2555 - 2556
บรรณาธการ
คณะท�างาน
หนวยงานทจดท�า
หนวยงานทจดพมพกองทนเพอความปลอดภยในการใชรถใชถนน กรมการขนสงทางบกพมพครงท 1 ตลาคม 2558 จ�านวน 2000 เลม
ศนยวชาการเพอความปลอดภยทางถนน มลนธนโยบายถนนปลอดภย ส�านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)
มลนธไทยโรดส และศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย สถาบนเทคโนโลยแหงเอเซย
ศ.นพ.ไพบลย สรยะวงศไพศาล ภาควชาเวชศาสตรชมชนคณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบดมหาวทยาลยมหดล
ดร.ดนย เรองสอนดร.ปยพงษ จวฒนกลไพศาลดร.อภวรรธน โชตสงกาศนายณฐพงศ บญตอบนายพรชย จนทรถาวรนางสาวระว กองทองรศ.ดร.กณวร กนษฐพงศ
นางสาวเอออารย เจนศภการ
รศ.ดร.ศกดสทธ เฉลมพงศ
ดร.ศรดล ศรธรดร.สเมธ องกตตกล
มลนธไทยโรดสมลนธไทยโรดสมลนธไทยโรดสมลนธไทยโรดสมลนธไทยโรดสมลนธไทยโรดสศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย สถาบนเทคโนโลยแหงเอเซยศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย สถาบนเทคโนโลยแหงเอเซยคณะวศวกรรมศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลยมหาวทยาลยเทคโนโลยสรนารสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย
สนบสนนโดย
บรรณานกรมรายงานสถานการณอบตเหตทางถนนของประเทศไทย
พ.ศ. 2555 - 2556
008 009
บรรณ
านกร
ม
บรรณ
านกร
ม
010 011
บอกก
ลาว
บอกก
ลาว
ปจจบน 2558 เปนปท 5 ซงรฐบาลไดประกาศนโยบายทศวรรษ ความปลอดภยทางถนน ตงแต 2554 โดยมงหมายจะลดการเสยชวตบนถนนใหไดมาตรฐานสากล คอ ต�ากวา 10 ตอแสนประชากร ในป 2563 เพอมงสเปาหมายน รฐบาลจะด�าเนนการ 8 แนวทางไดแก สงเสรมการสวมหมวกนรภย ปองกนเมาแลวขบ ปองกนการใชความเรวเกน พฒนาสมรรถนะผ ใช รถใช ถนน แก ไขจดเสยงอนตรายบนถนน ยกระดบมาตรฐานยานพาหนะ ปรบปรงระบบบรการการแพทยฉกเฉนและรกษาฟ นฟผ บาดเจบ และพฒนาระบบการบรหารจดการ
รายงานนน�าเสนอความเปนไปเกยวกบความปลอดภยทางถนนดวยตวเลขสถตจนถงป 2556 พบวา 3 ป ต งแต ประกาศนโยบายนน
ทางรถไฟลดจ�านวนลง ในทางตรงกนขามการบาดเจบและเสยชวตเกยวกบอนตรายขางทางไมลดลง
ประการสดทาย การทคณภาพขอมลบงชปรมาณผ เสยชวตดขนเพราะมการบรณาการขอมลจากสามแหลง(มรณบตร ต�ารวจ สถานพยาบาล) เปนขอบงชพฒนาการด า น ร ะ บ บ ก า ร บ ร ห า ร จ ด ก า รแนนอนบนเสนทางด�าเนนนโยบายทศวรรษความปลอดภยทางถนนยงมความทาทายอกมาก ผเสนอรายงานหวงวาความกาวหนาในหลายดานทกลาวมาจะเปนก�าลงใจให คนท�างานทกหน วยงานทเกยวของทมเทความพยายามมากขนเพอบรรลเปาหมายในทสด
ดานหนงปรมาณผเสยชวตจากภยทางถนนเปนไปในทศทางลดลงทละนอย (22,487 เปน 21,645 ในป 2554 และ 2556 ตามล�าดบ) อกดานหนงความรนแรงของอบตเหตกลบเพมขนอยางตอเนอง ดวยสถตเชงพรรณาในรายงานน เปนไปไดยากทจะชชดว าความเปนไปดงกลาวเกดจากเหตใด
บางทการพจารณาความเปนไปเกยวกบการด�าเนนมาตรการแตละแนวทางใน 8 ประการทกลาวมาอาจท�าให ผ อ านพอเหนภาพลางๆ วามแนวทางใดบางคบหนา แนวทางใดชะงกงนหรอถดถอย เพอหาทางปรบปรงแกไขตอไป
แมว าการรณรงคทางสอและการบงคบใชกฎหมายสวมหมวกนรภยมมานาน แต 3 ปมาน สถตการสวมหมวกนรภยกลบถดถอยในผขบขและผโดยสาร สอดคลองกบจ�านวนผเสยชวตในกลมนกเพมขน แตมภาพยอยทนาชมชมและรอคอยการขยายผลนนคอ กทม. นนทบร และภเกต ซงอตราสวมหมวกนรภยเกน 60% ท�านองเดยวกบการสวมหมวกนรภย ผขบขและผโดยสารรถเกง/รถกระบะคาดเขมขดนรภยลดลง ตรงกนขามกบ
พฤตกรรมเสยงสองประการแรก การขบขชนดเมาแลวขบลดลงในผ ใช จกรยานยนตแตเ พมขนบนถนนสายรอง โดยเกยวของกบรถเกง รถกระบะ และสามลอเครอง เชนเดยวกบการควบคมพฤตกรรมเสยงสามประการแรก การบงคบความเร ว เป นความรบผดชอบของส�านกงานต�ารวจแหงชาตในขอบเขตทวประเทศ แตสถตการด�าเนนมาตรการปรากฏเฉพาะบนถนนทกรมทางหลวงรบผดชอบ (ประมาณรอยละ 25 ของความยาวถนนทงประเทศ) เมอเทยบกบป 2552 ต�ารวจทางหลวงตรวจจบความเรวเพมขนมากถง 136% ในป 2556 ท�าใหสดสวนอบตเหตและการเสยชวตจากการใชความเรวคงท ในขณะทจ�านวนผเสยชวตเพมขนระหวางป 2554-2556
ในทางสภาพถนน สถตเฉพาะกรมทางหลวงแสดงว าจดเสยงอนตรายลดปรมาณลงอยางต อเนอง สอดคลองกบ % งบประมาณอ�านวยความปลอดภยทางถนนเพมขน เชนเดยวกบอบตเหตจดตด
บอกกลาว
008010012014 072020022026030034
038042046050054060064068
080092102114
074
สารบญ
หนา เรอง
ขอมลบรรณานกรม
บอกกลาว
สารบญ
สถานการณความปลอดภยทางถนนของโลกในปจจบน
อบตเหต การเสยชวตและการบาดเจบ
ความรนแรงของอบตเหตทางถนน
อบตเหตทางถนนชวงเทศกาล
ตวชวดสถานการณ��ความปลอดภยทางถนนของประเทศไทย
การใชความเรว
เมาแลวขบ
การสวมหมวกนรภย
การคาดเขมขดนรภย
ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถจกรยานยนต
ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถโดยสาร
จดเสยงและจดอนตรายบนถนน
อบตเหตอนตรายขางทาง
อบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟกบถนน
ความปลอดภยในการขนสงสนคาอนตรายทางถนนกบการเขาสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน
ตแผปญหาอบตเหตรถกระบะเทกระจาด
ฝาไฟแดง..เกดจากพฤตกรรมคนเทานนหรอ?
รถโดยสารสาธารณะ:อนตรายมากขนจากโครงสรางของระบบ
คนไทยกบการขจกรยาน
บทความเจาะลกสถานการณในประเดนสำาคญ
012 013
สารบ
ญ
สารบ
ญ
014 015
สถาน
การณ
ความ
ปลอด
ภยทา
งถนน
ของโ
ลกใน
ปจจบ
น
สถาน
การณ
ความ
ปลอด
ภยทา
งถนน
ของโ
ลกใน
ปจจบ
น
สถานการณความปลอดภยทางถนนของโลกในปจจบน
จำานวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนในแตละปไม
ไดเพมขน
แตตวเลขการเสยชวต ทวโลกปละ
(1.24 ลานคน) ยงคงสง
เกนกวาทจะรบได
แมวาหลายประเทศจะประสบความส�าเรจในการลดจ�านวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนน แตกยงมอกหลายประเทศทการเสยชวตก�าลงเพมมากขน
ในป ค.ศ. 2010 มจ�านวนผเสยชวตบนทองถนนทวโลกถง 1.24 ลานคน ซงไมแตกตางไปจากตวเลขการเสยชวตในป ค.ศ. 2007 บงชวาการลดการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนยงไมเปนไปตามเปาหมายทวางไว อยางไรกด ตวเลขการเสยชวตทไมไดเพมมากขนน นาจะมาจากมาตรการแกไขปญหาตางๆทไดด�าเนนการไมมากกนอย มเชนนน จ�านวนผเสยชวตบนทองถนนอาจเพมมากขนตามแนวโนมของจ�านวนยานพาหนะจดทะเบยนทวโลกทเพมขนถงรอยละ 15 ในชวงเวลาเดยวกน
ในชวงป ค.ศ. 2007 และ 2010 มจ�านวน 88 ประเทศทวโลกทตวเลขผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนลดลง¹ สะทอนใหเหนวาความมงมนอยางจรงจงในการแกไขปญหาสามารถท�าใหการเสยชวตบนทองถนนลดลงได โดยใน 88 ประเทศนประกอบดวยประเทศทมรายไดสง 42 ประเทศ ประเทศทมรายไดปานกลาง 41 ประเทศ และ 5 ประเทศเปนประเทศทมรายไดต�า (รปท 1) อยางไรกด ในชวงเวลาเดยวกนน ยงมอก 87 ประเทศทจ�านวนผเสยชวตบนถนนยงคงเพมขนอยางนาเปนหวง
สถานการณปญหารนแรงทสดในกลมประเทศรายไดปานกลาง
อตราการเสยชวตจากอบต เหตทางถนนเฉลยทวโลกอยทประมาณ 18 คน ตอประชากร 100,000 คน อยางไรกตาม พบวากล มประเทศทมรายได ปานกลางมอตราการเสยชวตสงสดคอ 20.1 คน ตอประชากร 100,000 คน ในขณะทกล มประเทศรายไดสงมอตราการเสยชวตต�าสดเพยง 8.7 คน ตอประชากร 100,000 คน เทานน (รปท 2)
รอยละ 80 ของการเสยช วตบนถนนเกดขนในกล มประเทศรายได ปานกลางซงมประชากรคดเปนรอยละ 72² ของประชากรโลก แตมจ�านวน ยานพาหนะจดทะเบยนคดเปนรอยละ 52 เทานน บ ง ช ว า ก ล ม ป ร ะ เ ท ศ รายไดปานกลางนมอตราการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนทสงเมอเทยบกบระดบของจ�านวนยานพาหนะทมอย (ดรปท 3)
รปท�1การเปลยนแปลงของจำานวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนระหวางป�2007�-�2010�
จำาแนกตามสถานะรายไดของประเทศ
รปท�2อตราการเสยชวตตอประชากร�100,000��คน�จำาแนกตามสถานะรายไดของประเทศ
กลมประเทศทจ�านวนผเสยชวตเพมขน
กลมประเทศทจ�านวนผเสยชวตลดลง
รายไดสง
รายไดปานกลาง
รายไดต�า
จ�านวนประเทศ60 6040 4020 200
ประชากร ยานพาหนะจดทะเบยน
ผเสยชวตบนถนน
กลมประเทศรายไดสง
กลมประเทศรายไดต�า
กลมประเทศรายไดปานกลาง
อตรา
การเ
สยชว
ตตอ
ประช
ากร
100,
000
คน
รปท�3จำานวนประชากร�จำานวนผเสยชวตบนถนน�และยานพาหนะจดทะเบยน
จำาแนกตามสถานะรายไดของประเทศa ขอมลยานพาหนะจดทะเบยนครอบคลมเฉพาะประเทศทเขารวมการส�ารวจเทานน
กลมประเทศรายไดสง กลมประเทศรายไดต�ากลมประเทศรายไดปานกลาง
72 80 5212 12 116
478
% %%
% % %%
%
%
* เนอหาเรยบเรยงจาก WHO Global Status Report on Road Safety (2013)¹ ขอมลนไดมาจากการส�ารวจและรวบรวมใน 182 ประเทศ รวมถงการประมาณการเพอใหสามารถน�ามาเปรยบเทยบกนได
² สดสวนนไดรวมประเทศทถกยายสถานะจากกลมรายไดต�าไปสรายไดปานกลางจ�านวน 14 ประเทศ ตงแตรายงานสถานการณความปลอดภยทางถนนระดบโลกฉบบแรกไดเผยแพรออกไป
016 017
สถาน
การณ
ความ
ปลอด
ภยทา
งถนน
ของโ
ลกใน
ปจจบ
น
สถาน
การณ
ความ
ปลอด
ภยทา
งถนน
ของโ
ลกใน
ปจจบ
น
แอฟรกา เมดเตอรเรเนยน ตะวนออก
แปซฟคตะวนตก
เอเชยตะวนออกเฉยงใต
อเมรกา ยโรป
ทวปแอฟรกามอตราการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนสงสด
อตราการเสยช วตจากอ บ ต เ ห ต ท า ง ถ น น น นมความแตกต างกนในแตละภมภาค (รปท 4) โดยพบวาทวปแอฟรกาม
อตราการเสยชวตสงสดคอ 24.1 คน ตอประชากร 100,000 คน ในขณะททวปยโรปม อตราการเสยชวตต�าทสด คอ 10.3 คน ตอประชากร 100,000 คน นอกจากนน สถตยงระบวาอตราการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนมความ แตกตางกนอยางมาก ในแตละประเทศทอยภมภาคเดยวกน ประเทศในทวปยโรปมความแตกตางของอตราการเสยชวตมากทสด โดยประเทศทมรายไดนอยมอตราการเสยชวตมากกวาประเทศทมรายไดสงประมาณ 3 เทา (18.6 คน ตอประชากร 100,000 คน เทยบกบ 6.3 คน ตอประชากร 100,000 คน) ซงคลายกบอตราการเสยชวตของประเทศในเอเชยตะวนเฉยงใตและประเทศในแปซฟคตะวนตก
จ� า น ว น ค ร ง ห น ง ข อ ง ผ เ ส ย ช ว ต จ า กอบต เหตบนถนนทวโลกประกอบดวยผใชรถจกรยานยนต (รอยละ 23) คนเดนเทา (รอยละ 22) และคนขจกรยาน (รอยละ 5) กลาวคอเปนผใชรถใชถนนกลมเสยงสง (Vulnerable road users) โดยอกรอยละ 31 เปนผใชรถยนต และทเหลอรอยละ 19 ไมสามารถระบได อยางไรกตามเมอวเคราะหตามการจ�าแนกสถานะรายไดและตามการจ�าแนกภมภาคขององคการอนามยโลก (WHO) พบวาผใชถนน แตละประเภทมสวนแบง ในกลมผเสยชวตเพราะอบตเหตจราจรตางกน โดยกลมประเทศทมรายไดต�าถงปานกลางมสดสวนของคนเดนเทา คนขจกรยาน และผ ใชรถจกรยานยนต มากกวากลมประเทศทมรายไดสง ตวอยางเชนในทวปแอฟรกาทประชากรสวนใหญเดนทางดวยการเดนและขจกรยาน ในขณะทหลายประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใตและแปซฟคตะวนตก มการใชรถจกรยานยนตอยางแพรหลาย สอดคลองกบก�าลงซอของครวเรอนสวนใหญจงมสวนแบงมากกวาผใชถนนกลมอน (รปท 5) นอกจากนน เมอเปรยบเทยบข อมลแตละประเทศยงพบวามสดสวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนแตกตางกนคอนขางมาก อาทเชน กลมประเทศในทวปอเมรกาทมสดสวนของผใชถนนกลมเสยงเฉลยต�าทสด คอ รอยละ 41 สดสวนดงกลาวอยในชวงรอยละ 22 ในประเทศเวเนซเอลา จนถงรอยละ 75 หรอมากกว าในประเทศคอสตารกา โคลมเบย และสาธารณรฐโดมนกน
อตรา
การเ
สยชว
ตตอป
ระชา
กร 1
00,0
00 ค
น
รปท�4อตราการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนตอประชากร�100,000�คน�จำาแนกตาม
ภมภาคขององคการอนามยโลก
รปท�5�สดสวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนน�จำาแนกตามประเภทของผใชถนนและภมภาคขององคการอนามยโลก
241
213
185 185161
103
จ�านวนครงหนงของผเสยชวตบนถนน ไดแก คนเดนเทา คนขจกรยาน และผใชรถจกรยานยนต³
ประเทศรายไดตางกน มสดสวนผ เสยชวตจ�าแนกตามประเภทการใชถนนตางกน (รปท 6) ในประเทศยากจน คนเดนเทามสวนแบงมากกวากลมอน ตรงกนขามประเทศร�ารวย คนใชรถยนตมสวนแบงมากทสด ส�าหรบประเทศรายไดปานกลางคนใชจกรยานยนตหรอรถยนตสวนแบงมากทสด
รปท�6
สดสวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนน�จำาแนกตามประเภทของผใชถนนและสถานะรายไดของ
ประเทศ
รอยล
ะของ
ผเสย
ชวตจ
ากอบ
ตเหต
ทางถ
นน
กลมประเทศรายไดต�า
กลมประเทศรายไดปานกลาง
กลมประเทศรายไดสง
รถยนต รถจกรยานยนต 2-3 ลอ
จกรยาน
รถยนต
รถจกรยานยนต
รถจกรยาน
คนเดนเทา
อนๆ
เดนเทา อนๆ
ผ เสยชวตจากอบตเหตทางถนน ทวโลกกวารอยละ 59 คอวยรนและวยท�างาน อายระหวาง 15 - 44 ป และมากกวา 3 ใน 4 หรอรอยละ 77 ของผเสยชวตทงหมดเปนผชาย โดยพบตวเลขสงสดในภมภาคแปซฟคตะวนตก ตวเลขสดสวน
ของผเสยชวตตามชวงอายนมความแตกตางกนในแตละภมภาค แตคอนขางมลกษณะทคลายคลงกน (รปท 7) ยกเวนกลมประเทศรายไดสงทมสดสวนผเสยชวตในวยอายเกน 70 ป มากกวากลมประเทศทมรายไดปานกลางและต�า สอดคลองกบสดส วนผ สงอายทมจ�านวนมากในประเทศทเจรญแลว รวมถงความเสยงของผ สงอายทมากขน เนองจากรางกายเคลอนไหวชาลงและเสอมโทรมมากขน
เกอบรอยละ 60 ของผเสยชวตบนถนนมอายระหวาง 15-44 ป
รปท�7สดสวนจำานวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนน�จำาแนกชวงอาย�และระดบรายไดของประเทศ
รอยล
ะของ
ผเสย
ชวต
จากอ
บตเห
ตทาง
ถนน
ชวงอาย (ป)0 - 4 5 - 14 15 - 29 30 - 44 45 - 59 60 - 69 70+
รายไดสง รายไดปานกลาง
รายไดต�า
42%23%
17%
3% 15%
อเมรกา
ทวโลก
แอฟรกา แปซฟคตะวนตก
เอเชยตะวนออกเฉยงใต
เมดเตอรเรเนยน ตะวนออกยโรป
43%
7%
7%
38%
5%
23%
36%
8%
25%8%
15%
33%
4%
36%
12%
37%18%28%14%3%
7%27%50%4%12%
23%5%
31%19%
22%
³ คนขจกรยาน หมายถงผใชยานพาหนะประเภทรถถบทม 2-3 ลอ ไมรวมรถจกรยานยนต และรถจกรยานไฟฟา
ปญหาของการรายงานตวเลขผบาดเจบจากอบตเหตทางถนน
การบรณาการขอมลการเสยชวต
จากอบตเหตทางถนน
จากสถตการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนทกๆ 1 ราย จะมอยางนอยอก 20 รายทไดรบบาดเจบ (1) โดยความรนแรงของการบาดเจบนน มตงแตระดบทสามารถรกษาไดทนทและไมจ�าเปนตองไดรบการดแลจากแพทย จนถงระดบทพการอยางถาวร การประเมนระดบความรนแรงของการบาดเจบใหเทยงตรงแมนย�า จ�าเปนตองอาศยผมอาชพดานการแพทย อยางไรกด ในหลายประเทศยงคงอาศยขอมลการบาดเจบจากการประเมนของเจาหนาทต�ารวจ ซงมกไมไดรบการฝกอบรมอยางเพยงพอในการประเมนระดบความรนแรงของการบาดเจบ นอกจากนน นยามการบาดเจบทตางกนเปนอกสงหนงทท�าใหเกดปญหาในการรายงานตวเลขผบาดเจบจากอบตเหตทางถนน
ข อมลเ กยวกบความรนแรงของการบาดเจบมความส�าคญตอการเลอกวธการรกษาพยาบาลทจ�าเปน ในบางประเทศมโรงพยาบาลทมระบบเฝาระวง การบาดเจบ (Injury Surveillance System) รองรบ การจ�าแนกระดบความรนแรงของการบาดเจบและ วธการรกษา รวมถงมาตรการปองกน
แตทงนแมกระทงในประเทศทมรายไดสงกตาม ระบบเฝาระวงการบาดเจบดงกลาวยงมกไมสามารถครอบคลมไดทวประเทศ เนองจากแผนกฉกเฉนมภาระดแลผปวยมากเกนกวาจะรบภาระการจดเกบขอมลใหไดถกตองแมนย�า ดงนน ในหลายประเทศจงอาศยระบบรวบรวมขอมลจากกลมตวอยางพนท และน�ามาประมาณการใหเปนขอมลภาพรวมระดบชาต (2) สวนประเทศทมรายไดต�าถงปานกลางนน การพฒนาระบบเฝาระวงการบาดเจบยงมอยคอนขางนอย โดยปจจบนมเพยง 77 ประเทศทวโลกทมระบบการรายงานเฝาระวงการบาดเจบระดบชาต (ประกอบดวยรอยละ 47 ของประเทศรายไดสง รอยละ 46 ของประเทศรายไดปานกลาง และเพยงรอยละ 24ของประเทศทมรายไดต�า) ดงนน การรวบรวมตวเลขผบาดเจบจากอบตเหตทางถนนทวโลก จงยงเปนปญหาทาทายอยในปจจบน
การใชนยามการเสยชวต 30 วน4 จะชวยใหการจดเกบและรวบรวมสถตการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนเปนมาตรฐานเดยวกนและสามารถน�าไปเปรยบเทยบในระดบนานาชาตได อยางไรกด แตละประเทศยงคงใชนยามการเสยชวตทแตกตางกน โดยปจจบนมเพยง 92 ประเทศ (รอยละ 51) ทใชนยามการเสยชวต 30 วน ซงเพมขนจากการส�ารวจเดมในป 2008 ทพบวาม 80 ประเทศเทานน
ประเทศสวนใหญรอยละ 71 รายงานสถตจ�านวนผเสยชวตอยางเปนทางการโดยอาศยขอมลจากต�ารวจ ซงมกมปญหาการรายงานขอมลไมครบถวน (Under-reporting) มากกวาขอมลจากโรงพยาบาล โดยเฉพาะอยางยงในกลมประเทศทมรายไดต�าและปานกลาง เนองจากปญหาอปสรรคของเจ าหนาทต�ารวจใน การตดตามสถานะของผประสบอบตเหต (Naji J and Djebarni, 2000)
ระบบขอมลการจดทะเบยนชพ (Vital Registration Data) เชน การเกด การตาย เปนแหลงขอมลตวเลข การเสยชวตจากอบตเหตทางถนนทมความสมบรณ และครอบคลมมากกวาขอมลจากต�ารวจ อาทเชน ขอมลจากมรณบตร ขอมลจากหนงสอรบรองการตาย
ผบาดเจบจากอบตเหตทางถนน จนกระทงพการถาวร ไดรบบาดเจบทศรษะหรอไดรบบาดเจบทไขสนหลง มจ�านวนคดเปนสดสวนทคอนขางมากอยางมนยส�าคญ อยางไรกตาม ยงไมไดมการรายงานจ�านวนผพการถาวรจากอบตเหตทางถนนอยางแพรหลายนก ประเทศโปแลนดรายงานจ�านวนผพการมากทสดถงรอยละ 25 ในขณะทหลายประเทศ(เชนโครเอเชย เมกซโก และรสเซย)รายงานเพยงรอยละ1
ซงเจาหนาทสาธารณสข (แพทย พยาบาล เจาหนาทเวชสถต) เปนผออกใหในกรณการเสยชวตในสถานพยาบาล นอกจากนน การใชขอมลการเสยชวตจากระบบการจดทะเบยนชพ ยงชวยใหสามารถเปรยบเทยบการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนกบสาเหตของการเสยชวตอนๆได5 (6, 7) อยางไรกตาม ยงมอกหลายประเทศทไมมขอมลลกษณะน
แมวาการเชอมโยงขอมลจากหลายแหลงจะชวย ใหการรายงานตวเลขการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนมความถกตองมากขน แตในปจจบนพบวา
มประเทศตางๆ ทวโลกเพยงรอยละ 17 เทานนทอาศยตวเลขการเสยชวตจากการเชอมโยงขอมลหลายแหลง
ระบบสารสนเทศดานความปลอดภยทางถนนอนจ�ากดดงกลาวมาขางตน เปนอปสรรคส�าคญตอการท�าความเขาใจแนวโนม และทมาของปญหาอบตภยทางถนน จงไมเกดนวตกรรมแกปญหาอยางเทาทน ทวถงไมชวยใหสงคมตระหนกและรเทาทนสถานการณจนเกดเจตจ�านงทางการเมองอนเพยงพอตอการปรบปรงระบบขนสงโดยสารใหมคณภาพ ปลอดภย เทาเทยมและทนสมย
บรรณานกรม
(1).Peden M et al., eds. World report on road traffic injury prevention. Geneva, World Health Organization, 2004
(www.who.int/violence_injury_prevention/publications/road_traffic/world_report/en/index.html, accessed 22 February 2013).
(2).Holder Y et al., eds. Injury surveillance guidelines. Geneva, World Health Organization, 2001
(http://whqlibdoc.who.int/publications/2001/9241591331.pdf, accessed 24 January 2013).
(3).Consortium for Spinal Cord Medicine. Early acute management in adults with spinal cord injury: a clinical practice guideline
for health-care providers. Washington, DC, Paralyzed Veterans of America, 2008.
(4).Mock C et al, eds. Guidelines for essential trauma care. Geneva, World Health Organization, 2004
(www.who.int/violence_injury_prevention/publications/services/guidelines_traumacare/en/index.html, accessed 22 February 2013).
(5).Economic Commission for Europe Intersecretariat Working Group on Transport Statistics. Glossary of transport statistics, 3rd
ed. New York, NY, United Nations Economic and Social Council, 2003 (TRANS/WP.6/2003/6).
(6).Harvey A, ed. Data systems: a road safety manual for decision-makers and practitioners. Geneva, World Health Organization, 2010
(www.who.int/roadsafety/projects/manuals/data/en/index.html, accessed 22 February 2013).
(7).Naji J and Djebarni R, Shortcomings in road accident data in developing countries, identification and correction: A case study,
IATSS Resarch, Vol 24, No 2, 2000
(8). asser S et al. Prehospital trauma care systems. Geneva, World Health Organization, 2005
(www.who.int/violence_injury_prevention/publications/services/39162_oms_new.pdf, accessed 24 January 2013).
(9).World health statistics 2012. World Health Organization, Geneva, 2012
(www.who.int/gho/publications/world_health_statistics/2012/en/index.html, accessed 24 January 2013).
