UNIVERZITET CRNE GOREFAKULTET ZA TURIZAM I HOTELIJERSTVO – KOTOR

Razvoj turističke destinacije Bar – globalni marketing aspect

Specijalistički rad

Predmet: Globalni marketing

Cutter Protocol

Kotor, jun 2oo9.god.

SADRŽAJ

UVOD.................................................................................................................3

1. Uticaj globalizacije na turizam.................................................4

1.1 Integrisanje turizma u globalizacioni proces...............................7

2. Specifični aspekti marketinga turističke destinacije..............9

2.1 Pozicioniranje proizvoda..............................................................12

3. Razvoj turizma u Baru na početku 21. vijeka.........................13

3.1 Položaj, klimatski i biogeografski resursi...................................13

3.2 Istorija Bara...................................................................................15

3.3 Turistička ponuda Bara................................................................16

3.4 Turistički promet...........................................................................17

4. Pozicioniranje turističke destinacije Bar na medjunarodnom

turističkom tržištu..........................................................................17

4.1 Tendencije razvoja industrije putovanja i turizma ..................17

4.2 Pravci razvoja turističke destinacije Bar....................................21

4.3 Ciljevi razvoja strategije razvoja opštine Bar……....................24

4.4 Razvoj turizma opštine Bar po zonama......................................28

4.4.1 Barska regija...................................................................29

4.4.2 Planine Rumija i Sutorman ..........................................31

4.4.3 Skadarsko jezero............................................................31

4.5 Turistički proizvod destinacije Bar.............................................32

4.6 Bar kao jedan od kulturnih centara Crne Gore.........................33

4.7 Potencijali za razvoj različitih vidova turizma na teritoriji Opštine

Bar.........................................................................................................37

ZAKLJUČAK...................................................................................................45

Popis tabela.......................................................................................................47

Popis slika..........................................................................................................47

2

Literatura i drugi izvori...................................................................................48

UVOD

Turistička djelatnost je jedan od najbitnijih faktora rasta i razvoja, ne samo

pojedinih turističkih destinacija i zemalja, već i globalne ekonomije. Savremena kretanja

u svetskoj privredi karakteriše proces globalizacije. Globalizacija je nepovratan proces

koji mijenja svijet i igra ključnu ulogu u ukupnom svjetskom razvitku. Kako vrijeme

prolazi njegova uloga će biti sve važnija. Globalizacija predstavlja integraciju tržišta

roba, usluga, novca i kapitala. Nastala je kao proizvod revolucije u informacionoj

tehnologiji i telekomunikacijama, povećanja naklonosti nacionalnih vlada ka slobodnoj

trgovini i demokratizacije finansijskih tržišta.

Subjekti turističke ponude koji koriste navedene sisteme globalizacije, posluju u

globalnom okruženju , mreže i visokog stepena međuzavisnosti i upućenosti jednih na

druge. U ovakvim uslovima bilo kakav izolovan sistem nije produktivan i ne može

opstati.

Globalizacije jeste donijela veću medjuzavisnost, ali je isto tako donijela i

povećanje konkurentnosti na tržištu, tako da je danas neophodan identitet i različitost

destinacije u odnosu na konkurente da bi opstala na tržištu.

Do sada je turizam u Crnoj Gori pa i u barskoj opštini, isuviše bio baziran na

tradicionalnoj ponudi "sunca, mora i pijeska", a koji se razvija tokom ljetnje, kupališne

sezone. Iako će ove atraktivnosti i dalje obezbjeđivati naglašenu komparativnu prednost,

jasno je da se pored kupališnog trebaju unaprijeđivati i ostali savremeni vidovi turizma.

Tek sa njihovim razvojem, turističkim prometom tokom sva četiri godišnja doba, može se

ostvariti potpunija turistička valorizacija raspoloživih, prije svega prirodnih resursa u

Crnoj Gori, što bi ovo područje trebalo učiniti homogenim u turističkom smislu.

Ako imamo u vidu strateške ciljeve i kvalitativne mjere preorijentacije u

konkurentskim destinacijama, kao i na trendove, Crna Gora je sa jedne strane prisiljena

da u svim uslužnim djelatnostima nadoknadi mnogo toga ako ne želi da ostane na svom

jeftinom proizvodu sa niskim cijenama i istim kvalitetom usluga ili da čak u potpunosti

3

izgubi prihvatljivost. Sa druge strane nove ponude moraju da se konsenkventno orijentišu

na tržište. Potreba za djelovanjem je utoliko veća, što i konkurenti pred pritiskom

konkurencije preduzimaju znatne napore, a i emitivna tržišta se razvijaju dinamično i

zahtjevi u odnosu na odmor se mijenjaju. Ovo važi prvenstveno za turiste evropskih

industrijskih zemalja koje imaju iskustva sa putovanjima.

Turistička destinacija, Bar, shodno potrebi stalnog razvoja i spremnosti reakcije

na tržišne promjene i nove trendove na medjunarodnoj turističkoj sceni, može primijeniti

slijedeće opšte strategije:

1. Izlazak na nova tržišta (inostrana) sa postojećim proizvodima

2. Modifikacija postojećih proizvoda i izlazak na nova tržišta

3. Plasman novih proizvoda na nova tržišta

Primjena navedenih strategija se zasniva na konkurentskoj prednosti barske

destinacije u odnosu na ostale sa crnogorskog tržišta. Osnovom konkurentske prednosti

sprovodi se strateške marketing aktivnosti diferenciranja destinacijskog proizvoda. U

kombinaciji sa aktivnostima profilisanja imidža i pozicioniranja turističke destinacije.

Konkurentska prednost turističkog proizvoda barske destinacije se izražava

mogućnošću razvoja više selektivnih vidova turizma kao ravnopravnih segmenata uz

uobičajeni odmarališni (godišnjeodmorski) ljetnji turizam.

Mijenjanje sadržaja turističke ponude na globalnom turističkom tržištu može se

jasnije prepoznati kroz razvoj nekoliko novih ili inoviranih oblika kao što su: turistička

ponuda na bazi manifestacija ili ponuda event turizma, eko-turističke ponuda, turistička

ponuda na bazi kulturno-istorijskog naslijeđa ili ponuda heritage turizma, turističke

ponuda sa naglaskom na proizvodnji vina ili vine turizma.

Navedeni oblici turističke ponude znatnije utiču na opšte i globalne turističke

promjene sa aspekta obima i nivoa prihvatljivosti na turističkom tržištu, ekonomske

isplativosti investiranja i brzine povrata uloženog, porasta u strukturi opšte i ukupne

ponude, adaptilnosti prema zahtjevima turističkih potrošača, i značaja u izgradnji novog

marketing koncepta turizma.

1. Uticaj globalizacije na turizam

4

Turizam se danas u svijetu karakteriše novim organizacionim mehanizmima. Ti

mehanizmi djeluju u okruženju globalnih - svjetskih i regionalnih - evropskih tokova.

Radi se o dinamičnim procesima koji su neizostavni izazov turizmu 21. vijeka, i to ne

samo kao dio svjetske privrede nego i kao presudni faktor njegovog razvoja. Pritom,

pogledi na globalizaciju se razlikuju, počevši od onih koji je prihvataju, kao snažni

organizacioni i upravljački aparat, pa do drugih koji upozoravaju na nužne njene

posljedice, kompleksnu društvenu bezličnost ili koncept nepouzdanosti. Prema

najnovijim istraživanjima proces globalizacije se definiše na načelu "organizacije

privrede", utvrđujući prednosti i pogodnosti pojedine zemlje u odnosu na drugu zemlju i

slično. U prostornom pogledu, globalizacija potiče i teritorijalizaciju i, isto tako,

deteritorijalizaciju turizma u mnogim regijama svijeta. Takvi složeni procesi uključuju

više međunarodnih tijela koja neposredno i posredno usmjeravaju turizam. 1

Pojava globalizacije nije tačno istorijski određena. Određeni njeni oblici "kriju" se

u različitim geopolitičkim procesima. U naučnim istraživanjima ona je relativno novi

pojam, uopšteno rijedak prije devedesetih godina prošlog vijeka, a u turizmu i nešto

kasnije. Kad je u pitanju integracija turizma u evropskim tokovima, riječ je o vezama

koje uključuju turizam u privredni sistem Evrope. Danas, kada se stvara "novi socio-

ekonomski europski prostor", proces globalizacije i evropske integracije i turizma

potrebno je integralno i shvatati. Iako se evropska integracija formirala prije

globalizacije, ona se danas razvija paralelno s njom.

U geoekonomskom procesu turizam je prošao i prolazi svoj put. To je bilo

posebno izraženo sedamdesetih i osamdesetih godina dvadesetog vijeka, kada su se

ekonomije razvijenih zemalja "ubacivale" u ekonomije "nerazvijenih". One su sve više

uticale na prerastanje turističke djelatnosti u turističku industriju, dakle davale su

«smjernice» za novi turizam. Tako je i u ovom, uslužnom domenu pojam globalizacije

danas postao sveobuhvatniji nego ikad prije. Kakva je budućnost turizma - postavlja se

zato opravdano pitanje - i što je sve potrebno učiniti za najbolji put do uspjeha?

Budućnost turizma uistinu je iskušavanje čovjekove sposobnosti da organizuje sebe u

nailazećim socioekonomskim procesima.

1 Koncul N., Položaj turizma u globalnim integracijskim procesima, "Naše more" 51(5-6)/2004., str. 205

5

Da bi smo razumjeli proces globalizacije, potrebno je uputiti na postojanost

političkoekonomskih procesa koji su se odvijali u dvadesetom vijekuu. Ne ulazeći u

geopolitičku polarizaciju razvoja, već samo u aktuelne savremene procese globalizacije,

nemoguće je izbjeći da se ne spomene postojanost geoekonomske prošlosti. Rasprava oko

termina globalizacije varira počevši od onih koji upozoravaju na kompleksnu društvenu

bezličnost ili koncept nepouzdanosti pa do onih koji je podržavaju kao snažni

organizacioni i upravljački aparat, nazivajući ga “globalnom biblijom”.

Proces globalizacije uključuje i globalizaciju kulture. Činjenica je da aspekti

kulture povezuju pojedince i grupe. Često se ističe da kultura ima specifičan prostorni

uzorak jer je jezik pri tome bitan faktor. Globalizacija nema granica, ali kultura ih ima. I

to je posebno važno i presudno u području turizma, pa dok se, s jedne strane, globalizira

tržište roba i usluga, s druge strane, u turizmu, destinacije se diferenciraju i temelje na

autentičnosti. 2 Najnovija istraživanja procesa globalizacije temelje se uglavnom na

propitivanju stupnja ili razine značajnosti pojedine zemlje, i to na osnovi dva pokazatelja:

1. određivanje indeksa globalizacije,

2. određivanje atraktivnosti destinacije.

Oba pokazatelja imaju pozitivne odnose prema razvoju procesa globalizacije. Njima se

određuje:

1. nivo razvijenosti pojedine zemlje,

2. nivo lokalne pogodnosti ulaganja u zemlju.

Tako se od 2002. godine određuje i nivo (rangiranje) globalizacije u svijetu,

obuhvativši čak 85% svjetske populacije. Prvi pokazatelj, tj. indeks globalizacije,

pokazuje nivo razvijenosti. Za određivanje indeksa globalizacije razmatra se 14

pokazatelja svrstanih u 4 kategorije:

1. ekonomska integracija (trgovina, hartije od vrijednosti,

dotok stranog kapitala i dr.),

2. osobno komuniciranje (razvoj telefonija, putovanja itd.),

3. tehnološko rangiranje (upotreba Interneta,

ostvarene veze, Internet-usluge),

4. političko rangiranje (uključivanje međunarodnih

2 Ibid, str. 207.

6

organizacija).3

Prema prethodnom nizu kategorija kojima se ispituje proces globalizacije, za svaku

zemlju određuje se nivo razvijenosti, organizovanosti, pogodnosti ulaganja i dr. Tako se

ustanovljuje fleksibilnost pojedinih privrednih i političkih sistema u pojedinoj zemlji, radi

mogućnosti ulaganja u njenu privredu.

