ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကျခငး အဆငနမေသာႏငငမားတြင တညေသာအခကတစခရတတသည။ ယငးမာ ထ ေရာကသည အေရးယျခငး သ႔မဟတ ဆလာဘမားေပးရနအတြက ၄ငးတ႔၌ ျပ႒ာနးခကမားမရျခငး သ႔မဟတ အလြနအားနညး သည ျပ႒ာနခကမားသာ ရျခငးတ႔ျဖစသည။ ဒမကေရစသည တာဝနခမႈဆငရာယႏရားမား အလပလပေနျခငးႏငညမသညဟ ယဆေလရၾကေသာလညး လကေတြ႕တြင ထ႔ထကမားစြာ ပ၍႐ႈပေထြးသည။ အေၾကာငးအရာအမးမးတ႔က ဝနေဆာငမႈမား မညကသ႔ေပးသညႏင တာဝနခမႈဆငရာ ယႏရားမားမညကသ႔ အလပလပသညဆသညတ႔အေပၚ သကေရာကမႈရသည။ ထကသ႔ေသာ ယႏရားမားသည မားေသာအားျဖင အမနတကယတညရေလမရျခငး၊ အလပမျဖစျခငး သ႔မဟတ ကယပင ျဖစတညခယမႈ (ဘာသာစကားဆငရာ၊ တငးရငးသား၊ ဘာသာေရး သ႔မဟတ ကား-မကယပငလကၡဏာ တ႔ကသ႔ေသာ)၊ လငတမးညႊတမႈ၊ အသက၊ ဝငေငြ၊ မသနစြမးမႈ၊ အာဏာ စသညအေပၚ အေျခခသည ခြျခားဆကဆျခငးမား ျဖစတတသည။

ဤလမးညႊနတြင ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈယႏရားမာက ပမတးတကေကာငးမြနေအာင လပေဆာငႏငရန ဆနးစစေလလာေရး နညးနာေဗဒတစခ ပါ၀ငပါသည။ ဤလမးညႊန၏ မေဘာငသည International IDEA က ယခငျပစ ထားသည ႏငငသားဥးေဆာငသညမေဘာငမားျဖစေသာ ဒမကေရစေရခန ႏင ေဒသႏရဒမကေရစေရခန ဆနးစစေလလာမႈ မေဘာငတ႔အေပၚ ေနာကဆးျဖညစြကခကပငျဖစသည။ အသးျပသမားအေနျဖင အမားျပညသ ၀နေဆာငမႈမားေပးျခငးႏင သကဆငေသာ မႈ၀ါဒလပငနးစဥမားတြင တာ၀နထမးေဆာငသမား တာ၀နခေစႏငျခငး ရ၊ မရ ဆးျဖတႏငမယ လမးညႊနခက က ေတြ႕ရႏငပါသည။ ထ႕ျပငအဆပါ တာဝနခမႈယႏရားမာက တးတကေကာငးမြနေအာင ဘယလလပေဆာငႏငမလ ဆသည လမးညႊနခကမားလညး ပါ၀ငပါသည။

ISBN 978-91-7671-073-9

INTERNATIONAL IDEA MYANMAR68 (B), Sayar San Raod,Bahan Township,Yangon, MyanmarPhone: +95 9 26312 8104Email: info-myanmar@idea.intWebsite: www.idea.int

INTERNATIONAL IDEAStrömsborgSE–103 34 StockholmSweden Tel: +46 8 698 37 00Fax: +46 8 20 24 22Email: info@idea.intWebsite: www.idea.intFacebook.com/InternationalIDEATwitter@Int_IDEA

1

2

Helena Bjuremalm

Alberto Fernández Gibaja

Jorge Valladares Molleda

4

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကသည လပငနးစဥမားဆငရာ International IDEA အရငးအျမစမား

© 2016 International Institute for Democracy and Electoral Assistance

ဒမကေရစႏင ေ႐ြးေကာကပြအကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႕ ၂ဝ၁၆ ခႏစ မပငျဖစသည။International IDEA International IDEA MyanmarStrömsborg 68 B Sayar San Raod,SE–103 34 Stockholm စေတာဟမးၿမ႕ 11201, Bahan Township,Sweden ဆြဒငႏငင Yangon, Myanmarဖနး - +46 8 698 37 00 ၊ ဖကစ - +46 8 20 24 22 Tel: +95 9 26312 8104Email: info@idea.int Email: info-myanmar@idea.intWebsite: www.idea.int

ဤစာအပက Creative Commons Attribute-NonCommercial-ShareAlike 3.0 (CC BY-NC-SA 3.0) licence ခြငျပခကအရ အလကထေရာနစဖငအေနျဖင ရယႏငပါသည။ စးပြားေရးအကးအျမတအတြက မဟတပါက လြတလပစြာ ကးယျခငး၊ ျဖန႔ေဝျခငး၊ ပ႔လႊတျခငး၊ အပငးလကျပနလညစစဥ ျပစျခငး၊ ျပျပငေျပာငးလျခငးမား လပေဆာငႏငပါသည။ သငတငေလာကပတေသာ ရညၫႊနးခကေဖာျပေပးၿပး အလားတခြငျပခကျဖင ျဖန႔ေဝရနျဖစပါသည။ ဤခြငျပခကႏင စပလဥး၍ ေနာကထပသ႐လပါက အငတာနကလပစာ <http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/> တြင ေလလာႏငပါသည။

International IDEA အဖြ႕မ စာအပစာတမးမားသည ႏငငမား၏ အကးစးပြား သ႔မဟတ ႏငငေရး အကးစးပြားတ႔မ သးျခားလြတလပမႈ ႐ပါသည။ ဤစာအပတြင ေဖာျပထားေသာ ႐ႈျမငပမားမာ International IDEA အဖြ႕၊ ယငးအဖြ႕၏ ဘတအဖြ႕ သ႔မဟတ ေကာငစဝငမား၏ ႐ႈျမငပမားက ကယစားျပသညဟ ယတျပတ မဆႏငပါ။

မႈရငး ဒဇငးပညာရင - Santángelo Diseñoမကႏာအဖး ဒဇငးပညာရင - Santángelo Diseñoမကႏာအဖး အျပငအဆင - © Alberto Ruggieri/Illustration Works/Corbis/TT Mediabyrånျမနမာစာအပ အတြငးစာမကႏာ ဒဇငးအျပငအဆင - ျမငစးဥး

ISBN: 978-91-7671-073-9

5

ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကမႈမားတြင ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈ

က International Institute for Democracy and Electoral Assistance (International

IDEA) က မ႑ငအျဖစထားရခသညမာ ၾကာျမငခၿပျဖစသည။ လသားတ႔၏ေန႔စဥ

ဘဝမား ပမတးတကလာေစမည အလားအလာက အေကာငအထညေဖာရနအတြက

ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကမႈတြင ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခယကဆနးစစ

ေလလာရန ႏငငသားမားဥးေဆာငသညမေဘာငတစခအား International IDEA က

ျပစခသည။ ဤမေဘာငသည International IDEA က ယခငျပစထားသည ႏငငသား

ဥးေဆာငသညမေဘာငမား၊ အထးသျဖင ဒမကေရစေရခနႏင ေဒသႏရဒမကေရစ

ေရခနဆနးစစေလလာမႈ မေဘာငတ႔အေပၚ ေနာကဆး ျဖညစြကခကပငျဖစသည။

ဤမေဘာငမား၏ အေျခခအတျမစက ေဒသခအဖြ႕အစညးမားကဥးေဆာငၿပး ေဒသခ

အဖြ႕အစညးမားကပင ပငဆငသည။

ဒမကေရစနညးလမးမားႏငအည ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကရာတြင အစးရ

တာဝနရသမား တာဝနခမႈရေစရနအတြက ျပညသမားေဆာငရြကႏငသည ႏငငေရး

နယပယစတြင ျပညတြငးလပကင ေဆာငရြကသမားအား ဤဆနးစစေလလာမႈ

မေဘာငအသစျဖင အေထာကအကျပရန International IDEA က ရညရြယသည။

တစခနတညးမာပင လကရတညရေနေသာ တာဝနခယမႈယႏရားမားအား ပမေကာငး

မြနလာေစရန သ႔မဟတ အသစမားဖနတးႏငရနရညရြယသည ျပျပငေျပာငးလမႈဆင

ရာအဆျပခကမားအား အဆငေျပေခာေမြ႕ေအာင ေဆာငရြကေပးရန မေဘာငက

ရညရြယထားသည။ ထျပျပငေျပာငးလမႈဆငရာ အဆျပခကမားသည စေပါငးေဆာင

ရြကမႈဆငရာျပနာမား၊ စြမးရညမရျခငးမား၊ မားယြငးသညအပခပမႈ၊ အဂတ

လကစားမႈႏင ဌာေနတငးရငးသားလမးမားကသ႔ေသာ အပစမားအေပၚ စနစတက

ခြျခားဆကဆမႈမား စသည စနေခၚမႈမးစအား ကငတြယႏငသည။

6

ထြနးသစစဒမကေရစႏငခငမာသညဒမကေရစႏစခစလး၌ ဝနေဆာငမႈလပငနး

ေဆာငရြကရာတြင ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈ (လမႈေရးႏင ႏငငေရးဆငရာ

တာဝနခမႈ) အားေကာငးလာေစရန ဤလမးညႊနက ရညရြယသည။ ဒမကေရစသည

အဓကအားျဖင ဆးျဖတခကချခငးႏငႏငငေရးဆငရာ တနးတညမမႈတ႔အေပၚ အမား

၏ ထနးခပျခငးအေၾကာငးျဖစေသာေၾကာင ေဒသခမားပငရငျဖစမႈက အေျခခသည

ကယျပန႔ၿပး အားလးပါဝငေဆာငရြကမႈရသည အကျဖတလပငနးစဥ ရရႏငေစသည

စနစတက ေဆာငရြကပတစခက International IDEA က ပေဖာေပးထားသည။

ေျပာရမညဆလင ပါဝငေဆာငရြကသညနညးလမးသည ေလလာဆနးစစျခငး လပ

ငနးစဥႏင ၎၏ေတြ႕ရခကမားကသ႔ပင အေရးႀကးသည။

Yves Leterme

အတြငးေရးမးခပ

7

အမာ ၅

အတေကာကစကားလးမား ၁၂

မတဆက ၁၃

ဤလမးညႊနအေၾကာငး ၁၄

ဤလမးညႊနသည မညသ႔အတြကျဖစသနညး ၁၅

လမးညႊနတြင မညသညတ႔ပါဝငၿပး ယငးတ႔ကမညကသ႔အသးျပမညနညး ၁၆

အခနး ၁ ဆနးစစေလလာမႈအယအဆမား ၁၉

၁.၁။ ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈဆသညမာ အဘယနညး ၂၀

၁.၂။ ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈသည လပငနးေဆာငရာျခငးတြင ၂၁

မညကသ႔အလပလပသနညး

၁.၃။ မညသညမဝါဒအဆငမားသည ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈႏင ၂၃

ဆကစပမႈရသနညး

၁.၄။ ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈ၏ အေျခခမမားက မညသညအရာမား ၂၈

ျဖစသနညး

အခနး ၂ ဆနးစစေလလာမႈမေဘာင ၃၅

၂.၁။ မေဘာင၏ ယတေဗဒ ၃၅

၂.၂။ မေဘာင၏နယပယဆသညမာ အဘယနညး ၃၆

၂.၃။ ဆနးစစေလလာမႈမေဘာင၏သြငျပငလကၡဏာေတြမား မညသည ၃၈

အရာမားျဖစသနညး

8

အခနး ၃ လပငနးစဥ၊ ေအငျမငမႈမတတငမားႏင ဆနးစစေလလာမႈ၏ ၄၁

လပငနးအဆငမား ၃.၁။ ႀကတငျပငဆငမႈျပလပျခငး ၄၁

၃.၁.၁။ ဆနးစစေလလာမႈအတြက ဥးတညခကမားအား ခမတပ ၄၃

၃.၁.၂။ ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ ဖြ႕စညးပ ၄၅

၃.၁.၃။ အစအစဥႏင ဘတဂကအားေရးဆြပ ၄၇

၃.၂။ အားျဖညျခငး ၅၃

၃.၂.၁။ အႀကေပးအဖြ႕ ဖြ႕စညးပ ၅၃

၃.၂.၂။ ၾသဇာလႊမးမးမႈရရေစရန ျပလပပ ၅၄

၃.၃။ ဥးတညရာလမးၾကာငးေရးဆြျခငး ၅၇

၃.၃.၁။ မဝါဒလပငနးစဥ အေသးစတေရးဆြျခငး ၅၇

၃.၃.၂။ ျပနာမားအေပၚ ဥးတညမႈ ပမအားေကာငးေအာင ျပလပပ ၅၈

၃.၃.၃။ တာဝနခမႈဆငရာဆကဆေရးမားက မညသ႔ေျခရာခမညနညး ၆၃

၃.၄။ အေျဖရာျခငး ၆၆

၃.၄.၁။ သငကယပငေမးခြနးလႊာ မညသ႔ျပစမညနညး ၆၆

၃.၄.၂။ အခကအလကမားမညသ႔ စေဆာငးမညနညး ၇၀

၃.၅။ ေတြ႕ရခကမားက အသးျပျခငး ၇၅

၃.၅.၁။ အခကအလကမား ဘယလပငးျခားစတျဖာမလ ၇၅

၃.၅.၂။ ေကာကခကမား ဘယလဆြမလ ၇၆

၃.၅.၃။ အႀကျပခကမားအား ဘယလေဖာထတမလ ၇၇

၃.၆။ မနကနေအာငေဆာငရြကျခငး ၈၀

၃.၆.၁။ ေတြ႕ရခကမားႏငအဆျပခကမား ဘယလတငျပမလ ၈၀

၃.၆.၂။ ေတြ႕ရခကမားႏငအဆျပခကမား ခငလေအာငဘယလလပမလ ၈၁

9

၃.၇။ ၾသဇာလြမးမးမႈရေအာငေဆာငရြကျခငး ၈၆

၃.၇.၁။ ဆကသြယေရးမဟာဗဟာ ပမထေရာကေအာင ဘယလလပမလ ၈၇

၃.၇.၂။ ဆနးစစေလလာမႈအစရငခစာ ဘယလစတငျဖန႔ခမလ ၈၉

၃.၇.၃။ တာဝနခမႈအား ျမႇငတငရာတြင မဒယာႏင အဘယေၾကာင ၉၀

ထေတြ႕ ေဆာကရြကသငသလ၊ ဘယလထေတြ႕ေဆာငရြကမလ

၃.၈။ အေျပာငးအလက အေကာငအထညေဖာျခငး ၉၁

၃.၈.၁။ အေရးယေဆာငရြကမႈက အေလးေပးသညေဆြးေႏြးပြ ဘယလ ၉၄

ကငးပမလ

၃.၈.၂။ မဟာမတမား ျဖစထြနးေအာငေဆာငရြကျခငး ၉၅

၃.၉။ သငခနးစာမားယျခငး ၉၈

၃.၉.၁။ အဖြ႕အတြငး အေသးစတျပနလညရငးလငးျခငး ၉၈

၃.၉.၂။ ေစာငၾကညစစေဆးျခငးႏငအကျဖတျခငးတ႔မတစဆင ၉၉

သငယျခငး

မတစမား ၁၀၂

ေနာကဆကတြမား ေနာကဆကတြ ၁ - အစအစဥမညကသ႔ေရးဆြမညနညး။ ၁၀၅

ေနာကဆကတြ ၂ - အဖြ႕မားအၾကား ပးေပါငးေဆာငရြကျခငး ၁၀၆

ေနာကဆကတြ ၃ - တာဝနခမႈဆငရာဆကဆေရးမားက ပေဖာရနျဖစႏငဖြယ ၁၀၇

နညးလမးတစခ

ေနာကဆကတြ ၄ - တာဝနခမႈဆငရာဆကဆေရးမားအား ေဖာထတျခငး ၁၀၈

ေနာကဆကတြ ၅ - ဆနးစစေလလာမႈျပလပရန ေမးခြနးလႊာ ၁၁၀

ေနာကဆကတြ ၆ - ေတြ႕ရခကမားႏငအဆျပခကမားအား ခငလေၾကာငး ၁၁၁

မညကသ႔ အတညျပမညနညး

10

ကးကားစာရငးမား ၁၁၂

အသအမတျပမႈမား ၁၁၄

International IDEA အေၾကာငး ၁၁၇

ဇယားကြကမား

ဇယားကြက ၁ - တာဝနရသမားႏင ေတာငးဆပငခြငရသမား၏ဥပမာမား ၂၁

ဇယားကြက ၂ - ေတာငးဆပငခြငရသအျဖစ လႊတေတာ၏လပႏငစြမးရည ၂၂

ဇယားကြက ၃ - တာဝနခမႈက ေတာငးဆရနအတြက ႏငငသားမား၏ေနရာမား ၂၃

ဇယားကြက ၄ - လကေတြ႕ႀကးၾကပမႈ ၂၇

ဇယားကြက ၅ - အေကာငးဆးအေနအထားရသည ဒမကေရစစနစႏငအည ၂၉

တာဝနခမႈဆငရာဆကဆေရးတစခအတြငးရ တာဝနရသမား

ဇယားကြက ၆ - အေကာငးဆးအေနအထားရသည ဒမကေရစစနစႏငအည ၃၀

တာဝနခမႈဆငရာဆကဆေရးတစခအတြငးရ ေတာငးဆပငခြင

ရသမား

ဇယားကြက ၇ - ဂါနာႏငငတြင မလတနးေကာငးမား၌ ဆရာမား ၃၁

ေကာငးပကကြကမႈက ေလာချခငး

ဇယားကြက ၈ - ဒမကေရစစနစႏငအညတာဝနခမႈအတြက အဟန႔အတားမား ၃၇

ဇယားကြက ၉ - စးရမပပနမားႏငျပနာမား ႏႈငးယဥမႈ ၄၅

ဇယားကြက ၁ဝ - ေအာငျမငသညဆကသြယေရးမဟာဗဟာ၏ဥပမာတစခ ၅၁

- Democratic Audit UK ႏင The Guardian

ဇယားကြက ၁၁ - အဖြ႕အစညးအတြငး တစဆငၿပးတစဆင အစရငခစာတငျခငး ၅၆

ဇယားကြက ၁၂ - မာလာ၀ႏငငက ၾကည႐ႈျခငး - စးရမပပနမႈမားမ ျပနာမား ၆၁

ဆသ႔

ဇယားကြက ၁၃ - ဆကဆေရးမား အေသးစတေရးဆြျခငး ၆၃

11

ဇယားကြက ၁၄ - ဆနးစစေလလာမႈျပလပရာတြင ကား-မဆငရာႏင အမးအစား ၆၇

ကြျပားမႈမားအေပၚ ပမသတျပၿပးျပလပရနအတြက

အႀကျပခကမား

ဇယားကြက ၁၅ - အႏမာနအယအဆမားက အႀကျပခကမားအျဖစ ၇၇

ေျပာငးသြားေသာ အေကာငးဆးပစဥပမာတစခ

ဇယားကြက ၁၆ - မာလာဝႏငငရ မေကနပခကမားက စစမးတငျပရနခန႔အပ ၉၂

ထားသ (Ombudsman) ၏ ႐းခနး၏လပငနးႏင အညစအေၾကး

အစငအခ စမခန႔ခြမႈ

ဇယားကြက ၁၇ - မဒယာႏင မဟာမတဖြ႕ျခငးသည မညသညအေၾကာငးေၾကာင ၉၆

ေအာငျမငမႈ၏အဓကအေၾကာငးရငးတစချဖစသနညး

ပမား

ပ ၁ - မဝါဒလပငနးစဥ ၂၆

ပ ၂ - အေျခခဆနးစစေလလာမႈမေဘာင ၃၉

ပ ၃ - ဆနးစစေလလာမႈလပငနးစဥ ၄၂

ပ ၄ - အေထြေထြမ သးျခားတစခခငးစသ႔ ၄၄

ပ ၅ - စးရမပပနမႈအား ေဖာထတျခငး ၆၀

ပ ၆ - တာဝနခမႈဆငရာဆကဆေရးမားအား ေဖာထတျခငး ၆၅

ပ ၇ - လမးညႊနေပးသညေမးခြနးမား ၆၈

ပ ၈ - ပငးျခားစတျဖာမႈမ အႀကျပခကမားဆသ႔ ၇၉

12

CDD-Ghana ဒမကေရစဖြ႕ၿဖးေရးဆငရာ ဂါနာစငတာ

(The Ghana Center for Democratic Development)

GES ဂါနာပညာေရးဝနေဆာငမႈ (Ghana Education Service)

International IDEA ဒမကေရစႏငေရြးေကာကပြဆငရာအကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႕အစညး

(International Institute for Democracy and Electoral Assistance)

13

ႏငငသားမားက ဒမကေရစက ေထာကခၾကျခငးမာ ႏစလဖြယေကာငးသည

ပနးတငရျခငး တစခတညးေၾကာငမဟတဘ မမတ႔အတြက ပမအရညအေသြးေကာငး

မြနသည လမႈစးပြားႏင ႏငငေရးဘဝက လညး ရရရနေမာလငၿပး ေထာကခၾကျခငးျဖစ

သည။ ထေမာလငခကသည ၂ဝ၁၁ ခႏစ၊ အာရပလထ လႈပရားမႈမားတြင ပမသသာ

ထငရားခသည။ ထအခနက ျပညသမားသည မမတ႔၏ လအပခကမားႏင လ႔အခြင

အေရးမားရရေစရနအတြက လမးမမားေပၚသ႔ စေ၀းေရာကရလာၾကကာ အစးရမား

အား ေတာငးဆခၾကသည (‘ေပါငမန႔၊ လြပလပခြငႏင လသားဂဏသကၡာ’ ကသ႔ေသာ

ေဆာငပဒမားက ေၾကြးေၾကာခၾကသည)။ အစးရမားသည အမားျပညသဝနေဆာငမႈ

မား ထေရာကစြာေပးၿပး မမတ႔ လအပခကမားအား ျဖညဆညးေပးကာ လ႔အခြငအေရး

မားက အသအမတျပရန ျပညသမားက ေမာလငၾကသည။ မမတ႔၏ စးရမပပနမႈမား

အား ေဖာထတခြငရရနႏင ၎တ႔အားနားေထာငေပးရန ျပညသမားက ေမာလငၾက

ျခငး ျဖစသည။

မလအားျဖင လမႈသကဝငလႈပရားမႈအေပၚ အာ႐စကသည အေျခအတင ေဆြး

ေႏြးမႈတစခထသ႔ ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကျခငး၏ ႏငငေရးမကႏာစာက ထပ

ေပါငးထညျခငးျဖင ဒမကေရစနညးက တာဝနခမႈ၏ အငဒယာတစခအတြက ေလလာ

စရာျဖစရပတစခအျဖစ ယခလမးညႊနက အသးျပႏငသည။ အမ းသားညလာခ၊ ႏငငေရး

ပါတမား သ႔မဟတ အျမငဆးအာဏာရသည စာရငးစစအဖြ႕အစညးတ႔ကသ႔ေသာ

မဆႏၵရငမား သ႔မဟတ ကယစားျပ သ႔မဟတ ႀကးၾကပေရးအဖြ႕မားစသည အစးရက

ဖအားမားေပးႏငသည အဖြ႕အစညးမားအေပၚ တာဝနခသညအစးရမားက အျခား

အစးရမားထက ႏငငသားမား၏ ေတာငးဆမႈမားက တ႔ျပနႏငေျခပမားသည။ ဒမ

ကေရစစနစႏငအည စစေဆးထနးညႇမႈရသညအခါ ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြက

ရာတြင တာဝနခမႈသညေမာငးႏစအားတစရပျဖစႏငသည။ ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာင

ရြကျခငး အဆငနမေသာႏငငမားတြင တညေသာအခကတစခရသည။ ယငးမာ ထ

ေရာကသည လပငနးေဆာငရြကမႈမား သ႔မဟတ ဆလာဘမားေပးရနအတြက ၄ငး

14

တ႔၌ ျပ႒ာနးခကမားမရျခငး သ႔မဟတ အလြနအားနညးသည ျပ႒ာနခကမားသာ ရ

ျခငးတ႔ျဖစသညဟ သေတသနအရေတြ႕ရရသည (International IDEA ၂ဝ၁၃ က)။

ဤဆနးစစေလလာမႈမေဘာငသည ပဂၢလတစဥးခငး၊ ၎တ႔ေရြးခယတင

ေျမႇာကသည ကယစားလယမားႏင ေဒသႏရအဆငအပါအဝင ျပညသ႔ဝနေဆာငမႈ

လပငနးေဆာငရြကသည အစးရတ႔ႏင ခတဆကသညဆကဆေရးမားအေပၚ ဥးတည

သည။ စအားျဖင အမးသား၊ အမးသမး၊ ေယာကားေလးႏင မနးကေလးတ႔၏ လ႔

အခြငအေရးမားအား ျဖညဆညးေပးသညနညးလမးမားျဖင ျဖစသည။ ဤသေဘာ

တရားအရ ဆနးစစေလလာမႈမေဘာငသည ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကရာတြင

ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈက ပမနက႐ႈငးေစေသာ ခငမာသညေဆာငရြကမႈ

မားအား ပးတြစစဥရန နညးလမးတစခအျဖစ ဆနးစစလလာမႈ ေလကငခနး တစခ

အတြက လမးညႊနျဖစရန မားစြာရညရြယသည။

ဤလမးညႊနရညရြယသညမာ ထြနးသစစဒမကေရစႏင ခငမာသညဒမကေရစ

ႏငငမားတြင ဝနေဆာငမႈလပငနး ေဆာငရြကရာ၌ ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝန

ခမႈ (လမႈေရးႏငႏငငေရးဆငရာ တာဝနခမႈႏစမးစလးက ဆလသည) ကအားေကာငး

လာေစရန ရညရြယသည။ ဒမကေရစသည အဓကအားျဖင ဆးျဖတခကချခငးႏင

ႏငငေရးဆငရာ တနးတညမမႈတ႔အေပၚ အမားစ၏ထနးခပျခငးအေၾကာငးျဖစေသာ

ေၾကာင ေဒသခမားက ပငရငျဖစမႈကအေျခခသည ကယျပန႔ၿပး ပါဝငေဆာငရြကမႈရ

ေသာ ဆနးစစေလလာေရးလပငနးစဥအတြက နညးနာတစခရရေစရန ဒမကေရစႏင

ေရြးေကာကပြဆငရာ အကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႕အစညး (International

IDEA) က ေရးဆြထားသည။ အမနအားျဖင ပါဝငေဆာငရြကသည နညးလမးတစခ

သည ဆနးစစေလလာမႈမ ရရသညရလဒမားကသ႔ပင အေရးႀကးသည။

ဤလမးညႊနအေၾကာငး

ျပညသ႔ဝနေဆာငမႈလပငနးမား ေဆာငရြကရာတြင ဒမကေရစစနစႏငအည

တာဝနခမႈအား စစေဆးရမည ပမာဏက အသးျပသက ယခလမးညြနျဖင ဆနးစစႏင

မညျဖစၿပး အသပညာအေပၚအေျခခၿပး တးတကေကာငးမြနေရးအတြက ခငမာသည

လပငနးနယပယမားက ရာေဖြေဖာထတႏငမညျဖစသည။

● ဒမကေရစနညးလမးမားျဖင အမားျပညသဝနေဆာငမႈလပငနးမား ေဆာငရြကရန

အတြက ေရြးေကာကတငေျမႇာကခထားရသည အရာရမားႏင ေရြးေကာကပြျဖငခန႔

အပျခငးမဟတသည အရာရမားအား တာဝနခေစရန အမးသားႏငအမးသမးမားက

ေဆာငရြကႏငပါသလား။

15

● မျပလပႏငလင မညသညအေၾကာငးေၾကာင မျပလပႏငပါသနညး။

● ၎ႏငပတသကၿပး မညကသ႔ျပလပႏငမညနညး။

ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈတြင တညရေနေသာ ဟာကြကမားက ျဖည

ရန ျပျပငေျပာငးလေရးဆငရာ ႏငငတြငးေဆြးေႏြးပြမားအတြက လပငနးေဆာငရြက

ရန လမးညႊနကၾကျပလၿပး နညးနာတစရပက အဆျပသည။ ဝနေဆာငမႈလပငနး

ေဆာငရြကရာတြင ထေရာကသညတာဝနခယမႈမရျခငးက တရားဝငႏငငေရးအဖြ႕

အစညးမား၏ ၾသဇာလႊမးမးမႈျပငပတြငရသည အေၾကာငးရငးမားျဖငလညး ရငးလငး

ေဖာျပႏငသည။ ထ႔ေၾကာင လမးညႊန၏ အေရးပါလသည အသြငအျပငတစရပမာ

ျပငပမလာသည တရားဝငမဟတေသာ သကဝငလႈပရားမႈမားသည ဝနေဆာငမႈ

လပငနးေဆာငရြကျခငးႏင တာဝနခမႈစနစမားအေပၚ မညမၾသဇာလႊမးမးမႈရသညက

စးစမးႏငရနအတြက အသးျပသမားအား အေထာကအကေပးျခငးျဖစသည။ ဤလမး

ညႊနသည ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကသအေနႏင အရညအေသြးရသည ဝန

ေဆာငမႈမားမေပးရန ေရြးခယသညကစၥရပမားႏင ေပးႏငျခငးမရသညကစၥရပမား

အၾကားခြျခားသရရန ကညေပးသည။ မျပလပရနေရြးခယျခငး၏ အေၾကာငးမာ မန

ကနသညအရာက ျပလပရနအတြက ဆြေဆာငမႈမား သ႔မဟတ ေနရာမရျခငးျဖစႏင

ၿပး ေပးႏငမႈမရျခငးမာ လပႏငစြမးရညႏငပတသကသည။

ဤလမးညႊန၏ ေနာကဆးမႏင ထပေဆာငးေလလာစရာမားက <http://

www.idea.int> တြင ၾကည႐ႈပါရန။

ဤလမးညႊနသည မညသ႔အတြက ျဖစသနညး။

ဤလမးညႊနသည မမတ႔သကဆငရာႏငငမားတြင ဝနေဆာငမႈလပငနး ေဆာင

ရြကရာ၌ ဒမကေရစ႐ႈေထာင တစခမ တာဝနခမႈအားနားလညျခငးက စတဝငစားသည

မညသညပဂၢလအတြကမဆ အသးဝငသည။ ၎တ႔တြင လ႔အဖြ႕အစညး၊ အစးရ

သ႔မဟတ အမးမးေသာအဖြ႕အစညးမား (ႀကးၾကပေရးအဖြ႕အစညးမားကသ႔ေသာ)

အတြငးရ အလားအလာရေသာ အသးျပသမားအထ ကယကယျပန႔ျပန႔ပါ၀ငသည။

ဥပမာအားျဖင လမးညႊနအသးျပသမားတြင

• ပညာရပဆငရာသေတသနအဖြ႕အစညးမားႏင အႀကေပးအဖြ႕မား၊

• စညပငသာယာေရးအဖြ႕မား၊ အျခားေဒသဆငရာ အစးရအဖြ႕အစညးမားႏင အသငး

အဖြ႕မား၊

• ဝနေဆာငမႈအသးျပသမား၏ အကးအျမတမားအား ကယစားျပသညအဖြ႕အစညးမား၊

• အစးရဌာနမားအေပၚ မေကနပခကမားကစစမးတငျပရန ခန႔ထားေသာအရာရ႐းမား၊

16

• အျမငဆးအာဏာရ စာရငးစစအဖြ႕အစညးမား၊၁

• ႏငငေရးပါတမား၊

• လႊတေတာဆငရာေကာမတမား၊ ေဒသဆငရာလႊတေတာမားႏင ၎တ႔၏ဝနထမးမား၊

• အစးရဌာနမား (ႏငငအဆငႏငေဒသႏရအဆငမားရ)၊

• လမႈေရးလႈပရားမႈမား၊ ၎ႏငသကဆငသည အပစမားႏင အလပသမားသမဂၢမား

ကသ႔ အျခားအရပဘကအဖြ႕အစညးမား၊

• ပဂၢလကကမၸဏမားႏင

• မဒယာတ႔ ပါဝငသည။

ထေဆာငရြကသမားထမအခ႕သည ဆနးစစေလလာမႈတစခအားလပေဆာင

ရာတြင ပးတြဆနးစစေလလာမႈ ျပလပႏငသညဆသညကေျပာစရာမလအပပါ။ ပးတြ

ဆနးစစေလလာမႈမားေၾကာင ျပျပငေျပာငးလရန ၾကးပမးမႈမားအား ပမေအာငျမငႏင

ေစၿပး ပးေပါငးေဆာငရြကမႈျဖစေပၚေစသည ႏငငေရးအေနအထားကလညး ျဖစေပၚ

ေစသည။

လမးညႊနတြင မညသညတ႔ပါဝငၿပး ယငးတ႔က မညကသ႔အသးျပမညနညး။

အခနး (၁) သည ဝနေဆာငမႈလပငနး ေဆာငရြကရာတြင ဒမကေရစစနစႏင

အညတာဝနခမႈ၏ အယအဆက ေဖာျပထားသည။ ထအခနးတြင အေလးထား ေဖာျပ

သညမာ ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈတြင လမႈေရးႏင ႏငငေရးပါဝငေဆာင

ရြကသမား၏ အခနးက႑ႏစခစလးက အခြငအေရးႏင ေတာငးဆပငခြငရသမား

အျဖစထညသြငးထားသည။ ဝနေဆာငမႈလပငနးမားေဆာငရြကရာတြင မဝါဒလပငနး

စဥ သ႔မဟတ ႏငငေရးအစအစဥတြင အေၾကာငးအရာအား မညကသ႔ထညသြငးၿပး

မဝါဒမားအျဖစေျပာငးကာ လကေတြ႕အေကာင အထညေဖာသည အေနအထားအထ

ရငးလငးေဖာျပသည။ တာဝနခမႈက ဆနးစစေလလာရာတြင အသးျပႏင သညစႏႈနး

မားကလညး ေဖာျပထားသည။

အခနး (၂) သည ဆနးစစေလလာမႈမေဘာင၏ နညးနာပငးဆငရာအယအဆ၊

နယပယႏင သြငျပငလကၡဏာတ႔အျပင အလားအလာရသည ဆနးစစေလလာသည

အပစမးစတ႔အား မညကသ႔အေထာကအကေပးႏငသညက ေဖာျပထားသည။

အခနး (၃) သည ဆနးစစေလလာမႈမေဘာငအား မညကသ႔အသးျပရမညႏင

လပငနးေဆာငရြကရနအတြက အႀကျပခကမား မညကသ႔ျပလပႏငသညတ႔က ရငး

ျပထားသည။ ဖတ႐ႈသမားအား လပငနးစဥတစေလာကတြငလမးညႊနေပးၿပး လပငနး

အဆငမားႏင ဆနးစစေလလာမႈက ေမာငးႏငသမား၏ တာဝနဝတရားမား၊ စတင

17

ေဖာေဆာငသမား၊ ဆနးစစေလလာေရးဖြ႕မားႏင အႀကေပးအဖြ႕မား၏ အခနးက႑

မားက ေဖာျပေပးသည။ ျပနာမားႏင ယငးတ႔ႏငဆကႏြယသည တာဝနခယမႈ

ဆငရာ ဆကဆေရးမားအား ေဖာထတရာတြင အေထာကအကျပသလ ဒမကေရစ

စနစ၏အေျခခမမားအေပၚ အေျချပသည ဆနးစစေလလာေရးစမားက အသးျပၿပး

ယငးသ႔ေသာ ဆကဆေရးမားက ေလလာသးသပထားသည။

ထ႔အျပင အခနး (၃) သည ဝနေဆာငမႈတြင တာဝနခမႈ ပမေကာငးမြနလာေစရန

အႀကျပခကမား ေဖာထတရနအတြက အႀကျပခကမားေပးသည။ ထ႔ေနာက ၾသဇာ

လႊမးမးမႈရရႏငေစရနအတြက ထအႀကျပခကမားက မညကသ႔ခငလေၾကာငးျပသ

ရနႏင ဆကသြယရန အႀကဉာဏမားေပးသည။ ထ႔အျပင ဆနးစစေလလာမႈအား

ေမာငးႏငသမားက ျပျပငေျပာငးလမႈဥးတညသညေဆြးေႏြးမႈမား ပပးေပးမႈမရရသည

ရလဒမားက မညကသ႔အသးျပရမညဆသညႏငပတသကၿပး အႀကဉာဏေပးသည။

အဓကအဆငမား၌ လပငနးအဆငမားအား နားလညေစရနအတြက ေဆာင

ရြကရမည စာရငးကလညး ထညသြငးထားသည။ ျဖစစဥေလလာမႈမားသည ႏငင

မးစႏင ႏငငေရးအခငးအကငးမးစတ႔တြင ျပလပခသည တာဝနခမႈဆငရာဆနးစစ

ေလလာျခငး၏ ခငမာေသာျပနာမားအား ပေဖာေပးသည။ သငယသည အခါတြင

ကယပငနညးလမးမားျဖင ျပလပရနအတြက ဆနးစစေလလာသမားက တကတြနး

ထားသည။ ဆလသညမာ ဤတြငေဖာျပထားေသာ နညးစနစႏငမဟာဗဟာမားအား

စမးသပရနႏင ဆေလာသလ အသးျပသြားရနျဖစၿပး အေတြ႕အႀကမသငယရန

ျဖစသည။

ဆနးစစေလလာမႈလပငနးစဥသည တစဆငခငးသြားေသာလညး ဤလမးညႊန

အားအသးျပသမားအေနႏင တးတကေအာငေဆာငရြကခနတြင အလဥးသငသလ

ျပငႏငေျပာငးႏငသည။ ဆနးစစေလလာမႈသည စစဥျခငး၊ ပငးျခားစတျဖာျခငး၊ ျပန

လညသးသပျခငးႏင အေရးႀကးဆးမာ လပငနးေဆာငရြကေဆာငရြကျခငးမား ပါဝင

သည လပငနးစဥတစချဖစသည။

19

ကယျပန႔စြာေျပာရလင ကမၻာေပၚရလမားအတြက ဒမကေရစ၏အဓပၸာယ

ဆသညမာ အမားျပညသဆငရာ ဆးျဖတခကချခငးႏင ႏငငေရးတနးတညမမႈတ႔

အေပၚထနးခပရာတြင အမားစ၏ ထနးခပမႈရျခငးျဖစသည (International IDEA

၂ဝဝ၈၊ ၂ဝ-၂၁)။ ဒမကေရစသည ႏငငသားမား မမ၏ကယစားျပသမားထ ထေရာက

စြာ ေရာကရႏငသညနညးလမးျဖင မမတ႔၏စးရမမႈမားက ေဖာထတေျပာဆႏငရန

နညးလမးမားခ ေပးရမညျဖစသည။ အေျခခယဆခကတစခမာ ဒမကေရစစနစတစခ

တြင တာဝနခမႈယႏရားမားက ကငသးျခငးျဖင ျဖစႏငသညအျမငဆးစႏႈနးျဖင အမား

ျပညသဝနေဆာငမႈမားက အစးရအာဏာပငမားက ျပညသမားအားေပးေစၿပး ထကသ႔

မေဆာငရြကေပးႏငပါက အကးဆကမား ခစားေစရမညျဖစသည။ အာဏာပငမားက

တာဝနခေစျခငးျဖင ဒမကေရစစနစ၏အေျခခမမားအား ထနးသမးရာေရာကမည

ျဖစကာ ဝနေဆာငမႈေပးရာတြင ပမျမနဆနၿပး အရညအေသြးပမျမငမားစြာ သ႔မဟတ

ဝနေဆာငမႈမားအား ပမေကာငးမြနစြာ အေကာငအထညေဖာေစရန အလားအလာ

မား ပမရေစသည။

ဝနေဆာငမႈလပငနးမားေဆာငရြကရာတြင ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈ

က ဆနးစစရာ၌ ႏငငသားမား ဥးေဆာငသညနညးလမးဆသညမာ မမတ႔တငးျပည

၏ဒမကေရစကငစဥမားသည မမတ႔ ကယပငစသတမတခကမား၊ ေမာမနးခကမား

ႏငကကညျခငး ရ၊ မရက ဆနးစစရနအတြက ထႏငင၏ႏငငသားမားသည အေကာငး

ဆးအေနအထားတြင ရသညဆေသာခယခကက အေျချပထားသည။ ထ႔ျပင ဤခဥး

ကပပတြင နညးလမးမားစြာေပါငးစညးထားေသာလညး တစခတညးေသာ ပနးတင

မာ ျပျပငေျပာငးလေရးပင ျဖစသည။

20

၁.၁။ ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခယမႈဆသညမာ အဘယနညး။

အစးရအာဏာပငမားက တာဝနခေစျခငးသည ဒမကေရစစနစ၏ အသညးႏလး

ပငသည။ ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈဆသညမာ ျပညသမားႏင ၎တ႔၏

ကယစားလယမားအတြက မမတ႔၏စးရမပပနမႈမားက ဖြငဟေျပာဆႏငရနႏင ေျဖ

ရငးခကမား ေတာငးဆႏငရနျဖစၿပး လအပလင ေရြးေကာကတငေျမႇာကထားေသာ

အရာရမားႏင ေရြးေကာကတငေျမႇာကခမဟတေသာအရာရမား၏ စြမးေဆာငမႈမား

ႏငပတသကၿပး အကးဆကခစားေစရမညျဖစသည။

ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈအယအဆထတြင အမားျပညသဆငရာဆး

ျဖတခကချခငးတြင အမားစကထနးခပသည မ႑ငကေသာ ဒမကရကတစအေျခခ

မႈအေပၚအေျခခၿပး တက႐က သ႔မဟတ သြယဝက၊ ေဒါငလက သ႔မဟတ အလား

လက သ႔မဟတ ေစာငးလက သ႔မဟတ အျခားယႏယားပစတစရပရပျဖင ႏငငေရးႏင

လမႈေရးတာဝနခမႈႏစရပစလးပါ၀ငသည။ ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈတြင

ေရြးေကာကပြလပငနးစဥကသ႔ေသာ နညးလမးမားမတစဆင ဆးျဖတခကချခငးက

လႊမးမးႏငရန ေတာငးဆမႈမားအတြက ႏငငသားမား၏ ထတေဖာေျပာဆခြငပါဝင

သည။ အျခားေသာဒမကေရစနညးလမးမားထတြင အမားျပညသ ဆႏၵထတေဖာမႈ

မား၊ စစမးေဖာထတေရးသတငးေရးသားမႈ၊ ဥပေဒျပေရးေဆာငရြကမႈမား၊ လထ

ေဆြးေႏြးပြမားႏင ဆႏၵခယမႈမားပါဝငသည။ ထ႔အျပင ဒမကေရစစနစႏငအည

တာဝနခမႈသည သြယဝကေသာအားျဖင ႏငငတစႏငင၏ စမခန႔ခြမႈအေပၚ ထနးခပ

ရနအတြက အခ႕ေသာအဖြ႕အစညးသကဆငရာ အဖြ႕အစညးမားက ၾကည႐ႈစစေဆး

ျခငးမားႏင ဟနခကအားထနးသမးျခငးႏင အျခားယႏရားမားစသည တက႐ကပါ၀င

မညနညးသည နညးလမးမားလညးပါဝငသည။ ထအထတြင ဥပမာအားျဖင တရား

ဥပေဒျပေရးေကာမတမားမ ၾကားနာမႈမားျပလပျခငး၊ ႏငငေရးဆန႔ကငဘကမ ေမးခြနး

မားထတျခငးႏင မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (ombudsman)

႐း သ႔မဟတ အျမငဆးအာဏာပငစာရငးစစအဖြ႕အစညးမားမ ေလလာသးသပမႈမား

သ႔မဟတ စစမးစစေဆးမႈမားျပလပျခငး အစရသညတ႔ ပါဝငသည။ တာဝနခမႈဆ

သညမာ ဒမကေရစစနစမားတြငသာရျခငးမဟတေသာလညး တာဝနခမႈသညပငလင

ဒမကေရစျဖစၿပး တာ၀နခမႈရလင အစးရ၏ပမေကာငးမြနေသာ စြမးေဆာငမႈမား ျဖစ

လာရန အလားအလာရသည။ ထ႔ေၾကာင ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈဆေသာ

အသးအႏႈနးက သးျခငးအားျဖင ဤလမးညႊနသည ကဥးေျမာငးၿပး ကန႔သတမႈရကာ

တစခတညးသးသန႔ျဖစျခငးထက ကယျပန႔ၿပးအားလး အကးဝငကာ ၿပးျပညစသည

အယအဆတစခအတြက ရညရြယသည။

21

၁.၂။ ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈသည ၀နေဆာငမႈလပငနး ေဆာငရြကျခငးတြင မညကသ႔ အလပလပသနညး။

အမားျပညသ ဝနေဆာငမႈတစခႏငပတသကၿပး ႏငငသားမား သ႔မဟတ ၎

တ႔၏ ကယစားလယမားက ေမးခြနးေမးသညအခါ သ႔မဟတ တ႔ျပနမႈျပလပသညအခါ

ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈရသညဟဆႏငၿပး ႏငငေရးေဆာငရြကသမားႏင

ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကမား ယငးအၾကျပခကမားႏင ပတသကၿပး လပကင

ေဆာငရြကရမညျဖစၿပး ထသ႔မဟတပါက အကးဆကမားႏင ရငဆငရမညျဖစသည။

တာဝနခမႈသည လႈပရားေဆာငရြကသ အမးအစားႏစမးအၾကား ဆကဆေရး

တစချဖစေပၚေစသညဆေသာ အေျခခအယအဆအေပၚ အေျခခထားၿပး -

• တာဝနထမးေဆာငသမား ဆသညမာ ေရြးေကာကတငေျမႇာကထားသည အာဏာပင

မား သ႔မဟတ ေရြးေကာကတငေျမႇာကခ မဟတသည အာဏာပငမား သ႔မဟတ

ပဂၢလကက႑ဝနေဆာငမႈ ေပးသမားျဖစၾကၿပး လပပငခြငအာဏာတစခက ေကပြန

ေအာငေဆာငရြကရန၊ မမတ႔၏ေဆာငရြကခကမားအား ရငးလငးျပရနႏင မမတ႔၏

လပေဆာငမႈမားအား ရငးခကထတရနအျပင မမတ႔၏ ေဆာငရြကခကမား၏

အကးဆကမား (အေကာငး သ႔မဟတ အဆး) က ရငဆငရန အာဏာႏင တာဝနရၾက

သည။

• ေတာငးဆပငခြငရသမား ဆသညမာ ႏငငသားမား သ႔မဟတ ႏငငသားမားက ကယ

စားျပသည ႏငငေရးအဖြ႕အစညးမားျဖစၾကၿပး တာဝနထမးေဆာငသမားက ၾကည႐ႈ

စစေဆးရန၊ ၎တ႔က ေမးခြနးထတရနႏင စရငခကမားခမတရနအျပင လအပသည

အခါ အကးဆကမားအား တာဝနယေစရနအတြက အခြငအေရး သ႔မဟတ လပပင

ခြငအာဏာ အသးသးရၾကသည။ ၂

ဇယားကြက ၁ တာဝနထမးေဆာငသမားႏင ေတာငးဆပငခြငရသမား၏ဥပမာမား

တာဝနထမးေဆာငဆသညမာ ႏငငတစႏငင၏အစးရ သ႔မဟတ စညပင

သာယာ႐းတစခ၊ ဝနႀကးဌာနတစခ၊ မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပ

ထားသ (ombudsman) ၏ ႐းတစခ၊ လႊတေတာေကာမတတစခ၊ လႊတေတာ

ကယတင၊ ပဂၢလကက႑မကမၸဏတစခ သ႔မဟတ မညသညအစးရ သ႔မဟတ

ပဂၢလက႐းမဆ သ႔မဟတ ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကရန လပပငခြငအာဏာ

ေပးထားသညအဖြ႕အစညးျဖစႏငသည။ ထသ႔ေသာ လပပငခြငအာဏာမားသည

မၾကာခဏဆသလ ေဆာငရြကသတစဥးအေပၚထကပ၍ ကေရာကတတသည။

22

အျခားတစဘကတြငမ ႏငငသားမားသည ေတာငးဆပငခြင ရသမားျဖစ

သညမာ အရငးလငးဆးဥပမာျဖစသည။ ၄ငးတ႔သည တာဝနရသမားအား အာဏာ

အပႏငးသညသမားျဖစၾကၿပး မားေသာအားျဖင မမတ႔ရရသည ဝနေဆာငမႈမား

အတြက ေပးေခၾကရသည။ ေတာငးဆပငခြငရသမား၏အျခားဥပမာမားမာ ဆန႔

ကငဘကႏငငေရးပါတမား၊ အစးရအရာရမားအၾကား အကငပကျခစားျခငးက

စစမးစစေဆးရနႏင တရားစြဆရနတာဝနရသည ႀကးၾကပေရးအဖြ႕အစညးမား၊

လထမဝါဒအား အေကာငအထညေဖာျခငးက ႀကးၾကပရနတာဝနရသည လႊတ

ေတာေကာမရင သ႔မဟတ ဝနေဆာငမႈတစခေပးရန တာဝနရသမားအေပၚ တာဝန

ခရမည အခြငအာဏာရသည ႏငငေရး သ႔မဟတ လမႈေရးေဆာငရြကသမား အစ

ရသျဖင ကယျပန႔စြာ ပါဝငသည။

ဒမကေရစဆသညမာ တာဝနခမႈဆငရာယႏရားမား အလပလပေနျခငးႏင

ညမ သညဟ ယဆေလရၾကသည။ လကေတြ႕တြင ထ႔ထကမားစြာ ပ၍႐ႈပေထြးသည။

အမးမးေသာအငအားစမား၊ အပစမားႏင အေနအထားအလကအေျခအေနမးစတ႔

သညလညး ဝနေဆာငမႈမား မညကသ႔ေပးသညႏင တာဝနခမႈဆငရာ ယႏရားမား

မညကသ႔အလပလပသညဆသညတ႔အေပၚ သကေရာကမႈရသည။ ထကသ႔ေသာ

ယႏရား မားသည မားေသာအားျဖင တကယတညရေလမရဘ အလပသေဘာအရသာ

သ႔မဟတ ကယပငလကၡဏာ (ဘာသာစကားဆငရာ၊ တငးရငးသား၊ ဘာသာေရး

သ႔မဟတ ကား-မကယပငလကၡဏာတ႔ကသ႔ေသာ)၊ လငတမးညႊတမႈ၃၊ အသက၊

ဝငေငြ၊ မသနမစြမးမႈ သ႔မဟတ အာဏာစသည အေျခခမားအေပၚ ခြျခားဆကဆျခငး

မားသာရသည။

ဇယားကြက ၂ ေတာငးဆပငခြငရသအျဖစ လြႊတေတာ၏လပႏငစြမးရည

အာဏာပငအဖြ႕အစညးက တာဝနခမႈရေစရနအတြက လႊတေတာတစခ၏

လပႏငစြမးရညႏငေနရာတ႔သည (ဥပမာအားျဖင) လႊတေတာအတြငးႏင လႊတ

ေတာၾကား၊ အပခပေရးႏင တရားစရငေရးတ႔အၾကား ဟနခကညမႈႏငသကဝင

လႈပရားမႈတ႔အေပၚမတညသည။ အျခားအဓကအေၾကာငးရငးမားထတြင အခက

အလကမာက ေကာမတမားက လကလမးမရယသးစြႏငမႈ၊ ပငးျခားစတျဖာျခငးႏင

လပငနးေဆာငရြကမႈမား ျပလပရာတြင ထေရာကမႈႏင လပႏငစြမးရညရျခငး၊ ထ

ေကာမတမားအား စစမနေသာဖြ႕ၿဖးတးတကမႈကေဇာငးေပးသည ႏငငေရးသမား

မားႏင မညသညအတငးအတာအထဖြ႕စညးၿပး အရညအခငးျပညဝသည အရာရ

မားအား ဝနထမးမားအေနႏငႏင ခန႔အပထားျခငးတ႔ပါဝငသည။

23

ဇယားကြက ၃ တာဝနခမႈက ေတာငးဆရနအတြက ႏငငသားမား၏ေနရာမား

ႏငငသားမားအေနႏင သတ႔၏စးရမပပနမႈမားအား ထတေဖာေျပာဆရနႏင

အာဏာပငမားထမ တာဝနခရေစေရး ေတာငးဆရနအတြက ေနရာအမားအျပား

ရသည။ ဥပမာအားျဖင ေရြးေကာကပြလပငနးစဥ၊ ပါတကယ စားလယမားေရြးခယ

မႈ၊ ဆရယမဒယာ၊ လမးမေပၚထြကဆႏၵျပျခငး၊ လကမတေရးထးေတာငးဆျခငးႏင

လထေဆြးေႏြးပြမားအစရသညတ႔ ပါဝငသည။ ၎တ႔ႏင အျခားေနရာမားသည

ေတာငးဆမႈမား၏ အသထတေဖာရာတြင အေရးႀကးသညေနရာမားျဖစၿပး လထ

သရႏးၾကားမႈ ျမႇငတငရနႏင တ႔ျပနမႈရေစရနတ႔အတြက ယႏရားမား ျဖစေစသည။

ပထမဆးအေနႏင ဤလမးညႊနသည တာဝနရသမားႏငေတာငးဆပငခြငရသ

မားအၾကားရသည တာဝနခယမႈ ရျခငးယႏရားမားသည အမားျပညသဝနေဆာငမႈ

မားေပးျခငးသ႔ ဥးတညေသာ မဝါဒလပငနးစဥတစခလး အလပလပျခငး ရ၊ မရက

ဆးျဖတရန အေထာကအကျဖစေစၿပး ဒတယအေနႏင ထကသ႔ေသာ တာဝနခမႈ

ယႏရားမားအား ပမေကာငးမြနလာေစမညျဖစသည။

၁.၃။ မညသညမဝါဒအဆငမားသည ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈႏင ဆကစပမႈ ရသနညး။

ေရတြငးတစခ သ႔မဟတ ေရဘပငမ သြယထားေသာပကလငးမ သန႔ရငးၿပး

ေဘးကငးသည ေရရရျခငးကသ႔ေသာ ျပညသ႔ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကျခငး

တြင ႏငငေရးသမားမား၊ အစးရအရာရမား၊ ႏငငသားမား သ႔မဟတ ၄ငးတ႔၏ကယစား

လယမား၊ လမႈလႈပရားမႈမားႏင ၎ႏငသကဆငသညအပစမားႏင ပဂၢလကက႑တ႔

ပါဝငကာ ႐ႈပေထြးၿပးေရြ႕လားေနသည မဝါဒလပငနးစဥ၏ ေနာကဆးအဆငပငျဖစ

သည။ ေစာငၾကညေလလာသညစစေဆးေရးဌာန၊ ဝနႀကးဌာနဥးေဆာငသည အမး

သားစမကနး၏ မကႏာစညျပနလညသးသပမႈႏင မဒယာေစာငၾကညျခငးျဖင ခမတ

ထားသည ဥးစားေပးအခကမားျဖင ဝနေဆာငမႈတစရပက ေဆာငရြကျခငးႏငစညး

မဥးခမတျခငး၊ ဝနေဆာငမႈေပးျခငးႏင ေနာကဆးအသးျပျခငးျဖင ယငးသ႔ေသာ စညး

မဥးမားက အေကာငအထညေဖာျခငးတ႔သည မဝါဒလပငနးစဥတစရပျဖစသည။

• လပငနးအစအစဥေရးဆြျခငး အဆငတြင အေၾကာငးအရာမား သ႔မဟတ စးရမပပန

မႈမားသည ႏငငသားမား၊ ႏငငေရးသမားမား၊ ျပညသ႔လပငနးစဥမားကခမတသည

အရာရမား သ႔မဟတ အျခားပဂၢလက သ႔မဟတ ႏငငေတာအဖြ႕အစညးမားအတြက

ဥးစားေပးအခကမားျဖစလာသည။ ေရြးေကာကပြ စညး႐းမႈမား၊ လထေဆြးေႏြးမႈမား

ႏင ႏငငတကာအစညးအေဝးမားအျပင အစးရႏငပဂၢလကက႑ရ တာဝနရသမား

24

အၾကား အစညးအေဝးမားမတစဆင ဥးစားေပးအခကမားအား ပေဖာႏငမညျဖစ

သည။ အေကာငးဆးအေနအထားမားတြင အစအစဥေရးဆြျခငးအား အစးရထနးညႇ

ေရးေအဂငစ၊ မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (ombudsman)

၏႐း သ႔မဟတ အျမငဆးအာဏာပင စာရငးစစအဖြ႕အစညး သ႔မဟတ လမႈလႈပရားမႈ

မားႏင ၎ႏငသကဆငသညအပစမားကသ႔ေသာ တရားဝငေစာငၾကညေလလာေရး

သ႔မဟတ ႀကးၾကပေရး အဖြ႕အစညးမားမ အစရငခစာမားက ၾသဇာလႊမးမးမႈရႏင

သည။ ကစၥရပမားသည ဥးစားေပးအခကမားမညသ႔ျဖစလာသညႏင ၎တ႔အား

မညသက တြနးအားေပးသညဆသညတ႔သည အာဏာႏငၾသဇာလႊမးမးမႈတ႔ႏငသက

ဆငသည အေျခခကေသာ ေမးခြနးမားျဖစသည။

အစအစဥေရးဆြျခငးဥပမာမား -

- မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (Ombudsman) ၏ ႐း

သ႔မဟတ လႊတေတာ ေကာမတမားကသ႔ေသာအဖြ႕မား၏က႑ သ႔မဟတ ဝန

ေဆာငမႈတ႔အား တနဖးျဖတျခငး၊ ျပနလညဆနးစစျခငးႏင စာရငးစစျခငးမား၊

- အေျခအတငေဆြးေႏြးပြမားႏင ႏငငေရးပါတ၏မဝါဒေၾကညာစာတမးအား ထတ

ျပနျခငးကသ႔ေသာ ေရြးေကာကပြစညး႐းေရးလႈပရားမႈမား၊

- ႏငငေရးပါတမား၏ အခနအခါအလက သ႔မဟတ အေၾကာငးအရာအလက

ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးပြမား၊

- ဘတဂကေရးဆြျခငး သ႔မဟတ ဘတဂကသးစြမႈအား ႀကးၾကပျခငးႏင ေပၚထြက

လာသညႏငငအဆငႏင ႏငငအဆငေအာကရ လႊတေတာမားအတြငး အေျခ

အတင ေဆြးေႏြးမႈမား၊

- အေျခအတငေဆြးေႏြးပြမား၊ ေဝဖနခကေဆာငးပါးမားႏင အထးအစရငခစာမား

သ႔မဟတ အျခားမဒယာထတလႊငမႈမား၊

- လမႈလႈပရားမႈမားႏင ၎တ႔ႏငသကဆငသညအပစမား၏ စညး႐းလႈ႔ေဆာမႈမား၊

- တငးျပညဖြ႕ၿဖးေရးအစအစဥဆငရာ အေျခအတငေဆြးေႏြးပြမား၊

- ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပနလညသးသပမႈမား၊

- အလပသမားသမဂၢမား၊ ကၽြမးကငပညာရငမားဆငရာ အသငးအဖြ႕မား၊ ပဂၢလက

က႑ဝနေဆာငမႈေပးသမားႏင ေဒသဆငရာအစးရအဖြ႕အစညးမား၊

- ႏငငအဆင သ႔မဟတ ေဒသအဆငရ လႊတေတာမား သ႔မဟတ ေကာငစမား

အတြငး ျပလပသည ၾကားနာမႈမားႏင

- အၾကမးမဖကသည လမးမေပၚဆႏၵျပမႈမား သ႔မဟတ စားသးသမား၏သပတ

ေမာကမႈမား ပါဝငသည။

25

• မဝါဒခမတျခငး အဆငတြင ကယစားလယမား သ႔မဟတ တာဝနရသည႐းမားတြင

ပါဝငသမားအေနႏင မညသညနညးလမးက အလပျဖစမညက ဆးျဖတမဝါဒပငးဆင

ရာေရြးခယစရာနညးလမးမား ခနဆၿပး စညးမဥးအျဖစ ေရးဆြသည။ ၎တြင ႏငင

ေရးပါတမးစမ ႏငငေရးသမားမားအၾကား အေပးအယမား ပါဝငသညအျပင ပဂၢလက

ကမၸဏမား၊ အကးအျမတအတြကမဟတသညအဖြ႕အစညးမားႏင လမႈအဖြ႕အစညး

မား၊ အလရငမားႏင မဝါဒရလဒမားႏငဆကစပမႈရ သညအျခားအပစမား၏ တက

တြနးလႈ႕ေဆာမႈလညး ပါဝငသည။ ထအထတြင ထေရာကမႈ၊ ႏငငေရးဥးစားေပးမႈႏင

ဘ႑ာေရး အရငးအျမစမားအား ခြေဝျခငးတ႔အၾကား အေပးအယမားလညးပါဝငသည။

အေကာငးဆး အေနႏင ေစာငၾကညေလလာျခငး သ႔မဟတ ႀကးၾကပျခငးျပလပသည

အဖြ႕အစညးမား၏ အၾကဉာဏမားျဖငလညး မဝါဒခမတျခငးက ပေဖာသည။

မဝါဒခမတျခငး၏ဥပမာမား -

- ႏငငအဆင သ႔မဟတ ေဒသဆငရာလႊတေတာမားတြင ဥပေဒျပေရးဆငရာ

ျပငဆငမႈမား သ႔မဟတ ဥပေဒအသစႏငပတသကသည မကႏာစညအေျခအတင

ေဆြးေႏြးပြမားႏင မေပးမႈမား၊

- အစးရ၏ဆးျဖတခကမားႏငလပငနးေဆာငရြကေဆာငရြကမႈအစအစဥမား၊

- က႑အလက သးျခားမဝါဒမားႏငအေသးစတဥးစားေပးမႈမားေရးဆြသည အစးရ

ဌာနမား၊

- ႏငငအဆင သ႔မဟတ ေဒသဆငရာ လႊတေတာမားထေပးပ႔ၿပး ၎တ႔ကပင

အေသးစတစစေဆးေသာ အပခပေရးမတငျပသည ေဆာငရြကခကမား။

- တရားရး အမန႕ႏင ဆးျဖတခကမား ႏင

- ဘရညရြယခကတအပစမားမ အစးရႏင အျခားဆးျဖတခကခႏငေသာ အဖြ႕

အစညးမာအား ဖအားေပးေတာငးဆျခငး။

• အေကာငအထညေဖာျခငး ဆသညမာ အစးရတစခအေနႏင ျပညသပင သ႔မဟတ

ပဂၢလကေအဂငစတစခအား မဝါဒက လပငနးအျဖစေဆာငရြကရန တာဝနေပးအပ

သညအခါတြင ျဖစေပၚသည။ ဤအဆငတြင ဘတဂကခမတထားသည အရငးအျမစ

မားသည လပငနးေဆာငရြကျခငးတြင အသးျပရနအတြက ရညရြယထားၿပး ဝန

ေဆာငမႈမားအား အမားျပညသထေပးရန ျဖစသည။ အေကာငအထညေဖာေရးမဝါဒ

၏ဥပမာမားအား ေအာကတြငေဖာျပထားသည။

- ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကရနအတြက အစးရ၏အဆငဆငၾကား ဘတဂက

လႊေျပာငးျခငး၊

- အစးရႏင ပဂၢလကကဝနေဆာငမႈေပးသမားအၾကား ဝနေဆာငမႈသေဘာတည

ခကမား သ႔မဟတ ကနထ႐ကမား၊

26

- အခေၾကးေငြမားႏငအဖးအခမားအတြက ေစးႏႈနးသတမတျခငးႏင ေကာကခ

ျခငးစနစမား၊

- ဝနေဆာငမႈအေျခခအေဆာကအအႏင လပငနးမားလပကငေဆာငရြကျခငးအ

တြက အစအစဥေရးဆြ ျခငး၊

- ေရ၊ လပစစဓာတအား၊ ဓာတေငြ႕ သ႔မဟတ အစားအစာကသ႔ေသာအရာမား

အတြက ျဖန႔ျဖးေရးစနစမားႏင ျဖညဆညးေပးေရးစနစမား၊

- ေဆးဝါး၊ ေကာငးသးစာအပမား၊ ယာဥမားႏင ထနးသမးမႈအစရေသာ ကနပစၥညး

မားႏငဝနေဆာငမႈမားႏငပတသကသည အစးရက ဝယယျဖညတငးေရး၊

- ဆရာ/ဆရာမမား ခန႔အပရနတြက အရညအေသြးအေျချပသညစစေဆးမႈမားျပ

လပျခငး၊ အလပခန႔အပျခငးဆငရာစညးမဥးမားႏင လစာေပးေရးစနစမားကသ႔

ေသာ ဝနထမးစေဆာငးေရး လပငနးစဥမား၊

- စားသးသဝနေဆာငမႈမားႏင စားသးသအၾကျပစနစမား၊

- အရညအေသြးရသည အမားျပညသကနးမာေရး၊ လၿခေရး၊ ခြျခားဆကဆမႈဆန႔

ကငေရး၊ အဂတလကစားမႈႏင ပတဝနးကငဆငရာထနးခပမႈမား၊

- ပငဆငမႈေၾကာငး သကေသအေထာကအထားအတြက အမးသားမားႏငအမး

သမးမားထမ ေတာငးဆမႈမားအေပၚ အစးရအရာရမား၏ကငတြယမႈ၊

- လယသမားမားအသငးအဖြ႕တစခထ အႀကဉာဏမား အခမေပးသည စကပးေရး

တးခ႕ေရး အရာရတစဥး။

ပ ၁ - မဝါဒလပငနးစဥ

ႀကးၾကပျခငး၊ အကျဖတျခငး၊

ေစာငၾကညေလလာျခငး

လပင

နးအ

စအစဥ

ေရးဆြျခငး

မဝါဒခမတျခငး

အေကာငအထညေဖာျခငး

27

ႀကးၾကပျခငး၊ ေစာငၾကညေလလာျခငး

ႏင ေစာငၾကညေလလာျခငး လပငနးစဥမား

ေၾကာင လထအေျခအတင ေဆြးေႏြးပြအတြငး

သ႔ စးရမမႈမားေရာကရလာၿပး ထမတစဆင

အစအစဥေရးဆြျခငး၏ မဝါဒလပငနးစဥစက

ဝငးက တစပတပတမေစသည။ ပထမဆး

အေနႏင စးရမမႈမားသည ဥးစားေပးမႈမားျဖစ

လာသည။ ထ႔ေနာက ႏငငေရးေရြးခယမႈမား

ျပလပကာ ထမတစဆင မဝါဒမားအေကာင

အထညေဖာျခငးေဆာငရြကႏငမညျဖစသည။

ထ႔အျပင မဝါဒစကဝငးအေပၚ ျပနလညသး

သပမႈမား၊ စာရငးစစျခငးမား သ႔မဟတ အက

ျဖတျခငးမား ျပလပၿပးသည အခါေတြ႕ရခက

မား၊ အေျခအတငေဆြးေႏြးမႈမားႏင ထနးညႇမႈ

မားအား ေနာကထပတစႀကမအစအစဥေရးဆြ

သညအခါတြင ထညသြငးအသးျပႏငသည။

ဝနေဆာငမႈေပးျခငးက ႀကးၾကပျခငး၊ ေစာင

ၾကညေလလာျခငးႏင အကျဖတျခငးတ႔က

စာရငးစစခပ အဖြ႕အစညးကသ႔ေသာအာဏာ

ပငမားအား အေပၚမေအာက သ႔ ေစာငၾကည

ေလာလာျခငးျဖင ျပလပႏငသကသ႔ ဝန

ေဆာငမႈအသးျပေသာ သ႔မဟတ ရရေသာ

အမးသားႏင အမးသမးမားသည ၄ငးတ႔၏

စးရမမႈမားအား စေပါငးၿပး ေဖာထတျခငးျဖင

ေအာကမအေပၚသ႔လညး ျပလပႏငသည။

ႀကးၾကပျခငးသညအေပၚမ ေအာကသ႔သြား

ျခငးႏင ေအာကမအေပၚသ႔ သြားျခငးတ႔အား

ပးတြ၍ ေစာငၾကညေလလာသညအခါတြင

အထေရာကဆး ျဖစပေပၚသည။ ႀကးၾကပျခငး

ျဖင ဥပေဒျပသမား၊ ႏငငေရးပါတမား၊ အစးရ

စစေဆးေရးအဖြ႕မား၊ စာရငးစစခပ အဖြ႕အ

စညးမား၊ အစးရအရာရမားႏင အစးရ သ႔

မဟတ ပဂၢလကက႑ ဝနေဆာငမႈျဖညဆညး

ေပးသမားအေနႏင ဝနေဆာငမႈအား ျပနလည

တနဖးျဖတျခငး၊ စးရမမႈအသစမားအား ေဖာ

ထတျခငး၊ အနာဂတမဝါဒမားအား ေရြးခယ

ျခငးႏင ၄ငး၏အေကာငအထညေဖာမႈက ပမ

ေကာငးမြနလာ ေအာငျပလပႏငျခငးမား ေဆာင

ရြကႏငသည။

အေကာငးဆး အေနအထားမာ အေကာငအထညေဖာရာတြင တးတကမႈ၊

ျပနာမားႏင ထေရာကမႈမားအ ေပၚ တ႔ျပနခကေပးရနအလ႔ငာ ပမနေစာငၾကည

ေလလာသြားသငသည။ မလတနးႏင အလယတနးအဆင ေကာငးမား၏ အစးရ

စစေဆးေရးအဖြ႕တစခကသ႔ေသာ အစးရထနးညႇေရးအဖြ႕မားသည စမား၊ အေျခခမ

မားႏင မဝါဒမားက ေလးစားလကနာသေလာဆသည ေစာငၾကညေလလာျခငးတြင

အေရးပါလသည အခနးက႑မ ပါဝငႏငေသာလညး ထကသ႔ျပလပႏငရန ယငးတ႔၌

ေနရာႏင စြမးရညတ႔ရရမည ျဖစသည။

ဇယားကြက ၄ လကေတြ႕ႀကးၾကပမႈ

လကေတြ႕တြင ႀကးၾကပမႈသည ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကျခငး ျပနာ

မားအား မညမေဖာထတႏငသညက ဂါနာႏငငရ ေရဆးစနစျပနာက ၾကည

28

လင သႏငသည။ အမားျပညသသး သန႔စငခနးမားအား ရပရြာလထက စမခန႔ခြ

ေစရနရညရြယၿပး လပေဆာငသည ျပျပငေျပာငးလေရးသည လကေတြ႕တြငမ

ႏငငေရးအရေထာကခမႈရေအာင ေဆာငရြကျခငးတစခသာ ျဖစေစခေၾကာငး သ

ေတသနတြင မးေမာငးထးျပထားသည။ ေဒသခႏငငေရးသမားမားသည သတ႔၏

ေထာကခသမား၏ အကးအျမတအတြက ကနထ႐ကမားအားအသးျပၿပး အမား

ျပညသသး သန႔စငခနးမားအား လညပတေစသည။ ဤသန႔စငခနးမား၏ အရ

တရားသည ႏငငေရးသမားမားအတြက မားျပားသညဝငေငြမားရရေစၿပး ဗ႐

ကရကတစစညးကမးမား မရျခငးႏငတြသညအခါ အစးရ၏မဝါဒမားႏင အစအစဥ

မားရေသာလညး အမားျပညသသး သန႔စငခနးမား ေကာငးမြနစြာမလညပတႏင

ေတာပါ။ ထ႔အျပင စြန႔ပစပစၥညး စမခန႔ခြေရးဌာနႏင ပတဝနးကငဆငရာ ကနးမာ

ေရးအရာရမားအေနႏင ထအမားျပညသသးသန႔စငခနးမားအား ကြပကေနသမား

က အေရးယႏငသညအေနအထားမရေသာေၾကာင အေျခအေနမားအား လကလ

ၾကည႐ႈေဆာငရြကျခငးမား မျပလပႏငၾကပါ။ ေဒသခႏငငေရးသမားမားတြင အကာ

အကြယမား အလြနအကၽြရၾက ရရေနၾကသည (Ayee ႏင Crook ၂ဝဝ၃)။

၁.၄။ ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈ၏အေျခခမမားက မညသညအရာမား ျဖစသနညး။

ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈဆသညမာ ဝနေဆာငမႈေပးရနအတြကတာဝန

ရေသာ အစးရႏငပဂၢလက အာဏာပငမား၊ တစနညးအားျဖင ေျပာရလင တာဝနရသ

မား တာ၀နခလာေအာင ေတာငးဆပငခြငရသမားျဖစၾကသည ႏငငသားမားႏင

၎တ႔၏ ကယစားလယမားက ေဆာငရြကႏငသည အေျခခမ ၃ ခအေပၚ အေျချပ

ထားသည။ ထမ ၃ ခမာ တာဝနခေျဖရငးေပးႏငျခငးျခငး၊ တ႔ျပနမႈရျခငးႏင ၾကပမတ

အေရးယႏငျခငးတ႔ ျဖစသည။

ဤမမားျဖင ဆနးစစေလလာသမားသည မညသညအေျခအေနမားရေနသည

ကေဖာျပႏငျခငး သ႔မဟတ တာဝနခမႈဆကဆေရးမားအား ပမေကာငးမြနလာေအာင

ထေရာကစြာ ေဆာငရြကျခငးမား ျပလပႏငသညျဖစသည။ ဆခသညအတငးပင

ဆနးစစေလလာသမားအေနႏင ေတာငးဆပငခြငရသမားႏင တာဝနရသမားအၾကား

ခငမာေသာ အျပနအလနထေတြ႕မႈမားတြင အေျခခမမားအားရာေဖြေတြ႕ရျခငး ရ၊ မရ

က အတညျပရမညျဖစသည။

တာဝနခေျဖရငးေပးႏငျခငး ဆသညမာ အစးရတစခက တာဝနမားေဆာငရြက

ရာတြင ဆးျဖတခကမားႏငပတသက၍ အမားျပညသထ ေျဖရငးခကမားႏင ကး

29

ေၾကာငးျပခကမား မညမအတငးအတာအထ ျပလပသညက တငးတာသည။ တာဝန

ခေျဖရငးေပးႏငျခငး၏ထေရာကမႈမာ အဓကအားျဖင ေတာငးဆပငခြငရသမားအေန

ႏင ၎တ႔၏ေတာငးဆမႈမားအား မညကသ႔ေဖာထတသညအေပၚမတညသလ အာ

ဏာပငမားအေနႏင ၎တ႔၏ေဆာငရြကခကမားႏငပတသက၍ ေျဖရငးရနအတြက

မညမအေနအထား၊ လပႏငစြမးရညႏငလလားမႈရသညတ႔အေပၚလညး မတညသည။

ဥပမာအားျဖင ေရြးေကာကပြဆငရာစညးမဥးမား (ခ႐င သ႔မဟတ ေရြးေကာကပြဆင

ရာပေသနညးမား) သ႔မဟတ အစးရဝနထမးမားခန႔အပျခငး၊ ႀကးၾကပ ျခငးႏငထတ

ပယျခငးတ႔အတြက အဖြ႕အစညးဆငရာစညးမဥးမားသည ေရြးေကာကတငေျမႇာက

ထားေသာ အာဏာပငမားႏင ေရြးေကာကတငေျမႇာကျခငးမခရေသာ အာဏာပငမား

အေနႏင မညသ႔ကတာဝနခၿပး ေျဖရငးရမညက သတမတေပးသည။

တ႔ျပနမႈရျခငး ဆသညမာ မဝါဒတစခ သ႔မဟတ ဥပေဒတစခအား အတညမျပမ

ထဆးျဖတခကတြင ပါဝငသညအရာမားသည ႏငငသားမားႏငသတ႔၏ ကယစား

လယမား၏အျမငမား၊ ေတာငးဆမႈမား သ႔မဟတ လ႔အခြငအေရးမမားအား ထငဟပ

ရနအတြက အစးရအရာရမားအေနႏင ထသမားႏင ႀကတငညႇႏႈငးေဆြးေႏြးမႈျပလပ

ျခငး ရ၊ မရႏငပတသကသည (International IDEA ၂ဝဝ၈ -၂၄)။ ႏငငသားမားအေပၚ

ႀကးမားသည အတငးအတာတစခအထ ဆကလကတ႔ျပနမႈရေနေစရန အစးရမား

အတြက ႏငငေရးမကလးမားသည ပါတစနစ၊ ေရြးေကာကပြစညးမဥးမားႏင အျခား

အဖြ႕အစညးဆငရာလပထးမား၏သဘာဝႏင ခတဆကေနသည။ နညးပညာ၊ လ႔စြမး

အား သ႔မဟတ ဘ႑ာေရးအရငးအျမစမားရရႏငျခငးက မကလးမားကလညး ပေဖာ

ေပးႏငသည။ တ႔ျပနမႈရျခငးသည ျပညသလထသေဘာထား စစတမးေကာကယမႈ

မား၊ ပဂၢလကအစညးအေဝးမား၊ ေထာကခအားေပးေရး စညး႐းလႈ႔ေဆာမႈမား သ႔မ

ဟတ ကန႔ကြကဆႏၵျပမႈမားကသ႔ေသာ တာဝနရသမားႏင ေတာငးဆပငခြငရသမား

အၾကား အလြတသေဘာ တ႔ျပနမႈမားမတစဆငလညး ျဖစေပၚႏငသည။

ဇယားကြက ၅ အေကာငးဆးအေနအထားရသည ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈဆငရာ

ဆကဆေရးတစခအတြငးရ တာဝနရသမားသည -

• မမတ႔၏စြမးေဆာငမႈႏငပတသကၿပး ေျဖရငးႏငၾကရမညအျပင ရငးလငးျပႏငရ

မညျဖစၿပး အကးသငအေၾကာငးသင ရငးျပႏငရမည၊

• တ႔ျပနမႈရၿပး ႏငငသားမား၏အျမငမားႏငမဝါဒဥးစားေပးမႈမားအား ထညသြငး

ေပါငးစပရမည၊

• ၾကပမတအေရးယ၍ရသည ခငလေသာအကးဆကမားအား ရငဆငရမည။

30

ၾကပမတအေရးယႏငျခငး ဆသညမာ တာဝနရသမား ရငဆငၾကရမည သ႔မဟတ

၎တ႔အေနႏင တ႔ျပနသငသည တရားဝင သ႔မဟတ တရားဝငမဟတသညအကး

ဆကမားႏငပတသကသည။ ေကာငးေသာ သ႔မဟတ ဆးေသာအကးဆကမားအား

ၾကပမတအေရးယႏငျခငးသည တာဝနခမႈအားျမႇငတငရနအတြက အေထာကအက

ျပႏငသည။ ထကသ႔ေသာအကးဆကမားက စညးမဥးမားတြင တရားဝငခမတႏင

သည သ႔မဟတ လကေတြ႕တြင အလြတသေဘာ လကခကငသးႏငသည။ ေတာငး

ဆပငခြငရသအခ႕သည ထအကးဆကမားအား ၾကပမတအေရးယႏငရန အာဏာ

အပႏငးခထားရႏငဖြယရၿပး ဥပမာအားျဖင အျမငဆးအာဏာပင စာရငးစစအဖြ႕

အစညးမားသည စရငခကမားျပလပရန တရားေရးႏငအပခပေရး အခြငအာဏာရ

သကသ႔ လႊတေတာေကာမတမားသည မဝါဒမေဘာငတစခတြင ေျပာငးလမႈမားျပ

လပရန ေတာငးဆႏငသည သ႔မဟတ တရား႐းတစခသည မမနကနသညေရြးေကာက

ပြလပငနးစဥတစခအား ပယဖကရနအာဏာရသည။ တရားဝငၾကပမတအေရးယမႈ

အာဏာမားမရေသာ ေတာငးဆပငခြငရသမား (ႏငငသားအပစမား၊ စစမးစစေဆးရန

အာဏာမရသည လႊတေတာေကာမတမား သ႔မဟတ အခ႕ႏငငမားရ မေကနပခက

မားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (ombudsman) ၏ ႐းမားကသ႔ေသာ) သည

ထကသ႔ေသာ အာဏာမားအပႏထားသည ေအဂငစမားႏင ထေတြ႕ေဆာငရြကရန

လအပလမမည။ ထၾကပမတ အေရးယေရးေအဂငစမား၏ ဘ႑ာေရးႏင ႏငငေရး

လပပငခြငအတငးအတာသည အကးဆကမားရႏင ေျခရ၊မရအေပၚ သကေရာကမႈရ

သည။

ဇယားကြက ၆ အေကာငးဆးအေနအထားရသည ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈဆငရာ

ဆကဆေရးတစခအတြငးရ ေတာငးဆပငခြငရသမားသည -

• တာဝနရသမား၏ စြမးေဆာငရညမားႏငပတသကသည အခကအလကမား

အား ရယႏငသည၊

• တာဝနရသမားအား ေမးခြနးထတႏငသည၊

• မဝါဒမားတြငပါရသညအရာမားႏငပတသကၿပး ေျပာဆႏငခြငရသည၊

• တာဝနရသမား၏ စြမးေဆာငရညႏငပတသကသည အကးဆကမားအား

တာဝနယေစႏငသည။

ပါဝငျခငးႏင ပြငလငးျမငသာမႈရျခငးတ႔သည ယငးဒမကေရစအေျခခမ ၃ ရပ

အား အေကာငအထညေဖာႏငမည အလားအလာရသည။ ပါဝငျခငးထတြင အသငး

အဖြ႕ ဖြ႕စညးႏငခြင၊ စေဝးႏငခြင၊ ထငျမငယဆခကမားအား ထတေဖာႏငခြငႏင

31

မဝါဒလပငနးစဥအေပၚ လႊမးမးႏငခြင အစရေသာလ႔အခြငအေရးမား ပါဝငသည။

ပြငလငးျမငသာမႈရျခငးသည လပငနးေဆာငရြကေဆာငရြကမႈမား၊ အစအစဥေရးဆြ

ျခငး၊ စမခန႔ခြျခငးႏင အစးရႏငႏငငသားမားအၾကား သ႔မဟတ အစးရေအဂငစတစ

ခႏငတစခအၾကားရသည ကတကဝတမားႏငပတသကသည ပြငလငးၿပး မနကန

တကကာ လကလမးမႏငသညအခကအလကမား ရရႏငျခငးက ဆလသည။

၎တ႔သည တာဝနခမႈယႏရားမားႏင မညကသ႔ခတဆကသညဆသညတ႔

အား ထအေျခခမမားႏင ဆနးစစသညအခါ ၎တ႔အား တနးတညမစြာအသးချခငး

ရ၊ မရ သ႔မဟတ လ႔အဖြ႕အစညးအတြငးမ အပစအခ႕အေပၚ ေဘးဖယထားျခငး

သ႔မဟတ ခြျခားဆကဆျခငးမားရ၊မရတ႔အေပၚ အာ႐စကရနလအပသည။ ထ႔အျပင

ႏငငေရးသမားမားအတြက ႏငငေရးမကလးမားႏင ႏငငေရးစနစမားက လဥးေရအား

ကယစားမျပႏင ျခငးတ႔ကလညး ထညသြငးစဥးစားရန အေရးႀကးသညအစတအပငး

မားျဖစသည။ ဥပမာအားျဖင တာဝနရသမားထမ အေျဖမားေတာငးဆရနအတြက

အမးသမးမားတြင အမးသားမားကသ႔ စြမးရညႏငေနရာရပါသလား။ အစးရအာဏာ

ပငမားသည ဆငးရႏြမးပါးသမားအေပၚ ခမးသာၾကြယဝသမားကသ႔ တ႔႔ျပနမႈေပးပါ

သလား။

ဇယားကြက ၇ - ဂါနာႏငငတြင မလတနးေကာငးမား၌ ဆရာမား ေကာငးပကကြကျခငးအား

ေလာချခငး

'ဆရာမား၏လစာမားအတြက ၎၏ပညာေရးဘတဂက၏ ၈ဝ ရာခငႏႈနး

အားသးစြသညႏငငတစႏငငတြင ဆရာမား ေကာငးပကကြကျခငးသည ပညာေရး

အတြက အစးရ၏သးစြမႈတြင သသာထငရားသညေလလြင ဆး႐ႈးမႈအျဖစသ႔

ဥးတညႏငသည။ ဂါနာႏငငတြင ဆရာမားသည အတနး မၾကာခဏပကကြကၾက

ေၾကာငးက ကယျပန႔စြာသရၿပးေနာက မလတနးေကာငးမားတြင ေကာငးပက

ကြကမႈပမာဏအား အေရအတြက အေျချပ၍တငးတာရနႏင ဤၾကာျမငစြာျဖစ

ပြားေနသည ျပနာအတြက ျဖစပြားပအေလအထမား၊ အလားအလာရသည

အေၾကာငးရငးမားႏင ေျဖရငးနညးမားအား ပမနးကပစြာေစာငၾကညရန ဒမကရက

တစဖြ႕ၿဖးေရးဆငရာ ဂါနာစငတာ (CDD-Ghana) သည ဆးျဖတခသည။'

'ေကာငးတြင ဆရာမားအၾကား ေကာငးပကကြကမႈမားက ေလလာရန

၂ဝဝ၈ ခႏစအေစာပငးတြင CDD-Ghana သေတသနအဖြ႕သည အစးရမလတနး

ေကာငး ၃ဝ သ႔ ေလလာေရးခရးစဥ အႀကမေပါငးမားစြာ စတငသြားေရာကခသည။

ေကာငးတစေကာငးစတြင ျပလပသည ပထမဆးေလလာမႈတြင ဆရာမားႏင

32

ေကာငးမား၏ သြငျပငလကၡဏာမားအေၾကာငးႏင ကနးမာေရးစငတာမားႏင ဘဏ မားကသ႔ေသာ အျခားအေထာကအပမားႏင ေကာငးမား၏ ထစပမႈအေၾကာငးမား ႏငပတသကၿပး အေရအတြကႏငအရညအေသြး အေျချပသညအခကအလကမား အား ေကာကယခသည။ ေနာကဆကတြ ေလလာမႈအနညးဆးႏစခတြင ခ႐ငပညာ ေရးဥးစးဌာနမားထမရရသည တာဝနကအမညစာရငးတစခႏငယဥ၍ ဆရာမား၏ ေကာငးတကေရာကမႈက စစစခသည။ ေနာကဆးအေနႏင CDD-Ghana အဖြ႕ သည ေကာငးပကကြကရသညအေၾကာငးရငးမားႏင ေစာငၾကညေလလာျခငး သ႔မဟတ လပငနးေဆာငရြကျခငးမားျပလပျခငး ရ၊မရက သရရနအတြက ဥးတည အပစေဆြးေႏြးမႈ (focus-group discussions) မားက မဘ-ဆရာအသငးအဖြ႕မား၊ ေကာငးစမခန႔ခြေရးေကာမတမားႏင လပေဆာငခသည။'

'CDD-Ghana ၏ ေလလာေရးခရးစဥ အနညးဆးတစခတြင ဆရာမား၏ ၄၇ ရာခငႏႈနးက ေကာငးပကကြကသညက ေတြ႕ရခကာ၊ နမနာေကာကယသည ဆရာ ၁၉၂ ဥးအတြက ပမးမေကာငးပကကြကမႈႏႈနးမာ ၂၇ ရာခငႏႈနးရခသည။ နာမကနးျဖစျခငးႏင ေဆးစစျခငးမားသည ေကာငးပကကြကျခငးအတြက အေၾကာငးျပခကမားျဖစေသာလညး အျခားေဖာျပေလရသည ေကာငးပကကြကရ ျခငး၏ အေၾကာငးတစခမာ "အေဝးသငပ႔ခခကမားတြင တကေရာကရန" [ေသာ ၾကာေန႔မားတြင] ျဖစသည။ ႏငငအႏ႔ရတကသလမားကျပလပသည သငၾကားေရး အစအစဥမားအား မလတနးႏငအလယတနးေကာငးမားၿပး ေနာကတြင ေသာၾကာ ေန႔မားမစတငကာ စေနႏငတနဂၤေႏြေန႔မားတြင ျပလပၾကသည။ သ႔ေသာလညး အစအစဥမားတကေရာကရနအတြက တကသလႏငေဝးလေသာ ေနရာမားတြင တာဝနကေသာဆရားမားအေနႏင အခနမေရာကရနအတြက အတနးမေစာစးစြာ ထြကခြာရန လအပသည။'

CDD-Ghana သည ဤျဖစရပအား သတငးစာဆရာမားထသ႔ ေပးပ႔ၿပးေနာက စတအားထကသန သညတ႔ျပနမႈ တစခလကခရရခသည။ သတငးစာေျခာကေစာင တြင သေတသနေတြ႕ရခကမားႏင ပတသကသညေဆာငးပါးမားပါလာခသည။ အတနးႏငသငၾကားေရးအခနမား တကေနျခငးမရေစရနအတြက သငတနးခန ဇယားအား ျပနလညေရးဆြရန ဂါနာပညာေရးဌာန (GES) ၏ အေျခခပညာေရး ညႊနၾကားေရးမးအပါအဝင အစးရအာဏာပငမားအား CDD-Ghana က အႀကျပခ သည။ ထအႀကျပခကေၾကာင GES က အစအစဥအား ျပငဆငေရးဆြခသည။ CDD-Ghana သည ထျပနာအားတငျပရာတြင တာဝနရသမား သတထားမရန ျပလပႏငသညအျပင တစခနတညးမာပင လြယကစြာေဆာငရြကႏငသည အလား

အလာရေသာ အေျဖကလညး တငျပႏငခသည။

ရငးျမစ - Heck ႏင Tolmie ၂ဝ၁၂ ၂၂-၂၄

33

35

ဝနေဆာငမႈေပးရာတြင ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈက ျမႇငတငရနရည

