Upload
ahimsavekaroyamaro
View
222
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
1/89
ALEKSANDR SOLJENTSN VE ALEV ALATLIDA
ZGRLK(Analitik Bir Karlatrma)
Mehmet GNGR
Eskiehir Osmangazi niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits
Karlatrmal Edebiyat Anabilim Dal
YKSEK LSANS TEZ
ESKEHR
UBAT, 2006
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
2/89
i
Eskiehir Osmangazi niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne;
Bu alma, jrimiz tarafndan Karlatrmal Edebiyat Bilim/Anabilim
Dalnda YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.
Bakan: .................................
Do. Dr. Asuman AASAPAN
ye: ...............................
Do.Dr. Ali GLTEKN
(Danman)
ye: ...............................
Yrd. Do. Dr. Medine SVR
ONAY
.../02/2006
mza: .....................
Prof. Dr. Mnevver YILANCI
Enstit Mdr
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
3/89
ii
ZET
ALEKSANDR SOLJENTSN VE ALEV ALATLIDA ZGRLK
(Analitik Bir Karlatrma)
GNGR, Mehmet
Yksek Lisans Tezi, 2006
Karlatrmal Edebiyat Anabilim Dal
Danman: Do.Dr. Ali GLTEKN
Bu almada, Rus ve Trk edebiyatnn ada yazarlarndan, Aleksandr
Soljenitsinin Gulag Takmadalar ve Alev Alatlnn Schrdinger'in Kedisi adl
eserleri zgrlk kavram balamnda analitik olarak karlatrlm ve bu iki eserin
ayn kavram ele al ekilleri incelenmitir. Bundan ama iki yazar arasnda
etkileim olup olmadnn ortaya karlmas olmutur.
Bu karlatrmal almada ncelikle metne dayal inceleme ynteminden
yararlanlmtr. Karlatrmal edebiyat biliminin (komparatistik) farkl disiplinlerle
ok yakn ilikisi olmasnn yansra karlatrmada temel alnan zgrlk
kavramnn ok boyutlu olmas, incelenen eserlerin felsefeye dayal inceleme
yntemiyle de karlatrlmasn zorunlu klmtr.
Bu almann sonucunda, zgrlk kavramnn her iki eserde de arlkl
olarak ele alnm olduu grlmtr. zgrlk kavramnn farkl kltrlerde farkl
alglanmas, edebiyat alanndaki yansmalarnn da farkl olmasna neden olmaktadr.
Bu karlatrmal almadan, yazar Alev Alatlnn Aleksandr Soljenitsinden
dorudan etkilendii sonucu karlamamakla birlikte, Alatlnn, Soljenitsinin
zgrlk yazar olmasndan dolay ondan etkilendii sonucuna varlmtr.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
4/89
iii
ABSTRACT
A LITERARY COMPARISON OF ALEXANDR SOLJENITSIN AND ALEV
ALATLI IN TERMS OF FREEDOM
(An Analytical Comparative Study)
GNGR, Mehmet
Master Thesis, 2006
Department of Comparative Literature
Advisor: Associate Professor Ali GLTEKN
This study compares contemporary Russian writer Alexandr Solzhenitsyns
work The Gulag Archipelago and contemporary Turkish writer Alev Alatls novel
Schrdingerin Kedisi (Schrdingers Cat) in the field of Comparative Literature
and in terms of freedom. By doing this it would be possible to analyse how these
works contain the idea of freedom. It is also the purpose of this study to help to
understand the works and to state if there has been any influence between these two
writers.
This comparative study is mainly based on text analysis. Since the science of
comparative literature studies is multi-disciplined and the term handled in this
comparison is multi-dimensional, the study has also crossed into the field of
philosophy.
As conclusion, this study has stated that the term freedom and related words
to it exist in the texts of both works in different ways and in different amounts. Thisis mainly due to fact that different societies and persons under different conditions
may understand and interpret freedom in different ways. So the reflections of the
term freedom in different literatures may vary. Although it is difficult to state that
Alatl has been influenced directly from Soljenitsin as a result of this comparative
study, some writings of hers say that she admires him as a writer for freedom and
in some other ways. In conclusion, it could be said that Alatl was influenced by
Soljenitsin.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
5/89
iv
NDEKLER
ZET ii
ABSTRACT iii
NSZ vi
GR 1
I. BLM: ZGRLK KAVRAMI VE SINIFLANDIRILMASI 5
1.1. ZGRLK KAVRAMINA LKN TANIMLAR VE ZGRLK
KAVRAMININ SINIFLANDIRILMASI 5
1.1.1. Yaama zgrl 7
1.1.2. Bireysel zgrlk 8
1.1.3. Mal Edinme zgrl 8
1.1.4. Seyahat zgrl 8
1.1.5. Dnce ve fade zgrl 9
1.1.6. Bilgi Edinme ve Basn Yayn zgrl 11
1.1.7. nan ve badet zgrl 11
1.1.8. Toplumsal zgrlk 12
1.1.8.1. Yasa zgrl 13
1.1.8.2. rgtlenme ve Toplanma zgrl 141.1.8.3. ktidar, Demokrasi ve zgrlk 14
2. BLM: ALEKSANDR SOLJENTSN VE ALEV ALATLI 17
2.1. ADA RUS YAZAR ALEKSANDR SOLJENTSN 17
2.1.1 Hayat 17
2.1.2. Edeb Eserleri ve Rus Edebiyatndaki Yeri 19
2.2. ADA TRK YAZAR ALEV ALATLI 23
2.2.1. Hayat 242.2.2. Alatlnn Eserleri ve Trk Edebiyatndaki Yeri 25
3. BLM: ALEKSANDR SOLJENTSN'N "GULAG TAKIMADALARI" LE
ALEV ALATLI'NIN "SCHRDINGER'N KEDS" ADLI ESERLERN
ZETLER 30
3.1. GULAG TAKIMADALARI 30
3.2. SCHRDNGER'N KEDS 33
3.2.1. Kabus 33
3.2.2. Rya 38
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
6/89
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
7/89
vi
NSZ
zgrlk, insanln evrensel deerlerinin en ncelikli olanlarndandr.zgrlk duygusu insann varoluunun temelidir. Bu yzdendir ki; hem bireyler,
hem de toplumlar srekli zgr olma mcadelesi verirler. nsanolu bask altnda
kalmay ve baml olmay kolaylkla kabullenemez. nsann yaamnda bu denli
nemli olan zgrlk kavramnn, hayatn ve toplumun yansmalarn ieren edebiyat
eserlerinde bir ekilde yer almas kanlmazdr.
Bu alma, Aleksandr Soljenitsin ve Alev Alatlnn birer eserinde zgrlk
kavramnn yer al ekillerini inceleyerek, farkl iki kltre ait ada iki yazar
arasnda herhangi bir etkileimin olup olmadn tespit etmek amacndadr.
almada metne ve felsefeye dayal analitik karlatrma yntemleri kullanlm
olup, bu almann edebiyat felsefe, psikoloji, sosyoloji, tarih...vb. disiplinlerle
btnletirmeye alan karlatrmal edebiyat (komparatistik) alanna katk
salamas beklenmektedir.
Bu almada bana neri, yardm ve destekleriyle yol gsteren Eskiehir
Osmangazi niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Karlatrmal Edebiyat Blm
Bakan, danmanm Sayn Do. Dr. Ali Gltekine, ayn blm retim
yelerinden Sayn Yrd. Do. Dr. Medine Sivriye, Sayn Yrd. Do. Dr. Mehmet
Semerciye, Sayn Aratrma Grevlisi Engin Blkmeeye, Anadolu niversitesi
Yabanc Diller Blm Alman Dili Eitimi Ana Bilim Dal retim yelerinden
Sayn Prof. Dr. Yksel Kocadoru ve Sayn Do. Dr. Asuman Aasapana iten
teekkrlerimi sunarm.
Bu almann ortaya kmasnda bu almay yapmam iin beni
cesaretlendiren aileme ve her durumda yardmlarn, desteini, sabrn hibir zaman
esirgemeyen Sevgili eime minnet borluyum.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
8/89
1
GR
Bu almada, Aleksandr Soljenitsinin Gulag Takmadalar ve Alev
Alatlnn Schrdingerin Kedisi eserleri ele alnmtr.
Bu almann amac, ada Rus yazar Aleksandr Soljenitsin ve ada Trk
yazar Alev Alatlnn zgrlk kavram asndan incelediimiz eserlerindeki
paralellikleri, benzerlikleri ve farkllklar ortaya koyarak her iki yazarda kltrler
aras balamda bir etkileimin olup olmadn saptamaktr.
ki farkl kltre ait Aleksandr Soljenitsin ve Alev Alatlnn zgrlk
dncesi etrafnda karlatrlmasnda hemen gze arpan baz ortak noktalar
bulunmaktadr. Alatlnn, Soljenitsini okuyan ve onun zgrlk ynn bilen bir
yazar olduu, bu karlatrma almasnn balangcndan nce yazarn genel a
zerindeki elmek (e-mail) grubu1 ierisindeki yazmalarndan, yaklak bir yl sonra
yazd Soljenitsinden hayranlkla bahseden deneme yazsndan,2 bu yaz sonrasnda
grup ierisinde bu yazya ilikin oluan tartmalarda gnderdii cevaplardan3 ve
daha da nemlisi yazarn 2004 ylnda konusu Rusya ve Rus kltr olan,
Soljenitsinle Gogolu ayn eserde biraraya getiren, drtl nehir roman Gogolun
zinde eserinden anlalabilmektedir.
Bilindii gibi, karlatrmal edebiyat (komparatistik) biliminin en nemli
zelliklerinin banda uluslararaslk, disiplinleraraslk, ok dillilik ve ok
kltrllk gelmektedir. Konstantinovi (1988, 10) karlatrmal edebiyatn
disiplinleraras almalar ierebilmesiyle ilgili olarak edeb eserlerin dilsel snrlar
aabilme zelliinin yannda hayata dair bir ok obje ile ilikide bulunmasnn ok
sayda karlatrmal edebiyat almasn, disiplinleraras ilikilerin problematiini
incelemeye ynelttiini belirtmektedir.
1 http://groups.yahoo.com/group/alevalatli/2
http://arsiv.zaman.com.tr/2003/04/05/yorumlar/default.htm3 http://groups.yahoo.com/ group/alevalatli/message/20160
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
9/89
2
Karlatrmal edebiyat alannda yaplan almalar, edeb metinlerin tarih,
ekonomi, sosyoloji, felsefe gibi edebiyat d ieriklerini de incelemeyi
gerektirebilir. Ayta, postmodernizmin sonucu olarak bir ok bilimde olduu gibi
karlatrmal edebiyat alannda da btnclle ve disiplinlerarasla eiliminin
ba gsterdiini u ifadelerle belirtmektedir:
Farkl ulusal edebiyatlarn iki edeb eserini karlatrmada kltr
farkllklarnn izini srmek ilgin veriler vaad etttii iin aratrmacya czip
gelmektedir. Kltrleraras karlatrmalarda disiplinlereraras alma, tarihi,
folkloru, plastik sanatlar, toplumu, ekonomiyi konu alan bilim dallar ile srekli
balant kurmay gerektirmektedir (Ayta, 2003, 132).
zgrlk kavramnn Konstantinovi ve Aytan yukarda sz edilen
grleri dorultusunda, farkl ulusal edebiyatlarn iki edebi eserinde kltrel
farkllklar ve benzerlikler asndan incelenmesi, almamzn sz edilen
disiplinlerle de ilikilendirilmesini gerektirmitir. Her iki eserin edebi olmas
eserlerin en byk karlatrlabilirlik zelliidir. ncelenen her iki eserde de
zgrlk ve armlarna sklkla rastlandndan, zgrlk kavram eserlerdeleitmotif olarak kendini gstermektedir. Bu da, eserleri karlatrlabilir klan dier
bir zelliktir.
Gltekin (bk. 2002, 343-346) karlatrmal edebiyat retimi iin bir
program modeli nerdii almasnda, karlatrmal edebiyat alanndaki
almalar edebiyatlar ve kltrler aras almalar olarak nitelemektedir.
Trkiyede bu alanda eitim veren Eskiehir Osmangazi niversitesi, Fen-EdebiyatFakltesi, Karlatrmal Edebiyat Blmnn amacnn Trk kltr ve edebiyat
ile dnya edebiyatn ve dier ulus kltrlerini karlatrmak olduunu ifade eden
Gltekin, karlatrmal edebiyat almalarnn bir toplumun kalknmasna ve bir
lkenin tantlmasna katkda bulunabileceini belirtmitir.
ki farkl kltre ait iki yazarn szn ettiimiz eserlerinde zgrlk
kavramnn ele aln ekilleri, metne ve felsefeye dayal bir inceleme yntemi
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
10/89
3
kullanlarak karlatrlmtr. zgrlk, ok genel, snflandrlmalar ve eitleri
ok fazla olan bir kavramdr. Bu nedenle almamz, gnlk hayatta en sk
bahsedilen zgrlk eitlerinden olan yaama zgrl, bireysel zgrlk, mal
edinme zgrl, seyahat zgrl, dnce ve ifade zgrl, bilgi edinme ve
basn-yayn zgrl, inan ve ibadet zgrl, toplumsal zgrlkler ile
snrlandrlmtr.