1.1 Integrisanje turizma u globalizacioni proces

Da bi se odgovorilo na pitanje koje su odlike uključivanja turizma u globalne

procese , potrebno je poći od razvoja turizma u ranoj fazi, u razdoblju kad je postao

masovnom pojavom. Naime, činjenica je kako ekonomski razvitak globalizacije i

integracije biva neizostavno u sinergiji s opštim procesima političkoekonomskog razvoja

i globalizacije, počevši još od ranih sedamdesetih godina dvadesetog vijeka. Otada, pod

uticajem različitih interesa, ovaj se proces razvijao u dvije faze:4

1. intruzija u turizmu,

2. integracija u globalne tokove.

U prvoj fazi, na međunarodni turizam, posebno u nerazvijenim zemljama, izravno

utiču emitivne zemlje. To je bilo razdoblje intruzije. U to vrijeme, na planu

međunarodnoga turizma, u manje razvijenim zemljama manje se odvija kao proces unutar

sopstvenih ekonomija, a više u okvirima zahtjeva onih emitivnih zemalja iz kojih potiču

turisti, zbog toga su i međunarodne kompanije locirane u glavnim emitivnim tržištima, pa

su imale i direktan kontakt s turistima. Turistička svjetska organizacija, Međunarodni

monetarni fond i drugi globalni igrači u uspostavljenom sistemu, neposredno su diktirali

parametre turističkom razvoju, određivali su politiku investicija, konstrukciju

infrastrukture i ostalo, često u dogovoru s multinacionalnim korporacijama. Nerijetko

međunarodne turističke kompanije promovišu turističke destinacije.5

Da bi učestvovale na međunarodnom turističkom tržištu, neke su države, bile

primorane prihvatiti strani udio kapitala, čak i formiranje novog tipa turističke ponude.

To je omogućivalo emitivnim zemljama da regulišu turističku potrošnju svojih građana i

3 Ibid, str. 208.4 Ibidem5 Ibid, str. 211.

7

odliv novca iz zemlje. Multinacionalne snage bavile su se modelima alternativnih

destinacija. One su time osnaživale svoj uticaj na međunarodni turizam. Na hijerarhijskoj

ljestvici interesa najviše su profitirale emitivne zemlje. Druga je faza ono razdoblje gdje

dolazi do snažnih organizacijskih promjena u razvoju i upravljanju turizmom, počevši od

devedesetih godina prošlog stoljeća do danas. U ovom kontekstu promjena, ubrzano se

razvijaju turistička potražnja, potrošnja i komercijalizacija. U svojoj kompleksnosti i

organizovanosti međunarodni turizam danas uključuje četiri temeljne kategorije:

• turističku potrošnju,

• pogodnosti koje omogućuju razvoj turizma

(transnacionalni saobraćaj, telekomunikacije i

sl.),

• finansiranje (klasično, uključujući nebankovne

kredite, npr. American Express i sl.),

• regulativne i druge institucije kao GATT - General

Agreement on Trade in Services i WTTC – World

Travel and Tourism Council dr.

Na globalne procese u turizmu utiče više faktora. To je složen međuodnos koji se

gradio i koji se i dalje razvija u skladu s opštim i specifičnim uslovima, pa se za

budućnost na globalnom nivou u turizmu naglašava tehnološko poznavanje, kao

imperativ da se bude u toku svega što se događa, za što su prijeko potrebne informacije u

pravo vrijeme, praćenja ponašanja i socio-kulture potrošača i društvenih promjena,

konkurentska pažnja, u nadziranju: evolucije raspodjele, uloge cijena, problema

uključivanja, novih tipova trgovačkog poslovanja, događanja u zemljama s kojima se

posluje i koje imaju uticaja na poslovanje, ekonomski razvoj, društvenu politiku i

geopolitičko poznavanje zona uticaja i međunarodne regulative i dr.

Upoređujući pojedine kategorije turizma i globalizacije, uočava se da je

globalizacija turizma jedan od podsistema opšte globalizacije.

Turizam 21. stoljeća suočen je sa snažnom spregom međunarodnih odnosa. On se

razvija na novim organizacionim načelima razvijajući snažne karike s privredom. Na

evropskom nivou razvija se regionalno. Tijela koja su obuhvaćena turizmom otvaraju

brojne mogućnosti uključivanja na međunarodnom nivou. S druge strane, turizam postaje

8

i integrirajući faktor u privrednom razvitku na nacionalnom, regionalnom i lokalnom

nivou.

Osnovno je procijeniti nivo mogućnosti da se pojedina destinacija uključi u

savremene privredne procese u turizmu te upoznati i svladati probleme na tom putu.

Pritom ih ne treba shvatiti negativno, već je potrebno razviti mehanizme kojima će se

pojedina lokacija ravnopravno uključiti na turističko tržište. To je proces koji je više

multiplikator novih, u jednom dijelu i nepredvidljivih organizacionih oblika, koji nameće

novi način razmišljanja o daljnjem razvoju pojedinih zemalja i njihovih ekonomija.

Turizam je upravo ona privredna grana koja je neizostavni dio svjetske turističke

privrede, s tim što pri tome treba zadržati svoje komparativne prednosti. Učestvovati u

procesu globalizacije u turizmu znači biti prepoznatljiv u globalizaciji. Zato, ako Crna

Gora kao turistička desinacija u usponu prihvati globalizaciju znači da je prihvatila

izazov da bude bolja od drugih, bolje organizovana i funkcionalna. Biti snažan, znači

globalizovati drugoga, a time i samog sebe. Budući da je Crna Gora član svjetske

turističke organizacije, i brojnih drugih međunarodnih tijela, i razvoj crnogorskog turizma

u 21. vijeku moraće se odvijati u skladu s opštim svjetskim turističkim trendovima, uz

učestvovanje i u odgovarajućim međunarodnim tijelima.

2. Specifični aspekti marketinga turističke destinacije

Specifičnost turizma kao privredne djelatnosti, posebno dolazi do izražaja u

njegovoj »višeslojnosti«. Naime, u turizmu je za svako pojedinačno preduzeće

neophodan »okvir« u kome on obavlja sopstveni biznis, kao određena georgafska cjelina

sa faktorima koji su uslov za razvoj biznisa pojedinačnog nosioca ponude . 6

Svi participanti ponude turističke destinacije moraju znati osnovni postulat koji

glasi: »turista putuje u destinaciju«! Destinacija može biti zemlja, širi region, dio zemlje,

uži geografski prostor, grad, dio obale i sl. Destinacija se, dakle, odnosi na neki prostor.

Za bilo koju destinaciju prostor je važan za marketing kao poslovnu koncepciju i

način mišljenja u funkciji servisiranja turističke tražnje. Marketing datog prostora je

preduslov za razvoj marketinga kod pojedinačnih nosilaca ponude . Za preduzeće ili

6 Mihailović B., (2005) Marketing u turizmu - Principi za menadžment, Fakultet za turizam i hotelijerstvo Kotor., str. 400.

9

preduzetnika destinacija je eksterni faktor, koji bitno opredejeljuje njegovu tražnju.

Tražnja za njegovom ponudom neće postojati ako nema tražnje za destincijom, ali

obratno ne mora da važi. Prema tome, potreba za marketingom turističke destinacije se

javlja sa osnovnim ciljem da se svi biznisi dovedu u međusobnu vezu. .

Upravljanje turizmom na nivou destinacije je složen društveno-ekonomski

fenomen, koji podrazumijeva identifikaciju i objedinjavanje raznovrsnih faktora

određenog prostora. Za kreiranje marketinga destinacije, u literaturi se posebna pažnja

usmjerava na tri komponente, i to: 1. Prirodni resursi, 2. Klima i 3. Kultura. Oko ovih

faktora se obično usmjerava ponuda destinacije. 7

1. Prirodni resursi se smatraju primarnom atrakciiom i »javnirn dobrorn«, koji

stimulišu interes turiste (atraktivna plaža, tropska džungla, planina i dr.). Oni su sastavni

element ponude i često kritični faktor destinacije.

2. Klima se smatra sljedećim primarnim faktorom, važnim za marketing destinacije.

Sunce, sniježni pojasevi i dr., su važna determinanta kreiranja ponude destincije.

3. Kultura obuhvata tekuću i kulturu koja predstavlja nasledstvo jednog ili više

naroda.u obliku tradicije, raznih spomenika, događaja i sl. Ona bitno opredjeljuje način

života stanovništva na određenoj destinaciji i kaospecifičnost utiče na privlačenje turista.

Prethodne tri komponente čine cjelinu, na osnovu koje se može odrediti

potencijalna namjena turističke destinacije. Prepoznatljivost turističke destinacije

predstavlja izazov za marketing menadžere. Kreiranje adekvatne ponude neke turističke

destinacijc čini kompleksan izraz skladnog odnosa države i privatnog sektora.

U praksi je moguće da se neka makro destinacija dekornponuje na više manjih

destinacije ili mikro destinacija. Na taj način se pokušava povećati njihova atraktivnost,

zavisno od pretežnosti uslova. 8

Turističkorn destinacijom se upravlja, pa se sve više govori o menadžmentu

turističke destinacije. Njegova ključna komponenta predstavlja marketing menadžment,

kao integralni koncept kreiranja pretpostavki i uslova ponude u skladu sa očekivanom

tražnjom. Za neki planinski kompleks, kao potencijalnu destinaciju, primaran uslov je

izgradnja puta i ostale infrastrukture. Zato se za svaku destinaciju moraju sagledati njeni

7 Ibidem8 Ibid, str. 401.

10

objektivni kapaciteti ili tzv. održivi razvoj. Vremenom dolazi do razvoja novih

turističkih destinacija, upravo polazeći od mogućnosti njihovog aktiviranja na osnovu

očekivane tražnje.

U cilju razumijevanja određenih .princioa marketinga turističke destinacije

neophodno je shvatiti njene ključne komponente, i to:

(1) Primarna atrakcija predstavlja glavnu atrakciju za posjeti oca, kojom se

diferencira jedna destinacija od druge

(2) Izgrađeno okruženje : fizički identitet predstavlja kompleks izgrađenih cjelina

kao istorijska i komercijalna zona nekog područja, glavni elementi infrastrukture i dr.;

(3) Podržavajući servis ponude čine svi oblici usluge koji su izgrađeni na tom

području za odmor ili neku drugu namjenu, zavisno od pretenzije tržišnog segmenta na

koji je upućena turistička destincija;

(4) Socio - kulturne dimenzije kao kompleks veza prošlosti i sadašnjosti, kojim se

povezuje destinacija sa turistima.

U našoj literaturi, je potreban konceptualno-procesni okvir marketinga turističke

destinacije naveo O. Bakić, po kome on sadrži sljedeće elemente: 9

Situaciona analiza (analiza ekonomskih, tehnoloških, demografskih i drugih

promjena u okruženju, zajedno sa internim resursima);

Formulisanje misija, ciljeva I smjernica;

Formulisanje odgovaraiućih strategija (diferenciranje, segmentacija,

pozicioniranje, profilisanje imidža.)

Kreiranje instrumenata marketing mix-a

Organizovanost (državnih i paradržavnih organa sa upravljaćkim sistemima

podrške);

Kontrola aktivnosti.

Analogija životnog ciklusa proizvoda razvijena je i primijenjena za potrebe

turističke destinacije. Primjenjivana marketing strategija umnogome zavisi od faze u

kojoj se nalazi turistička destinacija. Marketari razvijaju svoje poslovne planove zavisno

od aktuelne ili očekivane faze u razvoju destinacije.

Destinacija, dakle, ima svoj životni ciklus, sa određenim fazama, počev od

9 Bakić O., Marketing menadžment turističke destinacije, Beograd, 2002, str. 30.

11

istraživanja (otkrića) do maksimuma broja turista i opadanja. Turstička destinacija ima

istraživanje kao početnu fazu, poslije koje slijedi faza uključivanja u ponudu i njen

razvoj. Zatim se očekuje konsolidacija, koja dovodi do nekog maksimalnog broja

posjetilaca. Poslije postizanja maksimuma, dolazi do stagnacije, a onda »Podrnlađivanje«

ili faze »Opadanja«.

