RIPOTO YA HO POPOLA YA KOPO YA PHUPUTSO YA … · mohato wa pele wa phuputso wa monyetla wa morafo wa oli le gese o ka bang dikarolong tse tshwanetseng tsa mobu kapa mafika sebakeng

RIPOTO YA HO POPOLA YA KOPO YA PHUPUTSO YA MONYETLA WA

MORAFO WA PETROLIAMO (346 ER)

Mapolasi a fapafapanengVarious , Free State le KwaZulu-

Natal

E hlophiseditswe: Rhino Oil and Gas Exploration South Africa

(Pty) Limited

Authority Ref: PASA: 12/3/346 ER

Mohla: January 2019

SLR Project No: 720.18034.00015

Report No: 1

Revision No: 0

Month/Year: June 2018

Rhino Oil and Gas Exploration South Africa (Pty) Limited SCOPING REPORT FOR AN APPLICATION FOR EXPLORATION RIGHT FOR PETROLEUM (346 ER) File name: 2019-01-08_Rhino Oil and Gas 346 ER_Scoping Report_Public Review_Executive Summary -

Sesotho

720.18034.00015

January 2019

ii

KAKARETSO YA PHETHAHATSO

1. SELELEKELA

Kakaretso ena ya Phethahatso e nehelana ka dintlha tsa bohlokwa tsa Ripoto ya ho popola e ileng ya

hlophiswa jwalo ka karolo ya tshebetso ya ho Popola le Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (ka morao ho

mona kaofela di tla bitswa “S&EIA” ha mmoho) e etsetswang kopo ya Rhino Oil and Gas Exploration South

Africa (Pty) Limited (ka morao ho mona e tla bitswa “Rhino Oil and Gas”) ya tokelo ya monyetla wa ho

fuputsa morafo ho latela karolo ya 79 ya Molao wa Ntshetsopele ya Mehlodi ya Diminerale le Petroliamo, wa

selemo sa 2002 (Nomoro ya 28 ya 2002) (MPRDA) (Ref 12/3/346 ER).

1.1 Monyetla wa ho hlahisa maikutlo

Ripoto ena ya ho Popola ho fanwe ka yona hore ho hlahiswe maikutlo mabapi le yona nakong ya matsatsi a

30 ho tloha ka la 11 January 2019 ho isa la 11 February 2019 e le hore bathahaselli le baamehi (I&APs) ba

fumane sebaka sa ho hlahisa maikutlo ka morero wa projekte le tse fihleletsweng ka tshebetso ya ho Popola

le Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (S&EIA) ho fihlela mona. Dikhopi tsa ripoto e feletseng di

fumaneha websaeteng ya SLR Consulting (South Africa) (Pty) Ltd (SLR) (mona

https://slrconsulting.com/za/slr-documents) le dilaebraring tsa setjhaba diteropong tse kgolo sebakeng sena

seo kopo e entsweng ho sona.

Maikutlo a lokela ho romellwa SLR mme aterese, dinomoro tsa founu/fax kapa aterese ya e-mail ya SLR e

bontshitswe mona ka tlase, maikutlo ana a lokela ho finyella pele ho la 11 February 2019 hore a tle a

kenyeletswe Ripotong ya ho popola e ntjhafaditsweng.

1.2 Boitshetleho ba morero wa projekte ena

Rhino Oil and Gas Exploration South Africa (Pty) Ltd e entse kopo ya Tokelo ya ho fuputsa Monyetla wa

Morafo ho Petroleum Agency South Africa (PASA). Kopo, e entsweng ho latela Karolo ya 79 ya Molao wa

Ntshetsopele ya Mehlodi ya Diminerale le Petroliamo, wa selemo sa 2002 (Nomoro ya 28 ya 2002) (MPRDA),

e ile ya amohelwa, e ile ya amohelwa ke PASA ka October 2018. Ha PASA e amohetse Tokelo ya phuputso ya

monyetla wa morafo seo ha se bolele hore ho se ho fanwe ka tumello ya Tokelo ya ho fuputsa monyetla wa

morafo, empa ba entseng kopo ba fuwa tumello ya ho tswela pele ka ditherisano tse laotsweng tsa ho ripota

ka tshebetso ya tikoloho.

SLR Consulting (South Africa) (Pty) Ltd

Attention: Matthew Hemming

PO Box 1596, Cramerview 2060

Tel: (011) 467 0945

Fax: (011) 467 0978

E-mail: [email protected]

https://slrconsulting.com/za/slr-documents

mailto:[email protected]


Sesotho

720.18034.00015

January 2019

iii

Minerale tse kenyeleditsweng kopong ena ke oli ‘oil’, gese ‘gas’, manya a dihlahiswa ‘condensate’, sebaka sa

mashala a methane ‘methane’, heliamo ‘helium’ le gese ya baojeniki ‘biogenic gas’. Kopo ya ho fuputsa

monyetla wa morafo (ER) e batsi mme e kenyeletsa dikarolo tsa Free State le leboya la KwaZulu-Natal

(tadima setshwantsho ‘Figure’ 0). Nakong e fetileng Rhino Oil and Gas e ile ya fumana tumello ya tshebetso

ya thekniki ‘Technical Co-operation Permit’ (TCP 158) ya sebaka sena. Kopo ya Tokelo ya ho fuputsa

Monyetla wa Morafo sebakeng sena e tehela ka thoko dibaka kaofela tsa moo ho thibetsweng phuputso

ya morafo ho tsona (ER) ho latela Karolo ya 48 ya MPRDA, tse jwalo ka dibaka tse tshireleditsweng, ditsela

le dibaka tseo batho ba dulang ho tsona.

Kopong ena ya Tokelo ya ho fuputsa Monyetla wa Morafo, Rhino Oil & Gas e kopile tumello ya ho etsa

mohato wa pele wa phuputso wa monyetla wa morafo wa oli le gese o ka bang dikarolong tse tshwanetseng

tsa mobu kapa mafika sebakeng seo. Lenaneo la tshebetso ya phuputso ya monyetla wa morafo e lokela ho

fella feela tekolong ya mosebetsi wa dipatlisiso tsa khompeyuta le dipatlisisong tsa ditshwantsho tse

nkuwang ka sefofane. Sepheo sa tshebetso ena e lohothwang e tla ba ho tiisa hore ho na le monyetla wa

mohlodi wa petroliamo o ka fuputswang ho feta, ha ho tjhekwe, ha ho tlhahlobo ya kgatello, tshebediso ya

ho tjheka ka haedroliki kapa tshebediso ya metsi mosebetsing ona wa phuputso ya morero wa monyetla wa

morafo o dumeletsweng ke Tokelo ya ‘ER’

Ho ya ka Karolo ya 79(4) ya MPRDA, motho/mokgatlo o etsang kopo hore a fumane Tokelo ya phuputso ya

Monyetla wa morafo ‘ER’ o tshwanetse ho inyalanya le Kgaolo ya 5 ya Molao wa Naha wa Taolo ya Tikoloho

(NEMA), wa selemo sa 1998 (wa Nomoro ya 107 wa 1998). Molao ona o hloka hore motho/mokgatlo ya

etsang kopo a fumane Tumello ya Tikoloho (Environmental Authorisation) e tswang ho balaodi ba lokelang,

ntlheng ena Letona la Mehlodi ya Diminerale (kapa mokgatlo wa taolo o fuweng boikarabelo bona). SLR

Consulting (South Africa) (Pty) Ltd (ka morao ho mona e tla bitswa feela “SLR”), e kgethilwe jwalo ka

Mosebetsi wa Tlhahlobo ya Tikoloho ya ikemetseng (EAP) ho etsa tshebetso ena ya ho Popola le Tlhahlobo

ya Tshusumetso ya Tikoloho (S&EIA) molemong wa kopo ya Tokelo ya phuputso ya Monyetla wa morafo

‘ER’.


