RAZVOJ SKOLSKOG MENADZMENTA

CES

Finnish Co-operation in the Education Sector of Bosnia and Herzegovina2003 - 2006 Ministry of Foreign Affairs of Bosnia and Herzegovina Ministry for Foreign Affairs of Finland

RAZVOJ KOLSKOG MENADMENTA U BOSNI I HERCEGOVINI

IZMEU TEORIJE I PRIMJERA DOBRE PRAKSE

Sarajevo, oktobar 2006.

CES

Finnish Co-operation in the Education Sector of Bosnia and Herzegovina 2003 - 2006 Ministry of Foreign Affairs of Bosnia and Herzegovina Ministry for Foreign Affairs of Finland

RAZVOJ KOLSKOG MENADMENTA U BOSNI I HERCEGOVINI

IZMEU TEORIJE I PRIMJERA DOBRE PRAKSE


RAZVOJ KOLSKOG MENADMENTA U BOSNI I HERCEGOVINI IZMEU TEORIJE I PRIMJERA DOBRE PRAKSE

1. nerevidirano izdanje

Prvi dio knjige uredile su:

dr. Hasnija Muratovi i spc. Ediba Pozderovi,

a drugi dio prema tematskim podrujima uredili su:

kvalitet spc. Hariz Agi; komunikacija - Ljubica Juri; kolski participativni menadment - Boris ekrlija; razvoj ljudskih resursa - spc. Ediba Pozderovi; razvojni plan kole - dr. Hasnija Muratovi.

Izdava: CES Programme

Finnish Co-operation in the Education Sector of Bosnia and Herzegovina 2003 2006

Za izdavaa: Tuija Lauren

Lektor: Aida Kro

Grafiki dizajn i tehnika obrada: Ejub Hadiselimovi

tampa: tamparija Fojnica

Tira: 1300 promjeraka

U ovoj publikaciji su izraena miljenja autora, i Ministarstvo vanjskih poslova Finske se ne moe smatrati odgovornim za eventualne zakljuke donesene na temelju sadranih informacija.

Na osnovu Sporazuma o saradnji izmeu Finske i Bosne i Hercegovine od 04.09.2003. godine, a odlukom Nadzornog odbora CES programa, sljedee institucije, koje su bile partneri u implementaciji CES programa imaju autorska i prava na tampanje ovih publikacija: Pedagoki zavod RS u Banjoj Luci, Pedagoki zavod u Tuzli, Pedagoki zavod u Mostaru i Zavod za kolstvo u Mostaru. Za kopiranje ili reprodukciju ove publikacije ili nekog njenog dijela mora se navesti izvor.

-------------------------------------------------- CIP - Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo 371.1 : 005.7] (075) RAZVOJ kolskog menadmenta u Bosni i Hercegovini : izmeu teorije i primjera dobre prakse. 1. nerevidirano izd. Sarajevo CES Programme Finish Co-operation in the Education Sector of Bosnia and Hercegovina 2003 2006, 2006. - XV, 615 str. : ilustr. ; 24 cm Na vrhu nasl. str. : Ministry of foreign Affairs of Bosnia and Hercegovina, Ministry of foreign Affairs of Finland COBISS.BH-ID 15255814 --------------------------------------------------

CES

Razvoj kolskog menadmenta u Bosni i Hercegovini

v

ITAOCU Program saradnje Finske i Bosne i Hercegovine u sektoru obrazovanja 2003. - 2006. (CES) je program podrke Finske obrazovnoj reformi u Bosni i Hercegovini i zasniva se na prioritetima koje su identificirala oba entiteta, a sa kojima se sloilo Ministarstvo vanjskih poslova Finske. Nastao je na osnovu Sporazuma o saradnji koji je potpisalo Vijee Ministara Bosne i Hercegovine i Ministar vanjskih poslova Finske 04.09.2003. godine. Cilj programa je da doprinese poboljanju kvaliteta obrazovanja u Bosni i Hercegovini putem razvoja kreiranja obrazovne politike, administracije i kolskog menadmenta, da bi se olakala implementacija reforme obrazovanja u Bosni i Hercegovini. On predstavlja i nadogradnju i proirenje dostignua prethodnog finskog programa (TEPD - Teacher Education and Professional Development 2000. - 2003.) jer nastavlja podrku inkluzivnom obrazovanju kao dijelu reforme obrazovanja. Program je osmiljen sa ciljem da to vie koristi lokalne kapacitete od samog poetka, i na taj nain omogui odrivost postignutih rezultata. Nakon tri godine intenzivnih aktivnosti u cijeloj zemlji, obilja materijala domaih i finskih eksperata, odlueno je da se cijeli proces krunie serijom publikacija, za koje se smatra da e biti od koristi svima onima koji poduzimaju napore za modernizaciju kolstva u Bosni i Hercegovini. Vrijedan i marljiv rad svih koji su bili ukljueni u Program CES, omoguio je da se ostavi znaajan pismeni trag, za koji se nadamo da e koristiti svima koji ulau napore za modernizaciju i poboljanje obrazovanja u Bosni i Hercegovini. Veliku zahvalnost dugujemo, prije svega, Ministarstvu vanjskih poslova Finske, koje je prepoznalo potrebe obrazovanja u Bosni i Hercegovini, i odluilo pokrenuti Program saradnje Finske i Bosne i Hercegovine u sektoru obrazovanja 2003. - 2006. (CES). Bez njihovog razumijevanja, i uloenog novca, ostali bismo uskraeni za saznanja iz oblasti obrazovne politike, administracije i menadmenta (komponenta 1), i dva paralelna internacionalna postdiplomska magistarska studija iz oblasti individualizacije i inkluzije u obrazovanju (komponenta 2). CES ured zahvaljuje svim ministarstvima obrazovanja u Bosni i Hercegovini, Pedagokim zavodima, kolama, pojedincima koji su uzeli uea u aktivnostima komponente 1, Filozofskom fakultetu Univerziteta u Banjoj Luci i Nastavnikom fakultetu Univerziteta Demal Bijedi" u Mostaru na uspjenoj realizaciji magistarskih studija. Na alost, svi oni koji su uestvovali u aktivnostima CES programa, ne mogu se pojedinano pomenuti, ali vjerujemo da e se njihovo prisustvo i zalaganje osjetiti u buduim aktivnostima reforme kolstva, i u nekim buduim, jo boljim i kvalitetnijim publikacijama.

Tuija Lauren, Voa tima, CES Edina Dmitrovi, Lokalni koordinator, CES Pirkko Ohvo, Vii savjetnik za obrazovanje, CES

CES


vii

PREDGOVOR

Ova knjiga nastala je kao rezultat realizacije Programa saradnje Finske i Bosne i Hercegovine u sektoru obrazovanja (CES), u periodu 2003. 2006. godine. Program finansira Ministarstvo vanjskih poslova Republike Finske, a provode ga Ministarstva obrazovanja u Bosni i Hercegovini zajedno sa odgojno-obrazovnim institucijama i profesionalcima svih nivoa obrazovnog sistema, uz pomo i saradnju sa finskim obrazovnim ekspertima.

Knjiga predstavlja dio CES-ovog programa: RAZVOJ KOLSKOG MENADMENTA.

U prvom dijelu knjige dat je pregled sadraja i proces izgradnje kapaciteta za obuku u demokratskom kolskom menadmentu, obuku kolskih menadment timova i kolskih razvojnih projekata u funkciji promocije demokratskog kolskog menadmenta. U drugom dijelu su izabrani i prilagoeni materijali koji su nastali tokom njihovog provoenja. Oni su svrstani u pet tematskih podruja:

Kvalitet u koli Komunikacija kolski participativni menadment Razvoj ljudskih resursa Razvojni plan kole

Prvi dio knjige uredile su dr. Hasnija Muratovi i spc. Ediba Pozderovi, a drugi dio prema tematskim podrujima uredili su: kvalitet - spc. Hariz Agi; komunikacija - Ljubica Juri; kolski participativni menadment - Boris ekrlija; razvoj ljudskih resursa - spc. Ediba Pozderovi; razvojni plan kole - dr. Hasnija Muratovi.

Radi se o izabranim materijalima finskih i bosanskohercegovakih eksperata na polju kolskog menadmenta koji su bili predavai i voditelji radionica za vrijeme obuke. U knjizi su takoer ukljueni individualni radovi trenera i kolskih menadment timova ili odabrani dijelovi tih radova, vodeu rauna o kompaktnosti teme, te primjeri iz Finske, sve to u funkciji povezivanja teorije i prakse, i posebno promocije primjera dobre prakse i dijeljenja iskustava.

Na kraju su dati izvodi iz evaluacije programa, preporuke i perspektive primjene i koritenja njegovih rezultata.

Sastavni dio knjige je CD koji sadri njen elektronski zapis, instrumente za samoevaluaciju kole, Benchmarking, Uputstvo za upravljanje projektnim ciklusom i Vodi za trenere, koji su nastali za vrijeme obuke trenera i kolskih menadment timova, nekoliko odabranih prezentacija trenera i kolskih menadment timova, 16 kolskih razvojnih projekata, te izvjetaj o ueu i uspjehu Finske u PISA (Program for International Student Assessment), s namjerom da poslui kao putokaz za ukljuivanje Bosne i Hercegovine u meunarodne programe/ projekte u oblasti ocjenjivanja i, fotografije CES aktivnosti.

Naa elja je da ova publikacija dospije do svih kola i obrazovnih profesionalaca u Bosni i Hercegovini i da bude osnova za dalji razvoj kolskog menadmenta u naoj sredini.

Zahvaljujemo se svim uesnicima CES programa na postignutim rezultatima i dragocjenim materijalima, te razmjeni iskustava i novim saznanjima u vezi s razvojem kolskog menadmenta. Svi oni nisu mogli nai mjesto u ovoj knjizi, ali e, kao to je to rekao jedan od uesnika Programa, ostati zapisani u njegovoj glavi, s vrstim opredjeljenjem da neke od njih uskoro realizuje u koli.

Zahvaljujemo se ministarstvima obrazovanja u Bosni i Hercegovini koji su podrali CES program i aktivno uestvovali u pojedinim njegovim dijelovima. Posebnu zahvalnost dugujemo Pedagokom zavodu u Tuzli, Pedagokom zavodu u Banja Luci, Pedagokom zavodu u Mostaru i Zavodu za

CES


viii

kolstvo u Mostaru za nesebinu podrku u organizaciji, provoenju i evaluaciji kolskog menadmenta, te njihovoj spremnosti da odre i ire njegove rezultate.

U ovoj publikaciji su izraena miljenja autora, i Ministarstvo vanjskih poslova Finske se ne moe smatrati odgovornim za eventualne zakljuke donesene na temelju sadranih informacija.


Ureivaki odbor

CES


ix

Dr. Hasnija Muratovi

RAZVOJ KOLSKOG MENADMENTA U BOSNI I HERCEGOVINI I CES PROGRAM Uvod U Bosni i Hercegovini obrazovanje je u procesu promjena. Uz konsenzus svih obrazovnih vlasti u Bosni i Hercegovini, ciljevi reforme obrazovanja naznaeni su u vie dokumenata. Kljuni dokument je Reforma obrazovanja - Poruka graanima Bosne i Hercegovine (2002). U njemu su definirani ciljevi reforme obrazovanja u formi pet obeanja i aktivnosti koje treba provesti do 2010. godine. Jedno od obeanja odnosi se na modernizaciju i jaanje kapaciteta u obrazovnom menadmentu.

Na osnovu tog dokumenta razvijeno je vie dokumenata koji se konkretnije bave reformom obrazovanja: PRSP - Srednjorona razvojna strategija Bosne i Hercegovine (2004 2007.), Strategija integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju (2006) i dr.

