LIBER QUINTUS

DE ~ATIONE COGNOSCENDI

ET DISCERNENDI PECCATA.

TRACTATUS PRAEAMBULUS

De Act ìb u s Hu m an ls in genere.

F'inis au­ctoris. Mens mihi non est, benevole Lector,

scribens de morali theologia, quae totaad praxim est dirigenda, tractatum deActibus humanis tibi exhibere, schola­sticis quaestionibus refertum; sed potius,tuae animarumque saluti consulere eu­piens, ea tantum seligere cogito quae inhac materia magis utilia quaeque scitunecessaria ad praxim existimantur, Non­ne, si secus facerem, et ego oleum ope­ramque in elucubrando perderem, et tufrustra tempus tereres, in hujusmodi ìnu-

tilia legendo? Ne igitur; quaeso, tracta­tum hunc omnibus pene numeris abso­lutum a me exspectes, quem utiliora etadhuc satis implicata manent. - Hanctamen maximam adhibui diligentiam, utdoctrinas seligerem, quibus prodesse, nonobesse valeam animarum profectui. Hincest quod non recedendum puto a sanaDoctoris Angelici doctrina, ubi haberipotest; ipso enim duce, in rebus theolo­gicis inoffenso pede ambulatur.

Sit igitur

ARTICULUS 1.

DE NATURA AC MUL'rIPLICI ACTUUM HUMANORUM DIVISIONE.

hU~:~l,~S~ I. - Actus humanus, strictissima ac..quid. ceptione sumptus, definiri potest: Actus

dehberate procedens ab honzl'nl's volun­tate. - Etenim z"llae solae actiones vocan­tur proprie humanae (inquit S. Thomas l),quarum homo est doml'nus: est autemhomo dommus suorum actuum per ratio­nem et voluntatem.... Illae ergo actionesproprie humanae dù;untur quae ex volun­tate delz"berata procedunt. - Ut enim actiosìt humana et moralis, necesse est ut in­telligatur et ut libere agatur; alterum ubideest, vel propter ignorantiam involun­tariam, vel propter coactionem, potiusmechanica quam rnoralis dicenda est.

Il. - Hinc infertur, actiones omnesquae non procedunt a voluntate hominisdeliberata, communiter appellari actiones .hominis, non humanas..

h u:ac:::,s~ III. - Actus humani multipliciter divi­quotuplex, duntur. - Alli enim dicuntur actus eli­

citi, alii imperati: ex his quidam dìcun­tur boni, quidam vero mali. - Ex bonis,

. alii sunt naturales, alìi supernaturales:"ex supernaturalibus vero, alìi sunt meri-

1 Summa theol., 111. Zie, qu. 1, art. 1.

s. ALPHONSI, Opera moraiia. - Tom. II.

torii de condigno, alii de congruo.Tandem alli actus humani sunt interio­res ; alti vero exteriores. - De quibussingi11atim.

III. - Actus humanus dicitur elicz"tus,qui immediate a voluntate procedit; cujus­modi est amor et odium. - Dicitur l'm­peratus ille actus qui ab ipsa volun­tate proficiscitur mediate, ut ambulare,loqui, scribere, etc.: quae procedunta voluntate imperante in alias potentias,nempe motrices ad hujusmodi actus eli­ciendos.

Hi actus sive eliciti sive imperati, eoipso quod libere procedunt a voluntatedicuntur actus morales, seu boni ve1mali. - Ii dicuntur boni qui sunt con­sentanei ad rectam rationem: qui verodissentanei appellantur mali. - Actusboni naturales sunt qui solis naturae vi­ribus fieri possunt; supernatura/es verononnisi auxilio gratiae elici possunt, utactus fìdeì; spei, amoris, etc.

Meritorii de condigno sunt quibus exjustitia merces debetur; de congruo vero

Elicitus etimperatus.

Bonus vclmalus,

Naturalisvel super­naturalis...

690 LIB. V. - TRACT. PRAEAMBULUS. - DE ACTIBUS HUMANIS. ART. Il. - DE VOLUNTARIO ET INVOLUNTARIO. - § I. 691

ARTICULUS II.

DE VOLUNTARIO ET INVOLUN'rARIO, EJUSQUE cxusrs,

tollendo. 3°. Quod teneatur tollere, velillam .non ponere.

Ita S. Thomas 2, ubi ait: Eventus se­quens... si est praecogùatus, manifestumest quod addit ad bonùatem vel malz'tiam(actus). Cum eni1n aliquzs cogitans quodex opere suo multa mala possunt sequi,nec propter hoc dimz'ttz't, ex hoc appa­ret voluntas ejus esse magzs inordmata.- Silvius in hunc articulum ait quodS. Thomas hic usurpat vocem praecogi­tatus, quatenus idem sonet ac volt'tus etintentus, seu praevisus et intentus: quem­admodum ipse Angelicus a pro Tifi prae­cogitatus utitur vocabulo praevzsus etintentus, dum ait: Sicut etiam supra di­ctum est, cum de banz'tate et malitia exte­riorum actuum ageretur; eventus sequens,si sù praeoisus et intentus (sed supradixerat praecogitatus) addt't ad bonttatemvel malzttanz actus. Tune vero censetur...eventus sequens, addit Silvius, esse voli­tus ac intentus, non salum quando exproposito intendz'tur,o sed etiam quandosic praevùletur secuturus, ut potuerù acdebuert't ùnpedirt~ nec tame» est impedz:tus: tunc enim est interpretative (seu in­directe) volt'tus. - Tandem, concluditS. Thomas 4: Si autem eventus sequensnon sa praecogitatus..., siper se sequt'turex tali actu et ut in plurzòus..., addt't adbonitatem vel malt'tiam actus. Secus, siper accidens, et ut in paucioribus occur­rito Hic Silvius docet quod eventus se­quens per se et ut in plurtòus ideo additad bonitatem et malitiam, quia, si non estpraecogitatus in seipso, est certe prae­visus et intentus in alio, scilicet in suacausa et virtualiter.

XI. - Eadem ratione dicendum est quodnempe omissio, ut sit voluntaria et cul­pabilis, tria requiruntur: 1°.Quod quis po­tuerit agere. 2°. Quod debuerit. SO. Quodnon egerit. - Ita Silvius, Gonet, ContinoTournely aliique; ex S. Thoma 5: Scien­dum quod non sempe« id quod sequt'turad defectum actionis, reduct'tur sicut incausam in agens, ex eo quod non agt't:sed solum tunc cum potest et debet agere.

Principiaintrinsecaactus hu­mani.

Differentiavoluntarii aspontaneo.

Vohmta­rium, quid,

Actionesnon volun­tariae.

sunt ii qui tantum ex decentia mercedemmerentur.

Postremo actus interiores nullo sen­sibili signo patefiunt; exteriores vero pa­tent exterius.

V. - Bis praenotatis, dicendum nuncest de principiis intrinsecis actuum hu­manorum.

Tria sunt haec principia, nempe intel-

§ I. - Quid et quotuplex sit Voluntarium.

VI. - Praenotandum quod hoc vocabu­lum voluntarzum aliquando accipitur ineodem sensu ac spontaneum, quod nempefit sponte et ex voluntatis inclinatione,nullo cogente praecepto vel metu, vi autdolo. - Sed revera aliud est voluntarium,aliud vero spontaneum. Etenim omne vo­luntarium est spontaneum; sed non e con­trario omne spontaneum est voluntarium.Aliquando accipitur voluntarium pro li­bero; quamquam non omne voluntariumsit liberum, licet omne liberum sit volun­tarium. Tandem accipitur hoc alio sensuin quo a nobis definitur et disseritur.

VII. - Voluntarium sic definiri potest:Actus procedens a principzo intrinseco,seu a voluntate cum cognz'tzone finis. ItaS. Thomas l, post Gregorium Nyssenum,Damascenum (quos ipse laudat), Gonet 2,

Silvius, Salmanticenses, Concina, [Conti­nuator] Tournely w et alii communiter. ­Duo igitur sunt necessaria ad constituen­dam rationem voluntarii, nempe quod sitet a przndpzo intrinseco, et cum aliquacogniuone finis.

VIII. - Hinc infertur l°. Quod illaeactiones quae fiunt ex principio tantum

1 ll1. 2-e , qu, 6, art. 1. - Gregor, Nyssen.) id est NenzesiusEmesinus, de Natura hominis, cap. 32; Migne, Patrol.liraeco-lat., tomo 40. col. 727·728. Cfr. ap. Migne, ibid.,col. 495et seq., editoris Oxoniensis praefationem in Nemesiiopus de Natura homims, : s. foa«, Damasc, d. Fide

VII. - a) Aliquantulum ab his differt volun­tarii definitio a Continuatore Tournely pro­posita; dicit enim hic auctor, de Act. hum.,cap. 2, art. 1, esse actum a voluntate proce­dentem «ex praevia cognitione eorum in

lectus, voluntas et libertas. Intellectusinfiuit in actionem moralem per conscien­tiam, sive cognitionem actionis et legis:ideoque in tractatu de Conscientia plurade intellectu dicuntur.

Nunc igitur dicendum superest de vo­luntario et involuntario, deinde de libero,quae sunt actuum humanorum potioraprincipia. - Hinc

extrinseco, ut sunt quae vi et coacte fiunt,non dicuntur voluntariae. - Z'. Similiteromnes actiones quae quidem procedunta principio intrinseco, sed sine ulla cognì­tione intellectus, neque voluntariae dicipossunt. -- 3°. Ad hoc ut aliqua actiodicatur tota voluntaria, necesse est utcognoscatur secundum omnes sui parteset circumstantias, quarum aliqua si igno­retur, actio non dicitur voluntaria quoadillam circumstantiam ignoratam. Sic, quiaccedit ad mulierem quam nescit essenuptam, non committit peccatum adul­terii, sed simplicis fornicationis; cum in­voluntarie se habeat quoad circumstan­tiam matrimonii, quam ignorato - 4.° In­fertur quod ubi nulla est advertentia,nullum est voluntarium et peccatum; utaccidit in actionibus dormientium, quaesunt simpliciter involuntariae. Ubi veroest semiplena advertentia, ibi est semi­voluntarium et dumtaxat veniale pecca­tum; ut contingit semidormientibus.