Bu alma boyunca baz kavram, terim ve isimler iin ve gerekli grlen
yerlerde dipnot aklamalar yer almaktadr.
Bu karlatrmal almada, Tuba elikin Alev Alatlnn Romanlarnda
Modernizm ve Postmodernizmin Yansmalar (2002), yaynlanmam yksek lisans
tezi; Aysun Sekinin Schrdingerin Kedisi Kabus ve Rya eserlerinde Alev
Alatlya gre Trkiyede Toplumsal Deiimin Temel Dinamikleri (2002),
yaynlanmam yksek lisans tezi; Mustafa Ayyldzn Alev Alatl rneinde 1980
Sonras Trk Romannda Entellektel Poplizm ve Sosyal Deime(1996),
yaynlanmam doktora tezi; Zafer zcann Alev Alatl ile Trkiye ve Dnya
(2003) adl kitab; Beth Freeman Ryann Solzhenitsyn, Kesey and Angelou: Three
for Freedom (1977) adl UMI (Universal Microfilms)de yaynlanm Amerika
Nebraska niversitesinde yaplm doktora tezi, ierik ve yntemin belirlenmesinde
ncelikle yararlanlan temel kaynaklardr.
Bu aratrmann birinci blmnde, zgrlk szcnn anlamlar,
otoritelerce yaplan genel zgrlk snflandrmalar ile bu almada kullanlan
zgrlk eitlerinin aklamalar yer almaktadr.
kinci blmde, gnmzde zgrlk yazar olarak tannan ada Rus
yazar Aleksandr Soljenitsin ile Trkiyede romanc kimliiyle tannan Alev
Alatlnn hayat hikyeleri, eserleri ve edeb kiilikleri zerinde durulmutur.
nc blmde ise, karlatrlmak zere ele aldmz Gulag
Takmadalar ve Shrdingerin Kedisi adl eserler ksaca tantlarak her iki eserin
zetleri verilmitir.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
11/89
4
Bu almann temelini oluturan drdnc blmde ise, eserler birinci
blmde belirlenen zgrlk eitleri erevesinde analitik olarak karlatrlmtr.
Sonu ve neriler blmnde ise, Alatl ve Soljenitsinin bireysel ve
toplumsal zgrlkler balamnda incelenen her iki eserlerindeki ileyiekillerinde
benzerliklerin ve farkllklarn neler olduu ve yazarlar arasndaki etkileimin nasl
ve ne derecede gerekletii tespit edilmeye allm, aratrmaclar iin gerekli
olabilecei dnlen neriler sunulmutur.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
12/89
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
13/89
6
zgrlk, ancak zgrlk ile nelerin nitelendirildiine, kimin
zgrlnden, neyin zgrlnden sz edildiine bakldnda tanmlanabilir
(Kuuradi,1997,1). Genel bir tanmlamayla zgrlk, Bal olmama, dardan
etkilenmeme, zorlanmam olma halidir (Akarsu, 1994,146). zgrlk, Bir insann
bakalarnn zorlamas altnda kalmadan kendi kararlarna, planlarna uygun hareket
edebilmesidir (Yayla, 2000, 22). Bu tanmlarn dnda zgrlk, Bireyin kiisel
iradesi ve bilincinin olmasn gerektirecek bir kavramdr (Hanerliolu, 1977, 123).
Bilin ve irade ise, ancak eylem varsa mmkndr. Eylemin ve iradenin olmad
yerde zgrlkten bahsedilemez.
zgrlk, zorlamann yokluu, tutuklu olmama hli, bir varln bir eylemde
bulunma veya bulunmama iktidardr. zgrlk, bir yaama hlidir ve duygusal
alana aittir. Her birey ve toplum iin farkl eyler ifade eder. Bu yzden maddi
eylerde olduu gibi tam bir tanm yaplamamtr. nsan, bilincini kullanarak farkl
seenekler arasndan seim yapar ve onu eylem haline geirdiinde kendini zgr
hisseder (bk. ner, 1995, 12-16).
Genel olarak felsefe, sosyoloji, hukuk, antropoloji ve ekonomi
alanlarndaki bu tanmlamalara gre zgrlk snflamalarn ele almak, zgrlk
kavramn yorumlamaya yardmc olacaktr. zgrlk zerine farkl
snflandrmalarn olmasnn sebebi, felsefe, sosyoloji ve antropoloji gibi farkl
bilimlerin zgrlk kavramna yaklamlarndaki farkllklardr.
zgrlk kavramn felsefe biliminden Kuuradi (1997, 1) antropolojik
zgrlk (insann zgrl), bireysel (etik) zgrlk, toplumsal zgrlk olarak;
ner (1995, 76) ise, kamu hayatnn zgrlkleri ve ferd zgrlkler olarak
snflamtr.
zgrlk kavram sosyoloji biliminden Hayeke gre siyasal zgrlk, i
zgrlk, iktidar zgrl (Yayla, 2000, 76); Krishnamurti (2003, 29)ye gre
siyasi zgrlk, yetkinliin verdii zgrlk, bir eyden bamsz olma,
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
14/89
7
kendiliinden zgrlk ve erdemli bir yaamn sonucu umulan zgrlk olarak
snflandrlmtr.
zgrlk snflamalar farkl bilimlerde farkl ekillendirilmi olsa da ortak
olan nokta; her bir zgrln bir dierinden bamsz olmaydr. Gerekli grlen
kaynak metinlerin taranmas sonucunda yukarda verilen zgrlk snflamalar genel
olup, karlatrma almasnda bu genel snflamalarn aada aklanan alt
birimleri almamzda temel alnmtr.
1.1.1. Yaama zgrl
ner (1995, 76)e gre, bireyin tutukluluk, klelik, esirlik hallerine kar
fiziki bamszlyla ilgili zgrl, bireysel zgrlkler ierisinde yer alan fiziki
zgrlk kapsamndaki zgrlklerin en temeli yaama zgrldr.
Yaama zgrl, bireyin insan olmaktan kaynaklanan doal haklar ve
kendi bilinlilii sayesinde elde ettii haklar gibi grnmekte ise de, devletin
demokratik ynetime sahip olmas halinde gerekleebilmektedir.
Kuuradi (1997, 4-5)ye gre zgrlk, insann hem tr olarak doutan
gelen bir zellii (antropolojik), hem de insan dier varlklardan ayran ana
zelliklerinden biridir. Buna dayanarak denilebilir ki zgrlk, insan olmann
gerektirdii bir arttr.
Bireyin yaamas onun insan olmasndan kaynaklanan en temel ve en doal
hakkdr. Yaama zgrl ncelikle bu esasn gz nne alnmasn gerektirir.
Yaama zgrl hak olarak zaman, mekn ve kiiye gre deimemesi gereken bir
haktr. Aksi taktirde bireyin yaamna tehdit oluturacak her trl durum ve eylem
bireyin yaama zgrln kstlayc olacaktr.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
15/89
8
1.1.2. Bireysel zgrlk
nsann zgr olabilmesi kiiler tarafndan yaarken gerekletirildiinde,
zgrlk bir kii zelliiolarak karmza kar. Bu ikinci anlamdaki zgrlk,
kiilerin zgrl, yani etik zgrlktr. zgr kii; yaarken insanlarla
ilikilerinde yapabildii kadar ok doru deerlendirmelere dayanarak, deer
bilgisini hesaba katarak gereken eylemde bulunan kiidir (Kuuradi, 1997,6).
Bireysel zgrlk kiinin iradesine, bilin dzeyine ve karar verme
yeteneine baldr. Kendi bana karar veremeyen veya karar vermesi engellenen bir
kiinin bireysel zgrlnden bahsedilemez.
1.1.3. Mal Edinme zgrl
ner (1995,76)e gre mal edinme zgrl, bireysel ve maddi zgrlkler
kapsamndadr. Mal edinme zgrl, retim ve tketim zgrln de
iermektedir. Mal edinme zgrlnn snrlar farkl siyasi ynetim ekillerinde,
dnce sistemlerinde lkelerin uygulad ekonomi politikalar dorultusunda farkl
belirlenmitir.
1.1.4. Seyahat zgrl
Genel olarak seyahat zgrl, insanlar bir yerde kalmaya zorlamamay
ifade eder. Uluslararas alanda geerli olan kural ise, Herkes herhangi bir devletin
snrlar iinde serbestce dolama ve oturma, herhangi bir lkeden ayrlma ve kendi
lkesine geri dnme hakkna sahiptir (Bk. nsan Haklar Evrensel Beyannamesi)
Seyahat ve barnma zgrl fiziksel bir zgrlktr. Birey veya toplumlar hibir
ekilde bir yerde zorunlu ikamete zorlanmamaldr. Ancak yasalarla belirlenen baz
durumlarda bu zgrlk, ilgili devlet tarafndan, o devletin siyasal yapsna bal
olarak snrlandrlabilmektedir.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
16/89
9
1.1.5. Dnce ve fade zgrl
Burry (Bk.1959, 2-6)in fikir ve ifade zgrl kapsamnda dnme
zgrl ve ona kar olan kuvvetler konusundaki dnceleri zet olarak aada
aktarlmtr.
Dnme zgrlnn anlaml olmas iin dndn syleme
zgrlnn de olmas gerekir. Sokrates, dncelerini saklamaktansa lmeyi tercih
etmitir. Ortalama bir insan en az zorlukla karlaaca yolu izler. Sradan bir
insann zihni, sorup aratrmadan kabul ederek smsk sarld inanlar barndrr.
nsanlar, altklar dzeni alt st edecek her eye kar dururlar. Devletin devamnn
mevcut gelenek, alkanlklarla mmkn olabilecei inanc, yeni fikirlerin tepki
grmeden, kolayca kabuln zorlatrr. fade zgrl insann doutan gelen
hakkdr. Ancak baz haklar toplumda belli yasalarla denetim altna alnmtr.
Fikirleri bask tutmann yanl olduu sonucuna Akl ile otorite arasnda
sregelen mcadelenin sonucunda varlmtr. nsanlara edindikleri bilgilerisorgulamalar iin Bunu nereden rendiniz? diye sorulsa, Kitaptan rendim,
Bunu herkes bilir, Okulda rendim, cevaplarn verirler. Aslnda bu cevaplarda,
bakalarnn sylediklerini aratrp, dnp, incelemeksizin, sorgulamakszn kabul
etme sz konusudur. Ortalama insann birok sorgulamasz kabulleri, inanlar,
tasavvurlar vardr ki, bunlar hep otoriteye dayandrarak kabullenmitir. nsanlara
defalarca tekrarlanarak yaplan telkinler sonucunda baz fikirler kafalara kaznmtr.
Telkin kuvveti otoriteye dayanan fikirlerin yerlemesinde rol oynamtr. Akln
yeniden zgrlne kavumas, kavuturulmas gereklidir.
Dnce zgrl, bir toplumun n yarg ve n kabullerle donatlm
dayattrlm zorunluluklarndan kurtulduunda, birey olarak akl ile sorgulamay,
eletirmeyi ve dnmeyi gerekletirdiinde gerek anlamna kavuacaktr.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
17/89
10
zhan ve zipek (2003,11)e gre; dnce, bakasna akland zaman
deer tar. Dnme snrlanamaz olduundan dnce zgrl yerine, dnceyi
aklama zgrl ifadesi kullanlabilir.
Bir toplumda genelde zgrlklerin tamamnn, zelde ise ifade
zgrlnn tam olarak gvence altna alnmasnda, hukuki alt yapnn evrensel
hukuk prensiplerine gre dzenlenmesi gereklidir. Ancak, bunun iin zgrlklerin
tam olmas da yetmez. Hakimlerin kendilerine zg deerleri, siyasi grleri de
hukuk kararlarnda etkilidir. Ayrca, bazen dnceyi aklama zgrl bu
yaynlar basan kii, kurumlar da zor durumda brakmaktadr. Dier yandan yasal
dzenlemelerde ciddi ihlaller bulunmaktadr. Yasalardaki maddeleri iyiletirmeye
almak yerine bunlar tamamen kaldrmak, yenilerini oluturmak gereklidir. Bu
konuda ner in dnceleri aada aktarlmaktadr.
Dnce zgrl; dnme eyleminin ierii, herhangi birey hakknda
bilgidir. Fikir zgrl; akn bir varla dayal olmayan, insani ltler iinde
kalan bilgi zgrldr. nsann bilgi edinme ve bilgilerini bakasna aktarmas,
onu dier canllardan ayran nemli bir niteliidir.(ner, 1995, 16).
