Upload
others
View
17
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
ANTİOKSİDAN İÇERENBESİNLER
EDİTÖRDoç. Dr. Sedat BİLGİÇ
YAZARLARDoç. Dr. Sedat BİLGİÇ
Dr. Öğr. Üyesi İbrahim AKTAŞ
1. CİLT
ANTİOKSİDAN İÇEREN BESİNLER
1. CİLT
EDİTÖR
Doç. Dr. Sedat BİLGİÇ
YAZARLAR
Doç. Dr. Sedat BİLGİÇ
Dr. Öğr. Üyesi İbrahim AKTAŞ
Copyright © 2021 by iksad publishing house
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced,
distributed or transmitted in any form or by
any means, including photocopying, recording or other electronic or
mechanical methods, without the prior written permission of the publisher,
except in the case of
brief quotations embodied in critical reviews and certain other
noncommercial uses permitted by copyright law. Institution of Economic
Development and Social
Researches Publications®
(The Licence Number of Publicator: 2014/31220)
TURKEY TR: +90 342 606 06 75
USA: +1 631 685 0 853
E mail: [email protected]
www.iksadyayinevi.com
It is responsibility of the author to abide by the publishing ethics rules.
Iksad Publications – 2021©
ISBN: 978-625-7562-81-2
Cover Design: İbrahim KAYA
September / 2021
Ankara / Turkey
Size = 16 x 24 cm
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | i
ÖNSÖZ
Bu kitap ön lisans ve lisans programlarında okutulan biyokimya ve
farmakoloji derslerinde eksikliği çekilen kaynak ve ders materyali
eksikliğini gidermek amacıyla yazılmıştır. Bu kitapta yer alan konular;
likopen, antosiyanidinler, kateşinler, beta-karoten ön lisans ve lisans
programlarında kaynak olarak kullanılabilme yetisine sahiptir. Bu
kitabın hocalar ve öğrenciler için kaynak olması dileğiyle.
Doç. Dr. Sedat BİLGİÇ
ii | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
TEŞEKKÜR
Bizi kitap yazmaya cesaretlendiren ve ayrıca kitabın hazırlanmasında
emeği geçen İKSAD Publishing House yönetim kuruluna ve
çalışanlarına da teşekkür ederiz.
Doç. Dr. Sedat BİLGİÇ
Ankara-2021
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | iii
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ........................................................................................................... i
TEŞEKKÜR ................................................................................................... ii
BÖLÜM 1
LİKOPEN
Doç. Dr. Sedat BİLGİÇ1 .............................................................................. 7
GİRİŞ............................................................................................................. 9
1. LİKOPEN ................................................................................................. 9
1.1. Likopen Biyokimyası ..................................................................... 12
2. LİKOPEN’İN BİYOLOJİK ETKİLERİ ............................................. 12
2.1. Likopen’in Antikanser Etkisi ........................................................ 13
2.2. Likopen’in Antidiyabetik Etkisi ................................................... 14
2.3. Likopen’in Kardiyoprotektif Etkisi .............................................. 15
2.4. Likopen’in Antioksidan Etkisi ...................................................... 16
2.5. Likopen’in Anti-inflamatuar Etkisi .............................................. 17
2.6. Likopen’in Hepatoprotektif Etkisi ............................................... 19
2.7. Likopen’in Nöroprotektif Etkisi ................................................... 21
2.8. Likopen’in Kemikleri Koruyucu Etkisi ....................................... 23
2.9. Likopen’in Üreme Bozukluklarına Karşı Etkisi ......................... 24
KAYNAKÇA .............................................................................................. 26
BÖLÜM 2
ANTOSİYANİNLER
Doç. Dr. Sedat BİLGİÇ1 ............................................................................ 33
GİRİŞ........................................................................................................... 35
1. ANTOSİYANİNLER ............................................................................. 35
1.1. Antosiyanin İçeren Bitkiler ........................................................... 38
1.2. Antosiyanin Eksikliği ..................................................................... 39
iv | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
1.3. Antosiyaninlerin Klinik Kullanımları .......................................... 40
1.4. Diyet Önerileri ................................................................................ 40
1.5. Antosiyaninlerin Kimyasal Yapısı ................................................ 41
2. İNSAN SAĞLIĞINDA ANTOSİYANİNLERİN ROLÜ .................... 42
3.ANTOSİYANİNLERİN BİYOLOJİK KULLANILABİLİRLİĞİ ..... 45
4. ANTOSİYANİNLERİN EKSTRAKSİYONU ..................................... 46
4.1. Antosiyaninlerin Kapsüllenmesi ................................................... 48
4.2. Antosiyaninlerin Renklendirici Olarak Kullanımı ........................... 49
5. ANTOSİYANİNLERİN ETKİLERİ .................................................... 50
5.1. Antosiyaninlerin Antioksidan Etkisi ............................................ 50
5.2. Antosiyaninlerin Antikanser Etkisi .............................................. 52
5.3. Antosiyaninlerin Antidiyabetik Etkisi .......................................... 54
5.4. Antosiyaninlerin Anti-obezite Etkisi ............................................ 55
5.5. Antosiyaninlerin Antimikrobiyal Etkisi ....................................... 57
KAYNAKÇA .............................................................................................. 58
BÖLÜM 3
KATEŞİNLER
Dr. Öğr. Üyesi İbrahim AKTAŞ1 .............................................................. 63
GİRİŞ........................................................................................................... 65
1. KATEŞİNLER ........................................................................................ 66
1.1. Kateşinlerin Kimyasal Özellikleri ................................................. 66
1.2. Antiviral Özellikleri ....................................................................... 66
1.3. Bakteri ve Paraziter Enfeksiyonlar Üzerine Etkisi ..................... 68
1.4. Antioksidan Özelliği ....................................................................... 69
1.5. Kardiyovasküler Hastalıklar ......................................................... 71
1.6. Kanser ............................................................................................. 73
1.7. Nörodejeneratif Hastalıklar .......................................................... 73
1.8. Oksidatif Stresde Mitokondrinin Rolü ......................................... 74
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | v
2. ÇAY ......................................................................................................... 75
2.1. Kateşin ve Yeşil Çay ....................................................................... 75
2.1.1. Faydaları ................................................................................. 76
2.1.2. Kullanımı ................................................................................ 78
2.2. Siyah Çay ............................................................................................. 78
2.3. Oolong Çay ........................................................................................... 79
KAYNAKÇA .............................................................................................. 82
BÖLÜM 4
BETA KAROTEN
Dr. Öğr. Üyesi İbrahim AKTAŞ1 .............................................................. 85
GİRİŞ .......................................................................................................... 87
1. VİTAMİNLER ....................................................................................... 88
1.1. Vitaminlerin Özellikleri ................................................................. 88
1.2. Yetersizliği ...................................................................................... 88
1.3. Yetersizliklerin Başlıca Nedenleri ................................................. 88
1.4. Vitamin Toksikasyonu ................................................................... 89
1.5. Çözünürlüğe Göre Sınıflandırılma ............................................... 90
1.5.1. Yağda Eriyenler ..................................................................... 90
1.5.2. Suda Eriyenler ........................................................................ 90
1.6. Vitaminerin Gereksinimini Etkileyen Faktörlerin Başlıcaları ........ 92
2. Vitamin A ................................................................................................ 95
2.1. Vitamin A’nın Fonksiyonları ........................................................ 95
2.2. Vitamin A’nın Noksanlığı .............................................................. 96
2.3. Uzun Süre Yüksek Dozlarda Vitamin A Kullanılması, .............. 97
2.4. Vitamin A Toksikasyonu ............................................................... 97
3. BETA KAROTEN .................................................................................. 97
3.1. Besinlerde Bulunuşu ...................................................................... 99
3.2. Farmakokinetik Özellikleri ......................................................... 101
vi | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
3.3. Anti-Oksidan Etkisi ..................................................................... 101
3.4. Antikanser Etkisi .......................................................................... 102
3.5. Bağışıklık Sistemi ......................................................................... 103
4. β-KAROTEN İÇEREN BESİNLER................................................... 103
4.1. Böğürtlen ....................................................................................... 103
4.2. Havuç ............................................................................................. 105
4.3. Kavun ............................................................................................ 105
KAYNAKÇA ............................................................................................ 107
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 7
BÖLÜM 1
LİKOPEN
Doç. Dr. Sedat BİLGİÇ1
1 Adıyaman üniversitesi, Sağlık Hizmetleri M.Y.O. Tıbbi Hiz. ve Tek. Bölümü,
Adıyaman, Türkiye. [email protected]
8 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 9
GİRİŞ
Likopen, sebze ve meyvelerde yer alan karoten (karotenoid) ailesine ait
bir pigment olarak bilinir. Karotenoidler, doğadaki pigmentler arasında
geniş bir dağılım göstermekte ve çok sayıda fonksiyonları
bulunmaktadır. Yapılan çalışmalarda likopen’in oral alımında aktif ve
non-toksik olduğu ve likopen düzeyi ile çok sayıda kronik hastalık riski
arasında negatif bir korelasyon olduğu tespit edilmiştir. Aynı zamanda
likopen tedavileri sonucunda; oksidatif stresi önlediği, DNA hasarını
azalttığı, hücre proliferasyonunu düşürdüğü, apoptozu indüklediği,
metastazı azalttığı ve kanser hücre siklusunu bozduğu rapor edilmiştir.
1. LİKOPEN
Likopen, adını domatesten (Solanum lycopersicum) almaktadır ve
domates gibi çok sayıda bitkilerde bulunan kırmızı renkli karotenoid
pigment olarak bilinir. Bu fitokimyasal insan vücudunda en yaygın
bulunan güçlü karotenoid antioksidanlardan biri olarak kabul
edilmektedir. Literatürdeki çalışmalarda likopen’in oral olarak aktif ve
non-toksik olduğu rapor edilmiştir. Ayrıca likopen düzeyi ile kronik
hastalık riski (kanser ve kardiyovasküler hastalıklar) arasında negatif
bir korelasyon olduğuda tespit edilmiştir. Likopen’in kanser
tedavisinde oksidatif stresi önlemek, DNA hasarını azaltmak, hücre
proliferasyonunu düşürmek, apoptozu indüklemek, metastazı azaltmak
ve kanser hücre siklusunu bozmak gibi çok hedefli aktivitelerinin
olduğu bilinmektedir (Herzog et al. 2005).
10 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
Likopen; domates ve domates bazlı ürünlerde bulunan bir
fitokimyasaldır. Sekiz izopren birimi ve 11 çift doğrusal bağdan oluşan
bir tetraterpen bileşiğidir. Ayrıca likopen, A vitamini yanlısı olmayan
bir karotenoid olduğuda bilinmektedir. Ancak bitkilerde karotenoid
sentezinin bir ara maddesi olarak bahsedilmektedir. Aynı zamanda bazı
meyve ve sebzelerin kırmızı ve turuncu rengide yağda çözünen bu
pigmente atfedilmektedir. Diğer taraftan kuşkonmaz ve maydanoz gibi
kırmızı olmayan veya turuncu olmayan bazı bitkilerde de
bulunmaktadır. Likopen insan vücudunda sentezlenememektedir. Bu
nedenle günlük diyette tüketilmesi gerekir. Emilen likopen çoğunlukla
karaciğerde, adrenallerde ve prostatta depolanır. Ayrıca, vücudun diğer
kısımlarında da (beyin ve cilt) daha düşük konsantrasyonlarda
bulunabilir (Moran et al. 2013).
Likopen’in elde edildiği kaynaklar arasında kuşburnu, karpuz, papaya,
pembe greyfurt ve guava bulunmaktadır. Besinlerdeki bu
fitokimyasalların; zenobiyotik ve karsinojen metabolizmasında önemli
enzimlerin regülasyonu, proliferasyonu ve apoptoziste hücresel
sinyalleme, nükleer reseptör modülasyonu ve indirekt olarak hücre
proliferasyonu azaltıcı ve DNA hasarını koruyucu antioksidan etkiler
gibi çeşitli etkileri bulunmaktadır. Ayrıca likopen’in; nitrik oksid (NO),
interlökinler, tümör nekroz faktörü-alfa (TNF-α), siklooksijenaz ve
nükleer faktör-kappa B (NF-κB) gibi çeşitli proinflamatuar
moleküllerin inhibisyonuna bağlı olarak anti-inflamatuar etkilerinin
olduğuda rapor edilmiştir (Reifen et al. 2001).
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 11
Yapılan çalışmalar sonucunda likopen’in plazma ve dokularda önde
gelen bir karotenoid olduğu bilinmektedir (Saini et al. 2020). Ayrıca
karotenoidler, farklı doğal antioksidanlar arasında serum ve dokularda
yüksek konsantrasyonlara sahiptir. Karotenoidler arasında likopen’in
güçlü bir antioksidan olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra reaktif
oksijen türlerinin (ROT) önemli bir deaktivatörüdür. Örneğin, singlet
oksijeni beta-karotenden iki kat ve alfa-tokoferolden on kat daha fazla
uzaklaştırabilir (Przybylska 2020). Son yıllarda, likopen’in sağlığa
faydalarını belirleme konusundaki ilgi giderek artmaktadır. Kısacası
likopen güçlü bir antioksidan etkiye sahip olmanın yanı sıra çok çeşitli
hastalıkların önlenmesi ve tedavisinde yararlı etkileri, birçok sistematik
inceleme ve meta-analiz çalışması tarafından da değerlendirilmiş ve
onaylanmıştır (Joshi et al. 2020).
Domates ve domates bazlı ürünler, likopen’in başlıca besin kaynakları
olarak bilinmektedir. Bu ürünler batı ülkelerindeki likopen tüketiminin
yaklaşık %80'ini oluşturur. Likopen içerikleri, domates çeşitlerinde,
meyve ve sebzelerde önemli ölçüde farklılık gösterir. Likopen alımı da
farklı bölgelerdeki insanlar arasında değişiklik göstermektedir (Barber
ve Barber 2002). Meyve ve sebzelerin, özellikle domates bazlı ürünlerin
fazla kullanılması günlük likopen alımını 20 mg’a kadar çıkarabilir.
Toplam tüketilen likopen’in yaklaşık %50-65'i doğal kaynaklardan
üretilmektedir. Günlük önemli likopen kaynakları arasında domates,
çorbalar, makarna yemekleri, domates sosları ve ketçap bulunmaktadır
(Authority 2010).
12 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
1.1. Likopen Biyokimyası
Doğada bitkiler, mantarlar ve bakteriler tarafından üretilen ve çoğu
renkli olmak üzere 600'den fazla karotenoid bulunmaktadır.
Karotenoidlerin iki ana grubu vardır.
1. Yüksek oranda doymamış hidrokarbonlar (α, β ve γ-karoten,
likopen)
2. Ksantofiller (lutein, β-kriptoksantin ve zeaksantin).
Likopen (C40H56), bir hidrokarbon karotenoid olarak, bitkilerde ve
kan plazmasında gözlenen 5, 9, 13 ve 15 gibi farklı cis izomerleri ve
izomerizasyona tabi 13 çift bağ içeren asiklik bir açık zincir yapısı
içermektedir (Canene-Adams et al. 2005). Doğal olarak, likopen tüm
trans izomerlerde bulunabilir, ancak cis izomerleri doku ve plazmadaki
en tipik formudur. Bu; gıdanın önişlemlerinde, hazırlanmasında,
işlenmesinde, depolanmasında, taşınmasında ve ayrıca vücuttaki
metabolizma sırasında gerçekleşmektedir (Burton-Freeman ve Sesso
2014). Cis'in trans izomerizasyona dönüşümü enterositlerde,
karaciğerde ve midede meydana gelir. Bağırsaklarda likopen emilimi,
temizleyici reseptör CD36 ve B1 tarafından gerçekleştirilir (Moussa et
al. 2011).
2. LİKOPEN’İN BİYOLOJİK ETKİLERİ
Dünya çapında yapılmış çok sayıda bilimsel araştırma sonucu likopen’e
atfedilen çok çeşitli farmakolojik etkiler ve klinik uygulamalar
bulunmaktadır.
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 13
2.1. Likopen’in Antikanser Etkisi
Enflamasyon’un kanser oluşumunda en önemli kilit noktalardan biri
olduğu bilinmektedir. Bu nedenle, en güçlü anti-inflamatuar
nutrasötiklerden biri olan likopen, birçok klinik öncesi ve klinik kanser
çalışmalarında araştırılmaktadır. Epidemiyolojik çalışmalar sonucu
serum seviyesi ile kanser oluşumu arasında ters bir ilişkinin olduğu
gösterilmiştir. Ayrıca, artan likopen tüketiminin; meme, akciğer,
yumurtalık, prostat, mide ve yumurtalık gibi çok çeşitli kanser türü
risklerinin azalmasıyla doğrudan ilişkili olduğu tespit edilmiştir (Peng
et al. 2017).
Yapılan bir çalışmada insan PCa hücrelerinin, likopen ekstreleri (5
mg/mL) ile tedavisinde hücre canlılığında ve apoptotik hücre
popülasyonunda önemli düşüşlerin olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca,
likopen nanoparçacıkları (MCF-7 hücrelerinde lipid bazlı duvar
materyalinde), zamana ve konsantrasyona bağlı bir şekilde, hücre
canlılığını ve hücre sağkalımını önemli ölçüde azalttığı görüldü (Jain et
al. 2017). İnsanlarda yapılan çalışmalarda; baş ve boyun skuamöz
hücreli karsinomlarında, 24 saatlik bir süre boyunca >10 µM likopen
konsantrasyonunun, doza ve zamana bağlı olarak Cal27 ve FaDu hücre
büyümelerini engellediği tespit edildi. Ayrıca 25 µM likopen dozu’nun
invazyon yeteneklerini azalttığı ve önemli inhibitör etkilerininde
olduğu fark edildi. Bunun yanı sıra, likopen tüketimi; proapoptotik bir
protein olan X proteini ile bağlantılı B hücre lenfomasını yukarı doğru
regüle ettiği ve mitojenle aktive olan B-protein kinaz sinyal yolunun
inhibe edilmesiyle sonuçlandığı görüldü (Wang et al. 2016).
14 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
2.2. Likopen’in Antidiyabetik Etkisi
Likopen’in diyabete karşı yararlı olduğunu destekleyen çok sayıda
bilimsel çalışmalar bulunmaktadır. Hayvan çalışmaları ve
epidemiyolojik incelemeler sonucu likopen’in, hem diyabetin
önlenmesi hem de tedavisi için kullanılabileceğini göstermektedir.
Streptozotosin ile indüklenen diyabetik bir sıçan modeli çalışmasında
likopen’in diyabetle ilişkili pankreas hasarını azalttığı, serum insülin
seviyesini arttırdığı, idrar ve kan şekeri düzeylerini ise azalttığı tespit
edildi (Ozmen et al. 2016). Gelişmiş glikasyon son ürünleri (AGE'ler)
ve bunların reseptörleri (RAGE'ler) arasındaki etkileşimler, oksidatif
stres benzeri koşulları indükleyebilir. Ayrıca, yapılan in vitro ve in vivo
araştırmalarında, likopen’in HK-2 hücrelerinde ribozla ilişkili AGE
oluşumunu yavaşlattığını, in vivo çalışmalarda ise likopen’in
böbreklerde RAGE ekspresyonunu aşağı doğru regüle ettiği
gösterilmiştir. Aynı zamanda azaltılmış RAGE miktarlarına sahip HK-
2 hücrelerinin, azalmış NF-κB ve MMP 2 ekspresyonları gösterdiği
bilinmektedir. Likopen takviyesinin, diyabetik Wistar sıçanlarında
serum nitrat-nitrit düzeylerini önemli ölçüde azalttığı tespit edilmiştir
(Yegın et al. 2015).
Likopen, yüksek yağlı diyet (HFD) ile ilişkili glikoz ve insülin
seviyesinin yükselmesini, açlık kan şekerini, insülin intoleransını ve
hepatik glikojen seviyesininin düşürülmesini önemli ölçüde kontrol
etmektedir. Başka bir çalışmada ise likopen’in, HFD farelerinde yağ
asidi sentaz (FAS), sterol düzenleyici element bağlayıcı protein 1c
(SREBP-1c) ve Asetil-CoA karboksilaz (ACC1) ekspresyonunu
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 15
azalttığı tespit edilmiştir. Likopen tüketimi, HFD farelerinin
karaciğerlerinde fosforilasyonu ve STAT3 ekspresyonunu önemli
ölçüde azaltmaktadır. Likopen ile adenovirüs tedavisi, SREBP-1c
ekspresyonundaki azalmayı belirgin şekilde inhibe edebilir. Ayrıca
likopen; adenovirüs yoluyla STAT3 hareketinde artışı, açlık kan
insülininde ve glikoz miktarında düşüşü belirgin şekilde bloke ettiğide
görüldü (Zeng et al. 2017).
2.3. Likopen’in Kardiyoprotektif Etkisi
Likopen’in, kardiyoprotektif bir nutrasötik olduğu bilinmektedir.
Yapılan farklı araştırmalar sonucu ateroskleroza ve çok sayıda
kardiyovasküler hastalıklara karşı koruyucu etkisi gösterilmiştir. Aynı
zamanda ateroskleroz ile ilişkili olduğu bilinen bazı güçlü oksidanlarıda
temizleyebilir. Ayrıca, likopen’in kolesterollerin oksidasyonunu
azaltma etkisinden dolayı aterosklerozun erken basamaklarında
yasaklanmıştır (Sen 2019). Başka bir çalışmada ise hiperkolesteremik
sıçanlarda, likopen uygulanması sonucu (50 mg/kg), düşük yoğunluklu
lipoprotein-kolesterol (LDL), total kolesterol (TC), tiyobarbitürik asit
reaktif maddeleri (TBARS), çok düşük yoğunluklu lipoprotein-
kolesterol (VLDL), trigliserit (TG) seviyelerinde önemli ölçüde düşüşe
ve yüksek yoğunluklu lipoprotein-kolesterol (HDL) seviyesinde ise
artışa neden olduğu tespit edildi (Song et al. 2017). Ayrıca, likopen’in;
bazı önemli inflamatuar faktörleri (örneğin, CRP, IL-6), kan basıncını
düşürülmesi, nabız dalga hızı, adezyon molekülleri (ICAM-1) ve
endotelyal fonksiyonları (akış aracılı dilatasyon) üzerinde olumlu
etkileri olduğu görülmüştür. Likopen’in damar sertliği için gerekli olan
16 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
anahtar proteinlerin ekspresyonunu düzenleyerek nakledilmiş
damarları koruduğuda bilinmektedir. Özetle likopen, Rho bağlantılı
kinazların ekspresyonunu aşağı regüle ederek ve NO/cGMP
yolaklarının ekspresyonunu düzenleyerek allogreft transplantasyonu
vakalarında vasküler arteriosklerozu iyileştirebilir (He et al. 2016).
Yapılmış farklı çalışmalar sonucu likopen tüketiminin kalbi atrazin
(ATZ) maruziyetinden koruduğu ve ATZ'nin neden olduğu hasarı
önlediği görülmüştür. Ayrıca oral likopen alımının miyokardiyal
iskemi-reperfüzyon (I/R) hasarını da önlediği ortaya konulmuştur.
Yeniden oksijenlenme insidansından önce likopen kullanımı (1 µM),
hipoksi/reoksijenasyon (H/R) kaynaklı kardiyomiyosit ölümünü önemli
ölçüde önlediği tespit edilmiştir. Aynı zamanda likopen’in (1 µM,
intravenöz), I/R farelerinde miyokard enfarktüsünü (MI), serbest
oksijen radikalleri üretimini ve c-Jun N-terminal Kinaz (JNK)
fosforilasyonunu önemli ölçüde inhibe ettiği ortaya konmuştur. Ayrıca
likopen’in, H9C2 kardiyomiyositlerinde H/R'ye bağlı olan
endoplazmik retikulum stresinin (ERS) aracılık ettiği apoptoza karşı
koruyucu bir etkiye sahip olduğu bilinmektedir (Tong et al. 2016).
