547

ตวอยางผลการด าเนนงานสนองพระราชด ารในกจกรรมของ อพ.สธ. ของหนวยงานทรวมสนองพระราชด าร ในปงบประมาณ 2557

กจกรรมท 4 กจกรรมอนรกษและใชประโยชนพนธกรรมพช

ด ำเนนงำนโดยองคกำรสวนสตวในพระบรมรำชปถมภ งานศกษา วจย ทางดานชววทยาโมเลกลของพชและสตว (Plants DNA and Animals

DNA) หนวยงานทรบผดชอบ สวนสตวเปดเขาเขยว องคการสวนสตวในพระบรมราชปถมภ 1. งานวจยดเอนเอพชและสตว ศกษา และจดท าลายพมพดเอนเอ (DNA Fingerprint) พชสมนไพร พชอาหารสตว เพอการอนรกษพนธกรรมพชจากถนอาศยเดม เพอการใชประโยชนอยางยงยน 1.1 งานศกษา DNA Fingerprint พช

“การจดท าลายพมพดเอนเอของหนอนตายหยาก Stemoma sp. ในพนทปกปกพนธกรรมพช โครงการ อพ.สธ.-สวนสตวเปดเขาเขยว โดยใชเทคนค ISSR”

ผลการศกษา การศกษา และจดท าลายพมพดเอนเอของหนอนตายหยาก Stemona sp. พนทในพนทปกปกพนธกรรมพช โครงการ อพ.สธ. -สวนสตวเปดเขาเขยว โดยใชเทคนค ISSR ท าการเกบตวอยางในพนทปกปกในเสนทางศกษาธรรมชาต 2 เสนทาง คอ เสนทางศกษาธรรมชาต และเสนทางศกษาธรรมชาตดานมะกอก น ามาท าการเพาะช า เพอใหไดตวอยางใบในการสกดดเอนเอและเพอใชเปนตวอยางอางองตอไป เสนทางละ 15 ตวอยาง และท าการเกบตวอยางไปแลวทง 2 เสนทางจ านวน 30 ตวอยาง หลงจากนนท าการสกดดเอนเอตวอยางทงหมด 30 ตวอยางและท าการตรวจสอบปรมาณดเอนเอและจดท าลายพมพดเอนเอใน primer ท 1 คอ UBC811

ตวอยางทน ามาเพาะช าในกระถางเพอสกดดเอนเอ

548

1.2 งานศกษา DNA Fingerprint สตว “ลายพมพดเอนเอ แยทปลอยคนธรรมชาต (Leiolepisbelliana) ในพนทโครงการ อพ.สธ.-ทร.

อ.สตหบ และพนทโครงการ อพ.สธ.- สวนสตวเปดเขาเขยว อ.ศรราชา จงหวดชลบร โดยเทคนค ISSR” ผลการศกษา ท าการศกษาลายพมพดเอนเอ (DNA Fingerprint) ของทปลอยคนธรรมชาต (Leiolepisbelliana) ในพนทโครงการ อพ.สธ.-ทร. อ.สตหบ และพนทโครงการ อพ.สธ.-สวนสตวเปดเขาเขยว อ.ศรราชา จงหวดชลบร โดยเทคนค ISSRโดยท าการเกบตวอยางเนอเยอจากการท าเครองหมาย กอนปลอยคนธรรมชาต (toe clip) ท าการรกษาสภาพตวอยางใน 95 % absolute alcohol ท าการสกดดเอนเอ (DNA extraction) โดยท าโดดแปลงจากวธการของ Hill (1996) ท าการสกดดเอนเอแลวเสรจในตวอยางทปลอยคนธรรมชาตทงหมด 52 ตวอยาง เพอท าการตรวจสอบปรมาณดเอนเอทสามารถน ามาจดท าลายพมพดเอนเอตอไป ท าการคดเลอกไพรเมอรทสามารถใหลายพมพดเอนเอทชดเจนและไพรเมอรดงกลาวสามารถทจะใชในการเพมจ านานดเอนเอกบตวอยางแยทกตว โดยในการศกษาครงนใชไพรเมอรUBC ชดท 9 ในการจดท าลายพมพดเอนเอ และจากการคดเลอกไพรเมอรจ านวนทงหมด 60ไพรเมอร พบวาไพรเมอรUBC807 UBC8010UBC813UBC814 UBC822 UBC823UBC824UBC840 UBC844และ UBC854 สามารถใหลายพมพ ดเอนเอทชดและสามารถเพมจ านวนดเอนเอใหกบแยทกตวได และการจดเกบขอมลแถบดเอนเอแตละไพรเมอรอยในขนตอนของการจดท าลายพมพและด าเนนการตอไป