ရြယသည လပငနးေဆာငရြကမႈမား ေဖာထတရာ၌ အေထာကအကျဖစေစရန ဆနး

စစေလလာမႈမေဘာငက ေရးဆြထားျခငးျဖစသည။ အထးသျဖင ဒမကေရစမမားႏင

မဝါဒလပငနးစဥမားအၾကားရ ဆခကအေပၚ အာ႐စကသည။ ဒမကေရစ လပထးမား

အား ျပညဝစြာကငသးျခငးရ၊မရက ေမးျမနးသည။ ယခမေဘာငသည လပငနးေဆာင

ရြက ေဆာငရြကမႈအား အေလးေပးသညနညးနာေဗဒတစချဖစၿပး မေဘာငအားအသး

ျပသမားအား တာဝနခမႈ ေလာကသညေနရာမားတြင ပမေကာငးမြနေအာင ဖနတး

ခြငေပးထားသည။ မေဘာငသည သေတသန၊ ေဆာငရြကသမးစတ႔၏ မားျပားေသာ

အေတြ႕အႀကမားႏင International IDEA ၏ ဒမကေရစေရခနႏင ေဒသႏရဒမက

ေရစေရခန ဆနးစစေလလာမႈမားက အသးချခငးတ႔အေပၚ အေျခခ၍ ေရးဆြထား

ျခငးျဖစသည (International IDEA 2008 ႏင International IDEA 2013b)။

၂.၁။ မေဘာင၏ ယတေဗဒ

အကျဖတမေဘာင၏အဓကယဆခကမာ အစးရ၏အဆငမးစတြင ဝနေဆာင

မႈလပငနးေဆာငရြကျခငး၌ တာဝနခမႈကျမႇငတငျခငးျဖစၿပး ဒမကေရစအား တရားဝင

ျဖစေစၿပးေတာငတငး ခငမာေစသညအျပင ေပးသညဝနေဆာငမႈမား၏အရညအေသြး

သညလညး ေနာကဆးတြင ျမငတကလာေစကာ အမးသားမား၊ အမးသမးမား၊

ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမား၊ အထးသျဖင ဆငးရႏြမးပါးစြာ ေနထငသမား၏

ဘဝမားက ပမေကာငးမြနလာေစမညျဖစသည။ လကေတြ႕တြင ႏငငေရးသည ပ၍

႐ႈပေထြးမညျဖစၿပး အေနအထားမား ပမေကာငးမြနလာေရးအတြက စစဥရနႏင

ေျပာငးလမႈမား ေဖာေဆာငရနအတြက ေယဘယအားျဖင ႏငငေရးသမားမားအျပင

ျပညသတ႔တြငပါ ေနရာ၊ လပႏငစြမးရညႏငမကလးမား ရခငမ ရၾကမညျဖစသည။

ထကသ႔ေသာလကေတြ႕အေနအထားအား စစေဆးျခငးသည ဆနးစစေလလာေရး

36

လပငနးလပေဆာငရန အဟန႔အတားျဖစစရာအေၾကာငး လး၀မျဖစေစဘ ေမာမနး

ခကမားကစမကငတြယကာ ဆနးစစေလလာေရးလပငနးမားမညသ႔ လပေဆာငမည

ႏင ေတြ႕ရခကမားကမညသ႔ အသးျပမညဆသညတ႔ႏငပတသကသည နညးဗဟာ

မား ပမေကာငးမြနလာေစေရးသာျဖစရမည။

အခကအလကမားအား ဆနးစစျခငးႏငပငးျခားစတျဖာျခငးအားျဖင မေဘာင

အသးျပသမားအေနႏင မဝါဒလပငနးစဥတစခလးရ ဝနေဆာငမႈျပနာမားအတြက

ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈဆငရာ ဆကဆေရးမားက ဆနးစစႏငမညျဖစၿပး

၎တ႔က ပမေကာငးမြနလာေအာငေဆာငရြကႏငရနအတြက အေရးယေဆာငရြကမႈ

မားအား ျဖစေပၚလာႏငသည။ ဆကဆေရးမားက ဆနးစစရာတြင တရားဝငလပထး

မား သ႔မဟတ အလြတသေဘာလပထးမားက အထကတြငရညညႊနးထားသည မ

၃ ခႏငအည ဆနးစစရမည ျဖစသည (အခနး ၁.၄ တြင ၾကညပါ)။ ဥပမာအားျဖင

ကေလးမား၏ပညာေရး ရပငခြငအခြငအေရး၊ အမးသမးမား၏အခြငအေရးတြင လင

ပငးဆငရာႏင မးဆကပြားကနးမာေရး သ႔မဟတ လၿခစတခရသညေသာကသးေရ

ေပးေရးတ႔အာား မဝါဒမားအရဥးစားေပးႏငေသာလညး လကေတြ႕တြင ရနပေငြမား

အား လြမား၍ခြေဝခထားျခငး၊ အသးစရတကြငးဆကမားတေလာက ယစးမႈျဖစပြား

ျခငးႏင မမတသညဝနေဆာငမႈမား ျဖန႔ျဖးတ႔ကသ႔ေသာ ျပနာမားေၾကာင ဝန

ေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကရာတြင တာဝနခယမႈမရျခငးျဖစေစသည။ ေနာကဆးတြင

ကေလးမားသည အရညအေသြးနမသညပညာေရးသာရရႏငဖြယရၿပး၊ အမးသမးမား

သည ယငး လငပငးဆငရာႏင မးဆကပြားကနးမာေရးဆငရာ ဝနေဆာငမႈမားအား

လကလမးမေကာငးမမမညျဖစကာ ေဘးကငးသညေသာကသးေရလညး ရရခငမရရ

မညျဖစသည။

၂.၂။ မေဘာင၏နယပယဆသညမာ အဘယနညး။

အစးရအာဏာပငမား သ႔မဟတ အျခားဝနေဆာငမႈေပးသမားအား ဒမကေရစ

နညးလမးမားျဖင တာဝနခေစႏငမညအတငးအတာက ယခမေဘာငက ပစမတထား

သည။ တာဝနခမႈ ပမေကာငးမြနလာေစရနအတြက ေရြးခယစရာနညးလမးမားက

ဆနးစစေလလာသမားက အႀကျပေပးႏငသည ဆေသာအဓပၸာယပငျဖစသည။ ယငး

တ႔၏သဘာဝ သ႔မဟတ အဖြ႕အစညးမားက မညသ႔ပငရေစကာမ ျပညသဝနေဆာငမႈ

နယပယအား ကယကယျပန႔ျပန႔ဆနးစစရန ယခအထ ဤလမးညႊနတြငပါဝငသည

နညးလမးမားက တက႐ကအသးျပႏငသလ အေနအထားအလက ျပငဆငၿပးလညး

အသးျပသြားႏငသည။ ပစတကလပငနးစဥမားကေကာလြန၍ၾကညၿပး ထဝနေဆာင

မႈမားသည လကေတြ႕တြင မညကသ႔အလပျဖစသညႏင တာဝနရသမားႏငေတာငး

37

ဆပငခြငရသမား၏ ေဆာငရြကမႈမားရေသာလညး မညသညအေၾကာငးေၾကာင ထ

ျပနာမား ဆကလကတညရေနရျခငးတ႔က အာ႐စကရနသာ ပဓာနကသည။

ႏငငေရး လပကငေဆာငရြကသမားႏင တရားဝငႏငငေရးဆးျဖတခကချခငး လပ

ငနးစဥတ႔ကသာ ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕မား ပငးျခားစတျဖာရမညမဟတဘ လ႔

အဖြ႕အစညးအတြငးအာဏာဖြ႕စညးတညေဆာကပမားႏင ဆကဆေရးမား၊ တကၾကြ

လႈပရားသမားအေနႏင စေပါငးၿပးထေတြ႕လႈပရားႏငသည လပႏငစြမးရညႏင ေနရာ

ႏင လကရအေနအထားကရငးျပသည သမငးေၾကာငးဆငရာ အေမြအႏစမားကသ႔

ေသာ ပမကယျပန႔သညကစၥရပမားကလညး ပငးျခားစတျဖာမႈျပလပရန လအပသည။

ဥပမာအားျဖင အစတစတအျမႊာျမႊာျဖစျခငးႏင ဖယထတထားျခငးတ႔ေၾကာင

ကြအကေနေသာ လ႔အဖြ႕အစညးမားတြင ဝနေဆာငမႈေပးျခငးက ပကျပားေစႏင

ေၾကာငး သေတသနတြငေတြ႕ရသည။ ထသ႔ေသာ ကစၥရပမားတြင ဥးေဆာငမႈက

အေလးထားသည သ႔မဟတ ကယပငလကၡဏာအေျချပသည မဟာဗဟာမားထက

က ျပသႏငသမားထက မဝါဒပငးဆငရာအေလးထားျခငးမရသည ကယစားလယ

ေလာငးမားက အာဏာရေလရသည (Wild et al. ၂ဝ၁၂)။

ထ႔အျပင ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကျခငးဆငရာျပနာမားသည က႑

မားၾကားႏငက႑မားအႏ႔တြင တစခႏငတစခထပေနမႈမား သ႔မဟတ ကြလြဆန႔ကင

မႈမားရသညမဝါဒမား၊ အခြငအာဏာမားႏငအစ အစဥမားအျပင အေကာငအထည

ေဖာျခငးအစအစဥႏင ရနပေငြမရေသာ မဟာမဝါဒမားႏငလညး ဆကစပေနတတ

သည။ ထသ႔ေသာဥပမာ တစခအား ဇယားကြက ၈ တြင ေဖာျပထားသည။

ဇယားကြက ၈ ဒမကေရစစနစႏငအညတာဝနခမႈအတြက အတားအဆးမား

၂ဝဝ၂ ခႏစတြင ကငညာႏငင၌ျပလပေသာ ေရက႑ဆငရာျပျပငေျပာငးလ

မႈအစအစဥတစခတြင အစးရက အျပညအဝ သ႔မဟတ တစစတတစပငးအေနႏင

ပငဆငေသာ သ႔မဟတ ထနးခပမႈရေသာ အစးရတစပငးအဖြ႕အစညး၊ ကမၸဏ

သ႔မဟတ ေအဂငစ အေရအတြကမားစြာထေထာငခသည။ အလားလက ညႇႏႈငး

ေဆာငရြကမႈမားတြင အနညးဆးဝနႀကးဌာန ၁ဝ ခပါဝငခသည။ ထ႔အျပင ဗဟအပ

ခပမႈေျဖေလာျခငးေၾကာင ကယပငအပခပခြငရသည ေဒသခအဖြ႕အစညးမားစြာ

ေပၚထြကလာေစသည။ ထကသ႔ေသာ လပကငေဆာငရြကသ အေရအတြက

ေဖာငးပြလာျခငးႏငအတ အလရငရနပေငြအေျမာကအျမား စးဝငလာမႈတ႔ေၾကာင

အကငပကျခစားမႈျဖစေပၚႏငရနအတြက အခြငအလမးမားစြာ ျဖစေပၚေစသည။

ထကသ႔ေသာ႐ႈပေထြးေနသည တာဝနဝတရားမား ပစရေသာအေနအထားမားတြင

38

ႏငငသားမားအေနႏင ေသာကသးေရမရရျခငးအတြက ၄ငးတ႔၏ေရြးေကာကတင

ေျမႇာကထားသည ကယစားလယမားအား တာဝနခယေစရန အခကအခမားရမည

ျဖစသည (Rampa with Piñol Puig 2011)။

၂.၃။ ဆနးစစေလလာမႈမေဘာင၏သြငျပငလကၡဏာေတြက မညသညအရာမားျဖစသနညး။

မေဘာငသည ျပနာမား သ႔မဟတ တာဝနခမႈႏငပတသကသညဟာကြက

မားအား ေဖာထတျခငးမားကသာ ဥးတညျခငးမဟတဘ ၎တ႔အား မညကသ႔ေကာ

လႊားႏငမညဆသညအေပၚတြငလညး ဥးတညသည။ ျပျပငေျပာငးလမႈဆသ႔ဥးတည

သည ျဖစႏငေျခရေသာလပငနးေဆာငရြကေဆာငရြကမႈမားအား ဖနတးရနအတြက

ဆနးစစေလလာမႈလပငနးစဥသည ေဒသဆငရာပငဆငသည လပငနးစဥတစချဖစ

ေပၚေစသည သြငျပငလကၡဏာအခ႕အား ျပသရနလအပသည။ ပ၍တတကကေျပာရ

လင မေဘာငအား ပေဖာရာတြင -

• ဝနေဆာငမႈ အေသးစတအခကအလကမား - တစစတရာေသာဝနေဆာငမႈကသာ

ဥးတညသညအေလာက ထသ႔ေသာဝနေဆာငမႈမားတြင ဒမကေရစစနစႏငအည

တာဝနခမႈယႏရားမား မညကသ႔ စြမးေဆာငသနညး။

• ျပနာအေျချပ - မဝါဒလပငနးစဥ၌ သတမတထားသညအပငးမားတြင ေလလာ

ဆနးစစရနရညမနးထားသည တစစတစရာေသာျပနာမားအား ေဖာထတရနလ

အပေသာေၾကာငျဖစသည။

• လကေတြ႕လပငနးေဆာငရြကေဆာငရြကမႈက အေလးေပးျခငး - မဝါဒကြငးဆက

တေလာကရ တာဝနခမႈဆငရာအစအစဥမားအား တးတကေစရနအတြက အေျခခ

အေနႏငစတငျပလပရမည အလပအားခမတၿပး၊ ထမတစဆင ျဖညဆညးေပးသမား

အေနႏင သတ႔၏တာဝနမားမေကပြနသညအခါ ျပျပငျခငးဆငရာ နညးလမးမား ေပး

ႏငရနျဖစသည၊

• အားလးပါဝငေစျခငး - အမားျပညသဝနေဆာငမႈမားေပးပ႔ျခငးတြင တာဝန ခယမႈရ

ျခငးအား ပငးျခားစတျဖာရာ၌ ႏငငေရးေဆာငရြကသမးစႏင အျခားအကးသက

ေရာကသမားအား ေပါငးစညးေပးရနအတြက လမးဖြငေပးထားသည။

39

ပ ၂ - ဆနးစစေလလာမႈ အေျခခမေဘာင

အေျခခမဆနးစစေလလာမႈ အေျခခမေဘာင

အစအစဥေရးဆြျခငး မဝါဒခမတျခငး အေကာငအထညေဖာျခငး

တာဝနခေျဖရငး ေပးႏငျခငး

[အစအစဥေရးဆြျခငး တာ၀န] အတြက [တာဝနရသ] က [ေတာငးဆပငခြငရသ] အား မညမအထ တာဝနခ ေျဖရငးေပး ႏငမညနညး။

[မဝါဒခမတျခငး တာဝန] အတြက [တာဝနရသ] က [ေတာငးဆပငခြင ရသ] အား မညမ အထ တာဝနခေျဖရငး ေပးႏငမညနညး။

[အေကာငအထညေဖာ ျခငးတာဝန] အတြက [တာဝနရသ] က [ေတာငး ဆပငခြငရသ] အား မညမ အထ တာဝနခေျဖရငးေပး ႏငမညနညး။

တ႔ျပနမႈရျခငး

[အစအစဥေရးဆြျခငး တာဝန] အတြက [တာဝနရသ] က [ေတာငးဆပငခြငရသ] အား မညမတ႔ျပနမႈရ သနညး။

[မဝါဒခမတျခငး တာဝန] အတြက [တာဝနရသ] က [ေတာငးဆပငခြင ရသ] အား မညမ တ႔ျပနမႈရသနညး။

[အေကာငအထညေဖာ ျခငးတာဝန] အတြက [တာဝနရသ] က [ေတာငး ဆပငခြငရသ] အား မညမတ႔ျပနမႈ ရသနညး။

ၾကပမတအေရး ယႏငျခငး

[အစအစဥေရးဆြျခငး တာဝန] အတြက [ေတာငးဆပငခြင ရသ] က [တာဝနရသ] အား အကးဆကမား အေပၚ မညသညအတငး အတာအထ တာဝနယ ေစႏငၿပး ၾကပမတ အေရးယႏငမညနညး။

[မဝါဒခမတျခငး တာဝန] အတြက [ေတာငးဆပငခြင ရသ] က [တာဝနရ သ] အား အကးဆက မားအေပၚ မညသည အတငးအတာအထ တာဝနယေစႏငၿပး ၾကပမတ အေရးယႏင မညနညး။

[အေကာငအထညေဖာ ျခငးတာဝန] အတြက [ေတာငးဆပငခြငရသ] က [တာဝနရသ] အား အကး ဆကမားအေပၚ မညသည အတငးအတာအထ တာဝနယေစႏငၿပး ၾကပမတ အေရးယႏင မညနညး။

41

၃.၁။ ႀကတငျပငဆငမႈျပလပျခငး

တရားမဝငမဟတဘအေျခခေနထငေနၾကေသာေနရာတစခရ လထအေျချပ

သညအဖြ႕အစညးတစခအတြက လပကငေနၾကေသာ အမးသမးႏငအမးသားအပစ

တစခအား ကၽြနပတ႔ စတကးၾကညၾကပါစ႔။ ၄ငးတ႔ပါဝင ေဆာငရြကျခငးျဖင အေျပာငး

အလမားျဖစႏငသညေနရာမားအား ေဖာထတရနႏင ထကသ႔ေသာျပျပင ေျပာငးလမႈ

မားအား မညကသ႔ေထာကခအားေပးႏငသညက သရႏငရနအတြက ၄ငး၏အနး

အနားတြငရသည အမားျပညသဝနေဆာငမႈေပးေရးဆငရာ ျပနာမားအေၾကာငးက

၄ငးတ႔အေနႏင ပ၍သလၾကသည။ သ႔မဟတ ျမနစပယအေထာကအပဝနေဆာငမႈ

မားႏငပတသကၿပး ရပရြာ၏တ႔ျပနမႈအတြက ဆကသြယေရးလမးေၾကာငးမား တး

တက ေကာငးမြနလာေစရနအတြက ႀကးပမးေနေသာ ျမနစပယအရာရတစဥးအား

ကၽြႏပတ႔ စတကးၾကညၾကပါစ႔။ ထသ႔ေသာအပစမားအား 'စတငေဆာငရြကသမား'

ဟ ေခၚႏငပါသည။

စတငေဆာငရြကသမား၌ တရားမဝငမဟတဘအေျခခေနထငမႈတြင အညစ

အေၾကးအစငအခစမခန႔ခြမႈမရ ျခငး သ႔မဟတ ပညာေရးအရညအေသြးနမျခငးကသ႔

ေသာ ဝနေဆာငမႈတစခႏငပတသက၍ စးရမမမားရသည။ ၄ငးတ႔သည ဆကသြယ

ေရးလမးေၾကာငးမား သ႔မဟတ ၄ငးတ႔၏ စးရမမႈအသမားက ေဖာထတရနအခြင

အလမးမား ဖနတးျခငးအားျဖင ဝနေဆာငမႈေပးျခငးက တးတကေကာငးမြနလာေစလ

ၾကသည။ ၄ငးတ႔၏ စးရမပပနမႈမားသည ဝနေဆာငမႈႏငပတသကသည ၄ငးတ႔၏

အသပညာမားမရရျခငးျဖစေသာေၾကာင ဆနးစစေလလာမႈတစခကတြနးအားေပးရန

အကးသကေရာကသမးစတ႔အား လႈ႔ေဆာျခငးက အေထာကအကေပးရနအတြက

ေကာငးမြနသညအေနအထားတစခတြင ရၾကသည။ ဤလမးညႊနသည ထကသ႔ေသာ

တြနးအားေပးသမားအား ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕အေနႏင ရညညႊနးမညျဖစသည။

စတငေဆာငရြကသမားသည ဆနးစစေလလာသမားႏင ေဒသအဆငႏငႏငငအဆင

42

ပ ၃ - ဆနးစစေလလာမႈလပငနးစဥ

ဆနးစစေလလာေရးလပငနးစဥအား ေအာငျမငမႈမတတင ၉ ခအျဖစ ပငးျခားထားၿပး ၎ထမ တစခခငးစအား အစအစဥ ေရးဆြျခငး၊ အေကာငအထညေဖာျခငးႏင ေစာငၾကညေလလာျခငးတ႔က တငးတငးၾကပၾကပျပ လပထားသညအဆငမားအျဖစ ထပမပငးျခားထားသည။

'သငခနးစာမားယျခငး' အဆငအား အထကတြငေဖာျပထားသည ဇယားကြကထတြင ေဖာျပ မထားျခငးမာ ၎သည ဆနးစစေလလာသညရလဒမား ျဖန႔ေ၀ၿပးေနာကျပလပသည အဖြ႕အတြငး ေလကငခနးတစခ ျဖစသည။

ႀကတငျပငဆငမႈျပလပျခငး

• ဆနးစစေလလာျခငး၏ ရညမနးခကမားက မညသ႔ခမတမညနညး။• ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕က မညသ႔ဖြ႕စညးမညနညး။• အစအစဥႏင ဘကဂကက မညသ႔ေရးဆြမညနညး။

အားျဖညျခငး

• အၾကေပးအဖြ႕က မညသ႔ဖြြ႕စညးမညနညး။• ၾသဇာလႊမးမးမႈရေအာင မညသ႔ေဆာငရြကမညနညး။

ဥးတညရာလမးေၾကာငးေရးဆြျခငး

• မ၀ါဒလပငနးစဥက မညသ႔ပၾကမးေဖာမညနညး။• ျပနာက ပမထေရာကေအာငမညသ႔ ဥးတညမညနညး။• တာ၀နခမႈဆကဆေရးက မညသ႔ေျခရာခမညနညး။

အေျဖရာျခငး

• ေမးခြနးမားက မညသ႔ျပငဆငမညနညး။• သတငးအခကအလကမားက မညသ႔စေဆာငးမညနညး။

ေတြ႕ရခကမားရာ အသးျပျခငး

• ေလလာဆနးစစထားသညရလဒမားက မညသ႔ ပငးျခားစတျဖာမညနညး။• ေတြ႕ရခကမားက မညသ႔ဖမးဆပၿပး ေကာကခကဆြမညနညး။ • အႀကျပခကမားမညသ႔ ေဖာထတမညနညး။

မနကနေအာငေဆာငရြကျခငး

• ေတြ႕ရခကမားႏင အဆျပခကမားက မညသ႔တငျပမညနညး။• ေတြ႕ရခကမားႏင အဆျပခကမားက ခငလေအာငမညသ႔ေဆာငရြကမညနညး။

ၾသဇာလႊမးမးမႈရေအာငေဆာငရြကျခငး

• ဆကသြယေရးမဟာဗဟာ ထေရာကေအာငမညသ႔ ေဆာကရြကမညနညး။ • ဆနးစစေလလာေရးအစရငခစာစတငျဖန႔ေ၀ျခငး။• တာ၀နခမႈက ျမႇငတငရာတြင မဒယာႏင အဘယေၾကာင၊ ဘယလထေတြ႕မညနညး။

အေျပာငးအလက အေကာငအထညေဖာျခငး

• အေရးယေဆာငရြကမႈက အေလးေပးသည ေဆြးေႏြးပြက မညသ႔လပမညနညး။ • မဟာမတမားဖနတးျခငး။

43

အစးရတ႔မ ေရြးေကာကတငေျမႇာကထားသည အရာရမားႏင ေရြးေကာကတငေျမႇာက

ခမဟတသညအရာရမား၊ ႏငငေရးနယပယ၏က႑မးစတ႔မ ႏငငေရးသမားမား၊

ႀကးၾကပေရးေအဂငစမား၊ ဝနေဆာငမႈေပးသမား၊ အစရသတ႔ကသ႔ ေသာဝနေဆာငမႈ

ႏင ပတသကသညျပျပငေျပာငးလမႈမားအေပၚ တြနးအားေပးရနအာဏာရသမားအ

ၾကား မဟာမတမားအျဖစပပးေပးရန ေကာငးေသာအေနအထားတြင ရသငသည။ ထ

လႊမးမးမႈေပးႏငေသာ ေဆာငရြကသမားသည အႀကေပးအဖြ႕၏ အစတအပငးတစခ

အေနႏင ဆနးစစေလလာေရးလပငနးစဥတြင အခနးက႑တစခမ ပါဝငႏငသည။

အေျပာငးအလသည ဆနးစစေလလာမႈ၏ရလဒတစခတညးမသာ ျဖစေပၚလာ

မညမဟတဘ စတငေဆာငရြကသမား၊ ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ႏင အႀကေပးအဖြ႕

တ႔အၾကား အကျဖတလပငနးစဥတေလာက အျပနအလန ထေတြ႕ေဆာငရြကျခငး

ျဖငလညး ျဖစေပၚေစႏငသည။ ဝနေဆာငမႈေပးပ႔ျခငးအေပၚ စးရမမႈမားႏငမြမးမမႈမား

ကမညကသ႔ ျပလပမညႏငပတသက၍ တညသညသးသပမႈမားျပလပရနအတြက

ေနရာႏငအခြငအလမးမားသည ဆနးစစေလလာသမား၊ အႀကေပးအဖြ႕မားႏငအမား

ျပညသ သ႔မဟတ ပဂၢလကက႑ဝန ေဆာငမႈေပးသမားႏင အျခား အကးသကေရာက

သမားအၾကား အျပနအလနနားလညမႈအား မလြမေသြတးတကလာေစမညျဖစသည။

၎သည ေျပာငးလမႈအတြက အေျခခအတျမစကဖနတးေပးသည။

၃.၁.၁။ ဆနးစစေလလာမႈအတြက ဥးတညခကမားအား ခမတပ

ဆနးစစေလလာမႈတစခခ၏ေနာကအဆငမာ ဥးတညခကမား ခမတရနျဖစ

သည။ ေျဖဆရမည ပဓာနကေသာေမးခြနးတစခမာ ဆနးစစေလလာမႈ အဘယေၾကာင

လအပသနညးဆသညပငျဖစသည။ အႀကျပခကမားက မညသ႔က ရညရြယသနညး။

အႀကျပခကမားက မညသညအခနတြငႏငမညကသ႔ ျပလပမညနညး။ စတငေဆာင

ရြကသမားသည ေအာကေဖာျပပါေမးခြနးမားအား ေျဖဆရနအတြက ပဏာမအႀက

ဉာဏရယမႈမား လပေဆာငႏငသည -

• လပငနးေဆာငရြကျခငးတြင အေရးတႀကးဆးစးရမမႈေတြက ဘာေတြလ။

• ဆနးစစေလလာမႈ၏ အကးအျမတရရရနႏင ေတြ႕ရခကမားအားလးကစေပါငးၿပး

အသးျပရန မညသညေဆာငရြကသေတြက အေကာငးဆးအေနအထားတြင ရသနညး။

• ႏငငေရးသမားမား သ႔မဟတ အာဏာပငမားအေနႏင ၄ငးတ႔၏တာဝနမားအား ပ၍

ေကပြနစြာေဆာငရြကရနအတြက ဒမကေရစစနစႏငအညတာဝနခမႈအေပၚ အက

ျဖတျခငးသည မညသညနညးလမးမားျဖင ပပးမႈေပးႏငမညနညး။

• အစးရအာဏာပငမားအား တာဝနခယေစရနအတြက ဆနးစစေလလာမႈက ေတာငး

ဆပငခြငရသမားက မညကသ႔ အားေကာငးေအာင ေဆာငရြကေပးႏငမညနညး။

44

• ေတြ႕ရခကမားႏငအႀကျပခကမားအား ဆကသြယရာတြင မညသညနညးလမးမားက

အသငေတာဆး ျဖစႏငမညနညး။

• ျပျပငေျပာငးလေရးအဆျပခကမားအား ေထာကခအားေပးရန မညသညအခနက

အေကာငးဆးအခန ျဖစႏငသနညး။

ေယဘယမ သးျခားတစခခငးစသ႔၊ စးရမပပနမႈအား ေဖာထတျခငးမ ျပနာမား ေဖာထတျခငးဆသ႔

ယခအခနတြင စတငေဆာငရြကသမား၌ သတ႔စးရမသငသညအေၾကာငးအရာ

မားႏငဆနးစစေလလာမႈက ေမာငးႏငသည အေၾကာငးအရာမားႏငပတသကသည

အယအဆတစခ ရလမမညျဖစသည။ မညသညအရာသည ပ၍အလပျဖစႏငသနညး။

မညသညအရာသည အလပမျဖစသနညး။ မညသညအရာ လအပေနသနညး။

ေယဘယအားျဖင ထသ႔ေသာစးရမမႈမားဆသညမာ တရားမဝငမဟတဘအေျခခ

ေနထငမႈတစခ၌ ေသာကသးေရမရျခငး၊ သ႔မဟတ ၿမ႕ျပမကတကေနရာမားတြင

အညစအေၾကးအစငအခမား စပေနျခငး၊ သ႔မဟတ အစးရေထာကပသညေကာငး

မားတြင ေကာငးသားမား၏ စြမးေဆာငရညညျခငးတ႔ကသ႔ေသာ အမားျပညသဝန

ေဆာငမႈေပးပ႔ျခငးတြင ခၽြတယြငးခကတစခအား ရညညႊနးသည။

ပ ၄ - ေယဘယမ သးျခားတစခခငးစသ႔

စးရမပပနမႈက ေဖာထတျခငး

• ဆနးစစေလလာမႈက ေမာငႏငသည စးရမပပနမႈက ဘာလ။

ျပနာကေဖာထတျခငး

တာ၀နရသက ေဖာထတသတမတျခငး

ေတာငဆပငခြငရသက ေဖာထတသတမတျခငး

45

ဇယားကြက ၉ စးရမပပနမားႏငျပနာမား ႏႈငးယဥမႈ

စးရမမႈဆသညမာ ဝနေဆာငမႈအသးျပသမားက ဝနေဆာငမႈတစခအေပၚ

အဆးျမငျခငး သ႔မဟတ မနကနစြာအလပလပေနသညဟမျမငျခငးက ဆလၿပး၊

ျပနာဆသညမာ စးရမမႈ၏ေနာကကြယတြငရေသာ ထေတြ႕၍ရသည သကေရာက

မႈျဖစေစ ေသာ အေၾကာငးတရားျဖစသည။ ဥပမာအားျဖင ၿမ႕ႀကးတစခရ ရပကြက

တစခမ အမနးခငးမားသည ၄ငးတ႔၏ဘပငေခါငးမားမ အရညအေသြးနမသည

ေရမားထြကလာျခငးႏငပတသကၿပး စးရမႏငသည။ ၎သည ၄ငးတ႔၏စးရမမႈ

ျဖစသည။ ေရအရညအေသြးညျခငး၏ ဇာစျမစရ ျပနာမားထတြင ပကအားျပျပင

ထနးသမးမႈမရ ျခငးေၾကာငျဖစႏငၿပး ၎အားျပလပရနအတြက ဆယစႏစမားစြာ

ကပင အစအစဥမရျခငး သ႔မဟတ ဘတဂကမရျခငး ျဖစႏငသည။ ထသ႔ေသာ

ျပနာမားအတြက တာဝနခမႈတြင - မညသကတာဝနရၿပး မညသ႔အေပၚတာဝနရ

သညတ႔ေပၚ ဤေလကငခနးက အာ႐စကသြားမညျဖစသည။

၃.၁.၂။ ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ ဖြ႕စညးပ

စတငေဆာငရြကသမား၏အခနးက႑သည လပငနးစဥအားခမတရန အဓက

ကေသာလညး ဆနးစစေလလာမႈက အဖြ႕တစဖြ႕ကလပေဆာငမညျဖစသည။ ဤ

အဖြ႕သည လပငနးလညပတမႈဆငရာအလပအားလးက ႀကးၾကပကြပကသြားမည

ျဖစၿပး သေတသနကေဆာငရြကကာ၊ ေျပာငးလမႈျဖစေပၚေရးကဥးတညသည လပ

ငနးစဥအား ဥးေဆာငသြားမညျဖစသည။ အေကာငးဆးအေနအထားအေနႏင အဖြ႕

ထတြင သကေသျပလ႔ရ သညဓမၼဓ႒ာနကမႈမား၊ သေတသနလပႏငစြမးရညမား၊

ဝနေဆာငမႈႏငပတသကၿပး ကၽြမးကငမႈရသမားႏင ဆကသြယေရးကၽြမးကငမႈရ

သညအဖြ႕ဝငမား ပါဝငသငသည။ ေအာငျမငသညအဖြ႕တစခဆသညမာ မားေသာ

အားျဖင မတညသညပညာရပမား၊ ေနာကခအေျခအေနမားႏင ကား/မဆငရာ စသည

တ႔မလမား အားက အတတကေဆာငကဥးလာႏငသညအဖြ႕ျဖစသည။

သကဆငရာပညာရပနယပယအလက ပါဝငၾကသညအဖြ႕

စတငေဆာငရြကသမားသည ပညာရပနယပယအလကပါဝငၾကသညအဖြ႔တစ

ခအားဖြ႕စညးရန ရညရြယသငသည။ အဖြ႕သည တတႏငသေလာက လအပသညကၽြမး

ကငမႈမားရထားသငၿပး ထမသာလင အဖြ႕ဝငမားသည တစဥးႏငတစဥး အေထာက

အကျပျခငးျဖင လပငနးစဥအား ပပးေပးသြားႏငမည။ ပညာရပနယပယတစခႏင

မသကဆငသညအဖြ႔တစခသည ကြျပားေသာအျမငမားရရမညျဖစၿပး အထအခက

46

မခသည အေၾကာငးအရာမား သ႔မဟတ နညးလမးမားအား ခနလပမထားခေစရန

ျပညစကယ ျပန႔သညအျမငတစခကလညး ေပးႏငမည။

အဖြ႕အတြငးပးေပါငးေဆာငရြကမႈအား စစဥရနနညးလမး

ဆနးစစေလလာေရးဖြ႕၏ဖြ႕စညးမႈအား စတငေဆာငရြကသမားႏငအဖြ႕ကယ

တငတ႔က ဆးျဖတမႈေပးသငသည။ အေကာငးဆးအေနအထားမာ ဆနးစစေလလာ

ေရးအဖြ႕အေနႏင လကဝယတြငရသည ပစၥညးႏင လသားအရငးအျမစ ႏစခစလး

အား ထေရာကစြာႏငကၽြမးကငစြာအသးျပရန ႀကးပမးသငသည။ ၄ငးတ႔၏ ေဆာင

ရြကမႈအားလးသည ဆနးစစေလလာမႈ၏ဥးတညခကမားေအာငျမငေစစရန ရညရြယ

သငသည။ လပငနးစဥက စမခန႔ခြရနႏငသေတသနျပလပရနတ႔အတြက တာဝန၏

တစစတတစပငးအေနႏင ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕သည ကၽြမးကငမႈမားကအေျချပ

၍ အဖြ႕ဝငမားအား လပငနးတာဝနမားကခြေဝသငသည။ နားလညမႈလြျခငးက ေရာင

ရားၿပး အဖြ႕ဝငမား၏ကၽြမးကငမႈမားႏငလပႏငစြမးရညမား၏ စေပါငးညႇႏႈငး ေဆာင

ရြကမႈ အကးရလဒက ရရႏငရနအတြက စမကနးစတငေဆာငရြကသညအခနကပင

ရငးလငးျပတသားသညစမခန႔ခြေရး သေဘာတညခကမား ရယထားရမညျဖစသည။

စတငေဆာငရြကသမား၊ အႀကေပးအဖြ႕ (အခနး ၃.၂.၁ အား ၾကညရန) မား

အၾကားႏင အဖြ႕ဝငမားအၾကား ဆကသြယေရးထားရရန ဆနးစစေလလာေရးဖြ႕

အတြက အေရးႀကးသည။ အဖြ႕အေနႏင အခကအလကမားဖလယရနအတြက ပမန

အဖြ႕အစညးအေဝးမားျပလပႏငရန ေနရာထားရရမည။ ထ႔အျပင လပငနးစဥအတြငး

သတမတထားသညေအာငျမငမႈတစခစတြင ဆနးစစေလလာေရးလပငနးအတြငးရ

အျခား ေဆာငရြကသမားႏင ဆကသြယမႈထားရနလအပၿပး အျခားပါဝင ေဆာငရြက

သအားလးထသ႔ အခကအလကမား အဆကမျပတစးဆငးျခငးက ထနးသမးထားျခငး

သည တညသညဥးတညခကမားရရေစျခငးက အေထာကအကျပမညျဖစသည။

စဥဆကမျပတသငယျခငးႏင ေစာငၾကညေလလာျခငး

ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕အေနႏင ဆနးစစေလလာမႈတေလာကတြင စဥဆက

မျပပတသငယျခငးႏင ေစာငၾကညေလလာျခငးတ႔က ျပလပသြားရမညျဖစၿပး၊ လပ

ငနးစဥတြင ပါဝငေဆာငရြကမႈရရမညအျပင အဖြ႕ဝငမား၏ တးတကမႈက ေစာငၾကည

ေလလာခြငႏင လအပသညျပငဆငမႈမားက မးေမာငးထးျပပငခြငတ႔ ေပးရမညျဖစ

သည။ အေကာငးဆးအေနအထားမာ ေအာငျမငမႈမတတငတငးတြင မညသညအရာ

မားသည ေကာငးမြနၿပး မညသညအရာမားသည ထပမမြမးမႏငသညတ႔က ေဆြးေႏြး

47

ရနအတြက အဖြ႕အတြငး ျပနလညသးသပမႈမား ျပလပျခငးပါဝငသငၿပး၊ ထမသာလင

ပးေပါငးသငယမႈက ေစာငၾကညၿပးမတတမးတငႏငမညျဖစသည။ ဆနးစစေလလာ

မႈမ မညကသ႔သငယႏငသညႏငပတသကၿပး ေနာကထပလမးညႊနမႈမားအား အခနး

၃.၉ တြင ေဖာျပေပးထားသည။

၃.၁.၃။ အစအစဥႏင ဘတဂကေရးဆြပ

အခကအလကမားစေဆာငးျခငးသည အခနကနၿပးကနကစရတမားႏငသလ

ဆကသြယေရးႏင မဝါဒပငးဆငရာတကတြနးလႈ႕ေဆာေရး လပငနးမားသညလညး

ထကသ႔ပငျဖစသည။ ဆနးစစေလလာမႈမျပလပမ စတငေဆာငရြကသမားႏငဆနးစစ

ေလလာသမားသည ျဖစႏငေျခရသညမတတငမား၊ ဆကသြယေရးနညး ဗဟာမား၊

အခနဇယားမားႏင ခန႔မနးတြကခကထားသညဘတဂကတ႔ပါဝငသည လပငနးအစ

အစဥတစခက သေဘာတညခကရယထားၾကရမညျဖစသည။ ရရႏငသညအရငး

အျမစ၏ ပမာဏသည ဆနးစစေလလာမႈ၏နက႐ႈငးမႈ အတငးအတာအေပၚ သက

ေရာကမႈရမညျဖစသည။ ဘတဂကတစခအား အေသးစတၾကညရာတြင ေအာကေဖာ

ျပပါ ကစၥရပမားအတြက ခန႔မနးေျခကနကစရတလညး ပါဝငရနလအပသည -

• ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕အတြငး လသားအရငးအျမစမား၊

• ေလလာမႈ သ႔မဟတ ကြငးဆငးခရးမား

• အစညးအေဝးကနကစရတမားအပါအဝင အႀကေပးတငပငမႈမားႏင

• ဆကသြယေရးတ႔ ျဖစသည။

ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕မားအေနႏင ရရႏငသညလသားႏင ပစၥညးအရငး

အျမစမားအေပၚမတည၍ လပငနးစဥအား စစဥေရးဆြရမညျဖစသည။ အရညအခငး

ျပညဝေစရနအတြက ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕မားအား တညရေနၿပးေသာ အသပညာ

မားအေပၚတညေဆာကႏငၿပး၊ ဥပမာအားျဖင ႏငငအတြငးျပလပထားသည သေတ

သန အစရငခစာမား၊ အစးရေအဂငစမားမထတလပထားေသာစာရငးအငးမား၊ ႏငင

တကာအဖြ႕ အစညးမား၏ ႏငငအလကအစရငခစာမား သ႔မဟတ ျပညတြငးအသ

ပညာရငမားႏငအႀကေပးအဖြ႕မားက ျပလပထားသည သေဘာထားအျမငစစတမး

မားပါဝငသည။ ထမတစဆင အဖြ႕အေနႏင ေဖာထတရျခငးမရေသးေသာအေၾကာငး

အရာမားႏင ဆကလကဆနးစစေလလာရနလအပေသာေနရာမားတြင လပကငသြား

ရနအတြက အာ႐စကႏငသည။

48

ကနကစရတ တးေစသညအရာမား

လပငနးအစအစဥႏင ၎၏ဘတဂကအား အၿပးသတရနအတြက စတငေဆာင

ရြကသမားႏငဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕တ႔သည လပငနးစဥအတြငး ကနကစရတက

တးေစႏငသည သ႔မဟတ ေႏာငေႏးမႈမားျဖစေပၚေစႏငသည အေၾကာငးအရာမားက

ေဖာထတရမညျဖစၿပး ထအထတြင -

• ကနကစရတမားသည အႀကေပးမားအေပၚ အလြနအကၽြမချခငး၊

• ကြငးဆငးေလလာမႈႏငစစတမးေကာကယမႈမား အႀကမမားစြာျပလပျခငး၊

• ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕အတြငး သ႔မဟတ ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ႏငအႀကေပး

အဖြ႕မားအၾကား သေဘာထားကြလြမႈမားေၾကာငလပငနးေႏာငေႏးမႈမားျဖစေပၚျခငး၊

• အကငပကျခစားမႈပစအားလးတ႔ ပါဝငသည။

စတငေဆာငရြကသမားႏင ဆနးစစေလလာသ ႏစဘကစလးအေနႏင ျပနာ

မားအား ေစာလငစြာေဖာထတရနႏင မဟာဗဟာက လအပသလ ျပငဆငသြားရန

အတြက အေနအထားေကာငးတြင ရၾကသည။

ကနကစရတ ေလာကေစသညအရာမား

လပငနးအစအစဥႏငဘတဂကတ႔ႏငပတသကၿပး လကေတြ႕ကသညအႀက

ဉာဏတစခရရႏငရနအတြက အလားအလာေကာငးသညနညးလမးတစခမာ ေအာက

ေဖာျပပါအဖြ႕အစညးမားထမ ဝနေဆာငမႈေပးျခငးႏင ပတသကသည ရေနေသာ

စာရြကစာတမးမား၊ အစရငခစာမားႏင အခကအလကမားအား ႐းအတြငး ျပနလည

သးသပမႈ ျပလပရနျဖစသည -

• ဝနေဆာငမႈေပးျခငးအတြက တာဝနမားရေသာ အစးရဌာနမား၊

• တကသလသေတသနဌာနမားႏငအႀကေပးအဖြ႕မား၊

• ထနးညႇေပးျခငးဆငရာအဖြ႕အစညးမား၊

• ႏငငေတာစာရငးအငးေအဂငစမား၊

• မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (Ombudsman) ၏ ႐းမား၊

• အျမငဆးအာဏာပင စာရငးစစအဖြ႕အစညးမား၊

• အမးသားလ႔အခြငအေရးအဖြ႕အစညးမား၊

• ေစာငၾကညေလလာသမား သ႔မဟတ ႏငငသားေစာငၾကညေလလာေရးေဆာငရြကမႈ

မား၊

• လသားဖြ႕ၿဖးတးတကမႈညႊနးကနး (Human Development Index) ကသ႔ေသာ ႏငင

တကာေစာငၾကည ေလလာေရးယႏရားမား၊

49

• ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးသေဘာတညခကမား၏ သေဘာတညခကေစာငၾကည

ေရးအဖြ႕အစညးမား သ႔မဟတ ၎တ႔ႏငညမသည လသားႏင လ႔အခြငေရးဆငရာ

အာဖရကတရား႐းႏငေကာမရင ကသ႔ေသာ ေဒသအတြငးအဖြ႕အစညးမားမ အေထြ

ေထြသးသပခကမားႏငမတခကမား၊

• ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးေကာငစ၏ အထးလပငနးစဥမားေအာကရ သးျခားလြတ