Sesotho

720.18034.00015

January 2019

iv

SETSHWANTSHO ‘FIGURE’ 0: KA MOO LEBATOWA LA SEBAKA SE KOPILWENG HORE HO FANWE KA

TOKELO YA PHUPUTSO YA MONYETLA WA MORAFO HO SONA SE LENG KA TENG

1.3 Kakaretso ya Ditlhoko tsa Tumello

Melawana ya Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho, ya 2014 (jwalo ka ha e fetotswe), ebile e

phatlaladitswe ho ya ka Kgaolo ya 5 ya Molao wa Naha wa Taolo ya Tikoloho (NEMA), e etsa monyetla wa

taolo ya mesebetsi e itseng e lenaneng. Mesebetsi e jwalo e thibetswe hore e qalwe ho fihlela ho fumaneha

tumello e ngotsweng e tswang ho balaodi ba nang le bokgoni, boemong bona ke Lefapha la Mehlodi ya

Dihlahiswa (DMR). Kopo ya Tokelo ya phuputso ya monyetla wa morafo (ER) e tlisa tlhokeho ya tshebetso ya

ho Popola le Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (S&EIA) hore Lefapha la Mehlodi ya Dihlahiswa (DMR) le

tle le tsepamise maikutlo a lona kopong yaTumello ya Tikoloho (Environmental Authorisation). Ka December

selemong sa 2018, Rhino Oil and Gas, e ile ya kenya kopo ho PASA e le ha e kopa Tumello ya Tikoloho ya

Tokelo ya phuputso ya monyetla wa morafo (ER).

Moelelo wa leano le wa molao oo morero ona wa projekte o itshetlehileng ho ona o hlahela mona Karolong

ya 2 ya Ripoto ya ho Popola.

2. MOKGWA O LATETSWENG WA TLHAHLOBO YA TSHUSUMETSO YA TIKOLOHO (EIA)

2.1 Mohato wa ho Popola

2.1.1 Tsebahatso ya beng ba naha


Sesotho

720.18034.00015

January 2019

v

Mokopi o kgetha mofuputsi wa sebaka ‘land surveyor’ dibakeng kaofela tse tsebahaditsweng (ho

kenyeletswa mapolasi le dikarolo tsa dibaka tseo) tse kenyeleditsweng sebakeng sa kopo ya Tokelo ya

phuputso ya monyetla wa morafo (ER). Thepa e sebakeng sena se batlisisitswe ke mofuputsi wa sebaka ‘land

surveyor’ wa mokopi ho latela direkoto tse polokelong ya Ofisi ya beng ba thepa (Deeds Office) e le ho

fumana beng ba naha (land owner). Databeisi ya beng ba sebaka (land owner) e kenyeleditse le batho ba

praevete, ditrasete (trusts), mekgatlo ya thepa e kopanetsweng ‘communal property’, dikhampani, makala a

mmuso le mafapha a fapafapaneng a mmuso. Ka morao ho mona Mofuputsi wa sebaka ‘land surveyor’ ya

kgethilweng ke mokopi o hlahloba direkoto tsa beng ba naha tse bolokilweng ofising ya beng ba thepa

(Deeds Office) hore a fumane lesedi le tla etsa hore a kgone ho ikopanya le mong’a sebaka e mong le e

mong. SLR e fuwe databeisi ena.

Ho fihlela mona phesente ‘percentage’ ya beng ba sebaka ba fumanehileng databeising (ba nang le tsela ya

ho ikopanya le bona) ba ileng ba fuwa tsebiso ke SLR, ke ntho e ka etsang 60%. Ho fumanehile dintlha tsa ho

ikopanya le dikhampani kaofela le mmuso tseo e leng beng ba sebaka sena mme bongata ba beng ba sebaka

sena ke batho ba praevete. Dintlha tsa ho ikopanya le mekgatlo e mengata e kopanetseng thepa ‘communal

property association owners’ le beng ba ditresete ba bangata ‘trust owners’, ekasitana le tsa beng ba sebaka

sena ba sa tsejweng. Ka hoo beng ba sebaka sena ba bang ba itseng ha ba e so fuwe ditsebiso ka mokgwa o

otlolohileng. Mosebetsi wa ho tsebahatsa le ho tsebisa beng ba sebaka sena o tla dula o tswela pele nakong

ya tshebetso ya Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (EIA).

2.1.2 Tshebetso ya hore setjhaba se fuwe lentswe pele ho kopo

Le ha mohato ona e se o hlokehang ka molao ho latela Melawana ya Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho

(EIA) ya 2014 (jwalo ka ha e ile ya fetolwa), ho latetswe tshebetso ya hore setjhaba se fuwe lentswe pele ho

etswa kopo. Ntho ena e ile ya fana ka monyetla wa ho tsebisa beng ba naha le baamehi ba bang ba

bohlokwa ka morero wa projekte ena mme hore ba kgone ho hlahisa dintlha dife kapa dife tsa mantlha kapa

dingongoreho tse amanang le morero wa projekte ena. Tshebetso ya hore setjhaba se fuwe lentswe pele

ho etswa kopo e ne e kenyeleditse tse latelang:

Ditherisano le tsebiso ya lekgotla le nang le bokgoni.

Tshebediso ya skene ‘social scan’ ho tsebahatsa monyetla wa baamehi projekteng ena

Tsebiso ya beng ba naha le ho ajwa ha Tokomane ya Lesedi la Boitshetleho (BID)

Tsebiso ya bathahaselli le baamehi (I&AP) le ho ajwa ha Tokomane ya Lesedi la Boitshetleho (BID).

Papatso dikoranteng tse 11 bekeng ya la 12 November (ka English, Afrikaans le isiZulu).

Tsebiso tsa setsha tse fumanwang dibakeng tse ngata diteropong tsa sebaka sena seo ho entsweng

kopo ena ho sona.

Dipitso tse tsheletseng tsa setjhaba tse tshwerweng bekeng ya la 3 ho isa la 7 December 2018.