2.4. Likopen’in Antioksidan Etkisi
Literatürde likopen iyi bir antioksidan olarak bilinmektedir. Aynı
zamande likopen; DNA'yı, proteinleri ve lipidleri oksidasyona karşı
koruyabilir ve hidrojen peroksit, nitrojen dioksit, hidroksil radikalleri
gibi diğer serbest radikaller üzerinde de etkili olabilir (Caseiro et al.
2020).
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 17
Oksidatif stresin yanı sıra inflamasyonda ve akut pankreatit (AP)
patogenezinde temel etkenlerden biridir. Aynı zamanda likopen’in (50
mg/kg), Wistar sıçanlarında MPO aktivitesinde önemli bir azaltarak,
TNF-α ve iNOS gen ekspresyonunu aşağı regüle ederek NO düzeyini
azaltarak, pankreas glutatyonunu (GSH) artırarak, serum α-amilaz ve
lipaz fonksiyonlarını azaltarak AP'yi önemli ölçüde önlediği tespit
edilmiştir (El-Ashmawy et al. 2018). Ayrıca E vitamini ve likopen
kombinasyonunun; sıçanlarda florür kaynaklı spermatojenik hücre
apoptozunu önlediği rapor edilmiştir.
Başka bir çalışmada ise likopen; hepatosit nükleer faktör-1α'yı inhibe
ederek, LDL-reseptörünü ve sterol düzenleyici element bağlayıcı
protein-2'yi düzenleyerek, proprotein konvertaz subtilisin/kexin tip-
9'un (PCSK-9) ekspresyon oranını aşağı regüle ederek rolünü gösterdi.
Farklı bir çalışmada, likopen alımının (50 mg/kg/gün), bilişsel
eksiklikleri olan CD-1 erkek farelerde d-galaktozu iyileştirdiği görüldü.
Ayrıca likopen’in, farelerde hipokampal bölgesindeki histopatolojik
hasarı iyileştirdiği ve beyin kaynaklı nörotrofik faktör (BDNF)
miktarlarını onardığı gösterildi. Likopen’in, d-galaktoz uygulanan fare
serumunda antioksidan enzimatik aktiviteyi önemli ölçüde arttırdığı ve
inflamatuar sitokinleri azalttığı tespit edildi (Liu et al. 2018).
2.5. Likopen’in Anti-inflamatuar Etkisi
Literatürde likopen’in singlet serbest oksijen radikallerini söndürmenin
yanı sıra, lipid peroksidasyonunu da önlediği bilinmektedir. Aynı
zamanda likopen’in (50 ve 100 µM) HO-1 mRNA'sını yukarı regüle
18 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
ettiğide gösterilmiştir. Ancak likopen; NOS2 mRNA ve COX-2
ekspresyonunu düzenleyemez. Bu tür konsantrasyonların RAW264.7
hücrelerinde LPS ile uyarılan COX-2, NOS2 ve TNF-α gen
ekspresyonunu da bastırdığı tespit edilmiştir (Kawata et al. 2018).
Ayrıca likopen, β-amiloid kaynaklı iltihaplanmalarda koruyucu bir role
sahiptir. Bunun yanı sıra β-amiloid serum IL-1β, TNF-α , IL-6β
seviyelerini arttırdığı ve koroid pleksusta NF-κB p65 mRNA, TLR4 ve
protein ekspresyonlarını yukarı regüle ettiğide görüldü. Likopen
takviyesinin ise inflamatuar sitokinleri azalttığı ve koroid pleksusta
Aβ1-42 ile ilişkili ekspresyonu ve NF-κB p65 mRNA, TLR4 ve
proteinlerin yukarı regülasyonunu tersine çevirdiği tespit edildi (Liu et
al. 2018).
Ayrıca yapılan çalışmalarda likopen farklı dozları (0.5, 1.0, 2.0, 4.0,
8.0, 10.0 ve 25 µM) sigaranın neden olduğu inflamasyonun önlenmesi
için araştırılmıştır. Elde edilen sonuçlarda likopen’in, interferon-γ,
TNF-α ve interlökin-10 konsantrasyonlarındaki artışı inhibe ettiği
görüldü. Yakın tarihli bir çalışmada, Sprague-Dawley sıçanlarında tek
LPS enjeksiyonu (200 µg) ile endotoksin kaynaklı üveit indüksiyonu
gerçekleştirilmiştir. Likopen’in intraperitoneal uygulaması (10 mg/kg);
LPS yoluyla indüklenen infiltre hücre sayısı, toplam protein
konsantrasyonu ve NO, TNF-α ve IL-6'nın yüksek seviyelerini belirgin
şekilde azalttı (Göncü et al. 2016).
Likopen; sıçanların beyninde TGF-β, artmış proinflamatuar sitokinler,
TNF-α ve IL-1β ve ayrıca NF-κB ve kaspaz-3 fonksiyonunun eşlik
ettiği Aβ1-42'nin neden olduğu mitokondriyal disfonksiyonunun
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 19
tedavisine karşı da etkilidir. Domates suyundan elde edilen likopen’in;
ICAM-1'i ve vasküler hücre adezyon molekülü 1 (VCAM-1) seviyesini
önemli ölçüde düşürdüğü görüldü. Ayrıca likopen’in; IL-6 ve TNF-α
seviyesini azaltarak, MAPK aktivitesini ve NF-κB transkripsiyon
faktörünü baskılayarak fareleri LPS'ye bağlı akut akciğer hasarına karşı
korurduğu tespit edildi (Liu ve Chen 2016).
2.6. Likopen’in Hepatoprotektif Etkisi
Fonksiyonel mitokondri pertürbasyonunun, fulminan karaciğer
yetmezliği ile ilişkili olduğu bilinmektedir. Son zamanlarda hayvan
modelleri üzerinde yapılan çalışmalarda, d-GalN/LPS’nin (doz: 300
mg/kg ve 30 µg/kg) H2O2 ve lipid peroksit düzeylerini artırarak
mitokondriyal fonksiyonlarda çeşitli dengesizliklerin indüklendiği,
mitokondrinin antioksidan aktivitelerinin azaldığı, hücrelerde elektron
taşıma zinciri, trikarboksilik asit döngüsü ve adenosin trifosfat
içeriğinin enzimatik işlevlerinin bozulduğu tespit edildi. Başka bir
çalışmada likopen’in (10 mg/kg, 6 gün boyunca) lipid
peroksidasyonunu azalttığı ve aşırı H2O2 üretimini sınırladığı görüldü.
Ayrıca likopen tüketiminin ATP sentezinde d-GalN/LPS ile ilişkili
bozuklukları ve yüksek enzimatik fonksiyonları düzenleği tespit edildi
(Sheriff et al. 2017).
Yapılan başka bir çalışmada, likopen (5, 10 ve 20 mg/kg) ile ön
tedavisi; aspartat transaminaz (AST), alanin transaminaz (ALT), LDL,
serbest yağ asidi ve MDA gibi karaciğer enzim seviyelerini düşürerek
alkolsüz yağlı karaciğer hastalığının sıçan modelinde koruyucu bir role
sahip olduğunu gösterdi. Ayrıca, likopen, karaciğer dokusunda SOD ve
20 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
GSH konsantrasyonlarını arttırdığı, CYP2E1 ve TNF-α ekspresyonunu
aşağı regüle ettiği ve karaciğer yağlarının penetrasyonunu azalttığı
görüldü (Jiang et al. 2016).
Deneysel bir çalışmada ise likopen uygulamasının karaciğer hasarını
iyileştirdiği gösterilmiştir. Bunun yanı sıra likopen’in ALT, serum
homosistein ve AST düzeylerini düşürdüğü, S-adenosil-homosistein
hidrolaz, hepatik sistatiyonin beta-sentaz aktivitelerini artırdığı ve
hepatik MDA düzeyini azalttığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla likopen’in
karaciğeri koruyucu etkisini bu şekilde gerçekleştirdiği anlaşılmaktadır
(Yefsah-Idres et al. 2016).
Ayrıca domates tozunun sitokrom p450 2E1'i indükleyerek alkolün
neden olduğu karaciğer hasarına karşı koruyucu etkiye sahip olduğu
gösterilmiştir. Likopen tedavisinin, safra kanalı ligasyonu (BDL) olan
sıçanlarda karaciğer fonksiyonlarını önemli ölçüde iyileştirdiği, NO ve
MDA seviyelerini azalttığı ve azaltılmış enzimatik seviyeyi (yani CAT,
GST'ler, GSH ve SOD) iyileştirdiği tespit edildi. Aynı zamanda
likopen’in DNA hasarının azaltılmasında etkin rolü olduğu
anlaşılmıştır (Tokac et al. 2015).
Başka bir çalışmada ise likopen’in (40 mg/kg) ve proantosiyanidin’in
(450 mg/kg) koruyucu olarak kullanıldığı cıva klorürün neden olduğu
hepatotoksisiteye karşı etkinliği bir hayvan modelinde değerlendirildi.
Bu çalışmada likopen’in sıçanların karaciğerinde serbest oksijen
radikalleri üretimini engelledikleri, antioksidan enzimleri korudukları
ve hepatotoksisiteyi tersine çevirdikleri ortaya konmuştur (Deng et al.
2012).
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 21
Karbon tetraklorür (0.1 mL/kg, 14 gün) kullanılarak erkek Wistar
sıçanlarında intraperitoneal enjeksiyonla yapılan bir hepatotoksisite
çalışmasında, likopen (50 mg/kg) ve Portulaca oleracea sulu özütü
koruyucu olarak uygulandı. Bu çalışmada koruyucuların karbon
tetraklorürün neden olduğu hepatotoksisiteye karşı hepatoprotektif bir
etki sergilediği görüldü. Elde edilen sonuçlara göre likopen’in
sıçanlarda serum enzim düzeyini önemli ölçüde normal miktara geri
getirdiğini ortaya koymaktadır (Anusha et al. 2011).
Metotreksat’a (20 mg/kg) bağlı karaciğer hasarı üzerine yapılan bir
çalışmada, sıçanların histopatolojik incelemesi, likopen tüketimi (10
mg/kg) ile inflamatuar hücre infiltrasyonunun, sinüzoidal dilatasyonun
ve konjesyonun önemli ölçüde düzeldiğini göstermiştir. Sonuçlara göre
karaciğer dokusundaki IL-1β ve TNF-α konsantrasyonları kontrol
grubuna göre önemli ölçüde azaldığı görüldü (Yucel et al. 2017).
2.7. Likopen’in Nöroprotektif Etkisi
Yapılan çalışmalarda likopen tüketiminin; bilişsel kusurları, yaşa bağlı
hafıza kayıplarını, nöronal hasarı ve beynin sinaptik fonksiyon
bozukluğunu engellediği görülmüştür. Ayrıca, likopen tüketiminin;
mikrogliozu (IBA-1) azaltarak yaşa bağlı nöroinflamatuar bozuklukları
önemli ölçüde azalttığı ve inflamatuar mediatörleri aşağı regüle ettiği
tespit edildi. Ek olarak, başka bir çalışmada ise likopen’in yaşlı CD-1
farelerinin beyinlerindeki Aβ1-42 birikimini aşağı regüle ettiğide
ortaya konulmuştur (Zhao et al. 2018). Benzer şekilde likopen’in
(%0.03 w/w); Aβ birikimini ve APP'yi azaltarak, nöronal β-sekretaz
beta bölgesi amiloid öncü protein parçalayıcı enzim 1 (BACE1) ve α-
22 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
sekretaz A disintegrin ve metalloproteinaz 10 (ADAM10)
ekspresyonlarını iyileştirdiği görüldü. Bunun yanı sıra, mikroglia
aktivasyonunun, inflamatuar aracıların belirteci olarak IBA-1
ekspresyonunu baskıladığı ve oksidatif stresi (LPS ile tedavi edilen
fareler arasında) azalttığı tespit edildi. Ayrıca likopen, BV2 mikroglial
hücrelerinde (LPS ile tedavi edilen) NF-κB, MAPK'ler ve Nrf2 aktivite
fosforilasyonunu inhibe ettiği gözlendi (Wang et al. 2018).
Likopen’in, 4-AP ile tetiklenen glutamat salınımını baskıladığı ve
intrasinaptozomal Ca2+ seviyesini yükselttiği ortaya çıktı. Başka bir
çalışmada ise likopen’in (4 mg/kg, oral uygulama) HFD ile beslenen
sıçanların, dendritik omurga yoğunluğunda bir azalmanın önlenmesi
yoluyla bilişsel kusurları önemli ölçüde azalttığı ve öğrenme
yeteneklerini geliştirdiği bildirildi. Ayrıca, likopen uygulamasının (5,
10 mg/kg, oral); haloperidol ile indüklenen orofasiyal diskinezili
sıçanlarda biyokimyasal, davranışsal, nöroinflamatuar ve nörokimyasal
belirteçlerdeki bozulmayı önemli ölçüde azalttığı rapor edildi (Datta et
al. 2016).
Likopenin nöroprotektif etkisini incelemek için yapılan bir çalışmada
2.5, 5 ve 10 mg/kg konsantrasyonlarında likopen’in yanı sıra, 29 gün
boyunca sodyum valproat ve alternatif günlerde 40 mg/kg PTZ
(intraperitoneal) sıçanlara verilerek pentilentetrazol (PTZ) ile
indüklenen kindling epilepsisi oluşturuldu. Sıçanlar çeşitli davranışsal
ve biyokimyasal parametreler (SOD, lipid peroksidasyonu, CAT, GSH
ve nitrit) ve beyindeki mitokondri enzimlerinin (I, II ve IV) aktiviteleri
açısından değerlendirildi. Bulgulara dayanarak, likopen’in (5, 10
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 23
mg/kg), kontrole kıyasla mitokondriyal enzimatik aktiviteleri, kindling
skorunu ve oksidatif stresi önemli ölçüde iyileştirdiği görüldü
(Bhardwaj ve Kumar 2016).
2.8. Likopen’in Kemikleri Koruyucu Etkisi
Likopen, insan osteoblastları ve osteoklastları üzerinde çeşitli
moleküler ve hücresel etkilere sahip olduğu bilinmektedir. Yapılan
çalışmalarda likopen’in osteoklast farklılaşmasını azaltırken hücre
sağkalımını ve hücre yoğunluğunu değiştirmediği, kalsiyum-fosfat
emilimi ise azalttığı görüldü. Ayrıca, likopen’in osteoblast
proliferasyonu (apoptoz) azalttığı ve farklılaşmayı düzelttiği tespit
edildi (Hayhoe et al. 2017). Bunun yanı sıra, likopen takviyesi
postmenopozal osteoporozda etkili bir role sahiptir. Likopen
uygulamasının; serum osteokalsin biyobelirteçlerinde, serum çapraz
bağlı karboksiterminal telopeptidlerde, kemik metabolizmasında, tip 1
kollajen serum N-terminal propeptidinde ve idrar deoksipiridinolininde
değişiklik gibi, overektomi (OVX) ile ilişkili kemik döngüsündeki bu
artışları inhibe ettiği tespit edildi. Likopen uygulanan overektomi
yapılmış hayvanlarda, overektomi ile ilişkili kemik kütlesi kaybının,
mikromimari bozulmanın ve kemik kuvvetinde dikkate değer bir
yükselmenin olduğu görülmüştür (Nedamani et al. 2019). Bu gözlemler
sonucu trabeküler kemik doluğu ve düşük kortikal kemik seviyesinde
daha belirgin oluğu fark edildi.
Bu konuda yapılan bir çalışmada altı haftalık Sprague-Dawley dişi
sıçanlarda, tibial proksimal metafizin ve lomber omurganın kemik
mineral yoğunluğunun doza bağlı olarak likopen tedavisi ile arttığı
24 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
tespit edildi. Ayrıca likopen uygulamasının; osteoblast, GPx CAT ve
SOD aktivitelerinin yukarı regülasyonu ile birlikte osteoklast
farklılaşmasını aşağı regüle ettiği görüldü. Bunun yanı sıra günlük
likopen tüketiminin, oksidasyonu önleyerek postmenopozal kadın
olgularda kemik erimesi riskini azaltığıda rapor edilmiştir (Mackinnon
et al. 2011).
2.9. Likopen’in Üreme Bozukluklarına Karşı Etkisi
Likopen, normospermik infertil erkeklerde antioksidan aktivitesi ile
sperm DNA fragmantasyonunu ve lipid peroksidasyonunu azaltabilir.
Ayrıca likopen’in (4 mg/kg/gün, ağızdan); H2O2 ve lipid
peroksidasyonu seviyelerini azalttığı ve mitokondriyal enzimatik
aktiviteleri (CAT, SOD, GR, GPx ve ADH) ve enzimatik olmayan
antioksidan seviyeleri ( GSH ve askorbat) arttırarak sperm sayısını ve
hareketliliğini iyileştirdiği tespit edildi. Bunun yanı sıra likopen’in,
testiküler mitokondrinin trikarboksilik enzimatik aktivitelerinde
(izositrat dehidrojenaz, süksinat dehidrojenaz, fumaraz ve malat
dehidrojenaz) önemli gelişmeler gösterdiği kaydedildi (Aly et al. 2012).
Yapılan bir çalışmada likopen’in (4 mg/kg), Sprague-Dawley
sıçanlarında adriyamisin (ADR) (10 mg/kg) kaynaklı epididim ve testis
ağırlıklarındaki azalmaları iyileştirdiği görüldü. Ayrıca sperm
morfolojisinin ve motilitesinin, likopen tedavisi ile belirgin şekilde
normalleştirildiğide kaydedildi. Bu çalışmada ADR grubunda
testosteron miktarı azalırken, tedavi edilen grupta anlamlı bir etki
bulunmadı. Likopen tedavisin; MDA ve GSH seviyelerini önemli
ölçüde düzelttiğide rapor edildi. Bunun dışında, ADR'nin neden olduğu
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 25
histopatolojik değişikliklerin likopen tedavisi ile tersine çevrildiğide
tespit edildi (Ateş sahin et al. 2006).
Likopen, sisplatin kaynaklı spermiyotoksisiteye karşı da koruyucu
etkilere sahiptir. Farklı bir çalışmada likopen uygulaması (4 mg/kg)
sonucu; toplam anormal spermleri azaltmada, sperm canlılığını ve
hareketliliğini iyileştirmede önemli sonuçlar elde edildi. Ayrıca,
likopen’in testiküler MDA konsantrasyonunu azalttığı ve GPx
aktivitesini arttırdığı görüldü. Sıçanlarda siproteron asetat’ın
kullanıldığı bir çalışma sonucunda; oluşan kısırlıkta likopen’in (1.5
mg/0.5 mL) koruyucu bir etkisi olduğu ortaya konulmuştur. Ayrıca
likopen’in, sperm sayısı, canlılığı ve motilitesi, kuyruktan sarmal
spermatozoaya hipo-ozmotik şişme, 17β-hidroksisteroid dehidrojenaz
(HSD) testiküler fonksiyonları, CAT, 3β-HSD ve SOD, konjuge dien
seviyesi, MDA, serum testosteron ve testiküler kolesterol üzerinde
önemli bir yeniden yapılandırma etkisi yaptığı tespit edildi (Tripathy et
al. 2017).
26 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
KAYNAKÇA
Aly, H. A., El-Beshbishy, H. A., Banjar, Z. M. (2012). Mitochondrial dysfunction
induced impairment of spermatogenesis in LPS-treated rats: Modulatory role
of lycopene. Eur J Pharmacol, 677, 31-38.
Anusha, M., Venkateswarlu, M., Prabhakaran, V., Taj, S. S., Kumari, B. P.,
Ranganayakulu, D. (2011). Hepatoprotective activity of aqueous extract of
Portulaca oleracea in combination with lycopene in rats. Indian J Pharmacol,
43, 563-567.
Ateş sahin, A., Türk, G., Karahan, I., Yilmaz, S., Ceribaşi, A. O., Bulmuş, O. (2006).
Lycopene prevents adriamycin-induced testicular toxicity in rats. Fertil
Steril, 85(1), 1216-1222.
Authority, E. F. S. (2010). Revised exposure assessment for lycopene as a food colour.
EFSA J, 8, 1444.
Barber, N., Barber, J. (2002). Lycopene and prostate cancer. Prostate Cancer Prostatic
Dis, 5, 6-12.
Bhardwaj, M., Kumar, A. (2016). Neuroprotective effect of lycopene against PTZ-
induced kindling seizures in mice: Possible behavioural, biochemical and
mitochondrial dysfunction. Phytother Res, 30, 306-313.
Burton-Freeman, B. M., Sesso, H. D. (2014). Whole food versus supplement:
Comparing the clinical evidence of tomato intake and lycopene
supplementation on cardiovascular risk factors. Adv Nutr, 5, 457-485.
Canene-Adams, K., Campbell, J. K., Zaripheh, S., Jeffery, E. H., Erdman, J. W.
(2005). The tomato as a functional food. J Nutr, 135, 1226-1230.
Caseiro, M., Ascenso, A., Costa, A., Creagh-Flynn, J., Johnson, M., Simões, S.
(2020). Lycopene in human health. LWT, 127, 109323.
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 27
Datta, S., Jamwal, S., Deshmukh, R., Kumar, P. (2016). Beneficial effects of lycopene
against haloperidol-induced orofacial dyskinesia in rats: Possible
neurotransmitters and neuroinflammation modulation. Eur J Pharmacol, 771,
229-235.
Deng, Y., Xu, Z., Liu, W., Yang, H., Xu, B., Wei, Y. (2012). Effects of lycopene and
proanthocyanidins on hepatotoxicity induced by mercuric chloride in rats.
Biol Trace Elem Res, 146, 213-223.
El-Ashmawy, N. E., Khedr, N. F., El-Bahrawy, H. A., Hamada, O. B. (2018).
Suppression of inducible nitric oxide synthase and tumor necrosis factor-
alpha level by lycopene is comparable to methylprednisolone in acute
pancreatitis. Dig Liver Dis, 50, 601-607.
Göncü, T., Oğuz, E., Sezen, H., Koçarslan, S., Oğuz, H., Akal, A., Adıbelli, F. M.,
Çakmak, S., Aksoy, N. (2016). Anti-inflammatory effect of lycopene on
endotoxin-induced uveitis in rats. Arq Bras Oftalmol, 79, 357-362.
Hayhoe, R. P. G., Lentjes, M. A. H., Mulligan, A. A., Luben, R. N., Khaw, K. T.,
Welch, A. A. (2017). Carotenoid dietary intakes and plasma concentrations
are associated with heel bone ultrasound attenuation and osteoporotic
fracture risk in the European Prospective Investigation into Cancer and
Nutrition (EPIC)-Norfolk cohort. Br J Nutr, 117, 1439-1453.
He, Y., Xia, P., Jin, H., Zhang, Y., Chen, B., Xu, Z. (2016). Lycopene ameliorates
transplant arteriosclerosis in vascular allograft transplantation by regulating
the NO/cGMP pathways and Rho-associated kinases expression. Oxidative
Med Cell Longev, 3128280.
Herzog, A., Siler, U., Spitzer, V., et al. (2005). Lycopene reduced gene expression of
steroid targets and inflammatory markers in normal rat prostate. FASEB J,
19, 272-274.
Jain, A., Sharma, G., Kushwah, V., Thakur, K., Ghoshal, G., Singh, B., Jain, S.,
Shivhare, U., Katare, O. (2017). Fabrication and functional attributes of
28 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
lipidic nanoconstructs of lycopene: An innovative endeavour for enhanced
cytotoxicity in MCF-7 breast cancer cells. Colloids Surf B Biointerfaces,
152, 482-491.
Jiang, W., Guo, M. H., Hai, X. (2016). Hepatoprotective and antioxidant effects of
lycopene on non-alcoholic fatty liver disease in rat. World J Gastroenterol,
22, 10180.
Joshi, B., Kar, S. K., Yadav, P. K., Yadav, S., Shrestha, L., Bera, T. K. (2020).
Therapeutic and medicinal uses of lycopene: A systematic review. Int J Res
Med Sci, 8, 1195.
Kawata, A., Murakami, Y., Suzuki, S., Fujisawa, S. (2018). Anti-inflammatory
activity of β-Carotene, lycopene and tri-n-butylborane, a scavenger of
reactive oxygen species. Vivo, 32, 255-264.