IX. - Voluntarium multipliciter divi­ditur a theologis: l°. In voluntarium sim­pliciter, et voluntarium secundum quiti. ­Illud procedit ex plena voluntatis inc1i­natione sine ulla repugnantia.· Hoc veroprocedit quidem ex voluntatis consensu,

orthod., lib. 2, cap. 24; ap, Migne, Patrol, graeco..Iat.,tomo 94, col. 953·954. - 2 Manual., parto 2, tr. 2. cap. 1,§ 1. - Silvius, in l-m 2-e, quaest, 6, art. 1. - Salmant.Sellolast., tr, IO, disp. I, n. 1. et 6. - Concina, de Act.hum., cap. 5, D. 3.

quibus est actìo s ; sive, ut ipse ibidem ex­plicat, «cìrcumstantìarum in quibus est actio,seu quae ad eam pertinent », At sane finisad quem est actio, inter circumstantias, etquidem praecipuas, actuum numeratur.

Volunta­rium sim­pliciter etsecundumquid,

Liberurnet necessa­rium.

Volunta­rium in sevet in cau­sa.

Directumet indire·ctum.

Volunta­riumincau­sa,quandoimputabile.

sed cum repugnantia. Hujusmodi est pro­jectio mercium in mare [acta metu nau­fragii.

Dividitur rzi. In ltòerum seu contin­gens, et necessarium. - Primum fit avoluntate quae operatur cum indifferentiaad volendum et nolendum. Talis est amorviatoris in Deum. Secundum, a voluntatedeterminata ad unum, ut est amor bea­torum in patria. - Gonet l docet contraVasquez quod ratio voluntarii perfectiusreperitur in actibus necessariis qua m li­beris. Ratio est, quia quo major est amor,eo majus est voluntarium, id est majorvoluntatis propensio et major cognitio in­tellectus. Talis est amor necessarius Deierga seipsum, vel amor beatorum quototo conatu feruntur in Deum.

Dividitur 3°. In voluntarium in se seuexpressum, et in causa et hnplict'tum seuvirtuale. - Voluntarium in se illud dici­tur quod est volitum in se ipso et imme­diate; ut cum quis aliquid furatur, quiahabet in se voluntatem furandi. - Volun­tarium vero in causa est volìtum non inse, sed in alio quod apprehenditur saltemconfuse uti causa alicujus effectus. Hocmodo dicitur voluntaria hominis occisìo,patrata ab eo qui se voluntarie inebriavit,praevidens saltem in confuso hujusmodioccisionem.

Dividitur 4°. In voluntarium directum,et indirectum. - IIlud directe et ìmme­diate procedit a voluntate, tamquam acausa efficienti. Hoc vero, licet non pro­cedat a...yoluntate immediate, ab ea tamenmediate dependet. - Sed nemo non videthanc quartam voluntarii divisionem facilead tertiam posse redire.

X. - Hic advertere oportet quod, utaliquis effectus sequens suam causam jamvoluntarie positam, dicatur et ipse volun­tarius tndirecte in causa (ut supra dixi­mus) , simulque imputeturad meritumvel demeritum, tria concurrere debent:lO. Quod agens ponendo causam advertatsaltem in confuso, hujusmodi effectumfore ex illa causa sequuturum, 2°. Quodpossit impedire talem effectum causam

1 Manual."part. 2, tr. 2, cap. l, §1. • Vasq., in 111m 2U j

disp.23, cap. 4. - 91- 2lte , qu, 20, art. 5. - S#vius,1 concI. 1.- 81- 2-<l, qu. 73, art. 8, ad IlhJl, - SUvius) loe. cit., concI. 1,i. f. - 4 l- 2-11

, qu.2O, art. 5. - SiZv;us, in lata 2-e, qu. 20,

art. 5, conci. 2. - Silvius) in lllm 2· c , qu.6, art. 3, conci. 2.­Gonet, Clyp., parto 2, tr. 2, diop. l, art. S, praeamb. et§2.­Contino Tourn.) de Act. hum., cap. 2, art. 1, n. 4, v. f••5 1" 2-e , qu. 6, art. 3.

Requisitaad omissio­nem volun­tariam.

692 LIB. V. - 'tRACT. PRAEAMBULUS. - DE ACTIBUS HUMANIS. ART. II. - DE VOLUNTARIO ET INVOLUNTARIO. - § II. 693Involunta­

rium, quid,

Quotuplex,

Consccta­eia. practi­ClL pro in­voluntarioin causa.

XII. - Ex definitione voluntarii supratradita facile colligitur in quo posita sitnatura z"ttvoluntarù: - Si igitur volun­tarium exigit l° quod sit a principio in­trinseco, 2° quod sit cum cognitione finzs(ut diximus § 1, n. VII), - necesse est utoppositum ejus, nempe z"tzvoluntariuin,fiat vel a principio extrinseco contra pro­pensionem voluntatis, ut accidit agenti exvi vel metu; vel fiat sine cognitione in­tellectus, quae aut tollitur aut saltemligatur, ut accidit operanti ex ìgnorantìavel passione. - Ita communiter DD. exS. Thoma.

XIII. - Multiplex est involuntarium.Aliud dicitur involuntarium privative,

quando solum deest actus volendi id quodpotest velle.

Aliud dicitur involuntarium positiveet contrarie, quando scilicet aliquid nonsolum non est volitum, sed positive no­litum et repugnans suae voluntati.

Rursum involuntarium contrarie du­plex est: aliud st'mpliciter, aliud secun­dum qutd. - Primum est illud quod itadisplicet voluntati, ut nullo modo nulla­que ratione id velit. - Secundurn vero·illud dicitur quod, licet sub aliquo re­spectu displiceat voluntati, sub alia tamenratione eidem magis placet et acceptatur.Talis est projectio mercium in mari factametu naufragii, quae respectu mercatorisest involuntaria secundum quid,' respectuvero majoris mali imminentis est volun­taria simpliciter.

XIV. - Ex superius dictis plura colli­gimus ad praxim:

l°. Qui summo mane diei festi se ine­briavit, non praevidens ex eo sequuturamMissae omissionem, non peccat propterillam omissionem Sacri. - Rationem attu­limus § 1, n. X, ubi statuimus quod even­tus sequens non imputatur, nisi praevi­deatur in se vel in causa,

2°. Si causa quae ponitur, natura suainducat talem effectum malum, tamennecessario poni debet; tunc effectus ma­lus, licet praevisus, non tamen volitus etintentus, nullo modo est imputabilis, si

S. Thomas, In 2~~, qu. 6, art. 1, 5, 6, 7, 8, passim, ­1 1:1. 2Q l;: , qu. 20, art. 5. - S. Joan. Damascenus, de Fideorthodoxa, Iìb. 2, cap. 24; ap. Migne, Patrol. graeco-Iat.,tomo 94, col. 953-954. - S. Gregorius Nyssenus, id est Ne-

aliquam praecautionem operans adhibue­rito - Sic non imputatur chirurgo pol­lutio quam praevidit sibi sequuturam extactu necessario mulieris in partibus ve­rendis: dummodo eam non intenderit.Nec imputatur studenti ob propriam etaliorum utilitatem materiis sexti Prae­cepti, si ipse hujusmodi effectum non in­tenderit: dummodo complacentiam repel­lat in actu quo sequitur pollutio. Ratio,quia tunc non tenetur causam illam tol­lere vel non ponere; et qui utitur juresuo, non dicitur causa effectus non intentiet per accidens sequuti, immo in tali casuvidetur magis pati quam agere. - A for­tiori, non imputatur effectus sequens excausa alias honesta et licita, ut pollutioquae oritur ex equitatione vel cibo etpotu moderato; tunc enim effectus nonintentus est per accidens, et secundumS. Thomam l non est imputabilis.

3°. Nec facile confessarius credere de­bet poenitenti qui se excusat pejerasse,blasphemasse vel verba obscoena protu­lisse sine advertentia, et involuntaria tam­quam ex habitu. Nam si habitum illumextirpare non studuerit aliqua adhibendoremedia, tunc est voluntarius in causadum pejerat, blasphemat, etc.; et ideonon excusatur a culpa. - Secus vero, siadhibitis diligentiis inadvertenter blasphe­mat, in obscoena prorumpit, et similiaagito

Nunc progrediamur oportet ad causasquae involuntarium causant, ut sunt vis,metus, concupiscentia et ignorantia.Sit igitur

§ IL - De Violentia et Metu.

XV. - Violentum definitur id quod esta principio extrinseco, repugnante eo quivim patitur, Ita communiter DD., Dama­scenus, Nyssenus, S. Thomas, et AuctorEthicor. 2. - Hinc infertur quod ad na­turam violenti duo requiruntur: l°. Quodsit a principio extrinseco. 2°. Quod pa­tiens resistat pro viribus, etiam positiveet contrarie, agenti extrinseco. Non enimsufficit quod negative se gerat: alioquin

mesius Emesinus, de Natura hominis, cap. 30; ap, Mignc,Patrol, graeco-Iat, tomo 40, col. 719-720. - S. Thomas,la 2o.e, qu, 6, art. 4 et 5. - 2 Auctor Ethicorum, id est Ari.state/es) Ethic. Nicomacheor., lib. 3, cap. 1.

Violcmum ,quid.

Violentiasimpliciteret secun­dum quid.

Violentiasimplicitercausat in­v o I u n t a­rium.

Violentiasecundumquidminuitv c Lu n t a­rium.