လပသည လ႔အခြငအေရးကၽြမးကငသမားထမ အစရငခစာမားႏင

• အမားျပညသဝနေဆာငမႈမားေပးပ႔ျခငးႏငပတသကသည ကလသမဂၢအစညးေဝးမား

တြင အတညျပခသည ေၾကညာစာတမးမားကသ႔ေသာ အျခားႏငငတကာသေဘာ

တညခကမား ျဖစသည။

ဘတဂကအားဆးျဖတခကမခမ ထအရငးအျမစမားအေပၚ ကနဥးစးစမးမႈမား

ျပလပသြားသငသည။ ပးတြ ၁ တြငပါသည ေဆာငရြကရနစာရငးသည လပငနးအစ

အစဥႏငအခနဇယားတစခအတြက အေျခခဥပမာတစခေပးသည။

မဟာဗဟာေျမာက ဆကသြယေရး

ဆနးစစေလလာေရးဖြ႕၏လပငနးတြင အေရးႀကးသညအစတအပငးတစခမာ

ဆကသြယေရးက အာ႐စကရန ျဖစသည။ ဆနးစစေလလာသမားအေနႏင ဆနးစစ

ေလလာမႈ၏ ဆကသြယေရးလပငနးမားက ႀကတငစစဥရနလအပမည။ ထအထတြင

ပါဝငႏငသညမာ -

• အႀကေပးအဖြ႕၏အဖြ႕ဝငမားထ အခကအလကမား အဆကမျပတေပးပ႔ျခငး၊

• သကဆငသညႏငငေရးပါတ၏ အဓကပဂၢလမား သ႔မဟတ ေရြးခယထားသညဝန

ေဆာငမႈႏငပတသကသည လႊတေတာေကာမတဝနထမးမားအား ပမနအေသးစတ

ရငးလငးမႈမား ျပလပေပးျခငး၊

• ေအာငျမငမႈ မတတငမားႏငပတသက၍ ပမနသတငးလႊာမား ထတေဝျခငး၊

• အႀကေပးအဖြ႕ဝငမားျဖစသည အေရးႀကးပဂၢလမားအေၾကာငး သတငး၊

• သငေတာလင လထအခမးအနားမားႏင တေျပးညခတဆကျခငးႏင

• ဘေလာမား၊ Twitter ၊ Instagram ႏင အျခားမဟာဗဟာေျမာကသည လပကင

ေဆာငရြကသမားအား ပစမတထားသည လမႈမဒယာေနရာမားတြင အခကအလက

သစမား တငေပးျခငးတ႔ ျဖစသည။

မဝါဒၾသဇာလႊမးမးမႈႏင ေျပာငးလမႈအတြက ေထာကခအားေပးမႈတ႔ ရေစရန

အတြက သကဆငပတသကသမား၊ ပစမတထားသညပရသတမားႏင ပမနေဆြးေႏြး

မႈမားႏငဖလယမႈမားျပလပျခငးျဖင ထေတြ႕မႈရရန ဆနးစစေလလာသမားက ႀကး

50

ပမးသငသည။ အေျခအေနအရ ဆနးစစေလ

လာသမားသည ေထာကခအားေပးသည

အပစမား သ႔မဟတ ၎ႏငသကဆငသည

အပစမားႏင လပေဖာကငဘကမားအေနႏင

ပးေပါငးေဆာငရြကေရးအတြက စတငကမး

လမးရန ထညသြငးစဥးစားႏငသည။ ထသ႔

လပေဖာကငဘကမားက ပးေပါငးေဆာငရြက

ရာတြင ဝနေဆာငမႈေပးျခငး၍ ဒမကေရစႏင

အည တာဝနခမႈက ပမေကာငးမြနလာေစရန

အတြက အမနတကယ စတဝငစားၿပး လပႏင

စြမးရညႏင ေနရာမားရမသာလင အဓပၸာယ

ျပညဝမည ျဖစသည။ ဥပမာအားျဖငအဖြ႕

အေနႏင ဝနေဆာငမႈေပးပ႔ျခငးက ပမေကာငး

မြနေအာင ေဆာငရြကေနသည လမႈလႈပရားမႈ

မားႏင ၎ႏငပတသကသညအပစမား သ႔

မဟတ ေဒသဆငရာအစးရအဖြ႕အစညးမား၊

ႏငငေရးပါတမား၊ အစးရထနးညႇေရးေအဂငစ

မား သ႔မဟတ မေကနပခကမားက စစမး

တငျပရန ခန႔အပထားသ (ombudsman) ၏

႐းတ႔ႏင ခတဆကရန ႀကးပမးႏငသည။

ဆကစပမႈရၿပး ျဖစႏငေျခရသည ေဆာငရြက

မႈမားအေပၚ လပေဖာကငဘကမားက သေဘာ

တညခကရယႏငၿပး ထအထတြင အေသး

စတရငးလငးခကမားႏင အၿပးသတအစရင

ခစာမား ထတျပနရနအတြက အသငေတာဆး

အခနတြင ေဒသအဆငအမားျပည သအေျခအတငေဆြးေႏြးပြမားႏင အသပညာ

ဖလယျခငး သ႔မဟတ ေဆြးေႏြးျခငးမား ပးတြ၍ျပလပသြားႏငသည။ အၿပးသတအစ

ရငခစာမားပႏပျခငးက အခနကကၿပး အကယျပန႔ဆး ျဖန႔ချခငးႏငျမႇငတငျခငးမား

ျပလပျခငးျဖင ေတြ႕ရခကမားအား အေျခအတငေဆြးေႏြးမႈက ျပညျပည၀၀ ျပလပ

သြားႏငမညျဖစသည။

ထ႔အျပင အဖြ႕သည မဒယာဌာနတစခႏငလညး လပေဖာကငဘကအေနႏင

အတတကြေဆာငရြကရန ထညသြငးစဥးစားႏငၿပး ဤေနရာတြငလညး ၎သည ျဖစ

ႏင႐တစခတညးကသာ စဥးစားရမညမဟတဘ ႏစဘကစလးအတြက သငေတာရ

ဆရယဒယာအသးျပျခငးအတြက အႀကျပခကမား

ဆနးစစ ေလလာေရးအဖြ႕မား အေနႏင

Twitter၊ Facebook ႏင Instagram တ႔ ကသ႔ေသာ

ဆရယမဒယာမားက ၎တ႔၏ ဆကသြယေရး

မဟာဗဟာ၏ အစတအပငးတစခအေနႏင အသး

ျပရန ထညသြငးစဥးစားႏငသည။ ၎တ႔သည

သးျခား အသးျပပႏငသးျခားပရသတ ကယစရၾက

သည။ ဆရယမဒယာမားသည ပစမတထားသည

ပရသတမားအား အသပညာမားႏငအခကအလက

မား အဆကမျပတရရေစသည။ ဆရယမဒယာခန

နယမားသညပြမား၊ လႈပရားမႈမားႏင သတငးထတ

ျပနခကမားအား ျမႇငတငရာတြင အသးဝငသကသ႔

ဆနးစစေလလာမႈလပငနးမားတြင စတဝငစားမႈ

အား အရနအဟနျဖငျမႇငတငေပးသည။ သ႔ေသာ

မတသားရနအေရးႀကးသညမာ ဆရယမဒယာအား

အသးျပျခငးသည အခနကနေစၿပး သးျခားေနရာ

တစခအတြက အသပညာလညး လအပသည။

အဖြ႕ဝငမားအေနႏင ယခငအေတြ႕အႀကရလငႏင

ပရသတရလငတ႔အျပင ဆရယမဒယာအား ပမ

ကယျပန႔သညဆကသြယေရးမဟာဗဟာတစခ၏

အစတအပငးတစခ အေနႏငအသးျပလင ဆရယ

မဒယာအား အသးျပျခငး၏တနဖးသည ပ၍ျမင

တကလာမည။

51

မညျဖစသည။ ထညသြငးစဥးစားရမညယဆခကမားထတြင မတတငအျဖစအပက

မားအား သးျခားအစရငချခငးမစၿပး ေနာကဆးေတြ႕ရခကမားႏင အႀကျပခကမား

အား သတငးတငဆကမႈအတြက သငေလာပါက ဆြထတလ႔ရသညအကဥးခပမား

ပႏပျခငးအထပါဝငသည (အခနး ၃.၇ အား ၾကညရန)။

ဇယားကြက ၁ဝ ေအာငျမငသညဆကသြယေရးမဟာဗဟာ၏ ဥပမာတစခ - Democratic Audit

UK ႏင The Guardian*

Democratic Audit UK ၏ ညႊနၾကားေရးမးျဖစသ Dr Stuart Wilks-Heeg

အား ၎တ႔၏ဆကသြယေရးမဟာဗဟာအေၾကာငး ေမးသညအခါတြင - "ဆနးစစ

ေလလာမႈက အြနလငးေပၚမာ တစကမၻာလး အတငးအတာန႔ လၾကညအမားဆး

ဝဘဆဒမဒယာျဖစတ ဂါးဒးယနးသတငးစာရ႕ သးသန႔သတငးေဖာျပခကအေနန႔

စတငေဖာျပခပါတယ။ အဒသတငးေဖာျပမႈန႔ အခနကကၿပး အဓကကေသာ

ႏငငေရးသမားမား၊ သတငးသမားမား၊ ဘေလာဂါမား၊ အႀကေပးအဖြ႕မားန႔ ပညာ

ရပနယပယဆငရာ ပဂၢလေတြထ ဆနးစစေလလာမႈအကဥးခပ ၁ဝဝ အား ပႏပၿပး

ေပးပ႔ခတအျပင အဒအပစမားေတြက ေနာကထပပဂၢလ ၁ဝဝ ထကလညး PDF

အလကထရြနးနစေကာပမားအေနန႔ ေပးပ႔ခပါတယ။ ဒါအျပင ကၽြနေတာတ႔ရ႕ ဆနး

စစေလလာမႈအေၾကာငး ေရးသားဖ႔အတြက ထပတနးဘေလာမားႏင ဘေလာဂါ

ေတြက ခဥးကပခတအျပင ကၽြနေတာတ႔ကယတငလညး blog post ေတြက

ယေကရ႕ ထပတနးႏငငေရး/မဒယာ ဝဘဆဒအခ႕မာေရးသားခၿပး ေရရညတညတ

တ ဆရယဒယာစညး႐းလႈ႔ေဆာမႈတစခက ေဆာငရြကခပါတယ" (Dr Stuart

Wilks-Heeg ႏင ၂ဝ၁၂ ခႏစ၊ ၾသဂတလတြင ျပလပခသည ေတြ႕ဆေမးျမနးပြမ

ေကာကႏႈတထားျခငးျဖစသည)။

ထဆနးစစေလလာမႈအေၾကာငး ေရးသားထားသညေဆာငးပါးသည ဂါးဒးယနး

ဝဘဆဒတြင ၂၄ နာရအတြငး လဖတအမားဆးေဆာငးပါးျဖစသညအျပင Facebook

(shared အႀကမေရ ၁,၄ဝဝ ရသည) ႏင Twitter (၇၇၇ ႀကမ tweet လပခရသည)

တ႔ေပၚတြင မတခကမားစြာရရခသည။ တငးမမဂၢဇငးအပါအဝင အျခားမဒယာဌာန

မားကလညး ဆနးစစေလလာမႈစတငျခငးသတငးက ေဖာျပခသည။ အေရးႀကးဆး

မာ ဆနးစစေလလာမႈသည ၎၏ပစမတပရသတထ ေရာကရႏငခၿပး ယေက၏

လႊတေတာႏစရပစလးတြင ထညသြငးေျပာဆခၾကသည။

* ‘How Democratic is the UK? The 2012 Audit’ အစရငခစာအား ၂ဝ၁၂

ခႏစ၊ ဇလငလ ၇ ရကေန႔တြင Democratic Audit UK က ထတေဝခသည။

52

ထအစရငခစာသည International IDEA ၏ ဒမကေရစေရခန (SoD) ဆနးစစေလ

လာမႈ မေဘာငအေပၚ အေျခခထားျခငးျဖစသည။ ဤလမးညႊနတြင ပါဝငသည

ဆနးစစေလလာမႈ မေဘာငအတြကလညး SoD က လႈ႔ေဆာအားေပးခသည။

အခကအလကမားအား ပမသရရနအတြက၊ <http://www.idea.int> အား ၾကည

ပါ။

ရနပေငြရာျခငး

နညးပညာလအပခကမားႏင လသားအရငးအျမစမားႏငပတသကသည အဓက

ကနကစရတမားအတြက ရနပေငြရာျခငးသည ေနာကထပအေရးႀကးသည အခက

ျဖစသည။ ဆနးစစေလလာမႈ၏အႀကျပခကမားအား စတဝငစားသည အဖြ႕အစညး

မားအေနႏင ကနကစရတမားအား ၄ငးတ႔ကယတငကခရနမာ အေကာငးဆးအခငး

အကငးျဖစေပမည။ ထကသ႔ျပလပျခငး၏ေကာငးေသာအခကတစခမာ ၄ငးတ႔ကယ

တငပါဝငျခငးျဖင ဆနးစစေလလာမႈသးသပခကမားတြင ၄ငးတ႔၏ လမးညႊနမႈႏင

ေထာကခမႈပမရရႏငေျခ ရျခငးျဖစသည။

လကေတြ႕တြင အႀကျပခကမားအား အသးျပရနအလားအလာရသမားတြင

အျခားေငြေၾကးဆငရာဥးစားေပးမႈမား ရျခငးျဖစသည။ သ႔ေသာလညး လကရတြင

ဝနေဆာငမႈ၌ တက႐ကပါဝငျခငးမရေသာလညး အနာဂတတြငပါဝငႏငေသာ အပစ

မားအေနႏင ဆနးစစေလလာမႈလပငနးစဥအား ရနပေငြေထာကပေပးမည အလား

အလာရေသာသမား ျဖစႏငၿပး၊ ဥပမာအေနႏင -

• ဘကေပါငးစဖြ႕ၿဖးေရးဘဏမား၊

• ဖြ႕ၿဖးေရးပးေပါငးေဆာငရြကမႈေအဂငစမား၊

• အစးရမဟတသညအဖြ႕အစညးမား၊

• ပရဟတေဖာငေဒးရငးမား သ႔မဟတ ပဂၢလကက႑ကမၸဏမားႏင

• သေတသနအဖြ႕အစညးမား ပါဝငႏငသည။

မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (Ombudsman) ၏ ႐း

သ႔မဟတ လႊတေတာေကာမတကသ႔ေသာ အစးရအဖြ႕အစညး၏ တာဝနမား၏

အစတအပငးတစခအေနႏင ဆနးစစေလလာမႈ ေဆာငရြကသညအခါတြင ရနပေငြရာ

ရန လအပေကာငးမ လအပမညျဖစသည။ ထသ႔မဟတလင စတငေဆာငရြကသ

မားႏငဆနးစစေလလာသမားအေနႏင ဘ႑ာေရးေထာကပမႈအား ရာေဖြသညအခါ

တြင ႏငငေရးဟနခကညမႈက သတျပရမညျဖစသည။ အလားအလာရသည ရနပေငြ

ေထာကပသအခ႕သည အဆပါ ဝနေဆာငမႈေပးပ႔ျခငးႏင တက႐ကပတသကမႈရ

53

ေသာေၾကာင ၄ငးတ႔၏ ေငြေၾကးေထာကပမႈတြင သတ႔၏ဥးတညခကႏငပတသကၿပး

ေမးစရာေမးခြနးမား ထြကေပၚလာႏငသည။

လပငနးၿပးေျမာကမႈ မတတငမား : ႀကတငျပငဆငမႈမားျပလပျခငး

• ဆနးစစေလလာမႈ၏ ရညမနးခကမားခမတျခငး

• ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ဖြ႕စညးျခငး

• လပငနးအစအစဥႏင ဘတဂက အေသးစတေရးဆြျခငး

၃.၂။ အားျဖညျခငး

ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ကဖြ႕စညးပြ ဆနးစစေလလာေရးရနပေငြမား ရရၿပး

သညအခါတြင စတငေဆာငရြကသမားနာကဆတၿပး ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕က

ဆကလကေဆာငရြကသြား ေစမညျဖစသည။ သ႔ေသာ ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕

သည သတ႔ခညးသကသက မလပသငပါ။ အထကတြင ေဖာျပထားသကသ႔ ဆနးစစ

ေလလာေရးအဖြ႕သည တရားဝငျဖစၿပး သတမတထားသညဝနေဆာငမႈတြင စစမန

စြာေဆာငရြကကာ အတငးအတာတစခအထ အာဏာႏငလႊမးမးမႈရသည အဓကပဂၢ လ

မား၏ ပပးမႈႏငထငျမငယဆခကမားအား လအပမညျဖစသည။ အႀကေပးအဖြ႕အေန

ႏင ဆနးစစေလလာေရးလပငနးစဥႏင ၎၏အႀကျပခကမားအားေဆြးေႏြးရနအတြက

ပမနအစညးအေဝးမားထငျခငးမတစဆင ပပးမႈေပးသညအခနးက႑မ ပါဝငႏငသည။

အႀကေပးအဖြ႕သည ဝနေဆာငမႈအေပါထားရသည ႐ႈေထာငမားႏင ႏငငေရး

တမး ညြတမႈမား၏ အစစအမနမး ကြစလငမႈက စအားျဖင ကယစားျပေပးသငေပသည။

ဖြ႕စညးမႈတြင ကား-မဆငရာ၊ အသက၊ လနညးစ သ႔မဟတ ဌာေနတငးရငးသား

အေနအထား၊ လငတမးညႊတမႈ၊ ၿမ႕ျပ သ႔မဟတ ေကးလကတြငေနထငမႈ၊ လတနးစား၊

တငးရငးသား သ႔မဟတ ဘာသာေရးအေျချပသညကယပငလကၡဏာႏင မသနမစြမး

မႈတ႔အေပၚမတည၍ ဝနေဆာငမႈျဖညဆညးရာတြင ကယစားျပမႈရျခငးမ ေဘးဖယခ

ထားရသမား၏အျမငမား ပါဝငေစရမည။

၃.၂.၁။ အႀကေပးအဖြ႕ ဖြ႕စညးပ

အႀကေပးအဖြ႕တြင အဓကလပငနးတာဝန ၃ ခက ေဆာငရြကရနအတြက

တာဝနရၿပး၊ ၎တ႔မာ -

(၁) ဆနးစစေလလာေရးဖြ႕အား တရားဝငျဖစေအာငျဖညဆညးေပးရန၊ (၂)

ဆနးစစေလလာမႈ၏ရလဒမားအား ေျပာငးလမႈကေဖာထတႏငစြမးရသမားထ ေပးပ႔

54

ရနႏင (၃) လမးညႊနမႈႏင အႀကဉာဏေပးရနတ႔ ျဖစသည။ ထတာဝန ၃ ခ တက

ေအာငျမငစြာေဆာငရြကႏငရနအတြက အႀကေပးအဖြ႕က ဝနေဆာငမႈအေပၚ ၾသဇာ

လႊမးမးမႈရသညပဂၢလမားျဖင ဖြ႕စညးထားသငသည။ ၎တ႔သည ဆနးစစေလလာ

မႈ၏ ရလဒမားအား အသးျပရနအလားအလာရသမား၊ ဝနေဆာငမႈေပးရာတြင ပမ

ေကာငးမြနလာေအာငျပလပရန စတဝငစားသမားႏင မဝါဒလပငနးစဥမတစဆင

ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈ၏ ျပျပငေျပာငးလမႈအား တြနးအားေပးႏငသည

အာဏာရသမား ပါဝငသည။ ဆနးစစေလလာမႈအား တရားဝငျဖစေစရနအတြက

အႀကေပးအဖြ႕တြင ၀နေဆာငမႈလပငနးႏငသကဆငသည လ႔အဖြ႕အစညးတစရပလး

သ႔မဟတ ႏငငေရးတမးညႊတမႈမားထမအဓကအကဆးသမား စအားျဖငထငဟပရ

မည။ ၄ငးတ႔ပါဝငျခငးျဖင လႊမးမးမႈသည မနကနသညအဆငႏငမနကနသညအကး

သကေရာကမႈမားရရႏငရန အလားအလာပ၍ မားသည။ ဆနးစစေလလာသမား၊

အႀကေပးအဖြ႕တ႔အၾကားႏင အလားအလာရသညရန ပေငြေပးသညအဖြ႕ အစညးမား

အၾကား ေကာငးေသာဆကဆေရးရျခငးသည အခနကကတးတကမႈျဖစေစည။ ဆနး

စစေလလာမႈ ေဆာငရြကရာတြငဓမၼဓ႒ာနကစြာႏင ႐ႈေထာငစလငစြာျဖင ဥးေဆာင

သညကအာမခရန ႏစဖကစလးတြင တာဝနရသည။

ထ႔အျပင ဆနးစစေလလာမႈအဆငမထြကေပၚလာေသာရလဒမားႏငပတသက

သည အလားအလာရသည ေဆာငရြက မႈမားစစဥရာတြင အႀကေပးအဖြ႕သည ဆနး

စစေလလာေရးဖြ႕ႏင ယဥတြ၍ပါဝငသငသည။ ဆနးစစေလလာမႈမ ထြကေပၚလာ

သည အဆျပခကမားက လကေတြ႕အေကာငအထညေဖာႏငရန လအပသည

ေဆာငရြကမႈမားအတြက အႀကေပးအဖြ႕တြငတာဝနရသည။ အႀကေပးအဖြ႕ႏင ဆနး

စစေလလာ ေရးအဖြ႕တ႔သည မမတ႔၏ဆကဆေရးအား မညကသ႔တညေဆာကမည

က ဆးျဖတရမညျဖစသည။ အႀကေပးအဖြ႕၏အဖြ႕ဝငမား ေန႔စဥထမးေဆာငရသည

တာဝနဝတရားမားေၾကာင ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕အေနႏင အဖြ႕ဝငမားႏငေဆြးေႏြး

ရန အကန႔အသတျဖငသာရသညအခနက မညကသ႔အေကာငးဆး အသးခမညက

သတမတရမည။ ပးတြ ၂ တြငပါသည ေဆာငရြကရနစာရငးထတြင လပငနးစဥက

ေရ႕ဆကသြားရနအတြက ထမရမျဖစျဖစသည အပစႏစခအၾကား ေအာငျမငသည

ပးေပါငးေဆာငရြကမႈကပေဖာရန အႀကဉာဏမား ေပးထားသည။

၃.၂.၂။ ၾသဇာလႊမးမးမႈရရေစရန ျပလပပ

ၾသဇာလႊမးမးမႈအရဆးမာ အႀကေပးအဖြ႕ပငျဖစသည။ ထအဖြ႕ဝငမားအား ဝန

ေဆာငမႈႏငပတသကသည ၄ငး၏အေနအထားမားႏင ၾသဇာလႊမးမးမႈမားအတြက

ေရြးခယထားျခငးျဖစသည။ လပငနးစဥတြင ၄ငးတ႔၏လပပငခြငအာဏာႏငပငဆငမႈ

55

တ႔သည ဆးျဖတခကချခငးတြင ဆနးစစေလလာမႈ၏ရလဒမားက ၾသဇာလႊမးမးမႈ ရႏငေျခက ျမႇငတငေပးမညျဖစသည။

မညသ႔ပငျဖစေစ ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ႏငအႀကေပးအဖြ႕တ႔သည ၾသဇာ လႊမးမးႏငမည ျဖစႏငေျခလမးေၾကာငးအားလးက စးစမးသငသည။ ၾသဇာလႊမးမးမႈ ပမရရႏငရနအတြက မဟာဗဟာတစခမာ အစရငခစာမားအား ေဝငျခငးႏင ႏငငေရး ပါတမား၊ လႊတေတာ၊ မေကနပခကမားကစစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (ombudsman) ၏ ႐းမား၊ အျမငဆးအာဏာပင စာရငးစစအဖြ႕အစညးမား၊ အစးရစစေဆးေရးအဖြ႕မား၊ ထနးညႇေရးအာဏာပငမား၊ အရပဘကလ႔အဖြ႕အစညးမား သ႔မဟတ ပဂၢလက က႑ ဝနေဆာငမႈ ေပးသမား၏သကဆငသညအပစမား စသညတ႔ကသ႔ေသာ အဓက အငစတကးရငးမားႏင အဖြ႕အစညးမားက ပြမားတြငပါဝငတကေရာကရန ဖတေခၚ မႈမားျပလပျခငးျဖစသည။ ေယဘယအားျဖင ဆးျဖတခကချခငး အေပၚလႊမးမးမႈျပ လပႏငသည မညသညအဖြ႕အစညး သ႔မဟတ အငစတကးရငးမဆသည အႀကေပး အဖြ႕က ျပလပေပးသညလပငနးႏင လႊမးမးမႈတ႔အတြက အလြနေကာငးမြနသည

အေထာကအကမားျဖစသည။

မဟာဗဟာေျမာက အခနကကျဖစမႈ

ဆနးစစေလလာသမားအေနႏင ဆနးစစေလလာမႈရလဒမားအားအသးျပရန

ျဖစႏငေျခနညးလမးမားေဖာထတၿပး အဆျပခကမား ပ၍ၾသဇာလႊမးမးမႈရလာေအာင

ျပလပရနအတြက ဆးျဖတခကခရမညျဖစသည။ အျမငမားဆးထေတြ႕မႈႏင ၾသဇာ

လႊမးမးမႈမားရရရနအတြက အဓကဆးျဖတခကခမတသညအခနမားက ပစမတထား

ရန အေရးႀကးသည။ ဥပမာအားျဖင ထသ႔ေသာအခနမားဆသညမာ အေထြေထြေရြး

ေကာကပြ၊ တငးျပညမဝါဒျပငဆငသညအခန၊ ႏငင၏ အမားျပညသကနးမာေရး

ေစာငေရာကမႈ ငါးႏစအစအစဥၿပးဆးခန သ႔မဟတ ျပနလညျပငဆငခန သ႔မဟတ

ကလသမဂၢသေဘာတညခကေစာငၾကညေလလာေရးအဖြ႕ထ ႏငငအလကအစရငခ

စာတငသြငးခန သ႔မဟတ အလားတေဒသဆငရာအစရငခစာ တငသြငးခန - ဥပမာ

အားျဖင တငးျပညအတြငး ကား-မဆငရာ အစရငခစာတငသြငးခနတ႔ျဖစသည။

ထကသ႔ေသာမဟာဗဟာေျမာကသည စတငေဆာငရြကရမညေနရာမားအား

ေဖာထတျခငးက အေထာကအကျပႏငသည ေမးခြနးမားအား ေအာကတြငေဖာျပ

ထားသည -

• ဝနေဆာငမႈ သ႔မဟတ အေကာငအထညေဖာမႈက စမအပခပမည မဝါဒအား အနာဂတ

တြငအကျဖတၿပး ျပငဆငမႈမားျပလပရနရပါသလား။ ျပနာကဆကလကၿပးအေျခ

အတငေဆြးေႏြးေနပါသလား၊ ေရဒယထတလႊငမႈမားအပါအဝင မဒယာ၏ အာ႐စကမႈ

ဆကလက ရရေနပါသလား။

56

• အနညးဆးအားျဖင ႏငငေရးပါတအခ႕၊ တာဝနရသညလႊတေတာေကာမတ သ႔မဟတ

လမႈလႈပရားမႈမားႏင ၎ႏငသကဆငသညအပစမားအေနႏင ဝနေဆာငမႈ တးတက

ေကာငးမြနလာေစရန အဆကမျပတတကတြနးမႈျပလပျခငးမား ရပါသလား။ သ႔မဟတ

စတငဝငေရာကေဆာငရြကရမညေနရာမားအား ေဖာထတရနအတြက အခကအခ

မားစြာရေစမည လးဝနးပါးတတဆတေနသညအေျခအေနမး ျဖစေနပါသလား။

• ႏငငဖြ႕ၿဖးတးတကေရးအစအစဥ၊ ႏငငေတာက႑အစအစဥမား သ႔မဟတ ဝနေဆာင

မႈႏငဆကႏြယသည ပမသးျခားကသညအစအစဥတစခအေပၚ ျပနလညသးသပရန

ရပါသလား။ မၾကာေသးေသာအနာဂတတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအား ျပနလည

သးသပရန သ႔မဟတ ဆကစပသညဥပေဒ သ႔မဟတ မဝါဒမားအား ျပနလညသးသပ

ရနရပါသလား။ မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (Ombudsma)

၏ ႐း သ႔မဟတ အျမငဆးအာဏာပငစာရငးစစအဖြ႕အစညးတ႔က စစဥထားသည

ဝနေဆာငမႈအေပၚ ျပနလညသးသပရန ရပါသလား။

• ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးသေဘာတညခကမား၏ သေဘာတညခကေစာငၾကည

ေလလာေရးအဖြ႕မားထ တငးျပညအလကအစရငခစာ သ႔မဟတ ကလသမဂၢလ႔အခြင

အေရးေကာငစ၏ အထးလပငနးစဥေအာကရ သးျခားလြတလပသညလ႔အခြငအေရး

ကၽြမးကငသမား လာေရာကေလလာရန သ႔မဟတ ၎တ႔ႏငညမသည ထဝနေဆာင

မႈႏငပတသကေသာ ေဒသအတြငးအဖြ႕အစညးမား၏ ေဆာငရြကမႈတစခ ျပလပရန

ရပါသလား။

• လာမည ၂ ႏစတြင အေထြေထြေရြးေကာကပြတစခ ကငးပရနရပါသလား။

အေကာငအထညေဖာျခငးႏင မဝါဒပငးဆငရာ လႈ႕ေဆာတကတြနးျခငးတ႔၏

အခနကကျဖစမႈသည သးသပခကမားႏငျဖစႏငသညအႀကျပခကမားအား လက

ေတြ႕လပငနး ေဆာငရြကေဆာငရြကမႈကေဇာငးေပးသည ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈမား

အျဖစ အသြငေျပာငးရနအတြက အဓကအခနးက႑မ ပါဝငသည။ ထ႔ေၾကာင ဆနး

စစေလလာမႈတေလာကတြင ထေတြ႕ႏငသည ေျပာငးလမႈမားရရရနအတြက အဖြ႕

အေနႏင နညးဗဟာမားထနးညႇသြားရန လအပသည။ ထစတငေဆာင ရြကရမည

ေနရာမားအား အာ႐စကျခငးသည ဆနးစစေလလာမႈ၏သကေရာကမႈအား မားစြာ

တးျမႇငေပးႏငသည နညးဗဟာတစချဖစသည။

ဇယားကြက ၁၁ အဖြ႕အစညးအတြငး တစဆငၿပးတစဆင အစရငခစာတငျခငး

႐ႈေထာငအားလးက မတတမးတငထားေစရနအတြက အတခပအေသးစတ

ရငးလငးမႈမားအား ျပလပၿပး ခငလေအာငေဆာငရြကရန အႀကျပလသည။ ဥပမာ

အားျဖင အဓကမတတငမားေရာကရၿပးသညအခါတြင ျဖစသည။ ရညလားၿပးထ

57

ထသညသငယမႈကရယာမားအစား တက႐ကဥးတညၿပးသြားသည စာသားမားက

သာ အသးျပႏငဖြယရသညဆသညအယအဆအေပၚ ၎အားတညေဆာကထား

ျခငးျဖစသည။

လပငနးၿပးေျမာကမႈ မတတငမား : အားျဖညျခငး

• အႀကေပးအဖြ႕က ဖြ႕စညးျခငး

• အသးျပသမားကေဖာထတၿပး ဆနးစစေလလမႈရကအသးျပျခငးႏင အၾကဥာဏမားႏင အခက

အလကမားအခနႏငတေျပးည ထညသြငးျခငး

၃.၃။ ဥးတညရာလမးေၾကာငးေရးဆြျခငး

ဆနးစစေလလာေရးဖြ႕ႏငအႀကေပးအဖြ႕တ႔သည ၎တ႔၏သကဆငရာတာဝန

ဝတရားမားႏငအတ ဤအဆငတြင နညးနာေဗဒ၏နညးပညာဆငရာကစၥရပမားအား

စတငအသးျပေတာမညျဖစသည။ ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕၏ တာဝနမာ အဓက

ျပနာမားအားေဖာထတရနႏင ျပနာတစခခငးစအတြက မညသကတာဝနရ

သညႏင တာဝနခယမႈရျခငးဆငရာ ဆကဆေရးမားအား ေဖာထတရနတ႔အတြက

မဝါဒလပငနးစဥတေလာကတြင ဝနေဆာငမႈအား ပၾကမးေရးဆြရန ျဖစသည။

၃.၃.၁။ မဝါဒလပငနးစဥ အေသးစတေရးဆြျခငး

ဆနးစစေလလာမႈ၏ေနာကတစဆငမာ ဝနေဆာငမႈ၏မဝါဒလပငနးစဥအေသး

စတေရးဆြရနျဖစၿပး၊ ဥပမာအားျဖင ဝနေဆာငမႈ၏မဝါဒလပငနးစဥအဆငတစခတြင

မညသက မညသညအရာက မညကသ႔ျပလပရမညက သတမတရန ေအာကေဖာျပပါ

ေမးခြနးမားအား ဂ႐တစကျဖင ေျဖၾကားျခငးျဖစသည -

• က႑၏ဥးစားေပးမႈမားအားခမတရန မညသ႔တြငအာဏာ သ႔မဟတ လႊမးမးမႈရသနညး ႏင ဝနေဆာငမႈအား ေငြေၾကးေထာကပမႈက မညသကျပလပသနညး၊ သ႔မဟတ ဘတဂကအား ခြေဝျခငးႏငပတသကၿပး မညသက ဆးျဖတခကမားခမတသနညး။ (အစအစဥေရးဆြျခငး)

• ဝနေဆာငမႈ၏ထနးညႇေရးမေဘာငအား မညသက ဆးျဖတသနညး။ (မဝါဒခမတျခငး)• ထစညးမဥးမားအား အေကာငအထညေဖာျခငးႏင ဘတဂကအားအသးျပျခငးတ႔တြင

မညသက ႀကးၾကပကြပကသနညး။ (အေကာငအထညေဖာျခငး)• လပငနးစဥအား ေစာငၾကညရနႏငႀကးၾကပရနတ႔အတြက မညသညေအဂငစတြင

အခြငအာဏာ ရသနညး။

58

အေသးစတေရးဆြေရးလပငနးစဥ၏ အဓကအစတအပငးတစခမာ အစးရ၏

ဗဟႏင ႏငငေတာအဆငေအာကရ အဆငမားအၾကား တာဝနဝတရားမားအား ခြျခား

သတမတရနျဖစသည။ ထ႔အျပင သတ႔၏ ဆကစပသည လပပငခြငအာဏာမားႏင

သတ႔အေနႏင ဝနေဆာငမႈအား အစအစဥေရးဆြရန၊ ထနးညႇရနႏင အေကာင

အထညေဖာရနတ႔အျပင ၄ငးတ႔၏တာဝနဝတရားမားအား ေဆာငရြကႏငရနအတြက

၄ငးတ႔တြငရသညအရငးအျမစမားအား သတမတရနအတြကလညး အေရးႀကးသည။

မဝါဒလပငနးစဥတြင မားေသာအားျဖင အလႊာမးစပါဝငၿပး အစးရ၏အဆငမား၊ ႐း

မား သ႔မဟတ ေအဂငစမားတြင မတညသည သျခားတာဝနဝတရားမားရၿပး ၎

သည အျပနအလနအကးျပႏငျခငး သ႔မဟတ ထပေနႏငျခငးမား ျဖစႏငသည။

ထ႔ေၾကာင ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕အေနႏင အစးရ၏အဆငမးစတ႔တြင ဝနေဆာင

မႈအတြကရသည တာဝနဝတရားမးစတ႔အား ေျမပေရးဆြရန အေရးႀကးသည။

ထ႔အျပင ဆနးစစေလလာေရးဖြ႕အေနႏင လပငနးစဥတြငတညရသည တရား

ဝငႏငတရားဝငမဟတေသာ ျဖစစဥမားကလညး နားလညရနလအပသည။ ဥပမာ

အားျဖင ႏငငအဆငေအာကရအစးရမားႏင အာဏာပငမားအား ေရြးခယထားျခငး

သ႔မဟတ တငေျမႇာကထားျခငး ဟတ၊မဟတသည သတ႔မညသမညဝါျဖစသညဆ

သညအေပၚ သကေရာကမႈရမညျဖစသည။ လကေတြ႕တြင တာဝနခယရမညျဖစ

သည။ ထ႔အျပင နက႐ႈငးစြာကနးေအာငေနသည တရားဝငမဟတသညလပထးမား

ႏင အာဏာကြနရကမားသည ဝနေဆာငမႈေပးပက ၾသဇာလႊမးမးႏငသညအျပင

တငးျပညအတြငးရ တရားဝငတာဝနခယမႈရျခငး ဆငရာဆကဆေရးအေပၚလညး

သကေရာကမႈ ရႏငသည။ မားေသာအားျဖင အစဥအလာအရ အာဏာပငမားသည

ႏငငေရးလပငနးစဥတြင တရားဝငအခနးက႑မရျခငး သ႔မဟတ တရားဝငဖယရားခ

ထားရသညတငေအာင ၄ငးတ႔အေနႏင အာဏာႏငၾသဇာလႊမးမးမႈမားစြာ ရေနႏင

သည။ ေနာကထပဥပမာတစခမာ သကဆငသညအပစမားျဖစၿပး ၎တ႔သည မဝါဒ

ေရးဆြသမားအား ဖအားေပးျခငးျဖင မဝါဒရလဒမားအေပၚ ၾသဇာလႊမးမးမႈေပးႏင

သည။ ဆနးစစေလလာသမားအေနႏင ထတရားဝငမဟတေသာ ေဆာငရြကသမား

ႏင ဝနေဆာငမႈေပးပ႔မႈအေပၚ ၾသဇာလႊမးမးႏငသည ၎တ႔၏ ခငမာေသာနညးလမး

မားအား ေဖာထတရမညျဖစသည။

၃.၃.၂။ ျပနာမားအေပၚ အာ႐စကမႈက ပမအားေကာငးေအာငျပလပပ

ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕သည ဝနေဆာငမႈ၏မဝါဒလပငနးစဥ အေသးစတ

ေရးဆြၿပးသညအခါတြင ဝနေဆာငမႈအေပၚသကေရာကမႈရႏငသညျပနာမားအား

ေဖာထတႏငသညအေနအထားတစခ ၄ငးတ႔ရရေနမညျဖစသည။ ျပနာမားအား

59

ေဖာထတျခငးျဖင ဆနးစစေလလာမႈ၏အတငးအတာ၊ ဆနးစစရနလအပသည လပ

ကငေဆာငရြကသမားႏင ဆကသြယေရးမားသတမတၿပး ေမးခြနးလႊာမားအား ျပစ

ကာ ျပျပငေျပာငးလမႈေဇာငးေပးသည အႀကျပခကမားေပးရမည အေနအထားသ႔

သြားရမညျဖစသည။

ပထမဥးစြာ အဆင ၃.၁.၁ အား သတရရနလအပၿပး စတငေဆာငရြကသမား

အေနႏင ဝနေဆာငမႈေပးျခငး ႏငပတသကၿပး အလြနအေသးစတကသည စးရမမႈ

တစခမတစဆင တာဝနခမႈက ဆနးစစျခငးျဖစသည။ ထသ႔ေသာ စးရမမႈမားသည

ဝနေဆာငမႈေပးျခငး၏ ေအာငျမငျခငးက ဟန႔တားသညအတားအဆးမားႏင ခတ

ဆကေနသည။ ထအတားအဆးမားသည ဆနးစစေလလာမႈက အာ႐စကမည

ျပနာမား ျဖစသည။

ဤအဆငတြင ဆနးစစေလလာသမား ျပလပရနလအပသညမာ -

• ေဖာထတခေသာပၾကမးႏငအည မဝါဒလပငနးစဥအရ ျပနာမားက ေဖာထတရန

ျဖစသည။ အဖြ႕အေနႏင ျပနာေနာကကြယရ သာမနအခတအဆကမားအား

နားလညႏငရနအတြက အေသးစတေရးဆြသည အစအစဥမားက အသးျပမည။

ဝနေဆာငမႈေပးျခငး၏ ေအာငျမငမႈက အဟန႔အတားျဖစေစသည လစလထားေသာ

သ႔မဟတ ညဖငးစြာေဆာငရြကေသာ သ႔မဟတ လးဝေဆာငရြကျခငးမရေသာ မဝါဒ

လပငနးစဥရ တကခငမာေသာ တာဝနမားႏင ဝတရားမားက ထပၾကမးက ေဖာထတ

ေပးမညျဖစသည။

• ေကာငးမြနစြာသရနားလညသညလပကငေဆာငရြကသမားႏင တငပငျခငး ဆသည

မာ တ႔၏နားလညမႈ ျပညဝေစရနအတြက ဆနးစစေလလာသမားသည ၄ငးတ႔၏ကယ

ပငကၽြမးကငမႈမားအား အသးျပရနလအပသကသ႔ ဝနေဆာငမႈႏငဆကစပၿပး ေကာငး

မြနစြာသရနားလညသည အျခားလပကငေဆာငရြကသမား၏ ကၽြမးကငမႈကလညး

လအပသည။ ေသာကသးေရလကလမးမျခငး မရသညအေၾကာငးရငး သ႔မဟတ

ေကာငးမားတြင လနညးစအခ႕ ေကာငးမြနစြာမလကႏငျခငးတ႔၏အေၾကာငးရငးမား

က ဥပမာယ၍ စဥးစားၾကညၾကပါစ႔။ ဆနးစစေလလာသမားအေနႏင ေရကြနရက

အားတးခ႕ျခငးက စမသညစညးမဥးမား သ႔မဟတ ေကာငးသားမား၏ေကာငးတက

ေရာကမႈႏႈနး ျမငျခငး ရ၊ မရတ႔က သရႏငမည။ အျခားကၽြမးကငသမားက ေနာကခ

အေၾကာငးရငးမားက ေဖာထတႏငကာ၊ ဥပမာအားျဖင ေရေပးေ၀ေရး အေဆာက

အအအတြက ရငးႏးျမႇပႏမႈသည ဗဟမေဒသဆငရာအာဏာပငမားဆသ႔ အခနမေပး

ပ႔ျခငးမရ သ႔မဟတ ေကာငးသားမားစားသးသည အာဟာရသည အသပညာ

ျဖစထြနးရန လအပေသာ အနမဆးအခးထကနညးေနျခငး အစရသညတ႔က ၄ငးတ႔

အေနႏင သရႏငသည။ ထ႔သ႔ေသာ ျပနာအေပၚ အေသးစတ သရနားလညျခငး

60

သည လအပမႈတစချဖစသည။ စတငေဆာငရြကသမား၏စးရမမႈ၏ ဇစျမစတြင မည

သညအရာမားရသညက ရငးလငးစြာသေဘာေပါကမသာ ဝနေဆာငမႈ အားသက

ေရာကမႈရသည ဆကစပေသာျပနာမားအေပၚ ဆနးစစေလလာသမား အာ႐စက

ႏငမည ျဖစသည။

• မဝါဒလပငနးစဥမတစဆင ျပနာမားအား ေနာကေၾကာငးလကျခငး ဆသညမာ

ျပနာမားက ေဖာထတၿပးသညအခါတြင စနစတကစစညးၿပး ၎တ႔၏သကေရာက

မႈမားက ဆနးစစေလလာသမားက စဥးစားရမညျဖစသည။ ၎သည မဝါဒခမတျခငး

လား၊ သ႔မဟတ ဘတဂကခြေဝျခငးလား။ အေကာငအထညေဖာျခငးအတြက သက

ေရာကမႈေတြက ဘာေတြျဖစသနညး။ ျပနာမားစတငျဖစပြားသည မဝါဒ ျဖစစဥ၏

တကသညအဆငဆသ႔ ေနာကျပနသြားျခငးျဖင ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕သည ထ

ျပနာမားအတြက မညသည႐းက တာဝနရသညဆသညအား ေဖာထတႏငမည

အျပင တာဝနရသမားအေနႏင မညသ႔ထသ႔ ရငးျပရမညႏင သတ႔၏လပေဆာငမႈမား

အား ေလာကနေၾကာငးျပရမညဆသညတ႔ကလညး ေဖာထတႏငမည။

ပ ၅ - စးရမပပနမႈအား ေဖာထတျခငး

စးရမပပနမႈအား ေဖာထတျခငး

ျပနာအား ေဖာထတျခငး

• ၀နေဆာငမႈ၏ မညသညအစတအပငးမားသည စးရမမႈအား ျဖစေပၚေစသနညး။

တာ၀နရသမားအား ေဖာထတျခငး

• မ၀ါဒလပငနးစဥ၏ အဆငတစခခငးစတြင ျပနား(မား) အတြက မညသ႔တြင တာ၀နရသနညး။

ေတာငဆပငခြငရသမားအား ေဖာထတျခငး

• ျပနာမားအတြက တာ၀နရသမားအေနျဖင မညသတ႔ထ တာ၀နခယရမညနညး။

ေဖာထတထားသညျပနာမားသည ဆေလာမႈရရမညျဖစသည

မဝါဒလပငနးစဥတေလာကတြင ျပနာမားစြာေဖာထတႏငေျခရေသာေၾကာင

ဆနးစစေလလာသမားက ဆေလာမႈအရဆးျပသနာမားက ေဖာထတရနလအပမည။

ျပနာတစခမေပၚထြကလာသည တာဝနခမႈဆငရာ ဆကဆေရးအခ႕က ဥးစားေပး

အာ႐စက၍ ထညသြငးစဥးစားရမညျဖစသည။ လငယမားအတြက ပညာေရးအရည

61

အေသြးနမကျခငးကသ႔ေသာ အလြနေယဘယကၿပး ကယျပန႔သညစးရမပပနမႈမား

အတြက တာဝနခယမႈဆငရာဆကဆေရးမားစြာလအပမညျဖစၿပး ဆနးစစေလလာမႈ

က ႐ႈပေထြးေစႏငသည။ ေျပာငးျပနအားျဖင ဆနးစစေလလာသမားသည ရပရြာလထ

ႏစခအၾကား ခတဆကေပးသည လမးတစခေပၚတြငရေသာ ဆငးဘတအေျခအေန

မေကာငးျခငးကသ႔ေသာ အလြန႐းရငးၿပးသးျခားျဖစသည ျပနာမးမားကလညး

ေရာငရားသငသည။ အေၾကာငးမာဆနးစစေလလာမႈလပငနးစဥတစရပလး၏ လအပ

ေသာႀကးပမးမႈမားႏင ထကတနျခငးရခငမရမညျဖစသည။

သကဆငမႈရသညျပနာမားေဖာထတရနအတြက အေထာကအကျပေသာ

ေမးခြနးမားအား ေအာကတြင ေဖာျပထားသည -

• ရရႏငသညအခကအလကမားႏငလကလမးမသညအခကအလကမား ရပါသလား။

ထအခကအလကသည ျပနာႏင သကဆငမႈရပါသလား။

• တာဝနခမႈဆငရာဆကဆေရးမားသည ခငမာမႈရပါသလား။

• ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕အေနႏင ျပနာႏငသကဆငသညအခကအလကအား

