2555 - 2556

บรรณาธการ

คณะท�างาน

หนวยงานทจดท�า

หนวยงานทจดพมพกองทนเพอความปลอดภยในการใชรถใชถนน กรมการขนสงทางบกพมพครงท 1 ตลาคม 2558 จ�านวน 2000 เลม

ศนยวชาการเพอความปลอดภยทางถนน มลนธนโยบายถนนปลอดภย ส�านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

มลนธไทยโรดส และศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย สถาบนเทคโนโลยแหงเอเซย

ศ.นพ.ไพบลย สรยะวงศไพศาล ภาควชาเวชศาสตรชมชนคณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบดมหาวทยาลยมหดล

ดร.ดนย เรองสอนดร.ปยพงษ จวฒนกลไพศาลดร.อภวรรธน โชตสงกาศนายณฐพงศ บญตอบนายพรชย จนทรถาวรนางสาวระว กองทองรศ.ดร.กณวร กนษฐพงศ

นางสาวเอออารย เจนศภการ

รศ.ดร.ศกดสทธ เฉลมพงศ

ดร.ศรดล ศรธรดร.สเมธ องกตตกล

มลนธไทยโรดสมลนธไทยโรดสมลนธไทยโรดสมลนธไทยโรดสมลนธไทยโรดสมลนธไทยโรดสศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย สถาบนเทคโนโลยแหงเอเซยศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย สถาบนเทคโนโลยแหงเอเซยคณะวศวกรรมศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลยมหาวทยาลยเทคโนโลยสรนารสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย

สนบสนนโดย

บรรณานกรมรายงานสถานการณอบตเหตทางถนนของประเทศไทย

พ.ศ. 2555 - 2556

008 009

บรรณ

านกร

ม

บรรณ

านกร

ม

010 011

บอกก

ลาว

บอกก

ลาว

ปจจบน 2558 เปนปท 5 ซงรฐบาลไดประกาศนโยบายทศวรรษ ความปลอดภยทางถนน ตงแต 2554 โดยมงหมายจะลดการเสยชวตบนถนนใหไดมาตรฐานสากล คอ ต�ากวา 10 ตอแสนประชากร ในป 2563 เพอมงสเปาหมายน รฐบาลจะด�าเนนการ 8 แนวทางไดแก สงเสรมการสวมหมวกนรภย ปองกนเมาแลวขบ ปองกนการใชความเรวเกน พฒนาสมรรถนะผ ใช รถใช ถนน แก ไขจดเสยงอนตรายบนถนน ยกระดบมาตรฐานยานพาหนะ ปรบปรงระบบบรการการแพทยฉกเฉนและรกษาฟ นฟผ บาดเจบ และพฒนาระบบการบรหารจดการ

รายงานนน�าเสนอความเปนไปเกยวกบความปลอดภยทางถนนดวยตวเลขสถตจนถงป 2556 พบวา 3 ป ต งแต ประกาศนโยบายนน

ทางรถไฟลดจ�านวนลง ในทางตรงกนขามการบาดเจบและเสยชวตเกยวกบอนตรายขางทางไมลดลง

ประการสดทาย การทคณภาพขอมลบงชปรมาณผ เสยชวตดขนเพราะมการบรณาการขอมลจากสามแหลง(มรณบตร ต�ารวจ สถานพยาบาล) เปนขอบงชพฒนาการด า น ร ะ บ บ ก า ร บ ร ห า ร จ ด ก า รแนนอนบนเสนทางด�าเนนนโยบายทศวรรษความปลอดภยทางถนนยงมความทาทายอกมาก ผเสนอรายงานหวงวาความกาวหนาในหลายดานทกลาวมาจะเปนก�าลงใจให คนท�างานทกหน วยงานทเกยวของทมเทความพยายามมากขนเพอบรรลเปาหมายในทสด

ดานหนงปรมาณผเสยชวตจากภยทางถนนเปนไปในทศทางลดลงทละนอย (22,487 เปน 21,645 ในป 2554 และ 2556 ตามล�าดบ) อกดานหนงความรนแรงของอบตเหตกลบเพมขนอยางตอเนอง ดวยสถตเชงพรรณาในรายงานน เปนไปไดยากทจะชชดว าความเปนไปดงกลาวเกดจากเหตใด

บางทการพจารณาความเปนไปเกยวกบการด�าเนนมาตรการแตละแนวทางใน 8 ประการทกลาวมาอาจท�าให ผ อ านพอเหนภาพลางๆ วามแนวทางใดบางคบหนา แนวทางใดชะงกงนหรอถดถอย เพอหาทางปรบปรงแกไขตอไป

แมว าการรณรงคทางสอและการบงคบใชกฎหมายสวมหมวกนรภยมมานาน แต 3 ปมาน สถตการสวมหมวกนรภยกลบถดถอยในผขบขและผโดยสาร สอดคลองกบจ�านวนผเสยชวตในกลมนกเพมขน แตมภาพยอยทนาชมชมและรอคอยการขยายผลนนคอ กทม. นนทบร และภเกต ซงอตราสวมหมวกนรภยเกน 60% ท�านองเดยวกบการสวมหมวกนรภย ผขบขและผโดยสารรถเกง/รถกระบะคาดเขมขดนรภยลดลง ตรงกนขามกบ

พฤตกรรมเสยงสองประการแรก การขบขชนดเมาแลวขบลดลงในผ ใช จกรยานยนตแตเ พมขนบนถนนสายรอง โดยเกยวของกบรถเกง รถกระบะ และสามลอเครอง เชนเดยวกบการควบคมพฤตกรรมเสยงสามประการแรก การบงคบความเร ว เป นความรบผดชอบของส�านกงานต�ารวจแหงชาตในขอบเขตทวประเทศ แตสถตการด�าเนนมาตรการปรากฏเฉพาะบนถนนทกรมทางหลวงรบผดชอบ (ประมาณรอยละ 25 ของความยาวถนนทงประเทศ) เมอเทยบกบป 2552 ต�ารวจทางหลวงตรวจจบความเรวเพมขนมากถง 136% ในป 2556 ท�าใหสดสวนอบตเหตและการเสยชวตจากการใชความเรวคงท ในขณะทจ�านวนผเสยชวตเพมขนระหวางป 2554-2556

ในทางสภาพถนน สถตเฉพาะกรมทางหลวงแสดงว าจดเสยงอนตรายลดปรมาณลงอยางต อเนอง สอดคลองกบ % งบประมาณอ�านวยความปลอดภยทางถนนเพมขน เชนเดยวกบอบตเหตจดตด

บอกกลาว

008010012014 072020022026030034

038042046050054060064068

080092102114

074

สารบญ

หนา เรอง

ขอมลบรรณานกรม

บอกกลาว

สารบญ

สถานการณความปลอดภยทางถนนของโลกในปจจบน

อบตเหต การเสยชวตและการบาดเจบ

ความรนแรงของอบตเหตทางถนน

อบตเหตทางถนนชวงเทศกาล

ตวชวดสถานการณ��ความปลอดภยทางถนนของประเทศไทย

การใชความเรว

เมาแลวขบ

การสวมหมวกนรภย

การคาดเขมขดนรภย

ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถจกรยานยนต

ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถโดยสาร

จดเสยงและจดอนตรายบนถนน

อบตเหตอนตรายขางทาง

อบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟกบถนน

ความปลอดภยในการขนสงสนคาอนตรายทางถนนกบการเขาสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน

ตแผปญหาอบตเหตรถกระบะเทกระจาด

ฝาไฟแดง..เกดจากพฤตกรรมคนเทานนหรอ?

รถโดยสารสาธารณะ:อนตรายมากขนจากโครงสรางของระบบ

คนไทยกบการขจกรยาน

บทความเจาะลกสถานการณในประเดนสำาคญ

012 013

สารบ

ญ

สารบ

ญ

014 015

สถาน

การณ

ความ

ปลอด

ภยทา

งถนน

ของโ

ลกใน

ปจจบ

น

สถาน

การณ

ความ

ปลอด

ภยทา

งถนน

ของโ

ลกใน

ปจจบ

น

สถานการณความปลอดภยทางถนนของโลกในปจจบน

จำานวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนในแตละปไม

ไดเพมขน

แตตวเลขการเสยชวต ทวโลกปละ

(1.24 ลานคน) ยงคงสง

เกนกวาทจะรบได

แมวาหลายประเทศจะประสบความส�าเรจในการลดจ�านวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนน แตกยงมอกหลายประเทศทการเสยชวตก�าลงเพมมากขน

ในป ค.ศ. 2010 มจ�านวนผเสยชวตบนทองถนนทวโลกถง 1.24 ลานคน ซงไมแตกตางไปจากตวเลขการเสยชวตในป ค.ศ. 2007 บงชวาการลดการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนยงไมเปนไปตามเปาหมายทวางไว อยางไรกด ตวเลขการเสยชวตทไมไดเพมมากขนน นาจะมาจากมาตรการแกไขปญหาตางๆทไดด�าเนนการไมมากกนอย มเชนนน จ�านวนผเสยชวตบนทองถนนอาจเพมมากขนตามแนวโนมของจ�านวนยานพาหนะจดทะเบยนทวโลกทเพมขนถงรอยละ 15 ในชวงเวลาเดยวกน

ในชวงป ค.ศ. 2007 และ 2010 มจ�านวน 88 ประเทศทวโลกทตวเลขผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนลดลง¹ สะทอนใหเหนวาความมงมนอยางจรงจงในการแกไขปญหาสามารถท�าใหการเสยชวตบนทองถนนลดลงได โดยใน 88 ประเทศนประกอบดวยประเทศทมรายไดสง 42 ประเทศ ประเทศทมรายไดปานกลาง 41 ประเทศ และ 5 ประเทศเปนประเทศทมรายไดต�า (รปท 1) อยางไรกด ในชวงเวลาเดยวกนน ยงมอก 87 ประเทศทจ�านวนผเสยชวตบนถนนยงคงเพมขนอยางนาเปนหวง

สถานการณปญหารนแรงทสดในกลมประเทศรายไดปานกลาง

อตราการเสยชวตจากอบต เหตทางถนนเฉลยทวโลกอยทประมาณ 18 คน ตอประชากร 100,000 คน อยางไรกตาม พบวากล มประเทศทมรายได ปานกลางมอตราการเสยชวตสงสดคอ 20.1 คน ตอประชากร 100,000 คน ในขณะทกล มประเทศรายไดสงมอตราการเสยชวตต�าสดเพยง 8.7 คน ตอประชากร 100,000 คน เทานน (รปท 2)

รอยละ 80 ของการเสยช วตบนถนนเกดขนในกล มประเทศรายได ปานกลางซงมประชากรคดเปนรอยละ 72² ของประชากรโลก แตมจ�านวน ยานพาหนะจดทะเบยนคดเปนรอยละ 52 เทานน บ ง ช ว า ก ล ม ป ร ะ เ ท ศ รายไดปานกลางนมอตราการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนทสงเมอเทยบกบระดบของจ�านวนยานพาหนะทมอย (ดรปท 3)

รปท�1การเปลยนแปลงของจำานวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนระหวางป�2007�-�2010�

จำาแนกตามสถานะรายไดของประเทศ

รปท�2อตราการเสยชวตตอประชากร�100,000��คน�จำาแนกตามสถานะรายไดของประเทศ

กลมประเทศทจ�านวนผเสยชวตเพมขน

กลมประเทศทจ�านวนผเสยชวตลดลง

รายไดสง

รายไดปานกลาง

รายไดต�า

จ�านวนประเทศ60 6040 4020 200

ประชากร ยานพาหนะจดทะเบยน

ผเสยชวตบนถนน

กลมประเทศรายไดสง

กลมประเทศรายไดต�า

กลมประเทศรายไดปานกลาง

อตรา

การเ

สยชว

ตตอ

ประช

ากร

100,

000

คน

รปท�3จำานวนประชากร�จำานวนผเสยชวตบนถนน�และยานพาหนะจดทะเบยน

จำาแนกตามสถานะรายไดของประเทศa ขอมลยานพาหนะจดทะเบยนครอบคลมเฉพาะประเทศทเขารวมการส�ารวจเทานน

กลมประเทศรายไดสง กลมประเทศรายไดต�ากลมประเทศรายไดปานกลาง

72 80 5212 12 116

478

% %%

% % %%

%

%

* เนอหาเรยบเรยงจาก WHO Global Status Report on Road Safety (2013)¹ ขอมลนไดมาจากการส�ารวจและรวบรวมใน 182 ประเทศ รวมถงการประมาณการเพอใหสามารถน�ามาเปรยบเทยบกนได

² สดสวนนไดรวมประเทศทถกยายสถานะจากกลมรายไดต�าไปสรายไดปานกลางจ�านวน 14 ประเทศ ตงแตรายงานสถานการณความปลอดภยทางถนนระดบโลกฉบบแรกไดเผยแพรออกไป

016 017

สถาน

การณ

ความ

ปลอด

ภยทา

งถนน

ของโ

ลกใน

ปจจบ

น

สถาน

การณ

ความ

ปลอด

ภยทา

งถนน

ของโ

ลกใน

ปจจบ

น

แอฟรกา เมดเตอรเรเนยน ตะวนออก

แปซฟคตะวนตก

เอเชยตะวนออกเฉยงใต

อเมรกา ยโรป

ทวปแอฟรกามอตราการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนสงสด

อตราการเสยช วตจากอ บ ต เ ห ต ท า ง ถ น น น นมความแตกต างกนในแตละภมภาค (รปท 4) โดยพบวาทวปแอฟรกาม

อตราการเสยชวตสงสดคอ 24.1 คน ตอประชากร 100,000 คน ในขณะททวปยโรปม อตราการเสยชวตต�าทสด คอ 10.3 คน ตอประชากร 100,000 คน นอกจากนน สถตยงระบวาอตราการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนมความ แตกตางกนอยางมาก ในแตละประเทศทอยภมภาคเดยวกน ประเทศในทวปยโรปมความแตกตางของอตราการเสยชวตมากทสด โดยประเทศทมรายไดนอยมอตราการเสยชวตมากกวาประเทศทมรายไดสงประมาณ 3 เทา (18.6 คน ตอประชากร 100,000 คน เทยบกบ 6.3 คน ตอประชากร 100,000 คน) ซงคลายกบอตราการเสยชวตของประเทศในเอเชยตะวนเฉยงใตและประเทศในแปซฟคตะวนตก

จ� า น ว น ค ร ง ห น ง ข อ ง ผ เ ส ย ช ว ต จ า กอบต เหตบนถนนทวโลกประกอบดวยผใชรถจกรยานยนต (รอยละ 23) คนเดนเทา (รอยละ 22) และคนขจกรยาน (รอยละ 5) กลาวคอเปนผใชรถใชถนนกลมเสยงสง (Vulnerable road users) โดยอกรอยละ 31 เปนผใชรถยนต และทเหลอรอยละ 19 ไมสามารถระบได อยางไรกตามเมอวเคราะหตามการจ�าแนกสถานะรายไดและตามการจ�าแนกภมภาคขององคการอนามยโลก (WHO) พบวาผใชถนน แตละประเภทมสวนแบง ในกลมผเสยชวตเพราะอบตเหตจราจรตางกน โดยกลมประเทศทมรายไดต�าถงปานกลางมสดสวนของคนเดนเทา คนขจกรยาน และผ ใชรถจกรยานยนต มากกวากลมประเทศทมรายไดสง ตวอยางเชนในทวปแอฟรกาทประชากรสวนใหญเดนทางดวยการเดนและขจกรยาน ในขณะทหลายประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใตและแปซฟคตะวนตก มการใชรถจกรยานยนตอยางแพรหลาย สอดคลองกบก�าลงซอของครวเรอนสวนใหญจงมสวนแบงมากกวาผใชถนนกลมอน (รปท 5) นอกจากนน เมอเปรยบเทยบข อมลแตละประเทศยงพบวามสดสวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนแตกตางกนคอนขางมาก อาทเชน กลมประเทศในทวปอเมรกาทมสดสวนของผใชถนนกลมเสยงเฉลยต�าทสด คอ รอยละ 41 สดสวนดงกลาวอยในชวงรอยละ 22 ในประเทศเวเนซเอลา จนถงรอยละ 75 หรอมากกว าในประเทศคอสตารกา โคลมเบย และสาธารณรฐโดมนกน

อตรา

การเ

สยชว

ตตอป

ระชา

กร 1

00,0

00 ค

น

รปท�4อตราการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนตอประชากร�100,000�คน�จำาแนกตาม

ภมภาคขององคการอนามยโลก

รปท�5�สดสวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนน�จำาแนกตามประเภทของผใชถนนและภมภาคขององคการอนามยโลก

241

213

185 185161

103

จ�านวนครงหนงของผเสยชวตบนถนน ไดแก คนเดนเทา คนขจกรยาน และผใชรถจกรยานยนต³

ประเทศรายไดตางกน มสดสวนผ เสยชวตจ�าแนกตามประเภทการใชถนนตางกน (รปท 6) ในประเทศยากจน คนเดนเทามสวนแบงมากกวากลมอน ตรงกนขามประเทศร�ารวย คนใชรถยนตมสวนแบงมากทสด ส�าหรบประเทศรายไดปานกลางคนใชจกรยานยนตหรอรถยนตสวนแบงมากทสด

รปท�6

สดสวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนน�จำาแนกตามประเภทของผใชถนนและสถานะรายไดของ

ประเทศ

รอยล

ะของ

ผเสย

ชวตจ

ากอบ

ตเหต

ทางถ

นน

กลมประเทศรายไดต�า

กลมประเทศรายไดปานกลาง

กลมประเทศรายไดสง

รถยนต รถจกรยานยนต 2-3 ลอ

จกรยาน

รถยนต

รถจกรยานยนต

รถจกรยาน

คนเดนเทา

อนๆ

เดนเทา อนๆ

ผ เสยชวตจากอบตเหตทางถนน ทวโลกกวารอยละ 59 คอวยรนและวยท�างาน อายระหวาง 15 - 44 ป และมากกวา 3 ใน 4 หรอรอยละ 77 ของผเสยชวตทงหมดเปนผชาย โดยพบตวเลขสงสดในภมภาคแปซฟคตะวนตก ตวเลขสดสวน

ของผเสยชวตตามชวงอายนมความแตกตางกนในแตละภมภาค แตคอนขางมลกษณะทคลายคลงกน (รปท 7) ยกเวนกลมประเทศรายไดสงทมสดสวนผเสยชวตในวยอายเกน 70 ป มากกวากลมประเทศทมรายไดปานกลางและต�า สอดคลองกบสดส วนผ สงอายทมจ�านวนมากในประเทศทเจรญแลว รวมถงความเสยงของผ สงอายทมากขน เนองจากรางกายเคลอนไหวชาลงและเสอมโทรมมากขน

เกอบรอยละ 60 ของผเสยชวตบนถนนมอายระหวาง 15-44 ป

รปท�7สดสวนจำานวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนน�จำาแนกชวงอาย�และระดบรายไดของประเทศ

รอยล

ะของ

ผเสย

ชวต

จากอ

บตเห

ตทาง

ถนน

ชวงอาย (ป)0 - 4 5 - 14 15 - 29 30 - 44 45 - 59 60 - 69 70+

รายไดสง รายไดปานกลาง

รายไดต�า

42%23%

17%

3% 15%

อเมรกา

ทวโลก

แอฟรกา แปซฟคตะวนตก

เอเชยตะวนออกเฉยงใต

เมดเตอรเรเนยน ตะวนออกยโรป

43%

7%

7%

38%

5%

23%

36%

8%

25%8%

15%

33%

4%

36%

12%

37%18%28%14%3%

7%27%50%4%12%

23%5%

31%19%

22%

³ คนขจกรยาน หมายถงผใชยานพาหนะประเภทรถถบทม 2-3 ลอ ไมรวมรถจกรยานยนต และรถจกรยานไฟฟา

ปญหาของการรายงานตวเลขผบาดเจบจากอบตเหตทางถนน

การบรณาการขอมลการเสยชวต

จากอบตเหตทางถนน

จากสถตการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนทกๆ 1 ราย จะมอยางนอยอก 20 รายทไดรบบาดเจบ (1) โดยความรนแรงของการบาดเจบนน มตงแตระดบทสามารถรกษาไดทนทและไมจ�าเปนตองไดรบการดแลจากแพทย จนถงระดบทพการอยางถาวร การประเมนระดบความรนแรงของการบาดเจบใหเทยงตรงแมนย�า จ�าเปนตองอาศยผมอาชพดานการแพทย อยางไรกด ในหลายประเทศยงคงอาศยขอมลการบาดเจบจากการประเมนของเจาหนาทต�ารวจ ซงมกไมไดรบการฝกอบรมอยางเพยงพอในการประเมนระดบความรนแรงของการบาดเจบ นอกจากนน นยามการบาดเจบทตางกนเปนอกสงหนงทท�าใหเกดปญหาในการรายงานตวเลขผบาดเจบจากอบตเหตทางถนน

ข อมลเ กยวกบความรนแรงของการบาดเจบมความส�าคญตอการเลอกวธการรกษาพยาบาลทจ�าเปน ในบางประเทศมโรงพยาบาลทมระบบเฝาระวง การบาดเจบ (Injury Surveillance System) รองรบ การจ�าแนกระดบความรนแรงของการบาดเจบและ วธการรกษา รวมถงมาตรการปองกน

แตทงนแมกระทงในประเทศทมรายไดสงกตาม ระบบเฝาระวงการบาดเจบดงกลาวยงมกไมสามารถครอบคลมไดทวประเทศ เนองจากแผนกฉกเฉนมภาระดแลผปวยมากเกนกวาจะรบภาระการจดเกบขอมลใหไดถกตองแมนย�า ดงนน ในหลายประเทศจงอาศยระบบรวบรวมขอมลจากกลมตวอยางพนท และน�ามาประมาณการใหเปนขอมลภาพรวมระดบชาต (2) สวนประเทศทมรายไดต�าถงปานกลางนน การพฒนาระบบเฝาระวงการบาดเจบยงมอยคอนขางนอย โดยปจจบนมเพยง 77 ประเทศทวโลกทมระบบการรายงานเฝาระวงการบาดเจบระดบชาต (ประกอบดวยรอยละ 47 ของประเทศรายไดสง รอยละ 46 ของประเทศรายไดปานกลาง และเพยงรอยละ 24ของประเทศทมรายไดต�า) ดงนน การรวบรวมตวเลขผบาดเจบจากอบตเหตทางถนนทวโลก จงยงเปนปญหาทาทายอยในปจจบน

การใชนยามการเสยชวต 30 วน4 จะชวยใหการจดเกบและรวบรวมสถตการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนเปนมาตรฐานเดยวกนและสามารถน�าไปเปรยบเทยบในระดบนานาชาตได อยางไรกด แตละประเทศยงคงใชนยามการเสยชวตทแตกตางกน โดยปจจบนมเพยง 92 ประเทศ (รอยละ 51) ทใชนยามการเสยชวต 30 วน ซงเพมขนจากการส�ารวจเดมในป 2008 ทพบวาม 80 ประเทศเทานน

ประเทศสวนใหญรอยละ 71 รายงานสถตจ�านวนผเสยชวตอยางเปนทางการโดยอาศยขอมลจากต�ารวจ ซงมกมปญหาการรายงานขอมลไมครบถวน (Under-reporting) มากกวาขอมลจากโรงพยาบาล โดยเฉพาะอยางยงในกลมประเทศทมรายไดต�าและปานกลาง เนองจากปญหาอปสรรคของเจ าหนาทต�ารวจใน การตดตามสถานะของผประสบอบตเหต (Naji J and Djebarni, 2000)

ระบบขอมลการจดทะเบยนชพ (Vital Registration Data) เชน การเกด การตาย เปนแหลงขอมลตวเลข การเสยชวตจากอบตเหตทางถนนทมความสมบรณ และครอบคลมมากกวาขอมลจากต�ารวจ อาทเชน ขอมลจากมรณบตร ขอมลจากหนงสอรบรองการตาย

ผบาดเจบจากอบตเหตทางถนน จนกระทงพการถาวร ไดรบบาดเจบทศรษะหรอไดรบบาดเจบทไขสนหลง มจ�านวนคดเปนสดสวนทคอนขางมากอยางมนยส�าคญ อยางไรกตาม ยงไมไดมการรายงานจ�านวนผพการถาวรจากอบตเหตทางถนนอยางแพรหลายนก ประเทศโปแลนดรายงานจ�านวนผพการมากทสดถงรอยละ 25 ในขณะทหลายประเทศ(เชนโครเอเชย เมกซโก และรสเซย)รายงานเพยงรอยละ1

ซงเจาหนาทสาธารณสข (แพทย พยาบาล เจาหนาทเวชสถต) เปนผออกใหในกรณการเสยชวตในสถานพยาบาล นอกจากนน การใชขอมลการเสยชวตจากระบบการจดทะเบยนชพ ยงชวยใหสามารถเปรยบเทยบการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนกบสาเหตของการเสยชวตอนๆได5 (6, 7) อยางไรกตาม ยงมอกหลายประเทศทไมมขอมลลกษณะน

แมวาการเชอมโยงขอมลจากหลายแหลงจะชวย ใหการรายงานตวเลขการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนมความถกตองมากขน แตในปจจบนพบวา

มประเทศตางๆ ทวโลกเพยงรอยละ 17 เทานนทอาศยตวเลขการเสยชวตจากการเชอมโยงขอมลหลายแหลง

ระบบสารสนเทศดานความปลอดภยทางถนนอนจ�ากดดงกลาวมาขางตน เปนอปสรรคส�าคญตอการท�าความเขาใจแนวโนม และทมาของปญหาอบตภยทางถนน จงไมเกดนวตกรรมแกปญหาอยางเทาทน ทวถงไมชวยใหสงคมตระหนกและรเทาทนสถานการณจนเกดเจตจ�านงทางการเมองอนเพยงพอตอการปรบปรงระบบขนสงโดยสารใหมคณภาพ ปลอดภย เทาเทยมและทนสมย

บรรณานกรม

(1).Peden M et al., eds. World report on road traffic injury prevention. Geneva, World Health Organization, 2004

(www.who.int/violence_injury_prevention/publications/road_traffic/world_report/en/index.html, accessed 22 February 2013).

(2).Holder Y et al., eds. Injury surveillance guidelines. Geneva, World Health Organization, 2001

(http://whqlibdoc.who.int/publications/2001/9241591331.pdf, accessed 24 January 2013).

(3).Consortium for Spinal Cord Medicine. Early acute management in adults with spinal cord injury: a clinical practice guideline

for health-care providers. Washington, DC, Paralyzed Veterans of America, 2008.

(4).Mock C et al, eds. Guidelines for essential trauma care. Geneva, World Health Organization, 2004

(www.who.int/violence_injury_prevention/publications/services/guidelines_traumacare/en/index.html, accessed 22 February 2013).

(5).Economic Commission for Europe Intersecretariat Working Group on Transport Statistics. Glossary of transport statistics, 3rd

ed. New York, NY, United Nations Economic and Social Council, 2003 (TRANS/WP.6/2003/6).

(6).Harvey A, ed. Data systems: a road safety manual for decision-makers and practitioners. Geneva, World Health Organization, 2010

(www.who.int/roadsafety/projects/manuals/data/en/index.html, accessed 22 February 2013).

(7).Naji J and Djebarni R, Shortcomings in road accident data in developing countries, identification and correction: A case study,

IATSS Resarch, Vol 24, No 2, 2000

(8). asser S et al. Prehospital trauma care systems. Geneva, World Health Organization, 2005

(www.who.int/violence_injury_prevention/publications/services/39162_oms_new.pdf, accessed 24 January 2013).

(9).World health statistics 2012. World Health Organization, Geneva, 2012

(www.who.int/gho/publications/world_health_statistics/2012/en/index.html, accessed 24 January 2013).

