

phylax,Arcturus,Orion,Hyades,Pleiades, Cani-cula, cometae, Lucifer,Vesperus et reliqua.

IV

i. De medicrna.ii. De nomine eius.

iii. De inventoribus eius.iv. De tribus haeresibus

medicorum.v. De quattuor umoribus

corporis.vi. De acutis morbis.vii. De chronicis morbis.

viii. De morbis qui in super-ficie cutis videntur.

ix. De remediis et medica-minibus.

x; De libris medicinalibus.xi. De instrumentis medi-

corum.xii. De odoribus et uriguentis.xiii. Dc initio medicinae.

V Ah De auctoribus legutn.ii. De legibus divinis et hu-

manis.iii. Quid differunt inter se

ius, leges et mores.m Quid sit ius naturale.

xxxviii. s i d . . . . astr. om. T siderumque.fi xliii. intervallo Xxliv. et quod . k . stat. hab. CT: om. BK rad . . . . fiunt om. C xlvi.precedentis T stell.} et retro K xlvii. stell. quibus ex caustsnomen acceperunt T xlix. id e s t . . . reliqua ottt. K Arctos om. Tcometes CT Lucifer om. T IV iii. eius om. B v. corporibusK: oiu. B : corporum C viii. Oe alocipia B ix. ct med. onu Bxi. med. otti. B xii. et ung. oni. B xiii. Dc medidna/T V A iii.Ouod K

ISIDORI

v. Quid sit ius civile.vi. Quid sit ius gentium.

vii. Quid sit ius militare.viii. Quid sit ius publicum.

ix. Quid sit ius Qutritum.x. Quid [sit] lex.

xi. Quid scita plebium.xii. Quid senatus consultum.xiii. Quid constitutio et cdic-

tum.xiv. Quid responsa pmden-

. . . tium.xv. De legibus cor.sularibus et

tribunicits.xvi. De lege satura.xvii. De legibus Rhodiis.xviii. Dc privilegiis.

xix. Quid possit lex.xx. Quare facta est lex.

xxi. Qualis debeat fieri lex.xxii. De causis.

xxiii. De testibus.xxiy. De instrumentislegalibus.xxv. De rebus.

xxvi. De criminibus in lege con-scriptis.

xxvii. De poenis in legibus con-• - stitutis. •

i. De chronicae vocabulo.ii. De momentis et hori§.

iii. De diebus.iv. De nocte.v. De hebdomada.vi. De mensibus.

vii. De solstitiis et aequi-noctiis.

viii. De temporibus anni.ix. De annis.x. De Olympiadibus et lu-

stris et iubileis.xi^De saeculis et aetatibus.xii. De discriptione tempo-

rum.

VI

i. De NovoetVeteriTesta-mento.

ii. De scriptoribus et voca-bulis sanctorum libro-rum. .

iii. De bibliothecis. .. iv, De interpretibus.

v. Qui primum Romam lib-ros advexerint.

vi. Qui apud nos bibliothecasinstitucrint.

vii. Qui multa scripserunt.viii. De gencribus opusculo-

rum.ix. De ceris, cartis et per-

gamenis. .

. vi. atttev. K vii. militiae^ . x. shfiab.BK: om.CT xii. Quidsitscn. K xvii.rodis(-iis)fiCr: rudibus/T xxi. debet T xxiv.strumcntibus K xxvii. De pcnibus in lc. constitis T V B vni. anniotn.T xi De scculi etatibus 7' xii. discretionc/i VI ii. sacrorumAtv-viii. om. T v. adduxcrunt A' vi. institucrunt C: anvcncnuHinstitucrunt K .. ix. ccris om. CT . ix. Dc cacris. x. De cartis.xi. Do pergamenis B : ix. Dc car. ct pcr. x. Dc ceris. J". iJc cartis.xii. Dc pcrgamenis C

CAPITVLA LIBRORVM

x. De libris conficiendis etillorum vocabulis.

xi. De canonibus evangelio-rum.

xii. De canonibus concilio-rurp.

xiit. De cyclo paschali.xiv. De reliquis festivitatibus.xv. De officiis.

VIIi. De Deo.ii. De Filio Dei.

iii. De Spiritu Sancto.iv. De eadem Trinitate.v. De angelis.

vi. Dehominibusquiquodampraesagio nomina ac-ceperunt.

vii. De patriarchis.viii. De prophetis.

ix. De apostolis.x. De reliquis in Evangelto

nominibus.xi. De martyribus.xii. De clericis.xiii. De monacbis.xiv. De ceteris fidelium no-

in bus.

VIII Ai. De ecclesia et synagoga.ii. De religione et iide.

iii. De haeresi et schisma.iv. Dehaeresibusludaeorum.

v. De haeresibus Christia-norum.

VIII Bi. De philosophis gentium.ii. De poetis.

iii. De Sibyllis.iv. De magij.v. De paganis.

vi. De dis gentium.IX

i. De linguis gentium.ii. De gentium vocabulis.iii. De regnis militiaeque vo-

cabulis.iv. De civibus,v. De ndfinitatibus et gradi-

bus.vi. De agnatis et cognatis.vii. De coniugiis.

viii. De reliquis nomini-bus. <X>

XI• i. De homine et partibus

eius.ii. De aetatibus hominis.iii. De portentis.iv. De transformatis.

v. De pecoribus et iumeniis.vi. De bestiis.vii. De tninutis animantibus.

viii. De serpentibus.ix. De vermibus. :

x. otn. T: xii. De lib. conf. xiii. De librorum voc. xiv. Delibrariis eteorum instrumentis BC VII vi. nomen K xiii. oin. K IX i. vti.De ling. gent. viii. Cutus modi lingua Deus in prindpio sit locutus velin futuro A' viii. om. BC. Et tst rtvera lib. X XI (XII) vii. ani-malibus A'

u8a C

ISIDORT

x. De piscibus.xi. De ayibus.xii. De minutis volntilibus.

XIII

i. De mundo.ii. De atomis.

iii. De elementis.iv. De caelo,v. De aere et nube.vi. De tonitruo.

vii. De fulminibus.viii. Dearcuetnubiumefifecti-

bus.ix. I)e vcntis.x. Deaquarumdiversitateet

mari.xi. De fluminibus.

xii. De diluviis.

XIV

i. De terra.ii. De orbe.iii. Dc Asia et partibus eius.iv. De Europa et partibus

eius.v. De Libya et eius partibus.vi. Dcinsuiisetpromontoriis.

[vii. De promontoriis.]viii. De montibus ceterisquc

locorum vocabulis.ix. De inferioribus tcrrae.

*> . XVi. De civitatibus.ii. De aedificiis publicis.

iii. De habitaculis.iv. De aedificiis sacris.v. De repdsitoriis.vi. De operariis.

vii. De aditibus;viii. De partibus aedificiorum.

ix. De munitionibus.x. De tentoriis.xi. De sepulchris.

xii. De aedificiis rusticis.xiii. De agris.xiv. De finibus agrorum.xv. De mensuris agrorum.

xvi. De itineribus.

XVIi. De pulveribus et glebis

terrae.ii. De glebis ex aquis.iii. De lapidibus vulgaribus.iv. De lapidibus insigniori-

bus.v. De marmoribus.

vi. Dc gemmis.vii. De viridioribus gemmis.

viii. De rubris gemmis.ix. De purpureis.x. De candidis.xi. De nigris.

XlII iii-iv. om. K iv. De caelo capitula .im« B, Ea sic appatntt in T,De caelo, De partibus caeli, De circulis caeli, De aere v. otn. T(srdc/. iv) viii. De arcu. De pluviis T x-xii. Liber XIIII. i De aquis.a De diversitate aquarum. 3 De maris notnina. 4 De occeano. 5 Deniediterreneo mare. 6 De sinibus maris. 7 De aestibus et fretis. 8De lacis et stagnis. 9 De abisso et reliquis aquarum nominibus. 10 Dc•flun». 11 De di. T x. et mari om. B XIV vii. hab. BK: om. CTviii. locorum] terrae BK {cf. ad ix) ix. terrae om. BK XVI iii.vulgariis T vii. viridibus T ix. De purp. gemmis K x. De cand.gemmis A' xi. De nig. gemmis K

CAPITVLA LIBRORVM

xii. De variis. •xiii. De crystallinis.xiv. De aureis.xv. De vitro.

xvi. De mctallis.xvii. De auro.xviii. De argento.

xix. De aere.xx. De ferro.xxi. De plumbo.xxii. De stanno.

xxiii. De electro.xxiv. De ponderibus.xxv. De mensuris.

xxvi. De signis ponderum.

XVIIi. De auctoribus rerum ru-

sticarum.ii. De cultura agrorum.

iii. De frumcntis.iv. De leguminibus.v. De vitibus.vi. De arboribus.

vii. De propriis nominibusarborum.

viii. De arboribus aromaticis.ix. De herbis aromaticis sive

communibus.x. De oleribus.

xi. De odoratis oleribus.

XVIIIi. De bellis.

ii. De instrumentis bellicis,capitula X I I :

1. de signis.2. de bucinis.3. de armis. .,4. de gladiis.5. de hastis.6. de sagittis.7. de pharetris.8. de fundis.9. de aviete.

10. de clypeis.11. de loricis.12. de galeis.

iii. De foro. ;, .iv. I)e spectaculis, capituia X:

1. de ludo gymnico.2. de generibus gymnico-

rum.3. de saltu.4. de cursu.5. de iactu.6. de virtute.

/» 7. de luctatione.8. de palaestra.9. de agone.

10. de generibus agonum.v. De ludo circensi, capitula

XV:1. de ludis circensibus.2. de circo.3. de ornamentis circi.4. de metris.5. de obelisco.6. de carceribus.7. de aurigis.8. de quadrigis.

xii. De var. gemmis K xxi-xxv. om. K xxii. stagno codd.XVII non contttli BC i. rusticanorum K ii. culturis T XVIII i.De bellis et triumphis K: i. De bellis. ii. De triumfis T ii. cap.] era T(et ita in seqq.) iii. otti. K v. 3 ornamento BK 5 obolis K7 auguriis B • • • • • .

C 2

ISIDORI

9. de cursu.10. de equis, quibus cur-

runt.11. de septem spatiis.12. dc equitibus.13. de dcsultoribus.14. de peditibus.15. de coloribus equorum.

vi. De ludo scenico, capitulaX:

1. de theatro.2. de scena.3. -de orchestra.4. de tragoedis.5. de comoedis.6. de thymelids.7. de histrionibus.8. de mimis.9. de saltatoribus,

10. quid quo patrono aga-tur.

vii. De ludo gladiatorio, capi-tulaVIII:

1. de amphitheatro.2. de ludo equestri,3. de retiariis.4. de secutoribus.5. de laqueatoribus.6. dc velitibus.7. de ferali certamine.8. de horum execratione

ludorum.viii. De alea, capitula IX:

1. detabula.

6. de pyrgis.'3. de calculis.4. de tesseris.5. de figairis aleae.6. de vocabulis tcssera-

rum.7. de iactu tesserarum.8. de calculorum motu.9. de interdictione aleae.

ix. De pila.

XIXi. De navibus, (capitula V) :

1. de navibus.2. de partibus navium et

armamentis.3. de velis.4. de funibus.5. de retibus.

ii. De instrumentis fabrorum.iii. De fabricis parietum, capi-

tula IX:1. de dispositione.2. dc constructione.3. de venustate.4. de laqueariis.5. de crustis.6. dc lithostrotis.7. de plastis.8. de pictura.9. de coloribus.

iv. De instrumentis aedificio-rum.

v. De lignariis.

v. 10 Quiquis accurrunt T 13 sultoribusA" vi. 10 patmo vocatur Cvii. Capitula. Deest C 5 laqueatoris T 6 velitisus T 8 exer-citatione T viii. galea C Capittila. Detst C XIX i. De nav.ii. De part. nav. et armam., capitula IV, 1 de velis, ttc. BK: eietst Cn. De fabrorum fornace BK iii. 8 picturis T iv-v. ont. K: De instr.aed. et lig., capitula II B

CAPITVLA LIBRORVM

vi. De lanificiis (capitula X ) :i. de inventione lani-

ficii.2. de vestc sacerdotali

in legc.3. de nominibus vc-

stium ceterarura.4. de vestibus quarun-

dam gentium.5. de palliis virorum.6. de palliis feminarum.7. de stratu et reliquis

quae in usu habentur.8. de lanis.9. decoloribusvestium.

10. de instrumentis ve-stium.

vii. De ornainentis.viii. De amilis.

ix. De cingulis.x. De calciamentis.

i.ii.

iii.iv.V.

vi.vii.

viii.ix.X.

xi.xii.

xiiixiv

XV

XX

De mensis et escis.De potu.De vasis escariis.De yasis potatoriis.De vasis vinariis et aqua-

riis.De vasis oleariis.De vasis coquinariis et

pistoriis.De vasis repositoriis.De vasis luminariorum.De lectis et sellis.De vehiculis.De reliquis quae in usu

habentur., De instrumentis rusticis., De instrumentis horto*

rum.. De instmmentis equorum.

vi. 2 in lcgc om. T 7 in usu] usui T 8 fioatgBK1 vii-x. intracapilulum vi (sub muncris 11-14) includunt CKT XX iv. potariis Cv. et aq. om. K : ct aquac C vii. ct pist. oin. K ix. luminariumK: lutninuin C

ETYMOLOGIAE 1-X

ISIDORI

HISPALENSIS EPISCOPIETYMOLOGIARVM SIVE ORIGINVM

LIBER I

DE GRAMMATICA

D E DISCIPLINA ET ARTE. Disciplina a discendo nomen Iaccepit: unde et scientia dici potest. Nam scire dictum adiscere, quia ncmo nostrum scit, nisi qui discit. Aliter dictadisciplina, quia discitur plena. Ars vero dicta est, quod artis a

5 praeceptis regulisque consistat. Alii dicunt a Graecis hoc tra-ctum esse vocabulum «MTO rfjs apenjs, id est a virtute, quamscientiam vocaverunt. Inter artem et disciplinam Plato et 3Aristoteles hanc differentiam esse voluerunj, jiicentes., artemesse in his quae se et aliter habere possunt; disciplina vero est,

10 quae de his agit quae aliter evenire non possunt. Nam quandoveris disputationibus aliquid disseritur, discipliua erit: quandualiquid verisimile atque opinabile tractatur, nomen artis habebit.

D E SEPTEM LIUERALIBVS DISCIPLINIS. Disciplinae libera- Hlium artium septem sunt. Prima grammatica, id est loquendi

isperitia. Secunda rhetorica, quae propter nitorem et copiam 'eloquentiae suae maxime in civilibus quaestionibus necessariaexistimatur. Tertia dialectica cognomento logica, quae dispu-tationibus subtilissimis vera secernit a falsis. Quarta arithme- atica, quae continet numerorum causas et divisiones. Quinta

30 musica, quae in carminibus cantibusque consistit. Sexta geo- 3

3 undc] ut KL dictum est a K 5 constat T 8 hanc essediflerentiam T 9 disciplina vero est C: disciplina vero esse B : dis-ciplinam vcro esse (cms.) AT': disciplinam vero est T 11 aliquid verisdisputationibus B crit] cst 7* 13 nomina T ao carminibua ctc.iulibus K

ISIDORI

metrica, quae mensuras terrae diniensionesque conplectitur.Septima astronomia, quae continet legem astrorum.

III DE LITTERIS COMMVNIBVS. Primordia grammaticae artislitterae communes existunt, quas librarii et calculatores se-quuntur. Quaruni disciplina velut quaedam grammaticae artis 5infantia est; unde et eam Varro litterationem vocat. Litteraeautem sunt indices rerura, signa verborum, quibus tanta vis est,ut nobis dicta absentiutn sine voce loquantur. [Verba enim per

2 oculos non per aures introducunt.] Vsus Htterarum repertuspropter memoriam rerum. Nam ne oblivione fugiant, litteris 10alligantur. In tanta enim rerum varietate nec disci audicndo

3 poterant omnia, nec memoria contineri. Litterae autem dictaequasi legiterae, quod iter legentibus praestent, vel quod in

4 legendo iterentur. Litterae Latinae et Graecae ab Hebraeisvidentur exortae. Apud illos enim prius dictum est aleph, 15deinde ex simili enuntiatione apud Graecos tractum est alpha,inde apud Latinos A. Translator enim ex simili sono alteriuslinguae litteram condidit, ut nossc possimus linguam Hebraicamomnium linguarum et litterarum esse matreni. Sed Hebraeiviginti duo elementa litterarum secundum Veteris Testamenti aolibros utuntur; Graeci vero viginti quattuor. Latini enim interutramque linguam progredientes viginti tria elementa habcnt.

5 Hebraeorum litteras a Lege coepisse per Moysen: Syrorumautem et Chaldaeorum per Abraham. Vnde et cum Hebraeiset numero et sono concordant, solis characteribus discrepant. 25Aegyptiorum litteras Isis regina, Inachis filia, de Graecia veniensin Aegyptum, repperit et Aegyptiis tradidit. Apud Aegyptios

• autem alias habuisse litteras sacerdotes, alias vulgus; sacerdo-

1 terrae ont. TAXC 4 libcralii T: libcrarii C1 8 Verba . . . in-troducunt hab. TUWXi ont. ABCGKSavg. extr. 9 introducunt TW\introducuntur-V: introeunt U 10 rerum est T (non W) n diciCTfV audiendura K 12 retineri K 13 praestent] prevcntU ut vid. (tton IV) 15 prius] primum sttprascr. A1: primus primumSang. exir. 16 ante euuntiatione 5-6 litt. eras. K 18 possemus B19 et] ac C ao duobus elementis T\ duobus numcris U ai cnim]iwicxn C Sang. txtr. 27 et oitt. T

ETYMOLOGIARVM LIB. I. ii, iii

tales upas, irav&rjnov? vulgares. Graecarum litterarilm usiimprimi Phoenices invenerunt; undeet Lucanus (3, 220):

Phoenices primi, famae si creditur, ausimansuram rudibus vocem signare figuris.

5 Hinc est quod et Phoeniceo colore librorum capita scribun- 6tur, quia ab ipsis litterae initium habuerunt. Cadmus Age-noris filius Graecas litteras a Phoenice in Graeciam decem etseptem primus attulit; A.B.r.A.E.Z.I.K.A.M.N.O.II.P.CT.*.His Palamedes Troiano bello tres adiecit H. X. I). Post

io queni Simonides Melicus tres alias adiecit 4*. H. 0. Y litteram 7Pythagoras Samius ad exemplum vitae humanae primus for-niavit; cuius virgula subterior primam aetatem significat, in-certam quippe et quae adhuc se nec vitiis nec virtutibus dedit.Bivium autem, quod superest, ab adolescentia incipit: cuius

i5dextra pars ardua est, sed ad beatam vitam tendens: sinistrafacilior, sed ad labem interitumque deducens. De qua sic .Persius ait (3,56) :

Et tibi qua Samios deduxit littera ramos, 'surgentem dextro monstravit limite callem.

JO Quinque autem esse apud Graecos mysticas Titteras. Prima Y, 8quae humanam vitam significat, de qua nunc diximus. Secunda0, quae mortem [significat]. Nam iudices eandem litteram ©adponebant ad eorum nomina, quos supplicio afficiebant. Etdicitur Theta U7ro TOU OUVUTOV, id est a morte. Vnde et habet

35 per medium telum, id est mortis signum. De qua quidam:O multum antc alias infelix littera theta.

Tertia T figuram demonstrans Dominicae crucis, unde et 9Hebraice signum interpretatur. De qua dictum est in Eze-

1 tavtfpovs] -os a0y 9 invenerunt.. . Phoenices om. C1 3 primifamae A : magni famae K: primi tnagni BCTUIV (ex magni (suprascr,primi) in archetypo X) sic cr. U(tton IV) aut si T(non UIV) 5 in-scribuntur C: *• scribuntur K: scribantur T Sang. txtr. >j a CK: e T:ctB1 9 His . . . n. om. Bl H. X. ft.... adiecit om. Tl Post quemautemsim. B 10 Mclicus Arev.: miles BCTUIV: 0»«. A : inKtlitt.erasae adiecit^A'1 utvid.: addidit (-ded-)BCUlV ^(OCT: £if>6B:[Bif/K i 3 seadhucf l 20 aput gregos K 22 tnortem significatTUl mortcm ABCK 35 mortis] tnorsus C1

ISIDORI

chielo angelo (9,4): ' Transi per medium Ierusalem, et signathau in frontes virorum gementium et dolentium.' Reliquasvero duas summam et ultimam sibi vindicat Christus. Ipseenim principium, ipse finis, dicens * Ego sum A et 12.' Con-

• currentibus enim in se invicem A ad fi usque devolvitur, et 5rursus 0 ad A replicatur, ut ostenderet in se Dominus et initii

10 decursum ad finem et finis decursum ad initium. Omnes autemlitterae apud Graecos et verba conponunt et numeros faciunt.Nam Alpha liltera apud eos vocatur in numeris unum. Vbiauteni scribunt Beta, vocatur duo; ubi scribunt Gamma, voca-10tur in numeris ipsorum tres; ubi scribunt Delta, vocatur innumeris ipsorum quattuor j et sic otnnes Htterae apud eos nu-

11 ineros habent. Latini autem numeros ad litteras non conputant,sed sola verba componunt, excepto I et X Httera, quae et figuracrucem significat et in numero decem demonstrat. 15

IV D E LITTERIS LATINIS. Latinas litteras Carmentis nymphaprima Italis tradidit. Carmentis autem dicta, quia carminibusfutura canebat. Ceterum proprie vocata [est] Nicostrate.

a Littcrae autem aut communes sunt aut liberales. Conimunesdictae, quia multi eas in compiune utuntur, ut scribere et legere. aoLiberales, quia eas tantuni illi noverunt, qui libros conscribunt

3 recteque loquendi dictandique rationem noverunt. Litterarumduplex modus est: dividuntur enim principaliter in duas partes,in vocales et consonantes. Vocales sunt quae dirccto hiatufaucium sine ulla conlisione varie emittuntur. Et dictae vocales, 35quod per se vocem inpleant, et per se syllabam faciant nulla

1 angelo] per angelum C 2 frontibus KL : fontes C1 virorumant. KL 10 duo gamma vocant KL 11 tres] tria TUIV \nnumeris ipsorum ont. Kl 13 ad litteras] a Hteris Kl 14 Pro ex-cepto(-is).. .detnonstrat hatcsitntin TVlV,exceptoaliquaequaenumerosfigura demonstrant, Ut C pro centum, D pro quingentis (-tos T), 1 prouno, L pro quinquaginta» T pro mille, V pro quinque, et X (littera aad.UIV) quae in flgura crucem significat et in numcro decem demonstrat

cxceptis AK Alon. : -tas Bl: exapto O («0» Re»t.) litteris AK:-ras B (non Rent. Mo>u) quae et figuram AXK: quae et in figura BCRcm. P: quae m figura f (wrf. supra) Mon.* 18 cst hab. TU: ont.ABCKLWSang. extr. nicostrata W 19 autem ont. T aut om. C1

20 quia] quod A*1 nf vid. L ct oitu K> 34 dircpto O 25 mittuntur /

ETYMOLOGIARViM LII). I. iii, iv

adhaerente consonante. Consonantes sunt, quae diverso motulinguae vel inpressione labrorum efficiuntur. Et vocatae conso-nantes quia per se non sonant, sed iunctis vocalibus consonant.Haec in duabus partibus dividuntur: in semivocalibus et in 4

5 mutis. Semivocales dictas eo, quod quiddam semis de vocali-bus habeant. Ab E quippe vocali incipiunt, et desinunt innaturalem sonum [ut F, L, M et ceterae]. Mutae autem dictae,quia nisi subiectis sibi vocalibus nequaquam erumpunt. Sienim eis extremum vocalis detraxeris sonum, inclusum litterae

10 murmur sonabit [ut B, G, D et ceterae]. Vocales autem etsemivocales et mutas a veteribus sonas et semisonas et insonasdictas. Intcr vocales autem I ct U apud Grammaticos varias 5habent significationes. Nam modo vocales sunt, modo sejiii- 6vocales, modo mediae sunt. Vocales ideo sunt, quia solae

15 positae syllabas faciunt et aliis consonantibus coniunguntur.Consonantes ideo habentur, quia interdum habent post sevocales in hisdem syllabis constitutas, ut ' Ianus/ ' vates/ ethabentur pro consonantibus. Mediae [autem] idcirco dicuntur, 7quoniam naturaliter solae. medium sonum habent, ut ' illius,'

ao • unius.' Coniunctae aliis pinguius sonaiit, u t c Iahus^ * vanus.'Solae enim aliter sonant, aliter iunctae. I vero propterea inter- .dum duplex dicitur, quia quotienscumque inter duas vocalesinvenitur, pro duabus consonantibus habetur, ut 'Troia.' Ge-minatur enim ibi sonus eius. V quoque littera proinde inter- 8

25 dum nihil est, quia alicubi nec vocalis nec consonans est, utquis. Vocalis enim non est, quia I sequitur; consonans nonest, quia Q praecedit. Ideoque quando nec vocalis, nec conso-nans est, sine dubio nihil est. Eadem et digammon a Graecisvocatur, quando sibimet aliisque vocalibus iungitur: quae ideo

9 labrorum BT: labiorum K*C 3 quia] quod B iunctae C 5dictas] dictae T quidam T1 7 ut f lmet ccterac Jtab. TU\ om.ABCK8 quia ex quod B 9 detraxerit B . 10 ut b g d et ceterae hab. TU:om. BCK 14 mediae (ow. sunt) K>L . 17 iano KL et om. T18 autetn ont. K\L>T\ hab. ABC 19 illius unus AT\ ilus unus BCao u t . . . sonant om. Bl at enim onu KXLX 24 ibi] sibi C 95 utquis V. e. n. est om. K*: V. e. n. est q. I om. Ly 27 quando] quia K1

29 vocatur BCTU: appellatur KL

ISIDORI

digatnmon dicitur, quia duplcx est instar F Htterae, quac dupli-cem Gammam habet, ad cuius similitudincm coniunctas vocalesdigammon appellari grammatid voluerunt, ut c votum/ ' virgo.'

9 Inter semivocales. autem quaedam liquidae dicuntur propterea,quia interdum in una syllaba postpositae aliis consonantibus 5deficiunt et a metro excluduntur. Ex quibus duae apud Latinosliquescunt L et R, u t ' fragor,'' flatus.' Reliquae M et N apud

10 Graecos liquescunt: u t ' Mnestheus.' Decem et septem autemLatinis litteris vetus scriptura constabat. Vnde et legitimacnominantur illa ratione, scilicet vel quod ab E vocali incipiunt 10et in mutum sonum desinunt, ut sunt consonantes, vel quod asuo sono incipiunt et in vocalem E desinunt, ut sunt mutae [et

n sunt A.B.C.D.E.F.G.I.L.M.N.O.P.R.S.T. et U]. H autemlittera pro- sola aspiratione adiecta postea est. Vnde et aplerisque aspiratio putatur esse, non littera, quae proinde aspi-15rationis nota dicitur, quia vocetn elevat. Aspiratio enim estsonus uberius elatus, cuius contraria est prosodia, sonus aequa-

12 Hter flexus. K litteram Salvius ludimagister pri[m]us Latinisadiecit, ut in sono discrimen faceret duarum litterarum C et Q;quae ideo supervacua dicitur, quia exceptis * Kalendis' super- 30

13 flua iudicatur: per-C enim universa exprimimus. Q litteram necGraeci resonant, nec Hebraei. Exceptis enim Latinis hancnulla alia lingua habet. Haec prius non erat. Vnde et ipsasupervacua est vocata quia per C cuncta veteres scripserunt.

H X littera usque ad Augusti tempus nondum apud Latinos erat, 25

1 est ad instar A' ex corr. L 3 votum ex vocatum C 4 dicuntur]ducuntur (-ant- ?) T 5 positae T 6 apud latinos liquidae semperr et 1 L: apud (deinde ras.) r et 1 K1 10 vel om. U quod] quia K*L11 ut.sunt. . . desinunt om. U quodl quia KXL ia desinunt CKxdcsinaut BT et s u n t . . . et U liab. TU: om. BCK 13 autem om.KlL 14 adiecta postca est BC Sang. txtr.: adiecta posita cst Tfort. "recte: posita est KlL 15 adspiratio • • esse putatur L : adsp. putatur(OMI. esse) K1: putatur aspiratio esse B 16 dicitur adspirationis notaKL 17 cuius] cui AK>L iB Salvius] salustius rtcc. prius T:postea C 19 ut in (pm. Lx) sono du. 1. discrimen (discretionem L) fac.KL c et g T ao quae 0»«. C1 supervacuae Kl ut vid. Tquia] quod K>L . ai Nam et q nec Kl »t vid. L nec greci necebrei resonant T 35 x litt. ad aug. temporis T1

ETYMOLOGIARVM LIB. I. iv

[et digne hoc tempore, quo Christi nomen innotuit, quod percam, quae crucis signum figurat; scriptitatur,] sed pro ea C etS scribebant, unde et duplex vocatur, quia pro C et S ponitur,unde et ex eisdem litteris conpositum nomen habet. A Graecis 15

5 [autem] duas litteras mutuavit Latinitas, Y et Z, propter nominascilicet Graeca, et haec apud Romanos usque ad Augusti tempusnon scribebantur, sed pro Z duas S ponebant, u t ' hilarissat';pro Y vero I scribebant. Vnicuique autem litterae tria acci-16dunt: nomen, quomodo vocetur; figura, quo caractere signetur;

10 potestas, quae vocalis, quae consonans habeatur. A quibusdamet ordo adicitur, id est quae praecedit, quae sequitur, u tA priorsit, subsequens B. A autem in omnibus gentibus ideo prior estlitterarum, pro eo quod ipsa prior nascentibus vocem aperiat.Nomina autem litterarum gentes ex sono propriae linguae de-17

15 derunt notatis oris sonis atque discretis. Nam postquam easanimadverterunt, et nomina illis et figuras inposuerunt: figurasautem partim ex placito, partim ex sono litterarum formaverunt:ut puta I et O, quarum uni sicut exilis sonus, ita tenuis virgula,alterius pinguis sonus, sicut et plena figura. Potestatem autem

20 natura dedit, voluntas ordinem et apicem. Intef liguras Httera-18rum et apicem veteres dixerunt, apicem dictum propter quodlonge sit a pedibus, et in cacumine litterae adponatur. Est

1 et digne...scriptitatur (scriptatur £J)//<?&. y(=TUX): om.afi ased] dudum autem TVX ct oni. B (nonRem.AIon.) 4 eisdemrxeis KL5 autcin 7": om. DCKlL duo TU {tion W) literis duas K mut.Lat. otn. T1 7 hilarissat] vulgarissat ex *****arissat KL 8 i scribe-bant] scri. h (n U) ct a TU: i ponebant B (non Rem. Mott.). Quae in ynppartnt, ea licti htic te/erre, iscribebant (t.e. i scribebant) KA (i.#. capi-tulum, sc. novum) autem ottu KL accedunt K^C1 9 quomodo] quoK}L vocatur L 10 qua v. qua c. A habeatur. A quibusdam(cf. ittfra ad 19) 11 ad. Htterarum id est T prccedet T 13 subse-quens] sequens TB (UOH A) A littera in KSL, prior] prima Kv ut.vid. L 13 prior] prius IOL 16 animadvertunt ex adverterunt KLflgura inp. K 17 autemow». JOL 18 unius L virgula] figuraKL t figura (pblitter.) virgula C 19 sicut et] sic et L -, sicut TC1 pot.au. n. d. v. o. o ^A2BC: pot. n. d. v. au. o. A1) : pot. n. v. au. o. d. 3(= KL). Cum o consmlit y, sed turbaefactae sunt (de qttibtts vidt Pratfa-tiontm) 20 figuram IV ai apices A2 in ras. BCKL: apicem TUWdistinxerunt CB marg. apicem om. B1 aa adponitur C

ISIDORI

enini linea lacens super litteram aequaliter ducta. [Figuraautem, qua tota littera scribitnr.]

V D E GRAMMATICA. Grammatica est sdentia recte loquendi,et origo et fundamentum liberalium litterarum. Haec in disci-plinis post litteras communes inventa est, ut iam qui didicerant 5litteras per eam recte loquendi rationem sciant. Grammaticaautem a litteris nomen accepit. Tpa/x/wiTa enim Graeci litteras

2 vocant. Ars vero dicta est, quod artis praeceptis regulisqueconsistat. Alii dicunt a Graecis hoc tractum esse vocabuluma7ro TJ}S dpenjs, id est a virtute, quam scientiam vocaverunt. 10

3 Oratio dicta quasi oris ratio. Nam orare est loqui et dicere.Est autem oratio contextus verborum cum sensu. Contextusautem sine sensu non est oratio, quia non est oris ratio. Oratio

4 autem plena est sensu, voce et littera. Divisiones autemgrammaticae artis a quibusdam triginta dinumerantur, id est, 15partes orationis octo: vox articulata, littera, syllaba, pedes,accentus, positurae, notae, orthographia, analogia, etymologia,glossae, differentiae, barbarismi, soloecismi, vitia, metaplasmi,schemata, tropi, prosa, metra, fabulae, historiae.

VI D E PARTIBVS ORATIONIS. Partes orationis primus Aristo- aoteles duas tradidit, nomen et verbum; deinde Donatus octodefinivit. Sed omnes ad illa duo principalia revertuntur, idest, ad nomen et verbum, quae significant personam et actum.

a Reliquae adpendices sunt et ex his originem trahunt. Nampronomen ex nomine nascitur, cuius officio fungitur, ut 'orator 25ille.' Adverbium de nomine nascitur, ut 'doctus, docte.'Participium de nomine et verbo, ut Mego, legens.' Coniunctiovero et praepositio vel interiectio in conplexu istarum cadunt.ldeo et nonnulli quinque partes definierunt, quia istae super-fluae sunt. '^3

t Figura. . . scribitur /mb. 7 («= TVWX) (adscribitur U) 5 didiceriintK>T 7 enim OIM. K1 I I dicta om. K quasi] quod sit A*1

14 voce sensu K1 15 triginta partes din. 7": xxvn din. C 17notoe om. CK1 etytnologia om. T 18 metaplasmi scemata K 19tropus C: tropus an tropis K> inc. hist. fab. KL sa rcferuntur B 1

id est om. Kl 39 Ideo ct] ctow. K («0« L) partes orationis d.AB1 deflniunt U

ETYMOLOGIARVM LIB. I. iv-vii

D E NOMINE. Nomen dictum quasi notamen, quod nobis VIIvocabulo suo res notas efficiat. Nisi enim nomen scieris, co-gnitio rerum perit. Propria nomina dicta quia specialia sunt.Vnius enim tantum personam significant. Species propriorum

5 nominum quattuor [sunt]: praenomen, nomen, cognomen,agnomen. Praenomen dictum eo, quod nomini praeponitur, ut' Lucius/ ' Quintus.' Nomen vocatum, quia notat genus, ut 2 •' Cornelius.' Cornelii enim omnes in eo genere. Cognomen,quia nomini coniungitur, ut 'Scipio.' Agnomen vero quasi

10 accedens nomen, ut ' Metellus Creticus,' quia Cretam subegit. .Extrinsecus enim venit agnomen ab aliqua ratione. Cognomen- .tum autem vulgo dictum eo, quod nomini cognitionis causasuperadiciatur, sive quod cum nomine est. Appellativa nomina 3inde vocantur, quia communia sunt et in multorum significa-

15 tione consistunt. Haec in viginti octo species dividuntur, ex qui-bus corporalia dicta, quia vel videntur vel tanguntur, ut 'caelum,' .* terra.' Incorporalia, quia carent corpus; unde nec videri nec 4tangi possunt, u t ' veritas/ * iustitia.* Generalia, quia multarum 5rerum sunt, ut 'animal.' Nam et homo et equus et avis ani-

ao malsunt. Specialia,quiapartemdemonstrant,ut 'hbmo.r'Species 6enim animalium homo. Principalia, quia primam positionera ha- 7bent, nec aliunde nascuntur, u t ' mons,' ' fons.' Derivativa eo, 8quod ex alio nomine deducantur, ut a monte ' montanus.' Di- 9minutiva, quia minuunt sensum, ut * Graeculus,'' scholasticulus.' .

35 Sono diminutiva, quia sic sonant sicut diminutiva, sed intel-10lectu principalia sunt, u t ' tabula,' ' fabula.' Tota Graeca, quia ixex toto Graece declinantur, ut ' Callisto.' Sic enitn [et] Graecuset Latinus dicit. Tota Latina, quia ex toto in Latinum ver- iatuntur. Graecus dicit 'Odysseus/ Latinus 'Vlixes.' Mediai3

30 dicta quia ex parte Graeca sunt, ex parte Latina. Eadem et

1 dictum est quasi KCexcorr. a faciat K1 ut vid. 5 sunt/>a6. .BC\ om. K}T praenomen . . . agnomen om. K1 ^ jj to quodnotat B xo qui cretam T 14 quod c. sint Kl 15 vigfinti et octoB 17 corpore BCK 19 equus] pecus T animalia K 23 ex]ab K 26 fabula tabula K 37 enim et gr. CT 28 in latino K:latinum (ow. in) T 39 dixit K (non Par. extr.) 30 sunt et ex p. T

ISIDORI

notha, quia corrumpunt ultimas syllabas manentibus prioribus,ut apud Graecos • Alexandros,' 'Menandros'; apudnos 'Alex-andcr/ ' Menander.' Dicta autem notha, quemadmodum no-

14 thus dicitur quisquis de dispari genere nascitur. Synonyma,hoc est plurinomia, eo quod sit in pluribus nominibus sig- 5nificatio una, ut 'terra,' 'humus,' 'tellus.' Idem enim sunt

isomnia. Homonyma, hoc est uninomia, eo quod sit in unonomine significatio plurima, u t ' tumulus/ nunc mons brevis,nunc tumens tellus, nunc sepulchrum. Est enim in uno no-

16 mine significatio diversa. Relativa dicta eo, quod ad aliam 1017 referantur personam, ut ' magister/ «dominus,' ' pater.' IUa

autem quae dicuntur ad aliquid qualiter se habentia, a con-traria significatione dicta sunt, ut ' dexter.1 Dici enim dexter

18 non potest, nisi sinister fuerit. Porro qualitatis nomina ex eodicta, quia per ea qualis quisque sit ostenditur, ut • sapiens, 15

19 * formosus,' * dives.' Quantitatis, quia a mensura trahantur, ut20 ' Iongus,' ' brevis.' Patronymica dicuntur eo, quod trahuntur

a patribus, ut • Tydides' Tydei filius, ' Aeneius' Aeneae filius,21 quamvis et a matribus et a maioribus ducantur. Ctetica, id22 est possessiva, a possessione, ut ' Evandrius ensis.' Epitheta, 20

quae Latine adiectiva vel superposita appellantur, eo quod adinplendam sui- significationem nominibus adiciantur, ut ' ma-gnus,' * doctus.' Adicis ea personis, u t ' magnus philosophus/

23 ' doctus homo/ et plenus est sensus. Actualia ab actu descen-dunt, u t ' dux,'' rex/ ' cursor,'' nutrix/' orator.' Gentis a gente 35

24 veniunt, ut * Graecus,' • Romanus.' Patriae a patria descendunt,ut ' Atheniensis/ ' Thebanus.' Loci a loco, ut * suburbanus.*

25 Verbialia dicuntur, quia de verbo nascuntur, u t ' lector.' Par-26 ticipalia, quae sic sonant sicut participia, u t ' legens.' Verbis

1 quia]quae/f 4 dcont.K1 6 idem enitn a («=C: id enim B:idcm A) 7 ( = T: id enim U) : idem ergo /3 (*=KPar. extr.) 11 refe-runtur C 15 per ea BK: per eam CT 16 trahuntur K 19 ct amaioribus om. K1 Ctethica T*: Thetica BC: Thediea K: Tethica7"" 24 discindunt ab actu A1 »5 orator add. KW § 35 attte§ 24 KL> ut vid. a8 quia] quae K 29 Jegens ABCK> ut vid.Par. f.vfn (Ll ». /.) TUW: demens (clemens) dttt. Verbi similiaBK

ETYMOLOGIARVM LIB. I. vii

similia, a verbi similitudine dicta, ut ' contemplator.' Nam etverbum est imperativi modi, futuri temporis, et nomen, quiaconparationem recipit. Haec omnes species a nominum appel-latione descendunt. Secunda pars nominis conparatio. Con- 27

5 paratio dicta quia ex alterius conparatione alterum praefert.Cuius gradus tres sunt: positivus, conparativus, [et] superla-tivus. Positivus dictus quia primus ponitur in conparationisgradu, u t ' doctus.1 Conparativus ab eo, quod conparatus posi-tivo praefertur illi, u t ' doctior'; plus enim novit quam doctus.

10 Superlativus eo, quod conparativo superferatur, ut * doctissi- •mus' ; plus enim scit quam doctior. Genera dicta sunt quod 28generent, ut masculinum et femininum. Cetera liomina nonsunt genera, sed hoc nominum ratio et auctoritas voluit. Neu-tmm dictum quia nec hoc est nec illud, id est nec masculinum

15 ncc femininum. Communc dictum quia duobus generibus no-men unum communicat, ut 'h ic ' et 'haec canis.' Cui con-29trarium est epicoenon, quia utrumque sexum sub uno genereenuntiat, ut 'hic piscis.' Est enim incerti sexus, quod necnatura nec oculis discernitur, sed sensus tantum peritia. Omne

20 genus dictum, quia cunctis generibus servit: mascuHno etfeminino, [et] neutro et communi et omni. Numerus vocatus 30quia per eum vel singularia vel pluralia nomina ostenduntur.Figura, quia vel simplicia vel conposita sunt. Casus a cadendo 31dicti; per eos enim inflexa nomina variantur et cadunt. Nomi-

25 nativus casus dictus quia per eum aliquid nominamus, ut * hicmagister.' Genetivus, quia per eum genus cuiuscumque quae-rimus, ut ' huius magistri filius,' vel quod rem significamus, ut

1 verbis T 3 recepit KCX 4 Conparatio alt, om. K 6 sunt tres Kpos. conp. et sup. Bl: pos. conp. sup. CK: pos. sup. et conp. T 7primus] prius T 8 gradu] gradus T 9 illi om. B 19 generentBCTU: generantur^4Jf nom. om. T n o n . . . vol. 0»«. K1 13 ho-minum Arev. rat. ut auct. C1 14. id est otn. K1 15 nomen unum]nominum JOC 16 communicat] significat T Cuius T 17 epic.epic. est quia C1 sexum . . . gcnere om. K1 18 incertus B atet n. et comtn. BTx n. et comtn. C: n. cotnm. K 33 Figura . . . suntpost § 31 K 34 dictus ut vid. K1: dicti sunt C cadent Kl 97 velquod . . . mag. liber om. K}Al

D 2

ISIDORI

32 ' huius magistri liber.' Dativus, quia per eum nos dare alicuialiquid demonstramus, ut ' da huic magistro.' Accusativus,quia per eum aliquem accusamus, ut ' accuso hunc magistrum.'Vocativus, quia per eum aliquem vocamus, ut ' o magister.'Ablativus, quia per eum nos auferre aliquid cuiquam signifi- 5

33 camus, ut 'aufer a magistro.' Hexaptota nomina dicta eo, quodper sex casus varietates habent, ut est ' unus.' Pentaptota,quod tantum in quinque casibus variantur, ut * doctus.' Te-traptota, quod tantum in quattuor casibus declinentur, ut ' la-

• tcris.' Triptota, quod tantum in tribus, ut ' templum.' Diptota, 10quod tantum in duobus, ut ' Iuppiter.' Monoptota, quod unotantum casu utuntur, u t ' frugi.'

VIII D E PRONOMINE. Pronomen dictum, quia pro vice no-minis ponitur, ne fastidium faciat nomen ipsud dum iteratur.Nam cum dicimus, c Vergilius scripsit Bucolica/ addimus pro-15nomen, ' ipse scripsit Georgica'; sicque varietas significationis

2 et fastidium tollit et ornatum inducit. Pronomina autem autfinita sunt, aut infmita. Finita pronomina dicta eo, quoddefmiunt certam personam, u t ' ego ' ; me enim statim intelligis.Infinita dicuntur, quia non sunt certae personae. De absen- aotibus enim dicitur et incertis, u t ' quis,' ' quae/ ' quod.1 Minusquam finita appellantur quia comraemorationem faciunt notaepersonae, ut ' ipse/ ' iste.* Certum est enim de quo dicitur.

3 Possessiva vocantur eo, quod aliquid nos possidere ostendunt.Nam dum dico 'meus,' 'tuus,' definio aliquid meum esse, vel 25tuum. Relativa dicuntur, quia ad interrogationem referuntur,ut cquis est?' respondetur, *is est.' Demonstrativa, eo quod

1 magistri liber TU: magistri BC eum nos aliquem C nos om.B a ut . . . magistro om. K> 9 declinentur CT: declinanturB x om. Ki ia tantum uno casu K 15 bucolicam BXT 16georgicam BXT 17 et fast. BCEins.frag. T: et om. K1 19def. ut ego me en. certam personara int. \om. statim) K1: def. cert.pers. ut ego me en. cert. pers. i. (om. statim) A ai et incertis onuTU quae quod om. Kl 22 quia] quae K 24 eo 0»». K aliquidnos TC: nos aliquid/LB 35 dum om. K1 tneum] nomen O 26quia interrogatione K 27 responditur B^OK1'. respondit T hisGK>: hic T

ETYMOLOGIARVM LIB. I. vii-ix

habent demonstrandi significationem. Aliquem enim prae-sentem his demonstramus, ut ' hic,' ' haec/ ' hoc ' : quae triaet articuli nominantur. Articuli autem dicti, quod nominibus 4artantur, id est conligantur, cum dicimus ' hic orator.' Inter

5 articulum autem et pronomen hoc interest, quod articulus tuncest, quum nomini coniungitur, ut 'hic sapiens.' Cum veronon coniungitur, demonstrativum pronomen est, ut 'hic ethaec et hoc.' Omnia autem pronomina aut primogenia sunt 5aut deductiva. Primogenia dicta sunt quia aliunde originem

»0 non trahunt. Haec viginti et unum sunt. Finita tria: ' ego,*' tu/ ' ille.' Infinita septem : ' quis,' * qualis,' * talis,' ' quantus,'' tantus/ ' quotus/ ' totus.' • Minus quam finita sex:.' iste/ ' ipse,'1 hic,' ' is,' ' idem,' ' sui.' Possessiva quinque: ' meus,',' tuus,'' suus,' ' noster,' ' vester.' Reliqua autem deductiva dicuntur,

15 quia ex istis deducta atque conposita existunt, ut 'quispiam/' aliquis/ et reliqua.

DE VERBO. Verbum dictum eo, quod verberato aere sonat, ixvel quod hacc pars frequenter in oratione versetur. Sunt autemverba mentis signa, quibus homines cogitationes suas invicem

20 loquendo demonstrant;. Sicut autero nomen significat perso-nam, ita verbum factum dictumque personae. In persona verbiagentis et patientis significatio est. Nam 'scribo' personaefactum est. Itera ' scribor' personae factum indicat, sed eiusa quo patitur. Verborum genera duo sunt: grammaticorutn 2

»5 atque rhetorum. Granmiaticorum in tria cadunt tempora:praeterituni, instans, futurum, ut ' fecit,' ' facit,' ' faciet.' Rhe-torum autem universa oratio verba dicuntur veluti, ' verbis bonisnos cepit/ ' verba bona habuit,' ubi non tantum verba, quae intria cadunt tempora, sed universa oratio est. Verborum species

1 demonstrandi K1 ttt vid. T: demonstrantis BC 3 et om. K1

Art. . . . orator ont. U 4 cum] sicut T1 5 autetn om. K 6iungitur£7' 7 non] nomini T pronomen] nomen Tl hichaec hoc Kl 8 sunt aut ded. KC: aut ded. sunt TB 10 non]nomine T 14 noster et vcstcr D 17 sonet B 23 scribo agentispcrsonae T 24 potitur C1 26 instans] prcsens T 28 cepit] accipitC non] nomen T

ISIDORIx"

sunt formae, modi, coniugationes, et genera [et tempora].3 Formae verborum inde dictae eo, quod nos ad unamquamque

rem informent Per has enim ostendimus quid agamus.[Nam] Meditativa dicta est a meditantis sensu, ut 'lecturio/ idest legere volo. Inchoativa post meditationem ab inchoantis 5indicio, u t ' calesco.' Frequentativa a saepius agendo, ut ' le-ctito,' * clamito.' Formae enim sensum tenent, modi declina-tionem. Nam nescis quid sit declinatio, nisi prius didiceris

4 quid sit sensus. Modi dicti ab eo, quemadmodum sint in suissignificationibus. Indicativus enim modus dicitur, quia signi-10ficationem habet indicantis, u t ' lego.' Inperativus, quia sonumhabet inperantis, ut ' lege.' Optativns, quia per ipsum aliquidagere optamus, ut 'utinam legerem.' Coniunctivus, quia eiconiungitur aliquid, ut locutio plena sit. Nam quando dicis(cum clamem,' pendet sensus; quod si dicam 'cum clamem, 15

5 quare putas quod taceam ?' plenus est sensus. Infinitus [modus]dicitur eo, quod tempora definiens personam verbi non definit,ut • clamare/ ' clamasse.' Cui si adiungas personam : * clamaredebco, debcs, debet/ fit quasi finitum. Inpersonalis dicitur,quia indiget personam nominis vel pronominis, ut ' legitur': 20addes personam • a me, ' ' a te , ' ' ab illo,' et plene sentitur. Sedinfinitus modus personam tantum verbi eget: inpersonalis vero

6 vel pronominis personam vel nominis. Coniugatio dicitur eo,quod per eam ad unum sonum multa coniungantur. Docetenim in quam syUabam exeat futunim tempus, ne per inperitiam 35quis dicat *legebo' pro Megam.' Harum prima et secundaniittunt futunim tempus in * bo ' et in * bor,' tertia in ' am'

7 et in 'ar.' Genera verborum ideo dicta, quia gignant. Narn

1 ct genera BCTU: genera et tempora AK a inde om. KUnamquemque CT 3 quod ag. U 4 "am *«*• TU: om' BCK

est om. K1 5 ab onu K 6 iudicio K 10 enim om. B1

quod Bx: qui K sign. hab. ind. BC (indicandi B): ind. sign. hab.A': sign. hab. (psn. ind.) TU ia itnperandi B 14 quando] quumT 15 dicam] dicat B 16 Infinitivus K modus hab. AK:om.BCTU 17 personas/<r 19 finitus K 20 personam K:pcrsona BC: pcrsonas T 21 addcs B^T: addis CK 24 mulla om.•K* 26 horum OT 07 inittunt 0111. T a8 namj noinma f

ETYMOLOGIARVM LIB. I. ix-xii

activo adicis R et gignit passivum j rursum passivo adimis R etparit activum. Ipsa autem activa dicuntur quia agunt[ur], u t ' ver-bero,' [et] passiva, quia patiuntur, u t ' verberor'; neutralia, quianec agunt nec patiuntur, ut 'iaceo,' ' sedeo.' His si R litteram

5 adicis, non sonant Latine. Communia dicuntur quia et aguntet patiuntur, ut 'amplector.' Haec similiter, deposita R littera,Latinanon sunt. Deponentia vero dicuntur, quia deponunt futuritemporis participium a significatione passiva, quod exit in ' dus,'ut * gloriandus.1

10 D E ADVERBIO. Adverbium dictum est eo, quod verbis ac- Xcedat, utputa, 'benelege.' 'Bene' adverbium est, 'Ieg6' verbum.Inde ergo dictum adverbium, quod semper verbo iunctumadinpleatur. Verbum enim solum sensum inplet, u t ' scribo/Adverbium autem sine verbo non habet plenam significatio

15 nem, u t ' hodie.' Adicis illi verbum, ' hodie scribo,' et iunctoverbo inplesti sensum.

D E PARTICIPIO. Participium dictum, quod nominis et XIverbi capiat partes, quasi particapium. A nomine enim vindi-cat sibi genera etcasus, a verbo tempora et significationes, ab

ao utrisque numerum et figuram.D E CONIVNCTIONE. Coniunctio dicta, quod sensus sen- XII

tentiasque coniungat. Haec enim per se nihil valet, sed incopulatione sermonum quasi quoddam exhibet glutinum. Autenim nomina sociat, ut • Augustinus et Hieronymus': aut verba,

35 ut ' scribit et legit.' Vna autem vis omniutn, sive copulent,sive disiungant. Copulativae autem coniunctiones dictae eo, aquod sensum vel personas coniungant, u t ' ego et tu eamus adforum.' Ipsud *et' sensum coniunxit Disiunctivae dictae,quia disiungunt res aut personas, ut *ego aut tu faciamus.' .

I passivo otn. K1 demis Bl a paretJB1 quiaagunturC17<: abactu J5 l: quia agunt K 3 et hab. CK: om. BT 5 latine K:latina BOT 7 non] nomina T vero om. K xo eo ont. K1

accidat T n bene legi T:om.C legi CT 13 inplet] K>n. l. 15et iuncto] adiuncto K 17 quod] quia K iB capit T1 sibi vindicatT 20 utrisque BC: utroque K : utriquc T 23 coniunget K1:coniungant T cnitn o»t. Kl 34 sociant BC 26 dictac coni.A*1 27 sensus Kl ut ego] aut cgo C

ISIDORI

Subiunctivae dicuntur, quia subiunguntur, ut * que.' Dicimusenim * regique hominique Deoque' j non dicimus, ' que regi,

3 que homini.' Expletivae dictae, quia explent propositam rem,ut puta, ' si hoc non vis, saltim illud fac' Communes nomi-nantur, quia ubivis ponuntur [et subiunguntur], u t ' igitur.hoc 5

4 faciam/ «hoc igitur faciam.' Causales dicuntur a causa eo,quod aliquid cogitent facere, ut puta,' occido illum, quia habetaurum'; causa est. Rationales dicuntur a ratione, qua quisqueutitur in faciendo, ut ' quomodo eum occidam, ne agnoscar ?veneno an ferro ?' 10

XIII D E PRAEPOSITIONE. Praepositio dicta, quod nominibuspraeponatur et verbis. Accusativae et ablativae praepositionesa casibus, quibus serviunt, dictae. Loquellares vero, quia lo-quellis, id est verbis semper cohaerent, nec aliquid valent solaepositae, ut 'd i / cdis.' Coniunctae vero verbis figuram faciunt, 15u t ' diduco/ ' distraho.'

XIV D E INTERIECTIONE. Interiectio vocata, quia sermonibusinteriecta, id est interposita, affectum commoti anitni exprimitisicut cum dicitur ab exultante ' vah,' a dolente ' heu,' ab ira-scente ' heni/ a timente 'ei.' Quae voces quarumcumque lingua- 20rum propriae sunt, nec in aliani linguam facile transferuntur.

XV D E LITTERIS APVD GRAMMATICOS. [Quot sint articulataevoces. Et dicta littera quasi legitera, eo quod legentibus iterpraebeat vel in legendo iteretur.]

XVI D E SYLLAUA. Syllaba Graece, fcatine conceptio sive con- as

1 quia subi. ut que om. Kl a cnim. . . dicimus om. T 3 post quchomini add. que deo K-L? Expletivae... illud fac 0111. O prc-positam T 4 sakimi vel T nominantur ABCTU: vocantui/C5 ponuntur^/Tf/vM/. TU: praeponuntur-<4C etsub. ACK:om.BlTUl i t . . . faciam 0»«. K\ 7 cogunt Arcv. 8 quia quisque T ro ferroan ven. C 11 d. eo quod K nom. . . . verbis o>». A'1 xa pracpo-nantur C1 acc. autem et K 13 vero om. T 16 distrao T: distrahoB : distruo AKU 19 heu . . . Quae om. Kl ai sunt in aliam linguamnon f. L (K1 n. /.) aa-24 om.ACGKL : liab. TUx tit. solunt hab. B:tit. et haec iam in principio huius operis disputatum cst W aa QuodTU sit U 33 vocis TU et T: ut U dc voce et littcnaiam lioc supra dixit f2 marg. (cf. PracfiUioitcnt) 35 conplcxio]concxio Z>n

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xii-xvii

plexio dicitur. Nam syllaba dicta est cwro rov crvWafxfidv^iv raypdpiiaTa, id est a conceptione litterarum. SvAAaft/Juvciv enimdicitur concipere. Vnde vera illa est syllaba, quae ex pluribusnascitur litteris. Nam unam vocalem pro syllaba abusive, non

5 proprie dici, quae non tam syllaba dicenda est quam ratiotemporum. Syllabae autem aut breves sunt, aut longae, autcomtnunes. Breves vocatae, quia numquam produci possunt. 2Longae, quia semper producuntur. Communes autem, quiapro scribentis arbitrio cum necessitas cogit et producuntur et

10 corripiuntur. Lege Donatum. Ideo autem syllabae longaebrevesque dicuntur, quia per varias vocum moras aut dupla autsimpla spatia temporis habere videntur. Dipthongae syllabaeGraeco nomine dictae, quod in eis binac vocales iunguntur.Ex his apud nos veras esse quattuor: ' ae/ ' oe,' ' au,' ' eu.' 3

15 ' Ei ' vero apud maiores tantum cclebrata fuit. Syllaba autemapud metricos ideo semipes nominatur, quod sit dimidius pes. .,Nam pes duabus constat syllabis. Cum ergo syllaba una est,quasi dimidius pes est. Dionysius Lintius syllabarum omniumsingulas formas aptissimas fecit, et ob id statua honoratus est.

20 D E PEDIBVS. Pedes sunt, qui certis syllabarum tempori- XVIIbus insistunt, nec a legitimo spatio umquam recedunt. Pedesdicti eo, quod per ipsos metra ambulent. . Nam sicut nos pedi-bus incedimus, ita metra quasi pedibus gradiuntur. Pedesautem omnes centum viginti quattuor sunt: disyllabi quattuor,

25 trisyllabi octo, tetrasyllabi sedecim, pentasyllabi triginta duo,hexasyllabi sexaginta quattuor. Vsque ad quattuor autemsyllabas pedes dicuntur, reliqui syzygiae vocantur. Ipsi autem 2pedes habent speciales causas nominum, quare ita vocentur.

(sillabin) TU a id est om. Kx sillaba enim T3 conc. dicitur K vere KC 6 autem om. K1 8 semper pro-ducuntur CK: numquam corripi possunt BT. Huc fortasse refertndumilludquia. numquam in xvii. 1 {inter quattuor^/ trisyllabi) in C 9 cogitoiti.K1 11 quia] quod ut vid. K} I3iungantur5 14 esse que quat-tuor T ^ 15 tantummodo cel. K 16 ideo s. n. quod ABTU: s.n. eoquod K : ideo s. n. eo quod C 17 syllabis constat K 18 quasi om.Kl Lintius Isiti.: AivStot Strabo, alii 26 ad qu. syll. (pm. autcm) C37 vocantur . . . dicuntur Kl ttt vid. 28 vocantur BxKl til vid.

ISIDORIr

Pyrrichius dictus est, quia hic assidue vel in certamine, vel inludo puerili saepius frequentabatur. Spondeus dicitur quiatractim sonat. Nam spondeus tractus quidam dicitur, id estsonus, qui fundebatur circa aures sacrificantum. Vnde et hi,qui tibias canebant in sacris gentilium, spondiales nominaban- 5

3 tur. Trochaeus vero ab eo dictus est, quod celerem conversio-nem faciat cantilenae, et quasi rota velociter currat in metris.

4 Tpoxos enim Graece rota dicitur. Iambus dictus est eo, quodlapifjo&iv Graed detrahere dixerunt. Huiusmodi enim carmineomnes invectiones vel detractiones inplere poetae sunt soliti. 10Dictum autem nomen ab eo, quod veluti venenum quodam-

5 modo maledicti aut livoris infundat. Tribrachys qui et cho-rius appellatur, dictus tribrachys, quia sit ex tribus brevibus.

6 Molossus dictus a saltatione Molossorum, quam exercuerunt7 armati. Anapaestus. [Appellatur quia remissionibus et ludis 158 hic pes magis dicatus est.] Dactylus a digito dictus, quod a

longiori modo inchoans in duos desinit breves. Sic et iste pesiuncturam unam habet longam et duas breves. Vnde et manus

9 oppansa palma dicitur, et pendentes digiti dactili. Amphibra-chys, quod in utraque parte brevem habeat, longam in medio 20

10 interiacentem. Bpo^vs enim brevis dicitur. Amphimacrus,quod duae hinc inde longae habent in medio inclusam brevem.

11 Ma/cpos enim longus dicitur. Bacchius appellatus est eo, quod12 eo pede Bacchia, id est Liberi sacra celebrabantur. Anti-

bacchius vel Palimbacchius dictus quia iteratus a Bacchio est. 25*3,14 Proceleumaticus, quod sit ad celeuma canentium aptus. Di-

. 9 lusu Kl 5 tibiasBT: tubis CK spondiale B: ovovhaykai Olto7 in metris currat B 8 est om. A'1 9 iambozim (-in) codd.huius cnim modi K 10 inventiones B: Jntcntiones T (tion UIV)11 au.hoc nomen T »a maledicti aut aliquo ligoris CKl utvid. {stdlicquoris) 13 quia sit] quasi Kl § 7 om. Kx: Anapaestussoittm hab. AxCi Anap. appellatur (-tus) . . . dicatus cst hab. TUWX:Anapestus repercussus interpretatur quia videlicet daclilo sono reciprocoobloquitur. greci autem anapestum repercussionem dicunt B. inA ntarg.ntattH satis autiqua haec scriptasunt dictus a repercussione. apellatur quiaremissionibus et ludis bicpes magis dicatus est 19 pansa/T1 31iaccntem/f 33 app. est grece eo Kl: dictus cst co D 24 cclc-brabant K 26 celeumam/?7*

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xvii

spondeus autem et ditrochaeus et diiambus dicti quod geminisconstant iambis, spondeis vel trochaeis. Antispastus, quod sit 15ex contrariis syllabis, ex brevi et longa, ex longa et brevi. Cho-16riambus vero, quia ex hoc pede conpositum carmen choris aptis-

5 simum sit. Ionici sane propter numerorum inaequalem sonum 17dicti. Habent enim binas longas syllabas binasque correptas.Paeones dicti ab inventore. [Constant enim ipsi ex una longa 18et tribus brevibus, quae longa iuxta nomina eorutn variatim estconstituta.] Epitriti vocati quod semper tres longas habeant 19

10 syllabas et unam brevem. Syzygiae autem sunt pentasyllabi et 20hexasyllabi pedes; et dictae apud Graecos <n>£vyi<u quasi quae-dam declinationes. Sed hi non sunt pedes, sed appellanturpentasyllabi et hexasyllabi, quia ultra quinque et sex syllabas nonprocedunt. Vnde non oportet in carmine has syllabas quod-

15 Hbet excedere nomen, u t ' Carthaginiensium,'c Hierosolymitano-rum/ et * Constantinopolitanorum.' Accidunt unicuique pedi aiarsis et thesis, id est elevatio et positio vocis. Neque enim iterpcdes dirigere poterunt, nisi alterna vice leventur et ponantur,ut 'arma': 'ar' elevatioest, 'raa' positio. Inhisduobusper divi-

'sosibnem pedes legitimi colliguntur. "Aequa divisio est quotiensarsis et thesis aequali temporum divisione caeduntur. Dupla, 22quotiens ex his unum alterum duplo vincit. Sescupla vero est,quotiens unum alterum sescuplo superat. In simpla enim eiusparte unus plus invenitur: in dupla unus minus habetur. Se-

35 scum enim dimidium dicitur. Triplum est, quando maior parster continet totum minus, id est tria et unum. Epitritum est,quando minus continetur a maiore, (et) eius tertia pars. Cae-duntur vero pedum membra vel per aequalitatem vel per duplumvel per sescuplum vel per triplum vel per epitritum.

t gcmini K 3 ex longa ont. C 5 numerum 7* 6 enimom.K1 longas binas T 7-9 constant... constituta hab. y ( •» TU):ont.a(i*BC) P(=zK) ghabent/sT 10 ethexasyllabi om. O ix etdictae] dictae Kx quasi om. K> 13 qui ultra K> (nott B) 14 nonom.B carmine has] carminibus Kl 18 potuerunt .B 7" aaaltcroAT1

23 enim] est C1 24 habeatur T scxcum BK1: scsquum T:scxcuplum C 25 triplumenimest T

ISIDORI

23 Partimus ergo in aequa hos : ,'Spondeum,— ••- Pyrrhichium, \J wDactylum, — J v o Anapaestum, 0 ^ j -Dispondeum, — | — Proceleumaticum, u o j o oDiiambum, w — | \j — Ditrochaeum, — \J | — \j 5Antispastum, o -1—\J Choriambum, — w | u» —

24 Item dupla partimus hos pedes:Trochaeum, —\\j Iambuni, \J\-Molossum, — | — Tribrachym, v \ \J KJIonicum maiorem, — | u» \J Ionicum minorem, u \J \ — — »°

25 [Vnus vero est tantum qui tripla partitione dividitur, quae*est maxima atque ideo minimis metris adest.]

Amphibrachys, \J \ — v26 Sescupli autem sunt hi:

Amphimacrus, — | \J — Bacchius, w — J— 15Antibacchius, — J — \J Paeon primus, —10 0«-»Paeon secundus, «-< — | \J *-» Paeon tertius, v v-» | - ^Paeon quartus, \J \J V | —

27 Restant, quos epitrita partitione dividimus:Epitritus primus, »-»— | Epitritus secundus, — ^ |~— aoEpitritus tertius, 1 \J — Epitritus quartus, — | - o

Sunt igitur aequi [quidemj decem, dupli vero sex, triplus unus,sescupli septem, epitriti quattuor. Vnus vero tantum est quitripla partitione dividitur, quae cst maxima atcjuc ideo minimis

28 metris adest. Numerus autem syllabarum in pedibus a duabus «5usque ad sex protenditur j ulterius enim non procedit, quia usquead sex syllabas tenduntur pedes. Tempora in pedibus punt, u t

7 Item] ita B 11 Vnus , . . adest hab. 7 ( = T): om. afl (c/. ad § 37infra) partione T 19 partione KT aa sunt igit»r equidecitn A : s. i. quindecim B : s. i. relequi decera C: s. i. qui decem 4 / :s. quidem aequi decem K: sunt igitur aequi (cq.) quidem decem TU23-25 unus vcro . . . metris adest fiost quattuor 7 ( = TU): uniis vero . . .dividitur post triplus unus / / quae e s t . . . adest post septem a (*=ABQ0 (=*KM) 23 ep. quat. fiunt M qui] quia K(non M) ^4 Par-tione K (non M) T (MOM U) dividetur TU minime dett.25 Septetnumcrus T(tion U) (vn pro N) autcra om. K1 Pcd. a dscx. ult. non Kl duobits BT 26 protenduntur T proccdunt T

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xvii, xviii

quanta unusquisque pes habeat. Resolutio est pedum, quandopro una longa duae breves ponuntur, aut pro duabus longis quat-tuor breves, ut (Virg. Aen. 2,17):

Sectaque intexunt abiete costas.5 ' Abiete' nunc resolutio est spondei in proceleumatico, in qua

resolutione semper synaloepham sequitur Vergilius. Ex una agautem longa duae breves fiunt: ex duabus autem brevibus longanumquam fit. Findi enim solida possunt, solidari scissa nonpossunt. Figura est, cuius nota syllabae agnoscuntur. Vbi

10 enim circuli partem inferiorem bis positam aspicis, pyrrhichiusest, u«-»', ubi I getninam iacentem, spondeus, . Nam notabrevis inferior semicirculus est; nota longa I iacens est.Metra in pedibus accidunt, ut a trochaeo trochaicum, a dactylo 3°dactylicum, a iambo iambicum, de quibus paulo post dicen-

15 dum est.D E ACCENTIBVS. Accentus, qui Graece prosodia dicitur XVIH

[ex Graeco nomen accepit]. Nam Graece irpo'?, Latine' ad,' w8ijGraece, Latine 'cantus' est. Hoc enim nomen de verbo adverbum expressum est. Latini autem habent et alia nomina.

ao Nam accentus et tonos et tenores dicunt, quia ibi sonus crescitet desinit. Accentus autem dictus, quod iuxta cantunfi sit, si- 2cut adverbium quia iuxta verbum est. Acutus accentus dictus,quod acuat et erigat syllabam, gravis, quod deprimat et depo-nat. Est enim contrarius acuto. Circumflexus, quia de acuto

a5 et gravi constat. Incipiens enim ab acuto in gravem desinit,atque ita dum ascendit et descendit, circumflexus efficitur. . •Acutus autem et circumflexus similes sunt. Nam uterque levant 3syllabam. Gravis contrarius videtur ambobus. Nam semperdeprimit syllabas, cum illi levent, ut (Lucan. 1,15):

30 Vnde venit Titan, et nox ibi sidera condit. •

1 unusquis B 3 quattuor breves ponuntur a (*B'. aut . . . ponunturotn.propterhontoeoUlC) xi 1] xinara/C: o»j. T genrinum Kia semicircolus (fitn. est) K1 X4 post om. B 16 Accentusqui o»u & 17 e x . • • accepit hab. BC: om. KlT *poi.. .Graeceom. K ad . . . Latine 0»«. T(non U) 18 cantus dicitur K19 est expressum K ao ubi Kl 2a adv. iuxta verb. (ow. quiaet est) K* 25 et gravi . . . acuto out. Tx 28 amb. vid. Kx

29 ut est unde T 3° 'bi BK ut vid. T: ubi C

ISIDORI

' hic gravis est. Minus enim sonat quam acutus et dr-4 cumflexus. Monosyllaba autetn pars orationis si naturalitcr

brevis est, ut ' vir,' aut positione longa, u t ' ars/ acutum accen-tum habebit. Si vero naturaliter longa, ut * res,' circumflexum.Disyllaba pars orationis si priorem naturaliter longam habet et 5ultimam brevem, circumflectitur, ut 'Musa ' ; aliter acuitur.Trisyllaba pars orationis si mediam brevem habet, ut ' tibia,"tunc primam acuimus. Si vero naturaliter longam habet secun-dam et ultimam brevem, u t ' Metellus/ tunc mediam circum*

5 flectimus. Tetrasyllaba autem [pars orationis] et pentasyllaba 10ratione trisyllabarum retinentur. Gravis accentus cum unoaccentu poni potest in dictione una, cum utrisque numquam jut ['Catullus']. In conposita dictione unus accentus est.

6 Accentus autem reperti sunt vel propter distinctionem, ut (Virg.Aen. 8,83): 'Viridique in litore conspicitur sus/ ne dicas 151 ursus' j vel propter pronuntiationem, ne dicas c meta' breviteret non producta (A) 'meta ' ; vel discernendae ambiguitatiscausa, u t ' ergo.' Nam cum producitur ' go/ causam significat;cum corripitur, coniunctionem. .

XIX • DE FIGVRIS ACCENTVVM. Figurae accentuum decetn sunt, aoquae a grammaticis pro verborum distinctionibus adponuntur.'O^eia, id est acutus accentus, linea a sinistra parte in dexteram

2 partem sursum ducta, fit ita:' Bapcto, idest gravis, linea a summo3 sinistrae in dexterara deposita, fit ita :x UepurTrwfitvr], id est cir-4 cumflexus, Hnea de acuto et gravi facta, exprimitur ita :A MaKpos, 355 id est longa, virgula iacens est ita•:- Bpaxyi, id est brevis, pars6 est circuli inferior, iacens itarv^ Y^o», id est coniunctio, quia

' i enim] autem K 4 babebit] habet K 9 ut tnetellus tunco (~BC:Al n. /.: ut Romanus tunc A*)0 (=&) '- ut cethegus ut mctellus tunc T media circumflectitur K (non A) 10 parsorationis hab. 0 («JtL*: Ll ow.tetr. . . . retinentur): om. a <=ABC)7 ( = T) n retinetur K ia utriusque C 13 ut a (=J3Q P( = K): ut catulus y ( = TU*: catullus Ul) 16 vel pronuntiatione Kai dictionibus K aa id est] idera K # 93 partem otti.K1

a su. slnistrae in dexteram B: a su. dexterae in sinistram o (-AC) 7( « TU): a dextera in sinistra K1 (Isidori errorsubessepotesf) a5 >»aom. K 27 est prius otn. K quia] qui Kl

ETYMOLOGIARVM U B . L xviii-xx

duo verba canectit, subkcta virgula versui circamfiexa, fit ita: JDiastole, id est distinctio, quae e contrario separat, dextra pars 7circuli supposita versui, fit ita: ? Apostrophus pars item cir- 8culi dextra et ad summam litteram adposita, fit ita:D, qua

5 nota deesse ostenditur in sermone ultima vocalis, u t ' tribunal''pro' tribunale.' Acurcta, quod interpretatur aspiratio, id est ubi 9H littera poni debet, tali figura notatur: b Slftkrj, quod interpreta-10tur siccitas, sive purum, id est, ubi H littera esse non debet, talinota ostenditur: 4 Quorum duorum accentuum figuram Latini 11

10 ex ipsa littera aspirationis fecerunt. Vnde si coniungas has,fecisti eandem aspirationis notam. Rursus si medium eius api-cem scindis, Sao-ciav et xj/ikrjv facis.

DE POSITVRIS. Positura est figura ad distinguendos sen- XXsus per cola et commata et periodos, quae dum ordine suo

15 adponitur, sensum nobis lectionis ostendit. Dictae autempositurae vel quia punctis positis adnotantur, vel quia ibi voxpro intervallo distinctionis deponitur. Has Graeci deo-cis vocant,Latini posituras. Prima positura subdistinctio dicitur; eadem 2et comma. Media distinctio sequens est; ipsa et cola. Vltiraa

ao distinctio, quae totam sententiam cludit, ipsa est periodus j cuius,ut diximus, partes sunt cola et comma; quarum diversitas punctisdiverso loco positis demonstratur. Vbi enim initio pronuntia- 3tionis necdum pler.a pars sensui est, et tamen respirare oportet,fit comma, id est particula sensus, punctusque ad imam litteram

35 ponitur; et vocatur subdistinctio, ab eo quod punctum subtus,id est ad imam litteram, accipit. Vbi autem in sequentibus iam 4sententia sensum praestat, sed adhuc aliquid superest de sen-tentiae plenitudine, fit cola, mediamque litteram puncto notamus;et mediam distinctionem vocamus, quia punctum ad mediam

30 litteram ponimus. Vbi vero iam per gradus pronuntiando 5

z fit ita om. K1 a quae contraria separat K : quae contrarios. B 5 deesse] de S ut vid. T 6 quod] quoque K 8id est] sive B 10 iungas Bl .19 sequens est cola ipsa estmedia distinctio K ai commata K 22 enim in initio K33 sensus BC 26 accepit B^OK1 28 punctum T 30 veroont. K

ISIDORI

plenam sententiae clausulam facifnus, fit periodus, punctumquead caput litterae ponimus; et vocatur distinctio, id est disiunctio,

6 quia integram separavit sententiam. Hoc quidem apud oratores.Ceterum apud poetas ubi in versu post duos pedes syllaba re-manet, comma est, quia ibi post scansionem praecisio verbi facta 5est. Vbi vero post duos pedes de parte orationis nihil superest,colon est. Totus autem versus periodus est.

XXI DE NOTIS SENTENTIARVM. Praeterea quaedam scriptura-rum notae apud celeberrimos auctores fuerunt, quasque antiquiad distinctionem scripturarum carminibus et historiis adposue-10runt. Nota est figura propria in litterae modum posita, addcmonstrandam unamquamque verbi sentcntiarumque ac ver-suum rationem. Notae autem versibus adponuntur numero

2 viginti et sex, quae sunt nominibus infra scriptis. •* Asteriscusadponitur in his quae omissa sunt, ut inlucescant per eam 15notam, quae deesse videntur. Stella enim donjp dicitur Graeco

3 sermone, a quo asteriscus est dirivatus. — Obolus, id est, vir-gula iacens, adponitur in verbis vel sententiis superflue iteratis,sive in his locis, ubi lectio aliqua falsitate notata est, ut quasisagitta iugulet supervacua atque falsa confodiat. Sagitta enim 20

4 Graece o/?eAos dicitur. ~ Obolus superne adpunctus poniturin hisdem, de quibus dubitatur utrum tolli debeant necne ad-

5 poni. [Falsitate notatum est.] -f- Lemniscus, id est, virgulainter geminos punctos iacens, opponitur in his locis, quae sacraeScripturae interpretes eodem sensu, sed diversis sermonibus 25

6 transtulerunt. Y Antigraphus cum puncto adponitur, ubi in7 translationibus diversus sensus habetur. 3K— Asteriscus cum

obolo. Hanc proprie Aristarchus utebatur in his versibus, qui8 non suo loco positi erant. r Paragraphus ponitur ad separan-

das res a rebus, quae in conexu concurrunt, quemadmodum in 30

3 quidara T 4 versum BK* 4-6 syllaba . . . duos pedesow. C 5 quia . . . facta est om. T 8 Dt his notarum/omtts, cf. Kal*Gramm. Lat? \\\,p. 533 9 auctores om. 23' antiqui onu Bxo distinctiones K 18 verb. vel in sent. K 19 quasi sagitte Tai l&*X6s\ obolus codd. punctus T aa in his K a ° P « ^Artv. 33 fals. not. est Itab. 7 (=7"): onx. o (~BQ $a6 opponitur T

ETYMOLOGIARVM LIB. I . xx, xxi

• Oatalogo loca a locis et [regiones a] regionibus, in Agone prae-mia a praemiis, certamina a diversis certaminibus separantur.- | Positura est figura paragrapho contraria et ideo sic formata, 9quia sicut ille principia notat, ita ista fines a principiis separat. .

5 0 Cryphia, circuli pars inferior cura puncto, ponitur in his locis, 10ubi quaestio dura et obscura aperiri vel solvi non. potuit.D Antisimma ponitur ad eos versus quorum ordo permutandus 11est. Sic et in antiquis auctoribus positum invenitur. 2) Anti-12simma cum puncto ponitur in his locis ubi in eodem sensu

10 duplices versus sunt, et dubitatur qui potius eligendus sit..> Diple. Hanc scriptores nostri adponunt in.libris ecclesia-13sticorum virorum ad separanda vel [ad] demonstranda testimoniasanctarum Scripturarum. •> Diple irepl orixov. Hanc pri[m]us 14Leogoras Syracusanus posuit Homericis versibus ad separationem

15 Olympi a caelo. > Diple irtpu<myfi€vrj, id est cum geminis 15punctis.. Hanc antiqui in his opponebant quae ZenodotusEphesius non recte adiecerat, aut detraxerat, aut permutaverat.In his et nostri ea usi sunt. 5* Diple o/JoAur/xenj interponitur 16ad separandos in comoediis vel tragoediis periodos. -2_ Aversa 17

ao oj8oXur/JteM/,quotiens strophe et antistrophus infertur. - ^ Adversa 18cum obolo ad ea ponitur quae ad aliquid respiciunt, ut (Virg.Aen. 10,88): .

Nosne tibi Phrygiae res vertere f u n d o . . . . . .conamur? nos? an miseros qui Troas Achivis

25 obiecit?> Diple superne obolata ponitur ad conditiones locorum ac 19

1 regiones a hab. CK : om. BT 3 est tx et KL 4 illa T5 ponunt O 6 potestZJ § n o»t. Bl 7 tasom. T perm- expraem- KL 8 invenitnus KXD ut vid. (non A) 12 ad hab. KLl:onu BCT 13 script. sanct. K (non A) nt/A arlxov] peri-sticon 7*: persticon Bl: plecticon C: persttcon tx praesticon (prest.)KL: per(peri ?)stincon A : tttpl ariyn^v Olto prius K>L (non A)15 peristigmene codd. (perstigmen 7*: perstrigimcne A) 16 appone-bant CK (iton A) 17 aut permutaverat ont. T 18 obolismene codd.(bol- A) 19 -1 T: < B (C1 «. /., Al n. / . ) : 1 KLA* 20 < al=BCA': Al 11. /.) /3 (=A'L) : 1- T Adversa KL>T\ AversaABC 93 tibi fluxas frigeres B 34 animiseros T

n8a E

ISIDORI

20 temporum personarumque mutatas. >< Diple recta et adversa •superne obolata ponitur finita loco suo monade, significatque

21 similem sequentera quoque esse. X Ceraunium ponitur quo-tiens multiversus inprobantur, nec per singulos obolatur; Ktpavviov

22 enim fulmen dicitur. ^ C(h)risimon. Haec sola ex voluntate 523 uniuscuiusque ad aliquid notandum ponitur. $ Phi et Ro, id

est <£povn's. Haec, ubi aliquid obscuritatis est, ob~sollicitudinem24 ponitur. y Anchora superior ponitur ubi aliqua res magna25 omnino est. X Anchora inferior, ubi aliquid vilissirae vel incon-26 venientius denuntiatum est. f Coronis nota tantum in fine 1027 Hbri adponitur/ J Alogus nota [quae] ad mendas adhibetur.28 Fiunt et aliae notulae librorum pro agnoscendis his quae per

extremitates paginarum exponuntur, ut, ubi lector in liminarehuiusmodi signum invenerit, ad textum recurrens eiusdem ser-monis vel versiculi sciat esse expositionem, cuius similem super-15iacentem notam invenerit. .

XXII D E NOTIS VVLGARIBVS. Vulgares notas Ennius primusmille et centum invenit. Notarum usus erat ut, quidquid procon[ten]tione aut [in] iudiciis diceretur, librarii scriberent con-plures simul astantes, divisis inter se partibus, quot quisque aoverba et quo ordine exciperet. Romae primus Tullius TiroCiceronis libertus commentus est notas, sed tantum praepo-

a sitionum. Post eum Vipsanius, Philargius, et Aquila libertusMaecenatis alius alias addiderunt. Deinde Seneca, contractu

1 pcraonarumque rautatas om. K}LX (jton A) adversa KL : aversaABCT a apponitur B (non A) significante A 4 o l )o-lantur C1 («011 A) T(non U) ceraunium codd. 6 aliquodKL («0« A) 9 omnino non est T1 ( P «. /.) invenientius K1:invenientibus L> (tton A) 10 fKL: J~B (A* n. /., O «./.): rT: - ~ A2 11 ponitur A J A {tt itafert KL) 17 B: signumdecst i,t C: t T quae hab. KL: 0»«. ABCT 13 ut lector inl.cum hui. JCL («0« A) 14 recurrens] inyenerit B (tionA) 18pro contione dett. 19 aut iudicis T. aut in iudicis (-iis) . B C : aput(-ud) iudices KL : apud in iudices A% librariis T 20 astantesA : adstantes CK: stantes BT quot] quod codd. ai exciperentKL{tionA) aa commentus T: commentatus ABCK prcposi-tionem KlLx {non A) 33 vipsanius (aran an ann incert.) T: virsaniusU' vipersamnius AlB : vipsamnius C: vir samnius KLA% ' filargiuscodd. (eliam A) 24 alius om. K\ contractu ABCT: contractus^ 1 : contractos L

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xxi-xxiv

omnium digestoque et aucto numero, opus efficit in quinquemilia. Notae autem dictae eo, quod verba vel syllabas prae-fixis characteribus notent et ad notitiam legentium revocent;quas qui didicerunt proprie iam notarii appellantur.

5 D E NOTIS IVRIDICIS. Quaedam autem litterae in libris XXIIIiuris verborum suorum notae sunt, quo scriptio celeris brevior-que fiat. Scribebatur enim verbi gratia per B et F ' bonum fa-ctum,' per S et C ' senatus consultum,' per R et P ' respublica,'per P et R ' populus Romanus,' per D et T ' dumtaxat/ per

10 supinam W litteram • mulier/ per P secundum naturam ' pupil-lus,' per *l verso capite ' pupilla,' per unum K ' caput,' per duoKK iuncta ' calumniae causa,' per I et E ' iudex esto/ per D etM 'dolum malum.' Cuius generis plurimas consimiles notas 2in libris antiquis invenimus. Has iuris notas novicii impe-

15 ratores acodicibus legum abolendas sanxemnt, quia multos perhaec callidi ingenio ignorantes decipiebant, atque ita iusseruntscribendas in legibus litteras, ut nullos errores, nullas ambagesafferant, sed sequenda et vitanda aperte demonstrarent

D E NOTIS MILITARIBVS. In breviculis quoque, quibus mili- XXIV20 tum nomina continebantur, propria nota erat apud veteres, qua

inspiceretur quanti ex militibus superessent quantique in bellocecidissent. T Tau nota in capite versiculi posita superstitemdesignabat j © Theta vero ad uniuscuiusque defuncti nomen

1 cfficit AKTU: effecit BC 3 notent BCTU: notant AKL>et TUB : ut KLXC\ ut et A 6 iurisow. K> (tton A) quod in-scriptioKLantecorr. (nott A): quosscriptio T(ttonU) brevisque K\L{non A) 7 enim] autcm KL [tion A) per b et per f T 8consultus ACT 10 sup. W l i t t T : sup. M litt ABCKL. Stdpostntulier est W irt KL (non in A) secundum naturam om. IPL1 (non A)x 1 per A {vtl a) verso codd. (sed per p averso B) 13 KK] Kappa (ca-)a (=*ABC) 7 ( = TU) iuncta] vincta C («0« A): om. 0 (=KL) esto]est A 14 invenimus KL: inveniuntur ABCT haa] huius T: idus C1

15 abolenda T qua T in tnultos C1 per has KL 16 callide(-dae) KLA1 17 conscribendas T 18 demonstrarent A &\-K: -ret L): demonstrent BCT ao propria . . . veteres post in-spicerctur K: add. in marg. L1 aa cecldissent] occisi essent KL{ttott A) Tau om. K {tton L) in capite] incipiente KL anUcorr. versiculo KL anle corr. 33 nomina ponebatur T: nomcnponebatur KL {tion A)

E 2

ISIDORI ,.

apponebatur. Vnde et habet per medium telum, id est mortissignum. De qua Persius ait (4,13):

Et potis est nigrum vitio praefigere theta.2 Cum autem inperitiam significare vellent, Labda littera usi sunt,

sicut mortem significabant, cum ponebant Theta ad caput. In 5stipendiorum quoque largitione propriae erant notae.

XXV D E NOTIS LITTERARVM. Notas etiam litterarum inter seveteres faciebant, ut quidquid occulte invicem per scripturassignificare vellent, mutue scriberent. Testis est Brutus, qui inhis litteris ea quae acturus erat notabat, ignorantibus aliis 10

3 quid sibi vellent haec litterae. Caesar quoque Augustus adfilium,' quoniam,' inquit, * innumerabilia accidunt assidue quaescribi alterutro oporteat et esse secreta, habeamus inter nosnotas si vis tales ut, cum aliquid notis scribendum erit, prounaquaque littera scribamus sequentem hoc modo, pro a b pro 15b c et deinceps eadem ratione ceteras; prozautem littera redeun-dum erit ad duplex a a.' Quidam etiam versis verbis scribunt.

XXVI D E NOTIS DIGITORVM. Sunt quaedam et digitorum notae,sunt et oculorum, quibus secum taciti proculque distantes con- .loquuntur. Sicut mos est militaris, ut quotiens consentit exer- 20citus, quia voce non potest, nianu promittat. Alii, quia voce

2 non possunt, gladiorum motu salutant. Ennius de quadam in-pudica (Naev. Com. 75):

— Quasi in choro pilaludens da[ta]tim dat sese et communem facit. 35Alium tenet, alii adnutat, alibi manusest occupata, alii pervellit pedem,

4 inper. LK (-a K) B Rtm. : inpuritiam i /C 1 : inpueritiam T Afott.1

Qitac ad inperitiam (u suprascr.) refero lauda KL : lauta B 5 signi-ficant KL 8 scriptura K 9 qui i» his 1. T: quibus in I. K:quibus in his AXBO 13 quoniam] quot K incidunt ABC13 alterutrum codd.: adsX.deU. eiom.K nosow. T 14 notas]nostras Ax si vis] sibi T notis] nobis K 15 hoc modo mtt.K 17 scribebant K 19 tacito T aa votu sic luduntK (J>ro saludant) quodam K 25 dadatim I : datim M Rtrn.1

(fori. recte) («0« Mon.) daU U 26 alii adnotat a {^ABC1): aliumadnotat0(=*KLl: aumnotat M): aliiadnutat7 (= TU: aliinutat V)Mon.-.alii adnotat «rali adnutat Rem. manura T 27 pcrvellet A Rcm.1

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xxiv-xxvii

alii dat anulum [ex]spectandum, a labris- alium invocat, cutn alio cantat; adtamen

aliis dat digito litteras.Et Salomon (Proverb. 6,13): ' Annuit oculo, terit pede, digito

5 loquitur.'D E ORTHOGRAPHIA. Orthographia Graece, Latine recta XXVII

scriptura interpretatur. [Orto enim recte, graphia scriptura di-citur.] Haec disciplina docet quemadmodum scribere debea-mus. Nam sicut ars tractat de partium declinatione, ita ortho-

10 graphia dc scribendi peritia, utputa ' ad,' cum est praepositio,D Htteram; cum est coniunctio, T litteram accipit. ' Haud,' 2quando adverbium est negandi, D Httera terminatur et aspiraturin capite; quando autem coniunctio [disiunctiva] est, perTlit--teram sine aspiratione scribitur. ' Apud' praepositio per D 3

15 scribitur, sicut 'ad patrem,' quoniam veteres saepe 'apud' pro1 ad' usi sunt [duabus ex eis mediis litteris subtractis]. Inter- 4dum autem aliae litterae in locum aliarum litterarum rite ponun-tur. B et P litteris quaedam cognatio est. Nam pro * Burro'dicimus ' Pyrrhum.' C et G [litterae] quandam cognationem

aohabent. Nam dum dicimus ' centum/[et] ' trecentos/postea"dicimus ' quadringentos/ G ponentes pro C. C et Q similitercognatio est. Nam 'huiusce' per C, 'cuiusque' per Q scribimus.' Cum' autem praepositio per C scribenda est; si autem adver-bium fuerit, per Q. Dicimus enini ' quum lego.' ' Deus' per

2 5 E solam: ' daemon' per AE dipthonga est notandus. ' Equus/ 5quod est animal, per E solam scribendum. {Aequus,' quod est

1 anolum KL (non M): anullum ex am nullutn ut vid. A ex-pectandum o (=sAB: sp. C) 0 (=KL ex corr. At): spectandum 7( . TUIV) a adtamen BM 7 ( = TUIV) 3 alii TU (jton W ) :alis Ax 4 annuet K teret OKTWx terret A 7 inter-pretatur] dicitur U orto . . . dicitur hab. B (recta) TU: om. CKl

9 sicut om. K1 19 est om. T 13 disiunctiva hab. K: otn. Btt {aim est) C: nts. in A : ua ut vid. T 15 sicut ad pa. T: sicutapud (-t) pa. BCK apud pro ad B: apud pro adverbio CKT 16duabus... subtr. ont.K1 18 burro T : byrro B : birro AC: birrum K19 litterae hab. K: om. ABCT 20 dum om. K et hab. BC:om. KT 21 quadrigentos K : quadragentos A 35 diptongonC: -go «/ vid. Kx (efiam in sequentibus paragraphis) .. 26 sola BTscribendusif

ISIDORI'r

lustus, per AE dtpthonga scribendum; ' Exsul' addito S debetscribi, quia exsul dicitur qui extra solum est. ' Exultat' meliussine S littera scribitur. Nam cum ipsa X ex C et S constat,

6 quomodo, cum in ea sit, rursus ei additur alia ? ' Aequor' per7 dipthonga scribendum, quia ab aqua est nomen factum. * For- 5

sitan' per N scribendum in fine, quia integrum eius est ' si forte8 tandem.' ' Fedus,' quod est deformis, per E solam scribendum

[est] : ' foedus' quod est pactum, cum O et E dipthonga scriben-9 dum. 'Formosus' sine N scribitur, quia a forma vocatur. [Sive

etiam a formo, id est calido; calor enim sanguinis efficit pul-10critudinem.] 'Gnatus/quod est filius, per G scribendum, quia

10 facit generatus. H, quae aspirationis littera est, in Latinotantumvocalibus iungitur : ut * honor/ ' homo,' ' humus' [humilitas].Aspiratur autem et consonantibus, sed in Graecis et Hebraeis .nominibus. * Heus' autem e t ' heu' interiectiones per H scri-15

n bendae. I littera inter duas vocales constituta, bis scribi qui-dam existimabant, ut in ' Troia' e t ' Maia.' Hoc ratio non per-mittit. Numquam enim tres vocales in una syllaba scribuntur.Sed I littera inter duas vocales constituta pro duplici habetur.

12 ' Id' pronomen neutri generis per D scribitur, ab eo quod est •' is, aoea, id,' quia facit' idem.' Quod si verbum est tertiae personae,

13 per T notabitur, ab eo quod est' eo, is, it,' [quia facit]' itur.' Klitteram antiqui praeponebant quotiens A sequebatur, u t ' kaput,'• kanna,' * kalamus.' Nunc autem ' Karthago' et ' kalendae' pereandem tantum scribuntur. Omnia autem Graeca nomina qua- »5

14 licumque sequente vocali per K sunt scribenda. ' Laetus' per

1 addita K 3 constet cum in ea sit cur rursus K 5 scribiturA* 6 si om. KC (tion Ay) 7 sola BKT scribendum est CK:est scribendum A%: scribendum BT 8 cum oe BC scribitur tf9 scribitura (^ABC) 7 ( « TUIV)'. sc-ibendum M: scribendum est KS i v e . . . pulcr. hab. y(~TU): om. a ( - BC) fi (=KM) 10 coior TUia fecit B1 gencratur T(t.e. -torj) H quoqtie asp. nota est K13 humilitas hab. T: om. BCK 14 antemo/n. K 15 nominis T16 litteram tt constitutam CT qnidam scribi T 17 nt troiaet m. K: ut in troia m. T 18 unam syllabam K 21 faciuntidem T aa notabimusC quia facit itur ABC: om.T: quiafacitowi. K 94 ct om. T 25 omnia... scribcnda otn. T 26 sunt0111. A' Laetus . . . facit/os/sumpsit calamitas KL

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xxvii

dipthonga scribitur, quia laetitia a latitudine vocata est, cuius econtrario est tristitia, quae angustiam facit. L autem litteraminterdum pro D littera utimur, ut 'latum' pro 'datum ' et •calami-tatem' pro ' cadamitatem'; a cadendo enim nomen. sumpsit cala-

5 mitas. ' Maxumus' an ' maximus,' et si qua similia sunt qualiter 15scribi debeant quaesitum est. Varro tradit Caesarem per I eius-modi verba enuntiare solitum esse et scribere. Inde propterauctoritatem tanti viri consuetudinem factam, ut 'maximus/• optimus,' ' pessimus' scribatur. c Malo' per unum L scriben-16

10 dum, quia est * magis volo.' ' Malle' per duo LL, quia est * magisvelle.' 'Nolo' quoque per unum L; [et] 'nolle' per duo.• Nolo' enim • nevolo' es t ; ' nolle,' 'nevelle.' ' Os ' si vultum aut 17ossum significat per O solam scribendum est; si personam, H

* praeponenda est. ' Ora' finium per O; ' hora' dierum per H 18 •15 scribendum. ' Onus,' si de onere venit, O sola scribendum; si

de honore, cum H aspiratione. ' Praepositio' et * praeterea * 19per dipthonga scribendum. ' Pene' vero, quod est coniunctio,per E ; ' poena,' quod est supplicium, per GE. Q littera tunc 20recte ponitur, cum illi statim U littera sequitur, et alia quaelibet

ao una pluresve vocales iunguntur, ita ut utia syllabafiat. Ceteraper C scribuntur. * Quae' pronomen cum A scribendum; 21' que' coniunctio sine A. • Quid' per D litteram scribitur, cumpronomen est; per T, cum verbutn: cuius positio est prima

1 Laetus vel laetitia a latitudine vocatur et ideo per diptongo scribendumcui contraria tr. quae angustatn f. /3 (* KL: contr. cst tr. L ex eorr.)a est om. Ax autcm om. KLT (nonUlV) li. interdumutimur pro d KL 3 forf. lautum pro dautum 5 Ma. enim anma. A e t . . . sunt om. K 6 debeat/v traditC/Cr*. tradiditAB 7 verbum K scribi K inde ont. B 9 per unamlitteram 1 quod est (pm. scribendum) K 10 malle . . . velle om. Kduas 11 T 11 unam Ivelle et nolle AT: unum 1 etnolle T: unutn lnolleABC 13 nec volo . . . nec velle K aut os sign. A*K 13sola codd. (-lam C) est om. K personam . . .scribendum siotn. KLl (non AT) 15 per o sola T(non UIV) scribendum estsi T(tton UW) 16 aspiratione onu KLM 17 scribendum] om.C («0« A) scribendum est si de onore (hon- m. a) quod est con-iunctio T 18 poena vero quod K per o et e scribendum est T19 illa K (non A) subscquitur KC {tton A) quamlibet T azpcr c littera scribuntur A' scribitur K 33 prima est K

ISIDORI1 queo, quis, quit,' et in conpositione1'1 nequeo, nequis, nequit.'

22 « Quod/ quando pronomen est, per D [est] scribendum; quandonumerus, pcr T, quia * totidem ' per T scribitur. « Quotidie' per

23 Q scribendum, non per C, ut sit ' quot diebus.' R littera com-munionem habet cum S littera. Itaque apud anticos ' honos,' 5

24 ' labos/' arbos' dicebatur, nunc • honor,' * labor,'' arbor.' • Sat'per T scribi oportet, quia integrum eius facit' satis.' ' Sed' perD oportet scribi. Apud anticos enim sed ' sedum' dicebatur;

25 nos finales duas litteras abscidimus. ' Tamtus,' sicut e t ' quam-tus ' in medio M habebant. ' Quam' enim e t ' tam/ unde et 10

26 ' quamtitas/' quamtus,'' tamtus.' * Vae' interiectio cum A scri-27 bendum ; ' ve ' coniunctio sine A. Xps, quia Graecum est, per28 X scribendum. Ita et€ Xrisma.' Y et Z litteris sola Graeca no-

mina scribuntur. Nam cum * iustitia' sonum Z Httera expri- „mat, tamen, quia Latinum est, per T scribendum est. Sic 15

29 'militia,' 'malitia/ 'nequitia,'et cetera similia. In dubiis quoqueverbis consuetudo veterum erat ut, cum eadem littera aliumintellcctum correpta, alium producta haberet, longae syllabaeapicem adponebant; utputa ' populus' arborem significaret, anhominum multitudinem, apice distinguebatur. Sic et ubi lit- a o

terae consonantes geminabantur, sicilicum superponebant, ut' cella,' 'serra/'asseres.' Veteres enim non duplicabant litteras,sed supra sicilicos adponebant; qua nota admonebatur lectorgeminandam esse litteram.

XXvui D E ANALOGIA. Analogia Graece, Latine similium conpa- 35ratio sive proportio nominatur. Cuius baec vis est ut, quoddubium est, ad aliquid simile, quod non est dubium, refera-

- 1 et in . . . nequit ottt. K a est hab. KL : otn. BCT quandonumerus AlBCTU: quando adverbium numeri KL 3 quia. : .scribitur ont. KL 4 communem T 5 cum om. B cum s idemqueaput latinos A' 6 arbos labos K arbor labor K 10 m]n Tde qua enim et tam veniunt T: quam et tam (om. enim) K 11quantitas et quantus et tantus 7* scribendum A: scribendaBCTx scribitur K ia i.e. Christus 13 scribendum est Tlitteris om. K 14 2 litterae B exprimitur T 15 sic BCT:sicut K 16 malitia ont. 71 nequitia om. K dubis Ax: duobus K17 cum] hec K aa litteras ont. T s>4 geminatam K 26 pro-portio B1: propositio K} ntvid. T: praepositio C a7 dubium nonest ref. K

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xxvii-xxix

tur, et incerta certis probentur. Octo autem modis conparatioanalogiae colligitur: id est qualitate, conparatione, genere, nu-mero, figura, casu, extremitatibus similium syllabarum, et simili-tudine temporum. Si quid de iis unum defuerit, iam non est a

5 analogia, id est similitudo, sed est anomalia, id est extra regulam,ut • lepus' et * lupus.' Totum convenit, sed dissentiunt casu jfacit enim ' lupi/ ' leporis.' Nam regulariter est, dum quaerisutrum ' trames' masculinum sit an femininum, similis est illi inomni declinatione ' limes,' et erit masculinum. Item ' funis * si 3

io incerti generis esse credis, similis est illi * panis' in declinatione,et erit masculinum. Item ex conparatione positivorum, ut sidicas ' doctus,' ' magnus': positivi sunt et sui similes. Fit etper diminutionem, utputa ' funem' masculinum esse funiculusostendit, sicut 'marmor' neutri esse generis tnarmusculum in-

15 dicat. Nam quod genus in principalitate est, id esse solet in 4diminutione. Sed hoc non semper, ut * pistrinum/ * pistrilla.'Sed quia scire debemus ex positione [id est primitivo] dccli«nationem, ex diminutione genus colligere.

D E ETYMOLOGIA. Etymologia est origo vocabulorum, cum XXIXao vis verbi vel nominis per interpretationem colligitur. Hanc Ari-

stoteles <rvfij3o\ov, Cicero adnotationem nominavit, quia no-mina et verba rerum nota facit exemplo posito; utputa' fiumen,'quia fluendo crevit, a fluendo dictum. Cuius cognitio saepe 2usum necessarium habet in interpretatione sua. Nam dum vi-

35 deris unde ortum est nomen, citius vim eius intellegis. Omnisenim rei inspectio etymologia cognita planior est. Non autemomnia nomina a veteribus secundum naturam inposita sunt, sedquaedam et secundum placitum, sicut et nos servis et posses-sionibus interdum secundum quod placet nostrae voluntati

30 nomina damus. Hinc est quod omnium nominum etymologiae 3

6 casus K1 8 illi om. B1 9-11 Item . . . masculinum om. Bl

9 funis inc. gen. si esse ut vid. K1 10 sim. illi est KC ja suntut sui KC fit per T 13 funiculum T: finiculus C 15 estom. K} 16 non] nomen T 17 id est primitivo hab. K: om.BCT ao vis om. T aa proposito K1 23 dictus C1 T24 in 0»«. K 26 rei om. T 27 sec.] per KP(»on A)28 quaedam secundum (pm. et) K

ISIDORI *s

non reperiuntur, quia quaedam non secundum qualitatem, quagenita sunt, sed iuxta arbitrium humanae voluntatis vocabulaacceperunt. Sunt autem etymologiae nominum aut ex causadatae, u t ' reges ' a [regendo et] recte agendo, aut ex origine, u t' homo,' quia sit ex humo, aut ex contrariis ut a lavando»lutum/ 5dum lutum non sit mundum, et * lucus/ quia umbra opacus

4 parum luceat. Quaedam etiam facta sunt ex nominum deriva-tione, ut a prudentia *prudens*; quaedam etiam ex vocibus, ut agarrulitate' garrulus' j quaedam ex Graeca etymologia orta et

5 declinata sunt in Latinum, ut 'si lva, ' ' domus.' Alia quoque ex 10nominibus locorum, urbium, [vel] fluminum traxerunt vocabula.Multa etiam ex diversarum gentium sermone vocantur. Vndeetorigoeorumvixcemitur. Suntenim pleraque barbara nominaet incognita Latinis et Graecis.

XXX DEGLOSSIS. GlossaGraecainterpretatione linguae sortitur 15nomen. Hanc philosophi adverb[i]um dicunt, quia vocem illam,de cuius requiritur, uno et singulari verbo designat. Quid enimillud sit in uno verbo positutn declarat, u t : ' conttcescere est

2 tacere.' Item (Virg. Aen. io , 314) :Latus baurit apertum. 30

' haurit, percutit.' Item cum ' terminum' dicimus ' finem,' aut* populatas' interpretamur esse ' vastatas,' et omnino cum uniusverbi rem uno verbo manifestamus.

XXXI D E DIFFERENTIIS. Differentia est species definitionis,quam scriptores artium de eodem et de altero nominant. »5Haec enim duo quadam intersecommunione confusa, coniecta

'differentia secemuntur, per quam quid sit utrumque cogno-scitur; ut cum quaeritur quid inter regem sit et tyrannum,

a sed arbitrio K1 3 nomina ut ex T 4 regendo et hab, T:om, BCK 5 lotus dum lotum BC: lotum dutn lotus K1: lot— dumlutum T 9 gragulus garrulus B: graculus Arev. 10 de. in Tlatino K ut] et B silva] sillaba O u vt\ont. CT: fiab. ,BK xa ex B: e K: ct T: et de C ge. om. T 16 hoc A"17 de qua Areo. 20 aurit codd. sa populatus tt vastatus Tomnino] omnium O 25 altero] alio T 26 quadam ex quacdamAi quacdam C: quidem K confnsusC1 «7 secernuntur BC 1secernitnrA'7' 28 et tyrannum . . . sit om. O

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xxix-xxxii

adiecta differentia, quid uterque sit definitur, u t ' rex modestuset temperatus, tyrannus vero crudelis.' Inter haec enim duodifferentia cum posita fuerit, quid sit utrumque cognoscitur.Sic et cetera.

5 D E BARBARISMO. Barbarismus est verbum corrupta littera XXXIIvel sono enuntiatum. Littera, ut ' floriet,' dum ' florebit' dicereoporteat; sono, si pro media syllaba prima producatur, u t ' late-brae/ ' tenebrae.' Appellatus autem barbarismus a barbarisgentibus, dum latinae orationis integritatem nescirent. Vnaquae-

10 que enim gens facta Romanorum cum opibus suis vitia quoqueet verborum et morum Romam transmisit. Inter barbarismum 2autem et barbarolexim hoc interest, quod barbarismus in verbolatino fit, dum corrumpitur; quando autem barbara verba lati-nis eloquiis inferuntur, barbarolexis dicitur. Item quando in

15 prosa vitium fit sermonis, barbarismus vocatur; quando in me-tro, metaplasmus dicitur. Barbarismus autem fit scripto et pro- 3nuntiatione. Scripto quattuor modis: si quis in verbo litteramvel syllabam adiciat, mutet, transmutet, vel minuat Pronuntia-tione autem fit in tempbribus, tonis, aspirationibus et reliquis

ao quae sequuntur. Fer tempora quippe fit barbarismus, si pro 4longa syllaba brevis ponatur, aut pro brevi longa. Per tonos,si accentus in alia syllaba commutetur. Per aspirationem, siadiciatur H littera ubi non debet, aut detrahatur ubi esseoportet. Per hiatum, quotiens in pronuntiatione scinditur ver- 5

35 sus antequam conpleatur, sive quotiens vocalis vocalem sequi-tur, u t ' Musae Aonides.' Fit barbarismus et per motacismos,[iotacismos] et labdacismos. Motacismus est, quotiens M litte- 6ram vocalis sequitur, ut ' bonum aurum,'' iustum amicum'; sed

9 crudelis interpretetur B enim ont. K}C 3 fuerint Tsit inter utrumque T 4 sic et cetera out. C 6 dici B8 appellatur K 10 Romanorum] romanis subdila T operibus K11 Romam] romani T ia avXtm om.K 13 fit]sitiirl autetnlvero T 14 inseruntur CT barbarolexis est (seq. ras.) A'»16 autem om. K 18 minuet T 19 autem fit om. K1 aspiratio-nibus] adnuntiationibus T so quippe] quidem A' 23 ndiciatur]addatur K 24 in om. K1 27 iotacismos (ct iot. B1) hab. B:otn. CKT

ISIDORI f>j

hoc vitium aut suspensione M litterae, aut detractione vitamus.7 Iotacismusest,quotiens in iota litteraduplicatur sonus.ut 'Troia/

• Maia'; ubi earum litterarum adeo exilis erit pronuntiatio, ut8 unum iota, non duo sonare videantur. Labdacismus est, si pro

una L duo pronuntientur, ut Afri faciunt, sicut ' colloquium' 5pro' conloquium'; vel quotiens unam L exilius, duo largius pro-ferimus. Quod contra est; nam unum largius, duo exilius pro-

9 ferre debemus. Conlisio est, quotiens novissimae syllabae finisin alterius principio est, u t ' matertera.'

XXXIII D E SOLOECISMIS. Soloecismus est plurimorum verborum 10inter se inconveniens conpositio, sicut barbarismus unius verbicorruptio. Verba enim non recta lege coniuncta soloecismusest, ut si quis dicat * inter nobis' pro ' inter nos,' au t ' date ve-

2 niam sceleratorum' pro ' sceleratis.' Dictus autem soloecismusa Cilicibus, qui ex urbe Solo(e), quae nunc Pompeiopolis appella-15tur, profecti, cum apud alios commorantes suam et illorum lin-guam vitioseinconsequenterque confunderent,soloecismo nomendederunt. Vnde et similiter loquentes soloecismos facere dicun-

3 tur. Soloecismus autem apud poetas schema dicitur, quotiensin versu necessitate metri factus invenitur. Cum autem non 20

4 invenitur necessitas, permanet soloecismi culpa. Soloecismusfit duobus modis: aut per partes orationis, aut per accidentia.Per partes orationis, si alteram partem pro altera ponamus, ut-puta si praepositiones adverbiis adplicemus. Per accidentia fit,id est per ea quae acciduntur partibus, utputa per qualitates, 25per genera et numeros, figuras et casus. Per ista igitur omnia

5 fiunt soloecismi, sicut Donatus exposuit. Fiunt praeterea explurimis modis. Nam Lucilius centum genera soloecismorum

a sonus 0111. T ut Troia] vero ia O 3 arum (1. e. harum) Tadeo om. A'1 4 videatur BC • si] quotiens T 5 unoBC pronuntiantur T 6 pro conloquio BCT unum 1BC7 quod] quia K 10 primorum K 13 data T 15 CiJicibus]civilibus B 16 propheti T 17 -que confunderent om. Taa per accidentia partibus orationis per par. or. A 24 propositioncsadverbia T 05 acciduntur A T: accednnt (-cid-) BCK partibusorationis utputa CK (non A) qual. gen. (fim. per) BC 06 gen. nu-mcrum (o»>. ct) K 07 ex CK: ut T: om. B a8 lucius T

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xxxii-xxxiv

dixit, quos omnes vitare potius quam sequi debet qui regulamrecte loquendi tenere studet.

D E VITIIS. Vitia apud Grammaticos illa dicuntur, quae XXXIVin eloquio cavere debemus. Sunt autem haec: barbarismus,

5 soloecismus, acyrologia,.cacenphaton, et reliqua. Barbarismus aest corruptio verbi unius. [Vt si tertiam syllabam quis produ-cat in ' ignoscere.'] Soloecismus conpositio vitiosa verborum. 3[Vt si aliquis dicat 'inter hominibus' pro 'inter homines.']Acyrologia non propria dictio, ut (Lucan 2,15): 4

10 Liceat sperare timenti. . • ' • • .Proprium est autem timenti formidare, non sperare; et (Virg.

. Aen.5,287):Gramineo in campo.

Froprium es t ' graminosum' dicere campum,non 'gramineum.'1 s Cacemphaton dictio obscena vel inconposite sonans. Obscena, 5

ut(Virg.Aen. 1,579): .His animum arrecti dictis. \

Inconposita, ut (Virg.Aen. 2, 27):Iuvat ire et Dorica castra.

ao Mala enim fuit conpositio ab ea syllaba incipere, qua superiorfinierat. Pleonasraos adiectio unius verbi supervacua, ut (Virg. 6Georg. 2,1): .

Hactenus arvorum cultus et sidera caeli.Neque enim alibi nisi in caelo sunt sidera. Perissologia adie- 7

35 ctio plurimorum verborum supervacua, ut (Deuteron. 33,6):' vivat Ruben et non moriatur': dum non sit aliud vivere quamnon mori. Macrologia longiloquium, res non necessarias con- 8prehendens, ut (Liv. frag. 64 M.): ' Legati non inpetrata paceretro unde venerant domum reversi sunt.' Tautologia, idem- 9

30 loquium ut (Virg. Aen. 1,546):

1 debemus (om. qui... studet) K a student B 3 cap. 34-37om. 3 (=A'LAf: non P). Contuli ABCT 6 ut si . . . ignoscere hab. y( = TUW): om.a (-ABC) 8 utsi . . . homines hab. 7 ( « TUW): om.a (=ABC) pro W\ propter TU 9 Ac, est inpropriai? 17rccti T{non UW) ' 19 ct videre dor. A 21 finiebat T {ttonUtV)24 cnim om. A 05 verborum om. Ax 26 sit] sonct C 29 veneruntCW idcmloquium 7 (=» TUW) Cx: idcm eloquium o ^ABC1)

ISIDORI

Si fata virum servant, si vescitur auraaetherea, neque adhuc crudelibus occubat umbris.

Totum enim quod repetitur una res est, sed crebro sermone10 adnuntiata. Eclipsis est defectus dictionis, in quo necessaria

verba desunt, ut (Vjrg. Aen. 4,138): . 5Cui pharetra ex auro:

11 deest enim ' erat.' sTapinosis est humilitas, statum rei magnaedictis infirmans, ut (Virg. Aen. 1,118):

Apparent rari nantes in gurgite vasto.ia ' Gurgitem' posuit pro ' mare.' Cacosyntheton, vitiosa conpo-10

sitio verborum, ut (Virg. Aen. 9,609):— Versaque iuvencumterga fatigamus hasta.

13 Amphibolia, ambigua dictio, quae fit aut per casum accusativum,ut illud responsum Apollinis ad Pyrrhum (Enn. Ann. 179): 15

Aio te, Aeacida, Romanos vincere posse.In quo non est certum, quem in ipso versu monstraverit esse

14 victorem. Fit et per incertam distinctionem, ut (Virg. Aen. x,263):

Bellum mgens geret Italia. aoIncerta distinctio, utrum 'bellum ingens,' an 'ingens Italia.'

15 Fit et per commune verbum, u t : ' Deprecatur Cato, calumnia-tur Cicero, praestolatur Brutus,dedignatur Antonius'; nec osten-ditur in hac ambiguitate utrum ipsi alios, an alii ipsos deprecati

16 sunt aut calumniati. Fit et per homonyma, quo uno nomine *5multa significantur, u t ' acies,' et non addas aut ferri, aut oculo-rutn, aut militum.

XXXV D E METAPLASMIS. Metaplasmus Graeca lingua, Latinetransformatio dicitur. Qui fit in uno verbp propter metri neces-

a sitatem et licentiam poetarum; cuius species istae sunt. Pro- 30thesis adpositio in principio verbi, ut ['gnato' pro 'nato' et

1 virorumB 8 dictus T 14 autom. T 16 eacidat/: acidaBx: eacidam ATi eaddc O • 18 distinctionem] dcfinitionera T34 an alii ipsos om. T 35 sint A T (MOII U) omonima B : -mamAC: -mum T a6 ut f. T 31 gnato . . . tulit oi». O : et tet. protu. 0»«. AO

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xxxiv, xxxv

' tetulit' pro ' tulit']. Epenthesis adpositio in medium, ut (Virg.Aen. 3,409):

[Maneant in relligione nepotes,pro ' religione'] [' relliquias' pro ' reliquias,' ' induperator' pro

.5 ' inperator']. Paragoge adpositio in finem, ut ['admittier' pro 3'admitti'] ['magis' pro 'mage' et 'potestur' pro 'potest'].Aphaeresis abscisio de principio, u t ' temno' pro ' contemno.'

. Syncope abscisio de medio, u t ' forsan' pro' forsitan.1 Apocopeabscisio de fine, ut * sat' pro ' satis.' Ectasis, productio contra 4

10 naturam, ut [(Virg. Aen. 1, 499) : ' exercet Diana choros'].[(Virg. Aen. 1,2): • Italiam fato,' quum ' Italiam' correpte diddebeat]. Systole correptio coritfa naturam, ut [(Virg. Aen. 6,773): * urbemque Fidenam,' cum prima syllaba produci debet].[ Vt quum dicimus' Orion' correpte, dum producte dici oportet.]

15 Diaeresis discissio syllabae in duas, ut [(Virg. Aen. 9, 26): ' divespictai vestis,' pro 'pictae'] [(Enn. Ann. 33): 'Albai longai/pro' Albae longae']. Episynaloephe conglutinatio duarutn [sylla- 5barum] in unam, ut [' Phaethon' pro ' Phaethon'] [' Neri' pro* Nerei/ ' aeripedem' pro ' aeripedem']. Synaloephe conlisio

30 vocalium adiuncta vocalibus, ut [(Virg. Aen. 9,1):Atque ea diversa penitus dum parte geruntur].

Ec(th)lipsis conlisio consonantium cura vocalibus,ut [(Virg.Aen. 6

. ' . * ' * Multum ille et terris iactatus et alto].

1 ut (pm. celt.) 0 : ut maneant in rellcgione nepotes pro religione AB\ut relliquias pro reliquias indupcrator pro inperator T 5 ut (om. cett.)O : ut admittier pro admitti B (A feri): ut magis pro maie et potestur(ex pro-) pro potest T 7 Auferens T 8 S. est absc. AB10 ut (pm. cett.) C1: ut exercet (-tur B) diana choros (co-) AB: ut italiamfato quum italiam correptam dici debeat T ia, 13 Sys t . . . . debet om. C1

ut urbemque fidenam cum prima syllaba produci debet (-beat B) AB:ut quum dicimus orion correpte dum producte dici oporte—T 15 ut(ow/. cetl.) C1: ut dives pictai vestis pro pictae A: ut albai longai propictac B : ut albai longai pro albe longe T 17 Ep. est congl. A syl-labarum hab. AC: om. BT 18 ut (ow. cett.) C1: ut foeton A : utf || eton pro faeton B : ut feton pro faeton meri pro nerei eripide procuripide T. Cf. Donat. p. 396 K. ao vocalium] vocabulum Tut (om. cett.) C1: ut atque ea diversa penitus et rcliqua A : ut atqueaeque ea diversa penitus et cctera B : ut atque ea diversa penitus dutnpartc gcruntur T aa Ellipsis est conl. A ut (o»«. «//.) C1: utmultum illc terris iactatus et alto AB : ut multum ille et tcrris T

ISIDORI

Antithesis contrapositio litterae pro alia littera, ut [' inpete' pro• inipetu'] [' olli' pro c illi']. Metathesis transpositio litterae, ut

7 [' Thymbre * pro 'Thymber'] [' Evandre' pro c Evander']. Interbarbarismum et figuras, hoc est Latinam et perfectam elocutio-nem, metaplasmum esse, qui in uno sermone fit oratione vitiosus. 5Item inter soloecismum et schema, id est perfectam sermonumconexionem, figura est, quae fit contextu sertnonutn orationevitiosa. Ergo metaplasmi [et] schemata media sunt et discer-nuntur peritia et inperitia. Fiunt autem ad ornatum.

XXXVI D E SCHEMATIBVS. Schemata ex Graeco in Latinum elo-10quium figurae interpretantur, quae fiunt in verbis vel sententiisper varias dictionum formas propter eloquii ornamentum. Haec

2 dum multae sint apud Grammaticos, istae inveniuntur. Pro-lempsis est praesumptio, ubi ea, quae sequi debent, anteponun-tur, ut (Virg. Aen. 12,161): 15

Interea reges ingenti mole Latinus.Debuit enim sic dicere: ' Interea reges ingenti mole/ et statimadicere, quod sequitur: * procedunt castris/ deinde dicere:' Latinus,' etc.; sed facta est pro ornamento praesumptio rei, etqui sequi debuerunt reges interpositi sunt in septem versibus, et aopostea additum est: ' Procedunt castris.' Inde et praesumptio,

3 quia anteposita sunt quae sequi debuerunt. Zeugma est clau-sula, quum plures sensus uno verbo clauduntur, quae fit tribusmodis. Nam aut in primo, aut in postremo, aut in medio idverbum ponitur, quod sententias iungit. In primo, ut (Lucil. «5

Vertitur oenophoris fundus, sententia nobis.

1 pro a l ia . . . Htterae otn. C ut inpetc pro impetu A : ut olli pro illiTUG : ut inpete pro inpetu ct olli pro illi B Bern. 224 a ut (owi. cett.)O: ut timbre pro timber AB: utebandre pro evander ettimbre pro timberT 4 hoc interest A 5 sit rut. vitiorura A : fit ratione vitiosus BC7 ratione ABC 8 metaplasmi (-ma B) et scheraata (sce-) ABC:ractaplasrai scemata T sunt que et A1 9 et inperitia om. Ola distinctionum T(MOM U) BC {non A) 13 sunt TU 16 Latinusom. CLatinus... ingenti mole ont. T (tton U) 17 interea... mole ont. A19 et ceteri AlCT\ et ceteras Bl: et cctera A* orn. carminis pr. Tao debuerat A 21 inde et BCU: inde Al: proinde et T aaquia debuerunt (o»i. sequi) A

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xxxv, xxxvi

In medio [ut] (Enn. Ann. 329):Graecia Sulpicio sorti data, Gallia Cottae.

In postremo, [ut] (Ter. Andr. 68) :Namque hoc tempore

5 obsequium amicos, veritas odium. parit.Hypozeuxis est figura superiori contraria, ubi in singulis sensibus 4propria unicuique clausula est, ut (Virg. Aen. 10,149):

Regem adit et regi memorat nomenque genusque.Syllempsis est in dissimilibus clausulis aut pluralis dictio singulari 5

10 verbo finita, ut (Virg. Aen. r, 553):Sociis et rege recepto,

aut singularis dictio plurali verbo expleta, ut (Virg. Ecl. r, 81 ) :Sunt nobis mitia poma,et pressi copia lactis.

15 Supra enim' sunt ' dixit Hic debuit dicere: * eit et pressi copialactis.' Fit autem Syllempsis non solum per partes orationis, 6sed et per accidentia partibus. Nam ubi et pro multis unus etpro uno multi ponuntur, Syllempsis est. Pro multis unus, ut estillud (Virg. Aen. 2, 20):

ao Vterumque armato milite conplent,cum non uno, sed multis militibus. Item pro uno multi, ut inEvangelio (Matth. 27,44): ' Latrones qui crucifixi erant cum eoimproperabant,' ubi pro uno uterque inducitur blasphemasse.Anadiplosis est, quando ab eodem verbo quo prior versus finivit, 7

25 sequens versus incipit, ut est illud (Virg. Ecl. 8 ,55) :Certent et cygnis ululae, sit Tityrus Orpheus,Orpheus in silvis, inter delpbinas Arion.

Anaphora est repetitio eiusdem verbi per principia versuum pluri- 8morum, ut (Virg. Aen. 3 ,157):

30 Nos te Dardania incensa tuaque arma secuti,nos tumidum sub te permensi classibus aequor.

t in medio ut T: in medio ABC 9 sortita Ax: sorte data TU3 in postremo ut T: in postremo AB : in postrema ut C 8 adiitA1 ut vid.BT iz socii sed T xa pl.v. expl.] singulari verbo finitaT 18 ut pro multis/*1 utvid. C1 • 20 armatum A* ai ut] et C1

aa cum eo cr. er. AB : cr. er. cum eo CT 26 cigni A*B i iulule si tirus orfeus in silvis T 30 incessa aque C1

x i8a Y .»

ISIDORI •P

9 Epanaphora est in uno versu per printipia sensuum eiusdemverbi repetitio, ut (Virg. Aen. 7, 759):

Te nemus Anguitiae, vitrea te Focinus unda,te liquidi flevere lacus.

10 Epizeuxis in uno sensu congeminatio verbi, ut (Virg. Aen. 4,660): 5Sic sic iuvat ire per umbras.

n Epanalempsis est sermonis in principio versus positi eiusdem infine replicatio, ut est illud (Juven. 14,139):

Crescit amor nummi quantum ipsa pecunia crescit.12 Paronomasia est in significatione diversa dictiopeneipsa,utillud: 10

'Abire an obire te convenit?' id est exulem fieri, an mori.13 Schesis onomatcm multitudo nominum coniunctorum quodam

ambitu copulata, ut: .Nubila, nix, grando, procellae, fulmina, venti.

M Paromoeon est multitudo verborum ex una littera inchoantium, 15quale est apud Ennium (Ann. 109):

O Tite tute Tati tibi tanta tyranne tulisti.Sed bene hoc temperat Virgilius, dum non toto versu utitur hancfiguram, ut Ennius, sed nunc in principio versus tantum, ut estillud (Aen. 1, 295): *9

Saeva sedens super arma;nunc autem in fine, ut (Aen. 3,183):

Sola mihi tales casus Cassandra canebat.15 Homoeoptoton est, quum plurima noniina per unum casum de-

nuntiantur, ut illud (Virg. Aen. 12, 903): 35Sed neque currentem, sed nec cognoscit euntem,tollentemque manu saxumque inmane moventem.

16 Homoeon teleuton est, quum uno modo verba plurima finiuntur,17 ut (Cic. Catil. 2 ,1) : * abiit, abcessit, evasit, erupit.' Polyptoton

est, cum diversis casibus sententia variatur, ut (Pers. 3, 84): 30Ex nihilo nihilum, ad nihilum nil posse reverti.

3 te vitrea C 4 fluere T 5 Epizeusis est in A 7 Apana-i 4 10 Paranomasia B : Paranamosia O : Paronomia T 17

A i B C 1lemsis^4 10 Paranomasia B : Paranamosia O : 7Tati] tate BTU 97 manu 7*: in manus A : in manu B: manus C1

28 plurima om. A 31 reverti] redire T

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xxxvi, xxxvii

et (Pers.5,79): .Marci Dama. — Papae! — Marco spondente, recusas ?Marcus dixit. — Ita est. — Adsigna, Marce, tabellas.

Hirmos est sententia continuatae orationis tenorem suum usque 185 ad ultimum servans, ut (Virg. Aen. i, 159):

Est in secessu longo locus, insula portum,et reliqua. Hinc enim in longum vadit sensus usque ad illud(Virg. Aen. 1,165):

Horrentique atrum nemus inminet umbris.10 Polysyntheton est dictio multis concatenata coniunctionibus, ut 19

(Virg. Georg. 3,344): •Tectumque, laremque, . •',armaque, Amicleumque canem. • .

Dialyton vel asyntheton est figura, quae e contrario sine con- 2015 iunctionibussolute ac simpliciter eflertur, ut: • Venimus, vidimus,

placuit.' Antitheton, ubi contraria contrariis opponuntur et aisententiae pulchritudinem reddunt, ut illud (Ovid, Met. 1,19):

Frigida pugnabant calidis, humentia siccis:mollia cum duris: sine pondere habentia pondus.

ao Hypallage, quotienscumque per contrarium verba intelleguntur, 22ut (Virg.Aen. 3,61): . . , . , / .

Dare classibus Austros, . , ... , .cum ventis naves demus, non navibus ventos.

D E TROPIS. Tropos Graeco nomine Grammatici vocant, XXXVII35 qui Latine modi locutionum interpretantur. Fiunt autem a pro-

pria significatione ad non propriam sirailitudinem. Quorumomnium nomina difficillimum est adnotare, sed ex omnibusDonatus tredecim usui tradenda conscripsit. Metaphora est 2verbi alicuius usurpata translatio, sicut cum dicimus ' fluctuare

30 segetes/ ' gemmare vites,' dum in his rebus fluctus et gemmasnon invenimus, in quibus haec verba aliunde transferuntur. Sed

a Dama] damia C recurras CT 3 aut signa T 9 orren-t ique. . . umbris AB: horrentique... umbrae C: orrentique.. . umbra Tia remque T 14 D. valesindeton T e om. A 03 navem T35 a om. T 26 ad non] et non ad A 37 otnnia nom. C a8tradens A '' -:u

P 2

ISIDORI r

hae atque aliae tropicae locutiones ad ea, quae intellegenda sunt,propterea figuratis amictibus obteguntur, ut sensus legentis ex-

3 erceant, et ne nuda atque in promptu vilescant. Fiunt autemmetaphorae modis quattuor: ab animali ad animale, ut:

Aligeros conscendit equos. 5Metaphorice loquens miscuit quadrupedi alas avis, et (Virg. Ecl.6,80):

Quo cursu deserta petiverit;miscuit volatili cursum quadrupedis. Ab inanimali ad inani-male, ut 10

Pontum pinus arat, sulcum premit alta carina.Miscuit usum terrae aquis, dum arare et sulcum premere ad

4 terrampertineat,nonad mare. Ab inanimaliad animale,ut 'flori-da iuventus': miscuit flores inariimales iuventuti, quae animamhabet. Ab animali ad inanimale, ut: 15

Tu, Neptune pater, cui tempora cana crepanticincta salo resonant, magnus cui perpete raentoprofluit Oceanus, et flumina crinibus errant.

Mentum enim, tempora et crines non ad Oceanum pertinent,5 sed ad homines. Sic et alia rerum nomina de alio genere in 20

aliud genus decentissime decoris gratia transferuntur, ut oratioperornetur. Metaphora autem aut partis unius est, u t ' fluctuaresegetes' (non potes dicere ' segetare fluctus '), aut antistrophaest, id est reciproca, ut' remigium alarum.' Nam et alae navium

6 et alarum remigia dicuntur. Catachresis est alienae rei nomen 35adpositum. Haec et a metaphora dtffert, quod illa vocabulumhabenti largitur, haec, quia non habet proprium, alieno utitur,ut (Virg. Georg. 2, 131):

Faciemque simillima lauro;

1 ad ea quae] atque ad T 2 sensum C 4 ab animalia 7*5 a l i g o s r 6 quadripedes alas avi .4 u a r a t C : erat AXBTia tniscunt A arare] mare T 13 &b inanimalia T 14qui BT 15 habeat T ab inanimali ad animale T 17 perpeteC: perpeti ABTU 18 floruit oceanum A critninibus TU 20Sicut al. T in alium A aa partis om. Al 33 potest T24 nam et alas . . . dicunt A 05 aliena T s6 haec co A : et eoBC: hec et T defertur A 29 simillimam AB

ETYMOLOGIARVM LIB. I . xxxvii

et (Virg. Aen. 5 ,157) :Centaurus; nunc una atnbae iunctisque ferunturfrontibus, et longa sulcant vada salsa carina;

dum facies et frons tantundem animalium et hominum sit.5 Quod nomen si poeta navi non adposuisset, quod proprium

eidem parti diceret, non haberet. Metalempsis est tropus a prae- 7cedente quod sequitur, ut (Pers. 3, n ) :

Quaeve manus cartae nodosaque venit arundo.Nam per manum verba, per arundinem litterae significatae sunt.

10 Metonymia, transnominatio ab alia significatione ad aliatn 8proximitatem translata. Fit autem multis modis. Aut enimper id, quod continet, id, quod continetur, ostendit, ut ' theatraplaudunt/ 'prata mugiunt,'dum illic homines plaudunt, hic bovesniugiant; aut contra per id, quod continetur, id, quod continet,

15 ut (Virg. Aen. 2, 311) :Iam proximus ardetVcalegon;

dum non ille, sed domus eius arderet. Item per inventorem id, 9quod inventum est, ut (Ter. Eun. 732):

20 Sine Cerere et Libero friget Venus;et (Virg. Aen. 9, 76) :

Conmixtam Vulcanus mittit ad astra favillam.Vult enim per Cererem frumenti inventricem intellegere panem,per Liberum inventorem vitis vinum, per Venerem libidinem,

35 per Vulcanum ignem. At contra per inventum inventorem de-monstrat, ut (Plaut. frag. 159):

Vinum precainur,pro Libero, qui vinum apud Graecos invenit. Item per efficien-10tem, id quod efficitur, sicut * pigrum frigus/ quod pigros homines

30 faciat, e t ' timor pallidus,' eo quod pallidos homines reddat. Atcontra per id quod efficitur, efficiens, ut (Virg. Aen. 5 ,817) : .

2 unam Ax ut vid. T iunctique T 3 saxa A1 ut vid. BT5 quod . . . adp. oin. C . quid pr. C 6 est om. B 7 ut0111. A 8 quavc T cartae] orasle T 10 Metono. est trans. Ttransmutatio A ia quod continetur/>OA/ost. T 13 hom. plau-dant B 18 cius ardct A 29 hora. pigros B

ISIDORI f

Iungit equos auri genitor spumantiaque additfrena feris.

' Spumantia frena' dixit, cum utique non ipsa faciant spumas,11 sed equus, qui ea gerit, spumis conspargat infusis. Antono-

masia est pro nomine, id est vice nominis posita, ut ' M a i a s. genitus' pro Mercurio. Qui tropus fit modis tribus : ab animo,

ut (Virg. Aen. 5 ,407):Magnanimusque Anchisiades; •

a corpore, ut (Virg. Aen. 3, 619):Ipse arduus; 10

extrinsecus, ut (Virg. Aen. 1,475):Infelix puer atque inpar congressus Achilli.

12 Epitheton, supranomen. Praeponitur enim proprio nomini, ut' alma Ceres,' (Virg. Georg. 1,470):

Obscenique canes, inportunaeque volucres. 15Inter antonomasiam autem et epitheton hoc differt, quod an-tonomasia pro vice nominis ponitur, epitheton autem numquamest sine nomine. Quibus duobus tropis vel vituperamus ali-

13 quem, vel ostendimus, vel laudamus. Synecdoche est conceptio,cum a parte totum, vela toto pars intellegitur. Eo enim et per aospeciem genus, et per genus species demonstratur [sed speciespars est, genus autem totum]. A toto enim pars intellegitur, ut(Virg.Aen. 6 ,311) :

Quam multae glomerantur aves, ubi frigidus annuspontum fugat 25

Non enim totus annus frigidus est, sed pars anni, id est hiems.At contra a parte totum, ut (Virg. Aen. 2, 256):

Flammas cum regia puppisextulerat.

Vbi non solum puppis, sed navis, et non navis, sed qui in ea, et 3014 non omnes, sed unus flammas extulit. Onomatopoeia est n o

1 auri gcnitor BCGTMon.: auri {seq. ras.) Al: aurigator U addidit T5 maie (male ?) AXT 13 Ep. est supra T: Ep. supraposito Al (-tumAx) proponitur T 20 vel toto T ai sed . . . totum om. Taa a ont. C 24 annus om. Al 26 frig. scd pars an. hicmps A29 extulerat] ct exsul crat T 30 p. et navis T

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xxxvii

nien adfictum ad imitandum sonum vocis confusae, ut * stridorvalvarum,' 'hinnitus equorum/ 'mugitus boum,' 'balatusovium.'Periphrasis est circumloquium, dum res una plurimis verbis 15significatur, ut (Virg. Aen. i, 387):

5 Auras vitales carpit.Significavit enim per copulationem verborum unam rem, hocest vivit. Hic autem tropus geminus est. Nam aut veritatemsplendide producit, aut foeditatem circuitu evitat. Veritatemsplendide producit, sicut (Virg. Aen. 4,584; 9, 459):

10 Et iam prima novo spargebat lumine terrasTithoni croceum linquens Aurora cubile.

Vult enim dicere: 'iam luciscebat/ aut: 'dies ortus erat.'Foeditatem circuitu devitat, sicut (Virg. Aen. 8,405):

Placitumque petivit15 coniugis infusus gremio.

