ISSN: 1138-9664

Vol 5(2002) 109-120

ACHEGAMENTO A PROBLEMATICADA EQUIVALENCIA OU NON EQUIVALENCIA ENTREADXECTIVOS E FRASES PREPOSICIONAIS

ANA VIDAL MEIXÓN (ILG)

veñabuscarrespostasmáisaláda semánticae axu-Abstract

In this article we draw attention to theduality presentedby selected examples,which apparentlyconveythe sameinforma-tion: whetherit be in the choiceof adjectiveor thechoiceof correspondingprepositionalphrase.In order to discoverwhetherwehavea caseof equivalence,we go through a pro-cessof examiningthe different view pointsadoptedby the scholarswhen faced wirhidenticalor similar linguistic realities. In asecondphaseof thestudy,wegive the resultsof the researchinto thesetypesof examples,examplesfrom a body of etbnologicaltexts,taken from spoken Calician. The aimbehind this is to approachthe problematicfrom a purely practical perspective. Weattempt to form groups from pairs withsimilar characteristics.We then analyzethepossible nuances differentiating the twooptions. Throughoutthis srudy, we revealhow the variouslinguistic factors:semantic,pragmatic and stylistic, intervene in thechoiceof adjectiveor pbrase.

A nte exemploscoma hábitosal-imentarios1de alimentación ou escribir rápido 1 conrapidez,nosqueo falante«aparentemente»ransmitea mesmainformaciónó ointe,asíelixa aopción do adxectivocomaa dafrasepre-posicional,suscitanselleó lingílista unha seriedecuestións de difícil resposta.¿Pódesetratar duncasode sinonimia?Non seríao esperable,porquecandoescoitamosque a un mesmosignificadolíecorrespondendousou máis significantesdistintoso habitual é asociarcadaun destessignificantesaunha unidadeconcreta, a palabra. Quizais con-

darnosdoutros feudos lingáisticos, tales coma apragmáticaou a estilística, por exemplo.O quequedapatenteé que cómpreseguirun dosñosque,segundoautorescomo Apresjan,caracte-rizan hoxe a lingiiistica, o de abordarunidadessuperioresá palabra.Con rodo, estamosa mediocamiñoentrea micro e a macrosemántica,xa queestaúltima se centrasobretodoen oraciónse tex-tos e nósocupámonosde frases.

Comezaremosfacendoun percorridopoíosdis-tintos puntosdevistaqueadoptaronos estudiososrespectodo asuntoque abordamose a continua-ción efectuarémo-laanálisedun grupo de exem-píosseguidadascorrespondentesconclusións.

POSICIONAMENTODOS ESTUDIOSOS

Buscamosprimeiro respostasnos xenerativistasco fin de indagar se son quen de explicar estacorrespondenciaentreadxectivose frasespreposi-cionaisa travésdalgúntipo de«transformación».Aobramáisantigaqueconsultamosé a deN. Ruwet,Introduccióna la gramáticagenerativa(19742), nelao autorexpónquesegundoTesniérena secuencía».IDe ai dedu-ce que«dAlfred» (19742:296) ¿o equivalentedunadxectivo,daquelaa preposición«de»transformou-no nun adxectivo. Tesniérechamaa estatransfor-mación traslación,que consisteen transferirunhapalabradunhacategoríagramaticala outracatego-ríagramatical,cambioque entrañaloxicamenreuncambio de función. Ruwet acúsaode confundirrelaciónsentrecategoríase funcións,en «d’Alfred»«Alfred» seguea serun substantivo(porque segueadmitindoos seusdeterminanteshabituais),agoraben, «d>Alfred» podeexerceró igual que «rouge»a

ANA VIDA!. MEIXÓN ACHEGAMENJO/PROBLEMÁTICADA EQUIVALENCIAOUNONEQUIVALENCIA ENTRE...

función de epíteto.Represéntasena seguinteregra(19742: 299):

SN ~ Art i- N i-A

«SNde

Tres páxinasmáisadianteRuwetsegnetocandoaspectosda teoría xenerarivistarelacionadoscocasoque nos ocupa.Comentao chamadoprinci-pio de «equivalencia»de Harris (no queprobable-menteinfluiría Chomsky,apuntaRuwer), del sé-gueseque douselementosson equivalentesse seatopan en contornos idénticos ou equivalentes,agoraben, dendeun punto de vista puramenteformal, sen recorreró sentido.AutoresposteriorescomaFodore Katz, sen embargo,si consideraronútil esteprincipio paraa semánticae a estilística,permitindopot exemplofatar de sinonimialocalcandoen certascondiciónsun parou conxuntodetermospodenser tidos nun texto dado por sinó-nimosou para-sínonímos.

Un ano máis tardeda publicación da obra deRower,V. BáezSanJoséen Introduccióncríticaa lagramática generativacritica a Chomsky pola súaconfusiónentreo significado lingtiístico e o refe-rencial candoesteconsideraque «1 like the play» e«Theplay pleasesme» (1975: 295, 311) tefien omesmosignificado,unhacomo paráfrasedaoutra,senquepuideseexpresarsepor medio de transfor-macións.A igualdadeaquí é no plano referencial,non no ]ingúístico. O autor sinala ademaisqueChomskynon explicou o graveproblemaque su-puña determina-larelación entreparáfrasesdestetipo, para el semanticamenteequivalentes,perodasque afirmabaquenon podíadarcontao mo-delo xenerativo-transformacional.

Estasparáfrases(axa citada,«me alegrode quevengas»l«mealegraquevengas>,«me asombrodesu genialidad»l«measombrasu genialidad»,etc.)(1975: 311) non segueno mesmo patrón dasparellas que aquíestudiamos,pero s¿rvennosdereferente,sobretodoá horadevelasou non velascómo expresiónssemantícamenteequiparables.Ademais faise máis evidentea proximidade enpares nos que, coma nos de Chomsky, varía afunción síntáctic-a:Evivimos-aquí&rghirra-devellosmaztranquilos (adx.-predicativo) ¡con moita tnan-quil-idade (fp - complementocircunstancial demodo).