018 019

สถาน

การณ

ความ

ปลอด

ภยทา

งถนน

ของโ

ลกใน

ปจจบ

น

สถาน

การณ

ความ

ปลอด

ภยทา

งถนน

ของโ

ลกใน

ปจจบ

น

4 ผเสยชวตจากอบตเหตทางถนน หมายถง บคคลทเสยชวตโดยฉบพลนหรอเสยชวตภายใน 30 วน อนเนองมากจากอบตเหตทางถนน (5) โดยการก�าหนดระยะเวลา 30 วนมาจากงานศกษาวจยทแสดงใหเหนวาการเสยชวตสวนใหญเกดขนภายใน 30 วนทประสบอบตเหตและไดรบบาดเจบ

5 การส�ารวจขอมลครงนไดปรบปรงและแกไข โดยการเทยบเคยงและประเมนการขอมลของแตละประเทศใหเปนไปตามตามนยามของผเสยชวตภายใน 30 วน ทปรากกฎในภาคผนวก ทไดรบการพจารณาในแตละประเทศ

ตวชวดสถานการณความปลอดภยทางถนน อบตเหต

การเสยชวตและการบาดเจบ

การคาดเขมขดนรภย

ความรนแรงของอบตเหตทางถนน

ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถจกรยานยนต

อบตเหตทางถนนชวงเทศกาล

ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถโดยสาร

การใชความเรวจดเสยงและจดอนตรายบนถนน

เมาแลวขบอบตเหตอนตรายขางทาง

การสวมหมวกนรภย

อบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟกบถนน

020 021

สถาน

การณ

ความ

ปลอด

ภยทา

งถนน

ของโ

ลกใน

ปจจบ

น

สถาน

การณ

ความ

ปลอด

ภยทา

งถนน

ของโ

ลกใน

ปจจบ

น

๑อบตเหต

การเสยชวตและการบาดเจบ

ในขณะทรายงานลาสดขององคการ อนามยโลกระบวาประเทศไทยมความ เสยงตอการเสยชวตจากอบต เหตทางถนนสงเปนอนดบสามของโลกผลการทดลองเชอมโยงขอมลการเสยชวตจากหลายฐานชชดวาประเทศไทย มความสญเสยจากอบตเหตทางถนนทแท จรงมากกว าท เคยรบร กนมาใน อดตถง 2 เทา

022 023

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

อบตเ

หต ก

ารเส

ยชวต

และ

การบ

าดเจ

บ

60

22,052

ขอคนพบลาสดดงกลาวมนยยะตอการขบเคลอน นโยบายเพอปองกนและแกไขปญหาอบตเหตทางถนนในประเทศไทย ดงตอไปน

อบตเหตการเสยชวตและการบาดเจบตวเลขความสญเสยทแทจรงจากอบตเหตทางถนนในประเทศไทย เปนปรศนาท นกวชาการพยายามหาค�าตอบมาเปนเวลานาน ทงจากการศกษาวจยของ กระทรวงสาธารณสขรวมกบมหาวทยาลย ควนสแลนด เมอป 2548 ทอาศยการส มตวอย างทางสถตคาดการณ ว าจ�านวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนในประเทศไทย นาจะอยท 25,136 คน มาจนถงการคาดการณดวยแบบจ�าลอง ทางสถตขององคการอนามยโลกทระบวาตวเลขผเสยชวตในป 2553 สงถง 26,312 ราย โดยเมอเทยบกบจ�านวนประชากรแลวจดไดวาประเทศไทย มความเสยงตอการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนสงเปนอนดบ 3 ของโลก ในขณะทระบบขอมลสถตของหนวยงานหลกยงคงรายงานตวเลขการเสยชวตทต�ากวาและขดแยงกนอยางมนยส�าคญเรอยมา เชน ในป 2555 ส�านกงานต�ารวจแหงชาตและกระทรวงสาธารณสขรายงานจ�านวนผ เสยชวต เทากบ 14,059 และ 9,255 ราย ตามล�าดบ

จนกระทงการทดลองเชอมโยงระบบขอมลการเสยชวตจาก 3 แหลงทส�าคญ ไดแก ต�ารวจ สาธารณสข และประกนภย ซงรเรมโดยอนกรรมการดานการจดการขอมลและตดตามประเมนผล ศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนนมาตงแตป 2556 ไดปรากฎขอเทจจรงทนาเชอไดวาในชวงป 2554 ถง 2556 ประเทศไทยมผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนโดยเฉลยสงถง 22,052 คนตอป ตามล�าดบ หรอเทากบวามผเสยชวตเฉลยประมาณ 60 คนตอวน ใกลเคยงกบตวเลขการเสยชวตเฉลยตอวนในชวง 7 วนอนตรายของเทศกาลปใหมทรายงานโดยสถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต

ควรสนบสนนให เกดโครงสร างการท�างานเชอมโยงระบบขอมลอยางถาวร รวมถงการเชอมโยงข อมลย อนหลงไปชวงกอนป 2554 เพอคาดการณ แนวโนมสถานการณทแทจรงส�าหรบการปรบทศทางและเป าหมายของทศวรรษแหงความปลอดภยทางถนน

การบรณาการขอมลระหวางหนวยงาน ท�าใหการรายงานตวเลขการเสยชวตใกลเคยงขอเทจจรงมากกวา

การด�าเนนมาตรการดานความปลอดภยทางถนนอยางเขมขน มความจ�าเปน ตลอดทงปไมเฉพาะชวงเทศกาลเทานน

ประเทศไทยมความสญเสยจากอบตเหตทางถนนทแทจรงมากกวาทเคยรบรกนมาในอดตถง 2 เทา

024 025

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

อบตเ

หต ก

ารเส

ยชวต

และ

การบ

าดเจ

บ

หรอ

เทากบมผเสยชวต

เฉลย

คน�/�ป

คน�/�วน

4

3

2

1

ผลการศกษาจำานวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนในประเทศไทย�เปรยบเทยบกบตวเลขสถตจากการรายงานของหนวยงานหลกป�2548�-�2556

ส�ำนกงำนต�ำรวจแหงชำตระบบขอมลสถตคดอบตเหตจราจร ส�านกงานต�ารวจแหงชาต

กระทรวงสำธำรณสข ขอมลมรณบตรและหนงสอรบรองการตาย ส�านกนโยบายและยทธศาสตร ส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข (เฉพาะป 2548 – 2552 ใชขอมลมรณบตรเพยงแหลงเดยว)

โครงการพฒนาคณภาพสาเหตการตายในประเทศไทย โดยกระทรวงสาธารณสขรวมกบมหาวทยาลยควนสแลนด พ.ศ. 2548

รายงาน Global Status Report on Road Safety โดยองคการอนามยโลก (World Health Orga-nization) พ.ศ. 2553

การเชอมขอมลอบตเหตจราจรหลายฐานขอมล (POLIS E-claim และมรณบตร) โดยคณะอนกรรม การดานบรหารจดการขอมลและ การตดตามประเมนผลศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนน

ราย / ป

7,000

0

14,000

21,000

28,000

25,13626,312

22,487 22,026 21,645

จำานวนผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนใน

ประเทศไทย�ป�2556�จากการเชอมขอมลอบตเหตจราจรหลายฐานขอมล

จำานวนรวม

ราย21,645

มรณบตรกระทรวงมหาดไทย

POLISสำานกงานตำารวจ�แหงชาต

E-CLAIMบ.กลางคมครอง

ผประสบ�ภยจากรถ�จำากด6,064

3,101

2,403

2,284

177

6,286

1,330

2554-2556

ประเทศไทยมผเสยชวต

จากอบตเหตทางถนน

ในชวงป

ทมา: คณะอนกรรมการดานบรหารจดการขอมลและการตดตามประเมนผล ศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนน

๒ความรนแรงของอบตเหตทางถนน

ความรนแรงของอบตเหตทางถนนยงคงมแนวโนมเพมสงขน ทงชวงเ ว ล า ปกต แล ะช วง เทศกาล โดยสถานการณความรนแรงมกกระจายอยรอบจงหวดศนยกลางทางเศรษฐกจของแตละภมภาค รวมทงมความแตกตางกนตามสภาพแวดลอมทางกายภาพของถนน

026 027

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

ความ

รนแร

งของ

อบตเ

หตทา

งถนน

FATALCRASHES

028 029

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

ความ

รนแร

งของ

อบตเ

หตทา

งถนน

ความรนแรงของอบตเหตทางถนน

รนแรงของอบตเหตควรมงเนนไปยงพนทดงกลาว เชน จงหวดตางๆ ทอยโดยรอบ เมองใหญของแตภาค ซงมกมการเดนทาง สญจรทางไกลวงผานและใชความเรวสง นอกจากนน สภาพแวดลอมทางกายภาพของถนนยงเป นอกป จจยทส งผลตอความรนแรงของอบตเหตจากขอมลสถต

ของกรมทางหลวง ลาสดพบวา ทางหลวง 4 ชองทางการจราจรหรอนอยกวา มกเกดอบตเหตทมความรนแรงนอยกวาทางหลวง 2 ชองทางจราจร ซ งอาจมอ บ ต เหตเฉยวชนในลกษณะประสานงาเกดขนไดรวมถงอบตเหตรถตกขางทางทมโอกาสเกดขนมากกวา

แนวโนมสถานการณ ความรนแรง ของอบตเหต ทางถนนยงคงเพมสงขนอย างต อ เ นอง ทงในช ว ง เวลาปกตและในชวงเทศกาล โดยเฉพาะ ถนนทางหลวง ทตวเลขดชนความรนแรงและดชนการเสยช วตยงคงทะยานเพมสงขนอยางนาเปนหวง สอดคลองกบขอเทจจรงทการขบเคลอนมาตรการเฉพาะดานเพอล ด ค ว า ม ร น แ ร ง ข อ งอบต เหตบนทางหล วง เชน การจดการความเรว การจดการสภาพ อนตรายขางทาง ยงไมบงเกดขนอยางเปนรปธรรมชดเจน ทงน จากข อมล เปรยบเทยบในเชงพนทตงแต ป 2551 - 2556 แสดงใหเหนวาความรนแรงของอบตเหตทางถนนมแนวโนมกระจายตวอยรอบศนยกลางทางเศรษฐกจของแตละภมภาค ดงนนการด�าเนนมาตรการเพอลดความ

สถานการณความรนแรงของอบตเหต

ทางถนนรายจงหวดเฉลยป

25512556-

แนวโนมความรนแรงของอบตเหตทางถนนในประเทศไทยทเพมขน ระหวางป 2551 - 2556

รอยละของอบตเหตบนทางหลวงทมการเสยชวต

ดชนความรนแรง ภาพรวมทวประเทศ

อบตเหตบนถนนทางหลวงดชนการเสยชวต

2554

2555

2556

ดชนความรนแรง�(Severity Index)

2554 2555 2556

ดชนความรนแรงของอบตเหตบนทางหลวงแหลงขอมล : ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง

ดชนการเสยชวตของอบตเหตบนทางหลวงแหลงขอมล : ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง

ชองจราจร

ชองจราจร

ชองจราจร

ชองจราจร

ชองจราจร

ชองจราจร

ชองจราจรหรอมากกวา

ชองจราจรหรอมากกวา

ชองจราจรชองจราจรชองจราจรชองจราจรหรอมากกวา

2

2

4

4

6

6

8

86428

0 - 5 31 - 456 - 15 46 - 60

16 - 30 > 61

แหลงขอมล: ฐานขอมลคดอบตเหตจราจร ส�านกงานต�ารวจแหงชาตแหลงขอมล: ศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนน

แหลงขอมล: ศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนน แหลงขอมล: ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง

แหลงขอมล: สถตคดอบตเหตจราจร ส�านกงานต�ารวจแหงชาต แหลงขอมล: ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง

ดชนความรนแรงสงกรานต ดชนการเสยชวตปใหม

๓อบตเหตทางถนน

ชวงเทศกาล

แนวโนมการสญเสยจากอบตเหตทางถนนในชวงเทศกาลทลดลงเรมทจะชะลอตวจ�าเปนตองอาศยความรทหยงลกไปถงธรรมชาตและสาเหตของอบตเหตเพอปรบมาตรการใหการแกไขปญหาเปนไปอยางตรงจดมากยงขน030 031

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

อบตเ

หตทา

งถนน

ชวงเ

ทศกา

ล

032 033

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

อบตเ

หตทา

งถนน

ชวงเ

ทศกา

ล

อบตเหตทางถนนชวงเทศกาล

จากสถตของศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนน (ศปถ.) และการรายงานของสถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต (สพฉ.) ตวเลขการเสยชวตและการบาดเจบ ในชวง 7 วนอนตรายของเทศกาลปใหมและ

สงกรานต จนถงป 2556 มแนวโนมลดลง แตอตราการลดลงนนเรมทจะชะลอตว ในขณะเดยวกน ความเขาใจถงลกษณะของอบตเหตชวงเทศกาล 7 วนอนตรายจากรายงานของ ศปถ. ยงจ�ากดอยในระดบพนฐานและมแนวโนมไมเปลยนแปลง คอ ยานพาหนะทประสบอบตเหตม า ก ท ส ด ค อ ร ถ จ ก ร ย า น ย น ต อบต เหตส วนใหญ เ กดบนถนนสายรอง บรเวณทมกเกดอบตเหตคอชวงทางตรง สาเหตสวนใหญเกดจากการเมาสรา และชวงเวลา 16.00 - 20.00 น. มกมอบตเหตเกด

ขนมากทสด การปรบแนวทางและมาตรการด�าเนนการแกไขปญหาใหเปนไปอยางตรงจด เพอลดการสญเสยจากอบตเหตทางถนนในชวงเทศกาล จ�าเปนตองอาศยความรทหยงลกไปถงธรรมชาตและสาเหตของอบตเหตมากยงขน เชน ขอมลองคประกอบคน รถ ถนน ทงนยงจ�าเปนตองปรบปรงคณภาพการจดเกบขอมลใหถกตองแมนย�ามากขนรวมถงการน�าขอมลทมอย มาวเคราะหและจ�าแนกรายละเอยด เพอแสวงหาความรท น�าไปสการก�าหนดมาตรการเฉพาะทชดเจนยงขน

จำานวนผเสยชวตและผบาดเจบจากอบตเหตทางถนนในชวงเทศกาลสงกรานต�7�วนอนตรายป�2555�–�2556�จำาแนกตามสาเหตและวนทเกดเหตแหลงขอมล: ศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนน

DAY

วนท 1 วนท 2 วนท 3 วนท 4 วนท 5 วนท 6 วนท 7

1 2 3 4 5 6 7DAY DAY DAY DAY DAY DAY

อนๆ

ทศนวสยไมด

มสงกดขวางบนถนน

บรรทกเกนอตรา

หลบใน

เสพสารเสพตด

ใชโทรศพทเคลอนทขณะขบรถ

ขบรถยอนศร

ฝาฝนเครองหมายจราจร

ฝาฝนสญญาณไฟจราจร

ไมมใบขบข

มอเตอรไซดไมปลอดภย

ตดหนากระชนชด

แซงรถผดกฏหมาย

ขบรถเรวเกนก�าหนด

เมาสรา

ปญหาเมาสรามสดสวนสงในชวง

ปญหาการขบเรว แซงรถผดกฏหมาย และแซงหนากระชนชด มสดสวนสงในชวงวน เดนทางไป-กลบชวงวนท

DAY 3-5

DAY 1-2, 6-7

สถตอบตเหตทางถนนในชวง�7�วนอนตรายของเทศกาลปใหมและสงกรานต

แหลงขอมล: ศปถจำานวนผเสยชวต จำานวนผเสยชวต

จำานวนผบาดเจบ จำานวนผบาดเจบ

แหลงขอมล: สพฉ.

ปใหม

รถมอเตอรไซด

รถโดยสาร 4 ลอขนไป

รถปคอพ

รถเกง / แทกซ

รถบรรทก 6 ลอขนไป

อนๆ

รถต

สงกรานต

จำานวนผเสยชวตและผบาดเจบจากอบตเหต�ทางถนนในชวงเทศกาลสงกรานต�7�วนอนตราย�ป�2555�-�2556จำาแนกตามสาเหตของอบตเหตและประเภทรถ

แหลงขอมล: ศนยอ�านวยการความปลอดภยทางถนน

เมาแลวขบ ขบเรวเกนก�าหนด

ราย ราย2,588 1,686

๔การใชความเรว

แนวโนมขอมลสถตอบตเหตจากการใชความเรวบนทางหลวง บงชวาการบงคบใชกฎหมาย ดวยวธการตรวจจบ ความเรวทใชอยในปจจบน จ�าเปนตองไดรบการ “ยกเครอง” เพราะการเพมจ�านวนการตรวจจบความเรวดวยวธการแบบเดมกวาเทาตวใน 5 ปทผานมาไมไดท�าใหปญหาอบตเหตจากการใชความเรวมแนวโนมทลดลง

034 035

การใ

ชควา

มเรว

การใ

ชควา

มเรว

036 037

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

การใ

ชควา

มเรว

การใชความเรว

พฤตกรรมการใชความเรว ยงเปนปญหาส�าคญทสดของอบตเหตทางถนนในประเทศไทยทรอไดรบการแกไขอยางเปนรปธรรม ดวยการขบขด วยความเรวทสงขน ท�าใหผขบขมเวลาลดลงในการตดสนใจและควบคมรถ อกทงหากเกดอบตเหตการชน กจะท�าใหรางกายไดรบแรงกระแทกมากขน สงผลใหโอกาสการบาดเจบและเสยชวตเพมขน จากการรายงานขอมลสถตอบตเหตบนทางหลวงลาสดในป 2556 พบวามลเหตสนนษฐานในการเกดอบตเหตบนทางหลวงสงทสด คอ การใชความเรว 8,620 ครง หรอคดเปนรอยละ 77 ของอบตเหตทงหมด อกทงยงเปนสาเหตหลกของการเสยชวต คดเปนสดสวนมากถง 2 ใน 3 ของผเสยชวตจากอบตเหตบนทางหลวง บรเวณทเกดอบตเหตความ เรวมากทสด คอ ทางหลวง

จ�าแนกตามกายภาพของถนน

จ�านวนอบตเหต

จ�านวนบาดเจบ

จ�านวนผเสยชวต

77

64

67 136

%

%

%%

ลกษณะของอบตเหตจากการใชความเรวบนทางหลวง

�ป�2556แหลงขอมล: ระบบ HAIMS ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง

สาเหตจากการใชความเรว สาเหตอน

2 ชองทาง 6 ชองทาง อนๆ

4 ชองทาง 8 ชองทางหรอมากกวา

161,724191,837

302,328341,332 351,358

453,062

เพมขน

% สดสวนอบตเหตจากการใชความเรว

อบตเหตบนทาง

ชนคนเดนเทา

% สดสวนการเสยชวตจากการใชความเรว

อบตเหตตกขางทาง

อนๆ

จ�านวนผเสยชวต

รปแบบการชนของอบตเหตจากการใชความเรว�ป�2556

อบตเหตจากการใชความเรว

1,833

968

230

1,984

3,605

48

14

47%

%

%

%

ยานพาหนะทเกยวของ

กบอบตเหตบนทางหลวง

จากการใชความเรว

รถอนๆ

รถบรรทกมากกวา 10 ลอ

รถบรรทกมากกวา 6 ลอ

รถบรรทก 6 ลอ

รถโดยสารขนาดใหญ

รถปคอพบรรทก 4 ลอ

รถปคอพโดยสาร

รถต

รถยนตนง

รถจกรยานยนต

รถจกรยานและคนเดนเทา

912

852

382

379

206

3,307

377

275

4,091

1,917

126

ขนาด 4 ชองจราจร รอยละ 42 ลกษณะการชนเปนอบตเหตตกขางทางรอยละ 48 โดยประเภทของยานพาหนะทเกยวกบอบตเหตการใชความเรวมากทสด คอ รถยนตนงและรถกระบะ ปกอพ ประมาณรอยละ 50

ส�าหรบการตรวจจบความ เรวยานพาหนะบนทางหลวงทด�าเนนการอยในปจจบนนน ถงเวลาทจ�าเปนตองไดรบ การ “ยกเครอง” ใหม ขอมลสถตลาสดบงชอยางชดเจนวาการเพมจ�านวนการตรวจจบความเรวดวยวธการแบบเดม อาจไมไดแนวทางทจะแกไขปญหาไดอยางมประสทธภาพ โดยตงแตป 2551 ถง 2556 แมวาสถตการตรวจจบความเรวมจ�านวนเพมขนอยางตอเนองกวาเทาตว แตในชวงเวลาเดยวกนน สดสวนอบตเหตและการเสยชวตจากการใชความเรวยงคงไมเปลยนแปลงไปอยางมนยส�าคญ

การเปรยบเทยบแนวโนมสถานการณอบตเหตจากการใชความเรวบนทางหลวงกบการตรวจจบความเรวแหลงขอมล: ระบบ HAIMS ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง และกองบงคบการต�ารวจทางหลวง

สถตจำานวนการตรวจจบความเรวบนทางหลวงป�2551�-�2556�(ราย)

๕เมาแลวขบ

อบตเหตเมาแลวขบและการดมแลวขบในกล มผ บาดเจบมแนวโนมลดลงในภาพรวม แตการจ�าแนกขอมลในรายละเอยดเปดเผยใหเหนถงสถานการณลาสดทกลบนาเปนหวงและควรเรงด�าเนนมาตรการแกไข เชน ปญหาอบตเหต เมาแลวขบบนทางหลวงสายรองหรอการดมแลวขบของผขบขรถยนตนงสวนบคคล รถกระบะ และสามลอเครอง

038 039

เมาแ

ลวขบ

เมาแ

ลวขบ

ผ ขบขยานพาหนะลดลงอยางตอเนองจากรอยละ 45 ในป 2548 ลงมาเหลอรอยละ 33 ในป 2556 แต จากการจ� าแนกข อมลตามประเภทยานพาหนะของผบาดเจบไดเปดเผยใหเหนวา สดสวนการดมแลวขบทลดลงมเพยงกลมผใชรถจกรยานยนต ทครองสดส วนมากทสดในระบบขอมลเฝาระวงการบาดเจบเทานน โดยในชวง 2-3 ปทผานมา กลมผบาดเจบทใชยานพาหนะประเภทอน เชน รถยนตนงสวนบคคล รถกระบะ และสามลอเครอง เรมมแนวโนมทสดสวนการดมแลวขบกลบเพมสงขน

040 041

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

เมาแ

ลวขบ

เมาแลวขบสถานการณลาสดของอบตเหต

เมาแลวขบในป 2556 จากรายงานคดอบต เหตจราจรทางบกของส�านกงานต�ารวจแหงชาต และระบบรายงานขอมลอบตเหตของกรมทางหลวง บงชการลดลงของสดสวนอบตเหตเมาแลวขบ ทงในภาพรวมของทงประเทศ และเฉพาะอบตเหตบนทางหลวง อยางไรกด ส�าหรบอบต เหต เมาแล วขบบนทางหลวงหมายเลข 4 หลก (ทางหลวงแผนดนสายรองทเขาถง

พนทในระดบต�าบล) กลบมแนวโนมเพมมากขนในชวงหลายปทผานมา โดยมกเกดขนชวงเวลาตงแตหกโมงเยนถงตสาม

ส�าหรบปญหาการดมแลวขบในกลมผบาดเจบรนแรงจากอบตเหตทางถนน จากระบบขอมลของโรงพยาบาลเครอข ายเฝ าระวงการบาดเจบ (Injury Surveillance) พบวา สถานการณในภาพรวมมแนวโนมทดขน โดยสดสวนของผบาดเจบรนแรงจากอบตเหตจราจรท เป น

จ�านวนอบตเหตเมาแลวขบ

จ�านวนอบตเหตเมาแลวขบ

สดสวนอบตเหตเมาแลวขบ

สดสวนอบตเหตเมาแลวขบในภาพรวม

1-2 หลก

1-2 หลก

รถจกรยานยนต รถเกง

รถกระบะสามลอเครอง

3 หลก

3 หลก

4 หลก

4 หลก

จ�านวนและสดสวนคดอบตเหตจราจรทมสาเหตจากการเมาแลวขบ ป 2542 - 2556

อบตเหตเมาแลวขบ บนทางหลวงป 2551 - 2556แหลงขอมล: ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง

จำาแนกตามประเภททางหลวง

สดสวนอบตเหตเมาแลวขบในภาพรวม

สดสวนการดมแลวขบในกลมผบาดเจบรนแรงจาก

อบตเหตจราจร�ป�2548�-�2556

แหลงขอมล: ระบบขอมลของโรงพยาบาลเครอขายเฝาระวงการบาดเจบ

(Injury Surveillance) ส�านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค

ภาพรวม

45

3124

%

%

%

จำาแนกตามเวลา

16%

24%

18%

6%2%

9%11%

14%แหลงขอมล: สถตคดอบตเหตจราจร ส�านกงานต�ารวจแหงชาต

๖การสวม

หมวกนรภย

ขอมลส�ารวจอตราการสวมหมวกนรภย ลาสดบงชวา นโยบายรณรงคสวมหมวก นรภย 100 เปอรเซนตท เรมตนตงแตป 2554 ในภาพรวมของทงประเทศยงถอวาไมประสบความส�าเรจเทาใดนก อกทงกลมวยรนมการสวมหมวกนรภยทลดลง เมอเจาะลกแนวโนมสถานการณรายพนท พบวาอตราการสวมหมวกนรภยในหลายจงหวดเรมมพฒนาการทดขน แตอกหลายจงหวดกลบมแนวโนมอตราการสวมหมวกนรภยทลดลงอยางนาเปนหวง

042 043

การส

วมหม

วกนร

ภย

การส

วมหม

วกนร

ภย

044 045

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

การส

วมหม

วกนร

ภย

การสวมหมวกนรภย

อตราการสวมหมวกนรภยของผใชรถจกรยานยนตในประเทศไทยป�2553�-�2556แหลงขอมล: มลนธไทยโรดสและเครอขายเฝาระวงสถานการณความปลอดภยทางถนน

อตราการสวมหมวกนรภยของผใชรถจกรยานยนตในประเทศไทย�ป�2553�–�2556�จำาแนกตามกลมอายแหลงขอมล: มลนธไทยโรดสและเครอขายเฝาระวงสถานการณความปลอดภยทางถนน

19%

44%

53%

24%

46%

54%

20%

43%

52%

19%

43%

51% ผขบข

รวม

ผโดยสาร

ระบบฐานข อมล ทส�าคญเ กยวกบอบต เหตรถจกรยานยนต ซงพฒนาขนโดยบรษทกลางคมครองผประสบภยจากรถ จ�ากด เปนสงทบงชถงความส�าคญของหมวกนรภยไดเปนอยางด โดยขอมลจากระบบ E-Claim ในชวงป 2553 – 2555 พบวาผเสยชวตจากอบตเหตรถจกรยานยนตมากกวารอยละ 70 มการบาดเจบบรเวณศรษะ อยางไรกด แมวาผเกยวของทกภาคสวนลวนตระหนกถงความส�าคญในเรองนและด�าเนนมาตรการตางๆ เพอสงเสรมใหผใชรถจกรยานยนตหนมาสวมหมวกนรภยใหมากขน โดยเฉพาะนโยบายรณรงคสวมหมวกนรภย 100 เปอรเซนต ทด�าเนนการมาตงแตป 2554 จนถงปจจบน แตหากพจารณาสถานการณการสวมหมวกนรภยในภาพรวมของทงประเทศแลว ยงถอไมประสบความส�าเรจเทาใดนก

ผลการส�ารวจของมลนธไทยโรดสและเครอขายเฝาระวงสถานการณความปลอดภยทางถนนในป 2556 พบวา อตราการสวมหมวกนรภยของผใชรถจกรยานยนต ยงอยทรอยละ 51 ส�าหรบกลมผขบข และรอยละ 19 ส�าหรบกลมผโดยสาร ซงใกลเคยงกบผลส�ารวจฯ ในปทผานมา อกทงยงพบวาการสวมหมวกนรภยในกล มวยร นทใชรถจกรยานยนตเรมมแนวโนมลดลง จากรอยละ 34 ในป 2554 เหลอเพยงรอยละ 23 ในป 2556 ในขณะเดยวกนการสวมหมวกนรภยในกลมเดกยงคงอยทรอยละ 7 ทงน หากเจาะลกสถานการณการสวมหมวกนรภยรายพนทโดยเปรยบเทยบอตราการสวมหมวกนรภยป 2553 และ 2556จะพบวาในหลายจงหวดเรมมพฒนาการทดขนในการสงเสรมใหผใชรถจกรยานยนตสวมหมวกนรภย อาทเชน เชยงใหม ตาก ขอนแกน ตราด เพชรบร ชยนาท อางทอง นครศรธรรมราช ระนอง พงงา เปนตน ซงในขณะเดยวกนอกหลายจงหวดกลบมอตราการสวมหมวกนรภยลดลงอยางนาเปนหวง โดยเฉพาะจงหวดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เชน เลย หนองบวล�าภ นครพนม เปนตน

25542553 2555 2556

เฉพาะผโดยสารรวมผขบขและผโดยสาร

ผใหญ วยรน

52% 53% 49% 49%

32% 34%28%

23%

7% 7% 7%8%

เดกรวมผขบข

และผโดยสาร

อตราการสวมหมวกนรภยรายจงหวดทเปลยนแปลงจากป�2553�ถง�2556

อตราการสวมหมวกนรภยของผใชรถจกรยานยนตในประเทศไทย�ป�2556

มากกวา 80%

61% - 80%

41% - 60%

21% - 40%

นอยกวา 21%

สดสวนอวยวะทบาดเจบของผใชรถจกรยานยนตทเสยชวตจากอบตเหตแหลงขอมล: ฐานขอมล E-Claim บรษทกลางคมครองผประสบภยจากรถจ�ากด

ศรษะ

แขน ชองทอง ทรวงอก

ขา คอ กระดกสนหลง

76.26 2.070.168.670.724.297.83

%%

%

%

%

%

%

เชยงใหมล�าปาง

พษณโลกอตรดตถ

นครสวรรคก�าแพงเพชร

เชยงรายตากนาน

พะเยาพจตร

เพชรบรณแพร

แมฮองสอนล�าพน

สโขทยอทยธาน

นครราชสมาขอนแกนอดรธานสกลนครรอยเอด

อบลราชธานกาฬสนธ

ชยภมนครพนม

บรรมยมหาสารคาม

มกดาหารยโสธร

เลยสรนทร

ศรสะเกษหนองคาย

หนองบวล�าภอ�านาจเจรญ

บงกาฬพระนครศรอยธยา

กรงเทพมหานครนนทบร

ปทมธานสระบร

สมทรสาครนครปฐม

สพรรณบรเพชรบรชยนาท

ลพบรสงหบร

อางทองกาญจนบร

ประจวบครขนธราชบร

สมครสงครามชลบร

ระยองจนทบร

ปราจนบรสมทรปราการ

ฉะเชงเทราตราด

นครนายกสระแกว

สราษฎรธานนครศรธรรมราช

สงขลาชมพร

ตรงกระบพงงาพทลงภเกต

ระนองสตล

ยะลาปตตาน

นราธวาส

-40% -30% 30%-20% 20%-10% 10%0%

๗การคาด

เขมขดนรภย

แมวาประเทศไทยไดบงคบใชกฎหมายเขมขดนรภยส�าหรบผ ใชรถยนตมาตงแตป พ.ศ. 2540 แตปจจบนยงมผ ขบขและผ โดยสารตอนหนาทคาดเขมขดนรภยเพยงรอยละ 54 ต�ากวาประเทศพฒนาแลวทสวนใหญมการคาดเขมขดนรภยสงกวารอยละ 80046 047

การค

าดเข

มขดน

รภย

การค

าดเข

มขดน

รภย

048 049

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

การค

าดเข

มขดน

รภย

การคาดเขมขดนรภย

5861 42 40

55

60

48

60

22 25 27 28 24 29 34 28 28 26 2508 11 07 10 08 09 13 11 12 11 10

52

5057

50

%% % %

%

%

%

%

% % % % % % % % % %%% % % % % % % % % %%

%

%

%

%

2553

2553

2553

2554

2554

2553

2553

2554

2554

2554

55 54% %

ผขบข ผโดยสาร2553 2554

ผขบข

ผโดยสาร

อตราการคาดเขมขดนรภยของผใชรถยนตในประเทศไทยจ�าแนกตามเพศและประเภทรถแหลงขอมล: มลนธไทยโรดสและเครอขายเฝาระวง

สถานการณความปลอดภยทางถนน

อตราการคาดเขมขดนรภยในกลมผบาดเจบจากอบตเหตทางถนนแหลงขอมล: ระบบขอมลของโรงพยาบาลเครอขายเฝาระวงการบาดเจบ (Injury Surveillance) ส�านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค

สถตอตราการคาดเขมขดนรภยของผใชรถยนต

ในระดบนานาชาต

แหลงขอมล: Global Status Report on Road Safety (2013) World Health Organization

9382

6050

33

97

50

50

6175

77 95

95

55 5270 85

N/A65

96

93 9689

94

8998

91

48

%

%

%

%

%

%

%

%

%

%%

%

%

% %

% %

%%

%%

%%

%

%

%

%

CANADA

USA

BRAZIL

SOUTH AFRICA

RUSSIA

AUSTRALIA

CHINA

TANZANIA

UAE

IRAN

KOREAJAPAN

NEW ZEALAND

THAILAND PHILIPPINES

MALAYSIAINDONESIA

INDIA

ITALY

GERMANY

NORWAYSWEDEN

FINLANDNETHERLANDS

SPAIN

FRANCE

UK

ARGENTINA

“เขมขดนรภย” คออปกรณนรภยตดรถยนตทมประสทธภาพสามารถชวยลดความรนแรงใหกบผ ขบขและผ โดยสารรถยนตจากอนตรายในกรณทไดรบอบตเหต ซงในปจจบนไดกลายเปนอปกรณมาตรฐานทต องมการตดต งมาพรอมกบรถยนตทกคนจากโรงงานผลตรถยนต ทงน ผลการศกษาวจยถงประสทธผลของการใชเขมขดนรภยในประเทศไทย[1] พบวาสามารถชวยลดจ�านวนผ เสยชวตจากอบต เหตทางรถยนต ได ถง รอยละ 34 และผทไมใชเขมขดนรภยมอตราความเสยงทจะเสยชวตมากกวาผทใชเขมขดนรภยถง 1.52 เทา