Meunarodna zajednica podrava odvijanje procesa reforme obrazovanja kroz razliite projekte, ali je do sada bilo malo projekata fokusiranih na razvoj kolskog menadmenta. Jedan od najznaajnijih doprinosa u tom domenu je Program saradnje Finske u obrazovnom sektoru Bosne i Hercegovine (CES), u periodu 2003 2006. godine. Glavni cilj CES programa je dostizanje neophodne koherencije izmeu kreiranja obrazovne politike, zakonodavstva i administracije za konzistentno provoenje reforme obrazovanja u Bosni i Hercegovini i njeno ukljuivanje u evropske integracione tokove.

Program se sastoji od dvije potkomponente:

Obrazovna politika i administracija Inkluzivno obrazovanje.

Komponenta Obrazovna politika i administracija je fokusirana na razvoj kapaciteta za promjene u kolskom menadmentu i to posebno na nivou kole, promoviui demokratski kolski menadment 1. Glavna aktivnost CES programa u podruju obrazovne politike i administracije bila je sistematina obuka tokom rada za kolsku upravu u pogledu pruanja podrke reformi obrazovanja. Obuka se provodila na dva nivoa :

- razvoj kapaciteta na kantonalnom i entitetskom nivou - i jo vie, razvoj kapaciteta na nivou kole, ukljuujui i kreiranje kolskih razvojnih

projekata.

CES program je promovisao i podrao pristup koji odraava potrebe i oekivanja kole, kolskih direktora, nastavnika, uenika i njihovih roditelja u kontekstu reformskih ciljeva i time dao veoma znaajan doprinos procesu reforme obrazovanja "odozdo prema gore" u Bosni i Hercegovini.

1 kolski menadment usklaivanje ljudskih i materijalnih potencijala u procesu organiziranja, planiranja, voenja i

kontrola odgoja i obrazovanja da bi se efektivno, efikasno i ekonomino postigli ciljevi obrazovne djelatnosti , od nivoa drave do nivoa odgojno-obrazovne ustanove. Njegov najvei izazov su menadment znanja i ideja ljudskog potencijala u odgoju i obrazovanju.

Demokratski kolski menadment se zasniva na saradnji, konsultacijama, prijedlozima lanova organizacije ili pojedinih timova, aktivnom ueu u donoenju odluka i njihovom provoenju i evaluaciji, profesionalizmu, meusobnom uvaavanju i partnerskim odnosima unutar kole i kole sa njenim okruenjem.

CES


x

U tom smislu oekivati je da e rezultati CES programa biti izvor informacija za promiljanje stratekog razvoja obrazovanja na svim nivoima i spona za projekt "Razvoj institucija i kapaciteta u obrazovnom sistemu Bosne i Hercegovine na postojeim nivoima upravljanja obrazovnim sistemom, ukljuujui i strukture razvoja na nivou Bosne i Hercegovine, a koji je Evropska unija predstavila obrazovnoj javnosti u julu 2006. godine.

Reforma obrazovanja i kola Svrha reforme obrazovanja je modernizacija svih nivoa obrazovnog sistema, njihovo meusobno usklaivanje i usklaivanje sa meunarodno priznatim standardima i potrebama trita rada. U fokusu panje je modernizacija nastavnog plana i programa, ocjenjivanje i certifikacija uenika i nastavnika, uz odgovarajue opremanje kola, a naroito u pogledu primjene i koritenja modernih ICT.Takoer, planirano je poboljanje kvaliteta menadment prakse da bi se osiguralo upravljanje, voenje i organizovanje kole na moderan, demokratski i inkluzivan nain. U okviru toga predvien je razvoj odgovarajueg i savremenog modela obrazovnog menadmenta i menadment struktura, i razvoj i implementacija sistema obuke za kolsko osoblje i lanove kolskih odbora.

Sticajem okolnosti, proces reforme obrazovanja u Bosni i Hercegovini, u cjelini, odvija se suvie sporo, Ima vie razloga tome, a glavni su :

asimetrinost u upravljanju u obrazovanju (u Federaciji BiH obrazovanje je decentralizirano, a u Republici Srpskoj centralizirano).

nepostojanje konzistentne obrazovne politike i odgovornosti u bivem centraliziranom sistemu, obrazovanje je smatrano potronjom, pa nije ni bilo potrebe za planiranjem. Takav pristup obrazovanju zadrao se sve do danas, iako se

okruenje itekako promijenilo nedostatak materijalnih sredstava otpor promjenama.

U Bosni i Hercegovini ima 599 osnovnih kola koje pohaa 386 230 uenika. U kolama je zaposleno 23 219 nastavnika, a broj nenastavnog osoblja je 1271.

U skladu sa obeanjima iz osnovnog reformskog dokumenta, reforma obrazovanja je ula u osnovnu kolu. Obavezno obrazovanje produeno je sa osam na devet godina, nastavni planovi i programi su dijelom modernizirani u pogledu izbora sadraja i metodologije poduavanja, uvodi se inkluzija u obrazovanje, dio nastavnika je proao obuku za primjenu novih nastavnih planova i programa. Ali, to nije bio sistematian pristup, nije osigurana odgovarajua infrastruktura i potrebna logistika, obrazovna administracija teko prati reformske korake, pa je ostvarivanje reformskih promjena uglavnom spalo na plea direktora kole i nastavnike. Naravno, tu treba dodati i uenike i njihove roditelje.

to se tie razvoja menadmenta u obrazovanju, u Bosni i Hercegovini su zakonska rjeenja i praksa velikim dijelom naslijee iz predratnog perioda centraliziranog obrazovnog sistema ili su ogranieni nedostatkom konsenzusa u kreiranju obrazovne politike na dravnom nivou, te odgovarajuih zakonskih propisa i struktura koje e podrati razvoj obrazovanja i ukljuivanje nae drave u EU. To se odrazilo i na menadment na nivou kole. Pojedini kantoni, odnosno podruja pokuavaju razviti kolski menadment na razliite naine: putem stalnih radnih grupa uz direktore kola kolski menadment timovi, kroz blisku saradnju i kontakte pedagokih zavoda i kola, ili pomou razliitih oblika obuke u okviru stalnog profesionalnog usavravanja nastavnika i drugog osoblja u koli. Nedostatak ekspertize za provoenje obuke, fragmentarnost u pristupu i nedostatak finansijskih sredstava su glavni razlozi veoma skromnih rezultata i napredovanja kola u tom pogledu.

Dakle, upravljanje i rukovoenje na nivou obrazovnog sistema su skoro nedirnuti procesom reforme. To se takoer velikim dijelom odnosi i na menadment kole rukovoenje i na menadment odgojno-obrazovnog procesa odnosno voenje s aspekta direktora kola. Direktori

CES


xi

kola u Bosni i Hercegovini su u odnosu na nastavnike, mnogo manje ukljueni u proces profesionalnog usavravanja. Osnovni razlog tome je to su to uglavnom linosti sa odgovarajuom politikom pozadinom, i sa najee, ogranienim mandatom na poziciji direktora.

Planiranje i programiranje rada na nivou kole vri se preteno po metodologiji koja potie iz biveg centraliziranog obrazovnog sistema. kole nemaju svoje planove razvoja.

U takvim okolnostima CES program se prihvatio veoma delikatnog zadataka da doprinese promjeni kulture kole kroz razvoj demokratskog kolskog menadmenta, te stvaranja i dijeljenja iskustava dobre prakse, imajui na umu da je kvalitetan menadment na nivou kole glavni oslonac za razvoj obrazovanja i pribliavanje meunarodno priznatim obrazovnim standardima.

Razvoj kolskog menadmenta i CES program CES program pomae razvoj kolskog menadmenta u osnovnim kolama u Bosni i Hercegovini, uvaavajui njegove postojee vrijednosti, pozitivna iskustva iz Finske i drugih zemalja. Polazite je da kolski menadment nije vie samo pitanje rukovoenja kolom, nego istovremeno i pitanje poboljanja kvaliteta kole i njene humanizacije. S toga su u fokusu panje odrednice kvalitetne kole, uz promociju:

produktivnih pojedinaca u koli i stvaranje kolskih menadment timova, uenika i njihovih potreba kao vanog subjekta kolskog menadmenta direktora kole kao kljune osobe kolskog menadmenta, razvoj njegovih kompetencija uloge roditelja i njihovog ireg ukljuivanja u rad i ivot kole saradnje kole sa lokalnom zajednicom saradnje kola i obrazovnih profesionalaca meusobno, njihovo umreavanje radi dijeljenja

iskustva i uenja jednih od drugih.

Kako je demokratski kolski menadment dominantno proces, u skladu s tim, obuka je provedena u dvije faze:

1. Obuka za razvoj kapaciteta u demokratskom kolskom menadmentu 2. Obuka kolskih menadment timova u demokratskom kolskom menadmentu.

U okviru obuke kreirani su kolski razvojni projekti koji promoviu demokratski kolski menadment i uvedeno kolsko razvojno planiranje.

kolsko razvojno planiranje uvedeno je nasuprot postojeem pristupu planiranju i programiranju rada kole, odnosno nainu izrade i sadraja godinjeg programa kole.

U mnogim zemljama ono se provodi da uenici dobiju najbolje mogue prilike za uenje u koli i da kolska zajednica ima viziju onog to eli da dostigne za sve uenike.

Svrha planiranja je da promovie kolaborativni pristup kao sredstvo za identifikaciju uenikih potreba i odgovarajuih odgovora na njih, da se izgradi kapacitet kola da implementiraju razvojno planiranje kao sredstvo poboljanja sopstvenog kvaliteta i kvaliteta obrazovnog sistema iji su one integralni dio...

Taj proces ohrabruje direktore kola, nastavnike da rade kao tim. On takoer ohrabruje i Upravni/ kolski odbor, roditelje i uenike da ine zajednike doprinose uspjehu kole.

Sve kole moraju pripremiti i implementirati dokument kolskog razvojnog plana kojim se ustanovljuje strateki pogled kole, izjava o kolskoj politici i njeno razvojno planiranje. Svake godine kola pregleda neke aspekte kurikuluma i svoje organizacije da vidi koji plan i politike mogu odgovoriti potrebama uenika. Ako kola ne moe odmah odgovoriti svim potrebama, neophodno je odrediti prioritete. Tamo gdje je to potrebno, postavljaju se novi ciljevi i dogovara put njihovog ostvarivanja. Plan promjena i poboljanje kvaliteta kole se prati i ocjenjuje. Donoenje kolskog razvojnog plana je odgovornost Upravnog/ kolskog odbora, a za njegovu implementaciju odgovoran je direktor.

CES


xii

U okviru CES obuke kole odnosno kolski menadment timovi su kroz izradu vie kolskih razvojnih planova ponudili obrazac njegove strukture, te profilirali taj dokument kao bazini za razvoj kole i kao polazite za nove pristupe za cjelokupni razvoj obrazovanja. Kako je ovo veoma zahtjevan zadatak, potrebno je vie vremena i ekspertize. Odatle i potreba da se zapoeti posao nastavi sve do ustanovljavanja modela kolskog razvojnog plana , prihvatljivog u bosanskohercegovakoj obrazovnoj sredini.

Kako je za unapreivanje sistema obrazovanja nuan razvoj kola kao profesionalnih zajednica za uenje, potrebni su planovi institucionalnog razvoja, zaposlenih u koli i individualni planovi razvoja. U decentraliziranom obrazovanju upravljanje treba provoditi prema ciljevima i postignuima. U takvom okruenju , direktori kola imaju kljunu ulogu u podsticanju i predvoenju tih promjena. Nepostojanje institucionalizovanog obrazovanja za direktore kola, te nedovoljan stepen ovlasti koji se odnose na upravljanje i rukovoenje kolom, upuuje na potrebu razvoja i donoenja programa za osposobljavanje direktora kola i lanova kolskih menadment timova, te ostalih zainteresiranih nastavnika, kao potencijalnih kandidata da postanu dio te strukture. Programi i obrazovni materijali razvijeni u okviru CES-ove obuke za demokratski kolski menadment mogu veoma korisno tome posluiti.

