52 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. Il. - DE RESTITUTIONE. - DUB. I. 53

De Restitutione.

CAPUT II.

DUBIDM I.

Quid sit Restìtutìo; et qui teneantur ad eam.

547. Quz'd est restitutio; et an debeatur tantum ex iaesione justitiae commutativae. ­548. Quae sint radices restitutionis. - 549. Quaenam est culpa theoiogica, et quaejurùlica. - 550.Ex qua culpa oriatur obligatiorestituendi. - 551. Quz'd} si quis leuiteralterum laedat, animo graviter nocendi. - 552. An culpa venialis z'nducat obliga·tionem res#taendz·. - 553. An ex levi furto possit aliquando oriri gravzs obligatiorestituendi. - 554. An ad restitutionem in contractibusrequiratur culpa theologica. ­555. An idem in officùs. - 556. Quz'd de injurz'a materiali et formali. Et vide ibiresolutùmes.

inPr~~clfri=justitiae,

ex proòabil,~puta, quz'a consuluz"t perùosin taiz" materia, a quz'bus sz'bz' dz'citur z7ludtaie non esse mortale: vùletur enim tuncz'n eo esse z'gnorantz'a quasz' invz"nCt'bz7z"s}quae excusat a toto. Et hoc} quantum adea quae non sunt expresse contra jusdim"num vel naturale} ut contra articulosjù!ei} decem praecepta, et hujusmodi, z'nquibus tgnorans z'gnorabitur.- Item S.Bo­naventura dixit: Cavenda est conscientiant1m"S larga, et ntmis stricta. Nam primagenerat praesumptionel1z; secunda, despe­ratz'onem...; przma saepe salvat damnan­dum,secunda e contradamnat salvandum.

Quapropter semper timor mihi fuit, neDeus aeque rationem a me exigeret, siopiniones laxas ut probabiles approbas­sem, quam si probabiles ut laxas repro­bassem. Humanae conditionis praesentifragilitate spectata, non est semper ve­rum, tutius esse animas per viam arctio­rem dirigere; cum videamus Ecc1esiamtam nimiam Iibertatem, quam nimium rì­gorem saepe proscripsisse. - Unde Ger­sonius 2, animadvertens damna senten­tiarum excedenter rigidarum, sic advertit:Fit... ut per tales assertùmes puòlz"cas nt~

mz"s auras} generales et strictas, praeser­tzm in non certissimis, nequaquam eruan­tur homines a tuto peccatorum; sed inillud profundius, qtua desperatius, im­mergantur.

Et hoc magis urgere debet in materiarestitutionis; ubi in dubio, possessor bo­nae fidei, cum jus certum habeat ad rempossessam, non decet exspoliari, nisi mo­raliter constet rem esse alterius; juxtaregulam communiter receptam, etiam abauctoribus rigidae sententiae, ut testaturLugo 3, et sic revera tenent Gonet 4, Ha­bert 5, Natali~ Alexander 6, Wigandt 7,

Pater Henno, etc. (Vide dicta Lz'b.I, n. 35).- Communiter enim dicunt, saltem inmateria justitiae valere regulam illam,quod in dubio melior est conditio possi­dentis.

l5 Tr. de ]ust. et Jure, cap. 12, qu. 11, resp. 2. _ G Lib. 4,cap. 9, art. 4, reg. 39. - , Tr. 2, exam. 1, qu.7. n. 13. ­Henno,de Restitut., disp. 1, qu. 7, art. ]! concI. :?; et deConsc.! disp. 2, q-:J.. 4, conci. 3.

nedum opinionem istam teneat, potius oppo.sitam amplectitur et defendit.

l Parto 2, tit. 1, cap. 11, § 28. - S. Bonavent., Compend.lheol. verit., lib. 2, cap. 52. - • De vita spirit., lect. 4,coroll. 11.- • De Just. et Jure, disp. 17, n. 86. - • Clyp.theol. thom .. disserto de opin. probab., art. 3, n. 55 et 57. -

nely, Genettum, Petrocorensem, PatremConcina, etc.: paratus quidem a senten­tiis meis desciscere, dummodo suis ratio­nibus de veritate me convicissent. Sedquomodo me convincere poterant, dumvidebam quod ipsi ut plurimum magisconviciis et subsannationibus, quam virationum, sententias suas suadere conan­tur? Quomodo in omnibus ad.haerere po­tuissem iis qui opiniones suas saepìusveriores et Evangelio conformìores prae­dicant, nonnisi quia rigidiores sunt; etfrequenter insultant in opposìtas, tam­quam falsas ac Evangelio adversas, non­nisi quia Iibertati favent?

Caeterum in dubiis discutiendis aequa­lis mihi scrupulus fuit, tam sententiaslibertati faventes et a ratione alìenas utiprobabiles admittere, quam damnare utimprobabiles eas quae valido quodam fun­damento innixae mihi videbantur. Cumcertum sit, vel ut certum tenendum, proutcommuniter DD. docent, et ipse doctusRev. P. Concina (quamvis rigidarum sen­tentiarum celebris fautor), in suo eruditis­simo opere Theologiae dogmatico-moralisme instruit, quod hominibus imponendasub culpa gravi non sunt, nisi evidensratio id suadeat a). - Aeque enim nefasest a culpa excusare qui reus est, quaminnocentem tamquam culpae reum judi­care; ut sedulo monuit S. Antoninus l,ubi disserens quando aliquid damnandumsit de mortali vel non, sic scripsit: Nisiad hoc haòeatur auctoritas expressa.Scri­pturae sacrae, aut canonz"s seu deterrnz~

nati'onis Ecclesiae, vel evùlens ratio, nonnt"sz' periculosz"ssime determinatur. Namsi determinetur quod s# z'bi mortale, etnon s~"t, mortakter peccabù contrafaciens;quz'a omne quod est contra conscientz"am,aedz"ftcat ad gehennam... Sz" autem deter­minetur quodnon sz"t mortale} et secun­dum rez' verz"tatem sit} error suus nonexcusaòd eum a mortalz:.., quando sci/z'ceterraret ex crassa ignorantz'a: secus, sz·

547. - a) Concina, in suo Apparatu} Nb. l,diss. 2, cap.5, n. 7,. lib. 3, diss. 8. cap. 3, § 3,

Obligatio;-ravis nonlX?.\'0I!end~,0181 SIt eVI"dens ratìo,

Testor Deum, cujus honorem et ani­marum salutem mihi proposui, quod, quid­quid scripserim, non ab aliqua passioneimpulsus, aut verbis aliquorum auctorumaddictus, vel austeritati aut benignitatinimis adhaerens, ad haec scribenda meinduxi. - In qualibet ,quaestione, praeviodiuturno studio, curavi quidem veritateminvestigare, praecìpue in iis quae ad pra­xim magis faciunt. Et propterea, non so­lum diligenti trutina perpendere elaboravirationes, quas doctores classici tradunt;sed etiam plures doctos recentiores con­sulere non neglexi; adeo ut aliquando,in recto judicio de aliqua quaestione fa­ciendo, multos dies consumpserìm, Sìqui­dem, non tamquam ovis (ut verbis utarrigoristarum) semitas scriptorum caecoductu sectatus sum; sed operam dedi utveritatem ''assequerer, aut sententias quaemagis veritati accedunt amplexarer. ­Pro viribus sum conatus semper rationemauctoritati praeponere; et ubi ratio meconvicit, non renui auctoribus plurimiscontraire, etiam iis quibus magis forsanadhaerere potuissem: utpote quia, cumhanc scientiam addiscerem, ad manusmeas ante alios illi pervenerunt.

Binc, benevole lector, ne putes meauctoribus benignae sententiae omninoaddictum, si eos saepius me citare obser­vas. - Nam ad hoc Opus conficiendumnon praetermisi etiam rigidae sententiaeauctores legere, et praecipue Merbesium,Contenson, Habert, Natalem Alexandrum,Juenin, Cabassutium,Continuatorem Tour-

541. - «Resp. I", Restitutio est actus« justitiae, ad salutem necessarius neces­« sitate praecepti, quo reparatur damnum«proximo ìllatum per injuriam; ita ut« radix restitutionis non sit quaevis laesioe proximi, v. gr. contra caritatem, etc.,e in quibus non habet jus quod violetur;- sed ea tantum quae est contra justi­« tiam, in qua proprie injuria infertur, hoc« est, laeditur aliquod jus proxìmì, quod« is habet in re vel ad rem , in' qua da­« mnum patitur. - Quod variis modis« fieri potest, v. gr. turando, defraudando,« destruendo, rem alterius negligenter eu­« stodiendo, occidendo, mutilando, de­« trahendo honorem, eonvitiando et simi­« libus •.

Aggrediamur nunc ad hos duos dìscu­tiendos Tractatus de Restitutione et deContractz'bus r qui, cum permultis ìmpli­catissimis quaestionibus et dubiis, solutudifficillimis, eonferti sint , maxima dignisunt animadversione, et ad praxim itascitu neeessarii, ut, si in his confessariinon bene sint versati, eos in multa offen­dicula incurrere oporteat.

Facile eontinget, in hoc meo libro, etpotissimum in hac postrema editione,omnium sensui me non fore satisfaetu­rum. - Ab illis enim qui rigidae vel be­nignae sententiae plus forte, quam parest, amantiores sunt, aut nimis austerushabebor, quia a multorum graviumqueauctorum sententiis recessi; aut nimis in­dulgens, quia plures opiniones libertatifaventes tamquam probabiles approbavi.

Tractatusmomentum,

Quantumstudiumad­hibueritS. Doctor.

Restitutio,quid. '

54 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGJ. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. r. 55

S. Doctorparatus ad~e retra·ctandum.

Restitutiodefinitur.

Ex solajusti tia com­mutativaoritur obli­gatio resti­tutìonis.

Radicesrestì tu rio­nis. duae,

De reliquo, tandem me protestor, quod,si in aliquo erravi, opto ut error mihiostendatur. Nam paratus sum illico meretractare, nec erubescam; prout non eru­bui id facere in hac mea nova editione,in qua a pluribus recessi opinionibus, quaeolim probabiles, sed postmodum vel ni­mis benignae aut nimis rigidae mihi visaesunto

Restitutio igitur est actus justitiae;sed addendum est: commutatiuae. Nonenìm debetur restitutio ex laesione justi­tiae legalz"s, -quae respicit jura legum etpoenas; neque ex laesione justitiae dz"Strz~

butivae, quae respicit merita personarum.- Quare episcopus, conferens beneficiumsìmplex indigno, nihil tenetur restitueredigno; uti probabiliter dicetur n. 585, etLz·b.IV, n.107, i.f. Quid vero, si beneficiumsit curatum? Vide eodem loco, n. 109.

Tantum igitur ex laesione justitiaecommutativae, quae respicit jus rei, oriturobligatio restitutionis. - Ex laesione au­tem aliarum virtutum, nulla oritur obli­gatio restituendi: ut Croix b) cum Soto,Lugo c), Baàez, Tamburinio, etc.; contraLessium d) et Covarruvias dj. Quare di­cunt praefati DD., quod si actio ex aliavirtute quam ex justitia sit debita, nonest restituendum quod accipitur pro easervanda.

548. - Notandum est l°. Quod radicesrestitutz"onz"s duae communiter assignan­tur: Prima, ex injusta acceptione, cuiadjungitur radìx ex injusta damnifica­tione. - Secunda, ex re accepta, sive exz1zjusta retentione, cui annectitur obligatiorestituendi ex contractu.

50tU5, de ]ttst. et ]ure, lib. 4, qu.7, art. 3, v. Persi·stendum. - Banez~ in 2al1l 2a .. , qu. 62, art. 5, dub. 4, concI. 1.

Tambur., Decal., lib. 7, cap. 5, § 3, num. 9 et seqq. ­1 Tr. 13, cap. 1, num. 14.• Less., Iib. 2, cap. 7, num. 26.•Bonac., de Restitut., disp. 1, qu. l, punct. 3, num. 11. ~

Rebel.~ parto 1, lib. 2, qu. lO, n .. 19. - 2 Loc. cit., n.?i.­:l Disp. 8, D. 56 et seqq..- ~ De ]ust. et ]ure, Iib.4, qu.7,

b) Croix, lib.3,part. 2, n. 295, habet tan­tum id quod inferius a S. Alphonso dicitur;negat scilicetobligationemadesse restituendipretium acceptum pro actione, quae ex aliavirtute quam ex justitia debetur.

c) Lugo, loc. cit., disp.18, n. 67, loquiturtum de actione ex alia virtute debita, tum deomissione ejusdem aetus, et negat obliga-

549.- Notandum 2°. Quod alia est culpatheologica,quae respicit conscientiam; etest eadem, quam peccatum mortale autveniale. - Aliaj1,f,rziiù:a, quae dividitur inlatam, scilicet quando omittitur diligentiaquam communiter omnes adhibere solent;levem, si omittitur diligentia quam omnesdiligentes adhibent; et levz"ssùnam, si omit­titur diligentia quam diligentissimi po­nunt. Hinc resolvitur quod qui damnumminime praevidet nec intendit, certo adnihil tenetur, etsi operam daret rei illi­citae; uti fur, qui penitus fortuito domumalienam incenderet. - Ita Salmant. l cumLessio, Bonacina, Rebello et aliis.

550. - His positis, Quaeritur l". Exquali culpa orz'tzw obligatz"o graois resti­tutz"onz"s z"n deùctis?

Respondetur, oriri tantum ex culpalata, conjuncta cum culpa gravi theolo­gica. Ita Lessius 2, Lugo 3, Sotus 4, PetrusNavarra ;;, Sanchez 6, Viva 7; Salmant. 8

cum Laymann, Azor, etc.; Croix 9. ItemCabassutius lO, Roncaglia 11 et alii com­muniter. ' Ratio, quia (ut docent Lugo 12et alìi) restitutio communiter accipitur utpoena. Et ideo dicimus quod, ut debitaaequalitas servetur, ad obligationem gra­vem restituendi rem gravìs valoris, requi­ritur culpa theologica gravis; theologica,quia , cum conscientia oneretur de obliogatione, oportet ut in conscientia adfueritdelictum; graois quia, ut conscientia te­neatur ad gravem obligationem, oportetut gravis fuerit culpa.

551. - Quaeritur hic 2°. Si quz"s com­mz"ttat culpam juridicam levem siue teois­sz"mam contra justz"tiam, sed cum anz"mo

art. 2, v~ Dubz'um autem est. - S De Restitut.! lib. 2,cap. 1, n. 47 et 48. - • Decal., lib. 2, cap. 23, n. 160. ­7 De Restitut., qu ..l,.art. 4, n. 2. - s Tr~ 13, cap. 1. n. 16. ­Laym.~ lib. 3, tr. 3, parto 1, cap. 6, n. 2. - Asor~ part~ 3,lib. 4, cap.. 8, v. Quaestio et v. Dicendum. - 9 Lib. 3,parto 2, num. 184 et seqq. - lO Lib. 6, cap. 17, n. 2. ­11 Tr. 13, qu. 2, de Restit., cap. 1, qu. 4. - 12 Disp. 8. n.59.

tionem esse restituendi, vi scilicet justitiae;quandoque tamen ex alia virtute obligatio·nem ejusmodi adesse asserito

d) Lessius, lib. 2, cap. 14, n. 69 et 72;Covarruvias, in cap.Peccatum, parto 2, § 3,asserunt restituendum esse pretium ab aliquoacceptum eo fine, ut iste actum virtutis jamdebitum ponat.

Culpa theo­logica, quid.

Culpaju­ridica, quo­tuplex.

In deli­c tis obliga­tio gravisex sola eul­pa lata,

Opinlonesde culpa ju­ridica levicum inten­ti o ne no­cendi gra­viter.

S. Doctordistinguit :

Si omisit ùi·ligentiamd e b i t a m ,obligaturad restìtu­tionem.