Quinam a­ctus volun­tatis vio­Jentiam pa­tiantur.

justificatio parvulorum esset violenta. Col­ligitur ex S. Thoma 1, ubi ait: Cum actioinfertur ab aliquo exteriori, munente ineo qui patitur valuntate patiendt~ non estsimpliciter violentum,. quia, licet me quipatitur non conferat agendo, confert ta­men volendo pati.

XVI. - Violentia alia est quae dicitursimpliciter et absokaa , alia, secundumquid. - Prima est quando quis omni quopotest modo resistito Altera est cum proviribus non resistito

XVII. - Dico l°. Quod violentia abso­Iuta et simpliciter dieta causat involun­tarium. - Ratio est, quia quando volun­tas patientis resistit agenti extrinsecoornnimoda resistentia, tunc actio agentiserit nulla ratione volita a patiente; quiaeritcontra omnem illius voluntatis incli­nationem, et per consequens simpliciterinvoluntaria. - Id docet S. Thomas 2.

Hinc deducitur, feminam quae omnì­mode resistit violentiae quae illi inferturcontra virginitatem, non peccare, etiamsi stuprum patiatur invita. Hinc illud Au­gustini 3, loquentis de mulieribus christia­nis quae, Roma a Gothis capta, vim per­pessae fuerant: Quidquid alius de corporevel in corpore fecerit (ait), quod sine pec­cato proprio non valeat etntari, praeterculpom esse patientis. - Idem dicimusin similibus contingentiis.

XVIII. - Dieo 2°. Quod violentia secun­dum quid et insufficiens, non tollit, seddumt~~J minuit voluntarium. - Ratioest, quia ubi voluntas non resistit quan­tum potest, ibi remanet in parte aliquaratio voluntarii. Et secundum majoremvel minorem quam adhibuit resistentiam,ejus actio erit magis vel minus volun­taria et culpabilis.

XIX. - Quaerunt hic theologi: utrumvoluntatt possit inferrz violentia ?

Respondemusbreviter, concedendoquoad actus imperatos, negando quoadactus elicitos. Ita S. Thomas 4, de actibuselicitis loquens. S. Anselmus 6 ait: Velleautem non potest invitus, quia velle no«potest nolens velle. - Neque ipse Deuscogere potest voluntatem quoad actus eli-

1 l"' 2nc' , qu, 6, art. S, ad 2um• _ 2 Loc. cit., art. 5.­li De Civit. Dei, Hb, 1, cap. 16; ap. Migne, Patrol, Iat.,tomo 41, col. 30. - 4 1~ 2M ' , qu. 6, art. ~. - 5 Dialog. de

citos: tunc enim voluntas vellet et nolletsimul. Vellet enim ex hypothesi; nolletvero, quia ipsi sibi volenti repugnaret:quod implicat in terminis. Potest tamenDeus mutare voluntatem, et ex nolentefacere volentem per gratiam efficacem.Sed tunc non est cogere, sed veteri in­c1inationi qua nolebat, novam suppetereinclinationem, qua velit quod antea no­lebat. - Legatur S. Thomas 6, Gonet, etc.

Nune de metu.XX. - Metus definitur quod sit instan­

tis vel futuri periculi causa mentts tre­pidatio. Lex Ait praetor, ff. quodsnetuscausa gestum erit. Loquimur hic tantumde metu cadente in virum constantem,seu de metu majoris mali; ut ait Labeo,lego 5, eod. tit. "

Dividitur metus ingravem seujustum,et levem. - Dicitur levis metus ille quileve malum timet, vel timet quìdem ma­lum grave, sed ex causa levi et impro­babili. - Metus vero gravis dicitur illequi timet malum grave ex causa valdeprobabili. Communiter censentur malagravia: mors, mutilatio membrorum, enor­mia verbera, durus carcer, exsilium, ser­vitus, magna infamia, proscriptio bono­rum, ablatio instrumentorum artis suae,sine quibus non potest victum sibi labo­rando quaerere, etc. In caeteris pensandaest gravitas vel levitas metus; praeser­tim ob diversam indolem et personarumqualitatem; pueros enim et mulieres vehe­menter concutit quod viros ne leviter qui­dem tangìt. - Hic loquimur de eo quiagit ex metu, tamquam causa unice mo­vente ad agendum; non autem de eo quiagit CU1j1, metu concomitante, qui certenon tollit voluntarium.

XXI. - Dico quod metus non causatinvoluntarium simpliciter, sed tantumsecundum quid: quod idem est ac dicerequod quae fiunt per metum, sive levemsive gravem, sunt simpliciter uotuntaria,involuntaria tantum secundum quid. ­Conc1usio est D. Thomae 7, communiter.

Ratio potissima est, quia illud est vo­luntarium simpliciter et involuntarium se­cundum quid, quod hic et nunc et in

Libero arbitrio, cap. 5; ap, Migne, Patrol. lat., tomo 158,col. 496. - r. De Verit., qu, 22, art. 8. - Gonet, Manual.,part.2, tr.~, cap. 2, v . .Quaenfllt. -- .. l' 2~'". qu, 6, art. 6.

Metus,quid.

Metus gra­vis et levis.

Causat in­volunta­rium secun­d um quidtantum.

694 LIB. V. - TRACT. PRAEAMBULUS. - DE ACTIBUS HUMANIS. ART. II. - DE VOLUNTARIO ET INVOLUNTARIO. - § IV. 695

Affectata.

Concerni­tans,

Con se·quens.

Ignoran­tia )uris et '.facti,

ut si adultus ìgnoret ea quae noscerepotuisset. - Secunda est positiva de­ceptio, et error contrarius veritati.

2". Dividitur in ignorantiam jur~ etfacti. - Ignorantia juris est cum quislegem seu aliquid esse praeceptum autprohibìtum ignorat; v. gr. si quis ignorarin vigilia Pentecostes esse praeceptumjejunìum ex consuetudine. - Ignorantìafacti est si quis nesciat factum ipsumesse prohibitum quod revera non licet;ut si quis ignoret esse carnem quam co-medit die jejunii.

3".Dividitur in concomùantem, conse­quentem et antecedentem.

Ignorantia concomùans est illa quaquis ìgnorat id quod agit, sed adhuc age­ret si non ignoraret. Talis est ìgnorantìaillius qui ignorans oecidit hostem, putansoccidere cervum; tamen si sciret, etiamoccideret. - Hàec ignorantia non estcausa actionis; sed tantum per accidensactionem comitatur,

Ignorantia consequens dicitur ilIa quaesequitur determinationem voluntatis, ~n

quantum ìpsa ignorantia est voluntariaet procedit a libera voluntate. Haec ìgno-rantia consequens subdividitur in. volun·tariam directe seu affectatam, in volunta-riam ind~recte seu crassam, et ìgnoran­tiam malae electionis. - Prima est illaqua voluntas directe vult ipsam ìgnoran-tiam; ut cum aliquis vult ignorare, velut excusationem peccati jam commissihabeat, vel ut non retrahatur a peccatocommittendo (juxta illud Job. XXI, [14J:Scientiam viarum tuarum nolumus,' etPs. xxxv, [4J: Nolut't ~ntelligere ut beneageret). Hac ignorantia laborant ii quidata opera, nec consilium petunt in dubiis,nec conciones et catecheses adeunt, nein malam fidem incidant et a suo propo-sito deterreantur. - Ignorantia ~ndirecte. Crassa.

voluntart'a seu crassa est quando quis. non affectat ignorare, sed negligit addi­

scere ea quae scire potest et debet, Etsecundum hunc modum ignorantia uni­versalium juris quae quis scìre tenetur

§ IV. - Quaenam Ignorantiacauset Involuntarium.

XXVI. - Ignorantia multìplex est, etdividi solet: .

l°. In ìgnorantìam simplic~s prz'vat~'o­

nis, et ignorantiam pravae dispos~'tt'onzs.

- Prior est carentia scientiae, cujus quisfuisset capax pro tali tempore et statu;

voluntas, quando agit ex concupiscentia,fertur majori inclinatione in objectum;ideo non solum non tollit ,' sed etiamauget voluntarium.

XXV. - Altera conc1usio est quod con­cupiscentia antecedens minuit volunta­rium, ratione cognitionis. - Immo ali­quando tollit omnìno voluntarium; quiaaufert omnem omnino cognitionem.

Probatur prima pars; quia cognitiofinis est essentialiter requisita ad naturamvoluntarlì; ut pluries dictum est. Contravero concupiscentia vehemens imminuithanc cognitionem; impedit enim ne mensiIlecta ab objecto sensibili consideret tur­pitudinem actus et offensam Dei. Hacigitur ratione imminuit voluntarium proimminutione cognitionis finis. - VideS. Thomam'.

Probatur altera pars, quod aliquandoconcupiscentia antecedens tollat omninovoluntarium: quia alìquando omne ratio­nis judicium antevertit et omnem volun­tatis consensum. - Ita S. Thomas affìr­mat, dum ait 2: St' concupiscentia totalitercognitionem auferret, sicut contingz"t t'nt'll~s qu~' propter concupiscentiam fiuntamentes, sequeretur quod concepiscentiavoluntarium tolleret. Idem docet v qu. 77,art. 7,' qu. io, art. 3.

Hine colligimus quod motus concu­piscentiae qui a theologis dicuntur primoprim~~ quique omnem prorsus voluntatisconsensum et libertatem antevertunt, suntomnino involuntarii et inculpabiles. ­Motu~ero secundo prim~~ qui saltemsupponunt semiplenum consensum volun­tatis, non tollunt omnino voluntarium,sed tamen minuunt.

Ignoran­tia simpli·cis priva­tionis etpravae dis­positionis~

Aliquomodo mi­n ui t et

quandoquetollit vo­luntarium.

Motus pri­mo et se­cundo pri ..mi.

Antece­dens aliquomodo augetvolunta­rium.