Hoc enim circuitu evitat obscenitatera et decenter ostendit con-cubitum. Hyperbaton transcensio, cum verbum aut sententia 16ordine commutatur. Huius species quinque: anastrophe,hysteron proteron, parenthesis, tmesis, synthesis. Anastrophe

20 est verborum ordo praeposterus, ut : * litora circum,' pro cir-cum litora.' Hysteron proteron sententia ordine mutata ut 17(Virg. Aen. 3,662): .

Postquam altos tetigit fluctus, et ad aequora venit.Antea enim ad aequora venit, et sic tetigit fluctus. Parenthesis, 18

35 ubi interponimus sententiam nostram, qua ex medio remota in-teger sermo perdurat, ut (Virg. Aen. 1,643):

Aeneas (neque enim patrius consistere mentempassus amor) rapidum ad naves praemittit Achaten.

[Est enim ordo : Aeneas rapidum praemittit Achaten.] Nam30 illud in medio parenthesis est. Tmesis est sectio unius nominis 19

per interpositionem verborum, ut (Virg. Aen. i, 412):

4, s significatur. . . carpit otn. A1 8 circuit 7 14 placidumqueCT 15 gremio per membra soporem hoc A 17 est transcensio T18 cuius sp. q. sunt T 19 proteron om. T ao est om. BCai prot. cst scnt. T 24 antea . . . venit om. T venit ad aequora A29 est enim . . . Achaten hab. B: 0111. AOTU 31 pro inter-positione B

ISIDORI . r

Multum nebulae circum dea fudit amictum,20 pro 'circumfudit.' Synthesis[est], ubi ex omni parte confusa sunt

verba, ut illud (Virg. Aen. 2,348):Iuvenes, fortissima frustra

pectora, si vobis audendi extrema cupido est 5certa sequi, quae sit rebus fortuna videtis.Excessere omnes aditis arisque relictisdii, quibus inperium hoc steteratj succurritis urbiincensae j moriamur et in media arma ruamus.

Ordo talis est: ' Iuvenes fortissima pectora, frustra succurritis 10urbi incensae, quia excesserunt dii. Vnde si vobis cupidocerta est me sequi audentem extrema, ruamus in media arma

21 et moriamui'.' Hyperbole est excelsitas fidem excedens ultraquam credendum est, ut (Virg. Aen. 3,423):

Sidera verberat unda; 15et (Virg. Aen. 1,107):

Terram inter fluctus aperit.Hoc enim modo ultra fldem aliquid augetur, nec tamen a tramitesignificandae veritatis erratur, quamvis verba quae indicanturexcedant, ut voluntas loquentis, non fallentis appareat. Quo 30tropo non solum augetur aliquid, sed et minuitur: augetur, ut' velocior Euro ' : niinuitur, ut ' mollior plimm,'' durior saxo.'

22 AUegoria est alieniloquium. Aliud enim sonut, ct aliud intel-legitur, ut (Virg. Aen. 1,184):

Tres litore cervos 35conspicit errantes.

Vbi tres duces belli Punici, vel tria bella Punica significantur.Et in Bucolicis (3, 71):

Aurea mala decem misi,id est ad Augustum decem eglogas pastorum. Huius tropi 3°

1 fundit BT amictu A a est o»u BC 5 audiendi T7 excrcscere T ad.aurisque T: ad. aditisqucB: adttisque^1 11 dtiquibus hoc imperium stcterat unde B ra audientem T 15 undasTO 18 aug.ali. B 19 quaindicatur^C ai sedetminuitsll aa euro ABC (cx auro a) : aura T 27 significantur antevcl T

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xxxvii

plures sunt species, exquibus eminent septem: ironia, antiphrasis,aenigma, charientismos, paroemia, sarcasmos, astysmos. Ironia 23est sententia per pronuntiationem contrarium habens intelle-ctum. Hoc enim tropo callide aut per accusationem, aut per

5 insultationem aliquid dicitur, ut est illud (Virg. Aen. 1,140):Vestras, Eure, domos; illa se iactet in aulaAeolus, et clauso ventorum carcere regnet.

Et quomodo aula, si carcer est ? Solvitur enim pronuntiatione.Nam carcer pronuntiatio est: iactet et aula ironia est; et totum

10 per contrariam pronuntiationem adnuntiatur per ironiae speciem,quae laudando deridet. Antiphrasis est sermo e contrario in- 24tellegendus, u t ' lucus/ quia caret lucem per nimiam nemorumumbram; et * manes/ id est mites (quum sintinmites)et modesti,cum sint terribiles et inmanes; et * Parcas' et ' Eumenides,'

15 Furiae quod nulli parcant vel benefaciant Hoc tropoet naniAthlantesetcaecividentesetvulgoAethiopesargenteiappellantur.Inter ironiam autem et antiphrasim hoc distat, quod ironia pro- 25nuntiatione sola indicat quod intellegi vult, sicut cum dicimusomnia agenti male: ' Bonum est, quod facis'; antiphrasis vero

20 non voce pronuntiantis significat contrarium, sed suis tantumverbis, quorum origo contraria est. Aenigma est quaestio ob- 26scura quae difficile intellegitur, nisi aperiatur, ut est illud(Iudic. 14,14): • De comedente exivit cibus, et de forte egressa estdulcedo,' significans exoreleonis favum extractum. Inter allego-

35 riam autem et aenigma hoc interest, quod allegoriae vis geminaest et sub res alias aliud figuraliter indicat; aenigma vero seivsus tantum obscurus est, et per quasdam imagines adumbratus.Charientismos est tropus, quo dura dictu gratius proferuntur, uti 27cum interrogantibus,' numquid nos quaesierit aliquis ?' respon-

3odetur: *BonaFortuna.' Vndeintellegiturneminemnosquaesisse.

6 Eure] eruere 7* domus AlB xr An. sermo (om. est) A12 per] pre (». t. prae) T 13 quum sint inmites om. (j>ro/>ter homoto-tel. ] ) « « ( = ABC) 14 parcaes C 16 cziopes T ap-pellantur ABC: vocantur T 19 omnia T: homini ABC 20 sign.]vocat T 21 Enigma qu. (o»«. est) Ax 25 allegoriac Arev. :-ria codd. vis] vel bis geminata A 27 obumbratus A :adumbratur T s8 uti AT: vcluti C: ut B 29 respontfentur T

ISIDORI .?>»

28 Paroemia est rebus et temporibus adcommodatum proverbium.Rebus, u t : ' Contra stimulum calces/ dum significatur adversisresistendum. Temporibus, u t : ' Lupus in fabula.' Aiuntenimrustici vocem hominem perdere, si eum lupus prior viderit.Vnde et subito tacenti dicitur istud proverbium : ' Lupus in 5

29 fabula.' Sarcasmos est hostilis inrisio cum amaritudine, ut (Virg.Aen. 2,547):

Referes ergo haec, et nuntius ibisPelidae genitoris; illi mea tristia factadegeneremque Neoptolemum narrare memento. 10

30 Huic contrarius est Astysmos, urbanitas sine iracundia, ut illud(Virg. Ecl. 3 ,90):

x Qui Bavium non odit, amet tua carmina, Maevi,atque idem iungat vulpes et mulgeat hircos.

Id est: qui Baviumnon odit,propoenaeicontingat ut diligat Mae-15vium. Fueruntautem Maevius etBavius poetaepessimi,et inimiciVergilii. Qui hos ergo diligit, faciat quae contra naturam sunt,

31 id est, iungat vulpes et mulgeat hircos. Homoeosis est, quaeLatine interpretatur similitudo, per quam minus notae rei persimilitudinem eius, quae magis nota est, panditur demonstratio. 20Huius species sunt tres: icon, parabolae, paradigma, id est

32 imago, conparatio, exemplum. Icon est imago, cum figuram reiex simili gencre conamur exprimere, ut (Virg. Aen. 4,558):

Omnia Mercurio similis, vocemque coloremqueet crines flavos et membra decora iuventa. 35

Congrua enim est similitudo de specie, cuius persona inducitur.33 Parabola conparatio ex dissimilibus rebus, ut (Lucan. 1, 205):

Qualis in arvisaestiferae Libyae visus leo comminus hostemconseditj 3°

ubi leoni Caesarem conparavit, non ex suo, sed ex alio genere

1 est om. B 3 ut om. T: aut C 4 viderit prior A 6iurisio T 9 tristitia T 10 dc generequc T 11 ut estillud A 18 hoc est B ct ont. A 23 ut per omnia B28 qualibus T arvis A3 1 armis AlBCT 29 est fereHbiac B 31 alicno B

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xxxvii-xxxix

similitudinem faciens. Paradigma vero est exemplum dicti vel 34facti alicuius aut ex simili aut ex dissimili genere convenienseius, quam proponimus, rei, ita: 'Tam fortiter periit apudHipponem Scipio quam Vticae Cato.' Similitudo autem tribus 35

5 modis fit: a pari, a maiore, a minore. A pari (Virg. Aen. i, 148):Ac veluti magno in populo cum saepe coorta estseditio; . . . . . .

a maiore ad-minus (Lucan. i, 151):Qualiter expressum ventis per nubila fulmen;

10 a minore ad maius (Virg. Aen. 6,119): .Si potuit manes arcessere coniugis Orpheus,Threicia fretus cithara fidibusque canoris;

quasi dicat, re parva et brevi, id est, si ille cithara fretus, egopietate.

15 D E PROSA. Prosa est producta oratio et a lege raetri so- XXXVIIIluta. Prosum enim antiqui productum dicebant et rectum. Vnde >ait Varro apud Plautum 'prosis lectis' significari rectis; undeetiam quae non est perflexa numero, sed recta, prosa oratio dici-tur, in rectum producendo. Alii prosarri aiunt dictam ab eo,

20 quod sit profusa, vel ab eo, quod spatiosius proruat et excurrat,nullo sibi termino praefinito. Praeterea tam apud Graecos 2quam apud Latinos longe antiquiorem curam fuisse carminumquam prosae. Omnia enim prius versibus condebantur; prosaeautem studium sero viguit. Primus apud Graecos Pherecydes

25 Syrus soluta oratione scripsit; apud Romanos autem AppiusCaecus adversus Pyrrhum solutam orationem primus exercuit.Iam exhinc et ceteri prosae eloquentia contenderunt.

D E METRIS. Metra vocata, quia certis pedum mensuris XXXIXatque spatiis terminantur, neque ultra dimensionem temporum

30 constitutam procedunt. Mensura enim Graece fiirpov dicitur.

1 estveroB a conveniens] ita(tnras.) venicns T* 3 quemCAX ut vid. ut ita BC ex corr. 4 scipium que (corr. qua) mutice T6 ac] haec C1 13 illa T cap. 38. Alionim codicttm lectiones reperitsapud Wilmanns ' de Varronis Ub. gramm.,' p. 304 16 unde etiamait K 17 significare K1 18 pcrpiexa T 19 om. prosam A20 profusatn T aa antcriorem K 25 Syrus] suus T solutatnorationem T v\ eloquentia (-am m. 3) condiderunt K 28 Metrica B

ISIDORI*

2 Versus dicti ab eo, quod pedibus in ordine suo dispositi certofmeraoderantur per articulos, quae caesa et membra nominantur.Qui ne longius provolverentur quam iudicium posset sustinere,modum statuit ratio unde reverteretur j et ab eo ipsum versum

3 vocatum, quod revertitur. Huic adhaeret rythmus, qui non est 5certo fine moderatus, sed tamen rationabiliter ordinatis pedibuscurrit; qui Latine nihil aliud quam numerus dicitur, de quo estillud (Virg. Ecl. 9,45):

Numeros memini, si verba tenerem.4 Carmen vocatur quidquid pedibus continetur : cui datum no-10

men existimant seu quod carptim pronuntietur, unde hodielanami quam purgantes discerpunt, • carrainare' dicimus: seu

5 quod qui illa canerent carere mentem existimabantur. Metravel a pedibus nuncupata, vel a rebus quae scribuntur, vel abinventoribus, vel a frequentatoribus, vel a numero syllabarum. 15

6 A pedibus metra yocata, ut dactylica, iambica, trochaica. A tro-chaeo enim trochaicum metrum nascitur, a dactylo dactylicum;sic et alia a suis pedibus. A numero, ut hexametrum, penta-metrum, trimetrum. Nam senarios versus nos ex numero pe-dum vocamus. Hos Graeci, quia geminos feriunt, trimetros aodicunt. Hexametros autem Latinos primum fecisse Ennius

7 traditur; eosque 'longos' vocant. Ab inventoribus metra appel-lata dicuntur, ut Anacreonticum, Sapphicum, Archilochium.Nam Anacreontica metra Anacreon conposuit; Sapphica Sap-pho mulier edidit j Archilochios Archilochus quidam scripsit; 35Colophonios Colophonius quidam exercuit. Sotadeorum quo-que repertor est Sotades genere Cretensis. Simonidia quoque

a moderantur ABCT: metiantur K 3 possit B $ rev.] K1 tt. t.ipsum JOT: ipso BC 5 vocatum dicunt quod D rev.] K} « . / .6 certo om. K1 7 est] et B 9 numeros] numerum K1 11 seuont. K pronuntietur K: pronuntiatur 7*: pronuntiaretur BC 13existimantur K1 17 a dact. dact. om. K^L1 18 alia sufs Kl

ao feriuntr: kruntBCK ai dicunt] vocantC(«o«^) autemapud lat. T aa vocant AlCKL : vocat TUB 24 Anacrcon] ana»creonticus K 25 arcilogios arcilocus q. T: arcilocius arcilocus q. C1

(fli n. /.) *. archilocus q. archiloica K1 ut vid. 26 colofonios colofonius<\.T: colofoni** colofoniusq.iS : celofonius cclofonica q. C1: colofinicusq. colofonica K sotadiconim B

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xxxix

metra Simonides poeta lyricus conposuit. A frequentatoribus, 8ut Asclepiadia. Non enim ea Asclepius invenit, sed proindeita vocata quod ea idem elegantissime [et frequentissime] usussit. A rebus quae scribuntur, ut heroicum, elegiacum, buco- 9

5licum. Heroicum enim carmen dictum, quod eo virorumfortium res et facta narrantur. Nam heroes appellantur viriquasi aerii et caelo digni propter sapientiam et fortitudinem.Quod metrum auctoritate cetera metra praecedit; unus ex omni-bus tam maximis operibus aptus quam parvis, suavitatis et

io dulcedinis aeque capax. Quibus virtutibus nomen solus obti- ionuit, ut heroicum vocaretur ad memorandas scilicet eorum res.Nam et prae ceteros simplicissimus habetur constatque duobus[pedibus], dactylo et spondeo, ac saepe pene vel ex hoc vel exillo; nisi quod temperantissimus fit utriusque mixtura quam si

15 instruatur a singulis. Omnibus quoque metris prior est. Hunc nprimum Moyses in cantico Deuteronomii longe ante Pherecydenct Homerum cecinisse probatur. Vnde apparet antiquioremfuisse apud Hebraeos studium carminutn quam apud gentiles,siquidem et Iob Moysi temporibus adaequatus hexametro versu,

ao dactylo spondeoque, decurrit. Hunc apud Graecos Achatesius 12Milesius fertur primus conposuisse, vel, ut alii putant, Phere- l icydes Syrus. Quod metrum ante Homerum Pythium dictumest, post Homerum heroicum nominatum. Pythium autem 13vocatum volunt eo, quod hoc genere metri oracula Apollinis

25 sint edita. Nam cum in Parnaso Pythonem serpentem in vin-dictam matris sagittis insequeretur, accolae Delphici hoc illummetro hortati sunt, dicentes, ut ait Terentianus (1591 K.),

3 enim om. K1 asclcpidius B ' 3 vocata esse quod K.ea idem ACT: eadem BK elegentissime A* : diligentissime K etfrequentissimeAai. TB: om, ACK 8 unum T 9 tara max. oper.om. T suabitatibus T: suavitates An 10 dulcidines A'1 11eorum] eroum B ia c e t e r o s ^ T : ceterisC^T 13 pedibus/;<J6.BT: om. CKl 14 temperatissimus" fit KBi temperantissime fuit Tquasi instruantur T 16 deuteronomium &T longe autem anteOK^utvid. 19 extra metro versus T: exametro versum B soAch.] Hecataeus/J/w. (txStrabone) ai Milesiusow. K1 a^voluntom. K} hoc om. K1 35 vindicta K: victoriam T 26 ille K27 orati BK1 ut vid.

ISIDORI " £t

14 [lij Tratdv, Irj vaidv, 117 iratav]. Elegiacus autem dictus eo, quodmodulatio eiusdem carminis conveniat miseris. Terentianushos elegos dicere solet, quod clausula talis tristibus, ut tradunt,

15 aptior esset modis. Hic autem vix omnino constat a quo sitinventus, nisi quia apud nos Ennius eum prior usus est. Nam 5apud Graecos sic adhuc lis Grammaticorum pendet, ut sub iu-dice res relegata sit. Nam quidam eorum Colophonium quen-dam, quidam Archilochum auctorem atque inventorem volunt.

16 Bucolicum, id est pastorale carmen, plerique Syracusis primumconpositum a pastoribus opinantur, nonnulli Lacedaemone. 10Namque transeunte in Thraciam Xerxe rege Persarum, cumSpartanae virgines sub hostili metu neque egredi urbetn nequepompam chorumque agrestem Dianae de more exercerent, turbapastorum, ne religio praeteriret, eundem inconditis cantibuscelebrarunt. Appellatur autem Bucolicum de maiori, parte, 15quamvis opilionum caprariorumque sermones in eis et cantica

17 inserantur. Hymnos primum David prophetam in laudem Deiconposuisse ac cecinisse manifestum est. Deinde apud gentilesprima Memmia Timothoe fecit in Apollinem et Musas, quaefuit temporibus Ennii longe post David. Hymni autem ex 20

18 Graeco in Latinum laudes interpretantur. Epithalamia suntcarmina nubentium, quae decantantur ab scholasticis in hono-

. rem sponsi et sponsae. Haec primum Salomon edidit in lau-dem Ecclesiae et Christi. Ex quo gentiles sibi epithalamiumvindicarunt, et istius generis carmen adsumptum est. Quod 25genus primum a gentilibus in scenis celebrabatur, postea tan-tum in nuptiis haesit. Vocatum autem epithalamium eo, quod

19 in thalamis decantetur. Threnos, quod Latine lamentum voca-mus, primus versu Ieremias conposuit super urbem Hierusalem

1 Gratcahab. T: om. BCK • 4 esseBC(cf. Ter. 1799) : est T HocK: Hinc T 5 eo pr.us.sittf 6 lis CT: lexBK 7 religate Tquendam otn. K1 8 quidam om. T 9 carmen om. K 10 a laced. T11 namA"1 13 qorumcumque T 16 quamviso T etom. K19 timotoe BC\ timotae K: timothe T 20 autem om. T1 a6cenis O cclebratur B*K: celebrabantur T 27 haesit] erit K29 versus 7" orbem C1: om. K

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xxxix

[quando subversa est] et populum [Israel] quando [subversusest et] captivus ductus est. Post hunc apud Graecos Simonidespoeta lyricus. Adhibebantur autem funeribus atque lamentis:similiter et nunc. Epitaphium Graece, Latine supra tumulum. 20

5 Est enim titulus mortuorum, qui in dormitione eorum fit, quiiam defuncti sunt. Scribitur enim ibi vita, mores et aetas eo-rum. Poesis dicitur Graeco nomine opus multorum librorum, 21poema unius, idyllion paucorum versuum, distichon duorum,monostichon unius. Epigramma est titulus, quod in Latinum 22

10 superscriptio interpretatur; im enitn super, ypa/x/ia littera velscriptio dicitur, Epodon in poemate clausula brevis est. Di- 23ctum autem epodon, quod adcinatur ad speciem elegiaci, ubipraemisso uno longiore, alter brevior conponitur, atque in sin-gulis quibusque maioribus sequentes minores quasi clausulae

15 recinunt. Clausulas autem lyrici appellant quasi praecisos 24versus integris subiectos, ut est apud Horatiutn (Epod. 2,1) :

Beatus ille, qui procul negotiis, •deinde sequitur praecisus: , - .

Vt prisca gens mortalium;ao sic et deinceps alterni, quibus aliqua pars deest, et ipsi praece-

dentibus similes, sed minores. Centones apud Grammaticos 25vocari solent, qui de carminibus Homeri seu Vergilii ad propriaopera more centonario ex multis hinc inde conpositis in unumsarciunt corpus, ad facultatem cuiusque materiae. Denique26

aj Proba, uxor Adelphi, centonem ex Vergilio de Fabrica mundiet Evangeliis plenissime expressit, materia conposita secun-dum versus, et versibus secundum materiam concinnatis. Sicquoque et quidam Pomponius ex eodem poeta inter cetera stili

1 quando subv. est . .'. Israel.. . subv. est et hab. T: otn. BCK 4super K 5 quidam def. O 7 multorum librorum] tumolorum K10 vel inscriptio T 11 poemata T: poematae C est om, Kdictum . . . quod o»t. K ia adcinatur BCA1 ut vid. T: adsimilaturautem K elcgiacam quibus pr. K 14 quos clausula K 15rctinunt T ao sic deinceps T 23 centunario K1: cente-nario BCT • 24 corpus . . . materiae om. C1 a facultate K25 uxor . . . plenissime om. K1: u x o r . . . Evangeliis oni. Al 27 con-cinnantis T 28 pompinus T

ISIDORI '

sui otia Tityrum in Christi honorem conposuit: similiter et deAeneidos.

XL D E FABVLA. Fabulas poetae a fando nominaverunt, quianon sunt res factae, sed tantum loquendo fictae. Quae ideosunt inductae, ut fictorum mutorum animalium inter se conlo- 5quio imago quaedam vitae hominum nosceretur. Has primusinvenisse traditur Alcmeon Crotoniensis, appellanturque Aeso-

2 piae, quia is apud Phrygas in hac re polluit. Sunt autem fabu-lae aut Aesopicae, aut Libysticae. Aesopicae sunt, cum anima*lia muta inter se sermocinasse finguntur, vel quae animam non 10habent, ut urbes, arbores, montes, petrae, flumina. Libysticaeautem, dum hominum cum bestiis, aut bestiarum cum homini-

3 bus fingitur vocis esse conmercium. Fabulas poetae quasdamdelectandi causa finxerunt, quasdam ad naturam rerum, non-nullas ad mores hominum interpretati sunt. Delectandi causa 15fictas, ut eas, quas vulgo dicunt, vel quales Plautus et Terentius

4 conposuerunt. Ad naturam rerum fabulas fingunt, u t ' Vulca-nus claudus/ quia per naturam numquam rectus est ignis, utilla triformis bestia (Lucret. 5,903):

Prima leo, postrema draco, mcdia ipsa Chimaera: 20id est caprea, aetates hominum per eara volentes distinguere;quarum ferox et horrens prima adolescentia, ut leo; dimidiumvitae tempus lucidissimum, ut caprea, eo quod acutissime vi-

5 deat; tunc fit senectus casibus inflexis, draco. Sic et Hippo-centauri fabulam esse confictam, id est hominem equo mixtum, 35ad exprimendam humanae vitae velocitatem, quia equum constat

6 esse velocissimum. Ad mores, ut apud Horatium mus loquUtur muri et mustela vulpeculae, ut per narrationem fictam ad idquod agitur verax significatio referatur. Vnde et Aesopi talessunt

1 titirem (tyt-) codd. (K> n. /.) honore BK de om. C 4 resom. K1 s victorum C1: vict||| K1 multorum O : a multorum K1:mutorumque T seont.IP inter se conl. ont. T 7 alcimon CiT:alcinon K> : al««mon B appellaturque KT: quae appellantur Bisopiae f hys-, -ie) BKT: hesopicae C 8 his BCT 9 isopiae (bis) K16 ficta sunt cas T 17 fing. fab. C 18 ut illud T 20 ipsa om. T21 capra K 23 tempus vitae K ut om. O capra K 34inflexis casibus T ut draco B 26 ad] unde T 28 vulpice T

ETYMOLOGIARVM LIB. I. xxxix-xli

fabulae ad morum finem relatae, vel sicut in libro Iudicum (9,8) .;ligna sibi regem requirunt et loquuntur ad oleam et ad ficum et advitem et ad rubumj quod totum utique ad mores fingitur ut adrem, quae intenditur, ficta quidem narratione, sed veraci signi-

5 ficatione veniatur. Sic et Demosthenes orator fabulam usus est 7adversus Philippum, qui cum ab Atheniensibus postularet utsibi decem oratores darentur, et discederet, finxit ille [hanc]fabulam qua dissuaderet, dicens lupos aliquando pastoribus,quorum diligentiam decipere voluissent, suasisse ut in amici-

10 tiam convenirent, ca tamcn condicione, ut si canes, in quibuserat causa iurgiorum, iure illis traderentur: adnuisse pastores etin spem securitatis dedisse canes, quos ovium suarum vigilan-tissimos custodes habebant. Tunc lupi, adempta omni formi-dine, omne quod in gregibus illis erat, non pro satietate tantum,

15 verum etiam pro libidine laceraverunt. Philippum quoqueprihcipes populi postulare, quo facilius possit opprimere spolia-tam custodibus urbem.

D E HISTORIA. Historia est narratio rei gestae, per quam XLIea, quae in praeterito facta sunt, dinoscuntur. Dicta autem

ao Graece historia arrb TOV XvroptLv, id est a videre vel cognoscere.' Apud veteres enim nemo conscribebat historiam, nisi is quiinterfuisset, et ea quae conscribenda essent vidisset. Meliusenim oculis quae fiunt deprehendimus, quam quae auditionecolligimus. Quae enim videntur, sine mendacio proferuntur. 3

35 Haec disciplina ad Grammaticam pertinet, quia quidquid di-gnum memoria est litteris mandatur. Historiae autem ideomonumenta dicuntur, eo quod memoriam tribuant rerum gesta- r

rum. Series autem dicta per translationem a sertis florum in-vicem conprehensarum.

3 vitem ad rubum T 4 quam int. K f. quadatn ralione T5 est ct adv. K 6 adversum BT1 ttt vid. 7 ut desceret Khanc hab.B: om.KT: hinc (o/«. fab.) C1 8 qua dissuadcrcnt T: .quatn dcsuaderet K: qua suaderet B 11 et om. T: ut K la inspe scc. dedissent K 13 fortitudine T 14 sagacitate/f 16cjuod fac. BC premere K1 18 est om. Kl 19 praeteritumBCT gesta BKl ut vid.: facta CT diuuscantur K aa quaescribenda erant K 24 collcgimus BK 25 quia quod dignummcmoriac li. comcndatur K ag conprchcnsorum T , '

1183 G

ET.YMOLOGIARVM LIB. L xlii-xliv

XLII DE PRIMIS AVCTORIBVS HISTORIARVM. . Historiam autemapud nos primus Moyses de initio mundi conscripsit Apudgentiles vero primus Dares Phrygius de Graecis et Troianishistoriam edidit, quam.in foliis palmarum ab eo conscriptam

2 esse ferunt. Post Daretem autem in Graecia Herodotus hi- 5storiam primus habitus est. Post quem Pherecydes claruit histemporibus quibus Esdras legem scripsit.

XLlli D E VTILITATE HISTORIAE. Historiae gentium non inpe-diunt legentibus in his quae utilia dixerunt. Multi enim sa-pientes praeterita hominum gesta ad institutionem praesentium 10historiis indiderunt, siquidem et per historiam summa retrotemporum annorumque supputatio conprehenditur, et per con-sulum regumque successum multa necessaria perscrutantur.

XLIV D E GENERIBVS HISTORIAE. Genus historiae triplex est.Ephemeris namque appellatur unius diei gestio. Hoc apud nos 15diarium vocatur. Nam quod Latini diurnum, Graeci ephemerida -

2 dicunt. Kalendaria appellantur, quae in menses singulos dige-3runtur. Annales sunt res singulorum annorum. Quaequae

enim digna memoriae domi militiaeque, mari ac terrae perannos in commentariis acta sunt, ab anniversariis gestis annales ao

4 nominaverunt. Historia autem multorum annorum vel tempo-rum est, cuius diligentia annui commentarii in libris delatisunt.Inter historiam autem et annales hoc interest, quod historia esteorum temporum quae vidimus, annales vero sunt eorumannorum quos aetas nostra non novit. Vnde Sallustius ex 35historia, Livius, Eusebius et Hieronymus ex annalibus et historia

5 constant. Item inter historiam et argumentum et fabulaminteresse. Nam historiae sunt res verae quae factae suntjargumenta sunt quae etsi facta non sunt, fieri tamen possunt;fabulae vero sunt quae nec factae sunt nec fieri possunt, quia 30contra naturam sunt. .

a primum T 5 fe. es. K autem ont. T historicus Arev. 7 qu.om.K1 11 in storiis 7* 13 praescrutantur C1 14 Nara genus K15 namquc] cnhn K 16 dia. grcciautemc. K (ttudiis om.) 17 sin-

storiac cat C1 fucta 7* 29 argmnciituin A'

LIBER II

D E R H E T O R I C A E T DIALECTICA

D E RHETORICA EIVSQVE NOMINE. Rhetorica est bene Idicendi scientia in civilibus quaestionibus, [eloquentia copia] adpersuadendum iusta et bona. Dicta autem Rhetorica Graecaappellatione uvb rov prpopl&iv, id est a copia locutionis. 'Pryo-ts

g enim apud Graecos locutio dicitur, prjrup orator. Coniuncta 2est autem Grammaticae arti Rhetorica. In Grammatica enimscientiam recte loquendi discimus; in Rhetorica vero percipimusqualiter ea, quae didicimus, proferamus.

D E INVENTORIBVS RHETORICAE ARTIS. Haec autem disci- II10 plinar a Graecis inventa est, a Gorgia, Aristotele, Hermagora,

et translata in Latinum a Tullio videlicet et Quintiliano [etTitiano], sed ita copiose, ita varie, ut eam lectori admirari inpromptu sit, conprehendere inpossibile. Nam membranis reten- 2tis quasi adhaerescit memoriae series dictionis, ac mox repositis

15 recordatio omnis elabitur. Huius disciplinae perfecta cognitiooratorem facit.

D E NOMINE ORATORIS ET PARTIBVS RHETORICAE. Orator IIIest igitur vir bonus, dicendi peritus. Vir bonus consistit natura,moribus, artibus. Dicendi peritus consistit artificiosa eloquentia,

ao quae constat partibus quinque: inventione, dispositione, elocu-tione, memoria, pronuntiatione, et fine officii, quod est aliquidpersuadere. Ipsa autem peritia dicendi in tribus rebus consistit: 2natura, doctrina, usu. Natura ingenio, doctrina scientia, usus

3 scientia] scntentia KM eloquentia copia hab, TU: oiti. BCKM3 iusta] ius M: iustitia K bona dicta dicta au. K (tion M): bona inrcrum personarumquc negotia» c causa {pro ncgotio et c.) dicta au. B4 vtl d. T. faToptvuv: apoturetoresin (-rhe-, -reth-) BCTU: apo torethores K 6 autetn] entm B artis BT: arte C1 enira om. K11 ct Titiano hab. BC Rem.1 H (tat-): om. KMTU Afon.1 13 promptu]•tum KTU 14 adhcriscct mcmoriis K rcpositi K 19 cl. con-sistit quinque partibus K 33 diccndi ABCT: loqucndi K 23 usu . t .doctrina oin. O usu ads. BCT , '

G 2

ISIDORP .

adsiduitate. Haec sunt enim quae non solum in oratore, sed inunoquoque homine artifice expectantur, ut aliquid efficiat.

IV D E TRIDVS GENERIBVS CAVSARVM. Genera causarum triasunt, deliberativum, demonstrativum, iudiciale. Deliberativumgenus est, in quo de quibuslibet utilitatibus vitae, quid aut debeat 5aut non debeat fieri, tractatur. Demonstrativum, in quo lauda-

2 bilis persona aut reprehensibilis ostenditur. Iudiciale, in quo deipsius personae facto aut poenae aut praemii sententia datur.Dictum autem iudiciale eo, quod iudicet hominetn, et sententiasua ostendat utrum laudabilis praemio dignus sit, aut certe reus 10

3 condenmari liberarique supplicio. Deliberativum gcnus vocalur •eo, quod de unaquaque re in eo deliberatur. Huius genus duplexest, suasio et dissuasio, id est de expetendo et fugiendo, id est

4 dtt faciendo et non faciendo. Suasoria autem in tribus locis divi-ditur: bonesto, utili, et possibili. Haec differt aliquid adeli-15berativa, quia suasoria eget alteram personam, deliberativainterdum et apud se agit. In suasoria autem duae sunt quae

5 plus valent: spes et metus. Demonstrativum dictum, quodunamquamque rem aut laudando aut vituperando demonstrat.Quod genus duas habet species: laudem et vituperationem. aoLaudis ordo tribus temporibus distinguitur: ante ipsuni, in ipsum,

6 post ipsum. Ante ipsum, ut (Virg. Aen. 1,605):Quae te tam laeta tulerunt

saecula?In ipsum, ut (Virg. Aen. t, 597): '5

O sola infandos Troiae miserata labores.Post ipsuni, ut (Virg. Aen. 1,607):

In freta dum fluvii current, dum montibus umbraelustrabunt, .semper honos nomenque tuum laudesque manebunt. 30

i cnim sunt A' 3 Modi c. trcs s. A' 5 cst om. O dcbcta. 11. debet K: debet a. n. debeat A 7 in quo de ipsius] eo quod eiprius K: in quo ei prius A 8 premiis sent. T 9 iudices /Tit liberarive dcit.: deliberaturque K ia unaqueque T 13 sua. estKdeom.K expetendoT: expectando^ZiA': spectandoC id estde fac. om. K 14 divitur/T 15 possessibili T 17 intapud C21 antc hoinincm in hominc post homincm B 22 Ante homincm B25 in liomine B 26 troia K 27 post hominem B 28 umbra T

ETYMOLOGIARVM LIB. II. iii-v

Pari ordine e contrario et in vituperatione hominis haec forma 7servanda est, ante hominem, in hominem, post hominem. Locuscommunis ad demonstrativum vituperationis genus pertinet.Quod tamen ab eo in aliquo difiert. Nam vituperatio, quae

5 contraria est laudis, specialiter in certam facientis personamadhibetur. Communis vero locus gencraliter in facti crimen 8praeponitur. Vnde et communis locus dicitur, quia absente •persona non tam in hominem, quantum in ipsum crimen ex-ponitur. Omne enim vitium non in uno tantum, sed etiam

'° commune in plurimis invenitur.D E GEMINO STATV CAVSARVM. Status apud Rhetores V

dicitur ea res, in qua causa consistit, id est constitutio. Graeciautem statum a contentione orao-iv dicunt. Latini autem nonsolum a pugna, per quam expugnent propositionem adversarii,

15 sed quod in eo pars utraque consistat. Fit autem ex intentione "'et depulsione. Status autem causarum sunt duo: rationalis et 2legalis. De rationali oriuntur coniectura, finis, qualitas, trans-latio. De fine iudicialiset negotialjs, ..De iudicialLabsoluta etadsumptiva. De adsumptiva concessio, remotio criminis, relatio

ao criminis, conpensatio. De concessione purgatio et deprecatio. /;Coniecturalis status est cum factum, quod alio obicitur, ab alio 3pernegatur. Definitivus status est, cum id, quod obicitur, nonhoc esse contenditur, sed quid illud sit adhibitis definitionibusadprobatur. Qualitas est, dum qualis res sit quaeritur: et

25 quia de vi et genere negotii controversia agitur, constitutiogeneralis appellatur. Translatio est cum causa ex eo pendet, 4quod non aut is agere videtur, quem oportet, aut non apud

1 vituperationem T hominum K a ante ipsum in ipso postipsum B 4 in aliquod BCT (». t. in aliquot?) 5 in certam ABC:interdum/f: ad incertam T persona/if 6 crimine dett. 7 quiT: quod K absentem personam K 8 non tantum BC: non tamen .(tn) A : tantum K: notam T in ftom.J in tinum B quantum]quam T 10 pluribus K i s dicitur om. C ea] et Kconstct A' 14 adversariis quod in corpar A' 15 consistit A'17 legalis (-les) ABCT: causalis K coniunctura T 18 obsolutaet absumptiva K 19 criminis relatio otn. K 31 est otn. K alii K2a quum id obicitur non hoc esse quod dicitur sed T 35 genera K.a"\ op. (nut non cum eo qui op.) Cassiod. aut non ap. qu.] aut quis K

ISIDORI'

quos, quo tempore, qua lege, quo crimine, qua poena oporteat.Translativa constitutid, quod actio translalionis et commuta»

5 tionis indigere videtur. Iudicialis est, in qua aequi et rectinatura et praemia aut poenae ratio quaeritur. Negotialis est,in qua quid iuris ex civili more et aequitate sit consideratur. 5Adsumptiva est, quae ipsa ex se nihil dat firmi ad recusationem,

6 [foris autem aliquid defensionis adsumit]. Concessio est, cunireus non ad id, quod factum est, defendit, sed ut ignoscaturpostuiat. Quod nos ad pocnitcntes probavimus pertincrc.Remotio criminis est cum id crimen, quod infertur ab se et ab 10sua culpa, vi et potestate in alium reus demovere conatur.

7 Relatio criminis est, cum ideo iure factum dicitur, quod aliquisante iniuria lacessitus sit. Conparatio est, cuhi aliud aliquodalterius factum honestum aut utile contenditur, quod ut fieret,

8 illud, quod arguitur, dicitur esse conmissum. Purgatio est, 15cum factum quidem conceditur, sed culpa removetur. Haecpartes habet tres: inprudentiam, casum, necessitatem. Depre-catio est, cum et peccasse et consultu peccasse reus confitetur,et tamen ut ignoscatur postulat. Quod genus perraro potest

9 accidere. Item ex legali statu haec oriuntur, id est scriptum aoet voluntas, Ieges contrariae, ambiguitas, collectio sive ratio-cinatio et definitio legalis. Scriptum et voluntas est, quandoverba ipsa vidcntur cum sententia scriptoris dissidere. Legiscontrariae status est, quando inter se duae leges aut plures dis-crepare noscuntur. Ambiguitas est, cum id, quod scriptum est, 25

* duas aut plures res significare videtur. Collectio vel ratiocinatioest, quando ex eo, quod scriptum est, aliud quoque, quod non

9 const. diciturquod T etcommodationisA": om. O 3 videaturA'quo K 4 et] aut K praemii K pena T 5 q«a om. K ct]cx A' 7 foris.. • ads. liab. TUB: om. KC1 adsumit TU: adsu-munt/? 8 reus non ad id quod f. est T: reus non id quod f. est BCU :alio aliquod f. non est K 11 demovere BCTU: transfcrrc K 13iniuriatn K 14 quo ut C 15 dicitur 0111. T1 18 cum pecc. Kao scr. est ct vol. A : scr. et vol. est BC 21 legi K contrariaK 1 om. A aa scr. est ut vol. q. K 23 videtur c. s. scriptor Kdcsiderc A : discidcre K 25 q. est scriptum A' 26 duas aut. . . scriptum est om. B (tton Bent. 224) videntur T 27 scr.aliud A'

ETYMOLOGIARVM LIB. II. v-vii

scriptum est, invenitur. Definitio legalis est, cum vis quasi indefinitivaconstitutione, in quo posita sit, quaeritur. Status ergo 10tam rationales quam legales a quibusdam certius decem et octoconnumerati sunt. Ceterum secundum Rbetoricos Tullii decem

5 et novem reperiuntur propterea, quia translationem inter ra-tionales principaliter adfixit status. Inde se ipse etiam Ciceroreprehendens translationem legalibus statubus adplicavit.

DK TRIPERTITA CONTROVERSIA. Tripertita controversia iuxta VIClceronem aut simplex est, aut iuncta. Et si iuncta erit, conside-

10 randum est utrum ex pluribus quaestionibus iqncta sit, an exaliqua conparatione. Controversia simplex est, quae absolutamcontinet unam quaestionem hocmodo: Corinthiis bellum indica-mus, an non ? Iuncta est ex pluribus quaestionibus, in qua 2plura quaeruntur hoc pacto: Vtrum Carthago diruatur, an

15 Carthaginensibus reddatur, an eo colonia deducatur ? Ex con-paratione, utrum potius, aut quid potissimum quaeritur, ad huncmodum: Vtrum exercitus in Macedoniam contra Philippummittatur, qui sociis sit auxilio, an teneatur in Italia, ut quam .maximae contra Hannibalem copiae sint ?

ao D E QVATTVOR PARTIBVS ORATIONIS. Partes orationis in VIIRhetorica arte quattuor sunt: exordium, narratio, argumentatio,conclusio. Harum prima auditoris animum provocat, secundares gestas explicat, tertia fidem adsertionibus facit, quarla finemtotius orationis conplectitur. Incboandum est itaque taliter, 2

35 ut benivolum, docilem, vel adtentum auditorem faciamus: beni- .volum precando, docilem instruendo, adtentum excitando.Narrandum est ita, ut breviter atque aperte loquamur; argu-mentandum est ita, ut primum nostra firmemus, dehinc adversa

1 legalis est aliud quoquc quod non scriptum est cum vis B cum visquasi] cutn quis K 2 qua BCT 3 connumcrati xvm certum sec. K6 principalem adf. statum K adflixiti? 7 statutibus (pro -tu- s«-prascr. ti) OT: statum huius A' 13 Iuxta A 14 diruaturC:dirivatur BKT 15 an ea col. ded. O: an in col. diducatur K16 utr. potius an potissimum qu. A' ad hunc . . . mittatur om. Cl

18 sociis sit] succcssit A' ut] aut K 19 c. sinit B: copia sit K aisunt id cst cx. T 33 fidem om. K tinis A' 24 conplcctit T35 doccbilcm A' adtcntum om. K auditore A' aud.. . . instniendoom. O 27 ita brev. T apcrte] a partc C1

ISIDORI

confringamus; concludendum ita, ui concitemus animos audien-tis inplere quae dicimus. _

VIII DE QVINQVE MODIS CAVSARVM. Species causarum siintquinque: [id est] honestura, admirabile, humile, anceps, obscu-nim. Honestum causae genus est, cui statim sine oratione 5nostra favet animus auditoris.. Admirabile, a quo est alienatusanimus eorum, qui audituri sunt. Humile est, quod neclegitur

2 ab auditore. Anceps est, in quo aut iudicatio dubia est, autcausa honestatis et turpitudinis particeps, ut benivolentiam pariatet offensam. Obscurum, in quo aut tardi auditores sunt, aut 10difficilioribus ad cognoscendum negotiis causa cernitur in-plicata.

IX DE SYLLOGISMIS. Syllogismus Graece, Latine argumen-tatio appellatur. Argumentatio autem dicta est, quasi argutaementis oratio, qua inventum probabile exequimur. Syllogismus ifigitur est propositionis et adsumptionis confirmationisque ex-trema conclusio aut ex ambigentis incerto, aut ex fiducia

2 conprobantis. Constat enim tribus partibus: propositione,adsumptione, conclusione. Propositione, ut puta,' quod bonumest, turpem usum habere non potest.' Consensit audiens; ad- 20sumpsit ille 'pecunia turpem usum habet' Concluditur, 'ergo

3 pecunia bonum non est.' Syllogismis autetn non solum rhetores,sed maxime dialectici utuntur, licet Apostolus saepe proponat,adsumat, confirmetatque concludat: quae, ut diximus, propriae

4 artis Dialecticae et Rhetoricae sunt. Syllogismorum apud rhe- 35tores principalia genera duo sunt: inductio et ratiocinatio. In-

1 concl. est ita A' animum K 3 quinque sunt K 4 id est. hat>. BT: om. CK 6 a quo est CT\ eo quod cst BK Bern. 224

alienatus] adtentus B anie corr. O ut vid. 7 nec legitur CKT8 dubia est o»>. K 9 benivolentia pariat offesam T: bcnivole parietoffcnsa A': benivolentiam pariat offcnsam C1 10 in qua aut B*K: aut inquo T 11 cognoscendam B%O- negotii BC1; -tium KT 13 Soloccismus K 14 app. BCT: dicitur K arg. men. or.T argumenti ratio C1

15 quia A' exequitur T 18 ads. concl. prop. K : om. C 19Propositione o»i. K 20 turpe usu K 21 turpe usum KTconcl. enim pec. bo, nomen esse A* : concl. cnim pec. bo. cst C anle corr.23 innximi A' 24 propria delt.

ETYMOLOGIARVM LIB. II. vii-ix

ductionis membra sunt tria : prima propositio, secunda inlatio,quae et adsumptio dicitur, tertia conclusio. Inductio est, quae 5rebus non dubiis captat adsensionem eius, cum instituta est, siveinter philosophos, sive inter rhetores, sive inter sermocinantes.

5 Propositio inductionis est, quae similitudines concedendae reinecessario unius inducit aut plurium. Inlatio inductionis est, 6quae et adsumptio dicitur, quae rem, de qua contenditur, et cuiuscausa similitudines habitae sunt, introducit. Conclusio indu- .ctionis est, quae aut concessionem inlationis confirmat, aut quid

10 ex ea conficiatur declarat. Ratiocinatio est oratio, qua id, dequo est quaestio, conprobatur. Ratiocinationis modi sunt duo. 7Primus enthymema, qui est inperfectus syllogismus atque rhe-toricus. Secundus epichirema, qui est inrhetoricus et latiorsyllogismus. Enthymema igitur Latine interpretatur mentis 8

15 conceptio, quem inperfectum syllogismum solent artigraphinuncupare. . Nam in duabus partibus eius argumenti formaconsistit, quando id, quod ad fidem pertinet faciendam, utitur,syllogismorum lege praeterita, ut est illud: ' Si tempestas vitandaest, non est igitur navigandum.' Ex sola enim propositione et

30 conclusione constat esse perfectutn, unde magis rhetoribusquam dialecticis convenire iudicatum est. Enthymematis mem- 9bra sunt quinque: primum convincibile, secundum ostentabile,tertium sententiale, quartum exemplabile, quintum collectivum.Convincibile est, quod evidenti ratione convincitur, sicut fecit 10

25 Cicero pro Milone (79): ' Eius igitur mortis sedetis ultores,cuius vitam si putetis per vos restitui posse, nolitis.' Ostenta- nbile est, quod certa rei demonstratione constringit, sicut Cicero

a quae ads. T: quae et sumptio K 3 captis K cum quo inst, Cassiod.4 sivc tert.~\ et K 6 unus 7*: unum K pluritnum KTi -marumCassiod. 8 cause T habitae . . .inductionis om. K 9 ut quid KIO Ratioc... . conprobatur om. Tl (non U) § 7 om. A : post % 8 BCDKTU la primus om. D 13 in rethoricis CK latior] latinus T14 latine onu K 15 quem BCDU: quae {pro quem sitprascr. a?) KT15 improfecto solocismon A' 16 nuncupari B eius om. K18 preterit A' 19 et conclustone hab. K: onu BC Bern, 224 7*so consistat T mag. dc r. A' ai Enthimcmagi K: Enthimcmamagisi? 22 primum ow. Cl 25 s. uitorcm K: scdct stultorcs T26 nnlctis A' {i.e. nollctis?) a-j constringitur A"

ISIDORI ?t-

in Catilina (1,2): 'Hic tamen vivit, immo etiam in senatumvenit.' Sententiale est, quod sententia generalis adducit, utapud Terentium (Andr. 68):

Obsequium amicos, veritas odium parit.12 Exemplabile est, quod alicuius exempli conparatione eventum 5

simile conminatur, sicut Cicero in Philippicis (2,1): *Te miror,Antoni, quorum exempla imitaris, eorum exitus non pertime-

13 scere.' Collectivum est, cum in unum quae argumentata suntcolliguntur, sicut ait Cicero pro Milone (41): ' Quem igitur cumgratia noluit, hunc voluit cum aliquorum querella. Quem iure, 10quem loco, quem tempore non est ausus: hunc iniuria, alieno

14 tempore, cum periculo capitis non dubitavit occidere.' Praetereasecundum Victorinum enthymematis est altera definitio ex solapropositione, sicut iam dictum est, quae ita constat: Si tempestas

15 vitanda est, non est navigatio requirenda. Ex sola adsumptione, 15ut est illud: Si inimicus est, occidit; inimicus autem [est]. Et

16 quia illi deest conclusio, enthymema vocatur. Sequitur epichi-rema, descendens de ratiocinatione latior et executior rhetoricissyllogismis, latitudine distans et productione sermonis a dialecti-cis syllogismis, propter quod rhetoribus datur. Hic autem con- ao

" stat modis tribus. Primus modus tripertitus est, secundus quad-17 ripertitus, tertius quinquepertitus. Tripertitus epichirematicus

syllogismus est, qui constat membris tribus, id est propositione,adsumptione, conclusione. Quadripertitus est, qui constat exmembris quattuor: prima propositione, secunda adsumptione 35et. una propositionis sive adsumptionis coniuncta, tertia pro-

18 batione et conclusione. Quinquepartitus itaque est, qui constatex fnembris quinque, id est prima propositione, secunda eius pro-

1 vivit vivit itnmo B1: vL vi. etiam Bern. 324 senatu BKT9 adducit T: addicitSC: adicit T 4 parat K 6 similem CT7 quor. ex. imit.] quare mca exempla meditaris K 8 unutn] um Kargumenta K: argumentati T 9 colligitur T quae ig. C1

10 aliquibus quer. C1 14 prepositione T dictus est qui A' 16inimicos occ. (om. est) K (non M) est hab. BCT: om. AK18 de ratione B1 latior ut B la. exsecutto rhetorici syllogismi Halm(ex Cassiod.) ai trip. sec. (pm. cst) C quadr. est tert. quinq. est T33 qui] quod K prop-] praep- O (Ur) 25 priino positione T26 prop. vcl ads. ndiuncta K: propositione sivc ads. ct iuncta A 28scc. prob. (0;;;. cius) A'

ETYMOLOGIARVM LIB. II. ix, x

batione, tertia adsumptione, quarta eius probatione, quinta con-clusione. Hunc Cicero ita facit in arte Rhetorica (de Inv. r, 12):* Si deliberatio et demonstratio genera sunt causarum, non pos-sunt recte partes alicuius generis causae putari. Eadem enim res

5 alii genus, alii pars esse potest; eidem genus et pars non potest/vel cetera, quousque syllogismi huius membra claudantur.

D E LEGE. Lex est constitutio populi, quam maiores natu Xcum plebibus sancierunt. Nam quod Rex vel Imperator edicit,constitutio vel edictum vocatur. Institutio aequitatis duplex est,

10 nunc in legibus, nunc in moribus. Inter legem autem et moreshoc interest, quod lex scripta est, mos vero est vetustate probataconsuetudo, sive lex non scripta. Nam lex a legendo vocata,quia scripta est. Mos autem longa consuetudo est, de moribus 2tracta tantundem. Consuetudo autem est ius quoddam mori-

15 bus institutum, quod pro lege suscipitur, cum deficit lex; necdiffert scriptura an ratione consistat, quando et legem ratio con-mendet. Porro si ratione lex consistat, lex erit omne iam quod 3ratione constiterit, dumtaxat quod religioni congruat, quod disci-plinae conveniat, quod saluti proficiat. Vocata autem consue-

30 tudo, quia in communi est usu. Omnis autem lex aut permittit 4aliquid, u t ' vir fortis petatpraemium': aut vetat, u t ' sacrarumvirginum nuptias nulli petere liceat': aut punit, u t ' qui caedcmfecerit, capite plectatur.' Factae sunt autem leges, ut earum 5metu humana coherceatur audacia, tutaque sit inter inprobos

25 innocentia, et in ipsis inprobis formidato supplicio refreneturnocendi facultas. Legis enim praemio aut poena vita moderatur

3 si] sive O 4 recta K caus. alic. gen. K 5 ali genus T:alii generis C1 eidem . . . non potest om. C1 idem BK 6 velBCT: et K membra] verba B (ttonBern. 224) Cap. x tdiditKutbltr {Hernu 25, 505 sqq.), q. v. 8 edicit BCT: ededit K 10autem ont. K (nonA) n quod] quia B mos vero vet. A* 13quia]quae K: qua C1 14 tractatan.] tractadem T eiusquodam A'15 perlcgem suscepitur K defecit lex non defertscr. A : defeceritJex non defecit scr. K 16 conmendat CT 17 Porro rationem Tconstat BC 18 dumtaxat aut vitat quod KO (c/. § 4) 20 quia]quod K communis T autem ABCTU: enim KAf promittitKJlf ai vetat] vitat K 22 puniat C1 23 autem] hoc A"earum] erum 7 1 24 coherceretnr A' 25 ut et ips. A' 26Lcgis . . . humana infimm % 4 tmnsponit KutbUr{cf. V. xix)

ISIDORI /

6 humana. Erit autem lex honesta, iusta, possibilis, secundumnaturam, secundum consuetudinem patriae, loco temporiqueconveniens, nccessaria, utilis, manifesta quoque, ne aliquid perobscuritatem in captionem contineat,nullo privato commodo, sedpro communi civium utilitate conscripta. . 5

XI DK SENTENTIA. Sententia est dictum inpersonale, ut (Ter.Andr.68):

Obsequium amicos, veritas odium parit.Huic si persona fuerit adiecta, chria erit, ita: ' offendit AchillesAgamemnonem vera dicendo,' * Metrophanes promeruit gratiam 10

2 Mithridatis obsequendo.' Nam inter chrian et sententiam hocinterest, quod sententia sine persona profertur, chria sine per-sona numquam dicitur. Vnde si sententiae persona adiciatur,fit chria; si detrahatur, fit sententia.

XH D E CATASCEVA ET ANASCEVA. Catasceua est confirma-15tio propositae rei. Anasceua autem contraria superiori est. Re-vincit enim non fuisse, aut non esse, quod natum, aut factunr,aut dictum esse proponitur; ut si quis Chimaeram neget fuisse,

2 aut fuisse confirmet. Inter haec et thesin hoc interesse, quodthesis, quamvis et ipsa habeat disputationem in utramque par- aotem, tamen incertae rei quasi quaedam deliberatio vel cohortatioest. Catasceua autem et anasceua in his rebus, quae verisimiles

3 non sunt, sed pro veris proponuntur, plerumque versantur. Ana-sceuae prima divisio est inconveniens et mendacium. Incon-venientis species sunt, quod inhonestum est et quod inutile. Item 25.inhonestum tractatur aut in dictis aut in factis. In dictis, utsi qui indecora et non respondentia auctoritati dixisse dicatur;velut si aliqui infamet Catonem illum Censorium, iuventutem

4 illum ad nequitiam et luxuriam cohortatum. In factis, ut si qui

a pro consuitudinem K 4 captione K nullo probato O 8parat K 9 crian BCK; criminura T 10 agatnemnon T 11obsequendum K crian (Jer) codd. 13 sententiap. B: p. sententia T15 confirmatiopposite T1 19 aut fuisse 0111. KO- inter est Kai incerta rei quos quadam K libcratio Artv, quoartatio (co-) BO Taa q. similes A* «3 versis/T ponuntur BK 24 inconvenientcssp. OT 27 auctoritatc BC a8 infamcnt T iuveteni T29 \WamBC cotirtatum K: coartatum BT

ETYMOLOGIARVM LIB. II. x-xiv

abhorrens aliquid a sanctimonia et nomine suo fecisse dicutur;ut est fabula de adulterio Martis et Veneris. Mendacium treshabet species; incredibile, quod factum non esse credatur, utadolescentem, qui de Siculo Htore ingredientes Africam classes

5 viderit. Inpossibile est ut Clodius insidias Miloni fecerit et 5idem occisus sit a Milone. Contrarium est; nam si insidiasfecit, occidit. Occisusest; non fecit insidias. Haec distributioin contrarium reformata catasceua prodeerit. [VtgradusDmnesconstituamus, honestum, utile, verisimile, possibile, consenta-

10 neum, vel ex diverso inhonestum, inutile, parum verisimile, in-possibile, contrarium.] Oportebit tamen principia sic ordinarc,ut aut credendum esse veterum auctoritati, aut fabulis fidem nonhabendam esse dicamus. Et ad id postremum in anasceua re- 6quiramus, ne quid aliud significare voluerint, qui ista finxerunt:

15 ut Scyllam non marinam, sed maritimam feminam, nec succin-ctaiy canibus, sed rapacem aliquam et inhospitalem venientibusextitisse.

DE PROSOPOEIA. Prosopoeia est, cum inanimalium et per- XIIIsona ct sermo fingitur. Cicero in Catilina (1, 27): ' Etenim si

ap mecuni patria mea, quae niihi vita mea multo est carior, loquere-tur, dicens,' et cetera. Sic et montes et flumina vel arbores lo- 2quentes inducimus, personam inponentes rei quae non habetnaturam loquendi j quod et tragoedis usitatum et in orationibusfrequentissime invenitur. •

35 DE ETHOPOEIA. Ethopoeiam vero illam vocamus, in qua XIVhominis personam fingimus pro exprimendis afiectibus aetatis,studii, fortunae, laetitiae, sexus, maeroris, audaciac. Nam cumpiratae persona suscipitur, audax, abrupta, temeraria erit oratio:

3 adtcrio K 3 non cst esse K 4 egred. Arev. classem 7*5 vidcrit BK: vidcrct CT fccerit eodcm occisus est K 7 occisuscs t . . . insidias om. T 8 - n ut gradus... contrarium hab. TU (inpossibilc0111. U)i om. BCKM 11 tam. et pr. K ordinari B xa uterumA : utrum K auctoritate AK: -tem C fidcm oin. K 13 idom. K 14 volueril BK: voluerunt C 16 sed rap. T: sit rap.O : seu rap. B: sive rap. K: severa paccm A aliquem T18 inan. pcrs. K ao mul. ct car. T ar vel] et K 23 quod]quam B us. cst ct B rationibus T • 05 in quam BCT 26cllcctibus T ' 38 percipitur O

ISIDORI*

cum feminae sermo simulatur, sexui convenire debet oratio:iam vero adolescentis et senis, et militis et imperatoris, et parasiti

2 et rustici et philosophi diversa oratio dicenda est. Aliter enimloquitur gaudio affectus, aliter vulneratus. In quo genere dictio-nis illa sunt maxime cogitanda, quis loquatur et apud quem, de 5quo et ubi et quo tempore: quid egerit, quid acturus sit, aut quidpati possit, si haec consulta neclexerit.

XV DE GENERIBVS QVAESTIONVM. Genera quaestionum duosunt, quorum unum est fmitum, alterum infinitum. FinitumV7ro'0eo-is Graece, Latine causa dicitur, ubi cum certa persona con- 10

2 troversia est. Infinitum, quod Graece Oiaris, Latinc propositumnominatur. Hoc personam nonhabetcertam, necinest[in]aliquacerta circumstantia, id est, nec locus, nec tempus. In causavero certa omnia sunt, unde quasi pars causae est propositum.

XVI D E ELOCVTIONE. Iam vero in elocutionibus illud uti opor-15tebit, ut res, locus, tempus, persona audientis efflagitat, neprofana religiosis, ne inverecunda castis, ne levia gravibus,""nelasciva seriis, ne ridicula tristibus misceantur. Latine autem et

2 perspicue loquendum. Latine autem loquitur, qui verba rerumvera et naturalia persequitur, nec a sermone atque cultu prae- aosentis temporis discrepat. Huic non sit satis videre quid dicat,nisi id quoque aperte et suaviter dicere; ne id quidem tantum,nisi id quod dicat et facere.

XVII D E TRIMODO DICENDI GENERE. Dicenda sunt quoque sum-missa leniter, incitata graviter, inflexa moderate. Hoc est enim 25

" illud triraodum genus dicendi: humile, medium, grandiloquum.Cum enim magna dicimus, granditer proferenda sunt; cum parva

2 dicimus, subtiliter; cum mediocria, temperate. Nam in parvis

a imp. paras. K 3 divcrsa ont. C1 ratio BC 5 quera vclde quo et quo temp. K 6 qui digcrit A : quid erit K qui dicturus D9 altcrum inf. ont. C1 finitum om. K 10 Graecc om. K xaccrtam non habct T ncc in cis aliquam certam circumstantiam A'14 undique si T positum B 15 in om. KO uti oportit vcloportebit K 16 flagitet K 17 religioni K ao a om. Kpresenti K ai temporibus B huic BT: hinc CK videri B93 tantum dicerc n. T 23 rC\A ct fccerit K: ct facelc Arev.94 sumina A' 35 hoc cnim illud T: hoc cst illud A'

? ETYMOLOGIARVM LIB. II. xiv-xix

- causis nihil grande, nihil sublime dicendum est, sed leni ac pe-; destri more loquendum. In causis autem maioribus, ubi del Deo vel hominum salute referimus, plus magnificentiae et ful-\ goris est exhibendum. In temperatis vero causis, ubi nihil 31 . 5 agitur ut agat, sed tantummodo ut delectetur auditor, inter| utrumque moderate dicendum est: sed et quamvis de magnis'£ rebus quisque dicat, non tamen semper granditer docere debet,• sed summisse, cum docet; temperate, cum aliquid laudat vell' vituperat; granditer, cum ad conversionem aversos animos pro-

IO vocat. Vtenda tamen verba in summisso genere sufficientia, in; temperato splendcntia, in grandi vehementia.\ D E COLO, COMMATE, ET PERIODIS. Conponitur autem in- XVIII; struiturque omnis oratio verbis, comma et colo et periodo.• Coijima particula est sententiae. Colon membrum. Periodos* 15 ambitus vel circuitus. Fit autem ex coniunctione verborum£ coinma, ex commate colon, ex colo periodos. Comma est iun- a% cturae finitio, utputa (Cic. Mil. i ) : ' Etsi vereor, iudices,' eccef unum comma; sequitur et aliud comma: ' ne turpe sit pro for-l tissimo viro dicere,' et factum est colon, id est membrum, quod- ao intellectum sensui praestat; sed adhuc pendet oratio, sicquef- deinde ex pluribus membris fit periodos, id est extrema sententiaeI clausula: ' ita veterem iudiciorum morem requirunt.' Periodosi autem longior esse non debet quam ut uno spiritu proferatur.l D E VITIIS LITTERARVM ET VERDORVM ET SENTENTIARVM X I X

35 CAVENDIS. Praeterea purum et honestum oratoris eloquium: carere debet omnibus vitiis tam in litteris, quam in verbis, quam'.* etiam in sententiis. In litteris, ut iunctura apta et conveniens 2

sit; et sic observandum, ne praecedentis verbi extrema vocalis

i lenia ped. T a autem om. K 3 magnificentia et f. A :' ftiagnificcntia f. K 4 excellendum K 7 docere] dicere K 8; doceat T 9 conversationem T ' conv. utcnda adversos K

. 10 taraen] tantum K ta ct instruituri? 13 ratio T commacola periodis K : comma et colon periodon C 14 in periodos amb.

;. TO 17 etsi] ct re K: si B x8 seq. . . . comma om. K aointcllcctum cst sensum K s i id om. K est om. C1 aaclausa T mortcm C1 33 non om. K 35 oratori K28 sic] sit KT

ISIDORl,

in eandem vocalem primam incidat verbi sequentis, u t ' feminaeAegyptiae.' Quae structura melior fit, si consonantes vocalibusadplicantur. Trium quoque consonantium, quae in se incidentesstridere et quasi rixare videntur, vitanda iunctura est, id est,R, S, X, ut: cars studiorum,' 'rex Xerxes,' 'error Romuli.'5Fugienda est et consonans M inlisa vocalibus, u t ' verum enim.'

XX DE IVNCTVRIS VERBORVM. In verbis quoque cavenda suntvitia, ut non inpropria verba ponantur, quae Graeci Acyrologianvocant. Amanda est ergo proprietas, sic tamen ut aliquandopropter humilitatem sordidi aut spurci vocabuli translatis nomi-10nibus sit utendum, non tamen longe accitis, sed ut veris proxima

. 2 et cognata videantur. Fugienda etiam Hyperbata longiora, quaefieri sine aliorum sensuum confusione non possunt. Ambiguitasquoque et vitium illud cavendum, cum quidam iactatione.elo-quentiae ducti, quod uno aut duobus verbis significare poterant, 15interpositis inanibus vocibus longa et circumflexa ambage con»

3 cludunt: quod vitium Perissologia[n] vocatur. Cui contrariumcriminis vitium est et brevitatis studio etiam necessaria verbafurari. Fugienda sunt quoque, sicut in litteris et verbis, ita etin sententiis vitia, quae inter prima Grammaticorum studia 20

4 cognoscuntur. Sunt autem Cacemphaton, Tautologia, Ellipsis,Acyrologia, Macrologia, Perissologia, Pleonasmos et his siniilia.At contra orationem extollit et exornat fenergia tumt Emphasis,quae plus quiddam quam dixerit inteliegi facit; ut si dicas:1 Ad gloriam Scipionis ascendit/ et Vcrgilius (Aen. 2, 262); 35

Demissum lapsi per funem.

1 pritna K ut om. 7 1 a structura DU*: instructura ABCGIK:instructuram TU1 ut vid. melior . . . consonantium quae (quc)BDGITU: mcDantium quae (quc) AK: consonantium C1 Versus qtiadra'gintafcrt lUteranitn in archetypo txcidtrat 3 in se incidentes DGTU:se incidentcs B : insicidentes AOK 5 studiosorum K 6 vocabi-Hbus O 9 ut non allq. BK 10 sorditis aut sporcis vocalibus K: sor-didis aut porci vocabuli A : sordidis aut spurcis vocabulis C 11 viresB i acogni tar 14 quoquevit. T 15 dicti K unoautC/C:unius aut B; unius vel T . 16 circumplexa B 17 vocantur /PT(p>vvocatur corr. vocant) 18 cst crim. vit. B ct brev. studium KC1:ut brev. studium B: brev. studio T 19 fugiendura est K {tion A)ita in scnt. vit.atque int. T: ita et insent. vitaque int A ai noscunturC (tion A) elleinsis (clc-, -mpsis) codH. (cnilimsis A) 33 rationemK (»<o« A) incrgia tamc» iasis BCK: i. l. facit T: cncrgia tumcn fasbis^i 95 vWnsccndct 16 diiniiuin 1. A : dcmissulapsis A'

ETYMOLOGIARVM LIB. II. xix-xxi

Cum enim dicit lapsi, altitudinis imaginem suggerit. Huic con-traria virtus est, verbis minuere quae natura sua magna sunt.

D E FIGVRIS VERBORVM ET SENTENTIARVM. Augetur et XXIornatur oratio etiam figuris verborum ac sententiarum. Nam

5 quia directa et perpetua oratio fatigationem atque fastidium tamdicendi quam audiendi creat, flectenda est et in alias versandaformas, ut et dicentem reficiat, et ornatior fiat, et iudicem diversovultu audituque deflectat. E quibus plurimae superius a Do-nato in schematibus artis Grammaticae adnotatae sunt. Vnde 2

10 tantum illa hic interponi oportuit, quae in poemate aut num-quam aut difficulter fiunt, in oratione autem libere. [Anadi- 3plosis est congeminatio verborum, ut (Cic. Catil. 1,2): 'hictamen vivit, vivit, etiam in senatum venit.' Climax est gradatio, 4cum ab eo, quo sensus superior terminatur, inferior incipit, ac

15 dehinc quasi per gradus dicendi ordo servatur, ut est illudAfricani: ' ex innocentia nascitur dignitas, ex dignitate honor,ex hpnore imperium, ex imperio libertas.' Hanc figuram non-nulli catenam appellant, propter quod aliud in alio quasi nectiturnomine, atque ita res plures in geminatione verborum trahuntur.

20 Fit autem hoc schema non solum in singulis verbis, sed etiamin contexione verborum, utapud Gracchum : 'pueritia tuaadu-lescentiae tuae inhonestamentum fuit, adulescentia senectutidedecoramentum, senectus reipublicae flagitium.' Sic et apudScipionem : ' vi atque ingratis coactus cum illo sponsionem feci,

25 facta sponsione ad iudicem adduxi, adductum primo coetudamnavi, damnatum ex voluntate dimisi.' Antitheta, quae 5Latine contraposita appellantur: quae, dum ex adverso ponun-tur, sententiae pulchritudinem faciunt, et in ornamento locu-

1 altitudinis imaginem K: altitudinetn imaginis ABCT sugeret A :suggereret C1 4 etiam om. K 5 et] ac K 6 dicendi quamaudicndi BK: dicenti quam audienti C: dicendi quam audienti Tplectenda T 7 ut dic T ornatio A 9 Vnde et t. T 10q. autetn po. O §§ 3-48 om. AO /?«».»Mott.1 KM: hab. BODGTU.ConluliBODT 11 Item anad. BOD: Anad. TU 13 vivit (alt.) om.B&HBent.asi scnatuTC/i senatura BDH Benu 224 18 propterquam B aliud ont. C1 quasi om. C* s i adul. . . . fuit ortt. Daa senectutis B 93 decoratncntum T scncctutis B 34 ingratisArtv. : gratis codd. (etiant U)

ti8a H

ISIDORI

tionis decentissima existunt, ut Cicero (Catil. 2, 25): 'ex hacparte pudor pugnat, illinc petulantia; hinc pudicitia, illinc stu-prum; hinc fides, illinc fraudatio; hinc pietas, illinc scelus; hincconstantia, illinc furor; hinc honestas, illinc turpitudo; hinccontinentia, illinc libido; hinc denique aequitas, temperantia, 5fortitudo, prudentia, virtutes omnes certant cum iniquitate,luxuria, ignavia, temeritate, cum vitiis omnibus; postremo copiacum egestate; bona ratio cum perdita; mens sana cum amentia;bona denique spes cum omnium rerum desperattone confligit.'In huiusmodi certamine ac praelio, huiusmodi locutionis orna-10mento liber Ecclesiasticus usus est, dicens (33,15): 'contramalum bonum, et contra mortem vita: sic contra pium peccator:et sic intuere in omnia opera altissimi, bina et bina, unum contra

6 unum.' Synonymiaest,quotiensinconexaorationepluribusverbisunam rem significamus, ut ait Cicero (Catil. 1,8): ' nihil agis, 15nihil moliris, nihil cogitas.' Et item (Catil. i, 10): ' non feram,

7 non patiar, non sinam.' Epanodos, quam regressionem nostrivocant (Cic. Ligar. 1 9 ) : ' principium dignitas erat pene par; non

8 par fortasse eorum, quae sequebantur.' Antapodosis, quotiensniedia primis et ultimis conveniunt [ut est] (Cic.c.cont.Metell. aofrag. 5): ' vestrum iam hoc factum reprehendo, patres conscripti,non meum, ac pulcherrimum quidem factum: verum, ut dixi,

9 non meum, sed vestrum.' Paradiastole est, quotiens id, quoddicimus, interpretatione discernimus (cf. Rutil. Lup. 1,4): ' cumte pro astuto sapientem appellas, pro inconsiderato fortem, pro 25

10 inliberali diligentem.' Antanaclasis est, quae eodem verbo con-trarium exprimit sensum. Querebatur quidam de filio, cummortem suam expectaret, respondente: ' non expecto, immo

11 peto, inquit, ut expectes.' Antimetabole est conversio verborum,quaeordinemutatocontrariumefficitsensum: • non ut edam vivo, 3°

7 luxuriac T1: luxuria cum T1 9 confl. huiusm. T 11 ususestow. T la vitam BDT i3omniJS i6eto»i. C1 18 digni-tatis D (110» H) 19 inpar T sequebatur T_ ao utest/zai. T: om.BC?D ai vestrum]usum(usu)23Z>(/>n>usm, i.e. vestrum) aa noneum BCD ac] a B quidum (-am ?) T 33 vestrum'] usum Did] hic T 39 est om. D (nou H)

ETYMOLOGIARVM LIB. II. xxi

sed ut vivam edo.' Et illud (Cic. Phil.4,8): *si consul Antonius,Brutus hostis: si conservator reipublicae Brutus, hostis Anto-nius.' Exoche (Cic. Mil. 59) : ' Quis eos appellavit ? Appius. 12Quis produxit ? Appius.' Nunc figuras sententiarum, quas ope-13

5 rae pretium sit cognoscere, persequamur. Sententia est dictum 14inpersonale, ut (Ter. Andr. 68):

Obsequium amicos, veritas odium parit.Huic si persona fuerit adiecta, Chria erit, ita: ' ofiendit AchillesAgamemnonem vera dicendo.' ' Metrophanes promeruit gratiam

10 Mitlmdatis obsequendo.' Nam inter chriam et sententiam hocintcrest, quod sententia sine persona profertur, chria sine per-sona numquam dicitur. Vnde si sententiae persona adiciatur,fit chria; si detrahatur, fit sententia. Sententiarum species mul-15tae. Aliae enim sunt indicativae, aliae sunt pronuntiativae, ut

i$(Virg.Aen.4, 373):' Nusquam tuta fidesjaliae imperativae, ut (Virg. Aen. 4, 223):

Vade, age, nate, voca Zephyros, et labercpinnis.Aliae admirativae (Virg. Aen. i, 11):

20 Tantaene animis caelestibus irae ?AHae conparativae (Lucil. iv. frag. ?): 16

Si vinco et pereo, quid ibi me vincere praestat?Aliae superlativae, quae cuni aliquo motu animi et indignationepromuntur (Virg. Aen. 3, 57):

25 Quid non mortalia pectora coges,auri sacra fames!

Aliae interrogativae [ut] (Virg. Aen. 8,113) : 17Iuvenes, quae causa subegit

ignotas temptare vias?30 Quid genus, unde domum ? Pacemne huc fertis, an arma ?

§ 13 om. H {supposilo titulo DE FIGVRIS VERBORVM ET SENTENTIARVM")S pr. cst D pcrsequamur T: pcrsequcmur BCaD 9 agamemnon Tix numquam sine persona C1 13 multac sunt BC 18 lebare T23 quc qum vel quo motu T 27 ui/iab. T: om. BC*D 28 iubencquc cau. T causas obegit D 30 domus C1

H 2 .

ISIDORI

18 Aliae responsivae, ut ' illinc,' ' istinc.' Aliae deprecativae, ul(Virg. Aen. 6, 365):

Eripe me his, invicte, malis!Aliae promissivae, ut (Virg. Aen. 1,257):

Parce metu, manent inmota tuorum. 5AHae concessivae quae inpulsione prohibeant, ut (Virg. Aen.4 ,380 :

I, scquere Italiam ventis, pete regna per undas.Quae tamen ne non intellecta sit persuasio, permixta sunt aliquaquae vetent latenter, ut ' ventis,'' per undas.' 10Aliae demonstrativae, ut : ' en,' ' ecce.' Aliae optativae, ut(Virg. Aen. 8, 560):

O mihi praeteritos referat si Iuppiter annos.19 Aliae derogativae, ut: ' nequaquam.' Aliae, quae cum exclama-

tione proferuntur, ut (Petron. 68): 15Quis furor, o cives, pacem convertit.in arma?

Et Cicero (Cat. r, 9): ' O dii inmortales, ubinam gentium20 sumus ?' Aliae exhortativae, cum ad sententiam provocamus, ut

(Virg. Aen. 8, 364):Aude, hospes, contemnere opes. 20

ai Aliae dehortativae, cum a contrario vitio pcccatoque reduci-22 nius. Suntetadfirmativae,ut: ' quidni/ ' quippe.' Praeceptivae,

ut (cf. Virg. Georg. i, 299):Nudus ara, sere nudus, et habebis frigore messes.

23 Vetativae, ut (Virg. Georg. 2, 299): 35Neve inter vites corylum sere, neve flagellasumma pete.

24 Negativae, ut: 'non/ 'minime.' Sunt et mirativae, ut (Hieronym.epist. ad Rust. 4, 6 ) ' Papae! vivere non licet, et fornicare libet ? '

25 Dolentis, [ut] (cf. Ovid, Heroid. 5,149): 3°Ei mihi, quod nullus amor est sanabilis herbis.

5 inmeta DT io vix ut ven. pete regna per (p. r. per in arthttypo)14 denegativae D (non II) 17 ubinam] ubi iam 7* 20 audcoospes T: aut spcs BD fli a contrario a vitio D: a contrariis nvitio T 26 corallum B 28 miscrativc T 29 vinere D 30 utom. BOT atttt cotr.: linb. DTtxcorr. 3t nullis dttt. cst om.Dservis {tx -vus) D

ETYMOLOGIARVM LIB. II. xxi

Flentis [ut]. Similitudinis, sic (Virg. Aen. 5, 588):Vt quondam Creta fertur Labyrinthus in alta.

Admonentis [ut]. Inridentis [ut]. Gementis [ut]. Exhortativae[ut]. Consolativae [ut]. Conmiserantis [ut]. Quorum quot

5 sunt figurae, tot et in pronuntiando voces. Sunt et Amphidoxae, 26quarum pars honfesta est, pars inhonesta, ut (Ovid, Met. 2, 53):

Non est tua tuta voluntas:magna petis, Phaethon.

Sunt et aliae, procatalempsis, cum id, quod nobis obici poterat, 2710 ante praesumimus ad diluendum, ut (Cic. Div, in Caec. 1):

' Si quis vestrum iudices, aut eorum, qui adsunt, forte mirantur.'Sunt et aporiae, dubitatio simulantis nescire se quae scit, autquomodo dicatur. Koeno(no)sis autem dicitur conmunicatio 28consilii cum iudicibus aut adversariis, ut si dicas: ' Vos consulo,

15 iudices, aut vos adversarii, quid me facere convenerit, aut quid •vos*facturi fuissetis.' Paradoxon est, cuin dicimus inopinatum 29aliquid accidisse, ut Flacco Cicero (cf. Flacc. 1): 'Cuius laudispraedicator esse debuerit, eius periculi deprecatorem essefactum.' Epitrope, id est permissio, cum aliqua ipsis iudi- 30

ao cibus aut adversariis permittimus aestimanda, ut Calvus inVati[ci]nio : ' Perfrica frontem, et dic te digniorem qui praetorfieres quam Catonem.' Parrhesia est oratio libertatis ct fiduciae 31plena (Cic. Mil. 72) : ' occidi non Spurium Maelium,' et cetera.Qua figura caute utendum est, ut Cicero : praemisit enim factio-

35 nem. Ethopoeia est, cum sermonem ex aliena persona in- 32ducimus, ut pro Caelio Tullius facit Appium Caecum cum Clo-dia loquentem. Energia est rerum gestarum aut quasi gesta- 33runi sub oculis inductio, de qua locuti iam sumus. Metathesis 34

1 flentis ut sim. T: ut om. BC*D a laberintus BDT 3-4 ut{scxies) hab. T: oni. BC*D 7 tua tua vol. D 8 macina C11 nostrum T: usum BD miratur C3 13 Qui non osis codd.communicatione D 15 iudices .flC^D : rcges T aut] ut Tconvenit TC% i6fustisCJ 18 depredicatorcm Z? : predicatorem T19 ipsius T 20 aut] ut B 31 vaticinio (pro Vatinio) codd,(ctiam U) dicta dig. T aa fieret T fidticia T 24 permisit Trationcm D (nott H) 35 cx] et T a6 cum clodio T 37Enargia llalm- 38 inductionem T

ISIDORI

est, quae mittit animos iudicum in res praeteritas aut futuras,hoc modo : ' Revocate mentis ad spectaculum expugnatae mise-rae civitatis, et videre vos credite incendia, caedes, rapinas,direptiones, liberorum corporum iniurias, captivitates matrona-rum, trucidationes senum.' In futurum autem anticipatio eorum, 5quae dicturus est adversarius, ut Tullio pro Milone, cum mittitanimos iudicum in eum reipublicae statum, (qui) futurus est,

35 etiamsi occiso Milone Clodius viveret. Aposiopesis est, cum id,quod dicturi videbamur, silentio intercipimus (Virg. Aen. 1,135):

Quos ego, sed raotos praestat conponere fluctus. »036 Epanalempsis est digressio: ' Tulit calor me dicendi et digni-

tas rerum paulo longius quam volebam, sed redeo ad causam.'37 Anamnesis est commemoratio eius rei, quod oblitos fuisse nos38 fingimus. tAparisist est, cum id, quod in animos iudicum quasi39 deposueramus, opportune reposcimus. Aetiologia est, cum pro-1540 ponimus aliquid, eiusque causam et rationem reddimus. Cha-

ractcrismus, descriptio figurae alicuius expressa, ut (Virg. Aen.

4 ,558) :Omnia Mercurio similis, vocemque coloremqueet crines flavos et mcmbra decora iuventa. 30

'A0poior/ios, cum plures sensus breviter expeditos in unum locumcoacervant, et cum quadam festinatione decurrit, ut Cicero (Cic.Catil. 3 ,1 ) : ' Rempublicam, Quirites, vitamque omnium vestro-rum, bona, fortunas, coniuges, liberosque vestros/ et cetera.

41 Ironia est, cum per simulationem diversum quam dicit intellegi 35cupit. Fit autem aut cum laudamus eum quem vituperarevolumus, aut vituperamus quem laudare volumus. Vtriusqueexemplum erit, si dicas amatorem reipublicae Catilinam, hostem

42 reipublicae Scipionem. Diasyrmos ea, quae magna sunt, verbis

1 futurasowi.r1: futurum utvid. T* a misera T(nonU)\ xavscnB6 tullio B: tullium£>r: tullius Cl 7 amicos D qui hab. C*f. csset si Arev. la ad om. D 13 quam D(nott H)^ 14Aparasis T: Apaetesis cdd. 20 iuventae C ai AOpotonus] Litris-mos codd. 32 coacervat ODH 23 vitam quem T nostrorum T:usum horum («orum) D: vcstrum C8 34 vestros D1 (Z)1 n. / . ): tuos T27 autvit. . . . volumus oni. D vilupcrcmus T

ETYMOLOGIARVM LIB. II. xxi-xxiii

minuit, aut minima extollit. tEfont est, quotiens in eodem sensu 43diutius immoramur: ' Cui tandcm pepercit ? cuius aniicitiaefidem custodivit ? cui bono inimicus non fuit ? quando non autaccusavit aliquem, aut verberavit, aut prodidit ?' Epangelia est 44

5 promissio, qua iudicem adtentum facimus, pollicentes nos aliquamagna aut minima dicturos. Prosopopoeia est, cum inanimalium 45et persona et sermo fingitur. Cicero in Catilina (1,27): ' etenimsi mecum patria mea, quae mihi vita niea multo est carior,loqueretur dicens,' et cetera. Parathesis est, cum quasi deponi- 46

10 mus aliquid inperfectum apud memoriam iudicum, repetiturosnos dicentes, cum oportunum fuerit. Peusis, id est soliloquium, 47cum ad interrogata ipsi nobis respondemus. Synaeresis est, cum 48differimus aliquid, petentes ut aliud interim nos permittant -dicere].

15 D E DIALECTICA. Dialectica est disciplina ad disserendas XXIIrerum causas inventa. Ipsa cst philosophiae species, quae Logicadicitur, id est rationalis definiendi, quaerendi et disserendi po-tens. Docet enim in pluribus generibus quaestionum quemad-modum disputando vera et falsa diiudicentur. Hanc quidam 2

20 primi philosophi in suis dictionibus habuerunt; non tamen adartis redegere peritiam. Post hos Aristoteles ad regulas quasdamhuius doctrinae argumenta perduxit, et Dialecticam nuncupavit, ,pro eo quod in ea de dictis disputatur. Nam \€KT6V dictio dicitur.Ideo autem post Rhetoricam disciplinam Dialectica sequitur,

25 quia in multis utraque communia existunt.D E DIFFERENTIA DlALECTICAE ET RHETORICAE ARTIS. XXIII

Dialecticamet Rhetoricam Varroin novem disciplinarum libris

1 extollet DT Efon . . . immoramur] ut est illud T EpimoneArev.: Hyphe Otto a emoramur BD cui latnen pep. Bamihitie T 4 prodit T 6 dicturos BC*D (ex -rus) : dicentes T7 catilinam C* 9 Paratisis codd. : Paractesis Eckstein 11 id om.CDH soliloquiii? ia rcspondimus.D7~ Sinerosis codd. 13nos]noni? 14 post Aicere. add. interfigurasscntentiarumiJG 16 esta phil. K 18 enim que in T 19 diiudiccntur (dci-) ABCT: iudi-cemus/f quidam A'Z": quidem J5C soiiabuerint T ai redigerccodd. 33 argumcnta] aucmcnta K 33 ca de BC cxcorr. T: eademKC antccarr. nam . . . dicitur om. T 24 ideo] in co T ssquiaBCTi quod A* in multis BC /.v imultib) T: lnultis K utriquc delt.

ISIDORI

tali similitudine definivit: ' Dialectica et Rhetorica est quod in• manu hominis pugnus adstrictus et palma distensa: illa verba2 contrahens, ista distendens.' Dialectica siquidem ad disserendas

res acutior: Rhetorica ad illa quae nititur docenda facundior.Illa ad scholas nonnumquam venit: ista iugiter procedit in forum. 5Illa requirit rarissimos studiosos: haec frequenter et populos.

3 Solent autem Philosophi antequam ad isagogen veniant exponen-dam, definitionem Philosophiae ostendere, quo facilius ea, quaead eam pertinent, demonstrentur.

XXIV D E DEFINITIONE PHILOSOPHIAE. Philosophia est rerum 10humanarum divinarumque cognitio cum studio bene vivendiconiuncta. Haec duabus ex rebus constare videtur, scientia et

2 opinatione. Scientia est, cum res aliqua certa ratione percipitur;opinatio autem, cum adhuc incerta res latet et nulla ratione firmavidetur, utputa sol utrumne tantus quantus videtur, an maior sit 15quam omnis terra: item luna globosa sit an concava, et stellaeutrumne adhaereant caelo, an per aerem libero cursu ferantur:caelum ipsum qua magnitudine, qua materia constat: utrumquietum sit et inmobile, an incredibili celeritate volvatur: quantasit terrae crassitudo, aut quibus fundamentis librata et suspensa 20

3 pemmneat. Ipsud autem nomen Latine interpretatum amoremsapientiae profitetur. Nam Graeci <£i\o- amorem, o-odnav sapien-.tiam dicunt. Philosophiae species tripertita est: una naturalis,quae Graece Physica appellatur, in qua de naturae inquisitionedisseritur: altcra moralis, quae Graece Ethica dicitur, in qua de 35moribus agitur: tertia rationalis, quae Graeco vocabulo Logicaappellatur, in qua disputatur quemadmodum in rerum causis vel

4 vitae moribus veritas ipsa quaeratur. In Physica igitur causaquaerendi, in Ethica ordo vivendi, in Logica ratio intellegendi

a illa . . . distendens om. T 3 ita C1 4 iHa ABCT: ea K5 ista] i taOT 1 7 exponendum B 9 ad cadem B denion-strarentur K 11 divinarumquc om. K cum studio om. K benevivendi om. T ia contrare C 14 firmata K 16 terra solitcm A' 18 quam mag. KT qua otn. K: quam T constet BCI9quicta/T ao quibus]quis T: inquibus C ai interpractaturamor A* aa profitctur] intcrpetralur T 28 nta mores T quae-rilur A

ETYMOLOGIARVM LIB. II. xxiii, xxiv

versatur. Physicam apud Graecos primus perscrutatus estThales Milesius, unus ex septem illis sapientibus. Hic enim ante •alios caeli causas atque vim rerum naturalium contemplata ra-tione suspexit, quam postmodum Plato in quattuor definitiones

5 distribuit, id est Arithmeticam, Geometricam, Musicam, Astrono-miam. Ethicam Socrates primus ad corrigendos conponendos- 5que mores instituit, atque omne studium eius ad bene vivendidisputationem perduxit, dividens eam in quattuor virtutibusanimae, idestprudentiam, iustitiam, fortitudincm, temperantiam.

10 Prudentia est in rebus, qua discernuntur a bonis mala. Forti- 6tudo, qua adversa aequanimiter tolerantur. Temperantia, qualibido concupiscentiaque rerum frenatur. Iustitia, qua recteiudicando sua cuique distribuunt. Logicam, quae rationalis 7vocatur, Plato subiunxit, per quam, discussis rerum morumque

15 causis, vim earum rationabiliter perscrutatus est, dividens eamiji Dialecticam et Rhetoricam. Dicta aulem Logica, id estrationalis. Adyo? enim apud Graecos et sermonem significat etrationem. In his quippe tribus generibus PhilosQphiae etiam 8eloquia divina consistunt. Namaufde natura disputare solent,

ao ut in Genesi et in Ecclesiaste: aut de moribus, ut in Proverbiiset in omnibus sparsim libris: aut de Logica, pro qua nostriTheoreticam sibi vindicant, ut in Cantico canticorum, etEvangeliis. Item aliqui doctorum Phtlosophiam in nomine et 9partibus suis ita dcfinierunt: Philosophia est divinarum humana-

35 rumque rerum, in quantum homini possibile est, probabilisscientia. Aliter: Philosophia est ars artium et disciplina disci-plinarum. Rursus: Philosophia est meditatio mortis, quod ma-gis convenit Christianis qui, saeculi ambitione calcata, conver-satione disciplinabili, similitudine futurae patriae vivunt. Philo-

1 est om. C1 3 alias K vim] viam K rcrum om. T cont.rat.] contcmplatione 7* 6 ad corrigcndosque morcs T 7 eius 0111. K10 est o»t. K a qua 7": quac K 11 qua/>rj»s]quia T: quam K .12 concupiscentieque T1: concupiscentiae atquc A' qua] quia TC1

30 ct eccl. A' ai proquam C (non A); quam A' aa thcoloicamAK canticis cant. TB 33 philosophorum K 35 proba-bilibus T

ISIDORI

sophia dividitur in duas partes: prima inspectiva; secunda10 actualis. Alii definierunt Philosophiae rationem in duabus con-

sistere partibus, quarum prima inspectiva est, secunda actualis.Inspectiva dividitur in tribus modis, id est prima in naturalem;secunda in doctrinalem ; tertia in divinam. Doctrinalis dividitur 5in quatluor, id est, prima in Arithmeticam, secunda Musicam,

11 tertia Geometriam, quarta Astronomiam. Actualis dividitur intribus, id est, prima in moralem, secunda dispensativam, tertiacivilem. Inspectiva dicitur, qua supergressi visibilia, de divinis. aliquid et caelestibus contemplamur, eaque mente solummodo 10

12 inspicimus, quoniam corporeum supergrediuntur obtutum. Na-turalis dicitur, ubi uniuscuiusquc rei natura discutitur, quia nihilgeneratur in vita: sed unumquodque his usibus deputatur, inquibus a creatore definitum est, nisi forte cum voluntate Dei

13 aliquod miraculum provenire monstratur. Divinalis dicitur, 15quando aut ineflabilem naturam Dei, aut spiritales creaturas ex

14 aliqua parte,profundissimaqualitatedisserimus. Doctrinalisdici-tur scientia, quae abstractam considerat quantitatem. Abstractaenim quantitas dicitur, quam intellectu a materia separantes,vel ab aliis accidentibus, ut est par, inpar, vel ab huiuscemodi, 20in sola ratiocinatione tractamus. Cuius species sunt quattuor:

15 Arithmetica, Geometrica, Musica, Astronomia. Arithmetica est *disciplina quantitatis numerabilis secundum se. Geometrica estdisciplina magnitudinis inmobilis et formarum. Musica est disci-plina quae de numeris loquitur qui ad aliquid sunt, his qui 35inveniuntur in sonis. Astronomia est disciplina, quae cursus

x prima inspcctiva secunda actualis T: prima in spectivam secunda inactualcm BC: primam inspectivam secundam actualem K 3 estom. K 4 primam . . . secundam . . . tertiam T 5 sec. doct.item tert. BC divinalem K 6 sec. in mus. tcrt. in geom. quar. inastr. T 8 morlalem B dispensationcm B: in dispensativam Ttertiam civilem C 9 inspectativa d. quia supergrcssibilia T dedis A : divinis/f 10 ex caei. A : excellcntibus K 13 c/. Praef.15 dic. ABCT'. est/f 16 q. vel ineff. K 17 Doctrinalitcr T 18 abs.autem quant. K 19 sperantes C : separatur B 20 vel /r . ] ne /Tvel alia hu. Cass. 21 tractamur C1 33 q. n. s. s. om. B est om. T24 disciplina om. K magn. inm. ct form. ABCT: cuius magnitudinisin modis et in formis K 35 de om. K qui T: quae BCK26 sonibus T

ETYMOLOGIARVM LIB. II. xxiv, xxv

caelestium siderumque figuras contemplatur omnes, et habitu-dines stellarum circa se et circa terram indagabili ratione per-currit. Porro actualis dicitur, quae res propositas operationi-16bus suis explicat. Cuius partes sunt tres, moralis, dispensativa

5 et civilis. Moralis dicitur, per quam mos vivendi honestus adpeti-tur, et instituta ad virtutem tendentia praeparantur. Dispensa-tiva dicitur, cum domesticarum rerum sapienter ordo disponitur.Civilis dicitur, per quam totius civitatis utilitas administratur.

D E ISAGOGIS PORPHYRII. Post Philosophiae definitiones, XXV10 in quibus generaliter omnia continentur, nunc Isagogas Porphyrii

expediamus. Isagoga quippe Graece, Latine introductio dicitur,eorum scilicet qui Philosophiam incipiunt: continens in sedemonstrationem primarum rationum de qualibet re quid sit,suaque certa ac substantiali definitione declaretur. Nam posito a

15 primo genere, deinde species et alia, quae vicina esse possunt,spjbiungimus ac discretis communionibus scparamus, tanidiuinterponentes differentias, quousque ad proprium eius de quoquaerimus signata eius expressione perveniamus, ut puta: Homoest animal rationale, mortale, terrenum, bipes, risu capax. Genus 3

30 animal cum dictum est, substantia hominis declarata est. Estenim ad hominem genus animal, sed quia late patebat, adiectacst species, terrenum : iani exclusum est id quod aut aethereumaut humidum [suspicabatur]. Difierentia vero, ut bipes, quaepropter animalia posita est quae multis pedibus inniluntur.

35 Itcm rationale, propter illa quae ratione egeant: mortale autem

1 sidcrum atque fig. T: siderum fig. K om. sed 7* 2 indaga-vilis K 3 qnae rcs . . . dicitur onu (propter /lontocotel.) AKL : hab.13CDTU proposita supcrationibus T(tiou U) 4 cxplicat DCicxplicare contcndit DU: explicare contenditur T 10 nunc . . . exp.ont. L1 13 quod sit K 14 sua quae BC ac] hanc C1 defini-tione J4BCT: ratione K dcclaratur CK: -rans Schwara nam positousque ad xxvi. 3 cius definitioncm fost xxvi. 10 posita sunt K posito]prepositio T 15 alia quae] aliquac A 16 communionibus BCT:commonitionibus^l: communibus A' 17 propriam ut vid. 7':propria/T18 signata eius exp. AB : siguata exp. C: signa eius exp. 7*: signa exp. K19 risus CK A D . c. d. e. A : Genus c. d. e. an. T: An. c. d. e. esse K20 subsistentia K 21 hominum K 22 acrcum K 23 suspica-batur liab. T: om. BCK bip. quod B 34 positutn T quodmul. B 25 iHa quod B

ISIDORI f4 propter id quod angelus [non] est. Postea discretis atque seclusis

adiectum est proprium in parte postrema [risus capax] : est enimsolum hominis, quod ridet. Sic perfecta est omni ex partedcfinitio ad hominem declarandum. Cuius disciplinae defi-nitionem plenam existimaverunt Aristoteles et Tullius ex genere 5

5 et differentiis consistere. Quidam postea pleniores in docendoeius perfectam substantialem definitionem in quinque partibus,veluti membris suis, dividerunt. Quarum prima est de genere,secunda de specie, tertia de differentia, quarta de proprio, quinta

6 de accidenti. Genus, ut animal. Est enim vocabulum generale 10et commune omnium animam habentium. Species, ut homo.Est enim specialitas, qua separatur a ceteris animantibus. Dif-ferentia, ut rationale, mortale. His enim duobus differt homo a

7 ceteris. Cum enim dicitur rationale, discernitur ab inrationa-libus mutis, quae non habent rationem. Cum [dicitur] mortale, 15discernitur ab angelis,qui nesciunt mortem. Proprium^ut risibile.Homo est enim quod ridet, et hoc praeter hominem nullius ani-malis est. Accidens, ut color in corpore, doctrina in animo.

8 Haec enim temporum varietate et accidunt et mutantur: et estex omnibus his quinque partibus oratio plenae sententiae, ita: 20Homo est animal rationale, mortale, risibile, boni malique capax.Sic etiam in omni oratione substantiali tamdiu interponere debe-mus species et diflerentias, qutim diu scclusis omnibus, quac hocidcm esse possunt, ad id perveniatur, ut proprietas iam certa

9 teneatur. Isagogas autem ex Graeco in Latinum transtulit 35Victorinus orator, commentumque eius quinque libris Boetiusedidit.

XXVI D E CATEGORIIS ARISTOTELIS. Sequuntur Aristotelis cate-goriae, quae Latine praedicamenta dicuntur: quibus per varias

1 propter id quod angelus non est T: propter id quod angelus estAC: proptcr id quod non angclus est B: propter angclos K a pro-prium] primum K risus capax/itffi./f: ont.ABCT 3 quo K omniA': omnis BCT 8 velut in membr. BC 10 acccdentia T iaquae scp. K 13 a ceteris om, B 14 rationale mortale B15 mut. qui TC1 dicitur hab. T: om. ABCK 17 enim om. Kpr. hom. hoc K ullius O 18 ut om. K r ao liis ont. Aaa rationc substantiae A' 34 idem BCT: item A' 26 commcn-tumquc onu K 29 quac] quod B quibus] cuius C

ETYMOLOGIARVM LIB. II. xxv, xxvi

significationes omnis sermo conclusus est. Instrumenta cate- 2goriarum sunt tria, id est prima aequivoca; secunda univoca;tertia denominativa. Aequivoca sunt, quando multarum rerumnomen unum est, sed non eadem definitio, ut leo. Nam quan-

5 tum ad nomen pertinet, et verus et pictus et caelestis leo dicitur;quantum ad definitionem pertinet, aliter vcrus definitur, aliterpictus, aliter caelestts. Vnivoca sunt, quando duarum aut pluri- 3marum rerum unum nomen est et definitio, ut vestis. Nam etbirrus et tunica et nonien vestis possunt accipere et eius de-

10 finitionem. Ergo hoc univocum in generibus esse intellegitur,quia et nomen et definitionem dat formis suis. Denominativa, 4id est derivativa, dicuntur quaecumque ab aliquo solo difleren-tiae casu secundum nomen habent appellationem, ut a bonitatebonus, et a malitia malus. Categoriarum autem species decem 5

15 sunt, id est substantia, quantitas, qualitas, relatio, situs, locus,tempus, habitus, agere et pati. Substantia est, quae proprie 6et principaliter dicitur, quae neque de subiecto praedicatur,ncque in subiecto est, ut aliqui homo vel aliqui equus. Se-cundae autem substantiae dicuntur, in quibus speciebus illae,

20 quae principaliter substantiae primo dictae sunt, insunt atqueclauduntur, ut in homine Cicero. Quantitas est mensura, per 7quam aliquid vel magnum vcl minus ostenditur, ut longus, brevis.Qualitas est, ut qualis sit, orator an rusticus, niger aut candidus.Relatio est, quae refertur ad aliquid. Cum enim dicitur filius,

35 demonstratur et pater. Haec relativa simul incipiunt. Namqueservus ac dominus uno tempore exordium nominis sumunt, necaliquando invenitur dominus prior servo, nec servus domino.Alterum enim alteri praeesse non potest. Locus est ubi sit, in 8

a id est om. K equivoca est T 3 rerum om. T 5 nominapert. T ver. pict. et cel. ut leo T 7 du. hinc aut C1 plurimumT: plurium B 8 ut] et C1 10 esse] estif 11 dant BCT 12 id cstder. om. K diffirentias K 13 casu] ca C1: om. K 17 dcsubiccto BCT: subiectio K 18 in otn. K aliqui homo BCTxaliquis/C vel] ve K 19 speciebus illae quae BCT: speciesillae K ao primo] pro modo K insunt om. T at Quant. admcnsuram K aa magnum ABCT'. maius A' 33 qual. est qual.sit or. aut rust. A* 25 hacc ct relativus BC 28 alterum BCT: alter K

ISIDORI

foro, in platea. Loci autem motus partes sex habet, dextraniet sinistramt ante et retro, sursum atque deorsum. Partes quo-que istae sex duo habent [id est, situm et tempus. Situm, ut]

• longe et prope. Tempus, ut : heri, hodie. Porro situs a posi-9 tione dictus, ut quis aut stet, aut sedeat, aut iaceat. Habitus ab 5

habendo aliquid dictus, ut habere scientiam in mente, virtutemin corpore, circa corpus vestimentum, et cetera, quae ad habendi

10 modum, designato a doctoribus numero, conprehenditur. Iamvero agere et pati ab agentis et patientis significatione consistunt.Nam scribo vocis actum habet, quoniam facientis rem indicat. 10Scribor patientis est, quoniam pati se ostendit. In his enimnovem generibus, quorum exempli gratia quaedam posita sunt,vel in ipso substantiae genere, quod est ovcrla, innumerabiliareperiuntur. Nam et ea quae intellectu capimus, id ad alter-utrum horum decem praedicamentorum sermone vulgamus. 15

IX Plena enim sententia de his ita est: Augustinus, magnus orator,filius illius, stans in templo, hodie, infulatus, disputando fatigatur.Vsia autem substantia est, id est proprium, quae ceteris subia-cet; reliqua novem accidentia sunt. Substantia autem diciturab eo, quod omnis res ad se ipsam subsistit. Corpus enim ap

12 subsistit, et ideo substantia est. Illa vero accidentia, quae insubsistente atque subiecto sunt, substantiae non sunt, quia non -

13 subsistunt, sed mutantur; sicut color vel forma. De subiectoautem et in subiecto quasi de ipso et in ipso. Vbi enimdicitur de subiecto, substantia est, quasi dicatur de substantia. 35Vbi autem dicitur in subiecto, accidentia sunt, id est, quaeaccidunt in substantia; ut quantitas, qualitas, vel figura. Desubiecto igitur genera et species, in subiecto accidentia sunt.

1 sex partes T 3 sex otn. K id est. . . situm ut hab.T: om. ABCK 4 tempus . . . hodie om. K hodie eri C: odie eteri T 8 a doctoribus ABCT: ab auctoribus K 10, n quoniam...quoniam BCT: quoniam . . . quando K: quando . . . quoniatn Aia novem] vocis K 13 in om. T ipsa subst. genera/T 14ad om. K alterutrum AK: altcrum BCT 16 Plena . . . ita estom. K: add. in marg. A : hab. BCTU 17 inflatus T 18 id estom. Kz id et C1 subiaceat K: subiacent C1 ao ad ipsa /Ccorp. en. subs. om. K aa subiecta K quia non] quae K35 substantiac quasi K v\ et quant. et qual. K 28 igiturj autein T

ETYMOLOGIARVM LIB. II. xxvi, xxvii

Ex his novem accidentibus tria intra usiam sunt, quantitas [et],qualitas et situs. Haec enim sine usia esse non possunt. Extrausiam vero sunt locus, tempus et habitus; intra et extra usiamsunt relatio, facere et pati. Appellatas autem categorias con-14

5 stat, quia non possunt nisi ex subiectis agnosci. Quis enimquid sit homo possit agnoscere, nisi aliquem hominem sibiponat ante oculos, quasi subiectum nomini ? Hoc opus Aristo-15telis intellegendum cst, quando, sicut dictum est, quidquid homoloquitur, inter decem ista praedicamenta habentur. Proficiet

ro etiam ad libros intellegendos, qui sive Rhetoribus sive Dialecticisadplicantur.

D E PERIHERMENIIS. Sequitur dehinc liber Perihermenias XXVIIsubtilissimus nimis, et per varias formas iterationesque cau-tissimus, de quo dicitur: Aristoteles, quando Perihermenias

15 scriptitabat, calamum in mente tinguebat. Praefatio Periher- 2meniarum. Omnis quippe res, quae una est et uno significatursermone, aut pcr nomen significatur, aut per verbum: quaeduae partes orationis interpretantur totum, quidquid conceperitniens ad loquendum. Omnis enim elocutio conceptae rei

ao mentis interpres est. Hanc Aristoteles, vir in rerum expres- 3sione et faciendis sermonibus peritissimus, Perihermeniamnominat, quam interpretationem nos appellamus; scilicet quodres mente conceptas prolatis sermonibus interpretetur per cata-phasin et apophasin, id est adfirmationem et negationem. Per

a5 adfirmationem, ut homo currit; per negationem, ut homo noncurrit. In his itaque Perihermeniis supra dictus philosophus 4de septem speciebus tractat, id est de nomine, de verbo, deoratione, de enuntiatione, de adfirmatione, de negatione, decontradictione. Nomen est vox significativa secundum placi- 5

1 tria om. T et hab. BCT: om. K 3 us. relatio T 4 facereABCT: agere K autem om. K ' 5 enim owt./T 7 nomini]homini T 8 sicquando 7*: quoniam A 9 habetur <////.: om. K pro-ficiat AK 10 qui] quod\K 11 adponuntur B 16 et] ut T18 duae] ductae C1 concepit BC 19 eloqucndum i?C aomenteCvir in] vim A' aa qua nos interp. T quod] qui T 23 concepta Tprobatis A' interpretentur 7": interpretantur K 24 et apophasin0111. T Pcr otn. T a8 ratione T

ISIDORI

tum, sine tempore, cuius nulla pars est significativa separata, utSocrates. Verbum est, quod significat tempus, cuius pars nihilextra significat, sed semper eorum, quae de altero dicuntur,nota[t], ut cogitat, disputat. Oratio est vox significativa, cuiuspartium aliquid separatum significativum est, ut Socrates dis- 5putat. Enuntiativa oratio est vox significativa de eo quod cst

6 aliquid vel non est, ut Socrates est, Socrates non est. Adfir-niatio est enuntiatio alicuius de aliquo, ut Socrates est. Negatioest alicuius ab aliquo, ut Socrates non est. Contradictio estadfirmationis et negationis oppositio, ut Socrates disputat, 10

7 Socrates non disputat. [Haec omnia in libro Perihermeniarumminutissime divisa et subdivisa tractantur, quarum rcrum defini- .tiones hic breviter sufficiat intimasse, quando in ipso conpetensexplanatio reperitur. Vtilitas] Perihermeniarum haec est, quodex his interpretamentis syllogismi fiunt. Vnde'et analytica 15pertractantur.

XXVIII D E SYLLOGISMIS DIALECTICIS. Sequuntur dehinc Diale-ctici syllogismi, ubi totius eius artis utilitas et virtus ostenditur;quorum conclusio plurimum lectorem adiuvat ad veritatem in-vestigandam tantum, ut absit ille error decipiendi adversa- ao

2 rium per sophismata falsarum conclusionum. Formulae cate-goricorum, id est praedicativorum syllogismorum, sunt tres.

3 Primae formulae modi sunt novem. Primus modus est, quiconducit, id est, qui colligit ex universalibus dedicativis dedi-cativum universale directim, ut: 'Omne iustum honestum : 35

4. omne honestum bonum: omne igitur iustum bonum.' Secundusmodus est, qui conducit ex universalibus dedicativis et abdi-cativis abdicativum universale directim, ut: ' Omne iustum

3 extra significativa sed K dicitur K 4 nota est ut Arev.5 sign. sep. est K: sep. significatum est T 7 ut Socr. . . . non cstom. K Adf. est adnuntiatio A' 8 dc] ab K ut sogrates neg. A'11-14 Haec . . . Vtilitas hab. TU: ont. ABCK 13 sufficiet U 14explanatio T: claniatio £/ hoc est quod ,/i 15 analctica ^ATr: ana-lcctica C 16 pertractatur B 17 ScquiturA' 18 tot. dialecticeartis utilitatis ct T 19 qu. clusio primum A' ai soflsmatas KT24 conducit] concludit Cassiodorus (r/ Isul. t) 25 directum CK(tton A)ut omne iustum ut omne iustum A' 26 omne ig. ins. bo. oitt. K 27dedicativa ct abdicntiva Cassiod. {tt Isitf. ?) a8 dircctum codtt.

ETYMOLOGIARVM LIB. II. xxvii, xxviii

honestum : nullum honestum turpe: nullum igitur iustum turpe.Tertius modus est, qui conducit ex dedicalivis particulari et5universali dedicativum particulare directim, ut : ' Quoddamiustum honestum: omne honestum utile: quoddam igitur .-.

5 iustum utile.' Quartus modus est, qui conducit ex particulari 6dedicativa et universali abdicativa abdicativum particulare

' directim, ut: ' Quoddam iustum honestum: nullum honestumturpe : quoddam igitur iustum non est turpe.' Quintus modus 7est, qui conducit ex universalibus dedicativis particulare dedi-

xo cativum per reflexionem, ut: ' Omne iustum honestum : omnehonestum bonum: quoddam igitur bonutn iustum.' Sextus 8 •modus est, qui conducit ex universali dedicativa et universaliabdicativa abdicativum universale per refiexionem, ut: ' Omneiustum honestum : nullum honestum turpe: nullum igitur turpe

15 iustum.' Septimus modus est, qui conducit ex particulari et 9universali dedicativo dedicativum particulare per reflexionem,u t : ' Quoddam iustum honestum: omne honestum utile: quod-dam igitur utile iustum.' Octavus niodus est, qui conducit ex 10universaHbus abdicativa et dedicativa particulare abdicativum

ao per reflexionem, ut: ' Nullum turpe honestum: omne honestumiustum: quoddam igitur turpe non est iustum.' Nonus modus 11est, qui conducit ex universali abdicativa et particulari dedi-cativa abdlcativum particulare per reflcxionem, ut : ' Nullumturpe honestum: quoddam honestum iustum: quoddam igitur

35 iustum non est turpe.' Formulae secundae modi sunt quattuor : laPrimus modus est, qui conducit ex universalibus dedicativa etabdicativa abdicativum universale directim, ut: ' Omne iustumhonestum: nullum turpe honestum: nullum igitur turpe iustum.'

1 null. hon. tur. om. K 3 (et 7) directum CK 4 qu. ig. ius. ut. ont. K5 quod cond. T 6 abd. dcd. codd. 8 ig. turpe ius. n. c. t. T 9 quiducet K («0/1A) diductivum per K 10 ut om. K In Jine % 7 deabdicativo universale ex reflexione ut orhnc iustum honcstum omnehonestum bonum quoddatn igitur bonum iustum add. KL la ct in un. A'13 abdic. univ. ottt. K om. ius. omnc hon. T 14 ig. iustutn turpc T15 ctl ad ACXK 16 dcdicativum om. K 20 honestum (prius)0111. K ai Nonus igitur ino. K 33 cst o»t. A 23 ded. todd. 35 se-cundi CK 36 cstom. A' 37 directum codd. 28 null. tur. hon. om. K

1183 I

ff

^ ISIDORI

13 Secundus modus est, qui conducit ex universalibus abdicativaet dedicativa abdicativum universale directim, u t : ' Nullumturpe honestum: omne iustum honestum: nullum igitur turpe

14 iustum.' Tertius modus est, qui conducit ex particulari dedi- •cativa et universali abdicativa abdicativum particulare directim, 5ut: * Quoddam iustum honestum: nullum turpe honestum:

I5quoddam igitur iustum non est turpe.' Quartus modus est,qui conducit ex particulari abdicativa et universali dedicativaabdicativum particulare directim, ut: * Quoddam iustum nonest turpe: onine malum turpe ; quoddam igitur iustum non est 10

16 maluni.' Formulae tertiae niodi sunt sex. Primus modus est,qui conducit ex dedicativis universalibus dedicativum particularetam directim quam reflexim, ut : ' Omne iustum honestum:omne honestum iustum : omne iustum bonum: quoddam igitur

17 honestumbonum,quoddambonumhonestum.' Secundusmodus 15est, qui conducit ex dcdicativis particulari et universali dedica-tivum ex particulari directim, u t : ' Quoddam iustum honestum:omne iustum bonum : quoddam igitur honestum bonum.'

18 Tertius modus est, [qui conducit] ex dedicativis universali etparticulari dedicativum particulare directim, ut: • Onine iustum aohonestum : quoddam iustum bonum : quoddam igitur hone-

19 stum bonum.' Quartus modus est, qui conducit ex universalidedicativa et [particulari] abdicativa abdicativum particularedirectim, u t : ' Omne iustum honestum : nullum iustum malum:

aoquoddam igitur honestum non est malum.' Quintus modus 35est, qui conducit ex dedicativa particulari et abdicativa univer-sali abdicativum particulare directim, ut: * Quoddam iustumhonestum : nullum iustum malum: quoddam igitur honestum

9 dircctum K 5 abd. part. dir. out. K directum AC 6 quid-dam OKT 7 quiddam CKT turpe non cst iustum K 8 part.dcdicativa et un. abd. dcd. part. codd. 9 directum CK ut 0»». Tquddam T 10 qoddam T 11 tertii CK la conduxitfl univ.dedic. K 13 directum KT reflexum KT 16 estom. K 17 exparticulare T: et particulare C(MO;I A): particulare Arev. (cx Casstodoro)directum A' {twn A) honestum . . . igitur otn. AK 19 quiconducit hab. T: om. BCK so ded.] abdicativum T dircctumcodd. 23 cst oiti. K 33 ct] ut C: cx A' particula abd. abd. A':particulatim abdicativum T 24 (W37) directum A' a8 ig. iustumnon codd.

ETYMOLOGIARVM LIB. II. xxviii, xxix

non est nialum.' Sextus modus est, qui conducit ex dedicativa 21universali et abdicativa particulari abdicativum particularedirectim, ut: ' Omne iustum honestum : quoddam iustum nonest malum : quoddam igitur honestum non est malum.' Has 22

5 formulas categoricorum syllogismorumqui plene nosse desiderat,librum legat qui inscribitur Perihermenias Apulei, et quae sub-tilius sunt tractata cognoscet. Distincta enim atque considerataad magnas intellegentiae vias lectorem, praestante Domino,utiliter introducunt. Nunc ad Hypotheticos syllogismos ordine

10 sequenti vcniamus. Modi syllogismorum Hypotheticorum, qui 23fiunt cum aliqua conclusione, sunt septem. Primus modus est:' Si dies est, lucet: est autem dies: lucet igitur.' Secundusmodus est: ' Si dies est, lucet: non lucet: non estigiturdies.'Tertius modus est ita : ' Non et dies est et non lucet: atqui dics

15 est: lucet igitur.' Quartus modus est ita: ' Aut dies est, aut 24nox : atqui dies est: nox igitur non est.' Quintus modus estita: ' Aut dies est, aut nox: atqui nox non est: dies igitur est.'Sextus modus est ita: ' Non et dies est et non lucet: dies autem[est]: nox igitur non est.' Septimus modus est ita: • Non dies 25

ao et nox: atqui nox non est: dies igitur est.' Modos autemHypotheticorum syllogismorum si quis plenius nosse desiderat,librum legat Marii Victorini qui inscribitur de SyllogismisHypotheticis. Hinc ad Dialecticas definitionum species acce- 26damus, quae tanta dignitate praecellunt ut possint indiciorum

35 aperte manifestationes et quaedam indicia dictionum ostendere.DE DIVISIONE DEFINITIONVM EX MARII VlCTORINl LIBRO XXIX

2 particulatim dir. T 3 directum A' ut o. i. h. q. igitur i. n. c. m.(o»i. rell.) A non e s t . . . honcstum om. K 4 non cst malum out. Cl

7 cnini] autem T 8 magnam intclligentiae (ex -am) viam K10 sequenti BCT: requircndi K: currcnte Cassiod. Hypotheticoruinoni. AK 11 pr. mo. si K ia sec. cst K 13 non ig. dics Cl

14 mod. ita K non cst dies cst ct BCT: non dies dics cst et A": nondics est dics est ct A luccat A atqui . . . lucet om. A etquiOK: atque T 15 Quart. mod. ita aut dics aut nox C 16 autqui K:atquc O T quint. mod. ita A' 17 autqui K: atquc O : at quia (exadqui) T dics ig. [pm. cst) B 18 sext. mod. ita CK non estdics cst et codd, 19 cst hab. CT: om. BXK Scpt. tnod. ita Knon dics cst nox K ao atquc O7* (e.r adquc) aa sylogisrnis etcpytlicticis A' 34 posscnt T 35 apcri B1 (-irc B2) > '

I 2

. ISIDORI>

ABBREVIATA. Definitio est Philosophorum, quae in rebus ex-primendis explicat quid res ipsa sit, qualis sit, et quemad-modum membris suis constare debeat. Est enim oratio brevisuniuscuiusque rei natiiram a communione divisam propriasignificatione concludens. Divisio definitionum in partes quin- 5

2 decim habetur. Prima species definitionis est OVO-KO&JS, id estsubstantialis, quae proprie et vere dicitur definitio, ut est:' Homo animal rationale, mortale, sensus disciplinaeque capax.'Haec enitn definitio per species et differentias descendens venit

3 ad proprium, et designat plenissime quid sit homo. Secunda 10species definitionis est, quae Graece lwor)[ia.TiKr} dicitur, Latinenotio nuncupatur, quam notionem communi, non proprionomine possumus dicere. Haec isto modo semper efficitur:' Homo est, quod rationali conceptione (et) exercitio praeest ani-malibus cunctis.' Non enim dixit quid est homo, sed quid 15agat, quasi quodam signo in notitiam devocato. In ista enimet in reliquis notitia rei profertur, non substantialis explicatio .declaratur; et quia illa substantialis est, definitionum omnium

4 obtinet principatum. Tertia species definitionis est, quaeGraece iroiorrjs dicitur, Latine qualitativa vocatur: quia ex aoqualitate nomen accepit pro eo quod quid, quale sit id, quodsit, evidenter ostendit. Cuius exemplum talc est: ' Homo est,qui ingenio valet, artibus pollet et cognitione rerum, aut quodagere debet eligit, aut animadversione quod inutile sit con-temnit.' His enim qualitatibus expressus ac definitus homo 35

5 est. Quarta species definitionis est, quae Graece woypcupiK?;,Latine a Tullio descriptio nominatur, quae adhibita circuitionedictorum factorumque rem, quae sit, descriptione declarat.

a quaiis sit om. K et om. T 3 in memb. K 4 commune div.propric T 5 partibus K 7 ut om. K 8 rat. ct mort. K 12 notitio T14 conc. et ex. Cassiod. 15 non dixit quidcm homo K 16 quasisummus (sumus) quodam BK signum ad notitia advocato K inista T: isU BCK 17 cxplic. decl. post subst. est K : 0»». A 18 ctom.KA estom.fi 19 diffinitionum K ao qualitat.] qualitasAT(MOM A) 21 pro eo quicquid qua. B : pro eo quod quis qualis K: quidom.T " 33 pollet cogn. T aut,quod] atque Bl 24 advcrsione Kutile T 35 cxprcssis T finitus A' est homo K 37 quodadh. B 28 diacrepatione decl. K

ETYMOLOGIARVM LIB. II. xxix

Quaeritur enim quid avarus sit, quid crudelis, quid luxuriosus,et universa luxuriosi, avari, crudelis natura describitur; ut, siluxuriosum volumus defmire, dicimus: Luxuriosus est victusnon necessarii, sed sumptuosi et onerosi appetens, in deliciis

5 adfluenSjinlibtdinepromptus. Haecetaliadefiniuntluxuriosum,sed per descriptionem defmiunt. Quae species definitionisoratoribus magis apta est quam Dialecticis, quia latitudineshabet, quae similitudo in bonis rcbus ponitur et in malis.Quinta species definitionis est, quam Graece Kara [ut>rt]\e£iv, 6

io Latine adverb[i]um dicimus. Haec vocetn illam, de cuius requaeritur, alio sermone designat, uno ac singulari; et quodam-modo quid illud sit in uno verbo posituni, uno verbo aliodeclarat, ut: * Conticescere est tacere.' Item cum terminumdicimus finem, aut populatas interpretatur esse vastatas. Sexta 7

15 species defmitionis est, quam Graeci KO.TU Bia^opdv, nos perdiflerentiam dicimus. Scriptores vero artium de eodem et dealtero nominant, ut cum quacritur quid intersit inter regem ettyrannum)#adiecta difierentia, quid uterque sit definitur; id est,rex est modestus et temperans, tyrannus vero inptus et inmitis.

20 Septima species definitionis est, quam Graeci KOLTOL fiera<)>opd.v, 8Latini per translationem dicunt, ut Cicero in Topicis (32):• Litus est, qua fluctus eludit.1 Hoc varie tractari potest. Modoenim ut moneat, modo ut designet, modo ut vituperet aut laudct.Vt moneat: ' Nobilitas est virtutis maiorum apud posteros

35 sarcina/ Vt designet: ' Apex est arx corporis.' Vt laudet:c Adulescentia est flos aetatis.' Vt vituperet: ' Divitiae suntbrevis vitae longum viaticum.' Octava species definitionis est, 9quam Graeci KCLTO. u<t>atpc<riv TOV evuvrlov, Latini per privantiam

1 enim ont. K a et univ. lux. om. AK universi C1 4 sed om. Konerosia T: honoris A": honores B 5 et talia T: lalia B} 6 per distri-ctioncni T: per discritioncm A' 7 latitudinem T 8 simili modo inCassiodorns 9 catatelexin K 10 dicitur T de qua rcqui. Cass.13 cont. tac. 2"1 14 populatus . . . ; vastatus T intcrpretamur BC15 est ont. Bl nos diff. K 19 temperatus K aa qua] quo Belidct K pot. modo cnim ut des. mo. ut vit. aut lau. aut moncat nobil. K03 signet A 34 virtus K (tton A) modorum codd.: con: dttt.35 apcx] caput Arev. (ex Cass.) arax T: anun C1 a6 aut vitup. C1

27 dcfinitio (0111. cst) K: cst def. B 28 quam ex quod A : quem C1

ISIDORI

contrarii cius, quod definitur, dicunt: ' Bonum est, quod malumnon est. Iustum cst, qiiod iniustum non est,' et his similia.Hoc autem genere definitionis uti debemus, cum contrariumnotum est, u t : ' Si bonum est quod prodest cum honestate, id

10 quod tale non est malum est.' Nona species definitionis est, 5. quam Graeci KCLTU vTrorvKuxnv, Latini per quandam imagina-tionem dicunt, ut: * Aeneas est Veneris et Anchisae filius.'Haec semper in individuis versatur, quae Graeci dro/ia appel-

11 lant. Decima species definitionis est, quam Graeci Karh.ava\oyiav} Latini iuxta rationem dicunt; ut si quaeratur quid sit roanitnal, respondeatur: • Vt homo.' Rem enim quaesitam prae-dictum declarabitexemplum. Hoc cst autem proprium defmi-

12 tionis, quid sit illud quod quaeritur declarare. Vndecimaspecies definitionis est, quam Graeci KCLT' iXXtnrU okoKkrjpovofxolov ytVous, Latini per indigentiam pleni ex eodem genere 15dicunt. Vt si quaeratur quid sit triens, respondeaturque : ' Cui

13 bessis deest ut sit assts.' Duodecima species definitionis est,quam Graeci KOTIL «rauw, id est, per laudem, ut Tullius proCluentio (146): ' Lex est mens et animus et consilium et sen-tentia civitatis.' Et aliter (Cic.Phil. 2,113) : *Pax est tranquilla aolibertas/ Fit et per vituperationcm, quam Graeci i o-yov vocant, ,ut (ibid.): ' Servitus est postremum malorum omnium, non

14 modo bello, sed morte quoque repellenda.' Tertiadecima speciesdefinitionis est, quam Graeci KOTU TO irpos TJ, Latint ad aliquidvocant, ut est illud: ' Pater est, cui est filius/ * Dominus est, cui *$

15 est servus.' Quartadecima species definitionis est xara r6v opoi»,ut Cicero in Rhetoricis (Inv. 1,42): 'Genus est, quod plures am-

"16 plectitur partes.' Item 'Pars [est], quae subest generi.' Quinta-

1 quo def. T i-a malum . . . quod ottt. K a et hec sunt similia K4 ut] et T prode est T: est prodest A' 6 quondam B 8 dividuis T9-17 de turbato orditu in codd, vid. Pratf. 10 vocant lat. iustam rationa-lem di. K xa vtl declaravit 14 oloclcrii homo genus (SIMI.) codd.16 triens] tresis CAfon.1: thcsis BRem. (»0» ADM) 17 vWbes : versisAt: bis CWMo>,}>. bilis T: vJs BDx his AK arsis ABDKTIV(ttoit M Rtm> Alon}) 23 repcllenda est B def. spcc. K35 pater cui K (von M): p. cuius B filius ont. K 26 est dcf. A'catatontus A': catatonnis BC: cathatonfus T: corr.ddt. 28 est hab.BT: om. CK

ETYMOLOGIARVM LIB. .II. xxix, xxx

decima species definitionis est, quam Graeci Kara amoAoytav,Latini secundum rei rationem vocant, ut: ' Dies est sol supraterras, nox est sol sub terris.' Scire autem debemus praedictasspecies definitionum Topicis merito esse sociatas, quoniam inter

5 quaedam argumenta sunt positae, et nonnullis locis commemo-rantur in Topicis. Nunc ad Topica veniamus, quae suntargumentorum sedes, fontes sensuum et origines dictionum.

DKTOPICIS. Topicaestdisciplinainveniendorumargumen- x x x

torum. Divisio Topicorum, sive locorum ex quibus argumenta10 dicuntur, triplex est. Nam alia in eo ipso, de quo agitur, haerent;

alia,quae dicuntureflTecta.quae quodammodoexrebus aliis tractanoscuntur; alia,quaeadsunuinturextrinsecus. Argumenta,quaein eo ipso, de quo agitur, haerent, in tribus divisa sunt. Prima,a toto; secunda, a parte; tertia, a nota. Argumentum a toto, a

15 cum definitio adhibetur ad id, quod quaeritur, sicut ait Cicero(Marcell. 26): ' Gloria est laus recte factorum magnorumque inrepublica fama meritorum.' A partibus est argumentum, cum 3is, qui se defendit, aut negat factum, aut factum esse iuredefendit. A nota est argumentum, cum ex vi nominis argu- 4

20 mcntum aiiquod eligatur, ut Cicero (Pis. 19): 'Consulem,inquam, quaerebam, quem in isto maiali invenire non poteram.'Eflecta argumenta sunt, quae quodammodo ex rebus aliis tracta 5noscuntur. Sunt autem numero quattuordecim; id est, primuma coniugatis argumentum est, cum declinatur a nomine et fit

35 verbum, utCiceroVerremdiciteverrisseprovinciam; vel nomena verbo, cum latrocinari dicitur latro. Nomen est a nomine jTerentius (Andr. 218):

Interceptio est amentium, haud amantium;

1 est ont. C1 a rei o»t. K dies sol AK supra BCK: supcr „. 4 : per T 5 comm. topicis K 10 ducuntur O n eff. quodam-modo T xa al. q. adsum. ottt. K 14 a partibus Cassiod. (?) 18 defendiabnegat aut factum esse A' iure dtlt.: in rc ABKT: in se O 19 exsui BKT ao eligatur AB tx corr. A': eligitur B antt corr, 7": diciturC: clicitur dttt. a 1 mali T aa Et facta A': Aflecta Arev. (ex Cassiod.)23 tredecim Cassiod. primum coniugationis A' 24 et om. T25 dicit] dictae C1 averisse T: cversisse BK: evertisse C omenaver. A': noininavcrborum T 26 cum a latr. A' a nominej a verbo A"38 interccptio codil, (tfinm A) aut corfd. (etiain A)

ISIDORI

dummodo distet unius appellationis postremitas, in alia vocis6 declinatione formata. Secundum argumentum a genere est,

cuni de eodem genere sententia dicitur, ut Vergilius (Aen. 4,S69):

Varium et mutabile genus. 57 Tertium ab specie argumentum est, cum generali quaestioni

fidem species facit, ut (Virg. Aen. 7,363):Non sic Phrygius penetrat Lacedaemona pastor.

A simili argumentum est, quando rebus aliquibus similia pro-feruntur (Virg. Aen. io, 333): 10

Suggere tela mihi: non ullum dextera frustratorserit in Rutulos, steterunt quae in corpore GraiumIliacis campis.

8 A differentia argumentum est, quando per differentiam aliquaseparantur, ut Vergilius (Aen. 10,581): i5

Non Diomedis equos, nec currum cernis Achillis.A contrariis argumentum dicitur, quando res discrepantessibimet opponuntur, ut Vergilius (Aen. 9,95):

Mortaline manu factae inmortale carinaefas habeant, certusque incerta pericula lustres, 20Aeneas ?

9 A consequentibus argumentum dicitur, quando positam remaliquid inevitabiliter consequitur, ut Vergilius (Aen. 1,529):

Non ea vis animo, nec tanta superbia victis.Ab antecedentibus argumentum est, quando aliqua ex his, 35quae prius gesta sunt, conprobantur, ut Cicero pro Milone

* (44): ' Cum non dubitaverit aperire quid cogitaverit, vos10 potestis dubitare quid fecerit ?' A repugnantibus argumentum

est, quando illud, quod obicitur, aliqua contrarietate destruitur,• ut Cicero (Deiot. 15) : ' Is igitur non modo de tali periculo 30

1 distat K appellatione K 2 est ct cum K 7 ut otn. T8 sxcntAK frigus/T 9 aliquid sim. K 11 non nullum ABCT:^nullum AT 13 quaeow. T 19 inmortali car. T: inmortalis car. K20 lustris A': lustrct C8 24 nonnc liabis an. T anima O ^ neA"victus K 27 Ucbitabcrit T apcr. . . . cog. om. AKL quid C: itlquod7':idflZ> 28 potentis KL fcrit AKL {non D) 29 ohiecitA : abicitur Q alin C

ETYMOLOGIARVM LIB. II . xxx

Uberatus, sed honore amplissimo ditatus, domi te interficerevoluisset.' A coniugatis argumentum est, cum contra proba- nbiliter ostenditur quid sit ex re quaque venturum, ut Vergilius(Aen.8,147):

5 Nos si pellant, nihil adfore credunt,quis omnem Hesperiam [penitus] sua sub iuga mittant.

A causis argumentum est, quando consuetudine communi res 12quaeque tractatur, ut Terentius (Andr. 582):

Ego nonnihil veritus sum dudum abs te cavere, ne faceres10 quod vulgus servorum solet, dolis ut me deluderes.

Ab effectis argumentum est, cum [ex] his, quae facta sunt,aliquid adprobatur, ut Vergilius (Aen. 4,13):

Degeneres animos timor arguit.A conparatione argumentum est, quandoper conlationem perso-13

15 narum sive causarum sententiae ratio sub inputatione formatur,ut Vergilius (Aen. io, 81):

Tu potes Aenean manibus subducere Graium,nos aliquid contra Rutulos iuvisse nefandum est?

Item argumenta quae ducuntur extrinsecus, quae Graece 14ao UTCXVOW, id est artis expertes vocant, ut est testimonium. Testi-

monium vero ccnstat re. Haec dividitur [in] quinque modis: 15id est, primo ex persona, secundo ex naturae auctoritate, tertioex temporibus auctoritatum, quarto ex dictis factisque maiorum,quinto ex tormentis. Tertius ergo superior modus, qui est ex

35 temporibus, in octo species derivatur. Prima ingenio, secundaopibus, tertia aetate, quarta fortuna, quinta arte, sexta usu,

1 liberatur K a controbablliter (-pab-) ABT 3 quae sit K5 pellunt K adforte C1: afore C1 6 quin dttt. penitus hab. K:om. BCT mittat K 7 consuetudini Ti consuitudinisA' com-munionis quoque tractantur K 8 quae E1 9 nihil om. K {non A)du A": dutn A 10 solet et doles ut me diluderis K et me fi11 exhab.CT: om. BK 14 arg. a conp. K conlocationem BCK:conloquutionem A 15 firmatur T 17 acneas K gaium T18 iuves sinc fandum A': invisere fandum B 19 dicuntur OK quosT ao atccnos (-chn-) KT: tecnos (-gn-) BC testimonio vestro Kai constatre CT: constarc BK \nhab. K: om. BCT aa naturacauctoritatcm C: nntura auctoritatem 2": natura aut auctoritatc K 23 au-ctoritntcm T 24 modus supcrior A': supcrius est M cx 0111. Cl

ISIDORI "

scptima necessitate, octava concursione fortuitorum. Testi-monium omne est, quod ab aliqua externa re sumitur adfaciendam fidem. Persona non qualiscumque est quae testi-monii pondus habet ad faciendam fidera, sed morum probitate

16 debet esse laudabilis. Naturae auctoritas est quae maxime 5virtute consistit. Testimonia multa sunt quae adferant auctori-tatem: id est, ingenium, opes, aetas, fortuna, ars, usus, necessitaset concursio rerum fortuitarum. A dictis factisque maiorumpetitur fides, cum priscorum dicta factaque memorantur. Atormentis fides praebetur, post quae nemo creditur velle mentiri. 10

17 Ea vero quae tractantur in tempore, quia suis nominibus planasunt, definitionem non indigent. Memoriae quoque conden-dum est Topica oratoribus, Dialecticis, poetis et iurisperitiscommuniter quidem argumenta praestare; sed quando aliquidspecialiter probant, ad Rhetores, poetas, iurisperitosque perti-15nent j quando vero generaliter disputant, ad philosophos attinere

18 manifestum est. Mirabile plane genus operis, in unum potuissecolligi, quidquid mobilitas ac varietas humanae nientis in sensi-bus exquirendis per diversas causas poterat invenire, conclusumHberum ac voluntarium intellectum. Nam quocumque se aoverterit, quascumque cogitationes intraverit, in aliquid eorum,quae praedicta sunt, necesse est cadat ingenium.