CES


xiii

CES PROGRAM: Svrha, ciljevi, postignua Program saradnje Finske u sektoru obrazovanja u Bosni i Hercegovini (CES) provodi se u periodu 2003-2006.godine. Svrha programa je da prua podrku reformi obrazovanja u Bosni i Hercegovini putem izgradnje kapaciteta u:

obrazovnoj politici obrazovnoj administraciji menadmentu kola inkluzivnom obrazovanju.

Ciljevi programa su:

Koherentni procesi obrazovne politike u Bosni i Hercegovini Koordiniran obrazovni menadment u Bosni i Hercegovini Poboljanje profesionalizma u sektoru obrazovanja, s aspekta kolskog menadmenta i

inkluzije u obrazovanju Efikasna i djelotvorna obrazovna administracija Reforma obrazovanja u Bosni I Hercegovini odvija se u skladu s obrazovnim standardima u

zemljama Evropske unije.

Program se implementirao u dvije komponente:

Komponenta 1. Obrazovna politika, administracija i planiranje Komponenta 2. Inkluzivno obrazovanje.

Glavne aktivnosti i rezultati:

Komponenta 1. 1) Tri seminara o razvoju obrazovne politike za bosanskohercegovake ministre obrazovanja,

njihove pomonike i savjetnike;

2) Program obuke na radnom mjestu iz obrazovne administracije i planiranja za 44 profesionalaca iz ministarstava obrazovanja i pedagokih zavoda irom Bosne i Hercegovine;

3) Izgradnja kapaciteta iz demokratskog kolskog menadmenta koja ukljuuje (a) obuku 47 trenera i (b) obuku kolskih direktora/kolskih menadment timova u 241 osnovnoj koli, za 723 uesnika;

4) kolski razvojni projekti kojim se promovira demokratski kolski menadment. CES-ov grant u iznosu od 3500 KM dodijeljen je za ukupno 16 kolskih projekata.

Komponenta 2. 1) Postdiplomski studiji iz individualizacije i inkluzije u obrazovanju na univerzitetima u Banjoj Luci

i Mostaru, za ukupno 40 studenata

2) kolskih razvojnih projekata kojim se promovie inkluzivnost u redovnoj nastavi u osnovnim kolama. CES-ov grant u iznosu od 3500 KM dodijeljen je za ukupno 14 kolskih projekata.

CES


xiv

U CES aktivnostima bila su angairana sva ministarstva obrazovanja i pedagoki zavodi , univerziteti u Banja Luci, Mostaru, Sarajevu i Tuzli i kolski menadment timovi iz osnovnih kola irom Bosne i Hercegovine. Time je ostvareno uee i meusobna povezanost obrazovnih aktera odgovornih za kreiranje i donoenje obrazovne politike i njenu implementaciju to je osnovni uslov za uspjeno provoenje reforme obrazovanja. Koritene su saradnike metode rada, analize situacija, kombiniranje teorije i prakse, koritenja povratnih informacija, umreavanja i interakcija kole i zajednice putem projekata, kao i umreavanje i interakcija kole i univerziteta.

U projektu je iroko koriteno finsko iskustvo u razvoju kvalitetnog obrazovanja.

Uz pomo lokalnih strunjaka CES program je kreirao Web stranicu koja je posluila kao platforma za mentorstvo i razmjenu iskustava meu uesnicima projekta i ire.

Posebno treba istaknuti da je kroz Potkomponentu 1.3, CES program promovisao i podrao pristup koji odraava potrebe i oekivanja kole, kolskih direktora, nastavnika, uenika i njihovih roditelja i time dao veoma znaajan doprinos reformi obrazovanja odozdo prema gore u Bosni i Hercegovini. Obukom trenera, a zatim obukom kolskih menadment timova stvorena je kritina masa reformski orijentisanih i profesionalno usavrenih direktora kola i nastavnika

CES program finansira Vlada Finske, a provodi ga Konzorcij Univerziteta u Jyvskyli, Univerziteta u Joensuu i Univerziteta u Oslu. On ini drugu fazu podrke Finske obrazovnom sektoru Bosne i Hercegovine. Prva faza Programa saradnje (TEPD) provedena je u periodu 2000- 2003. godine i ona je bila uglavnom orijentisana na jaanje kapaciteta u inkluzivnom obrazovanju.

CES


xv

Sadraj: ITAOCU ...........................................................................................................................................................v

PREDGOVOR ..................................................................................................................................................vii

CES PROGRAM: Svrha, ciljevi, postignua................................................................................................xiii

KOLSKI MENADMENT.................................................................................................................................1 1. KOLSKI MENADMENT..........................................................................................................................................2 2. KOLSKI MENADMENT: SADRAJ I PROCES .....................................................................................................5

2.1. Razvoj kapaciteta obuke u demokratskom kolskom menadmentu...................................................................5 2.2. Obuka kolskih menadment timova u demokratskom kolskom menadmentu .............................................49 2.3. Razvojne napredne sesije za trenere .............................................................................................................. 115 2.4. Obuka kolskih menadment timova u demokratskom kolskom menadmentu ............................................ 134

KOLSKI RAZVOJNI PROJEKTI .................................................................................................................181 3. KOLSKI RAZVOJNI PROJEKTI............................................................................................................................ 182

KVALITET U KOLI ......................................................................................................................................225 4. KVALITET U KOLI ................................................................................................................................................ 226

4.1. Teorijske osnove.............................................................................................................................................. 227 4.2. Primjeri dobre prakse....................................................................................................................................... 270

KOMUNIKACIJA............................................................................................................................................303 5. KOMUNIKACIJA ..................................................................................................................................................... 304

5.1. Teorijski dio..................................................................................................................................................... 304 5.2. Primjeri dobre prakse....................................................................................................................................... 323

KOLSKI PARTICIPATIVNI MENADMENT ...............................................................................................363 6. KOLSKI PARTICIPATIVNI MENADMENT.......................................................................................................... 364

6.1. Teorijske osnove.............................................................................................................................................. 364 6.2. Individualni rad trenera CES-a......................................................................................................................... 365 6.3. Primjeri dobre prakse....................................................................................................................................... 405

RAZVOJ LJUDSKIH RESURSA ...................................................................................................................443 7. RAZVOJ LJUDSKIH RESURSA ............................................................................................................................. 444

7.1. Teorijske osnove.............................................................................................................................................. 444 7.2. Primjeri dobre prakse....................................................................................................................................... 472 7.3. Reciprono uenje kola i trenera.................................................................................................................... 516

RAZVOJNI PLAN KOLE .............................................................................................................................541 8. RAZVOJNI PLAN KOLE ....................................................................................................................................... 542

8.1. Teorijske osnove.............................................................................................................................................. 543 8.2. Primjeri dobre prakse....................................................................................................................................... 570

THE DEVELOPMENT OF SCHOOL MANAGEMENT IN BOSNIA AND HERZEGOVINA AND THE CES PROGRAMME............................................................................................................................609

9. THE DEVELOPMENT OF SCHOOL MANAGEMENT IN BOSNIA AND HERZEGOVINA AND THE CES PROGRAMME......................................................................................................................................... 610

CES-PROGRAM: Purpose, goals, achievements ......................................................................................614

CES

Razvoj kolskog menadmenta u Bosni i Hercegovini KOLSKI MENADMENT

1

KOLSKI MENADMENT

CES

Razvoj kolskog menadmenta u Bosni i Hercegovini 1. KOLSKI MENADMENT

2

1. KOLSKI MENADMENT U ovom poglavlju date su bitne informacije i podaci o: zajednikim aktivnostima i postignuima uesnika potkomponente kolski menadment, podjeli iskustava izmeu finskih eksperata i bosanskohercegovakih obrazovnih profesionalaca, te perspektivi demokratskog kolskog menadmenta u naoj obrazovnoj sredini.

Izvoenje potkomponente aktivno su podrali pedagoki zavodi u Tuzli i Banjoj Luci i Zavod za kolstvo u Mostaru, a glavni partner CES programa za realizaciju kolskog menadmenta bio je Pedagoki zavod u Tuzli.

Program saradnje Finske u obrazovnom sektoru Bosne i Hercegovine (CES ), u periodu 2003 2006. godine, zasniva se na prioritetima koje su kroz ekspertski rad, zajedno identificirale obrazovne vlasti u Bosni i Hercegovini i Ministarstvo inostranih poslova Finske. Osnovni cilj Programa je da doprinese poboljanju kvaliteta obrazovanja u Bosni i Hercegovini, podravajui strukture razvoja na nivoima obrazovne politike, administracije i kolskog menadmenta u procesu reforme obrazovanja u Bosni i Hercegovini.

U fokusu Programa bila je modernizacija i jaanje kapaciteta kolskog menadmenta, zasnovanog na principima demokratizacije obrazovanja. U okviru toga razvijen je model obuke za demokratski kolski menadment koji je pilotiran u dvije faze, kroz obuku trenera i obuku kolskih menadment timova koju su proveli CES-ovi treneri irom Bosne i Hercegovine. Takoer, podran je i razvoj kolskih projekata usmjerenih na prioritetne potrebe razvoja obrazovnog osoblja u koli, promociji participativnog menadmenta, poboljanje komunikacije unutar kole i izmeu kole i njenog blieg i daljeg okruenja, razumijevanju stratekog razvoja zasnovanog na koli i potrebe modernizacije godinjeg programa rada kole, te procesa evaluacije i samoevaluacije, sve na putu dostizanja kvalitetne (efikasne, efektivne i racionalne) kole.

Obuka kolskih menadment timova iz demokratskog kolskog menadmenta promovira kljunu sponu izmeu dugoronog kolskog razvojnog plana i godinjeg planiranja rada: timski rad u koli, aktivnu interakciju kole sa zajednicom, roditeljima i uenicima, kontinuiranu samoevaluaciju i koritenje ICT radi unapreenja komunikacija. Na taj nain stvorena je kritina masa trenera i kola koji mogu podrati dalje irenje obuke i razvoj kolskog menadmenta i biti aktivni sudionik procesa reforme obrazovanja.

Prvo je provedena analiza potreba za obukom. Zatim su, u skladu sa iskazanim potrebama, razvijeni programi obuke trenera i kolskih menadment timova. Definisanje procedura i kriterija za selekciju trenera i kola, kao i sam izbor, provedeni su uz iroko uee i konsultaciju partnera i obrazovnih profesionalaca u Bosni i Hercegovini.

Potencijalni treneri odabrani su putem javnog konkursa, a kole su predloili ministri obrazovanja u Bosni i Hercegovini. U trenerskoj grupi bili su zastupljeni razliiti profili: direktori kola, kolski pedagozi, nastavnici osnovnih i srednjih kola, univerzitetski saradnici i nastavnici, savjetnici / nadzornici u pedagokim zavodima, zaposlenici u nevladinom sektoru, to je sve odraavalo sliku javnosti zainteresirane za promjene u koli. Tokom obuke kandidata dolo je do pozitivnih promjena, kako u konceptu njihovog pristupa i odgovornosti, tako i u smislu razvoja trenerskih sposobnosti i sticanju novih znanja i vjetina.

Uoen je progres u sticanju socijalnih kompetencija, druenja, saradnje, razmjene informacija i zajednikog uenja. Sve ovo omoguilo je formiranje CES-ovih mijeanih trenerskih timova (prema razliitim etnikim, spolnim, lokacijskim i iskustvenim karakteristikama). Kod svakog pojedinca preovladao je smisao za saradnju, timski rad i profesionalizam. Ovo je bio odlian temelj za rad na obuci kolskih menadment timova u demokratskom menadmentu.