018 019
สถาน
การณ
ความ
ปลอด
ภยทา
งถนน
ของโ
ลกใน
ปจจบ
น
สถาน
การณ
ความ
ปลอด
ภยทา
งถนน
ของโ
ลกใน
ปจจบ
น
4 ผเสยชวตจากอบตเหตทางถนน หมายถง บคคลทเสยชวตโดยฉบพลนหรอเสยชวตภายใน 30 วน อนเนองมากจากอบตเหตทางถนน (5) โดยการก�าหนดระยะเวลา 30 วนมาจากงานศกษาวจยทแสดงใหเหนวาการเสยชวตสวนใหญเกดขนภายใน 30 วนทประสบอบตเหตและไดรบบาดเจบ
5 การส�ารวจขอมลครงนไดปรบปรงและแกไข โดยการเทยบเคยงและประเมนการขอมลของแตละประเทศใหเปนไปตามตามนยามของผเสยชวตภายใน 30 วน ทปรากกฎในภาคผนวก ทไดรบการพจารณาในแตละประเทศ
ตวชวดสถานการณความปลอดภยทางถนน อบตเหต
การเสยชวตและการบาดเจบ
การคาดเขมขดนรภย
ความรนแรงของอบตเหตทางถนน
ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถจกรยานยนต
อบตเหตทางถนนชวงเทศกาล
ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถโดยสาร
การใชความเรวจดเสยงและจดอนตรายบนถนน
เมาแลวขบอบตเหตอนตรายขางทาง
การสวมหมวกนรภย
อบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟกบถนน
020 021
สถาน
การณ
ความ
ปลอด
ภยทา
งถนน
ของโ
ลกใน
ปจจบ
น
สถาน
การณ
ความ
ปลอด
ภยทา
งถนน
ของโ
ลกใน
ปจจบ
น
๑อบตเหต
การเสยชวตและการบาดเจบ
ในขณะทรายงานลาสดขององคการ อนามยโลกระบวาประเทศไทยมความ เสยงตอการเสยชวตจากอบต เหตทางถนนสงเปนอนดบสามของโลกผลการทดลองเชอมโยงขอมลการเสยชวตจากหลายฐานชชดวาประเทศไทย มความสญเสยจากอบตเหตทางถนนทแท จรงมากกว าท เคยรบร กนมาใน อดตถง 2 เทา
022 023
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
อบตเ
หต ก
ารเส
ยชวต
และ
การบ
าดเจ
บ
60
22,052
ขอคนพบลาสดดงกลาวมนยยะตอการขบเคลอน นโยบายเพอปองกนและแกไขปญหาอบตเหตทางถนนในประเทศไทย ดงตอไปน
อบตเหตการเสยชวตและการบาดเจบตวเลขความสญเสยทแทจรงจากอบตเหตทางถนนในประเทศไทย เปนปรศนาท นกวชาการพยายามหาค�าตอบมาเปนเวลานาน ทงจากการศกษาวจยของ กระทรวงสาธารณสขรวมกบมหาวทยาลย ควนสแลนด เมอป 2548 ทอาศยการส มตวอย างทางสถตคาดการณ ว าจ�านวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนในประเทศไทย นาจะอยท 25,136 คน มาจนถงการคาดการณดวยแบบจ�าลอง ทางสถตขององคการอนามยโลกทระบวาตวเลขผเสยชวตในป 2553 สงถง 26,312 ราย โดยเมอเทยบกบจ�านวนประชากรแลวจดไดวาประเทศไทย มความเสยงตอการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนสงเปนอนดบ 3 ของโลก ในขณะทระบบขอมลสถตของหนวยงานหลกยงคงรายงานตวเลขการเสยชวตทต�ากวาและขดแยงกนอยางมนยส�าคญเรอยมา เชน ในป 2555 ส�านกงานต�ารวจแหงชาตและกระทรวงสาธารณสขรายงานจ�านวนผ เสยชวต เทากบ 14,059 และ 9,255 ราย ตามล�าดบ
จนกระทงการทดลองเชอมโยงระบบขอมลการเสยชวตจาก 3 แหลงทส�าคญ ไดแก ต�ารวจ สาธารณสข และประกนภย ซงรเรมโดยอนกรรมการดานการจดการขอมลและตดตามประเมนผล ศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนนมาตงแตป 2556 ไดปรากฎขอเทจจรงทนาเชอไดวาในชวงป 2554 ถง 2556 ประเทศไทยมผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนโดยเฉลยสงถง 22,052 คนตอป ตามล�าดบ หรอเทากบวามผเสยชวตเฉลยประมาณ 60 คนตอวน ใกลเคยงกบตวเลขการเสยชวตเฉลยตอวนในชวง 7 วนอนตรายของเทศกาลปใหมทรายงานโดยสถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต
ควรสนบสนนให เกดโครงสร างการท�างานเชอมโยงระบบขอมลอยางถาวร รวมถงการเชอมโยงข อมลย อนหลงไปชวงกอนป 2554 เพอคาดการณ แนวโนมสถานการณทแทจรงส�าหรบการปรบทศทางและเป าหมายของทศวรรษแหงความปลอดภยทางถนน
การบรณาการขอมลระหวางหนวยงาน ท�าใหการรายงานตวเลขการเสยชวตใกลเคยงขอเทจจรงมากกวา
การด�าเนนมาตรการดานความปลอดภยทางถนนอยางเขมขน มความจ�าเปน ตลอดทงปไมเฉพาะชวงเทศกาลเทานน
ประเทศไทยมความสญเสยจากอบตเหตทางถนนทแทจรงมากกวาทเคยรบรกนมาในอดตถง 2 เทา
024 025
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
อบตเ
หต ก
ารเส
ยชวต
และ
การบ
าดเจ
บ
หรอ
เทากบมผเสยชวต
เฉลย
คน�/�ป
คน�/�วน
4
3
2
1
ผลการศกษาจำานวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนในประเทศไทย�เปรยบเทยบกบตวเลขสถตจากการรายงานของหนวยงานหลกป�2548�-�2556
ส�ำนกงำนต�ำรวจแหงชำตระบบขอมลสถตคดอบตเหตจราจร ส�านกงานต�ารวจแหงชาต
กระทรวงสำธำรณสข ขอมลมรณบตรและหนงสอรบรองการตาย ส�านกนโยบายและยทธศาสตร ส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข (เฉพาะป 2548 – 2552 ใชขอมลมรณบตรเพยงแหลงเดยว)
โครงการพฒนาคณภาพสาเหตการตายในประเทศไทย โดยกระทรวงสาธารณสขรวมกบมหาวทยาลยควนสแลนด พ.ศ. 2548
รายงาน Global Status Report on Road Safety โดยองคการอนามยโลก (World Health Orga-nization) พ.ศ. 2553
การเชอมขอมลอบตเหตจราจรหลายฐานขอมล (POLIS E-claim และมรณบตร) โดยคณะอนกรรม การดานบรหารจดการขอมลและ การตดตามประเมนผลศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนน
ราย / ป
7,000
0
14,000
21,000
28,000
25,13626,312
22,487 22,026 21,645
จำานวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนใน
ประเทศไทย�ป�2556�จากการเชอมขอมลอบตเหตจราจรหลายฐานขอมล
จำานวนรวม
ราย21,645
มรณบตรกระทรวงมหาดไทย
POLISสำานกงานตำารวจ�แหงชาต
E-CLAIMบ.กลางคมครอง
ผประสบ�ภยจากรถ�จำากด6,064
3,101
2,403
2,284
177
6,286
1,330
2554-2556
ประเทศไทยมผเสยชวต
จากอบตเหตทางถนน
ในชวงป
ทมา: คณะอนกรรมการดานบรหารจดการขอมลและการตดตามประเมนผล ศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนน
๒ความรนแรงของอบตเหตทางถนน
ความรนแรงของอบตเหตทางถนนยงคงมแนวโนมเพมสงขน ทงชวงเ ว ล า ปกต แล ะช วง เทศกาล โดยสถานการณความรนแรงมกกระจายอยรอบจงหวดศนยกลางทางเศรษฐกจของแตละภมภาค รวมทงมความแตกตางกนตามสภาพแวดลอมทางกายภาพของถนน
026 027
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
ความ
รนแร
งของ
อบตเ
หตทา
งถนน
FATALCRASHES
028 029
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
ความ
รนแร
งของ
อบตเ
หตทา
งถนน
ความรนแรงของอบตเหตทางถนน
รนแรงของอบตเหตควรมงเนนไปยงพนทดงกลาว เชน จงหวดตางๆ ทอยโดยรอบ เมองใหญของแตภาค ซงมกมการเดนทาง สญจรทางไกลวงผานและใชความเรวสง นอกจากนน สภาพแวดลอมทางกายภาพของถนนยงเป นอกป จจยทส งผลตอความรนแรงของอบตเหตจากขอมลสถต
ของกรมทางหลวง ลาสดพบวา ทางหลวง 4 ชองทางการจราจรหรอนอยกวา มกเกดอบตเหตทมความรนแรงนอยกวาทางหลวง 2 ชองทางจราจร ซ งอาจมอ บ ต เหตเฉยวชนในลกษณะประสานงาเกดขนไดรวมถงอบตเหตรถตกขางทางทมโอกาสเกดขนมากกวา
แนวโนมสถานการณ ความรนแรง ของอบตเหต ทางถนนยงคงเพมสงขนอย างต อ เ นอง ทงในช ว ง เวลาปกตและในชวงเทศกาล โดยเฉพาะ ถนนทางหลวง ทตวเลขดชนความรนแรงและดชนการเสยช วตยงคงทะยานเพมสงขนอยางนาเปนหวง สอดคลองกบขอเทจจรงทการขบเคลอนมาตรการเฉพาะดานเพอล ด ค ว า ม ร น แ ร ง ข อ งอบต เหตบนทางหล วง เชน การจดการความเรว การจดการสภาพ อนตรายขางทาง ยงไมบงเกดขนอยางเปนรปธรรมชดเจน ทงน จากข อมล เปรยบเทยบในเชงพนทตงแต ป 2551 - 2556 แสดงใหเหนวาความรนแรงของอบตเหตทางถนนมแนวโนมกระจายตวอยรอบศนยกลางทางเศรษฐกจของแตละภมภาค ดงนนการด�าเนนมาตรการเพอลดความ
สถานการณความรนแรงของอบตเหต
ทางถนนรายจงหวดเฉลยป
25512556-
แนวโนมความรนแรงของอบตเหตทางถนนในประเทศไทยทเพมขน ระหวางป 2551 - 2556
รอยละของอบตเหตบนทางหลวงทมการเสยชวต
ดชนความรนแรง ภาพรวมทวประเทศ
อบตเหตบนถนนทางหลวงดชนการเสยชวต
2554
2555
2556
ดชนความรนแรง�(Severity Index)
2554 2555 2556
ดชนความรนแรงของอบตเหตบนทางหลวงแหลงขอมล : ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง
ดชนการเสยชวตของอบตเหตบนทางหลวงแหลงขอมล : ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง
ชองจราจร
ชองจราจร
ชองจราจร
ชองจราจร
ชองจราจร
ชองจราจร
ชองจราจรหรอมากกวา
ชองจราจรหรอมากกวา
ชองจราจรชองจราจรชองจราจรชองจราจรหรอมากกวา
2
2
4
4
6
6
8
86428
0 - 5 31 - 456 - 15 46 - 60
16 - 30 > 61
แหลงขอมล: ฐานขอมลคดอบตเหตจราจร ส�านกงานต�ารวจแหงชาตแหลงขอมล: ศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนน
แหลงขอมล: ศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนน แหลงขอมล: ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง
แหลงขอมล: สถตคดอบตเหตจราจร ส�านกงานต�ารวจแหงชาต แหลงขอมล: ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง
ดชนความรนแรงสงกรานต ดชนการเสยชวตปใหม
๓อบตเหตทางถนน
ชวงเทศกาล
แนวโนมการสญเสยจากอบตเหตทางถนนในชวงเทศกาลทลดลงเรมทจะชะลอตวจ�าเปนตองอาศยความรทหยงลกไปถงธรรมชาตและสาเหตของอบตเหตเพอปรบมาตรการใหการแกไขปญหาเปนไปอยางตรงจดมากยงขน030 031
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
อบตเ
หตทา
งถนน
ชวงเ
ทศกา
ล
032 033
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
อบตเ
หตทา
งถนน
ชวงเ
ทศกา
ล
อบตเหตทางถนนชวงเทศกาล
จากสถตของศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนน (ศปถ.) และการรายงานของสถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต (สพฉ.) ตวเลขการเสยชวตและการบาดเจบ ในชวง 7 วนอนตรายของเทศกาลปใหมและ
สงกรานต จนถงป 2556 มแนวโนมลดลง แตอตราการลดลงนนเรมทจะชะลอตว ในขณะเดยวกน ความเขาใจถงลกษณะของอบตเหตชวงเทศกาล 7 วนอนตรายจากรายงานของ ศปถ. ยงจ�ากดอยในระดบพนฐานและมแนวโนมไมเปลยนแปลง คอ ยานพาหนะทประสบอบตเหตม า ก ท ส ด ค อ ร ถ จ ก ร ย า น ย น ต อบต เหตส วนใหญ เ กดบนถนนสายรอง บรเวณทมกเกดอบตเหตคอชวงทางตรง สาเหตสวนใหญเกดจากการเมาสรา และชวงเวลา 16.00 - 20.00 น. มกมอบตเหตเกด
ขนมากทสด การปรบแนวทางและมาตรการด�าเนนการแกไขปญหาใหเปนไปอยางตรงจด เพอลดการสญเสยจากอบตเหตทางถนนในชวงเทศกาล จ�าเปนตองอาศยความรทหยงลกไปถงธรรมชาตและสาเหตของอบตเหตมากยงขน เชน ขอมลองคประกอบคน รถ ถนน ทงนยงจ�าเปนตองปรบปรงคณภาพการจดเกบขอมลใหถกตองแมนย�ามากขนรวมถงการน�าขอมลทมอย มาวเคราะหและจ�าแนกรายละเอยด เพอแสวงหาความรท น�าไปสการก�าหนดมาตรการเฉพาะทชดเจนยงขน
จำานวนผเสยชวตและผบาดเจบจากอบตเหตทางถนนในชวงเทศกาลสงกรานต�7�วนอนตรายป�2555�–�2556�จำาแนกตามสาเหตและวนทเกดเหตแหลงขอมล: ศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนน
DAY
วนท 1 วนท 2 วนท 3 วนท 4 วนท 5 วนท 6 วนท 7
1 2 3 4 5 6 7DAY DAY DAY DAY DAY DAY
อนๆ
ทศนวสยไมด
มสงกดขวางบนถนน
บรรทกเกนอตรา
หลบใน
เสพสารเสพตด
ใชโทรศพทเคลอนทขณะขบรถ
ขบรถยอนศร
ฝาฝนเครองหมายจราจร
ฝาฝนสญญาณไฟจราจร
ไมมใบขบข
มอเตอรไซดไมปลอดภย
ตดหนากระชนชด
แซงรถผดกฏหมาย
ขบรถเรวเกนก�าหนด
เมาสรา
ปญหาเมาสรามสดสวนสงในชวง
ปญหาการขบเรว แซงรถผดกฏหมาย และแซงหนากระชนชด มสดสวนสงในชวงวน เดนทางไป-กลบชวงวนท
DAY 3-5
DAY 1-2, 6-7
สถตอบตเหตทางถนนในชวง�7�วนอนตรายของเทศกาลปใหมและสงกรานต
แหลงขอมล: ศปถจำานวนผเสยชวต จำานวนผเสยชวต
จำานวนผบาดเจบ จำานวนผบาดเจบ
แหลงขอมล: สพฉ.
ปใหม
รถมอเตอรไซด
รถโดยสาร 4 ลอขนไป
รถปคอพ
รถเกง / แทกซ
รถบรรทก 6 ลอขนไป
อนๆ
รถต
สงกรานต
จำานวนผเสยชวตและผบาดเจบจากอบตเหต�ทางถนนในชวงเทศกาลสงกรานต�7�วนอนตราย�ป�2555�-�2556จำาแนกตามสาเหตของอบตเหตและประเภทรถ
แหลงขอมล: ศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนน
เมาแลวขบ ขบเรวเกนก�าหนด
ราย ราย2,588 1,686
๔การใชความเรว
แนวโนมขอมลสถตอบตเหตจากการใชความเรวบนทางหลวง บงชวาการบงคบใชกฎหมาย ดวยวธการตรวจจบ ความเรวทใชอยในปจจบน จ�าเปนตองไดรบการ “ยกเครอง” เพราะการเพมจ�านวนการตรวจจบความเรวดวยวธการแบบเดมกวาเทาตวใน 5 ปทผานมาไมไดท�าใหปญหาอบตเหตจากการใชความเรวมแนวโนมทลดลง
034 035
การใ
ชควา
มเรว
การใ
ชควา
มเรว
036 037
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
การใ
ชควา
มเรว
การใชความเรว
พฤตกรรมการใชความเรว ยงเปนปญหาส�าคญทสดของอบตเหตทางถนนในประเทศไทยทรอไดรบการแกไขอยางเปนรปธรรม ดวยการขบขด วยความเรวทสงขน ท�าใหผขบขมเวลาลดลงในการตดสนใจและควบคมรถ อกทงหากเกดอบตเหตการชน กจะท�าใหรางกายไดรบแรงกระแทกมากขน สงผลใหโอกาสการบาดเจบและเสยชวตเพมขน จากการรายงานขอมลสถตอบตเหตบนทางหลวงลาสดในป 2556 พบวามลเหตสนนษฐานในการเกดอบตเหตบนทางหลวงสงทสด คอ การใชความเรว 8,620 ครง หรอคดเปนรอยละ 77 ของอบตเหตทงหมด อกทงยงเปนสาเหตหลกของการเสยชวต คดเปนสดสวนมากถง 2 ใน 3 ของผเสยชวตจากอบตเหตบนทางหลวง บรเวณทเกดอบตเหตความ เรวมากทสด คอ ทางหลวง
จ�าแนกตามกายภาพของถนน
จ�านวนอบตเหต
จ�านวนบาดเจบ
จ�านวนผเสยชวต
77
64
67 136
%
%
%%
ลกษณะของอบตเหตจากการใชความเรวบนทางหลวง
�ป�2556แหลงขอมล: ระบบ HAIMS ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง
สาเหตจากการใชความเรว สาเหตอน
2 ชองทาง 6 ชองทาง อนๆ
4 ชองทาง 8 ชองทางหรอมากกวา
161,724191,837
302,328341,332 351,358
453,062
เพมขน
% สดสวนอบตเหตจากการใชความเรว
อบตเหตบนทาง
ชนคนเดนเทา
% สดสวนการเสยชวตจากการใชความเรว
อบตเหตตกขางทาง
อนๆ
จ�านวนผเสยชวต
รปแบบการชนของอบตเหตจากการใชความเรว�ป�2556
อบตเหตจากการใชความเรว
1,833
968
230
1,984
3,605
48
14
47%
%
%
%
ยานพาหนะทเกยวของ
กบอบตเหตบนทางหลวง
จากการใชความเรว
รถอนๆ
รถบรรทกมากกวา 10 ลอ
รถบรรทกมากกวา 6 ลอ
รถบรรทก 6 ลอ
รถโดยสารขนาดใหญ
รถปคอพบรรทก 4 ลอ
รถปคอพโดยสาร
รถต
รถยนตนง
รถจกรยานยนต
รถจกรยานและคนเดนเทา
912
852
382
379
206
3,307
377
275
4,091
1,917
126
ขนาด 4 ชองจราจร รอยละ 42 ลกษณะการชนเปนอบตเหตตกขางทางรอยละ 48 โดยประเภทของยานพาหนะทเกยวกบอบตเหตการใชความเรวมากทสด คอ รถยนตนงและรถกระบะ ปกอพ ประมาณรอยละ 50
ส�าหรบการตรวจจบความ เรวยานพาหนะบนทางหลวงทด�าเนนการอยในปจจบนนน ถงเวลาทจ�าเปนตองไดรบ การ “ยกเครอง” ใหม ขอมลสถตลาสดบงชอยางชดเจนวาการเพมจ�านวนการตรวจจบความเรวดวยวธการแบบเดม อาจไมไดแนวทางทจะแกไขปญหาไดอยางมประสทธภาพ โดยตงแตป 2551 ถง 2556 แมวาสถตการตรวจจบความเรวมจ�านวนเพมขนอยางตอเนองกวาเทาตว แตในชวงเวลาเดยวกนน สดสวนอบตเหตและการเสยชวตจากการใชความเรวยงคงไมเปลยนแปลงไปอยางมนยส�าคญ
การเปรยบเทยบแนวโนมสถานการณอบตเหตจากการใชความเรวบนทางหลวงกบการตรวจจบความเรวแหลงขอมล: ระบบ HAIMS ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง และกองบงคบการต�ารวจทางหลวง
สถตจำานวนการตรวจจบความเรวบนทางหลวงป�2551�-�2556�(ราย)
๕เมาแลวขบ
อบตเหตเมาแลวขบและการดมแลวขบในกล มผ บาดเจบมแนวโนมลดลงในภาพรวม แตการจ�าแนกขอมลในรายละเอยดเปดเผยใหเหนถงสถานการณลาสดทกลบนาเปนหวงและควรเรงด�าเนนมาตรการแกไข เชน ปญหาอบตเหต เมาแลวขบบนทางหลวงสายรองหรอการดมแลวขบของผขบขรถยนตนงสวนบคคล รถกระบะ และสามลอเครอง
038 039
เมาแ
ลวขบ
เมาแ
ลวขบ
ผ ขบขยานพาหนะลดลงอยางตอเนองจากรอยละ 45 ในป 2548 ลงมาเหลอรอยละ 33 ในป 2556 แต จากการจ� าแนกข อมลตามประเภทยานพาหนะของผบาดเจบไดเปดเผยใหเหนวา สดสวนการดมแลวขบทลดลงมเพยงกลมผใชรถจกรยานยนต ทครองสดส วนมากทสดในระบบขอมลเฝาระวงการบาดเจบเทานน โดยในชวง 2-3 ปทผานมา กลมผบาดเจบทใชยานพาหนะประเภทอน เชน รถยนตนงสวนบคคล รถกระบะ และสามลอเครอง เรมมแนวโนมทสดสวนการดมแลวขบกลบเพมสงขน
040 041
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
เมาแ
ลวขบ
เมาแลวขบสถานการณลาสดของอบตเหต
เมาแลวขบในป 2556 จากรายงานคดอบต เหตจราจรทางบกของส�านกงานต�ารวจแหงชาต และระบบรายงานขอมลอบตเหตของกรมทางหลวง บงชการลดลงของสดสวนอบตเหตเมาแลวขบ ทงในภาพรวมของทงประเทศ และเฉพาะอบตเหตบนทางหลวง อยางไรกด ส�าหรบอบต เหต เมาแล วขบบนทางหลวงหมายเลข 4 หลก (ทางหลวงแผนดนสายรองทเขาถง
พนทในระดบต�าบล) กลบมแนวโนมเพมมากขนในชวงหลายปทผานมา โดยมกเกดขนชวงเวลาตงแตหกโมงเยนถงตสาม
ส�าหรบปญหาการดมแลวขบในกลมผบาดเจบรนแรงจากอบตเหตทางถนน จากระบบขอมลของโรงพยาบาลเครอข ายเฝ าระวงการบาดเจบ (Injury Surveillance) พบวา สถานการณในภาพรวมมแนวโนมทดขน โดยสดสวนของผบาดเจบรนแรงจากอบตเหตจราจรท เป น
จ�านวนอบตเหตเมาแลวขบ
จ�านวนอบตเหตเมาแลวขบ
สดสวนอบตเหตเมาแลวขบ
สดสวนอบตเหตเมาแลวขบในภาพรวม
1-2 หลก
1-2 หลก
รถจกรยานยนต รถเกง
รถกระบะสามลอเครอง
3 หลก
3 หลก
4 หลก
4 หลก
จ�านวนและสดสวนคดอบตเหตจราจรทมสาเหตจากการเมาแลวขบ ป 2542 - 2556
อบตเหตเมาแลวขบ บนทางหลวงป 2551 - 2556แหลงขอมล: ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง
จำาแนกตามประเภททางหลวง
สดสวนอบตเหตเมาแลวขบในภาพรวม
สดสวนการดมแลวขบในกลมผบาดเจบรนแรงจาก
อบตเหตจราจร�ป�2548�-�2556
แหลงขอมล: ระบบขอมลของโรงพยาบาลเครอขายเฝาระวงการบาดเจบ
(Injury Surveillance) ส�านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค
ภาพรวม
45
3124
%
%
%
จำาแนกตามเวลา
16%
24%
18%
6%2%
9%11%
14%แหลงขอมล: สถตคดอบตเหตจราจร ส�านกงานต�ารวจแหงชาต
๖การสวม
หมวกนรภย
ขอมลส�ารวจอตราการสวมหมวกนรภย ลาสดบงชวา นโยบายรณรงคสวมหมวก นรภย 100 เปอรเซนตท เรมตนตงแตป 2554 ในภาพรวมของทงประเทศยงถอวาไมประสบความส�าเรจเทาใดนก อกทงกลมวยรนมการสวมหมวกนรภยทลดลง เมอเจาะลกแนวโนมสถานการณรายพนท พบวาอตราการสวมหมวกนรภยในหลายจงหวดเรมมพฒนาการทดขน แตอกหลายจงหวดกลบมแนวโนมอตราการสวมหมวกนรภยทลดลงอยางนาเปนหวง
042 043
การส
วมหม
วกนร
ภย
การส
วมหม
วกนร
ภย
044 045
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
การส
วมหม
วกนร
ภย
การสวมหมวกนรภย
อตราการสวมหมวกนรภยของผใชรถจกรยานยนตในประเทศไทยป�2553�-�2556แหลงขอมล: มลนธไทยโรดสและเครอขายเฝาระวงสถานการณความปลอดภยทางถนน
อตราการสวมหมวกนรภยของผใชรถจกรยานยนตในประเทศไทย�ป�2553�–�2556�จำาแนกตามกลมอายแหลงขอมล: มลนธไทยโรดสและเครอขายเฝาระวงสถานการณความปลอดภยทางถนน
19%
44%
53%
24%
46%
54%
20%
43%
52%
19%
43%
51% ผขบข
รวม
ผโดยสาร
ระบบฐานข อมล ทส�าคญเ กยวกบอบต เหตรถจกรยานยนต ซงพฒนาขนโดยบรษทกลางคมครองผประสบภยจากรถ จ�ากด เปนสงทบงชถงความส�าคญของหมวกนรภยไดเปนอยางด โดยขอมลจากระบบ E-Claim ในชวงป 2553 – 2555 พบวาผเสยชวตจากอบตเหตรถจกรยานยนตมากกวารอยละ 70 มการบาดเจบบรเวณศรษะ อยางไรกด แมวาผเกยวของทกภาคสวนลวนตระหนกถงความส�าคญในเรองนและด�าเนนมาตรการตางๆ เพอสงเสรมใหผใชรถจกรยานยนตหนมาสวมหมวกนรภยใหมากขน โดยเฉพาะนโยบายรณรงคสวมหมวกนรภย 100 เปอรเซนต ทด�าเนนการมาตงแตป 2554 จนถงปจจบน แตหากพจารณาสถานการณการสวมหมวกนรภยในภาพรวมของทงประเทศแลว ยงถอไมประสบความส�าเรจเทาใดนก
ผลการส�ารวจของมลนธไทยโรดสและเครอขายเฝาระวงสถานการณความปลอดภยทางถนนในป 2556 พบวา อตราการสวมหมวกนรภยของผใชรถจกรยานยนต ยงอยทรอยละ 51 ส�าหรบกลมผขบข และรอยละ 19 ส�าหรบกลมผโดยสาร ซงใกลเคยงกบผลส�ารวจฯ ในปทผานมา อกทงยงพบวาการสวมหมวกนรภยในกล มวยร นทใชรถจกรยานยนตเรมมแนวโนมลดลง จากรอยละ 34 ในป 2554 เหลอเพยงรอยละ 23 ในป 2556 ในขณะเดยวกนการสวมหมวกนรภยในกลมเดกยงคงอยทรอยละ 7 ทงน หากเจาะลกสถานการณการสวมหมวกนรภยรายพนทโดยเปรยบเทยบอตราการสวมหมวกนรภยป 2553 และ 2556จะพบวาในหลายจงหวดเรมมพฒนาการทดขนในการสงเสรมใหผใชรถจกรยานยนตสวมหมวกนรภย อาทเชน เชยงใหม ตาก ขอนแกน ตราด เพชรบร ชยนาท อางทอง นครศรธรรมราช ระนอง พงงา เปนตน ซงในขณะเดยวกนอกหลายจงหวดกลบมอตราการสวมหมวกนรภยลดลงอยางนาเปนหวง โดยเฉพาะจงหวดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เชน เลย หนองบวล�าภ นครพนม เปนตน
25542553 2555 2556
เฉพาะผโดยสารรวมผขบขและผโดยสาร
ผใหญ วยรน
52% 53% 49% 49%
32% 34%28%
23%
7% 7% 7%8%
เดกรวมผขบข
และผโดยสาร
อตราการสวมหมวกนรภยรายจงหวดทเปลยนแปลงจากป�2553�ถง�2556
อตราการสวมหมวกนรภยของผใชรถจกรยานยนตในประเทศไทย�ป�2556
มากกวา 80%
61% - 80%
41% - 60%
21% - 40%
นอยกวา 21%
สดสวนอวยวะทบาดเจบของผใชรถจกรยานยนตทเสยชวตจากอบตเหตแหลงขอมล: ฐานขอมล E-Claim บรษทกลางคมครองผประสบภยจากรถจ�ากด
ศรษะ
แขน ชองทอง ทรวงอก
ขา คอ กระดกสนหลง
76.26 2.070.168.670.724.297.83
%%
%
%
%
%
%
เชยงใหมล�าปาง
พษณโลกอตรดตถ
นครสวรรคก�าแพงเพชร
เชยงรายตากนาน
พะเยาพจตร
เพชรบรณแพร
แมฮองสอนล�าพน
สโขทยอทยธาน
นครราชสมาขอนแกนอดรธานสกลนครรอยเอด
อบลราชธานกาฬสนธ
ชยภมนครพนม
บรรมยมหาสารคาม
มกดาหารยโสธร
เลยสรนทร
ศรสะเกษหนองคาย
หนองบวล�าภอ�านาจเจรญ
บงกาฬพระนครศรอยธยา
กรงเทพมหานครนนทบร
ปทมธานสระบร
สมทรสาครนครปฐม
สพรรณบรเพชรบรชยนาท
ลพบรสงหบร
อางทองกาญจนบร
ประจวบครขนธราชบร
สมครสงครามชลบร
ระยองจนทบร
ปราจนบรสมทรปราการ
ฉะเชงเทราตราด
นครนายกสระแกว
สราษฎรธานนครศรธรรมราช
สงขลาชมพร
ตรงกระบพงงาพทลงภเกต
ระนองสตล
ยะลาปตตาน
นราธวาส
-40% -30% 30%-20% 20%-10% 10%0%
๗การคาด
เขมขดนรภย
แมวาประเทศไทยไดบงคบใชกฎหมายเขมขดนรภยส�าหรบผ ใชรถยนตมาตงแตป พ.ศ. 2540 แตปจจบนยงมผ ขบขและผ โดยสารตอนหนาทคาดเขมขดนรภยเพยงรอยละ 54 ต�ากวาประเทศพฒนาแลวทสวนใหญมการคาดเขมขดนรภยสงกวารอยละ 80046 047
การค
าดเข
มขดน
รภย
การค
าดเข
มขดน
รภย
048 049
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
การค
าดเข
มขดน
รภย
การคาดเขมขดนรภย
5861 42 40
55
60
48
60
22 25 27 28 24 29 34 28 28 26 2508 11 07 10 08 09 13 11 12 11 10
52
5057
50
%% % %
%
%
%
%
% % % % % % % % % %%% % % % % % % % % %%
%
%
%
%
2553
2553
2553
2554
2554
2553
2553
2554
2554
2554
55 54% %
ผขบข ผโดยสาร2553 2554
ผขบข
ผโดยสาร
อตราการคาดเขมขดนรภยของผใชรถยนตในประเทศไทยจ�าแนกตามเพศและประเภทรถแหลงขอมล: มลนธไทยโรดสและเครอขายเฝาระวง
สถานการณความปลอดภยทางถนน
อตราการคาดเขมขดนรภยในกลมผบาดเจบจากอบตเหตทางถนนแหลงขอมล: ระบบขอมลของโรงพยาบาลเครอขายเฝาระวงการบาดเจบ (Injury Surveillance) ส�านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค
สถตอตราการคาดเขมขดนรภยของผใชรถยนต
ในระดบนานาชาต
แหลงขอมล: Global Status Report on Road Safety (2013) World Health Organization
9382
6050
33
97
50
50
6175
77 95
95
55 5270 85
N/A65
96
93 9689
94
8998
91
48
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%%
%
%
% %
% %
%%
%%
%%
%
%
%
%
CANADA
USA
BRAZIL
SOUTH AFRICA
RUSSIA
AUSTRALIA
CHINA
TANZANIA
UAE
IRAN
KOREAJAPAN
NEW ZEALAND
THAILAND PHILIPPINES
MALAYSIAINDONESIA
INDIA
ITALY
GERMANY
NORWAYSWEDEN
FINLANDNETHERLANDS
SPAIN
FRANCE
UK
ARGENTINA