XXXI D E orposnis. Contrariorum genera quattuor sunt, quaeAristoteles diTtKct/xcva, id est opposita vocat, propter quod sibivelut ex adverso videntur obsistere, ut contraria; nec tamen 25onmia quae opponuntur sibi contraria sunt, sed omnia a con-trario opposita sunt. Primum genus est contrariorum, quodiuxta Ciceronem diversum vocatur, pro eo quod tantum con-

1 concursi M: concursio BCK 2 ab] ex KM (jwnA) 3 persona. . . . ad fac. fid. om. KL (non M) 5 Natura KL est quae] quae suntD maxima CKLT 6 consistat O 10 quaehomo A : honorem KLdicitur KL {tion A) vel m. KL (non A): esse m. T 11 vero otu. KLtractant A quae suis A : quibus vis KL 14 et quando aliqui O15 rectores T 16 disputantur K 19 poterant T conclusum KL :conclusio BCT m averterit T intraverint A' 23 sunt quattnorT 24 composita KL (-np-) 25 existerc KL (exs-) 28 diversimKL sibi contrarie T

ETYMOLOGIARVM LIB. II. xxx, xxxi

trarie sibi opponuntur, ut non eorum sint quibus opponuntur,ut sapientia stultitia. Quod genus in tres species dividitur. aNam sunt quaedam eius quae medium habent; et sunt quae-dam quae sine medio sunt; et quacdam sunt quae habent

5 medium et tamen sine nomine sunt, nisi utrumque ei vocabu-lum creet. Candidum et nigrum medium habent, quia intereos saepe color pallidus vel fuscus invenitur. Sine medio sunt, 3quotiens unum de duobus accidit, ut sanitas vel infirmitas.Horum nihil est medium. Ea autem quorum media sine

10 nomine sunt, ut felix infelix, medium habent non felix. Secun-dum genus est relativorum, quae ita sibi opponuntur ut ad seconferantur, sicut duplum simplum. Hoc solum oppositorum 4genus ad se refertur. Non est enim maius, nisi ad minusreferatur; et simplum, nisi ad duplum. Nam relativum relativo

15 ita opponitur ut hoc ipsum, quod opponitur, aut eius sit, cuiopponitur, (aut ad id) quocumque modo referatur. Dimidiumenim opponitur duplo, eiusque dupli medium est, sed ita illiopponitur ut eius sit, cui opponitur. Sic et parvum opponitur 5niagno, ita ut ipsud parvum ad magnum, cui opponitur, sit

ao parvum. Nam superiora quae dicuntur contraria ita sibiopponuntur ut eorum non sint, quibus opponuntur, nec ad eaquocumque modo referantur; siquidem iniquitas iustitiae ita

2 stultitie T 3 quae medium quae sine tncdio sunt T hab. etquacdam sunt A' 5 ei] uno T 6 creet et A": daret et C1

7 fuscus] fagus K 8 unum om. T e A" san. et inf. B10 infelix felix K 12 simplum om. A Hoc om. A" 13 fcrturA': referuntur T est enim CT: enim est B : est A : enim A' minus]simplum A' 14 rel. ipsi rel. A' 15 quodquod (corr. quotquot)opponitur (seq. ms. sex lilt.) T aut eius . . . opponitur om. K: auteius quod opp. AC\ 'aut est quod opp. B: aut eius cui opp. D: . autcontra (pro cius) cui opp. quod opp. / / 16 aut ad id om. codd.quodcumque TB (twn DH): quaecumque A 18 panim (tcr) CDTSit et si parvum parvum ad magnum cui opponitur sit parvum opponituret magno ita ut ipsud A : Sic etsi parvuin parvum ad magno ita utipsum parum ad inagnum cui opponitur sit parum B: Sic ct si parvumopponitur magno et si magnum ita ut parvum ad magnum cui opponitursit parvum A": Sic et si parvum ipsum opponitur et magno ita ut ipsumparvum ad magnum ad magnum cui opponitur sit parvum / / (HOH D)21 sint] sit A' quibus] que T ncc ad . . . referantur om. T nec)non A'

ISIDORI ETYMOLOGIARVM LIB. II. xxxi

contraria est ut non eiusdem iustitiae iniquitas sit, aut ad illam6 sit iniquitas. Tertium genus est oppositorum habitus vel orbatio.

Quod genus Cicero privationem vocat, qua ostendit aliquidquempiam habuisse, unde privatus est. Cuius species sunttres: quarum prima est in re, secunda in loco, tertia in tem- 5pore congruo. In re, ut caecitas visio. In loco, ut caecitatiset visionis in oculis locus est. In tempore congruo, ut infan-tem non dicere sine dentibus eum, cui dentes adhuc aetas parvahegavit. Non enim est privatus dentibus, quos nondum habuit.

7 Quartum vero genus ex confirmatione et negatione opponitur, 10ut Socrates disputat, Socrates non disputat. Haec a superiori-bus ideb difiert, quod illa singillatim dici possunt, haec nisiconexe dici non possunt. Quod genus quartum apud Dialecticosmultum habet conflictum, et appellatur ab eis valde oppositum,

8 siquidem et tertium non recipit. Nam ex illis quaedam habere 15tertium possunt, ut in contrariis candidum et nigrum. Tertiumeius nec candidum nec nigrum, sed fuscum vel pallidum. Inrelativis quoque, ut multa et pauca. Tertium eius nec tnultanec pauca, sed mediocria. In habitu vel orbatione, ut visio etcaecitas. Tertium eius, nec caecitas nec visio, sed lippitudo. 20Hic ergo legit, non legit: tertium nihil habet.

1 ad om. T 3 qua. ost. al. om.AK qua] quia T ostendetCT"4 quempiam] quiddam A': quidam A habuissct A 6 in re ut cecitaset visionis in clusis locus est [rell. om.) K (MOM A) caecilas . . . loco utotn. C1 in loco cccitatis B 7 et vis. om. JB1 in oc.] oc. A: om. Bx

8 dent. cum eum K adhuc om. K 9 enira om. K 10 ex] etC1: est ex T 11 Socr. non disp. ont. K (non A) ta ideo] id T13 conexa K 14 habeat eonfictum K ab eius K 15 qutdam BT16 tertiam K cand. et nigr. est T: canditum nigro A' 17 vel] et Bi8etmulta/?/f 2olippidoA' ai legct {lis)ABCT nihil]nunc/l

LIBER III

DE MATHEMATICA

MATHEMATICA Latine dicitur doctrinalis scientia, quae ab-stractam considerat quantitatem. Abstracta enim quantitas est,quam intellectu a materia separantes vel ab aliis accidentibus, utcst par, inpar, vel ab aliis huiuscemodi in sola ratiocinatione

5 tractamus. Cuius species sunt quattuor: id est Arithmetica,Musica, Geometria et Astronomia. Arithmetica est disciplinaquantitatis numerabilis secundum se. Musica est disciplinaquae de numeris loquitur, qui inveniuntur in sonis. Geometriaest disciplina magnitudinis et formarum. Astronomia est disci-

ioplina quae cursus caelestium siderum atque figuras contem-platur omnes atque habitudines stellarum. Quas disciplinasdeinceps paulo latius indicamus, ut earum causae conpetenterpossint ostendi.

DE VOCABVLO ARITHMETICAE DISCIPLINAE. Arithmetica I15 est disciplina numerorum. Graeci enim numerum aptd/xov di-

cunt. Quam scriptores saecularium Iitterarum inter disciplinasmathematicas ideo primam esse voluerunt, quoniam ipsa ut sitnullam aliam indiget disciplinam. Musica autem et Geometria 3et Astronomia, quae sequuntur, ut sint atque subsistant istius

ao egent auxilium.DE AVCTORIBVS EIVS. Numeri disciplinam apud Graecos II

primum Pythagoram autumant conscripsisse, ac deinde a Nico-macho diffusius esse dispositam; quam apud Latinos primusApuleius, deinde Boetius transtulerunt.

9 considcrat] significat B 3 sep. aut ab K 4 par et inp. vel inal. K 6 artimedica disc. quantitas (ex quantas) K 8 gcometricadisc. K 9 magn.] similitudinis C Vcrcellensis aoa n at. omn. BCTet habitudinis st. qui disc. A' 15 dicunt ABT\ vocant CK 16 quascr. lit. sacc. K 18 indicat K ai Nutncros vcl num. disc. Kaa aucupant 7*: nuncupant C ante corr. 33 diffusus T

ISIDORI

III QVID srr NVMERVS. Numerus autem estmultitudoexunita-tibus constituta. Nam unum semen numeri esse, non numerum.Numero nummus nomen dedit, et a sui frequentatione vocabu-lum indidit. Vnus a Graeco nomen trahit; Graeci enim unum

a Iva dicunt: sic duo et tres, quos illi Svo et rpia appellant. Quat- 5tuor vero a figura quadrata nomen sumpserunt. Quinque autemnon secundum naturam, sed secundum placitum voluntatis voca-bulum acceperunt ab eo, qui numeris nomina indidit. Sex

3 autem et septem a Graeco veniunt. In multis enim nominibusquae in Graeco aspirationem habent, nos pro aspiratione S poni- iomus. Inde est pro c£ sex, [et] pro cTira septem, sicut pro her-pillo herba serpillum. Octo vero per translationem, sicut illi

4 et nos: ita illi eVvea, nos novem: illi ScVa, nos decem. Dictiautem decem a Graeca etymologia, eo quod ligent et coniungantinfra iacentes numeros. Nam Scor/xos coniungere vel ligare apud *5eos dicitur. Porro viginti dicti quod sint decem bis geniti, Upro B littera posita. Triginta, quod a ternario denario gignan-

5 tur: sic usque ad nonaginta. Centum vero vocati a cantho,quod est circulum; ducenti a duo centum. Sic et reliqui usquead niille. Mille autetn a multitudine, unde et militia, quasi aomultitia: inde et milia, quae Graeci mutata littera myriada .vocant.

IV QVID PRAESTENT NVMERI. Ratio numerorum contem-nenda non est. In multis enim sanctarum scripturarum locis.quantum mysterium habent elucet. Non enim frustra in lau- 25dibus Dei dictum est (Sap. 11, 21): 'Omnia in mensura et

2 numero et pondere fecisti.* Senarius namque [numerus] qui

3 nam unum numcrum {pm. rell.) KL scmen numeri CDBX utytct.T1 utvid.: semel numeri AB*: scmel numcrum T1 non numeri T:numeruin B 3 nummus] numerus K sua T 4 unum mono di. K5 quos] quod B Svo] dia codd. 6 vero fig. B n indc cst]id est T*{om. T) ct hab. K: 0111. BCT 13 iwla] nea codd. 14 ct]er O 15 inf. iac. nutn. om. K: num. oni. A n a temarius T:tcrnario/T gignatur T 18 vocatum T canto C: cantu BKTCol^19 circulusfl («o« Cot.) rcliquis T: rcliqua/? ar milia] militia Kquaeom./^ myriada K: -des BT: -das Col.: miridiaC1^ aa vocanturT 23 numcri C conlincnda AK 24 sacrarutn A' 35 habentIicct cnim A* 36 om. mcns. A' 27 numcrus Jiab. K: 0111. BL l

i y ^

ETVMOLOGIARVM LIB. III. iii-v

parlibus suis perfectus est, perfectionem mundi quadam numeri[sui] significatione declarat. Similiter et quadraginta dies, qui-bus Moyses et Helias et ipse Dominus {eiunaverunt, sine nu-merorum cognitione non intelleguntur. Sic et alii in scripturis 3

5 sacris numeri existunt, quorum figuras nonnisi noti huius artisscientiae solvere possunt. Datum est etiam nobis ex aliquaparte sub numerorum consistere disciplina, quando horas peream dicimus, quando de mensuum curriculo disputamus,quando spatium anni redeuntis agnoscimus. Per numerum 4

10 siquidem ne confundamur instruimur. Tolle numerum inrebus omnibus, et onmia pereunt. Adime saeculo conputum,et cuncta ignorantia caeca conplectitur, nec differri potest aceteris animalibus, qui calculi nesciunt rationem.

D E PRIMA DIVISIONE PARIVM ET iNPARivM. Numerus V15 dividitur in [his] paribus et inparibus. Par numerus divlditur

in his: pariter par, pariter inpar, et inpariter par. Inpar nu-merus dividitur in his: primum et simplum, secundum et con-positum, tertium fnediocrem; qui quodammodo primus et in-compositus est, alio vero modo secundus et conpositus est. •

20 Par numerus est, qui in duabus aequis partibus dividi potest, 3ut ii, iv et vin.»Inpar vero numerus est, quidividi aequis par-tibus nequit, uno medio vel deficiente vel superante, ut 111, v,vii, ix et reliqui. Pariter par numerus est, qui secundum 3parem numerum pariter dividitur, quousque ad indivisibilem

35 perveniat unitatem; ut puta LXIV habet medietate xxxn, hicautem xvi, xvi vero vm, octonarius iv, quaternarius 11, binariusunum, qui singularis indivisibilis est Pariter inpar est, qui 4

3 sui hab. BT: om. CK 5 fig. nutneri sine notitia h. a. sc. so. nonpo. K («0« A Col.) 6 aliqua] magna T (non Col.) 8 dicimus K :discimus BCT q. m. curricula supputamus T curricula K (et/ort.Isid.) : curriculis B 10 confundantur A' 11 adimcs calculo K(nonA) 13 nescit T 15 his hab. KLA: om. BCDTU paribus. . . in bis] o»u A partibus KL et in inparibus BU1 ut vid. 16 pari-tcr par o»u KL par pariter om. T (non U) par. Inpar ont. KLA17 pr. simp. sec. conp. tert. med. T secundum inconpositum C1

18 inconp. alio T: conpositus alio K: conp. cst alio BC 19 cst ont. K3a med. utdef. K 23 Pariler om. K 35 pervcniant/f: pcrvenit Tscx. ct quatt. T: sex. quatt. BC: LXUU A' habcnt K trig. ct duos BCa6 octo ct octonarius BC 37 singulis AK inpar] par A' '

ISIDORI '

in partes aequas recipit sectionem, sed partes eius mox indis-secabiles permanent, ut vi, x et xxxvm, L. MOX enim huncnumerum divideris, incurris in numerum quem secare non

^possis. Inpariter par numerus est, cuius partes etiam dividipossunt, sed usque ad unitatem non perveniunt, ut xxiv. Hi 5enim in medietatem divisi xu faciunt rursumque in aliam me-dietatem vi, deinde in aliam tres; et ultra divisionem non recipitsectio illa, sed ante unitatera invenitur terminus, quem secare

6 non possis. Inpariter inpar est, qui ab inpari numero inparitermensuratur, ut xxv, XLIX ; qui dum sint inpares numeri, ab in-10paribus etiam partibus dividuntur, ut septies septeni XLIX etquinquies quini xxv. Inparium numerorum alii simplices sunt,

1 alii conpositi, alii mediocres. Simplices sunt, qui nullam aliampartem habent nisi solam unitatem, ut ternarius solam tertiam,ct quinarius solam quintam, et septenarius solam septimam. 15His enim una pars sola est. Conpositi sunt, qui non solum

' unitate metiuntur, sed etiam alieno numero procreantur, utnovem, xv et xxi. Dicimus enim ter terni, et septies terni, ter

8 quini, et quinquies quini. Mediocres numeri sunt, qui quodam-modo simplices et inconpositi esse videntur, alio vero modo JOet conpositi j [ut] verbi gratia, novem ad xxv dum conparatusfucrit, primus cst ct inconpositus, quia non habct communcmnumerum nisi solum monadicum: ad quindecim vero si con-paratus fuerit, secundus est et compositus, quoniam inest illicommunis numerus praeter monadicum, id est ternarius nu-35merus; qui(a) novem mensurat ter terni, et quindecim ter quini.

9 Item parium numerorum alii sunt superflui, alii diminutivi, aliiperfecti. Superflui sunt, quorum partes simul ductae pleni-

1 partem eius T indesecabiles BCT: indiscctabiles K 3 enimut 1> hunc] unum T 3 incurres C num. alium q. T* quae Ksecare] dividcrc B 4 potcris T 5 h i c «• i n medietate divisus K9 quia ab K (tton A) 11 et sept. K: usepties T septcm codd.icorr. Schwarz quadraginta novem T tx corr.: quadragics cst nonus A:quadraes nonus BC 12 viginti quinque Ttxcorr.: xxv K: yics qumque(-qui) BC 17 alienol ab alio K 18 et om. K xxiK: vig. unusB: vig et uno OT 19 sunt numeri T: numcrus est K ai uthab. BT: ont. CK aa est et] erum 71 quia] quod K 34 est et]est om. T1: et om. K 35 propter K a6 qui codd.

ETYMOLOGIARVM LIB. III. v, vi

tudinem suam exceduht, ut puta duodenarius. Habet enimpartes quinque: duodecimam,quod estunum; sextam,quodduo;quartam, quod tria; tertiam, quod quattuor; dimidiam, quodsex. Vnum enim et duo, et tria, et quattuor, et sex simul ducta j

i xvi fadunt et longe a duodenario excedunt: sic et alii similesplurimi, ut duodevicesimus, et multi tales. Diminutivi numeri 10sunt, qui partibus suis computati minorem summam efficiunt,utputa denarius, cuius partes sunt tres: decima, quod est unum;quinta, quod duo; dimidia, quod quinque. Vnum enim et

to duo et quinque simul ducta octonarium faciunt, longe a denariominorem. Similis est huic octonarius, vel alii plurimi qui inpartes redacti infra consistunt. Perfectus numerus est, qui suis Hpartibus adinpletur, ut senarius; habet enim tres partes, sextam,tertiam, [et] dimidiam : sexta eius unum est, tertia duo, dimidia .

15 tres. Haec partes in sumniam ductae, id est unum et duo ettria simul eundem consummant perficiuntquc senarium. Suntautem perfecti numeri intra denarium vi, intra centenariumXXVIII, intra rnillenarium ccccxcvi. ••••--•• . -

D E SECVNDA DIVISIONE TOTIVS NVMERI. Omnis numerus VIao (1) aut secundum se consideratur, (2) aut ad aliquid. (1) Iste

dividitur sic: alii enim sunt aequales, alii inaequalcs. (2) Istedividitur sic: alii sunt maiores, alii sunt minorcs. Maioresdividuntur sic: multiplices, superparticulares, superpartientes,multiplices superparticulares, multiplices superpartientes. Mi-

25 nores dividuntur sic: submultiplices, subsuperparticulares, sub-superpartientes, submultiplices subsuperparticulares, submulti-plices subsuperpartientes. Per se numerus est, qui sine relatione 2aliqua dicitur, ut m. lv. v. vi, et ceteri similes. Ad aliquid

a quod est primum s. q. est secundam quarta quod cst tcrtia tert. q. estquarta quod est sexta K 4 scx] sextam Bx: sexta B1 6 plurimisimiles T Diminutivi BCx Diminuti A'7" 7 summam om. T 8 unum]prima A' 9 quod sunt duo K ia infra] in summa K 13 partestres K 14 et hab. BC: om. KT unum sunt T 16 perficiuntquenumerum senariutn K so ad aliquid . . . aequales om. AKL 31 iste(«//.)] SC(^ ^ (Mo" ^) a a a''' minores B 35 subsupcrparticulares(/>nMs)]subparticulares 7: superparticulares B 37 subsuperpartientes'«//.)] superpartientes B

n 8 a K • >"'

ISIDORX

numerus est, qui relative ad alios conparatur; ut verbi gratia ivad II dum conparatus fuerit, duplex dicitur [et multiplex], viad III, vin ad iv, x ad v; et iterum III ad unum triplex, vi ad

3 H, ix ad m et ceteri. Aequales numeri dicuntur, qui secundumquantitatem aequales sunt, ut verbi gratia n ad n, m ad m, x 5ad x, c ad c. Inaequales numeri sunt, qui ad invicem con-parati inaequalitatem demonstrant, ut 111 ad 11, iv ad m, v adiv, x ad vi; et universaliter maior minori aut minor maiori

4 huiusmodi dum conparatus fuerit, inacqualis dicitur. Maiornumerus est, qui habet in se illum minorem numerum, ad quem 10conparatur, et aliquid plus ; ut verbi gratia quinarius numerustrinafio numero fortior est, eo quod habet quinarius numerus inse trinarium numerum et alias partes eius duas, et reliqui tales^

5 [Minor numerus est, qui continetur a maiori, ad quem con-paratur, cum aliqua parte sui, ut ternarius ad quinarium. Con" 15tinetur enim ab eo cum duabus partibus suis.] Multiplexnumerus est, qui habet in se minorem numerum bis, aut ter,aut quater, aut multipliciter; ut verbi gratia n ad unum dumconparati fuerint, duplex est; 111 ad unum, triplex; iv quadru-

6 plex, et reliqui. Econtra submultiplex numerus est, qui intra aomultiplicem continetur bis, aut ter, aut quater, aut multipliciter;ut verbi gratia unus a 11 bis continetur, a 111 ter, a iv quater, a .

7 v quinquies, et ab aliis multipliciter. Superparticularis numerusest, dum fortior continet intra se inferiorem numerum, circaquem conparatur, similiter et unam partem eius; ut verbi gratia as

. 111 ad 11 dum conparati fuerint, continent intra se n et aliumunum, qui media pars est duorum; iv ad 111 dum conparatifuerint, continent in se m, et alium unum, qui est tertia pars

a et multiplex hab. CKTU: om. B 5 » a d » °"'- K 6 .<lui

invicem K 7 v ad iv om. K 8 maior minoris K at minormaiori T: om. K(nonA) 9 dum ont.AK u conparatur (-rat A)ad aliquid KA ia numero om. K (tton A) in se quin. num. Cnumerus om. D 13 numerum om, CD partes om. K (non A)14 Minor numerus.. . partibua suis hab. BCTU: om. ADKL 16 enimhab. TU: om. BC 17 in se illum min. B numerum om. K18 et multiplic. et ver. A' ai cont. ut bis K 24 intcr se B inf.num. cont. int. se A' 35 conparantur B simpliciter Col. 26 duoe t . . . in se om. O 37 ad 111] aut tres B 28 continet B

ETYMOLOGIARVM LIB. III . vi

trium. Iterum v ad iv dum conparati fuerint, habent in sequaternarium numerum, et alium unum, qui quarta pars essedicitur quatemarii numeri, et ceteri tales. Superpartiens nu- 8merus est, qui in se inferiorem numerum totum continet, et

5 super hoc alteras partes eius n, aut m, aut iv, aut v, aut alias;ut verbi gratia v ad III dum conparati fuerint, habent in sequinarius numerus trinarium, et super hoc alias partes eius n ;vn ad iv dum conparati fuerint, habent in se iv, et alias III •partes eius; ix ad v dum conparati fuerint, habent in sc v, et

10 alias iv partes eius. Subsuperpartiens numerus est, qui con- 9tinetur in numero superpartienti cum aliquibus partibus suisduabus aut tribus aut pluribus; [ut] verbi gratia 111 conti-nentur a v cum aliis 11 partibus suis; v a ix cum iv par-tibus suis. Subsuperparticularis numerus est minor, qui con-10

15 tinetur in fortiori numero cum alia una parte sua, aut media,aut tertia, aut quarta, aut quinta; ut verbi gratia 11 ad m, 111 adIV, iv ad v, ct ceteri. Multiplex superparticularis numcrus est, 11qui, dum conparatus ad inferiorem sibi numerum fuerit, continetin se totum inferiorem numerum multipliciter cum aliqua parte

ao eius; ut verbi gratia v ad 11 dum conparati fuerint, continent inse bis u, iv, et unam partem eius; ix ad iv dum conparatifuerint, continent in se bis iv, vm, et unam partem eius. [Sub- iamultiplex [sub]superparticularis numerus est qui, dum ad for-tiorem sibi numerum conparatus fuerit, continetur ab eo multi- •

35 pliciter cum alia una parte sua; ut verbi gratia 11 ad v dumconparati fuerint, continentur ab eo bis cum una parte sua.]Multiplex superpartionalis numerus est, qui dum conparatus ad

4 qui se T 5 alia sunt ver. T 6 fucr. conpar. K habet BCTtx corr. 7 quin. nutn. om. K tcrnarium numerum et K 8 conpariT alias partes (ottt. m) T 9 ix] vm K 10 alias nti (om. parteseius) K: alias partes cius quattuor T Superpartiens T zi suisont. K 13 ut hab. K: om. BCT 13 qiiinque ad vim A': v ad viui C14 suis («//.) om. K § 10 post § 7 TUttfort. Istd. («0« Col.) 17 ceterisK Submultiplex particularis BCDK (tton U) 18 conparatur CDKao ut vcrbi . . . § ia partibus cius om. KL ut om. B 11] 111 (tres)BCTU ai ix ad i v . . . cap. vii, § 1 discreti sunt om. U1 22 vui0111. BC1 SubmuHiplcx subs. . . . parte sua Jiab. T: o»t. BCDK94 continct eum T: convxi tx Cassiod. 27 Submultiplexsuperparticu-laria CD : Multiplcx supcrpartiens Bfort. ttcle conparatur T ,'

K 2

fISIDORr

inferiorem sibi numerum fuerit, continet eum multipliciter cumaliis partibus eius j ut verbi gratia vm ad III dum conparatifuerint, continent in .se bis m, cum aliis n partibus eius; xivad vi dum conparati fuerint, continent intra se bis vi cum aliisn partibus eius; [xvi ad vn dum conparati fuerint, conti-5nent eum bis cum aliis 11 partibus eius; xxi ad ix dum con-parati fuerint, continent intra se bis ix cum aliis 111 partibus

13 eius]. Submultiplex superpartionalis numerus est, qui dumad fortiorem sibi conparatus fuerit, continetur ab eo multi-pliciter cum aliquibus partibus suis; ut verbi gratia m ad vm 10continentur bis cum 11 partibus suis; iv ad xi continentur biscum III partibus suis.

VII D E TERTIA DIVISIONE TOTIVS NVMERI. Numeri (1) aut. discreti sunt, (2)aut continentes. Iste dividitur sic: (1) linea-les, (2) superficiosi, (3) solidi. Discretus numerus est, qui 15a discretis monadibus continetur, ut verbi gratia 111. iv. v.

a vi. et reliqui. Continens numerus est, qui coniunctis monadi-bus continetur; [ut] verbi gratia ternarius numerus in magnitu-dine intellegatur, id est in linea, aut spatium aut solidum dicitur

3 continens: similiter quaternarius et quinarius numeri. Linea- 20lis numerus est, qui inchoans a monade linealiter scribiturusque ad infinitum. Vnde alpha ponitur pro designatione linea-rum, quoniam haec Httera unum significat apud Graecos

4 (sequifur figurd). Superficialis numerus est, qui non solumlongitudine, sed et latitudine continetur, ut trigonus, quadratus, 35

x eum] cum D a VIII ad mi BC 4 ad v i ] ad vn JO: ad xviBCDT 5 xvi ad . . . duabus partibus eius 0111. AL : xvi a d . . . tribuspartibus cius om. Kl xvi] xxvi K* ad VJI C: ad v m A'J: ad miBDT continent continent eum intra se bis octo cum D: continentintra se bis octo cum K% 6 duabus partibiis... cum aliis om. A'a xxtad ixl xu ad vni B: xxn (.viginti duo) ad wwACDL: xxn ad VII Tcontinent om. T 7 bis i x ] bis octo BCDT 111 ont. D ^ 8 supcr-rationalis K : supraportionalis T(non Col.) 10 part. eiusut K 11 con-tinentur (prius) oni. K 13 aut ( /m«) ] divisiones T 16 111 adnit v ad vi CK (ad pro a) (MO« Col.) 17 qui] quia (qui a) CT 18 uthab. K: om. BCT num. si in T 19 id est in 1. T Col.: ld est!.BC: id linea A' ao numerus B 5§ 3"6 figuranmt varietattsmcodd. ptrstqui nolo aa finitum A" 23 quoniam] quam (vH quum)r04 est] et T 05 aititutudine K

ETYMOLOGIARVM LIB. III. vi-viii

quinqueangulus vel circulatus numeri, et ceteri, qui semper inplano pede, id est superficie continentur. Trigonus numerusest ita {seq. figtira). Quadratus numerus est ita (seq. figura).Quinqueangulus ita {seq. Jigttra). Circularis numerus est ita, 5

5 qui dum similiter multiplicatus fuerit, a se inchoans ad se con-vertitur, ut verbi gratia quinquies quini xxv, ita {seg.figiira).Solidus numerus est, qui longitudine et latitudine vel altitudinecontinetur, ut sunt pyramides, qui in modum flammae consur-gunt, ita (seq. figura). Cubus, ut sunt tesserae, ita [seq.figura). 6

10 Sphaerae, quibus est aequalis undique rotunditas, ita (seq.figiira). Sphaericus autem numerus est, qui a circulato numeromultiplicatus a se incboat et in se convertitur. Quinquiesquini xxv. Hic circulus dum in se ipsum multiplicatus fuerit,facit sphaeram, id est quinquies xxv cxxv.

15 D E DIFFERENTIA ARITHMETICAE, GEOMETRIAE ET MVSI- VIIICAE. Inter Aritbmeticam [autem] et Geometriam et Musicamhoc interest, ut media invenias. In Arithmetica primo sicquaeris. Coniungis extrema, et dividis, et facis medium:utputa fac extrema esse vi et xn, simul iungis et faciunt x et

aovm: partiris mediaet facis ix, quod est analogicum arithme-:-ticae, ut medius quot monadibus superat primuni, his supereturab cxtrenio. Superant eniin tx vi tribus monadibus, his supe-ratur a XII. Secundum geometriam vero ita quaeris. Extrema 2multiplicata tantum faciunt, quantum et media duplicata, ut-

35 puta vi et xn multiplicata facient septuagies dipondius, media "VIII et ix muUiplieata tantundem faciunt. Sccundum musi- 3

1 quinqucangolis A': quinqucangularis T et cetera K 3 contNnetur K trigonius numerus ita T 4 quinqucangulis T: quinquc-angulatus CK 5 simili T revertitur K 6 xxv] vicies quin-quiesA': vies quinquis D: vics quinquics C: scxies (/>n>vics) quinquis Tct est ita A': ct ita T 7 ct lat. vcl alu Cassiodorus : et lat. K: et alt.BCTCol. 10 quibus aeq. A' equali undique runditas C ia ct adsc revertitur A' 13 xxv (prius)') vicies quinquics A': vies quinquisBC: bics quinquis T 16 autem hab. BT: om. CK 17 mcdiam 7*invcnics 2?JT primum A* si qu. B 18 facics mcd. K 19 insi-tnul K x VIH A' 20 mediam et faciunt K analogiaticum (exanag-) A': analogium BO • 21 monadibus] monadies BT: nonadicsC1: tnonadae A' primus codd. 34 taututn . . . multiplicata oin. C1

dupl.] multiplicata dtlt. 35 facicnt A': iacict 2?C: faciunt T dcpondiesK 26 vimct vim T ,

ISIDORjt

cam ita: Qua parte superat medius primum, eadem parte supe-ratur medius ab extremo. Vtputa vi et vm; duabus partibussuperant, quae duae partes tertia media, VII[I], superatur ab ul-tima nona.

IX QVOT NVMERI INFINITI EXISTVNT. Numeros autem in-5finitos esse certissimum est, quoniam in quocumque numerofinem faciendum putaveris, idem ipse non dico uno addiloaugeri, sed quamlibet sit magnus, et quamlibet ingentem multi-tudinem continens, in ipsa ratione atque scientia numerorum

2 non solum duplicari, verum etiam multiplicari potest. Ita vero 10suis quisque numerus proprietatibus terminatur, ut nullus eorumpar esse cuicumque alteri possit. Ergo et dispares inter seatque diversi sunt, et singuli quique finiti sunt, et omnes infinitisunt.

X D E INVENTORIBVS GEOMETRIAE ET VOCABVLO EIVS. Geo-15metriae disciplina primum ab Aegyptiis reperta dicitur, quod,inundante Nilo et omnium possessionibus limo obductis, ini-tium terrae dividendae per lineas et mensuras nomen arti dedit.Quae deinde longius acumine sapientium profecta et maris et

3 caeli et aeris spatia metiuntur. Nam provocati studio sic coepe- aorunt post terrae dimensionem et caeli spatia quaerere: quantointervallo luna a terris, a luna sol ipse distaret, et usque advcrticem caeli quanta sc mcnsura distcndcrct, sicque intervallaipsa caeli orbisque ambitum per numerum stadiorum ratione

3probabili distinxerunt. Sed quia.ex terrae dimensione haec 25disciplina coepit, ex initio sui et nomen servavit. Nam geome-

1 ita qua] itaque codd. {ttiant A): itaque qua dttt. pnrte C: partesABT; partetn K primam O 2 mcdia ad extrcma K (non A)3 superantur B (A n.l.) *VII] vm (octo) AB: ct octo C: octus T:octabus K superantur A' 5 Numcrus A TU\ Numcrum K (non D)autem] hoc K infinitum K: -tus A 7 idcm om. O non dico]nomodicoT1 utvid. 8 ingenti multitudine K ginom.K numerumK 11 propria aetatibus 5 13 divisi T singulariC1 15 Geo-mctiicae C: Gcometrica A : Geomctrica est K J6 d. quae pr. Ki7undante^£C omnibus K positionibus A 18 djvjdenturtfnomen arti] numeri K (tion A) 19 pcrfecta C1: om. A (non A)\vtl provecta 20 sic oni. K ai et 0111. K 34 studiorum T25 quac A 26 accepit K: accipit A nam] tam K

ETYMOLOGIARVM LIB. III. viii-xii

tria de terra et de mensura nuncupata est. Terra enim Graeceyrj vocatur, /icVpa mensura. Huius disciplinae ars continet in seHneamenta, intervalla, magnitudines et figuras, et in figuris di-mensiones et numeros.

5 D E QVADRIPERTITA DIVISIONE GEOMETRIAE. Geometriae XIquadripertita divisio est, in planuni, in magnitudinem numera-bilem, in magnitudinem rationalem, et in figuras solidas. Planae 2figurae sunt, quae longitudine et latitudine continentur, quaesunt iuxta Platonem numero quinque. Numerabilis magnitudo

io est, quae numeris arithmeticae dividi potest. Magnitudines 3rationales sunt, quorum mcnsuram scire possumus, inrationalesvero, quorum mensurae quantitas cognita non habetur.

D E FIGVRIS GEOMETRIAE. Figurae solidae sunt, quae lon- XIIgitudine, latitudine et altitudine contincntur, ut cst cubus, cuius

15 species quinque in plano. Quarum prinia circulus est figuraplana, quae vocatur circumducta; cuius in medio punctus est,quo cuncta convergunt, quod centrum geometriae vocant, Latinipunctum circuli nuncupant {sequitur Jfgura). Quadrilatera 2figura est in plano quadrata; quae sub quattuor rectis lineis

30 iacet, ita (seq. figura). Dianatheton grammon figura plana, '[ita] (seq. figtird). Orthogonium, id est rectiangulum figura

> plana. Est enim triangulum et habct angulum rectum (seq.ftgura). Isopleuros figura plana, rccla et subter constituta (seq.fgura). Sphaera est figura in rotundum formata, partibus cun- 3

35 ctis aequalis {seq. fgura). Cubus est figura propria solida, quae

1 de terra ont.K (twitA) nuncupata/f23C7': vocata/£ cnim om.K3 disciplina K 3 magnitudinis BK figura et in figuras K 5 Geom,om. C 7 rationabilcm K ' 8 quae et I. A': qui cx 1. M 11 men-suram . . . quorum om. T inrationavilis K la cognita otn. K13 long. et lat. cont. B 14 huius T 15 q. plano (ex prima plano)pcdc prima circ. cst fig. ita (scq.Jig.) circulus est figura plana K 17 quicu. convcrgent A' geometrici K 18 circulum punctum T nunc.plano pcde DK: nunc pl. pc. ita B • ao iaect plano pede 2* gr.plano pcdc fig. pl. K (tton Af) : gr. fig. pl. plano pede T ai ita hab.DK% om. CMT rectianguli T figura . . . enini triangulum om. Mfig. vel triangulum pl. K 33 const. plano pede T («0« U) 34 estom. K 25 equaiis in solidum T{twtt U) : acqualibus C propriaom. T(no)t U)

4 longitudine, latitudine et altitudine continetur (seq.figura). Cy-lindrus est figura quadrata, habens superius semicirculum (seq.

Sfigitra). Conon, figura quae ab amplo in angustum finit, sicut6 orthogonium {seq. Jtgura). Pyramis est figura, quae in modum.' ignis ab amplo in acumen consurgit; ignis enim apud Graecos 57 vvp appellatur (seq. figura). Sicut autem infra X omnis est

numerus, ita intra hunc circulum omnium figurarum concludi-tur ambitus (seq. Jigttra). Prima autem figura huius artis pun-ctus est, cuius pars nulla est. Secunda linea, praeter latitudinemlongitudo. Recta linea est, quae ex aequo in suis punctis 10iacet. Superficies vero, quod longitudines et latitudines solashabet. Superficiei vero fines lineae sunt, quorum formae ideoin superioribus decem figuris positae non sunt, quia inter easinveniuntur. ,-

XIII D E NVMERIS GEOMETRIAE. Numeros autem secundum 15Geometriam ita quaeris. Extrema quippe eius multiplicatatantum faciunt, quantum et media duplicata: utputa vi etXII multiplicata faciunt septuagies dipondius, media vin et ix

.... multiplicata tantundem faciunt.[XIV EXPOSITIO FIGVRARVM INFRA SCRIPTARVM. Alia ratio in 20

raotu stellarum similiter octo figuris colligitur: aut quod dia-metra sint aut quadrata aut trigona aut hexagona aut asyndetaaut simul aut circumferens, id est superfercns aut superfertur.Diametra sunt quando quinque signa intersunt. Tetragona,quando duo. Hexagona, quando unum. Asyndeton, quando 25nullum. Simul, quando in eadem particula sunt. Superferens,quando supervenit aut actum facit. Superfertur quando ante-

a cedit. Trigona, quando tria media. Item secundum rationemaliam sunt octo differentiae, id est: signum, partes, fines, con-

1 latitudine ont. T (wwi U) cont. in solibum in solidum CT (non U)5 in amplo B surgit AT enim om. K («0« A) 6 vvf\ pirum(ex prum) T: pirim A : phirin C: pirin B: phyrin K 7 intra unocirculo BlO (ttonA) 8 punctus cuius C1 10 que pcr ex equo (exquo) T 11 quod] quae B la supcrficiei] superficics codd. (ttiam A)13 intraJ9C 17 multiplicata A'(non A) cnp. xiv hab. (aim figttris)7: otn. a0 20 scriptarinn] scripturanim T 03 supcrferens autsuperf.] suflfcrcns(11/ vid.) aut circumfertur T vtl supcrfcrtor 39 ahaT finesqucovcntu (tttvid.) rctrogradus T

2>innu£ra-

^m^.jiim Ar-pfiyrtlim ct tlntmrjn. lln ksin-

JIC mtdium.ilt t.xtrtmaaif^anlaracLnuma-urn XXVU

jKundun ahqaos ouipor labdaduKufxnurt hairaiunan:

aAccc ri ALXIV

ETYMOLOGIARVM LIB. III. xii-xv

ventu, retrogradu an recto itinere, latitudo et longitudo. Ratio 3interioris formae. Posset huius loci talis quaestio nasci. Cumin ordine numeri prius vm sint, hic prius ix posuit, quoniamin ratione arithmeticae vel geometriae plus sunt VIII quam ix.

5 vm enim cubus est vel solidum, id est corpus quod plus inve-nire non potest. ix vero superficies sunt, id est res quae plenanon est, sed indigeat perfectionem. Hic duo cubi, id est duae 4soliditates, hoc modo inveniuntur. Senarius primus perfectusest; dividitur enim paribus numeris sic: sexta per as ; in tertia

io per dupondios ; ter bini, sex; in dimidium, id est bis terni, sex.Aliud quod ita dividas per pares nunieros invenies, quod a pro-posito conveniens sit. Inter primum in ordine, id est x, qui 5propter primum perfectum numerum cum primo versu multi-plicans sexies noveni, LIV ; novies seni, LIV. tFacitque materia

15 tot parteshabuisse cognoscitur noninmerito duobus,t(e)quibushabct unum in taii ordine: 1, n, 111, iv, ix, vm, alios simulXXVII.]

DE MVSICA

D E MVSICA ET EIVS NOMINE. Musica est peritia modii- XV30 lationis sono cantuque consistens. Et dicta Musica per dc-

rivationem a Musis. Musae autem appellatae ct7ro TOU /xao-at,id est a quaerendo, quod per eas, sicut antiqui voluerunt, viscarminum et vocis modulatio quaereretur. Quarum sonus, aquia sensibilis res est, et praeterfluit in praeteritum tempus in-

35 primiturque memoriae. Inde a poetis Iovis et Memoriae filiasMusas esse confictum est. Nisi enim ab homine memoriateneantur soni, pereunt, quia scribi non possunt.

3 hic prius U: hincp. T 7 hic duo eubi]/orf. hi duo cubi 9 pcras] per has T 11 a proposito]/orA ad propositum 16 alius simul TFigums quenmdmodum in T txhibentnr rtddidit Artvalus, coll. 869-7319 peritia otn. K (ttoit A) 20 dicta] indc A': dicta ex delcta A31 naaai] maso CT: mason ABK\ muson Col. : /uDaflu» Arev. (ex Plat.Cratyl. 406 A) aa vcl quod T 33 quacritur K : quacretur C34 so. cx sensibili rc cst pr. K (non A) 35 mcmoria K filiamusica cssc A' 26 hominis Texcorr. mcmoriae K

ISIDORI $(•

XVI DE INVENTORIBVS EIVS. Moyses dicit repertorem musicaeartis fuisse Tubal, qui fuit de stirpe Cain ante diluvium. Graecivero Pythagoram dicunt huius artis invenisse primordia ex. malleorum sonitu et cordarum extensione percussa. Alii LinumThebaeum et Zetum et Amphion in musica arte primos claruisse 5

2 ferunt. Post quos paulatim directa est praecipue haec disci-plina et aucta multis modis, eratque tam turpe Musicam nescirequam litteras. Interponebatur autem non modo sacris, sed etomnibus sollemnibus, omnibusque laetis vel tristioribus rebus.

3 Vt enim in veneratione divina hymni, ita in nuptiis Hymenaei, 10et in funeribus threni, et lamenta ad tibias canebantur. Inconviviis vero lyra vel cithara circumferebatur, et accubantibussingulis ordinabatur conviviale genus canticorum.

XVII QVID POSSIT MVSICA. Itaque sine Musica nulla disci-plina potest esse perfecta, nihil enim sine illa. Nam et ipse mun-15dus quadam harmonia sonorum fertur esse conpositus, et caelumipsud sub harmoniae modulatione revolvi. Musica movet af-

2 fectus, provocat in diversum habitum sensus. In proeliis quo-que tubae concentus pugnantes accendit, et quanto vehementiorfuerit clangor, tanto fit ad certamen animus fortior. Siquidem 20et remiges cantus hortatur, ad tolerandos quoque labores musicaanimum mulcet, et singulorum operum fatigationem modulatio

3 vocis solatur. Excitos quoque animos musica sedat, sicut deDavid legitur, qui ab spiritu inmundo Saulem arte modulationiseripuit. Ipsas quoque bestias, necnon et serpentes, volucres 75atque delphinasad auditum suae modulationis musica provocat.Sed et quidquid loquimur, vel intrinsecus venarum pulsibus

1 dixit K 3 vero om. T 4 extcnsarum percussura K9 solcinniis omnibus 1. K: sollemnibusque !. T 10 enim] vero T11 threna K lam. a tibiis vero ly. (can. in con. om.) K: lam. ad tiWvivis vero 1. A 13 ordinabantur K: ornabatur A 14 nulla 01»./T[non A) 16 sonorum om. K (non A) 17 ipsum compositum sub K(«0« A) armonia T 17 eflcctus B 19 concentus dat quantumveh. K (non A) ao tantum K {non A) animusj milcs A' (MOM A)siq. rimigcs milites ca. hortantur K 21 quosque K aa mulcctABCT: tollit K modolationc A' 03 solvitur O Excitatos B34 quia ab C a6 ad audiendum T musica 0»«. K a? e ' ont. Tcursibus K

ETYMOLOGIARVM UB. III. xvl-xx

corrtmovemur, per musicos rythmos" harmoniae virtutibus pro-batur esse sociatum. ;

D E TRIBVS PARTIBVS MVSICAE. Musicae partes sunt tres, XVIIIid est, harmonica, rythmica, metrica. Harmonica est, quae

5 decernit in sonis acutum et gravem. Rythmica est, quae re-quirit incursionem verborum, utrum bene sonus an male co-haereat. Metrica est, quae mensuram diversorum metrorum 2probabili ratione cognoscit, ut verbi gratia heroicon, iambicon,elegiacon, et cetera.

10 D E TRIFORMI MVSICAE DIVISIONE. Ad omnem autem XIXsonum, quae materies cantilenarum est, triformem constat essenaturam. Prima est harmonica, quae ex vocum cantibus con-stat. Secunda organica, quae ex flatu consistit. Tertia ryth-mica, quae pulsu digitorum numeros recipit, Nam aut voce a

15 editur sonus, sicut pcr fauces, aut flatu, sicut per tubam veltibiam, aut pulsu, sicut per citharam, aut per quodlibet aliud,quod percutiendo canorum est. ;

DE PRIMA DIVISIONE MVSICAE QVAE HARMONICA DICITVR. XX

Prima divisio Musicae, quae harmonica dicitur, id est, modulatio :20 vocis, pertinetad comoedos, tragoedos, vel choros, vel ad omnes

qui voce propria canunt. Haec ex animo et corpore motum facit,et ex motu sonum, ex quo colligitur Musica, quae in homine voxappellatur. Vox est aer spiritu verberatus, unde et verba sunt anuncupata. Proprie autem vox hominum est, seu inrationa-

25 bilium animantium. Nam in aliis abusive non proprie sonitumvocem vocari, ut ' vox tubae infremuit', (Virg. Aen. 3, 556) :

Fractasque a litore voces.

1 probatur om. C1 4 qua decernunt K 5 rcquiritur K 6 in-cursione K : in concursione Cassiod. (tt Jsid. T) 7 est oin. C men-sura K 8 eroico iambico vd clegiaco K n qui A' ia cantibus]canticum K 13 consistit] consfat A' rithmctica K: arithmeticaC1 14 quae ex p. d. sonum recepit K {non A) Nam aut a voceK: Nam a vocc A 15 aut a flatu K: aut flatus AT tubam]tubula T vel tibtam o»t. AK 17 quod] quid K (non A) ao tra-coedos choros K ai fac. ex mo. K 23 aer per spiritum T34 propriac au. vocis hom. sunt scu A' (»0.-1 A) rationabilium A':inrationalium BO 35 animantimn DC (ex -atium) T: vel animaliumA': animum vel animantium A 37 a litore C : ab Htore T: ad littore B:litore A*

ISIDORI »

Nam proprium est ut litorei sonent scopuli, et (Virg. Aen.9»S°3):

At tuba terribilem sonitum procul aere canoro.Harmonica est modulatio vocis et concordantia plurimorum

3 sonorum, vel coaptatio. Symphonia est modulationis tempera- 5mentum ex gravi et acuto concordantibus sonis, sive in voce,sive in flatu, sive in pulsu. Per hanc quippe voces acutioresgravioresque concordant, ita ut quisquis ab ea dissonuerit, sen-sum auditus offendat. Cuius contraria est diaphonia, id est

4 voces discrepantes vel dissonae. Euphonia est suavitas vocis. 105 Haec et melos a suavitate et melle dicta. Diastema est vocis6 spatium ex duobus vel pluribus sonis aptatum. Diesis est

spatia quaedam et deductiones modulandi atque vergentes de7 uno in altero sono. Tonus est acuta enuntiatio vocis. Est enim

harmoniaedifferentiaetquantitaSjquaeinvocisaccentuvel tenore 15consistit: cuius genera in quindecim partibus musici dividerunt,ex quibus hyperlydius novissimus et acutissimus, hypodorius

8omnium gravissimus. Cantus est inflexio vocis, nam sonus9 directus est; praecedit autem sonus cantum. Arsis est vocis

elevatio, hoc est initium. Thesis vocis positio, hoc est finis. 3010 Suaves voces sunt subtiles et spissae, clarae atque acutae. Per-

spicuae voces. sunt, quae longius protrahuntur, ita ut omnem11 inpleant continuo locum, sicut clangor tubarum. Subtiles voces

sunt, quibus non est spiritus, qualis est infantium, vel mulierum,vel aegrotantium, sicut in nervis. Quae enim subtilissimae cor- 35

ia dae sunt, subtiles ac tenues sonos emittunt. Pingues sunt voces,

1 sonum K litore sonant Bl: litorie sonant C : litorei sonant 7":Htora sonant A* 3 ad tubara O : adtulit T\ om. K sonum K canoK: sanorum O 5 coaptatio] quod apta in K modulationis om. K1 flatu vel pulsu K per . . . grav.] lyrasque propter voces agutiamgraviumque A' («o« A) 9 cuius BCT: cui A' ta ablata K (non A)J3/ort.did. atqne] aut/T isvoceacc. Cl 16 musicae (-ce) BCT17 et agutissus A : ont. K 18 gratissimus B 19 vocis (alt.) om.K (non A) ao hoc est finis om. K (noit A) at subtiles . . . vocessunt om. KLA darac BCT: hilarac \corr. -res) D aa ita tomncm K33 continuo A": continuum BCT 24 inf. mul. vel egr. A' {tion A) :inf. vel mul. cgr. T{»on U) 25 verbis A' enim] inter A': ont. A%

conditae A a6 sunt otn. K

ETYMOLOGIARVM LIB. III . xx, xxi

quando spiritus multus simul egreditur, sicut virorum. Acutavox tenuis, alta, sicut in cordis videmus. Dura vox est, quaeviolenter emittit sonos, sicut tonitruum, sicut incudis sonos, quo-tiens in durum malleus percutitur ferrum. Aspera vox est 13

5 rauca, et quae dispergitur per minutos et indissimiles pulsus.Caeca vox est, quae, mox emissa fuerit, conticescit, atque suflb-cata nequaquam longius producitur, sicut est in fictilibus. Vin-nola est vox mollis atque flexibilis. Et vinnola dicta a vinno,hoc est cincinno molliter flexo. Perfecta autem vox est alta, 14

10 suavis et clara: alta, ut in sublime sufficiat; clara, ut auresadinpleat; suavis, ut animos audientium blandiat. Si ex hisaliquid defuerit, vox perfecta non est.

D E SECVNDA DIVISIONE, QVAE ORGANICA DICITVR. Secunda XXIest divisio organica in his, quae spiritu reflante conpleta in

15 sonum vocis animantur, ut sunt tubae, calarai, fistulae, organa,pandoria, et his similia instrumenta. Organum vocabulum est 2generale vasorum omnium musicorum. Hoc autem, cui follesadhibentur, alio Graeci nomine appellant. Vt autem organumdicatur, magis ea vuigaris est Graecorum consuetudo. Tuba 3

JO primum aTyrrhenis inventa, de quibus Vergilius (Aen.8,526) :Tyrrhenusque tubae mugire per aethera clangor.

Adhibebatur autem non solum in proeliis, sed in omnibus festisdiebus propter laudis vel gaudii claritatcm. Vnde et in Psalteriodicitur (81,4): «Canite in initio mensis tuba, in die insignis

35 sollemnitatis vestrae.' Praeceptum enim fuerat Iudaeis utin initio novae lunae tuba clangerent, quod etiam et hucus-que faciunt. Tibias excogitatas in Phrygia ferunt: has diu 4

9 vox est ten. A' 3 sonum quoticns K: sonos sicut quotiens C4 mallcis A' 5 pauca TV dissimilcs K 7 vinnola ACT:vinnolata BK 8 vox vox A' vinnola ABCT: vinnolata A*iuno C 9 hcc est T: id est A' est otn. K 10 ut sublimissuflficiat-<4 : ut in sublime cfficiat A' 11 inpieat T animum K:-mus A blandiatur A" (ttoit A) ra est A'7": erit ABC 14 con-plecta A conpl. et in sonu A' {non A) 18 adh.] debentur Bai tyrrinesque tu. A* aera TUV' (jton IV) 22 adhibcatur (-dib-)Bx C- 23 laudes A' psalmo A" (»1011 A) 24 dicitur om. Ca$ nostrc 7' enim ont. C ut initium K: ut initio B 26 tubamA': tube T et] ad A': om. T 37 excogitasse B

ISIDORI^

quidem funeribus tantum adhibitas, mox et sacris gentilium.Tibias autem appellatas putant, quod primum de cervinis tibitscruribusque hinnulorum fierent, deinde per abusionem itacoeptas vocari etiam quae non de cruribus ossibusque essent.

5 Hinc et tibicen, quasi tibiarum cantus. Calamus nomen est 5proprium arboris a calendo, id est fundendo voces vocatus.

6 Fistulam quidam putant a Mercurio inventam, alii a Fauno,quem Graeci vocant Pan. Nonnulli eam ab Idi pastore Agri-gentino ex Sicilia. Fistula autem dicta, qiiod vocem emittat.

7 Nam <£u>s Graece vox, ordAia missa appellatur. Sambuca in 10musicis species est symphoniarum. Est enim genus ligni fra-

8 gilis, unde tibiae conponuntur. Pandorius ab inventore vo-catus. De quo Vergilius (Ecl. 2, 32):

Pan primus calamos cera coniungere pluresinstituit, Pan curat ovis oviumque magistros. 15

Fuit enim apud gentiles deus pastoralis, qui primus disparescalamos ad cantum aptavit, et studiosa arte conposuit.

XXII D E TERTIA DIVISIONE, QVAE RYTHMICA NVNCVPATVR.

Tertia est divisio rythmica, pertinens ad nervos et pulsum, cuidantur species cithararum diversarum, tympanum quoque, cym- a0

balum, sistrum, acetabula aenea et argentca, vel alia quae me-tallico rigore percussa reddunt cum suavitate tinnitum et cetera

2 huiuscemodi. Citharae ac psalterii repertor Tubal, ut prae-dictum est, perhibetur. Iuxta opinionem autem Graecorumcitharae usus repertus fuisse ab Apolline creditur. Forma 35citharae initio similis fuisse traditur pectori humano, quo utivox a pectore, ita ex ipsa cantus ederetur, appellatamque eadem

3 fierent] fuerint K pcr] post B 5 bic T: hcc K cantor detl.Cal. autem no. T 6 canendo T 8 pan vo. K ab Idi om. K:abii a A/; avi A pastores T {tton U) 9 exicilicia U quod]quae B emicat B 10 fos grece vox stolia missa greci appcllanturT: grece fyx oris fistola appellatur latine musa K: grece fos vox istolialisa appellatur A: fos grece vox stolia missa grece appellatur C 11 est(prius) otn. K afrigalis K («OM A) ia un. et tib. K (non A)15 magister BOK (eiiam r» ?) 16 en. gentilis de. K 17 cal. cantusapt, K 19 pulsus BK 20 citharum (cy-, cita-) CKT ai quaemetalHco] atque alia quo A" («o« A) aa repercussa B 35 postcreditur stqmmtur (vxx\. 39-40) scd et gcntilium . . . mcnto pcrculeruntKL {>w)i sl) a6 quo BCT: q»a K

ETYMOLOGIARVM LIB. III. xxi, xxii

de causa. Nam pectus Dorica lingua niOdpa vocari. Faulatim 3autem plures eius species extiterunt, ut psalteria, lyrae, barbitae,phoenices et pectides, et quae dicuntur Indicae, et feriuntur aduobus simul. Item aliae atque aliae, et quadrata forma vel

5 trigonali. Chordarum etiam numerus multiplicatus, et conmu- 4tatum genus. Veteres autem citharatn fidiculam vel fidicemnominaverunt, quia tam concinunt inter se chordae eius, quambene conveniat inter quos fides sit. Antiqua autem cithara .septemchordis erat. Vnde et Vergilius (Aen. 6,646):

10 Septem discrimina vocum.Discrimina autem ideo, quod nulla chorda vicinae chor- 5dae similem sonum reddat. Sed ideo septem chordae, velquia totam vocem implent, vel quia septem motibus sonatcaelum. Chordas autcm dictas a cordc, quia sicut pulsus est 6

15 cordis in pectore, ita pulsus chordae in cithara. Has primusMercurius excogitavit, idemque prior in nervos sonum strinxit.Psalterium, quod vulgo canticum dicitur, a psallendo nomina- 7tum, quod ad eius vocem chorus consonando respondeat. Estautem similitudo citharae barbaricae in modum A literae; sed

30 psalterii et citharae haec differentia est, quod psalterium lignutnillud concavum, unde sonus redditur, superius habet et deorsumferiuntur chordae, et desuper sonant. Cithara vero concavita-tem ligni inferius habet Psalterium autem Hebraei decachor-don usi sunt propter numerum Decalogi legis. Lyra dicta 8

25 diro rov Xypelv, id est a varietate vocuni, quod diversos sonosefficiat. Lyram primum a Mercurio inventam fuisse dicunt, hocmodo. Cum regrediens Nilus in suos meatus varia in campisreliquisset animalia, relicta etiam testudo est. Quae cum putre-facta esset, et nervi eius remansissent extenti intra corium, per-

1 de causa] dccus KB tx corr. KiO&pa) citaram B: citharam CTicythara A' 5 simultiplicati sunt et co. B: multiplicatus cst non mutatutnK 6 autcm om. T 8 fide Bl sit] desit 7'»« ras. aput antiquoscith.K{tionA) 11 DiscrimenA' ia similisonuAT \t\(prius)om. T13 quodtotam voceimpleturA' modis5 16 in nervisso.cxtrincxit A'17 quod o>n. KA 18 consonandum T ai illum Kante corr. r ( 2 ^ t )33 autem] vero K {tton A) 34 dccalogum BCK 35 \rjptiv] lirintvdd. (cf. VIII. vn. 4) 98 quac] qui K »9 extcnti] cxtcdit T ...

xi8a L •' "' *

I S I D O R I *• .-•:•'

cussa a Mercurio sonitum dedit; ad cuius speciem Mercuriuslyram fecit et Orpheo tradidit, qui eius rei maxime erat studio-

9 sus. Vnde existimatur eadem arte non feras tantum, sed etsaxa atqae silvas cantus modulatione adplicuisse. Hanc musicipropter studii amorem et carminis laudem etiam inter sidera 5suarum fabularum conmentis conlocatam esse finxerunt. Tympa-num est pellis vel corium ligno ex una parte extentum. Est

10 enim pars media symphoniae in similitudinem cribri. Tym-panum autem dictum quod medium est, unde et margaritummedium tympanum dicitur; et ipsud, ut symphonia, ad virgulam 10

11 percutitur. Cymbala acitabula quaedam sunt, quae percussainvicem se tangunt et faciunt sonutn. Dicta autem cymbala, quiacum ballematia simul percutiuntur; cum enim Graeci dicunt avv,

12 /JaAa ballematia. Sistrum ab inventricevocatum. Isis enim reginaAegyptiorum id genus invenisse probatur. Iuvenalis (13,93): 15

Isis et irato feriat mea lumina sistro.Inde et hoc mulieres percutiunt, quia inventrix huius generismulier. Vnde et apud Amazonas sistro ad belium feminarum

13 exercitus vocabatur. Tintinabulutn de sono vocis nomen habet,14 sicut [et] plausus nianuum, stridor valvarum. Symphonia vulgo ao

appellatur lignum cavum ex utraque parte pelle extenta, quatnvirgulis hinc et inde musici feriunt, fitque in ea ex concordiagravis et acuti suavissimus cantus.

XXIH DE NVMERIS MVSICIS. Nuraeros autem secundum musi-cam ita quaeris. Positis extremis, utputa vi et decas dipon- »5dius, vides quot monadibus superetur vi a xn, et est vi

3 existimatur (ex extim-) T: et estimatur BC: et cxistimatur Keandcm artem A' 4 sillabas T ca. et modolatio K 5 studiumT 6 continentis T conlocatum K 7 extentum BCT:tcctum K 8 enim ont. O 10 et ipsa sym. K § 11 om. A'(MO» A)13 cumballematia ACHTUBem.aa^t ciballaematicaB: cumbaHeraatiisV ut vid. s i m u l . . . ballematia ow. A pcrcutiunt H ci enim Bgrecus dicitur H ffvv, PaKa] cimbaia codd.: cum balle •••• alii V'.cimbale Rem.x (pro ffvpPa\ttv!) perc. Gr. en. cimbala ball. dicunt D16 visis et ir. fe. mca liraena K 17 «nde B 18 mul. cxtetitun. KC et om. K 19 vocabilur Bx ao ct hab. BCT: om.K 31 lignum est cavum K quam virgula K: quod vergilius B33 grayi et acuti T: gravi et aguto K 24 Num. au. musicae K {iiott A)

. 25 positi K 36 scx ad duodecim T

ETYMOLOGIARVM LIB. III. xxii-xxv

monadibus: ducis per quadratum, sexies seni faciunt xxxvi.Coniungis extrema illa prima, vi ad xn, simul efficiunt xvm.Partiris tricies sexies per decas octo, efficit dipondius. Hosiungis cum summa minore, id est sexies, erunt VIII et erit

5 medium inter vi et xir. Quapropter VIII superant vi duabusmonadibus, id est tertia de vi, et superantur vm a xu quattuor ••monadibus, tertia portione.* Qua parte ergo superat, eademsuperatur. Sed haec ratio quemadmodum in mundo est ex avolubilitate circulorum, ita et in microcosmo in tantum praeter

10 vocem valet, ut sine ipsius perfectione etiam homo symphoniis •carens non constct. Eiusdcm musicac perfectionc etiam metraconsistunt in arsi et thesi, id est elevatione et positione.

DE ASTRONOMIA

DE ASTRONOMIAE NOMINE. Astronomia est astrorum lex, XXIV15 quac cursus siderum et flguras et habitudines stellarum circa se

et circa terram indagabili ratione percurrit.DE INVENTORIUVS EIVS. Astronomiam primi Aegyptii XXV

invenerunt. Astrologiam vero et nativitatis observantiamChaldaei primi docuerunt, AbrahamauteminstituisseAegyptios

20 Astrologiam Iosephus auctor adseverat. Graeci autem dicunthanc artem ab Atlante prius excogitatam, ideoque dictus est

. sustinuisse caelum. Quisquis autem ille fuit, tnotu caeli et aratione animi excitatus per temporum vices, per astrorum ratosdefinitosque cursus, per intervallorum spatia moderata, con-

35 sideravit dimensiones quasdam et numeros, quae definiendoac secernendo in ordinem nectens Astrologiam repperit

3 vi et xii K 3 decus octo K: decus octus BCT efficietdcpondius C: cfficiunt dipondium K 4 summam minorura T idcst om. K («o« A) sexics (-xis) erunt ABCT: scx ct sunt Kcrunt med. K 6 de vi K: de scxis BCT superantur C: superantBT: superat K 7 cadcm] ca K 8 Sed ad hcc K cst o>«. B10 vo. velut sinc K 11 consistat cius mus. B xa in arsis ct thesis(tc-) codd, 15 sid. ac fig. C ao adscverat BCT: cdisscrit K 35 ct0111. BC 36 ac seccrnendo om. KL (non A)

L 3

ISIDORI *'

XXVI D E INSTITVTORIBVS EIVS. In utraque autem linguadiversorum quidem sunt de astronomia scripta volumina, interquos tamen Ptolemaeus rex Alexandriae apud Graecos prae-cipuus habetur: hic etiatn et canones instituit, quibus cursusastrorum inveniatur. 5

XXVII D E DIFFERENTIA ASTRONOMIAE ET ASTROLOGIAE. InterAstronomiam autem et Astrologiam aliquid differt. NamAstronomia caeli conversionem, ortus, obitus motusque siderumcontinet, vel qua ex causa ita vocentur. Astrologia vero partim

3 naturalis, partim superstitiosa est. Naturalis, dum exequitur 10solis et lunae cursus, vel stellarum certas temporum stationes.Superstitiosa vero est illa quam mathematici sequuntur, qui instellis auguriantur, quique etiam duodecim caeli signa persingula animae vel corporis membra disponunt, siderumquecursu nativitates hominum et mores praedicare conantur. 15

XXVIII D E ASTRONOMIAE RATIONE. Astronomiae ratio modis. plurimis constat. Definit enim quid sit mundus, quid [sit]caelum, quid sphaerae situs et cursus, quid axis caeli et poli,quae sint climata caeli, qui cursus solis et lunae atque astrorum,et cetera. ao

XXIX D E MVNDO ET EIVS NOMINE. Mundus est is qui con-stat ex caelo, [et] terra et mare cunctisque sideribus. Qui ideomundus est appellatus, quia semper in motu est; nulla enimrequies eius elementis concessa est.

XXX D E FORMA MVNDI. Forma mundi ita demonstratur. 35Nam quemadmodum erigitur mundus in septentrionalem

t In . . . sunt ont. B autem 0»«. A 3 tamen om. K Pltill. 1831 :add.A*inras. 4 etiam] et K(nonA) 5 invemtnrA 7 autemom. KL (non A) 8 conversio est or. subitus A' 9 vocetur K:vocantur A vero om. K (tton A) 10 sup. est] plurastitiosa A11 temporumque C(nonA) ia qui] quibus T 13 caeli om. T14 singule T 15 pracdicere B (non A) 16 modibus pluribus K:modis pluribus Phill. 1831 («<?« A) 17 sit hab. AK Phill. 1831: otn.BCT 18 axes caeli B: axecelii T et poli ont. T /9 quidsint AT: quac sunt C qui] quid KA atquc out. A ai is om.KA : his T: hic BC aa tlhab. T: om. ABCK idco BCT:idcirco KA 33 inmotus B (tton A) 34 elementa C: clementiK (tton A) 35 Forma KTx Formatio BC: Forma vcro A mon-stratur KA a6 erigitur] est K Phill. 1831 (»WM A)

ETYMOLOGIARVM LIB. III . xxvi-xxxui

plagam, ita declinatur in australem. Caput autem eius et quasi V:facies orientalis regio est, ultima pars septentrionalis est.

D E CAELO ET EIVS NOMINE. Caelum philosophi rotun-XXXIdum, volobile atque ardens esse dixerunt; vocatumque hoc

5 nomine, eo quod tamquam vas caelatum inpressa signa habeat istellarum. Distinxit enim eum Deus claris luminibus, et inplevit a

sole scilicet et lunae orbe fulgenti, et astrorum micantiumsplendentibus signis adornavit. Hoc autem Graece ovpavu*; '"".dicitur airb TOU opatrOai, id est a videndo, eo quod aer per-

io spicuus sit et ad speculandum purior.D E SPHAERAE CAELESTIS SITV. Sphaera caeli est species XXXII .

quaedam in rotundo formata, cuius centrum terra est exomnibus partibus aequaliter conclusa. Hanc sphaeram necprincipium habere dicunt nec terminum, ideo quod in rotun-

15 dum, quasi circulus, unde incipiat vel ubi desinat non facileconprehendatur. Philosophi autem mundi septem caelos, id 2est planetas, globorum consono motu introduxerunt, quorumorbibus conexa memorant omnia, quos sibi innexos et velut . 'insertos versari retro, et [e] contrario ceteris motu ferri

ao arbitrantur.D E EIVSDEM SPHAERAE MOTV. Sphaerae motus duobus XXXIII

axibus volvitur, quorum unus est septentrionalis, qui numquamoccidit, appellaturque Boreus; alter Australis, qui numquamvidetur, et Austronotius dicitur. His duobus polis moveri a

a . sphaeram caeli dicunt, et cum motu eius sidera in ea fixa aboriente usque ad occidentem circuire, septentrionibus brevioresgyros iuxta cardinem peragentibus.

1 et om. KPhill. 1831 (MOM A) a pars ultima K P/till. 1831 (tion A)4 voc. . . . quod om. K PhUI. 1831 (tton A) 5 eo] et T 6 cumont. K Phill. 1831 (non A) nominibus A et inplcvit om. K Phill.1831: et om. A 7 solis TK Phill. 1831 (non A) scil. lun. A8 hic ABT 9 a ottt. K (non A) eb] ct B (tton A) persp. sit]pracscussit A 14 ideo] id cst C (MO« A) quod om. Bx (non A)15 quasi . . . incipiat otn. A 16 conpraehcnditur B {non A) autem -otn.K{nonA) 17 glob.. . . tntrod.jdixerunt A 18 conmemorant Tquae ibi inncxa vci inserta K {tton A) 19 e 0»«. ACK: hab. BTccrtis T molusA BC1: motibusK T 23 o c c i d i t . . . numquam om. Aapp. Bor. om. K Phill. 1831 95 commotu BA : ob motu K 26 usqueoccidente A' («0« A) , '

ISIDORI '

XXXIV D E EIVSDEM SPHAERAE CVRSV. Sphaera caeli ab orienteet ocddente semel in die et nocte vertitur viginti quattuorhorarum spatiis, quibus sol cursum suum super terras et subterras sua volubilitate concludit. *"

XXXV D E CELERITATE CAELI. Tanta celeritate sphaera caeli 5dicitur currere ut, nisi adversus praecipitem eius cursum astracurrerent, qui eam remorarent, mundi ruinam faceret.

XXXVI D E AXE CAELI. Axis est septentrionis linea recta, quaeper mediam pilam sphaerae tendit; et dicta axis quod in easphaera ut rota volvhur, vel quia ibi plaustrum est. 10

XXXVII D E CAELESTIBVS POLIS. Poli sunt circuli, qui currunt peraxem. Horum alter est Septentrionalis, qui numquam occidit, •appellaturque Boreus; alter Australis, qui numquam videtur,et Austronotius diciturj et dicti poli quod sint axium cycliex usu plaustrorum, a poliendo scilicet nominati; sed polus 15Boreus semper videtur, Austronotius numquam, quia dextracaeli alttora sunt, pressa Austri.

XXXVIII D E CARDINIBVS CAELI. Cardines caeli extremae partessunt axis. Et dictae cardines eo, quod per eos vertitur caelum,vel quia sicut cor volvuntur. aoj

XXXIX D E CONVEXIS CAEI.I. Convexa autem caeli extrema eiussunt, a curvitate dicta, ut est i l lud :

Convexum quotiens cludit nox humida cacluni. 1

Convexum enini curvum est, quasi conversum seu inclinatum,et in modum circuli flexum. 35

X L D E IANVIS CAELI. I anuae caeli duae sunt, oriens etoccasus. N a m u n a porta sol procedit, alia se recipit.

1 or. ad occidentem A a et in nocte KA 3 suumow. T superAKT: supra BC terra A': -am A subter C (uott A) 4 terraA': -amA 6 currere ABCK Col.: volbi (-ui) TUV aslra currerentont. K Pfiill. 1831 (non A) 8 Axis caeli est A -onis AC: -onalisBKT quae ow. A 11 per axis medium K {ttoit A) 14 ct («//.)om. K (non A) cicli ABC: caeli (ce-) KT 17 Press» otn. K Phill.J83I(MO>M) X8 extremasp. C: extrema parte A'(«o»W) 19 dictiKA 20 cor BCT: cardo K: curn«m A 22 unde cst T: ut {pm. cst)C{non A) 24 enim om. K Phill. 1831 (non A) 35 circuli T: circumABCK Phill. 1831 26 oricns (hor-) BCT: ortus AK PMU. 1831a7 alia ABCT: altera K PhilL 1831

ETYMOLOGIARVM LIB. III . xxxiv-xliii

D E GEMINA FACIE CAELI. Facies caeli vel caput orientalis XLIregio, ultima septentrionalis. De qua Lucanus (4,106):

Sic mundi pars ima iacet, quam Zona nivalisperpetuaeque premunt hiemes.

5 D E QVATTVOR PARTIBVS CAELI. Climata caeli, id est XLIIplagae vel partes, quattuor sunt, ex quibus prima pars orientalisest, unde aliquae stellae oriuntur. Secunda occidentalis, ubinobis aliquae stellae occidunt. Tertia septentrionalis, ubi sol .pervenit in diebus maioribus. Quarta australis, ubi sol per-

JO venit noctibus maioribus. Oriens autem ab exortu solis est 2nuncupatus. Occidens, quod diem faciat occidere atqueinterire. Abscondit enim lumen mundo et tenebras superin-ducit. Septentrio autem a septem stellis axis vocatus, quaein ipso revolutae rotantur. Hic proprie et vertex dicitur eo

15 quod vertitur. Meridies autcm vocata, vel quia ibi sol facit 3medium diem quasi medidies, vel quia tunc purius micat aether.Merum enim purum dicitur. Sunt et alia septem climata4caeli, quasi septem lineae ab oriente in occidentem, sub quibuset mores hominum dispares atque animalia specialiter diversa

ao nascuntur, quae vocata sunt a locis quibusdam famosis; quorumprimum est Merois, secundum Syene, tertium Catachoras, idest Africa, quartum Rhodus, quintum Hellespontus, scxtumMesopontum, septimum Borusthenes.

DE HEMISPHAERHS. Hemisphaeria dimidia pars sphaerae XLIII

1 Facies caeli vel 01», K Ptiill. 1831 (tton A) 3 quam] quia Azona] sola ABTV-. sole Philh 1831: sulae A': solae O 4 hiemisBK : yems T 5 Cardines cae. A 7 occ. est ubi T 8 occident A9 qu. autem aust. T 10 noctibus] in occidcntibus K Phill. 1831 (nonA) minoribus K (non A): maioribus (ai in ras.) Phill. 1831autem onu K Phill. 1831 («0« A) n dies K Phill. 1831 (ttott A)12 mundus K(non A) 13 septemtrion A : septentrionalis KPhill. 1831vocatur A' (WOH A) qui B : quaeque A 14 eo quod vert. om.K P/iill. 1831 (»«01/ A) 15 vocatur quia A": vocatus qui Phill. 183116 diem om. C {non A) 17 enirn] autem K {tton A) parum d. C1:d. pu. A 19 spccialia K Plritt. 1831 (iton A) ao vocitata suntCassiodorns: vocantur K PhilL 1831 («0« A) ai Merois] aeris A*Phill. 1831 : erois A Syenc] soynis T: soni K Phill. 1831: soinis C:somis B: sonis A catagoras A': catacoras B: cathogoras C: catho-coras T 23 mesopontum ottt. K Phill. 1831 (no»A) brustenu|ABKTPhill. 1831 : brutenus C .•

ISIDORI

est. Hemisphaerion supra terra est ea pars caeli quae a nobistota videtur; Hemisphaerion sub terra est quae videri nonpotest, quam diu sub terra fuerit.

XLIV DE QVINQVE CIRCVLIS CAELI. Zonae caeli quinque sunt,! quarum distinctionibus quaedam partes temperie sua incoluntur, 5

quaedam inmanitate frigoris aut caloris inhabitabiles existunt.Quae ideo zonae vel circuli appellantur, eo quod in circumdu-

2 ctione sphaerae existunt. Quorum primus circulus ideo dpKTiKosappellatur, eo quod intra eum Arctorum signa inclusa pro-spiciuntur. Secundus circulus, depwbs qui TPOTTIKOS dicitur, quia 10in eo circulo sol Aquilonis finibus aestatem faciens ultra eumcirculum non transit, sed statim revertitur; et inde T/>o7riKos

3 appellatur. Tertius circulus /xcpivos, qui a Latinis ideo aequino-ctialis appellatur, eo quod sol, cum ad eum orbem pervenerit,aequinoctium facit. 'H/ucpivos enim Latine dies dicitur atque 15nox, quo circulo dimidia sphaerae pars constituta prespicitur.Quartus autem circulus un-apK-mos vocatus eo quod contrarius

4 sit circulo, quem dpKnxov nominamus. Quintus circulus x61/1**ptvoc TporriKos, qui a Latinis hiemalis sive brumalis appellatur,ideo quia sol cum ad eum circulum pervenerit, hiemem his, 20

, qui ad Aquilonem sunt, facit, et aestatem his, qui in Austripartibus conmorantur.

XL"V DE ZODIACO CIRCVLO. Zodiacus [autem] circulus [est],qui ex linearum quinque angulis, [et] ex una linea constat.

XLVI j)E CANDIDO CIRCVLO, L^icteus circulus via est, quae in »5sphaera videtur, a candore dicta, quia alba est. Quam aliqui

i cst (prius) om. K terra KTi terras BC 3 fuerit] e s t 7

xuv (cf.XIll. vi) 5 includunturC1 7 id. sonum circ./fC1

9 arctorum (-rt-) BC: arcturi AT 10 ex eo terinos tropicos BlT:tcrinus (-nos C) qui tropicus OK 11 circulo] circuiens BCfort. rectt:circuens^T fadens] facit et BCK/ort. recte 13 i)f».] e m e"n u s(m e rOA Col.: hism. C: imerinos T: intrinsccus B: isimerinos (»>. foTjptpivds)K /ort. rtcte 14 appellatur] est dictus K Phill. 1831 (»»M A)17 qu. autem circ. A &vr... . (§ 4) Quintus circulus ottt. KL P/till.1

1831 O 19 quia latini T 90 circulum] locutn 1« ras. T ai fac.aes. autem B ad austri partes B 23 autem hab. ABU: onuCKMTPhill. 1831 est hab. ABTU: out. CKM Phill 183« 24 cthab. Kxom.BOTUMPhill. 1831 25 viassunt C1 26 quamjquia Aaliquid dicuntur O

ETYMOLOGIARVM LIB. III . xliii-1

dicunt viam esse qua circuit sol, et ex splendoris ipsius transituita lucere.

DE MAGNITVDINE SOLIS. Magnitudo solis fortior terraeXLVIIest, unde et eodem momento, quum oritur, et orienti simul et

5 occidenti aequaliter apparet. Quod vero tamquam cubitalisnobis videtur, considerare oportet quantum sol distat a terris,quae longitudo facit ul parvus videatur a nobis.

DE MAGNITVDINE LVNAE. Magnitudo quoque lunae minor XLVIIIfertur esse quam solis. Natn dum sol superior sit a luna, et

io tamen a nobis maior quam luna videtur, iam si prope nos acces-sisset, multo maior quam luna conspiceretur. Sicut autem solfortior est terrae, ita terra fortior [est] lunae per aliquam quanti-tatem.

DE NATVRA SOLIS. Sol dum igneus sit, prae nimio motu XLIX15 conversionis suae amplius incalescit. Cuius ignem dicunt

philosophi aqua nutriri, et e contrario elemento virtutem luminiset caloris accipere. Vnde videmus eum saepius madidum atquerorantem.

DE CVRSV SOLIS. Solem per se ipsum moveri, non cum Lao mundo verti. Nam si fixus caelo maneret, omnes dies et noctes

aequales existerent; sed quoniam alio loco cras occasurum, aliooccidisse hesterno videmus, apparet eum per se ipsum moveri,non cum mundo verti. Spatiis enim inaequalibus orbes annuosconficit propter temporum mutationes. Oriens diem facit,

25 occidens noctem inducit. Nam vadens longius ad meridiem 2

1 qua] quae A*: que C1 sptcndoribus K Phill. 1831 : his splendori-bus O 3 est tcrrac K Phill. 1831 C1 (HOH A) 4 quum oritur etoftu K Phill. 1831 (non A) : oritur ct om. C1 6 nobis oni. K Phill.1831 C1 («0« A) quantum ADT: qhm (i.e. quoniam) K: qm {i.e.quoniath) Cl: quatn Phill.1 1831 sol ont, KPhill. 1831 C1 8 quo»que om. K Phill. 1831 C (tton A) 9 solis] sol TO dum ABT: cumCK et onnK Phill. 1831 C 10 tamen] non A iam BT: nam KCl

nosBT: nobis KC n autcm onu KC1 la estowi.B1 terraeBr:terra ACK ita fort. (0111. terra) C: ita et t. fort. B est hab. CK:ont.ABT lunaefiT: luna^CAT 17 atqueZ?7*: ac CK 18 rotan-tem C 19 sc onu C1 21 quoniam BT: cum CK aa occidisseonu CK csterno K: externo BCT eum] cnim B 94 conficcretC1 oricns . . . inducit om. T {jtton V Col.) 35 vadendo longe a(corr. ad) meridie C

. ISIDORI ,!'

hiemem facit, ut hibernis humoribus ac pruinis terra pinguescat.Accedens propius ad septentrionem aestatem reddit, ut frugesmaturitate durentur, et quae sunt in humidis incocta, fervefactamitescant.

Ll DE EFFECTV SOLIS. Sol oriens diem facit, occidens noctem 5inducit; nam dies est sol super terras, nox est sol sub terras.Ex ipso enim sunt horae: ex ipso dies, cum ascenderit: exipso etiam nox, cum occiderit: ex ipso menses et anni nume-

a rantur; ex ipso vicissitudines temporum fiunt. Quando autemper meridiem currit, vicinior terrae est; quando vero iuxta i°septentrionem, sublimis attollitur. [Cui ideo Deus diversacursus instituit loca et tempora, ne, dum semper in isdemmoraretur locis, cottidiano vapore eius consumeret; sed utClemens ait: ' Cursus diversos accipit, quibus aeris temperiespro ratione temporum dispensatur, et ordo vicissitudinum per-15mutationumque servatur. Nam dum ad superiora conscenderit,ver temperat: ubi ad summum venerit, aestivos accenditcalores: decedens rursus autumni temperiem reddit. Vbi veroad inferiorem redit circulum, ex glaciali conpage caeli rigoremnobis hiberni frigoris derelinquit.'] {sequitur figura cimt/aris, 20qnae in medio habet medium [est] mundi, circa autem stationesso/is sic inscrifttas: hic ortus solis in natale Domini; sexta horadiei ; occasus in natale Domini; occasus in aequinoctio;occasus solis in natale Iohannis; semper media nox; ortussolis in natale Iohannis; hic ortus solis in aequinoctio.) 35

LII . D E ITINERE SOLIS. Sol oriens per meridiem iter habet.

Qui postquam ad occasum venerit et Oceano se tinxerit,

i c t C 1 hiberniC/fL humoribus ABCT: geloribus A'Z. a pro-prius codd. statetn B reddat O 6 supra B sub terra A'7 enimotM.T asc. e texC 8 ip. enim m. T emim. K 11 cuiideo . . . derel. (Isid. Nat. 17, 3) hab. CHKM Phitt. 1831: om. &DTUdiversos codd. 12 constituit// isdem oraretur O: his dcmorareturKMPfiill.iB^t: hisdem moraretur// 15 post rationem t. dispensatutnC vicissitudinem C1 16 scrvatur] accepit (-cip-) CK: accipitur//ad om. O (non H) ascendcrit / / 17 ubi autcm ad sumutn caeli ve.H 30 hiberni CH; hietnis K fignram om. CT(itonA) 21 estom.K(tton A) 27 ad occ. ven. onu O tinxerit BDTMott. Rem*:trinxcritt/: inmerserit CG*K Phill. 1831: incx (seq. sj>at.) A: intinxeritG1 R*m>

ETYMOLOGIARVM LIB. III . 1-lv

per incognitas sub terra vias vadit et rursus ad orientemrecurrit.

DE LVMINE LVNAE. Lunam quidam philosophi dicuntproprium lumen habere, globique eius unam partem esse luci-

5 fluam, aliam vero obscuram, [ita: (sequitur figura)~\ et paulatimse vertendo diversas formas efficere. Alii e contra aiunt lunam-3non suum lumen habere, sed solis radiis inluminari. Vnde eteclipsim patitur, si inter ipsam et solem umbra terrae inter-veniat. [Sol enim illi loco superior est. Hinc evenit ut, quando

10 sub illo est, parte superiore luceat, inferiore vero, quam habetad terras, obscura sit.]

DE FORMIS LVNAE. Prima figura lunae bicornis est, ita LIV{sequitur figurd). Secunda sectilis [habet, ita] (seq. figura).Tertia dimidia [habet ita] (seq. figttra). Quarta plena [ita] (se</.

a). Quinta iterum dimidia [ex maiore] [ita] (scq. figura).Sexta iterum sectilis [ita] (seq. figitra). Septima bicornis [ita](seq. figura). Septima autem semis et vicesima secunda semis 2in suo orbe mediae sunt (seq. figura). Ceterae [autem] proportione sunt.

DE INTERLVNIO I/VNAE. Interlunium lunae est tempus LVillud inter deficientem et nascentem lunam. Est autem trige-sinia dies, quo luna non Iucet. Quae ideo lunc videri nonpotest, quia soli coniuncta obscuratur; sed eodem momentorenascens paulatim ab eo recedendo videtur.

1 tcrras A' P/iill. 1831 3 quidam CKT Philh 1831: quidem AB4 esse] est est C1 5 figuram hab. A (Jx>st ita) K {ante hinc evenit, § 2) :om. BCT pau. revertcndo C1 6 e contra BT: e contrario A":contrario C 8 ecl. si intus pat. Cl interveniat] se interponat TV9 sol. . . sit (Isid. Nal. 18, 3) hab. CHK: ont. B*T: sol enim . . . est bisscripsit Kl illi] illo C 13 habct ita hab. ACK\ om. BTU14 media K («0« C) habet ita hab. CK: om. BTU ita hab.CK\ om. BTU 15 dcmedia A" ex maiorc hab. ABTU: om.CK ita hab. CK: o»t. BTU . 16 ita hab. CK: om. BTUW&hab. CK\ om. BTU 17 autem ABCK: iterum TU semis. . . secunda om. T: et duodecitna U semis om. U 18 aui Borbe TUB: ordine CK autem hab. CKx om. TUB propor-tionalcs U: portionales T: proportiones B: pracpositioncs C 20 cst(f>rins) otn. O ai autcm BT: enim CK aa quo BKT: qua Cidco nec vid. pot. C 93 eodcm ABT: dinuo de A': denuo de Philt.1831: ideode C1

ISIDORI ,'

LVI D E CVRSV LVNAE. Luna amissi ac recepti luminis vicibusmenstrua spatia moderat. Quae ideo obliquo incedit cursu etnon recto, ut sol, scilicet ne incidat in centrum terrae et fre-

2 quenter patiatur eclipsim. Vicinus est enim eius circulus terrae.Crescens autem orientem cornibus spectat, decrescens occi-5dentem: merito, quia occasura et amissura est lumen.

LVII D E VICINITATE LVNAE AD TERRAS. Luna vicinior estterris quam sol. Inde et breviori orbe celerius peragit cursumsuum. Nam iter, quod sol in diebus trecentis sexaginta quin-que peragit, ista per triginta dies percurrit. Vnde et antiqui 10menses in luna, annos autem in solis cursum posuerunt.

LVIII D E ECLIPSI SOLIS. Eclipsis solis est, quotiens luna trige-sima ad eandem lineam, qua sol vehitur, pervenit, eique se ,obiiciens solem obscurat. Nam deficere nobis sol videtur, dutnilli orbis lunae opponitur. 15

LIX D E ECLIPSI LVNAE. Eclipsis lunae est, quotiens in umbramterrae luna incurrit. Non enim suum lumen habere, sed a soleinluminari putatur, unde et defectum patitur si inter ipsam et

2'solem umbra terrae interveniat. Patitur autem hoc quintadecima luna eo usque, quam diu centrum atque umbram obstantis aoterrae exeat videatque solem, vel a sole videatur.

I.X D E DIFFERENTIA STELLARVM, SIDERVM, ET ASTRORVM.

Stellae et sidera et astra inter se difierunt. Nam stella estquaelibet singularis. Sidera vero sunt stellis plurimis facta, ut

2 Hyades, Pleiades. Astra autem stellae grandes, ut Orion, 25 *Bootcs. Sed haec nomina scriptores confundunt, et astra prostellis et stellas pro sideribus ponunt.

9 mens. in centrum spa. OK moderat ABDTU: moderata K:moderatur C quae ideo . . . centrum om. &KL Phill. 1831 obl.inc. cu. et non rec. BDTU: non rccto incedat cursu A 4 patitur OKenim est A: cnim OK 5 autem ABT: que A': quae O spectatK: expectat BCT 7 vic. cst ter. T attte corr. 8 unde^T breviorABC 9 sol<7/»//iter 7*: /os/quinque B 10 precurrit T 11 annosABT: nonA': nonaC1 12 lu. Xx.ABTx tr. lu. C.K 13 qua]que Ts.v.] solvitur C1 14 solem oni. T dum illi 01». C1 16 estABT: om. O: fit K 11 occurrit K (non C) scd a so. inl. om. T19 autem ABT: enim CK quarta CK 20 co] ct C umbraobstanti A' 31 vel] ve A' 24 ut onu CK 35 au. sunt st. 7(ttou V) 97 stellas] stellis D : stillis A': stclla C

ETYMOLOGIARVM LIB. III. lvi-lxvi

DE LVMINE STELLARVM. Stellas non habere proprium LXllumen, sed a sole inluminari dicuntur, sicut et luna.

D E STELLARVM SITV. Stellae inmobiles sunt et cum caelo LXHfixae perpetuo motu feruntur, neque cadunt per diem, sed solis

5 splendore obscurantur.D E STELLARVM CVRSV. Sidera aut feruntur, aut moventur. LXIII

Feruntur, quae caelo fixa sunt et cum caelo volvuntur. Moventurvero quaedam [sicut] planetae, id est erraticae, quae cursus suosvagos certa tamen definitione conficiunt.

10 DE VARIO CVRSV STELLARVM. Stellae pro eo, quod per LXIVdiversos orbes caelestium planetarum feruntur, quaedam cele-rius cxortae serius occidunt: quaedam tardius exortae citius

. ad occasum perveniunt: aliae pariter oriuntur et non simuloccidunt: omnes autem suo tempore ad cursum proprium re-

15 vertuntur.D E STELLARVM INTERVALLIS. Stellae inter se diversis inter-LXV

vallis distant a terra, propterea dispari claritate magis minusvenostris oculis apparent. Nam multae maiores sunt his quasvidemus conspicuas, sed longius positae parvae videntur a nobis.

30 DE CIRCVLARI NVMERO STELLARVM. Numerus circularisstellarum est, per quod cognosci dicitur in quanto temporecirculum suum unaquaeque stella percurrat, sive per longitu-dinem, sive per latitudinem. Nam Luna totannis fertur explere acirculum suum, Mercurius annis xx, Lucifer annis ix, Sol annis

35 xix, Vesper [annis] xv, Phaethon annis xn, Saturnus [annis]xxx. Quibus peractis ad reversionem circuli sui isdem signiset partibus revertuntur. Quaedam sidera radiis solis praepedita 3anomala fiunt, aut retrograda, aut stationaria, iuxta quod etpoeta meminit dicens (Lucan. io, 201):

4 feriuntur T 8 sicut T: s (»./. sunt) B: om. CK: /ort. scilicettcrradicc K 9 vagos om. T c. t j ccrtamen B1: certam C1

conficiuntur B 10 que C1 per ont. T ia cito CK(non A)13 alia CK 17 a tcrra om. OK (non A) minusve] minus suae O19 positas (corr. -ta) minorcs vid. C ai est ont. &K perquod/?:per quid 7*: per quetn CHK cognosci dicitur BHT: cognoscitur(•nus-) CK aa scu . . . scu CK 33 totannis] quotannis B2: octoan. tftlt. 35 annis hab. CKx om. BT Phaethontis (ftrt). codd.saturni CK annis hab. KTt om. BC «8 aut. . . aut] ad ..,.' a<J O

rISIDORI'

Sol tempora dividit aevi:mutat nocte diem, radiisque potentibus astraire vetat, cursusque vagos ratione moratur.

LXVII D E STELLIS PLANETIS. Quaedam stellae ideo planetaedicuntur, id est errantes, quia per totum mundum vario motu 5discurrunt. Vnde pro eo, quod errant, retrograda dicuntur, velanomala efficiuntur, id est, quando particulas addunt et detra-hunt. Ceterum quando tantum detrahunt, retrograda dicuntur;stationem autem faciunt, quando stant.

LXVHI D E PRAECEDENTIA ET ANTEGRADATIONE STELLARVM. Prae-10cedentia vel antegradatio stellaruni est, dum stella motum suumagere videtur, et altquid praeter consuetudinem praecedit.

LXix D E REMOTIONE VEL RETROGRADATIONE STELLARVM. Re-motio vel retrogradatio stellarum est, in quo stella, dum motumsuum agat, simul et retrorsum moveri videtur. 15

LXX D E STATV STELLARVM. Status stellarum est, qua dumstella semper movetur, tamen in aliquibus locis stare videntur.

LXXI D E NOMINIBVS STELLARVM, QVIBVS EX CAVSIS NOMINA

ACCEPERVNT. Sol appellatus eo quod solus appareat, obscuratis2 fulgore suo cunctis sideribus. Luna dicta quasi Lucina, ablata ao

media syllaba. De qua Vergilius (Ecl. 4,10):Casta fave Lucina.

Sumpsit autem nomen per derivationem a solis luce, eo quod3 ab eo lumen accipiat, acceptum reddat. Stellae dictae a stando,

quia fixae stant semper in caelo nec cadunt. Nam quod 35videmus [e] caelo stellas quasi labi, non sunt stellae, sed igniculiab aethere lapsi; qui fiunt, dum ventus altiora petens aethercum

1 dividit . . . diem om. OKM a noctem diem T: noctcm B5 motu BT: modo CK : 6 retr. dic.] rctrogradantur BT: retrogratadicunt K 7 anomalae C 8 rctrogra C 9 rationem O autcm om.CXK (uott A) 11 motum BT: cursum CK suumA": consuctumT: suum consuetum BC 19 videatur O 14 stcllarum om. CKdum om.T modam BC 15 agitZ? 16 quaT: quiA': quae C1:quia B 17 stellas/f movetur (mob-) BT: movcri (mob-) vidcturOK vidcttir B 19 co] et T 34 ab ipso lu. K (tton A~\acceptum reddat ont. K (non A) 35 quia ABT: quod K: eo quod Cstant ABT: sint CK a6 e (ae) hab. BT: om. ACK 37 acthere]vestere Cl vcntus om. K (non A)

ETYMOLOGIARVM LIB. III.>vi-lxxi

ignem secum trahit, qui tractu suo imitatur stellas cadentes.Nam stellae cadere non possunt: inmobiles enim, ut praedictumest, sunt, et cum caelo fixae feruntur. Sidera dicta, quod ea 4navigantes considerando dirigunt ad cursum consilium, ne falla-

5 cibus undis aut ventis alibi deducantur. Quaedam autem stellaeidcirco signa dicuntur, quia ea nautae observant in gubernandisremigiis, contemplantes aciem fulgoremque eorum, quibus rebusstatus caeli futurus ostenditur. Sed et omnes homines ea 5intendunt ad praevidendas aeris qualitates per aestatem et

10 hiemem vernalemque tcmperiem. Ortu enim vel occasu suocertis stationibus temporum qualitatem significant. Signorum 6primus Arcton, qui in axe fixus septem stellis in se revolutisrotatur. Nonien est Graecum, quod Latine dicitur ursa; quaequia in modum plaustri vertitur, nostri eam Septentrionem dixe-

15 runt. Triones enim proprie sunt boves aratorii, dicti eo quod 7terram terant, quasi teriones. Septentriones autem non occidereaxis vicinitas facit, quia in eo sunt. Arctophylax dictus, quod 8Arcton, id est Helicem Vrsam, sequitur. Eundem et Bootendixerunt, eo quod plaustro haeret: signum multis spectabile

30 stellis, inter quas Arcturus est. Arcturus sidus est post caudam 9maioris ursae posita in signo Bootae. Vnde Arcturus dictusest, quasi HpKrov ovpa, quia Bootis praecordiis conlocata est.Oritur autem autumnali tempore. Orion austro ante Tauri 10vestigia fulget, et dictus Orion ab urina, id est ab inundatione

1 secum ignem K («0« A) tactu K (nonA) suo itnitatur] solviturA": suo solvitur C1 {tion A) 3 stillac cad. K sunt ut pr. cst 7":ut pracdiximus sunt K (IIOH A) 3 cum ow. CK (jion A) nav. ea •CK(HOHA) 4 cons.itcrdirigunt A'C(-gant) 7 earumAT 8 ost.fut. CK («011 A) et 0»/«. CK 9 praevidendum K: praevidas C1

qualitatem K qu. signiflcaut prestantem ct iemen vern. T 10 vcrna-liquc tempcriae K suo vel occ. CK ir qualitate A': -tcsi? 12 axemfixasA' /ort.-tas 13 quaeC1 quacquiaABT: quique/ir: quac-que C1 14 nostri] nomini C1 15 arctorii C1: arcturi A' (rton A)17 vicinitate C1 dictus BT*: dicitus 7 1 : dicitur CK 18 linccmOK eundem] unde T: cadcm C1 19 plaustris K habcret CA*pectabiles C1 20 inter] in C1 Arcturus (alt.) om. C*K situs C1

2t undc et arct. CK dictusestT: dicta cst .«4Z?: dicitur CK aa pr.socia conl. K 33 au. arcturus au. AB austro scripsi: austrumC1:austru K: austriiS?': astrum dttt. 34 inviatione O

ISIDORI*•

aquarum. Tempore enim hiemis obortus mare et terras aquisii ac tempestatibus turbat Hunc Latini Iugulam vocant, quod

sit armatus, ut gladius, et stellarum luce terribilis atque claris-simus; in quo si haec fulgent omnia, serenitas portenditur, si

ia obscuratur his acies, tempestas cernitur inminere. Hyades 5dictae dVd TOD vav, id est a suco et pluviis. Nam pluviae GraeceVCTOS dicitur. Ortu quippe suo efficiunt pluvias. Vnde et easLatini suculas appsllaverunt, quia, quando nascuntur, pluviarumsigna monstrantur. De quibus Vergilius (Aen. 1,744):

Arcturum pluviasque Hyadas. 10Sunt autem septem in fronte Tauri, et oriuntur tempore vernali.

13 Pliades a pluralitate dictae, quia pluralitatem Graeci airo rovirXciorov appellant. Sunt enim stellae septem ante genua Tauri;ex quibus sex videntur, nam latet una. Has I-atini Vergiliasdicunt a temporis significatione, quod est ver, quando exo-15riuntur. Nam occasu suo hiemem, ortu aestatem, primaeque

14 navigationis tempus ostendunt. Canicula stella, quae et Siriusdicitur, aestivis mensibus in medio centro caeli est: et dum solad eam ascenderit, coniuncta cum sole duplicatur calor ipsius,et dissolvuntur corpora et vaporantur. Vnde et ex ipsa stella aodies caniculares dicuntur, quando et molestae sunt purgationes.

15 Canis autem vocatur propter quod corpora morbo afficiat, velpropter flammae candorem, quod eiusmodi sit ut prae ceterislucere videatur. Itaque quo magis eam cognoscerent, Sirion

16 appellasse. Cometes stella est dicta. eo quod comas luminis ex 15se fundat. Quod genus sideris quando appamerit, aut pesti-

17 lentiam, aut famem, aut bella significat. Cometue autem Latine1 abortus O aquasque temp. K: aquasqucttemp. C1 4 haec

fulgeant B: effulgent T serena CK si obsc. his BT: obscuratishis ClK 5 tempestate C1: tempcstatis T* 6 dird TOC Zttv om.OK et a pl. CK nam pluvia K 7 dicitur KT: dicuntur BC8 siculas T pluvia sig. C1 ia a] ad K quia] qua T app.d. T. v. CK 13 ianuam OK 15 quod est quando O : quod vcrc Boriuntur CK 16 que om. QK 17 st. est quae K 18 cacli est]celesti T dum] cum K 19 consccndcrit C calorc B ao cxont. T a i dicitur O: owi. T 22 mor. cor. CK (non A) ycl CK:sive B: aut T: Sirius Artv. 33 quod ciusmodi sit BT: quod eiusmodiA : qucra cmittit CK 34 cam] ct O 35 dicta oin. CK {11011 A)

ETYMOLOGIARVM LIK. III. Ixxi

crinitae appellantur, quia in modum crinium flammas spargunt;quas Stoici dicunt esse ultra triginta, quarum nomina et effectusquidam Astrologi scripserunt. Lucifer dictus eo quod inter 18omnia sidera plus lucem ferat; est autem unus ex planetis.

5 Hic proprie et iubar dicitur eo quod iubas lucis effundat, sedet splendor solis ac lunae et stellarum iubar vocatur, quod in mo-duni iubae radii ipsorum extendantur. Vesperus stella [est] occi-19

' dentalis, quam cognominatam perhibent ab Hespero Hispaniaercge. Est autem et ipsa ex quinque stellis planetis, noctem du-

10 cens et solem sequens. Fertur autem quod haec stella oriens luci-ferum, occidens vesperum facit, De qua Statius (Theb. 6, 241): • • -

Et alterno dependitur unus in ortu.Planetae stellae sunt quae non sunt fixae in caelo, ut reliquae, 8°sed in aere feruntur. Dictae autem planetae Airb -n}s ir\avr)<:, id

15 est ab errore. Nam interdum in austrum, interdum in septen-trionem, plerumque contra mundum, nonnumquam cum mundoferuntur. Quarum nomina Graeca sunt Phaethon, Phaenon,Pyrion, Hesperus, Stilbon. Has Romant nominibus deorum 21suorum, id est Iovis, Saturni, Martis, Veneris, atque Mercurii

ao sacraverunt. Decepti enim et decipere volentes in eorum adula-tionem, qui sibi aliquid secundum amorem praestitissent, sideraostendebant in caelo, dicentes quod Iovis esset illud sidus etillud Mercurii: et concepta est opinio vanitatis. Hanc opinio-nem erroris diabolus confirmavit, Christus evertit. Iam vero aa

35 illa, quae ab ipsis gentilibus signa dicuntur, in quibus et animan-tium imago de stellis formatur, ut Arcton, [utj Aries, Taurus,Libra et huiusmodi alia; hi, qui sidera perviderunt, in nume-

a et otn. T 3 quidem K 4 lucem ferat ABTx lucis habeat K:lucis habet C est . . . propric onu CK (tion A) 5 et (J>rim.\ om.B(nonA) effunditi?1 6 vocantur BT \nom.OK 7 iubar TeXtenduntur B est hab. CK ; om. BT 8 ab espere C1: ave-spcncK: avcsperofir 9 autem BT: om. C1: enlmK 10 solem]noctem T haec<w. T 11 de quo K ia -perd-fi: «prend- Stat.15 in aus . . . . plc. ont. C1 17 phenonta BCT: fenonta K 18 phirionaBCT-x firiona K notn.] in omnibus O 19 atque BT: ct CKai sibi] in T seciis C1 aa quod om. T 33 unitatis C1 hanc]ac T34 formavit/f: formabitC1 a6 ut/mb.BT: om.CK 37 ciusmodi T praeviderunt K

ISIDORI

rum stcllarum speciem corporis superstitiosa vanitate permotifinxerunt, ex causis quibusdam deorum suorum et imagines

33"et nomina conformantes. Nam Arietem primum signum, cui,ut Librae, mediam mundi lineam tradunt, propter AmmonemIovem ideo vocaverunt, in cuius capite, qui simulacra faciunt, 5

24 arietis comua fingunt Quod signum gentiles ideo inter signa... primum constituerunt, quia in Martio mense, qui est anni prin-

cipium, solem in eo signo cursum suum agere dicunt Sed etTaurum inter sidera conlocant, et ipsum in honorem Iovis, eoquod in bovem sit fabulose conversus, quando Europam trans* 10

25 vexit. Castorem quoque et Pollucem post mortem inter notis-26 sima sidera constituere: quod signum Gemini dicunt. Cancrum" : quoque inde dixerunt, eo quod cutn ad id signum mense Iunio

sbl venerit, retrograditur in modum cancri, brevioresque diesfacit. Hoc enim animal incertatn habet primam partcm, deni-15que ad utramque partem gressum dirigit, ita ut prior pars sit

27 posterior et posterior prior. Leonem in Graecia ingentem Her-.cules occidit, et propter virtutem suam hunc inter duodecimsigna constituit. Hoc signum sol cum adtigerit, nimium calorem

28 mundo reddit, et aiinuos flatus Etesias facit. Virginis etiam aosignum idcirco intra astra conlocaverunt, propter quod isdemdiebus, in quibus per eum sol decurrit, terra exusta solis ardore

29 nihil pariat. Est enim hoc tempus canicularium dierum. Libram». ;autem vocaverunt ab aequalitate mensis ipsius, quia vm kal.-

Octobres sol per illud signum currens aequinoctium facit. Vnde 35et Lucanus (4,58): . .:

. . Ad iustae pondera librae.

. a cx] et OK deorum suorum suoruin imagines T 3 confirman-tes T sig. iobi cui T 4 utlib. BC: et lib. KT pr. amoricmfobis O: proptere atnore is K . 8 solcm ont. OK signutn T:ont. B suum om. T dicuntur T 10 qu. et europ. T ia con-stitucrunt BT . geminum OK 13 inde om. B cum ad id CK:ad eum BT iulio sol dum ve. T , 14 breviterque OK 15 hoc]'hi O 16 dirigat O 18 hunc] inc T ao annos K: annusC> etvestiasC1 ai hisdetn BCT: his A' aaexausUA':txhausta B 24 qui ab OK 25 sol per] supcr T currcnssignum aequinoctii OK (»0« Af 37 pondcre T

ETYMOLOGIARVM LIB. III. lxxi

Scorpium quoque et Sagittarium propter fulgura mensis ipsius 30appellaverunt. Sagittarius vir cquinis cruribus deformatus, cuiussagittam et arcum adiungunt, ut ex eo mensis ipsius fulminademonstrarentur. Vnde et sagittarius est vocatus. Capricorni 31

5 figuram ideo inter sidera finxerunt, propter capr[e]am Iovis nutri-cem; cuius posteriorem partem corporis in effigiem piscis ideoformaverunt, ut pluvias eiusdem temporis designarent, quassolet idem mensis plerumque in extremis habere. Porro Aqua- 32rium et Piscem ab imbribus temporum vocaverunt, quod hieme,

10 quando in his signis sol vehitur, maiores pluviae profunduntur.Et miranda dementia gentilium, qui non solum pisces, scdetiam arietes et hircos et tauros, ursas et canes et cancros etscorpiones in caelum transtulerunt. Nam et aquilam et cignumpropter Iovis fabulas inter cacli astra eius memoriae causa

15 conlocaverunt. Perseum quoque et uxorem eius Andromedam, 33posteaquam sunt mortui, in caelum receptos esse crediderunt;ita ut imagines eorum stellis designarent, eorumque appellarenominibus non erubescerent. Aurigam etiam Ericthonium in 34caeli astra conlocaverunt, propter quod vidissent eum primum

ao quadrigas iunxissc. Mirati sunt enim ingenium eius ad imita-tionem Solis accessisse, et propter hoc nomen eius post morteminter sidera posuerunt. Sic Callisto, Lycaonis regis filia, dum 35a Iove compressa et fabulose a Iunonc in ursae fuisset speciemversa, quae Graece ap/cros appellatur, post interfectionem ipsius

35 nomen eius Iovis cum filio in stellis Septentrionalibus transtulit,camque Arcton, filium autem eius Arctophylax appellavit. Sic 36

1 Scorpionum T prae fulgore OA' {non A) ipsium T a defor-matur CK : formatus T 3 adiungunt] decurrunt T ipsius otn.ClK' (ttoit A) fulmine C1 4 demonstrentur AB 5 fixemnt C6 figiem T 7 dcformavcrunt C tcmporibus C1 quem so. isdcm(hi-) OK 8 in om. OK 9 pisces C yema T 10 in hisdemsignis T: iiisignis A sol vehitur A : sol vertitur BDHT: sol veitur"corr. solvitur K: solvitur O perfunduntur C1 13 nam aq. CK14 Io. pr. C{non DH) K ei. mem. cau. om. OKtyton A) 15 locaveruntC1 Perseum] per cum T 16 postquam OK 17 eorum appellarentC1 19 conlocarcnt OK 20 quadricam K ad] ut aut C1

23 conprehcssa T fabulose om. Cl arse C1 fu. sp. ver.ABT: sp. fu. veraam (-sa) CK 94 gr. arcton dicitur C*K a$ cius0111. OK a6 arct. fll. au. eius om. T filio C1

M 2 '

ISIDORI ETYMOLOGIARVM IJP>. III. Ixxi

Lyra pro Mercurio in caelum locataj sic Centaurus Chiron,proptcr quod nutrierit Aesculapium et Achillem, inter astra

37 dinumeratus est. Sed quolibet modo superstitionis haec abhominibus nuncupentur, sunt tamen sidera quae Deus in mundiprincipio condidit, ac certo motu distinguere tempora ordinavit. 5

38 Horum igitur signorum observationes, vel geneses, vel ceterasuperstitiosa, quae se ad cognitionem siderum coniungunt, idest ad notitiam fatorum, et fidei nostrae sine dubitatione con-traria sunt, sic ignorari debent a Christianis, ut nec scripta esse

39 videantur. Sed nonnulli siderum pulcritudine et claritate per-10lecti in lapsus stellarum caecatis mentibus conruerunt, ita utper subputationes noxias, quae mathesis dicitur, eventus rerumpraescire posse conentur: quos non solum Christianae religionisdoctores, sed etiam gentilium Plato, Aristoteles, atque alii rerum

'. ?>veritate conmoti concordi sententia damnaverunt, dicentes con-1540 fusioncm rerum potius de tali persuasione generari. Nam sicut

genus humanum ad varios actus nascendi necessitate preme-'" rentur, cur aut laudem mereantur boni aut mali legum perci-

piant ultionem ? Et quamvis ipsi non fuerint caelesti sapientiaedediti, veritatis tamen testimonio errores eorum" merito percu- 20

41 lerunt. Ordo autem iste septem saecularium disciplinarum ideoa Philosophis usque ad astra perductus est, scilicet ut animossaeculari sapientia implicatos a terrenis rebus abduccrent, et insuperna contemplatione conlocarent.

.. 1 pro] post C1 a intcr] in K 3 quodlibct T 4 nuncupanturACK 5 ac certo motu ABT\ hec (haec C1) ergo motu (-ta C1) certoOK tempore C1 6 gentses J4BT: generes O: gcnenK velce.sup.] vel ceteras res superstitiosas C1: ct ctas (cetas tn. a) res suprae-stitiosas K 7 se om. Cl cognitionem] coiunctionem A': iunctionemC1 9 debet K nom.T ncc] ne A 11 lapsu BK: laudem Ccccati T la per om. OK dicuntur K eventum CK 13 nescireT: praecipere C conantur C1 14 aristotelesque (-lique K) CK15 varietate T concordi] cordia O 16 sicut] si C8 (MO« DH): sicutdicunt T {]pro si, ut dicunt) 17 genus (gens O) hominuin C/C"var. hiactos T premitur T: promoverentur (-mob-) OK 18 curnutcm O percipiunt T sa pcrductus est] pcrvenit T 23 ad-ducerent T: abduceret BC: abducat K 24 conlocarct ABC: aitollatK P/iill. 1831

LIBER IV . ..

DE MEDICINA

DE MEDICINA. Medicina est quae corporis vel tuetur vel Irestaurat salutem: cuius materia versatur in morbis et vulne-ribus. Ad hanc itaque pertinent non ea tantum quae ars eorum 2exhibet, qui proprie Medici nominantur, sed etiam cibus et

5 potus, tegmen et tegumen. Defensio denique omnis atquemunitio, qua [sanum] nostruin corpus adversus externos ictuscasusquc servatur.

D E NOMINE EIVS. Nomen autem Medicinae a modo, IIid est temperamento, inpositum aestimatur, ut non satis, sed

10 paulatim adhibeatur. Nam in multo contristatur natura, medio-criter autem gaudct. Vnde et qui pigmenta et antidota satisvel assidue biberint, vexantur. Inmoderatio enim omnis nonsalutem, scd periculum afiert. •

DE INVENTORIBVS MEDICINAE. Medicinaeautem artis III15 auctor ac repertor apud Graecos perhibetur Apollo. Hanc

filius eius Aesculapius laude vel opere ampliavit. Sed postquam 2fulnunis ictu Aesculapius interiit, interdicta fertur medendi curajet ars simul cum auctorc dcfecit, latuitque per annos pcnequingentos usque ad tempus Artaxerxis regis Persarum. Tunc

20 cam revocavit in lucem Hippocrates Asclepio patre genitus ininsula Cuu.

DE TRIUVS HAEKESIUVS MEDICORVM. Hi itaque tres viri IVtotidem haereses invenerunt. Prima Methodica inventa est abApolline, quae remedia sectatur et carmina. Secunda Enpirica,

1 quae] vcl A' a moribus O (uott DH) vutnera BCDT(non / / )fort. in morbos ct vulnera 5 tcgimcn et tcgumcn T: tigtnen ettegumen K: tcgmcn et / / (tton D) 6 monitio (-cio) HK q. sanumcorpus nostrum C: q. nostrorum corpus B: q. sanum corpus K: q. no-strum corpus TD Verctllmsis aoa: quantum corpus / / 7 cursusquc Kscrvctur T 9 est a tcmp. C u t . . . adhib. ont. 7 1 10 in multumBC natura oitt. K mcdiocri Bl 13 cffcrt K 15 ac rcpertor;rcpp-) BCDIJT: aul invcntor A' hac O : ac T • • 18 pcnc 0111. T:fcrc Vcndtcnsis 202 ' . ,

ISIDORI >

id est experientissima, inventa est ab Aesculapio, quae nonindiciorum signis, sed solis constat experimentis. Tertia Logica,

2 id est rationalis, inventa ab Hippocrate. Iste enim discussisaetatum, regionum, vel aegritudinum qualitatibus, artis curamrationabiliter perscrutatus est, infirmitatum per quam causas 5ratione adhibita perscrutetur, [curam rationabiliter perscrutatus

. est]. Enpirici enim experientiam solam sectantur: Logici ex-perientiae rationem adiungunt: Methodici nec elementorumrationem observant, nec tempora, nec aetates, nec causas, sedsolas morborum substantias. 10

V DE QVATTVOR HVMORIUVS CORPORIS. Sanitas est integritascorporis et temperantia naturae ex calido et humido, quod est"

a sanguis; unde et sanitas dicta est, quasi sanguinis status. Morbigencrali vocabulo omnes passiones corporis continentur; quodinde veteres morbum nominaverunt, ut ipsa appcllatione mortis 15vim, quae ex eo nascitur, demonstrarent. Inter sanitatem autemet morbum media est curatio, quae nisi morbo congruat, non

3 perducit ad sanitatem. Morbi omnes ex quattuor nascunturhumoribus, id est ex sanguine et felle, melancholia et phlegmate.[Ex ipsis enim reguntur sani, ex ipsis laeduntur infirmi. Dum aoenim amplius extra cursum naturae creverint, aegritudinesfaciunt.] Sicut autem quattuor sunt clementa, sic et quattuorhumores, et unusquisque humor suum elementum imitatur:sanguis aerem, cholera ignem, melancholia terram, phlegmaaquam. Et sunt quattuor humores, sicut quattuor elementa, 35

4 quae conservant corpora nostra. Sanguis ex Graeca etymologiavocabulum sumpsit, quod vegetetur et sustcntctur et vivat.Choleram Graeci vocaverunt, quod unius diei spatio terminetur;unde et cholera, id est fellicula,nominata est, hoc est, fellis

1 cxperimentissima BDHKi cxperimcntis simul T 3 His etcnim T4 regionutn ont. K qualitatibus om. K 5 prescrutatus TUC1

infirm. . . . pcrscr. est om. BCDtf inf. p. q. c. TUV: p. q. c. inf. K6 prescrutetur TU curam rationabilitcr prcscrutatus cst hab. UV\om. KT{a n.l.) 9 nec causas om. 7"(scdsolas itt nw.) 14 quod]quo Schwarz 16 quae] quod K 20 cx ipsis . . . faciunt (ex § 7) hah.BCDH: otu.KMTU sa. ct cx C 22 sic quat. T 25 et sunt] haccsunt C hum. sic. quat. om. C 97 qui vigct ct sustincl A* s8 col.cnimgc T 29 liuc cst] hcc A'

ETYMOLOGIARVM LIB. IV. iv-vi

eflusio. Graeci enim fel XOATJV dicunt. Melancholia dicta eo 5quod sit ex nigri sanguinis faece adinixta abundantia fellis.Graeci enim /icXav nigrum vocant, fel autem x°^W appellant.Sanguis Latine vocatus quod suavis sit, unde et homines, quibus 6

5 dominatur sanguis, dulces et blandi sunt. Phlegma autem dixe- 7runtquod sit frigida. Graeci enim rigorem </>Xey/ion?i' appellant.Ex his quattuor humoribus reguntur sani, ex ipsis laeduntur *.infirmi. Dum enim amplius extra cursum naturae creverint,aegritudines faciunt. Ex sanguine autem et felle acutae passio-.;

10 nes nascuntur, quas Graeci o£c'a vocant. Ex phlegraate vero etnielancholia veteres causae procedunt, quas Graeci xpovia dicunt.

D E ACVTIS MORBIS. 'O&Ta est acutus morbus qui aut cito_VItransit aut celerius interficit, ut pleurisis, phrenesis. *O£v enimacutum apud Graecos et velocem significat. Xpovta est prolixus

15 corporis morbus qui multis temporibus remoratur, ut podagra,pthisis. Xpwos enirn apud Graecos tempus dicitur. Quaedam:.autem passiones ex propriis causis nomen acceperunt.. Febris a.a fervore dicta; est enim abundantia caloris. Frenesis appel- 3.lata sive ab inpedimento mentis; Graeci enim mentem </>/)<Vas

20 vocant; seu quod dentibus infrendant. Nam frendere estdentes concutere. Est autem perturbatio cum exagitatione etdementia ex cholerica vi cfTecta. Cardia(ca) vocabulum a corde 4.sumpsit, dum ex aliquo timore aut dolore afficitur. Cor enimGraeci xapBiav vocant. Est enim cordis passio cum formidabili

25 metu. Lethargia a somno vocata. Est enim oppressio cerebri 5cuni oblivione et somno iugi, veluti stertentis. Synanchis a con- 6tinentia spiritus et praefocatione dicta. Graeci enim arwdyxciv .continere dicunt. Qui enim hoc vitio laborant, dolore faucium -praefocantur. Fleumon est lervor stomacln cum extensione 7

3 adm. et habund. K 4 vocatus BT: vocatur CK 5 du. ac bl. B6 frigorcm C 9 autem] enim J3 n vetere ausac B1 13 qui] quae K15 podagra tisis BCT: podagricis K 16 post dicitur stq. J 7 in BCDH18 app. ab inp. K 19 gr. enim men. KT: quia gr. men. BC sa CardianK 23 dum BCTi cum K 37 <7wa>x««>'] sinancis (-nac-) codd.:avvlxuv Catl. Awrtliani tdd. § 7 11 post dicitur (§ 1) tt /tocloco in BCDH,scdpriort loco ita Flcumon cst (om. Ji) inquietum (qu. D) cum rviborc(ro- DH) et dolorc ct tcnsionc (*nt- / / , ct duritia ct vastitatc. Nam ciitncocpcrit ficri flcumonc ul inquictudo fcbris cunscquilur. Vndc.. .,acccpit

ISIDORI

atque dolore [sive <f>\€yp.ovr] est inquietudo cum rubore et doloreet tensione et duritia et vastitate]. Quae cum coeperit fieri, etfebris consequitur. Vnde et dicta est <f>\€y/wvrj, dirb <£Xe'y«,id est inflammans. Sic enim sentitur et inde nomen accepit.

8 Pleurisis est dolor lateris acutus cum febre et sputo sanguino- 5lento. Latus enim Graece irkcvpa dicitur, unde [et] pleuritica

9 passio nomen accepit. Peripleumonia est pulmonis vitium cumdolore vehementi et suspirio. Graeci enim pulmonem vAcu/tora

10 vocant, unde et aegritudo dicta est. Apoplexia est subita effusiosanguinis, qua suffbcati intereunt. Dicta autem apoplexia, quod 10ex letali percussu repentinus casus fiat. Graeci enim percus-

- tt sionein aTroirXtfw vocant. Spasmus Latine contractio subitapartium aut nervorum cum dolore vehementi. Quam passionema corde nominatam dixerunt, qui in nobis principatum vigorishabet. Fit autem duobus modis, aut ex repletione, aut ex 15

12 inanitione. Tetanus maior est contractio nervorum a cervice13 ad dorsum. Telum lateris dolor est. Dictum autem ita a14 medicis, quod dolore corpus transverberet, quasi gladius. Ueos

dolor intestinarum. Vnde et ilia dicta sunt. Graece enimtiliost obvolvere dicitur, quod se intestinae prae dolore hv aovolvant. Hi et turminosi dicuntur, ab intestinarum tormento.

iS^YSpofopia, id est aquae nietus. Graeci enim vBtap aquani,$6fiov timorem dicunt, unde et Latini hunc morbum ab aquaemetu lymphaticum vocant. Fit autem [aut] ex canis rabidi

., morsu, aut ex aeris spuma in terra proiecta, quam si homo 25; vel bestia tetigerit, aut dementia repletur aut in rabiem vertitur.

16 Carbunculus dictus, quod in ortu suo rubens sit, ut ignis, postea17 niger, ut carbo extinctus. Pestilentia est contagium, quod dum

1 sive . . . vast. om. codd. (c/. suptvT) 3 </>\{ytt) flegi CKT: fleci B5 Flcoresis K: Fleoris M. 6 ct hab. BK: oitt. CTU pleorica K7 accipit C 10 qua] quia TC1 14 qui CK: quia B: quc T15 au. ex du. B mo. et repl. O 16 a om. T • 18 Yleos BC:Hyleos T: IliusA' 19 enim om. B 20 ilca subvolvcre K: tlXvttvobv. Olto: tlxtiv obv. Arcv.: tlkioouv obv. alii aa vboip] ydro (idro)CKT 33 Qoflov] fobis KT: fobi B: fobin C unde . . . vocant om.T(non V) ob aquc tnotum B 34 aut Itab. BC: om. KT 05 fuma K38 et tiiictus T " "

ETYMOLOGIARVM LIB. IV. vi, vii

unum adprehenderit, celeriter ad plures transit. Gignitur enimex corrupto aere, et in visceribus penetrando innititur. Hoc etsiplerumque per aerias potestates fiat, tamen sine arbitrio omni-potentis Dei omnino non fit. Dicta autem pestilentia, quasi 18

5 pastulentia, quod veluti incendium depascat, ut (Virg. Aen.5,683):

Toto descendit corpore pestis.Idem et contagium a contingendo, quia quemquem tetigerit,polluit. Ipsa et inguina ab inguinum percussione. Eadem et 19

10 lues a labe et luctu vocata, quae tanto acuta est ut non habeatspatium temporis quo aut vita speretur aut mors, sed repentinuslanguor simul cum morte venit.

DE CHKONICIS MORBIS. Chronia est prolixus morbus qui VIImultis temporibus remoratur, ut podagra, pthisis. XpoVos enim

15 apud Graecos tempus dicitur. Cephalea ex causa vocabulum 3habet. Capitis enim passio est, et Gracci caput KtcfraXrjv vocant.Scothomia ab accidenti nomen sumpsit, quod repentinas tenebras 3ingerat oculis cum vertigine capitis. Vertigo autem est quo-tienscumque ventus consurgit, et terram in circuitum mittit.

ao Sic ct in vertice hominis arteriae et vcnae ventositatem ex 4resoluta humectatione gignunt, et in oculis gyrum faciunt.Vnde et vertigo nuncupata est. Epilemsia vocabulum sumsit, 5quod mentem adpendens pariter etiam corpus possideat. Graecienim adpensionem iinXrj^/iav appellant. Fit autetn ex melan-

35 cholico humore, quoticns exuberaverit et ad cerebrum conversusfuerit. Haec passio et caduca vocatur, eo quod cadens acgerspasmos patiatur. Hos etiam vuigus lunaticos vocant, quod 6per lunae cursum comitetur eos insidia daemonum. Item et

1 enim KT: autetn DC 4 omnino ont. K non om. C1 qu.postulentia C1: qu. postulantia B 8 idcm BT: idco ClK conti-ncndo A' quemqucm K: qucmque. CT: qucm B 9 ead. lues B10 labe BCT: leue T tantum K 13 Cronica K prolixius T14 pod. tisis BCT: podagrisis K \p!tvof\ cronon codd. 16 e t . . .vocant o»i. K 17 accedcnte K; accidcndo T 18 autctn om. T1

ai gigncnt K 33 adprehcndcns . . . adprehensionem ditt. s6 pas.cad. A' voc.] dicitur C 37 patitur A' s8 insidia BCD: insidiac/ / : iusanta T: insandia K . itcnj CK; idcm BT

: - . . . ISIDORI . . . .

larvatici. Ipse est et morbus comitialis, id est maior et divinus,quo caduci tenentur. Cui tanta vis est ut homo valens concidat

7 spumetque. Comittalis autem dictus, quod apud gentiles cumcomitiorum die cuiquam accidisset, comitia dimittebantur. Eratautem apud Romanos comitiorum dies sollennis in kalendis 5

8 Ianuarii. Mania ab insania vel furore vocata. Nam Graecorumvetustas furorem /tavuojv appellabant, sive ab iniquitate, quamGraeci fmaniet vocaverunt, sive a divinatione, quia divinare

9 Graece /iamv dicitur. Melancholia dicta est a nigro felle.Graeci enim nigrum fiikav vocant, fel autem x0^ appellant. IOEpilemsia autem in phantasia fit; melancholia in ratione;

10 mania in memoria. Typi sunt frigidae febres, qui abusive tipiappellantur ab herba quae in aqua nascitur. Latine forma atquestatus dicitur. Est enim accessionum vel recessionum revolutio

11 per statuta temporum intervalla. Reuma Graece, Latine eruptio 15sive fluor appellatur. Catarrhus est fluor reumae iugis ex naribus,quae dum ad fauces venerit, /fyuyx°s vocatur; dum ad thoraccm

12 vel pulmonem, wnms dicitur. Coryza est quotiens infusiocapitis in ossa venerit nariura, et provocationem fecerit cum

13 sternutatione; unde et coryza nomen accepit. Branchos est 20praefocatio faucium a frigido humore. Graeci enim guttur/fyayxos dicunt, circa quem fauces sunt, quas nos corruptc

14 brancias dicimus. Raucedo amputatio vocis. Haec et arteriasisvocatur, eo quod vocem raucam et clausam reddat ab arteriaruminiuria. Suspirium nomen sumpsit, quia inspirationis difficultas 35

15 est, quam Graeci Swnrvoiav dicunt, id est praefocationem. Peri-pleumonia a pulmonibus nomen accepit. Est enim pulmonis

16 tumor cum spumarum sanguinearum effusione. Haemoptois

1 barbatici ipsc O: larvaticipse K: larvatio ipsefl: barbatio ipse Tidcm Artv. diutinus CT fl quod T 3 dicitur C 4 accedissetcodd. 5 comitialis tf mKal.^irv. 6greci.K 7 navriKy Arev.%(taviav Olto (cum Cael. Aurtliani tdd.) appellant K ab inanitatcAnv. 9 att fiavfjy voc.1 11 inrationale T 12 ma, in me. 01«. 7*Typi C: Tipi DKT 13 appcllabantur DC formc T 18 irrwffi»Artv.x tisiscodd.(i.c <f>Oiatf) 19 pracfocationemdtll. (noiiDH) 21 cnim]autcin T 23 qua nos T 23 dicitur C1 vo. est hanc ct TVa\ ab art. ini. om. T 25 spirationis T 26 disnoan (-am?) T: dissonainCK (I3l «./.): disnam Bcrn. 324 vocant A' 27 cniin om. O

ETYMOLOGIARVM LIB. IV. vii

emissio sanguinis per ora, unde et nomen accepit. Alfxa enim •sanguis dicitur. Tisis est ulceratio et tumor in pulmonibus, 17qui in iuvenibus facilius venire solet. *0«ris autem apudGraecos dicta, quod sit consumtio totius corporis. Tussis 18

5 Graece ab altitudine vocatur, quod a profundo pectoris veniat.Cuius contraria est supcrior in faucibus, ubi uva titillat. Apo-19stoma a collectione nomen accepit. Nam collectiones Graeciapostomas vocant. . Enpiis dicta ab apostoma intrinsecus vel aoin latere vel in stomacho cum dolore et febribus et tussi et

10 abundantibus spumis et purulentiis. Hepaticus morbus e 21iecoris passione nomen accepit. Graeci enim iecur rprap vocant.Lienosis ab splene vocabulum sumpsit. Graeci enim oTrA^aalien dicunt Hydropis nomen sumpsit ab aquoso humore cutis. 23Nam Graeci vhwp aquam vocaverunt. Est enim humor subcu-

15 taneus cum inflatione turgente et anhclitu foetido. Nefresis 24a renum languore nomen accepit. Renes enim Graeci ve<fy>oi>sdicunt. Paralesis dicta a corporis inpensatione, facta ex multa 25infrigidatione, aut in toto corpore, aut in parte. Cacexia nomen 26sumpsit a corporis iniuria [vel habitu]. Kaxe&V enim malam

20 vexationem Graeci vocaverunt. Fit autem haec passio intem-perantia aegrotantis, vel curatione mala medicaminis; aut postaegritudinem tarda resumptio. Atrofia nomen accepit a dimi- 27nutione corporis. Nam Graeci nutrimenti cessationein arpo^iavdicunt. Est enim tenuitas corporis ex causis latentibus et

35 paulatim convalescentibus. Sarcia est superfluum carnis incre- 28nientum, quo ultra modum corpora saginantur. Graeci enim

1 pcr ora} pectorum K acccpit] sumsit T cmath (-at) eottd.3 <pOiots~\ tisis codd. 4 consummatio AT 6 superius K titillatBCK: distitlat T Apostuma K 8 apostumas K: dirooT /xaTa edd.apostuma K vcl lat A' 9 vel stom. B 10 sputnis] sputisAnv. purulcntis T: putulentis K Ipaticus T: Ypaticus BCK11 fjnap] ipatcn (-cm) codd. 13 dicunt] vocant C 14 nam . . . voc.om. K C5a>/>] ydros (id-) BCTU cst enim] nam cst K 15 inflam-mationc K 16 languorc] dolore K vtfpois"] ncfretin codd.17 Par. . . . facta om. K inpesione T 19 inuria OT: habitu A":iniuria vel habitu BC1: in. alambitu D. in.ambitu / / ai cur. malc 7":mala curationc C aa egritudinis C tarda] danda K 24 in<tcntibits T 35 Sarcian BCK: Sarcina T

ISIDORt .

29 carnem a-dpKa vocant. Sciasis vocata a parte corporis, quamvexat. Nam vertebrorum ossa, quorum summitas iliorum initioterminatur, Graeci laxfa vocant. Fit autem de phlegma quotiens

30 descenderit in recta ossa, et efficitur ibi glutinatio. PodagramGraeci a retentione pedum dicunt nominatam, et a ferali dolore. 5Siquidem omne, quod inmite fuerit, abusive agreste vocamus.

31 Artriticus morbus ab articulorum passione vocabulum sumpsit.32 Cauculus petra est quae in vesica fit, unde et nomen accepit.33 Gignitur autem ex materia phlegmatica. Stranguria dicta est,34 eo quod stringat urinarum difficultatem. Satiriasis iuge deside- 10

rium Veneris cum extensione naturalium locorum. Dicta passio35» 36 a Satyris. Diarria iugis ventris cursus sine vomitu. Disinteria

est divisio continuationis, id est ulceratio intestini. Dis enimdivisio est, intera intestina. Fit autem antecedente fluore, quem

37 Graeci Bidppoiav vocant. Lienteria dicta, quod cibum tamquam 1538 per lenia intestinae nullis obstantibus faciat prolabi. Colica

passio nomen sumpsit ab intestino, quem Graeci KW\OV appel-39 lant. Kagadiae dicuntur, eo quod fissurae sint rugis collectae

circa orificium. Haec et emorroidae a sanguinis fluore dictae.Graeci enim sanguinem alfia dicunt. 20

VIII DE MORUIS QVI IN SVPERFICIE CORPORIS VIDENTVR. Alo-

picia est capillorum fluor circumscriptis pilis fulvis, acris quali-talem habentibus: vocata hoc nomine a similitudine animalis

3 vulpeculae, quam Graeci dA.w7re»ca vocant. Parotidae suntduritiae vel collectiones, quae ex febribus aut ex aliquo alio 35

. nascuntur in aurium vicinitates, unde et TrapomSe? sunt appel-

1 oapxa) sarcian BT': sargian K: sarcinan C 2 vcrteblorum C :vcrtebulorum T quorum] quatn C1 3 la\ia\ scia BC: socian 7":ascia K 4 ibi om. K 5 rctentatione C et fcr. C 7 ArtericusBCT: Artiticus K 8 accepit] sumsit T Jo co om. K quodistringat C § 34 qtiae hic infamilia Urtia codictim inserta sttnt requirtad IX. 11. 88 ia vcneris K currus Cl : fluxus TV Dis.div. A" 13 intcstinis.Br 14 intcrafi: intra T: terra O : enteria/f:tvrtpa tdd. 15 dic. est qu. K 16 lenia BCET: lineam K intestinaeBCK: intestina T: intcstini E obrcstantibus ut vid. K 20 aTpa\cmat (-ath) codd. 22 circumscriptus C fulvis] fulvi falvi B 23 anj-inalium T 24 akwntKu] alopiciam (•cium B, -giam T) codd. 25 ali-quo alio C: alio aliquo A': aliquid aliud BE: aliquid aut T 26 vicinitatcA' itnp.) paiolidas BCE: Ua T: -ilc A' s>u»t app.] appcllantur A"

ETYMOLOC.IARVM U B . IV. vii, viii

latac, *Clra enim Graece auricula dicitur. Lentigo est vestigia 3macularum parvula in rotunditatem formata, ab specie lenti-culae dicta. Erisipela est quem Latini sacrum ignem appellant, 4id est execrandum per antiphrasim. Siquidem in superficie

5 rubore flammeo cutes rubescunt. Tunc mutuo rubore quasi abigni vicina invaduntur loca, ita ut etiam febris excitetur, Ser- 5pedo est rubor cutis cum pustularum extantia, et nomen sumpsita serpendo, eo quod serpiat membra. Inpetigo est sicca 6scabies prominens a corpore cum asperitate et rotunditate

10 formae. Hanc vulgus sarnam appellant. Prurigo vocata est 7a perurendo et ardendo. Nyctalmos est passio, quae per diem 8visus patentibus oculis denegatur et nocturnis inruentibus tene-bris redhibetur, aut versa vice, ut plerique volunt, die redditur,nocte negatur, Verrucae aliud sunt: satiriasis aliud. Verru- 9

15 cae singulatim sunt, satiriasis vero una fortior, et circa ipsamplures inveniuntur. Scabies et lepra. Vtraque passio asperitas 10cutis cum pruritu et squamatione, sed scabies tenuis asperitaset squamatio est. Hinc denique nomen accepit, quae ita velutipurgamenta amittat. Nam scabies quasi squamies, Lepra 11

ao vero asperitas cutis squamosa lepidae herbae similis, unde etnomen sumpsit: cuius color nunc in nigredinem vertitur, nuncin alborem, nunc in ruborem. In corpore hominis ita lepradinoscitur: si variatim inter sanas cutis partes color diversusappareat, aut si ita se ubique diflundat, ut omnia unius coloris

25 quamvis adulteri faciat. Elefantiacus morbus dicitur ex simili- iatudine elephanti, cuius naturaliter dura pellis et aspera nomenmorbo in hominibus dedit; quia corporis superficiem similemfacit elephantorum cuti, sive quia ingens passio est, sicut animal

3 dictc T quam K 5 rubor flammeus cutes BD: ruboremflammeus cute C1: rubor flammeus cute T: rubor flammam eius cutes Hmutuo] motu C*K: moto C*T: multo B 7 stantia C1 8 serpatpcr membra C 10 sarnam BCET: sarmam A'A/ appcllat EK11 pereundo B qua C xa visu T: visum B : visibus A dene-gat B 13 redibitur (ret-) CKT 14 Ver. alia s. C 19 amittit K:admittat BT scamies (-ani-) BCT 20 sutis C1 i.e. lepidi (-dii) :alepide T: lapide C1 33 varictatem K div. col. K 04 aut si] ut T35 adulterini dtll, 96 elefantis CT 97 in omnibus T quia] quam Ksimilcm otu. K

ISIDORI «

13 ipsud ex quo derivatum ducit nomen. Hicteris Graeci appel-lant a cuiusdam animalis nomine, quod sit coloris fellei. Huncmorbum Latini arcuatum dicunt, a similitudine caelestis arcus.Auriginem vero Varro appellari ait a colore auri. Regiumautem morbum inde aestimant dictum, quod vino bono et 5

14 regalibus cibis facilius curetur. Cancer a similitudine maritimianimalis vocatum. Vulnus sicut medici dicunt nullis medica-mentis sanabile. At ergo praecidi solet a corpore membrum,ubi nascitur, ut aliquantum diutius vivat: tamen inde mortem,

15 quamlibet tardius, adfuturam. Furunculus esttumorin acutum 10surgens, dictus quod fervet, quasi fervunculus; unde et Graece

16 <lvdpa£ dicitur, quod sit ignitus. Ordeolus cst parvissima acpurulenta collectio in pilis palpebrium constituta, in mediolata et ex utroque conducta, hordei granum similans: unde et

17 nomen accepit. Oscedo est qua infantum ora exulcerantur, 1518 dicta ex languore oscitantium. Frenusculi ulcera circa rictum

oris, similia his quae fiunt iumentis asperitate frenorum.19 Vlcus putredo ipsa; vulnus, quod ferro fit, quasi vi. Et ulcus,20 quod olet, quasi olcus, unde et ulcera. Pustula est in super-21 ficie corporis turgida veluti collcctio. Papula cst parvissima 20

cutis erectio, circumscripta cum rubore; et ideo papula, quasi22 pupula. Syringio. Sanies dicta, quia ex sanguine nascitur.