CES


3

Prvi trening za obuku kolskih menadment timova bio je u Bihau. Uz evaluatore bili su predstavljeni i monitori iz Pedagokog zavoda u Tuzli, kao partnera. Gledajui sa tadanjeg aspekta sve je bilo korektno izvedeno: priprema, timski rad, medijska promocija, kooperativni uesnici, prezentacije i radionice veoma kvalitetno pripremljene. Posebna vrijednost bila je to su treneri iz Republike Srpske vrlo toplo prihvaeni... Iskustvo iz Bihaa sluilo je kao pozitivna paradigma za budue treninge i postalo motorna snaga za trenere, monitore, evaluatore i menadment CES programa. Potrebno je spomenuti u pozitivnom kontekstu i tim trenera iz Bugojna koji su imali teku grupu iz podijeljenih kola dvije kole pod jednim krovom, ali su svojim pristupom i umijeem stvorili prijatno-pozitivnu atmosferu . Jedinstvena je ocjena uesnika da je obuka demokratskog kolskog menadmenta ojaala kolske kapacitete ne samo iz menadmenta, nego je zahvaena cjelina kole kao organizacije, ali je i obrazovni sistem podstaknut na promjene...

Iz izvjetaja o monitoringu demokratskog kolskog menadmenta, Tuzla, decembar 2005.

Ukupan broj od ezdeset trenera (1 : 20 osnovnih kola) pohaao je intenzivnu obuku u trajanju od jedne sedmice o tome kako poduavati demokratski kolski menadment. Potom su radili u timovima na obuci lanova kolskih menadment timova. Svaki tim trenera je izveo obuku u trajanju od jedne sedmice, za 30 uesnika, (po tri uesnika iz 10 kola.).

U obuci je koriten koncept situacionog uenja nastalog kao produkt aktivnosti osobe/a kroz procese kontakt perioda i individualnog rada. Uenje se gradilo reciprono kroz transmisiju znanja i vjetina uenja jednih od drugih. Metodi koji su koriteni za rad su rad u grupama, analiza, sumiranje i prezentiranje.

Proces obuke je bio kontinuirano praen i vrednovan, ukljuujui i samoevaluaciju.

Tokom obuke proizvedeno je vie prirunika i vodia. Treneri i kolski timovi pisali su individualne radove na odreene teme, razvijali zajednike individualne radove koje su zatim prezentovali i evaluirali, obavljeno je vie studijskih posjeta, sve to uz odgovarajuu obuku i koritenje ICT i benchmarking metoda. Vano je istaknuti da su svi materijali obuke dokumentovani i sauvani da bi kao takvi mogli posluiti za dalje irenje i usavravanje obuke, razmjenu iskustava izmeu nivoa obrazovnog sistema i razvoj kolskog menadmenta u cjelini.

CES program pomogao je u obezbjeivanju:

radionica i materijala seminara olakica facilitacije u razvijanju prijedloga akcionog istraivanja povezanog sa implementacijom planova razvoja kola, razmjenom

posjeta meu kolama na nivou kantona i entiteta.

U tako stvorenom ozraju uspjeno su provedena dva ciklusa obuke kolskih menadment timova, 21 kurs sa ukupno 723 polaznika iz 241 kole. Kako u Bosni i Hercegovini ima 599 osnovnih kola (u F BiH 381, u RS 202 i u Brko DC 16 kola)*, obukom je, dakle, obuhvaena skoro jedna treina kola. Tom broju kola treba dodati i kole koje su uestvovale u odabiru i kasnije u procesu razvoja i implementacije kolskih razvojnih projekata, usmjerenih na promociju demokratskog kolskog menadmenta. Stvorena je kritina masa trenera i kolskih menadment timova involviranih u sadraj i proces razvoja kolskog menadmenta (meu njima je velik broj direktora kola), kao kljunih faktora za provoenje reforme obrazovanja.

Oekivati je da e kolski menadment timovi olakati proces izrade plana kolskog razvoja u uskoj saradnji sa roditeljima i zajednicom. kole e potom biti u stanju da dostave prijedloge za izradu novih pilot-pristupa kolskom razvoju, ukljuujui nekoliko meusobno povezanih komponenti kao to su izjave o viziji/ misiji kole, razvoj kurikuluma zasnovanog na koli,

CES


4

profesionalni razvoj na individualnom i institucionalnom planu, razvoj menadmenta zasnovanog na koli i dr., sve to razvijajui u skladu i unutar stratekog razvoja obrazovnog sistema iji je ona integralni dio.

Dakle, CES-ov program razvoja kolskog menadmenta promovisao je pristup stratekom planiranju odozdo prema gore to je u kombinaciji sa pristupom od vrha prema dolje neophodan uslov za uspjenu implementaciju bilo koje reforme obrazovanja. S druge strane, tu je i doprinos ravnomjernoj zastupljenosti korisnika u obuci, te umreavanju institucija i strunjaka to je nasuna potreba nae zemlje u procesu reforme obrazovanja kako bi se stvorila osnova za koherentan i sistemski razvoj i osnaila njena uloga u vremenu tendencije smanjenja participacije meunarodne zajednice u tom procesu.

CES

Razvoj kolskog menadmenta u Bosni i Hercegovini 2. KOLSKI MENADMENT: SADRAJ I PROCES

5

2. KOLSKI MENADMENT: SADRAJ I PROCES Cilj: Implementacija participativnog menadmenta i kvalificirane administracije u kolama koji mogu odgovoriti izazovima obrazovne reforme u Bosni i Hercegovini

Sadraj :

identifikacija potreba za jaanje kapaciteta u demokratskom kolskom menadmentu, izrada kurikuluma za trenere i kolske menadment timove trening obuka trenera i kolskih menadment timova izrada materijala (knjige i CD) za obuku trenera i kolskih menadment timova

Aktivnosti:

47 trenera iz cijele BiH, planiraju, organiziraju, implementiraju i evaluiraju trening obuku usluge podrke kroz ICT za trenere i kolske menadment timove usluge podrke za trenere od strane PZ Tuzla usluge podrke kolama od strane trenera monitoring od strane PZ Tuzla i Banja Luka

kolski menadment u CES-ovom programu realiziran je kroz: 1. Razvoj kolskog menadmenta

2. kolski razvojni projekti

Razvoj kolskog menadmenta provodio se u dvije faze:

Faza 1. Razvoj kapaciteta obuke u demokratskom kolskom menadmentu - Obuka trenera Faza 2. Trening kolskih menadment timova u demokratskom kolskom

menadmentu

2.1. RAZVOJ KAPACITETA OBUKE U DEMOKRATSKOM KOLSKOM MENADMENTU

U prvoj polovini 2004. godine definisane su procedure i kriteriji za selekciju kola koje e uestvovati u obuci i upueno pismo ministrima obrazovanja u Bosni i Hercegovini da imenuju kole u skladu sa datim kriterijima. Zatim je CES ov tim u saradnji sa Radnom grupom za obrazovnu administraciju i planiranje i Pedagokim zavodom u Tuzli izvrio selekciju kola za prvi ciklus obuke.

U drugoj polovini 2004. godine definisane su procedure i kriteriji za selekciju trenera i objavljen konkurs u tri dnevne novine.

Evaluacija aplikanata i selekcija uesnika za obuku trenera zavrena je u martu 2005. godine.

Nakon toga, radilo se na procjeni potreba obuke i elaboraciji okvirnog kurikuluma i materijala za obuku.

Obuka trenera provedena je u tri kontakt sesije i kroz individualni rad u periodu april juni/2005.

CES


6

U periodu juni juli, 2005. finaliziran je okvirni kurikulum za obuku kolskih menadment timova i tampana tri prirunika i CD- rom za trenere.

Identifikacija potreba za jaanje kapaciteta kroz trening iz demokratskog kolskog menadmenta, obuhvatila je uzorak od 96 kola iz cijele BiH, i bila je baza za izradu kurikuluma obje potkomponente.

Kurikulum za trenere sastojao se iz tri modula sa ukupnim fondom od 75 sati. Kao rezultat treninga, nastali su individualni radovi trenera sa slijedeim sadrajem:

Godinje kolsko planiranje Plan razvoja ljudskih resursa Komunikacija u koli Rad kolskog direktora Participativne strukture menadmenta Kvalitet kolskog rada.

47 trenera obuhvata strunjake iz kola, ministarstava obrazovanja, pedagokih zavoda i univerziteta. Finalni produkti ove potkomponente su: okvirni kurikulum za kolske menadment timove, prirunik za kolske menadment timove i vodi za trenere. Nastali su uz saradnju trenera i svih pedagokih zavoda u BiH, kao partnera CES-a.

Kurikulum za kolske menadment timove sastoji se takoer iz tri modula sa ukupnim fondom od 60 sati. Trening za kolske menadment timove odvijao se u dva ciklusa i obuhvatio je 21 kursom obuke ukupno 241 kolu irom Bosne i Hercegovine.

Finalni produkti ove potkomponente su: Analiza potreba obuke u vezi sa kreiranjem demokratskog kolskog menadmenta, okvirni kurikulum za kolske menadment timove, prirunik za kolske menadment timove i vodi za trenere, nastali kao rezultat saradnje trenera i svih pedagokih zavoda u BiH, kao partnera CES-a.

2.1.1. OPIS PROCEDURE ZA ODABIR OSNOVNIH KOLA KOJE E SE OBUAVATI CES program u saradnji sa Pedagokim zavodom iz Tuzle, poinje sa obukom osnovnih kola iz demokratskog kolskog menadmenta irom Bosne i Hercegovine, i to prvi ciklus od 113 kola u jesen 2005. godine i drugi ciklus od preostalih 128 kola u proljee 2006. godine.

Osnovne kole koje e proi kroz obuku odabrane su u saradnji sa ministarstvima obrazovanja u Bosni i Hercegovini. Od svakog ministarstva trailo se da identificira i, u pismenom obliku, predloi nekoliko kola koje zadovoljavaju zadate kriterije. Ovaj pismeni prijedlog se, takoer, smatra odobrenjem ministarstva da ove kole uestvuju u programu obuke. CES Program je izvrio finalni odabir izmeu ovih predloenih kola.

Procedura za odabir i raspored su sljedei:

1. Do 20.06.2005. godine, od ministarstava obrazovanja se trai da identificiraju i predloe odreeni broj osnovnih kola u svojoj regiji izmeu kojih e se izvriti finalni odabir za obuke u 2005. godini. Dati opi kriteriji za odabir su sljedei:

a. Prioritet imaju osnovne kole koje jo nisu uestvovale u bilo kakvim obukama iz demokratskog kolskog menadmenta.

b. Trai se odgovarajui jednak broj osnovnih kola sa sljedeih lokacija - kole u gradu/urbanom centru - kole u predgrau - Seoske kole ili podrune kole u zabaenim oblastima

(Napomena: Za Republiku Srpsku se, takoer, naglaava regionalni obuhvat cijelog entiteta.)

CES


7

2. Od ministarstava se trai da do 20.06.2005 predaju svoje liste predloenih osnovnih kola CES-ovom uredu u Sarajevu, putem faksa (broj: 033-722 925) sa sljedeim informacijama:

- Klasifikacijom: grad/predgrae/seoska kola - Imenom kole - Imenom direktora kole - Kontaktnim informacijama kole: adresom, telefonom, faksom, elektronskom potom

Napomena: Pisani prijedlog iz ministarstva se smatra njihovim odobrenjem da ove kole uestvuju u obuci.

3. Nakon to primi imena predloenih kola, CES program (CES- Pedagoki zavod iz Tuzle) kontaktirat e kole i putem upitnika (= prijavnog formulara) traiti dalje informacije koje su neophodne za finalni odabir.

