EXAMEN VARIARUM LECTIONUM,

QUAS AD TEXTUM JESAiyE HEBRiEUMalexandrina versio exhibet.

Cujus

PARTEM PRIMAM,

Cons- Ampl. Facult. Phi.los. ABOeNS.

Modefte fiftunt

JACOBUS BONSDORFF,PhiloC Mag.

Et

ERICUS E. EDNER-Satasundenfis.

In Atjdit. Majori die \ftf» April mdcclxxxvi.

h. a. m, s.

A B 0 m*

Typis Viduas Reg. Acad, Typ. J. C, Frenciceei.,

mSACRAM REGIAM: MAJiTEM.'

MAGNJE FIDEI VIRO*DIOECESEOS A_3QeNSIS EPISCOPO,

REGiiE Academi-e PRO-CANCELLARIO,

Maxime Vener. Consistorii PR.ESIDI,

REVERENDISSIMO DOMINO,.

DOMINO

JAC O B OHAARTMAN,

AVUNCULO PROPENSISSIMO.

Ivoris exforrem, velut in patenteEditam campo fegetis feracis,Fervidus forret penitus uelurit

Eeftus arilTam;Alma fic languet pietasque, mentisLuxque, virtutum genitrix, profundiPra.da contemtus- nifi perbenigno

fota favore.Ergo Te, Pr_eful, fua vota verfusTendit enixe, nimium^rTiquaSorte conflicTans chorus Aonas qui

excoiit artes..

REVERENDISSIMI TUI NOMINIS

Eultor devo.iflinius

Jacobus Bonsdorff.

PMrmum Reverendo & PrceclaHffi.mo Viro*DOMINO MAGISTRO

Ty f\ ~f\f O ~T\ f~\ 7~) Jp r>Jj C/ IX kj JJ (J J\. Jf>r'

3EcQleQ&p quteDeoin ■Hauhoa,colligitur, Paiiociadcurariflimo.

PAR&NTI OPTIMO,

TlccTeP %ctfld'iQoiT- det y.vr\/j.c>sv ye yevoifj.rjvjQy evefyecsoov oicc creto ©eos fj.ct efyze-

Totpg dtv ey<x ttcii>tcos /Acckx evoct./j.oov Kcck?ci/jr\v "*'A)kot iACiK<%PTe(>os * 07T7T0Totv r\Bsa Keovot (pvAcca-a-a.ToiS fd CC7TO T- 7TCUOOS- TTOhvfXrjTIS erjlQcC ISV^W,Hs o oTe tis Krj7TBP.cs cftvviq cv ysvoo pckooqs

'ESqe^ev veov e^vos dtveq%ofj,evov ot7TockcvTZJJo/kcc a-otpoos cctto %etfj.e%tva KPveos § oc7TxjxvvmvUc/&.ccxis r)de fZsccs oetvoev dve/Jcov cckeetvcavKoc/ o/jfoqa* OTe KVftec §ccv {2ctccvccs KocTctKkvtrcrei'*Tocraoc oe crot TTotg efj.r\s Q>ioTr\s >rvve%oos §cc fj,efj.r]kefTlccvti vdf) ijfiocri ccv kccp.7T(>ov Cpccos fiekioioAePKowevcs uev mv. H.Öl-yav * TfePt (ptkTXTe ttccvtcov..,rt 1 &J r*. * c ' f> ' ■>JxccvTccyccijos (3eos omreq ■oTTeQTotTcc Ocj/JCiTct vct.et-l\oly\ , cos yfev Ivpqovot fj.ocv.qoft.iov ve yevecß-cul\oc) s7Ti yfqccos e<r%ccTov evTv%ecos clrpmecrSjtaTtq/jot Sf cctsp %ctke7Toio 7Tovoio. 'Ttt^S'.' oe /jiQovfr\s ykvKegr\s ts K&f cc&oivctTrjs <rs <fe%ecijct.,

PARENTIS INDULGENTISSIMIFilius obec.ientiilin.us

Jacobus Bqnsdorff.

Examen vtriarum Leclionnm, qnasad textum JefJii^ Hebraeum, Alex>

aadrina vcrfio exhibet

;> , tmmm.

.l^Juantura naturalis cujusfdam regionis Titus, oberrantlV-^. cuilibet aut diutius lirftranu exhibet varletatis, tan-tum quoque Litterasurae Hebcieae [jatentiTljmn? Campus,qui uc inngni rerum circumqaaque ftantihm copia & or-natu diftinaus, ita hznd leviiluiiis obiltus eft obftaculis,ynicuique his iotento ftudiis illius oiterr. Hinc pro di-verfuate & rerum partiumve Hebweae cognitionis & im-pedimentorum ejusdem, varie fe exferuic infignium vi-rorum induftria & indefeflus labor, quo non modo illasnova iuce augcrc atque argumentls firmare, verum etiamhxc e medio tollere enixi quidem funt, eumdern tamehfemper non habuiffe fiicceftum deprehenduntur. Etenimaliud in hoc negotio fperari vix potuit, übi pra=terea in-genia diverfa fernet eidern adplicuere; neqae in raagnisvolvendis faxis, par omnino robur omnium infidet pe-dtoribus. Dlffimilibus vero ex Interpretum Sacrorum Bi-bliorum conatibus, diverflsque materiem tra&andi mo-dis cequc ac e maximis eocumdem divortiis, puritllmurafaepe manare pofie fontern Biblicse veriratis, nemo infi-cias ibit, qui rite perpenderir, tantarn fi-ne acutiorum Phi-lologorum & CriticorurtJ conrrariis tentaminibus, nonpxipeclandam fuiile iucem, quam tarnen jamdiu, licetnon pleniffime.j exortam efle, merito gaudemus, Clario-

A rem

* ) _ ( -fo

rem enim illucefcere videmus dienT, poftquam nebulo-fas fugaverit noctes benignior aura, quam fi numquarrrcoelum infufcaverint nubes ullaj;. arque in pugna quadamfententiarum altius omnino capuc exferere 'poterif veri-tas, quam in perpetua requie aut iocordia. Iraque teviquod vivimus, felicitari tribuamus oportet, quod incen-derint' Critici ingenii fui aciem in omnes-partes, atque'alacriori licec quoque audaciori nonnumquam animo an-te impervias perierint vias, quibus alter airero citius pro-piusve accingeret metam. Q'uos quum perfpicimus, jarrrhanc arripuiile libentius hypochefi-n, jam aliam concrari"-amque, lucro id cedere Philologire in univerfum fipecta-tee, nemo non fateatur jeq.uus rerum arbiter. Neque ca-men difficendum eft, remoram quamdam nee leviftimamHebraica; erudicionis amplicudini objectam ftiifle nimiohypothefium condendarum ftudio, quas cotits pro arisveluci & focis defendere fuftinuere multi, unde quoquefactum vt interdum limpidhTimus S. Cudicis texrus &fenfus nonnibil fit impedirus. Incendit enim hauti raroanimum canca fiuarum parcium voluptas, vt fines exceffifte, juftoque plus judicandi facultas fubfietifle in psnibus

videatur. Non autern inftituti ratio eo nos perducit, vtfive in univerfum de Critices ufu & neceftitate pracipia-mus, five HebrcEre crifeos fontes omnes, vel generacimvel fingulacim perftringe-ndo adeamus; Ufus enim Crit.fi fpectecur, nemini non obvium efie poteft, ex emen-daca & genuina lesftione pendere non modo elegantiam& vim dictionis, verum etiam prima_rvum Sacrorum Au-dtorum confiiium atque Hebrceam originem, Ad fontesautern Cric. quod attinet, magnam variantium le<ftionumpartern, qtum & Mfc. codicum copi.i exhihet & Rabbi-norum indufitia depromfit, alias ttt caceamus varieca'esex errore & lapfu orcas, ad ortbographicam Tinguje He-

brceee

t 5 % f *mV

"brrra? analoginm pertinere, manifefto fiitis ex affidua ea-riira coliectione ..elucet. Exempio fir Hof 11. 5. in quoplenior vocabuli rvruy fcriprio, evidta & probaca obve-nit in DifT ad h. 1. RraT' Cel. Aurivillio, beat. memor.Upfal. Nuper quoque caralogum variarum ledtionum eRabbino Rafchi dedir Cel. Tychsen in Repertor, Or. &Hebr. Lirterat. Parr, I , unde facile patet, diverfirates, fiquae fint alicnjtis momenti, grammaticam tantum attin-"gere. Alins vero & ambigure videntur efte indoiis, quas'antiquje verflones fervaveiint vel porius proderint fcri,-ption.es a textu hodi.erno alienas. Hinc nimirum factum