Navedni koncept ima svoju logiku koju treba da znaju marketing (i ostali)

menadžeri, u kreiranju i razvoju ponude turističke destinacije. Međutim. treba takođe

konstatovati da koncept ima svojih ograničenja. Prvo od njih je, da svaka sljedcća faza

ima očekivani progres u odnosu na prethodnu sve do faze stagnacije. Drugo, ne mora biti

pojedini dio destinacije u istoj fazi i trendu kao destinacija u cjelini.

2.1 Pozicioniranje proizvoda

Korišćenjem i razvojem resursa, a u skladu sa datim mogućnostima i izabranim

tržišnim segmentima, vrši se pozicioniranje proizvoda, ponude, preduzeća ili turističke

destinacije. Pod pozicioniranjem potrazumijevamo izbor položaja ponude u cjelini (ili

njenih djelova) u odnosu na konkurenciju, tržišni segment ili ciljnu grupu.

Ponuda se odredjuje u odnosu na ciljnu grupu kupaca. sa namjerom da

konkurentno korespondira sa njihovim potrebama. Odabrana grupa kupaca se smatra

ciljanim segmentom u odnosu na aktuelnu ili buduću ponudu. Pozicioniranje je, otuda,

usko povezano sa tržišnom segmentadjnm i ciljnim. Marketing odluke se donose,

zavisno od strategije pozicioniranja koju menadžeri smatraju adekvatnim. Zato je

pozieioniranje jednako bitno za destinaciju, kao i za pojedinačnog nosioca ponude. 10

Pozicioniranjem marketing rnenadžeri traže prostor za sopstvenu ponudu u

odnosu na one djelove tržišta gdje očekuju da će biti konkurentni. Pozicioniranje se,

prevashodno, sprovodi preko proizvoda, ali i ostalih instrumenata marketing mix-a.

Pozicioniranje za potrebe destinacije je veoma složen set odluka, jednako

kritičnih kao kod preduzeća. Zemlja u cjelini kao turistička destinaeija, region ili neko

uže područje traže sopstvene konkurentske prednosti za pozicioniranje.

10 Ibid, str.403.

12

3. Razvoj turizma u Baru na početku 21. vijeka

3.1 Položaj, klimatski i biogeografski resursi

Opština Bar se nalazi na jugoistoku Crne Gore, između Jadranskog mora i

Skadarskog jezera, a sam grad Bar je smješten na 42° 6' geografske širine i 19°6'

geografske dužine i nadmorskoj visini od četiri metra.

Opština zahvata površinu od 505 km2, a pripada joj 45 km obale Jadranskog

mora, od čega je 9km plaža, i 66 km obale Skadarskog jezera.

Klima Bara određena je blizinom dvije velike vodene površine (Jadransko more i

Skadarsko jezero) i planinskim masi vom Rumije.

Slika br.1. Bar – Šušanj

Odlikuje se dugim, toplim i sušnim ljetima, a blagim i kišovitim

zimama.Maksimalne srednje mjesečne temperature u julu su 23,5°C, a minimalne u

januaru 8,3°C. Kupališna sezona traje od sredine maja do sredine oktobra, kada

temperatura vode do stiže i do 26°C.

Opština Bar raspolaže sa raznovrsnom florom i faunom. Tip vegetacije koji

dominira u priobalnom dijelu Balu je makija. Sjevernije, prema planinskim masivima:

Sutormana, Lisinja i Rumije nalaze se mješovite hrastovo - bukove šume. Makiju barskog

primorja čine: hrast crnika, lovor, mirita, žukva, oleander, glog, trnjina, drača, kostrika,

asparagus itd.

Citrusi (mandarina, pomorandža, limun), nar (šipak), maslina, vinova loza

smokva su karakteristične biljene kulture Bara.

Turistički atraktivne su Stara maslina na Mirovici i Gingo biloba u parku Dvorca

kralja Nikole.

13

Slika br.2. Stara maslina

Na teritoriji barske opštine žive razne vrste: riba, vodozemaca, ptica, sisara i

atraktivni predstavnici beskičmenjaka. Naj značaj niji dio Bara, po bogatoj ornitofauni je

basen Skadarskog jezera. Skadarsko jezero naseljava oko 270 vrsta ptica, a posebno je

značajan pelikan, kao malobrojna rijetka ptica.

Atraktivni lokaliteti koji obiluju sa divljačima (zec, lisica, vuk, jazavac, divlja

svinja) su Ostros, Lisinj, Sutorman, Rumija i Sozina.

Veliko bogatstvo Bara čine flora i fauna mora. U priobalnom djelu živerazne

vrste: školjki, puževa, bodljokožaca, glavonošaca, rakova - koji imaju kvalitetno i zdravo

meso sto izuzetno doprinosi kvalitetu restoranske ponude grada.

Barska opština je u ekološkom pogledu primjer zdrave sredine bez zagađivača i

kao takvaje vrlo atraktivna za razvoj raznih vrsta turizma.

3.2 Istorija Bara

Bar je drijevni grad i nema preciznih podataka o njegovim počecima. Da je života

na ovima prostorima bilo još u praistorijsko, ilirsko, grčko, rimsko doba potvrđuju

arheološki nalazi značajnog obima i kvaliteta: ostatci neolitskog materijala pronađenog

prilikom kopanja bunara u naselju Čeluga, neolitska sjekira iz Šušnja, Velja Mogila u

šušnju, tumulusi u selu Ravanj, razne vaze crnofiguralnog stila itd.

Slika br.3. Strari Bar

To najbolje potvrdjuje stara maslina na Mirovici koja predstavlja spomenik

prirode koji svjedoči da je prije više od 2000 godina bilo organizovanih naselja na ovim

prostorima. Imao je burnu i zanimljivu, o čemu svjedoče česta smjenjivanja osvajača i

vladara koji su za sobom ostavljali tragove svoje kulture.

3.3 Turistička ponuda Bara

14

Prve naznake odredjene turističke djelatnosti na teritoriji barske opštine

primjećuju se još u XVIII vijeku, kada su mletačke kontese odmarale na području

današnjeg Sutomora i sela Gornja Brča. Prve grupe organizovanih turista iz Češke i

Slovačke registrovane su 1890. godine.

Početkom 20 vijeka, tačnije 1909. g., izgrađen je prvi turistički objekat u Baru,

hotel "Marina" koji je služio za potrebe italijanske mornarice. Ovaj hotel imao je 60-ak

različitih prostorija i bio je u funkciji do 1947. godine. Tridesetih godina izgrađeni su

hoteli "Dekleva" i "Jugoslavija". Dok je hotel "Jugoslavija" raspolagao samo sa dvije

sobe, hotel "Dekleva" je imao 20 soba sa pogledom na more, salu, restoran, veliku baštu i

terasu. To je zapravo bio hotel - sanatorijum čiji su gosti bili većinom iz Srbije. Početkom

50-ih godina, smještajni kapaciteti bili su hotel "Rumija" (nekadašnja "Dekleva"), hotel

"Sozina", kao i nekoliko kampova u Sutomoru i Žukotrlici koje su naročito privlačili

mlađu poulaciju iz Srbije.

Izgradnjom pruge Bar - Titograd 1957. godine počinje razvoj vikend turizma,

odnosno gradnja vikend kuća. U tom periodu gradi se i prvi društveni turistički objekat

odmaralište Sindikata Crne Gore na čijem mjestu je napravljen hotel "Južno more". U

narednim decenijama, dolazi do ekspanzije u broju hotela ("Agava" 1966, "13 jul" 1966,

"Korali" 1969, "Nikšic" 1970, "Inex" 1971.). 11

Barska rivijera danas raspolaže sa oko 4.000 smještajnih jedinica u hotelima, oko

2.000 ležaja u turističkim naseljima, oko 1.000 ležaja u odmaralištima i 25.500 ležaja u

privatnom smještaju . Treba naglasiti da se samo jedan hotel moze pohvaliti potvrđenim

visokim kvalitetom usluge i kategorizacijom 4+ (****) zvjezdice - Hotel Princess. 12

Na području barske opštine živi oko 40.000 stanovnika skoncentrihanih uglavnom

u naseljima visokog stepena urbanizacije. Pošto su sela saobraćajno veoma pristupačna,

radi se o izuzetno kultivisanom Primorsko-Jezerkom području. Ova sredina poznata je po

multinacionalnoj i multikonfensionalnoj strukturi stanovništva sa izgrađenim standardima

tolerancije u medjuljudskim odnosima.

Zanimljivo obilježje karakteristično za stanovništvo ovoga područja je da se

mikrolokaliteti međusobno razlikuju što se posebno ispoljava kroz različita folklorna

11 Studija o razvoju turizma u opštini Bar, grupa autora, Fakultet za turizam Bar, MTS, 2008.

12 http://caffemontenegro.info, Bar, grad sadržajne ponude

15

bilježja. Tako, na primjer, barsko područje, ima mnoštvo narodnih nošnji kakvim se teško

nogu pohvaliti ostali krajevi Crne Gore. Diferencijacija miko lokaliteta, kako prirodnih

tako i kulturnih, je ono što daje visok nivo kvaliteta Baru kao turistickoj destinaciji, po

pitanju primarnih elemenata. Dok su sekundarni elementi, počev od infrastrukture, ono

sto degradira kvalitet iste, i na tome se mora raditi. 13

3.4 Turistički promet

Bar, kao i ostala turistička mjesta u Crnoj Gori, bilježi konstantan porast broja

turista iz godine u godinu.

Prema podacima Zavoda za statistiku Crne Gore broj noćenja ostvaren u

2006.god. u Baru je 721.774, dok u 2007. on iznosi 923.729, što potvrđuje gore navedenu

konstataciju. Što se tiče prihoda i tur.potrošnje, ono što se može navesti jeste da barska

opština sa 14,30% učestvuje u ukupno ostvarenom prihodu od turizma na državnom

nivou što približno na godišnjem nivou iznosi 43.000.000 E. 14

Koliko vanpansionska ponuda može da utiče na porast br.noćenja pa samimj tim i

potrošnju govori podatak da je (prema mjesečnom statističkom pregledu MONSTAT -a u

januaru mjesecu 2007.god. u Baru ostvareno 1.710 noćenja a u istom periodu 2008.god.

čak 14.754.15 Ovo se može opravdati oraganizovanim dočekom Nove godine i brojnim

manifestacijama u prazničnom periodu, što kao bogatiji sadržaj ponude svakako pokazuje

viši nivo kvaliteta destinacije.

4. Pozicioniranje turističke destinacije Bar na medjunarodnom turističkom tržištu

4.1 Tendencije razvoja industrije putovanja i turizma

Svjetsko turističko tržište je u poslednje tri dekade doživjelo veliki rast, ali i

velike promjene u raspodjeli turističkog prometa gledajući regije i pojedinačne zemlje:

13 http://www.visitbar.org/indexpodaci.html14 Statistički godišnjak Republike Crne Gore, 2006.15 Mjesečni statistički pregled, Zavod za statistiku, Podgorica, 2008.

16

Tabela br. 1. Najznačajnije turističke destinacije svijeta prema broju

međunarodnih dolazaka

Rang 1950. godina

Svjetski udio

1970. godina Svjetski udio

1990. godina Svjetski udio

2004. godina

Svjetski udio

12345

SADKanadaItalijaFrancuskaŠvajcarska

71%ItalijaKanadaFrancuska ŠpanijaSAD

43%FrancuskaSADŠpanijaItalijaMađarska

38%FrancuskaŠpanijaSADKinaItalija

33%

678910

IrskaAustrijaŠpanijaNjemačkaVelika B.

17%

AustrijaNjemačkaŠvajcarskaJugoslavijaVelika B.