Excitato enim calore vulneris sanguis in saniem vertitur. NamsanieS non fit in quocumque loco, nisi ubi sanguis advenerit;quia omne, quod putrescit, nisi calidum ct humidum fuerit, 35quod est sanguis, putrefieri non potest Sanies autem et tabessibi diflerunt. Fluere enim sanie vivorum est, tabe mortuorum.

1 dirivatur C nomen 0111. T a a om. K 3 dicunt om. K4 auriconcm A*: aumginem B appcllare K a om. B calorc C5 existimant T 6 regali K 8 at A': aut BCT 9 ut] aut Tdiutius om. B n dicitur K ferveat BC ferinculus Tgraeci T § 16 post § 7 A": ante $ 15 BCDH 13 pilis CK\ capillis BTpalfebrarum C 14 utraque T similis K 16 c. ictum T: c. ictu BD:circuitu / / 17 qui T 18 Vulnus putrido A' sit B vim Ki9dolctA' Pust. . . . corp. om. BBertt. 224 ao turgit C Bent,,224 :turget B 21 et idco . . . pupula om. B Bem. 334 22 Sirimpio BTRtm. Mon.: om. CK: corr. Schivarz quia] quod C 25 fucrit]ficret ex ficrit A' ut vid.

ETYMOLOGIARVM LIB. IV. viii, ix

Cicatrix est obductio vulneris, naturalem colorem partibus 33servans : dicta quod obducat vulnera atque obcaecat.

DE REMEDIIS ET MEDICAMINIBVS. Medicinae curatio IXspernenda non est. Meminimus enim et Esaiam Ezechiac

5 languenti aliquid medicinale mandasse, et Paulus apostolusTimotheo modicum vinum prode esse dixit. Curatio autem amorborum tribus generibus constat: Pharmacia, quam Latinimcdicamina vocant: Chirurgia, quam Latini manuum opera-tionem appellant; manus enim apud Graecos x<</> vocatur:

10 Diaeta, quam Latini regulam nuncupant; est enim observatiolegis et vitae. Sunt autem omni curationi species tres: primumgenus diaeticum, secundum pharmaceuticum, tertium chirurgi-cum. Diaeta est observatio legis et vitae. Pharmacia est 3medicamentorum curatio. Chirurgia ferramentorum incisio;

15 nam ferro exciduntur quae medicamentorum non senserintmedicinam. Antiquior autem medicina herbis tantum et sucis 4erat. Talis enim medendi usus coepit, deinde ferro et ceterismedicamentis. Omnis autem curatio aut ex contrariis aut ex 5similibus adhibetur. Ex contrariis, ut frigidum calido, vel

ao humido siccum; sicut et in homine superbia sanari non potest,nisi humilitate sanetur. Ex similibus vero, sicut Hgamentum 6vulneri rotundo rotundum, vel oblongo oblongum adponitur/Ligatura enim ipsa non eadem membris et vulneribus omnibus,sed similis simili coaptatur, quae duo etiam ipsa adiutoria

35 nominibus suis significant. Nam antidotum Graece, Latine 7cx contrario datum dicitur. Contraria enim contrariis medicinaeratione curantur. At contra ex simili, ut iriKpa, quae interpre-

9 obducet K: abducat BC1 obsecat B 4 enim om. T ' czc-chihel B 6 dixcrunt Cl 7 latinac mcd. A' 9 manus . . . voc.om. K xdp) ciros (cy-) BCETU vocantur B 10 dictam CKT11 omncs curationcs/if 13 lcgis acutae K 14 ferr.]mcdicamen-torumA' 15 cxciditur T 16 medidnam BCET: disciplinam A*§ 4/>os/§ 11 AT 18 contrarioA' aut . . . contrariis om. K exhismilibusC1 19 frigida calidis T 20 sanarc BC1 21 sanct C1

Ex similitudinis vcro T 23 vulneri rotundo K: vcl rotundo T: vclrotundo vnlncri (-re H: •rum C1) BCHV: vulnere D 33 edcm T:eadcm dc A* 25 Graccc om. CA'1: quod gr. TK* 37 ratiuneom. A" simililnis B

ISIDORI ?i

tatur amara, quia gustus cius amarus cst. Ex convenienti enimnomen accepit, quia amaritudo morbi amaritudine solvi solet.

8 Omnia autem medicamenta ex propriis causis habent vocabula.Hiera enim dicta quasi divina. Arteriaca, quod apta sintgutturis meatui, et tumores faucium e t arteriarum leniant. 5Tiriaca est ant idotum serpentinum quo venena pelluntur, u tpestis peste solvatur. Catartica Graece, Latine purgatoria

9 dicuntur. Catapotia, eo quod modicum potetur, seu inglu-tiatur. Diamoron a suco morae nomen sumpsit, ex quo con-ficitur; sicut diacodion, quia ex codia, id est ex papavere fit; joi

10 sicut diaspermaton, quia ex seminibus conponitur. Electuariumvocatum eo quod molle sorbeatur. Trociscos dictus quia inmodum rotulae deformatur ; T/X>XOS enim Graece rota dicitur.Collyria Latinum sonat, quod vitia oculorum detergant. Epi-tima, eo quod superponatur aliis adiutoriis praecedentibus. 15

ix Cataplasma, eo quod inductio sola sit. Inplastrum, eo quodinducatur. Malagma, quod sine igne maceretur et conprehen-datur. E n e m a Graece, Latine relaxatio dicitur. Pessaria

12 dicta quod intus iniciantur. Medicinam iumentorum Chironquidam Graecus invenit. I nde pingitur dimidia parte homo, 30dimidia equus. Dictus autem Chiron aird TOV xaf^(t<r^ah

13 quia chirurgus fuit. Creticos dies medici vocant, quibus,credo, ex iudicio infirmitatis hoc nomen inpositum est, quodquasi iudicent hominem, et sententia sua aut puniant au tliberent. 35

X D E LIBRIS MEDICINALIBVS. Aforismus est sermo brevis,a integrum sensum propositae rei scribens. Prognostica prae-

visio aegritudinum, vocata a praenoscendo. Oportet enim

1 gurdus C1: gurtus ut vid. Kl eius] est K a qui C1 morblom. B 4 Hiera] Gera BCK et ipse hid.: Gcnera T diurna Tacta O sit AT 5 Hniat K 6 serpentium B quo] quae BO8 dicunt B 9 ex quo vinura conf. K: eo quod conf. T 10 qui exco. K 11 similibus(«siinli-)/L ia trociscus est d. K dictosBCT 13 deformantur BCT 15 precentibus ut T 19 inlecianturKx imitianturB ao pingitur ont. K 31 dicta C1 x«/Mcirizeite BCET: cyrize id est K aa fuisset B: fuit dicitur appellatusA' 1. e. Criticos: Credicos K 24 puniat B

ETYMOLOGIARVM LIB. IV. ix-xi

medicum et praeterita agnoscere, et praesentia scire, et futurapraevidere. Dinamidia, potestas herbarum, id est vis et pos- 3sibilitas. Nam in herbarum cura vis ipsa SiVa/xis dicitur;unde et dinamidia nuncupatur, ubi eorum medicinae scri- 4 .

5 buntur. Butanicum herbarum dicitur quod ibi herbaenotentur. . . "

D E INSTRVMENTIS MEDICORVM. Enchiridion dictum quod XImanu adstringatur, dum plurima contineat ferramenta; x«/> enimGraece manus vocatur. Phlebotomum ab incisione vocaturn; a

10 nam incisio Graece TO/XTJ dicitur. Similaria. Angistrum. 3Spatomele. Guva, quae a Latinis a similitudinc cucurbita,a suspirio ventosa vocatur. Denique animata spiritu per igni-culum, dehinc praeciso corpori superposita omne, quod intracutem vel altius aestuat, sive humorem, sive sanguinem,

15 evocat in superficiem. Clistere. Pila a pisendis seminibus, 4id est terendis. Hinc et pigmenta, eo quod in pila et piloaguntur, quasi piligmenta. Est enim pila vas concavum etmedicorum aptum usui, in quo proprie ptisanae fieri et pig-menta concidisolent. Varro autem refert Pilumn[i]um quendam 5

30 in Italia fuisse, qui pinsendis praefuit arvis, unde [et] pilumniet pistores. Ab hoc igitur pilum et pilam inventam, quibusfar pinsitur, et ex eius nomine ita appellata. Pilum autem estundc contunditur quidquid in pila mittitur. Mortarium, quod 6ibi iam semina in pulverem redacta et mortua condiantur.

1 cognoscere B a Dinamcdia codd. pot. cst hcrb. C idest]idcmJ3 3 earuraSchwara 4 dinamcdia BCK 5 But.autemh. T crbarium C 8 contineant B xt//>] ciron ET:chiron K: cyro B: cyron C 9 vocatur BCET: dicitur/f Flc-botomum B : Fleuthomuin C1: Flcothomum K : Fleotomum T 10 TOJ^]tomutn (tho-') codd. 11 spatomelc B: spatumelc C; spathumclc K;sapatomelc T guvaBET: guraC1: cura/C cocurbitc/T ia animaK 13 prociso K corporis C1 14 acstuat] aest A'1 15 vocatB: evacuat T clistcrem 7" pisendi K 17 qu. pilagmcnta Tcnim BCET: autem K 18 abtu T qua BCE etoin.Kso penscndis B&E: pisendi K: pinsandis 7* el/iab. BCE: om. KTai pila inventa est quis K aa far pisctur A': far pinsatur 7*: pcr-pensitur E appcllatur T cst oni. K ' 33 quidquid] quod K24 seminum T condiantur BCT: contcrantur K _

1183 N

• • I S I D O R I

7 Coticula est in qua circumducta collyria resolvuntur. Eritenim lenis. Nam aspera frangi potius quam resolvi collyriurafacit.

XII D E ODORIBVS ET VNGVENTIS, Odor vocatus ab aere.2 Thymiama lingua Graeca vocatur, quod sit odorabile. Nam 5

thymum dicitur flos qui odorem refert. De quo Vergilius: (Georg.4>i69):

Redolentque thymo. .3 Incensum dictum quia igne consumitur, dum oflertur. Te-4 traidos formulae incensi in longitudinem porrectae, quae 10

fiunt ex quattuor pigmentis. Quattuor enim Graece rirrapa,5 formula cISo? dicitur. Stacten est incensum quod ex pressura

manat, dictum a Graecis vapa rb oru£«i> OTOKTJ;, id est obtritum.6 Mirobalanum, quia fit ex glande odorata. De quo Horatius

(C-3.29.4): 15Et

Pressa tuis balanus capillis.Oleum est purum nullique rei admixtum. Vnguentunj veroest omne quod ex communi oleo confectum aliarum specierumconmixtione augetur, odoris iucunditatem sumens et longius 30

7 redolens. Vnguenta autem quaedam dicuntur a locis, uttelinum, cuius Iulius Caesar meminit, dicens:

Corpusque suavi telino unguimus.Hoc conficiebatur in insula Telo, quae est una cx Cycladibus,

8 Sunt et quaedam ab inventorum nomine, ut amaracinum. 35Nam quidam tradunt regium quendam puerum Amaracumnomine complura unguentorum genera ferentem casu pro«

1 Conticula K: Citicula BCT circuradata K a frangit B3 fit D {non E) 5 odorabilis B (tton DE) 6 thimum A': timoBDET: thymo C de quo . . . thymo om. K(»on DE) 11 rirrapa]tetra codd. 13 forma idos Tx idos furmula K 13 obtritum TW\obtimum (opt-) BCDEK 16 et pressa] exprcssa T 17 tui BC: ut T§§ 7-10 post xin. 5 CDERtm> («0« Mon.) at au. ct qu. K (tion DE)dicantur O 33 suabi MTVV: suatita B teli non V (non VX)unguemus K (tton L): unguinus A/ 34 hoc tx ho T: haec DE con-ficebatur K: conficiebantur DETUV in insula OIH. KL teloBCDETUV: tela KL ex cicladibus insulis K (non DE) »6 quidam]quacdam DE

ETYMOLOGIARVM LIB. IV. xi-xiii:"

lapsum esse, et maiorem ex commixtione odorem creasse.Vnde nunc optima unguenta amaracina dicuntur: sunt auteniex genere florum. Item alia quae [a] materiae suae quali- 9tate dicuntur, ut rosaceum a rosa, quiprinum a flore quipro;

5 unde et propriae materiae odorem referunt. Ex his quae-10dam simplicia unguenta sunt, quae ex una tantum specieexistunt, unde et sui nominis referunt odoratum, ut anetinum:est enim sincerum ex oleo et aneto tantum. Conpositaautein sunt quac pluribus admixtis fiunt; unde et nominis

10 sui odurcm non habent, quia obtinentibus aliis, quac ad-misccntur, incertum odorem ducunt. Cerotum. Calasticum.Marciatum.

D E INITIO MEDICINAE. Quaeritur a quibusdam quare XIIIinter ceteras liberales disciplinas Medicinac ars non contineatur.

15 Propterea, quia illae singulares continent causas, isla verooninium. Nam et Grammaticam mcdicus scire debct, utintellegere vel exponere possit quae legit. Similiter et Rhc-atoricam, ut veracibus argumentis valeat definire quae tractat.Necnon et Dialecticam propter infirmitatum causas ratione

ao adhibita perscrutandas atque curandas. Sic ct Arithmeticampropter numerum horarum in accessionibus et periodis dierum.Non aliter et Geometriam propter qualitates regionum et 3locorum situs, in quibus doceat quid quisque observare opor-teau Porro Musica incognita illi non erit, nam multa sunt

3c quae in aegris hominibus per hanc disciplinam facta leguntur;sicut de David legitur, qui ab spirilu inmundo Saulem artemodulationis eripuit. Asclepiades quoque medicus phreneti-cum quendam per symphoniam pristinae sanitali restituit.Postremo et Astronomiam notam habebit, per quani contem- 4

a s. au. gcn. T: s. cx gen. B: sicut au. cx gcn. O 3 florum om. Oahab. BCE: 0111. KT qualitatis OT 4 i.e. c>pro: quac propriacK 5 undc 0111. K 7 undc . . . odoratum 01». T 8 ol. anctum K9 admixti K 10 quia] qui C 11 dicunt Cl cirotutn OK clasti-cum K i s martiacumA': martiatum BC i6dcbcturfi': iubcturC17 legct K ai numcr. hor.] numcrorum B aq pr. nutnerum qual.T et] vcl K 33 oporteat BCT: dcbcat K 35 quac] qui Bs ^ h b l A ' contcmplalur C

N 2

ISIDORI ETYMOLOGIARVM LIB. IV. xiii

pletur rationem astrorum et mutationem temporum. Namsicut ait quidam medicorum, cum ipsorum qualitatibus et

5 nostra corpora commutantur. Hinc est quod Medicina se-cunda Philosophia dicitur. Vtraque enim disciplina totumhominem sibi vindicat. Nam sicut per illam anima, ita per 5hanc corpus curatur.

1 mutationcs BC nam . . . mcdicorum om. T 4 totum BCK:docUim TV 6 hanc BCDET: ista K

LIBER V

DE LEGIBVS ET TEMPORIBVS

DE AVCTORIBVS LEGVM. Moyses gentis Hebraicae primus Iomnium divinas leges sacris litteris explicavit. Phoroneus rexGraecis primus legcs iudiciaque constituit. Mercurius Trime- 2gistus primus leges Aegyptiis tradidit. Solon primus lcges

5 Atheniensibus dedit. Lycurgus primus Lacedaemoniis iura exApollinis auctoritate confinxit. Numa Pompilius, qui Romulo 3successit in regno, primus leges Romanis edidit; deinde cumpopulus seditiosos magistratus ferre non posset, Decemviroslegibus scribendis creavit, qui leges ex libris Solonis in Latinum

io scrmonem translatas duodecim tabulis exposuerunt. Fuerunt 4autemhi: Appius Claudius, Genucius, Veterius, Iulius, Manlius,Sulpicius, Sextius, Curatius, Romilius, Postumius. Hi Decem-viri legum conscribendarum electt sunt. Leges autem redigere 5in libris primus consul Pompeius instituere voluit, sed non

15 perseveravit obtrectatorum metu. Deinde Caesar coepit [id]facere, sed ante interfectus est. Paulatim autcm antiquae leges 6vctustate atque incuria exoleverunt, quarum etsi nullus iam ususest, notitia tamen necessaria videtur. Novae a Constantino 7Caesare coeperunt et reliquis succedentibus, erantque per-

9 5 . . .alegisAW " 3 iudiciaquc (-iti-) BTUBern.: iudicia KM: iudicavit C4 lcgcm At. B 5 athenicnsium C1 lac. ABT': lacedcmonibus CKMcx] legum regis KM (non A) 6 appollonis B; apollonii A' (non Af)7 Rom. le. CKM(non A Bcm.) dcditA' (MOH AM) 8populos.<4:populis T: se popolus (-pul-) KM scditiosus B possit BKAI9 creavit (-bit) AB aute corr. T: dccrevit (-bit) B tx corr. CMK (t.x decrea-vit utvid.) Solonis] salomonis T • 1 r vicerius KM: Vcturiustdd. Iul. Cur. Rom. Post. Man. Sulp. Sex. CKM manilius BCTla scctius B : sextus CKM curntus CM: curacus K: Curiatius tdd.romclius BM': mmcltus CK (»o;i UV) potamius OK: putamius M13 autcm oni. OKM 14 constitucre C 15 id B: ita T: om. CKM17 cxsoluerunt CKT1 ttfort. Isid. i8videtA' Novcm O 19 crantqucppc (qui-) mixtne KM; crant quippe pcrm. C1

ISIDORI .Pt

mixtae et inordinatae. Postea Theodosius minor Augustus adsimilitudinem Gregoriani et Hermogeniani codicem factumconstitutionum a Constantini temporibus sub proprio cuiusqueimperatoris titulo disposuit, quem a suo nbmine Theodosianumvocavit. • . • " • * . ; .;

II .... DE LEGIBVS PIVINIS.ET HVMANIS. Omnes. autem legesaut divinae sunt, ant humanae. Divinae natura, humanaemoribus constant; ideoque haec discrepant, quoniam aliae

a aliis gentibus placent. Fas lex divina e j ^ s j e ^ u m n n n ^ yTransire per alienum fas est, ius non est ~ 10

III QVID DIFFERVNT INTER SE IVS, LECES ET MORES. Ius

generale nomen est, lex autem iuris est specics. Ius autemdictum, quia iustutn [est]. Omne autem ius legibus et moribus

a constaj;, Lex est constitutio scripta. Mos est vetustate pro-. bata consuetudo, sive lex non scripta. Nam lex.a legendo ts.

3 vocato, quia scripta est. Mos autem longa consuetudo est de^moribus tractajantundem. Consuetudo autem est ius quoddammoribus institutum, quod pro lege suscipitur, cum deficit lex:nec differt scriptura an ratione consistat, quando et legem ratio

4 cotnmendet. Porro si ratione lex constat, lex erit omne iam aoquod ratione constiterit, dumtaxat quod religioni congruat, quoddisciplinae conveniat, quod saluti proficiat. Vocata autemconsuetudo, quia in communi est usu,

IV QVID SIT ivs NATVRALE. Ius autem naturale [est], aut

civile, aut gentium. Ius naturale [est] commune omniuni 35

• a factanim Schwarz 3 proprio] priori O 4 deposuit OM6 autem] enira KM («o« A) 7 divinan. B naturaeA^/ humanis5 8 constat B 9 est postFas CKM («011A) 10 alicna M: aliamOK (tion A) fas ius K {non AM) 11 Ius gcn. nom. est om. Bia ius]iustum^r(«o«3/) autcm] ad C1 13 est hab. CKMi om.BT $* {cf.ll.x. 1) 15 si\e]ve\ KM(HOHA : O>/./.) 16 vocalaom. OKM (non A Bmt.) § 3 (c/. II.x. 2) i7 monuribus O tractataT tandem O qitoddaml quc Bertt.: quod KM: otii. C1 18 dcfecitCKM 19 ratione] ratio Cl 20 commendat CKAl § 4 {cf. II. x. 331 quid disc. T 23 quia BT Bcrn.: quod CKM 34 autem] ad C1:aut AKMUA': o»n. D : autem aut Beriu cst hab. B Btrn. TUX :om. ACKM 25 naturale] naturac (TC) CM cst hab Ax Bern.CKT*: om. A*BDTM com. om. nat. BDI Btrn. TUX: com. om.ratiomim A ut viJ. Rtiu. : comtnuni rationc OKM, fort. rtcfe: cotn-miinium ( « / ««/.) rationum Mon.1

ETVMOLOGIARVM LIB. V. i-viii

nationum, et quod ubique instinctu naturae, non constitutionealiqua habetur; ut virijet feminae coniunctio, liberorum suc-cessio et educatio, communis omnium possessio, ct omniumuna libertas, adquisitio eorum quae caelo, terra marique

5 capiuntur. Item depositae rei vel commendatae pecuniae 2restitutio, violentiae per vim repulsio. Nam hoc, aut si quidhuic simile est, numquam iniustum [est], sed naturale aequum-quc habetur.

QVID SIT IVSCIVILE. Ius ciyile est quod quisque populus V10 vel civitas sibi proprium humana diyinaque causa constituit.

Q V I D ^ I T ivs CENTIVM. Ius gentium est sedium occu- VIpatiOjjiedificatio, munitio, bcllaj^capjjvitatcs, seryitutes, postli-minia, foedera pacis, indutiae, legatorum non violandorumreligio, conubia inter alienigenas prohibita. Et inde lus

15 gentium, quia eo iure omnes fcre gentes utuntur.QVID SIT ivs MII.ITARE. Ius militarc cst belli infcrcndi VII

sollemnitas, fqederis faciendi nexus, signo dato egressio jnju>steiii yel commissio. Item signo dato receptio; item flagitiimilitaris disciplina, si locus deseratur; item stipendiorum mo-

30 3us7dignitatum gradus, praemiorum honor, veluti cum coronaTeftorques donantur. Item praedae decisio, et [pro] persona- arum qualitatibus et labori iusta divisio; item principis portio.

QVID sir ivs pvm.icvM. Ius publicum est in sacris ct VIIIsacerdotibus, in magistratibus.

1 et quod ITU: atque Dtm.: eo quod BCDKMX instinctu naturac(-re) BDITUX: instinctum naturalc cst OK: instructu naturales M:institutum natura Bmi. non con. ottt. OKM (»011 A Btrn. Dl Rnn.)a aiiaquc (-ac) habctur (l)au,-) OKM: naturam aliquam habet Btrn.aut vi. aut fe. M iunctio K (non AM) succ. cduc. KM: susccptioet cduc. Arrv. 4 qui CKM 5 capiunt K: cupiunt M {non A Bmt.)Item] id C1 6 pervenjre pulsio M \\ocBTi haec(hcc) OKM 7 esthab. CKM '. om. BT acquacumquc M 9 quo {corr. quod) quiqucpopulis (forr. -lus) T 10 sibi^sivcC1 11 occupatium Cl i2servi-tutes oni. T 13 paces T 14 convibia (-via) OKM 15 quia BTiquod CKM 17 fatiendi A*: paticndi C : spaticndi M signodato (prius) oni. CKM 18 vel incommissio itcr OM praeccptioCKM "ter C1 flagelli BCK: flagcllis M (MO»« D) ao honorumuti KAf : honorum utique C 21 pro hab. T: om. BCK aa qualitasBtxcorr. labori T: laboris BCK item BT: aut CK 23 sacr.sacc. K 24 in BTV \ et CK

ISIDORI *• • • • • •

IX QVID SIT ivs QVIRITVM. Ius Quiritum est proprie Romano-rum, quo nulli tenentur nisi Quirites, id est Romani, tamquamde legitimis hereditatibus, de cretionibus, de tutelis, deusucapionibus; quae iura apud alium nullum populum repe-riuntur, sed propria sunt Romanorum et in eosdem solos 5

2 constituta. Constat autem ius Quiritum ex legibus et plebi-scitis, constitutionibus principum et edictis, sive prudentiumresponsis.

X QVID SIT LEX. Lex est constitutio populi, qua maioresnatu simul cum plebibus aliquid sanxerunt. 10

XI QVID SCITA PLEBIVM. Scita sunt guae piebes tantumconstituunt; et vocata^ scita quod_ ea plebs sciat, vel quod,..sdscitatur^et rogatur ut fiat.

XII QVID SENATVSCONSVLTVM. Senatusconsultuni, quod tan-tum senatores populis consulendo decemunti 15

XIII QVID CONSTITVTIO ET EDICTVM. ^onstitutio vel edictum,^ H ^ J ^ X ^ L U ^ P ^ . 1 ^ constituit vel edicit. . """

XIV QVID RESPONSA PRVDENTVM. Responsa sunt quaeiurisconsulti respondere dicuntur consulentibus; unde etresponsa Pauli dicta. Fuerunt enim quidam prudentes et aoarbitri aequitatis, qui institutiones civilis iuris conpositas edide-runt, quibus dissidentium lites contentionesque sopirent.

XV D E LEGIBVS cONSVLARinvs ET TRiBVNiTiis. Quaedamctiam leges dicuntur ab his qui condiderunt, ut consulares,tribuniciae, Iuliae, Corneliae. Nam [et] sub Octaviano 35- a quo n. tcnentur T: quo n. teneantur V: quod (quae O) nulli tenent

BCHKD (seq. s/>at.) tamquam 77/ : quam ABD: qui C Beni. : oni. K3 creditionibus OK (tion Bern.) 4 alium otit. A : post nullum B (tionBem.) TVV 6 constitutum T plebis (-vis) scitis BUVx plebiumscitis M: plebibus scitis T: plcbibus sanctis A': plebibus sicut C :plcbibus Bem. : plebiscitis senatusconsultis Kuebltr (ex Cni. Inst. 1, a"\9 qua]quoA'7": quiB 10 natiA' la etvoc. ABT: vocataque CKquod . . . quod] que . . . que Cl 13 sciscitat (-ssi-) BT rogatur fiatOK: rogat ut f. BDT: corr. Kuebler. 15 consolendum A': consolendamCl dcccrnunt BDTUV: deccrunt A ut vid.: dcdicarunt deccrnunt A':dcderunt deccrnunt C 16 ed. est quac C 17 conslitiict ct vel edicct T19 unde . . . dicta om. CKM {itoti ADU) ar arbitrii T: arbitrcs OKvcritatis A' iurc OK rcddiderunt O aa dcsidentium OKsopirentur CK 24 consules B 25 et hab. BT: otn. CK octavio

b\) B*Clfd. T

ETYMOLOGIARVM LIB. V. ix-xx

Caesare suflecti consules Papius et Poppaeus legcm tulerunt,quae a nominibus eorum appellatur Papia Poppaea, continenspatrum praemia pro suscipiendis liberis. Sub eodem quoque aimperatore Falcidius tribunus plebis legeni fecit, ne quis plus

5 [in] extraneis testamento legaret quam ut quarta pars superessetheredibus. Ex cuius nomine lex Falcidia nuncupata est.Aquilius quoque [legem condidit, quae hactenus Aquilianuncupatur.]

D E LEGE SATVRA. Satura vero lex est quae de pluribus XVIto simul rebus eloquitur, dicta a copia rerum et quasi a saturitate;

unde et saturas scribere est poemata varia condere, ut Horatii,Iuvenalis et Persii. Lex novella. -

D E LEGIBVS RHODIIS. Rhodiae leges^navalium conmer- XVIIciorum sunt, ab insula Rhodo cognominatae, in qua antiquitus

15 mercatorum usus fuit.D E PRIVILEGIIS. Privilegia auteni sunt leges privatorum, XVIII

quasi privatae leges. Nam privilegium inde dictum, quod inprivatgferatur.

QVID POSSIT LEX. Omnis autem lex aut permittit aliquid, XIXao ut: ' Vir fortis petat praemium/ aut vetat, ut: ' Sacrarum

virginum nuptias nulli petere liceat,' aut punit, ut: ' Quicaedem fecerit, capite plectatur.' Eius enim praemio autpoena vita moderatur humana.

QVARE FACTA EST LEX. Factae sunt autem leges ut XX35 earum metu humana coerceatur audacia, tutaque sit inter

inprobos innocentia, et in ipsis inpiis formidato suppliciorefrenetur nocendi facultas.

i appius C Poppacus] pompeius codd. a Poppaca] pompciaCK 3 patruum A' 5 in hab. BTDetn. : om. ClK 6 Falcidia]placida T 7 Aq. qu. . . . nuncup. Bcrn. Rtm.: Aq. qu. varia . . . pcrsii(rx xvi) TUV: alii (aliqui C) qu. caria . . . pe. CKL : om. ABXD Alott.*9 est ont. T(tton U) 10 ct qu. om. OK: et quos Bern. a ont, B1 r u. ct satura scr. BCT: u. traitnr (f.r tratur) scripta Btrn. ut . . .novclla om. K (iion AD Bern.) 15 fuit] est CT ut vid. 17 quod"|quac Cl xix (//. II. x. 4} 19 prcmittit T (,11011 U)x promittit KMai aut (»//.) BCTU: et KM 23 modcretur T xx (</. II. x. 5")35 cocrccrctur BT tutaqtic] tantnquc C'K 26 probos dttt. inpiisjinprobis BCT

ISIDORI P • •• .t

XXI QVALIS DEDEAT FIERI LEX. Erit autem lex honesta, iusta,possibilis, secundum naturam, secundum consuetudinempatriae, loco temporique conveniens, necessaria, utilis, mani-festa quoque, ne aliquid per obscuritatem in captionemcontineat, nullo privato commodo, sed pro cotnmuni civium 5utilitate conscripta.

XXII DE CAVSIS. Tlpayna Graecum est, quod Latine diciturcausa, unde et pragmatica negotia dicuntur, et actor causarumet negotiorum pragmaticus nuncupatur.

XXIII DE TESTIBVS. Testes [sunt quibus veritas quaeritur in 10iudicio]. Hos quisque ante iudicium sibi placitis alligat, nccui sit postea liberum aut dissimulare aut subtrahere se; undeet alligati appellantur. Item testes dicti quod testamentoadhiberi solent; sicut signatores, quod testamentum signant.

XXiv DE INSTRVMENTIS LEGALIBVS. Voluntas generale nomen 15omnium legalium instrumentorum; quae quia non vi, sed

a voluntate procedit, ideo tale nomen accepit. Testamentumvocatum quia, nisi testator mortuus fuerit, nec confirmaripotcst nec sdri quid in eo scriptum sit, quia clausum etobsignatum est; et inde dictum testamentum, quia non valet aonisi post testatoris monumentum, unde et Apostolus (Hebr.9, 17), ' Testamentum/ inquit, ' in mortuis confirmatur.'

3 Testamentum sane in Scripturis sanctis non hoc solum dicitur,quod non valet nisi testatoribus mortuis, sed omne pactum etplsatum testamentum vocaTjantT Nam Laban et Iacob testa- 35mentum fecerunt, quod utique etiam inter vivos valeret, et in"Psalmis legitur (82,6) : 'Adversum te testamentum disposue-

xxi(cf. II.x. 6) scontingat-K" nulloexnullu K: nulliB communi]ornni/^ XXIIpostxxm 7 1 7 quod]quae C1 8 pragmatia T: pragmataC?K neg. etcaus./T 10 Tcstes (-tis) quisque AEHDH'. Hos quisqueTU: Tcstes (-te M) sunt... iudicio (-cium C) hos quisque CKM 11 sibi]sivc M placidis A" (tton M) alligant T(non V) ia insimulareT\ insimula U detrahere C1 13-14 testes . . . sig.] (f/. X. 265)i4adhibcreC tcstamenta T i6quacom. CK 18 quia (/«»».)!quod K: que O 20 dict. cst tcst. B ai post] per C 24 quodjquacC1 35 \oct\>in\ABT\ vocatur C/iT namct Lab. et K^nonA)a6 quod] quac (? valcret CKT: valuerit AB 27 adversum BT\-sus ACK te om. ACK tcst. tuum disp. A'

ETYMOLOGIARVM UK V.. xxi-xxiv

mnt,' hoc est, pactum; et innumerabilia talia.' Tabulae 4testamenti ideo appcllatac sunt, quia ante chartac et membra-narum usum in dolatis tabulis non solum testarnenta, sede^mj^istojarmn^jajjbqula scribebantur; unde et portitoresT ~

5 earum tabellarii vocabantur. Testamentum iuris civilis est 5quinque testium sybjcnpjione^firmatum. Testamentum iuris_6praetorii est septem testium signis signatum: sed illud apudcives fit, inde civile; istud apud praetores, inde iuris praetorii.Tcstamentum autem signare notare est, id est ut notum sit

10 quod scriptum est. Hoiographum testamcntum est manu 7auctoris totum conscrjjjtum atque subscriptunt; unde etnomen accepit. Graeci cnim <>Aoi> totum, ypa<f>rjv littcramdicunt. Inritum testamentum est, si is qui testavit capite 8diminutiis estt aut si non rjte factum sit. Inofficiosum testa- 9

15 mcntum est, quod frustra libcris___exheredafis sinc officio' naturaUs~p!etatis in extraneas personas redactum est. iRuptum 10testamcnTum indc vocatur, co quod nascente postiimo, ncquccxheredato nominatim, neque hcrede instituto, disrumpitur.Suppressum testamcntum est, quod in fraude heredum vel u

30 legatariorum seu libertorum non est palain prolatum: quod sinon latet, tamen si praedictis personis non proferatur, supprimitamen videtur. Nuncupatio est, quam in tabulis cerisque 12testator recitat, dicens: ' Haec ut in his tabulis cerisquescripta sunt, ita dico, ita lcgo: itaque vos, cives Romani,

35 testimonium mihi perhibete,' et hoc dicitur nuncupatio:nuncuparc est enim palam nominare et confirmare. Ius 13liberorum est coniugum sine liberis invicem pro loco pignorumhcreditatis alterna conscriptio. Codicillum, ut veteres aiunt, 14

a ideo CKT: indeZ? 3 tcstamcntum C 4 scribcbantur ABCT:habcbantur A' 5 tabularii A C {iwn D): tabularios / / vocanturABD : vocabant / / civile T 9 id est om. B 10 quod] quae C1

12 cnim o»i. T &\ov~\ olo codd. 13 qui testatus est aut (oni. cap.dim.) O 14 rcctc A* * : rccta C1 faclusA" 15 quae fr. lilucris C*exercditatis A* 16 reductum T 17 vocatum B 18 cxercditatoC?K ai non feratur (-crl) subpracmit non videtur C l 23 reci-tat . . . cerisquc ovt. B1 in 0»;/. CK {nonDH) 24 dico] do GainsInst. 2, 104 25 praebetc CK 27 coniugium A* 28 Codiceiilum cst ut O

ISIDORI ?

sine dubio ab auctore dictum, qui Iioc scripturae genusinstituit. Est autem scriptura nullam indigens sollemnitatemverborum, sed solam testatoris voluntatem qualicumque scri-

j pturae significatione expressam. Cuius beneficio voluntatibusdefunctorum constat esse subventum propter legalium verbo- 5rum difficultatem, aut certe propter necessitatem adhibendorumsollemnium, ita ut qui scribit titulum eiusdem scripturaecodicillum vocet. Sicut autem codicillus fit vice testamenti,

15 ita epistola vice codicillorum. Cretio est certus dierumnumerus, in quo institutus heres aut adit hereditatem, aut tofinito tempore cretionis excluditur, nec liberum illi est ultra

16 capiendae hereditatis. Cretio autem appellata quasi decretio,id est decernere vel constituere, ut puta: ' ille heres mihi esto':additurque, 'cernitoque infra dies tot.' Adeundarum autemhcreditatum centesimus statutus erat dies, quibus non esset 15

17 cretio addita. Fideicommissum dictiun, ut fiat quod a de-functo committitur. Nam fides dicta eo quod fiat; quodtamen non in directis verbis, sed precativis exposcitur.

18 Pactum dicitur inter partes ex pace conveniens scriptura, ylegibus ac moribus conprobata; et dictum pactum quasi ex 30

19 pace factum, ab eo quod est paco, unde et pepigit. Placitumquoque similiter ab eo, quod placeat. Alii dicunt pactumesse quod volens quisque facit; placitum vero etiam nolensconpellitur, veluti quando quisquc paratus sit in iudicio adrespondendum; quod nemo potest dicere pactum, sed placi- 35

20 tum. Mandatum dictum, quod olim in commisso negotio__

1 qui] quia OK a nulla ind. sollemnitate CK 4 sign.] pronun-tiatione C expressa (-prae-) BCK 7 ita autcm et qui Tscribct tit. CT: scribit et tit. 12 scripturac oni. T 10 aditj ad OKn secluditur A illic A'1 : illis K* («on A): /ort. illi ius ia quasi]id est K 13 id est] quasi K mihi om. T 14 auditorquc C intraetld. 15 statutis C1 16 quod] quae O a] ad 71 17 nam . . .exposciluro»». OL 18 in om. T 19 Partutn O (nonL) ar pacoBT-.pagoDzpangoCKL pepcgit foedus CKL (non D) Placidum A"(«o» L) 22 quoque 0»». CKL. qu. pl. CKL : quod placct B: quoplacet T 33 quisque CKLT: quis B vero om. CKL 25 quod]qnac C1 (UOH L) a6 quod] qiiae C1 («0// L) commisso oni.OKL (iinn A)

ETYMOLOGIARVM LIB. V. xxiv

alter alteri manum dabat. Ratum vero, quasi rationabile et 21rectum, unde et qui pollicetur dicit: ' Ratum esse profiteor',hoc est, firmum atque perpetuum. Rite autcm esse non recte, 22sed ex more. Chirographurn. Cautio. r Emtio et venditio 23

5 est rerum commutatio atque contractus ex convenientia veniens.Emtio autem dicta, quod a me tibi sit: J^}ditio_quasj venun- 24datio, id est a nundinis. Donatio est cuiuslibet rei transactio. 25Dictam autem dicunt donationem quasi doni actionem, etdotem quasi^dojtem. Praecedente enlrn in nuptiis donatione,

10 dos sequitur. Nam antiquus nuptiarum erat ritus quo se 26maritus et uxor invicem emebant, ne videretur uxor ancilla,sicut habemus in iure. Inde est quod praecedente donationeviri scquitur dos uxoris. Donatio usufructuaria ideo dicitur, 27quod donator cx ea usum fructum adhuc rctinet, servato cui

15 donatum cst iure. Donatio directa ideo nuncupatur, quia et 28iure et usu statim transit in alterum, nec ultra aliquid inde adius donatoris retorquetur. Condiciones proprie testium sunt, 29et dictae condiciones a condicendo, quasi condiciones, quianon ibi testis unus iurat, sed duo vel plures. Non enim in

30 unius ore, sed in duorum aut trium testium stat omne verbum.Item condiciones, quod intcr se conveniat sermo tcstium, quasicondictiones. Stipulatio est promissio vel sponsio; undepromissores stipulatores^yocantur. Dicta autem stipulatio jab

~sHpula~ Veteres enim, quando sibi aliquid promittebant,25 stipulam tenentes frangebant, quam iterum uongentes sponsio-

nes suas agnoscebant [sive quod stipulum iuxta Paulum iuridi-

a qui] que T ra. me csse LK 3 cst cnim fir. O (wo« L)rcctc] ccrtc T 4 mo.] more captio O (/>ro m. Cautio, § 23) (»JO>I L)Cautio hab. ADKTUV Btrn.: om. DLC {sed vidt supra) 6 vc-nundinatio D 7 cuilibct BT actio T 9 pracccdcnlcm B10 antiquitus ClKL ix mar. inv. ct ux. CKL 12 sicut] scd/ iin om. L quod] quae Cl (ttoii L) dpn.l donc L 14 scrvat L15 rccta C\KL 18 qu. condiciones T (i.c. condlcioncsi): qu.condictioncsK1: qu. conditioncsii^OA'1 19 scd vel duo vel CT en.un. C 20 scd du. K aut] ad C1 ai quod] quac C1 qu. condi-tioncs BC aa vel sponsio om. K (110« /1) 23 promissorcs ABTUxsponsorcs CK voc.] dicuntur A' 26 sivc . . . app. add. in marg.BTiom.D quod] pcr C stipulam CKU (non M) iuxtaPaulum om. T (</u« U) Paulum 0111. K yiun M) loriticum C

ISIDORlf

31 cum firmum appellaverunt]. Sacramentum est pignus sponsio-nis; vocatum autem sacramenfum, quia violare quod quisque

.r->--\^-_-,. -3- • — z——*—•*•

promittit perndiae est^XXV T5E~ REBVS. Hereditas est res quae morte alicuius ad

quempiam pervenit, vel legata testamento, vel possessione 5retenta. Dicta autem hereditas a rebus aditis, sive ab aere,

- i quia qui possidet agrum et censum solvit; +inde et res.t Ressunt quae in nostro iure consistunt. Iura autem sunt quae

3 a nobis iuste possidentur nec aliena sunt. Bicta autem resa rectc habendo, ius a iuste possidendo. Hoc enim iure posst-10detur quod iuste, hoc iuste quod bene. Quod autem nialepossidetur, alienum est. Male autem possidet qui vel sua

• male utitur vel aliena praesumit. Possidet autcm iuste quinon inretitur cupiditate. Qui autem cupiditate tenetur,

4 possessus est, non possessor. Bona_ sunt honestorum seu 15nobilium, quae proinde bona dicuntur, ut non habeant turpem

5 usum, sed ea homines ad res bonas utantur. Peculiutn pro«prie minorum est personarum sive servorum. Nam peculiumest quod pater vel dominus filium suum vel servum pro suotractare patitur. Peculium auteni a pecudibus dictum^jn^ao

6quibus veterum constabat__untversa substantia. Bonorum"possessio est ius possessionis, certo ordine certoque titulo

7 adquisita. Intestata hereditas est quae testamento scripta non .,8 jstj aut, si jalpjta_sit, iure^tamen nequaquam estadita. Caduca —' A

9 inde dicitur, quia eius heredes ceciderunC^amilia herciscunda »5est divisio hereditatis inter heredes. Herciscunda enim apud ir«..

10 veteres divisio nuncupabatur. Communi dividendo est intereos quibus communis res est, quae actio iubet postulanti-

IX bus his arbitrum dari, cuius arbitratu res dividatur. Finium4 more C1 5 quodpiam C1 ' legato codd. posscssiones et

cmta O 6 additia K ab aere] habere CT • 7 inde ct heresArev. Resom.K 9 iuste] iure K (eliam Al 1) (non D) Res au.dic. K (uon A) 11 iuste. . . iuste] rccte.. . rectc JBCD 18 servorumlservum O 19 suo iure tr. CK ao pec. alium au. T 24 sit] cst Tndita K(tesic Kueblcro): cdita BC'T 35 dicuntur BCT hercs A"Fatniliae K erciscundc CT: heriscundae A' a6 crciscunde BCT:heriscunJac A' aj nuncupatur T 28 iubal C1 29 arbitrium C7J

ETYMOLOGIARVM LIB. V. xxiv, xxv

regundorum actio dicta eo quod per eam regantur fines utrique, - :

ne dissipentur, dummodo non angustiore quinque pedum locoea controversia sit. Locatio est res ad usum data cum defini- xa 7tione mercedis. Conductio est res in usum accepta cum con-13 -\ -7

5 stituta mercede. Res credita est quae in obligationem ita 14 J

deducta est, ut ex tempore, quo contrahebatur, certum sit eamdeberi. Vsura est incrementum fenoris, ab usu aeris crediti 15nuncupata. Commod(at)um est id quod nostri iuris est et ad 16alterum temporaliter J^nslatum wt^unrmodojtempom, quam-"-

10 diuapud eum sit, unde et commod(at)um (dictum est. _Precarium 17est dum prece creditor rogatus permittit debitoremTin posses-sione fundi sibi obligati demorari.et ex eo fructus capere. Et ,,dictum precarium quiajnece aditur, quasi precadium, R pro D ^j^y^ ^littera commutata. Mutuum appellatum est quia id, quod_i8

15 ajne tibi datur, ex meo tuum fit. Depositum est pignus com-19mendatum ad tempus, quasi^diu posjtun^ Deponere autemquis videtur, cum aliquid metu furti, incendii, naufragii, apudalium custodiae causa deponit. Interest autem in loquendi 20usu inter pignus et arram. Nam pignus est quod datur propter -

30 rem creditam, quae dum redditur, statim pignus aufertur. Arravero est, quae primum pro re bonae fidei contractu empta, exparte datur, et postea conpletur. Est enim arra conplenda, 21non auferenda; unde qui habet arram non reddit sicut pignus,sed desiderat plenitudinem; et dicta arra a re, pro qua traditur. - '-

35 Item inter pignus, fiduciam et hypothecam hoc interest.Pignus enim est quod propter rem creditam obligatur, cuius rei 22possessionem solam ad tempus consequitur creditor. Ceterum . •

x rcgundorum ex regum duorum T regnantur K • utriusqucT 5 obligatione BCK 6 cam d. Artv.: eam (ea teste Ktiebkw)debere K: cas dcferre (»".#. diflerre!) BCDT: eam deferri A 7 eriscrcdita T: crescere K (non A) 8 Commodum codd.: eorr. Artv.est id cst quod A : est quod K nostre T 9 alterum CKTi aliosABDH com niodo (commodo) CT {A tx corrA): commodum ABKquamdio T . 10 commodum codd. ia et («//.) om. C 13 quia] quodK audiatur K prcccadium BCT: praecaudium K 14 quia]qiiando/T 18 causae C1 loquendo Taute corr. 20 qtiod dum A21 bono T 33 rcddct Ctx corr. T(i.e. -dit ?) 24 a rc pro quarc Ir. T 35 pig. ct fid. B a6 cnim om. K . •

ISIDQRI

23 dominium penes debitorem est. Fiducia est, cum res aliquasumendae mutuae pecuniae gratia vel mancipatur vel in iure

24 ceditur. Hypotheca est, cum res commodatur sine depositione25 pignoris, pacto vel cautione sola interveniente. Momentum ,

dictum a temporis brevitate, ut [quam cito] quam statim salvo 5negotio reformetur, nec in ullam moram produci debeat quodrepetiturj sicut nec ullum spatium est momenti, cuius tambrevis est temporis punctus ut in aliquam moram nullo modo

26 producatur. Instrumentum est unde aliquid construimus, ut27 cultrus, calamus, ascia. Instructum, quod per instrumentum 'o28 efficitur, ut baculus, codex, tabula. Vsus, quem in re instructa

utimur, ut in baculo innitere, in codice legere, in tabula ludere;sed et ipse fructus agrorum, quia eo utimur, usus vocatur. Haec

29 sunt illa tria. Vsusfructus autem vocatus quia solo usu habe-30 tur eius fructus, manente apud alium iure. Vsucapio est adeptio 15

dominii per continuationem iustae possessionis, vel biennii aut31 alicuius temporis. Mancipatio dicta est quia manu res capitur.

Vnde oportet eum, qui mancipio accipit, conprehendere id32 ipsum, quod ei mancipio datur. Cessio est propriae rei con-

cessio, sicut est illud: ' Cedo iure propinquitatis.' Cedere enim aodicimus quasi concedere, id est, quae propria sunt; nam alienarestituimus, non cedimus. Nam cedere proprie dicitur, quicontra veritatem alteri consentit, ut Cicero (Ligar. 7,22):* Cessit'

33inquit 'amplissimi viri auctoritati, vel potius paruit.' Inter-dictum est quod a iudice non in perpetuum, sed pro reformando 25momento ad tempus interitn dicitur, salva propositione actionis

34 eius. Pretium vocatum eo quod prius eum damus, ut pro eius

1 debitores/f 3 creditur CDK coramcndatur OT 5 quamcito hab. BDHKT: ow, C salvo] solo K 6 in nullam KT 7 nccnullum KT huius K 10 cultrus ttiam M arcia C1 11 quemB: quc Ti quod K: qua C 13 quia in eo B: ex quo K vocaturKT 15 aderoptio (-mt-) domini eodd. 17 quia manus T: quae manusK 18 unde et op. T mancipium BK accepit K id om. O19 e manc. C 30 propinq.] proprietatis Scftwarz ai conccdcre] con-derc 71 id quae pr. s. nam C1: idquc proprie nam 71 nam si al.CK aa quia B 33 altcr K 34 auctoriUtc BKT Int. cnimest A tx cotr. 05 quod ABKT\ quia C pro um. K («0« A)37 vocatum oni. T

ETYMOLOGIARVM LIB. V. xxv, xxvi

vice rem, quam adpetimus, possidere debeamus. Commercium35dictum a mercibus, quo nomine res venales appellamus. Vndemercatus dicitur coetus multorum hominum, qui res venderevel emere solent. Integri restitutio est causae vel rei reparatio. 36

5 Causa redintegratur, quae vi potestatis expleta non est. Res 37redintegratur, quae vi potestatis ablata atque extorta est.

DE CRIMINIBVS IN LEGE CONSCRIPTIS. Crimen a carendo XXVInomen: ut furtutn, falsitas et cetera, quae non occidunt, sedinfamant. Facinus dictum a faciendo malum, quod noceat 2

10 alteri. Flagitium a flagitandocorruptelam1 jibidinis, qua noceat 3sibi. HaecTsunt duo genera omnium peccatorum. Vis est 4virtus potestatis, per quam causa sive res vel aufertur vel ex-torquetur. Vis privata est, si quisque ante iudicium armatis 5hominibus quemquam a suo deiecerit vel expugnaverit. Vis 6

15 publica est, si quis civem ante populum vel iudicem vel regemappellantem necaverit, aut torserit sive verberaverit vel vinxerit. •• -Dolus est mentis calliditas, ab eo quo.d_deludaL_ Aliud enim 7 lt\w) tyagltTet aliud simulat Petronius aliter existimat dicens: ' Quid 0est, iudices, dolus ? Nimirum ubi aliquid factum est quod legi -

30 dolet. Habetis dolum, accipite nunc malum.' Calumnia est 8iurgium alienae litis, a calvendo, id est decipiendo dicta. Fal- 9sitas appellata a fando aliud quam verum est. Iniuria est 10iniustitia. Hinc est apud Comicos(PPlaut.Mil.436): 'IniuriaV;qui audet aliquid contra ordinem iuris. Seditio dicitur dis-11

35 sensio civium, quod seorsum alii ad alios eunt. Nam himaxime turbatione rerum et turaultu gaudent. Sacrilegium iaproprie est sacrarum rerum furtum. Postea et in idolorum

a unde et merc. C 3 coitus T em. vel vend. B 4 Integris B5-6 vi (bis) onu Bl res (eras.) redintcgrantur T . 6 cxhorta C1:CXOTULBK 9 ad faciendum B ia sive] si vi 2? 13 quisque]quisBx 16 ncgaverit A' aut torserit om. T1: add. itifint 71 aut vinx. K17 estom.ZJ cludatA' aliacnimA'««?rr. 18 existimansdicit A'19 lcge i^ 20 nunc] non K ai csta dicipicndo A' sa alium quatnvcrsutn cst T 23 inturia'sl iniurias AClTUVRem. Mon.1: iniuriasiniustitia Btrn.: inuria cst BDKM: iniuriua/rooW. Strvii ad Atn. g, 10734 iudilAAl Btrii.: tudit£> ordinis D (MOM A Bern.) 35 eunt] scaiunt B. 37 cst ABCT: cssc A' sacrum T idol. cul. ont. K{uonA)

u8a O

ISIDOB.I

13 cultu haesit hoc nomen. Adulterium est inlusio alieni coniugii,quod, quia altenus torum commaculavit, adulterii nomen ac-

14 cepit. Stuprum. Raptus proprie est inlicitus coitus, a conrum-15 pendo dictus j unde et qui * rapto potitur/ stupro fruitur. Homi-

jjdHyocabulum conpositutn est ex homine et caede. Qui Tj j y scaedem m hominem fecisse conpertus erat, homicidam veteres

16 appellabant. Parricidii actio non solum in eum dabatur quiparentem, id est vel patrem vel matrem intereraisset, sed et in

. eum qui fratrem occiderat; et dictum parricidium quasi paren-17 tis caedem. Internecivum iudicium in eum dabatur qui falsum 10

testamentum fecerat eTob id hominem occiderat. Accusa-torein eius possessio bonorum seque$atur. Internedvi autemsignificatio est, quasi quaedam hominis enectio. Nam prae-positionem inter pro e ponebant. Naevius (trag. 52): ' Mareinterbibere'; et Plautus (frag. 87): ' Interluere mare': id est, 15

18 ebibere et eluere. Furtum est rei alienae clandestina con-ircctatio, a furvo, id est fusco vocatum, quia in obscuro fit.Furtum aututn capitale crimen apud maiores fuit ante poenam

19 quadrupli. Pervasio est rei alienae manifesta praesumptio.Furtum autem earum rerum fit, quae de loco in locum trans- toferri possunt: pervasio autem et earum quae transferuntur et

20 earum quae inmobilia sunt. Infitiatio est negatio debitae rei,cum a creditore deposcitur. "idern et abiuratio, id est refcre-

21 ditae abnegatio. Ambitus iudicium in eum est, qui largitionehonorem capit et ambit, amissurus dignitatem, quam munere H

• ' 1 inhesit/C: cultum esset A: cultaesit Cl a adulterif)-riumif(-riiteste Kucblero) nomen]nonC 3 Stuprum. Lenocinium. Raptus T[tton l/y) est om. T inlicitus tx -tis T: -ti BK 4 dictum Kpctitur BT s cx nomine T 8 id est vcl pa. vcl ma. T: vel pa. velma. K: id est qui pa. A : id cst qui pa. vel ma. BD\ id estqui paren-tem aut ma. C 9 fratrem] parentem A 10 Internecium K\ -civiDT: -cii C codd. PauliFest. 114,8 partim internecibum test., partiminternccidum test. pratbent 11 testimonium B (tion D) ia bonorumoperum seq. OK internecium CK 13 enectio T: enecatio (-ega-)C^utvid. K: necatio B Bern. 14 in. praeponebant BOK ncus T:ne huius K 16 contractio K 17 furvo] furum T furco C1 sit Ki gPrevas ior al. rei K (tton A) ao earundem(«md-)rer. RtABC:om. K 21 prcvasio T autcm ear. A : vero etcar. K^ aa inmo-biies A 33 cum] quam O itcm B id cstl idcm K a<\ Ab-bitus Tl qui a larg. B 35 ambita amissuris T quam om. K

ETYMOLOGIARVM LIB. V. xxvi, xxvii

invadit. Peculatus mdjciumjn^os_datur qui fraudem aerario 22faciunt, pecuniamque publicam intervmunt. Nam a pecuniapeculatun^sse dictum. Non autem sic iudicatur furtuirTreipublicae, sicut rei privatae. Nam ille sic iudicatur ut sacrilegus,

5 quia fur est sacrorum. Repetundarum accusatur, qui pecunias 23a sociis cepjt. In hoc iudicio reus si ante moriatur, in bona,_.eius iudicium redditur. Incesti iudicium in virgines sacratas vel 24propinquas sanguine constitututn est. Qui enirn talibus mi-

• scuntur incesti,id est incasti habentur. Maiestatis reatu tenentur 3510 hi qui regiam maiestatem laeserunt vel violaverunt, vel qui

renipublicam prodiderunt vel cum hostibus consenserunt. Piacu- 26lum dictum pro eo quod expiari potest; commissa sunt enimquae erant quoquo ordine expianda.

DE POENIS IN LEGIUVS CONSTITVTIS. Dupliciter malum XXVII15 appellatur: unum, quod homo facit, alterum, quod patitur.

Quod facit, peccatum est j quod patitur, poena. Malum autemtunc plenum est, cum et praeteritum est et inpendet, ut sit etdolor et metus. Poena dicta quod puniat. Est autem epithetum 2nomen, et sine adiectione non habet plenum sensum: adicis

ao poena carceris, poena exilii, poena mortis, et inples sensum.Supplicium proprie dictum non qui quoquo modo punitur, sed 3ita damhatur ut boiia cius consecrentur et injntbljcq redigantur. lL ^Nam supplicia diceBantur supplicamenta. Et suppiicium dici-.tur, de cuius damnatione delibatur aliquid Deo j unde et sup-

35 plicare. Octo genera poenarum in legibus ontineri Tullius 4scribit: id est datnnum, vincula, verbera, talionem, ignominiam,_e cilium, seryitutem et niortem. His namque poenis vindicaturomne perpetratum peccatum. Damnum a diminutione rei voca- 5

1 eo K1 eratio T a aom. JP/C (ttonA) 3 pec. estABT:puplica pec. est K dicta K: dictum iudicium A rci publ. . . .mdicatur add. in warg, T 5 pecuniam A' 6 in hoc om, Cl

oriatur T1 10 vel voluerunt K qui ont. K 12 commissaom. K (non A) ^ eniin oitu T 13 expiandi/f (MO;I A) 17 plenumquum T sit dolor et Bl; sit hodorcm Uut vid. 19 adice A'ao p. mortis 01». K(Jeste Kutbltro) inplcnscensum T 31 dicitur Tquomodo BKTatitc corr.. punitur] patitur C1 aa rcdicantur KS3 supplicitor cuius damnatio A" (noit A) 34 Dco] dc co TK {nonA) 35 continerc K 28 a om. T

O 2 '

ISIDORI

^ 6 tum. Vincula a vinciendo, id est artando dicta, eo quod con-0 7 stnngant atque retineant; vel quiajvijigant. Conpedes dicti

8 quia continent^pedes. Peducae^sunt laquei quibus pedes in-9 laqueantur, dictae a_gedibusj?apjendis. Catenae autem, quod

capiendo teneant utraque vestigia, ne progrediantur. Item 510 catenae, quod se capiendo teneant plurimis nodis. Manicae

~^~>-^sunt_vincula quibus manuscapiuntur \ licet et manicae tuni-n , ia carunTsunt.^Nervi. Boia est torque^ajmnatorum, quasi iuguiii^

13 in Bove ex genere vinculorum est. Carcer, in quo custodiuntur •noxii. Et dictus carcer quod eo hoinines coerceantur inclu- 10danturque, quasi arcer, ab arcendo scilicet. Locum autem inquo servantur noxii, carcerem dicimus numero tantum singulari;unde vero emittuntur quadrigae, carceres vocamus numero tan-

14 tum plurali. Verbera dicta, quia cum agitantur, aerem ver-berant Hinc flagra et plagae et flagejja, quia cum flatu et 15strcpitu in corpore~sonant. Nam plagae, quasi flagae ; ed^plagae et flagrc» primae positionis sunt, flagella autem per diminu-;

15 tionem djcta. Anguilla est qua_coercentur in schqlis jjuen^16 quae vulgo scotica dicitur. Fustes sunt quibus iuvenes pro

^riminibQsierluntur, appellati quod praefixi in fossis stent; ao17 quos palos rustici vocant. Vectes dicti quod manibus vecten-

tur, unde ostia saxaque velluntur; sed hi nd poenas legum non18 pertinent. Virgae sunt summitates frondium arborumque, dictae

quod virides sint, vel quod vim habeant arguendi; quae si lenisfuerit, virgaest; sicerte nodosa vel aculeata, scorpio rectissimo 35

. 19 nomine, quia arcuato vulnere m corpus infigitur. Ictus proprie

1 vincendo K ' constringat B a quia vigilant vcl sciunt K r.. dictae C 3 Peduces BCK 4 Catena . . . teneat C 6 Mani-

ces BC 7 raanus] manicae K 8 Nervi ont. C Boiasive nervicula est C iugus BTV1: iuga C • 9 est om. K inquo . . . carcerow. K(ttonA) 10 quo co T 11 arccr] a carccrcK(nonA) si Iicet T la diximus^ tant. num. sing. Ti num.sing. B . 14 agitatur O vcrberent T 15 plage corr. in ras. T17 sedplage T3: setflage utvid. T1 pcr dirivationcm K 18 scolaK 19 inscotica O ao astent C aa ostea CT: et ostea U:ostca (ho-) vectca KM {non A), unde Kueblerus versumfingit ostia vcctelSaxaque velluntur hi onu T 24 viride T Biint Bhabcnt T urgucndi Sehtoara qui si B 35 urga T ccrtcBCT: autcin K 26 acuato K •

ETYMOLOGIARVM LIB. V. xxvii

flagellorum sunt, ab agitando vocati. Vngulae dictae quod aoeffodiant. Haec et fidiculae, quia his rei in eculeo torquentur,"^Tfideslnveniatur. Eculeus autem dictus quod cxtendat. Tor- 21, 22"menta vero, quod torquendo rnentem inyeniant. Est et latomia 23

5 sugplicii genus ad verberandum aptum, inventum a Tafqumu) *Superbo ad poenam sceleratorum. Iste enim prior latomias, .tormenta, fustes, metalla atque exilia adinvenit, et ipse priorregibus exilium meruit. Talio est similitudo vindictae, ut tali- 24ter quis patiatur ut fecit. Hoc enim et natura et lcgc est insti-

10 tutun^TIt * laedentem similis vindicta sequatur.' Vnde et illudest legis (Matth. 5,38): • Oculum pro oculo, dentem pro dente.'Talio autem non solum ad iniuriam referendam, sed etiam probeneficio reddendo ponitur. Est enim communis sermo etiniuriae et beneficentiae. Ignominium, co quod desinat habere 25

15 honestatis nomen is qui in aliquo crimine deprehenditur. Di- " .ctum est autem ignominium quasi sine nomine.sicut ignarus sinescientia, sicut ignobilis sine nobilitate. Hoc quoque et in- 26famium, quasi sine bona fama. Fama autem dicta^juia Jando,id cst loquendo, pervagatur per traduces linguarum et aurium

aoserpens. Est autem nomen et bonarum rerum et malarum.l^am fama telicitatis interdum est, ut illud, J inlustris fama,'quod laus est: malarum, ut Vergilius (Aen. 4,174):

Fama, malum qua non aliud velocius ullum.Fama autem nomcn certilocum non habet, quia plurimum men- 27

35 dax est, adiciens multa vel demutans de veritate: quae tamdiuvivit, quamdiu non probat. At ubi probaveris, esse cessat, et

x vocata Tanttcorr. a ficulae O aculeo BK 3 au-tem om. K 4 invcniat A' La. est sup. K lautumnum BKTilautumium C: laturanum A 6 pocnas BC lautumnas CK: latu-mnas T: lautumna B 7 met. fus. A' prior rcgibus ABTx priorcx rcgibus C: prior regum Kfori. recle 9 et naturae lcge A' (tcsteKutlletd) 10 unde ill. T n legis om. K ia autetn om. K14 Ign. dictum co T 15 aliquo crimcn A T : aliquod crimcn BC17 sci.et sicut T et om. T 18 b. fame O 19 provocatur Bai nam famc T fclicitatis A'* (K1 n. l.; scd fclicius ttstt Kutblero)aa malorum et virg. K 23 quo B : quia T illum 7 : illud O34 Fama A': Famac (-mc) BCT Fama, nomen inccrti, locuin noahabct Terlnll. Apolog. 7 a6 ubi probavit, ccssat cssc Tertttll.

ISIDORI*

28 exinde .res nominatur, non fama. Exilium dictum quasiextrasolum. Nam exul dicitur qui extnTsolum est Vnde postli-nunium redeuntibus, hoc est de exilio reducendis, qui sunt eiectiIn Inuma, id estextra limenjmtriae. Dividitur autem exilium in

29 relegatis et deportatis. Relegatus est, quemjbona sua sequun* 53° tuir: deportatus, quem non sequuntur. Proscriptio exilii procul

damriatio, quasi porro scriptio. Item proscriptus, quia palam31 scriptus. Metallum estjubi exules dep^r^tantur ad eruendani32 venam rnarmoraque secanda in crustis. Servitus a servando

vocata. Apud antiquos enim qui in bello a morte servabnntur, 10servi vocabantur. Haec est sola malorum omnium postrema,quae liberis omni supplicio gravior est; nam ubi libertas periit,

33 una ibi perierunt et omnia. Mortium vero diversi casus, exquibus crux vel patibulum, in quo homines adpensi cruciantur

34 vel patiuntur; unde et nomina habent. ratibulum cnimvulgo 15 /furca dicitur, quasi ferens caput. Suspensum enirn ct strangui-latum exeo exaniraat; sed patibuiniiinor poena quam crucis.Nam patibulum adpensos statim exanimat, crux autem subfixosdiu cruciat; unde et in Evangelio latronibus", ut morerenturet de ligno ante sabbatum deponerentur, crura confracta sunt, 30

35 quia ligno suspensi cito mori non poterant. In ipso quoquegenere necis diflert. Crudeiius^t^nim in aqua spiritum tor^quentes extingui, ignibus urijrigore etJame necari, canibus ct / r,j ,, Ibestus cxponi. Nam ferro mori aetas quoque maior optavit.Gladius enim sine graviore cruciatu conpcndiosa morte vitam 35

36 finire novit. Culleum est PjOTJcidaie vasculum ab occulendo,

1 Ex. autcm dic. K' 9 sol. est nam K ante corr. qui] quia Cpostliminio BT ' 3 rcducentibus K («0« A) sint T cicctisT ante rorr. 4 in iniuriam B (tton A) : iniuria C1 6 dep. . . .seq. om. C1 exilio C 7 qu. por. scr. om. T scripto Kquia] quasi C 8 depotantur A": dcputantur BCT: corr. dtit.9 Ser. a vocando K anttcorr. 11 scrvi voc. om. T sola ont. 7 1 :summa A* (non A) 13 pcrcunt omnia C div. sunt ca. C in q.CA'(rjrex q.) 14 omnes T 16 str.ex co A": str. haec ex eo BD:instr. et c x e o C 1 : str. eo T 17 cxaminatOJ' 18 cxaminat C 7 1

22 spiritu (spfi) B : ipsum C torquente Arev. ' 03 negari OK24 aetas] et has T aptavit K: optaverit TerttiU. Apol. 9 35 grnviorc(-ri) BCK: maiore T 06 masculitm ut vid. T

-*- »UXr/! "VV !') ( V V , A

ETYMOLOGIARVM LIB. V. xxvii-xxx

id est claudendo dictum. Est autemjatj r_e3C_,corip. factus, inquo parricidae cum simio et gallo et serpente Jnclusi in marepraecipita.ntur. Omnium autem istarum mortium genus anUmadversio nominatur. Animadversio enim est, quando iudex 37

5 reum punit j et dicitur animadvertere, id esfanimum illuc adver-tere, intendere utique ad puniendum reum, quia iudex est. Ideo 38autem Romani aquam et ignem interdicebant quibusdam da-mnatis, quia acr et aqua cunctis patent et omnibus data sunt; utilli non fruerentur quod omnibus per naturam concessum est.

10 DE CHRONICAE YOCABVLO. Chronica Graece dicitur quae XXVIIILatine temporum series appellatur, qualem apud Graecos Euse-bius Caesariensis episcopus edidit, et Hieronymus presbyter inLatinam linguam convertit. XpoVos enim Graece, Latine tem-pus interpretatur.

15 DE MOMENTIS ET HORIS. Tempora autem momentis, horis, XXIXdiebus, mensibus, annis, lustris, sacculis, actatibus dividuntur.Momentum est minimum atque angustissimum tempus, a motusiderum dictutn. Est enim extremitas horae in brevibus inter- avallis, cum aliquid sibi cedit atque succedit. Hora Graecum

ao nomen est, et tamen Latinum sonat. Hora enim finis est tem-poris, sicut et ora sunt finis maris, fluviorum, vestimentorum.

DE DIEBVS. Dies cst praesentia solis, sive sol supra terras, XXXsicut nox sol sub terris. Vt enim dies aut nox sit, causa est autsupra terram sol, aut sub terris. Dies legitimus viginti quattuor

35 horarum, usque dum dies et nox spatia sui cursus ab orienteusque ad alium orientalem solem caeli volubilitate concludat.Abusive autem dies unus est spatium ab oriente sole usque adoccidentem. Sunt autem diei* spatia duo, interdianum. atque 2

4 est {priui) ont. 7 6 nd otn. T 7 aquam et ignem OK';aqua et ignctn Kl : aqua ct igni BT quibus dam. B 8 et ont. Cx-patet BCT data est BT ro quae ABKT: quia O: o»t. L17 mcnimum OK a mo. si. dic. om. KL (MOII A) ai ora] oraedett. finis BKL : fincs CT *aa prescientia T supra] super(ro»r. r*sup?) T 23 si. non sol C: si. nox BlT 34 Icgiinus i1:legitimus est B 95 hor. est us. A' ao orientalem tx oricntem Kvol. concK] volvcntem K1 (L n. /.) 27 abusivc . . . solc om. Kl (nonAD){Lil)

ISIDORI

nocturnum; et est dies quidem horarum viginti quattuor, spa-3 tium autem. horarum duodecim. Vocatus autem dies a parte

meliore. Vnde et in usu est ut sine commemoratione noctisnumerum dicamus dierum, sicut et in lege divina scriptum est

4 (Genes. 1,5): * Factum est vespere et mane dies unus.' Dies 5secundum Aegyptios inchoat ab occasu solis: secundum Persasab ortu solis : secundum Athenienses a sexta hora diei; secun-dum Romanos a media nocte. Vnde et tunc gallicinium est,quorum vox diei ostendit praeconium, quando et mesonyctius

5 afilatus fit. Diesdicti a diis,quorum nominaRomani quibusdam 10sideribus sacraverunt. Primum enim diem a Sole appellaverunt,qui princeps est omnium siderum, sicut et idem dies caput est

6 cunctorum dierum. Secundum a Luna, quae Soli et splendoreet magnitudine proxima est, ct ex co mutuat lumen. Tertiumab stella Martis, quae Vesper vocatur. Quartum ab stella 15

,7 Mercurii, quam quidam candidum circulum dicunt. Quintumab stella Iovis, quam Phaethontem aiunt. Sextum a Venerisstella, quam Luciferum asserunt, quae inter omnia sidera pluslucis habet. Septimus ab stella Saturni, quae sexto caelo locata

8 triginta annis fertur explere cursum suum. Proinde autem ex aohis septem stellis noniina dierum gentiles dederunt, eo quodper eosdem aliquid sibi effici existimarent, dicentes habcre aSole spiritum, a Luna corpus, a Mercurio ingenium et linguam,a Venere voluptatem, a Marte sanguinem, a Iove temperantiam,a Saturno humorem. Talis quippe extitit gentilium stultitia, 25

9 qui sibi finxerunt tam ridiculosa figmenta. Apud Hebraeosautem dies primauna sabbati dicitur, qui apudnos dies domini-cus est, quem gentiles Soli dicaverunt. Secunda sabbati se-

1 spatium] spatia K 5 factum cst ont. T1 8 tunc om. K9 quando... fit om. K 10 sit BF §§ 5-7 iteritm infine tib. xv hab. Dquib. Rom. T ia quia Isid. nat. rtr. 3, a cap. cwntL K i3so l ic tCK: solis et B: solis est T 15 Vesper] vespa T 16 quidanO quam B19 septimum Z?C sexto] septimo dctt. 20 fcrtur] ferunt K(X. «./.)suum otn. K (L n. /.) 91 dicrum BCT: dicbus K (L n. /.) aa ali-quid om. K{L n. /.) a sole habcre B 24 a M a r « *anS- anJ'a Mcrc K 37 dicibaHir A' (timt D) 38 quem . . . dic. oiti. KLquam T ut viif. (tion U) secunda feria 0111. A' (tmn L)

ETYMOLOGIARVM LIB. V. xxx

cunda feria, quem saeculares diem Lunae vocant. Tertiasabbati tertia feria, quem diem illi Martis vocant. Quartasabbati quarta feria, qui Mercurii dies dicitur a paganis. Quinta

s sabbati quinta feria est, id est quintus a die dominico, qui apud 105 gentiles Iovis vocatur. Sexta sabbati sexta feria dicitur, qui

apud eosdem paganos Veneris nuncupatur. Sabbatum autemseptimus a dominico dies est, quem gentiles Saturno dicaveruntet Saturni nominaverunt. Sabbatum autem ex Hebraeo inLatinum requies interpretatur, eo quod Deus in eo requicvisset

10 ab omnibus operibus suis. Melius autem in vocabulis^dierum nde ore Christiano ritus loquendi ecclesiasticus procedit. Tamenst qucm forte consuetudo traxerit, ut illud exeat ex ore quodinprobat corde, intellegat illos omnes, de quorum. nominibusappellati sunt lri dies, homines fuisse: et propter beneficia quae-

15 dam mortalia, quia plurimum potuerunt et cminuerunt in hocsaeculo, dclati sunt eis ab amatoribus suis divini honores et indiebus et in sideribus; sed primum a nominibus hominumsidera nuncupata, ct a sideribus dies sunt appellati. A fando 12autem feriae nuncupatae sunt, quod sit in eis nobis tcmpus

30 dictionis, id est in divino vcl humano officio fari. Sed ex hisfestos dies hominum causa institutos, feriatos divinorum sacro-rum. Partes diei tres sunt: mane, meridies et suprema. Mane 13,14lux matura et plena, nec iam crepusculum. Et dictum manea mano; manum enim antiqui bonum dicebant. Quid enim

25 melius luce ? Alii mane aestimant vocari a Manibus, quorumconversatio a luna ad terram est. Alii putant ab aere, quia

i qucm . . . vocant om. KL dics A (tton D) . tertia . . . (5 10}nuncupatur] sic tcrtia quarta et (o»»i. L) quinta ct scxta sabbatiscxta fcria KL 3 qui mercuris 7": quemorcoris U-. qui mcrcorisB: qui mcrcorics A dicitur om. A \non D) 6 SabbatusA' {tiott L) 1 dics est CU: dic cst ABDT: id cst KL quem . . .autem] a primo qui KL quam C • 8 ct Sat. nom. ottt. T saturnisADCDU 9 Deusom. A' 13 de quorum] decorum B 14 propterbeneficia CK: pcr ben. D : pro bcn. T (et/ort. /sid.) : pro beneficiis B15 eminuerunt/?C£>7*: invcnerunt A' 16 ei A' divino honorc sed inT 17 a nom.] hominibus K 18 app.]nuncupati K 19 appcllataeA* cos T aicausasA' 34 mano] manu forfrf. 35 aestimant A':exstimant (,cxt-) B*T; existimnnt C 26 convcrsio B a. tcrra Babca re A': habcrcOT .

ISIDORI '

15 manus, id est rarus, est atque perspicuus. Meridies dicta quasimedidies, hoc est medius dies; vel quia tunc purior dies est.Merum enim purum dicitur. In toto enim die nihil clariusmeridie, quando sol de medio caelo rutilat et omnem orbem

16 pari claritate inlustrat. Suprema est postrema pars diei, quando 5sol cursum suum in occasum vertit: dicta quod superest ad

17 partem ultimam diei. Serum vocatum a clausis seris, quando18 iam nox venit, ut unusquisque somno tutior sit. Hodie quasi19 hoc die; et quotidie, non cotidie, ut sit quot dicbus. Cras quod20 est postea. Hestemum est pridie ; et dictum hesternum ab 10

eo quod iam dies ipse sit a nobis extraneus et praetereundo21, 22 alienus. Pridie autem quasi priori die. Perendie, id est per

ante diem, vel in antecessum, id est prius.XXXI DE NOCTE. NOX a nocendo dicta, eo quod oculis noceat,

Quae idcirco lunae ac siderum lucem habet, ne indecora esset, 15' et ut consolaretur omnes nocte operantes, et ut quibusdam

animantibus, quae luceni solis ferre non possunt, ad sufficien-,2 tiam temperaretur. Noctis autem et diei alternatio propter

vicissitudinem dormiendi vigilandique eflecta est, et ut operis3 diurni laborem noctis requies tcmperet. Noctein autem fieri, 20

aut quia longo itinere lassatur sol, et cum ad ultimum caelispatium pervenit, elanguescit ac tabefactus efTlat suos ignes;aut quia eadem vi sub terras cogitur qua supcr terras pertulitlumen, et sic umbra terrae noctem facit. Vnde et Vergilius(Aen. 2,250): . *5

Ruit Oceano nox,involvcns umbra magna terramquc polumque.

4 Noctis partes septem sunt, id est vesper, crepusculum, conti-1 wl fiayfc rarus BT: clarus CK 2 hoc . . . dies om. K(no»A)

purius K: prior T cst 0»«. B 4 de mcdio KT: tnedio B: inmedio C e t . . . inl. 0»«. K (non A) 6 a parte ultima T7 clausis ex claris K 8 ut] et T Hodie] Die T 9 non cot.otn. T sit om. O io postera Arcv. (</"• -Aug. loc htpt. 3, ia,P« 573,29) Extcrnum codd. {tt Isicf.) extcrnum (-no) ABCT: sternumA' 13 in om. B 14 eo om. T 15 indc contra / 16 con-solarcntur CK ao tcmpcraret CK 31 lassatus C aa pcr-vcncrit CA': pervenent Cl labcfactiis dttt. : hbefactos /irrv. {rxLr. 5, 651) 23 qui C1 vis A' q»ia C1 : qui T protulit A'

ammsm

ETYMOLOGIARYM LIK. V. xxx-xxxii

cinium, intcmpestum, gallicinium, matutinum, diluculum. Ve- 5sperum ab stella occidentali vocatum, quae solem occiduumsequitur et tenebras sequentes praecedit. De qua Vergilius(Aen. 1,374):

5 Ante diem clauso conponit vesper Olympo.Tenebras autem dictas, quod tencant umbras. Crepusculum 6, 7est dubia lux. Nam crepcrum dubium dicimus, hoc estinter lucem et tenebras. Conticinium est quando omnes 8silent. Conticesccre enim silcre est. Intempestum cst medium 9

10 ct inactuosum noctis tempus, quando agi nihil potest et omniasopore quietasunt. Nam tempusper senon intellegitur, nisi peractus humanos. Mediumautemnoctisactumcaret. Ergointem-10pesta inactuosa, quasi sine tempore, hoc est sine actu, per qucmdinosciturtempusjundeest: 'Intempestivevenisti.' Ergointem-

15 pesta dicitur quia carct tempora, id est actum. Gallicinium pro- nptcr gallos lucis praenuntios dictum. Matutinum cst inter absces-12sum tenebrarum et aurorae advcntum ; et dictum matutinumquod hoc tempus inchoante mane sit. Diluculum quasi iam inci-13piens parva diei lux. Haec et aurora, quae solem praecedit.

30 Est autem auroradiei clarescentis exordium et primus splendor 14aeris,quiGraece iju>s dicitur; quam nos perderivationem auroramvocanms, quasi cororam. Vnde est illud (Virg. Aen. 2, 4x7):

ct lactus EoosEurus equis.

»5 et (Virg. Aen. 1,489) *•Eoasque acies.

DE HEBDOMADA. Hcbdomada dicta a numero septem XXXIIdierum, quorum repetitionc et mcnses et anni et saecula pera-

a quac] quod B 3 scquuntur B 5 clausum A* conponct Virg.(etlsid. ?) § 7 anfe § $BTD {tt Isid.) 8 omnia C 9 siiet C1

10 o. sapore C1: omni opcre A 11 nisi act. Bl la carct actum A'(non A) intempestas C: tempestas B 13 hacc est B 14 intcm-pestiva Kl ergo. . . actutn oin. K in tempestatc 7* 15 quialquac A tcmporc B Gallicinius . . . dictus A' 16 cst 0111. Kacccssum T 17 aurorae^lucis K(uotiA) i8inquoantcC maniscitK 19 precidit T ai quam] qucm CK aa qn. eurorum A*33 eoos BTl: cous A'7"2 : eois C 24 cusus C1 25 et] ct itcrumCK-.oin.BDT

ISIDORI

guntur; iirra enim Graeci septem dicunt. Hanc nos septi-manam vocamus, quasi septem luces. * Nam mane lux est.Octavus autem dies idem primus est, ad quem reditur et a quorursus hebdomadae series orditur.

XXXIII D E MENSIBVS. Mensis nomen est Graecum de lunae 5nomine tractum. Luna enim fnljvr) Graeco sermone vocatur;unde et apud Hebraeos menses legitimi non ex solis circulo,

" sed ex lunae cursu enumerantur, quod est de nova ad novam.a Aegyptii autem primi propter lunae velociorem cursum, et ne

error conputationis eius velocitate accidcret, ex solis cursu 10dieni mensis adinvenerunt; quoniam tardior solis motus facilius

3 potcrat conprehendi. Ianuarius mensis a Iano dictus, cuiusfuit a gentilibus consecratus; vel quia limes et ianua sit anni.Vnde et bifrons idem Ianus pingitur, ut introitus anni et exitus

4 demonstraretur. Februarius nuncupatur a Fcbruo, id est Plu- 15tone, cui eo mense sacrificabatur. Nam Ianuarium diis superis,Februarium diis Manibus Romani consecraverunt. Ergo Fe-

z bruarius a Februo, id eit Plutone, non a febre, id est aegritudine5 nominatus. Martius appellatus propter Martem Romanae gentis

auctorem, vel quod eo tempore cuncta animantia agantur ad 306 marem et ad concumbendi voluptatem. Idem appellalur et

mcnsis novorum, quia anni initium mensis cst Marlius. Idcmet novum ver ab indiciis scilicet germinum, quia in eo viridan-

7 tibus fructibus novis transactorum probatur occasus. Aprilis proVenere dicitur, quasi Aphrodis; Graece enim *A<f>po8iT7] Venus 35

. dicitur; vel quia hoc mense omnia aperiuntur in florem, quasi.8 Aperilis. Maius dictus a Maia matre Mercurii; vel a maioribus

1 enim ont. K grcce s. dicittir T 3 oct. . . . ord. 0»«. C prim.ad K 4 cbdomadis T 5 gr. no. est C: no. gr. A ^ de . . . trac.ont. T 6 grece C 7 circulos O 8 numerantur A" qui est dett.11 dics A': duodccim Schivarz ia cui CK 13 gcntibus K{tionA)14 biformis A' (tton A) et om. T 15 dcmonstrctur BT a fcbruacodd.(ttiamTritt.) 16 cui neominiae sacrificabantur A' 17 februariusK cons. Rom. A' 18a fcbrua codd. {ttiam Trin.) fcbre cgr. Tao actorera T at marem] martem C1 concubendi KT sa initioK 23 novum vcr T3: november BDT^A ^jr-bris) 7*7'«.: primum (r.v-nsC\vcr CK 24 pracbeturA' 25 afrodis CK : afrondis^i?7' greciA' enim om. A 'A poZjVij] afrodis codd. a6 Jioc in mcnse A'(«o»A) apcricntur A' (»/r>w A) 27 a moribus maioris na. A' (»/0;; A)

ETYMOLOGIARVM LIB. V. xxxii-xxxiv

natu, qui erant principes reipublicae. Nam hunc mensemmaioribus, sequcntem vero minoribus Romani consecraverunt.Vnde et Iunius dicitur. Antea enim populus in centurias 9seniorum et iuniorum divisus erat. Iulius vero et Augustus 10

5 de honoribus hominum, Iulii et Augusti Caesarum, nuncupatisunt. Nam prius Quintilis et Sextilis vocabantur: Quintilis,quia quintus erat a Martio, quem principem anni testanturesse Romani; Sextilis similiter, quod sextus. Septcmber nomen IIhabet a numero et imbre, quia septimus est a Martio et imbres

io habet. Sic et October, November atque December ex numeroct imbribus acceperunt vocabula; quem numerum decurrentemDecember finit, pro eo quod denarius numerus praecedentesnumeros claudit. Kalendas autem, Nonas et Idus propter festos 12dies Romani instituerunt; vel propter officia magistratuum. In .

15 his enim diebus conveniebatur in urbibus. Quidam autem 13Kalendas a colendo appellari existimant. Apud veteres enimomnium mensuum principia colebantur, sicut et apud Hebraeos.Idus autem plerique Latinorum ab edendo dictum putant, quodhi dies apud veteres epularum essent. Nonae a nundinis 14

ao vocatae. Nundinae enim sunt publicae conventiones sivemercimonia.

DE SOLSTITIIS ET AEQVINOCTIIS. Solstitium dictum quasi XXXIVsolis statio, quod tunc sole stante crescant dies vel noctes. •Aequinoctium appellatum quod tunc dics et nox horarum

35 spatio aequali consistunt. Duo sunt autem solstitia: unum 2aestivum, vm Kal. Iul., dc quo tempore remeare sol adinferiores incipit circulos; aliud hiemale, vm Kal. Ian., quotempore sol altiores incipit circulos petere. Vnde hiemalissolstitii dies minimus, sicut aestivi maximus invenitur. Item 3

3 antc CT tx corr. ccnturia CKT 4 div. est A' ct om.O 8 romanis C1 quod sit sc. K . 9 ct imb. ha. sic et o»>.K {tion A) 11 dccurrcntc dccembrc K ia nutn. pracc. om. T18 dictos K 19 apud] quod B Nonas K: non (dcl.) ca (dtl.)nonae C ai mctcimonia C 33 statium K crcscat C: crescunt K24 nox] noctcs KT antt corr. 35 spatia acqualia K solicia Kl

26 cstuura Cl: est iunium T deowi. A' 28 tcmp. alt. K hicmalcs. . . tninorcs . . . maiorcs invcniuntur A' 29 solisltis T

ISIDORI,

duo sunt aequinoctia, unum vernale et aliud autumnale, quaeGraeci lo-qiupias vocant. Sunt autem haec aequinoctia die VIII

Kal. Apr. et vm Kal. Oct., quia annus olim in duas tantumpartes dividebatur, hoc est in aestivum et hiemale solstitium, etin duo hemisphaeria. 5

XXXV DE TEMPORIBVS ANNI. Tempora anni quattuor sunt: ver,aestas, autumnus et hiems. Dicta sunt autem tempora a com-munionis temperamento, quod invicem se humore, siccitate,calore et frigore temperent. Haec et curricula dicuntur, quia

2 non stant, sed currunt. Constat autem post factum mundum 10ex qualitate cursus solis tempora in temos menses fuisse divisa.Quorum temporum talem veteres faciunt discretionem, ut primomense ver novum dicatur, secundo adultum, tertio praeceps.

3 Sic [et] aestas in suis tribus mensibus, nova, adulta et prae-ceps. Sic [et] autumnus, novus, adultus et praeceps. Item 15hiems, nova, adulta et praeceps sive extrema. Vnde est illud(Virg.Georg. 1,340):

Extremae sub casu hiemis.Ver autem dictum quod viret. Tunc enim post hiemem vesti-

4 tur tellus herbis, et in florem cuncta rumpuntur. Aestasdicitur ab aoaestu, id est a calore; ct aestas quasi usta, id est exusta et arida.

5 Nam calor aridus est. Autumnus a tempestate vocatus quando6 et folia arborum cadunt et omnia maturescunt. Hiemem ratio

hemisphaerii nuncupavit, quia tunc breviori sol volvitur circulo.Vnde et hoc tempus bruraa dicitur, quasi fipaxk, id est brevis; 35

. vel a cibo, quod maior sit tunc vescendi appetitus. Edacitasenim Graece fipwfia appellatur; unde et inbrumarii dicuntur

a octabo kalendarum octubrium et octabo kalendarum aprilium 71

3 tan. ol. in du. T 4 in hiem. BC 6 sunt qu. C 7 aut hi. Kautem om. K 8 quod] quoAT 11 fuissct T 13 talcs K discr.fac. B primum mensein K 13 secundum . . . tcrtium BK 14 ethab. BK: om. ACT 15 et hab. BT: om. ACK adul. praec. K(itott A) item . . . praec. om. A 16 adul. pracc. K undc ctillud/1: undeetestilludfi : 0»/. AT 18 caso K: casum C 19 vcrtiturB ai usta id cst om. K: id est exusta o>n. T 23 Aut. autem a A'vocatur C 35 fipaxys] brachin C: braxin B: bracin K: brasin Tquasi Ppa\v Ijpap id cst brevis dics Serv. ad Aen. a, 473 37 fipS>fa]bruma (-mo C) codd. inbrumnri Cl: inbruniarii nt vid. T:brumarii K : brumatici B: biuinati Gloss.

ETYMOLOGIARVM LIB. V. xxxiv-xxxvii

quibus fastidium est ciborum. Hibernus autem inter hiemem 7et vernum est, quasi hievernus; qui plerumque a parte totum,hiemem, significat. Haec tenipora singulis etiam caeli partibusadscribuntur. Ver quippe orienti datur, quia tunc ex terris 8

5omnia oriuntur; aestas vero meridiano, eo quod pars eiuscalore flagrantior sit; hiems septemtrioni, eo quod frigoribuset perpetuo gelu torpet 3 autumnus occiduo, propter quod gravesmorbos habet, unde et tunc omnis folia arborum defluit. Vtautem autumnus abundet morbis, facit hoc confinium frigoris

10 et caloris, et conpugnantia inter se contrariorum aerum.DE ANNIS. Annus est solis anfractus, cum pcractis tre- XXXVI

centis sexaginta quinque diebus ad eadem loca siderum redit.Annus autem dictus quia mensibus in se recurrentibus volvitur.Vnde et anulus [dicitur], quasi annuus, id est circulus, quod in

15 se redeat; [ut] Vergilius (Georg. 2,402):Atquc in se sua per vestigia volvitur annus.

Sic enim apud Aegyptios indicabatur ante inventas litteras 3picto dracone caudam suam mordente, quia in se recurrit.Alii annum dicunt d7ro TOU avaveova-Oai, id est ab innova-

ao tione; renovatur enim semper. Tria sunt autem genera an- 3norum. Aut enim lunaris annus est triginta dierum; autsolstitialis, qui duodecim continet menses ; aut magnus, o-mnibus planetis in eundcm locum recurrentibus, qui fit postannos solstitiales plurimos. Aera singulorum annorum est con- 4

35 stituta a Caesare Augusto, quando primum censu exagitatoRomanum orbem descripsit. Dicla autem aera ex eo, quodomnis orbis aes reddere professus est reipublicae.

DE OLYMPI.VDIDVS ET LVSTRIS ET IVBILEIS. OlympiaS XXXVIIapud Graecos constituta apud Elidem Graeciae civitatem, Eliis

1 hictnc ct verno BT: hietncn ct verno C : hicmcm ct vcrem A*3 hivernus C tota K 5 mer. quod K 6 hiems . . . torpct infituparagraphi T 8 omncs K folio T defluct KT 10 intra sc B13 candem AT sid. locaA' 13 currcntibus/T 14 dicitur hab.BK: 0111. CT anuus K: annus T 15 ut hab. CK; om. BTt8 roordcntcm codd. quia] qui K 10 alii] illi A' id cst om. Ba rcnovationc K 20 gcnera] tcmpora BC 26 romanorum urbemA dicta . . ..rcip. 0111. /i1 au. cst cra 7* cxom. A 09 apud]apolo A' colys ag. A': clisangcnlibus Cx

- ISIDORI^

agentibus agonem et quinquennale certamen, quattuor mediisannis vacaiitibus; et ob hoc Elidum certaminis tempus olym-piadem vocaverunt, quadriennio in una olympiade supputato.

2 Lustrum vero est irantrrjpi^ id est quinquennium, quod quintoanno dicitur condi propter olympiadas a Romanis; adhucenim 5consules, adhuc aera nondum erat. Est enim quinquennaletempus. Ideo vero sic vocatum, eo quod censu per quin-

3 quennium in republica peracto urbs Roma lustrabatur. Iubileusinterpretatur remissionis annus. Est enim Hebraicus etsermoet numerus, qui septenis annorum hebdomadibus, id est, qua-10

. " draginta novem annis texitur; in quo clangebantur tubae, et adoranes revertebatur antiqua possessio, debita absolvebantur,

4 confirmabantur libertates. Hunc numerum etiam in diebusPentecosten et ipsi celebramus post Domini resurrectionem,remissa culpa et totius debiti chirographo evacuato, ab omni 15nexu liberi suscipientes advenientem in nos gratiam Spiritus

. sancti.XXXVIII D E SAECVLIS ET AETATIBVS. Saecula generationibus con-• stant; et inde saecula, quod se sequantur: abeuntibus enim

. aliis alia succedunt. Hunc quidam quinquagesimum annum 302 dicunt, quem Hebraei iubileum vocant. Ob hanc causam et

ille Hebraeus, qui propter uxorem et liberos amans dominumsuum aure pertusa servitio subiugatus, servire iubetur in saecu-

3 lum, hoc est usque ad annum quinquagesimum. Aetas ple-rumque dicitur et pro uno anno, ut in annalibus, et pro septem, »5ut hominis, et pro centum, et pro quovis tempore. Vnde etaetas tempus, quod de multis saeculis instruitur. Et dicta

' ' 3 eolydum K: Eliorum Schwarz 4 WTCTJJ/HY] pentcsin CK: pen-teteresin BT 6 nondum] non 7* 7 sic om. K ccnsum . . .peractum K 8 orbis C1: urbis KT 9 sermonc et numeru K11 texiturom. K(ttonJl) ia omnemhominemrcv. K adsolvcban-tur T: solvcbantur^ 13 libcrUs C etiarn 0111. K 14 pentecostcstfetl. cebramus/f Dominiow. T 15 cyrografum dcb. evacuatumA' xxxvni-ix Phniortm apparatnm in sditiont Momtnstnianachronicontm Isidoriinvemes 19 se ont.BT ao aliis alii BC: ali T33 a serv. subiugatis C: om. K {non A) 34 hoc est id cst us. K35 ct om. K (jion A) in OMI. B amnalibus C*1.; aniinalibus K :annualibus T 36 certum O undc ctas T

ETYMOLOGIARVM LIB. V. xxxvii-xxxix

aetas, quasi aevitas, id est similitudo aevi. Nam aevum est 4aetas perpetua, cuius neque initium neque extremum noscitur,quod Graeci vocant alwvas; quod aliquando apud eos prosaeculo, aliquando pro aeterno ponitur. Vnde et apud Latinos

5 est derivatum. Aetas autem proprie duobus modis dicitur: 5aut enim hominis, sicut infantia, iuventus, senectus : aut mundi,cuius prima aetas est ab Adam usque ad Noe; secunda a Noeusque ad Abraham; tertia ab Abraham usque ad David ; quartaa David usque ad transmigrationem Iuda in Babyloniam; quinta

10 deinde [a transmigratione Babylonis] usque ad adventum Sal-vatoris in carne; sexta, quae nunc agitur, usque quo mundusiste finiatur. Quarum decursus per generationes et regna ita 6

inspicitur.D E DESCRIPTIONE TEMPORVM. Prima aetas in exordio sui XXXIX

15 continet creationem mundi. Primo enim die Deus [in] luctsnomine condidit angelos ; secundo in firmaraenti appellationecaelos; tertio in discretionis vocabulo speciem aquarum etterrae; quarto luminaria caeli; quinto anitnantia ex aquis ;sexto animantia ex terra et hominem, quem appellavit Adam.

3O Prima aetas. Adam ann. ccxxx genuit Seth, a quo filii 2Dei. [ccxxx]. Seth ann. ccv genuit Enos, qui coepit invo-care nomen Domini. [ccccxxxv]. Enosann. cxc genuit Cai- •nan. [DCXXV]. Cainan ann. CLXX genuit Malalehel. [DCCXCV].

Malalehel ann. CLXV genuit Iareth. [DCCCCLX]. Iareth ann. 3a 5 CLXH genuit Enoc, qui translatus est. [MCXXII]. Enoc ann. *

CLXV genuit Matusalara. [MCCLXXXVII]. Matusalam ann. 4CLXViigenuitLamech. [MCCCCLIV]. Lamech ann. CLXXXVIII

genuit Noe. Arca aedificatur. [MDCXLII]. Noe autem ann.

n Iuda in om. K (MOH A) babillonis K (ftonA) 10 deinde ot».K9 a transm. Bab. hab. K: om. ABCT Salv. ABCT: Chnsti K„ in carnc ow. K (uon A) agitur om. A'» 14 aet. wt ,n O-\\ rationcm mun. K in hab. K : om. B'CT % a sqq. NunuroslUonw,ZtShab. (jnttr ttxtuui) ATU: om. BCK. Eos dtdiinUr

00 ccxxxl cxxx C aa CLXXXX] CXL K: CLXV T a5 Enoch autemjo ccxxxj « x CLXVI c J8 a r c a a c d # o m K Noe autcm . . .

diluvium BTU: Noc vero . . . catacl. an. IIMCCXLII CK

i l8a P

ISIDORI ,'

uc factum est diluvium. [IIMCCXUI]. [Noe vero D cum essetannorum genuit tres filios, Sem, Cham et Iaphet. Cuius sex-centesimo vitae anno factum est diluvium. Sunt autem abAdam usque ad cataclismum anni IIMCCLII]. Secunda aetas.

5 Sem [cum esset annorum c] ann. n post diluvium genuit 5Arfaxat, a quo Chaldaei. [IIMCCXLIV]. Arfaxat ann. cxxxvgenuit Sala, a quo Samaritae et Indi. [HMCCCLXXIX]. Sala

6 ann. cxxx genuit Heber, a quo Hebraei. [IIMDIX]. Heberann. cxxxiv genuit Falec. Turris aedificatur [hoc temporedivisae sunt linguae et per orbem terrae facta est dispersio in 10aedificatione turris]. [IIMDCXLIII]. Falec ann. cxxx genuitRagau. " Dii primum adorantur. [IIMDCCLXXIII]. Ragau ann.cxxxngenuitSeruc. RegnuminchoatScytharum. [HMDCCCCV].

7 Seruc ann. cxxx genuit Nachor. Regnum Aegyptiorum nasci-tur. [IIIMXXXV]. Nachor ann. LXXIX genuit Thara. Regnum 15Assyriorum et Siciniorum exoritur. [IIIMCXIV]. Thara ann. u txgenuit Abraham. Zoroastres magicam repperit. [IIIMCLXXXIV].

8 Tertia aetas. Abraham ann. c genuit Isaac et Ismahel, a quoIsmahelitae. [IHMCCLXXXIV]. Isaacann. LXgenuit Iacob. Argi-vorum regnum inchoat. [IIIMCCCXLIV]. Iacob ann. xc genuit 20

* Ioseph. Phoroneus Graeciae leges dedit. [IIIMCCCCXXXIVJ.

9 Ioseph ann. cx. Graecia segetes habere coepit. [IIIMDXLIV].Hebraeorum [in Aegypto] servitus ann. CXLIV. Athlans astrologiam invenit. [IIIMDCLXXXVIII]. Moyses ann. XL. Hebraei

10 litteras habere coeperunt. [HIMDCCXXVIII]. Iosueann. XXVII. 35Ericthonius in Troia [primus] quadrigam iunxit. [HIMDCCLV].

Gothonihelann.XL. CatmuslitterasGraecisdedit. [IHMDCCXCV].

5 cum es. an. c Iiab. CK: om. BTU post dil. om. T («0« U)7 Sala] cainan K a quo . . . Indi om. B: cainan cum esset annorumcxxx gcnuitsalamaquo . . • IndiA' 9 turr. aed. BCU: tunc turr. acd.T: hoc temp. . . . in aed. turr. K 11 Falec autem an. B ia tuncprimum dii adorantur K3 (om. Kl) Ragau... Scyth. 0111. An 13 cxxxvKl reg. tunc inc CK1 inquoatus citharum C1 14 Scr. . . .nasc. om. A'1 nascitur] incoat T attte corr. 17 Zor. artctn mag. K18 quo et Istn. C 19 Arg. reg. in. om. AK (iioit Btm. extr.) 20 xc]I.XL U: XL T: ucvCA' aa cx] cvmi A' capit C 23 in Acg. hab.KU: oni. BCT servitutis C 94 xi. rexit populum Hebr. Btrn. txtr,\IIOH AU) 35 xxvu] xcvn A* 26 primus hab. CH: om. BT

ETYMOLOCxIARVM LIB. V. xxxix

Aoth ann. LXXX. Fabulae fictae [sunt]. [IIIMDCCCLXXV].

Debbora ann. XL. Apollo [mcdicinae artem invenit] citharamrepperit. [IHMDCCCCXV]. Gedeon ann. XL. Mercurius lyram ncondidit. [HIMDCCCCLV]. Abimelech ann. m. Chorus in

5 Graecia inventus. [IIIMDCCCCLVIII]. Tola ann. xxm. Priamusregnavit in Troia. [IIIMDCCCCLXXXI]. Iair ann. xxn. Car-mentis Latinas litteras repperit. [IVMIII]. Iepte ann. vi.Hercules flammis se iniecit. [IVMIX]. Abessa ann. vn. Alex-ander Helenam rapuit. [IVMXVI]. Abdon ann. vm. Troia 12

locapta est. [IVMXXIV]. Samson ann. xx. Ascanius Albamcondidit. [IVMXLIV]. Eli [sacerdos] ann. XL. Arca testamenticapitur. [IVMLXXXIV]. Samuhel et Saul ann, XL. Homerus •fuisse putatur. [IVMCXXIV]. Quarta aetas. David ann. XL. 13Carthago a Didone conditur. [Gad, Natban et Asaph pro-

X5 phetaverunt.] [IVMCLXIV]. Salomon ann. XL. TemplumHierosolymis acdificatur. [IVMCCIV]. Roboam ann. xvn. 14Regnum Israhel et Iuda dividitur. [IVMCCXXI]. Abia ann. m.Sub quo Abimelech pontifex fuit. [IVMCCXXIV]. Asab ann.XLI. Achias, Amos, Ieu, Iohel [et Azarias] prophetaverunt.

ao [IVMCCLXV]. Iosaphat ann. xxv. Prophetavit Helias, Abdias 15et Micheas. [IVMOCXC]. Ioram ann. vm. Prophetavit Heliaset Heliseus. [IVMCCXCVIII]. Ochozias ann. 1. Helias rapi-tur. [IVMCCXCIX]. Athalia ann. vn. Ionadab sacerdos claruit.[IVMCCCVI]. Ioasann.xL. Heliseusmoritur. [IVMCCCXLVI]. Ama-16

a5 sias ann. xxix. Carthago condita. [IVMCCCLXXV]. Oziasann.LII. Olympias a Graecis instituitur. [IVMCCCCXXVII]. Ioathanann. xvi. Romulus nascitur. [IVMCCCCXLIII]. Acaz ann. XVI. 17

1 sunt hab. CKU: om. BT a medic. art. inv. hab. B : om. OKTU(Ap . . Gcdeon ann. XL om. Birtu txtr.) 3 libram 1* 5 xxm]xxnB 6 rcgnavit BCT': regnat KU 7 vi] vn A* 8 abcssa/Cr*escbon/3C 9 Labdon B 11 saccrdos hab. BC1 ont. A TUxa et Saul om. KU 14 Gad . . . proph. hab. BC: om. KT prophe-tabant B 15 XL om. K 17 Israhell roboam T 19 x n j x m Tct Az hab. B (ante proph.) C (fiost proph.) : om. KTU 20 xxv] xxviT prophetaverunt K Prophctavit . . . Ioram ann. vni om. T1

Uion U) ai Ioraml Ioas A' Helias prophctavit et Heliseus K(uo>t U) »3 Atalia T: Otholia K: Gotoiia BC 04 Ioas] IosiasA* (tion U)

P2

ISIDORI t

Roma conditur. [IVMCCCCLIX]. Ezechias ann. xxi.x. SenatusRomae fit. [IVMCCCCLXXXVIII]. Manasses ann. LV. SibyllaSamia claruit. [IVMDXLIII]. Arcon ann. xn. Census primum

18 agitur. [IVMDLV]. Iosias .ann. xxxn. Thales philosophusagnoscitur. [IVMDLXXXVII]. Ioachim ann. xi. Nabuchodo- 5nosor Iudaeam capit. [IVMDXCVIII]. Sedechias ann. xi. Tem-plum Hierosolymis incensum est. [IVMDCIX]. Quinta aetas.

19 Hebraeorum captivitas ann LXX. Iudith historia conscribitur.[IVMDCLXXIX]. Darius ann. xxxiv. Iudaeorum captivitas sol-vitur. [IVMDCCXIH]. Xerxes ann. xx. Sophocles et Euri-10pides tragoedi celebrantur [celeberrimi ac insignes habentur].

20 [IVMDCCXXXHIJ. Artaxerxes ann. XL. Esdras incensam legemrenovat. [IVMDCCLXXIII]. Darius [qui et Nothus] ann. xix.Haec aetas habuit Platonem [IVMDCCXCII]. Artarxerxes ann.

21 XL. Hester historia expletur. [IVMDCCCXXXII]. Artarxerxes 15[qui et Ochus] ann. xxvi. Demosthenes et Aristoteles praedi-cantur. [IVMDCCCLVIII]. Xerxes [Ochi filius] ann. iv.' Xeno-crates inlustris habetur. [IVMDCCCLXII]. Darius [Arsami filius]ann. vi. Alexander Hierosolymam cepit. [IVMDCCCLXVIII].

22 Alexander [Macedo] ann. v. [Alexander] Asiam obtinuit. ao[iVMDCCCLXxm]. Ptolomaeus ann. XL. Macchabaeorum liberinchoat primus. [IVMDCCCCXIII] Philadelphus ann. xxxvm.Septuaginta interpretes agnoscuntur. [IVMDCCCCLI]. Euer-getes ann. xxvi. Iesus Sapientiae Hbrum conponit.

23 [IVMDCCCCLXXVH]. Philopater ann. xvn. Macchabaeorum »5secundi libri historia. [IVMDCCCCXCIV]. Epiphanes ann.

1 Roma cond.] senatus rotne fit T Ez. a. xxix OIM. Tl: add. T1

4 Iosiasl Ioas B 6 cepit T 8 conscripsit T (»«wi U) 9 xxxim]XXXVII CK 11 celebrantur BCT: cclebratur U: celcberrimi... baben.K 13 renovavit (tx renno-) C: rcnovat tx revocat A qui ctNo. hab. KU (est) : om. BCT 16 qui et Och. hab. B (atitt Art.) K\om. CTU Bern. extr. qui . . . Xerxes ottt. A xxvi] xxxvi Btrn.txtr. 17 Xefxes] Arses K Ochi fil. hab. K: om. BCTU Bern. 61118 Ars. fil. hab. K : ont. ABCTU Bettt. txtr. 20 Macedo hab. C {tx-dos) KU: om. BT Btrn. txtr. Alexander hab. CTUBtrn. txtr. : om.B : qui et K obt. Deinc alcxandrie (-lax-) reges incipiunt Photlomeus(Ptol-) UT marg. 33 agiioscuntur] habentur T (jion U) 34 xxvijXXVII C71 a6 secundus liber scribitur A': secundi libri storiam T:secundi Hbri storia (hist-) conponitur BC: sccundi libri storia scribitur U

ETYMOLOGIARVM LIB. V. xxxix

xxiv. Romani Graecos obtinuerunt. [VMXVIII]. Philometerann. xxxv. Scipio Africam vicit. [VMLIII]. Euergetes ann. 24xxix. Brutus Hispaniam subegit. [VMLXXXII]. Soter ann. xvn..Thraces Romanis subiciuntur. [VMXCIX]. Alexander ann. x.

5 Syria [a] Romanis subiecta est. [VMCIX]. Ptolomaeus ann. 25VIII. Rhetorica ars Romae coepit. [VMCXVII]. Dionysius ann.xxx. Pompeius Iudaeam capiu [VMCXLVII]. Cleopatra ann.11. Aegyptus Romanis subditur. [VMCXLIX]. Iulius [CaesarJann. v. Hic prior monarchiam tenuit. [VMCLIV]. Sexta aetas.

10 Octavianus ann. LVI. Christus nascitur. [VMCCXJ. Tiberius a6ann.xxin. Christus cruci figitur. [VMCCXXXIII]. Gaius Caligulaann. iv. Matthaeus Evangelium [suum] scripsit. [VMCCXXXVII].

Claudiusann.xiv. Marcus Evangelium edidit. [VMCCLI]. Nero 27ann. xiv. Petrus et Paulus necantur. [VMCCLXV]. Vespasia-

15 nus ann. x. Hierosolyma a Tito subvertitur. [VMCCLXXV].

Titus ann. n. Hic facundus et pius fuit. [VMCCLXXVII]. 28Domitianus ann. xvi. Iohannes in Pathnios relegatur.[VMCCXCIII]. Nerva ann. 1. Iohannes Ephesum redit.fvAtccxcivj. Traianus ann. xix. Iohannes apostolus requiescit.

ao [VMCCCXIII]. Hadrianus ann. xxi. Aquila interpres habetur. 29[VMCCCXXXIV]. Antoninus [Pius] ann. xxn. Valentinus etMarcion agnoscuntur. | VMCCCLVI]. Antoninus [Verus] ann.xix. Cataphrygarum hacresis oritur. [VMCCCLXXV ]. Commo- 30dus ann. xni. Theodotion interpres habetur. [VMCCCLXXXVIII |.

25 Helius Pcrtinax ann. 1. Nihil habet historiae. [VMCCCLXXXIX|.Severus ann. xviu. Symmachus interpres habetur. [ VMCCCCVII].

Antoninus ann. vn. Quinta editio Hierosolymis invenitur. 3 1

a africanus O 3 xxix] xvim C 4 traces &vsiriisa T sub-iccta est T 5 siriis T a /mb. CT: ont. DK 6 romam ccpit T8 Caesar liab. DK: ont. CT 9 v] vi A' prior BKTU: primus C10 LVI] Lii cx LV K 13 Ev. suum scr. A' (ttott A) scribit B13 marcus christum evangelizat U 18 rediit A T 19 xix] xvm Kapostolus 0111. U rcquicbit T ai antonius KTU Piusliab. CKT* : om. BTHJ aa agnoscitur KT{nott U) Ant. . . .oritur om. Tl antonius CKUp Verus hab. K: om. BCU:niinor T' 23 xvm T1 (cinn Isid. Chronic. coM.) 27 AntoniusKTU Anl. sucri T1 • cdictio C1 ihcrosulitnis («/;».) 77/:in hicrusolimis A'

ISIDORI

[VMCCCCXIV]. Macrinus ann. i. Huius brevitas vitae nihilgestorum habet. [VMCCCCXV]. Aurelius ann. m. Sabellius

32oritur. [VMCCCCXVIII]. Alexander ann. xm. Origenes in-signis habetur. [VMCCCCXXXI]. Maximus ann. m. Iste Ger-manos vicit. [VMCCCCXXXIV]. Gordianus ann. vn. Hic de Par- 5

33 tbis et Persis triumphavit. [VMCCCCXU]. Philippus ann. vn.HicprimusChristianusimperatorfuit. [VMCCCCXLVIII]. Deciusann. i. Antonius monachus claruit. [VMCCCCXLIXJ. Gallusann. n. Novatus haeresim condidit. [VMCCCCLI]. Valerianus

84ann.xv. Cyprianus martyrio coronatur. [VMCCCCLXVI]. Clau-IOdiusanri.il. IsteGothosablllyricoexpulit. [VMCCCCLXVIII]. AU-

relianus ann. v. Iste Christianos persequitur. [VMCCCCLXXIII].

35 Tacitus ann. i. [Nihil memorabile egit.] [VMCCCCLXXIV]. Pro-bus ann. vi. Manichaeorum baeresis orta est. [VMCCCCLXXX].

Carus ann. n. Iste de Persis triumphat. [VMCCCCLXXXH]. 15Diocletianus ann. xx. Iste divinis libris adustis, martyria facit.[VMDII]. Galerius ann. 11. [Nihil dignum historiae contulit").

36 [VMDIV]. Constantinus ann. xxx. Nicaena synodus congre-gatur. [VMDXXXIV]. Constantius ann. xxiv. Amhropomor-pbitarum haeresis oritur. [VMDKVIII]. Iulianus ann. II. Hic 20

37 ex Christiano paganus efficitur. [VMDLXJ. Iovianus ann. 1.Iste ilerum Christianus effectus est. [VMDLXI]. Valentinianusann. xiv. Gothi haeretici efficiuntur. [VMDLXXV]. Gratianusann. vi. Priscillianus agnoscitur. [VMDLXXXI]. Valentinianusann. IX. Hieronymus in Bethleem praedicatur. [VMDXC]. nTheodosiusann.m. Iohannes Anachoreta claruit. [VMDXCIII].

38 Arcadius ann. xm. Iohannes Chrysostomus floruit. [VMDCVIJ.

Honoriusann.xvt Augustinus Episcopus claruit. [VMDCXXIJ.

ETYMOLOGIARVM LIB. V. xxxix

Theodosius ann. xxvn. Nestorius haeresiarches extitit.[VMDCXLVHI]. Marcianus ann. vi. Chalcedonensis synodus 39agitur. [VMDCLIV]. Leo maior ann. xvi. Aegyptus erroreDioscori latrat. [VMDCLXX]. Zenon ann. xvn. Acephalorum

5 haeresis orta est. [VMDCLXXXVH]. Anastasius ann. xxvn. Ful-40gentius Episcopus praedicatur. [VMDCCXIV]. Iustinusann. vui.Acephalorum haeresis abdicatur. [VMDCCXXII]. Iustinianusann. xxxix. Wandali Africa extinguntur. [VMDCCLXI]. Iustinusann. xi. Armeni fidem Christi suscipiunt. [VMDCCLXXII].

10 Tiberiusann. vn. Langobardi Italiam capiunt. [VMDCCLXXIX]. 41Mauricius ann. xxi. Gotbi catholici efficiuntur. [VMDCCC].

Phocas ann. vn. Romani caeduntur a Persis [VMDCCCVII].Heracliusseptimumdecimumagitannum.[vMDCCcxxiv].[Huius 4a

. quinto et quarto religiosissimi principis Sisebuti] Iudaei [in] Hi-15 spaniaChristiani efficiuntur. [Colligitur omne tempus ab exordio

mundi usque in praesentem gloriosissimi Recesvinti principisannum x, qui est aera DCXCVI, ann. VMDCCCLVH]. Residuumsextac aetatis tempus Deo soli est cognitum.

1 xxvu] 111 K (M<M U) haer.] arce Kl: hcrcsis arce A'f cxistitB 5 xxvn] xxvm K 6 Episcopus 0111. K («0« A U) Iustinus , . .abd. 0111. K Iiistimis maior U (non A) 7 Accph. hacr. abd. hnb.BCTlV' om. U 8 xxix T(cntn hid. Chtonic codil. partt) cxtinguiturT(non IV) »i effccti sunt C ia vn] vim T (tion IV) 13 Er.xvn ann. agit A': Er. ann. xvu MX Par. extr. : Er. xvn nunc agit impcriiannum V: Er. scptimvim dccimum nunc agitannum U: Er. xvn dccimumagct (-it) annum TW Bern. txtr.: Er. xxvu Cann. xxvn) BCD Triii. :Er. ann. xxn G: Er. xim (»/ vid.) annum agit impcrii sui A : Er. annusxviil agit / / huius.. . Siscbuti hab. CDGUIX Trin.: om. AKM lieru.exlr. TUVlVx huius (ctUra huius lihii desttnf) B : huins impcrii XIIII annoPar. txtr. 14 in hab. AGTVWX Tri».: 0111. CDHIKMU ispania(sp.) iudeiCZ)/: iudcs hispania//: iudaci ab ispanis Par. txlr.: iudacamlitspania Btnu extr. 15 Christ. cflic.] baptirantur CDGJX Trin. Colii-gitur omnc ctc. hab. C (inarg.) DI1: om. AGIKM Par. txtr. Btrn. txtr.Trin. TUVWX 16 glor.. . . qui] dicm scculi sccessu tcmporumannorum quac D: annum rcccsstiinthin prla annus x qui H 17 ae.DCXCVI] ac. DCLXLVI annus C ntarg. : ae. DCLXVI D : cracli xvm H18 solij solio Btm. txtr. cogn. eSt XH {tion I Trin.): est cogn.liav initio inundi usquc ad scptimo decimo craclii annum sunt ann..V-DCCCXIIII M

LIBER VI

DE LIBRIS ET OFFICIIS ECCLESIASTICIS

1 DE VETERI ET NOVO TESTAMENTO. Vetus Testamentumideo dicitur, quia veniente Novo cessavit. De quo Apostolus 'meminit dicens (Corinth. ii. 5,17): ' vetera transierunt, et ecce

2 facta sunt nova.' Testamentum [autem] Novum ideo nuncu-patur, quia innovat. Non enim illud discunt nisi homines 5renovati ex vetustate per gratiam, et pertinentes iam ad Testa-

" 3 mentum Novum, quod est regnum caelorum. Hebraei autem 'Vetus Testamentum, Esdra auctore, iuxta numerum litterarumsuarum in viginti duos libros acciptunt, dividentes eos in tres

4ordines:Legisscilicet,ProphetarumetHagiographorum. Primus 10ordo Legis in quinque libris accipitur, quorum primus estBresith, quod est Genesis; secundus Veelle Semoth, quod estExodus; tertius Vaiicra, quod est Leviticum; quartus Vaie-dabber, quod est Numerus; quintus Elleaddebarim, quod est

5 Deuteronomium. Hi sunt quinque libri Moysi, quos Hebraei 15Thora, Latini Legem appellant. Proprie autem Lex appellatur, *

6 quae per Moysen data est. Secundus ordo est prophetarum,in quo continentur libri octd, quorum primus Iosuae Benun:qui latine Iesu Nave dicitur ; secundus Sophtim, quod estIudicum ; tertius Samuel, qui est Regum primus; quartus aoMalachim, qui est Regum secundus; quintus Esaias; sextus

. Ieremias; septimus Ezechiel; octavus Thereazar, qui diciturl)uodecimlJrophetarum,qui libri,quia sibi pro brevitateadiuncti

3 ct om. C 4 autem hab. CKW\ om. DT 9 xx duobus librisK («0« A) eos scilicet in K («o;/ A) 10 le. vidilicet K (non A)11 accipiuntur K ia bresith BCK: brcsit T clesmoth BT:ellesmoth C: hellesmoth K 13 vaiccra B: baiegra C1 : vagcgra K:vagrecra T leviticus K vaiaetaber B : baietaber O : vaiedaberK : bagetabcr T 14 elladabarim BT: clladaberin C : addabarim K16 torat B : thora C: thorat K: torath A T Latini] id est K 19 dic.hiesunave K sobtim BC: sopthim A': soptim 7^: sophtim Tl

ai malachim BK: malacim OT aa tarcsta ex tarisra ut vid. B:taresra O T: thareara K: Senc asar Schivars 23 quia sibi AB:sibi C'K: quasi T

ISIDORI ETYMOLOGIARVM LIB. VI.

sunt, pro uno accipiuntur. Tertius [est] ordo Hagiographorum, 7id est sancta scribentium, in quo sunt libri novem, quorumprimus Iob j secundus Psalterium; tertius Masloth, quod estProverbia Salomonis; quartus Coheleth, quod est Ecclesiastes;

5 quintus Sir hassirim, quod est Canticum canticorum; sextusDaniel; septimus Dibre haiamim, quod cst verba dierum, hocest Paralipomenon; octavus Esdras ; nonus Hester ; qui simulomnes quinque, octo et novem fiunt viginti duo, sicut superiusconprehensi sunt. Quidam autem Ruth et Cinoth, quod Latine 8

10 dicitur Lamentatio Ieremiae, Hagiographis adiciunt, et vigintiquattuor voluminaTestamenti Veteris faciunt,iuxta viginti quat-tuor seniores qui ante conspcctum Dei adsistunt. Quartus est 9apud nos ordo Veteris Testamenti eorum librorum qui in canoneHebraico non sunt. Quorum primus Sapientiae liber est;

15 secundus Ecclesiasticus; tertius Thobias ; quartus ludith ; quin-tus et sextus Macchabaeorum; quos licet Iudaei inter apocryphaseparant, ccclesia tamen Christi intcr divinos libros et honoratet praedtcat. In Novo autem Tcstamento duo sunt ordines. 10Primus evangelicus, in quo sunt Matthaeus, Marcus, Lucas et

ao Iohannes. Sccundus apostolicus, in quo sunt Paulus in quat-tuordecim Epistolis, Petrus in duabus, Iohannes in tribus,Iacobus et Iudas in singulis, Actus Apostolorum, et ApocalypsinIohannis. Summa autem utriusciue Testamenti trifarie di-11stinguitur: id est in historia, in moribus, in allegoria. Rursus

35 ista tria multifarie dividuntur: id cst quid a Deo, quid ab angelis,vel ab hominibus gestuni dictumque sit; quid a prophetisnuntiatum de Christo et corpore eius; quid de diabolo et rnein-

1 sunt idcoque pro K («0« A) accipitur 7"1 csl/iab. BC:o»t. KTU 3 post sccundus add. saphcrtallim id est 7"* maslothBCK: maloth T quod] id A' 4 adcoclcth BKT1: adceolct C»:adcohelcth T* 5 sirasirin BCT: sirasirim K cantica cant. BC6 dabraeiamin 13: dabrciamin CT: dabriiamin K 7 Paral. qui ctChronicon oct. B 9 cinoth BCT: cynoth A' quod] qui B14 non sunt hebr. K 15 tohi codd. 16 quo scilicet DT: quos scilicctC1: quo licet B : quos ctiam / / (»0« Ttin.) 17 scparent K Christio»i. K {tion A) 19 Luc. Ioh. T aa Apost. Apoc. CK 23 Iohan-niso>". BC 24 mor. ct in all. K 35 ista tria] historia K ad deo/jiadang. t'1 26 vcl] quit T (*. *. quid) dictuin sit T 37 nunt.]pronunliantur 7'

ISIDORI ?

bris ipsius ; quid de veteri et novo populo; quid de praesentisueculo et futuro regno atque iudicio.

" D E SCRIPTORIBVS ET VOCABVLIS SANCTORVM LIBRORVM.

Veteris Testamenti secundum Hebraeorum traditionem hiperhibentur auctores. Primus Moyses divinae historiae cosmo- 5graphiam in quinque voluminibus edidit, quod Pentatichum

2 nominatur. Pentateuchus autem a quinque voluminibus dici-tur; irivTc enim Graece quinque, TCVX«S volumen vocatur.-

SGenesis liber inde appellatur, eo quod exordium mundi ct4 generatio saeculi in eo contineatur. Exodus vero exitum ab 10

Aegypto, vel egressum populi Israelis digerit, et ex ea causa5 nomen accepit. Leviticus appellatus eo quod Levitarum mini-

steria et diversitatem victimarum exequitur, totusque in eo ordo6 Leviticus adnotatur. Numerorum Hber vocatur eo quod in eo

egressae de Aegypto tribus dinumerantur, et quadraginta dua-157 rum per cremum mansionum in co discriptio continetur. Deutc-

ronomium Graeco sermone appellatur, quod Latine interpretatursecunda lex, id est repetitio ct evangelicae legis praefiguratio;quae sic ea habet quae priora sunt, ut tamen nova sint omnia

8 quae in eo replicantur. Iosue liber nomen accepit a Iesu filio 10Nave, cuius historiam continet; scriptorein vero eius eundemIosue Hebraei adseverant; in cuius textu post Iordanis transi-tum regna hostium subvcrtuntur, terra populo dividitur et persinguias urbes, viculos, montcs atque confinia Ecclesiae caele-

9 stisque Hierusalem spiritalia regna praefigurantur. Iudicum 25ncmiinatur a principibus populi, qui praefuerunt in Israel postMoysen et Iosue, antequam David et ceteri reges existerent.Hunc libruni edidisse creditur Samuel. Liber Sainuel eiusdemSamuelis nativitatcm et sacerdotium et gesta describit; idcirco

10 et ab eo nonien accepit. Et quamvis hic liber Saul et David 30

a regno] rcgo Tante torr.: om, K 4 Hebr. trad. ABCT: hcbreosK 5 probcntur B 7 Pcnt. . . . vocatur ABCT{pm. a) U: pentacnim grece a quinquc voluminibus vocatur K 10 cont.] coronatur C1

11 regrcssum A' ia appellatur K{Tiitcert.) 14 lcvitici adn. O18 et OMI. T 19 quac sic B: qui sic CK: qui sic in T 21 ciuscundem] eiusdctn B aa adscnint B tcxtum Jt 24 viculos txvicos T 29 discribit A': discripsit T

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. i, ii

historiam contineat, utrique tanien ad Samuel referuntur, quiaipse uncxit Saul in regnum, ipse David in regem futuruni.Cuius libri primam partem conscripsit idem Samuel, sequentiavero eius usque ad calcem scripsit David. Malachim liber n

5 proinde appellatur, eo quod rcges Iudae et Israeliticae gentisgcstaque eorum per ordinem digerat temporum. Melachimenim Hebraice, Latinc Regum interprctatur. Hunc librumIercmias primus in unum volumen coegit. Nam antea sparsuserat pcr singulorum rcgum historias. Paralipomenon Graece 12

10 dicitur, quod nos praetermissorum vel reliquorutn dicere possu-nms, quia ea, quac in lege vel regum libris vel omissa vel noaplene relata sunt, in isto summatim ac breviter explicantur.Librum Iob quidani Moysen scripsisse arbitrantur, alii unum ex 13proplietis, nonnulli vero eundem Iob post plagam suae passionis

15 scriptoremfuisseexistimant,arbitrantesut,{iuicerlanunaspiritalispugnae sustinuit, ipse narraret quas victorias expcdivit. Principia 14autem et lines libri Iob apud Hebraeos prosa oratione contextasunt, media autem ipsius ab co loco, quo ait (3, 3): ' percatdies in qua natus sum,' usque ad euni locum (42, 6) : ' idcirco

20 cgo me rcprchcndo ct ago pocnitcntiam,' omnia heroico nietrodiscurrunt. Psalmorum liber Graece psalterium, Hebraice nabla, 15Latine organuni dicitur. Vocatus autcni Psalmorum [liberjquod,uno propheta canente ad psallcrium, chorus consonando rcspon-deret. Titulus autem in psalmis Hebraicus ita est, Sepher The-

35 hilim, quod interprctatur volumen hymnorum. Auctores autem 16psalmorum qui ponuntur in titulis: Moyses scilicet et David etSalomon, Asaph, Ethan et Idithun et filii Core, Eman, Ezraithaeet rcliquorum, quos Esdras uno volumine conprehendit. Omnes 17

4 usque calccm T librum A' 6 malat B : malac C: inalachK: malacic T 8 primum K antc A' 9 storias regnutn {corr.rcgn. stor.) T 15 cxstitnant 7": cxtimant Bl 16 narret K17 finis A' tcxta sunt BC: contexta cst A' (uon A) 18 quo] ubiA' 19 qua] quo C eum] eundcra A' ax libruni K (tion A)*nabla] safartallim JP («O/I IV) aa vocatur A' libcr hab. ABC:oin. KTIV 33 una B chorus (co-, -ros) ABCTIV: cantus K2 | cbraicis T ^ ispliirtliallim BCIV: isphirtallim A': isphirthaillim T35 aulcm] vcro A' 27 ct asapli ct editlmn A* czruliclitac (,-acU)BT: czrallite O : czdra A' a8 uno 0111. Bl

ISIDORI ;

autem psalmi apud Hebraeos metrico carmine constant esseconpositi. Nam in more Romani Flacci et Graeci Pindari,nunc alii iambo currunt, nunc Alcaico personant, nunc Sapphico

18 nitent trimetro, vel tetrametro pede incedentes. Salomon, filiusDavid, rex Israel iuxta numerum vocabulorum suorum triasvolumina edidit, quorum primus est Masloth: quem GraeciParabolas, Latini Proverbiorum nominant, eo quod in ipso subconparativa similitudine figuras verborum et imagines veritatis

19 ostenderit. Ipsam autem veritatem ad intellegendum legenlibusreservavit. Secundum librum Coheleth vocavit, qui Graece 10Kcclesiastes dicitur, Latine Contionator, eo quod sermo eiusnon specialiter ad unum, sicut in Proverbiis, sed ad universosgeneraliter dirigatur, docens omnia, quae in mundo cernimus,

20 caduca esse et brevia, et ob hoc minime adpetenda. Tertiumlibrum Sir hassirim praenotavit, qui in Latinam linguam vcrtitur 15Canticum canticorum, ubi per epithalamium carmen coniunctio-nem Christi et Ecclesiae mystice canit. Dictum autem Canti-cum canticorum, eo quod omnibus canticis praeferatur, quae inScripturis sacris habentur, sicut quaedam in lege dicuntur sancta,

21 quibus maiora sunt sancta sanctorum. Horum autem trium aolibrorum carmina hexametris et pentametris versibus apud suosconposita perhibentur, ut Iosippus Hieronymusque scribunt.

22 Esaias, cvangelista potius quam propheta, cdidit libruni suum,cuius omne textum eloquentiai/ prosa incedit. Canticum vero

23 hexametro et pentametro versu discurrit. Hieremias similiter 25edidit libruni suum cum threnis eius, quos nos Lamenta voca-miis, eo quod in tristioribus rebus funeribusque adhibeantur;'n quibus quadruplicem diverso metro conposuit alphabetum,

a et ont. B 3 alcaico} alco A : eroico K 4 incendcntcs 7"5 rcx in Isr. K: rcgis Isr. ABC 6 masloth codd. 8 conp. utsimil. C1 9 ostcndcret B 10 coelcth ABKT: coelet C1 voc.oin. K1 ia ad un. spcc. K (non A) 14 menime K: tneninc C 1 :notninc B 15 sirasirini BCK: sisarim T vert. cantica C18 quae] qui C 19 sacris] sanctis K ao autem] igitur T ai suosllicbreos A' . 34 tex. vel eloq. T cloq. suac inc. C verum T25 discurrunt C 26 ciusct quos C: sed quos Bl: cius quas K (non A)•ios oin. A'(nou A) 37 tristitioribus C a8 qwadrubla cum C :qnatrnplcx A'

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. ii

quorum duo priraa quasi Sapphico metro scripta sunt, quia tresversiculos, qui sibi nexi sunt et ab una tantum littera incipiunt,heroicum comma concludit. Tertium alphabetura trimetro 24scriptum est, et a ternis litteris iidem terni versus incipiunt.