Deteñámonosagora na análise transforma-cional que M. Luján desenvolveen Sintaxisysemánticade/adjetivo.No capítuloV do libro, adi-cadoós adixectivosadverbiais,estableceunhaseriede probascoasque tentademostrarque a pesardasimilar función adverbialdas formasadxectivasensecuenciascomo «caminarápido»(adxecrívoinva-riable) e «llegó cansada»(1987: 154) (o adxecrivovaríaen xénero e número) a súa aparenteseme-llanza é tan só superficial, na estructurabásicaprimeirascategorízansesimplementecomaadver-bios e as segundasson adxectivosadverbiais’.Dosseis puntosque tocano apartado5.2. inrerésanosespecialmenteo quinto, no que afirma que osadverbiossonsubstituiblespor sintagmaspreposi-cionais, se existen substantivosmorfolóxica ousemanticamenre(ou ben ambos) relacionadosnoléxico, por exemplo:

«Lo hicieron muy rápido»-«Lo hicieroncon mucharapidez»

«Hablaronclaro>- «con claridad»«Andabandespacio»-«con pocavelocidad

1 sin (ninguna)rapidez»(1987: 158)

Pola contranos adxecrivosadverbiaiseste tipode substitucióné menos común, disonante ourequire diferentepreposiciónno sintagmaadver-bial resultantedo cambiode unidade:

«Llegó cansada»-«con cansancio»~ (1987: 154).

11.0Vol. 5(2002): 109-120

ANA VIDALAIEIXÓN ACHEGAMENTOÁPROBLEMÁTJCADA EQUIVALENCIAOUNONEQUP/ALENCIAENTRE.

résasepor matiza-lasdistintasvertentesdo signifi-cadoe paraisto axúdasede conceptoscomo «con-tido proposicional»(apartedo significadodasora-cións que se pode explicar como o productodossignificados dos lexemas constiruíntes), «condi-cións de verdade» (condiciónsbaixo as que seriaverdadeiraou falsa unha oraciónpara a situaciónou o estado do mundoquepretendesedescribir),etc.Afirma quedúasoraciónsteñeno mesmo con-tido proposicionalsó no casode teten as mesmascondiciónsde verdade2e defendeque texto e con-texto son complementarios.A raíz destadefensaanalizarádistintospresupostospragmáticos.Preo-cúpasede distinguir entreo significado descritivo(ou proposicional)e o non descritivo(ou non pro-posicional).Este segundoinclúe un compoñenteexpresivono que se move o ámbito da pragmática(á quealudimosnas liñas anteriores),da estilísticae aquelestipos de significado expresivoquesoncuestionablemenreparteda oración(1997: 68).

Taméndentro da correntexenerativistainteresaagoraLa Sintaxisde MY LI. Hernanze 1~ MA Bru-cart. Recoñecenque por razóns de espacio nonpodenadicarun capitulo ó sintagmaadxectivoou ópreposicional,só os abordanpor vías indirectas.Apesardisoachégansebastanteó nosopuntodeestu-dio candodeclaranquea travésdaexpansiónsepodedemostrarquesecuenciascomo«los estructuralistas»e outrasde maiorcomplexidade,«los estructuralistasdelaEscueladePraga»,sonintercambiablesporuni-dadesléxicascomo «Pepe»,«ellos»,etc. por posuí-lasmesmaspropiedadesdistribucionais.Perosoninter-cambiablesporquea categoríasintácticaé a mesma(un SN), premisaquenonse cumpreenmoitos doscasosque analizamos:alimentarios (SAdx)ldeali-mentación(Sp); interesante(SAdx) ¡de interese (Sp),deaíque resultedubidosoqueostivesenen contaouos explicasenasí.

Fóra da correntexenerativisra, 5. Stati en Lasemant¡quedesadjectifi defendea análisecompo-nencial na liña da semánticaestructural.Na obraconsideraque un lexemae un sintagmasonequi-valentessemánticosen casoscoma«parisien= deParis, solaire du soleil» (1979: 17). Di quesonsintagmas«quasi»equivalentesde adxectivosos deparescomo «sansdentslédenté3,boueuxlpleinde

2 Vid. apdo.5.7. pp. 173-179.Sen embargo,pode que contradictoriamente,páxinas

despois escribe: «Vu que ¿dentéequivaut á “sans denrsI...3»(1979: 30).

boue»(1979: 18), sen matiza-lasdiferenciasentreunha e outra etiquetaxe. Sen embargo unificatodosesresexemplosno momentode afirmar queas definicións perifrásticasdos adxecrivosse re-ducena unhaseriedeestructurassintácticas,entreas calesestánun primeiro lugar a de Prep i- Nom(1979: 28). A aplicación destateoríaó nosocor-pus é obvia, de Pontevedravén se-la definiciónperifrásticade pontevedrés,sendo fp e adxectivoequivalentessemánticos(e así sucesivamentenon-trasparchas).

RodriguesLapaabordaa problemáticaquetra-tamos en Estilística da /íngua portuguesa,ondelemosno apartadoadicadoós nomes:«O adjectivoé porrantoo elementofundamentalda caracterí-za9aodosseres;mas a Estilística tem uma no9áomuito mais largado adjecrivodo quea Gramática:para ela tudo quantosirva para caracterizar,jeitodeentoa~áo,palavraou frase,valecomo adjectivo>(1984: 132). Un pouco máis adianteexemplificaco casode «Avistámosao longe um barco La vela»eafirma que a «locu9áo»ñ vela ¿ equivalentedunadxectivo: «barco veleiro» (1984: 133). Así poiscingueestesexemplosó cido da estilísticae obser-va unha relaciónde equivalenciaentreestasfrasespreposicionaise os adxectivos.