4. Komisija za tehniku evaluaciju* CES-a Pedagokog zavoda iz Tuzle procijenit e predloene kole (na osnovu informacija koje e dati kole putem svojih prijavnih formulara) u skladu sa sljedeim specifinim kriterijima za odabir:

1. Dobra motivacija za obuku (obrazloenje kole bi trebala biti zapisano u prijavnom formularu)

2. Spremnost da otponu sa obukom u septembru 2005. godine 3. Odgovarajue grupiranje kola za obuke, kako je predloio Pedagoki zavod iz Tuzle.

(Napomena: Pristup je taj da se na efikasan nain koristi mrea obuenih trenera. Gdje bude potrebno, prelazit e se preko entitetskih i kantonalnih granica

Na osnovu odgovora kola, komisija CES-a Pedagokog zavoda iz Tuzle pripremit e prijedlog obuke za jesen 2005. godine, drugim rijeima, nacrt lista kola u svakom kursu obuke. Ovaj prijedlog obuke bit e predat Radnoj grupi na usvajanje.

5. Do 30.06.2005 , CES-ova Radna grupa za obrazovnu administraciju i planiranje zavrit e proceduru odabira i usvojiti listu kola koje e biti obuavane.

6. Do 15.07.2005 , ministarstva i odabrane kole e biti informisane o odabiru i predloenom rasporedu obuke za jesen 2005. godine.

Iz svake odabrane kole, pozvat e se tim od tri (3) osobe, ukljuujui kolskog direktora. Svaki kurs obuke kola trajat e sedam dana, a sastojat e se od 2 x 2 dana kontaktnog perioda i individualnog rada izmeu njih. Kontakt periodi e se uglavnom odravati za vrijeme vikenda.

SPECIFINI KRITERIJI ZA ODABIR KOLA A. Kriterij za motivaciju Broj bodova 1. Ekspresije o organizaciji 5 - menadment ili poboljanje kolskog menadmenta - reforma kole ili reforma obrazovanja - kvalitet cijele kole 2. Ekspresije o poboljanju 3 - procesa nastave - poboljanja i razvoja ljudskih resursa 3. Ekspresije o neemu 1 - nisu jasne 4. Prazno 0 5. Impresije direktora vezane za njegovo vlastito uenje B Kriteriji spremnost za obuku u septembru Broj bodova - Da 1 - Ne 0 C. Kriteriji grupiranja - ukljuivanje nekih drugih kola koje se nalaze u blizini

CES


8

SPECIFINI KRITERIJI ZA ODABIR KOLA (uz kvalitativno mjerenje) A. Kriterij za motivaciju Broj bodova 1. Ekspresije o organizaciji 5 - menadment ili poboljanje kolskog menadmenta - reforma kole ili reforma obrazovanja - kvalitet cijele kole Kvalitativno mjerenje

- savremeno artikulisanje organizacione strukture kroz prizmu menaderske vizije i strategije

- uestvovanje u obuci iz demokratskog menadmenta kole u svakom pogledu moe donijeti kvalitetniju reformu obrazovanja i samo pozitivne rezultate u radu kole

- sticanje novih znanja iz menadmenta u cilju sveukupnog napretka u radu nae kole

2. Ekspresije o poboljanju 3 - procesa nastave - poboljanja razvoja ljudskih resursa Kvalitativno mjerenje

- elja za permanentnim strunim usavravanjem - prilagoavanje i osposobljavanje savremenim metodama obrazovanja

savremena kola ! - biti u tijeku novih zbivanja u pogledu demokratije u odgojno obrazovnom radu

3. Ekspresije o neemu 1 - nisu jasne Kvalitativno mjerenje

- tokovi reforme obrazovanja

- sticanje i proirivanje novih saznanja - sticanje novih saznanja 4. Prazno 0 5. Impresije direktora vezane za njegovo vlastito uenje Kvalitativno mjerenje

- usavravanje u pravljenju projekata ako bi poboljali stanje u obrazovanju

B Kriteriji spremnost za obuku u septembru Broj bodova - Da 1 - Ne 0 C. Kriteriji grupiranja - ukljuivanje nekih drugih kola koje se nalaze u blizini

kole koje su predloili ministri obrazovanja bile su u obavezi da popune prijavni list.

Osnovne kole odabrane za 1. ciklus treninga, za sve trenerske grupe RB KOLA MJESTO GRUPA 1 JU" Druga osnovna kola" Brko B 2 JU "Trea osnovna kola" Brko B 3 JU "Peta osnovna kola" Brko B 4 JU "esta osnovna kola" B. Polje Brezovo Polje B 5 JU "Sedma osnovna kola" G.Rahi Gornji Rahi B 6 JU "Osma osnovna kola" Brka Brka B 7 JU "Deveta osnovna kola" Maoa Maoa B 8 JU "Deseta osnovna kola" Bijela Bijela B 9 JU "Jedanaesta osnovna kola" Zovik Zovik B 10 JU "Petnaesta osnovna kola" atorovii B 11 JU "Prva osnovna kola" Brko B 12 JU "etvrta osnovna kola" Brko B 13 JU "Dvanaesta osnovna kola" Ulice B

CES


9

RB KOLA MJESTO GRUPA 14 Vrti "Naa djeca" Brko B 15 Osnovna muzika kola Brko B 16 JU "Trinaesta osnovna kola" Brko B 17 JU "etrnaesta osnovna kola" Krepi B RB KOLA MJESTO GRUPA 1 O "Fahrudin Fahro Baelija" Gorade G 2 O "Husin ef, ozo" Gorade G 3 O "Mehmedalija Mak Dizdar Vitkovii G 4 O "Hasan Turalo Brzi" Ilovaa G 5 O "Fadil Fako ozo Praa G 6 O "Ustikolina" Ustikolina G RB KOLA MJESTO GRUPA 1 O "Grivice" Banovii T 2 O "Teoak" Teoak T 3 O "Sapna" Sapna T 4 O "Rainci Gornji" Kalesija T 5 O "Klokotnica" Doboj Istok T 6 O "Lukavica" Graanica T 7 O "Stupari" Kladanj T 8 O "Lukavac Grad" Lukavac T 9 O "Tuanj" Tuzla T 10 O "erii" ivinice T RB KOLA MJESTO GRUPA 1 Osnovna kola"Oraje" Oraje O 2 Osnovna kola "Ruera Bokovia" D. Mahala O 3 Osnovna kola "A.G.Matoa" Vidovice O 4 Osnovna kola "Stjepana Radia" Bok O 5 Osnovna kola "Brae Radia" Domaljevac O 6 Osnovna kola "Fra Ilije Starevia" Tolisa O 7 Osnovna kola "Vladimira Nazora" Odak O 8 Druga osnovna kola Srebrenik (Tuzla kanton) O 9 O "Duboki Potok" Srebrenik (Tuzla kanton) O 10 O "Hamdija Kreevljakovi" Gradaac(Tuzla kanton) O RB KOLA MJESTO GRUPA 1 O "Maglaj" Maglaj Z 2 O "epe" epe Z 3 O "Huso Hodi" Teanj Z 4 O "Ahmed Muradbegovi" Stranjani, Zenica Z 5 O "Vare Majdan" Vare Z 6 O "21.mart" Doboj Jug, Matuzii Z 7 O "Enver olakovi" Janjii Z 8 O "Mustafa Muli" Sije Z 9 O "Aleksa anti" Perin Han Z 10 O "Abdulvehab Ilhamija" eljezno Polje Z 11 O "Kovai", Kovai (Zenica-Doboj) Z Pedagoki Zavod Zenica Z RB KOLA MJESTO GRUPA 1 O " Harmani II" Biha U 2 O "Gornje Prekounje" Ripa Biha U 3 O "Kulen Vakuf Oraac" Kulen Vakuf U 4 O "I osnovna kola" Bosanska Krupa U 5 O "14. septembar" Bos. Petrovac U 6 O "12.septembar" Buim U

CES


10

RB KOLA MJESTO GRUPA 7 O "Cazin II" Cazin U 8 O "15. april" Klju U 9 O "10. oktobar" Sanski Most U 10 O "25. novembar" Velika Kladua U 11 O "Ostroac" Ostroac, Cazin U 12 O "Dr. Ivan Merz" Drvar U RB KOLA MJESTO GRUPA 1 O "Grbavica II" Sarajevo SA 2 O "Veleiki heroji" Sarajevo SA 3 O "Kovaii" Sarajevo SA 4 O "Al Walidein-Gazzaz" Sarajevo SA 5 O "Hamdija Kreevljakovi" Sarajevo SA 6 O "Saburina" Sarajevo SA 7 O "Vrhbosna" Sarajevo SA 8 O "Alija Nametak", Buci, Visoko (Zenica-Doboj) SA 9 O ''Safevet beg Baagi'' Breza (Zenica-Doboj) SA 10 O "Lepenica" Kiseljak (Travnik kanton)* SA 11 O "Fra Mije uia" Bukovica, Tomislavgrad* SA 12 O "Ivan Goran Kovai" Livno* SA 13 O "Stjepana Radia" Prisoje* SA 14 O "Braa Jezeri" , Diviani Jajce* SA RB KOLA MJESTO GRUPA 1 Prva osnovna kola, Ilida Ilida SO 2 O "6. mart" Hadii SO 3 O "9. maj" Pazari SO 4 O "Haim Spahi" Ilija SO 5 O "Srednje" Ilija SO 6 O "Vladimir Nazor" Sarajevo SO 7 O "Zajko Deli" Vogoa SO 8 O "Umihana uvidina" Sarajevo SO 9 O "Olovo" Olovo SO 10 O "Musa . ati", Veliko ajno Visoko (Zenica-Doboj) SO RB KOLA MJESTO GRUPA 1 O "Marina Dria" Buna, Mostar M 2 O "Fra J. Vladia" Ripci, Rama M 3 O "Ivana Gundulia" Mostar M 4 O "Bijakovii" Bijakovii, itluk M 5 O "I Jakovljevia" Mostar M 6 O "II osnovna kola" Konjic M 7 O "Gnojnice" Gnojnice, Mostar M 8 Druga osnovna kola" Mostar M 9 O "Vrapii" Vrapii, Mostar M 10 O "Marka Marulia" Ljubuki M 11 O "Ivana Brli Maurani" Humac Ljubuki M 12 O "Tina Ujevia" Vitina M 13 O "Ruera Bokovia" Grude M 14 O "erin erin, itluk M 15 O "Suljo ili" Jablanica M RB KOLA MJESTO GRUPA 1 O "Voljevac" G.Vakuf-Uskoplje TR 2 O "Han Bila " Han Bila Travnik TR 3 O "Jozo Gadi-upo" Stojkovii Novi-Travnik TR

CES


11

RB KOLA MJESTO GRUPA 4 O "Berta Kuera" Jajce TR 5 O "Muhsin Rizvi Fojnica TR 6 O "Fra Lovro Karaula" Livno TR 7 O "Prva osnovna kola " Donji Vakuf TR 8 O "Fra Miroslava Daje" Kupres (Livno Kanton) TR 9 O "Grahovo" Bosansko Grahovo TR

*kole su zbog vremenskih nepogoda u vrijeme odravanja treninga, nastavila sa treningom u 2. ciklusu.

2.1.2. OPIS PROCEDURE ZA ODABIR TRENERA Uesnici u odabiru trenera (1) Radna grupa CES programa

(2) Pedagoki Zavod u Tuzli, partner CES programa (vri pripreme prijedloga za Radnu grupu CES programa: program obuke, kriterije i planove

(3) Voa tima CES-programa

Pocedura za odabir trenera 1. Prijedlogom Radne grupe CES programa Konkurs se objavio u lokalnim novinama koje

pokrivaju cijelu zemlju: Dnevni Avaz (Sarajevo), Dnevni List (Mostar), Glas Srpski (Banja Luka) 19.12.2004. Krajnji rok za prijave bio je 10.1.2005.