.eft, vt prrcpropere maforerhicam deferentes ledtionem,alii Aiexandrinum Inrerprerem, alii Syrum alii Chalds-um, Vulgarum denique alii, magis pr&*ai!erint ducem fi-ve in conftituenda textus origine, fwe feufu verborun»indagando. Nee candem conjecturis alii fuperledendumputarunt, cujus generis inftrumenta critica, pra; .ceterisnimis adhibuit Cl Houbigantius, fummo propterea jureab liluftr. J. D. Michaelis," in PraTat. ad Colleg. Crit.reprehenfus, cfr. quoque Illuftr. Eichhorn Introd. ad V.T. §. 404. übi-fobrium occurrit judicium de critieo ho^-ce adminicnlo per conjedturas parto. Magna vero in co-pki & diverfitate criticorum fontium, nos anfam ab aliisfubminiftratam, examinandi ufutn Alexandrinre verfionisin dijudicanda primxva textus facie, arripuimus, infimulfperantes, f\ vel renue nec marurum iatis fit judicium no-ftrum, quoci Benev. Ledt. examini jam fubjicitur, officiotamen nos non plane defuturos fore.

§■ I.Obrinuit vero Alexandrina verfio Grreca, qu# LXX

viralis vulgo appellari fvevir, mox ab inicio fuo, magnasA 2 apud

t) 4( #apud Criticos & Sacr. pandectarum Interpre.es laudes, fr-demque haud fane exiguam, icd tantarn, quanta fere adfui aucToritatem cum originaria fcriptura csqujparandarnfutficeref. Uc enim originis. ejus. & vici.lii.udit.um", quasfubierit jam fauftarum jam infefiarum, verbo, univerfarnejus hilToriam ab aliis {a) ccpiofe janadiu tractatam norvattexamus, nonnihil tarnen in antecelliim juvabit mone-re, quod pretium verfionis hujus internum, hcc veroeft, udum quem in Hebr_ea criii prg_ftat, indagandum at-tingac. Atque de AucToribus tran.lationis huius, tempo-re locove quo confecTa fic, nihil certi & defirati ftatuerepatitur fpifla qu.e in hac veluci regione nobis obvolviturnccTis umbra; quandoquidem fabulofam Ariftere, quasbafis erac tarn Puilonis & Justini Martyris-quam Epipha-nii aliorumque relationum, qua.que ad firmandam au-gendamve pubiicam verfionis hujas ifl Alexancirina pri-n.um & reliquis /Egyptiacis Synagogis, d.einde in-Ghri-ftianis ccetibus auetorkatem compofka videtur, narratio-nem, acutilTimi viri dudum explofam reddidere (/>). Ne-que valde improbabile quin certum erit. fi ftilum nomi*natce verfionis per omnes libros examinaveris,. ftacucu.pertinere cam ad diverfum non folum tempus d-iverfos-que aueTores, fed etiam privata ab initio opera, quem-admodum eciam plurium pofteriorum Gra.carum verfio-num fimilis fuit ratio, facTam fuilfe. At magis ciubiaeft, qua. tanto ardore in utramque partern recenti hoc.aev-o Philologorum exercuk ingenia, vt difcerpta & ftu»ctuantia earum itudia cernas necdum pra. tantis diflidio-

rum

(a) Cfr. KICHHORN- Ei»leitung ins Alt. Teftam. §. 161. — 184.& HARLES. Introd. ad Hiftor. lingu. Graecae pag. 591.-614. WAL-T.ONI Proiegomen. reliqu. (B) Vid. EICHHORN cit. loc GRAFF-MANNI Hyp Mnn-nnta ad hypothef. de Cod. Eb-r. Grac&is §. i. atqusRcfej+oriut» fnr Morgenl, und H«"br, Lineratur, P, I, p. 2x6 fequ.

# ) 5- ( trtra fludTibus tutum occupare portum queas, ea, inqdanveft difputatio, indolem fipectans & modum, quo exiftere'cceperit Alexandrina verfio. Trinaf funt'potiflimum hy-pothefes, quarum aiia aiiam labefadtare adnititurj atque'videntur harum caufta inftituta certamina, trium quon-dam virorum illa de imperio fadTa imitari, quae deflo-r-ente Romana- libertate in inclyta bac civitate obtinue-runt. Ad noftra usque tempora maxime arrifit vulgarisopinio, puro fcilicet Hebrteo codice ufos fuiffe Interpre-tes Grsecos in transferendis V. Teft. Libris,Quae eadem opinio tamdiu non potuit non jus civitatisobtinere, dum curate fatis nondum ullus Grsecam ver*lionera fub examen revocaverit, eamque cum Hebrso'fbnte ■ contulerit, Hinc, ex anteadTo feculo Cel. Cappel-tuM, Wai.thonum &c. prtefientis vero jevi Cel. Kennicott,.Bruns, 111. Michaelis, atque ad maximam librorum V.Teft. partem Eichhorn & Dathe, magnum eruditionisfure apparatum acl receptam fententiam vindicandam dis-fenfumque Hebrad & Gvxcl codicis fie explicandum,oontulifte animativertimus. Non retro autem annis no-va quaedanv Tyohsenio audtore explicandi ratio excogita-ta fuit, qua nimirum verfionis Grcecse Alexandrinae, cu-fuscumque demum ea habeatur temporis, conditores,.©xemplaria Hebra;a Grcecis exarata characteribus adhibuis-fe, perfvafum foret. Quod ergo ingenii acnmen in prio-ri defendenda hypothefi oftenderunt adverfarii, idem e-tiam nominatus vir pro fuo Vindicando Tentamine in-tendit. Rationes vero quibus utraque pars fuam egerk'cauftam, quoniam propius non tangant prajfentem no-ftram opellam, longiusve nos diftraherent, intadtas relin-quimus, donee nebulis earum difpulfis lucidior affulfericdies. Propterea tamen quaftio de exemplaribus Grasco-rum Interprctum, non rejedtanei in Cririca Veteris Foe-

A 3 deris'

f ) I -&'

( tderis ufus & ponderis rtierico habeatur, quin immo ma-ximi, fi modo aliorum accefieric ftudiofia diligentia &prudentia. "Etenim qu_edam nimis force fedulo a Tych-"senio tracTaca func & prcscipuo favore in Hebrcei cor-"poris illud .inftar, quod jam noftris o.culis & manibus"verfare fblemus" verba funt Semleri Introd. ad V. T.liber. .Interpret. §. 79. Multos quidem felicirer evitavkfcopulos aueTor Hypomnematum Joh. Graefman, novis-que adauxit feletftioribus aliatam a Tychsenio iententiamexemplis; Nee tarnen Celeb. Dathe & Illuftr. viro Eich-horn tantum videtur valuiile, vt locus non daretur &receptae opinioni & alii ancea quidem excogitata. fed jamrenovatce hypothefi quoad quinque Mofis Libros. Hiein libro muleis nominibus exirnio, Introd. ad Lib. V. T.Part. I. & !I. uc magnus Samarkani codicis paricer acfcripturce ./Egyptiaco - Phcenicice (quafi ea veteribus He-brceis ufitata fueric) pacronus falutari amat, ita quoquePentateuchum qup Samaritanis acceptum & hodie ier-vatum editumque haud omnino fruftra gratulati fibi funtCritici, ipfum fuifte illud exemplar, e quo Alexandrmustranflationem adornaverk, copiofe adniticur probare. Siea Guilielmo Postello, Hassencampf, atque Dathe variisnee levioribus de cauftis adoptatam hypothefin lecToribuspropinatam voluit. Quamquam vero neque hanc nequeceteras alias de Hebrceo textu e Chaldaicis, Syriacis litte-ris converfo, exacte rimari permittunt five vires fwe li-mites quos prsfcripfimus nobis, tarnen ulterius quam adPentateuchum illam de Samaritano cod. opinionem ex-tendi non poffie, quisque videt; dubia ceterorum iibro-rum V. T. converforum origine roanence. Itaque tocamhanc quceftionem ucpote alii non autern huic loco pro-priam, in medio relinquere confultum ducimus & ad al-legatas Pvecentiorum AucTorum commentationes, quem-