Dentro do funcionalismo,preguntámonosse olibro Variación esxt-4ficadoE. R. Lavanderapodeaportarnossoluciónsá hora de sabercómo cata-logar estespares de adxectivo/fp ¿Están relacio-nadoscoavariación,¿ dicir, coaexistenciade for-masalternantesquepodemosintercambiarsenqueaparentementemudeo «sentido»?Esta noción devariableaplicousesobretodona fonoloxía,porquecomo a propia autora indica: «Para dos o másvariantesfonológicaspuededemostrarsemás con-vincentementeque señalanreferencialmenre“lomismo que paracualquierpar de construccionessintácticassinónimas tales como Sepremió a losmejoresvs. Premiarona los mejores. Una diferenciasintácticade este tipo, tal como la que estudianLabov y Weiner (1977) parael inglés (The liquorc/osetwas brokeninto vs. Theybroke into the liquarcloset) requiereun hábil descartede todaslas posi-bies diferenciasdesignificado»(1984: 41). Fóra dafonoloxía ó que máis se chegoufoi a indicar fac-tores estilísticos, pero non semánticos,coma nocaso de Sankoff. Ante estasdificultadesa autoraopra por afirmar que a substituciónnun mesmoespaciode formasalternantes(comaas pareilasdeexemplos que estudiamos) non é nin libre nin

.M~~yI

V01. 5(2002): 109-120

111

ANA rIVAL MEIXÓN ACHEGAMEN7«OÁPROBLEMÁTICADA EQIJIVALENCIA OU NON EQUIVALENCIA ENTRE.- -

totalmentecondicionadapor factoresextra-lingúís-ricos, senónque reflexari unhaelección funcionalde partedo falante, dirixida a servi-losseus propó-siroscomunicativos.Destexeiro pretendedebil ita-la condiciónde queo significadodebase-lo mesmopara tódalas formasalternantese remprazalaporunha condición de comparabilidadefuncional.(Trujillo, estudiosoó que logo nosreferiremos,crí-tica estaposturaacusándoade prescindirdo signi-ficado e de non falar de gramáticanin de semán-rica, en sentido estricto,senónda covariación devaloressociaison estilísticosenparalelocoaelecciónde variablesdiferentes)(1984: 368).

A grandestrazosseguea LavanderaC. Silva-Corvalán no seu libro Sociolingiiística. Teoría yanálisis. Candoabordao problemado significadoen vanacionsintácticasinala,en consonanciaconela, que as variantes dunha variable sintácticanon sol) claramentedúasou máisformasdiferen-tes de dici-lo mesmo. As variables fonolóxicascovarían con factoressoejais e estilísticos, men-tres queas sintácticas,poio seucarácter especial,están condicionadaspor factores sínractícos,semánticos e pragmáticos(factoresexternoscomaeducación, sexo ou idade son a míúdo poucodeterminantes).Dinos quese vai preocuparpoíomomento de delimita-la esvaradizafronteiraentreciese posiciónase.Como Labov, pensaqueno estudioda variación sintácticacómpretomarcomo punto de partida variantes de sinonimialóxica incuestionable,Só se non conlevan dife-rencíasde significado sintáctico, semánticoninpragmáticoa súapt)sible covariacióncon factoressocíaise estilísticosseriaen si mesmaindicadorade significadossociolingúisticos.En casocontra-no suxire que, xuntamenrecon Lavandera,esacovariaciónsó se poderlainterpretarcomo indi-cadorade diferentesestilosde comunicación(porexemplo,ruáis o~ menosasertivo 1 cortés ¡ abs-tracto,etc.).

Dende o punto de vista da sintaxe funcionalexposto por G. Rojo e T. J. Juliá en Fundamentasdel-análisissintácticofincional probablementenontenamoi.to sentidopór en correlaciónas parellasquerecollemos.Nefasdeberiamoslimitarnosadis-ringuir claramenteentreunidadese furscións, porexemplo,alimentarios(fadx) e dealimentación(fp)desempeñana mesmafunción, a dc modificadordo núcleohábitosno SN os hábitosalimentarios/oshábitos de alimentación. Topamos con funciónssintácticasdistintasnun númeromoi reducidode

casos4comoo nomequeunpoida terprofesianal/naprofesión dependede..., a fadx profesional desem-peñaa función de predicativo,mentresque a fp naprofesión nos¡eva a un CCL.

Busquemosagora respostasdendeoutro enfo-que lingúístico. Máis recenrementeErica C. Gar-cía no seu artigo «Frecuencia(relativa) de usocomo síntomade estrategiasetnopragmáticas»si-nala que o contactoentrelinguas se reflexasobretodo en préstamosléxicos e interferenciassintác-ticas, aínd-aque nestasúltimas, como resultamáisdifícil discernir en qué cambia a perspectivadofalante cando escolle unha ou outra variante,poderlaparecerunhacuestión«meramenteestilís-rica» (1995: 55), sen verdadeiroimporte comuni-cativo. Con todo conclúe que o cambio existe(unido a un contextopragmáticoconcreto)e de-fende que a frecuenciarelativa de usose podevercomo un reflexo devalorese actitudesculturais(amiúdo inexplícitas) nestescasosnos que por me-dio da variación na expresiónse describeunha>

ANA VIDAL MEIXÓN ACJIEGAMENTOÁPROBLEMÁTICADA EQUIVALENCIAOUNONEQUIVALENCL4ENTRE..

quese queredicir (sinonimiacontextual)e non daigualdade no que se di, isto é, do referentedaexpresióne non da narurezasemánticadesaexpre-sión. E advirte que o referentetan só ¿ o que ofalanteimaixina como correlaro«real» (1996: 350)daspalabrasqueemprega,feito do que desprendeá súa falta de obxectividade.Con relación ó estu-dio de E. Garcíarecalcao problemada confusiónentreo que é propiamentevariación(distintosaló-fonos dun mesmo fonema, distintos sentidosdunhamesmaformasemántica)e o que é elecciónentrevariantesdiferentes(como as sintácticas),ascalesnon se refrren a unhasituacióndadaa priorie uníversalmentesenón que dependenda nosavisión do mundo (1995: 364). Na mesmaliñasinala quea equivalencianon ¿ unha propiedadedaspalabrasnin das construccións,senóno resul-radodasnosasopinións,e axúdasedo par«madri-leñoldeMadrid» (1995: 407) paraindicar que, entodo caso, as equivalenciasseríana efectosprag-máticos,utilitarios ou culturais.