Tlhokomelo ya databeisi ya bathahaselli le baamehi (I&Aps) ba ngodisitsweng.

Ho ngodiswe/rekotwe maikutlo a bathahaselli le baamehi (I&Aps).

Ke ditlhahiso tse ngotsweng tse ka bang 400 tse amohetsweng ho bathahaselli le baamehi (I&Aps) nakong ya

tshebetso ya hore setjhaba se fuwe lentswe pele ho etswa kopo. Maikutlo kaofela a amohetsweng a ile

bokellwa le ho hlophiswa, le ho a arabela, Ripotong ya Maikutlo le Dikarabo. Dikhopi tsa maikutlo a

ngotsweng a ileng a amohelwa, di kenyeleditswe ripotong. Dintlha tsa bohlokwa tse tsebahaditsweng ke

moifo wa projekte, ha mmoho le seabo sa bathahaselli le baamehi (I&Aps), di akareditswe Karolong ya 6.


Sesotho

720.18034.00015

January 2019

vi

2.1.3 Ditherisano le Balaodi ha mmoho le Kopo

Pitso ya ditherisano tsa pele ho etswa kopo e ile ya tshwarwa le Petroleum Agency of South Africa (PASA) ka

September 2018. PASA e fuwe Foromo ya kopo ya Tumello ya Tikoloho ka la 13 December 2018.

2.1.4 Pokello le Tekolo ya Ripoto ya ho Popola

Ripoto ena ya ho popola e hlophisitswe nyalanong le Sehlomathiso sa 2 sa Melawana ya Tlhahlobo ya

Tshusumetso ya Tikoloho (EIA) ya 2014 mme yona itshetlehile maikutlong a ileng a amohelwa nakong ya

tshebetso ya hore setjhaba se fuwe lentswe pele ho etswa kopo. Ho fumaneha ha ripoto ena dibakeng tsa

setjhaba ho fana ka monyetla wa hore bathahaselli le baamehi (I&Aps) ba hlahise maikutlo ka morero wa

projekte ena, tse fumanweng ho setjhaba mabapi le tshebetso ya ho popola le mosebetsi wa mohato wa

Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (EIA).

2.1.5 Ho kwalwa ha Mohato wa ho Popola

Ka morao ho ba nako ya ho hlahisa maikutlo e kwalwe, Ripoto ya ho Popola e tla ntjhafatswa hore e

kenyeletse maikutlo a amohetsweng. Ripoto ya ho Popola e ntjhafaditsweng e tla tekwa ka pele ho PASA

hore e amohelwe. Ha Ripoto ya ho Popola e amohetswe, projekte e tla tswela pele ho fihlela mohatong wa

Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (EIA).

2.2 Mohato wa Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (EIA).

2.2.1 Dipatlisiso tsa Setsebi

Ho keke ha hlongwa dipatlisiso tsa botsebi, le ha seabo sa setsebi se ka batlwa moo ho hlokehang hore ho

arabaelwe dintlha tse amanang le lenaneo la mosebetsi wa ho fuputsa monyetla wa morafo (e leng

dipatlisiso tse etswang ka sefofane).

2.2.2 Tsebiso ya beng ba sebaka le moamehi

Rhino Oil and Gas and SLR e tla tswela pele ho fuputsa lesedi le tla thusa ho kopana le beng ba sebaka sena

le bathahaselli le baamehi ho ba tsebisa ka kopo ya Tokelo ya monyetla wa phuputso ya morafo (ER) le

tshebetso ya ho Popola le Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (S&EIA). Ho tla ripotwa mekgwa e

sebedisitsweng ho fumana beng ba sebaka sena ba bang hape le bongata ba phesente e fihletsweng ya ho

tsebis beng ba sebaka Ripotong ya Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (EIA Report)

2.2.3 Motswako le Tlhahlobo

Seabo sa Bolaodi le sa bathahaselli le baamehi Authority and I&AP inputs, ha mmoho le diphumano tsa

tlhahlobo le lesedi le leng le hlokehang le tla tswakwa mme le kenyeletswe Ripotong ya Tlhahlobo ya

Tshusumetso (EIAR), e tla kenyeletsa le Lenaneo la Taolo ya Tikoloho (EMPr). Lenaneo la Taolo ya Tikoloho

(EMPr) le tla hlophisa mehato e tla hlokeha ya taolo le tlhabollo.

2.2.3 Phethelo ya Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (EIA)

Ripoto ya Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (EIAR) e tla fumaneha nakong ya matsatsia 30 hore ho

hlahiswe maikutlo ka yona mme bathahaselli le baamehi kaofela ba databeising ya projekte ena ba tla

tsebiswa ha Ripoto ya Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (EIAR) e se e fumaneha hore ho ka hlahiswa


Sesotho

720.18034.00015

January 2019

vii

maikutlo ka yona. Ha nako ya hore ho hlahiswe maikutlo e se e fetile, maikutlo kaofela a amohetsweng a

amanang le Ripoto ya Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (EIAR) a tla kenyeletswa ripotong le ho

arabelwa Ripotong ya Maikutlo le Dikarabo. Ka morao ho moo Ripoto ya Tlhahlobo ya Tshusumetso ya

Tikoloho (EIAR) e tla ntlafatswa mme maikutlo a amohetsweng a kenyeletswe e be e fuwa PASA ho tebisa

maikutlo ka yona le qeto ya Lefapha la Mehlodi ya Dihlahiswa (DMR).

Bathahaselli le baamehi (I&Aps) ba tla tsebiswa sephetho sa kopo le mabaka a qeto ena. Nako ya molao ya

ho etsa boipiletso ho ya Melawana ya Naha ya Boipiletso, ya 2014 e tla latela.

3. TLHOKEHO LE DITABATABELO

Ripoto ya ho popola e fana ka kakaretso ya leano la naha le la lebatowa le moelelo wa moralo o mabapi le

ntshetsopele ka kakaretso Afrika Borwa, ho ntshetsa pele karolo ya matla (ka ho ikgetha matla a tlhaho le

matla a ntjhafatswang) le karabelo phetohong ya tlaemete. Mmuso wa Afrika Borwa o na le mananeo a

fapafapaneng a etseditsweng ho tshehetsa ntshetsopele ya matla a ntjhafatswang le phethahatso ya mehato

e tla thusa ho qoba phetoho ya tlaemete. Nakong eo meralo le maano a mmuso e bontsha tshebediso e

tswelang pele ya mehlodi ya matla eo esale e le teng lefatsheng ka dilemolemo ‘fossil fuels’ ho fihlella

ditlhoko tsa matla le ho kgothaletsa tshibollo le ho rafshwa ha diminerale le petroliamo.

4. TLHALOSO YA PROJEKTE

Ripoto ya ho popola e fana ka kakaretso ya tshebetso ya phuputso ya monyetla; lesedi le akaretsang ka

projekte ena; e fana ka tlhaloso ya mesebetsi ya morero wa projekte; e fana ka mahlakore a mang a projekte

ena.