Secus, sidebitam di-

~~~b~~~~

Levis ma­t e r ì a obli­gat ad res­titutionemsub levi.

Item, jux­ta alios le­vis adver­tentìa,

nocendz'graoiter; an teneatur ad damnumex z"lla secutum?

Affirmant Lugo l, et Salmant.P cumMolina,a), etc. Ratio, quia tunc ille pravusaffectus efficit, ut effectus damni secuti sitvoluntarius. - Negant vero Sanchez 3

cum Angles b),' item Navarrus et Turria­nus, apud Salmant 4. Ratio, quia ad oblì­gationem restitutionis non sufficit soluspravus affectus; sed requiritur etiam actusextemus complete injustus.

Sed in hoc dubio, mihi videtur omninovera sententia Lessii c), qui alia via ca­sum resolvit, et sic distinguit: Si ille, pru­denter dubitans an ex sua actione dam­num proximo obveniat, committit culpamlevem sive levissimam, omittendo eam di­Iigentiam quam tenebatur adhibere; tuncpeccat quidem graviter contra justitiam,et tenetur ad restitutionem. - Secus, siomnem debitam diligentiam adhibeat; quiatunc nullam culpam committit contra ju­stitiam, et ideo ad nullam tenetur resti­tutionem: licet aliunde obpravum animumpeccet contra caritatem.

552. - Quaeritur 3°. Utrum peccatumueniale contrajusti#am z"nducat obùgatio­nem restituendi? - Resp. Si est veniale,ratione parvitatis materiae, certe obligatad restitutionem sub levi.

Si vero est venz'ale, ratione inaduerten­tiae sive z"ndelz"beratz"onz"s, hoc quaeritur:an obliget ad restitutionem?

Prima sententia affìrmat ; sed ejus au­ctores sunt divisi apud Lugo ". - Nam

, Disp. 8, n. 75. - , 'I'r. 13, cap. 1, n. 22. - a Consil.,lib.2., cap. 1, dub. 49, n. 6. - Navar., Man., cap. 17, n. 70. ­Turria«. in 2ll.m. 2l\C, de ]ust. et }ure, disp, l1, dub, 3.." Loc. cit., n. 21. - 5 Disp. 8, n. 55. .. Vasq.1 Opusc, deRestìtut., cap. 2, § 2, dub, 2, n. 20•• Turrian., in 2ll.m. 2uc,

de ]ust. et ]ure, disp. 11, dub. 2, n. 12. - • Lib. 3, tr. 3,parto 1, cap. 6, n. 4. - 7 Tr.2, disp.698, a.7. - • Lib. 3,parto 2, n. 191 et 192. - Bonac., de Restit., disp_ l, qu. 1,

551. - aj Molina, tr. 2, dz"Sp. 697, n • .18,dicit de eoqui servum alienum solvit • ex odiodomini aut ex alia sinistra intentione; tunc siservus fugiat, ac se furto a dominosubtrahat,is qui eum solvit tenetur domino de furto».

b) Angles, Qu. de elerz'cis restitutioni ab·~IOXÙ"S, dz:tf 7, conel. 2, a Sanchez revera cita­tus, haec dumtaxat scribit: • Impediens di­gnum aut digniorem ut detur digno, ex odiove! invidia in illum, cui non erat beneficiumconferendum, ad restitutionem non tenetur,dummodo collatorem non decipiat, sed preci-

alii, ut Vasquez et Turrianus, dicunt tuncesse obligationem restituendi totum dam­num, quin tamen explicent, an sub graviculpa vellevi. - Alii autem, ut Laymann 6,Molina 7, Croix 8 cum Soto aj, Bonacina,Reginaldo et aliis, dicunt esse obligatio­nem restituendi pro ratione culpae. - HincBonacina 9 aìt posse culpam ita levem esse,ut non obliget nisi ad centesimam partemdamnì; si vero sit gravior, potest obligareusque ad decimam partem, Casu autemquo dubitatur an culpa fuerit venìalìs autmortalis, oblìgandus est damnificator us­que ad medietatem damni. Ita Bonacina.

Secunda tamen sententia probabilioret communior , quam tenent Petrus Na­varra lO, Lessius 11, Sanchez 12, Lugo 13(quiomnino existimat veriorem, cum Henri­quez, Sà, Rodriguez bj, Salas b) et aliis plu­ribus), Roncaglia 14, Viva 15, cum Azor etFilliuccio apud Cabassut. 16, docet in eocasu nu1lam esse obligationem restituendi.- Ratio, quia culpa venialis ex indelibe­ratione non est simpliciter delictum etinjuria, et ideo non potest parere obliga­tionem restitutionis. Sicut ex contractu,ubi non adfuit consensus plene delibera­tus, non oritur obligatio; et sicut etiamnon obligat votum emissum sine plenadeliberatione. Actus igitur non perfectedeliberatus nequit esse causa perfectaeobligationis (Vide dicenda Lz7J. V, n. 3).Dixi: nullam oblz"gatz"onem, nec sub gravi,nec sub levi. - Non sub graoi; quia obli­gatio gravis non habet proportionem cum

punct, 3, num, 9.• Regin., Iib. lO, num. 7a. - 9 Loc, cito ­lO Lìb, 21 cap. 1, n. 48. - 11 Lib. 2, cap. 7, n.27 et seqq, ­12 Decal., lib. 2, cap. 23, n. 160. - 18 Loc. cìt., num. 56..Henriq. lib. 14, de Irregul., cap. 15, n.7, i. f.• Sà, v. Re­st:"tutio, num. 57 (edit. genuin., num. 60). - 14, Tr. 13!qu. 2,de Restitut., cap. 1, qu. 4, resp. 1. - 15 De Restitut., qu. 1,art. 4, n. 3. - A.30r~ parto 3, lib. 4) cap. 8, v. Dicendum..FUI.) tr. 32, n. 31. • 16 Lib. 6, cap. 17, n. 2.

bus ab illo impetret ut alteri conferat; licetenim peccet contra caritatem proximi,contrajustitiam tamen minime peccat».

c) Lessius, lz"b. 2, cap. 7, n. 25, quamvishanc distinctionem non formaliter proponat,attamen perspicue earodem adumbrat.

552. - aj Sotus,deJust.etJure, lz"b. 4, qu.7,art. 2, canel. 4, requirit peccatum mortale.

b) Salas et Rodriguez his verbis a Lugocitantur: • Quam etiam sententiam docuitPa·ter Salas in manuscriptis, et Pater AlphonsusRodriguez ».

Probabi­lius et com­munius,nnl·lo. obliga.tioex levi ad­vertentìa.

56 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO RRAECEPTO DE:CALOGI. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. 1. 57

Ex Ie­vi materiaquandoqueobligatiogravis res­titurionis,

illa culpa levi. Non sub levz;' quia levisobligatio non habet proportionem cum regravi, ut ex suis principiis optime arguitdoctissimus Lugo 1;qui, post D. Thomam,non temere inter alios theologos facilep'rinceps dici potest: cum in dubiis discu­tiendis hic auctor saepe, nullo praeeunte,fa1cem ita ad radicem ponat, ut rationesquas ipse in medium adducit difficultersolvi valeant.

553. - Quaeritur 4°. Utrum ex peccatolevi, ob parvitatem materiae contra justz'­tiam, possit aliquando per accidens orz"rigravzs oblz"gaHo restz'tuendi?

Affìrma. Et casus est, quando in ultimofurtulo, complente materiam gravem, nonadvertit fur ad furtula praeterita; tuneenim tenetur sub gravi ad restitutionemsaltem i1lius ultimi furtuli. Ita Lugo 2,

Viva 3 cum Cardenas a), Tamburinio etLacroix 4; contra Diana, Oviedo, Petscha­cher, etc., apud ipsum b). - Et ratio est,quia obligatio gravior tunc non oritur exilla ultima acceptione injusta: quae cumsit tantum culpa levis, non posset gravemobligationem parere; sed oritur ex injustaretentione gravìs materiae, culpabiliterjam acceptae. Vel , ut ait Croix ", oriturex gravitate materiae debitae, propterillasleves ablationes formaliter injustas. - Suf.fìcit autem ad vitandum mortale, ut re­stituatur tantum materia illa parva, gra­vem materiam complens; ut probabilius

1 Disp. S, n. 58 et 60. - Il Loc, cit., num. 62. - a DeResrìtut., qu, 1, art. 4, num. 6. - Tambu». Decal., lìb. 8,tr.3, cap. 2, § 5, n. b. - ~ Lib. 3, parto 2, n. 245.·- Diana,parto 1, tre 6, resol. at.. - Oviedo) tre 6, de VitUs et Peccat.,controY. 31 punct. 7, n. 102.. PetschacJr,el', de Restitut.,I Radi,x in gen., qu. 3, art. ::!, Y .. Respondebit. - J:, Loc.cit., n. 245. - Sanch., Decàl. l lib.7, cap. 21, n.9. - Vasq.,Opusc. de Restitut., cap. 9, § 1, dub. 5. num. 78.. Rebel.,parto 1, lit.3, qu. 15, no39. ~ Bonac., disp. 1, d,eRestitut.,qu.8, punct. 2, num. 2. - S Libo 3, part.2, n.249. - JoaH.Medina, Cod. de Restitut., qu. lO, v. Sed pone . . Ludov.Lopez,l Instruct. conse., parto l, cap. 93, ad 2 quaes. .,.

5fl3. - a,; Cardenas a Viva hic non citatur;et asserit, dissert.23, n. 88, furem teneri adrestituendum non id solum in quo factus estditior; sed etiam omnes illas parvas quanti­tates quae consumptae sint.

b) Auctores isti a Croix dicuntur contra­dicere,eosensu scilicetquodnegant leves illasmaterias coalescere, nisi in se vel in aequi­valenti apud furem exstent; secus vero, si furiIIas consumpserit.

tenent Sanchez, Lessius C), Vasquez, Re­be1lus,Bonacina, etc. cum Croix 6; contraMedina, Lopez, Esparsa, etc.

554. - Quaeritur 5°. An etz"am ùz con­tractibus a) requz"ratur culpa theologtca,pro oblz"gatz'one restz'tutz'onzs? - Certumest, ut ait Lugo 7, tam leges quam con­trahentes, bene posse se ipsos obligare adrestitutionem sine ulla culpa theologìca,

Sed Dubium est: an de facto ooh­gentur?

Affìrmant Laymann 8, cum Navarro,Molina, Vasquez, Turriano et aliis apudLugo 9. Et dicunt, in contractìbus obstrin­gere ad restitutionem solam culpam juri­dicam: et quidem levissimam, si contra­ctus est in commodum committentis cul­pam; latam, si in commodum alteriuscontrahentis; levem, si in commodumutriusque. - Ratio istorum, quia id postu­lat aequalitas contractus, ut ubi majus estcommodum major apponatur diligentia.

Sed valde probabiliter negant Sotus l0,

Lessius 11, Filliuccius 12, Toletus 18, Sà 14,

Lugo l., Croix 16; Salmant. 17 cum Tapia,Ledesma, Henriquez, etc.; Roncaglia 18._

Ratio, quia ex una parte non est aequumaliquem obligare ad poenam gravem sinesua gravi culpa; ex alia non praesumitur,saltem non constar, quod aliquis volueritse obligare in conscientia ad satìsfacien­dum pro damno facto cum sola culpa ju­ridica. - Leges autem quae adducuntur

Esparsa, Curs. theol., Iib, 8, qu, 36, art. 4. - , Disp. 8.n. 100 et 101. - S Lib. S, tr. S, parto l, cap. 6, n. S. ­Navar., Man., cap. 17, num.184•. Molina, tre 2, disp. 295,n. 1 et 2.. Vasq., Opusc. cit., cap. 2, § 2, dub. 6, n. 44et seqq. - Turr'i"an.,1 in 2:1m 2llC , disp. 11, dub. 5.. li Loc.cito, n. 99. - IO De ]ust. et Jure, lib.4, qu. 7. art. 2, poSlmed. - 11 Lib.2. cap. 71 n. 43. - 12 Tr. 34, cap. l, n. 23.-'13 Lib. .5, cap. 18, n. 1. - 14 V. Culpa~ n.2. - llS Loc. cit ..n.l06 et seqq. - 16 Loc. cit., n. 177._l't Tr.lSI cap. l, n.3'2:.­Tapia, tomo 2, lib. 5, qu. 29, art. 6, n. 9. - Martinus di: Le·desma,l 2" 4"", qu ..18, art. 6, v. sed dubitas. - Henriq. lib. 14.de Irr~., cap. 15. - 18 Tr.13, qu. 2, de Rest., cap. 1, qu.5.

C) Lessius, lib.2, cap. 12, n. 45, simpli·citer obligat ejusmodifurem ad restitutionem.Et rationem hujus asserti sequentibus verbisexponit: «Quia velle retinere illam quantita­tem, sic partam per furta venialia, est pec­catum mortale».

554. - a) Hic agitur non de universis, sedde aliquibus tantum contractibus, ut commo·dato,deposito, conductione, pignore; non verode precario.

In contra­ctibus po·test dari o­bligatio res­titutionissin e culpatheologica.

juxta a­lios, de factoadest.

Valde pro­babiliter ne­gatur.

In offi'ciis requiri­tur culpa la·tacumtheo·logica gra­vi.

Quando­que satis estculpa jur'i­dica levis.

• Inferensinjuriamdamnosamtenetur adrest iuutio­nem.

in contrarium, obligantes cum sola culpajuridìca, vel praesumunt culpam theolo­gicam, ut ait Viva 1; vel obligant solumpro foro externo; vel non sunt receptaein alio sensu, ut dicunt Lugo, Salmant. 2,

etc. Illae vero leges quae in aliquibus ca­sibus omnino praecipiunt restitutionem.,istae quidem obligant, etiamsi absìt pec­catum; sed non ante sententiam judicis,ut communiter dicunt Salmant. 8, Vivaet alli: quicquid alli dicant. - Vide dietaLzò. I, n. 100, t'n fine, v. Quaero.

555. - Pariter in ojJiczis, est probabileex eadem ratione, quod nemo tenetur adrestitutionem, nisì ex culpa lata, conjunctacum gravi theologìca, Ita Salmant. 4 cumVasquez a), Soto b), Lessio, Lugo, etc. ~Tenetur tamen etiam ex culpa levi juri­dica, qui recipit stipendium, ut dicit Lay­mann; vel qui promittit diligentiam ma­jorem communi debita; vel si offìcium dese exigat magnam diligentiam: ut Sal­mant." cum aliis, Sed semper intelligitur,quod culpa juridica sit conjuncta curogravi peccato, ut graviter obliget.

556. - «Resp. Il". Ex data responsione«patet, teneri ad restitutionem eos qUi« intulerunt injuriam damnosam. - Haec« autem est duplex: scilicet materz"alzs, ut«v. gr. cum quis rem alienam destruit,

l De Restitut.• qu, l, art. 4, n; 4. - Lugo, disp, 8,n. 106. - 2 Tr. 1St cap. 1. n. 34. - S Loc. cito - Viva,loc .. eit., n.4, i. f. - 4 Tr. 131 cap. l, n. Z7.. Less., Iib, 2,cap. 7, nume 31. - Lugo, disp, S, num, 90 et seqq, - Laym.,

555. - a) Vasquez,de Restitut.,·cap.2,§ 2.dub.5, n. 35, requirit quidem culpam latalllin officio, ad obligationem restitutionis. Cumtamen lectorem remittat ad ea quae dub. 2jam dixerat: sdlicet, si quis cum culpa lata,venialiter tantum peccaret, t'eneretur nihilo·

e accipit bona fide, vel retìnet: id est, pro­« babiliter judicans id sibi licere, vel esse« suam; et formahs, qua quis rem alienam« destruit, accipit vel retinet mala fide: id« est, cum sciat vel scire possit ac debeat,« id sibi non licere, et rem non esse suam,« - Vide Laymann 6, Lessìum", Bonacina 8.

«Unde resolves:« I". Qui injuriam intulit, ex qua al­

« teri nullum est damnum secutum, ut si« adulterium commisit sine damnifìcatio­« ne alterius, non tenetur in conscientia« ad restitutionem; cum haec sìt reparatio« damni. Potest tamen a judice cogi ad« satisfaciendum pro injuria.

« 2'. Quisquis intulit injuriam damno­« sam, etìam materialem tantum, tenetur« restìtuere; sed nonnisi id quod ex alte­« rius re adhuc habet, vel quo ex ea fa­« ctus est ditior.

«3°.Qui intulit injuriam formalem, sive«rem adhuc habeat sive non, tenetur re­«stituere; et quidem tantum quantum est« damnum secutum. - An vero sufficiat«culpa venialis, controvertunt auctores;« et sententia utraque probabilis videtur«ac in praxi tuta: saltem quando non« commode potest restituere. Vide aucto­« res citatos, et Laymann 9, Lessium l0,

« card. Lugo 11 ».

Iib, 3t tr. 4, cap. 7, n. 5. - 5 Loc. cit., n. 28. - 6 Lib. S,sect, 51 tr, 2, cap. l, n. 1. - 7 Cap. 71 dub, 6. - e Disp. 1,de Restìt. in gen., qu, 1, punct. 3. - e Lib. 3, sect, 5, tr. 2,cap. 1, a n. 2. - lO Cap. 7, n. 27. - 11 Disp. 8, n. 56.

minus ad restitutionem; idemvidetur in prae­senti materia tenere.

b) Sotusa Salmant. utiquecitatur ut asseritS. Alphonsus; sed loe. cit., id est, lzo. 4, qu. 7,art. 2, ante resp. ad 1 arg., loquitur dum­taxat de commodatario et depositario.

Ubi nul­lum dam­n u m , ibinulla obll·gatio resti­futionis.

Damnìfi­cans mate­riali t e r ,quandoquetenetur.

Damnìfì­cans forma­Hter sèmpertenetur,

58 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. II. 59

DUBIUM n.An qui ccoperantur ad damnum alterius teneantur ad restitutionem.

557. Quotuplices dicantur cooperantes. - 558. Quid de mandante. - 559. Quid de consulente.Quaer. 1. An praebens pravum consilium, et postea reuocans, teneatur ad restitu­tionem. - 560. Qu. 2. Exsecuto consilio, quisnam primo teneatur. - 561.Qù. 3. Quid,si damnum etiam sine consilio evenisset. - 562. Qu. 4. .Quid in dubio, an consiliumfuerit causa damni. - 563. Qu. 5. Quid, si alter sit determinatus ad damnum, et tutantum suadeas modum. - 564. Qu. 6. An teneatur ad restitutionem suadens damnumex ignorantia culpabili. - 565. Qu. 7. An parato inferre majus damnum posst"tsuaderi minus. - 566. Quando teneatur ad restituendum dans iniquum suffragium. ­567. Quando teneatur palpo. - 568. Quando praebens recursum. - 569.An emptor reifurtivae possit illam reddere furi ad recuperandum pretium. - 570.An idem possitemptor malae fidei. - 571. Quomodo teneatur participans. Qu~'d, si cooperetur obmetum. - 572. Quid, si impedias aiium, ne reparet damnum alterius. - 573. Quo­modo teneantur causae privativae. - 574. Vide atios casus apud Busenbaum usquead n. 578.

damnatam ab Innocentio XI]. - « Quod« si tamen ante exsecutionem consìlium« suum retractet, et quantum potest con­« trarium suadeat, etsi non persuadeat;« probabile est, excusari a restitutione:« maxìme si eum, cui damnum paratur,« moneat ut caveat. - Vide Bonacina et« Tanner 3, Sà 4 et Diana. 5 »

Quaeritur 1°. An eonsz'#um dans, sipostea revoeet z"llud I teneatur ad restz~u­

tzonem damnz' post reuocationem secuti?Prz'1nasententia, quam tenentHabert 6,

Lessius 7, Lugo 8, Croix 9, Rolzmann l0,

Sporer 11 cum Toleto a), Gomez a), Lay­mann, Molina a) et aliis communissime,distinguit: Si consulens .dederit simplexconsilium, vel falsum, vel modo auctorita­tivo; tunc, consiliuro revocando vel falsita- .tem ostendendo, exeusatur a restitutione.- Secus, si insinuarit motivuro, sive 000­

dum inferendi damnum. Ratio: quia, adhucrevocato consilio,haec pergunt semper 000­

vere. Sicut eniro, dieunt, qui ignem in alie­nam segetem injecit, tenetur ad daronum,etiamsi postea dolens conatus fuerit ignemexstinguere; ita et consulens.

Sidamnums i n e c o n­silio evenìs­s e e , consu­lens non te­netur.

Ordo res­titutionisinter consu­l e n t e m etexseq u e n­temo

Secus, sie x s ecuroretiam c o n­silio sit mo­tus,

n. a. '. 12 Loc. cit., qu. 4, resp. 3•• 18 Tr. lO, de Censur.,cap. l, n. 158. - " Tr. 4, de Restitut., cap. 3, n. 22. ­" Lib. 3, parto 2, n. 56. - Lugo, disp. 13, n. 9. - Less., lib. 2,cap. 10, n. 41. - 16 De Restitut., qu. 3, art. 3, n. S. - Less.}Ioe. cit., cap. 13, num. 4. M Molina, tr. 2, disp. 549, num. 3. M

Vasq., de Restitut., cap. 9, § l, dub.l, n.6. - ., De Re­stitut., n. 436.. Elbel, de Restitut., confero 5, n. 119..18 Opusc. 73, cap. 20, in medI - Viva, Ioe. cit., n. 3. - J9 DeInjust. et Restitut., cap. 4, § 2, qu. 4, resp. l.

ipsum primo teneri: secus, si soli exsecu­tori. Si autem sit utile utrique, utrumqueteneri pro rata; et idem puto, si ex damnoillato neutri utile evenerit. - In defectuautem alterius, tenentur in solidum.

561. - Quaeritur 3°. An teneatur, qzdeonsz7.z'um dedù, restituere, sz· damnumetiam sme consilio euenisset ?

Respondeo curo Viva 16, Lessio, Molina,Vasquez et communi, ac Busenbaum (hic,n. 574), quod, si exsecutor de se erat de­terminatus ad damnificationem, tunc sua­sor ad nihil tenetur. Ratio , quia ubi in­tercesserit tanturn injuria, sed sine damno,nulla datur obligatio restitutionis; ut beneadvertit doctus Pater Holzmann 17 cumPatre Elbel, ex S. Thoma 18, qui docet:Sz:.. alz'quis passus sit z'njurz"am, et nondamnum, z7.lz' non est facienda de jure re­stitutz'o reaùs; sed tantummodo, secun­dum genus z'njuriae, facienda est emen­datz'o per simz'!em satisfacttonem. - Se­cus autem (recte ait Viva), si exsecutoretiam a consilio motus fuerit ; quia tuncvere est efficax concausa damni,

562. - Quaeritur 4°. Utrum in dubio,an tuum eonsz7ium sive mandatum, con­sensus, recursus, palpatio, taciturnitas,etc., fuerz't causa damni aut mortis alte­rz'us, tenearzs ad restz'tutzonem? a).

Prz'ma sententia valde probabilis af­firmat. Eamque tenent Rabert 19, Lugo b),'

d) Bonacina, d~sp. l, de Restitut., qu. 2,punct. 7, n. 6, priorem sententiam tantum­modo tuetur.

e) Laymann, loc. cit... hanc sententiam pro­babilem appellato

562. - a) S. Alphonsus hic de quibuscum­que ad alterius damnum cooperantibus pro­miscue disserit, et recte quidem, cum eademsit de omnibus ratio; auctores tamen a S. Do­ctore allegati non omnes de singulis loquun­tur, sed plerique de consulente tantum; aliquivero, de mandante aut suffragium ferente.

b) Lugo, disp. 19, n. 21, ita quidem docetde consulente; eum autem qui dubitat an suo

b) Salon, in 2""' 2ae, qu. 62, art. 7, con­trovo 6, videtur potius contrariam sententiamtueri.

.c) S. Antoninus et Silvester, a Sporer exLaymann allegati, non loquuntur de restitu­tione neque pro ea citantur a Laymann, sedsolum pro irregularitate; et re quidem vera,S. Antoninus, parto3, tz't. 28.. cap. 2, § 3; Sil­vester, V. Homz'cidz'um I, n.ll, qu.7, v. Ter­tium; et n.12, qu. 8, negant irregularitatemincurri ab eo qui consuluit quidem homici­diurn, sed ante effectum secutum, consiliumrevocavit, et firmiter credit satis esse solamrevocationem..

l De Restitut., cap. 9, § 2, num. 22 et 23. - , Sum.christ" parto 211. 211.C, qu. 182,conci. 2, n. 4, V. f. - S Tr.13,cap. 1, n. 117•. Regin., lìb. lO, n. lOS.. Villal., parto 2,tr. 11, diff. 7, n. 6. - • Part.3, lib.4, cap. 11, quaer. 2. ­• Parto 2, tr. 16, resol. 15. , Petr. Navar., de Restitut.,lib. 3, cap. 4, num. 27. - 'Tr. 13, qu. 2, cap. 4, qu. 4,resp. 2. - Fill., tr. 32, n.58. - , Tr. 4, de Restit., cap. 3,n. 22. - 'Lib. 2, cap. 13, n. 18. - 'Loc. cit., n. 22. - IO DeRestitut., confer.5, n. 143. - 11 De Restitut., qu. 3, art. 2,

Seeunda autem sententia, quam tenentPater Concina l, Merbesius 2, Salmant. 3

cum Reginaldo, Villalobos, etc.; Azor 4;Diana 5 cum Navarra et Salon b); Ron­caglia 6;item S. Antoninus c), Silvester c),

Filliuccius, apud Sporer 7 (et probabilemputant Lessius 8, Sporer 9, Elbel lO, Bo­nacina d), Viva 11; Ronoagììa 12 vocat sen­tentiam probabilissimam; et Laymann e)

valde probabilem vocat) - excusat a re­stitutione, semper ac consulens coneturpostea, meliori modo quo potest, damnumdissuadere; saltem adducendo rationemsalutis aeternae, quae debet christianopraeponderare omnibus aliis rationibusmundanis. - Nec obstat paritas ignis al­lata: nam, eo casu, ignis necessario ope­ratur. Sed, revocato consilio, damnum nonamplius ex vi consilii evenit, sed ex solamalitia exsecutoris.

Hanc secundam sententiam satis pro­babilem, sed prìmam probabiliorem cen­seo. - Recte vero notant Salmant. 13 etSporer 14 cum alìis, quod si consulens ne­queat avertere exsecutorem a 'damno in­ferendo, tenetur ex justitia monere lae­dendum ut sibi caveat.

560. - Quaeritur 2°. Secuto damno exeonsz'!zo, quisnam primo teneatur ad re­stitutz'onem?

Respondeo cum Croix15, de Lugo et Les·sio: Si consilium sit utile illud praebenti,

]u:l:ta a·lios, revo­cans censì­lium semperexcusatur,

Haec sen­tentia pro­babilis; pri­ma. proba­bilior.

Revocansinutiliterte..netur admo­nere laeden­dum.

Secus, simotivumve! moduminsinuaverit.

Juxta a·!ios, revo­cans consi·lium sim­pie>:vel fat­sitatem os­tendens ex­cusatur.

et Restitut., cap. 4, § 2, qu. 3. - 'i Lib: 2, cap. 13, n. 15et 16.- 'De ]ust. et ]ure, disp. 19, num. '57. - 'Lib. 3,parto 2, n. 28. -- lQ De Restitut., n. 439. - 11 Tr. 4, deRestitut., cap. 8, num. 21. - Laym., lib. 1, tr. O, part.2,cap. 5, n. 7.

gant satìs esse consilii revocationem, ut con­sulens a restitutione sit immunis; requiri ta­men, uf ait Toletus, persuasionem contrariam,ut consilium revocari censeatur.

559. - a) Toletus, liò. 1, cap. 85; Anton.Gomez Resolut. variar. tomo 3,cap. 3, n. 44;Molina: disp. 731, non afferunt dìstinctionemquam exponit S. Alphonsus; sed absolute ne-

Molina, tr. 2, disp. i29 et 731. - 1 Lib. 2, cap. 13, n. Ilet seqq. - , Tr. 32. n. 54. - Bonac., de Restitut., disp.l,qu. 2, punct. 7, n. 6. - • Tom. 3, disp. 4, qu. 6, dub. 14,nnm. 394. - , V. Consilium, num. 3. - l!I Parto 2, tr. 16,resol. 15 et 16; et part.3, tr.5, resol. 83. - , De Injustit.

551. - <: Resp. Tenentur omnes illi, qui« qùoquo modo sunt causa ìnfìuens et ef­« fìcax damni secuti; ac qui, ex officio et« obligationejustitiaeobligati caveredam­- num, non caverunt. Ita communiter do-- ctores. - Unde concludunt, teneri ad«restitutionem comprehensos sequenti­e: bus verbis:

"jussio, eonsz"lz'um, consensus, palpo,« reeursus.

e: Participans , muttes , non obstans," non mani/estans.

558. - <: Patet ex sequentibus casibus:" 1°. Tenetur ad restitutionem MAN­

« DANS: sive expresse mandet, sive tacite,« dieto nimirum vel facto, ex quo v. gr.« famulus colligat hero gratum fore si fa­« ciat. - Non autem tenetur qui ratum«tantum habet opus suo nomine factum;« uti nec mandans, si ante exsecutionem" mandatum retractet, idque mandatario" innotescat: quia tunc non est vera causa.« _ Molina, Lessius l, Filliuccius 2 ».

559. - «2°. Tenetur item CONSULENS, aut« precibus ac promissionibus ad damnifi­" cationem inducens ». [Juxta propos. 39

ConSl,l'lens.quando te·neatUt".

Mandansquando te­neatur adrestit u t iO M

nem.

Quinamdicantur COOMperantes.

60 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. lI. - DE REST!1'UTlONE. - DUB. Il. 61

Dubiusde efficaciaconsilii pro­babiliter te­netur.

Nisi ad­si nt prae­sumptìonescontrariae.

Dubi1.1S deconsìlìo da­to vel darn­no secutonon t ene·turo