que

t ) 7 ( tdfue Hebpaeae antiquitatis amantem interea delega_i.es, adalia adhuc pradibanda pergimtis. 'Magna utique pacec A-lexandrince verhonis cuiiitas, quamdiu diflficilioris cujus-dam loci in i lebrceo facfi codicis idiomate deprehenda-tur nodus, cvi ioivendo varia adminicula Ihterpretes de-beant adhibere.. Quoniam aucem non omnibus eademHem.eneucica: ratio ob oculos verfatur,- fa&um eft, vtalii magis, minus alii (e Grgecae translationi quafi ailiga-renc, cvi f_epe impenfius quam ipfi Hebrceo exempio 11---lufhando dedere operam. Per omnium quidem proba-tce & curatje fidei virorum fcripta, ifta percrebuit crifeosregula, temere hauciquaquam migrandam effie originalisfermonis fcripturam, nifi argumentorum pondere ab a«lia meliorr & veriori vincatur. Sin evidentioribus in lo-cucionibus & verbis, corrigendi, uti dicitur, non tempe-retür itudium, multo minus in difficilioribus paulo &obfcurioribus locis adhiberi moderamen poteric. Priusomnino non modo fupervacaneam verum etiam contra-riam iacra.' Criticae operarn prodic; Quo.d vero ad: pofte-rius accii.etj in quo ambiguitas qucedam ineft dicTionis,medelan.. ex indigenis fontibus, id eft, ex amplitudineiermonis Hebraici & cum iilo cognatarum DialecTorum,arceifiere primum oportet, antequam ad exoticos verfio-nura rivulos pergas hauriendos, Qui huic non obtem-perant resuiae fed translationis cujusdam varietati potiffi-mum & fere unice fidunc, idem faciunt ac illi peregri-natorum qui patriam & quoad ejus hiftoriam & com-moda.fibi plane incognitam defierendo, exteras apud gen-tes civitatem qucerunc. Hoc in anteceffum fundamentiloco pofitdm, paucis tetigifle neceffarium putavimus,_ex-ponere vero, pro fubftrata materie non vacat. Fertnempe confilium, vt examinemus diverfitates-Alexandri-fl_e verfionis & cum textu quem ab origine habemuSj.

quan-

ffr i tquafitum fTerl poteft comparemus. fk quum adeo tafturnlacumque ftadium emetiri, iongioris fit temporis & affi-duitatis, partern nos Vet. Teftamentij Jefiiiana concinen-cem oracula, quibus enucleandis vt prceclufus aliquantumvidetur adicus, ita frequentior e:iam invigiiavit Critico-.rum mduftria, aufpicabirnur. At fic camen, vt non o-mnia leviora momenta- qua_que piuribus locis fint com-nrunia, fingulatim ied generaliore noftra complectamurdisquifitione; maxime autern ea, quce, vel fenfum vcllingua. analogiam cum primis .tangunt, perftringamus.Curalis jam iit indoiis Jefaia^ Propbecce, textus in Grcecoidiomace transparens, ex Lowtho in Commentario quemdedit elegantiffimo, optime cernere licet; (c) At, licetpermagna ejus vitia indicaverit, nihiiotamen minus ei-dern fere omne jus adjudicat in corrigendo textu He-brceo (d). Hinc quoque in Comment. Prologo ipfe fas-fus eft, quinquaginta in locis fe textus Hebrcei impu-gnaffe veritatem & ex Alexandrino vocabula mutuando,emendare ftuduiiie (e). Quod quam tempeftive facTunifk, dilcuciendum. Laudabile cnim quisque fatebitur eileCriticum ftudium fobrie cnltum, anxium autern fi juftisnon definiatur canceliis. .Robur & maturkas vt dicTis

con-

(c) Vcrba Reverendiflimi LOWTH, cujus commentarius originalifcrmone non fuppetit, ex German. verf, allega-bimus, pag. Jg. Pait. 1,f. Prolegom. habet: Unglychlicher weife halte Jefaias das traurige fchick-fal einem feiner.ganz unwiirdigcn iiberfezer in die hijnde.zu fallen, dennfehwerltch ift eine buch des Aiten Xeftaments in diefer vcrfion foichlecht liberfezt als Jefaias, wozu noch kptnmt dats dcrfclbc ebetifo-vrohl als andre theile diefer iiberfezung auferft uncorre6t und durchhiufige auslaifungen und cinfchiebfel fehr veranftaitet zu nns gekom-men ift. (d) Demungeachtet hat fie bey allem diefer) naclitheil, fch-iern uncl unvollkommenheiten immer noch einen grolTern niizen zurberichtigimg des textes als irgend eine andere. (E) "Cfr. pag, 76 <Sc6v cit. Prolog,

*)9 ( *concilietur, elegans Cc). Dathii in Praefat ad Prophet.Minor. judicium de confticuenda vera lecTione, adpofu-jfte juvabic; ica nempe pag XV. & XVIII. ille: Si He-brceus texcus interpretationern admitteret ab ufu loquendi& Grammaticce prceceptis non abhorrentem, de alia le-cTione quce forte ex verfionibus peti pofifet, non putaviefle cogitandum. Nam fine necefikate illa textum mu-tare ex verfionibus quce femper tantum fecundum locumin fubfidiis .criticis obtinent —■ religioni mihi duco, atquejhaud fcio cm Critici in Libris profanis hoc ferant (/).

Specimen tandem varietatum Alex. Interpretis in u--110 fiolum capite Jefaice dediffie, non fiupervacaneum pla-"ne judicabitur, vt ccnftet utrum littera.ker an fecus ver-terit, adeoque cujusnam in hoc Jef libro fk pretii haben-dus. Nonnullis quidem in locis littera. nimis anxie hce-fifle patet, quia idiotifimos mere Hebraicos in Gra_c. fer-monem transvexerit. Sie v. 12. DD V"^E! &, %efgw v/uoov,aiibi 12'Din Tffotrd^rere.- "'ttJQ.. '*pv%r\ /vt reddit. In aliisaucem toto cceio diftac a textu hociierno, atque manife-fti lapfus reus habebitur, quia fanum nullum fenfum exverfione ejus haurire queat ullus. v. 12. cfr. fequentia.■O dedit £$ av. V. 14. T"iV£^ T.hr\<Tfj.ovr\, quafi confuderkcum voc. j*i forte ex fcripuone Grceca AA©X2PAK quamAAO-CXPAB habuit. — D W~b j">~0 cctto ra* ■j#)%w /_.&". — 133 Oquod vaiebit: a coram, afTirma-tive verck: amev&rri. undeabfonus fenfus. Jam ordinem piane invertk, c. g, v. 6..übi in hemift. poft. sre ehcaov <rre vMTodfe-y.irs habet, &jjnepte repetit ("N in mcd. verf are Tfottr-fm src pethocn-\/8Tc

l

7Tkr/"/\ pk-Ayfj.cf.iaict. v. 24 integram torik iententiam,B nam

(f) Digna qnoque leftu ftmt, qtsx e-sftaitf in Diifert. PrasC AURI-VILLIO Upfal. de Examinc variantium leSt, ia Hofea, §. 1,

T ) 10 ( -*"mm retulit Mn ad !?N^tt?i'V3N r quod fynonymum eff:Divino nomint nin"1, perperam autern ab eo tradum ad:popul. ifradit. hunc in modum: soa 01 h%vovres l<rqat]K. Suntquoque exempla haud pauca qua: demonftrant Alexandr.Interpr. «) omififfte multa, vt v. 4, integrum vocab. DHLOSquod tarnen in ceteris omnibus verfionibus comparet.v. ro. affix. ad voc. ISViX^ & v. ij:. ad D3*>D:D (Nememoremus particularum latiflimum ufum) /3) addidifte'eum non fiolum pronomina fied eriam plenas voces; feil.v. 14 d/A-aqnas v/xcov Jk. v. 22. fequ. heroift. Ka7tt]Kai, una:cum Syro, non autero Chald. & Vulg. v. 20 pronom.."xh ad DI^TD addk: v. 3.1.. pofterlori hemiftkio infer-fit: et avo/AOi >>ep/.. ot dfAaqraoKoi. V, 24, DniN quod a Dn2confolari deduci debet,, confudit cum n"!D & negativarrrfiuperaddidit particulam, una cum vocab. Svjjlos (lbnat e-nim verfio: a 7tav<rercu Bv/xos). Interdum deprehenditur7taqa(pe-a£eiv , c. c, v. 25. oroifta tota imagine quam a fco-riis in metallis, fiervae Hebraeus textus: ras <$V aTtet^Hvrasa7ieKe<Too Yex\ aCpeKoo T.avras avo/xns a7to trs. Cic, quoque V.27. infra. Ut ergo praetereamus- immenfam quce in- ipfisexpiicandis Hebrceis verbis fe exferit, varietatem, vel exhac brevi leviffirnaque collatione,, elucere arbitramur,.quam varia fit Hebrcei textus & LXX viralis dillimilku-do; Plurimis enim locis abfbne transtulit Grcecus, non-nuhis prelle nimis Htteram fecutus eft, fcepe vero ex lin-gucs mcc genio addidk vocabula quas in Hebr^o texccra;que abefle potuerinc; nec candem hY uilis omnino fuadeiticuiiur elegancia & auftoritate nominati Interpretisverfio. Quapropter caute admodum adhibendam efte, o-mnes fivadent bona: Hermeneutica; raciones, nosque in-ftar normce, ad guam examen de difcrepantia ejus a tex-tu, in ftequent. initkuetur, habemus.