Antece­dens et con­sequens,

Concu­p i sce nr i a,quid,

§ III. - An Concupiscentia tollataut magis augeat Voluntarium.

XXIII. - Nomine concupiscentiae in prae­senti intelligimus quemdam motumappe­titus sensitivi adversus spiritum rebel­lantis, qui tendit in bonum delectabile. ­Duplex est: antecedens et consequensconsensum voluntatis. .

Concupiscentia antecedens antevertitconsensum voluntatìs eamque trahit etinc1inat ad agendum; ut cum quis videtpulcherrìmam mulierem, allicìtur concu­piscentia ad illam desìderandam,

Consequens vero sequitur consensumvoluntatis, immo oritur ex praevio volun­tatìs consensu alicui rei jam praestito; utcum V. gr. homo ardenter desiderat ali­quid, excitatur in eo passio vehemensconcupiscentiae. Ita D. Thomas 2, ubiadjungit quod non.... potest voluntas in­tense moveri in alt'quid, quin excùeturaliqua pass~'o Ì1~ appetitu sensitroo. Idemconfirmat quaest. 73, art. 6, ad 2. Certis­simum nunc est, concupiscentiam conse­quentem supponere voluntarium magisintensum, neque diminuere, sed magisaugere voluntarium et peccatum. Audia­tur S. Thomas 8: Passio... consequens nondiminuit peccatum, sed magis auget, velpotius est signum magnitud~'ms ejus, inquantum sdlicet demonstrat intensionemooluntatis ad actum peccati.

Circa vero antecedentem has statuimusconc1usiones:

XXIV. - Conclusio la. Concupiscentiaantecedens non tollit voluntarium; sedpotius facit aliquid voluntarium, et augetratiorte majoris propensionis a). Sic in ter­minis concludit S. Thomas 4. - Ratioquam affert est, quodvoluntarium im­portat quamdam inclinationem voluntatiscum aliqua cognitìone finis. Per concu­piscentiam autem voluntas inc1inatur advolendum id quod concupìscit: nec omninooffuscatur mens in cognitione rei. Et quia

Touyn., de Act. hum., cap. 2, art. 2, v. Dico 3°, - SI 1& 2ae ,

qu. 77, art. 6. - 8 Loc, cito - 4 111 2&e, qu, '6, art. 7.l 111 2""c, qu.6, art. 6. - Gonet, Manual., part.2, tr.2,

cap. 3, § 1. - Silvius, .in 111m 2a c , qu, 6, art. 6. - Conh'n.

praesentibus cìrcumstantììs vere volumus,et solum nolumus, quando res conside-'ratur absolute et abstracta a praesentibuscircumstantiis. At quae fiunt ex metu sunthujusmodi. Quae igitur fiunt per metumsunt simpliciter voluntaria; involuntaria,tantum secundum quid. - Res dare patetin exemplo projectionis mercium in marepropter imminens naufragium. Mercatorenim simpliciter vult illam projectionemconsiderando praesentes circumstantiaspericuli vitae, quod est majus malumnecessario vitandum: non vult illam se­cundum quid, nempe extra casum immi­nentis naufragii, si illam mercium proje­ctionem consideramus ut est in se etabsolute, quatenus displicet voluntati merocatoris.

Legantur S. Thomas \ Gonet, Silvius,Contino Tournely, et philosophi moraleshanc materiam versantes.

XXI!. - Ex dictis plura colliguntur adpraxim: l°. Contractus qui fiunt ex metugravi de jure naturali sunt validi; quiasimpliciter voluntarii. - 2°. Contractushujusmodi per metum injuste incussumrescindi possunt, et in irritum revocariab eo qui passus est injuriam. Ita Ale­xander III, cap. Abbas, tit. de his quaevi, etc./ Innocentius III, cap. Ad au­dienHam. - 3°. De jure tamen positivoplurimi contractus facti per metum gra­vem injuste incussum, sunt invalidi etirritati per Ecc1esiam aut per legem ci­vilem justis de causis. Hujusmodi suntcontractus matrimoniales, facti per me­tum gravem injuste incussum, etiam jura­mento firmati, cap. Significavit, de eo quiduxit r cap. Cum locum, cap. Veniens, desponsal. Item, dotis promissiones et solu­tiones similiter extortae; vota et solemnesvotorum professiones per metum factae;absolutio excommunìcatìonis, suspensio­nis aut intérdìctì, per vim et metum ex­torta: cap. Absolutionis, tit, de his quaev~~ ti1 6°,' et similia.

Consecta­ria pro con­rractibus,

1111. 24e, qu. 6, art. 7, ad guni; qu. lO, art. 3; qu. 73, art. 6; qu.77, art. 6. - B Loc. cit., qu. 6, art. 7, ad gun\

XXIV. - a) S. Thomas non dicit volunta­rium ex concupiscentiaaugeri ratione majorispropensionis. - Silvius autem, in hunc S.Tho-

mae articulum, condo 3, dicit assertum istudprobabile esse. - In reliquis vero dictis Do·ctor Angelicus concordato

XXV. - a) Ita sane docet S. Thomas, lociscitatis; sed, qu. 77, art. 7, his verbis suani

doctrinam limitat: Dummodo «causa [hujuspassionis] non fuerit voluntaria ".'

696 LIB. V. - TRACT. PRAEAMBULUS. - DE ACTIBUS HUMANIS. ART. IlI. - DE LIBERTATE ACTUUM HUMANORUM. 697

DE LIBERO SEU LlBERTATE ACTUUM HUMANORUM.

ARTICULUS III.

Ignoran­tia malae e­lectionis.

Ignoran­tia antece ..denso

Antece­d ens facitinvolunta­r'ium sim­pliciter.

Lìberum,quid.

Libertasa coactìone.

Libertas::L nece~si ta·te.

dicitur voluntaria, quasi proveniens a ne­gligentia. - Tandem ignorantia malaeelecttonis est illa quae actu non conside­rat quod hic et nunc considerare potestet debet, et provenit ex passione vel exhabitu.

Ignorantia antecedens est illa quaeomnino antecedit consensum voluntatis,ita ut nullo modo sit voluntaria, et tamenest causa volendi id quod alias non velletsi sciret: puta cum aliquis adhibita dili­gentia interficit hominem, quem creditesse feram. Haec ignorantia appellaturetiam t'nvincz'bz'lz's. - De hac tamen igno­rantia invincibili, sicut et de ignorantiavincibili, hic non loquimur; quia de iissermonem fecimus in Tract. de Consc.,ex n. 3.

XXVII. - Dico l°. Quod ignorantia an­tecedens causat st'mplù:t'terinvoluntarium;quia nullo modo est volita, et vere ìnvin­cibilis, quod nulla morali diligentia supe­rari potest, ideoque est inculpabilis. ItaDD. communiter. - Utrum vero daripossit ignorantia hujusmodi invincibilis

XXX. - Actum liberum vocamus eumve1 qui nullo cogente fit, vel qui omittipotest ad libitum. - Duplicem enim iioer­tatem distinguere solent theologi in actì­bus humanis, nempe Hbertatem a coa­ctione seu spontaneùatis, et libertatem anecessitate intrtnseca seu naturalz~ quaevocatur etiam e1ectionis, indifferentiae etarbitrii.

Libertas a coactione est immunitas abomni violentia contra voluntatis inclina­tionem illata. Hac libertate beati Deumamant, et nos bonum in communi. ­Hinc est quod omnis actus voluntatis estliber a coactione.

Libertas vero a necessitate est ea quaeomnem necessitatem excludit, sive inte­riorem et naturae, sive exteriorem etcoactionis. Hoc modo dicitur liber quipotest agere vel non age re, eligere velnon eligere. - Binc definitur Hberum

1 1- 2ae, qu. 6, art.8. - Silvius} in 1~'" 2~", 4u. 6, art. 8..0_ Gonet. l\Jantl~l., part. ~, tr. 2, ('ap. g, § iL ru l1l i Jl.

de praeceptis juris naturalis, saltem deconclusionibus mediatis? Vide Tract. deLeg., ex n. 170.

XXVIII. - Dico 2°. Quod ignorantia con­comitans neque facit voluntarzum nequeznvoluntarzum. - Quia haec ignorantianeque inducit ad volendum neque ad nonvolendum ; neque est causa neque effectusvoluntatis operantis, sed per accidens sehabet sive ad actum voluntatis, sive adopus quod agìtur. Solum dici potest quodfacit non voluntartum,. non enim essepotest actu volitum quod ignoratum est.- Ha S. Thomas \ Silvius, Gonet, Con­tino Tournely aliique communiter.

XXIX. - Dico 3°. Quod ignorantia con­sequens non causat znvoluntartitnt sim­plz'citer. - Quia haec ignorantia est vo­1untaria, et habet voluntatem pro causa,non igitur dici potest t'nvoluntart'a SÙ1t­piiciter ; sed tamen causat t'nvoluntarzumsecundum quid, ut ait S. Thomas 2. Narnsi operans sciret esse malum actum illumad quem ex passione inducitur, certe nonvellet illum facere.

arbitrium quod sit vz's eiectiua, seu facul­tas eHgendt' unum prae alto.

Libertas a necessitate subdividitur inlibertatem contradictionis, qua quis po­test agere vel non agere ; in libertatemcontrarietatis, qua nempe potest agerevel oppositum agere, v. gr. amare etodio habere; et in libertatem disparita­tis, qua agere potest hoc vel aliud, sednon oppositum, v. gr. scribere vel am­bulare.

XXXI. - Libertati opponitur necessitas,quae multiplex est:

Alia dicitur necessita", coactionis, "guaeidem est ac violentia. Alia, necessùas na­turae seu natm'alz's inclinationis, quacconsistit in quadam propensione insitavoluntati ab ipsa natura, ad aliquod ne­cessario prosequenqum vel fugiendum. ­Coactzo est a principio extrinseco, et tollitvoluntarium et liberum: necessitas vero

1ìmrll., de Acl. hum., cap. ~, art. 3, conci. 1. ..- ~ Loc. cit..:l.rt. ~.