22%

AustrijaVelika BritanijaMeksikoNjemačkaKanada

19%

Velika B.KinaMeksikoNjemačkaAustrija

14%

1112131415

Norveška ArgentinaMeksikoHolandijaDanska

9%

MađarskaČeškaBelgijaBugarskaRumunija

10%

ŠvajcarskaGrčkaPortugalijaMalezijaHrvatska

10%

KanadaMađarskaTurskaMalezijaPoljska

11%

Ostali 3% Ostali 25% Ostali 33% Ostali 42%

Total 25 miliona 166 miliona 456 miliona 760 miliona

Izvor: WTO, World Overview and Tourism Markets, jul 2005

Od 1970. godine pa sve do danas, svjetski turistički promet se povećao gotovo pet

puta, dok je deset vodećih turističkih destinacija bitno smanjilo svoje učešće(sa 65% u

1970. na47% u 2004.).Samim tim, dakle, broj interesantnih turističkih destinacija raste iz

godine u godinu.16

U narednim godinama se i dalje očekuje trend smanjenja udjela tradicionalnih

turističkih zemalja u korist novih destinacija. U skladu s takvim prognozama sve

diversifikovanijeg razvoja svjetskog turizma, Svjetska turistička organizacija je definisala

osam ključnih faktora koji treba da se ispune za ulazak nove destinacije na svjetsku

turističku mapu. Riječ je o sledećim faktorima:

1. politička želja i podrška razvoju turizma

2. institucionalni i pravni okvir

16 WTO, World Overview and Tourism Markets, jul 2005

17

3. investicije

4. razvoj svih vrsta transporta

5. integracije

6. promocija i komercijalizacija

7. kvalitet

8. javno i privatno partnerstvo

Osim ovih ključnih faktora, WTO predviđa i najveće izazove povezane sa

razvojem turizma, a s kojima će, u sledećim decenijama, morati da se suoče ne samo

tradicionalno najveće turističke destinacije, već i nove, dolazeće, destinacije.Riječ je o

sledećim izazovima:

manje stope rasta

veliki broj konkurenata

sve zahtjevniji potrošači

odnos vrijednosti za novac

ljudski resursi-trening

tržište upravljano tehnologijom.

Na bazi analize skorijih trendova u kretanju svjetskog turističkog prometa,

prevladavajućim načinima promocije, komercijalizacije i distribucije, kao i prema

ponašanju današnjih turista, njihovim navikama, potrebama i željama, najveće stope rasta

turističkog prometa u dolazećem periodu treba očekivati u sledećim proizvodnim

segmentima:

1. sunce i more-interkontinentalna putovanja, kombinovana putovanja

2. sportski turizam

3. avanturistički turizam

4. wellness turizam

5. turizam u prirodi

6. kulturni turizam

7. urbani turizam

8. ruralni turizam

9. brodska krstarenja

10. kongresni turizam

11. tematski parkovi

18

Svjetsko turističko tržište je ostvarilo u 2004. godini oko 760 miliona dolazaka.17

Geografski gledano, Evropa je u 2004. godini bila najveće turističko

tržište sa 414 miliona dolazaka (55%), a slijede Istočna Azija i Pacifik sa

144 miliona dolazaka (19%), te Sjeverna i Južna Amerika sa 122 miliona

dolazaka (16%).

U 2003. godini je u svijetu realizovano oko 455 milijardi eura prihoda od

turizma, od čega je u Evropi ostvareno 250 milijardi eura, Aziji i Pacifiku

78 milijardi eura, Sjevernoj i Južnoj Americi 102 milijarde eura, odnosno

u Africi i Srednjem Istoku 25 milijardi eura.

Prosječna svjetska potrošnja turista po putovanju u 2003. godini je iznosila

660 EUR.

Najznačajnije turističke zemlje u svijetu su Francuska, Španija, SAD, Kina

i Italija, koje zajedno obuhvataju 33% ukupnog svjetskog turističkog

prometa.

Evropa je u 2004. godini realizovala 415 miliona turističkih dolazaka, što

predstavlja povećanje od 4% u odnosu na 2003. godinu.

Distribucija turističkog prometa u Evropi prema karakterističnim regijama

bila je kako slijedi: Sjeverna Evropa je registrovala 51 milion dolazaka

(12%), Zapadna Evropa 139 miliona dolazaka (34%), Južna Evropa (tj.

Mediteran) 152 miliona dolazaka (37%), a Srednja i Istočna Evropa 73

miliona dolazaka (17%).

Turistički promet u Evropi je za rezultat imao ukupan prihod u iznosu od

252 milijarde EUR.Od toga je u Sjevernoj Evropi ostvaren prihod od 37

milijardi EUR, Zapadnoj Evropi 92 milijarde EUR, Južnoj Evropi 104

milijarde EUR, a u Srednjoj i Istočnoj Evropi 20 milijardi EUR.

Prosjek potrošnje u Evropi po turističkom putovanju iznosi 632 EUR.

Najznačajnije pojedinačne receptivne zemlje u Evropi su Francuska,

Španija, Italija, Austrija i Njemačka koje zajedno obuhvataju oko 60%

ukupnog turističkog prometa Evrope.

17 WTO (1998) Tourism Vision - executive summary

19

Tabela br.2. Putovanja i dolasci turista po regionima 1950-2020.

Izvor: World Tourist Orgranization executive summary

I pored činjenice da su azijska finansijska kriza i recesije kod većine razvijenih

zemalja svijeta usporile razvoj međunarodnog turizma u drugoj polovini 90-ih godina,

rast međunarodnog turističkog prometa i potrošnje najavljuje se i u prve dvije dekade

narednog vijeka. Crna Gora kao turistička destinacija uvijek je nastojala da dinamizira

svoj privredni razvoj na bazi razvoja inostranog turizma, a naročito danas u uslovima

preraspodjele efekata međunarodnih turističkih putovanja u korist zemalja sa nižim

nivoom privredne razvijenosti. To je i razlog više da se sagledaju uslovi i perspektive

razvoja inostranog turizma u Crnoj Gori na dugoročnoj osnovi.18

Za ocjenjivanje mogućnosti daljeg razvoja turizma u Crnoj Gori, a samim tim i

razvoja turizma na crnogorskom primorju odnosno opštine Bar, neophodno je sagledati

glavne trendove u međunarodnom turizmu, koji će, prije svega imati uticaj na inostrani

turizam CG, ali i na domaća kretanja.

4.2 Pravci razvoja turističke destinacije Bar

18 Vučetić A., Perspektive razvoja inostranog turizma u Crnoj Gori na pragu trećeg milenijuma, Ekonomski anali, 1999, vol. 43, br. 142, str. 303-314

20

Tendencije i trendovi u ekonomskom, socio - kulturnom, tehnološkom,

demografskom i drugim područjima makromarketing okruženja imaju značajne uticaje na

ponašanje različitih subjekata u turističkoj industriji. Takođe, ponašanje potrošača,

konkurencije, dešavanja u samoj grani, kao najvažnija područja mikromarketing

okruženja imaće snažnog uticaja na turističkom tržištu, prvenstveno preduzeća turističke

privrede a onda i turističkih destinacija.Brojne i različite promjene, tendencije i trendovi

dešavaju se kako na strani turističke tražnje tako i na strani turističke ponude i imaju

značajne uticaje na ponašanje različitih subjekata u turizmu. Uticaj je prvenstveno na

ponašanje turističkih preduzeća, gdje su posebno značajna hotelska preduzeća, turističke

organizacije i saobraćajna preduzeća.

U ekonomskom okruženju, imajući u vidu ekonomski najrazvijenije zemlje

svijeta, društveni proizvod i nacionalni dohodak će rasti, a diskrecioni dohodak za veći

dio stanovništva će se povećati. To direktno utiče na brzo povećanje izdataka za turistička

putovanja. Konkurencija između potreba za pasivnom rekreacijom (Jndoor"

aktivnostima) prebacuje se u korist aktivne rekreacije van kuće koja uključuje i turistička

putovanja. Porastom produktivnosti i novom organizacijom radnog vremena povećao se i

fond slobodnog vremena. U tehnološkom okruženju promjenama i inovacijama nema

kraja. U toj oblasti dešavaju se i desiće se najkrupnije i najznačajnije promjene. Jedna od

najmarkantnijih je snažna primjena informacione tehnologije kod preduzeća turističke

privrede. Unapređenje kompjuterskih rezervacionih sistema avio - kompanija,

rezervacionih i upravljačkih sistema kod hotelijera, putničkih agencija, implementacija

satelitskih veza i sl. daće potpuno novi kvalitet instrumentima marketing mixa. Najbolji

primjeri unapređenja komuniciranja učesnika na turističkom tržištu su "elektronski

novac", interaktivna televizija, telekonferencije i sl., kao i .holoqraf" (smart building) koji

pruža turisti zadovoljstvo da u svom stanu ima vizuelni doživljaj predjela koji se

posjećuje, da omogući da se "čuje" šum talasa. Implementacija novih tehnologija

najizrazitija je u saobraćaju odnosno u svim tipovima prevoznih sredstava, od sve više

novosti u automobilskoj industriji, brzih vozova, preko Britanske svemirske tehnologije

koja u osnovi podrazumijeva korišćenja svemira za avionska putovanja pa do brodova

koji će u bliskoj budućnosti putovati preko Atlantika za 48 sati. Zbog jačanja svijesti o

potrebi čuvanja i unapređenja prirodnih resursa promjene su veoma značajne u domenu

21

prirodnog okruženja. Dominiraće originalne destinacije koje pružaju svijet drugačiji od

onog u kom živimo, potpuno nov svijet prošlosti, sutrašnjice, bajki, tehnološkog

napretka, rekreacije i zabave u raznim formama. U socio-kulturnom okruženju promjene

će biti najizrazitije u životnom stilu.Sa povećanjem nivoa obrazovanja stanovništva i

slobodnog vremena pojavljivaće se potreba za sve suptilnijim tretmanom turističke

tražnje izuzetno svjesne važnosti kvaliteta života.19

S obzirom na razvojne trendove, prirodne potencijale, stanje infrastrukture,

dosadašnji nivo razvijenosti turizma, kao i stratešku usmjerenost, da se u budućnosti

razvija kao ekološka država, turizam dugoročno predstavlja jednu od najperspektivnijih

privrednih grana grada Bara. Razvoj turizma u barskoj opštini je određen prije svega

prirodnim i geografskim karakteristikama, kao i kulturnim, uz odgovarajući razvoj i

angažovanje antropogenog faktora. Sa geografskog stanovišta najvažnija je koncentracija

prirodnih resursa i raznovrsnost ponude na malom geografskom prostoru, dok je na

sagledavanje kulturnih vrijednosti i sadržaja potrebno posebno obratiti pažnju.

Turizam kao fenomen savremenog društva,predstavlja pojavu i proces,koji

evidentno vrši promjene i uticaje u samom društvu, ali i u prostoru. Zbog svoje sveopšte

kompleksnosti njime se bave različite nauke i discipline,od turizmologije (kao primarne),

sociologije, psihologije, antropologije, ekonomije, ekologije, filozofije, estetike itd., pa je

potpuno prihvatljivo da kao primarne prepoznamo trendove savremenog turizma

sublimirane u "E6" (experience, excitement, escape, education, entertainment, ecology),

odnosno, dozivljaj, uzbudjenje, bijeg, obrazovanje, zabava i ekologija.

Kako bi se uopšte govorilo o turizmu i turističkom kretanju, odnosima koji se u

okviru njega dešavaju, prvenstveno treba govoriti o potrebama i motivima koji ga

uslovljavaju. Turističke potrebe su raznovrsne - potrebe za rekreacijom, odmorom,

kulturnim dozivljajem,kontaktom sa drugim ljudima i razlicitim nacinom

zivljenja,zabavom i razonodom,ucenjem i sl. Takodje i motivacija,osim licne,uslovljene

polom,dobi,prihodima,statusom,obrazovanjem, stilom zivota,obuhvata i one opste

prihvacene motive, kao sto su kupanje, skijanje,odmor,kultura,intezivni uzitak,aktivnost u

prirodi,emancipacija, rekreacija,zdravlje itd.Turista,u osnovi, zeli iskusiti "kontra

19 Studija o razvoju turizma u opštini Bar, grupa autora, Fakultet za turizam Bar, MTS, 2008.

22

svjetove",drugacije od njegovog svakodnevnog okruzenja i uobicajenih zivotnih

okolnosti.