“เขมขดนรภย” คออปกรณนรภยตดรถยนตทมประสทธภาพสามารถชวยลดความรนแรงใหกบผ ขบขและผ โดยสารรถยนตจากอนตรายในกรณทไดรบอบตเหต ซงในปจจบนไดกลายเปนอปกรณมาตรฐานทต องมการตดต งมาพรอมกบรถยนตทกคนจากโรงงานผลตรถยนต ทงน ผลการศกษาวจยถงประสทธผลของการใชเขมขดนรภยในประเทศไทย[1] พบวาสามารถชวยลดจ�านวนผ เสยชวตจากอบต เหตทางรถยนต ได ถง รอยละ 34 และผทไมใชเขมขดนรภยมอตราความเสยงทจะเสยชวตมากกวาผทใชเขมขดนรภยถง 1.52 เทา
ประเทศไทยไดมการประกาศใชกฎหมายทบงคบใหผ ขบขรถยนตและผ โดยสารทนงตอนหนาตองคาดเขมขดนรภยทงในกรงเทพฯและตางจงหวด ตงแตวนท 7 ตลาคม 2540 แตปจจบนยงมการละเลยไมคาดเขมขดนรภยในขณะขบขหรอโดยสารรถยนตอกเปนจ�านวนมาก จากผลการส�ารวจพฤตกรรมการคาดเขมขดของผขบขและผโดยสารรถยนตตอนหนาทวประเทศดวยวธการสงเกตในป พ.ศ. 2554 โดยมลนธไทยโรดสและเครอขายเฝาระวงสถานการณความปลอดภยทางถนน พบวามอตราการคาดเขมขดนรภยในภาพรวมอยทรอยละ 54 โดยผขบขประมาณรอยละ 58 คาดเขมขดนรภย ในขณะทผโดยสารคาดเขมขด
เพยงรอยละ 40 อกทงยงพบสดสวนการคาดเขมขดนรภยในกลมตวอยางเพศหญง (รอยละ 50) นอยกวาเพศชาย (รอยละ 54) และสดสวนการคาดเขมขดนรภยในกลมผใชรถกระบะ (รอยละ 48) นอยกวาผใชรถเกงสวนบคคล (รอยละ 60) ส�าหรบกลมผบาดเจบจากอบตเหตทางถนนในชวง 10 ปทผานมา ยงคงมการคาดเขมขดนรภยไมถง 1 ใน 3
นอกจากนน เมอเปรยบเทยบกบนานาชาต อตราการคาดเขมขดน ร ภ ย ข อ ง ผ ใ ช ร ถ ย น ต ใ นประ เทศไทยย งอ ย ใน เกณฑ ทคอนขางต�า จากขอมลทรายงานใน Global Status Report on Road Safety ป 2013 โดยองคการอนามยโลก พบวา ประเทศทพฒนาแลวสวนใหญมอตราการคาดเขมขดนรภยของผขบขและผโดยสารตอนหนา สงกวารอยละ 80
อตราการคาดเขมขดนรภยของผใชรถยนตใประเทศไทยแหลงขอมล: มลนธไทยโรดสและเครอขายเฝาระวงสถานการณความปลอดภยทางถนน
¹ Boontob, N., Tanaboriboon, Y., Kanitpong, K., and Suriyawongpaisal, P. (2007) Impact of Seatbelt Use to Road Accident in Thailand, Transportation Research Record 2038, Journal of Transportation Research Board, pp 84-92
๘ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถจกรยานยนต
ตวเลขการเสยชวตและบาดเจบจากอ บ ต เ ห ต ร ถ จ ก ร ย า น ย น ต ย ง ค งทะยานเพมสงขนไปพรอมกบจ�านวนรถจกรยานยนตทเพมขนสะสมจนถงเกอบ 19 ลานคน โดย 2 ใน 3 ของการเสยชวตเกดจากการชนกบยานพาหนะคนอน050 051
ความ
ปลอด
ภยขอ
งการ
เดนท
างดว
ยรถจ
กรยา
นยนต
ความ
ปลอด
ภยขอ
งการ
เดนท
างดว
ยรถจ
กรยา
นยนต
052 053
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
ความ
ปลอด
ภยขอ
งการ
เดนท
างดว
ยรถจ
กรยา
นยนต
ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถจกรยานยนต
ประเทศไทยมรถจกรยานยนต
ผเสยชวตจากอบตเหตรถจกรยานยนต
( 19 ลานคน )
( 6 พนคนตอป )
19
6,000MI
LLION
PERSONS
จ�านว
นผบา
ดเจบ
(ราย
)
จ�านว
นรถจ
ดทะเบ
ยนสะ
สม (ล
านคน
)จ�านวนรถจกรยานยนตสะสม
มรณบตรและหนงสอรบรองการตาย
ผปวยในรายโรคผปวยในรายบคคล
ผบาดเจบทขบขรถจกรยานยนต
E-Claim
E-Claim
แนวโนมการบาดเจบของผใชรถจกรยานยนตในประเทศไทย ป 2537 – 2555แหลงขอมล: รายงานผปวยในรายโรค (รง. 505) ส�านกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข และสถตรถจดทะเบยนกรมการขนสงทางบก // หมายเหต: สถตจ�านวนผบาดเจบรวมทกจงหวดทวประเทศ ยกเวนกรงเทพมหานคร
การเปรยบเทยบแนวโนมการเสยชวตและการบาดเจบของผใชรถจกรยานยนตในประเทศไทยป�2553�–�2555จากฐานขอมลแหลงทสำาคญแหลงขอมล : ฐานขอมล E-Claim บรษทกลางคมครองผประสบภยจากรถจ�ากด, ฐานขอมลมรณบตรและหนงสรบรองการตาย และฐานขอมลผปวยใน กระทรวงสาธารณสข
จำานวนผเสยชวต
จำาแนกตามรปแบบการเกดอบตเหต
เสยชวต
เสยชวต
บาดเจบ
บาดเจบ
14,437 ราย
7,531 ราย
498,053 ราย
124,268 ราย
จำาแนกตามประเภทของยานพาหนะคกรณ
จำานวนผบาดเจบ
3,306
135,687 205,980 229,70987,430 79,970 84,932
5,713 6,4144,364
172,247 181,658 171,978
5,699 5,785
การเสยชวตและการบาดเจบของผใชรถจกรยานยนตในประเทศไทยป�2553�–�2555�แหลงขอมล: ฐานขอมล E-Claim บรษทกลางคมครองผประสบภยจากรถจ�ากด
แมวาในป 2555 สภาพเศรษฐกจของประเทศไทยจะมความผนผวนจากทงปจจยภายในและปจจยภายนอก แตรถจกรยานยนตยงคงเปนทนยมจนมจ�านวนสะสมทะยานขนไปมากกวา 19 ลานคน ในขณะทแนวโนมสถตจ�านวนผบาดเจบจากอบตเหตรถจกรยานยนตกยงคงเพมขนไปในทศทางเดยวกน โดยปจจบนประเทศไทยมผเสยชวตจากอบตเหตรถจกรยานยนตปละกวา 6 พนราย และไดรบบาดเจบอกกวา 2 แสนรายตอป
ผลการวเคราะหขอมลสถตอบตเหตรถจกรยานยนตในป 2553 - 2555 จากระบบ E-Claim ของบรษทกลางคมครองผประสบภยจากรถ จ�ากด พบวา สาเหตของการเสยชวตของผใชรถจกรยานยนตในประเทศไทย สวนใหญ 2 ใน 3 เกดจากการชนกบยานพาหนะคนอน โดยมความเสยงตอการเสยชวต มากกวาประมาณ 3.6 เทา เมอเปรยบเทยบกบการเสยหลกลมหรอชนกบวตถสงของอน และหากการชนกบรถขนาดใหญ เชน รถโดยสารหรอรถบรรทก จะมความเสยงตอการเสยชวตมากกวาประมาณ 4 เทาเมอเทยบกบการชนกบยานพาหนะประเภทอน
เสยหลกลม/พลกคว�า
รถบรรทก
ชนกบรถมากกวา 2 คน
รถเกงและรถกระบะ
ชนวตถขางทาง/ชนสตว
รถโดยสาร
ชนกบรถคนอน
รถจกรยานยนต
ชนคนเดนเทา
รถต
59.4%
30.3%
4.1% 1.2%0.4% 0.8% 4.7%
5.8%
62.7%
30.6%
22.8%33.5%
57.7%58.4%
1.0% 0.7%4.6%2.2%
5.2%
13.8%
๙ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถโดยสาร
การเกดอบตเหตรถโดยสารมแนวโนม ค ว า ม ร น แ ร ง เ พ ม ม า ก ข น โ ด ย ม 2 ประเดนหลกทตองเรงปรบปรงแกไข คอ ปญหาสภาพความปลอดภยของตวรถ และปญหาพฤตกรรมการใชความเรวของผ ขบขรถต และรถบสโดยสาร โดยเฉพาะในกลมรถโดยสารสวนบคคลและรถเชาเหมา ซงการก�ากบดแลของหนวยงานภาครฐอาจยงไมทวถง
054 055
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
ความ
ปลอด
ภยขอ
งการ
เดนท
างดว
ยรถโ
ดยสา
ร
056 057
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
ความ
ปลอด
ภยขอ
งการ
เดนท
างดว
ยรถโ
ดยสา
ร
ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถโดยสาร
ในชวง 2 – 3 ปทผานมา การเกดอบตเหตรถโดยสารบนทางหลวงมแนวโน มความรนแรงมากขนจากตวเลขจ�านวนผ เสยชวตและจ�านวนผบาดเจบทเพมขนอยางตอเนองสวนทางกบแนวโนมทลดลงของจ�านวนครงของการเกดอบตเหต โดยเมอพจารณาปจจยทเกยวของกบสถานการณความรนแรงดงกลาว พบวาปญหาสภาพความปลอดภยข อ ง ต ว ร ถ แ ล ะ พฤตกรรมการใชความเรวของผขบขรถตและรถบสโดยสาร ยงเปน 2 ประเดนหลกทตองเรงปรบปรงแกไข
ในดานสภาพความปลอดภยของตวรถ ดวยรถโดยสารในปจจบนสวนใหญมอายการใชงานมาเปนเวลานาน ยอมเสอมสภาพและสงผลตอความปลอดภยขณะใหบรการ หากขาดการดแลซอมบ�ารงอ ย า ง เ พ ย ง พ อ แ ล ะ เ ห ม า ะ ส ม ตวอยางเชน จากแนวโนมสถตของกรมการขนสงทางบกเกยวกบการตรวจสภาพรถ ตงแตปงบประมาณ พ.ศ. 2549 – 2556 บงชถงปญหาเรองระบบหามลอของรถตามกฎหมายวาดวยการขนสงทางบก เชน รถโดยสารรถบรรทก ซงทวความรนแรงมากขนอยางตอเนอง โดยจากสถตลาสดในป 2556 พบวา ปญหาระบบห า ม ล อ ช� า ร ด บ ก พ ร อ ง ห ร อประสทธภาพหามลอไมถกตองตามเกณฑทก�าหนด คอ สาเหต
สวนใหญกวา 1 ใน 3 ของรถทไมผานการตรวจสอบสภาพ นนหมายความ วารถเหลานนไดวงใหบรการขณะทระบบหามลอไมสมบรณกอนเขามารบการตรวจสภาพ
ส�าหรบพฤตกรรมการใชความเรว ของผ ขบข จากการส�ารวจขอมลตดตามการใชความเรวของผขบขรถตและรถบสโดยสารอยางตอเนองตลอดป พ.ศ. 2556 พบว าบนถนนสายหลกในรศม 200 กโลเมตรจากกรงเทพมหานครยงม
ผ ขบขในภาพรวมเฉลยประมาณรอยละ 50 ทใชความเรวเกนอตราทกฎหมายก�าหนด โ ด ย ห ล า ยเสนทางมสดสวนการใชความเรวเกนสงกวารอยละ 80 นอกจากนนยงพบวากลมรถโดยสารสวนบคคลและรถเชาเหมามปญหาเรองการใชค ว า ม เ ร ว ม า ก ก ว า ก ล ม ร ถ ต และรถบส โดยสารประจ� าทาง ซงอาจสะทอนถงชองวางในการก�ากบดแลของหนวยงานภาครฐทอาจยงไมทวถง
สถตอบตเหตของรถโดยสารขนาดใหญบนทางหลวงแหลงขอมล: ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง
สาเหตทรถโดยสารและรถบรรทกไมผานการตรวจสอบสภาพ�ปงบประมาณ�พ.ศ.�2549�–�2556
ดชนความรนแรง
อบตเหต บาดเจบ เสยชวต อบตเหตทมการเสยชวต (Fatal Crash)
แหลงขอมล: กรมการขนสงทางบก
ระบบหามลอช�ารดบกพรองหรอประสทธภาพหามลอไมถกตองตามเกณฑทก�าหนด
รถตโดยสารประจ�าทาง รถบสโดยสารประจ�าทาง
ระบบไฟฟารถยนต ไฟสองสวาง สญญาณตางๆช�ารดบกพรองหรอไมถกตอง
รถตโดยสารทวไป รถบสโดยสารทวไป
มลภาวะจากไอเสยรถยนต เกนเกณฑทก�าหนด อนๆ
แนวโนมสดสวนการใชความเรวของรถตโดยสาร�ป�2556
แนวโนมสดสวนการใชความเรวของรถบสโดยสาร�ป�2556
ไตรมาส ไตรมาสไตรมาส ไตรมาสไตรมาส ไตรมาสไตรมาส ไตรมาส
2556 25562556 25562556 25562556 25561 12 23 34 4
4650
56
4653 5154 5353 51
57 5655 5561
56
%%
%
%
% %% %%
%
% %% %
%%
058 059
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
ความ
ปลอด
ภยขอ
งการ
เดนท
างดว
ยรถโ
ดยสา
ร
สดสวนผขบขรถโดยสารทใชความเรวเกนอตราทกฎหมายก�าหนด ป 2556แหลงขอมล: มลนธไทยโรดส และเครอขายเฝาระวงสถานการณความปลอดภยทางถนน
๑๐จดเสยงและจดอนตรายบนถนน
ในขณะทจ�านวนจดอนตรายบนทางหลวง มแนวโนมลดลงอยางตอเนอง การจดสรร งบประมาณแกไขจดอนตรายควรเพมความส�าคญตอทางหลวงสายยอยเชอมโยงระหวางจงหวดกบอ�าเภอ ซงลาสดพบวามจ�านวนจดอนตรายเพมมากขน
060 061
จดเส
ยงแล
ะจดอ
นตรา
ยบนถ
นน
จดเส
ยงแล
ะจดอ
นตรา
ยบนถ
นน
2553 2555
062 063
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
จดเส
ยงแล
ะจดอ
นตรา
ยบนถ
นน
จดเสยงและจดอนตรายบนถนนจากการวเคราะหขอมลสถตอบตเหตบนทางหลวงของกรมทางหลวง
พบวาจ�านวนจดอนตรายบนทางหลวง (ตามนยามคอต�าแหนงหรอชวงถนนทมอบตเหตเกดขนตอป 3 ครงขนไป) ตงแตป พ.ศ.2549 ถง พ.ศ. 2555 ในภาพรวมมแนวโนมลดลงอยางตอเนอง เมอเปรยบเทยบกบปรมาณการเดนทางบนทางหลวง โดยการลดลงของจ�านวนจดอนตรายบนทางหลวงอยางตอเนองน สวนหนงนาจะเปนผลจากการพฒนาระบบขอมลสารสนเทศอบตเหตบนทางหลวง (HAIMS) ทสามารถระบต�าแหนงของอบตเหตทเกดขนแตละครง และน�าขอมลมาวเคราะหบงชต�าแหนงของจดอนตรายเพอการจดสรรงบประมาณแกไขปญหาอยางเปนระบบ ตลอดจนแนวโนมทเพมขนของงบประมาณดานการอ�านวยความปลอดภย
อยางไรกด เมอพจารณาจ�านวนจดอนตรายในป พ.ศ. 2555 แยกตามรายจงหวด พบวา มจงหวดทมจ�านวนจดอนตรายเพมขนจาก ป พ.ศ. 2553
จ�านวน 26 จงหวด ลดลง 24 จงหวด ไมเปลยนแปลง 12 จงหวด และไมมจดอนตรายเลย 15 จงหวด โ ด ย จ ด อ น ต ร า ย บ น ท า ง ห ล ว งสวนใหญ ประมาณรอยละ 55 ยงคงอยในเขตกรงเทพและปรมณฑล ซงมปรมาณการเดนทางสงเชนเดม และเมอจ�าแนกขอมลตามประเภทของทางหลวงพบวา ทางหลวงสายหลกและสายรองมจ�านวนจดอนตรายลดลง ในขณะททางหลวงสายย อยท เช อมระหว างจงหวดกบอ�าเภอ กลบมจ�านวนจดอนตรายเพมมากขน ดงนน แนวทางการจดสรรงบประมาณแกไขจดอนตรายในปตอไป ควรเพมความส�าคญตอทางหลวงสายยอยเชอมโยงระหวางจงหวดกบอ�าเภอ
สถานการณปญหาจดอนตรายบนทางหลวง�ป�2549-2555แหลงขอมล: ขอมลจดอนตรายป พ.ศ. 2549 และ 2551 จากส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง ขอมลจดอนตรายป พ.ศ. 2553 และ 2555 จากผลการวเคราะหโดยมลนธไทยโรดส
พ.ศ. 2549
งบประมาณรายจายกรมทางหลวง
งบลงทนดานการอ�านวยความปลอดภย
รอยละงบประมาณอ�านวยความปลอดภย
พ.ศ. 2553
ไมม
1 - 20
21 - 40
41 - 60
มากกวา 60
พ.ศ. 2551 พ.ศ. 2555
สายประธาน*
สายประธาน*
สายรองประธาน
สายรองประธาน
สายจงหวด
สายจงหวด
รวม
รวม
329 357287 249
0.566 0.561
0.282
0.466
0.598
0.507
0.175
0.4240.489
0.419
0.132
0.3350.3550.274
0.147 0.254
251 240 219 167 155 101 88 113
735 698594
529
การเปรยบเทยบจำานวนจดอนตรายบนทางหลวง�พ.ศ.�2553�และ�2555�รายจงหวดแหลงขอมล: ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง และมลนธไทยโรดส
งบประมาณดานการอำานวยความปลอดภยเพอปองกนและแกไขปญหาอบตเหตทางถนนของกรมทางหลวงแหลงขอมล: กรมทางหลวงและส�านกงบประมาณ
๑๑อบตเหต
อนตรายขางทาง
อบตเหตอนตรายขางทางเปนสาเหตหลกของการเสยชวตและบาดเจบจากอบตเหตบนทางหลวง และในชวง 5 ปทผานมา มแนวโนมทวความรนแรงมากขน จงเปนสงจ�าเปนทควรด�าเนนการจดการปญหาอยางเรงดวนและเปนรปธรรม 064 065
อบตเ
หตอน
ตราย
ขางท
าง
อบตเ
หตอน
ตราย
ขางท
าง
อบตเหตทงหมด
066 067
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
อบตเ
หตอน
ตราย
ขางท
าง
อบตเหตอนตรายขางทาง
อบตเหตอนตรายขางทาง (Roadside crash-es) เปนปญหาอนดบหนงของอบตเหตทเกดขนบนทางหลวง เฉลยคดเปนรอยละ 43 ของอบตเหตทกประเภท และเป นส า เ ห ต ห ล ก ข อ ง ก า รเสยชวต (รอยละ 33) และการบาดเจบ (รอยละ 42) ตลอดจนมแนวโน มทวความรนแรงมากขนในชวง 5 ปทผานมา โดยรปแบบการเกดอบตเหตสวนใหญรอยละ 60 เปนลกษณะทรถยนตเสยหลกพ งเข าชนวตถอนตรายขางทาง (Fixed Objects) เ ช น เสาไฟ ต นไม หลกกโลเมตร เปนตน แต เมอพจารณาในแง ความรนแรงแลวพบวาอบตเหตในลกษณะพลกคว� าจะม โอกาสท� า ให เกดการเสยชวตมากกวาอบตเหตอนตรายขางทางรปแบบอน
ROADSIDE CRASHES
48
76
34
83
7
%
%
%
%
%
ดวยเหตน การจดการปญหาอบตเหตอนตรายขางทาง จงเปนสงจ�าเปนทควรด�าเนนการอยางเรงดวนและเปนรปธรรม โดยน�าแนวทางปฏบตท ด ในสากลมาปรบใชใหเหมาะสมกบบรบทสภาพทองถนนในประเทศไทย ทงในเรองมาตรการจดการความเรวเพอลดโอกาสการเกดอบตเหตรถเสยหลกหลดออกนอกถนน รวมถงการใชมาตรการดานวศวกรรมควบคกน อาทเชน
การออกแบบใหมระยะปลอดภย (Clear Zone) ทปราศจากสงกดขวางหรอ สภาพขางทางทเปนอนตราย เชน คนทางสง และลาดชน ระบบทอหรออาคารระบายน�า
การรอถอนหรอเคลอนยายวตถอนตรายขางทางไปอยในบรเวณทปลอดภย
การตดตงอปกรณปองกนมใหรถทเสยหลกหลดออกนอกถนน เชน ราวกนอนตราย ก�าแพงคอนกรต ซงมความแขงแรงและเหมาะสมกบสภาพแวดลอมดานจราจร
การตดตงอปกรณลดแรงกระแทก (Crash Cushion) บรเวณทางแยกรปตววาย (Y) เพอลดความรนแรงหากเกดอบตเหตรถพงชน
การตดตงเครองหมายจราจรเพอเตอนใหผขบขทราบถงบรเวณทมวตถอนตรายขางทางหรอสภาพขางทางทเปนอนตราย
การพฒนาระบบบรหารจดการงบประมาณส�าหรบการซอมแซมบ�ารงรกษาอปกรณและเครองหมายจราจรทใชจดการปญหานใหมสภาพพรอมใชงานอยเสมอ
นอกจากนน ผลจากการ วเคราะหขอมลลาสดในป 2556 พบวา อบตเหตอนตราย ขางทางสวนใหญมกเกดขนบนทางหลวง 4 ชองจราจร (รอยละ 48) และมกเกดขนบรเวณถนนทางตรง (รอยละ 76) โดยรถกระบะเป นยานพาหนะทเกดอบตเหตอนตรายขางทางมากทสด (รอยละ 34) และมลเหตสนนษฐานส วนใหญเกดจากผ ขบขใชความเรวเกนอตรา ทกฎหมายก�าหนด (รอยละ 83) และการหลบใน (รอยละ 7)
สถานการณปญหาอบตเหตอนตรายขางทางบนทางหลวงป�2551�-�2556
จำานวนอบตเหต
ผบาดเจบ
ผเสยชวต
แหลงขอมล: ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง
และมลนธไทยโรดส
ดชนความรนแรง
ผบาดเจบ
ผเสยชวต
จำานวนอบตเหต
ความกวางของถนนทเกดเหตป�2556
ลกษณะบรเวณทเกดเหตป�2556
มลเหตของอบตเหตอนตรายขางทางป�2556
ประเภทของยานพาหนะทประสบอบตเหตป�2556
8.719.82
8.54 7.87
10.78 11.20
อบตเหตอนตรายขางทาง
% อบตเหตอนตรายขางทาง
2
2648
24
83
2276
3427
15 146 4
2
3
3
72
2
%
%%
%
%
%%
%%
% %
% %
%
%
%
%%
%
2 ชองจราจร
ทางตรง
ขบเรวเกนอตราทก�าหนด
รถจกรยานยนต
อนๆ
เมาสรา
รถยนตนง
4 ชองจราจร
ทางโคงปกต
ตดหนาระยะกระชนชด
รถบรรทกมากกวา 6 ลอ
อปกรณรถบกพรอง
รถบรรทก 6 ลอ
พลกคว�า
อนๆ
เสาไฟ / ปาย / หลก กม.
การดแรล / ก�าแพงคอนกรต6 ชองจราจรหรอมากกวา
ทางโคงหกศอก
หลบใน
รถปคอพ
อนๆ
อนๆ
๑๒อบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟ
กบถนน
ในชวง 10 กวาปทผานมา อบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟกบถนนเรมมแนวโนมลดลง แตยงคงเกดขนบอยครงและมความสญเสยชวตและทรพยสนจ�านวนมากในแตละป โดยเฉพาะปญหาบรเวณทางลกผานของประชาชนทมกเกดอบตเหตบอยครง จงจ�าเปนตองไดรบการแกไขตามหลกวศวกรรม โดยอาศยหลกนตศาสตรและรฐศาสตรควบคกน
068 069
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
อบตเ
หตบร
เวณ
จดตด
ทางร
ถไฟ
กบถน
น
070 071
ตวชว
ดสถา
นการ
ณคว
ามปล
อดภย
ทางถ
นน
อบตเ
หต ก
ารเส
ยชวต
และ
การบ
าดเจ
บจ า ก ต ว เ ล ข ส ถ ตข อ ง ก า ร ร ถ ไ ฟ แ ห งประเทศไทย (ร.ฟ.ท.) ตงแตปงบประ มาณ พ.ศ. 2545 – 2556 มอบตเหตรถไฟชนกบยานพาหนะหรอคนทสญจรผานจดต ด ท า ง ร ถ ไ ฟ ก บ ถ น น รวมเป นจ�านวนมากถง 1,912 ครง มผเสยชวตรวม 621 ราย และบาดเจบ 1,909 ราย ซงแมวาจ�านวนอบตเหตและการเสยช วตเรมมแนวโน มลดลงในชวง 10 กวาปทผานมา แตดวยอบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟ มความรนแรงสงเมอเทยบกบอบตเหตทางถนนในลกษณะอนๆ จงมกเปนเหตเศราสลดและสงผลใหเกดความสญเสยชวตและทรพยสน คดเปนมลคามหาศาลในแตละป
อบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟกบถนน
ประเทศไทยมเสนทางรถไฟความยาว รวมกวา 4 พนกโลเมตร มทางตดผานเสนทางรถไฟมากถง 2,457 แหง ซงทางตดผานเสนทางรถไฟเหลาน มทงแบบทมเครองกนและไมมเครองกน บางแหงเปนทางตดผานทเปนสะพานหรออโมงค และในจ�านวนนเปนทางลกผานของประชาชนในทองถนอก 538 แหงซงเปนทางตดผานทผดกฎหมายและไมมการควบคมดานความปลอดภย อกทงยงเปนบรเวณทมกเกดอบตเหตขนบอยครง จากสถตของการรถไฟแหงประเทศไทย ตงแตป 2553 – 2556 ระบวาอบตเหตสวนใหญมกเกดขนบรเวณ “ทำงตดผำนทไมมเครองกน” และลาสดในปงบประมาณ พ.ศ. 2556 พบวาอบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟจ�านวน 112 ครง เกดขนบรเวณทางตดผานทไมมเครองกนถง 96 ครง หรอรอยละ 89 และในจ�านวนนเปนอบตเหตทบรเวณ “ทางลกผาน” มากถง 55 ครง หรอรอยละ 51
การจดการความปลอดภยบรเวณจดตดทางรถไฟกบถนนตามหลกวศวกรรมนน จะพจารณาจากคาผลคณระหวางจ�านวนยานพาหนะและจ�านวนขบวนรถไฟทวงผาน หรอ T.M. (Traffic Move-ment) โดยหากมคา T.M. ตงแต 10,000 ขนไป จะพจารณาตดตงเครองกนถนน และหาก T.M. มคามากกวา 100,000 จะพจารณาสรางทางผานขามทางรถไฟแบบตางระดบ อยางไรกด ความเสยงจะอยทจดตดรถไฟทตดตงเฉพาะปายจราจร และแบบทางลกผาน ซงมอยรวมกนเกอบ 1,500 จดทวประเทศ
การตดตงเครองกนบรเวณทางตดผานทถกกฎหมายทงหมด แมวาจะตองใชงบประมาณทสง แตกควรไดรบสนบสนนเพอยกระดบความปลอดภยใหกบผ ใชถนน ในขณะททางลกผานทผดกฎหมายและไมไดรบอนญาตจาก ร.ฟ.ท. นน การยกเลกปดทางลกผานทกแหง คงจะเปนไปไดยาก เนองจากประชาชนในพนทตอง
สถตอบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟกบถนนปงบประมาณ พ.ศ. 2545 - 2556 // แหลงขอมล: การรถไฟแหงประเทศไทย
เสยชวต
บาดเจบ
จ�านวนอบตเหต
ใชสญจรเปนประจ�าและทผานมามกถกกระแสตอตาน อยางไรกด ภาครฐยงจ�าเปนตองดแลเรองความปลอดภย โดยอาจตดตงสญญาณไฟเตอนทใชวงเงนลงทนไมสง รวมถงสงเสรมใหประชาชนในทองถนมสวนรวมเฝาระวงและดแลความปลอดภยบรเวณทางลกผาน เชน ตดถางหญาและกงไมมใหบดบงระยะการมองเหน แจงหนวยงานทดแลใหรบทราบเมอพบอปกรณหรอสญญาณช�ารด เปนตน
สถตจำาแนกตามประเภทของทางตดผานเสนทางรถไฟ
สถตอบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟกบถนน�ปงบประมาณ�2556�จำานวน�112�ครง
ประเภทของยานพาหนะทชนกบรถไฟ
สถตจำาแนกตามเวลาทเกดเหต
อบตเหต
เสยชวต
บาดเจบ
464
72
150
28
516
373
43
3
1
8
9
99
117
36453328
ไมมเครองกน
ไมมเครองกน (ทางลกผาน)
มเครองกน
ไมมเครองกน (อนๆ)
มเครองกน
กลางคน
กลางวน
25542553 2555 2556
11191
10884
385111
%%
%
208 199 201185
140159 165
119
147136 141
112
คนไทยกบการขจกรยาน
รถโดยสารสาธารณะ:
อนตรายมากขนจากโครงสราง
ของระบบ
ความปลอดภยในการขนสงสนคา
อนตรายทางถนนกบการเขา
สประชาคมเศรษฐกจอาเซยน
ตแผปญหาอบตเหตรถกระบะ
เทกระจาด
.. ฝาไฟแดง ..เกดจาก
พฤตกรรมคนเทานนหรอ ?072 073
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
บทความเจาะลก
สถานการณในประเดนสำาคญ
รถโดยสารสาธารณะ:อนตรายมากขน
จากโครงสรางของระบบ
โดย
ดร.สเมธ องกตตกลสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย
เรอง
บทความ
074 075
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
รถโด
ยสาร
สาธา
รณะ :
อนต
รายม
ากขน
จากโ
ครงส
รางข
องระ
บบ
รถโดยสารประจ�าทางเปนรปแบบการเดนทางทส�าคญส�าหรบประชาชน ในปจจบนรถโดยสารประจ�าทางสวนใหญ ใหบรการโดยผประกอบการเอกชน จะมเพยงสวนหนงของรถโดยสารในเขตกรงเทพมหานคร ทใหบรการโดยองคการขนสงมวลชนกรงเทพ (ขสมก.) และสวนหนงของรถโดยสารทใหบรการระหวางจงหวด ด�าเนนการโดยบรษทขนสงจ�ากด (บขส.) ซงรฐก�ากบดแลโดยมลกษณะและคณภาพการใหบรการทแตกตางกนออกไป อยางไรกด การทภาครฐใหความส�าคญนอยกบการพฒนาระบบขนสงสาธารณะ ท�าใหคณภาพการใหบรการรถโดยสารสาธารณะตกต�าลงมาก
ในหลกการแล วรถโดยสารทกคนต องมสภาพพร อมอย างปลอดภยในการใหบรการ แตวาในปจจบนพบวารถโดยสารประจ�าทางบางสวนมมาตรฐานความปลอดภยไมเปนไปตามขอก�าหนด โดยจะเหนไดจากอบต เหต ทเกดขนกบรถโดยสารประจ�าทางหลายครงทท�าใหเกดความสญเสยจากการเสยชวตและบาดเจบเปนจ�านวนมาก จากการทรถโดยสารประจ�าทาง
มสภาพไม พร อมทจะให บรการหรอมการดดแปลงจากมาตรฐานท ก� า ห น ด ไ ว โ ด ย เ ฉ พ า ะ ก บรถต โดยสารประจ�าทาง รวมถงพฤตกรรมของคนขบรถโดยสารสาธารณะทขบรถดวยความเรวสงและไม ค�านงถงความปลอดภยของผโดยสารเปนหลก ท�าใหเกดความสญเสยแกผโดยสารทประสบอบตเหต กระทบตอภาพพจนจนประชาชนขาดความมนใจในระบบรถโดยสารสาธารณะ และท�าใหความนยมใชรถโดยสารสาธารณะลดลงอยางตอเนอง
ปญหาความปลอดภยของรถโดยสารสาธารณะ มหลายประเดน ทงเรองของมาตรฐานตวรถโดยสาร มาตรฐานการใหบรการ แตสาเหตทส�าคญอกประการ คอปญหาของโ ค ร ง ส ร า ง ก า ร ป ร ะ ก อ บ ก า ร ทท�าใหผ ประกอบการรถสวนใหญเปนผ ประกอบการรายยอย และโครงสรางราคาคาโดยสารทไมจงใจใหผ ประกอบการปรบปรงกจการ จงเกดปญหาดานความปลอดภยตามมา ในบทความนจะกลาวถงประเดนปญหาดงกลาว รวมถงขอเสนอเชงนโยบายทเกยวของ
สถาบน วจ ย เ พอการ พฒนาประเทศไทย (2553) ไดศกษาเกยวกบตนทนการประกอบการรถโดยสารประจ�าทาง โดยสามารถโยงใหเหนวา กรมการขนสงทางบกเปนหนวยงานหลกทมอ�านาจหนาทตามพระราชบญญตการขนสงทางบก พ.ศ. 2522 ในการด�าเนนการดานตางๆ ทเกยวกบรถโดยสารประจ�าทาง เชน การจดระเบยบรถโดยสารประจ�าทางดานเสนทางและการออกใบอนญาตประกอบการ การก� า กบดแล การก� าหนดมาตรฐานของรถโดยสารประจ�าทาง การก�ากบดแล ดานความปลอดภย เปนตน
จากตารางท 1 รถโดยสารประจ�าทางในป จจบนมจ�านวนสะสม 123,331 คน (ป 2553) ส ว น ใ ห ญ เ ป น ร ถ โ ด ย ส า รไมปรบอากาศ ( ร อ ย ล ะ 6 4 ) จ� านวนรถโดยสารประจ� าทางจ ด ท ะ เ บ ย น ใ ห ม ร ะ ห ว า งป 2549 - 2553 มแนวโนมเพมสงขนเฉลยรอยละ 36 ตอป ครงหนงเปนรถต โดยสารประจ�าทาง (ม.2จ) จ�านวน 11,157 คน โดยมอตราการเพมขนเฉลยรอยละ 73 ตอป
บทน�ำระบบ
รถโดยสำรประจ�ำทำง
076 077
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
รถโด
ยสาร
สาธา
รณะ :
อนต
รายม
ากขน
จากโ
ครงส
รางข
องระ
บบ
ตารางท
ตารางท รปท
จ�านวนรถโดยสารประจ�าทางสะสม ณ วนท 31 ธ.ค. 53 แยกตามมาตรฐาน
รอยละของผประกอบการทถอใบอนญาตจ�าแนกตามขนาดกจการป 2547 และ 2551
จ�านวนผประกอบการทไดรบใบอนญาต จ�าแนกตามขนาดของกจการ ป 2551
คน คน คน คน คนมากกวา50 คน
หมายเหต: รถมาตรฐาน 2 (จ)เปนขอมลโดยประมาณจากจ�านวนรถตามเงอนไขการเดนรถทมา: กลมสถตการขนสง กองแผนงาน, กรมการขนสงทางบก, 2554.