Por último, chegamosá obra máis recenredasanalizadas,Gramáticada lingua galegaIII. Semán-tica, de X.R. Freixeiro Mato. Inclúe os exemplosqueestudiamosdentrodaequivalenciadesignativa,que seestablecenelesa travésdo procedementodaderivación, porquepermite, sinala, a equivalenciaentre categoríaslexicais diferentes (manteñenomesmocontido) e cita variospares:«pazodos se-hores/pazoseñorial», «rota de Rosalía/rotarosa-liana» (1998: 105).

PROPOSTA

Despoisde ofrecer estapanorámicaquedapa-tente a marcadacontroversiaque arrodeao temaque nos ocupa.Xérasesobretodo a raíz de dousaspectossinaladamentedistintivos, dunha bandaenfrontámonosa unidadessuperioresá palabra(queinvalidanen grandemedidao apoio dosdic-cionarios) e, doutra, a relación que se estableceentrea opción do adxectivoe a da frase preposi-cional pode ser de distinta natureza,semántica,pragmática,estilística, etc., feito que complica asúa análise.

Pódesefalar aquí de equivalenciadesignativa,pero taméné certo que o termo «equivalencia»emoí esvaradizo (como sinala Trujillo, entreoutros), porque ¿ difícil calibrar ata que nivelchegae cando é máis ou menos perfecta.Con

rodo, preferimosestaetiquetaá de sinonimia ló-xíca, xa que,como imos amosarde seguido,aíndaque o falante dispoñadas dúas opcións para seexpresar, con frecuenciaa súa elección arrastradiferenciasde distinta orde, semánticas,pragmá-ticas, estilísticas(como máis arriba indicabamos),quepodensersimultáneas.

No artigo estudiaremosun corpusde exemplosnos que pode existir alternanciaentre unha frasepreposicionale un adxectivo.Tenderemosa com-parar dúasestructurase non sé as dúasunidadesque formanpartedel.Vémonosobrigadosa faceloasí porqueaoutraopción esixirfaun corpusmoitomáis amplo, necesariopara rastrexarse poderíanexistir ontroscontornosnosque o falantesódispu-xese de unha das dúas posibilidades,ben o ad-xectivo, ben a fp. Só pretendemosofrecer unhamostrapuntodepartida,unhavisión de conxunro.Noutro traballo de maiores dimensiónsresultaríainteresanterecollernun abanode contextosamplocada unha das parellas de unidadesestudiadaecomprobaren quémedidasonsistemáticas.

O corpus do traballo procededo galegooral,parapodérmonosachegarósrecursosda faJaviva ecoñece-lasáariquezade matices.Partir da linguaoral facilita ademaisestablecerun contrasteentrelingua coloquial (ausualdosinformantes)e a for-mal ou literaria (a partirda forma correspondenteextraídadosdiccionarios,polo xeral), de onde olectorpodeinferir mellor o abanodeposibilidadesque a lingua líe oferta,e máisaíndase falamosdeescritores,políticos, aquelesque manexana lin-guaxe publicitaria, falantesen xeral que quciranimpactarde xeito premeditadoó oínte a travésdodominio prácticoda lingua.

Os exemplospresentadosprocedenda análisede 50 páxinasdeetnorextos.Nelas transcribensegravaciónsdenoveveciñosde distintasparroquiasdo concellode Cotobade(Pontevedra),realizadasentreos anos1994-5.

A opción do exemplo que colocamosnun pri-meiro lugar ¿ a que escolleuo falante, e a que Ilesegue¿ o adxectivoou a frasepreposicionaltaménposiblena linguase buscamosno diccionario o subs-tanrivo ou adxectivocorrespondentede igual raíz(ásvecesescollido poío mesmofalante lilias despois).Tentaremosestablecergruposcon aquelescasosquepresentencaracterísticassemellanres.Veremoscomoos maticessemánticosqueseparanunha escolladaoutrason a miúdo complexose esvaradizos.A cadaparellacorrespondemáisdunmatizdiferenciadoras

113Vol. 5(2002): 109-120

ANA VIDAL MEIXÓN ACHEGAMENTOÁPROBLEMTICADAEQUIVALENCIAOUNONEQUI1/ALENCIAENTRE..

máis das veces, pero por razóns de simplificaciónprestaremossobretodoatenciónó máissobresaínre,queseráo quedecidaa súadasificaciónnun grupoou ourro. Por este mesmofeito a análisepartirá docontexto orixinario, completadocon posiblesson-daxes noutros. Agrupámo-losexemplos en dousgrandesbloques,segundoas diferenciaspartanbendo contido ou bendo usoou a forma.

1. PUNTO DE PARTIDA O CONTIDO

1.1. Pu~o DE VISTA INThRNOIEXTERNO

O primeiro grupo, vén dadopola importanciadecisivado puntode vistaque se adopteó expre-sa-lacualidadeá queremiteno adxectivoou a frasepreposicional, estepode ser interno ou externo,respectivamente.En todosestescasosno adxectivomandao puntode vista interno,¿ dicir, a cualida-de expresadainteresasobretodopola súarepercu-sión no propio individuo, mentresque no seodasfrasespreposicionaistransmitesedendeunhapers-pectivamáisexternaó aludir á situaciónquerodeaa ese individuo.