U stalnoj ekspanziji selektivnih vidova turizma kulturni turizam predstavlja važnu

vezu u lancu održivog i odgovornog turizma. Predvidja se da će u Evropi potražnja za

turizmom specijalnih interesa rasti dinamicnije od ostalih vidova turistickih putovanja.

Dakle, odgovorni turizam kroz svoje aktivnosti i procese, koji su rezultat promišljenog

pristupa njegovog budućeg razvoja, "promislja" kulturu date destinacije kao održivi

autentični sistem, koji treba eksploatisati , ali i sačuvati za buduće generacije.

Crna Gora kao prva ekološka država u svijetu pred tim svijetom se obavezala da

ce u svim segmentima njegovati i razvijati svoje ekološko bogatstvo,samim tim se eko-

turizam nameće kao jedan od dominantnih vidova selektivnog turizma u ekspanziji. Pri

tom se mora voditi računa o očuvanju i zaštiti prirodne sredine, jer je upravo naša još

uvijek "netknuta" priroda ona tako tražena "rijetkost" u savremenom svijetu.To je resurs

u koji moramo optimalno"promisljeno" ulagati.

Crna Gora kao odredjena turistička destinacija za potencijalnog turistu atraktivna

je i zanimljiva prevashodno kao zemlja vanrednih prirodnih ljepota. Njena kultura jeste i

moze da bude svojevrsan kulturni prizvod kompatibilan njenoj prirodnoj ljepoti, u

zavisnosti od "artikulisanja" autentične kulturne baštine ili aktuelne, živuće kulture.

Sprega te dvije kulture daje specifičan kulturni priozvod, čiji je konzument probirljivi

gost, koji ne želi jeftine sadržaje zabavnog karaktera. Crna Gora je predodredjena za tzv.

elitni turizam, samim tim sadžaji kulture kao specifična turistička ponuda moraju biti

visokih estetskih standarda.

4.3 Ciljevi razvoja strategije razvoja opštine Bar

S obzirom na prirodne karakteristike opštine Bar i jasno opredjeljenje za razvoj

turizma, cjelokupna teritorija opštine sa svim elementima prirodne i stvorene vrijednosti

smatra se velikim turističkim potencijalom. Lociranje turističkih, rekreativnih i drugih

objekata vezuje se za kriterijume koji vrednuju specifičnost globalne turističke tražnje:

očuvanost prirodnog ambijenta, raznovrsnost prirodnih pogodnosti kao okvira za razvoj

23

različitih vidova turističke ponude, pristupačnost obala za sportove i rekreaciju na vodi,

blizina kulturno - istorijskih spomenika i naselja. 20

Formulacija buduće strategije razvoja Bara21

Razvoj turizma, uređenje i organizacija turističkih područja na teritoriji opštine

Bar zasnivaće se na principa održivog razvoja. Održivi razvoj se definiše kao razvoj koji

zadovoljava potrebu sadašnje generacije bez ugrožavanja mogućnosti budućih generacija

da zadovolje svoje potrebe.22 Zbog toga se održivi turizam definiše kao održivi razvoj u

kome se zadovoljava potreba današnjih turista i regiona koji ih ugošćuju i istovremeno

čuva i uvecava mogućnost za buducnost, na način da ekonomske, društvene i estetske

potrebe mogu biti zadovoljene. Održivi razvoj turizma se podrazumjeva upravljane svim

resursima uz održavanje kulturnog integrititeta, suštinskih ekoloških procesa, biološke

raznovrsnosti i sistema koji podržavaju opstanak. Proizvodi održivog turizma jesu

proizvodi koji djeluju u skladu sa životnim okruženjem lokaliteta, društvenom

zajednicom i kulturom, kako bi ovi postali stalni korisnici a ne žrtve razvoja turizma.

Uvođenje principa održivog razvoja u turizmu, je neophodno da bi se uz

ekonomsku i ekološku revitalizaciju prostora racionalizovalo korišćenje prirodnih resursa

naročito neobnovljivih. Očuvanje, zaštita i unapređenje prirodne i životne sredina je

jedan od prioriteta.

Opšti ciljevi i zadaci strategije razvoja Barske rivijere su

Afirmacija turizma kao glavnog pokretača razvoja svih prostora koji sadrže

motive za domacu i inostranu turističku tražnju, odnosno u kojima su turističke

aktivnosti produktivije ili prilagodljivije od drugih mogućih aktivnosti.

Kompleksna valorizacija primarnih i sekundarnih elemenata destinacije,

regionalno diferencirani po vrijednosti i sadržaju a u skaldu sa trendovima

20 Miranović Anastazija, Pravci razvoja kulturnog turizma Bara, 200821 Studija o razvoju turizma u opštini Bar, grupa autora, Fakultet za turizam Bar, MTS, 2008.22 Pasinović, Milenko M, Menadžment prirodnih i kulturnih resursa, FHT Bar, 2006, strana 32

24

svjetske i domace tražnje, standardima međunarodnog tržišta i socio.ekonomskim

interesima države i regije i opštine Bar.

Organizovanje sadržajno zaokružene i regionalno integrisane ponude turističkog

područja, koje sadrži afirmisane motive i omogućava afirmisanje novih motiva

domaće i inostrane turističke tražnje.

Podsticanje razvoja turističkih aktivnosti sa najpovoljnijim uslovima za

maksimalno produženje turističke sezone i povećanje stepena iskorišćenosti

kapaciteta turističke ponude.

Uključivanje prirodnih i kulturno - istorijskih vrijednosti u razvoj turizma:

Organizovanje, uređenje i korišćenje turističkog prostora po kriterijumima i

standardima zaštite i kulturološkog korišćenja životne sredine, prirodne i kulturne

baštine.

Integrisanje turizma sa komplementarnim aktivnostima kao što su poljoprivreda,

saobraćaj, mala privreda, trgovina, zdravstvo, kultura, edukacija, sport i druge.

Kompletiranje i zaokruživanje postojeće turističke ponude, inteziviranje njenog

korišćenja i povećanje socio - ekonomskih i kulturnih efekata koje ima turizam na

domicilno stanovništvo i na subjekte turističke tražnje.

Povećanje zapošljavanja lokalnog stanovništva u turizmu.23

Posebni ciljevi i zadaci razvoja Barske rivijere su :

Koncipiranje organizacije turističkog prostora Barske rivijere prema prirodnim i

stvorenim uslovima i resursima i podjela turističkog prostora na kompaktne i

integrisane komplekse jedinstvene turističke ponude sa originalnim i raznovrsnim

turističkim proizvodima.

Unapređivanje postojećih vidova odmorišno-rekreativnog, sportsko- rekreativnog,

manifestacionog, tranzitnog i poslovnog turizma i organizovanje vidova

spomeničkog, ekološkog, etnološkog, izletničkog, seockog, lovnog i ribolovnog

turizma.

Radikalna zaštita i unapređivanje temelnih prirodnih resursa turizma -

prvenstveno morskog dobra i obale od svih vidova degradacije : neplanska

23 Generalni urbanistički plan Bara do 2020, Institut za arhitekturu i urbanizam Srbije, BeogradBar, jun 2007. gobine. strana 65

25

gradnja, izgradnja preko kapaciteta prostora, degradacija oblika i izgleda obale i

zaleđa, ispuštanje otpadnih voda i opasnih materija u more, neodržavanjem i

komunalnom neopremljenošću plaža, sječom maslina i pretvaranje tog zemljišta u

građevinsko, otvaranje kamenoloma itd.

Sanacija, adaptacija, rekonstrukcija i modernizacija objekata turističkog smještaja

i ugostiteljskih objekata radi podizanja kategorija objekta po svjetskim

standardima usluga kako bi se podigao stepen iskorišćenosti i efektivnosti

privređivanja.

Tehničko i tehnološko uređenje, organizaciono i funkcionalno integrisanje ponude

u prostoru Barske rivijere ( plaže, sadržaji sportsko - rekreativnih klubova,

izletnički itineri ka Skadarskom jezeru, lovišta, mjesta za ribolov i dr.)

Kompletiranje infrastrukturne opreme u funkciji turizma : saobraćaj,

vodosnadbjevanje, kanalizacija, sanitarne deponije, energetske i

telekomunikacione instalacije, komunalni sadržaji ( eliminacija smeća, pijaca,

javne zelene površine ).

Inteziviranje korišćenja i komercijalizovanje vikend gradnje njeno funkcionalno

integrisanje zajedno sa selima u ponudu turističkih cjelina Barske rivijere.

Razvoj turističke ponude u neposrednom funkcionalnom okruženju Barske

rivijere u okviru opšti ne naročito Skadarskog jezera, rumije i Sutormana

Formiranje turističko - rekreativnog koridora Bar - Skadarsko jezero

Aktiviranje razvoja komplementarnih aktivnosti posredstvom turizma : razvoj sela

i poljoprivrede, javnih službi, saobraćajnica i tehničke infrastrukture

Stimulisanje proizvodnje zdrave hrane u zaleđu, autentičnih etnoloških proizvoda,

očuvanje, prezentacija i aktiviranje vrijednosti prirodne i kulturne baštine.

Radikalna promjena dosadašnjeg nediverzifikovanog i pretežno spontanog

turističkog razvoja grada Bara u novi koncept postojećih i novih komercijalnih

aktivnosti i sadržaja kompleksnije turističke ponude.

Koncipiranje atraktivnih programa i proizvoda postojeće i planirane turističke

ponude za privlačenje domaćeg i inostranog kapitala. 24

4.4 Razvoj turizma opštine Bar po zonama

24 Studija o razvoju turizma u opštini Bar, grupa autora, Fakultet za turizam Bar, MTS, 2008.

26

Razvoj turizma za opštinu Bar je jedan od prioriteta i glavna aktivnost u

narednom periodu. Barsku opštinu karakteršu tri geografski različita pojasa: primorski

obalni pojas Barske rivijere sa pripadajućom obalom i dijelom Morskog dobra, planinski

pojas koji čine planine Rumija i Sutorman sa regionalnim parkom prirode i pojas

Skadarskog jezera koji pripada opštini Bar, a koji se sastoji od jugozapadnog dijela obale

sa pripadajućim akvatorijem, širokim priobalnim pojasom Crmnice i Krajine, kao i veći

dio Nacionalnog parka Skadarsko jezero. Ovakvim bogastvom resursa istovremeno za

primorski, planinski i jezerski turizam ne raspolaže ni jedna opština u Crnoj Gori.

Opština Bar u tom smislu predstavlja kompleksnu turističku regiju u okviru šire turističke

zone Crnogorskog primorja. Uz prirodne resurse i stvorene fizičke sadržaje, posebne

prednosti ove regije su željeznički i plovni terminali a u perspektivi i auto - put ili brza

magistrala, koja će biti veza sa glavnim putnim koridorima koji će povezivati Bar preko

susjednih zemalja sa srednjom Evropom.

Razvoj turističke regije Barske rivijere sa Rumijom i Skadarskim jezerom

zasnovan je na: prirodnim pogodnostima za kupališni i druge vidove primorskog turizma,

na prirodnom fenomenu Skadarskog jezera.

Terirorija opštine Bar se može podjeliti na tri cjeline. Prva cjelina se sastoji grada

Bara - Topolica, Šušanj, Sutomore, Čanj, Veliki pjesak i Utjeha i naziva se se Barska

regija. Druga cjelina je Planina Rumija i Sutorman sa selima u podnožiju. Treća cjelina je

Skadarsko jezero sa Crmnicom i Virpazarom.