Liu, C. B., Wang, R., Yi, Y. F., Gao, Z., Chen, Y. Z. (2018). Lycopene mitigates β-
amyloid induced inflammatory response and inhibits NF-κB signaling at the
choroid plexus in early stages of Alzheimer’s disease rats. J Nutr Biochem,
53, 66-71.
Liu, T. Y., Chen, S. B. (2016). Sarcandra glabra combined with lycopene protect rats
from lipopolysaccharide induced acute lung injury via reducing
inflammatory response. Biomed Pharmacother, 84, 34-41.
Mackinnon, E. S., Rao, A. V., Rao, L. G. (2011). Dietary restriction of lycopene for a
period of one month resulted in significantly increased biomarkers of
oxidative stress and bone resorption in postmenopausal women. J Nutr
Health Aging, 15, 133-138.
Moran, N. E., Erdman, J. W., Clinton, S. K. (2013). Complex interactions between
dietary and genetic factors impact lycopene metabolism and distribution.
Arch Biochem Biophys, 539, 171-180.
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 29
Moussa, M., Gouranton, E., Gleize, B., Yazidi, C. E., Niot, I., Besnard, P., Borel, P.,
Landrier, J. F. (2011). CD36 is involved in lycopene and lutein uptake by
adipocytes and adipose tissue cultures. Mol Nutr Food Res, 55, 578-584.
Nedamani, A. R., Nedamani, E. R., Salimi, A. (2019). The role of lycopene in human
health as a natural colorant. Nutr Food Sci, 49, 284-298.
Ozmen, O., Topsakal, S., Haligur, M., Aydogan, A., Dincoglu, D. (2016). Effects of
caffeine and lycopene in experimentally induced diabetes mellitus. Pancreas,
45, 579-583.
Peng, S., Li, J., Zhou, Y., Tuo, M., Qin, X., Yu, Q., Cheng, H., Li, Y. (2017). In vitro
effects and mechanisms of lycopene in MCF-7 human breast cancer cells.
Genet Mol Res, 16-23.
Przybylska, S. (2020). Lycopene–a bioactive carotenoid offering multiple health
benefits: A review. Int J Food Sci Technol, 55, 11-32.
Reifen, R., Nur, T., Matas, Z., Halpern, Z. (2001). Lycopene supplementation
attenuates the inflammatory status of colitis in a rat model. Int J Vitam Nutr
Res, 71, 347-351.
Saini, R. K., Rengasamy, K. R., Mahomoodally, F. M., Keum, Y. S. (2020). Protective
effects of lycopene in cancer, cardiovascular, and neurodegenerative
diseases: An update on epidemiological and mechanistic perspectives.
Pharmacol Res, 155, 104730.
Sen, S. (2019). The chemistry and biology of lycopene: Antioxidant for human health.
Int J Adv Life Sci Res, 2, 8-14.
Sheriff, S. A., Shaik Ibrahim, S., Devaki, T., Chakraborty, S., Agarwal, S., Pérez-
Sánchez, H. (2017). Lycopene Prevents mitochondrial dysfunction during d-
galactosamine / lipopolysaccharide-induced fulminant hepatic failure in
albino rats. J Proteome Res, 16, 3190-3199.
30 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
Song, B., Liu, K., Gao, Y., Zhao, L., Fang, H., Li, Y., Pei, L., Xu, Y. (2017). Lycopene
and risk of cardiovascular diseases: A meta-analysis of observational
studies. Mol Nutr Food Res, 61, 1601009.
Tripathy, A., Ghosh, A., Dey, A., Pakhira, B. P., Ghosh, D. (2017). Attenuation of the
cyproterone acetate-induced testicular hypofunction by a novel nutraceutical
lycopene: A genomic approach. Andrologia, 49, e12709.
Tokac, M., Aydin, S., Taner, G., Özkardeş, A. B., Taşlipinar, M. Y., Doğan, M.,
Dündar, H. Z., Kilic, M., Başaran, A. A., Başaran, A. N. (2015).
Hepatoprotective and antioxidant effects of lycopene in acute cholestasis.
Turk J Med Sci, 45, 857-864.
Tong, C., Peng, C., Wang, L., Zhang, L., Yang, X., Xu, P., Li, J., Delplancke, T.,
Zhang, H., Qi, H. (2016). Intravenous administration of lycopene, a tomato
extract, protects against myocardial ischemia-reperfusion injury. Nutrients,
8, 138.
Wang, J., Li, L., Wang, Z., Cui, Y., Tan, X., Yuan, T., Liu, Q., Liu, Z., Liu, X. (2018).
Supplementation of lycopene attenuates lipopolysaccharide-induced
amyloidogenesis and cognitive impairments via mediating
neuroinflammation and oxidative stress. J Nutr Biochem, 56, 16-25.
Wang, X., Yang, H. H., Liu, Y., Zhou, Q., Chen, Z. H. (2016). Lycopene consumption
and risk of colorectal cancer: A meta-analysis of observational studies. Nutr
Cancer, 68, 1083-1096.
Yefsah-Idres, A., Benazzoug, Y., Otman, A., Latour, A., Middendorp, S., Janel, N.
(2016). Hepatoprotective effects of lycopene on liver enzymes involved in
methionine and xenobiotic metabolism in hyperhomocysteinemic rats. Food
Funct, 7, 2862-2869.
Yegın, S. Ç., Yur, F., Çetın, S., Güder, A. (2015). Effect of lycopene on serum nitrite-
nitrate levels in diabetic rats. Indian J Pharm Sci, 77, 357.
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 31
Yucel, Y., Oguz, E., Kocarslan, S., Tatli, F., Gozeneli, O., Seker, A., Sezen, H.,
Buyukaslan, H., Aktumen, A., Ozgonul, A., et al. (2017). The effects of
lycopene on methotrexate-induced liver injury in rats. Bratisl Lek Listy, 118,
212-216.
Zeng, Y. C., Peng, L. S., Zou, L., Huang, S. F., Xie, Y., Mu, G. P., Zeng, X. H., Zhou,
X. L., Zeng, Y. C. (2017). Protective effect and mechanism of lycopene on
endothelial progenitor cells (EPCs) from type 2 diabetes mellitus rats.
Biomed Pharmacother, 92, 86-94.
Zhao, B., Liu, H., Wang, J., Liu, P., Tan, X., Ren, B., Liu, Z., Liu, X. (2018).
Lycopene supplementation attenuates oxidative stress, neuroinflammation,
and cognitive impairment in aged CD-1 mice. J Agric Food Chem, 66, 3127-
3136.
32 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 33
BÖLÜM 2
ANTOSİYANİNLER
Doç. Dr. Sedat BİLGİÇ2
2 Adıyaman üniversitesi, Sağlık Hizmetleri M.Y.O. Tıbbi Hiz. ve Tek. Bölümü,
Adıyaman, Türkiye. [email protected]
34 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 35
GİRİŞ
Antosiyaninler, bir polifenol alt sınıfı olan flavonoid grubuna dahildir.
Doğada 600'den fazla antosiyanin’in varolduğu bilinmektedir. Bu doğal
bileşikler insan diyetinde yaygın olarak yeralmaktadır. Özellikle
kırmızı, mavi veya mor meyve ve sebzelerde normalde %0.1 - %1.0
kuru ağırlık arasındaki konsantrasyonlarda bulunmaktadır.
Pigmentasyonu ve yapısal özellikleri vasıtasıyla, antosiyaninler
endüstride doğal renklendiriciler olarak kullanılırlar. Antosiyaninlerin,
antioksidan savunmayı arttırdığı ve enflamatuar sinyal yollarını modüle
ettiği ve kronik hastalık risklerini azalttığı rapor edilmiştir. Ayrıca bu
bileşiklerin, oksidatif hasarı inhibe ettiği, DNA hasarını tamir ettiği,
kanser hücrelerinde apoptozu tetiklediği, vasküler endotelyal
fonksiyonu düzelttiği ve nörotoksisitenin düzelmesinde rol oynadığı
tespit edilmiştir.
1. ANTOSİYANİNLER
Antosiyanin kelimesi koyu-mavi (kyanos) ve çiçek (anthos)
kelimelerinden türetilmiştir. Yunancadan köken alan bu kelime ilk kez
1835’te Alman botanikçi Ludwig Marquart tarafından kullanılmıştır
(Wada ve Ou 2002). Antosiyaninler genellikle çiçeklerde ve birçok
bitkinin meyvesinde bulunmaktadırlar. Kırmızı, mor ve mavi renkli
çiçekli bitkilerin çoğu antosiyanin içerdiği bilinmektedir. Kırmızı
çiçekli ve yenilebilen bitkiler arasında kırmızı ebegümeci, kırmızı gül,
kırmızı ananas, adaçayı, kırmızı yonca ve pembe çiçek bulunmaktadır.
Mavi (peygamber çiçeği, mavi hindiba ve mavi biberiye) ve mor (mor
nane, mor çarkıfelek, mor adaçayı, menekşe ve lavanta) çiçekleri de
36 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
yaygın olarak yenebilen çiçekler arasında yer almaktadır. Ayrıca bu
çiçeklerden bazıları renklendiriciler olarak geleneksel hekimlik
alanında kullanılmaktadır. Kırmızı, mor ve mavi renkli meyveler
faydalı etkileri nedeniyle yaygın olarak tüketilmektedirler. Çilek, kuş
üzümü ve diğer kırmızı-mavi renkli meyvelerden elde edilen
antosiyanin’in renkli pigmentleri güçlü antioksidanlardır. Ayrıca,
antosiyanin bakımından zengin olan siyah havuç, kırmızı lahana ve mor
patates hastalıkların önlenmesi için tüketilen fonksiyonel gıdalar
arasında yer almaktadırlar (Siriwoharn ve ark. 2004).
Antosiyaninler; fenilpropanoid yolla sentezlenebilen flavonoidler adı
verilen ana molekül sınıfında bulunmaktadırlar. Bunlar; yaprak,
internod, kök, çiçek ve meyve dahil olmak üzere bitkilerin tüm
dokularında yer alabilirler. Aynı zamanda antosiyaninler, bitkilerde
mevcut olan bir grup polifenolik pigmentler olarak bilinirler. Ayrıca
güçlü antioksidan özellikleri sayesinde abiyotik ve biyotik stres
faktörlerine karşı da koruma sağlarlar. Polifenollerin; beyin sağlığı,
kalp sağlığı, diyabet ve bazı kanser tiplerinde yararlı etkileri olduğu
tespit edilmiştir (Liu ve ark. 2018).
Antosiyaninler; bitki çiçeklerinde, meyvelerinde ve yumrularında
bulunan mavi, kırmızı veya mor pigmentlerdir. Asidik durumda
antosiyanin kırmızı pigment, alkali koşullarda ise mavi pigment olarak
görünür. Antosiyanin, bazik flavonoid yapının C halkasının oksijen
atomunda pozitif bir yüke sahip olmasına rağmen flavonoidlerden biri
olarak kabul edilir. Flaviliyum (2-phenylchromenylium) iyonu olarak
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 37
da adlandırılır. Antosiyanin’in stabilitesi; pH, ışık, sıcaklık ve yapısına
bağlıdır (Laleh ve ark. 2006).
Antosiyaninler; bitkilerin ikincil metabolitlerinin bir kısmını meydana
getiren flavonoidlerin önemli bir sınıfıdır. Suda çözünebilen pigmentler
olduklarından dolayı genellikle hücre kofullarında bulunurlar. Ayrıca
bunlar; bitkiye verdikleri renk koful içerisindeki ortam tarafından
etkilenir. Şu ana kadar doğada 600’ün üzerinde antosiyanin
tanımlanmıştır (Smeriglio ve ark. 2016). Bitkilerde bulunan
pelargonidin, siyanidin, delfinidin, peonidin, petunidin ve malvidin en
yaygın antosiyanin türevidir (Kong ve ark. 2003).
Bitkilerde bulunan antosiyaninlerin geniş bir kullanım alanı
bulunmaktadır. Çiçekler, meyveler ve sebzelerden elde edilen mavi,
kırmızı ve mor renkli pigmentler geleneksel olarak boya ve gıda boyası
olarak kullanılır. Antosiyanin bakımından zengin çiçek ve meyveler;
doğal renklendiriciler olarak kullanılmasının yanı sıra çeşitli
hastalıkları tedavi etmek için ilaç olarak da kullanılmaktadır. Ayrıca
antosiyaninler; antidiyabetik, antikanser, anti-inflamatuar,
antimikrobiyal, anti-obezite ve kardiyovasküler hastalıkları önleyici
etkilere de sahiptirler. Bu nedenle, yenilebilir bitkilerden ekstrakte
edilen antosiyaninler potansiyel farmasötik bileşenlerdir (He ve ark.
2011).
Antosiyaninler, suda çözünen glikozit yapısında bileşiklerdir.
Bileşimlerinde bazı şekerler ve şeker olmayan maddelerde
bulunmaktadır.
38 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
Esas rengi veren başlıca antosiyanidinler:
-Siyanidin (şeftali, kiraz, incir, erik, ahududu, frenküzümü, kırmızı
lahana)
-Malvidin (bazı üzümlerde)
-Pelargonidin (çilek, kırmızı turp, dut)
-Peonidin (bataklık kızılcığı)
-Petunidin (Amerikan üzümleri)
Genellikle meyve ve sebzelerde bir kaç antosiyanidin çeşidi
bulunabilir. Antosiyanin pigmentleri, doğal gıda renklendiricileri
olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bununla birlikte
pigmentlerin rengi ve stabilitesi; pH, ışık, sıcaklık ve yapıdan etkilenir.
Antosiyaninler asidik pH'da kırmızı pigmentli olmalarına rağmen doğal
ortamda maviye kayarlar. Aynı zamanda antosiyaninler; bazik pH'da
kararsız olup koyu kahverengi okside bileşiklere indirgenme
eğilimindedirler. Antosiyaninlerin stabilitesi; yapılarındaki B halkasına
ve hidroksil veya metoksil gruplarının varlığına bağlıdırlar. Ayrıca,
karbon 2'ye bitişik bir oksonyum iyonunun varlığı, antosiyaninleri
sülfür dioksit, askorbik asit, hidrojen peroksit veya su gibi bileşiklerin
nükleofilik saldırısına özellikle duyarlı hale getirmektedir. Bunun yanı
sıra metal iyonlarının, sıcaklığın, ışığın ve oksijenin varlığı da
antosiyaninlerin stabilitelerini etkileyebilir (Khoo ve ark. 2017).
1.1. Antosiyanin İçeren Bitkiler
Böğürtlen
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 39
Ahududu
Yaban mersini
Çilek
Nar
Siyah ve kırmızı kuş üzümü
Mor lahana
Mürdüm eriği
Kiraz
Kırmızı pancar
Siyah fasulye
1.2. Antosiyanin Eksikliği
Çalışmalarda antosiyaninler temel besinler olarak tanımlanmamış olup
antosiyanin tüketiminin eksikliği ile herhangi bir yetmezlik
ilişkilendirilmemektedir. Antosiyaninlerin ve diyetle alınan diğer
biyoaktif bileşiklerin değeri, yaşam süresi boyunca sağlığın
korunmasını teşvik etme potansiyeline sahiptir. Düzenli olarak renkli
meyve ve sebze alımı, kronik hastalıklara karşı koruma sağlayabilen
sağlıklı bir yaşam tarzının önemli bir bileşenidir. Düşük meyve ve sebze
alımı, %14 gastrointestinal kanser, %11 iskemik kalp hastalığı ve %9
felçten kaynaklanan hastalıklar olmak üzere dünya çapında yaklaşık 1,7
milyon insanın ölüme neden olduğu tahmin edilmektedir (Pojer ve ark.
2013).
40 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
1.3. Antosiyaninlerin Klinik Kullanımları
Yaban mersini gibi antosiyanin açısından zengin besinler geleneksel
olarak ateroskleroz ve kronik venöz yetmezlik gibi sağlık sorunlarının
tedavisi için Avrupa’da ve Asya'da kullanılmaktadır. İkinci dünya
savaşı sırasında İngiliz savaş pilotlarına daha iyi gece görüşü için
genellikle yaban mersini reçeli takviye besin olarak verilmiştir.
Geleneksel tıbbi kullanımlara rağmen, antosiyaninler şu anda batı
tıbbında terapötik uygulamalar için kullanılmamaktadır.
1.4. Diyet Önerileri
Amerika Birleşik Devletleri’nde, Kanada’da ve Avrupa Birliği'nde
antosiyaninler ve biyoaktif bileşikler için diyet referans alımları henüz
mevcut değildir. Çin’de antosiyaninler için özel önerilen seviye 50
mg/gün. Son zamanlarda tüm dünyada renkli meyve ve sebzelerin
tüketimini artırmaya yönelik halk sağlığı önerileri geliştirilmektedir.
Yapılan çalışmalarda da antosiyanin alımı ile diyet kalitesi arasında
pozitif bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Bu durumda yüksek
antosiyanin içeren bir diyetin sağlık açısından daha fazla etkin olması
beklenmektedir. Antosiyaninlerin diyetle alımının; 20 yaşındaki
bireyler için 11.6 ± 1.1 mg/gün olduğu tahmin edilmektedir. Ortalama
olarak günlük antosiyanin alımı; kadınlarda (12,6 ± 1,5 mg/gün),
erkeklerle (10,5 ± 0,8 mg/gün) olduğu görülmektedir. Ortalama
antosiyanin alımının çeşitli etnik gruplar arasında önemli ölçüde
farklılık gösterdiği bilinmektedir. Beyaz bireylerde (12,5 ± 1,3
mg/gün), hispaniklerde (10,1 ± 1,2 mg/gün) ve siyahlarda (8,9 ± 0,9
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 41
mg/gün) ortalama günlük alımlara sahip olduğu gösterilmiştir
(Sebastian ve ark. 2015).
1.5. Antosiyaninlerin Kimyasal Yapısı
Antosiyaninler; çok çeşitli bitki çiçeği yapraklarından ve meyvelerin
renginden ve şarap gibi renkli ürünlerin renginden sorumlu olan
flavonoid ailesine ait fenolik bileşiklerdir. Ayrıca antosiyaninler,
doğrusal üç karbon zinciri (C2, C3, C4) ile birleştirilmiş iki benzen
halkasına sahiptir. Bu durum antosiyaninlerin; C6 – C3 – C6 temel
iskeletine sahip oldukları anlamına gelir (Mazza 1995). Kimyasal
olarak antosiyaninler; flaviliyum veya 2-fenilbenzopirilyum
katyonundan türetilen antosiyanidinlerin glikozit parçalarıdır. Doğada
bulunan çok sayıda antosiyaninlerden altısı daha yaygın olarak bulunur.
Bu antosiyaninler; siyanidin, delfinidin, pelargonidin, peonidin,
petunidin ve malvidin’dir. Doğada polar olan antosiyaninler, metanol,
etanol ve su gibi polar çözücülerde çözünür. Ekstraksiyon işlemlerinin
çoğunun bu tür çözücüleri kullanmak için tasarlanmasının nedeni
budur. Bu çözücüler, flaviliyum katyonundaki antosiyaninleri stabilize
etmek için asitleştirilmektedir. Antosiyaninler; moleküldeki -OH
parçalarının sayısı, metilasyon derecesi, aglikon molekülüne bağlı
şeker parçasının yapısı ve spesifik pozisyondaki farklılıklardan
kaynaklanan yapısal farklılıklar göstermektedirler (Nichenametla ve
ark. 2006).
42 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
2. İNSAN SAĞLIĞINDA ANTOSİYANİNLERİN ROLÜ
Renklendirme özelliklerine ek olarak, antosiyaninler; nöronal
hastalıkları, kardiyovasküler hastalıkları, kanseri, diyabeti, iltihabı ve
diğer pek çok hastalığı önlemeye yardımcı olan güçlü antioksidan
aktivite sergilemektedirler. Antosiyaninlerin kanser tedavisi ve insan
beslenmesi üzerinde etkili olduğu bildirilmektedir. Bunların, hücre
döngüsünün S fazı ile G2 fazı arasında hücre büyümesini durdurarak
tümör büyümesini baskılamada etkili olduğu bildirilmektedir (Koide ve
ark. 1996). Aynı zamanda antosiyaninlerin oksidanlara karşı koyma
yetenekleri, onları ateroskleroz savaşçısı da yapmaktadır.
Antosiyaninlerin kan damarlarını gevşettiği ve kan damarı duvarlarını
kaplayan endotel hücrelerinin bütünlüğünü koruduğu tespit edilmiştir.
Yapılan deneysel hayvan çalışmalarında, antosiyaninlerin özofagus
kanserine karşı inhibe edici etkiye sahip olduğu, nöronal ve davranışsal
yaşlanmayı tersine çevirdiği gösterilmiştir (Torronen ve Maatta 2002).
Ayrıca bitkilerin terapötik aktivitesi, meyvelerindeki antosiyanin
içeriği ile ilişkilendirilmiştir. Antosiyaninlerin diğer yararları arasında
alerji tedavisi, sağlıklı kalp, daha iyi görme, ülser tedavisi ve bilişsel
işlev bulunmaktadır. Bunların yanı sıra antosiyaninlerin kılcal
damarlardan kaynaklanan çeşitli hastalıkların tedavisinde de olumlu
etkileri olduğu bilinmektedir (Yousuf ve ark. 2016).
Araştırmacılar, antosiyaninlerin ilginç renklendirme ve sağlık
özellikleri nedeniyle doğal potansiyellerini keşfetmeye
çalışmaktadırlar. Literatürde antosiyaninlerin saflaştırılması ve
ayrılması için çeşitli teknikler uygulanmaktadır. Ayrıca
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 43
antosiyaninlerin gıdalardaki uygulaması, bitkilerdeki tanımlanması ve
dağıtımı, stabilitesi, kromatografik ve elektroforetik teknikler
kullanarak kantitatif analizleri ve bozunma kinetiği analizleride
yapılmaktadır (Matera ve ark. 2012).
Antosiyaninlerin; damar koruyucu, iltihap giderici, trombosit
kümeleşmesini önleyici, normal damar geçirgenliğini koruyucu,
diyabet kontrolü, tümör gelişimini önleyici, antiülser ve UV radyasyona
karşı koruyucu etkileri olduğu belirtilmektedir. Ayrıca
antosiyaninlerin; DNA kırılmalarını engellediği, östrojenik aktivite
gösterdikleri (hormonlara bağlı olarak ortaya çıkan hastalıkların seyrini
değiştirdikleri), siklooksigenaz gibi bazı enzimleri inhibe ettikleri,
sitokin üretimini hızlandırarak bağışıklık sistemini destekledikleri de
rapor edilmiştir. Bunların yanı sıra antosiyaninlerin; idrak ve motor
fonksiyonlarını modüle ettikleri, hafızayı geliştirdikleri ve yaşa bağlı
olarak ortaya çıkan nöral hastalıkların engellenmesinde önemli roller
üstlendikleri tespit edilmiştir. Yapılan bir çalışmada, antosiyaninlerin
kronik iltihaplı hastalıklarla ilişkilendirilen nitrik oksidi inhibe etmede
son derece etkili olduğu saptanmıştır. Bireysel olarak saflaştırılmamış
antosiyanin ekstraktlarının sinerjik etkiyle daha yüksek antiradikal
aktivite sergiledikleri belirtilmektedir.