ประเทศไทยไดมการประกาศใชกฎหมายทบงคบใหผ ขบขรถยนตและผ โดยสารทนงตอนหนาตองคาดเขมขดนรภยทงในกรงเทพฯและตางจงหวด ตงแตวนท 7 ตลาคม 2540 แตปจจบนยงมการละเลยไมคาดเขมขดนรภยในขณะขบขหรอโดยสารรถยนตอกเปนจ�านวนมาก จากผลการส�ารวจพฤตกรรมการคาดเขมขดของผขบขและผโดยสารรถยนตตอนหนาทวประเทศดวยวธการสงเกตในป พ.ศ. 2554 โดยมลนธไทยโรดสและเครอขายเฝาระวงสถานการณความปลอดภยทางถนน พบวามอตราการคาดเขมขดนรภยในภาพรวมอยทรอยละ 54 โดยผขบขประมาณรอยละ 58 คาดเขมขดนรภย ในขณะทผโดยสารคาดเขมขด

เพยงรอยละ 40 อกทงยงพบสดสวนการคาดเขมขดนรภยในกลมตวอยางเพศหญง (รอยละ 50) นอยกวาเพศชาย (รอยละ 54) และสดสวนการคาดเขมขดนรภยในกลมผใชรถกระบะ (รอยละ 48) นอยกวาผใชรถเกงสวนบคคล (รอยละ 60) ส�าหรบกลมผบาดเจบจากอบตเหตทางถนนในชวง 10 ปทผานมา ยงคงมการคาดเขมขดนรภยไมถง 1 ใน 3

นอกจากนน เมอเปรยบเทยบกบนานาชาต อตราการคาดเขมขดน ร ภ ย ข อ ง ผ ใ ช ร ถ ย น ต ใ นประ เทศไทยย งอ ย ใน เกณฑ ทคอนขางต�า จากขอมลทรายงานใน Global Status Report on Road Safety ป 2013 โดยองคการอนามยโลก พบวา ประเทศทพฒนาแลวสวนใหญมอตราการคาดเขมขดนรภยของผขบขและผโดยสารตอนหนา สงกวารอยละ 80

อตราการคาดเขมขดนรภยของผใชรถยนตใประเทศไทยแหลงขอมล: มลนธไทยโรดสและเครอขายเฝาระวงสถานการณความปลอดภยทางถนน

¹ Boontob, N., Tanaboriboon, Y., Kanitpong, K., and Suriyawongpaisal, P. (2007) Impact of Seatbelt Use to Road Accident in Thailand, Transportation Research Record 2038, Journal of Transportation Research Board, pp 84-92

๘ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถจกรยานยนต

ตวเลขการเสยชวตและบาดเจบจากอ บ ต เ ห ต ร ถ จ ก ร ย า น ย น ต ย ง ค งทะยานเพมสงขนไปพรอมกบจ�านวนรถจกรยานยนตทเพมขนสะสมจนถงเกอบ 19 ลานคน โดย 2 ใน 3 ของการเสยชวตเกดจากการชนกบยานพาหนะคนอน050 051

ความ

ปลอด

ภยขอ

งการ

เดนท

างดว

ยรถจ

กรยา

นยนต

ความ

ปลอด

ภยขอ

งการ

เดนท

างดว

ยรถจ

กรยา

นยนต

052 053

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

ความ

ปลอด

ภยขอ

งการ

เดนท

างดว

ยรถจ

กรยา

นยนต

ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถจกรยานยนต

ประเทศไทยมรถจกรยานยนต

ผเสยชวตจากอบตเหตรถจกรยานยนต

( 19 ลานคน )

( 6 พนคนตอป )

19

6,000MI

LLION

PERSONS

จ�านว

นผบา

ดเจบ

(ราย

)

จ�านว

นรถจ

ดทะเบ

ยนสะ

สม (ล

านคน

)จ�านวนรถจกรยานยนตสะสม

มรณบตรและหนงสอรบรองการตาย

ผปวยในรายโรคผปวยในรายบคคล

ผบาดเจบทขบขรถจกรยานยนต

E-Claim

E-Claim

แนวโนมการบาดเจบของผใชรถจกรยานยนตในประเทศไทย ป 2537 – 2555แหลงขอมล: รายงานผปวยในรายโรค (รง. 505) ส�านกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข และสถตรถจดทะเบยนกรมการขนสงทางบก // หมายเหต: สถตจ�านวนผบาดเจบรวมทกจงหวดทวประเทศ ยกเวนกรงเทพมหานคร

การเปรยบเทยบแนวโนมการเสยชวตและการบาดเจบของผใชรถจกรยานยนตในประเทศไทยป�2553�–�2555จากฐานขอมลแหลงทสำาคญแหลงขอมล : ฐานขอมล E-Claim บรษทกลางคมครองผประสบภยจากรถจ�ากด, ฐานขอมลมรณบตรและหนงสรบรองการตาย และฐานขอมลผปวยใน กระทรวงสาธารณสข

จำานวนผเสยชวต

จำาแนกตามรปแบบการเกดอบตเหต

เสยชวต

เสยชวต

บาดเจบ

บาดเจบ

14,437 ราย

7,531 ราย

498,053 ราย

124,268 ราย

จำาแนกตามประเภทของยานพาหนะคกรณ

จำานวนผบาดเจบ

3,306

135,687 205,980 229,70987,430 79,970 84,932

5,713 6,4144,364

172,247 181,658 171,978

5,699 5,785

การเสยชวตและการบาดเจบของผใชรถจกรยานยนตในประเทศไทยป�2553�–�2555�แหลงขอมล: ฐานขอมล E-Claim บรษทกลางคมครองผประสบภยจากรถจ�ากด

แมวาในป 2555 สภาพเศรษฐกจของประเทศไทยจะมความผนผวนจากทงปจจยภายในและปจจยภายนอก แตรถจกรยานยนตยงคงเปนทนยมจนมจ�านวนสะสมทะยานขนไปมากกวา 19 ลานคน ในขณะทแนวโนมสถตจ�านวนผบาดเจบจากอบตเหตรถจกรยานยนตกยงคงเพมขนไปในทศทางเดยวกน โดยปจจบนประเทศไทยมผเสยชวตจากอบตเหตรถจกรยานยนตปละกวา 6 พนราย และไดรบบาดเจบอกกวา 2 แสนรายตอป

ผลการวเคราะหขอมลสถตอบตเหตรถจกรยานยนตในป 2553 - 2555 จากระบบ E-Claim ของบรษทกลางคมครองผประสบภยจากรถ จ�ากด พบวา สาเหตของการเสยชวตของผใชรถจกรยานยนตในประเทศไทย สวนใหญ 2 ใน 3 เกดจากการชนกบยานพาหนะคนอน โดยมความเสยงตอการเสยชวต มากกวาประมาณ 3.6 เทา เมอเปรยบเทยบกบการเสยหลกลมหรอชนกบวตถสงของอน และหากการชนกบรถขนาดใหญ เชน รถโดยสารหรอรถบรรทก จะมความเสยงตอการเสยชวตมากกวาประมาณ 4 เทาเมอเทยบกบการชนกบยานพาหนะประเภทอน

เสยหลกลม/พลกคว�า

รถบรรทก

ชนกบรถมากกวา 2 คน

รถเกงและรถกระบะ

ชนวตถขางทาง/ชนสตว

รถโดยสาร

ชนกบรถคนอน

รถจกรยานยนต

ชนคนเดนเทา

รถต

59.4%

30.3%

4.1% 1.2%0.4% 0.8% 4.7%

5.8%

62.7%

30.6%

22.8%33.5%

57.7%58.4%

1.0% 0.7%4.6%2.2%

5.2%

13.8%

๙ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถโดยสาร

การเกดอบตเหตรถโดยสารมแนวโนม ค ว า ม ร น แ ร ง เ พ ม ม า ก ข น โ ด ย ม 2 ประเดนหลกทตองเรงปรบปรงแกไข คอ ปญหาสภาพความปลอดภยของตวรถ และปญหาพฤตกรรมการใชความเรวของผ ขบขรถต และรถบสโดยสาร โดยเฉพาะในกลมรถโดยสารสวนบคคลและรถเชาเหมา ซงการก�ากบดแลของหนวยงานภาครฐอาจยงไมทวถง

054 055

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

ความ

ปลอด

ภยขอ

งการ

เดนท

างดว

ยรถโ

ดยสา

ร

056 057

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

ความ

ปลอด

ภยขอ

งการ

เดนท

างดว

ยรถโ

ดยสา

ร

ความปลอดภยของการเดนทางดวยรถโดยสาร

ในชวง 2 – 3 ปทผานมา การเกดอบตเหตรถโดยสารบนทางหลวงมแนวโน มความรนแรงมากขนจากตวเลขจ�านวนผ เสยชวตและจ�านวนผบาดเจบทเพมขนอยางตอเนองสวนทางกบแนวโนมทลดลงของจ�านวนครงของการเกดอบตเหต โดยเมอพจารณาปจจยทเกยวของกบสถานการณความรนแรงดงกลาว พบวาปญหาสภาพความปลอดภยข อ ง ต ว ร ถ แ ล ะ พฤตกรรมการใชความเรวของผขบขรถตและรถบสโดยสาร ยงเปน 2 ประเดนหลกทตองเรงปรบปรงแกไข

ในดานสภาพความปลอดภยของตวรถ ดวยรถโดยสารในปจจบนสวนใหญมอายการใชงานมาเปนเวลานาน ยอมเสอมสภาพและสงผลตอความปลอดภยขณะใหบรการ หากขาดการดแลซอมบ�ารงอ ย า ง เ พ ย ง พ อ แ ล ะ เ ห ม า ะ ส ม ตวอยางเชน จากแนวโนมสถตของกรมการขนสงทางบกเกยวกบการตรวจสภาพรถ ตงแตปงบประมาณ พ.ศ. 2549 – 2556 บงชถงปญหาเรองระบบหามลอของรถตามกฎหมายวาดวยการขนสงทางบก เชน รถโดยสารรถบรรทก ซงทวความรนแรงมากขนอยางตอเนอง โดยจากสถตลาสดในป 2556 พบวา ปญหาระบบห า ม ล อ ช� า ร ด บ ก พ ร อ ง ห ร อประสทธภาพหามลอไมถกตองตามเกณฑทก�าหนด คอ สาเหต

สวนใหญกวา 1 ใน 3 ของรถทไมผานการตรวจสอบสภาพ นนหมายความ วารถเหลานนไดวงใหบรการขณะทระบบหามลอไมสมบรณกอนเขามารบการตรวจสภาพ

ส�าหรบพฤตกรรมการใชความเรว ของผ ขบข จากการส�ารวจขอมลตดตามการใชความเรวของผขบขรถตและรถบสโดยสารอยางตอเนองตลอดป พ.ศ. 2556 พบว าบนถนนสายหลกในรศม 200 กโลเมตรจากกรงเทพมหานครยงม

ผ ขบขในภาพรวมเฉลยประมาณรอยละ 50 ทใชความเรวเกนอตราทกฎหมายก�าหนด โ ด ย ห ล า ยเสนทางมสดสวนการใชความเรวเกนสงกวารอยละ 80 นอกจากนนยงพบวากลมรถโดยสารสวนบคคลและรถเชาเหมามปญหาเรองการใชค ว า ม เ ร ว ม า ก ก ว า ก ล ม ร ถ ต และรถบส โดยสารประจ� าทาง ซงอาจสะทอนถงชองวางในการก�ากบดแลของหนวยงานภาครฐทอาจยงไมทวถง

สถตอบตเหตของรถโดยสารขนาดใหญบนทางหลวงแหลงขอมล: ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง

สาเหตทรถโดยสารและรถบรรทกไมผานการตรวจสอบสภาพ�ปงบประมาณ�พ.ศ.�2549�–�2556

ดชนความรนแรง

อบตเหต บาดเจบ เสยชวต อบตเหตทมการเสยชวต (Fatal Crash)

แหลงขอมล: กรมการขนสงทางบก

ระบบหามลอช�ารดบกพรองหรอประสทธภาพหามลอไมถกตองตามเกณฑทก�าหนด

รถตโดยสารประจ�าทาง รถบสโดยสารประจ�าทาง

ระบบไฟฟารถยนต ไฟสองสวาง สญญาณตางๆช�ารดบกพรองหรอไมถกตอง

รถตโดยสารทวไป รถบสโดยสารทวไป

มลภาวะจากไอเสยรถยนต เกนเกณฑทก�าหนด อนๆ

แนวโนมสดสวนการใชความเรวของรถตโดยสาร�ป�2556

แนวโนมสดสวนการใชความเรวของรถบสโดยสาร�ป�2556

ไตรมาส ไตรมาสไตรมาส ไตรมาสไตรมาส ไตรมาสไตรมาส ไตรมาส

2556 25562556 25562556 25562556 25561 12 23 34 4

4650

56

4653 5154 5353 51

57 5655 5561

56

%%

%

%

% %% %%

%

% %% %

%%

058 059

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

ความ

ปลอด

ภยขอ

งการ

เดนท

างดว

ยรถโ

ดยสา

ร

สดสวนผขบขรถโดยสารทใชความเรวเกนอตราทกฎหมายก�าหนด ป 2556แหลงขอมล: มลนธไทยโรดส และเครอขายเฝาระวงสถานการณความปลอดภยทางถนน

๑๐จดเสยงและจดอนตรายบนถนน

ในขณะทจ�านวนจดอนตรายบนทางหลวง มแนวโนมลดลงอยางตอเนอง การจดสรร งบประมาณแกไขจดอนตรายควรเพมความส�าคญตอทางหลวงสายยอยเชอมโยงระหวางจงหวดกบอ�าเภอ ซงลาสดพบวามจ�านวนจดอนตรายเพมมากขน

060 061

จดเส

ยงแล

ะจดอ

นตรา

ยบนถ

นน

จดเส

ยงแล

ะจดอ

นตรา

ยบนถ

นน

2553 2555

062 063

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

จดเส

ยงแล

ะจดอ

นตรา

ยบนถ

นน

จดเสยงและจดอนตรายบนถนนจากการวเคราะหขอมลสถตอบตเหตบนทางหลวงของกรมทางหลวง

พบวาจ�านวนจดอนตรายบนทางหลวง (ตามนยามคอต�าแหนงหรอชวงถนนทมอบตเหตเกดขนตอป 3 ครงขนไป) ตงแตป พ.ศ.2549 ถง พ.ศ. 2555 ในภาพรวมมแนวโนมลดลงอยางตอเนอง เมอเปรยบเทยบกบปรมาณการเดนทางบนทางหลวง โดยการลดลงของจ�านวนจดอนตรายบนทางหลวงอยางตอเนองน สวนหนงนาจะเปนผลจากการพฒนาระบบขอมลสารสนเทศอบตเหตบนทางหลวง (HAIMS) ทสามารถระบต�าแหนงของอบตเหตทเกดขนแตละครง และน�าขอมลมาวเคราะหบงชต�าแหนงของจดอนตรายเพอการจดสรรงบประมาณแกไขปญหาอยางเปนระบบ ตลอดจนแนวโนมทเพมขนของงบประมาณดานการอ�านวยความปลอดภย

อยางไรกด เมอพจารณาจ�านวนจดอนตรายในป พ.ศ. 2555 แยกตามรายจงหวด พบวา มจงหวดทมจ�านวนจดอนตรายเพมขนจาก ป พ.ศ. 2553

จ�านวน 26 จงหวด ลดลง 24 จงหวด ไมเปลยนแปลง 12 จงหวด และไมมจดอนตรายเลย 15 จงหวด โ ด ย จ ด อ น ต ร า ย บ น ท า ง ห ล ว งสวนใหญ ประมาณรอยละ 55 ยงคงอยในเขตกรงเทพและปรมณฑล ซงมปรมาณการเดนทางสงเชนเดม และเมอจ�าแนกขอมลตามประเภทของทางหลวงพบวา ทางหลวงสายหลกและสายรองมจ�านวนจดอนตรายลดลง ในขณะททางหลวงสายย อยท เช อมระหว างจงหวดกบอ�าเภอ กลบมจ�านวนจดอนตรายเพมมากขน ดงนน แนวทางการจดสรรงบประมาณแกไขจดอนตรายในปตอไป ควรเพมความส�าคญตอทางหลวงสายยอยเชอมโยงระหวางจงหวดกบอ�าเภอ

สถานการณปญหาจดอนตรายบนทางหลวง�ป�2549-2555แหลงขอมล: ขอมลจดอนตรายป พ.ศ. 2549 และ 2551 จากส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง ขอมลจดอนตรายป พ.ศ. 2553 และ 2555 จากผลการวเคราะหโดยมลนธไทยโรดส

พ.ศ. 2549

งบประมาณรายจายกรมทางหลวง

งบลงทนดานการอ�านวยความปลอดภย

รอยละงบประมาณอ�านวยความปลอดภย

พ.ศ. 2553

ไมม

1 - 20

21 - 40

41 - 60

มากกวา 60

พ.ศ. 2551 พ.ศ. 2555

สายประธาน*

สายประธาน*

สายรองประธาน

สายรองประธาน

สายจงหวด

สายจงหวด

รวม

รวม

329 357287 249

0.566 0.561

0.282

0.466

0.598

0.507

0.175

0.4240.489

0.419

0.132

0.3350.3550.274

0.147 0.254

251 240 219 167 155 101 88 113

735 698594

529

การเปรยบเทยบจำานวนจดอนตรายบนทางหลวง�พ.ศ.�2553�และ�2555�รายจงหวดแหลงขอมล: ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง และมลนธไทยโรดส

งบประมาณดานการอำานวยความปลอดภยเพอปองกนและแกไขปญหาอบตเหตทางถนนของกรมทางหลวงแหลงขอมล: กรมทางหลวงและส�านกงบประมาณ

๑๑อบตเหต

อนตรายขางทาง

อบตเหตอนตรายขางทางเปนสาเหตหลกของการเสยชวตและบาดเจบจากอบตเหตบนทางหลวง และในชวง 5 ปทผานมา มแนวโนมทวความรนแรงมากขน จงเปนสงจ�าเปนทควรด�าเนนการจดการปญหาอยางเรงดวนและเปนรปธรรม 064 065

อบตเ

หตอน

ตราย

ขางท

าง

อบตเ

หตอน

ตราย

ขางท

าง

อบตเหตทงหมด

066 067

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

อบตเ

หตอน

ตราย

ขางท

าง

อบตเหตอนตรายขางทาง

อบตเหตอนตรายขางทาง (Roadside crash-es) เปนปญหาอนดบหนงของอบตเหตทเกดขนบนทางหลวง เฉลยคดเปนรอยละ 43 ของอบตเหตทกประเภท และเป นส า เ ห ต ห ล ก ข อ ง ก า รเสยชวต (รอยละ 33) และการบาดเจบ (รอยละ 42) ตลอดจนมแนวโน มทวความรนแรงมากขนในชวง 5 ปทผานมา โดยรปแบบการเกดอบตเหตสวนใหญรอยละ 60 เปนลกษณะทรถยนตเสยหลกพ งเข าชนวตถอนตรายขางทาง (Fixed Objects) เ ช น เสาไฟ ต นไม หลกกโลเมตร เปนตน แต เมอพจารณาในแง ความรนแรงแลวพบวาอบตเหตในลกษณะพลกคว� าจะม โอกาสท� า ให เกดการเสยชวตมากกวาอบตเหตอนตรายขางทางรปแบบอน

ROADSIDE CRASHES

48

76

34

83

7

%

%

%

%

%

ดวยเหตน การจดการปญหาอบตเหตอนตรายขางทาง จงเปนสงจ�าเปนทควรด�าเนนการอยางเรงดวนและเปนรปธรรม โดยน�าแนวทางปฏบตท ด ในสากลมาปรบใชใหเหมาะสมกบบรบทสภาพทองถนนในประเทศไทย ทงในเรองมาตรการจดการความเรวเพอลดโอกาสการเกดอบตเหตรถเสยหลกหลดออกนอกถนน รวมถงการใชมาตรการดานวศวกรรมควบคกน อาทเชน

การออกแบบใหมระยะปลอดภย (Clear Zone) ทปราศจากสงกดขวางหรอ สภาพขางทางทเปนอนตราย เชน คนทางสง และลาดชน ระบบทอหรออาคารระบายน�า

การรอถอนหรอเคลอนยายวตถอนตรายขางทางไปอยในบรเวณทปลอดภย

การตดตงอปกรณปองกนมใหรถทเสยหลกหลดออกนอกถนน เชน ราวกนอนตราย ก�าแพงคอนกรต ซงมความแขงแรงและเหมาะสมกบสภาพแวดลอมดานจราจร

การตดตงอปกรณลดแรงกระแทก (Crash Cushion) บรเวณทางแยกรปตววาย (Y) เพอลดความรนแรงหากเกดอบตเหตรถพงชน

การตดตงเครองหมายจราจรเพอเตอนใหผขบขทราบถงบรเวณทมวตถอนตรายขางทางหรอสภาพขางทางทเปนอนตราย

การพฒนาระบบบรหารจดการงบประมาณส�าหรบการซอมแซมบ�ารงรกษาอปกรณและเครองหมายจราจรทใชจดการปญหานใหมสภาพพรอมใชงานอยเสมอ

นอกจากนน ผลจากการ วเคราะหขอมลลาสดในป 2556 พบวา อบตเหตอนตราย ขางทางสวนใหญมกเกดขนบนทางหลวง 4 ชองจราจร (รอยละ 48) และมกเกดขนบรเวณถนนทางตรง (รอยละ 76) โดยรถกระบะเป นยานพาหนะทเกดอบตเหตอนตรายขางทางมากทสด (รอยละ 34) และมลเหตสนนษฐานส วนใหญเกดจากผ ขบขใชความเรวเกนอตรา ทกฎหมายก�าหนด (รอยละ 83) และการหลบใน (รอยละ 7)

สถานการณปญหาอบตเหตอนตรายขางทางบนทางหลวงป�2551�-�2556

จำานวนอบตเหต

ผบาดเจบ

ผเสยชวต

แหลงขอมล: ส�านกอ�านวยความปลอดภย กรมทางหลวง

และมลนธไทยโรดส

ดชนความรนแรง

ผบาดเจบ

ผเสยชวต

จำานวนอบตเหต

ความกวางของถนนทเกดเหตป�2556

ลกษณะบรเวณทเกดเหตป�2556

มลเหตของอบตเหตอนตรายขางทางป�2556

ประเภทของยานพาหนะทประสบอบตเหตป�2556

8.719.82

8.54 7.87

10.78 11.20

อบตเหตอนตรายขางทาง

% อบตเหตอนตรายขางทาง

2

2648

24

83

2276

3427

15 146 4

2

3

3

72

2

%

%%

%

%

%%

%%

% %

% %

%

%

%

%%

%

2 ชองจราจร

ทางตรง

ขบเรวเกนอตราทก�าหนด

รถจกรยานยนต

อนๆ

เมาสรา

รถยนตนง

4 ชองจราจร

ทางโคงปกต

ตดหนาระยะกระชนชด

รถบรรทกมากกวา 6 ลอ

อปกรณรถบกพรอง

รถบรรทก 6 ลอ

พลกคว�า

อนๆ

เสาไฟ / ปาย / หลก กม.

การดแรล / ก�าแพงคอนกรต6 ชองจราจรหรอมากกวา

ทางโคงหกศอก

หลบใน

รถปคอพ

อนๆ

อนๆ

๑๒อบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟ

กบถนน

ในชวง 10 กวาปทผานมา อบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟกบถนนเรมมแนวโนมลดลง แตยงคงเกดขนบอยครงและมความสญเสยชวตและทรพยสนจ�านวนมากในแตละป โดยเฉพาะปญหาบรเวณทางลกผานของประชาชนทมกเกดอบตเหตบอยครง จงจ�าเปนตองไดรบการแกไขตามหลกวศวกรรม โดยอาศยหลกนตศาสตรและรฐศาสตรควบคกน

068 069

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

อบตเ

หตบร

เวณ

จดตด

ทางร

ถไฟ

กบถน

น

070 071

ตวชว

ดสถา

นการ

ณคว

ามปล

อดภย

ทางถ

นน

อบตเ

หต ก

ารเส

ยชวต

และ

การบ

าดเจ

บจ า ก ต ว เ ล ข ส ถ ตข อ ง ก า ร ร ถ ไ ฟ แ ห งประเทศไทย (ร.ฟ.ท.) ตงแตปงบประ มาณ พ.ศ. 2545 – 2556 มอบตเหตรถไฟชนกบยานพาหนะหรอคนทสญจรผานจดต ด ท า ง ร ถ ไ ฟ ก บ ถ น น รวมเป นจ�านวนมากถง 1,912 ครง มผเสยชวตรวม 621 ราย และบาดเจบ 1,909 ราย ซงแมวาจ�านวนอบตเหตและการเสยช วตเรมมแนวโน มลดลงในชวง 10 กวาปทผานมา แตดวยอบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟ มความรนแรงสงเมอเทยบกบอบตเหตทางถนนในลกษณะอนๆ จงมกเปนเหตเศราสลดและสงผลใหเกดความสญเสยชวตและทรพยสน คดเปนมลคามหาศาลในแตละป

อบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟกบถนน

ประเทศไทยมเสนทางรถไฟความยาว รวมกวา 4 พนกโลเมตร มทางตดผานเสนทางรถไฟมากถง 2,457 แหง ซงทางตดผานเสนทางรถไฟเหลาน มทงแบบทมเครองกนและไมมเครองกน บางแหงเปนทางตดผานทเปนสะพานหรออโมงค และในจ�านวนนเปนทางลกผานของประชาชนในทองถนอก 538 แหงซงเปนทางตดผานทผดกฎหมายและไมมการควบคมดานความปลอดภย อกทงยงเปนบรเวณทมกเกดอบตเหตขนบอยครง จากสถตของการรถไฟแหงประเทศไทย ตงแตป 2553 – 2556 ระบวาอบตเหตสวนใหญมกเกดขนบรเวณ “ทำงตดผำนทไมมเครองกน” และลาสดในปงบประมาณ พ.ศ. 2556 พบวาอบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟจ�านวน 112 ครง เกดขนบรเวณทางตดผานทไมมเครองกนถง 96 ครง หรอรอยละ 89 และในจ�านวนนเปนอบตเหตทบรเวณ “ทางลกผาน” มากถง 55 ครง หรอรอยละ 51

การจดการความปลอดภยบรเวณจดตดทางรถไฟกบถนนตามหลกวศวกรรมนน จะพจารณาจากคาผลคณระหวางจ�านวนยานพาหนะและจ�านวนขบวนรถไฟทวงผาน หรอ T.M. (Traffic Move-ment) โดยหากมคา T.M. ตงแต 10,000 ขนไป จะพจารณาตดตงเครองกนถนน และหาก T.M. มคามากกวา 100,000 จะพจารณาสรางทางผานขามทางรถไฟแบบตางระดบ อยางไรกด ความเสยงจะอยทจดตดรถไฟทตดตงเฉพาะปายจราจร และแบบทางลกผาน ซงมอยรวมกนเกอบ 1,500 จดทวประเทศ

การตดตงเครองกนบรเวณทางตดผานทถกกฎหมายทงหมด แมวาจะตองใชงบประมาณทสง แตกควรไดรบสนบสนนเพอยกระดบความปลอดภยใหกบผ ใชถนน ในขณะททางลกผานทผดกฎหมายและไมไดรบอนญาตจาก ร.ฟ.ท. นน การยกเลกปดทางลกผานทกแหง คงจะเปนไปไดยาก เนองจากประชาชนในพนทตอง

สถตอบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟกบถนนปงบประมาณ พ.ศ. 2545 - 2556 // แหลงขอมล: การรถไฟแหงประเทศไทย

เสยชวต

บาดเจบ

จ�านวนอบตเหต

ใชสญจรเปนประจ�าและทผานมามกถกกระแสตอตาน อยางไรกด ภาครฐยงจ�าเปนตองดแลเรองความปลอดภย โดยอาจตดตงสญญาณไฟเตอนทใชวงเงนลงทนไมสง รวมถงสงเสรมใหประชาชนในทองถนมสวนรวมเฝาระวงและดแลความปลอดภยบรเวณทางลกผาน เชน ตดถางหญาและกงไมมใหบดบงระยะการมองเหน แจงหนวยงานทดแลใหรบทราบเมอพบอปกรณหรอสญญาณช�ารด เปนตน

สถตจำาแนกตามประเภทของทางตดผานเสนทางรถไฟ

สถตอบตเหตบรเวณจดตดทางรถไฟกบถนน�ปงบประมาณ�2556�จำานวน�112�ครง

ประเภทของยานพาหนะทชนกบรถไฟ

สถตจำาแนกตามเวลาทเกดเหต

อบตเหต

เสยชวต

บาดเจบ

464

72

150

28

516

373

43

3

1

8

9

99

117

36453328

ไมมเครองกน

ไมมเครองกน (ทางลกผาน)

มเครองกน

ไมมเครองกน (อนๆ)

มเครองกน

กลางคน

กลางวน

25542553 2555 2556

11191

10884

385111

%%

%

208 199 201185

140159 165

119

147136 141

112

คนไทยกบการขจกรยาน

รถโดยสารสาธารณะ:

อนตรายมากขนจากโครงสราง

ของระบบ

ความปลอดภยในการขนสงสนคา

อนตรายทางถนนกบการเขา

สประชาคมเศรษฐกจอาเซยน

ตแผปญหาอบตเหตรถกระบะ

เทกระจาด

.. ฝาไฟแดง ..เกดจาก

พฤตกรรมคนเทานนหรอ ?072 073

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

บทความเจาะลก

สถานการณในประเดนสำาคญ

รถโดยสารสาธารณะ:อนตรายมากขน

จากโครงสรางของระบบ

โดย

ดร.สเมธ องกตตกลสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย

เรอง

บทความ

074 075

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

รถโด

ยสาร

สาธา

รณะ :

อนต

รายม

ากขน

จากโ

ครงส

รางข

องระ

บบ

รถโดยสารประจ�าทางเปนรปแบบการเดนทางทส�าคญส�าหรบประชาชน ในปจจบนรถโดยสารประจ�าทางสวนใหญ ใหบรการโดยผประกอบการเอกชน จะมเพยงสวนหนงของรถโดยสารในเขตกรงเทพมหานคร ทใหบรการโดยองคการขนสงมวลชนกรงเทพ (ขสมก.) และสวนหนงของรถโดยสารทใหบรการระหวางจงหวด ด�าเนนการโดยบรษทขนสงจ�ากด (บขส.) ซงรฐก�ากบดแลโดยมลกษณะและคณภาพการใหบรการทแตกตางกนออกไป อยางไรกด การทภาครฐใหความส�าคญนอยกบการพฒนาระบบขนสงสาธารณะ ท�าใหคณภาพการใหบรการรถโดยสารสาธารณะตกต�าลงมาก

ในหลกการแล วรถโดยสารทกคนต องมสภาพพร อมอย างปลอดภยในการใหบรการ แตวาในปจจบนพบวารถโดยสารประจ�าทางบางสวนมมาตรฐานความปลอดภยไมเปนไปตามขอก�าหนด โดยจะเหนไดจากอบต เหต ทเกดขนกบรถโดยสารประจ�าทางหลายครงทท�าใหเกดความสญเสยจากการเสยชวตและบาดเจบเปนจ�านวนมาก จากการทรถโดยสารประจ�าทาง

มสภาพไม พร อมทจะให บรการหรอมการดดแปลงจากมาตรฐานท ก� า ห น ด ไ ว โ ด ย เ ฉ พ า ะ ก บรถต โดยสารประจ�าทาง รวมถงพฤตกรรมของคนขบรถโดยสารสาธารณะทขบรถดวยความเรวสงและไม ค�านงถงความปลอดภยของผโดยสารเปนหลก ท�าใหเกดความสญเสยแกผโดยสารทประสบอบตเหต กระทบตอภาพพจนจนประชาชนขาดความมนใจในระบบรถโดยสารสาธารณะ และท�าใหความนยมใชรถโดยสารสาธารณะลดลงอยางตอเนอง

ปญหาความปลอดภยของรถโดยสารสาธารณะ มหลายประเดน ทงเรองของมาตรฐานตวรถโดยสาร มาตรฐานการใหบรการ แตสาเหตทส�าคญอกประการ คอปญหาของโ ค ร ง ส ร า ง ก า ร ป ร ะ ก อ บ ก า ร ทท�าใหผ ประกอบการรถสวนใหญเปนผ ประกอบการรายยอย และโครงสรางราคาคาโดยสารทไมจงใจใหผ ประกอบการปรบปรงกจการ จงเกดปญหาดานความปลอดภยตามมา ในบทความนจะกลาวถงประเดนปญหาดงกลาว รวมถงขอเสนอเชงนโยบายทเกยวของ

สถาบน วจ ย เ พอการ พฒนาประเทศไทย (2553) ไดศกษาเกยวกบตนทนการประกอบการรถโดยสารประจ�าทาง โดยสามารถโยงใหเหนวา กรมการขนสงทางบกเปนหนวยงานหลกทมอ�านาจหนาทตามพระราชบญญตการขนสงทางบก พ.ศ. 2522 ในการด�าเนนการดานตางๆ ทเกยวกบรถโดยสารประจ�าทาง เชน การจดระเบยบรถโดยสารประจ�าทางดานเสนทางและการออกใบอนญาตประกอบการ การก� า กบดแล การก� าหนดมาตรฐานของรถโดยสารประจ�าทาง การก�ากบดแล ดานความปลอดภย เปนตน

จากตารางท 1 รถโดยสารประจ�าทางในป จจบนมจ�านวนสะสม 123,331 คน (ป 2553) ส ว น ใ ห ญ เ ป น ร ถ โ ด ย ส า รไมปรบอากาศ ( ร อ ย ล ะ 6 4 ) จ� านวนรถโดยสารประจ� าทางจ ด ท ะ เ บ ย น ใ ห ม ร ะ ห ว า งป 2549 - 2553 มแนวโนมเพมสงขนเฉลยรอยละ 36 ตอป ครงหนงเปนรถต โดยสารประจ�าทาง (ม.2จ) จ�านวน 11,157 คน โดยมอตราการเพมขนเฉลยรอยละ 73 ตอป

บทน�ำระบบ

รถโดยสำรประจ�ำทำง

076 077

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

รถโด

ยสาร

สาธา

รณะ :

อนต

รายม

ากขน

จากโ

ครงส

รางข

องระ

บบ

ตารางท

ตารางท รปท

จ�านวนรถโดยสารประจ�าทางสะสม ณ วนท 31 ธ.ค. 53 แยกตามมาตรฐาน

รอยละของผประกอบการทถอใบอนญาตจ�าแนกตามขนาดกจการป 2547 และ 2551

จ�านวนผประกอบการทไดรบใบอนญาต จ�าแนกตามขนาดของกจการ ป 2551

คน คน คน คน คนมากกวา50 คน

หมายเหต: รถมาตรฐาน 2 (จ)เปนขอมลโดยประมาณจากจ�านวนรถตามเงอนไขการเดนรถทมา: กลมสถตการขนสง กองแผนงาน, กรมการขนสงทางบก, 2554.