Aslan (Bk. 2003, 7-10)a gre ifade zgrl baka deerlerin esasen
gerekletirilebilmesi, korunabilmesi iin deerlidir. Sonusal veya arasal yaklam
olarak bilinen bu gr, ifade zgrln hakikatin kefi gibi daha ulvi deerlere
hizmet eden ara olarak grmektedir. fade zgrln arasal olarak
hakllatrmaya ynelik kavramlardan biri de demokrasidir. Demokratik sre,
fikirlerin serbeste dolat, ifade edildii sretir. Ancak, demokrasinin genitabanl olmas gereklidir. fade zgrlnn korunmas ounluun iradesinin
snrlandrlmasna baldr. Bu iradeyi snrlayacak temel ilkelerden birisi bireyin
haklar ve zgrlkleridir. fade zgrl, tekinin zgrldr. teki ile
ilikilerde yaanan sorunlar ifade zgrlnn snrlandrlmasn beraberinde
getirir. Hesap verebilirlik, siyasal sorumluluk dnce ve ifade zgrl asndan
nemlidir.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
18/89
11
Dnce ve ifade zgrl dier btn zgrlk eitleri ierisinde anahtar
konumundadr. Dnce ve ifade zgrl olmadan dier zgrlklerden
bahsedebilmek zordur. nk insan dier varlklardan ayran en nemli zellii akl
ve dnebilme yeteneidir. nsan haklarnn ve temel zgrlklerin btnletirici bir
paras olarak dnce ve ifade zgrlnn kullanlmas barn ve uluslaras
anlayn glendirilmesinde olduka nemli bir etmendir.
1.1.6. Bilgi Edinme ve Basn Yayn zgrl
Bilgi edinme zgrl; renim ve retim zgrl ile aratrma
zgrldr. Devlet, vatandalarna her kademede renim imkan salamaldr.
Devleti yneten insandr ve devlet, insanlarn iyi yetitirmelidir. Kltr ve
medeniyetin yaamas ve aktarlmas iin renim ve retim zgrl arttr. Her
bireye eitim kaplar eit olarak ak olmal, bireylerin bu okullarda renim hakk
olmaldr. Aratrma zgrl bilim adamnn, hem aratrma imkanlarna sahip
olmas, hem de elde ettii sonular serbeste aklayabilmesidir. Devlet, bilim
adamlarna destek olmakla ykmldr.
Basn ve yayn zgrl kapsamnda anlatlmak istenen, fikirlerin insanlara
iletilmesi iin kullanlanlan yazl (kitap, gazete, dergi, bror, afi) ve grsel
(tiyatro, sinema, radyo, televizyon) aralar zerinde herhangi bir bask unsurunun
bulunmamasdr. Bilgi ve fikir sahibi olma, haber alma, elenme, insann ihtiyacdr.
21. yzylda bu ihtiyalarn byk ounluu basn ve yayn araclyla
giderilmektedir. Basn ve yayn faaliyetlerinin grevlerini tam olarak yapabilmeleriiin zgrlk iinde bulunmalar gerekmektedir (Bk. ner, 1995, 25).
1.1.7. nan ve badet zgrl
Din zgrl vicdan zgrlnn iindedir. Ancak vicdan zgrl daha
geni bir kavram olup, din d fikirlere inanma zgrln de kapsar. Din insann
yce varla dayal fikir, deerler toplamdr. Din zgrl akn ve mutlak varla
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
19/89
12
dayal bilgi alannn zgrldr. Din zgrl, herhangi bir dine inanan kiilerin ,
o dinin emirlerini hibir engelle karlamadan yerine getirebilme hakkdr
(ner,1995, 28).
nan ve ibadet zgrl bireyin herhangi bir dine inanma zgrlnn
yansra inanmama zgrln de kapsar.
1.1.8. Toplumsal zgrlk
Toplumsal zgrlk bir lkedeki toplumsal ilikilerin dzenlenmesinde,kurulmasnda, deitirilmesinde, yrtlmesinde geerli klnan ilkelerle ilgili
zgrlktr. Bu ilkeler;
Kiilerde insann deerinin, insan insan yapan olanaklarn, temel haklarn
gereklikte korunabilmesini salayan ilkeler olabilir. nc zgrlk olan toplumsal
zgrln gerekletirilmesi iin ncelikle ikinci tr olan bireysel (etik) zgrlk
gerekletirilmelidir (Kuuradi, 1997,10).
eklinde ifade edilebilir. Toplumsal zgrlkten bahsedebilmek iin ncelikle
toplumu oluturan bireylerin zgr olmas arttr. Bireyler kendileri ile ilgili kararlar
kendileri veremiyor ve kendi tercihleri arasndan kendi seimlerini yapamyorlarsa,
bu bireylerden oluan toplum da zgr deildir.
Toplumsal zgrln kavramsal ieriine kii ve devlet asndan
baklabilir. Kii zgrlne de moral (ahlak) ve hukuksal adan baklabilir.
Kiinin ahlaki zgrl; belirli bir grupta belirli bir zamanda geerli olan deeryarglar sistemine gre iyi veya kt farklarn anlayarak davrand durumdur.
Kiinin hukuksal adan zgrl; eitli temel ve kamusal zgrlklerdir. Bu
zgrlklerin bir engellenmemeyi, dile getirdikleri dnlr (Kuuradi, 1997,16).
Toplumsal zgrln devlet boyutu siyasal zgrl gerekli klar. Hayek,
siyasal zgrl bireyin vatandalk haklar, siyasal ynetimin seimine, yasama
faaliyetine, ynetimin denetlenmesi srecine katlmas olarak tanmlar. Siyasal
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
20/89
13
zgrlk asl zgrln bir insan grubuna, btn olarak, bir tr kollektif zgrlk
verir tarzda uygulanmasndan kaynaklanr (Bk. Yayla, 2000, 24 ).
Siyasal sorumluluk da siyasal zgrl gerektirmektedir. Bu konuda
Hanerliolu (Bk. 1977, 62-63) Montesquieunun siyasal zgrlk konusundaki
fikirlerini nemle vurgulamaktadr. Montesquieuya gre zgrlk, kanunlarn izin
verdii her eyi yapabilme hakkdr. Demokrasilerde ulus her istediini yapar
grnse de siyasal zgrlk bu deildir. Devlette, ancak kanunlar erevesinde
istediimizi yapabilmek, zgrlktr. zgrlk, kanunlarn yasakladklarn
yapmamak, dier vatandalar da dnerek yetkiyi ktye kullanmamaktr.
Siyasi zgrlk, vatanda olmakla da ilgilidir. Devletin vatandana verdii
gven duygusu nemlidir. Siyasi anlamda zgrlk, kiinin gvenlii, gvenlik
iinde yaad kansn tamasdr. Kiilerin, vatandalarn susuzluu gvence
altna alnmazsa zgrl gven altnda olmaz. zgrlk, bir devletteki cezalarn
z ve orantsyla deiir.
Toplumsal zgrlk; yasa zgrl, rgtlenme ve toplanma zgrl,
iktidar, demokrasi zgrln kapsayan bir zgrlktr. Aada bu zgrlklere
deinilmitir.
1.1.8.1. Yasa zgrl
Yasalarn hazrlanmasnda toplumun ounluunun yarar dnldndentoplumdaki bireylerin ya da baz gruplarn zgrlkleri yasalarla kstlanmaktadr.
Ynetenler, ynetilenler yasaya baldr. Hibir insan yasaya bal olmakszn
sulanmamal, tutuklanmamaldr. nsanlar, bakasna deil, yasaya kar
sorumludur. Yasal, siyasi zgrlk eitlik ile balantldr.
Tierney (Bk. 2002, 389-406) yasa zgrl konusunda baz tanmlamalar
verdikten sonra aklamalarda bulunmaktadr. Hak, eylemde bulunma, bulunmama
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
21/89
14
zgrl; yasa, eylemde bulunma veya bulunmama zorunluluudur. Eylemde
bulunma hakk veren doal yasalar da yasaklar da vardr. Bu yasalar temel insan
haklarna kaynaklk etmektedir. Kanunun gc emretmesinde, yasaklamasnda, izin
vermesinde, cezalandrmasndadr. Baz eyler herkesin, baz eyler ise zel olarak
bir kiinindir. Doal yasalarn izin verdii eyler, yine doal emir, yasaklarlarla
snrlanr. Haklar doal olduu gibi yasaklar da doaldr. Kanunlar bunlar garanti
altna almak, bireylerin hak ve zgrlklerini korumak, toplumsal dzeni salamak
iin esastr. Haklar, yasalar tarafndan toplum yararna snrlandrlmaktadr.
1.1.8.2. rgtlenme ve Toplanma zgrl
zgr dnceleri ile zgrce toplanabilen bireylerin, zgrce
rgtlenmelerini salayan zgrlktr.
Toplanma zgrl, insanlarn dncelerini ifade etmek iin toplanp,
konuabilmelerini, tartabilmelerini salamaldr. nsanlar istedikleri yerde
istedikleri gibi toplanma zgrlne sahip deildirler. nsanlar, bakalarnn
zgrl adna toplanma iin de izin almaldrlar.
Grlmektedir ki rgtlenme zgrl, bir siyasal yap ierisinde kanunlar
ve kurallar erevesinde snrlandrlmtr. Yasalar ncelikle toplumun huzurunu ve
gvenliini salamak amacyla vardr.
1.1.8.3. ktidar, Demokrasi ve zgrlk
zgrlk ve iktidar ilikisi devletin vatandalarna birey olarak
tand haklar ve sorumluluklar balamnda nemlidir. Bir devletteki iktidar
sahipleri, bireyleri ne derece vatanda olarak deerli gryorlarsa, o noktada
zgrlk kavram tartma konusudur. ktidar, toplumu ynetenler anlamnda
kullanldnda, iktidarn bireyler zerindeki basks sz konusu olmaktadr.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
22/89
15
Tekeliolu (Bk. 1999, 49) zgrlk- iktidar ilikisini Foucaultun grleri
dorultusunda ele almtr. Foucaultun biyo-iktidar olarak adlandrd modern
devletin kiilerin hayatlarn yeniden retmeye, denetlemeye ynelik tavr ile liberal
dncede aydnlanma ile kendini bulan, zgrle kavuan birey anlats
birbirlerine benzemez. Doutan edindii haklarnn farknda olma ve bunun korun-
mas koulu ile kendi iradesi sonucu hayatn devletin eline brakan rasyonel bir birey
anlay doru deildir.
Foucaulta gre birey szc, ancak bir dizi iktidar ilikisinin, hakikat
oyununun, hkmetme tekniklerinin ve kendilik teknolojisinin iie getii bir sylem
alannda anlamldr. Devlet, bireyi zgrletirmekten ziyade, onu sylemsel olarak
kurgular. Modern iktidar, bireyin gvdesi stnde kurulmaya, onu gvdesinden
ynetmeye alr; ama gvde, iktidara kar gelien her trl direnmenin odadr.
Kiinin direnebilme gc, akl, istenci zgrlnn de kaynadr.
Foucault, liberal zgrlk anlayndan farkl bir zgrlk anlayna sahiptir.
zgrlk, asla doutan elde edilemez, ancak riskler alarak, toplumsal beklentidenbiraz saplarak olsa da ona ulalabilir.
zgrlk kavram, demokrasi kavramn da beraberinde getirmektedir.
Demokrasi halkn kendi kendini ynetmesi ise, zgr vatandalar sorumluluk ve
haklarnn bilinci ile bunu gerekletirebileceklerdir. Demokrasinin ilemedii
sistemlerde bireylerin vatanda ya da birey olarak zgrlklerinden bahsetmek
zorlar. Demokrasi, bireylerin hr iradeleriyle olaylar deerlendirebilme, seimler
yapabilme, dnebilme yeterliklerine yneliktir.
Demokrasi, egemenliin ve sorumluluun birlikte olduu bir arlk
merkezini iaret etmeli ve gcn keyfi kullanmna izin vermemelidir. Demokrasinin
oluumu ve yaatlmas, toplumun dnce, inan ve giriim zgrl gibi
demokratik karlarna hizmete ve oulcu topluma inanan, bunun iin egemenlik
hakkna snrlamalar ve ekinceler koyabilen ynetim anlaynn benimsenmesine
baldr. Demokrasi snrsz zgrlk deildir, tersine zgrlklere, bireye ve
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
23/89
16
topluma saygl snrlamalar belirlemek ve uygulamaktr. zgrlklerin gvencesi ise
ada demokrasi anlay ile olur. Demokrasiyi dier rejimlerden ayran en nemli
zellii zgrlk, zgrlklktr (Bk. Alatl, 1997, 16-17).
Alatlnn yukarda tanmlad demokrasi ve zgrlk anlay bir devletin
demokrasiye kar tutumuna gre ekillenecektir. Bir devlette ada demokrasi ve
zgrlk gereklemiyorsa, toplumdaki bireylerde gvensizlik oluacak, gvensizlik
sonucu da bireyler demokrasinin ie yaramadn dnerek zgrlkten kaa
yneleceklerdir.