Sanchez 1 cum Covarruvìas, Angelo, Bos­sio, Felino, etc.; Croix C), Roncaglia 2; etvalde adhaeret Lessius 3 (licet prìus 4 ex­presse contrarium tenuerit). - Ratio la.Quia in tali dubio possidet delictum praviconsilii: cum enìm consilium erat de se ap­tumad damnum suadendum.in dubio prae­sumitur ipsum fuisse causam damni, Proutsi quis infiigat alteri vulnus aptum de sead oceidendum, si alter postea decedit,praesumitur ex ilio vulnere decessisse;unde consulens homicidium , ad se libe­randum probare deberet, ex alia causamortem aut aliud damnum provenisse. ­Ratio 2a. Quia pro eo stat possessio, proquo stat praesumptio; non praesumiturautem exsecutor damnum intulisse sineconsilio , quia nemo praesumitur malus;saltem non praesuroitur determinatus addamnum inferendum: ergo possessio statpro obligatione consulentis; et hoc casuruit possessìo quam ipse habet super bo­nis suis.

Excipiunt tamen Sanchez et Roncaglia,nisi adsint alìae conjecturae quae contra­rìum suadeant: puta, ut ait Sanchez 5,sihomìcida erat acer inimicus occisi, velnecem jam minatus fuerat, et similia. Item,si exsecutor fide dignus affirmaret se nonesse impulsuma consilio; ut dicunt idemSanchez, Habert et Mazzotta.

Commune autero est inter DD., cumLessio 6 et Roncaglia 7, in dubio an con­silium datum sit, vel an damnum sit illa­turo, ad nullam restitutionem consulen­tem teneri.

1 De Matrim., lib. 2, disp. 41, nUln. 17; Decal., lib. l,cap. lO, n. 44. - Covar., in demo Sì furzosus, parto 2, § 2,nume 1. - Angelus de Ubald:s, in 1. 1, in princ., nume 3,v. Ultimo est~ if. de eo per quem facturo. - Aeg:'dius Bossius"Tract. crimin., tit. de Mandato ad homicid., D. 59, i. f. ­Felin., in cap. 1, de off. deleg., n. 13, v. ue,-um autem;

. et in cap. Sìcut dignum, de homicid., n. 12, concI. 3. -~ Tr. 13, qu. 2, cap. 4, qu. 1, resp. 3, in med. - 8 Lib. 2,cap. 'n, n. 13. - • Cap. 13, n. 38. - $anch., Decal., 1ib. l,cap. lO, n. 44. - Roncaglia" loc. cito - 6 Loc. cito - $anch."loc. cito - Habert, de Injust. et Rest., cap. 4, § 2, qu. 4,resp. 2. - Musotta" tr., 4, disp. l, qu. 5, cap. 2, quaer.5.-

suffragio damnum alicui intulerit, dicit n. 22teneri «ad restituendam partem pro rationeet mensura dubii ».

C) Croix, lib. 3,part. 2, n.574, disserensde consulentE', illum profectoad restitutionemteneri asserit, scilicet «ad totum, vel saltem,

Secunda vero sententia satis etiam pro­babilis negat in tali dubio obligationemesse restitutionis. Ita , cum Busenbaum(ìnfra, n. 575), Lessius 8 cum Petro Na­varra et Silvestro, qui vocat communem;Salmant, 9 cum Henriquez, Dicastillo etRebel1o; item Medina apud Sanchez lO; etprobabìlem putat Elbel 11 cum Sayro d),

Diana et allis pluribus. - Et hanc videturtenere D. Thomas 1S, ubi docet: In alz'isautem casious enumera#s, non semperobh'gatur aliquz's ad restz~uendum; nonenim semper consz'lz'um, vel adulatio, vela#quùi hujusmodi est efficax causa ra­pz'nae. Unde tune solum tenetur consz1za­tor aut palpo.: ad res#tutionem, quandoprobabz'liter aestiman' potest, quod ex hu~

jusmodi causis fuerit injusta acceptio sub­secuta. Ergo, juxta D. Thomam, probaridebet, consilium certo fuisse causam dam­nì; verbum enim ilIud probaln1iter (si sitex una parte) significat persuasìonemmo­raliter certam, quod consulens fuerit causadamni: ut bene explicat doctus Pater Con­cina 13, dicens: To probabz'liter, S. Doctorz'n suo vero et genuz'no sensu acdpz't, promorah' sdh'cet persuasione et certz'tudine.- Ratio hujus sententiae est ilIa regulageneralìs, quod nemo obligatur ad resti­tutionem, nisi omnino de tali obligationeconstet,nempe quod ìpse fuerit vera causadamni,

Ad lam autem rationem, quod praesu­matur infiuxus quando consiliuro de seaptum est infiuere: respondetur ex D. Tho·ma 14, quod ad obligationem restitutionis

& Loc. cit., cap. 27, n. 13. - .,Loc. cit., resp. 3. - 8 Loc. cit.,cap. 13, n. 38.. Petr. Navar., de Restitut., Iib. 3, cap. 4,n. 58.. Si/vest., v. Bellum I, num. 11, qu. lO, concI. 6;et v. Restituh"o III" qu. 6, v. 5ecundum. - 9 Tr.la, cap. 1, 'n. 113. - Henriq.; lib. 14, cap. 3, n. 4. - Dicast., de Re­stitut., disp. 4, dub. 2, num. 39. - Rebell., parto l, lib. 2.qu. 14, num. 7. - Joan. Medina, Cod. de Restitut., qu.7,§ Ad s'ecundum" ante v. Si aufem. - lO De Matrim., lib. 2,disp.41, n. 17. - U De Restitut., n. 146. - Diana, part.3,tr. 5, 'reso!. 84; et part. 4, tr. 3, resol. 28 et 63. - 12 2a 2(10: I

qu. 62, art. 7, corpo - 18 De ]ust. et ]ure, disserto 2, cap. 9,§ l,nume 14. - 14 2:1. 2Q

(' , qu. 62, art. 7, corpo

ut aliqui .dicunt, ad partem, pro qualitatedubii '.

d) Sayrus, Clav., lib. lO, tr. 2, cap. 8, n. 1,hanc sententiam de consulente, non solumprobabilem·existimat, sed absolute tenet actuetur.

Dubiusde efficaciaconsilii sa­tis probabì­liter ex eu­saturo

Rationi­bus opposi­tis' respon·detur.

JuxtaCon·emam, tene­tur pro ra..ta dubii.

Haec opi­nio rejici ..turo

non sufficit consilium de se aptum esse adinfluendum; sed insuper requiritur quodrevera ìnfìuat, Cum autem ex D. Thoma,consilium non semper sit causa damni:Non enim semper (verba S. Doctoris) con­s#t'um vel adulatlo... est efficax causa ra­pz'nae, influxus non praesumitur nisi pro­betur. Dispar autem est ratio vulnerisadducta; quia vulnus lethale de se neces­sario est causa mortis: non ita consilium.- Ad 2am ratìonem, scilicet quod deli­ctum exsecutoris non praesumitur: re­spondetur quod regula haec currit pro eoqui omnino innocens est; non autem proeo qui jam delinquentero se prodìdìt, Cumenim ipse omnino voluntariecrimen pa­traverit, ve! praesumitur ipse ex sua malavoluntate fecisse, vel saltem de hoc po­sitive est dubitandum; et in dubio suisbonis non est alter exspoliandus.

Pater .Coneina 1 addit tertias« senten­tiam, dicens quod in tali dubio consilia­tor .teneatur restituere tantum pro ratadubii. - Sed huic obstat: quod vel certopossidet .consilium, et tunc ille tenetur adtotum damnum; vel non certo possidetconsilium, et tunc ad nihil tenetur, quiamelior est conditio possidentis bona sua:quod in materia justitiae certum esse om­nes docent, ut vidimus n.547, v.Et hoc.

Dieit autem Sanchez 2, quod in dubioan consilium fuerit causa occisionis, con­sulens habendus est irregularis; quia cumhomicidium sìt certum, quisque in du­bio an sit ad illud cooperatus, censendusest. irregularis, ex cap. Ad audientzam etcap. Significastt~ de homidd. - Sed videde hoc dicenda Lzò. VII, n. 371.

Certum autem mibi est, qu<;)d si tupravo consilio revera movisti aliquem ad

1 De ]ust. et ]ure. disserto 2, cap. 9, § 1, n. 13 et 15. ­9; Decal., lib. 1, cap. lO, num. 44. - 8 Loc. cit., nUJn. 4. ­4 Tr. 4, cap. 3, num. 7.,- 5 In 2o.m 211e , qu.'62, art. 7. ­• De Restitut., qu.3, art. 3, n. 5. - Mo1o'na, tr. 2, disp.736,n. 3. - Rebell., parto 1, lib. 2, qu. 14, n. 22. - , Disp. 19,num. 9 et 15. - • Lib. 3, s_et. 5, tr. 2, cap. 5, num. 5. -

563. - a) Conditionem istam Lugo, Les­sius et Sporer praetermittunt..

b) Lessius, cap.13, n. 6, sententiam hancprobabilem quidem existimat; oppositam ta­roen etiam probabilem, et hoc tempore inscholis magis receptam esse affirmat: «Undesentioin praxi (ita concludit) ordinarie sequen-

damnum inferendum, teneris ad restitu­tionero, etiamsi certe alter non defuissetqui idem illi persuasisset. - Et ìta PaterConeina 3 cum communì, et Sporer 4cumaliis.

563. - Quaeritur 5°. Quid, si alter jamsz't determz'natus ad damnum, V. gr. adoccidendum, et tu suadeas tantum mo­dum: nempe, ut occidat veneno, non gla­dio; in ìllo, non in allo loeo vel tempore?- Adest duplex sententia probabìlis,

Prima dicit te teneri ad restitutionem;quìa suadendo modum, concurrìs ad sub­stantiam damnì, Suadendo vero quod dam­num cìtius inferatur, totius es causa dam­ni; cum alter per ìllud tempus potuissetanimum mutare. - Ha Cajetanus 5, Viva 6

curo Molina, Rebello, etc.Secunda sententia te absolute excusat

a restitutione: modo a) certum sit, alterumsuum pravum animum non mutaturum,Ita Lugo 7, Laymann 8, Lessius b), Sporer",Ho1zmann lO; et probabilem c) putant Sal­manto 11 cum S. Antonino, Prado, Silve­stro, Navarro, etc. Ratio, quìa consulenstune non est causa effieax mali, quoadsubstantiam damnì, Et haec est mihi pro­babilior.

Nec valet dicere ,hypothesiro illamsuppositam, quod alter certe damnum sit

. ìllaturus sine consilio, semper esse incer­tam, cum anìmus humanus semper sit mu­tabilis. Nam respondetur l°. quod in talidubio, ìnììuxus consclentis ad damnumsecutum non est certus, juxta id quodmox supra diximus n.562. Resp. 2°.(quodmagis urget), possessionem mc stare prodeterminatione prava voluntatis exsecu­toris.

Et sic pariterHolzmann1S,etLaymann13

9 Loc. cit., n. 23. - lO De,Restitut' l n. 437. - U Tr. 13,cap. 1, n. 112. - S. Anron., parto 2, tit. l, cap. 12, § 12. ­Pradc, cap. 17, qu. 6, n. 22.. Sitvest., v. Restitutio IbI,qu. 6, V. Terh"um. - Navar., M2I!:n cap. 17, num. 17. ­19 De Restitut., num. 437. - 1:1 Lib~ 3, sect. 5, tr. 2, cap. 5,n. 5, v. f.

dam; id enim isti iniqui cooperatoresmeren­tur, ut in posterum sibi caveant-.

c) Salmanticenses et Prado huic senten­tiae simpliciter subscribunt (eamdemque sim­pliciter insinuant S. Antoninus, SìIvester etNavarrus), « si consilium, uti subjicit Prado,fuit conditionatum et ex suppositione >.

Certus deefficaciLateconsilii te­netur, etsialius consu­lens non de­fuisset.

Suadensmodnm da­mni proba­bilit_r tene­turo

Probabi­lius non te­netur'.

62 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. Il. - DE RESTITUTIONE. - DUB. 11. 63

Excusa­tur materìa­liter coope­rans, sinequo dam­num accì­disseto

Qui ha­betur peri­tus in suostatu, rene­turde igno­rantia cul­pabili.

Secus, sihabeaturutrudis, n i s ì

adsit dolus.

Damnìfi­cans velconsulenstenetur im­pedire effe­ctum.

cum Adriano d), S. Antonino d) Sìlvestro O,

Paludano d), Molina, Navarro d) Lessio,contra Vasquez, probabilissime excusanta restitutione eum qui materialiter coo­peratur ad damnum domini: quando sci­licet alter sine sua cooperatione adhuccerte damnum ìntulìsset; v. gr. si quisteneat scalam eì qui etiam ascenderet sinesuo auxilio.

564. - Quaeritur 6°. An teneatur ad re­stz"tutionemsuadens damnum ex ignoran­Ha) sed cum culpa graoi?

Resp. cum Viva 1 ex Laymann, Holz­mann 2, Lessio 3, distinguendo: Si consi­lium dans, ex suo statu, v. gr. advocati autconfessarli, existimatur peritus, tenetur;quia 'tunc vere decipit. Contra tamen, sinoscatur ut rudis; quia tunc damni illatìomagis imputatur ei qui imprudenter se­quitur ejus consilium: nisi cum consilioadfuit etiam dolus, sive intentio damnifi­candi. Hoc tamen procedit quando agi­tur de damno solius petentis consilium:nam secus dicendum, si agitur de damnotertìì,

Notandum autern hic, quod dans con­silium noxium tenetur postea facere quan­tum potest, ne accidat damnum, etsi in­culpabilìter egit. Eodem modo, qui sineculpa gravi ignem accenderit in domoaliena, tenetur ex justitia impedire, si po­test sine magno incommodo, ne ex suaactione alter laedatur, - Ita Viva cumSanchez a) et Lugo, et communi.

Molina~ tre 2, disp. 736, num, 5, i. f•. Less., lib. Z,cap. 13, num. 35. - Vasq., de Restit., cap. 9, § l, du'b.2,n. 32. - 1 De Restitut., ql1.3, art. 3, n. 7•. Laym., lib.3,sect. 5, tr, 2, cap. 5, n. 4. - e De Restit., n. 423 et 432. ­3 Cap. 7, n. 33 et $4. - Viva} Ioc, cìt., n. 9. - Lugo~ deIust. et jure, disp, 8, n.95. - " Loc, cìt., n. 10. - Sanchs,

d) Adrianus, z'n 4, de Restit., § De curren­tz'bus cum fure, v. Secundo dubitatur; S. An­toninus, parto 2, tit.l, cap.12, § i2; Silvester,V. Restitutio III, qu. 6, v. Quartum; Palu·danus, in 4, disto 15, qu. 2, art. 3) n. i7, etart. 5) V. De serviente, n. 34; Navarrus, Man.,cap. 17, n. 20, non tenent expresse doctri­nam quae excusat a restitutione eum qui eocasu materialiter tantum damno cooperatur;sed eidem consentiunt, ut dicit Laymann, in·quantum scilicet negant adjuvantem ad resti­tutionem teneri, si futurum esset ut eo nonadjuvante, damnum nihilominus, et quidemtotum, inferretur.

565. - Quaeritur 7°. An parato mferremajus damnum, possit suaderi mznusaduersus eamdem personam; v. gr. vo­lenti occidere aliquem, suaderi ut solumeum percutiat?

Affìrma cum Viva4, Sanchez, Bonacina,Busenbaum (hic, n.577) et communiori.- Dixi: adversus eamdem personam; quiaadversus aliam in particulari, nequit sua­deri damnum quantocumque minus. ItaViva cum communì, apud Bonacina 5.

Addit Viva, quod solum in genere po­test suaderi illi, ut potius minus malum fa­cìat; vel etiam suaderi, minus malum essefurari a Petro divite quam a Paulo pau­pere. Immo concedit, posse dici illi qui vultfurari a Titio, ut furetur ab alio in genere;quia sic avertitur ab illo furto, et nulli econverso in particulari fit injuria. - Sedhuic ego non acquiesco, cum Sporer a),

quia sic jam suadetur damnum alterius.Concedit idem Viva b), volenti furari

a Petro aliquid, ob quod ille in extremamredigeretur paupertatern, posse suaderi utsurripiat aliquantulum a Paulo ditissimo:qui aliter in hocesset irrationabiliter ìn­vitus.

566. - «3°. Tenetur item, qui suo CON­« SENSU, calculo vel suffragio, est causae effìcax damni.- Lessius 6, Filliuccius 7 »,

Ideoque ultimi, qui ìnìquum dant suf­fragium, peccant; sed non tenentur ad re­stitutionem, cum non sint causa damni,nisi ex condicto egerìnt.

de Matrim., lib. 7, disp. 11, num. 15.. Bonac., disp.T, deRessitut., qu.2, punet.7, n. 8. - Viva, de Restitut., qu, 3,art. S, n. lO, v. t; v. Dub~·um• . li Disp, l, de Restitut.,qu. 2, punct, 7, num. 14..- Vi'Va~ Ice, cit., numelO, i. f.­e Lib. 2, cap. 13, num, 22 et 23. - , Tract, 32, cap. 3,num.63.

564. - a) Sanchez, Consz'l., lib. l, cap. 3,dub.5, n.2 et 3, hunc sane ad restitutionemobligat; sed ex caritate tantum, ut ipse Vivaadvertit.

565. - a) Sporer, tr. 4, cap. 3, n.27, nonloquitur de eo qui alicui suadet ut furetur abaliis in genere; sed haec scribit: «Si fur jamresolutus sit furari plus ab aliquo, nihil co·gitans de aliis, illicitum erit et restitutioni ob­noxium suadere ei, ut furetur minus ab alio,de quo ipse nihil cogitabat, aut si cogitabat,tamen furari nolebat».

b) Viva, zn propos. 36 Innat:. XI, n. 16,non habet hunc casum.

Paratopotest sua­deri minusmalumergaeumdem.

Secus, ad­v e r s us a­Iiam perso­nam,

Ultimusdans i n i­q~UJ?1 suf­fragiurn nontenetur,

Neque,juxta alias,dubitans anex priori­bus fuerit,

juxra a·Iìos, omnesin solidumtenentur,

Veriussingulos prorata teneri.

Sed quaeritur: Utrum, si qUZ's dubzY:at,art suum suffragium fuerzY: ex przorz'bus,et necessarùs ad damnum alz'cuz' ùzferen­dum, teneatur ad restitutionem? - Adesttriplex sententia.

Prima sententia dicit ad nihil teneri.Et hanc tuentur Rebellus, Henriquez a)

Tabiena b), Diana et alii, apud Lugo 1; etSporer 2 vocat non improbabilem. Ratio,quia in dubio melior est conditio possi­dentis exemptionem ab obligatione resti­tutionis.

Secunda sententia, quarn tenent Sal­mant." cum Bonaeina, Dicastillo c); etc.,dicit, omnes teneri ad restitutionem insolidum; quia omnes isti fuerunt concau­sae totius damni: alias, si primi tantumtenerentur, cum primi sint ignoti, nemoteneretur, et a nullo resarciretur damnum.Sed huic respondetur quod hoc per acci­dens se haberet.

Tertia tamen vera sententia docet, sin­gulos teneri pro rata ad totum damnumreparandum d). - Ratio, cur non teneantur

Rebett., parto 1, Iib, 2, qu, 14, num. 7 et 31. . Diana,parto 3, tr, 5, reso!. 84; et parto 4, tr, 3, resol, 23 et 63.•1 De )ust. et Jure, disp. 19, num. 20. - • Tr. 4, cap. 3,num, 34. .;.- S Tr. 13, cap. 1, n. 123. - Bonac., disp, 1, de

566. - a) Henriquez videtur, juxta Lugo,pro hac sententia stare; et re quidem vera,loco citato a card. de Lugo, scilicet, iib. i4,cap. 3, n. 4, Henrìquez, de casu simili dispu­tat: id est de irregularitate ex homicìdio, etscribit: «Si multi ex domo una conjeceruntincaute singulos lapides aut sclopos, et unuslapide percussit et occidit hominem praeter­euntem, nec sciri potest quis ìlle sìt , omnesliberantur ab irregularitate et poena civili».Et in comment., Iit, e, negat in dubio sequen­dam esse tutiorem partem, «si post illam [dili­gentiam] aut per bonam rationem, aut sapien­tìs eonsultationem, deponat praetice dubium » •

b) Tabiena a Lugo ex Sanchez allegatur;at sane Sanchez, Decal., lib.i, cap.10, n. 44,hune auctorem allegat ut qui doceat obnoxiumesse restitutioni consulentem alterius dam­num, quando probabiliter creditur consiliumefficax fuisse; quod revera tenet Tabiena, v.Restitutio, n. 24, qu. 23.

c} Dicastillus, de Restit., dz"Sp. 4, dub. 5,n. 97, utramque opinionem probabilem esseexistimat; «quamvis in hoc peculiari casu(ita subdit) pro parte affirmativa non leviterurgeant ratiònes ».

d) Ab ista tamen sententia, quae reperiturin 2a jam editione Theologiae moralis (1753),postea, in Istruzione e Pratica et in Horn.

in solidum ad totum damnum, est, quiahic dubium ìntervenìt, an quisque illorumfuerit, vel non, causa damni: et in talidubio, nemo tenetur ad restitutionem cer­tam. Ratio autem, quod singuli teneanturpro rata, est, quia quisque saltem suo suffragio deterioravit jus, quod damnificatushabebat ad exigendam restitutionem dam­ni ab aliis suffragium praebentibus. - ItaLugo d), Sporer 4, Molina 5.

Notandum autem hic cum Patre Con­eina 6, quod si ille qui debet ferre ultimoloco suffragìum, praevideat alios se revo­caturos, tunc tenetur ad restitutionemdamni, si ferre suffragium negligat. - Indubio autem, dicit hic auctor non prae­sumi alios non mutaturos consilium. Con­sentio, si alli inculpabiliter erraverint;secus, si culpabiliter, quia tunc possidetprava eorum voluntas.

567. - «4°. Item PALPO, ut qui laude,«adulatione, vel exprobratione ignaviae,« aliterve alium ad damnum inferendum« excitat, anìmat. Lessius, Filliuccius 7 ».

Restitut., qu, 2, punct, 8, n. 5. - • Tr, 4, cap. 3, n. 35. ­s De Just. et Jure, tr, 2, disp, 736, num, 6. - • De ]ust.et ]ure, disserto 21 cap. 9, n. Z7. - Less., Iib, 21 cap. 13,n. 25. - , Tr. 32, n. 64 et 65.

apost., tr. 10, n. 50, (ab anno 1757 et dein­ceps), S. Doctor recessìsse vìdetur: «Verasententia ... est, inquit, et quod quilibet tene­tur tunc pro sua rata ad damnum reparandum;si [vero] alii non restituant, teneri ad totum.Nec obstat quod superius, n.45, dictum est,quod cooperans non tenetur, quando nescit sefuisse certam damni causami quia in nostrocasu quilibet suffragium ferentium, saltemjus,quod habebat damnum patiens ad recuperan­dum ab aliis suffragatoribus damnum acee­ptum, deterius fecit, et ideo quilibet teneturad totum damnum, si alii non restituunt ».- Et haec est opinio cardinalis de Lugo, quidisp. 19, n. 22, affirmat eum qui tali dubiodetinetur, teneri ad restitutionem partis prorata dubii, efin fine addit: «Restat videre anhi partiales cooperatores teneantur restituerein solidum totum damnum, an solum partem:de hoc tamen dicemus sectionesequenti, agen­tes de obligatione ex participatione in crimi­ne ». Et dieta sectione sequenti, n. 85, scribit:« Hinc infero primo quid dicendum sit de con­currente per suum suffragium ad damnuminjustum, quod solo suo suffragio inferri nonpoterat: de quo aliqui, ut vidimus, consequen·ter negant teneri ad integrum damnum. Egotamen ex dictis dicendum puto,quod ad totumteneatur, aliis non restituentibus».

Palpo adr estitùrio­nem tene­turo

64 LIB. 1Il. - TRACT. V. DE SEPT!MO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. Il. - DE RESTITUTIONE. - DUB. Il. 65

Modo noni n fl u a t infurta fntu­ra,

Nec reci­piensfuremnon ut fu­remo

'uxta a­Iios, soli do­mino resti­tuenda,

Non rene­tur juvansfurem ad fu·gamo

Aflud estauferre ; a·liud, nonservare: da-'.m n u m i n-f e r r e autpermittere,

Prior sen­tentia, quan­do locumhabeat.

EI11J;?tormalae tideicoramuniusnegaturpos­se rem furirestituere.

Probabi­li t e r affìr­maturo

non habeo jus inferendi alteri damnum,ut bona mea servem: et ideo si id faciam,illicitam ac injustam actionem facie, Sedad rescindendam emptionem illam cer­tum jus habeo, et eam rescindendo licitamactionem facio; unde, sì ex ipsa damnumproximo evenit, per accidens evenit; il­ludque licite praeter intentionem meampermìtto, ut me servem indemnem: proutlicite permitto mortem pueri (juxta moxdieta), ut consulam vitae meae, quia jushabeo ad eam servandam, - Tandemdistinguere oportet terminos qui ab ad­versariis confunduntur: Aliud enim estrem alterius auferre: aliud, non servare.Aliud, damnum alteri inferre; aliud, dam­num alterius permittere,

Advertendum tamen, hanc sententiamtunc tantum posse habere locum, quandoemptori nulla alia suppetit via recupe­randi suum pretium, quam restituendo remlatroni.

570. - Majus autem Dubium urget: AnPOSSt't rem furi restituere emptor malae/idez'?. Negant hoc communius doctores, cumLessio, Molina a) et alìis, apud Busenbaum(Dub. V, n. 600); et Salmant." cum aliis.

Sed adhuc affìrrnant Holzmann 4, EI­bel 5; et Toletus, Diana, Prado, Silvester,Angelus, apud Salmant. 6; item Alensis,Gabriel, apud Lugo 7. Et hanc sententiamvocant non improbabilem Lessius 8 acMalderus. Et quidem non immerito Bu­senbaum putat absolute probabilem; imomo Lugo dicit forte probabiliorem. - Ra­tio, quia , lìcet iste peccaverit rem malafide emendo; tamen post emptionem habetjus, aeque ac emptor bonae fidei, ad con·tractum rescindendum, rem furi reddendo,

tium tuum amittas. Prout, si rem alienamin via inventam abstulisti, et postea sciasdamnum te passurum si eam retineas;bene potes illam in eodem loco reponere,et permittere ut alter auferat, licet id fa­ciendo in deteriorem statum rem immit­tas: tunc enim acceptio furis evenit ex suamalitia, et tua cooperatio est tantum per­missiva detrimenti alieni, quod tu evitarenon teneris cum proprio damno. - Se­cunda ratio. Quia, cum quisque jus habeatad sua bona recuperanda, nemini inter­dicitur actio illa quae per se est neces­saria et directa ad suum damnum repa­randum, licet indirecte et per accidensdamnum alteri eveniat. Quemadmodum,si quis non possit vitare mortem ab hosteinsequente, nisi equo conculcando puerumbaptizatum, licite quidem currit, etiamsimors pueri sequatur: ut communiter do­cent DD., cum Lessio 1, Corduba b) et Ca­jetano c.J; item Busenbaum (supra, n. 393,ad 3) cum Lugo et Escobar ; Salmant. 2

cum Sanchez ti), Dicastillo ti), Prado d),

Tapia d), Villalobos d), etc. Ita in casu no­stro, in quo emptor habet jus ad rescin­dendum contractum, ut suum pretium re­cuperet; et quoniam illum non potest re­scindere, nisi rem furi restituat, per senecesse est ei rem reddere [uri, ad suumrecuperandum. Atque ideo tunc licite red­dit, esto rem in deteriorem statum inji­ciat; quia rescissio contractus est ipsi di­recte licita ac necessaria, et damnum do­mino per accidens infertur.

Dices: Ergo, juxta sententiam hanc,casu quo [ur minetur rem tuam auferre,nisi accipias et tradas ei alienam, poterishanc surripere, ne tuam amittas. - Re·spondetur: Hoc facere non possum; quia

Objectionìres p o n d e­turo

Res fur­tiva potest,juxta alios,furi restituìad pretiumr'ecuperan­dum.

juvat furem ad fugiendum. Modo non in­fluat in damna futura; ut bene notat Bu­senbaum (hic, in fine), et consentit PaterConcina 6. - Nec tenetur qui receptatfurta vel furem, non qua furem, sed quaamicum, cognatum; vel ratione officii, utstabularius, etsi recipiat furem ante deli-ctum, Ita Concina 7, Salmant. 8 ex com­munì, Hoc tamen intelligendum: modo,ut diximus, non infìuat in furta futura;ut bene advertit Croìx 9.

569. - Utrum autem emptor rei furtz~vae possit tllam furtO restituere, ad recu­perandum pretium?

Primasententia tenet quod possit;quia in hoc non infert domino damnum,cum reponat rem in eumdem statum inquo erat. - Ita S. Antoninus lO, Lugo 11

cum Navarro, Silvestro, Angelo, Maldero,et' aliis (ut asserit) recentioribus commu-nìter. Ita etiam Lessius 19, Ho1zmann 13;

Salmant.v- cum Prado, Rebello, Baàez;Elbel " cum aliis satis communiter.