ทมา: ส�านกงานสถตแหงชาต (2553)ทมา: ส�านกงานสถตแหงชาต (2553)
1
21
มาตรฐานรถ
มาตรฐาน 1
มาตรฐาน 2
มาตรฐาน 3
มาตรฐาน 4
0 คน
1 - 5 คน
6 - 15 คน
16 - 30 คน
31 - 50 คน
มากกวา 50 คน
ทวประเทศ
มาตรฐาน 5
มาตรฐาน 6
มาตรฐาน 7
รวม
- ม.2 (รถโดยสารปรบอากาศขนาดใหญ)
- ม.3 (รถโดยสารไมปรบอากาศขนาดใหญ)
- ม.3 ฉ (รถโดยสารไมปรบอากาศประเภทสองแถว)
- ม.2 จ (รถตโดยสารประจำาทาง)
ป (ตอคน)
สดสวนผประกอบการ (รอยละ)
25497,582
12,3139,083
71,165
51,041
20,124
3,666
0
509
117
73 5417 22
1-5 6-15 16-30 31-50
10
1
44
94,781
3,230
25507,825
14,3659,397
73,525
52,099
59.2120.51
9.09
4.663.38
3.15
100.00
858 ราย
59.7420.77
8.57
6.342.00
2.56
100.00
852 ราย
21,426
3,886
11
1
525
100,138
4,968
25518,063
18,8889,970
75,662
53,135
22,527
4,251
11
1
958
107,834
8,918
2552
2547
8,266
22,80310,670
77,755
54,144
23,611
4,466
11
1
962
114,264
12,133
2553
2551
8,528
29,37811,421
79,660
55,107
24,553
4,779
11
1
974
123,331
17,957
ปญหำรถตโดยสำร
แนวโนมของอบตเหตทางถนน ทเกดกบรถต สาธารณะ พบว าเพมขนอยางชดเจน ดงจะเหนไดจากเดอนมกราคม พ.ศ. 2555 เพยงเดอนเดยวมอบตเหตรถตถง 81 ครง ในขณะทป 2554 ตวเลขเฉลย76 ครง/เดอน กรมการขนสงทางบก ระบวามผเสยชวตถง 60 ราย (เฉลย 5 คน/เดอน) และ ตงแตวนท 1 ตลาคม 2554 - 10 กมภาพนธ 2555 รถต เกดอบตเหตรนแรงมจ�านวน 15 ครง มผบาดเจบ 135 คนและเสยชวต 27 คน
แ น ว โ น ม อ บ ต เ ห ต ข อ ง ร ถ ต เ พ ม ขนสอดคล อง กบการ เ พมจ�านวนรถตโดยสารในอตรารอยละ 54% ตอป (เพมจาก 3,230 คนในป 2549 เปน 17,597 คนในป 2553) ซงควบคไปกบประมาณการเดนทางของประชาชนดวยรถตสาธารณะสงถง 900,000 คนตอป ไมเฉพาะในพนทกรงเทพมหานคร หรอเขตปรมณฑล แตขยายตวไปสภมภาคอยางรวดเรว
เมอคนใชรถตสาธารณะเพมขนและตามมาดวยอบตเหตขยายตว ทงๆทรฐก�าหนดใหกรมการขนสงทางบกท�าหนาทก�ากบดแล จงเกดค�าถามวา การก�ากบดแลมชองวางอะไร
ประการแรก มหลกฐานวาการดดแปลงสภาพรถต ผ ด ไปจากมาตรฐานผผลตท�าใหความเสยง
ตออบตเหตเพมขน การดดแปลงนไดแก การตดตงทนงผโดยสารเพมจาก 12 เปน 15 ทนง พรอมกบถ ง แ ก ส ร ว ม ก น ท� า ใ ห น� า ห น กรถต เ พมข น 400 ก โลก รม เกนพกดมาตรฐาน ดงนนเมอหยดรถกะทนหนในสถานการณฉกเฉน สมรรถนะในการทรงตวของรถทไดรบการดดแปลงจะลดลงกวากอนการดดแปลงมาก ซงเปนการเพมอตราเสยงทลอรถจะลอคและไถลไปตามพนถนน ซงท�าใหรถเสยหลกหลดโคง หรอทายปด และมโอกาสท�าใหเกดอบตเหตสงขน
การขนทะเบยนและตอทะเบยนรถตฯจงควรอาศยผลการวเคราะหและทดสอบสมรรถนะของรถต โดยสาร โดยการจ�าลองสถานการณเสยงทพบไดบอย อาทเชน แนวโนมการพลกคว�าของรถในการขบเขาโคง การเบรกกะทนหน รวมไปถงการศกษาเ พอหาแนวทางปรบปร งสมรรถนะของโครงสรางรถ เพอปองกนการเกดอบตเหต (Active safety) นอกเหนอจากน ยงตองทดสอบมาตรฐานอปกรณนรภยและโครงสรางของตวรถ ส�าหรบรถโดยสารสาธารณะทกชนด เชน การทดสอบความแขงแรงของโครงสรางหองโดยสาร เขมขดนรภย ฐานยดเกาะของเก า อ โดยสารกบพนรถ การรองรบการกระแทกข อ ง ศ ร ษ ะ ห ร อ อ ว ย ว ะ อ น ๆของผ โดยสารใหไมเกดอนตราย
ประเดนถดไป คอการก�ากบมาตรฐานใหบรการภายหลงจด/ตอทะเบยน ผลการศกษาของสถาบนการขนสงจฬาลงกรณมหาวทยาลย พบวา ระยะทางทเหมาะสมใน
การใหบรการรถตโดยสารประจ�าทาง ตองมระยะทางไมเกน 300 กโลเมตรซงปจจบนมการด�าเนนการก�าหนดให รถต เป นรถโดยสารประจ� าทางบรการประชาชนท ถกต องตามกฎหมายแล วในส วนหน ง โดยการจดระเบยบรถต โดยสาร ข อ ง ก ร ะ ท ร ว ง ค ม น า ค ม มการด�าเนนการดงน
กล มรถต ท ให บรการภายในเขตกรงเทพมหานคร ไดมการจดระเบยบและอนญาตให รถต โดยสารในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑลถกตองตามกฎหมายแลว รวม 123 เสนทาง จ�านวนทงสน 6,540 คน (ขสมก. เปนผไดรบใบอนญาต)
ส�าหรบรถทบรการภายในเขตจงหวดอน ๆ เชน ระหวางต�าบล อ�าเภอ ภายในเขตจงหวดนนแตละจงหวดจะมคณะกรรมการควบคมการขนสงทางบกประจ�าจงหวดเปนผ พจารณาความเหมาะสมในการก�าหนดใหมรถตโดยสารประจ�าทางใหบรการประชาชนแตละเสนทางภายในเขตจงหวด
กลมรถทใหบรการระหวางจงหวด แบงเปน
2.1) กรณจดตนทางกรงเทพมหานคร ปลายทางจงหวดอน มรถต บรการรบสงผ โดยสารโดยไมถกตองตามกฎหมายจ�านวนมาก การแกไขปญหาจ�าเปนตองมความละเอยดรอบคอบโดยขณะนอย ระหวางการก�าหนดแนวทางและ
1
2ขนาดของกจการ
นอกจากน รถตโดยสารยงมปญหาดานมาตรฐานของความปลอดภยของตวรถ ดงน
- โครงสรางรถต รถตทไดรบการดดแปลงและผานมาตรฐาน 2 (จ) ยงไมไดรบการทดสอบดานความปลอดภยตามมาตรฐานสากล (ECE) รถตสวนใหญทถกน�ามาใชเปนรถโดยสารในปจจบนนสวนใหญไมใชรถทไดรบการออกแบบจากผผลตมาส�าหรบการขนสงผโดยสาร จงยงไมไดรบการทดสอบดานความปลอดภยของผโดยสารของอปกรณนรภย อาท เชน เขมขดนรภย โครงสรางส�าหรบการยดตดของเกาอ หรอโครงสรางหองโดยสาร ตามมาตรฐานสากล
- การตดตงถงแกส จ�านวนและต�าแหนงตดตงทเหมาะสม รวมไปถงระบบนรภยของระบบแกสในกรณทเกดอบตเหต ยงไมมแนวทางหรอมาตรฐานการตดตงใหปลอดภยทเปนรปธรรม การไมมระบบนรภยของระบบแกสเมอเกดอบตเหต จะสงผลใหการชวยเหลอผโดยสารล�าบากและเกดความรนแรงมากขน
ดงเชนกรณอบตเหตเมอวนท 6 มกราคม 2555 รถตโดยสารสาธารณะ (กรงเทพฯ-ฉะเชงเทรา) ชนทายรถพวง 18 ลอบนถนนมอเตอรเวยขาออก ในขณะท เ จ า ห น า ท ใ ช อปกรณเพอชวยเหลอผ โดยสารทตดอยในรถ ท�าใหเกดประกายไฟจนลกไหมรถทงคน เหตการณนมผเสยชวต 6 ศพ และบาดเจบสาหส 6 คน
เอกสารอางอง
ณรงค ปอมหลกทอง และคณะ, 2555, มาตรฐานดานความปลอดภยของรถในระบบรถโดยสารประจ�าทาง: การก�าหนดมาตรฐาน การบงคบใชและการตรวจสอบ, สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.
สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2553, โครงการศกษาตนทนการประกอบการรถโดยสารประจ�าทาง,เสนอตอกรมการขนสงทางบก กระทรวงคมนาคม.
กรมการขนสงทางบกควรจ�ากดสทธในการไดรบใบอนญาตของ ขสมก. และ บขส. เพอสลายการผกขาด แลวกระจายใบอนญาตประกอบการให เ กดสมดลระหว างอปทานและอปสงค อนจะท�าใหผประกอบการมแรงจงใจทจะแขงขนปรบปรงคณภาพบรการ เพมความปลอดภยของรถและการเดนรถ ตลอดจนความเปนธรรมดานราคาและการเขาถงบรการรถโดยสารอยางทวถง
กรมการขนสงทางบกควรปรบปรงการจดทะเบยนและตอทะเบยนผประกอบการ โดยตรวจสอบมาตรฐานรถอยางเขมงวดและโปรงใสพอทจะใหผบรโภครบรและเขาใจพอทจะเลอกใชบรการและสะทอนคณภาพตลอดจนความปลอดภยของรถไดจรงจงทวถงทนการณ
กระทรวงคมนาคมควรทบทวนกลไกธรรมาภบาลในระบบก�าหนดนโยบายก�ากบดแลกจการรถโดยสารสาธารณะ โดยค�านงถงการถวงดลระหว างผ ก� าหนดนโยบาย ผ ก� า กบดแล ผประกอบการ และผบรโภค
078 079
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
รถโด
ยสาร
สาธา
รณะ :
อนต
รายม
ากขน
จากโ
ครงส
รางข
องระ
บบ
ระบบรถโดยสารสาธารณะของประเทศไทย ขาดการสนบสนนและก�ากบดแลอยางจรงจงจากภาครฐมาเปนเวลานาน ปลอยใหเอกชนปรบตวตามความตองการของตลาดโดยใหความส�าคญกบคณภาพ ความปลอดภย ความคมคา และความเปนธรรมนอยเกน ท�าใหเกดปญหาทซบซอนมากยงขน ทส�าคญคอ การแทรกแซงนโยบายเพอประโยชนของผประกอบการภายใตระบบผกขาด
ขอเสนอเบองตนทตองน�ามาพจารณาเพอแกไขปญหาเชงระบบ ไดแก
ตารางท
สรปปจจยทท�าใหเกดอบตเหต และ การบาดเจบ / เสยชวต3 1
2
3
คน
รถ
ถนนและสง
แวดลอม
พนกงานขบรถมพฤตกรรมการขบขทอนตราย
ดดแปลงและใชรถผดประเภท
มจดเสยง จดตดอนตราย ถนนชำารด ไมมปายเตอนทชดเจน
ผโดยสารไมใชอปกรณนรภย
โครงสรางทมนำาหนกรวมจากการดดแปลงสงขน ความแขงแรงของฐานยดเกาะเกาอและพนรถไมมหรอไมไดใชเขมขดนรภย
วสดขางทาง เชน แทงหน เสาไฟฟา ตนไมใหญ เปนตน
ปจจย สาเหตการเกดอบตเหต สาเหตการบาดเจบและเสยชวต
เงอนไขการจดระเบยบรถตใหเกดความเป นธรรมต อทกฝ ายและ เพอเปนการปองกนรถตใหบรการโดยไมถกตองตามกฎหมาย จงไดก�าหนดใหมการบรการรถตโดยสารประจ�าทางทถกตองตามกฎหมายเดนรถในเสนทางไมเกน 250 กโลเมตร ภายใตเงอนไขทเหมาะสม คอ เปนรถใหม หลงคาสง และใชกาซ NGV เปนเชอเพลง ซงบรษท ขนสง จ�ากด (บขส.) เปนผไดรบใบอนญาตประกอบการขนส ง จ�านวน 9 เสนทาง ก�าหนดจ�านวนรถ 34 - 258 คน
2.2) กรณรถตโดยสารทเดนรถระหวางจงหวด ซงเดมเปนรถต (ปายด�า) ใหบรการโดยไมถกตองตามกฎหมายอย ซงสวนใหญอยในเขตภาคใต ปจจบนไดมการจดระเบยบรถดงกลาวเรยบรอยแลว รวมทงไดมการก�าหนดเงอนไขใหมรถต โดยสารปรบอากาศเดนรถบรการระหวางจงหวดในเสนทางทมความเหมาะสม รวมจ�านวน 49 เสนทาง จ�านวน 1,277 คน
ถงแม ว าจะมความพยายามในการจดระเบยบรถตโดยสาร แตปรมาณรถต โดยสารทงถกและผดกฎหมายกมจ� านวนมากขนเรอยๆ โดยเฉพาะกลมทใหบรการระหวางจงหวด ท บขส. เปนผไดรบใบอนญาต (รถหมวด 2) และรถหมวด 3 และ หมวด 4 ทเอกชนเปนผไดรบใบอนญาต โดยทปจจบน มรถตโดยสารประจ�าทางทถกกฎหมายใหบรการอยประมาณ 18,000 คน
โดยสรปในทางเทคนคปจจยท เ กยวข องกบอบต เหตของรถต สาธารณะ แตถาพจารณาจ�าแนก เปน
2 ระยะคอ สาเหตทท�าใหเกดเหต และสาเหตทน�าไปสความรนแรงหรอเสยชวต ดงตารางท 3 จะแบงไดดงน
1. สาเหตการเกดอบตเหต จากการใชบรการรถโดยสารสาธารณะ
1.1 พฤตกรรมเสยงของพนกงานขบรถ
- การใชความเรวเกนกวาทกฎหมายก�าหนด
- การขบชด หรอ จทายรถคนหนา- การขบแซงซาย แซงขวา
เปลยนชองทางเดนรถกะทนหน- พกผอนไมเพยงพอ- การรบผโดยสารเกน1.2 รถดดแปลงทยงไมไดรบการ
ทดสอบตามมาตรฐานสากล - การดดแปลงสภาพรถ โดย
การตดตงทนงเพม และตดตงถงแกส สงผลใหน�าหนกรวมของรถสงขนกวา 400 กโลกรม และมผลตอสมรรถนะของรถในขณะขบข โดย
เฉพาะในชวงทเขาโคงดวยความเรวสงหรอตองหยดหรอเปลยนชองทางกะทนหน
1.3 ถนนและสภาพแวดลอม - ทศนวสย แสงสวางไมเพยงพอ- ถนนช�ารด ไมมปายเตอนท
ชดเจน
2. สาเหตทท�าใหมการบาดเจบและเ ส ย ช ว ต จ า ก ก า ร ใ ช บ ร ก า ร ร ถโดยสารสาธารณะ
- การไมม “เขมขดนรภย” หรอ มแตผโดยสารไมใช
- สภาพโครงสร างตวรถทมน�าหนกหลงจากการดดแปลงสงขน, การยดเกาะของเก าอ ทแขงแรงไมเพยงพอ
- ส ภ า พ ถ น น ท ม จ ด เ ส ย ง จดอนตรายขางทาง
- การใชความเรวสงเกนก�าหนด- การดแลชวยเหลอเมอเกด
เหตเปนไปไดดวยความยากล�าบาก อาทเชน ระบบนรภยของถงแกสทไมไดรบการออกแบบมา
ขอเสนอเชงนโยบำย
กระแสและบทบาทของจกรยานในเมองใหญ
คนไทยกบการขจกรยาน
โดย
ดร. ศรดล ศรธรผอ�านวยการศนยเทคโนโลยประยกต
ดานขนสงและโลจสตกสมหาวทยาลย
เทคโนโลยสรนาร
เรอง
บทความ
080 081
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
คนไท
ยกบก
ารขจ
กรยา
น
การขจกรยานไดรบความนยมเพมขนในชวงหาถงสบปน ในประเทศไทยและทกสวนของโลกจะดวยเหตผลทางดานสขภาพ การอนรกษสงแวดลอม หรอกจกรรมสนทนาการ หรอแมแตเหตผลแฝงในดานเศรษฐกจกตาม หลายประเทศในยโรป เชน เนเธอรแลนด เดนมารก ฝรงเศส และเยอรมนน เปนประเทศทใชจกรยานเปนหลกในการเดนทางในเขตเมองรวมกบการใชระบบขนสงสาธารณะ โดยเฉพาะสองประเทศแรกกลายเปนตนแบบทหลายๆแหงพยายามศกษาวธการจดการการเดนทางดวยจกรยานใหประสบความส�าเรจ แมแตสหรฐอเมรกา ประเทศทพฒนาการคมนาคมขนสง โดย การใชรถยนตเปนหลกมาเปนเวลาชานาน ไดหนกลบมาปรบยทธศาสตรวางแผนการขนสงภายในเมองส แนวทางการพฒนาอย าง ยง ยนหลงจากท เรมตระหนกถงความลมเหลวในการพยายามสรางถนนรองรบรถยนตและใชหลกวศวกรรมจราจรแกปญหาความตดขดททวความรนแรงมากขนในทกๆ ป ในชวงสบปทผานมาเมองใหญอยางนวยอรค บอสตน และซานฟรานซสโก ตางหนมามงเนนการควบคมผงเมอง พฒนาระบบขนสงสาธารณะ และสงเสรมการเดนทางดวยการเดนและจกรยานอยางจรงจง
เมองปอรทแลนดในรฐโอเรกอนกลายเปนเมองตนแบบแหงการเดนทางดวยเทาและจกรยาน ขณะทเมองในอเมรกาสวนใหญยงคงวางแผนพฒนาทางหลวง
และขยายขอบเขตชานเมองออกไปสชนบท ปอรทแลนด กลบเรมโครงการถนนแคบ (Skinny Streets Program) และการจ�ากดขอบเขตเมองอยางจรงจง รวมทงวางแผนเชอมโยงการเดน จกรยาน และระบบขนสงสาธารณะเขาดวยกนอยางมประสทธภาพ ปจจบนประชาชนในเมองปอรทแลนดขบรถเฉลยนอยกวาเมองอนๆอย 20% และมสดสวนผขจกรยานไปท�างานราวสบหาเทาของคาเฉลยของประเทศ ผคนยงมเงนเหลอไปใชจายในดานอน ๆมากกวาการเดนทาง ดงจะเหนไดจากจ�านวนรานหนงสออสระตอจ�านวนประชากรในเมองปอรทแลนดมมากเปนอนดบหนงในสหรฐอเมรกา และมจ�านวนรานอาหารตอหวมากเปนอนดบสามรองจากซแอตเตลและซานฟรานซสโก นอกจากนการพฒนาเมองใหพงพาการเดนและจกรยานเปนหลกกลายเปนสงดงดดใหผทจบการศกษาใหมๆ หลงไหลกนเขามาหางานท�าในเมองมากขน ปอรทแลนดมจ�านวนผทจบการศกษาระดบมหาวทยาลยในชวงอาย 25 ถง 34 ป เพมขนถง 50% ในชวงทศวรรษท 90 ซงคดเปนหาเทาของคาเฉลยในอเมรกา [1]
การขจกรยานในประเทศไทยในชวงสบกว าป ทผานมาเรมตนจากกระแสการใชจกรยานในสถานททองเทยวเชงนเวศหรอสถานททองเทยวหางไกลทยงมการอนรกษวฒนธรรมและสงแวดลอม รวมทงสถานทท องเทยวทยงไมมโครงขายถนนทสะดวกสบายส�าหรบ
การใชรถยนต เชน ปาย เชยงคาน ห ร อ ส โข ทย ถงกระน น กตามตลาดของจกรยานเชาหลายแหงกยงเปนรองจกรยานยนต ประเทศไทยเรมตนตวในการใชจกรยาน อยางชดเจน ในชวงระยะเวลาเพยงไมเกนหาปมานแตแนวโนมไดเปลยนไปอยางรวดเรว จากกลมเลกๆ ของผขบขในชดกฬาพรอมหมวกใบสวยบนจกรยานหรราคาเหยยบแสน ปจจบนเราจะเหนจกรยานสงของหรอจกรยานแมบานกบคนในชดท�างานและชดล�าลองป นอย บนถนนสายหลกในกรงเทพฯ แทบทกสาย วฒนธรรมจกรยานก�าลงกาวขามความเปนกจกรรมสนทนาการเขาส ความเปนจกรยานเพอการ เดนทางในชวตประจ�าวนมากขน แมวาสวนหนงตดสนใจขจกรยานไปท�างานและกลบบานดวยความสนกและทาทายอยไมนอย
การเตบโตขนของจกรยานชวยใหการใชระบบขนสงมวลชนเปนไปไดโดยสะดวกขน โครงขายถนนใน
กรงเทพฯมซอยแยกยอยจ�านวนมหาศาล ขณะทขนสงมวลชนระบบรางหรอรถประจ�าทางไมสามารถเขาถงไดทกพนท ปรมาณผโดยสาร จงจ�ากดอยทระยะในการเดนเทา จากสถานซงปกตจะอย ในระยะ 300 - 500 เมตร ขนอย กบสง อ�านวยความสะดวกในการเดนเทาสภาพอากาศ และกจกรรมดงดดใจระหวางทาง หากจะตองเดนทางไกลกว าน น จ� า เป นต องพงพามอเตอรไซคหรอรถรบจางประเภทอน จกรยานสามารถปลดพนธนาการนโดยสามารถขยายขอบเขตการบรการให แก สถานขนสงมวลชนออกไปอกเปน 1 - 2 กโลเมตร ปจจบนเราจงสงเกตเหน ทจอดรถจกรยานใตสถานรถไฟฟาเตมไปดวยจกรยานหลากประเภท นอกจากจะเปนรปแบบทชวยสงเสรมการเดนทางดวยระบบขนสง มวลชนขนาดใหญทจดจอดหางกนแลวในขณะเดยวกนจกรยานกสามารถทดแทนการเดนทางดวยระบบขนสง
ปจจบนการศกษาความเหมาะสม ของรถไฟความเรวสงทกสายกค�านงถงปรมาณการเดนทางเหลาน เพราะเมอการเดนทางระหวางเมองสะดวกขน ประชาชนจะมความตอง การเดนทางมากขน ทเคยเดนทางกลบบานปละสองครงกอาจจะเปนเดอนละครง
ในตลาดของการเดนทางดวยจกรยาน กเชนเดยวกน “คาใชจาย” ทแพงทสดของการขจกรยานกคอความเสยงตออบตเหต การรณรงคใหมชองทางจกรยาน ใหใสหมวกนรภย หามจอดรถบนถนน บางสาย หรอการเปลยนทศทางฝาระบายน�าทงหลายทงปวงนลวนแลวแตเปนมาตรการเพมความปลอดภยใหแกนกปน อยางไรกตามมาตรการแ ต ล ะ ข อ แต ละส วน ทรณรงค และน�าไปปฏบตในปจจบนเป นมาตรการทปฏบตสบตอกนมา หรอเปนมาตรการทบนทกไวในต�าราวศวกรรมความปลอดภย แตยงดเหมอนวายงไมมการสนบสนนใหม
การศกษาวจยเพอใหไดองคความร ทชดเจนและเหมาะสมส�าหรบสภาพพนทและลกษณะเฉพาะของผขบขในบานเราเทาทควร
ในประเทศองกฤษพบวาถาผ ขจกรยานไมใหสญญาณใดๆ ผขบขรถยนตจะแปลความหมายจากทาทางการมองและการหนของผขจกรยานทเขามาถงททางแยกแตกตางกน [3] หรอแมแตในกรณทมการใหสญญาณมอทชดเจน ผขบขกยงแปลความหมายและตดสนใจผดเกอบครงตอครง การแปลสญญาณผดสวนใหญมกมผลใหผ ขบขลงเลทจะตดสนใจ มเพยงนอยครงทจะท�าใหเกดอบตเหต แตการคนพบทน าแปลกใจจากการศกษานคอ สญญาณมอหรอการสบตากนท�าใหเวลาในการตดสนใจของผขบขรถยนตชาลงและอาจน�าไปสการเกดอบตเหต นอกจากนการศกษาตอเนอง [4] ยงสรปใหเหนวาผขบรถยนตใชความเรวมากขน มระยะประชดมากขน และใชความ
สาธารณะในระยะใกลๆ ไดดวย [2] ขณะทรถยนตกลายเปนเครองวดความส�าเรจในชวตและเปนตวชวดฐานะรวยจน จกรยานท�าหนาทสรางความเทาเทยมในการขนสงใหเกดขนอกครง แตกอนผ ทไมมทางเลอกในการเดนทางจะตองพงพาระบบขนสงสาธารณะทตองยอมรบวาในบางพนทยงมคณภาพและการเข าถงไม ดนก ขณะทผขบรถยนตเองหากไมไดอยในเสนทางทมระบบขนสงสาธารณะทดกเสมอนตดกบอยกบการพงพารถสวนตวโดยไมมทางเลอก การมาถงของกระแสวฒนธรรมการขจกรยานกลายเปนโอกาสทจะขจดความเหลอมล�าทางสงคม ทกคนจะมโอกาสสรางคณภาพชวตของตวเองไดทงการขจกรยานเพอสขภาพ หรอการท�างาน หรอแมกระทงเปนกจกรรมทสรางเสรมความแขงแกรงของชมชนในระยะยาว
รปท 3อาคารจอดรถจกรยานและสงอ�านวยความสะดวกทสถานรถไฟทสคจชโจ กรงโตเกยวประเทศญปน
รปท 2ทจอดรถจกรยานใตสถานรถไฟฟาอารย
จกรยานกบความปลอดภย
ถาเปรยบการเดนทางเปนสนคาในทกตลาดการขนสงและการเดนทางจะมความตองการแฝง (latent demand) หรอความตองการเดนทางทไมสามารถเดนทางได จรงเนองจาก “คาใชจาย” ในการเดนทางทมากเกนไป เมอเกดสภาวะทเหมาะสมเพอจะไดเดนทางจรง ปรมาณการเดนทางเหลาน กจะทะลกออกมาเหมอนน�า กลายเปนปรมาณการเดนทางเหนยวน�า (in-duced demand) ทเกดจากการลดคาใชจายลง ตลาดการบนไดพสจนมาแลวดวยการเปดใหบรการสายการบนตนทนต�าในป พ.ศ. 2545
รปท 1 ปรมาณเทยวการเดนทางโดยใชจกรยานผานสะพานหลกสแหงในเมองปอรทแลนดรฐ โอเรกอน สหรฐอเมรกาทมา: http://bikeportland.org/resources/bikesafety
1
3
2
082 083
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
คนไท
ยกบก
ารขจ
กรยา
น
มนใจไดคอการมชองทางจกรยานจะท�าใหคนรสกปลอดภย และกลาทจะออกมาขบขกนมากขน และนนกหมายถงความปลอดภยทมาพรอมกบจ�านวนคนขจกรยานทมากขน นอกจากนชองทางจกรยานยงท�าใหจกรยานสามารถลงมาวงไดบนถนนอยางมนใจขน เปนการชวยแยกจกรยานออกจากการเดนเทาบนทางเทาอยางชดเจน
หลายประเทศไดจดท�าคมอการออกแบบทางจกรยานขน โดยมรายละเอยดปลกยอยในความพยายามทจะสรางความปลอดภยใหเกดขนแกผขจกรยาน [12, 13, 14] คมอเหลานกลาวถงประเภทของทางจกรยาน มตทเหมาะสม การก�าหนดทศทางการเดนรถยนตและรถจกรยาน ระยะการมองเหน การจอดรถ การจดการความขดแยงททางแยก และเทคนคในการจดการทางแยกตางๆ
ประสบการณในหลายประเทศท�าใหเราเรยนรวาการใชชองทางจกรยานมกจะกอปญหากบระบบขนสงมวลชนทใชชองชาทสดวง การทจกรยานและรถโดยสารประจ�าทางมความเรวทแตกตางกน แตมความเรวเฉลยทเทาๆ กนคอ 20 – 30 กม./ชม. ท�าใหเกดปรากฏการณแซงกลบไปกลบมา ซงเปนชวงเวลาทนาอดอดเปนอยางยง สดทายกจะมฝายหนงทพยายามเรงเครองเพอหนอกฝายหนงใหขาด การมปฏสมพนธกนอยตลอดเวลารวมทงความพยายามทจะสลดใหหลดออกจากปรากฏการณดงกลาวเปนชวงทท�าใหเกดความเสยงตอการเกดอบตเหตสง นอกจากนรถทจอดอยตามขางถนนกคงเปนไมเบอไมเมากบทางจกรยานอย ตอไป
ทางจกรยานไม ว าจะออกแบบอยางดแคไหนกจะไมกลายเปนโครงขายคมนาคมทมประสทธภาพไดถาไมสามารถหามจอดรถขางถนนไดรอยเปอรเซนต ช ว ง ท จ ก ร ย า น ต อ ง เ บ ย ง อ อ ก ข ว า เพอหลบร ถทจอดเหล าน จะ เป นจ งหวะเส ยงอนตรายท สดแ ล ะ เ ม อ จ ก ร ย า น ต อ ง ก า ร ผ า น ท า ง แ ย ก ก ค งปฏเสธไมไดวาจะตองมการออกแบบสญญาณไฟจราจรทซบซอนมากยงขน หรอถาทางแยกมพนทพอเพยงกสามารถคงจงหวะไฟสญญาณจราจรเดมแตปรบใชการแบงพนท เ พอเ พมความสามารถในการมองเหนดงแนวคดตวอยางจากประเทศเนเธอรแลนด [15]ในรปท 4 แตแนวคดแบบนจะใชงานไดคนขบรถยนตจะตองมความเคารพในสทธของนกปนอยพอสมควร เรองนคงต องใช เวลาปรบตวพกใหญในบ านเรา