ပငးျခားစတျဖာရနအတြက လပႏငစြမးရည၊ အခနႏငေနရာတ႔ ရပါသလား။

ဇယားကြက ၁၂ မာလာ၀ႏငငက ၾကည႐ႈျခငး - စးရမပပနမႈမားမ ျပနာမားဆသ႔

မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (Ombudsman) ၏

႐းကျပလပသည ဆနးစစေလလာမႈတစခတြင ၿမ႕ေတာ လေလာင၀ အနးပတဝနး

ကငရ ၿမ႕ျပေဒသမားတြင အညစအေၾကး အစငအခႏငပတသက၍ ကနးမာေရးႏင

မညညြတေသာ အေျခအေနမားေၾကာငျဖစေပၚသညစးရမပပနမႈတစခအား ေဖာ

ထတခသည။ ၿမ႕ျပေဒသမားရေနထငသမား စြန႔ပစေသာအညစအ ေၾကးအစငအခ

မားအား စမခန႔ခြရနအတြက မညသညစနစမမရပါ။ ဝနေဆာငမႈေပးျခငး ကြငးဆက

အား ေနာကေၾကာငးလကျခငးျဖင ထစးရမပပနမႈအား ေငြေၾကးအခကအခ တစခ

ေၾကာင ျဖစေပၚသညက အဖြ႕ကေဖာထတႏငခသည။ ဝနေဆာငမႈအတြငးရလအပ

မႈမားမာ ကနကစရတမားကကာမေစသည တညၿငမၿပးပမနျဖစသည ေငြပပးမႈ မရ

ျခငးႏင ခတဆကေနသည။ ထအခကမားအား သရသညအခါ လပကငေဆာငရြက

သမား၊ တာဝန၀တရားမားႏင သတ႔အနးပတဝနးကငရ အေနအထားမားက

မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (ombudsman) ၏႐းက

ပမနးကပစြာၾကညျခငးျဖင ျပနာကသးသပႏငၿပး ဝနေဆာငမႈအား ထနးခပ

သည တာဝနခယမႈဆငရာ ဆကဆေရးမားအား ပငးျခားစတျဖာႏငခသည။

ျပနာကေဖာထတျခငးသည ဆနးစစေလလာမႈတစခလးအေပၚ ၾသဇာလႊမးမးမႈ

62

ရၿပး ၎၏လကေတြ႕လပငနးေဆာငရြက ေဆာငရြကမႈေဇာငးေပးသည အႀကျပ

ခကမားအား အဓပၸာယဖြငဆေပးသည (International IDEA ႏင မာလာဝရ

Ombudsman ႐း၊ ၂ဝ၁၄)။

မတညသညျပနာမား၊ တာဝနခမႈအတြက မတညသညမကလးမား

ဒမကေရစစနစႏငအညတာဝနခမႈသည အခ႕က႑မား သ႔မဟတ က႑ခြမား

တြင အျခားက႑မားထက ပ၍ျမငမားသညအတငးအတာျဖငရႏငသညက ဆနးစစ

ေလလာေရးအဖြ႕အေနႏင သသငသည။ ျမငသာၿပး သသာထငရားစြာ ပစမတထားႏင

သည ဝနေဆာငမႈမားအေပၚ ေရြးေကာကပြတြင ဝငေရာကယဥၿပငမည ႏငငေရး

သမားမားက ပ၍စတဝငစားမညျဖစသည။ ဥပမာအားျဖင ပညာေရးအရညအေသြး

ကသ႔ေသာ ထေတြ႕၍မရသညအရာထက ေကာငးတစေကာငး တညေဆာကျခငး

သည ႏငငသားမားထမ ပမခငမာၿပးအျပသေဘာေဆာငသည တ႔ျပနမႈမား ရႏငမည

ျဖစသည။ ဒမကေရစစနစႏငအညတာဝနခမႈအား က႑ခြမားအေနႏင လလားစြာ

လကခႏငျခငးသည ေကာငးမားႏငပတသကသညအခကအလကမား လကလမးမ

ရနႏင ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈမားအတြက စေပါငး၍တြနးအားေပးႏငရနက စစဥႏငေရးတ႔

အတြက ႏငငသားမားတြင ေနရာႏငလပႏငစြမးရညရျခငးတ႔အေပၚ မတညသည။

မတညသညျပနာမားသည မတညသညမကလးမားႏငအဟန႔အတားမား

အား မညကသ႔ဖနတးသညက ပငးျခားစတျဖာသညအခါတြင ေအာကေဖာျပပါအစတ

အပငး ၃ ခအား ထညသြငးစဥးစားသငသည။ ပထမ တစခမာ က႑တစခခငးစ၏

သြငျပငလကၡဏာမားသည ႏငငေရးလပကငေဆာငရြကသမား၊ ဝနေဆာငမႈေပးသ

မားႏင ဝနေဆာငမႈအသးျပမားအတြက ဝနေဆာငမႈေပးရာတြင အရငးအျမစမား

အသးျပရန၊ ၄ငးတ႔၏ ဝနေဆာငမႈစြမးေဆာငရညႏင ပတသကၿပး ႏငငသားမား

အေပၚ ႏငငေရးလပကငေဆာငရြကသမားႏင ဝနေဆာငမႈေပးသမားက တာဝနခယမႈ

ရေစရနအတြက မကလးမားႏငအဟန႔အတားမားအေပၚ ၾသဇာလႊမးမးမႈရမညျဖစ

သည။ ဒတယအေနႏင က႑တစခခငးစ၏ထးျခားမႈမားသည မဝါဒခမတသမားႏင

အမားျပညသဝနေဆာငမႈေပးသမားအၾကား အာဏာဟနခကအေပၚ သကေရာကမႈရ

မည ျဖစသည။ တတယအေနႏင တးတကေကာငးမြနမႈမားအတြက တြနးအားေပးရန

ႏငငသားမားအေနႏင စေပါငး၍ေဆာၾသစညး႐းႏငသည ေနရာမားႏင လမးေၾကာငး

မားအား က႑တစခခငးစ၏ လကၡဏာကသကေရာကမညျဖစသည (Batley ႏင

McLoughlin ၂ဝ၁၂)။

63

၃.၃.၃။ တာဝနခမႈဆငရာဆကဆေရးမားက မညသ႔ေျခရာခမညနညး။

မဝါဒလပငနးစဥ၏အဆငတစခခငးစတြင ဆကစပမႈရသညဝနေဆာငမႈျပနာ

မား ေဖာထတၿပးသညအခါတြင ျပနာတစခခငးစအတြက တာဝနရသမားႏင

ေတာငးဆပငခြငရသမားက ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕က ဆကလကေဖာထတသြား

ရမညျဖစသည။ တစနညးအားျဖငဆလင ျပနာအတြက မညသကတာဝနရသည

(တာဝနရသ) ႏင မညသ႔အေပၚတာဝနခယရမည (ေတာငးဆပငခြငရသ) တ႔က ဆနး

စစေလလာသမားက ေဖာထတရမညျဖစသည။ မတသားထားရနအေရးႀကးသညမာ

ျပနာမားတြင တာဝနရသႏင ေတာငးဆပငခြငရသတစဥးစထကပႏငၿပး အျခား

လပကငေဆာငရြကသမားသည ဝနေဆာငမႈအား တရားဝငမဟတဘ သကေရာကမႈ

ရႏငသလ ျပနာ၏အေၾကာငးရငးအျဖစလညး တစစတတစပငးပါဝငႏငသည။

အေျဖရာရနႀကးပမးသညအခါတြင ထလပကငေဆာငရြကသမားႏင၎တ႔၏ အေန

အထားအလက သကေရာကမႈမားက ဆနးစစေလလာသမားက ထညသြငးစဥးစား

ရမည ျဖစသည။

လပကငေဆာငရြကသအားလးႏင ဝနေဆာငမႈျပနာ (မား) အေပၚ လႊမးမး

သည တာဝနခမႈဆငရာဆကဆေရးမားအားလးက အာ႐စကရနလၿပး ဆကဆေရး

တစခခငးစအား ဆနးစစေလလာသက သးျခားေဖာထတရမညျဖစသည။ ဥးတည

ခကမာ မဝါဒလပငနးအဆငတစခခငးစတြင သကေရာကမႈအရဆး ဆကဆေရးမား

က ေဖာထတရနျဖစသည။ ျပညစေစစပစြာျပလပသညဆနးစစေလလာမႈမားသည

အသးဝငဆးသးသပခကမား ေဖာထတႏငေျခရသည။

ဇယားကြက ၁၃ ဆကဆေရးမား အေသးစတေရးဆြျခငး

အဓကလပကငေဆာငရြကသမားႏင တာဝနခမႈဆငရာ ဆကဆေရးမားအား

အေသးစတေရးဆြရာတြင ဥပမာအားျဖင flipchart မား သ႔မဟတ သာမနကပခြာ

စာရြကမားအသးျပျခငးျဖင ျပနာ (မား) ႏင ဆကႏြယ၍ လပကငေဆာငရြကသ

မားႏင အဖြ႕အစညးမားအၾကား ဆကဆေရးမားေဖာထတရန အေျခချဖစေပမည။

လပကငေဆာငရြကသမား အေသးစတေရးဆြရာတြင ပးတြ ၃ ပါပအား ထလပကင

ေဆာငရြကသမားသည တစဥးႏငတစဥး မညကသ႔ဆကစပမႈရသညက ေဖာျပရန

အတြက အသးျပႏငသည။

ဆကဆေရးမားအား ပစခဆြျခငးျဖင အသးဝငသည အခကအလကမား

ရရႏငၿပး အေနအထားအတြငး ထးထြငးသျမငမႈမား ဖနတးေပးေစႏငၿပး၊ ထအထ

တြင -

64

• ဝနေဆာငမႈေပးသည အေျခအေနျဖစေပၚျခငး

• ဆကဆေရးမးစ အျပနအလနလႈပရားေဆာငရြကျခငး၊

• ဆးျဖတခကမားခမတျခငးႏင မကလးမားေပးျခငး သ႔မဟတ ျပနလည႐ပသမး

ျခငး၊

• ဥပေဒမားအား ကငသးျခငး သ႔မဟတ မကငသးျခငးႏင

• လပငနးေဆာငရြကေဆာငရြကမႈျပလပျခငး သ႔မဟတ မျပလပျခငးတ႔ ပါဝင

ႏငသည။

ထ႔ျပင ျပျပငေျပာငးလမႈအား ေထာကခေသာ သ႔မဟတ ဆန႔ကငေသာ လပ

ကငေဆာငရြကသအပစမား ဖြ႕စညးႏငသညအလားအလာအား မးေမာငးထးျပၿပး

၎တ႔၏ အာဏာႏငေနရာ မညမရႏငသညက ေဖာထတေပးသည။ အေၾကာငး

အရာတလပကငေနသမားသည ဆနးစစေလလာမႈတြင တစဥးႏငတစဥး အေထာက

အကျပျခငး သ႔မဟတ အလြနအေရးႀကးေသာ သေဘာထားမားေပးျခငးတ႔က ပမ

အားေကာငး ေအာငေဆာငရြကႏငသျဖင ယငးသ႔ေသာအဖြ႕မးသည အေရးႀကး

ေသာသတငးအခကအလကမားကေပးႏငသည။ သ႔ေသာလညး အေရးအႀကးဆး

မာ ယငးသ႔ေသာ ဆကဆေရးမားအေပၚႏငငေရးအရေသာလညးေကာငး၊ လမႈေရး

အရေသာလညးေကာငး ၾသဇာလႊမးမးရန သ႔မဟတ သကေရာကမႈရေစရန အခြင

အလမးမားက ရာေဖြရနအတြက စနစအတြငးရ ျပနာ(မား) ႏင ဇယားမား

ပတသကေသာ ဗဟခကကသည တာဝနခမႈဆကဆေရးက ဆနးစစေလလာသ

မားရာေဖြေဖာထတႏငျခငးပငျဖစသည။

ထအဆငအားျပလပၿပးသညအခါတြင ပ ၆ တြငရသညပစက ဆနးစစေလလာ

သမား အၿပးသတျပလပ ႏငမညျဖစသည။ ပးတြ ၄ တြင ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕

တစဖြ႕ အၿပးသတျပလပထားေသာ ပစဥပမာတစခ ေပးထားသည။

65

ပ ၆ - တာဝနခမႈဆငရာဆကဆေရးမားအား ေဖာထတျခငး

တာဝနခမႈဆငရာဆကဆေရးမားအား ေဖာထတျခငး

မဝါဒအဆင

ဝနေဆာငမႈ ျပနာ

တာဝနရသမားေတာငးဆပငခြင

ရသမားမဟာမတမားႏင

လႊမးမးမႈ

ဝနေဆာငမႈ၏

ဥးတညခကမား

ေအာငျမငေရး

အတြက အဟန႔

အတာားမား

ျပနာအတြက တာဝနရေသာ လပကငေဆာင

ရြကသမား

ဝနေဆာငမႈမား အသးျပေနေသာ လပကင ေဆာင

ရြကသမား၊ ေျပာငး လမႈလလားသည

အပစမာ

လပကငေဆာင

ရြကသ ဆကဆ

ေရးမား - ျပျပင

ေျပာငးလမႈအား

မညသ ဆန႔ကင

သနညး သ႔မဟတ

ေထာကခသနညး။

လႊမးမးမႈအမား

အျပား သ႔မဟတ

အနညးအကဥး

သာရေသာ

လပကငေဆာင

ရြကသမား

အစအစဥ ေရးဆြျခငး

မဝါဒခမတျခငး

အေကာင အထညေဖာျခငး

ဤပစအားက အဆင ၃.၄ တြင ဆနးစစေလလာ သမားက အသးျပျခငးျဖင ေမးခြနးလႊာႏငလပ ငနးစဥ (အေျဖမားရယျခငး) ၏ လမးညႊနအခက အလကမား ေကာကယမႈက အကဥးခပပေဖာျပ ႏငၿပး ထ႔ေၾကာင ယခဆငတြငေကာကယရရ

သည ျပညစေသာ သတငးအခကအလကမား သည အေရးႀကးသည။ လပကငေဆာငရြက သမားႏင တာဝနမႈဆငရာဆကဆေရးမားအား ေဖာထတသည။

66

လပငနးၿပးေျမာကမႈ မတတငမား : ဥးတညရာလမးေၾကာငးေရးဆြျခငး

• ဆေလာမႈအရအဆး၀နေဆာငမႈျပနာက ေဖာထတျခငး

• ၀နေဆာငမႈျပနာအတြက လပေဆာငသ၏ တာ၀နခမႈကေဖာထတျခငး-တာ၀နထမးေဆာင

သႏင ေတာငးဆပငခြငရသ

• တာ၀နခမႈဆကဆေရးက ေဖာထတျခငး

၃.၄။ အေျဖရာျခငး

ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕သည ဝနေဆာငမႈဆငရာ အေသးစတေရးဆြၿပးေနာက

ျပနာမားအား ေဖာထတကာ ထျပနာမားအတြက တာဝနခယမႈဆငရာဆက

ဆေရးမားအား အေသးစတေရးဆြခ ၿပးျဖစသည။ ယခအခနတြင တာဝနခယမႈဆင

ရာဆကဆေရးမားအား အဖြ႕က ပငျခားစတျဖာရန လအပသည။ အခကအလကစ

စညးမႈလပငနးစဥႏင ဝနေဆာငမႈျပနာမားအတြက ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝန

ခယမႈရျခငးအေပၚျပလပသည ပငးျခားစတျဖာမႈတ႔က ေမးခြနးလႊာက လမးညႊနေပး

သည။ ေမးခြနးလႊာသည တာဝနခမႈ၏မ ၃ ခ (တာဝနခေျဖရငးေပးႏငျခငး၊ တ႔ျပနမႈရ

ျခငးႏင ၾကပမတအေရးယႏငျခငး) ႏင အေထာကအကျပသညအေၾကာငးရငး ၂ ခ

(ပါဝငျခငးႏငပြငလငးျမငသာမႈရျခငး) တ႔အေပၚ အေျခခထားၿပး ၎၏ဖြ႕စညးတည

ေဆာကပသည မဝါဒအဆင ၃ ဆင (အစအစဥေရးဆြျခငး၊ မဝါဒခမတျခငးႏင

အေကာငအထညေဖာျခငး) အေပၚ အေျခခထားသည။

၃.၄.၁။ သငကယပငေမးခြနးလႊာ မညသ႔ျပစမညနညး။

ဆနးစစေလလာသမားသည မမတ႔ဆနးစစေနသည အေသးစတကေသာ

ျပနာမားႏင ဆကဆေရးမားႏင ကကညေအာငေမးခြနးမားက ျပငဆငရနလအပ

သည။ ေမးခြနးလႊာသည လႈ႔ေဆာရန၊ အာ႐စကရနႏင အခကအလကမား စေဆာငး

မႈက ပစမတထားရနတ႔အတြက လမးညႊနတစခထက မပပါ။ ရရလာသည ေမးခြနးမား

က ေျဖဆျခငးျခငးျဖင ေလလာသးသပမႈအတြက အဆငေျပေစမည စနစတကတည

ေဆာကထားေသာ သတငးအခကအလကမားက ရရမညျဖစသည။

• ေမးခြနးလႊာတြင လမးညႊနေမးခြနး ၉ ခပါဝငသည။ လမးညႊနေမးခြနးတစခစသည ဒမ

ကေရစအေျခခမတစခႏင မဝါဒလပငနးစဥ၏အဆငတစခတ႔အၾကားဆခကမ ေပၚ

ထြကလာလာျခငးျဖစသည (လမးညႊနေမးခြနးမားႏင ရာေဖြရနအေၾကာငးအရာမား

အား တငျပပအျပညအစအတြက ပ ၇ တြငၾကညရန)။

67

[မဝါဒအဆငတာဝန] အတြက [တာဝနရသ] သည [ေတာငးဆပငခြငရသ/မား]

အေပၚ မညမ [အဓကက] သနညး။

• ထ႔ေနာက လမးညႊနေမးခြနးတစခစအား ရာေဖြမည အေၾကာငးအရာမားအတြက

ေမးခြနး ၄ စ ခြရမည။ ယငးေမးခြနးလႊားတစစခငးစသည လမးညႊနေမးခြနးလႊာ၏အ

သားေပးထားသည အေၾကာငးတရား တစခခငးႏငသကဆသည။

စစမးရာေဖြရမည အရတရား၏ အေသးစတကေသာမကႏာစာမားက ရာေဖြရန

ခြထားသညအေၾကာငးအရာမားက ေနာကထပလမးညႊနမႈမားေပးမညျဖစသည။

လကေလာညေထြေအာငျပငဆငထားသညေမးခြနးလႊာတစခအား အေျခခမ

သာလင ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕က တာဝနခယမႈဆငရာျပနာမားအား အတငး

အတာျပညစစြာျဖင ဆနးစစႏငမညျဖစၿပး ထဆကဆေရးမား ပမေကာငးမြနလာေစ

ရနရညရြယသညေဆာငရြကမႈမားအတြက အေသးစတကသည အႀကျပခကမား

ေဖာထတႏငမညျဖစသည။ ဘာသာစကားမ လပကငေဆာငရြကသတ႔အထ၊ အေတြး

အေခၚအယအဆမားႏင အျခားအရာအားလးသည အေနအထားအေပၚမတည၍ ျပ

လပသြားရမညဆသညမာ ေျပာရနမလအပပါ။

ပးတြ ၅ တြင ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕တစဖြ႕ကျပလပထားသည ေမးခြနးလႊာ

တစခ၏ဥပမာတစခ ပါဝငသည။

68

ပ ၇ - လမးညႊနမႈေပးသညေမးခြနးမား

မလမးညႊနမႈေပးသညေမးခြနးမား

အစအစဥေရးဆြျခငး မဝါဒခမတျခငးအေကာငအထည

ေဖာျခငး

တာဝနခေျဖရငး ေပးႏငျခငး

[အစအစဥေရးဆြျခငး တာဝန] အတြက[တာဝန ရသ] က [ေတာငးဆပင ခြငရသ] အားမညမအထ တာဝနခေျဖရငးေပးႏင မညနညး။

[မဝါဒခမတျခငး တာဝန] အတြက [တာဝနရသ] က [ေတာငးဆပငခြင ရသ] အား မညမအထ တာဝနခေျဖရငးေပးႏင မညနညး။

[အေကာငအထညေဖာ ျခငးတာဝန] အတြက [တာဝနရသ] က [ေတာငးဆပငခြငရသ] အား မညမအထ တာဝနခေျဖရငးေပးႏင မညနညး။

တ႔ျပနမႈရျခငး

[အစအစဥေရးဆြျခငး တာဝန] အတြက [တာဝနရသ] က [ေတာငးဆပငခြငရသ] အား မညမတ႔ျပနမႈရ သနညး။

[မဝါဒခမတျခငး တာဝန] အတြက [တာဝနရသ] က [ေတာငးဆပငခြင ရသ] အား မညမတ႔ျပနမႈ ရသနညး။

[အေကာငအထညေဖာ ျခငး တာဝန] အတြက [တာဝနရသ] က [ေတာငးဆပငခြငရသ] အား မညမတ႔ျပနမႈရ သနညး။

ၾကပမတအေရး ယႏငျခငး

[အစအစဥေရးဆြျခငး တာဝန] အတြက [ေတာငးဆပငခြငရသ] က [တာဝနရသ] အား အကးဆကမားအေပၚ မညသညအတငးအတာ အထ တာဝနယေစႏင ၿပး ၾကပမတအေရးယ ႏငမညနညး။

[မဝါဒခမတျခငး တာဝန] အတြက [ေတာငးဆပင ခြငရသ] က [တာဝန ရသ] အား အကးဆက မားအေပၚ မညသည အတငးအတာအထ တာဝနယေစႏငၿပး ၾကပ မတအေရးယ ႏငမညနညး။

[အေကာငအထညေဖာ ျခငးတာဝန] အတြက [ေတာငးဆပငခြငရသ] က [တာဝနရသ] အား အကးဆကမားအေပၚ မညသညအတငးအတာ အထ တာဝနယေစႏငၿပး ၾကပမတအေရးယႏင မညနညး။

ရာေဖြရန အေၾကာငးအရာမား -- ေရြးခယမႈမား၊ ဆးျဖတခက

မားႏင ပတသကၿပး ရငးျပရန ႏင ပြငလငးျမငသာမႈ ရရန တာဝနရသ၏ဆႏၵ၊ လပႏင စြမးရညႏငေနရာ။

- တာဝနရသထမ လပငနး ေဆာငရြကမႈမားအား ေမးျမနး

ရာေဖြရန အေၾကာငးအရာမား -- ေတာငးဆပငခြင ရသမးစတ႔

၏ ေတာငးဆမႈမားအား ကင တြယေျဖရငးသည အခါတြင တာဝနရသမားသည မညမ ထေရာကစြာေျဖရငးႏငသနညး (ရရရ မညဝနေဆာငမႈမခန လပခထားရေသာ သမားပါဝင

ရာေဖြရန အေၾကာငးအရာမား -- ေတာငးဆ ပငခြငရသမား၊

မညသည လင၊ အသက၊ လမႈ ေရးအေျခအေနမျဖစေစ တာ ဝနရသမားအား ခငလသည အကးဆကမား ရငဆငေစ သည (လပငနးေဆာငရြကမႈ မားမ ဆလာဘမားအထ)။

69

ရန/ ေတာငးဆရန ေတာငးဆ ပငခြငရသ၏ ဆႏၵ၊ လပႏင စြမးရညႏငေနရာႏင ထကသ႔ ျပလပရနအတြက ေတာငးဆ ပငခြငရသမားအခငးခငး ပး ေပါငးေဆာငရြကျခငး (ရရရ မည ဝနေဆာငမႈမ ခနလပခ ထားရေသာသမား၏ႏစသက မႈမားက အထးအာ႐စကေပး ျခငး၊ ဥပမာအားျဖင လငတမး ညြတမႈ၊ အသက၊ လမႈေရး အေျခအေန၊ ကးကြယယ ၾကညမႈ၊ မသနမစြမးျဖစမႈ၊ ကား-မ ကယပငလကၡဏာ၊ လငတမးညႊတမႈ၊ အစရသည တ႔အား အေျခခ၍ ခြျခားဆက ဆျခငး)။

- ႀကးၾကပသည အဖြ႕အစညး မားျပလပသည ျပနလညသး သပမႈမားႏင စာရငးစစမႈမား သည မညသည အတငးအ တာအထ လႊမးမးမႈရသည အပါအဝင တာဝနခေျဖရငး ေပးႏငျခငး ယႏရားမားသည မညမရရႏငသည၊ လေလာက သည၊ ပါဝငသညႏင ထ ေရာကသည။

- အေနအထားမားသည တာ ဝနခေျဖရငး ေပးႏငျခငးယႏရားမးစတ႔အေပၚ မညမ လႊမး မးမႈရမညဆတာျဖစၿပး အာဏာ သကဝငလႈပရားမႈမား၊ ႏငင ေရးမကလးမား/အဟန႔အတား မား၊ ဖြ႕စညး တညေဆာကပ အေျခအေနမားႏင သမငး အ ေမြအႏစမားအား ထညသြငး စဥးစားရမညျဖစသည။

သည၊ ဥပမာ - လငတမးညြတ မႈ၊ အသက၊ လမႈေရးအေျခအ ေန၊ ကးကြယယၾကညမႈ၊ မသန မစြမးျဖစမႈ၊ ကား-မ ကယပင လကၡဏာ၊ လငတမးညႊတမႈ၊ အစရသညတ႔၏အေျခခ၍ ခြ ျခားဆကဆျခငး)။

- ဝနေဆာငမႈအသးျပသမား၏ဥးစားေပးမႈမားက ထေရာက စြာ ေဖာထတေပးႏငျခငးႏင တာဝနရသမားအေပၚ လႊမးမး ႏငသညေတာငးဆပငခြငရသမား၏ လပႏငစြမးရညႏင ထ ကသ႔ျပလပရာတြင ထေတာငး ဆပငခြငရသမားအခငးခငး ပးေပါငးေဆာငရြကႏငျခငး။

- ျပနလည တ႔ျပနရနအတြက ယႏရားမားသည မညမရရ ႏင၊ လေလာက၊ ပါဝငႏင ထ ေရာကသနညး။

- အေနအထားမားသည တ႔ျပန မႈရျခငး ယႏရားမးစတ႔အေပၚ မညမလႊမးမးမႈ ရမညဆတာ ျဖစၿပး အာဏာသကဝင လႈပ ရားမႈမား၊ ႏငငေရးမကလး မား/ အဟန႔အတားမား၊ ဖြ႕ စညးတညေဆာက ပအေျခအ ေနမားႏင သမငးအေမြအႏစ မားအား ထညသြငးစဥးစားရ မညျဖစသည။

- တာဝနရသမားအေပၚ ထ ေရာကသညအကးဆကမား (ျပနလညတ႔ျပနမႈမား၊ အေရး ယမႈမား၊ ခးကးမႈမား အစရ သည) ခမတေပးရနအတြက ေတာငးဆ ပငခြငရသမား၏ ဆႏၵ၊ လပႏငစြမးရညႏငေနရာ ႏငထကသ႔ျပလပရန ေတာငး ဆပငခြငရသမား အခငးခငး ပးေပါငးေဆာငရြကမႈ ပါဝင သည။

- ထအကးဆကမားအား မည မရရႏငသည၊ ခန႔မနးႏင သညႏင ထေရာကႏငသည တ႔အျပင ႀကးၾကပမႈႏင လပ ငနးေဆာငရြက ေဆာငရြကမႈ ေအဂငစမား၏ ၾကပမတအ ေရး ယမႈဆငရာလပႏငစြမး ရည။

- အေနအထားမားသည ၾကပ မတအေရးယႏင ျခငးယႏရား မးစတ႔အေပၚ မညမလႊမးမး မႈရ မညဆတာျဖစၿပး အာဏာ သကဝငလႈပရားမႈမား၊ ႏငင ေရးမကလးမား/ အဟန႔အ တားမား၊ ဖြ႕စညးတညေဆာက ပအေျခအေနမားႏင သမငး အေမြအႏစမားအား ထည သြငး စဥးစားရ မညျဖစသည။

70

၃.၄.၂။ အခကအလကမား မညသ႔စေဆာငးမညနညး။

ၾကးေလးသညလပငနးတာဝနတစချဖင ဆကလပေဆာငရြကရနအတြက မန

ကနသည တစခတညးေသာ နညးနာေဗဒဆသညမာ မရသညအေလာက တငပင

ေဆြးေႏြးမႈ၊ ေလလာေစာငၾကညမႈ၊ ကယတငကယကပါဝင ေလလာေစာငၾကညမႈ၊

တစဥးခငး သ႔မဟတ အဖြ႕လကေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးမား၊ စစတမးေကာကယျခငးမား၊

စာအပစာတမးမားက သးသပျခငးမား၊ စာသားမားကေလလာသးသပျခငးမားစသည

ျဖင မမတ႔အဆငေျပဆးျဖစမည နညးနာမားႏင နညးလမးမားကအသးျပကာ ဆနး

စစေလလာသမားက အခကအလကမား ေကာကယရမညျဖစသည။

အခကအလကစေဆာငးျခငးဆငရာမဟာဗဟာမား

အဖြ႕အေနႏင ေကာကယႏငသညအခကအလက ၂ မးရၿပး၊ ၎တ႔မာ ပငမ

အခကအလကႏင ပငမ မဟတေသာအခကအလကည။ ပငမအခကအလကမားမာ

အဖြ႕ကယတင ရာေဖြေဖာထတထားသည အခကအလကမားျဖစၿပး ပငမဟတသည

အခကအလကမားမာ အျခားသမားကေဖာထတထားၿပး အဖြ႕က အသးျပေသာ

အခကအလကမားျဖစသည။ ခငလၿပးသကဆငမႈရေသာ ပငမ မဟတသညအခက

အလကမားအား အသးျပရာတြင ေနာကထပအခကအလကအသစတစခ ဖနတးရန

သ႔မဟတ တညရၿပးေသာ အခကအလကအားပြားရနအတြက သငေတာသည။ ဆနး

စစေလလာသမားအား အႀကျပလသညမာ ပငမ မဟတသည အခကအလကမားအား

အျပညအဝ အသးခၿပးမသာလင ပငမအခကအလကမားအား စစညးသငသည။

အေၾကာငးမာ အခကအလကမားစစညးျခငးသည အခနႏငအရငးအျမစ ကနေစ

သည။ ပငမအခကအလကအားအသးျပျခငး၏ အားသာခကမာ ယငးတ႔၏မရငးျဖစ

ျခငးပငျဖစသည။ အေကာငးဆးအေနအထားမာ ဆနးစစေလလာသမားအေနႏင

လကရတညရေန ေသာရငးျမစမားအပါအဝင ရငးျမစႏစခစလးအား ေပါငး၍အသးျပ

သငၿပး ၎အားျဖင ဟနခကညသညအခကအလကမား ရရမညျဖစသည။

အေနအထားအေပၚမတည၍ အခကအလကမားစြာအား အဆငသင ရရႏင

မညျဖစသည။ ရငးျမစမားက ဥပမာျပရလင -

• အစတအပငးလကခြထားေသာစာရငးအငးမား၊

• ပညာရပနယပယဆငရာသေတသန၊

• ထငျမငယဆခကစစတမးမား၊

• အစးရေအဂငစမားမထတေဝသည တရားဝငက႑အလကအစရငခစာမား၊

• သတငးမား သ႔မဟတ စစမးစစေဆးမႈအစရငခစာမား၊

71

• ေဒသခအစးရအဖြ႕အစညးမား၏အစရငခစာမား၊

• အလပသမားသမဂၢကသ႔ေသာ လြတလပသညအဖြ႕အစညးမားထတေဝသညအစရင

ခစာမား၊

• သကဆငသည လ႔အခြငအေရးဆငရာ သေဘာတညခကမားႏင ပတသကသည

သေဘာတညခကေစာင ၾကညေလလာေရးအဖြ႕၏ ႏငငအလက အစရငခစာႏင

အေထြေထြသးသပခက သ႔မဟတ အလားတေဒသတြငးရငးျမစမား၊

• ႏငငအလက အစရငခစာေရးသမားထေပးပ႔သည အရပဘကလ႔အဖြ႕အစညးေနာက

ခအစရငခစာမား၊

• WHO၊ UNESCO၊ ကမၻာဘဏ၊ အေမရကားႏငငမားအဖြ႕အစညး၊ အာရဖြ႕ၿဖးေရးဘဏ

သ႔မဟတ အာဖရကဆငရာ ကလသမဂၢစးပြားေရးေကာမရငတ႔ကသ႔ေသာ ႏငငတကာ

သ႔မဟတ ေဒသဆငရာအဖြ႕အစညးမား၏ ႏငငအလကအစရငခစာမား ျဖစသည။

အေရအတြကႏငအရညအေသြးအေျချပသညအခကအလကမား

အေရအတြကႏငအရညအေသြး အေျချပသညအခကအလကမားသည တစခ

ႏငတစခ အျပနအလနအကးျပသည။ အေရအတြကအေျချပသညအခကအလက

သည လမႈေရး၊ စးပြားေရး သ႔မဟတ ႏငငေရးဆငရာ အမအကငမားရ ျဖစစဥမားႏင

ျဖစႏငေျခ အလားအလာမားအားေဖာထတရန လဥးေရအတြက ကယစားျပနမနာ

တစခေပးသည။ ထကသ႔ေသာအခကအလကသည ကနးဂဏနးျဖင ကယစားျပျခငး

ျဖစသည။

အရညအေသြးအေျချပသည အခကအလကမားအား လမား၏အျမငမားႏင

အေတြ႕အႀကမားအားေဖာျပရန အသးျပၿပး ၎သညေျပာငးလမႈက ေဖာထတရန

အတြက အေထာကအကျပသညရငးျမစမားျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ေမးျမနးျခငးခရသ

မားအား မညသညအရာမားက ပမေကာငးေစခငသည သ႔မဟတ ေျပာငးလေစခင

သညႏင ထေျပာငးလမႈအား မညကသ႔ျပလပႏငသညတ႔က ေတြ႕ဆေမးျမနးပြမားတြင

အဖြ႕အေနႏင ေမးျမနးရမညျဖစသည။

မနကနသညတစခတညးေသာနညးလမးမရ

အခကအလကေကာကယသည နညးနာေဗဒတစခခငးစအား သငေတာသည

နညးလမးျဖင အသးျပရမညျဖစသည။ ယငးတ႔က ေပါငးစပ၍အသးျပလင အတငး

အတာတစခအထ အျပနအလန စစေဆးႏငမည။ ျပနာတစခက သေတသနလပရာ

တြင နညးလမးမားအား ေပါငးစပၿပးသးျခငးျဖင နညးနာေဗဒသည တစခႏငတစခ

72

အျပနအလန ျဖညဆညးေပးႏငေသာေၾကာင ပမတကသညေျဖရငးခကမား ထြက

ေပၚလာႏငသည။ နညးနာေဗဒစခခငးစ၏ အကန႔အသတမားအား သရျခငးျဖင

အခကအလကမားအား ပငးျခားစတျဖာရာတြင ျဖစႏငသညဘကလကမႈမားအား

ထညသြငးစဥးစား သြားႏငမညျဖစသည။

ထပသြားႏငသည သ႔မဟတ အျပနအလနအကးျပႏငမည နညးနာေဗဒမား၏

ဥပမာမားမာ -

• တစစတတစပငးစနစတကစစဥထားၿပး မကႏာခငးဆင သ႔မဟတ တယလဖနးမ

ျပလပေသာ အကးသကေရာကသမားႏင ျပလပသညေတြ႕ဆေမးျမနးပြမား သ႔မဟတ

တစဥးခငးအေသးစတျပလပသည ေတြ႕ဆေမးျမနးပြမား၊

• အပစလကေတြ႕ဆေမးျမနးပြမား သ႔မဟတ အလပ႐ေဆြးေႏြးပြမား၊

• ပါဝငသမားအား ၾကည႐ႈေလလာမႈမား၊

• စနစတကဖြ႕စညးတညေဆာကထားသည ေဆြးေႏြးမႈမားႏငညႇႏႈငးေဆြးေႏြးပြမားႏင

• အေရအတြကဆငရာ စစတမးေကာကယျခငးမား ျဖစသည။

အခကအလကမားအား မညကသ႔ေကာကယမညဆသညက အျမငမးစရျခငး

သည အျပသေဘာေဆာငၿပး ဤအဆငတြင အားလး၏သေဘာတညမႈရရန မလပါ။

အခကအလကမားအားအဓပၸာယဖြငျခငးတြင အျမငကြာျခားမႈမားအား အစရငခစာ

(မား) တြင ထညသြငးေဖာျပႏငသည။

အစတအပငးမားခြထားေသာအခကအလကမား

အျမငမးစမတစဆင လပငနးေဆာငရြကျခငးတြင တာဝနခမႈကရရရနအတြက

ဤမေဘာငသည အျမငအား လးအားရယေစသညနညးလမးမားအား အႀကျပထား

သည။ အထးသျဖင ပစပယခထားရေသာ အပစမားအတြကျဖစသည (ဇယားကြက

၁၄ အားၾကညရန)။ ဤတြင ေဆြးေႏြးထားသညနညးလမးတစခမာ အစတအပငးမားခြ

ထားေသာ အခကအလကမားအား အသးျပျခငးျဖစသည။

အစတအပငးမားခြထားျခငးမာ အခကအလကအေပၚ လတစဥး၏နားလညမႈက

ပမထေရာကေစရနအတြက အခကအလကမားအား အစတအပငးငယမားအေနႏင

ခြထားျခငးျဖစသည။ ထကသ႔ေသာအစတအပငးမားျဖင ခြထားျခငးမရလင ပစပယခ

ထားရေသာလနညးစမား၏ အကးအျမတမားႏငအျမငမားအား သတမမမျခငးမား

ျဖစႏငသည။ အခကအလက၏အစတအပငးမားအား ေအာကေဖာျပပါတ႔က အေျခ

ျပ၍ ခြႏငသည -

73

• ဝငေငြ၊

• အသက (ကေလး၊ လငယ၊ လႀကးႏင သကႀကးရြယအ)၊

• ကား-မကယပငလကၡဏာ၊

• ေနရာ (ေကးလက/ၿမ႕ျပ)၊

• လနညးစ သ႔မဟတ ဌာေနတငးရငးသားအပစဝင၊

• လငတမးညႊတမႈ၊

• လမႈအဆငအတနး၊ မသနးမစြမးျဖစမႈ၊ ကးကြယယၾကညမႈႏင

• ကြာျခားမႈမားအား ျဖစေပၚေစသည အျခားအမးအစားမား။

အခကအလကမားအား အစတအပငးမားခြထားျခငးျဖင ေဘးဖယထားျခငးႏင

ခြျခားဆကဆျခငးပစမားအားလညး ေဖာထတႏငသည။ မားေသာအားျဖင ေဘးဖယ

ခထားရေသာလဥးေရမားအား အစတအပငးမားခြျခားထားသည အခကအလကမား

ျဖငသာေတြ႕ရႏငၿပး ထကသ႔အစတအပငးမား ခြျခားထားသညပအေပၚမတည၍

ဆနးစစေလလာသမားအေနႏင တနဖးရသညအခကအလကမား ေတြ႕ရႏငသည။

ဇယားကြက ၁၄ ဆနးစစေလလာမႈအား ကား-မဆငရာႏင အမးအစားကြျပားမႈမားအေပၚ

ပမသတျပၿပး ေဆာငရြကရနအတြက အႀကျပခကမား

• ပစမတထားသညညႇႏႈငးေဆြးေႏြးမႈမား - စးရမမႈမား ေဖာထတသညအဆငမ

စ၍ ေနာကဆးအဆငျဖစသည အႀကျပခကမားေဖာထတသည အခနအထ

ဆနးစစေလလာမႈတေလာကတြင ပစပယခထားရေသာ အပစမားမလမား၏

အသအား ၾကားနာရနလအပသည။

• မးစပါဝငသညေပါငးစညးမႈ - ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ႏငအႀကေပးအဖြ႕တ႔

သည ကား-မဆငရာ ဟနခကညမႈရရမညၿပး လမႈအပစမးစ၏အကးအျမတ

မားႏငပတသက၍ သရနားလညသမား ပါဝငရမည။

• နညးစနစစလငမႈ - အဖြ႕အေနႏင လဥးေရတစခလးအား ကယစားျပသည

အျမငမား ေဖာထတရမညျဖစသည။ မကႏာခငးဆငေတြ႕ဆေမးျမနးပြမားျပ

လပျခငးျဖင ေရႊ႕ေျပာငးေနထငသမား သ႔မဟတ စာရြကစာတမးအေထာက

အထားမရေသာ ႏငငသားမားကသ႔ေသာ တရားဝငစာရငးဇယားမားထတြင

ခနလပခထားရေသာ သမား၏အျမငမားက စစညးႏငမညျဖစသည။

• ေဒသခဘာသာစကားမား - အဖြ႕ထတြင ေဒသခဘာသာစကားမားအား ကၽြမး

ကငသမားက ထညသြငးထားရမညျဖစၿပး စာရြကစာတမးမားအား ထဘာသာ

စကားမားျဖငဘာသာျပန၍ ျဖန႔ေဝေပးရမညျဖစသည။

74

• အထးလအပခကမား - မသနမစြမးသမားအား ထညသြငးႏငရနအတြက ဆနး

စစေလလာေရးအဖြ႕မားသည ဘးတပကလားထငျဖငသြားႏငသည အစညး

အေဝးကငးပသညေနရာမား၊ လကဟနအေနအထားျဖငနား လညေစသည

ဆကသြယမႈစနစျဖင ဆကသြယႏငသညဘာသာျပနမား သ႔မဟတ အျခား

နညးလမးမားအား ျပငဆငေပးရမည။

ေယဘယအားျဖငေျပာရလင အခကအလကမားအား အစတအပငးမားခြျခငး

သည အေသးစတအရပအေယာငမားအား ေဖာထတရနအတြက အျပသေဘာေဆာင

သညနညးဗဟာတစချဖစၿပး လ႔အဖြ႕အစညး၏ က႑မးစအေပၚ သကေရာကမႈရ

ေသာ ျပနာမားအားေဖာထတရနအတြက ဆနးစစေလလာသမားအား အေထာက

အကေပးသည။ အဖြ႕အေနႏင လငပငးဆငရာႏငအသကတ႔အားေကာလြန၍ အခက

အလကမားအား အစတအပငးမားခြၿပးအသးျပပါက အခကအလကမားအား အစတ

အပငးခြၿပးအသးျပျခငး၏အားနညးခကမားကလညး သထားရနလအပၿပး၊ အေၾကာငး

မာ ထကသ႔ေသာအခကအလကမားအား ေဖာထတျခငးသည ခြျခားဆကဆမႈရသည

မဝါဒမားႏငအေလအထမားကလညး အားေပးေကာငးအားေပးႏငသည။

အဖြ႕အေနႏင အစတအပငးမားခြထားေသာအခကအလကမားအား အသးျပ

သညအခါတြင ဌာေနတငးရငးသား သ႔မဟတ ဘာသာေရးတငးမာမႈမားႏငပတသက

ၿပး သရထားရမညျဖစသည။ အခ႕ႏငငမားတြင တငးရငးသား သ႔မဟတ လမးစ

ဆငရာ အမးအစားခြျခငးမားအား တားျမစထားေသာေၾကာင ထအမးအစားမားအား

အစတအပငးမားခြျခားရန မျဖစႏငပါ။ အခ႕ႏငငမားသညလညး ဘာသာေရးမားႏင

ပတသကၿပး ထနညးတျဖစသည။ ထ႔အျပင ပတသကသညလမားအေနႏငလညး

ျပငပမ ထအမးအစားခြထားသညအပစမားတြင ပါဝငသညက သေဘာတရန လအပ

သည။ အခ႕အေနအထားမားတြင အပစမားအားအမးအစားခြၿပး ေဖာထတျခငးသည

ထအပစ၏လၿခေရးက အႏရာယျဖစေစႏငၿပး၊ ဥပမာအားျဖင ဘာသာေရးလနညးစမား

သ႔မဟတ လငေျပာငးထားသမားကသ႔ေသာသမား ပါဝငသည။ အခ႕ေသာပဂၢလမား

သည အမးအစားခြခရျခငးကမႏစသကဘ ႏငငသားမားအျဖစသာ သတမတေစျခငး

သညလညး သဘာဝကသည။ ထ႔ေၾကာင အခကအလကမားကအစတအပငးမားခြ

ျခငးအား လမား၏လၿခေရးႏင ဂဏသကၡာတ႔က မထခကေစသညအေနအထားမား

ေအာကတြငသာ အသးျပသငသည။

အစတအပငးမားခြထားသညအခကအလကမားအား ရရႏငျခငးသည လပငနး

ေဆာငရြကေဆာငရြကမႈေဇာငးေပးသည ေဆြးေႏြးမႈမား၏ ဒဇငးအေပၚ သကေရာကမႈ

ရသည။ ဤတြငလညး ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕အေနႏင ဆနးစစေလလာမႈအတြက