4.1 Mokopi

Mokopi wa Tokelo ya ho fuputsa Monyetla wa morafo (ER), Rhino Oil and Gas Exploration South Africa (Pty)

Ltd ke karolo e ngodisitsweng ya Afrika Borwa ya Rhino Resources Ltd. Rhino Resources Ltd eo e leng

khampani ya ntshetsopele ya praevete, e ikemetseng, e tsamaiswang ka theknoloji e tadima monyetla wa ho

rafa oli le gese mona Afrika. Lesedi le batsi le fumaneha http://www.rhinoresourcesltd.com/management.

4.2 Sebaka sa kopo ya Tokelo ya monyetla wa ho fuputsa morafo

Sebaka sa kopo ya tokelo ya ho fuputsa monyetla wa morafo se kenyeletsa mapolasi le dikarolo tsa thepa e

ka etsang 6 000 se nammeng bohololong ba 1 006 698 ha (tadima setshwantsho ‘Figure’ 0). Ho

kenyeleditswe Lenane la thepa (lebitso la polasi, nomoro le karolo), ka khoutu ya digital ya dipatlisiso tse

akaretsang ya ’21 digit Surveyor General code’, mona ripotong. Ka kakaretso sebaka sa kopo ya tokelo ya ho

fuputsa monyetla wa morafo se tloha lebatoweng la Mooi River/Estcourt, KwaZulu-Natal, ka leboya ho feta

Winterton, Bergville le Van Reenen’s ho fihlela ka borwa ho Memel, Free State. Sebaka sena se namela nqa

bophirimela, mme se potoloha moedi wa Lesotho, se feta le Phuthaditjhaba le Clarens. Ka Bophirima ba

leboya bo hole kopo ya tokelo ya ho fuputsa monyetla wa morafo e atolohela ho feta Bethlem le Lindley.

Dibaka tsohle tse tehetsweng ka thoko jwalo ka ha Karolo ya 48 ya MPRDA, jwalo ka dibaka tse

tshireleditsweng le matlo ao batho ba dulang ho ona, di tehetswe ka thoko sebakeng sena sa kopo ya

tokelo ya monyetla wa ho fuputsa morafo (ho ya ka moo lesedi le fumanehang le nepahetseng ka teng). Ho

http://www.rhinoresourcesltd.com/management


Sesotho

720.18034.00015

January 2019

viii

tehelwa ka thoko ho ka tsebahatswa hape nakong ya tshebetso ya tshebetso ya ho Popola le Tlhahlobo ya

Tshusumetso ya Tikoloho (S&EIA) mme sebaka sa kopo ya tokelo ya ho fuputsa monyetla wa morafo se tla

hlophiswa hantle.

Ho ke ke ha hlokeha thepa efe kapa efe hobane ha ho moo ho lohothwang tshebetso ya matsoho, morero

wa phuputso ya morafo o etsahalang e le karolo ya lenaneo la tshebetso ya ho fuputsa monyetla wa morafo.

4.3 Tlhaloso ya Lenaneo la Tshebetso ya ho fuputsa monyetla wa morafo

Rhino Oil and Gas e lohotha ho etsa mosebetsi wa mohato wa pejana wa ho fuputsa monyetla wa morafo wa

mehlodi ya oli le gese eo mohlomong e ka fumanehang sebakeng sena se lokelang sa lefatshe. Mosebetsi

wa ho fuputsa monyetla wa morafo o tla tsepamisa maikutlo dibakeng tse kgolo tsa Karoo Basin. Lenaneo la

ho fuputsa monyetla wa morafo le lokela ho fella feela tekolong ya sebaka sena ka dipatlisiso tse etswang

hodimo ho bokeletsa lesedi le hlokehang. Tshebetso ya mantlha, ya mohato wa pejana wa ho fuputsa

monyetla wa morafo e lohothwang ke Rhino Oil and Gas e reretswe feela ho tsepamisa hore ho na le

mohlodi wa oli kapa wa gese sebakeng sena o tla hloka hore o fuputswe ho ya pele. Sephetho sa ho fuputsa

monyetla wa ho rafa se sebetsa jwalo ka lebaka la ho rera monyetla wa ho fuputsa morafo ho feta.

Lenane le lohothwang la dilemo tse 3 la tshebetso ya ho fuputsa monyetla wa morafo le kenyeletsa:

SELEMO SA 1:

- Pokeletso ya Lesedi la bohlokwa

- Mosebetsi o phethahetseng wa dipatlisiso tsa ‘tensor gradiometry gravity survey’ (KAPA selemong

sa 2)

SELEMO SA 2:

- Tshebetso ya lesedi lena

- Mosebetsi o phethahetseng wa dipatlisiso tsa ‘tensor gradiometry gravity survey’ (Ha o sa etswa

selemong sa 1)

SELEMO SA 3:

- Tshebetso ya lesedi le tsebahatso ya lona

Mosebetsi o phethahetseng wa dipatlisiso wa dipatlisiso tsa ‘tensor gradiometry gravity’ (FTG) sebakeng se

ka tlase ka tshebediso ya lepatlelo la disebediswa tsa moyeng. Sesebediswa se lekanya boima ba matla ho

kgothaletsa tsebahatso ya dibopeho tsa jeoloji. Sebaka se seholo se ka batlisiswa ka bokgabane bo boholo.

Dipatlisiso tsena di tla kenyeletsa sefofanenyana se senyane se fofelang tlase ka lebelo le tsamayang butle.

Sefofane sena sa dipatlisiso se tla feta sebakeng se itseng hang feela. Maemo a sefofane, sesebediswa sa

dipatlisiso le nako, ke ntho tse ka etswang hore di nyalane le maemo ho ya ka dithibelo tse lokelang.

4.4 Kakaretso ya diprojekte tse ding

Bonamo ba projekte ena bo lokelang ho tadimisiswa le ho hlahlojwa Tlhahlobong ya Tshusumetso ya

Tikoloho (EIA) ke lenaneo la dilemo tse 3 la tshebetso ya ho fuputsa morero wa monyetla wa morafo wa

mokopi ya ka hodimo. Ha ho dikgetho tse ding tse utlwahalang tse lohothwang. Lesedi le tsebahaditsweng


Sesotho

720.18034.00015

January 2019

ix

nakong ya Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (EIA) le ka qetella le entse hore sebaka se kopilweng hore

ho fuputswe monyetla wa morafo ho sona se fetolwe. Ke feela dibaka tse lokelang le tse sa tsamauweng tse

tla tadimisiswa nakong ya mohato wa Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (EIA)

4.5 Dikopo tse amehang

Rhino Oil and Gas Exploration South Africa (Pty) Limited ka nako e fetileng e entse dikopo tse ding tse hlano

tsa ditokelo tsa ho fuputsa monyetla wa morafo dibakeng tseo eseng tsa lewatle diprovenseng tsa Eastern

Cape, Free State le KwaZulu-Natal. Dintlha tsa dikopo tsena di fuperwe Ripotong ya ho popola. Rhino Oil and

Gas e na le TCP ya dibaka tse ka leboya ho sebaka sa hona jwale seo ho entsweng kopo ya tokelo ya ho

fuputsa monyetla wa ho morafo ho sona.