2. Kriteriji za odabir trenera, donijela je Radna grupa CES programa 24.01.2005, u saradnji sa Pedagokim zavodom u Tuzli. Kljuni kriteriji:

relevantno obrazovanje, elja da bude trener, iskustvo u poduavanju, iroko polje izbora, proporcionalnost razliitih nacionalnosti, irok obuhvat na teritoriji BiH, iskustvo iz menadmenta i projekata.

Prijavljeno je 106 kandidata. Komisija za analizu i procjenu uesnika za obuku trenera iz oblasti demokratskog menadmenta kole PZ u Tuzli, na osnovu kriterija bodovala je sve prijavljene kandidate tako da je na kraju izvren izbor za 47 kandidata. Finalnu listu dala je Radna grupa CES programa 8.2.2005 .

Svi kandidati dobili su povratne informacije o rezultatima prijema uesnika za obuku (svi koji su primljeni i oni koji nisu). Da bi imali iroku pokrivenost u cijeloj BiH, Radna grupa CES programa je predloila nominaciju za trenere od strane ministarstava za kantone Posavina, Livno, Brko Distrikt i Fou RS, po 1 do 2 kandidata. Krajnji rok nominacije za 8 kvalificiranih kandidata bio je 21.2.2005. Ukupan krajnji broj uesnika za trening trenera iznosio je 55.

Nakon obuke koja je provedena od aprila do juna 2005. ukupno je dobilo certifikat 47 trenera.

CES


12

FINALNA LISTA ZA TRENING TRENERA U DEMOKRATSKOM KOLSKOM MENADMENTU* RB Ime i prezime Mjesto 1 Aida Omersofti Sarajevo 2 Sedika Ceri Sarajevo 3 Duan ehovac Sarajevo 4 Sabaheta Kuanin Sarajevo 5 Amila dralovi Sarajevo 6 Melika Brodovi Sarajevo 7 Zijada Rahimi Sarajevo 8 Fahira Kalajdisalihovi Sarajevo 9 Arijana Osmanovi tukan Pazari 10 Ranka Mandi Kasindo 11 Hasib Hasanovi Tuzla 12 Azra Mujkanovi Tuzla 13 ulaga Hadi Tuzla 14 Elmir Mujkanovi Tuzla 15 air Isakovi Tuzla 16 Ljubica Juri Mostar 17 Miljenko Gali iroki Brijeg 18 Mario Markoti Mostar 19 Boo Popovi Livno 20 Nada Radovanovi Brko 21 Amna Haljeta Bugojno 22 Saudin Beganovi Bugojno 23 Avdo Hasanspahi Solun 24 Vahid Muli Zenica 25 Edin Hadikaduni Zenica 26 Jasminka Bujanovi Biha 27 Neara Rai Biha 28 Refija Kulain Travnik 29 Alija Lapo Gorade 30 Izeta Nuhanovi Gorade 31 Marijan Zivkovi Oraje 32 Ivo Jelui Odak 33 Mirjana Nikoli Fojnica 34 Predrag Damjanovi Banja Luka 35 Marko Gaji Banja Luka 36 eljko Potkonjak Banja Luka 37 David Zori Banja Luka 38 Sran Duani Banja Luka 39 Boris ekrlija Banja Luka 40 Petar akovi Banja Luka 41 Duan Sp. Ili Banja Luka 42 Slavo Sandev Viegrad 43 Rade Lalovi Foa 44 Vukola Sekulovi Foa 45 Vasiljko krivan Trebinje 46 Dragana Graoni Novi Grad B.Novi 47 Slavica Stani Bijeljina

CES


13

2.1.3. ANALIZA POTREBA OBUKE U VEZI SA KREIRANJEM DEMOKRATSKOG KOLSKOG MENADEMENTA - PEDAGOKI ZAVOD TUZLA, 2005

ZA ITAOCA Program saradnje Finske u obrazovnom sektoru Bosne i Hercegovine 2003 2006. godina, zasniva se na prioritetima koje su identificirala oba entiteta, a za njih saglasnost dalo Ministarstvo inostranih poslova Finske. Ima za cilj da doprinese poboljanju kvaliteta obrazovanja u Bosni i Hercegovini kroz dalji rad na razvoju obrazovne politike, administracije i kolskog menadmenta u svrhu lakeg provoenja implementacije Reformi obrazovanja u Bosni i Hercegovini. Program se nadograuje, te se istovremeno stiu nova iskustva na bazi prvog finskog programa sa nastavkom podrke inkluzivnom obrazovanju kao dijelu reforme obrazovanja.

Odluka o ovoj TNA analizi i implementaciji je donesena na sastanku administrativne radne grupe u mjesecu novembru 2004.g. Dostavljen je anketni upitnik svim kantonima i entitetu RS. Ministri obrazovanja su izabrali predloeni broj direktora osnovnih kola prema obrazloenju u upitniku. Rezultati su analizirani i koriste se za razvoj kurikuluma za trening trenera i konano se koriste za razvoj kurikuluma treninga timova kolskog menadmenta.

Facilitatori:

Draenko Jorgi, mg. Pedagogije, Univerzitet Banja Luka, lan administratvine radne grupe CES, Sarajevo

Pirkko Ohvo, Vii savjetnik, CES, Tuzla Ediba Pozderovi, savjetnik, Pedagoki zavod, Tuzla

Kontakt informacije:

Pedagoki zavod u Tuzli Ul. Bosne Srebrne 119, Tuzla, BiH Tel. 033- 310 281, telefaks 035-280 755

Bez razumijevanja potreba, nema ni aktivnosti njihovog ostvarenja.

CES


14

Elektronska adresa: [email protected]; [email protected] U ovoj publikaciji izraena su miljenja autora, i Ministarstvo vanjskih poslova Finske se ne moe smatrati odgovornim za eventualne zakljuke donesene na temelju sadranih informacija.

Saetak U ovom radu opisan je logiki postupak poznat pod nazivom analiza potreba obuke. Isti naglaava znaajnost opisa procesa, metodoloke relevantnosti i izbora ispitanika u svrhu analize potreba obuke. Ovaj logiki postupak je opisan kako bi se shvatila opravdanost sistematskog, postupnog i racionalnog planiranja obuke obrazovnih kadrova u Bosni i Hercegovini koji direktno i indirektno utiu na jaanje i razvoj obrazovne politike. Reforma obrazovanja i ubrzano ukljuivanje obrazovnih standarda BiH-a u evropske standarde zahtjeva prethodno identifikovanje prednosti i ogranienja kompetencija kljunih aktera obrazovne politike to dobrim dijelom omoguava analiza potreba obuke.

Kljune rijei: logiki postupak, analiza potreba obuke, opis procesa, metodoloka relevantnost, izbor ispitanika, obrazovna politika, reforma obrazovanja, obrazovni standardi, evropski standardi, kompetencija, kljuni akteri obrazovne politike.

Uvod Analizirajui termin analiza potreba obuke (engl. TNA Training Needs Analysis) moemo jasno uoiti da se radi o logikom postupku koji za cilj ima identifikaciju prioritetnih i ostalih aspekata neophodnih za cjelokupni razvoj obrazovne politike u Bosni i Hercegovini. Dakle, analiziraju se sve potrebe, i na nivou individue, i na nivou obrazovnih institucija. Da bi BiH mogla pratiti i ukljuivati se u savremene evropske integracione tokove, neophodno je permanentno obuavanje na svim nivoima cjelokupnog sistema obrazovanja. Tada mislimo prvenstveno na ministarstva obrazovanja, pedagoke zavode i kolski sistem.

Analiza potreba obuke je prethodnica razvijanju kurikuluma i implementacije obuke na osnovu kurikulumskih zahtjeva. Ovaj logiki postupak koji je usmjeren na profesionalno usavravanje svih aktera obrazovne politike treba posmatrati kao proces, sa jednostavnom metodologijom (primjena analitikih instrumenata npr. upitnika), a koji je fokusiran na odreene ciljane grupe ispitanika.

1. CES-program

Komponenta 1. Obrazovno planiranje i administracija; Potkomponenta 1.3. kolski menadment Openito, direktori kola u Bosni i Hercegovini imali su malo obuke ili je uope nisu imali u oblasti kolskog menadmenta. Sadanja organizaciona kultura i stilovi menadmenta imaju tenju autoritarnosti, gdje se upravlja rigidnim propisima i praksom kakvi su naslijeeni iz predratnog perioda, ili su i ogranieni nedostatkom pozitivnih propisa ili lokalnih konsenzusa o kolskom razvoju kako bi se poboljao kvalitet obrazovanja. Pojedini kantoni i podruja pokuavaju da razviju kolski menadment na razliite naine: putem stalnih radnih grupa uz direktore kola, ili kroz bliske kontakte izmeu pedagokih zavoda i kola, ili pomoi nekih oblika obuke na licu mjesta tzv. In-service training.

Postoji, na taj nain, potreba da se uspostavi sistematina obuka na licu mjesta in service training za kolski menadment u pogledu davanja podrke kroz vrsta obeanja odnosno novanu pomo u provoenju Reforme obrazovanja, tzv. The Pledges of the Education Reform. Razmjera ovog zadataka trai pristup kroz dvije faze: Prva faza je kreiranje kapaciteta za trening/obuku na kantonalnom i entitetskom nivou, Druga faza je kreiranje kapaciteta na nivou osnovne kole kroz menadment tim.

Ukupan broj od ezdeset trenera (1: 20 osnovnih kola) iz administracije, pedagokih zavoda, univerziteta i kola e imati jedan intenzivni trening u trajanju od jedne sedmice o tome kako

CES


15

poduavati demokratski kolski menadment. Potom e ovih ezdeset trenera raditi u parovima na obuci progresivnih kolskih direktora, supervizora/nadzornika i administratora, kao i mlaih profesionalaca u demokratskom kolskom menadmentu. Svaki par e izvesti sesije treninga u trajanju od jedne sedmice, a na svakoj sesiji bit e 30 uesnika, tj. po tri uesnika iz 10 kola.

kolski timovi e sa svoje strane olakati proces izrade plana kolskog razvoja u uskoj saradnji sa roditeljima i zajednicom. kole e potom biti u stanju da dostave prijedloge za izradu novih pilot-pristupa cjelokupnom kolskom razvoju, involvirajui nekoliko meusobno povezanih komponenti kao to su iznoenje vremenskog plana, uenje kolske zajednice, interkulturalno obrazovanje, profesionalni razvoj, itd.

Materijali koji su razvijeni i steena iskustva e se vrjednovati odnosno evaluirati u hodu zajedno sa ostalim materijalima i intervencijama, kao informacija za dalji razvoj kurikuluma u kolskom menadmentu za obuku i/ili kurseve univerzitetskog nivoa.

Prema projektnom dokumentu rezultat projekta: kolski menadment treba da je slijedee - kolama se upravlja efikasno i efektivno.

Indikatori za rezultat su slijedei:

kolama se upravlja kroz proces uea Efikasnije koritenje finansijskih i ljudskih resursa Zajednica je usko ukljuena u ivot kole Rezultati uenja se poboljavaju

CES program e pomoi u obezbjeivanju:

radionica i materijala seminara olakica facilitacije u razvijanju prijedloga akcionog istraivanja povezanog sa implementacijom planova razvoja kola, razmjenom posjeta

meu kolama na nivou kantona i entiteta.