Fromm (Bk. 2003, 212) demokrasi ve zgrlk konusunda benliin zgr
bireyin gerek gvenliinin temeli olduunu belirtmektedir. Benlik yitimi, genele
uyma gereksiniminin artm olmas, kiinin kimlii konusunda ciddi kukulara
dmesinin bir sonucudur. Benlik yitiminde Ben kimim? sorusunun cevab
Benliim, bakalarnn benden beklediklerinin yansmasdr; ben, olmam
istediiniz gibiyim ekline dnmtr. Benlik/kimlik yitimi, uyum gstermeyi
arttrr. nsan, doallktan, bireysellikten, kimlikten vazgeerek susturulur. Birey,biyolojik olarak canl olsa da robot gibi duygusal ve zihinsel adan ldr. Birey,
iyimserlik altnda yaamn gereklerini yerine getirirken umutsuz ve mutsuzdur.
Benliini yitiren birey umutsuzca bireysellik kavramna yaprak farkl
olmak ister. Farkl olmaya alrken elindeki son bireysellik izlerini sergilemektedir.
Ne istediini, ne dndn ve ne hissettiini bilen birey, kendi zgr iradesine
uygun davranabilir. Ad olmayan otoritelere boyun een birey, kendinin olmayan
benlii benimserken, gszleir, uyum gstermek zorunda kalr. Frommun
zgrlk ile ilgili anlatmlarnda, bireyin otoritenin gc karsnda otoriteye uyum
gsterme nedeni ile gszleip benliini, zgrln kaybedii sz konusudur.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
24/89
17
2. BLM
ALEKSANDR SOLJENTSN VE ALEV ALATLI
Aleksandr Soljenitsin Rus, Alev Alatl Trk edebiyatnn yaayan nemli
yazarlarndandr. Her iki yazarn ilk bakta gze arpan zellikleri yaadklar a
toplumsal, politik, sosyolojik, psikolojik alardan eserlerinde irdelemeleridir.
Aleksandr Soljenitsin eserlerinde daha ok kendi anlarndan yola karak yaad
dnemdeki siyasal ve toplumsal problemleri konu edinmitir. Alev Alatl da
eserlerinde yaad an ve toplumun sorunlarn ele alarak, okuyucular bilgilen-
dirme ve aratrmaya yneltme amac tar. Soljenitsin ve Alatlnn dier bir ortak
yn ise yazar kimliklerinin yansra matematik, fizik, sosyoloji, psikoloji, ilahiyat
gibi birok bilim alannda bilgi sahibi olmalar ve bu bilgi birikimlerini eserlerinde
okuyucularna aktarabilmeleridir.
Nobel Edebiyat dll Soljenitsinin hayat, eserleri ve Rus edebiyatndaki
konumu hakknda bilgi vermek yazar tanmak asndan faydal olacaktr.
2.1. ADA RUS YAZAR ALEKSANDR SOLJENTSN
Aleksandr Soljenitsin, Rus edebiyatnn yaayan en nl yazarlarndandr.
Daha ok Sovyet hapishane ve zorlayl alma kamplarn konu edinen
romanlarnn yansra, toplum ve ahlak deerleriyle ilgili yazlar ve ald 1970
Nobel edebiyat dl onun tm dnyada n kazanmasn salamtr.
2.1.1 Hayat
20. yy. ve yaadmz dnemin nde gelen yazarlarndan olan Soljenitsin 11
Aralk 1918 ylnda Kislovodsk ehrinde dodu. Rostov niversitesinde matematik
ve fizik renimi grd. Matematik blmnden mezun oldu. Matematik renimi
srasnda Moskova Devlet niversitesinde edebiyat dersleri ald (Soljenitsin, 1974, 4;
http://nobelprize.org/literature/laureates/1970/solzhenitsyn-autobio.html).
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
25/89
18
Soljenitsin, niversiteden Almanya ve Rusya arasndaki sava balamadan
mezun olduundan Kzl Orduda bir topu birliinde yl grev yapt ve yzba
rtbesine kadar ykseldi. II.Dnya Savanda topu yzba olarak cephede savat.
Orduda grevli iken bir mektubunda Stalini eletirdii iin 9 ubat 1945te
tutukland. 1953 ylna dek hayatn eitli hapishane ve ar alma kamplarnda
geirmeye mahkum edildi. 1952de kansere yakaland. Takentte bir hastanede
tedavi grd, mucizevi bir ekilde bu hastalktan kurtuldu (Soljenitsin, 1974, 5).
Kruev dneminde alma kamplarnda slah edildii kabul edilerek
1956da Sibiryadan Orta Rusya blgesine dnmesine izin verildi. Kendi doum
yerine yakn olan Ryazan ehrine yerleerek matematik ve fizik retmenlii yapt.
Bu arada da anlarndan yola karak romanlar zerinde almalar yapt. lk eseri
Ivan Denisoviin Bir Gn adl romannn, Sovyetler Birliinde 1962de
yaymlanmasyla bir anda dnya apnda nl bir yazar oldu. 1966dan sonra ise
Sovyetler Birliinde eserlerinin yaymlanmas yasakland. 1967de Sovyet Yazarlar
Birliine sansrn kaldrlmasn, yazdklarndan dolay mahkum edilen yazarlarn
serbest braklmasn, KGBnin el koyduu kendine ait belge ve yazlarn iadesinitalep eden bir mektup yazd. Rus edebiyat geleneklerinden taviz vermeden, kendi
hayatn tehlikeye atarak sistemin yanlln edebiyat ile eletirerek yazd
eserlerinin yaymlanmasndan sonra Rus edebiyatnn klasik deerlerine
ballndan ve dnya edebiyatna katklarndan dolay4 1970de Nobel Edebiyat
dln kazand. Ancak 1970de Nobel Edebiyat dln kazandnda lkesine
tekrar kabul edilmeyecei endiesi ile dl almak iin Stockholme gitmedi
(Soljenitsin, 1974, 6).
Soljenitsin, grleri ve dnceleri ile modern Rusyann siyaseti zerinde
etkilere sahip olmas nedeniyle Rusya Devlet Bakanlar Yeltsin ve Putin ile ikili
konumalar yapmtr. Soljenitsinin dnceleri ve eserlerinin Sovyetler Birlii
halklarnn bilinlenmesi dorultusunda yazarn da amalad etkinin ortaya
kaca ve SSCBnin dalmas zerinde nemli bir rol oynayaca Ryan (1977,
4 http://nobelprize.org/literature/laureates/1970/index.html
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
26/89
19
25)te belirtilmi ve 1989daki Perestroika (Yeniden Yaplanma) bu tr
dncelerin bir sonucu olarak ortaya kmtr.
2.1.2. Edeb Eserleri ve Rus Edebiyatndaki Yeri
Balca eserleri hakknda ksa tantc bilgiler vermek, yazarn eserlerinde Rus
edebiyatna katklarn belirtmek, eserlerinde zgrlk kavramna verdii nemi
ortaya koymak Soljenitsinin daha iyi anlalmasn salayacaktr.
Stalin dnemindeki politikalarn en belirgin zelliklerinden biri olan kltrel
yaamla ile ilgili kstlamalarn azaltlmasndan cesaret alarak van Denisoviin
Bir Gn adl romann yazd. 1962de Novy Mir-Yeni Dnya dergisinde van
Denisoviin Bir Gn adl roman yaymland. Romanda bir mahkumun alma
kampnda geen tipik bir gnn anlatt. 1962de hapishanede geen gnlerinden
esinlenerek yazd van Denisoviin Bir Gn, 1994 ylna dek onun Rusyada
yaymlanm tek eseri oldu. Bu eser, onun ulusal ve uluslararas dzeyde hzl bir
ekilde ne kavumasn salad (Soljenitsin, 1974, 5). Eserin en byk zellii,
bireyin mahkum iken bile kendi iinde zgr olabilmesini ve kendi etik kararlarn
alabileceini gstermesiydi. Bu eserde anlatmda imgelerden faydalanmas ve halk
dilini ustaca kullanmas da eserin beenilmesindeki en nemli dier etkendir.
Soljenitsinin Ivan Denisoviin Bir Gn adl eserinin yaymlanmas
Dostoyevskinin ller Evi adl romannn 100. ylnda olur (Ryan, 1977, 10).
Dostoyevskinin romannn konusu arlk dnemi ve Sibirya mahkumlardr. Ancak,
Soljenitsin Lenin, Stalin, Kruev dnemlerini anlatmaktadr. Soljenitsin,
Dostoyevskiden 100 yl sonra eserinde, Dostoyevskinin yapt gibi mahkumlar
anlatmtr. Bu durumda Soljenitsinin Dostoyevskiden etkilendii sylenilebilir.
1963te Sovyetler Birliinde kltrel faaliyetlerin zerinde sansr uygu-
lamalarnn younlamas zerine yazar da 1962de Rusyada yaymlatt eserinden
sonra dier eserlerini resmi kanallardan yaymlatamam, hatta yaymlatmas
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
27/89
20
yasaklanmtr. Bunun zerine eserlerini ya kendi imkanlar ile gizli olarak lkesinde
ya da yurtdnda yaymlatmtr (Ryan,1977, 15).
Soljenitsinin eserleri genelde tarihsel ierikli olup insani deerleri ne
karp savunan eserlerdir. Eserleri birok adan zgrlkleri elinden alnm
kiilerin yaamlarn iermektedir. Eserlerinde bu kiilerin hapishanelerde, alma
kamplarnda veya normal yaamda bask altnda geen hayatlar anlatlmaktadr. Bu
adan ele alndnda Soljenitsin, Hapishane Edebiyat trnde eserler yazmtr.
Eserlerinin bir ksmn kendi olanaklaryla devletten gizli olarak yaynlatt iin
Soljenitsin, samizdat (Levin, 1984, 124) yeralt edebiyat olarak adlandrlabilecek
edebiyat tr yazarlarndandr.
Soljenitsinin Kreetovka stasyonu (Bk. 1974) adl eseri, Kreetovka
stasyonu ve Matryonann evi adl iki hikyeden olumaktadr. Birinci hikye
Kreetovka stasyonu kinci Dnya Sava srasnda bir demiryolu istasyonundaki
gnlk hareketleri, hikyenin kahraman Kreetovka stasyonunun komutan
yardmcs Temen Zotovun gznden anlatlmaktadr. Hikyenin vurguladunsurlar totaliter ynetim, sava artlarnn bireylerin ve toplumun zgrlkleri
zerindeki etkileri, Zotovun kiiliinde bireyin istedii gibi dnememesi, bireye
ait dnceleri ile toplumun faydasna uygun dnme ekli arasnda kalnan ikilem
oluturmaktadr.
kinci hikye Matryonann Evinde kendi idealindeki Sovyet vatanda
lna rnek bir karakter olarak Martroyanay yaratmtr. Soljenitsin toplumu
ahlaki deerlerin ayakta tuttuuna inanmaktadr. Maddeci Sosyalist toplum iinde
hayatn kendi deerleriyle yaamaya alan bir kadn, bir retmenin dilinden
didaktik tarzda anlatmaktadr. Soljenitsinin bireyin her durumda kendine ait
deerlerinin olmas gerektii dncesini hikye ve romanlarnda savunduu
grlmektedir. Ragsdale (1995, 640) hikyeyi etkili klan bir dier zellik olarak
halk dilinin ve deyimlerin yerinde, bazen de Rus dilinde ilk kez kullanlm
olmasn gstermektedir.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
28/89
21
Matriyonann Evi hikyesi aslnda her bir olayn ve karakterin tarihte
karlnn bulunduu ve Soljenitsinin vermek istedii iletileri ieren kurgusal bir
Rusya tarihidir. Eser, ehirlemeye, teknolojiye, alkole tepkiyi, en nemlisi Rus
halkna ait deerlerin kayboluuna gz yumulmasna bakaldr iletilerini
iermektedir. Sonu olarak yazar, bu eserinde tarihi ynn, toplumda ahlak ve
deerlerin yitiminden duyduu endieyi didaktik anlatm tarz ile ortaya koymutur.
Soljenitsin 1968de lk ember adl eserini yazmtr. Soljenitsinin, lk
ember adl eserinin esin kaynann talyan yazar Dantenin lahi Komedya adl
eseri olduu sylenilebilir. Dante eserinde cehennemi tasvir ederken, dier cehennem
basamaklarna gre daha az azap ekilen cehennemin ilk basaman ilk ember
olarak adlandrmaktadr ve Soljenitsinin lk ember adl eseri de Rusyada
yaanan olaylarn balang aamasn gstermekte ve ileride yaanacaklarn
cehennemin dier basamaklarna gei kadar rktc olacann sinyallerini
tamaktadr. (Bk. Soljenitsin, 1971).
Eser, Soljenitsinin bilim adamlar ve aydnlarn tutulduu Lyubyankahapishanesinin aratrma enstitsnde matematiki olarak alt yllardaki
anlarna dayanmaktadr. Eserdeki bilimsel ekibin iindeki mahkumlarn tamam
mhendis, filolog, matematiki, teknisyenlerden olumutur. Mahkumlar esaret
altnda durumlarn iyiletirme, ceza srelerinin ksaltlmasn salama ya da
zgrlklerini kazanma umuduyla tm abalarn konuann kimliini tespit etmekte
kullanlacak yeni bir telefon dinleme cihaz icat etmek iin harcamaktadrlar.