4.6 Mosebetsi wa ho fuputsa monyetla wa ho rafa ho feta kapa tlhahiso ya kamoso

Mosebetsi wa ho fuputsa monyetla wa ho rafa ho feta kapa tlhahiso ya kamoso ha se karolo ya kopo ya hona

jwale ya tokelo ya ho fuputsa monyetla wa morafo e batlelwang tumello. Disete tsa moralo wa molao wa

tshebetso di tsepamisa hore mokopi o tla tshwanela ho fumana tumello e nngwe ya tikoloho haeba a kgetha

ho ntshetsa pele mesebetsi efe kapa efe e fetang bonamo ba lenaneo la tshebetso la ho fuputsa monyetla

wa ho rafa e etseditsweng kopo. Kananelo efe kapa efe e nngwe ya MPRDA le NEMA e tla itshetleha

tshebetsong e nngwe ya tlhahlobo ya tshusumetso ha mmoho le ditherisanong tse ding le setjhaba. Ho ka

nna ha hlokeha kananelo ya mosebetsi o mong o jwalo wa phuputso ya monyetla wa morafo ho ya ka molao

o mong.

Haeba mosebetsi ofe kapa ofe wa ka nako e tlang o bontsha monyetla wa bothata ba tikoloho bo sa

amoheleheng, ho ya ka tshebetso tsa tlhahlobo e laotsweng, makgotla a taolo a nang le bokgoni ha a lokela

ho nehelana ka kananelo tse hlokehang. Moo ho leng jwalo, mosebetsi o lohothwang o ke ke wa tswela pele.

5. TLHALOSO YA TIKOLOHO E AMEHANG

Ripoto ya ho popola e kenyeletsa dikarolo tse lokelang tsa tikoloho (tsa jeografi, tse tshwarehang, tsa

bayoloji, tsa phedisano, ikhonomi, letlotlo la setjhaba le botjhaba) tse amanang le sebaka sa kopo ya tokelo

ya ho fuputsa monyetla wa morafo ho sona. Ntlha ya hore mesebetsi ya ho fuputsa monyetla wa morafo e

ke ke ya tswakana le naha (mohlala. ha ho na mesebetsi e etswang fatshe) e bolela hore ho hlokeha feela ho

tsebahatsa mathata a tikoloho ka tshebediso ya lesedi la sesebediswa sa khompeyuta se fumanehang hona

jwale. Karolo tsa bohlokwa tseo o lokelang ho di elellwa ke tsena:

Sebaka se kenyeletsa dibaka tsa mehlodi e kgakeletsang metsi tsa lewa tsa Upper Vaal, Orange le

Thukela. Difektri tsena tsa metsi ‘‘water factories’’ di fepela bongata bo sa lekaneng ba metsi a

mangata ho feta le metsi a sebedisetswang ho tshehetsa kgolo le ditlhoko tsa ntshetsopele ya

ikhonomi ya naha. Phepelo ya metsi Gauteng ka ho qoholleha ke ya bohlokwa haholo, e seng feela

provenseng empa naheng ka kakaretso.

Dikarolo tsa sebaka di na le mapolasi a sebetsang ka matla le indastri tse nang le tlhahiso e hodimo

ya temo;

Tshebetso e kgolo ya temo (batho ba dulang mona dipolasing tsena) ba itshetlehile metsing a tswang

fatshe;


Sesotho

720.18034.00015

January 2019

x

Lebatowa la Drakensberg le Clarens (hara a mang) a tsejwa haholo, ekasitana le dinaheng tsa

matjhaba, ka lebaka la botle ba tlhaho sebakeng sena le tjhelete e bonahalang e kenang ka lebaka la

menyetla ya bothori le mesebetsi ya teng.

Lebatowa le na le dibaka tse ngata tsa dimela le diphedi tse fapaneng, ka mekgwa e fapaneng, e

nang le boleng ba paballo ya tlhaho. Ho na le dibaka tse ngata tse tshireleditsweng kahare le haufi le

sebakeng sena ha mmoho le matsapa le mekutu ya phatlalatso ya tse ding. Dikarolong tsa lebatowa

lena ntho ya bohlokwa e kgolo ke paballo ya tlhaho le bothori ba ‘ecotourism’ dibakeng tse haufi le

tse tshireleditsweng.

Temo le bothori ke tsona tse qhobang ikhonomi ya sebaka sena. Indastri tsena di itshetlehile haholo

tlhahong le ikhosistiming le ditshebeletsong;

Mekgatlo eo e seng ya mmuso (NGOs) le dihlopha tsa baahi ‘civil society’ e sebetsa ho tshireletsa

mehlodi ya tikoloho e fapaneng.

Moo ho lokelang, Ripoto ya Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (EIA) e tla fana ka lesedi le batsi le nang

le dintlha hang ha dipatlisiso tse ding di se di phethilwe.

6. MONYETLA WA DINTLHA TSA PROJEKTE LE TSHUSUMETSO

Dintlha le dingongoreho tse hlahisitsweng ke baamehi le bathahaselli (I&Aps) le makgotla a taolo nakong ya

mohato wa ho Popola ho fihlela mona di kenyeleditswe Ripotong ya Maikutlo le Dikarabo. Lenane le mona

ka tlase le kgutsufatsa monyetla wa dintlha le dikarabo tsa moifo wa projekte wa ho Popola le Tlhahlobo ya

Tshusumetso ya Tikoloho (S&EIA):

Ntlha Karabo

Ngongoreho tsa Setjhaba

Kganyetso: Phumano ya seabo sa setjhaba ebile hore

bongata bo boholo ba bathahaseill le baamehi (I&Aps)

bo hanana le dibopeho kaofela tsa diphuputso tsa

monyetla wa morafo le kopo ena ka ho ikgetha. Ho

hlakile hore maikutlo a setjhaba ntlheng ya hore projekte

ena e amohelwe ke a hananang le sena haholo.

Mokotaba o moholo wa kganyetso ena ya setjhaba ke o

latelang:

Ngongoreho, le tshabo, ya monyetla wa

mathata a ka hlahang ka nako e tlang

tlhahisong haeba mohlodi o ka fumanwa;

Ngongoreho ya hore ho latela tjhelete e

amehang, haeba mohlodi ofe kapa ofe wa

‘hydrocarbon’ o fumaneha, ho ke ke ha

kgoneha ho kgaotsa tlhahiso ho sa natswe

hore tshebetso tsa kamoso tsa EIA di ka

bontsha eng ho latela monyetla wa mathata.