2. Prioriteti reforme obrazovanja u Bosni i Hercegovini U Razvojnoj strategiji Bosne i Hercegovine (2004 2007), kao generalni prioriteti u sektoru obrazovanja istaknuti su:

A. Zaokruiti zakonski okvir Usvojiti okvirne zakone BiH na svim nivoima obrazovnog sistema i harmonizirati entitetske i

kantonalne zakone sa njima i u kontekstu toga osigurati depolitizaciju obrazovnog sistema Usvojiti ostale pratee zakone i podzakonska akta Obezbijediti blagovremeno ispunjavanje obaveza definiranih Bolonjskom deklaracijom, te pristup

Lisabonskoj konvenciji

B. Unaprijediti sisteme upravljanja i finansiranja obrazovnih institucija Eliminirati neefikasnosti u obrazovnom sistemu Razviti mehanizme za operativno planiranje na nivou odgojno-obrazovnih institucija, kao i

srednjorono strateko planiranje na entitetskom i kantonalnom nivou Uvesti nove metode obrauna (po ueniku/studentu) potrebnih finansijskih sredstava i naine

obezbjeivanja i provoenje veeg uea nebudetskih sredstava u obrazovanju Uspostaviti fondove za ujednaavanje standarda finansiranja na entitetskom i niim nivoima

vlasti.

C. Olakati pristup i poveati obuhvat na svim nivoima obrazovanja Osigurati svoj djeci jednak pristup kvalitetnom obrazovanju, s posebnom odgovornou za djecu

sa posebnim potrebama, pripadnike manjinskih naroda i nacionalnih manjina

CES


16

Poveati obuhvat djece na svim nivoima obrazovanja (dostii 100% obuhvat uenika osnovnim obrazovanjem)

Promijeniti odnos izmeu broja opih i srednjih strunih kola (dugoroni cilj je 50: 50) Provesti racionalizaciju zanimanja i kreirati nove obrazovne profile, u skladu sa potrebama trita

rada

D. Unaprijediti sistem obuke nastavnika i menadera u obrazovanju Uspostaviti sistem obuke i usavravanja nastavnika putem programa za obuku mentora i

ustanoviti institucije za obuku Osposobiti nastavnike i menadere za rad po novim nastavnim planovima i programima i novim

metodologijama poduavanja, ukljuujui i odgoj i obrazovanje o znaaju zatite okolia i vanosti informatike pismenosti, umreavanja i razmjene informacija i razvoja nauke .

Provedbu procesa obrazovnih reformi vre obrazovne vlasti i profesionalci u obrazovanju Bosne i Hercegovine, uz saradnju i asistenciju meunarodne zajednice i nevladinog sektora, sa tendencijom smanjenja u ovoj participaciji. Ovo je razlog zato je nuno ojaati kapacitete neophodne za kreiranje obrazovne politike i za efektivnu i efikasnu obrazovnu administraciju, koja e, na odgovaran i efektivan nain, provoditi i vriti monitoring njene implementacije; ovo sada postaje imperativ.

3. Analiza potreba za trening Obuka, odnosno permanentno profesionalno usavravanje neophodno je kod svih aktera obrazovne politike u BiH-u. Stajanjem u mjestu ne mogu se inkorporirati evropski standardi u postojee standarde obrazovanja BiH. Nakon obuka obrazovne administracije koja je obuhvatila najvii nivo, ministre i njihove pomonike, zatim ljude koji rade u okviru ministarstva savjetnike, efove odjela, direktore pedagokih zavoda, pedagoke savjetnike, kao slijedei nivo koji e se obuhvatiti obukom su direktori, sekretari i pedagozi kola. Kljuno, i glavno problemsko pitanje je: Kakva obuka je potrebna svakom pojedincu, odnosno koli? Nakon analize potreba direktora i njihovog menadmenta, vodilo se rauna da kurikulum i materijali potrebni za obuku budu odgovarajui kako bi isti ili u korak sa modernim evropskim trendovima u obrazovanju, ne zaboravljajui i generalne ciljeve tekue reforme obrazovanja u Bosni i Hercegovini. Jedan od veoma bitnih zadataka analize potreba obuke je identifikovanje slabosti (loih strana), kao i prednosti (dobrih strana) u obrazovnoj politici BiH na svim nivoima.

Analiza potreba obuke je postupak koji se moe organizovati na bilo kom radnom mjestu i u bilo koje vrijeme. Za ovaj postupak nisu potrebna velika materijalna ulaganja. Postupak je takav da nikome ne ini nikakvu tetu, ve prua priliku svima da sagledaju svoje mjesto i poziciju u okviru institucije, a i ire. Nakon svake analize potreba obuke ukazuju se mogunosti individui i instituciji da se profesionalno usavravaju i da stiu nove kompetencije koje su neophodne za integraciju u savremene drutvene tokove, pa ak i kad je rije o obrazovnoj politici.

Kada govorimo o kreiranju obrazovne politike, i unapreivanju administracije i stratekog planiranja u obrazovanju, tada ne smijemo zanemariti analizu potreba obuke ni na jednom od postojeih nivoa u obrazovnom sistemu. Dakle, analizu potreba obuke treba vriti i na nivou ministarstava obrazovanja, na nivou pedagokih zavoda, a posebno na nivou kola. To opravdava injenica da jedni bez drugih ne mogu funkcionalno da obavljaju svoje planirane aktivnosti, jer su, upravo, jedni od drugih zavisni. Sve aktivnosti, kao to su, naprimjer, strateko planiranje u obrazovanju, planiranje kurikuluma, modernizacija obrazovanja, finansijsko poslovanje, evaluacija procesa i ishoda obrazovanja, standardizacija u obrazovanju, poboljanje kvaliteta uenja i pouavanja, komunikacija, menadment, i slino, tiu se sva tri spomenuta nivoa u obrazovnom sistemu BiH. Ovu vezu meu nivoima moemo prikazati sljedeom slikom:

Da bi se sprovela analiza potreba obuke neophodno je prethodno prikupiti sve relevantne podatke koji prethode samoj analizi. Najprepoznatljiviji naini prikupljanja podataka su:

u usmenoj formi (putem intervjua),

CES


17

u pisanoj formi (putem tampanih upitnika) i u elektronskoj formi (on line/putem Interneta ili direktnim unoenjem podataka na

predvienim raunarima sa pripremljenim elektronskim upitnikom).

Treba jo naglasiti, da u zavisnosti od metodoloke forme upitnika, analiza potreba obuke moe biti:

1. kvalitativna (deskriptivna), 2. kvantitativna (numerika) i 3. kombinovana (deskriptivno-numerika).

Neophodno je usaglasiti sve analize kako bi generalna analiza bila to transparentnija da bi se nakon nje razvio kurikulum i implementirale kurikulumske aktivnosti, i to u skladu sa skoro svim potrebama obuke, kako pojedinaca, tako i institucija. Dakle, nakon analize potreba obuke slijedi stvarna obuka, i to u skladu sa svim analiziranim odgovorima prikupljenim sa popunjenih upitnika.

Slika 1: Analiza potreba obuke na svim nivoima obrazovne politike BiH.

3.1. Proces odluivanja Odluku o TNA (analizi potreba treninga) donijela je Administrativna radna grupa 26. oktobra 2004.godine. Anketni upitnik i pismena obavijest o TNA poslati su Kantonalnim ministarstvima obrazovanja i entitetskom Ministarstvu obrazovanja Republike Srpske, te Ministarstvu obrazovanja Brko Distrikta tokom novembra 2004.g. Ideja je bila da se zamole ministri da izaberu izvjestan broj direktora osnovnih kola i popune upitnik.

Svaki kanton i Brko Distrikt birali su po est osnovnih kola od kojih

tri osnovne kole koje ve imaju dosta iskustva u razvojnim projektima, i tri osnovne kole koje imaju malo ili nikakvog iskustva u razvojnim projektima do sada,

a entitet Republika Srpska 30 osnovnih kola od kojih

15 osnovnih kola koje ve imaju dosta iskustva u razvojnim projektima, i 15 osnovnih kola koje imaju malo ili nikakvog iskustva u razvojnim projektima do sada.

Ukupno iz RS obuhvatit e se 30 kola, Federacije 60 kola i 6 iz Brko Distrikta. Sveukupan obuhvat kola je 96 (u aneksu su pisma za ministre i upitnici).

Pedagoki zavodi

Ministarstva obrazovanja

kolski sistem

Analiza potreba obuke



CES


18

3.2. Ciljane grupe Prioritetan zadatak u obrazovnom sistemu BiH je jaanje kapaciteta za kreiranje obrazovne politike i profesionalizma obrazovne administracije prilikom provoenja, praenja i vrednovanja reforme obrazovanja u Bosni i Hercegovini. Jaanje potencijalnih kapaciteta i profesionalizma odnosi se na kljune, ali i na ostale aktere koji su posredni ili neposredni kreatori obrazovne politike, kao i donosioci veoma vanih odluka u obrazovanju. Tu mislimo, prvenstveno na ministre obrazovanja, pomonike i savjetnike ministara, direktore pedagokih zavoda, ali isto tako i na ostale koji indirektno utiu na obrazovnu politiku, odnosno na administrativno osoblje u ministarstvima i pedagokim zavodima, a posebno i na direktore kola, njihove pomonike i kolsku administraciju. Dakle, radi se o vie ciljanih grupa koje su u funkcionalnoj vezi i koje saradnikim pristupom uz kontinuirano profesionalno usavravanje mogu uticati na tokove i ishode obrazovne politike u Bosni i Hercegovini1.

3.3. Cilj i svrha analize Cilj analize je identifikacija potreba treninga za jaanje kapaciteta za trening/obuku iz demokratskog kolskog menadmenta da bi se implementirala kvalificirana administracija i menadment u kolama i odgovorilo izazovima obrazovne reforme u Bosni I Hercegovini.

Na bazi rezultata analize, planovi treninga i programi za trenere i timove kolskog menadmenta razvit e se u okviru Programa saradnje Finske u obrazovnom sektoru Bosne i Hercegovine, 2003 2006. godina.

3.4. Metod istraivanja Kao metod za istraivanje ciljane grupe nivo kolski menadment koristio se upitnik. Poto se reforma obrazovanja i razvoj obrazovne politike odnosi na dravnom nivou, uvaili smo i ostala obiljeja bitna za adekvatnu i objektivnu analizu potreba obuke. Pod tim obiljejima podrazumijevamo pored ukljuivanje navedene grupe, i uvaavanje geografsko-demografskih i urbano-ruralnih karakteristika obrazovanja u BiH. Dakle, uravnoteen je izbor grupa na nivou entiteta, kantona, Brko Distrikta, gradova, predgraa i sela. Na ovaj nain su namjernim uzorkovanjem putem analize potreba obuke prikupljeni podaci sa razliitih mjesta irom BiH, to je stvorilo mogunost identifikovanja razliitih, pa ak i specifinih obiljeja, a i problema u kolama cijele Bosne i Hercegovine. Nakon analize potreba obuke ciljane grupe kolskog nivoa razvili smo kurikulum za trening trenera demokratskog kolskog menadmenta i kurikulum demokratskog menadmenta za kolske menadment tima.

U pripremnoj fazi analize potreba za obuku konstruiran je instrument za prikupljanje podataka. Metodoloko rjeenje instrumenta zasnovano je na osnovu prethodno definisanog zahtjeva za prikupljanje ciljanih informacija sa instrumentom. Upitnik je slijedio osnovne zahtjeve kao to su jednostavnost, jasnoa i instruktivnost, tako da pojedinac bez potekoa isunjava upitnik. Pitanja u upitniku su otvorenog tipa, to je omoguilo iz analize izvlaenje najrelevantnijih odgovora za potrebe obuke.

Pitanja su se odnosila na aspekte obuke koja je neophodna pojedincu i instituciji u svrhu jaanja demokratskog kolskog menadmenta:

Koji sadraje trebaju o demokratskom kolskom menadmentu Koje su ima vjetine potrebne za demokratski kolski menadment (kao refleksija na sadraj) ta kole oekuju od obuke za direktore: sadraj, metod rada, mjesto za trening, potrebno

vrijeme i materijal za trening.