Vexamosalgúnsexemplospara despoiscomen-ralos. Nun primeiro subgrupofaise referenciaaestadosanímicos.Nel a escollamáiscomúndentrodo rexistrocoloquial ¿ a do adxecrivo:

E vivimos aquíagborade vellos maz tran-quilos; L7: con moita tranquilidade

non me creou traumaa miña vida quevivín na miñacasamoi triste, porquemamapadecíade asma;A: con tristeza

Nesresegundoexemploa fp aportamaior dra-matismo,en granparteporquese achegamáisa unestilo literario. O emisorquere restarimportanciaás desgraciasda súa vida, por iso é máisadecuadoo matizde menorinrensidadedo adx.

a segundapartenon sei se non yola conte,porque¿ mol, mol, moi, moi triste, moi dra-mática; A: de moita tristeza,de moitolgrandramatismo

fun unhaadolescentemui alegre, mrd cd-mista; A: de moita alegría, de moito opti-mismo

Inici:d do norne do informante (Vid. última folía).

Aparentementesoniguaisó anterior,peroa pre-senciada preposiciónde marcadiferencias.Deixao terreomáisabertoá enumeración8(de moita tris-teza,demaite ir e vil; de maitetrabal-lo...). honreaisro, o enunciadoco adxectivoten un caráctermáispechado,máis unidimensional, co cal ten unhamatorcargasubxectíva,

Nun posiblequinto exemplosen embargononse admirea opción da fp:

unha gran merendaeles quedarontodoscontentase eu tam¿n quedei contenta; A:tcofl alegría

O verbo quedar,que indica cambio de estado(seguindo a clasificación que estableceVilela)(1995a: 63), como permanecer, manterse, nonencaixaben co matiz máis durativo que aportaafp.

Xa fóra do cido anímico,acóllensea estaoposi-cion interno/externooutrostiposde exemplos.

ó final levei un desengañoe quedeisol-teira;A: * soltería

un casosimilar ó ultimo, aíndaque o verboque-dar xa non significa «pasara certoestado»senón«permanecernel». Isto cadra coa rónica da fp,segundo vimos,pero o problema¿ que nesre tipodeoraciónsnon admiteestaclasede construcciónscon preposición(*quedeina viuvidade, *na virxi-nídade...>.

O exemploseguinterefiresetaméná caracteri-zacióndaspersoas:

porquexa din que os da aldea somospa-letos; V: aldeáns

Paraexplicalo sérvenosde gran axuda a prag-márica.Aldeánspodeter unhalectura neutra(ex.:osaldeáns levan unha vida tranquila) ou negativa(ex,: falando can al-deáns non esperesque che en-tendaná primeira), peroa fp (soa,sen ningúntipodecomplementos)adoitatransmitirconnotaciónspexoratívas,e iso porqueo emisor quere indicarmoito máiscá orixe dapersoa,detrásestáa presu-

Enumeraciónque non debemos confi:ndir coa compíe-mentación da que falaremos no apartado 1.4., xa que aquí aposible información adicional é paralela prirneira, non estástípedirada a cia coma no caso de .4.

114Voi. 5(2002): 109-120

ANA VIDAL MEIXÓN ACHEGAMENTOA PROBLEMÁTICADA EQUIVALENCIAOUNONEQUIVALENCIAENTRE..-

posición de que os que procedenda aldea sonignorantes,brutos,atrasados,etc. De al quenonresultecomún escoitaros da aldea levanunha vidatranquila dentrodun marconeutroou positivo.

Relativosás persoasson taménos dousquedeseguidocomentamos:

e cheghaoutro cataláne póndesvosa falarcataláne eu si non enrendo...que líe dean,eeso xenteestudiadacho fai, ¡xenreestudiada!;E: con estudios

Aquí o que se enfronta, en xeral, ¿ a fala dosvellos (empregodo adxectivo) e a dos novos (dafp). Poroutrabandasobresaea relación de causa-efecto que se observa:porqueseformaroncon estu-diosdedistintoxénerosonxenteestudiada.

Casointeresanteresultaestoutro:

os mestres,a maíor parte delasque mederonclasee indaestánpor al vivas; Es:

ANA VIDA!. MEIXÓN ACJ-IEGAMENTOÁ PROBLEMÁntADA EQUIVALENCIAO(JNONEQUIVALENCIAENTRE...

coma capital empresarial-/doempresario,por citarun. Ademaisna fp operaa sinécdoque,de aí o seumaíor efectismo no oínte, como acontececoasfiguras estilísticasen xeral.

Despois desteprimeiro grupo clasificado entorno ó punto de vista interno/externo,ségueníleen númeroos quexíran en torno á materia/cuali-dadee á extensión.

1.2. MATItRIVCtIALIDADE

Con esrestermos referímonosa aqueJescasosnos que a dúbida oscila entredúas alternativas:ben seleccionardirectamentea materia (ou ám-bito) á que se fai referencia,ben abarcalaa travésda cualidadeou característicaquenosremitaa cía.No primeiro casoestariamosdiante da frase pre-posicional e no segundodiante do adxectivo.Polocomúno substantivoque funcionacomo núcleodo sintagmaconténo trazosemántico[-animado].

ló escribir] problemasde léxico; C: léxicosinvestigarmáispois noshábitosalimenta-

nos; G: de alimentaciónno mundo despois da publicidade. Hai

quevenderentonces...;G: publicitarioescribirpequenosartículosdegastronomía

en galego,6: gastronómicos

Nesres exemplos parece ter, en xeral, unhamaíoraceptaciónentreos falanresa soluciónda fp.O adxecrivoconténun caráctermáis directo,máiscercano,de al que adoiteaplicarseó ámbitoprác-tíco, deixandoo teórico para a fp primeira; porexemplo, ¿ máis frecuenteescoitarxornadasgastro-nómicas (ámbito práctico: prepárasee degústasecomida) ca xornadas de gastronomía, a sua vezhabitualmenteoímos artigas de gastronomía/deléxico (ámbito teórico: reflexiónsescritas).