4.4.1 Barska regija

Obalu od postojeće marine do rijeke Željeznice treba staviti u funkciju sportsko-

rekreativnih klubova na vodi. Na ušću rijeke Željeznice treba izgraditi novu marinu i

napraviti sportski kompleks terminala klubova jedriličarstva, skijanja na vodi,

motonautike, ronjenja i rentiranja motornih plovila, takođe treba stvoriti uslove za servis

plovila i pristan za taksi čamce i izletničke brodove. Obalu od ušća rijeke Željeznice do

Ratca treba bolje urediti i opremiti kao plažu sa svim sadržajima, uz obezbjeđivanje

prilaza stjenovitim plažama. U zaleđu plaža treba izgraditi novi hotel koji bi bio sa

4****, u šumovitom zaleđu plaže treba napraviti nekoliko kampova. Centralni gradski

sadržaji treba da budu prilagođeni turistima i njihovim potrebama, gdje se već dosta

27

uradilo ( restauriran Dvorac Kralja Nikole, uređeno šetalište, obnovljene zelene površine

gdje je zasađeno mediteransko cvijeće i bilje.

Tamo bi se mogle urediti staze za rekreaciju i prilaz plažama i kulturno-

istorijskom spomeniku crkvi Gospa Ratačka. Obalni pojas od Ratca do završetka

sutomorske plaže kod hotela Nikšić je do sad bio najčešće neplanski izgrađen.

Najznačajniji zadaci za dalji ukupni i turistički razvoj u Sutomoru je sanacija,

rekonstrukcija, modernizacija i komunalno opremanje postojećih hotela i podizanje

njihovog standarda na najmanje 3*** a značajan dio na 4****. Javne sadržaje treba

značajno unaprijediti i obezbjediti bolju opremljenost plaže, podizanje higijenskih

standarda, redovan odvoz smeća, rešavanje problema otpadnih voda, dovoljan broj

sanitarnih objekata i tuševa, bolje organizovanje spasilačke službe, otvaranje novih info

punktova, rešavanje problema parkinga i saobraćajnih gužvi naročito u vremenu kad se

turisti vraćaju sa plaže. Najveći dio turističke zone Maljevik je prodat strateškom

partneru iz Rusije koji je zainteresovan da u skladu sa Gup-m na toj lokaciji sa

pripadajućom plažom sagradi turistički kompleks od 5***** namjenjen isključivo

eksluzivnom turizmu u čijem sklopu bi bila i mini marina koja bi zadovoljila potrebe

kompleksa. Čanj je izrazito turistička podcjelina Barske rivijere.

Slika br. 4. Čanj

Čanjsku pješčanu plažu bi trebalo dodatno urediti i opremiti sa novim i poboljšati

postojeće sadržaje. Čanj s obzirom na fizičku izdvojenost i malu opterećenost divljom

gradnjom ima dosta prostora poštujući detaljni urbanistički plan za gradnju turističkih

smještajnih kapaciteta. Hoteli još uvjek nisu privatizivani i trebali bi se uz partnerstvo ili

privatizaciju obnoviti i rekonstruisati kako bi podigli standard i kvalitet usluga i priviklu

goste srednjih i viših platežnih mogućnosti. U ovom momentu Čanj ima imidž jeftine

destinacije koja nudi sun and beach turizam i vrlo malo sportskih sadržaja i uglavnom je

posjećuju turisti slabije platežne moći.

Turizam u južnom dijelu Barske rivijere je motivisan plažama Veliki pjesak i

Utjeha, priobalnim naseljima i obalom između Bara i Ulcinja. Turistički i ukupno

najnerazvijeniji dio Bara. Stihijski je izgrađen kućama ispod i iznad magistrale i čak do

same obale na mjestima gdje je konfiguracija terena dozvolila. Intezivnija turistička

gradnja je predviđena ispod magistrale, a iznad plaža. Zbog strmih obala nema uslova za

28

izgradnju sportskih terena i zbog izrazite monofunkcionalnosti turistička naselja su

oslonjena na zajedničke javne sadržaje i za turiste i domaće stanovnike.

4.4.2 Planine Rumija i Sutorman

Predstavljaju izvaredan kontrast barskom priobalju sa prirodnim i stvorenim

vrijednostima. Ovo područje je naročito pogodno za razvoj lovnog, seoskog, izletničkog,

planinarskog, ekološkog i spomeničkog turizma. U selima treba stimulisati proizvodnju

zdrave hrane.

Posmatrajući specifičnost i autohtonost barskih sela, njihovog načina života i

običaja koji su se i do danas zadržali, može se kreirati novi turistički proizvod: posjeta

selima i upoznavanje sa tradicionalnim načinom života, obrade zemlje, spravljenja hrane,

branja i spremanja Ijekovitog bilja i upoznavanje sa običajima i kulturom. Naročito se

može razvijati planinarsko-izletnički i sportsko-rekreativni turizam jer postoje obilježene

staze za penjanje do vrha Rumije i mogućnost uređenja rekreativnog parka na Sutormanu.

Takođe na Sutormanu postoji i odmaralište koje je u zapuštenom stanju i kome bi

trebala rekonstrukcija i adaptacija kao i izgradnja novih smještajnih kapaciteta uz strogo

poštovanje Dup-a i Gup-a. Sutorman je poznat kao vazdušna banja koja pomaže osobama

koje imaju problema sa disajnim organima naročito djeci i starijim ljudima, a mogao bi i

zbog svoje povoljne klime da posluži i kao mjesto za bazične pripreme sportista, i

izletište i mjesto gdje bi se moglo skupljati ljekovito bilje. Po odredbama Dup-a za ovo

područje prdviđena je izgradnja turističkih kapaciteta u višim podplaninskim selima i na

novim lokacijama nekih 2000 ležaja. 25

4.4.3 Skadarsko jezero

Ovo područje buhvata jugozapadnu obalu jezera sa pripadajućim akvatorijem, i

širim priobalnim pojasom Crmnice i Krajine. Oblast koju zauzima jezero je stavljena pod

zaštitu države i to kroz formiran nacionalni park koji je pod posebnim režimom zaštite.

Potrencijal Skadarskog jezera treba maksimalno iskoristiti poštujući principe održivog

razvoja kako se ne bi narušio biodiverzitet kopna i vode, ugrozio biljni i životinjski svijet.

Na važnosti i atraktivnosti Skadarsko jezero dobija kada se zna da je najbliži

slatkovodni akvatorij do kojeg se izgradnjom tunela Sozina sa Barske rivijere stiže za

25 Generalni urbanistički plan Bara do 2020, Institut za arhitekturu i urbanizam Srbije, BeogradBar,

jun 2007

29

pola sata, takođe i blizina glavnog grada doprinosi njegovoj popularnosti. Na prirodnim i

stvorenim vrijednostima treba bazirati turističku ponudu. Područje Skadarskog jezera je

naročito pogodno za razvoj stacionarno-kupališnog, lovnog, seoskog, izletničkog,

ekološkog, orintološkog i rekreativnog i manifestacionog turizma. Kupališni turizam bi se

mogao odvijati na poznatoj plaži u Murićima, koja zahtjeva dodatno uređenje i

opremanje sadržajima kako bi upotpunosti odgovorila potrebama turista. Rekreativni

turizam se može razvijati i na vodi i na kopnu u Virpazaru, Vranjini i Rijeci Crnojevića.

Zbog konfiguracije terena i prirodnih pogodnosti koji ovaj kraj ima za razvoj izletničkog,

eko i seoskog turizma treba naročito stimulisati, pravljenjem i uvođenjem u turističku

ponudu aktivnosti kao pješačenje i obilazak sela, vožnja biciklom, vožnja izletničkim

brodovima i posjećivanje kulturno-istorijskih spomenika na jezeru, usluge smještaja na

seoskom području sa mogućnošću učestvovanja u poljoprivrednim radovima, branju i

pravljenju vina i drugih proizvoda po kojim su crmnička i krajinska sela prepoznatljiva.

Prezentovati turistima običaje i kulturu tog kraja i uopšte upoznavanje sa načinom

njihovog života jer su još uvjek zadržali osobenosti koje mogu biti interesantne turistima.

4.5 Turistički proizvod destinacije Bar

Turistički proizvod predstavlja centralni instrument marketing miksa. Ukoliko

nije pozicioniran na odgovarajući način, ostali instrumenti marketing miksa ne mogu doći

do izražaja, odnosno kontraproduktivni su usljed kontraproduktivnosti samog proizvoda.

Rezultati, koje je crnogorski turizam ostvarivao u prethodnim decenijama su u pojedinim

fazama prilično slabi Uzroci za takvo stanje su objektivne (prirodne katastrofe, tranzicija,

ratovi u okruženju i sankcije međunarodne zajednice, NATO udari) i subjektivne prirode

(nizak turistički nivo domicilnog stanovništva, neodgovarajući nivo obrazovanja

kadrova).

Barsko turističko područje raspolaže sa kombinacijom različitih atraktivnosti,

roba i usluga, te dostupnosti. Na osnovu tih elemenata, uz efikasan i efektivan marketing

mix mogu se u narednom periodu postići značajni rezultati i privući novi konzumenti.

Turistički proizvod Bara mora imati odredjene karakteristike, po kojima će se

razlikovati od proizvoda drugih destinacija. Treba da sadrži jedan ili više oblika turizma,

za kojima postoji prepoznata tražnja, iskazana kroz želje i potrebe turista. Na drugoj

30

strani, treba da potencira one oblike turizma, za koje postoji resursna osnova izražena

prvenstveno kroz bogatstvo prirodnih i antropogenih vrijednosti, tj. prostornu i

vremensku komponentu.

Raznolikost oblika turističkog proizvoda utiče i na trajanje sezone u kalendarskoj

godini. Cilj optimalno valorizovanih i pozicioniranih oblika turizma sastoji se u činjenici,

da sezonom bude obuhvaćen što veći broj mjeseci u godini, jer se kvalitet turističkog

proizvoda ogleda upravo u što dužem vremenskom trajanju sezone. S obzirom, da svaki

oblik turizma karakterišu različiti periodi godine, svi oblici imaju svoju sezonu, odnosno

periode u kojima je turistički promet najizraženiji. Cilj predstavlja relativizacija sezone,

koncipiranjem turističkog proizvoda i njegovog marketinškog koncepta, koji će rezultirati

što dužim trajanjem sezone. Iz tog razloga, turistički proizvod Barske rivijere, treba da

sadrži one oblike, koji će svojim kvalitetom i atraktivnošću omogućiti trajanje sezone na

što veći broj mjeseci u godini.

4.6 Bar kao jedan od kulturnih centara Crne Gore

U Crnoj Gori grad Bar učestvuje velikim dijelom svojevrsnim kulturnim

karakterom. Prožimanje različitih civilizacijskih i kulturoloških motiva uslovili su razvoj

osobene kulture, koja adekvatnom primjenom postaje atraktivan turistički sadržaj.

Nosioci kulturnog života Bara su njegove instiucije kulture, a prije svih JP Kulturni

centar Bar. On kontinuirano proizvodi i manifestuje sadržaje kulture u različitim

segmentima, kroz likovnu, muzičku, pozorišnu, filmsku i književnu djelatnost. Festivali

kao svojevrsan vid manifestacine kulture umnogome u sebi sublimiraju navedene

djelatnosti, pa je tako Barski Ljetopis svakako najprepoznatljiviji i najkvalitetniji kulturni

sadržaj, odnosno svojevrsni kulturni proizvod namjenjen zahtjevnom, probirljivom gostu.