ตวอยางไพรเมอรทคดเลอกและสามารถใหแถบสามารถใหลายพมพดเอนเอทชดเจน

จดท าลายพมพดเอนเอโดยการคดเลอกจากคณภาพดเอนเอทเหมาะสมและปรมาณมากพอในการจดท าลายพมพ โดยเรมตนท primer ตวท 1 ทคดไดคอ UBC807 และตองด าเนนการจดท าลายพมพจนแลวเสรจ

549

ด ำเนนงำนโดยกรมพฒนำกำรแพทยแผนไทยและกำรแพทยทำงเลอก โครงการพฒนาศกยภาพการแปรรปวตถดบสมนไพรใหไดมาตรฐานรองรบการเขาส

ประชาคมอาเซยน วตถประสงค

1. เพอวจยและพฒนาผลตภณฑ Champion product และเผยแพรผลงานสประชาชนและกลมผประกอบการอยางทวถง

2. เพอทดสอบประสทธภาพและควบคมคณภาพผลตภณฑ Champion product 3. เพอก าหนดสารมาตรฐานเพอใชควบคมประสทธภาพต ารบยาและผลตภณฑสมนไพร

Champion product 4. เพอสรางความรวมมอระหวางมหาวทยาลยและภาคเอกชนในการพฒนางานวจยเปนทยอมรบ

ตามมาตรฐานสากล 5. เพมขดความสามารถในการแขงขนของกลมผประกอบการเอกชน มการสงออกผลตภณฑ

สมนไพรไทยเพมขน และเพมรายไดใหกบประชาชน 6. เกดการเผยแพรงานวจยสมนไพร และผลตภณฑสมนไพร สประชาชน เพอเปนแนวทางในการ

พฒนาตอยอดการพฒนาผลตภณฑสมนไพรเชงพาณชย เปาหมาย

1. มผลตภณฑสมนไพร Champion product ทไดมาตรฐาน มคณภาพ 2. สงเสรมการใชผลตภณฑทมสมนไพรกวาวเครอขาว บวบก กระชายด า เปนสวนประกอบ 3. มงานวจยทางดานคลนกของต ารบผลตภณฑ Champion Product 4. ต ารบผลตภณฑมความนาชอถอนาใช

ผลผลตและตวชวด ผลผลต

1. เกดผลตภณฑสมนไพรกระชายด า กวาวเครอขาว และบวบกทมมาตรฐาน 2. มหนวยงานภาคเครอขายผรบผดชอบในการพฒนาและประชาสมพนธผลตภณฑสมนไพร

Champion Product 3. เกดองคความรการพฒนาผลตภณฑสมนไพรเพอถายทอดสกลมผประกอบการ

ตวชวด เชงปรมาณ

1. ผลตภณฑเวชส าอาง อยางนอย 2 ชนด 2. ผลตภณฑเครองดมและผลตภณฑเสรมอาหาร อยางนอย 2 ชนด 3. นทรรศการวชาการเพอเผยแพรองคความรการพฒนาผลตภณฑสมนไพร อยางนอย 2