5 Quartum alphabetum simile primo et secundo habetur. Eze- 25chiel et Daniel a viris quibusdam sapientibus scripti esse perhi-bentur, quorum Ezechiel principia et fines multis habet obscuri-tatibus involuta. Daniel vero claro sermone regna orbis pro-nuntiat et tempus advcntus Christi manifestissima praedicatione

10 adnotat. Hi sunt quattuor prophetae qui Maiores vocantur, 26quia prolixa volumina condiderunt. Libri duodecim prophe-tarum auctorum suorum nominibus praenotantur; qui proptereadicuntur Minores, quia sermones eorum breves sunt. Vnde et 27conexi sibimet invicem in uno volumine continentur, quorum

15 nomina sunt: Osce, Iohel, Anios, Ahdias, Ionas, Micheas,Naum, Abacuc, Sophonias, Aggeus, Zacharias et Malachias.Esdra liber auctoris sui titulo praenotatur, in cuius textu eius- 28dem Esdrae Nehemiaeque sermones pariter continentur. Necquemquam moveat quod unus Esdrae dicitur liber, quia secun-

ao dus, tertius et quartus non habentur apud Hebraeos, sed interapocryphos deputantur. Hester librum Esdras creditur con- 29scripsisse. In quo eadem regina sub figura Ecclesiae Dei popu-lum a servitute et morte cripuisse scribitur, atque, interfectoAman, qui interpretatur iniquitas, diei celebritas in posteros

35 mittitur. Liber Sapientiae apud Hebraeos nusquam est, unde 30et ipse titulus Graecam magis eloquentiam redolet. HuncIudaei Philonis esse adfirmant, qui proinde Sapientiae nomina-tur, quia in eo Christi adventus, qui est sapientia Patris, et

'passio eius evidenter exprimitur. Librum autem Ecclesiasticum 3130 certissime Iesus filius Sirach, Hierosolymita, nepos Iesu sacer-

a tantum] tamen K (non A) 3 eroici B condusit K {non A)4 litt. itcm tamen vcr. K ' 9 praedictione Schuiarz 11 libercodd. 12 pracnotbtur (prc-) CT 14 sibi AK inv. . . . volom. K qu. no. sunt om. T 17 Ezdrae K 19 movet B33 discribitur A' int. hoste aman K 26 greca ma. eloqucntia K29 autem om. A"

ISIDORI^

dotis magni, conposuit, de quo meminit et Zacharias, qui liberapud Latinos propter eloquii similitudinem Salomonis titulo

3 2 praenotatur. Dictus antem Ecclesiasticus eo quod de totiusEcclesiae disciplina religiosae conversationis magna cura et ra-tione sit editus. Hic et apud Hebraeos reperitur, sed inter 5

33 apocryphos habetur. Iudith vero et Tobiae, sive Machabaeo-rum libri quibus auctoribus scripti sunt minime constat. Ha-bent autem vocabula ex eorum nominibus, quorum gesta scri-

34 bunt. Quattuorlibros Evangeliorum quattuor Evangelistae singu-35 lariterconscripserunt. PrimusMatthaeusconscripsitEvangelium 10

litteris Hebraicis et sermonibus in Iudaca initians cvangelizareab humana Christi nativitate dicens (1,1): ' Liber gcnerationisIesu Christi filii David, filii Abraham': significans descendissecorporaliter ex semine patriarcharum Christum, sicut promissum

36 erat in prophetis per Spiritum sanctum. Secundus Marcus 15plenus sancto Spiritu scripsit Evangelium Christi eloquioGraeco in Italia, secutus Petrum ut discipulus. Is initium abspiritu prophetali fecit dicens (r, 3): ' Vox clamantis in deserto,parate viam Domino': ut ostenderet Christum post adsump-tionem carnis Evangelium praedicasse in mundo. Ipse enim aoChristus et propheta dictus est, sicut scriptum est (lerem. 1,5):

37 'Et prophetam in gentibus posui te.' Tertius Lucas, inter omnesevangelistas Graeci sermonis eruditissimus, quippe ut medicusin Graecia, Evangelium scripsit Theophilo Episcopo, initians asacerdotali spiritu dicens (1,5): ' Fuit in diebus Herodis rcgis 35

.Iudaeae sacerdos Zacharias,' ut manifestaret Christum postnativitatem carnis et praedicationem Evangelii hostiam fuisse

38 effectum pro salute mundi. Ipse est sacerdos de quo dictum

1 et oin. K 3 de otn. K 6 apocr.] agiographus K tobicodd. sive] sibi B 7 lib. a qu. T1 scripta T sint BCconstant T habet T: habemus K 8 exorum C scribunturT(excorr.1) Trin. n ebreis-K" Iudaeal dea 7*1 14 exeminaeT 15 erat] cst K 16 eloquio] sermone A' (twn A) 17 scquensA'. iton A) is om. K (tton A) 19 par. vi. dora. 0»«. A' {tton A)ostcret T1 ao carn. et cvang. &C in om. K enim ipsc T23 ut] ct K 34 greciam T initiens BO : initians evangelium Ta om. K 26 iudae BC sac. quidam nominc za. C 27 pracdi-clionem O 28 cst] cnim B: est enim C

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. ii

est in Psalmis (i io, 4): «Tu es saccrdos in aeternum secundumordincm Melchisedech.' Vbi enim Christus advcnit, sacerdo-tiurri Iudaeorum obmutuit, lex et prophetia cessavit. Quartus 39Iohannes scripsit Evangelium ultimus in Asia, incipiens a Verbo,

5 ut ostenderet eundem Salvatorem, qui pro nobis dignatus estnasci et pati, ipsum ante saecula Dei Verbum esse, ipsum acaclo venisse, et post mortem ad caelum iterum remeasse. Hi 40sunt quattuor Evangelistae, quos per Ezcchielem Spiritus sanctussignificavit in quattuor animalibus. Propterea autem quattuor

10 animalia, quia per quattuor niundi partes fides Christianae re-ligionis eorum praedicatione disseminata est. Animalia autcm 41dicta sunt quoniam propter animam hominis praedicaturEvangelium Christi. Nam ct oculis plena erant intus et foris, *quoniam praevident Evangelia quae dicta sunt a prophetis, et

15 quae promiserit in priori. Crura autcm eorum recta, quia nihil 42pravum in Evangeliis est; ct alas scnas, tegcntes crura et faciessuas ; rcvelata sunt enini quae tcgebantur in advcntum Christi.Evangelium auteni interprctatur bona adnuntiatio. Graece 43enini et> bonum, uyytXia adnuntiatio dicitur. Vnde et angelus

30 nuntius interpretatur. Paulus Apostolus suas scripsit Epistolas 44quattuordeciin, e quibus novem septcni ecclesiis scripsit, rcliquasdiscipulis suis Timotheo, Tito ct Philemoni. Ad Hcbraeos45autcm Epistola plerisque Latinis eius esse incerta est propterdissonantiam sermonis, eandemque alii Barnaban conscripsisse

25 alii a Clemente scriptam fuisse suspicantur. Petrus scripsit 46duas nominis sui Epistolas, quae Catholicae ideo nominantur,quia non uni tantum populo vel civitati, sed universis gentibus

a sacerdotum C 3 prophcta BK 4 1 ont. O 5 cst ct nas.ct T 6 a)cB 7 cvenisse T ct post mortcm] ipsum A'(>;o« A)9 propt. au. qii. an. om. K: quattuor om. A xo partibus A' Christifidcs in rcl. A' 11 eorum pracd. eorum C ante cotr. 12 quoniamlquia A' 13 erant] sunt A*: cr C1 ' 14 pcrvident T: praevisunt AEvangelia om. A' 15 promiscrunt (tx -iss-) C 17 vclatas O : vclatcT quae 0»/. A' (noit A) 18 autem om. K Graccc . . . intcrp.om. K (tton A): Graccc . . . dicitur om. & 19 dyytXia'] angcliumrorff/ai quatt. 0111. K (tliam A ttt vid.) novcm et scptem T 33 a pl.Int. A": pl. a lat. DC (ex pl. ex) 34 acripsisse A' 26 nom. sui ep!om. K (.4 n. I.) 37 unius T civitatis O scd univ. 0111. O

ISIDORI

47 generaliter scriptae sunt. Iacobus et Iohannes et Iudas suas48 scripserunt Epistolas. Actus Apostolorum primordia fidei

Christianae in gentibus et nascentis Ecclesiae historiam digeritActuum Apostolorum scriptorem Lucam esse evangelistam, inquo opere nascentis Ecclesiae infantia texitur, et apostolorum 5

49 historia retinetur. Vnde et Actus Apostolorum dicitur. Apo-calypsin librum Iohannes evangelista scripsit eo tempore, quoob evangelii praedicationem in insulam Pathmon traditur rele-gatus. Apocalypsin autem ex Graeco in Latinum revelatio in-terpretatur. Revelatio enim dicitur manifestatio eorum quae 10abscondita erant, iuxta quod et ipse Iohannes dicit (1, i):.'Apo- .calypsin Iesu Christi, quam dedit illi Deus palam facere servis

50 suis.' Hi sunt scriptores sacrorum librorum, qui per Spiritumsanctum loquentes ad eruditionem nostram et praecepta vivendi

51 et credendi regulam conscripserunt. Praeter haec alia volu-15mina apocrypha nuncupantur. Apocrypha autem dicta, id estsecreta, quia in dubium veniunt. Est enim eorum occultaorigo nec patet Patribus, a quibus usque ad nos auctoritas vera-cium scripturarum certissima et notissima successione pervenit

52 In iis apocryphis etsi invenitur aliqua veritas, tamen propter ao'multa falsa nulla est in eis canonica auctoritas; quae recte aprudentibus iudicantur non esse eorum credenda, quibus ad-

53 scribuntur. Nam multa et sub nominibus prophetarum, etrecentiora sub nominibus apostolorum ab haereticis proferun-tur, quae omnia sub nomine apocryphorum auctoritate canonica 35

. diligenti examinatione remota sunt.III D E BIBLIOTHECIS. Bibliotheca a Graeco nomen accepit,

eo quod ibi recondantur libri. Nam /?i/?AiW librorum, 6TJKTJ

2 repositio interpretatur. Biblio.thecam Veteris Testamenti Esdras

4 inquoopera nasc.ec. texit T 5 tegitur Cx • 6 unde act. C8 ob ont. BKO praedicatione (pre-) KO insula codd. pathmos(-tm-) BCK forl. in insula Pathmo rcligatus BC (-tas O) T:alligatus KO it ipsa O ta quem O 13 Hbr. sacr. libr. T14 ad om. K 15 credenti C1 17 earum BCK occulta onu B18 patct] pat C1 a]cB aa eorum onu T 23 proph. . . . nom.otn. B 24 rectiora K 26 cxanitnatione O a8 r.econdeanturOT 39 Bibl. om. K

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. ii-iv

scriba post incensam Legem a Chaldaeis, dum Iudaei regressifuissent in Hierusalem, divino afflatus Spiritu reparavit, cuncta-que Legis ac Prophetarum volumina quae fuerant a gentibuscorrupta correxit, totumque Vetus Testamentum in viginti duos

5 libros constituit, ut tot libri essent in Lege quot habebantur etHtterae. Apud Graecos autem bibliothecam primus instituisse 3Pisistratus creditur, Athenicnsium tyrannus, quam deinceps abAtheniensibus auctam Xerxes, incensis Athenis, evexit in Per-sas, longoque post tempore Seleucus Nicanor rursus in Grae-

10 ciam rettulit Hinc studium regibus urbibusque ceteris natum 4est conparandi volumina diversarum gentium, et per interpretesin Graecam linguam vertendi. Dehinc magnus Alexander vel 5successores eius instrucndis omnium librorum bibliothecis ani-mutn intenderunt; maxime Ptolomaeus cognomento Philadel-

15 phusomnis litteraturac sagacissimus, cum studio bibliothecarumPisistratum aemularetur, non solum gentium scripturas, sedetiam et divinas litteras in bibliothecam suam contulit. Namseptuaginta milia librorum huius temporibus Alexandriae inventasunt.

ao DE INTERPRETIBVS. Hic etiam et ab Eleazaro pontifice IVpetens Scripturas Veteris Testamenti, in Graecam vocem exHebraica lingua per septuaginta interpretes transferre curavit,quas in Alexandrina bibliotheca habuit Siquidem singuli in 2singulis cellulis separati ita omnia per Spiritum sanctum inter- •

35 pretati sunt, ut nihil in alicuius eorum codice inventum cssetquod in ceteris vel in verborum ordine discreparet. Fuerunt et 3

1 scriba] scribta O a in] et T cunctamque lcgcm A' . 4 totumvetus K 5 libros] volumina K {nonA) in lege om. K habebaturB1: habcntur K (non A) 8 auct. Xer.l artaxcrses O 9 longo et B13 cius] eorum BCT institucndis.A' bibliothecas K 15 otnncs litera-tores sagacissimos K 17 etiam div. K 18 temporis J9 zoHmcABet om. C [tton A) aa transfcrre curavit BT: ferre curabit (-vit) OD :perferre curabit A ut vid.'. ferre (e.r perfcrre) curavit Trin.: procuravit K33 quasl quatn AK in om. K singuli in ont, T 34 celluis T:cclulis U 25 csset BCTU: est A : sit K a6 post discreparet add. inmarg. sanctissitnus icronimus de LXX interpretes dicit ct eos divisos fuissenegat ( « fu. neg. di.) et multa addisse vel ademisse refert T(etimu V,pratfixo Aliter) (non U) • '

ii8a Q .»

f._. ISID'ORI

alii interpretes, qui ex Hebraea lingua inGraecumsacraeloquiatranstulerunt, sicut Aquila, Symmachus et Theodotion, sicutetiam et vulgaris illa interpretatio, cuius auctor non apparet etob hoc sine nomine interpretis Quinta Editio nuncupatur.

4 Praeterea sextam et septimam editionem Origenes miro labore 5£ repperit, et cum ceteris editionibus conparavit Presbyter quo-

que Hieronymus trium linguarum peritus ex Hebraeo in Latinumeloquium easdem Scripturas convertit, eloquenterque transfudit.Cuius interpretatio merito ceteris antefertur; nam [est] et ver- -borum tenacior, et perspicuitate sententiae clarior [atque, ut-10pote a Christiano, interpretatio verior].

v DE EO QVI PRIMVM ROMAM LIBROS ADVEXIT. Romaeprimus librorum copiam advexit Aemilius Paulus, Perse Mace-donum rege devicto; deinde Lucullus e Pontica praeda. Posthos Caesar dedit Marco Varroni negotium quam maximae xg

2 bibliothecae construendae. Primum autem Romae bibliothe-cas publicavit Pollio, Graecas simul atque Latinas, additi?auctorum imaginibus in atrio, quod de manubiis magnificentissi-mum instruxerat.

VI Qvi AFVD NOS BIBLIOTHECAS INSTITVERVNT. Apud nOS 30

quoque Paraphilus martyr, cuius vitam Eusebius Caesariensiseonscripsit, Pisistratum in sacrae bibliothecae studio primusadaequare contendit. Hic enim in bibliotheca sua prope tri-

aginta voluminum milia habuit. Hieronymus quoque atqueGennadius ecclesiasticos scriptores toto orbe quaerentes ordine 35persecuti sunt, eorumque studia in uno voluminis indiculo con-prehenderunt.

VII Qvi MVLTA SCRIPSERVNT. Marcus Terentius Varro apud

1 grega K (i.e. Graecam) § 4 om. JC1: add. in marg. K* 6 cumom. K* editionibus om. T 8 eandcm T 9 es te t t fC: etKT* : est T*U 10 clarior est KM atque . . . verior hab. TUiom. BCK ut postea T 13 macedonio T: -nium P 15 quamA : cum B 1 eum C: quam an quum itu. T; etiam K 16 institucndaeA* («0« A) 17 publiabit pollio hinc gr. O greca OT addcdisK 18 de] diis K* {K> n. /.) manibus BKT magnificentissime Ksi cuiusl cui BT aa pissistrarum in A : pisis orator K 33 enimjautem K{non A) in om. K (non A) trcgenta K 35 ecclesu-sticus O

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. iv-viii

I^tinos innumerabiles Hbros scripsit. Apud Graecos quoqueChalcenterus miris attollitur laudibus, quod tantos libros cdide-rit quantos quisque nostrum alienos scribere propria manu vixpossit. De nostris quoque apud Graecos Origenes in scriptu- a

5 rarum labore tam Graecos quam Latinos operum suorum nu-mero superavit. Denique Hieronymus sex milia librorum eiuslegisse fatetur. Horum taraen omnium studia Augustinus in- 3genio vel scientia sui vicit Nam tanta scripsit ut diebus acnoctibus non solum scribere libros eius quisquam, sed nec le-

10 gere quidem occurrat.DE GKNERIBVS OPVSCVLORVM. Opusculorum generaesse VIII

tria. Primuni genus exccrpta sunt, quae Graece scholia nuncu-pantur; in quibus ea quae videntur obscura vel difficilia sum-niatim ac breviter praestringuntur. Secundum genus homiliae 2

15 sunt, quas Latini verbum appcllant, quae profcruntur in popu-Hs. Tertium tomi, quos nos libros vel volumina nuncupamus.Homiliae autem ad vulgus loquuntur, tomi yero, id est libri,maiores sunt disputationes. Dialogus est conlatio duorum velplurimorum, quem Latini sermoncm dicunt. Nam quos Graeci

jp dialogos vocant, nos sermoncs vocamus. Sermo autem dictus 3quia inter ntrumque seritur. Vnde in Vergilio (Aen. 6,160);

Multa intcr se serebant.Tractatus est * * .Differt autem sermo, tractatus et verbum. Sermo enim alteram 4

35 eget pcrsonam; tractatus specialiter ad se ipsum cst; verbumautem ad omnes. Vnde et dicitur: ' Verbum fecit ad popu-lum.' Commentaria dicta, quasi cum mente. Sunt enim in- 5

1 scripsit] scripserunt K *a calciterus BT: calciteris O : calcidorus K6 librorum eius ABCT: cius volumina K add. in marg. hos sex milialibrorum iheronimus in libris contra rufinum datos se negat legisse V8sua<//•//. xooccurrant/f: occurrunt O iitriaesseC la nuncupatur7"14 pcrstrinpuntur CK 15 vctbn dtlt. quae] qui C1 16 vel ont, T17 vulgas O 18 maioris BC disputationis BCT ' vcl in plur. C1

19 scrmoncs K quos om. O grece T ar quia]quod/f aa se]sc esse T^U 23 Tractatus cst om. C: Tr. est unius (universae r»)rei multiplex expositio eo quod trahat sensum in multa sentiendi con-tractando secum UTl: Tr. est seq. triunt vtnuum spatio V 37 quasi]quia A' comtncnte BXKT enim ont. K

Q 2 , "

I&IDORI

6 terpretationes, ut commenta iuris, commenta Evangelii. Apo-logeticum est excusatio, in quo solent quidam accusantibusrespondere. In defensione enim aut negatione sola positum

7 est; et est nomen Graecum. Panegyricum est licentiosum etlasciviosum genus dicendi in laudibus regum, in cuius conposi- 5tione hotnines multis mendaciis adulantur. Quod malum a

, Graecis exortum est, quorum levitas instructa dicendi facultateet copia incredibili multas mendaciorum nebulas suscitavit.

8 Fastorum libri sunt in quibus reges vel consules scribuntur, afascibus dicti, id est potestatibus. Vnde et Ovidii libri Fasto-10

• 9 rum dicuntur, quia de regibus et consulibus editi sunt. Pfooe-mium est initium dicendi. Sunt enim prooemia principia libro-rum, quae ante causae narrationem ad instruendas audientiumaures coaptantur. Cuius nomen plerique latinitatis periti sinetranslatione posuerunt. Hoc autem vocabulum apud nos inter-15

10 pretatum praefatio nuncupatur, quasi praelocutio. Praeceptasunt quae aut quid faciendum aut quid non faciendum docentQuid fadendum, ut : ' Dilige [Dominum] Deum tuum/ et:* honora patrem tuum et matrem tuam.' Quid non faciendum,

11 ut: ' Non moechaberis/' Non furtum facies.' Similiter et genti- 30lium praecepta vel iubent vel vetant. Iubent faciendum, ut(Virg. Georg. 1, 299):

Nudus ara, sere nudus.> Vetant, ut (Virg. Georg. 2, 299):

Neve inter vites corylum sere, neve flagella 25summa pete.

ia Primus autem praecepta apud Hebraeos Moyses scripsit; apudLatinos Marcius vates primus praecepta conposuit. Ex quibusest illud (1):

Postremus dicas, primus taceas.

9 ad causantibus C1 3 enim om. O 7 levitas] brevitas Bdictendi K 8 copio B suscitabit O : suscitant A' 9 reges om.Kl scribebantur T a om. K IO undc ovidii K . 13 causa K15 interpretatur K 16 nuncupatur om. K 17 quid (priits) supra//;». T fac. docet 7*: fac.sit doccnt C 18 diliges C Dominumhab. CK: om. BT ai iubcndi K vctandi K 9\ vetent B :vetat A* ut et neve C 05 corillum codd.

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. viii, ix

Parabolae et problemata nominibus suis indicant altius se per-13scrutari oportere. Parabola quippe alicuius rei similitudinemprae se gerit Quod licet sit vocabulum Graecum, iam tamenpro Latino usurpatur. Et notum est quod in parabolis quae

5 dicuntur rerum similitudines rebus, de quibus agitur, con-parant. Problemata autem, quae Latine appellantur proposi-14tiones, quaestiones sunt habentes aliquid quod disputationesolvendum sit. Quaestio autem est quaesitio, cum quaeritur 15an sit, quid sit, quale sit. Argumentum vero dictum quasi 16

10 argutum, vel quod sit argute inventum ad conprobandas res.Epistolam proprie Graeci vocant, quod interpretatur Latine 17missa. SrdAa enitn sive CTTOXOI missa vel missi. Ante car taei8et membranarum usum in dcdolatis ex ligno codicellis episto-larum alloquia scribebantur, unde et portitores earum tabellarios

15 vocaverunt.D E CERIS. Cerae Htterarum materies, parvulorum nutrices, IX

ipsae (Dracont. Satisf. 63) :Dant ingenium pueris, primordia sensus.

Quarum studium primi Graeci tradidisse produntur. Graeciao autem ct Tusci primum ferro in ceris scripserunt; postea

Romani iusserunt ne graphium ferreum quis haberet. Vnde aet apud scribas dicebatur: ' Ceram ferro ne caedito.' Posteainstitutum ut cera ossibus scriberent, sicut indicat Atta in Saturad icens ( i2 ) :

a5 Vertamus vomeremin cera mucroneque aremus osseo.

3 prae (pre) BCU: pcr KT iatn om. K 4 quae dic. quasi perrer. A' 5 simililudinem B conp. ag. T(nonU) 6 au. suntqu. K quae om. B 7 sunt 0111. B 8 quaesitio OHI. K9 an sit an quid sit an quale sit BDKTU: an sit aut quid sit aut quale sitdttt. 10 vel . . . argutc otti. TU acutc A' 11 Epistola BKgrece vocatur KM ia or6\a... missi scripsi{cf. VII. ix. 1) : stila (stula)enim sive vcl H) stili missa vcl missi CH Trin. TU: stili vel stili missaKAtO: o»t. B Ante o»i. KO (non A): Arte C1 13 et ABCTU:vel KO usum (hu-) ABCTU: modo KO cx ligno J3'C: etligni A : ct igni 7": ct igno U': cx ligncis K : et ligncis O cp.alloquia (adl-) ABCTU': prius cpistolae (-ulc) KO 18 ingcnia A'19 crcduntur A' aa cacra fcrro ncc cdita A' 23 inst. cst ut Cceram dttl, 35 vomcrc A' 26 ccra (cac-)BCKO: ccram(cae-) TUiieui. inucroniquc Atta, mfallor: mucronciiKjuc U1 mucronx: quac C

ISIDORI

. Graphium autem Graece, Latine scriptorium dicitur. Namypa<f>rj scriptura est.

X D E CARTIS. Cartarum usum primum Aegyptus ministra-vit, coeptum apud Memphiticam urbem. Memphis enim civi-tas est Aegyptiorum, ubi cartae usus inventus est primum, sicut 5ait Lucanus (4,135):

Conficitur bibula Memphitis carta papyro.2 Bibulam autem papynim dixit quod humorem bibat. Carta

auterti dicta quod carptim papyri tegmen decerptum glutinatur.Cuius gcnera quam plura sunt. Prima et praecipua Augustea 10regia, maioris formae in honorem Octaviani Augusti appellata.

3 Secunda Libyana, ob honorem Libyae provinciae. Tertia hie-ratica dicta [eo] quod ad sacros libros eligebatur, similis

4 Augusteae, sed subcolorata. Quarta Taeneotica, a loco Ale-xandriae qui ita vocatur, ubi fiebat. Quinta Saitica, ab oppido 15

5 Sai. Sexta Corneliana, a Cornelio Gallo praefecto Aegyptiprimum confecta. Septima emporetiea, quod ea merces in-volvuntur, cum sit scripturis minus idonea.

XI D E PERGAMENIS. Pergameni reges cum carta indigerent,membrana primi excogitaverunt. Vnde et pergamenarum no- aomen hucusque tradente sibi posteritate servatum est. Haec etmembrana dicuntur, quia ex membris pecudum detrahuntur.

a Fiebant auteni prinuim coloris lutei, id est crocei, postca vero

a ypafri] grafia (.via^ codd. est KTU: dieitur.SC 3 primusBTU 4 ap. inemphkani ur. T(twn U) enim ont. K 5 cst otn. 'K primus TU: om. C 7 configet O memphiticis A'8 papyrum] papa C1 dixitur A* 9 carptim AB Trin.: curtem O :cortitn D: cartim TU: coartct KO papiro C1 glutinaturADCDTU: Rlutino KO 10 cui BTU piura a txcorr.) O n reg.et raai. CU: reg. et maior T octavii T nugustca O appellaturK.\ appellati/> la luiana e.x aluinna ut vid. T\non U)x liviana Min honore KM : honorem (OMI. praef>.) A livie M Liviana ob hon.Liviae (dtl. prov.) Arev. hicratica (ier-, &c.) ABCTU: sacratica KO13 co hab. CK: om. BTU libcros &O 14 augustae K: aguste Uteneotica todd. 15 qui ita . . . sexta (§ 5) om. B qui] quae (que)CT ubi om. TU saltica CTU: salatica K 16 salo CKTU17 empormica K quod cam TU: qua K 18 scripturis BCTU:scriptoribus K 19 Pergamenae K 20 membranas K ai tra-dentcs A' aa exl a A' 33 autcm om. C1 primi T1 pmnic A»colorcs B id cst] ideo O

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. ix-xii

Romae candida membrana reperta sun t ; quod apparuit inha-bile esse, quod et facile sordescant, aciemque legentium lae-d a n t : cum peritiores architecti neque aurea lacunaria ponendain bibliothecis putent neque pavimenta alia quam e Carysteu

& marmore, quod auri fulgor hebetat et Carystei viriditas reficiatoculos. Nam et qui nummulariam discunt, denariorum formis 3myrteos pannos subiciunt, et gemmarum sculptores scarabaeo-rum terga, quibus nihil est viridius, subinde respiciunt, etpictores [idem faciunt, u t laborem visus eorum viriditatc r c

10 creent]. Membrana autem aut candida aut luteaaut purpurea 4sunt. Candida naturaliter existunt. Luteum membranum bico-lor est, quod a confectore una tinguitur parte, id est crocatur.De quo Persius (3 ,10 ) :

Iam liber et positis bicolor membrana capillis.«5 Purpurea vero inficiuntur colore purpureo, in quibus aurum ct 5

argentum liquesccns patescat in litteris.D E LIDKIS CONFICIENDIS. Quacdam nomina librorumXH

apud gentiles certis modulis conficiebantur» Breviori forniacarmina atque epistolae. At vero historiae niaiori modulo -

ao scribebantur, et non solum in carta vel membranis, sed etiamet in omentis elephantinis textilibusque malvarum foliis atquepalmarum. Cuius generis Cinna sic meminit (11): 2

Haec tibi Arateis multum invigilata lucerniscarmina, quis Jgnis novimus aerios,

2$ levis in aridulo malvae descripta libelloPrusiaca vexi munera navicula.

Circumcidi libros Siciliae primum increbuiL Nam initio pumi- 3cabantur. Vnde et Catullus ait (1,1) :

1 Romae 0»». AK (»1011 DH Trin.) 4 alia quam B: aliquamaliaque A : aliqua quam A' e Car.l eticharisteo A': eucharistco(-ca-) ABC 5 habctat O: rchabeat K{non A) et caristi (cha-)KT: eucarisU (eoch-) BC 6eX.om.AK nummolariorum dicuntK (HO»I A) fo. in m. AK: fo. inmustco B : fo. in mustcos C1 7 subi-cere A'(HO»I A) 9 idem . , . recrccnt hab. C Tritt. TU: om. BDHKvisus] husus T(i.t. usus) 15 col. vero pu. T aur. argentumque A'17 nomina BCK: gcnera TU 19 carmina om. B 33 tibi ont. K(non A) aratis BC: arctcis K invigulatn A' 34 quas A'(HOII A) 95 discripta CKT a6 vexi] vix A' 07 incrcpuit OKl

ISIDORf .

Cui dono lepidum novum libellumarido modo pumice expolitum? •

XIII D E LIBRORVM VOCABVLIS. Codex multorum Ubrorum est jliber unius voluminis. Et dictus codex per translationem acodicibus arborum seu vitium, quasi caudex, quod ex se multi- 5

2 tudinem librorum quasi ramorum contineat. Volumen liberest a volvendo dictus, sicut apud Hebraeos volumina Legis,

3 volumina Prophetarum. Liber est interior tunica corticis, quaeligno cohaeret. De quo Vergilius sic (Ecl. 10,67):

Alta liber haeret in ulmo. ioVnde et liber dicitur in quo scribimus, quia ante usum cartaevel membranarum de libris arborum volumina fiebant, id estconpaginabantur. Vnde et scriptores a libris arborum librariosvocaverunt.

XIV D E LIBRARIIS ET EORVM INSTRVMENTIS. Librarios antea 15bibliopolas dictos. Librum enim Graeci /Ji/?Xov vocant. Li-

. brarii autem iidem et antiquarii vocantur: sed librarii suntqui et nova scribunt et vetera; antiquarii, qui tantummodo

2 vetera, unde et nomen sumpserunt.. Ab scribendo autem scriba3 nomen accepit, officium exprimens vocabuli qualitate* Instru- ao

menta scribae calamus et pinna. Ex his enim verba paginisinfiguntur; sed calamus arboriii est, pinna avis; cuius acumenin dyade dividitur, in toto corpore unitate servata, credo proptermysterium, ut in duobus apicibus Vetus et Novum Testa-mentum signaretur, quibus exprimitur verbi sacramentum san- 25

4 guine Passionis effusum. Dictus autem calamus quod liquorem"5 ponat. Vnde et apud nautas calare ponere dicitur. Pinna

1 duno K inlepidum O novo libello K a potnice K: pumiciB polito K (tion A) 3 libr. est et dic. co. li. un. vol. per T4 codex] quod ex O 5 corticibus K vicitium O : fort. vitio. Ctrteilltui quod ex ad codex alludtre vidctur in seCrexJT multi-tudinc K 7 dictum C8 9 sic onu K1 10 alta] ait /T u quia] qui Bia fiebant] facicbant/T 13 un. ct ct scr. K 15 Liberan. bibliopuiadictvis/C anteBC{non A) 16 librariis iid. C1 17 iidcmom.K(HOHA)antiquarium C1 18 quae et C1 quia tan. C1 19 Adscribendo Oautcm] liis ut vid. O ai calamum et pinnam K paginis om. Baa ac.J eutnen Cx 23 diade BCT: duo K umitate K 35 sacr.signaretur sang. P 26 autem] his O 37 Pi. his apud a O

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. xii-xv

autem a pendendo vocata, id est volando. Est enim, ut diximus, ,avium. Foliae autem librorum appellatae sive ex similitudine 6foliorum arborum, seu quia ex follibus fiunt, id est cx pellibus,qui de occisis pecudibus detrahi solent; cuius partes paginae

5 dicuntur, eo quod sibi invicem conpingantur. Versus autem 7vulgo vocati quia sic scribebant antiqui sicut aratur terra.A sinistra enim ad dexteram primum deducebant stilum, deindeconvertebantur ab inferiore, et rursus ad dexteram versus; quoset hodieque rustici versus vocant. Scheda est quod adhuc 8

10 emendatur, et necdum in libris redactum est; et est nomenGraecum, sicut et tomus.

DE CANONIBVS EVANGELIORVM. Canones Evangeliorurrt XVAmmonius Alexandriae primus excogitavit, quem postea Eu-sebius Caesariensis secutus plenius conposuit. Qui ideo facti •

i5 sunt, ut per eos invenire et scire possimus qui reliquorumEvangelistarum similia aut propria dixerunt. Sunt autem 2numero decem, quorum primus continet numeros in quibusquattuor eadem dixerunt: Matthaeus, Marcus, Lucas, Iohannes.Secundus, in quibus tres: Matthaeus, Marcus, Lucas. Tertius,

ao in quibus tres: Matthaeus, Lucas, Iohannes. Quartus, inquibus tres • Matthaeus, Marcus, Iohannes. Quintus, in 3quibus duo: Matthaeus, Lucas. Sextus, in quibus duo:Matthaeus, Marcus. Septimus, in quibus duo: Matthaeus,Iohannes. Octavus, in quibus duo: Lucas, Marcus. Nonus,

25 in quibus duo; Lucas, Iohannes. Decimus, in quibus singuli 4eorum propria quaedam dixerunt. Quorum expositio haec esLPer singulos enim Evangelistas numerus quidam capitulis ad-fixus adiacet, quibus numeris subdita est aera quaedam mineonotata, quae indicat in quoto canone positus sit numerus, cui

t pindendo T est cnira . . . avium ndd. itt tnarg. T a Folia A*autem] his C1 sitn.] multitudine T 5 coniungantur K {non A)autetn J his C1 6 vocant A' 7 primiun primum K 8 ad inferioremK: ad inferiora T inf. rurs. C q. et hodie A : quos sedocie B13 amnius K 15 posscmus C: possumus T 16 simili autcm pr. T35 in qui. sunt sing. T singulorum (-go!-) OK a6 haec om. C1

27 nunt. quadam T s8 iacet 7 1 quacdem in eo not. O

ISIDO^I

Ssubiecta est aera. Verbi gratia: Si est aera .r., in primdcanone; si secunda, in secundo; si tertia, in tertio; et sic per

6 ordinem usque ad decimum perveniens. Si igitur, aperto quo- .libet Evangelio, placuerit scire qui reliquorum Evangelistaramsimilia dixerunt, adsumes adiacentem numerum capituli, et5requires ipsum numerum in suo canone quem indicat, ibiqueinvenies quot et qui dixerint; et ita demum in corpore inquisitaloca, quae ex ipsis numeris indicantur, per singula Evangeliade eisdern dixisse invenies.

XVI D E CANONIRVS CONCILIORVM. Canon autem Graece, i°Latine regula nuncupatur. Regula autem dicta quod recteducit, nec aliquando aliorsum trahit. Alii dixerunt regulamdictam vel quod regat, vel quod normam recte vivendi prae-

2 beat, vel quod distortum pravumque quid corrigat. Canonesautem generalium conciliorum a temporibus Constantini coe- »5perunt. In praecedentibus namque annis, persecutione fervente,

3 doccndarum plebium minime dabatur facultas. Inde Chri-stianitas in diversas haereses scissa est, quia non erat licentia[episcopis] in unum convenire, nisi tempore supradicti impera-toris. Ipse enim dedit facultatem Christianis libere congregare. 30

4 Sub hoc etiam sancti Patres in concilio Nicaeno de omni orbeterraruni convenientes, iuxta fidem evangelicam et apostolicam,

5 secundum post Apostolos symbolum tradiderunt. Inter ceteraautem concilia quattuor esse venerabiles synodos, quae totamprincipaliter fidem conplectunt, quasf quattuor evangelia, vel toti- a$

6 dem paradisi flumina. Harum prior Nicaena synodus trecento-rum decem et octo episcoporum Constantino Augusto imperanteperacta est In qua Arianae perfidiae blasphemia condemnata,quam de inaequalitate sanctae Trinitatis idem Arius adsere-

a in sec. tert. K 3 pervenles BT 4 qui] quo C1 5 adsumensT ad-latentem O 7 quod et qui T\ qui et quid BC: qui quod Kdexerunt T 9 cisdem] cisB 11 latina C recto BT ia nec] ne71 . 14 quid owi.-B i s a o w . 7*1 18 quiaiquaeyi ig episcopisACT\ Christianis K: ow. B ai hoc] eo K 24 quacj quo T05 quasi] quia si O a6 prior B T: prima CK a8 blasfcmiae damnata2"; blapspheniJa damnata K: condcmnata (-mpn-) bl. ABC 39 incqui-tate r -

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. xv, xvi ,

bat; consubstantialem Deo patri Deuni filium tidemt sanctasynodus per symbolum definivit. Secunda synodus centum 7quinquaginta Patrum sub Theodosio seniore Constantinopolimcongregata est, quae Macedonium, sanctum Spiritum Deum esse

5 negantem, condemnans, consubstantialem Patri et Filio sanctumSpiritum demonstravit, dans symboli formam quam tota Graeco-rum et Iatinorum [confessio] in ecclesiis praedicat. Tertia 8synodus Ephesina prima ducentorum episcoporum sub iunioreTheodosio Augusto edita, quae Nestorium duas personas in

10 Christo adserentem iusto anathemate condemnavit, ostendensmanere in duabus naturis unam Domini [nostri] Iesu Christipersonam. Quarta synodus Chalcedonensis sexcentorum tri- 9ginta sacerdotum sub Marciano principe habita est, in quaKutychem Constantinopolitanuin abbatem Verbi Dei et carnis

15 unam naturam pronuntiantem, et eius defensorem Dioscorum,quondam Alexandrinum Episcopum.et ipsum rursum Nestoriumcum reliquis haereticis una Patrum sententia condemnavit;praedicans eadem synodus Christum Dominum sic natum deVirgine, ut in eo substantiam et divinae et humanae con-

30 fiteamur naturae. Haec sunt quattuor synodi principales, fidei 10doctrinam plenissime praedicantes; sed et si qua sunt conciliaquae sancti Patres spiritu Dei pleni sanxerunt, post istorumquattuor auctoritatem omni manent stabilita vigore, quorumgesta in hoc opere condita continentur. Synodum autem ex 11

35 Graeco interpretari comitatum vel coetum. Concilii vero nomen iatractum ex more Romano. Tempore enim, quo causae age-bantur, conveniebant omnes in unum communique intentione .

1 cons. vero deo K {ttott A)z cons. in deo B eadem dtti.xfort. itcm 3 Constantinopoli dctt. 4 spir. sa. A 5 spir. sa. A :et sp. sa. B 6 simbolum T totam C 7 lat. conf. in eccl. pr.BCD Trin.: lat. ecclcsia praed, et confitetur K: lat. confessio praed.AH\ lat. in eglesiis praedicat T Tert. autem ain. B 9 quae]quem T duas personas . . , provenerit in alium (xvii. 19) om. Dl

11 du. na.] duas naturas BT Dom. no. Ie. Chr. B; domini iesu christiCT: domini nostri A : dei christi K 13 maximiano K abitar.tabta T(IIOII V) 14 euthicium(r.reth-)^ 17 condemnavit K : prae-damnavit BCT 18 pcdicans T sinodus eadem K Dominutn] deumBT 19 ut in eum C: et in eum Bx: in cum T confiteinur K21 iloctissimc K (HOM A} aa ist.] ortorum 7* ,33 omnium K35 ConciHum K 26 quo om. T (non V)

ISIDORI f

tractabant. Vnde et concilium a communi intentione dictum,quasi comcilium. Nam cilia oculomm sunt Vnde et con-

13 sidium consilium, D in L litteram transeunte. Coetus veroconventus est vel congregatio, a coeundo, id est conveniendoin unum. Vnde et conventum est nuncupatum, sicut con- 5ventus coetus vel concilium, a socletate multorum in unum.

XVII D E CYCLO PASCHALI. Paschalem cyclum Hippolytus epi-

scopus temporibus Alexandri imperatoris primus conscripsit.Post quem probatissimi auctores Eusebius Caesariensis, Theo-philus Alexandrinus, Prosper quoque natione Aquitanus atque 10Victorius, amplificatis eiusdem festivitatis rationibus, multiplices

a circulos ediderunt. Cuius quidem rationem beatissimus CyrillusAlexandriae urbis episcopus in nonaginta quinque annos perquinquies decem novies calculans, quoto Kal. vel luna debeat

3 paschalis sollemnitas celebrari, summa brevitate notavit. Cy-15clum autem vocatum eo quod in orbe digestum sit, et quasiin circulo dispositum ordinem conplectat annorum sine varie-

4 tate et sine ulla arte. Vnde factum est ut cuiusque materiaecarmina simplici formitate facta cyclica vocarentur. Hinc etlaterculum dictum, quod ordinem habeat stratum annorum. 20

5 CVCLVS PRIMVS DECEMNOVENALIS.

LunaeB. Com. an. 11. Idus April. xx.

C. vi. Kal. April. xvi.Em. xvi. Kal. Mai. xvn. a 5

C. vi. Idus April. xx.

1 untle conc. C intcmptatione M a comcilium] concilium AfT:conscilium U: consilium BCKV: cotnmunicilium Arev. considiumconsilium BCMK1 ut vid. V\ considiutn T: consilium consilium K3

5 si. a conventu coe. ita et conc. K (non A): si. conventus vel conc.CT: 6i. et con. coe. vel concilio V'. fori. si. convcntu coe. vcl conc.6 in unum om. K{uon A) ii.victorinus BCK 13 alexandrinaeurbis BC: aiexandrinus K 14 quinquies] quics K (tion A) 17 dispo-sito A' 18 cuiquc/?: quique T: cuiuscumque CK 19 firmitate A'cycla (ci-) QK Hinc et usqne ad Mai. xvi (xvu § g adfin.) desttnt itt K{itbi folhtm nitnm exsrissum est) OC1. In M alitna substilutn sunt. .§§ 5 9 Codinim discrepantias in tabulae Pasckatis unnieris ucglexi.Tabulam staindum Arevalum dtdi

\ 30i

ETYMOLOGIARVM LTB. VI. xvi, xvii

B.

B.

B.10

B.

«5

B.

ao

B.

35

B.

B.

B.35

C. ix. Kal.E. 11. IdusC. 11. Non.E. VIII. Kal.

C. v. IdusC. 11. Kal.E. xn. Kal.C. Non.C. v. Kal.E. xvi. Kal.C. vi. IdusC. ix. Kal.E. xi. IdusC. 11. Non.E. VIII. Kal.

SECVNDVS CYCLVS

C. v. IdusC. 11. Kal.E. XII. Kal.C. Non.C. v. Kal.E. xvi. Kal.C. Kal.E. xi. Kal.C. IdusC. v. Kal.E. xv. Kal.C. v. IdusC. vin. Kal.E. IdusC. Non.C. v. Kal.E. iv. IdusC. Kal.E. xi. Kal.

ApriUApril."April.Mai.April.April.Mai.ApriLApril.Mai.April.April.April.April.Mai.

LVNAE.

April.April.Mai.April.April.Mai.April.Mai.April.April.Mai.

' April.April.April.April.April.April.April.Mai.

XV.

XVI.

XIX.

XX.

XV.

XVIII.

XIX.

XV.

XVII.

XVIII.

XXI.

XVII.

XVII.

XX.

XXI.

XVIII.

XX.

XXI.

XVII.

XX.

• x x .

XVI.

XVII.

XX.

XV.

XVI.

XIX.

XV.

XV.

XVIII.

XXI.

XV.

XVII.

XVIII.

ISIDORI

. TERTIVS CYCLVS LVNAE.

B.

B.

B.

B.

B.

B.

B.

B.

c.c.E.

c.c.E.C.E.C.C.E.C.C.E.C.C.E.

C.E.C.C.E.C.C.E.C.E.C.

c.E.C.

vin. Idusiv. Kal.xv. Kal.v. Idusym. Kal.xvm. Kal.Non.VII. Kal.iv. Idusvi. Non.xi. Kal.vm. Idusiv. Kal.xiv. Kal.iv. Non.vni. Kal.XVIII. Kal.

QVARTVS CYCLVS

III. Kal.Xiv. Kal.n.IdusVII, Kal.xvii. Kal.vni. Idusiv. Kal.III. Idusin. Non.x. Kal.XVIII. Kal.

in. Kal.XIII. Kal.

lv. Idus

April.April.Mai. "April;April.Mai.April.Mai.April.April.Mai.April.April.Mai. •April.April.Mai.

LVNAE.

April.Mai.April.April.Mai.'April.April.April.April.Mai.Mai.April.Mai.April.

XV.

XVIII.

XVIII.

XXI.

XVII.

XVIII.

XX.

XVI.

XXII.

XX

XX.

XVI.

XIX.

XX.

XV.

XVIII.

XVIII,

XIX.

XV.

XIX.

XV.

XVI..

XVIII

XXI.

XV.

XVIII

XVIII

XXI.

XVII.

XVIII

XX.

to

ao

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. xvii

10

ao

B.

C. VII. Kal.E. XVII. Kal. . ;C, vn. IdusC. xi.Kal.E. jii. IdusC. ni. Non.E. ix. Kal.

. QVINTVS CVCLVS

C. VII. IdusC. III. Kal.E. XIII. Kal.

C. 11. Non.C. VII. Kal.E. xvin, Kal.C. 11. Kal.E. xu. Kal.C. 111. IdusC. 111. Non.E. xvi, Kal.C vi. IdusC. 111. Kal.E. xin. Kal.C. 11. Non.C. vi. Kal.E. xvn. Kal.C. 11. Kal.E. XII. Kal.

April.Mai.April.April.April.April.Mai.

LVNAE.

April.April.Mai.April.April.Mai.April.Mai,April.April.Mai.ApriUApril,Mai.April.April.Mai.April.Mai.

XVI.

XVI.

XX.

XV,

XVI.

XIX.

XX.

XVI.

XIX.

XX.

XVI.

XVII.

XIX.

XV.

XVI,

XVIII.

XXI,

XV. •

XVIH.

XX.

XXI.

XVII.

XX.

xx.XVI.

XVI.

B.

B.

B.

B.

B.

post cuius expletionem ad primum exordium recurrendum.[A conditione mundi usque ad hunc novissimum cyclum con-

30 putantur anni.] Antiquitus Ecclesia pascha quarta decima luna 10

38 ad exord. est recurr. K (non A Trtn.): ad primum recurr. U99 a cond. . . . anni hab. ClC*GKO Mon. (std antt post cuius OG): aconstitutione . . . anni hab. {ante post explctionem) H: om. ABTUWRtm.Trin. ciclura K; cycli (ci-)annum OOGHMon. (O?) 30 anni]anni VMDCCCCXXI O : anni VMDCCCCXX GH Afott.: anni VMDCCCXX C{OJ)

ISIDORl '

cum Iudaeis celebrabat, quocumque die occurreret. Quemritum sancti Patres in Nicaena synodo prohibuerunt, con-stituentes non solum lunam paschalem et mensem inquirere,sed etiam et diem resurrectionis Dominicae observare; et obhoc pascha a quarta decima luna usque ad vicesimam primam 5

11 extenderunt, ut dies Dominicus non omitteretur. Paschaeautem vocabulum non Graecum, sed Hebraeum estj nec apassione, quoniam ira<7x«f Graece dicitur pati, sed a transituHebraeo verbo pascha appellata est, eo quod tunc populus Deiex Aegypto transierit. Vnde et in Evangelio (Ioann. 13,1): 10' Cum vidisset,' inquit, ' Iesus quia venit hora ut transiret de •

is mundo ad Patrem.' Cuius nox ideo pervigtlia ducitur, propteradventum regis ac Dei nostri, ut tempus resurrectionis eius nosnon dormientes, sed vigilantes inveniat. Cuius noctis duplexratio est: sive quod in ea et vitam tunc recepit, cum passus est; 15sive quod postea eadem hora, qua resurrexit, ad iudicandum

13 venturus est. £0 autem modo agimus pascha, ut non solummortem et resurrectionem Christi in memoriam revocemus, sedetiam cetera, quae circa eum adtestantur, ad sacramentorum

14 significationem inspiciamus. Propter initium enim novae vitae aoet propter novum hominem, quem iubemur induere et exuere "veterera, expurgantes vetus fermentum, ut simus nova con-sparsio, quoniam pascha nostrum inmolatus est Christus.Propter hanc ergo vitae novitatem primus mensis novorum inmensibus anni celebrationi paschali mystice adtributus est. 35

15 Quod vero tertiae hebdomadae die pascha celebratur, id est •qui dies occurrit a quarta decima fn vicesimam priraam, hoc

1 occurrerit diem K (mm A) quod ritum BT: quem primum K5 ad om. B 8 pass. domini quam K (tion A~) 9 app. estl appellaturK 10 cxotn.O ix horaeiusut K{itonA) transissct f/ 13 voxT perv. dicitur BT: pervigil adicitur/T: pervigilio celcbraturLactant. inst. 7, 19.3 13 Dei] Domini CK eiusow. C 15 ea etAOTU: eadem B: c*K rcspicet K (non A) cum pas. est

. om. K{nonA) • 16 seu K (tton A) eadem ont.B ao cnim]om. K: autem C ai exure T aa ferventum C ' nbva] nontaB34 vitae otn. K in anni (-nis T) mensibus CT ' a6 celcbrata C1

=7 occurrerit K quinta ABCTU dcc. luna in C

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. xvii

significat quia in toto tempore saeculi, quod septenario dierum 'numero agitur, nunc tertium tempus hoc sacramentum aperuit.Primum enim tempus est ante legem, secundum sub lege, x6tertium sub gratia; ubi iam manifestatum est sacramentum

5 prius occultum in prophetico aenigmate: ideo et propter haectria saeculi tempora resurrectio Domini triduana est. Quod 17vero a quarta decima luna usque ad vicesimam primam perdies septem paschalis dies quaeritur, propter ipsum numerumseptenarium, quo universitatis significatio saepe figuratur j qui

xo etiam ipsi Ecclesiae tribuitur propter instar universitatis, undeet Iohannes Apostolus in Apocalypsin ad septem scribit eccle-sias. Ecclesia vero adhuc in ista mortalitate carnis constituta 18propter ipsam mutabilitatem lunae nomine in Scripturis signi-ficatur. Varia autem observantia opinionum paschalis festivi-19

15 tatis interdum errorem glgnit. Latini namque a 111 Non. Mart.usque in 111 Non. Apr. primi mensis lunam inquirunt; ct siquinta decima luna die Dominico provenerit, in alium Domini-cum pascha protrahunt. Graeci primi mensis lunam ab vm 20Id. Mart. usque in diem Non. Apr. observant j et si decima

20 quinta luna die Dpminico incurrerit, sanctum pascha celebrant.Huiusmodi ergo dissensio inter utrosque paschalem regulam :

turbat. Communis annus dicitur, qui duodecim tantum lunas, aihoc est dies CCCLIV habet. Dictus autem communis quiasaepe duo ita coniuncti incedunt ut invicem se in paschali :

35 sollemnitate sequantur. Nam embolismus annus semper solusest. Embolismus annus est qui tredecim menses lunares, id 22est CCCLXXXIV dies habere monstratur. Ipse est annus sanctoMoysi divinitus revelatus, in quo iubentur hi, qui longius habi-

1 quia BCKTU: quod.// quodC: qui BKT: que U 2 numerumB tcmp. in sacramento K apparuit codd.: corr. dttl. 3 temp.an, K 4 manifestum Bl 8 qu. hoc fit prop. C 9 quo] quod B11 ad om. K 12 in ista adhuc K 15 latine T 17 quinta] quartadett. alio dominico CKT: alio die dominico B 18 lunam o»i.O 20 sanc paschae K 22 diciturl est K (ex cst est) (non A)33 id est K 24 in ont. T 95 nam ambolismus annus solus est (om.scmper) add. in niarg. T1 (O>M. 7^) 37 sancto] cum OK1 28 habl-tant/T

1183 i>

ISIQORI

33 tabant, in secundo mense pascha celebrare. Embolismus autemnomen Graecum est, quod interpretatur Latine superaugmen-tum; eo quod expleat numerum annorum communium, quibus.

34 undecim lunares dies deesse cernuntur. Embolismi autemanni et communes sic inveniuntur. Si cnim a quarta decima 5luna paschae praecedentis usque ad quartam decimam sequentisCCCLXXXIV dies fuerint, embolismus annus est; si CCCLIV, com-

25 munis [est]. Bissextus est per annos quattuor unus diesadiectus. Crescit enim per singulos annos quarta pars assis.At ubi quarto anno assem conpleverit, bissextum unum facit. 10

a6 Dictus autem bissextus quia bis sexies ductus assem facit,quod est unus dies; sicut et quadrantem propter quater duc-tum; quod est bissextus quetn super dierum cursum in annosolfacit. [sive quod nequeat anno suo introduci, nisi bis sextuihnonas Martias conputaveris, hoc est et primo die sexto nonas 15Martias et, addito bis sexto, alio die sexto nonas Martias itera-

37 veris.] A vi autem Non. Mart. usque in diem prid. Kal. Ian.,a8 in lunae cursu bissextus adponitur atque inde detrahitur. Inter-

calares autem dies iddrco vocantur, quia interponuntur utratio lunae solisque conveniat. Calare enim ponere dicitur, ao

29 intercalare interponere. Epactas Graed vocant, Latini adie-ctiones annuas lunares, quae per undenarium numerum usquead tricenarium in se revolvuntur. Quas ideo Aegyptii adiciunt,

30 ut lunaris emensio rationi solis aequetur. Luna enim iuxtacursum suum viginti novem semis dies lucere dinoscitur, et 25fiunt in anno lunares dies CCCLIV ; remanent ad cursum anni

a superamento T1 4 Embolismus au. et comm. K 5 communisB dec. qu. K 7 diesfuerunt T: fuerint dies K(non A) 8 cst hab.CK: om.BT per] post C 9 adiectus cst O : dictus K 10 unumCT: antmmBK 11 sex dies K: sextus C 13 quod]quo T an pr.tcrqu. 1 dictum CK\ 13 in annum BCTU: in annos/f 14 sivequod . . . iteravcris hab. CTU: om. BD Trin. KM quod om. T intra-duci T(non U) sextum]sexto codd. 15 conputabis T(U1) 16 etadd. . . . Martias (§ 27) om. U iteraveris om. T 17 nonas autem T18 trahitur C1 23 quae om. K duodenarium K 23 adid. ut]dicunt quod K 24 lun. et emen. C rationcm so. sequitur Kcnim om. C 25 cur. su.] cursuum T vig.no. enira scra. Q26 in annuin BOT ' •

ETYMOLOGIARVM U » . VI. xvii, Wtit

solaris dies undecim, quos Aegyptii adiciunt. Vnde et adie- 31ctiones vocantur: absque his non invenies luna quota sit inquolibet anno et mense et die. Istae epactae semper xi Kal.April. reperiuntur in eadem luna quae fuerit eo die. Con-33

5 tinentur autem circulo decemnovenali; sed cum ad vigintinovem epactas pervenerint, qui est circulus nonus decimus,iam sequenti anno non addes super viginti novem undecim,ut decem adnunties detractis triginta, sed inde reverteris, utundecim pronunties.

10 DE RELIQVIS FESTIVITATIBVS. Festivitas dicta a festis xvilldiebus, quasi festiditas, eo quod in eis sola res divina fit.Quibus contrarii sunt fasti, in quibus ius fatur, id est dicitur.Sollemnitas a sacris dicitur, ita suscepta ut mutari ob religionemnon debeat, ab t solito t, id est firmo atque solido nominata. [vel

15 ex eo, quod soleat fieri in anno.] Celebritas autem vocaturaquod non ibi terrena, sed caelestia tantum agantur. Pascha 3festivitatum omnium prima est, de cuius vocabulo iam superiusdictum est. Pentecoste, sicut et pascha, apiid Hebraeos cele- 4bris dies erat, quod post quinque decadas paschae colebatur;

20 unde et vocabulum sumpsit. IleVrc enim Graece quinque, inquo die secundum legem panes propositionis de novis frugibusofferebantur. Cuius figuram annus iubileus in TestamentosVeteri gessit, qui nunc iterum per figuram repromissionisaeternam requiem praefigurat. Epiphania Graece, Latine6

35 apparitio [sive manifestatio] vocatur. Eo enim die Christussideris indicio Magis apparuit adorandus. Quod fuit figura

1 solis K Vnde adi. K a his] as T (1. e. has) lunam CT4 qua BK eo die] odie 7* 5 decemnovennalis cum K 6 per-veniunt C: pervenerit dtit. 8 detractos-fljT ioaom. B 11 qu.festid. om. K (non A) 13 in om. T id cstl otn. B: vel ex eo quodsoleat ficri in anno C1 13 mutareK 14 ab sol. J absoluto BKT: a solodttt. (jcf. XI. 1.115): vix ab sollo vel e x . . . anno hab. CTUV: om. ABDTritt.K 15 CaelcbritasBA" 16 quo T agunturT 18 PcntecostcsT: Pentecosten BCK celeber/f 19 quod] que T colebaturCT: caclebratur(ccl-)5£> Trin.: cclebranturJf 30 *iyr* ... quinqueont.K(non A) sz quem diem K: quo dies T panis . . . offerebaturK panes om. B 33 qui K: quae BCT per futuram BCTritt. T 35 sive man. hab. BC Tritu : om. KT a6 indicia K

R 3 .

ISIDORI

7 primitiae credentium gentium. Quo die [et] Dominici bapti-smatis sacramentum et permutatae in vinum aquae, factorum

8 per Dominum signorum principia extiterunt Duae suntautemepiphaniae: prima, in quanatusChristus [et] pastoribusHebraeo-rum angelo nuntiante apparuit; secunda, in qua ex gentium 5populis stella indice praesepis cunabula Magos adoraturos ex-

ghibuit. Scenopegia sollemnitas Hebraeorum, de Graeco inLatinum tabernaculorum dedicatio interpretatur; quaecelebra-batur a Iudaeis in memoriam expeditionis, cum ab Aegypto

. promoti in tabernaculis agebant, et ex eo scenopegia. ^KTJVI) 10enim Graece tabernaculum dicitur. Quae sollemnitas apud

, lO.Hebraeos Septetnbri mense celebrabatur. Neomenia apudnos kalendae, apud Hebraeos autem, quia secundum lunarenicursum tnenses supputantur, et Graece nrjvrj luna appellatur,

11 inde neomenia, id est nova luna. Erant enim apud Hebraeos 15ipsi dies kalendarum ex legali institutione sollemnes, de quibusin Psalterio dicitur (81,4) : 'Canite initio mensis tuba, in die

13 insigni sollemnitatis vestrae.' Encaenia est nova templi dedi-catio. Graece enim Kaivbv dicitur novum. Quando enimaliquid novum dedicatur, encaenia dicitur. Hanc dedicationis ao

13 templi sollemnitatem Iudaei Octobri mense celebrabant. DiesPalmarum ideo dicitur, quia in eo Dominus et Salvator noster,sicut Propheta cecinit, Hierusalem tendens asellum sedisse

' perhibetur. Tunc gradiens cum ramis palmarum multitudoplebium obviatn ei clamaverunt (Ioann. 12,13): ' Osanna, bene- »$

14 dictus qui venit in npmine Domini rex Israel.' Vulgus autemideo hunc diem Capitilavium vocant, quia [in eo] tunc moris

1 pritnitivae K die K: dietn T: dic et BC dominicac(-cc) B& : dotninico K a aquaein vino atquc fac. K 3 au. suntK: sunt {per comptitd.) sunt au. A 4 na. est chr. pa. T: na. chr. pa.BC 6 populo CK stellam indicem K magis adoraturis dett.7 Scenophegia (-phi-, -te~)codd. 9 cum]ciusjB 10 ex eo sc. dictaK (non A) za celcbratur B: cclebrabantur K .13 nos] Jatinos Cquiaow. K 15 cnim] aiitem K 16 cx] et K 17 initium T:. ininitio C 18 insignis CK: signis B1 nostrac T esl oni. Kdcdicatio A': aediBcatio (cd-) BCT ai cclebant J5: colebant CT35 oviam (vix oviutn) 7 26 autetn otn. K (twn A) v\ hunc] cumT xntohab.CK'. OIH.BT mos CK

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. xviii, xix

est lavandi capita infantium, qui unguendi sunt ne observationequadragesimae sordidata ad unctionem accederent. Hoc autem 15die symbolum conpetentibus traditur propter confmem Do-minicae paschae sollemnitatem; ut qui iam ad Dei gratiam

5 percipiendam festinant, fidem, quam confiteantur, agnoscant.Coena Dominica dicta est, eo quod in eo die Salvator pascha 16cum suis discipulis fecerit; quod et hodieque, sicut est traditum,celebratur, sanctumque in eo chrisma conficitur, atque initiumnovi et veteris testamenti cessatio declaratur. Sabbatum ab 17

10 Hebraeis ex interpretatione vocabuli sui requies nominatur,quod Deus in ipso, perfecto mundo, requievisset. Siquidem 18et eo die requievit Dominus in sepulchro, ut quietis illiusmysterium confirmaret; quod Iudaeis observandum in umbrafuturi praeceptum est. Sed postquam Christus in sepultura

15 sua eius figuram adinplevit, observatio eius quievit. Dominicus 19dies proinde vocatur, quia in co resurrectionis Domini nostrigaudium celebratur. Qui dies non Iudaeis, sed Christianis inresurrectionem Domini declaratus est, ct ex illo habere coepitfestivitatem suam. Illis enim solum celebrandum sabbatum 20

20 traditum est, quia erat antea requies mortuorum; resurrectioautem nullius erat qui resurgens a mortuis non moreretur.Postquam autem facta est talis resurrectio in corpore Domini, 21ut praeiret in capite Ecclesiae quod corpus Ecclesiae speraret .in finem, iam dies Dominicus, id est octavus, qui et prinnis,

25 celebrari coepit.D E OFFICIIS. Officiorum plurima genera esse, sed prae- XIX

i labanda# observationem OK: ob observationcm B 2 sordataK 3 die OHU K confitentibus K {tton D Triu.) confinium BTrin. T 7 et eo die quae O : el odie KT: liodieque B: et usque hodieTrin. 8 sanct. . . . conf. post dcclaratur T: post agnoscant (§ 15) O(HOII 7VWI.) atque . . . dcclar. om. 13DH Trin.; atquc om. C 9 cess.tcst. CT 10 nuncupaturA* n pcrfcctum mundumA' ia etom. K {iion A) ineoA*: hoc T 13 misterio A': rainistcrium

• v B confirmare quem T: confirmare et qucm K: confirmct quem A :confirmaret qucm li 14 futurum C in sepulchro suo A" (110»» A)15 qui.l cessavit K{t\onA) 18 resurrectionc BK dom. nostri icsuchristi A" (>»o;i A) declaratum cst A": dcclarntus T 19 fcst. suam]sollemnitatcm A" (noit A) 20 cst cin. C1 quia] qui A' 23 quodcorp. eccl. otu. T spcr.] parct A' , '

ISIDORI

cipuum illud quod in sacris divinisque rebus habetur. Officiumautem ab efficiendo dictum, quasi efficium, propter decoremsermonis una mutata littera; vel certe ut quisque illa agat quae

a nulli offidant, sed prosint omnibus. Vespertinum officium estin noctis initio, vocatum ab stella Vespere, quae surgit oriente 5

3 nocte. Matutinum vero officium est in lucis initio, ab stellaLucifero appellatum, quae oritur inchoante mane. Quorumduorum temporum significatione ostenditur ut die ac nocte

4 semper Deus laudetur. Missa tempore sacrificii est, quahdo scatechumeni foris mittuntur, clamante levita: 'Si quis catechu-10

. menus remansit, exeat foras' j et inde missa, quia sacramentisaltaris interesse non possunt qui nondum regenerati noscuntur.

g Chorus est multitudo in sacris collecta; et dictus chorus quodinitio in modutn coronae circum aras starent et ita psallerent.Alii chorum dixerunt a concordia, quae in caritate consistit; 15

. quia, si caritatem hon habeat, respondere convenienter non po-6 test. Cum autem unus canit, Graece monodia, Latine sicinium

dicitur; cum vero duo canunt, bicinium appellatur; cum multi,chorus. Nam chorea ludicrum cantilenae vel saltationes clas-

n sium sunt. Antiphona ex Graeco interpretatur vox reciproca: 20duobus scilicet choris alternatim psallentibus ordine commutato,

'sivc de uno ad unum. Quod genus psallendi Graed invenisse8 traduntur. Responsorios Itali tradiderunt. Quos inde respon-

sorios cantus vocant, quod alio desinente id alter respondeat.Inter responsorios autem et antiphonam hoc differt.quod in ce- 2$sponsoriis unus versum dicit, in antiphonis autem versibus al-

gtemant chori. Lectio dicitur quia non cantatur, ut psalmusvel hymnus, sed legitur tantum. Illic enim modulatio, hic sola

i ino»». T 3 quisquisiT ante corr. 5 initiutn CT vocatisC1

nocte oriente C 6 est oiu. T ' initium codd. 10 foras Kr«m. cat. C: remanserit cat. T 11 sacraraentura 7** 13 collectus BT14 chorone in modo K 15 consistat K2 : consistunt T* _ i^ quae si ca.

, non habet add. in niarg. K non otu. K 17 sincinia Paul. FtsL'" codd. p. 337 (</. tamen Gtll. ao, 3) 18 bic. dicitur K 19 coreas BCT\

choreae dett. classium smpfcittm ao ex Gr. int.] grece A' (tioti A)aa sive]sedA'(MO«^) grcce C adinvenisse A* _ »4 id] it 2": idcst C l : om. K 05 auteni o»t. K antiphonas A* 36 un. ver.dicitur 7"(/>n> unus versns dicitur?) 07 qui O 28 tantum]

' psalmus O illuc BT

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. xix

prohuntiatio quaeritur. Canticum est vox cantantis in laetitiam, 10Psalmus autem dicitur qui cantatur ad Psalterium, quod usum nesse David prophetam in magno mysterio prodit historia. Haecautem duo in quibusdatn Psalmorum titulis iuxta musicam

5 artem altematim sibi adponuntur. Nam canticum Psalmi est, 12cum id quod organutn modulatur, vox postea cantantis eloquitur.Psalmus vero cantici, cum quod humana vox praeloquitur, ars :

organi modulantis imitatur. Psalmus autem a psalterio dicitur,unde nec mos est ex alio opere eum conponi. Tres autem 13

10 gradus sunt in cantando: primus succentoris, secundus incen-toris, tertius accentoris. Diapsalma quidam Hebraeum verbum 14esse volunt, quo significatur semper; id est, quod illa, quibushoc interponitur, sempiterna esse confirment. Quidam vero 15Graecum verbum existitnant, quo significatur intervallum psal-

15 lendi; ut psalma sit quod psallitur, diapsalma vero interpositumin psallendo silentiutn : ut quemadmodum synpsalma diciturvocis copulatio in cantando, ita diapsalma disiunctio earum,ubi quaedam requies distincta continuationis ostenditur. Vnde 16illud probabile est, non coniungendas sententias in psallendo,

90 ubi diapsalma interposita fuerit; quia ideo interponitur, ut con- .versio sensuum vel personarum esse noscantur. Hymnus est 17canticum laudantium, quod de Graeco in Latinum laus interpre-tatur, pro eo quod sit carmen laetitiae et laudis. Proprie autemhymni sunt continentcs laudem Dci. Si ergo sit laus et non sit .

35 Dei, non est hymnus: si sit et laus et Dei laus, et non cantetur,non est hymnus. Si ergo et in laudem Dei dicitur ct cantatur,tunc est hymnus. Cui contrarium est threnum, quod est car-18men lamenti et funeris. Alleluia duorum verborum interpre-19tatio est, hoc est laus Dei, et est Hebraeum. la enim unum est

1 lactitia K a ad] ut C1 quod usu K: quo usum 7* 4 autemom. K 7 cantici cum dttl.: canticum BKT: cantici C proloquiturB 9 mos] nos Cl 10 gratus K pr. sec. inc. succ. A' primus]infimus T ix hebraiconim K 12 quod CK 13 sempitcrnam T14 quod BK 15 intcrposito . . . silcntio A' 16 dicitur/>os/ cantando K(«o« A) _ IT vocumAug.inPs.4 corum CK 18 disiunctae Aug.continuatione K Vnde ct ille O ai noscatur BC 94 non sit]non cst A" ( IIOM A)

ISIDORf

de decem nominibus, quibus apud Hebraeos Deus vocatur.ao Amen significat vere, sive fideliter, quod et ipsud Hebraeum est.

Quae duo verba amen et alleluia nec Graecis nec Latinis necbarbaris licet in suam linguam omnino transferre vel alialinguaadnuntiare. Nam quamvis interpretari possint, propter san-5ctiorem tamen auctoritatem servata est ab Apostolis in his pro-

axpriae linguae antiquitas. Tanto enim sacra sunt nomina utetiam Iohannes in Apocalypsin referat se Spiritu revelante vi-disse et audisse vocem caelestis exercitus tamquam vocemaquarum multarum et tonitruum validorum dicentium : amen 10et alleluia: acper hoc sic oportet in terris utraque dici, sicut

22 in caelo resonant. Osanna in alterius linguae interpretationemin toto transire non potest. Osi enim salvifica interpretatur;anna interiectio est, motum animi significans sub deprecantis

33 affectu. Integre autem dicitur osianna, quod nos corrupta media 15vocali littera et elisa dicimus osanna, sicut fit m versibus cum

• scandimus. Littera enim prima verbi sequentis extremam priorisverbi veniens excludit, et dicitur Hebraice osanna, quod inter-pretatur salvifica, subaudiendo vel: populum tuum, vel: totum

24 mundum. Offertorium tali ex causa sumpsit vocabulum. Fer- 30tum enim dicitur oblatio quae altari offertur et sacrificatur apontificibus, a quo oflertorium nominatum, quasi propter fertum.

25, 26 Oblatio vocatur quia offertur. Dona proprie divina dicuntur,27 muhera hominum. Nam munera dicuntur obsequia, quae pau-

peres divitibus loco munerum solvunt. Itaque munus homini «5datur, donum Deo. Vnde etiam in templis donaria dicimus.Munera autem vocantur quia manibus vel accipiuntur vel dan-

28 tur. Duo sunt autem quae offeruntur: donum et sacrificium.29 Donum dicitur quidquid auro argentoque aut qualibet alia30 specie efficitur. Sacrificium autem est victima et quaecumque 30

a quod ipsut ebreum quc duo T 7 Tantum K 10 amen all. K11 oportent CT ia lingua B 13 totum K 14 animc T15 affectum BCT corrupte K 16 vocabuli C H. elisa / f17 prioris ven. C 18 Hebraice add. K2 osianna T^ at altario Kaa propter] prae A' fertur B 93 divina ottu ADK: add. in marg.B : dl (*• '• Dci) Trin.,/ort. rtctt 04 hominum otu. A quae] quo T35 locum A*O 27 vocatur K qua C1. 29 quelibct O

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. xix

in ara cremantur seu ponuntur. Omne autem quod Deo datur,aut dedicatur aut consecratur. Quod dedicatur, dicendo datur;unde et appellatur. Vnde errant qui consecrationem dedica-tionem putant significari. Immolatio ab antiquis dicta eo quod 31

5 in mole altaris posita victima caederetur. Vnde et mactatiopost immolationem est. Nunc autem immolatio panis et calicisconvenit, libatio autem tantummodo calicis oblatio est. Hinc 32est illud (Eccles. 50,17): ' Et libavit de sanguine uvae.1 Sicutet saecularium quidam poetarum (Virg. Aen. 7,133): ' Nunc/

10 inquit, ' pateras libate IovL' Libare ergo proprie fundere est,sumptumque nomen ex Libero quodam, qui in Graecia usumrepperit vitis. Hostiae apud veteres dicebantur sacrificia quae 33fiebant antequam ad hostem pergerent. Victimae vero sacrificia 34quae post victoriam, devictis hostibus, immolabant. Et erant

15 victimae maiora sacrificia quam hostiae. Alii victimam dictamputaverunt, quia ictu percussa cadebat, vel quia vincta ad arasducebatur. Holocaustum illud est, ubi totum igne consumitur 35quod oflertur. Antiqui enim cum maxima sacrificia admini-strarent, solebant totas hostias in sacrorum consumere flamma,

30 et ipsa erant holocaustomata. "OXov enim Graece totum dici-tur, Kauoris incensio, et holocaustum totum incensum. Caeri- 36moniae apud Latinos dicuntur sacra omnia quae apud Graecosorgia vocantur. Proprie autem visum est doctoribus a carendoappellari caerimonias, quasi carimonias; eo quod ea quae in

25 sacris divinis offeruntur, in suo usu id carerent homines; quodnomen etiam in usu est litterarum sanctarum. Alii caerimonias 37proprie in observationibus Iudaeorum credunt; abstinentiamscilicet quarundam escarum secundum veterem legem, eo quodobservantescareanthisrebusquibusseabstinuerunt. Sacrificium 38

30 dictum quasi sacrum factum, quia prece mystica consecratur in

3 erant BK1 dedicationem om. T 5 tnola K, vix rtctt7 labatio B oblatio om. K 8 sicut] sic T 10 iovis BT13 utis B 13 ad hostes K sacrificium B 15 sacrifkiae BK17 nbi] ibi T ai incensio holoc. K 22 quacom.K 23 pro-prium K ccrendo T ^ 35 id] his C 26 in usum (hu-) BCTsacrarum A' ceriinonia A' 39 car. in his A' absti-nuertnt BC 30 qu. sacri A' quia] quod A' consecratum B

- ISIDORI

memoriam pro nobis iDominicae passfohis; unde hoc eo iubentecorpus Christi et sanguinem dicimus. Quod dum sit ex fructi-bus terrae, sanctificatur et fitsacramentum, operante invisibiliterSpiritu Dei; cuius panis et calicis sacramentum Graeci Eu-charistian dicunt, quod Latine bona gratia interpretatur. * Et 5

39 quid melius sanguine et corpore Christi? Sacramentum est inaliqua celebratione, cum res gesta ita fit ut aliquid significareintellegatur, quod sancte accipiendum est. Sunt autem sacra-menta baptismum et chrisma, corpus et sanguis [Domini].

40 Quae ob id sacramenta dicuntur, quia sub tegumento cor- 10poralium rerum virtus divina secretius salutem eorundemsacramentorum operatur; unde ct a secretis virtutibus vel a

41 sacris sacramenta dicuntur. Quae ideo fructuose penes Ec-clesiam fiunt, quia sanctus in ea manens Spiritus eundem sacra-

42 mentorum latenter operatur effectum. Vnde, seu per bonos seu 15per malos ministros intra Dei ecclesiam dispensentur, tamen quiasanctus Spiritus mystice illa vivificat, qui quondam Apostolicoin tempore visibilibus apparebat operibus, nec bonorum meritisdispensatorum amplificantur haec dona, nec malorum adtenuan-tur, quia(iCor. 3, 7): 'neque qui plantat est aliquid, neque qui aorigat,sed qui incrementum dat, Deus'; unde etGraece mysterium

43 dicitur, quod secretam ct reconditam habeat dispositionem. Ba-ptismum Graece, Latine tinctio interpretatur; quae idcirco tinctiodicitur, quia ibi homo spiritu gratiae in melius inmutatur, et

44 longe aliud quam erat efficitur. Prius enim foedi eramus de- 25formitate peccatorum, in ipsa tinctione reddimur pulchri deal-batione virtutum; unde et in Canticis scribitur canticorum (8,

45 5) '• ' Quae est ista quae ascendit dealbata ?' Cuius mysterium

a 11 saiuie A cor, sacr. sm. jaiwars._ __ dispensctur TK {uon A) tatnen] tunc K (JIOIIA) 18 visibiliter/v 19 haec dona otn. Bl ao neque plantat Oncque rigat 71 aa dispositionem A Triti. T: disponsionem B: dispen-sationem C: dispensionem D : rcpositioncm A' 24 quia] qui Bl

a6 tinctio T: intinctione B

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. xix

non aliter nisi sub Trinitatis designatione, id est Patris et Filiiet Spiritus sancti, cognominatione conpletur, dicente Domirioad Apostolos (Matth. 28,19): ' Ite docete omnes gentes, ba-ptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti.' Sicut 46

5 enim in tribus testibus stat omne verbum, ita hoc sacramentumconfirmat ternarius numerus nominum divinorum. Quod autem 47per aquam baptismum datur, haec ratio est Voluit enim Do-minus ut res illa invisibilis per congruentem, sed profecto con-trectabilem et visibilem inpenderetur elementum, super quem

10 etiam in principio ferebatur Spiritus sanctus. Nam sicut aqua 48purgatur exterius corpus, ita latenter eius mysterio per Spiritumsanctum purificatur et animus. Cuius sanctificatio ita est. In- 49vocatoenim Deo descendit Spiritus sanctus de caelis,et medicatisaquis sanctificat eas de semetipso; et accipiunt vim purgationis,

15 ut in eis et caro et anima delictis inquinata mundetur. Chrisma 5°Graece, Latine unctio nominatur; ex cuius nomine et Christusdicitur, et homo post lavacrum sanctificatur. Nam sicut in ba- 51

ptismo peccatorum remissio datur, ita per unctionem sanctificatiospiritus adhibetur; et hoc de pristina disciplina, qua ungui in

30 sacerdotium et in regnum solebant, ex quo et Aaron a Moyseunctus est. Quae dum carnaliter fit, spiritaliter proficit; quo- 52modo et in ipsa baptismi gratia visibilis actus, quod in aquamergimur, sed spiritalis eflectus, quod delictis mundamur. Hoc 53significat illud unguentum, quod peccatrix mulier super pedes,

35 et ea quae dicitur non fuisse peccatrix, super caput Iesu fudissescribuntur. Manus inpositio ideo fit, ut per benedictionem ad- 54vocatus invitetur Spiritus sanctus. Tunc enim ille Paracletus

a cognitiontmK (ttott sl) ^eas/sT 7 vol. deus ut T 8 congruen-tiam scd prof. contrcctabilcm vis. K: congruens et prof. contractabile etvis. C1 (»0« Trin.) contractibilem B 9 invisibilem BT inper-tiretur Sc/ixvare elemento K • qucm] quod C («0« D Trin.) : quodelemcntum A' ti misterium K ia sanctum om. C et om. Tanima K 13 dc caclis om. K* 15 eis caro B 17 babti-smum (-pt-) DCT 18 ita et pcr B tinctionem T sanctifica- 'tionis A' 19 spiritalis T qua") qnia AT so sacerdotio et inrcgno K et ow. K ai uctus T Quaedam C: et quac dum Baa et ip. ba. K: et in babtismo T 23 mergitur C: merguntur T excorr. spiritaliter A'1 mundantur A" 25 fu. scribitur A' : fudissediscribuntur T 26 ideo] inde 7* 27 ille om. K (pion A)

ISIDORI *

post mundata et benedicta corpora libens a Patre descendit, etquasi super baptismi aquam tamquam super pristinam sedemrecognoscens quiescit. Nam legitur quod in principio aquis

55 superferebatur Spiritus sanctus. Exorcismus Graece, Latine con-iuratio, sive sermo increpationis est adversus diabolum, ut dis- 5cedat: sicut est illud in Zacharia (3,1).:' Et ostendit mihi Iesumsacerdotem magnum stantem coram angelo Dei, et Satan stabat adextris eius, ut adversaretur ei; et dixtt Dominus ad Satan: Incre-pet Dominus in te, Satan, et increpet in te Dominus, qui elegit

56 Hierusalem.' Hoc est exorcismus increpare et coniurare adver-10sus diabolum; unde sciendum est quod non creatura Dei in in-fantibus exorcizatur aut exsufflatur, sed ille sub quo sunt omnesqui cum peccato nascuntur. Est enim princeps peccatorum.

57 Symbolum per linguam Graecam signum vel cognitio interpre-tatur. Discessuri enim Apostoli ad evangelizandum in gentibus 15

58 hoc sibi praedicationis signum vel indicium posuerunt. Con-tinet autem confessionem Trinitatis et unitatem Ecclesiae etomne Christiani dogmatis sacramentum. Quod symbolum fideiet spei nostrae non scribitur in carta et atramento, sed in tabulis

59 cordis carnalibus. Oratio petitio dicttur. Nam orare est petere, 20sicut exorare inpetrare. Constat autem oratio loco et tempore.Loco, quia non ubique, cum prohibeamur a Christo in publico,sed ubi opportunitas dederit aut necessitas inportaverit. Nequeenim contra praeceptum reputatur ab Apostolis factum, quia in

60 carcere audientibus custodibus orabant et canebant Deo. De 25tempore vero dictum est (1 Thess. 5,17): *Sine intermissioneorate/ sed hoc [in] singularibus. Nam est observatio quarun-dam horarum communium, quae diei interspatia signant, tertia,

1 descendet C1 2 per ba. T ta. prist. Ttrtutt. de bapt. 8 3 secognoscens T quiescet T 4 sp. sa. sup. K{nou A) 7 dci] dominiBC 9 Dom. in te] tibi dom. K Sat. et incr. oitt. B1 Dom.in te BC 10 exorcismum CKT u sci. quod BT 13 cst eniro]et est A' 14 vel] aut K (twttji) cogn.] collatio Arrv. 15 tlc-sccnsuri (di-) JiCstT: disccsscrunt A' 16 iudicium K Contincntiir17 ct in un. T 18 omnem BT fidei spci 7* 21 si. ct exor. Tautcm ont. K aa in publimtn BCTi in puptico orare A" 24 quia]qui BC 25 Dco 0111. C 27 in om. iPCK: nnte lioc 7' cst jet T aB die KT signat K

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. xix

se.xta et nona; similiter et noctis. Sed ideo haec orandi horae 61divisae simt, ut si forte aliquo fuerimus opere detenti, ipsud nosad officium tempus admoneat; quae tempora in Scripturis inve-niuntur. Primum enim Spiritus sanctus congregatis discipulis 6a

5 hora tertia infusus est. Petrus, qua die visionem communica-tionis in illo vasculo expertus est, sexta hora orandi gratia ascen-derat. Idem etiam cum Iohanne hora nona templum adiit,quando paralyticum sanitati reformavit. Sed et Danielum legi- 63mus haec tempora in oratione observasse, et utique ex Israelis

10 disciplina, ut ne minus quam ter die adoremus. Debitores enimsumus trium, Patris et Filii et Spiritus sancti; exceptis utiqueet aliis legitimis orationibus, quae sine ulla admonitione deben-tur, ingressus lucis ac noctis sive vigiliarum; sed et cibum non 64prius sumere quam interposita oratione. Priora enim habenda

15 sunt spiritus refrigeria, quia priora caelestia quam terrena. Quiauteip vult orationem suam volare ad Deutn, faciat illi duas alas,ieiunium et eleemosynam, et ascendet celeriter et exaudietur.Ieiunium est parsimonia victus abstinentiaque ciborum, cui no- 65men est inditum ex quadam parte viscerum tenui semper et va-

ao cua, quod vulgo ieiunum vocatur. Vnde ieiunii nomen crediturderivatum, quod sui inedia viscera vacua et exinanita existant.Ieiunium autem et statio dicitur. Statio autem de tnilitari ex- 66emplo nomen accepit, pro eo quod nulla laetitia obveniens ca-stris stationem militum rescindit. Nam laetitia libentius, tristitia "

35 sollicitius administrat disciplinam; unde et milites numquaminmemores sacramenti magis stationibus parent. Discemunt 67

1 sex. no. C1 a aliquod T detempti O : detcmpi (-npi 1) Tipsud] id sud C1 4 Primus BCT (c/. Ttriull. dt orat. 25) enim.om. T congregatis tx congratis T 8 paraclitum K1 san.pristine ref. K (A n. /.) 9 et utique ex BC Trin.: utique cxK: utantiquc (». r.-ae) T 10 disdplinam T ut ne] nonK diei Txin die K xx ut. al. T 13 ingressu Ttrtull. dt orat. »5 14 prius]

. potius B interpositam orationem K 15 terrena] tcrrcstria T16 dcum BT: dominum CT facit Bl »11»] ei T 17 ascenditCK exauditur BCK 19 viscerum ottt. K {non A) setnp.vac. C1 so ieiunum] ieiuniutn BCT ai exislat K 93 stadio K33 lae. sive tristitia o. Artv. (tx Tertuil, dt orat. 19) _ crastris T94 letia T tristitias C1 a6 magis . . . inter iciunium ont. T

ISIDORI *

autem quidam inter ieiunium et stationem. Nam ieiunium estindifferenter cuiuslibet diei abstinentia, non secundum legem,sed secundum propriam voluntatem; statio autem est observatio

68 statutorum dierum vel temporum. Dierum, ut quartae feriae etsextae feriae ieiunium ex veteri lege praeceptum: de qua statione 5in Evangelio dixit ille (Luc. 18,12):' Ieiuno bis in sabbato,' id

69 est quarta et sexta sabbati. Temporum autem, quae legalibusac propheticis institutionibus terminatis temporibus statuta sunt,ut ieiunium quarti, quinti, septimi, ac decimi mensis; vel, sicutin Evangelio (Matth. 9,15), dies illi in quibus ablatus est sponsus; 10vel sicut observatio quadragesimae, quae in universo orbeinstitutione Apostolica observatur circa confmium Dominicae

70 passionis. His tertium genus quidam adiciunt quam Xero-phagiam dicunt, abstinentiam scilicet ciborum humentium.Vnde et notnen hoc datum, eo quod siccis quidam escis utantur. 15

7< Poenitentiaappellata, quasi punitentia, eo quod ipse homo in sepoenitendo puniat quod male admisit. Nam nihil aliud agunt,

. quos veraciter poenitet, nisi ut id, quod male fecerunt, inpunitumesse non sinant. £0 quippe modo sibi non parcentibus ille par-cit, cuius altum iustumque iudicium nullus contemptor evadit. ap

72 Perfecta est autem poenitentia, praeterita deflere et futura non. admittere. Haec secunda in similitudine fontls est, ut si forte

inpugnante diabolo aliquod peccatum inrepserit, huius satisfa-73 ctione purgetur. Satisfactio autem est causas peccatorum et74 suggestiones excludere et ultra peccatum non iterare. Recon- 35

ciliatio vero est, quae post conplementum poenitentiae adhibetur.Nam sicut conciliamur Deo, quando primum a gentilitate con-

1 nam om. K a sccundum] per K {A M. /.) 3 sed sec om. T:sed per K {A n. /.) 4 statuorum C1: Istorum T st. vd di. vel Bet sex. fer. om. K1 5 ex om. T IcRem O 7 au. quae] yel B8 ac] et K 9 ac] et K tnensis om. BT vel om. K 10 illeBx 1 quae] qui T xa apost.] evangelica K (tnon A) 13 tcrtium om. K\adiciunt] dicunt K> quam BT\ quod CK scenopbigia dicitur K14 scil.] quidem K (non A) humectuum K{A n. l.) 15 quidam siccisK fort. quidem : dtl.ScMtoars utuntur ut vid. T 16 PcnitentiamKT appellatara K punientia BK: paenitentia O 17 punit BCTaliud om. T 18 poenitct] punit K ao evadet K 33 peccato C1

94 purgenturO as suggestionum a se excl. K I74 om. KMO(UOHATrin.) a6 vcro]autcm T 37 nam.. . rcgredimuro»i. T(non UTrin.)

ETYMOLOGIARVM LIB. VI. xix

vertimur, ita reconciliamur, quando post peccatum poenltendoregredimur. Exomologesis Graeco vocabulodicitur, quod Latine 75confessio interpretatur, cuius nominis duplex significatio est. •.Aut enim in laude intellegitur confessio, sicut est: * Confitebor

5 tibi Domine Pater caeli et terrae *: aut dum quisque confitetursua peccata ab eo indulgenda, cuius indefkiens est misericordia.Ex hoc igitur Graeco vocabulo exprimitur et frequentatur exomo- 76logesis, quadelictum nostrum Domino confitemur; non quidemut ignaro, cuius cognitioni nihil occultum est; sed confessio

10 est rei scilicet eius quae ignoratur professa cognitio. Vtile 77enim sibi ac iucundum quisquam esse existimaverat.rapere,adulterare, furarij sed ubi hacc aeternae damnutioni obnoxia

'esse cognovit, cognitis his, confitetur errorem. Confcssio autem 78erroris professio est desinendi: desinendum ergo a peccatis est,

15 dum confessio est. Confessio autem antecedit, remissio sequitur.Ceterum extra vcniam est qui peccatum cognoscit nec cognitumconfitetur. Itaque exomologesis prosternendi et humilificandi 79hominis disciplina est, habitu atque victu, sacco et cinere incu-bare, corpus sordibus obscurare, animum maeroribus deicere,

ao illa, quae peccant, tristi tractatione mutare. Litaniae autem 80Graeco nomine appellantur, quae Latine dicuntur rogationes.Inter litanias vero et exomologesin hoc differt, quod exomolo-gesis pro sola confessione peccatorum agitur; litaniae vero,quae indicuntur propter rogandum Deum et inpetrandam in

35 aliquo misericordiam eius. Sed nunc iam utrumque vocabulum 81

3 interpretatur... intellegitur ow. T sign. aut C 4 confiteorBC 6 indulgentta B {non A) 7 Graeco om. K frequenter Bexomologis K (! 1.1. l[ono\oyus) 8 qua] quta CKT 9 utj non C1:om. K zi quisquam {ex quisque) ignoratur professa cognitio quam T{cf. 5 76) xa furare BCT hac T damnatione C1 noxia OK13 esse om. K cognitus K 14 desinendo ergo K pccc. dumC 15 antecedet T 17 humiliandi hominibus K 18 disciplin **abitu C1 cineri T incurbare T 19 animo C1 erroribus 7*dcdere K (tton A) ao illi K peccanti OK: peccavit C*(cunt TtrtitU.dt patnit. 9) tristitia tra. O aulem om. K ai Latine] letanieT 23 cxomologesis Bx ut vid. K exomologesin BT 33 pecc.conf. T aguntur BTQptv Inter. lit. ve. et exomologeses h. d. q.exomologeses . . . aguntur) vero dicuntur Tl: vcro inde dicuntur T1

94 inpctrandum BC 95 aliqua O iam] distat vulgo T

ISIDORI ETYMOLOGIARVM LIB. VI. xix

sub una designatione habetur, nec distat vulgo utrum litaniae anexomologesis dicantur. Supplicationis autem nomen quodam-

82 modo nunc ex gentilitate retinetur. Nam feriae aut legitimaeerant apud eos aut indictae. Indictae autem, quia paupertasantiqua Romanorum ex conlatione sacrificabat,aut certe de bonis 5damnatorum. Vnde supplicia dicuntur supplicationes, quaefiebant de bonis passorum supplicia. Sacrae enim res de rebusexecrandorum fiebant.

1 adsignatione B 9 exomologesin BPCT: omologesin B1 indi-cantur ut vid. B1 3 fer. leg. T 5 sacrificabant T 6 unde asuppl. K: unde et suppl. Strp. ad Atn. i , 633 7 passorum] possesso-rum CK («0» A) supplicia om. K (jton A) sacra B res om. KM8 fiebat O Stquitur Hitronymi iractafus DE FESTIS PIEBVS IN VETIRJLSGE (»t uua pagina) in T

LIBER VII

DE DEO, ANGELIS ET SANCTIS

D E DEO. Beatissimus Hieronymus, vir eruditissimus et Imultarum linguarum peritus, Hebraeorum nominum interpreta-tionem primus in Latinam linguam convertit. Ex quibus probrevitate praetermissis multis quaedam huic operi adiectis

5 interpretationibus interponenda studui. Vocabulorum enim 2expositio satis indicat quid velit intellegi. Habent enim quae-dam ex propriis causis nominum rationem, In principio autemdecem nomina ponimus, quibus apud Hebraeos Deus vocatur.

t Primum apud Hebraeos Dei nomen El dicitur; quod alii 310 Deum, alii etymologiam eius exprimentes laxypos, id est fortem

interpretati sunt, ideo quod nulla infirmitate opprimitur, sedfortis est et sufficiens ad omnia perpetranda. Secundum nomen 4Eloi. Tertium Eloe, quod utrumque in Latino Deus dicitur. 5Est autem nomen in Latinum ex Gfaeca appellatione transla-

X5 tum. Nam Deus Graece Scos, <£o/?o? dicitur, id est timor, undetractum est Deus, quod eum colentibus sit timor. Deus autem 6proprie nomen est Trinitatis pertinens ad Patrem et Filium etSpiritum sanctum. Ad quam Trinitatem etiam reliqua quaein Deo infra sunt posita vocabula referuntur. Quartum nomen 7

ao Dei dicitur Sabaoth, quod vertitur in Latinum exercituum sivevirtutum, de quo in Psalmo ab angelis dicitur (23,10): ' Quisest iste rex gloriae? Dominus virtutum.' Sunt enim in huius 8mundi ordinatione virtutes multae, ut angeli, archangeli, princi-patus et potestates, cunctique caelestis militiae ordines, quorum

35 tamen ille Dominus est. Omnes enim sub ipso sunt eiusque

1 Beatus K 5 studii T enim] autem CK (non A) 6 vellint(vcWxW.) ABC geli-B 10 deum et alii T n nulli defirmitate Tia esto;»i. K perpetrata T 13 quodom./f (non A) latinum BCT14 nom. latinum C 15 iios] theos codd. foebos CT: febos B : fibosA : om. K 16 est nomen deus K eum] enim B 18 ad quam] aliquain K(nonA) ao deidicitur57': est K: est dei dicitur C1 ai quo]quod C1 psalmis K qui es T1 aa huiusmodi A' 33 ordinationesC1: observationc K(von A) 34 et om. K(non A~\ 25 illi B est ovh O

ISIDORI *

9 dominatui subiacent. Quintum Elion, quod interpretatur inI^itinum cxcclsus, quia supra caelos cst, sicut scriptum est deeo (Ps. 113,4); ' Excelsus Don)inus; super caelos gloria eius.'Excelsus autem dictus pro valde celsus. Ex enim pro valde

10 ponitur, sicut eximius, quasi valde eminens. Sextum Eie, id 5est, qui est. Deus enim solus, quia aeternus est, hoc est, quiaexordium non habet, essentiae nomen vere tenet. Hoc enim

11 nomen ad sanctum Moysen per angelum est delatum. Quae-renti enim quod esset nomen eius, qui eum pcrgere praecipiebatad populum ex Aegypto liberandum, respondit (Exod. 3,14): 101 Ego sum, qui sum : et dices filiis Israel: Qui est, misit mead vos ' ; tamquam in eius conparatione, qui vere est, quia in-commutabilis est, ea, quae commutabilia, facta sunt quasi non

12 sint. Quod enim dicitur fuit, non est: et quod dicitur erit,nondum est. Deus autem esse tantum novit, fuisse et futurum 15

13 esse non novit. Solus enim Fater cum Filio et Spiritu sanctoveraciter est. Cuius essentiae conparatum esse nostrum nonesse est. Vnde et in conloquio dicimus: ' Vivit Deus,' quia

14. essentia vita vivit, quam mors non habet. Septimum Adonai, .'quod generaliter interpretatur Dominus, quod dominetur crea- aoturae cunctae, vel quod creatura omnis dominatui eius deserviat.Dominus ergo et Deus, vel quod dominetur omnibus, vel quod

" 15 titneatur a cunctis. Octavum Ia, quod in Deo tantum ponitur,16 quod etiam in alleluia in novissima syllaba sonat. Nonum •

Tetragrammaton, hoc est quattuor litterarum, quod proprie 35apud Hebraeos in Deo ponilur, iod, he, iod, he, id est, duabusia, quae duplicata ineffabile illud et gloriosum Dei nomen

1 eloin B 3 super] supra BCK 5 ei ei K: ei B\ ei ei e (».#.est) C: eifie A : ehie T1: ei ei e T* 6 qui cst] qui est qui cst T*deus enim solus q. exord. («//. om.) A quia om. K (non D Trin.)lioc est] et ob hoc C qui K (nan D Trin.i) 7 ess. enim nom.K tcnebit/f: retinet JB: teniti)1 9 pcrdpiebat T 11 dicisK 14 Qui B non est et om. K 15 deus] dum K (tton A)tantum esse K (non A) 16 enim] autem K 18 dicitur K deusBT: dotninus CK 19 quam] quod K ai vel quo C dominatuT serviat A'1 (»»o« A) 23 in dco] inde T 24 Novum B26 iod he iod he T: iode iode BO \ ioe ioe OK 27 quae] quod A' :om. T

ETYMOLOGIARVM LIB. .VII. i

efficiunt. Dicitur autem ineffabilis, non quia dici non potest,scd quia finiri sensu et intellectu humano nullatcnus potcst; etideo, quia de eo nihil digne dici potest, ineffabilis est. Deci- vjmum Saddai, id est, omnipotens. Vocatus autem omnipotens

5 eo quod omnia potest, sed a faciendo quod vult, non a pa-tiendo quod non vult. Quod si ei accideret, nequaquam essetomnipotens; facit enim quidquid vult, et inde omnipotens.Item omnipotcns, quia ipsius sunt omnia quae ubique sunt; 18solus enim totius mundi habet imperium. Dicuntur autem et

io alia quaedam in Deum substantialiter nomina, ut inmortalis,incorruptibilis, incommutabilis, aeteraus. Vnde et meritocunctae praeponitur creaturae. Inmortalis, sicut de eo scri-19ptum est (1 Timoth. 6,16): ' Qui solus habet inmortalitatem':quia in eius natura nulla est commutatio. Nam omnis muta-

15 bilitas non inconvenienter mortalitas dicitur; secundum quamet anima dicitur mori, non quia in corpus vel in aliquatn alte.ratn substantiam mutatur et vertitur, sed in ipsa sua substantiaquidquid alio modo nunc est aut fuit, secundum id quoddestitit esse quod erat, raortalis utique deprehenditur; ac per

ao hoc solus Deus dicitur inmortalis, quia solus incommutabiiis.Incorruptibilis appellatur quia corrumpi et dissolvi non potest aonec dividi. Quidquid enim capit divisionem et interitum capit.IUe nec dividi potest nec interire; inde incorruptibilis est.Incommutabilts est quia semper manet et mutari nescit. Nec s i

35 proficit, quia perfectus est, nec deficit, quia aeternus est.Aeternus est, quia sine tempore est. Non enim habet initium 22

1 ineflabile C1 a potest ideo quia (qui ?) A 3 eo] deo C4 autem om. K (»on A) 5 ad faciendum . . . ad patiendum K: adfacicndum . . . a patiendo A non apat. . . . vult om.B 6 quodnon vult om. AK ei aliquid accederet A 7 quidquid] quod K{nott A) inde] ideo K {tton A) 8 Idem A' omnia om. C (nonA) 9 autem om. K (non A) 10 in deo.qu. K {noit A) 11 in-comm.1 inconsumtnabilis T 13 solum C1 15 mortalitas CK:mortalis BT quam] quod K(tton A) 16 aliqua altcra substantiaK 17 sed in ipsa sua subst. quidquid (delttunt) mutatur et vertitur sedipsa sua substantia quidquid alio K{tton A) 18 alium tnodo B aut]ac Schwarz so deus solus K incomm. est K ax appellaturom.K (11011 A) aa nec dividi om. C quidquid] quid Cl 93 inde]unde A" est ont. K1

S2 .''

.ISIDORI

neque finem. Hinc et sempiternus, eo quod sit semper aeter-nus. A quibusdam autem aeternus ab aethere creditur dictus,quoniam caelum sedes eius habetur. Vnde est illud (Ps. 114,16): 'Caelum caeli Domino': et haec ista quattuor unumsignificant,nam una eademqueres dicitur,sive dicatur aeternus 5Deus, sive inmortalis, sive incorruptibilis, sive inmutabilis.

23 Invisibilis, quia numquam per substantiam suam apparuit oculis. mortalium Trinitas,nisi per speciem subiectae creaturae eadem-que corporeae. Nam nemo potest ipsam manifestationemcssentiae Dei videre et vivere, sicut ct dictum est Moysi j unde 10et Dominus in Evangelio dicit (Ioann. 1,18): *Deum nemovidit unriquam.' Res est enim invisibilis, ideoque non oculo,

24 sed corde quaerendus est. Inpassibilis, quia nullis perturbatio-nibus afficitur, quibus fragilitas humana subcumbit. Non enimadtingunt eum ullae passiones, ut libido, iracundia, cupiditas, 15timor, maeror, invidia, et cetera quibus mens humana turbatur.

25 Sed cum dicitur Deum irasci aut zelare aut dolere, nostro usudicitur. Apud Deum enim perturbatio nulla est, apud quem

26 tranquillitas summa est Simplex autem dicitur sive nonamittendo quod habet, seu quia non aliud est ipse et aliud aoquod in ipso est, sicut in homine, cuius aliud [est] esse, [et] aliud

27 saperc. Nam et esse potest, et sapiens non esse; Dcus autemhabet essentiam, habet et sapientiam; sed quae habet, hoc et .est, et omnia unus est; ac proinde simplex est, quia non ineo aliquid accidentis est, sed et quod est, et quod in ipso est, 35essentialiter est, excepto quod relative ad quamcumque per-

1 hic et C: hinc est ct A a ab aethere] habere AK credituront. B 3 habctur] est K (non A) 4 caelum otn. AK Domino]deo vel domino K haec om. K {non A) 5 uiiam eandemque B6 inmut.]incommutabilis T {non V) 7 per] secundum K 8 trinitatisT(nonV) eiusdemquet/W/. 10 sicutdic. T{non V) 11 dixit T(non V) xa res enim K non om. B1 oculos C1 14 sub-cumbit tx -bat T 16 maeror] tnemoria T (non V) 17 zelari B\dolore B1 nostro] non K («ow A) : in C1 18 enim om. K (tton A)nulla pert. nulla O quem om. B1 19 autem] enim T(non V) «ao quial qui A ai quod ipso T(non V) cst hab. CKV: om. BTet hab. CTV: ottu BK sa Nam esse T(non V) 23 habet sapientiam(•ia) IPK sed om. K (tton A) quod dett. hab. hoc et est om.K(tion A) a6 qucmcumquc OTV

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. i

sonam est. Summe bonus, quia incommutabilis est. Crcatura 28vero bonum, sed non summum est, quia mutabilis est. Et dumsit quidem bonum, non tamen esse potest et summum. In- 29corporeus autem vel incorporalis ideo dicitur Deus, ut spiritus

5 credatur vel intellegatur esse, non corpus. Nam dum dicitur. spiritus, eius significatur substantia. Inmensus, quia cuncta 30

concludit, ipse a nullo concluditur; sed omnia intra eius omni-potentiam coartantur. Perfectus dicitur quia nihil ei possit3iadici. Adlamen de consummatione alicuius facti perfectio dici-

10 tur. Deus autem, qui non est factus, quomodo est perfectus?Sed hoc vocabulum de usu nostro sumpsit humana inopia, 33sicut et reliqua verba, quatenus id quod ineffabile est utcumquedici possit, quoniam de Deo nihil digne humanus sermo dicit,sicut- sunt et alia. Creator dictus pro totius mundi rebus ab 33

15 ipso creatis. Nihil enim est quod non originem a Deo traxerit.Ipsc et unus, quia dividi non potest, vel quia nihil aliud essepotest quod tantundem capiat potestatis. Haec igitur, quae 34de Deo dicta sunt, ad totam pertinent Trinitatem propter unamet coaeternam substantiam, sive in Patre, sive in Filio eius uni-

ao genito in forma Dei, sive in Spiritu sancto, qui unus Spiritus estDei Patris et Filii eius unigeniti. Sunt et quaedam vocabula 35ex usu nostro ad Deum sumpta, de membris nostris, sive deinferioribus; et quia in propria natura invisibilis et incorporeusest, pro efficientiis tamen causarum in ipso rerum species adscri-

35 buntur, ut more locutionis nostrae facilius se ipsum insinuet: utquia omnia videt, dicatur oculus; et propter quod audit omnia,dicatur auris; pro eo autem quod avertitur, ambulat; pro eoquod spectat, stat. Sic et in ceteris horum similibus ab huma- 36

1 creature T (non V) • 2 summum quia C 3 quidem] qui T1

(tton V) potest esse K 4 Deus om. K 5 credatur] dicatur Kdic. est (delet.) spir. est sign. substantiam K 7 potentiam K (tion A)8 coartatur T {non V) quia] quod C (non A) ei om. O 9 uttamen K 10 est perf.] inperiectus K 12 qu. in id K effabileT: ineflabilis K1 13 quoniatn] quae B 15 trax. et ipse et T1 (nonV) 16 es. al. po. TV 19 eius om. K unigen. for. K ao qui]quia T(uon V) Spiritus om. Bl 22 sive] vcl K 24 cfiicicntis Tantc corr. (non V) : eflkienlcs K adscribcnlur C1 28 cxpectat Kbicut ct K

ISIDORt

nis mentibus trahitur similitudo ad Deum, sicut est obliviscenset memorans. Hinc est quod et Propheta dicit (Ierem. 51,14):1 Iuravit Dominus exercituum per animam suam': non quod

37 Deus animam habeat, sed hoc nostro narrat affectu. Nam etfacies Dei in Scripturis sanctis non caro, sed divina cognitio 5intellegitur, eadem ratione qua per faciem conspectam quisquecognoscitur. Hoc enim in oratione dicitur Deo (Psalm. 80,4):1 Ostende nobis faciem tuam': ac si dicatur: ' Da nobis cogni- *

38 tionem tuam.' Sic et vestigia Dei dicuntur, quia nunc Deusper speculum agnoscitur, ad pcrfcctum vero omnipotens repe* 10rituf, dum in futurum facie ad faciem quibusque electis prae-sentabitur, ut ipsam speciem contemplentur, cuius nunc vestigiaconprehendere conantur, hoc est, quem videre per speculum

39 dicitur. Nam et situs et habitus et locus et tempus in Deumnon proprie, sed per similitudinem translate dicuntur; quippe 15

* (Psalm. 99,1) 'sedere super Cherubin' dicitur, quod cst adsitum; et (Psalm. 104,6): * Abyssum tamquam vestimentumamictus,' quod est ad habitum; et (Psalm. 102, 28): 'Annlluinon deficient,' quod ad tempus pertinet; et (Psalm. 139,8):

40 ' Si ascendero in caelum, tu ibi es/ quod ad locum. Nam et 20in Propheta (Amos2,13): ' Plaustri portantis fenum' speciesad Deum dicitur. Et haec onwia per figuram Deus, quia nihilcst horum ad proprietateni substantiae eius.

II J)E FILIO DEI. Multis etiam modis Christus appellari inscripturis invenitur divinis. Nam ipse Dei Patris Vnigenitus 25filius, duni esset aequalis Patri, proptcr salutem nostram forniamservi accepit. Proinde quaedatn nomina in illo ex divinitatissubstantia, quaedam ex dispensatione susceptae humanitatis

2 adsuropta sunt. Christus namque a chrismate est appellatus, -

a cst quod om. K et ont. 7 1 («o« V) 4 sed hoc BTVi scdquod K: sedque C1 nostrum na. aflectum K 5 sanctisom.K\ 6 eandem C1 quaj quia BCT 10 repperietur C la utin ipsa specie contempletur K 14 dicuntur C in deo K (non A)17 abyssum]abipsoA'(iioiiW): adipsum O 18 quod est] qutdem K(noit A) ab hnbitu K («0« A) ao ibi BTV\ illic CK loc. manctin propli. BCD 37 nomina . . . cius nomcn (viii. aa) dcsitnt in Min illoj illa B 29 cssu appellatus K

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. i, ii

hoc est unctus. Praeceptum enim fuerat Iudaeis ut sacrumconficerent unguentum, quo perungui possent hi qui vocaban-tur ad sacerdotium vel ad regnum; et sicut nunc regibus indu-mentum purpurae insigne est regiae dignitatis, sic illis unctio .

5 sacri unguenti nomen ac potestatem regiam conferebat; et indeChristi dicti a chrismate, quod est unctio. Nam chrisma 3Graece, Latine unctio nuncupatur, quae etiam Domino nomenadcommodavit facta spiritalis, quia Spiritu unctus est a DeoPatre, sicut in Actibus (4,27): 'Collecti sunt enim in bac "

xo civitate adversus sanctum Filium tuum, quem uncxisti': nonutique oleo visibili, sed gratiae dono, quod visibili significaturunguento. Non est autem Salvatoris proprium nomen Christus, 4sed communis nuncupatio potestatis. Dum enim diciturChristus,,commune dignitatis nomen est; dum Iesus Christus,

15 proprium est vocabulum Salvatoris. Christi autem noinen 5nusquam alibi omnino nec in aliqua gente fuit, nisi tantum inillo regno ubi Christus prophetabatur, et unde venturus erat.Messias autem Hebraice dicitur, Graece Christus, Latina autem 6locutione unctus. Iesus Hebraice, Graece O-UTTJ/), Latine autem 7

ao salutaris sive salvator interpretatur, pro eo quod cunctis genti-bus salutifer vcnit. Etyniologiam autem nominis huius etiam 8Evangelista significat, dicens (Matth. 1,21): 'Vocabis nomeneius Salvator, quia ipse salvum faciet populum suum.' Sicutenim Christus significat regem, ita Iesus significat salvatorem.

35 Non itaquc nos salvos facit quicumque rex, sed rex Salvator. 9Quod verbum Latina Hngua antea non habebat, sed haberepoterat, sicut potuit, quando voluit. Emmanuel ex Hebraeo 10

s unguentum] unctum C1 possint KT 3 rcgibus] Romanis ~Laclant. insl. 4, 7, 6 4 sic] sed K 5 et exinde K 6 dicti oni.K unctionem K 9 actibus KT1 ut vid. V: actibus dicitur Bl :actibus apostolorum legitur C: actibus apostolorum scribitur T2 enimont. K zi qu. invisibili K 13 autem BKV: ergo CT propr.Salv. K 14 commune . . . Christus om. K (non A) Iesus om. A15 propr. vocab. TV 18 autem loc. om. K 19 Ies. autem hebr.7^ («0« V) 30 pro eo . . . venit om. B ai sal. venit] saluti prc-vcnit T ($1011 V) autem] cnim BC liuius] eius B aa dicensOIH. K 33 Salvator] salvatorcm li quia] quod B 34 significansrc. C rcgcm . . . sign. om. Tl (signilicat 0111. 7**)

ISIDOR^

in Laiinum significat 'nobiscum Deus/ scilicet quia per' Virginem natus Deus hominibus in carne mortali apparuit,

ut terrenis viara salutis ad caelum aperiret. Ad divinitatisix substantiam quae pertinent ista sunt: Deus, Dominus. Deus

autem dictus propter unitam cum Patre substantiam. Dominus 5ia propter servientem creaturam. Deus autem et homo, quia Ver-. bum et caro. Vnde et bis genitus dicitur, sive quia Pater eum

genuit sine matre in aeternitate, sive quia mater sine patre in tem-13 pore. Vnigenitus autem vocatur secundum divinitatis excellen-

tiam,quiasinefratribus; Primogenitus, secundum susceptionem tohominis,in qua per adoptionis gratiam fratres habere dignatus est,

14 quibiis esset primogenitus. Homousion Patri ab unitate sub-stantiae appellatur. Substantia enim vel essentia Graece oiatadicitur, 6/AO- unum. Vtrumque igitur coniunctum sonat una sub-stantia. Hoc enim vocatur Homousion, quod est (loann. 10,15

1 30): ' Ego et Pater unum sumus/ hoc est, eiusdem cum Patre15 substantiae. Quod nomen etsi scriptum in sanctis litteris non

inveniatur, in assertione tamen totius Trinitatis defenditur, quiadatur ratio unde recte dici ostendatur; sicut et Pater in illislibris nusquam Ingenitus legitur, sed tamen dicendus esse atque 30

16 credendus non dubitatur. Homoeusion, similis substantiac,quia qualis Deus, talis est et imago eius. Invisibilis Deus et

'17 imago invisibilis. Prineipium, eo quod ab ip.su sint onuiia, et18 quia ante eum nihil. Finis, vel quia dignatus est in fine tem-

porum humiliter in carne nasci et mori,et iudicium novissimum 35, . ipse suscipere, vel quia quidquid agitnus ad illum referimus. Et

cum ad cum pervenerimus, ultra quod quaeramus non habemus.•19 Os Dei est, quia Verbum eius est Nam sicut pro verbis, quae

per linguam fiunt, saepe dicimus illa et illa lingua, ita et pro

1 latinam K 4 quae] qucm O 5 unitatem T: unicam dttt.1 bis gen.] virginitus C1 9 vocatus ut vid. C exc. et quia T2

' 11 adoptionem (-obt-) gratiae (-tie) BCT 13 appcjlatus ut vid. T14 ifiO'"] homo (omo) codd. utraque O ai Homousion codd.: corr.

. dclt. aa et (priusy] etiam K: otn. T 33 ab om. T1 sunt T24 Finis otn. K dignatu T temporum] sacculomm K 25 in carncom. K 26 quia om. T 28 dci quia K 29 fiunt ex fucrunt tttvid. 2" pro vcrbo dci C: vcrbum A'

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. ii

Dei verbo os ponitur, quia mos est ut ore verba formentur.Verbum autem ideo dicitur,quia per eum Fateromnia condidit, aosive iussit. Veritas, quia non fallit, sed tribuit quod promisit. 21Vita, quia creavit. Imago dicitur propter parem similitudinem

5 Patris. Figura est, quia suscipiens formam servi operum vir- 22tutumque similitudine Patris in se imaginem atque inmensammagnitudinem designavit. Manus Dei est, quod omnia per 23ipsum facta sunt. Hinc et dextera propter effectum operistotius creaturae, quae per ipsum formata est. Brachium, quia

10 ab ipso omnia continentur. Virtus, pro eo quod omnem 24potestatem Patris in semetipso habeat, et omnem caeli terrae-que creaturam gubernet, contineat atque regat. Sapientia, pro 25eo quod ipse revelet mysteria scientiae et arcana sapientiae.Sed tamen cum sit Pater et Spiritus sanctus sapientia et virtus

15 ct lumenr et lux, proprie tamen his nominibus Filius nuncu-patur. Splendor autem appellatur propter quod manifestat. 26Lumen, quia inluminat. Lux, quia ad veritatem contem-plandam cordis oculos reserat. Sol,quia inluminator. Oriens, 27quia luminis fons et inlustrator est rerum, et quod oriri

20 nos faciat ad vitam aeternam. Fons, quia rerum origo est, vel 28quod satiat sitientes. Ipse quoque A et Q. Alpha enim litteramnulla praecedit; prima est enim litterarum, sicut et Filius Dei;ipse enim se principium Iudaeis interrogantibus esse respondit.Vnde et Iohannes in Apocalypsi proprie ipsam litteram ponens

25 ait (22,13): ' Ego sum A et O, primus et novissimus.' Primus,quia ante eum nihil est. • Novissimus, quia iudicium novissi-mum ipse suscepit. Mediator, quia inter Deum et hominem 29medius constitutus est, ut hominem ad Deuin perduceret.j unde

t ora verba T 3 tribuct CT promittit A' 4 quia a Tatite corr. parem] patrem T: om. K 6 similitudinem codd.8 hunc T 10 ab ipso] pcr ipsum K 11 scmetipsum BCT: seipso K creat. cae. ter. K 13 mist sap. ct arch. sci. K 14 virtuslum. C 15 tamen] in K omnibus B1 16 nuncupatur K (ttonA) 17 quia (/"»».)] quod K (tton A) 18 inl. est K : inluminatur&T ai quod] quia CK (non A) litera nulla K: litterarumnulla C 23 cst iit. K stcut fil B 34 unde ioh. K in Apoc.oitt. K (»wn A) 26 iud. novissimus K 27 suscipict Anv.

ISIDORI

30 et illum Graeci ntvtrqv vocant. Paracletus, id est advocatus,quia pro nobis intercedit apud Patrem, sicut de co dicitIohannes (1 Ep. 2.1): 'Advocatum habemus apud Patrem Iesum

31 Christum iustum.' Paracletus autem Graecum est, quod Latinedicitur advocatus. Quod nomen et Filio et Spiritui sancto 5adscribitur, iuxta quod et Dominus in Evangelio ait (Ioann.14,16): 'Rogabo Patrem, et alium paracletum dabit vobis.'

32 Intercessor autem ideo vocatur, quia pro culpa nostra remo-venda curam gerit, et pro abluendis nostris criminibus curam

33 inpendit. Sponsus, quia descendens de caelo adhaesit Eccle-1034 siae, ut pace Novi Testamenti essent duo in carne una. An-

gelus dicitur propter adnuntiationem pateraae ac suae voluntatis.Vnde [et] apud Prophetam (Esa'1.9,6)' magni consilii angelus'

35 legitur, dum sit Deus et Dominus angelorum. Missus dicitureo quod apparuit huic mundo Verbum caro factum, unde et 15idem dicit (Ioann. 16,28): 'Ego a Patre exii, et veni in hunc

36 mundum.' Homo autem dicitur quia natus est. Propheta,quia futura revelavit. Sacerdos, quia pro nobis hostiam scobtulit. Pastor, quia custos. Magister, quia ostensor. Nazarenusvero a loco. Nazareus a merito, id est sanctus sive mundus, 20

37 quia peccatum iion fecit. Siquideni et de aliis inferioribusrebus nominum species ad se trahit Christus, ut facilius intelle-

38 gatur. Dicitur enim Panis, quia caro. Vitis, quia sanguineipsius redempti sumus. Flos, quia electus. Via, quia peripsum ad Deum iraus. Ostium, quia per ipsum ad Deum in- 35gredimur. Mons, quia fortis. Petra, quia firmitas est creden-

39 tium. Lapis angularis, vel quia duos parietes e diverso, id estde circumcisione et praeputio, venientes in unam fabricamEcclesiae iungit, vel quod pacem in se angelis et hominibus

1 Paraclitus autem grecum est id est B (ex § 31) 3 sicut et de BC4 Par. au. grece latine adv. K 5 adv. dicitur B nomine et fi. K6 adscivitur K 8 ideo] idem T movenda K1 (pro amov. I)10 inpendet KT de K: ac BO: e T 13 ct hab. CK : om. BTmag. cons. ont. T 16 dicit] dicitur T 18 qui fut. B se hostiam(ost-) CT 19 tulit T nazarcnus B : -reus CKT ai dc om.K sa trnxit C 33 cnim] autcm BK qu. cx sang. K 24 viaqui pcr C: via pcr Bl 35 ipsutn (/"'«*)] cum T ad dominumingr. B 28 dc om. T

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. ii

facit. Lapis offensionis, quia veniens humilis offenderunt in 40eum increduli homines, et factus est petra scandali, sicut dicitApostolus (1 Corinth. 1, 23): ' Iudaeis quidem scandalum.'Fundatnentum autem ideo vocatur, quia fides in eo firmissima 41

5 est, vel quia super eum catholica Ecclesia constructa est. Nam 42et Christus Agnus pro innocentia; et Ovis propter patientiam;et Aries propter principatum; et Haedus propter similitudinemcarnis peccati; et Vitulus pro eo quod pro nobis est immolatus; 43et Leo pro regno et fortitudine; et Serpens pro morte et sa-

10 pientia; idem et Vermis, quia resurrexit; Aquila, propter quod 44post resurrectionem ad astra remeavit. Nec mirum si vilibussignificationibus figuretur, qui usque ad nostrarum passionumseu carnis contumelias descendisse cognoscitur. Qui dum sit 45l)ei Patris coaeternus ante saecula Filius, postquam venit pleni-

15 tudo temporis, propter salutem nostram formam servi accepit,et factus est Filius Dei hominis filius. Vnde et quacdam de 46illo in Scripturis secundum formam Dei, quaedam secundumfurniam servi dicuntur. Quorum, exempli gratia, duo quaedamcommemorantur, ut singula ad stngula referantur. Secundum

20 formam enim Dei de se ipso dixit (Ioann. 10,30): 'Ego etPater Unum sunius': secundum formam scrvi (Ioann. 14, 28):' Quoniam Pater maior me est.' Homtnes autem minus intelle- 47gcntes quid pro quid dicatur, ea quac propter formam servidicta sunt volunt transferre ad formam Dei; et rursus ea quae

35 dicta sunt ut ad se invicem personae referantur, volunt nominaesse naturae atque substantiae, et faciunt errorem in fide. Sic 48autem Dei filio coniuncta est humana natura, ut ex duabus sub-stantiis fieret una persona. Solus igitur homo pertulit crqcem,

a dixit AK 4 autem om. K (non A) 5 Nam agnus ct ovis proinn. et aries prop. pri. KO (non A) Nam chr. agn. T1 8 et(pritu.) om, K {tton A) 10 idem] item C(non A) proptcr om. CTquod] qui C1 (quia C8) ia figuratur K qui usque] cuJus K (MOM A)13 seu") sue T {i.e. suae) Qui cutn B: Quia dutn C1 16 fil. dei hom.fi. AB : fi). hom. K : hom. fil. CT Inde qu. BT 19 ad singulareC1 20 cnim 0111. AK: anle forni. T dci dcus dc Tl dc ipsoB*K} 33 quid pro quo A dicitur T 34 Jort. et rursus caquac Dci sunt 25 nominc K 26 Sic . . . pcrsona oni. K28 fieret] fucrit A

ISIDORf

49 sed propter unitatem personae et Deus dicitur pertulisse. Hincest quod scribitur (i Corinth. 2,8): 'Si enim cognovissent,numquam Dominum gloriae crucifixissent.' Filium ergo Deicrucifixum fatemur, non ex virtute divinitatis, sed ex infirmitatehumanitatis: non ex suae naturae permansione, sed ex nostra 5susceptione.

III DE SPIRITV SANCTO. Spiritus sanctus ideo praedicaturDeus, quia ex Patre Filidque procedit, et substantiam eius habet.Neque enim aliud de Patre procedere potuit quam quod ipse

2 est Pater. Spiritus autem dictus secundum id quod ad aliquid 10refertur spiratus; et spirans utique spiritu inspirans est, et ex eoappellatus Spiritus est. Proprio autem modo quodam diciturSpiritus sanctus secundum quod refertur ad Patrem et Filiunii

3 quod eorum spiritus sit. Nam et hoc nomen, quod Spiritusdicitur, non secundum id quod refertur ad aliquid, sed secun-15

4 dum id quod aliquam naturam significat. Omnis enim incor-porea natura spiritus in Scripturis sacris appellatur, unde nontantum Patri et Filio et Spiritui sancto, sed omni rationali

5 creaturae et animae hoc vocabulum congruit. Ideo igiturSpiritus Dei sanctus vocatur, quia Patris et Filii sanctitas est. aoNam cum sit et Pater spiritus et Filius spiritus, et Pater sanctuset Filius sanctus, proprie tamen ipse vocatur Spiritus sanctus,taniquam sanctitas coessenlialis ct consubstantialis amborum.

6 Spiritus sanctus ideo non dicitur genitus, ne duo in TrinitateFilii suspicentur. Ideo non praedicatur ingenitus, ne duo 35

7 Patres in ipsa Trinitate credantur. Procedens autem diciturtestimonio Domini dicentis (Ioann. 16,12): 'Multa adhuc

x ct dc. di. ct pert. K (»on A) Hinc quod scribitur A : Hincscriptura K 3 ergoj enim AK 4 sed ex . . . permans. om. K(110» A): scd ex . . . human. om. B1 5 permansiones (m ras.) T*\in tttarg. perfercns) 7 Ideo praed. sp. sa. K (non A) 8 quia]qui T eius] eorum BC (tton A) 10 Spir. sanctus au. DC diciturC: dictus est K i&om.T &do»i.BxO 11 spirans ct spiransC (jnon A): spirans T ia spir. propr. K («0« A): spir. sanctus cstpropr. C 15 non semper sec. B (tnarg.) C id quod . . . secundumom.C adowi. T sedow». T 17 undeetnon Taiitecorr. ao san-ctitatis 7' aa vocatus A' 35 suscipiantur A' ncj non B26 crcdamus C 37 Domini] dci K

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. it, iii

habeo quae vobis loquar, sed non potestis illa modo audire.Veniet autem Spiritus veritatis, qui a Patre procedit, et de meoaccipiet: ille vobis indicabit omnia.' Hic autem non solumnatura procedit, sed semper ad peragenda opera Trinitatis in-

5 desinenter procedit. Hoc autem interest inter nascentem 8Filium et procedentem Spiritum sanctum, quod Filius ex unonascitur, Spiritus sanctus ex utroque procedit; et ideo dicitApostolus (Rom. 8,9): ' Qui autem Spiritum Christi nonhabet, hic non est eius.' Spiritus sanctus ex opere etiam et 9

10 angclus intellegitur. Dictum est entm de illo (Ioann. 16,13):' Et quac ventura sunt adnuntiabit vobis'; et utique angelusGraece, Latine nuntius interpretatur. Vnde et duo angeliapparuerunt Loth, in quibus Dominus singulariter appellatur,quos intellegimus Filium et Spiritum sanctura, natn Pater num-

15 quam legitur missus. Spiritus sanctus, quod dicitur Paracletus, 10a consolatione dicitur ; irapdicXija-is enim Latine consolatioappellatur. Christus enim eum Apostolis lugentibus misit,postquam ab eorum oculis ipse in caelum ascendit. Consolator 11enim tristibus mittitur, secundum illam eiusdem Domini sen-

20 tentiam (Matth. 5,4): 'Beati lugentes, quoniam ipsi consola-buntur.' Ipse etiam dixit (Matth. 9,15) : 'Tunc lugebunt filiisponsi, cum ab eis ablatus fuerit sponsus.' Item Paracletus, xapro eo quod consolationcm praestet animabus, qui gaudiumtemporale amittunt. Alii Paracletum [dicunt] Latine oratorem

35 vel advocatum interpretantur. Ipse enim Spiritus sanctus dicit;ipse docet; per ipsum datur sermo sapientiae; ab ipso sanctaScriptura inspirata est. Spiritus sanctus ideo septiformis nun-13cupatur, propter dona quae de unitatis eius plenitudine par-

1 modo illa C a procedet T 3 autem] enim C 4 procedct Tscd om. T1 5 procedet T: precedit K1 la int. nunt. K {tion A)duo] hi K In marg. non naturaltter apparuerunt sed per subiectamcreaturatn figurate T* 13 appellatur] est K 17 cum om. T lug.apost. B 19 enim] autem A' (non A) mittetur T eiusdemom. K (non A) aa ablatus CKT: sublatus AB abl. fu. ab eis K(tton A) 23 praestat (prc-) AK quij quae CK 34 tcm-poralcm BKT par. dicunt lat. BC latini K a$ dicetipsetocct (corr. ipse docct) T aj Ideo Spir. sa. BK*: Ideo Spir.10 38 unitas O : unita B '

ISIDORI ' ' ,-'

ticulatim quique, ut digni sunt, consequi promerentur. Ipseenim Spiritus sapientiae et intellectus: Spiritus consilii etfortitudinis: Spiritus scientiae et pietatis: Spiritus timoris

14 Domini. Spiritus autetn principalis in Psalmo quinquagesimolegitur, ubi quia tertio spiritus repetitur, nonnulli Trinitatem 5intellexerunt ideo quia scriptum est (Ioann. 4, 24): *DeusSpiritus est.' Quod enim non est corpus, et tamen est, videturrestare ut spiritus sit. Intellegunt enim ibi nonnulli Trinitatemsignificari: in Spiritu principali Patrem: in Spiritu recto Filium:

15 in Spiritu sancto Spiritum sanctum. Spiritus sanctus ideo 10donum dicitur, eo quod datur. A dando enim donum est nun-cupatum. Notissimum est enim Dominum Iesum Christum,.cum post resurrectionem a mortuis ascendisset in caelum,dedisse Spiritum sanctum, quo credentes inpleti linguis omniuni

16 gentium loquebantur. In tantum autem donum Dei est, in 15quantum datur eis qui per eum diligunt Deum. Apud seautem Deus est: apud nos donum est; sed sempiterne Spiritussanctus donum est, distribuens singulis, prout vult, gratiarum

17 dona. Nam et prophetias quibus vult ihpertit, et peccata quibusvult dimittit. Nam peccata sine Spiritu sancto non donantur. ao

18 Spiritus sanctus inde proprie caritas nuncupatur, vel quia natu-raliter eos, a quibus procedit, coniungit et se unum cum eis esseostendit, vel quia in nobis id agit ut in Deo maneamus, et ipse

19 in nobis. Vnde et in donis Dei nihil maius est caritate, et nul-20 lum est maius donum Dei quam Spiritus sanctus. Ipse est et 35

gratia, quae quia non meritis nostris, sed voluntate divinagratisdatur, inde gratia nuncupatur. Sicut autem unicum Dei Ver-

x dign« T sint O ipse ex corr. T 4 Dotnini] dei K (uon A)autem om. B 6 ideoj in deo K: in domino B Deus] dominusO 7 enim] hic erit T1 : autem K videtur] unde T2 8 sit]est r> intellegent K: ita agunt T enim] crgo C 11 don.dei dic. K (tton A) enim om. K (»o« A) nunc.] appelatum K{11011 A) u enim om. K 13 asc. ad cac. K 14 quo] quod T15 autem ont. T1: enim K 16 eis] ci K Deum]'.eum K^T*17 autem] enim T* nos autcm do. BCT sed 01«. B 19 vultotu. Bl 20 vult] volct T ai inde ouu R car. propr. K {nonSi) aa ct se tx corr. T esse ow. K (non A) »3 deum T (vonA) 34 in (pritts) om. T1 nullum] nihi K («o« A) 25 maiuscst K {iioti A) 37 verburo] verum O

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. iii

bum proprie vocamus nomine Sapientiae, cuni sit universaliterct Spiritus sanctus et Pater ipsq sapientia, ita Spiritus sanctusproprie nuncupatur vocabulo Caritatis, cum sit et Pater et Filiusuniversaliter caritas. Spiritus sanctus Digitus Dei esse in libris ai

5 Evangelii apertissime declaratur. Cum enim unus Evangelistadixisset (Luc. n , 20): *In digito Dei eicio daemonia': aliushoc idem ita dixit (Matth. 12, 28): ' In spiritu Dei eicio dae-monia.' Vnde et digito Dei scripta est lex, data die quinquage-simo ab occisione agni, et die quinquagesimo venit Spiritus

10 sanctus a passione Domini nostri Iesu Christi. Ideo autem aadigitus Dei dicitur, ut eius operatoria virtus cum Patre et Filiosignificetur. Vnde et Paulus ait (1 Cor. 12,11): ' Haec autemomnia opcratur unus atque idem Spiritus, dividens singulis proutvult.' Sicutautem per baptismum in Christo morimur et re-

15 nascimur, ita Spiritu signamur, quod est digitus Dei et spiritalesignaculum. Spiritus sanctus idcirco in columbae specie venissescribitur, ut natura eius per avem simplicitatis et innocentiaedeclararetur. Vnde et Dominus (Mattb. 10/16): 'Estote,* inquit,1 simplices sicut columbae.' Haec enim avis corporaliter ipso

20 felle caret, habens tantum innocentiam et amorem. Spiritus 23sanctus inde nomine ignis appellatur, pro eo quod in Aposto-lorum Actibus per divisionem linguarum ut ignis apparuit, quiet insedit super unumquemque eorum. Propterea autem diver- 24sarum linguarum gratiam apostolis dedit, ut idonei efficerentur

25 fidelium eruditioni populorum. Quod vero supra singulos 25sedissc memoratur, id causa est, ut intellegatur per plures nonfuisse divisus, sed mansisse in singulis totus, sicut fere ignibusmos est. Hanc enitn habet naturam ignis accensus, ut quanti 26

9 ita BT: et K : ita ct C 3 karitatis T 5 evang. . . . cumonu C* 7 idem ita CK: identidem T ex corr. : idem B 8 lex cstBCT 10 autem om. A 11 Dei ont. AK opcraria K («o»A) ia significatur C1 unde pau. K (non A) autem om. K(tton A) 13 omnia] eadem K (nonA) 14 renascimur] resurgimurK {tton A) 15 Spir. sancto sign. B qui est K 18 declareturB unde ct Dom. om. Tx post inquid odd. prudentes sicutserpentes et T* 19 avis] ab his C1 ipso om. K ai pro eo]propter CT 33 Propter T a$ eruditione BCT s6 idj hep t.causae C intelligamus K 28 ignis T >

• ISIDORI

ad eum, quanti ad 'crinem purpurei splendoris' aspexerint,tantis visum suae lucis inpertiat, tantis ministerium sui muneris

27 tribuat, et ipse nihilominus in sua integritate permaneat. Spiritussanctus nomine aquae appellatur in Evangelio, Domino clamanteet dicente (Ioann. 7,38) : ' Si quis sitit, veniat ad me et bibat. 5Qui credit in me, flumina aquae vivae fluent de ventre eius.'Evangelista autem exposuit unde diceret. Secutus enim ait:1 Hoc enim dicebat de Spiritu, quem accepturi erant credentes

28 in eum.' Sed aliud est aqua sacramenti, aliud aqua quae si-gnificat Spiritum Dei. Aqua enim sacramenti visibilis est: aqua 10Spiritus invisibilis est. Ista abluit corpus, et significat quodfit in anima: per illum autem Spiritum sanctum ipsa anima

2g mundatur et saginatur. Spiritus sanctus ideo unctio dicitur,Iohanne testante apostolo, quia sicut oleum naturali ponderesuperfertur orani liquori, ita in principio superferebatur Spiritus 15sanctus aquis. Vnde et Dominiis oleo exultationis, hoc est

30 Spiritu sancto, legitur fuisse unctus. Sed et Iohannes apostolusSpiritum sanctum unctionem vocat dicens (1 Ep. 2, 27): 'Etvos,' inquit, ' unctionem quam accepistis ab eo, permaneat invobis; et hecesse non habetis ut aliquis doceat vos: sed sicut aounctio eius docet vos de omni re.' Ipse cst enim Spiritussanctus unctio invisibilis.

IV DE TRINITATE. Trinitas appellata quod fiat totum unumex quibusdam tribus, quasi Triunitas j ut memoria, intellegentiaet voluntas, in quibus mens habet in se quandam imaginem 35'divinae Trinitatis. Nam dum tria sint, unum sunt, quia et

a singula in se manent et omnia in omnibus. Pater igitur etFilius et Spiritus sanctus trinitas et unitas. Idem enim unum,

1 quam. crin. purpure splend. T crinen tx crimen B a tant.vis. . . . inp. om. B1 misterium T sui mun. tr.] luminis prebeatK \non A) 3 suae int. B 6 flutn. de yen. eius fluent aq. vi. K1 enim] vero K (tton A) 8 quara T xi invis. ista K abluet Tsanctificat B ta san. spir. B 13 et sag. om. AK 15 loquori & .17 fuisse legitur CT 18 san. spir. CT 19 vos inquit om. K quamom. T ax ipse enim AK aa unct est inv. K(nonA) 33 appel-laturB a^quasitrinitasSrquasiunitasC1 inUvol K 25 habensK in sequendam im. T 36 dum] dua O sint om. B : sunt 7"1

quia sing. sef l 1 . • •

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. iii, iv

idem [et] tria. In natura unum, in personis tria; Vnum pro-pter maiestatis communionem, tria propter personarum proprie-tatem. Nam alius Pater, alius Filius, alius Spiritus sanctus:3sed alius quidem non aliud, quia pariter simplex pariterque

5 incommutabile bonum et coaeternum. Pater solus non est de 4alio; ideo solus appellatur ingenitus. Filius solus de Patre estnatus; ideo solus dicitur genitus. Spiritus sanctus solus dePatre et Filio procedit; ideo solus amborum nuncupaturspiritus. In hac Trinitate alia appellativa nomina, alia propria 5

10 sunt. Propria sunt essentialia, ut Deus, Dominus, Omnipotens,Inmutabilis, Inmortalis. Et inde propria, quia ipsam substan-7tiam significant qua unum sunt. Appellativa vero Pater et 6Filius et Spiritus sanctus, Ingenitus et Genitus et Procedens...Eadem et relativa, quia ad se invicem referuntur. Cum enim

15 dicitur Deus, essentia est, quia ad se ipsum dicitur. Cum verodicitur Pater et Filius et Spiritus sanctus, relative dicuntur,quia ad se invicem referuntur. Nam Pater non ad se ipsum, 7sed ad Filium relative dicitur, quia est ei fifius: sic et Filiusrelative dicitur, quia est ei pater: sic et Spiritus sanctus, quia

ao est Patris Filiique spiritus. His enim appellationibus hoc si- 8gnificatur, quod ad se invicem referuntur, non ipsa substantiaqua unurri sunt. Proinde • Trinitas in relativis personarumnominibus estj deitas non triplicatur, sed in singularitate est;quia si triplicatur, deorum inducimus pluralitatem. Nomen 9 .