ทมา: ส�านกงานสถตแหงชาต (2553)ทมา: ส�านกงานสถตแหงชาต (2553)

1

21

มาตรฐานรถ

มาตรฐาน 1

มาตรฐาน 2

มาตรฐาน 3

มาตรฐาน 4

0 คน

1 - 5 คน

6 - 15 คน

16 - 30 คน

31 - 50 คน

มากกวา 50 คน

ทวประเทศ

มาตรฐาน 5

มาตรฐาน 6

มาตรฐาน 7

รวม

- ม.2 (รถโดยสารปรบอากาศขนาดใหญ)

- ม.3 (รถโดยสารไมปรบอากาศขนาดใหญ)

- ม.3 ฉ (รถโดยสารไมปรบอากาศประเภทสองแถว)

- ม.2 จ (รถตโดยสารประจำาทาง)

ป (ตอคน)

สดสวนผประกอบการ (รอยละ)

25497,582

12,3139,083

71,165

51,041

20,124

3,666

0

509

117

73 5417 22

1-5 6-15 16-30 31-50

10

1

44

94,781

3,230

25507,825

14,3659,397

73,525

52,099

59.2120.51

9.09

4.663.38

3.15

100.00

858 ราย

59.7420.77

8.57

6.342.00

2.56

100.00

852 ราย

21,426

3,886

11

1

525

100,138

4,968

25518,063

18,8889,970

75,662

53,135

22,527

4,251

11

1

958

107,834

8,918

2552

2547

8,266

22,80310,670

77,755

54,144

23,611

4,466

11

1

962

114,264

12,133

2553

2551

8,528

29,37811,421

79,660

55,107

24,553

4,779

11

1

974

123,331

17,957

ปญหำรถตโดยสำร

แนวโนมของอบตเหตทางถนน ทเกดกบรถต สาธารณะ พบว าเพมขนอยางชดเจน ดงจะเหนไดจากเดอนมกราคม พ.ศ. 2555 เพยงเดอนเดยวมอบตเหตรถตถง 81 ครง ในขณะทป 2554 ตวเลขเฉลย76 ครง/เดอน กรมการขนสงทางบก ระบวามผเสยชวตถง 60 ราย (เฉลย 5 คน/เดอน) และ ตงแตวนท 1 ตลาคม 2554 - 10 กมภาพนธ 2555 รถต เกดอบตเหตรนแรงมจ�านวน 15 ครง มผบาดเจบ 135 คนและเสยชวต 27 คน

แ น ว โ น ม อ บ ต เ ห ต ข อ ง ร ถ ต เ พ ม ขนสอดคล อง กบการ เ พมจ�านวนรถตโดยสารในอตรารอยละ 54% ตอป (เพมจาก 3,230 คนในป 2549 เปน 17,597 คนในป 2553) ซงควบคไปกบประมาณการเดนทางของประชาชนดวยรถตสาธารณะสงถง 900,000 คนตอป ไมเฉพาะในพนทกรงเทพมหานคร หรอเขตปรมณฑล แตขยายตวไปสภมภาคอยางรวดเรว

เมอคนใชรถตสาธารณะเพมขนและตามมาดวยอบตเหตขยายตว ทงๆทรฐก�าหนดใหกรมการขนสงทางบกท�าหนาทก�ากบดแล จงเกดค�าถามวา การก�ากบดแลมชองวางอะไร

ประการแรก มหลกฐานวาการดดแปลงสภาพรถต ผ ด ไปจากมาตรฐานผผลตท�าใหความเสยง

ตออบตเหตเพมขน การดดแปลงนไดแก การตดตงทนงผโดยสารเพมจาก 12 เปน 15 ทนง พรอมกบถ ง แ ก ส ร ว ม ก น ท� า ใ ห น� า ห น กรถต เ พมข น 400 ก โลก รม เกนพกดมาตรฐาน ดงนนเมอหยดรถกะทนหนในสถานการณฉกเฉน สมรรถนะในการทรงตวของรถทไดรบการดดแปลงจะลดลงกวากอนการดดแปลงมาก ซงเปนการเพมอตราเสยงทลอรถจะลอคและไถลไปตามพนถนน ซงท�าใหรถเสยหลกหลดโคง หรอทายปด และมโอกาสท�าใหเกดอบตเหตสงขน

การขนทะเบยนและตอทะเบยนรถตฯจงควรอาศยผลการวเคราะหและทดสอบสมรรถนะของรถต โดยสาร โดยการจ�าลองสถานการณเสยงทพบไดบอย อาทเชน แนวโนมการพลกคว�าของรถในการขบเขาโคง การเบรกกะทนหน รวมไปถงการศกษาเ พอหาแนวทางปรบปร งสมรรถนะของโครงสรางรถ เพอปองกนการเกดอบตเหต (Active safety) นอกเหนอจากน ยงตองทดสอบมาตรฐานอปกรณนรภยและโครงสรางของตวรถ ส�าหรบรถโดยสารสาธารณะทกชนด เชน การทดสอบความแขงแรงของโครงสรางหองโดยสาร เขมขดนรภย ฐานยดเกาะของเก า อ โดยสารกบพนรถ การรองรบการกระแทกข อ ง ศ ร ษ ะ ห ร อ อ ว ย ว ะ อ น ๆของผ โดยสารใหไมเกดอนตราย

ประเดนถดไป คอการก�ากบมาตรฐานใหบรการภายหลงจด/ตอทะเบยน ผลการศกษาของสถาบนการขนสงจฬาลงกรณมหาวทยาลย พบวา ระยะทางทเหมาะสมใน

การใหบรการรถตโดยสารประจ�าทาง ตองมระยะทางไมเกน 300 กโลเมตรซงปจจบนมการด�าเนนการก�าหนดให รถต เป นรถโดยสารประจ� าทางบรการประชาชนท ถกต องตามกฎหมายแล วในส วนหน ง โดยการจดระเบยบรถต โดยสาร ข อ ง ก ร ะ ท ร ว ง ค ม น า ค ม มการด�าเนนการดงน

กล มรถต ท ให บรการภายในเขตกรงเทพมหานคร ไดมการจดระเบยบและอนญาตให รถต โดยสารในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑลถกตองตามกฎหมายแลว รวม 123 เสนทาง จ�านวนทงสน 6,540 คน (ขสมก. เปนผไดรบใบอนญาต)

ส�าหรบรถทบรการภายในเขตจงหวดอน ๆ เชน ระหวางต�าบล อ�าเภอ ภายในเขตจงหวดนนแตละจงหวดจะมคณะกรรมการควบคมการขนสงทางบกประจ�าจงหวดเปนผ พจารณาความเหมาะสมในการก�าหนดใหมรถตโดยสารประจ�าทางใหบรการประชาชนแตละเสนทางภายในเขตจงหวด

กลมรถทใหบรการระหวางจงหวด แบงเปน

2.1) กรณจดตนทางกรงเทพมหานคร ปลายทางจงหวดอน มรถต บรการรบสงผ โดยสารโดยไมถกตองตามกฎหมายจ�านวนมาก การแกไขปญหาจ�าเปนตองมความละเอยดรอบคอบโดยขณะนอย ระหวางการก�าหนดแนวทางและ

1

2ขนาดของกจการ

นอกจากน รถตโดยสารยงมปญหาดานมาตรฐานของความปลอดภยของตวรถ ดงน

- โครงสรางรถต รถตทไดรบการดดแปลงและผานมาตรฐาน 2 (จ) ยงไมไดรบการทดสอบดานความปลอดภยตามมาตรฐานสากล (ECE) รถตสวนใหญทถกน�ามาใชเปนรถโดยสารในปจจบนนสวนใหญไมใชรถทไดรบการออกแบบจากผผลตมาส�าหรบการขนสงผโดยสาร จงยงไมไดรบการทดสอบดานความปลอดภยของผโดยสารของอปกรณนรภย อาท เชน เขมขดนรภย โครงสรางส�าหรบการยดตดของเกาอ หรอโครงสรางหองโดยสาร ตามมาตรฐานสากล

- การตดตงถงแกส จ�านวนและต�าแหนงตดตงทเหมาะสม รวมไปถงระบบนรภยของระบบแกสในกรณทเกดอบตเหต ยงไมมแนวทางหรอมาตรฐานการตดตงใหปลอดภยทเปนรปธรรม การไมมระบบนรภยของระบบแกสเมอเกดอบตเหต จะสงผลใหการชวยเหลอผโดยสารล�าบากและเกดความรนแรงมากขน

ดงเชนกรณอบตเหตเมอวนท 6 มกราคม 2555 รถตโดยสารสาธารณะ (กรงเทพฯ-ฉะเชงเทรา) ชนทายรถพวง 18 ลอบนถนนมอเตอรเวยขาออก ในขณะท เ จ า ห น า ท ใ ช อปกรณเพอชวยเหลอผ โดยสารทตดอยในรถ ท�าใหเกดประกายไฟจนลกไหมรถทงคน เหตการณนมผเสยชวต 6 ศพ และบาดเจบสาหส 6 คน

เอกสารอางอง

ณรงค ปอมหลกทอง และคณะ, 2555, มาตรฐานดานความปลอดภยของรถในระบบรถโดยสารประจ�าทาง: การก�าหนดมาตรฐาน การบงคบใชและการตรวจสอบ, สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2553, โครงการศกษาตนทนการประกอบการรถโดยสารประจ�าทาง,เสนอตอกรมการขนสงทางบก กระทรวงคมนาคม.

กรมการขนสงทางบกควรจ�ากดสทธในการไดรบใบอนญาตของ ขสมก. และ บขส. เพอสลายการผกขาด แลวกระจายใบอนญาตประกอบการให เ กดสมดลระหว างอปทานและอปสงค อนจะท�าใหผประกอบการมแรงจงใจทจะแขงขนปรบปรงคณภาพบรการ เพมความปลอดภยของรถและการเดนรถ ตลอดจนความเปนธรรมดานราคาและการเขาถงบรการรถโดยสารอยางทวถง

กรมการขนสงทางบกควรปรบปรงการจดทะเบยนและตอทะเบยนผประกอบการ โดยตรวจสอบมาตรฐานรถอยางเขมงวดและโปรงใสพอทจะใหผบรโภครบรและเขาใจพอทจะเลอกใชบรการและสะทอนคณภาพตลอดจนความปลอดภยของรถไดจรงจงทวถงทนการณ

กระทรวงคมนาคมควรทบทวนกลไกธรรมาภบาลในระบบก�าหนดนโยบายก�ากบดแลกจการรถโดยสารสาธารณะ โดยค�านงถงการถวงดลระหว างผ ก� าหนดนโยบาย ผ ก� า กบดแล ผประกอบการ และผบรโภค

078 079

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

รถโด

ยสาร

สาธา

รณะ :

อนต

รายม

ากขน

จากโ

ครงส

รางข

องระ

บบ

ระบบรถโดยสารสาธารณะของประเทศไทย ขาดการสนบสนนและก�ากบดแลอยางจรงจงจากภาครฐมาเปนเวลานาน ปลอยใหเอกชนปรบตวตามความตองการของตลาดโดยใหความส�าคญกบคณภาพ ความปลอดภย ความคมคา และความเปนธรรมนอยเกน ท�าใหเกดปญหาทซบซอนมากยงขน ทส�าคญคอ การแทรกแซงนโยบายเพอประโยชนของผประกอบการภายใตระบบผกขาด

ขอเสนอเบองตนทตองน�ามาพจารณาเพอแกไขปญหาเชงระบบ ไดแก

ตารางท

สรปปจจยทท�าใหเกดอบตเหต และ การบาดเจบ / เสยชวต3 1

2

3

คน

รถ

ถนนและสง

แวดลอม

พนกงานขบรถมพฤตกรรมการขบขทอนตราย

ดดแปลงและใชรถผดประเภท

มจดเสยง จดตดอนตราย ถนนชำารด ไมมปายเตอนทชดเจน

ผโดยสารไมใชอปกรณนรภย

โครงสรางทมนำาหนกรวมจากการดดแปลงสงขน ความแขงแรงของฐานยดเกาะเกาอและพนรถไมมหรอไมไดใชเขมขดนรภย

วสดขางทาง เชน แทงหน เสาไฟฟา ตนไมใหญ เปนตน

ปจจย สาเหตการเกดอบตเหต สาเหตการบาดเจบและเสยชวต

เงอนไขการจดระเบยบรถตใหเกดความเป นธรรมต อทกฝ ายและ เพอเปนการปองกนรถตใหบรการโดยไมถกตองตามกฎหมาย จงไดก�าหนดใหมการบรการรถตโดยสารประจ�าทางทถกตองตามกฎหมายเดนรถในเสนทางไมเกน 250 กโลเมตร ภายใตเงอนไขทเหมาะสม คอ เปนรถใหม หลงคาสง และใชกาซ NGV เปนเชอเพลง ซงบรษท ขนสง จ�ากด (บขส.) เปนผไดรบใบอนญาตประกอบการขนส ง จ�านวน 9 เสนทาง ก�าหนดจ�านวนรถ 34 - 258 คน

2.2) กรณรถตโดยสารทเดนรถระหวางจงหวด ซงเดมเปนรถต (ปายด�า) ใหบรการโดยไมถกตองตามกฎหมายอย ซงสวนใหญอยในเขตภาคใต ปจจบนไดมการจดระเบยบรถดงกลาวเรยบรอยแลว รวมทงไดมการก�าหนดเงอนไขใหมรถต โดยสารปรบอากาศเดนรถบรการระหวางจงหวดในเสนทางทมความเหมาะสม รวมจ�านวน 49 เสนทาง จ�านวน 1,277 คน

ถงแม ว าจะมความพยายามในการจดระเบยบรถตโดยสาร แตปรมาณรถต โดยสารทงถกและผดกฎหมายกมจ� านวนมากขนเรอยๆ โดยเฉพาะกลมทใหบรการระหวางจงหวด ท บขส. เปนผไดรบใบอนญาต (รถหมวด 2) และรถหมวด 3 และ หมวด 4 ทเอกชนเปนผไดรบใบอนญาต โดยทปจจบน มรถตโดยสารประจ�าทางทถกกฎหมายใหบรการอยประมาณ 18,000 คน

โดยสรปในทางเทคนคปจจยท เ กยวข องกบอบต เหตของรถต สาธารณะ แตถาพจารณาจ�าแนก เปน

2 ระยะคอ สาเหตทท�าใหเกดเหต และสาเหตทน�าไปสความรนแรงหรอเสยชวต ดงตารางท 3 จะแบงไดดงน

1. สาเหตการเกดอบตเหต จากการใชบรการรถโดยสารสาธารณะ

1.1 พฤตกรรมเสยงของพนกงานขบรถ

- การใชความเรวเกนกวาทกฎหมายก�าหนด

- การขบชด หรอ จทายรถคนหนา- การขบแซงซาย แซงขวา

เปลยนชองทางเดนรถกะทนหน- พกผอนไมเพยงพอ- การรบผโดยสารเกน1.2 รถดดแปลงทยงไมไดรบการ

ทดสอบตามมาตรฐานสากล - การดดแปลงสภาพรถ โดย

การตดตงทนงเพม และตดตงถงแกส สงผลใหน�าหนกรวมของรถสงขนกวา 400 กโลกรม และมผลตอสมรรถนะของรถในขณะขบข โดย

เฉพาะในชวงทเขาโคงดวยความเรวสงหรอตองหยดหรอเปลยนชองทางกะทนหน

1.3 ถนนและสภาพแวดลอม - ทศนวสย แสงสวางไมเพยงพอ- ถนนช�ารด ไมมปายเตอนท

ชดเจน

2. สาเหตทท�าใหมการบาดเจบและเ ส ย ช ว ต จ า ก ก า ร ใ ช บ ร ก า ร ร ถโดยสารสาธารณะ

- การไมม “เขมขดนรภย” หรอ มแตผโดยสารไมใช

- สภาพโครงสร างตวรถทมน�าหนกหลงจากการดดแปลงสงขน, การยดเกาะของเก าอ ทแขงแรงไมเพยงพอ

- ส ภ า พ ถ น น ท ม จ ด เ ส ย ง จดอนตรายขางทาง

- การใชความเรวสงเกนก�าหนด- การดแลชวยเหลอเมอเกด

เหตเปนไปไดดวยความยากล�าบาก อาทเชน ระบบนรภยของถงแกสทไมไดรบการออกแบบมา

ขอเสนอเชงนโยบำย

กระแสและบทบาทของจกรยานในเมองใหญ

คนไทยกบการขจกรยาน

โดย

ดร. ศรดล ศรธรผอ�านวยการศนยเทคโนโลยประยกต

ดานขนสงและโลจสตกสมหาวทยาลย

เทคโนโลยสรนาร

เรอง

บทความ

080 081

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

คนไท

ยกบก

ารขจ

กรยา

น

การขจกรยานไดรบความนยมเพมขนในชวงหาถงสบปน ในประเทศไทยและทกสวนของโลกจะดวยเหตผลทางดานสขภาพ การอนรกษสงแวดลอม หรอกจกรรมสนทนาการ หรอแมแตเหตผลแฝงในดานเศรษฐกจกตาม หลายประเทศในยโรป เชน เนเธอรแลนด เดนมารก ฝรงเศส และเยอรมนน เปนประเทศทใชจกรยานเปนหลกในการเดนทางในเขตเมองรวมกบการใชระบบขนสงสาธารณะ โดยเฉพาะสองประเทศแรกกลายเปนตนแบบทหลายๆแหงพยายามศกษาวธการจดการการเดนทางดวยจกรยานใหประสบความส�าเรจ แมแตสหรฐอเมรกา ประเทศทพฒนาการคมนาคมขนสง โดย การใชรถยนตเปนหลกมาเปนเวลาชานาน ไดหนกลบมาปรบยทธศาสตรวางแผนการขนสงภายในเมองส แนวทางการพฒนาอย าง ยง ยนหลงจากท เรมตระหนกถงความลมเหลวในการพยายามสรางถนนรองรบรถยนตและใชหลกวศวกรรมจราจรแกปญหาความตดขดททวความรนแรงมากขนในทกๆ ป ในชวงสบปทผานมาเมองใหญอยางนวยอรค บอสตน และซานฟรานซสโก ตางหนมามงเนนการควบคมผงเมอง พฒนาระบบขนสงสาธารณะ และสงเสรมการเดนทางดวยการเดนและจกรยานอยางจรงจง

เมองปอรทแลนดในรฐโอเรกอนกลายเปนเมองตนแบบแหงการเดนทางดวยเทาและจกรยาน ขณะทเมองในอเมรกาสวนใหญยงคงวางแผนพฒนาทางหลวง

และขยายขอบเขตชานเมองออกไปสชนบท ปอรทแลนด กลบเรมโครงการถนนแคบ (Skinny Streets Program) และการจ�ากดขอบเขตเมองอยางจรงจง รวมทงวางแผนเชอมโยงการเดน จกรยาน และระบบขนสงสาธารณะเขาดวยกนอยางมประสทธภาพ ปจจบนประชาชนในเมองปอรทแลนดขบรถเฉลยนอยกวาเมองอนๆอย 20% และมสดสวนผขจกรยานไปท�างานราวสบหาเทาของคาเฉลยของประเทศ ผคนยงมเงนเหลอไปใชจายในดานอน ๆมากกวาการเดนทาง ดงจะเหนไดจากจ�านวนรานหนงสออสระตอจ�านวนประชากรในเมองปอรทแลนดมมากเปนอนดบหนงในสหรฐอเมรกา และมจ�านวนรานอาหารตอหวมากเปนอนดบสามรองจากซแอตเตลและซานฟรานซสโก นอกจากนการพฒนาเมองใหพงพาการเดนและจกรยานเปนหลกกลายเปนสงดงดดใหผทจบการศกษาใหมๆ หลงไหลกนเขามาหางานท�าในเมองมากขน ปอรทแลนดมจ�านวนผทจบการศกษาระดบมหาวทยาลยในชวงอาย 25 ถง 34 ป เพมขนถง 50% ในชวงทศวรรษท 90 ซงคดเปนหาเทาของคาเฉลยในอเมรกา [1]

การขจกรยานในประเทศไทยในชวงสบกว าป ทผานมาเรมตนจากกระแสการใชจกรยานในสถานททองเทยวเชงนเวศหรอสถานททองเทยวหางไกลทยงมการอนรกษวฒนธรรมและสงแวดลอม รวมทงสถานทท องเทยวทยงไมมโครงขายถนนทสะดวกสบายส�าหรบ

การใชรถยนต เชน ปาย เชยงคาน ห ร อ ส โข ทย ถงกระน น กตามตลาดของจกรยานเชาหลายแหงกยงเปนรองจกรยานยนต ประเทศไทยเรมตนตวในการใชจกรยาน อยางชดเจน ในชวงระยะเวลาเพยงไมเกนหาปมานแตแนวโนมไดเปลยนไปอยางรวดเรว จากกลมเลกๆ ของผขบขในชดกฬาพรอมหมวกใบสวยบนจกรยานหรราคาเหยยบแสน ปจจบนเราจะเหนจกรยานสงของหรอจกรยานแมบานกบคนในชดท�างานและชดล�าลองป นอย บนถนนสายหลกในกรงเทพฯ แทบทกสาย วฒนธรรมจกรยานก�าลงกาวขามความเปนกจกรรมสนทนาการเขาส ความเปนจกรยานเพอการ เดนทางในชวตประจ�าวนมากขน แมวาสวนหนงตดสนใจขจกรยานไปท�างานและกลบบานดวยความสนกและทาทายอยไมนอย

การเตบโตขนของจกรยานชวยใหการใชระบบขนสงมวลชนเปนไปไดโดยสะดวกขน โครงขายถนนใน

กรงเทพฯมซอยแยกยอยจ�านวนมหาศาล ขณะทขนสงมวลชนระบบรางหรอรถประจ�าทางไมสามารถเขาถงไดทกพนท ปรมาณผโดยสาร จงจ�ากดอยทระยะในการเดนเทา จากสถานซงปกตจะอย ในระยะ 300 - 500 เมตร ขนอย กบสง อ�านวยความสะดวกในการเดนเทาสภาพอากาศ และกจกรรมดงดดใจระหวางทาง หากจะตองเดนทางไกลกว าน น จ� า เป นต องพงพามอเตอรไซคหรอรถรบจางประเภทอน จกรยานสามารถปลดพนธนาการนโดยสามารถขยายขอบเขตการบรการให แก สถานขนสงมวลชนออกไปอกเปน 1 - 2 กโลเมตร ปจจบนเราจงสงเกตเหน ทจอดรถจกรยานใตสถานรถไฟฟาเตมไปดวยจกรยานหลากประเภท นอกจากจะเปนรปแบบทชวยสงเสรมการเดนทางดวยระบบขนสง มวลชนขนาดใหญทจดจอดหางกนแลวในขณะเดยวกนจกรยานกสามารถทดแทนการเดนทางดวยระบบขนสง

ปจจบนการศกษาความเหมาะสม ของรถไฟความเรวสงทกสายกค�านงถงปรมาณการเดนทางเหลาน เพราะเมอการเดนทางระหวางเมองสะดวกขน ประชาชนจะมความตอง การเดนทางมากขน ทเคยเดนทางกลบบานปละสองครงกอาจจะเปนเดอนละครง

ในตลาดของการเดนทางดวยจกรยาน กเชนเดยวกน “คาใชจาย” ทแพงทสดของการขจกรยานกคอความเสยงตออบตเหต การรณรงคใหมชองทางจกรยาน ใหใสหมวกนรภย หามจอดรถบนถนน บางสาย หรอการเปลยนทศทางฝาระบายน�าทงหลายทงปวงนลวนแลวแตเปนมาตรการเพมความปลอดภยใหแกนกปน อยางไรกตามมาตรการแ ต ล ะ ข อ แต ละส วน ทรณรงค และน�าไปปฏบตในปจจบนเป นมาตรการทปฏบตสบตอกนมา หรอเปนมาตรการทบนทกไวในต�าราวศวกรรมความปลอดภย แตยงดเหมอนวายงไมมการสนบสนนใหม

การศกษาวจยเพอใหไดองคความร ทชดเจนและเหมาะสมส�าหรบสภาพพนทและลกษณะเฉพาะของผขบขในบานเราเทาทควร

ในประเทศองกฤษพบวาถาผ ขจกรยานไมใหสญญาณใดๆ ผขบขรถยนตจะแปลความหมายจากทาทางการมองและการหนของผขจกรยานทเขามาถงททางแยกแตกตางกน [3] หรอแมแตในกรณทมการใหสญญาณมอทชดเจน ผขบขกยงแปลความหมายและตดสนใจผดเกอบครงตอครง การแปลสญญาณผดสวนใหญมกมผลใหผ ขบขลงเลทจะตดสนใจ มเพยงนอยครงทจะท�าใหเกดอบตเหต แตการคนพบทน าแปลกใจจากการศกษานคอ สญญาณมอหรอการสบตากนท�าใหเวลาในการตดสนใจของผขบขรถยนตชาลงและอาจน�าไปสการเกดอบตเหต นอกจากนการศกษาตอเนอง [4] ยงสรปใหเหนวาผขบรถยนตใชความเรวมากขน มระยะประชดมากขน และใชความ

สาธารณะในระยะใกลๆ ไดดวย [2] ขณะทรถยนตกลายเปนเครองวดความส�าเรจในชวตและเปนตวชวดฐานะรวยจน จกรยานท�าหนาทสรางความเทาเทยมในการขนสงใหเกดขนอกครง แตกอนผ ทไมมทางเลอกในการเดนทางจะตองพงพาระบบขนสงสาธารณะทตองยอมรบวาในบางพนทยงมคณภาพและการเข าถงไม ดนก ขณะทผขบรถยนตเองหากไมไดอยในเสนทางทมระบบขนสงสาธารณะทดกเสมอนตดกบอยกบการพงพารถสวนตวโดยไมมทางเลอก การมาถงของกระแสวฒนธรรมการขจกรยานกลายเปนโอกาสทจะขจดความเหลอมล�าทางสงคม ทกคนจะมโอกาสสรางคณภาพชวตของตวเองไดทงการขจกรยานเพอสขภาพ หรอการท�างาน หรอแมกระทงเปนกจกรรมทสรางเสรมความแขงแกรงของชมชนในระยะยาว

รปท 3อาคารจอดรถจกรยานและสงอ�านวยความสะดวกทสถานรถไฟทสคจชโจ กรงโตเกยวประเทศญปน

รปท 2ทจอดรถจกรยานใตสถานรถไฟฟาอารย

จกรยานกบความปลอดภย

ถาเปรยบการเดนทางเปนสนคาในทกตลาดการขนสงและการเดนทางจะมความตองการแฝง (latent demand) หรอความตองการเดนทางทไมสามารถเดนทางได จรงเนองจาก “คาใชจาย” ในการเดนทางทมากเกนไป เมอเกดสภาวะทเหมาะสมเพอจะไดเดนทางจรง ปรมาณการเดนทางเหลาน กจะทะลกออกมาเหมอนน�า กลายเปนปรมาณการเดนทางเหนยวน�า (in-duced demand) ทเกดจากการลดคาใชจายลง ตลาดการบนไดพสจนมาแลวดวยการเปดใหบรการสายการบนตนทนต�าในป พ.ศ. 2545

รปท 1 ปรมาณเทยวการเดนทางโดยใชจกรยานผานสะพานหลกสแหงในเมองปอรทแลนดรฐ โอเรกอน สหรฐอเมรกาทมา: http://bikeportland.org/resources/bikesafety

1

3

2

082 083

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

คนไท

ยกบก

ารขจ

กรยา

น

มนใจไดคอการมชองทางจกรยานจะท�าใหคนรสกปลอดภย และกลาทจะออกมาขบขกนมากขน และนนกหมายถงความปลอดภยทมาพรอมกบจ�านวนคนขจกรยานทมากขน นอกจากนชองทางจกรยานยงท�าใหจกรยานสามารถลงมาวงไดบนถนนอยางมนใจขน เปนการชวยแยกจกรยานออกจากการเดนเทาบนทางเทาอยางชดเจน