ครง เชงคณภาพ

1. รอยละของสวนแบงการตลาดของผลตภณฑสมนไพรไทยเพมมากขน 2. รอยละของประชาชนไดใชผลตภณฑสมนไพรทมมาตรฐานอยางทวถง 3. ประชาชนมสขภาพด เกดความเชอมนและหนมาใชผลตภณฑสมนไพรและยาแผนไทยเพม

มากขน

550

4. รอยละงานวจยสมนไพร และผลตภณฑสมนไพร (ResearchCenter) เปนทยอมรบในระดบนานาชาตเพมมากขน

ผลการด าเนนงาน เกดผลตภณฑสมนไพรตนแบบ เพอถายทอดเทคโนโลยสกลมผประกอบการ จ านวน 5 ชนด ดงน

1. ผลตภณฑเครองดมกระชายด า ผสม bee pollen เปนการพฒนาเครองดมเพอใหพลงงานและลดการสญเสยเกลอแรโดยเปนการรวม 2 สรรพคณของสมนไพร 2 ชนดดวยกน คอ bee pollen โดยบพอลเลนผลตภณฑจากเกสรผง มคณสมบตชวยสงเสรมก าลงความอดทนและพลงงานเนองจากเปนอาหารเสรมทใหพลงงานซงรางกายสามารถน าไปใชไดอยางรวดเรว เสรมการท างานของระบบภมคมกนในรางกาย ( Immune System) สงผลใหรางกายตอสกบเชอโรคไดดขน นกวทยาศาสตรยอมรบวารางกายของเราจะท างานไดอยางด จ าเปนตองไดรบสารอาหารเพมเตมนอกเหนอจากโภชนาการพนฐานทเรารบประทานกนประจ ารางกายยงตองการสงทเรยกวา "จลโภชนาการ"และกระชายด า ซงมคณสมบตเพอพลงก าลงและความทนทาน โดยเครองดมไดรบการพฒนาใน 2 รปแบบคอ แบบผงพรองชง และแบบเครองดมน าส าเรจรป

2. ผลตภณฑนมผงผสมกวาวเครอขาว สตรผสมชตและผสมบตเตอร

เปนการพฒนาเครองดมเพอผสงอายวยหมดประจ าเดอน เพอลดปญหากระดกพรนโดยการใชสรรพคณของกวาวเครอขาว ซงสตรผสมชตและผสมบตเตอรจะมคณสมบตคลาย ๆ กน คอ ชตและบตเตอรจะชวยในการดดซมของกวาวเครอขาว นอกจากนสตรชตเองยงมสวนชวยในเรอง building block ของ amino acid ในการสรางกระดกอกดวย

551

3. ครมกวาวเครอขาวผสมมะหาด สวนผสมและการเตรยม

Phase สารเคม เปอรเซนตการใช

(%) หนาท

A

โซเดยม โพลอะครายเลท (SODIUM POLYACRYLATE)

1.20 สารสรางความหนด, สารชวยประสานน า

และน ามน

ไดคาปรลล อเทอร (DICAPRYLYL ETHER)

3.00 สารท าใหผวออนนม

มเนอราล ออย 70 (MINERAL OIL 70)

4.00 สารท าใหผวออนนม

กลเซอรน 99.5% (GLYCERIN 99.5% USP)

4.00 สารชวยใหซมสผวไดด

B

ดเอมดเอม ไฮแดนโทอน (DMDM HYDANTOIN)

0.60 สารกนเสย

น า (DEIONIZED WATER) 86.70 น าสะอาด โซเดยม สเตยโรอล กลตาเมท(SODIUM STEAROYL GLUTAMATE)

0.20 EMULSIFIER

C น าหอม (PERFUME) 0.30 หวน าหอม สารสกดกวาวเครอขาวและมะหาด ตามความเหมาะสม

Sodium polyacrylate Dicaprylyl ether Mineral oil 70 Glycerin 99.5%

DMDM Hydantoin Deionized water Sodium stearoyl glutamate

Phase A Phase B

กวนใหเขากน

ผสม

เตมน าหอม (Phase C)