รปท 4 การออกแบบทางแยกส�าหรบจกรยานในประเทศเนเธอรแลนดเพอเพมทศนวสยและลดจดขดแยงทมา: http://www.knoxgardner.com/category/bicycling/page/2/
ระมดระวงนอยลงเมอขบผานผขจกรยานแบบแขงขนทใสหมวกนรภยและใสชดขจกรยานเตมยศ ผลสรปนคงไมไดตงใจชกจงใหเลกใหสญญาณมอ เลกใชจกรยานราคาแพงหรอเลกใชอปกรณเพอความปลอดภย เพยงแตจะชให เหนว าผ ขบขรถยนตยงไมค นชนกบผ ขจกรยาน ความปลอดภยในการขบขสวนใหญจงไมไดเกดจากการจดการจราจร การใชอปกรณ และเครองหมายจราจรเพอความปลอดภยเทานน แตยงเกดจากการสรางความค นเคยและความเขาใจกนระหวางผขบขรถยนตและรถจกรยาน ดงทหลายการศกษาบงชตรงกนวายงมปรมาณจกรยานมากขนเทาไหร ยงมความปลอดภยมากขนเทานน [5, 6, 7]
ความปลอดภยทเกดขนเปนเหมอนการประหยดจากขนาด (Economies of Scale) กลาวคอ เปนการลดอบตเหตจากการสรางความตระหนกดวยจ�านวนทมากขน เมอมปรมาณจกรยานบนถนนมากขนจนถงระดบหนง ผขบขรถยนตจะรบรและใชความระมดระวงสงขน ประเทศในยโรปทประชาชนใชจกรยานเดนทางเปนเรองธรรมดาจงมอตราการเกดอบตเหตจกรยานตอจ�านวนจกรยานคอนขางต�า ยงไมมใครแนใจวาในกรงเทพฯ หรอทอนๆ ในประเทศไทย จะตองมปรมาณจกรยานมากขนาดไหนทจะท�าใหเกดปรากฏการณ “Safety by numbers” เชนในยโรป แตพจารณาจากสถานการณแนวโนมในปจจบน เราคงจะคอยๆ ขยบเขาใกลจดนนเขาไปทกท
Smart Growth Manual [8] แบงระดบทางสญจรส�าหรบจกรยานออกเปนสประเภทโดยพจารณาตามสทธในการใชทาง คอ เสนทางจกรยาน (Bicycle Trail) ชองทางจกรยาน (Bicycle Lane) ถนนจกรยาน (Bi-cycle Boulevard) และทางรวม (Shared Lane) เสนทางจกรยานเปนทางเฉพาะทรถประเภทอนใชดวยไมได เชน ทางตามสวนสาธารณะหรอตามธรรมชาต และทางทกนเขตไวบนทางเทา ชองทางจกรยานเปนเขตทกนออกตางหากส�าหรบทางจกรยานโดยมทกนชดเจนอยางทถนนพระอาทตยก�าลงท�าเปนโครงการน�ารองอยในตอนน และดเหมอนมมมองของ “ทางจกรยาน”จะเดนมาในแนวน สวนถนนจกรยานเปนทางทรถยนตและรถจกรยานสามารถใชรวมกนได แตใชวธการยบยงจราจร (Traffic Calming) รปแบบตางๆ ใหรถม
ความเรวนอยลง ในบางครงความเสยงในการขจกรยานทเกดขนจรงสวนทางกบความเชอแตดงเดมเนองจากวศวกรรมจราจรทเราพงพาอยไมไดค�านงถงจตวทยาของผขบขจกรยานและผขบขรถยนต ขณะทบานเราก�าลงเรยกรองใหมชองทางจกรยาน ในตางประเทศยงเปนทถกเถยงกนถงความเหมาะสมของชองทางจกรยาน การศกษาหลายครงพบวาการตเสนแบงจกรยานออกมาในลกษณะชองทางจกรยานหรอ bicycle lane กลบท�าใหมความเสยงในการเกดอบตเหตมากกวาการปลอยใหมการขบขแบบปะปนกน [9] ทเปนเชนนกอาจจะเปนดวยเหตผลเรองความตระหนกถงอนตรายเชนเดยวกนมความเปนไปไดทชองทางจกรยานจะท�าใหผขบขรถยนตรสกวาจกรยานถกแบงแยกออกไป ขณะทผขบขจกรยาน
4
กรสกเชนเดยวกน จงท�าใหผขบขรถทงสองประเภทผอนคลาย และไมใชความระมดระวงมากเทาทควร อยางไรกตามการสรปวาชองทางจกรยานมความไมปลอดภยนนอาจจะไมถกตองเสยทเดยวนก หลายการศกษากสามารถสรปไดวาการมชองจกรยานจะท�าใหเกดความปลอดภยมากกวาโดยเฉพาะในเสนทางทมความเรวในการออกแบบมาก [10, 11] การศกษาในสหรฐอเมรกาสรปวาความปลอดภยของการขบขจกรยานไมไดขนอยกบลกษณะของชองทางจกรยาน แตขนอยกบการออกแบบรายละเอยด การใสใจองคประกอบในแตละสวน ใหสอดคลองกบพนท ลกษณะของถนนและลกษณะของผขบขมากกวาไมวาชองทางจกรยาน หรอแนวทางการการจดการทางจกรยานจะท�าใหการขจกรยานปลอดภยหรอไมกตาม อยางนอยสงทเรา
084 085
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
คนไท
ยกบก
ารขจ
กรยา
น
แนวความคดเพอใหจกรยานอยร วมกบรถยนตได ด วยต นทนท ถกกว าแนวความคดหนงคอการออกแบบทางกายภาพของถนนดวยระบบยบยงจราจร ซงเปนศาสตรเกยวกบการออกแบบแนวถนนและใชองคประกอบตางๆ เพอลดความเรวและเพมความปลอดภย ไมวาจะท�าใหถนนมความคดเคยวมากขน ใชชองจราจรทแคบลง การทาสตเสนใหรสกถงความอนตราย หรอการสรางเนนชะลอความเรวในรปแบบตางๆ นอกจากนน การออกแบบใหระบบขนสงตางๆ มาอยรวมกนกเปนการสรางความตระหนกใหผ ขบข ยานพาหนะความเรวสงมความระมดระวงมากขน
Complete Street เปนการออกแบบถนนใหปลอดภยและเปนประโยชนแกผเดนทางทกเพศ ทกวย และทกรปแบบการเดนทาง [16] ซงจะแบงเปนสรปแบบหลกคอ รถยนตสวนตว ระบบขนสงสาธารณะ รถจกรยานและการเดนเทา มการจดวางเสนทางในแตละรปแบบท�าใหสะดวกสบายในการเดนเทา การขามถนนและการ ขจกรยาน Complete Street ไมมรปแบบทตายตวขนอย
กบรปแบบการเดนทางทมอย ลกษณะกจกรรม และความตองการของประชาชนในแตละพนท รปท 5 แสดงรปตดตวอยางของ complete street แตบางแหงอาจจะมชองทางเดนรถประจ�าทางและชองทางจกรยานแยกออกมาพเศษ บางแหงอาจจะมรถรางเบาวงทบซอนอยกบชองทางจกรยานหรอแมแตชองทางรถยนต แตการออกแบบจะอาศยหลกส�าคญเดยวกนคอการผสมผสานรปแบบการเดนทางเขาไวดวยกน เพอเปนการรกษาระดบความเรวของแตละรปแบบไวไมใหแตกตางกนมากนก และเปนการเพมความรบรและระมดระวงในการขบขทกรปแบบ รปท 6 แสดง complete street ในซรค สวสเซอรแลนดทมทงทางเทา ชองทางจกรยาน ทางรถยนตและทางส�าหรบรถรางเบาหรอ Tram ในแหงเดยว รปท 7 แสดง Complete Street ทออกแบบชองทางจกรยานใหมการเบยงผานทางตดกบรถเลยวเพอใหมทศนวสยทดขน แนวคด complete street นน�าไปใชกบถนนชมชนหลายแหงในยโรป และก�าลงเปนท
แพรหลายในอเมรกาและแคนาดา หลายเมองออกกฎหมายบงคบใหมการพจารณาองคประกอบของ complete street ในการออกแบบถนนในเมอง แมวาสวนใหญจะไมไดมการระบขอก�าหนดเฉพาะเจาะจงในรายละเอยดกตาม
จกรยานเปนทร จกของคนไทยมาตงแต สมยรชกาลท 5 โดยชาวตางชาตทเขามาท�ากจกรรมตางๆ ในเมองไทย [17] มจดการประชมรถจกรยานเปนครงแรกทวงบรพาภรมยเนองในโอกาสทกรมหลวงพษณโลกประชานาถ เสดจกลบจากยโรป โดยพระบาทสมเดจพ ร ะ จ ล จ อ ม เ ก ล า เ จ า อ ย ห วเสดจพระราชด�าเนน เมอวนท 9 กรกฎาคม พ.ศ. 2442 หลงจากนน เมอจกรยานมราคาถกลง การเดนทางด ว ย จ ก ร ย า น ก ก ล า ย เ ป น ทแพร หลายไปในเวลาอนรวดเรวจ น ต อ ง ม ก า ร อ อ ก ร ะ เ บ ย บ ใ ห
ผ ใช รถจกรยานตองจดทะเบยนจกรยานเปนพาหนะประเภทลอเลอน โดยก�าหนดใหไปจดทะเบยนทกรมทางหลวงแผนดน ในป พ.ศ. 2496 มผน�าจกรยานไปจดทะเบยนเปนจ�านวนมากถง 11,867 คน
ประเทศไทยมการพฒนาจากวถชวตทพงพาจกรยานและระบบขนสงสาธารณะไปสสงคมแหงการใชรถยนตมาเปนเวลาหลายสบป การปรบเปลยนจากการเดน จกรยานและใชระบบขนสงสาธารณะ ไปสการขบรถเปนเรองทเกดขนงายและไมตองการวางแผน การปรบเปลยนในทศทางดงกลาวอาศยเพยงแรงจงใจทางเศรษฐศาสตรในการตอบสนองความตองการตามธรรมชาต ขณะทการปรบเปลยนในทศทางยอนกลบ คอการยายคนขบรถมาสการเดนเทา การขจกรยานและระบบขนสงสาธารณะจะตองอาศยการศกษาพฤตกรรมผ เดนทาง การวางแผนการขนสงเพอตอบสนองความตองการรวมทงการวางแผนการจดการองคกรทมหนาทก�ากบดแลและน�านโยบายไปปฏบตอยาง เปนรปธรรม การวจยสองฉบบ
การจดการความปลอดภย
กำรใชจกรยำนในเมองไทย
รปท 5 ตวอยางภาคตดขวางของ Complete Streetทมา: Federal Highway Administration (http://www.fhwa.dot.gov/publications/publicroads/10mayjun/05.cfm)
รปท 6 Complete street เมองซรค ประเทศสวสเซอรแลนดทมา: http://pantographblog.blogspot.com/
รปท 7 Complete Street เมองเซนตหลยสประเทศสหรฐอเมรกาทมา: http://trailnetstl.blogspot.com/2010/05/com-plete-streets-bill-introduced-in-st.html
5
6 7
086 087
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
คนไท
ยกบก
ารขจ
กรยา
น
[18, 19] เปดเผยอปสรรคส�าคญในการสงเสรมการใชจกรยานใ นประเทศไทย กล มผ ท ยงไม ใช จกรยานเหนวาอปสรรคส�าคญทท�าใหตดสนใจไมใชจกรยานสวนใหญเปนปจจยทมสวนเกยวของของความสะดวกในการเดนทาง ไดแก การทจกรยานไมสามารถใชส�าหรบการเดนทางในระยะไกล โดยจะตองพงพาระบบการเดนทางอ น ด ว ย ก า ร ใ ช จ ก ร ย า น ย น ต ท ม ความสะดวกสบายมากกวา และสดทายคอสภาพอากาศเมองรอนของประเทศไทย สวนกล มท ใช จกรยานอยแลวจะมองเรองความปลอดภยเปนหลก อปสรรคทส�าคญในการใชจกรยานส�าหรบกลมนไดแก สภาพอากาศโดยเฉพาะฝนตก รองลงมาเปนความเสยงตอการเกดอบตเหต และความไมมว น ย ของผ ใช รถยนตซงพอทจะอนมานไดวาเปนปจจยทเกยวกบความเสยงตอการอบตเหตเชนกน
โครงสรางของเมองสวนใหญในประเทศไทยใช ถนนเป นแนวแกนหลกในการก�าหนดทศทางการเตบโต และม งเนนอ�านวยความ
สะดวกตอการเดนทางดวยรถยนตเปนส�าคญ ดงนนเมองเหล า นจ งมการขยายตวออกไปในแนวราบ ประชาชนตองเดนทางในระยะไกล เสนทางการเดนทางเปนถนนสายใหญทมวตถประสงคเพอใหรถยนตเดนทางดวยความรวดเรว โครงขายถนนเหลานไมไดเอออ�านวยตอการเดนทางดวยจกรยาน เมองยงขยายออกไปมากเทาใดผคนในเมองกจ�าเปนตองพงพาการเดนทางดวยรถยนตหรอจกรยานยนตมากขนเท านน ป ร ะ ก อ บ ก บ ราคาของจกรยานยนต ท ถกลงและโปรแกรมการผอนระยะยาวทท�าใหจกรยานยนตเปนสงทสามารถซอหาครอบครองไดโดยงาย คนไทยโดยเฉพาะในตางจงหวดจงตดการใชจกรยานยนตในการเดนทางไมว าจะเป นในระยะใกลหรอไกลการพฒนาโครงขายทางจกรยานในเมอง ภมภาคทผานมาดวยการก�าหนดเสนทางทครอบคลมไปยงพนทอยอาศยและพนททองเทยวตางๆ จงเปนความพยายามทยงไมประสบความส�าเรจเทาทควรเนองจากขาดกลยทธทจะสรางความไดเปรยบและความดงดดใจใหหนมาใชจกรยานแทนจกรยานยนต เมองทมปรมาณผใชรถจกรยานเพมขนอยางชดเจนไดแกเมองทองเทยว และผขจกรยานสวนใหญกเปนผมาเยอนทใชจกรยานเพอการทองเทยวและสนทนาการเทานน
สถตอบตเหตบนทองถนนในบานเราไมไดมการแยกประเภทไวอยางชดเจน สถตของผประสบอบตเหตจากจกรยานถกบนทกรวมไวกบคนเดนเทา และไมไดถกปรบใหเปนอตราการเกดอบตเหตตอระยะทางการใชจกรยานรวม จงคอนขางสรปไดยากวาการขจกรยานมความเสยงตอการเกดอบตเหตสงหรอต�ากวาคาเฉลยในประเทศอน และความวตกกงวลเรองความปลอดภยในการใชจกรยานเปนเรองทสมเหตผลหรอไม อยางไรกตาม ขอก�าหนดหรอมาตรการทเกยวกบ
ออนไลนประเภทตางๆ การทองเทยวดวยจกรยานมความตองการมากขนเรอยๆ จนถงระดบทมการจดทวรจกรยานไปตามทตางๆ ทงในกรงเทพฯ และตางจงหวด ส�าหรบผ ทไมมจกรยานเปนของตวเองกมบรการใหเชาจกรยานเพอทจะรวมเดนทางไปกบทวรเหลานแบบครบวงจร
นอกจากจะเปนทางเลอกในการทองเทยวแลว จกรยานไดกลายเปนอกรปแบบทางเลอกหนงในการรบสงเอกสาร บรษทไบคเซนเจอร [21] เปนบรษทเดยวทด�าเนนธรกจการสงพสดและเอกสารดวยจกรยาน โดยเรมจากการรวมตวกนของนกป นทท�างานประจ�าและตองการจะท�างานรบสงเอกสารเปนงานอดเรก ภายหลงธรกจไดรบความนยมมากขนจนขยายกจการและเปดรบสมครนกป นสงของและเอกสารทท�างานเตมเวลา ดวยอตราคาบรการและเวลาทไมแตกตางจากมอเตอรไซครบจางมากนก [22] ปจจบนธรกจรบสงเอกสารดวยจกรยานกลายเปนตวเลอกทไดรบความนยมจากคนท�างานรนใหมทใสใจกบสงแวดลอมและการประหยดพลงงาน
ความปลอดภยตางๆ มกอย ในรปค�าแนะน�าหรอขอเสนอแนะ แตยงไมมกฎหมายและมาตรฐานรองรบรปแบบการเดนทางดวยจกรยานอยางชดเจน
พระราชบญญตขนสงทางบก พ.ศ. 2522 เปนพรบ. ฉบบเดยวในปจจบนทกลาวถงจกรยาน พรบ. ฉบบนก�าหนดใหรถจกรยานตองมหามลอทสามารถท�าใหรถจกรยานหยดไดทนท (หากยดตามกฎหมายนจะท�าใหจกรยานฟกซเกยรทก�าลงเปนทนยมในหมนกปน และไมมเบรคมอแตใชการเบรคดวยการปนยอนทางกบการหมนของลอ กลายเปนประเภทจกรยานทผดกฎหมาย) จกรยานจะตองมกระดงทไดยนไกลอยางนอยสามสบเมตร และโคมไฟสองสวางหนารถ สวนไฟหลงรถอนโลมใหตดวตถสะทอนแสงได นอกจากนยงบงคบใหรถจกรยานขบใหชดขอบทางดานซายของทางเดนรถ ไหลทาง หรอทางทจดท�าไวส�าหรบรถจกรยาน จดทนาสนใจอกจดหนงของกฎหมายฉบบนคอ หามไมใหมการบรรทกบคคลอน หรอหามซอนทายกน เวนแตจะเปนจกรยานสามลอเทานน (มาตรา 83 วรรค 5) แตส�าหรบรถจกรยานยนตสามารถบรรทกผโดยสารได (มาตรา 121) กฎหมายยงระบไวอยางกวางๆ วาตองไมขบโดยประมาทหรอนาหวาดเสยว แตไมมรายละเอยดขอบงคบทเกยวกบลกษณะของทางจกรยานและสทธของจกรยานในการใชทางโดยเฉพาะเจาะจง
ขณะทกระแสการใช จกรยานในเมองไทยเพมปรมาณขนอยางรวดเรว ผใชรถใชถนนเรมมความคนเคยกบภาพคนขจกรยาน นบเปนโอกาสอนดทจะเรมก�าหนดมาตรฐานการพฒนาเมอง วางโครงขายการเดนทางและการเชอมตอ สงอ�านวยความสะดวก ปรบปรงกฎหมายใหสอดคลองกบสถานการณ รวมทงใหความรแกคนทวไปเพอสงเสรมการใชจกรยานใหเปนทางเลอกหลกทเหมาะสมในการเดนทางในอนาคต
ปรมาณการเดนทางดวยจกรยานทเพมขนอยางรวดเรวเปนโอกาสของธรกจอยางนอยสามประเภท ธรกจการซอขายจกรยานกลายเปนงานทสรางงานสรางรายไดใหกบหลายคน จกรยานทนยมในตลาดมทงแบบมอหนงแกะกลองจนถงมอสองมอสามทซอขายตอกนเปนทอดๆ ทงในประเทศเองและน�าเขามาจากตางประเทศ จกรยานญปนดเหมอนจะครองตลาดจกรยานมอสองในปจจบนดวยความหลากหลาย ราคา และรปลกษณทถกใจคนไทย พนทวางตามชานเมองหลายแหงถกดดแปลงเปนโกดงเกบ ซอมแซม ปรบปรงและซอขายจกรยานกนอยางคกคก นอกจากงานมอเตอรโชวทมาชานานสถานทจดงานแสดงสนคาเรมมโอกาสตอนรบงานซอขายจกรยานบาง รวมทงเวบไซตขายของตางๆ กมสนคาจกรยานซอขายกนสะพด บางแหงมจกรยานประเภทตางๆ ใหเลอกหลายพนคน
ในอดตจกรยานไดรบการจบคกบการทองเทยวเชงนเวศมาชานาน แตถกลดทอนสวนแบงการตลาดจากความไดเปรยบเรองความรวดเรวของจกรยานยนตและความสะดวกสบายของรถยนตหรอรถตมาตลอด ตอเมอคนเมองรสกอมตวกบชวตทวนวายและเรงรบ การโหยหาความแตกตางในการทองเทยวท�าใหความรวดเรวและความสะดวกสบายตกเปนเรองรอง แนวคดการใชชวตอยางชาๆ (Slow Living หรอ Slow Life) และเรยบงายกลบกลายมาเปนกระแสหลก จกรยานจงไดกลบมาเปนตวเอกของการทองเทยวอกครง ในวนหยดสดสปดาหเราจะเหนรถทแบกจกรยานขนหลงคาขบออกไปตามสถานททองเทยวตางๆ หรอบางครงกเหนกองทพนกปนออกผจญภยตงแตตนทางถงปลายทางโดยไมตองพงพารถยนต ธรกจเชาจกรยานตามสถานททองเทยวทเคยซบเซากลบมาเฟ องฟขนอกครง ภาพของจกรยานญป นสสดกบฉากหลงสสวยของตก ภาพจกรยานเกาๆ กบทงนาปาเขาหรอรานกาแฟชอดงกลายเปนรปทเหนไดจนชนตาในสอสงคม
จกรยำนกบโอกำสทำงธรกจ
รปท 8นกปนในสงกด Bikexenger
8
088 089
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
คนไท
ยกบก
ารขจ
กรยา
น
นโยบายเงนทน รวมทงบคลากร แตยงมองคประกอบทยงตองการความเอาใจใส ไดแก การสรางองคความรทเหมาะสมกบสภาพแวดลอมและวฒนธรรมของคนไทยเพอสงเสรมการพฒนารปแบบการเดนทางดวยจกรยานใหสมบรณครบถวน การศกษาทบทวนองคความรเรองจกรยานจากตวอยางในตางประเทศจะชวยใหเรามความตระหนกและระมดระวงในการก�าหนดแผนการพฒนามากขน การศกษาวจยพฤตกรรมตางๆ ของผขบขจะชวยใหการออกแบบโครงขายจกรยานมความปลอดภยและมประสทธภาพ การบรณาการระหวางหนวยงานทมหนาทรบผดชอบดานระบบขนสงสาธารณะ ดานการวางผงเมอง และดานการจดการองคกรจะท�าใหการพฒนามความสอดคลองและสามารถตอบสนองความตองการทแทจรงของผเดนทางได สงทส�าคญทสด ทงผขบขรถยนต ผใชจกรยาน คนเดนเทาและผทเดนทางดวยระบบขนสงสาธารณะจะตองมความรความเขาใจ รวมทงยอมรบการมอยและสทธของแตละฝายจะท�าใหสงคมการเดนทางของเราด�าเนนไปไดอยางมประสทธภาพและอยรวมกนไดอยางยงยน
ปรมาณนกปนจกรยานทเพมขนอยางเหนไดชดในชวงไมกปทผานมาสะทอนใหเหนวาคนไทยมความ ตนตวดานสงแวดลอมและการประหยดพลงงาน รวมทงใสใจสขภาพกนอยางเอาจรงเอาจง วฒนธรรมจกรยานทกอตวขนมความแขงแกรงและเปนโอกาสทดในการใชจกรยานเปนเครองมอในการสรางคณภาพชวตทดใหกบประชาชน ปจจบนภาครฐหนมาใหความใสใจกบเสยงเรยกรองของประชาชนทตองการใหจดหาจกรยานเปนทางเลอกในการเดนทางมากขน หนวยงานรฐทงในสวนกลางและสวนภมภาคเรมปรบยทธศาสตรในการพฒนาโครงสรางพนฐานและองคประกอบตางๆ ให อยบนพนฐานของการใชจกรยานและการขนสงอยางยงยน เครอขายทางสงคมรวมทงภาคเอกชนกไดมการรวมตวท�ากจกรรมตางๆ ทเกยวกบจกรยานอยางคกคก
อยางไรกตาม จกรยานยงถอวาเปนสงทหางหายจากคนไทยมานานหลายสบป การพฒนาวฒนธรรมจกรยานใหยงยนตองอาศยความพรอมในหลายดาน ขณะทจดสนใจของทกภาคสวนม งเน นมาทการขจกรยาน ปจจบนจงถอไดวาเรามความพรอมทางดาน
บทสรปและทศทำงในอนำคต
อางอง(1.) Speck, J. (2012). Walkable City: How Downtown Can Save America, One Step at a Time; Farrar, Straus and Giroux.
(2.) Walker, J. (2011) Human Transit: How Clearer Thinking about Public Transit Can Enrich Our Communities and Our Lives, Island Press.
(3.) Walker, I. (2005). Signals are informative but slow down responses when drivers meet bicyclists at road junctions, Accident Analysis & Prevention. Vol. 12/2005; 37(6): 1074-85.
(4.) Walker, I. (2007). Drivers overtaking bicyclists: objective data on the effects of riding position, helmet use, vehicle type and apparent gender, Accident Analysis & Prevention Vol. 4/2007; 39(2):417-25.
(5.) Schepers, P. (2011). Does more cycling also reduce the risk of single-bicycle crashes?, Injury Prevention 11/2011; 18(4):240-5. DOI:10.1136/injuryprev-2011-040097. Accessed 8 October 2013.
(6.) Robinson, D.L. (2005). Safety in numbers in Australia: more walkers and bicyclists, safer walking and bicycling. Health Promotion Journal of Australia; 6:47-51.
(7.) Elvik R. (2009). The non-linearity of risk and the promotion of environmentally sustainable transport, Accident Analysis Prevention; 41:849–855.
(8.) Duany, A., Jeff Speck, J. and Lydon, M. (2009). The Smart Growth Manual, McGraw-Hill Professional; 1 edition.
(9.) Wee, J.H., Park, J.H., Park, K.N., and Choi, S.P. (2012). A comparative study of bike lane injuries, The journal of trauma and acute care surgery 02/2012; 72(2):448-53. DOI:10.1097/TA.0b013e31823c5868. Accessed 12 October 2013.
(10.) Hallett, I., Luskin, D., and Machemehl, R. (2006). Evaluation of On-Street Bicycle Facilities Added to Existing Roadways, Technical Report FHWA/TXDOT-06/0-5157-1.
(11.) Moritz W.E. (1996). Adult Bicyclists in the United States -Characteristics and Riding Experience in 1996, PRE-PRINT copy of paper 98-0009, Transportation Research Board.
(12.) Federal Highway Administration (FHWA) Safety Program, Bicycle Lane, FHWA Course On Bicycle And Pedestrian Transportation, http://safety.fhwa.dot.gov/ped_bike/univcourse/pdf/swless19.pdf. Accessed 8 October 2013.
(13.) Chicago’s Bike Lane Design Manual, http://www.downtowndevelopment.com/pdf/chicagosbikelanedesignguide.pdf Accessed 8 October 2013.
(14.) New South Wales Bicycle Guidelines, http://www.bicycleinfo.nsw.gov.au/downloads/nswbicycleguidelines_12a_i.pdf Accessed 6 October 2013.
(15.) Junction design the Dutch - cycle friendly - way, DOI: http://youtu.be/FlApbxLz6pA Accessed 8 October 2013.
(16.) Smart Growth America, http://www.smartgrowthamerica.org/complete-streets/complete-streets-fundamentals. Accessed 9 October 2013.