หลายประเทศไดจดท�าคมอการออกแบบทางจกรยานขน โดยมรายละเอยดปลกยอยในความพยายามทจะสรางความปลอดภยใหเกดขนแกผขจกรยาน [12, 13, 14] คมอเหลานกลาวถงประเภทของทางจกรยาน มตทเหมาะสม การก�าหนดทศทางการเดนรถยนตและรถจกรยาน ระยะการมองเหน การจอดรถ การจดการความขดแยงททางแยก และเทคนคในการจดการทางแยกตางๆ

ประสบการณในหลายประเทศท�าใหเราเรยนรวาการใชชองทางจกรยานมกจะกอปญหากบระบบขนสงมวลชนทใชชองชาทสดวง การทจกรยานและรถโดยสารประจ�าทางมความเรวทแตกตางกน แตมความเรวเฉลยทเทาๆ กนคอ 20 – 30 กม./ชม. ท�าใหเกดปรากฏการณแซงกลบไปกลบมา ซงเปนชวงเวลาทนาอดอดเปนอยางยง สดทายกจะมฝายหนงทพยายามเรงเครองเพอหนอกฝายหนงใหขาด การมปฏสมพนธกนอยตลอดเวลารวมทงความพยายามทจะสลดใหหลดออกจากปรากฏการณดงกลาวเปนชวงทท�าใหเกดความเสยงตอการเกดอบตเหตสง นอกจากนรถทจอดอยตามขางถนนกคงเปนไมเบอไมเมากบทางจกรยานอย ตอไป

ทางจกรยานไม ว าจะออกแบบอยางดแคไหนกจะไมกลายเปนโครงขายคมนาคมทมประสทธภาพไดถาไมสามารถหามจอดรถขางถนนไดรอยเปอรเซนต ช ว ง ท จ ก ร ย า น ต อ ง เ บ ย ง อ อ ก ข ว า เพอหลบร ถทจอดเหล าน จะ เป นจ งหวะเส ยงอนตรายท สดแ ล ะ เ ม อ จ ก ร ย า น ต อ ง ก า ร ผ า น ท า ง แ ย ก ก ค งปฏเสธไมไดวาจะตองมการออกแบบสญญาณไฟจราจรทซบซอนมากยงขน หรอถาทางแยกมพนทพอเพยงกสามารถคงจงหวะไฟสญญาณจราจรเดมแตปรบใชการแบงพนท เ พอเ พมความสามารถในการมองเหนดงแนวคดตวอยางจากประเทศเนเธอรแลนด [15]ในรปท 4 แตแนวคดแบบนจะใชงานไดคนขบรถยนตจะตองมความเคารพในสทธของนกปนอยพอสมควร เรองนคงต องใช เวลาปรบตวพกใหญในบ านเรา

รปท 4 การออกแบบทางแยกส�าหรบจกรยานในประเทศเนเธอรแลนดเพอเพมทศนวสยและลดจดขดแยงทมา: http://www.knoxgardner.com/category/bicycling/page/2/

ระมดระวงนอยลงเมอขบผานผขจกรยานแบบแขงขนทใสหมวกนรภยและใสชดขจกรยานเตมยศ ผลสรปนคงไมไดตงใจชกจงใหเลกใหสญญาณมอ เลกใชจกรยานราคาแพงหรอเลกใชอปกรณเพอความปลอดภย เพยงแตจะชให เหนว าผ ขบขรถยนตยงไมค นชนกบผ ขจกรยาน ความปลอดภยในการขบขสวนใหญจงไมไดเกดจากการจดการจราจร การใชอปกรณ และเครองหมายจราจรเพอความปลอดภยเทานน แตยงเกดจากการสรางความค นเคยและความเขาใจกนระหวางผขบขรถยนตและรถจกรยาน ดงทหลายการศกษาบงชตรงกนวายงมปรมาณจกรยานมากขนเทาไหร ยงมความปลอดภยมากขนเทานน [5, 6, 7]

ความปลอดภยทเกดขนเปนเหมอนการประหยดจากขนาด (Economies of Scale) กลาวคอ เปนการลดอบตเหตจากการสรางความตระหนกดวยจ�านวนทมากขน เมอมปรมาณจกรยานบนถนนมากขนจนถงระดบหนง ผขบขรถยนตจะรบรและใชความระมดระวงสงขน ประเทศในยโรปทประชาชนใชจกรยานเดนทางเปนเรองธรรมดาจงมอตราการเกดอบตเหตจกรยานตอจ�านวนจกรยานคอนขางต�า ยงไมมใครแนใจวาในกรงเทพฯ หรอทอนๆ ในประเทศไทย จะตองมปรมาณจกรยานมากขนาดไหนทจะท�าใหเกดปรากฏการณ “Safety by numbers” เชนในยโรป แตพจารณาจากสถานการณแนวโนมในปจจบน เราคงจะคอยๆ ขยบเขาใกลจดนนเขาไปทกท

Smart Growth Manual [8] แบงระดบทางสญจรส�าหรบจกรยานออกเปนสประเภทโดยพจารณาตามสทธในการใชทาง คอ เสนทางจกรยาน (Bicycle Trail) ชองทางจกรยาน (Bicycle Lane) ถนนจกรยาน (Bi-cycle Boulevard) และทางรวม (Shared Lane) เสนทางจกรยานเปนทางเฉพาะทรถประเภทอนใชดวยไมได เชน ทางตามสวนสาธารณะหรอตามธรรมชาต และทางทกนเขตไวบนทางเทา ชองทางจกรยานเปนเขตทกนออกตางหากส�าหรบทางจกรยานโดยมทกนชดเจนอยางทถนนพระอาทตยก�าลงท�าเปนโครงการน�ารองอยในตอนน และดเหมอนมมมองของ “ทางจกรยาน”จะเดนมาในแนวน สวนถนนจกรยานเปนทางทรถยนตและรถจกรยานสามารถใชรวมกนได แตใชวธการยบยงจราจร (Traffic Calming) รปแบบตางๆ ใหรถม

ความเรวนอยลง ในบางครงความเสยงในการขจกรยานทเกดขนจรงสวนทางกบความเชอแตดงเดมเนองจากวศวกรรมจราจรทเราพงพาอยไมไดค�านงถงจตวทยาของผขบขจกรยานและผขบขรถยนต ขณะทบานเราก�าลงเรยกรองใหมชองทางจกรยาน ในตางประเทศยงเปนทถกเถยงกนถงความเหมาะสมของชองทางจกรยาน การศกษาหลายครงพบวาการตเสนแบงจกรยานออกมาในลกษณะชองทางจกรยานหรอ bicycle lane กลบท�าใหมความเสยงในการเกดอบตเหตมากกวาการปลอยใหมการขบขแบบปะปนกน [9] ทเปนเชนนกอาจจะเปนดวยเหตผลเรองความตระหนกถงอนตรายเชนเดยวกนมความเปนไปไดทชองทางจกรยานจะท�าใหผขบขรถยนตรสกวาจกรยานถกแบงแยกออกไป ขณะทผขบขจกรยาน

4

กรสกเชนเดยวกน จงท�าใหผขบขรถทงสองประเภทผอนคลาย และไมใชความระมดระวงมากเทาทควร อยางไรกตามการสรปวาชองทางจกรยานมความไมปลอดภยนนอาจจะไมถกตองเสยทเดยวนก หลายการศกษากสามารถสรปไดวาการมชองจกรยานจะท�าใหเกดความปลอดภยมากกวาโดยเฉพาะในเสนทางทมความเรวในการออกแบบมาก [10, 11] การศกษาในสหรฐอเมรกาสรปวาความปลอดภยของการขบขจกรยานไมไดขนอยกบลกษณะของชองทางจกรยาน แตขนอยกบการออกแบบรายละเอยด การใสใจองคประกอบในแตละสวน ใหสอดคลองกบพนท ลกษณะของถนนและลกษณะของผขบขมากกวาไมวาชองทางจกรยาน หรอแนวทางการการจดการทางจกรยานจะท�าใหการขจกรยานปลอดภยหรอไมกตาม อยางนอยสงทเรา

084 085

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

คนไท

ยกบก

ารขจ

กรยา

น

แนวความคดเพอใหจกรยานอยร วมกบรถยนตได ด วยต นทนท ถกกว าแนวความคดหนงคอการออกแบบทางกายภาพของถนนดวยระบบยบยงจราจร ซงเปนศาสตรเกยวกบการออกแบบแนวถนนและใชองคประกอบตางๆ เพอลดความเรวและเพมความปลอดภย ไมวาจะท�าใหถนนมความคดเคยวมากขน ใชชองจราจรทแคบลง การทาสตเสนใหรสกถงความอนตราย หรอการสรางเนนชะลอความเรวในรปแบบตางๆ นอกจากนน การออกแบบใหระบบขนสงตางๆ มาอยรวมกนกเปนการสรางความตระหนกใหผ ขบข ยานพาหนะความเรวสงมความระมดระวงมากขน

Complete Street เปนการออกแบบถนนใหปลอดภยและเปนประโยชนแกผเดนทางทกเพศ ทกวย และทกรปแบบการเดนทาง [16] ซงจะแบงเปนสรปแบบหลกคอ รถยนตสวนตว ระบบขนสงสาธารณะ รถจกรยานและการเดนเทา มการจดวางเสนทางในแตละรปแบบท�าใหสะดวกสบายในการเดนเทา การขามถนนและการ ขจกรยาน Complete Street ไมมรปแบบทตายตวขนอย

กบรปแบบการเดนทางทมอย ลกษณะกจกรรม และความตองการของประชาชนในแตละพนท รปท 5 แสดงรปตดตวอยางของ complete street แตบางแหงอาจจะมชองทางเดนรถประจ�าทางและชองทางจกรยานแยกออกมาพเศษ บางแหงอาจจะมรถรางเบาวงทบซอนอยกบชองทางจกรยานหรอแมแตชองทางรถยนต แตการออกแบบจะอาศยหลกส�าคญเดยวกนคอการผสมผสานรปแบบการเดนทางเขาไวดวยกน เพอเปนการรกษาระดบความเรวของแตละรปแบบไวไมใหแตกตางกนมากนก และเปนการเพมความรบรและระมดระวงในการขบขทกรปแบบ รปท 6 แสดง complete street ในซรค สวสเซอรแลนดทมทงทางเทา ชองทางจกรยาน ทางรถยนตและทางส�าหรบรถรางเบาหรอ Tram ในแหงเดยว รปท 7 แสดง Complete Street ทออกแบบชองทางจกรยานใหมการเบยงผานทางตดกบรถเลยวเพอใหมทศนวสยทดขน แนวคด complete street นน�าไปใชกบถนนชมชนหลายแหงในยโรป และก�าลงเปนท

แพรหลายในอเมรกาและแคนาดา หลายเมองออกกฎหมายบงคบใหมการพจารณาองคประกอบของ complete street ในการออกแบบถนนในเมอง แมวาสวนใหญจะไมไดมการระบขอก�าหนดเฉพาะเจาะจงในรายละเอยดกตาม

จกรยานเปนทร จกของคนไทยมาตงแต สมยรชกาลท 5 โดยชาวตางชาตทเขามาท�ากจกรรมตางๆ ในเมองไทย [17] มจดการประชมรถจกรยานเปนครงแรกทวงบรพาภรมยเนองในโอกาสทกรมหลวงพษณโลกประชานาถ เสดจกลบจากยโรป โดยพระบาทสมเดจพ ร ะ จ ล จ อ ม เ ก ล า เ จ า อ ย ห วเสดจพระราชด�าเนน เมอวนท 9 กรกฎาคม พ.ศ. 2442 หลงจากนน เมอจกรยานมราคาถกลง การเดนทางด ว ย จ ก ร ย า น ก ก ล า ย เ ป น ทแพร หลายไปในเวลาอนรวดเรวจ น ต อ ง ม ก า ร อ อ ก ร ะ เ บ ย บ ใ ห

ผ ใช รถจกรยานตองจดทะเบยนจกรยานเปนพาหนะประเภทลอเลอน โดยก�าหนดใหไปจดทะเบยนทกรมทางหลวงแผนดน ในป พ.ศ. 2496 มผน�าจกรยานไปจดทะเบยนเปนจ�านวนมากถง 11,867 คน

ประเทศไทยมการพฒนาจากวถชวตทพงพาจกรยานและระบบขนสงสาธารณะไปสสงคมแหงการใชรถยนตมาเปนเวลาหลายสบป การปรบเปลยนจากการเดน จกรยานและใชระบบขนสงสาธารณะ ไปสการขบรถเปนเรองทเกดขนงายและไมตองการวางแผน การปรบเปลยนในทศทางดงกลาวอาศยเพยงแรงจงใจทางเศรษฐศาสตรในการตอบสนองความตองการตามธรรมชาต ขณะทการปรบเปลยนในทศทางยอนกลบ คอการยายคนขบรถมาสการเดนเทา การขจกรยานและระบบขนสงสาธารณะจะตองอาศยการศกษาพฤตกรรมผ เดนทาง การวางแผนการขนสงเพอตอบสนองความตองการรวมทงการวางแผนการจดการองคกรทมหนาทก�ากบดแลและน�านโยบายไปปฏบตอยาง เปนรปธรรม การวจยสองฉบบ

การจดการความปลอดภย

กำรใชจกรยำนในเมองไทย

รปท 5 ตวอยางภาคตดขวางของ Complete Streetทมา: Federal Highway Administration (http://www.fhwa.dot.gov/publications/publicroads/10mayjun/05.cfm)

รปท 6 Complete street เมองซรค ประเทศสวสเซอรแลนดทมา: http://pantographblog.blogspot.com/

รปท 7 Complete Street เมองเซนตหลยสประเทศสหรฐอเมรกาทมา: http://trailnetstl.blogspot.com/2010/05/com-plete-streets-bill-introduced-in-st.html

5

6 7

086 087

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

คนไท

ยกบก

ารขจ

กรยา

น

[18, 19] เปดเผยอปสรรคส�าคญในการสงเสรมการใชจกรยานใ นประเทศไทย กล มผ ท ยงไม ใช จกรยานเหนวาอปสรรคส�าคญทท�าใหตดสนใจไมใชจกรยานสวนใหญเปนปจจยทมสวนเกยวของของความสะดวกในการเดนทาง ไดแก การทจกรยานไมสามารถใชส�าหรบการเดนทางในระยะไกล โดยจะตองพงพาระบบการเดนทางอ น ด ว ย ก า ร ใ ช จ ก ร ย า น ย น ต ท ม ความสะดวกสบายมากกวา และสดทายคอสภาพอากาศเมองรอนของประเทศไทย สวนกล มท ใช จกรยานอยแลวจะมองเรองความปลอดภยเปนหลก อปสรรคทส�าคญในการใชจกรยานส�าหรบกลมนไดแก สภาพอากาศโดยเฉพาะฝนตก รองลงมาเปนความเสยงตอการเกดอบตเหต และความไมมว น ย ของผ ใช รถยนตซงพอทจะอนมานไดวาเปนปจจยทเกยวกบความเสยงตอการอบตเหตเชนกน

โครงสรางของเมองสวนใหญในประเทศไทยใช ถนนเป นแนวแกนหลกในการก�าหนดทศทางการเตบโต และม งเนนอ�านวยความ

สะดวกตอการเดนทางดวยรถยนตเปนส�าคญ ดงนนเมองเหล า นจ งมการขยายตวออกไปในแนวราบ ประชาชนตองเดนทางในระยะไกล เสนทางการเดนทางเปนถนนสายใหญทมวตถประสงคเพอใหรถยนตเดนทางดวยความรวดเรว โครงขายถนนเหลานไมไดเอออ�านวยตอการเดนทางดวยจกรยาน เมองยงขยายออกไปมากเทาใดผคนในเมองกจ�าเปนตองพงพาการเดนทางดวยรถยนตหรอจกรยานยนตมากขนเท านน ป ร ะ ก อ บ ก บ ราคาของจกรยานยนต ท ถกลงและโปรแกรมการผอนระยะยาวทท�าใหจกรยานยนตเปนสงทสามารถซอหาครอบครองไดโดยงาย คนไทยโดยเฉพาะในตางจงหวดจงตดการใชจกรยานยนตในการเดนทางไมว าจะเป นในระยะใกลหรอไกลการพฒนาโครงขายทางจกรยานในเมอง ภมภาคทผานมาดวยการก�าหนดเสนทางทครอบคลมไปยงพนทอยอาศยและพนททองเทยวตางๆ จงเปนความพยายามทยงไมประสบความส�าเรจเทาทควรเนองจากขาดกลยทธทจะสรางความไดเปรยบและความดงดดใจใหหนมาใชจกรยานแทนจกรยานยนต เมองทมปรมาณผใชรถจกรยานเพมขนอยางชดเจนไดแกเมองทองเทยว และผขจกรยานสวนใหญกเปนผมาเยอนทใชจกรยานเพอการทองเทยวและสนทนาการเทานน

สถตอบตเหตบนทองถนนในบานเราไมไดมการแยกประเภทไวอยางชดเจน สถตของผประสบอบตเหตจากจกรยานถกบนทกรวมไวกบคนเดนเทา และไมไดถกปรบใหเปนอตราการเกดอบตเหตตอระยะทางการใชจกรยานรวม จงคอนขางสรปไดยากวาการขจกรยานมความเสยงตอการเกดอบตเหตสงหรอต�ากวาคาเฉลยในประเทศอน และความวตกกงวลเรองความปลอดภยในการใชจกรยานเปนเรองทสมเหตผลหรอไม อยางไรกตาม ขอก�าหนดหรอมาตรการทเกยวกบ

ออนไลนประเภทตางๆ การทองเทยวดวยจกรยานมความตองการมากขนเรอยๆ จนถงระดบทมการจดทวรจกรยานไปตามทตางๆ ทงในกรงเทพฯ และตางจงหวด ส�าหรบผ ทไมมจกรยานเปนของตวเองกมบรการใหเชาจกรยานเพอทจะรวมเดนทางไปกบทวรเหลานแบบครบวงจร

นอกจากจะเปนทางเลอกในการทองเทยวแลว จกรยานไดกลายเปนอกรปแบบทางเลอกหนงในการรบสงเอกสาร บรษทไบคเซนเจอร [21] เปนบรษทเดยวทด�าเนนธรกจการสงพสดและเอกสารดวยจกรยาน โดยเรมจากการรวมตวกนของนกป นทท�างานประจ�าและตองการจะท�างานรบสงเอกสารเปนงานอดเรก ภายหลงธรกจไดรบความนยมมากขนจนขยายกจการและเปดรบสมครนกป นสงของและเอกสารทท�างานเตมเวลา ดวยอตราคาบรการและเวลาทไมแตกตางจากมอเตอรไซครบจางมากนก [22] ปจจบนธรกจรบสงเอกสารดวยจกรยานกลายเปนตวเลอกทไดรบความนยมจากคนท�างานรนใหมทใสใจกบสงแวดลอมและการประหยดพลงงาน

ความปลอดภยตางๆ มกอย ในรปค�าแนะน�าหรอขอเสนอแนะ แตยงไมมกฎหมายและมาตรฐานรองรบรปแบบการเดนทางดวยจกรยานอยางชดเจน

พระราชบญญตขนสงทางบก พ.ศ. 2522 เปนพรบ. ฉบบเดยวในปจจบนทกลาวถงจกรยาน พรบ. ฉบบนก�าหนดใหรถจกรยานตองมหามลอทสามารถท�าใหรถจกรยานหยดไดทนท (หากยดตามกฎหมายนจะท�าใหจกรยานฟกซเกยรทก�าลงเปนทนยมในหมนกปน และไมมเบรคมอแตใชการเบรคดวยการปนยอนทางกบการหมนของลอ กลายเปนประเภทจกรยานทผดกฎหมาย) จกรยานจะตองมกระดงทไดยนไกลอยางนอยสามสบเมตร และโคมไฟสองสวางหนารถ สวนไฟหลงรถอนโลมใหตดวตถสะทอนแสงได นอกจากนยงบงคบใหรถจกรยานขบใหชดขอบทางดานซายของทางเดนรถ ไหลทาง หรอทางทจดท�าไวส�าหรบรถจกรยาน จดทนาสนใจอกจดหนงของกฎหมายฉบบนคอ หามไมใหมการบรรทกบคคลอน หรอหามซอนทายกน เวนแตจะเปนจกรยานสามลอเทานน (มาตรา 83 วรรค 5) แตส�าหรบรถจกรยานยนตสามารถบรรทกผโดยสารได (มาตรา 121) กฎหมายยงระบไวอยางกวางๆ วาตองไมขบโดยประมาทหรอนาหวาดเสยว แตไมมรายละเอยดขอบงคบทเกยวกบลกษณะของทางจกรยานและสทธของจกรยานในการใชทางโดยเฉพาะเจาะจง

ขณะทกระแสการใช จกรยานในเมองไทยเพมปรมาณขนอยางรวดเรว ผใชรถใชถนนเรมมความคนเคยกบภาพคนขจกรยาน นบเปนโอกาสอนดทจะเรมก�าหนดมาตรฐานการพฒนาเมอง วางโครงขายการเดนทางและการเชอมตอ สงอ�านวยความสะดวก ปรบปรงกฎหมายใหสอดคลองกบสถานการณ รวมทงใหความรแกคนทวไปเพอสงเสรมการใชจกรยานใหเปนทางเลอกหลกทเหมาะสมในการเดนทางในอนาคต

ปรมาณการเดนทางดวยจกรยานทเพมขนอยางรวดเรวเปนโอกาสของธรกจอยางนอยสามประเภท ธรกจการซอขายจกรยานกลายเปนงานทสรางงานสรางรายไดใหกบหลายคน จกรยานทนยมในตลาดมทงแบบมอหนงแกะกลองจนถงมอสองมอสามทซอขายตอกนเปนทอดๆ ทงในประเทศเองและน�าเขามาจากตางประเทศ จกรยานญปนดเหมอนจะครองตลาดจกรยานมอสองในปจจบนดวยความหลากหลาย ราคา และรปลกษณทถกใจคนไทย พนทวางตามชานเมองหลายแหงถกดดแปลงเปนโกดงเกบ ซอมแซม ปรบปรงและซอขายจกรยานกนอยางคกคก นอกจากงานมอเตอรโชวทมาชานานสถานทจดงานแสดงสนคาเรมมโอกาสตอนรบงานซอขายจกรยานบาง รวมทงเวบไซตขายของตางๆ กมสนคาจกรยานซอขายกนสะพด บางแหงมจกรยานประเภทตางๆ ใหเลอกหลายพนคน

ในอดตจกรยานไดรบการจบคกบการทองเทยวเชงนเวศมาชานาน แตถกลดทอนสวนแบงการตลาดจากความไดเปรยบเรองความรวดเรวของจกรยานยนตและความสะดวกสบายของรถยนตหรอรถตมาตลอด ตอเมอคนเมองรสกอมตวกบชวตทวนวายและเรงรบ การโหยหาความแตกตางในการทองเทยวท�าใหความรวดเรวและความสะดวกสบายตกเปนเรองรอง แนวคดการใชชวตอยางชาๆ (Slow Living หรอ Slow Life) และเรยบงายกลบกลายมาเปนกระแสหลก จกรยานจงไดกลบมาเปนตวเอกของการทองเทยวอกครง ในวนหยดสดสปดาหเราจะเหนรถทแบกจกรยานขนหลงคาขบออกไปตามสถานททองเทยวตางๆ หรอบางครงกเหนกองทพนกปนออกผจญภยตงแตตนทางถงปลายทางโดยไมตองพงพารถยนต ธรกจเชาจกรยานตามสถานททองเทยวทเคยซบเซากลบมาเฟ องฟขนอกครง ภาพของจกรยานญป นสสดกบฉากหลงสสวยของตก ภาพจกรยานเกาๆ กบทงนาปาเขาหรอรานกาแฟชอดงกลายเปนรปทเหนไดจนชนตาในสอสงคม

จกรยำนกบโอกำสทำงธรกจ

รปท 8นกปนในสงกด Bikexenger

8

088 089

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

คนไท

ยกบก

ารขจ

กรยา

น

นโยบายเงนทน รวมทงบคลากร แตยงมองคประกอบทยงตองการความเอาใจใส ไดแก การสรางองคความรทเหมาะสมกบสภาพแวดลอมและวฒนธรรมของคนไทยเพอสงเสรมการพฒนารปแบบการเดนทางดวยจกรยานใหสมบรณครบถวน การศกษาทบทวนองคความรเรองจกรยานจากตวอยางในตางประเทศจะชวยใหเรามความตระหนกและระมดระวงในการก�าหนดแผนการพฒนามากขน การศกษาวจยพฤตกรรมตางๆ ของผขบขจะชวยใหการออกแบบโครงขายจกรยานมความปลอดภยและมประสทธภาพ การบรณาการระหวางหนวยงานทมหนาทรบผดชอบดานระบบขนสงสาธารณะ ดานการวางผงเมอง และดานการจดการองคกรจะท�าใหการพฒนามความสอดคลองและสามารถตอบสนองความตองการทแทจรงของผเดนทางได สงทส�าคญทสด ทงผขบขรถยนต ผใชจกรยาน คนเดนเทาและผทเดนทางดวยระบบขนสงสาธารณะจะตองมความรความเขาใจ รวมทงยอมรบการมอยและสทธของแตละฝายจะท�าใหสงคมการเดนทางของเราด�าเนนไปไดอยางมประสทธภาพและอยรวมกนไดอยางยงยน

ปรมาณนกปนจกรยานทเพมขนอยางเหนไดชดในชวงไมกปทผานมาสะทอนใหเหนวาคนไทยมความ ตนตวดานสงแวดลอมและการประหยดพลงงาน รวมทงใสใจสขภาพกนอยางเอาจรงเอาจง วฒนธรรมจกรยานทกอตวขนมความแขงแกรงและเปนโอกาสทดในการใชจกรยานเปนเครองมอในการสรางคณภาพชวตทดใหกบประชาชน ปจจบนภาครฐหนมาใหความใสใจกบเสยงเรยกรองของประชาชนทตองการใหจดหาจกรยานเปนทางเลอกในการเดนทางมากขน หนวยงานรฐทงในสวนกลางและสวนภมภาคเรมปรบยทธศาสตรในการพฒนาโครงสรางพนฐานและองคประกอบตางๆ ให อยบนพนฐานของการใชจกรยานและการขนสงอยางยงยน เครอขายทางสงคมรวมทงภาคเอกชนกไดมการรวมตวท�ากจกรรมตางๆ ทเกยวกบจกรยานอยางคกคก

อยางไรกตาม จกรยานยงถอวาเปนสงทหางหายจากคนไทยมานานหลายสบป การพฒนาวฒนธรรมจกรยานใหยงยนตองอาศยความพรอมในหลายดาน ขณะทจดสนใจของทกภาคสวนม งเน นมาทการขจกรยาน ปจจบนจงถอไดวาเรามความพรอมทางดาน

บทสรปและทศทำงในอนำคต

อางอง(1.) Speck, J. (2012). Walkable City: How Downtown Can Save America, One Step at a Time; Farrar, Straus and Giroux.

(2.) Walker, J. (2011) Human Transit: How Clearer Thinking about Public Transit Can Enrich Our Communities and Our Lives, Island Press.

(3.) Walker, I. (2005). Signals are informative but slow down responses when drivers meet bicyclists at road junctions, Accident Analysis & Prevention. Vol. 12/2005; 37(6): 1074-85.

(4.) Walker, I. (2007). Drivers overtaking bicyclists: objective data on the effects of riding position, helmet use, vehicle type and apparent gender, Accident Analysis & Prevention Vol. 4/2007; 39(2):417-25.

(5.) Schepers, P. (2011). Does more cycling also reduce the risk of single-bicycle crashes?, Injury Prevention 11/2011; 18(4):240-5. DOI:10.1136/injuryprev-2011-040097. Accessed 8 October 2013.

(6.) Robinson, D.L. (2005). Safety in numbers in Australia: more walkers and bicyclists, safer walking and bicycling. Health Promotion Journal of Australia; 6:47-51.

(7.) Elvik R. (2009). The non-linearity of risk and the promotion of environmentally sustainable transport, Accident Analysis Prevention; 41:849–855.

(8.) Duany, A., Jeff Speck, J. and Lydon, M. (2009). The Smart Growth Manual, McGraw-Hill Professional; 1 edition.

(9.) Wee, J.H., Park, J.H., Park, K.N., and Choi, S.P. (2012). A comparative study of bike lane injuries, The journal of trauma and acute care surgery 02/2012; 72(2):448-53. DOI:10.1097/TA.0b013e31823c5868. Accessed 12 October 2013.

(10.) Hallett, I., Luskin, D., and Machemehl, R. (2006). Evaluation of On-Street Bicycle Facilities Added to Existing Roadways, Technical Report FHWA/TXDOT-06/0-5157-1.

(11.) Moritz W.E. (1996). Adult Bicyclists in the United States -Characteristics and Riding Experience in 1996, PRE-PRINT copy of paper 98-0009, Transportation Research Board.

(12.) Federal Highway Administration (FHWA) Safety Program, Bicycle Lane, FHWA Course On Bicycle And Pedestrian Transportation, http://safety.fhwa.dot.gov/ped_bike/univcourse/pdf/swless19.pdf. Accessed 8 October 2013.

(13.) Chicago’s Bike Lane Design Manual, http://www.downtowndevelopment.com/pdf/chicagosbikelanedesignguide.pdf Accessed 8 October 2013.

(14.) New South Wales Bicycle Guidelines, http://www.bicycleinfo.nsw.gov.au/downloads/nswbicycleguidelines_12a_i.pdf Accessed 6 October 2013.

(15.) Junction design the Dutch - cycle friendly - way, DOI: http://youtu.be/FlApbxLz6pA Accessed 8 October 2013.

(16.) Smart Growth America, http://www.smartgrowthamerica.org/complete-streets/complete-streets-fundamentals. Accessed 9 October 2013.