Secunda autem sententia, quam tenentCajetanus 16, Concina 17, et Croix 18 cumMolina, Laymann et aliis, dicit teneri em­ptorem rem domino restituere a). - Quiares erepta e manu furis jam adepta estmeliorem statum; et ideo si furi eam red-deret, illam in deteriorem statum dejice-ret, et sic ìnjuriam domino ìrrogaret: ne-mini enim licet vestem alterius in igneminjìcere ut suam sal veto

Haec sententia est quidem multum Ambae opi­niones, pro-

probabilis, - ...,S"ed non mìnus probabilis babiles; pri-1~' ma, forte

et forte probabìlior est prima; et valde probabitior,

me urgent hae duae ratìones quas subdo:Prima. Quia non teneris rem domino ser­vare cum tuo damno; et ideo potes per·mittere ut furero illam recipillt, ne pre-

[Dummodo judicet sìc ad damnum in­fluere, licet non intendat. Salmant. 1].

568. - « 5°. Item, qui inferenti damnume praebet RECURSUM, illum receptat, illius«furta aut instrumenta occultat, vel ea« emendo rapinas fovet, etc. 9. - Hi enim« omnes, uti et is cui res furtivae tradì­- tae sunt in custodiam, tenentur (non« manifestato fure) restituere domino.

«Et sic peccare eos, qui a sartoribus«emunt fragmenta panni seu vestium,« docet Villalobos, apud Diana 3. - Li­« cet t"bidem Sanchez excuset eos qui ìsta« emunt a sartoribus magistris; eo quod«his plerumque detrahatur plus a justa«mercede, quam mereantur ista frag­«menta, ìdeoque licite ea retineant »"

[Huìc doctrinae non acquiesco; quia po­tius censeo plerumque oppositum acci­dere. Communiter tamen, nìsì contrariaindicia urgeant, sartor non praesumiturfraudasse].

« Neque hìc a peccato excusari cau­« pones, qui a fìliìsfamìlìas acceptant pecu­«nìas, aliasve res parentibus surreptas,« notar Laymann s, Bonacina, etc. - Qui

.« vero post delictum ipsum reum juvat«ad fugiendum (non concurrendo ad de­.lictum), non tenetur restìtuere: modoe: non det illi spem refugìì in posterum.«Turo quia non est causa damni, tume: quia reo Iicet fugeré: ut ìnfra dìcetur« Ltò. IV, cap. 3, àub. 7 »,

Receptans igitur tenetur ad restitutìo­nem, quando receptatìo est causa furti. ­Sie tenentur ad damna, domini non ìm­pedientes famulos damnificantes in con­fidentiam ipsorum. Ita Salmant. 5 et allicommuniter.

Non tenetur autem qui post furtum

Receptanstenetur , sisi t causafurti.

Praebensrecursumtenetur.

1 Tr. 13) cap. I, n. 124. - 9 Filliuccius~ tr.32, n. 66et 67; Lessius, lib. 2, cap. 13, num. 26 et Z7. - Villal.,part.2, tr.25, ditf. 13, n.6et7. -•Parto 4, tr.4, resol. 176.- Sanch'l ConslI., lib. 1, cap. 7, dub. 3, n. 4. - .. Lib. a,sect. 5, tr. 2, cap. 5, n. 6. - Bonac'l 'disp. t, de Restit.,qn.2, panct. 9, n.3. - • l'r. 13, cap. 1, n.125. - • De Just.et Jure, disserto 2, cap. 9. n. 30. - , Loc. cIto - • Loc.cito - • Lib. 3, parto 2, n.37. - lO PMt. 2, tit.1, cap. 12,§ 16, v. Septimo; et tit.2, cap. 5, § 2. - n Disp. 17, a.29..Navar., Man., cap. 17, aum.9.. Silvest.. v. Restitutto III,

569. - a) Modo scilicet, ut explicant Con­eina, Crocr, Molina et Laymann, prud~n'ter existimes rem a fure non esse dommor~titQ.endam; quinimmo eo etiam casu, Lay-

qu. 7, v. Quarto • • Angel.~ v. Restitutt:o I J n. l, v. f. ­}([alder." tr.4, cap. 3, dub. 2. - 12 Lib.2, cap. 14, n. 14.­13 De Restitut., num. 460. - lt Loc. cit., num. 83... Prado~cap. 17, qu. 2, num. 24. - Rebell., parto l,lib. 2, qu. 9,num. 3.. Baiies, in 2(lm 211C, qu.62, art. 6, dub.l, concI. 2et 4. _ 16 De Restitut., num. 38. _16 In 211m 2A C

, qu. 62,artico 6, post princ. - 11 De )nst. et Jure, dìssert. 2,cap. 7, num. 11. - 15 Lib. 3, parto 2, num.100.. Molina,tr. 2, disp. 722, num. 1. . Laym., lib. 3, tr. 4, cap. 17,num.24.

mann probabilem exis~imat prioreIl!- senten­tiam, ideoque eum qUI bona. fid~ ll1am s~­cutus fuerit, non esse ad restitutlonem obh.gandum.

1 Lib. 2, cap. 9, nuro. 59. - Lugo, de ]ust. et Jure,disp. 10, num. 127 et 128.. Escob., tr. 1, exam. 7, .cap. 3,Il. 52. - S Tr. 25, de 5° Praec., cap. 1, n. 24 j et tr. 131

cap. 2, n.64 et 65. - Less., lib. 2, cap. 1.:1, n. 19. - 3 Tr.I3,cap. 1, D. 87. - 4. De Restitut., n. 455. - 5 De Restitut.,llum. 39. - Tolat." lib. 5, cap. 17, i. f.. Diana, parto 2,tr. 17, resol. 4 j et parto 5, tr. 14, resoI. 87•. prado} cap. 17,

h) Corduba, Nb.l, qu. 38, dub. 2, non 10­quitur de puero baptizato,. in reliquis veroconcordato

e) Cajetanus, in 2 a m 21le, qu. 67, art. 2,v. Ratio autem allata, in textu adducto aLessio, huic sententiae aperte favet, duro scri·bit: «Dccidere innocentem per accidens,dando

qu. 2, n. 30.. Silvest., v. Restitutio II~ qu. 7, § Pyùnum,'V'. Quarto. ~ Angel., v. Restitutio L n. 11 v. f. - fj Loc.cit., num. 87. - Alens., Sam., parto 4, qu. 24, membro 5.art. 3, § 5, v. f. - Gabriel Biel, in 4,. disto 15, qu. 3, art. 3,dub. 5.. , Disp. 17, n.87. - S Lib. 2, cap. 14, n. 21. ­Malder.} tr. 4, cap. 3, dub. 2, v. Dico 3. - Lugo, Ioc. cit.,num.37.

scilicetoperam rei licitae et necessariae..., nonest contra jus naturale, divinum aut scri­ptum».

d) Vide notam b, ad n. 393 hujus libri,ubi iidero auctores citantur.

570. - a) Molina, tr. 2, disp. 722, abso­Iute negat l'ero posse furi restitui, casu nerope

S. ALPHONSI) Opera mOl'alìa. - Tom. II.

66 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.CAP. II. - DE RESTlTUTlONE. - DUB. II. 67

Particì­puns.

Partici..pans in refurtiva, te­netur.

Partìci­pans i n a­etio ne furti.

Iuxta re­cèntiores:Remote coo-,p.e r a n s exmetu gravì,excusatur.

ut supra probatum est. - Nec obstat di­cere (ut ait idem LUgo), quod hic inter­venerit injusta acceptio emptoris. Namipsa, postquam retractatur, non est defacto causa ut dominus rem suam amit­tat; revera enim (ut diximus n. 551) adobligationem restitutionis requiritur, utactio acceptoris non solum sit injusta, sedetiam ut realiter infiuat in damnum alte­rius. In hoc autem casu, acceptio empto­ris, licet fuerit domino injuriosa, nullumtamen damnum ipsi intulit; cum damnumjam illatum exsisteret per acceptìonemfuris, ut dictum est num. praeced.

571. - « 6°. Item, PARTICIPANS de praeda,e aut quoquo modo cooperans: ut agens«excubias, applicans scalas, parans in­e: strumenta, conficiens litteras, etc.; ine: bello iniquo tormenta advehens, etc. ­« Excusantnr tamen (modo actio per se«non sit mala) qui ea non sponte, sed« justo metu coacti facìunt; ut v. gr. cum« rustici, furto a solis militibus facto, co­« guntur eorum praedas avehere, vel pe­« cora abigere. - Lessius 1 »,

Participantes dupliciter intelligi pos­sunt, nempe in re furata et in, actionefurti. - Participantes ùz re furata tenen­tur quidem restituere quantum de illa adipsos pervenit. Quoad participantes veroz"n actione furti, videndum an ipsi con­currant ad totum damnum vel ad par­tem; juxta dicenda n. 579.

Sed Quaestio est, si participatio sit inactione furti: An excusentur a culpa eta restz'tutz"one} zio quz' cooperantur alz"quomodo ad z'llatz"onem damnz' ob metum gra­vz's detrimenti?

Prima sententia, inter recentiores com­munissima, quam tenent Salmant. 2, Spo­rer 3, et Holzmann 4, Viva 5 cum Lessio 6,

Bonacina 7, distinguit. - Si actiones coo­perantis remote concurrant ad furtum, utesset scalam tenere furi ascendenti, tra­dere ipsi c1aves sive instrumenta ad rese-

Lugo, disp. 17, n. 37. - l Lib, 2, cap. 13, n. 29 et 30. ­'Tr.13, cap. I, n. 127 et seqq, - 3 Tr, 4, cap. 3, n. 41 et 42.-' De Restìt., n. 443.- 'De Restitut., qu, 3, art. 4, n.IO.­G Loc. cito - 7 Disp. 11 de Restitut., qu. 21 punct, lO, n. 8. -

quo res dominopericlitaretur. At nulli dubiumesse potest,quin hac sua sententia Molinacom­prehendat etiam emptorem malae fidei, cum

randam arcam, deferre praedam jam abla­tam et similia: tunc cooperans ob metummortis vel alterius gravis mali, excusaturtam a restitutione quam a culpa; quiaistae sunt actiones per se indifferentes,neque laedunt dominum, nisi ex malitiafuris. - Secus, si actiones sint proximeinfiuentes in furtum, ut fores effringere,incendere domum, c1aves falsas conficere,res furatas per fenestram ejicere, pecorae stabulo abjicere et similia; tunc coope­rans non excusatur neque a culpa nequea restitutione. Ratio, ut dicunt, quia actìo­nes hae, utpote intrinsece malae, non pos­sunt ob quemcumque metum excusari.­Ita auctores citati.

Immo 'Salmant. 8, se revocantes, dicunt,etiam actiones prioris generis, primo Iocorelatas, pariter esse intrinsece malas. ­Ratio, ut ajunt, quia istae actiones pro­xime infiuunt in peccatum injustitiae, quodfur committere intendit; et ideo evaduntintrinsece malae ac formaliter injustae,etiamsi ponantur ad mortem evitandam.- Et quamvis, ob tantum periculum, li­citum sit tibi surripere veI destruere bonaaliena (quia in eo casu dominus esset irra­tionabiliter invitus, si nollet consentire,ut tu, in necessitate extrema constitutus,sua bona acciperes vel perderes ad ser­vandam vitam): non tamen potes, ob quem­cumque metum, proxime cooperari inju­stae actioni furis; quia tunc formaliterconcurreres ad peccatum ipsius, et justi­tiam laederes; ideoque, si id agis, peccas,et ad restitutionem teneris. - Tantum teexcusant Viva et Roncaglia 9, si malumquod tibi imminet sit magnum, et incom­modum quod dominus est passurus sitleve; vel si damnum, adhuc te non adju­vante, pariter inferretur: cui quoque con­sentit Laymann lO cum S. Antonino a)} Pa­ludano a)} Molina, PetroNavarra, Adriano a)

et Silvestro a); juxta dieta num. 568}v. Et sic.

8 Tr, 21, cap. 8, n. 75. - Vz'va, de Restìtut., qu, a, art. 4,num.l0. - g De Restitut., cap. 4, qu.9, v. t. - m Lib, a,sect, 50, tr. 2, cap. 5, n. S, v. f.. Molina, tr, 2, disp. 736, ;n. 5.• Petr, Nauar«, de Restìtur., lib, 3, cap. 4, n. 49.

de eo aperte loquatur in exponenda contra­ria sententia.

571. - a) De his vide notam a ad n. 563.

Proximecooperanspeccat etienetur adr e st'itutio­nem.

Salmant,obligantre­mote ccope­rantem.

Limìtaiurassertum,

Alil omni­no excu­santo

S. Doctordistingui t :

Respectudomini, ti­mor damniin bonis noncxcusat,

Secus, ti­mor damnis up e r iori sordirris.

RespcctuIuris, coope­ratio mate­rialls ex me­tu, Iicita.

Secunda vero sententia, quam tenentBusenbaum (vide bo. II) n. 68} z'n fine),Sanchez 1 et Lessius 2, censet, ejusmodiparticipantes non peccare, si ob metummagni nocumenti praefatas actiones prae­stant.

In hoc Dubio, ut meum judicium profe­ram, illud sapientibus submittens tam­quam minus sapiens, nemine me praece­dente, sic dico. - Peccatum hoc coope­rantis consìderarì potest, vel respectudomini damnum passuri, vel respectu fu­ris damnum inferentìs,

l°. Respectu domz"nz~ dico, quod si tusolum times damnum facultatum, non po­teris sine peccato concurrere ad damnumalterius, ut in propriis bonis te servesindemnem: nisi id facias animo compen­sandi, ut ajunt Bonacina, Viva et Lessiuscum Navarro Ò). - Si autem times malumsuperioris ordinis, quam bonorum, nempemortem aut mutilationem membri vel gra­vem infamiam: tunc poteris sine peccato,si praeter tuam intentionem facias, coo­perarì ad damnum alterius; ut dicit etiamContinuator Tournely e). Quia tunc domi­nus tenetur consentire, ut adhuc cumjactura suorum bonorum, tu vitae authonori tuo consulas; alias esset irratio­nabiliter invitus d).

2°. Respectu vero ad peccatum furis,secundam sententiam probabiliorem cen­seo. Ratio, quia omnes praefatae actio­nes, tam primi quam secundi generis,sunt revera' indifferentes: cum, juxta fio

1 Deca1., Iib, 1, cap. 7, num. 30. - , Lib. 2, cap. 16,num, 59. - Bonac., disp. l, de Restitut., qu, 2, punct. lO,

h) Navarrus, Man., cap. l7} n. 20} siletde animo compensandi; in reliquis vero con­cordato

e) Contino Tournely, Decal., cap.1, art. 3,de Carit., sect. 7} punct. l} v. Quinta, in ge­nere negat licitum esse materiam alicui mi.nistrare, qua iste contra justitiam sit abusurus,- nisì damnum, quod alioqui tibi ille commi­natur, tam grave sit, ut non tenearis illudsubire ad impediendum damnum tertio ìnfe­rendum a ,

d) Haec tamen interpretanda sunt ex do·ctrina, quam ipse S. Doctor emendatam in·seruit in 6- editione operis Ist1'uzz"one e Pra­Nca (Neapo1i 1765), cap. lO, n. 56: lo nellamz'a :Aforale ho distinto il punto in altromodo}dicendo che l'azion del cooperante di-

nem quo fiunt, ve! licitae vel illicitae essepossint. - Si enim tu praestas illas cumpravo fine nocendi domino, certe erunttibi iIlicitae. - Si vero praestas, ad da­mnum tuum in vita vel honore praeca­vendum, tunc licitae tibi erunt; et quodfur illis abutatur ad suam pravam volun­tatem exsequendam, hoc per accidens sehabet; tuque solum materialiter tunc coo­peraris ad peccatum illius, quod ex justacausa licite permittis. Nec verum est, quodformaliter tunc concurris ad peccatumfuris: nam hoc esset, si positive tu infìue­res in ejus malam voluntatem; quandoautem tantum actiones illas praestas qui­bus .fur postea abutetur ad damnum in­ferendum, non erit quidem causa damniactio tua, sed sola malitia furis (juxtaquae fusius diximus de Carz't.},Lzo. II,n. 68) v. Sed meHus). Et quod actionesillae non sint formaliter infiuentes in pec­catum furis nec intrinsece malae (ut ad­versarii autumant), mihi videtur indubi­tabile. Nam alias, si fur te cogeret adarcarn tuam confringendam, ut tradas eipecuniam ibi contentam, non posses sinepeccato hoc facere, quia formaliter coo­perareris ad illius peccatum. Sed hoc quissanae mentis asserere audebit?

Expresse autem favet mihi doctrinaPatris Molina, qui 3 sie docet: Mortt's metuaut amissionis membri, fas est ejusmodz'captiois, nocumentum mferre chrz'stianz'sùz bonis externis , ea ad infidetium im­perium destruendo, capiendo ... Quoniam

n. 8.. Vir'va, de Restitut., qu, 3, art. 4, n. 10... Less., Iib. 2,cap. 13, n. 30. - a Tr. 2, disp. 115, n. 7, concI. 5.

versamente dee considerarsi a riguardo delpeccato del ladro. In quanto al danno, ho'detto che m'uno può cooperare al dannoalieno per liberarsi dal proprio} quando ildanno è dello stesso ordine. Ciò però correquando la cooperazione è per se stessa causadel danno ; ma non quando è materiale;poiché allora non son tenuto col mio egualdanno ad evitare il danno altrui. Quae la­tine reddita sic sonant: « Ego, in mea MoraliTheologia, de hoc quaesito aliam distinctio­nem adhibui, et dixi cooperantis actionemdi­versimode considerandam esse respectu pec­cati furis.Respectu damni, negavi licitum essead damnum alterius cooperari, ut quis a suoliberetur, quando damnum est ejusdem ordi­nis. Id tamen locum habet casu quo coope-

68 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. II. 69in eo eventu, sunt t"n extrema necessitatetUorum bonorum, ad vt"tampropriam con­servandam. Ergo, quantum fas est CUt:que, t"n extrema necessitate sumere de bo­nis alzorum ad conservandam propriamvt"tam/ tantum damni fqs erit ejusmodicapHvis inferre bonis altòrum ad vt"tampropriam tuendam. Haec Molina. - Idemmecum tuetur Continuator Tournely l, ubisic loquitur: Non enz"m teneorgrave subiredetrz"mentum, ut alterius peccatum aver­tam, zpse sane (nempe fur) malz"ttam suamstatO t"mputet; haec mihiperperam zmputa­retur, cum ùi unum t'ntendam, ut rebusmeis consulam.easque a damno ltaerem.­Idque expresse confirmatur a S. Thoma 2,

qui ait: Licet et" qui z"nddt"t z"n latrones,manifestare bona quae kabet, quae latro­nes peccant di'dpiendo, ad hoc quod nonoccidatur, exemplo decem snrorum , quidtxerunt ad Ismahel (Jer. XLI, 8): Nolioccidere nos: quia habemus thesauros inagro.

Majus Dubium est: An talz"s cooperaneteneatur ad restitutionem? - Affirmantomnes auctores pro prima sententia ci­tati, ut supra diximus. Sed, spectata ra­tione intrinseca, cum Patre Milante mihiprobabilius videtur, eum neque peccare,neque ad restitutionem teneri.

Haec quaestio pendere videtur ab alia(relata n. 520, Qu. 5, v. St"c igz"turt sci­Iìcet: An surripiens bona alterius in ex­trema necessitate, illa cessante, teneaturad restitutionem? - Ibi diximus, veramsententiam esse quod tenetur, si spe nonfuerit pauper; secus, si pauper fuerit reet spe. - Atque sic videretur dicendumin praesenti casu; nempe, quod partici­pans, si metu mortis vel gravis infamiaead alienum damnum concurrat, tunc tan­tum eximatur a restitutione, quando tem­pore cooperationis erat absolute pauper,non solum re, sed etiam spe.

Sed bic sentio, eadem, ut supra, di­stinctione utens: - Quod si participans

1 De Restitut. in gen., cap. 2, art. 6, sect. 3, concI. 3. ­s 2- 21le• qu, 78, art. 4, corpo - Milantel Exercit. 28, in

ratio sit per se ipsa causa damni, NON AUTEMcasu quo MATERIALIS solum sit; tuDC enimminime teneor alterius damnum curo aequallmeo damno vitare ». Cfr. etiam de hoc argu-

adjuvat furem ad inferendum damnum,ob metum similis gravis damni in bonispropriis, eo casu teneatur ad restitutio­nem: quia nemo potest ad damnum alte­rius cooperarl, ut proprium damnum bo­norum evitet. - Secus puto, si is furemadjuvaret, coactus metu mortis vel gra­vis infamiae e). Ratio, quia tunc iste nontenetur ad restitutionem, neque ex re ac­cepta, neque ex injusta acceptione. Nonex re accepta, quia in nibilo factus estditior; non ex injusta acceptione, quianon peccavit, ut jam probavimus. Seddices: cur ille qui in extrema necessitateutitur re aliena tenetur restituere, quandonon est absolute pauper? Respondeo: isideo tenetur quia, cum possit ex propriosibi subvenire; accipìendo aliena" quandonon potest accipere proprium quod alibihabet, tunc evadit ditior; et propterea te­netur. Sed in casu nostro, cooperans innihilo fit ditior: et ideo nibil tenetur re­stituere j nec alias obligatur offerre etsubstituere bona propria, ad damnum al­terius reparandum.

Mihi consentit doctus Pater MagisterMilante 8, ubi ait, quod is qui praestathujusmodi actiones adjuvantes furem, nonpeccat, nec tenetur ad restitutionem. Sicenim scribit: Ideoque iis z"nnoxze coope­ratur quù:umque ex metu cadente z"n vi­rum constantem ad ea concurrit. Ut quùienz"m altena rapere... malum est, et qUt:dem ab z"ntrz"nseco...? Procul dubtò ex eosoium, quza domz"nus vel credùor z"nvt"tuspatt"tur malum... At z"n casu praefato do­mz"nus et credùor t"nvz"tt' non forent circautrumque malum quod paterentur, abla­tae ntmz'rum rei.: St"cque praesumendumest..., cum nemo possit praesumz' z"nvz"tusz"n caste, quo proximo aut cooperantl infurtum... tam grave damnum et pert"cu­lum z"mmz"neret; nemo quzppe potest post­ponere vt"tam proxz"mi, temporalz' bono,ut ,est omnt"um sensus et naturae dt"cta­menoHine asserit hunc cooperantem bene

propos. 51 Innoe. Xl. v. Magnum valde d."scrimen. ­• Exereit. 28, in propoR. 51 Innoc. XI, 10e. eit.

mento praesentem Theologiae moralis edi­tionem, lib. II, n. 66, nota f.

e) Sed haec temperanda sunt secundumnotam d, hic supra.

]uxtaeam­dem distin­ctìonem,res­tituere tene­turo

Coopera­tio formali.nunquamli..cita.

Quidamcasus parti­calares,

excusari tam a culpa quam a restitutione.- Idem refertur ex sententia Laymann \qui cum Petro Navarra et Medina, in si­mili casu sic dicit: Si quz"s merces alt'enasz"n mare alijz"ct"at ne zpsemet pereat, nontenetur ad ullam restùutionem; cum necz"nJ"urzam z"1ztulerz't, nec rem alt'enam pos­sideat.

Secus autem omnino dieendum cen­seo, si quis cooperaretur, ad confirman­dam vel augendam malam voluntatemfuris; puta, si furi terga servaret (vulgoguardasse le spalle), vel si annuntiaretei horam opportunam furando, et similia.- Quia in his influeret in ipsam pravamvoluntatem furis, eum saltem animosio­rem reddendo; et sic formaliter coope­raretur ad illius peccatum: quod nunquamlicet.

Secus etiam dicendum, si quis coope­rationes illas praestaret occisuro, tradendogladium, sive c1aves ad occidendum (viden. 697, V. Pro'babilt"ssz'rtzum), vel humerossubjiciendo ad ascendendum, aut sealamdeferendo, etc. - Id tamen recte dicuntSalmant. 2 cum Soto, Lessio, Baàez, Ta­pia, Aragon f), Villalobos j et Laeroix f)

cum Sanchez et Bonacìna, intelligi si illeposset negare suam cooperatìonem sinepericulo mortis, aut aequalis gravìs damni;quia aliter non tenetur vitare damnumalterius (etiamsi alter sit in extrema ne­cessitate damni patiendi) cum aequali pro­prio detrimento. - Hinc diximus de Carit.,Lt7:J. II, ca. n. 66) quod, cum dominus vel­let ascendere ad stuprandam virginem,nullius damni metus, praeterquam mortisimminentis, posset famulum excusare inadjuvando dominum, 'scalarn deferendo,

1 Lib. 3, sect, 5, tr, 3, parto 1, cap. 1, n. 7, in med. ­Petr. Navar.~ lib. 3, cap. 1, n. 382. - Joan. Medt.·na~ Cod.de Restitut., qu .. 3, in Causa prima, v. Secundo homines.- i Tr. 13, cap. Il n. 204. - Sotus~ de Just., lib. 4, qu. 7,art. 1, ad lum argo - Lesso, lib. 2, cap. 16, D.. 59. - Baiies,in 2:'\m 2'0'=, qu. 62, art. 5, dub. l, concI. 2.. Tapia, tomo 2,iib. 5, qu. SO, art. 2, n. 6... Villalo, parto 2, tre 11, diff. 13,

fJ Aragon, in 2am 2 ae, qu. 62, art. 5,ad 3u m , post conci. 2, cooperantem mortialterius excusatumvult metu gravissimi pro­prii detrimenti; Croix vero, lib. 2, n. 265,eumdem excusat ex metu gravis incommodi.

572. - a) Vel clarius, ut habetur in Hom.apost., tract.10, n. 58, si impedias allum, quivellet avertere proximi damnum.

subjiciendo humeros, etc. Quia sola vitafamuli praevalet virginis honori.

Miror hic autem, cur Pater Milante 3,

cum dixerit I praefatas actiones, quoadcooperationem ad furandum, non esse in­trinsece malas; ibidem asseruerit easdemesse intrinsece malas quoad cooperatio­nem ad fomicandum: dum aeque in utro­que casu nulla disparitas possit assignari,ut recte advertunt Salmant.>. - Sed nos,ex propriis principiis rem absumentes,censemus patenter probasse, quod in neu­tro casu cooperationes illae, justa et pro­portionata causa interveniente, sunt in­trinsece malae.

572. - Hic obiter notandum, quod situ precibus vel consilio impedias Titium,ne ipse reparet damnum Caji a), peccascontra caritatem (sicuti peccaret Titius,si malitiose permitteret damnum ìllud),non vero contra justitiam; unde non te­neris ad restitutionem b). Ita Croix cumMolina, Lessio, Lugo (contra Navarrum c)

et Medina). - Secus dicendum, si impedisvi vel fraude.

513. - « 7°. Item tenentur causae, quae«prniauue ad damnum alterius concur­« runt, nimirum MUTUS, sive non c1amans,« cum potest; aut NON OBSTANS, NON MA­« NIFESTANS: sed tunc tantum, quando ta­- les ex aliquo pacto, vel officio, vel sti­e: pendio, etc., tenentur exjustitia damnum« cavere. - S. Thomas 5.

e: Sic princeps, magistratus, belli dux,«tenentur ad restitutionem damnorum«quae a feris, latronibus, militibus, ob«ipsorum culpabilemnegligentiam dan­« turo - Item consiliarii, canonici tacen­« tes, absentantes se, non impedientes

n. 5. - Sanchs, Decal., Iib, 1, cap. 7, num. 18. - Bonac.,disp. 1, de Restitut., qu. ult., punet. 1, n. 2. _8 Exercit. 28,in propos. 51 Innoc. XI, v. Ex his. - " Tr. 21, cap. 8,nume 75. - Croix} lib. 3, parto 2, num. 44. ~ .1Jfotina" tr. 2,disp. 735, num. 4. - Lesso, lib. 2, cap. 13, num. 66. - Luga,de ]ust. et ]ure, disp. 19, n. 101. - Joan. Medina, Cod. deRestitut., qu. 9, obj. 6. -- G 2:1 2:1<:', qu. 62f art. 7, corpo

h) Hoc tamen intelligitur (ita S. DoctorinHom. apost., loc. cit.),modo ille alius non te­neatur ex justitia illud damnum impedire.

c) Croix allegat Nav.; sed Petrus Navarra,eamdem ac Croix sententiam tuetur, lib. 3,cap. 4, n. 136 et 137, nedum contrariam te­neat; Martinus vero Navarrus de hoc casu,quod sciam, non loquitur.

Impedienssine vi etdolo repa­rationemdamni , nontenetur re­srituere,

Causaeprl varìvae l

quando te­neantur,

70 LJB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. III. 71

DUBIUM III.

An supradicti teneantur singuli restituere in solidum, et quo ordine.

579. Quz" teneantur restituere in sotidum. - 580. Quz' teneantur primum. restituere.581. Quz'd, si damnificatus condonet restitutionem.

Dccu-innPusenbaumde l:oopr·runribns.

«Inìquam constitutionem vel electionem.« - Item tutores, administratores bono­«rum, etc., non impedientes damna pu­«pillis, minoribus, ecc1esiis provenientia.«- Item custodes montium, vinearum ,«silvarum, agrorum, piscinarum, qui da­« mna non impediunt, vel facta non ma­« nifestant. - Molina 1, Filliuccius 2. Vide«supra, Lib. 3, tract. 3, cap. 2 »,