Antosiyaninlerin; hücresel fonksiyonlarla ilgili birçok genin
aktivasyonu ile bağlantıları olduğu bilinmektedir. Diyetteki
antosiyaninlerin GI kanseri inhibe ettiği ve topikal olarak uygulanan
antosiyaninlerin ise deri kanserini önlediği gözlenmiştir. Farmakolojik
veriler; kemirgenlerin ve insanların kan dolaşımındaki emilen
44 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
antosiyaninlerin çok az olduğunu göstermiştir. Yapılan çalışmalarda
antosiyaninlerin; GIS ve deride az etkinlik gösterdikleri, emilim
yerlerinin önemli olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra
antosiyaninlerin metabolizması ve alımında barsak bakterilerinin rolü
de araştırılmalıdır. Ayrıca in vitro etkilerini ortaya çıkarmak için gerekli
olan antosiyanin miktarı kadar, insan plazması içinde görülen
miktarının da aşılmaması gerekir. İnsanlarda kanser gelişiminin
kimyasal yollarla önlenmesi için antosiyanin ve metabolitlerinin
emilimini arttırmaya yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
Antosiyanin alınımının sağlık üzerine olumlu etkilerinin olduğu birçok
çalışmayla rapor edilmiştir. Antosiyaninlerin; kanser, kardiyovasküler,
nörodejeneratif ve diyabet gibi hastalıklara karşı önleyici etkilerinin
olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, aglikonların yüksek reaktivitesi ve
kararsızlığı, antosiyaninlerin antioksidan ajanlar olarak radikal
temizleyici işlevi görmesini sağlamaktadır. Bu özellikleri sayesinde
yaşlanmayı da önlemektedirler. Çeşitli hayvan deneylerinde hafıza,
denge ve koordinasyon yeteneklerini güçlendirdiği ve geliştirdiği
bildirilmiştir (Lila ve ark. 2016). Son yıllarda belirtilen sağlık etkileri
dikkate alınarak antosiyanince zenginleştirilmiş gıdalarla ilgili
çalışmalara önem verildiği görülmüştür. Fakat bu çalışmalarda
karşılaşılan en büyük sorun antosiyaninlerin stabilitasyonu ve gıda
matrisindeki etkinliği olmuştur. Antosiyaninlerin stabilitesi oldukça
düşüktür ve kimyasal form olarak degradasyona müsaittir.
Stabilizasyon; pH, depolama sıcaklığı, kimyasal yapı, konsantrasyon,
ışık, oksijen varlığı, çözücülerin ve enzimlerin varlığı, flavonoidlerin,
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 45
proteinlerin ve metalik iyonların varlığı gibi çeşitli faktörlerden
etkilenmektedir. Stabilizasyonu sağlamak için sprey kurutma,
konservasyon – faz ayırma işlemi, kaplama işlemi, çözücü
buharlaştırma, hava süspansiyonu, ara yüzey polimerizasyonu ve
santrifüj süspansiyon ayırma gibi farklı teknikleri olan
mikroenkapsülasyon metotları önerilmektedir.
Özet olarak, antosiyaninler birçok meyve ve sebzede bulunan ve renk
pigmentasyonundan sorumlu fenolik bileşiklerdir. Kimyasal yapıları
sonucu stabil olmamaları ise kolayca degrade olmalarına sebebiyet
vermektedir. Antosiyaninlerin; biyoyararlanımlarının düşük olması ve
mekanizmasının tam anlaşılamaması ise antosiyanince
zenginleştirilmiş gıda üretimlerinde sorun oluşturmaktadır. Bununla
birlikte, gıdalarla antosiyanin alımının insan sağlığına olumlu etkileri
umut verici olarak görülmektedir (Fairlie-Jones ve ark. 2017).
3.ANTOSİYANİNLERİN BİYOLOJİK KULLANILABİLİRLİĞİ
Biyoyararlanım, normal yollarla sindirilen, emilen ve metabolize edilen
belirli bir besinin oranıdır. Antosiyaninlerin vücuda başarıyla yutulması
ve dağıtılması gerekir. Bununla birlikte, antosiyaninler genellikle farklı
gıda kaynakları ile birlikte alındıklarından, gıda matrislerinin
emilimlerine etkisi, biyoyararlanım çalışmalarını daha karmaşık hale
getirir. Antosiyaninlerin biyoyararlanımını araştırmak için çeşitli
çalışmalar yapılmıştır (McGhie ve Walton 2007). Yapılan çalışmalarda
genellikle antosiyaninlerin biyoyararlanımı %1'den az olduğu tespit
edilmiştir. Farklı glikozitler içeren antosiyaninlerin farklı
biyoyararlanımı vardır. Genel olarak, asillenmemiş antosiyaninler,
46 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
asillenmiş olanlardan daha iyi emilir. Antosiyaninler hızla emilip
elimine edilmesine rağmen verimliliğinin düşük olduğu bulunmuştur.
Bu nedenle, sistemik faydaları için sürekli antosiyanin alımı gerekebilir
(Manach ve ark. 2005).
Antosiyaninlerin biyoyararlılığı tam olarak anlaşılamamıştır.
Antosiyaninlerin genellikle farklı gıda kaynakları ile kombine alınması
ve gıda matrislerinin emilim üzerindeki etkisinden dolayı
biyoyararlılıkları açıklaması zor bir hal almaktadır. Bununla birlikte,
farklı glikozitler içeren antosiyaninlerin biyoyararlılığı da farklı
olmaktadır. Antosiyaninler; karaciğere taşınıp metabolize edildikten
sonra, safra yoluyla enterik sisteme geri gönderilir yada idrarla dışarı
atılmadan önce dolaşıma katılır (Yousuf ve ark. 2016). Çoğu
antosiyanin’in bağırsaklarda emilmeden, mikrobiyota tarafından
hidroliz, demetilasyon, indirgeme, dekarboksilasyon, dehidroksilasyon
gibi biyotransformeye uğradığı veya metabolize edildiği
düşünülmektedir. Bağırsak mikrobiyotasının gıdanın fenolik içeriğinin
biyoyararlılığını arttırabileceği ve antioksidan aktivitesini dört katına
çıkarabileceği düşünülmektedir. Bunlara ek olarak antosiyaninlerin,
gram-negatif ve gram-pozitif olmak üzere birçok patojenik bakterinin
inhibasyonunu sağlayan antimikrobiyal etkisi de bulunmaktadır (Jamar
ve ark. 2007).
4. ANTOSİYANİNLERİN EKSTRAKSİYONU
Bitki kaynaklarından aktif bileşenlerin ekstraksiyonu için çeşitli
yöntemler kullanılmaktadır. Ayrıca ekstraksiyon işleminde; uygun
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 47
yöntemin seçimi, ekonomik uygulanabilirlik ve sürecin belirli bir
duruma uygunluğu gibi birçok faktör etkinlik göstermektedir.
Antosiyaninler, çeşitli meyve ve sebzelerden ekstrakte edilen polar
moleküllerdir. Antosiyanin ekstraksiyonu için sulu etanol, metanol
veya aseton karışımları kullanılır. Mevcut literatüre göre,
antosiyaninler en yaygın olarak çözücü ekstraksiyon yöntemiyle ve
daha özel olarak HCl ve metanol kullanılarak ekstrakte edilmektedirler
(Durana ve ark. 2001). Ekstraksiyon, çalkalama veya karıştırma
teknikleri kullanılarak geliştirilebilir. Bu şekilde elde edilen ekstrakt
daha sonra filtrelenebilir ve döner buharlaştırıcı kullanılarak vakumla
konsantre edilebilir. Antosiyaninlerin termal bozunmasını önlemek için
ultrafiltrasyon ve nanofiltrasyon gibi membran teknolojileri
kullanılabilir ve bu da başlangıç ekstraktına benzer kalitede konsantre
oluşturabilir (Cisse ve ark. 2011).
Turp antosiyaninleri, asitleştirilmiş metanol (konsantre HCl / metanol
D 0.01: 100 mL) kullanılarak ekstrakte edildi. Son zamanlarda, dut
durumunda betalainler gibi ham özlerden doğal ürünlerin ekstraksiyonu
veya izolasyonu için sulu iki fazlı ekstraksiyon kullanıldı. Bu yöntem,
biyomoleküllerin aşağı yönde işlenmesi için etkili, çok yönlü ve önemli
bir gelişen teknik olarak kabul edilmektedir. Son zamanlarda duttan
antosiyanin ekstraksiyonunda sulu iki fazlı ekstraksiyon
kullanılmaktadır. Elde edilen bu ekstrakt, antosiyanin karışımının
bileşimini etkilemeden, geleneksel ekstraksiyona kıyasla nispeten
yüksek bir antioksidan aktivite gösterdiği tespit edilmiştir (Wu ve ark.
2011).
48 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
4.1. Antosiyaninlerin Kapsüllenmesi
Antosiyaninler, potansiyel sağlığı geliştirici özelliklere sahip
olmalarına ve gelecek vaat eden doğal gıda renklendiricileri olarak
kabul edilmelerine rağmen, kararsız yapıları maalesef pratik
uygulamalarda bir engel oluşturmaktadır. Antosiyaninler; işleme ve
depolama sırasında çevre koşullarına karşı düşük stabiliteye sahiptir.
İzole edilen antosiyaninler oldukça kararsızdır ve bozulmaya karşı çok
hassastır (Giusti ve Wrolstad 2003). Bu nedenle, antosiyanin
pigmentlerinin gıdalardaki kullanımı zayıf stabiliteleri nedeniyle
engellenmiştir. Kapsülleme, bu tür bileşiklerin; ürünlere dahil etmede
etkili bir yolu olarak görünmektedir. Kapsülleme ajanları; ışık, nem ve
oksijen gibi ortamın olumsuz koşullarına karşı koruyucu bir kaplama
görevi görür. Kapsüllenmiş biyoaktif bileşiklerin kullanımı daha
kolaydır ve gelişmiş stabilite sunabilir. Ayrıca kapsülleme teknikleri;
gıda ve tıbbi bileşenlerin sıcaklık, ışık, nem ve oksijen gibi çevresel
faktörlerle etkileşimlerini azaltmak için yaygın bir şekilde
kullanılmaktadır.
Mikrokapsülleme, antosiyaninler gibi hassas gıda bileşenlerini hedef
organa ulaşana kadar korumak için yararlı bir yöntem olabilir.
Maltodekstrin genellikle mikrokapsülleme için bir duvar malzemesi
olarak kullanılır. Yapılan çalışmalar antosiyaninlerin; maltodekstrin ve
arap zamkı kombinasyonu ile mikrokapsüllenmesinin en yüksek
kapsülleme verimlilikleri ile sonuçlandığını göstermektedir.
Antosiyaninleri ve betasiyaninleri kapsüllemek için 10 ile 25 arasında
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 49
dekstroz eşdeğeri olan maltodekstrin kullanılmaktadır (Ersus ve
Yurdagel 2007).
4.2. Antosiyaninlerin Renklendirici Olarak Kullanımı
Gıda endüstrisi; gıda boyası olarak birçok kimyasal maddeyi
kullanmaktadır. Bu kullanım, sağlık riskleri nedeniyle bir takım
problemler ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca sentetik boyaların; olumsuz
davranışsal ve nörolojik etkilere neden olduğundan şüphelenilmektedir.
Güvenli ve potansiyel olarak sağlığı koruyucu etkilere sahip olan
antosiyaninler, sentetik maddelerin yanı sıra ilgi çekici bir alternatiftir.
Nitekim, yiyecek ve içeceklerde gıda boyası olarak antosiyaninlerin
kullanımına Avrupa, Japonya, Amerika Birleşik Devletleri ve diğer
birçok ülkede geniş çapta izin verilmektedir (He ve Giusti 2010).
Antosiyanin ilavesinden yararlanabilecek ürünler arasında alkolsüz
içecekler, şuruplar, reçeller, jöleler, tatlılar, unlu mamuller veya süt
ürünleri ve tozlar bulunmaktadır. Ayrıca antosiyaninler; gıdaya renk
sağlamanın yanı sıra farklı avantajlarda sağlayabilirler. Bunlar;
eklendikleri yiyecekleri koruyan antioksidan görevi görebilirler ve
tüketiciler için sağlığı geliştirici etkiler yaratarak beslenme
potansiyellerini de artırabilirler. Dolayısıyla antosiyaninler; yiyeceklere
ayırt edici bir kalite sağlamış olurlar. Diğer taraftan antosiyaninlerin
doğal gıda renklendiricileri olarak kullanılması çeşitli problemlere de
neden olmaktadır. Birincisi, antosiyaninler temel olarak ışık, oksijen,
enzimler, metaller, diğer oksidanların varlığı, pH ve sıcaklık nedeniyle
hızla bozunma eğiliminde olduklarından stabiliteleri optimal değildir
(Patras ve ark. 2010). İkincisi, sentetik moleküllere göre oldukça
50 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
pahalıdırlar. Üçüncüsü, kırmızı turptan elde edilen antosiyaninlerde
olduğu gibi gıda ürünlerinde kötü tatlara neden olabilirler. Bütün bu
faktörler antosiyaninlerin gıdalarda kullanımını kısıtlar. Depolama
sırasındaki bazı renk kayıpları; düşük sıcaklıkta ve karanlık
konteynırlarda depolanarak yada oksijensiz paketleme yapılarak
önlenebilirler.
Genellikle potansiyel gıda renklendirici antosiyanin kaynakları; üzüm
kabuğu, turp, kırmızı patates, kırmızı lahana ve mor tatlı patates, siyah
havuç, siyah fasulye ve kuru erik olarak bilinmektedir. Ayrıca
açillenmiş antosiyaninler, açillenmemiş antosiyaninlere göre daha
stabil oldukları için gıda renklendiricileri olarak tercih edilmektedirler.
Ancak mürver gibi bazı meyvelerde düşük maliyetle yüksek miktarda
asilatlanmamış antosiyanin elde etmek için kullanılabilir (Mojica ve
ark. 2017).
5. ANTOSİYANİNLERİN ETKİLERİ
5.1. Antosiyaninlerin Antioksidan Etkisi
Antosiyaninler; antioksidatif aktiviteleri vasıtasıyla terapötik etkiler
gösterebilir ve sağlıklı yaşama katkıda bulunurlar. Daha önce yapılmış
çalışmalarda; antosiyanin kalkonların ve keto grubuna konjuge çift
bağa sahip kuinoidal bazların serbest radikalleri temizlemede etkili
antioksidanlar olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, antosiyanin’in glikozile
edilmiş B halkasının yapısı; ortohidroksilasyon ve metoksilasyon ile
antioksidan aktiviteyi artırarak antioksidan kapasiteye katkıda bulunur.
Antosiyaninlerin, antioksidan aktivitelerine ek olarak birçok başka
terapötik etkileri bulunmaktadır. Aktif bir farmasötik bileşen olan
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 51
delfinidin antosiyanin pigmenti olarak birçok terapötik etki
göstermektedir. Delfinidin, melanom hücreleriyle ve ayrıca
stafilococcus aureus enfeksiyonunu iyileştirmek gibi antimikrobiyal
etkilere karşı savaşmasıyla bilinir. Aynı zamanda antiflojistik veya
immünosupresif aktif bileşenlerin kaynağı olarak da kullanılmaktadır.
Antosiyanin’in fenolik asit ile asilasyonu sonucu antioksidan aktivitede
önemli bir artış görülür. Antosiyanin’in diasilasyonu, antioksidan
aktiviteyi önemli ölçüde artırır, ancak 5-glikozilasyon aktivitede bir
azalmaya yol açar. Hidrojen peroksit ile aktive edilen miyoglobin
varlığında, sırasıyla malvidin-3-glukozit, kateşin, malvidin ve
resveratrol’ün yüksek antioksidan aktivite gösterdiği tespit edilmiştir.
Literatürde, bitkilerden elde edilen antosiyaninlerin antioksidan
özelliklere sahip olduğu gösterilmektedir. Phaseolus vulgaris L. (siyah
fasulye) tohum kabuğundan izole edilen pelargonidin-3-glukozit’in,
siyanidin-3-glukozit’in ve delfinidin-3-glukozit’in ve bunların standart
aglikonlarının bir lipozomal sistemde güçlü antioksidatif aktiviteye
sahip olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca çalışmalarda; delfinidin ve
delfinidin-3-glukozit’in lipid peroksidasyonu üzerinde yüksek inhibitör
etkiye sahip olduğu gösterilmiştir (Tsuda ve ark. 1996).
Antosiyaninlerde; piron halkası etrafındaki serbest ⋅OH sayısı ve
molekül yapısı boyunca dağılmış ⋅OH gruplarının çokluğu, antioksidan
aktivitesinin gücünü belirler (Heymes ve ark. 2003). Bu bağlamda, C
halkası flavonoid bazik çekirdeğin B ve C3 halkasında C3′ ve C4′
pozisyonunun varlığındaki ⋅OH sayısı, antosiyaninler için ana yapısal
gereksinim gibi görünmektedir. Farklı şekerlerin bulundurmaları
52 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
karşılaştırıldığında, glikoz ve galaktoz monosakkaritlere sahip
antosiyaninlerin disakkarit içerenlere göre daha yüksek antioksidan
aktiviteleri bulunmaktadır (Sirker ve ark. 2011).
Antosiyaninlerin antioksidan mekanizmaları tipik olarak, enzim
inhibisyonu veya serbest radikallerin üretiminde rol oynayan eser
elementlerin tutulması yoluyla reaktif tür oluşumunun baskılanmasını
sağlamaktadırlar (Pagano ve ark. 1998). Flavonoidlerin, peroksil
radikaline hidrojen atomları vererek serbest radikallerin zincirleme
reaksiyonunu kesintiye uğratarak bir flavonoid radikali oluşturduğu
bilinmektedir. Flavonoid radikali serbest radikal ile reaksiyona girer,
böylece zincir reaksiyonu sonlanır (Griendling ve ark. 1994). Ayrıca
bazı çalışmalar çeşitli flavonoidlerin, hem askorbik asit-Fe2+ sistemi
hem de araşidonik asit tarafından indüklenen sıçan karaciğer hücre
zarının lipid peroksidasyonunu inhibe ettiğini ve antosiyaninlerin bir
anti-peroksidatif aktiviteye sahip olduğunu göstermektedir.
Antioksidan etkisi üzerine yapılan çalışmalar, antosiyaninlerin serbest
radikalleri ve anyonları yakalama, XO'yu inhibe etme, metal iyonlarını
şelatlama, araşidonik asidi hedefleme ve moleküllerin yapışması gibi
farklı mekanizmalarla hareket ettiğini ortaya koymuştur (Bauldry ve
ark. 1992).
5.2. Antosiyaninlerin Antikanser Etkisi
Antosiyaninler; in vitro, hücre kültürü ve hayvan modelleri
çalışmalarında antikanser özelliklerinin belirlenmesi ve
antianjiyogenez için kapsamlı bir şekilde çalışılmıştır. Anjiyogenez,
tümörlerin iyi huylu durumdan kötü huylu duruma geçişinde önemli bir
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 53
adım olduğu için kanser gelişiminin anahtarı olarak kabul edilmektedir.
Ayrıca kanserin önlenmesinde antianjiyogenez, tümör hücrelerine
oksijen sağlayan yeni kan damarlarının oluşumunu engelleyen süreçtir.
Flavonoidlerin ve antosiyaninlerin dahil olduğu çeşitli
fitokimyasalların, potansiyel antianjiyojenik ajanlar olduğu
bilinmektedir. Aynı zamanda antosiyaninlerin; özofagus, kolon, meme,
karaciğer, hematolojik ve prostat kanserleri üzerindeki antikanser
etkilerinin araştırması amacıyla farklı bitki kaynaklarından ekstrakte ve
izole edilmektedirler. Bilimsel çalışmadan elde edilen kanıtlara göre
%5 tam dondurularak kurutulmuş siyah ahududunun antosiyanin
bakımından zengin fraksiyonunun, deney hayvanlarında hücre
proliferasyonunu, iltihaplanmayı, anjiyogenezi inhibe ettiği ve
apoptozu indüklediği kemopreventif potansiyele sahip olduğu
gösterilmektedir (Wang ve ark. 2009).
Ayrıca yaban mersini antosiyaninleri ve antosiyanin-piruvik asit eklenti
ekstrelerinin hem meme kanseri hücre dizilerinde, hem de MCF7'de
anti-invaziv potansiyel gösterdiği tespit edilmiştir. Aynı zamanda
ekstrelerin, kemoinhibitörler olarak kanser hücresinin çoğalmasını
inhibe ettiği görülmüştür. Antosiyanin bakımından zengin özütlere 24
saat maruziyet sonucu insan HT-29 kolon kanseri hücrelerinde %60
büyümeyi inhibe ettiği, tümör baskılama genlerinin ekspresyonunu
artırdığı (p21WAF1 ve p27KIP1) ve siklooksijenaz-2 gen
ekspresyonunda %35 azalma sağladığı görülmüştür. Hem in vitro hem
de in vivo çalışmalardan elde edilen sonuçlara göre antosiyaninlerle
zenginleştirilmiş siyah pirinç özütü’nün hücre apoptozunu
54 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
indükleyerek ve anjiyogenezi baskılayarak insanlarda meme kanseri
hücrelerinde antikanser yeteneği sergilediğini göstermektedir (Chen ve
ark. 2015).
5.3. Antosiyaninlerin Antidiyabetik Etkisi
Bitkilerden antosiyaninlerin antidiyabetik etkileri bilimsel çalışmalarla
geniş çapta incelenmiştir. Antosiyanin bakımından zengin Cornus
meyveleri, şeker hastalığını tedavi etmek için geleneksel Çin reçeteli
ilaçlarda da kullanılmıştır. Cornus meyvelerinde bildirilen birincil
biyoaktif bileşenler; siyanidin, delfinidin ve pelargonidin
glikozitleridir. Yapılan çalışmalarda siyanidin-3-glukozit ve delfinidin-
3-glukozit’in, incelenen diğer antosiyaninlere ve antosiyanidinlere
kıyasla in vitro olarak kemirgen pankreas β hücrelerinden (INS-1
832/13) insülin salgılanmasına etkili bir şekilde yardımcı olduğu
bildirilmiştir.
Başka bir çalışmada ise pelargonidin ve pelargonidin-3-galaktozit’in
insülin sekresyonunda 4 mM glikoz konsantrasyonunda 1.4 kat artışa
neden olduğunu, insandaki normal glikoz seviyesini temsil ettiğini
göstermektedir. Antosiyaninlerden sırasıyla pelargonidin-3-
galaktozit’in, siyanidin-3-glukozit’in ve delfinidin-3-glukosit’in insülin
salgılanmasını indükleme yeteneğine sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu
bulgular, antosiyaninlerin B halkası üzerindeki hidroksil grupları
sayısının, insülin salgılama yeteneğinde çok önemli bir rol oynadığını
göstermektedir (Christison ve MacKenzie 1993).
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 55
58 diyabetik hastayı içeren ve 24 hafta süreyle yapılan klinik bir
çalışmada, antosiyanin grubundaki denekler, yaban mersini ve frenk
üzümü ile günde iki kez saflaştırılmış iki antosiyanin kapsülü (160 mg
antosiyanin) tüketmiştir. Elde edilen sonuçlara göre antosiyanin
grubunda; plasebo takviyesine kıyasla önemli ölçüde düşük açlık
plazma glukozu ve insülin direnç indeksinin olduğu ve serum
adiponektin ve β-hidroksibütirat konsantrasyonlarının önemli ölçüde
arttığı gösterilmektedir. Ayrıca başka bir çalışmada, sekiz hafta
boyunca siyanidin-3-glukozit takviyesinin, farelerin aortunun
endotelyuma bağlı gevşemesinde gözle görülür bir iyileşme sağladığı
gösterilmiştir (Li ve ark. 2015).
5.4. Antosiyaninlerin Anti-obezite Etkisi
Antosiyanidin ve antosiyanin pigmentlerinin, antiobezite özelliklerine
sahip oldukları tespit edilmiştir. 12 hafta boyunca mor mısırdan
siyanidin-3-glukozit yönünden zengin bir diyetle beslenen obez
farelerde yapılan bir çalışmada, vücut ağırlıklarının azalmasının yanı
sıra beyaz ve kahverengi yağ dokusu ağırlıklarının da azaldığı
gösterilmiştir. Ayrıca bu çalışma, obez sıçanlarda meydana gelen
hiperglisemi, hiperinsülinemi, hiperleptinemi ve tümör nekroz
faktörünün (TNF-a) mRNA seviyesindeki artışın mor mısır diyeti ile
tedavi edildiğinde normalleştiğini göstermektedir. Bununla birlikte
antosiyaninler; mor mısır yağ asidi ve triasilgliserol sentezinde yer alan
enzimlerin mRNA seviyelerini baskılar ve beyaz yağ dokusunda sterol
düzenleyici eleman bağlayıcı protein-1 mRNA seviyesini de düşürür.
56 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
Bu aşağı yönlü düzenlemeler, beyaz yağ dokusunda düşük
triasilgliserol birikimine de katkıda bulunabilir.