§. 11.

t)" c t.§■ 11.

Cap. I. v. 2. -Ut primum oculos m magnificum Pro-■phetce Jefiaias exordium injicias & affedtum ejus vel ali-quantum aftequi coneris, humi veluti fcena non agi, fiedaltiorem in locum .abrupte transpofita furfumque evecfia■videbitur. Jehova enim ipfie, fipiendida fiua fulgens ma-jeftate, fhronum occupat, populum fuum quem a juven-tute .quafi ad virilem usque jetatem tanta cura quanta inpatrem non cadet, foverat, rebeliantem autern jam &iniquum judicaturus. Neque clam fauflara aget fed prce-"fentibus teftiura choris e toto fyftemate fteilato & terre-ftri convoeatis; quibus ad aufteultandum foienniter exci-■tatis, judex ipfe intonat: ,^n>"l4 Q1- .filios a■puerkia fiua educavi £f acl provetliorem cetatem transvexi13 "iV^D Dni ipfi tarnen in me rebeUarunt , vanam fedtan-do fuperftitionem, Qua demuracuraque ex parte confi-deremus allata verba, non folum nihil erit quod in fen-fum impinget, verum exacta omnia. Formam "*n>nj[prim. perfi fing. Piel. Conjug. activam fecum ferre no-tionem, ex frequenti Hebrcea; linguce ufu & fpeciatimquoque in hoc verbo übi educandi vis invaluir, clareadmodum patet. Cfir. Jefi XLIX. 21. Lev. XIX. 15. Lu-xidius adhuc patebit, fi vaftum Arabum thefaurum ape-rias, in quo origines notionHm omnium e contorquendiilla prima verbo ViJ panduntur. Funem nempe torque-re, translato fignificatu vel bonum vel maium quid indicarepofte, docet linguarum harum genius, qui jam crefcen-.di, magnkudinis & roboris in re quacunque, jam conci-dendi & altercandi ideam huic fubdidk verbo. Ex no-rione firmkatis .quae fenfim torquendo & creficendo infune oricur, jucunda eft Mecaphora fi ad puUum animali-

B 2 um

t 3 12 ( tTom adultiorem nempe, f adolefcentem rclufiiorem Uic. enutritum & educatum f. ad gr<?7;tf in arifiis bls &&ylos nondum maturos ?N"i3 (tf). Reliquas imrriediatasnotiones ficco transcamus pede. Innotuk certe eaderhhaec origo Antiquis Interpretibus, Syro qui verbo fiuon^a^ exade expreftit Hebraeum N3"i feil. & Sy-ris & Chaldceis poUere viribus, crefcere, germinare valef,Vulg. Interpres, Symmachus, Theodotion, enntrivi (k).Chaldeus habet p^DS-pn^ vocavi eos filios quae pa-raphrafls eodem rec#dk. Solus Alexandrin. quem Arabsfequitur reddendo n^, habet sysvvqtra, quce vox tara-turn arrifit Reverendiff. Lowtho, vt veriorem & pulcrio-rem le&ionem smi>"> reputans, cam mox pfo vulgarifubftkuendam voluerit. Atqui obficurius paulo eft, utrurraaliter Alexandr. legerit, lket fic explicuerit (nam b~l3quod enutriendi habet notionem, ad gignendi usque virnextendere potuk) an non dekifius faerit verbis hisce inHebr. fermone diffimilibus, at fi Grzeci ponantur chara-cleres TAAAATI & lAAAATI, valde affinrbus. Si pofteri-us locum invenerk, multo minore jure de leetione defi-nienda commodus erit teftis, quum infuper apud Kenni-cottum nullus collatus codex Tll^ prceferat, nee quid-quam aliud firmet parallelus Jerem. XXXI. 4. locus, übiJehova dicit fe effe Ifraeli *sVi quam Hebrceam verita-tem. Prceterea ipfia anaiogia verborum >"1J- & D^,"\ fiyno-nymorum idemque fbnantium,. affedui apprime infer-viet (c). §. 111,

(a) Cfr. GOLII Lexic. Arab. (B) Atque Reeentior. MICHAELISin Verf. Germ ich habe km.ler groffgezogen. Cfr. etiam Vitring. Com-mcntar. ad h. 1. (c) Nofi vero fimplicitcr & jrjiine vt multi exifti-mant, in parallelis 5. verbis s. locutionibus, repcti eamdem fententiam,fed cx affe&u & fenfu id ortum ducere, eleganter dillerentem HERDER

t)H ( t§.■ 111.

V. 3. Prcemifla horrenda imagine brutofum, irnprdMbarn Ifradkicam, increpat turbam Propheta Divino agerisfcomine, hisce: «^"Onn H> y*T N> l>s^S quceVerba in Hebraeo fermone non modo eoncifa, veruitietiam fingula fibi invicera in urroque membro refiport-dentia, exaftam auribus pereipiendam fiftunt hafrrioniariiSacrcE Poefieos. Pertinet enim integer hie verfus ad idgenus parallelorum, übi tetracola binis fibi onpofitis di-itichis conftituuntur, vt in Proleg. monet Revef. Lowth.In univerfum obfiervaffe juverk, nullum frequeritius efledifcrimen originarice orationis & converfae cujuscurtque,nee ullum momentum in quo veluti & arbkrio transla-toris & genio lingua? in quam transferat, & intelligeil-♦ice eorum ad quos proxirne diredta fit verfio, ledtorunl,& denique cafui ac errori cuicunque vix fiemper eftugi-endo, plus tributum & aceommodacum fit, quam in paf-ticularum quce nexum conrtkuunt periodorum, ufu. Quodcura in Europaearum linguarum fyntaxi valere, vel mi-nimum in oratione ad aiiam Singuam fledtenda adhibi-tum ftudium doceat, rinulto magis obtinebk, fi antiqua-rum orientalium linguarum verfionumque diverfis tem-poiribus conditarum rationern habeamus. Quamobremfi antkhefin utriusque hemiftichii alio fermone rite ex-primere quispiafn voluerit, haud abs re alienum erit, ad-verfativam parciculam fubintelligere ad vocabulum 7NW*,

B 3 quem-in Geift der Ebreifch Poelie I. Th. p. 34. audiamus. Die poiifie dich-tet znc_.il iirid zun.iehft für die empfindung, und ob dlefe den paraile-lifmus rticht libeti Sobald (icli der herz ergieft, lirorat welie auf wel-ie; dafs ift parallclifmus — djes othemholeii der empfindung ift in af-3en reden des afl'ckts ? un.i doch ift in der poiifie eigentlicli rede dvauSekt*.

f" ) 14 ( tquemadmodum tarn veterum Alex. Syr. Aqu. Theod. '&Vulg. quam recentiorum haud pauci interpretati funt;quamquam etiam non incommode eadem particula in%rerfione negligi poiTit, uti in Latina Celeb. Dathii fa-cTum. Liberiorem fiane fuifle a VeteriA Interpretibus ad-n.iflum ufum & conjuncTionum & prapofitionum & pro-nominum, abunde probat diligens verfionum coilatio;atque hinc pariter, Hebrceis ipiis fcriptoribus incerdum.najorem concinnitatem brevitatemve, interdum abundanci-am quamdam in congerie particularum, maxime in Poe-tico ftilo adamatam fuifle, patet. Erat enim antiqua Fle-brcea lingua liberioris & iimplicioris genii., nee dum prar-ceptorum grammaticorum rigore dicamne domata an ex-eulta (d). Quod fi ergo jam tantum de conjuncTionum,quarum inftar omnium fere eft 1 prcefixum &rD (_"),paullulum difleramus ufiu, jam ad morem Arabum D pe-riodorum nexui prceiertim .in Hiftoricis libris infervireparciculam y

* jam in toto fiuo fignificandi ambitu adhi-berij jam quoque eleganter fupprimi & omitti fiolere,manifeftum eft (/), Eximjum ultimi afterti habemus inprcefenti verficulo robur, übi, farta tecTaque fi ferveturtecTualis fcriptio fine ** ante bN"»\y^. haud tenuem affe-ret fiecum vim in affecTu, qui periodorum nexum refipuk,concitando. Veterum vero Interpretum vt primum in-fpexeris verfiones, excepto Chaldceo cvi omnes Mfc. cod.