Ynetim onlara makina muamelesi yapmaktadr. Soljenitsin bu romannda da insann
zgrlk duygusunu her durumda yaayabileceini, zgrln birey iin anlamn
ele almtr.
Yazarn 1950lerin ortalarnda Kazakistann bakenti Takentte bir
hastanede grd baarl kanser tedavisi srasndaki anlarndan yola karak
yazd Kanser Kouu 1968de yaymlatt bir romandr. Soljenitsin eserde
kendisi gibi alma kampndan yeni km bir mahkumun hastanede geen
gnlerini anlatr. Soljenitsin bu arada alma kamplarndaki mahkumiyetinden sonra
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
29/89
22
zorunlu ikamete tabi tutulduu iin Takentte yaamaktadr. Soljenitsin bu eserinde
hastane ortamnda zgr ve zgr olmayan hastalarn birlikteliinden
bahsetmektedir. Hastalar arasnda siyasi ynetimde etkin olarak sz sahibi kiiler de
vardr ve onlarn ayn hastalktan ac ekmeleri onlar dier hastalar ile eit
klmaktadr (Bk. Meyers, 1983, 54-68).
Soljenitsinin 1971de yazd Austos 1914, I. Dnya Savanda
Almanlar ile Sovyetler Birlii ordusunun kar karya geldii Tannenberg
Savanda, Alman birliklerinin ezici zaferini anlatan tarihi bir romandr. Romandaki
karakterler Rusya Birinci Ordusundaki general A.V.Samsonov ve askerleridir.
Roman dolayl bir ekilde arlk rejimini ke gtren rejimin zayf ynlerini
ortaya koymaktadr (Bk. Soljenitsin, 1972).
The Oak and the Calf (Mee Aac ve Buza) (1975), Sovyetler
Birliinde yaznsal yaam inceleyen belgesel niteliinde bir eserdir. Eserde yal
mee aac (SSCB) ve byynce onun iin boynuz darbeleri ile tehlike oluturacak
bir buza (SSCBdeki sistem kart yazarlar) metaforlar kullanlmtr (Soljenitsin,1974, 5). Mee Aac ve Buza SSCBnin bir gn entellektel yazarlarn
eserlerinin etkileriyle dalacann sinyallerini veren bir eserdir.
Anlatm gcndeki baars nl Rus air Yevtushenkonun da dedii gibi,
onun yaayan en byk Rus yazarlardan biri olmasn salamtr. Soljenitsin 1970li
yllarn yazarlarnca takdir edilmi, bu yazarlar tarafndan ondan vg ile
bahsedilmitir. zellikle de topluma ve insanla kar olan sorumluluununun
gerei olarak, gerekleri olduu gibi anlatmas nemlidir. Buna Soljenitsinin
Ortadoks Hristiyan deerleri ve ahlak anlay sebep olmutur. Soljenitsinin
eserlerinin lkesinde baslmasna izin verilmemi, sadece van Denisoviin
Bir gn adl eseri 1964te SSCBnin resmi edebiyat dergisi olan Novy Mir (Yeni
Dnya)de yaymlanmtr. Soljenitsin 1972de srgne gnderilmitir. Soljenitsin,
srgne gnderilirken havaalannda evresindekilere: Gidiyorum ve bir gn
mutlaka dneceim, ama esas zldm konu yazdklarm halkmn
okuyamayacak olmasdr., demitir (Ryan, 1977, 27). 1989dan sonra
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
30/89
23
yazarn eserleri Rusa gazete ve dergilerde blmler halinde, 1994te yazarn
lkesine geri dnmesinden sonra ise btn olarak Rusyada yaymlanmaya balanm
ve yazarn gemiteki bir umudu gereklemitir.
Sovyetler Birliinde yazarlar, Rus yazarlar ve Sovyet yazarlar olarak iki
gruba ayrlabilir (Ryan, 1977, 29). Soljenitsinin iinde bulunduu birinci grupta Rus
edebiyat geleneine bal kalp sosyalist gereklik iin yazmay reddedenler veya
kendilerine sylenenlerin tersi dorultuda yazdklarndan dolay cezalandrlm,
lkesinden srlm yazarlar vardr. Sovyet yazarlar grubunda, sistemi abartarak
ven yazlaryla, sistemi st kapal olarak eletirmi yazarlar da bulunmaktadr.
1994te srgnde bulunduu ABDden lkesine geri dnen Soljenitsin, eitli
gazetelerde ke yazarl yapmakta, kurduu vakf araclyla gen Rus yazarlarn
yetimesine rehberlik etmektedir. Yazarn roman, an ve hikyelerinin yansra eitli
gazete ve dergilerde yaymlanm politika ve ahlak stne ok sayda yazs
bulunmaktadr.
2.2. ADA TRK YAZAR ALEV ALATLI
Alev Alatl aydn kimliiyle ne kan, romanlarnda okuyucuyu entellektel
bir aratrmacla srkleyen yazm tarzyla dikkati ekmektedir. Alatl; felsefe,
politika, ekonomi, ilahiyat, fizik, psikoloji, sosyoloji gibi bilimleri, edebiyat alannda
romanda birletiren btncl (holistic) dnen bir yazardr. Alatl, an
problemlerini, evrensel bak as ile karakterler zerinden toplumlara gndermeleryaparak irdelemeye almaktadr. Bu yaklamyla da edebiyat olarak topluma
kar sorumluluunu yerine getirme bilincini tamaktadr.
Alatlnn hayatn, edebiyata kazandrd eserlerini, Trk edebiyatndaki
yerini bilmek ve anlamak yazar ve incelenen eserinin anlalmasna katkda
bulunacaktr.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
31/89
24
2.2.1. Hayat
Alev Alatlnn hayat hakkndaki bilgiler, yazarn genel a zerindeki kendi
sitesinde5 bulunan otobiyografisine dayaldr. 1944 Menemen, zmir doumludur.
Babas Erturul Alatl askerdir. Babasnn babas, stiklal Sava gazisi Prizenli
Ahmet Seyfettin Beydir. Annesi, Firuzan Alatl Rumelilidir. Franszca iirler okur,
at biner, ayn zamanda elii ustasdr. Annesinin babas Selanik Kads Halil brahim
Uygur, Cumhuriyetten sonra ar ceza reislii yapmtr. Annesinin byk amcas
tiyatro yazar Musaipzade Celal Beydir. Ailenin iki taraf da Balkan Sava srasnda
g yaamtr. Alatl soyadndaki al ve atl kelimelerinin dedesinin al atndan
geldiini aklamaktadr.
Alatl, okuma alkanln babasnn ona her koulda okumas iin kitaplar
vermesi ve imkanlar yaratmas sonucu almtr. Ortaokulu Ankara Namk Kemal
Ortaokulunda okumutur. Liseyi Japonyann bakenti Tokyo Nakamegurada The
American School in Japan adl bir kolejde, tamamlamtr
Daha sonra Trkiyeye dnerek ODTde ekonomi-istatistik eitiminin yan
sra ilahiyat ve kimya eitimi de almtr. ODTdeki eitimi srasnda btncl
dnme biimini renmitir. ODT o zamanlar TBMMnin bahesine kurulmu
barakalarda retim yapmaktadr. O srada Birinci Be Yllk Kalknma Plannn
hazrlanmasnda grevli, Nobel dll ekonomist Chenery Clarktan dersler almtr.
Alatl ve daha sonra ei olan Alper Orhon, Ford Foundation bursu ile, kendisi
ise Fullbright bursu ile Amerikaya gitmitir. Amerikada Vanderbilt niversitesinde
Kalknma iktisad ve ekonomi mastr, Dartmouth Collegeda felsefe mastr
yapmtr. Daha sonra dnce tarihi ve ilahiyat renmitir.
Trkiyeye dndkten sonra, be yl semavi dinler ve slamiyet ile
ilgilenmitir. ki kere Kahireye El-Ezher niversitesine konumac olarak gitmitir.
5 www.alevalatli.com/bio.html
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
32/89
25
1968-1969 yllar arasnda ABD Maine eyaletinde Canaan Kolejinde retim
elemanl grevi yapmtr. Trkiyeye dnerek, DPTde ekonomi uzman olarak
almtr. Sonra, University of California, Berkeleyin Trkiyede yrtt bir
psiko-dilbilim projesinin stanbul sorumlusu olmutur. Yazko Yazarlar
Kooperatifinde grev yapmtr. Alatl, 1984 ylndan itibaren yazarlk yapmaktadr.
Alatl, ocuklar Funda ve Kaan ile yaamakta, zamann eserlerinin yazmnna
ayrmaktadr. Alatl, yazar-okur ilikilerini eserleri araclyla, dzenlenen
toplantlara misafir yazar olarak katlarak, eitli gazete ve dergilerde yaymlanan
rportaj ve ke yazlaryla ve zaman zaman televizyon programlarndaki ikili
sohbetlere katlarak salamaktadr.
2.2.2. Alatlnn Eserleri ve Trk Edebiyatndaki Yeri
Alatl Trkiyeye dndkten sonra ngilizce bilgisini Cumhuriyet gazetesi ile
beraber Bizim English adl Trke temelli bir ngilizce retim dergisine tayarak
retken hale dntrr. Yazko Yazarlar Kooperatifinde yer alr ve bylece 1984
ylnda yazarlk kariyerine balam olur.
Alatlnn Yazko, Somut, Nokta, Sur, Trk Edebiyat, Cnk, nsan ve
Teknoloji dergilerinde inceleme yazlar kar. Alatl yazarlk deneyimine Edward
Saidden yapt Haberlerin Anda slam (1985), Filistin'in Sorunu (1986), En
Emin Yol (1986), Tunuslu Hayrettin Paa (1986) adl evirilerinin yaymlanmas
ile devam eder.
Alatl, 1995 ylnda Aydn Despotizmi adl eletiri- deneme kitab kartr.
Bu kitab Yaln Kkn Eyllist roman dedii Latife Tekinin Gece
Derslerine kar bir savunma tarzndadr. (http://www.yenisayfa.com).
Kadere Kar Koy A.. 1996 ylnda Boyut yaymevinden yaynlanan
tiyatro oyunu olarak yazlan yk trnde bir eserdir. Trk erkeinin cinselliini ve
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
33/89
26
kadnlarn buna kar aldklar tavr anlatan, trajikomik, gereki bir sosyal eletiridir.
Kadere Kar Koy A.. bilgi ile yaratcln muhteem birlikteliidir.
Bugn daha ok romanc olarak tannan Alatl, eitli dergi ve gazetelerde
ke yazarlna devam etmekte ve Alatl ile yaplm syleiler eitli dergi ve
gazete kelerinde yaymlanmaktadr.
Alatlnn 1985 ylndan 2006 ylna dek yaymlanm on tane roman vardr
ve iki roman da yaym aamasndadr. Alatlya gre roman denilen edebiyat
biiminin tek bir tanm yoktur. zellikle gnmzde "roman," an akn
yanstmal, btncl olmaldr. Ancak, bu dnemde yazan bir Trk romancs
okurunu bilgilendirmek zorunluluu gibi bir zorlukla kar karyadr
(www.aksiyon.com.tr). Alatl, romanlarnda vurgulamak istedii cmleleri
tekrarlama yoluna ok sk bavurmaktadr. Eserlerinde ok sk yabanc kelime ve
isimler kullanmas, kendine zg yazm kurallarnn ve yazm tekniinin olmas,
Alatlnn dier yazarlk zellikleridir.
Yaseminler Tter mi Hala?, ilk kez 1985 ylnda baslmtr. Eleni olarak
doan, Naciyeye dnen, drt ocuk sahibi olduktan sonra eski Hisar gmeni bir
Anadolu Rumu ile evlenen bir kadnn geree yakn hikyesidir. Kitap Trkler
tarafndan Yunan yanls, Yunanllar tarafndan Trk yanls bulunmutur.
kenceci ilk kez 1987 ylnda yaynlanmtr. Alatl ikenceyi, iddeti,
iddetin trevlerini, Trk toplumunun ikenceye yatknln incelemitir. Alatl,
Trkiye'de ikence gren ile ikenceci arasndaki farkn ok ince olduunu,
mazlumla zalimin her zaman yer deitirebilirliini anlatmtr.
Orda Kimse Var m? tamam Boyut Yaynevinden kan nehir roman
tarznda yani drtl roman serisidir. Serinin drt kitab Viva la Muerte (Yaasn
lm) (1992), Nuke Trkiye (1993), Valla Kurda Yedirdin Beni (1994), O.K.
Musti Trkiye Tamamdrdan (1995) olumaktadr. Alatl eserine adn kendisi gibi
dndklerini dnen kimseler var m? dncesi ile bu ismi vermitir. Eser;
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
34/89
27
1970-1990 yllar aras Trk ruhunun Sosyalizm, Sosyal demokrasi, lkclk,
slamiyet, Krtlk mcadelelerini anlatmaktadr. Orda kimse varm adl nehir
romann oluturan eserler aada tantlmtr.