(17.) ชมรมจกรยานเพอสขภาพแหงประเทศไทย. ยคการใชจกรยาน http://www.thaicyclingclub.org/content/general/knowledge/detail/624 สบคน 22 ธนวาคม 2556

(18.) ดร.จกรพพฒน อศวบญญาเลศและคณะ 2554. ทำาไมคนไทยจงไมนยมใชจกรยาน http://www.thaicyclingclub.org/sites/default/files/thamaimkhnaithycchuengaimniymaichcchakryaan_dr.cchakrphiphathnaelakhna.pdf สบคน 22 ธนวาคม 2556

(19.) ดร.วตยา ปดตงนาโพธและคณะ 2554. แรงจงใจและอปสรรคในการใชจกรยานสำาหรบคนเดนทางดวยจกรยานในประเทศไทย http://www.thaicyclingclub.org/sites/default/files/aerngcchuungaicchaelaupsrrkhainkaaraichcchakryaansamhrabkhnedinthaangdwyc chakryaanainpraethsaithy_khunwiydaaaelakhna.pdf สบคน 22ธนวาคม 2556

(20.) ศนยทนายความทวไทย. พระราชบญญตขนสงทางบก พ.ศ. 2522 http://www.thailandlawyercenter.com/index.php?lay=show&ac=article&Id=538974189&Ntype=19 สบคน 21ธนวาคม 2556

(21.) Bikexenger, www.bikexenger.com

(22.) http://www.iurban.in.th/highlight/bikexenger

090 091

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

คนไท

ยกบก

ารขจ

กรยา

น

ความปลอดภยในการขนสงสนคาอนตราย

ทางถนนกบการเขาสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน

โดย

รศ.ดร.ศกดสทธ เฉลมพงศคณะวศวกรรมศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย

เรอง

บทความ

092 093

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

ความ

ปลอด

ภยใน

การข

นสงส

นคาอ

นตรา

ยทาง

ถนน

กบกา

รเขา

สประ

ชาคม

เศรษ

ฐกจอ

าเซย

น

ความเปนมา

ต า ม ค� า น ย า ม ข อ ง อ ง ค ก า รสหประชาชาต สนค าอนตราย (Dangerous Goods) หมายถง สงของหรอวตถทสามารถกอใหเกดความเสยงอนตรายอยางมนยส�าคญตอมนษย สขภาพ ทรพยสน และส งแวดล อม เม อขนส ง ในปรมาณมาก (UNECE, 2013) สนคาอนตรายทมการขนสงทางถนนในประเทศไทยสวนใหญเปนน�ามนเชอเพลง กาซปโตรเลยมเหลว และกาซธรรมชาตอด ซงมความเสยงอนตรายทจะเกดเพลงไหมหรอการระเบดระหวางการขนสง นอกจากนยงมสนคาพวกสารเคม หรอเคมภณฑซงอาจมความเสยงอนตรายดานความเปนพษ สงผลเสยตอสขภาพ หรอสงผลกระทบตอสงแวดลอมหากมการรวไหลระหวางการขนสง จะเหนไดวาการพฒนาดานอตสาหกรรมอยางตอเนองของประเทศไทยท�าใหมความจ�าเปนตองขนส งสนค าอนตรายเ พมขนในปรมาณมาก จงท�าใหอบตเหตทเกดจากการขนสงสนคาอนตรายในทองถนนมโอกาสเกดบอยครงขนตามไปดวย โดยเฉพาะอยางยงในเสนทางทมการขนสงสนคาอนตรายอยางหนาแนน เชน ทางหลวงหมายเลข 7 ซงมการ

ขนสงสารตงตนอตสาหกรรมทน�าเขาผานทางทาเรอแหลมฉบง และเสนทางเชอมตอนคมอตสาหกรรมตางๆ เชน นคม อ ต ส า ห ก ร รมมาบตาพด ซงมการขนสงสนคาอนตรายเขาออกในปรมาณมาก นอกจากน ยงมสนคาอนตรายบางประเภททมการขนสงทางถนนไปยงพนทตางๆ โดยทวไป เชน กาซปโตรเลยม น�ามนเชอเพลง อกดวย ซงจะเหนไดวา การขนส งสนค าอนตรายทางถนนนนเกดขนควบคไปกบการพฒนาเศรษฐกจและอตสาหกรรม จงมความจ�าเปนตองมการควบคมอย างเข มงวดเพอความปลอดภยสาธารณะ

การเขาส ประชาคมเศรษฐกจอาเซยนในป ค.ศ. 2015 มแนวโนมจะชวยกระตนปรมาณการคาระหวางประเทศในภมภาคอาเซยน ซงคาดวาจะท�าใหปรมาณการขนสงสนคาอนตรายขามแดนเพมขนดวย และหมายถงความเสยงต อการเกดอบตภยจากการขนสงสนคาอนตรายทอาจเพมขนเชนกนหากไมไดรบการควบคมความปลอดภยอยางไดมาตรฐาน โดยประเทศไทยจะตองเตรยมความพรอมในการควบคมผประกอบการขนสงสนคาอนตรายจากประเทศเพอนบานซง

จะสามารถน�ารถขนสงสนคาผานเขามาในประ เทศไทยได ทงน ระบบควบคมความปลอดภยการขนสงสนคาอนตรายทมใชอย ไปในประเทศไทยนน เกดจากความพยายามแกปญหาอบตเหตทางถนนทพบบอย อาท รถบรรทกกาซหรอรถบรรทกน�ามนพลกคว�าท�าให มสารอนตรายรวไหลเป นอนตรายต อประชาชน ตอมามความพยายามจะขยายขอบเขตใหครอบคลมถงการขนสงสนคาอ น ต ร า ย ป ร ะ เ ภ ท อ น ๆ เ ช น สารเคมอตสาหกรรมตางๆด วย แตกยงมปญหาเกยวกบกฎหมายและโครงสรางหนวยงานรบผดชอบ จ ง ท� า ใ ห ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย ย ง ไ ม มระบบควบคมการขนส งสนค าอนตรายทางถนนทสมบรณ และอาจเป นป ญหาในการควบคมทจะต องบงคบใช กบผ ประกอบก า ร ข น ส ง ต า ง ช า ต ใ น อ น า ค ตภ า ย ห ล ง ก า ร เ ข า ส ป ร ะ ช า ค มเศรษ ฐ ก จ อ า เซยน บทความนจะชให เหนความส�าคญของการพฒนาระบบก�ากบดแลการขนสงสนคาอนตรายทางถนนใหเปนไปตามมาตรฐานสากล ซงจะชวยสรางความปลอดภยในการขนสงสนคาอนตรายอยางยงยนตอไป

การควบคมการขนสงสนคา

อนตรายทางถนนในประเทศไทย

สถตอบตเหตในการขนสง

สนคาอนตรายในประเทศไทย

การควบคมการขนสงสนคาอนตรายทางถนนในประเทศไทยเรมตนอยางจรงจงภายหลงการเกดอบตเหตรถบรรทกกาซ LPG พลกคว�าบรเวณถนนเพชรบรตดใหม เมอวนท 24 กนยายน พ.ศ. 2533 โดยแทงกบรรจกาซทไมมความแขงแรงตามมาตรฐาน เมอรถเกดการพลกคว�าท�าใหแทงกไดรบความเสยหายและมกาซรวไหล เกดการระเบดและเพลงไหม ท�าใหมผบาดเจบและเสยชวต และทรพยสนเสยหายเปนจ�านวนมาก เหตการณดงกลาวท�าใหภาครฐใหความส�าคญกบการควบคมการขนสงสนคาอนตรายโดยอาศยพระราชบญญตวตถอนตราย พ.ศ. 2535 โดย พ.ร.บ. นใหอ�านาจกระทรวงตางๆ ซงรบผดชอบเกยวกบวตถอนตรายแตละชนดไปออกกฎระเบยบเพอควบคมการผลต น�าเขา สงออก มไวในครอบครองวตถอนตรายทอยภายในความรบผดชอบตามความเหมาะสม โดยในปจจบนมวตถอนตรายทอยภายในความควบคมตามพ.ร.บ. วตถอนตราย พ.ศ. 2535 ทงสนประมาณ 1,300 รายชอ โดยมหนวยงาน รบผดชอบ 7 หนวยงานใน 5 กระทรวง

ตามเจตนารมณดงเดมของ พ.ร.บ. วตถอนตราย พ.ศ. 2535 มวตถประสงคเพอควบคม การผลต น�าเขา สงออก หรอมวตถอนตรายไวในครอบครอง อยางไรกตาม เมอเกดปญหาเกยวกบความเสยงอนตรายระหวางการขนสง จงมความพยายามออกกฎระเบยบโดยอาศยอ�านาจตาม พ.ร.บ.น มาควบคมการขนสงวตถอนตรายดวย ในปจจบนมหนวยงานทออกกฎระเบยบเพอควบคมดานการขนสงเพยง 2 หนวยงาน คอกรมโรงงานอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม และกรมธรกจพลงงาน กระทรวงพลงงาน โดยกฎระเบยบดงกลาวสามารถบงคบใชได

เฉพาะกบวตถอนตรายทหนวยงานทงสองรบผดชอบเทานน ไมรวมถงการขนสงวตถอนตรายทหนวยงานอนๆ รบผดชอบดวย นอกจากน หากอางองตามบญชรายชอสนคาอนตรายขององคการสหประชาชาตซงมรายชอสนคาอนตรายมจ�านวนทงสนมากกวา 3,000 รายชอซงบญชดงกลาวมการปรบปรงทกๆ 2 ป ดงนน หากมการแกไขเพมเตมบญชรายชอสนคาอนตรายทตองมการควบคมตามระบบสากล การขนสงสนคาอนตรายดงกล าวกจะไม ถกควบคมตามกฎระเบยบของประเทศไทย ทงนมขอสงเกตวา บญชรายชอวตถอนตรายซงประกาศตาม พ.ร.บ. วตถอนตราย พ.ศ. 2535 และ บญชราย ชอสนคาอนตรายขององคการสหประชาชาตนนมความแตกตางกน วตถอนตรายท ถกควบคมตาม พ.ร.บ. วตถอนตราย พ.ศ. 2535 อาจอยในบญชรายชอสนคาอนตรายขององคการสหประชาชาตหรอไมกได และในทางกลบกนสนคาอนตรายทปรากฏในบญชรายชอสนคาอนตรายขององคการสหประชาชาตอาจอยในบญชรายชอวตถอนตรายซงประกาศตาม พ.ร.บ. วตถอนตราย พ.ศ. 2535 หรอไมกได

ส�าหรบวตถอนตรายภายใตความรบผดชอบของ กรมโรงงานอตสาหกรรม การขนสงทางถนนโดยใชแทงกยดตดถาวรกบตวรถจะตองปฏบตตามประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรอง การขนสงวตถอนตรายทางบก พ.ศ. 2546 โดยอางองมาตรฐานตามขอตกลงยโรปวาดวยการขนสงสนคาอนตรายระหวางประเทศทางถนน (ADR) ซงเปนไปตามขอแนะน�าขององคการสหประชาชาต

สวนวตถอนตรายภายใตความรบผดชอบของกรมธรกจพลงงาน มบางประเภททการขนสงทางถนนโดยใชแทงกจะตองไดมาตรฐาน ADR แตบางประเภท สามารถใชแทงกทไดมาตรฐานของสมาคมปองกนอคคภยแหงชาต (National Fire Protection Association) ของสหรฐอเมรกา

ทงน รถทใชในการขนสงวตถอนตรายตาม พ.ร.บ. วตถอนตราย พ.ศ. 2535 จะตองผานการตรวจสภาพโดยกรมการขนสงทางบก และตองตดปายอกษร ภาพ และเครองหมายแสดงความเปนอนตราย อกทงผขบขจะตองไดรบใบอนญาตขบรถขนสงวตถอนตราย ซงกฎระเบยบตางๆ ของกรมการขนสงทางบกเกยวกบการขนสงวตถอนตรายสวนใหญจะอางองตามมาตรฐาน ADR

การควบคมการขนสงสนคาอนตรายทางถนนของประเทศไทยไดมการพฒนาขนมากในระยะเวลากวา 20 ปทผานมา ภายหลงจากการเกดอบตเหตครงใหญทบรเวณถนนเพชรบรตดเมอเมอป พ.ศ. 2533 ซงนบวามาตรการตางๆ มประสทธภาพในการปองกนอบตภย

จากการขนสงสนคาอนตรายคอนขางด อยางไรกตามยงมขอจ�ากดเชงโครงสรางบางประการทท�าใหระบบก�ากบดแลการขนสงสนคาอนตรายในประเทศไทยยงไมสมบรณ และอาจเกดปญหาในการบงคบใชกฎระเบยบภายหลงการเปดเสรประชาคมเศรษฐกจอาเซยนตอไป

ใ น ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย ม ก า ร เ ก ดอบตเหตระหวางการขนสงสนคาอนตรายบอยครง ดงทไดเหนไดในสอตางๆ อยเปนประจ�า ตวอยางทพบบอยคอเหตการณรถเสยหลกพลกคว�าแสดงในรปท 1 และ 2 ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย

จ ฬ า ล ง ก ร ณ ม ห า ว ท ย า ล ย (Chemtrack) ไดรวบรวมขอมลก า ร เ ก ด อ บ ต ภ ย ส า ร เ ค ม จ า กแหลงตางๆ ไดแก กรมควบคมมลพษ กรมโรงงานอตสาหกรรม กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย ขอมลจากสอ หนงสอพมพและอนเตอรเนต และขอมลทรวบรวมโดยนกวจย ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย โดยด�าเนนการเกบรวบรวมอยางตอเนองนบตงแตป พ.ศ. 2521 ส�าหรบระหวางเดอนมกราคม 2549 ถง ธนวาคม 2555 มสถตจ�านวนครงอบตภยสารเคมทเกดระหวางการขนสงและจ�านวนครงอบตภยโดย

รวมดงแสดงในรปท 3 ซงจะเหนได ว าจ�านวนคร งอบต ภยท เ กดระหวางการขนสงไมมแนวโนมการเปลยนแปลงทเพมขนหรอลดลงอยางชดเจน ทงน Chemtrack ไดใชจ�านวนครงการเกดอบตภยสารเคมเพอวเคราะหแนวโนมของจ�านวนอบตภยโดยใชวธวเคราะหความถดถอย (Re-gression Analysis) ดงแสดงในรปท 4 ผลการวเคราะหแสดงใหเหนอตราเรงในการเพมขนของจ�านวนอบตภยเทากบรอยละ 31 ตอป จงสรปวาจ�านวนอบตภยมความเปนไปไดทจะมแนวโนมเพมขนมากในอนาคต

094 095

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

ความ

ปลอด

ภยใน

การข

นสงส

นคาอ

นตรา

ยทาง

ถนน

กบกา

รเขา

สประ

ชาคม

เศรษ

ฐกจอ

าเซย

น

รปท 1รถบรรทกหวเชอน�ากรดรายแรงชนรถจกรยานยนตบรเวณถนนพระราม 2 (ทมา: ส�านกขาว INN วนอาทตยท 11 พฤศจกายน พ.ศ.2555http://www.innnews.co.th/shownews/show?newscode=415670

รปท 2 รถบรรทกกาซพลกคว�าในเขตเทศบาลเมองทาบอ อ.ทาบอ จ.หนองคาย(ทมา: มตชนออนไลน วนท 20 กมภาพนธ พ.ศ.2556)

1 2

096 097

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

ความ

ปลอด

ภยใน

การข

นสงส

นคาอ

นตรา

ยทาง

ถนน

กบกา

รเขา

สประ

ชาคม

เศรษ

ฐกจอ

าเซย

น

รปท

สถตการเกดอบตภยสารเคมระหวางป พ.ศ. 2549 ถง พ.ศ. 2555

(ทมา: ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย)

รปท

การวเคราะหแนวโนมการเกดอบตภยสารเคมระหวางป พ.ศ. 2544 ถง 2554

(ทมา: ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย)

รปท

รถบรรทกกาซ LPG พลกคว�าบรเวณถนนล�าลกกา จงหวดปทมธาน

(ทมา: กรงเทพธรกจออนไลน วนท 5 กมภาพนธ 2555)http://www.bangkokbiznews.com/home/detail/politics/

life/20120205/434207/รถแกสคว�า.html

ตารางท

ผลกระทบจากอบตภยสารเคมทเกดขนในป พ.ศ. 2555ทมา: ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและ

ของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

3

4

5

1

จ�านวนอบตภยรวม

จ�านวนอบตภยจากการขนสง

142132

3653

10183

2415

92

20

124

1410

33

จำานว

นครง

อทกภ

ย

ป พ.ศ.

ผลกระทบ

มผบาดเจบ

มผเสยชวต

สงผลกระทบตอสงแวดลอมจากการรวไหล

ทรพยสนเสยหาย

จำานวนทงหมด

จ�านวนครง จ�านวนคน

ตารางท 1 แสดงผล กระทบจากอบตภยสารเคมทเกดขนในป พ.ศ. 2555 จะเ ห น ไ ด ว า มจ�านวนครงของอบตภยทมผ บาดเจบและเสยชวตจ�านวนไมมากนกเมอคดเปนสดสวนของจ�านวนอบตภยทงหมด ทงนการกวดขนด านมาตรฐานอปกรณ โดยเฉพาะแทงกบรรทกสนค า อนตรายดงทไดกลาวมาในตอนตน มสวนท�าให ความอนตรายจากตวสนค านนไดรบการควบคมในระดบหนง ดงนนการบาดเจบหรอเสยชวตทเกดขนเมอเกดอบตเหตระหวางการขนสงสนคาอนตรายมกเกดจากสาเหตทางกายภาพ (เชน การชน การกระแทก) นอกจากน ยงมการฝ กอบรมใหความร แก พนกงานเจาหนาททเกยวของ ท�าใหสามารถตอบสนองเหตไดอยางเหมาะสม จงท�าใหอบต เหตจากการขนสงสนค าอนตรายไม เป นอบตภยร ายแรงจากตวสนคาเชนในอดต

ขอตกลงระหวางประเทศวาดวยการขนสงสนคา

อนตรายทางถนนทประเทศไทยมพนธกรณ

ประเทศไทยไดท�าขอตกลงกบประเทศตางๆ ในภมภาคทสามารถเดนทางเชอมตอโดยทางถนนเกยวกบการขนสงสนคาอนตรายไว 2 ขอตกลง ไดแก พธสารฉบบท 9 (Protocol 9) วาดวยการขนสงสนคาอนตรายขามแดนซงเปนหนงในพธสารทงหมด 9 ฉบบทจดท�าขนภายใตกรอบขอตกลงอาเซยนวาดวยการอ�านวยความสะดวกในการขนสงสนคาขามแดน (ASEAN Framework Agree-ment on the Facilitation of Goods in Transit หรอ AFAFGT) และ ภาคผนวกท 1 เกยวกบการขนสงสนคาอนตราย

ใ น ค ว า ม ต ก ล ง ว า ด ว ย ก า ร ข น ส งขามพรมแดนในอนภมภาคลมแมน�าโขง (Greater Mekong Subregion Cross-Border Transport Agreement หรอGMS-CBTA) ซงในขอตกลงระหวางประเทศทงสองนนก�าหนดใหประเทศสมาชก ทลงนามน�าข อแนะน�าของสหประชาชาตวาดวยการขนสงสนคาอนตราย (UN Recommendations on the Transport of Dangerous Goods) และขอตกลงยโรปวาดวยการขนสงสนคาอนตรายระหวางประเทศทางถนน (ADR) มาด�าเนนการสรางกรอบกฎระเบยบตางๆ ใหสามารถบงคบใชไดตามกฎหมาย

ขอแนะน�าของสหประชาชาตวาดวยการขนสงสนคาอนตราย (UN Recom-mendations) เปนกรอบสากลทใชในการก�ากบดแลการขนสงสนคาอนตรายส�าหรบทกภาคการขนสง โดยองคกรท

2549 2550 2551 2552 2553 2554 2555

y=31.444X0.5111

R2=0.6043

รบผดชอบเกยวกบการขนสงระหวางประเทศในภาคการขนสงตางๆจะรบกรอบของสหประชาชาตนไปออกขอก�าหนดเฉพาะภาคการขนสง เชน International MaritimeOrganization จดท�า International Maritime Dangerous Goods Code ส�าหรบการขนสงสนคาทางทะเล International Civil Aviation จดท�า Technical Instruction for the Safe Transport of Dangerous Goods เปนตน ส�าหรบการขนสงทางถนน United NationsEconomic Commission for Europe ไดจดท�าขอตกลงยโรปวาดวยการขนสงสนคาอนตรายระหวางประเทศทางถนน (ADR) ขนภายใตกรอบ UN Recommen-dations ซงมขอก�าหนดตางๆ ดงน

ขอก�าหนดทวไปกลาวถงระเบยบขนตอนการขนสง

สนคาอนตรายในภาพรวมหนวยงานทรบผดชอบ

การจ�าแนกประเภทสนคาอนตราย สนคาอนตรายตองมการจ�าแนก

ประเภทตามสมบตและระดบความเปนอนตรายเพอทจะก�าหนดยานพาหนะทใชในการขนสง

บรรจภณฑ ลกษณะการขนถายไดอยางเหมาะสม

บญชรายชอสนคาอนตรายขอก�าหนดพเศษ

ขอยกเวนเกยวกบปรมาณจ�ากดและปรมาณทไดรบการยกเวน

เปนการระบรายชอสนคาอนตรายท

ตองควบคมการขนสงและมการยกเวนส�าหรบสนคา

อนตรายบางประเภททขนสงเปนปรมาณนอย และไดรบการยกเวน

จากขอก�าหนดน

ขอก�าหนดเกยวกบบรรจภณฑและแทงก

กลาวถง ประเภทของบรรจภณฑ และแทงกทสามารถน�ามาขนสงสนคาอนตรายแตละประเภทได

ขนตอนการน�าสงระบถงกระบวน

การน�าสงสนคาอนตรายผรบผดชอบในแตละขนตอน

ขอก�าหนดเกยวกบการสรางและการทดสอบบรรจภณฑบรรจภณฑ IBC บรรจภณฑ

ขนาดใหญและแทงกในสวนนระบมาตรฐานของบรรจภณฑและแทงกทไดรบการอนมตใหขนสงสนคาอนตรายได รวมถงวธการทดสอบ และรบรองจาก

หนวยงานทรบผดชอบ

ขอก�าหนดเกยวกบเงอนไขในการขนสง การถายของขน การถาย

ของลง และการขนยาย กลาวถงวธการปฏบตขณะ ขนสง

การถายสนคาอนตรายขนลงยานพาหนะและการขนยายสนคา

อนตราย

ขอก�าหนดส�าหรบพนกงานและอปกรณประจ�ารถ

และระบบเอกสาร ระบถงมาตรการควบคมพนกงาน

ขบรถ โดยก�าหนดใหพนกงานขบรถตองผานการฝกอบรมภาคทฤษฎ

และภาคปฏบต และผานการทดสอบจากหนวยงานรบผดชอบ รวมถงก�าหนดใหมอปกรณประจ�ารถทเหมาะสม เชน ถงดบเพลง ในยานพาหนะทขนสงสนคาอนตราย ตลอดจนระบบเอกสารทตองมตด

รถไวเสมอ

ขอก�าหนดเกยวกบการสรางและใหความเหนชอบรถ

เปนขอก�าหนดทก�าหนดลกษณะ ประเภท สวนควบ ของยานพาหนะทน�ามาใชขนสงสนคาอนตราย รวมถงวธการตรวจสอบจากหนวยงานผรบผดชอบเพอใหแนใจวารถนนม

ความเหมาะสมในการขนสงสนคาอนตราย

ส�าหรบในประเทศไทยได มความพยายามด�า เนนการออกกฎระเบยบเพอรบเอาขอก�าหนด ADR มาบงคบใชโดยหนวยงานตางๆ อาท กรมโรงงานอตสาหกรรม กรมการขนสงทางบก อยางไรกตาม ประเทศไทยยงมขอจ�ากดทางกฎหมายเกยวกบการขนสงสนคาอนตราย กลาวคอ ยงไมมกฎหมายเฉพาะทก�าหนดหนวยงานและภารกจอยางชดเจนในการด�าเนนการในเรองทเกยวของอยางบรณาการ หนวยงานรบผดชอบทเกยวของจงตองด�าเนนการโดยอาศยอ�านาจตามกฎหมายทตนเองถออย ท�าใหไมสามารถด�าเนนการไดอยางครบถวนทกขอก�าหนดตามมาตรฐานการขนสงสนคาอนตรายสากล ตวอยางเชน ขอก�าหนด

098 099

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

ความ

ปลอด

ภยใน

การข

นสงส

นคาอ

นตรา

ยทาง

ถนน

กบกา

รเขา

สประ

ชาคม

เศรษ

ฐกจอ

าเซย

น

ADR ระบใหพนกงานขบรถจะตองผานการฝกอบรมภาคทฤษฎและภาคปฏบต และผานการทดสอบเพอรบใบประกาศนยบตร ซงจะตองน�าไปใชประกอบกบใบอนญาตขบขทวไปแตเนองจากไมมกฎหมายไทยทรองรบการใหประกาศนยบตรการฝกอบรมเกยวกบสนคาอนตรายดงกลาว กรมการขนสงทางบกจงตองใชวธใหพนกงานขบรถขนสงสนคาอนตรายตองขอรบใบอนญาตขบรถขนสงวตถอนตรายตาม พ.ร.บ. การขนสงทางบก พ.ศ. 2522 ทงน ดวยขอจ�ากดของ พ.ร.บ. น

ท�าใหเนอหาของการฝกอบรมเพอไดรบใบอนญาตขบรถขนสงวตถอนตรายนนแตกตางจากทก�าหนดไวใน ADR อยพอสมควร และอาจเปนอปสรรคหากพนกงานขบรถของไทยจะน�าใบอนญาตขบรถขนสงวตถอนตรายไปใชในการขบรถขนสงไปยงประเทศอนๆ ภายหล ง เป ด เส รประชาคมเศรษฐ กจอา เซ ยน ตารางท 2 แสดงสถานะปจจบนของประเทศไทยในการด�าเนนการและเตรยมความพรอมในประเดนตางๆ ตามขอก�าหนด ADR

ประเดนขอก�าหนด

การจ�าแนกประเภทและบญชรายชอสนคาอนตราย

การสรางและการทดสอบบรรจภณฑ บรรจภณฑ IBC

บรรจภณฑขนาดใหญและแทงก

เงอนไขในการขนสงการถายของขน การถายของลง

และการขนยาย

พนกงานและอปกรณประจ�ารถ และระบบเอกสาร

การสรางและใหความเหนชอบรถ

หนวยงานรบผดชอบปจจบน

กรมโรงงานอตสาหกรรม

กรมโรงงานอตสาหกรรมกรมธรกจพลงงาน

กรมโรงงานอตสาหกรรม

กรมการขนสงทางบก

กรมการขนสงทางบก

ความพรอมในการด�าเนนการ

มบญชรายชอสนคาอนตรายอางองตาม ADR ฉบบป ค.ศ. 2001 แตยงไมมการปรบปรงใหเปนบญชลาสดตาม ADR ฉบบป ค.ศ. 2013

ด�าเนนการตาม ADR เฉพาะแทงกส�าหรบบรรจสารทกรมโรงงานอตสาหกรรมและกรมธรกจพลงงานควบคม แทงกส�าหรบบรรจสารบางประเภทใชมาตรฐานอน เชน NFPA

ด�าเนนการตาม ADR เฉพาะการขนสงสารทกรมโรงงานอตสาหกรรมควบคม

ด�าเนนการตาม ADR บางสวนเนองจากกรมการขนสงทางบกมขอจ�ากดดานกฎหมาย บคลากร และเทคนค

ด�าเนนการตาม ADR บางสวนเนองจากกรมการขนสงทางบกมขอจ�ากดดานกฎหมาย บคลากร และเทคนค

ตารางท

สถานะปจจบนของประเทศไทยในการด�าเนนการในประเดนตางๆ ตามขอก�าหนด ADR 2

แนวทางการพฒนาความปลอดภยในการขนสงสนคา

อนตรายทางถนนของประเทศไทย

การควบคมความปลอดภยในการขนสงสนคาอนตรายทางถนนของประเทศไทยทผานมาเปนไปในลกษณะเฉพาะกจ (Ad hoc) โดยไมมมการวางระบบในภาพรวม ท�าใหเกดชองโหวในการก�ากบดแลในบางเรองซงไมมหนวยงานรบผดชอบทถกก�าหนดไวอยางชดเจนตามกฎหมาย ปญหาดงกลาวอาจท�าใหเกดอปสรรคในการควบคมการขนสงสนคาอนตราย ทางถนนในประเทศไทยในอนาคตภายหลงการเปดเสรประชาคมเศรษฐกจอาเซยน ตวอยางเชน ในปจจบนยงไมมหนวยงานรบผดชอบการจ�าแนกประเภทสนคาอนตราย ดงนนหากมรถขนสงสนคาอนตรายจากตางประเทศเขามาในประเทศไทย หากเกดขอสงสยเกยวกบการด�าเนนการดานความปลอดภยระหวางการขนสงในประเทศไทยกอาจไมสามารถตรวจสอบวาสนคาอนตรายนนเปนไปตามทเอกสารไดส�าแดงเมอผานดานศลกากรหรอไม เพราะไมมหนวยงานรบผดชอบทท�าหนาทตรวจสอบดานนโดยตรง

ด งน นแนวทางการพฒนาการควบคมความปลอดภยในการขนสงสนคาอนตรายทางถนนของประเทศไทยอยางยงยนนนมความจ�าเปนตองวางระบบกฎหมายควบคมการขนสงสนคาอนตรายใหเปนไปตามมาตรฐานสากลทงระบบ โดยอางองแมบทการก�ากบดแลขององคการสหประชาชาต โดยกฎหมายนจะตองก�าหนดหนวยงานทจะตองรบผดชอบในขนตอน

ต างๆของการขนส งสนค าอนตรายอย างชดเจนซงไมเฉพาะแตการควบคมคณสมบตของพนกงานขบรถหรอ มาตรฐานรถขนสงและอปกรณสวนควบเทานน แตตองรวมถงการคดเลอกบรรจภณฑหรอแทงกทไดมาตรฐานและเหมาะกบประเภทของสนคาอนตรายท จะบรรจ การจดวางสนคาอนตรายหลายชนดรวมกนอยางเหมาะสม และการตรวจสอบเอกสารประกอบการขนสง และการตดปาย ฉลาก และเครองหมายแสดงความเสยงอนตรายส�าหรบบรรจภณฑหรอ รถบรรทกสนคาอนตรายดวย นอกจากน ภาครฐยงตองวางระบบการบงคบใชกฎหมายควบคมการขนสงสนคาอนตรายใหมประสทธภาพยงขนดวย ทงน ตงแตวนท 1 มกราคม 2556 กรมการขนสงทางบกไดก�าหนดใหรถบรรทกวตถอนตรายทกคนตองตดตงเครอง GPS ซงแมวามาตรการดงกลาวจะมประโยชนอยางยงในการควบคมพฤตกรรมการขบข แตกยงไมสามารถควบคมความปลอดภยในขนตอนและมตอนๆ ของการขนสงสนคาอนตรายดงทกลาวแลวในตอนตนได

นอกจากการพฒนาระบบกฎหมายและการบงคบใชกฎหมายควบคมการขนสงสนคาอนตรายโดยภาครฐแลว ประเทศไทยควรเรงเพมศกยภาพและใหความรแกผประกอบการทเกยวของกบระบบการขนสงสนคาอนตราย ทงผผลต ผน�าเขา ผสงออก และผประกอบการขนส งสนค าอนตราย ใหเขาใจระบบการควบคมการขนสงสนคาอนตรายทเปนสากล โดยใหสอดคลองกบกฎหมายวาดวยการขนสงสนคาอนตรายทจะตองออกมาใหมตอไปดวย โดยการด�าเนนการพฒนาระบบก�ากบดแลการขนสงสนคาอนตรายตามแนวทางทกลาวมาทงหมดน นอกจากจะชวยเพมความปลอดภยในการขนสงสนคาอนตรายทางถนนแลว ยงจะท�าใหการขนสงสนคาอนตรายเชอมตอระหวางภาคการขนสง (Intermodal Transport of Dangerous Goods)มความปลอดภยและเปนไปไดอยางสะดวกคลองตวขนอกดวย เนองจากเปนการด�าเนนการภายใตขอแนะน�าขององคการสหประชาชาตอนเปนกรอบการก�ากบดแลเดยวกน ซงโดยภาพรวมแลวจะเปนการเพมขดความสามารถในการแขงขนในภาคอตสาหกรรมและภาคการขนสงของประเทศเพอเตรยมพรอมรบการเปดเสรประชาคมเศรษฐกจอาเซยนตอไป

รายการเอกสารอางอง

(1.) หนวยขอสนเทศวตถอนตรายและความปลอดภย 2555. สถตอบตภยสารเคม (ม.ค. 49 – ม.ย. 55) และบทวเคราะห. ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

(2.) United Nations Economic and Social Council’s Committee of Experts on the Transport of Dangerous Goods. 2013 UN Recommendations on the Transport of Dangerous Goods

(3.) United Nations. 2009. The European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road (ADR). 2009 edition (ECE/TRANS/202, Vol. I and II)

(4.) ศกดสทธ เฉลมพงศ จตตชย รจนกนกนาฏ อภพฒน คลายคลง และ กชพร ตรองจตร. การกำากบดแลการขนสงสนคาอนตรายทางบกของประเทศไทย: ปญหาและแนวทางการดำาเนนการตามมาตรฐานสากล. การประชมวชาการการขนสงแหงชาตครงท 7. กรงเทพฯ 15 ตลาคม 2553.