Ka hoo tsela e le nngwe ya ho qoba mathata a

jwalo, ke ho se dumelle projekte tse jwalo;

Matla a eneji ya ‘hydrocarbon’ ke mohopolo o

Ka kakaretso setjhaba se hanyetsa kopo le tshebetso ena ka matla a

maholo. Ho hlakile hore se qosang kganyetso ena haholo ke ngongoreho

tsa mathata a kamoso a ka hlahang tlhahisong haeba mohlodi ona o ka

fumanwa.

Ke ntlha ya bohlokwa hore mokopi le ba etsang diqeto ba nkele hlohong

maikutlo ana a setjhaba ka tshebetso ya EIA.


Sesotho

720.18034.00015

January 2019

xi

Ntlha Karabo

fosahetseng mme dinaha di sutha

mohopolong ona wa ‘hydrocarbons’

molemong wa tsela ya matla a ntjhafatswang

‘renewable energy system’;

Tlhokeho e kgolo ya tshepo mekgatlong ya

mmuso le bathong ba entseng kopo ekasitana

le boikemisetso ba bona ba nnete;

Qeaqeo e kgolo bokgoning ba mmuso ba ho

hatella tlhompho ya molao.

Bonamo ba EIA: Batho ba bangata ba ile ba hlahisa

ngongoreho ya hore tshebetso ya kopo ya hona jwale e

tla fana ka tusmello e akaretsang ya mesebetsi kaofela

e etsahalang nakong ya tlhahiso ya oli le gese.

Bathahaselli ba bangata le baamehi ba ile ba kopa hore

tshebetso ya hona jwale ya EIA e fane ka dintlha tsa

monyetla wa phuputso e nngwe ya morafo le mesebetsi

ya kamoso ya tlhahiso (ho kenyeletswa ho tjheka) le ho

etsa tlhahlobo ya tshusumetso tse amehang, le ha kopo

ya hona jwale e sa kenyeletse monyetla wa phuputso e

nngwe e jwalo ya morao kapa tlhahiso.

Bonamo ba EIA ena bo matahantswe ebile bo fella feela mesebetsing e

rerilweng ke Rhino Oil and Gas. Sena se tsamaelana le moralo wa

tshebetso wa molao o tsepamisang hore mokopi o tla tshwanela ho

fumana tumello e nngwe ya tikoloho haeba a kgetha ho tswela pele ka

mesebetsi efe kapa efe e meng e fetang bonamo ba lenaneo la tshebetso

ya ho fuputsa monyetla wa morafo (mohlala. patlisiso tse etswang hodimo

ka sefofane) oo ba o etseditseng kopo hona jwale.

Qeto mabapi le kopo ya Tokelo ya ho fuputsa monyetla wa morafo ha e

fane ka tiiso ya hore mokopi o tla fumana dikananelo tse tla hlokeha tsa

ho fuputsa monyetla wa morafo le mesebetsi ya nakong e tlang ya

tlhahiso. Haeba mosebetsi wa ka nako e tlang o ne o ka tlisa monyetla wa

bothata bo sa amoheleheng tikolohong, jwalo ka ha ho tsepamisitswe ke

tshebetso tsa tlhahlobo e laotsweng, dikananelo tse hlokehang tsa

makgotla a nang le bokgoni ha di a lokela ho ba teng. Moo ho leng tjena

mosebetsi o lohothwang o ne o ke ke wa tswela pele.

Sebaka sena ha se sa tlhahiso ya petroliamo:

Bathahaselli le baamehi ba ile ba hlahisa ngongoreho ya

hore boholo ba naha ya moo sebaka sena sa kopo se

entsweng teng ha e nyalane le tlhahiso ya oli le gese.

Molao o lokela ho thibela tlhahiso ya oli le gese hore e

se be teng dibakeng tsena. Bathahaselli le baamehi ba

botsa hore molemo wa ho etsa kopo ya tokelo ya ho

fuputsa monyetla wa morafo ke ofe haeba ha mohlodi o

fumanwe, o ke ke wa rafuwa?

Rhino Oil and Gas e bontshitse hore ho hlokeha maikutlo a batsi

molemong wa mohato o etswang pejana wa monyetla wa phuputso ya

morafo mabatoweng ao ho nang le lesedi le fokolang la jeoloji ho ona, a

hlokang katamelo ya lebatowa. Ho hlokeha hore ho be le tokelo ya

phuputso ya monyetla ona sebakeng se batsi ho feta, e le hore dipatlisiso

tsa ho fuputsa monyetla wa ho rafa di be le monyetla o motle wa ho

fumana dibopeho tse lokelang tsa jeoloji. Kopo ena e etswa dibakeng tsa

thepa moo molao o dumelang hore ho ka ba le Tokelo ya phuputso tsa

monyetla wa morafo, le moo kopo e nyalanang le Karolo ya MPRDA. Ho

ho ka ba le dibaka tse ding tsa thepa tse ka tshwauwang sebaka sa kopo

se tla tshwanela ho fetolwa.

Rhino Oil and Gas e hlokomela hore ho ka nna ha ba le dithibelo/meedi e

amehang monyetleng wa ho etsa diphuputso tse ding tsa morafo le

mesebetsi ya ka nako e tlang ya tlhahiso ya oli le gese dibakeng tsena tse

habilweng. Le ha ho le jwalo, sebopeho sa dithibelo/meedi se ka nna sa

fetoha ho ya ka mesebetsi e lohothwang le ditlhoko tsa molao.

Ke feela dithibelo/meedi tse amanang le lenaneo la tshebetso e

lohothwang ya ho fuputsa monyetla wa morafo (e leng dipatlisiso tse

etswang ka tshebediso ya sefofane se nkang ditshwantsho hodimo) tse tla

tsebahatswa mme di sebediswe ka EIA. Makgabane a Tikoloho a

fupereng kameho ya ditsha tse welang sebakeng seo ho entsweng kopo

ho sona, a tla kenywa ditokomaneng. Lesedi le jwalo le ka fihlela hore


Sesotho

720.18034.00015

January 2019

xii

Ntlha Karabo

boemo ba kopo ya Tokelo ya phuputso ya monyetla wa morafo sebakeng

sena bo fetolwe.

Rhino Oil and Gas e tla lekola molao le tikoloho sebakeng sena se

rerilweng kgafetsa mme e sebedise lesedi lena ho etsa diqeto tsa hore ho

tswellwe ka tshebetso tsa ho fuputsa monyetla wa morafo nakong e tlang

kapa jwang.

Ditherisano tse sa anelang: Bathahaselli le baamehi ba

hlahisitse dingongoreho tse fapaneng ka boikemisetso,

mokgwa le kanelo ya tshebetso ya seabo sa setjhaba e

etswang ke SLR. Dintlha di kenyeletsa dinako tse sa

phethahalang tsa ho nehelana ka karabo tse nang le

moelelo; mokgwa le katleho ya tsebo ya beng ba

sebaka, badudi ba molao le bathahaselli le baamehi;

kgaello ya ho etsa monyetla o kenyeletsang batho ba

nang le boitsebelo ba ho dula dibakeng tseo e seng tsa

diteropo, moo ho sa buuweng senyesemane (English)

kapa moo ho nang le boemo bo tlase ba thuto; kgaello

ya ditherisano jwalo ka ha ho entswe monyetla ho

MPRDA le NEMA.