Viva La Muerte: Yaasn lm Trk toplumunun lmcl ruh halini
anlatmaktadr. "Viva la Muerte!", hzla yabanclaan Trkiye toplumunda Gnay
Rodoplu'nun ezilmesini, pasif insana dntrlmesini anlatr. Bu toplumda aydn,
bilgilenmek gibi balanmaz bir sutan mebbed hapse mahkum edilmitir. Bu
eserde Gnay Rodoplu'nun hayatndaki trajik boyut bilgisinin enginlii sz
konusudur. Hayatn, Lao Tzu ile Hazreti Muhammed'le, Kropotkin'le, Marks'la,
Baudelaire'le, Albert Schweitzer'le, Kazancakis'le paylamasna baklrsa, bu
dnyaya dair bilgi edinmi bir insann sorumluluunu tadndan ezilmitir.
Nuke Trkiye cehaletin sadece bizim toplumumuza zg olmadn
anlatmaktadr. Bu kitap yabanclarn Trkiye'yi nasl grdn ve grmek istediini
anlatmaktadr. Gnay Rodoplu Orient kltrn Batllara kar savunurken bir
yandan da hzl kentleme sonucu baz deerlerimizi yitiriimize deinir.
Valla Kurda Yedirdin Beni adl eserinde Trk solunun ve Krt meselesinin
panoramasn izerken, yeni sorular ve sorunlar ortaya atlmtr. Eserin ad, "Valla
Kurda Yedirdin Beni, sitemkar bir uzun havadan alnmtr. Eserde bireysel sosyo-
psikolojik derinliklere inmek amalanmtr. nsanlar doru teorisine matematiksel
olan n kabullere dayal ussallatrmalara dayal dorular ve fizik, kimya, biyoloji
gibi fen bilimleri iin geerli olan matematikiler ile akan dorular asndan iki
ekilde bakarlar. Bu eserde anti-pozitivist yntem tercih edilmitir.
Ok. Musti Trkiye Tamamdr bireysel insan, Gnay' her trl toplumsal
dzenlemeden, toplumdan ayr olarak tanmay ve anlamay sorgulamaktadr.
Alatlnn Orda kimse var m? nehir roman drtlsnden sonra, ikinci kez
yine nehir roman tarznda Schrdingerin Kedisi yaynlanr. Alfa Yaynlarndan
1999 ylnda kan Schrdingerin Kedisi, I. Kitap Kabus ve 2001 ylnda kan
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
35/89
28
Schrdingerin Kedisi II. Kitap Rya bizim de karlatrmamzda kullandmz
romanlardr. Alev Alatlnn, Schrdingerin Kedisi, I. Kitap Kabus, anti-topya
zellii gstermekte, dnebilen Trk insannn 2020li yllarn anlatmaktadr.
Eserin anti-topya zellii gstermesinin sebebi eserde eski Trkiyedeki
olumsuzluklarn anlatlmasdr. Kabus bu olumsuzluklarn sonucunu sembolize
etmektedir. Alatlya gre kabusla hallemek, problemleri amann ncelikli
artlarndan biridir. Erwin Schrdingerin kedisi, yeni fiziin maskotudur. Ayn
anda l ve diri olabilmek gibi akl almaz bir bilimsel gereklii temsil etmektedir.
Kaos teorisi, saakl mantk, kreselleme, Yeni Dnya Dzeni eserde tartlan
dier felsefi konulardr.
Schrdinger'in Kedisinin ikinci cildi Ryada Alev Alatl'y yine toplumu,
lkesi, inanlar iin ve tm dnya iin kayg duyan, sorumluluk sahibi bir aydn
olarak grmekteyiz. Dnyann iine girdii Kaos a'n analiz ederek, insanlk iin
k yolu olabilecek neriler sunmaktadr. Alatl, hem vizyoner, hem de retici bir
romancdr. Ryadaki diyaloglar Platonun eserindeki slubu andrmaktadr.
Platonun yazd Devlet adl eseri de ilk topik eserdir. Alatl, Rya eserinde saltbir romanc deil, filozof, tarihi, antropolog, sosyolog, astrofiziki, biyolog, genetik
bilimci, matematiki, teolog, sufi, psikiyatr, mzisyen, air, kurgu bilimci, ftrist,
stratejist ve filolog olarak karmza kmaktadr. Alatl, eserlerini sadece edebiyat
yazarl amac ile deil, ayn zamanda yazarl ile bireylere mesaj vermek amacyla
yazan bir yazardr.
Alatlnn son eseri olan nc kez nehir roman tarzndaki ve drt romandan
oluan, Gogolun zindeyi yazmtr. Bu romann ilk iki kitab, 2004 te Gogolun
izinde I Aydnlanma deil Merhamet ve 2005te Gogolun izinde II Dnya Nbeti
Everest Yaynlarndan kmtr. Yazarn Gogolun zinde drtlemesinin dier iki
kitab henz yaynevleri ile sren grme nedeni ile yaynlanamamtr. Alev Alatl,
bu eserinde yakn tarihi ve gnmz Rusyasn ok iyi analiz etmitir. Rus yakn
tarihinden arlk Rusyas, Ortodoksluk, Masonluk, Bolevik htilali, Lenin, Stalin,
Yeltsin, Putin eserde anlatlan konulardan bazlardr.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
36/89
29
Alatlnn son eseri (nehir roman) roman drtls Gogolun zinde adl
eserlerinde onun, Rus yazarlar ve Rusyaya olan ilgisinin romanlarnda yansmas
olarak grlmektedir. Rus yazarlarn kulland grift slup, yer yer Alatlnn
slubuna da yansmtr. Alatl, eserinde Rus ruhu ile Trk ruhunu yzletirerek Rus
ruhunun syledii eyleri, kendisiyle yapt hesaplamalar Trk ruhunda
yanklanma olarak sunan bir yazardr (Bk. Alatl, 2004).
Gogolun izinde I: Aydnlanma Deil, Merhamet, Rusya'da Trkiye tarihinin
bir sonraki sahnesini izliyor gibidir. Artk Rusya iin sylenen hemen her ey Trkiye
iin de geerlidir. Merutiyetini ve gvenilir bilimadamlarn kaybetmi, ar
ypranm, sadece aydnlarnn desteinden deil, gvenilir mminlerinden de yoksun
bir toplum, entelektel bir boluk iinde, temsil ettiklerinin ihtiyalarn akarmaktan
aciz, zayf, deorganize muhalefet bulunmaktadr (Bk. Alatl, 2004).
Gogolun zinde II: Dnya Nbetinin kahraman Gloya, Rusyay ve Rus
kltrn okurlara tantmaya devam eder. Romann Rus kahraman, Prens Aleksi
Kristovovi Zelenski'nin dedii gibi: "Dirili, ancak isteniyorsa gerekleebilir veancak o zaman mmkndr" (Alatl, 2005, 78).
Alatl, eitli bilim dallarnda sahip olduu bilgi birikimlerini dnyay
okumaya alan birisi olarak kullanarak, okuma izlenimlerinin sonularn topluma
kar sorumluluk bilinci ile okura aktarma amacndadr (Bk. zcan, 2003, 25). Alatl,
son derece entellektel fenemonolojist, diyalektik ve yzlemeyi kullanan, realist
gelenekler erevesinde belki de epik boyutunda baarl bir roman yazardr. Alatl
tasvirleri, iirsel anlatm kullanan bir roman yazardr. Alatl, eserlerinde metaforlar,
ifreleri kullanr ki bunlar zmlenmesi gereken metinlerdir. Alatl, doruyu sahici
dnyadaki olgulardan yola karak bulmak ister. Toplumu oluturan varlklarn
kendilerini incelemeden, ilikilerini incelemenin bir ey kazandrmayacana,
ekonomi, politika, felsefe, psikoloji, edebiyat, insan bilimleri gibi birok farkl
bilimin tmnn ie bireyi aratrarak balamas gerektiine inanr. Bu yzden
Alatlnn romanc kiilii an akn yanstan, btncl zellik gsterir (zcan,
2003, 96).
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
37/89
30
3. BLM
ALEKSANDR SOLJENTSN'N "GULAG TAKIMADALARI" LE ALEV
ALATLI'NIN "SCHRDINGER'N KEDS" ADLI ESERLERN
ZETLER
Gulag Takmadalar ve Schrdingerin Kedisi eserlerinin zgrlk
asndan incelenip analitik karlatrmalarnn yaplabilmesi iin her iki eser
hakknda eserlerin zetlerine yer verilmitir.
3.1. GULAG TAKIMADALARI
Gulag Takmadalar kurmaca bir eser deildir. Gulak Takmadalar 1917
Bolevik htilalinden sonra oluturulmaya balanan Stalin dneminde saylar
olduka artan ve SSCBnin drt bir yanna yaylan alma kamplarnda yaananlarn
edeb bir ekilde kayda geirilmi halidir. Eserin ieriinin tamam Soljenitsinin
tutukluluk, mahkumluk ve srgn hayatn anlatan kendi anlar, bu srelerin
tamamn veya bir ksmn yaam bakalarnn anlar, SSCB ceza sistemi ve
alma kamplaryla ilgili resmi belgeler ve anlarda anlatlan olaylara Soljenitsinin
getirdii yorumlardan olumaktadr.
Eserin ilk cildinde tutuklanma srecinden balayp soruturma ve bu aamada
kullanlan hapishaneler ve tutuklularn psikolojileri, SSCBde iileri ve adalet
sistemiyle ilgili rgt ve kurumlar anlatlr. Tutuklamalarn keyfilii vetutuklananlarn ne iin tutuklandklarn bilmemeleri, soruturma srasnda
tutuklunun kendisine yneltilen sulamalar, verilen cezay kabul etmeleri iin akla
hayale gelmeyecek yntemlerin kullanlmas, iileri ve adaletle ilgili devlet
kurumlarnda alanlarda grlen yozlama, Soljenitsinin bu blmlerde zerinde
durduu konulardr. Bu cildin devamnda Soljenitsin kendi tutuklanma ve
sorgulanma srecini anlatr ve SSCB ceza sistemini oluturan kanunlarn gelitirme
srelerine yorumlar getirir.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
38/89
31
Eserin ikinci cildinde, geici olarak kalnan hapishanelerden sonra
mahkumlarn alma kamplarna nakilleri esnasnda neler yaadklar, birok
mahkumun hayatlarn kaybettii ve mahkumlardan sorumlu kiilerin onlara ok kt
davrandklar anlatlmaktadr.
Alnan cezann sresine bal olmakla birlikte, genelde verilen en dk ceza
on yl olduundan, mahkumlar yaadklar yerlerden olduka uzak blgelere
nakledilmektedirler. Bundan dolay mahkumlarn dinlenebilmesi iin ara
istasyonlarda geici cezaevleri almtr. Ne var ki bu cezaevleri mahkumlarn
dinlenebilecekleri zellikte yerler deildir. Mahkumlar oralarda da alk, uykusuzluk,
hastalklar ve dier kt artlarn stesinden gelmek zorundadrlar. Mahkumlar iin
tren istasyonlarndan bu geici cezaevlerine kapal kamyonlarla yaplan aktarmalar
ise bal bana bir eziyet olmaktadr.
Kamplara yolculuk yk vagonlar veya hayvanla yaplr ve yolculuk
esnasnda mahkumlarn normal insanlar grmeleri engellemektedir. Bylelikle
yolculuk boyunca toplumdan tamamen soyutlanmalar salanr.
Bir alma kampndan dierine mahkumlarn yolculuk yapt pek grlmez.
Bu tr bir yolculuu sadece ans olan ve bir ekilde kendilerine ayrcalk tannp
cezalarnn hafifletilmesini salayan mahkumlar yapabilir. Bu mahkumlar gruplar
halinde deil, bir muhafz eliinde normal yolcu trenleriyle nakledilir. Kendilerine
sadece tek bir ey hatrlatlr: Kama giriiminde bulunursan, kurunu yersin!.
Bunun dnda normal bir yolcu gibi seyahat edebilirler.
Eserin nc cildinde ise, alma kamplarnn dayand dnsel temeller
ve bu kamplarn tarihesi anlatlmaktadr. alma kamplarnn oluturulmasna
lkenin haerelerden ve haere olma olasl olanlardan temizlenmesi gereklilii
dncesiyle balanmtr. lkenin kuzey batsnda bulunan Slovetsk Adalarnda
manastrlardan dntrlm ilk alma kampnn trl hilelerle ok kar getiren ve
Sosyalizmin ruhuna uygun bir kurummu gibi gsterilmesinden sonra, alma
kamplarnn amac mahkumlar retim srecine dahil etmektir. Slovetsk Adalar
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
39/89
32
alma kampnda adalardaki imkanlar, mahkumlarn i gcn ve kendi ticaret
zekasn kullanarak i sahalar aan Naftaly Frenkel adnda ayrcalkl bir tutukludur.
Frenkel aslen stanbullu bir Yahudi tccar olup kendisi daha sonralar demiryollar
yapm amal kamplardan sorumlu ynetici ve iletme orta konumuna gelir.
lk alma kampn gstermelik baarsndan sonra kamplarn says hzla
artar ve mahkumlarn ok ar artlarda zorlu projelerde altrlmasna balanr.