Peccant etiam famuli, non custodientesbona domini; et tenentur ad restitutionem,si non impediant damna ab extraneis. Sal­manto a) cum Lugo a), Molina a), etc. - Sedomnino vide dieta, hoc Lso. III, n. 344.

« ltem principes et domini territorio­"rum, si sciant vias publicas infestari« praedonibus, et cum possint, non impe­« diant, tenentur mercatoribus et caeteris« viatoribus damna quae ab istis accipiunt,« compensare. - Diana 3 »,

514. - « 8". Supradicti non tenentur ad« restitutionem, quando non fuerunt causa«efficax darnni ; ut V. gr., si fur, homi­« cida, non fuerit efficaciter motus man­« dato, consilio alterius, sed nihilominus« absolute erat facturus, - Item, si V. gr."in capìtulo alii ante te dederint suffra­« gium, ita ut videas te nihil impetratu­« rum, etsi neges; tunc enim non teneris«restituere; licet pecces pro qualitate« damni, addendo tuum, vel mandando,• consulendo, etc. - Bonacina 4 »;

515. - e: 9". Probabile est, non teneri« supradictos, si non sit moraliter certum,« eorum mandatum, consilium efficaciter« infiuxisse: quia in dubio melior est con­• dìtio possidentis, praesertim circa ma-

1 Tr. 2, disp, 116, n. 2. -- SI Tr.32, cap. 3, qu, 12, n. 70et 71. - .3 Parto 8, tr. 7, resol. 38. - .( De Restitut., disp, 1,qu.z, punct, 7, n. 3; et punct, 8, n. 3. - & Lib. 2. cap. la, n. 38.- G Loc. cìt., qu, 2, punct, 4. - 'l' Parto 3, tre 5, resol. 84.-

573. - a) Molina, tr. 2, disp. 506, n. 16; etdz"sp. 735, n. 5, ad 'restitutionem obligat fa­mulum, cui cnra specialis alicujus rei deman­data sit, sive ab extraneis sive ab aliis famuliseam sinat auferri; secus vero, si res illa nonfuerit illi specialiter commissa; dum contraSalmant., tr. 24, n. 138; et Lugo, dz"sp. 19,

« teriam justitiae. - Lessius 5, Bonacina 6,

« Diana 7, Tanner 8 », [Vide dieta supran. 562, v. .secunda].

516. - « lO". Nec tenentur, si effìcaciter« tantum concurrant ad circumstantias et«modum actus damnosi; v. gr., si quis« tantum impellat alium, ut citius ve! ani­« mosius, hoc ve1 ilIo loco, vel modo no­

,« ceat. Vide Laymann 9 ». - [Vide dietasupra, n. 563J.

577. - « 11°. Nec tenetur , qui delibe­« rate volenti inferre magnum damnum,« suadet ut minus eidem inferat; quia tunc« utiliter alterius negotium gerit. Dico ei­« dem; quia non 1ieet impedire damnum«unius, cum injuria alterius », - [Videdieta hic, n. 565].

518. - « 12". Non tenetur item (contra« Navarrum a), Ange1um, etc.) confessa­« rius, etsi ex officio confessiones àudiat,« ut parochus, etc., si ex negligentia ve1« ignorantia poenitentem non moneat, aut- obliget ad restitutionem. Quia, etsi ex« officio teneatur bene instruere poeniten­«tem, ideoque peccet graviter, omittendo." quando est necessarium; non tamen ad«hoc tenetur ex obligatione erga ter­« tium, quasi ex justitia debeat ejus da­« mnum cavere, aut procurare ut hoc ei« compensetur. - Secus tamen dieendum« videtur, si positive restitutionem impe­"diat ex malitia, immo etiam ex igno­« rantia crassa vel culpa lata; quia tunc«consilio suo est causa efficax damni.« Vide Lessium et Bonacina l0, Laymann 11,

« et infra Lib. 6, tract, 4, cap. 2, dub. 5 ».­

[Vide dìcenda Lzo. VI, de Poenit., n. 6211.

s Tom. 3, disp. 4, qu.6, dub. 14, n. 395. - 9 Lib, 3, sect, 5,tr. 2, cap. 5, D. 5. - Anget., v. Restitutio utt, o ~ n. 5, i. f. ­Less., lib. 2, cap. 13, a n. Tt, - lO De Restitut., disp.T, qu, 2,punct, :1.1, n. 15. - 11 Lib. 3, sect, 5. tr. 4, cap. 7, n. 6.

n.105 et106,dicunt famulum ad restitutionemteneri, si ab extraneis l'es auferatur, quamvisipsi, non fuerit specialiter demandata.

578 - a) Navarrus,Man. ,cap.17,n. 22, obli­gat eo casu confessarium ad restitutionem, sedtantumquando «negligentia praecepti de resti­tutione est causa cur confessusnon restituat».

DoctrinaBusenbaumde confessa­rio.

Ordo resti..tutionis In­ter damnifì­cantes,

Si l'ess it indìvi­dua, singulitenentar insolidum,

519. - « Resp. Cum plures damnifican­« tes, ve1 seorsim singuli l'ero suamagere« possint, vel conjunctim, atque alii aliis« plus minusve in damnum infiuere; hìnc,« ex tali ordine et mensura influxus, ordo« et mensura restitutionis desumenda est.• - Ita communiter doctores.

« Unde resolves:« l°. Si plures absque consensu, quis­

« que per se seorsim et casu concurrant« ad damnum, singuli non p1us tenentur«restituere, quam quod quisque per se« damni intulit. - Laymann l.

« 2". Si plures cum consensu, et se in­« vicem juvantes, id fecerunt, singuli in« solidum tenentur restituere totum da­« mnum: quia singuli sunt causa totius« damni, cum unus juvet alterum, et pro­« cedat ex confidentia quamhabet in« auxilio aliorum. Unde si unus eorum:< restitutionem fecìt, potest a reliquis, ni­« mirum a principali totum; aut, si isnolit,« a reliquis, pro rata singulorum, repe­«tere. - Bonacina 2, ex Vasquez, Molina,« Filliuccio »,

Quaeritur: an sùegulae causae ad 'da­mnum concurrentes teneantur z'n solz"dum?- Distingue:

Si l'es est individua, ut incendere do­mum, occidere hominem, tradere na­vem, etc., tunc quisque cooperans teneturin solidum: et hoc, etiamsi sine illo da­mnum eveniret. Ratio, quia tunc moraliter

1 Lib. 3. sect. 5, tr.2, cap. 6, n. 1. - 9 Disp. l, qu, 2,punct, 10, a num. 10. '; Vasq., de Restitut.. cap. 9, § 1,dub, 2) a n. 30; et dub. 3... Molina, tr.2, disp.734, n. 2...Fili., tI'. 32, cap. 3, qu. 2, n. 43 et 50. - 3 TI'. 13, cap. I,num. 151. - Sotus, de .Tust. et .Ture, lib,4, qu. 7, art. 3. -

579. - a) Sanchez, Decat., lib. 7, cap. 21,n. 19, sic loquitur: «Teneri sub mortali re-

, stituere in solidum, si ad id furtum concur­rant ut una causa et consortes, quod unus­quisque sit causa totius damni ». - Cajetanuspariter, omittens distinctionemde re individuaaut dividua, affirmat ùz 2<1111 2 11<', qu. 62, art. 7,

totus effectus a singulis procedit; propterenim concursum, particularis cooperatiocujusque unam actionem constituit contrajustitiam. Unde, quia damnum ex hacuniea actione evenit, omnes in solidumobligantur ad restitutionem. - Ita pro­babiliter Salmant. 8 cum Soto, Bonacina,Sanchez a), Cajetano a), etc. Et idem tenetLessius 4. (Excipit autem 5, si quis nonconcurreret ad damnum immediate, sedtantum mediate, praebendo instrumenta,juvando conscendere, etc.).

Sed adhuc probabilis est sententia Na­varri 6, Silvestri 7, Angeli 8; et satis pro­babilem eam vocant Lugo 9, et Sporer b)

cum Dieastillo b) et aliis. Dieunt isti, te­neri cooperantes tantum ad suam partem,si damnum etiam sine ipsis fieret. - Ratio(ut ait Lugo), quia, cum obligatio restitu­tionis pendeat ab influxu seu causalitatein damnum, obligatio non debet essemajor quam est ipse infiuxus; ergo, sicutpartialiter quisque concurrit, ita partia­liter obligatur. Prout enim qui concur­reret tantum ad partem alicujus damnidividui, licet cum aliis concurreret adtotum daronum, tamen ad solaro suampartem tenetur, ob partialitatem rei circadamnum causatum; ita qui concurrit par­tialiter ad damnum individuum, ob par­tialitatem causalitatis sive ìnfìuxus, partia­litertantum tenetur, quia solum partialiterdamnum ab ipso procedit. - Et huic do-

Bonac., de Restitut., disp. 1, qu. Z, punct. lO, n. 10 et 16.- -1 Lib. 2, cap. 13, DUro. 34. - 5 Loc, cìt., DUro. 35. ­6 Man., cap.1?, n. 17 et 20. - 7 V. Restttutio IIII quaerv é,

- s V. F1/.1't14111, n. 16. - 11 Disp. 19, DUro. 83. - Lugo,loe. cito

ad restitutionem in solidum teneri multos so·cios ad fÌlrtum concurrentes, similiter furisaut raptoris aut usurarii ministros.

b) Sporer, tr. 4, cap. 3, n. 66; Dicastìllus,lib. 2, tr. 2, dz"sp. 4, dub. 2, n. 29, non 50­lum probabilem hanc opinionem existimallt;sed eam simpliciter et absolute tuentur.

Probabi­Iiter solumad partem

:~:mSis~~i p s i s eve­nisset,

72 LlB. ITl. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP, Il. - DE RESTITUTIONE. - DUB. IV. 73

Quid demilitibus.

Si actiofuerit lucra­tiva, quis­nam tenea ..tur primus.

In dubiode restitu­tione,quili­bet teneturad totum.

Rudes l'a­I"O oblìgan­di ad toturn.

DUBIUM IV.

Quid, sidamnifica­tus condo­net restitu­tionem.

netur exsecutor. - 3°.Tenentur aliae cau­sae positivae, ut consilium dantes in gra­tiam alterius, etc. - 4°.Causae negativae.Salmant. 7.

581. - «5°. Si damnum passus condo­« net restitutionem principali damnificanti,« etiam minus principales liberantur; non«autem viee versa. Quia ruente princi­« pali, ruit accessorium; non contra. ­« Vide Laymann 8 »,

Hic notandum, quod si creditor pro­mittat alieui ex debitoribus aeque princi­palibus, se eum non molestaturum, cen­setur remittere partem illius: nam, si to­tum exigeret ab aliis, ille cogeretur abillis ad restitutionem, et sie promissio fru­stranea esset.

«2". Si res non erat debita ex justitia,« sed conferenda ex libera voluntate, tunc« qui sine vi, fraude et calumnia, collato­« rem inducit, ut V. gr. officium vei lega­« tum, beneficium ecclesiastìcum, et sìmì­« lia dona gratuita, non conferat cui apud« se constituerat, aut qui petierat, sed vel« nulli, vel alteri etiam minus digno; etsi«saepe is possit graviter peccare, prae­« sertim si id ex odio vel allo male fine

num. 41 et 42. - Lugo, disp. 19, n. 123 et 126. - • Lib. 3,parto 2, n. 55 et 56. - ... Loc. cit., n. 142 et 145.- 8 Lib. 3,tr. 2, cap. 6, n.3, i. f. - 9 Lib. 3, tr. 2, cap. 7. - lO Disp. l,de Restitut., qu. 2, punct. 12. - 11 Cap. 12, num. 122. ­'" Tr. 32, cap. 7, num. 177 et 178.

tum onus in se suscipere,quamvis causa man­dans non sit mandatarii superior, contra Vas­quez, loc. cit., dub. 3, n. 57; et Turrianum,in 2 am 2a " , disp. 12, dub. 3, n. 8 et 9, ne­gantes mandantem, qui non sit superior, pri·mo ad restitutionem teneri.

«plus restituant, quam partem suam;« ideoque, si hanc possunt, ad id tenen­« tur: uti et si quid adhuc reliquum ha­« bent ex iniquo. Laymann 1 ex Cajetano,« Molina, etc. - Immo Bonacina 2, ex« Navarro 8, Vasquez et Lessio 4, dicit, mi­« litem gregarium qui alios non induxit,e: non teneri ad restitutionem totius damnie:illati a toto exercitu, sed tantum pro sua« parte. Vide supra, Tract. 4, cap.l,dub. 5,«art. 3-.

Ordo restitutionis est quoad cooperan­tes: l°. Tenetur restituere mandans siveconsilium dans alteri, ad faciendum dam­num in gratiam sui: ut Salmant. 5 cumLessio et Lugo, ac Croix 6 cum Navarro a),'

contra Vasquez b) et Turrianum Ò)._ 2".Te-

An teneatur restituere, qui alium impedivit a consecutione alicujus boni.

582. -« Resp. Attendendum an laeda­« tur jus alicujus, quod a natura, lege vel- alìter habeat, et an per vìm, fraudem,« calumniam et mendacia, quis alium im­« pedierit: num vero aliter. - Inde enim« apud Laymann 9, Bonacina lO, resolvun­« tur sequentes casus:

« l". Qui alterum impedivit a consecu­« tione rei debitae ex justitia, tenetur ad« restitutionem. - Lessius 11, Filliuccius 12.

58'2. Quzd, si quis impedit, sine vi aut fraude , aliquem a consecuzione justi boni. ­583. Quid, si quis impedit mendacùs, ne fisco appticentur bona, propter gabellam nonsotutam. - 584. Quid, si quis ex odio, sine vi aut fraude, efficit, ne alter aliquodbonum obtineat. - 585. An suadens episcopoconferre beneficium minus digno, peccet,et teneatur ad restitutionem. Quid si beneficium debeatur alicui, ratione concursus.(Remissive ad Lib. IV, n. 109.). - 586. An teneatur ad restitutionem occidens ali­quem, ut alteri homicidium imputetur. (Remissive ad n. 636J. - 5f57. An teneatur addamnum , impediens vi aut fraude , etc. - Quid, si precibus importunissimis autmetu. - 588. Quid, si religiosus suadeat testatori, relinquere bona suo monasterio,relicta ecclesia matrice.

J Lib.3, tr. 2, cap. 6, n. 5. - Cajetan." in 2am 211e, qu. 62,art~ 7. - Molina" tr. Z. disp. 734, num. a. - 2 Disp. 1, deRestitut., qu. 2, punct. 10, n. 13. - 3 Man .• cap. 17, n. 20,v. f.. Vasq., de Restitut., cap. 9. § 1, dub. 2, nUm. 36. ­• Cap. 13, n. 37. - • Tr. 13, cap. I, n. 141•. Less., loc. cit.,

580. - a) Petrus Navarra, lib. 3, cap. 4,lZum. 101 et 102, asserit cau!as damni se­cundarias teneri aeque primo ad restituen­dam damni partem. Et ita etiam a Croix alle­gatur.

b) Croix ex Lugo asserit mandantem to-

Orda in­ter c00'Pe­ranres, ju­x t a S. Al·phonsurn,

Impediensalterum aconsecutio­ne boni.

suam restituere; quia praesumendum aliossocios jam restituisse. - Sed id mihi mi­nime probatur,

Advertendum tamen, quod rudes, etsiteneantur in solidum, raro expedit eosobligare ad totum; cum difficulter isti sibipersuadeant, se teneri ad restituendampartem a sociis ablatam. - Quinimmosatis praesumi valet quod ipsi domini,quibus debetur restitutìo, consentiant utilli restituant tantum partem ab eis abla-tam; cum aliter valde sit timendum quodnihil restituant, si obligentur ad totum e).

580. - «3°. Quod si actio damnificans« fuìt lucrativa, et apud aliquem ex coo­« peratoribus res ablata adhuc exsistit,« aut is eam mala fide absumpsit: tenetur« is primo Ioco restituere ipsam vel aequi-«valens; et si ille non faciat, reliqui. -« Lessius 12.

« 4". Si actio damnificans non fuit lu- Si fuer i!

'"'"« crativa, ut quia res periit et destructa ~~.stl'ucti­

« est (ut fit V. gr. in combustione, mutila-« tione, detractione): tunc ante alios primo« tenetur restituere qui mandavit, vel qui« causa fuìt primaria, vel exsecutor pri-« marius (ut in bello princeps et dux); et« si is non sit facturus, vel quia non vult,«vei quia non potest, tenentur reliqui,« v. gr. caeteri milites.

«Quod, etsi de militibus speculative« verum sit, practice tamen ii excusantur« per accidens: tum quia non possunt to-« tum restituere: tum quia dominorum«voluntas non est, nec exspectatio, ut

part.2, n. 62. - 8 Loc. cìt., n. 53. - B.",enò., lib. 3, tr.5,cap. 2, dub, 8, num. 2. - Roncag/it~" tr. 13, de Restitut•.cap. 5, qu. 4, resp. 4. - ,. Tr. 13, cap. l, n. 127 et 148. ­IO Loc. cit., n. 152. - 11 Loc. cit., qu. 5. - 12' Cap. 13, n. 39.

quum sie». - Molina non loquitur de damnoad quod multi communi consilio concurrunt,nisi inquantum loquitur de damno ab exer­citu illato; et nihilominus (ita docet Molina,disp. 734, n. 2 et 3) singuli tenentur solurnde parte sua, dummodo damnum singuli nonintulerint, quatenus aliorum auxilio vel co·mitatu adjuti fuerint.

e) Hinc expedit, secundum dieta S. AI­phonsi in Istruzione e Pratica, cap.10, n. 54,ut confessarius aliquando istos (praecipue sisunt conscientiaeparum meticulosae)hortetur,ut restituant quod debent, quin quantitatemexplicet, id remittens diet~mini conscientiaeillorum '.

ctrinae non videtur dissentire Lessius incontrarium adductus. Nam, ipse 1 tumobligat cooperantem ad totum damnum,cum sine ipso, vel alio similem opem con­ferente, damnum non fìeret (verba Lessii).

Secus autem omnino dicendum cumLessio 2, Salmant, 8 et communi (quicquiddicant alii apud Salmant.:'), si damnumsine ipsius ope non obveniret. Quia tunccerte tenetur ad totum, etiamsi, ipso nonopitulante, alter eamdem opem certe prae­buisset.

Si autem res est dividua, ut furari vi­neam, thesaurum, etc., tunc motor prin­cipalis tenetur ad totum: cooperantes verotantum ad partem suam, etiamsi com­muni consilio ad damnum concurrant. ItaLugo ", Salmant. 6 cum Bonacina, Dica­stillo c), Lessio, Navarro d), Molina d),' con­tra Croix 7, qui putat, in casu communisconsìlìi quemque teneri in solidum. - Sivero omnes invicem se excitent, sive mo­veant ad damnum (ita ut, singulis nonconcurrentibus, damnum non eveniret, utdicìt idem Croix 8), certe singuli tunc insolidum tenentur. Ita Busenbaum, Ron­caglia et Salmant. 9. - Cum autem du­bitatur an quisque fuerit causa totius dam­ni, non tenetur nisi ad partem suam; juxtaid quod diximus supra, Dubio II, n. 562.

Utrum, quando piures tenentur in so­lzdum, quisque teneatur restituere totum,si dubium sit an socius restituerit?

Negant Salmant. lO et Roncaglia Il, di­centes quemque teneri tantum partem

1 Lib. 2, cap. 13.n. 35. - "Loc. cit., n.l. - 3 Tr.13,cap.l,n. 151.- • Loc, cìt., n. 149. - • Disp, 19, n. 90. - n Tr. 13.cap. 1, n.147.. Bonac., disp ..!, de Restitut., qu. 2, punct.10.n. 10 et seqq. - Less." lib. 2, cap. 13, n. 36. - ... Lib. 3,

c) Dicastillus, lib.2, t,'. 2, disp. 4, dub. 2,n. 30 et 31, disputat de multis vineam simulinvadentibus; eosque negat ad restituendumteneri, nisi partem quam quisque acceperit;quod tamen intelligendum esse ait, «si... in- .grediantur non communieatoconsilio '. In ce­teris vero concordato

d) Navarrus, Man., cap. 17, n. 20, ita 10­quitur: «Juvans facientem delictum, coope­rando..., aliquando tenebitur ad restitutionemtotius damni per facientem illati, puta cumfuit causa, sine qua nihil damni fuisset illa­tum; aliquando vero, nonnisi ad restitutionempartis ejus, scilièet cujus est causa, sine quanon fuisset illa pars damni iIlata, licet reli-

In dubiode causali­ulte,nonni­si ad p a r .tem suam.

Si res sitd i v id u a ,pr-incipalistenetur adtotum,

Cooperan­tes, etsi com­munì censi­lio I teneri­tur ad par­tem suamrantum.

Tencnturin solidum,s i om n e sse invicemmoveant.

74 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTlMO PRAECEPTO DECALOGl. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. IV. 75

Fraudeimpedienssolutioncmbonl fi se oaddicti ,

ante se11­tentiam li­ber est arestitutione.

Impediensa consecu­tione b o n iex odio, si­ne vi autfraude, pro­babiliter te­n e t u.r adr e s t it n tio­nero.

« facìat; non tamen tenetur ad restìtutìo­- nem. - Azor a)} Vasquez , Sà, Bona­«cina 1".

583. - Quaeritur hic 1". An qut' frau­dt'bus seu mendacùs , aut falsis testz'busimpedù, ne fisco applù:entur bona quaeob crimen, v. gr. non soluti vectigalis, velaliud, essent fisco addicta, teneatur ad re­st#uendum?

Respondetur CUm Lessio 2, Sanchez 3,

Lugo 4; et Salmant. 5 cum Diana, Banez,Azor, Tanner ac aliis communìssìme, quodpost sententiam certo tenetur. - Secusvero, ante sententiam. Quia ante senten­tìam, nullum jus acquirit fiscus ad poenam,quae nonnisi post sententiam debetur; velquia sic saltem accipitur communiter hocfìscì jus ad poenas.

584. - Quaeritur 2". An qui z'1npedz'taiium a consecutione justz' boni ex odio,sed sine vi aut calumnia, teneatur ad re­stz'tutzonem. - Adest duplex sententia.

Prima sententia probabilis affirmat.Hanc tenent Scotus a)} Cajetanus b), Sal­manto 6 cum Baàez b), Lugo c); item Co­varruvias b) et Major d), apud Lessium 7, etalii apud Lugo. - Probant ex !z'b. 2,§ Idem Labeo}ff. de aqua pluv. arc., ubi

Vasq.,Opusc. de Benefìc., cap. 2. § 3, dub. 19, n. 127.­Sà.1 V 1 Restltutio) n. 21. - 1 Disp. 1, qu 2, punct. 12, n. 2et 5. - 2 Cap. 12, n. 134. - 3 Decal., Iib. 2, cap. 22, n. 22. ­"Disp. 18, n.l08. _5 Tr. 13,·cap. 1, n. 104. Diana, parto 3,tr, 5, resol, 52; et tr. 6, re~oI. 35. - Banes} in 211.m 2ne , qu. 62,

582. - a) Azor, part. 3} lib.4,cap. 9, v.Hisposz'tz's, et quaer. 2} ex parte tantum consen­tit; nam quaer. 2, ad restituqonem utiqueobligat eum, qui ex solo odio vel vindictaalium impedit a consequenda re, ad quamnullum jus ceteroquin habet; sed id locumobtinere in eo «qui impedit bonum alterius,solum ut noceat illi, non autem in eo, quialiquid facit secundum jus quod habet, quam·vis male animo et voluntate id faciat •.

584. - a) Scotus, in 4, dist.15, qu. 2, n. 40,sententiam hanc perspicue insinuat. Initioenim quaestionis argumeritum hoc proposue·rat: «Aliquis potest beneficiumecclesiasticumsibi procurare, auferendo per procurationemsuam alteri, sed non tenetur alteri illud re­stituere ». Cui sic respondet: «Iste tenetur re·stituere beneficium non totum..., sed aliquamportionem correspondentem alicui parti valo­ris beneficii: et hoc si directe abstulit sibi be­neficium, intentione damnificandi eum. Si au·tem indirecte, scilicet procurando sibi ipsi, etcum hoc etiam damnificare aIi'Um intendebat,

dicitur: SZ· 7.licznus ftumen, torrentem aver­terz't, ne aqua ad eum perveniat} et hocmodo sz't effectum ut oicino noceatur, agicun: eoaquae piuviae arcendaenon posse ...}si modo non hoc anz'mofecerù ut h'b;no­ceat, sed ne st'bi noceat. Probantque ra­tione: quia animus injustus, quando con­jungitur cum opere externo, effìcìt utidem opus, quod sine tali animo ìniustumnon erat, injustum cum ilio redd~tur. ­Idem videtur sentire D. Thomas 8, ubi ait:Ad quartum, dz'cendum quod alz'quz's po­test impedz're aliquem ne habeat praeben­dam multiplù:z'ter. Uno modo}juste,'puta,si zntendens... utt7z'tatem Ecctesiae.procu­ret quod detur alù:ui personae digniori:et tunc nullo modo tenetur ad restt~utz'o..nem... ANo modo} injuste; puta} si znten­dat ejus nocumentum, quem z'mpedt't pro­pter odzum vel vzndÙ:tam. Et tunc dicitquod tenetur ei totum damnum resarcire,si episcopus erat determinatus ei dare be­neficium; si vero non erat determinatus,tenetur tantum ad aestimationem speiquam ille ad beneficium habebat.

Secunda vero sententia communis (utfatentur iidem Salmant. 9) et probabilior,negat teneri ad ullam restìtutìonem, -

art. 3, dub, 2, concia 6 et 7. - AS01'} parto 1, Iib, 5, cap. 8,qu, 5. - Tanner, tomo 3, disp, 4, qu, 6, dub, 2, num. 76. ­(I Tr. 13, cap. l, num. 103. - "1 Cap. 12, num, 128. - Lugo)disp. 18, nuro.98. - A 2n 2ne, qu.62, art. 2, ad 4. _ 9 Loc.cit., n. 102.

tenetur ut dixi. Sed si tantummodo propriaeutilitati intendebat providere, et sic procuratsibi, et ex consequenti alius praeter intentio­nem illius damnificatur, iste ad nihil teneturilli '.

b) Cajetanus, in 2a m 2 a e, qu. 62} art. 2;Covarruvias, in cap.Peccatum, parto 2, § 7,n. 8} ita quidem docent de beneficiorum col·latione; sed Cajetanus, ibid., v. Ad 6um po­stremo; Covarruvias, conel. 5, secundam sen­tentiam tenent de donationibus, legatis, testa­mentis, etc.; in quibus cum iisdem auetoribusconsentit Bafiez, in 2am 2ae, qu. 62} aI't. 2}dub. 12, qui addit etiam idem esse de bonispublicis principaliter destinatis ad communi·tatis bonum.

e) Lugo, disp. 18, n. 98, adhaeret secun·dae sententiae, quam S. Alphonsus commu­nem et probabiliorem appellato Cfr. de hocnotam a ad n. 636 infra.

ti) Major, loc. cz't. a Lessio, id est, in 4,disto 15, qu. 16, nihilhabet quod possit huicnostro casui applicari'

Probabi­lius non te­netur.

Eamque tenent Lessius l, Petrocorensis 2;Palaus 3 cum Vasquez, Gutierrez, Navarraet Rebello; Roncaglìa 4 cum Antonio aSpiritu S.; Sporer 5, qui vocat sententiamveram et communem, cum Tamburinio 6,

Viva 7, Laymann 8, Hozmann 9, Elbel 10 ,

Bonacina 11, Molina 12, Sanchez 13; Croix l'

cum Turriano, Esparsa, etc.; Mazzotta 15.

Eamdemque sententiam ut certam tenetSotus 16 (quem male citant pro se Sal­mant.P): nam Sotus sic expresse ait: Adproposz'tum z"gz'tur nostrum, quz'suo ietensjure, praebendam absque vz· etfraude St'bz'vel amicoprocurat, etiamsi ex odz'o alteriusùJfaciat, et contra carùatem delz'nquat, adnullam tenetur restituuonem. - Ratio, quianemo potest obligari ad restitutionemdamni, nisi damnum sit ìnjustum, et ipsesit efficax causa illius damni et in illudpositive infìuat. Ad damnum autem affe­rendum non sufficit intentio; sed requi­ritur actio externa, quae non solum sitoccasio (ut esset in praesenti casu), sedetiam sit vera et effìcax causa damnì:nam alias, si illud evenit, aliunde evenitet mere fortuito. -- Unde, si tu hujusmodinocumentum fortuitum proximo optabis,peccabis quidem, vel tantum contra ca­ritatem, vel tanturn affective contra justi­tìam ; non autem effective, cum ille nonhabeat jus. Et ideo opus externum cumpravo animo conjunctum, non erit effe­ctive sed tantum affective injustum, exquo nulla orietur obligatio restitutionis.Falso enim dicitur is effective pati inju·stum damnum, qui privatur re, ad quamnullum jus habet.

Ad textum autem, ut supra oppositum,respondetur 1". cum Lessio, Anacleto e) et