Concomi­tans nec vo­luntariumnec ì nv c­l un t ari u mfacit,

c c n s e­quens facitsolum ìnvo­luntariums ec u n d u mquid,

Necessi­tas ccacrìo­nis et natu,rne,

Necessì­tas antece­dens et con­sequens.

Errorescontra libe­rum arbi­trium.

naturalz's est a principio intrinseco, etaufert liberum, non voluntarium.

Rursus alia est necessitas absoluta etantecedens, quae vel antecedit usum ra­tionis et voluntatis, vel ita consensumexprimit, ut voluntas non possit illumdenegare. - Alia est necessitas conse­quens et hypothett'ca, quae sequitur con­sensum liberum et determinationem vo­luntatis, et minime laedit liberuin arbi­trium; v. gl'. necesse est me loqui, sijam ad loquendum me determinaverim.

Sunt aliae necessitatis divisiones, nem­pe specz'ficatzonz's et exercitù, physù:ae etmorahs: quarum subtilem inquisitionemad theologos scholasticos amandamus.

XXXII. - Fuerunt olim Stoici, Astrologi,Manichaei, Wic1efistae, Calviniani, Luthe­rani,qui liberum arbitrium vocabantfig­mentum t'n rebus et tt'tulum sine re; tan­dem Janseniani, qui evertere conati sunthominis libertatem seu liberum arbitrium,omnia tribuentes vel fato vel cuidam si­derum influxui, vel gratiae efficienti etconcupiscentiae: non sine incredibiliamen­tia, et fortasse eorum reclamante conscìen­tia et intimo sensu. - Quos simul unicoanathematis ictu percussit concilium Tri­dentinum \ innixum Scripturae ac SS. Pa­trum luculentissimis testimoniis et ipsiexperientiae quotidianae, quae rerum estmagistra.

Nolo ex professo rationes congereread tuendam libertatis in homine exsisten­tiam, cum~pervacaneum sit in re minimedubia rationes haud necessarias studioseproferre, Satis est dicere quod, sublato se­mel ab homine libero arbitrio, frustra da-

1 Sesso 6, can. 5. - Andr, Vegtl, de ]ustificat., lib. 2,cap. 15, in it, - e Consttt. CU11l occasione} 31 Maji 1653, § 4;habetur in Bl111ar. Rom. lVIainardi. - Alexand. V'FI, constoAd Sanctcnn B" Petri, 16 Oct, 1656, § 3; habetur in eod.Buttar. - S. 1>i1l5 11: constit, Ex 01111Zibu5 aifilctionibus}

XXXII. - aJ Scctus, in l, dist. 39, qu. UlI.,JI, 13, disserens de rerum contingentia (qual1111.14 in humana voluntate reperiri asserit, exco quod sit libertate praedita) adducit Aristo­telel11 scribentem, negantes talia manifesta in·ùigere poena vel sensu: • quia (pergit Scotus)secundum Avicennam, 1 Metaph., lIegalltesprimum pyz'llcipiulll SUllt verbera1Ulz"vel ex­pOllelldi igni, quousque concedallt quoti 1101/i'st idem cOIII{mri et //01/ cullllmri, n't ·"111'11-

rentur leges; objurgationes adhiberenturfrustra; nemo vellaude vel vituperationedignus esset; nec bonis deberentur prae­mia neque supplicia malis. Id est tam evi­dens, ut potius verberibus quam verbisconvincendus sit quisquis liberum arbi­trium negare audeat, ajebant Scotus aJ,Vega aliique ex Aristotele aJ. - Hinc me­rito damnata fuit ut haeretica ab Inno­centio X 2 et ab Alexandro VII, tertiaJansenii propositio, quae negabat neces­sitatem libertatis indifferentiae ad meren­dum vel demerendum in statu naturaelapsae. Et a S. Pio V, propositio 67 Baji:Homo peccat ett'am damnabz'lz'ter zn eoquodnecessario facit.

XXXIII. - Tres tantummodo subnecti­mus propositìones ad libertatis materiampertinentes, quam ignorare relìgìo chri­stiana vetat:

Prima est, quod homo, etiam post Adaelapsum, gaudeat libero arbitrio seu liber­tate indifferentiae et electionis. - Ha Tri­dentinum 3, contra novatores. ConciliumConstantiense s, ubi darnnata fuit haecWic1efi 27a propositio: Omnia de necessi­tate absoluta eueniunt. Augustìnus" seri­psit: Revelavz't... nobis (Deus) per Seri­pturas suas sanctas, esse zn homz'nelibe·rum voluntatt's arbitrium: et quisquis ne­gaverit, catholicus non est. Et S. Thomas 6:Dicendum quod absque omni dubz'tatzonehomz'nem arbitrio Hberum ponere oportet,Ad hoc enùn .fides adstrtngz't , ad hocetiam manifesta zndz'cz'a tnducunt , ad hocetiam emdens ratio cogù, etc.

Altera est contra Jansenium, definitaab Innocentio X et Alexandro VII, - quod

l Oct. 1567, vulgata per constit. Gregorii XIII. Prouisio­nis nostrae, 2<;1 januar, 1579; in Bullar, Rom. Mainardi.­:J Sesso 6, can, 5..- " Sesso 8, artico Wiclefi 27.- li DeGratia et Iib, arbitr., cap. 2, n. 2; ap.Migne, Pntrol. tar.,tomo 4-1-, col. 882. - u De Vertt., qu, 2.l,art. 1, corpo

lare et 11011 uapulare .. et ita etiam isti qui ne­gant aliquod ens contingens, exponendi sunttormentis, quousque concedant quod possibileest eos non torqueri '. - Aristoteles vero,lò­pie. lib. l, cap. 11, 11.9, in generali scribit dedisputandis quaestionibus: • Necvero oportetomne problema aut omnem thesiminquaestio­nel11 revocare: sed eam de qua dubitare quis­piam possit, egens rationis, non poenae autSl'I1SUS. N:uTI qui ambigunt utrum oporteat

Homo gau­det li b e r carbitrio.

698 LlB. V. ~ TRACT. PRAEAMBULUS. - DE ACTIBUS HUMANIS. ART. IV. - DE BONITATE ET MALITIA ACTUUM HUMANORUM. - § I. 699

DE BONITATE ET MALITIA MORALI ACTUUM HUMANORUM, AC DE PRINCIPIIS MORALITAT1S.

ARTICULUS IV.

Meritumrequirit li­bertatemi nd iffere n­tìae,

Indifferen­tia contra­d i c t ì o n i srequisita adIibertatem,

Opinionesde naturamoralitatis.

ad meritum vel demeritum in statu natu­rae lapsae non sufficit libertas a coactione,sed requìrìtur libertas a necessitate seuindifferentiae: ut supra dictum est.

Tertia propositio est, quod essentia li­bertatis in genere non consistit in solo vo­luntario, sed requiritur de essentia illiusindifferentia contradictionis, seu potestasad agendum vel non agendum. Ita S. Tho­mas l: Hoc ad Hbertatem arbz'trti" pertinet,ut actionem alz'quam facere vel non fa­cere possit. - Sed non requiritur de es­sentia .Iibertatis indifferentia contrarieta­tis, id est potestas faciendi bonum velmalum. Communis theologorum, contra

§ I. - In quo posita sit Malitiavel Bonitas Actus moralis.

XXXIV. - Circa naturam moralz'tatisactuum humanorum non conveniunt theo­logì.

AHi enim dicunt sufficere ad 'consti-

1 In 2 sent., disto 25, qu, 1, art. l, ad 2am• - SIDe Civi­tate Deij-.lib, 22, cap. ult., n. 3; ap, Migne, Patrol, Iat.,tomo 41, col. 802 j item, edito Parisien. Gaume, 1838,toro. 7,

deoscolere et parentes diligere necne, poena;qui verum dubitantutrum nix sit alba necne,sensu indigerit >•

XXXIII. - a) Abs re non erit hic verbaafferre quibus auctores isti suam doctrinamproponunt.-Et primo quidemGonet,in Clyp.,parto 2, tr. 2, dt'sp. 2, n. 218, docet peccandipotentiam • non esse partem aut extensionemlibertatis creatae eonsideratae secundumsuamessentiam et rationem formalem j sed solumstatus accidentalis, imperfectionibus involuti,quem habet in viatoribus :non confirmatis ingratia >. - Ripalda autem, de Ente super­naturaN, tomo 3, lib. 2, disp. 17, n. 5, haecscribit: «Solacontradictionis indifferentia mD- .ralem libertatem [in genere] constitui posse....Ad libertatem vero in specie creaturae ratio­nalis propriam et naturalem, et prout in viaad salutem consideratur, sec1uso speciali pri·vilegio et miraeulo Dei, requiritur indifferen­tia contrarietatis ad bonum et malum; quiaex nativa defectibil,itate habet posse peccare;et ex naturali perfectione rationalitatis, posseamare bonum rationi conveniens '. - ..Deni­que Molina, Concordo Nberi arbt'tr., disp. 2,t'n art. 13, qu.14, t'.f:« Voluntas, inquit, non

Gonet a), Molina a), Ripalda a), etc., qui innobis viatoribus definiunt libertatem perpotestatem ad contrarie opposùa. - Pronostra sententia stat S. Augustinus 2: (Ar·bitrium) eo potentz'us erit quo peccare nonpoterù. S. Anselmus 8: 5z' (posse peccareet non peccare) ejus esset defim1z'o, necDeus nec angelz:... lz'berum haberent arobz~rzum: quod nefas est dicere. S. Tho­mas 4, qui ait: Ad ratz'onem lz'berz' arbz'tr#non pertinet ut t'ndetermz'nate se habeat adbonum vel ad malum.... Et ùJeo ubz'per­fectisst'mum est lz'berum arbz'trzum, zU z'nmalum tendere non potest. Idem ait in1 p., qu. 62, art. 8, dd 3 um•

tuendam moralitatem, quod actus sitvoluntarius, nec requiri libertatem in­dìfferentiae. ItaGabriel a), Almaìnus a),

Ocham a), Major a), etc. - AHi opinan­tur moralìtatem actus formaliter con­sistere in libertate, et hanc cum illa con­fundunt, Ita Franciscus Felix, qui Sco-

col. 1113.- 8 Dialog. de Libero arbitrio, cap. 1; ap, Migne,Patrol. lat., tomo 108,col. 489. - • In 2 sent., disto 25, qu. l,art. 1, .ad 2um , ì, f.

comparatione quorumcumque suorum actuum[sortitur] rationem liberi arbitrii, sed compa­ratione eorum tantum quos potest non elicere,in quo libertas quoad exercitium aetus cer­nitur. Quodsi simul possit elicere indifferen­ter vei hune vel contrarium actum, cernituretiam libertas quoad speciem actus, ut vocant,quae plenae et perfectae libertatis rationemhabet >.