75

အစတအပငးမားခြရန မညမအတငးအတာအထလ အပသညႏင ျဖစႏငသညတ႔ႏင

ပတသကၿပး သေဘာတညခကရရရန လအပသည။

လပငနးၿပးေျမာကမႈ မတတငးမား : အေျဖရာျခငး

• ရာေဖြရမည ကစၥရပမားက ေဖာထတျခငး

• ဆေလာေအာငျပျပငထားသည ဆနးစစေလလာမႈေမးခြနးမား ျပစျခငး

• အခကအလကစေဆာငးျခငး

၃.၅။ ေတြ႕ရခကမားက အသးျပျခငး

အခကအလကမားက ေကာကခဆြျခငးသည ဆနးစစေလလာမႈတြင အေရး

ႀကးသည ေျခလမးျဖစေသာလညး ၎သည အလအေလာကျဖစျခငး မဟတပါ။

ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕အတြက စနေခၚမႈမာ အခကအလကမားအတြက အေဆာက

အအတစခေဖာထတၿပး ၎အားအသးျပ၍ ေမးခြနးလႊာတြငပါသည ေမးခြနးမားအား

ေျဖဆရန ျဖစသည။ ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကျခငးတြင တာဝနခမႈက ပမ

ေကာငးမြနလာေစရနအလားအလာျဖင ျပျပငေျပာငးလမႈအတြက ရငးလငးသညမဟာ

ဗဟာမားခမတျခငးသည မညသညကးေျပာငးမႈမးမဆ၏ ရညရြယခကျဖစရမည။

၃.၅.၁။ အခကအလကမားဘယ ဘယလပငးျခားစတျဖာမလ။

ပငးျခားစတျဖာျခငးသည ဖနတးအားႏငေရ႕သ႔ေမာမနးႏငစြမးတ႔ လအပသည။

သးသပခကမားျပလပရနအတြက တစသမတတညးရသည ဓမၼဓ႒ာနကေသာနညး

လမးမားအသးျပျခငးျဖင ဆနးစစေလလာမႈလအပခကမားႏင ကကညမညျဖစ

သည။ ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕အေနႏင ေမးခြနးလႊာတြငပါဝငသညေမးခြနး ၉ ခမ

ရရသည အခကအလကအားလးက စလငစြာပငးျခားစတျဖာမညျဖစသည။ ထနညး

ျဖင မဝါဒအဆင တစခခငးစႏငမတစခခငး စမရရေသာ မတညသညအခကအလက

မားအား သငေတာသည အေနအထားႏငအည သရနားလညမႈရရႏင မည။

သးသပခကမား ခမတႏငရနအတြက ဆနးစစေလလာသမားသည လမား

မေ၀ေသာအခကအလကမားႏင အဆျပခကမားအား ပငးျခားစတျဖာၿပး ေဖာျပပါ

ကယျပန႔သညေမးခြနးမား ေဖာထတႏငသည - မညသညအရာသည အလပျဖစ

သနညးႏင မညသညအရာသည အလပမျဖစသနညး။ ဘာေၾကာငလ။ တာဝနခမႈ

ဆငရာဆကဆေရးမားအား ပမေကာငးမြနလာေစရနအတြက မညကသ႔ျပလပႏင

76

သနညး။ ေျပာငးလမႈက ေဖာေဆာငရနအတြက မညသ႔ထတြင တရားဝင သ႔မဟတ

တရားဝငမဟတေသာအာဏာမား ရသနညး။ ေျပာငးလမႈကေဖာေဆာငရနႏငဟန႔

တားရနအတြက မညသက မညသႏင ပးေပါငးေဆာငရြကႏငသနညး။ အျခားေမးခြနး

မားအပါအဝင ထေမးခြနးမားသည ထအေၾကာငးအရာအေပၚ အေထြေထြပငးျခား

စတျဖာမႈျပလပရန အသးျပႏငသညအခကအလကမား ျဖညဆညးေပးသည။

ဆနးစစေလလာသမားသည မမားႏင မဝါဒအဆငမား ဆသညေနရာမား

ေအာကတြင အခကအလကမား တညေဆာကျခငးျဖင အကးအျမတရရႏငသည။

အခကအလကမားအား စနစတကတညေဆာကမႈတစခရၿပးသညအခါတြင အဖြ႕

အေနႏင ပစမားႏငျပနာမား မညကသ႔ျဖစေပၚသညႏငပတသကၿပး ေျဖရငးခက

မားအျပင မညသညတာဝနခယမႈဆငရာဆကဆေရးမားသည အလပမလပသည

သ႔မဟတ မရသညတ႔က စတငရာေဖြသငသည။ စစညးထားသညအခကအလက

မားသည အေကာငးဆးအေနအထားတြင အေရအတြကအေျချပသည အခကအ

လကႏင အရညအေသြးအေျချပသည အခကအလကမား ႏစမးစလးပါဝငၿပး ျဖစ

ေလရသညအစဥအလာမားအား မးေမာငးထးျပႏငသညအျပင လပငနးစဥအတြက

ေျဖရငးခကမားေပးႏငၿပး၊ ထအထတြင လပငနးစဥအား အစကပင မညသည

အေၾကာငးေၾကာင စတငျပလပသညဆသညႏငပတသကသည အေၾကာငးျပခက

လညး ပါႏငသည။

၃.၅.၂။ ေကာကခကမား ဘယလဆြမလ။

အခကအလကမားအားပငးျခငးစတျဖာျခငးသည ဉာဏစမး႐ပဆကတစခအား

ဆကျခငးႏင တသည။ အဖြ႕အေနႏင ေနာကတစလမးဆတၿပး ထြကေပၚလာသညပ

အစတအပငးေလးမားအားၾကညျခငးျဖင အဖြ႕၏ေကာကခကမားခႏငသည။ ေတြ႕ရ

ခကမာအားနားလညျခငးျဖင အဖြ႕အေနႏင မမတ႔၏ ေကာကခကဆြမႈက အေထာက

အကျဖစေစမည။

ထ႔အျပင ပမေကာငးမြနေအာငျပလပရနႏင အႀကျပခကမားေပးရနအတြက

မညသညဥးစားေပးမႈမားသည အေရးအႀကးဆးလအပေနသနညး၊ မညသညဥးတည

ခကမားသည ရရရနအတြက အနညးႏငအမားစနေခၚမႈ ရသနညးႏင ေတြ႕ရခက

မားအား မညသညအစးရအဆငထသ႔ ရညညႊနးရမညနညးဆသညတ႔ႏင ပတသက

ၿပး နားလညမႈရရရနအတြက အဖြ႕မားသည သတ႔၏ေတြ႕ရခကမားက အသးျပႏင

သည။ ထေမးခြနးမားအား ေျဖဆျခငးျဖင အနာဂတတြငျပလပမည ကမးလမးခကမား

သည လကေတြ႕ကၿပးအခနကကကာ အေနအထားႏင လကေလာညေထြမႈရမညျဖစ

သည။

77

၃.၅.၃။ အႀကျပခကမား ဘယလေဖာထတမလ။

သးသပခကမား ခမတၿပးသညအခါတြင အဖြ႕အေနႏင လမးညႊနမႈေပးသည

ေမးခြနး ၉ ခတ႔အား ေျဖဆႏငသညအေနအထားတစခ ဖနတးၿပးျဖစေနမည။ ပငးျခား

စတျဖာမႈမထြကေပၚလာသညပသည အဖြ႕အား ဝနေဆာငမႈတြင တာဝနခမႈအား ပမ

ေကာငးမြနလာေစရနအတြက အေရးႀကးဆးဥးစားေပးမႈမားအား နားလညလာေစမည

ျဖစသည။ ထသးသပခကမားအား အႀကျပခကမားအျဖစသ႔ ကးေျပာငးရနအတြက

အဖြ႕သည ပထမဆးအေနႏင ေျပာငးလမႈအတြက အႏမာနအယအဆေဖာထတရ

မညျဖစသည။ ထအႏမာနအယအဆမားထမအခ႕က အႀကျပခကမားအျဖစ ေရြး

ခယမညျဖစသည။

ထအႏမာနအယအဆမားအား အေကာငးဆးအေနအထားအေနႏင အကးႏင

အေၾကာငးပါဝငသညအဆျပခကမားအျဖစ ေဖာထတရမည (က ျဖစေသာေၾကာင ခ

ျဖစရသည)။ ထအႏမာနအယအဆမားသည တာဝနခမႈရျခငး၏အစတအပငးမား

အတြက လကခႏငၿပးျဖစႏငေျခရသည တးတကမႈမား၏ပသ႑ာနက ေဖာေပးရမည

(ပ ၈ အားၾကညရန)။ ၄ငးတ႔သည လကေတြ႕ကရနလအပၿပး အခနကကၿပးအေန

အထားႏငကကညသည ေျပာငးလမႈမားအား အဆျပရမည။ ထအရာမားအား ရရႏင

ရန ေျပာငးလမႈအတြက အႏမာနအယအဆမားသည ေအာကေဖာျပပါ ေမးခြနးမား

အား ေျဖဆႏငရမည -

• လကရတညရေနေသာ အေနအထားမားအား ေျပာငးလရနအတြက မညသညအခြင

အလမးမား ရသနညး။

• ေျပာငးလမႈအားခခေနေသာ သ႔မဟတ အေႏာငအယကေပးေနေသာ သမားသည

မညကသ႔ေသာ စနေခၚမႈမား ျပလပႏငသနညး။

• ေျပာငးလမႈ၏ အလားအလာရေသာ အကးဆကမားမာ မညသညအရာမားျဖစ

သနညး။

ဇယားကြက ၁၅ အႏမာနအယအဆမားမ အႀကျပခကမားအျဖစသ႔ ေျပာငးသြားေသာ အေကာငးဆး

ပစဥပမာတစခ

႐တြနတာ၏ ေဒသတစချဖစသည ပငန႐ငကာတြင မလတနးပညာေရးအား

ဥးတညသည ဆနးစစေလလာမႈ တစချပလပခသည။ ဆနးစစေလလာမႈအား

ျပလပရန တြနးအားေပးသညျပနာမာ ေကးလကေဒသမားရ မလတနးပညာ

ေရးေကာငးသား အမားအျပား၏ စြမးေဆာငရညနမကေနျခငးႏင ဆရာမား သင

တနးေပးသညအဆငနမျခငးတ႔ ျဖစသည။ ေကာကယထားသည အခကအလက

78

မားအေပၚျပလပသည ပငးျခားစတျဖာမႈကျပသသညမာ ေဒသဆငရာပညာေရး

အာဏာပငမား (တာဝနရသမား) အေနႏင ဆရာမား၏သငတနးမားက ပမေကာငး

မြနလာ ေအာငျပလပရနအတြက မဘမားကအဆကမျပတ ေတာငးဆလကရၿပး

ထ႐းတြင ထကသ႔ျပလပရနအတြက တရားဝငတာဝနဝတရားမား ရေသာလညး

ေတာငးဆမႈမားက ျဖညဆညးေပးျခငး မရပါ။

ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕သည ေျပာငးလမႈအတြက အႏမာနအယအဆအခ႕

ကေဖာထတခၿပး ထအထမ ၃ ခအား ေရြးခယခသည။ ၎တ႔မာ ပညာေရးအရည

အေသြးဆငရာအကဥပေဒက အမးသားအဆင ျပနလညသးသပမႈ ျပလပရန

အတြက လႊမးမးရနႀကးပမးသည သတ႔၏အႀကျပခကမားျဖစသည -

• ေဒသခပညာေရးအာဏာပငမားႏင ေတြ႕ဆသညအခါတြင ေကာငးစြမးေဆာင

ႏငရညႏင ပတသကသညေမးခြနးမားအတြက ခေရးထားသညအေျဖလႊာမား

မဘမားေတာငးဆပငခြငက ပညာေရးအရညအေသြးဆငရာ အကဥပေဒက

အာမခၿပး ထသ႔ေသာတာဝနဝတရားမားအား မေကနပခကမားက စစမးတငျပ

ရန ခန႔အပထားသ (Ombudsman) ၏ ႐းကတာဝနယလင ေဒသဆငရာပညာ

ေရးအာဏာပငမားသည မဘမား၏ ေတာငးဆမႈမားက ေျဖရငးရနလားအလာ

ပ၍မားသည။

• ပညာေရးအရညအေသြးဆငရာအကဥပေဒက အေကာငအထည မေဖာသည

အကးဆကမားက ေရြးေကာကတငေျမႇာကခထားရေသာ ေဒသခႏငငေရး

သမားမားရငဆငရလင ေရြးေကာကတငေျမႇာကခရေသာအရာရမားက အသး

ျပသမား၏ေတာငးဆမႈမားက ေျဖရငးရနမကလးမားျဖစလာမညျဖစကာ ထ

သ႔ျဖင ဝနေဆာငမႈမား ပမတးတကေကာငးမြနလာမညျဖစသည။

• ပညာေရးအရညအေသြးဆငရာ အကဥပေဒအရက ျပနလညျပငဆငသည

ကာလတြင မဘမား၏အသငးမားႏင တငပငပါက ဥပေဒသည လကေတြ႕ႏင

ပ၍ကကညမညျဖစၿပး ဆရာမား၏အသပညာႏင အရညအေသြးမားအား တး

တကလာေစသညေဆာငရြကမႈမား ပါဝငမညျဖစသည။

ပညာေရးအရညအေသြးဆငရာအကဥပေဒအရက အမးသားအဆငျပနလည

သးသပမႈအားႀကးၾကပသည ေကာမတက အၾကျပခကမားက ထညသြငးစဥးစားရန

လကခခၿပး ပါဝငသညအဖြ႕အားလးက ထကမးလမးခကမားအား ေဆြးေႏြးရာတြင

ခငမာေသာအၾကျပခကမားအျဖစ လကခသည။

79

အႏမာနအယအဆမားက ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕၏အဖြ႕ဝငမားအတြငးေဝင

ၿပး ႏ႔စပစြာေဆြးေႏြးၿပး ေရြးခယစရာနညးလမးမားက ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ထ

တငျပရမညျဖစသည။ အဆျပထားသည ေျပာငးလမႈမားသည အလားအလာရ၊မရက

ဆးျဖတရနအတြက ထအပစ၏ထးထြငးသျမငႏငျခငးသည အေရးႀကးသည။ ဆလ

သညမာ မညသညအဆျပခကမားသည လကေတြ႕အကဆးအခြငအလမးမားျဖစၿပး

စနေခၚမႈ အနညးဆးျဖစသညက ေရြးခယႏငရနျဖစသည။

လပငနးေဆာငရြကေဆာငရြကမႈအတြက အႀကျပခကမား၏ ေနာကဆးလက

ေရြးစငတြင မတညသည အႏမာနအယအဆမားပါဝငႏငၿပး ထအထတြင တစခႏင

တစခ ကြျပားဆန႔ကငသညအရာမား သ႔မဟတ ေအာငျမငရနအလား အလာအရဆး

အေပၚ ဥးတညထားသညအရာမား ပါဝငႏငသည။ အႀကေပးအဖြ႕အေနႏင အႏမာန

အယအဆ အပစတစစအေပၚ သေဘာတညမႈရရျခငးအေပၚ မတညသည။ သေဘာ

တညခကမရႏင ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕အေနႏင တငျပထားသည အႏမာနအယ

အဆမား၏အကးဆကမားအား ရငးျပရမညျဖစၿပး၊ အထးသျဖင ၎တ႔သည ကြျပား

ဆန႔ကငေနသညအခါတြင ျဖစသည။

ပ ၈ - ပငးျခားစတျဖာမႈမ အႀကျပခကမားဆသ႔

အခက

အလကအား

ပငးျခား

စတျဖာျခငး

အၾကျပခကမား

ေတြ႔ရခကမားအား ေဖာထတျခငး၊ သးသပခက မားအား ခမတျခငးႏင အႏမာန အယအဆအား အဆျပျခငး

ေမးခြနးလႊာမားႏင ကယပငလကၡဏာ ျဖစစဥမားမရရသည အခကအလကမား အား အဖြ႕ကစနစတက တညေဆာကျခငး

ပငးျခားစတျဖာမႈအားအေျချပသည ေတြ႔ရခကမားအားစစညးၿပး သးသပ ခကမားအား ေဖာထတကာ အခကအ လကမားအားခတဆကၿပး အႏမာန အယအဆအား ဖနတးျခငး

အႏမာနအယအဆမားအား ေရြးခယၿပး အၾကျပခကမားအေနႏင ကးေျပာငးျခငး

80

လပငနးၿပးေျမာကမႈ မတတငမား : ေတြ႕ရခကမားက အသးျပျခငး

• ေမးခြနးမားေမးျမနးရာမရရသည သတငးအခကအလကမားစေပါငးၿပး ခြျခမးစတျဖာျခငး

• ေတြ႕ရခကမားက ဖမးဆပၿပး ေကာကခကမားဆြျခငး

• အၾကျပခကမား ေဖာထတျခငး

၃.၆။ မနကနေအာငေဆာငရြကျခငး

ေတြ႕ရခကမားႏငအဆျပခကမားအား တငျပျခငးသည ႐းရငးသညကစၥတစခ

မဟတသျဖင ယငးတ႔က အစရငခစာတစချဖငသာ ကန႔သတမထားသငပါ။ အဖြ႕

အေနႏင အစရငခစာမၾကမးႏင/သ႔မဟတ အေသးစတရငးလငးခကမားအား တညး

ျဖတျခငးျဖင ဇာတလမးတစပဒေျပာရန ရညရြယရမညျဖစသည။ နညးစနစအားျဖင

အခကအလကအားလးအား မၾကမးအတြက တညးျဖတေရးဆငရာျဖညဆညးမႈမား

အျဖစ အသးျပႏငသည။ ဇာတလမးတစပဒေျပာျခငးဆသညမာ အခကအလကမား၊

သကေသအေထာကအထားမား၊ လပကငဆာငရြကသမားႏင ဆကဆေရးမားအား

ေျမပဆြျခငး၊ ထြကဆခကမား၊ စရငခကမားႏင အေရးအႀကးဆးျဖစသည ပငးျခား

စတျဖာမႈမားႏင အႀကျပခကမားအား ဆနးစစေလလာမႈ၏ ညညြတသည ပတစပ

ေပၚထြကလာရနအတြက ခတဆကျခငးျဖစသည။

၃.၆.၁။ ေတြ႕ရခကမားႏငအဆျပခကမား ဘယလတငျပမလ။

မၾကမးက ႐းရငးစြာေရးသားထားရမညျဖစၿပး အျပငပနးလကၡဏာမားအားေကာ

လြနကာ ျပနာမား၏ ေနာကကြယရ အေၾကာငးရငးမားအား ထေတြ႕ရမညျဖစသည။

ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ သ႔မဟတ အႀကေပးအဖြ႕၏ အဖြ႕ဝငမားအၾကား သေဘာ

ထားကြလြသညအယအဆမားအား မတတမးတငၿပး အျမငမား စလငေရးအတြက

ျဖညစြကႏငသည။ ဆးျဖတခကမားအား တစနညးမဟတတစနညး ခမတရမညျဖစ

သည။ ဥပမာအားျဖင အၿပးသတအစရငခစာတစခႏငပတသက၍ျဖစေစ သ႔မဟတ

တေတာငးသည အစရငခစာမားႏငပတသက၍ျဖစေစ ျပလပသြားရနလအပသည။

မတသားရနအေရးႀကးသညမာ ရညလားသညအစရငခစာမားသည လပငနးစဥ၏

ပ၍တကေသာပက ေပးႏငေသာလညး ၎အားႏ႔စပေအာင ဖတသြားႏငေျခနညး

သည။ တၿပးကစလစကာ ပစမတထားသညအစရငခစာမားသည ပရသတ၏ အာ႐

က ဖမးမႏငေျခပ၍မားေသာလညး သတ႔သည လပငနးစဥတစခလးအား ေရာငျပန

ဟပႏငျခငးရေကာငးမရမညျဖစသည။ သ႔ေသာလညး သးျခားပရသတမားအား ပစမတ

81

ထားသည တေတာငးေသာ အေသးစတရငးလငးခကမားအား ပ၍လကခၾကေလ

ရသည။

ဆနးစစေလလာသမားသည လပငနးစဥအတြငး ေအာငျမငမႈမတတငမးစတ႔

ကလညး တညေဆာကႏငၾကသည။ ေအာငျမငမႈမတတငတစခစေရာကရသညအခါ

အကဥးခပရငးလငးခကမားက ျပစျခငး သ႔မဟတ ထတေ၀ျခငး၊ ေအာငျမငမႈမတ

တငမားအားလးေရာကရသညအခါ ဆရယမဒယာ သ႔မဟတ အစဥအလာမဒယာဌာန

မားမတစဆင ဆကသြယျခငးအားျဖင ျပလပႏငသည။ အစရငခစာႏင အေသးစတ

ရငးလငးခကအားလးအား ဆနးစစေလလာမႈ သ႔မဟတ ေအာငျမငမႈမတတင၏အဓက

ရလဒမစ၍ ၎သည အာဏာပငမားအား သတ႔၏တာဝနမားျဖညဆညးရာတြင

မညကသ႔ပပးမည သ႔မဟတ အာဏာပငမားအား တာဝနခယေစရနအတြက ျပညသ

မားအား မညကသ႔အခြငအာဏာေပးမညတ႔ ပါဝငသည။

၃.၆.၂။ ေတြ႕ရခကမားႏငအဆျပခကမား ခငလေအာငဘယလလပမလ။

ခငလေအာငလပေဆာငျခငးသညပငလင မၾကမးအတြက ျပနလညတ႔ျပနမႈရရ

ရနပေဖာထားေသာ တာဝနခမႈရျခငးဆငရာ ေလကငခနးတစချဖစသည။ ထျပနလည

တ႔ျပနမႈထတြင ျပငဆငခကမား၊ အႀကဉာဏအသစမား သ႔မဟတ ပငးျခားစတျဖာမႈ

တြင မစဥးစားမေသာနညးလမးမား ပမကယျပန႔စြာရငးျပရနေတာငးဆမႈမား သ႔မဟတ

အမးအစားခြျခားမႈမားႏင ေတာငးဆမႈအခ႕အား ကန႔ကြကျခငးမားပင ပါဝငႏင

သည။ ခငလေအာငလပေဆာငျခငးသည မတညသညအဆင ၂ ဆငတြင ျဖစပြားႏင

သည။ ပမနညးပညာဆနသည သ႔မဟတ ကၽြမးကငမႈအဆငတြင နညးပညာတကမႈ၊

ပငးျခားစတျဖာမႈႏင အႀကျပခကမား၏ ျဖစႏငဖြယရာမားႏငပတသကၿပး အၾကျပ

ခကမားေပးမည။ ႏငငေရးဆငရာခငလေၾကာငး အတညျပမႈမာမ ႏငငေရးဆငရာ

ျဖစႏငေျခမား၊ မဟာမတမား၊ အဟန႔အတားမားႏင အဆျပခကမား၏ ဆနးစစ

ေလလာမႈ၏ ၾကားဝငမႈမား ပါဝငႏငသည။

အစးရအာဏာပငမား၊ ပဂၢလကက႑ဝနေဆာငမႈေပးသမား သ႔မဟတ အျခား

အကးသကေရာကသမားႏငျပလပသည အတညျပျခငးအစညးအေဝးမားသည ေဝ

ဖနျခငးမားခရႏငဖြယရၿပး ၎သညလညး ေကာငးေသာအႀကဉာဏတစချဖစသည။

နားလညမႈလြျခငးအားျပငဆငရနႏင သငေတာသလကြျပားခြငျပရနတ႔အတြက အခြင

အေရးေပးလင ၎တ႔သည ျပျပငေျပာငးလမႈႏငပတသကသည လထအေျခအတင

ေဆြး ေႏြးပြတြင မမကယမမခခမႈမား သပလပေတာမညမဟတပါ။

82

မတသားထားရမညမာ ဤအဆငတြင လပငနးစဥ၏ဂဏသကၡာအား ကာကြယ

ရနအေရးႀကးေၾကာငးပင ျဖစသည။ ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕အေနႏင မလလားသည

သ႔မဟတ ထရလြယသညေတြ႕ရခကမား ရငဆငရႏငဖြယရၿပး ထအခါတြင ၎တ႔

အေနႏင ပမသမေမြ႕သညဘာသာစကားမားအျဖစေျပာငးၿပးသးရန သ႔မဟတ လးဝ

ဖယရားပစရန ေတာငးဆခရႏငသည။ ၎အားမနကနသည တစခတညးေသာေျဖရငး

နညး မရေသာေၾကာင အေကာငးဆးနညးလမးမာ အျဖစအပကတစခခငးစအလက

တာဝနခမႈအား ပမေကာငးမြနေအာင ျပလပႏငသမားအေပၚ ၾသဖာလႊမးမးရနျဖစ

သည ဆနးစစေလလာမႈ၏ မလဥးတညခကႏငယဥ၍ စဥးစားသြားရမညျဖစသည။

ဆနးစစေလလာသမားအေနႏင သတ႔၏အေရးႀကးေသာအေနအထားက သရ

ထားရန လအပသည။ မၾကမးတြငပါဝငသည ေတြ႕ရခကမားႏင အဆျပခကမား၏

အေျခခမာ ပဂၢလေရးအရ ကယပငထငျမငယဆခကမား မဟတဘ အႏမာနအယ

အဆမားအားပပးေပးသည သကေသအေျချပေသာ ဆးျဖတခကမားသာျဖစသည။

သ႔ေသာ အစရငခစာ၏တရားဝငမႈႏငအသးဝငမႈတ႔အား တညေဆာကရာတြင အဓက

အစတအပငးမာ သးျခားအဓကကသညဖရမမားတြင ၎၏အတညျပျခငးပငျဖစသည။

ဆနးစစေလလာသမားအေနႏင တရားဝငမႈႏငအသးဝငမႈတ႔အားတညေဆာက

ရနအတြက ေအာကေဖာျပပါ လပကငေဆာငရြကသမားႏင အစရငခစာအား အတည

ျပရန အႀကျပပါသည -

• အႀကေပးအဖြ႕၊

• ဝနေဆာငမႈအသးျပသမား၏ကယစားလယမားအပါအဝင အဓကအခကအလကေပး

သမား၊

• အစရငခစာအားအသးျပမညဟ တြကဆထားသမား၊ အဓကအားျဖင အႀကျပခကမား

အား လကေတြ႕အေကာငအထညေဖာႏငရနအတြက အာဏာရေသာသမား ပါဝင

သည။

အႀကေပးအဖြ႕

ခငမာမႈရေအာင ေဆာငရြကရာတြင ပထမဆးႏငအဓကအကဆး ရငးျမစမာ

အႀကေပးအဖြ႕ျဖစၿပး လပငနးစဥတစလာက ၎တ႔၏အခနးက႑အား အျခားကစၥရပ

မားအျပင အဆကမျပတအတညျပမႈမားျပလပသြားျခငးျဖစသညဟ ေျပာႏငသည။

မၾကမးအားျပငဆငၿပး၊ ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ႏငအႀကေပးအဖြ႕တ႔အၾကား ခငမာမႈ

ရေအာငေဆာငရြကျခငး စညးအေဝးျပလပျခငးျဖင သးသပခကမားႏငျဖစရပမနအ

ခကအလကမားအၾကား ညညြတမႈရျခငး၊ အႀကျပခကမား၏ျဖစႏငေျခႏင ပငးျခား

83

စတျဖာမႈမလကေတြ႕ အေကာငအထညေဖာမႈဆသ႔သြားရနအတြက နညးဗ ဟာမား

ႏငပတသကၿပး ျပနလညတ႔ျပနမႈရရႏငသည။

ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ႏငအႀကေပးအဖြ႕တ႔သည ဆနးစစေလလာမႈ၏ရလဒ

မားႏင ၎တ႔အားအသးျပပ၊ သတ႔၏ပပနးသ႑ာန၊ ပါဝငမႈႏင ရညရြယခက အစရ

သညတ႔ႏငပတသကၿပး တကျပတသားသည သေဘာတညခက ရရရနလသည။

အေၾကာငးမာ -

• ႏငငေရးႏငလမႈေရးေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈအား အေထာကအကျပရနႏငလမးညႊနရန၊

• ႏငငေရးႏင လမႈေရးအကးသကေရာကသမားအၾကား ႏးၾကားမႈျမႇငတငရနႏင သတ႔

၏ လပႏငစြမးရညအား ဖြ႕ၿဖးတးတကေစရန၊

• လပငနးေဆာငရြကေဆာငရြကမႈအတြက အစအစဥတစခအားပေဖာရန ႏငငေရး

ေနရာတစခတညေဆာကျခငးတြင ပါဝငပပးရန၊

• က႑အလကျပနလညသးသပမႈမား သ႔မဟတ ဖြ႕ၿဖးေရးအစအစဥမားအား မေ၀းလ

သညအနာဂတတြင ေရးဆြရနအတြက ပါဝငျဖညဆညးေပးျခငးႏင

• တာဝနခမႈအေပၚ အားနညးေစျခငးႏငအားျဖညျခငးတြင ၎တ႔၏အခနးက႑ႏင ၎

တ႔၏အနာဂတပပးမႈႏငပတသက၍ ျပငပမလပကငေဆာငရြကသမားႏငေဆြးေႏြးရန

အတြက အေျခခခမတျခငးတ႔ ပါဝငသည။

အဓကအားျဖင ဆနးစစေလလာမႈပငရငျဖစေအာငျပလပရာတြင ပဓာနက

သည အႀကေပးအဖြ႕ႏငတ ခငလေအာငေဆာငရြကျခငး အႀကျပလပၿပးသညအခါ

တြင နညးပညာဆငရာႏငႏငငေရးဆငရာ ခငလေအာငေဆာငရြကတြက ျပငဆငမႈ

မားက ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕က စတငျပလပႏငသည။

အဓကအခကအလကေပးသမား - ျဖစရပမန အခကအလကမားအေပၚ အေလးေပးျခငး

အဓကအခကအလက ေပးသမားသည ခငမာမႈရေအာင ေဆာငရြကျခငး၏

ေနာကထပရငးျမစျဖစသည။ ဤေနရာတြင သတငးအခကအလက၏ ရငးျမစတစခခ

သညလညး ခငမႈရေအာငေဆာငရြကေရး၏ ရငးျမစတစချဖစသညဆသညမာလညး

အေျခခမပငျဖစသည။ အဓအခကအလကေပးသမားက မမတ႔ေပးသည အခက

အလကမား ဆနးစစေလလာမႈတြငပါဝငသညက ျမငလၾကသညအျပင ယငးတ႔က

မညကသ႔ႏင မညသညေၾကာင အနညးငယကြျပားသညက သခငၾကမညျဖစသည။

အစရငခစာအား ဝနေဆာငမႈႏငပတသကၿပး အေနအထားမးစမလမားထမရရသည

အခကအလကမားျဖင စစညးေရးဆြထားျခငးျဖစသညက သထားရနအေရးႀကးသည။

84

အခကအလကအား ကယတငရယထားသညတငေအာင အျခားအခက အလကမား

ႏင ယဥၿပးျပလပေသာေၾကာင အနညးငယကြျပားမႈရႏငၿပး ၎အား အဓကအခက

အလကေပးသမားက ရငးျပရနလအပမည။ မတညသည အျမငမားႏငဘအျမငမား

တငျပျခငးျဖင အားေကာငးေစၿပး ေတြ႕ဆေမးျမနးခရသမား၊ ဒငလႀကးအျဖစေဆာင

ရြကသမား သ႔မဟတ ကၽြမးကငသမားအား ျဖစရပမနအခကအလကမားက မညက

သ႔သးၿပး တငဆကသညဆသညႏငပတသက၍ မတခကေပးရန အခြငအလမးရရ

ေစသည။

ဆနးစစေလလာသမားသည ဆကလကေဆြးေႏြးမႈမား၊ ေပါငးစညးမႈမား

သ႔မဟတ ျပနလညတျပနမႈမားလအပသညကစၥရပမားေဖာထတရနအတြက ခငမာ

ေအာငေဆာငရြကေရးလပငနး၏ အစတအပငးတစခအျဖစ အဓကအခကအလက

ေပးသမားက အားကးႏငသည။ ထ႔အျပင အစရငခစာမၾကမးမား သ႔မဟတ ထတ

သညစာရြကစာတမးမားရရသညအခါတြင အဓကအခကအလကေပးသမား ပါဝင

သညအဖြ႕သည ဥပမာအားျဖငဆနးစစေလလာမားႏငအတ ထကစၥရပမားအား ေဆြး

ေႏြးႏငသည။

အစရငခစာအသးျပသမား - အႀကျပခကမားက အေလးေပးျခငး

ေနာကဆးအေနႏင အစရငခစာတြင လပငနးေဆာငရြကေဆာငရြကမႈအား

အေလးေပးသညအဆျပခကမား ပါဝငသငၿပး အဆျပခကမားအား လပငနးေဆာင

ရြကမႈမားအျဖစေျပာငးလမည အစရငခစာအားအသးျပရန အလားအလာရသမားႏင

အတ ယငး၏ျဖစႏငဖြယရာမားက ခငလမႈရေအာငေဆာငရြကရမညျဖစသည။ ခငလ

မႈရေအာင ေဆာငရြကျခငး၏ဥးတညခကမာ အဆျပခကမား၏ ျဖစႏငဖြယရာမားက

စမးသပရနျဖစၿပး ထမသာလင ၄ငးတ႔၏အခကအလကမားႏငအၾကဥာဏမားသည

တာဝနခယမႈရ ျခငးဆငရာမြမးမမႈမား၏ဒဇငးက အေထာကအကျပႏငမညျဖစသည။

ေျပာငးလမႈကေဆာငၾကဥးႏငစြမးရသမားျဖင ျဖစႏငေျခက စမးသပသညအခါတြင

ဆနးစစေလလာမႈသည ၾကားခတစခဖနတးၿပး အဓကသးသပခကမားႏင အႀကျပ

ခကမားအား အမားျပညသထေရာကရကာ အေျခအတငေဆြးေႏြးရနအတြက စတ

ဝငစားမႈႏင အရနအဟနလညး ရရေစမညျဖစသည။

အနညးဆးအေနႏင အစရငခစာ၏ေတြ႕ရခကမားႏင သးသပခကမားအား

ေဆြးေႏြးႏငရနအခြငအလမးရရေရးအတြက အစရငခစာအသးျပမညသမားက ခဥး

ကပရနအေရးႀကးသည။ သးျခားျဖစရပမားအေပၚမတည၍ ေတြ႕ရခကမားႏငအဆျပ

ခကမားအား သငေတာသညဖရမမား သ႔မဟတ အစညးအေဝးမား သ႔မဟတ ေအာက

ေဖာျပပါအဖြ႕အစညးမားမဆအားတငျပ၍ ေဝငၿပး အေျခအတငေဆြးေႏြးႏငသည -

85

• ႏငငအဆင သ႔မဟတ ႏငငအဆငေအာကရလႊတေတာမားတြင အမားျပညသ တက

ေရာကႏငသည ေကာမတၾကားနာမႈမား၊

• ဝနႀကးဌာနမားႏငအစးရေအဂငစမားထမ အေၾကာငးအရာအလက အႀကေပးမား၊

• ႏငငေရးပါတမား၏အဓကပဂၢလမား သ႔မဟတ ဝနႀကးမားမားကသ႔အေရးပါသမား၊

• မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (Ombudsman) ၏ ႐း၊ အမး

သားလ႔အခြငအေရး အဖြ႕အစညး၊ အျမငဆးအာဏာပင စာရငးစစအဖြ႕အစညး

သ႔မဟတ အစးရစစမးစစေဆးေရး အဖြ႕အစညးတ႔ထမ အစရငခစာမားႏငယဥတြ၍

ျပလပသည လထအေျခအတင ေဆြးေႏြးပြမား၊

• အလပသမားသမဂၢမား သ႔မဟတ ကၽြမးကငပညာရငအသငးအဖြ႕မား၏ ညႇႏႈငးေဆြး

ေႏြးပြမား၊

• ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈေပးသမား သ႔မဟတ အမးသားကနးမာေရး စားသးသ

အသငးအဖြ႕မားကသ႔ေသာ ဝနေဆာငမႈေပးသမားေပးသမားႏင စားသးသ/အသးျပ

သမား၏ ျပညသပင သ႔မဟတ ပဂၢလက က႑အသငးအဖြ႕မား၊

• အငနဂအမားႏင လ႔အခြငအေရးကာကြယေစာငေရာကသမား၊

• သေတသန ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးပြမား၊

• ေဒသခအစးရအသငးအဖြ႕မား၏ ႏစစဥညႇႏႈငးေဆြးေႏြးပြမား၊

• ေတြ႕ရခကမားအား ျပဇာတမား သ႔မဟတ ႐ပရငတမားအား ယာယပကားခပမားေပၚ

တြငျပသၿပး လထအေျခအတငေဆြးေႏြးမႈမားျပလပသည လမးေပၚေရြ႕လားသြားလာ

သညဇာတပြမား၊

• ေရဒယ၊ ႐ပျမငသၾကားႏင လမႈမဒယာတ႔တြငျပလပသည အေျခအတငေဆြးေႏြးပြမား၊

• သတငးစာေဆာငးပါးရငမား သ႔မဟတ ဘေလာဂါမားကသ႔ေသာ ထငျမငယဆခက

မားေဖာထတသမား ျဖစသည။

ခငလေအာငေဆာငရြကျခငးဆငရာ အစညးအေဝးမား

ခငလေအာငေဆာငရြကမႈက မညကသ႔ျပလပမညက ဆနးစစေလလာသမား

ႏငအႀကေပးအဖြ႕မားက ဆးျဖတျခငး ျဖစသည။ အစရငခစာမၾကမးတြငပါဝငသည

အရာမားအား အဓကအတညျပမႈဆငရာ အစညးအေဝးတစခတြင သ႔မဟတ ပ၍

တကသည ေနာကဆကတြအစညးအေဝးမားတြင တငျပသြားႏငသည။ ကၽြမးကင

သမား၏ နညးပညာဆငရာအတညျပျခငးသည ႏငငေရးဆငရာအတညျပျခငးထက

အၿမတမး ႀကတငျပလပရမညျဖစသည။

ခငလေအာငေဆာငရြကျခငးဆငရာအစညးအေဝးမားထမ အတတႏငဆးရရ

ေအာင ၎တ႔အားႀကတငျပငဆငၿပး စနစတကတညေဆာကထားရမည။ ထညသြငး

စဥးစားရမည အခကအလကမားထတြင ပါဝငသညမာ -

86

• လပငနးစဥႏငပတသကသည အေသးစတရငးလငးခကအခ႕ျဖင ဖတေခၚျခငး၊

• အစညးအေဝးမားအား ၾကားဝငညႇႏႈငးေဆာငရြကျခငးႏင ျဖစေျမာကေအာငပပး

ေပးျခငး၊

• သေဘာတညထားသညအစအစဥႏင ပါဝငတကေရာကသမားအတြက သးျခားလမး

ညႊနေမးခြနးမား၊

• ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕က ျပလပသည အစရငခစာမားႏင အေသးစတရငးလငး

ခကမားႏင

• အစားအေသာကမားစစဥျခငး၊ တတႏငသမအကယျပန႔ဆ ပါဝငမႈရရနအတြက

ေနရာႏငအခနကကမႈတ႔ ပါဝငသည အစညးအေဝးအတြက ေထာကပပ႔ေဆာငေရး

လပငနးမား ျဖစသည။

ထ႔အျပင ပစပယထားရေသာအပစမား၏ကယစားလယမားအား အစညးအေဝး

သ႔ဖတေခၚျခငးျဖင မၾကမးအစရငခစာသည ကား-မကြျပားမႈႏင ႏငငေရးသကဝင

လႈပရားမႈမားႏင ၎တ႔၏ ထရလြယမႈတ႔အား ထညသြငးစဥးစားရာေရာကမည ျဖစ

သည။

အတညျပမႈဆငရာအစညးအေဝးမား ျပငဆငရာတြငအသးျပႏငသည ေဆာင

ရြကရနစာရငးက ေနာကဆကတြ ၆ တြင ေတြ႕ရႏငသည။

လပငနးၿပးေျမာကမႈ မတတငမား : မနကနေအာငေဆာငရြကျခငး

• ေတြ႕ရခကမားႏငအဆျပခကမားက ရငးလငးတငျပျခငး

• ေတြ႕ရခကမားႏင အဆျပခကမားက ခငလေအာငေဆာငရြကျခငး

၃.၇။ ၾသဇာလႊမးမးမႈရေအာငေဆာငရြကျခငး

ဆနးစစေလလာမႈ၏ရလဒမားျဖစေသာ အစရငခစာမား သ႔မဟတ သးသပခက

မားႏင အႀကျပခကမားပါဝငသည အေသးစတရငးလငးခကမားက ခငလမႈရေအာင

ေဆာငရြကျခငးသည အဓကကေသာ ႏငငေရးႏင လမႈေရးလႈပကငေဆာငရြကသ

မားအၾကား ဝနေဆာငမႈျပနာမားႏငပတသကၿပး သရႏးၾကားမႈက တညေဆာက

ႏငရနမညျဖစသည။ ထကသ႔ေသာ သရႏးၾကားမႈသည ႏငငေရးလအငဆႏၵ၊ လပႏင

စြမးရညႏင ေနရာႏင ထမတစဆင လပငနးေဆာငရြကေဆာငရြကမႈ အျဖစသ႔

တးတကေျပာငးလသြားရနအတြက ျပျပငေျပာငးလမႈျဖစေစသည လထစတဝငစားမႈ

မးႏင ကကညရန လအပသည။

87

ဝနေဆာငမႈျပနာမားႏင တာဝနခမႈအားနညးမႈမားအေပၚ အမား၏စတဝင

စားမႈရေနၿပးျဖစႏငေသာလညး (ဥပမာ - ဆးရြားသညအဂတလကစားမႈ သ႔မဟတ

အပခပေရးညဖငးမႈ) အမနတကယျပျပငေျပာငးလရနအတြက ထျပနာမားအား

ကငတြယေျဖရငးရန လကေတြ႕ကသညေရြးခယစရာနညးလမးမားအေပၚ အေျခ

အတငေဆြးေႏြးရန လအပသည။ အေကာငးဆးအေနအထားအေနႏင ဆနးစစေလ

လာမႈသည ထလကေတြ႕ကသည ေရြးခယစရာနညးလမးမားအား ေဖာထတရ

မညျဖစသည။

၃.၇.၁။ ဆကသြယေရးနညးဗဟာ ပမထကျမကေအာင ဘယလလပမလ။

သငေတာေသာလမးေၾကာငးမားမတစဆင ပစမတထားသညပရသတထအဓက

သတငးစကားမား ေပးပ႔ႏငသည ေအာငျမငေသာဆကသြယေရးမဟာဗဟာတစခရ

ျခငးသည အေျခခကေသာအခကသည။ မဟာဗဟာအေနႏင ဆနးစစေလလာမႈ၏

အစရငခစာမားႏငရလဒမားအား အထေရာကဆးႏငစြမးေဆာငမႈအရဆး နညးလမး

မားျဖင မညကသ႔ျဖန႔ခမညက စစဥရမညျဖစသည။ ထကသ႔အစအစဥခမတျခငးထ

တြင ဆကသြယရမည အဓကသတငးစကားမားအား ေဖာထတျခငး၊ အေကာငးဆး

အေနအထားႏငေရာကရမည ပရသတႏင မဟာဗဟာအတြက အသငေတာဆးဆက

သြယေရးလမးေၾကာငးမား ပါဝငသည။ အစရငခစာမားႏင အေသးစတရငးလငး

ခကမားျဖန႔ခမႈအျပင ဆနးစစေလလာသမားသည ထအေၾကာငးအရာအေပၚ အမား

ျပညသစတဝငစားမႈေဖာထတျခငးက အာ႐စကသည အျခားလပငနးမားကလညး

စစဥသငသည။

ဆကသြယေရးမဟာဗဟာသည အေျခအတငေဆြးေႏြးမႈတစခ သ႔မဟတ

ပႏပထတေဝမႈတစခမႏင ကန႔သတမထားသငပါ။ ထမဟာဗဟာထတြင ေရြးခယ

စရာ နညးလမးမားစာရငးႏင ဆနးစစေလလာမႈ ရလဒအားလး၏ လကလမးမမႈႏင

အမားယၾကညလကခမႈတ႔အားျမႇငတငရန ဆနးစစေလလာမႈ တြနးအားမားအတြက

အသငေတာဆးနညးလမးမား ပါဝငသငသည။ ဥပမာအားျဖင အစရငခစာတစေစာင

သ႔မဟတ အေသးစတရငးလငးခကမားအား ပႏပရနဆးျဖတခကသည ထကသ႔

ေသာ မဟာဗဟာတစခအေပၚ မတညမညျဖစသည။

အဓကသတငးစကားမား၊ ပစမတထားသညပရသတမား၊ ထေတြ႕ေဆာငရြကရ

မည အဓကမဒယာမား၊ ျဖန႔ေဝရနအလားအလာရသည ဖြ႕စညးမႈပစႏငအဆျပခက

မားအား အခနကကျဖန႔ချခငးတ႔ႏငပတသကၿပး အႀကျပႏငသည ဆကသြယေရး

မဟာဗဟာကၽြမးကငသထမ အႀကဉာဏမားယျခငးသည အဖြ႕အတြက အကးအ

ျမတရမညျဖစသည။

88

ဖြ႕စညးမႈပစမားအား ေရြးခယျခငး

ေယဘယအားျဖင ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ဝငမားႏင အႀကေပးအဖြ႕ဝငမား