1 Lib. 2, cap. 12, n. 123. - , Lib.4, de .Tust., cap. ult.,qu. 6. - 3 Tr. 13, disp. 2, punct. 11, § 5, n. 3. - Vasq., deBenefic., cap. 2, § 3, dub. 19) num. 127. - Gutier.} Can.Quaest., lib. 2, cap. 11, a n. 71. ~Petr. Navar., de Restitut.,lìb. 3, cap. 5, n. 7.. Rebel.} parto 1, lib. 3, qu. 1, n. 5.­'" De Restitutot cap. a, qu. 4. - Anton. a Spiro S,} Director.Confessar., tr. lO, disp. 8, n. 340. - G Tr. 4, cap. 2, n.213.- Il Decal., lib. 8, tr.81 cap. 4, § 2, 11.4. - "1 De Restitut.,ql1. :!, al"t. l, n. n. - S Lib. 3, sect. 5, tr. 2, cap. 7, n. ];_ 11 De Restitut., nuro. 539. - 10 De Restitut., confero 4,

r) Anac1etus, tr. 9, disto 5, n. 91, ubi hancinterpretationem insinuat, de alio argumentotractat, et de aHis juris civilis legibus, nonvero de praesenti lege loquitur.

Croix, illam esse legem poenalem, quaeante sententiam non obligat. - Deinderespondetur 2" cùm Soto, quod lex illajuste prohibuit arcere aquam exintentionenocendi vicino, quando nulla utilitas exhoc tibi provenit; unde recte ait Sotusqucd eo casu tu non habes jus arcendiaquam, et arcendo peccas contra justitiamex vi legis id prohibentis. E converso, siid facias ad tuam utilitatem, ne aqua tibinoceat, non peccas contra legem, guaenegat actionem vicino, semper ac tu ar­ces aquam ne tz'bi noceat, etiamsi facis utvicino noceas.

Nec etiam obstat doctrina S. Thornaesupra allata. Nam explicat Sotus 18, S. Do­ctorem intelligere, impedientem aliquemab obtinenda praebenda tunc teneri adrestìtutionem damni, quando impedit tnju­ste, ut S. Doctor exprimit, nempe vi velfraude.

Nec obstat , quod ibi dicat: Puta, siintendat ejus nocumentum, quem ùnpedzìpropter odz'um vel vÙ1dt'ctam. Nam Ange­licus hic supponit ìnjustitiam, cujus causasit odium:Facere emin ex odzo(aitSotus) ...non te onere reslz'tutzom's graoat; sed fa­cere znjuste} sciiicet nullo tuo fure , sedvz'olando alienum.

585. - Hinc infertur I".Quod si quis exodio, sed sine vi vel fraude, suadet epi­scopo, etiam determinato ad conferendumbeneficium digniori a), ut conferat minusdigho (etiamsi probabilius sit, quodtamepiscopus quam suasor graviter peccent,quamvis beneficium sit simplex, ut dice­mus Lz·b. IV, n. 93): suasor tamen nontenetur ad ullam restitutionem; quia nonlaesit justitiam commutativam, avertendo

n. 108. - 11 Disp. 1, de Restitut., qu. 2, punct. 12, n. Z.- 12 Tr. 2, disp. 727, Dum. 4. - 13 Consil., lib. 2, cap. 1,dub.49, num.6 et 27. - l' Lib. 3, parto 2, nuro. 148. - Tur p

'-ian., in 211m 2rte , disp. 16, dub. 1, n. 8.. Esparsa, Curs.theol., lib. 8, qu. 35, artico l. - 15 Tr. 4, disp. l, qu. Z,cap. 3, qu. 4. - 16 De ]ust. et Jure, lib. 4, qu, 6, art. 3,ad 6 arg., V. f. - 17 Tr. 13, cap. l, num. 103. - Less.,cap. 12, Dum. 128. - Croix, lib. 3, parto 2, DUro. 149. ­Sotus, Ioe. cito - 18 De .Tust. et Jure, lib. 4, qu.6 art. 3,ad 6 argo

585. - a) Ampliationem istam de episcopojam determinato ad beneficium digniori con·ferendum, plerique auctores ex infra citandispraet('rmittunt; in reliquis vero concordant.

A v er teusepiscopums in e vi etfraude I neconferat be­neficium di·gniori, nontenettu' adl'estit1.1tio·nem.

76 LlB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTlTUTlONE. - DUB. V. 77

DUBIUM V.

Cui vel quibus restituendum.

589. Quid, si ereditar st't incertus. - 590. An, tradita re pauperibus, sit restituenda dominocomparenti. - 591. Quid notandum circa compositionem in debz'#s incertis. (Usquead n. 594.). - 595. Quìd, circa furta minuta. - 596. An bona certa sint restituendadomino, vel possessori. - 597. An fur teneatur rem mittere domino cum magno suodamno. - 598. Qut'd, si sumptus pro missione excederent valorem rei. - 599. Quid,si acceperis a possessore bonae fidei rem non suam. - 600. Emptor rei furtivae, anpossit eam reddere furi. (Vide etiam dieta n. 569).- 601.An revendens rem emptambona fide, teneatur pretium restituere emptori. - 602. Quz'dnotandum circa thesaurosinventos. - 603. An inuentor rei perditae possit eam sz'bt' retinere. - 604. Qut'd notan­dum circa res captas uenatione. - 605. Quid, si qut's venatur in locis reseruatis.606. Quae uenatio vetetur clericis et retigiosis.

Nisi aver­tat post con­cursum,

Avertenstcstatoremsin e vi, etc.,ne legatumfaciat, nontenetur adrestitutio­nem,

Impediensper vim etfraudem, te­netur prorata com­pensare.

collatorem a conferendo beneficio, ad quodalter jus non habebat. - Ita Glossa b), So­tus \ Silvester ~), Lessius 2, Laymann 3,

Roncaglia 4, Holzmann 5; Palaus 6 cumVasquez, Gutierrez et Rebello; Sporer 7

cum Molina c) et communi. Item Sà, Fil­liuccius, Navarrus et Dicastillus, apudSalmant." (qui hoc probabile vocant, licetoppositum alibi probabilius putent 9). ­Vide dicendaLtò.IV:n.l06 usque ad 108.

Dicendum tamen cum probabiliori sen­tentìa , teneri ad restitutionem, eum quipost concursum impedit digniorem a con­sequendo beneficio; juxta dicenda Lzò. IV:« to«

Infertur Il". Propter eamdem rationemnon teneri ad restitutionem qui sine vivel fraude impedit testatorem, ne relin­quat haereditatem alicui, qui ad illam nul­lum jus habet. - Laymann lO, Elbel 11,

Tamburinius 12, Sporer 18 cum Sanchez,Soto, Molina, etc.

586. - An autem, si quis occidat ali­quem, intendens ut homicidium alteri im­putetur, teneatur damnum restituere quodex imputatione ìlle passus fuerit? - Viden.636.

581. - « 3".Si in re praedicta, ex libera«voluntate conferenda, aliquis per vìm,« fraudem vel calumniam, collatorem in­« duceret ne ei daret; aut eum a petitione

1 De just.v lìb, 4, qu. 6, art. 3, coroll.L -' Cap. 12,n.128._ S Lib, 3, sect, 5, tre 2, cap. 7, n. 2. _. De Restitut., cap. 3,qu.3. resp.B, - , De Restitut., n. 340. - e 'I'r, 13, disp.2,punct.11, § 5, n. 3•. Vasq., de Benefìc., cap. 2, § 3, dub, 19,n. 127.. Gutier., Canon. Quaest., Iib. 2, cap. 11, a n. 71•.Rebe/., parto 1, lib.3, qu. l, n. 5. - , Tr. 4, cap. 2, n.2l0.- Sà, v. Restitu#o, n. 21. (in edito genuin., n.22.) - Fil/.,tre 82, n. 180•• Navar.,J Man., cap. 17, o. 69. - D,tcast.,lib. 2, tl'. 2, disp. 8, dub. 2, n. 35. - • Tr. 13, cap. 1, n. 106. ­!l Loc. cit., n. 107. - 10 Loc. cit., n. 1. - 11 De Restitut.,

b) Glossa, in cap. 2 de off. custod., V. San­ctiores, haec habet: «Melior, justior et san­etior debet eligi; tamen si alius eligatur, licetnon sit melior, sufficitquod sit sufficiens:quiaconveniens scientia sufficit in praelato -. ­Silvester, V. Episcopus, n. lO, V. Septimum,pariter scribit: «In conferendo etiam benefi­cia, debet attendere ut conferat dignis -. Ex

« (cum quivis habeat jus petendi); aut a« consecutione talis rei, per vim, fraudem,« calumniam vel mendacium impediret« (cum etiam quivis jus habeat ne inique« impediatur): is teneretur ad compensa­« tìonem damni, arbitrio viri prudentis,«juxta certitudinem vel probabilitatem,q; qua alter tale bonum alioqui assecutu­« rus fuisse existimaretur; dummodo ta­« men eo sit dignus: nam si indignus est,o: non tenetur ad restitutionem, nisi fa­e: mae, si eam forte laeserit. - Lessius 1',« Molina 15, Sà 16; vide Bonacina 17 ».

Censent Salmant. 18, quod aequiparan­tur vi preces importunissimae, aut metusreverentialis, maxime si ei addantur verbaaspera, vel torvus aspectus, vel preces:ut dicunt 19.

588. - Nota hic autem quod graviterpeccat religiosus, qui suadet testatori, utsuo monasterio, potius quam ecclesìaematrici bona relinquat: ex Clem. l, deprz'vz'l., in qua etiam adest excommuni­catio a).

Non tenetur tamen ad restituendum,quia ecclesia nullum habet jus quaesitum:ita Sanchez 90, Lugo 9\ et Croix 22, Molina.Immo Sanchez putat religiosum non pec­care, si bono zelo hoc faciat, nempe promajori utilitate testantis, modo non petatpro se vel amicis.

confero 4, num, 108. - 12 Decal., lib. 8, ,tr. 3, cap. 4, § 2,n. 4. - 13 Lcc. cit., n. 213, cum n. 203.. Sanch», Consil.,Iib.2, cap. 1, dub.49, n. Z7. - SOtt4S~ tec, cìe., art. 3, v. f. ­Molina', tr, 2, disp. m, n.4. - " Lib, 2, cap. 12, n.l23.­lO Tr. 2, disp, 135; et disp, 727, n. 2. - 18 V. Res#tu#o,n. 21. - " Disp. 1, de Restitut., qu, 2, punct. 12, n. 2 et 6._ 18 Tr. 14, de Contractib., cap. 5, n. 30. - 19 Tr. 9, deMatrim., cap. 9, n. 37. - 90 ConsiI., lib. 2, cap. 1, dub. 49,n. 28. - " Disp. 18, n. 95. - " Lib. 3, parto 2, n. 74. -'Moz.ina~ tr. 2, disp. 727, n. 3. - Sanch., Ioe. cito

quibus pIane colligitur nullum jus dignioricompetere,proindeque nullam eirestitutionemdeberi, si praetermissus fuerit.

c) Sporer non dicitesse commune nec citatMolinam; qui tamen, tr. 2, d~'sp. 727, n. 4,tuetur hanc S. Alphonsi sententiam.

588. - a) «Sub interminatione maledictio­nis aeternae », ut loquitur Pontifex.

Vi aequi­paranturpreees ìm­portunìssi­mae et me­tusreveren­tialis.

sus~~~;ut legatumfiat mona­sterio, gra...viter pec­cat.

Non tene­tur ad resti­tutionem.

Quando­que a pec­cato excu­satur..

Bona in­certa pos­'Sessa sìncdelieto.

589. - o: Resp. Attendendum ad natu­« ram justitiae, et quis damnum patiatur,« quidve ratio et leges ferant communiter.«- Vide Lessium et Laymannn 1.

o: Unde resolves:« l°. Quando bona restituenda, sive de­

« bita quaecumque sunt incerta, hoc est,«cum cui debeantur ignoras, aut adire« non potes, aut illi restituere; tunc si ea« habeas sz'ne delicto (ut si invenisti, vel« a mercatore v. gr. per errorem accepisti« duas ulnas panni pro una, et jam iso: discessit, nec scis quo abierit), teneris« adhibere aliquam diligentiam inquirendi.« - Post quam, si spes non sit sciendi do­- mlnum, probabile est quod non tenearis«ea dare pauperibus: licet ita plerique- cum S. Thoma sentiant », [Quorum sen­tentiam vocant communem Salmanticen­ses 9; sed vide n. 603J «et sit magis piumo: ac practice suadendum; sed possis tibio: retinere, ut docet Petrus Navarra, quemo: sequitur Laymann 8 et Lessius', idque« Diana 5, dicit esse tutum in praxi ». [Cum

Less., lib. 2, cap. 14, dub. 6 et 7. - 1 Lib. 3, tr. 2,cap. 9. - S. Thom. , 2tl 2!l,'=, qu.62, art. 5, ad 3. - 9 Tr. 13,de Restit., cap. 1, n. 214. - Petr. Navar.~ lib. 4, cap. 2,num. 46et 47. - 3 Loc. cit., cap. 9, Dum. 1. - 4 Loc. cit.,

589. - a) Scilicet apud Salmant., loc. cit.,n.209, uti liquet ex prima edito S. Alphonsi,!t'b. 3, tr. 5, cap. 2, dub. 5, resolv. 2, noto b.

b) Silvius, in 2am 2ae, qu. 62, art. 5,quaer. 1, concI. 2, ait restitutionem faciendamillis esse: «vel sortem mittendo, vel intereos dividendo, aut concordiam ineundo; quaesi non potest .iniri, auctoritate judicis fiataequa distributio)l. - Quibus fere consentitCajetanus, Ùl eU111dem loc., art. 5, ad 3.-

Palao et Dicastillo, apud Salmant. 6: ex­ceptis debitis ob usuram aut simoniam, extextibus al1atis in fine hujus numeri a)].

« Si vero ea habeas ex delicto, ut furto,« usura, etc., teneris ea restituere pauperi­« bus vel ecclesiae, hospitali, etc. Quia de­o: bet tunc fieri restitutio meliori modo quo« potest: ut saltem, cum corpori domini« non prosit, prosit ejus animae, dum ine: pauperes expenditur. - Ita communiter« doctores, ut videbis apud Laymann 7 ».

Quaeritur l°. Quomodo fadenàa resti­tutio, si domz'nus rei est incertus? Distin­guendum, et videndum an res acceptasit bona vel mala fide. Si mala fide, tunciterum distinguendum est:

i-. Vel dominus incertus rei est igno­tus tantum t'n particukir«, prout si sci­retur, rem spectare ad aliquem ex tribusvel quatuor hominibus locì, sed ignoreturad quem peculiariter spectet; tunc nequìtrestitutio fieri pauperibus. Sed res divi­denda est inter eos, quos inter defraudatusexsistit. - Ita Silvius b), Lessius c); idem-

cap. 14, n. 38. - !S Parto 2, tr. 17, resol. 5, i. f. - Palaus,tr. 32, disp. 1, punct. 18, § 8, n. 1. - Dicast.~ !ib. 2, tr. Z,disp. 9, dub. 14, n. 381. - e Loc. eit., n. 213. - '1 Loc. cit.,cap. 9, n. 2.

« Quando, inquit, sciri non potest dominus inparticulari, sed scitur quasi sub distinctionequod alicui istorum debetur, non est omninoignotus dominus. Unde debet eis dari vel dis­tribui eisdem, vel ut sorte aliquis accipiat,quando divisa res pluribus non prodesset, etunita aliquem relevaret. Et ne alicui fiat in­juria, de eorum voluntate agendum est, quid­quid agendum est».

r) Lessius, cap. 14, n. 32, negat bona in-

Possessaex 'delicto.

Si domi­nussitigno­tus in partì­culari, res

ti~~i~a~;~:rìbus.

78 LIB. nr. - TRACT. V. DE SEPTlMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTlTUTIONE. - DUB. V. 79

certa esse, quando constat ea alicui commu­nitati, vel toti, vel majori ejus parti certe de­beri. « Etsi enim in'particulari non constetquid cui debeatur, tamen constat haec esseillius communitatis, ita ut ipsa tota vel majorejus pars jus in illa habeat, et singuli velplerique censeantur habere aliquid in ilIocumulo, ut quando exercitus expilat injustepagum vel oppidum: tunc enim restitutio fa­cienda communitati, opera magistratus, epi­scopi vel parochi, ut hi distribuant iis qui ineo hominum coetu majus damnum accepissejudicabuntur...Item, quando paucioresquidemex ilIo conventu damno affecti sunt, tamen per

• aliquam industriam cognosci potest qui sint » •

590. - a) Martinus de Ledesma, 2a 4ae,qu. 18, art. 5, DubitaNo) v. Sed haesitari 50-

Secus, sidominus sitignotus ingenerali.

Modo ad­hibitasitdi­ligentia.

Resrituipotest pau­peribus eu­jusvis iccì,si de fr a u­dati paucisunt.

que dieunt Palaus, Molina, Cajetanus b))

Petrus Navarra, etc.2°. Ve! autem dominus est ignotus z1Z

generali, ita ut nequeat discerni inter locihabitatores, ad quem ve! quos res perti­neat: et tunc restitutio fieri debet paupe­ribus, ut habetur in cap. Cum tu) de usuris,ubi praecipitur usurariis, restitutionemfacere dominis ve! eorum haeredibus, vel,bis non superstitibus, pauperibus.

Sufficit autem quod restitutio fìat pau­peribus cujuscumque loci. Sufficit etiamquod fìat locis piis; ut communiter docentLessius l, Navarrus 2, Salmant. 3, Croix 4;Bonacina 5 cum Azor, Molina, Petro Na­varra, Vasquez, Filliuccio, etc. - Id ta­men locum habet, modo adhibita sit debitadiligentia ut proprii domini invenirentur;nam, si ante diligentiam adhibitam fieretrestitutio pauperìbus, et deinde dominicomparerent, utique damnum ipsis resar­ciendum esset. - Praeterea id locumhabet, cum defraudati pauciores sunt ,nempe tres vel quatuor, ita ut, si resti­tutio fiat quibuscumque illius loci indiscri­minatim, res verosimiliter non sit venturain manus proprii domini; et ideo resti­tutio tunc fieri potest pauperibus cujus­cumque loci: ut communiter tenent Sil-

Palaus, tr.32, disp, 1, punct. 181 § 8, n.B, - Molina"disp. 745, n. 2. - Petr: Navar., Iib, 4, cap. 2, n. 62. _1 Cap. 14, num.33. - 2 Man., cap. 17, num, 93. _ 8 Tr. 13,cap. 1t n. 216. - 4 Lib. 3, parto 2, n. 94. - 5 De Restitut,disp. 1, qu. 3, punct, 4, n. 5.• Asor" parto 3, Iib, 4, cap. 26,qu, 3, i. f. - Moltna, dìsp, 746, n. 1. - Petr, Navar., Iib. 4,cap. 2, num. 40•. Vas'1., de Restitut., cap. 5, § 4, dub, I,num, 6. - Fill., tr, 3.2, num.95. - , V. Restilurio VIII,quaer. S. - T Loc. cit., n. lO. - S Loc. cit., n. 215... Sotus~

de Just. et Jure, lib. 4, qu. 7, art. 1, ad 3•• Rebell., parto I, .

vester 6, Bonacina 7; et idem dicunt Sal­mant, S cum Soto, Rebello et Tapia. Etquamvis Silvius 9 dieat congruentius esse,ut eo casu restitutio fiat pauperibus illiusloci, ubi furtum patratum est; addìt ta­men id non esse necessarium.

Si autem plures et varii domini incertialicujus communitatis damno affecti fue­rint, tunc omnino restitutio facienda estpauperibus ejusdem communitatis laesae.- Vide dieenda n. 595, v. Alzi' vero.

590. - Quaeritur 2.° Sz· res, post debz-"tam dz'lzgentz'am adhtoz'tam ad t'nvenzen­dum domz'num, tradita sù pauperzous) etpostea domz'nus compareat; tetrum et' re­stituenda sit?

Negant Navarra, Sotus, Henriquez, Le­desma a), apud Croix l0; item Cajetanus a)

et Bonacina, apud Sporer 11. Quia, cum de­bita diligentia est praemissa, pauper autlocus pius absolute acquirit dominium rei.

Dicitur: quando deMa dz'ligentt'a estpraenussa; nam alias certum est apudomnes, rem domino comparenti restituen­dam esse; quoniam nulla ratione tunc pote­rit in pauperem dominium transferri, cumeo casu dominus sit rationabiliter invitus.

Comm'unius vero Laymann 12, Salmob),

Palaus 13, Lessius 14, Sporer c),' et Croix 15

Iib, 2, qu. 12, n. 14 et 16. - Tapia, tomo 2, lib. 5, qu, SO,art. 3, num, 4. - 9 In 211m 211e , qu, 62, art. 5, quaer, 1,concI. 4. - Peir, Nauar., de Restitut., Iib, 4, cap. 2, n. 56. ~

sotu«, de juse. et jure, lib.4, qu, 7, art. 1, ante resp, ad 3,v. Ex qua sequitur: - Henriq., lib. 7, cap. 34, nume 8. ­ic Lib.B, parto 2, nume 95. - Bonac., de Restitut., disp, 1,qu. 3, punct. 4, n. 17 et 18. - 11 Tr. 4. cap. 3, n. 104•.­12 Lib. 3, sect. 5, tr. 1, cap. 5, nume 24, v. f. - 18 Tr. 81,punct. 19. n. 7 et 8. - " Cap. 14, num.43. - " Loc. cit.,num.95.

let; et Cajetanus, in 2 am 2 ae, qu. 62) art. 5,ad 3) loquuntur non de ipso paupere cui restradita sit, sed de debitore: «Si quis absquez'nquisitione (verba sunt Cajetani) rem alte­rius pauperi dedisset, non satisfecisset, sedtenetur invento dominorestituere '. Igitur hiduo auctores non satis accurate citantur aCroix.

b) Salmanticenses, tr. 12, de Justitia etJure, cap. 2, n. 86) ita quidem tenent de ipsoinventore; sed n. 87) loquuntur de pauperibus,quibus res inventa jam applicata esset, et ne·gant eos teneri in foro interno ad restitutio­nem, etsi res inventa in se vel in aequiva­lenti adhuc perduret.

c) Sporer, tr. 4, cap. 3) n. 113, de inven­tore loquens,haec dicitjuxta opinionemquam

Secus, siplures de­fraudatisunto

Si domi­nus compa..reat postea,alii negantrestituen a

dumesse ci,

modo di­lil;entia ad­hibìta sit.

Alii affil'­manto

s. Alphon.sus distin­guit:

Si non sits p e s inve­n i e n d i do­mini, nullao b Iigatioresti tutio­nis,

Secus siadsìt spesreperiendidomini.

Res prae­scripta nonest resti­tuenda.

cum Molina il), Diana, etc., dicunt, quodsi res exstat, pauper debet .eam restituere.domino comparenti; si vero est consum­pta, tantum id in quo factus est ditior.Ratio, ut ait Palaus, quia, lieet dominiumrei in pauperem translatum sit, res tamenadhuc exstat tunc in aequivalenti, - Sedhaec ratio non videtur congrua; nam si reidominium vere trans!atum est, nulla de­beretur restitutio, sive res exstet sive non.

Melius igitur distinguendum cum Lu­go \ juxta ea quae de inventore rei per­ditae fusius dieemus infra n. 603 cumeodem Lugo, Holzmann e) et Croix 2 (qui 3

non sibi cohaeret): - Quando, spectatisomnibus circumstantiis, non est ampliuspossibile quod dominus inveniatur ; tuncpauper acquirit rei absolutum dominium,sine ullo onere restitutionis. - Quandovero adhuc post diligentiam, adest aliquaspes inveniendi dominum rei, tunc paupernon acquirit ejus dominium ; et proindedebet eam domino servare, ipsique resti­tuere si compareat. Additque Lugo 4, exipsa manifestatione domini tunc commu.niter argui, quod non adfuerint debitaecircumstantiae ad transferendum irrevo­cabiliter dominium in pauperem. (Sed videomnino dieenda dieto n. 603). Recte ta­men excipiunt f) Sporer 5 et Wigandt 6,

nisi pauper aut locus pius bona fide remjam praescripserìt; quia virtute praescri­ptionis tunc dominium irrevocabile vereacquìrìt,

Diana, parto 11, tr.. 8, resoJ. 12. - Palaus, loc, cìt.,n. 7. - 1 Disp. 21, n. 102. - Lugo, disp. 6, n. 104 et 140. ­, Lib. 3, parto 2, n. 89. - 3 Loc. cit., n. 95. - • Disp. 21, n. 102.- li Tr. 4, cap. 3, n.113. - fJ Tr.8, exam.3, qu. 10,11.50,resp.4.- 7 Tr. de ball.Cruciat., cap. 18._. De 13aprii. 1744,§ 25. - C01'dubal Quaestionar., lib. 5, de lndulgent., qu. 44,v. secunàa opinio. - TurYian., in 2nm 2nc , disp. 41, dub. l,

profecto existimat probabilem;ipsevero n.114,loquens tum de re inventa, tum de quacum­que re incerti domini, sine delictodebita, sibipIacere ait sententiam cardinalis de Lugo, cuiS. Alphol1sUS infra adhaeret.

il) Molina, disp. 746, i.f) asserit rem esserestituendam, si adhuc apud pauperem exstet:secus, si jam alienata sit aut consumpta.

<'.I Holzmann, de Just. et Jure) n. 59) sicait: «Inventorem non illico evadere rei in­ventae dominum, sed possessorem tantum, _donec eam legitime praescripserit. Unde sidurante praescriptionis tempore, dominus rei

591. - Notandum quod super his de­bitis incertis bene potest fieri compositioper bullam Cruciatae (quae refertur apudTamburìnium 7),pro regnis Hispaniarum,Sardiniae et Siciliae, et pro omnibus aliispartieularibus, quibus bulla communiea­turo - Potest etìam haec compositio fieriper S. Poenitentiariam: sed si ab ipsaobtineatur, constituit Benedictus XIV insua bulla: Pastor bonus 8, quod restitutiofiat, curn poterit commode fieri, iis in locisubi furtum factum est.

An autem valeat hujusmodz' composi­tio, facta sine sufficiente' causa? - Affir­mant Corduba, Turrianus, Alensis a), apudLugo 9. Sed negant Covarruvìas, Sotus,Navarrus, Molina et alli communiter lO.

Verius tamen distinguendum cum Lu­go, et dicendum eam valere, si restitutiosìt facienda ex sola lege ecclesiastica,puta, ex fructibus ecclesiasticis male per­ceptis; secus, si restitutio aliunde sit de­bita. - Ratìo primi, quia Pontifex in legepropria valide dispensat; ratio secundi,quia bonorum aliunde debitorum Pontifexnon est absolutus dominus. An autem idpossit Pontifex pro bono spirituali com­muni? Vide Lugo 11;et vide Quaest. n. seq.

592. - Quaeritur autem: an, composi­tione facta , debitor ad alz'quùl teneatur,sz·postea domz'nus certus compareat?

Dicunt alii, teneri restituere id in quofactus est ditior. Ita Villalobos, Rodrìguez,apud Tamburinium 12; et Cajetanus a)) SO-

num. 6. - li Disp. 21, n. 95. - Couar., in cap. Peccatum,part.3, § 1, num.3. - SotU5} de Just. et Jure, Iib.4, qu.7,art. 1, ad 3. - Navar.} Man., cap. 17, nnm. 93. - ,MoNna}disp. 748, num. 5. - 1(1 Ap. Lugo,Ioc. cit., n. 95. - Lugo~

loc. cito -- 11 Loc. cit., num. 96. - Villal., parto I. tr. 29.num. 9. - Rodrig., Explic. bullo composi t., dub. 6, n. 8. ­l:) Loc. cit.. cap. 18, § 5. n. 9.

compareat, et res adhuc cxstet, vel in se velin aequivalenti, illi restitui debet».

IJ De rebus inventis disputantes.591. - a) Alensis, Sum.) parto 4) qu. 24)

membro 5, art. 2, § l, satis perspicue innuithanc opinionem; cum enim omnia bona (itaAlensis)sint Ecclesiaeet membrorum Christi,«summus dispensator illa potest dispensare,quae non habent certos possessores».

592. - a) Cajetanus citatur hic a Renzi exDiana, a Diana autem ex Villalobos;at veroloc. cito in 2 am 2 ac', qu. 62) art. 6, nihil dehis habet.

Composi­tio fieri pc­test saperdebitis in­certis.

Composi­tio sine cau­sa, valct indebìtis ec­clesìasricis.

In reliqerisnon valet,

Quid.ei do­minus com­pareat postc o m p os i «

tionem.

80 LIB. 111. - T~ACT. V. DE SB:PTlMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTlTUTlONE. - DUB. V. 81

Composì­tic, j u x t aaììos, potestfieri ab e­piscopo.

Verius ne­gatur,

tus, etc., apud Renzi l. Ratio, quia nonpraesumitur Pontifex, dominos rebus suisexspoliare voluisse. - Alli vero dicuntad nihil teneri; ut Salmant.> cum Trul­lench, Dicastillo b), Tapia C), etc.; et idemtenent Lugo 3 et Tamburinius 4, semperac praemissa sit debita diligentia. Ratio,quia Pontifex, ut administrator bonorumtemporalium, quatenus spectat ad bonumspirituale, tunc transfert dominium percompositionem propter bonum publicum.

Notat autem Viva 5 cum Villalobos,Diana et Mendo; idemque dicunt Trul­lench et Henriquez apud Croix 6, cum Bu­senbaum (infra, n. 696, ad 2), hujusmodicompositionem posse fieri etiam ab epi­scopo; cum hoc nullo jure sit reservatumPapae, et videatur esse juxta voluntatemcreditorum pro bono animarum suarum.- Sed contradicunt verius Lugo 7, acMolina cum Rodriguez d), Turriano, Cor­duba d), etc., apud Croix 8. Ratio, quia idnon potest efficere episcopus: nec rationeadministrationis talium bonorum incerto­rum, cum ea pertineat ad solos reges velad Pontificem; nec ratione supremae po­testatis mutandi voluntates domìnorum,cum baec pertineat ad solam Sedem Apo-