XXXIV.• a) Auctores isti non expresse hancsententiam tuenturj sed,ut ait Francisc. Felixin sua Tenta#va Complutenst',tr. de Bonitateet Malitia, cap. 1, dz'jf. 1, n. 4, «pro hac opi­nione (quod nempe satis sit ad moralitatemlibertas essentialis] aliqui recentiores citant...Gabr.... Almain, Major et Ocham, ex eo quoddieunt aetum fruitionis Christi in via esse me­ritorium •. - Et.re quidem vera Gabriel Biel,in 3, dz·st. 18, qu. unic., art. 2, conci.2 et 4,asserit Christum meruisse actu fruitionis bea­tifico. Etsi, art. 3, resp. ad l um , negat actumbeatificum esse necessarium, eumque asseritesse libere elicitum ac contingentem; et z'nresp. ad 2'<"1, distinguit actum beatificumqui a solo Deo est,et non est meritorius, ab aliofruitionis actu a voluntate elicito, qui «est

Sententiaauctoris.

tum b) pro se laudat, pluresque Patres So­cietatìs, - Alii, ut Suarez C), Vasquez,Salas, etc., asserunt illam esse praecisequamdam extrìnsecam denominationemdesumptam ab aliqua forma extrinseca.­Tandem thoInistae sentiunt eam esse quidaccidentale superadditum entitati et liberotati actus, cujus ratione habet specìalemrelatìonem ad bonum vel legem.

Nos missas facientes hujusmodi obscu­ras scholarum loquendì formulas, lucu­lenter dìcimus cum communì theologo­rum quod 'bonitas moraÙs actus humant'consistit z'n quadam conformitate et con­vent'entz'a actus lt'bert' cum recta rationeet iege, ita ut ille actus dìcatur bonus quiest conformis Iegì et rationi. Unde S. Au­gustinus l ait: Nec recte factum esse ullomodo potest quod non a recta ratione profi­ciscitur. Ex adverso malzUa moralis actusImmani consistit hz dz"screpantz'a seu dif-

Frane. Felix, Tentativ. Complut., de Bonit, et malit.,cap. 1, ditr. 4, n. 6 et seqq. - Vasq., in 10.m 20.°, disp. 73,cap. 4, n. 15; et dìsp, 95, cap. 10, n. 50. - Salas, in l Qm2u ,

tr, 7, disp. J. sect, 2, n. 14. - 1 De lltilit. credendi, cap. 12,

meritorius, et de illo intelligendae sunt conc1u­siones > ; addit tamen secundum opinionemquae ponit in anima Christi unieum fruitionisactuma Deo creatum et beatifìcum «quinihilo­minus fuit meritorius .: «Fuìt in potestate vo­luntatis quantum ad tendentiam in objectum,non quantum ad esse elicitum. Nam voluntasper hunc actum ìncreatum libere et compla­center tendit in objectum beatìfìcum, licet nonlibere contTadictorie, et haec libertas sufficitad rationem meriti •. - Almainus autem mi·nus accurate citatur; nam in Lect..t·n3 sent.,dt'st. 18, qu. um·c.,conci. 2 et 3, concedit qui­dem Christum meruisse actu suo fruitionis;id tamen explicat non de ipso actu beatificoformaliter, sed de alio actu amoris voluntatelibere elicito, qui est de eodem objectode quoformalis beatitudo; vel quatenus ex amore Deinecessario libere eliciebat multas alias voli­tiones, in quibus consistebat meritum. Additet tertium modum explicandi,secundum opi·nionem quae docet in Christo unieum fuissefruitionis actum; hunc nullo modo liberumfuisse libertate contradictionis, meritoriumtamen exstitisse, quia a Deo libere accepta­batur. «Sed [ita conc1udit] primi duo modividentur probabiliores >. - Major, t'n 3 sent.,disto 18, qu. 2, asserit Christum fruitione bea­tifica meruisse; et postea id ita explicat, utconcedat hoc fieri posse quamvis actus beati­ficus liber non sit; sed non ita huie explica·tioni inhaeret, ut non aliam tradat qua distin-

formztate a recta ratione. Dicitur malusactus ille qui non est secundum dictamenrectae rationis, sive increatae, quae estlex aeterna; sive creatae, quod est lumennaturale hominis seu participatio legìs ae­ternae secundum S. Thomam 2.

Utraque haec ratio est regula actuumhumanorum, ex qua mensura bonitatisvel malitiae actus humani desumitur. ­Ita Contino Tournely 8, et philosophi mo­rales, ut G.enuensis d), Purchot, et AntoniusMuratori4 (ubi Aristippum, Epìcurum, Car­neadem aliosque veteres philosophos, etetiam extra Italiam neotericos quosdamreprobat, qui naturam boni honesti t'n solautz'lz~ate hoIninis ac reipublicae consti­tuunt ; juxta illud Horatii: Atque t'psa utz'·litas justz' prope mater et aequz:). Docetille vir clarissimus, naturam boni moralissìtam esse z'n conform#ate actioms cumlegz'bus ordz'1zz's quem Deus ab hominz'bus

n. Z7; Migne, Patrol, lat., tomo42, col. 85. -. SI1- 2l1C, qu, 91.art. 2. - 8 De Ace, hum., cap. 6, art. 1, sect. 1, v. Dico 20.- Purchot, Ethica, parto 2, cap. 4, initio. - '" Filosofia:morale, cap. 23. - Horat., Satyr, lib. 1, sat, 3, vers, 98.

guit fruitionem beatifieamquae a soloDeo est,et non est meritoria, a dilectioneDei c1arevisilibere a voluntate elicita,quae rationem meritiinduit.

b) Scotus, locis a Francisco Felix allegatis,scilicet in 2 sent., dist. 40, § De secundo dico:«Prima, inquit, ratio bonitatis ejus (actus] estex convenientia actus ad efficiens, a quo actusdicitur moralis, quia libere elicitus '. Et inQuodUb.18,§ De secundoprt'ncipali, scribit:«Non ab eodem formaliter est actus bonusbonitate morali et imputabilisj sed primum

. habet ex convenientia ad regulamjuxta quamelici debet. Secundum ex eo quod est in liberapotestate agentis •.

c) Suarez, t'n l a m 2 a e, tr.3, dz':;p.l,sect. 2,n.15, dicit: «Esse morale in actu voluntatis,praeter entitatem et substantiam ejus, nihiladdere nisi modum cujusdam emanationis seucujusdam moralis dependentiae a ratione ad·vertente et a voluntate iibere operante •. Quaequidem n. 16, ita explicat: «Hic modus,inquit,non est aliquid physiee et intrinsece inhaerensactui morali, sed in actu exteriori dicit deno·minationem ab actu libero voluntatis: in ipsoautem actu voluntatis dicit praeterphysicamemanationem a voluntate, denominationem aratione dirigente, et a voluntate ex pIena po­testate ita operante, ut possit non operari •.

d) Genuensis de Prz'ncipiis legz's natur.,lib. 2, cap. 1, § 9 (seu totius tractatus cap. 15',§ 9), haectantum scribit: «Regula [morum]

700 LIB. V. - TRACT. PRAEAMBULUS. - DE ACTIBUS HUMANIS. ART. IV. - DE BONITATE ET MALIT!A ACTUUM HUM .... NORUM. - § II. 701

NuUa mo­ratìtas sinerespectu adlegem.

Moralitasrequirit a­liudpraeterlibertatem.

Principiamorafitatìs.

exigit pro sui honore et umversalifelìct­tate. Quidquid igitur tendit ad Dei gloriamet veram hominis felicitatem, est conformeordini a Deo statuto, et per consequens ho­nestum et virtuosum. E contrario judican­dum de malo morali.

XXXV. - Hinc infertur lO. Quod nullumbonum morale, nullum malum intelligi po­test sine respectu ad legem saltem natura­lem. Hinc epicurei, qui omnes sustuleruntleges, dicebant justitiam adìnventam essemetu mali physici ob vitae utilitatem; utLucretius l scrìpsit, - Cum vulgo dìcìturquaedam esse prohibita quia mala, sicrecte est intelligendum: quaedam esse perlegem positivam vetita ut repugnantia leginaturali. Nihil enim est intrinsece malum,si non comparatur saltem juri naturae.