No resto dos exemplosque encontramosasopciónsnon sonintercambiables,sódispomosdaqueinclúe a fp. Vexamosprimeiro os exemploserentemosdespoisbuscarunha razón a estadife-rencía:

a utilizacióndogal-ego;6: ~galegaescribir pequenosartículos de gastrono-

mía engalega; G: *galegostemosunha empresiñade comunicación;

6: *comunicativa

sonfuncionario de educación;6: *educativta

Oquedistingueesrescinco exemplosdoscarroanteriores¿ quenon presentanopciónsalternantesporquecadaunhadelasestáespecializadanun sig-nificado concreto.Nos dousprimeirosexemplosafp fai referenciaá «lingua galega» (enténdeseaquígalegacomasubstantivo)mentresqueo adxectivoindica «De Galicia ou dos seushabitantes»(RAG1997). Nos dous segundosa significación da fpadoitacorrespondersecoa primeiradefinición dosdiccionarios,a máis neutra,e a dosadxecrivos coasegunda,a que restrinxe un aspectorelacionadocon eta; sirva d.emostraeducativo:«Relativoá edu-cación/Idóneoou convenientepara a educaciónou formación» (RAG 1997).

1.3. EXmNSIÓN

Adoptamoseste termonunsentidoamplo,parasignificarque unhadasopciónsabarcaun campomaisamplo de aplicación ou conleva unhamaiordimensión (seNa temporal, espacial...). Rexis-tramostresexemplosnosque entraen xogo a ex-tensiónde tipo temporal:

vendertresvidónsde leite diarios; A: ó día

A eleccióndo falantedependede se líe interesaprolonga-Jaacción dendea perspectivada conti-nuidade(quenoslevaríaá escollado adxectivo)oudendea da reireración,que se inclina á fp. Vendoeste casoentendemosque non sexaposibleo par:

pois no fin desemanaveñen;A: *semanal

As dúasopciónsconteñenvalor reiterativo,senembargoa do adxectivonon ¿ correcta,¿porque?Pensamosquedetrásestáo carácterparticulardefin desemanapor tratarsedunhafraselexemáricaunido ó feito de quefin é núcleodendeo puntode vista sintáctico,perodendeo lóxico co sema-na. En realidadeequivale a algo parecidoa sema-na ««rematante,se esteadxecrivoexistise,co signi-ficado de «os últimos días dunha unidadetemporal».

e dábaníleuns ataquesmoi feecuentes;A:con frecuencia

116Voi. 5(2002): 109-120

ANA VIDAL MEIXÓN ACHEGAMENTO/PROBLEMÁTICADA EQUIVALENCIAOUNONEQUIVALENCIAENTRE.

No exemplodo adxecrivosó podemosinterpre-tar quese reStea un curtoespaciode tempo,men-tres que no da fp a frecuencia¿ máis relativa,dependemáisda lonxitudedo intervalo de tempoque se interprete.

En canto á extensión relacionadacun maíorcampodeaplicaciónreunimoscatroexemplos.Enrodoselesa maiorextensiónvai unidaó adxectivo.

esplorei o ganado, a produción doganadae do leite; A: gandeira,leiteira

O adxectivoremírenosa unha empresaou sec-ror, e non a unha explotaciónfamiliar pequena,como no casoda fp.

estás tomando un plato de verduras: G:*vexetal

Novamentea Lp conleva un valor atáis restr¡c-tivo có adxectivo,segundorezaunhadassúasdeS-nicións «que leva hortalizascomo ingredientes»(RAG 1997),cocalo adxectivoadmitiríacalqueratipo de hortalizase non sóas verduras.

[unha verduraquenace] ahoraparaesteprimer tempode inverno; C: invernal

A segundaopciónconténmaiorriquezaseman-tica porque ademaisde significar «do in-verno>.,significa tamén«propio del» (RAG 1997), é dicirque reúne assúascaracterísticassexafóra sexaden-tro desaestacion.

o nomeque unpoidaterprofesional-depen-de moito do recoñecementoque che teñan;

naprofesión

A fp tendea restrinxirmáiso significadoporquesecentrano seucontornoprofesional,mentresque

adxecrivoas repercusiónspodenquedaraí ou irrnáis aló destecontornocandoé recoñecidocomoun profesionalpor persoasou entidadesalleas óseuámbitode traballo.

1.4. AIJTOSuI>’ICIFNCIA SIGNIFICATIVA

A extensiónreferíase ó contido que abarca aunidadementresqueo graodeautosuficienciasig-nificativa fai referenciaá maior ou menor necesi-

dadequea unidadeten de especificaciónou com-plementaciónparaprecisarmáiso seuconúdo.

Baixoesteepígrafereunimosaquelasparellasnasque aíndaque as ¿dasposibilidadesse entendenperfectamentedendeunha perspectivalingiiística,unhadelas,adafrasepreposicional,¿ especialmen-te susceptiblede sercompletadade xeito implícitocon máisinformaciónno momentodadescodifica-ción damensaxe.Isto enmárcasedentrodacompli-cidade entreos falanres, que permite ó receptorescolle-lainterpretacióncomplementariamáisade-cuadae aportamáiscontundenciaó enunciado(ocontactocoapragmática¿ evidente).

gúsramevelo cando é un partido intere-sante;NI: de interese

Neste caso, por exemplo, o receptor ten quededuci-larazóndo seuinterese:porserdecisivoparao seuequipo,porquesexoga un título importante,porqueprometeofrecer un bo espectáculo,porquese combinanvarios destesmotivos,etc. En troques,o adxectivotende a concentra-lacualificación nogusto do falante dun xeiro máisabsoluto,bastanteindiferenteó que os demaisconsidereninteresante.

habíaunhasociedadeagraria importante;G: de grandeimportancia

Vemosde novo comoo enunciadodo adxectivoresulta máis pechado,non se trasloce tanto esainformaciónadicionalqueo poderíacompletar(degrande importanciapara a nasa economia,para osestudiosde tifo etnografico, se a comparamoscoadautrospaises,etc.)

levaahoraunsanosultimamentenunpro-cesoreivindicativo; G: de reivindicación

Na segundaopción ábreseen maior medida aespectativado oínte,cara a soluciónscoma:derei-vindicaciónsalarial/de dei-citas...