(5.) กรมการขนสงทางบก กระทรวงคมนาคม. 2544. ขอกำาหนดการขนสงสนคาอนตรายของประเทศไทย (TP-I)

(6.) กรมการขนสงทางบก กระทรวงคมนาคม. 2546 ขอกำาหนดการขนสงสนคาอนตรายทางถนนของประเทศไทย เลมท 2 (TP-II)

(7.) Association of South East Asian Nations. 1998. ASEAN Framework Agreement on the Facilitation of Goods in Transit: Protocol 9 Dangerous Goods

(8.) Economic Cooperation Program in the Greater Mekong Subregion. 2005 Greater Mekong Subregion Cross-Border Transport Agreement: Annex 1 Carriage of Dangerous Goods

100 101

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

ความ

ปลอด

ภยใน

การข

นสงส

นคาอ

นตรา

ยทาง

ถนน

กบกา

รเขา

สประ

ชาคม

เศรษ

ฐกจอ

าเซย

น

ตแผปญหาอบตเหตรถกระบะ

เทกระจาดโดย

รศ.ดร.กณวร กนษฐพงศศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย

สถาบนเทคโนโลยแหงเอเซย

เรอง

บทความ

102 103

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

ตแผป

ญหา

อบตเ

หตรถ

กระบ

ะเทกร

ะจาด

ในปจจบนประเทศไทยไดเปนศนยกลางการผลตและสงออกรถยนตทส�าคญทสดในภมภาคเอเชย เพราะประเทศไทยมขนาดตลาดทใหญมากและดเหมอนจะเตบโตไดด โดยเฉพาะอยางยงตลาดรถกระบะทใหญเปนอนดบสองของโลกรองจากสหรฐอเมรกา ปจจยในการเตบโตของตลาดรถกระบะในประเทศไทย อาจเนองมาจากรฐบาลเกบภาษสรรพสามตในอตราทต�ากวารถยนตนงมาก ท�าใหรถกระบะมราคาถกและเปนทนยมมากในเมองไทย อกสาเหตหนงมาจากสภาพการใชงานของคนไทย ทนยมใชรถกระบะส�าหรบขนของเพอเกษตรหรอคาขาย และสภาพการใชงานในตางจงหวดซงมกมถนนทสภาพไมคอยดนก ท�าใหการเลอกใชรถกระบะเปนทนยมมากกวาเพราะมความสมบกสมบน

เหมาะสมกบสภาพพนทการใชงานหลงจากการเกดวกฤตการณทางดานเศรษฐกจ

เมอปพ.ศ. 2540 อตสาหกรรมการผลตรถยนตในประ เทศไทย ก ได ฟ นต วอ กคร ง ในปพ.ศ. 2542 บรษทรถยนตตางๆ ยงคงเลอกใหประเทศไทยเปนฐานการผลตและส งออกในภมภาคเอเชย โดยเฉพาะการผลตและสงออกรถกระบะ โดยในแตละปการผลตรถกระบะเพอใชในประเทศและการสงออกมากกวา 1 ล านคน (ตารางท 1) และมยอดการขายรถกระบะท เตบโตขนอยางตอเนองเสมอมา ดงทเรามกเหนเสมอวาการเลอกใชยานพาหนะ โดยเฉพาะในพนทตางจงหวด มกเปนรถกระบะเสยเปนสวนใหญ

ตารางท

จ�านวนผประกอบการและก�าลงการผลตรถกระบะขนาด 1 ตน

ทมา : สมาคมอตสาหกรรมยานยนตไทย กลมอตสาหกรรมยานยนต

สภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย

1

ปญหาทเกดตามมาจากจ�านวนการใชงานรถกระบะทเพมขนอยางรวดเรวนน คอ รปแบบการใชงานทไมตรงตามวตถประสงคของการใชงานรถกระบะ ทมเอาไวใชในการขนสงของเปนหลก แตกลบกลายเปนการน�ารถกระบะมาดดแปลงและต อเตมเ พอเอาไว บรรทกผ โดยสาร โดยมการเพมทนงในตอนทายกระบะและท�าโครงหลงคาส�าหรบใชเปนรถโดยสาร หรอทมกเรยกกนวารถสองแถว ยงไปกวานนร ถ ก ร ะ บ ะ ส ว น บ ค ค ล บ า ง ค นไมจ�าเปนตองมการตอเตมทนงใดๆ

แตกใช ส�าหรบบรรทกผ โดยสารในตอนทายเชนเดยวกน คอมกจะบรรทกผ โดยสารใหนงในตอนทายของรถกระบะ โดยไมมโครงหล ง ค า ป ก คลม การบรรทกผ โดยสารในลกษณะนมความเสยงทจะเกดการบาดเจบรนแรงคอนขางสง เนองจากการนงโดยสารในตอนทายกระบะ มความเปนไปไดสงทผ โดยสารจะกระเดนออกมานอกตวรถเมอเกดอบตเหตขน

นอกจากความเส ย ง ในการบรรทกผโดยสารในตอนทายกระบะแลว กยงมความเสยงในการบรรทก

ผโดยสารในหองโดยสารดวย อยางททราบกนดวา รถกระบะในทองตลาดนนมทงประเภทรถกระบะแบบตอนเดยวชวงยาว (Single Cab) แบบมแคป (Space Cab) และแบบ 4 ประต (Double Cab) แตดเหมอนวาการเลอกใชรถกระบะแบบม Space Cab จะไดรบความนยมเปนอยางมาก และมากกวาแบบ 4 ประต เพราะรถกระบะแบบม Space Cab กสามารถใชบรรทกคนในหองโดยสารได ทงๆ ทมพนทโดยสารเลกกว ารถกระบะแบบ 4 ประต

บรษทMitsubishi Mortors (Thailand) Co., LTD

Thonburi Automotive Assembly Co., LTD

รวม

GeneralMotors (Thailand) Limited

Autoalliance (Thailand) Co., LTD

ToyotaMortor Thailand Co., LTD

NissanMortor (Thailand) Co., LTD

Isuzu Mortor (Thailand) Co., LTD

แบรนด

มตซบช

ทาทา

เชฟโรเลต

ฟอรด, มาสดา

โตโยตา

นสสน

อซซ

248,000

7,200

1,325,200120,000150,000450,000

150,000200,000

1

4

765

32

ก�าลงการผลต

ชวงตอนทายของรถกระบะ Space Cab กมความยาวระดบห นง สามารถบรรทกของได มากกว าทส�าคญยงมราคาต�ากวารถกระบะแบบ 4 ประต อกดวย

การบรรทกผ โดยสารในชวงทเปน Space Cab นนมความเสยงท จ ะ เ ก ด ก า ร บ า ด เ จ บ ร น แ ร งเชนเดยวกน เนองจากในพนทดงกลาวจะมขนาดแคบกวาพนทห องโดยสารทวไป ไม เหมอนอยางทนงตอนหลงในรถเกงหรอรถกระบะแบบ 4 ประต และใน Space Cab มกไมมอปกรณนรภย เชน เขมขดนรภย เมอเกดอบตเหตขน ผโดยสารมกจะถกอดกอปปอยภายในตวรถ หรอไดรบบาดเจบรนแรงเพราะรางกายกระแทกกบภายในพนท Space Cab นนเอง

สถานการณปญหาอบตเหต

รถกระบะเทกระจาด

รปแบบกำรชนและสำเหตกำรเกดอบตเหต

รถกระบะเทกระจำด

การสบสวนอบตเหตในเชงลกของศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พบวารปแบบการเกดอบตเหตของรถกระบะทมกมผ เสยชวตหรอไดรบบาดเจบรนแรงเปนจ�านวนมาก คอเมอมการใชรถกระบะบรรทกผโดยสารจ�านวนมากโดยเฉพาะในชวงตอนทายของรถกระบะ เมอเกดอบตเหตทางถนน ผโดยสารเหลานนจะกระเดนออกมาจากตอนทาย

ของรถกระบะ จนเสยชวตหรอไดรบบาดเจบรนแรง ซงมกเรยกอบตเหตลกษณะนวา อบตเหตรถกระบะเทกระจาด จากขอมลสออเลคทรอนคส สงพมพททางศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทยไดรวบรวมขอมลอบตเหตรถกระบะเทกระจาด ตงแตปพ.ศ. 2553-2556 ทงหมดจ�านวน 76 กรณ พบวา อบตเหตรถกระบะเทกระจาดเกดขนบอยครงในชวงเดอนมกราคม และเดอนเมษายน (รปท 1) ซงเปนชวงเดอนทมการเฉลมฉลองเทศกาลปใหมและสงกรานต สนนษฐานไดวามการใชรถกระบะขนสงผโดยสารเดนทางเปนจ�านวนมาก อาจเปนการเดนทางกลบบานตางจงหวด การเดนทางส�าหรบการทองเทยว ท�าบญ และอนๆ สวนชวงเวลาทเกดอบตเหตรถกระบะเทกระจาดบอยครง คอในชวงเวลาเชามด ไดแก เวลา 5.00-6.00 น. และชวงเชาของวน ไดแก เวลา 7.00-9.00 น. (รปท 2) นอกจากน (รปท 3) ยงแสดงขอมลอนเปนทนาตกใจวาอบตเหตรถกระบะเทกระจาดนนมความรนแรงสงมาก กลาวคอในแตละป อบตเหตรถกระบะเทกระจาดทเกดขนในแตละครงจะมผเสยชวตโดยเฉลยมากถง 3-4 คนทเดยว นนเปนเพราะรถกระบะนยมใชส�าหรบบรรทกผโดยสารเปนจ�านวนมากทงในทนงตอนหลงของคนขบ หรอในสวนทายกระบะ ซงเปนทนงทไมมความปลอดภยส�าหรบผโดยสาร

รปท

รปท

รปท

จ�านวนอบตเหตรถกระบะเทกระจาดในชวงป พ.ศ. 2553-2556 แยกรายเดอนจ�านวนอบตเหตรถกระบะเทกระจาด

ในชวงป พ.ศ. 2553-2556 แยกตามชวงเวลา

ดชนความรนแรงและดชนการเสยชวตของอบตเหตรถกระบะเทกระจาดในชวงป พ.ศ. 2553-2555

12

3

จาก 76 กรณของอบตเหตรถกระบะเทกระจาดทไดรบจากขอมลสออเลคทรอนคสสงพมพ สามารถน�ามาวเคราะหหารปแบบการชนและสาเหตการเกดอบตเหตไดในเบองตน คอ รปแบบการชนของอบตเหตรถกระบะเทกระจาดทพบบอยมากทสด ไดแกการชนวตถอนตรายขางทาง (29%) และการพลกคว�า (26%) (รปท 4) โดยเมอพจารณารปแบบการชนทงหมดแลวจะพบวา รปแบบการชนของอบตเหตรถกระบะเทกระจาดสวนใหญจะเปนอบตเหตทเกดกบรถกระบะเพยงคนเดยว การชนของรถกระบะเพยงคนเดยว อาจอยในรปแบบทเปนการเสยหลกแลวพงเขาชนวตถอนตรายขางทาง เกดการพลกคว�า หรอเสยหลกแลวรถตกถนน โดยอบตเหตทเกดกบรถกระบะเพยงคนเดยวนนคดเปนสดสวนสงถง 69% ของอบตเหตรถกระบะเทกระจาดทเกดขนทงหมด ผลการวเคราะหนท�าใหเกดค�าถามตามมาวา เกดอะไรขน ท�าไมอบตเหตรถกระบะเทกระจาดสวนใหญถงเปนการเกดอบตเหตเพยงคนเดยว ไมมคกรณ และยงเปนการเสยหลกตกถนน หรอพลกคว�าเสยเปนสวนใหญ

เมอวเคราะหสาเหตการเกดอบตเหตของรถกระบะเทกระจาดทง 76 กรณนนพบวาสาเหตการเกดอบตเหตสวนใหญของรถกระบะเทกระจาดทพอจะระบไดจากขอมลสออเลคทรอนคสสงพมพ ไดแก การใชความเรว

หลบใน ยางระเบด และเสยหลกในบรเวณทางโคง ซงสาเหตเหลานสามารถอธบายรปแบบการเกดอบ ต เหต รถกระบะ เทกระจาดไดค อนข า งช ดเจน เพราะสวนใหญแลวเปนสาเหตทท�าใหเกดอบตเหตรถคนเดยวและมการเสยหลกตกข างทาง ซงสอดคลองกบขอมลรปแบบการชนใน (รปท 5 )นอกจากนสาเหตในเรองของการหลบใน กยงสอดคลองกบขอมลชวงเวลาทเกดอบตเหตรถกระบะเทกระจาดบอยครง นนกคอในชวงเวลาเชามดของวน สวนสาเหตการเกดอบตเหตทเกดจากยางระเบดนน มความเกยวของโดยตรงกบการบรรทกผ โดยสารเปนจ�านวนมาก ถงแมในขอมลสออเลคทรอนคสสงพมพทมอย ของอบตเหตรถกระบะเทกระจาดทง 76 กรณ จะไมไดระบจ�านวนผโดยสารทรถกระบะบรรทกมาทงหมด แตขอมลไดบงบอกวา จ�านวน ผ เ ส ย ช วตเฉลยของทกกรณอบตเหตนนสงถง 3.7 คน และจ�านวนผทไดรบบาดเจบเฉลยสงถง 9.3 คน แสดงวารถกระบะหนงคนทประสบอบตเหตเทกระจาดมความเปนไปไดทจะบรรทกผโดยสารสงถง 12 คนหรออาจมากกวานน น�าหนกในการบรรทกผโดยสารทมากเกนไปอาจเปนสาเหตท�าให เกดยางระเบดขนได จากนนรถกจะเสยหลกและพลกคว�า หรอตกขางทางในทสด

104 105

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

ตแผป

ญหา

อบตเ

หตรถ

กระบ

ะเทกร

ะจาด

จำานว

นอบต

เหต

จำานว

นอบต

เหต

ดชนค

วามร

นแรง

/ ดช

นการ

เสยช

วต

2553

5

4

32

10

2554 2555ดชนความรนแรง ดชนการเสยชวต

106 107

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

ตแผป

ญหา

อบตเ

หตรถ

กระบ

ะเทกร

ะจาด

รปท รปท

รปแบบการชนของอบตเหตรถกระบะเทกระจาดจากการวเคราะหขอมลสออเลคทรอนคสสงพมพ

สาเหตการเกดอบตเหตรถกระบะเทกระจาดจากการวเคราะห

ขอมลสออเลคทรอนคสสงพมพ 4 5

รปแบบการเดนทางดวยรถกระบะ

ในจ�านวนอบต เหตรถกระบะเทกระจาดทง 76 กรณน พบวาจดประสงคการเดนทางของรถกระบะทเปนการขนสงคนงานเกยวของกบ

อบตเหตประเภทนถง 45% และในบรรดาจ�านวนอบตเหตรถกระบะขนสงคนงานแลวเทกระจาดนนพบวาเปนการใชรถกระบะขนสงคนงานท เป นแรงงานต างด าว มากถง 70% สวนวตถประสงคการเดนทางอนทเกยวของกบอบตเหตรถกระบะเทกระจาด ไดแก การบรรทกญาตพนอง หรอเพอนฝงเพอเดนทางไปทองเทยวหรอไปงานบญตางๆ โดยมสดสวนเปน 24%

ของจ�านวนอบตเหตรถกระบะเท กระจาดทงหมดทวเคราะหขอมล โดยเมอพจารณาลงลกไปถงจ�านวนผเสยชวตและบาดเจบจากอบตเหตรถกระบะเทกระจาดของการเดนทางในท งสองประ เภทจะเหนวา การขนสงแรงงานดวยรถกระบะ แลวถาเกดอบตเหตจะมจ�านวนผเสยชวตเฉลยสงถง 3.9 คน และมผบาดเจบเฉลย 13.5 คน โดยอบตเหตการใชรถกระบะขนสงแรงงานในบางกรณมผเสยชวตสงไดถง 18 คน และบาดเจบสงสด 38 คน ซงขอมลดงกล าวเป น ทน าประหลาดใจ มากวา รถกระบะขนาด 1 ตน ทใชกนอยโดยทวไปสามารถใชในการขนสงผโดยสารเปนจ�านวนมากมายขนาดนไดอยางไร สภาพการขนสงผโดยสารกคงจะเปนการนงอดมาทงภายในรถกระบะและตอนทายของรถกระบะ และเมอเกดอบตเหตขน ผโดยสารจ�านวนมากขนาดนคงกระเดนออกมานอกตวรถ หรอเปนการอดกระแทกกบผโดยสารคนอนๆ ภายในรถภายหลงไดรบแรงกระแทกจากการชน ค�าถามทเกดตามมา กคอ การใชรถกระบะขนสงคนเปนจ�านวนมากไมวาจะเปนผใชแรงงาน หรอญาตพนองนนมความเหมาะสมแลวหรอ มทางเลอกอน หรอไมทจะใชในการขนสงจ�านวนผ โดยสารมากๆได ขนาดนแต มความปลอดภยมากกวาการใชรถกระบะอยางทเปนอยในป จจบ นหรอเพราะเหตใดในตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศทพฒนาแลวจงไม มการใช รถกระบะส�าหรบบรรทกผโดยสาร เขามยานพาหนะอนรปแบบใดในการขนสงผโดยสารในลกษณะน

การใชงานรถกระบะในประเทศไทย

ใ น แ ต ล ะ ป ร ะ เ ภ ท จ า ก ต า ร า ง ท 2 จะเหนไดวาการใช รถกระบะส�าหรบบรรทก ทงของและคนมความนยมมากขน ท�าใหยอดขายของรถกระบะขนาด 1 ตน ในรปแบบทมตวถงแบบ Space Cab และ Double Cab ม ยอดขายสงมากกวารถกระบะประเภท ทใชขนของเพยงอยางเดยว หรอประเภท Single Cab โดยรถกระบะประเภท Space Cab ไดรบความนยมมากทสด คดเปน 53% ของจ�านวนยอดขาย รถกระบะทงหมด ทงนอาจเปนเพราะราคาทต�ากวารถกระบะประเภท Double Cab 1.2-1.5 เทา แตสามารถน�ามาใชบรรทกผ โดยสารภายในรถกระบะได

เชนเดยวกน อยางไรกตามผ โดยสาร รถกระบะในสวนทเปน Space Cab นน อาจไมทราบถงความอนตรายในการนงโดยสารภายใน Space Cab เนองจากม พ น ท ห อ ง โ ด ย ส า ร ท แ ค บ ก ว า และไมมอปกรณนรภย ขอมลผบาดเจบแ ล ะ เ ส ย ช ว ต ใ น ร ถ ก ร ะ บ ะ ข อ งประเทศไทยกยงไมไดบงบอกชดเจนถงความรนแรงของอบตเหตทเกดขนกบ ผโดยสารใน space cab เมอเทยบกบผ โดยสารทนงในสวน double cabจะม กแต เ พยงข อส ง เกตท ว ามกมผ เสยชวตและบาดเจบรนแรงจ�านวนมากจากอบต เหตรถกระบะถามการโดยสารในพนท space cab

ดเหมอนวาประเทศไทย ในปจจบน มรปแบบการใชงานรถกระบะทเปลยนไปจากทม การใชรถกระบะ ส�าหรบบรรทกของเพยงอยางเดยว กลบเปลยนไป เปนการใชรถกระบะส�าหรบบรรทก ท งของและคน โดยสงเกตไดจากความนยมในการใชรถกระบะ

ชนวตถอนตราย ขางทาง

ชนประสานงา

พลกควำา

เฉยวชนดานขาง

ชนทาย

ชนทางดานขวา

เสยหลกตกถนน

291726473

14

เรว

ยางระเบด

ทางโคง

หลบใน

ไมระบ 41191212

16ตารางท

ยอดขายรวมของรถกระบะขนาด 1 ตน ปพ.ศ.2556 แยกตามประเภทตวถง

(ไมรวมรถกระบะดดแปลง PPV)(แหลงขอมล

http://www.headlightmag.com)

2ยอดขายรวม

ป 2556 Single Cab

28,484

17,179

10,930

227

343

621

3,858

61,64212%

117,923

94,807

16,151

7,779

13,028

15,463

13,856

279,00753%

60,529

66,451

15,211

20,281

12,613

8,236

3,225

186,54635%

206,936

178,437

42,292

28,287

25,984

24,320

20,939

รวม

Space Cab Double Cab

Toyota Hilux Vigo Champ

Isuzu D-max

Mitsubishi Triton

Ford Ranger

Mazda BT50Pro

Chevrolet Colorado

Nissan Navara

ควำมถในกำรถกต�ำรวจเรยก เนองจำกบรรทกผโดยสำรทำยกระบะเปนจ�ำนวนมำก

ในปพ.ศ. 2556 ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทยไดส�ารวจการใชงานรถกระบะทม วต ถประสงค ของ ก า ร ใ ช ง า น ส� า ห ร บ บ ร ร ท ก ค นเป นหลกในเขตพนทปรมณฑล ท ง ห ม ด 2 0 0 ต ว อ ย า ง แ ล ะพบข อมลทน าสนใจของการใช รถกระบะส�าหรบขนสงคนงานและขนสงเครอญาต โดยจากรปท 6 จะสอดคลองกบขอมลจากยอดขายรถกระบะในเบองตนทพบวา รถกระบะแบบม Space Cab เปนประเภทรถกระบะทได รบความนยมมากทสดส�าหรบการบรรทกและขนสงคนงานและเครอญาต รองลงมาไดแก รถกระบะตอนเดยว (Single Cab) ทนยมใชในการขนสงคนงาน และรถกระบะแบบ 4 ประต (Double Cab) ส�าหรบการขนสงเครอญาต ทงนจะเหนไดวาในบรรดารถกระบะทใชงานอยในปจจบน รถกระบะแบบม Space Cab กยงคงไดรบความนยมเปนอยางมาก ทงๆ ทไมมความเหมาะสมทจะใชบรรทกคนทงในสวนทเปน Space Cab หรอทายกระบะ

รปท 7 แสดงอายการใชงานเฉลยของรถกระบะขนสงคน โดยรถกระบะสวนใหญมอายการใชงานเฉลยตงแต 4-6 ป และยงพบวารถกระบะบางคนมอา ยการใช งานเฉล ยมากทสดถง 15-20 ป สวนรปท 8 แสดงระยะทางเฉลยในการเดนทางของรถกระบะขนสงคน จะเหนไดวารถกระบะขนสงเครอญาตมระยะทางเฉลยทใชในการเดนทางประมาณ 130 กม. และรถกระบะขนสงคนงาน มระยะทางเฉลยทใช ในการเดนทางประมาณ 40 กม. ซงระยะทาง

รปท รปท

รปท

สดสวนรถกระบะทใชขนสงคนงานและเครอญาตแยกตามประเภทตวถงแหลงขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล (ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)

ความถในการใชรถกระบะขนสงคนในเวลากลางวนและกลางคนแหลงขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล (ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)

ขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล(ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)

6 9

10

รถกระบะขนสงคนงาน

รถกระบะขนสง

คนงาน

รถกระบะขนสง

คนงาน

รถกระบะขนสง

เครอญาต

รถกระบะขนสง

เครอญาต

รถกระบะขนสงเครอญาต

รถกระบะ 4 ประต (Double Cab)รถกระบะแบบม (Space Cab)รถกระบะตอนเดยว (Single Cab)

264133

364519

รปท รปทอายการใชงานเฉลยของรถกระบะทใชขนสงคนงานและเครอญาตแหลงขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล (ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)

ระยะทางเฉลยในการเดนทางของรถกระบะทใชขนสงคนงานและเครอญาต

แหลงขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล (ศนยวจย

อบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)7 8

อายการใชงานของรถกระบะ

ระยะทางเฉลยในการเดนทางของรถกระบะ

จำานว

นป

ระยะ

ทาง

(กม.

)

ดงกลาว จดไดวาเปนระยะทางในการเดนทางทคอนขางไกลหรอหมายถงความเสยงของผ โดยสารทตองนงในรถกระบะหรอทายรถกระบะยอมสงขนดวย และระยะทางในการเดนทางไกลในลกษณะน มกเปนการเดนทางระหวางเมอง ทตองใชความเรวในการขบขสง ยงท�าใหการโดยสารในรถกระบะมความเสยงมากขนเปนทวคณ

นอกจากน เมอส�ารวจกลมตวอยางการใชรถกระบะขนสงคน ยงพบอกวามการใชงานคอนขางบอยครง (รปท 9) หรอเปนการใชงานในชวตประจ�าวน ส�าหรบการเดนทางในเวลากลางวนเกอบ 80% ของการใชรถกระบะขนสงคนงานเปนการใชงานเกอบทกวน สวนการใชรถกระบะขนสงเครอญาตกมการใชงานทคอนข าง ถ เช น เ ดยว กน คอประมาณ 70% เปนการใชงานเกอบทกวนหรออาทตยละ 1-2 ครง ส�าหรบการเดนทางในเวลากลางคน ประมาณ 50% ของการใชรถกระบะขนสงคนงานและเครอญาตกเปนการใช งานเกอบทกวนหรออาทตย ละ 1-2 คร ง เชนเดยวกน ซงจะเหนไดวาการใชรถกระบะขนสงคนเปนทนยมมาก มลกษณะการใชงานเปนประจ�า และมความถในการใชงานทงเวลากลางวนและกลางคน

เมอส�ารวจผใชงานรถกระบะขนสงคนถงโอกาสในการถกต�ารวจเรยกจบ เนองจากบรรทกผ โดยสารทายกระบะเปนจ�านวนมาก (รปท 10) กลบพบวามากกวา 60% ทรถกระบะขนสงคนงานและรถกระบะขนสงเครอญาตไมเคยถกต�ารวจเรยกจบเลยทงๆทมการบรรทกผโดยสารทายกระบะเปนจ�านวนมาก ข อ ค น พ บ น ไ ด ส ะ ท อ น ใ ห เ ห น ถ ง ค ว า ม ล ะ เ ล ยในดานความปลอดภยในการเดนทางดวยรถกระบะ ซงไมไดเปนการละเลยเฉพาะผขบขหรอผโดยสารเองแ ต แ ม ก ร ะ ท ง เ จ า ห น า ท ข อ ง ร ฐ ก ย ง ค ง เ ห น ว าการเดนทางโดยสารทายกระบะเปนเรองปกต จงท�าใหไมมการเขมงวดกวดขนแตอยางใด

จากการส�ารวจจ�านวนผโดยสารทนงโดยสารในสวน Space Cab (รปท 11) พบวา ทงรถกระบะทใชขนสงเครอญาต และรถกระบะทใชขนสงคนงาน มจ�านวนผโดยสารเฉลย 2.5-3 คนในสวน Space Cab และเคยบรรทกมากทสด 3-3.5 คน สวนจ�านวนผโดยสารทนงในสวนทายกระบะ (รปท 11) พบวารถกระบะทใชขนสงเครอญาต และรถกระบะทใชขนสงคนงาน มจ�านวน

กำรใชรถกระบะขนสงคนงำน

การใชรถกระบะขนสงคนงาน

กำรใชรถกระบะขนสงเครอญำต

การใชรถกระบะขนสงเครอญาต

108 109

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

ตแผป

ญหา

อบตเ

หตรถ

กระบ

ะเทกร

ะจาด

กลางคน

กลางคน

กลางวน

กลางวน

ไมเคยเลย เดอนละ 1-2 ครง

เคย 1 ครง

นอยกวาปละครง อาทตยละ 1-2 ครง

เคย 1 - 2 ครง

ปละ 1-2 ครง ทกวนหรอเกอบทกวน

เคยมากกวา 3 ครง

ไมเคยเลย

ท งจากผ โดยสารทน งตอนท ายกระบะและนงในบรเวณ Space Cab

ในการส�ารวจเบองตนน ไดมการส�ารวจความคดเหนของผใชรถกระบะทมตอความเสยงอนตรายตอการบาดเจบและเสยชวตจากอบตเหตทางถนนในกรณทบรรทกผโดยสารในสวนทนง Space Cab และ ในตอนทายของกระบะ ดงแสดงในรปท 12 ส�าหรบในสวนทนง Space Cab ปรากฏวาผใชรถกระบะสวนใหญ (ทงรถกระบะขนสงคนงานและรถกระบะขนสงเครอญาต) มากกวา 50-60% รสกเฉยๆ โดยมความคดเหนวาการนงโดยสารใน Space Cab ไมไดมความอนตรายมากกวาการนงในต�าแหนงอน สวนอกประมาณ 40% ใหความเหนวาการนงโดยสารใน Space Cab นนอนตรายแตไมมทางเลอกอน จ�าเปนตองบรรทกผโดยสารใน Space Cab อยด สวนการบรรทกผโดยสารในสวนทายกระบะ ผลการส�ารวจพบวา 25-30% กยงคงใหความคดเหนวาการนงโดยสารในทายกระบะ ไมไดมความอนตรายมากกวาการนงในต�าแหนงอนแตอยางใด แตอก 50% ของผใชรถกระบะใหความคดเหนวาการนงทายกระบะนนอนตรายแตไม มทาง เลอกอน และในสวนนอยของกลมตวอยางทส�ารวจ ใหความคดเหนวา การนงโดยสารทายกระบะอนตรายมาก ถาหลกเลยงไดจะไมบรรทกผ โดยสารในตอนทายกระบะ โดยพบวา 24% ของรถกระบะขนสงเครอญาต และ 7% ของรถกระบะขนส งคนงานให ความคดเหนดงกลาว สวนในอก

จำานวนผโดยสารทบรรทกในสวน Space Cab

ทานคดวาการใชรถกระบะบรรทกผโดยสารในสวนทนงทเปน Space Cab

มความอนตรายตอการบาดเจบและเสยชวตจากอบตเหตทางถนนมากแคไหน

ทานคดวาการใชรถกระบะบรรทกผโดยสารในสวนทนงทเปน ทายกระบะ

มความอนตรายตอการบาดเจบและเสยชวตจากอบตเหตทางถนนมากแคไหน

จำานวนผโดยสารทบรรทกในสวน ทายกระบะ

มากทสด

อนตราย แตไมมทางเลอกอน

อนตราย แตคดวาไมนาเกดขนกบตวเองเฉลย

อนตรายมาก ถาหลกเลยงไดจะไมบรรทกผโดยสารในทายกระบะ

เฉยๆ ไมเหนวาอนตรายมากกวาต�าแหนงอน

การใชรถกระบะขนสงคนงาน

การใชรถกระบะขนสงคนงาน

การใชรถกระบะขนสงเครอญาต

การใชรถกระบะขนสงเครอญาต

0

0 0.5 1.5 2.5 3.5 42 31

2 4 6 8 10

รปท

รปทจ�านวนผโดยสารเฉลยทบรรทกในสวน Space Cab และ ทายกระบะแหลงขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล (ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)