2". Infertur quod libertas est necessa­rìum requisitum ad moralitatem actus.Nam actus humanus et moralis debet pro­cedere a ratione deliberata, proindequedebet esse libero Ita S..Thomas 2. - Sederrant qui constituunt totam moralitatemactus humani in sola libertate. Verum estquod praeexigitur libertas uti fundamen­tum moralitatis, secus qui omnia fato reginon verentur asserere debent consequen­ter dicere nulla esse peccata (ut Spinoza 3,

qui tribuit phantasiae hominum et superstì­tioni originem peccatorum moralium). Sedfalsum est solam libertatem formaliter con­stituere bonitatem vel malitiam actus hu­mani sine relatione convenientiae vel dis­convenientiae actus cum recta ratione etlege, ut dictum est; ut probat Gonet 4,

Contino Tournely 5 aliique maximi nomi­nis theologi.

§ II. - Quot et quaenamsint Principia moralitatis.

XXXVI. - Theologi vocantprincipia mo­ralitatis ea ex quibus fit ut aliqua actiosit bona, vel mala, vel indifferens.

1 De rerum natur., Iìb, 5, verso 1140 et seqq. - 51 1:\2lt e ,

18, qu. art. 9. - 8 Ethica more geometr. demonstr., appendoad t lm parto - " Manual., parto 2, tr. 3, de Act, hum.,

nequit esse nisi sola lex et quidem divina, autquae ex ea, velut ex exemplarì deducta est....Sed quoniam lex, ope conscientiae, actionibusapplicatur, inde factum est ut conscientiamre­centes theologi vocaverint imnzediatarn mo-

Tria recensentur hujusmodi principia,nempe objectum, finis et circumstantiae.- Ut enim actio dicatur bona ex integracausa, oportet sit consentanea legi et re­ctae rationì, tum ex parte objectt~ tum expartefinis extrinseci operantis, tum etiamex parte circumstantiarum.

Objectum a quo actus accipit essentìa­lem et primariam moralitatem, est illudcirca quod versatur actus moralis, et pri­mo et per se attingitur ab ipso actu: sicres aliena est objectum furti, Deus estobjectum actus amoris. - Tale objectumnon consideratur physice et secundumsuam entitatem, secundum quam est sem­per bonum bonitate entis; sed considera­tur moraliter; quatenus convenit vel dis­convenit rectae rationi. Si objectum estintrinsece et natura sua conforme rectaerationi, ut est amor Dei, erit immutabili­ter bonum. Sin extrinsece tantum et vilegis positivae est rationi conforme, utijejunium; tunc potest esse aliquando bo­num, aliquando vero malum, ex circum-stantiis. .

XXXVII. - Primum ergo principium mo­ralitatis est Objectum, quod si est bonumvel malum moraliter, dat actui bonitatemvel malitiam essentialem. Ita D. Thomas 6.

- Ratio D. Thomae ea est, quia, sicut innaturalibus prima bonitas rei attenditurex sua forma, quae dat ipsi rei speciemseu essentiale et specificum; ita prima bo­nitas actus humani attenditur ex objectoconvenienti in quod primario fertur. Siobjectum sìt ìndecens et inconveniens na­turae rationali, ex eo consurget malitiaessentialis actus.

Alii, volentes strictiori loquendi for­mula uti, dicunt actum humanum desu­mere suam moralitatem, non ab ipso obje­cto, sed a modo tendendi in objectum,sive rationi consono, sive dissono. Ita Con­tinuator Tournely 7. - Et hoc modo expli-

cap. 9, v. Moyalitas. - s De Act, hum., cap. 6, art. 1, sect, 1,v. D7:CO 20, - a Ili. 2n=, QU, 18, art. 2. - 'J De Acr. hum.,cap. 6, art. 2, sect, 1, Dico l°, i. L, v. Unum addam.

rum regulam; legem vero, remotam. Id verosic intelligendum est, ut conscientiainformataa lege et recte ratiocinans,pro morum regula,si ita loqui placeat, habeatur », Neque aliudhabet, quod ad praesens argumentum faciat.

Primumest obje­ctum,

Altcrum:finis ope ..rantìs.

Tcrtiurn :ci rcumstan­t iae.

cant primo [quomodo] odium Dei, quodhabet objectum optimum, sitmoraliter pes­simum; quia voluntas fertur in Deum,omui amore prosequendum, modo rationimaxime dissono scilicet odio habendo.

XXXVii:. - Alterum principium mora­litatis est Fims} non intrinsecus operis,quod coincidit cum objecto; sed extrin­secus operantis, qui, quatenus conveniatvel disconveniat cum regulis morum, di­citur bonus vel malus moraliter.

Hinc si objectum sit bonum, finis verooperantis sit malus, actus humanus esttotus malus ex malitia finis, quae destruitomnem bonitatem. Ratio est, quia talisactus est simpliciter malus: improbat enimrecta ratio, ut eligatur bonum ob finempravum. - Ita S. Thomas l: Cum aliqutsvult dare eleemosynam propter inanemgloriam, hicest unus actus voluntatts} ethic actus totus est males, licet nunquamad omne id quod in eo est malitiam habeat.Vide Gonet 2 et S. Thomam 3.

Si vero objectum est bonum et finisetiam bonus, tunc actus humanus habetduplicem speciem bonitatis moralis; ut estdare eleemosynam in satisfactionem pec­catorum. - S. Thomas 4 cum communitheologorum, uno excepto Vasquez a).

Si vero objectum sit indifferens, tuncfìnis bonus facit actum moraliter bonum,ut est ambulare ex olfedientia: finis malusfacit malum, ut amb~lare ad ostensionemIuxus. Finis malus facit actum ex malopejorem, ut furari ad concubinam alen­dam; et facìt ex bono malum, ut eleemo­synam dare ad vanam gloriamo

XXXIX. - Tertium moralitatis princi­pium sunt Circumstantiae, quae dare so­lent actui aliam bonitatem vel malitiamaccidentalern ; quia hujusmodi bonitas velmalìtìa supervenit actui jam constituto insuo esse in genere moris. - Ita S. Tho­mas 5 cum communi.

1 In 2, disto SB,qu.l, art. 4,ad4. - e Manua!., parto ~,

tr. 3, de Act, hum., cap. 1~. - a 1- 21l = 1 QU, 18, art. 4 et o. ­4 Loc, cìt, art. 4, 6 et 7. - 1\ l et 2:IC, qu. 18, art. 3. - 8 Theol.mentis et cord., lib.6, diss.2, cap. l, specul. 1. .- , 1- 2.u,

XXXVIII. - a) S. Alphonsus, unum Vasque­zium excipìens, ìnductus est in errorem aContino Tournely, qui, tract. de Act. hum.,cap.6, art. 2, sect. 2} conci. 3, asserit unum

Circumstantiae autem sunt, ves perso­nae, quae saepe addit novam speciem ma­litiae: ut si conjugatus vel voto castitatisobstrictus fornicetur; et aliquando solumauget malitiam intra eamdem speciem.Hoc intelligitur tam de persona agentequam de patiente, ut si percutiantur be­nefactores. - Vel circumstantia toa, utfurari in loco sacro, quae speciem mutato-- Et sic de aliis circumstantiis temporis,modi, auxilt'orum seu instrumentorum qui­bus actum exsequimur, quae (ut de aliis di­ximus) possunt vel mutare vel augere ma­litiam, vel notabiliter velleviter intra eam­dem specìem,

Nota quod circumstantia leoiter malaadveniens actui, non aufert totam ejusbonitatem, nec delet omne meritum. ­Ita communis opinio quam fuse adstruitContenson 6.

Hinc infertur pro praxi quod confes­sarius debet interrogare poenitentem quise accusat furatum esse, de fine intento j

nam si intenderit hoc furto, ut pecuniamhaberet ad fornicandum, tunc erit novamalitia. Ita, si detraxerit proximo, quae­rat an fortasse hac ratione intenderit im­pedire a lucro vel aliqua dignitate con­sequenda. - Ex fine enim intento, ut di­ctum est, facile mutatur species malitiae.

Xl. - Quaeritur hic: an actus externusaddat aliquanz bonitatem vel malitiam mo­ralem actui interno?

S. Thomas 7. docet cum Gonet, Ronca­glia, Contino Tournely, quod actus exte­rior non addit bonitatem vel malitiammoralem intrinsecam et per se supraactum interiorem; sed gaudet tantum bo­nitate vel malitia extrinseca, desumptaab actu voluntatis imperante. - Probaturauctoritate S. Thomae 8, ubi ait quod actusexterior nihil adjungit ad praemium es­sentiate (consequenter ad bonitatem in­trinsecam, quam sequitur praemium es-

qu, 20, art. 4. - Gonet, Clyp., parto 2, tract, al disp. i,art. unic, - ROJlC(~glia} iract. l, qu, S, cap. 2. - Contin,Tourn., de Act, hum., cap. 6, art. 2, sect. 3, concl, - S In2 sent., disto 40, qu. 1, art. 3.

actum posse simulhabere duas bonitates, al­teram scilicetex objecto, alteram vero ex fine.et addit: «Est communis contra Vasquez, hicdisp. 51,cap.3 >. At vero Vasquez, in [am 2ae ,

Notand umpro confcs­sarfis.

Actus cx .tcrnus, quidaddat interono.

702 LiB. V. - TRACT. PRAEAMBULUS. - OH ACTIBUS HUMANIS. ART. ULT. - AN DETUR ACTUS lNDlFFERENS, ETC. 703

AN DETUR ACTUS INDIFFERENS IN INDI\'lDUQ.

ARTICULUS ULTIMUS.

Actus in­differens inspecie.

-Indifferensin j'ndivi­duo.

sentiale). Tantue: enim meretur qui habetperfectam voluntatem alt'quod bonum fa-dendt~ quantum si faceret t'llud r volun·tate aequaliter perfecta manente Adjun·git tamen aliqtfùi ad praemiunì acciden­tale. Ut martyres qui revera pro Christopatiuntur, habent praemium accidentale,seu laureolam, supra illos qui aequali ca­ritatis fervore mortem solummodo appe­tunt pro Christo.