သည သးသပခကမားႏင အဆျပခကမားအားဆကသြယရနအတြက သတ႔၏စေပါငး

ကၽြမးကငမႈႏင အသပညာမားအားအေျချပၿပး ဆးျဖတျခငးျဖစသည။ ျဖစႏငသည

ေရြးခယစရာနညးလမးမားမာ -

• လငယဌာနမား၊ အမးသမးအဖြ႕မား သ႔မဟတ ပါတအႀကေပးအဖြ႕မား အပါအဝင

ႏငငေရးပါတမား၏ ႏငငအဆငႏင ေဒသအဆငအဖြ႕ခြမားမ ေခါငးေဆာငမားႏင

ကၽြမးကငသမားႏင ပစမတထားသည အေသးစတရငးလငးခကမားကသ႔ေသာ ႏႈတ

အားျဖငတငျပမႈမား သ႔မဟတ လႊတေတာ သ႔မဟတ ေဒသခေကာငစမားကျပလပ

သည အလြတသေဘာၾကားနာမႈမားတြင ပါဝငျခငး၊

• အစရငခစာတစခ သ႔မဟတ ေဆာငးပါးစးရးမား၊

• အေၾကာငးအရာအလက ပႏပမဒယာထတေဝမႈမား၊

• အေၾကာငးအရာအထးျပသည မဂၢဇငးမားတြငပါရသညေဆာငးပါးမား၊

• အေနအထားတ ျပနလညသးသပမႈျပလပသည ပညာရပနယပယဆငရာဂာနယမား

တြငပါရေသာ ေဆာငးပါးမား၊

• အြနလငးေဆြးေႏြးမႈဖရမမားတြငပါရသည ေဆာငးပါးမား၊

• ေခါငးႀကးပငးစာမကႏာပါ ေဆာငးပါးမားႏင

• ေဆာငးပါးရငမား၊ ဘေလာဂါမား သ႔မဟတ အထငကရပဂၢလမားႏင ျပလပသည

စကားဝငးတငဆကမႈမားတြင ပါဝငတငဆကသမားကသ႔ေသာ အယအဆေဖာထတ

သမားႏင အခကအလကမားအား ေဝငျခငးတ႔ ျဖစသည။

သးျခားထတေဝမႈမားအတြကစတဝငစားစရာေကာငးသညအေၾကာငးအရာမား

ေရြးခယျခငးသည မဒယာအာ႐စကမႈအတြက 'ငါးမားခတ' ျဖစၿပး ဆနးစစေလလာမႈ

အား လမားသေစသည အကးရေသာနညးလမးတစခ ျဖစသည။

အမားအားျဖင မဒယာမားသည ရညလားသညအစရငခစာမားက လစလ႐ႈ

ၾကတကၾကေသာေၾကာင အကဥးခပမားျပစျခငးသည အလားအလာေကာငးေသာ

မဟာဗဟာျဖစသည။ ထသ႔ေသာ အကဥးခပမားသညလညး ခငလေအာငေဆာင

ရြကထားသည အခကအလကမားအေပၚ အေျခခရနလအပသည။ အဖြ႕၏လပငနး

မား သ႔မဟတ အဓကစနေခၚမႈမားႏင ေအာငျမငမႈမားအေပၚ အာ႐စကသည လ

အမား စတဝငစားတတေသာ ဇာတလမးမားသညလညး မဒယာ၏ စတဝငစားမႈက

ဆြေဆာငရနအတြက သငေတာႏငမည။

89

၃.၇.၂။ ဆနးစစေလလာမႈအစရငခစာ ဘယလစတငျဖန႔ခမလ။

ပႏပထတေဝသညအခါတြင ဆနးစစေလလာမႈလႊမးၿခသည ေဒသမားတြငးႏင

တစႏငငလးအဆငတြင အစရငခစာက အမားျပညသထျဖန႔ခရန စစဥျခငးသည

ေကာငးေသာအေလအထျဖစသည။ အထငကရ အခမးအနားမားႏင အထမးအမတ

ေန႔တြင ျဖန႔ချခငးသည ေကာငးသညအႀကဉာဏျဖစၿပး မနကနစြာ စတငျဖန႔ခမႈျဖင

အႀကျပခကမားအေပၚ စတဝငစားမႈမားျဖစထြနးေစကာ ေနာကထပေဆြးေႏြးမႈမား

အား ေဖာေဆာငႏငၿပး လပငနးစဥအတြငး အခကအလကေပးသမား၊ အၾကဥာဏ

ေပးသမားအားလးက လပပငခြငအာဏာ ရရေစမညျဖစသည။

အထးအခမးအနားမား

အဓကအခကအလကမားႏငအႀကျပခကမားအား ျဖန႔ခရနနညးလမးတစခမာ

သးျခားပရသတမားအား ရညရြယသည အထးအခမးအနားမား စစဥျခငးျဖစသည။

စာနယဇငးသမားမား၊ ဘေလာဂါမား၊ လ႔အခြငအေရးကာ ကြယေစာငေရာကသမားႏင

ပညာရပနယပယဆငရာ ကၽြမးကငသမား သ႔မဟတ ဝနေဆာငမႈတစခအတြက

ေဆာငရြကေနေသာ အႀကေပးအဖြ႕မပဂၢလမားကသ႔ေသာ ထငျမငယဆခကေဖာ

ထတသမားအား အကျဖတသမားအေနႏင ဖတေခၚသငၿပး ၎သည အကျဖတထား

သညဝနေဆာငမႈအတြက ေကာငးမြနသညအခတအဆကမား ေဖာထတေပးႏငမည။

အစဥအလာအားျဖင မဒယာအေသးစတရငးလငးမႈမား သ႔မဟတ သတငးစာ

ရငးလငးပြမားသည ျပလပေလ ရသညအခမးအနားျဖစသည။ ျဖစႏငသညအျခား

ေရြးခယစရာနညးလမးမားထတြင ပါဝငသညမာ -

• လသေလးစားမႈ အလြနရရထားသညပဂၢလတစဥး၏ေဟာေျပာမႈပါဝငသည ႐ပျမင

သၾကား သ႔မဟတ ေရဒယမ တငဆကမႈ၊

• လထအသငးအဝငးအေျချပသည အသလႊငဌာနမားက စစဥသည အေျခအတင

ေဆြးေႏြးပြမား၊

• လထအစညးအေဝးမား သ႔မဟတ ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးပြမား၊

• ႏးေႏာဖလယပြမား သ႔မဟတ အလပ႐ေဆြးေႏြးပြမား၊ အငတာနကႏငတက႐ကခတ

ဆကၿပး ႐ကကးျခငး သ႔မဟတ မတတမးတင႐ပရင႐ကကးၿပး ဝကဘဆဒမားေပၚ

တြင တငျခငး၊

• သကဆငသမားထ Twitter ျဖင သတငးစကားမားေပးပ႔ျခငး၊

• ေဝးလေခါငဖားေသာေနရာမားထ ေရာကရရနအတြက ေတြ႕ရခကမားအား ျပဇာတ

မား သ႔မဟတ ႐ပရငတမားအား ယာယပကားခပမားေပၚတြငျပသၿပး လထအေျခအ

တငေဆြးေႏြးမႈမားျပလပသည လမးေပၚေရြ႕လားသြားလာသညဇာတပြမား။

90

၃.၇.၃။ တာဝနခမႈက ျမႇငတငရာတြင မဒယာႏင အဘယေၾကာငထေတြ႕ေဆာငရြက သငလ၊ ဘယလထေတြ႕ေဆာငရြကမလ။

မဒယာလြတလပခြငမားစြာရျခငးသည အမားျပညသပငဆငသညအရငးအျမစ

မားအား အလြသးစားလပျခငးမားက ေလာပါးေစသည။ အေကာငးဆးအေနအထား

မာ မဒယာအေနႏင ေအာကေဖာျပနညးလမးမားျဖင ႏငငသားမားအား အခြငအာဏာ

ေပးသညအခါမးမား ျဖစသည -

• အစးရမဝါဒအေပၚ ႏငငသားမား၏နားလညမႈက ျမႇငတငရနအတြက အခကအလက

မား ျဖညဆညးေပး ျခငး၊

• မဝါဒႏငပတသကၿပး အေျခအတငေဆြးေႏြးရနႏင ပါဝငေဆာငရြကရနအတြက ႏငင

သားမားအား ေနရာ ေပးျခငး၊

• ေရြးခယစရာနညးလမးမား ေဖာထတေပးျခငးႏင အမားျပညသအစအစဥမားအား

ပေဖာေပးျခငး၊

• အဂတလကစားမႈႏငအာဏာအလြသးစားလပမႈျဖစရပမားအား စစမးစစေဆးျခငး။

မဒယာသည ျပညသမား၏အကးအျမတရေစရနႏင တာဝနခမႈရေစရနတ႔

အတြက အစးရ၏မဝါဒမားအား စစမးစစေဆးသည ေစာငၾကညသတစဥး၏အခနး

က႑မပါဝငႏငသည။ မဒယာသည လ႔အဖြ႕အစညးအတြငးရျပနာမားအား လထ

အာ႐စကမႈရရေအာင ျပလပေပးျခငးႏင လပငနးေဆာငရြကေဆာငရြကမႈျပလပရန

တာဝနရသမားအား ဖအားေပးျခငးမားျပလပျခငးျဖင အစးရ၏တ႔ျပနမႈရျခငးကထနး

သမးရန ေဆာငရြကသြား ႏငသည။ သတရရနအေရးႀကးသညမာ မဒယာဌာနမားသည

ဘ႑ာေရးအကးအျမတအေပၚ အမျပေနႏငသလ အထးအကးအျမတအပစမားႏင

အငအားႀကးေသာလပငနးမားကလညး သြားေရာကအမျပေနႏငသည။

ထ႔အျပင ပႏပမဒယာ၊ အြနလငး သ႔မဟတ လမႈမဒယာတ႔အား လကလမးမမမႈ

ႏင စာတတေျမာကမႈနညးပါးျခငး သ႔မဟတ အခနမရျခငးတ႔သည ျပညသမား၏

မဒယာအသးျပမႈအေပၚ အဟန႔အတားမားျဖစေစၿပး၊ အထးသျဖင အမးသမးမား

အၾကားတြင ျဖစသည။

မဒယာသည သတငးျဖစရပမားလအပေသာေၾကာင ဆနးစစေလလာသမား၏

ေတြ႕ရခကမားႏင အဆျပခကမားကေဖာျပရန မဟာမတမားရရႏငမညမာ ေသခာ

ေသာလညး ၎တ႔အား သတငးေရးသားရန ထကတနသညဟ အယဒတာမားက

သတမတရနလသည။ ေတြ႕ရခကမားႏငပတသကၿပး တေတာငးၿပး တကသည

သတငးထတျပနမႈတစခအား ပႏပသတငးမား၊ အြနလငးႏင ထတလႊငမႈမားမတစ

ဆင ျဖန႔ခႏငသည။ ဆနးစစေလလာသမားအေနႏင ဆနးစစေလလာမႈ၏ အေသး

91

စတ အခကအလကအားလးက ထတေဖာရန ဖအားေပးရနမလပါ။ သတငးထတျပန

မႈထတြင ဆနးစစေလလာမႈၿပးဆးျခငးႏင အေရးႀကးဆးေတြ႕ရခကမား ထညသြငး

ေဖာျပႏငသည။ ျဖန႔ခရနရညရြယသည မညသညအေၾကာငးအရာမဆ နညးတပႏပ

ထတေဝျခငးမျပမ အဖြ႕အတြငး ႀကတငခြငျပခကယရမညျဖစသည။

သတငးထတျပနမႈတစချပလပရနအတြက ဆနးစစေလလာသမားအေနႏင

ေအာကေဖာျပပါ ေမးခြနးမား၏ ကြငးဆကက ေျဖဆႏငရမည -

• မညသညအရာသည မညသ႔အား မညသညေနရာတြင မညသညအခန၌ မညသည

အေၾကာငးေၾကာငျဖစပြားၿပး အကးဆကေတြက ဘာေတြလ။

• ဝနေဆာငမႈတြင ျပျပငေျပာငးလမႈျပလပရနႏင ပမတးတကေကာငးမြနလာရန

အတြက မညကသ႔ျပလပႏငသနညးႏင မညသေတြက ထသ႔ေသာေျပာငးလမႈအား

လလားသညႏင မညသကမလလားသနညး။

လပငနးၿပးေျမာကမႈ မတတငမား : ၾသဇာလြမးမးမႈရရေအာငေဆာငရြကျခငး

• အစရငခစာ၏ ရလဒမားက ထေရာကစြာျဖန႔ေ၀ရန ဆကဆေရးမဟာဗဟာက သငေတာသလ

ခနညႇျခငး

• အစရငခစာ(မား) စတငထတေ၀ျခငး

• မဒယာႏင မဟာဗဟာေျမာက ထေတြ႕ဆကဆမႈ

၃.၈။ အေျပာငးအလ အေကာငအထညေဖာျခငး

ဆနးစစေလလာမႈသည ေရးသားထားသညအစရငခစာတစခ ထတလပျခငး

ထက ေကာလြန၍ သြားရနရညရြယၿပး ျပျပငေျပာငးလမႈအတြက အဆျပခကမားအား

ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငးႏင အေျခအတငေဆြးေႏြးျခငးလပေဆာငသည အဆငဆအထ

သြားကာ လမားအား အာဏာႏငမကလးမားျဖင ထအဆျပခကမားအတြက တြနး

အားေပးရန ျဖစသည။ ဤအဆငသည အစရငခစာ(မား)က အသးျပမညဟ ယဆ

ရသမားအေပၚအာ႐စကၿပး လကေတြ႕လပကငေဆာငရြကမႈေဇာငးေပးကာ ဆနးစစ

ေလလာမႈ၏ အဆျပခကမားအရ ေရ႕သ႔လပငနးစဥဆငရာေဆြးေႏြးပြမားက စတင

ေဆာငရြက ရနႀကးပမးသည။ ထသ႔ေဆာငရြကျခငးသည ဖနတးႀကဆမႈရသညစဥး

စားျခငးႏင ပမတးတကေကာငးမြနမႈမားက ရာေဖြျခငးျဖစသည။

ဆနးစစေလလာသမားအေနႏင မတသားရမညမာ ေထာကခအားေပးမႈအတြက

အခနအတငးအတာသည အဓပၸာယျပညဝသည ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈမားႏင ျပျပင

92

ေျပာငးလမႈအဆျပခကမားအတြက အခြငအလမးမားအေပၚ သကေရာကမႈရသည။

ထ႔ေၾကာင ဤလပငနးစဥအေနႏင ဆနးစစေလလာမႈ၏ အဓကဥးတညခကမားအား

အေကာငအထညေဖာႏငရနအတြက ျပျပငေျပာငးလမႈအား ေဆာငရြကရနလလား

သမားႏင ထေတြ႕ေဆာငရြကျခငးက ႏစျမႇပထားျခငးျဖစသည။

ျပျပငေျပာငးလမႈမားသည အစရငခစာတစခပႏပထတေဝျခငးက အေျချပ႐

ႏငပင သ႔အတငးျဖစေပၚလာျခငးမဟတပါ။ ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈ၏ ရညရြယခကမာ

အခကအလကမား ျဖညဆညးေပးရနသာမကဘ လကေတြ႕လပငနးေဆာငရြက

ေဆာငရြကမႈကျဖစေပၚေစရနျဖစသည။ တာဝနခမႈျပနာမားအားေျဖရငးရနအတြက

စေပါငးလပကငႏငသည လပႏငစြမးရညသည အေရးႀကးသညျဖစၿပး ထ႔ေၾကာင

လႊတေတာအမတ မားျဖစေစ၊ မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ

(Ombudsman) ၏ ႐းမားျဖစေစ၊ လ႔အခြငအေရးလႈပရားသမားျဖစေစ သ႔မဟတ ဝန

ေဆာငမႈအသးျပ သမားျဖစေစ၊ ျပနာအားေျဖရငးရန ေဆာငရြကေနေသာအပစ

မးစတ႔အၾကား မဟာဗဟာေျမာကသည မဟာမတဖြ႕ျခငးသည အလြနအေရးႀကး

သည။ ႀကးၾကပျခငးအား အေပၚမေအာကသ႔ႏင ေအာကမအေပၚသ႔ ႀကးၾကပျခငး

မားေပါငးစပၿပးျပလပသညအခါတြင အထေရာကဆးျဖစပေပၚၿပး၊ အထးသျဖင ျပျပင

ေျပာငးလမႈအတြက လႈပရားျခငးႏင စစညးျခငးမားတြင စေပါငးစတဝငစားမႈအား

ျဖညဆညးေပးသညအခါမးတြင ျဖစသည။

ဇယားကြက ၁၆ မာလာ၀ႏငငရ မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ

(Ombudsman) ၏ ႐းခနး၏လပငနးႏင အညစအေၾကးအစငအခစမခန႔ခြမႈ

၂ဝ၁၃ ခႏစ၊ ဧၿပလႏငႏဝငဘာလမားအၾကားတြင မာလာ၀ရ မေကနပခက

မားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (Ombudsman) ၏ ႐းသည မာဇဇး၊ လ

ေလာင၀၊ ဘလနတရႏင ကဆနဂစသည ၿမ႕မား၏ေကာငစမားအျပင လေလာင၀

ႏင ဘလနတရ ခ႐ငေကာငစမား၏ အညစအေၾကး အစငအခစမခန႔ခြမႈအေပၚ

ဆနးစစေလလာမႈတစခ ေဆာငရြကခသည။

မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (Ombudsman) ၏ ႐း

သည ၿမ႕မား၏ေကာငစအရာရမား၊ အမနးခငးမားႏင အျခားဝနေဆာငမႈအသးျပ

သမားႏငတငပငရနအတြက ကြငးဆငးလပငနးမားအား ၾကပၾကပမတမတေဆာင

ရြကခသည။ အညစအေၾကး စမခန႔ခြမႈအား ကငတြယရနအတြက အေျခခအေဆာက

အအမား လေလာကစြာမရျခငးက ေတြ႕ရခရသည။ ၄ငးတ႔၏အညစအေၾကးႏင

ပတသကသည ဝနေဆာငမႈမားအတြက ျပငပအကအညက ေကာငစကရယချခငး

93

မရသလ ခေပးထားသည အညစအေၾကးစမခန႔ခြမႈအတြက ဘတဂကသည ပမန

မရေသာေၾကာင ယာဥမားမလေလာကမႈ၊ ဝနထမးမလေလာကမႈႏင ေစာငၾကည

ေလလာေရးယႏရားမား မလေလာကမႈ အစရေသာ လပငနးလညပတမႈဆငရာ

အကန႔အသတမား ျဖစေပၚေစသည။ ထ႔အျပင ရပရြာႏငလ တစဥးခငးတ႔သည

၄ငးတ႔၏ ပတဝနးကငသန႔ရငးရနျပလပျခငးႏငပတသကၿပး သတ႔၏အခနးက႑

အေၾကာငး ရငးလငးစြာမသရၾကပါ။ မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပ

ထားသ (Ombudsman) ၏ ႐းက မးေမာငးထးျပသညမာ ဝနေဆာငမႈ ျဖညဆညးမႈ

မလေလာကျခငးအတြက ႏငငေရးကယစားျပသမားသည ေရြးေကာကပြဆငရာ

အကးဆကမားရငဆငရျခငးမရဘ (၂ဝဝ၅ ႏင ၂ဝ၁၄ အၾကားတြင ေကာငစလႀကး

မားအား ေရြးေကာကတငေျမႇာကၿပး တကလာျခငးမဟတပါ) ျပညသမားအေနႏင

ထေကာငစလႀကးမား၏ ဥးစားေပးမႈမား သ႔မဟတ လပငနးေဆာငရြကပမားအေပၚ

လႊမးမးႏငသညေနရာမရပါ။ အညစအေၾကးအစငအခ စမခန႔ခြမႈသည မဝါဒအစ

အစဥထတြင အေရးပါျခငးသပမရသလ ေရြးေကာကပြရလဒမားအေပၚလညး လႊမးမး

မႈမရပါ။ အခပအားျဖင မမား၏တာဝနခေျဖရငးေပးႏငျခငး၊ တ႔ျပနမႈရျခငးႏင ၾကပ

မတအေရးယ ႏငျခငးတ႔မရေသာေၾကာင ၎သည အညစအေၾကးစမခန႔ခြမႈအတြက

တာဝနခယျခငးတြင မေကာငးသညသကေရာကမႈရသည။

မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (Ombudsman) ႐း

သည ခ႐ငႏငၿမ႕ အာဏာပငမားအေနႏင ၿမ႕ျပေရဆးစနစမား၊ ေဒသခအသငး

အဝငးမား၏ အခနးက႑ႏင ထေနရာရေဒသဆငရာအာဏာပငမား တကၾကြမႈရ

ရနလအပေသာမကလးမား ပမေကာငးမြနလာေအာငျပလပႏငရနအျပင အေရး

ႀကးသညေနရာမားတြင ျဖညဆညးမႈျပလပမေပးသည ေကာငစမားအား ဒဏခတ

ႏငရန ျပစဒဏမားခမတျခငးအတြက မဟာဗဟာမားခမတႏငရန ေဆြးေႏြးမႈ

မားစြာျပလပခသည။ ၂ဝ၁၃ ခႏစ၊ ႏဝငဘာလတြင လေလာင၀၌ကငးပခသည

ႏငငအဆင ေဆြးေႏြးတငပငမႈတြင ထကစၥရပအားလးက ၿမ႕ေကာငစမား၊ အရပ

ဘကလ႔အဖြ႕အစညးမားႏင ႏငငေတာအစးရကယစားလယမားျဖင ပြငလငးစြာ

ေဆြးေႏြးခသည။ ေဆြးေႏြးတငပငမႈတြင ေရဆးစနစ၏ ႏငငအဆငဒါ႐ကတာက

လႊတေတာထသ႔တငရနရသည အမးသားေရဆးစနစဥပေဒတြင အစတအပငး

တစခအေနႏငထညသြငးသြားရန သေဘာတခသည။

မာလာ၀၏ မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (Ombudsman)

ျဖစေသာ တရားလႊတေတာ၏တရားေရးဝနႀကး တဂလနး ခဇမလာ၏အဆျပခက

အရ မေဘာငသည ႐း၏အခြငအာဏာအား တးခ႕ေစသည။ မေကနပခကမားက

စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (Ombudsman) ၏႐းႏင အျခားအာဏာပငမား

94

အၾကား ဆကသြယေရးလမးေၾကာငးမားပြငေစၿပး ဝနေဆာငမႈေပးပ႔ျခငးအေပၚ

မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန ခန႔အပထားသ (Ombudsman) ၏လႊမးမးႏင

စြမးအား တးျမငေစသည။

၃.၈.၁။ လပငနးေဆာငရြကမႈက အေလးေပးသညေဆြးေႏြးပြက ဘယလကငးပမလ။

ရေနဆအေနအထားတြငျဖစေစ၊ အသစဖနတးထားေသာ အေနအထားတြင

ျဖစေစ လပငနးေဆာငရြကမႈက အေလးေပးသည ေဆြးေႏြးပြျပလပျခငးသည ေျပာငး

လမႈရရရနျဖစႏငေသာ နညးလမးတစချဖစသည။ သေဘာတည ထားသညသတမတ

ခကမားေအာကတြင အတတကြေဆြးေႏြးျခငးျဖင သကဆငသညအကး သက

ေရာကသမားသည စစမနၿပးခငမာသည ေဆာငရြကမႈမားမတစဆင ေျပာငးလမႈ

အတြက အားလး၏သေဘာတညခက ရရႏငသညေနရာမားအား ေတြ႕ရႏငမည

ျဖစသည။

ေျပာငးလမႈဆသ႔ ဥးတညေသာေဆြးေႏြးမႈက ပါဝငသမားကယတငပငဆငရ

မညျဖစၿပး ေရရညတညတရနႏင အားလးပါဝငမႈရရန လအပသညအျပင ႏငငေရး

အရထရလြယမႈမားကလညး ထညသြငးစဥးစားရမညျဖစသည။ လပငနးေဆာငရြက

ေဆာငရြကမႈကအေလးေပးသည ေဆြးေႏြးမႈထတြင ေျပာငးလမႈေဖာေဆာငရန

အတြက အကးအျမတရၿပး လပႏငစြမးရညႏငေနရာရသမား ပါဝငသငသညအျပင

ဝနေဆာငမႈတြငစတဝငစားမႈရေသာ အကးသကေရာကသမားလညး ပါဝငသငသည။

ေဆြးေႏြးမႈသည ဝနေဆာငမႈျပနာမားအား ေပါငးစညး၍ကင တြယေျဖရငးရန

အတြက မဟာမတျဖစေပၚေစျခငးကအေထာကအကျပႏငသလ ဆနးစစ ေလလာမႈ

က တြနးအားေပးသမားအေနႏင ဝနေဆာငမႈႏငထေတြ႕ေနသည သကဆငသည

အပစ အားလးကဖတေခၚရနအႀကျပၿပး ထအထတြင ဝနေဆာငမႈေပးသမားကယတင

(အစးရႏငပဂၢလက)၊ မဝါဒခမတသမား (ဥပမာ - ပါတအဖြ႕ဝငမား၊ လႊတေတာ)၊ အစ

အစဥခမတသမား (ဥပမာ - သတငးမဒယာ ကယစားလယမား၊ သကဆငသညအပစ

မား၊ လမႈဝနေဆာငမႈ)၊ ႀကးၾကပေရးအဖြ႕အစညးမား (လႊတေတာေကာမတမား၊

စာရငးစစခပအဖြ႕အစညးမား) သ႔မဟတ အျခားအလားအလာရသညေတာငးဆပင

ခြငရသမား (ဥပမာ - ဝနေဆာငမႈအသးျပသမား၊ အတကအခႏငငေရးသမားမား၊

လမႈလႈပရားမႈေခါငးေဆာငမား၊ သကဆငသည အပစမားႏင ရပရြာလထအေျချပ

အဖြ႕အစညးမား) ပါဝငသည။ ထအပစမားတြင ေဆြးေႏြးမႈ လပငနးစဥရ ရမညျဖစၿပး

၎သည ေရရညတညတမႈရရရနအတြက အေျခခသတမတခကျဖစသည (Kemp

၂ဝ၁၃)။

95

ေဆြးေႏြးမႈက စစဥျခငးႏင အေကာငအထညေဖာျခငးတ႔တြင ကား-မေရးရာ

ကစၥႏင အမးအစားစလငမႈတ႔အား သတထားသညနညးလမးမားျဖင ျပလပရမညဆ

သညမာ ထညသြငးေျပာစရာပငမလေတာေပ။

၃.၈.၂။ မဟာမတမား ျဖစထြနးေအာင ေဆာငရြကျခငး

ႏငငေရးႏငလမႈေရးဆငရာအကးသကေရာကသမားႏင မဟာမတျဖစေအာင

ေဆာငရြကျခငးသည အဓကကသည။ အစရငခစာထတ႐မျဖင လပငနးေဆာငရြက

ေဆာငရြကျဖစေပၚရန ခယဥးသည။ ေျပာထားၿပးျဖစေသာလညး ထပမ၍ေျပာရန

လအပသညမာ အသပညာအေပၚအေျချပသည စေပါငးေဆာငရြကျခငး ေပၚထြနး

ေအာင လပေဆာငျခငးျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ႏငအႀကေပး

အဖြ႕တ႔အေနႏင တစဘကတြင ႏငငေရးလပကငေဆာငရြကသမားအၾကား အဆက

အသြယရေအာင လပေဆာငေပးရနဆႏၵရသကသ႔ ကနတစဘကတြင ဒမကေရစ

စနစႏငအည တာဝနခမႈအား တးတကေကာငးမြနလေစလသည သႏၷဌာနရေသာ

လမႈလႈပရားမႈမားႏင သကဆငေသာအပစမားအၾကားတြငလညး ထသ႔ေသာဆႏၵမး

ရသည။ အေကာငးဆးအေနအထားမာ ၄ငးတ႔အေနႏင ျပနာေျဖရငးရန၊ ပးတြ

ေဆာငရြကမႈမား ဖနတးေပးရနအတြက ေနရာႏငလပႏငစြမးရညရျခငးျဖစၿပး၊ ထအ

ထတြင ထအရာမားသည အမနတကယျဖစပြားသညက အာမခႏငေစရနအတြက

ေနာကဆကတြ ပးတြေဆာငရြကမႈအစအစဥမား ပါဝငသည။ ဝနေဆာငမႈေပးျခငး

ျပနာမားအား စေပါငးေျဖရငးရနအတြက လပႏငစြမးရညရျခငးသည အဓကက

သည။ ပဂၢလတစဥးတညးအေနႏင အကန႔အသတတစချဖငသာ လပကငေဆာင

ရြကႏငသည။ ဆနးစစေလလာမႈ၏ ေတြ႕ရခကမားအားအေျချပေသာ လပငနးေဆာင

ရြကေဆာငရြကမႈကအေလးေပးသည ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈသည ဝနေဆာငမႈႏငဆက

ႏြယသည တာဝနခယမႈဆကဆေရးမား ပမေကာငးမြနလာေစျခငးက ေဖာေဆာင

ႏငေသာ မဟာဗဟာေျမာကသည မဟာမတမားဖြ႕ႏငသကသ႔ သြယဝကၿပးရရမည

အကးဆကမာ ပမထေရာကၿပး အရညအေသြးပေကာငးသည အမားျပညသဝန

ေဆာငမႈမားေပးျခငပင ျဖစသည။

ဇယားကြက ၁၇ သည တာဝနခမႈဆငရာဟာကြကမားအား ေဖာထတျပရနႏင

အငဒနးရားႏငငတြင ဆနးစစေလလာမႈတစခ၏အေျခခမားႏငပတသကၿပး ေျပာငးလ

မႈမားအတြက ေထာကခအားေပးရနတ႔အတြက မဒယာႏင အရပဘကလ႔အဖြ႕အစညး

တ႔ ပးေပါငးေဆာငရြကျခငးျဖင ရရႏငသညရလဒမားက ျပသသည။ ႏငငသားမားႏင

ပမနးကပလာျခငးအျပင ၄ငးတ႔၏လ႔အခြငအေရးေတာငးဆခကမားက ပ၍တ႔ျပနမႈရ

လာျခငးအားျဖင လထကနးမာေရးဝနေဆာငမႈမားက ရရႏငမႈႏငလကလမးမမႈတ႔က

96

မာကာဆာ၏ ျမနစပယအစးရက အေျခခကက ျပျပငေျပာငးလမႈလပေဆာငချခငး

ျဖစသည။

ဇယားကြက ၁၇ မဒယာႏင မဟာမတဖြ႕ျခငးသည မညသညအေၾကာငးေၾကာင

ေအာငျမငမႈ၏ အဓကအေၾကာငးရငးတစချဖစသနညး။

ဗဟခပကငမႈေလာချခငးသည ဒမကေရစကငသးသညလပငနးစဥမား၏

အဓကအဂၤါရပတစချဖစၿပး ထေရာကမႈအတြက ကနးမာေရးသည ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈ

၏အျခားေနရာမားစြာတ႔အား ေကာေထာကေနာကချပေသာေၾကာင ျဖစသည။

အငဒနးရားႏငင၌ ၁၉၉၈ ခႏစတြင ေဒသႏရအစးရအကဥပေဒက အတညျပခၿပး

၂ဝဝ၈ ခႏစတြင ဒတယအႀကမျပနလညသးသပချခငးေၾကာင ေဒသဆငရာဖြ႕ၿဖး

ေရးလပငနးစဥအား အစအစဥေရးဆြရနႏင စမခန႔ခြရနတာဝနမားက ခ႐ငမားႏင

ျမနစပယတ႔ ရရေစခသည။ ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈ၊ လမႈဝနေဆာငမႈမားႏင

လထအေျခခအေဆာကအအမားကသ႔ေသာ ဝနေဆာငမႈမားအား ႏငငသားမားထ

ေပးရနအတြက ယငးတ႔က တာဝနယရသည။

ေတာငပငးဆလာဝါဆ၏ၿမ႕ေတာ မာကာဆာတြင အေျခခေနထငသ ၁.၄

သနးရသည။ ေဒသႏရအစးရ အကဥပေဒ စတငကငသးၿပး ပထမႏစမားတြင

ျမနစပယအစးရ၏မဝါဒသည ကနးမာေရးဌာနအေရအတြက တးျမငေရးအေပၚ

အာ႐စကခသည။ ဝနေဆာငမႈမားႏငအေထာကအကမားရရႏငခၿပး ႏငငသားမား

သည ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈ၏အေရးႀကးပႏငပတသက၍ လေလာကသည

အသပညာ ဗဟသတမားရရထားၿပးျဖစလင သတ႔အေနႏင အေထာကအကမား

အား လကလမးမႏငမညဟ ၎က ယဆခသည။ သ႔ေသာ ဤမဝါဒသည ႏငငသား

မား၏လအပခကမားအား လေလာကသညတ႔ျပနမႈ မေပးႏငခသညအျပင ဆငးရ

ႏြမးပါးသမားအေနႏင ဝနေဆာငမႈမားအသးျပရနအတြက အခေၾကးေငြမား ေပး

ႏငျခငးမရဆသည အေရးႀကးေသာအခကအား လစလ႐ႈခသည။

ဝနေဆာငမႈေပးျခငးႏင ပတသကသညျပနာမားအေၾကာငး သတငးမား

အား မာကာဆာရ အႀကးဆးေရဒယအသလႊငဌာနျဖစသည ေတာပအကဖအမက

စတငထတလႊငခသည။ ထအသလႊငဌာနက စတငထတလႊငၿပး မၾကာမမာပင

ေဒသအတြငး ထတေဝသညသတငးစာတစေစာငသည ဝနေဆာငမႈေပး ျခငးႏင

ပတသကသည တငၾကားခကမားႏငေမးခြနးမားအား ႏငငသားမားျပလပရန

အတြက ေနရာမားေပးခသလ ေဒသခအစးရေအဂငစမား၏ အေျဖမားကလညး

ထညသြငးေဖာျပေပးခသည။ မဒယာသညတကၾကြသညအခနး က႑တစခမ

97

စတငပါဝငလာသညႏငတၿပငနက ေဒသခ အငနဂအမားသညလညး အလားတ

ကစၥရပမားအား ဥးစားေပးေဆာငရြကရန စတငလပေဆာငလာခသည။ ဝနေဆာင

မႈေပးျခငး၊ ပါဝငေဆာငရြကမႈအား တးတကေစျခငးႏင အတခအငဗတားဆးကာ

ကြယျခငးမားတြင မဝါဒျပျပငေျပာငးလမႈမား ျမႇငတငသညေဆာငရြကမႈမားက

အစးရမဟတေသာ အဖြ႕အစညးမားအတြက ဆကဆေရးႏငသတငးအခက

အလကဖရမက စတငလပေဆာငခသည။

ထငျမငယဆခကမားကေရးသားေပးရန သ႔မဟတ စကားဝငးတငဆကမႈမား

တြင ေဒသဆငရာအစးရမ ေျပာေရးဆခြငရသမားႏင ေဆြးေႏြးပြမားတြင ပးေပါငး

ပါဝငရန အငနဂအမားအ မဒယာက ဖတေခၚခသည။ တစခနတညးမာပင မမတ႔၏

အစအစဥအား အေကာငအထညေဖာျခငးက သတငးမားမတစဆင ေဖာျပေပးရန

မဒယာအား အငနဂအမားကဖတေခၚသည။ မဒယာႏင အငနဂအမားၾကား မဟာ

မတဖြ႕မႈတစချဖစေပၚခၿပး တာဝနခမႈယႏရားမားအား အရညအေသြးျမႇငတင

ျခငးျဖင ေဒသခအစးရ၏ စြမးေဆာငမႈမားအေပၚ ထနးခပမႈကကငသးရန ႏငင

သားမားအား ပပးေပးသည။

ဆငးရႏြမးပါးမႈေအာကတြငေနထငသမား၏ပေဆြးမႈမားႏင ကနးမာေရးဝန

ေဆာငမႈမားအား လကလမး မမျခငးႏငမတတႏငျခငးစသညတ႔ကလညး သတငး

စာမားႏငေရဒယအသလႊငဌာနမားသည ေဖာထတေပးသည။ သတငးထတျပနမႈ

မားေၾကာင ထကစၥႏငပတသကၿပး အမားျပညသအၾကား ေဆြးေႏြးမႈမားေပၚေပါက

လာသည။ ထျပနာအား အစးရ၏ကငတြယပႏငပတသက၍ ေဝဖနမႈမား စတင

ျမငတကလာသည။ လထဖအားတးျမငလာေသာေၾကာင ၿမ႕ေတာဝနအမန႔တစခ

ထတျပနခၿပး ဝငေငြအဆငအတနးကမၾကညဘ တရားဝငေနထငသ မညသ႔ကမဆ

ေဆးကသမႈ၊ ပမနေဆးစစမႈမား၊ မခငႏငကေလးဝနေဆာငမႈမား အစရေသာ

ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈ ဝနေဆာငမႈမားအား မတစြာ လကလမးမခြငကေပးသည

(Triwibowo ၂ဝ၁၂ မ ေကာကႏႈတထားျခငးျဖစသည)။

လပငနးၿပးေျမာကမႈ မတတငမား : အေျပာငးအလက အေကာငအထညေဖာျခငး

• အၾကျပခငမားက တကယအေျပာငးအလျဖစေအာငေဆာငရြကျခငး

• လပကငေဆာငရြကမႈက အေလးေပးသည ေဆြးေႏြးပြမားျဖစေပၚေအာင ေဆာငရြကျခငး

• မဟာမတမားျဖစထြနးလာေအာငေဆာငရြကျခငး

98

၃.၉။ သငခနးစာမားယျခငး

ဆနးစစေလလာမႈၿပးဆးကာ ျဖန႔ေဝၿပး အေျခအတငေဆြးေႏြးၿပးသညအခါတြင

၎၏အေတြ႕အႀကမားအျပင ဆနးစစေလလာမႈ၏ရလဒမားအား အဖြ႕အေနႏင ျပန

လညသးသပရနႏငသငခနးစာယရန အခနေရာကၿပျဖစသည။ ဆနးစစေလလာမႈ

တေလာကတြင အခ႕အရာမားသည ေကာငးမြနစြာအလပျဖစေသာလညး အျခား

အရာမားသည ၎တ႔ေလာကအလပျဖစခငမ ျဖစမညျဖစသည။ ဤအဆငသည

အဓကအားျဖင အျပသေဘာေဆာငေသာသငယျခငးျဖစသည တညေသာဥးတည

ခကျဖင အဖြ႕အေနႏငအတတကြမညက သ႔လပေဆာငသြားမညဆသည အေၾကာငး

ျဖစသည။

၃.၉.၁။ အဖြ႕အတြငး အေသးစတျပနလညရငးလငးျခငး

လပငနးေဆာငရြကမႈမား ခြေဝၿပးသညအခါမးတြင အဖြ႕အတြငး အေသးစတ

ျပနလညရငးလငးမႈျပလပျခငးသည အကးသကေရာကသမားႏင ဆနးစစေလလာ

သမား၏အျမငမားက စနစတကစစညးရာ၌ အေထာကအကျပမညျဖစသည။ ထက

သ႔ေသာျပနလညတ႔ျပနမႈရရျခငးသည လပငနးစဥႏငဆနးစစေလလာျခငး နညးနာ

ေဗဒက ႐ႈေထာငမးစမ ပမေကာငးမြနေအာငျပလပရာတြင အေထာကအကျပမည

ျဖစၿပး ထအထတြင - လသား အရငးအျမစစမခန႔ခြမႈ၊ ရနပေငြရာျခငး၊ သေတသနနညး

စနစမား၊ မဟာဗဟာေျမာကဆကသြယေရး၊ ပဋပကၡကငတြယေျဖရငးေရးႏင အျခား

အဓကကေသာ အဖြ႕အတြငးကစၥရပမားပါဝငသည။

မညသညအရာသည အလပျဖစသနညး၊ မညသညအရာသည ပမေကာငးမြန

ေအာငျပလပရန လအပသနညးႏင အျခားဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕မားအား မမတ႔က

မညသညအရာမား အႀကေပးမညနညးဆသညတ႔အေပၚ ျပနလညသးသပျခငးျဖင

လပငနးစဥအတြငး အဆငတစခစႏငေအာငျမငမႈမတတငတစခစက အဆးသတ

သည။ ထတစဆငၿပးတစဆင ျပနလညသးသပျခငးမားအေပၚ အေျချပျခငးျဖင

အဖြ႕အေနႏင သတ႔၏အဖြ႕အတြငးအေတြ႕အႀကမားအား စစညးရန အခကအခရမည

မဟတပါ။

ေမးျမနးႏငသညလမးညႊနေမးခြနးအခ႕အား ေအာကတြငေဖာျပေပးထားသည -

• ဆနးစစေလလာေရးဖြ႕ႏင အႀကေပးအဖြ႕မားအတြငး မညသညကၽြမးကငမႈဆငရာ

အေတြ႕အႀကမား ရရခသနညး။

• မညသညအရာမားသည ေကာငးမြနစြာအလပျဖစသနညး။

99

• မညသညအရာမားအား အျခားနညးလမးျဖင ျပလပႏငခသနညး။

• ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕အတြငး အခနးက႑မားႏငဆကဆေရးမားခြေဝျခငးသည

မညသညအေန အထားရခသနညး။

• အျပနအလနအတတကြသငယႏငျခငးအတြက အျခားဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ႏင

International IDEA တ႔ျဖင မညသညသငခနးစာမား မေ၀ႏငသနညး။

အဖြ႕အတြငး ျပနလညအေသးစတရငးလငးမႈမားမ ထြကေပၚလာသညေတြ႕ရ

ခကမားအေပၚ International IDEA က အလြနစတဝငစားသည။ ၄ငးတ႔ထမ သငယ

ျခငးျဖင အနာဂတဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕ႏင အႀကေပးအဖြ႕ မား၏အကးအျမတ

အတြက နညးစနစအား ပမေကာငးမြနေအာငျပလပသြားႏငမညျဖစသည။

၃.၉.၂။ ေစာငၾကညစစေဆးျခငးႏငအကျဖတျခငးတ႔မတစဆင သငယျခငး

ဆနးစစေလလာမႈလပငနးစဥအား အဆးမသတမ ထလပငနး၏ ထညသြငးမႈ

မားႏငရလဒမားအားေဖာထတၿပး အကဥးခပရန အႀကျပလသည။ ဆနးစစေလလာ

ေရးအဖြ႕ႏငအႀကေပးအဖြ႕တ႔အေနႏင မညသညအရာက အမနတကယ ရရႏငခ

သနညး။ ဝနေဆာငမႈေပးျခငးတြင ဒမကေရစစနစႏငအညတာဝနခမႈအား ပမေကာငး

မြနလာေအာင ေဆာငရြကသမားက အႀကျပခကမားအား မညကသ႔လကခၾက

သနညး။ ယငးတ႔အား တကစြာေဖာထတရန အေရးႀကးသည။ တးတကမႈအားၾကည႐ႈ

ရနအတြက ထဝနေဆာငမႈအေပၚထပမဆနးစစေလလာမႈမားျပလပရန အခြငအလမး

မား ရႏငပါသလား၊ သ႔မဟတ ႏငငအတြငးရအျခား က႑မား/ အစတအပငးမားထသ႔

ဆနးစစေလလာမႈအားတးခ႕ရနအတြက အခြငအလမးမားရပါသလား။ ထကသ႔ေသာ

ေဆာငရြကမႈမားမ ထြကေပၚလာမညေတြ႕ရခကမားအေပၚလညး International IDEA

က အလြနစတဝင စားသည။

မမကယမမအကျဖတရန ေလကငခနးတစခအေနႏင အပစဖြ႕ ေဆြးေႏြးမႈတစခ

က ဆနးစစေလလာ ေရးအဖြ႕ႏငအႀကေပးအဖြ႕တ႔က ျပလပသြားႏငၿပး ၎သည

ကနကစရတသပမားမည မဟတပါ။ ထ႔အျပင ၎တ႔အေနႏင သသာထငရားဆး

အေျပာငးအလနညးလမး၄ ကသ႔ေသာ အျခားအေထာကအကျပ နညးလမးမားက

လညး အသးျပသြားႏငၿပး ေသေသခာခာျပငဆငမႈျပလပရန လအပမညျဖစသည။

၎သည ဆနးစစေလလာမႈတစခ သ႔မဟတ ဆနးစစေလလာမႈတေလာကမ ဆနးစစ

ေလလာသမားေတြ႕ႀကခရသည သသာထငရားဆး အေျပာငးအလမားႏငပတသက

သည ဇာတလမးမားအားေရြးခယၿပး ေဆြးေႏြးျခငးျဖစေသာေၾကာင ရလဒမားအေပၚ

ပ၍အာ႐စကသည။

100

ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕အေနႏင ဤနညးလမးအား အသးျပလလင လပငနးစဥ၏