Con-(d) Jam div aeutiilinu viri quam follertes in ordinariis verborum

fpeciebus & formis ab 'anotnalia pertrka vindieandis ck ad priftinuindecus reducendis ftierint, fic etiam viam niinus impeditatn in conitnu-<Stione nominum & verborum indaganda feliciter panderunt. Conf.SCHRO.EDERI Inftitut. Ling. Hebr. p. 31. — 39. Difiert. Prxf. CAR.AURIVILL, de numero Conjugat. in L. H. & de Differentia numeri& generis. (E) Vid. SCHROEDER. Inftit. (fj Exempla patiim .circaJedionem S, Cod. invcnienda.

t ) II f tconcinunt, ortines fibi vifi funt aptius fuis in linguis He-feraam non pofle reprcefentare concifiorem didlionem,quam fi conjtrnclione adverfativa explerent. Nata hinceft Reverendift. Lowrao conjecftura, etiam in textu ho-dierno fupplendum efte 1, tanquam fcribarum incuria o-lim depercikurn; quafi vero ad fidem non pronius fitantiquos ipfios tantummodo fuarum Itnguarum indoli fs-met attemperafte. Quod tanto clarius patebit, quanto ftt cer-tius, unumquemque qui foluta oratione geftierit ligaturncarmen recfdere converfum, perftcepe conjunririones veleopulantes vel adverfativas vel cauflales fuperaddere de-bere. Qu3m porro varie particulam Vav veteres jeftima-rint, colligi etiam poteft: ex Latina verfione Chaldaicceparaphrafeos VIV? n1; t^ntff- Ifrcfef autern nondidicit vtfaret &c. uncie infulfe ftatueretur e Chald. e-lapfum. Idem obfervandum in vocab. '"DV quod ftecun-dum primkivam originem fine "i debere legi, confirma-tum idem Cbaldceus dedit; Unde quoque inanis videturefle fufpicio, Alex. kcJ oKaos — reddentem, quocum Syr.& Vuig. fack, deperdicam fervare fcripturam V2W, Quid?quod li infaliibiiis hoc in loco Grceco imerpreti tribuaturautftorkas, aliam adhuc mutatlonem in DSH fine affix.pateretur vocabulum, fiquidem pronomen affix. quodex Cypriano & Chryfoft. in nonnullis LXX verfi codici-bus fuperadciitum invenkur, non genuinum efle probatex aliis locis Cyprlani, Cel. Stroth in Beytrage zu LXX.Repertor. L\ 111, Ambiguum quidem videtur & Grceca;quodammodo favens, quod Mfc. cod. a Kennicotto ex«ominati XVI. hoc addkamentum rs 1 prceferant; fed prce-terquam quod exiguus valde fit horum codicum nume-rus, refpedu totius nubis reliquorum cum Maforethicaanaice confpirantium ledione, probabile admodum eva-

det,

t ) 16 ( tder, transfcribentes five de indufiria faciliorem reddenditextum cujus ftilum non aflequebantur, five memoriae la-pfu five demum ex verfione Grceca fecundum quam ma-gna codicum pars corre&a deprebendkur, aiiud quid ar-ripuifle quod genuinarn non prodat originem. Temera-rium ergo cenfeas oportet, ex verfione LXX virali cor-rigere cextum quem transtulerit antiquus hie Interpres,Innumera fere tr^ conferri poftunt exempla ex ipfo Je-falce noftri libro, übi Vaddendum ex Alexandrina verfi& nonnullis Mfc. cod. nimis feduli Critici arbkrari funt;fic v. 9. Cap. I. ad vocab. moy? prcemkfendam 1 voluit■Cel. Doederlein in Commencar. provocans ad verf. Aa-riqu, omnes, & duos Mfc. cod, — v. 26. ad pex LXX Syr. Chald. & XVII Mfc. 1 addk Rever. Lowth,l.dem una cum Doe.derlei.nio, v, 4. Cap. 11, ex emenda-tjone fua adjicit 1 ante N^"1 n>, nimirum quia Alex.habet: nyj 8 Krt^vercu e&vcs s<n ebvos /xav.cuqav. R.eliqua foe-a.e muka lo.ca breyitatis eanfla prceter.eamus.

Quod de particulis orationem conjungentibus hadte-£tenus ftatuimus, tuto ponere iicebk fundamenti & ar-gumenti loco, in eis porro varietatibus quce pronominumfyntaxin concernunt. Anfarn nobis fubminiftrat locutioin eodem verf 3. obvia: 5-'"P n1? 1 cvi pro mo-re fuo at fruftra follickanda?, omnem moverunt lapidemCritici. .Etenim in Alex. l<jqartK %s pc ar. eyvcc, (quem adlitteram Vulg. fequkur & fimilker, licec duriori paulloconftructione Aquiia & Theodot. — Ps $k eyva,) inveni-ens Rever. Lowth, non dubitavit corruptionis & errorisin omilfione *irON commiiTi, arguere nativam Hebrccainlectionem, ideoque pronomen prim. perfi vt Graeco vo-cab. >/.s vel jjttts refponderet, ex jerem. IV. 22. reftk.uere,

Ve-

f 1 *7 ( t"Vertrra eriimvero,, ;fi v.cl .allatos Interpr. in codice qu©«,dam affixum t confpexifle, daretur, quod ta-,men valde srobiguurn, ;quia non fiolum Mfic, cod. .Hebr.iiuilus id fervaverk,, fed etiam & Syr. & Chald. omife-jit, partibus tarnen pimis adhcererehanc fuipicionem ap-parebit, juxta atque injuriam textui qui femper praeroga-tivce exifitimatione originis eminere debet, adfpergere.haud minimani Ecquis xredec Aqnilam cum Alexandr..adeo tenacem finguiornm verborum fiuifle, vt nunquara.in verfionem vel arbitrarius & a primaeva fcriptione ali-enus ienfus inferri vel labis q-uid irrepere poruerk. Idautern fi pofueris, idoneus nequaquam teftis habeskur ramutanda ied fanturn in explicanda vulgari fcriptura, quccrite omnino exprcfla-eft. "Nam diverius linguarum ge-""nius femper impedimento -erk <]uo minus id quod Scri- 1*

ptor Sacer dicere voluit, in translatione accurate fatis""exprimatur, -_i vel maxime fnterpres oranem adhibuerit"-attentici.em; adeo vt fiemper prcefumendum fik, erro-"

in Verf.onibus potius latere, quam in textu origi-"iiali.* Ut verbis utamur Ljljenthalii in Comment. Cri-.t.ica, pag. 495. Itaque, .five pronom, prim. perf. fiupple-as & ad Deum proprius referas, vt .in .111. M.eh. Germ.& Nov. Sv. verfione facTum, five generalius cum CcL"Dathe locucionem VT n? intellexcrisT Jfrael mtt novitpop. non inteliigit allufione quafi facTa ad Y)>V2 & IftSp»falva manebit res. Pofterius vero co libentius adopta-mus, quodfimiiem plane declamationem in Popul. Ifrael.Cap. XLIV. 18. adhibeat Jefaias: YJ*_yi S^'^r >:b ni~hil vident, nibil inteliigunt brutis animantibus ftupidiores.Quo pacTo etiaqi noftro in loco fortius imago bnuorumrecurrere poilk.