ความคดเหนในการใชรถกระบะบรรทกผโดยสารในสวน Space Cab และ ทายกระบะแหลงขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล (ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)

11 12ผโดยสารเฉลยในตอนทายกระบะมากถง 4 - 7 คน และเคยบรรทกมากสดถง 6 - 8 คน ยงไปกวานนรถกระบะบางคนยงเคยบรรทกผ โดยสารในตอนท ายกระบะมาแลวถง 10-15 คนโดยเฉพาะในกล มผ ใ ช รถกระบะส� าหรบ

ประมาณ 7% ทเหลอของผตอบค�าถามทเปนผใชรถกระบะขนสงคนงาน และผใชรถกระบะขนสงเครอญาต ใหความเหนวา การบรรทกผโดยสารในตอนทายกระบะนนเปนอนตราย แตยงคงคดวาอบตเหตไมนาจะเกดขนกบตนเอง ขอมลดงกลาว ชใหเหนอยางชดเจนวาผใชงานรถกระบะขนสงคนสวนใหญ ขาดความตระหนกถงอนตรายทจะเกดขนกบการบรรทกผโดยสารทงในสวน

ทายกระบะและใน Space Cab โดยเฉพาะอยางยงการใช Space Cab บรรทกผโดยสาร ทผใชรถกระบะยงไมทราบถงความเสยงอนตรายในการบาดเจบและเสยช วตในการนงโดยสารในบรเวณดงกลาวจงจ�าเปนอยางยงทจะตองมการใหความรความเขาใจ แกประชาชนทวไป ถงอนตรายทจะเกดขนกบการใชงานรถกระบะ ถามลกษณะการใชงานทไมเหมาะสม

การขนสงคนงาน จงไมนาแปลกใจเลยทจะเหนวามอบตเหตรถกระบะเทกระจาดเกดขนบ อยครง และอบตเหตรถกระบะเทกระจาดกมดชนความรนแรงของอบตเหตคอนขางสง หรอเมอเกดอบตเหตครงหนง จะมผเสยชวตเปนจ�านวนมาก

รถกระบะขนสงคนงาน

รถกระบะขนสงคนงาน

รถกระบะขนสงเครอญาต

รถกระบะขนสงเครอญาต

36 53

43 46

3 7

68

7

3 22

61 33

4824

110 111

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

ตแผป

ญหา

อบตเ

หตรถ

กระบ

ะเทกร

ะจาด

อยางไรกตาม ในบางสวนของผใชรถกระบะเหนวาการบรรทกผโดยสารใน Space Cab และในสวนทายกระบะนนเปนอนตราย แตไมมทางเลอกอนในการเดนทาง เมอสอบถามตอไปวาถาไมใชรถกระบะบรรทกผโดยสาร จะมทางเลอกในการเดนทางใดทพอจะใชในการขนสงผโดยสารแทนได จากรปท 13 โดยสวนใหญ

ของผใชรถกระบะ (25%) กยงคงยนยนวาไมมทางเลอกอนจรงๆ รองลงมาไดแกการใชรถโดยสารและอาศยรถคนอนแทน ซงดเหมอนวาทางเลอกอนในการเดนทางทมความปลอดภยมากกวาการใชรถกระบะนนมคอนขางนอย ท�าใหรถกระบะยงคงเปนทนยมในการบรรทกคนเปนจ�านวนมากทงๆ ทไมมความปลอดภยตอผโดยสารเลย

ทำงเลอกอนในกำรเดนทำง ถำไมใชรถกระบะบรรทกผโดยสำรในตอนทำยของกระบะ

รถกระบะขนสงคนงาน

รถกระบะขนสงเครอญาต

ไมมทางเลอก รถบส

รถไฟรถคนอน

รถต

รถสองแถว

รถโดยสาร

26

25

14

22

9

6

9

4

12

12

8

7

22

24รปท

แหลงขอมล: ขอมลจากการส�ารวจการใชรถกระบะในเขตปรมณฑล (ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย พ.ศ.2556)13

ขอแนะนำาเชงนโยบายในการแกไขปญหา

อบตเหตรถกระบะเทกระจาด

จากขอสงเกตของลกษณะและสาเหตการเกดอบตเหตรถกระบะเทกระจาด รวมถงรปแบบการใชงานและการเดนทางดวยรถกระบะของคนไทย จะพบวามปจจยมากมายทเออตอการเกดอบตเหตรถกระบะเทกระจาด และอบตเหตทเกดขนดงกลาวมความรนแรงสง สงผลใหมผเสยชวตและบาดเจบเปนจ�านวนมาก ดงนนเพอลดปญหาดงกลาว ควรมมาตรการในการปองกนดงน

เขมงวดมาตรการการบงคบใชกฎหมายส�าหรบการบรรทกผ โดยสารในตอนทายรถกระบะ บนถนนทมการใชความเรวสง เชน บนทางดวนหรอมอเตอรเวย ทไมควรอนญาตใหรถกระบะทมผ โดยสารนงทายกระบะ ใชทางพเศษดงกลาวได สวนถาเปนทางหลวงทวไป อาจเรมจากการเรยกจบกมรถกระบะทมการบรรทกผ โดยสารในทายกระบะเปนจ�านวนมาก เพราะอาจ

กอใหเกดอบตเหตเนองจากการเสยเสถยรภาพในการทรงตว หรอยางระเบดได และอาจท�าใหมผเสยชวตและบาดเจบเปนจ�านวนมากเพราะผโดยสารสามารถกระเดนออกมานอกตวรถไดอยางงายดาย

ภาครฐควรมการออกกฎหมายค มครองการจ างงาน ทจะต องค ร อ บ ค ล ม ถ ง ก า ร ด แ ล ค ว า มปลอดภยในการรบส งคนงานทท�างานในบรษทดวย หรอควรขอความรวมมอกบทางผประกอบการในกรณทมการจดรถเพอขนสงคนงาน โดยก�าหนดใหใชยานพาหนะในการขนสงคนงานทปลอดภย

ผผลตรถกระบะควรมความรบผดชอบตอสงคม โดยสอสารใหประชาชนไดรบทราบถงรถกระบะประเภทไหนท เหมาะสมส�าหรบการใชบรรทกคนเปนหลก หรอ เหมาะสมส�าหรบบรรทกของเพยงอยางเดยว การประชาสมพนธให ประชาชนทราบถงอนตรายทจะเกดขนถามการเลอกประเภทรถกระบะส� าหรบการใช งาน ทไมเหมาะสม นอกจากน ควรมการออกแบบรถกระบะทมความปลอดภยส�าหรบผโดยสารมากขน เชนมการตดตงอปกรณนรภยภายในรถกระบะหรอส งเสรมนวตกรรมค ว า ม ป ล อ ด ภ ย ข อ ง ร ถ ก ร ะ บ ะ

ใหมากขนแทนทจะเนนเรองของพละก�าลงและความแรงของรถกระบะเปนหลก

ส งเสรมความร และความเขาใจถงความไมปลอดภยในการใชรถกระบะขนสงผโดยสารทงในตอนทายกระบะและในสวนทนง Space Cab โดยมงเนนถงความอนตรายทจะเกดขนกบผโดยสารเมอเกดอบตเหตรถกระบะพลกคว�าหรอเสยหลกตกขางทาง เพอทผใชงานรถกระบะจะไดพจารณาทางเลอกอนในการเดนทางในกรณทตองบรรทกผโดยสารเปนจ�านวนมาก

112 113

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

ตแผป

ญหา

อบตเ

หตรถ

กระบ

ะเทกร

ะจาด

.. ฝาไฟแดง ..เกดจากพฤตกรรมคน

เทานนหรอ?

โดย

เอออารย เจนศภการและ

รศ.ดร.กณวร กนษฐพงศศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย

สถาบนเทคโนโลยแหงเอเซย

เรอง

บทความ บทนำา

การฝาฝนสญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยก จดไดวาเปนปญหา ส�าคญดานความปลอดภยทางถนน ทก�าลงไดรบความสนใจในหลายประเทศ เพราะเปนสาเหตทท�าใหเ กด อบต เหตทางถนนทรนแรง ส�าหรบประเทศไทย สถตคดจราจร ป พ.ศ. 2556 ซ งรายงานโดยส�านกงานต�ารวจแหงชาต (รปท 1) แสดงใหเหนวามจ�านวนอบตเหตท เ กยว กบการฝ าฝ นสญญาณไฟจราจรจ�านวน 732 ครง หรอคดเปนรอยละ 1.69 จากจ�านวนอบตเหตทเกยวกบผขบขทงหมด ซงถอเปนสดสวนทนอยมากเมอเทยบกบสาเหตอนๆ แตอยางไรกตาม การฝาฝนสญญาณไฟจราจรถอวาเปนพฤตกรรมทเสยงและอนตรายมากอยางหนงของผขบข เนองจากผ ขบขทฝาฝนสญญาณไฟจราจรมกจะเรงความเรวเพอทจะขบขผานทางแยกไปกอนทสญญาณไฟแดงจะปรากฏขน ดงนนอบตเหตทเกดขนจงมกเกดในขณะทรถยนตก�าลงใชความเรวสง ท�าใหอบตเหตมความรนแรงเพมมากขน

ในป พ.ศ. 2551 ประเทศไทยไดเรมใชระบบตรวจจบรถฝาฝนสญญาณไฟจราจรดวยกลองตรวจจบการฝาฝนสญญาณไฟจราจรอตโนมต หรอ Automated Red Light Running Enforcement Cameras โดยมการตดตงระบบดงกลาวบรเวณแยกตางๆ ทวกรงเทพมหานคร มวตถประสงคเพอลดจ�านวนการฝาฝนสญญาณไฟจราจรและจ�านวนอ บ ต เ ห ต ท เ ก ด จ า ก ก า ร ฝ า ฝ นสญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยก กลองตรวจจบรถฝาฝนสญญาณไฟจราจรสามารถถายภาพรถทวงผานทางแยกในขณะทสญญาณไฟจราจร

เปนสแดง ซงภาพถายจะแสดงชองจราจรทกระท�าความผดและปายทะเบยนรถให เ หนอย างชดเจน ภาพดงกลาวจะถกประมวลผลดวยคอมพวเตอรและสงข อมลไปยง กองบงคบการต�ารวจจราจร (บก.จร.)เพอใหเจาหนาทตรวจสอบชอและทอยของเจาของรถจากปายทะเบยนยานพาหนะและใหพนกงานสอบสวนสงหมายเรยกแจงขอหาทางไปรษณยเพอใหผกระท�าความผดมาช�าระคาปรบภายใน 1 สปดาห โดยอตราคาปรบเปนเงน 500 บาทและตดแตม 40 คะแนน (พระราชบญญตจราจรทางบก พ.ศ. 2522)

รปท

สดสวนของการเกดอบตเหต จ�าแนกตามสาเหตจากบคคล ป พ.ศ. 2556ทมา: ส�านกงานต�ารวจแหงชาต1

เสพสารออกฤทธตอจตประสาท

บรรทกเกนอตรา

รถเสยไมแสดงเครองหมาย / สญญาณ

ขบรถหลบใน

ไมใหสญญาณจอดรถ / เลยว / ขะลอ

ขบรถฝาฝนเครองหมาย / สญญาณ

ขบรถผดชองทาง

ขบรถแซงอยางผดกฎหมาย

ไมยอมรถทมสทธไปกอน

เมาสรา

ขบรถไมช�านาญ

ขบรถตามกระชนชด

ขบรถตดหนากระชนชด

ขบรถเรวเกนกวากฎหมายก�าหนด

อนๆ

ไมใหโคมไฟในเวลาค�าคน

ไมขบรถในชองทางซายสด

ฝาฝนปายหยดขณะออกจากทางรวม / แยก

114 115

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

ฝาไฟ

แดง.

.เกดจ

ากพ

ฤตกร

รมคน

เทาน

นหรอ

?

23.24

13.90

0% 5% 10% 15% 20% 25%

11.75

8.59

5.66

4.92

3.53

2.17

1.77

1.36

1.12

1.02

0.45

0.45

0.22

0.12

0.05

0.03

สดสวนของกำรเกดอบตเหต จ�ำแนก

ตำมสำเหตจำกบคคล ป พ.ศ. 2556

จากรายงานของกองบงคบการต�ารวจจราจร พบวามการสงหมายเรยกไปทางไปรษณยเปนจ�านวนมากกวา 100,000 ใบ ภายในระยะเวลา 2 เดอนหลงจากทไดมการตดตงกลอง (30 ธนวาคม 2551) หรออาจกล าวได ว ามผ ขบ ข ทฝ าฝนสญญาณไฟแดงประมาณ 1,700 คนตอวน โดยมาจากการตดตงกลองบรเวณทางแยกเพยง 30 ทางแยกเทานน (จากจ�านวนทงหมดมากกวา 1,500 ทางแยกทวกรงเทพมหานคร) และถงแมวาจ� า น ว น ข อ ง ผ ข บ ข ร ถ ฝ า ฝ นสญญาณไฟจะลดลงเปน 800-900คนตอวนหลงจากมการตดตงกลองภายในระยะเวลา 4 ป แตตวเลขสถตการเปลยนพฤตกรรมดงกลาวได ถกจ�ากดอย เ พยงในกรงเทพม ห า น ค ร ย ง ไ ม ส า ม า ร ถ แ ส ด งสถานการณการฝาฝนสญญาณไฟของทงประเทศได ซงคาดวาจะมความรนแรงมากกวาในพนทเขตกรงเทพมหานครเพราะการจราจรตดขดนอยกวา

ผ ขบขส วนใหญมกใหเหตผลของการฝาฝนสญญาณไฟจราจร เชน ก�าลงเรงรบ ไมสามารถหยดรถไดทน มองไมเหนสญญาณไฟ หรอขบตามรถคนหนาทฝาไฟแดงโดยไมไดมองสญญาณไฟ อยางไร

ปจจบนประเทศตางๆ ไดมการศกษาป จจยทส งผลให เกดพฤตกรรมการฝาฝนสญญาณไฟจราจร (Harb et al., 2007 , Lum

กตามพฤตกรรมการฝาฝนสญญาณไฟจราจรในแตละครงมกมหลายเหตปจจยเขามาเกยวของ โดยอาจไมไดขนอยกบความบกพรองของผขบขเพยงอยางเดยว แตอาจเกดจาก ลกษณะทางกายภาพของถนน หรอสภาพแวดลอมอนๆ ทสงเสรมใหผขบขมพฤตกรรมการฝาฝนสญญาณไฟจราจร เชน ขนาดของทางแยก ต�าแหนงการตดตงเสาสญญาณไฟจราจร การจดรอบสญญาณไฟจราจร เปนตน บทความนเปนการน�าเสนอขอคนพบเชงประจกษจากงานวจยถงสาเหตและปจจยทเอออ�านวยใหเกดพฤตกรรมเสยงในการขบขฝาฝนสญญาณไฟจราจรในประเทศไทย เพอน�าไปส มาตรการส�าหรบลดโอกาสและจ�านวนของการฝาฝนสญญาณไฟจราจรใหมากทสด

and Wong, 2003 , Porter and Berry, 1999 ) ครอบคลมทงในดานของยานพาหนะ ผขบข สภาพแวดลอมขณะขบข และลกษณะท า ง ก า ย ภ า พ บ ร เ ว ณ ท า ง แ ย ก แตอยางไรกด กฎขอบงคบ รวมถงลกษณะทางกายภาพของทางแยกและพฤตกรรมของผ ขบขในแตละประเทศยอมมความแตกตางกน ขอสรปหรอแนวทางการแก ป ญหาพฤตกรรมการฝ าฝ นสญญาณไฟจราจร จากการศกษาของตางประเทศจงอาจใหผลลพธทมประสทธภาพตางกนเมอถกน�ามาใชในประเทศไทย ดงนนนโยบายหรอมาตรการทจะน�ามาใชในการแกปญหาการฝาฝนสญญาณไฟจราจร ควรอาศยการศกษาสาเหตของพฤตกรรมดงกลาว ทเหมาะสมส�าหรบแตละพนท

ศนยวจยอบตเหตแหงประเทศไทย (กณวร และ เอออารย, 2558 ) ไดด�าเนนการศกษาปจจยทมผลตอพฤตกรรมการฝ าฝ นสญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยก ในป 2557 โดยสงเกตผ ขบขรถจกรยานยนต และ ผ ขบ ข ร ถ ย น ต ใ น จ ง ห ว ด เชยงใหม นครราชสมา และชลบร จ�านวนกวา 23,932 ตวอยาง และสอบถาม 91,530 ตวอยางไดผลดงตอไปน

ปจจยทมผลตอพฤตกรรมการฝาฝนสญญาณ

ไฟจราจร

(1) หนงสอพมพโพสตทเดย. 2555. “จบฝาไฟแดง 8 หมนคน.” [ระบบออนไลน].แหลงทมา http://map.traffy.in.th/index.php/the-news/9488--8- (28 พฤษภาคม2558).

(2) Harb, R., Radwan, E., and Yan, X. (2007). Larger Size Vehicles (LSVs) Contribution to Red Light Running,Based on a Driving Simulator Experiment. Transportation Research Part F, 10, 229-241.

(3) Lum, K. M. and Wong, Y. D. (2003). Impacts of Red Light Camera on Violation Characteristics.Journal of Transportation Engineering, November/December, 648-656.

(4) Porter, B. E. and Berry, T. D. (1999). A Nationwide Survey of Red Light Running: Measuring Driver Behaviors for the “Stop Red Light Running” Program. FHWA, U.S. Department of Transportation.

กำรฝำฝนสญญำณไฟจรำจร

ของผขบขรถจกรยำนยนต

ผลการศกษาพบว าป จจย ทส งผลต อพฤตกรรมการฝ าฝ นส ญ ญ า ณ ไ ฟ จ ร า จ ร ข อ ง ผ ข บ ข รถจกรยานยนต ไดแก เพศ อาย พฤตกรรมการไมสวมหมวกนรภย การมผ โดยสารเดนทางมาด วย และประเภทของรถจกรยานยนตทใช (รปท 2) ผฝาฝนสญญาณไฟจราจรสวนใหญจะเปนเพศชาย ผขบขทอยในชวงอายไมเกน 20 ป มแนวโนมทจะฝาฝนสญญาณไฟจ ร า จ ร ม า ก ก ว า ก ล ม อ า ย อ น ผขบขทไมสวมหมวกนรภย มแนวโนมท จะฝ าฝ นสญญาณไฟจราจรมากกวาผ ขบขทสวมหมวกนรภย ผขบขโดยล�าพง มแนวโนมทจะฝาฝนส ญ ญ า ณ ไ ฟ จ ร า จ ร ม า ก ก ว าผขบขทมผโดยสารรวมเดนทางมาดวย สวนเมอเปรยบเทยบระหวางรถจกรยานยนตประเภททใชเกยรอตโนมตและเกยรธรรมดา พบวาผ ขบข รถจกรยานยนต ประเภทเกยรธรรมดามแนวโนมทจะฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวาผขบขรถจกรยานยนต ประ เภทเ กยร อตโนมต ทงนอาจจะเกยวกบความสามารถในการเร งเครองยนตทท�าไดดกวา หรออปนสยชอบขบเรวจงไมเลอกเกยรอตโนมต

นอกจากน การใชแบบสอบถามผขบขจ�านวน 91,530 ตวอยางนนพบวาในกล มรถจกรยานยนต ผขบขทมวฒการศกษาสงจะมแนวโนมทจะฝาฝนสญญาณไฟจราจรน อยกว ากล มผ ขบข ทม วฒการศกษา ต�ากวา ผ ขบขซงมอาชพท�าธรกจสวนตวหรอนกเรยน/นกศกษา มแนวโน มทจะฝ าฝ นสญญาณไฟจราจรมากกวากล มอาชพอนผ ขบขทไมสวมหมวกนรภยฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวาผขบขท

ส ว ม ห ม ว ก น ร ภ ย ผ ข บ ข ท มใบอนญาตขบขฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวาผทไมมใบอนญาตขบข นอกจากนยงพบวา ผขบขรถจกรยานยนต ทประเมนความเสยงจากประสบการณของตนวา ตนเองอาจมความเสยงสงทจะถกต�ารวจเรยก/จบกมหากขรถฝาฝนสญญาณไฟจราจร มแนวโนมทจะมพฤตกรรมฝาฝนสญญาณไฟจราจรนอยกวาผขบขทประเมนวามความเสยงต�า

รปท

สดสวนของการ ฝาฝน และ ไมฝาฝน สญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยกของผขบขรถจกรยานยนต2

ชาย

หญง

นอยกวา 20 ป

ระหวาง 20 - 50 ป

มากกวา 50 ป

สวมหมวกนรภย

ไมสวมหมวกนรภย

ไมมผโดยสาร

ผโดยสาร 1 คน

ผโดยสาร 2 คน

เกยรอตโนมต

เกยรธรรมดา

ตรง

อนๆ

เพศ

ชวงอ

าย

การส

วมห

มวก

กนน

อคท

ศทาง

การเ

ดนท

างจ�า

นวน

ผโดย

สาร

ประ

เภท

รถ

ฝาฝนสญญาณไฟจราจร

ไมฝาฝนสญญาณไฟจราจร

45%19%

74%23%

7%

22%59%

46%24%

24%58%

38%43%

55%81%

26%77%

93%

78%41%

54%76%

76%42%

62%57%

100%

116 117

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

ฝาไฟ

แดง.

.เกดจ

ากพ

ฤตกร

รมคน

เทาน

นหรอ

?

118 119

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

ฝาไฟ

แดง.

.เกดจ

ากพ

ฤตกร

รมคน

เทาน

นหรอ

?

การฝาฝนสญญาณไฟจราจรของผขบขรถยนตสวนบคคล

อทธพลของลกษณะทางกายภาพและสภาพแวดลอม

ของทางแยก

ในสวนของกลมผขบขรถยนตสวนบคคล ผลการส�ารวจทพบกมความคลายคลงกน คอผขบขทเปนเพศชาย ผขบขทอายนอย ผขบขทมวฒการศกษาต�ามแนวโนมทจะฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวากลมเปรยบเทยบ ผขบรถเกงเปนประจ�ามแนวโนมทจะฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวาผขบรถตเปนประจ�า ผฝาฝนสญญาณไฟจราจรสวนมากไมใชอปกรณนรภย (เขมขดนรภย) ขณะขบข และผขบขทมใบอนญาตขบขประเภทรถยนตสวนบคคลนน มแนวโนมทจะฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวาผทไมมใบอนญาตขบขรถยนต นอกจากน ผฝาฝนสญญาณไฟจราจรสวนมากอยในกลมของผขบขรถยนตทประเมนวามความเสยงนอย หรอไมคดวามความเสยง ทจะถกต�ารวจเรยกและจบกมหากขบรถฝาฝนสญญาณไฟจราจร

ขอค นพบทสรปข างต นเป นป จจยท เ กยวข องกบผ ขบข เท านนในการศกษานได วเคราะหปจจยดานลกษณะทางกายภาพของทางแยก และปจจยสภาพแวดลอมทเกยวของอนๆ ทอาจสงผลตออตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยก เชน ความกวางทางแยก จ�านวนชองจราจร ขนาดของเกาะกลางถนน ลกษณะการท�างานและรปแบบของสญญาณไฟจราจร เปนตน โดยผลการศกษาพบวาปจจยเหลานอาจสงเสรมใหมพฤตกรรมฝาฝนสญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยก ไดแก

อตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรเพมมากขน เมอจ�านวนชองจราจรและความกวางชองจราจรเพมขน

บรเวณขาของทางแยกทมชองจราจรส�าหรบรอเลยว มอตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรนอยกวาในทศทางทไมมชองจราจรส�าหรบรอเลยว

แบบมตวเลขนบถอยหลงลดการฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวาสญญาณไฟจราจรแบบไฟดวงกลมธรรมดา

ทางแยกทมการตดตงเสาสญญาณไฟจราจรแบบแขวนยน (Overhang) มอตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรมากกวาการตดตงเสาสญญาณไฟจราจรแบบเสาตงธรรมดา

อตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยกเพมขน เมอชวงเวลาไฟเหลองลดลง

อตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรในชวงเวลากลางคนสงกวากลางวน

ทางแยกทมระยะการมองเหนทดจะมอตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรนอยลง

ยงตดตงปายเตอนหางจากทางแยกมากยงลดการฝาฝนสญญาณไฟจราจร

การตดตงสญญาณไฟจราจร

ขอเสนอแนะในการแกไข

ปญหา

เปนทชดเจนวาพฤตกรรมการฝาฝนสญญาณไฟจราจรบรเวณทางแยกนน เกดจากปจจยหรอตวแปรหลายอยาง ไมวาจะเปนปจจยดานลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของผขบข รวมไปถงลกษณะและสงแวดลอมบรเวณทางแยก ซงหนวยงานทเกยวของสามารถใชเทคนคดานวศวกรรมตางๆ ในการจดการปญหาและลดพฤตกรรมการฝาฝนสญญาณไฟจราจรได

จากบทความนแสดงให เ หนวาลกษณะทางกายภาพของทางแยกบางอยาง สงเสรมใหผขบขมพฤตกรรมฝาฝนสญญาณไฟจราจรไดโดยงาย เชน ความกวางของชองจราจร ซงการทชองจราจรมความ

กวางคอนขางมากนน สงผลใหผขบขร สกสะดวกสบายและใชความเรวทคอนขางสงในการขบขมโอกาสท�าใหฝาฝนสญญาณไฟจราจรไดมากกวา

การปรบปรงระยะมองเหนบรเวณทางแยก สามารถชวยลดอตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรได (รปท 3) เพราะถาผ ขบขสามารถมองเหนการจราจรทมาจากทศทางอนไดอยางชดเจน ผขบขกจะประเมนถงความปลอดภยก อนทจะตดสนใจหยดททางแยกหรอฝ าฝ นไฟสญญาณจราจรได

การตดตงปายเตอนกอนเขาส ทางแยก ควรออกแบบใหอย ในต�าแหนงทเหมาะสม เพอเตอนใหผขบขรบรวาขางหนาจะมทางแยกสญญาณไฟจราจร และเปนการเตอนใหผขบขเตรยมตวทจะลดความเรวลงเพอทจะหยดรถเมอสญญาณไฟจราจรสเหลองเรมปรากฏ หรอขบขผานทางแยกอยางระมดระวงในขณะทไดสญญาณไฟจราจรสเขยว

ส�าหรบลกษณะและรปแบบการท�างานของสญญาณไฟจราจร ชวงเวลาของไฟเหลอง ถอเปนชวงทมความส�าคญ โดยระยะเวลาของไฟเหลองน ควรมการออกแบบใหเหมาะสมกบลกษณะทางกายภาพทแตกตางกนของแตละทางแยก ไฟเหลองทมระยะเวลาสนเกนไป อาจท�าใหผขบขไมสามารถหยดรถไดทนและท�าใหขบขฝาสญญาณไฟจราจรไปโดยไมไดตงใจ อยางไรกตาม ระยะเวลาของสญญาณไฟเหลองทนานเกนไปกอาจกอให เกดการฝาฝนสญญาณไฟจราจรเชนเดยวกน เนองจากผขบขคดวาระยะเวลาของไฟเหลองคอนขาง

รปท รปท

ระยะการมองเหนบรเวณทางแยกทแนะน�า (FHWA, 1990)

สญญาณไฟจราจรแบบมตวเลขนบถอยหลง3 4

มากพอทจะขบขผ านทางแยกไปไดทน จงไมคดทจะหยดรถเมอไดสญญาณไฟเหลอง

ทางแยกทมการตดตงสญญาณไฟจราจรแบบมตวเลขนบถอยหลง (รปท 4) ชวยลดอตราการฝาฝน

สญญาณไฟจราจรได เพราะท�าใหผ ขบขสามารถประเมนระยะเวลา เพราะท�าใหผขบขสามารถประเมนระยะเวลาทจะตองเตรยมชะลอความเรวเพอหยดรถในบรเวณทางแยกไดอยางปลอดภย โดยเฉพาะอยางยงในจงหวะทสญญาณไฟจราจรเปลยนจากสเขยวเปนสเหลอง

120 121

บทคว

ามเจ

าะลก

สถาน

การณ

ในปร

ะเดนส

ำาคญ

ฝาไฟ

แดง.

.เกดจ

ากพ

ฤตกร

รมคน

เทาน

นหรอ

?

รปทเสาสญญาณไฟจราจรแบบแขวนยน (Overhang) (ซาย) และเสาสญญาณไฟจราจรแบบแขวนสง (Overhead) (ขวา)5

ทางแยกทมการตดตงเสาสญญาณไฟจราจรแบบแขวนยน (Overhang) เออตอการฝาฝนสญญาณไฟจราจรสง ดงนนจงควรพจารณา ใช ประเภทเสาสญญาณไฟจราจรแบบแขวนสง (Overhead) ส�าหรบทางแยกทถนนมจ�านวนหลายชองจราจร เชน มากกวา 3 ชองจราจรตอทศทาง เนองจากผขบขจะสามารถมองเหนสญญาณไฟจราจรไดอยางชดเจนจากทกชองจราจร ในขณะทเสาสญญาณไฟจราจรแบบแขวนยนนน ผขบขในชองจราจรทางดานขวาอาจมองเหนไดไมชดเจน ท�าใหเกดการฝาฝนสญญาณไฟจราจรโดยไมไดตงใจได

นอกจากน ผลการศกษาไดชใหเหนชดเจนวา ในชวงเวลากลางคนมอตราการฝาฝนสญญาณไฟจราจรทสงกวาในชวงเวลากลางวน ดงนนเทคโนโลยทจะถกน�ามาใชส�าหรบการบงคบใชกฎหมายในเรองของการฝาฝน

สญญาณไฟจราจร ควรค�านงถงความสามารถในการใชงานในชวงเวลากลางคนเปนส�าคญ

จากขอคนพบทงหมดน ดเหมอนวาการแกไขปญหาอบตเหตฝาไฟแดงนน ไมจ�าเปนตองรอเปลยนพฤตกรรมผขบขแต เพยงอย างเดยว หนวยงานทรบผดชอบทางถนนกสามารถชวยลดปญหาดงกลาวได รวมถงหนวยงานทมหนาทรณรงคดานความปลอดภยทางถนน กสามารถออกแบบวธการจดการใหตรงกลมเปาหมายหรอกล มเสยงตางๆ ไดมากยงขน เชน มงเนนรณรงคการไมขบขฝาฝนสญญาณไฟจราจรในกล มวยรน นกเรยน หรอถามงเนนรณรงคลดพฤตกรรมเสยงอน เชนการสวมหมวกนรภยหรอการคาดเขมขดนรภยกสามารถชวยลดพฤตกรรมเสยงในการฝาฝนสญญาณไฟจราจรไดเชนเดยวกน