2. PUNTO DE PARTIDA O USO E A

FORMA

2.1. PREFEBENULAS DO USO LINCÉISTICO

Referímonoscon este titulo ós exemplosnosque tanto unha opción coma outra son válidas

117Vol. 5(2002): 109420

ANA VIDAL MEíXÓN ACI-JEGAMENTOÁ PROBLEMÁTICADAEQUIVALENCIAOUNONEQUIVALENCIAENTRE.-

dendeo punto de vista da lingua, peroo uso quedelafan os falanresou a normarenderona darílepreferenciaa unha sobre a outra ou a desbotarunhadelaspor razónsdeeconomíalingiiística, porcambios históricos de distinto signo, polo dis-correr das modas....No grupo que nos ocupa avanraxecorrespondeá frasepreposicional.

incluso xentede Pontevedra:Es: ponteve-dresa

tal cousa como líe chamamosaquí nazonadePontevedra;G: pontevedresa

¿ unhaverduramoi propiae moi frecuen-te de (jotobade; C: ««cotobadense

O caso dos xentilicios, que vemos nestastresprimeirasparellas(nas que se prefire a fp), ¿ dosmáis coñecidos.Na última parella comprobamoscomo o sistemaofrecea posibilidadedo adxectivo,pero a norma actual non seleccionaestaopción,feito non estrañoentreos xentilicios.

Fóra desteterreoencontramos:

falaríle ós rapacesda guardiacivil era te-rrible vamos,sí esoera terrorl-fi ca, E: deterror

A lingtia ofértanostana¿na opción da fp que,aíndaque se escoira,desbórasefrecuentementeafavor do emprego máis usual dos adxectivos.Detrásdestefeito acóchaseseguramenteo menoruso do substantivoterror na lingua coloquial enrelacióna outroscomo medo,sobretodo.

¡aquelofoi de marte!, Es: mortal

Aquí a maior frecuenciade uso do substantivomarte posibilita un empregomáis equiparadodasdúasopcións,anqueno que respectaá fp cómpresalienta-lo maior éxito de de morrer. Por ourraparreco recursodo adxecrivoincreméntaseo graode coloquialismo.

Na ¿pocaai como sabedesdefameo quese comíaera;G: ««famenta ««famélica

Os adxectivosestánligados ó trazo [-«-animado],de al a imposibilidade10de acompañaró substan-

Esta imposibilidade revélase máis manifesta en famélica,probablemente pola sáa relación co aspecto físico (a extremadelgadez, aspecto enfermizo..) inviable no caso de ¿pocrí.

tivo etoca, sexa neste contexto sexanoutro cal-quera(agás,claroestá,noseidosquesaltanbarrei-ras en buscadun efectoespecial,comao literario,o publicitario, etc..,porquecandomenoschama-rían a atencióndo receptor).Polacontra,escoita-mos ¿pocademíseria/miserensa,deguerras/guerreira,xa queaquíoscondicionamentoslingúisricosper-miten ó adxectivomodificar tanto un substantivoanimadocomaun inanimado.

ese balcón¿ deferro fundido;G. 89:««férreo

Aínda que nos diccionariosa primeira defini-ción de férreo sexa«de ferro>» no usodiario dalin-gua dásellepreferenciaá fp para estesentido. Oaclxectivo acolle ontras acepciónsde significado«coas propiedadesdo ferro/que semellade ferropola súa dureza, ou que demostra tenacidade»(RAC 1997).

tuven un muino antes de ter o que teñoelétrico;1: ««a electricidade,««de electricidade

A segundaalternativa sería posible dende opunto de vistado sistema(ó igual que motor a/degasoil, ola a presión, lámpadade gas...), pero nondendea norma.

aghuacanghas; L, p. 88: gaseada

O uso da lingua tendeua asocia-lo adxectivocon connotaciónsnegativas,aquelasqueremiten áacciónnocivadosgases.

2.2. DESDOERAMErSTOEN I)OIJSThRMOS

Incluimos aquíaquelescasosnosque a fp equi-valentese compónde máisde doustermos:

eu son, son sincera; A, p. 2: de palabrassinceras

A opciónsegundapuntualizamáisa afirmación,canaiíaaacara ó ámbitoda expresiónoral, corres-póndesecoa acepción terceira do diccionario:«Que se pensa ou sente realmente»(RAG). A pri-meira, sen embargo,recolle tanto esteámbito oralcoma o da consideraciónda persoana súaglobali-dade,vémolo reflectido na primeira acepción dadefinición de sincero: «Que actúa ou pensasen

118Vol. 5(2002): 109-i 20

ANA VIDAL MEIXÓN ACHEGAMENTOÁPROBLEMÁYJCADA EQUIVALENCIAOUNONEQUIVALENCIAEN’1Y?B...

enganara ninguén,senmentir» (RAC 1997). Porourra bandaa frase preposicionalachégasemáis óestilo literario.

hai unhasformasxa paquesaiaasí redan-diño, [o queixo] E, p 59: con formaredonda

Onderaména fp conlevaunhamaiorprecisión.

o modelodecociñada muller rural-; G, p.91: do ámbitorural

Do ámbito rural remitenosá procedencia>peroo adxectivorural- amaisdisto pode aludir á carac-terizaciónde persoasou realidadesrelacionadascocampo, xa teñanconnotaciónsneutrasxa nega-rivas.Así a fp resrrinxemáiso significadodo enun-ciadoe dóraodunhantaior obxectividade,ptopiado rexistro máis coidadoa onde nosleva o termoámbito.

CONCLIJ SIÓN

Os resultadosda análisedos exemploscos quetopamosó longo do traballo non fan senónde-nuncía-locarácterpluridireccionaldalingua,espe-cialmenreno que atinxe ó terreodasemánticae dapragmática.