အဓက အဆငမားမာ -

• အစရငခသညကာလအား သတမတျခငး၊

• ဇာတလမးမားစစညးၿပး သသာထငရားဆးဇာတလမးမားအား ေရြးခယျခငး၊

• ဇာတလမးမားအား စစစအတညျပျခငး၊

• ေရြးခယထားသညဇာတလမးမားမ ရရသညရလဒမားႏငပတသက၍ အကးသက

ေရာကသမားအား ျပနလညတ႔ျပနမႈမား ျဖညဆညးေပးျခငးႏင

• တာဝနခမႈဆငရာ ဆနးစစေလလာမႈ၏လပငနးစဥအား ျပနလညျပငဆငျခငးတ႔ ျဖစ

သည။

ဤနညးလမးတြင အကးသကေရာကသမးစတ႔ ဇာတလမးမားေဆြးေႏြးျခငးႏင

၎တ႔ထမ အေရးႀကးဆး ဇာတလမးမားအား စနစတကေရြးခယျခငး ပါဝငသည။

ေကာငးသညေျပာငးလမႈမားႏင မေကာငးသညေျပာငးလမႈမားအား ေဖာထတၿပး

သညအခါတြင အတတကြထငၿပး ဇာတလမးမားက အသထြကဖတၿပး သတငးပ႔ထား

သညေျပာငးလမႈမား၏ တနဖးမားအေၾကာငးက အေသးစတေဆြးေႏြးသြားၾကရန ျဖစ

သည။ ထသ႔ေဆာငရြကျခငးျဖင ရညရြယခကမား ပမေကာငးမြနစြာရရရနအတြက

မညကသ႔ ဆနးစစေလလာသငသညဆသညႏငပတသက၍ လကရေဆြးေႏြးမႈမား

ႏငသငယမႈမားအား ျမႇငတငေပးသည။ ထ႔ေၾကာင အကးသကေရာက သမားႏင

ဆနးစစေလလာသမားအေနႏင ရလဒမားတစခတညးအေပၚ အျပညအဝ အာ႐စက

ႏငမညျဖစသည။ ေျပာငးလမႈႏငပတသကသညေမးခြနးမား၏ အေျဖမားသည မား

ေသာအားျဖင ဇာတလမးမားအေနအထားျဖငျဖစသညက ဤနညးလမးက ထညသြငး

စဥးစားသည။ မညသညအရာအတြက မညသ႔တြငတာဝနရသနညး။ အဘယေၾကာင

နညး။ မညသညအကးဆကမား ထြကေပၚလာသနညး။

အျခားေရြးခယစရာ နညးလမးမားထတြင ရလဒကရတသမးျခငးနညးလမး

ပါဝငၿပး ၎သည ရလဒမားပၾကမးဆြသညအေလအထမားထမ လကေတြ႕ကသည

နညးလမးတစချဖစသည။၅ အကဥးခပေျပာရလင ဝနေဆာငမႈေပးရာတြင ဒမကေရစ

စနစႏငအည တာဝနခမႈအေပၚ ဆနးစစေလလာျခငးကသ႔ေသာ သကဆင ပတသက

သမားစြာပါဝငသည ႐ႈပေထြးေသာဖြ႕ၿဖးေရးလပငနးစဥမားမ သကေသအေထာက

အထားမား စေဆာငးျခငးႏင အခနႏငတေျပးည ေစာငၾကညေလလာျခငးတ႔တြင

အသးျပႏငသညနညးလမးတစချဖစသည။ လပဂၢလတစဥးခငး၊ အပစ၊ ရပရြာလထ၊

အဖြ႕အစညး သ႔မဟတ အငစတကးရငးတ႔၏ အမအကငမား၊ ဆကဆေရးမား၊

ေဆာငရြကမႈမား၊ လႈပရားမႈမား၊ မဝါဒမား သ႔မဟတ အေလအထမားတြငျဖစေပၚသည

ေျပာငးလမႈတစခအေနႏင ရလဒက အဓပၸာယဖြငဆျခငးအေပၚအေျခခ၍ ဤစနစ

101

ေပၚေပါကလာျခငးျဖစသည။ အျခားဆနးစစေလလာမႈနညးစနစမားႏင မတညသည

မာ ရလဒကရတသမးျခငးနညးလမး သည ႀကတငသတမတထားသည ရလဒမား

သ႔မဟတ ဥးတညခကမားဆသ႔သြားသည တးတကမႈအား တငးတာျခငး မဟတဘ

ရရထားသညအေပၚမ သကေသမားစစညးၿပး စမကနး သ႔မဟတ ၾကားဝငေဆာင

ရြကမႈသည ေျပာငးလမႈအေပၚ ေဆာငရြကေပးႏငျခငးရ၊မရႏင မညကသ႔ေဆာငရြက

မည စသညအေၾကာငရားမားသ႔ ေနာကျပနသြားျခငးျဖစသည။ အထးသျဖင ရလဒက

ရတသမးျခငးနညးလမးသည ေဆာငရြကမႈမားထက ရလဒမားအေပၚ အဓကအားျဖင

အာ႐စကသညအခါတြင ေကာငးမြနစြာအလပျဖစမညျဖစသည။

ဝနေဆာငမႈေပးျခငးတြင ရလဒကရတသမးျခငးနညးလမးက ထညသြငးအသးျ

ပျခငးႏငပတသကၿပး ကမၻာဘဏက မၾကာေသးမကျပလပေသာ ေရ႕ေျပးေလလာမႈ

အရ “မတကြျပားေသာအခငးအကငးတြင ေအာငျမငေသာေဆာငရြကမႈမားက လက

ေလာညေထြေအာငမညသ႔ေဆာငရြကမညနညးႏင ပါဝငပတရန လပေဆာငသမား

ကအေကာငးဆးမညသ႔စေပါငးေပးရန ေရြးခယမညနညးကသ႔ေသာ အဓကကသည

လပကငေဆာငရြကမႈမားႏင မရမျဖစသငခနးစာမား ေဖာထတျခငးတ႔ႏငပတသက

ၿပး သကေသအေထာက အထားစေဆာငးရာတြင ယငးနညးလမးက အသးျပႏငသည”

ဟဆသည (ကမၻာဘဏ ၂ဝ၁၄)။

ဤေနရာတြငလညး ဆနးစစေလလာမႈမေဘာငတြင ျပျပငေျပာငးလမႈမားထပ

မျပလပရနႏင ေယဘယအားျဖင ဝနေဆာငမႈေပးရာတြင ဒမကေရစစနစႏငအည

တာဝနခမႈႏငပတသကၿပး သငယႏငျခငး တ႔ေၾကာငထကသ႔ေသာ ေလကငခနးမး

မေတြ႕ရခကမားက အျခားႏငငမားရ ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕မားႏင International

IDEA တ႔က အလြနစတဝငစားမညျဖစသည။

ဒမကေရစသည အဓကအားျဖင ႏငငေရးဆငရာတရားမတမႈအေပၚအေျချပၿပး

အမားျပညသဆငရာကစၥရပမားအေပၚ လအမားစကထနးခပႏငျခငးအေၾကာငး ျဖစ

သည။ ထ႔ေၾကာင ကယျပန႔ၿပး အားလးပါဝငမႈရသည ဆနးစစေလလာမႈလပငနးစဥ

တစခအားရရေစသည နညးနာေဗဒတစခက ပစေရးဆြရန International IDEA

သည ႀကးပမးျခငးျဖစသည။ အမနတကယအားျဖင အားလးပါဝငသည ခဥးကပပ

သည ဆနးစစေလလာမႈရလဒမားနညးတ အေရးႀကးသည။

လပငနးၿပးေျမာကမႈ မတတငမား : သငခနးစာယျခငး

• အဖြ႕တြငး ျပနလညရငးျပျခငးႏင ဆနးစစေလလာမႈမရရသညသငခနးစာမား

• ေစာငၾကညေလလာျခငးႏင အကျဖတျခငးမေဘာငတစရပက အသးျပျခငး

102

၁။ အျမငဆးအာဏာပငစာရငးစစအဖြ႕ အေျခခအမးအစားႏစမးရၿပး ၎တ႔မာ တရား႐း

ပစႏင စာရငးစစခပပစတ႔ျဖစတ႔ျဖစည။ ကမၻာေပၚတြင ထပစမား၏အမးအစားခြမား

စြာရၿပး ေရာထားသည အမးအစား မားလညးရကာ အခ႕ေသာအေျခခကြာျခားမႈမား

က သထားသငသည။ အထးသျဖင စာရငးစစခပပစသည သမား႐းကတရား႐းစာရ

ငးစစပစထကစာလင တရားဥပေဒျပေရးႏင အျပနအလနဆကစပမႈႏင ပမနးကပစြာ

ရျခငးအေပၚအေျချပထားသည။ တရား႐းပစသည သးစြမႈမား၏ တရားဝငမႈအေပၚ

အာ႐စကၿပး စာရငးစစခပပစသည လပႏငစြမးရညစာရငးစစျခငးကသ႔ေသာ စာရငး

စစမႈအမးအစားမးစအား ေဖာထတရာတြင တထြငႀကဆမႈရသညက သကေသျပခၿပး

ျဖစသည။ စာရငးစစခပပစအား အဓကအားျဖင ဓနသဟာယႏငငမားတြငကငသး

ေလရၿပး ထအထတြင ၾသစေတးလ၊ ကေနဒါ၊ နယးဇလန၊ အဂၤလနႏင ကာေရဘယန

ႏငငအမားအျပား၊ ပစဖတ၊ အေနာကေတာငအာရႏငငမားႏင အဂၤလပစကားေျပာ

အာဖရကကနးတြငးပငးႏငငမား ပါဝငသည။ တရား႐းပစစနစတြင စာရငးစစတရား႐း

သည တရားေရးဆငရာႏငအပခပေရးဆငရာ အာဏာႏစခစလးရသည။ ၎သည

အစးရ၏ ဥပေဒျပေရးႏငအပခပေရးအစတအပငးတ႔မလြတလပၿပး တရားေရး၏

အဓကအစတအပငးတစခ ျဖစသည။ ၎သည ေရာမဥပေဒေအာကရႏငငမားတြင

အထးသျဖငအသးျပသည။ ၎အား ဥေရာပရ လကတငႏငငမား (ျပငသစ၊ အတလ၊

ေပၚတဂႏင စပန) အျပင တရကႏင လကတငအေမရကန ႏငငအမားအျပားႏင

ျပငသစစကားေျပာေသာ အာဖရကႏငငမားတြင ေတြ႕ရႏငသည။ International

Organizations of Supreme Audit Institutions (INTOSAI)၊ <http://www.

intosai.org> ႏင International Standards of Supreme Audit Institutions

(ISSAI)၊ <http://www. issai.org> တြင ေတြ႕ရႏငသည။

၂။ ေတာငးဆပငခြငရသဆေသာ ေဝါဟာရတြင ရပငခြငရေသာသမားႏင လပပငခြင

အာဏာရေသာအဖြ႕ အစညးမားႏစမးစလးပါဝငသည။ လတငးသည ရပငခြငရေသာ

103

သမားျဖစေသာလညး ေတာငးဆပငခြငရသဆေသာ ေဝါဟာရသည ဒမကေရစစနစ

ႏငအညတာဝနခမႈသေဘာတရား၏ အယအဆအား ပမစလငစြာေဖာျပသည။

၃။ 'လငတမးညႊတမႈ' ဆသညမာ လငအမးအစားတညေသာသႏင/သ႔မဟတ ဆန႔ကင

ဘကလင အမးအစားရသအေပၚ ပဂၢလတစဥး၏႐ပပငးဆငရာ သ႔မဟတ စတပငး

ဆငရာဆြေဆာငမႈရျခငးက ဆလသည။ 'Gay'၊ 'lesbian'၊ 'bisexual' ႏင 'straight'

အစရသညတ႔သည လငတမးညႊတမႈ၏ဥပမာမား ျဖစၾကသည။

၄။ အခကအလကမားပမရရရနအတြက <http://mande.co.uk/special-issues/

most-significant-change -msc> တြင ၾကည႐ႈရန။

၅။ အခကအလကမား ပမရရရနအတြက <http://www.outcomemapping.ca> တြင

ၾကည႐ႈရန။

105

ဆနးစစေလလာမႈ၏လပငနးမားႏင အခနဇယားမားအားၿခငသပခကကရရရနအတြက ဤေဆာငရြကရန

စာရငးသည အေထာကအကျပမညျဖစသည။

အစအစဥေရးဆြပ

လပငနးအစအစဥ အခနဇယား

လပငနးၿပးေျမာကမႈ မတတငမား

လပငနးမား တာဝနရမႈ ခန႔မနးသညအခန အကန႔အသတ

ႀကတငျပငဆငမႈ ျပလပျခငး

အားျဖညျခငး

ဥးတညရာလမးေၾကာငး ေရးဆြျခငး

အေျဖရာျခငး

ေတြ႕ရခကမားက အသးျပျခငး

မနကနေအာင ေဆာငရြကျခငး

ၾသဇာလႊမးမးမႈရေအာင ေဆာငရြကျခငး

အေျပာငးအလက အေကာငအထညေဖာျခငး

သငခနးစာမားယျခငး

106

ဆနးစစေလလာသမားႏင အႀကေပးအဖြ႕မားအၾကား ေအာငျမငစြာပးေပါငးေဆာငရြကႏငျခငးက ပမ

ေကာငးမြနလာေစရနအသးျပႏငသည ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕မားအတြက အရန

ေဆာငရြကရန စာရငးတစခအား ဤေနာကဆကတြစာမကႏာတြင ေဖာျပထားသည။

ေအာငျမငသညပးေပါငးေဆာင ရြကမႈက ဘယလပေဖာမလ

အကျဖတျခငးပးေပါငးေဆာငရြကမႈပမေကာငးမြန လာေစရန လပငနးေဆာငရြကေဆာငရြကမႈ

+ +/- -

ပးတြညႇႏႈငးေဆာငရြကမႈေနရာ တစခအား ထေထာငျခငး

ထေတြ႕မႈ၏စညးေႏာငထားေသာ ေဝါဟာရမားအားအဓပၸာယဖြငျခငး

ပးတြေအာငျမငမႈမတတငမားအား အဓပၸာယ ဖြငျခငး

ပဋပကၡကငတြယေျဖရငးေရး စညးမဥးမား ေဖာထတျခငး

ယၾကညမႈတညေဆာကျခငး လပငနးမား ျပလပျခငး

အကျဖတျခငး/ေအာငျမငမႈ ဇာတလမးမား ေဝငျခငး

107

အခကအလက ကြာဟမႈမားက ဖယရားႏငသည အခကအလကစစညးမႈအေပၚ အာ႐စကရနအတြက တာဝနခမႈဆငရာဆကဆေရးမားအား ေျမပဆြရာတြင ေအာကေဖာျပပါပအား အသး ျပႏငသည။ ဤစနစအားအသးျပျခငးျဖင ဆနးစစေလလာသမားသည ပပးေပးသလ လႊမးမးမႈရသညလပကင ေဆာငရြကသမားအား ေဖာထတေပးႏငမညျဖစသည။ ထ႔ အျပင ဆနးစစေလလာသမားသည အငအားအေကာငးဆး ဆန႔ကငဘကရလပကင ေဆာငရြကသမားႏင လပကငေဆာငရြကသမားအၾကား ဆကဆေရးမားက ေဖာ

ထတေပးႏငမညျဖစသည။

အားေကာငးစြာဆန႔ကငေနေသာလပကငေဆာငရြကသမား

လႊမးမးမႈမားစြာ ရေသာ လပကင ေဆာငရြကသမား

ဖလယျခငးညႇႏႈငးေဆာငရြကျခငးအစရသညနးစပေသာဆကဆေရးမား

တရား၀ငမဟတသည သ႔မဟတ အားနညးသည ဆကဆေရးမား

တရား၀ငအဖြ႕အစညးဆငရာ မဟာမတမား

တငးမာမႈမား သ႔မဟတ မတညသည စတ၀ငစားမႈမား

ျဖတေတာကခရသည ဆကဆေရးမား

အားေကာငးစြာ ေထာကပေနေသာ

လပကငေဆာငရြက သမား

လႊမးမးမႈအနညးငယ သာရေသာ လပကင

ေဆာငရြကသမား

တာ၀နခယမႈရျခငးဆငရာ ဆကဆေရးမားအားေျမပဆြျခငး

ပမား အကးသကေရာကမႈ

အေကာငးဆးသငေတာေသာ လပကငေဆာငရြကသမားက ပေပၚတြငထားပါ။ အေျပာငးအလက လလားမႈအရဆးသမားႏင စတငပါ။ ဂရပဖစပမားကအသးျပၿပး ယငးတ႔ၾကားမ ဆကႏြယမႈမားကေဖာျပပါ။ ပမသရလပါက <www.newtactics.org> ကၾကညပါ။

108

ႏငငတစဝနးလး ေရရရႏငမႈကပပးေပးရန လေလာကသည အေျခခအေဆာကအအအား ေထာကပျခငး

အေပၚအာ႐စကသည ဆနးစစေလလာမႈတစခတြင ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕သည

ျပနာအခ႕၊ တာဝနရသမားႏင ေတာငးဆပငခြငရသမားအျပင အစအစဥေရးဆြ

ျခငး၊ မဝါဒခမတျခငးႏငအေကာငအထညေဖာျခငးမားျဖစသညအဓကအဆင ၃ ဆင

တေလာကတြင မဟာမတမးစတ႔အား ေဖာထတသည။

တာဝနခမႈဆငရာဆကဆေရးမားအား ေဖာထတျခငး

မဝါဒအဆင

ဝနေဆာငမႈ ျပနာတာဝနရ သမား

ေတာငးဆပငခြင ရသမား

မဟာမတမားႏင ၾသဇာလႊမးမးမႈ

ဥးတညခကမား ရရႏငျခငးမ ဝနေဆာငမႈအား တားဆးေနေသာ အဟန႔အတား

ျပနာ အတြကတာဝန ရေသာလပ ကငေဆာင ရြကသမား

ဝနေဆာငမႈမား အသးျပေနေသာ လပကငေဆာင ရြကသမား၊ ေျပာငး လမႈအား စတဝင စားေသာအပစမား

လပကငေဆာငရြကသမား၏ ဆကဆ ေရးမား - ေျပာငးလမႈ/ျပျပငေျပာငးလ မႈမားအား မညသက ဆန႔ကငသည သ႔မဟတ ေထာကပသည။ မညသ႔တြင လႊမးမးမႈအဆငမားစြာ သ႔မဟတ နညးကဥးစြာ ရသနညး။

အစအစဥ ေရးဆြျခငး

လဥးေရ၏ ေရလအပ ခကမားအေပၚ လက ေတြ႕မကသည/ မည ညႊတသည ဆနးစစ ေလလာမႈအေပၚ တည ေဆာကထားသည ဥပေဒအသစအား မေရးဆြမ ျပလပသည အမားျပညသ အေျခ အတငေဆြးေႏြးပြမား/ လႊတေတာအတြငး

ႏငငေရး ပါတမား

ႏငငသားမား အဓကႏငငေရးပါတႀကးႏစခသည ႏငငအတြငးရ မဒယာအား ထနးခပ ထားသည။ ဥပေဒအသစတြင သတ႔၏ ရပတညခကမားက ဆန႔ကငရန မဒယာတြငေနရာမရ။

ေရဥပေဒအသစေပၚထြကရနအတြက အားေကာငးသညႏငငသားမားလႈပရားမႈ ရေန။

109

တာဝနခမႈဆငရာဆကဆေရးမားအား ေဖာထတျခငး

မဝါဒအဆင

ဝနေဆာငမႈ ျပနာတာဝနရ သမား

ေတာငးဆပငခြင ရသမား

မဟာမတမားႏင ၾသဇာလႊမးမးမႈ

ဥးတညခကမား ရရႏငျခငးမ ဝနေဆာငမႈအား တားဆးေနေသာ အဟန႔အတား

ျပနာ အတြကတာဝန ရေသာလပ ကငေဆာင ရြကသမား

ဝနေဆာငမႈမား အသးျပေနေသာ လပကငေဆာင ရြကသမား၊ ေျပာငး လမႈအား စတဝင စားေသာအပစမား

လပကငေဆာငရြကသမား၏ ဆကဆ ေရးမား - ေျပာငးလမႈ/ျပျပငေျပာငးလ မႈမားအား မညသက ဆန႔ကငသည သ႔မဟတ ေထာကပသည။ မညသ႔တြင လႊမးမးမႈအဆငမားစြာ သ႔မဟတ နညးကဥးစြာ ရသနညး။

မဝါဒခမတျခငး ဥပေဒအားထနးညႇသည ရယမႈသညဝနေဆာင မႈလပငနးတစခေဆာင ရြကရနအတြကပဂၢလက ကမၸဏမားအား မည သညအခနတြငေရြး ခယမညႏင ပတ သက၍ ရငးလငးမႈမရ။

အပခပေန ေသာ ပါတ

ဆန႔ကငဘက ပါတမား

အပခပေနေသာ ပါတသည ဥပေဒအသစ တြင ႀကးမားသညရရစရာမားရေသာျပငပ ပဂၢလကကမၸဏမားႏင နးစပသညခတ ဆကမႈမားရသည။ သ႔ေသာေဒသဆငရာ အစးရအသငး အဖြသည ေဒသခရပရြာ လထမား၊ ကၽြမးကငပညာရငမားႏင ႏငငသားမားအား ဥပေဒအသစတြငပါဝင ျဖညဆညးရနအတြက ခငမာစြာေထာကခ အားေပးသည။

အေကာာင အထညေဖာျခငး

ဝနေဆာငမႈမားရယျခငး အား ပြငလငးျမငသာ မႈမရသညနညးလမးျဖင ျပလပၿပး ပမနအားျဖင အပခပေန ေသာႏငင ေရးပါတအား အဓက ပပးေပးသမားသာ ကနထ႐ကမား ရရၾက သည။

ဝယယျဖည တငးေရး အာဏာပင မား

အကငပကျခစား မႈဆန႔ကငေရး ေကာမရင

ကနထ႐ကလပငနးမားက အပခပေန သညပါတအား ေထာကပေနသမားက ေပးသည။ ႏငငတကာႏစဥးႏစဘက ပါဝငသညအလရငမားသည ထစနစအား ႏစသကၿပး အေၾကာငးမာ ၎သည အလပျဖစသည။ ႏငငတကာ ဘကေပါငးစ အလရငမားသည အကင ပကျခစားမႈအား ေရာငရားရနအတြက ပြငလငးသညဝယယျဖညတငးမႈအား လလားၾကသည။

110

၎သည ဆနးစစေလလာေရးအဖြ႕က စစညးထားေသာအခကအလကမားအေပၚအေျချပသည ဆေလာ

ေအာငျပလပထားသည ေမးခြနးလႊာျဖစသည (ပးတြ ၄ တြင ေဖာျပထားသည)။

မလမးညႊနေမးခြနးမား

အစအစဥေရးဆြျခငး မဝါဒခမတျခငး အေကာငအထညေဖာျခငး

တာဝနခေျဖရငးေပးႏငျခငး

ေရဥပေဒအသစႏငပတ သကၿပး လထအေျခအတင ေဆြးေႏြးပြအတြငး မမနကန သည တြကခကမႈမားအသး ျပျခငးအတြကႏငငေရး ပါတမားကႏငငသားမား အား မညမအထတာဝနခ ေျဖရငးေပးႏငမညနညး။

လႊတေတာတြင မဝါဒ မၾကမးေရးဆြသညလပငနး စဥအတြငးအပခပေနသည ပါတသည ဆန႔ကငဘက ပါတမားအား မညမအထ တာဝနခေျဖရငး ေပးႏင မညနညး။

ဝနေဆာငမႈအား ရယရနအ တြက ဝယယျဖညတငးေရး အာဏာပငသည အကင ပကျခစားမႈဆန႔ကငေရး ေကာမရငအား မညမအထ တာဝနခေျဖရငး ေပးႏငမညနညး။

တ႔ျပနမႈရျခငး

ေရဥပေဒအသစႏင ပတ သကၿပးလထအေျခအတင ေဆြးေႏြးပြအတြငး မမန ကနသည တြကခကမႈမား အသးျပျခငးအတြကႏငင ေရးပါတမားက ႏငငသား မားအား မညမတ႔ျပနမႈရ သနညး။

လႊတေတာတြင မဝါဒ မၾကမးေရးဆြသညလပငနး စဥအတြငး အပခပေန သညပါတ သည ဆန႔ကင ဘက ပါတမားအား မညမတ႔ျပနမႈ ရသနညး။

ဝနေဆာငမႈအား ရယရနအ တြက ဝယယျဖညတငးေရး အာဏာပငသည အကင ပက ျခစားမႈဆန႔ကငေရး ေကာမရင အား မညမတ႔ျပနမႈရသနညး။

ၾကပမတအေရးယႏငျခငး

ေရလအပမႈမားအားမား ယြငးသည ဆနးစစေလ လာမႈအတြက ႏငငသား မားက ႏငငေရးပါတမား အား အကးဆကမား အေပၚ မညသညအတငး အတာအထ တာဝနယ ေစႏငၿပး ၾကပမတအေရး ယႏငမညနညး။

လႊတေတာတြင တရားေရး မေဘာငအတြငး ခ႕ယြငး ခကမားအတြက ဆန႔ကင ဘကပါတမားက အပခပ ေနသညပါတအားအကး ဆကမားအေပၚ မညသည အတငးအတာအထတာဝန ယေစႏငၿပးၾကပမတအေရး ယႏငမညနညး။

ပြငလငးျမငသာမႈမရျခငး ႏင အပခပေနသညပါတ ၏ ရနပေငြေထာကပသမား အား ကနထ႐ကမားေပး ျခငးတ႔အတြကအကငပက ျခစားမႈဆန႔ကငေရးေကာ မရငက ဝယယျဖညတငး ေရးအာဏာပငအားအကး ဆကမားအေပၚ မညသည အတငးအတာအထတာဝန ယေစႏငၿပးၾကပမတအေရး ယႏငမညနညး။

111

ဤေဆာငရြကရနစာရငးသည ေတြ႕ရခကမားႏင အဆျပခကမားႏငပတသကသည အစညးအေဝးမား

အား ခငလေအာငေဆာငရြကရနအတြက ႀကတငျပငဆငမႈမားအား ပပးေပးသည။

ေတြ႕ရခကမားႏငအဆျပခကမားအား ခငလေဆာငရြကပ

ဘယသလ ဘာလ အတညျပျခငး နညးလမးမား

အႀကေပးအဖြ႕ ျဖစရပမနမားႏငသးသပခကမားအၾကား ညညြတမႈႏင သးသပခကမားႏငအႀကျပ ခကမားအၾကား ညညြတမႈ

ခေရးသည/ေဆြးေႏြးသည အစညးအေဝးမား

အဓကအခကအလက ေပးသမား

တငဆကမႈမားႏင ျဖစရပမနမားအသးျပျခငး

ေဆြးေႏြးသညအစညးအေဝးမား

အစရငခစာအသးျပသမား ေမာမနးထားသညအစရငခစာအား အသးျပပ၊ အႀကျပခကမား၏ သငေတာမႈ

လကေတြ႕လပကင ေဆာငရြကျခငးက အေလးေပးသည ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈ

112

Ayee, J. and Crook, R., ‘Toilet Wars’: Urban Sanitation and the Politics of Public-Private Partnerships Services in Ghana, IDS Working Paper 213 (Brighton: Institute of Development Studies, 2003), available at <http://www.ids.ac.uk/idspublication/toilet-wars-urban-sanitation-services-and-the-politics-of-public-private-partnerships-in-ghana>, accessed 29 April 2014

Barr, M., Serneels, P. and Zeitlin, A., ‘Information and Collective Action in the Community Monitoring of Schools: Field and Lab Experimental Evidence from Uganda’, 2012, working paper (unpublished)

Batley, R. and McLoughlin, C., The Effects of Sector Characteristics on Accountability Relationships in Service Delivery, ODI Working Paper 350 (London: Overseas Development Institute, 2012), available at <http://www.odi.org.uk/sites/odi.org.uk/files/odi-assets/publications-opinion-files/7790.pdf>, accessed 29 April 2014

Heck, C. and Tolmie, C., Voices from the Ground: Does Strengthening Demand for Better Services Improve Supply? (Stockholm: International IDEA, 2012), available at <http://www.idea.int/resources/analysis/does-strengthening-demand-for-better-services-improve-supply.cfm>, accessed 29 April 2014

International IDEA, Assessing the Quality of Democracy: A Practical Guide (Stockholm, International IDEA, 2008)

International IDEA, Democratic Accountability in Service Delivery: A Desk Review (Stockholm: International IDEA, 2013), available at <http://www.idea.int/resources/analysis/democratic-accountability-and-service-delivery-a-desk-review.cfm>, accessed 29 April 2014

113

International IDEA, State of Local Democracy Assessment Framework (Stockholm: International IDEA, 2013)

International IDEA and the Office of the Ombudsman in Malawi, Assessing Democratic Accountability In Service Delivery: A summary report of the pilot assessment in waste management service delivery in Malawi (Stockholm: International IDEA, 2014)

Keefer, P. and Khemani, S., ‘Democracy, Public Expenditures, and the Poor: Understanding Political Incentives for Providing Public Services’, World Bank Research Observer, 20/1 (March 2005), pp. 1–28, available at <http://elibrary.worldbank.org/doi/abs/10.1093/wbro/lki002>, accessed 29 April 2014

Kemp, B., Political Party Dialogue: A Facilitator’s Guide (Stockholm: International IDEA, 2013)

Rampa, F., with Piñol Puig, G., ‘Analysing Governance in the Water Sector in Kenya’, Discussion Paper 124, European Centre for Development Policy Management, 2011, available at <http://ecdpm.org/publications/analysing-governance-water-sector-kenya/>, accessed 29 April 2014

Triwibowo, D., ‘The Role of Strategic Alliances between NGOs and the Local Media in Making Health Services Responsive to the Poor in Makassar City, South Sulawesi Province, Indonesia’, Discussion Paper, International IDEA, 2012, available at <http://www.idea.int/resources/analysis/the-role-of-strategic-alliances-between-ngos-and-local-media.cfm>, accessed 29 April 2014

Wild, L., Chambers, V., King M. and Harris, D., Common Constraints and Incentive Problems in Service Delivery, ODI Working Paper 351 (London: Overseas Development Institute, 2012), available at <http://www.odi.org.uk/sites/odi.org.uk/files/odi-assets/publications-opinion-files/7791.pdf>, accessed 29 April 2014

World Bank, Cases in Outcome Harvesting: Ten Pilot Experiences Identify New Learning from Multi-Stakeholder Projects to Improve Results, (Washington D.C.: The World Bank, 2014) available at <http://wbi.worldbank.org/wbi/Data/wbi/wbicms/files/drupal-acquia/wbi/Cases%20in%20Outcome%20Harvesting.pdf>, accessed 25 August 2014

114

ဤလမးညႊနအားျပစရာတြင မမတ႔၏စြမးေဆာငႏငရညမးစတ႔ျဖင လေပါငး

မားစြာ ပါဝငပပးေပးခၾကသည။ ၂ဝ၁ဝ တြင Anna Lekvall ႏင Jorge Valladares

Molleda တ႔သည ခဥးကပပႏငဤလမးညႊနတြငပါဝငသည စနစအကဆးအေၾကာငး

အရာမားအား စတကးၿပးပေဖာေပးခသည။ Bolivia၊ Indonesia၊ Lesotho ႏင Malawi

တ႔တြင အသးျပခေသာ ယခငမမားအား Jorge က ဥးေဆာငေရးဆြချခငးျဖစသည။

ထ႔အျပင သသည ဤမအား Helena Bjuremalm ႏင Alberto Fernández Gibaja

တ႔ႏငအတ ျပငဆငချခငးျဖစသည။

International IDEA မ ကၽြမးကငပညာရငမားႏငမတေဆြမားသည သတ႔၏

အခနကအသးျပၿပး မေဘာင၏ အယအဆမားႏင မၾကမး၏မကြမားအား ေဆြးေႏြးခ

ၾကသည။ ၂ဝ၁ဝ ခႏစတေလာကလးတြင သတ႔ထမ အခ႕သမားသည ဤလမးညႊန၏

ပထမဆးမတခကမားပါဝငသညပၾကမးအား ေဆြးေႏြးရနအတြက Stockholm တြင

သြားေရာကေတြ႕ဆၾကကာ ၎ထတြင Wieger Bakker (University of Utrecht)၊

Mark Bovens (University of Utrecht)၊ Edna Co (University of the Philippines)၊

Noha El-Mikawy (United Nations Development Programme)၊ Michael

Hammer (One World Trust)၊ Todd Landman (University of Essex)၊ Andres

Mejia Acosta (Institute of Development Studies)၊ João Pereira (Civil Society

Support Mechanism, Mozambique) ႏင Lisa von Trapp (World Bank Institute)

တ႔ ပါဝငခၾကသည။

Anja Linder ႏင Renée Speijcken တ႔အား ၂ဝ၁၂ ခႏစတြင ဒတယမၾကမးျဖစ

လာသည မေဘာငအား အဓကသးသပမႈျပလပၿပး ပပးေပးခသညအတြက အထး

ေကးဇးတငလပါသည။

115

International IDEA မလပေဖာကငဘကမားသည အခနမးစ၌ ျဖညဆညးမႈ

မားေဆာငရြကေပးခၾကသည။ ထ႔ေၾကာင ကၽြႏပတ႔အလြနေကးဇးတငသမားထတြင

Alicia del Aguila၊ Erik Asplund၊ Margot Gould၊ Paul Guerin၊ Louise Heegaard၊

Henry Ivarature ၊ Kristina Jelmin၊ Mélida Jiménez၊ Katarina Jörgensen၊ Shana

Kaiser၊ Brechtje Kemp၊ Matshidiso Kgothatso Semela-Serote၊ Keboitse

Machangana၊ Emily Perez၊ Leena Rikkila၊ Edward Shalala၊ Bjarte Tørå၊

Marcelo Villafani ႏင Lotta Westerberg တ႔ ပါဝငသည။ ၂ဝ၁၃ ခႏစတြင Sam

Jones သည လမးညႊန၏ယခမအတြက မားစြာျဖညဆညးမႈမား ေဆာငရြကေပးခသည။

ကၽြနပတ႔သည ႏငငမးစတ႔တြင ဤမေဘာငအားအသးျပ၍ ေရ႕ေျပးဆနးစစ

ေလလာမႈမားျပလပႏငရနအတြက ပပးေပးခေသာလပေဖာကငဘကမားအား အထး

ေကးဇးတငလပါသည - Adhy Aman၊ Edwige Balutansky၊ Andrew Ellis၊ Alfonso

Ferrufino၊ Carolina Floru၊ Nyla Grace Prieto၊ Margot Gould၊ Matshidiso

Kgothatso Semela-Serote၊ Jean-Yves Kpalou၊ Mustaq Moorad ႏင Fernando

Patzy။

ထေရ႕ေျပးဆနးစစေလလာမႈမ ရရသညတ႔ျပနမႈမားသည မေဘာငအား ထပမ

ျပငဆငရနအတြက အဓကကၿပး အထးသျဖင Marcos Bustamante၊ Carlos

Moncada ႏင José de la Fuente (Bolivia)၊ Badruun Gardi (Zorig Foundation,

Mongolia)၊ Motlamelle Kapa၊ Oscar Gakuo Mwangi ႏင Mafa Sejanamane

(National University of Lesotho)၊ Ikrar Nusa Bhakti ႏင Mbak Yanu (Center

for Political Studies, Indonesian Institute of Sciences) ႏင Khumbo Rudo

Mwalwimba၊ Ellos Lodzeni၊ Vincent Kondowe ႏင Tujilane Chizumila (Office

of the Ombudsman of Malawi) တ႔ထမရရသည ဆနးစစေလလာမႈမားျဖစသည။

International IDEA အေနႏင အမညေဖာျပ၍မရသညျပနလညသးသပသမား

ပါဝငသညအပစအား အေစာပငးမမားအား ျပငဆငထနးညႇေပးရာတြင အေထာက

အကျပသည ၎တ႔၏မတခကမားႏငတ႔ျပနမႈမားအတြက အထးေကးဇးတငလပါ

သည။ ထျပနလညသးသပသမားသည Natural Resources Governance Institute

(ယခင Revenue Watch Institute)၊ UNICEF ၊ United Nations Development

Programme၊ World Bank ႏင World Resources Institute တ႔ႏငဆကစပသမား

သ႔မဟတ ဆကစပခသမားျဖစသည။

116

ထ႔အျပင ဤလမးညႊနအား တညးျဖတၿပး အယဒတာအာေဘာေရးသားခကာ

ပးေပါငးေဆာငရြကမႈအတြငး စနစတကအႀကေပးခၿပး ပစအားဒဇငးေဖာထတရာတြင

ပပးေပးခမႈမားအတြက Thomas Pritzl ကလညး ေကးဇးတငလပါသည။

ေနာကဆးအေနႏငျဖစေသာလညး တနးတအေရးႀကးသညမာ International

IDEA မ ပႏပထတေဝေရး အရာရျဖစသ Lisa Hagman အား မၾကမးထတလပမႈတြင

ေအာငျမငစြာစမခန႔ခြႏငျခငးအတြကႏင Jenefrieda Isberg အား ေဖာထတမႈ၊ ပႏပ

မႈႏင ျဖန႔ခမႈတ႔တေလာကတြင သမ၏တနဖးျဖတ၍မရသည အပခပေရးႏငဘ႑ာ

ေရးပပးမႈမားအတြက ေကးဇးတငလပါသည။

117

ဒမကေရစႏငေရြးေကာကပြဆငရာအကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႕အစညး

(International IDEA) သည ႏငငတကာအစးရမား အျပနအလနဖြ႕စညးထားၿပး

ကမၻာတစဝမး ဒမကေရစအားအဓြန႔ရညေစရန ပပးကညေပးေသာအဖြ႕အစညး ျဖစ

သည။

အဖြ႕အစညး၏ဥးတညမားမာ ခငမာသညဒမကေရစစနစေအာကရ အဖြ႕အစညး

မားႏငလပငနးစဥမားအျပင ပမေရရညတညတၿပး ထေရာကကာ တရားဝငျဖစသည

ဒမကေရစတ႔အား ပပးေပးရနျဖစသည။

International IDEA က ဘာလပသလ။

အဖြ႕အစညး၏အလပအား ကမၻာအဆင၊ ေဒသအဆငႏင ႏငငအဆငတ႔တြင

ဖြ႕စညးထားၿပး ႏငငသားမားအား ေျပာငးလမႈ၏တြနးအားမားအေနႏင အာ႐စက

သည။

International IDEA သည အဓကကၽြမးကငမႈနယပယအခ႕မ ယဥတြၿပးထြက

ေပၚလာသညအသပညာမား အားေဖာထတေပးၿပး ထအထတြင - ေရြးေကာကပြ

လပငနးစဥမား၊ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငး၊ ႏငငေရးပါဝငမႈႏငကယ

စားျပမႈ၊ ဒမကေရစႏငဖြ႕ၿဖးမႈ စသညတ႔အျပင ဒမကေရစႏငဆကစပသည ကား-မ

ေရးရာ၊ ကြျပားျခားနားမႈႏင ပဋပကၡႏင လၿခမႈတ႔ ပါဝငသည။

International IDEA သည ဒမကရကတစျပျပငေျပာငးလမႈအတြကလပကင

ေနေသာ ႏငငအဆငႏငေဒသအဆငလပကငေဆာငရြကသမားအား ဤအသပညာ

ကေပးၿပး ဒမကရကတစေျပာငးလမႈက ပပးေပးသည ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈအား ပပး

ေဆာငရြကေပးသည။

118

၎၏အလပမတစဆင International IDEA က ရညမနးသညမာ -

• ဒမကေရစ၏လပႏငစြမးရည၊ တရားဝငမႈႏင အမားယၾကညလကခမႈတ႔အား ျမႇငတင

ေပးသည။

• ပမပါဝငမႈရျခငးႏင တာဝနခယမႈရသညကယစားျပမႈ၊

• ပမထေရာကၿပးတရားဝငသည ဒမကေရစပးေပါငးေဆာငရြကမႈတ႔ ျဖစသည။

International IDEA က ဘယမာ လပကငသလ။

International IDEA သည ကမၻာတစဝမးတြင လပေဆာငေနပါသည။ အဖြ႕

သည စေတာဟမး၊ ဆြဒငႏငငတြင အေျခစကၿပး အာဖရက၊ အာရႏင ပစဖတ၊ လကတင

အေမရကႏင Caribbean ႏင အေနာကအာရႏင ေျမာကအာဖရကေဒသမားတြင ႐း

မား ရပါသည။

ဝနေဆာငမႈလပငနးေဆာငရြကျခငး အဆငနမေသာႏငငမားတြင တညေသာအခကတစခရတတသည။ ယငးမာ ထ ေရာကသည အေရးယျခငး သ႔မဟတ ဆလာဘမားေပးရနအတြက ၄ငးတ႔၌ ျပ႒ာနးခကမားမရျခငး သ႔မဟတ အလြနအားနညး သည ျပ႒ာနခကမားသာ ရျခငးတ႔ျဖစသည။ ဒမကေရစသည တာဝနခမႈဆငရာယႏရားမား အလပလပေနျခငးႏငညမသညဟ ယဆေလရၾကေသာလညး လကေတြ႕တြင ထ႔ထကမားစြာ ပ၍႐ႈပေထြးသည။ အေၾကာငးအရာအမးမးတ႔က ဝနေဆာငမႈမား မညကသ႔ေပးသညႏင တာဝနခမႈဆငရာ ယႏရားမားမညကသ႔ အလပလပသညဆသညတ႔အေပၚ သကေရာကမႈရသည။ ထကသ႔ေသာ ယႏရားမားသည မားေသာအားျဖင အမနတကယတညရေလမရျခငး၊ အလပမျဖစျခငး သ႔မဟတ ကယပင ျဖစတညခယမႈ (ဘာသာစကားဆငရာ၊ တငးရငးသား၊ ဘာသာေရး သ႔မဟတ ကား-မကယပငလကၡဏာ တ႔ကသ႔ေသာ)၊ လငတမးညႊတမႈ၊ အသက၊ ဝငေငြ၊ မသနစြမးမႈ၊ အာဏာ စသညအေပၚ အေျခခသည ခြျခားဆကဆျခငးမား ျဖစတတသည။

ဤလမးညႊနတြင ဒမကေရစစနစႏငအည တာဝနခမႈယႏရားမာက ပမတးတကေကာငးမြနေအာင လပေဆာငႏငရန ဆနးစစေလလာေရး နညးနာေဗဒတစခ ပါ၀ငပါသည။ ဤလမးညႊန၏ မေဘာငသည International IDEA က ယခငျပစ ထားသည ႏငငသားဥးေဆာငသညမေဘာငမားျဖစေသာ ဒမကေရစေရခန ႏင ေဒသႏရဒမကေရစေရခန ဆနးစစေလလာမႈ မေဘာငတ႔အေပၚ ေနာကဆးျဖညစြကခကပငျဖစသည။ အသးျပသမားအေနျဖင အမားျပညသ ၀နေဆာငမႈမားေပးျခငးႏင သကဆငေသာ မႈ၀ါဒလပငနးစဥမားတြင တာ၀နထမးေဆာငသမား တာ၀နခေစႏငျခငး ရ၊ မရ ဆးျဖတႏငမယ လမးညႊနခက က ေတြ႕ရႏငပါသည။ ထ႕ျပငအဆပါ တာဝနခမႈယႏရားမာက တးတကေကာငးမြနေအာင ဘယလလပေဆာငႏငမလ ဆသည လမးညႊနခကမားလညး ပါ၀ငပါသည။

ISBN 978-91-7671-073-9

INTERNATIONAL IDEA MYANMAR68 (B), Sayar San Raod,Bahan Township,Yangon, MyanmarPhone: +95 9 26312 8104Email: info-myanmar@idea.intWebsite: www.idea.int

INTERNATIONAL IDEAStrömsborgSE–103 34 StockholmSweden Tel: +46 8 698 37 00Fax: +46 8 20 24 22Email: info@idea.intWebsite: www.idea.intFacebook.com/InternationalIDEATwitter@Int_IDEA