1 Analiza potreba obuke u vezi sa kreiranjem obrazovne politike, obrazovnom administracijom i planiranjem u

ministarstvima obrazovanja i pedagokim zavodima u Bosni i Hercegovini napravljena je u februaru 2005. godine

CES


19

kole odreene od strane ministarstava, dale su svoje odgovore na upitnike (poslato faxom, elektronski i obinom potom u CES slubu). Upitnici su se prikupljali tokom decembra 2004. godine, a u januaru 2005. uraena je analiza, u kojoj su dobijeni slijedei rezultati.

4. Rezultati upitnika

4.1. Opis ciljane grupe direktorov rad

Od ukupno poslatih 96 uptnika, ukupno je odgovorilo 62 ,69% , i nije dalo odgovor 31%. Od toga primljeno je odgovora iz RS 83,33%, Brko Distrikta 66,66% i 10 Kantona 53,33%.

Ukupan broj ispitanika

OdgovoriloBez odgovora

Slika 2. Primljeno odgovora na upitnik

Na pitanje ''Koje su vjetine najpotrebnije direktoru u njegovom radu? Dobili smo opise sa slijedeim izjavama u tabeli 1.

Tabela 1. Opis vjetina potrebnih za rad direktora Komunikativne vjetine 41 ispitanik opisao vjetine

Organizacijske vjetine 76 ispitanika opisalo vjetine

Personalne vjetine 40 ispitanika opisalo vjetine

- dobra interna i eksterna komunikacija

- brzo upravljanje konfliktima i novim situacijama

- pregovaranja, taktinost - snalaljivost govora

elokvencija - otvorenosti, naini

komuniciranja - saradnja i podravanje kolega - pravednost, - dobrog sluatelja - za razvoj pluralizma i

demokratskog kolektiva

- analize problema - postavljanje ciljeva- realnih

(vizija)- vizionar - programiranje u funkciji

organizacije - planiranja, - voenje inovativnih promjena - realizacija ciljeva, - stilova voenja - raspodjela zadatak i

odgovornosti meu akterima u koli

- Vladati tehnikama i procedurama pedagoko instruktivnog rada

- odluivanja - koordiniranje i organizovanje

procesa donoenja odluka

- lini primjer - inicijativnost, poticanje

inicijativnosti - upornost, - domiljatost, kreativnost u radu - dobra procjena (analitinost) i

samoprocjena - strpljivost, - unoenje inovacija u svaku

kolsku godinu - adaptivnost prema potrebama i

situacijama - odgovornost, - pravednost, - samokontrola - praktian, - principijelan - strunost, poznavanje posla,

struke - predstavljanje kole

CES


20

Vjetine rada sa ljudima 33 ispitanika opisalo vjetine

Vjetine poboljanja kvaliteta 21 ispitanik opisalo vjetine

Poslovne vjetine 14 ispitanika opisalo vjetine

- timski rad - okupljati oko sebe saradnike

sposobne za realizaciju kljunih zadataka

- kooperativnosti - racionalno koritenje

sposobnosti svih lanova kolektiva

- Stvaranje povoljne (radne) klime u kolektivu,

- povjerljivo, iskreno - efikasno ponaanje u praksi - povezivanje svih aktivnosti

kroz koordinaciju i svih partnera

- poslovna komunikacija

- praenje, kontrola - vrednovanje rada, - evaluacija rada na svim nivoima - osigurava sva prava ueniku i

omoguava rad uiteljima - Vjetina dijagnosticiranja i

motivacije - razvijanje integralnog

upravljakog sistema - Modeliranje informacijskog

sistema kole

- finansija, - vjetina obezbjeenja materijalnih

sredstava, - poznavanje poslovanja kole - poznavanje zakona - marketinke vjetine, animiranje

lokalne zajednice - informativnost - ne pripadanje direktora kole

nijednoj stranci

4. 2. ta bi po Vaem miljenju trebao biti najvaniji sadraj za ovaj trening?

Najvaniji sadraji obuke

Obrazovni sistemStrateko planiranjeVoenjeRad s ljudimaOdnosi s okruenjemFinansiranje i zakon

Slika 3. Najvaniji sadraj obuke

Objanjenje Slike 3. moe se nai u tabeli 1. u kojoj su za svako podruje direktori naveli ta je najvanije.

Tabela 2:Objanjenje grafikog prikaza

Obrazovni sistem - kroz upoznavanje drugih obrazovnih sistema zemalja Evropske unije 13 ispitanika preporuilo

- Decentralizovan - Autonomija - Self menadment - Demokratija (principi) - Upravljanje reformskim promjenama (kako razbiti strah od promjena; otvorenost za

promjene, implementacija, organizovanje i praenje procesa promjena: demokratski kolski menadment, benchmarking: posjeta drugih kola (16 ispitanika preporuilo)

- Pozitivna iskustva u upravljanju u demokratskim drutvima; meunarodne konvencije i vaee meunarodne norme, iskustva drugih zemalja: Finska, Austrija

Strateko planiranje na nivou kole 7 ispitanika preporuilo

- Organizacija: identitet kole: kultura i klima (19 ispitanika preporuilo) - Planiranje i odluivanje: vizija, misija, ciljevi, metode i postupci odluivanja;

raspodjela zadataka i odgovornost (28 ispitanika preporuilo) - Voenje:delegiranje i prenoenje moi drugima, efikasan voa i efikasno voenje,

voa demokrata u koli, demokracija i partnerstvo, voa i vanjska okolina: vlasti (18 ispitanika preporuilo)

- Kontrola (kriteriji) kvaliteta: ekonominost, efikasnost i ugled kole; poboljanje kvaliteta; vrednovanje rada zaposlenika; evaluiranje svih nivoa (27 ispitanika

CES


21

preporuilo) - Upotreba ICT: savremeno u svrhu bolje informiranosti i sticanja znanja, modeliranje

informacijskog sistema za kolu budunosti, prikupljanje i koritenje podataka u svrhu bolje informiranosti (6 ispitanika preporuilo)

Stil voenja 15 ispitanika preporuilo

- Vjetine i znanje za demokratski kolski menadment: kompetencije za uspjenog menadera kole; iz komunikacije; facilitator- koji daje podrku ljudima za razvoj; dobro zapaanje ljudskih odnosa; znanje- strunost ; koordinator; poznaje pedagogiju i psihologiju (14 ispitanika preporuilo)

- Primjena vjetina i znanja o demokratskom kolskom menadmentu: metode i tehnike rada

- Demokratski stil voenja: depolitizacija direktora (1 ispitanika preporuilo) - Komunikativne vjetine: konflikti i upravljanje konfliktima; rjeavanje problema;

aktivno sluanje, pregovaranje; (44 ispitanika preporuilo) - Pedagoko instruktivna funkcija direktora kao voe u savremenoj koli (8 ispitanika

preporuilo) - Etika voe i motivisanje ljudi: osobine i vjetine potrebne za voe: inicijativnost, lini

primjer, uporan, snalaljiv, svestran, kreativan, samokritian, marljiv, odgovoran , samokontrola i praktian, dijagnosticiranja, motivator (40 ispitanika preporuilo)

Rad sa ljudima 7 ispitanika preporuilo

- Timski rad u koli: razvoj, kooperativnost, saradnici (7 ispitanika preporuilo) - Kreiranje klime u razredu i koli: kreativne, pozitivne (8 ispitanika preporuilo) - Razvoj ljudi i upravljanje ljudskim kapitalom: unapreenje i kreiranje uslova za

inovacije, struno usavravanje- obuke i treninzi; istraivaki rad u koli (6 ispitanika preporuilo)

- Samoprocjena Odnosi sa okruenjem 9 ispitanika preporuilo

- Marketinke vjetine direktora - Razvoj interpersonalnih odnosa (tolerancija; pravednost; - Saradnja i komunikacija sa partnerima, animiranje lokalne zajednice (roditelji, lokalne

zajednica - Efikasan rad kolskih tijela (ukljuivanje i rad u kolskom upravnim tijelima;

nastavnici, uenici, roditelji, lokalne zajednica) (12 ispitanika preporuilo) - Saradnja kole sa medijima

Finansiranje i zakon 18 ispitanika preporuilo

- Poslovnost i ekonominost - Sponzorstvo i donatorstvo: kako obezbijediti sredstva - Izrada projekata i upravljanje sredstvima - Legislativa: ostvarivanje prava u okviru normi, meunarodno pravo

4. 3. Oekivanja U upitniku smo postavili pitanje koje se odnosi na oekivanja uesnika treninga u demokratskom kolskom menadmentu vezano za sadraj, metode rada, mjesto obuke, vrijeme i materijal za obuku. Slika 4 predstavlja openito kakva su oekivanja i elje direktora za isto.

Oekivanja

Sadraj

Metodi rada

Materijali za rad

Vremenskiperiod Mjesto treninga

Uesnici

Slika 4. Oekivanja

CES


22

U tabeli 2. podijelili smo na razliita podruja oekivanja i elje direktore, i dali objanjenje za svako podruje, ta je to to direktori ele i oekuju, uz grafike prikaze.

Tabela 3. Oekivanja vezana za sadraj

Sadraj 30 istaklo ispitanika

- sticanje novih znanja i primjena istih u svojim sredinama - prenoenje drugim kolegama ZNANJA - to vie prakse a manje teorije - raznovrsno i zanimljivo izvoenje tema - smjernice i upute za uspjean rad - razmjena iskustava meusobna - savremeni pristup organizovanju i rukovoenju (''Evropskom'') demokratino voenje u

decentralizovanom sistemu - upoznati modele efikasne organizacije rada kola kroz: informaciju, komunikaciju,

planiranje, ukljuivanje korisnika obrazovnih usluga u donoenje odluka, odluivanje, raspodjela odgovornosti meu akterima u koli

- izgradnja osnove (temelja) demokratskog kolskog menadmenta - sr problema, odabranih kao najeih u praksi - uope dobar kolski menader, osnovni principi i naela rada demokratskog kolskog

menadmenta - praenje i primjena inovacija u koli - evaluacija rada kole naroito znanja uenika - upoznavanje sa reformom - spoznaju najnovijih dostignua u svijetu u vezi sa 'demokratskim kolskim

menadmentom', da saznam o nainu rada direktora u evropskim dravama - demokratska kontrola i poslovna transparentnost - poboljanje rada menadmenta u kolama kao i saradnje sa ministarstvima i

zakonodavnim organima posebno u donoenju Zakona koja se odnose na obrazovanje i odgoj kao i na prava ovjeka

- definiranje uloge lanova tima - planiranje, programiranje ne podruju kantona - da se postavi menadment u konkretnu instituciju sa zadatkom traenja konkretnih

rjeenja: saradnja sa porodicom, lokalnom zajednicom, prevazilaenje neeljenih situacija ...

- unapreenje rada i odnosa u koli i izvan nje u neposrednom okruenju kako uspjeno obezbijediti sve neophodno za rad ustanove kojom rukovodim vjetina govora elokventnost dobar kompjuterski program koji bi olakao i poboljao rad menadmenta i

administracije kako predstavljati kolu u uem i irem smislu napredovanje direktora za efikasniju i demokratiniju ulogu u organizaciji i

upravljanju kolom upoznavanje rada u kolama koje mogu posluiti kao primjer primjereno aktuelnoj zakonitosti i mogunosti planiranja i realizacije plana

rukovoenja ja kao direktor u ostvarivanju demokratskog kolskog menadmenta

- vladati vjetinama koje manje posjedujemo iz gore navedenih pitanja kako bi lake i kvalitetnije obavljali poslove

CES


23

Metode rada

Intera

Documents

RAZVOJ SKOLSKOG MENADZMENTA