Puidemosver como mesmo en siruaciónsdeaparentesimilitude (entre adxectivose frasespre-posicionais no presenteestudio) a maioría dasvecesesasimilirude resultamoi borrosa,xa quenoseuseo adoirainterferi-lapunrualizaciónde cerrosmarices. Daquelanon estimamosprudenteapli-cáríle-la etiquera de «sinonimia lóxica». Ademaisparaa súainterpretacióna miúdo temosquecon-cederunhaespecialatenciónó contexto,ó escena-rio do enunciado,así como á complicidadedosfalantes,de aí quesexaprecisorecorrerá pragmá-rica. A variable estilística ramén pode servir deaxudaen ocasións.Optamos,non sencerrasreser-vas, pola denominaciónde «equivalenciadesigna-tíva»,de acordoco enunciadona páxinacinco dopresentetraballo.

Ó longo destaspáxinascomprobamosquesonvariadosos motivos que xusrifican a elección,asmáis das veces inconsciente, dunha das dúasopcións,sexao adxectivosexaa frasepreposicional(coa preposiciónde en posiciónpreferente).Co-mentamossó os factores de diferenciación máis

significativos,co propósitode presentarunhapro-postade clasificación, pero ante todo interésanossalienra-lointereseque ofreceo campode estudiotratado. Coñece-losmecanismosque rexen aopcióndo adixectivo e cálesos da frasepreposicio-nal nestetipo de exemplosseriade granurilidade,en especialparaaquelesqueviven do manexodalingua (escritores,xornalistas,publicistas,etc.).

O percorridoefectuadoa travésdesrexogo desemellanzae diverxenciaentreas parellas anali-zadasvén corrobora-laasombrosariquezada lin-gua, a elasticidadeda que ¿ capazno medio dosseus eíxos estructurais.Afortunadamenteseguesemprea ofrecerdilemasnos que lidar.

DATOS DOS INFORMANTES:

ÁureaOgandoVidal, 66 anos.Aguasanras(A).EleodoroPérez,72 anos.Corredoira(E).MoisésFraguasRei, 40 anos.Corredoira(M).Víctor CaramésBouzas,21 anos.Rebordelo(V).EsmeraldaTouriño Vázquez,30 anos. Tenorio

(Es).JoséVentín Pais,73 anos.Tenorio (J).LaureanoAdán Cabaleiro,77 anos.Valongo (L).LuísAlonso Dobarco,25 anos.Viascón(Lu).GuillermoCamposPiñón,50 anos.Viascón(G).

BIBLIOGRAFIA

BÁEz SAN JosÉ,Y (1975): Introduccióncrítica a lapa-máticagenerativa.Barcelona:Planeta.

DIAZ HoRMiGO, M.« T. (1997): «Esquemassintáctico-semánticosde unidadesconstituyentesde estructurasparadigmáticassecundarias.A propósitodel desarrollopredicativo»,Estudiosdelingaistica general (III). Tra-bajospresentadosen elJI cangreso nacionalde lingziísticageneral.Granada:Método (93-105>.

ESCANDELL Vínai., M. V.a (1996): Introducción a lapragmática.Barcelona:Ariel.

FREIPIRO MATO, Y. R. (1998): Gramática da linguagalega.III Semántica.Vigo: A NosaTerra.

GARCÍA, E. C. (1995). «Frecuencia (relativa> de usocomo síntomade estrategiasemopragmáticas»,Len-guas en contacto en Hispanoanzérica,Frankfurr amMain.

HERNANZ, M.~ LI. e BRLICART, J. MÁ« (1987): La sinta-xis1. Princz>ios teóricos. Laoraciónsimple.Barcelona:Crítica.

LAVANDERA, Beatriz R. (1984): Variación y significado.Buenos Aires: Librería HacherteS.A.

N~rL 119Vol. 5 (2002): i09-i20

ANA VIDAL MEIXÓN ACHEGIL EN!O/PROBLEMÁTICADA EQUIVALENCIA 0(1 NONEQUIVALENCIAENIRE.. -

LÁZARO CARRETER, E (1987v): Diccionario detérminosflloló~icos. Madrid: Credos.

LiúEttii, U. N. (1998): Principios de pragmática. Lo-groño: Universidadde La Rioja.

LEVINSON, S. C. (1989): Pragmática.Barcelona:Teide.LUJÁN, lvi. (1980): Sintaxisy semánticadel adjetivo.

Madrid: Cátedra.LUQUE DURÁN, J. de D. & MANJÓN POZAS, E J.

(1997): «De la micro a la macro-semantíca:ex-ploracionessobrelos mecanismosdc integraciónse-mántica y eí papel en el enunciado de los mo-dificadores temporales»Estudios de língíiisticageneral (111/ I?abajaspresentadosen el- II congresonacional de lingñística general Granada: Método(273-288).

LYONS, ]. (1997): Semántica/ingi¿ística. Una íntroduc-clon. Barcelona:Paidós.

Real AcademiaGalega (1997): Diccionario da Real-Aca-demia Galega. Vigo: Real Academia Galega/Gala-xia/Xerais.

RODRIGUESLAPA, M. (1984ii): Estilísticada línguapor-tuguesa.Coimbra:CoimbraEditora.

RooídcUiú’.c;oNZÁLEZ, E. (1958): Diccionario enciclo-pédicogallego-castellano.Vigo: Galaxia.

Rojo, U. & JIMÉNEZ JULIA, T. (1989).«Fundanientosdel análisis sintáctico funcional», Lalia 2. Santiago:Universidadede Santiagode Compostela.

RUWET, N. (19742): Introduccióna la gramáticagenera-tiva. Madrid: Gredos.

SiiVA-CoRvALÁN, C. (1989): Sociol-ingáistica. Paría yanálisis. Madrid: Alhambra,SA.

STÁTL, Sorin(1979): La semantiquedesadejectzfien lan-gues romanes. Paris: Editions jean-Favard(ServiceLinguisriquede lUniversiré i’ierre-er-MarieCurie).

TRUJILíQ, R. (1996): Principios de semánticatextual.Madrid: Arco Libros, S.L.

VIJELA, M. (1995a): Gramáticada Língna Portuguesa.

Coimbra:Almedina.— (1 995b): Léxico eGramática. Ensino da línguaportu-

guesa:léxico,dicionário, gramática.Coimbra: Almedina.

120Vol. 5 (2002): 109-120