Sotus, in 4, disto 21, qu. 2, art. 4, v. t •. 1 In 7 Praec.,cap. 3, sect, 7, qu, 26. - .2 Tr. 13, cap. 1, n. 217. - Truil.,Exposit, bullo Cruciat., Iib, 3, dub, 4, n. 8. - • Dìsp. 21,n. 98. - • De bullo Cruciat., cap. 18, § 5, n. IO. _ 5 DeRestìtut., qu. 4, art. 3, nume 3.. Valal., parto 1, tre 29,num, 11•. Diana, parto 4, tr, 4, resol, 112. - Mendo

Jin bullo

Cruciat., disp, 32, n. 16 et seqq, - Trull., 10c. cit., dub, l,n. 3•. Henriq., Iib, 7, cap. 33, n. 4.. • Lib, 3, parto 2,n. 413. - T Dìsp, 21, n. 107. - Molina, disp, 748, n. 7..Turrian., disp. 41, dub. 2, n. 12•. • Loc, cit., n. 413. -

b) Dicastillus male a Salmant. tamquamhuie sententiae patrocinans allegatur; oppo·situm enim tenet, de Restit.,-disp. 9, dub. 14,n. 396: « Probabilius... existimo, inquit, quo­ties res exstat in se vel in aliquo sui, debereilli restitui in utroque foro, a quocumque pos­sideatur, etiamsi per publicam potestatem,sive per bullam compositionis aut titulo pau­pertatis ea fuerit applicata".

c) Tapia, tomo 2, lib. 5, qu. 30, art. 3,num. 11, non loquitur de bulla compositio­nis, sed de alio casu, de quo Salmant. simultractant.

d) Rodriguez, Explic. bullo compos., dub. 4,n. 6; Corduba, Quaestz"onar., lib. 5, de Ind.,qu. ult., v. Et si rursum quaeratur, hancutique secundam sententiam tenent, modo ta­men contraria consuetudo non vigeat.

stolicam, ex clem. QUt'a contùlgit, de re­ligt"os. dOtnto.,ubi dicitur: QUt'a contz'ngz"t...CUtn tamen ea quae ad certum USUtn tar­gùione sunt destinata fidelium, ad mUnldebeant, non ad alium (salva quùiem SedisApostohcae auctoritate), concerti.

Sed quoad u1timas voluntates, vide in­fra n. 931, et Lsb. VI, ex n. 329.

593. - Compositio haec solet etiam con­cedi pro fructibus ecc1esiasticis male per­ceptis. Croix 9. - Dicunt etiam Escobar 10,

Tamburinius 11; item Vasquez, Lopez etalii, apud Diana 12, compositionem fieriposse etiam pro furtis minutìs, commis­sis ab iis qui vendunt civìbus vinum,oleum, etc. Sed tenendum oppositum cumCroix 13, Diana 14: quia talis restitutioomnino facienda est eisdem civibus de­fraudatis a). Vide mox dicenda n.595.

594. - An vero, si creditor sit notus,sed tam longe absù, ut res pauperzousdispensari possit, fieri tunc valeat com­positio? - Affirmant Turrianus, Covar­ruvias, Rodriguez a), et putat probabileLugo 15. - Sed videtur probabilius op­positum, cum Soto et Henriquez, apudCroix 16: quia compositio conceditur tan­tum, quando creditor est incertus.

S Loc. cìt., num. 416. - lO Lib. 37, num, 71.. _ 11' Decal.,Iib. 8, tr, 4, cap. l, § 3, num, 19. - Vasq., de Restitut.,cap. 5, § 4, num, 47. - Ludou, Lopes, Instruct.. consc.,parto l, cap. 188 cum cap. 187, v. Neque necesse est. ­12 Parto 4, tr. 4, resol, 46. - 13 Loc. cito, num, 417. ­14 Loc, cito - Turrian-, in 2nm2::1t, disp. 41, dub, 3, n. 28•.Couar., in cap. Peccatum, partv S, § l, n. 3. - 15 Disp. 21,num, 139. - Sotus, in 4, disto 21, qu. 2, artico 4, v. f..Henriq., lib. 7, cap. 34, nume 2. - 16 Lib, 3, parto 2,num.418.

593) - a) S. Alphonsus, in Istruzione ePratz"ca, cap. lO, n. 68, rectius loquitur, etmagis consentanee Gum eis quae dieenda suntn. 595 et quae jam dieta sunt n. 534, v. Sedprobabz"lz'us, inquiens: «Nec licita est [com·positio], quando facienda est restitutio furto­rum minutorum ab eis qui vendunt vinum,oleum, etc., quia tunc necessario facienda estpauperibus loci; quinimmo, ex communiorisententia ..., nec satis est eam fieri dictis pau·peribus..., sed civibus ipsis est facienda, quiad tabernam concurrunt. Quamquam, uti di­ximus n. 28, pariter non peccatur, si fiat pau­peribus ». Cfr. Hom. Apost., tr. lO, n. 68.

594. a) Rodriguez, op. cit., dub. 2, n. 3,ita tenet, casu quo res non sit debita ex de­licto, nec domino transmitti queat, nisi cumexpensis, quae ejus valorem superent.

Composiliod a t u r profructibusecclesia­sticis maleperceptis.

Non veropro furtisminutis.

Quid, siereditor sitnotus, sedIonge absìt,

Obligatiohaeredisqui compo­sitionemob­tinuit,

Venditorcives furtu­lis defrau­dans, resti­tuere tene­turo

]uxta a­H05, potestrestituerepauperibus,

An autem haeres quz' composz~ùmemobtinutl tenecitur summam reiaxatam trz:buere alzi's creditorz"bus certis sui testato­ris? - Affìrmat Molina b). - Sed negatLugo b), et assentit Croix t, si concessiofacta est il1i, non ut haeredi, sed ut talipersonae. Secus vero,' si facta sit ei ex vipotestatis quam testator habuit.

595. - «2°. Qui multis minutis furtis,« v. gr. olei, panis, vini, etc., damnum in­« tulit multis civibus;eum teneri resti­« tuere, non pauperibus, sed ipsis civibus« (minoris deinceps vendendo aut majore« mensura, donec veniatur ad aequalita­« tem) dicit Molina. - At Vasquez a) et« Escobar dicunt esse probabile quod pos­« sit dare pauperibus, praesertim civitatis«ejusdem ».

Alli igitur dicunt, ut Escobar 2, Ana­cletus b),' item S. Thomas c), Vasquez a),

Lopez et alli, apud Diana 3, quod prohujusmodi furtulis commissis a vendito­ribus publicis, restìtutìo potest fieri pau­peribus; cum regula sit generalis, de-

1 Lib. S, parto 2, n. 419. - Molina, disp. 745, n.4. ­Escob., tr, 3, exam. 2, cap. 6, n.162. - 2 Lib. 37, n. 71, cumn. 45. - Ludov. Lopes, Instruct, consc., part.1, cap. 137..:J Parto 4, tr, 4, resol, 46, v. f. - 4. De Restitut., disp.l, qu, 3,

b) Fusius et clarius Molina,disp. 760, n. 3,quaerit: - Quìd si aliquis habeat debita aliquacerta, et alia incerta, neque habeat sufficientiabona, unde utrisque debìtis satisfacere possit,auctoritateque Summi Pontificis composìtìo­nem faciat circa bona incerta, poteritne tuncretinere sibi quantitatem illam, circa quamcompositionem fecit, non solvendo de illa de­bita certa, sed eam sibi reservando e , Etdeinde, de haerede qui ejusmodi compositio­nem circa bona incerta defuncti obtinuit, re­spondet: «Hunc etiam solvere teneri de easumma debita certa defuncti », Ratio autemquam affert est: «Quoniam compositionemeomodo efficiendo, agit negotium ac parteshae­reditatis ac bonorum defuncti, eaque de causasumma illa circa quam est facta compositio,manet pars bonorum defuncti, quae proinderestitutioni est obnoxia, quousque integre de­functi debita solvantur ". Quae ratio non ob­scure concordat cum responso disjunctivoS. Alphonsi. - Lugo vero, dz"sp. 20, n. 12,casum. eodem modo quam Molina proponit;sed respondet uti S. Alphonsus asserito

595. - a) Vasquez, de Restz"t., cap. 5, § 4,n. 47, a Diana citatur pro alio casu, qui fortehuie ~èffinis est; tractat scilicet de eo qui temopore uecessitatis cuidam communitati triti­cum vendidit ultra pretium -a lege taxatum.

S. ALPHONSl, Opera 111oralia. - Tom. IL

bita incerta pauperibus esse restituenda:ut in simili casu de usurario, qui pluri­bus incertis defraudavit, sancitum est incap. Cum tu, de usur, d). Advertunt tamen,restitutionem faciendam esse pauperibusejusdem loci e)/ quia, cum communitasillius loci sit laesa, illi damnum resarcìen­dum est. Nisi (excipìt Bonacina 4) damnumsit illatum aliquibus paucis personis in­certis; quia tunc ait restitutionem possefieri pauperibus alterius loci. Et banc sen­tentiam Diana 5 non audet dicere impro­babilem, propter auctoritatem D. Thomae.

Alli vero, quorum sententiam tamquamcommunissimam suadendam puto, dicunt,talem restitutionem omnino, quoad fieripotest, faciendam esse civibus ejusdemloci, ubi fraus commissa est. Ratio, quìa,cum exsistant damnum passi et aliquomodocogniti, iis, quantum fieri potest,damnum compensari debet. - Ha Lay­mann I), Concina 6, Sporer 7 cum com­muni, ut asserit ; Croix 8, Diana 9, Tam­burinius l0, Salmant. g) cum Dicastillo g),

punct. 4, n. 10. - & Lcc, cito - 6 Dissert. 2, de Restitut.,cap. 13, n. lO. - , Tr.4, cap. 3, n. 117. - S Lìb. S, parto Z,num, 417. - G Parto 4, tr.4, resol, 46. - 10 Decal., Iib, S,tr. 4, cap. l, § S, n. 19.

Et dicit restitutionem faciendam esse civibusqui postea panem carius emerunt, non verocommunitati, quae laesa non fuìt,

b) Anacletus, tr. 9, de Praec. decal., disto 5,qu. 2, n. 20, ait haec restituenda esse, quan­tum fieri potest, iis a quibus acceperunt; «autsi ii ignorentur, vel amplius conveniri nonpossunt, talia pauperibus erogando".

c) S. Thomas, in 4, disto 15, qu. 1, art. 5,solut. 4, ad l, universaliter scribit: « Quandoincertus est dominus rerum ablatarum, pau­peres sunt haeredes; et ideo non deobligatura debito restitutionis, nisi det pauperibus proanima illius, cui restitlltio debebatur, adhibitatamen prius diligentia debita».

d) In defectu scilicet eorum qui defraudatisunt eorumque haeredum.

e) Lopez tamen, loc. cit., concedit restitu­tionem fieri posse pauperibus alius loci.

I) Laymann, lib. 3, sect. 5, tI'. 2, cap.9,n. 2, in med._. ita scribit: «Si a multis ejus­dem communitatis incolis bona ablata sunt,incumbere obligationem restitlltionis, si ea itainstitui possit industria magistratus, ut par­tieularibus personis, quae damnum passaefuerunt, saltem secundum notabilem partemsatisfiat; ideoque talem restitlltionem vellecenseantur » •

g) Salmant., tI'.13, cap. 1, n. 215, z". f.; et6

sed paupe­ribus ej us­dem loci.

Limitatìo.

Rcstitu­tic faeiendadp e i s civi­bus.

82 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. V. 83

Restituenstamen pau­peribus sa­tisfacit obliogationi gra­vi.

Si adsitcausa, excu­satur etiama veniali.

Bona cer­ta, r e s t ì­

tuenda pos­sessori veldamnificato,

Limitatio·nes.

Rebello et Tapia. Verumtamen censeo(juxta dieta n. 534) Qu. 2, v. Sed prooa­bllz'us), quod hujusmodi venditores nonteneantur sub gravi restituere cìvìbus;satisfaciunt enim suae gravi obligationi,si pauperibus restituant. - Quapropterexcusantur etìam a veniali, si restituantpauperibus , accedente aliqua rationabilicausa; puta, si non possìnt restituere ci­vibus sine alìquo notabili incommodo, velsi urgeat necessìtas aliquorum pauperumvalde indigentium, quibus praesumanturcives ìllì non esse inviti restitutionemfieri. Et sìc ìnvenìo sensisse etiam Conti­nuatorem Tournely l, qui, loquens signan­terde tabernario qui communitatem de­fraudavit, ita ait: Deinde , ut quod verefuratus es} si slngulz's restituere nequeas,vel quia ignorantu«, vel qUÙl diffidliorest exsecutio quam res tantilla postulet,vel quz'aperù;ulum est infamz'ae: hoc} szveper parochum, qui suorum z'ndigentt'amnovlt} sroe aliter, t'n pauperes Ioci quemlneslsti dijfundi cures, vel t'n alt'a operaeidem loco u#lz'a. insumas.

596. - e: 3°. Quando bona sunt certa,« ordinarie restituì debent possessori justo«a quo accepta sunt, vel cui damnume illatum , etsi ìs -non sit immediatus do­« minus. - Unde quod acceptum est a« depositario, commodatario, conductore,« custode, administratore, debet non do­«mino, sed ipsis restitui; quia alioqui« ipsis fieret injuria, si jure possessionis,« detentionis, custodiae aut utilitatis spo­« liarentur; et damnum atque li.lcrum ces­« sans compensari deberet.

«4°. Excipitur tamen hinc l°. Si horum« nihil interesset, ut si sine illorum damno,« infamia, domino restituatur. - 2°.Si pro-

Rebel.~ parto 1, lib. 2, qu.12, num. 17. - Tapia, tomo2,lib. 5, qu. 30, art. 3, num. 5. - 1. De Restitut. in partic.,art. 4, sect. 2, i. f. - 2. Lib. 2, cap. 14, num. 31 et 43. ­3 Lib. 5, cap. 23, n. 2. - 4 In 2nm 20.", qu. 62, art. 5, ad 3,v. Mihi autem, - Vasq ...de Restitut., cap. 10, dub. 1, n. 20

Dicastillus, de Restitut.} disputo 9, dub. 14}n. 366} hane sententiam tuentur, casu quoverisimile est eosdem iterum apud ejusmodivenditores empturos.

597. - a) Navarrus, quem Lugo hic alle­gat, generaliter seribit, Man.} cap.J7, .n. 43,restitutionem faciendam esse dommo m quo­eumque loeo, « ita ut damnificatus nulla imo

«babiliter ipsi putarentur rem absum­« pturi vel ablaturi, cum injuria domini:« qua modo bona Ecclesiae, non praelato« dissipatori, sed potiuscapitulo resti­« tuenda sunto Item, accepta a fìliofami­«lias, pupillo, furioso, uxore, religioso; si« sint ex iis bonis quorum administratio« ipsis non competit, plerumque resti­« tuenda sunt patri, tutori, marito, prae­« lato. Sic etiam, si bona alicujus publi­« cata, et fisco addicta sint: tunc enim« depositum et similia debita fisco debent« reddi.

«5°. Cum quis, ignorato domino, cui« restituendum erat, non praemissa ali­« qua diligentia, pauperibus distribuit; non« satisfecit domino postea comparenti. Se­e: cus, si diligentia sit praemìssa, - Vide« Lessium 2 ».

591. - « 6°. Cum dominus quidem sci­« tur, sed ei mitti non potest sine sumptu:« tunc, si res male accepta est, tenetur« restituens aliquas expensas ex se facere;« si autem bene accepit, non nisi expen­«sis domini. Quando nullo modo potest« mitti, exspectandum est ad tempus; et« si adhuc non sit spes, reputatur debi­« tum incertum. - Toletus " e ,

Quaeritur: an Iur teneatur restituererem ablatam ,cumqualicumquesuodamno?

Prima sententia affìrmat cum Cajeta­no 4;ac Vasquez, Navarro a), Covarruvias,Armilla, etc., apud Lugo 5. Ratio, quiadominus debet servari indemnis, cum quo­cumque furis detrimento, quod suae ma­litiae imputandum est. - Secunda verosententia communissima et probabilior ne­gato Hanc tenent Busenbaum (vide n.677),Bonacina 6, Lessius 7, Molina 8, Holzmann 9,

Filliuccius b)/ Salmant. 1o cum Pa1ao; item

et 27. - Covar... in cap. Pe~catum.. parto 1, n.9. - Armil...v. Restitutic.. num. 25, i. f. - 5 Disp. '20, num. 184.- 8 DeRestitut., disp. 1, qu. 5, punct. unic., n. 5. - "l' Cap. 15,n. 50. - 8 Disp. 752, n. 5.-' De Restitut., n. 493.- lO Tr. 13,cap. 1, n. 195. , Paiaus, tr. 32, disp. 1, punct.18, § 6, n. 1.

pensa vel alio onere gravetur ».Et post alla­. tam rationem, subdit: «Ex quoeolligitur eujusimpensis [sciI. ipsius furis] suo domino sitsuum mittendum».

b) Filliuecius, tr. 32.,n. 111} probabile esseait «in re parvi momenti», quod restitutionon sit necessario facienda, si expensae qua­druplo exeedant rei valorem.

Cujusnamex.pensis ressit resti­tuenda.

Alii di­cunt resti­tuendamcum quali­cumque fu·ns damno.

Commu­nissime etprobabiliusnegatur.

Si dam­nuro credi a

rcrts sit ae­quale.omnì­no satisfa­ciendum,

Damnumpensandumest compa­rative adsubjectum,

Lugo l cum Scoto, Gabriele, Angelo, Sa­Ion, Aragon, etc., cum communi, ut as­serit Croix 2~ Ratio, quia justitia, cum sitvirtus, et prudenter praecipiat aequalita­tem servari, non potest obligare ad resti­tuendum cum quocumque gravissimo dam­no debitoris: quod esset contra caritatem;et alias dominus esset irrationabiliter in­vitus.

Si autem res in individuo non possetad dominum mitti, nisi cum tanto damno ;fur potest et debet c) eam vendere, et pre­tium domino transmìttere, ut dicunt Lugo 3

et Croìx '.Casu vero, quo creditor simile dam­

num vel paulo minus sit passurus, tene­tur omnino debìtor ei satisfacere; ut com­muniter ajunt Lessius 5, Tamburinius 6

cum Navarrow, Valentia, Cajetano d)} etc.;ac Lugo 7, qui dicit, in hoc attendendumnon solum damnum emergens creditoris,sed etiam Iucrum cessans. - Bene tamenadvertunt ipse Lugo 8, et Croix 9 cum 111­sung et Haunold, quod damnum credito­ris et debitoris pensandum est compara­tive ad subjectum. Fieri enìm potest, utdamnum decem nummorum respectu de­bitoris inopis sit longe majus quam dam-

1 Disp. 20, n. 185 et 183. - &000, in 4, disto 15, qu, 2,art. 4, de 4° (n. 32.). - Gaby. Bici, in 4, dìst, 15, qu, 2,art. 2, concl, 2. - Angel.~ v. Restitulio II, n. 9. - Salon ..in 2",m,2c.e, qu, 62, art. 5, controv. 5. - Aragon.. in 211m 2:1.0:,qu. 62, art. 5, post concI. 8, v. In soluUone. ad 3. - 2 Lib. 3,parto 2, n. 368. - • De ]ust. et ]ure, disp. 20, n. 189. ­, Lib. 3, parto 2, n. 1'fI0. - , Cap. 16, n. 23. - , Decal.,

c) Lugo et Croix dicunt furem posse(nontamen dieunt debere) rem vendere et pretiumdomino transmittere. Sed si potest, videturetiam utique teneri rem vendere.

d) Nee Navarrus, cap.I7} n. 43; nee Ca­jetanus, in 2am 2 ae} qu. 62, art. 5, ad 3,v. Mihi autem} id asserunt, quamvis a Tam­burinio allegantur, ut refert S. Alphonsus.

598. - a) Lugo, loc. cit., n. 19I}haee dum­taxat scribit: «Multo minus detrimentum de­bitoris sufficere, ut possit restitutionem dif­ferre; tune enim non est comparandum hocdetriinentum debitoris eum debito principali,sed eum eo quo aestimaretur dilatio restitu­tionis pro tanto tempore; quare, si ea dilatioaestimaretur tribus,et detrimentum debitorisexeederet duodecim, posset ea de causa dif­ferri> .

b) Lessius dicit duplo vel triplo majus;quod pariter dicit Dicastillus, addens idemesse si saltem major sumptus fieri debeat

num centum respectu creditoris opulenti;et sic vìce versa.

598. - Sed, caeteris paribus, Difficultasest: quaenam mensura damnz'assignandasù, ut debitor excusetur a restitutionefacienda credùori? - Et in hoc distin­guendum:

Si st't spes ut res ve1 pretium a1io tem­pare restituatur domino, vel ejus haere­dibus , sine magno damno debitoris: ettunc probabiliter dicunt Bonacina lO, Lu­go a)} Lessius 11, restitutionem posse dif.ferri.

Si vero desù taùs spes, ita ut dominusesset re privandus: et tunc adhuc proba­biliter dicunt Lessius 12, et Dicastillus apudCroix 13 (qui id non reprobat cum Lugo 14),

quod si res parvi sit momenti, et dam­num furis esset duplo majus b), tunc pos­set restitutio applicari pauperibus veloperibus piis; quia in hoc praesumiturdominus assentiri, .

Si tamen esset res magnz' momenti,Silvester c) et Petschacher c) apud Croix C),

et Busenbaum d) cum Bonacina d) (infran. 677) excusant furem a restituendo do­mino immediate, casu quo expensae fa­ciendae essent aequivalentes rei valori.

Iib, 8, tr.4, cap. 1, § 8, n. 4. ~ Vaient... in 2nm 211 e , disp, 5,qu.6, punct. S, v. f. - 't Loc. cit., D. 186 et 187., _ 8 Lcc.cit., num, 188. - !!. Loc. cìt., n. 373. - Iììs., tr. 4, disp, 3,n: 223. ~ Haunold, tr. 2, n. 390. - lO De Restit., disp. 1,qu, 5, punct. unic., n. 5. - 11 Cap. 15, n. 50. - ~2 Loc. cito _Dicast., de Restit., clisp. 11, dub. 9, n. 101. - U Loc. cit.,n. 365. - " Loc. cit., n. 184.

quam res valeat;Croix vero seribit, sed nonsatis accurate: «Consentit Dkastillus... [senotentiile Lessii], si saltem triplo plus deberetimpendi ».

c) Nee Silvester, V. Res#tutio I~ qu. 4,nee Petschacher loquuntur de re magni mo­menti;· sed Silvester absolute negat furem te­neri ad restitutionem, et dicit remposse pau­peribus dari, si sumptus valorem rei aequa­rent; immo si parum ab eo valore defiee­rent. Quam sententiam Petschaeher,deRestit.,qu. 2} de çir.cumst., art. .4} i. princ.} proba­bilem existimat. Et ita revera a Croix, loc.cit.} n. 365, allegantur.

d) Busenbaum negat furem teneri resti­tuere, sed ait possepauperibus rem dari vel inusus pios impendi, si rem ipsam transferendo,deberet fur plus impendere quam res valeat;et· ibi citat Bonacinam,qui tamen, de Restit.,disp.l, qu. 5}n.5, ad hoc requirit, ut expensaelonge majores sint, quam res ipsa valeat.

Mensuradamnì excu­santis a res­titutione.

84 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.CAP. II. - DE RESTITUnONE. - DUB. V. 85

Emensbo·na fide remalienam etvendenster­tio.

Res acce­pta justopacto a pos­sessore bo-

r:s~ :~~~l~tuenda,

Sed hoc communiter non admittunt Tam­burinius l, Sporer e); et Croix 2 cum Lugo,Vasquez et lllsung. - Excusant autemScotus, Gabriel et Richardus, apud Croix 3,

si sumptus essent majores debito. Hujussententiae est etiam Glossa in cap. Cumtu, de usur., ubi dicìtur fur non tenerirem mittere domino, si expensae depor­tationis excedant ipsius rei valorem. ­Probabilius vero Sporer 4, Tamburinius 5

et Molina 6 excusant solo casu, quo sum­ptus essent longe majores; immo Lugo 7

obligat furem, etiamsi passurus sit dam­num duplo majus.

Quandoautem damnum esset omninoexcessivum, sufficit restituere pauperibus;ut communiter dicunt cum secunda senotentia, ut supra relata, ipse Lugo, Sporer 3,

et Bonacìnar.'cumSayror,' et Vìllalobos.z;',apud Salmant. f).

599. - «7°. Cum quis accepit rem alìe­« nam a possessore bonae fìdei, putante- rem esse suam, cum non sit: tum, si« quidem intervenerit aliquod justum pa-

1 Decal., lib. 8, tr.4, cap. 1, § 8, n. 4, i. f. - , Lib, 3.parto 2, n.368.• Lugo, disp.20, n.I86.. Vasq., de Restit.,cap. IO,dub. 1, n.20. ·IIIs., tr.4, disp.3, n. 222.- Scotus,in 4, disto 15, qu.2, art. 4, de 4° (n. 32)•• Ga/W.Biet, in 4.disto 15, qu, 2, art. 2, concl, 2. - Richard. a Mediavil., in 4,disto 15, art. 5, qu. 4, ad 1•. , Loc, cit., n. 365. - Glossa,

e) Sporer, tr. 4, cap. 3, n.162, restitutio­nem differri posseasserit,si debitor « in expen­sis faciendis patiatur damnum longe majus[v. g. in duplo, ut ipse ait}, quam dominuspatiatur ex carentia rei suae ». Et n. 163, re­stitutionem faciendam esse affirmat, « perexpensas proportionatas debito, non absoluteet arithmetice computandocum ipso debito...,sed respective attendendo ad damnum utrivissecuturum, si restìtutìo fiat vel non fiat.

f) Salmanticenses, tr. 13, cap. l, n. 195,i. f, auctores istos allegant, ut qui ita loquan­tur quando expensae :tà.ciendae excederent reivalorem. Et ita sane loquitur Bonacina, deRestit., disp.l, qu. 5, n. 5. - Villalobos idemprobabile putat, parto 2, tr.ll, diff.18, n.3,sive aequaIes sive majores sint expensae. ­Sayrus denique, Ub. lO, tr. 6, cap. 1, n. 15,idem tenet, quando res est modica respectuejus cui debetur aut in ordine ad expensasfaciendas; ,sed si res sit magni momenti, etexpensae vel majores, vel aequivalentes, velpaulominores futurae sint quam res ipsa prin·cipalisvalet, negat'tunc debitoremsuis expen·sis ad restitutionem teneri.

599. - a) Vasquez,de Restitut., cap. 9, § 2,dub. 2, n.12 et 13,.Azor, parto3, lib.4, cap.3,

«ctum, ut depositi, commodati, pignoris,« etc., i1lirestituendum est, et non domino.« Qui tamen ex caritate monendus erit,«si id eì profuturum putetur, sine alte­« rius graviore ìncommodo, infamia, etc.«Vasquez a), Azor a). - Si autem aliter«accepta est, tunc vero suo domino re­« stitui debet, si eum novisti, et sine in­o: commodo fieri possit ".

600. - «8°. Quando a fure vel alio ven­o: ditore quis emit, sive Inala sìve bona«fide rem furtivam, tenetur restituere«domino, non furi, - lta communiter« Molina a), Reginaldus b).

« Toletus 9 tamen, Silvester, S. Anto­« ninus, Malderus lO probabiliter sentiunt,« posse reddi furi, ut ab eo pretium suum« recuperet: quia non constituit rem pe­«jore loeo quam ante fuerat; et conse­- quenter ipse non infert domino -dam­« num », [Videdicta n. 569 et570]. «Quod« Navarrus c), Trullench c) admittunt cum« hac limitatione: si mox, et non post«longum tempus, contractum rescindat;

Iit, i, V. Non superstitibus. - • Tr. 4, cap. 3, Il. 162. ­• Loc, cit., num. 4. - • Disp. 752, num. 5. - , Disp. 20,n. 190. - Lugo, loc. cìt., n. 185. - • Loc. cìt., n. 164. ­• Lib.5, cap. 17, i.f.-Siroest., v.Restituti<J III,quaer. 7..S. Anton., parto 2, tìt, l, cap. 12, § 16. - 10 De juse., etc ..tr, 4, cap. 3, dub. 2.

quaer. 1, id profecto habent, monendum sci­licet esse rei dominum; sed ibi loquuntur decasu, quo quis bona fide rem ab ipso fareemìt,

600. - a) Molina, tr.2, disp. 722, n. 1,traetat de eo qui bona fide rem a fare emit;et concordat, dicens rem esse ipsi dominore­stituendam, quando secus domino perìclìta>retur.

b) Reginaldus, lib. 10, n. 41, dicit resti­tuendam esse rem dominoabeo qui mala fideemit, «nisi aperte sciret eam esse nihilomi·nui> vero domino reddendam •. De emptorebonae fidei idem tenet quod Molina.

c) Petrus Navarra, Ub.3, cap.4, a n.195doctrinam expositam absque limitatione ad~mittit quoad emptorem bonae fidei, nisi is pos­set alla via pretium recuperare. 5ed ab em·ptore malae fidei negat posse rem fari resti·tuì, «nisi certo inte1ligeretesse illi [domino]reddendam '. - Trullench, Decal., lib. 7,cap.11,dub.3, n.2, loquitur de emptore bonaefidei, et dicit euro posse rem fari restituere,si dominus non compareat,vel quia sine hae·redibus mortuus est, vel quia in longinquumabiit; n. 4, loquitur de emptore malae fidei, etdocet quae ipsi a Busenbaum tribuuntur.

Secus, ve­ro dominorestituenda.

Res fur·tiva emptaa fare, cuirestituenda.