C §. IV.

t ) 18 ( f"§" IV,-

VerC 4. Idem populus^ ofiftinafus aliis Heic pingituf"eoloribus, abfona fcii. impietace in propriam ruinarn &'veluti fuperftitionis peftiferam tabem, ienfim iemet ipfe°prcecipitans. Ferc id fiecum form"a' Dt*rv nV L Hipbil neu-sraii accipienda fignificacu, quemadmodum etiam Vitrin-ga in Comment. obfervat, II Chron. XXVII. 2. eadenrhac Hiphil. Specie, de populo Ifirael. diciquod iit LTrVnu/Ofe corrumpens. Eumder» tenium pariter cogkaridum exhi-buerunc teite Hieronymo in Comment. ad Jefi ceteri Grae--ci Interp. confona voce vertentesr tW <iia(pSeiPovTes, prce-ter Alexandr. qui habet: va avc/xa. At eo.dem omnino^recidit, fiquidem neutralem habet y.fum Hiphil. Species.Propterea minime ad firmandam lecTionem V codicum ma-nu exaracor. apud Kennicott. n. sr.rWD fine ■> Hipbilicofiftentium, adferri poflint Veterum quotquot /. ctvc/xci t.corrupti verterunt. Ultima hujus- verf verba "VinN V\faretrocejferunt aliam ob cauflara- non afterre placef, quairivt de genuino eorum valore teftimonium contra Alex.perhibeatur. Satis manifelto hinc elucet, quod in Alex,verf. inciderk lapius,, per incuriam aut transferentiumaut transfcribentium; verba enim? a7Tr\%,cTgi<x&rj<Tav ets ra-c7Ti<too licet in Edition. nonnullis c. g. Vatabli AldinaCorn-"plutenti &c. Jeguntur, recTetamen, obierv3nteCel. Stroth.in Beytrage zu Crkik LXX. Repercor. P. 111. p-. 225', cert-fenda erunt vt gioifia in Alex. E Vulg; illaca, adeoque illinon propria, quippe quia abiurit tarn in Arabe quam incorrecTis LXX Edkionibus, vt Vaticana e qua Parifienfis& Walton. fluxit. Dicit quoque aperte Basilius illamphrafin: aTTo th ©eonifcTtoovos 7iqccrTtSev etvcu, idem monenteMointeealconiOj (quamquam Flaminius Nob. in Variart-

tib.

t ) 19 ( f-Sb. verfi LXX, Tom. VI, Polygl. Angl. adnotet, Troc®-f,pium fribuere cam Aquilae). Verofimilius hinc putat no-imninatus Stroth, Originem in LXX vir. verfione non ira-vvenifle verba: a7t-<]/horq.. &c. Saltim iri Grabiano £ Alex.«exempiafi a Breitinger edito, afterifco notantur quo fi--gnojOrigenes exprimere^.vevit defedum LXX verf. Quic-iquid :fit, sneminiCriticorum >ex .filentio LXX vir. adhuc.obotta eft, snec potuit oboriri fiufipicio non genuinx,jquamitextus iConfpiciendam, .prxbet, verborum faciei &ifignificadonis. Vefbum *nt radicern recte pofiuit D. Kim-«chius, idemrfaciens xum Chald, VnnOi & Syr. Jinpanl,p_onnoDi\

*Verfi-9. Cumin "Maforefhico -textu TTW legatur &jjfimilker apud Syrum, & Arabern qui n^pD -«— reliquiashabet, Grcecus autern & Vulg, a-TTeg/ua femen .expofuerint,

sinon alienum heic videbitur obfervare, forte potuifle am-bigukatem Sc confufionem Alexandrino fuboriri ex du-bia quadam Hebra_o-Gr_eca fcriptix__pe. Nimirum fi vo-cabula "."H10..& y*\t .Hebraicis litteris toto ccelo diffimil-lima, Grcecis.characTeribus.SAPlA & .JSAPA depicTa habe-antur, facilis admodum potuit efle permutatio & iapfius,non tarn negligentias exficribentis quam ambiguitati po-tuis formce .verborum adfcribendus. Quod autern litte-ram V cum alia fcepius confuderk Grcecus, exemplo fitPfi XCVII. ir. übi >'-.? a LXX reddkur: .ccveTetke, ficil. a■Ti^M *P rurius cum \ mutationem in Hebr. diflicilem,at facillimam in Hebrceo-Grcsco exemplari, inter aiia de-monftrat Job. XXXII. 8- übi nilDi transtulit: (pvkaKas h.c. HVIDIPj iisdem quippe Grcecis characTeribus utrumque

«.yocabulum exprimitur SAMPI2T.

C 2 Verf.

* 1 20 f "">

Verf 12. duplici fubeft varietati, alterfa' Syro'oriuii-dce, adeoque huic disquifitionis foronon- proprice, alterl-vero ab Alexandrino. Goncernk autern" ea non tarn ver-borum quam ipfius ordinis & di-Tincr.ionis indolem; n<Yotv e^%e<xSe c(pSr\vcu fJtot, r.s yafl e<fy\Tr\cre tavTar et tw %ei%oovi)/j.c»v~ 7TctTetv avk;\v /j.B 8 TTPCcrS-iicre&c. Unde fanum feniumr.emo efficere valebit, nifi ftatuerk, id fuifle in DivinamjancTkatem crimen, quod pra.buerint feJudari fpe&andosin tempfo irViEOn h. c. cultui fiacro intereflent. Econtrario autern & ipfia res' & contextus edocet, repre^-hendi beic infanum quo Divinam Majeftatem in folennicultu blasphemarunt contemtum; unde facile colligitur,in pejorem fenfium fiumi debere Hebrceam phrafin CCI°H_.n conculcare atria, non autern inftar fynonyrriT r«*nsn!- "]>nnn vt cenfuit Cel. Kopfe. Veritatem dicToconciliet locus Efechiel. XXVI. Cap. v. n. übi de hoftiliInipetu dicitur Vn\->vn &DV quando terram prcedando& evertendo veluti quatk hoftis ingruens. Nemini nem-pe non obvium eft,fenculcandi ideam ap.e transferri adomnem injuriam & impietatem, unde fcedifragi Trojamap. Homer. IA. A. V. 157; KaTa df~ c^xta TTt^a 'irari-pcw di-cuntur. — LXX autern: TraTetv tr\v av.\r\v reddenfes & z~prcecedent. fejungentes, opus babebant defecTus fupplendicauffa ex fequ. v. reVocare verba &'vsfn N>. Eadem il-la vocabula itcrum repetere ihvko' lieet' Alexandrino, inanimum induxit Rev. Lowth: Betretei jneim vorbofe" nichtmer* hringt mcbt mer tifmuz-e ojfer, vt verba in- Gerrnan.verfi audiunt. At nodum m fcir-po qucerere non operaspretium erk, euiri- ex Maforethiea interpuncTio.ne prcee-untibus Datme , Michaelxs & Nov. Sv. optiraus elici que-at fenfus. Propterea nee pronomen T\k\* vt exiftimatCeieb. Koppe, referatur ad praxedent, verfi 11* nani ad

C ■■-■ "'

f y ** C f*"sffT OC*i per appofidonem pertinet. Cujus fyntaxcosexemplum, aliis omiffis, erit Pf VII. 4. 5s■*533 >Ty un DNJ nNi 7? feeerim hoc, fi iniquitas fueritin manihts, meis^ h, c. fi fecerim quod iniquum fit.

§- V.