Binlerce ii mahkumun hayatna mal olan Beyaz Deniz Kanal Projesi,
Soljenitsinin nemle deindii bir konudur. Soljenitsine gre bu, iktidarn zerinde
propaganda yapt bir projedir. Bu kanaln inaat devleti her adan zarara
uratmtr ve kanaln kullanll yoktur.
Eserin devamnda alma kamplarnda mahkum olmak ile arlk Dneminde
toprak klesi olmak, haklar ve zgrlkler asndan karlatrlmakta ve her adan
toprak klesi (serf) olmann daha avantajl olduu ispatlanmaktadr. Daha nce de
belirtildii gibi, alma kamplarndaki mahkumlarn yaamlar ve bu yaamlardan
aktarmlar eserin byk bir blmn oluturmaktadr. nc cildin devamndakiblmler alma kamplarndaki gndelik yaam, siyasi mahkumlar, sradan
sulardan mahkum edilenler, kadnlar, kamp grevlileri ve ocuklar asndan ele
alnr. Sonrasnda ise alma kamplarnn darlar, alma kamplarnn lkenin
toplumsal yapsna ve lke halklarnn genel psikolojilerine etkileri anlatlr.
Ruh ve Dikenli Tel isimli eserin drdnc ve son cildinde ise, Soljenitsin
eski SSCBnin yaam olduu ahlaki knty, maneviyatszl ve insanlarn
yaam olduu amaszl anlatr. Yazar, son olarak eserin ortaya kmasnda
anlarndan faydaland birka kiinin hayat hikyelerini anlatarak, eserde ad geen
kiiler hakknda ksa bilgiler verir.
Sonu olarak; Gulag Takmadalar Soljenitsinin yazar olarak verdii
zgrlk mcadelesini anlatan bireysel anlardan ve tarihsel belgelerden oluan edeb
bir eserdir. Yazar lkesinde yaad dneme ait toplumsal sorunlar kurmaca
olmayan bir eser yazarak ortaya koyar.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
40/89
33
3.2. SCHRDNGER'N KEDS
Schrdingerin Kedisi, ksaca gnmz Trkiyesine ait sorunlar ve
olumsuzluklarn ortaya konulduu Kabus ve Kabusta belirtilen sorunlara
zmlerin ve olumsuzluklar amann yollarnn nerildii Rya adl iki
romandan olumaktadr. Ryann gereklemesi iin nce kabusun anlalmas
gerektii dncesinden yola klr.
Schrdingerin Kedisi I. Kitap Kabus anti-topya tarzndadr. II. Kitap
Rya ise, topya6
tarzndadr. Schrdingerin Kedisi roman topya tarzndaTrk edebiyatnn ilk nemli eserlerinden biri olarak grlmektedir (elik, 2002).
Esere genel olarak edebiyat asndan bakldnda, romann okunmasn gletiren
bilimsel kavramlarn okluu hemen fark edilir. Bunun yannda eserin de yazar gibi
holistik(btncl) bir zellik tad grlr. Eserde kuantum fizii7, sosyoloji,
mantk, ilahiyat, matematik ve dier bilimlerin kapsad konulara deinilir.
3.2.1. Kabus
Schrdingerin Kedisi, romannn ana karakteri mre Kadzadenin 2020-
2035 yllar arasndaki yaantsn, Trkiyenin gemiine ait deerlendirmelerini,
ideal toplum yapsn ve toplum dnce modelini anlatmaktadr. mre Kadzadenin
yaam 1950-2035 yllar arasndadr. Doum yeri ankr ili erke ilesinin
Krkuyu kydr. mre psikoterapisttir ve Trkiyede ortalama yaam standartlar
olan eitimli bir bireydir. Kendi ierisinde ve evresiyle srekli fikir atmalaryaamakta, devaml gemie dnp bu atmalarn sebeblerini bulmaya
almaktadr.
6 topya; Yaayanlarn kusursuz dzen iinde varolma olanan salad kabul edilen lke. deal yada yetkin toplum. deal bir toplum dzeni ya da ynetim biimi ortaya koyan tasarmdr.7
Kuantum Fizii; Kuantum Fiziine gre btn bilgiler toplansa bile hibir ey zerinde kesin olarakkarar verilemez.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
41/89
34
Romann dier karakterlerini temel olarak mrenin ailesi, akrabalar,
arkadalar, Yeni Dnya Dzeni8 grevlileri, Onarmclar9 rgtnn bireyleri
oluturmaktadr. Ayrca, ok sayda bilim ve dn adamlar ya karakter olarak ya da
temsil ettii bilim ve dnceyle birlikte eserde yer almaktadr. Romann
karakterleri, romanda yaanan zaman olan 2020-2035 yllar arasndaki ve
gemiteki kiiler olarak da snflandrlabilir.
Roman mre Kadzadenin Yeni Dnya Dzeni Yarglarnn gzetiminde,
slah olmak zere Adrianople Islahhanesine10 bir grupla gelmesi ile balar. mre
cinayet sandr ve Talib11 sfat tamaktadr. mre Kadzadenin yarglanma
nedeni; yeeni Devrim Kuran12 Kendisine bir dnya kurma becerisinden mahrum
brakmak suretiyle lmne sebep olmaktr. stanbuldaki Atik Valide
slahhanesinde iki yl l ykayc olarak altktan sonra davasna DANSTB13
tarafndan baklmas kararlatrlmas zerine oraya nakledilmitir. Kendisi de
Koalisyon14 yoluna girmeye taliptir. Adrianople slahhanesinde cezasn ekecek ve
Koalisyonun teklemi bireylerinden15 birisi olacaktr. Bu arada da mahkemede
davas devam etmektedir.
8 YDD/Yeni Dnya Dzeni; Liberaller, dnyada bar srdrmek iin Yeni Dnya Dzenininkurulmasn syleyen Kresellemeciler, sosyalistler, Kadin hareketi, Bar hareketi, evreciler, NewAge (Hindu deerlerini yerletirmeye alanlar)9 Onarmclar; Yeni Dnya Dzenine kar kanlar. Ulustesi milliyetilik anlayna sahip,zgrlklerden yana, koalisyon kart yer alt rgt.10 Islahhane; Hapishane. Taliplerin slah edildikleri yerler.11
Talipler/Talip: Bizim gibi Talipler (bizi de Koalisyona aln diyenler). Mahkum yerine kullanlantabir. Su ileyen toplumun ve otoritenin kar olduu bir davranta bulunmutur ve uyumsuzlukgstermitir. Bu yzden, slaha (rehabilitasyona) tabi tutulmutur. Sulu da zorunlu olarak bunu kabuletmitir. Rehabilitasyon srecini kolaylatrmak iin sulu zerinde psikolojik etki yaratmak gayesiylesulunun bu sreten gemeyi kendisinin istediini vurgulayan talip sfat isim olarak kullanlmtr.12 Devrim Kuran: Sembol bir karakter olarak kullanlmtr. Eski Trkiyede pozitivist vemetafikilerin arasnda kalm, Nihilizm (Hiilik)e srklenmi genlii, arada kalml sembolizeeder. Arada kald durumlardan biri de Aristonun ya ya da ve Budhann hem hem de mantdr.13 DANSTB/Dnya Anti Nihilist Sivil Toplum rgtleri Birlii; Uluslararas Af rgt (AI)nnzerinde uzman mahkeme. Endistler konusunda uzmanlamlardr. Uluslararas Af rgtnden sonramre Kadzade davas onlara devredilmitir.14 Koalisyon; Yce Pirin banda bulunduu Vasllar Meclisinden oluan Yeni Dnya Dzenininyneticileri. Mutlak g.15
Koalisyonun amac btn insanlar istedii bir kalba sokmak, kendilerine mutlak itaat etmelerinisalamaktr.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
42/89
35
Mahkemenin yapld dnemde Trkiye paralanm, dalmtr.
Paralanma srecinden sonra Trkiye topraklar zerine, Dou Trakya, stanbul
Devleti, Salihun Devleti, Yeni Horasan Halk Cumhuriyeti, Land of Knidos,
Kingdom of Kapadokia, Attelia Country, Edessa, Viking Land, Pontus Princedoh
adlarnda devletikler kurulmutur.
mre Kadzade Islahanedeki ilk gece afak skmeden uyanr, pencereden
baktnda sonradan Onarmclar adl rgtn yelerinden olduunu renecei drt
kiinin gizlice slahhaneye girdiklerine ahit olur. Bu drt kiiden biri Onarmclarn
lideri, slahhanede alan ve Deli General16 olarak bilinen romann ana
karakterlerinden Kara Kalpakl Adamdr. Kara Kalpakl Adam ve mre Kadzade
arasnda daha sonralar sk bir arkadalk balar. Kara Kalpakl Adam, mre
Kadzadeyi mahkemede savunur. kinci Kitap olan Ryada mre Kadzadeye ideal
olan Yldzlar lkesinde17 rehberlik edecek kii yine Kara Kalpakl Adam olacaktr.
mre Kadzadenin Islahhanedeki ilk gnleri afazik18olan Remzinin
tedavisiyle ilgilenmekle geer. Bu, onun suunun karl olarak cezasn ekmebiimidir. Remzi hi bir eye hibir ekilde tepki vermez ve mre Kadzade
Remzinin tedavisinde baarsz olur. Bu srete Remzinin kiiliinde Trk
insannn afazilii19 hakknda, mre Kadzadenin yarglar yer alr. Remzinin
Onarmclar tarafndan karldn gren mre Kadzade durumu kimseye sylemez.
16 General/Kara Kalpakl Adam/Adsz; Onarmclarn yeryz ile balantlarn salayan lideri.Koalisyon toplantlarna yalnz o katlmaktadr.17 Gkyznn insanln ortak deeri olmasndan yola karak oluturulmu hayal lkesi.18
Afazi (aphasia): Afazi, tp dnyasndan bir kavramdr. Ksaca dil yitimi olarak da tanmlanabilecekolan Afazi, eski ad ile heceli kelam melekesi, tpta kanama, zedelenme gibi travmalar nedeniylebeyindeki kortikal lisan alanlarnn boalmas sonucunda oluur. nsan konuamaz, konuulananlamyor olabilir. Afazik hastada, konuma k hemen hemen hi yoktur, veya minimaldzeydedir. Afazi, byk bir konfzyonel boluu, karmaay ifade eder. evreden gelen sesli veyazl uyaranlarn kiide hibir izlenim uyandrmad bir boluktur, silinmiliktir. Byk biraknlk, amnezidir, bellek kaybdr. Afazi hastas karmaa ve bellek kayb iinde hibir eyyakalayamaz, kararszlar.19 Trk nsann Afazilii: Trkiye toplumunun byk bir blm toplumsal afazi iindedir. Duygusaladan beyin travmas geirmemi olsa da kortikal lisan alanlar boalmtr, ortak dil kaybedilmi,lke ayrmtr ve btn d etmenlerin mdahalesine ak olup savunmaszlamtr. Bireyler,birbirlerinin dillerinden anlamayarak, dier gruplardan koparak, ayrlmaktadrlar. Bu etnik bir ayrmadeildir. Bu ayrmada ortak kavramlar, ortak etik, ortak dil ayracaktr. Gnmzde toplumlardaki
cemaatler, sivil toplum rgtleri, ok hukukluluk sistemi ortak bir dilin eksikliinin gstergesidir kibu da toplumsal afazidir.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
43/89
36
Islahanede devaml yaplan tantm toplantlar, konferanslar Yeni Dnya
Dzeni ve Koalisyonu anlatmak iindir. Yeni Dnya Dzeninde nsanlar kast
sistemi20 ierisinde snflandrlmtr. Bata ABDyi temsil eden Yce Pir vardr.
Koalisyonun amac, dnya halklarn Teklemi Varoluta eritmek, teklemi bir
toplum, teklemi bireyler yaratmaktr. Teklemi Varoluta eritilemeyen, sisteme
dahil edilemeylenler ise Lanetliler21 ve Smrlmezlere22 uygulanan yntemle yani
genleri yok edilerek, biyolojik lme mahkum edilerek cezalandrlmaktadr.
Eserde Eski Trkiyenin artlar ve toplum yapsn nrofizyolog, psikiyat-
rist, psikoterapist Maria Evangelista aklarken Eski Trkiyede insanlarn doadan
ayrm n-insan hviyetinde olduunu, Trkiyenin bir madurlar23 lkesi
olduunu anlatr. Eski Trkiyede insanlar devletin himayesinde yaayan, birbirlerine
stnlk kurmaya alan ayr ayr bireylerdir. mre Kadzade Eski Trkiyedeki
problemlerin ounu Trk insannn afaziletirilmesine balamaktadr. Onarmc
larn amac, afazilemi insanlarn beyinlerini koalisyonun yeniden kendilerine
uygun dorultuda ekillendirmelerini engellemektir. Onarmclara gre Eski
Trkiyede insanlar afaziletirmek iin eitli yntemler kullanlmtr. KoalisyonunPsikolojik Sava nitesi24 herhangi bir dnya savana meydan vermeden Koalisyon
Yoluna sokmak istedikleri halklar afaziletirmektedir.