Kulturni centar ostvaruje svoju djelatnost kroz pet radnih jedinica. To su:

Zavičajni muzej-dvorac kralja Nikole, Galerija "Velimir A. Leković", Dom kulture

"Vladimir Popović Španac" , Biblioteka "Ivo Vučković" i Stari grad. Svi ti prostori su

tvorci i promoteri profilisanih kulturno-umjetnićkih sadržaja, a neki od njih - Zavičajni

muzej - dvorac i Stari grad primjeri oživljavanja i animacije živućom kulturom

autentičnih kulturnih vrijednosti. Dakle, kulturno-istorijski i umjetnički kompleks ili

cijeli jedan grad se artikuliše savremenim, aktuelnim kulturnim zbivanjima. Ujedno to su

31

i primjeri atraktivnog kulturnog proizvoda namjenjenog gostima visokih estetskih

standarda.Osim ljetnjih mjeseci, kada je kulturna ponuda i najintenzivnija, pokrivenost

kulturnim sadržajima ostatka godine nije zanemarljiva.

Slika br. 5. Barski ljetopis

Tu imamo i druge festivale kao što su: "Susreti po starom maslinom" (novembar),

"Festival djecijeg pozorišnog stvaralaštva Crne Gore" (april), "Internacionalni TV

festival" (oktobar), "Festival vina i ukljeve" (novembar-decembar), "Maslinijada"

(novembar-decembar), "Susreti poslenika kulture Crne Gore" (februar), "Dani

Mrkojevića"(avgust), "Medjunarodni šahovski turnir Sozina" (mart-april), "Crvene

kosulje" (jun), "Giter fest" (februar), "Dani Pristana" (oktobar-novembar),itd. , koji šire

trajanje sezone na svih dvanaest mjeseci u godini, što je i tendencija trajanja turističke

sezone. Sadržaji vise zabavnog, karaktera, kao sto su koncerti zabavne, pop-rok muzike

na atraktivnim gradskim lokacijama (novogodisnji koncert u centru grada), "Veče sa

zvijezdama" na gradskom šetalistu, koje organizuje TO Bar, svojevrsan je vid

manifestacionog kulturnog dešavanja, sa akcentom na zabavu, kroz potrebu stvaranja i

razvijanja kulturnih navika kod šire populacije, gdje bi se termin kulturnih odnosio

prevashodno na kulturu življenja.

Slika br. 6. Detalj sa Festivala vina i ukljeva

Škola za osnovno muzičko obrazovanje "Petar II Petrović Njegoš" i baletska

skola "Princeza Ksenija", takodje aktivno participiraju u kulturnom životu grada i

predstavljaju pojedinačno, medjusobno i u sadejstvu sa drugim institucijama kulture

promotere i proizvodjaće svojevrsnog kulturnog proizvoda namjenjenog kako domaćem

konzumentu, tako i potencijalnom gostu.

Kao što vidimo, sadašnje stanje kada je kultura u pitanju, je zadovoljavajuće, ali

daleko od željenog stanja. Kulturno-umjetničkih sadržaja imamo dovoljno, medjutim, oni

traže bolju anagažovanost u finalnom turističkom proizvodu. Potrebna je fleksibilnija i

intenzivnija sprega subjekata turizma i nosioca kulturnog života grada Bara. Ona

postoji,ali nije optimalno eksploatisana.

32

Slika br. 7. Detalj sa maslinijade

Uloga mas-medija je nezaobilazana, često i odlučujuća za praćenje odredjenih

kulturnih sadržaja, a time i eksploatisanja kulturno-turističkog proizvoda. Internet

predstavljanje putem web stranica, sa preciznim informacijama-pregledima kulturno-

umjetničkih dešavanja, neophodna je i podrazumijevajuća realnost savremenog kulturno-

turističkog poslovanja.

Slika br. 8. Dvor kralja Nikole

Nedovoljna je zastupljenost i rasprostranjenost propagandnog materijala,tipa

flajera i sl., po hotelima, pansionima, privatnom smještaju, restoranima, turističkim

agencijama, kafeima itd., koji na jasan i koncizan način obavještavaju potencijalnog gosta

o sadžajima kulture, mjestu dešavanja, tajmingu itd.

Može se zaključiti da kultura komplementarno participira u opštoj turističkoj

ponudi grada. To svakako, nije na željenom i mogućem nivou. Bar ima, kada je kultura u

pitanju, šta da ponudi potencijalnom gostu. Potrebno je profesionalno i adekvatno ostalim

parametrima turističkog poslovanja, plasirati odredjene sadržaje kulture, odnosno,

kulturno-turistički proizvod učiniti na optimalan način dostupnim gostima.

4.7 Potencijali za razvoj različitih vidova turizma na teritoriji opštine Bar

Teritorija opštine Bar treba da se razvija koristeći sve prednosti mora, klime,

kulturno istorijskog nasleđa i izuzetnih pejzaža. Trenutno su afirmisani sledeći vidovi

turizma:26

Kupališni turizam je glavni motiv dolaska većine domaćih ( ex-Yu) i stranih

turista, koji su nižih platežnih moći i koji su tolerantni na određene nedostatke u

ponudi i kojima je dovoljna ponuda koja se sastoji iz sunca, mora i plaže sa

26 Studija o razvoju turizma u opštini Bar, grupa autora, Fakultet za turizam Bar, MTS, 2008., str. 107.

33

jednostavnim sadržajima upotpunjena kulturno - istorijskim vrijednostima.Pored

stacionarnih gostiju veliko interesovanje za Barsku rivijeru predstavlju dnevni

izletnici naročito iz Podgorice, a u danima vikenda i iz sjevernih opština države

koji vožom ili privatnim automobilima dolaze na jednodnevne izlete. Najčešće u

Sutomore. Stavljanjem u funkciju tunela Sozina ovaj trend je iz godine u godinu u

porastu. Glavni resurs ovog vida turizma je morska obala u prvom redu plaža, od

čijeg kapaciteta i vrijednosti u najvećoj mjeri zavisi kapacitet ponude.

Slika br.9. Veliki pijesak

Izvor:Bar, publikacija TO Bar

Opština Bar raspolaže sa jedanaest plaža ukupne dužine od oko 9 km i površine

od oko 21,3 hektara. Kapacitet plaže po dužini je oko 30.000 korisnika ( 0.3 m po

kupaču ), a po površini oko 53.000 korisnika ( 4 m2 po kupaču ). Najveće i po

prirodnim karakteristikama najkvalitetnije plaže su Sutomore ( 1.440 m i 5,84

ha ), Čanj ( 1.100 m i 5,55 ha ), Veliki pjesak ( 380m i 1,27 ha ), Maljevik ( 330

m i 0,12 ha ), Utjeha ( 200m i 0,52 ). Manjeg kvaliteta plaže su Šušanj ( 1 aaom i

5,5 ha ) i gradska plaža ( 750 m i 2,1 ha ).27

Slika br. 10. Kraljičina plaža

Izvor: www.bar.me

Najatraktivnije su male plaže teško pristupačne poput Kraljčine plaže kod Čanja.

Plaže kao glavni resurs su na žalost zapuštene i neuređenje, pritisnute izgradnjom

smještajnih i pratećih kapaciteta.

Slika br. 11. Plaža Utjeha

Morska voda je sve zagađenija direktnim ili posrednim izlivanjem otpadnih voda.

Na plažama se nedovoljno uklanja smeće, nema dovoljno sanitarnih objekata i

tuševa, nedovoljan je broj spasilačkih službi.

27 Bar, publikacija TO Bar 2008. str. 7.

34

Sportsko- rekreativni turizam nije adekvatno razvijen. U gradu postoje sportski

klubovi za vodene i kopnene sportove ali oni nisu jače integrisani u turističku

ponudu prvenstveno zbog materijalnih i tehničkih uslova, slabog trenerskog kadra

u gotovo svim sportovima, naročito u kopnenim dvoranskim, kao i rezultata koje

ostvaruju na takmičenjima. Bez dovoljno uređenih terena i zatvorenih objekata ne

mogu se očekivati značajniji efekti ovog vida turizma jer stvaranjem uslova i

izgradnjom sportske infrastrukture stvaraju se uslovi za dolazak sportista na

pripreme i ekonomsku valorizaciju i eksplataciju objekata. Danas u Bar dolaze

sportske ekipe na pripreme naročito u proljećnjem periodu ali njihov broj je mali i

nesrazmjeran potencijalu kojeg Bar ima za ovaj vid turizma. Po odredbama Gup-a

sadržaji sporta i rekreacije će biti koncipirani sledećim sadržajima: uređenje oko

12 km plaža, izgradnja otvorenih i zatvorenih bazena, izgradnja i uređenje

rekreativnih kapaciteta u okviru planiranih sadržaja kompleksa sportova na vodi

na obalnom području od luke do ušća rijeke Željeznice, koji bi se sastojali iz

terminala klubova za jedriličarstvo, skijanja na vodi, motonautike, vaterpola,

sportskog plivanja, sportskog ronjenja, rentiranje i servis plovnih vozila. Izgradnja

i uređenje sportskog kompleksa za kopnene sportove koji bi se izmjestio sa

postojeće lokacije i napravio u zaleđu u selu Župci. Izgradnja sportskog centra u

Sutomoru na lokaciji Zagrađe i manjeg sportskog centra u Čanju na lokaciji

Mišići. Izgradnja i uređenje glavnih izletničko - šetališnih staža duž cijele Barske

rivijere koje bi u svom sastavu imale šetališne, pješačke, biciklističke i trim staze

naročito u oblasti planine Rumija i Sutorman i u selima oko Skadarskog jezera.

Manifestacioni turizam je vrlo značajan za sadržajno obogaćivanje ljetnje ponude

ali i za život grada van glavne ljetnje sezone. Postoji devet tradicionalnih

kulturnih i sportskih manifestacija od kojih pet u ljetnjoj sezoni koje smo već

pomenuli to i na Skadarskom jezeru četri manifestacije i to dvije ljeti Festival

vina i ukljeve i Crmničke sportske igre i dvije zimi Susreti poljoprivrednika,

vinogradara, voćara i pčelara u Virpazaru i dan ekologije turizma i kulture u

Murićima.

Slika br.12. Detalj sa Barskog ljetopisa

Izvor: www.bar.me

35

U ljetnjoj sezoni je potrebno uvesti nove manifestacije kulturno-zabavnog i

sportsko-rekreativnog sadržaja radi obagaćivanja ponude.

Tranzitni turizam je vezan pretežno za ljetnji period kada su glavna turistička

kretanja. Uslovljen je pogodnostima za nautički turizam kao i funkcionisanjem

luke, željeznice i autobuskog saobraćaja čiji putnici prelaze preko Bara i Barske

rivijere prema Budvi i Boki Kotorskoj i Ulcinju. Gradski sadržaji su nedovoljno

prilagođeni i motorizovanim i nemotorizovanim turistima jer ne postoji dovoljno

parking prostora, tehničkih servisa, nedostatak info punktova, signalizacije,

adekvatnog rasporeda trgovinskih i ugostiteljskih sadržaja.

Nedovoljno afirmisani ili valorizovani su sledeći vidovi turizma koji imaju realan

potencijal za dalji razvoj u upotpunjavanje i proširivanje turističke ponude: 28

Nautički furizam treba da predstavlja jedan od favorizovanih vidova turizma zbog

čega razvoj ovog vida turizma treba posebno potencirati i stimulisati s obzirom na

prirodne i antropogene vrijednosti, pogodnosti morske i jezerske obale, nautičko-

prometni položaj Bara, stalno rastuću tražnju a naročito zbog ekonomskih efekata

koji se ostvaruju masovnijom realizacijom ovog vida turističkog prometa.

Slika br. 13. Marina Bar

Izvor:Bar, publikacija TO Bar

Zbog prirodnih karakteristika dijela obale koji je zaštićen brdom Volujica od

vjetrova i mora, barsko priobalje je pogodno mjesto za lociranje marine i drugih

nautičkih objekata. Postojeća manina je locirana u blizini lučkog kompleksa.

Obuhvata površinu od 15 ha i posjeduje sve prateće sadržaje. Povećanjem

standarda stanovništva i sve većim otvaranjem crnogorskog primorija stranim

tržištima kapacitet 400 komercijalnih vezova postojece marine je prevaziđen. Na

osnovu toga se predlaže da se na postojećoj marini kompletiraju svi radovi

(predviđaju se novi gatovi ) .Izgradnja nove marine koja bi bila smještena na ušću

rijeke Željeznice i bila bi slične veličine kao postojeca marina, uz vođenje računa

o prostoru koji će se ostaviti za manevrisanje brodovima koji uplovljavaju u luku.