" vel si certo sciat furem redditurum rem« domino; vel si dominus rei sit mortuus«aut absit, ita ut conveniti non possit. ­« Quod siautem pretium suum recuperare« non possìt a venditore, tenetur reddere« domino, et sibi damnum adscribere.

«Quod si porro sciens rem esse furti­«vam, emat eo fine, ut invento vero do­« mino restìtuat; tunc, si emit parvo pre­«tio, tenebitur id ei dominus refundere,« cum utiliter ejus negotium gesserit. Se­" cus autem, si pretìum esser fere aequale« rei: tunc enimsufficit refundere ad ar­« bitrium viri prudentìs tantum quantum« videtur meritus, rem domini utiliter re-- dìmendo. - Vide Lessium X, Diana 9 '.

601. - e 9°. Si bona fide rem alienam« v. gr. equum, emisti ab altero, v. gr. Pe­« tro, et vendidisti tertio, V. gr. Paulo, et« postea cognoscatur esse Joannis, eoque«repetente a Paulo, Paulus repetat pre­«tium a te: existimat quidem probabile« Navarrus, et Diana 8 non teneri te Paulo« id reddere (si in nullo factus sis ditior);« sed suffl,cere, si tuam actionem quam« habes in Petrum ei cedas. - Verum«Sotus, Salon, Lessius, Sayrus a) , Bona:«cina 4 rectius docent, teneri te, exìgente«Paulo, contractum rescindere et pretium« restituere: tum quia vendidisti rem vi­« tìosam; tum quia teneris de evictione« emptori, nec eum potes remittere ad il­- lum cum quo nihil habet negotii.

«Quod si tamen Paulus, cum possit,- tìbì non restituat equum, sed Joanni, et«hoc ipso impediat quomìnus pretium« tuum possis recuperare; nec tu tenerìs« ei pretium ab ipso acceptum restituere.« - Bonacina, Lessius, etc. Vide Trul·«lench 5 ».

Si domi· Si igitur ab emptore dominus rem evin-;U:~~,~r~ cat, omnino sequenilil est sententia Busen-tlum a ven.. ba ( ,ditoreresti. um quam, praeter DD. ab eo citatos,tuendum.

1 Lib. 2. cap. 14, n. 20. - , Parto 2, tr. 17, resol. 4.­Navar." Man., cap. 17, u.8. - 8 Parto 1, tr.8, reso!. 68.­SDtus, de Just. et Jure, lib. 4, qll 7, art. 2, v. Quid autemjurls• ..salonI in 2lU U·2o.c , qu. 62, art. 6, controv. 2. - Lesso,cap. 14, dub. 5, nutll. 26. - • De Restit., disp. 1, qu. 4,PUDct. 2, n. 5. - Bonac., Ioe. cit., D. 9. - Lesso, loc. cit.,num. 28. - • Decal., lib. 7, cap. 11, dub. 5. - • Loc. cit.,

601. - a) Sayrus, Clav., lib.10, tr. 2, cap.2,n. 11 et seqq., hanc posterior.em sententiamde obligatione rescindendi contractum et pre·

docent etiam Lessius 6 et Salmant. 7), nem­pe, teneri venditorem pretium emptori re­stituere, saltem in quo factus est ditior;prout dicunt iidem Salmant. 8. Vide di­cenda infra, n. 800. - Si vero res nonevincatur, nulli tenetur venditor restitu­tìonem facere; ut ajunt Salmant.",

Nec tenetur (ut dicit Lessius lO) moneredominum, aut indicare emptori quod resilla sit aliena, si post venditionem bonafide factam id venditor rescìscat, et nonpossit amplius pretium quo ipse rem emitrecuperare. - Quia, cum rem illam am­plius non habeat, nec sit causa quod do­minus re illa privetur, non tenetur cumrnagno suo damno curare, ut dominusrem suam redipiscatur.

602. - « Quaeres l°. Cui restituendi,« sive dandi sint thesauri, et alia inventa«quae habentur pro derelictis? - Resp.« Quando nullius domini sunt, jure natu­« rali et gentium fiunt primo occupantis,« Potest tamen per consuetudinem et le­«ges aliter quid ordinari, quod servan­« dum est. - De quo vide Lessium 11, Lay­«mann 12 ».

Circa thesauros, jura disponunt:1°. Ut thesaurus, si inveniatur in loco

proprio, sit inventoris.2". Si in loco alieno, sed ìnveniatur

casu, dimidium sit inventoris, et dimidiumdomini Ioci; et ad hoc dimidium praestan­dum domino, inventor tenetur in conscien­tia etiam ante sententiam judicis. Ratio,quia jus positivum potuit hoc disponere,non obstante jure naturae, ob bonum com­mune. Ita Salmant. 13 cum Lugo, Lessio,Palao, etc.; licet de hoc dubitare videan­tur aliqui, apud Tamburinium 14. -Si vetothesaurus inveniatur in loco alieno, noncasu, sed ex industria, inscio domino: tuncstatuit l. um'c. C. de thes., ut totus red­datur domino loci. Sed quia lex haec est

num. 26. - , Tr. 13, cap. 1, num. 88. - • Tr. 14, cap. 2,n. 31. - • Tr. 13, cap. l. n. 88. - 10 Cap. 14, n. 30. ­11 Lib.2, cap. 5, dub.15. - 1l! Lib. 3, sect. 5, tre 1, cap. 5,n. 23. - 10 Tr. 12, cap. 2, n. 93•. Lugo, disp. 6, sect. 11,n. 112•• Less., 1oc. cit., dub. 15, num. 58 et 59•• Palaus,tr.31, punct. 17, n.2 et 3. - lO Decal., lib.8, tr. 4, cap. 1,§ 3, n. 35.

tium restituendi, ut probabiliorem et securio­rem tuetur; oppositamtamen probabilemesseet in praxim deduci posse affirmat.

Secus veneditor nullitenetur re­stìtuere,

Thesauricnìnam dan­di jure na­turae,

Quid Ie­ges dispo­nantdethe­sauris.

86 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. V. 87

poenalis, non obligat nisi post sententiam,ut dicunt Salmant. l cum Laymann, Les­sia et aliis citatis.

Pars autem quae pertinet ad dominumloci, si locus habeat dominum utilem etdominum directum, inter ipsos dividendaest; nihil vero debetur usufructuarìo. ­Salmant. 2 eum Lugo, Palao et Rebello.

3°. Si thesaurus inveniatur in loco pu­blico aut sacro, dividendus est ìnter inven­torem et fiscum aut praelatum. - Viva3.

4°. Si autem inveniatur per artem ma­gìcam, applicandus est fisco totus: quamlegem pariter, ut poenalem, non obligarenisi post sententiam dicunt Salmant. 4cumLugo, Lessìo, etc. - Et adhuc post sen­tentiam, dominum fundi innoeentem nonprivari sua sorte in tali easu censent Sal­mant.",

Sed aliter disponunt jura regni nostricirca thesauros inventos. - Si enim in-

l Tr. 12, cap. 2, n.93. - Laym.}lib.3, sect, 5, tr.I, cap. 5,n. 23.. LeSS,} cap. 5, n. 59. - !! Loc. cìt., n. 97. - Lugoldisp.6, n.ua. - Palaus, tr. 31, punct, 17, n. a et seqq ••Rebel., parto 1, Iib, 1, qu. 15, num, 13. _ 8 De Restitut.,qu, 2, art. 2, n. 3. - " Loc, cìt., n. 91. - Lugo}')oc. cìt.,n. 112. - LeSSO} cap. 5, n. 65. - 5 Loc. cìt., n. 91. - G Tr. 12,cap. 2, a n. 89. - 7 De Just. et luce, lib. 5, qu, 3, art. 3,

602. - a) In novis eodicibus, per thesau­rum intelligitur quaeeumque l'es pretto aesti­mabilis, abseondita vel infossa,quae casurepe­ritur, et quam nemo suam esse probare po­test. - Porro thesaurus ab ipso fundi dominoinventus, totus ad eum pertinet. - Inventusautem fortuito, in fundo alieno, dividendus estaequabiliter ìnter fundi dominum atque inven­torem; inventus in loeo publico, dividendusest inter inventorem et fiscum, si nempe locusfuit profanus; si vero fuit saeer, inter inven­torem et fabricam aut praelatum; et docenteommuniter AA, talem divisionem obligarein eonseientia. Si inventio dolose facta est,non solum dimidia pars thesauri domino fundirestituenda est, sed totus thesaurus, in poe­nam delieti inventoris, debet restitui; attamennon ante sententiam judicis. Ita jus GalUcum(art. 716.); ItaUcum (714); Austriacum (398))Hispanz'cum (352, 614); Germanicum (914 etseq.) - Jus Anglicum omnes thesauros regiseu reipublicae adjudicat. Sed ista lex nonobligat ante judicis sententiam. - Observan·dum est: l°. Ille est thesauri inventor, quieum detegit, non autem qui eum apprehendit.Quare si quis famulus, praesente hero, laboratet thesaurum visibilE'm reddit ae videt, herusinjuste talem thesaurum sibi retineret, quianon est inventor. - 2°. Si quis dominus sus-

veniuntur in loco publico , et arte nonpropria; tune toti applicantur fisco. Si veroinveniantur in loco privato et casu; tunetertia pars spectat ad fiscum, tertia ad in­ventorem, et tertia ad dominum fundi a).

- Sed vide alia apud Salmant.",603. - Quaeritur: an z'nventor rei per­

ditae, domino non z'nvénto, possit z1lamsz'bz' retinere? - Adsunt tres sententiae.

Prima sententia affirmat: modo ìnven­tor omnem debitam diligentiam adhibue­rit ad dominum inveniendum. Hanc te­nent Sotus 7, Petrus Navarra 8, Diana 9,

, Sà lO; item Mercado, Ledesma a), Esco­bar b), etc., apud Croix 11. Et probabilemvocant Lessius P, Lugo 13, Holzmann 14,Sal·manto 15; Croix 16 cum Vasquez, Maldero,Medina c), Salas d), Henriquez d), Rodri·gnez di, etc.; ac valde probabilem vocatLaymann 17. - Ratio, quia, domino noninvento, post omnem (ut dictum est) dili-

ad 2.- 8 De Restitut., Iìb, 4, cap. 2, n. 75. -' Part.2, tr.17,resol. 5. - lO V. Thesauyus, n.4. - Meycado, de Contra­ctìb., tr, de Restit., cap. 15, num. 14.• U Lìb, 3, parto 2,n. 89. - 12 Cap. 14, n. 48, i. f. - 18 Disp. 6, n. 189. - " DeJust. et Jure, n. 59. - 18 Tr. 12, cap. 2, n. 84. - 18 Loc, cìt.,n.89.· Vasq., de Restitut.; cap. 5, § 4, dub, 4, n. 43. - Malde'·.,tr, 4, cap. 4, dub, 3. - l'T Lib. 3, sect, 5, tr. 1, cap. 5, n. 24.

picatus thesaurum conducit mercenarium adeum quaerendum, non mercenarius, sed do­minus eum invenisse censetur, - 3°. Quiemit agrum pretio eommuni, suspicione alle­etus in eo 1atitare thesaurum, nullam com­mittit injuriam. Ita eommunissime theologi,quamvis alli seeus sentiant, - 4°.]uxta recen­tiores eodiees, parum refert utrum thesaurusin re mobili aut immobili, v. g. in veste vel indomus angulo repertus fuerit, modo eonstetesse vere thesaurum, i. e. rem non pertineread talem familiam.

603. - a) Martinus de Ledesma, 2a 4 ae}qu.18} art.5} v. Haesitabis praeterea, hanesententiam probabilem esse asserit, quandobona jamdudum perdita sunt, «ita quod jamvidentur derelieta».

b) Eseobar, Ub. 7, sect. l, n. 422, admo­dum probabile dicit.

c) Bartholom. Medina,Sum., lib.1,cap.14,§ 33, cap. 4} reg.5, valde probabilem appel­lat hane sententiam; sed citatur a Croix (exLugo tamen), ut refert S. Alphonsus.

d) Salas, Henriquez et Rodriguez his verbisa Lug-o, Ioc. cz't., n. 138, citantur (Croix enimhos auctores a Lugo mutuatus est): « Eam·dem probabilem dixit Salas in manuseriptis,qui dicit in eadem sententia fuisse P. Henriq.ab ipso const1ltum, et eamdem probabilem in-

Res ìnven­ta, post di..ligentiam,juxta auos,est invento­riso

Juxta com­muniorem.erogandainusus pios.

Verius di­stinguitur:

Si sit spesreperiendidomini, resautpretiumservari de­bet,Si nequeat

servan, e­roganda inusus pios.

Si spesdesit repe­rfendi domi­ni, res fit in ..ventoris.

gentiam adhibitam, res censetur dominocarere; et ideo fit primi occupantis.

Secunda sententia valde communiorcenset, inventorem rei non posse illamsibi applicare, sed debere elargiri in ususpios. Rane ut probabiliorem tenent Pa­laus e), Lessius l, Cajetanus 2, Laymann f),Salmant. g) cum Tapia et Rebello. - Ratio,quia praesumitur voluntas domini esse,quod, si ipse rem perditam habere nonpossit, saltem illa pro anima sua ero­getur.

Tertia sententia verior et sequenda,quam tuentur Lugo 3, Holzmann h) etCroix 4, distinguit, et dicit: Quando adhucpost diligentiam possibile est dominuminvenire, tunc res vel pretium servari de­bet, Quod si utrumque servari nequeat,l'es vel pretium ornnino est erogandumin usus pios, juxta praesumptam volunta­tem domini, qui adhuc illius rei dominiumretinet, semper ae res potest in manussuas redire. - E converso, quando res,spectatis circumstantiis longitudinis tem­poris vel distantiae loci, vel eo quod resnon possit amplius a domino pro sua re­cognosci (ut accidit in nummis ordinariis),non videtur possibile ut ad dominum re­deat; tunc ìlla fit nullius. Et ideo acqui­ritur a primo occupante, qui illam nontenetur dare juxta voluntatem prioris do­mini; cum ille, per impossibilitatem eamrecuperandi, ejus domìnìum prorsus ami­serit. Et hanc sententiam expresse tenetS. Thomas 5, ubi ait: Et sz'tm7t'ter, si (res)pro derelz'ctz's habeantur, et hoc credat z'tz·ventor, ucet sz'bz· eas retineat, non com-

1 Cap. 14, n.49. - • Sum., v. Fuytum, ad 4. - Tapia,tomo 2, lib. 5, qu. 30, art. 4, n. 9. - Rebel ... parto 1, lib. 2,qu. 12, n. 3. - S Disp. 6, n. 104 et 140. - , Llll. 3, parto 2,n. 89. - 5 20. 2!le, qu. 66, art. 5, ad 2. - G Lib. 3, seet. 5,tre 1, cap. 5, n. 14, - '7 Cap. 5, dub. 9. - 8 V. Venatio..

dicasse P. Alfonsum Rodriq., virum doctrinaet scriptorum suorum pietate ae gravitate sati6notum ». - Henriquez in sua Theol. mor.}lib. 7, cap. 34, n. 1, valde probabilem hancsententiam appellat.

e) Palaus, tr. 31, punct. 19, n.4, piamettutioremdicit; «eamque reputo (subdit) inpraxi sequendam ».

f) Laymann, Ioc.dt., n. 24, in prz·nc.} senotentiam hane magis piam et tutiorem voeat.

1':)Salmant., tr.12, cap.2, n.85, eum aa.cit.probabiliorem quidem existimant seeundam,

mz'!tz't furtum. Ratio a priori est, quia jusgentium tribuit prìvatis dominium rerumnon ad aliud, quam ut illis utantur; hinc,quando est impossibile rem pervenire adipsorum usum, illa tamquam derelictaevadit nullius, et redit ad primaevum jusnaturae, ac ideo fit primi occupantis sineulla obligatione.

604. - e: Quaeres 2°. An et cui resti­« tuenda, quae capiuntur venatione juste« prohibita ?,- Resp. Id aestimandum par­« tim exjure naturae, partim ex consuetu­« dine et legibus, ac juribus particularibus;« ut vide apud Laymann 6, et Lessium 7, et« Sà 8.'_ Ex quìbus resolvitur hic casus:

e: Venator iniquus tenetur restituere« saltem damna quae segetibus fructìbus­e: que infert ».

Quoad oenationem, quaeritur 1°. Siferaaut avz's ab uno sz'! vulnerata, ab alzocapta, ad quem pertineat? - Ex 1. Na­turalem, § Illud,.ff. de acquir, rerum do­mz'nzo, pertinet ad capientem, quia mulototies fera vulnerata non capitur. Ex quarationeMolina et Lessius inferunt, perti­nere ad vulnerantem, si constet, ferammanus vulnerantis effugere non posse: sivero. sit dubium, dividenda est. Ita Lay­mann ".

Quaeritur 2'. Ad quem pertmeat aois,cui unus laqueum tetendù, et [quam] aIz'uscapz'!?- Probabilius Laymann lO cum Mo­lina, Sà, (contra Navarrum et Covarru­vias) dicit pertinere ad laqueum tenden­tem, qui certe avem capturus esset.

605. - Nota quod legem prohibentemvenationes tantum reges ferre possunt, et

n. 4. - Molt.'na.. tr.2, disp. 42, n..1. - Less:, eap.5, n. 47.- 9 Loe. cit., n.12, post med. - lO Locw cit., n. 12, v. f. ~

MoUna.. Ioe. cit., n. 2. ~ Sà.. v. Venatio .. n. 1. - Navar.,Man., cap. 17, num, 176, i. f. ~ Covar.) :'n cap. Peccatum..parto 2, § a, n. 13.

hane sententiam. At, n.86, eamdem pluribuslimitationibus coaretant, quarum sequentemhaud inutile erit commemorasse, quae in sen°tentiam ipsius S. Alphonsi ex parte saltemquadrat: • Si l'es possit conservari, inquiunt,et spes detur quod dominus eompareat, tuncinventor potest et debet eam retinere, et noninter pauperes distribuere; vel si conservarinon potest, vendatur, et pretium conserveturreddendum domino».

h) Ho1zmann,de Just. et Jure} n. 51 et 54}secundam sententiam tuetur.

Quaenamrestituendaex venatìo­ne prohibi­la.

Avis vul­aerata per­tinet ad ca­pientem.

Quando­que ad vul­nerantem.

Avis la­queo captapertinet adtendentemIaqueum,

88 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRhECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. I. 89

ARTICULUS 1.

QUID DEBEAT RESTITUI AB INFERENTE INJURIAM MATERIALEM TANTUM,

SIVE A POSSESSORE BONAE FIDEI.

DUBIUM VI.De Rebus quae debent restituì,

607. Ad quz'd teneatur possessor bonae fide]. - 608. Quid, si accepù a fure, qui potens sitrestituere. - 609. Vide alios casus. - 610. Quos fructus tenetur restituere possessorbonae fidez'. - 611. Quid, sz· acceperit rem commixtam cum bonis furis. - 612.Quid,si per illam acceptionem fur factus sit impotens ad restituendum. - 613. Quz'd, siquis projiciat in mare gemmam, quam. putabat valere decem, si ma ualebat centumaureos.

Strictiusvetatur re­ligiosìs.

sitatis vel exercitii. - Proinde doctus neo­tericus auctor libri, cui tìtulus: Istruzioneper iz' novelli Confessori ait, venationemnon clamo-osam ad honestam recreatìo­nem omnino esse licitam; clamorosamvero, juxta communiorem sententiam, ra­tione canonum non esse de se peccatummortale, nisi adsit contemptus aut contu­macia.

Strictius autem venatio clamorosa ve­tatur religiosis 5. - Sed iis, praeciso scan­dalo, dicìt Palaus, nec etiam esse pecca­tum grave. Et hoc admittunt Salmant. 6,

si bis vel ter contingat, et sine magnostrepitu fiato

Idem tenent Sporer 1, et Molina apud Lu­go 2; et Cajetanus, Abbas c) ac Sà, apudLaymann 3, qui dicunt, ex sola causa ve­nationis, nisi aliud adjunctum sit, non essede facile clericum damnandum peccatimortalis. Ratìo, ut ajunt, quia talis vena­tic de se non est gravis deordinatio; idquearguitur ex ipso canone supra citato, ubiimponitur poena suspensionis ferenda etad tempus: talemque suspensionem testan­tur hodie non esse in usu.

Immo sentit Laymann 4 cum Lessio,Sà d), Valentia d), etc., quod fieri potestut talis venatìo omni culpa vacet, si sitrara et moderata; ve! si sit causa neces-

Quando­que omniculpa vacat.

Intelligi·tur de vcna­tione clamo­rosa.

Venatio,ecciesia·stieis vetì­ta,

Non veta­tnr subgra­vi, nisi sitfreq ue n s ,cum scan­dalo et ex­pensis.

606. - Quaeritur 40• Utrwrn venatz'o ec­

clesiasticis prohz'bita sit? - Ex cap. Epz:scopum , de cieric. venator. sic habetur :Episcopzo«, presbyterum aut diaconsem,canes aut accipitres, aut hujusmodi advenandum habere non ticet ; quod si quzstaiz'um personarum z'n hac voluptate sae­pius detentus fuerit : si episcopus est, tn:bus mensz'bus a communione: si presby­ter , duobus : si diaconus, ab omni officz'osuspendatur.

In quo notandum l". Quod hanc pro­hibitionem communiter intelligunt docto­res de venatìone clamorosa cum strepìtu;ut Salmant. 6, et Laymann 7 cum Abbateet aliis canonistis. - Trìdentinum tamen 8

generalìus loquitur: Ab illzcz"tz'sque vena­tz'onibus, aucupzis, etc., abstz'neant.

Notandum 2°. Quod etiam venatio cla­morosa non est vetita sub gravi, nisi sìtfrequens, ut ex textu citato, et insuper sitcum scandalo vel magnis expensis. ItaLessìus a) et Vasquez a), apud Lugo a); etPalaus b), Rebellus b), apud Salmant. 9. -

l) Loc. cit., n. 44. - El Tr. 12, cap. 2, n. 64.. _ 'i Loc. cìt.,n. 15. ~ Abbas Panorm., in cap. Ept'scopU11'Z, de clerlc,venat, - 8 Sesso 24, de Reform., cap. 12, v. Vestitu. ­s Loc. cit., n. 64.

alli, quibus rex tamquam privìlegìum talejus concesserit. - Laymann 1.

Quaeritur 30. Utrum venatores, in 10­cis a rege reseroatis uenando , peccentmortaiùer, et teneantur ad restitu#onem?

Affirmant Laymann 2 et Lessìus 3. Etdicunt [eos] teneri restituere regi, nonferascaptas, sed valorem ipsarum juxta spemquam rex habebat capìendi,

Diana a) tamen, cum Dicastillo et aliisapud Busenbaum (num. 614, ad 4), Spo­rer 4 cum Soto, Molina, etc., excusantvenatorem a restitutione et a peccatogravi, si loea non sint conclusa. Quodetiam admittit Lessìus 5, si damnum nonfuerit notabile, cum ferae non sint magnipretii vel non sint multae: tunc enimdicit prohibìtìonem accipi , ex communijudicio, factam tantum sub veniali. Immoaddit b) cum Medina b) quod sempe~ ex­cusari possint venatores a restìtutione ,quando poena injuncta est; quia ìllamtantum videntur tunc principes inten­dere c).

1 Lìb.B, sect. 5, tr, 1, cap. 5, n. 13. - 'Loc. cìt., n. 14.- 3 Cap. 5, n. 44. - Dicast., de Restitut., disp. 9, dub. lO,n. 308 et 312. - • Tr. 6, cap. 1, n. 159.• Sotus, de Just,et ]ure, Iib, 4, qu, 6, art. 4, v. f. - Molina, tr. 2, disp. 51.-

Alii di­eunt venan­tes in locor e s er vat oteneri resti­tuere,

Quinarnpossint ve­natio n e mprohibere.

AHi u.mitant oblì­gationem,

605. - a) Diana, parto 9, tr. 9, resol. 39,opinionem istam tenet, si loca non sint con­clusa, vel si, quamvis conclusa, adeo sintmagna, ut in eìs difficillime animalia ca­piantur.

b) Lessius, loc. cit., sic loquitur: « Potesttamen venator excusari a restìtutìone (utno­tat Medina), quia principes non solent talemrestitutionem curare; sed sufficit illis, ut de­prf'hensi poenam luant ». Quod profectodocetMedina, Cod. de Restitztt., qu. 12, v. Et hocprocedit. Nec tamen auctores isti dicunt vena­torem semper a restitutione excusari, quotiespoena luenda sancitur; immo Medina opposi­tum diserte tenet.

e) Ex legibus quae respiciunt venationemet piscationem, aliae se referunt ad externumregimen et ad bonum ordinem: V. g. decer­nunt quo tempore, vel quibus instrumentisvenatio aut piscatio permittatur. Hae leges,ex sententia communi et satis probabili, suntmere poenales. - Sunt aliae, quae se refe­runt ad tuitionem juris alieni: V. g. lex pro­hibens, ne fundum clausum ingrediaris adlaqueum ponendum, ne damnum inferas. Haeleges obligant vi juris naturalis, et nequeuntviolari sine laesione justitiae commutativae. ­Aliae demum leges tuentur jus venandi velpisçandi concessum alicui exclusive vi con-

tractus v. gr.locationis; et istae eadem justitiaadeo stringunt, ut quis jure illo legitimoacquisito privari non possit. Jure autem suoprivaretur, si alii tantam multitudinem v. g.piscìum in flumine ìpsì exclusìve concessocaperent vel destruerent l ut jus piscatìonisinde notabiliter laederetur. - Diximus vz·contractus concessum; quia si jus venandìesset merum privilegium, vel mera lz'centia,etsi pecunia comparata, alios minime obli­garet ex justitia stricta, sed ex justitia legalitantum, et tunc locus non esset restitutioni.

606. - a) Lessius et Vasquez his verbis, etquidem rectius, a Lugo, disp. 6, n. 51, alle­gantur: «Vasquez, de Restitut., cap. 5, § 2,dub. l, et Lessius, cap. 5, dub. 9, n. 42, di­cunt frequentiam venationis, quae fiat cummagno strepitu canum et armorum, esse pec­catum mortale in clerico».

b) Palaus et Rebellus a Salmant. citan­tur ut asserit S. Alphonsus; et sane Palaussententiam hanc perspicue declarat, tr. 31,punct. 14, n. 1. - Rebellus autem, parto l,lz'b.l,qu.14, n.IO, minus diserte scribit:« Imo,etiamsi clamorosa esset ac causa recreationis,raro tamen fieret, non videbitur in clericisculpa lethalis; de mortali tamen timere de­berent, si clamorosa et frequens esset, rationevidelicet scandali, quod resultare posset».

Res alie­na, bona fiode accepta,restìtuenda,

Restituen·dum id quofactus esditior.

607. - « Resp, Qui bona fide damnume: ìntulìt- aut possidet aliquid, de quo po­« stea melìus cognoscit, tenetur, ne inci­«piat esse possessor malae fidei et deti­«nere alienum, id tantuni et non plus« restituere, quod ex ea re ipsì superest,« una cum ejus fructìbus, si exstent, vel« quatenus inde factus est ditior; praeter­«quam, si dominium sibi comparavit per«legitimam praescriptionem. lta commu-

1 Tr. 6, cap. 1, n. 156. - Molina, tr. 2, disp.44, n.1. .2 Disp. 6, n. 51. - Cajetan., Sum., v. Clericorum peccata. ­Sà, v. Venatio" n. 4, annot. Victorell., v. Clericis. _3 Lib.3,sect. 5, tr. 1, eap. 5, num. 15. _ .. Loe. cit., num. 15. - Less.,lib. 2, cap. 5, n. 42. - Istr. per li nov. Confess., parto 2,num. 398. - li elem. 1, § 3, Porro" de statu monachar. -

c) Abbas Panormitanus, in cap. Episco­pum, dicta satis insinuat, negans clamorosamvenationem grave peccatum esse, si fiat ra­rissime causa recreationis; venatio autem quaefit cum laqueo aut retibus «licita est, inquit,clericis, dummodo frequenter non insistant».

d) Sà, vel rectius Victorellus, in suis ad­notato ad Sà, V. Venatio, n. 4, verso Clerz'a's.'

« niter doctores. Molina, Sanchez, Les­« sius 7, Bonacina 8, Laymann. 9.

« Unde resolves:« 1.0 Si vestem v. gr., bona fide dona­

« tam a fure aut alio, portasti et fere at­« trivisti, ac postea dominus compareat;« teneris eam aut aequalem ei restituere,« et insuper persolvere quantum attrita« est, si alias vestem aequalis valoris at·«trivisses. Si autem eam. amisisti, aut

Palaus" tr. 31, punct. 14., nuro. 1, i. i.; et tr. 16, disp. ·4,punct. 13, § 5. - 6 Tr. 12, cap. 2, n.64.. - MoUna" tr. 2,disp. 718. - Sanch., Decal., lib. 2, cap. 23, a num. 2. ­, Cap. 6, dub. 2; et cap. 14, dub. l et 2. - 8 Disp. l, deRestit., qu. 2, punct. 1, - 9 Lib. 3, seet. 5, trw 2, -cap. 3,nume 1.

«Forte, inquit, nec veniale [erit venatio], sirara et moderata sit, ad reficiendas animivires ». - Valentia vero, in 2am 2ae, d~'sp. 5,qu. 8, punct. l, z'n med., adducit sententiam,quam non reprobat, et quae asserit venatio­nem «aliquando non esse veniale, ut si estmoderata, recreationis gratia, non frequens,clamorosa, vaga».