Kabus, mre Kadzadenin mahkemede yarglanmasyla devam eder. mre
Kadzade Devrim Kurann intihara srklenme srecini sondan baa doru
hatrlamaktadr. Hatrladklar mahkeme salonunda bir holoformer25 aracl ile
boyutlu ve sesli grntler olarak izlenir. Mahkeme heyetinde yarg, biri savc
20 Kast Sistemi: Yce Pir, Vasllar Meclisi, Salikler, Mridler, Madurlar, Talip, Smrlmezler, La-netli lkeler.21 Lanetliler: Genleri yok edilecek olanlar.22 Smrlmezler : Smrlecek hibir eyi kalmam olanlar.23 Madurlar; Madurlar: lenen sulardan etkilenenler. lenen su cinayetse, ldrlen kiininyakn veya yaknlarndan biridir. Az gelimi lkeleri temsil eder.24 Psikolojik Sava nitesi: Yce Pirin emrinde Smrlmezler ve Madurlara istedikleri dzeniuygulamak amacyla faaliyet gsteren ve bu toplumlarn psikolojik yapsn aratran rgt. Bu rgtEski Trkiye ile ilgili de aratrmalar yapm ve Trkiyenin insanlarnn n-insan hviyetindeolduunu tespit etmitir.25
Holoformer; Simulasyon.: Sanal gereklik anlamnda olan bu ifade Onarmclarn gemiteki veyaanan zamandaki nemli kiilerin bilgilerini kopyalayarak biraraya getirdikleri sanal sistem.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
44/89
37
drt kii vardr. Bakan ABDden Vasl26 David Levin, DANSTBde grevli bir
Polonyal, biri Ukraynal iki yardmc yarg ve Romanyadan Savc Vasl Claudia
Roth. AI.27nn bakt Asitanedeki28 davasnda mre Kadzade Endistlerle bir
tutulamayacan iddia, ispat ettikten sonra davaya DANSTB gnllleri bakarlar.
mre Kadzade Adrianople slahhanesindeki durumalarnda da Endist29 olmadn,
Devrim Kuranda oluan Nihilizm nedenlerini aklar. Durumalarda mre
Kadzadeyi General ve Salik30 Krat Urallar savunur.
mre Kadzadenin gemite hatrladklar kiiler ve bunlarn Devrim veya
mre Kadzade ile ilikileri anlatlr. Bekir Kuran, Devrimin babas olup Devrimin
Nihilist olmasnda en byk etkenlerden biridir. Devrim, yalnzl ve erken
lmyle days Ouza benzetilir. Ouz devrimci arkadalaryla beraber, davas
uruna idam edilmitir. Fakat bu durum ecinsellii yznden gz ard edilir. Ouz
ailesinin utan kayna olduu iin lm aileyi rahatlatmtr. Ancak mre
Kadzade, onu herkesten daha iyi tanyan ve anlayan kiidir. Devrimin ablas Ekim,
sa duyulu bir kiidir. Romanyal bir mrid ile evlenmi, rahat bir hayat srmtr.
Devrimin srlarna ortak olmu, ona zarar gelecek eyleri engellemeye almtr.Toprak, Devrimin erkek kardeidir ve Salihun adl bir tarikata girmitir. Toprak
tutucu bir mslman ve Salih Hocaya tam itaat eden bir kiidir. Toprak, Salih
Hocann kendisine verdii fetva nedeniyle Zozulya isimli Rus bir kadnla beraber
olmasna ramen dindar grnen ve ailesine tavsiyeler veren dedesi Osman Kuran
ldrmtr. Anneleri Mjgan hanmdr. Sarp, Devrimin erkek arkadadr. Eroin
bamls Sarp Devrimi de eroine altrmtr. Sarp elit bir ailesi olduu iin her
istediini yapabilmektedir. Yusuf, mre Kadzadenin eski ve tek akdr. Yusuf
nceleri bir sosyalist iken sonralar mafyaya dahil olmutur. Yusuf, mre
Kadzadenin de meslekta olan Birgen isimli kadnla olan ilikisi nedeniyle onu
26 Vasl/Vasllar; Vasllar Meclisi- G8: En ayrcalkl snftr. Yeni Dnya dzenini salayarak DnyaAnayasasn olutururlar.27 AI/Amnesty International; (ng.)Uluslararas Af rgt28 Asitane; stanbulun Anadolu Yakasna verilen isimdir.29 Endistler/Endist; Dnyann sonunun geldiine inanarak hilik felsefesini benimsemi kiilerdir.Kendi dnyalarn kuramayanlar. Dnyann sonunun geldiine dair komplo teorileri reten, hibir
eye inanmayan ve belirli amalar olmayan, Nihilist grup. Devrim Kuran bu gruba dahil edilmitir.30 Salikler/Salik; G 20. Gelimi lkeler.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
45/89
38
terk etmitir. Kabusta adlar geen bireylerin ounluu mre Kadzadenin ve Kuran
ailelerinin bireyleridir. Bu iki aile yakn bir tarihte birbirlerinden ayrlp farkl
soyadlar almlardr. Hem bu iki aile hem de bireyleri farkl kesimden insanlar
temsil etmekte ve Eski Trkiyenin toplumsal yapsn gstermektedir. Kuran ailesi
krsal kesimde yetimeyi temsil ederken, Kadzadeler kentsel yaam sren bir aileyi
temsil etmektedir.
mre Kadzadenin savunduu, General ve Krat Urallarn ifadeleriyle
vurgulanan iki dnce modeli mevcuttur. Bunlar saakl dnce31 ve kelebek
etkisi32dir. Kelebek etkisi Devrimin lmne sebep olmutur. Mahkemedeki son
durumada mre Kadzade eski deerlerine ve kltrne bal olduu iin suunu
kabul edip Yce Pire teslim oluyorum, doruluu bilimsel verilerle ispatlanmam
eylere inandm iin suluyum demitir. Bu szleri zerine mre Kadzade
komplo kurban, afazi insanlarn beyinlerini koalisyonun tekrar ekillendirmesini
nlemeyi ama edinen Onarmclarn lideri Kara Kalpakl Adam tarafndan
Islahhaneden karlp yer altndaki Onarmclarn slerine gtrlmtr.
Olaylarn devam ve Trkiyedeki problemlere ve olumsuzluklar ama
ynnde zm nerileri Ryada anlatlmaktadr.
3.2.2. Rya
mre Kadzade Onarmclar tarafndan karlp onlarn ssne getirildiinde
bir holoformera balanm ve Ezeli ve Ebedi Gereklik kavramyla ilk defatantrlarak geici bir sre yukarlarnda bulunan slahhane ve Koalisyon
dncelerinden uzaklamas salanmtr. Yer altndaki Mucizeler Diyarndan
Ezeli ve Ebedi Gerekliin geerli olduu yer; yukardaki Islahhane ve Koalisyonun
31 Saakl dnce: Aristo mantnn ya yada yaklamna kar Budann hem hem de mantnsavunan grtr. Dnyaya dair olup da doruluu veya yanll kesin olarak kantlanm tek birolgu ya da veri yoktur , dncesini savunur.32 Kelebek etkisi: Kydaki bir kelebein kanat rpmasndan oluan kck bir dalga okyanusta dev
dalgalara sebeb olabilir.
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
46/89
39
hkm srd Dnya ise, Byk Yalandan ibaret bir oyun alandr. Ezeli ve Ebedi
Gereklik Koalisyonun dayatt gereklerin tersine Astronomi ile ilintili,
insanlarn farknda olmas gereken bir gereklik olup teolojik bir kavramdr. znde
insann ve evrenin kaynan anlama dncesi bulunmaktadr. mre Kadzadeye
yine bir tr holoformer olan simlasyon cihaz aracl ile kendisine ait kresel
koordinatlar yldzlar ve konumlar, yeryzne ilikin anlamlar Elmas Gzl
ocuk rehberliinde gsterilip anlatlmtr. Daha sonra nceden tand Remzi X,
Kara Kalpakl Adam, Krat Urallar ve Fazla mre Kadzadeye Mucizeler Diyar
dedikleri ssn dier zelliklerini gsterirler.
ste Onarmclarn Koalisyondan aldklar bilgiler boyutlu hale
getirilerek simlasyonlar oluturulur. Heyet ilmi olarak bahsedilen Astrolojinin
simlasyonlarla retildii ve dnmlk bu yere Yldz Fidanl denilir. Yldz
Fidanlnda Gkyz ve yeryz i iedir, birbirleriyle barktr. Bu arada dikkat
eken Alcyone (ABD) yldznn Gne ile karlatrlmasdr. ABD Alcyoneye
benzetilmektedir. Gne, Alcyoneden 10 kat kktr. Ama Gnein mr drt
buuk milyar yl iken Alcyonenin 80 milyon yllk mr vardr. Bu durumdaAlcyoneun mr daha azdr ve ABD bir gn kecektir. Onarmclar mre
Kadzadeye, Gnein ve Dnyann nasl yok olacan Simlasyondan gsterirler.
Altn Gzl kk kz Eyll ile irazl adamn diyalounda farkl dnyalarn
gkyzne gre tarif edilen farkl merkezlerinin olduu anlatlmaktadr. Yeryz
ehrinin mimari plan Gkyznn tpk basmdr. Konumlar Greenwich hattna
gre tarif edilmek zorunda olmad, Bizim dnyamzn merkezi Edirne
cmlesinden her bir varln kendine ait bir merkezi olduu ve hibir merkezin dier
bir merkeze stn olmad hipotezi, yani Potin Ba hipotezi anmsatlmaktadr.
Alatl, Gkyzne bakmak ifadesini Trklerdeki astronomi, matematik
iliminin gerilediini anlatmak istei ile kullanmaktadr. Trklerin gkyzne
bakmaktan vazgetii dnemle, gerileme srecimizin de balam olduunu iaret
etmektedir. Rya altnda in'den Tibet'e, Altay illerine kadar uzanan bir
corafyann serili olduu bir gkyz tanmlamas ile alarak, Asya'nn
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgurluk Analitik Bir Karsilastirma a Literary Comparison of Alexandr Soljenitsi
47/89
40
tecrbesiyle, kuantum fiziinin sufilikle el ele verdii bir anlayla sonulanmaktadr.
Rya, din ve bilimin uyum iinde birlikteliini savunan, btncl dncenin hakim
olduu bu anlaytr. Onarmclar, Mucizeler Diyarnda simulasyonlar araclyla
bu ryay gerekletirmilerdir.
Rya Dorusal ve Atomist politikay dlayan, Guo Shoujingi inkar
etmeyen bir aydnlamadan, Asyay inkar etmeyen bir Rnesanstan, Tibeti inkar
etmeyen bir ilahiyattan, bilimi inkar etmeyen bir tevhidten ve tevhidi inkar etmeyen
bir bilimden mteekkil sonsuz revizyona tabi olma iddasnda bulunan Turna
deolojisi ne srlmektedir. Bu; ideolojide Turnalar, Dalar, Seher Yldz kutsal
l durumundadr. Bu l Trk toplumunun ve kltrnn urad afaziden
kurtulabilmi ortak ender kavramlardandr.
Turnalar, Dalar, Seher Yldz tm roman boyunca tekrarlanmaktadr.
Bundaki ama Trk toplumunun ve kltrnn ortak kavramlarna iaret etmektir.
Bu kavramn yaayagelmesinin sebebi trklerdir. Trkler ise Trk toplumunun
zn yanstan deerlerdir. Dalar etkileyici, yalndr. Seher Yldz ise yolgstericidir. Her ikisi de zgrl artrr. Turna ise, Trkler iin nem tayan
bir kavramdr. nk Turna, kendi yaam biiminden bakasna boyun emeyen,
yalakala tenezzl etmeyen, onurlu bir kutur. Turnann zor artlarda bile hayatta
kalabilmesi dayanklln gsterir. Turna aslnda insann, kendi aslyla, toprayla
olan sarslmaz balarn, insann toprana balln ifade eden bir simgedir.
Turnann en nemli zellii ise zgrl temsil etmesidir. Onarmclar Turna
mecazn kullanarak kendilerine be yasa belirlemilerdir. Bunlar Be A maddesi
olarak bilinen drstlk, yiitlik, sadakat, nezaket, denge olarak ifade edilmektedir.
Kuantum Fizii Mucizeler Diyar felsefesinin zn tekil etmektedir.
Mucizeler Diyarnn Asal Yasa maddeleri olarak adlandrlan yol gsterici kurallar
vardr. Mucizeler Diyarnn Asal Yasas Madde 1: Asal yasa, neyin ne olduu kadar,
neyin ne olabilecei esas zerine kurulmu ve yazl deildir. Bu durumda srekli
revize edilebilir. Yasa kuantum sistemleri dntklerinde ayn anda var olan
sonsuz olaslklar sunar. Olaslklar birbirleriyle eliebilirler, hatta birbirlerine zd
8/2/2019 Aleksandr Soljenitain Ve Alev Alatli Da Ozgur