Marina bi bila dobro povezana sa centrom grada preko novoplanirane

28 Studija o razvoju turizma u opštini Bar, grupa autora, Fakultet za turizam Bar, MTS, 2008., str. 209.

36

saobraćajnice koja bi išla tokom rijeke Željeznice. Jedna marina manjeg

kapaciteta bi se trebala izgraditi u Sutomorskom zalivu koji bi podmirila potrebe

Sutomora i okolnih naselja.

Poslovni turizam je u ranijem periodu predstavljao značajan segment turističke

ponude grada Bara, prateći razvoj grada. A danas je osjetno smanjen ,razlozi za to

su višegodišnje sankcije, ratovi na prostorima bivše Jugoslavije, NATO

bombardovanje koje se negativno odrazilo na privredni život grada a samim tim i

na dolazak poslovnih ljudi. Ponuda za slobodno vrijeme poslovnih ljudi koji dođu

u Bar i čije su platežne mogućnosti obično iznad prosjeka nije bliže

specijalizovana te se ovi posjetioci sami snalaze da upotpune svoje slobodno

vrijeme. Budući razvoj Bara u svim pravcima ce privlačiti sve veći broj poslovnih

ljudi za koje bi trebalo kreirati program turističke ponude. Hotel Princess je jedini

hotel sa 4* i koji može svojim sadržajima i uslugamaa koje nudi zadovoljiti

poslovne ljude.

Kongresni turizam predstavlja oblik turizma koji se svrstava među

najprofitabilnije oblike turizma. Razlog takvog stava leži u činjenici da je ovaj

oblik turizma aktivan tokom cijele godine. Za kongresni turizam nepohodna je

izgrađenost infrastrukture, koju karakterišu savremene kongresne dvorane

opremljene svim neophodnim tehničkim sadržajima ( sinhrono prevođenje,

monitori, druga tehnička pomagala, novinsko ,elektronsko i tv izvještavanje ). U

Baru jedini hotel koji ima uslove za ovaj vid turizma je hotel Princess. U

gradskom jezgru na području naselja Topolica trebalo bi izgraditi još hotela koji

će svojim kvalitetom i sadržajem svoje ponude uz adekvatan marketing mix

omogućiti ostvarivanje punogog potencijala ovakvog vida turizma.

Kulturni, istorijsko-spomenički turizam u ponudi Barske rivijere je zapostavljen.

Bar ima značajno kulturno istorijsko nasledje. Najvažniji spomenik kulture je

Stari grad u Starom Baru. Nalazi se u dosta zapuštenom i ruiniranom stanju.

Trebalo bi ga restaurirati i zaštititi od daljeg propadanja. Ovaj kompleks bi trebalo

revitalizirati i turistima učiniti dostupnim i prije svega privlačnim za posjete. U

njemu se mogu vidjeti istorijski i religijski spomenici svih ovih civilizacija kao

npr. džamija, crkve, kuće i hrišćanskog i turskog arhitektonskog stila, ulice koje

su kaldrmisane, čuveni starobarski pazar. U Starome gradu bi trebalo obnoviti

37

zanate koji su danas zaboravljeni (kujundžijski, kovački, obućarski i drugi).

Najveći dio kulturnih aktivnosti je vezan za Kulturni centar. U njegovom sastavu

se nalaze Dom kulture, Narodna biblioteka i čitaonica , Zavičajni muzej,

Umjetnička galerija i Stari grad Bar. Registrovanih i kategorizovanih nepokretnih

spomenika kulture na području barske opštine ima 32.

Seoski, eko lovni i ribolovni turizam je nerazvijen iako postoje izuzetni uslovi u

selima na obali i bližem zaleđu Skadarskog jezera, posebno u Crmnici. Eko-

turizam za sve brojniju i specijalizovanu tražnju nije posebno organizovan sem

dijelom u okviru izleta, ali ima izuzetne potencijale na Skadarskom jezeru, gdje bi

se u turističku ponudu moglo uvrstiti posmatranje ptica, eko ribolov u

kombinacijom sa smještajem i etno motivima seoskog turizma.

Slika br. 14. Ambijentalno selo Godinje

Ribolovni turizam na jezeru i lovni na jezeru i u planinskom zaleđu kojim

upravlja JP Rumija su značajne šanse za razvoj ovih krajeva i uvođenje u

zvaničnu turističku ponudu uz ograničenja koja se moraju nametnuti kako bi se

zaštitile biljne i životinjske vrste. Takođe treba stimulisati proizvodnju eko hrane

u zaleđu i selima koji imaju veliku potencijal i raznim mjerama kako bi se i taj

kraj razvio i domicilno stanovništo osjetilo ekonomske benefite.

Slika br. 15. Skadarsko jezero

Pravci budućeg razvoja turizma u Baru moraju biti orjentisani ka nautičkom, lovno -

ribolovnom, sportsko - rekreativnom, MICE, seoskom i eko turizmu. Uz sve navedeno

Barska rivijera za svoj turistički u ukupni privredni razvoj treba iskoristiti i izuzetno

povoljan političko - investicijski momenat koji Crna Gora od obnove državnosti ima u

svijetu.

38

ZAKLJUČAK

Praksa turističkog poslovanja u našoj zemlji pokazala se nedovoljno efikasnom

prije svega zbog nemogućnosti odgovora na tržišne zahtjeve. Takvu praksu je

karakterisao: relativno mali broj posjetilaca, relativno mali prihod koji se ostvaruje,

dominantna proizvodna orijentacija, skromno znanje upravljačke strukture o metodama i

tehnikama marketinga, mali budžet za promotivne aktivnosti i dr. Poslujući u takvom

okruženju naši turistički subjekti su se našli u nezavidnoj poslovnoj situaciji.

Literatura iz područja turizma, posebno ona marketinške orjentacije, i to naročito

poslednjih desetak godina, pruža značajne informacije o očekivanim trendovima u

nastupajućem dugoročnom razdoblju. Ujedno, iz ove literature, kao i iz drugih izvora,

mogu se apostrofirati one dugoročne promjene koje već od ovog trenutka, a posebno će

39

to vrijediti u budućnosti, oslikavaju turizam potpuno novim bojama i u osnovi znače

obogaćivanje njegovog sadržaja.

Kao prvo, misli se na važnije očekivane, a onda i posebne segmente potražnje i

prilagodjavanje ponude. U tom kohtekstu, apostrofirani su: vremenski zakup smještajnih

kapaciteta, stimulativna putovanja, tematski parkovi i kompjuterizacija, kao značajni

megatrendovi koji obogaćuju sadržaje turističke destinacije i koji će imati uticaja na

upravljanje marketing aktivnostima u vremenu koje dolazi.

Strategija turizma u velikoj mjeri preferira razvoj raznih vidova i oblika

selektivnog turizma. U tome vrlo značajno mjesto imaju primorska područja, kako

afirmisana tako i neafirmisana, medju prvima opština Bar. U dugoročnim razvojnim

opredjeljenja nužno se treba orijentisati, umjesto na masovni, na razvoj kvalitetnog

turizma, zasnovanog na evropskim standardima kvaliteta i na očekivanim zahtjevima

relevantnih segmenata turističke tražnje. To podrazumijeva potrebu da se u procesima

ravitalizacije postojećih i izgradnje novih kapaciteta uvede široka lepeza kvalitetnih

turističkih usluga i atraktivnih programskih sadržaja, kao što su programi odmora za

svako godišnje doba, ekološki programi sa ponudom ekološke hrane, programi

kvalitetnog sporta i rekreacije, specifični kombinovani programi na relaciji more-rijeka-

jezero, planina.

Godine 2020. godine, Crna Gora bi trebala biti turistička destinacija sa ponudom

tokom cijele godine, sa živopisnim pejzažima i zaštićenim biodiverzitetom. Isto tako

treba podjednako nuditi raznolikosti i visoki kvalitet, koji su usmjereni na zadovoljavanje

potreba svakog pojedinačnog turiste. Ključna je raznolikost visokokvalitetnih hotela,

rizorta i drugih vrsta smještajnih kapaciteta. Svi bi trebali biti međunarodno konkurentni i

specijalizovani su u svom segmentu u skladu sa kretanjima koja preovladavaju na

tržištu.29

Osim izuzetnih, atraktivnih plaža, Bar bi trebao postati poznat po jedinstvenim

sofisticiranim objektima za razne, trenutno neafirmisane vidove turizma, što će ojačati

njegov međunarodni ugled. Diversifikacija ponude, visoki standardi, kvalitet obuke i

usluga, po i dalje konkurentnim cijenama, značajno bi povećali zaposlenost, prihode

pojedinaca i životni standard. Istovremeno, strategijom konzistentnog kvaliteta treba

smanjiti je pritisak u periodu jul-avgust. I konačno, cijela Crna Gora bi prerasla u

29 Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020. godine

40

visokokvalitetnu destinaciju sa strogo zaštićenim prirodnim i kulturnim karakteristikama,

koje garantuju privlačnost zemlje u budućnosti i očuvanje resursa za buduće generacije.

Popis tabela

Tabela br. 1. Najznačajnije turističke destinacije svijeta prema broju međunarodnih

dolazaka

Tabela br. 2. Putovanja i dolasci turista po regionima 1950-2020.

Popis slika

Slika br.1. Bar – Šušanj

Slika br.2. Stara maslina

Slika br.3. Strari Bar

Slika br. 4. Čanj

Slika br. 5. Barski ljetopis

Slika br. 6. Detalj sa Festivala vina i ukljeva

Slika br. 7. Detalj sa maslinijade

41

Slika br. 8. Dvor kralja Nikole

Slika br.9. Veliki pijesak

Slika br. 10. Kraljičina plaža

Slika br. 11. Plaža Utjeha

Slika br.12. Detalj sa Barskog ljetopisa

Slika br. 13. Marina Bar

Slika br. 14. Ambijentalno selo Godinje

Slika br. 15. Skadarsko jezero

Literatura i drugi izvori

1. Bakić O., Marketing menadžment turističke destinacije, Čigoja štampa, 2005.2. Dulčić A., Turističke agencije - poslovanje i menadžment, EKOKON d.o.o, 2005.3. Mihailović B., Marketing u turizmu - Principi za menadžment, Fakultet za turizam i

hotelijerstvo Kotor, 2005.4. Miranović Anastazija, Pravci razvoja kulturnog turizma Bara, 2008.5. Pasinović, Milenko M, Menadžment prirodnih i kulturnih resursa, FHT Bar, 2006.6. Unković S., Zečević 8., Ekonomika turizma, Ekonomski fakultet u Beogradu, 2004.7. Koncul N., Položaj turizma u globalnim integracijskim procesima, "Naše more"

51(5-6)/2004.8. Vučetić A., Perspektive razvoja inostranog turizma u Crnoj Gori na pragu trećeg

milenijuma, Ekonomski anali, 1999, vol. 43, br. 1429. Studija o razvoju turizma u opštini Bar, grupa autora, Fakultet za turizam Bar, MTS,

2008.10. Mjesečni statistički pregled, Zavod za statistiku, Podgorica, 2008.11. Statistički godišnjak Republike Crne Gore, 2006.12. Ministarstvo turizma Crne Gore (2008) Politika i strategija razvoja turizma Crne Gore

do 2020. godine

42

13. Generalni urbanistički plan Bara do 2020, Institut za arhitekturu i urbanizam Srbije, Beograd Bar, jun 2007

14. Bar, publikacija TO Bar 2008.15. WTO (1998) Tourism Vision - executive summary.16. WTO, World Overview and Tourism Markets, jul 200517. http://caffemontenegro.info , Bar, grad sadrzajne ponude18. http://www.visitbar.org/indexpodaci.html 19. http://www.world-tourism.org 20. http: // www.bar.me 21. http://www.vlada.cg.yu

43