Verfi 13, Primarium oraffionis fcopum in eo vertfjtot Propheta Divino nomine increpet pietatis fub larva &externorum rituum umbraculo latentem fummam Judaso-arum injuftitiam, jam antea vidimus, turn quoque ex hocftort obfcure intelligitur. Colleclas fcilicet funr hoc in#erlu, feftorurn & cerimoniarum Divini cultus cauffa ce-lebrari folitarum haud paucce imagines, q-uarum tamertnumerum augcrc mukis in mentera venit, vt primumjejurrandi rieus mentionem m vulgari textu pra;termiiTar_acernerent-. Dedk huic conatui i-nprimis opportunitatemGraeca roov 0 verfio,. quce pro eo quod in textu legiturr"ll"i.y vv piN habet vjj?«»v k&j aqyetav jejunium £f otium3manifeftum quafi eflet indicium veriorem ficripturam mHebraeo deperditam & cura voc. Ps fcrlbarum vitiornutacam, in Grarco codice feliciter retentarn elTe. Ita-que Cl. Houbigantius Bibl. Hebr. Tom. IV. p. 4. jamconjeclatus eft pro p, sj legi debere lV2 5 fetftantesque fi-bi adquifrvit Reverend. Lowth & Koppe. Quodfi fenfumhinc oriturum fipedtaveris, faciilimus atque elegantifiimusomnino prodibit; fia vefo veritatem leiftionis quidqueScripfor ipfe fenterit, fndagandv fit conffiiurn', paulo- at-fenfius, turn aci verba fextus, tarn ad teftimonia ex antl-quitate refidua examen revoeetur necetle eft, Ne evgoin repetendis aritca dicftis de inCertitudine' genuina; Indo-Ms codicum q.uibus ufi fint qui olim Grsce transferrerit

C 3 Me»

£> ) .41 ( fHfebraeum textum, creemus.rnoleftiam, =_iiulto etiam<o«-venientior atque fententiarum ; harmonke aptior quamvulgo habetür, ;erit recepta Jcriptio nhY-_y i ps. Nimi-

i pra.ceflk in priori verfus membro übi facrificafcscb ationum ;& .fuffituum :ritus imemorantur, n",u; nn2D.obiationesfmquitatis, h.c. proHebrcei fermonis ufu, iniquttex iniquo pecTore & confilio ortce, cumimpietate cOnjuncTge(a); cvi Jocutioni amice refpondet iila in fiequenti mem-;bro r)~*\xy\ ps -^t-i >.b ~" unn, .quod /feftorurn enu-merationem complecTitur. Fortius ne quid ac oratiortisconfilio eongruentius cogitetur, quam impium reprehen-dere animum, TancTitatem fimulantem ac in aliorum in-juriam pronum . Proditur enim in eo quam maxime hy-pocrita .malis .deditus artibus, quod .fiacra profanis mifice-re haud dubitet, fed quemadmodum Horatius Epiftol,XVI, Lib. I. v. .58 fequ. .eum pingit vividis coloribus,

Quandocunque Deos vel porco yel bove placat;Labra movet metuens audiri —Da mihi fallcrc, da juftum fancTumque videri;NocTem peccatis & fraudibus objice nubem,

At, fupervacaneum videtur a Scriptoribus exemplaxogere, quum muko <frequentius, xaftius ac efficacius Di-vini docTores characTeres dederint vitii ejusdem, cujus a-.pud noftrum ;Prophetam Jaorrenda heic fiftkur imago. Siergo cum Cel. :Dathe verba n*)s->n ps per figurarn, cv,sta <Jvav appellatam, reddamus: -fefti dies iniqui, vel (vtjjmelius forte ab aiiis c, g, Rec. Svec. Interprete facTum),

" feor-

(a) Siquidem N^U? & 1 1N fynonyma efie vocabula, ilhtdque.non tain vanitatem quam malitiam & peccatum morali fenfu fignifica-re, probant Arabifmus & alia Scripturae Sacrx loca. Pf, XXIV. 4. Job.XI. 11. Jef. V. 18.

f ) NF ( tfeorfim expiicemus4, apparebit elegantem efle congerierra?flUrium feftorum dierum cum vocab. pjw, adeoque iiv-tfegrum membrum reddi debere: jVovilunia & SabFathum?eminentiores- feflivitates , iniquitatem ijf feftos quosltbei diesfimul non perferhm, cfr. Arnos- V. 21 Arque fic; fecurefatis poifumus ex- ingentibus Interpretunr ftu<ftibus enata-re & conjecTurarum cautes pasiter ac verfionum turn an-riquarum- turri recentiorum ambigua evitare refugia, Nam'rfon uno modo fed vario,- conati funt veteres- hunc ex-ponere locum. Nee Chald, nee Syrus-cum'Alexandr. fa-cit. Recedit quoque a Grceco, Latinus, indigitante Icfverfione ejus: iniqui fünf catus veftri hodiernam" omnino-eorroborante lectionem, Prreterea unanimi confenfu o-ffinis- cod. Mfc. cohors Veritatem textui & fidem vindi-cat. Incommoda porro quibus premantur turn Vitrin-gce; (voc. Ps in parenthefi, res vana eft legentis,) turnVarenti, (qjuri fignificatu conceffivo quamvis fumfit,) com-menrationes exponere non hujus eff loci; vt nee ad o-mnem illumf conjecturce apparatum defeendere, quo Cel.Koppe in' nof. ad Comment. Lowth. hunc una cum fequ.verfu fibi fufpecTum vifum, ex ingenio corrigere fategitg-ffnes noftri permittunf. Quo verius enim Prophetae ora-Mo ex linguce analogia explicetur, eo citius aliorum eya-sseficere putamus moliminat.

t VIVerfi 15. Obfervavimus ad §. 111, quam varii fole-

ant Veteres Interpretes & pra_fertim Gr_ecus in particulisHebr_ei textus exprimendis efte ac fibi minus conftantes.Nimis itaque eorum diverfitati fidere, accurato verfio-num cricico ufui parum convenit. Perfpicuum nobis

prae-

t 3 24 ( tpraffend in verfi exhibetur argumentum, hand infvetum*fuifie Alexandrino, aiiisque, -jam conjuncTionem "i quaiiprceter volare, jam pro,pofitionum loco prcefixas nomini-bus litteras, fui fermonis genio accommodare, Quod e-riim ad prius attinet, oraifit Graeeus quidem in transfe-rendo DDUJ*vS'3I, particulam Vav exprimere, fed eo fal-tim usque :non id valebit, vt primajva fcriptionis origoin Grceco, non in -Hebrceo transpareat. Quis qusefo abnllo translatore tarn magnam irarao moleftam exacTitu-dinem poftulet, vt quamlibet vel mmimam litteram acparticulam det converfam? Cogket fecum quisquis an-non innocue., inclytus ille de Poefi Afiatica commenta-tus Vir Cel. Jones in defcriptione Simonis Onm, quamad verbura-Hebraice dedit, inter alias, Jbanc.Grajcam fien-eentiam: tss aeKnvri 7tK<iq<is cv t)fxsqotxs dTanstuier.it : n"V\iS}tnVDb^'-; t»s sKcua avaßa/kHcra Kaq7tss rfIDD HM plfi"P^S; Grceca porro verba: ngfj avros fern 7tas sT%aqal3oofxßH2TD bjLV *ipVp Nin. Quod jam in convertendo adHebrceum e Gra?co idiomate licitum fk, minusne vicis-fim cum ex Hebr^o ad Grsecum yertatur obtinebit? Cer-tum quoque eft, ;LXX Int. preffius non fequi litteram,fed multo negligentius, licentius multo in jefaiae libroquam alibi fuum obiiffe munus. Dilui ergo facile poffeobjedtiones nonnuliorum Criticorum "\ eliminare cupien-.tium e voc. BD-JS^WJ, qnto .cequius erit ftatuere, quan»to frrtior evadet fententia fi vulgaris retineatur partlcu-la, in notione .haud infrequenti quanwis? licet fiumenda.qfr. Efech. XIV. 14. Gen. XVIII. 27. Nold. Concord*..Certe apud Chald. ac Vulg. remanfit veftigiura, rs 1,dum ille transtulerit "\"j\, hie £f cum. Valebit idem depluribus aliis loeis c. -g. v, .23. Cap, hujus Jefi übi cop-

f ) 2'S ( tfuniftionem *i elidendi occafionem e LXX fibi datarn p'u-tarunt nonnulli. Ulterius circa formam Hefc>r. DDWIDI2neminem later, frequentiiTimus ilie Hebraum mos, infi-nitiva aut cum aut fine prcefixls adhibenfli inftar firiito-rum, prcsfiertim übi concifior regnabit ftilus. Hoc quip-pe pacfto verborum infi-nita forma-ad' certurh reftringiturtempus. Valet ergo qnais Ex. XVII, 4. nriDbzs qaando tfi-

fcedes, fimiliter noftra DDUHESI qiiamquam extenderifis,vel quando, fi extender, Alex, habef, orav s%retvsrsras %etqasTtqos /xs, vt ex A-rab. Alex. Veriet. & Chryfoft. reftituitCl. Stroth cit, Reperf. Neque ultima verba DTH D2*>"n*iNbO infadta reliquit fecentior critica, quippe quce cori-juncT-ionis particulam "O defideravif, in Antiquis auternverfionibus comperif, exceptis Syro & Mfic. cod. Ne-gari quidem tantisper riequit, Antiquos nonnullos utrum-que membrum (voluiffe) particuia conecTere; quum verofcifcatur, ideo in textum hanc inferendam efie, veremurfane quam maxime, ne concifior Hebrcei fermonis ftiluscum langvido quodara peffime coramutetur; quo pacToetiam fiee, uf, conciratior afFecius exftinguatur. Quam-obrem elegantice orafionis pierique confuluerunt, vt 111.MscHAELis, Dathe, Doederlein cet,, fupplendum nihil,.exiftimantes.