35 autem deorum in angelis et sanctis hominibus ideo pluraliterdicitur, propter quod non sint merito aequales. De quibus 10Psalmus (81,6): *Ego dixi: Dii estis.' De Patre autem etFilio et Spiritu sancto propter unam et aequalem divinitatem

1 idem et tria K : idem tria CTx idera et B1 in nat. . ... tria om.KL personis] pcrsona 2T* 4 qu. pater simp. K 5 cst om.Tl de alio] et K {nott A) 6 ideo 0»». A ing.]'unigcnitus T7ideo-. . . genitus ont. T sanct. de T 9 al. sunt propria B10 dom. deus dom. T 11 inde] idco K ta qua] quia CK 13 in-gcn. gcn. K 14 qui ad se C1 18 quia est ci . . . dicitur om. K{nott A) 19 quia] quod K (iion A) sic spir. AD ao patrifilioquc T: patris filii quia C ai refcrantur K 22 qua] quia CT23 scd in . . . tripl. otn. C1 94 indicimus T• n8a T

r-_ ISIDORI

non nomen deorum, sed Dei esse ostenditur, sicut ait Apostolus(i Cor. 8,6): * Nobis tamen unus Deus,* vel sicut voce divinadicitur (Marc. 12, 29) : ' Audi Israel, Dominus Deus tuus Deusunus est,1 scilicet ut et Trinitas sit, et unus Dominus Deus sit.

11 Fides apud Graecos de Trinitate hoc modo est: una ovo-io, ac 5si dicat una natura aut una essentia: tres wooTcureis, quod

12 resonat in Latinum vel tres personas vel tres substantias. NamLatinitas proprie non dicit de Deo nisi essentiam; substantiamvero non proprie dicit, sed abusive: quoniam vere substantiaapud Graecos persona intellegitur, non natura. 10

V . D E ANGELIS. Angeli Graece vocantur, Hebraice mala-choth, Latine vero nuntii interpretantur, ab eo quod Domini

2 voluntatem populis nuntiant. Angelorum autem vocabulumofficii nomen est, non naturae. Semper enim spiritus sunt,

3 sed cum mittuntur, vocantur angeli. Quibus ideo pictorum 15licentia pinnas faciunt, ut celerem eorum in cuncta discursum

. significent, sicut et iuxta fabulas poetarum venti pinnas haberedicuntur, propter velocitatem scilicet. Vnde et Scriptura sacradicit (Psalni. 104,3): *QU^ ambulat super pinnas ventorum.'

4 Novem autem esse ordines angelorum sacrae Scripturae testan- *otur, id est angeli, archangeli, throni, dominationes, virtutes, prin-cipatus, potestates, cherubim et seraphim. Quorum officiorum

5 vocabula cur ita dicta sint, interpretando exequimur. Angelivocantur propter quod de caelis ad adnuntiandum hominibus

6 mittuntur. Angelus enim Graece, Latine nuntius dicitur. Arch- 35angeli Graeca lingua summi nuntii interpretantur. Qui enimparva vel minima adnuntiant, angeli; qui vero summa, arch-angeli nuncupantur. Archangeli dicti eo quod primatum

4 scilicet ont. K et ut trin. K 6 ipostasis C: ippostasu B:ipotasis KT 7 personas vel otn. T1 8 dicitur T essentiaKT 9 non om. O . dici BT: dicitur C vcrewveroC 10 ap.Gr. stcl. Sclnvars 11 hebraicc tx hebrei B he. dicuntur ma. Tmalaoth BCT: molooth K 13 nuntient K vocabula BC 16 facitC 17 significetC 18 scilicet o«». A" («0«/1) ao sac. et scrip. O :sacra scriptura K testatur B*K 31 princ. et pot. C 33 ita] it Kdicta CT: distincta BK sunt T cxequemur T1: exsequatnurK3 Ang. vcro vo. A' ante corr. 35 mittantur C vel'Ayyt\os cnima6 Gr. ling. om. K (non A) 37 sutnma T 98 archangcli dicti. . . cognovissct (§8 ) desunt in K (»'/« quo iwvits quakmio a § 9 incipit)

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. iv, v

teneant inter angelos; upx°s enim Graece, Latine princepsinterpretatur. Sunt enim duces el principes, sub quorum ordineunicuique angelorum officia deputata sunt. Nam 'quia arch- 7angeli angelis praesunt Zacharias propheta testatur dicens (2,3):

5 * Ecce angelus, qui loquebatur in me, egrediebatur, et angelus •alius egrediebatur in occursum eius, et dixit ad eum: Curre,loquere ad puerum istum dicens: Absque muro habitabiturHierusalem.' Si enim in ipsis officiis angelorum nequaquam 8potestates superiores inferiores disponerent, nullo modo hoc,

10 quod homini diceret angelus, ab angelo cognovisset. Quidam 9autem archangelorum privatis nominibus appellantur, ut pervocabula ipsa in opere suo quid valeant designetur. Gabriel 10Hebraice in linguam nostram vertitur fortitudo Dei. Vbi enimpotentia divina vel fortitudo manifestatur, Gabriel mittitur.

15 Vnde et eo tempore, quo erat Dominus nasciturus et trium-11phaturus de mundo, Gabriel venit ad Mariam, ut illum adnun-tiaret qui ad debellandas aerias potestates humilis venire di-gnatus est. Michael interpretatur, Qui sicut Deus. Quando iaenim aliquid in mundo mirae virtutis fit, hic archangelus mitti-

ao tur. Et ex ipso opere nomen est eius, quia nemo valet facerequod facere potest Deus. Raphael interpretatur curatio vel 13medicina Dei. Vbicumque enim curandi et medendi opusnecessarium est, hic archangelusa Deo mittitur; et inde medi-cina Dei vocatur. Vnde et ad Tobiam idem archangelus 14

35 missus oculis eius curationem adhibuit, et caecitate dctersavisum ei restituit. Nominis enim interpretatione et angeli •officium designatur. Vriel interpretatur ignis Dei, sicut legimus 15apparuisse ignem in rubo. Legimus etiam ignem missumdesuper, et inplesse quod praeceptum est. Throni autem et 16

30 dominationes et principatus et.potestates et virtutes, quibus

5 al. ang. C 7 habitatur T 10 diccrent O 11 privatis] supravatis T ia suo om. T valeat T 13 convertitur B (nott A)14 manifestabitur TB (non A) 15 quod T dom.] Iesus K{no»A)16 venit] mittitur K 19 mira eius virt. sit B 20 ex om. T 03 hicjhuic A' (jion A) 35 missus] mittitur AK oculos C1 adhibct A36 ei onu BT int. cx ang. officio K

• ' t

T 2

ISIDORI

universam caelestem societatem Apostolus conplectitur, ordinesangelorum et dignitates intelleguntur; et pro hac ipsa distri-butione officiorum alii throni, alii dominationes, alii principatus,alii potestates dicuntur, pro certis dignitatibus quibus invicem

17 distinguntur. Virtutes angelicae quaedam ministeria perhiben- 5tur, per quos signa et miracula in mundo fiunt; propter quod

18 et Virtutes dicuntur. Potestates sunt, quibus virtutes adversaesubiectae sunt, et inde Potestatum nomine nuncupantur, quiamaligni spiritus eorum potestate coercentur, ne tantum mundo

19 noceant quantum cupiunt. Principatus sunt hi qui angelorum 10agminibus praesunt. Qui pro eo, quod subditos angelos adexplendum ministerium divinum disponunt, principatus voca-bulum acceperunt. Nam alii sunt qui administrant, alii quiadsistunt, sicut et per Danielum dicitur (7,10): ' Milia miliumministrabant ei, et decies milies centena milia adsistebant ei.' 15

so Dominationes sunt ii qui etiam Virtutibus et Principatibuspraeeminent, qui pro eo, quod ceteris angeloram agminibus

3i dominantur, Dominationes vocantur. Throni sunt agminaangelorum, qui Latino eloquio sedes dicuntur; et vocati Throniquia illis conditor praesidet, et per cos iudicia sua disponit. 30

33 Cherubin autem et ipsi sublimes caclorum potestates et angelicaministeria perhibentur; qui ex Hebraeo in linguam nostramintcrpretantur scientiae multitudo. Sunt enim sublimiora agminaangelorum, qui pro eo, quod vicinius positi divina scientiaceteris amplius pleni sunt, Cherubin, id est plenitudo scientiae, 35

' 33 appellantur. Ipsa sunt illa duo animalia super propitiatoriumarcae ficta ex metallo, propter significandam angelorum prae-

34 sentiatn, in quorum medio ostenditur Deus. Seraphin quoquesimiliter multitudo est angelorum, qui ex Hebraeo in Latinumardentes vel incendentes interpretantur. Qui idcirco ardentes 3p

1 ordines] ordinationes T § 17 om. T1 5 angelica B 9 eor.potestatibus K tnundum B 13 nam ct al. B 14 sicut per K15 ei om. O eil illi C 17 praeminent (prem-) BKT ao quiain illis K ai cael. subl. K{non A) et evangelica O aa misteriaT1 in lingua nostra K {non A) 03 interpretatur OK enim]autetn K 94 vicinis T 35 sunt pleni K a6 duo an. H.C supra K propitiatorura B 37 ficata T 39 quia ex O

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. v

vocantur, quia inter eos et Deum nulli angeli consistunt j etideo quanto vicinius coram co consistunt, tanto magis luminisclaritate divini inflammantur. Vnde et ipsi velant faciem et 25pedes sedentis in throno Dei; et idcirco ceteraangelorum turba

5 videre Dei essentiam plene non valent, quoniam Cherubin eamtegit. Hacc igitur vocabula agminum angelorum ita sunt 26specialia ordinum singulorum, ut tamen sint ex parte communiaomnium. Nam dum Throni sedes Dei in quorundam angelo-rum ordine specialiter designentur, tamen per Psalmistam

10 (79,2): ' Qui sedes super Cherubin,' dicitur. Sed ideo isti 27ordines angelorum privatis nominibus appellantur, quia hocipsud officium in proprio ordine plenius accepcrunt Et cumsint omnibus communia, proprie tamen haec nomina suis or-dinibus deputantur. Vnicuique enim, sicut praedictum est, 28

15 propria officia sunt iniuncta, quae promeruisse eos in mundiconstat exordio. Nam quia angeli et locis et hominibus prae-sunt, per Prophetam testatur angelus dicens (Daniel. 10,13):1 Princeps regni Persarum restitit mihi.' Vnde apparet nullum 29esse locum cui angeli non praesint. Praesunt enim et auspiciis

30 operum omnium. Hic est ordo vel distinctio angelorum, qui 30post lapsum malorum in caelesti vigorc steterunt. Nam post-quam apostatae arigeli ceciderunt, hi perseverantia aeteraaebeatitudinis solidati sunt. Vnde et post caeli creationem inprincipio reperitur (Genes. 1,6,8) : ' Fiat firmamentum, et

35 vocatum est firmamentum caelum.' Nimirum ostendentis quod 31post ruinam angelorum malorum hi, qui permanserunt, firmi-tatem aeternae perseverantiae consecuti sunt, nullo iam lapsu

i nul. alii ang. AB a quantum AlBK vicinus C cbns.] sitasunt K {non A) 4 sedentcs K 5 dei ess. vid. K(nonA) videriB valet BCK 6 teget TO- ita sunt.. . singulorum om.K 8 dum ad t. K> 9 ordines BCT 10 sedet T: seditC 13 omnibus] omnia C propria dttt. haec] et C nomina]omnia T 14 enim] ctiam C (non A) est om. T 16 exordiumBCT 17 per om. T dic. ang. K (notiA) 19 cui non pr. Kl; cui nonpr. ang. K2 (non A) et auspiciis BT: ut auspicent K: et aspicent Cl

20 distinctioj dictio K aa pcrsevcrantiam K 23 solidati] vocati Tet post cae. cre. otn. T 34 princ. . . . firm. et om. Bl repctitur CT35 ostcndcntes <W</. a6 malorum om. K rctnanserunt T

ISIDO^I

aversi, nulla superbia cadentes, sed firmiter in Dei amore etcontemplatione manentcs, nihil aliud dulce habcnt nisi cum a

32quo creati sunt. Quod autem duo Seraphim in Esaia (6,2)leguntur, figuraliter Veteris et Novi Testamenti significationemostendunt. Quod vero facietn et pedes Dei operiunt, quia 5praeterita ante mundum et futura post mundum scire nonpossumus, sed media tantutn eorum testimonio contemplamur.

33 Singuli senas alas habent, quia de fabrica tantum mundi, quaein sex diebus facta sunt, in praesenti sacculo novimus. Quodclamat ter Sanctus alter ad alterum, Trinitatis in una divinitate 10dcmonstrat mysterium.

VI • DK HOMINIBVS QVI QVODAM PRAESAGIO NOMEN ACCEPE-

RVNT. Plerique primorum hominum ex propriis causis origi-• nem nominum habent. Quibus ita prophetice indita sunt voca-

bula, ut aut futuris aut praecedentibus eorum causis conveniant. 152 In quibus tamen manente spiritali sacramento, nunc tantum ad

litteram intellectum historiae persequimur. Vbi autem etymo-, logiae interpretationem non attigimus, solam ipsam in Latino'3 etymologiam posuimus. Quod autem unum nomen Hebraicum

aliter atque aliter interpretatur, hoc secundum accentuum et 20litterarum evenit diversitatem, ut in variis significationibus no-

4 mina commutentur. Adam, sicut beatus Hieronymus tradit,honio sive terrenus sive terra rubra intcrpretatur. Ex terraenim facta est caro, et humus hominis faciendi materies fuit.'

5 Eva interpretatur vita sive calamitas sive vae. Vita, quia origo 35fuit nascendi'. calamitas et vae, quia praevaricatione causa ex-titit moriendi. A cadendo enim nomen sumpsit calamitas.

a dulce rorr. ras. duce 7": ducem K 5 vcro om. K> Dei] eidett. 6 et fut. . . . non poss. otu. T 7 testimonia KT conpro-batnur B 8 quae sex A' 10 clamat ter] clamantcs C 11 dcmon-strant ministerium C1 13 hominum] omnium O ex om. Ti6nuc.B tantum] tamen T 17 persequemur CT 18 adtingimus(att-) BCK latinum codd. ao accentum (adc-) OKT ai diversi-tate BT 33 sive (a/A)] vel K 24 homini fac. materiae A* •25 sive] si K1 sivej aut K («0« A) vaeont.P Vita . . .vae 01«. K (non A) 26 vae] aciae O quia rx quae A prevarica-tionem BC: perprefaricationem T: praevaricationis A 97 A c a d . . . .cal. ow. K («o» A)

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. v, vi

Alii autem dicunt: ob hoc Eva vita et calamitas appellata, quia 6saepe mulier viro causa salutis est, saepe calamitatis et mortis,quod est vae. Cain possessio interpretatur, unde etymologiam 7ipsius exprimens pater eius ait (Genes.4,1): 'Cain, id est, Pos-

5 sedi hominem per Deum.1 Idem et lamentatio, eo quod prointerfecto Abel interfectus sit, et poenam sui sceleris dederit.Abel luctus interprelatur, quo nomine praefigurabatur occiden- 8dus. Idem et vanitas, quia cito solutus est atque subtractus.Seth interpretatur resurrectio, eo quod post fratris interfe- 9

10 clioncm natus sit, quasi resurrectionem fratris ex mortuis susci-tarct. Idem et positio, quia posuit eum Deus pro Abel. Enos 10iuxta propriae linguae varietatem homo vel vir dicitur. Et con-gruc hoc vocabulum habuit. De eo enim scriptum est (Genes.4,26): 'Tunc initium fuit invocandi nomen Domini'; licet

15 plerique Hebraeorum arbitrentur quod tunc primum in nomincDomini et in similitudine eius fabricata sint idola. Enoch xidedicatio. In ipsius enim nomine civitatem postea aedificavitCain. Cainan lamentatio vel possessio eorum; sicut enim Cain 12possessio, ita derivatum nomen, quod est Cainan, facit possessio

310 eorum. Matusalam interpretatur mortuus est. Evidens etymo-13logia nominis. Quidam enim eum cum patre translatum fuisse,et diluvium praeterisse putaverunt. Ob hoc signanter trans-fertur: mortuus est, ut ostenderetur non vixisse eum post dilu-vium, sed in eodem cataclysmo fuisse defunctum. Soli enim

25 octo homines in arca diluvium evaserunt. Lamech percutiens. 14Iste enim percussit et interfecit Cain : quod etiam ipse posteaperpetrasse uxoribus confitetur. Noe requies interpretatur, pro 15eo quod sub illo omnia retro opera quieverunt per diluvium.

1 cal. est app. K 3 vac] cvae B 4 cain id est BK: canet id estO 7 3 : canet J P : om. A 5 per intcrfectionem abel K (tioit A)6 dedit B 7 quo nom.] quotnine E1 8 unitas O quia] qui T9 Sedh B: Sed C interpretatur otn. K (non A) 10 quasi] quiasi O susc.] repararet K(non A) 16 sint] sunt BT 18 vel]et K 19 dirivativum K est om. AK ao fort. mortuus est. Estcvidens 21 cum patre om. AK aa put. et ob hoc B 34 cataclis-mum OT 95 dil. in arca evas. B 26 iste] ipseBC 28 omniaom. K (»10« A) operc T

0ISIDORI

Vnde et pater eius vocans nomen eius Noe dixit (Genes. 5,29):16 ' Iste jequiescere nos facit ab omnibus operibus nostris.' Sem

dicitur nominatus, quod nomen ex praesagio posteritatis accepit.Ex ipso enim patriarchae et apostoli et populus Dei. Ex eiusquoque stirpe et Christus, cuius ab ortu solis usque ad occasum 5

17 magnum est nomen in gentibus. Cham calidus, et ipse ex prae-sagio futuri cognominatus. Posteritas enitn eius eam terrae par-tem possedit, quae vicino sole calentior est. Vnde et Aegyptus

18 usque hodie Aegyptiorum lingua Kam dicitur. Iapheth latitudo.Ex eo enim populus gentium nascitur; et quia lata est ex genti-10bus multitudo credentium, ab eadem latitudine Iapheth dictus

19 est. Canaan filius Cham interpretatur motus eorum. Quodquid est aliud nisi opus eorum ? Pro motu enim patris, id est

ao pro opere eius, maledictus est. Arfaxat sanans depopulationem.21 Chus Hebraice Aethiops interpretatur; a posteritate sui generis 1522 nomen sortitus. Ab ipso enim sunt progeniti Aethiopes. Nem-

broth interpretatur tyrannus. Iste enim prior arripuit insuetamin populo tyrannidem, et ipse adgressus est adversus Deutn

23 impietatis aedificare turrem. Heber transitus. Etymologia eiusmystica est, quod ab eius stirpe transiret Deus, nec perseveraret aoin eis, tralata in gentibus gratia. Ex ipso enim sunt exorti

94 Hebraei. Fhaleg divisio, cui pater proptcrea tale nomen in-posuit, quia tunc natus est, quando per linguas terra divisa est.

25 Thara exploratio ascensionis. Melchisedech rex iustus. Rex,quia ipse postea imperavit Salem. Iustus, pro eo quod dis- 35

• cernens sacramenta Legis et Evangelii, non pecudum victimas, ,26 sed oblationem panis et calicis in sacrificio obtulit. Loth

declinans. Factis enim Sodomomm non consensit, sed eorum

4 patr. prophetae et apost. C 5 et] est C 6 nomen est T: estnomcn eius B ex om. K 7 eius om. O 9 hodie] die C1

aegyptorum K lingiiam T kam B: cam CT: chaamK 10 eo] qno K enim om. T n ab] iafeth latitudo T14 opera T 15 ezobs T 16 eziopcs T 18 populos BTadgressus est om. K1 ao quod] quo T nec]neB at suntenimAC aa Farcs C posuit K 24 accensiones O iustus(prius)~\ ductus O 36 Evang.} cgelii O 27 panem K sacri-ficinm BC: sacrificio primum T 38 dcclinas O consentit K

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. vi

inlicita carnis incendia declinavit. Moab ex patre. Et totum 27nomen etymologiam habet. Concepit enim eum primogenitafilia de patre. Ammon, cuius causa nomen redditur filius 28populi mei, sic derivatur, ut ex partc sensus nominis, ex parte

5 ipse sit sermo. Ammi enim, a quo dicti sunt Ammonitae,vocatur populus meus. Sarai interpretatur princeps mea, eo 29quod esset unius tantummodo domus materfamilias. Posteacausa nominis inmutata, ablata de fine I littera, dicitur Sara,id est princeps. Omnium quippe gentium futura princeps

10 erat, sicut et Dominus pollicitus fuerat ad Abraham (Gen. 17,16) : ' Dabo tibi ex Sara filium, et benedicam ei, et erit in gentes,et reges populorum erunt ex ea.' Agar advena, vel conversa. 30Fuit enim. [conplexui Abrahae advena causa generandi data,quae post contemptum, angelo increpantc, conversa est ad

15 Saram.] Cethura thymiama. Ismahel interpretatur auditio 31,32Dei; sic enim scriptum est (Genes. 16,11): ' Et vocavit nomeneius Ismahel, quia exaudivit eum Deus.' Esau trinomius est, 33et ex propriis causis varie nuncupatur. Dicitur enim Esau, idest rufus, ob coctionem scilicet rufae lentis ita appellatus, cuius

20 edulio primogenita perdidit. Edom autem ob ruborem corporisdictus est, quod Latine sanguincus dicitur. Setr vero, quodfuerit hispidus et pilosus; quando enim natus est, totus sicutpellis pilosus erat. Atque idem tribus nominibus appellatur: 34Esau, id est rufus: Edom, id est sanguineus: Seir, id est pilo-

35 sus, quia non habuit lenitatem. Rebecca patientia, sive quae 35multum acceperit. Lia laboriosa, utique generando. Plurimos 36enim dolores quam Rachel fecunditate pariendi experta est.Rachel interpretatur ovis. Pro ea enim Iacob pavit oves Laban. 37

1 inl. ca. 01». T1 3 de] ex K nominis Artv. 5 Ammi] amonCK 6 voc. pop. m. otn. K (iton A) vocantur C1 7 po. cau. otn. K(non A) 8 1] una K 10 sicut dom. C 11 tibi exii K filium]semen K (ttott A) gente C1 13 conpl.. . . ad Saram hab. CTU:om. ABDK : aegyptia H 14 cont. ab ang. U 15 Ce. th. interpre-tatur K (non A) int. 0»«. K (non A) 16 vocabit C: voca B18 nuncupatus DT 20 roborem KT aa spidus T totus oin. K(«0» A) 23 erat oiti. K {»0» A) idcm om. K (MO/I A): fort.inde trinominibus A 24 id cst (Jtrl.') otn. A'(;/OM A) 25 qui B

ISIDORt• #

38 Zelpha os hians. Bala inveterata. Dina transfertur in causam.39 Iurgii enim in Sichimis causa extitit. Thamar amaritudo pro

viris mortuis. Item et commutans. Mutavit enim se in habitu40 meretricis, quando cum socero suo concubuit Phares divisio,

ab eo quod diviserit membranula secundarum, divisoris, id est 5phares, sortitus est nomen. Vnde et Pharisaei, qui se quasi

41 iustos a populo separabant, divisi appellabantur. Zara fratereius, in cuius manu erat coccinum, interpretatur oriens; sivequia primus apparuit, sive quod plurimi ex eo iusti nati sunt, utin Hbro Paralipomenon continetur, Zara, id est oriens, appella- ro

42 tus est. Iob in Latinum vertitur dolens j et recte dolens, pro-pter percussionem carnis et passiones dolorum. Calamitates

43 enim suas nominis etymologia praefiguravit. Pharao nomenest non hominis, sed honoris, sicut et apud nos Augusti appel-lantur reges, cum propriis nominibus censeantur. Exprimitur 15autem in Latino Pharao denegans eum, utique Deum, sive dis-

44 sipator eius. Populi enim Dei fuit afHictor. Iannes marinus,sive ubi est signum. Cessit enim et defccit signum eius coramsignis Moysi; unde et dixerunt magi (Exod.8,19): ' Hic digi-

45 tus Dei est.' Mambres mare pellicium sive mare in capite. 2046 Denique Moyses interpretatur sumptus ex aqua. Invenit

eum ad ripam fluminis expositum filia Pharaonis, quem colli-gens adoptavit sibi j vocavitque nomen eius Moysen, eo quod

47 de aqua sumpsisset eum. Aaron mons fortitudinis interpre-tatur, propter quod turibulum accipiens in medio supersti- 25tum et interemptorum obviam stetit, et ruinam mortis quasi

i os iens BCT: onens K 3 idetn BT: eadem C 5 membranuUam C1 divisioris T: divisionis Hieronytmis id est] inde etB 6 faris B: fares CKT unde far. B 7 apopolos K: apostoloC1 9 ut] et T 10 in om. K (non A) Zara . . . app. est otn.K (non A) 11 est om. T dolens (jalt.) ont. CT ia perc. carn.ct passionetn carnis et passionis dolorem K {non A) passionis B*calamitatis BlC 14 sicut enim et T: sicut K ^ angusta C1

16 autcm] enim B den.] dcnudans Arev. 17 marinus] marsus K(non A) 18 sig. eius cor. enim signis Moy. ces. et def. signum eius A'(non A) 19 hic om. B ao pellicosum K (ptv perliquosum ?):pcllucidum Artv. ai inv. enSm cuni B 23 adportavit T eo\cgo O 25 superstitutum B: supraestitum (subp-, -pre-) OKT26 obiam (ovi-) TC

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. vi

quidam mons fortis exclusit. Eleazar Dei adiutorium. Balac 48praecipitans, sive devorans. Balaam vanus populus. Phinees 49ori parcens. Transfixit enim pugione Zambri cum scortoMadianitide, et Domini furorem placavit, ut parceret. Zambri 50

5 iste t lacessiens vel atnaricans. Proprie enim * nomen abamaritudine figuratum, quod peccando amaricaverit populum.Raab latitudo, vel fames, sive impetus. Iosue interpretatur 51salvator. Ipse enim in figura Christi populum a desertosalvavit, et in terram repromissionis induxit. Caleph quasi 52

10 cor, aut canis. Othoniel tempus eius Deus, vel responsio 53Dei. Aoth gloriosus. Barach fulgurans. Debbora apis velloquax. Apis, quia fuit ad bellum promptissima, dimicansadversus Sisaram, quo perempto cecinit canticum; inde lo-quax. Iahel ascensio. Gedeon experimentum iniquitatis 54

15 eorum. Frequentibus enim documentis informatus est qualtpraesagio contra hostes futuram victoriam expediret, ex quofuturo experimento etymologiam nominis sumpsit. Abime-lech pater meus rex. Tola vermiculum, vel coccinum. Iatr 55inluminans. Iephte aperiens, vel apertus. Esebon cogita-

30 tio, sive vinculum maeroris. Abdo servus eius. Samson sol 56eorutn, vel solis fortitudo. Fuit enim virtute clarus, et libera-vit Israel de hostibus. Dalila paupercula, vel situla. Booz infortitudine, [sive] in quo robur. Noemi, quam interpretare 57possumus consolatam, eo quod marito et liberis peregre mortuis,

35 nurum Moabitidem in consolatione sua tenuit. Ruth inter- 58pretatur festinans. Alienigena enim erat ex populo gentili,

z mons om. T a deforans T 3 pugionem OKT: pugioni Bscortu A T : scurtu O 4 Zambri stella cessiens B: Zambri stela-cescens C1 5 iste om. K _ nom. amaritudinis figuratur K 6 peccatoK amaricavit (add. in marg. populum dci) B 7 famis BKTseu K interp. om. K {tton A) 8 figuram BT 11 Bar. fulg.otn. K (non A) Deborra apix K ia quia] quod B 14 adcensioC1 16 quo om. B 17 nominis om. T 18 Tola . . . inlum. ont. B1

eo memoris B: messoris A' ai eorutn otn. K (tioi\ A) U2 (jnon V)enim oiti. B aa Dalila . . . robur 0*11. K (non A) 33 sive liab.BCU: oni. T: vel A qua K 24 possimus B quod a marito C25 intcrp. om. K (iiott A)

ISIDORI

quae reltcta patria festinavit transire in terram Israel, dicenssocrui suae (Ruth i, 16): c Quocunque perrexeris, pergam.'

59 Anna gratia eius interpretatur, quia, dum prius esset sterilisnatura, postremo Dei gratia fecundata est. Heli Deus meus.

60 Ophni discalciatus. Filius enim fuit Heli elcctus in ministerium 5sacerdotii, cuius amissionem suo expressit vocabulo. Apostolusenim ait (Ephes.6,15): 'Calciati pedes in praeparationem

61 Evangelii pacis.' Et Propheta (Isai. 52, 7): ' Quam speciosipedes qui adnuntiant pacem!' Iste ergo discalciatus interpre-tatur, ut cius nomine Veteris Testamenti sacerdotium a veteri 10

62 populo significaretur ablatum. Phinees frater Ophni os mutuminterpretatur, quo significatur sacerdotii veteris et doctrinaesilentium. Samuel nomen eius Deus. Iessai insulae sacrifi-

63 cium, vel incensum. Saul petitio [interpretatur]. Notum estenim quomodo Hebraeorum populus eutn sibi regem petierit, 15et accepit non secundum Deum, sed secundum suam volunta-

64 tem. Davidfortismanu,utiquequiafortissimusinproeliis fuit.Ipse et desiderabilis, in stirpe scilicet sua, de qua praedixeratPropheta (Agg. 2. 7): • Veniet desideratus cunctis gentibus.'

65 Salomon tribus nominibus fuisse perhibetur. Primum vocabu- 20lum eius Salomon dicitur, id est pacificus, eo quod in regnoeius pax fuerit. Secundum nomen Ididia, eo quod fuerit dile-ctus et amabilis Domino. Tertium vocabulum eius Coheleth,quod Graece appellatur Ecclesiastes, Latine Contionator,

66 quod ad populum loqueretur. Ionathan columbae donum. 2567 Absalon patris pax per antiphrasin, eo quod bellum adversus

1 rel. patr. sua AC: relicto patre K transire om. K (non A)a socrus T: socerae K («0« A) 4 postremutn B 5 Heli fuit K{tton A) ministerio K 6 sacerdotis C apostolorura B 7 pre-paratione Bif 9 adnuntient C ergo] enim BC n fratre&T motum C1 ia quod OTK (non A) significat K vet.testamenti et B 13 Samuel. . . Deus 0»«. K(nonA) insule K: insolc ABCT 14 interp. om. K (non A) intcrp. pet. T 15 quo-tnodo] quoniam K (nonA) pctiit K 16 non} nomen non B17 for. ma.] fortissimum T quia] quod B fortismum T 19 veniatK ao trib. nom.] trinomius K (non A) 23 voc. eius o»t. K («o»iA) 35 a populo fi1 26 patrie O pax] vox A' nd-vcrsum T

ETYMOLOGIARVM LIl). VII, vi

patrem gessisset, sive quod in ipso bello David pacatutn fuisse -legiturfilio, adeo ut etiammagno cumdolore extinctumplangeret.Roboam latitudo populi, et ipsud per antiphrasin, quod decem 68tribubus ab eo separatis, duae tantum ei relictae sint. Abia 69

5 pater Dominus, vel pater fuit. Asa tollens, sive sustollens.Iosaphat Domini iudicium. Ioram, qui est excelsus. Achaziasadprehendens Dominum. Athalia tempus Domini. Ioas 70spirans, vel Domini robur. Amasias populum tollens. Ozias 71fortitudo Domini. Azarias auxilium Domini. Ozias autem

10 ipse est qui Azarias duplici nominc. Iste est qui, inlicitumsibi sacerdotium vindicare conatus, lepra in fronte percussusest. Ioatham est perfectus. Pulchram etymologiam nominis. 72Fecit enim rectura in conspectu Domini, et portam templiaedificavit excelsam, Achaz adprehendens. Ezechias fortis 73

15 Dominus. Manasse obliviosus. Per multa enim scelera etsacrilegia reliquerat et oblitus fuerat Dcum. [sive quod oblitusest Deus peccatorum illius.] Amon fidelis vel onustus. Iosias, 74ubi est incensum Domini, propria etymologia nominis. Iste[est] enim qui simulacra conbussit. Ioachaz robustus. Ioachim, 75

30 ubi est praeparatio. Eliachim Dei resurrectio. Ieconias prae-paratio Domini. Sedechias iustus Domini. Ieroboam iudica- 76tio sive causa populi, vel, ut quidam aiunt, divisio interpretatur,pro eo quod in regno eius divisus sit populus Israel, et prae-cisus a regno stirpis David. Divisionis enim populi causa iste

25 extitit Zambri psalmus vel canticum meum. Omri crispans 77

1 egisset K ipso] illo C David] dixerunt K {pro dd, 1. e.David) pactum C? : peccatum K a plangcrent C1: plangeritK 3 quod] ut K (tion A) 4 tribubus C (non A) eo] eis K[tton A) sep.] set parentis C1 sunt ABC1 Abia . . .fort. Domini (§ 71) om. K 5 tolles C: dolens AB sust.] sustincnsC (ttqn A) 7 deprchendens C (MOM A) 8 robur ex rubor A T:solus C1 9 Ozias autetn . . . Azarias. om. K autcm om. B (ttonA) 10 cst onu K («011 A) inlicitus B : inlicite K («0» A)i s pulchre K 14 Achaz] Achazias (Aca-) BK 15 domini Kperipraeiir v?/permulta deliqucnt Sehzvars,/ort. rtcir. 16 deiTU sive . . . illius hab. CHU: om. BKT^ 17 sit C honestus(on-) codd. 18 Domini] dei K 19 cst ont. BK: hab. CT quiont. K ao Eliachim Dei] hebraicc in deo K {tton A) 23 vclutiB: vcl T 34 rcg. in stir. C1 35 Za. vcl ps. K mcum BT: yelhyinnum (ym-) CK oinbri C: uinbri K > '

ISIDORI

78 nieus. Achab frater patris. Iezabel fluxus sanguinis, vel fluenssanguinem: sed melius, ubi est sterquilinium. Praecipitata enimdeorsum comederunt carnes eius canes, sicut praedixerat Helias(4 Reg. 9,37): ' Et erunt/ inquit, ' carnes Iezabel sicut stercus

79 super faciem terrae.' Ochozias adprehendens Deum. Iehu 5ipse, vel est. Ioatha robustus. Sella umbra eius, vel petitio.

. 80 Manahem consolans. Paceas aperiens. Nabuchodonosorprophetia lagunculae angustae, sive prophetans istiusmodi si-gnum, pro somnio scilicet futurorum quod vidisse narratur, etDaniel interpretatus est; sive sessio in agnitione angustiae, pro 10

81 his qui in captivitatem ab eo ducti sunt. Zorobabel apud He-braeos ex tribus integris nominibus traditur csse conpositus:zo iste, ro magister, babel proprie Babylonium sonat; et effici-

. tur nomen Zorobabel, iste magister de Babylone. In Babyloneenim ortus est, ubi et princeps gentis Iudaeae extitit. 15

VII D E PATRIARCHIS. Quorundam patriarcharum etymologiaenotandae sunt, ut sciamus quid in suo vocabulo resonant. Namplerique eorum ex causis propriis nomina acceperunt. Patriar-chae interpretantur patrum principes. *A/>x°s enim Graece

2 princeps est. Abram primum vocatus est pater videns populum, aopropter Israel scilicet tantum. Postea appellatus est Abraham,quod transfertur pater multarum gentium, quod erat adhuc perfidem futurum. Gentium autem non habetur in nomine, sedsubauditur, iuxta illud (Genes. 17,5): 'Erit nomen tuum

3 Abraham, quia patrem multarum gentium posui te.' Isaac ex 35risu nomen accepit. Riserat enim pater, quando ei promissusest, admirans in gaudio. Risit et mater, quando per illos tresviros promissus est, dubitans in gaudio. Ex hac ergo causa

4 nomen accepit Isaac; interpretatur enim risus. Sciendum

3 sed] sicut B praecipitat K 3 canes] carnes C1 8 labunculcO 9 somntum K 10 sensio O 11 Zor. proprie aput T19 conpositutn K 13 zo istc robabel (dclet.) ro ma (sic) babil propr. K:zo sterobus magister, Babel propr. T efficiatur iJ 14 in bab. estortus ubi K(nonA) 15 iude ext T: iudex ext B 17 quod OTNam om. B 18 propr. cau. C patriarcha intcrpretatur pa. prin-ceps K ai appellatur C 33 autem] hoc B 24 subaudiatur T35 patcr K 36 acc. ct ris. O patcr] matcr KT1

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. vi, vii

autem*quod quattuor in Veteri Testamento absque ullovelamine nominibus suis, antequam nascerentur, vocati sunt:Ismahel, Isaac, Salomon et Iosias. Lege Scripturas. Iacob sub- 5plantator interpretatur, sive quod in ortu plantam nascentis fra-

5 tris adprehenderit, sive quod postea fratrem arte deceperit.Vnde et Esau dixit (Genes. 27, 36) : c Iuste vocatum est nomeneius Iacob, subplantavit enitn me ecce secundo.' Israel vir 6videns Deum. Tunc enim hoc nomen accepit, quando totanocte luctatus vicit in certamine angelum, et oriente lucifero

10 benedictus est. Inde propter visionem Dei Israel appellatusest, sicut et ipse ait (Genes. 32,30): ' Vidi Dominum et salvafacta est anitna mea.' Ruben interpretatur visionis filius. Sic 7enim, quando eum peperit Lia, vocavit nomen eiusRuben dicens(Genes. 29,32):c Quia vidit Deus humilitatem meam.' Simeon 8

15 interpretatur auditio. Sic enim dixit Lia, quando peperit eum(Genes. 29,33): • Quia exaudivit me Deus.' Levi additus. Dixit 9enim Lia, quando peperit eum, non ambigens de amore viri

. (Genes. 29,34): • Nunc mecum erit vir meus, quia peperi eitres filios.' Iudas confessio dicitur. Quando enim peperit eum 10

"ao Lia,laudem Domino rettulit dicens (Genes. 29,35): 'Nunc superhoc confitebor Domino,' et ob id vocatus est Iudas. A confes-sione itaque nomen eius [est] dictum, quod est gratiarum actio.Issachar interpretatus est merces. Is quippe dicitur est, sachar 11tnerces. Hoc autem ideo, quia mandragoris filii Ruben introi-

35 tum viri, qui Racheli debebatur, ad se emerat Lia. Vnde et .dum natus est, dixit Lia (Genes. 30,18): 'Dedit Deus merce-dem meam.' Zabulon interpretatur habitaculum. Sextum enim 12hunc filium genuerat Lia: propterea iam secura dixit (Genes.30,20): • Habitabit mecum vir meus.' Vnde et filius eius vo ' .

1 autem] enim O 3 et ozias BT: ozias/f leges C1 4 quod]quacZ? in horta (com ortu) suo plan. C 7 ccce om. K 10 app.Isr. sicut K 13 pepcnt ont. 71 14 quial quod B : om. C16 quia] quod B 18 quia] quod B ai id] hoc K aa cst hab.BK: om. CT 33 int. 0»«. K \tton A); -i\it Artv. is (his) quippe di.est (0»/. B) isacar (-ch-) ABCT: hachar quoque di. saca K a\ hocau. id.] propter hoc K (IIOM A) quia] quod B 35 qui] quia Cl

s8 gcncrat K Lia gcn. B iam om. f 29 habitavit (ab-) BKT

ISIDORI*

13 cata05 ^st hn,bitaculum. Nephtalim. De conversione, sive con-o^usa nominis eius est. Vnde et dixit Rachel, cum

j>^Peri$set ancilla eius Bala (Genes. 30,8) : ' Habitare me14 fedt t eiis Habitationem cum sorore mea.' Dan interpretatur

fjala enim dum eum peperisset, dixit Rachel domina 5(^eoes.30,6): 'Iudicavit me Dominus, et exaudiens

'h» 5lium.' Causam nominis expressit, ut ab eo quod15 iudicAs$et I)ominus, filio ancillae iudicii nomen inponeret. Gad

0& e v »e^ , $ive procinctu vocatus est. Quando enim peperit0Uin £^()tui, dixit domina eius Lia: In fortuna, id est quod 10

16 #citi*ir, >ti ^rocinctu vel eventu. Aser beatus dicitur. DumPerisset eum Zelpha, dixit Lia (Genes. 30 ,13) : ' BeataWtificatU me mulieres': et ab eo, quod beata dicatur,

17 c* etpr/Mo^ia nominis beatum vocavit Ioseph ab eo, quodsibn^li411** «l<Jdi mater optaverat, vocavit augmentum. Hunc 15;f haiA> ^a-pbanath appellavit, quod Hebraice absconditorum^Pfffto^trt 5Onat, pro eo quod obscura somnia revelavit et

x8 gtefl»*ta'tew praedixit. Tamen, quia hoc nomen ab Aegyptio .ipsitis linguae debet habere ration&n. Interpretaturhauath Aegyptio sermone salvator mundi, eo quod *o

1Q ^rtte^ efrap ab inminenti fanois excidio Hberarit. Beniamint P ^ ^ t H - filius dexterae, quod est virtutis. Dextera enim

faftin> MaXer quippe eius moriens vocaverat nomenest filius doloris mei. Pater hoc mutavit, filium

Manasses dictus ab eo, quod sit pateras.20 d{fit labonira suoruni. Ita enim Hebraice vocatur ob-

Ijvitx I>bra.im, eo quod auxerit eum Deus; et ex hoc voca-l ^ ^ u ^ r o nostram transfertur augmentuna.

Vin P ^ ^OPHBTis. Quos gentilitas vates appellant, hos no-

tetio acstotn.K 3anc.balla5 4 habitationcjt £t <cxaU<livUct de. K{tto>t A) 8 iudicansset C: iudicassetjf ^1 B \rs\ JC (f°« A) xo fortunc T quod dic. om. K {non A)

S(l ia^U^1] d>citur K 14 e x o m . ^ bcatam B 17 sonant Cl

9 "TA11] S^rH et tunc non K (non <A) quia] quod B a o ergo]£*'• m u n - a?S* serm. K a i terrae] mundi K (tion A)

a a ^u^d v'rt* -^1 fl3 matre quia pro eo mor. Kfjton A)iH ^ei»°ni] bcniamin OK 3 7 e x ] a b £ 29 QuodH • gcntilitates com -litas /1 appellat fi

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. vii, viii

stri prophetas vocant, quasi praefatores, quia porro fantur et defuturis vera praedicunt. Qui autem [a] nobis prophetae, inVeteri Testamento videntes appellabantur, quia videbant eaquae ceteri non videbant, et praespiciebant quae in mysterio

5 abscondita erant Hinc est quod scriptum est in Samuele a(iReg. 9,9): 'Eatnus ad videntem.' Hinc Esaias (Esai.6, i ) : •Vidi,' inquit, 'Dominum sedentetn super thronumexcelsum et elevatum.1 Et Ezechiel (i, 1): * Aperti sunt caeliet vidi visiones Dei.* Quorundam autem prophetarum etymo- 3

10 logiae nominum adnotandae sunt. Vocabula enim eorutn satisostendunt quid in futuris factis dictisque suis praenuntiassent.Helias interpretatur Dominus Deus. Ex futuri igitur praesagio 4sic vocatus. Nam dum altercaretur in sacrificlo cum quadrin-gentis sacerdotibus Baal, invocato nomine Domini descendit de

15 caelo ignis super holocaustum. * Quod cum vidisset omnispopulus, cecidit in faciem suam et ait: Dominus ipse est Deus'(3Reg. 18,39). Ex hac igitur causa tale prius nomen accepit, 5pro eo quod per eum postea cognoverit populus DominumDeum. Idem et fortis Dominus interpretatur, vel propter quod

ao interfecit eosdetn sacerdotes, vel propter quod Achab adversi-tatem toleravit. Helisaeus Domini salus interpretatur; voca- 6bulum autem et idem ex futuri praesagio suscepit. Denique etmultas virtutes fecit et famem pellens populum a morte salvavit.Nathan dedit, sive dantis. Esaias interpretatur salvator Domini. 7

25 Et merito; Salvatorem enim universarum gentium eiusquesacramenta atnplius quam ceteri praedicat. Ieremias excelsus 8Domini, pro eo quod dictum est ei (Ierem. 1,10): ' Constituite super gentes et regna.' Ezechiel fortitudo Dei. Daniel 9

i prevatores T: prof. dttt. quia] quod BK fanturom. AT1 a ahab. CK : om. BT prophetae om. K {non A) 3 appellantur Kquia] quod B 4 ceteri. . . quae ont. C praespicicbant B: prospicie-bant T: praesdebant K ministerio BO T 5 Hic T 6 hinc etes. T 9 etymologiam nom. adnotanda K 11 qui in futurutn Kpronuntiassent C 13 sicut vocatur C 16 cecidit] cedet K18 Dominum otn. K(non A) ao interficet K: interfecet C eodemC1 at sal. i n t . . . . sancti spiritus (§ 36) desuut in D (Jblio atmsso)aa au. idem B 33 morte] fame T sanavit K 34 salus dotn. int.K Donu et mer. om. A 25 eius sacr. K a6 predicant B

ti8a U .»' '

ISIDORI ,

iudicium Dei, sive quia in presbyterorum iudicio sententiamdivinae examinationis exhibuit, dum reperta eorum falsitateSusannam ab interitu liberavit; sive quod visiones et somnia,quibus per singula quaedam et aenigmata futura monstrabantur,sagaci mente discernens aperuit. Hic et desideriorum vir appel- 5latus est, quia panem desiderii non manducavit et vinum con-

10 cupiscentiae non bibit Ozee salvator,. aut salvans/ Dumenim iram Dei in populum Israel ob crimen idolatriae prophe-tasset, domui Iudae salutem pronuntiavit. Propter quod Eze-chias rex Iuda, sublatis idolis, quos praecedentes reges consecra-10verant, templum Domini purgasse ac purificasse monstratur.

11 Iohel Dominus Deus, sive incipiens Deo, vel fuit Dei. Haecia enim eius vocabulum resonat etymologia incerta. Amos po-

pulus avulsus. Prophetia enim eius ad populum fuit Israel, quiaiam avulsus erat a Domino, et aureis vitults serviebat, sive avulsus 15

i3aregno stirpis David. Nahum gemens, sive consolator. In-crepat enim civitatem sanguinum, et post eversionem illiusconsolatur Sion dicens (Nahum i, 15):. 'Ecce super montes

14 pedes evangelizantis et adnuntiantis pacem.1 Habacuc am-plexans; qui vel ex eo, quod amabilis Domini fuit, vocaturao

v. amplexatio, vel quod in certamen cum Deo congreditur, ample-xantis, id est luctantis, sortitus est nomen. Nullus enim tamaudaci voce ausus est Deum ad disceptationem iustitiae provo-

. care, cur in rebus humanis et mundi istius tanta rerum versatur15,16 iniquitas. Micheas, quis hic, vel quis iste ? Sophonias specu-35

1 iud. sive K* quia] quod K . in] inter T iudiciura K4 singula] signa O (non H) : sigla Arev.f/ort. rtde aen.] ignota K -,monstrabatur K 5 hic des. BK 6 quiaj quod B 9 iudaea Oxo consegraverunt C1: conservaverunt K 11 Domini om. K ac] etK demonstratur B la hoc K 13 vocabolo K 14 a popolo K:a populutn O quia] quod B 16 gemens] gemen T antt corr.:germen Ttx corr. BCK consolatus B 18 consolatus B19 evang. pacem et adnuntis (stc) bona T (tton H): evangelizantium

. pacem K ao qut vel T: quia (! qui) vel quod A : quia vel BCKdomino K 91 congrj ingrederetur K • aa sort. nom. K 93 post<le\imtras.estvid\ssctt$T 24 vcrsaturfiC7*: versttur ylK § 15 Infint add. comminatur Samariae ob causam simulacrorum illo modo, quod(Jtg. t\uo) Eliu dicitur, quis(qui U) est iste involvens sententias CT*U:om. ABKT* ob hanc cau. C tno. de quo Hel. C 35 speculaArtv.

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. viii

lum, vel arcanum Domini interpretatur. Vtrumque ad pro-phetam convenit; ipsi enim sciunt mysteria Dei. • Vnde et adEzechiel dicitur (3,17): ' Speculatorem te posui.' Et alibi(Amos 3,7): .* Non faciet Dominus quicquatn, nisi revelaverit

5 servis suis prophetis.' Abdias servus Domini. Sicut enim 17Moyses famulus Domini et apostolus servus Christi, ita istelegatus ad gentes missus venit et praedicat, quae prophetalidigna sunt ministerio et servitute : inde servus Domini. Ionas 18interpretatur columba, sive dolens. Columba pro gcmitu,

10 quando in ventre ceti triduo fuit. Dolens autem vel proptcrtristitiam, quam habuit de salute Ninivitarum, vel propter hede-ram subito arescentem, cuius umbraculo tegebatur contra solisardorem. Ipse est et Amathi, Sareptanae viduae filius, ut 19Iudaei adfirmant, quem resuscitavit Helias, matre postea ad

15 eum dicente (3 Reg. 17,24) : 'Nutic cognovi quia vir Dei estu, et verbum Dei in ore tuo est veritatis.' Ob hanc causamipsum puerum Amathi vocitatum. Amathi enim ex Hebraeo inLatinam linguam veritas dicitur; [et] ex eo quod verum Heliaslocutus est, ille, qui suscitatus est, filius nuncupatus est veritatis.

20 Zacharias memoria Domini. Septuagesimo enim anno desola- aotionis templi conpleto, Zacharia praedicante, memoratus estDominus populum suum, iussuque Darii reversus est Dei popu- ."lus, et reaedificatum est et urbs et templum. Aggaeus in Latino aifestinus et laetus resonat. Destructum enim templum aedifi-

35 candum prophetat, et post luctum captivitatis regressionis laeti-tiam praedicat. Malachias interpretatur angelus Domini, id est 33nuntius. Quidquid enim loquebatur, quasi a Domino essent

9 ipse B misterium K inde T ad Ez. KT: ezechielC: ezechieli B . 4 facit K 5 Dotnini] dei K enim] et K6 Domini]dei B is. leg.] intellegatus C1 7 venit OK: videt BHT8 misterio T: in misterio K io fuit] fecit O au. quando vel prop. T13 estAxaz.K ut]etJ5 _ 15 quiaj quod K (tton A) x6 veritas J5(»0» A) ob hanc . . . vocit. om. K: Am. voc. ont. A 18 dic. et ezBK 19 veritas B ao enim om. T aa populo suo BT: populi suiC " «3 reedif.urbs T1: reedif. est urbs T*: rcaedificata urbis (ut vid.) C1

94 festivus B 35 prophetet T laet. pred. reversionis K (jton A)36 ang. Dom. int. K (non A) id est nun. om. K {non A)

V2

ISIDORF

mandata, ita credebantur; et inde ita eius nomen Septuagintatranstulerunt dicentes (Malach. i, i ) : ' Adsumptio verbi Domini

23 super Israel in manu angeli eius.' Esdras adiutor. Nehemiasconsolator a Domino. Quodam enim praesagio futuri nominaista sortiti sunt. Fuerunt enim in adiutorium et consolationem 5omni illius populo redeunti ad patriam. Nam et templumDomini iidem reaedificaverunt, et murorum ac turrium opus

24 ipsi restauraverunt Ananias gratia Dei. Idem et Sidrac lin-25gua Chaldaea, quod interpretatur decorus meus. Azarias

auxilium Domini. Idem et Abdenago, quod in Latinum ver-1026 titur serviens taceo. Misahel, qui populus Domini. Ipse et27 Misac, quod intetpretatur risus vel gaudium. Ahia frater meus.

Semeia audiens Dominum. Asaph [congregans]. Ethan [ro-28 bustus sive ascensus]. Idithun transiliens eos, sive saliens eos.

Quosdam enim inhaerentes humo, curvatos in terram, et ea 15quae in imo sunt cogitantes, et in rebus transeuntibus spem

29 ponentes transilivit canendo iste, qui vocatur transiliens. Emanaccipiens, vel formido eorum. Ethan. robustus. Barachiabenedictus Domini, vel benedictusDominus. Olda districtio, sivediverticulum. Iudith laudans, vel confitens. Hester absconsa. ao

3° Zacharias [memoria Domini, ob hoc quod canit (Luc i, 72) j31 ' Memorare testamenti sancti sui']. Iohannes [baptista, Domini

gratia, eo quod sit limes prophetiae, praenuntius gratiae, sive ini-32 tium baptismatis, per quodgratia ministratur]. Hi sunt prophetae

Veteris Novique Testamenti, quorum finis Christus, cui dicitur 35a Patre (Ierem. 1,5): 'Et prophetam in gentibus posui te.'

33 Prophetiae autem genera septem sunt. Primum genus ecstasis,quod est mentis excessus; sicut vidit Petrus vas illud sutnmissum

a sdsumpto verba T 4 futurorum K 6 \\MCK redeuntis f?7*8 item B xi quia pop. C1 la Ahia] Azarias B 13 congreganshab. CT{v«l T*): om. ABK rob. si. asc. hab. CT (w/ 7"»): om. ABK14 stvel vel K 15 humo] homo C1 16 ima 7 1 18 Eth. rob. ont.K Ethan] eman ABCT 19 Dominus om. K* so coahdcns BKai m«n. Dom. hab. CKOT*U: om. A&T* ob hoc . . . sui hab.CnU: om. ABKOT* aa bapt. (baptisma A) hab. ABCHOT*U: om.KT* Domini gratia (gratia dei K) Iwb. CKOT*U: om. AB1> 03 eoquod . . . prophcttae hab. COT*U: otn. ABKT1 pracnunt... . mini-stratur/mk CPU: om. ABKOT* 35 fines Christi T: finis Christusest C a6 et om. K a8 excelsus T

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. viii

de caelo in stupore mentis cum variis animalibus. Secundum 34genus visio; sicut apud Esaiam dicentem (Esai. 6,1): 'VidiDominum sedentem super solium excelsum.' Tertiutn genussomnium; sicut Iacob subnixam in caelo scalam dormiens

5 vidit. Quartum genus per nubem; sicut ad Moysen etad Iob post plagam loquitur Deus. Quintum genus vox de 35caelo; sicut ad Abrabam sonuit dtcens (Genes. 22,12):* Ne inicias manum tuam in puerum.' Et ad Saulum in via(Act 9,4): ' Saule, Saule, quid me persequeris ?' Sextum 36

10 genus accepta parabola; sicut apud Salomonem in Proverbiis,ct apud Balaam, cum evocaretur a Balac. Septimum genusrepletio sancti Spiritus; sicut pene apud omnes prophetas.Alii tria genera visionum [esse] dixerunt. Vnum secundum 37oculos corporis; sicut vidit Abraham tres viros sub ilice Mambre,

15 et Moyses ignem in rubo, et discipuli transfiguratum Dominumin monte inter Moysen et Heliam, et cetera huiusmodi. Alterum 38secundum spiritum, quo imaginamur ea quae per corpus senti-mus; sicut vidit Fetrus discum illum submitti de caelo cumvariis animalibus, et sicut Esaias Deum in sede altissima non

ao corporaliter, sed spiritaliter vidit. Non cnim Deutn fornia cor- 39porea circumterminat, sed quemadmoduni figurate, non prupriemulta dicuntur, ita etiam figurate multa monstrantur. Tertium 40autem genus visionis est, quod neque corporeis sensibus, nequeilla parte animae qua corporalium [rerum] imagines capiuntur,

35 sed per intuitum mentis quo intellecta conspicitur veritassicut Daniel praeditus mente vidit quod Balthasar viderat cor-porc, sine quo genere illa duu vel infructuosa sunt, vel etiam inerrorcm mittunt. Omnia tamen baec genera Spiritus sanctus

3 exelselsum T 4 in caelum C 5 ad] per T 6 ad om. K8 puero BK 11 evoc.1 cxpcllerctur T1 12 spir. San. C 13 Alla C1

esse hab. BCT7: om. AKT1 14 Abr. tr. vidit // viros om. K1

15 rubroi^1 17 quo] quod C1 imaginantur Kiuoit A): imaginarumT pcr] sccundum K («0« A) 18 subm.] comtnitti T cumvar.an. om. K{tton A) 19 Dcum] doininum CK ao spirilitcr T sa et.figurati K 23 quo Sclnvars 34 ulla A' qua] quae O : neque Krerutn hab. CK*T: ont, DKX 35 quod DO: sed. Schwats conspiciun-tur l i lT 26 pracdictus (pre-) OT 27 influctuosa C1 28 spiritusaucto modcrantur K •'

ISIDORI *'

41 moderatur. Habere autem prophetiam non solum bonus, sedetiam et malus potest. Nam invenimus Saulem regem prophe-tasse. Persequebatur enim sanctum David, et inpletus Spiritusancto prophetare coepit.

IX DE AFOSTOLIS. Apostoli missi interpretantur. Hoc enim 5eorum nomen indicat. Nam sicut Graece ayycAot, Latine nuntiivocantur, ita Graece Apostoli, Latine missi appellantur. Ipsosenim misit Christus evangelizare per universum mundum, ita utquidam Persas Indosque penetrarent docentes gentes, et facientesin nomine Christi magna et incredibilia miracula, ut adtestanti-10bus signis et prodigiis crederetur illis in his quae dicebant etviderant. Habent autem plerique ex his causas suorutn voca-

a bulorum. Petrus a petra nomen accepit, hoc est a Christo,super quem est fundata Ecclesia. Non enim a Petro petra, sedPetrus a petra nomen sortitus est, sicut non Christus a Christiano, 15sed Christianus a Christo vocatur; ideoque ait Dominus (Matth.16,18): 'Tu es Petrus, et super hanc petram aedificaboecclesiam meam,' quia dixerat Petrus: 'Tu es Christus filiusDei vivi'; deinde ei Dominus: ' Super hanc,' inquit,' petram,'quani confessus es, * aedificabo ecclesiam meam.' Petra enim 20erat Christus, super quod fundamentum etiam ipse aedificatus

3 est Petrus. Cephas dictus eo quod in capite sit constitutusApostolorum; KC^OXI) enim Graece caput dicitur, et ipsud 110-

4 men in Petro Syrum est. Simon Bar-iona in lingua nostra ,sonat filius columbae, et est nomen Syrum pariter et Hebraeum. 35Bar quippe Syra lingua filius, Iona Hebraice columbaj utroque

5 sermone dicitur Bariona. Alii simpliciter accipiunt, quod Simon,

1 prophitia K bonos A"1 a etiammct T malos C1 4 sancloOMI. f Posl propli. coep. stqimnturin T(non UA) haec/ere: Invcnitursiquidem spiritus prophctiae in Anna sacerdote pro Christo dixissc:' Expcdit unum mori quam ut tota gens percat.' £t in uxore Pilati:'Multa passa sum liac nocte pro viro.' Licet in alia comparclur partc,id cst in diaboli astutiis, ut Christum subtralierct a mortis patibulo.6 ind. grece K nam . . . appcllantur oiti. K: nttntii. . . Latinc om. A7 vel Graece d»o<TToAoi 10 incred.] inaudita K (;/o« A) 11 docebantK(nonA) ctviderent T: o»i. K(nouA) ia causis T , 14 sedapetra pctrus K{non A): ont. B1 16 scd christiano T 19 pet. adquam B ao csj erat K 26 Syralingua om. K (»;o« A) 27 acc.]accipiunt dici T1 in ras.

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. viii, ix

id est Fetrus, filius sit Iohannis, iuxta illam interrogationcm(Ioh. 21,15): 'SimonIohannis,diligisme?' etvoluntscriptorumvitio depravatum, ut pro Bar-Iohannem, hoc est filium Iohannis,_.Barione scriptum sit, una detracta syllaba. Iohanna autem

5 interpretatur Domini gratia. Et fuisse Petrum trinomium: 6Petrum, Cephan, et Simon Bariona: Simon autem Hebraiceinterpretatur audiens. Saulus Hebraeo sermone temptatio dici- 7tur, eo quod prius in temptatione Ecclesiae sit versatus. Per-secutor enim erat: inde nomen habet istud, quando perseque-

10 batur Christianos. Postea mutato nomine de Saulo factus est 8Paulus, quod interpretatur mirabilis, sive electus. Mirabilis,vel quia multa signa fecit, vel quia ab oriente usque ad occasumevangelium Christi in omnibus gentibus pracdicavit. Electus, 9sicut in Actibus apostolorum Spiritus sanctus dicit (13, 2):

f5 ' Segregate mihi Barnaban et Paulum ad opus, quod elegi eos.'Latino autem sermone Paulus a modico dictus, unde et ipse ait *(iCor. 15,9): 'Ego autem sutn minimus omnium aposto-lorum.' Quando enim Saulus, superbus, elatus; quando Paulus,humilis, modicus. Ideo sic loquimur: ' paulo post videbo te,' 10

ao id est post modicum. Nam quia modicus factus est, ipse dicit:(Ego enim sum novissimus [omnium] apostolorum/ et (Eph.3, 8): ' Mihi minimo omnium sanctorum.' Cephas autem etSaulus ideo mutato nomine sunt vocati, ut essent etiam ipso .nomine novi, sicut Abraham et Sarra. Andreas frater Petri 11

35 carne, et cohaeres gratia. Secundum Hebraeam etymologiaminterpretatur decorus, sive respondens; sermone autem Graeco ;.a viro virilis appellatur. Iohannes quodam vaticinio ex merito ia

9 scripturatn vi. depravalam D 3 pro om. K; pcr T • • bario-hanna B : vario iohannam T filius B 4 bariona BK 5 trin.Petrum 0111. T 6 petrus cacphas K ct Simon om. B 7 dictus B : •dictus est K {non A) 8 ecclesia B conversatus B (tioit A)persecutorera Bl 9 inde] ideo A habcbat C 12 qui ab 7" adont. K 14 sanc. spir. T dicitur B1 15 quod] ad quod B 16 a] adB dictusj appellatus K 19 De co AK loquitur K so nam.. .sanctorum om. K (tion A) ai cnim suml minimus T. omnium hab.CT: om. AB aa autem] enitn T{tion A) 34 novi om. Kl: nivi K%

35 carnes O gratiac C 26 intcrpretatur 01». K1 (110/1 A)37 app.] vocatur K {tton A) quidam B

ISIDORI

nomen accepit. Interpretatur enim, In quo est gratia, velDomini gratia. Amplius enim euro ceteris Apostolis dilexit

13 Iesus. Iacobus Zebedaei a patre cognominatur, quem relin-quens cum Iohanne verum patrem secuti sunt. Hi suntfilii tonitrui, qui etiam Boanerges ex firmitate et magnitudine 5fidei nominati sunt Hic est Iacobus filius Zebedaei, fraterIohannis, qui post ascensionem Domini ab Herode manifesta-

14 tur occisus. Iacobus Alphaei ob distinctionem prioris cogno-minatus, qui dicitur filius Zebedaei, sicut iste filius Alphaei.

15 Cognomentum igitur ambo a patre sumpserunt. Iste est Iaco 10bus minor, qui in Evangelio frater Domini nominatur, quiaMaria uxor Alphaei soror fuit matris Domini, quam Mariam

" Cleophae Iohannes evangelista cognominat, a patre, sive a gen-tilitate familiae, aut quacumque alia causa ei nomen inponens.Alphaeus autem Hebraeo sermone in Latino exprimitur millesi-15

16 mus, sive doctus. Philippus os lampadarum, vel os manuum.Thomas abyssus, vel geminus, unde et Graece Didymus appella-tur. Bartholomeus filius suspendentis aquas, vel filius suspen-

17 dcntis me. Syrum est, non Hebraeum. Matthaeus in Hebraeodonatus exprimitur. Idem et appellatus Levi ex tribu a qua 20ortus fuit. In Latino autem ex opere publicani nomen accepit,*quia ex publicanis fuit electus et in apostolatutn translatus.

18 Simon Cananeus ad distinctionem Simonis Petri, de vicoGalileae Cana, ubi aquas Dominus mutavit in vinum. Ipseest qui in alio evangelista scribitur Zelotes. Cana quippe zelum 25

19 interpretatur. Iudas Iacobi, qui alibi appellatur Lebbaeus, fi-guratum nomen habet a corde, quod nos diminutive corculumpossumus appellare; ipse in alio evangelista Thaddaeus scribi-tur, quem ecclesiastica tradit historia missum Edessam ad Ab-

20 garum regem. Iudas Iscariotes vel a vico in quo ortus est, vel 30

1 nomine K 5 ex infirmitate C1 6 iac. alfei (eras.) R. zcb.fratre T 9 filius(prius) otn. B1 10 cognominatum ig. T ambo txab co T 11 nuncupatur ./f ia quem inaria cl. K 14 qualicumqueK 16 velox mtnum 7 18 filius (priits) ont. 7*1 aquis B susj>.si mc C1 19 non Hebr. ont. K (non A) in] ex K ao ct om. TLcvfl prc ut vid. Kx: dcl. K* quo CK ai op. puplico K 22 tr.cst B 34 ubt om. Bl 39 missum otn. A'1 30 natus cst vcl a tr. K

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. ix, x

ex tribu Issachar vocabulum sumpsit, quodam praesagio futuriin condemnationem sui. Issachar enim interpretatur merces,ut significaretur pretium proditoris quo vendidit Dominum,sicut scriptum est (Matth. 27,9): ' [Et] acceperunt mercedem

5 meam, triginta argenteos, pretium quod adpretiatus sum ab eis.'Matthias, qui inter Apostolos sine cognomine solus habetur, in- 21terpretatur donatus, ut subaudiatur pro Iuda. Iste enim inlocutn eius electus est ab Apostolis, cum pro duobus sorsmitteretur. Marcus excelsus mandato, utique propter Evange- 22

10 lium Altissimi, quod praedicavit. Lucas ipse consurgens, sive 23ipse elevans [eo quod elevaverit praedicationem Evangelii postalios]. Barnabas filius prophetae, vel filius consolationis. 24

D E RELIQVIS IN EVANGELIO NOMINIBVS. Maria inlumi-xnatrix, sive stella maris. Genuit enim lumen mundi. Sermone

isautemSyroMariadominanuncupatur; etpulchre; quiaDomi-num genuit. Elisabeth Dei mei saturitas, vel Dei mei iura-amentum. Magdalena turris. Martha inritans, [vel] provocans. 3Sermone autem Syro interpretatur dominans. Nathanael donum 4Dei [quia dolus, id est simulatio, dono Dei in eo non fuit].

30 Zebedaeus donatus, sive fiucns iste. Zacchaeus iustus, sive iusttfi- 5catus, aut iustificandus. Syrum est nomen, non Hebraeum.Lazarus adiutus [eo quod sit a morte resuscitatus]. Herodes 6pellicius, gloriosus. Caiphas investigator, aut sagax, aut vomens 7ore. Inique enim ore suo iustum condemnavit, quamvis hoc

35 mysterio prophetali adnuntiasset. Pontius declinans consilium, 8utique Iudaeorum. Accepta enim tiqua lavit manus suas dicens(Matth. 27, 24): 'Innocens ego sum a sanguine iusti huius.'

3 qu°] 1u°d C1 Dorainunfj Dcutn B 4 et hab. BC: om. KT5 argcntcis K 6 qui interprctatur apostolus K: ot». C: qui om. B1

8 duabus T 9 cxcelso K {iion A) 11 ipse ont. B levansC eo quod . . . alios hab. CT: oni. BDK 14 enim om. K (non A)15 Maria oni. K (»0» A) 17 vel hab. CK: om. IPT 19 quia. . . fuitJtab. CTU: om. BDK dono dei oni. U s i a u t . . . Hebracumoin. K aa eo . . . resusc. hab. CTUx om. BK sit] se O susci-Utus 7* 23 pell. glor. ctara cthimologia C: pellis gloria K in-vcstigatus T aut (a//.)] vcl K 24 iniquo C 25 ministcrioK nd adnuntiasscnt 7* 37 innoccas om. A'1 iusti om. K(«0« A)

ISIDORIf

9 Pilatus os malleatoris [quia dum Christum ore suo et iustificabatio et condemnabat, more malleatoris utraque ferit]. Barabba filius

magistri eorum; absque dubio Iudaeorum magistri, qui estdiabolus, homicidiorum auctor, qui usque hodie regnat in eis. •

XI D E MARTYRIBVS. Martyres Graeca lingua, Latine testes 5dicuntur, unde et testimonia Graece martyria nuncupantur.Testes autem ideo vocati sunt, quia propter testimonium Christipassiones sustinuerunt, et usque ad mortem pro veritate certa-

a verunt. Quod vero non testes (quod Latine utique possemus),.. sed Graece martyres appellamus, familiarius Ecclesiae auribus »°

hoc Graecum verbum sonat, sicut multa Graeca nomina quae3 pro Latinis utimur. Martyrum primus in Novo Testamento

Stephanus fuit, qui Hebraeo sermone interpretatur norma, quodprior fuerit in martyrio ad imitationem fidelium. Idem autemex Graeco sermone in Latinum vertttur coronatus; et hoc 15

* prophetice ut, quod sequeretur in re, vaticinio quodam futuriprius in vocabulo resonaret. Passus est enim, et quod vocabaturaccepit. Stephanus enim corona dicitur; humiliter lapidatus,

4 sed sublimiter coronatus. Duo sunt autem martyrii genera,unum in aperta passione, alterum in occulta animi virtute. Nam aomulti hostis insidias tolerantes, et cunctis carnalibus desrderiisresistentes per hoc, quod se omnipotenti Deo in corde macta-verunt, etiam pacis tempore martyres facti sunt, qui etiam sipersecutionis tempus existeret, martyres esse potuerunt.

XII DE CLERICIS. Cleros et clericos hinc appellatos, quia»5Matthias sorte electus est, quem primum per Apostolos legimusordinatum. KXijpos enim Graece sors vel hereditas dicitur.

t mallcatorura K q u i a . . . ferit hab. CTU: otn. BDK moreTU et iustificat ct condempnat C («0« U) s fierit T{tton U)3 Iud. magistcr K 4 homicidii (ex homm-) K 6 ct om. Cvel Graece fuxpiifna 7 vocantur quod pr. K (jwn A) 9 Quod . . .app. om. K(nouA) possimus A: possumus B 10 hoc Gr. vcr. Eccl.aur.AT 11 s i . c tmu. J5C l a M a r t i r T 13 serm. Hebr. K 15 c x ]ct BCT 16 prophetico T quidam B1 17 in v o c . . . . passus01». T sonaret B ei] ut O 19 sed] et C ai multas O(»10» A) hostis om. K (tion A) carnibus B* sa per] pro K33 q u i . . . potuerunt om. 7 1 »4 per resurrcctionis tcmpore ut vid. T*existercnt O : cxteterit A : extetissent K potuisscnt K («o« A)36 apostolum Tx nt vid.

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. x-xii \

Propterea ergo dicti clerici, quia de sorte sunt Domini, velaquia Domini partem habent. Generaliter autem clerici nuncu-pantur omnes qui in ecclesia Christi deserviunt, quorum graduset nomina haec sunt: ostiarius, psalmista, lector, exorcista, 3

5 acolythus, subdiaconus, diaconus, presbyter, episcopus. Ordo 4episcoporum quadripertitus est, id est in patriarchis, archi-episcopis, metropolitanis atque episcopis. Patriarcha Graeca 5lingua summus patrum interpretatur, quia primum, id est apo-stolicum, retinet locum; et ideo, quia summo honore fungitur,

10 tali nomine censetur, sicut Romanus, Antiochenus et Ale-xandrinus. Archiepiscopus Graeco vocabulo quod sit summus 6cpiscoporum. Tenet enim vicem apostolicam et praesidet tammetropolitanis quam episcopis ceteris. [Metropolitani autem 7a mensura civitatum vocati.] Singulis enim provinciis prae-

15 eminent, quorum auctoritati et doctrinae ceteri sacerdotessubiecti sunt, sine quibus nihil reliquos episcopos agere licet. :Sollicitudo cnim totius provinciae ipsis commissa est. Omnes 8autem superius designati ordines uno eodemque vocabulo epi-scopi nominantur, sed inde privato nomine quidam utuntur, .

ao propter distinctionem potestatum quam singulariter acceperunt.Patriarcha pater principum. "Apx<»v enim princeps. Archiepi- 9, 10scopus princeps episcoporum. Metropolitanus. Episcopatus 11autem vocabulum inde dictum, quod ille, qui superefficitur,superintendat, curam scilicet subditorum gerens. ^KOVCW enim

25 Latine intendere dicitur. Episcopi autem Graece, Latine specu- ialatores interpretantur. Nam speculator est praepositus in Ec-

1 quia] quod BC ' a Deum partem C 6 quadripertita O7 mctropolitis BCT 10 tal. nom.] talione T n Gr. voc.] Greca linguaK (non AD) sit om. D 12 arceepiscoporum Cl 13 Metrop. . . .voc. liab. CTUMon.: om. BDGKO Rem. 14 vocantur CMon. (nonU)singuli C(«OM U) enim om. 7*(IJOM U) preminet (prae-) B Voss. 8315 auctoritatc ct doctrina A' 16 reliquts episcopis nil K(non A)18 autcm om. K (tton A) 19 indc] idco BO ai vtl &p\»%: arcon(-ch-) codd. Arciepiscopi principes K a a post cpisc. add. patriarchact archiepiscopus et alii cf (*". t. clericit) episcopi Trin. Metr. AKTJlein. Trin. : sicut metr. BDGO : metr. a mcnsura civitatum C Mon. (OMI.a) : metr. mcnsura civitatem U Episcopus O 33 autem om. K(iton A) i. ductum T antt corr.: inductum A 34 cn. in lat. T35 autcm om. K {tton A)

ISIDORIr

clesia; dictus eo quod speculatur, atque praespiciat populorum13 infra se positorum mores et vfram. Pontifex princeps sacer-

dotum est, quasi via sequentium. Ipse et summus sacerdos,ipse pontifex maximus nuncupatur. Ipse enim efficit sacerdotesatque levitas: ipse omnes ordines ecclesiasticos disponit: ipse 5

14 quod unusquisque facere debeat ostendit Antea autem ponti-fices et reges erant. Nam maiorum haec erat consuetudo, utrex esset etiam sacerdos vel pontifex. Vnde et Romani impe-

15 ratores pontifices dicebantur. Vates a vi mentis appellatos,cuius signiiicatio multiplex est Nam modo sacerdotem, modo 10

16 prophetam significat, modo poetatn. Antistes sacerdos dictusab eo quod ante stat Frimus est enim in ordine Ecclesiae, et

17 supra se nullum habet Sacerdos autem nomen habet con-positum ex Graeco et Latino, quasi sacrum daiis; sicut enimrex a regendo, ita sacerdos a sacrificando vocatus est Consecrat 15

18 enim et sanctificat. Sacerdotes autem gentilium flamines dice-bantur. Hi in capite habebant pilleum, in quo erat brevis virgadesuper habens lanae aliquid. Quod cum per aestum ferre

19 non possent, filo tantum capita religare coeperunt. Nam nudispenitus eos capitibus incedere» nefas erat Vnde a filo, quo aoutebantur, flamines dicti sunt, quasi filamines. Verum festisdiebus filo deposito pilleum inponebant pro sacerdotii eminentia.

20 Presbyter Graece, Latine senior interprctatur, non pro actate, veldccrcpita sencctute; sed propter honorem et dignitatem, quam

21 acceperunt, presbyteri nominantur. Ideo autem et presbyteri 35sacerdotes vocantur, quia sacrum dant, sicut episcopi, qui licetsint sacerdotes, tamen pontificatus apicem non habent; quianec chrismate frontem signant, nec Paracletum Spiritum dant,quod solis deberi episcopis lectio Actuum apostolorum demon-

1 eo om. K spcculator A&KTi speculelur C pcrspiciatA : praesciat K a pos. infra se K (IIOH A) 3 ct o»t. B1: estT 8 vel] et K 10 modo (alt.) om. T proph. modo po. sign.K {non A) la enim cst K (nott A) 15 sanctificando B estom. K x6enimont.K 18 laneum OK ig possent i?C: possintK: possunt T capite relegare BK coeperint B ao eos pen.eos K penitus in ras. T1 ttt vid% 33 depositum B 93 non modopro C 34 Jion. vcl dignitatc K 35 nuncupantur B 36 si. ct cpi. A'quia lic. T 39 cpi. deb. K (MOM A)

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. xit

strat. • Vnde et apud veteres idem episcopi et presbyteri fuerunt,quia illud nomen dignitatis est, hoc aetatis. Levitae ex nomine 23auctoris vocati. De Levi enim levitae exorti sunt, a quibusin templo Dei mystici sacramenti ministeria explebantur. Hi

5 Graece diacones, Latine ministri dicuntur, quia sicut in sacerdoteconsecratio, ita in diacono ministerii dispensatio habetur. Hypo- 33diacones Graece, quos nos subdiaconos dicimus, qui ideo sicappellantur, quia subiacent praeceptis et officiis levitaram.Oblationes enitn in templo Dei a fidelibus ipsi suscipiunt, et

10 levitis superponendas altaribus deferunt. Hi apud HebraeosNathanei vocantur. Lectores a legendo, psalmistae a psalmis 34canendis vocati. Illi enim praedicant populis quid sequantur,isti canunt ut excitent ad conpunctionem animos audientium;licet et quidam lectores ita miseranter pronuntiant, ut quosdam

15 ad luctum lamentationemque conpellant. Idem etiam et pro- 25nuntiatores vocantur, quod porro adnuntiant. Tanta enim ettam clara erit eorum vox, ut quamvis longe positorum auresadinpleant Cantor autem vocatus quia voce modulatur in 26cantu. Huius duo genera dicuntur in arte rausica, sicut ea

20 docti homines Latine dicere potuerunt, praecentor et succentor.Praecentor scilicet, qui vocem praemittit in cantu. Succentor 37autem, qui subsequenter cancndo respondet. Concentor autem 38dicitur, quia consonat: qui autem consonat nec concinit, necconcentor erit. Acolythi Graece, Latine ceroferarii dicuntur, 29

35 a deportandis cereis, quando legendum est Evangelium, autsacrificium offerendum. Tunc enim accenduntur luminaria ab 30eis et deportantur, non ad effugandas tenebras, dum sol eodemtempore rutilet, sed ad signum laetitiae demonstrandum, ut sub

t unde . . . aet. fost % ao U a quia et illud K (non A) est om. Ahoc ABT: non CK 3 de levi enim BT\ de nomine levi O P : denomine K1 4 misteria exp. K 7 quos] quod C quia id. T10 superponendis K ia canendo B 13 canent BOT 14 quedamT ut quodam B antt corr. 17 aure T 18 quod K vocem Cai quia B voce K ^ aa qui subs.. . . Conc. autem om. B sub-sequen» K1 33 quia] qui K cons.l an concinitt au. noncons. BCK 34 cerofararii T\ cerofarii O/C 25 ad AT dcpor-tando K (non A) qu. Evan. legitur K (»10» A) 36 oflfertur K (nonA) acceduntur B V} cflugendas T

I S I D Q R I • • ' • • - • •

typo luminis corporalis illa lux ostendatur de qua in Evangeliolegitur (Ioh. i, 9): * Erat lux vera, quae inluminat omnem homi-

31 netn venientem in hunc mundum.' Exorcistae ex Graeco inLatino adiurantes sive increpantes vocantur. Invocant enimsuper cathecumenos, vel super eos qui habent spiritum in- 5mundum, nomen Domini Iesu, adiurantes per eum ut egrediatur

30 ab eis. Ostiarii idem et ianitores, qui in Veteri Testamento electisunt ad custodiam templi, ut non ingrederetur eum inmundusin omni re. Dicti autem ostiarii, quod praesint ostiis templi.

33 Ipsi enim tenentes clavem omnia intus extraque custodiunt, 10atque inter bonos et malos habentes iudicium fideles recipiunt,respuunt infideles. -

XIII • DE MONACHIS. Monachus Graeca etymologia vocatus, eoquod sit singularis. Movas enim Graece singularitas dicitur.

• , Ergo si solitarius interpretatur vocabulum monachi, quid facit 15in turba qui solus est ? Plura sunt autem genera monachorum.

a Coenobitae, quos nos In commune viventes possumus appellare.3 Coenobium enim plurimorum est. Anachoritae sunt qui post

coenobialem vitam deserta petunt et soli habitant per deserta;et ab eo, quod procul ab hominibus recesserunt, tali nomine ao.nuncupantur; sed anachoritae Heliam et Iohannem, coenobitae

4 Apostolos imitantur. Eremitae hi sunt, qui et anachoritae, abhominutn conspectu remoti, eremum et desertas solitudines ap-

5 petentes. Nam eremum dicitur quasi remotum.. Abba autemSyrum nomen, significat in Latino pater, quod Faulus Romanis 35scribens exposuit dicens (8,15): 'Inquo clamamus: Abba pater':in uno nomine duabus usus linguis. Dicit enim abba Syronoipine patrem, et rursus Latine nominat itidem patrem.

XIV D E CETERIS FIDELIBVS. Christianus, quantum interpretatio

3 Exorcista K . ' 4 adiuratores B 6 eura et cgrcdiebatur C1

8 egrederetur B ' cum] in eo K 9 presunt 7 1 ' ostii Txoint. ex utraquei* 15 si singularis vel sol. K(nonA) . x6sol. est]singolaris esse debet K (tton A) 17 Cynobitarum K az s e d . . .imit. o*n. B1 Heliam . . . Graecura est (xiv. 10) Liber VIII Finitinfolio inttrposito hab. A aa cynobitae dth ante an. K 04 autemonu T 35 quod o»>. B 37 d i c i t . . . patrem om. K (non A)a8 patrem 5«-/. Schwarz itidem CT: idem B: id est A

ETYMOLOGIARVM LIB. VII. xii-xiv

ostendit, de unctione deducitur, sive de nomine auctoris etcreatoris. A Christo enim Christiani sunt cognominati, sicut

' a Iuda Iudaei. De magistri quippe nomine cognomen sectato-ribus datum est. Christiani autem olim a Iudaeis quasi oppro- a

5 brio Nazaraei vocabantur, pro eo quod Dominus noster atqueSalvator a vico quodam Galileae Nazaraeus sit appellatus. Non 3

-, se autem glorietur Christianum, qui nomen habet et facta uonhabet. Vbi autem nomen sccutum fuerit opus, certissime ille

- est Christianus, quia se factis ostcndit Christianum, ambulans10 sicut et ille ambulavit a quo et nomen traxit. Catholicus 4

universalis sive generalis interpretatur. Nam Graeci universaleKadoAtKoV vocant. Orthodoxus est recte credens, et ut credit 5[recte] vivens. 'OpO&s enim Graece recte dicitur, 86£a gloriaest: hoc est vir rectae gloriae. Quo nomine non potest vocari,

15 qui aliter vivit quam credit. Neopbytus Graece, Latine novellus 6et rudis fidelis, vel nuper renatus interpretari potest. Catechu- 7menus dictus pro eo, quod adhuc doctrinam fldei audit, necdumtamen baptismum recepit. Nam Kar xov/tcvos Graece auditor

* interpretatur. Conpetens vocatus, quia post instructionem fidei 820 conpetit gratiam Christi; inde et a petendo conpetentes vocati.

Laicus popularis. Aaos enim Graece populus dicitur. . Pros- 9,10elytus, ld est advena et circumcisus qui miscebatur populoDei, Graccum est.

1 ded.] dicitur BK • 4 ol. iudei K qu. ob obproprio B^factumC/C 9 est om. K: fost Chr. B ostendet KT 11 gr.universalctn C: grece universe T 13 recte hab. CK: om. BTortho (-to) codd. doxo wdd. gloriae (-ie) codd. 16 et] est C17 dictus CT: dicitur2?iT audet K 18 recipit B : percepet O-Graece om. K (non A) 19 int. vel instructus K («o»i D) Con-petentes vocantur qui K ao conpetet T: conpetunt K • unde Bconpetens T vocantur K

t

LIBER VIII

D E ECCLESIA E T SECTIS

I DE ECCLESIA ET SYNAGOGA. Ecclesia Graecum est, quodin Latinum vertitur convocatio, propter quod omnes ad sevocet. Catholica, universalis, airo TOU ica0* oXov, id est secun-dum totum. Non enim sicut conventicula haereticorum inaliquibus regionum partibus coartatur, sed per totum terrarum 5

a orbem dilatata diflunditur. Quod etiam Apostolus adprobatad Romanos dicens (i»8): 'Gratias ago Deo meo pro omnibusvobis, quia fides vestra adnuntiatur in universo mundo.' Hincet universitas ab uno cognominata est, propter quod in unitatemcolligitur. Vnde Dominus in Evangelio (Luc. 11,23): 'Quiio

3 mecum non colligit, spargit.' Cur autera Ecclesia cum una sit,a lohanne septem scribuntur, nisi ut una catholica septiformiplenaSpiritudesignetur? Sicut [et] de Domino novimus dixisseSalomonem (Proverb. 9,1): 'Sapientia aedificavit sibi domumet excidit columnas septem/ quae tamen septem una esse non 15ambigitur, dicente Apostolo (iTimoth. 3,15): 'Ecclesia Dei

4 vivi, quae est columna et firmamentum veritatis.' Inchoavitautem Ecclesia a loco ubi venit de caelo Spiritus sanctus, et

5 inplevit uno loco sedentes. Pro peregrinatione autem praesentiEcclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longi- aotudine posita promissionem rerutn caelestium speculeturj et

6 idcirco Sion, id est speculalio, nomen accepit. Pro futura veropatriae pace Hierusalem vocatur. Nam Hierusalem pacis visiointerpretatur. Ibi enitn absorpta omni adversitate pacem, quae

7 est Christus, praesenti possidebit obtutu. Synagoga Graece con- 35gregatio dicitur, quod proprium nomen Iudaeorum populus

3 convocet K: vocat Hari. exir. 4 in ont. B1 5 coartantur T6 dilatatam C Quo O 8 vobis om. C adn.] praedicatur KHari. txtr. (non A) 11 Cur] Quomodo K (tton A) la ad iobannesT 13 et hab. BT: om. CK 18 a om. K ao ccclesiae K di.pro eo K 91 speculatur K specularetur C {non Harl. extr.) 93 voc.Nam Hier. 0111. KO («0» A Harl. extr.) 34 aborta T anit corr. B05 obtntum CTi obtutus A (MOU Hati. extr.) Gr. latine cong. B

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. i, ii

tenuit Ipsorum enim proprie syiiagoga dici solet, quamvis etecclesia dicta sit. Nostrara vero Apostoli numquam synagogam 8dixerunt, sed setnper ecclesiam, sive discerncndi causa, sivcquod inter congregationem, unde synagoga, et convocationem,

5 unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet con-gregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimusjconvocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines.

DE RELIGIONE ET FIDE. Dogma a putando philosophi IInominaverunt, id est,' hoc puto esse bonum,'' hoc puto esse

10 verum.' Religio appellata, quod per eam uni Deo religamus aanimas nostras ad cultum divinum vinculo serviendi. Quodverbum conpositum est a relegendo, id cst cligendo, ut itaLatinum videatur religio sicut eligio. Tria sunt autem quae 3in religionis cultu ad colendum Deum in hominibus perqui-

15 runtur, id est fides, spes, caritas. In fide, quid credendum; inspe, quid sperandum; in caritate, quid sit amandum. Fides 4est qua veraciter credimus id quod nequaquam videre valemus.Nara credere iam non possumus quod videmus. Proprie autemnomen fidei inde est dictum, si otnnino fiat quod dictum est aut

ao promissutn. Et inde fides vocata, ab eo quod fit illud quodinter utrosque placitum est, quasi inter Deum et hominem;hinc et foedus. Spes vocata quod sit pes progrediendi, quasi 5' est pes.' Vnde et e contrario desperatio. Deest enim ibi pes,nullaque progrediendi facultas est; quia dum quisque peccatum

25 amat, futuram gloriam non sperat. Caritas Graece, Latine 6dilectio interpretatur, quod duos in se liget. Nam dilectio aduobus incipit, quod est amor Dei et proximi; de qua Apostolus

1 ipso T elom.BC a Nostram] Nam CDKO (non AHarl. extr.)vero om. CK (tton OA Hari. extr.) 3 disc. cau. inter sin. et conga-tionem undc et sinagoga convocata aeclesia nom. acc. O 4 inter] in Bunde est sin. T: sin. K {tton A) 5 distat K 6 proprium T 7 utcn-dum codd. hotn. suut A (uon O Harl. exlr.) 8 a»put. T1: a disput.7* 9 hoc. . . bonutn onu KO (noit A) la religando B id csta ligcndo T 14 ad colendo Deo K: a colendo Deum Bl omnibus 7*17 quiaii idcstquod/C 18 nonom.^ 19 ductutn T 20 fit]sit K 33 spes progr. 7 33 pcs (//••) om. Bl et om. Te 0111. C 34 progrcendi ibi fac. B est om K 35 amat]tnanat O s6 ligctj inligct T2: inligit B

1183 x

ISIEIORI

7 (Rom. 13,10) 'Plenitudo', inquit, ' legis dilectio.' Maior est-autem haec omnibus, quia qui diligit et credit et sperat Qui

autem non diligit, quamvis multa bona faciat, frustra laborat.Omnis autem dilectio carnalis non dilectio, sed magis amor dicisolet. Dilectionis autem nomen tantum in melioribus rebus 5accipi solet.

III D E HAERESI ET SCHISMATE. Haeresis Graece ab electionevocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod meliusilli esse videtur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epi-curei et Stoici, vel sicut alii qui perversum dogma cogitantes 10

a arbitrio suo de Ecclesia recesserunt Inde ergo haeresis, dictaGraeca voce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio'suo ad instituenda, sive ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit.Nobis vero nihil ex nostro arbitrio inducere licet, sed nec eligere

3,quod aliqui de arbitrio suo induxerit. Apostolos Dei habemus 15auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod indu-cerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliternationibus adsignaverunt. Itaque etiamsi angelus de caelis

4 aliter evangelizaverit, anathema vocabitur. Secta a sequendoet tenendo nominata. Nam sectas dicimus habitus animorum, 20ac instituta circa disciplinam vel propositutn, quem tenendo

. sequuntur, longe alia m religionis cultu opinantes quam ceteri.5 Schisma ab scissura animorum vocata. Eodem enim cultu,

eodem ritu credit ut ceteri; solo congregationis delectatur dis-- cidio. Fit autem schisma cum dtcunt homines, ' nos iusti 95

6 suraus/ 'nos sanctificamus inmundos,' et cetera similia. Super-.stitio dicta eo quod sit superflua aut superinstituta observatio.Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites per aetatem

1 Iegts caritas id est dil. K (non A) 9 haec] bis A 3 faciat b.K: b. facict A 9 illi] sibi O cst vid. K Ac. Ep. St. K 10 aliipcr. B : aliqui perversa K 11 dic. Gr. dicta vel yoce A ia quasT: quia BK 13 sive susc. C: om. T qu. et ipse B eligit BT14 el. et quod K 15 aliquid T: aliquis CK 16 quod induerunt T18 caelo K ig asectandoCif ai praepositum C aa sequiturB 23 eundem T ante corr. en. cul. cod. om. C 34 crediturcet. K 95 nos iussimus nos sa. T: nos sa, K: sa. B1 97 supcr-statuta B

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. ii-iv

delerant et errant superstitione quadam, nescientes quae veteracolant aut quae vetcrum ignari adsciscant. Lucretius autem 7superstitionem dicit superstantium rerum, id est caelestium etdivinorum quae super nos stant; sed male dicit. Haereti-

5 corum autem dogmata ut facile possint agnosci, causas eorumvel nomina demonstrare oportuit.

DE HAERESIBVS IVDAEORVM. Iudaei confessores inter- IVpretantur. Multos enim ex his sequitur confessio, quos anteaperfidia possidebat. Hebraei transitores dicuntur. Quo nomine 2

10 admonentur ut de peioribus ad meliora transeant, et pristinoserrores relinquant. Pharisaei [negant Christum venisse nec 3nulla in rebus praedictis communicant] [Pharisaei et Saducaeiinter se contrarii suiit. Nam Pharisaei ex Hebraeo in Latinuminterpretantur Divisi, eo quod traditionum et observationum,

15 quas illi Scvrepijo-cis vocant, iustitiam praefcrunt. Vnde et divisivocantur a populo, quasi per iustitiam.] Saducaei [negant resur- 4rectionem, dicentes dictum esse in Genesi (3,19): 'Dudumterra es, et in terram ibis.'] [Sadducaei interpretantur iusti.Vindicant enim sibi quod non sunt, corporis resurrectionem

ao negant, et animam interire cum corpore praedicant Hi quinquetantum libros Legis recipiunt, Prophetarum vaticinia respuunt.]Essei dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos omnem 5abstinentiam. [Galilaei dicunt Christum venisse et docuisse eosne dicerent dominum Caesarem neque eius monitis uterentur.] .

25 Masbothei dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos in 6omni re sabbatizare. Genistae [praesumunt quoniam de genere 7

1 vera B1 9 colunt K adscbcunt K 3 superstantiatn C5 dogma/T: docma T possit BC agnosci om. K. §§ 1-3 om., •ceteris sic disftositis, 5, 6, 3, 4, 7-10 KM (non A) 8 sequetur D antecorr. 9 quac B («o« ADG) ix negant.. . communicant/ta6. KAF:om. ABCDGT ia et S a d . . . . per iustitiam hab. ABCDGT: om. KM13 intra O (tton D) 14 ttaditionem etobservationetn D 15 dcutercsisBDT: deutcrosis C 16 negant . . . ibis hab.KM: om. ABCDGT18 interp. . . . rcspuunt hab. ABCDGT: om. KM 19 sint A {non D)po quique C1: qu! D ai vatitionio D aa Prima cfnei d. Chr. docuisse\.o.a.K (MOM AD) efnet BKTUMon.: ephnei Rem.: esnci D: csenei C03 Gal.. . . utcr. hab. KM: om. ABCDGTU a$ Masbonei AK:Marbonei BCDTU 36 pracs.. . . sunt hab. KM\ om. ABCDTU

X 2 >'

ISIDORI

Abrahae sunt] [dicti eo quod de genere Abrahae esse glorientur.Nani cura in Babyloniara venisset populus Dei, plerique relin-quentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: qui-dam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, vel ex eisgeniti, dum reversi essent de Babylonia, diviserunt se ab omni 5 .

8 populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae.] Meristaeappellati eo quod separent Scripturas, non credentes omnibusFrophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus illos prophetasse.

g [Meris enim Graece.] Samaritae [qui in locum, Israhel captivoubducto in Babyloniam, translati sunt, venientes in terram 10regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quamper sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem,quam in nativitatis suae terra habuerunt. Nam in observa-tionibus suis a Iudaeis omnino separantur, quorum superstitioprocyldubio omnibus nota es t ] [Samaritae dicti quod Legem 15

10 solam custodiant. Nam Prophetas non recipiunt] [Herodiani.Haec haeresis temporibus Salvatoris surrexit. Hi Herodem

11 magnificabant, dicentes ipsum esse Christum]. Hemeroba-ptistae [qui cotidie corpora sua et domum et supellectile lavant][eo quod cotidie vestimenta sua et corpora lavent] ao

V D E HAERESIBVS CHRISTIANORVM. Quidam etiam haeretici,qui de Ecclesia recesserunt, ex nomine suorum auctorum nun-cupantur; quidam vero ex causis quas elegentes instituerunt.

3 Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrusin Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis 35

. Spiritus sancti gratiam pecunia emere voluisset. Hi dicuntcreaturam non a Deo, sed a virtute quadam superna creatam.

3 Menandriani a Menandro mago, discipulo Simonis nuncupati;

1 dicti... iactantiae hab. ABCDTU: om. KM csse se gl. CD(IIOK U) 4 coniugibus T contcmti (-mpti) BCDU (Tinccrt.}vel ex om. B1 7 app. eo quod 01». K (non DU) separant K(tton DU) 9 meris enim Graecc (nihil amplitis) hab. ABCDTU'. om.K: pipot cnim Gr. portio dicitur dtU. qui in . . . nota est hab. KM:om. ABCDTU 15 d ic t i . . . recipiunt hab. ABCDTUi om. KMsolam legem B : 1. solem O 16 Herodiani . . . Christum hab. KM :OMI. ABCDTU 19 qui. . . lavant KM : co quod . . . lavcnt ABCDTU32 qui om. T 24 magie (-ac) CT 35 co om. O 26 cmereri K37 scd a virtute . . . non a Dco ($ 3) om. B^

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. iv, v

qui mundum non a Deo, sed ab angelis factum asserunt. Basi- 4lidiani a Basilide appellati, qui inter rcliquas blasphemias passum

• Iesum abnegavit. Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae 5Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est

5 a Fetro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut quivellet eam uteretur, versa est in stuprum talis consuetudo, utinvicem coniugia commutarentur. Quos Iohannes in Apoca-lypsi inprobat dicens (2,6): (Sed hoc habes, quod odisti factaNicolaitarum.' Gnostici propter excellentiam scientiae se ita 6

10 appellare voluerunt Animam naturam Dei esse dicunt, bonumet malum Deum suis dogmatibus fmgunt. Carpocratiani a Car- 7pocrate quodam vocantur, qui dixit Christum hominem fuissetantum, et de utroque sexu progenitum. Cerinthiani a Cerintho 8quodam nuncupati. Hi inter cetera circumcisionem observant;

15 mille annos post resurrectionem in voluptate carnis futuros prae-dicant. Vnde et Graece Chiliastae, I.atine Miliasti sunt appel-lati. Nazaraei dicti, qui dum Christum, qui a vico Nazaracus 9est appellatus, filium Dei confiteantur, omnia tamen veteris Legiscustodiunt. Ophitae a colubro nominati sunt. Coluber enim 10

ao Graece o >« dicitur. Colunt enim serpentem, dicentes ipsum inparadiso induxisse virtutis cognitionem. Valentiniani a Valen-11tino quodam Platonico sectatore vocati, qui atwva?, id est saeculaquaedam, in originem Dei creatoris induxit j Christum quoquede Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per

25 fistulam transisse adseruit. Apellitae, quorum Apelles princeps 12fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superiorisDei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixitChristum non Deum in veritate, sed hominem in phantasia

1 non deo 7*1 adseruit (ass-) BC 3 abnegant K 5 itt vel-let K 6 utcre utcrctur B 13 uteroque Cl 16 tnilitasti A*:miUtia isti O : Millcnarii Artv. 17 dici K qui dum BK: quiadum CT 20 C<pis\ ofi (offi) codd. 31 virtutes A' cognitione B avalentiniano C1 22 Platonicae TertnH. de prnescr. hatt. 30 voc.que onas T 25 qu. auctor Ap. C: qu. apcHenes A" 26 nescioqueingloriosum T 27 legis et Isr. Ttrtnll. dt pmescr. hatr. 34 postadfirmans ittcnkata sunt appellitae (-te) quomm auctor appelles quiJBCDKi auctor appelles qui T: quJ U 28 scd hominem 0111. T

ISIDORIr

13 apparuisse. Archontiacr a principibus appellantur, qui uni-versitatem, quam Deus condidit, opera esse archangelorum de-

14 fendunt. Adamiani vocati, quod Adae imitentur nuditatem;unde et nudi orant, et nudi inter se mares feminaeque con-

15 veniunt. Caiani proinde sic appellati, quoniam Cain adorant. 516 Sethiani nomen acceperunt a filio Adam, qui vocatus est Seth,17 dicentes eundetn esse Christum. Melchisedechiani vocati pro

eo, quod Melchisedech sacerdotem Dei non hominem fuisse,18 sed virtutem Dei esse arbitrantur. Angelici vocati, quia angelos19 colunt. Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, quod 10

nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos qui ali20 quid in hoc mundo utuntur. Cerdoniani a Cerdone quodam21 nominatij qui duo contraria principia adserunt. Mardonistae

a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogmasecutus, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, tam-15

22 quam duo principia creatoris et bonitatis. Artotyritae ab obla-tione vocati. Panem enim et caseum offerunt, dicentes primishominibus oblationem a fructibus terrae et a fructibus ovium

23 fuisse celebratam. Aquarii appellati, eo quod aquam solam24 offerant in calice sacramenti. Severiani a Severo exorti vinum 30

non bibunt: Vetus Testamentum et resurrectionem non re-25 cipiunt. Tatiani a Tatiano quodam vocati, qui et Encratitae26 dicti, quia carnes abominantur. Alogii vocantur tamquam sine

Verbo. Aoyos enim Graece verbum dicitur. Deum enimVerbum non credunt, respuentes Iohannis evangelium et Apo- 35

27 calypsin. Cataphrygiis nomen provincia Phrygia dedit, quia- ibi extiterunt. Auctores eorum Montanus, Prisca et Maximilla

fuerunt. Hi adventum Spiritus Sancti non in Apostolis, sed28 in se traditum adserunt. Catharoe propter munditiam ita se

1 quia CT a quam] quod K 3 adtae O 4 orant] crant B6 nomen] nominati K1 8 mclch. hunc sac. K 9 arbitrabantur B1

qui 7": quod K 11 recipientes eos K 13 nominato C1 ad-scruit C 16 creatoris] creationis Artv. Artoteritae (-eo-, -te)codd. ab ob.] ablatione O 17 primus T 18 omnibus C1 etfr. ov. T* 33 dicte C1 quia] quod K abuminant Ktamquod A' 34 enim om. C1 a$ ioanne O 36 CatafrigisK (pro -ges?) pr. afragia B: provinciae a frigia K qnia]quod A' »7 maxilla 7*1 28 fucntnt om. K

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. v

nominaverunt. Gloriantes enim de suis meritis, negant paeni-tentibus veniam peccatorum: viduas, si nupserint, tamquamadulterasdamnant: mundiorcs se ceteris praedicant. Quinomensuum si cognoscere vellent, mundanos se potius quam mundos

5 vocarent. Pauliani a Paulo Samosateno exorti sunt, qui dixit 29non semper fuissc Christum, sed a Maria sumpsisse initium.Hermogeniani ab Hermogene quodam vocati, qui materiam 30non natam introducens, Deo non nato eam comparavit, matrem-que elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat,

10 elementis servientes. Manichei a quodam Persa extiterunt, qui 31vocatus est Manes. Hic duas naturas ct substantias introduxit,id est bonam et malam, et animas ex Deo quasi ex aliquo fontemanare adseruit. Testamentum Vetus respuunt: Novum exparte recipiunt. Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simpli- 32

15 citate rustica Deum habere humana membra, quae in divinislibris scripta sunt, arbilrantur j dy0p<i«ros enim Graece, Latinehomo interpretatur: ignorantes vocem Domini, qui ait (Ioh.4,24) : ' Spiritus est Deus.' Incorporeus est enira, nec membrisdistinguitur, nec corporis mole censetur. Heraclitae ab Hera- 33

aoclio auctore exorti. Monachos tantum recipiunt, coniugiarespuunt, regna caelorum parvulos habere non credunt. Nova- 34tiani a Novato Romae urbis presbytero exorti, qui adversusCornelium cathedram sacerdotalem conatus invadcre, haeresim ;

instituit, nolcns apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos.35 Montani haeretici dicti, quod tempore persecutionis in montibus 35

latuerunt; qua occasione se a catholicae Ecclesiae corporediviserunt. Ebionitae ab Ebione dicti. Hi semiiudaei sunt, 36

a viduas] in duas/T 3 nomen] in omnem T: non A' 4 sicco. T6 Chr. non sem. fu. B 7 quadam B 8 non natatam A'natu de eum corporavit T 10 extiterant Bl 13 adsemnt et test.AK 14 post recipiunt add. Canomiani {leg. An-) id est qui (quia B)latine sine lege dicuntur BD (jion AU) 18 spir. sanclus cst incorp.ncc mem. A' 19 distinguntur A" ab om. T Hieracitae abHieraca Arev. (ex Aug. de hatrts. 47), rtcte, nisi Isidori trror subest22 urbis romac A' exorti om. K 03 conatur J57"«/w'rf. 25 quodintemp. A' fl^quoA' 27 post dicti add. sive a paupertate. Christumenim per profcctum solum virum iustum putant efiectum. Vnde con-petcnter ebionci pro paupcrtate intellcgcntiae appcllatt (conp- C) sur tCUT* (tton AD)

I S I D O R l /

et ita tenent Evangelium ut Legem carnaliter servent: adversus37quos ad Galatas Apostolus scribens invenitur. Photiniani a

Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebioni-tarum haeresim susdtans adseruit Christum a Maria per Ioseph

38 nuptiali coitu fuisse conceptum. Aeriani ab Aerio quodam 5nuncupati sunt. Hi offerre sacrificium pro defunctis spernunt.

39 Aetiani ab Aetio sunt vocati. Idetnque Eunomiani, ab Eunomioquodam dialectico, Aetii discipulo, ex cuius nomine magis in-notuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio Spiritumsanctum. Dicunt etiam' nullum inputari peccatum in fide 10

40 manentium. Origeniani Origene auctore exorti sunt, dicentesquod non possit Filius videre Patrem, nec Spiritus sanctusFilium. Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse,et pro diversitate peccatorum de caelis usque ad terras diversacorpora quasi vincula meruisse, eaque causa factum fuisse 15

4imundum. -Noetiani a quodam Noeto vocati, qui dicebatChristum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsam-que Trinitatem in officiorum nominibus, non in persbnis ac-cipiunt. Vnde et Patripassiani vocantur, quia Patrem passum

42 dicunt. Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius aodiscipulum perhibent fuisse Sabellium, cx cuius nomine maximeinnotuerunt; unde et Sabelliani vocati sunt. Hi unam per-

43sonam Patris et Filii et Spiritus sancti astruunt. Ariani abArio Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum PatriFilium non agnoscens, diversas in Trinitate substantias adseruit, 7$contra illud quod ait Dominus (Ioh. 10,30): * Ego et Pater

44 unum sumus.' Macedoniani a Macedonio Constantinopolitanoepiscopo dicti sunt, negantes Deum esse Spiritum sanctum.

1 ut] et T1 a invehitur Ttrtutt. de praescr. haer. 33 4 adseruttBCT: addidit (-ded-) AK Chr. maria O : Chr. amari r»5 Arriani ab arrio K 6 sacri sacrificium T 7 ab eunominio A":ab unomio T 8 etio A' 9 patrias B filios sp. B: filius sp.K: filium (corr. -10) spiritu T ro inputare BK fideiB n Orig.abOrig.B ia filiumC1 pat.vid. A* san.Spir.C7' 14 deA':a 7 : ae O : e B divisa T 16 Noetani B a om. O17 in Jpsamque T ' 18 non pers. CT 19 quia]quodA' ai disci-pulusA' 23 astr.]adsenintA*(«o;i>4) Arriani codd. 35 adscnintAT 26 contra] non T 27 Pacedoniani T

ETYMOLOGIARVM LIU. VIII. v

Apollinaristae ab Apollinare vocati sunt, dicentes Christum 45corpus tantummodo sine anima suscepisse. Antidicomaritae 46appellati sunt pro eo, quod Mariae virginitati contradicunt, ad-serentes eam post Christum natum viro suo fuisse conmixtam..

5 Metangismonitae ideo tale nomen acceperunt, quia ayyos Graece 47vas dicitur. Adserunt enim sic esse in Patre Filium, tamquamvas minus intra vas maius. Patriciani a quodam Patricio nun- 48cupati sunt, qui substantiam humanae carnis a diabolo conditamdicunt. Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt49

10 Deum non facere mala, contra illud quod scriptum est (Isai.45» 7): ' Ego Deus, creans mala.' Floriani a Florino, qui e 50contrario dicunt Dcum creasse male, contra id quod scriptumest (Genes. i, 31): •Fecit Deus omnia bona.' Donatistae a 51Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia veniens totam

15 pene Africam sua persuasione decepit, adserens minoremPatre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et re-baptizans catholicos. Bonosiaci a Bonoso quodam episcop0 52exorti produntur, qui Christum filium Dei adoptivum, non pro-prium adserunt. Circumcelliones dicti eo, quod agrestes sint, 53

30 quos Cotopitas vocant, supradictae haeresis habentes doctrinam.Hi amore martyrii semetipsos perimunt, ut violenter de hacvita discedentes martyres nominentur. Priscillianistae a Priscil- 54liano vocati, qui in Hispania ex errore Gnosticorum et Mani-chaeorum permixtum dogma conposuit. Luciferiani a Lucifero 55

35 Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantiipersecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et posteacorrecti redire in catholicam delegerunt, damnantes, sive quod

3 Ante- codd. 3 contradicti sunt T a d s . . . . conm. deh in T5 Metangisnominate OT(Bl »»./.): Metangeosmonitae K angeos(-gios) codd. : iyy^Tov Aug. de liaeres. 58 7 aagis B 8 condida A'9 Colitiani . . . colito codd. 10 male T 11 Deusi Dominus BCTFloriniani dett. ia creans T tnale A': mala BCT id 0111. B14 quodam oni. B totaml tatn B1 15 africa suam K 17 BonosiatiA 19 Circumcilioncs CT: Circoncilianes B suntiJT" 20 quoto-pitas K supradicti BK 23 agnosticorum T 24 permixto BK25 sirm. ab episc. AK Sirmiac] Sardiniac Artv. episcoposlepiscopus ul vid. C qui (fl//.) 0;;/. ABKT constantino AK26 perfidietn A" consitientes T 37 damnatis A'

1SID0RI ?t

crediderunt, sive quod se credfdisse simulaverant; quos Ecclesiacatholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletumnegationis. Hanc illi matris caritatem superbe accipienteseosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesseruntet cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere 5

56 meruerunt. Iovinianistae a Ioviniano quodam monacho dicti,adserentes nullam nuptarum et virginum esse distantiam, nul-lumque inter abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen.

57 Elvidiani ab Elvidio nominati, qui dicunt post natum Christum58 alios Mariam filios de viro Ioseph peperisse. Paterniani a 10

Paterno quodam exorti [qui] inferiores corporis partes a diabolo59 factas opinantur. Arabici nuncupati, eo quod in Arabia exorti

sunt, dicentes animam cum corpore mori, atque in novissimum60 utrumque resurgi. Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero

Africanae provinciae, civitatis Carthaginensis, animam inmor-15talem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum

61 peccatorum post mortem in daemones verti putantes. Tessa-rescaedecatitae dtcti, quia xiv luna pascha cum Iudaeis obser-vandum contendunt Nam T«nrapcs quattuor significat, et ScK-a

62 decem. Nyctages a sorano nuncupati, quod vigilias noctis 20respuant, superstitionem esse dicentes iura temerari divina,

63 qui noctem ad requiem tribuit. Pelagiani a Pelagio monachoexorti. Hi liberum arbitrium divinae gratiae anteponunt, di-

64 centes sufficere voluntatem ad inplenda iussa divina. Nestoriania Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam 25Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruitgenetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis:nec unum Christum in verbo Dei et carne credidit, sed separatim

1 crcd. sivc quod om. <AK se ont. B (non A) simulaveruntABK a cath. in mat. K (ttott A) recipit B 3 ancillema. O superbi K (B. ex corr.) 4 eos J3 6 Iovianiste aioviano T docti O 7 nuptiarum todd. 9 ab dvidiano A'(non A) 11 ex. qui inf. om. AK\ qut om. T inferis T a om.T 16 sed est cor. K »7 vervi tit vid. T Tesseres quaedccaditae K: Tesseresdccatitae (-te, T-tiae C) BCT ai respuunt A'it ire^ teraerarefiC1 (Tantecorr. ?) 23 etorti O 34 sufficitO 25 be. scmpcrvirg. K(umt A) a6 adserunt B1 37 factre T38 tradulit B

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. v

atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedi-cavit. Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, 65

: qui Christum post humanam adsumptionem negavit adsistere deduabus naturis, sed solam in eo divinam adseruit esse naturam.

5 Acephali dicti, id est sine capite quem sequuntur haeretici. 66Nullus enim eorum reperitur auctor, a quo exorti sunt. Hitrium Chalcedonensium capitulorum inpugnatores duarum inChristo substantiarum proprietatem negant, et unam in eiuspersona naturam praedicant. Theodosiani et Gaianitae appel- 67

10 lati a Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principisin Alexandria populi perversi electione uno die sunt ordinatiepiscopi. Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedo-nense concilium respuunt: ex duabus unam in Christo naturam;.adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam

15 contendunt. Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; 68ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia perversitati, a quaexorti sunt, id adiciunt, quod Christi divinitas ignoret futura, ,quae sunt scripta de die et hora novissima, non recordantesChristi personam in Esaia loquentis (63,4): ' Dies iudicii in

20 corde meo.' Tritheitae vero vocati, quod sicut tres personasin Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illudquod scriptum est (Deuteron. 6,4): * Audi, Israel; DominusDcus tuus Deus unus est.' Sunt et aliae haereses sine auctore et 69sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum:

25 aliae Christi divinitatem passibilem dicunt: aliae Christi dePatre nativitati initium temporis dant: aliae liberationem homi-

• num apud inferos factam Christi descensione [non] credunt:

1 se. in ait. AK fil. Dei alt. onu ABMZ 3 ab aucticc O3 post] pro K (tton A) existere B (tion A) 5 cap. dicti Bqucm seq. haer. secl. Artv. 9 personain BKT 10 gaiani A'11 sunt om. K xa euticesis T: euticetis BC 14 adscruit Tquem 23': quac K 15 Gnoitae (-te) BOT: Genoitae O : CognoitaeK tritoitae (-te) codd. x6 gnoitae (-te) codd. ignobantia Tquia om. K pcrversitate CK dicti (detet.) & K 17 id om. Kdivinas K so tritoitae BCK ai adinstruunt K: adtrahunt C1

aa au. Isr. 0»». -B1 »3 Chr. de patm de patris nativitati {corr. -tem)A': Chr. de patri nativitate T a6 hom.] omnium Artv. 37 de-scensioncm (disci-) BK non Imb. BCK: om. T

ISIDORV

aliae animam imaglnem Dei negant: aliae animas converti indaemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundistatu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliaeaquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant:

70 aliae cum hominibus non manducant. Haec sunt haereses 5adversus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctisPatribus vel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multiserroribus dtvisae invicem sibi dissentiant, communi tamennomine adversus Ecclesiam Dei conspirant. Sed et quicum-que aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus 10sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non reces-serit, tamen haereticus appellari potest.

VI D E PHILOSOPHIS GENTIVM. Philosophi Graeca appella-tione vocantur, qui Latine amatores sapientiae interpretantur.Est enim Philosophus qui divinarum et humanarum [rerum] 15scientiam .habet, et omnem bene vivendi tramitem tenet.

a Nomen Philosophorum primum a Pythagora fertur exortum.Nam dum antea Graeci veteres sophistas, id est sapientes, autdoctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, isteinterrogatus quid profiteretur, verecundo nomine philosophum, aoid est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapien-

3 tem profiteri arrogantissimum videbatur. Ita deinccps posterisplacuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibusdoctrina quisque vel sibi vel aliis videretur excellere, non nisiphilosophus vocaretur. Idem autem philosophi triplici genere 35

- dividuntur: nam aut Physici sunt, aut Ethici, aut Logici.4 Physici dicti, quia de naturis tractant. Natura quippe Graece5 <J)VCK vocatur. Ethici, quia de moribus disputant. Mores

1 imaginem] in ignem K Dei n.] denegant B a existunt C1

3 innum.jin mirabilibus/? 5 Haec erunt O tabont.B apos. vela K 7 praedamnante O : perdamnate T 8 dissentiunt B 14 postintcrpetatur (sic) ittntm hab. greca appcllationc philosophi vocantur K($tonA) 15 rcrum hab. (post ct) A : (/os/hum.) BCK; ont. T 18 anteA' ig iantantius 7*1 20 profecerctur A*: profitetur 7"1 ai qu.sapientiem K 23 adrogantis simul C1 23 ad 01 tt. O 24 velsibi aliis videtur C a6 aut ( "''".)] at* ^1 271u'Ppe om. K (von A)28 cthis codd. {eiiam A)

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. v, vi

enim apud Graecos rjOrj appellantur. Logici autem, quia in 6natura et in moribus rationem adiungunt. Ratio enim Graece\oyos dicitur. Divisi sunt autem et hi in haeresibus suis,habentes quidam nomina ex aijctoribus, ut Platonici, Epicurei,

'5 Pythagorici: alii a locis conventiculorum et stationum suarum,ut Peripatetici, Stoici, Academici. Platonici a Platone philo- 7sopho dicti. Hi animarum creatorem esse Deum, corporumangelos asserunt; per multos annorum circulos in divcrsa cor-pora redirc animas dicunl. Stoici u loco dicti. l*orticuH enim 8

10 fuit Athenis, quam iroinikriv aroav appellabant, in qua pictaerant gesta sapientium atque virorum fortium historiae. Inhac porticu sapientes philosophabantur, ex quo et Stoici dictisunt. Graece enim porticus «rroa dicitur. Hanc sectam primusZenon instituit. Hi negant sine virtutc effici quemquam beatum. 9

15 Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: 'Sic illenocens erit qui paleas furaverit quam qui aurum; qui mergumocciderit quam qui equum. Non enim animal crimen, sedanimus facit.' Hi etiam animam cum corpore perire dicunt, 10animam quoque. Virtutem continentiae esse negant. Affectant

ao gloriam aeternam, cum se fateantur non esse aeternos. Acade-11mici appellati a villa Platonis Academia Athenarum, ubi idemPlato docebat. Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut faten-dum est mulla incerta et occulta esse, quae voluit Deus intelli-gentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae pos-

35 sint et sensibus capi et ratione conprehendi. Hanc sectam xaArcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator

1 appellaturT Loicaif a naturisJ3C7* 3 autem otu. K(jtonA) ct bi] ethici CK: et ethnici K/ussmann, txcerpL Ttrtutt. p. 194 habent K (non A) auct. suis ut K antt corr. (cum Tertull. apol. 3}7 corporeum T 8 a. et per C: a. post dttt. 10 f. in Ath. C1

quem Ti om. BK i s philosabantur B: filosophantur K: philopha-bantur C cx qua K 13 scxtatn C l : scntam utvid. T 15 esscom. K 16 quia pal. T furatur K 18 fecit T animum £Cl

18 an. quoque per. cum corp. K (iton A) corp. ont. D 19 animatn]amant Arev.,fort. rtttt quoque om. K (MOH A) virtute K essencgant (nec-) hab. ABCDK: om. T(Arcv.) ao fatentur T ai ap-pcllantur K sa diccbat B 33 Dcus] Dominus B 34 si tamen A'possunt B : posscnt K 25 scnsus BK {tion D) capi ct ralio D: etratione CK: pic traditione T: pcnctrationc B 36 cui B: t>in. T

ISIDQRI

fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut13 fundus nullus sit, ita in occulto iacere veritatem. Peripatetici

a deambulatione dicti, eo quod Aristoteles auctor eorum deam-bulans disputare solitus esset. Hi dicunt quandam particulamanimae esse aetemam: de reliquo magna ex parte mortalem. 5

14 Cynici ab inmunditia inpudentiae nuncupati. Contra humanamenim verecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis moserat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore

. concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedi-cantes agendum, ut canes in vicis vel plateis. Vnde et a cani-10bus, quorum vitam imitabantur, etiam vocabulum nomenque

15 traxerunt. Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho ama-tore vanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosopbi porcum

„ nominaverunt; quasi volutans in caeno carnali, voluptatem cor-poris summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla divina 15

16 providentia instructum esse.aut regi mundum. Sed originemrerum atomis, id esl insecabilibus ac solidis corporibus adsigna-

. . vit, quorum fortuitis concursionibus universa nascantur et natasint. Adserunt autem Deum nihil agere: omnia constare cor-

i • poribus: aniniam nihil aliud esse quam corpus. Vnde et 2017 dixit: ' Non ero, posteaquam mortuus fuero.' Gymnosophistae

nudi per opacas Indiae solitudines perhibentur philosophari,adhibentes tantum genitalibus tegmina. Gymnasium enim exeo dictum est, quod iuvenes nudi exercerentur in campo, ubi

: pudenda sola tantum operiunt. Hi et a generando se cohibent. 3518 Theologi autem idem sunt qui et Physici. Dicti autem Theo-

logi, quoniam in scriptis suis de Deo dixerunt. Quorum variaconstat opinio, quid Deus esset dutn quaererent. Quidam

1 fuit om. K> ut] et O a icculto K 4 particulae K 5 mor-lali K 6 norainati B 7 prop. ire coniug. K (non A) g iustumotn.K (jion A) 10 vcl] aut K (non A): et in 7* et om. K (nou A)11 nomcnquc om. K (>ton A) 13 percum C1 14 cenu (-nat) Tcorporutn BC 16 origine BK .17 vcrum C1 18 nota T19 autein 0111. B a» postquaip K »3 gyronasium Artv. («.XVIII.xvii. a ) : gymno (g»-i ge-, -nc) codd, 24 dictum ont. K (jnoit w4)fubcntus A' (non A). cxcrcenturfiC(fM»» XVIII. xvn. a) 05 sula /£(HOH A) 26 dic au. tlieol. om. CK («0« A) 37 scripturis CK28 csset quiJam A'1: essct ct dum quacrercnt qujdam K3 queret uivid. T

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. vi

enim corporeo sensu hunc mundum visibilem ex quattuor ele* *••'•*mentis Deum esse dixerunt, ut Dionysius Stoicus. Alii verospiritaliter intellexerunt mentem esse Deum, ut Thales Mile-sius. Quidatn animuin in omnibus commanentem et lucidum, ig

5 ut Pythagoras. Quidam Deum sine tempore incommutabilem,ut Plato. Quidam mentem solutam, ut Cicero. Quidam etspiritum et mentem, ut Maro. Inventum enim solummodoDeum, non ut invenerunt, exposuerunt, quia evanuerunt incogitationibus suis. Dicentes enim se esse sapientes stulti facti

10 sunt. [Item] Platonici quidem Deum curatorem et arbitrum et 30iudicem asserunt. Epicurei otiosum et inexercitatum. De -mundo autem Platonici adfirmant incorporalem; Stoici corpo-ralem; Epicurus atomis; Pytbagoras ex numeris; Heraclitusex igni. Vnde et Varro ignem mundi animum dicit, proinde 21

15 quod in mundo ignis omnia gubernet, sicut animus in nobis.Quam vanissime: *Qui cum est/inquit, 'in nobis, ipsi sumus:cum exit, cmorimur.' Ergo et ignis cum de mundo per fulguraproficiscitur, mundus emoritur. Hi pbilosophorum errores 32etiam et apud Ecclesiam induxerunt haereses. Inde alwvcs et •-

30 formae nescio quae, inde apud Arium Trinitas nominis, et apudValentinum Platonicus furor. Inde Marcionis Deus melior de 33tranquillitate: ab Stoicis enim venerat; et ut anima interiredicatur, Epicurus observatur; et ut carnis restitutio negetur, devana omnium pbilosophorum schola sumitur; et ubi materia ~

35 cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid deigneo Deo legitur, Heraclitus intervenit. Eadem materia apudhaereticos et philosophos volutatur, idem retractatus inplicantur.

z enim om. K (jnon A) corporeum sensum AK • ••• a ut Dion.Sto. om. T 4 animam K commeantera Arev. (cf. Lact. inst. 1 ,5 ,17) 5 incomm. om, K (tton 4) 6 qu. spir. 7* 7 varo Bl: varro B1

9 sc om. B (non A) 10 Item hab. CK: om. BlT De. cur. qui. K:quidam cur. A ct iud. ass. om. K {non A) 11 ass.] dixerunt T13 Epic ex at. dett. 15 gubernat B 16 quam. . . nobis add. intuarg. T 17 exiit C (jnim codd. Ttrtull. ad nat. a, a) - per] pre T18 cmor.] et mor. T so indt] deindc B trinis nomini T33 ab histiciis C1 ct ut an.] ut an. K 93 ct ut car.] ut car. K24 vana] una Ttrt. pratscr. haer. 7 ct ubi] ut ubi O v\ idetn etrctr. CK: id cst retractus B inplicalur BT: rcpplicanlur A': om. A

ISIDQRI

Vii DE POETIS. Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (depoet. 2): ' Cum primum homines exuta feritate rationem vitaehabere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum acsermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam

3 ad religionem deorum suorum excogitaverunt. Igitur ut tem- 5pla illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliorafaciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos puta-verunt, laudesque eorum et verbis inlustrioribus et iucundioribusnumeris extulerunt. Id genus quia forma quadam efficitur,quae irownj^ dicitur, poema vocitatum est, eiusque fictores io

3 poetae.' Vates a vi mentis appcllatos Varro auctor est; vel aviendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: etproinde poetae Latine vates olini, scripta eorum vaticinia dice-bantur, quod vi quadam et quasi vesania in scribendo commo-verentur; vel quod modis verba conecterent, viere antiquis 15pro vincire ponentibus. Etiam per furorem divini eodem erant

4 nomine, quia et ipsi quoque pleraque versibus efferebant. Lyricipoetae obro rov XqpciV, id est a varietate carminum. Vnde et lyra

5 dicta. Tragoedi dicti, quod initio canentibus praemium erathircus,quemGraeciTpayosvocant. VndeetHoratius(A.P.22o): ao

Carmine qui tragico vilem certavit ob hircum.Iara dehinc sequentes tragici multum honorem adepti sunt,cxcellentes in argumentis fabularum ad veritatis imaginem

6 fictis. Comoedi appellati sive a loco, quia circum pagos age-bant, quos Graeci KW/LWS vocant, sive a comisatione. Solebant 35enim post cibum homines ad eos audiendos venire. Sed comici

1 saat X (*ton A) sicutait K(ttonA) a exutam K vcri-Ute T: feritatem OK 3 nosse] non sc Tx se Bl 4 sermone Kutrique K: utrisque BC 5 rcgionem B1 7 clo. quietam (pn>eloquioque etiam 1) quasi T: eloquium quasi K (uon A) angustiorcBO : -rem K 8 inlustribus K 10 voiQTtjs) poetcs ABCTx -tia Kvocatum Bx (non A) ci. victores T; cius quae fictoris B 11 appel-latus A : appellantur K xa videndis T: vientis Bl carnibus Bplectendis Gottz. et Scliotll. ad Varr. L. L. 7,36 »3 lafni K 61. est(^roeti)scr. T 14 vcsaniadicebanturinscrib. conmov. B vesaniamK 15 conectercntur (conn-) BC antiqui K 16 vincere CKper] super K: pro & 18 pa. dicti apo T Xrjpuv] lirin codd.[c/, III. xxu. 8) aoii*. R 3i vile certant ab hyrco K aa suntetexc . f i 33 ad] »ut K: a 71 imagineA' 24 ComiciC: ComihiT ntarg. a6 cibos K (JIOH A) aud- tx stud- K

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. vii ;

privatorum hominuni praedicant acta j tragici vero res publicas ...et regum historias. Item tragicorum argumenta ex rebusluctuosis sunt: comicorum ex rebus laetis. Duo sunt autem 7genera comicorum, id est, veteres et novi. Veteres, qui et ioco

5 ridiculares extiterunt, ut Plautus, Accius, Terentius. Novi, qui :et Satirici, a quibus generaliter vitia carpuntur, ut Flaccus,Persius, Iuvenalis vel alii. Hi enim universorum delicta cor-ripiunt, nec vitabatur eis pessimum quemque describere, neccuilibet peccata moresque reprehendere. Vnde et nudi pin-

10 guntur, eo quod per eos vitia singula denudcntur. Saturici 8autem dicti, sivc quud pleni sint onini facundia, sive a saturi-tate et copia: de pluribus enim siniul rebus loquuntur; seu abilla lance quae diversis frugum vel pomorum generibus ad tem-pla gentilium solebat deferri; aut a satyrts nomen tractum, qui

15 inulta habent ea quae per vinolentiam dicuntur. Quidam 9autem poetae Thcologici dicti sunt, quoniam de diis carminafaciebant. Officium autem poetae in eo est ut ea, quae vere xogesta sunt, in. alias species obliquis figurationibus cum decorealiquo conversa transducant. Vnde et Lucanus ideo in nume-

30 ro poetarum non ponitur, quia videtur historias conposuisse,non poenia. Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: 11unum, in quo tantuin poeta loquitur, ut est in libris VergiliiGeorgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta lo-quitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est

25 in Aeneide. Nam poeta illic et introductae personae loquuntur.

1 pu. reg. /Cj: pu. et regnutn Tante cotr. 3 cx rebus . . . genera (§ 7}om. T 4 id cst om. K (non A) vcteris K veteres otu. K(tion A) iocu (-ca!) rid. T: ioca redicultores Bl 5 ut] et B*Acc. et Ter. C 6 a] ex K: e BC 7 cnim om. K (non A)8 vetabatur BXK pessime B 9 colibct (/.<. quolibet) T: cuiusltbetC prehendcre C 10 vila T dcnundentur JB1 I I dicun-turB sunlBT xa sefab 7*1 titvid.: sed ab BKexcort. 14 gen-tium K solebant BKT 15 inulta B habente K vio-lcntu*a T Quaedam Bl- 16 theologici CK: thcologi BT17 autcm 0111. K 18 aliis B oblicis quis fig. Cl 19 transducuntB\ traducat Laclanlii imt. 1, n , 25 codtl. aliquot inun vcro C1

st cataractes Bl sa vcrgiliis T 23 numquam K 24 ut in Acn.B : cst i» Acn. 7": ut cst Acn. C 35 acdcm Bx: acneidos (cn-) CKxII. intr, B\ loquitur O »'

ti8a . Y

Vin D E SIBYLLIS. Sibyllae generaliter dicuntur omnes feminaevates lingua Graeca. Nam crio? Aeolico sermone deos, f$ov\i)vGraeci mentem nuncupant, quasi dei mentem. Froinde igitur,quia divinam voluntatem hominibus interpretari solebant,

s Sibyllae nominatae sunt. Sicut enim omnis vir prophetans vel 5vates dicitur vel propheta, ita omnis femina prophetans Sibyllavocatur. Quod nomen ex officio, non ex proprietate vocabuli

3 est. Becem autem Sibyllae a doctissimis auctoribus fuissetraduntur. Quarura prima de Persis fuit; secunda Libyssa;tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante 10Troiana bella vaticinata est, cuius plurimos versus operi suo

4 Homerus inseruit. Quarta Cimmeria in Italia j quinta Ery-thraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Uiumpetentibus vaticinata est perituram esse Troiam, et Homerummendacia scripturum. Dicta autem Erythraea, quia in eadem 15insula eius inventa sunt carmina. Sexta Samia, quae Phemonoe

5 dicta est, a Samo insula, unde fuit cognominata. SeptimaCumana, nomine Amalthea, quae novem libros adtulit TarquinioPrisco, in quibus erant decreta Romana conscripta. Ipsa est etCumaea, de qua Vergilius (Ecl. 4, 4 ) : 20

Vltima Cumaei venit iam carminis aetas.Dicta autem Cumana a civitate Cumas, quae est in Campania,

6 cuius sepulchrum in Sicilia adhuc manet. Octava Hellespontiain agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse tem-poribus; nona Phrygia, quae vaticinata est Ancyrae, decima 35

7 Tiburtina, nomine Albunea. Quarum omnium carmina effe*"runtur, in quibus de Deo et d s Christo et gentibus multascripsisse manifestissime conprobantur. Celebrior autem interceteras ac nobilior Erythraea perhibetur.

9 Graeca onu K sios]nos K: oiovs codd. Ladantii itist. 1,6,7 deusBCK &m>\i\v\ belen (-em) codd. 3 deum T (gett. plttr. f) 5 enimoni. K 1 vocabulisOr 8 sybyllis/T doctoribus B 9 libica Bxo Dclphida (-is) Laclaittiicodd. aliquoi ia instiluit^ crithriana mineK: critrimea nomine A 13 Heropliile Laclant. 15 scripturarumC l 19 in om.T cratB1 con. Ro. dcc. A* aa cumis dctl. inc-amcapinia T 93 adhuc manct om. Bl 95 cst om. K s6 UburtimBKT: -ti C: Tiburs (-tis ?) Lactant. oncruntur K: ct fcrunturLaclanl. 37 in] cx K 28 au. crat int. K in cct. hanc nob. C1

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. viii, ix

DE MAGIS. Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, ixqueni Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quoAristoteles scribit quod vicies centum milia versuum ab ipsocondita indiciis voluminum eius declarentur. Hanc artem 2

5 multa post saecula Democritus ampliavit, quando et Hippocratesmedicinae disciplina effloruit. Apud Assyrios autem magicaeartes copiosae sunt testante Lucano (6, 427):

Quis noscere fibra .facta queat, quis prodat aves, quis fulgura caeli

10 servet, et Assyria scrutetur sidera cura?Itaque haec vanitas magicarum artium ex traditione angclorum 3malorum in toto terrarum orbe plurimis saeculis valuit. Perquandam scientiam futurorum et infernorum et vocationescurum inventa sunt aruspicia, augurationes, et ipsa quae di-

15 cuntur oracula et necromantia. Nec mirum de magorum 4praestigiis, quorum in tantum prodiere maleficiorum artes utetiam Moysi siniillimis signis resisterent, vertentes virgas indracones, aquas in sanguinem.. Fertur ct quaedam magaSfamosissima Circe, quae socios Vlixis mutavit in bestias. Le- .

20 gitur et de sacrificio quod Arcades deo suo Lycaeo immolabant,ex quo quicumque sumerent in bestiarum formas converte-bantur. Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis 6ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus ex-cellebat (Virg. Aen. 4,487):

25 'Haec/ inquit, ' se carminibus promittit solvere mentesquas velitj ast aliis duras inmittere curas;sistere aquam fluminis, et vertere sidera retro;

1 Bac. fuit quem C1 a int. proc. K («011A) 3 scripsit/f . 4 in-dicibus Plin. N.H. 30,4 5 po. sac. mu. K (ttonA) 6 raagnae B7 luca Bl 9 fata Luc. quisque prod. C1 10 servit K: eruet Bl

assurias C1 11 traductione C1 13 quendam B et invocationes Binf. evocationes. Eorum inventa Artv. i-\ sunt astrologta et haruspicinaet auguralio et ipsa Lactant. 2, 16, 1 16 prodire OT 17 simillibusC 18 mala K (MOM A) 19 circaea K: circec T: circacae B : circcct C1 ao et om. T imm. Lyc. B : Lyc. immolabat K sa apparcrctT non otn. 7*> vel totum 33 scribit C: scribct K: scripsit BT25 carm. sc C s6 qu. vcllet vcllc K: quam vellct C l alis du. io mcininit. K 27 fluviis dctt. [cttm Virg.)

Y 2

ISIDO&I

nocturnosque ciet manes; mugire videbissub pedibus terram, et descendere montibus ornos.'