(17.) ชมรมจกรยานเพอสขภาพแหงประเทศไทย. ยคการใชจกรยาน http://www.thaicyclingclub.org/content/general/knowledge/detail/624 สบคน 22 ธนวาคม 2556
(18.) ดร.จกรพพฒน อศวบญญาเลศและคณะ 2554. ทำาไมคนไทยจงไมนยมใชจกรยาน http://www.thaicyclingclub.org/sites/default/files/thamaimkhnaithycchuengaimniymaichcchakryaan_dr.cchakrphiphathnaelakhna.pdf สบคน 22 ธนวาคม 2556
(19.) ดร.วตยา ปดตงนาโพธและคณะ 2554. แรงจงใจและอปสรรคในการใชจกรยานสำาหรบคนเดนทางดวยจกรยานในประเทศไทย http://www.thaicyclingclub.org/sites/default/files/aerngcchuungaicchaelaupsrrkhainkaaraichcchakryaansamhrabkhnedinthaangdwyc chakryaanainpraethsaithy_khunwiydaaaelakhna.pdf สบคน 22ธนวาคม 2556
(20.) ศนยทนายความทวไทย. พระราชบญญตขนสงทางบก พ.ศ. 2522 http://www.thailandlawyercenter.com/index.php?lay=show&ac=article&Id=538974189&Ntype=19 สบคน 21ธนวาคม 2556
(21.) Bikexenger, www.bikexenger.com
(22.) http://www.iurban.in.th/highlight/bikexenger
090 091
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
คนไท
ยกบก
ารขจ
กรยา
น
ความปลอดภยในการขนสงสนคาอนตราย
ทางถนนกบการเขาสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน
โดย
รศ.ดร.ศกดสทธ เฉลมพงศคณะวศวกรรมศาสตร
จฬาลงกรณมหาวทยาลย
เรอง
บทความ
092 093
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
ความ
ปลอด
ภยใน
การข
นสงส
นคาอ
นตรา
ยทาง
ถนน
กบกา
รเขา
สประ
ชาคม
เศรษ
ฐกจอ
าเซย
น
ความเปนมา
ต า ม ค� า น ย า ม ข อ ง อ ง ค ก า รสหประชาชาต สนค าอนตราย (Dangerous Goods) หมายถง สงของหรอวตถทสามารถกอใหเกดความเสยงอนตรายอยางมนยส�าคญตอมนษย สขภาพ ทรพยสน และส งแวดล อม เม อขนส ง ในปรมาณมาก (UNECE, 2013) สนคาอนตรายทมการขนสงทางถนนในประเทศไทยสวนใหญเปนน�ามนเชอเพลง กาซปโตรเลยมเหลว และกาซธรรมชาตอด ซงมความเสยงอนตรายทจะเกดเพลงไหมหรอการระเบดระหวางการขนสง นอกจากนยงมสนคาพวกสารเคม หรอเคมภณฑซงอาจมความเสยงอนตรายดานความเปนพษ สงผลเสยตอสขภาพ หรอสงผลกระทบตอสงแวดลอมหากมการรวไหลระหวางการขนสง จะเหนไดวาการพฒนาดานอตสาหกรรมอยางตอเนองของประเทศไทยท�าใหมความจ�าเปนตองขนส งสนค าอนตรายเ พมขนในปรมาณมาก จงท�าใหอบตเหตทเกดจากการขนสงสนคาอนตรายในทองถนนมโอกาสเกดบอยครงขนตามไปดวย โดยเฉพาะอยางยงในเสนทางทมการขนสงสนคาอนตรายอยางหนาแนน เชน ทางหลวงหมายเลข 7 ซงมการ
ขนสงสารตงตนอตสาหกรรมทน�าเขาผานทางทาเรอแหลมฉบง และเสนทางเชอมตอนคมอตสาหกรรมตางๆ เชน นคม อ ต ส า ห ก ร รมมาบตาพด ซงมการขนสงสนคาอนตรายเขาออกในปรมาณมาก นอกจากน ยงมสนคาอนตรายบางประเภททมการขนสงทางถนนไปยงพนทตางๆ โดยทวไป เชน กาซปโตรเลยม น�ามนเชอเพลง อกดวย ซงจะเหนไดวา การขนส งสนค าอนตรายทางถนนนนเกดขนควบคไปกบการพฒนาเศรษฐกจและอตสาหกรรม จงมความจ�าเปนตองมการควบคมอย างเข มงวดเพอความปลอดภยสาธารณะ
การเขาส ประชาคมเศรษฐกจอาเซยนในป ค.ศ. 2015 มแนวโนมจะชวยกระตนปรมาณการคาระหวางประเทศในภมภาคอาเซยน ซงคาดวาจะท�าใหปรมาณการขนสงสนคาอนตรายขามแดนเพมขนดวย และหมายถงความเสยงต อการเกดอบตภยจากการขนสงสนคาอนตรายทอาจเพมขนเชนกนหากไมไดรบการควบคมความปลอดภยอยางไดมาตรฐาน โดยประเทศไทยจะตองเตรยมความพรอมในการควบคมผประกอบการขนสงสนคาอนตรายจากประเทศเพอนบานซง
จะสามารถน�ารถขนสงสนคาผานเขามาในประ เทศไทยได ทงน ระบบควบคมความปลอดภยการขนสงสนคาอนตรายทมใชอย ไปในประเทศไทยนน เกดจากความพยายามแกปญหาอบตเหตทางถนนทพบบอย อาท รถบรรทกกาซหรอรถบรรทกน�ามนพลกคว�าท�าให มสารอนตรายรวไหลเป นอนตรายต อประชาชน ตอมามความพยายามจะขยายขอบเขตใหครอบคลมถงการขนสงสนคาอ น ต ร า ย ป ร ะ เ ภ ท อ น ๆ เ ช น สารเคมอตสาหกรรมตางๆด วย แตกยงมปญหาเกยวกบกฎหมายและโครงสรางหนวยงานรบผดชอบ จ ง ท� า ใ ห ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย ย ง ไ ม มระบบควบคมการขนส งสนค าอนตรายทางถนนทสมบรณ และอาจเป นป ญหาในการควบคมทจะต องบงคบใช กบผ ประกอบก า ร ข น ส ง ต า ง ช า ต ใ น อ น า ค ตภ า ย ห ล ง ก า ร เ ข า ส ป ร ะ ช า ค มเศรษ ฐ ก จ อ า เซยน บทความนจะชให เหนความส�าคญของการพฒนาระบบก�ากบดแลการขนสงสนคาอนตรายทางถนนใหเปนไปตามมาตรฐานสากล ซงจะชวยสรางความปลอดภยในการขนสงสนคาอนตรายอยางยงยนตอไป
การควบคมการขนสงสนคา
อนตรายทางถนนในประเทศไทย
สถตอบตเหตในการขนสง
สนคาอนตรายในประเทศไทย
การควบคมการขนสงสนคาอนตรายทางถนนในประเทศไทยเรมตนอยางจรงจงภายหลงการเกดอบตเหตรถบรรทกกาซ LPG พลกคว�าบรเวณถนนเพชรบรตดใหม เมอวนท 24 กนยายน พ.ศ. 2533 โดยแทงกบรรจกาซทไมมความแขงแรงตามมาตรฐาน เมอรถเกดการพลกคว�าท�าใหแทงกไดรบความเสยหายและมกาซรวไหล เกดการระเบดและเพลงไหม ท�าใหมผบาดเจบและเสยชวต และทรพยสนเสยหายเปนจ�านวนมาก เหตการณดงกลาวท�าใหภาครฐใหความส�าคญกบการควบคมการขนสงสนคาอนตรายโดยอาศยพระราชบญญตวตถอนตราย พ.ศ. 2535 โดย พ.ร.บ. นใหอ�านาจกระทรวงตางๆ ซงรบผดชอบเกยวกบวตถอนตรายแตละชนดไปออกกฎระเบยบเพอควบคมการผลต น�าเขา สงออก มไวในครอบครองวตถอนตรายทอยภายในความรบผดชอบตามความเหมาะสม โดยในปจจบนมวตถอนตรายทอยภายในความควบคมตามพ.ร.บ. วตถอนตราย พ.ศ. 2535 ทงสนประมาณ 1,300 รายชอ โดยมหนวยงาน รบผดชอบ 7 หนวยงานใน 5 กระทรวง
ตามเจตนารมณดงเดมของ พ.ร.บ. วตถอนตราย พ.ศ. 2535 มวตถประสงคเพอควบคม การผลต น�าเขา สงออก หรอมวตถอนตรายไวในครอบครอง อยางไรกตาม เมอเกดปญหาเกยวกบความเสยงอนตรายระหวางการขนสง จงมความพยายามออกกฎระเบยบโดยอาศยอ�านาจตาม พ.ร.บ.น มาควบคมการขนสงวตถอนตรายดวย ในปจจบนมหนวยงานทออกกฎระเบยบเพอควบคมดานการขนสงเพยง 2 หนวยงาน คอกรมโรงงานอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม และกรมธรกจพลงงาน กระทรวงพลงงาน โดยกฎระเบยบดงกลาวสามารถบงคบใชได
เฉพาะกบวตถอนตรายทหนวยงานทงสองรบผดชอบเทานน ไมรวมถงการขนสงวตถอนตรายทหนวยงานอนๆ รบผดชอบดวย นอกจากน หากอางองตามบญชรายชอสนคาอนตรายขององคการสหประชาชาตซงมรายชอสนคาอนตรายมจ�านวนทงสนมากกวา 3,000 รายชอซงบญชดงกลาวมการปรบปรงทกๆ 2 ป ดงนน หากมการแกไขเพมเตมบญชรายชอสนคาอนตรายทตองมการควบคมตามระบบสากล การขนสงสนคาอนตรายดงกล าวกจะไม ถกควบคมตามกฎระเบยบของประเทศไทย ทงนมขอสงเกตวา บญชรายชอวตถอนตรายซงประกาศตาม พ.ร.บ. วตถอนตราย พ.ศ. 2535 และ บญชราย ชอสนคาอนตรายขององคการสหประชาชาตนนมความแตกตางกน วตถอนตรายท ถกควบคมตาม พ.ร.บ. วตถอนตราย พ.ศ. 2535 อาจอยในบญชรายชอสนคาอนตรายขององคการสหประชาชาตหรอไมกได และในทางกลบกนสนคาอนตรายทปรากฏในบญชรายชอสนคาอนตรายขององคการสหประชาชาตอาจอยในบญชรายชอวตถอนตรายซงประกาศตาม พ.ร.บ. วตถอนตราย พ.ศ. 2535 หรอไมกได
ส�าหรบวตถอนตรายภายใตความรบผดชอบของ กรมโรงงานอตสาหกรรม การขนสงทางถนนโดยใชแทงกยดตดถาวรกบตวรถจะตองปฏบตตามประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรอง การขนสงวตถอนตรายทางบก พ.ศ. 2546 โดยอางองมาตรฐานตามขอตกลงยโรปวาดวยการขนสงสนคาอนตรายระหวางประเทศทางถนน (ADR) ซงเปนไปตามขอแนะน�าขององคการสหประชาชาต
สวนวตถอนตรายภายใตความรบผดชอบของกรมธรกจพลงงาน มบางประเภททการขนสงทางถนนโดยใชแทงกจะตองไดมาตรฐาน ADR แตบางประเภท สามารถใชแทงกทไดมาตรฐานของสมาคมปองกนอคคภยแหงชาต (National Fire Protection Association) ของสหรฐอเมรกา
ทงน รถทใชในการขนสงวตถอนตรายตาม พ.ร.บ. วตถอนตราย พ.ศ. 2535 จะตองผานการตรวจสภาพโดยกรมการขนสงทางบก และตองตดปายอกษร ภาพ และเครองหมายแสดงความเปนอนตราย อกทงผขบขจะตองไดรบใบอนญาตขบรถขนสงวตถอนตราย ซงกฎระเบยบตางๆ ของกรมการขนสงทางบกเกยวกบการขนสงวตถอนตรายสวนใหญจะอางองตามมาตรฐาน ADR
การควบคมการขนสงสนคาอนตรายทางถนนของประเทศไทยไดมการพฒนาขนมากในระยะเวลากวา 20 ปทผานมา ภายหลงจากการเกดอบตเหตครงใหญทบรเวณถนนเพชรบรตดเมอเมอป พ.ศ. 2533 ซงนบวามาตรการตางๆ มประสทธภาพในการปองกนอบตภย
จากการขนสงสนคาอนตรายคอนขางด อยางไรกตามยงมขอจ�ากดเชงโครงสรางบางประการทท�าใหระบบก�ากบดแลการขนสงสนคาอนตรายในประเทศไทยยงไมสมบรณ และอาจเกดปญหาในการบงคบใชกฎระเบยบภายหลงการเปดเสรประชาคมเศรษฐกจอาเซยนตอไป
ใ น ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย ม ก า ร เ ก ดอบตเหตระหวางการขนสงสนคาอนตรายบอยครง ดงทไดเหนไดในสอตางๆ อยเปนประจ�า ตวอยางทพบบอยคอเหตการณรถเสยหลกพลกคว�าแสดงในรปท 1 และ 2 ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย
จ ฬ า ล ง ก ร ณ ม ห า ว ท ย า ล ย (Chemtrack) ไดรวบรวมขอมลก า ร เ ก ด อ บ ต ภ ย ส า ร เ ค ม จ า กแหลงตางๆ ไดแก กรมควบคมมลพษ กรมโรงงานอตสาหกรรม กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย ขอมลจากสอ หนงสอพมพและอนเตอรเนต และขอมลทรวบรวมโดยนกวจย ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย โดยด�าเนนการเกบรวบรวมอยางตอเนองนบตงแตป พ.ศ. 2521 ส�าหรบระหวางเดอนมกราคม 2549 ถง ธนวาคม 2555 มสถตจ�านวนครงอบตภยสารเคมทเกดระหวางการขนสงและจ�านวนครงอบตภยโดย
รวมดงแสดงในรปท 3 ซงจะเหนได ว าจ�านวนคร งอบต ภยท เ กดระหวางการขนสงไมมแนวโนมการเปลยนแปลงทเพมขนหรอลดลงอยางชดเจน ทงน Chemtrack ไดใชจ�านวนครงการเกดอบตภยสารเคมเพอวเคราะหแนวโนมของจ�านวนอบตภยโดยใชวธวเคราะหความถดถอย (Re-gression Analysis) ดงแสดงในรปท 4 ผลการวเคราะหแสดงใหเหนอตราเรงในการเพมขนของจ�านวนอบตภยเทากบรอยละ 31 ตอป จงสรปวาจ�านวนอบตภยมความเปนไปไดทจะมแนวโนมเพมขนมากในอนาคต
094 095
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
ความ
ปลอด
ภยใน
การข
นสงส
นคาอ
นตรา
ยทาง
ถนน
กบกา
รเขา
สประ
ชาคม
เศรษ
ฐกจอ
าเซย
น
รปท 1รถบรรทกหวเชอน�ากรดรายแรงชนรถจกรยานยนตบรเวณถนนพระราม 2 (ทมา: ส�านกขาว INN วนอาทตยท 11 พฤศจกายน พ.ศ.2555http://www.innnews.co.th/shownews/show?newscode=415670
รปท 2 รถบรรทกกาซพลกคว�าในเขตเทศบาลเมองทาบอ อ.ทาบอ จ.หนองคาย(ทมา: มตชนออนไลน วนท 20 กมภาพนธ พ.ศ.2556)
1 2
096 097
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
ความ
ปลอด
ภยใน
การข
นสงส
นคาอ
นตรา
ยทาง
ถนน
กบกา
รเขา
สประ
ชาคม
เศรษ
ฐกจอ
าเซย
น
รปท
สถตการเกดอบตภยสารเคมระหวางป พ.ศ. 2549 ถง พ.ศ. 2555
(ทมา: ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย)
รปท
การวเคราะหแนวโนมการเกดอบตภยสารเคมระหวางป พ.ศ. 2544 ถง 2554
(ทมา: ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย)
รปท
รถบรรทกกาซ LPG พลกคว�าบรเวณถนนล�าลกกา จงหวดปทมธาน
(ทมา: กรงเทพธรกจออนไลน วนท 5 กมภาพนธ 2555)http://www.bangkokbiznews.com/home/detail/politics/
life/20120205/434207/รถแกสคว�า.html
ตารางท
ผลกระทบจากอบตภยสารเคมทเกดขนในป พ.ศ. 2555ทมา: ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและ
ของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย
3
4
5
1
จ�านวนอบตภยรวม
จ�านวนอบตภยจากการขนสง
142132
3653
10183
2415
92
20
124
1410
33
จำานว
นครง
อทกภ
ย
ป พ.ศ.
ผลกระทบ
มผบาดเจบ
มผเสยชวต
สงผลกระทบตอสงแวดลอมจากการรวไหล
ทรพยสนเสยหาย
จำานวนทงหมด
จ�านวนครง จ�านวนคน
ตารางท 1 แสดงผล กระทบจากอบตภยสารเคมทเกดขนในป พ.ศ. 2555 จะเ ห น ไ ด ว า มจ�านวนครงของอบตภยทมผ บาดเจบและเสยชวตจ�านวนไมมากนกเมอคดเปนสดสวนของจ�านวนอบตภยทงหมด ทงนการกวดขนด านมาตรฐานอปกรณ โดยเฉพาะแทงกบรรทกสนค า อนตรายดงทไดกลาวมาในตอนตน มสวนท�าให ความอนตรายจากตวสนค านนไดรบการควบคมในระดบหนง ดงนนการบาดเจบหรอเสยชวตทเกดขนเมอเกดอบตเหตระหวางการขนสงสนคาอนตรายมกเกดจากสาเหตทางกายภาพ (เชน การชน การกระแทก) นอกจากน ยงมการฝ กอบรมใหความร แก พนกงานเจาหนาททเกยวของ ท�าใหสามารถตอบสนองเหตไดอยางเหมาะสม จงท�าใหอบต เหตจากการขนสงสนค าอนตรายไม เป นอบตภยร ายแรงจากตวสนคาเชนในอดต
ขอตกลงระหวางประเทศวาดวยการขนสงสนคา
อนตรายทางถนนทประเทศไทยมพนธกรณ
ประเทศไทยไดท�าขอตกลงกบประเทศตางๆ ในภมภาคทสามารถเดนทางเชอมตอโดยทางถนนเกยวกบการขนสงสนคาอนตรายไว 2 ขอตกลง ไดแก พธสารฉบบท 9 (Protocol 9) วาดวยการขนสงสนคาอนตรายขามแดนซงเปนหนงในพธสารทงหมด 9 ฉบบทจดท�าขนภายใตกรอบขอตกลงอาเซยนวาดวยการอ�านวยความสะดวกในการขนสงสนคาขามแดน (ASEAN Framework Agree-ment on the Facilitation of Goods in Transit หรอ AFAFGT) และ ภาคผนวกท 1 เกยวกบการขนสงสนคาอนตราย
ใ น ค ว า ม ต ก ล ง ว า ด ว ย ก า ร ข น ส งขามพรมแดนในอนภมภาคลมแมน�าโขง (Greater Mekong Subregion Cross-Border Transport Agreement หรอGMS-CBTA) ซงในขอตกลงระหวางประเทศทงสองนนก�าหนดใหประเทศสมาชก ทลงนามน�าข อแนะน�าของสหประชาชาตวาดวยการขนสงสนคาอนตราย (UN Recommendations on the Transport of Dangerous Goods) และขอตกลงยโรปวาดวยการขนสงสนคาอนตรายระหวางประเทศทางถนน (ADR) มาด�าเนนการสรางกรอบกฎระเบยบตางๆ ใหสามารถบงคบใชไดตามกฎหมาย
ขอแนะน�าของสหประชาชาตวาดวยการขนสงสนคาอนตราย (UN Recom-mendations) เปนกรอบสากลทใชในการก�ากบดแลการขนสงสนคาอนตรายส�าหรบทกภาคการขนสง โดยองคกรท
2549 2550 2551 2552 2553 2554 2555
y=31.444X0.5111
R2=0.6043
รบผดชอบเกยวกบการขนสงระหวางประเทศในภาคการขนสงตางๆจะรบกรอบของสหประชาชาตนไปออกขอก�าหนดเฉพาะภาคการขนสง เชน International MaritimeOrganization จดท�า International Maritime Dangerous Goods Code ส�าหรบการขนสงสนคาทางทะเล International Civil Aviation จดท�า Technical Instruction for the Safe Transport of Dangerous Goods เปนตน ส�าหรบการขนสงทางถนน United NationsEconomic Commission for Europe ไดจดท�าขอตกลงยโรปวาดวยการขนสงสนคาอนตรายระหวางประเทศทางถนน (ADR) ขนภายใตกรอบ UN Recommen-dations ซงมขอก�าหนดตางๆ ดงน
ขอก�าหนดทวไปกลาวถงระเบยบขนตอนการขนสง
สนคาอนตรายในภาพรวมหนวยงานทรบผดชอบ
การจ�าแนกประเภทสนคาอนตราย สนคาอนตรายตองมการจ�าแนก
ประเภทตามสมบตและระดบความเปนอนตรายเพอทจะก�าหนดยานพาหนะทใชในการขนสง
บรรจภณฑ ลกษณะการขนถายไดอยางเหมาะสม
บญชรายชอสนคาอนตรายขอก�าหนดพเศษ
ขอยกเวนเกยวกบปรมาณจ�ากดและปรมาณทไดรบการยกเวน
เปนการระบรายชอสนคาอนตรายท
ตองควบคมการขนสงและมการยกเวนส�าหรบสนคา
อนตรายบางประเภททขนสงเปนปรมาณนอย และไดรบการยกเวน
จากขอก�าหนดน
ขอก�าหนดเกยวกบบรรจภณฑและแทงก
กลาวถง ประเภทของบรรจภณฑ และแทงกทสามารถน�ามาขนสงสนคาอนตรายแตละประเภทได
ขนตอนการน�าสงระบถงกระบวน
การน�าสงสนคาอนตรายผรบผดชอบในแตละขนตอน
ขอก�าหนดเกยวกบการสรางและการทดสอบบรรจภณฑบรรจภณฑ IBC บรรจภณฑ
ขนาดใหญและแทงกในสวนนระบมาตรฐานของบรรจภณฑและแทงกทไดรบการอนมตใหขนสงสนคาอนตรายได รวมถงวธการทดสอบ และรบรองจาก
หนวยงานทรบผดชอบ
ขอก�าหนดเกยวกบเงอนไขในการขนสง การถายของขน การถาย
ของลง และการขนยาย กลาวถงวธการปฏบตขณะ ขนสง
การถายสนคาอนตรายขนลงยานพาหนะและการขนยายสนคา
อนตราย
ขอก�าหนดส�าหรบพนกงานและอปกรณประจ�ารถ
และระบบเอกสาร ระบถงมาตรการควบคมพนกงาน
ขบรถ โดยก�าหนดใหพนกงานขบรถตองผานการฝกอบรมภาคทฤษฎ
และภาคปฏบต และผานการทดสอบจากหนวยงานรบผดชอบ รวมถงก�าหนดใหมอปกรณประจ�ารถทเหมาะสม เชน ถงดบเพลง ในยานพาหนะทขนสงสนคาอนตราย ตลอดจนระบบเอกสารทตองมตด
รถไวเสมอ
ขอก�าหนดเกยวกบการสรางและใหความเหนชอบรถ
เปนขอก�าหนดทก�าหนดลกษณะ ประเภท สวนควบ ของยานพาหนะทน�ามาใชขนสงสนคาอนตราย รวมถงวธการตรวจสอบจากหนวยงานผรบผดชอบเพอใหแนใจวารถนนม
ความเหมาะสมในการขนสงสนคาอนตราย
ส�าหรบในประเทศไทยได มความพยายามด�า เนนการออกกฎระเบยบเพอรบเอาขอก�าหนด ADR มาบงคบใชโดยหนวยงานตางๆ อาท กรมโรงงานอตสาหกรรม กรมการขนสงทางบก อยางไรกตาม ประเทศไทยยงมขอจ�ากดทางกฎหมายเกยวกบการขนสงสนคาอนตราย กลาวคอ ยงไมมกฎหมายเฉพาะทก�าหนดหนวยงานและภารกจอยางชดเจนในการด�าเนนการในเรองทเกยวของอยางบรณาการ หนวยงานรบผดชอบทเกยวของจงตองด�าเนนการโดยอาศยอ�านาจตามกฎหมายทตนเองถออย ท�าใหไมสามารถด�าเนนการไดอยางครบถวนทกขอก�าหนดตามมาตรฐานการขนสงสนคาอนตรายสากล ตวอยางเชน ขอก�าหนด
098 099
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
ความ
ปลอด
ภยใน
การข
นสงส
นคาอ
นตรา
ยทาง
ถนน
กบกา
รเขา
สประ
ชาคม
เศรษ
ฐกจอ
าเซย
น
ADR ระบใหพนกงานขบรถจะตองผานการฝกอบรมภาคทฤษฎและภาคปฏบต และผานการทดสอบเพอรบใบประกาศนยบตร ซงจะตองน�าไปใชประกอบกบใบอนญาตขบขทวไปแตเนองจากไมมกฎหมายไทยทรองรบการใหประกาศนยบตรการฝกอบรมเกยวกบสนคาอนตรายดงกลาว กรมการขนสงทางบกจงตองใชวธใหพนกงานขบรถขนสงสนคาอนตรายตองขอรบใบอนญาตขบรถขนสงวตถอนตรายตาม พ.ร.บ. การขนสงทางบก พ.ศ. 2522 ทงน ดวยขอจ�ากดของ พ.ร.บ. น
ท�าใหเนอหาของการฝกอบรมเพอไดรบใบอนญาตขบรถขนสงวตถอนตรายนนแตกตางจากทก�าหนดไวใน ADR อยพอสมควร และอาจเปนอปสรรคหากพนกงานขบรถของไทยจะน�าใบอนญาตขบรถขนสงวตถอนตรายไปใชในการขบรถขนสงไปยงประเทศอนๆ ภายหล ง เป ด เส รประชาคมเศรษฐ กจอา เซ ยน ตารางท 2 แสดงสถานะปจจบนของประเทศไทยในการด�าเนนการและเตรยมความพรอมในประเดนตางๆ ตามขอก�าหนด ADR
ประเดนขอก�าหนด
การจ�าแนกประเภทและบญชรายชอสนคาอนตราย
การสรางและการทดสอบบรรจภณฑ บรรจภณฑ IBC
บรรจภณฑขนาดใหญและแทงก
เงอนไขในการขนสงการถายของขน การถายของลง
และการขนยาย
พนกงานและอปกรณประจ�ารถ และระบบเอกสาร
การสรางและใหความเหนชอบรถ
หนวยงานรบผดชอบปจจบน
กรมโรงงานอตสาหกรรม
กรมโรงงานอตสาหกรรมกรมธรกจพลงงาน
กรมโรงงานอตสาหกรรม
กรมการขนสงทางบก
กรมการขนสงทางบก
ความพรอมในการด�าเนนการ
มบญชรายชอสนคาอนตรายอางองตาม ADR ฉบบป ค.ศ. 2001 แตยงไมมการปรบปรงใหเปนบญชลาสดตาม ADR ฉบบป ค.ศ. 2013
ด�าเนนการตาม ADR เฉพาะแทงกส�าหรบบรรจสารทกรมโรงงานอตสาหกรรมและกรมธรกจพลงงานควบคม แทงกส�าหรบบรรจสารบางประเภทใชมาตรฐานอน เชน NFPA
ด�าเนนการตาม ADR เฉพาะการขนสงสารทกรมโรงงานอตสาหกรรมควบคม
ด�าเนนการตาม ADR บางสวนเนองจากกรมการขนสงทางบกมขอจ�ากดดานกฎหมาย บคลากร และเทคนค
ด�าเนนการตาม ADR บางสวนเนองจากกรมการขนสงทางบกมขอจ�ากดดานกฎหมาย บคลากร และเทคนค
ตารางท
สถานะปจจบนของประเทศไทยในการด�าเนนการในประเดนตางๆ ตามขอก�าหนด ADR 2
แนวทางการพฒนาความปลอดภยในการขนสงสนคา
อนตรายทางถนนของประเทศไทย
การควบคมความปลอดภยในการขนสงสนคาอนตรายทางถนนของประเทศไทยทผานมาเปนไปในลกษณะเฉพาะกจ (Ad hoc) โดยไมมมการวางระบบในภาพรวม ท�าใหเกดชองโหวในการก�ากบดแลในบางเรองซงไมมหนวยงานรบผดชอบทถกก�าหนดไวอยางชดเจนตามกฎหมาย ปญหาดงกลาวอาจท�าใหเกดอปสรรคในการควบคมการขนสงสนคาอนตราย ทางถนนในประเทศไทยในอนาคตภายหลงการเปดเสรประชาคมเศรษฐกจอาเซยน ตวอยางเชน ในปจจบนยงไมมหนวยงานรบผดชอบการจ�าแนกประเภทสนคาอนตราย ดงนนหากมรถขนสงสนคาอนตรายจากตางประเทศเขามาในประเทศไทย หากเกดขอสงสยเกยวกบการด�าเนนการดานความปลอดภยระหวางการขนสงในประเทศไทยกอาจไมสามารถตรวจสอบวาสนคาอนตรายนนเปนไปตามทเอกสารไดส�าแดงเมอผานดานศลกากรหรอไม เพราะไมมหนวยงานรบผดชอบทท�าหนาทตรวจสอบดานนโดยตรง
ด งน นแนวทางการพฒนาการควบคมความปลอดภยในการขนสงสนคาอนตรายทางถนนของประเทศไทยอยางยงยนนนมความจ�าเปนตองวางระบบกฎหมายควบคมการขนสงสนคาอนตรายใหเปนไปตามมาตรฐานสากลทงระบบ โดยอางองแมบทการก�ากบดแลขององคการสหประชาชาต โดยกฎหมายนจะตองก�าหนดหนวยงานทจะตองรบผดชอบในขนตอน
ต างๆของการขนส งสนค าอนตรายอย างชดเจนซงไมเฉพาะแตการควบคมคณสมบตของพนกงานขบรถหรอ มาตรฐานรถขนสงและอปกรณสวนควบเทานน แตตองรวมถงการคดเลอกบรรจภณฑหรอแทงกทไดมาตรฐานและเหมาะกบประเภทของสนคาอนตรายท จะบรรจ การจดวางสนคาอนตรายหลายชนดรวมกนอยางเหมาะสม และการตรวจสอบเอกสารประกอบการขนสง และการตดปาย ฉลาก และเครองหมายแสดงความเสยงอนตรายส�าหรบบรรจภณฑหรอ รถบรรทกสนคาอนตรายดวย นอกจากน ภาครฐยงตองวางระบบการบงคบใชกฎหมายควบคมการขนสงสนคาอนตรายใหมประสทธภาพยงขนดวย ทงน ตงแตวนท 1 มกราคม 2556 กรมการขนสงทางบกไดก�าหนดใหรถบรรทกวตถอนตรายทกคนตองตดตงเครอง GPS ซงแมวามาตรการดงกลาวจะมประโยชนอยางยงในการควบคมพฤตกรรมการขบข แตกยงไมสามารถควบคมความปลอดภยในขนตอนและมตอนๆ ของการขนสงสนคาอนตรายดงทกลาวแลวในตอนตนได
นอกจากการพฒนาระบบกฎหมายและการบงคบใชกฎหมายควบคมการขนสงสนคาอนตรายโดยภาครฐแลว ประเทศไทยควรเรงเพมศกยภาพและใหความรแกผประกอบการทเกยวของกบระบบการขนสงสนคาอนตราย ทงผผลต ผน�าเขา ผสงออก และผประกอบการขนส งสนค าอนตราย ใหเขาใจระบบการควบคมการขนสงสนคาอนตรายทเปนสากล โดยใหสอดคลองกบกฎหมายวาดวยการขนสงสนคาอนตรายทจะตองออกมาใหมตอไปดวย โดยการด�าเนนการพฒนาระบบก�ากบดแลการขนสงสนคาอนตรายตามแนวทางทกลาวมาทงหมดน นอกจากจะชวยเพมความปลอดภยในการขนสงสนคาอนตรายทางถนนแลว ยงจะท�าใหการขนสงสนคาอนตรายเชอมตอระหวางภาคการขนสง (Intermodal Transport of Dangerous Goods)มความปลอดภยและเปนไปไดอยางสะดวกคลองตวขนอกดวย เนองจากเปนการด�าเนนการภายใตขอแนะน�าขององคการสหประชาชาตอนเปนกรอบการก�ากบดแลเดยวกน ซงโดยภาพรวมแลวจะเปนการเพมขดความสามารถในการแขงขนในภาคอตสาหกรรมและภาคการขนสงของประเทศเพอเตรยมพรอมรบการเปดเสรประชาคมเศรษฐกจอาเซยนตอไป
รายการเอกสารอางอง
(1.) หนวยขอสนเทศวตถอนตรายและความปลอดภย 2555. สถตอบตภยสารเคม (ม.ค. 49 – ม.ย. 55) และบทวเคราะห. ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.