Verfi 20. Graves a famnao Jehova fui contemtori-bus jacftantur mina: hisce verbis: DVi gladisfcon-teremini vel vtt Dath. peribitis, Antiqul offlnes eumdemdederunt fenfum, alii tarnen aliam fecuci conftrucTionem,Grcecus quippe, cujus veftigiis Vulg. & Arabs preffe in-fiftit, verbis: fxaaaiqa zarskrcu v/xas, acftivam heic prcetu-lifte videtur notionem, atque propterea multo faciiioremyulgari pafliva fyntaxi cam habuerunt mulci, At vero

D Ana«

t) ( t/Analogiae fingua. adeo.quidem pafliva -forma refipond^f,vt ninfl difficultatis eiere debuifler. Quem enim n...2 omiffio T-VQ-in -follicitare poterk, dum modo liberio-rem apud Hebrceos prcepofitionum ufum pluribus exem-plis. co.nfirmatum ficiverk. Ne memorem -Hofi I. 2. übini>nn a. Lightfotxo in principio (3 fiubinteliecTo) expofi-tum eft, fortior adhuc in Pf. XXXIX. 7. adeft probandivis: ~jN ja-tn vanitate commoventur, turbati funt,fub i<2T\ : pra?fixo 2 aut D fubintelligendo. Jobeo pariterinloco ■ Cap. VI. 14. etfi paulo vexatiori: iny^n bob"lOn f?J" mifericordia in focium contabefcit commifierationefocii tangitur, -iCn in -Ablat. fine prcefixa prcepofitione,at fiupprefla. Optime ergo-.Hebrceum idiotifmum expo-fuifle cenfendi funt .ve.t.erum Chald. qui plr^pnn Dnn^& Syrus: p^ONnn N3^n3, babent. De cetero nee inKenntcotti opere, aliquid diverfitatis invenitur, muta-tioni vel aliena; conftrucTioni anfarn daturce, nifi quodnonnull...cod. *;>D*lNn habeant, formam plane cum Ma-forethica coincidentem, fiquidem Schurek & Kybbuz (x---piflime -in . Mfic. alternare obfervarunt omnes codicumexaminatores.

Verfi. 27. Adeo hie verfus Interpretes vexavit &abillis viciffim vexatus eft, vt fi aliquantum obfcurior efietHebrceus textus;, pedem übi figeres vix haberes. Elegan-ter $cl. Dathe in not. ad h. I. probavit, alio trahi fen-fium nori pofle qu^m ad captiyitatera Babylonicam & re-dicum ex illa; huc quippe fbecTant non iolum clara hu-jus verfi. verba vernm quoque pulcherrimce imagines inprseced. 25. ac 26. obvice. Q.uam ob cauflam ad incolasSionis urbis, quafi n^rsiy* ab origine in textu exftitiflet,cum Ccl, Doederlein in Coraraent, ejus hccc referre vel-

le,

t ) -*T ( tle, contextui repugnat ceque ac faniori Critica?, AliarrrconjecTurandi occafionem Grjecus interpres exhibuit HI,Michaelis & Rev. Lowth, aliisque in eo confentientibusy>.~~2~*U capiivi. exules (a rad, n£\£/ recTius' captivumduxit) legendum efle pro textuali ■ ~i~~2W. reduces cjus.Nee tamen'ad tempus Babyl. exilii nc■■ quidem retu.ereiil. Mk helis & Koppe vocabulum ifO^, fecf' a propria-hujus notione ad metaphoricam oppfeffionis , veXationisquamdam, transeundo, ukimis Hi_kt_e annis applicuere.Verum fingulari huic fignificatui rs rv.-3f)EJ die von ihrenobrigkeiten unteydruckten vt eft in Of. & Exeg. Bibliotb.Theil. XIV. p. ioo. parum conciliet roboris ciratus locusPfi XIV. 7. aut fi adhuc fuppeteret alius. Infirma etiameit Alex. verfionis aucToritas.. (&rdi yap KPtfActTos aooßriceTcuv\ u.%/uakc<xrta avT>js cvi plane adhxrec Arabs, adeoque po-fteriori a_vo facTum efie addkamentum: f\ .a7iosqc(pr\ exHieron, & Vulg in Venetarn Edition. LXX infertum,confequens- eft. fndubia certe indicia erroris in Graecoirtterprete fervari ■ inde patec, quod fine omni fenfu trans-fulerit, atque fic evicfum dedetk, fe de vera fcripturavacilla_lefiorm.e;iV-3\y ;. qualemcumque autern pro re na-ta apprehendifle. Qua in ambiguitate, minus aptum vi-detur argumentum pro mutandis punctis e LXX verfi ar-ceflere, Vetat id Vulg. Interpres qui dum diftimiliterplane a LXX, expofuerk reducent eum in juftitia radicernD^u; cogkandam ofitert, eodem Chald. p^m quoque du-cente. In.pedk denique ipfius textus evidentia, quo mi-nus quidpiam foliicketur,. nam qui redimuntur ex aliquacaptivkate neceflario reduces erunt, & vice verfa, quufiplenior conftructio fuillet: i^U/H fD D^II/, reduces ecaptivitate, prout reperitur Nehem VIII. 17.

Verf, 28, ".irP D^NWn*. QVWS *PWil Et fra&irmh. c.

'% \ *$ i %h. c. exitiabilis,iumrna elades erit rebeUantihus Z?feccatori-fustina, uno velut impetu rebelles & improbi peribunt, con-fringentur. Si Hebraifmi indolem qua; verbi SubftanUvi el-lipfin hand in.frequentem admittit(tf), fpedtaver-is, dilucidaadmoduiTv manebit conftrutftio ,ac inoftenfa, prariertim ingraviori hoc^iicendi'genere, quod nimis quantumalias lan-g;uer^i.^uapfopter-mJrandum, Criticos normuilos, ellipfinverb-,'4ol?.ft^n.iipis durara venditantes, in turbanda recepta le-dtione^pifle folfeitos. Tgitur non-mulxum nos moratur, in-.g^iolys.-licetattamen hinc alienus conjedtur^ modus, ab 11----4f3#ri Audore Bibl. Orient. & Exeg.-admifllis in vocab. "nrp.Nec quidquam eiiicient, fi gui fuerint Cel.Koppio &Doeder-ijhnio aflenfu fuo feftinanter adftipulantes,quafinomen *ou)'locum tueri vlx poflet, cum eamdem formam AntiquoJrum unus & alter no.n expreflerit fed verbalem 3. pl. Quam-quam enim dubio careat, Alex. dediffe: Htfj awrqi&nacvrcu ltavo/xot (fimiliter Arabem &Chaldazum); commode tamen ea-dem verba ex Mafiorethico textu fe derivare patiuntur, pra:-fiertlm quoniam Syrus a^sWcontritio autem Hebrxam vo-cem retihuerit, eademquein omnibus Mfic. cod. fundamen-tum habeaf. Ad parallelifmum quod attinet, quern nimis fas-pe exigunt muki, illeprofecTo magis in fiententiis guam ver-bis obtinet; Lucida nimirum in ipfio fenfiu adeft Analogia,non item quoadGrammacicam formam, necrequiretur,mul-tominus ex verfionereftitui poteft.

(a) Cfr. Regul. 65. apnd SCHROEDERUM in Inftit. L. Hebr. Nemi-nem quoque latcrc potcft apm.lLatinos.non inufitatum effe, vt verbum fub-ftantivum omittant. Exempla congeflit Cel. JANI in Lib. de Art..Poet. Lat.pag. 107. Varium & mutabtlefemper femina. JEn, IV. 569.«iiles, turpe fcnilis auior. Oyid, Am.or. I, 9. 4.