7 Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetaeSamuelis animam de inferni abditis evocaret, et vivorum prae-sentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse cre- 5damus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae

8 faliacia factam ? Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 con.Symmach. 90):

Traditur extinctas sumpto moderamine virgaein lucem revocasse animas, 10ast alios damnasse neci. • ;

Et-post paululum adiecit: . 'Murmure nam magico tenues cxcire figuras,atque sepulchrales scite incantare favillas.Vita itidem spoliare alios ars noxia novit. 15

9 Magi sunt, qui vulgo malefici ob facinorum magnitudinem nun-cupantur. Hi et elementa concutiunt, turbant mentes homi-num, ac sine ullo veneni haustu violentia tantum carminis

10 interimunt. Vnde et Lucanus (6,457):Mens hausti nulla sanic polluta veneni 30incantata perit.

Daemonibus enim adcitis audent ventilare, ut quisque suospcrimat nialis artibus inimicos. Hi etiam sanguine utuntur

11 et victitnis, et saepe contingunt corpora mortuorum. Necro-mantii sunt, quorum praecantationibus videntur resuscitati 25mortui divinare, et ad interrogata respondere. Nc«pos enimGraece mortuus, ftavriC* divinatio nuncupatur: ad quos scisci-tandos cadaveri sanguis adicitur. Nam amare daemoncs san-guinem dicitur. Ideoque quotiens necromantia fit, cruor aqua

a subpcndibus K discindere T 3 ut] aut B prophclaOT1 profetis>4 4 prcsentare T 6 phantasmaticam (fa-) BCT:-cum A' inlusionem CK: -ne BT 7 fallacia (-tia) BCKTfacta K 9 lr. hic ex. KT1: tr. hinc cx. B 11 at C1 alias Kdamnassam T1 ia adiecit] sicaitC 14 scite] isticc T fabellas O15 vitain K 18 s. nullo veni O 19 luca A 20 austa ABCK22 adscitis T* 33 pcrimit B1 24 invictimis B 26 cnim om. K37 scissitandu his cad. sanguinis T 28 cadaveris dclt. dicitur Ttx con:: dicunt BK: dicuntur C 29 ct idco K

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. ix

miscitur, ut cruore sanguinis facilius provocentur. Hydro-12mantii ab aqua dicti. Est enim hydromantia in aquae in-spectione umbras daemonum evocare, et imagines vel ludifica-tiones eorum videre, ibique ab eis aliqua audire, ubi adbibito

5 sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. Quod genus 13divinationis a Persis fertur adlatum. Varro dicit divinationisquattuor esse genera, terram, aquam, acrem et ignem. Hincgeomantiam,hydromantiam, aeromantiam,pyromantiam dictam.Divini dicti, quasi deo pleni: divinitate enim se plenos adsi-14

10 mulant et astutia quadam fraudulenta hominibus futura con-iectant. Duo sunt [autem] genera divinationis: ars et furor.Incantatoresdicti sunt, qui artem verbis peragunt. Arioli vocati, 15,16propter quod circa aras idolorum nefarias preces emittunt, etfunesta sacrificia oflerunt, iisque celcbritatibus daemonum re-

15 sponsa accipiunt. Haruspices nuncupati, quasi horarum in-17spectores: dies enim et horas in agcndis negotiis operibusquecustodiunt, et quid per singula tempora observare debeat homo,intendunt. Hi etiam exta pecudum inspiciunt, et ex eis futura "praedicunt. Augures sunt, qui volatus avium et voces inten-18

20 dunt, aliaque signa rerum vel observationes inprovisas homini-bus occurrentes. Idem et auspices. Nam auspicia sunt quaeiter facientes observant. Dicta sunt autem auspicia, quasi 19avium aspicia, et auguria, quasi avium garria, hoc est aviumvoces et Hnguae. Item augurium, quasi avigerium, quod aves

35 gerunt. Duo sunt autem genera auspiciorum : unum ad oculos, 20alterum ad aures pertinens. Ad oculos scilicet volatus; adaures vox aviutn. Pythonissae a Pythio Apolline dictae, quod 21is auctor fuerit divinandi. Astrologi dicti, eo quod in astris 22

1 colore CT revocarentur K Ydromantia K a aqua insp. T3 umbris B et vocare T 4 ibique . . . audire om. T 5 suscitari C1

6 varra div. qu. dicit B 8 dictam ottt. B1 11 autem hab. CT: om.BK ia qui rem K: an quia rem 1 14 celebrantibus B 15 Auru-spices 7": Ar- BCK 17 quid] que B 18 Hi . . . praedicunt om. Kl

19 praedicant BlC* ex B 20 alique T homines BT (et/ori. Isid.)ai quae] qui B 33 au. sunt B : sunt C qu. av. a. om. K 33 au-spicia BCTUV ($ton Tn'n.) 34 linguas codd. idem K 35 au. suntB : sunt K auspicorum O : auis picorum T 37 aure (1. e. •em ?)vox T Pitones OT a pito T dicti B 38 his codd.dicti om. K

ISIDORf

23 auguriantur. Genethliaci appellati propter natalium considera-tiones dieruni. Geneses enim hominum per duodecim caelisigna describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus,eventa praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit

24 natus, aut quem effectum habeat vitae qui nascitur. Hi sunt 5qui vulgo Mathematici vocantur; cuius superstitionis genusConstellationes Latini vocant, id est notationes siderum, quo-

25 modo se habeant cum quisque nascitur. Primum autem idemstellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legiturqui in Evangelio natum Christum adnuntiaverunt; postea hoc 10

26 nomine soli Mathematici. Cuius artis scientia usque adEvangelium fuit concessa, ut Christo edito nemo exinde nativi- .

27 tatem alicuius de caelo interpretaretur. Horoscopi dicti, quodhoras nativitatis hominum speculantur dissimili et diverso fato.

28 Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam, 15quas sanctorum sortes vocant, divinationis scientiam profitentur,aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt.

29 Salisatores vocati sunt, quia dum eis membrorum quaecumquepartes salierint, aliquid sibi exinde prosperum seu triste signifi-

30 care praedicunt. Ad haec omnia pertinent et ligaturue execra- 20bilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, sive inpraecantationibus, sive in characteribus, vcl in quibuscumque

31 rcbus suspendcndis atque ligandis. In quibus omnibus arsdaemonum est ex quadam pestifera societate hominum et ange-lorum malorum exorta. Vnde cuncta vitanda sunt a Christiano, 25

. et omnt penitus execratione repudianda atque damnanda.32,33 Auguria autem avium Phryges primi invenerunt. Praestigium

1 Genetliatici B: Genethiatici T: Genetiati K app.] dicti E1 con-siderationem di. B : consideratione siderum K a gcnus K [ttonA)hominum 01». T signa caeli D : signa K (jton A) 4 praediccredelt. 8 habeat BKT cumque na. E1 9 nuncupantur sedsicut K 10 qui om. K nato Christo abnuntiaverunt K xa editaOT 14 orans Tan/e corr. diversu T fato dett. >. fatu BOTifactu K 16 quas] quam C1: om. T vocantur B prof.]proferunt K{non A) 17 ut qu. scribturam T 18 qu. m. K (tionA): m. quecum B1 19 salierent OA' 20 praedicant O Adom. T 23 vel om. T 23 atque"] aut A' ailigandis C 25 cx.mal. K («0« A) evitanda T 26 pen. et ex. C» rcp.] vitanda K(IIOM A)

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. ix-xi

vero Mercurius primus dicitur invenisse. Dictum autempraestigium, quod praestringat aciem oculorum. Aruspicinae 34artem primus Etruscis tradidisse dicitur quidam Tages. Hicex torist aruspicinam dictavit, et postea non apparuit. Nam 35

5 dicitur fabulose, arante quodam rustico, subito hunc ex glebisexiluissc et aruspicinam dictasse, qua die et mortuus est. QuosUbros Romani ex Tusca Hngua in propriam mutaverunt.

DE PAGANIS. Pagani ex pagis Atheniensium dicti, ubi xexorti sunt. Ibi enim in locis agrestibus et pagis gentiles lucos >•

10 idolaque statuerunt, et a tali initio vocabulum pagani sortitisunt. Gentiles sunt qui sine lege sunt, et nondum crediderunt. aDicti autem gentiles,quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est,sicutin carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis servientes etnecdum regenerati. Proinde gentiles primitus nuncupantur: 3

15 ipsi dicuntur Graece Ethnici. Ethnici ex Graeco in Latinuminterpretantur gentiles. *E0vo$ enim Graece gens dicitur. Post 4fidem autem non debere vocari gentcs sive gentiles eos qui exgentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus,testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor. 12,2):

30' Quoniam cum gentes essetis/ hoc est, infideles. Apostatae 5dicuntur, qui post baptismum Christi susceptum ad idolorumcultum et sacrificiorum contaminationem revertuntur. Estautem nomen Graecum.

DE DIIS GENTIVM. Quos pagani deos asserunt, homines XI25 oliiri fuisse produntur, et pro uniuscuiusque vita vel meritis coli

apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis,.?

a prestingit T acies CT Anispiciae K 3 ar. auiem pr. C1

tragis A*: stagcs BT: targes C1 4 ex horis C: exoriens Artv.: ex ore0//1: exortus fl/iV 5 arantem/ir: ranteC1 ex gl.] exilebi T 8 Ath.]ethenien T dic. ubi orti B : dic. orti K{noti A) 9 ibi om. K(tton A) enim om. B et opacis ubi gent. K (jton A) 10 a ont.K (»011 A) voc. OHU K (non A) n nondum] non K 19 quiajqui T 13 desc.] fuerunt K (tton A) 14 gentilis K primus C1

nuncupatur -&T: nuncupababantur C i s Ethnici ex . . . dicitur otn. K(noit A) i7vocarefl 18 crcdidcrunt B iam ont, T »9 ap. Pau.T ao cum om. A''P aa cultu K contaminatione rcvertuntur Tcontaminatione KT: -nes C vertuntur A' 34 Quos autem pa. Ahomincs . . . unius 0111. A 25 vitae A' vel om. ^}K a6 ut ap.om. A: quia ap. A' isisis T: misis *.v missis A*

ISIDORI

apud Cretam Iovis, apud Mauros Iuba, apud Latihos Faunus,a apud Romanos Quirinus. Eodem quoquc modo apud Athcnas

Minerva,apudSamum Iuno,apud Faphos Venus,apud LemnosVulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. In quorumetiam laudibus accesserunt et poetae, et conpositis carminibus 5

3 in caelum eos sustulerant. Nam quorundam et inventionesartium cultu peperisse dicuntur,ut Aesculapio medicina,Vulcanofabrica. Ab actibus autem vocantur,ut Mercurius, quod merci-

4 bus praeest; Liber a libertate. Fuerunt etiam et quidam virifortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos 10dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imagi- 'num contemplatione soincium; sed paulatim hunc errorempersuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quosilli pro sola nominis memoria honoraverunt, successores deos

5 existimarent atque colerent. Simulacrorum usus exortus est, 15cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines vel effi-gies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris dae-mones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et

6 perditis persuaserunt Simulacra autem a similitudine nuncu-pata, eo quod manu artificis ex lapide aliave materia eorum 90vultus imitantur in quorum honore finguntur. Ergo simulacravel pro eo quod sunt similia, vel pro eo quod simulata atque

7 conficta; unde et falsa sunt. Et notandum quod Latinus ser-mo sit in Hebraeis. Apud eos enim idolum sive simulacrumSemel dicitur. Iudaei dicunt quod Ismael primus simulacrum 35

8 luto fecerit. Gentiles autem primum Prometheum simulacrum' hominum de luto finxisse perhibent, ab eoque natam esse

artem simulacra et statuas fingendi. Vnde et poetae ab eo

1 Fau. appellatur ap. K 3 pavos BT: paphum (-f-) CK 6 et]ad K 7 cultum C perisse B: reperisse K 8 actu K 9 etow. T 10 orbium C1 mortales K n fixerunt T 12 sed] d**C1 33 persuadentes T in] ut B 15 exorsus B 16 con-stituerunt B1: constituetur O 18 c o l . . . sacrif. 0»«. B1 etsibificari T 19 perfiditatis T sim. s«nt nunc. B ao alia veromat. C1 aa pro om. K sunt sim. om, T: sunt ont. B1 34 enimom. K dolum B1 25 simulacro K a6 lututn A1 simulacrahom. BC: simulacrum hominis LartattU *nst. a, 10, 13 37 natntn B28 simuia Bx

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. xi

homines primum factos esse confingunt figurate propter effigies.Apud Graecos nutcm Cccrops, snb quo primum in nrce olivu 9orta est, ct Allicnicnsium urbs ex Mincrvao nppcllalionc nomensortita est. Hic primus omnium Iovem appellavit, simulacra 10

5 repperit, aras statuit, victimas inmolavit, nequaquam istiusmodirebus in Graecia umquam visis. Idolatria idolorum servitus 11sive cultura interpretatur. Nam Xarpda Graece, Latine servitusdicitur, quae quantum ad veram religionem adtinet, nonnisi uniet soli Deo debetur. Hanc sicut inpia superbia sive hominum M

10 sive daeironum sibi exhiberi vel iubet vel cupit, ita pia huraili-tas vel hominum vel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat,et cui debetur ostendit. Idolum a\itcm est simulacrum quod 13luimana cfifigie factum et consccratum est, iuxta vocabuli inter-pretationem. EiSos enim Graece formam sonat, et ab eo pcr

15 diminutionem idolum deductum aequcapud nosformulam facit.Igitur omnis forma vel formula idolum se dici exposcit. Indc 14idolatria omnis circa omnem idolum famulatus et servitus.Quidam vero Latini ignorantes Graece inperite dicunt idolumex dolo sumpsisse notnen, quod diabolus creaturae cultum

ao divini nominis invexit. Daemonas a Graecis dictos aiunt, quasi 15Zarjfiovas, id est peritos ac rerum scios. Praesciunt enim futuramulta, unde et solent responsa aliqua dare. Inest enim illis 16cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilio-ris sensus acumine, partim experientia longissimae vitae, partim

«5 per Dei iussum angelica revelatione. Hi corporum aeriorumnatura vigent. Ante transgressionem quidem caelestia corpora 17gerebant. Lapsi vero in aeriam qualitatem conversi sunt, necaeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi

1 figurae C a are ol. T: arte in oliba C1 3 0 . est et haniensiumurbis T 4 sort. est 0111. T 5 istitnodi K 7 sive om. T namidolatria Gr. C1 8 quantum] quam K1 10 sibi] sive O ti sanct.ang. K (non A) 12 autem otti. 7*1 ' 15 diminationem C1: divinationemKM idolorum M: idodum (ex -lum ut vid.) T* dictutn KMatqiie (nd-) CKM (tton A) faciunt KM 16 Ideo A'(»OH A)19 quo diab.^ 21 barjftovas] demna>sB : dcmnas OA": dcmonas 7*pracsciunt] sciunt Lactant. insi. 3, 14, 6 33 infirmitate B sub-tiliorcs (pro -ris ?) K: -ri BCT 26 vigente K quidam T28 priora T pcrmissi CDT: perpcssi BK

ISIDOKI# •

sunt, qui eis quasi carcer^st usque ad tempus iudicii. Hi sunt18 praevaricatores angeli, quomm Diabolus princeps est. Diabolus

Hebraice dicitur deorsum fluens, quia quietus in caeli culminestare contempsit, sed superbiae pondere deorsum corruens ceci-dit. Graece vero diabolus criminator vocatur, quod vel crimi- 5na, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, vel quia electoruminnocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsivoce angelica dicitur (12,10): ' Proiectus est accusator fratrumnostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac

xg nocte.' Satanas in Latino sonat adversarius, sive transgressor. 10Ipse est enim adversarius, qui est vcritatis inimicus, et sempersanctorum virtutibus contraire nititur. Ipse et transgressor,quia praevaricator effectus in veritate, qua conditus cst, nonstetit. Idem et temptator, quia temptandam iustorum inno-

20 centiam postulat, sicut in Iob scribitur. Antichristus appella-15tur, quia contra Christum venturus est. Non, quomodo quidamsimplices intellegunt, Antichristum ideo dictum quod anteChristum venturus sit, id est post eum veniat Christus. Nonsic, sed Antichristus Graece dicitur, quod est Latine contrarius

21 Christo. 'AiTtenim Graece in Latino contrasignificat Christum 20enim se mentietur, dum venerit; et contra eum dimicabitur jet adversabitur sacramentis Christi, ut veritatis eius evangelium

22 solvat. Nam et templum Hierosolymis reparare, et omnesveteris legis caerimonias restaurare temptabit. Sed et illeAntichristus est qui negat esse Deum Christum. Contrarius 35enim Christo est. Omnes enim, qui exeunt de Ecclesia et ab

a 3 unitate fidei praeciduntur, et ipsi Antichristi sunt. Bel idolumT adi in K hi sunt. . . pr. est om. T* 5 diabolus om.

K\non A) 6 inlicita OK ad Dominum B yell ut B7 unde in fl 9 nostri 0»». A 10 sivc . . . advers. om. K (non A")11 ipse enim A xa nitititur B 14 inn. iust. B 15 appeUatus K16 vent. non T vent.l futurus K* (wo« A) 18 veniet T 19 sedom. & Antichr.. . . Chr. om. K (tion A) 20 enira om. K (tion A)Graece onu B in Lat.] latine K (tton A) 31 enim se Bh: scenimCr mentitur K dum BCT: ctim A' et contra vemmdimicabit Lactant. inst. 7,19,6 aa veritasBt 23 sonat C» 24 sedille T 35 Dominum A 26 enim 0»». A (non A) est Chr. A :Christi est 11T 37 ct ipsi otu. K (tion A)

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. xi

Babylonium est,quod interpretaturvetus. Fuit enim hic Beluspater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnutnappellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros posteacultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. Apud

5 Assyrios autem Bel vocatur quadam sacrorum suorum rationeet Saturnus et Sol. Belphegor interpretatur simulacrum igno- 24miniae. Idolum enim fuit Moab, cognomento Baal, supermontem Phegor, quem Latini Priapum vocant, deum hortorum.Fuit autem de Lampsaco civitate Hellesponti, de qua pulsus 25

i<s est; et proptervirilis membri magnitudinem in numero deorumsuorum eum Graeci transtulerunt, ct in numen sacraverunthortorum; unde et dicitur pracesse hortis propter eorumfecunditatem. Belzebub idolum fuit Accaron, quod interprc- 26tatur vir muscarum. Zebub enim musca vocatur. Spurcissi.

15 mum igitur idolum ideo virum muscarum vocatum proptersordes idolatriae, sive pro inmunditia. Belial * * . Behemoth 27ex Hebraea voce in Latina lingua animal sonat, propter quodde excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal bru-tum efiectus sit. Ipse est et Leviathan, id est serpens de

20 aquis, quia in huius saeculi mare volubili versatur astutia.Leviathan autem interpretatur additamentum eorum. Quorum 28scilicet, nisi hominum quibus in paradiso semel culpam prae-varicationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidiepersuadendo adicit vel extendit? Quaedam autem nomina2g

25 deorum suorum gentiles per vanas fabulas ad rationes physicasconantur traducere, eaque in causis elementorum conpositaesse interpretantur. Sed hoc a poetis totum fictum est, ut deossuos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infa-mia plenos fuisse historiae confitentur. Omnino enim fingendi

30 locus vacat, ubi veritas cessat. Saturnus origo deorum et totius 30

1 hic om. T1 Belus] venis O ' ' a primus om. T 3 numenSchwarz 5 autem om. B1 quidam Bx 8 mont. fogor CKT9 autem] enim B pul. est propt. K 11 nutnen Artv.: nominecodd. 13 Belzebu OKT accaror K 14 zcbul BKT 15 vir A'17 lingua om. AK 19 sit ipse om. K (non A) 23 et hanc] ac K94 persuadendum K 35 vanasrvunas T 27 intcrpretatur-AT a8 suos0111. B dcdccoros K in fama T 29 flgendi O 30 ut ver. cesset A'

ISIDORIt

posteritatis a paganis deslgnatur. Hunc Latini a satu appella-tum ferunt, quasi ad ipsum satio omnium pertineat rcrum, vel

31 a temporis longitudine, quod saturetur annis. Vnde et eumGraeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filiossuos fertur devorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, 5in se revolvit, vel quod eo semina, unde oriuntur, iterum re-

32 deunt. Hunc Caeli patris abscidisse genitalia dicunt, quianihil in caelo de seminibus nascitur. Falcem tenet, inquiunt,propter agriculturam significandam, vel propter annos et tem-pora, quod in se redeant, vel propter sapientiam, quod intus 10

33 acuta sit. In aliquibus autem civitatibus Saturno liberos suosapud gentilcs inmolabant, quod Saturnum poetae liberos suos

34 dcvorasse solitum tradiderunt. Iovis fertur a iuvando dictus,ct Iuppiter quasi iuvans pater, hoc est, omnibus praestans.Hunc et privato titulo Iovem Optimum dixerant, dum fuisset 15

35 incestus in suis, inpudicus in extraneis. Quem modo taurumfingunt propter Europae raptum; fuit enim in navi cuius in-signe erat taurus : modo Danaes per imbrem aureum appetisseconcubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuissecorruptam : modo in similitudine aquilae, propter quod puerum 20ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptaverit, ct

36 cygnum, quia cantaverit. Et ideo non figurae istae sunt, sedplane de veritate scelera. Vnde turpe erat tales deos credi,

37 quales homines esse non debeant. Ianum dicunt quasi mundivel caeli vel mensuum ianuam : duas Iani facies faciunt, propter 35orientem et occidentem. Cum vero faciunt eum quadrifrontemet Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi partes hocreferunt, vel ad quattuor elementa sive tempora. Sed dum hoc

1 dcsignantur O appellati fuerunt K{non A) ^ a statio T* rer.pert. K(tton A) vel temporum long. K 4 K/xJror. . . qui est idemXpovo* id est Ladant. ittst. 1, 12, 9 nom. bab. di/) vocant A' (»/0»» A)5 deforasse T proxerit C1 6 revolvit CK: resolvit BT oritur BlT10 redeant] credunt K 11 In aliquod (». e. -quot) T 19 itnm. aputgent. A' (MOII A) quod] quo B1 13 dictus] dici O 16 incertus C1

18 fuerat C {non A) Danacs] dans 7"1 20 modo i n . . . rap. om. &sim. fuisse aq. K(non A) ar ad stuprum onu AK aa signum Ta3 scelere T1 unde ct tur. K 34 debent K Ia. dictum Tas vel {alt.) om. BT a6 quadriformem A'1

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. xi

fingunt, monstrum, non deum faciunt. Neptunum aquas mundi 38praedicant; et dictus ab eis Neptunus, quasi nube" tonans.Vulcanum volunt ignem; et dictus Vulcanus quasi volans can- 39dor, vel quasi volicanus, quod per aerem volat. Ignis enim e

5 nubibus nascitur. Vnde etiam Homerus dicit eum praecipi- 40tatum de aere in terras, quod omne fulmen de aere cadit. Id-circo autem Vulcanus de femore Iunonis fingitur natus, quodfulmina de imo aere nascantur. Claudus autem dicitur Vulca- 41nus, quia per naturam numquam rectus [est] ignis, sed quasi

lodaudus eiusmodi speciem motumque habet. Ideo autem infabrorum fornace eundem Vulcanum auctorem dicunt, quiasine igne nullum metalli genus fundi extendique potest. Pluton 42Graece, Latine Diespiter vel Ditis pater; quem alii Orcumvocant, quasi receptorem niortium. Vnde et orca nuncupatur

15 vas quod recipit aquas. Ipse et Graece Charon. Liberum a 43liberamento appellatum volunt, quod quasi mares in coeundoper eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idemLiber muliebri et delicato corpore pingitur. Dicunt enim mu-lieres ei adtributas et vinum propter excitandam libidinem.

30 Vnde et frons eius pampino cingitur. Sed ideo coronam viteam 44et cornu habet, quia cum grate et moderate vinum bibitur,laetitiam praestat; cum ullra modum, excitat lites, id est quasicornua dat. Idem autem et Lyaeus UTTU TOU XVUV, quod multovino membra solvantur. Iste et Graece Aiowo-os a monte

25 Indiae Nysa, ubi dicitur esse nutritus. Ceterum est et Nysacivitas, in qua colitur idem Liber, unde Nysaeus dictus est.

o qu. subtonans K 4 qu. volucanus C1 volet CK 5 prac-citatam C1: praecipatum K 6 arc 71 terris D flamen Tare Tl candit C* 8 flutnina T nascuntur BT autcmom. T 9 cst hab. BK: om. OT 10 spccic notumque T: speciesvel motus K {»011 A") \i cundem om. K {noii A) augurem A13 Dis pater cdd. Lactantii inst. 1, 14, 6 al. Orc.l melior K (jnonA) 14 vocant om. K1 (tion A\ • preceptorcm T(non U) : rcp-torem A orca] ossa K 15 recepit CKl a lib. dicunt quasiK {tion A) 16 in quo eunde C1 17 sem. libcnter T id. libriD 19 adtributa scd vinum cxcit. C1 ai qu. congrate K aa idqu. A' 33 cor invadat OK \itiv] ilieim (-cin) codd. 34 solvunturC 25 nisa O : nisac (-sc) KT: niso B cet. est nisa B s6 diciturA' (non A)

. . • ISIDORl

45 Mercurium sermonem interpretantur. Nam ideo Mercuriusquasi niedius currens dicitur appellatus, quod sermo curratinter homines medius. Ideo et 'Epfujs Graece, quod sermo, velinterpretatto, quae ad sermonem utique pertinet, cp/n/vcta dici-

46 tur. Ideo et mercibus praeesse, quia inter vendentes et ementes 5sermo fit medius. Qui ideo fingitur habere pinnas, quia citiusverba discurrunt. Vnde et velox et errans inducitur: alas eiusin capite et in pedibus significare volucrem fieri per aera ser-

47 monem. Nuntium dictum, quoniam per sermonem otnniacogitata enuntiantur. Ideo autem furti magistrum dicunt, quia it>sermo animos audientium fallit. Virgam tenet, qua serpentes

48 dividit, id est venena. Nam bellantcs ac dissidentes interpre-tum oratione sedantur; unde secundum Livium legati paciscaduceatores dicuntur. Sicut enim per fetiales bella indice-

49 bantur, ita pax per caduceatores fiebat. Hermes autcm Graece 15dicitur &vb T^S e/yu/mas, Latine interpres; qui ob virtutemmultarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximusnominatus est. Cur autem eum capite canino fingunt, haecratio dicitur, quod inter omnia animalia canis sagacissimum

50 genus et perspicax habeatur. Martem deum belli esse dicunt, 30et Martem appellatum quia per viros pugnatur, ut sit Marsmas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum,ubi ct feminae et viri in pugna eunt: Amazonum, ubi solacfeminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares.

51 Item Marteni quasi effectorem mortium. Nam a Marte mors 35. nuncupatur. Hunc et adulterum dicunt, quia belligerantibus52 incertus est. Quod vero nudo pectore stat, ut bello se quisque

1 Mcrcurius sermo int. A' (tion A) interpretatur A^OK a quasiiquia B qu. mcdicurrens quod K: dicitur appellatus quod Acurrant C1 3 mcdios Kx qu. in scrmonc ct interpretatione K5 praecst K 7 discurrent K eius] cnim B 8 acras Gl: aeremB: acra enim K 10 nuntiantur T magistri B 11 animasC\ 13 scdeantur K 14 pracfccti ales B abella T (pro ad b. ?)indicebanturoW/.: induccbantur (-cib- K) codd. 15 per ont. K ficbantK dic. Gr. D 17 scicntia add. K* ter 0»«. K x8 cst onuA'1 curlquareC 20 essent C ai sit mas martis K (nonA)SQlic.tr. T: ctlic.tr. K{HOHA) sunt/J1 23 ubi fcm. A 24S0Kom. K (110« A) 26 et de ad. T 37 inccrtum T

E T Y M O L O G I A R V M LIB. V I I I . xi

sine formidine cordis obiciat. Mars autem apud ThracosGradivus dicitur, eo quod in bello gradum inferant qui pu-gnant, aut quod inpigre gradiantur. Apollinem quamvis divina- 53torem et medicum vellent, ipsum tamen etiam Solem dixerunt,

5 quasi solum. Ipsum Titan, quasi unum ex Titanis, qui adver-sus Iovem non fecit. Ipsum Phoebum, quasi ephebum, hoc 54est adolescentem. Vnde et sol puer pingitur, eo quod cottidieoriatur et nova luce nascatur. Pythium quoque eundemApollinem vocari aiunt a Pythone inmensae molis serpente,

10 cuius non magis venena quam magnitudo terrebat. H u n c 55Apollo sagittarum ictibus sternens nominis quoque spolia re-jwrtavit, ut Pythius vocaretur. Vnde et ob insigne victoriaePythia sacta celebranda constituit. Dianam quoque germanam 56eius similiter lunam et viarum praesidem aiunt. Vnde et vir-

i 5 ginem volunt, quod via nihil pariat. E t ideo ambo sagittashabcre finguntur, quod ipsa duo sidera de caelo radios usquead terras emittant. Dianam autem vocatam quasi Duanam,quod luna et die et nocte appareat. Ipsam et Lucinam adse- 57verant, eo quod luceat. Eandem et Triviam, eo quod tribus

ao fungatur figuris. De qua Vergilius (Aen. 4 , 5 1 1 ) :Tria virginis ora Dianae,

quia eadem Luna, eadem Diana, eadem Proserpina vocatur.Scd cum Luna fingitur (Prudent. 1 con. Symm. 363) : 58

Sublustri splendet amictu.35 cum subcincta iacit calamos, Latonia virgo e s t :

cutn subnixa sedet solio, Plutonia coniux.Latonia autem Diana, eo quod Latonae fuerit filia. Cererem, 59

1 monB tracos T: gracos O : grecos BK 9 gradivusan grand- incert. T: gradibus C1 infcrunt BTl u/ vid. 3 domi-uatorcm K {iton A) 4 velint K 5 quasi] qua T ad-versutn BC 7 adulcscentum Ti quasi ad. A' 9 Apoll. om. K(non A) voc. ai.] vocant K(non A) 10 vcncria Cl terrcbaturA* (non A) 11 iactibus K : htstibus A huius nom. quo. C:his quo. nomcn et A' (non A) 13 Pythia om. K (non A) 14 simi-litcr OIH. K («OM A) varum T aiunt 0111. K («0« A) - virg.cam vol. quia A' (tion A) 15 volunt oni. Bx ambas OT 16 fin-gunt CT duoom.B1 18 lu. dic A* ao fingatur CA' aa quia]qui CT 34 sublustris sp. C1: cum lustri sp. B: sublustris pcndct 7"amictu] am B1 26 sc. ct so. C 27 latona T qu. latonis K fil. Tu. B

ISIDQRI

id est terram, a creandis frugibus adserunt dictani, appellanteseam nominibus plurimis. Dicunt etiam eam et Opem, quod .

60 opere melior fiat tenra: Proserpinam, quod ex ea proserpiant61 fruges: Vestam, quod herbis vel variis vestita sit rebus, vel a

vi sua stando. Eandem et Tellurem et Matrem magnam fin- 5gunt, turritam cum tympano et gallo et strepitu cymbalorum.Matrem vocatam, quod plurima pariat; magnam, quod cibumgignat; almam, quia universa animalia fructibus suis alit. Est

62 enim alimentorum nutrix terra. Quod simulacrum eius cumclavi fingitur, quia tellus hieme clauditur, vere aperitur ut 10Aruges nascantur. Quod tympanutn habet, significare volunt

63 orbem terrae. Quod curru vehi dicitur, quia ipsa est terraquae pendet in aere. Quod sustinetur rotis, quia niundusrotatur et volubilis est. Quod leones illi subiciunt mansuetos,ut ostendant nullum genus esse tam ferum quod non subigi 15

64 possit aut superari ab ea. Quod in capite turritam gestat coro-nam, ostendit superpositas terrae civitates quasi insignitas turri-bus constare. Quod sedes finguntur circa eam, quia cum om-

65 nia moveantur, ipsam non moveri. Quod Corybantes eiusministri cum strictis gladiis esse finguntur, ut significetur omnes aopro terra sua debere pugnare. Quod gallos huic deae ut servi-rent fecerunt, significant qui semine indigeant, tcrram sequi

66 oportere; in ea quippe omnia reperire. Quod se apud eamiactant, praecipitur, inquiunt, ut qui terram colunt ne sedeant;semper enim esse quod agant. Cymbalorum autem aereorum 35sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed ideo aere,quod terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset in-

a Opcm] opcrem T 3 opcr 71 4 Vestitam B qu. in erbisT vestia sit T1: vesta sit T3 a via K 6 gallis Anv. ctstrep. . . . voc. o>«. B 7 et matrem voc. T 8 aiat K est. . .nutrix om. K (non A) 9 simulacri eius cla. A" 10 figitur BK:perfingitur O ver B ia vc. di.] vehitur K (non A) 14 quoleon. B '. quia Ieon. K 15 es. terrae tam BC 17 potestatesdcl. ante civitates K quas ins. turr. constat Serv. aa Acn. 3,113 18 constet T sedens T fingiturJS cum) ca K19 Quod . . . min. om. Tl ai quod om. K sa fcminac dcl. antescminc K 23 rcpcriri dctl. 34 qui ««'. C1 ne dcant T1

25 acrcorum 0111. Bl s6 co. argo Ti colcndos agros B : colendos estagros C ct ideo B 37 quod . . . acrc out. K («0« A) ant. quia ac. B

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. xi

ventum. Eandem Vestam et ignem esse perhibent, quia terram 67ignem habere non dubium est, ut ex Aetna Vulcanoque daturintellegi. Et idco virginem putant, quia ignis inviolabile sitelementum, nihilque nasci possit ex eo, quippe qui omnia quae

5 arripuerit absumat. Ovidius in Fastis (6, 291): 68• Nec tu aliud Vestam quam vivam intellege flammam;

nataque de flamma corpora nulla vides.Propterea et virgines ei servire dicuntur, eo quod sicut ex vir-gine, ita nihil ex igne nascatur. Iunonem dicunt quasi ianonem, 69

10 id est ianuam, pro purgationibus feminarum, eo quod quasiportas matrum natorum pandat, et nubentum maritis. Sedhoc philosophi. Poetae autem Iunonem Iovis adserunt soro

, rem et coniugem : ignem enim et aerem Iovem, aquam et ter-ram Iunonem interpretantur; quorum duofum permixtione

15 universa gignuntur, Et sororem dicunt quod mundi pars est; 70coniugem, quod commixta concordat. Vnde et Vergilius(Georg. 2, 325): .

Tum pater omnipotens fecundis imbribus aetherconiugis in gremium descendit.

ao Minerva apud Graecos 'A&pi; dicitur, id est, femina. Apud 71Latinos autem Minervam vocatam quasi deam et munusartium variarum. Hanc enim inventricem multorum ingenio-rum perhibent, et inde eam artem et rationem interpretantur,quia sine ratione nihil potest contineri. Quae ratio, quia ex 7a

35 solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cere-bro, ideo eam dicunt de capite Iovis esse natam, quia sensussapientis, qui invenit omnia, in capite est. In cuius pectore 73

1 Vcstam] vero tam A* (HOII A) quia] quam K 4 poscit T5 adsumat codd.: corr. dett. 6 aliud] liat T intcllegi K: in intel-lige B 7 nata de T videns C1 8 eis T dicunt BT 9 nasci-tur K: nascuntur T Dicunt iononem KM (tton A) iaionemT 10 propug**ibus B1 fem. ef quod dttt. 11 natoram KMU:naturam 7": notorum B: natura C1: an natis? maritus TM13 autem otn. B 13 enim om. K 14 interpretatur K 15 pars sit K16 concordat C: cordat T: cordatum dat B tx corr. : corda tundit K :condat D i8ait tum C: attum/f facundis imb. aterra 7* aoathe-nascodd. ai autcmow. A* manusB txcorr. KT 22 artiarum var.T 23 interpretatur K 25 animum put. K cap. in cer. K

X182 Z

ISIPORI

ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia,quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quodet in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore

74 loricae, propter insinuandam sapientiam et virtutem. HaecMinerva et Tritonia dicitur. Triton enim Africae palus est, 5circa quam fertur virginali apparuisse aetate, propter quodTritonia nuncupata est. Vnde et tanto proclivius dea credita,

75 quanto minus origo eius innotuit. Pallas autem dicta vel abinsula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; vel diro TOSwaXXctv TO 8opv, id est ab hastae concussione; velquod Pallan-10

76 tem gigantem occiderit. Venerem exinde dicunt nuncupatam,quod sine vi femina virgo esse non desinat. Hanc Graeci*A<f)po8iTr]v vocant propter spumam sanguinis generantem.

77 *Ad>p6s enim Graece spuma vocatur. Quod autcm finguntSaturnum Caelo patri genitalia abscidisse, etsanguinem fluxisse 15in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illudaiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde*A<f>po&iTi)v Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae

78 ex suco viscerum liquido salsoque constat. Ideo autem Vene-rem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium nonnisi 20calore consistit, unde est (Virg. Georg. 3,97):

Frigidus in Venerem senior.79 Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo virilia amputasse, quae

in mare cadentia Venerem creaverunt, quod ideo fingitur quia80 nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. Cupi- 25

dinem vocatum ferunt propter amorem. Est enim daemonfornicationis. Qui ideo alatus pingitur, quia nihil amantibuslevius, nihil mutabilius invenitur. Puer pingitur, quia stultusest et inrationabilis amor. Sagittam et facem tenere fingitur.

a quod in K 3 statutsse C 4 loricam C 5 palus] pulsus Cl

6 quem T 7 procl.] cupidius K 8 vel ob T xa vi] viro Kesse virgo AB 13 'Atpp.] afrodin BCK: anfrondin T 14 'A^pir]afrodin BCK: anfrondin T 16 mari codd. eo om. K (jton A) :ex Arev. ill. autem ai. K (tion A): ill. agunt C 17 coitus B:coitu» (-s ?) T: coitos K (non A) humcris A : maris K 18 fA<J>p.]afrodin codJ. 19 liquodo B1: aliquo modo K (tton A) ao non sineB 2a in venerc frig. A' (not$ A) 33 quem in ma. candentia T28 notabilius T 29 falcem . . . falcera O

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. xi

Sagittam, quia amor cor vulnerat; facem, quia inflammat. Pan 81dicunt Graeci, Latini Silvanum, deum rusticorum, quem innaturae similitudinem formaverunt; unde et Pan dictus est, idest omne. Fingunt enim eum ex universali elementorum specie.

5 Habet enim cornua in similitudinem radiorum solis et lunae. 82Distinctam maculis habet pellem, propter caeli sidera. Rubeteius facies ad similitudinem aetheris. Fistulam septem cala-morum gestat, propter harmoniam caeli, in qua septem suntsoni et septem discrimina vocum. Villosus est, quia tellus con- 83

10 vestita est tagitventibusf. Pars eius inferior foeda est, propterarbores et feras ut pecudes. Caprinas ungulas habet, ut solidi-tatem terrae ostendat, quem volunt rerum et totius naturaedeum j unde Pan quasi omnia dicunt. Isis lingua Aegyptiorum 84terra appellatur, quam Isin volunt esse. Fuit auteni Isis regina

15 Aegyptiorum, Inachis regisfilia,quae de Graeciaveniens Aegypti-os litteras docuit, et terras colere instituit; propter quodjet terrameius nomine appellaverunt. Serapis omnium maximus Aegypti- 85orum deus. Ipse est Apis rex Argivorum, qui navibus transve-ctus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appella-

ao tus est j propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quamsarcophagum vocant, aopos dicitur Graece, et ibi eum venerari se-pultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum.Velut aopbs et Apis, Sorapis primo, deinde una littera commu-tataSerapis dictus est. Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi 86

a5 consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instarnuminis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifestasigna. Apparebat enini in Menphis. Quem centum antistites

3 grece latine K 3 dictum K 5 cornu K (tton A) 8 sept.sint O 10 agita v.A : agitata v. C(non D) an a viventibus 7 fctaE1 11 ungulcs T utJetC* ia ostenderet T 14 quatn... esseom. K [tton A) 15 egiptorum T . inachi dctt. {stdcf. I. m. 5) 16 inlitt C1 §§ 85-9 om. KM. ContuliABCT 17 maximum T(tton LH18 transsecutus A in aepto B ao propterquia T qua] co (1. *. quo)T quam om. A at foros (ex so- ?) A : sacros B ibi eum CU:ibidcm-<4 (& n. /.) : ibicutn T 03 soros-4 : sororf iOr ct apiscoraphis 2": sed apis sorapis (-aph-) ABO prima A 24 dic. est]dicitur A 95 star numnis A : inly tar nominis O 97 in mensis A

Z 2 » " '

ISlfiORIr

prosequebantur et repente velut lymphatici praecanebant.87 Huius capitis imaginem sibi in eremo Iudaei feccrunt. Fauni

a fando, vel diro T^S «/«ovifc dicti, quod voce, non signis osten-dere viderentur futura. In lucis enim consulebantur a paganis,

88 et responsa illis non signis, sed vocibus dabant. Genium autem 5dicunt, quod quasi vim habeat omnium rerum gignendarum,seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a

89 gentibus, qui novo marito sternebantur. Haec et alia suntgentilium fabulosa figmenta, quae interpretata sic habentur, ut

90 ea non intellecta damnabiliter tamen adorent. Fatum autem 10dicunt esse quidquid dii fantur, quidquid Iuppiter fatur. A

^fando igitur fatum dicunt, id est a loquendo. Quod nisi hocnomen iam in alia re soleret int?llegi, quo corda hominumnolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum appel-

91 lare. Non enim abnuere possumus esse scriptum in litteris 15sanctis (Psalm. 61, 12): 'Semel locutus est Deus: duo haec

- audivi/ et cetera. Quod enim dictum est, ' semel locutus cst/intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus;sicut novit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae

ga ipse facturus est. Tria autem fata fingunt in colo et fuso aodigitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora:praeteritum, quod in fuso iam nctum atque involutum est:praesens, quod inter digitos neentis traicitur : futurum, in lanaquae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad

93 fusumtamquampraesensadpraeteritumtraiciendumest. Parcas 35KOT* avri<f>pa<rtv appellatas, quod minime parcant. Quas tresesse voluerunt: unam, quae vitam hominis ordiatur; alteram,

1 persequebantur A percanebant T 4 videretur Cenim om. A consulabantur B 5 vods 7* 6 quod] quiB quasi] si 7* 7 genitales A 8 qui] quo O 9 fig.fab. C s i c . intellecta om. T 10 ea] eis C1: ont. Aintellectis C1 11 effanturif ia fando] fan K est Joq. A'13 solere 7*: solveret CK 14 possimusJS: possemusC/ir 15 annuerc7* 17 quod est dic sem. K (ttott A) 18 inmob. hoc est ottt. K (ttonA) est loc.. . . incomm. oitt. BXO loc. cst K (uon A) 19 sicut]sive A' (»0« A) ao colore fu. B ai fi!o CKT: fila B 33 netentisK: venientis O Irahitnr B 24 netentis A' 25 praesens om. A'(tion A) ad] et A a6 quia min. A' (HOII A) 27 hominibusCK ordinatur A'

ETYMOLOGIARVM LIB. VIII. xi

quae contexat; tertiam, quae rumpat. Incipimus enim cumnascimur, sumus cum vivimus, dcsiimus cum interimus. For- 94tunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandamres humanas variis casibus et fortuitis inludentem; unde et .

5 caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine. ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos venit. Fatum

autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit in his quae for-tuitu veniunt, nulla palam causa; fatum vero adpositum sin-gulis et statutum aiunt. Aiunt et tres Furias feminas crinitas 95

10 serpentibus, propter tres afiectus, quac in animis hominummultas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delin-quere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permit-tant. Ira, quae vindictam cupit: cupiditas, quae desideratopes : libido, quae appetit voluptates. Quae ideo Furiae

15 appellantur, quod stimulis suis mentem feriant et quietam essenon sinant. Nymphas deas aquarum putant, dictas a nubibus. 96Nam ex nubibus aquae, unde derivatum est. Nymphas deasaquarum, quasi numina lympharum. Ipsas autem dicunt etMusas quas et nymphas, nec inmerito. Nam aquae motus

ao musicen efficit. Nympharum apud gentiles varia sunt vocabula. 97Nymphas quippe montium Oreades dicunt, silvarum Dryades,fontium Hamadryades, camporum Naides, mafis Nereides.Heroas dicunt a Iunone traxisse nomen. Graece enim Iuno 98"Upa appellatur. Et ideo nescio quis filius eius secundum

35 Graecorum fabulam ijpos fuit nuncupatus; hoc videlicet velutmysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubivolunt heroas habitare. Quo nomine appellant alicuius meritianimas defunctorum, quasi «fypwav, id est viros aerios et caelo

3 dcsimus KT: desumus BC: dcsinimus delt. (ptm todd. Lactanliiinst. a, 10, ao) 4 castbus om. K (jton A) inducentein K{tion A) 6 et ad ma. et ad bo. B 8 veniant C ven. ut nul. Tfactura T 9 statum O T ' aiunt om. K 10 eflectus BCTaff. qui dftf. 13 ira] ita A' 15 fcr. mcn. A' (J/OM A) 17 nam cxnub. om. Bl (tton A) 18 nomina BC1 19 quas et BC: quas A': quasiT namquc mo. C 20 cflccit B 22 camp. Hani. font. Nai.Arev. (jton A) Ncr.] naraidcs K: naidcs BCT 24 "H/>ooin. K 25 fabolas K (jion A) vclut] vcl C 07 acroas Isiil.quo minc C1 a8 quasi] quos T aij/>.] eroas cothl.

ISIDORI ETYMOLOGIARVM LIB. VIII . xi

99 dignos propter sapientiam et fortitudinem. Penates gentilesdicebant omnes deos quos domi colebant. Et penates dicti,quod essent in penetralibus, id est in secretis. Hi dii quomodo

ioo vocabantur, vel quae nomina habuerint, ignoratur. Manesdeos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et 5terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quosputant ab aere, qui /zavoc, id est rarus est, manes dictos, sivequia late manant per auras, sive quia mites sunt, inmanibuscontrarii, nomine hoc appellantur. Apuleius autem ait eosKCLT avrtypaaiv dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint 10

101 terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. Larvas exhominibus factos daemones aiunt, qui meriti mali fuerint.Quarum natura esse dicitur terrere parvulos et in angulis garrire

ioa tenebrosis. Lamias, quas fabulae tradant infantes corripere ac103 laniare solitas, a laniando specialiter dictas. Pilosi, qui Graece 15

Panitae, Latine Incubi appellantur, sivelnui ab ineundo passimcum animalibus. Vnde et Incubi dicuntur ab incumbendo,hoc est stuprando. Saepe enim inprobi existunt etiam mulieri-bus, et earum peragunt concubitum : quos daemones GalliDusios vocant, quia adsidue hanc peragunt inmunditiam. 20

104 Quem autem vulgo Incubonem vocant, hunc Roniani Faunumficarium dicunt. Ad quem Horatius dicit (C. 3,18,1):

Faune, Nympharum fugientium amator,per meos fines et aprica ruralenis incedas. 35

1 dig. quasi prop. K (tton A) fort. dicunt C1 (c/. ad 4) dic.gent. K {non A) 2 doli O 3 penetrabilibus codd.qui voc. vel quo notn. T 4 ign. dicunt A {cf. ad 1, 5 ) : ignoranturBT 5 dicunt ont. A di. mort. B 7 ab aere] habere codd.est qui ra. T 9 contrario BCK 1 x Par. autem enidas T12 daem.] deos K {tton A) fuerunt AK 13 in om. T gulos J51

14 Liraias K 16 invii BCK: invia T ad in. K ^ 17 ad inc. K18 enim om. K 19 pergunt 71 so disios C1 vocant KT: nuncupantABC qui ads. B inm. per. K 32 vicarium A' 33 fugientuinHorat. 04 africa T rora C1

LIBER IX

DE LINGVIS, GENTIBVS, REGNIS, MILITIA,CIVIBVS, AFFINITATIBVS

DE LINGVIS GENTIVM. Linguarum diversitas exorta est in Iaedificatione turris post diluvium. Nam priusquam superbiaturris illius in diversos signorum sonos humanam divideretsocietatem, una omnium nationum lingua fuit, quae Hebraea

5 vocatur; quam Patriarchae et Prophetae usi sunt non solum insermonibus suis, verum etiam in litteris sacris. Initio autemquot gentcs, tot linguac fucrunt, dcinde plures gentes quamlinguae; quia ex una lingua multae sunt gentcs exortae. Lin- aguae autem dictae in hoc loco pro verbis quae per linguam

io fiunt, genere locutionis illo quo is qui efficit per id quod effici-tur nominatur j sicut os dici solet pro verbis, sicut manus prolitteris. Tres sunt autem linguae sacrae: Hebraea, Graeca, 3Latina, quae toto orbe maxime excellunt. His enim tribuslinguis super crucem Domini a Pilato fuit causa eius scripta.

15 Vnde et propter obscuritatem sanctarum Scripturarum harumtrium Hnguarum cognitio necessaria est, ut ad alteram recur-ratur dum siquam dubitationem nominis vel interpretationissermo unius linguae adtulerit. Gracca autem lingua inter4ceteras gentium clarior habetur. Est enim et Latinis et omni-

ao bus linguis sonantior : cuius varietas in quinque partibus dis-cernitur. Quarum prima dicitur KOU , id est mixta, sivecommunis quam omnes utuntur. Secunda Attica, videlicet 5Atheniensis, qua usi sunt omnes Graeciae auctores. TertiaDorica, quam habent Aegyptii et Syri. Quarta Ionita, quinta

35 Aeolica, tquas AioAiorl locutos dixeruntt Et sunt in obser-

3 dividerat T(etlsid. ?) 4 natione K 6 initio] itio O 7 fu.tut. lin. A' (»0» A) 9 quaej quia C 10 illo q u o . . . pro litteris om.K (tton A) per illud D : pro eo Schivars 16 ut alt. Cx T 17 dumjtum detl, siqua B 18 inter] in K (iton A) 19 cn. lat. T 20 dc-ccrnitur T 21 Koivrf] coenedo (cconcdo C) codd. 24 quein hab.BT Syri] phiri C l : Siculi Arev. 25 quas colisti locutos dixcruntBCl T: qua sc colislas locuti {corr. o) s d. K (? locuti A'1, -tos K2) fort.'laori ct AioAiari

1SIDORIt

vatione Graecae linguae etusmodi certa discrimina; sermo enim6 eorum ita est dispertitus. Latinas autem linguas quattuor esse

quidam dixerunt, id est Priscam, Latinam, Romanam, Mixtam.Prisca est, quam vetustissimi Italiae sub Iano et Saturno suntusi, incondita, ut se habent carmina Saliorum.. Latina, quam 5sub Latino et regibus Tusci et ceteri in Latio sunt locuti, ex

I qua fuerunt duodecim tabulae scriptae. Romana, quae postreges exactos a populo Romano coepta est, qua Naevius, Plau-tus, Ennius, Vergilius poetae, et ex oratoribus Gracchus etCato et Cicero vel ceteri efiuderunt. Mixta, quae post im-10perium latius promotum simul cum moribus et hominibus inRomanam civitatem inrupit, integritatem verbi per soloecismos

8 et barbarismos corrumpens. Omnes autetn Orientis gentes ingutture linguam et verba conlidunt, sicut Hebraei et Syri.Omnes mediterraneae gentes in palatd sermones feriunt, sicut 15Graeci et Asiani. Omnes Occidentis gentes verba in dentibus

9 frangunt, sicut Itali et Hispani. Syrus et Chaldaeus vicinusHcbraco est in sermone, consonans in plerisque et litteraruinsono. Quidam autem arbitrantur linguam ipsam esse Chal-daeam, quia Abraham de Chaldaeis fuit. Quod si hoc recipitur, 20quomodo in Danielo Hebraei pueri linguam, quam non noverant,

10 doceri iubcntur ? Omnem autem linguam unusquisque homi-num sive Graecam, sive Latinam, sive ceterarum gentium autaudiendo potest tenere, aut legendo ex praeceptore accipere.Cum autem omnium Hnguarum scientia difficilis sit cuiquam, 35nemo tamen tam desidiosus est ut in sua gente positus suae

• gentis Hnguam nesciat. Nam quid aliud putandus est nisianimalium brutorum deterior? Illa enim propriae vocis cla-morem exprimunt, iste deterior qui propriae linguae caret

II notitiam. Cuiusmodi autctn lingua locutus est Peus in prin- 3°

5 habet K1: habeant T 6 tusdae cetcri O : tusciae ceteris K inlatino T 8 cepta K: gesta BCT 9 po. ex B 11 latius] latinus T13 vel Orientes et gult. in ling. T 14 Hngua K 15 mcditerrenci C1

16 Asiani] anani T vel Occidentes 18 scrm. et cons. A' ai Hcbraciom. K aa docerc C1 iubebantur K 24 audicndutn po. tcncri a.lcgcndum K 25 difficilc sit c. nossc nc. K (non A) 26 ncmo] nomcnfi» 37 putandum K a8 illa] illc («. *. illac ?) D 30 autcm om. K

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. i ii

cipio mundi, dum diceret: 'Fiat lux,' inveniri difficile est.Nondum enim erant linguae. Item qua lingua insonuit posteaexterioribus hominum auribus, maxinie ad primum hominemloquens, vel ad prophetas, vel dum corporaliter sonuit vox

5 dicentis Dei: ' Tu es Filius meus dilectus' j ubi a quibusdamcreditur illa lingua una et sola, quae fuit antequam esset Hn-guarum diversitas. In diversis quippe gentibus creditur" quodeadem Hngua illis Deus loquatur quam ipsi homines utuntur,ut ab eis intellegatur. Loquitur autem Deus hominibus non ia

io per substantiam invisibilem, sed per creaturam corporalem, perquam ctiam ct hominibus apparere voluit, quando locutus est.Dicit etiam Apostolus (iCor. 13,1): 'Si linguis hominumloquar et angelorum.' Vbi quaeritur qua lingua angeli loquan-tur; non quod angelorum aliquae linguae sint, sed hoc per

15 exaggerationem dicitur. Item quaeritur qua lingua in futurum 13honiines loquantur: nusquam rcpcritur. Nam dicit Apostolus(1 Cor. 13, 8): ' Sive linguae, cessabunt.' Ideo autem prius de 14linguis, ac dcinde dc gcntibus posuimus, quia ex linguis gentes,non cx gentibus linguae exortae sunt.

30 DK GENTIVM VOCAUVLIS. Gens est multitudo ab uno prin- IIcipio orta, sive ab alia natione secundum propriam collectionemdistincta, ut Graeciae, Asiae. Hinc et gentilitas dicitur. Gensaulem appellata propter generationcs familiarum, id est agignendo, sicut natio a nasccndo. Gentes autetn a quibus a

25 divisa est terra, quindecim sunt de Iaphet, triginta et una deCham, viginti et septem de Sem, quae fiunt scptuaginta tres,vel potius, ut ratio declarat, septuaginta duae; totidemquelinguae, quae per terras esse coeperunt, quaeque crescendoprovincias et insulas inpleverunt. Filii Sem quinque singulari- 3

1 venirc C1 difi". esset Timle corr. a enim om. BK 6 illamlinguam unam et solam K 7 quippc] autem T 8 quam... ut. om. T9 non 0)>i. K xa di. enim apostolis C1 13 loquercr T 15 futuroK 17 autem om. K: au. et T 18 dei. gen. CT cap. 11 {NominumSemiticontm formae secmtdum Arev. pleruiuque sunt rcdditat codicitmdiscrcpautia ncglecta) s t natio 7 1 sa dislinctain K hic C1

23 gcncrattoncm A' 24 sicut. . . nasc, ont. Bl a quibusdam A'1

ISIDORI

ter gentes singulas procreaverunt. 'Quorum primus Elam, aquo Elamitae principes Persidis: secundus Assur, a quo Assy-riorum pullulavit imperium: tertius Arphaxat, a quo gensChaldaeorum exorta est: quartus Ludi, a quo Lydii: quintus

4 Aram, a quo Syri, quorum metropolis fuit Damascus. Filii 5Aram, nepotes Sem, quattuor: Hus et VI et Gether et Mes.Hus Traconitidis conditor, qui inter Palaestinam et Coelesyriamtenuit principatum, unde fuit Iob, secundum quod scriptum est( I o b i , i ) : 'Vir erat in terra H u s ' : secundus VI, a quoArmenii: tertius Gether, a quo Acarnanii sive Curiae: quartus 10

5 Mes, a quo sunt hi qui vocantur Maeones. Posteritas Arphaxatfilii Sem j Heber nepos Arphaxat, a quo Hebraei; Iectam filiusHeber, a quo Indorum orta est gens; Sale filius Iectam, a quo

6 Bactriani, licet eos alii Scytharum exules suspicantur. Ismaelfilius Abraham, a quo Ismaelitae, qui nunc corrupto nomine 15

7 Saraceni, quasi a Sarra, et Agareni ab Agar. Nabaioth filiusIsmael, a quo Nabathei, qui ab. Euphrata in mare Rubrum

8 inhabitant. Moab et Ammon filii Loth, a quo Moabitae et9 Ammonitae. Edom filius Esau, a quo Idumaei. Haec sunt

gentes 'quae de Sem stirpe descendunt, possidentes terram ao10 meridianam ab ortu solis usque ad Phoenices. Filii Cham

quattuor, ex quibus ortae sunt gentes haec: Chus, a quoAethiopes progenitij Mesraim, a quo Aegyptii pcrhibentur

nexorti. Phut, a quo Libyi. Vnde et Mauretaniae fluviususque in praesens Phut dicitur, omnisque circa eum regio 25

12 Phuthensis. Chanaam, a quo Afri et Phoenices et Chananaeo-13 rum decem gentes. Item ex nepotibus Cham filii Chus,

nepotes Cham sex. Filii Chus: Saba et Hevila, Sabatha,

4 lidi 7"1 (lidius ut vid. T*) : ludia K: lud BC 5 quorum] quo C1

6 ul gether C 7 inter] in T coelem (quo-) siriam codd. (siriac B:syriamque/f) 8 us nomine iob sec. Bcm. extr. 10 carmenictwW.(-mini Bcrn. extr.) cariae (-ie) codd. (ctiam Berit. exlr.) 12 neposlfilius 7"* 14 suscipientur C 17 in mari rubro C 18 a quibus C20 possident K aa hae gentes Bent. exlr.: haec om. T 33 primo-gcniti B 35 omnis autcin ci. K 28 ncpotes . . . Chus otti. T: fil.Chus om. K

ETYMOLOGIARVM LIB.. IX. i i

Rhegma, Seba, Cuza. Saba, a quo progeniti et appellati 14Sabaei, de quibus Vergilius (Georg. 2,117):

Solis est thurea virga Sabaeis.Hi sunt et Arabes. Hevila, a quo Getuli in parte remotioris 15

5 Africae heremo cohaerentes. Sabatha, a quo Sabatheni, qui 16nunc Astabari nominantur. Rhegma vero et Seba et Cuza 17paulatim antiqua vocabula perdiderunt, et quae nunc a veteribushabeant ignorantur. Filii Rhegma, Saba et Dadan. Hic Saba 18per Sin litteram scribitur in Hebraeo j ille autem superior Saba

10 per Samech, a quo appellatos Sabaeos: interpretatur autemnunc Saba Arabia. Dadan, a quo gens est Aethiopiae in 19occidentali plaga. Filii Mesraim Labaim, a quo Libyi, quiquondam Phuthaei vocabantur. Casloim, a quo Philistiim, 20quos veteres *AXAo<£vAovs, nos raodo corrupte Palaestinos

15 vocamus. Ceterae sex gentes ignotae sunt, quia bello Aethio- 21pico subversae usque ad oblivionem praeteritorum nominumpervenerunt. Filii Chanaam undecim, ex quo Chananaeorum 22decem gentes, quorum terram his expulsis Iudaei possiderunt.Quorum primogenitus Sidon, a quo Sidones. Vnde et urbs

20 eorum in Phoenice Sidon vocatur. Secundus Cheth, a quo 23Chetaei. Tertius Iebus, a quo Iebusaei, quorutn fuit Hieru-salem. Quartus Amorrhaeus, a quo Amorrhaei. QuintusGergesaeus, a quo Gergesaei. Sextus Hevaeus, a quo Hevaei.Ipsi sunt Gabaonitae, a civitate Gabaon, qui supplices venerunt

35 ad Iesum. Septimus Aracaeus, qui Arcas condidit oppidum 24contra Tripolim in radicibus Libani situm. Octavus Sinaeus,a quo Sinaei. Nonus Aradius, a quo Aradii sunt, qui Araduminsulam possiderunt angusto fretu a Phoenicis litore separatam.Decimus Samareus, a quo Syriae nobilis civitas, quae vocatur 25

30 Coeles. Vndecimus Amathaeus. Haec sunt gentes de stirpe

1 seba cuza T: raba cuza C: caba caza K: sabacuta B: saba cuzaRem. Mon. : Sabathaca Arev. (cum Weronymi edd.) 4 partemcodd. 5 hcr. coh.] herimoque scdcntcs K 6 saba et c. codd.:Sabathaca Arev. (cum Hieronymi edd.) 7 et] hacc C1 a] prodctt. 8 ignoralur T ct saba T 11 nunc ont. B cst onu K13 a quibus B 15 quinquc g. ignoratac K quia CT:quae a BK Bcrn. e.xir. 18 deccm T: XII. K qu. ter] quibus Kpulsis T 29 aque voc. T

ISIDORP*

Cham, quae a Sidone usque ad Gaditanum fretum omnem26 meridianam partem tenent Item tribus filiorum Iafeth. Filii

igitur Iaphet septem nominantur: Gomer, ex quo Galatae, id27 est Galli. Magog, a quo arbitrantur Scythas et Gothos traxisse28 originem. Madai, a quo Medos existere putant. Iavan, a quo 529 Iones, qui et Graeci. Vnde et mare Ionium. Thubal, a quo

Iberi, qui et Hispani; Hcet quidam ex eo et Italos suspicentur.30 Mosoch, ex quo Cappadoces. Vnde et urbs apud eos usque31 hodie Mazaca dicitur. Thiras, ex quo Thraces j quorum non32 satis inmutatum vocabulum est, quasi Tiraces. Filii Gomer, 10

nepotes Iaphet. Aschanaz, a quo Sarmatae, quos Graeci33 Rheginos vocant. Riphath, a quo Paphlagones. Gotorna, a34 quo sunt Phryges. Filii Iavan Elisa, a quibus Graeci Elisaei,

qui vocantur Aeolides. Vnde et lingua quinta Graece AioAi?35 appellatur. Tharsis, a quo Cilices, ut Iosephus arbitratur. 1536 Vnde et metropolis civitas eorum Tharsus dicitur. Cethim, a

quo Citii, id est Cyprii, a quibus hodieque urbs Citium nomina- •3ytur. Dodanim, a quo Rhodii. Haec sunt gentes de stirpe

Iaphet, quae a Tauro monte ad aquilonem mediam partemAsiae et omnem Europam usque ad Oceanum Brittanicum aopossident, nomina et locis et gentibus relinquentes; de quibuspostea inmutata sunt plurima, cetera permanent ut fuerunt.

38 Nam multarum gentium vocabula partim manserunt, ita uthodieque appareat unde fuerant derivata, sicut ex Assur Assyrii,ex Heber Hebraei: partim vero temporis vetustate ita mutata »5sunt, ut vix homines doctissimi antiquissimas historias per-scrutantes, nec omnium, sed aliquarum ex istis origines gentium

39 potuerunt reperire. Nam quod ex filio Cham, qui vocatur Mes-raim, Aegyptii sunt exorti, nulla hic resonat origo vocabuli, sicut

3 tenit O ncra] Igitur K 3 >&>*"»• om- K i»0)t Ovei-exin)5 existere) extiire ut vid. {yix extare") T (non Ovet. txtr.) putabant T6 qui] quid K 7 ct ex eo Ital. A' 8 cx] a K 9 ex] a K xa CoturnaK 14 grece eolis (greceolcs K) codd. 16 cor. civ. T 17 hodieurbs C1 19 quae al quia BT ai loc. a gent. Btnu txtr. aa inmutaT 04 odic app. T fucrunt BC 25 muta T 37 omnium]hoininuin T 38 Nam quo K: Nainquc Bcm. exir. vocabatur B :vacabatur Bent. extr. =9 millis . . . vocabolis K

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. ii

nec Aethiopum, qui dicuntur ad eum filium Cham pertinerequi Chus appellatus est. Et si omnia considerentur, pluratamen gentium mutata quam manentia vocabula apparent;quibus postea nomina diversa dedit ratio. Namque Indi ab

5 Indo flumine dicti sunt, qui ab occidentali parte eos includitSeres a proprio oppido nomen sortiti sunt, gens ad Orientem 40sita, apud quos de arboribus lana contexitur. De quibus estillud:

Ignoti facie, sed noti vellere Seres.10 Gangaridae populi sunt inter Assyrios Indosque, habitantes 41

circa Gangen fluviutn. Vnde etiam Gangaridae nuncupati sunt.Hircani dicti a silva Hircania, ubi sunt plurimae tigres. Ba- 42,43ctriani Scythac fuerunt, qui suorum factione a scdibus suis pulsiiuxta Bactron Orientis fluvium consederunt, ex cuius vocabulo

15 et nomen sortiti. Huius gentis rex fuit Zoroastres, inventormagicae artis. Parthi quoque et ipsi ab Scythis originem tra- 44hunt. Fuerunt enim eorum exules,quod etiam eorum vocabulomanifestatur. Nam Scythico sermone exules 'parthi' dicun-tur. Hi, similiter ut Bactriani, domesticis seditionibus Scythia

20 pulsi solitudines iuxta Hircaniam primum furtim occupaverunt,deinde pleraque finium etiam virtute obtinuerunt. Assyrii ab 45Assur filio Sem vocati, gens potentissima, quae ab Euphrateusque ad Indorum fines omnem in medio tenuit regionem. Medi 46a rege suo cognominati putantur. Namque Iason, Peliaci regis

35 frater, a Peliae filiis Thessalia pulsus est cum Medea uxore sua;cuius fuit privignus Medus rex Atheniensium, qui post mortemIasonis Orientis plagam perdomuit, ibique Mediam urbem con-didit, gentemque Medorum nomine suo appellavit Sed inveni-mus in Genesi quod Madai auctor gentis Medorum fuit, a quo

30 et cognominati, ut superius dictum est. Persae a Perseo rege 47sunt vocati, qui e Graecia Asiam. transiens, ibi barbaras gentes

1 dicitur K pertineri K a plurima BCT 6 nomine K13 dicti sunt a K plurimi BO 15 sort. sunt hu. K 16 ab]ex B 17 horum voc. T 18 sciticorum scrm. T partici T: parti* B1

19 ut] a T 34 namque] nam A' 95 filius K 26 predignusC1 27 ubique T s8 inveniemus 237" 31 qui et T: que O

ISIDORI

gravi diuturnoque bello perdomuit, novissime victor nomensubiectae genti dedit. Persae autem ante Cyrum ignobilesfuerunt, et nullius inter gentes loci habebantur. Medi setnper

48 potentissimi fuerunt. Chasdei, qui nunc Chaldaei vocantur, a49 Chased filio Nachor fratris Abrahae cognominati sunt. Sabaei 5

dicti cbro TOV crifieo-Oai, quod est supplicari et venerari, quiadivinitatem per ipsorum tura veneramus. Ipsi sunt et Arabes,quia in montibus Arabiae sunt, qui vocantur Libanus et Antili-

50 banus, ubi tura colliguntur. Syri a Surim vocati perhibentur,qui fuit nepos Abraham ex Cethura. Quos autem veteres 10Assyrios, nunc nos vocamus Syros, a parte totum appellantes.

5i,5a Hebraei vocati sunt ab Heber, qui pronepos fuit Sem. Israelitaevero ab Israel filio Isaac. Nam patriarcham Hebraeorumfuisse Israel, a quo duodecim Iudaeorum tribus Israelis voca-bulum sortitae sunt. Iudaeis autem scissura decem tribuum 15nomen inposuit. Nam antea Hebraei sive Israelitae nuncupa-

53 bantur. Ex quo autetn in duo regna Dei populus est divisus,tunc duae tribus, quae de stirpe Iuda reges habebant, Iudaeo-rum nomen sortitae sunt. Reliqua pars decem tribuum, quaein Samaria regem sibi constituit, ob populi magnitudinem 20

54 pristinum nomen retinuit Israel. Samaritanorum gens sumpsitexordium ab Assyriis, qui transmigrati habitaverunt in Samaria,qui Latine interpretantur custodes, eo quod captivato Israel isti

55 in terram regionis eorum ad custodiam conlocati sunt. Phoenix,Cadmi frater, de Thebis Aegyptiorum in Syriam profectus, apud 35

• Sidonem regnavit, eosque populos ex suo nomine Phoenices,56 eamque provinciam Phoeniciam nuncupavit. Sidones autem a

1 victor] doctor T a subiecto B 3 habeantur T 4 voc. fucrunta K 5 sunt om, K 6 supplicare dett. 7 ipsorum] suam K {uonABent.extr.) 8 quia] qui T montes BCT vocatur BT9 colligitur T la voc. sunt om. K (non A Btrtu extr.) 13 veroom. K {non A) filio . . . Isracl 01». K (iion A Bertt. extr.) 15 tri-huicodd. 16 no. inp. BBem.txtr. : inp. no. K: noraina inp. AC:nominati inp. T isracl (sracl) BT nuncupantur A' 17 Deiom. K pop. div. T 18 de] ex K 19 sortiti BKT tribus Kquae Sam. Bl 23 latine om. K (tton A Bern. extr.) isti onu K(tionA Btrn. extr.) 34 regionis om. K(tion A Btrtu extr.) 27 autemom. K

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. ii

civitate quae vocatur Sidon traxisse vocabulum perhibentur.Saraceni dicti, vel quia ex Sarra genitos se praedicent, vel sicut 57gentiles aiunt, quod ex origine Syrorum sint, quasi Syriginae.Hi peramplam habitant solitudinem. Ipsi sunt et Ismaelitae, .

5 ut liber Geneseos docet, quod sint ex Ismaele. Ipsi Cedar afilio Ismaelis. Ipsi Agareni ab Agar; qui, ut diximus, per-verso nomine Saraceni vocantur, quia ex Sarra se genitos glo-riantur. Philistaei ipsi sunt Palaestini, quia P litteram sermo 58Hebraeus non habct, sed pro eo Phi Graeco utitur. Inde

10 Philistaei pro Palaestinis dicuntur, a civitate utique sua. Idemet Allophyli, id est alienigenae, ob hoc, quia semper fueruntinimici Israel, et longe ab eorum genere ac societate separati.Chananei appellati de Chanaam filio Cham, quorum terram 59Iudaei possiderunt. Ex cuius origine fuit Emor, pater Sichem,

15 a quo Amorrhaei sunt nuncupati. Aegyptii ab Acgypto quo- 60dam rcge vocati sunt. Nam antea Aerii dicebantur. Inter-prctantur autem lingua Hebraica Aegyptii adfligentes, eo quodadflixerint Dei populum, priusquam divino auxilio liberarentur.Armenius cx Thessalia unus de numero ducum Iasonis, qui ad 61

20 Colchos profecti sunt, recollecta multitudine, quae amisso regeIasone pasoim vagabantur, Armeniam condidit, gentique exsuo vocabulo nomen dedit. Limes est Persicus, qui Scythas ab 62eis dividit, Scytha cognominatus, a quo limite Scythae a quibus-dam perhibentur vocati, gens antiquissima semper habita. Hi

35 Parthos Bactrianosque; feminae autem eorum Amazonum regna

2 dicti. . . praed. vcl om. K (non A Btrn. exir.) quia] quod A(tton Btr». extr.) gcniti C1 sicuf] ut K (non A Btnt, txtr.)3 quod om. K (non A Benu extr.) sunt K (jion A Bern. ex/r.)4 hi per. sol. hab. K (tion A) : hii perambulant sol. Btnt. txtr. Ipsisunt. . . gloriantur om. K (non A Bern. extr.) 8 ipsi sunt] quasi K(non A) 9 ut utitur ut dc Phil. B 10 itetn B 11 ad hoc B1: om.K la a soc. O : et soc. K 13 horum K 14 patcr] filius K (»»0«A) 15 quadam B: quondam K (non A) 16 reges voc O: rcgesuo voc. A sunt om. K (tton A) intcrpretabantur T17 autem om. K(non A) hcbrea K Aeg. atttt interp. K (ttonA) eo quod] quia K {tton A) 18 adflixerunt B: adfligebant Kpop. Dei K libcrarctur dett. 30 quia am. B 21 vagabalur C;vaga (sic) T gentisquc T ex om. K 23 cognominanturO 25 autem 0111. B

ISIDORl/

63 cohdiderunt. Massagetae ex Scytharum origine sunt. Et dictiMassagetae quasi graves, id est fortes Getae. Nam sic Liviusargentum grave dicit, id est massas. Hi sunt, qui inter Scythas

64 atque Albanos septentrionalibus locis inhabitant. Amazonesdictae sunt, seu quod simul viverent sine viris, quasi a/xa £uv, 5sive quod adustis dexterioribus mammis essent, ne sagittarumiactus inpediretur, quasi avev fia£C>v. Nudabant enim quamadusserant mammam. Has Titianus Vnimammas dicit. Namboc est Amazon, quasi avev /AO£OU, id est sine mamma. Hasiam non esse, quod earum partitn ab Hercule, partim 10ab Achille vel Alexandro usque ad internicionem deletae

65 sunt. In partes Asiaticae Scythiae gentes, quae posterosse Iasonis credunt, albo crine nascuntur ab adsiduis nivi-bus; et ipsius capilli color genti nomen dedit. Et indedicuntur Albani. Horum glauca oculis, id est picta, inest 15pupilla, adeo ut nocte plus quam die cernant. Albani autem

66 vicini Amazonum fuerunt. Hugnos antea Hunnos vocatos,postremo a rege suo Avares appellatos, qui prius in ultimaMaeotide inter glacialem Tanaim et Massagetarum inmanespopulos habitaverant. Deinde pernicibus equis Caucasi rupi- aobus, feras gentes Alexandri claustra cohibente, eruperunt, etorientem viginti annis tenuerunt captivum, ct ab Aegyptiis atque

67 Aethiopibus annuutn vectigal exegerunt. Troianorum gensantea Dardana a Dardano nominata. Nam Dardanus et Iasiusfratres e Graecia profecti j ex his Iasius ad Thraciam, Dardanus 35.ad Phrygiam pervenit, ibique primus regnavit. Post quem

9 libidus a. g. d. T: livies (». t. Libyes) a. g. dicunt K (sed c/. Serv. adAen. 6, 862, nisi rtvera hatc a Servio aliena et ex Isidori codict sumpta)3 tnassam K1 4 locis K; iugis BCTU 5 dic. sunt om. K(non A)fwv] zoin codd. 7 ictus inpedirentur K pafav C: pa(o K: mazoi Tquam] quod B 8 has . , . mamma ont. J31 titanus animam dic. C1

9 anes mazos codcl. 10 ab Hcrc. part.ow. K{non A) 11 dclectae C1

13 posteris K 13 credidcrunt K ob ABT*: om. K adsimiles K17 amazonis BT Vgnos ACT: ut nos B: hunos K hunnos A':unnos BT: unos AC 18 avares K: abares CT: albares Bx aberesA app.1 nuncupatos K (non A) ai ubi fer. gen. Al. cl. cohibentArtv. {tx HUtonynu Epist. 30,8) ruperunt T aa vigintimannis Tx•xxi- annum K capt. om. T 23 annum vectigales egerunt T24 nominata om. K (non A) nam] tara T a6 postquam B

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. ii

filius eius Ericthonius, deinde nepos eius Tros, a quo Troianinuncupati sunt. Galatae Galli esse noscuntur, qui in auxilium 68a rege Bithyniae evocati, regnum cum eo parta victoria divi-serunt; sicque deinde Graecis admixti primum Gallograeci,

5 nunc ex antiquo Gallorum nomine Galatae nuncupantur. Graeci 69ante Thessali a Thessalo, postea a Graeco rege Graeci suntnuncupati. Nam Graeci proprie Thessali sunt/ Lapithas 70autem gentem Thessaliae fuisse aiunt, circa Penion amnemolim inhabitantem, a Lapitha Apollinis filia nuncupatos. Sicyonii 71

10 Graed sunt nuncupati, a Sicyone rege. Hi primum Agialeivocabantur, a rege Agealeo, qui primus Sicyonis imperavit j aquo et Agealea civitas nuncupata est, quae nunc Peloponensisvocatur a Pelope rege suo. Ipsi sunt et Arcades, ab Arcaderege Iovis et Callistae filio dicti. Danai a Danao rege vocati. 7 a

15 Idem et Argivi, ab Argo conditore cognominati. Postquamautem rex Graecorum Apis mortuus est, huic filius Argus suc-cessit in regnum, et ex eo Argivi appellati sunt j qui etiam abeis post obitum [ut] deus haberi coepit, templo et sacrificio

•_ honoratus. Achaei, qui et Achivi, ab Achaeo Iovis filio dicti. 7330 Pelasgi nominati, quia cum velis passis verno tempore ad- 74

venisse Italiam visi sunt, ut aves. Primo enim eos VarroItaliam adpulisse commemorat. Graeci vero Pelasgos a Ioviset Larissae filio perhibent dictos. Myrmidones fuerunt Achilli 75socii: Dolopes Pyrrhi. Dicti autem sunt Myrmidones propter

35 astutiam, quasi /ivp/Mjicc?, id est formicae. Eratosthenes autemdicit dictos Myrmidonas a Myrmidone duce, Iovis et Eury-medusae filio. Cecropi Atheniensium regi successit Cranaus, 76

9 nunc. sunt otn. K (ttott A) ' qul] quibus K 3 parta 2": peractaBCK 4 inde B 5 Gall.] grecorum K 6 tesalia (corr. tcss-) a T7 sunt The. K (tion A) 8 autem] am K: hoc cst B pelion CKxo nuncupati K: -tus B1 a sicionio r. BCT: a sicioni origine Ai.e. Aeg-: agalilei T1 hi prim. . . . a rege om. B1 11 vocabuntur C:ottt. K{non A) agialeo BK primum K 19 agilea nun. civ. quaeK (non A) 13 voc. post suo K {non A Bern. txtr.) suo . . .rege om. A16 autem owi. B 17 ab ei K iBMthab.CKiont.BT ai primosT 22 aw veroa Pclasgo? 93 filios BT pcrhibenturJS1 s6 dicitdictos] dicit tx dicti A' eoritnose B1 eurimo K . 37 Cccropis B* Tgranus codd. (-nis B)

Q Aa

ISIDOB.I

cuius filia Atthis nomen et regionis et gentis dedit. Et ex ea77 Attici cognominati, qui sunt Athenienses. Ion, vir fortis, ex78 suo nomine eosdem Athenienses vocavit Iones. Macedones a

nomine Emathionis regis antea Emathii nuncupati sunt: postea79 Macedones dicti, Epirotae a Pyrrho Achilli filio prius Pyr- 5

rhidae, postea vero Epiro rege . . . ad Italiam transire prae-80 sumpserunt. Dorus Neptuni et Ellepis filius fuit, unde Dori

et originem et nomen ducunt. Sunt autem pars Graeciaegentis; ex quibus etiam cognominata est tertia lingua Grae-

81 corum, quae Dorica appellatur. Lacedaemones a Lacedae- j O

mone Semelae filio dicti. Hi diu perseverantes in bellumcontra Messenios, veriti ne diuturnitate proelii spem prolisamitterent, praeceperunt ut virgines eorum cum iuvenibus domirelictis concumberent; sicque ex promiscuo virginum concu-bitu iuvenes de incertis parentibus nati ex nota materni pudoris 15Spartani vocati sunt. Nam ipsos esse Spartanos, quos et

8a Lacedaemonios. • Thraces ex filio Iaphet, qui vocatus estThiras, et orti et cognominati, ut superius dictum est, perhi-bentur; Hcetgentiles eosex moribus ita dictos existimant, quod

. sint truces. Saevissimi enim omnium gentium fuerunt, unde 30et multa de eis fabulosa memorantur: quod captivos diis suislitarent, et humanum sanguinem in ossibus capitum potaresoliti essent. De quibus Vergilius (Aen. 3,44):

Heu fuge crudeles terras, fuge litus avarum;83 quasi crudelium et avarorum. Istrorum gens originem a Col- 25

1 atetis T 9 actici T 3 Ath.] macedones K 4 emationis C:macionis BKT emaci BC: amati T: macci K nun. sunt om.K 5 Mac dic.aMacedone rege Dcucalionis materno (-ni OU) nepoteCU prius om. K (non A) 6 cpirro re. A : pyrro re. Klacunam sigttavi tr. pr.] transierunt K (non A) 7 Do. orig. K8 autem om. B 11 diu] duo B 13 admitterent B d. relictos(odd. (dormire lectos B) 14 virginu K: virginarum B^T: virginumet maritarum C 16 Spartani] Parthenii Artv. 17 Laced. aflSrmant(om. CMon.) Spartanos vero propter repentinos adversus Cadmum, quaside terra contractos et ex (et ex om. U) omni parte conflictos (-fluitos C1

Mott.), ita vocatos CUMon.: lacedemones nulli dubium est-B'"». extr. (ttonBtm. Trin.) ex tira fil. K (non A) qui . . . Th.] vocati K (non A)18 et cogn. . . . perhib.] sunt K (nott A Btrn. exfr.) ax multas d.c. fabulas K captivorum K aa portare BT 04 fugere B05 quasi. . . avar. om. K («0« A) Col.] locis T

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. ii

chis ducit, qui missi ad Argonautas persequendos, ut a Pontointraverunt Istrum fluvium, a vocabulo amnis, quo a mari reces-serunt, appellati sunt. Romani a Romuli nomine nuncupati, 84qui urbem Romam condidit gentique et civitati nomen dedit.

5 Hi antea a Saturno Saturnii, a Latino Latini vocati sunt. NamLatinus Italiae rex fuit, qui ex suo nomine Latinos appellavit,qui postea Romani nuncupati sunt. Hi et Quirites dicti, quiaQuirinus dictus est Romulus, quod semper hasta utebatur, quaeSabinorum lingua curis dicitur. Italus quoque et Sabinus et 85

10 Sicanus fratres fuerunt, ex quibus nomina populis inposita etregionibus sunt. Nam ab Italo Itali, a Sabino Sabini, a SicanoSicani cognominati sunt, qui et Siculi, id est Sicilienses. Tusci 86Italiae gens est a frequentia sacrorum et turis vocata, idestd7roTOC 0v<rio£«v. Vmbri Italiae gens, sed Gallorum veterum pro- 87

i5pago, qui Appenninum montem incolunt; de quibus historiaeperhibent eo quod tempore aquosae cladis imbribus super-fuerint, [et ob hoc] 'O/i/3/wW Graece nominatos. Marsi gens 88Italiae dicta a comite Liberi Marsya, qui' usum illis vitiumostendit; et ob hoc illi statuam fecerunt, quam postea Romani

ao victis Marsis tulerunt. Marsos autem Graeci Oscos vocant,quasi OJHTKOVS, quod multas serpentes habeant, et o<£« serpensdicatur. Inlaesos autem esse carminum maleficiis. Inhabitantautem plagam Appennini montis simul cum Vmbris. [Alex-ander historiographus ait: ' Vulscos quidam appellatos aiunt a

a Ist.] strum deum ut vid. T1 am. qua mari concesserant 7*.3 a romolo nuncupantur K (MOM A) ' 4 quia C ded. nom. K (»10»A) 5 ante BCK saturnii/if: -ni ACT; notnine saturnii B namont. K {tton A) 7 post ut vid. T nun. s. Rom. K dic. sunt qu.T2 8 quod semper] qu«*****cm T1 9 cyris K . Italius Tquoque ont. K(non A) 10 pop. et reg. inp. sunt K 11 nam om. K (T1

n. I.: nam T* in ras.) ab ab It. T ia cogn. om. K(iton A) quict Sic. id est (idem et B)Sicil. BK: idem (ide D) ct Sicil. CDT 13 gcncorr. gens T 14 Ova.] tissiazin (-im, ticci-) codd. genus T 15 quaApp. T x6 eoquoC1 17 etobhocAnfc. BDK(c/. XIV. iv. ai): om.CT 18 d\ct\K(nonA) qu\&\xsumexqma.siimK(ttonA) 19 quetnpropterea Rom. K (MO« A) 20 Oscos] uscos T: tuscos BKx oitt. Cai 'O<p.] (HptKoit BK z oBexvtC1: cxptKvs (vixofaicvs) T: vix'Qvinovt quasi'O txovt (sedcf. codd. Servii ad Atn. 7, 730) 93 Alex . . . . dictos /oifIV. VII. 34 hab. TUV\ om.BCKAf. Huc dnUtanltr transtuli

JSIDOTU

Vulsco Antiphatae Laestrygonis filio. Fabius quoque Sicolicis89 profectos corrupto nomine Vulscos ait dictos'] Gothi a Magog

filio Iaphet nominati putantur, de similitudine ultimae syllabae,quos veteres magis Getas quam Gothos vocaverunt; gens fortiset potentissima, corporum mole ardua, armorum genere terri- 5bilis. De quibus Lucanus (2,54):

Hinc Dacus premat inde Getes occurrat Iberis.90 Daci autem Gothorum soboles fuerunt, et dictos putant Dacos,

quasi Dagos, quia de Gothorum stirpe creati sunt. De quibusille(Paulinus ad Nicetam 17): 10

Ibis arctoos procul usque Dacos.91 Bessi barbari fuerunt, qui a multitudine bovum sic vocati cre-

duntur. De quibus quidam (Paulin. ad Nic. 243):Qui colit terrae medio vel ille •

. ' divitis multo bove pilleatus 15accola ripae.

ga Gipedes pedestri proelio magis quam equestre sunt usi, ex hac93 causa vocati. Sarmatae patentibus campis armati inequitabant

prius quam eos Lentutus Danubio prohiberet j atque inde ob94 studio armorum Sarmatae nuncupati existimantur. Lanus flu- ao

vius fertur ultra Danubium, a quo Alani dicti sunt, sicut etpopuli inhabitantes iuxta Lemannum fluvium Alemanni vocan-tur. De quibus Lucanus (r, 396):

Deseruere cavo tentoria fixa Lemanno.95 Langobardos vulgo fertur nominatos prolixa barba et numquam 3596 tonsa. Vindilicus amnis ab extremis Galliae erumpens, iuxta

1 siccolcis (pro sic, Colcis?) V 3 vuisco TVV §§ 89-114 Contulittiatn A a gog T1 3 put. dissimilitudine A 7 decus BCT:dcus A inde gcote succurrat (su tx corr.) T: intis occ. A: inde gcntesocc. K: indigentcs occ. C 9 dagos] dacios K (tton Bertt. txtr.1)quod et (txpunct.) e Goth. A 11 arctos codd. (-us K) ia a om. K15 divitiisC: dividitis T multi A '7 Gipidcs codd. s. usu 7*:usi s. K: usi B ct a cau. voc. sunt A : et ex hac cau. ita voc. B: etex ac cau. voc. Kt ex hac (ac) causa ita voc. CT 18 petentibus O19 proiberent CT ob] ab A ao existimant T »4 deseruere]scrvire ii: ont. A cavo] coacto K 25 Languebardos ABT:Langobardos CK nusquam A* a6 Vindilicus^^r: Vandi-Hcus A': uuandalicus C galliis T

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. ii

quem fluvium inhabitasse, et ex eo traxisse nonien Vandaliperhibentur. Germanicae gentes dictae, quod sint inmania 97corpora inmanesque nationes saevissimis duratae frigoribus;qui mores ex ipso caeli rigore traxerunt, ferocis animi et semper

5 indomiti, raptu venatuque viventes. Horum plurimae gentes .variae armis, discolores habitu, linguis dissonae, et originevocabulorum incertae; ut Tolosates, Amsivari, Quadi, Tuungri, ;Marcomanni, Bruteri, Chamavi, Blangiani, Tubantes; quoruminmanitas barbariae etiam in ipsis vocabulis horrorem quendam

10 significat. Suevi pars Germanorum fuerunt in fine Septentrionis. 98De quibus Lucanus (2,51) :

• Fundit ab extremo** flavos jiquilone Suevos. ;-, .Quorum fuisse centum pagos et populos multi prodiderunt.Dictiautem Suevi putantur a monte Suevo, qui ab ortu initium

15 Germaniae facit, cuius loca incoluerunt. Burgundiones quon- 99dam, a Romanis subacta interiori Germania, per castrorumHmites positi a Tiberio Caesare in magnam coaluerunt gentem,atque ita nomen ex locis sumpserunt; quia crebra pcr limites .habitacula constituta burgos vulgo vocant. Hi postea rebelles

20 Romanis effecti plus quam octoginta milia armatorum ripaeRheni fluminis insederunt, et nomen gentis obtinuerunt. Sa-100xonum gens in Oceani litoribus et paludibus inviis sita, virtuteatque agilitate habilis. Vnde et appellata, quod sit durum etvalidissimum genus hominum et praestans ceteris piraticis.

35 Franci a quodam proprio duce vocari putantur. Alii eos a 101feritate morum nuncupatos existimant. Sunt enim in illismores inconditi, naturalis ferocitas animorum. Brittones quidam 102

1 et om. A uuandali BC: uuandili T a Germaniae ABCTquia s. minia co. K 3 sevissimi K 4 feroces ABK 5 ho. pl. gcn.0111. T1 7 toleratcs CT: coilorates B amisi (r.v-ci) vari A tunciA : tiirungri CT1 8 Arcomanni T bructcri B camaso T*blangiannii B: blanciani K # 9 in oin. K errorem T: terrorem Cia aquilene T 14 or. solis in. K 15 fecit K quodam K16 romanas C1 gcnnanic T 17 coalere K: caluerunt A : col- BT19 vul. bur. K postca] practerea KC1 20 romani K 21 elom. ASaxonun A 23 gcnus BCT occanum K pal. invicta vir. A24 val.]agilissimum K pir. om. A («0« U) 35 duce propnae (1. t.-ric) A' 26 nimcupari K cnitn ont. K 37 Britones A(»0« Btrn. txtr.) , "'

ISIDORI

Latine nominatos suspicantur, eo quod bruti sint, gens intraOceanum interfuso mari quasi extra orbem posita. De quibusVergilius (Ecl. i, 67):

Toto divisos orbe Britahnos.103 Scotti propria lingua nomen habent a picto corpore, eo quod 5

aculeis ferreis cum atramento variarum figurarum stigmate104 adnotentur. Galli a candore corporis nuncupati sunt. PoXa enim

Graece lac dicitur. Vnde et Sibylla sic eos appellat, cum aitde his (Virg. Aen. 8,660):

Tunc lactea colla *°auro innectuntur.

105 Secundum diversitatem enim caeli et facies hominum et coloreset corporam quantitates et animorum diversitates existunt.Inde Romanos graves, Graecos leves, Afros versipelles, Gallosnatura feroces atque acriores ingenio pervidemus, quod natura 15

106 climatum facit. Galli autem Senones antiquitus Xenones dice-bantur, quod Liberum hospitio recepissent; postea X in S

107 litteram commutata est. Vacca oppidum fuit iuxta Pyrenaeum,a quo sunt cognominati Vaccei, de quibus creditur dixisse poeta(cf. Virg. Aen. 4,42) : ao

Lateque vagantes Vaccei.Hi Pyrenaei iugis peramplam montis habitant solitudinem.Idem et Vascones, quasi Vaccones, C in S litteram demutata.

108 Quos Gnaeus Pompeius edomita Hispania et ad triumphumvenire festinans de Pyrenaei iugis deposuit et in unum oppi- 35dum congregavit. Vnde et Convenarum urbs nomen accepit

109 Hispani ab Ibero amne primum Iberi, postea ab Hispalo

1 gens sint A : sunt g. BC (tion Bern. extr.) 4 totos OT brit-tanos codd. 5 Scoti KBcrn. txtr. (non M) a prop. KM {ttmtBtrn. txtr.) babet C1 a] e T 6 vario K (tton Benu txtr.)7 adnotantur T sunt om. K (tton Berti. extr.) 8 Sib.] VirgiliusArtv. appella>4 n innecto /T la enim] autetn B fac.omninum T 15 feroces 1« ras. T* pervidimus AK quod]quia K 16 Xen.] zenones (zo-) codd. 17 quod] quia A lios-pitium (osp-") KT posteaque C X] z codd. ai lataquc Avacantes AK 22 post solit. add. Baccos invictos a nulla gente victosT3 34 Quosgcneus O: quod («r quosyJ) gcnus AT s6 urbis Caccipit A 37 Spania ab Tl a libcro A' ab ispalno ispanacog. A

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. ii

Hispani cognominati sunt. Galleci a candore dicti, unde et 110Galli. Reliquis enim Hispaniae populis candidiores existunt.Hi Graecam sibi originem adserunt. Vnde et naturali ingeniocallent. Siquidem post finem Troiani belli Teucrum morte I I I

5 Aiacis fratris invisum patri Telamoni, dum non reciperetur inregnum, Cyprum concesstsse, ibique urbem nomine antiquaepatriae Salamina condidisse, inde ad Galleciam profectus etpositis sedibus ex loco gcnti nomen dedisse. Astures gens His- n apaniae, vocati eo, quod circa Asturam flumen septi montibus

10 silvisque crebris inhabitent. Cantabri gens Hispaniae a voca-113bulo urbis et Iberi amnis, cui insidunt, appellati. Horum ani-,mus pertinax et magis ad latrocinandum et ad bellandum, velad perpetiendum verbera semper parati. Celtiberi ex Gallis 114Celticis fuerunt, quorum ex nomine appellata est regio Celti-- -

'5 beria. Nam ex flumine Hispaniae Ibero, ubi considerunt, etex Gallis, qui Celtici dicebantur, mixto utroque vocabulo Celti-beri nuncupati sunt. Afri appcllati ab uno ex posteris Abrahae. 115qui vocabatur Afer, qui dicitur duxisse adversus Libyam exerci-tum, et ibi victis hostibus considisse, eiusque posteros ex no-c

ao mine atavi et Afros et Africam nuncupasse. Poeni autem 116Carthaginenses sunt a Phoenicibus nuncupati, qui cum Didoneprofecti sunt. Tyrios vero a Tyria urbe Phoenicum nominatos, X17de qua profecti sunt et in Africae litus venerunt. Getuli Getae 118dicuntur fuisse, qui ingenti agmine a locis suis navibus conscen- •

35 dentes, loca Syrtium in Libya occupaverunt, et quia ex Getisvenerant, derivato nomine Getuli cognominati sunt. Vnde- ' :

t Galleti A : Callcti K: Gallecti B 3 et a natali (corr. •turali) T4 gallum corr. vallent A Siquidem ont. A bcllc A mortemcodd. 5 invisum] invidiosum T1 marg. patre ABT etelamon T tum non recepertt K 6 orbem C1 7 salaminaincond. A (pro -nam cond-) gaiatiam K: gallentiam A et p.]expositis ABT\ expositus C 9 voc. ab eo K sturatn CTiisturiam A : histura K secti O': serti T: septem K to inhabitantAK xi insident Schvaarz appellatur AK ia pcllandutn A13 perpediendum BK Celt. et Gall. A 14 Celt. nam et OT:celtiberiana ex K \6 qui] qua C1 23 tost qua dcl. dictum est K35 gcntis (corr. -ti nt vid.) ven. T: gcnti stiac K(nonA) a6 venerunt Cdirivativo K {non A) cognominata K1

ISIpORI

et opinio est apud Gothos ab antiqua cognatione Mauros con-119 sanguinitate propinquos sibi vocare. Africam autem initio ha-

buere Libyes, deinde Afri, post haec Getuli, postremum Maurixao et Numides. Mauri et Numidae, ut Afri putant, sic sumpserunt

exordium et vocabulum. Nam postquam in Hispania Hercules 5interiit, et exercitus eius conpositus ex variis gentibus, amissoduce, passim sibi sedes quaerebant, ex eo numero Medi etPersae et Armenii navibus in Africam transvecti proxitna mari

iai loca occupavere. Sed Persae, dum materiam in agris pro con-struendis domiciliis non invenirent, et ignara lingua commer-10cium prohiberet, per patentes agros et diversas solitudines vaga-

• bantur, et a pabulationibus vagabundis semetipsos proprialingua Numides appellaverunt, id est sine oppido vagos et

iaa errantes. Medi autem cum Libyis se miscuerunt, qui proximaHispania inhabitabant; quorum nomen paulatim Libyes corru-15pere, barbara lingua Mauros propter Medos appellantes, licetMauri ob colorem a Graecis vocentur. Graeci enim nigrumfiavpov vocant. Aestifero quippe calore afflati speciem atri

133 coloris ducunt. Massylia civitas Africae est, non longe abAtlante et hortis Hesperidum; a qua civitate Massyli vocati 20sunt, quos nos corrupte Massulos vocamus, de quibus Vergilius(Aen.4,483):

Hic mihi Massylae gentis monstrata sacerdos.134 Gaulalum gentes sunt a meridie usque Oceanum Hesperium

pervagantes. His nomen Gauloe insula dedit, quae est iuxta 25135 Aethiopiam, ubi nec serpens nascitur neque vivit. Garamantes

populi Africae prope Cyrenas inhabitantes, a Garamante regeApollinis filio nominati, qui ibi ex suo nomine Garama oppidum

1 ab ant. om. K (non A) a vocari K1 initium habere K4 su. et exord. et voc. T 6 int. ex. C 7 qu. sed ex B1: qu. et cx Ket persi codd. (et om. C) 8 et Ar.] meni 7 1 : armeni C 10 invenis-sent/f: invenerunt T 11 vacabantur BK vag. apab. C 13 numi-das K 14 qui] quia KT proximi 7" 15 corrubte T 17 vocan-tur C(/ori. rtcte) 18 quippe] quia propter K («0« A) 19 dicunt B1 TMassilia CK: Massila B: Masila K 34 hisperiam pervacantesK 25 gauloen BC: gauloncm T\ gaula K 28 garaminaopp. K

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. ii

condidit. Sunt autem proximi gentibus Aethiopum. De quibusVergilius (Ecl. 8,44) :

Extremi Garamantes. 'Extremi autem, quia saevi et a consortio humanitatis remoti.

5 Hesperii vero sunt, qui circa Hispaniam conmorantur. Nam 126Hispania Hesperia. Aethiopcs dicti a filio Cham, qui vocatus 127est Chus, ex quo originetn trahunt. Chus enim Hebraica Hn-gua Aethiops interpretatur. Hi quondam ab Indo flumine con-128surgentes, iuxta Aegyptum inter Nilum et Oceanum, in tneridie

10 sub ipsa solis vicinitate insiderunt, quorum tres sunt populi:Hesperi, Garamantes et Indi. Hesperi sunt occidentis, Gara-mantcs Tripolis, Indi orientis. Trochoditae gens Aethtopum, 129ideo nuncupati, quod tanta celeritate pollent ut feras cursu pe-dum adsequantur. Pamphagi, et hi in Aethiopia sunt: quibus 130

isesca est quidquid mandi potest et omnia fortuitu gignentia;unde et appellati. Icthyophagi, quod venando in mari valeant, 131et piscibus tantum alantur. Hi post Indos montanas regionestenent, quos subactos Alexander Magnus piscibus vesci pro-hibuit. Anthropophagi gens asperrima sub regione Siricum sita, 132

20 qui quiu humanis carnibus vcscuntur, ideo anthropophaginominantur.

Itaque sicut his, ita et ceteris gentibus per saecula aut aregibus, aut a locis, aut a moribus, aut ex quibuslibet aliis causisinmutata vocabula sunt, ita ut prima origo nominis eorum tem-

25 porum vetustate non pateat. Iam vero hi qui Antipodae dicun-133tur, eo quod contrarii esse vestigiis nostris putantur, ut quasisub terris positi advcrsa pcdibus nostris calcent vestigia, nullaratione credendum est, quia nec soliditas patitur, nec centrum

1 proxime T 4 autem om. K et om. C1 a o»t. K6 Hisp. Hcsp. dicitur AB : Hispani (ispania C) ab Hesp. dicti OKxo solis civitatc T (Htliopolim dicit!) 11 Hesp. ont. Cl et indiae Bia Trogodie B1 : Trogoditac C: Trocoditae (-tci KT 16 u. et appel-lantur K: et u. appellantur C1 quod] quia K . x8 tcncnt] traentCl quos] quod T: quo C vesceri O 19 Scrum Artv. (txSolin. 15,4) so quia qui C ai nominantur BCDT: dicuntur K:vocantur A aa vel a rcg. K 23 aliis] taiibus K 27 subtcrris) subterius A' advcrsus T s8 ccntrum] gcntium ut vid. T1

ISIDORI

terrae j sed neque hoci ulla historiae cognitione firmatur, sed134 hoc poetae quasi ratiocinando coniectant. Titanas autetn quos-

dam in Graecia ferunt fuisse robustos et excellentes viribuspopulos, quos ferunt fabulae ab irata contra deos terra ad eius

135 ultionem creatos. Vnde et Titanes dicti sunt diro T^S TMT«OS, 5id est ab ultione, quod quasi ulciscendae matris Terrae causa indeos armati existerent, quos fabulae a Iove bello fuisse supera-tos atque extinctos fingunt, propter quod e caelo iactis fulminibusinterierunt.

III DE REGNIS MILITIAEQVE VOCABVLIS. Regnum a regibus 10dictum. Nam sicut reges a regendo vocati, ita regnum a regi-

2 bus. Regnum universae nationes suis quaeque temporibus. habuerunt, ut Assyrii, Medi, Persae, Aegyptii, Graeci, quorum

vices sors temporum ita volutavit ut alterum ab altero solveretur.Inter omnia autem regna terrarum duo regna ceteris gloriosa 15traduntur: Assyriorum primum, deinde Romanorum, ut tem-

3 poribus, et locis inter se ordinata atque distincta. Nam sicutillud prius et hoc posterius, ita illud in oriente, hoc in occidente

. exortum est: denique in illius fine huius initium confestim fuit.Regna cetera ceterique reges velut adpendices istorum habcntur. 30

4 Reges a regendo vocati. Sicut enim sacerdos a sacrificando,ita et rex a regendo. Non autem regit, qui non corrigit. Recteigitur faciendo regis nomen tenetur, peccando amittitur. Vndeet apud veteres tale erat proverbium: ' Rex eris, si recte facias:

5 si non facias, non eris.' Regiae virtutes praecipuae duae: 25iustitia et pietas. Plus autem in regibus laudatur pietas; nam

6 iustitia per se severa est. Consules appellati a consulendo,sicut rcges a regendo, sicut leges a legendo. Nam cum Romani

1 nuila h. c. firmantur O 3 robiistas B1 4 ab] ob K (fort.recte) ad om. C1 6 ulciscendo T 7 extiterent T*(pro -runt!) 8 eBC : de K: otn. T 9 interierint K1 ia quisque KO 13 persi codd.14 temp. volitavit T 15 autem om. K duo ont. K 16 vel primoufjaut T{corr. 7a?) 17 et] ita Sc/iware dist. sunt C sicut et ill.K 18 or. c thoc7* 19 den. ill. C confcsUm om. 7*1 fuitutreg.C1 ai sanctificando BCT 24 si rccta T ficiasfi: facics^ (ttonD)35 facics ABC {tton D) a6 pius . . . pictasom. B 37 per sc vcra O T28 sicut. . . regcndo om. K (IIOM A) sicut. . . lcgcndo out. r»

"ETYMOLOGIARVM LTB. TX. ii, iii

regum' superbam dominationem non ferrent, annua imperiabinosque consules sibi fecerunt. Nam fastum regium nonbenivolentia consulentis, sed superbia dominantis erat. Hincigitur consules appellati, vel a consulendo civibus, vel a regendo

5 cuncta consilio. Quos tamen ideo mutandos per annos singulos 7elegerunt, ut nec insolens diu maneret, et moderatior cito"succur-reret. Inde autem duo pares, quia unus rem civilem, alter retnmilitarem administrabant. Regnaverunt autem annis' quadrin-gentis sexaginta septem. Proconsules suffecti erant consulibus, 8

10 et dicti proconsules eo quod vicem consulis fungerentur, sicutprocurator curatori, id est actori. Exconsules autem dicti, quod 9iam a consulatu exierint, sive discesscrint peracto vicis suaeanno. Dictatores quinto anno post reges expulsos Romani sibi 10creaverunt, dum gener Tarquinii ad iniuriam soceri vindicandam

15 ingentem adversus Romam collegisset exercitum. Hi quin-11quennii temporis imperio utebantur. Plus enim erant honorequam consules, qui annuas potestates tenebant Et dicti dicta-tores, quasi principes et praeceptores. Vnde et magistri populinominabantur. Vnde et edicta dicuntur. Caesarum nomen a 12

ao Iulio coepit, qui bello civili commoto primus Romanorum sin-gularem optinuit principatum. Caesar autem dictus, quod caesomortuae matris utero prolatus eductusque fuerit, vel quia cumcaesarie natus sit. A quo et imperatores sequentes Caesaresdicti, eo quod comati essent. Qui enim execto utero exime-

35 bantur, Caesones et Caesares appellabantur. Iulius autem dic-13tus, quia ab Iulo Aeneac filio originem duxit, ut confirmatVergilius (Aen. 1,288):

Iulius, a magno dcmissum nomen IUIQ.

1 regcm T: rcgnum C1 superbiam C fercnt C1 a sibioin. K fastu regio K: festum rcgium T 3 boni volcntia BlTconsules sed sup. dampnantis C1 • 4 a rcndo B1 7 indc] indco C1 alte retn T1: altcram C1 8 admini3trabat BCT 10 fin-gcrentur T: fugerentur C1 11 curatoris id cst actoris K la cxie-rcnt C1: exicrunt K disccssercnt C1: disccsserunt K 14 adiuriam C1 15 Hi om. O 19 cd.] dicta T ao commotus Kromanum TC 23 vcl quod BT 34 cxacto codd. 26 qui BO abiulio BKT dixit Cl ut] et T 28 dimisso Bl nomine Kiulio T

ISIDORI -

14 Imperatorum autem nomen apud Romanos eorutn tantum priusfuit apud quos summa rei militaris consisteret, et ideo impera-tores dicti ab imperando exercitui: sed dum diu duces titulisimperatoriis fungerentur, senatus censuit ut Augusti Caesarishoc tantum nomen esset, eoque is distingueretur a ceteris gen- 5tium regibus; quod et sequentes Caesares hactenus usurpaverunt.

'5 Solet enim fieri ut primi regis nomen etiam reliqui possideant,sicut apud Albanos ex Silvii nomine omnes reges Albanorum

'.'.. Silviii appellati sunt; sicut apud Persas Arsacidae: apud16 Aegyptios Ptolomei; apud Athenienses Cecropidae. Augustus 10

• ideo apud Romanos nomen imperii est, eo quod olim augerentrempublicam amplificando. Quod nomen primitus senatus

; Octavio Caesari tradidit, ut quia auxerat terras, ipso nomine et17 titulo consecraretur. Dum autem idem Octavianus iam Caesar

et imperator appellaretur, vel Augustus, postea vero dum ludos 15spectaret, et pronuntiatum esset illi a populo ut vocaretur etDominus, statim manu vultuque averso indecoras adulationcsrepressit et Domini appellationem ut homo declinavit, atque in-sequenti die otnnem populum gravissimo edicto corripuit, Domi-numque se post haec appellari ne a liberis quidem suis permisit. 30Fuit autem filius A[c]tiae, quae nata est de sorore Iulii Caesaris.

18 Reges autem ob hanc causam apud Graecos /3aonA.€?s vocantur,. quod tamquam bases populum sustinent. Vnde et bases co-

ronas habent. Quanto enim quisque magis praeponitur, tanto19 amplius pondere laborum gravatur. Tyranni Graece dicun- 35

tur. Idem Latine et reges. Nam apud veteres inter regem ettyrannum nulla discretio erat, ut (Virg. Aen. 7, 266):

Pars mihi pacis erit dextram tetigisse tyranni.

I Imperatorem C1 autem om. K a ap. quod C1 rcs A3 exerc. summa rei militaris sed K («0« A) diu duces] iudices K5 eo quod KB 6 quia ct K 8 luanos (corr. al-) exiluii T: Alb. exilbiCl 9 si. et ap. Pers. K ia primus BT 13 octaviano (ex hoct-) Causerat KT: auserant B 16 expectarct codd. {ttiam A) \\\\ essetK{non A) pracnuntiatum B 18 app.] vocationem K (non A)19 edicto] dictu B: dicto C 30 appellari (tx -ti) post suis K (twn A)praemisitJS1 ai actiac (-ie) codd. 33 cor. habcnt BCK: coronabantT 24 quisquis K 35 prodere C1 36 inler] enim K aB pacisom. B1 erat B

ETYMOLOGIARVM UB. IX. iii

Fortes enim reges tyranni vocabantur. Nam tiro fortis. Dequalibus Dominus loquitur dicens (Proverb. 8,15): 'Per. mereges regnant et tyranni per me tenent terram/ Iam postea in 20usum accidit tyrannos vocari pessimos atque inprobos reges,

5 luxuriosae dominationis cupiditatem et crudelissimam domina-tionem in populis exercentes. Princeps et dignitatis modo 21significatur et ordinis, sicut est illud Vergilianum (Aen. 9, 535) :

Princeps ardentem coniecit lampada Turnus,pro primus. Dictus autem princeps a capiendi significatione,

10 quod primus capiat, sicut municeps ab eo quod munia capiat.Dux dictus eo quod sit ductor exercitus. Sed non statim, qui- aacumque principes vel duces sunt, etiam reges dici possunt. Inbello autem melius ducem nominari quam regem. Nam hocnomen exprimit in proelio ducentem. Vnde et Vergilius (Aen.

!5 10,370):Ducis Evandri.

Sallustius (Hist. 4, frag. 7 M.): ' Quo cupidius in ore ducis sequisque bonum.' Non dixit *in ore consulis.' Monarchae 23sunt, qui singularem possident principatum, qualis fuit Alexander

ao apud Graecos, et Iulius apud Romanos. Hinc et monarchiadicitur. Movas quippe singularitas Graeco nomine, apxq prin-cipatus est. Tetrarchae sunt quartam partem regni tenentes: 24nam rcrrapa quattuorsunt; qualis fuitapud Iudaeam Philippus.Patricii inde vocati sunt, pro eo quod sicut patres filiis, ita pro- 25

35 videant reipublicae. Praefecti dicti, quod praetoria potestate 26praesint Praetores, idem qui et praefecti, quasi praepositores. 27Praesides vero dicti, qui alicuius loci tutelam praesidialiter 28tenent. Tribuni vocati, quod militibus sive plebibus iura tri- 29buunt. Chiliarchae sunt qui mille praesunt, quos nos millenarios 30

a per me regnant ct B1 3 per metent terr. C 5 damnationem£1 6 cxerccndis Bl 7 illud ont. K 8 contegit lampadamtumos K 9 primos K autem om. K capiendis C1: capien-do K 10 pr. accipiat C xa. capiunt C1: muni accipiat K11 non om. K ia princeps KT 17 sese BCK 20 Gr. lul. Kai tnonos todd. arcia (-ch-) codd. aa est ont. K tenens B1

03 tetra codd. (terra O) 24 filios K providente T 05 Perfecti K1

a6 pcrfecti K 97 quia O 38 quot T tribuant C

ISIDCfRI

31 nuncupamus; et est Graecum nomen. Centuriones dicti, eoquod centum praesint militibus; sicut quinquagenarii, quia incapite sunt quinquaginta militum; sicut decani, ab eo quod

33 decem militibus praeferuntur. Miles dictus, quia mille erantante in numero uno, vel quia unus est ex mille electus. Romu- 5.lus autem primus ex populo milites sumpsit et appellavit. Liber

33 vero primus militiae ordinem docuit. Miles aut ordinariusdicitur, aut extraordinarius. Ordinarius est, qui per ordinemmilitat, nec adhuc aliquenf consecutus est gradum honoris. Estenim gregarius, id est humilis militiae. Extraordinarius vero, 10

34 qiii ob virtutem promovetur ex ordine. Emeriti dicuntur veteranisolutique militia, qui iam in usu proelii non sunt, et quia mererimilitare dicitur, ab stipendiis scilicet quae merentur. Idem etveterani dicuntur, quia iam in usu proelii non sunt, sed post

35 multos militiae labores quietis sufiragium consequuntur. Eque- f$stres milites dicti quod equo sedeant. Item militat ille in

36 equestri ordine. Tirones dicuntur fortes pueri, qui ad militiamdelegantur atque armis gerendis habiles existunt. Hi enim nonex sola professione nativitatis, sed aspectu et valitudine corpo-ris existimantur. Vnde et tirones dicti, quique antequam sacra- 20

37 mento probati sint, milites non sunt. Romanae autem militiaemos fuit puberes primos exercere armis. Nam sexto decimoanno tirones militabant, quo etiam solo sub custodibus agebant,de quibus Vergilius (Aen. 7,162):

Et prirno flore iuventus. . 35.38 Servos sane numquam militasse constat, nisi servitute deposita,

excepto Hannibalis tempore, cum post Cannense proelium intanta necessitate fuissent Romani, ut ne Hberandorum quidem

1 e t . . .nom. 0»«. K{nonA) nora. Gr. T a ce. praesunt ABCxpraesunt ce. K qui in K 3 ab om. K 4 dicitur C 5 antea B7 Mil. autem ord. K xa solitique T . militiae (-tic) OKT13 dicuntur C1 stip. licet C1 14 quia . . . sunt om. T qui Kiatn corr. tx quam B 16 equos K: ego C1 idcm K militant C1

17 quia militiam O 18 regendis/f 19 sed ab asp. K\ sed ex asp. BTao quiquel qui C: quia Schvoarz ai pr. sunt &T sint Oaa priinosj plurimos B excrceri BC fl3 quo] quod C1: quos Ksolo om. K 35 priracfores T primaeyo fl. Virg. 26 nisi} si C^a8 ut sec K

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. iii

servorum daretur facultas. Desertores vocati eo, quod desertis 39militaribus officiis evagantur. Hi in alios numeros militiae no-men dare prohibentur, sed si non magni temporis culpam con-traxerint, caesi numeris suis restituuntur. Sed et qui deserunt

5 exercitum ad hostes transeuntes et ipsi desertores vocantur.Conscripti milites dicuntur, quia in tabulis conferuntur ab eo 40qui eos ducturus est, sicut transcripti vocantur cum de alia inaliam legionem transeunt; et inde transcripti, quia nomina dant,ut transcribantur. Obtiones dicti, quod sint electi. Nam A\

10 optare eligere est, sicut est illud (Virg. Aen. 3,109):Optavitque locum regno, • :,

id est elegit. Excubitores dicuntur, pro eo quod excubias sem- 42per agunt Sunt enim ejc numero militum et in porticibus excu-bant propter regalem custodiam. Excubiae autem diurnae sunt,

15 vigiliae nocturnae. Vnde et vigiles. Velites erant apud Ro- 43manos genus militiae, a volitando vocati. Lecti enim agili-tate iuvenes cum armis suis post terga equitum consedebant,et mox cum ad hostes ventum esset, equis desiliebant, et con-tinuo pedites ipsi, ex alia parte equitibus, per quos advecti

aofuerant, dimicantibus, hostem perturbabant. Ab his igitur "."•velitibus elcphanti quondam Hannibalis retro acti, cum regi iam ".a suis non possent, fabrili scalpro inter aures adacto necabantur.Castra sunt ubi miles steterit. Dicta autem castra quasi casta, 44vel quod illic castraretur libido. Nam numquam hts intererat

35 mulier. Militia autem a militibus dicta; aut a multis, quasi 45multitia, quasi negotium multorum; aut a mole rerum, quasimoletia. Legio sex miliutn armatorum est, ab electo vocata, 46

t darentur O desertus C1 a evacantur K: cvagabanlur C. 3 nomen mag. T 4 traxerint C sui C1 sed qui T 7 docturus

T 8 transcant B 11 rcgnum KT 13 aiunt T sunt cnim ex7* in ras. 14 diurn. vig. (om, sunt) K 17 c. a. s. posterga eq. cumannis suis cons. K (*ion A) 18 cum] u (sic) A (prv ut 1): om. Khostem Orosii (4, 18, 10) codd. esset] fuisset BC 19 perow. O90 proturb. Orosiicodd. ai velitibus tx vel ictibus B1 cum rege a suisT aa possint K negabantur K 33 milites CK stetcrunt f^94vel]eoJ3 35 militibus BK: jnilibus &T 26 negotio K qu,moleatia B: qu. molcatica CK 37 Leg. ex militum K1 adelectu Artv.

ISIDORI

quasi lecti, id est armis electi. Proprie autem Macedonum47 phalanx, Gallorum caterva, nostra legio dicitur. Legio habet

sexaginta centurias, manipulos triginta, cohortes duodecim, tur-48 mas ducentas. Centuria est pars exercitus in centenos milites49 divisa. Vnde et qui his praesunt centuriones dicuntur. Sub- 5

centuriati vero sunt, non qui in prima, sed qui in secunda cen- •turia sunt, quasi sub prima centuria: tamen structi etiam ipsiet in speculis positi in bello sunt; ut si prima defecerit, isti,quos sub se diximus, laborantibus primis subveniunt. Vndeet ad insidiandum ponitur subcenturiatus, quasi armis dolosis ie

50 instructus. Manipulus ducentorum est militum. Manipuli x

autem dicti sunt milites, sive quia bellum primo manu incipie-bant, sive quod antequam signa essent, manipulos sibi, id estfasciculos stipulae vel herbae alicuius pro signis faciebant, aquo signo manipulares milites cognominati sunt. De quibus 15Lucanus (1,296):

Convocat armatos extemplo ad signa maniplos.51 Turma triginta equites sunt. Romani enim equites in una tribu

trecenti fuerunt. De singulis enim centuriis decem dabantur52 et fiebant turma. Cohors quingentos milites habet. Tria sunt ao53 militiae genera: sacramentutn, evocatio, coniuratio. Sacra-

mentum, in quo post electionem iurat unusquisque miles se nonrecedere a militia, nisi post conpleta stipendia, id est, militiaetempora; et hi sunt qui habent plenatn militiam. Nam viginti

54 et quinque annis tenentur. Evocatio, dum ad subitum bellum 35non solum miles sed et ceteri evocantur. Vnde etiam consul sole-bat dicere: ' Qui rempublicam salvam esse vult, me sequatur.'

55 Coniuratio, quae fit in tumultu, quando vicinum urbis pericu-lum singulos iurare non patitur, sed repente colligitur multitudo

1 au. lingua Mac K*C a Lcg. autem hab. C: Leg. hoc hab. K(ttonA) 4 centones mil. B1 7 qu. supprema cent. K stricti BCT9 sub se] subesse K: sub secunda C1 primus C1 subveniant Cxo insuandum C1 11 antt militum dtl. numerus K 12 milites del.Schwar» primum K accipiebant A' 13 manibus si. id est fasculosK 14 pro signis] pronis T 17 vocatJ? exemplo KT 18 acquitasO 19 dabunturC1 ao fiebatjB: fiebanturT 35 teneturOra6 vocantur K vj salvam om. 7*1 a8 orbis O

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. iii, iv

6t tumultuosa in ira conflatur, Haec et tumultuatio dicitur.In acie autem istae fere formae sunt: exercitus, classis, nodus, 56cuneus, alae, cornua, agmen; quae formas et nomina ab ipsisrebus, de quibus translata sunt, mutuantur. Acies dicta, quod 57

5 ferro armata sit et acuminc gladiorum. Exercitus multitudo ex 58uno genere, ab exercitatione belli vocata. Cuneus est collecta 59in unum militum multitudo. Vnde propter quod in umim coit,ipsa coitio in unum cuneus nominatus est, quasi couneus, eoquod in unum omnes cogantur. Classes dictae propter divi- 60

10 sionem exercitus, qui postea manipuli dicti sunt. Vnde etVergilius (Aen. 2,30) :

Classibus hic locus, hic acies certare solebant.Iam postea et classica navium dicta, Nodus proprie est densa 61peditum multitudo, sicut turma equitum. Nodum autem dic-

15 tum pro difficultate, quod vix possit resolvi. Alae in exercitu 62trigtnta equites esse dicuntur. Alae autem equites ob hoc dicti,quia tegunt pedites alarum vice. Cornua vocantur extremitas 63exercitus, quod intorta sit. Agmen dicitur cum exercitus iter 64fadt, ab agendo vocatum, id est eundo. Plautus (Most. 562):

ao «Quo te agis ? ' Ipse est enim exercitus ambulans. Nam agmendicitur, quod in longitudine directum est, quale solet essecum exercitus portis procedit. Quidquid fuerit aliud, abusivedicitur.

D E CIVIBVS. De imperiis militiaeque vocabulis ex parte iv35 dictum est; deinceps civium nomina summatim subiungimus. :

Cives vocati, quod in unum coeuntes vivant, ut vita communis 2

z tumultuose Schwara a In agatiae A 3 antt cuneus dtl. fumusut vid. T quae forma sed (formas ed C1) no. AO : sed omnia K4 mutantur AK 5 et] ad K mult. unde proptcr quod ex K (tton<A) (ef- 5 59) 7 co»t e t «n 'P« -<* 8 coitio] collectto K (non A) inunum om. K(tto» A) nom.] nuncupatus corr. vocatus A coneusKT xo quae B la \o. eat hic BT 13 classica] classis Arev.14 eq. tur. K (tton A) 15 propter difficultatem B 16 obj sub Kt&bT18-ai cum c x . , . . diciturpost solet esse K(non AD) 19 vocatur T(iion U) 30 titalim quo tu agis J (c/. Class. Rev. 19, zxo) ag. et ipse Bat qu. in long. . . . esse bis scripsil K (prtntum quia in long., dtindt quodin long.) aa portis protis proc. C1 aliud] tali ut K [non A) ab.dic. om. A 35 dcinde T subiungemus C

xiBa ' B b

; ISIpORI -

3 et ornatior fiat et tutior. Domus unius familiae habitaculumest, sicut urbs unius populi, sicut orbis domidlium totiusgeneris humani. Est autem domus genus, familia, sive coniunctioviri et uxoris. Incipit autem a duobus, et est nomen Graecum.

4 Nam familia est liberi ex liberis legibus suscepti, a femore. 5Genus aut a gignendo et progenerando dictum, aut a definitionecertorum prognatorum, ut nationes, quae propriis cognationibus

5 terminatae gentes appellantur. Populus est humanae multitu-dinis, iuris consensu et concordi communione sociatus. Populusautem eo distat a plebibus, quod populus universi cives sunt, I o

connumeratis senioribus civitatis. [Plebs autem reliquum vul-6 gus sine senioribus civitatis.] Populus ergo tota civitas cst;

vulgus vero plebs est. Plebs autem dicta a pluralitate ; maiorest enim numcrus minorum quam seniorum. Populus verot crovx a/iow t dicitur, id est t «ru-oao-is t . Vnde et populus dic-15tus est. Graece autem populus Aaos dicitur, a lapidibus. Vulgus

7 est passim inhabitans multitudo, quasi quisque quo vult. Tri-bus dicuntur tamquam curiae et congregationes distinctae popu-lorum, et vocatae tribus ab eo quod in principio Romani trifariefuerunt a Romulo dispertiti: in senatoribus, militibus et plebibus. 20Quae tamen tribus nunc multiplicatae nomen pristinum retinent

8 Senatui nomen aetas dedit, quod seniorcs essent. Alii a sincndodictos accipiunt senatorcs. Ipsi enim agendi facultatem dabant.

g Senatusconsultus a consulendo et tractando est dictus, quod sic10 fit ut consuleat et nocere non possit. Patres autem, ut Sallustius 35

(Cat 6) dicit, a curae similitudine vocati sunt, Nam sicut

t fuit C1 totior O : tuitior T 5 nam om. K: nam twfiara grecitccta dicunt C liberis B1 ex Hbcri K suscepta f. T6 aut] autem D: om. K ad gig. C1 aut difinitionc (diff.)OK: aut a dcfinitionum B: aut a divinationc T 7 celcrorum C:castrorum B propugnatorum O 8 terminata K 9 consen-sum et concordis C1 sociatos O 10 univcrsis K 11 connu-mcratus B1 civitatis om. TC plcbs . . . civ. hab. ABTi om.OK 13 vero] ero C1 15 oovxvapon B: covava/io O: au^va^ott K:eovxyaftovt (ex -pot) T ducitur C eiros voaeit B : cito ctroktru C:citoaciae/f: citodtoacie T dic. gr. C 16 autctn] enim B 18 pop.unde dicta tribus et voc trib. B at quam tantum trib. K {non A)pristinum om. Kifion A) aa aliasenendo dictus Bl 33 accipiuntom. B 35 consoleat K

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. iv

patres filios suos, ita illi rempublicam alebant. Patres con- n ;scripti, quia dum Romulus decem curias senatorum elegisset, „,nomina eorum pracsenti populo in tabulas aureas contulit,atque inde patres conscripti vocati. Primi ordines senatorum 12

5 dicuntur inlustres, secundi spectabiles, tertii clarissimi. Iam :inferius quartum aliquod genus non est. Quamvis autem sena-toria quisque ortgine esset, usque ad legitimos annos eques

• Romanus erat; deinde accipiebat honorem senatoriae dignitatis.Censores apud veteres Romanos erant Est enim nomen cen-13

losoris dignitas iudicialis. Censere enim iudicare est. Itemcensores sunt patrimoniorum iudices, a censu aeris appellati.Iudices dicti quasi ius dtcentes populo, sive quod iure disceptent. 14Iurc autem disputare est iustc iudicare. Non est autem iudex,si non est in eo iustitia. Praesides rectores provinciae sunt, 15

15 dicti quod praesunt. Praetores autem quasi praeceptores 16civitatis et principes. Idem et quaestores quasi quaesitores, eoquod quaestionibus praesunt. Consilium enim ct causa apudeos est. Proceres sunt principes civitatis, quasi procedes, quod 17ante omnes honore praecedant. Vnde et capita trabium, quae

ao eminent extra parietes, proceres dicuntur, eo quod primo procedant. Hinc ad primorcs facta translatio, quod a cetera mul-18titudine prominent. Tribuni dicti quod plebi vel iura vel opemtribuunt. Constituti sunt autein sexto anno post reges exactos.Dum enim plebs a senatu et consulibus premeretur, tunc ipsa sibi

?5 tribunos quasi proprios iudices et defensores creavit, qui eorumlibertatem tuerentur, et cos adversus iniuriam nobilitatis de-fenderent. Vnde et defensores dicti, eo quod plebem sibi com-missam contra insolentiam inproborum defendant. At contra

1 alebant) egcbant T a quia] qui BK ' decem] inter A'5 cxpectabiles codd. 6 auteml eniin BK n aeris om. K19 qu. iuro disc. B: qu. iurcs disc. A 13 autem (prius)~\ enim B14 doctores corr. du- C 16 id. sunt et K 17 quaesitionibus A'19 honores K procedant T capitum tribuum T ao patrictes Tproces BKT proced. primo K (tton A) ai a] d ut vid. T: ad B*sa promincnt BK: prcminent (prar-) TC (i.t. praccmincnt) plcbiumiU. K vel opcm om. T1 04 sen. cons. K 35 tribunos] tribuens K36 defendunt K: -dent B

B b 2 *" •

ISIDORI

19 nunc quidam eversores, non defensores existunt. Numerariiao vocati sunt, quia publicum nummum aerariis inferunt. Functi,

ab eo quod fungantur officio et honore aliquo dicti. Hinc etdefunctos mortuos dicimus, qui conpleverunt vitae officia; nihil

21 enim iam faciunt. Municipes sunt in eodem municipio nati, 5ab offido munerum dicti, eo quod publica munia accipiunt.Munia enim officia sunt. Vnde et inmunes dicuntur, qui

22 nullum gerunt officium. Municipales originales cives et in loco .23 officium gerentes. Decuriones dicti, quod sint de ordine curiae.

Officium enitn curiae administrant. Vnde non est decurio, qui 1024 summam non intulit vel curiam participavit. Curiales autem

idem et decuriones. Et dicti curiales, quia civilia munera pro35 curant et exequuntur. Principales, magistrati et duumvimles

curialium officiorum ordines sunt. Principales dicti, quod prinii26 sint magistratibus. Magistrati vero, quod maiores sunt reliquis 1527 officiis. Duumvirales • *. Tabellio vocatus eo quod sit por-

titor tabellarum. Idem exceptor, idem et scriba publicus,28 quia ea tantum, quae gestis publicantur, scribit. Burgarii a

burgis dicti, quia crebra per limites habitacula constituta bur-gos vulgo vocant Vnde et Burgundionum gentis nomen in- aohaesit, quos quondam subacta Germania Romani per castra

29 disposuerunt, atque ita nomen ex locis sumpserunt. Collegiatidicuntur, quod ex eorum collegio custodiisque deputentur, quifacinus aliquod commiserunt. Est enim sordidissimum genus

30 hominum patre incerto progenitum. Privati sunt extranei ab »5officiis publicis. Est enim nomen magistratum habenti con-trarium, et dicti privati quod sint ab officiis curiae absoluti.

i nunc] cum C1 aversores K («011 A) Nutninarii K (HOH A):Nunc aerarii B a n. aerarii K: numcrariis Cl 3 fungatur KTofficii ct h. T: officium exore (suprascr. h) K 6 munerum] numeri K(MO»I A) eo quod om, K {non A) publicam C1 mu. enim pu. K («onA) accipiant B acc. mu. en. om. K: acc. mu. om. A 8 nullis g.officiis T locum BCT ia civilia] curialia Schwarz 13 exe-guntur C1: exercuntur K dumvirales ex K: dutn civiles B14 ordine K 15 maiore J5 sint K (nott AU) 16 DumviralesCT: om. K{non AU) port.] fortior K 17 tabularum Bsceptor BKT ct ont, K 18 qui ca KT ao burgundionorumgentin (-tis iP) K aa ita 0»». K s& magistrarum {corr. «orum) Bvj off. et curis soluti (dtltt.) abs. K

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. iv

Mercennarii sunt qui serviunt accepta mercede. Idem et 31barones Graeco nomine, quod sint fortes in laboribus. Bapi? .enim dicitur gravis, quod est fortis. Cui contrarius est levis, idest infirmus. Publicani appellantur conductores vectigalium 32

5 fisci, vel rerum publicarum, sive qui vectigalia publica exigunt,vel qui per negotia saeculi lucra sectantur. Vnde et cognomi-nati sunt. Vilicus proprie villae gubernator est. Vnde et a 33villa vilicus nomen accepit. Interdum autem vilicus non guber-nationem villae, sed dispensationem universae domus Tullio

10 interpretante significat, quod est universarum possessionum etvillarum dispensatorem. Actores idem et curatores ab agendo 34et curando vocati. Procuratores vero, eo quod vice curatoris 35fungantur, quasi propter curatores, sicut proconsul pro consule.Coloni sunt cultores advenae, dicti a cultura agri. Sunt enim 36

15 aliunde venientes atque alienum agrum locatum colentes, ac 'debentes condicionem genitali solo propter agri culturam subdominio possessoris, pro eo quod his locatus est fundus. Coloniautem quattuor modis dicuntur. Nam coloni aut Roinani sunt,aut coloni Latini, aut coloni auxiliares, aut coloni ruris privati.

30 Inquilini vocati quasi incolentes aliena. Non enim habent pro- 37priatn sedem, sed in terra aliena inhabitant. Differt autem 38inter inquilinum et advenam. Inquilini enim sunt qui emigrant,et non perpetuo permanent. Advenae autem vel incolaeadventicii perhibentur, sed permanentes; et inde incolae, quia

35 iam habitatores sunt, ab incolendo. Indigenae sunt inde geniti, 39et in eodem loco nati, ubi inhabitant. Incola autem non in- 40digenam, sed advenam indicat. Peregrini dicti eo quod ignoran- 41

a grece 7* 0apvt] bare CK: bari T: baria B 3 est co. K:co. (ow. est) A 4 infirmis T 5 exeg*unt K 6 qui]quia B 7 propriae B&K vtllacj linguae C attte corr. aom. T1 9 dispensationum T 10 interpretantes C1 quod un.. . . dispensator est (£) B (B* ?) . possessionem C1 la eo quo C1

13 funguntur BT qu. pr. cur. 0»«. K (non A) : qu. pro curatoreSchware si. et consul pro consuie K (non A) 14 ColonesK enim] autem T 15 atque] et quia B hanc deventcs C1:ac defendentes T 17 possessonun K 18 col. . . . sunt o»i. K (ttotiA) 19 aut lat. T(tion A) auxiliatores T: anxiliares Oao aiienam C1 ai Defcrt B1 aa inquili enim 7*1 tnigrant K34 adventii B1 inde om. K 26 habitant K ai dicti o»t. K {tton A)

ISIT/ORI

tur eorum parentes, a quibus orti existunt. Sunt enim de42 longinqua regione. Vrbani vocabantur, qui Romae habitabant.

Qui vero in ceteris locis, oppidani. Nam sola urbs Roma,43 cetera oppida. Famuli sunt ex propria servorum familia

orti. Servi autem vocabulum inde traxerunt, quod hi, qui 5iure belli possint occidi a victoribus, cum servabantur, servi

44 fiebant, a servando scilicet servi appellati. Ancillae a susten-taculo vocatae. 'Ayicwv enim Graece cubitus dicitur. Vnde et /

45 anconem dicimus. Mancipium est quidquid manu capi sub-dique potest, ut homo, equus, ovis. Haec enim animalia 10statim ut nata sunt, mancipium esse putantur. Nam et ea,quae in bestiarum numero sunt, tunc videntur mancipium

46 esse, quando capi sive domari coeperint. Ingenui dicti,quia in genere habent libertatem, non in facto, sicut liberti.Vnde et eos Graeci evycras vocant, quod sint boni generis. 15

47 Libertus autetn vocatus quasi liberatus. Erat enim prius iugoservitutis addictus. Libertorum autem filii apud antiquosHbertini appellabantur, quasi de libertis nati. Nunc vero liber-

48 tinus aut a liberto factus, aut possessus. Manumissus diciturquasi manu emissus. Apud veteres enim quotiens manu mitte- aobant, alapa percussos circumagebant, et liberos confirmabant;

49 unde et manumissi dicti, eo quod manu mitterentur. Dediticiiprimura a deditione sunt nuncupati. Deditio enim diciturquando se victi aut vincendi hostes victoribus tradunt: quibushaec origo nominis fuit. Dum quondam adversus populum 35Romanum servi armis sumptis dimicassent, victi se dederunt,

50 conprehensique varia turpitudine aflfecti sunt. Ex his quidampostea a dominis manumissi, propter suppliciorum notas, quas

x exorti sunt K 3 urbs (tx urb) est Ro. C 6 occ. aucloribusK cum servantur O : conservabantur BKT {non A) 9 anconedi. todd. subdiquei aut subdi CK 10 ovis om. T enim] autcmK 11 nam ca q. CT (eaexct) 13 ca. dominari B1: ca. ct domani Kceperunt {torr. coep-) C 14 non oin. O libcri Cl 17 autem01». K 18 dc liberatis T 19 an poss. B1 so quasi] qui A'mittebantur K 21 al. pcrc. circ. oin, B1 33 deditio] dediticivisK 24 vincti aut vinciendi Artv. 95 quodam B1 : quando A'a6 sumptisl victis T (vi- t.x corr.) vincti Artv. sc ded.] sederunt C l

97 quidem B 38 ad hominis OT

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. iv, v

manifeste perpessi sunt, ad dignitatem civium Romanorum nonpervenerunt. Latini ante Romam conditam apud Latinos fie- 51bant, numquam per testamentum, sed per epistolam libertatemsumentes. Inde quia per testamentum non fiebant, nec ex

5 testamento aliquid capere, nec suos heredes facere poterant,cives Romani postea sub consulibus per testamenta in urbeRomana effecti sunt. Dicti autem cives Romani, quia testa- 52mento liberi efiecti in numerum Romanorum civium rediguntur.His primum aditus erat in urbe Roma commorari; ceteris

10 autem libertis prohibebatur ne vel in urbe Romana vel infraseptimum ab urbe miliarium commanerent.