(2.) United Nations Economic and Social Council’s Committee of Experts on the Transport of Dangerous Goods. 2013 UN Recommendations on the Transport of Dangerous Goods
(3.) United Nations. 2009. The European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road (ADR). 2009 edition (ECE/TRANS/202, Vol. I and II)
(4.) ศกดสทธ เฉลมพงศ จตตชย รจนกนกนาฏ อภพฒน คลายคลง และ กชพร ตรองจตร. การกำากบดแลการขนสงสนคาอนตรายทางบกของประเทศไทย: ปญหาและแนวทางการดำาเนนการตามมาตรฐานสากล. การประชมวชาการการขนสงแหงชาตครงท 7. กรงเทพฯ 15 ตลาคม 2553.
(5.) กรมการขนสงทางบก กระทรวงคมนาคม. 2544. ขอกำาหนดการขนสงสนคาอนตรายของประเทศไทย (TP-I)
(6.) กรมการขนสงทางบก กระทรวงคมนาคม. 2546 ขอกำาหนดการขนสงสนคาอนตรายทางถนนของประเทศไทย เลมท 2 (TP-II)
(7.) Association of South East Asian Nations. 1998. ASEAN Framework Agreement on the Facilitation of Goods in Transit: Protocol 9 Dangerous Goods
(8.) Economic Cooperation Program in the Greater Mekong Subregion. 2005 Greater Mekong Subregion Cross-Border Transport Agreement: Annex 1 Carriage of Dangerous Goods
100 101
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
ความ
ปลอด
ภยใน
การข
นสงส
นคาอ
นตรา
ยทาง
ถนน
กบกา
รเขา
สประ
ชาคม
เศรษ
ฐกจอ
าเซย
น
ตแผปญหาอบตเหตรถกระบะ
เทกระจาดโดย
รศ.ดร.กณวร กนษฐพงศศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย
สถาบนเทคโนโลยแหงเอเซย
เรอง
บทความ
102 103
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
ตแผป
ญหา
อบตเ
หตรถ
กระบ
ะเทกร
ะจาด
ในปจจบนประเทศไทยไดเปนศนยกลางการผลตและสงออกรถยนตทส�าคญทสดในภมภาคเอเชย เพราะประเทศไทยมขนาดตลาดทใหญมากและดเหมอนจะเตบโตไดด โดยเฉพาะอยางยงตลาดรถกระบะทใหญเปนอนดบสองของโลกรองจากสหรฐอเมรกา ปจจยในการเตบโตของตลาดรถกระบะในประเทศไทย อาจเนองมาจากรฐบาลเกบภาษสรรพสามตในอตราทต�ากวารถยนตนงมาก ท�าใหรถกระบะมราคาถกและเปนทนยมมากในเมองไทย อกสาเหตหนงมาจากสภาพการใชงานของคนไทย ทนยมใชรถกระบะส�าหรบขนของเพอเกษตรหรอคาขาย และสภาพการใชงานในตางจงหวดซงมกมถนนทสภาพไมคอยดนก ท�าใหการเลอกใชรถกระบะเปนทนยมมากกวาเพราะมความสมบกสมบน
เหมาะสมกบสภาพพนทการใชงานหลงจากการเกดวกฤตการณทางดานเศรษฐกจ
เมอปพ.ศ. 2540 อตสาหกรรมการผลตรถยนตในประ เทศไทย ก ได ฟ นต วอ กคร ง ในปพ.ศ. 2542 บรษทรถยนตตางๆ ยงคงเลอกใหประเทศไทยเปนฐานการผลตและส งออกในภมภาคเอเชย โดยเฉพาะการผลตและสงออกรถกระบะ โดยในแตละปการผลตรถกระบะเพอใชในประเทศและการสงออกมากกวา 1 ล านคน (ตารางท 1) และมยอดการขายรถกระบะท เตบโตขนอยางตอเนองเสมอมา ดงทเรามกเหนเสมอวาการเลอกใชยานพาหนะ โดยเฉพาะในพนทตางจงหวด มกเปนรถกระบะเสยเปนสวนใหญ
ตารางท
จ�านวนผประกอบการและก�าลงการผลตรถกระบะขนาด 1 ตน
ทมา : สมาคมอตสาหกรรมยานยนตไทย กลมอตสาหกรรมยานยนต
สภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย
1
ปญหาทเกดตามมาจากจ�านวนการใชงานรถกระบะทเพมขนอยางรวดเรวนน คอ รปแบบการใชงานทไมตรงตามวตถประสงคของการใชงานรถกระบะ ทมเอาไวใชในการขนสงของเปนหลก แตกลบกลายเปนการน�ารถกระบะมาดดแปลงและต อเตมเ พอเอาไว บรรทกผ โดยสาร โดยมการเพมทนงในตอนทายกระบะและท�าโครงหลงคาส�าหรบใชเปนรถโดยสาร หรอทมกเรยกกนวารถสองแถว ยงไปกวานนร ถ ก ร ะ บ ะ ส ว น บ ค ค ล บ า ง ค นไมจ�าเปนตองมการตอเตมทนงใดๆ
แตกใช ส�าหรบบรรทกผ โดยสารในตอนทายเชนเดยวกน คอมกจะบรรทกผ โดยสารใหนงในตอนทายของรถกระบะ โดยไมมโครงหล ง ค า ป ก คลม การบรรทกผ โดยสารในลกษณะนมความเสยงทจะเกดการบาดเจบรนแรงคอนขางสง เนองจากการนงโดยสารในตอนทายกระบะ มความเปนไปไดสงทผ โดยสารจะกระเดนออกมานอกตวรถเมอเกดอบตเหตขน
นอกจากความเส ย ง ในการบรรทกผโดยสารในตอนทายกระบะแลว กยงมความเสยงในการบรรทก
ผโดยสารในหองโดยสารดวย อยางททราบกนดวา รถกระบะในทองตลาดนนมทงประเภทรถกระบะแบบตอนเดยวชวงยาว (Single Cab) แบบมแคป (Space Cab) และแบบ 4 ประต (Double Cab) แตดเหมอนวาการเลอกใชรถกระบะแบบม Space Cab จะไดรบความนยมเปนอยางมาก และมากกวาแบบ 4 ประต เพราะรถกระบะแบบม Space Cab กสามารถใชบรรทกคนในหองโดยสารได ทงๆ ทมพนทโดยสารเลกกว ารถกระบะแบบ 4 ประต
บรษทMitsubishi Mortors (Thailand) Co., LTD
Thonburi Automotive Assembly Co., LTD
รวม
GeneralMotors (Thailand) Limited
Autoalliance (Thailand) Co., LTD
ToyotaMortor Thailand Co., LTD
NissanMortor (Thailand) Co., LTD
Isuzu Mortor (Thailand) Co., LTD
แบรนด
มตซบช
ทาทา
เชฟโรเลต
ฟอรด, มาสดา
โตโยตา
นสสน
อซซ
248,000
7,200
1,325,200120,000150,000450,000
150,000200,000
1
4
765
32
ก�าลงการผลต
ชวงตอนทายของรถกระบะ Space Cab กมความยาวระดบห นง สามารถบรรทกของได มากกว าทส�าคญยงมราคาต�ากวารถกระบะแบบ 4 ประต อกดวย
การบรรทกผ โดยสารในชวงทเปน Space Cab นนมความเสยงท จ ะ เ ก ด ก า ร บ า ด เ จ บ ร น แ ร งเชนเดยวกน เนองจากในพนทดงกลาวจะมขนาดแคบกวาพนทห องโดยสารทวไป ไม เหมอนอยางทนงตอนหลงในรถเกงหรอรถกระบะแบบ 4 ประต และใน Space Cab มกไมมอปกรณนรภย เชน เขมขดนรภย เมอเกดอบตเหตขน ผโดยสารมกจะถกอดกอปปอยภายในตวรถ หรอไดรบบาดเจบรนแรงเพราะรางกายกระแทกกบภายในพนท Space Cab นนเอง
สถานการณปญหาอบตเหต
รถกระบะเทกระจาด
รปแบบกำรชนและสำเหตกำรเกดอบตเหต
รถกระบะเทกระจำด
การสบสวนอบตเหตในเชงลกของศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พบวารปแบบการเกดอบตเหตของรถกระบะทมกมผ เสยชวตหรอไดรบบาดเจบรนแรงเปนจ�านวนมาก คอเมอมการใชรถกระบะบรรทกผโดยสารจ�านวนมากโดยเฉพาะในชวงตอนทายของรถกระบะ เมอเกดอบตเหตทางถนน ผโดยสารเหลานนจะกระเดนออกมาจากตอนทาย
ของรถกระบะ จนเสยชวตหรอไดรบบาดเจบรนแรง ซงมกเรยกอบตเหตลกษณะนวา อบตเหตรถกระบะเทกระจาด จากขอมลสออเลคทรอนคส สงพมพททางศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทยไดรวบรวมขอมลอบตเหตรถกระบะเทกระจาด ตงแตปพ.ศ. 2553-2556 ทงหมดจ�านวน 76 กรณ พบวา อบตเหตรถกระบะเทกระจาดเกดขนบอยครงในชวงเดอนมกราคม และเดอนเมษายน (รปท 1) ซงเปนชวงเดอนทมการเฉลมฉลองเทศกาลปใหมและสงกรานต สนนษฐานไดวามการใชรถกระบะขนสงผโดยสารเดนทางเปนจ�านวนมาก อาจเปนการเดนทางกลบบานตางจงหวด การเดนทางส�าหรบการทองเทยว ท�าบญ และอนๆ สวนชวงเวลาทเกดอบตเหตรถกระบะเทกระจาดบอยครง คอในชวงเวลาเชามด ไดแก เวลา 5.00-6.00 น. และชวงเชาของวน ไดแก เวลา 7.00-9.00 น. (รปท 2) นอกจากน (รปท 3) ยงแสดงขอมลอนเปนทนาตกใจวาอบตเหตรถกระบะเทกระจาดนนมความรนแรงสงมาก กลาวคอในแตละป อบตเหตรถกระบะเทกระจาดทเกดขนในแตละครงจะมผเสยชวตโดยเฉลยมากถง 3-4 คนทเดยว นนเปนเพราะรถกระบะนยมใชส�าหรบบรรทกผโดยสารเปนจ�านวนมากทงในทนงตอนหลงของคนขบ หรอในสวนทายกระบะ ซงเปนทนงทไมมความปลอดภยส�าหรบผโดยสาร
รปท
รปท
รปท
จ�านวนอบตเหตรถกระบะเทกระจาดในชวงป พ.ศ. 2553-2556 แยกรายเดอนจ�านวนอบตเหตรถกระบะเทกระจาด
ในชวงป พ.ศ. 2553-2556 แยกตามชวงเวลา
ดชนความรนแรงและดชนการเสยชวตของอบตเหตรถกระบะเทกระจาดในชวงป พ.ศ. 2553-2555
12
3
จาก 76 กรณของอบตเหตรถกระบะเทกระจาดทไดรบจากขอมลสออเลคทรอนคสสงพมพ สามารถน�ามาวเคราะหหารปแบบการชนและสาเหตการเกดอบตเหตไดในเบองตน คอ รปแบบการชนของอบตเหตรถกระบะเทกระจาดทพบบอยมากทสด ไดแกการชนวตถอนตรายขางทาง (29%) และการพลกคว�า (26%) (รปท 4) โดยเมอพจารณารปแบบการชนทงหมดแลวจะพบวา รปแบบการชนของอบตเหตรถกระบะเทกระจาดสวนใหญจะเปนอบตเหตทเกดกบรถกระบะเพยงคนเดยว การชนของรถกระบะเพยงคนเดยว อาจอยในรปแบบทเปนการเสยหลกแลวพงเขาชนวตถอนตรายขางทาง เกดการพลกคว�า หรอเสยหลกแลวรถตกถนน โดยอบตเหตทเกดกบรถกระบะเพยงคนเดยวนนคดเปนสดสวนสงถง 69% ของอบตเหตรถกระบะเทกระจาดทเกดขนทงหมด ผลการวเคราะหนท�าใหเกดค�าถามตามมาวา เกดอะไรขน ท�าไมอบตเหตรถกระบะเทกระจาดสวนใหญถงเปนการเกดอบตเหตเพยงคนเดยว ไมมคกรณ และยงเปนการเสยหลกตกถนน หรอพลกคว�าเสยเปนสวนใหญ
เมอวเคราะหสาเหตการเกดอบตเหตของรถกระบะเทกระจาดทง 76 กรณนนพบวาสาเหตการเกดอบตเหตสวนใหญของรถกระบะเทกระจาดทพอจะระบไดจากขอมลสออเลคทรอนคสสงพมพ ไดแก การใชความเรว
หลบใน ยางระเบด และเสยหลกในบรเวณทางโคง ซงสาเหตเหลานสามารถอธบายรปแบบการเกดอบ ต เหต รถกระบะ เทกระจาดไดค อนข า งช ดเจน เพราะสวนใหญแลวเปนสาเหตทท�าใหเกดอบตเหตรถคนเดยวและมการเสยหลกตกข างทาง ซงสอดคลองกบขอมลรปแบบการชนใน (รปท 5 )นอกจากนสาเหตในเรองของการหลบใน กยงสอดคลองกบขอมลชวงเวลาทเกดอบตเหตรถกระบะเทกระจาดบอยครง นนกคอในชวงเวลาเชามดของวน สวนสาเหตการเกดอบตเหตทเกดจากยางระเบดนน มความเกยวของโดยตรงกบการบรรทกผ โดยสารเปนจ�านวนมาก ถงแมในขอมลสออเลคทรอนคสสงพมพทมอย ของอบตเหตรถกระบะเทกระจาดทง 76 กรณ จะไมไดระบจ�านวนผโดยสารทรถกระบะบรรทกมาทงหมด แตขอมลไดบงบอกวา จ�านวน ผ เ ส ย ช วตเฉลยของทกกรณอบตเหตนนสงถง 3.7 คน และจ�านวนผทไดรบบาดเจบเฉลยสงถง 9.3 คน แสดงวารถกระบะหนงคนทประสบอบตเหตเทกระจาดมความเปนไปไดทจะบรรทกผโดยสารสงถง 12 คนหรออาจมากกวานน น�าหนกในการบรรทกผโดยสารทมากเกนไปอาจเปนสาเหตท�าให เกดยางระเบดขนได จากนนรถกจะเสยหลกและพลกคว�า หรอตกขางทางในทสด
104 105
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
ตแผป
ญหา
อบตเ
หตรถ
กระบ
ะเทกร
ะจาด
จำานว
นอบต
เหต
จำานว
นอบต
เหต
ดชนค
วามร
นแรง
/ ดช
นการ
เสยช
วต
2553
5
4
32
10
2554 2555ดชนความรนแรง ดชนการเสยชวต
106 107
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
ตแผป
ญหา
อบตเ
หตรถ
กระบ
ะเทกร
ะจาด
รปท รปท
รปแบบการชนของอบตเหตรถกระบะเทกระจาดจากการวเคราะหขอมลสออเลคทรอนคสสงพมพ
สาเหตการเกดอบตเหตรถกระบะเทกระจาดจากการวเคราะห
ขอมลสออเลคทรอนคสสงพมพ 4 5
รปแบบการเดนทางดวยรถกระบะ
ในจ�านวนอบต เหตรถกระบะเทกระจาดทง 76 กรณน พบวาจดประสงคการเดนทางของรถกระบะทเปนการขนสงคนงานเกยวของกบ
อบตเหตประเภทนถง 45% และในบรรดาจ�านวนอบตเหตรถกระบะขนสงคนงานแลวเทกระจาดนนพบวาเปนการใชรถกระบะขนสงคนงานท เป นแรงงานต างด าว มากถง 70% สวนวตถประสงคการเดนทางอนทเกยวของกบอบตเหตรถกระบะเทกระจาด ไดแก การบรรทกญาตพนอง หรอเพอนฝงเพอเดนทางไปทองเทยวหรอไปงานบญตางๆ โดยมสดสวนเปน 24%
ของจ�านวนอบตเหตรถกระบะเท กระจาดทงหมดทวเคราะหขอมล โดยเมอพจารณาลงลกไปถงจ�านวนผเสยชวตและบาดเจบจากอบตเหตรถกระบะเทกระจาดของการเดนทางในท งสองประ เภทจะเหนวา การขนสงแรงงานดวยรถกระบะ แลวถาเกดอบตเหตจะมจ�านวนผเสยชวตเฉลยสงถง 3.9 คน และมผบาดเจบเฉลย 13.5 คน โดยอบตเหตการใชรถกระบะขนสงแรงงานในบางกรณมผเสยชวตสงไดถง 18 คน และบาดเจบสงสด 38 คน ซงขอมลดงกล าวเป น ทน าประหลาดใจ มากวา รถกระบะขนาด 1 ตน ทใชกนอยโดยทวไปสามารถใชในการขนสงผโดยสารเปนจ�านวนมากมายขนาดนไดอยางไร สภาพการขนสงผโดยสารกคงจะเปนการนงอดมาทงภายในรถกระบะและตอนทายของรถกระบะ และเมอเกดอบตเหตขน ผโดยสารจ�านวนมากขนาดนคงกระเดนออกมานอกตวรถ หรอเปนการอดกระแทกกบผโดยสารคนอนๆ ภายในรถภายหลงไดรบแรงกระแทกจากการชน ค�าถามทเกดตามมา กคอ การใชรถกระบะขนสงคนเปนจ�านวนมากไมวาจะเปนผใชแรงงาน หรอญาตพนองนนมความเหมาะสมแลวหรอ มทางเลอกอน หรอไมทจะใชในการขนสงจ�านวนผ โดยสารมากๆได ขนาดนแต มความปลอดภยมากกวาการใชรถกระบะอยางทเปนอยในป จจบ นหรอเพราะเหตใดในตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศทพฒนาแลวจงไม มการใช รถกระบะส�าหรบบรรทกผโดยสาร เขามยานพาหนะอนรปแบบใดในการขนสงผโดยสารในลกษณะน
การใชงานรถกระบะในประเทศไทย
ใ น แ ต ล ะ ป ร ะ เ ภ ท จ า ก ต า ร า ง ท 2 จะเหนไดวาการใช รถกระบะส�าหรบบรรทก ทงของและคนมความนยมมากขน ท�าใหยอดขายของรถกระบะขนาด 1 ตน ในรปแบบทมตวถงแบบ Space Cab และ Double Cab ม ยอดขายสงมากกวารถกระบะประเภท ทใชขนของเพยงอยางเดยว หรอประเภท Single Cab โดยรถกระบะประเภท Space Cab ไดรบความนยมมากทสด คดเปน 53% ของจ�านวนยอดขาย รถกระบะทงหมด ทงนอาจเปนเพราะราคาทต�ากวารถกระบะประเภท Double Cab 1.2-1.5 เทา แตสามารถน�ามาใชบรรทกผ โดยสารภายในรถกระบะได
เชนเดยวกน อยางไรกตามผ โดยสาร รถกระบะในสวนทเปน Space Cab นน อาจไมทราบถงความอนตรายในการนงโดยสารภายใน Space Cab เนองจากม พ น ท ห อ ง โ ด ย ส า ร ท แ ค บ ก ว า และไมมอปกรณนรภย ขอมลผบาดเจบแ ล ะ เ ส ย ช ว ต ใ น ร ถ ก ร ะ บ ะ ข อ งประเทศไทยกยงไมไดบงบอกชดเจนถงความรนแรงของอบตเหตทเกดขนกบ ผโดยสารใน space cab เมอเทยบกบผ โดยสารทนงในสวน double cabจะม กแต เ พยงข อส ง เกตท ว ามกมผ เสยชวตและบาดเจบรนแรงจ�านวนมากจากอบต เหตรถกระบะถามการโดยสารในพนท space cab
ดเหมอนวาประเทศไทย ในปจจบน มรปแบบการใชงานรถกระบะทเปลยนไปจากทม การใชรถกระบะ ส�าหรบบรรทกของเพยงอยางเดยว กลบเปลยนไป เปนการใชรถกระบะส�าหรบบรรทก ท งของและคน โดยสงเกตไดจากความนยมในการใชรถกระบะ
ชนวตถอนตราย ขางทาง
ชนประสานงา
พลกควำา
เฉยวชนดานขาง
ชนทาย
ชนทางดานขวา
เสยหลกตกถนน
291726473
14
เรว
ยางระเบด
ทางโคง
หลบใน
ไมระบ 41191212
16ตารางท
ยอดขายรวมของรถกระบะขนาด 1 ตน ปพ.ศ.2556 แยกตามประเภทตวถง
(ไมรวมรถกระบะดดแปลง PPV)(แหลงขอมล
http://www.headlightmag.com)
2ยอดขายรวม
ป 2556 Single Cab
28,484
17,179
10,930
227
343
621
3,858
61,64212%
117,923
94,807
16,151
7,779
13,028
15,463
13,856
279,00753%
60,529
66,451
15,211
20,281
12,613
8,236
3,225
186,54635%
206,936
178,437
42,292
28,287
25,984
24,320
20,939
รวม
Space Cab Double Cab
Toyota Hilux Vigo Champ
Isuzu D-max
Mitsubishi Triton
Ford Ranger
Mazda BT50Pro
Chevrolet Colorado
Nissan Navara
ควำมถในกำรถกต�ำรวจเรยก เนองจำกบรรทกผโดยสำรทำยกระบะเปนจ�ำนวนมำก
ในปพ.ศ. 2556 ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทยไดส�ารวจการใชงานรถกระบะทม วต ถประสงค ของ ก า ร ใ ช ง า น ส� า ห ร บ บ ร ร ท ก ค นเป นหลกในเขตพนทปรมณฑล ท ง ห ม ด 2 0 0 ต ว อ ย า ง แ ล ะพบข อมลทน าสนใจของการใช รถกระบะส�าหรบขนสงคนงานและขนสงเครอญาต โดยจากรปท 6 จะสอดคลองกบขอมลจากยอดขายรถกระบะในเบองตนทพบวา รถกระบะแบบม Space Cab เปนประเภทรถกระบะทได รบความนยมมากทสดส�าหรบการบรรทกและขนสงคนงานและเครอญาต รองลงมาไดแก รถกระบะตอนเดยว (Single Cab) ทนยมใชในการขนสงคนงาน และรถกระบะแบบ 4 ประต (Double Cab) ส�าหรบการขนสงเครอญาต ทงนจะเหนไดวาในบรรดารถกระบะทใชงานอยในปจจบน รถกระบะแบบม Space Cab กยงคงไดรบความนยมเปนอยางมาก ทงๆ ทไมมความเหมาะสมทจะใชบรรทกคนทงในสวนทเปน Space Cab หรอทายกระบะ
รปท 7 แสดงอายการใชงานเฉลยของรถกระบะขนสงคน โดยรถกระบะสวนใหญมอายการใชงานเฉลยตงแต 4-6 ป และยงพบวารถกระบะบางคนมอา ยการใช งานเฉล ยมากทสดถง 15-20 ป สวนรปท 8 แสดงระยะทางเฉลยในการเดนทางของรถกระบะขนสงคน จะเหนไดวารถกระบะขนสงเครอญาตมระยะทางเฉลยทใชในการเดนทางประมาณ 130 กม. และรถกระบะขนสงคนงาน มระยะทางเฉลยทใช ในการเดนทางประมาณ 40 กม. ซงระยะทาง
รปท รปท
รปท
สดสวนรถกระบะทใชขนสงคนงานและเครอญาตแยกตามประเภทตวถงแหลงขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล (ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)
ความถในการใชรถกระบะขนสงคนในเวลากลางวนและกลางคนแหลงขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล (ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)
ขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล(ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)
6 9
10
รถกระบะขนสงคนงาน
รถกระบะขนสง
คนงาน
รถกระบะขนสง
คนงาน
รถกระบะขนสง
เครอญาต
รถกระบะขนสง
เครอญาต
รถกระบะขนสงเครอญาต
รถกระบะ 4 ประต (Double Cab)รถกระบะแบบม (Space Cab)รถกระบะตอนเดยว (Single Cab)
264133
364519
รปท รปทอายการใชงานเฉลยของรถกระบะทใชขนสงคนงานและเครอญาตแหลงขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล (ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)
ระยะทางเฉลยในการเดนทางของรถกระบะทใชขนสงคนงานและเครอญาต
แหลงขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล (ศนยวจย
อบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)7 8
อายการใชงานของรถกระบะ
ระยะทางเฉลยในการเดนทางของรถกระบะ
จำานว
นป
ระยะ
ทาง
(กม.