Sekiz hafta boyunca süren başka bir çalışmada ise antosiyaninler (1
g/kg yüksek yağlı diyet) içeren Cornelian kirazları (Cornus mas) ile
beslenen obez farelerin (C57BL/6) kilo alımında %24'lük bir azalmanın
yanı sıra lipit birikiminde de belirgin bir azalmanın olduğu tespit
edilmiştir. Ayrıca karaciğerdeki lipit birikimindeki bu azalma; gıda
alımında ve karaciğer triaçilgliserol konsantrasyonunda önemli bir
azalmaya neden olduğu görüldü. Bunun yanı sıra yaban mersini tozu ile
beslenen yüksek yağlı diyet fareleri, yüksek yağlı beslenen kontrollere
göre daha fazla vücut ağırlığı ve adipoziteye sahip olduğu tespit
edilmiştir (Prior ve ark. 2008).
Literatürde yapılmış çalışmalar, genel olarak meyvelerden izole edilmiş
antosiyaninlerle beslenen obez farelerin kilo alımını ve vücut yağını
azalttığını göstermektedir. Başka bir çalışmada ise saflaştırılmış
antosiyaninler ile yaban mersini suyu; içme suyunda (0.2 mg/ml)
antosiyanin (0.49 mg/fare/gün) hazırlayarak obeziteyi önleme yeteneği
açısından test edildi. Elde edilen bulgular; saflaştırılmış antosiyanin
tüketiminin; yağ birikimi oranını baskıladığı gösterilmektedir. Ayrıca
yaban mersini suyu tüketimi (2.8 ml/fare/gün; 5.3 mg
antosiyanin/fare/gün) vücutta yağ birikimini önlemede saflaştırılmış
antosiyaninler kadar etkili olmadığı da tespit edildi. Dahası, 72 gün
boyunca saflaştırılmış yaban mersini ile beslenen obez farelerin,
antosiyaninlerle (1.0 mg/ml) beslenen obez farelere kıyasla daha düşük
serum leptin konsantrasyonlarına sahip oldukları sürekli olarak
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 57
gözlemlendi ve bu durumun obezite gelişimini azalttığı tahmin
edilmektedir (Prior ve ark. 2010).
5.5. Antosiyaninlerin Antimikrobiyal Etkisi
Antosiyaninlerinde dahil olduğu polifenolik bileşiklerin, özellikle gıda
kaynaklı patojenlerin büyümesini inhibe ettikleri ve çok çeşitli
mikroorganizmalara karşı antimikrobiyal aktiviteye sahip oldukları
bilinmektedir. Antosiyaninler; hücre duvarını, zarını ve hücreler arası
matrisi yok ederek indüklediği hücre hasarı gibi çeşitli mekanizmalar
yoluyla antimikrobiyal aktivite gösterebilirler.
Yaban mersini, ahududu, kuş üzümü ve çilek özleri gibi antosiyanin
açısından zengin özler gram-negatif bakterileri inhibe etmelerine
rağmen gram-pozitif bakterileri inhibe etmezler. Bu varyasyonlar,
gram-negatif ve gram-pozitif bakteriler arasındaki hücre duvarının
farklı yapılarına bağlı olabilir. Bunun nedeni, gram-negatif bakterilerin
dış zarları hidrofilik bileşikler üzerinde etkili olamasada, hidrofobik
bileşiklere karşı önleyici bir bariyer görevi görtermesidir (Helander ve
ark. 1998). Antosiyanin içeren özütlerin bu antimikrobiyal aktiviteleri;
muhtemelen antosiyaninler, zayıf organik asitler, fenolik asitler ve
bunların farklı kimyasal form karışımlarınında dahil olduğu özütlerdeki
çeşitli fitokimyasalların çoklu mekanizmaları ve sinerjik etkilerinden
kaynaklanmaktadır. Ayrıca mor, kırmızı ve mavi renkli meyve ve
sebzelerdeki antosiyaninlerin, çeşitli mekanizmalarla mikrobiyal
enfeksiyonu önlemede ana biyoaktif maddeler oldukları bilinmektedir
(Cisowska ve ark. 2011).
58 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
KAYNAKÇA
Bauldry, S. A., Nasrallah, V. N., Bass, D. A. (1992). Activation of NADPH oxidase
in human neutrophils permeabilized with Staphylococcus aureus
alphatoxin. A lower Km when the enzyme is activated in situ. J Biol Chem,
267, 323-30.
Chen, X. Y., Zhou, J., Luo, L. P., et al. (2015). Black rice anthocyanins suppress
metastasis of breast cancer cells by targeting RAS/RAF/MAPK pathway.
BioMed Res Int, 414250.
Christison, G. B., MacKenzie, H. A. (1993). Laser photoacoustic determination of
physiological glucose concentrations in human whole blood. Med Biol Eng
Comput, 31(3), 284-290.
Cisowska, A., Wojnicz, D., Hendrich, A. B. (2011). Anthocyanins as antimicrobial
agents of natural plant origin. Nat Prod Commun, 6(1), 149-156.
Cisse, M., Vaillant, F., Pallet, D. Dornier, M. (2011). Selecting ultrafiltration and
nanofiltration membranes to concentrate anthocyanins from roselle
extract (Hibiscus sabdariffa L.). Food Res Int, 44(9), 2607-2614.
Durana, E. A., Giustib, M. M., Wrolstadc, R. E., Gloria, M. B. A. (2001).
Anthocyanins from oxalis triangularis as potential food colorants. Food
Chem, 75(2), 211-216.
Ersus, S., Yurdagel, U. (2007). Microencapsulation of anthocyanin pigments of black
carrot (DaucuscarotaL.) by spray drier. J Food Eng, 80(3), 805-812.
Fairlie-Jones, L., Davison, K., Fromentin, E., Hill, A. M. (2017). The effect of
anthocyanin-rich foods or extracts on vascular function in adults: A
systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials.
Nutrients, 9, 908.
Giusti, M. M., Wrolstad, R. E. (2003). Acylated anthocyanins from edible sources and
their applications in food systems. Biochem Eng J, 14(3), 217-225.
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 59
Griendling, K. K., Minieri, C. A., Ollerenshaw, J. D., Alexander, R. W. (1994).
Angiotensin II stimulates NADH and NADPH oxidase activity in cultured
vascular smooth muscle cells. Circ Res, 74(6), 1141-8.
He, J., Giusti, M. M. (2010). Anthocyanins: Natural colorants with health-promoting
properties. Annu Rev Food Sci Technol, 1, 163-187.
He, K., Li, X., Chen, X., et al. (2011). Evaluation of antidiabetic potential of selected
traditional Chinese medicines in STZ-induced diabetic mice. J
Ethnopharmacol, 137(3), 1135-1142.
Helander, I. M., Alakomi, H. L., Latva-Kala, K., et al. (1998). Characterization of the
action of selected essential oil components on Gram-negative bacteria. J
Agric Food Chem, 46(9), 3590-3595.
Heymes, C., Bendall, J. K., Ratajczak, P., Cave, A. C., Samuel, J. L., Hasenfuss, G.,
et al. (2003). Increased myocardial NADPH oxidase activity in human heart
failure. J Am Coll Cardiol, 41, 2164-71.
Jamar, G., Estadella, D., Pisani, L. P. (2017). Contribution of anthocyanin-rich foods
in obesity control through gut microbiota interactions. Biofactors, 43(4),
507-516.
Khoo, H. E., Azlan, A., Tang, S. T., Lim, S. M. (2017). Anthocyanidins and
anthocyanins: Colored pigments as food, pharmaceutical ingredients, and the
potential health benefits. Food Nutr Res, 61, 1361779.
Koide, T., Kamei, H., Hashimoto, Y., Kojima, T. Hasegawa, M. (1996). Antitumor
effect of hydrolyzed anthocyanin from grape rinds and red rice. Cancer
Biother Radiopharm, 11, 273-277.
Kong, J. M., Chia, L. S., Goh, N. K., Chia, T. F., Brouillard, R. (2003). Analysis and
biological activities of anthocyanins. Phytochemistry 64, 923-933.
60 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
Laleh, G. H., Frydoonfar, H., Heidary, R., et al. (2006). The effect of light,
temperature, pH and species on stability of anthocyanin pigments in four
Berberis species. Pak J Nutr, 5(1), 90-92.
Li, D., Zhang, Y., Liu, Y., et al. (2015). Purified anthocyanin supplementation reduces
dyslipidemia, enhances antioxidant capacity, and prevents insulin resistance
in diabetic patients. J Nutr, 145(4), 742-748.
Lila, M. A., Burton-Freeman, B., Grace, M., Kalt, W. (2016). Unraveling anthocyanin
bioavailabity for human health. Annual Review of Food Sccience and
Technology, 7, 375-393.
Liu, Y., Tikunov, Y., Schouten, R. E., Marcelis, L. F. M., Visser, R. G. F., Bovy, A.
(2018). Anthocyanin biosynthesis and degradation mechanisms in
solanaceous vegetables: A Review. In Frontiers in Chemistry, 6, 52-55.
Manach, C., Gary, W., Morand, C., Scalbert, A. Remesy, C. (2005). Bioavailability
and bioefficacy of polyphenols in humans. I. Review of 97 bioavailability
studies. Am J Clin Nutr, 81, 230-242.
Matera, R., Gabbanini, S., Nicola, G. R., Iori, R., Petrillo, G. Valgimigli, L. (2012).
Identification and analysis of isothiocyanates and new acylated anthocyanins
in the juice of Raphanus sativus cv. Sango sprouts. Food Chem, 133(2), 563-
572.
Mazza, G. (1995). Anthocyanins in grape and grape products. Crit Rev Food Sci Nutr,
35(4), 341-371.
McGhie, T. K., Walton, M. C. (2007). The bioavailability and absorption of
anthocyanins: Towards a better understanding. Mol Nutr Food Res, 51(6),
702-713.
Mojica, L., Berhow, M., Gonzalez de Mejia, E. (2017). Black bean anthocyanin-rich
extracts as food colorants: Physicochemical stability and antidiabetes
potential. Food Chem, 229, 628-639.
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 61
Nichenametla, S. N., Taruscio, T. G., Barney, D. L. Exon, J. H. (2006). A review of
the effects and mechanisms of polyphenolics in cancer. Crit Rev Food Sci
Nutr, 46(2), 161-183.
Pagano, P. J., Chanock, S. J., Siwik, D. A., Colucci, W. S., Clark, J. K. (1998).
Angiotensin II induces p67phox mRNA expression and NADPH oxidase
superoxide generation in rabbit aortic adventitial fibroblasts. Hypertension,
32, 331-7.
Patras, A., Brunton, N. P., O’Donnell, C., Tiwari, B. K. (2010). Effect of thermal
processing on anthocyanin stability in foods; mechanisms and kinetics of
degradation. Trends Food Sci, Technol, 21, 3-11.
Prior, R. L., Wu, X., Gu, L., et al. (2008). Whole berries versus berry anthocyanins:
interactions with dietary fat levels in the C57BL/6J mouse model of obesity.
J Agric Food Chem, 56(3), 647-653.
Prior, R. L., Wilkes, S. E., Rogers, T. R., et al. (2010). Purified blueberry anthocyanins
and blueberry juice alter development of obesity in mice fed an obesogenic
high-fat diet. J Agric Food Chem, 58(7), 3970-3976.
Pojer, E., Mattivi, F., Johnson, D., Stockley, C. S. (2013). The case for anthocyanin
consumption to promote human health: a review. Compr Rev Food Sci Food
Safety, 1, 483-508.
Sebastian, R. S., Enns, C. W., Goldman, J. D., Martin, C. L., Steinfeldt, L. C., Murayi,
T., Moshfegh, A. J. (2015). New database facilitates characterization of
flavonoid intake, sources, and positive associations with diet quality among
U.S. adults. J Nutr, 145, 1239-48.
Sirker, A., Zhang, M., Shah, A. M. (2011). NADPH oxidases in cardiovascular
disease: insights from in vivo models and clinical studies. Basic Res Cardiol,
106, 735-47.
62 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
Siriwoharn, T., Wrolstad, R. E., Finn, C. E., Pereira, C. B. (2004). Influence of
cultivar, maturity, and sampling on blackberry (Rubus L. Hybrids)
anthocyanins, polyphenolics, and antioxidant properties. Journal of
Agricultural and Food Chemistry, 52(26), 8021-30.
Smeriglio, A., Barreca, D., Bellocco, E., Trombetta, D. (2016). Chemistry,
pharmacology and health benefits of Anthocyanins. Phytother. Res, 30,
1265-1286.
Torronen, R., Maatta, K. (2002). Bioactive substances and health benefits of
strawberries. Acta Horticulturae, 567, 797-803.
Tsuda, T., Shiga, K., Ohshima, K., et al. (1996). Inhibition of lipid peroxidation and
the active oxygen radical scavenging effect of anthocyanin pigments isolated
from Phaseolus vulgaris L. Biochemical Pharmacol, 52(7), 1033-1039.
Wada, L., Ou, B. (2002). Antioxidant activity and phenolic content of Oregon
caneberries. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 50(12), 3495-500.
Wang, L. S., Hecht, S. S., Carmella, S. G., et al. (2009). Anthocyanins in black
raspberries prevent esophageal tumors in rats. Cancer Prev Res, 2(1), 84-93.
Wu, X., Liang, L., Zou, Y., Zhao, T., Zhao, J., Li, F., Yang, L. (2011). Aqueous two-
phase extraction, identification and antioxidant activity of anthocyanins from
mulberry (Morus atropurpurea Roxb). Food Chem, 129(2), 443-453.
Yousuf, B., Gul, K., Wani, A. A., Singh, P. (2016). Health benefits of anthocyanins
and their encapsulation for potential use in food systems: A Review Critical
Reviews in Food Science and Nutrition, 56(13), 2223-2230.
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 63
BÖLÜM 3
KATEŞİNLER
Dr. Öğr. Üyesi İbrahim AKTAŞ1
1 Adıyaman üniversitesi, Sağlık Hizmetleri M.Y.O. Tıbbi Hiz. ve Tek.
Bölümü, Adıyaman, Türkiye. [email protected]
64 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 65
GİRİŞ
Bitki kökenli doğal ürünler, çeşitli hastalıkların önlenmesine ve
tedavisine yardım ederler (Xu et al., 2017). Kateşinler, flavonoid
ailesine ait doğal polifenolik bileşiklerdir. Flavanoller, çeşitli meyve,
sebzelerde ve bitki bazlı içeceklerde bol miktarlarda bulunurlar.
Kateşin adı, Cutch ağacından (Acacia catechu) türetilmiştir. Taze çay
yaprakları, kaya gülü yaprakları, bakla, kırmızı şarap, siyah üzüm,
çilekler ve kayısılarda yüksek oranlarda kateşin vardır. Ayrıca, elma,
böğürtlen, bakla, kiraz, siyah üzüm, armut, ahududu ve çikolata
epikateşin bakımından oldukça zengindir. Kateşinlerin ana besin
kaynağı yeşil çaydır. Yeşil çayın kafein içeriği (en az% 1,5) ve toplam
kateşin içeriği için standardize edildiği, EGCG (min 8 %). Kateşin,
epikateşin ve gallat epikateşin, şarap tadından sorumlu oldukları
tanenlerle reaksiyona girdikleri kırmızı şarapta bulunurlar. Çikolata
gibi kakao bazlı ürünler de yüksek miktarlarda kateşin ve epikateşin
vardır. Beş kateşin türünden biri ve yeşil çay kateşinlerinin önemli bir
bileşeni olan EGCG, çayın kuru yapraklarında olan polifenollerin
takriben % 59'unu içerir. Öbürleriyse; kateşin, epikateşin,
epigallokateşin (ECG) ve epikateşin gallat (EKG)’ dır (Bernatoniene &
Kopustinskiene, 2018). Bunlar, antitümorijenik, antiinflamatuar,
antioksidatif, anti-proliferatif, antibakteriyel ve antiviral etkilerden
sorumlu çok işlevli biyoaktif moleküllerdir (Xu et al., 2017).
66 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
1. KATEŞİNLER
1.1. Kateşinlerin Kimyasal Özellikleri
Kateşin kimyasal olarak iki benzen halkası (A- ve B) ve karbon
üzerinde bir hidroksil grubu olan bir dihidropiran heterosiklinden (C-
halkası) oluşur. Molekül üzerinde 2 ve 3 numaralı karbonlar üzerinde
iki merkez vardır. Cis ((-) - epikateşin) veya trans (+) - kateşin)
konfigürasyonundaki kateşin stereoizomerleri, karbon 2 ve 3'e göre
flavan-3-ol'dur. Bileşikler; galat gruplarıyla esterleştirme yoluyla,
flavanoller, gallik asit konjugatları olan EKG ve EGCG oluşturabilir.
Yoğunlaştırılmış kateşinler, kateşin polimerizasyonu yoluyla elde
edilir. Epikateşinden türetilen en yaygın oligomerler, A ve B tipi
prosiyanidinlerdir. A tipi dimerlerde, monomerler hem 4 → 8 karbon-
karbon hem de 2 → O7 eter bağı ile bağlanır ve B-tipi dimerlerin
monomerleri 4 → 8 karbon-karbon bağları ile bağlanır (Bernatoniene
& Kopustinskiene, 2018).
1.2. Antiviral Özellikleri
• Çeşitli virüslerin neden olduğu birçok enfeksiyon hastalığı türü,
insan sağlığı ve yaşamı üzerinde önemli ölçüde olumsuz etkiye
sahiptir. Virüsler sadece akut enfeksiyonlardan değil, aynı zamanda
birçok kronik bulaşıcı hastalıktan da sorumludur.
• Hepatit C ve B virüsü; kronik hepatit, karaciğer sirozu ve karaciğer
karsinomunda önemli rol oynar.
• Epstein-Barr virüsü, kronik veya tekrarlayan enfeksiyöz
mononükleoz benzeri semptomlar, mide kanseri, akciğer kanseri,
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 67
nazofaringeal karsinom, multipl skleroz ve hatta sistemik çoklu
organ tutulumu ile karakterize kronik aktif bir enfeksiyona neden
olabilir.
• İnsan immün yetmezlik virüsü, insan immün sistemindeki hayati
hücreleri istila edebilir ve edinilmiş immün yetmezlik sendromu
olarak adlandırılan immün sistemin ilerleyici başarısızlığına neden
olabilir.
• . İnfluenza virüsleri, tip A, B veya C diye sınıflandırılır ve bu
gruplardan A ve B tipi ateş, kas ağrısı, titreme ve öksürük gibi
semptomlara neden olur. Genlerini kuşlar, domuzlar ve atlar gibi
dolaşan hayvanların genleriyle yeniden birleştirebildikleri için
epidemiyolojik olarak da en önemlileridir.
Kronik viral enfeksiyon hastalıklarının asıl nedeni bulaşıcı virüsün
istilasıdır, bu nedenle etkili antiviral tedaviler çok önemlidir.
Kateşinlerdeki hidroksil gruplarının sayısı ve konumları, faaliyetlerini
etkileyen en önemli faktörlerdir. Kateşinlerin antiviral aktiviteleri için
hem hidroksil grubu hem de galloyl grubu gerekli olduğundan, bu iki
grup antiviral aktiviteleri için de gereklidir. Ek olarak, farklı virüsler
veya farklı viral protein belirteçleri için, fenolik hidroksil grubu ve
galloyl grubu, kateşinlerin antiviral etkileri üzerinde önemli ölçüde
farklı etkilere sahiptir. Antiviral etkilerden, viral genom ister DNA ister
RNA olsun, kateşinler her iki virüsün enfeksiyonlarının farklı
aşamalarında işlev görmektedir (viral genomun replikasyonu, tüm
DNA virüsleri ve bazıları gibi çekirdekte meydana gelir). RNA virüsleri
ve sitoplazmik RNA virüsleri kateşinin çoklu virüsler üzerindeki inhibe
68 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
edici etkileri, bu bileşiğin viral hastalıklar için potansiyel bir alternatif
ajan olduğunu gösterir. Bu bileşiğin hücrelerdeki birçok moleküle,
özellikle proteinlere güçlü bir şekilde bağlanarak ve daha sonra bunların
işlevlerini etkilediğini gösterir. Viryon yüzeyi veya hücre yüzeyi
reseptörleri ile etkileşime girerek, viryonlar ve konakçı hücreler
arasındaki etkileşime müdahale eder. Asidifikasyonu viral invazyon
için çok önemli olan endozomların ve lizozomların mikro ortamını
düzenlemede önemli rol oynar. Viral genom replikasyonu veya viral
protein ekspresyonu, viral replikazların inaktivasyonu veya konakçı
faktörlerin regülasyonu nedeniyle de bastırılabilir. Bununla birlikte,
mevcut tüm başarılar, kateşinlerin virüs bağlanması ve genom sentezi
arasındaki aşamalar üzerindeki in hibe edici etkilerini gösterir (Xu et
al., 2017; Furushima & Yamada, 2018).
1.3. Bakteri ve Paraziter Enfeksiyonlar Üzerine Etkisi
Yeşil çay kateşinlerinin mikroorganizmalar üzerindeki antimikrobiyal
etkileri uzun yıllardır incelenmektedir. Yeşil çayın bu organizmalarla
çeşitli şekillerde, doğrudan ve dolaylı olarak savaştığı ve bazı
antibiyotik ajanlarla sinerjik olarak çalıştığı gösterilmiştir. Yeşil çayın
anti-enflamatuar ve antioksidan etkileri gibi bilinen diğer sağlık
yararları da antimikrobiyal etkilere katkıda bulunur. Kateşinlerin en
önemli özelliklerinden biri, bakteri hücre zarlarına bağlanma
yeteneğidir. Bu bağlanma, çeşitli bakteriyel süreçlerde girişime yol
açabilir ve hücre zarına zarar vererek geçirgenliğin artmasına ve hücre
lizizine yol açabilir. EGCG negatif yüklü olduğu için, özellikle gram
pozitif bakterilerde pozitif yüklü bakteri hücre zarı ile birleşebilir. Gram
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 69
negatif bakterilerin dış zarındaki lipopolisakkarit, onları kateşinler
tarafından bağlanmaya daha dirençli hale getirir. Kateşinlerin
biyosentetik yolda yer alan enzimleri in hibe ederek bakteriyel yağ asidi
biyosentezini inhibe etme kabiliyetidir. Yağ asitleri bir enerji kaynağı
olarak hücre zarları oluşturmak için önemlidir ve toksik bakteriyel
metabolitlerin üretiminde rol alır. Diğer bir hedef ise folat biyosentez
yoludur. Dihidrofolat redüktaz enzimi (DHFR) bu yolda çok önemlidir
ve belirli sülfa ilaçları için bir hedef olduğu bilinmektedir. EGCG' nin
DHFR aktivitesini in hibe ettiği de gösterilmiştir. Enzimlere karşı diğer
önemli etkiler arasında bakteriyel DNA giraz inhibisyonu, bakteriyel
ATP sentaz aktivitesinin inhibisyonu ve bakteriyel protein tirozin
fosfataz ve sistein proteazlarının inhibisyonu bulunmaktadır. Belirli
bazı bakteriyel etkisi, bakteriyel H azaltılması dâhil 2 S üretimi ve
hemolitik aktivitesini in hibe F. Nucleatum yeteneğini inhibe Listeria
monocytogenes O listeriolisin aktivitesini inhibe ederek makrofaj
fagozomun kaçmasına ve yeteneğini inhibe eder.
Kateşinlerin çeşitli parazit enfeksiyonları üzerindeki ana etkisi, parazit
sayılarında ve büyümede bir azalmadır. Kaydedilen diğer etkiler,
parazit DNA'sının parçalanması ve parazitlerde yağ asidi sentezinin
azalmasıyla oluşur (Reygaert, 2018).