Ditlhoko tsa seabo sa setjhaba le dinako tsa ho Popola le tshebetso ya

EIA di tsepamisitswe Melaong ya EIA ya selemo sa 2014. Sepheo se

seng sa mohato wa ho popola ke ho fumana bathahaselli le baamehi

mme ba fuwe monyetla wa ho ba le kabelo mona. Mokgwa o latelwang wa

seabo sa setjhaba ho fihlela mona o hlalositswe Karolong ya 3.3.5 ya

Ripoto ya ho Popola mme ho fanwe ka ditokomane tse lokelang

dihlomathisong. Ho fihlela mona ho kenyeleditswe tse latelang:

Tsebahatso le tsebiso ya beng ba naha (ka email, poso, fax le

SMS).

Tsebahatso le tsebiso ya bathahaselli le baamehi (I&AP) (ka

email, poso, fax le SMS).

Ho ajwa ha Tokomane ya Lesedi la Boitshetleho (BID) ka

English, Afrikaans, isiZulu le Sesotho hore e finyelle ho ba

boletsweng ka hodimo.

Dipapatso dikoranteng tse 11 (tsa English, Afrikaans le isiZulu).

Ditsebiso tsa ditsha tsena tse behwang dibakeng tse ngata

diteropong tsa sebaka sena seo ho entsweng kopo ho sona.

Dipitso tse tsheletseng tsa moo setjhaba se behwang leseding

bekeng ya la 3 ho isa ho la 7 December 2018.

Projekte ena e ripotilwe dikoranteng tse ngata tsa lebatowa le

tsa sebaka seo ekasitana le mapatlelong a ditaba a setjhaba

‘social media’.

Tshebetso ya ditherisano tsa setjhaba e tswela pele mme e tla tswela pele

mohatong wa EIA. SLR e tla tswela pele ho fetola tshebetso ya seabo sa

setjhaba ka sepheo sa ho tsebisa beng ba naha kaofela, ho kenyeletsa

bathahaselli le baamehi ba ka bang teng; le ho fa bathahaselli le baamehi

monyetla wa ho fihlella lesedi le nang le monyetla wa ho susumtsa qeto

mabapi le kopo; le ho fa bathahaselli le baamehi ba ngodisitsweng nako

ya matsatsi a 30 bonyane ho fana ka maikutlo ripotong e nngwe le e

nngwe e hlahisitsweng ka tshebetso ena.

Ditletlebo: Batho ba bangata ba keneng tshebetsong

ena ya EIA ba ile ba ipelaetsa ka kopo tsena.

Boipelaetso bona bo entswe ka mabaka a amanang le

tlhahiso ya petroliamo le ho tjheka ka haedroliki. Ho

hlakile hore tshebetso ya EIA e ke ke ya kgona ho

rarolla boipelaetso bo jwalo.

SLR, e amohela mme ebile e tla tswela pele ho amohela le ho ngodisa

kganyetso le boipelaetso bohle ba kopo ena. Ha nako ya tshebetso e ntse

e ya ka tshebetso ya hona jwale ya EIA, SLR e tla arabela dinyehelo

tsohle tse ngotsweng tse nang le kelello le tse amanang le kopo ya tokelo

ya monyetla wa ho fuputsa morafo le morero wa lenaneo la tshebetso ya

monyetla wa phuputso ya morafo.

Bathahaselli le baamehi ba eletswa hore moo boipelaetso bo amanang le

ditletlebo tse mabapi le mesebetsi ya ho fuputsa hape le monyetla wa

phuputso ya morafo kapa mesebetsi ya tlhahiso ya ka nako e tlang,


Sesotho

720.18034.00015

January 2019

xiii

Ntlha Karabo

boipelaetso bo tla ngodiswa empa bo ke ke ba arabelwa tshebetsong ya

EIA.

Boipelaetso bo ke keng ba rarollwa ka tshebetso ya EIA bo tla tshwanela

ho sebetswa ho latela mekgwa e hlahang molaong.

Monyetla wa Ditshusumetso

Bathahaselli le baamehi (I&Aps) ba nehelane ka

dingongoreho ka letoto le batsi la ditshusumetso tse

amanang le ka moo ho fuputswa ha monyetla wa

morafo wa petroliamo le tlhahiso ho ka bang le tsona

dikarolong kaofela tsa tikoloho. Letoto la ditshusumetso

le akareditswe mona:

Mobu:

Tshusumetso mobung (kgoholeho / thatafalo e

kgolo ya mobu);

Tshilafalo ya mobu;

Metsi a ka hodimo:

Tshebediso ya metsi e fetolang metsi ana a ka

hodimo;

Tshilafalo ya mehlodi ya metsi a ka hodimo;

Metsi a ka tlase ho lefatshe:

Tshebediso ya metsi e fetolang metsi kaofela

a ka hodimo le ho fumaneha ha metsi a

tswang ka tlase ho lefatshe;

Tshilafalo ya mehlodi ya metsi a tswang ka

tlase ho lefatshe;

Boleng ba Moya:

Phokotseho ya boleng ba moya ka lebaka la

lerole le kapa gese tse tswang moo ‘gaseous

emissions’;

Jeoloji:

Tshenyo le tshitiso ya jeoloji tse ding tse

itseng;

Ikholoji (Ecology):

Tahlehelo kapa tshitiso dimeleng;

Tahlehelo kapa tshitiso dibakeng tse metsi le

tulong ya diphoofolo tse hlaha le tse ruuwang;

Tshitiso le polao ya diphoofolo tse hlaha tsa

Diphumano tsa pele tsa EAP ke hore bongata ba ditshusumetso tseo

bathahaselli le baamehi (I&Aps) ba nehelaneng ka tsona, di ke ke tsa

bakwa ke lenaneo la tshebetso ya phuputso ya monyetla wa morafo (e

leng dipatlisiso tse etswang hodimo ka sefofane). Ha ho moo ho rerilweng

hore ho tla sebetswa teng le moo ho tla ba le mesebetsi e etswang fatshe,

ka hoo projekte e ke ke ya amana kapa ya baka ditshusumetso dikarolong

tse ngata tsa tikoloho. Boholo ba dingongoreho tse hlahisitsweng ha di

hloke hore di boele di hlahlojwe ho ya pele mohatong o hlahlamang wa

EIA.