)
ดงกลาว จดไดวาเปนระยะทางในการเดนทางทคอนขางไกลหรอหมายถงความเสยงของผ โดยสารทตองนงในรถกระบะหรอทายรถกระบะยอมสงขนดวย และระยะทางในการเดนทางไกลในลกษณะน มกเปนการเดนทางระหวางเมอง ทตองใชความเรวในการขบขสง ยงท�าใหการโดยสารในรถกระบะมความเสยงมากขนเปนทวคณ
นอกจากน เมอส�ารวจกลมตวอยางการใชรถกระบะขนสงคน ยงพบอกวามการใชงานคอนขางบอยครง (รปท 9) หรอเปนการใชงานในชวตประจ�าวน ส�าหรบการเดนทางในเวลากลางวนเกอบ 80% ของการใชรถกระบะขนสงคนงานเปนการใชงานเกอบทกวน สวนการใชรถกระบะขนสงเครอญาตกมการใชงานทคอนข าง ถ เช น เ ดยว กน คอประมาณ 70% เปนการใชงานเกอบทกวนหรออาทตยละ 1-2 ครง ส�าหรบการเดนทางในเวลากลางคน ประมาณ 50% ของการใชรถกระบะขนสงคนงานและเครอญาตกเปนการใช งานเกอบทกวนหรออาทตย ละ 1-2 คร ง เชนเดยวกน ซงจะเหนไดวาการใชรถกระบะขนสงคนเปนทนยมมาก มลกษณะการใชงานเปนประจ�า และมความถในการใชงานทงเวลากลางวนและกลางคน
เมอส�ารวจผใชงานรถกระบะขนสงคนถงโอกาสในการถกต�ารวจเรยกจบ เนองจากบรรทกผ โดยสารทายกระบะเปนจ�านวนมาก (รปท 10) กลบพบวามากกวา 60% ทรถกระบะขนสงคนงานและรถกระบะขนสงเครอญาตไมเคยถกต�ารวจเรยกจบเลยทงๆทมการบรรทกผโดยสารทายกระบะเปนจ�านวนมาก ข อ ค น พ บ น ไ ด ส ะ ท อ น ใ ห เ ห น ถ ง ค ว า ม ล ะ เ ล ยในดานความปลอดภยในการเดนทางดวยรถกระบะ ซงไมไดเปนการละเลยเฉพาะผขบขหรอผโดยสารเองแ ต แ ม ก ร ะ ท ง เ จ า ห น า ท ข อ ง ร ฐ ก ย ง ค ง เ ห น ว าการเดนทางโดยสารทายกระบะเปนเรองปกต จงท�าใหไมมการเขมงวดกวดขนแตอยางใด
จากการส�ารวจจ�านวนผโดยสารทนงโดยสารในสวน Space Cab (รปท 11) พบวา ทงรถกระบะทใชขนสงเครอญาต และรถกระบะทใชขนสงคนงาน มจ�านวนผโดยสารเฉลย 2.5-3 คนในสวน Space Cab และเคยบรรทกมากทสด 3-3.5 คน สวนจ�านวนผโดยสารทนงในสวนทายกระบะ (รปท 11) พบวารถกระบะทใชขนสงเครอญาต และรถกระบะทใชขนสงคนงาน มจ�านวน
กำรใชรถกระบะขนสงคนงำน
การใชรถกระบะขนสงคนงาน
กำรใชรถกระบะขนสงเครอญำต
การใชรถกระบะขนสงเครอญาต
108 109
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
ตแผป
ญหา
อบตเ
หตรถ
กระบ
ะเทกร
ะจาด
กลางคน
กลางคน
กลางวน
กลางวน
ไมเคยเลย เดอนละ 1-2 ครง
เคย 1 ครง
นอยกวาปละครง อาทตยละ 1-2 ครง
เคย 1 - 2 ครง
ปละ 1-2 ครง ทกวนหรอเกอบทกวน
เคยมากกวา 3 ครง
ไมเคยเลย
ท งจากผ โดยสารทน งตอนท ายกระบะและนงในบรเวณ Space Cab
ในการส�ารวจเบองตนน ไดมการส�ารวจความคดเหนของผใชรถกระบะทมตอความเสยงอนตรายตอการบาดเจบและเสยชวตจากอบตเหตทางถนนในกรณทบรรทกผโดยสารในสวนทนง Space Cab และ ในตอนทายของกระบะ ดงแสดงในรปท 12 ส�าหรบในสวนทนง Space Cab ปรากฏวาผใชรถกระบะสวนใหญ (ทงรถกระบะขนสงคนงานและรถกระบะขนสงเครอญาต) มากกวา 50-60% รสกเฉยๆ โดยมความคดเหนวาการนงโดยสารใน Space Cab ไมไดมความอนตรายมากกวาการนงในต�าแหนงอน สวนอกประมาณ 40% ใหความเหนวาการนงโดยสารใน Space Cab นนอนตรายแตไมมทางเลอกอน จ�าเปนตองบรรทกผโดยสารใน Space Cab อยด สวนการบรรทกผโดยสารในสวนทายกระบะ ผลการส�ารวจพบวา 25-30% กยงคงใหความคดเหนวาการนงโดยสารในทายกระบะ ไมไดมความอนตรายมากกวาการนงในต�าแหนงอนแตอยางใด แตอก 50% ของผใชรถกระบะใหความคดเหนวาการนงทายกระบะนนอนตรายแตไม มทาง เลอกอน และในสวนนอยของกลมตวอยางทส�ารวจ ใหความคดเหนวา การนงโดยสารทายกระบะอนตรายมาก ถาหลกเลยงไดจะไมบรรทกผ โดยสารในตอนทายกระบะ โดยพบวา 24% ของรถกระบะขนสงเครอญาต และ 7% ของรถกระบะขนส งคนงานให ความคดเหนดงกลาว สวนในอก
จำานวนผโดยสารทบรรทกในสวน Space Cab
ทานคดวาการใชรถกระบะบรรทกผโดยสารในสวนทนงทเปน Space Cab
มความอนตรายตอการบาดเจบและเสยชวตจากอบตเหตทางถนนมากแคไหน
ทานคดวาการใชรถกระบะบรรทกผโดยสารในสวนทนงทเปน ทายกระบะ
มความอนตรายตอการบาดเจบและเสยชวตจากอบตเหตทางถนนมากแคไหน
จำานวนผโดยสารทบรรทกในสวน ทายกระบะ
มากทสด
อนตราย แตไมมทางเลอกอน
อนตราย แตคดวาไมนาเกดขนกบตวเองเฉลย
อนตรายมาก ถาหลกเลยงไดจะไมบรรทกผโดยสารในทายกระบะ
เฉยๆ ไมเหนวาอนตรายมากกวาต�าแหนงอน
การใชรถกระบะขนสงคนงาน
การใชรถกระบะขนสงคนงาน
การใชรถกระบะขนสงเครอญาต
การใชรถกระบะขนสงเครอญาต
0
0 0.5 1.5 2.5 3.5 42 31
2 4 6 8 10
รปท
รปทจ�านวนผโดยสารเฉลยทบรรทกในสวน Space Cab และ ทายกระบะแหลงขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล (ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)
ความคดเหนในการใชรถกระบะบรรทกผโดยสารในสวน Space Cab และ ทายกระบะแหลงขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล (ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)
11 12ผโดยสารเฉลยในตอนทายกระบะมากถง 4 - 7 คน และเคยบรรทกมากสดถง 6 - 8 คน ยงไปกวานนรถกระบะบางคนยงเคยบรรทกผ โดยสารในตอนท ายกระบะมาแลวถง 10-15 คนโดยเฉพาะในกล มผ ใ ช รถกระบะส� าหรบ
ประมาณ 7% ทเหลอของผตอบค�าถามทเปนผใชรถกระบะขนสงคนงาน และผใชรถกระบะขนสงเครอญาต ใหความเหนวา การบรรทกผโดยสารในตอนทายกระบะนนเปนอนตราย แตยงคงคดวาอบตเหตไมนาจะเกดขนกบตนเอง ขอมลดงกลาว ชใหเหนอยางชดเจนวาผใชงานรถกระบะขนสงคนสวนใหญ ขาดความตระหนกถงอนตรายทจะเกดขนกบการบรรทกผโดยสารทงในสวน
ทายกระบะและใน Space Cab โดยเฉพาะอยางยงการใช Space Cab บรรทกผโดยสาร ทผใชรถกระบะยงไมทราบถงความเสยงอนตรายในการบาดเจบและเสยช วตในการนงโดยสารในบรเวณดงกลาวจงจ�าเปนอยางยงทจะตองมการใหความรความเขาใจ แกประชาชนทวไป ถงอนตรายทจะเกดขนกบการใชงานรถกระบะ ถามลกษณะการใชงานทไมเหมาะสม
การขนสงคนงาน จงไมนาแปลกใจเลยทจะเหนวามอบตเหตรถกระบะเทกระจาดเกดขนบ อยครง และอบตเหตรถกระบะเทกระจาดกมดชนความรนแรงของอบตเหตคอนขางสง หรอเมอเกดอบตเหตครงหนง จะมผเสยชวตเปนจ�านวนมาก
รถกระบะขนสงคนงาน
รถกระบะขนสงคนงาน
รถกระบะขนสงเครอญาต
รถกระบะขนสงเครอญาต
36 53
43 46
3 7
68
7
3 22
61 33
4824
110 111
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
ตแผป
ญหา
อบตเ
หตรถ
กระบ
ะเทกร
ะจาด
อยางไรกตาม ในบางสวนของผใชรถกระบะเหนวาการบรรทกผโดยสารใน Space Cab และในสวนทายกระบะนนเปนอนตราย แตไมมทางเลอกอนในการเดนทาง เมอสอบถามตอไปวาถาไมใชรถกระบะบรรทกผโดยสาร จะมทางเลอกในการเดนทางใดทพอจะใชในการขนสงผโดยสารแทนได จากรปท 13 โดยสวนใหญ
ของผใชรถกระบะ (25%) กยงคงยนยนวาไมมทางเลอกอนจรงๆ รองลงมาไดแกการใชรถโดยสารและอาศยรถคนอนแทน ซงดเหมอนวาทางเลอกอนในการเดนทางทมความปลอดภยมากกวาการใชรถกระบะนนมคอนขางนอย ท�าใหรถกระบะยงคงเปนทนยมในการบรรทกคนเปนจ�านวนมากทงๆ ทไมมความปลอดภยตอผโดยสารเลย
ทำงเลอกอนในกำรเดนทำง ถำไมใชรถกระบะบรรทกผโดยสำรในตอนทำยของกระบะ
รถกระบะขนสงคนงาน
รถกระบะขนสงเครอญาต
ไมมทางเลอก รถบส
รถไฟรถคนอน
รถต
รถสองแถว
รถโดยสาร
26
25
14
22
9
6
9
4
12
12
8
7
22
24รปท
แหลงขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล (ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)13
ขอแนะนำาเชงนโยบายในการแกไขปญหา
อบตเหตรถกระบะเทกระจาด
จากขอสงเกตของลกษณะและสาเหตการเกดอบตเหตรถกระบะเทกระจาด รวมถงรปแบบการใชงานและการเดนทางดวยรถกระบะของคนไทย จะพบวามปจจยมากมายทเออตอการเกดอบตเหตรถกระบะเทกระจาด และอบตเหตทเกดขนดงกลาวมความรนแรงสง สงผลใหมผเสยชวตและบาดเจบเปนจ�านวนมาก ดงนนเพอลดปญหาดงกลาว ควรมมาตรการในการปองกนดงน
เขมงวดมาตรการการบงคบใชกฎหมายส�าหรบการบรรทกผ โดยสารในตอนทายรถกระบะ บนถนนทมการใชความเรวสง เชน บนทางดวนหรอมอเตอรเวย ทไมควรอนญาตใหรถกระบะทมผ โดยสารนงทายกระบะ ใชทางพเศษดงกลาวได สวนถาเปนทางหลวงทวไป อาจเรมจากการเรยกจบกมรถกระบะทมการบรรทกผ โดยสารในทายกระบะเปนจ�านวนมาก เพราะอาจ
กอใหเกดอบตเหตเนองจากการเสยเสถยรภาพในการทรงตว หรอยางระเบดได และอาจท�าใหมผเสยชวตและบาดเจบเปนจ�านวนมากเพราะผโดยสารสามารถกระเดนออกมานอกตวรถไดอยางงายดาย
ภาครฐควรมการออกกฎหมายค มครองการจ างงาน ทจะต องค ร อ บ ค ล ม ถ ง ก า ร ด แ ล ค ว า มปลอดภยในการรบส งคนงานทท�างานในบรษทดวย หรอควรขอความรวมมอกบทางผประกอบการในกรณทมการจดรถเพอขนสงคนงาน โดยก�าหนดใหใชยานพาหนะในการขนสงคนงานทปลอดภย
ผผลตรถกระบะควรมความรบผดชอบตอสงคม โดยสอสารใหประชาชนไดรบทราบถงรถกระบะประเภทไหนท เหมาะสมส�าหรบการใชบรรทกคนเปนหลก หรอ เหมาะสมส�าหรบบรรทกของเพยงอยางเดยว การประชาสมพนธให ประชาชนทราบถงอนตรายทจะเกดขนถามการเลอกประเภทรถกระบะส� าหรบการใช งาน ทไมเหมาะสม นอกจากน ควรมการออกแบบรถกระบะทมความปลอดภยส�าหรบผโดยสารมากขน เชนมการตดตงอปกรณนรภยภายในรถกระบะหรอส งเสรมนวตกรรมค ว า ม ป ล อ ด ภ ย ข อ ง ร ถ ก ร ะ บ ะ
ใหมากขนแทนทจะเนนเรองของพละก�าลงและความแรงของรถกระบะเปนหลก
ส งเสรมความร และความเขาใจถงความไมปลอดภยในการใชรถกระบะขนสงผโดยสารทงในตอนทายกระบะและในสวนทนง Space Cab โดยมงเนนถงความอนตรายทจะเกดขนกบผโดยสารเมอเกดอบตเหตรถกระบะพลกคว�าหรอเสยหลกตกขางทาง เพอทผใชงานรถกระบะจะไดพจารณาทางเลอกอนในการเดนทางในกรณทตองบรรทกผโดยสารเปนจ�านวนมาก
112 113
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
ตแผป
ญหา
อบตเ
หตรถ
กระบ
ะเทกร
ะจาด
.. ฝาไฟแดง ..เกดจากพฤตกรรมคน
เทานนหรอ?
โดย
เอออารย เจนศภการและ
รศ.ดร.กณวร กนษฐพงศศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย
สถาบนเทคโนโลยแหงเอเซย
เรอง
บทความ บทนำา
การฝาฝนสญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยก จดไดวาเปนปญหา ส�าคญดานความปลอดภยทางถนน ทก�าลงไดรบความสนใจในหลายประเทศ เพราะเปนสาเหตทท�าใหเ กด อบต เหตทางถนนทรนแรง ส�าหรบประเทศไทย สถตคดจราจร ป พ.ศ. 2556 ซ งรายงานโดยส�านกงานต�ารวจแหงชาต (รปท 1) แสดงใหเหนวามจ�านวนอบตเหตท เ กยว กบการฝ าฝ นสญญาณไฟจราจรจ�านวน 732 ครง หรอคดเปนรอยละ 1.69 จากจ�านวนอบตเหตทเกยวกบผขบขทงหมด ซงถอเปนสดสวนทนอยมากเมอเทยบกบสาเหตอนๆ แตอยางไรกตาม การฝาฝนสญญาณไฟจราจรถอวาเปนพฤตกรรมทเสยงและอนตรายมากอยางหนงของผขบข เนองจากผ ขบขทฝาฝนสญญาณไฟจราจรมกจะเรงความเรวเพอทจะขบขผานทางแยกไปกอนทสญญาณไฟแดงจะปรากฏขน ดงนนอบตเหตทเกดขนจงมกเกดในขณะทรถยนตก�าลงใชความเรวสง ท�าใหอบตเหตมความรนแรงเพมมากขน
ในป พ.ศ. 2551 ประเทศไทยไดเรมใชระบบตรวจจบรถฝาฝนสญญาณไฟจราจรดวยกลองตรวจจบการฝาฝนสญญาณไฟจราจรอตโนมต หรอ Automated Red Light Running Enforcement Cameras โดยมการตดตงระบบดงกลาวบรเวณแยกตางๆ ทวกรงเทพมหานคร มวตถประสงคเพอลดจ�านวนการฝาฝนสญญาณไฟจราจรและจ�านวนอ บ ต เ ห ต ท เ ก ด จ า ก ก า ร ฝ า ฝ นสญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยก กลองตรวจจบรถฝาฝนสญญาณไฟจราจรสามารถถายภาพรถทวงผานทางแยกในขณะทสญญาณไฟจราจร
เปนสแดง ซงภาพถายจะแสดงชองจราจรทกระท�าความผดและปายทะเบยนรถให เ หนอย างชดเจน ภาพดงกลาวจะถกประมวลผลดวยคอมพวเตอรและสงข อมลไปยง กองบงคบการต�ารวจจราจร (บก.จร.)เพอใหเจาหนาทตรวจสอบชอและทอยของเจาของรถจากปายทะเบยนยานพาหนะและใหพนกงานสอบสวนสงหมายเรยกแจงขอหาทางไปรษณยเพอใหผกระท�าความผดมาช�าระคาปรบภายใน 1 สปดาห โดยอตราคาปรบเปนเงน 500 บาทและตดแตม 40 คะแนน (พระราชบญญตจราจรทางบก พ.ศ. 2522)
รปท
สดสวนของการเกดอบตเหต จ�าแนกตามสาเหตจากบคคล ป พ.ศ. 2556ทมา: ส�านกงานต�ารวจแหงชาต1
เสพสารออกฤทธตอจตประสาท
บรรทกเกนอตรา
รถเสยไมแสดงเครองหมาย / สญญาณ
ขบรถหลบใน
ไมใหสญญาณจอดรถ / เลยว / ขะลอ
ขบรถฝาฝนเครองหมาย / สญญาณ
ขบรถผดชองทาง
ขบรถแซงอยางผดกฎหมาย
ไมยอมรถทมสทธไปกอน
เมาสรา
ขบรถไมช�านาญ
ขบรถตามกระชนชด
ขบรถตดหนากระชนชด
ขบรถเรวเกนกวากฎหมายก�าหนด
อนๆ
ไมใหโคมไฟในเวลาค�าคน
ไมขบรถในชองทางซายสด
ฝาฝนปายหยดขณะออกจากทางรวม / แยก
114 115
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
ฝาไฟ
แดง.
.เกดจ
ากพ
ฤตกร
รมคน
เทาน
นหรอ
?
23.24
13.90
0% 5% 10% 15% 20% 25%
11.75
8.59
5.66
4.92
3.53
2.17
1.77
1.36
1.12
1.02
0.45
0.45
0.22
0.12
0.05
0.03
สดสวนของกำรเกดอบตเหต จ�ำแนก
ตำมสำเหตจำกบคคล ป พ.ศ. 2556
จากรายงานของกองบงคบการต�ารวจจราจร พบวามการสงหมายเรยกไปทางไปรษณยเปนจ�านวนมากกวา 100,000 ใบ ภายในระยะเวลา 2 เดอนหลงจากทไดมการตดตงกลอง (30 ธนวาคม 2551) หรออาจกล าวได ว ามผ ขบ ข ทฝ าฝนสญญาณไฟแดงประมาณ 1,700 คนตอวน โดยมาจากการตดตงกลองบรเวณทางแยกเพยง 30 ทางแยกเทานน (จากจ�านวนทงหมดมากกวา 1,500 ทางแยกทวกรงเทพมหานคร) และถงแมวาจ� า น ว น ข อ ง ผ ข บ ข ร ถ ฝ า ฝ นสญญาณไฟจะลดลงเปน 800-900คนตอวนหลงจากมการตดตงกลองภายในระยะเวลา 4 ป แตตวเลขสถตการเปลยนพฤตกรรมดงกลาวได ถกจ�ากดอย เ พยงในกรงเทพม ห า น ค ร ย ง ไ ม ส า ม า ร ถ แ ส ด งสถานการณการฝาฝนสญญาณไฟของทงประเทศได ซงคาดวาจะมความรนแรงมากกวาในพนทเขตกรงเทพมหานครเพราะการจราจรตดขดนอยกวา
ผ ขบขส วนใหญมกใหเหตผลของการฝาฝนสญญาณไฟจราจร เชน ก�าลงเรงรบ ไมสามารถหยดรถไดทน มองไมเหนสญญาณไฟ หรอขบตามรถคนหนาทฝาไฟแดงโดยไมไดมองสญญาณไฟ อยางไร
ปจจบนประเทศตางๆ ไดมการศกษาป จจยทส งผลให เกดพฤตกรรมการฝาฝนสญญาณไฟจราจร (Harb et al., 2007 , Lum
กตามพฤตกรรมการฝาฝนสญญาณไฟจราจรในแตละครงมกมหลายเหตปจจยเขามาเกยวของ โดยอาจไมไดขนอยกบความบกพรองของผขบขเพยงอยางเดยว แตอาจเกดจาก ลกษณะทางกายภาพของถนน หรอสภาพแวดลอมอนๆ ทสงเสรมใหผขบขมพฤตกรรมการฝาฝนสญญาณไฟจราจร เชน ขนาดของทางแยก ต�าแหนงการตดตงเสาสญญาณไฟจราจร การจดรอบสญญาณไฟจราจร เปนตน บทความนเปนการน�าเสนอขอคนพบเชงประจกษจากงานวจยถงสาเหตและปจจยทเอออ�านวยใหเกดพฤตกรรมเสยงในการขบขฝาฝนสญญาณไฟจราจรในประเทศไทย เพอน�าไปส มาตรการส�าหรบลดโอกาสและจ�านวนของการฝาฝนสญญาณไฟจราจรใหมากทสด
and Wong, 2003 , Porter and Berry, 1999 ) ครอบคลมทงในดานของยานพาหนะ ผขบข สภาพแวดลอมขณะขบข และลกษณะท า ง ก า ย ภ า พ บ ร เ ว ณ ท า ง แ ย ก แตอยางไรกด กฎขอบงคบ รวมถงลกษณะทางกายภาพของทางแยกและพฤตกรรมของผ ขบขในแตละประเทศยอมมความแตกตางกน ขอสรปหรอแนวทางการแก ป ญหาพฤตกรรมการฝ าฝ นสญญาณไฟจราจร จากการศกษาของตางประเทศจงอาจใหผลลพธทมประสทธภาพตางกนเมอถกน�ามาใชในประเทศไทย ดงนนนโยบายหรอมาตรการทจะน�ามาใชในการแกปญหาการฝาฝนสญญาณไฟจราจร ควรอาศยการศกษาสาเหตของพฤตกรรมดงกลาว ทเหมาะสมส�าหรบแตละพนท
ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย (กณวร และ เอออารย, 2558 ) ไดด�าเนนการศกษาปจจยทมผลตอพฤตกรรมการฝ าฝ นสญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยก ในป 2557 โดยสงเกตผ ขบขรถจกรยานยนต และ ผ ขบ ข ร ถ ย น ต ใ น จ ง ห ว ด เชยงใหม นครราชสมา และชลบร จ�านวนกวา 23,932 ตวอยาง และสอบถาม 91,530 ตวอยางไดผลดงตอไปน
ปจจยทมผลตอพฤตกรรมการฝาฝนสญญาณ
ไฟจราจร
(1) หนงสอพมพโพสตทเดย. 2555. “จบฝาไฟแดง 8 หมนคน.” [ระบบออนไลน].แหลงทมา http://map.traffy.in.th/index.php/the-news/9488--8- (28 พฤษภาคม2558).
(2) Harb, R., Radwan, E., and Yan, X. (2007). Larger Size Vehicles (LSVs) Contribution to Red Light Running,Based on a Driving Simulator Experiment. Transportation Research Part F, 10, 229-241.
(3) Lum, K. M. and Wong, Y. D. (2003). Impacts of Red Light Camera on Violation Characteristics.Journal of Transportation Engineering, November/December, 648-656.
(4) Porter, B. E. and Berry, T. D. (1999). A Nationwide Survey of Red Light Running: Measuring Driver Behaviors for the “Stop Red Light Running” Program. FHWA, U.S. Department of Transportation.
กำรฝำฝนสญญำณไฟจรำจร
ของผขบขรถจกรยำนยนต
ผลการศกษาพบว าป จจย ทส งผลต อพฤตกรรมการฝ าฝ นส ญ ญ า ณ ไ ฟ จ ร า จ ร ข อ ง ผ ข บ ข รถจกรยานยนต ไดแก เพศ อาย พฤตกรรมการไมสวมหมวกนรภย การมผ โดยสารเดนทางมาด วย และประเภทของรถจกรยานยนตทใช (รปท 2) ผฝาฝนสญญาณไฟจราจรสวนใหญจะเปนเพศชาย ผขบขทอยในชวงอายไมเกน 20 ป มแนวโนมทจะฝาฝนสญญาณไฟจ ร า จ ร ม า ก ก ว า ก ล ม อ า ย อ น ผขบขทไมสวมหมวกนรภย มแนวโนมท จะฝ าฝ นสญญาณไฟจราจรมากกวาผ ขบขทสวมหมวกนรภย ผขบขโดยล�าพง มแนวโนมทจะฝาฝนส ญ ญ า ณ ไ ฟ จ ร า จ ร ม า ก ก ว าผขบขทมผโดยสารรวมเดนทางมาดวย สวนเมอเปรยบเทยบระหวางรถจกรยานยนตประเภททใชเกยรอตโนมตและเกยรธรรมดา พบวาผ ขบข รถจกรยานยนต ประเภทเกยรธรรมดามแนวโนมทจะฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวาผขบขรถจกรยานยนต ประ เภทเ กยร อตโนมต ทงนอาจจะเกยวกบความสามารถในการเร งเครองยนตทท�าไดดกวา หรออปนสยชอบขบเรวจงไมเลอกเกยรอตโนมต
นอกจากน การใชแบบสอบถามผขบขจ�านวน 91,530 ตวอยางนนพบวาในกล มรถจกรยานยนต ผขบขทมวฒการศกษาสงจะมแนวโนมทจะฝาฝนสญญาณไฟจราจรน อยกว ากล มผ ขบข ทม วฒการศกษา ต�ากวา ผ ขบขซงมอาชพท�าธรกจสวนตวหรอนกเรยน/นกศกษา มแนวโน มทจะฝ าฝ นสญญาณไฟจราจรมากกวากล มอาชพอนผ ขบขทไมสวมหมวกนรภยฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวาผขบขท
ส ว ม ห ม ว ก น ร ภ ย ผ ข บ ข ท มใบอนญาตขบขฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวาผทไมมใบอนญาตขบข นอกจากนยงพบวา ผขบขรถจกรยานยนต ทประเมนความเสยงจากประสบการณของตนวา ตนเองอาจมความเสยงสงทจะถกต�ารวจเรยก/จบกมหากขรถฝาฝนสญญาณไฟจราจร มแนวโนมทจะมพฤตกรรมฝาฝนสญญาณไฟจราจรนอยกวาผขบขทประเมนวามความเสยงต�า
รปท
สดสวนของการ ฝาฝน และ ไมฝาฝน สญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยกของผขบขรถจกรยานยนต2
ชาย
หญง
นอยกวา 20 ป
ระหวาง 20 - 50 ป
มากกวา 50 ป
สวมหมวกนรภย
ไมสวมหมวกนรภย
ไมมผโดยสาร
ผโดยสาร 1 คน
ผโดยสาร 2 คน
เกยรอตโนมต
เกยรธรรมดา
ตรง
อนๆ
เพศ
ชวงอ
าย
การส
วมห
มวก
กนน
อคท
ศทาง
การเ
ดนท
างจ�า
นวน
ผโดย
สาร
ประ
เภท
รถ
ฝาฝนสญญาณไฟจราจร
ไมฝาฝนสญญาณไฟจราจร
45%19%
74%23%
7%
22%59%
46%24%
24%58%
38%43%
55%81%
26%77%
93%
78%41%
54%76%
76%42%
62%57%
100%
116 117
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
ฝาไฟ
แดง.
.เกดจ
ากพ
ฤตกร
รมคน
เทาน
นหรอ
?
118 119
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
ฝาไฟ
แดง.
.เกดจ
ากพ
ฤตกร
รมคน
เทาน
นหรอ
?
การฝาฝนสญญาณไฟจราจรของผขบขรถยนตสวนบคคล
อทธพลของลกษณะทางกายภาพและสภาพแวดลอม
ของทางแยก
ในสวนของกลมผขบขรถยนตสวนบคคล ผลการส�ารวจทพบกมความคลายคลงกน คอผขบขทเปนเพศชาย ผขบขทอายนอย ผขบขทมวฒการศกษาต�ามแนวโนมทจะฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวากลมเปรยบเทยบ ผขบรถเกงเปนประจ�ามแนวโนมทจะฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวาผขบรถตเปนประจ�า ผฝาฝนสญญาณไฟจราจรสวนมากไมใชอปกรณนรภย (เขมขดนรภย) ขณะขบข และผขบขทมใบอนญาตขบขประเภทรถยนตสวนบคคลนน มแนวโนมทจะฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวาผทไมมใบอนญาตขบขรถยนต นอกจากน ผฝาฝนสญญาณไฟจราจรสวนมากอยในกลมของผขบขรถยนตทประเมนวามความเสยงนอย หรอไมคดวามความเสยง ทจะถกต�ารวจเรยกและจบกมหากขบรถฝาฝนสญญาณไฟจราจร
ขอค นพบทสรปข างต นเป นป จจยท เ กยวข องกบผ ขบข เท านนในการศกษานได วเคราะหปจจยดานลกษณะทางกายภาพของทางแยก และปจจยสภาพแวดลอมทเกยวของอนๆ ทอาจสงผลตออตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยก เชน ความกวางทางแยก จ�านวนชองจราจร ขนาดของเกาะกลางถนน ลกษณะการท�างานและรปแบบของสญญาณไฟจราจร เปนตน โดยผลการศกษาพบวาปจจยเหลานอาจสงเสรมใหมพฤตกรรมฝาฝนสญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยก ไดแก
อตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรเพมมากขน เมอจ�านวนชองจราจรและความกวางชองจราจรเพมขน
บรเวณขาของทางแยกทมชองจราจรส�าหรบรอเลยว มอตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรนอยกวาในทศทางทไมมชองจราจรส�าหรบรอเลยว
แบบมตวเลขนบถอยหลงลดการฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวาสญญาณไฟจราจรแบบไฟดวงกลมธรรมดา
ทางแยกทมการตดตงเสาสญญาณไฟจราจรแบบแขวนยน (Overhang) มอตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวาการตดตงเสาสญญาณไฟจราจรแบบเสาตงธรรมดา
อตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยกเพมขน เมอชวงเวลาไฟเหลองลดลง
อตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรในชวงเวลากลางคนสงกวากลางวน
ทางแยกทมระยะการมองเหนทดจะมอตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรนอยลง
ยงตดตงปายเตอนหางจากทางแยกมากยงลดการฝาฝนสญญาณไฟจราจร
การตดตงสญญาณไฟจราจร
ขอเสนอแนะในการแกไข
ปญหา
เปนทชดเจนวาพฤตกรรมการฝาฝนสญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยกนน เกดจากปจจยหรอตวแปรหลายอยาง ไมวาจะเปนปจจยดานลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของผขบข รวมไปถงลกษณะและสงแวดลอมบรเวณทางแยก ซงหนวยงานทเกยวของสามารถใชเทคนคดานวศวกรรมตางๆ ในการจดการปญหาและลดพฤตกรรมการฝาฝนสญญาณไฟจราจรได
จากบทความนแสดงให เ หนวาลกษณะทางกายภาพของทางแยกบางอยาง สงเสรมใหผขบขมพฤตกรรมฝาฝนสญญาณไฟจราจรไดโดยงาย เชน ความกวางของชองจราจร ซงการทชองจราจรมความ
กวางคอนขางมากนน สงผลใหผขบขร สกสะดวกสบายและใชความเรวทคอนขางสงในการขบขมโอกาสท�าใหฝาฝนสญญาณไฟจราจรไดมากกวา
การปรบปรงระยะมองเหนบรเวณทางแยก สามารถชวยลดอตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรได (รปท 3) เพราะถาผ ขบขสามารถมองเหนการจราจรทมาจากทศทางอนไดอยางชดเจน ผขบขกจะประเมนถงความปลอดภยก อนทจะตดสนใจหยดททางแยกหรอฝ าฝ นไฟสญญาณจราจรได
การตดตงปายเตอนกอนเขาส ทางแยก ควรออกแบบใหอย ในต�าแหนงทเหมาะสม เพอเตอนใหผขบขรบรวาขางหนาจะมทางแยกสญญาณไฟจราจร และเปนการเตอนใหผขบขเตรยมตวทจะลดความเรวลงเพอทจะหยดรถเมอสญญาณไฟจราจรสเหลองเรมปรากฏ หรอขบขผานทางแยกอยางระมดระวงในขณะทไดสญญาณไฟจราจรสเขยว
ส�าหรบลกษณะและรปแบบการท�างานของสญญาณไฟจราจร ชวงเวลาของไฟเหลอง ถอเปนชวงทมความส�าคญ โดยระยะเวลาของไฟเหลองน ควรมการออกแบบใหเหมาะสมกบลกษณะทางกายภาพทแตกตางกนของแตละทางแยก ไฟเหลองทมระยะเวลาสนเกนไป อาจท�าใหผขบขไมสามารถหยดรถไดทนและท�าใหขบขฝาสญญาณไฟจราจรไปโดยไมไดตงใจ อยางไรกตาม ระยะเวลาของสญญาณไฟเหลองทนานเกนไปกอาจกอให เกดการฝาฝนสญญาณไฟจราจรเชนเดยวกน เนองจากผขบขคดวาระยะเวลาของไฟเหลองคอนขาง
รปท รปท
ระยะการมองเหนบรเวณทางแยกทแนะน�า (FHWA, 1990)
สญญาณไฟจราจรแบบมตวเลขนบถอยหลง3 4
มากพอทจะขบขผ านทางแยกไปไดทน จงไมคดทจะหยดรถเมอไดสญญาณไฟเหลอง
ทางแยกทมการตดตงสญญาณไฟจราจรแบบมตวเลขนบถอยหลง (รปท 4) ชวยลดอตราการฝาฝน
สญญาณไฟจราจรได เพราะท�าใหผ ขบขสามารถประเมนระยะเวลา เพราะท�าใหผขบขสามารถประเมนระยะเวลาทจะตองเตรยมชะลอความเรวเพอหยดรถในบรเวณทางแยกไดอยางปลอดภย โดยเฉพาะอยางยงในจงหวะทสญญาณไฟจราจรเปลยนจากสเขยวเปนสเหลอง
120 121
บทคว
ามเจ
าะลก
สถาน
การณ
ในปร
ะเดนส
ำาคญ
ฝาไฟ
แดง.
.เกดจ
ากพ
ฤตกร
รมคน
เทาน
นหรอ
?
รปทเสาสญญาณไฟจราจรแบบแขวนยน (Overhang) (ซาย) และเสาสญญาณไฟจราจรแบบแขวนสง (Overhead) (ขวา)5
ทางแยกทมการตดตงเสาสญญาณไฟจราจรแบบแขวนยน (Overhang) เออตอการฝาฝนสญญาณไฟจราจรสง ดงนนจงควรพจารณา ใช ประเภทเสาสญญาณไฟจราจรแบบแขวนสง (Overhead) ส�าหรบทางแยกทถนนมจ�านวนหลายชองจราจร เชน มากกวา 3 ชองจราจรตอทศทาง เนองจากผขบขจะสามารถมองเหนสญญาณไฟจราจรไดอยางชดเจนจากทกชองจราจร ในขณะทเสาสญญาณไฟจราจรแบบแขวนยนนน ผขบขในชองจราจรทางดานขวาอาจมองเหนไดไมชดเจน ท�าใหเกดการฝาฝนสญญาณไฟจราจรโดยไมไดตงใจได
นอกจากน ผลการศกษาไดชใหเหนชดเจนวา ในชวงเวลากลางคนมอตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรทสงกวาในชวงเวลากลางวน ดงนนเทคโนโลยทจะถกน�ามาใชส�าหรบการบงคบใชกฎหมายในเรองของการฝาฝน
สญญาณไฟจราจร ควรค�านงถงความสามารถในการใชงานในชวงเวลากลางคนเปนส�าคญ
จากขอคนพบทงหมดน ดเหมอนวาการแกไขปญหาอบตเหตฝาไฟแดงนน ไมจ�าเปนตองรอเปลยนพฤตกรรมผขบขแต เพยงอย างเดยว หนวยงานทรบผดชอบทางถนนกสามารถชวยลดปญหาดงกลาวได รวมถงหนวยงานทมหนาทรณรงคดานความปลอดภยทางถนน กสามารถออกแบบวธการจดการใหตรงกลมเปาหมายหรอกล มเสยงตางๆ ไดมากยงขน เชน มงเนนรณรงคการไมขบขฝาฝนสญญาณไฟจราจรในกล มวยรน นกเรยน หรอถามงเนนรณรงคลดพฤตกรรมเสยงอน เชนการสวมหมวกนรภยหรอการคาดเขมขดนรภยกสามารถชวยลดพฤตกรรมเสยงในการฝาฝนสญญาณไฟจราจรไดเชนเดยวกน
Recommended