1.4. Antioksidan Özelliği
Yeşil çaydaki başlıca kateşinler, polifenolik yapı, elektron
delokalizasyonuna izin vererek serbest radikalleri söndürme yeteneği
sağlar. EGCG gibi çay kateşinlerinin süperoksit radikali, singlet
oksijen, hidroksil radikali, peroksil radikali, nitrik oksit, nitrojen dioksit
70 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
ve peroksinitrit gibi reaktif oksijen türlerini (ROS) azalttığı
gözlenmiştir. Çay kateşinleri arasında EGCG, ROS 'un çoğunluğu ile
reaksiyona girmede en etkilidir. Çay polifenolleri aynı zamanda, serbest
metal iyonlarının şelasyonu kateşinlerin oksidasyonunu ve ROS
oluşumunu önleyecek şekilde metal iyonlarının güçlü şelatörleridir.
Yakın dihidroksi veya trihidroksi yapıları, çay kateşinlerinin yalnızca
antioksidan aktivitesine katkıda bulunmakla kalmaz, aynı zamanda,
alkali veya nötr pH altında, özellikle eser miktarda bakır veya demir
iyonu varlığında, hava oksidasyonuna duyarlılıklarını da arttırır.
EGCG' nin oto-oksidasyonu süperoksit anyonu ve hidrojen peroksit
oluşturabilir ve kararsız olan kateşin dimerlerinin oluşumuna neden
olabilir. Bunun, hücrelerin dışındaki süperoksit anyon aracılı zincir
reaksiyonlarından kaynaklandığı tahmin edilir. Çünkü EGCG,
süperoksit dismutaz ilavesiyle stabilize edilebilir. Bu tür bir oto-
oksidasyon, hücre kültürü koşulları altında meydana gelir ve EGCG
tarafından üretilen ROS, birçok hücresel değişikliği indükleyebilir ve
hücre ölümüne neden olabilir (Yang & Wang, 2016). Kateşinler, serbest
radikalleri hem üretebiliyor hem de temizleyebiliyor ve her iki
mekanizmanın bir kombinasyonu nedeniyle yararlı etkiler
gösterebilmektedir. Kateşinlerin antioksidan etkinliği, doğrudan
mekanizmalar- ROS'u süpürme, metal iyonlarını şelatlamadır. Dolaylı
mekanizmalar- antioksidan enzimlerin indüklenmesi, pro-oksidan
enzimlerin in hibe edilmesi ve faz II detoksifikasyon enzimlerinin ve
antioksidan enzimlerin üretilmesidir. Bu özellik, kateşinlerin serbest
radikal temizleyiciler olarak hareket edebildiği doğrudan antioksidan
faaliyetlerinden sorumludur. Kateşinlerin fenolik hidroksil grupları,
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 71
reaktif oksijen ve reaktif nitrojen türleri ile bir sonlandırma
reaksiyonunda reaksiyona girer. Kateşinler, fenolik OH grubunun bir
elektronunu bağışlar, böylece serbest radikalleri azaltır ve aromatik
grup, ortaya çıkan aroksil radikallerinin rezonansı yoluyla stabiliteyi
korur. İlk reaktif türlerle etkileşimin ardından, fenolik hidroksil
gruplarının benzen halkasının π elektronları ile etkileşiminin neden
olduğu yük delokalizasyonu ile stabilize edilen radikal bir antioksidan
formu üretilir. Fenolik bileşiklerin antioksidan potansiyeli, hidroksil
gruplarının sayısı ve düzenine ve yapı konjugasyonunun kapsamına
bağlıdır. Moleküldeki hidroksil gruplarının sayısı, fenolik bileşiklerin
antioksidan aktivitesi ile pozitif korelasyon gösterir. Radikal
temizleyiciler olarak kateşinlerin göreceli etkililik hiyerarşisi EGCG>
ECG> EGC> EC> C'dir. Radikal temizleyiciler olarak kateşinler,
hücresel lipidlerin oksidasyonunu önleyen radikal zincir reaksiyonlarını
durdurabilir. Fenolik bileşiklerin antioksidan kapasitesi, serbest
radikallerin üretiminde rol oynayan metal iyonlarını şelatlama
yeteneklerine de atfedilir. Moleküldeki bitişik hidroksil grupları, demir
şelasyon yerleri olarak işlev görebilir. Dolaylı antioksidanlar olarak
kateşinler, protein sentezini ve sinyal yollarını düzenler. Ek olarak,
kateşinler antioksidan enzimleri yukarı düzenleyebilir.
1.5. Kardiyovasküler Hastalıklar
Oksidatif stres, hipertansiyon, endotel disfonksiyonu, ateroskleroz,
kardiyak hipertrofi, kardiyomiyopati, konjestif kalp rahatsızlıkları ve
iskemik kalp yetmezliği dâhil olmak üzere çeşitli kardiyovasküler
hastalıkların ilerlemesinde rol oynar. ROS' un neden olduğu iskemi /
72 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
reperfüzyon hasarı, iskemik inme ve miyokard enfarktüsü sırasındaki
miyokard hasarında önemli bir rol oynar. Kardiyovasküler hastalıkların
nedenleri multifaktöriyeldir, ayrıca lipid metabolizmasındaki
anormallikleri ve vasküler hücrelerde bozuklukları da içerir. Yeşil
çaydan elde edilen kateşinler kan basıncını düşürür ve felç ve koroner
kalp hastalığı riskini azaltır. Kateşinler, vasküler inflamasyon ve düz
kas hücresi proliferasyonu, kan trombosit agregasyonu, lipoprotein
oksidasyonu, değişen lipid profili ve vasküler reaktivite dâhil olmak
üzere vasküler disfonksiyon ile ilişkili durumları hafifletir. Kateşinler,
endotelin-1, prostaglandinler, anjiyotensin II gibi vazokonstriktör
maddeler ve nitrik oksit, prostasiklin ve çeşitli endotelden türetilmiş
hiperpolarize edici faktörler gibi vazodilatatör maddelerin dengesinde
önemli bir rol oynar. Kateşinler oksidatif hasarı inhibe eder ve vasküler
düz kas hücrelerindeki lipid peroksidasyonunu azaltır. Cistus cinsine ait
türlerden - kateşin bakımından zengin olan Cistus incanus L. ve Cistus
monspeliensis L.'den elde edilen ham özüt, güçlü serbest radikal
temizleme aktivitesi gösterir, DNA'yı yarılmadan korur ve sıçan
karaciğer mikrozomlarında lipid peroksidasyonunu inhibe eder. EGCG,
p53, p21 ve NF-κB'nin ekspresyonunu arttırır, vasküler düz kas
hücrelerinin apoptozunu indükler ve ateroskleroz gelişimini engeller.
Ek olarak, kateşinler in vivo olarak serbest radikallerle kombine
edildiğinde arter duvarlarında kolesterol birikimini ve oksidasyon
ürünlerini azaltarak kan dolaşımını iyileştirir. Kateşinler, kolesterol
düzeylerini normalleştirerek kandaki yağ birikimini azaltabilir. Ayrıca
kateşinler, sıçanlarla yapılan çalışmalarda inflamasyondan sorumlu
sitokinler, NF-κB, hücreler arası adhezyon molekülü 1 (ICAM-1) ve
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 73
TNF-α'nın ekspresyonunu azaltmış ve miyokardiyal inflamasyonu
baskılamıştır.
1.6. Kanser
Çay yapraklarında bulunan kateşinler kanser hücrelerinin büyümesini
inhibe eder. Ayrıca, kateşinler birçok deneysel sistemde; akciğer,
karaciğer, pankreas, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kolon, mesane,
deri, ağız boşluğu, prostat ve meme bezi dâhil olmak üzere birçok
organda anti-kanserojen aktiviteye sahip olduğunu göstermiştir.
Kateşinlerin proanjiyojenik faktörlerin indüksiyonunu baskılayarak
karsinogenez, tümör büyümesi, kanser hücresi invazyonu ve tümör
anjiyogenezini inhibe etmektedirler (Singh et al., 2011).
1.7. Nörodejeneratif Hastalıklar
Oksidatif stres, yaşlanmayla ilişkili nörodejeneratif bozukluklara neden
olur. Oksidatif stres aynı zamanda serebral iskemik inmede çok önemli
bir rol oynar. Kateşinler, nöronları aşırı oksidatif stresten koruyarak
nörodejeneratif hastalıklara karşı korur. Yanlış düzenlenen demir
metabolizması, son zamanlarda Parkinson hastalığında merkezi bir
patolojik özellik olarak suçlanmıştır ve bu nedenle EGCG demir
şelatlama özellikleri, nörodejeneratif hastalıklardaki koruyucu etkileri
açısından önemli olabilir. EGCG iskemi sonrası nöronal hasara karşı
koruyucu etkiler göstermiştir. EGCG farelerde Alzheimer hastalığında
rol oynayan β-amiloid oluşumunu, modüle edilmiş amiloid öncü
protein bölünmesini ve serebral amiloidozu azaltmıştır. Yeşil çay
tüketiminin bilişsel işlev bozukluğu riskini önemli ölçüde azalttığını ve
74 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
Alzheimer hastalığında yararlı olduğunu dahası, bir popülasyon
çalışmasında uzun süreli çay tüketimi Parkinson hastalığının başlangıcı
ile ters bir korelasyona sahiptir Merkezi sinir sisteminde, mitokondriyal
oksidatif saldırılar ve bozulmuş elektron transferinin bir sonucu olarak
yaşlanma ve nörodejenerasyon meydana gelir. Yaşlanma sırasında
nöronlarda çeşitli oksidasyon ürünlerinin birikmesi, antioksidan
bileşiklerin tüketiminin nörodejeneratif süreçleri geciktirebilmektedir.
Bu nedenle, kateşinler nörodejenerasyonu önlemeye ve beyin
fonksiyonunun azalmasını ötelemeye yardımcı olur.
1.8. Oksidatif Stresde Mitokondrinin Rolü
Mitokondri, hücre homeostazının düzenlenmesinde merkezi
oyunculardır. Enerji üretimi için gereklidirler ancak aynı zamanda
reaktif oksijen türleri mitokondriyal hasara neden olan elektron taşıma
zincirinin yan ürünleri olarak birikir. Oksidatif stres aracılı ROS,
mitokondriyal iç membran potansiyelinin hızlı depolarizasyonuna ve
ardından oksidatif fosforilasyonun bozulmasına neden olur. Hasarlı
mitokondri, özellikle hidrojen peroksit (H 2 O 2) ve süperoksit anyon (O
2− ) şeklinde ROS üretir ve bu da ROS oluşumunu daha da hızlandırır.
Mitokondriyal geçirgenlik geçiş gözeneğinin açılması apoptozun
önemli tetikleyicilerinden biridir. Ayrıca kanser hücrelerinde
mitokondriyal solunum baskılanır ve Warburg etkisi olarak bilinen
anaerobik glikoliz baskındır. Hafif mitokondriyal ayırmanın, oldukça
etkili bir in vivo antioksidan strateji olduğu ima edildiğinden, kateşinler
organizmanın stresle ilişkili rahatsızlıklarını hafifleten ön ilaç adayları
olabilir. Ayrıca kateşinler, yeni farmasötik ve kozmetik ürünlerin
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 75
tasarımı ve geliştirilmesinde aktif bileşikler olarak yaygın şekilde
kullanılabilir. (Bernatoniene & Kopustinskiene, 2018).
2. ÇAY
Yeşil çay dünyadaki en eski ve en popüler içeceklerden biridir (Musial
et al., 2020). Çay, esasen iki veya üç yaprağı ve tropikal çalı Camellia
sinensis, Camellia assamica ve diğer güney çeşitlerinin uç apikal
tomurcuklarını ifade eder (Gupta et al., 2002). Karmaşık üretim
süreçlerine göre çay, beyaz, yeşil, sarı, oolong, siyah ve koyu çaylar
olmak üzere altı kategoriye ayrılabilir. Beyaz ve yeşil çaylar fermente
edilmez, sarı çay sadece hafifçe fermente edilirken, oolong, siyah ve
koyu çaylar daha derin fermente edilir. Çay, polifenoller, pigmentler,
polisakkaritler, alkaloidler, serbest amino asitler ve saponinler gibi
çeşitli biyoaktif bileşenler içerir. Ek olarak, çayın ve biyoaktif
bileşenlerinin birden fazla sağlık işlevine (antioksidasyon, anti-
inflamasyon, immüno-regülasyon, antikanser, kardiyovasküler
koruma, anti-diyabet, anti-obezite ve hepato koruma dahil) sahip
olduğunu göstermiştir. Bu nedenle, çayın sağlık fonksiyonları ve
güvenliğinin birleşimi, obezite ve kanser gibi belirli kronik hastalıkları
önleme ve yönetme potansiyeline sahip kişiler için tüketimini destekler
(Tang et al., 2019).
2.1. Kateşin ve Yeşil Çay
Camellia sinensis'in (Theaceae) bitkisinin yaprağından ve
tomurcuğundan ağırlıklı olarak Asya ülkelerinde üretilir. Dünya
çapında üretilen çayın %25’ i yeşil çay olarak tüketilir. Bu çay yalnızca
76 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
kurutma ve kıvırma işlemlerine tabi tutulur. Taze çay yapraklarının
yüksek sıcaklıkta şok soldurma (sıcak buhar ve hava ile doğrudan
kurutma) uygulanır ve bu şekilde enzimler aktifleşemediğinden
fermantasyon da gerçekleşemez. Fermantasyona uğramadığından
antioksidan oranı diğerlerine kıyasla daha fazladır. Bu çaydaki
antioksidan çeşidi kateşin ve flavonollerdir. Siyah çay ve oolong çayı
ile karşılaştırıldığında, yeşil çay en yüksek miktarda yeşil çay kateşin
içerir. Yeşil çaydaki ana polifenoller, toplam kuru ağırlığının yaklaşık%
35'ini oluşturur. 2 gramlık bir yeşil çay poşeti, yaklaşık 500 mg yeşil
çay kateşin içerir. En bol yeşil çay kateşinleri, yeşil çay kateşinlerinin
yaklaşık% 68-69'unu oluşturan EGCG ve ardından EGC, yaklaşık%
15–18 EKG, yaklaşık% 5-6 ve EC, yaklaşık% 2-5. Bunlar anti-kanser,
anti-obezite, anti-diyabet ve nöroprotektif etkileri içerir. Başlıca yaralı
etkileri; antioksidan ve metal şelatlama, anti-kanserojen, anti-apoptotik,
proapoptotik ve antiinflamatuvar, nörodejeneratif hastalıkları
baskılamak da dâhil olmak üzere sağlık açısından yararlı etkileri vardır.
Ayrıca yeşil çaydaki aktif bileşen olan kateşin antimikrobiyal özellik
gösteren önemli bir kateşindir. İlaveten, çay kateşinlerinin galloyl
parçasının, çay kateşinlerinin özellikle lipit düşürücü etkide önemli
roller oynamaktadırlar (Chu et al., 2017; Furushima et al., 2018; Ohishi
et al., 2016; Pervin et al., 2019; Reygaert, 2018; Wang et al., 2014;
Orak, 2016).
2.1.1. Faydaları
• Kateşinler adsorbe olup hedef dokuya ulaşarak antikanser işlev
gösterirler. Kanser oluşumunun her safhasında (transformasyon,
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 77
proliferasyon, inflamasyon, metastaz, apoptozis ve işgal aşamaları)
tersi bir etki oluşturup tümörü küçültücü etki gösterir.
• Kateşinler metabolik sendroma mani olmada önemlidir
• Kolesterolü azaltır.
• Kan şekerini düzenler. Yeşil çay (EGCG) kapsayan besin
desteklerinin, kilo yönetimi ve kan şekeri kontrolünde ve kalp
damar rahatsızlıkları risklerini azaltılmada yararı vardır. Bu işlevi
bedendeki yağ yakımını arttırarak sağlar. Yağ yakımını arttırıp yağ
dokuda azalma yapar. Bu sayede tip2 diyabet, obezite, metabolik
sendrom ve kalp damar rahatsızlıkları insidensi de eksilmiş olur.
• İçerisindeki flavonoidlerle kan damarlarını kuvvetlendirir. Yüksek
tansiyonu giderir.
• Kaeteşinlerin vücudun leptin seviyesini arttırıcı etkisi vardır.
Leptin, vücudun ağırlığını ayarlamada görev alan, gıda alımı ve
harcamasını başlatan hipotalamustan salıverilen proteindir.
Bedende leptin seviyesinin fazlalığı iştahı eksilten bir sistemdir.
• İçeriğindeki kafein vasıtasıyla vücut performansını pozitif olarak
arttırıp bedene dinamiklik sağlayıp, uyku halini ve yorgunluğu
giderir. Bu sebeple uyku problemi olan kişiler bu çayı gündüz
içmelidirler.
• İçerisindeki kafeinin işlevine binaen idrar söktürücü etki gösterir.
Neticede bedende oluşan ödemi uzaklaştırır. İdrar söktürücü
etkisinden dolayı zayıflama diyetlerinde ödem problemini giderir.
Vücutta oluşan idrar atımını kolaylaştırdığından böbrek sağlığı için
faydalıdır.
78 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
• İçerisindeki C vitamini sayesinde stresi azaltıcı etki gösterir. Gribal
enfeksiyonlarda vücut direncini arttırır. Nikotinın (Sigara) vücutta
oluşturduğu negatif etkileri azaltır.
2.1.2. Kullanımı
• Günlük olarak 3 fincan yeşil çay almak tam etki elde etmede
yeterlidir. Günlük olarak bu işlem yapıldığında 200-300 mg kateşin
alınır. Bir fincan çaydan edinilen antioksidan etki bir porsiyon
brokoli, ıspanak, çilek ve havucunkinden daha çokdur.
• Tadından dolayı çay tüketemeyenlerin kateşin içeren ve kafein
içermeyen özel besin destekleri kullanmaları da önerilir (Orak,
2016).
2.2. Siyah Çay
Çay, dünya çapında en çok kullanılan içecektir. Japonlar ve Çinliler
yüzyıllardır çay içiyorlar ve Asya'da su dışında en çok tüketilen
içecektir. Çayın üç ana biçimi, mayalanma derecesine bağlı olarak
yeşil, siyah ve oolong çayıdır. Çeşitli sağlık yararları sağladığı
düşünülen farmakolojik olarak aktif moleküllerin zengin bir kaynağıdır.
Çay, eser miktarda protein, karbonhidrat, amino asit, lipit, vitamin ve
mineral içeren antioksidan özelliklere sahiptir. Aynı zamanda çok
çeşitli kimyasal bileşikler içerir, ancak esas olarak polifenoller, çayın
aromasını ve faydalı etkilerini oluşturur. Çayın bileşimi türe, mevsime,
yapraklara, iklime ve bahçecilik uygulamalarına göre farklılık gösterir.
Polifenoller, çaylarda bulunan başlıca aktif bileşiklerdir. Siyah çay, son
işlemden önce fermantasyonu etkilemek için taze çay yapraklarının
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 79
ezilip kurutulmasıyla yapılır. Fermantasyon sırasında, bazı kateşinler,
siyah çaya karakteristik tat ve renk sunan kompleks teaflavinler ve diğer
flavonoidler oluşturmak üzere birleşirler (Khan & Mukhtar, 2018).
Siyah çayda alışılageldiği gibi süt ilavesinin hem polifenollerin
antioksidan özelliklerini arttırdığı hem de yüksek miktarlarda (200
ml'lik bir kapta 50 ml'den fazla) 1- theanine konsantrasyonu
azaltabilmektedir (Mancini et al., 2017). Kısmen fermente edilmiş veya
tamamen fermente edilmiş C. sinensis'ten üretilen oolong ve siyah çay
yaprakları sırasıyla yeşil çayın yaklaşık yarısı kadar kateşin içerir. 100
mL siyah çay (100 mL sıcak suda 5 dakika demlenmiş 1 g kuru çay
yaprağı), yaklaşık 30 mg (-) - dâhil olmak üzere ortalama 15.4 mg
EGCG kateşin içerir (Pervin et al., 2019; Rains et al., 2011).
2.3. Oolong Çay
Oolong çayı (OT) geleneksel bir Çin çayıdır ( Camellia sinensis) ve
özellikle güney Çin'de popülerdir. Fermente aralığı yeşil çaydan uzun,
siyah çaydansa ise kısa tutulur. Yeşil ve siyah çaylara göre dayanıklılık
süresinin daha fazla olması ise tazeliğini uzun süre korumasını sağlar.
Oolong çayının güzelliği ise yapraklarının hazırlanışında saklıdır. Diğer
çaylara göre yapraklarının hazır hale getirilmesi oldukça zor olan bu
çayın her tanesinde büyük bir emek yatar. Bu sayede çayda hem
topraksı hem de çiçeksi bir tat hissedilir.
OT, siyah ve yeşil çay arasında bir tat veren yarı oksitlenmiş çaydır. OT
yaprakları ortada yeşil, kenarlarında kırmızı görünür ve genellikle
80 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
kırmızı kenarlı yeşil yapraklar olarak adlandırılır (Anonim, 2021; Ng et
al., 2018).
Faydaları
• Derinin kendini yenilemesine yardımcı olan OT bu sayede egzama
gibi cilt hastalıklarına oldukça faydalıdır.
• Saçları yumuşatan ve parlaklık veren çay saç dökülmelerini de
önler.
• OT şeker hastaları için de önerilir. Kan şekerini düzenlemesi onu
şeker hastalığına karşı bir savaşçı haline getirir.
• A, B, C, E ve K vitaminlerini içermesiyle beraber mineral olarak;
potasyum, kalsiyum, manganez, selenyum ve bakır de içerir. Bu
bakımdan, birçok farklı besinde bulabileceğiniz mineral ve
vitaminler tek bir çaydan alınabilir.
• Düzenli ve faydalı dozlarda tüketildiğinde vücuda enerji sağlayarak
gün boyu zinde kalmanızı sağlar.
• Kolesterolü dengeleyerek kolesterol hastaları için şifa niteliği taşır.
• Sindirim sistemini rahatlatması sayesinde bağırsak problemlerinde
de büyük oranda işe yarar. Ayrıca mideyi de yatıştırır.
• Felç geçirme riskini azaltır.
• Cildinizdeki kırışıklıkları önleyerek yaşlanmaya karşı da direnç
gösterir.
• İçerdiği polifenoller ağız ve diş sağlığının gelişmesine yardımcı
olur ve diş çürüğüne karşı da koruma sağlar. Günlük 2-3 bardak çay
almak ağız hijyenini arttırır ve diş çürüğü insiden sini azaltır.
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 81
• Kateşin (EGCG) sayesinde OT bazı kanser hücrelerinin oluşumuna
da engel olur.
• İdrar söktürücü özelliği nedeniyle aşırı tüketimde sıvı kaybı gibi
sorunlar baş gösterebilir. Bu sebeple kullanım dozunda dikkatli
olmak gerekir.
• Obeziteyi azaltabildiği ve diyabeti kontrol edebildiğinden tüm tipler
arasında OT benzersizdir ve yarı oksitlenmiş çaydır.
• OT ayrıca kalp ve damar hastalıklarını iyileştirebilir ve insidensini
azaltabilir,
• Dişleri ve kemiği koruyabilir,
• Anti-oksidatif ve antibakteriyel maddeler olarak işlev görebilir.
Kullanımı
Yemekten sonra 1 fincan OT içildiğinde yemeklerde bulunan toksin ve
yağların parçalanması, vücuttan atılması gibi sorunlar kolay hale gelir.
Ayrıca vücudun direncini artıran çay, bu sayede metabolizma hızını da
etkiler. Bu da daha hızlı kalori yakmanıza neden olarak zayıflamanızı
sağlar.
Uyarı
• OT’ da aşırı tüketim kötü sonuçlara neden olabilir. İçerdiği kafein
nedeniye tıpkı diğer çaylar ve kahve gibi çarpıntılara yol açabilir.
82 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
KAYNAKÇA
Anonim. (2021). Oolong çay nedir? Nefis yemek tarifleri. https://www.
nefisyemektarifleri.com/blog/oolong-cayi-nedir-faydalari-nelerdir-nerede-
satilir-nasil-demlenir/. Erişim Tarihi: 05.09.2021.
Bernatoniene, J., & Kopustinskiene. D.M. (2018). “The Role of Catechins in
Cellular Responses to Oxidative Stress.” Molecules, 23(4), 1–11. doi:
10.3390/molecules23040965.