Ho fofiswa ha difofane ho etsa dipatlisiso tse lohothwang tsa FTG ho ka

baka ditshusumetso tse jwalo ka:

Ho fehlwa ha ‘greenhouse gas emissions’ ha ho tjheswa

petrole;

Ditshitiso tse bang teng bophelong ba diphoofolo tse hlaha le

ho diphoofolo tse ruuwang ka lebaka la tshebetso e

eketsehileng sebakeng se ikgethang, lerata le polao ya

diphoofolo tsena ka mokgwa o otlolohileng.

Lerata le tenang kapa le sitisang ‘receptor’.

Ho feta mona beng ba naha ba na le ngongoreho ya hore ho fana ka

tokelo ena ya ho fuputsa monyetla wa morafo thepeng ena ya bona ho tla

ba le tshusumetso ditokelong tsa bona tsa sebaka sena.

Mohatong wa EIA ho tla hlahlojwa monyetla wa tshusumetso tsena. Dithibelo tse lokelang tsa molao sebakeng sa ho fofisa le meedi e tla

tsebahatswa le ho ngodiswa tokomaneng ya EMPr. Sepheo se seng sa

tshebetso ya S&EIA ke ho fumana dibaka tse amehang le tseo ho sa

tshwanelang ho fihlwa ho tsona tse ka etsang hore sebaka seo ho

entsweng kopo ya tokelo ya ho fuputsa monyetla wa morafo ho sona se

fetolwe ka moo ho lokelang ka teng. Lesedi le leng hape le tla fumaneha

Ripotong ya EIA.


Sesotho

720.18034.00015

January 2019

xiv

Ntlha Karabo

naha le tse ruuwang;

Ikonoming le phedisanong:

Tahlehelo le kapa tshenyeho ya mehlodi ya

lefa la botjhaba;

Tshenyeho ya ditsela le moralo wa metheo,

Tshusumetso tshebedisong ya hona jwale ya

naha;

Keketseho ya boemo ba lerata;

Polokeho le tshireletso;

Hlaha tse hotelang thoteng;

Tshusumetso bodulong ba batho sebakeng

sena le monyetla wa ho finyella thepeng ya

praevete;

Kameho ya ikhonomi ya sebaka seo;

Ntshetsopeleng ya ikhonomi ya batho;

Tshokollo le boikarabelo.

7. MORALO WA DIPATLISISO TSA TLHAHLOBO YA TSHUSUMETSO YA TIKOLOHO (EIA)

Moralo wa Dipatlisiso tsa Tlhahlobo ya Tshusumetso ya Tikoloho (EIA) o hlalosa sebopeho le bonamo ba

tlhahlobo e lokelang ho etswa le ho tsepamisa katamelo e lohothwang ya tshebetso ya EIA. Ho tla

tsepamiswa maikutlo fela mekgweng e meng le dibakeng tseo ho sa tsamauweng ho tsona nakong ya EIA.

Dipatlisiso di tla sebedisa lesedi la khompyuta le fumanehang ho hlalosa dikarolo tsa tikoloho le ho hlakisa

dikarolo tsa bohlokwa tse lokelang tsa tikoloho. Ntlha ya hore tshebetso ya monyetla wa phuputso ya

morafo e ke ke ya ama naha (mohlala ha ho mesebetsi e tla etswa fatshe), e bolela ditlhahlobo tse ikgethang

tsa dikarolo tsa tikoloho ha di hlokehe.

7.1 Mekgwa ya Tlhahlobo ya Tshusumetso

Tshusumetso tse fumanweng di tla hlaloswa ho ya ka sebopeho sa tshusumetso, boinyalanyo le molao le

maemo a amohetsweng, kamohelo ya lerata ‘receptor sensitivity’ le bohlokwa ba phetoho e nahanelwang ya

tikoloho (pele le ka morao ho tshebetso ya ho tlisa tharollo). Mokgwa wa tekanyo ya Tshusumetso ya

tikoloho o tla sebediswa ho hlalosa bohlokwa ba tshusumetso jwalo ka tshebetso ya sephetho (“matla” a

teng, “nako” le “bonamo”) le monyetla wa ho ba teng ha tshusumetso e jwalo.

Mehato ya taolo le tharollo ya ka moo ho ka etswang le ho tsamaisa morero wa projekte ena ka teng, e tla

hlaloswa ripotong ya Lenaneo la Taolo ya Tikoloho (EMPr). Sepheo sa Lenaneo la Taolo ya Tikoloho (EMPr) e

tla ba ho netefatsa hore mesebetsi ya projekte ena e a laolwa ho qoba kapa ho fokotsa monyetla wa

ditshusumetso tse mpe tsa tikoloho tse ka bang teng le ho matlafatsa ditshusumetso tsa tikoloho tse ka bang

teng tse ntle. Ha lenaneo lena le amohetswe ke balaodi ba lokelng, dipehelo tsa Lenaneo la Taolo ya

Tikoloho (EMPr) di tla tlama mokopi wa projekte ka molao le bohle ba dikontraka ba sebetsang le yena ha

mmoho le bafepedi ba hae ‘suppliers’.


Sesotho

720.18034.00015

January 2019

xv

7.2 Mesebetsi ya bohlokwa (le Nako e Bontshwang) ya Mohato wa EIA

Nomoro

ya

Mosebetsi.

Tshebetso ya EAP Moralo o bontsang nako Menyetla ya ditherisano le

seabo dipuisanong

1

Ntshetsopele ya mosebetsi wa ho tsebahatsa le ho

tsebisa beng ba naha le baamehi ka morero ona

Ditherisano tse tswelang pele le bathahaselli le

baamehi (I&Aps).

January 2019 – July 2019

Maikutlo a romelwa SLR

2 Diphuputso tsa le kamohelo ya EIAR. January 2019 – May 2019

3

Tlhahlobo ya ditshusumetso tsa tikoloho le ho

tsebahatsa mehato ya taolo.

Pokeletso ya EIAR.

March 2019 – May 2019

4

Bathahaselli le baamehi ba fuwa EIAR ho hlahisa

maikutlo nakong ya matsatsi a 30

(* ho ya ka kananelo ya PASA ya ho Popola).

~ May – June 2019

Maikutlo a amanang le EIAR

a romelwa SLR

5 Maikutlo a hlophiswa.

EIAR e a phethelwa. ~June 2019

6 EIAR e ntjhafaditsweng e fuwa PASA (matsatsing a

106 ka morao ho kananelo ya Ripoto ya ho Popola). ~ July 2019

7

Tsebiso ya Bathahaselli le baamehi ka qeto ya

balaodi (e lokelang ho etswa matsatsing a 107 ka

morao ho ba ho nehelanwe ka EIAR) le ka

ditshebetso tse amehang tsa boipiletso.

~ October 2019

Boipiletso bo romelwa ho Letona

Documents

RIPOTO YA HO POPOLA YA KOPO YA PHUPUTSO YA … · mohato wa pele wa phuputso wa monyetla wa morafo wa oli le gese o ka bang dikarolong tse tshwanetseng tsa mobu kapa mafika sebakeng