Dixi quod actus externus non additbonitatem vel malìtìam moralem intrin­secam et per se supra interiorem: namper accidens addit, regulariter loquendo,aliquam bonitatem vel malitiam acciden­talem. Propterea S. Thomas l subdit: Nisicontingat ipsam voluntatem per actumexteriorem secundum se jìeri melioremtn bonis, vel pejorem in malis. - Namactus externus saepe causa est et occasiout actus internus fiat pejor: veI quia mulotiplicantur actus interiores, donec exse-

XLI. - Oportet statum quaestionis ex­plicatione terminorum c1arius exponere.- Actus humanus (de quo solo hic lo­quimur) dicitur indifferens vel tn specievel in Individuo.

Actus indifferens in specie est actusspectatus in genere (abstrahendo a fineet circumstantiis ìndividualibus) compa­rate tantum ad objectumsuum, quod nequeest in se bonum, sct1icet rationi consonum;neque malum} id est dissonum ratt'onz~ sedùtdijJerens ad utrumque, ut ambulare, fe­stucam levare, colligere fìores, etc.: quaeex sua specie seu objecto negue bona suntneque mala, sed ratione finis aliarumquecircumstantiarum honestari possunt velvitiari. Actus vero indifferens in tndividuoest actus constderatus prout est a parteret~ secundum suum objectum, jìtzem etomnes drcumstatltias tndivlduales " qui

l l' 2" qu. 20, art. 4. - , Quodlib. 18, art. a. - Ma­strius, Theol. moro,disp. 15, n. 83j et in 2 sent., disp. 5,qu. 5. - Salmant. scolast., tract. la, disp. lO, dub. I. -

disp.51} cap. 3, n. 12} plures auctores allegatpatrocinantes, ut ait, suae sententiae.

quamur aetus extrinsece; veI quia actus­interior habet majorem duratìonem quo­usque perficiat opus quod statim perficinon potest; veI quia fit intensior per extrin­secitatem aetus.

Praeterea per actum externum magishebetantur sensus, et potentiae exterioresproniores redduntur ad maIum; seandaIaparìuntur: aliquando excommunicatio in­curritur, veI irregularitas, veI obligatioad restitutionem, quae per actum interio­rem non ineurruntur.

Scotus 3 tamen et scotistae omnes, utrefert Mastrius, nullum non movent lapì­dem, ut variis adstruant rationibus, actumexternum addere per se aliquid bonitatisveI malitiae aetui voIuntatis; quia habetintrinseeam bonitatem veI malitiam supraactum interiorem. - Videsis Salmant. inhanc quaestionem, Mastrium aliosque sco­tistas. Nobis tantum otii non est ut fusiusexpendamus.

tamen neque bonus sit neque malus, sedindifferens.

XLII. - De fide certum est non omnesactus humanos esse secundum suam spe­ciem seu objectum indifferentes; sed quos­dam esse de se bonos ut actus fidei, speiet caritatis, etc.; quosdam vero de se ma­Ios, ut fornicatio, occisio innocentis, etc.Sunt enim quaedam objecta de se rationiconsona; sunt etiam alia de se rationidissona.

XLIII. - Certum quoque est dari quos­dam actus qui secundum suam speciemsunt indifferentes, quia secundum se nequesunt boni neque mali. Ita S. Thomas 3 cumcommuni. Hinc S. Hieronymus scripsit 4:Bonum estcontinentia, malum est luxuria;inter utrumque tndijJerens ambulare. ­Huc redit damnatio articuli 16 ]oannisHuss a), facta in concilio Constantiensi 5,

Mastr':us, in 2, disp. O, qu. 5. - 3 1- 2ae, qu. 18, art. 8. ­• Epist. 112, ad S. Augu3t., num. 16; Migne, Patrol. lat.,tomo 22, col. 926. - • Sesso 15.

XLIII•• a) Joannes Huss, sin minus ex·pressis verbis, at certe implicite negabat dari

Non omnesactus, indif­ferentes inspecie.

Qu!idam 1

i ndiffercn­tes in spe­cie.

NU!lltsa ct u s h u­manus,in­differens inindividuo.

affirmantis quod nu.lla stnt opera indif­ferentia. Non potest intelligi de ìndifferen­tibus tn t'ndt'vtduo " quia hoc idem defen­dunt probabiliter pIurimi boni catholici:igitur intelligendum de indifferentibus t'nspecie.

XLIV. - Ad Quaestionem propositam utrespondeamus, dicimus quod non danturactus indijJerentes t'n indivtduo. - ItaS. Thomas 1 et thomistae, Bellarminus,Suarez, Valentia, Durandus 2, Richardus,Major, Cajetanus, Medina, Becanus alìì­que; contra Scotum et scotistas, Alensem,S.Bonaventuram, Almainum,Vasquez, etc.

Ratio praecipua S. Thomae haec est:Actus moralis.: non solum habet bonita­tem ex objecto...r sed etiam ex circumstan­tti"s.... Oportet quod quilibet indivtdualisactus habeat aliquam circumstantiam, perquam trahatur ad bonum vel malum} admtnus exparte t'ntentionisjìnis. Cum enimrationis si! o~dtnare, actus a ratione de­ltoeratt'va procedens, si non st't ad debt:tum.!inem ordinatus} ex hocipso repugnatratt'oni et habet rationem mali,. si vero.ordtnetur ad debitumfinem, conveni! cumordtne rationis, unde habet rationem bont'.Necesse est autem quod vel ordinetur velnon ordtnetur ad debltum jìnem. Undenecesse est omnem actum homt'nis a de­liberativa ratione procedentem, tn zndz·vi·duo consideratum, bonun« eskvel malum.- Haec nervose Angelicus.

Praeterea non potest contìngere quodaliquis actus singularis ex deliberata vo­Iuntate procedens fiat sine circumstantiis.Aut igitur illae circumstantiae sunt rectaerationi consentaneae, ìta nimirum ut actusfiat quando, ubi, quomodo et propter quoddeceat fieri, et sic est bonus: aut non suntconsentaneae rectae rationi, saltem omnes,sed aliqua deficit, et sic est malus. - NuI-

1 1- 2ac , qu·. 18, art. 9. - Bel/arm., Contrav. de Grat.et Lib. arbitr., lib. 4, cap. 1. - Suar., in 14m 2a.e, tr. 3,disp. 9, sect. a, n. 3 et seqq~ - Va/ent.} in 14m 2ae, disp. 2,qu. la, punct. 6. - 'J.n 2, dist.40, qu. 1. - Richard. a Me,diavilla, in 2, disto 40, art. 2, qu. 3. - Major, in 2, dist.41,conci. 6. - Cajetan., in t· m21l.C, QU, 18, art. 9. - Barthol.Medina, in t_m 2ae, qUa 18, art. 9. - Becan.} parto 2, tr.t,cap. 5, qu. 6. - &otus, in 2, disto 41, qu. unic" - Alens.}Summa, parto S, qu. 85, membro S, resot - S. Bonav., in

quaedam opera indifferentia, dum articu10 16asserebat: «Divisio immediate humanorum

lus igitur actus, in individuo et secundumomnes circumstantias consideratus, potestesse indifferens.

Ad haec, homo tenetur omnes actussuos ad Deum referre quando agit cumdeliberatione et propter aliquem finem.Inquit enirn Apostolus, I. Coro x, [31.]:Sive .... manducatis, sive bilJt1t's} snie aliudqutd facitis: omnia tn gloriam Dei facite.

Si ergo ad Deum refert saltem per in­tentionem virtuaIem, actus erit bonus; sinon refert, erit maIus: nul1us igitur indif­ferens. - Scio adversarios dicere in verobis Apostoli contineri consilium, non prae­ceptum; sed falso. Patres enim agnove­runt praeceptum, non consilium. Ita Augu­stinus, CoeIestinus I,Maxirnus, S.Thomas 3,

quos Iegere est apud Contino TourneIy 4,ad quem mitto, qui fusius hanc quaestìo­nem, pertractatam cum adversariorumobjectionibus et responsis, studiose quaerit.

Hinc pro praxi colligimus: Oportetsaepius in die, saltem mane, generaliterofferre Deo omnes actus suos, ut sic adim­pIeatur praeceptum Apostoli, saltem ìnten­tione virtuali omnia faciendi in gIoriamDei. Hoc modo omnis actus etiam indif­ferens in specie, fit bonus et virtuosus inindividuo. - Non requìrìtur quìppe actua­lìs relatio omnium sive verborum siveoperum in bonum honestum : quod essetimportabile pondus, et res sexcentis ìm­pIexa scrupulis; sed sufficit virtualis, utdiximus. Unde quamvis aliquis accedensad mensam, non cogitat de conservationevitae, sed solum de cibi deIectatione, utait Gonet, non propterea peccat; quìa ta­lem delectationem, saltem virtualiter, vultpropter conservationem vitae, sicque noninordinate iIlam appetito

Hactenus de actibus humanis, eorum·que principiis et moralitate.

2, dist.41, art. 1, qu, 3, conci. - Alma,·n., Moral., cap. 14,§ Quantum ad aliud dubit.t1n.- Vasq., in 1&m 2a.e;disp. 52,cap. 2. - S. August., lib. de Corrept. et Grat., cap. 3;Migne, Patrol.lat., tomo44, col. 9t8. - Coelestùl. I, epist. 21,ad epise. Galliar.! cap. 8, n. 9 j Migne, Patrol. lat., tomo 00,col. 588. - S. Maxim. Taurin., homil. 89; Migne, Patrol.lat., tomo 57, col. 455. - 3 Lect. a, in cap. III epist. adColoss., i. f. - 4 De Act.,hum., cap. 6, art. l, sect. 2, eone!. 1,v. Contra 1. - Gonet, Clyp., parto 2, tr. a, disp. 5, n. 88.

operum est quod sint ve1 virtuosa, ve1 vi·tiosa>.

Acrus.aat-

~it~r'\)~~~f:ferendi,