Chu, C., Deng, J., Man, Y., & Qu, Y. (2017). “Green Tea Extracts
Epigallocatechin-3-Gallate for Different Treatments.” BioMed Research
International, 2017(5615647), 1–9. doi: 10.1155/2017/5615647.
Furushima, D., Ide, K., &Yamada, H. (2018). “Effect of Tea Catechins on Influenza
Infection and the Common Cold with a Focus on Epidemiological/Clinical
Studies.” Molecules, 23(7), 1795. doi: 10.3390/molecules23071795.
Gupta, S., Saha, B., & Giri, A.K. (2002). “Comparative Antimutagenic and
Anticlastogenic Effects of Green Tea and Black Tea: A Review.” Mutation
Research - Reviews in Mutation Research, 512(1), 37–65.
Khan, N., & Mukhtar, H. (2018). “Tea Polyphenols in Promotion of Human Health.”
Nutrients, 11(1), 39. doi: 10.3390/nu11010039.
Mancini, E., Beglinger, C., Drewe, J., Zanchi, D, Lang, U.E., & Borgwardt, S..
(2017). “Green Tea Effects on Cognition, Mood and Human Brain Function:
A Systematic Review.” Phytomedicine, 34, 26–37. doi:
10.1016/j.phymed.2017.07.008.
Musial, C., Kuban-Jankowska, A., &Gorska-Ponikowska, M. (2020). “Beneficial
Properties of Green Tea Catechins.” International Journal of Molecular
Sciences, 21(5), 1744. doi: 10.3390/ijms21051744.
Ng, K.W., Cao, Z.J., Chen, H.B., Zhao, Z.Z., Zhu L., & Yi, T. (2018). “Oolong Tea:
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 83
A Critical Review of Processing Methods, Chemical Composition, Health
Effects, and Risk.” Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 58(17),
2957–80. doi: 10.1080/10408398.2017.1347556.
Ohishi, T., Goto, S., Monira, P., Isemura, M,, & Nakamura, Y. (2016). “Anti-
Inflammatory Action of Green Tea.” Anti-Inflammatory & Anti-Allergy Agents
in Medicinal Chemistry, 15(2), 74–90. doi:
10.2174/1871523015666160915154443.
Orak, S. (2016). Yeşil Çay ve Kateşin. Rüzgar dijital.
https://www.kendinizeiyibakin.com/yesil-cay-ve-katesin. Erişim Tarihi:
5.09.2021.
Pervin, M., Unno, K., Takagaki, A., Isemura, M., &Nakamura, Y. (2019). “Function
of Green Tea Catechins in the Brain: Epigallocatechin Gallate and Its
Metabolites.” International Journal of Molecular Sciences, 20(15), 3630. doi:
10.3390/ijms20153630.
Rains, T.M., Agarwal, S., & Maki, K.C. (2011). “Antiobesity Effects of Green Tea
Catechins: A Mechanistic Review.” Journal of Nutritional Biochemistry,
22(1), 1–7. doi: 10.1016/j.jnutbio.2010.06.006.
Reygaert, W.C. (2018). “Green Tea Catechins: Their Use in Treating and Preventing
Infectious Diseases.” BioMed Research International, 2018(ID 9105261), 1–9.
doi: 10.1155/2018/9105261.
Singh, B.N., Shankar, S., & Srivastava, R.K. (2011). “Green Tea Catechin,
Epigallocatechin-3-Gallate (EGCG): Mechanisms, Perspectives and Clinical
Applications.” Biochemical Pharmacology, 82(12), 1807-21. doi:
10.1016/j.bcp.2011.07.093.
Tang, G.Y., Meng, X., Gan, R.Y., Zhao, C.N., Liu, Q., Feng, Y.B., … & Li, H.B.
(2019). “Health Functions and Related Molecular Mechanisms of Tea
Components: An Update Review.” International Journal of Molecular
84 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
Sciences, 20(24), 6196. doi: 10.3390/ijms20246196.
Wang, S., Moustaid-Moussa, N., Chen, L., Mo, H., Shastri, A., Su, R., … & Shen,
C.L. (2014). “Novel Insights of Dietary Polyphenols and Obesity.” The
Journal of Nutritional Biochemistry, 25(1), 1–18. doi:
10.1016/j.jnutbio.2013.09.001.
Xu, J., Xu, Z., &Zheng, W. (2017). “A Review of the Antiviral Role of Green Tea
Catechins.” Molecules, 22(8), 1–18. doi: 10.3390/molecules22081337.
Yang, C.S., & Wang, H. (2016). “Cancer Preventive Activities of Tea Catechins.”
Molecules, 21(12), 1679. doi: 10.3390/molecules21121679.
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 85
BÖLÜM 4
BETA KAROTEN
Dr. Öğr. Üyesi İbrahim AKTAŞ1
1 Adıyaman üniversitesi, Sağlık Hizmetleri M.Y.O. Tıbbi Hiz. ve Tek.
Bölümü, Adıyaman, Türkiye. [email protected]
86 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 87
GİRİŞ
Vitamin: Vücutta metabolik fonksiyonların olağan koşullarda oluşması
ve sağlıklı durumun devamı için alınması gereken organik
moleküllerdir. Bunlar; organizmada sentezlenemeyen, gıda maddeleri
ile dışarıdan alınan ve metabolizma’nın işlevi için gereken farklı
kimyasal yapıya sahip organik bileşiklerdir. Bunlar doku yapısına
katılmayıp, enerji oluşturmayan maddelerdir. Ayrıca bunlar; metabolik
işlevlerin sürdürülmesinde, büyüme ve gelişmede ayrıca sağlıklı bir
yaşamın devamında gereklidirler. vitamin kelime olarak “yaşamın
sürdürülmesinde gerekli âmin” manasında kullanılmıştır. Metabolik
işlevlerin gelişmesi için organizmaya eser miktarda alınmalıdır.
Organizmanın günlük gereksinimi gebe ya da emziren kadın, yaşlılık,
çocukluk ve alkolikler gibi fizyolojik ya da patolojik durumlara göre
değişmektedir. Vitaminler tedavide A vitaminoz durumlarında
kullanılırlar. Ancak gelişi güzel vitamin alma alışkanlığı toplumda
yaygındır. Bu durum organizmanın aşırı vitamin yüklenmesine neden
olabilmektedir. Vitaminler iki grup altında toplanırlar.
A. Yağda eriyen vit’ler (A, D, E ve K)
B. Suda eriyenn vit’ler (B, C ve PP).
Bilinen on üç vitamin su ve yağdaki nispi çözünürlüklerine göre iki
sınıfta toplanır. Yağda eriyenler A, D, E ve K, yağ varlığında bağırsakta
emilir. Bunların klasik eksiklikleri klinik olarak gece körlüğü (vitamin
A), osteomalazi (vitamin D), artmış oksidatif hücre stresi (vitamin E)
ve hemoraji (vitamin K) şeklinde ortaya çıkabilir. Bu iki vitamin
88 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
grubunun eksiklikleri de dolaylı olarak kanser, tip II diabetes mellitus
ve bir dizi bağışıklık sistemi bozukluğuyla ilişkilendirilmiştir (Akıcı et
al., 2012; Aktaş, Doğukan, Nakır, Duran, & Bilgiç, 2020; Albahrani &
Greaves, 2016; Dökmeci & Dökmeci, 2016).
1. VİTAMİNLER
1.1. Vitaminlerin Özellikleri
• Vücutta üretilemeyen ve beslenmeyle harici alınmaları gerekli
maddelerdir.
• Dokuların yapısında bulunmazlar.
• Enerji verici özellikleri yoktur.
• Metabolik faliyetlerde biyokatalizör olarak iş yaparlar.
• Metabolizmayı düzenleyici fonksiyonları vardır.
• Protein, yağ ve karbonhidratları enerjiye dönüştürürler.
1.2. Yetersizliği
• A vitaminoz; bir vitaminin eksikliğinde oluşan tablodur.
• Poli A vitaminoz; çok sayıda vitaminin eksikliğinde oluşan tablodur
(Aktaş, Doğukan, Nakır, Duran, & Bilgiç, 2020).
1.3. Yetersizliklerin Başlıca Nedenleri
• Gelişmiş ülkelerde vitaminlerin yetersiz alımına bağlı hastalıkların
en başta gelen nedeni alkolizmdir.
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 89
• Anoreksi nedeniyle veya zayıflama için ya da alışılmışın dışındaki
beslenme biçimleri nedeniyle diyetin miktarca veya çeşitçe
kısıtlanması da vit eksikliğine yol açabilir.
• Aşırı vejetaryen beslenme alışkanlığı,
• Besinlerin sindirim ve absorpsiyonunun bozulması: Yağlı
besinlerin sindirim ve emiliminin bozulması neticesi yağda eriyen
vitaminlerin noksanlığına bağlı sendromlara neden olabilir.
• Yaşlılık,
• Kronik ishal, mide veya barsak rezeksiyonu ve malabsorpsiyon
sendromu hallerinde ayrıca suda çözünen vitaminlerin
absorpsiyonu da azalır.
• Anormal metabolizma ve atılım sorunları: Genetik polimorfızme
bağlı metabolik sorunlar ve hemolidaliz hastalarında olduğu gibi
vücuttan fazla atılım sorunları da vitamin eksikliğinin diğer önemli
nedenleri arasındadır.
• Bazı ilaçlar da vitaminlerin barsaktan emilimini azaltır.
• Gereksinimin artması: Özellikle gebelik, laktasyon ve büyüme
göreceli vitamin eksikliğine neden olur. Bu gibi durumlarda, sadece
dengeli ve yeterli beslenme ile günlük vitamin gereksiniminin
sağlanması mümkün olmayabilir (Akıcı et al., 2012).
1.4. Vitamin Toksikasyonu
En ciddi zehirlenme halleri, yağda çözünen vitaminler olan A ve D’nin
tedavisi sırasında ortaya çıkabilir. Azami olarak İ.v. uygulanan tiamin
anafîlaktik şoka benzeşen bir tablo geliştirebilir. Yine azami miktarda
uygulanan niasin vazodilatör etkisi sebebiyle farmakodinamik (ciltte
90 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
iğnelenme, sıcak basması ve yüzde kızarma gibi) belirtiler oluşturabilir.
Ek olarak, vitamin K ve Niasin hepatotoksik etki oluşturabilir. Folik
asid fazla dozda alındığında, pemisyöz anemili hastalarda tanıya
yardım eden hematolojik belirtileri düzelterek hastalığı gizleyebilir,
bunun sonucu nörolojik belirtilerin farkına varılmadan gelişmesine ve
varsa, daha da kötüleşmesine neden olabilir.
1.5. Çözünürlüğe Göre Sınıflandırılma
1.5.1. Yağda Eriyenler
Yağda eriyenler genelde organizmada depo edildiklerinden bunların bir
zaman eksik alınmaları, daha sonra artırılmış miktarda alınmaları
koşuluyla, vitamin eksikliği belirtilerine neden olmaz (Akıcı et al.,
2012).
• A; Retinal, retinol, β-karoten, retinoik asit.
• D; Kalsiferol
• E; Tokoferol
• K; Fillokinon
1.5.2. Suda Eriyenler
Suda çözünenler depo özelliğine sahip olmadıklarından, onların,
günlük gereksinimi karşılamaya yetecek miktarlarda düzenli bir şekilde
alınmaları gerekir (Akıcı et al., 2012).
• Tiamin (B1)
• Riboflavin (B2)
• Niyasin (B3, Nikotinamid, PP)
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 91
• Pantotenik asid (B5)
• Piridoksin (B6)
• Biotin, (H, B7)
• Folik asid (B9)
• Kobalamin (B12)
• Vitamin C (Askorbik asid)
1.5.1.1. Yağda Eriyenlerin Özellikleri
• Taşınabilmeleri için protein taşıyılara (lipoproteinler ve özel
bağlayıcı proteinlere) gereksinim vardır.
• Adsorbe olmalarında kâfi miktarda yağ olmalıdır. Adsorbe olduktan
sonra lenflere akabindeyse kana dâhil olurlar.
• Hücrelerde yağla beraber depo edilirler.
• Apolar hidrofobik maddeler olup izopren türevidirler.
• Doz aşımı tablosunda toksikasyon oluştururlar (Aktaş, Doğukan,
Nakır, Duran, & Bilgiç, 2020)(Aktaş et al., 2020).
1.5.2.1. Suda Eriyenlerin Özellikleri
• Doğrudan kana dâhil olur, beden sıvılarında gezebilir ve fazlalıkları
böbreklerce elimine edilirler.
• Organizmada depo edilmezler (B12 hariç), genelde toksik etkilden
yoksundurlar (vitamin C hariç).
• Bunlar hidrofilik vasıfta olup suda erirler ve idrarla elimine
edilirler.
92 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
1.6. Vitaminerin Gereksinimini Etkileyen Faktörlerin
Başlıcaları
• Gebelik, laktasyon, büyüme (bebekler ve çocuklar) ve meslek ya da
sportif faaliyet sebebiyle fazla kas eforu gibi bedende metabolik
faaliyetlerin hızlandığı fizyolojik faaliyetler.
• Ağır ya da uzun süre devam eden ateşli hastalık durumu,
hipertiroidizm, travma ve ağır doku tahribatı gibi metabolizmayı
hızlandıran patolojik olaylar.
• Diyetin dengesi: Ana besin unsurlarından (makro besleyicilerden)
bir ya da birkaç tanesinin miktarının değişimi, belli bir vitamine
olan ihtiyacı eksiltebilir ya da arttırabilir. Bunun çeşitli örnekleri
vardır. Niasin'in kaynağı kısmen, proteinli besinler içindeki
triptofan olduğundan, proteinden fakir diyetle veya mısır gibi az
triptofan içeren diyetle beslenme, niasin gereksinimini artırır.
Doymamış yağlardan zengin diyet vitamin E’ye olan gereksinimi
ve bebelerde proteince zengin beslenme askorbik aside ihtiyacı
ziyadeleştirir. Karbonhidrattan zengin diyet tiamine gereksinimi
çoğalttığı halde, yağ ve proteinden zengin diyet bunu azaltır.
Selenyum ile vitamin E arasında sinerjistik etkileşme vardır. Deney
hayvanlarında selenyum alımı azaldığında vitamin E’nin
gereksimininin arttığı gözlenmiştir.
• Biyoyararlanım durumu: Mide-barsak yoluyla ilgili bazı
patolojik vakalar ve oral olarak uygulanılan bir kısım ilaçlar, bazı
vitaminlerin barsaktan absorpsiyonunu azaltırlar; bu nedenle
vitamine olan gereksinimini artırırlar. Yağ absorpsiyonunun
bozulduğu malabsorpsiyon durumlarında, (çölyak hastalığı, safra
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 93
yollan tıkanıklığı ve hepatik siroz gibi hepatobiliyer hastalıklar,
kistik fıbrozis ve diğer pankreas hastalıkları) veya laksatif olarak
uzun süre sıvı parafın kullanılması gibi durumlarda, yağda çözünen
vitaminlerin absorpsiyonu azalır ve bunlara gereksinim artar. Total
gastrektomi yapılmış olanlarda B12 vitamininin oral
biyoyararlanımı pratik olarak sıfırdır; bunlara parenteral B 12 vit
düzenli olarak verilmelidir.
• Genetik ve diğer kişisel özellikler: Bazı bireylerin diğerlerine
oranla vitamin eksikliğine daha dayanıklı oldukları ve bunlarda
belirgin eksiklik belirtilerinin oluşmadığı saptanmıştır. Bazı
kimselerde konjenital metabolizma bozukluklarına bağlı olarak
vücutta piridoksin ütilizasyonunun azaldığı saptanmıştır; bunlarda
hücreye yeterli miktarda piridoksin girebilmesi için normal
gereksinimin üstündeki miktarlarda piridoksin verilmesi gerekir.
Vitaminlerin barsaktan absorpsiyonunda veya vücuttaki
transportunda meydana gelen genetik orjinli deformasyonlar da
göreceli vitamin noksanlığı oluşturabilir. Bu durum B 12 vitamini,
folik asid ve vitamin E için insanlarda gösterilmiştir.
• İklim ve Coğrafi Alan: Bu unsurlar periferdeki gıda türevlerinin
sınırlı olmasına sebep olarak gıdalarla alınan vitamin miktarını
eksiltmeleriyle beraber, beslenme düzenini de bozabilirler ve
neticesinde de vitamin ihtiyacını değiştirebilirler. Bu faktörlerle
ilgili özel bir durum vitamin D’ye olan gereksinimin değişmesidir.
Vitamin D’nin. en önemli kaynağı deridir. Güneşi bol olan bir
alanda, yaşayanlarda deride kâfi derecede vitamin üretildiğinden bu
vitamine ihtiyaç azalır. Az güneşli yerler olan subtropik ülkeler ve
94 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
kuzey ülkelerinde derin vadilerdeki yerleşim alanlarında
yaşayanlarda ya da mesleki sebeplerle gündüzü kapalı ortamlarda
bulunanlarda vitamin D Vit ihtiyacı artar. Güneşli yerlerde yaşadığı
halde geleneksel ve dini sebeplerle aşırı kapalı örtünen kadınlarda
da aynı tablo oluşabilir.
• Vitaminlerin depolanma durumu: Suda eriyen vitaminler
organizmada kısıtlı oranda depo edilirler; bu sebeple dokularda
yeterli vitamin seviyesinin devam edebilmsi için sık olarak
alınmalıdırlar. Bu vitalerin noksan alınması kısa bir sürede vitamin
eksikliği belirtilerine sebep olur. Yağda eriyen vitaminler yağ
dokusu ve karaciğerde büyük oranda depo edilirler; eksik
alındığında klinik belirtilerin görülmesi zaman alır. Fakat
depolanma durumu, bu vitaminlerle olan akut toksikasyon
ihtimalini artırır.
• Antivitamin (antimetabolit) vasfında olan ya da vitaminlerin
farmakokinetiğini değiştiren ilaçlarla olan tedavi (etkileşme):
Bu nedenle oluşan vitamin gereksinimi artmasının ve vitamin
eksikliğinin birçok örnekleri vardır ve karbamazapin, fenitoin,
primidon, barbitüratlar gibi antiepileptikler vitamin D
gereksinimini, valproik asid ise vitamin B12 gereksinimini artırırlar.
Dihidrofolat redüktaz inhibisyonu yapan metotreksat gibi
antimetabolit antineoplastikler ve trimetoprim, primetamin gibi
antibi-yotikler folik asid eksikliği yoluyla megaloblastik anemiye
yol açabilirler. İzoniazid piridoksin itrahını artırarak periferik
nöropati yapar. Neomisin vitamin A emilimini azaltır. Öte yandan
vitaminlerle ilgili ilaç etkileşmeleri başka şekillerde de olabilir.
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 95
Örneğin, tiazid grubu diüretikler vitamin D ile birlikte
kullanıldığında, hiperkalsemi riskinde artışa yol açabilir.
Retinoidler A hipervitaminozuna yol açabilirler. Askorbik asid
selenium emilimini azaltabilir. Piridoksin levodopanın etkilerini
azaltır. Vitamin E kumarinin antikoagülan etkisini artırabilir.
Vitamin K ise kumarini antagonize eder (Akıcı et al., 2012).
2. Vitamin A
Yağda çözünen bir vitamin olup ısıya dayanıklıdır. Adsorbe olması için
safra asitlerine de ihtiyaç duyulur. Bitkiler hayvansal yağlar ve özellikle
balık yağı fazla miktarda vitamin A içerir. Bitkilerde genellikle vitamin
A ön maddesi olan karotenler şeklinde bulunurlar. Karotenlerden en
aktif olanı β -karoten’dir. Ayrıca vitamin A, gözde görmeyi sağlayan
retina oluşumunda, epitel doku gelişiminde, kemiklerin büyümesinde,
üremede, embriyoner gelişmede, kan yapımı ve bağışıklık sisteminde
önemli role sahiptir (Dökmeci & Dökmeci, 2016).
2.1. Vitamin A’nın Fonksiyonları
• Bakar körlük, gece körlüğü gibi görme proplemlerinin oluşumuna
mani olur. İlaveten bu vitamin alaca karanlığa alışmayı ve
karanlıkta görmeyi sağlar.
• Dokuların gelişiminde, yapımında ve tamirinde görev alır.
• Bağışıklık sisteminin gelişiminde etkilidir ve aynı zamanda hastalık
oluşum riskini azaltır.
• Üreme sisteminde, gebelerde fetus’un resorbsiyonu’nun
engellemesinde ve erkeklerde spermatogenez’de etkilidir.
96 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
• Müköz membranları korur ve ağız, burun, boğaz ve akciğerlerde
mukus salgılar.
• Dişlerin ve kemiklerin gelişiminde görevlidir.
• Vitamin A’nin karotenoid formları; antioksidan etkileriyle
yaşlanmaya ve kansere karşı koruyucu etkilidir.
• Karbonhidratların, lipitlerin ve proteinlerin makro besin
metabolizmasını düzenler.
• Hücre bölünmesinin ve farklılaşmasının yanı sıra hücre
apoptozunun kontrolünde de rol oynar.
2.2. Vitamin A’nın Noksanlığı
Vitamin A, karaciğerde depo edilen bir vitamin olup noksanlık
belirtileri 1-2 yılın sonunda gözükmeye başlar. Vitamin A
noksanlığında oluşan sorunlar .
• Bakarkörlük ve gece körlüğünde artış gözlenir.
• Kepekli ve pürüzlü kuru deri oluşur.
• Bağışıklık sisteminde deformasyonlar oluşur.
• Diş etlerinde ve dişlerde gelişme bozuklukları gözlenir.
• Büyüme geriliği gelişir.
• Gözlerde işlevsel ve yapısal bozukluklar oluşur.
• İştah kaybı ve koku alma kaybı gözlenir (Aktaş, Doğukan, Nakır,
Duran, & Bilgiç, 2020).
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 97
2.3. Uzun Süre Yüksek Dozlarda Vitamin A Kullanılması,
• (A hipervitaminoz) yorgunluk,
• Anoreksi,
• Baş ağrısı,
• Uykusuzluk, bulantı,
• Kusma,
• Cilt reaksiyonları,
• Hepatomegali gibi belirtilerin ortaya çıkmasına neden
olmaktadır.
Çocuklarda
• Epifiz ağrıları,
• Eklem kıkırdaklarında kemikleşme sonucu büyüme durması
(Dökmeci & Dökmeci, 2016).
2.4. Vitamin A Toksikasyonu
İlaç şeklinde yüksek dozda vitamin A alındığında akut ve kronik
toksikasyon tablosu gelişebilir. Toksikasyon tablosu retinol formunda
vitamin A alındığında oluşur; karotenlerle gelişmez. Karotenlerin
fazlalığı deride birikir ve sarı renk oluşturur (bilhassa el ayalarında).
Besinler içindeki vitamin A’nın fazla miktarda alınması, bazı durumlar
hariç, zehirlenme yapmaz (Akıcı et al., 2012).
3. BETA KAROTEN
Besinler içinde çeşitli vitamerler ve prekürsörler halinde bulunan
vitamin A, birkaç aktif molekülün ortak adlandırması olarak kullanılır.
98 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
Bitkiler hayvansal yağlar ve özellikle balık yağı fazla miktarda vitamin
A içerir. Bitkilerde genellikle vitamin A ön maddesi olan karotenler
şeklinde bulunurlar. Karotenlerden en aktif olanı β-karoten’dir
(Dökmeci & Dökmeci, 2016). β-Karoten, iki β-iyonon halkası içeren
bir C40 yapısından oluşan bir tetra-terpenoiddir (Bohn et al., 2019). β-
Karoten, gıdalarda, ilaçlarda ve kozmetiklerde renklendirici veya
işlevsel bir bileşen olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır. Oksijen, ısı
ve UV ışığı varlığında β-karotenin hızlı bozunması ve sudaki düşük
çözünürlüğü endüstriyel uygulamalarını engellemektedir (Baek,
Garcia, Shin, & Kim, 2020).