D E ADFINITATIBVS ET CRADIBVS. Heredis nomen inpo- Vsuit census aeris. Solvet enim tributum auctoris. In hocenimvero vocabulo prima successio est hereditatis et generis,

15 ut sunt filii et nepotes. Proheres est, qui loco heredis fungitur, 2quasi pro herede. Est enim aut institutus, aut substitutus.Fater est, a quo initium nascitur generis. Itaque is pater- 3familias vocitatur. Pater autem dictus eo quod patratione per-acta filium procreet. Patratio enim est rei veneriae consum-

20 matio. Lucretius (4,1129):Et bene patra patrum. .

Genitores autem a gignendo; et parentes quasi parientes. 4Idem et creutores. Crcmentum enim cst setnen masculi, unde 5animalium et hominum corpora concipiuntur. Hinc creatores

35 parentes dicuntur. Mater dicitur, quod exinde efficiatur aliquid. 6Mater enim quasi materia; nam causa pater est. Pater familias 7autem dictus,quod omnibus in familiasuapositis servis tamquampater filiis patria dilectione consulit, servorumque condicionema filiorum affectu non discernit, sed quasi unum membrum

9 Lat.] Libcrti K(noti A): Latini liberti Artv. 4iindeAT 5 potue-rant K 6 Kom. po. ci. A 8 redicuntur K 9 additis K10 ne vel ur. K roma CT ut vid. intra dttt. 11 commanere K13 solvit K cnim otit. Tl 14 enimvero K: enitn &CT: enim viri E1

15 ut sint C Proheredis OK hcredis] heris K* {K\ «. /.)17 iiaque patresfam. T: inde autem patcrfam. K (tton A) 18 dicitureo T1 ai parta patrum Lucr. 23 cremtum K un. et an. etT 35 aliquid 0»». 71 a8 consuluit T 99 fil. aflfcctio K

ISIDORI

amplectit. Hinc enim exortum est nomen patri familias. Quiautem inique dominantur in servis, hoc se nomine nequaquam

8 reputent appellari. Matremfamilias inde vocari, quia per quan-dam iuris sollemnitatem in familiam transit mariti. Tabulaeenim matrimoniaies instrumenta emptionis suae sunt. Alias 5sicut matrona est mater primi pueri, id est quasi mater nati, itamaterfamilias illa est quae plures enixa est Nam familia ex

9 duobus esse incipit. Avus patris pater est, ab aevo dictus, idest ab antiquitate. Proavus avi pater est, quasi prope avum.Abavus proavi pater [est], iam longe ab avo. Atavus abavi 10

10 pater. Tritavus atavi pater, quasi tetravus, id est quartus superaVum. Sed tritavus ultimum cognationis nomen est. Familia

11 enim oritur a patre, terminatur in tritavo. Filius et filia afamilia dicti sunt; ipsi enim primi in ordine nascentium existunt.Vnde et Cornelia familia stirps ipsa omnis a Cornelio orta. 15

12 Familia autem a femore. Femore enim genus et stirps osten-ditur. Nam familia pro servis abusive, non proprie dicitur.

13 Stirps ex longa generis significatione vocatur. Gnatus dictusquia generatus. Vnde et per G scribitur. Suboles eo quod

14 substitutio sit generis. Quadripertitus est autem ordo filiorum, 20ita: unigenitus, primogenitus, medius, novissimus. Primo-genitus, ante quem nullus. Vnigenitus, post quem nullus.Medius, inter otnnes. Novissimus, post omnes. Idem etminimus, a monade. Novissimus autem propter quod novus,

1$ quia ceteri praecedendo antiquiores existunt. Quattuor etiam 35modis filiiappellantur: natura, imitatione, adoptione, doctrina.

z amplectitur B: amplcctatur K cnim] autem B: om. K {noti A)est ex. nom. K (jion A) patrisfamiliae K a in om. B 3 seputent C1: putent BC*: repetent 7 1 4 iuris] auris K marititnO tabola en. matrimonialis K 5'alia O 6 est et tna. C 8 esscom. T pater patris K 9 prope savum T 10 proavi] atavi Test hab. CK: oni. BT A t ab. pa. om. T1 11 abavi C1

tertavus 7*1: tretavus &T*: tritavus K supraatavura T latriavusT ultimus/ir 13 a (pr.) om. T 15 stirpis codd. (ftiatn A) ip.st. A 16 femur en. codd.: corr. Atev. et ix est ut vid. T: cstctKiexB atirpis codd. 18 Stirpia BT cxom.Ttcneris O ao eat tt ordo om. T1 (tton V) : autetn (rraj.) est or. Aaa antequam BT unig.. . . nulL om. AXK postquam B*T93 idcm] idco K 94 menimu K 95 ceteris T precidendo T

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. v

Natura, veluti quum dicuntur filii Abrahae Iudaei. Imitatione,ut ipsius Abrahae fidem imitantes ex gentibus, dicente Evan-gelio (Luc. 3,8): ' Potens est Deus de lapidibus istis suscitarefilios Abrahae'; veluti sicut eosdem Iudaeos Dominus filios

5 esse dicit diaboli; a quo non nati, sed quem fuerant imitati.Adoptione quoque, quod humana consuetudine nulli licet ne-16scire, vel sicut nos Deo non natura, sed adoptione dicimus:* Pater noster, qui es in caelis.' Doctrina, sicut Apostolus filiossuos appellat eos quibus Evangelium praedicavit. Filii autem 17

10 ideo in lcgibus liberi appellantur, ut isto vocabulo secernantura servis; quia sicut servus in potestatc cst domini, sic filius inpotestate est patris. Inde etiatn filio fit emancipatio, ut sitliber a patre, sicut fit servo manumissio, ut sit liberatus a domino.Item liberi dicti, quia ex libero sunt matrimonio orti. Nam 18

15 filii ex libero et ancilla servilis condicionis sunt. Semper enimqui nascitur deteriorem parentis statum sumit. Naturales autem 19dicuntur ingenuarum concubinarum filii, quos sola natura genuit,non honestas coniugii. Idem et pueri a pube. Adoptivus 30filius est, qui aut patre iusto, aut avo, aut proavo, cuius pote-

ao state per mancipationem est traditus in alienam potestatem, quiutriusque fert nomen, ut Fabius Aemilius, vel Scipio Pauiinus.Gemini sunt non duo tantum simul nati, sed etiam plures. De 21geminis autem uno aborto, alter, qui legitime natus fuerit, Vopi-scus nominatur. Posthumus vocatur eo quod post humationem 22

35 patris nascitur, id est post obitum. Iste et defuncti nomenaccepit. Sic enim lex voluit, ut qui de defuncto nascitur, defunctinomine appelletur. Nothus dicitur,qui depatre nobili et de matre 23

• 1 quum oni. K& dicimus T a ipsi T 3 potcns] potest C1

4 vel uti (ut) . , . imitati om. K eosdem om. A\ 5 esse om. Ax:post dicit A* . fuerant] sperant B 6 quod] quam B nullusT: nullius K licet om. C1 7 sed sola adopt. K: sed optione C11 dotn. sui sic B1 la fi*»manc. K1 14 dicti om. Al quia] quiA tx corr. (&r quiai) natn] libertini AlK: nam lib. As 15 exli. et om. Al 16 deteriore parente K ao per mancipationc KTquia utr. T ai Aem.] cusebius B : Aetnilianus Artv. paulus Caa na. sim. BC 93 unutn ab. B: uno abortu OK 35 istet d. O 'a6 dcotn. C de def. no. T: dcf. nomen K 37 nob. et de patre (corr.ma-) ign. K: nob. et nobili (corr. ign-) matre B: nob. et matrc ign. C

sinofciignobili gignitur, sicut ex concubina. Est autem hoc nomen

24 Graecum et in Latinitate deficit. Huic contrarius spurius, quide matre nobili et patre ignobili nascitur. Item spurius patreincerto, matre vidua genitus, velut tantum spurii filiusj quiamuliebrem naturam veteres spurium vocabant; velut ebro [rov] 5

25 cnropov, hoc est seminis; non patris nomine. Eosdem et Favoniosappellabant, quia quaedam animalia Favonio spiritu hausto con-cipere existimantur. Vnde et hi, qui non sunt de legitimomatrimonio, matrem potius quam patirem sequuntur. Latine

26 autem spurii quasi extra puritatem, id est quasi inmundi. Nepos 10est, qui ex filio natus est. Dictus autem nepos quasi natuspost. Priraum enim filius nascitur, deinde nepos. Gradusenim substitutionis est Hinc et posteritas, quasi postera aetas.Nepos autem utriusque sexus est. Nam ut neptis dicamus in

27 iure est propter discretionem successionis admissum. Pronepos 15est, qui ex nepote conceptus natusque est. Et dictus pronepos,quasi natus porro post. Ex hoc quoque gradu incipit vocari etprogenies, quasi porro post geniti. Nam filii et nepotes non

28 sunt progenies, quia non est in eis longa posteritas. Sicut au-tem inferius longe editi progenies dicuntur, ita superius proavi, aoatavi qui et progenitores appellantur, quasi porro generantes.

29 Pronepos dictus, quia prope nepotem. Abnepos, quia seiungitura nepote. Est enim inter illum et nepotem pronepos. Adnepos

30 abnepotis filius. Trinepos adnepotis filius, quia post nepotem31 quartus in ordine est, quasi tetranepos. Minores autem non 35

dicimus, nisi quotiens graduum deficit nomen, ut puta filius,nepos, pronepos, abnepos, adnepos, trinepos. Vbi isti gradus

3 ign. et nasc. B1 idera K ^4 quiai quara K 5 puriom K (fim<rv6piov1) velut om. K rov hab. K: otn. DCT 6 nomen TEosd. cffabonios T 7 appcliant K austu K cipere O9 patrem] matrem C1 latini B 10 quasi (/>nt») om. K {non A)id est] vel T n qui] quasi K cst 0»«. K la pr. enim filiumK 13 substitioninis T 14 in otit. K 15 amissam £fl : amissum C1

16 ex nep. natus cst T 17 quoque] que A: om. K 18 quasi.. , gen.om. Cl ao inferi B1 cdit C1 dic. prog. B 31 et avi q.

• K : atavique dett. aa dictos C1 quasi B sei. ad ncpotem C1

03 atnepos K 34 adneptis O : abneptis T 95 qu. trctanepos C1

a6 gradum K: gradu T v\ atnepus K: om. C trinepotis T

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. v, vi

defecerint, merito iam dicimus minores, sicut et maiores dicimus,post patris, avi, proavi, abavi, atavi, tritavique vocabulum.

D E AGNATIS ET COGNATIS. Agnati dicti eo, quod acce- VIdant pro natis, dum desunt filii. Qui ideo prius in gente agno-

5 scuntur, quia veniunt per virilis sexus personas, veluti fratereodem patre natus, vel fratris filius neposve ex eo; item patruus.Cognati dicti, quia sunt et ipsi propinquitate cognationis aconiuncti. Qui inde post agnatos habentur, quia per femininisexus personas veniunt, nec sunt agnati, sed alias naturali iure

10 cognati. Proximus, propter proximitatem sanguinis appellatus. 3Consanguinei vocati, eo quod ex uno sanguine, id est ex uno 4patris semine sati sunt. Nam semen viri spuma est sanguinisad instar aquae in scopulos conlisae, quae spumam candidamfacit, vel sicut vinum nigrum, quod in calice agitatum spumam

15 albentem reddit. Fratres dicti, eo quod sint ex eodem fructu, 5id est ex eodem semine nati. Germani vero de eadem genetrice 6manantes; non, ut multi dicunt, de eodem germine, qui tan-tum fratres vocantur. Ergo fratres ex eodem fructu, germaniex eadem genetrice manantes. Vterini vocati, quod sint exy

20 diversis patribus, et uno utero editi. Nam uterus tantum mu- .lieris est. Quattuor autem modis in Scripturis divinis fratres 8dici: natura, gente, cognatione, affectu. Natura, ut Esau etIacob, Andreas et Petrus, Iacobus et Iohannes. Gente, utomnes Iudaei fratres inter se vocantur in Deuteronomio (15,

35 12): 'Si autem emeris fratrem tuum, qui est Hebraeus.' EtApostolus (Rom. 9,3): 'Optabam,' inquit, 'ego Anathema .esse a Christo pro fratribus meis, qui sunt cognati mei secun-dum caraem, qui sunt Israhelitae.' Porro cognatione fratres g

apatresB abavi 0»«. K 3 accidant B 5 virilis. BT rvirilemsexum A' 6 ve Caius Jnst. 1,156: vel codd. it. patrus T8habeturAT femini OT n ex (alt.)om. BC ia patri O satiK : nati BCT sunt oni. B 13 speculos consolis aequae O16 semine onu C veri T 18 fr. eodem fructus (corr. -tu) C ao et]ut C1 nam om. K (tion A) aa dici 7": dicti A (fr. d. in scr. div.)BU: dicuntur CK cognitione C1 03 Iac. et Ioh. om. BK (tton Alf)34 fratres om. B1 95 tuum om. T ct paulus Apost. K: paulus et (/x-punct.) Apost. C(MO»I A) 26 inqnit c%oom. K («OM AU) 27aChristousque carncm A : a Chr. p. f. m. (p/u. qu i . . . car.) K 28 cognatio B1

1SID0RI

vocantur, qui sunt de una familia, id est patria; quas Latinipaternitates interpretantur, cum ex una radice multa generisturba diffunditur. Et in Genesi dixit Abraham ad Loth (13,8): * Non sit rixa inter me et te et inter pastores tuos et pas-tores meos, quia omnes fratres nos sumus.' Et certe Loth non 5

10 erat frater Abrahae, sed filius fratris eius Aram. Quarto modoaffectu fratres dici, qui in duo scinduntur: spiritale et commune. ,Spiritale, quo omnes Christiani fratres vocamur, ut (Psalm. 133, /1)' ' Ecce quam bonum, et quam iucundum habitare fratres inunum.* In commune, cum et omnes homines ex uno patre 10nati pari inter nos germanitate coniungimur, Scriptura loquente(Isai. 66, 5 ) : 'Dicite his qui oderunt vos: Fratres nostri vos

11 estis/ Germana ita intellegitur ut gerjnanus, eadem genetriceia manans. Soror autem, ut frater. Nam soror est ex eodem

semine dicta, quod sola cum fratribus in sorte agnationis ha-1513 beatur. Fratres patrueles dicti, eo quod patres eorum germaniI4fratres inter se fuerunt. Consobrini vero vocati, qui aut ex

sorore et fratre, aut ex duabus sororibus sunt nati, quasi con-15 sororini. Fratrueles autem materterae filii sunt. Sobrini16 consobrinorum filii. Tius Graecum est. Patruus frater patris ao

est, quasi pater alius. Vnde et moriente patre pupillum prior17 patruus suscipit, et quasi filium lege tuetur. Avuncului est

matris frater, cuius nomen formam diminutivi habere videtur,18 quia ab ayo venire monstratur. Amita est soror patris quasi

alia mater. Matertera est soror matris, quasi mater altera. a5

19 Socer est, qui fHiam dedit. Gener est, qui filiam duxit. Gener

1 vocabitur O fara. una B pareria C1 latine T a una rad.multa radice mu. ge. O 3 turba om. & 4 te et int. mcos et tuos quiaK {tton A): te et int. p. tneos et p. tuos B: te et int. p. tu. et inter p. m.C 5 omnes ont. K («0« A) 7 dici {ix diciti K) BCK: dicti A Tduos B : duoos O scinditur K («0« A) ^ 9 hab . . . un.] et cctera A'(tion A) \o omnes ont. K 11 pari] patri CT: ont. K coniungimusT 13 itaj igitur T 15 quod] quae B agnitionis O habetur B1

16 Fratres BT: Fratrum filii CK 17 quia aut OT; quia B uxsor.] exorare O 18 et fr.] aut ex fr. T consoroni B; consubrini T:consabrini C1 *9 exobrini KO 20 gr. nomcn est C ai mor.]disccdcnte B aa suscepit &K est om. A 03 fr, ma. KC (mat)(uon A~) hab. vid.] liabctur K> (»on A) 05 alt. ma. AB: alia ma.A' a6 est o»i. K (tton A) de.] duxit B cst om. K («0« A)

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. vi

autem dictus, quod adsciscatur ad augendum genus. Socerautem et socrus, quod generum vel nurum sibi adsocient.

1 Vitricus [est], qui uxorem ex alio viro filium aut filiam. habentem aoduxit. Et dictus vitricus quasi novitricus, quod a matre super-

5 ducatur novus. Privignus est qui ex alio patre natus est; et aiprivignus dici putatur quasi privigenus, quia prius genitus.Vnde et vulgo antenatus. Vocabula a gente baec videntur de- aaclinata: genitor, genetrix, agnati, agnatae, cognati, cognatae,progenitores, progenetrices, germani, germanae. ITEM D E 3 3

IO PRAEDICTIS AFFINITATIUVS. Auctor mei generis mihi pater est,ego illi filius aut filia. Patris mei pater mihi avus est, ego illinepos, aut neptis. Patris mei avus mihi proavus est, egoilli pronepos, aut proneptis. Patris mei proavus mihi abavusest, ego illi abnepos, aut abneptis. Patris mei abavus mibi

15 atavus est, ego illi adnepos, aut adneptis. Patris mei atavustnihi tritavus est, cgo illi trinepos, aut trineptis. DE PATRVIS. 24Patris mei frater mihi patruus est, ego illi fratris filius, aut filia.Patrui mei pater mihi pater magiius est, ego illi filii, aut filiaefratiis filius, aut filia. Patrui mei avus mihi propatruus est, ego

ao illi filii, aut filiae aut nepos, aut neptis. Patrui mei proavusmihi adpatruus est, ego illi nepotis, aut ncptis filius, aut filia.DE AMITIS. Patris mei*soror mihi amita est, ego illi fratris filius, 35aut filia. Amitae meae mater mihi amita niagna est, ego ilHfiliae fratris filius, aut filia. Amitae meae avia mihi proamita

35 est, ego illi nepotis aut neptis filius, aut filia. Amitae meaeproavia niihi abatnita est, ego illi nepotis, aut neptis filius, autfilia. D E AVVNCVLIS. Matris meae frater mihi avunculus est, 26ego illi sororis filius, aut filia. Avunculi mei pater mihi avun-culus magnus est, ego illi filii sororis filius, aut filia. Avunculi

1 adisciscatur T soccrum socr. JO a adsociant B: adsociat T:adsociabit (cort. -vit) C 3 est hab. BCU: ot», AKT cx om. K1

4 novitricius T 5 et om. K1: ut C1 6 dictus put. C quia]quasi KT: vel quasi Artv. 7 andcnatus B: antea natus C agente om. K (jtonA) §§ 23-29 VariasItctiones codicumpleru»tqut com-nicMomre tiolni. Sltmma 1hab. A% (imptrfrd.) C {iniptrftct.) T SUmntaII hab. CKU Stamuata II et I {hoc ordine) hab. BD Sttmmata I,II, III hab.G

•. • • isifcORi -- • i

raei avus mihi proavunculus est, ego 1111 filii nepos, aut neptis.Avunculi n»ei proavus mihi abavunculus est, ego illi neptis filius,

»7 aut filia. DE MATERTERIS. Matris meae soror mihi materteraest, ego illi sororis filius, aut filia. Materterae meae soror mihimatertera magna est, ego illi sororis nepos, aut neptis. Aviae 5meae soror mihi abmatertera est, ego illi pronepos sororis, autpronepotis. Proaviae meae soror mihi promatertera est, ego1111 neptis filius, aut filia.

^^Ws/^^SIftSS^iS^^SSlSS^irs^ssK

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. vi

Stemmatadicunturramusculi,quosadvocati faciunt in genere, 28cumgradus cognationum partiuntur, ut puta ille filius, ille pater,ille avus, ille agnatus, et ceteri, quorum figurae haec:

STEMMA I

Jblcr

6propalruiproamiae,proaumeulifUu./ihat.

Ixnrlf /trintpot.

$ a8 St.. . . fig. hacc ow. 17 i quos] quod C a patiuntur KTutpotc C: pula (o»i. ut) Tt/ pat. avus ille agnatus et cognatus etcct. T 3 cctcra CAT fig. hacc cssc dcbcnt CiiT: Tigura est T

ISIPORI

STEMMA II

I palrut-IU ami-liniahhicpotcj

r/TNpa-1prcpa-l prqpo•tru/wmi trvSuim^hmiuiprrauni-l

potu

oraft* I

57

6

palnt An palmt-amiti/u I lu ami-amf

pdcj

ahpdruiiabami-]tatn*-

tnu,irom

tatn*-polti

6

pairut-fa ami\tmi

filii

Tamita*/Uudbpa-

Iruiabojruhu

frahr,

Pohvt-]tuaivfi.]

S

tnajjtria-mia.

truuj.

abpa-tryuj.abamia

itruus,rroami-

ca

pacruajmayniu,amrfa

trilaui

ma-tr

Irita-

aiavuiaiauia

auiJ

3

auu/t

paltr

Z.

pro-

abnt-

nipoj

Irila-oiae

fnla-xjia.

«AJWO

abn».*

Iriauun.-cuhu.

eutlu.admo.'lerierv.

Gabanun-OilUJ,

atmaUnUra

culi. ob-\aJi. cU,fnaitnr-

d

gnuj.mattr-Ura.

Itra,

Z

fesz

brina.

3

/iiii

J

fcrUKxfUii

4

foi

LflCR.\Jbf$at\<£nnae'nqxiej

0

ctnni,eonjo-tnnac

petej

cprun-hrini,eonjo-bnnat

eoufo.bnni,ecnjo-

pcrunb

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. vi

Haec consanguinitas dum se paulatim propaginum ordinibus 29dirimens usque ad ultimum gradum subtraxerit, et propinquitasesse desierit, eam rursus lex matrimonii vinculo repetit, et quo-dam modo revocat fugientem. Idco autem usque ad sextum

5 generis gradum consanguinitas constituta est, ut sicut sexaetatibus mundi generatio et hominis status finitur, ita propin-quitas generis tot gradibus terminaretur,

STEMMA III

( 29 Haec cons. . . . termin. antt § 93 CK 3 vincolum OK (jnott A)repctet B1 TU (tion A) quodammodo] quemadmodum C $ sicutom. K

1182 cc

' ISII)ORI

VII D E CONIVGIIS. Vir sexum significat, non coniugium, nisia adieceris vir eius. Maritus vero etiam sine adiectione coniugem

sonat; et a mare maritus, quasi mas. Est enim nomen primaepositionis, quod facit in diminutione masculus, in derivatione

3 maritus. Sponsus ab spondendo vocatus. Nam ante usum 5tabellarum matrimonii cautiones sibi invicem emittebant, inquibus spondebant se invicem consentire in iura matrimonii,

4 et fideiussores dabant. Vnde admissum est ut sponsum dica-mus virum, ab spondendo, et sponsam similiter. Ceterum pro-prie spondere velle est. Ergo sponsus non quia promittitur, 10

5 sed quia spondet et sponsores dat. Arrabo dicta, quasi arrabona. Quod enim datur pro coniugio, benc datur, quia coniu-gium bonum est. Quod vcro causa fornicationis aut adulterii,

6 malum est, idcirco arrabo non est. Dicta autcm arra a rc, proqua traditur. Est autem arra non solum sponslo coniugalis, 15sed etiam pro qualibet promissa re, ut aut reddatur aut con-

7 pleatur. Proci nuptiarum petitores, a procando et petendo8 dicti. Pronuba dicta^ eo quod nubentibus praeest, quaeque

nubentem viro coniungit. Ipsa est et paranympha. Namnymphasponsainnuptiis; et nympha pro lavationis officio, quod 20

9 et ad nomen nubentis adluditur. Coniuges appellati propteriugum, quod inponitur matrimonio coniungendis. Iugo enimnubentes subici solent, propter futuram concordiam, ne sepa-rentur. Coniuges autem verius appellantur a prima desponsa-tionis fide, quamvis adhuc inter eos ignoretur coniugalis con- 35cubitus; sicut Maria Ioseph coniux vocatur, inter quos nec

9 coniugium K 3 a marte T 4 quod] quae B1 masc. ct in der.B t om. T 5 spondo BK 6 tabellarius K cautionem Kemitabant T{pro im-!) 7 in] iu 71 ius T* 8 et fide et iussorcs T10 sponderi puellae est Strv. ad Atn. 10, 79 promittit K 11 datsua voluntate C («0« AU) qu. ar. bo. om. K (non A) quia si C1'ia enim] est K (nonA) 14 ar. arra bono non K (tion A) : arra bon T(MOM U) Di. est au. B 16 etiam et pro AC re protn. K: prom.(ow. re) CT{yid. infra) ut aut rcdd. aut co. ACK: data ut co. B :reddant aut co. T 17 Proti nuptamm B1 a om. C1 procando utvid. T1 (cf. X. 314) : precando (praec-) CKT1: prctaudo B1 19 virumK est] et Tanltcorr. ao quod] quia B ar ad om. O con-iungentes O 35 quacvis C1: quodvis B int. eos adh. T: adh. (om.inL eos) C1

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. vii

fuerat nec futura erat carnis ulla commixtio. Nuptae dictae, 10quod vultus suos velent. Translatum nomen a nubibus, quibus ,tegitur caelum. Vnde et nuptiae dicuntur, quod ibi primumnubentium capita velantur. Obnubere enim cooperire est.

5 Cuius contraria innuba, hoc est innupta, quae adhuc vultum xisuum non velat. Vxores vocatae, quasi unxiores. Moris enim i serat antiquitus ut nubentes puellae simul venirent ad limen -mariti, et postes, antequam ingrederentur, ornarent laneis vittiset oleo unguerent. Et inde uxores dictae, quasi unxiores i

io quae ideo vetabantur limina calcare, quod illic ianuae et coeant -et separentur. Matrona est quae iam nupsit, et dicta matrona, 13quasi mater nati, vel quia iam mater fieri potest, undo etmatrimonium dictum. Distinguitur autem intcr matronam etmatrem, et matrem et matremfamilias. Nam matronae, quia .

isiam in matrimonium convenerunt: matres, quia genuerunt: •.matresfamilias,quiaperquandam iuris sollemnitatem in familiammariti transierunt. Monogamus dictus, quia uni tantum nupsit. 14Movov enim apud Graecos unum dicitur, yafjuot nuptiae inter-pretantur. Digamus autem et trigamus a numero uxorum vo-15.

ao catus, quasi duabus, vel tribus maritus. Vidua vocata, quod 16cum viro duo non fuerit, nec circa consortium alterius viri postmortem coniugis primi adhaeserit. Nam quae alteri post mor-tem prioris viri nupserint, viduae non dicuntur. Item vidua '. :

z erat] cst O ulla] illa T dicuntur B di. eo quod Ka translatus T 3 nuptae (-te) KT 4 velentur K 5 Cui K in-nubiba C1 6 velet Tanttcorr* qu. uxiores Tanttcotr.: qu.unxores Servins ad Ae». 4, 458 8 potcs Tantecon. ornarentur *B 9 et] e K 10 utebantur T limen K illac Bia vel om. K iam om. K 14 et matrem om. BClK namotn. K (non A) 15 iam om. BK (non A) matrimonio K ma.qu. gen. om. K{non A) 16 in familia matri K(non A) 17 uniusBCT 18 ap.Gr. om. B1 y&not n. i. om. K{non A) 19 Dicamus ctA : Bigammus au. vcl K uxorem O vocatur OK: vocantus(sic) A 90 qu. . . . mar. otn. K (»10« A) maritis B1 91 duonon fu. r« ut vid.: duo fu. ABCKT* fuerit 7"1 ut vid.: -int ABCKT*ut vid, quae autem nec ci. K (*ton A) vi. quae post K (jtonA) aa conu . . . mortem om. K (non A) adh.] deserit 7^(7^»./.) 23 nupseritr it. viduae vocatae K {non A)

C C 2 . •• f * . • -

IStDORIt

. dicta, quod sola sit,"hec circa consortium viri cortiugalia iura17 custodiat. Fratris uxor fratrissa vocatur. Mariti frater levir

dicitur. Duorum inter se fratrum uxores ianetrices vocantur,quasi eandem ianuatn terentes, vel per eandem ianuam iter ha-

18 bentes. Viri soror galos appellatur. Sororis vir speciale nomen signon habet, nec uxoris frater. Matrimonium est nubilium20 iusta conventio et condicio. Coniugium est legitimarum per*

sonarum inter se coeundi et copulandi nuptiae: coniugiumdictum quia coniuncti sunt, vel a iugo quo in nuptiis copu-

si lantur, ne resolvi aut separari possint. Conubium autem non 10a nupta, sed a nubendo formatum. Dicitur autem conubium,

. cum aequales in nuptias coeunt, ut puta cives Romani, pariutique dignitate. Conubium autem non est, cum civis Romanuscum Latina iungitur. Quotiens autem conubium non est, filii

aa patrem non sequuntur. Hymenaeus dicitur a quodam Hy-15menaeo, qui primus prospere usus est nupliis, vel a>o TOS V/*«VO?,

33 quae membrana virginitatis est claustrum. Contubernium estad tempus coeundi conventio; unde et tabernaculum, quod

Stymodo huc, modo illuc praefigitur. Repudium est quod sub85 testimonio testium vel praesenti vel absenti mittitur. Divortium $0

est quotienscumque dissoluto matrimonio alter eorum alterasnuptias sequitur. Divortium autem dictum a flexu viarum, hoc

a6 est, viae in diversa tendentes. Frivolum est cum eo animo .separantur, ut rursum ad se invicem revertantur. Nam frivolusest velut quassae mentis et fluxae, nec stabilis. Proprie autem 25

37 frivola vocantur fictilia vasa inutilia. Tribus autetn ob causis

x solae sint K(nott A) circa] ira K (non A) a custodiant Klevis J5» 3 ianitrices K 5 glos tdd. app.] didtur C 6 nonO»J. T • nobilium CKT 7 iuxta T int. se pcrs. B 8 dic.coniug. T 9 vel] ve K quod C1: ottt. T in om. BU10 aut] et T 11 ad nubendo B _ posl di. au. co. seq. formamd«m. tlc. (vi. »i)«'« A {»on in D) \amom.T parutiquea»paratique inc. T 13 non otiu T1 ' - 17 quem me. B1 18 coeundeT ao vel abs. om. K (uon D) az quoticns diss. T aa autem om.PK variarum B1 hoc . . . tend. om. K(tton D) id est B33 vias codd. ('/ hid. 1) diversos ul vid. 7> (tton D) 34 sepa-rentur T fribulum /T - 35 ve. quasi se mentis T mentes BKet n. K: effluxae O-: ct effl. BT stabiles BK 26 ob &TU: om.C: eKmbdelt.

ETYMOLOGIARVM LIB. IX. vii

ducitur uxor: prima est causa prolis, de qua legitur in Genesi(1,28): 'Et benedixit eos/ dicens: ' Crescite et multipli-camini': secunda causa adiutorii, de qua ibi in Genesi dicitur(2,18): ' Non est bonutn esse hominem solum j faciamus ei

5 adiutorium simile': tertia causa incontinentiae, unde dicit *Apostolus, ut (1 Cor. 7,9): ' Qui se non continet, nubat.' In 28eligendo marito quattuor spectari solent: virtus, genus, pulchri-tudo, sapientia. Ex his sapientia potentior est ad amorisaffectum. Refert haec quattuor Vergilius de Aenea, quod his

10 Dido inpulsa est in amorem eius (Aen. 4, 11-14):Pulchritudine: .

Quam sese ore fcrens!Virtute: . ":

Quam forti pectore et armis!15 Oratione:

Heu quibus illeiactatus fatis, quae bella exhausta canebat!

Genere: •Credo equidem, nec vana fides, genus esse deorum.

20 Iteni in eligenda uxore quattuor res inpellunt hominem ad 29amorem: pulchritudo, genus, divitiae, mores. Melius tamen siin ea mores quam pulchritudo quaeratur. Nunc autem illaequaeruntur, quas aut divitiae aut forma, non quas probitasmorum commendat. Ideo autem feminae sub viri potestate 30

35 consistunt, quia levitate animi plerumque decipiuntur. Vndeet aequum erat eas viri auctoritate reprimi. Proinde et veteresvoluerunt feminas innuptas, quatnvis perfectae aetatis essent,propter ipsam animi levitatem in tutcla consistere.

\ | dicitur OKT 3 scc. est cau. K {non D) dietttirMt. K(MopD) 4 fac. . . . sim. om. K 5 adiutorero<CT sim. sui Bcausa om. K (non D) incontinentia C 6 ApT) paulus K (jion D)7 expectari codd. 8 ex h is . . . Pulc. om. D estpot. K 9 effcctumT ref. autem h. K ia quem delt. (jton D) 0. rcferens K14 qua se forte B 16 cu BDTi c OK 17 iactus T> factis Cl

18 gen. ut cre. D v 19 una C1 ao uxore 0»». K aa quaeritur K(«0« D) autem om. KM{non D) 23 querentur K(tton Af): que ferun-tur T 24 conmendet C § 30 ont. M 35 animij cnim T1

37 volunt T

'.'•"'" LIBER X

;• ••••"•••'• - DE VOCABVLIS

* • ORIGO quorundam nominum, id est unde veniant, nonpene omnibus patet. Froinde quaedam noscendi gratia huicoperi interiecimus. . . .

DE QVIBVSDAM VOCABVLIS HOMINVM. Licet origo nomi-num, unde veniant, a philosophis eam teneat rationem, ut per 5denominationem homo ab humanitate, sapiens a sapientia nomi-netur, quia prius sapientia, deinde sapiens; tamen claret alia

. specialis in origine quorundatn nominum causa, sicut homo abhumo, unde proprie homo est appellatus. Ex quibus exempligratia quaedam in hoc opere posuitnus. 10

2 Aeros, vir fortis et sapiens. Auctor ab augendo dictus... Auctorem autem feminino genere dici non posse. Natn quae-

dam sunt quae in feminino flecti non possunt, ut cursor. Actor,3 ab agendo. Alumnus ab alendo vocatus, licet et qui alit et qui 15

alitur alumnus dici potest; id est et qui nutrit et qui nutritur; .4 sed melius tamen qui nutritur. Amicus, per derivationem,5 quasi animi custos. Dictus autem proprie: amator turpitu-

dinis, quia amore torquetur libidinis: amicus ab hamo, id est,~ a catena caritatis; unde et hami quod teneant. Amabilis 30

autem, quod sit amore dignus. Amasius, eo quod sit pronus6 ad amorem. Astutus ab astu vocatus, quod est callidi et cauti

1 Or . . . . interiec. om. MC1 a nasccndi B huic] huius K5 veniat BCK philophilis B tencant C per dcn. om. T1

6 homo] hominum K (uon A) 7 quia] quam A clarct] de re A8 hominum T 10 gratia] causa B xa Aeros . . . sap, om. T1 (iton A)sap. ct for. 7** 13 autcm o»t. C 14 Act. ab ag.] Auctor ab augcndo71 (tton W): om. A1KT*U ut vid. V 15 et qui alit om. K (ttott A)16 di. al. pot. A 17 tam. mel. B nuttitur BT*: nutrit CIK18 animi ABC: amicitiae (-ti-, -ie) IKTIV autem 0»«. A amator.. .Wb.om.KOAinonl) 19 hamo] atnore T* aoa om. A un.etamiqu. AKV: un. et aditni qu. C1: un. etiam qu. T: un. et amicos U: indeetiam hii qu. W\ inde ctami qu. BI tencat B ax Amasius . . . adam. om. AKUV{tion IV) aa vocatur AC (iion WIV) cati K(JIQHAUVIV)

ETYMOLOGIARVM LIB. X

nominis, qui possit sine periculo fortiter aliquid facere. Argu-tus, quia argumentum cito invenit in loquendo. Acer, in unam-quamque formam vegetus ac nimius. Alacer, a velocitate etcursu, quasidiceretaliger. Armiger, quod arma gerat. Alacris,

5 laetus : alacer, gestiens et [nullius] rei novitate turbatus. Agilis,ab agendo aliquid celeriter, sicut docilis. Aemulus, eiusdem 7rei studiosus, quasi imitator et amabilis. Alias inimicus inveni-tur. Aequus est secundum naturam iustus dictus, ab aequitate,hoc est ab eo quod sit aequalis; unde et aequitas appellata, ab

10 aequalitate quadam scilicet Aequaevus, ab eo quod sit alteriacqualis aevo, id est coaetaneus. Adrogans, eo quod multumrogetur, et ille fastidiosus sit. Audax proprie pro adroganteponitur. Animosus, quod sit animis et viribus plenus. Ani>matus, quasl animo auctus, quasi animo firmatus. Aelatus, pro 8

15 eo quod se ipsum super mensuram suam elevet, dum magnussibi videtur de his quae agit. Adtollens, quod se elevet eterigat Ambitiosus, quod honores ambiat. Avidus dictus ab 9avendo; avere enim cupere est. Hinc et avarus. Natn quidest avarum esse ? progredi ultra quam sufficit. Avarus ex eo

20 dictus, quod sit avidus auri, et numquam opibus expleatur, etquantum plus habuerit tantum plus cupiat, Flacci super hocconcordante sententia, qui ait (Epp. 1,2,56):

Semper avarus eget.Et Sallustius (Cat. n , 3): 'quod neque avaritia e copia, neque

35 inopia minuatur.' Amarus a sapore translatum nomen habet. 10Est enim insuavis, nec novit quemquam ad consortium suumaliqua invitare dulcedine. Adulter, violator maritalis pudoris,eo quod alterius torum polluat. Anceps, huc et illuc fluctuans 11

1 fortiterom. U(uon VIV) aliquid om. T*lV(non UV) 9 quiarg.A{jionW) 3 for. viget Iscanius alacer (corr. Al-) A 4 aligcr] aliterT Arm. . . . ger. o»t. T(tion AW) 5 alarcter O : alacriter BIKnullius om. T (ttott I) 8 aequitatcj acqualitatc dctt, 10 Acquaevus. . . coaet. om. K Aequus^4 11 id cst] idem^ • 13 rogatur A :roget B 13 animis] nitnis T1 virtutibus K 14 firmatur C1

15 co onu C supra B suam om. K {tion A) 16 vid. etdc C1 er. et cl. B adlcvct K(uon A) 90 auri] avari T91 quanto amplius A tanto/lC aa concordantes C1 24 quod]quam B vtl avaritiac co.: avaritic co. T 27 dulc. om.ji

ISIDO^I

ac dubius istud an illud capiat, et in qua parte declinet anxius.Atrox, quod sit tetris moribus. Abstemius, a temeto, id estvino, quasi abstinens a vino. [Adfinis.] Ablactatus, quod

ia sit a lacte ablatus. Aeger, quod agatur infirmitate vel tristitiaud tempus. Aegrotus, quod sit aeger frequentius, sicut iratus 5et iracundus. Aerumnosus a rumine dictus, quod per inopiam

13 miser factus esuriat et sitiat. Auspex, eo quod avium auspiciaintendat, sicut auceps quod aves capiat. Astrosus ab astro

14 dictus, quasi malo sidere natus. Aenormis, eo quod normamet mensuram excedat. Abactor est fur iumentorum et peco-10

15 rum, quem vulgo abigeium vocant, ab abigendo scilicet. Atra-tus et albatus: ille a veste nigra, iste ab alba. Advena, eoquod aliunde adveniat. Alienigena, quod alieni generis sit,et non eius ubi est. [Item] Alienigena, qui ex alia gente

16 genitus est, et non ex ea ubi est. Accola, eo quod adveniens 15terram colat. Agricola, a colendo agro, sicut silvicola. Ad-

17 secula, eo quod sequatur aliqueni lucri causa. Assiduus dice-batur apud antiquos qui assibus ad aerarium expensum con-ferendis erat, et in negotiis quoque publicis frequens; unde et

18 per S, non per D scribendus est. Adparitor nominatus, quod aoappareat et videatur et praesto sit ad obsequiuni. Adtentus,

19 ut aliquid audiens teneat. Adtonitus, veluti furore quoduminstinctus atque stupefactus; dictus autem adtonitus a toni-truum strepitu, quasi tonitru obstupefactus et vicino fulgori

1 an illat C1 capit K: cupit B dcclinat K anxius om. K:tiov. lemma ACTW a a temoto B: antemcto K 3 Adf. hab. OTxom. BIK quod] quia C 4 s«t] est T1 ablactatus O AgerO 5qu ias i t£ 6iracundi-B a rumen co dic. ^ 7 Aruspex(ex Al-) A 8 quod (n//.)] q»° T Astrosius T 9 m a lc T10 excedit B (non A) Abauctor O JI ambigeutn 7*: abieiunium A :abiiec*** B : abilegium C: abiiecium utvid. K Atram iste albatusT* (Ti n. /., Atromus?): Atramus et alb. BOI: Atraus et abatus A :Atruus et alb. K ia veste] verne O 13 Alien.. • . est om. O al.gen. 7 1 : alienae gentJs B : alienae regionis KT*ID (sed alicne tx aliege)14 item BIT* : iter C1: om. AKT1 15 Accola . . . colat om. AK(«0« U) 16 Agr.. . . silv. fiost obsequium (5 18) T sivicula A18 assibus] assiduus T* ud acstrium cxp. A : ad acrarii cxpcnsamrtcc. conpendies (corr. -dis) erat A ao scribendum B («0« A)quod app. om. A 31 praestus sit A aa audiat K (tion A)33 tonitmm str. T: tonitruo str. B 34 tonitru obst% 4K1 tronitruoobst. B: tonittuo obst. C: tonitru abst. T et] aut A* ^,,on A)

ETYMOLOGIARVM LIB. X

aut tactu proximus. Adlectus,quod sitpalam electus. Abactus, aoquod sit ab actu remotus. Abortivus, eo quod non oriatur,sed aboriatur et excidat Adoptivus, quia est optatus palamin filium. Ambo, ab eo quod est u/^w, nomen de Graeco 21

5 Latinum factum, littera tertia demutata. Alius [e multis dici-tur]. Alter [vero e duobus]. Aequimanus appellatur utraquemanu gladium tenens.

B: Beatus dictus quasi bene auctus, scilicet ab habendo quod 22

10 vellet et nihil patiendo quod nollet. Ille autem vere beatusest qui et habet omnia quae vult bona, et nihil vult male. Exbis enim duobus beatus homo efiicitur. Bonus a venustate 33corporis creditur dictus: postea et ad animum translatum nomen.Eum autem dicimus bonum cui non praevalet malum: eumque

15 optimum qui peccat minimum. Benignus est vir sponte ad 34benefaciendum paratus et dulcis adloquio. Non autem multumdistat benignus a bono, quia et ipse ad benefaciendum videturexpositus. Sed in eo differt quia potest bonus esse et tristior, .et bene quidem facere et praestare quod poscitur, non tamen

30 suavis esse novit consortio; benignus autem sua cunctos novitinvitarc dulcedine. Benefieus a benefaciendo alteri dictus; unde 25et beneficicntia vocatur, quae proximo prode est. Benivolus, 26quia bene vult. Non tamen dicimus benevolus, sicut nec male-volus. Saepe enim ex duabus partibus conpositum nomen aut

35 priorem autsequentem Htteram corrumpit. Nam benevolentiaabsurdum sonat. Blandus, dulcis et invitans ad familiaritatem 27

1 aut] a B priximus O a actu] aucto A Abort. . . . fil.ont. O 3 ab. excedat A quia] eo quod B (non Rtg.) estorUtus in K: cst exortatus in T* (7 1 «. /.) (HOM AD Reg.) 4 nomene gr. (corr. nominc gr.) A 5 in lat. ABG Rtnt. fac. est A (ttoitG) Alitts . . . duobus hab. CTU Mon.: O>M. K: Alius alter (ceit. otn.)ABDGM Reg. Re,,i. e (prius)] de ut vid. r»: ct ut vid. U1 6 du-vocatur CT*U Reni. Aequimanus. . • tenens ont. T app. qututraque manum (corr. -n«i) gladium incunctanter utitur C(non Rrg. Renu)10 vcllet ABPOIT'. vclit B^C2: vellit K ct ni. . . . no. om. Knollct ABl: nolct TO : nolit C* 11 qui et] et qni C vult (alt.)om. T i s vcstatc B1: nustate C1 13 ad ont. T 18 quia]qtiod B tristitior C1 ao novit cssc K: cst nobit A ai adbcnefacicndum B sa bcncfacicntia T 33 dic. bcnovolus C1

ISIDORIt

28 sui. Brutus,quasiobrutus,quiasensucaret. Estenimsineratione,sine prudentia. Vnde et ille Iunius Brutus ex sorore TarquiniiSuperbi genitus, cum eundem casum timeret quem frater inci-derat, qui ob divitias et prudentiam ab avunculo fuerat occisus,utilem temporis stultitiam simulavit. Vnde etiam Brutus est 5

29 cognominatus, dum vocaretur Iunius. [Burrus.] Balbus abalando potius quam loquendo dictus. Verba enim non ex-

30 plicat. Inde et blaesus, quia verba frangit. Bucco, garrulus,quod ceteros oris loquacitate, non sensu exsuperet Biliosus,

31 quod sit semper tristis, ab humore nigro qui bilis vocatur. Ba-10burrus, stultus, ineptus. Biothanatus, quod sit bis mortuus.

- Qivaros enim Graeco sermone mors dicitur.C

32 Clarus, a caelo, quod splendeat. Vnde et clara dies prosplendore caeli. Celsus a caelo dictus, quod sit sublimis et 15

33 altus, quasi caelestis. Castus primum a castratione nuncupatus:postea placuit veteribus etiam eos sic nominari qui perpetuam

34 libidinis abstinentiam pollicebantur. Caeles dictus, quia itersibi facit ad caelum. Caelebs, conubii expers, qualia sunt nu-mina in caelo, quae absque coniugiis sunt. Et caelebs dictus 20quasi caelo beatus. Caelicola, eo quod caelum colat; est enim

35 angelus. Continens non solum in castitate dicitur, sed et incibo et potu, in ira quoque et vexatione mentis et detrahendilibidine. Et continens, quod se a multis malis abstineat.

36 Clemens, misericors, ab eo quod cluat, id est protegat et tuea- 2537 tur, sicut solet patronus clientem. Concors a coniunctione

cordis est appellatus. Nam sicut consors dicitur qui sortem

3 timerentfi 4 ab. om. T 6 voca**# 2H Burrus C: Burrusrubus (/n> rufus) et nigcr T: otn. BlKReg. a balbaudo & : ab aldo A8 inde et om. K {tion A) 9 quodj quia B uris B>: orsi Ksexu K exupcrit K 10 Bobarrus K: Boburrus M 11 Botha-natus K quod sit B: quid sit T: quod cst CIK 14 pro] prop-ter C 16 pri. a cast. primum D 19 Caclebs • . . bcatus postangclus T qualia] quia O nomina codd. ao qui B coniugiiKT(ttonI) cebsB aa dicitur om. C 9 3 p o . c t i r a r 34 libi-dincm K& quia se B abstincant K 36 Consors a coniu-gationc T {tton I)

ETYMOLOGIARVM LIB. X

iungit, ita ille concors dicitur qui corde iungitur. Contionator. 38Consolator, adlocutor. Et inde dictus consolator, quod suli seadplicat cui loquitur, et solitudinem levat adloquio suo. Hincet solacium. Consultus est qui consulitur ; cui contrarius est 39

5 inconsultus, qui non accipit consilium. Constans dictus quod 4°undique stat, nec in aliquam partem declinari potest. Confi-dens, quod sit in cunctis fiducia 'plenus. Vnde et Caecilius(246):

Si confidentiam adhibes, confide omnia.10 Cautus a cavendo dictus. Callidus, fraudulentus, quia celare 41

novit, et male peritus. Callidum autem veteres non pro astutotantum, sed etiam pro astute docto ponebant. Hunc et versu-tum, ab eo quod animum cito vertat. Cupidus a capiendo mul- 4 a

tum, id est accipiendo, vocatus. Clamosus, quasi calamosus, a15 calamo; scilicet quod sonet. Calumniator, falsi criminis accusa-

tor; a calvendo, id est frustrando et decipiendo, dictus. Calcu- 43lalor, a calculis, id cst lapillis minutis, quos antiqui in manutenentes numeros conpunebant. Conpilator, qui aliena dicta 44suis praemiscet,sicut solent pigmentarii in pila diversa mixta con-

20 tundere. Hoc scelere quondam accusabatur Mantuanus illevates, cum quosdam versus Homeri transferens suis permiscuis-set et conpilator veterum ab aemulis diceretur. llle respondit:1 Magnarum esse virium clavam Herculi extorquere de manu.1

Contumax, ab eo quod contemnat. Chromaticus, quia non con- 4535 funditur nec colorem mutat. Graece enim xp&/ia color vocatur.

Contumeliosus, quia velox est et tumet verbis iniuriae. Conten- 46

1 corde iun/) cor iungit 7": sorte iungitur B (tion AI) Cont.om. B^K^non Al): Cont. multitudinis adlocutor CT* (tton II) a Cons.unius (-nus) adl. CT1 (non U) 3 cui] qui BIT " adloquia K4 consolatur B est otn. C 5 inconsolutus K quia K nonom. T1 dic. cst qu. C quod] qui B 7 cicilius codd. (civiliusA : cilicius M) 9 si om. MT(non ADW) adhibes (adi-) ABCD :adhibens (adi-) KM: habes (ab-) ITU 10 a caute eundo T* quialqui B ia astuda et docto K et om. T 13 ab ont. C cap.]cupcndo K 14 Cl. qu. clamosus 71 15 quod]quia B 5 43 otn. K(HOM A) 17 quasi?: quod T 19 pcrmiscct ct sicut B soletpigmcnta K ai homcris suis (om. transf.) K pcrmiscuis scd ut •conp. O 33 clavcm B 24 quia] quod B 05 greci. . . vocant K26 quia] quod B tum. in vcr. K

ISIDORIt

tiosus ab intentione vocatus, qui non ratione aliquid, sed sola47 pertinacia vindicat. Contemptibilis, vel quia contemptui habilis,48 vel quia contemptus et vilis, id est sine honore. Crudelis, hoc

est crudus, quem Graeci wpbv appellant per translationem, quasi49 non coctus nec esui habilis. Est "enim asper et durus. Carni- 5

fex, quod carnem afficiat. Cruciarius, eo quod sit cruce dignus.Collega a conligatione societatis et amicitiae conplexu dictus.

50 Coaetaneus, quasi conpar aetatis. Conplex, quia uno peccatovel crimine alteri est adplicatus ad malum; ad bonum vero

51 numquam dicimus conplicem. Consors, eo quod ad eum pars 10pertinet bonorum. Nam sortem veteres pro parte ponebant.Consors ergo, quod sit communis sorte, sicut dissors dissimilis

52 sorte. Celer appellatus a celeritate, quia quod usus exigit velo-cius facit. Confinalis, ab eo quod sit genere vel loco adfmis.

53 Colonus a colonia vel ab agro colendo dictus. Cognitor a cog-15noscendo causam dictus.

Curator, quod curam ferat pueris, qui adhuc eius aetatis suntut negotia sua satis administrare non possint, Clientes prius

54 colientes dicebantur, a colendis patronis. [Captus.] Captivusdicitur quasi capite deminutus; ingenuitatis enim fortuna ab 20eo excidit, unde et ab iuris peritis capite deminutus dicitur.

55 Colomis a columna vocatus, eo quod erectus et firmissimus sit.56 ConUus a coma dictus, quod sit formosus capillis, vel quia57 comam nutrit. Calamistratus, a calamistro, id est aco ferreo in

calami similitudine facto, in quo crines obtorquentur, ut crispi 25

1 qui] quia T a Cont. id est Ax: Cont qui contemnet vilis id est* A1: Cont. vel quia contemtui abilis id est C1: Cont. vcl quia contctntus

ct vilis id est K cont. hab.] contemnet viavilis B : contemtus avilus D3 oncre K hoc] id B 5 crui abilis O: cst biabilis B 6 quodlquiaB efficiat Artv. (exDon. adllec. 44?) 8 ConplcxusK _ qu'ajquod B 9 ad bonum om, T 10 eum om. A 11 pertineret C*i s consors ergo . . . diss. sorte post facit (J 52) ABCDIK discors B1:discor T 13 sortis T quia] qua T quod] quam B1 14 Conf.eo B x8 Clien.. . . patro. om. J& colientes prius C 19 Captushab."A (fn fint § 53) Cl: om. &KT ao dictus AB fort cnim BCl:enim om. T ab eo om. T ai abj ad KT peritus BTaa colomna OK fortissimus B 55 56-57 f*>st % 58 T93 capillus T 34 a quo fcr. C1 25 fccto T: facta B

ETYMOLOGIARVM LIB. X

sint: quem in cinere calefacere solent qui capillos crispant, utcalamistrati sint. Corpulentus, quod sit corpore validus et lentis 58carnibus. Crassus, a sagina corporis, a creando carnes. Come-sor, a comedendo satis. Est enim gulae ac ventri inmoderate

5 deditus. Caupo, pessimus de vino aquam fadens. Candidus 59[bonus, candens].

Canus dictus a candido; et candidus quasi candor datus. •Studio enim accedit candor. Nam album vocari natura est.Crispus. Clodus. Curvus. Caecus appellatus, quod careat 60

70 visum. Est enim luminibus amissis. Caecus est qui utroqueoculo non videt. Caducus a cadendo dictus. Idem lunaticus 61eo quod [ccrto lunae tempore patiatur]. Confusus a confes- .sione sceleris appellatus. Inde et confusio. Convulsus dicitur, 62cui sua vi aliqua adimuntur. Vnde et convulsa navis, cui

T5 eminentia vi tempestatis adimuntur, ut Vergilius (Aen. 1,383): .Vix.septem convulsae undis,

quasi mutilatae. Consumptus, totus sumptus ct devoratus. 63Conciliatrix ob societatem flagitiosae consensionis dicta, eoquod intercurrat alienumque nundinet corpus. Hanc etiam et

ao lenonem vocant. Circumforanus, qui advocationum causa cir- 64cum fora et conventus vagatur. Collegiatus. Carpentarius.

D • • :

Dominus perderivationemdictus,quoddomui praesit Diser- 65tus, doctus,a disserendo dictus: disposite enim disserit. Doctus,

25 a dicendo. Inde et dictor. Docilis, non quod sit doctus, sed quia 66

x queml quam codd. (*/ in marg. scriba saec. ix1 adscripsit stram Varrofingit in K. C/. Charis. t, 80, ia) in crine C quia cap. utvid. T'attttcorr. 3 Crassus . . . carn. om. T 5 fadt K (tton A)Candidus o»i. K {non A) 6 bonua, candens hab. T: otn. ABCIK8 accedet T: accidit B 9 Crispus om. T: Crispus, Clodus, Curvus0111. K caret T 10 visum A (-su BCT^ t lumen K est (alt.)ont. C t i idem] id cst K 19 eo quod . . . paL hab. CT'. ont.K: certo . . . pat. om. BI confcssionc BCI: confusione KT14 sua vi] suave K: sua C cui] cuius B 15 ut] undc B 17 multilatc K 18 flagiosae C »9 quod om. T alienum et nund. JBao leonemBO ai cireumforat B vocatur5/T; vagatus CColl. Carp. om. K (>«>« A) 03 domui ottt. O 35 dicendo etiam AIinde et dictor do. CKTI (Do. ttov. lemttt.) : dictus inde et dicitur do. A :dictus inde et dictor do. B: inde ct doctor do. Arev.

doceri potest: est enim ingemosus et ad discendum aptus. Disci-67 pulus a disciplina dictus : disciplina autem a discendo vocata.

Dispensator vocatur, cui creditur administratio pecuniarum. Etideo dispensator quia prius qui dabant pecuniam non numera-

68 bant eam, sed adpendebant Dives ab aere vocatus. Decorus, 5perfectus, a decem. [Dulcis.] Decens, conpositus, a numero

69 decem dictus. Hinc et decoras et decibilis. Directus, eo quod* in rectum vadit. Dilectus a diligentia. Haec sunt enim signa7° diligendi. Delibutus, de oleo unctus, ut athletae solent, vel

in cereumate pueri. Hinc et (Ter. Phorm. 856) 'delibutum iogaudio/ id est perfusum vel plenum. Delicatus, quod sit deliciis

71 pastus, vivens in epulis ct nitore corporis. Defessus, semperinfirmus, quasi diu fessus. Debilis, quod per bilem factus sitfragilis. Bilis enim humor est afficiens corpus. Decolor, quod

7a desit illi color. Desperatus vulgo vocatur malus ac perditus 15nec iam ulHus prosperae spei. Dicitur autem per similitudinem

... aegrorum qui affecti et sine spe deponuntur. Consuetudoautem erat apud veteres ut desperati ante ianuas suas conloca-rentur, vel ut extremum spiritum redderent terrae, vel ut possenta transeuntibus forte curari, qui aliquando simili laboraverant ao'

73 morbo. Degener, aut ignobilis, aut quod sit inpari genere, aut74 si dum sit genere optimo natus, inhoneste tamen vivit. De-

crepitus, quod morti propior quasi ad mortis tenebras vertat,sicut crepusculum tempus noctis. Alii dicunt decrepitum nonqui senectute avulsus est, sed qui iam crepare desierit, id est 25

?5 loqui cessaverit. Depretiatus, ab eo quod sit vilis nec aliquopretio dignus. Dirus, praeparcus et teter, quasi divina ira inid actus. Nam dirum dicitur quod divina infertur ira. AHas

1 possit B est om. T diccndum K a discipla au. T3 vocatus K 4 quia] pecuniarum T adnumerabant B 5 abaere] habere T1: ab habere dttt. 6 Dulcis om.BT: hab. CIK 8 inom. K sig. dil. Diligens O 10 certamate A : certamine ditt.:ceromate Artv. ia epula T Dcfensus C1 16 illius Kan dic. au. depositus pert x8 ut dispcranti A : utdum disperati K19 spiritum] usum jlK ao laboravcrunt CK sa opt. gen. C33 quia B mortis propior A": mortis proprior &CXTfort. rtcltvcrtit K 35 qui (alt.)) siC id cst . . . cess. om. T

ETYMOLOGIARVM LIB. X

dirus, magnus. Dehiscens, valde hiscens. Hic enim * de ' au- 76gentis est, ut (Ter. Heaut. 825): ' deamo te, Syre.' Despiciens,eo quod deorsum aspiciat vel contemptui habeat. Dolosus, in-sidiosus vel malignus, ab eo quod deludat. Vt enim decipiat,

5 occultam malitiam blandis sermonibus ornat. Dubius, incertus; 77quasi duarum viarum. Delator dictus eo quod detegit quodlatebat. Dilator, quia differt ad proferendum. Desidiosus,tardus, piger, a desidendo vogatus, id est valde sedendo. Idemet resides a residendo. ' De' enim hic augentis est. Delerus, 78

10 mente defectus per aetatem, £71-0 TOU A pctv, vel quod a rectoordine et quasi a lira aberret. Lira cst enim arationis genus,cum agricolae facta semente dirigunt sulcos, in quos omnisseges decurrit. Demens, idem qui amens; id est sine mente, 79vel quod diminutionem habeat mentis. Desipiens, eo quod

15 minus sapere incipit quam quod solebat. Damnatus et dam- 80nabilis : quorum prior iam addictus est, sequens potest addici.Degulator, quod gulae sit deditus.

E •' : 'Eloquens, profusus eloquio. Exertus, in loquendo expe- 81

ao ditus. Exerere enim proferre vel expedire est. Eruditus, quianon rudis, sed iam doctus. Expertus, multum peritus. ' Ex * 82enim hic pro valde ponitur. Expers vero, qui est extra peritiamet intellectum. Exornatus, valde ornatus. *Ex' enim provalde ponitur, sicut excelsus, quasi valde celsus, et eximius,

35 quasi valde eminens. Efficax dictus, quia nullam difficultatem 83habet in qualibet re facienda. Hinc et efficiens a faciendo

1 Discens K (non A) : Desciens T* scens C1: sciens &KT;saepe/i a ut] om. TBI: est D de. desire 7 1 : de amore desidereBODl{ttonA) 3 asp.] aspiciens B 4 eludat B: om. K 5 maliti-tiam T ••nat T1: sonat T* qu. inc. T 6 deteget BKT7 quia] quod BC profundum C1 9 resides T: residcns BCIK10 actates B Xrjpttv] leran 7*: leram BCK quod] quia B 11 estom. B arationc K: orationis C1 ia facto B quos omnisulcosegcs T: quo sulco otnncs seges K 13 idem qui a. A : idemque a. .BCKT 14 habet T: abct ct O 16 est om. C potest] iam Badici K 19 fusus K 20 quia] quasi C: tamquam T* ai sed ctiam C1

aa hic ont. T quia cst an qui aest itic. T 33 ex . . . pon. o»t. K (MOHA) 34 qu. val. ccl. 0111. C et OIII. K 35 difficultam B a6 hincom. B

ISIBORI

dictus. Exspes, quod sit sine spe. Expers, quia extra partem;84 caruit enim partem. Exsors, quia extra sortem est. Exul,

quia extra solum suum est; quasi trans solum missus, aut extrasolum vagus. Nam exulare dicuntur, qui extra solum eunt.

85 Extorris, quia extra terram suam est; quasi exterris. Sed pro- 5prie extorris, cum vi expulsus et cum terrore solo patrio eiectus;

86 et extorris, ex terra sua pulsus. Extorris, extra terram, aut87 extra terminos suos, quia exterretur, Exterminator, non ille

qui vulgo dicitur a<f>avuiBrjvai, sed qui deicit et expellit a ter»minis civitatis. Exterminatus, ab eo quod sit extra terminos 10suos eiectus. [Stc et] Extemus, eo quod sit alienae terrae.

88 Egens et egenus, sine gente et sine genere indigentes. [Egenus.]Exiguus, multum egens. * Ex' enim pro valde ponitur. Exilis,

89 tenuis, quod possit quamvis per angustum exire. Exesus, quiapercomesus; est enim aridus, tenuis, exilis. Exhaustus, quia 15consumptus est et inanis eflectus. Exsanguis, quod sit extra san-

90 guinem. Exanimis est mortuus. Exanimis autem ct exanimusdicimus, sicut unanimus et unanimis, inermus ct inermis, et hoc

91 nostro arbitrio subiacet. Exustus dicitur de quo nihil superest;quasi valde ustus. ' Ex* enim pro valde ponitur. Exosus ab ao'odio dictus. Nam antiqui et odi dicebant et osus sum. Hincest exosus, quo utimur, licet iam osus non dicimus, Exitiosus,eo quod multis exitio sit. Executor, ab exequendo. Idem et

92 exactor. EfTractor, quod sit expugnator claustrorum. Effe*ratus, mente ferina effectus et ultra humanum modum excedens. 35Effrenatus, ab eo quod sit praeceps et pronus et sine freno

93 rationis. Eunuchus Graecum nomen est, quod est spado.

tExpersfi sit] cst T a quia] qui B 4 exul redicuntur K6 pario O 7 an et exterris 1 tx terra] exera O 8 quia] quaeK ix sic et hab. BCIUi om. KT xa et genus O sine (prius)]

. cxtn K indigens C: cneas (utvid.tpro egenus) ind. A: tndige**lectionem 71 . Egenus hab. CIT(dtA cf. supm) : 01«. BK\ Eg.inops T* 13 egenus B: gerens O 14 exire sive sine iliis Cquu] quasi B xS ten. et cx. TC (-His O) quia] qui T18 inermus et ot». K(»on A) 91 natn ant. om. K (ttott A) odicebant Bx et ossus sum A : eos usus K aa lic. osus quo utimur licetT dicamui BTCl Exostiosiis T a$elo»i.KC 34 Effrac. eoquod B

ETYMOLOGIARVJtf LIB. X

Horum quidam coeunt, sed tamen virtus in semine nulla est.Liquorem enim habent et emittunt, sed ad gignendum inanematque invalidum. Effeta ab eo, quod sit frequenti fetu exhausta. 94Partus enim eam adsiduus debilem reddit,

5 . FFacundus dictus, quia facile fari possit. Facetus, qui iocos 95

et lusus gestis et factis conmendat, a faciendo dictus. Frugalisa fruge nominatus, id est a fructu vel parsimonia, sive, ut aliivolunt, a modestia et temperantia. Fenerator, qui pecuniam 96

to deponit apud debitorem, quasi fenoris actor: nam fenus pecuniaest Fenerator autem Latine dicitur et qui dat mutuum et quiaccipit. Flamines, pontifices idolorum. Felix dicitur qui felici- 97tatem dat, felix, qui accipit: et felix, per quem datur felicitas,ut felix tempus, felix locus. Fidelis, pro eo quod fit ab eo id 98

15 quod dicit vel promittit bonum. Facilis, a faciendo, nec tardus.Firmus, unde et formosus. Fortis, quia fert adversa vel quae*cumque acciderint: sive a ferro, quod sit durus nec molliatur.Formosus a forma dictus. Formum enim veteres calidum et 99fervens dixerunt. Fervor enim sanguinem movet, [et] sanguis

30 pulchritudinem. Foedus nomen habet ab hirco et haedo, 100F littera addita. Hunc veteres in gravi significatione ponebant,ut (Virg. Aen. 2,502):

Sanguine foedantem quos ipse sacraverat ignes. /Fragilis dictus eo quod facile frangi potest. Fessus, quasi fissus, 101

35 nec iam integer salute: est autem generale. Dicimus enimfessus animo, ut (Virg. Aen. 8,232):

Ter fessus valle resedit; ;et fessus corpore, quod magis est proprium; et fessus rerum a

a mittunt KC 3 Effecta KO 4 partis K 6 Fecundus «/vid. K qu, ex fac. O qui] quia T 8 est fruc. C 9 modesti ett K; modesliae t. BCI 10 auctor B xa Flam. pont. idol. 0»«. KUV(tton AI) 14 ut] ct T fit pro eo quod dat vel D id] in 7" 16firmosusC1 5 99a«fcFirmus (§ 98) 7* ibformo Artv. iorm&mKT19 ct hab. BCIT3 ut vid. : om, KTl ut vid. 20 Foedus.. . ignes om, T*et ab h. BCI 24 qu. a facile C1 37 tcr] inter B 28 ct fcssus]cffcssus T quodj quia B ct fessusj cfcsus C1

Ii8a D d ".

xoi casli vementium. "Fatigatus, quasi fatis agitatus. Formidolosusa formo, id est sanguine, dictus, cum se a cutevel a prae-

• - cordia fugiens contrahit sanguis. Nam timor sanguinem gelat,qui coactus gignit forraidinem, unde est illud (Virg. Aen. 3,30): 5

Gelidusque coit formidine sanguis.Formidolosus autem cum sit timidus, ct timendum significat

iO3Fatuus ideo existimatur dictus, quia neque quod fatur ipse,- . neque quod alii dicunt intellegit. Fatuos origine duci quidam

putant a miratoribus Fatuae, Fauni uxoris fatidicae, eosque 10primum fatuos appellatos, quod praeter modum obstupefacti

104 sunt vaticiniis illius usque ad amentiatn. Fautor, ab eo quodfaveat et consentiat. Fictor appellatus a fingendo et conpo-

., nendo aliquid, sicut capillos mulierum lenit et pertractat, unguit105 et nitidat. Fallax, quod fando, id est loquendo, decipiat. Fer-15

vidus, iracundus. Ira enim inflammat. Frendens, quod mi-nando frangat dentes et conprimat. Fremens. Ferox, ab eo

106 quod feritatem exerceat, ut bestia. Fur a furvo dtctus est, idest a fusco. Nam noctis utitur tempore. Factiosus, inter op-probria, cum seditiosum accipi volumus: cum vero gratiosum JO

107 ac potentem et quasi magnae factionis. Facinorosus a facticommisso nominatus: facit enim quod alteri noceat. [Femel-larius, feminis deditus, quem antiqui mulierarium appellabant].'Flagitiosus, eo quod frequentius flagitet atque adpetat libi-

108 dinem. Furcifer dicebatur olim qui ob levi delicto cogebatur 35ad hominis ignominiam, magis quam supplicii causa, furcamcirca viatn ferre, praedicans peccatum suuin, et monere ceteros

i factis ag. K: satis ag. T a dictus onu C 6 genitusque K9 originem codd. did K: duccrc dctt. l o Fauni] fatu uni Tfatidiciif " primo K favos B quod]qUji? 14 capillicodti. lcnit om.Ti 15 fando T\ faciendo^//T: faucicndo Oil Fremens om. K'. Freraens prcstrepens (sic) irascens T (pre. ir. T* 1)ab 01«. B x8 cst (prius) om, K 19 u»titur T* 20 viro gratioso Kai ac OM. C an est quasi T aa nocet AB Femell.. . . appell.hab. CTx om. ABIKU Eadetn in marg. add. tttan. rec. in T{ad5 96) V {ad \ xoi) 33 dcdictus O 34 Flagiosus K (MOH si)05 levi otn. & : Jeve (et delictum) dttt. 96 ab omnii gnoinjniam K; adoranis ignominiae C magis om. B1 27 niorerc A'

ETYMOLOGIARVM LIB. X

ne qui simile peccarent. Futilis, vanus, superfluus, loquax. 109Et est metaphora a vasis fictilibus, quae cassa et rimosa nontenent quae inieceris.. Fornicarius. Fornicatrix est cuius cor- iiapus publicum et vulgare est. Haec sub arcuatis prostrabantur,

5 quae loca fornices dicuntur, unde et fornicariae. Vergilius(Aen. 6,631):

Atque adverso fornice. . . .Fecunda a fetu dicta, quast fetunda. Est enim partu frequens. 111Feta. Flens, quasi lacrimas fluens. Fugitivus nemo recte

10 dicitur nisi qui dominum fugit. Nam si parvulus puer a nutrice .aut ab schola discessit, fugitivus non est. . . . . .

. G . - . . . , . '...V-... .Gloriosus a frequentia claritatis dictus, pro C G litterana

conmututa. Gloriosus a laurca dictus quae datur victoribus.15 Gnarus, sciens; cui contrarius ignarus, nesciens. Gravis,

venerabilis. Vnde et contemptibiles leves dicimus. Gravispro consilio et constantia dictus, quia non levi motu dissilit,sed fixa constantiae gravitate consistit. [Grandis. GraciHs.] 113Grandaevus, quod sit grandis aevo. Gratus, gratiarn servans.

20 Sed gratus tantum animo: gratissimus et animo et corporedicitur. Gratificus, ab eo quod gratis faciat bonum. Gratiosus,quod plus unicuique quam meretur tribuit. Garrulus proprie 114dicStur, qui vulgo verbosus appellatur. Accedente laetitia necvalentes nec volentes tacere. Sumtum nomen a graculis avibus, . -

35 qui inportuna loquacitate semper strepunt necusquamquiescunt.Ganeo, luxuriosus, et quamquam in occultis locis et subterraneis,quae yavua Graeci vocant. Glutto, a gula, id est gulosus.

1 nequis K: nequc C1 similiter B peccaret K - FugilisBKT a causa 71 3 Fornicarius om. BK (»o»i AJ) 8 dic. estqu. C 9 Feta o»i. KT1 (add. in niarg. cum glossa T*) : hab. ABCIU11 discesscrit B fug. non est om. K(tton AU) 13 dictus ottt. K{tionA) 15 ign. id cst nesc. B («0« -Af) 17 const.] substantia B18 fixa] fidaB Grandis, Gracilis Aa&. BCI: om. KTl so grat. cst(dd.) ct an. K ct corp. et an. B ax quod] qui K 33 merenturKyfort. rtttt "tribuet/Cr 23 necvalens necvolensC: nccvalen-tcr nec volentcr K: nec volenter nccvalentcr^4 (m»t / ) 94 sumtus Ta grac.3 aKricolis K 95 usquc B 26 quctnquam T 37 quac] quetnB gantia O: gangia T: gania BK Gluttus K

Dd 2 . . . « * . . ' - . . -

: ' ISIDORI |t • S

" - i • H '= * • . . . . - • • \

115 . Humilis, quasi humo adclinis. Honorabilis, quasi honore \xx6 habilis, hoc est aptus. Honestus, quod nihil habeat turpitu-

dinis. Nam quid est honestas nisi honor perpetuus, id estquasi honoris status ? Humanus, quod habeat circa homines 5amorem et miserationis affectum. Vnde et humanitas dicta,

117 qua nos invicem tuemur. Habilis, quod sit ad habendum„ commodus atque aptus. Honerosus plus est quam honeratus,

sicut scelerosus quam sceleratus. Hirsutus, ab eo quod sit118 hirtus et pilis horridus, Hypocrita Graeco sermone in Latino 10

simulator interpretatur. Qui dum intus malus sit, bonum sepalam ostendit. *Yiro enim falsum, KpiVis iudicium interpre-

119 tatur. Nomen autem hypocritae tractum est ab specie eorumqui in spectaculis contecta facie incedunt, distinguentes vultumcaeruleo ininioque colore et ceteris pigmentis, habentes simula-15cra oris lintea gipsata et vario colore distincta, nonnumquamet colla et manus creta perungentes, ut ad personae colorem

. . pervenirent et populum, dum [in] ludis agerent, fallerent jmodo in specie viri, modo in feminae, modo tonsi, modo criniti,anuli et virginali ceteraque specie, aetate sexuque diverso, ut ao

120 fallant populum, dum in ludis agunt. Quae species argumenti" translata, est in his qui falso vultu incedunt et siraulant quod *

non sunt. Nam hypocritae dici non possunt, ex quo forasxai exierint, Humatus, quod sit humo tectus, id est sepultus.

I 25isa - Ingeniosus, quod intus vim habeat gignendi quamlibet

artem. Inventor dictus [eo] quod in ea quae quaerit invenit.Vnde et ipsa quae appellatur inventio, si verbi originem re-tractemus, quid aliud resonat nisi quia invenire est in id venire

a adclinus B honori Arev.,fort. rtcie 6 dicta om. TC 7 adom. T 8 1.1. Onerosus . . . oneratus 9 sicut] sive T sceleraturO 10 pHi sordidus T inom.T latinum BCT • 11 bonusK la pal. ost] simulat B 13 illorutn B 14 contexta B 16 ctvar. col. dis. onu K (iton A) varia Cl 17 ut] et T 18 in 1.BCIKx laudis T 19 modo fem. B ao anuli (1. e. anQli) K: anili BJ:»noli CT . virginaria O at argumcntis B 03 foris C 36 quoA' (non A) 27 artem] rem B co hab. AK: o»t. BCIT quodea C venit B a8 que appellaturque inv. T 99 quod al. 7*1

ETYMOLOGIARVM LIB. X

quod quaeritur ? Interpres, quod inter partes medius sit 123duarum linguarum, dum transferet. Sed et qui Deum [quem]interpretatur et hominum quibus divina indicat mysteria,interpres vocatur [quia inter eam quam transferet]. Iuridicus 124

«> [quia legum iura dicit]. Indoles proprie est imago quaedamfuturae virtutis. Iustus dictus quia iura custodit et secundumlegem vivit. Innox, quod non noceat: innocuus, cui nocitum 125non sit. Sed apud veteres utrumque indifferens est. IlarisGraecum nomen est. Iocundus, eo quod sit semper iocis

10 aptus et hilaritati; a frequentia, sicut iracundus. Iocosus, iocis .usus. Inclitus Graecum nomen est. Nam KXVTOV Graeci 126gloriosum dicunt. Inlustris nomen notitiae est, quod clareatmultis splendore generis, vel sapientiae, vel virtutis; cuiuscontrarius est obscure natus. [Idoneus.] Incolomis a columna 127

15 nomen habet, quasi erectus, fortis et stabilis. Inmarcescibilis,incorruptus et sempiternus; quod sit sine marcore atque •languore. Intemeratus, incorruplus et nulla temeritate vio-latus. Infirmus, quia sine forma. Inbecillus, quasi sine baculo 128fragilis et inconstans. Inanis, levis. Inconstans, quia non est

ao stabilis, sed quod placet ei rursus displicet. Iactans vel arro-129gans est, quia maiorum institutis non adquiescit, sed propriamquandam viam iustitiae et sanctitatis inquirit. Iracundus dictusquia accenso sanguine in furorem conpellitur; f urf enim flamma :dicitur, et ira inflammat. Incentor, ab eo quod incendat atque 130

35 inflammet. Incentor, quia prava suggestione ad vitia cor alio-

z mediutn T 3 transfert Afort. rttte scd qui A deumAT:deum quetn CT{pro deutnquet): dcum di quein A : intcr deutn quem BI3 vtl intcrpretator homincs/? 4 quia... trans.//<i6. AKT: om. BCWVtransferret A an ea qua (t. e. quac) tr. ? 4 Inridicus U: IudicusAK: om. 7"» (non V) 5 quia... dicit hab. CT* (tnarg.) UVx om. ABIK7\6 qui iura B 7 leg. custodit (tras.) vivit T nocet T 8 Ilas A*9 nomen {pnt. est) T: nominum O Iucundus habeo T(i.e. ab eo)10 ac frcq. B 11 usur C nomen om. B nam otn. K ia claret 713 cuius] cui BC 14 Idoneus hab. BCIi om. KT 17 Intempcratus K18 quia] quasi C(non A) formo T1: formo id est sine calore CT1

Inbecillis BC quasi] quia A 19 quia] quod B {non A) aa dic.quod B 93 *Dp trcc. $ 130 post purgetur (§ 131) K (non A) 94 In-censor Schwatz 95 Inccntor 0/;/. A quia] qui B ad]viA

"" "• I^IDORI

,131 ntm Siiccendit, et persuadendo inflammat. Inexpiabilis, quodnumquam expiatur, numquam purgetur. Inlaudabilis, nonquia laudatus non sit, sed quia laudari non meruit. Iratus,

132 ira actus. Itnpius, quia sine pietate religionis est. Iniquusproprie dictus quia non est aequus, sed inaequalis est. Inter 5impium autem et iniquum hoc distare nonnumquam solet,

~ quia omnis impius iniquus, non tamen omnis iniquus est impius.Impius namque pro infideli ponitur: et dictus impius quod sita pietate religionis alienus. Iniquus vero dicitur pro eo quodnon est aequus sed pravis operibus maculatur, vel [si] Christiani-10

X33 tatis nomine censeatur. Inimicus, quia non amicus, sed adver-• sarius. Duae autem res inimicos faciunt: fraus et terror.

134 Tenror,' quod timent. Fraudes, malum quod passi sunt. In-vidus dictus ab intuendo felicitatem alterius. Invidiosus estqui ab alio patitur invidiam. Invisus, odiosus, ob invidia et 15

135 zelo dictus. Intestabilis, cuius testimonium non valet et quoddixerit inritum inprobatumque sit. Infamis, non bonae famae.Inprobus dictus quod instat etiam prohibenti. Inportunus,inquietus j quia non habet portum, id est quietem. Vnde etinportuni quasi in naufragium cito feruntur. Infrenis, hoc est 20qui frenis non regitur, ut (Virg. Aen. 4, 41): •

> Numidae infreni.137 Infrendens proprie est inter se conprimens dentes. Nam et

frendere significat dentibus frangere, unde nefrendes infantes,qut necdum dentes habent. Ingluviosus a gula et voracitate 35

138 dictus. Ingloriosus, quod sit sine gloria, id est sine triumphis.Item inglorius inmemor gloriae. Informis, ingens, non quod

3 quia (alt.y) qui C(iton A) meruit BK : meretur CT 4 qtria]qui JBI 5 sed inaeq. inter C 6 numquam sol, B1 9 pro quod A10 maculatus B vel / l : vel si CT(txvt\ si ex) : ne BKP 11 nomenA' censeat T qui B initn. cst sed B {tton A) ia initnicumfa. B 13 terror onu T fraudis codd. (-des A) mali ACKT(tion I)14 ab invidendo fclicitati B est] dictus B 15 pat. iniuriam Bnb inv. C: obvidia B1 16 cuius] cui A* (non A*) non om. B19 quia f.vquod A ao inopportuni C Infr.. , . infrcni post habent(§ J37) T a i qui non fr. non rcg. B1 rcg. ct liutnidac O24 significant BC1 . ncfrcndcns C1 97 idcm ingloriosus K

ETYMOLOGIARVM LIB. X

non habeat formam, sed quod ultra formam magnitudinemhabeat. Inveterator, eo quod sit multi veterisque usus in 139malitia. Inmanis, quia non bonus sed crudelis, [atque] terribilis,Manum enim bonum dicitur. Vnde et KCLT &ni<t>p<unv dii

5 Manes, minime boni. Inmunis, minime munificus, ut est in 140proverbio veteri: ' Inmunem cives odere sui.' Item inmunis,qui non facit munia, id est officio non fungitur. Est enimomni privilegio vacuus. Indemnis, eo quod sine damno vivat, 141et sine ulla culpa atque periculo. Iners, sine arte, et ob hoc

10 ne operis quidem ullius. Inermis, vel sine arma, vel sine viri-bus. Nam semper arma pro viribus [accipiuntur]. Ignavus, 140ignarus viae, id est rationis et vitae. Ignarus, non gnarus, idest inscius, id est sine naribus. Olfecisse enim veteres scisse <dicebant. Ignarus autem duo significat, vel qui ignorat, vel

15 Qui ignoratur. Ignarus qui ignorat. Inmemor, qui oblitus 143est: perdidit enim memoriam. Inscius, quia sine scientia est.Idiota, inperitus, Graecum est. Inperitus, sine peritia. In-144consultus, ab eo quod non accipiat consilium. Inconsultus,quia est sine consilio et inscius rerum atque ignarus. Ineptus,

ao apto contrarius est, quasi inaptus. Inops, qui sine terra est: 145opem enim terram intellegimus, quia opem fert fructificando.Alii inopem intellegunt non sepultum, inhumatum, cui necinane absenti surrexit tumulum. Ignobilis, eo quod sit ignotus 146et vilis et obscuri gencris, cuius nec nomen quidem scitur.

35 Ircosus, quia sudore corporis foetido putet. Ignotus, ignobilis,vel ex inproviso yeniens. Inprovisus dictus eo quod subito sit 147et non porro ante visus. Index, proditor ab indicando. Indi-

1 non om. T1 sed ul. K (tton A) magn. habet AC ; 9 InveteratusK m. veteres quod A : multiferisque T 3 militiaB quia] quod Aatque KT*: et BI: otn. CT1 ut vid. 6 it. inmanis K 9 et si ul. K{non A) 10 operi TC ull. aptus (abt-) CT* ui vid. sine armis Bi t accip. hab. ABC: om. KT ' ia ignarus . . . vitac om. A (nott DI)et om. K non] nam T 13 insc. vel sine BDJ (tton A) scireA (ttoM DI) 14 duos A («0« D) 15 qui ignorat] autem (d/l.) •duo (del.) T(nonAD) 16 pcrdit CK quia] qui A' 18 accipitA 19 qui est C ao qu. inalitus T(pw-abt-) 91 fcrat Baa int. qui non scp. T 93 in. habcnti B: inanem abs. K tumulusBIK: -lis T a^nenom. T1 95 pudct B1 a6 vcl inp. C1 dictus]dicitur A sibito C1

ISfDORI

Libidinosus a Libero, qui puellarum [corpore pingitur]. Luxu-riosus, quasi solutus in voluptate: unde et membra loco motaluxa dicuntur. Lascivus, quod sit laxus, id est solutus et vanus.

161 Lymphaticus, quod aquam timeat, quem Graeci v8po<t>6ftt)vdicunt. Lymphaticus proprie dicitur qui vitium ex aqua con- 5trahit, cuius vitium est huc atque illuc cursare, aut a fluore

162 aquae sumpto vitio. Sed poetae iam hoc genus nominis profuriosis usurpant. [Languidus.] Luridus, quod sit pallidus,a loro dictus, quod huiusmodi habeat cutem. Leprosus apruritu nimio ipsius scabiae dictus, unde et per P scribi debet. 10

163 Luscus, quod lucera ex parte sciat, sicut luscitiosus, qui vesperi• nihil videt. Luscos coclites dixerunt antiqui, unde et Cyclopas

Coclites legimus dictos, quod unum oculum habuisse per-hibentur. Lotus, lautus, id est mundus. Lupa, meretrix, arapacitate vocata, quod ad se rapiat miseros et adprehendat. 15

M164 Misericors a conpatiendo alienae miseriae vocabulum est

sortitus: et hinc appellata misericordia, quod miserum corfaciat dolentis aliena miseria. Non autem occurrit ubique haec

• etymologia ; nam est in Deo misericordia sine ulla cordis 20165 miseria. Mactus, magis auctus gloria; et est nomen tractum

a sacris. Quotiens enim tus aut vinum super victimam funde-batur dicebant: ' Mactus est taurus vino vel ture' ; hoc est

166 cumulata est hostia et magis aucta. Munificus dicitur vel quiaalicui multa munera dat, vel quia munus suum, id est officium 25

167 quod debet, adinplet: sic et munifex, quia munera fert. Ma-

• 1 liberos OD: -ris B corp. ping. hab. TUXC: om. ABDKfl loca K 3 Lasc. . . . va. om. K(non A) luxus (-xs-) BCU4 idrophobam C: idrobobam B: ydropolam K: idprophobam T 5 di-cunt] vocant X pro. dicunt (-tur!) Cx 6 cursare (-sure?) 7*: cursusBC: currere K aut a fl. BO 7 hoc iam T 8 Lang. hab.BC: om. KT Ludus T* pallus O 9 lora K 10 dcbeatT: debent B (tton A) 11 lucet C lusciliosus BCT: lusco-diosus K ia lus. quos cocl. B 13 oculum ottu K (nonA) 14 lau.]lauatus O 18 hic K appellatam tnisericordiam CT 19 alienammiseriam CT autem ottt. C haec ont. Ki ante ubique Baonamjnonl? 21 et noxa. K 33 diccbatur CT magtus T34 qui al. TlBC 05 qui mun. B 26 quo dcb. A' qui mun. BMagnus. Magnanimis C

ETYMOLOGIARVM LIB. X

gnanimis, ab eo quod sit magni animi et magnae virtutis. Cuicontrarius est pusillanimis. Magnificus a magna faciendo voca-bulum traxit. Mansuctus, mitis vel domitus, quasi manu 168adsuetus. Modestus dictus a modo et temperie, nec plus quic-

5 quam nec minusagens. Mitis,lenis et mansuetus et cedensinpro-bitatibusetadsustinendaminiuriamtacens,quasimutus. Mutus, 169quia vox eius non est sermo, nisi mugitus' vocalem enim spiri-tum per nares quasi mugiens emittit. Memor, vel qui memoriatenet, vel quia memoria tenetur. Magister, maior in statione: 170

10 nam tsteront Graece statio dicitur. Minister, minor in statione,sive quia officium debitum manibus exequitur. Maximus, aut 171meritis, aut aetate, aut honore, aut facundia, aut virtute, automnibus magis eximius. Maior. Minor, minimus, a numeromonadis, quod post eum non sit alter. Modicus, parvus, sed 172

15 abusive; ceterum rationabilis. Moderatus, a modo scilicet ettemperamento. Mediocris, quod modicum illi sufficiat. Miser 173proprie[dicitur] eoquodomnemfelicitatem amiserit. Secundumautem Ciceronem proprie mortuus, qui in Tusculanis (1,5)miseros mortuos vocat, propter quod iam amiserunt vitam.

ao Miserabilis, quod sit miseriae habilis. Mestus, naturaliter tristis, 174non casu. Est enim a natura animi et mentis, unde et mestus.Mendicus dictus quia minus habet unde vitam degat: sivequia 175mos erat apud antiquos os claudere egenum et manum ex-tendere, quasi manu dicere. Mendax, quod mentem alterius

2$ fallat. Malignus, quia malitiae votum vel opus peragit. Malus 176appellatus a nigro felle, quod Graeci /xcXav dicunt: unde et

x magnanimi 7* ct BCI: scd T: vcl K 7 est nec sermonised mu. K : sermonis in («/ vid.) mu. A 8 quia T • mem. (prius)]mcmoriam B 10 arfppuv Arev., sed c/. 15, 4, 5 f steriot statio, ttfort.Corp. Gloss. Lat. a, 187,61 statio, foTTjropaf it exsequatur B Max.. . . mag. exim. postalter ABCIU: ittrat.post vitara (§ 173) K Max.]minimus K (no« AK iterat.) • ia hon.] ore A' (tton AK i/emt.)aut om.] an («/ vid.) ominibus A 13 maius cximius 7": magis etmaximus A (tx -me) BKU(ex -mxi): magis et eximius C {tton I) Maior. .Minor om. T 14 monadiis K aiiter AK 15 rationabile O17 dic. eo K: ideo B(pro «d. eo?) : eo CITU 18 mort. est qui K 19am. iam K(non A) so abilis coad. ai mcntis et animi B aa dictusom.B habcat T 33 osclaud. c tC: ore laudare Kx duccre A {tton I)manii cxt. K (tton A) 34 fall. alt. B 26 nikav. . . et om. T1

melancholici appellantur homines qui et conversationem hu«manam refugiunt et amicorurncarorumsuspectisunt. Malitiosus,deterior malo, quia frequenter malus. A malo autem peior

I77dicitur: a bono deterior. Melior dictus quasi mollior: nondurus aut ferreus: nam melius quasi mollius. Minax, a facie 5oculorum, quando furiose ardescunt, ut amplius videns perti-mescat. Minator et monitor. Sed monitor dicitur cum prae-

178 nuntiat bona: minator, cum nuntiat adversa. Mulcator, eoquod blandis verbis mulceat ad dcclinandum animum : trans-latio a mulso, id estquod acceptum lenire solet fauces dolentis «o

179 aut oppletum sordibus stomachum. Metatores appellantur quicastra designant, a metiendo scilicet. Lucanus (1, 382):

Hesperios audax veniat metator in agros.Mollis, quod vigorem sexus enerviati corpore dedecoret, et

180 quasi mulier emolliatur. Macer, a macie: et macies a moechia, 15eo quod inmoderata libido macros faciat. Mancus, manu ancus.

181 Moribundus, morientis similis: sicut vitabundus, viventisimilis. Quando enim dicimus moriturus est, vere moriturusest: moribundus autem non vere, sed veri similis morientis est.

182 Meretrix dicta eo quod pretium libidinis mereatur. Inde et 20meritoriae tabernae: nam et milites, cum stipendia accipiunt, '

183 mereri dicuntur. Morio [a morte vocatus, eo quod non vigeatintellectu]. Mulio dictus a mulis, eo quod praesidet isdem.vehiculis.

N 35184 Nobilis, non vilis, cuius et nomen et genus scitur. Nubilis,

1 melancolia K quia et K: qui adB: quia CI 4 dicttur onu Bbono] bo K 5 a facie BC/T: ab acie K 6 pert.] perardescant K7 pronuntiat BK 9 a decl. K ra dcsignata tnentiendo T13 espericac K aut advenitat T 14 quid C1 enervati B dedecoreBKT 15 muliere molliatur T moechia Atw.: macia BCIXimacie TU 16 fac. si%'e a maceratione CUX 17 morientis JTU: -tiBCK viventis K: -ti BCITU 18 raorit.] moribundus B vcre mor.est om. K (non A) 19 autem ont. K vere} vivere K ao undeBC 31 meretori B stipendiis K aa a morte . . . intell. hab.CTUX: om. ABDGIK »3 pracsit K idem Tattte corr. P

ii d iCTUX: om. ABDGIK »3 pracsit K idem Tattte corr. ^Postvchiculis ad<f. Manifestum dicitur quod in manu est promptu (-ti C, -tumA') CUX {tion ADG) 26 et generis T: egemis K scictur C

ETYMOLOGIARVM LIB. X

ad nubendum habilis, Nemo ab homine tractum, id est nehomo, quod est pro nulloj nullus autem quasi ne ullus. Nullus,ne ullus. Nihili conpositum est ex nil et hilo. Hilum autem 185Varro ait significare medullam eius ferulae quam Graeci atr^o- :

5 htXov vocant; et sic dici apud nos nihilum quomodo apudGraecos ouSe ypv. Nequam a malo plerique distingunt, alium 186perniciosum, alium nugam existimantes; ut ait Munatius: ' Hicadulescens nequam, non malus,' id est nugax, non perniciosus. : -Alii confundunt, quasi utrumque unum idemque significent.

10 Nequam ex eo quod nec quicquam sit, id est ex eo quod nihil 187sit, veteres dictum [esse] voluerunt. Neuter, neque ille nequeiste j quasi diceret ne uterque. Nefarius, non dignus farre, quo I8I4

primo cibi genere vita hominum sustentabatur. [Alias nefariusnec dicendus.] [Nutritor, quasi nutu eruditor.] Nefandus, id

15 est nec nominandus quidem. Nuntius est [et] qui nuntiat et 189quod nuntiatur, id est ayycAos KO.1 uyycAia. Sed nuntius ipsehomo genere masculino: id vero, quod nuntiat, genere neutro,ut hoc nuntium et haec nuntia. Nazaraeus, id est sanctus 190Dei. Nazaraeus olim dicebatur qui sanctam comam nutriebat •

ao et nihil contaminatum conspiciebat, abstinens se a vino omni-que sicera, quae mentem ab integra sanitate pervertit. Nugas 191autem Hebraeum nomen est. Ita enim in Prophetis est expo*situm, ubi dicit Sophonias (3,4): ' Nugas, qui a lege reces- .serunt,' ut nosse possimus linguara Hebraicam omnium lingua-

35 rum esse matrem. Nugigerulus appellatus ab eo quod sit 192turpis nuntius. Neglegens, [quasi] nec legens. Nepos dictus 193a genere quodam scorpionum qui natossuos consumit, excepto

t a nubendo B tractus KT a Null. ne ull. om. B • 3 Nicil Tcx nehetilo C1 illum au. C1 4 feruntae O quam . . . voc. om. K(tton A) 5 et si T 6 ovVt fpv Arev. : videtoi KTU: vcdetoi A : videtdBI: videtoti C: videton X aL pcrn. om. O 7 nugacem dett. •monatius BIKM: monantius Tx monacius C Bfug&xcodd. non ow.BCIT* 10 Nequitiam TJX 11 csse hab. BCIX: cst T: om. AKla nec ut. BK 13 sustincbatnr T; sustincbantur C1 Al. ncf. necdic. hab. BCU: om. IKT 14 N u t r . . . . erud. hab. CTUVX: om. BIK,15 ncc") ne T(non UV) quid. nec diccndus X et hab. BCT*;ont. KT1 ao consp.] accipicbat C aa est] et C1 33 recesserantBK 24 possemus K 25 appcllatur K 26 quasi hab. CT; om.ABIK ' ncc lcgcns om. ABl: ncc cligcns CT*

ISIDORIt

eum, qui dorso eius insiderit; nam rursus ipse qui servatusfuerit consumit patrem : unde homines qui bona parentum per

: luxuriam coiisumunt nepotes dicuntur. Hinc quoque nepotatio194 pro luxuria ponitur, qua certe quaeque res consumuntur. Niger,

quasi nubigcr: quia non serenus, sed fusco opertus. Vnde et 5nubilum diem tetrum dicimus. . ,. .

O .195 • Orthodoxus, rectae gloriae. Orator ab ore vocatus, a pero-196 rando nominatus, id est dicendo; nam orare dicere est. Obau-

diens, ab aure, eo quod audiat imperantem. Ospes, quod 10inferatostio pedem. Ospes, facilis, aptus et ostio patens: unde

197 et ospitalis homo dicitur. Osor, inimicus, ab odio dictus, sicutamator ab amore; et est generis communis. Odibilis, odioaptus. Obsitus, obsessus, id est undique insidiis convallatus.

198 Obscenus, inpurae libidinis, a vitio Obscorum dictus. Obtunsus, 15hebetior et obclusior, quasi ex omni parte tunsus. Obnixus,contranisus et conabundus. Obnexus, quia obligatus est nexi-

199 bus culpae. Oblectator, quasi cum lacte, cum fraude, utTerentius (Andr. 648):

Nisi me lactasses amantem. aoVnde et oblectare dictum est. Obtrectator, raalignus et quiobstringillando officiendoque non sinat quempiam progredi et

200 augescere. Orbus, quod liberos non habet; quasi oculisamissis. Opifex, quod opus faciat aliquod. Opilio [custosovium] [ovium pastor quasi ovilio]. '5

P201 Prudens, quasi porro videns. Praespicax est enim et incer-

1 quo dor. T dorsum K: -su 7* a consumet CT quia T3 quaque B 8 Orth. rec. glo. post dicere est T pcriorando T 9 idest] indc T 11 fac. apcrtus B 23 comm. Osor qui odit ct ab aliisoditur C(HOH AWVX) Odilis K: Odhbilis A ut vid. 14 habtusK: habitus C: abitus 77 vallatus B 15 obscuro BCIK diciturK 16 obcl.] obtunsior B Obnixus] Obncxus B 17 contra- 'ncxusB Obnexus] Obnixus T: ObnoxiusfiC/ cstobl. J3:oblicatus (cw. est) K ax oblactere C dictus B qui otn. C1

aa cfficiendo tton C1 sinant ut vid. 7"1 pergredi nt vid. T34 facit T Opil. anle Opif. B (nott 1): Obilio A : 0»«. K cus. ov.hab. A 95 ov. pas. qu. ov.hnb, CTX qu. obilio C1 37 perspicax/?

ETYMOLOGIARVM LIB. X

torum praevidet ca^us. Patiens dictus a pavendo. Pavere. enim ferire est. Percutitur enim et tolerat. Perfectus, cui nihil 202

iam adici potest. Huic nomini apud Grammaticos conparationonadicitur, quiasi dixeris : 'Ille perfectior est,' iste perfectus

5 non erit Pulcer ab specie cutis dictus, quod est pellis: postea 203transiit hoc nomen in genus. Nam pulchritudo hominis autin vultu est, ut (Virg. Aen. i, 589):

Os humerosque deo similis.aut in capillis, ut (Virg, Aen. 1, 589):

10 - Namque ipse decoramcaesariem. " • . . . - • . . . : •

aut in oculis, ut (Virg. Aen. i, 591):Laetos oculis adflarat honores.

aut in candore, ut (Virg. Aen. 1, 592): ,. .15 Quale manus addunt ebori decus.

aut in lineamentis, ut (Cic. Verr. 2,36): ' Te multo plus figuraet lineamenta hospitis delectabant,' aut in proceritate, ut Tur-nus (Virg.Aen. 11,683): . . . •

Vertitur in raediis, et tota vertice supra est.ao Pellax a perliciendo. Perspicax, splendidus, eo quod perluceat. 204

[Perpetuus]. Perennis, ab eo quod sit perpetuus annis. Prae- 205sul vocatus quia praeest sollicitudine. Praepositus appellatuseo quod sit subiectorum ac famulantium ordinator vel rector.Patroni a patribus dicti sunt, quod huiusmodi affectum clienti-

35 bus exhibeant ut quasi patres illos regant. Paedagogus est cui 206parvuli adsignantur. Graecum nomen est; et est conpositumab eo quod pueros agat, id est ductet et lascivientem refrenetaetatem. Praesens dictus quod sit prae sensibus, id est coram 207

1 an pavens dic a paviendo. Pavire enim t 7 in vultus T: inultu K8 humcrisquc d. C1: humcros quod eo K antt corr. similcs B11 cesaream Kantt corr. 13 lae.] lectis T adflaret K 16 ut tclute K inultum D 17 et niamcnta C1 ospitiis T: aspitiis Odeclinabant B 19 medus ut vid. f1 20 pcrlicendo codd. Prae-spicax (Pre-) CKT ai Perp. hab. AB (antt Persp.) CI: ont. KTannus T1 aa quia] quod A 33 qu. sub. ac fulantium ord. A : qu.sit sub. hoc ordinantium famulator K velj ac T2 a$ ezicbant Tqui parvulis ads. 7": cui parvulus adsignatur K{tiott A) 37 agit i^(ttou A) ductct CT: ducit A'; docat AB 28 praes.] prcscntibus T

:: ISIDORI

oculis, qui sensus sunf corporis. Prior, quod primus sit ordine;ao8 et primus quasi praeminens. [Primus. Postremus.] Potens,

rebus late patens; unde et potestas, quod pateat illi quaquavelit, et nemo intercludat, nullus obsistere valeat. Praeopimus,

209 prae ceteris opibus copiosus. Pecuniosus : Tullius primum eos 5dictus refert qui plurimam habuissent pecuniam, id est pecora,Ita enim et antiqui eos appellabant; paulatim autem per

210 abusionem nomen aliud devolutum est. Pervicax propriedicitur qui in proposito suo ad victoriam perseverat. Antiquienim vicam dicebant quam nos victoriam. Credo quod inde io

211 dicatur herba vicia, id est victorialis. Pernix a pernitendotractum est: id est in conatibus perseverando. AHi pernicemvelocem intellegunt pedibus. Nam pernicitas pedum est, ut(Virg. Aen. i i , 718): :

Pernicibus ignea plantis: 15sicut celeritas pinnarum est, ut (Virg. Aen, 3,243):

. . Celerique fuga sub sidera lapsae. . .212 Piger, quasi pedibus aeger. Est enim tardus ad incedendum ;

quod nomen per usum transiit ad animum. Pernox, pervigi-lans nocte. [Perseverans.] Pertinax, inpudenter tenens, quasi 20

213 pertinens. Petulans nunc quidem pro audace et inprobo poni-tur: olim autem acerbi flagitatores et proprie argentariorum[coactorum] pueri, quod pretia rerum crebrius et asperius

214 exigebant, a petendo petulantes vocati. Procax, proprie idemquod petax. Nam procare est petere; unde et petitores nu- 35

315 ptiarum proci dicuntur. Prodigus, sumtuosus atque consumtor,qui omnia porro agit et quasi proicit. Profugus proprie diciturqui procul a sedibus suis vagatur, quasi porro fugatus. Pere»

• j ocolos K • a Prim. Post. hab. ABCl: om. KT 3 qu. patctT qua vcl. K: quaeque valct B 4 valet T s vtl Pecuniosos{ila dett.) .7 pcr ab. otn. K (tion A) 8 ab. in nom. C («0« A)Pcrficax T 9 pracpositoB 10 vigam T: viciam BOl: vitia Kvictoriam] vicam B 11 vitia BK: da T1 pcrtinendo K13 est (prins) om. K 17 fuga] figura K 18 Pegcr K 19 tr. etanimam T^ : tr. et ad animam C ao Perscv. hab. ABCJ: om. KTqu. pert. ont. T 31 pertenens C 23 coact. hab. CIT: om. ABcoact,. . . rcrum om. Kfrion A) quod] qni B 94 a ow. Tpctulanter K 05 petitiones pr. duntur (corr. dicuntur) T a-j qui]quia B a8 vacatur K fugatur C

ETYMOLOGIARVM LIB. X

grinus, longe a patria positus, sicut alienigena. Proiectus, 216quasi Jonge et procul iactatus; sicut et produxit, quasi porroillum duxit j et provocavit, quasi porro illum vocavit. Proiectus,porro eiectus ac proiactatus, unde et (Virg. Aen. 3, 699):

5 Proiectaque saxa;id est porro iactata. Proscriptus, cuius bona palam et aperte 217scribuntur. Praescriptus ordinem significat, sicut et praescri-ptiones apud iurisconsultos. Procinctus, expeditus et armatus; 218unde et ' in procinctu', id est cum belli causa arma sumebant.

10 Praecinctus, eo quod ante se ponat aliquid, quo praecingitur.Vnde et de Domino dictum est (Iohann. 13,5): 'Praecinctusest linteo, et lavit pedes discipulorum suorum.' Praedo est 219qui populando alienam provinciam invadit: praedo ab abigendopraedas dictus ; et praedo qui praedam habet. Praedator, hoc

15 est cui de praeda debetur aliquid. Plagiator, diro TOV vXayiov, 220id cst oblico, quod non certa via grassatur sed pelliciendo dolis.Piratae sunt praedones maritimi, ab incendio navium transeun-tium quas capiebant dicti. Nam irvpd ignis est. Pugillator, 221qui de manu in manu nummorum aliquid subtrahit. Peculator,

ao pro eo quod sit pecuniae publicae defraudator. Proditor,pro eo quod detegit. Item proditor perditor, ut (Virg. Aen.1.2S2):

Vnius ob iramprodimur.

25 Perfidus, quia fraudulentus est ct sine fide, quasi perdens fidem. 223Periurus, quia pcrpere iurat, id est male iurat. Periurus autem

1 alijrena 7"1: alicnigcncna O a prod. sj quosi B1 3 voc^ pro»vocavit T 4 praeiactatus BCIK 5 proicctaqucxa C1 6 cid estC1: quasi B (tion I) Proicctus corr. Pracicctus ut vid. 2? cuius. . . scrib. ont. C1 7 scribunt T(uon A) 9 u. ct procincto cum B10 quo] pro D 13 inv. prov. Tfort. recte 14 Pracdator] cj.Serv. ad Atn. 3, aaa 15 cui] qui AK {iwtt I) an devchitur?16 obligo OK via] vi O graditur K sed] et T18 capiunt B(non I) . pira 7*: pyro fpi-) BCIK: vvp rtcc. 19 numm.]unum horutn K ao pro eo otn. O : propter B (tton AT) ai dc-teget C1 idcm AK: et item T perditor] per K: om. A 34 pro-dimus (<vr pcr-) K 35 Perfidcs T antt corr. quasi] quia Ta6 Periurius qui T pciurus C1

n8a E e

223 in verbo R non habet. Nam peiuro et deiero dicimus. Prae-varicator, malae fidei advocatus, et qui vel in accusando nocitura,vel in defendendo profutura praetereat aut inutiliter dubiequeponat mercedis gratia Hcet corruptus. Ctcero: ' Quid enitn

224 tam praevarum ?' id est valde varum.. Pellax, dolosus et fallax, 5a pelle, id est vultu. Foris enim, ut fallat, arridet, sed nequi-tiam intus gerit. Profanus, quasi porro a fano. Sacris enim

225 illi non licet interesse. Parricida proprie dicitur interfectorparentis, quamvis quidam veteres hunc parenticidam dixerunt,quoniatn parricidium et homicidium quocumque intellegi possit,.io

226 cum sint homines hominibus parcs. Persccutor non semper. pro malo intellegitur; unde et pcrsecutus, perfecte secutus.

227 Publicanus est qui vectigalia publica exigit. Vel qui perpublica negotia saeculi lucra sectantur, unde et cognominati

228 sunt. Peccator a pelice, id est meretrice vocatus, quasi peli-15cator; quod nomen apud antiquos tantum flagiliosum signifi-cabat, postea transiit hoc vocabulum in appellationem omnium

229 iniquorum. Prostitutae, meretrices a prosedendo in meritoriisvel fornicibus. Pelex apud Graecos proprie dicitur, a Latinisconcuba. Dicta autem a fallacia, id est versutia, subdolositate 20

230 vel mendacio. Procurvus, quasi per longum curvus. Pavidusest quem vexat trepidatio mentis. Habet cordis pulsationem, 'cordis motum. Nam pavere ferire cst, unde et pavimentum.

231 Petro autem et rupex a duritia saxorum nominantur. Pusil-lanimis, pusillo animo. Petulcus dictus ab adpetendo; unde 35

1 peicro et degero B: peioro et degero T; peiuroetpeioroiif: peigero(corr. pcg-) ct dcgcro C Praev. a ma. T a advocatur K quiaT nocitur K 4 mercedcs 11/ vid. T: -de B: -dem IK scilicctArtv : vtrliquet orruptus T: obrutus C (non I) 5 idem va. va.cst K Pallax BJK 6 fallat] f&llax T 8 illi om. K (non A) Parre-K: Parra- T: Patri- B \non I) 9 parentum B (non I) dixerint BCIO hom. in quoc. C 11 partcs C1 ia pcrsccutus] -tor BI: sccutor(a*-tur)O perfecte tx prof- K secutus f*-ti K J4 sacc.]sciHcet K (non A) sectaturC/T cognominatus est K 16 flagitio-3OS.K" 17 appellatione codd. (ttiam IU) 18 prcscdcndo C <?»// rorr.33 motum] metum K pavire rtct. 94 Petra BCDGIX (non A) :Petrae (-rc) TW {non UV) rupes ABCGIKIVX {non VV) nomina-tur CDI Pus. . . . an. om. C (non A UX) Pus. a pus. B(non / )

ETYMOLOGIARVM LIB. X

etiam et meretrices petulcas vocamus. [Productus.] [Pisin-nus.] t .

• Q .Quaestor a quaerendo dictus, quasi quaesitor. Quaestuosus. 232

5 Querimoniosus. Querulus, quia querellam infert. Quietus, 233quod sit ipse sibi animo securus, neminem tangens.

R • .Religiosus ait Cicero (Deor. Nat. 2,7 2) a relegendo appellatus j 234

qui retractat et tamquam relegit ea quae ad cultum divinum per-10 tineant. Hi sunt dicti religiosi ex relegendo, tamquam ex elegen-

doelegentes, ex diligendodiligentes, ex intellegendointellegentes.Rationator dictus vir magnus: quia de omnibus rebus, quas esse 235mirabiles constat, possunt rcddere rationem. Retractator, repeti-tor; nam retractare est repetere quod omiseras. Resipiscens, eo 236

15 quod mentem quasi post insaniam recipit, aut quia resapit quisapcre desierat. Castigat cnim sc ipsum dementiae, et confirmatanimum suum ad rectius vivcndum, cavens ne iterum corruat.Repentinus, a repente. Repens autem et adverbium et nomen 237potest esse. Robustus, fortis, validus ; a fortitudine roboreae

2<j arboris appellatus. Rapidus, velox pedibus. Raptor, eo quod ;corruptor. Inde et rapta eo quod corrupta. Reus a re, de qua 238obnoxius est, et reatum a reo [est] nuncupatum. Reus maie-statis primum dictus qui adversus rempublicam aliquid egisset,aut quicumque hostibus consensisset. Dictus autem reus ma-

25 iestatis, quia niaius est laedere patriam quam civem unum. •~.Postea etiam et ii rei maiestatis dicti sunt qui adversus maiesta-

1 pctulcas] -cus T Prod. Pi. Itab. ABCIUi om. KMT Prod. quasiporro ductus CU VinnnsA : Pisinnus a pusionc CU\ Pisinusa posioneX 4 Questus K: Quaebitor torr. -st- ut vid. A Quaest. Quer. otn. K(tton A) : Qucst. quer. Schware 6 sit 0111. K 8 ab elcgcndo Tappcllatos Tl (tion AU) 9 tamq. velocitcr que ad U 10 tamq. exIcgendo C: om. A : tamq. ex cl. el. o»i. K ia quia] qui B {iton A)13 constant K(iionA) possc C(tton A) Retractor Bl 14 omiscratT 15 reccpit K quia] qua T 16 desidcrat BIT demcntia B18 a repctcnte T 19 robore TC 20 Rapt. . . . corr. posl nuncupatum(§ 238) K 21 corr. C: corr. cst BIT: corr. sit K rc de] retc Ksa obnixius K rcatu K cst hab. BIK'. om. T: bis hab. C (cst a rcoest) 2^ aut] ut T 25 maius cius 1. T 26 maicstatcm] -tcs B

E e 2 • '

ISIDORI

teni principis egisse viderentur, vel quileges inutiles reipublicae239 detulerant, vel utiles abrbgaverant. Rixosus a rictu canino

dictus. Sempcr enim ad contradicendum paratus est, et iurgiodelectatur, et provocat contendentem. Rusticus dictus quodrus operetur, id est terram. 5

S240 Sapiens dictus a sapore; quia sicut gustus aptus est ad

discretionem saporis ciborum, sic sapiens ad dinoscentiam rerumatque causarum; quod unumquodque dinoscat, atque sensuveritatis discernat. Cuius contrarius est insipiens, quod sit 10

241 sine sapore, nec alicuius discretionis vel sensus. Studiosus.Sanctus a veteri consuetudine appellatus eo quod hi, qui purifi-cari volebant, sanguine hostiae tangebantur, et ex hoc sancti

242 nomen acceperunt. Sincems, quasi sine corruptione, cui con-trarius insincerus, vitiatus, corruptus. Supremus, summus, ab 15eo quod superemineat. Vnde et 'Supreme Pater' dicimus.[Suavis.] Sublimis ab altitudine vocatus honoris. Nam pro-prie sublime dicitur quod in alto est, ut (Virg. Aen. i, 259):

Sublimemque feres ad sidera caeli.243 Speciosus, ab specie vel aspectu; sicut formosus a forma. 30

Sollers, quod sit sollicitus in arte et utilis. Sollers enim apudantiquos dicebatur, qui erat omni bona arte instructus. Te-rentius (Eun. 478):

Adulescentem sollertem dabo.244 Superstitiosos ait Cicero (Nat. Deor. 2, 72) appellatos 'qui totos 35

dies precabantur et inmolabant, ut sibi sui Hberi superstitesessent.' Sollicitus, quia sollers et citus atque inrequietus.

a detulerunt K adr. C1: abrogaverunt K ritu (-to) codJ.5 id est] de K 7 aptus] apastus T1: a pastu T* 8 discritionis Ka dinuscentia K 9 quod] quo BCl Jo discernant T 11 sapore]parc 7*1 alicui KT discritioni vel scnsu K Studiosus om, T:St. quasi studiis (ist-) curiosus CUVX (iion I) ia Sa. autcm a U (ttonV) purifioire IKT 13 sancti nonem C: sanctionem T14 Sinc. . . . corr. post dicimus T 15 inscnccriusC1 16 supremerep. T1 (s. partes 71): supraeniae (-ppr-) partcs BIK: super me patcr X17 Suavis hab. BClX: om. KT 19 fcris K: fercns BC.IT 20 Spcc.. . . forma om. T1 35 Supcrslitiosus IilT appcllatur B : -tor C/qui] quia T s6 prccabatur Bl iminolabat BI liberis C1

37 sollcrs ct OMI. K(tton A) inrcquitus C1

ETYMOLOGIARVM LIB. X

Sedulus familiare verbum Terenti; hoc est sine dolo: aliasadsiduus. Sodales dicuntur qui ad symbolum convenire con- 245sueverunt, quasi suadentes. Ipsi et socii dicuntur propterpericuli aut operis societatem, quasi in una caliga et in uno

5 vestigio manentes. Stultus, hebetior corde, sicut quidam ait 2246(Afran.416):

Ego me esse stultum existimo: fatuum esse non opino,id est obtunsis quidem sensibus, non tamen nullis. Stultus estqui per stuporem non movetur iniuria; saevitiam enim perfert

10 nec ultus est, nec ulla ignominia commovetur dolore. Segnis, 247id est sine igni, ingenio carens. ' Se' autem sine significat, utsedulus sine dolo. Securus, quasi sine cura; id est frigidus,per quod inutiles accipimus. Stupidus, saepius stupens. Su- 248perbus dictus quia super vult videri quam est; qui enim vult

15 supergredi quod est, superbus est. Susurro de sono locutionis 249appellatus, quia non in facie alicuius, sed in aure loquitur de alte-ro detrahendo. Seditiosus, qui dissensionem animorum facit et 250discordias gignit, quam Graeci fadaramv dicunt. Severus, quasisaevus verus; tenet cnim sine pietate iustitiam. Simulator di- 251

ao citur a simulacro; gestat enim stmilitudinem eius, quae non estipse. Suasor [a suadendo quem vult decipere]. [Studiosus.] 352Scrupulosus, animi minuti et asperi. Scrupo est enim arenadurior. Sacrilegus dicitur ab eo quod sacra legit, id est furatur. •Sicarius vocatur quia ad perpetrandum scelus telis armatus est.

35 Sica enim gladi.us est, a secando vocatus. Scaevus, sinister 253atque perversus, diro TOU O-KIUOV. Est enim pessimi et crudelis

a simbola T 3 suad. alias quasi sedales quod simul scdeant CT*UVX{ttonAI) ipsi et om. Ti et om. 1 4 unam caligam (-11-) codd.5 et betior T: et cbctior O ait] agit T 7 factuum T1 (non UX):factum KM (tion ADI) opino K : opinor ABCDlT{ex -nior) UX9 perfcrct T 10 u\\o B (tton I) ignominiae BKG(tionl) 14 quiajquod B videre KT 16 quia] qui B (nott I) 17 detracndum T18 quam] qucm B 19 saevus] scrvus B : satis CK (tton I) ao e.qnae (que) CIKTUV: e. ct nsque A : e. quod B a i a suad... . decip.om. T1 utvid. : hab. ABlKT^UVx in sua sorte trahcns C (pro in suamsortcm tr.) Stud. hnb. T (adJ. quasi studis curiosus T1) UVx om.ABCIK 32 muniti 7": nuti B scrupor A : an scrupum \03 dicilur 01«. 71 furntor T 34 vocalur om. K (tion A) quiaJT: qui ACx qua K: quod B 25 ad scc. B 26 A. T. a,om. IK

'." I S I D O R I /

animi. Scenicus, qui in theatro agit. Theatrum enim scena.est. Scorta, quod a Graecis quoque <ncun/ vocabantur: quo

254 defricantur pelles quibus corruptela fit. Spurcus, quod sit in-purus. Scelerosus, sceleribus plenus; ut lapidosus locus et

255 arenosus. Plus est autem scelerosus quam sceleratus. Sator, 5seminator vel pater, a semine. Scurra, qui sectari quempiamsolet cibi gratia. A sequendo igitur inde scurras appellatos.Idem assecla, a sequendo. Satelles, quod adhaereat alteri, sive

256 a lateris custodia. SufTectus, in loco alterius suppositus, quasisuflactus. Vnde et consulem suffectum dicimus eum qui pro 10

257 alio substituitur. Secundus, quia secus pedes : et tractus estsermo a sequentibus servis pedisequis. Vnde et secunda for-tuna dicitur, quod secundum nos est, id est prope nos. Indeet res secundae, id est prosperae. Secundae autem a sequendo

258 sunt dictae. Stipulator, promissor. Stipulare enim promittere 15259 est, ex verbis iurisperitorum. Sanus, a sanguine, quia sine pal-260 l° r e est. [Sospes.] Subtilis ab extenuatione dictus. Sequester

dicitur qui certantibus niedius intervenit, qui apud Graecos 6/Ato-os dicitur, apud quem pignera deponi solent. Quod vo-cabulum ob sequendo factum est, quod eius, qui electus sit, 20

261 utraque pars fidem sequatur. Sessilis, quod non videtur stare,sed sedere. Surdus, a sordibus humoris aure conceptis; etquamvis multis casibus accidat, nomen tamen aeger ex prae-

262 dicto vitio retinet. Siccus, quod sit exsucatus; sive per anti-

a quod] quo K («0/1 A) quodque T 'atcvnj'] scite (-thac, ''-tae) codd. vocabatur Bl (non A) qui efiricantur D: quod cfr.Al 3 quibus] cuius ABK(IIOII I) 5 plus au. T 6 Scur.. . .ass. a scq. 0111. T 7 civi coild. appcllatas B 8 idcm ad scculaC: idem saecula (sc-!V* : idcm ct saccula (se-) Dl: id est et ad scclcra Ka seq.] adscquendo K[»on /1) adhcrct C 9 lateri cust. K1 x quia] qui A: quasi B(tion 1) tractatus T 13 scrv. ped.] equis pcdisequis K(tionA) 13 quod]quia/?(»/o;/yl) sec. non est TC1 inde]undc AD (tton I) 16 iurispcr. qui ctiam stipulum firmuin appollaveruntUXC (»10« AI) 17 est oui. K (non A) Sospcs hab. ABCIU: om.KP : Sospcs colomis sanus T* Inter Sosp. et Subt. add. Salus a salenomcn acccpissc putatur CUX (non AI) 17 cxtcnntionc K {non"A)18 ccrtatninibusiJ(</o«/) so scqucndum C1 ai Scssilis . . . dictus(§ 263) om. T 23 quamvis] qtiasnis A' 34 tcnct A* Sic.quasi s. tinctus A Qion I)

ETYMOLOGIARVM LIB..X

phrasin, quod sit sine suco. Sepultus dictus est eo quod sitsine palpatione, vel sine pulsu, id cst sine motu. Saio ab exi-263gendo dictus. Sutor a suendis pellibus nominatus. Subulcus,porcorum pastor; sicut bubulcus, a cura boum.

5 • TTutor, qui pupillum tuetur, hoc est intuetur; de quo in con- 264

suetudine vulgari dicitur: 'Quid me mones? Et tutorem etpaedagogum olim obrui.' Testes dici quod testamento adhi- 265beri solent; sicut signatores, quod testamentum signent. Te- 266

10 tricus, mons in Sabinis asperrimus. Vnde et tristes hominestetricos dicimus. Taciturnus, in tacendo diuturnus. Trutina- 267tor, examinator, ex iudicii libra perpendens recta; translationea trutina, quae est gemina ponderum lances. Tristis. Tenax, 268nummi cupidior, quod teneat. Interdum et pertinax. [Tru- 269

1.5 culentus.] Torvus, terribilis, eo quod sit torto vultu et turbu-lento aspectu, ut: ' torva leaena,' et (Virg. Aen. 3,677) : . ,'•]• .

Ccrnimus adstantcs nequiquam luminc torvo.Turbidus, tcrribilis. Teter, ob obscura tenebrosaque vita. 270Teterrimus, pro fero nimium. Tetrum enim veteres pro fero

20 dixerunt, ut Ennius (Ann. 607) : ' tetros elephantos.' Terri-bilis, quia terrorem habet et timetur. Tergiversator, quod 271animum quasi tergum vertat huc et illuc, nec [facile] qualis sitintellegitur. Temulentus a temeto, id est vino, dictus. Ti-272midus, quod tinieat diu, id est sanguinc; nam timor sanguinem

35 gelat, qui coactus gignit timorem. Turpis, quod sit informis et 2 7 ^ *torpeat. /

• " v. ' ; . "." *Vir, a virtute. Vtilis, ab utendo bene sua, vel quod bene 274

quid utere possit; sicut docilis, quod doceri possit. Verus, a 2751 slt otu. C a vel pulsu A': v. s. p. cst C Salo B : Sagio dttt.

3 a suendo K: abesucndis T 6 suctudinc C1 8 dicti C 10 insamnis B (non J) 11 diurnus K : diurnis (corr. -nus) C ia ex] ctK(non A) 13 laccs C1 («o» A) Tristis om. K (»;o« A) 14 quod]qucm B (twn I) Truc. liab. ABCIU: otti. KTl: Truc. crudelis inmanisseuus T* . 16 ut] et T turba le. A' 18 ob om. T: ab BCIao teros clcvantos K (tton AIAI) Terribilem KM {non AT) aa facilehab. BIT: om. ACK 33 intellegatur K(nonA) autemeto id es T24 diu SHSpeclttm 39 doc. qui do. T docere C1

ISIDORI :•

veritate; hinc et verax. Maior est veritas quam verus,276 quia non veritas a vero, sed verus a veritate descendit. Veri-

dicus, quia verum dicit et veritatis adsertor est. Verecundus,277 quia verum factum erubescit. Venustus, pulcher, a venis, id

est sanguine. [Viridis, vi et suco plenus, quasi vi rudis.] 5

[Vivens, vivus.] Varius, quasi non unius viae, sed incertaemixtaeque sententiae. Versutus, eo quod eius mens in quo-libet actu ad quamlibet fraudem facile vertitur; unde et ver-

278 sutia dicitur contorta sententia. Plautus (Epid. 371):Versutior [est] quam rota figularis. 10

279 [Vilis, a villa; nullius enim urbanitatis est.] Versipellis, eo quod. in diversa vultura et mentem vertat. Inde et versutus et callidus.

Violentus, quia vim infert. Vecors, mali cordis et malae con-280 scientiae. Vagus, quia sine via. Vanus a Venere etymologiam

trahit. Item vanus inanis, falsus,eo quod memoria evanescat. i5

281 Vesanus, non probe sanus. Vinolentus, qui et satis bibit etdifficile inebriatur. Vexatus, id est portatus; ab eo quod estveho, vecto, vexo, ut vexasse sit portasse. Veneficus, eo quod

282 venenum mortis causa paravit, aut praestitit, aut vendidit.Vector, quasi vehitor. Est autem vector et qui vehit et qui aovehitur. Venator, quasi venabulator, a venatione scilicct, quobestias premit. Quattuor autem sunt venatorum officia : vesti-gatores, indagatores, alatores, pressores.

9 a viro K Verid. . . . erub. om. B (tton J) Veridictus C1

5 est a sang. K (non A) Viridis . . . rudis hab. T(qu. vi ro. in ras.)UVlVet (fiost vivus) CX: ont. ABIK vi rudis] viridis C 6 Vivensvivus hab. ABCIUV': om. KT ihu\\x%A 9 torta K (non A\10 est hab. BCITHPIV: otn. AKWV figuralis AT: figulalis B(non I) i t Vilis . . . urb. est hab. C (ante Varius, § 277) T: ont.ABIKUVX urb. est Vivus C 13 vim] viam T inferit Kmali consc. T conscicntia K 15 idem K mcmoriae (-ie) ev.KT\ -riam ev. B {non T) 16 non prove 77: non pro U: porroAOKB* {B1 n. / .) quia et C1 18 vccto om. B (non I) 19 paruitT ao qu. veitior O quia vehit K a i quo] quod K {tton I)99 bectias C1 ventorum off. Cl

OXFORDCLASSICAL TEXTS

The prices given of copies on ordinary papcr are for copies boundin limp cloth; uucut cupies inay be had in puper covers at 6d. less

per volume (ls. less for those priced from Cs. in cloth).

All volumes are also oa sule interleaved with writing-paper andbound iu stuut clutli; prices in square brackuts.

Juit£, 1011

OXFOllD: A T T I I K CLAUENbON PRESS

LONDON: HENllY PUOVVDE 'OXrOUD UNIVEUSITY PUESS, AMEN COUNER, E.C "

GreekA e s c l i y l u S . A. SIDOWICK. _,3S. Cd. flls. 6d.L (India paper, 4s. 6d.)

AntOllillUS. J. H. LEOPOLO. 3S. [5$. Gd.l. (India paper, 4s.)

A p o l l o n i u S Khodi l lS . R. C. SEAIOX. 3S. [5S. 6d.]. (India paper, 4s.)

A l i s t o p h a n e s . F. W. HALL, W. M. GELDART. (Iudia paper, 8s. 6d.)I. Ach., Eq., Nub., Vesp., Pax, Aves. 3s. 6d. [7s. (id.J (Iudia papcr

4s. 6d.)II. Lys.. Thesm., Ran., Eccl., Plut., fr. 3s. 6d. [7s. 6d.] (Indiapaper,

4s. 6d.) w 'BllColici Grneci . U. VON WILAMOWITZ-MOELLENDORIT. 33. [7s.]

(India paper, 4s.)

Demosthenes. s. H.I. Orationcs I-XIX. 4s. 6d. [8s. 6d.l II. I. Orationes XX-XXVI.

3s. 6d. [7s. 6d.] Togctlicr on India papcr, 12s. 6d.

p . GiLntHT MUHIUY, (ludia paper, l-III, V2s. 6d.; 1-11, 9s.jIII, 4s. 6d.)

I. Cyc, Alc, Med., Hcracl., Hip., Andr., Hcc. 3s. 6d. [7s. fd.lII. Suppl., Herc, Ion, Tro., El., I. T. 3s. Cd. [7s. 6d.l

III. Hel., Phoen., Or., Baech., Iph. Aul., Rh. Ss. 6d. [78. 6d.]Hel len ica Oxyrhyi ichia cum Thcopompi ct Cratippi fragmenUs.

B. P. GHKNFELL, A. S. HUNT. 4S. 6d.

HerodotUS. K. HUOE. (India paper, 12s. 6d.)Vol. I (Booka I-IV). 4a. 6d. [10s.] Vol. II (Books V-IX). 4s. 6d. [10s.]

H o m e r , Ss. per volume. [5s. Cd. per volume.]I l iad . (Vols.IandII.) D.B.MO.VRO, T.W.ALLEK. (India paper,7s.)OdySSey. (Vols. III and 1V.) T. W. ALIX». (India papcr, 6s.)

H y p e r i d e s . p. G. KEKVOK. 3S. cd.

LonginUS. A. O. PnicicAnD. 2s. Cd.

PlatO. J. BUHNET. Vols. I-III, 6s. each [12s. eacb] (India paper, 7s.each). Vol. IV. 7s. Il4s.] (India paper, 8s. 6d.) Vol. V. 8s. [ltis.j(India paper, lOs. 6d.)

I. EuUi., Apol., Crit, Ph.; Crat., Tht., Soph., PolitII. Par., Phil., Synip., Phdr.; AIc. I, II, Hipp.. Aio.

III. Thg., Chnu., Lch., Lys.; Euthd., Prot., Gorg., Men.; Hipp. ma.,mi., lo, Menex.

IV. Clit., Rep., Tim., Critias. Also, scparately, Republic, 6s. [12s.]: onquarto wriUntf papcr, ll)s Cd. : Clit., Tiin., Crit., paper covers, 2s.

V. Purt i. Minos, Lcgcs 1-VIll; Part ii. Leges IX-XII, Epinornis,Epistulae. Definitioncs, Spuria.

First and fiflh tetralogies separately, paper covers, 2s. eacb.Apology and Mcno separately, paper covers, 2s.

Theophrasti Characteres. H. DIEUS. 3S. cd.

ThllCVtlillcS. II. STUAIIT JOKKS. (India paper, 8s. 6d.)].*13ooks 1-i. II. BOOIM 5*8- 3s- Gd- cncl)- l7s> Cd> c a c l l ' l

XeilOpllOll. K. C. MAHWANT. Vols. 1-111. (India papcr, 12s. 6d.)1. llistorin (Jracca. 3s. [7s.|

H. Libri Socratici. 3s. fid. tfs. Cd.JIII. Anabasis. 3s. (7s.lIV. Cyropaedia. 3s. Gd. I7s. Cd.]

LatinA s c o n i u s . A . CCI.ARIC. SS. 6d. [es.]

Caesar, Cominentur i i . it. L. A. DU POKTET. (lndia paper, 7s.)Bellum Gallicum. 2s. 6d. [tis.] Bellum Civile. 3s. [7s.]

Catul luS. 11. ELUS. 2s. Cd. [5s.] (With Tibullus and Propertius, onlndia paper, 8s. 6d.)

Cicei'O, E p i s t u k e . L. C. PURSEIU (India paper, 2ls.)I. Epp. ad Fam. 6s. [12s.]; II. ad Att., Pars i (1-8), Pars ii (9-16), 4s. 6d.

each [8s. Gd. each]; 111. ad Q. F., ad M. Brut., Fragm. 3s. [5s. tid.]Orat io i i e s . (Ilosc Am. ctc, Mil. etc, Vcrrinae, India papcr,

18s. 6d.)llosc. Ani., I. Pomp., Clu., Cat., Mur.,Cael. A. C. CLAIIK. tts. [7s.]Pro Milone, Cacsarianac, Philipnicae. A. C. CLAHK. 3S. [7S.]Verrinae. W. PKTKUSOH. 4S. [8S.IQuinct., Iiosc. Coin., Cacc, Lcg. Agr., ltab. pcrduel!., Flacc., Pis.,

Uab. Post. A. C. CLAKK. 3S. |7S.)Post lted.» Dc Dorao, Har. llesp., Sest., Vat., Prov. Cons., Balb.

W. PGTERSOK. ^s. [7s.|TuU.,Font.,Sull.,Arch.,Planc.,Scftur. A.C. CI.ARK. i?s.(id. l-5s.]

Rlietorica. A. S. WILKINS. (India papcr, 7s. 6d.)I. De Oratorc. 3s. [7s.] II. Drutus, ctc Ss. 6d. [7s. Cd.]

E. C. WICXIUU. 3S. [5S. 6d.] (India paper, 4s. Cd.)

C. BAILEV. SS. [SS. 6d.] (lndia paper, 4s.)

W. M. LIKOSAY. €S. [12S.] (India paper, 7s. 6d.)

NepOS. E. O. WINSTEDT. 2s. [4s. 6d.]

Pers iuS aud J u v e i i a l . S. G. OWEK. 3S. [5S. 6d.] (India paper, 4s.)

P laut l lS . W. M. LINDSAY. (India paper, 16s.)

I. Ampli,—Merc. II. Milcs—fragm. 6s. each [13s. 6d. each.]

P r o p d l i u s . J. S. PIULUMORK. 3S. [5S. 6d.] (India paper, sce Catullus.)

StatlUS. (India papcr, 103. (id.)

S i l v a e . J. S. PIIILLUIOIIE. 3S. 6d. [6s.]T h e b a i s a n d A c h i l l e i s . H. w. GARROD. 6S. [12S.)

TacitUS. (India paper, 15s.)

A l ina l eS . C D. FMUUB. 6S. [12S.] (Iudia paper, 7s.)

H i s t o r i a e . C. D. FISUER. 4«. [7s. 6d.) (Iudia paper, 5s. 6d.)

O p e r a Minoru. n . Fimxi^us. 2s. [u. cd.]

Terei lCe. R. Y. TVIIIICLL. 3s. 6d. [7s. Cd.J (Indiapaper.Ss.)

T ibu l l l lS . J. P. POSTOATE. 2s.lls.Gil.} (India paper, sec Catullus.)

\ r erg i l . F. A. Hiin/Eu 3s. cd. [Ss. «d.j (India papcr, 4s. 6d.)

Appendix Vergiliuna. 11. ELUS. 4S.