Karotenin üç ana kaynağı vardır: Kimyasal sentez, fito-ekstraksiyon ve
mikrobiyal mayalanma. Mikrobiyal mayalanma yoluyla β-karoten
üretimi sürdürülebilir ve çevre dostudur ve ayrıca fito ekstraksiyon ve
kimyasal sentezle karşılaştırıldığında çok güvenli ve ekonomiktir. β-
karoten insan vücudundaki serbest radikalleri temizleyen ve kanseri,
tümör metastazını ve kardiyovasküler hastalıkları önlemeye ve yeniden
üretilebilirliği iyileştirmeye yardımcı olabilen mükemmel bir
antioksidandır. Bununla birlikte, β-karoten, aktif kimyasal özellikleri ve
dokuz konjuge çift bağ içeren doymamış yapısı nedeniyle ısıya, ışığa
ve oksijene maruz kaldığında oksidasyona ve bozunmaya duyarlıdır.
Ayrıca, β-karoten yağda çözünür ancak suda çözünür değildir. Bu
özellikler, β-karotenin içeceklerde ve diğer uygulamalarda kullanımını
sınırlar. Bu sorunların üstesinden gelmek için mikrokapsülleme, β-
karoteni bozulmadan korumak ve suda çözünürlüğünü iyileştirmek için
yaygın ve kullanışlı bir yöntemdir (Li et al., 2019).
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 99
3.1. Besinlerde Bulunuşu
Karotenoidler bitkilerde, mantarlarda ve bakterilerde bulunan C 40
tetraterpenoid pigmentlerdir. Memeliler, karotenoidleri ağırlıklı olarak
bitki kaynaklı besinlerden elde ederler. Bitkilerde bu bileşikler
plastidlerde birikerek birçok meyve ve sebzeye karakteristik parlak sarı,
kırmızı ve turuncu renk verir. Bitkilerde, özellikle ışık toplama
pigmentleri olarak hizmet etmek ve fotooksidatif strese karşı koruma
sağlamak için fotosentetik aparatın yapısal ve işlevsel aksesuarları
olarak fonksiyon ifa ederler. Bitki karotenoidleri ayrıca çeşitli
hormonların öncüleri olarak işlev görür ve tozlayıcıların ve tohum
dağılımına katkıda bulunan diğer ajanların çekilmesinde rol oynar
(Shete & Quadro, 2013). Bitkisel kaynaklı gıdalarda A vit’ninin
öncülleri prekürsörleri olan karotenoidler (A provitaminleri) vardır.
Karotenler 4 çeşittir. Bunlar α, β, γ ve kriptoksantin (hidroksi -β
karotenden) oluşur. Saf karotenler portakal kırmızı renkte, kristal
maddelerdir. Bunlardan β- karoten en fazla bulunur en önemli vitamin
A kaynağıdır. Bağırsaklardaki bakteriler tarafından bunun bir molekülü
15,15’- çift bağından koparak 2 molekül vitamin A şekillenirken
diğerlerinden bir molekül vitamin A oluşur (Kaya et al., 2013). Β-
karoten; fotosentez esnasında zararlı ışınlara karşı fotokoruma, kansere
karşı koruma, antioksidan, immün yanıtı arttırıcı, tümor oluşumunu
önleme gibi vasıflara sahiptir. İlaveten bir kısım peynir mamülleri ve
margarinlerin yapısına da katılabilmektedir. Kanatlıların yemlerine ve
bazen yumurta sarısının ve etin rengini iyileştirilmede uygulanılır. Bu
sebeple β- karoten gıda ve ilaç sanayisinde önemlidir. Tabiatta pek çok
alg, bakteri, maya ve ipliksi fungusun yapısında β- karoten bulunur
100 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
(Kahyaoğlu & Kıvanç, 2007).40 karbon içeren (C40H56) bu maddenin
vitamin A vit öncülü olma özelliği yanında biyolojik yönden önemli
diğer iki özelliği lipid antioksidanı olması ve serbest oksijen
radikallerini nötralize edebilmesidir. β-karoten molekülü vücutta
oksidatif kopma tepkimesi neticesi iki molekül retinale dönüşür.
Retinal ve retinol hücrede biri öbürüne dönüştüklerinden birbiriyle
denge halindedirler. Bu ikisinin birinin öbürüne dönüşmesinde retinen
redüktaz enzimi ve NAD-NADH sistemi tarafından katalize edilir. Tatlı
su balıklarının dokularında 3-dehidoretinol (A2 vit vardır). Adı geçen
doğal vitamerler retinoik asid dâhil, bazı hayvansal besinler içinde
bulunurlar. Gıdalardaki öbür karotenoid pigmentler olan α-karoten, y-
karoten ve kriptoksantin'in, vitamin A öncülü olarak değerleri 3-
karoteninkinden daha azdır. Vitamin A bitkilerde karotenoidler,
hayvansal gıdalardaysa daha ziyada, retinol esteri şeklindedir. Retinol
ve öbür vitamin A vitamerlerini içeren hayvani gıdalar et, et yağı,
karaciğer, balık eti, , tereyağı, süt ve öbür süt mamülleri ve yumurtadır.
Vitamin A öncülü karotenoidleri içeren bitkisel besinler arasında sarı
veya kırmızı renkli bazı sebze ve meyveler; havuç, domates, patates,
elma, kayısı, şeftali, balkabağı ve "kantalup" diye anılan bazı kavun
türleri ve bazı yeşil yapraklı sebzeler olan pancar yaprağı ve ıspanakta
vardır. Vitamin A ısıya dayanıksız olup, yukarıda sayılan çeşitli
besinlerin kaynatılması veya kızartılması ile vitamin A inaktive edilir.
Bitkisel yağlarda ve onların hidrojenlenmesi suretiyle elde edilen
margarinlerde vitamin A bulunmaz. Bu nedenle ülkemizde bazı
margarinler vitamin A ve D’yi katmak suretiyle zenginleştirilmişlerdir.
Bazı ülkelerde bu vitaminler süte de katılırlar.
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 101
3.2. Farmakokinetik Özellikleri
Karotenoidler basit difüzyonla absorbe edilirler. β- karoten bağırsak
epitel hücrelerinde vitamin A dönüştürülmektedirler. Absorbe edilen
karotenoidler ve vitamin A kanda kilomikronlar içinde karaciğere
taşınır ve orada palmitat esteri olarak depolanırlar. β-karoten, vücuttaki
çeşitli dokular tarafından kan dolaşımından elde edilebilir,
depolanabilir veya kolayca metabolize edilebilir. Memelilerde
karaciğer, büyük miktarlarda β-karoten biriktiren ve bunu yağ dokusu,
böbrek, deri ve akciğer izleyen önemli bir organdır. Bununla birlikte,
adrenal bez, testisler ve meme bezi gibi diğer dokular da bu provitamin
A karotenoidini depolayabilir. Ek olarak, β-karoten ayrıca plasenta,
yolk kesesi ve embriyoda da tespit edilir. Yalnızca retinanın maküler
bölgesinde biriken lutein, zeaksantin ve mezo-zeaksantin gibi diğer
karotenoidlerin aksine karoten vücutta çeşitli dokularda bölünme
enzimlerinin geniş ifadesi ile ilişkili olan çok daha geniş bir dağılıma
sahiptir (Shete & Quadro, 2013). Karotenin yeterli derecede
absorpsiyonu için diyette yağ bulunması gerekir. Yağdan fakir diyetle
beslenen kişilerde karoten absorpsiyonu azalır; besinsel yağlar karoten
absorpsiyonunu artırırlar.
3.3. Anti-Oksidan Etkisi
Antioksidan vitaminler organizmanın oksidan antioksidan dengesinin
korunmasında rol oynayan mekanizmalar üzerine etkilidirler. Bu
etkileri, serbest radikallerin etki alanlarından toplanması, arındırılması,
radikal oluşturan kimyasal tepkimelerin inkıtaı veya tepkime hızının
baskı altına alınması, protein, lipid ve DNA’da oluşan hasarın tamiri
102 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
şeklindedir. β-karoten antioksidan foksiyonunu, oksidasyon ara
oluşumlarından singlet oksijen üretiminin inkıtaı üzerinden serbest
radikallerin gelişimini engelleyerek ve oluşan radikalleri toplayarak
oluşturur (Kahraman, Berköz, Üstün, & Türkdoğan, 2018). Başka bir
mekanizma ise; serbest radikallerle etkileşime girip bir hidrojenini
etkileşime girdiği radikale aktarır. Hidrojen aktarılan radikalin
reaktivitesini söndürür ve oksidanı inaktif hale getirir. Böylece hücresel
zarların oksidatif etkiden korunmasını sağlayarak hücre ve dokuların
bütünlüğünün sağlanması ve sürdürülmesinde etkin fizyolojik
fonksiyon üstlenir (Karakılçık & Aybak, 1995). β-karoten vücutta
vitamin A prekürsörü olması yanında hücre düzeyinde anti-oksidan
etkinlik de gösterir; lipidlerin peroksidasyonunu engeller. Yağda
çözünür olması nedeniyle bu etkisini sitoplazmadan ziyade lipid fazı
antitoksidanı olarak hücrenin ve subselüler yapıların membranında
gösterir.
3.4. Antikanser Etkisi
β-karoten doymamış lipitlerin peroksidasyonunu azaltan anti oksidan
özelliği sayesinde kanser oluşumu ve atherosklerozun indükleyicisi
olan serbest radikalleri in aktive edebilmekte hücreleri ve dokuları
serbest radikallerin yıkıcı etkisinden korumaktadır. Yine antioksidan
aktivitesi ile bitkisel hücre zarlarınıda koruyabilmektedir (Karakılçık &
Aybak, 1995). γ-radyasyonla birleşimi halinde atfedilebilen
antimutajenik etkiler uygular. Ksenobiyotik metabolize edici
enzimlerin indüksiyonu, dahası, hücre döngüsü durmasını ve apoptozu
indüklediği ve boşluk bağlantıları yoluyla hücre iletişiminin
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 103
uyarılmasıyla kimyasal olarak indüklenen neoplastik dönüşümü inhibe
ettiği gösterilmiştir (Stutz, Bresgen, & Eckl, 2015). Ayrıca diğer
karatonoitlerle birlikte hücre diferensiasyonu ve organogeneziste temel
bir rol oynadığı gözlenmiştir. Fazla miktarda taze yeşil sebze tüketen
kişilerde β-karoten mide ve akciğer kanserine karşı korunma ve tedavi
etme sayesinde ölüm oranını azaltmaktadır. Ovaryum, serviks ve meme
kanserleri üzerinde de olumlu koruyucu etkisi belirlenmiştir
(Karakılçık & Aybak, 1995).
3.5. Bağışıklık Sistemi
β-karotenin kandaki nötrofillerin öldürme aktivitesini uyararak
bağışıklık fonksiyonunu uyarmaktadır (Stutz, Bresgen, & Eckl, 2015).
4. β-KAROTEN İÇEREN BESİNLER
4.1. Böğürtlen
Rosaceae ailesinin farklı Rubus türlerinin yenilebilir meyveleridir ve
günlük diyetlerde giderek daha popüler hale gelir. Bu meyveler, kırmızı
ve sarı (Rubus idaeus L.), mor (R. neglectus Peck) ve siyah (R.
occidentalis L.) dâhil olmak üzere farklı renkler sunar ve genellikle
paketlenir ve doğrudan tüketiciye satılır. Kırmızı ahududu, yaklaşık 200
tür içeren ve en sert ve en yaygın olarak yetiştirilen tür olan Ideobatus
alt cinsine aittir. Katı olan böğürtlenlerden ( Rubus spp., Rubus alt cinsi)
farklı olarak, ahududular bitkiden çıkarıldığında içi boştur ve burada
parmak şeklinde bir hazne kalır. Geçtiğimiz birkaç yıl içinde ıslah
programları, hastalıklara karşı gelişmiş direnç ve arzu edilen kalite
özellikleriyle yeni kırmızı ahududu çeşitlerini piyasaya sürdü. Bunlar
104 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
iki türe ayrılırlar. Çiçek açan meyve veren çeşitler, örneğin ilk yıl
primokanları yalnızca bitkisel olan "Tulameen", "Willamette" ve
"Meeker", yazın başlarında çiçek açan ikinci yıl çiçek açan bitkiler;
primocane- "Autumn Bliss", "Heritage" ve "Kweli" gibi meyveli
çeşitler, sonbaharda primokanların tepesinde büyük miktarda meyve
üretir ve iki kez kırpılabilir. Primokananlar arasında, "Kweli",
Hollanda'daki gelişmiş berry yetiştiriciliği tarafından yaratılan
ekonomik açıdan önemli ve yüksek verimli erken meyve veren bir
çeşittir ve dünya çapında en yaygın olarak yetiştirilenlerden biridir. Bu
kültivar kuvvetlidir ve her seviyede yan geliştirir; bu nedenle mahsulü
açık ve kompakt tutmak ve hasat işlemlerini kolaylaştırmak için
büyüyen primokan sayısını azaltmak önemlidir. Meyve yuvarlak, iri
(genellikle 5 g veya daha fazla) ve kurudur; iyi bir tada sahiptir; 10 gün
veya daha uzun raf ömrüne sahiptir, bu da daha uzun mesafelerde
nakliyeyi mümkün kılar ve dolayısıyla yeni pazarlara ulaşmasını sağlar.
Bu çeşit, yüksek sıcaklıkları tolere eder ve ılıman ve Akdeniz
iklimlerinde yetişmek için uygundur. Beslenme bakış açısından,
kırmızı ahududu vitaminler, mineraller, çözünür lif, şekerler, sitrik asit
ve fenolik bileşikler içerdiği tanımlanmıştır. Antosiyaninler bu
meyvelerde özellikle ilgi çekicidir, çünkü bu pigmentler karakteristik
kırmızı-mor rengi ve biyoaktif özellikleri sağlar. Çeşidinde bağlı
olarak, siyanidin 3- O glukosit ve siyanidin 3- O -sophoroside büyük
antosiyanin olarak rapor edilmiştir. Tüm bu bileşenler sadece kırmızı
ahududu duyusal özelliklerini değil, aynı zamanda sağlığı geliştirici
etkilerini de belirler (Vara et al., 2020).
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 105
4.2. Havuç
Havuçdan başka hiçbir sebze veya meyve havuç kadar β-karoten
içermez. İnsan kanında ve dokularında en yaygın karotenoidler α-
karoten, β-karoten, lutein, likopen ve β-kriptoksantindir. Bunlardan β-
karoten, kandaki toplam karotenoid seviyelerinin yaklaşık% 50'sini
oluşturur (Natarajmurthy, Askari, Pullabhatla, & Dharmesh, 2016).
Turuncu havuç, zengin bir α- ve β-karoten kaynağıdır. Turuncu
havuçlar, diğer sebzelere kıyasla benzersiz şekilde yüksek α-karoten
yogunluğuna sahiptir. İnsan çalışmalarında α-karoten, β-karotenden
daha yüksek biyoyararlanıma sahiptir. α-karoten,-karotenin teorik
vitamin A veriminin yarısına sahiptir (Titcomb et al., 2019). Havuçta
iki tür karotenoid vardır; yani karotenler ve ksantofiller. Başlıca
karotenoidler havuç köklerinde β-karoten (% 75); a-karoten (% 23);
lutein (% 1.9); ve β-kriptoksantin, likopen ve zeaksantin (Hassan,
Thomann, Ettarh, & Ahmad, 2017).
4.3. Kavun
β-Karoten, vitamin A’nin en güçlü öncüsüdür. Mükemmel bir β-karoten
kaynağı, portakal etli misk kavunlarıdır: kavun (Cucmis melo
Reticulatus Group) ve yeni, turuncu etli bal çiği (Cucumis melo,
Inodorus grubu), kavun ve yeşil etli bal çiğeri ( Cucumis melo Inodorus
Grubu). β-karoten, yağda çözünür ve emilmesi için misellere dâhil
edilmelidir ve biyolojik erişilebilirlik, miselizasyonun etkinliğini
yansıtır. Biyoyararlanım, bağırsak epitelyumu tarafından emilen ve
vücut tarafından kullanıma sunulan besin miktarını temsil eder. β-
106 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
karoten biyoyararlanımı olgun bitki dokularındaki kromoplast
yapısından etkilenir ve doğal olarak oluşan kromoplastlar küresel,
tübüler, retikülo-tübüler, membranöz ve kristalimsi tiplerdir ve globüler
tipler en iyi ve kristalin tipleri sağlayan β- biyoyararlanımı için en zayıf
yapıyı sağlar (Fleshman et al., 2011). Hoş tadı ve besin değeri nedeniyle
dünya çapında en çok tüketilen meyve bitkilerinden biridir. Kavunlar
zengin bir protein, mineral, vitamin kaynağı ve çok çeşitli antioksidan
bileşikler sağlar. Meyveler salata veya meyve suyu olarak
tüketilebilmekte ve gıda endüstrisi tarafından reçel, dondurma, yoğurt
gibi ürünlerde kullanılmaktadır. Kavun meyveleri şekil, boyut, renk ve
lezzet bakımından çeşitlidir. 40 karbon molekülü içeren ve
izoprenoidlerin yoğunlaşmasıyla oluşan karotenoidler, doğada çok
çeşitli bir pigment grubunu temsil eder. Bitkilerde karotenoidler sarı,
turuncu ve kırmızı renklenmeye katkıda bulunur ve çiçek ve meyve
kalitesinde önemli bir rol oynar. Karotenoidler, fotosentez için ışığı
toplayan, fotosistemi fotooksidasyondan koruyan ve tozlayıcıları ve
tohum dağıtma ajanlarını çeken aksesuar pigmentlerdir. Ek olarak,
karotenoidlerin oksidatif bölünmesi, gelişme sinyalleri ve antifungal
ajanlar olarak görev yapan ve çiçeklerin ve meyvelerin tadı ve
aromasına katkıda bulunan apokarotenoidleri üretir. İnsan sağlığı
açısından, karotenoidler antioksidanlar olarak önemli bir koruyucu rol
oynar ve karotenoid açısından zengin sebze ve meyve içeren bir diyet
kanser, kardiyovasküler hastalık, maküler yozlaşma, katarakt ve
ultraviyole kaynaklı cilt hasarı riskini azaltabilir (Tuan et al., 2019).
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 107
KAYNAKÇA
Akıcı, A., Akova, M., Duman, D. K., Erdemli, İ., Babaoğlu, M. Ö., Birincioğlu, M.,
… Yıldırım, İ. A. (2012). Avitamini ve Retinoidler. In O. Kayaalp (Ed.),
Akılcı Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji (13th ed., pp. 1354–1364). Ankara,
Türkiye: Pelikan Yayınevi.
Aktaş, İ., Doğukan, M., Nakır, H., Duran, M., & Bilgiç, S. (2020). Vitaminler. In İ.
Aktaş (Ed.), Ebelik-Hemşirelik ve Önlisans Farmakoloji 1. Cilt (pp. 93–97).
Ankara, Türkiye: İksad Yayinevi.
Albahrani, A. A., & Greaves, R. F. (2016). Fat-Soluble Vitamins: Clinical
Indications and Current Challenges for Chromatographic Measurement. The
Clinical Biochemist. Reviews, 37(1), 27–47. Retrieved from
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27057076%0Ahttp://www.pubmedcentr
al.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=PMC4810759
Baek, E. J., Garcia, C. V., Shin, G. H., & Kim, J. T. (2020). Improvement of thermal
and UV-light stability of β-carotene-loaded nanoemulsions by water-soluble
chitosan coating. International Journal of Biological Macromolecules, 165(Pt
A), 1156–1163. https://doi.org/10.1016/j.ijbiomac.2020.10.008
Bohn, T., Desmarchelier, C., El, S. N., Keijer, J., Van Schothorst, E., Rühl, R., &
Borel, P. (2019). β-Carotene in the human body: Metabolic bioactivation
pathways - From digestion to tissue distribution and excretion. Proceedings of
the Nutrition Society, 78(1), 68–87.
https://doi.org/10.1017/S0029665118002641
Dökmeci, İ., & Dökmeci, A. H. (2016). Sağlık Yüksek Okulları İçin Farmakoloji
(2nd ed.). İstanbul: İstanbul Tıp Kitapr Evi.
Fleshman, M. K., Lester, G. E., Riedl, K. M., Kopec, R. E., Narayanasamy, S.,
Curley, R. W., … Harrison, E. H. (2011). Carotene and Novel Apocarotenoid
Concentrations in Orange-Fleshed Cucumis melo Melons: Determinations of
β-Carotene Bioaccessibility and Bioavailability. Journal of Agricultural and
108 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
Food Chemistry, 59(9), 4448–4454. https://doi.org/10.1021/jf200416a
Hassan, S. S., Thomann, C., Ettarh, R., & Ahmad, Z. (2017). Possible protective role
of silybin against polymyxin E-induced toxic effect in rat kidneys: A
biochemical approach. Neurourology and Urodynamics, 36(8), 2003–2010.
https://doi.org/10.1002/nau.23249
Kahraman, T., Berköz, M., Üstün, R., & Türkdoğan, M. K. (2018). Karaciğer ve
Gastrointestinal Sistem Hastalıklarında Serum C Vitamini, β -Karoten ve
Retinol Düzeyleri. Van Sag Bil Derg, 11(2), 6–10.
Kahyaoğlu, M., & Kıvanç, M. (2007). Endüstriyel Atık Maddelerden Mikrobiyal
Yolla Beta Karoten Üretimi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi,
17(2), 61–66.
Karakılçık, Z., & Aybak, M. (1995). Beta-karotenin fizyolojisi ve kanser ile
arasındaki ilişki. Turgut Özal Tıp Merkezi Dergisi, 2(2), 221–225.
Kaya, S., Pirinçci, İ., Ünsal, A., Traş, B., Bilgili, A., & Akar, F. (2013). Yağda
Çözünrn Vitaminler. In S. Kaya (Ed.), Veteriner Farmakoloji (5th ed., pp.
230–236). Ankara/ Türkiye: Medisan Yayınevi.
Li, X. yu, Wu, M. bin, Xiao, M., Lu, S. huan, Wang, Z. ming, Yao, J. ming, &
Yang, L. rong. (2019). Microencapsulated β-carotene preparation using
different drying treatments. Journal of Zhejiang University: Science B, 20(11),
901–909. https://doi.org/10.1631/jzus.B1900157
Natarajmurthy, S. H., Askari, M., Pullabhatla, S., & Dharmesh, S. M. (2016). A
novel β-carotene-associated carrot (Daucus carota L.) pectic polysaccharide.
Nutrition, 32(7–8), 818–826. https://doi.org/10.1016/j.nut.2016.01.002
Shete, V., & Quadro, L. (2013). Mammalian metabolism of β-carotene: Gaps in
knowledge. Nutrients, 5(12), 4849–4868. https://doi.org/10.3390/nu5124849
Stutz, H., Bresgen, N., & Eckl, P. M. (2015). Analytical tools for the analysis of β-
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 109
carotene and its degradation products. Free Radical Research, 49(5), 650–680.
https://doi.org/10.3109/10715762.2015.1022539
Titcomb, T. J., Kaeppler, M. S., Sandoval Cates, S. B., Shannon, J. M., Simon, P.
W., & Tanumihardjo, S. A. (2019). Carrot Leaves Maintain Liver Vitamin A
Concentrations in Male Mongolian Gerbils Regardless of the Ratio of α- To β-
Carotene When β-Carotene Equivalents Are Equalized. Journal of Nutrition,
149(6), 951–958. https://doi.org/10.1093/jn/nxz036
Tuan, P. A., Lee, J., Park, C. H., Kim, J. K., Noh, Y. H., Kim, Y. B., … Park, S. U.
(2019). Carotenoid biosynthesis in oriental melon (Cucumis melo L. Var.
Makuwa). Foods, 8(2), 1–9. https://doi.org/10.3390/foods8020077
Vara, A. L., Pinela, J., Dias, M. I., Petrović, J., Nogueira, A., Soković, M., …
Barros, L. (2020). Compositional features of the “Kweli” red raspberry and its
antioxidant and antimicrobial activities. Foods, 9(11), 1–15.
https://doi.org/10.3390/foods9111522
110 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T | 111
112 | A N T İ O K S İ D A N İ Ç E R E N B E S İ N L E R 1 . C İ L T
ISBN: 978-625-7562-81-2