552

1. น าสวนผสมใน Phase A มาผสมรวมกน และกวนใหเขาเปนเนอเดยวกน ทอณหภมปกต แลวพกไว 2. น าสวนผสมใน Phase B มาผสมรวมกน และกวนใหเขากนเปนเนอเดยวกน ทอณหภมปกต แลวพก

ไว 3. น า Phase A และ Phase B มารวม และกวนใหเขากน 4. เตมกลนน าหอมตามความตองการ หมายเหต: สตรดงกลาวขางตน สามารถน าไปปรบปรง เปลยนแปลงไดตามความเหมาะสม

4. โลชนกระชายด าผสมบวบกและฟกขาว สวนผสมและการเตรยม

Phase สารเคม เปอรเซนตการใช

(%) หนาท

A น ากลน (DI WATER) 77.30 B น ามนมะพราว (virgin coconut oil) 2.70 น ามนบ ารงผว

เชย บตเตอร (Shea butter) 1.40 ชวยใหผวเรยบเนยน สเตยรก เอซด (Stearic acid) 6.50 เพอเพมความเขมขนใน

เนอครม ซทล แอลกอฮอล (Cetyl Alcohol) 2.70 ท าความสะอาดและท าให

ผวนม ไอโซ โพรพล ไมรสเตท 2.70 ท าใหโลชนซมผวเรว (Isopropyl myristate (IPM)) ทวน 20 (Tween 20) 5.40 ประสานน ากบน ามน

C น าหอม (Fragrance) 0.65 น าหอม ดเอมดเอม ไฮแดนโทอน (DMDM Hydantoin) 0.60 สารกนเสย สารสกดกระชายด า, บวบกและฟกขาว ตามความเหมาะสม

553

1. น า Phase A ใสภาชนะทนความรอน และน าไปตงไฟทอณหภม 70 องศาเซลเซยส 2. อกหมอหนงใหน าสวนผสม Phase B ใสในภาชนะทนความรอน น าไปตงไฟใหละลาย 3. น าสวนผสมขอ 1 และ ขอ 2 เทใสภาชนะส าหรบกวน จะมลกษณะคลายน านม 4. ปนใหเนอครมเขากนเรอยๆ จนอยตว 5. เตม Phase C ลงไป กวนใหเขากนเลกนอย หมายเหต: สตรดงกลาวขางตน สามารถน าไปปรบปรง เปลยนแปลงไดตามความเหมาะสม

5. คอกเทลสมนไพรสตรกระชายด า สวนผสมและการเตรยม

สวนผสม สดสวน

ยาดองสมนไพรกระชายด า 14%

น า 51%

น าผง 11%

กรดซตรก 0.16%

น าผลไมเขมขน 23.84%

ผสมทกอยางและกวนผสมใหเขากน

554

ผลงานการศกษาและพฒนาผลตภณฑสมนไพรของกองยาแผนไทยและสมนไพรดงกลาว ไดน าไปเผยแพรประชาสมพนธสกลมประชาชนและผประกอบการ ณ งานมหกรรมสมนไพรแหงชาตครงท 11 ระหวางวนท 3-7 กนยายน 2557 ซงกองยาแผนไทยและสมนไพรไดรวมจดนทรรศการเผยแพรความรเกยวกบเทคโนโลยการพฒนาผลตภณฑสมนไพรตนแบบเพอใหผประกอบการและประชาชนไดทดลองใช พรอมทงมนกวจยคอยใหค าปรกษาแกผสนใจตลอดงาน การจดงานในครงนไดรบความสนใจจากกลมผประกอบการ ประชาชน นกเรยน นกศกษาเปนอยางมาก สวนใหญเมอไดทดลองใชหรอชมผลตภณฑบางชนดแลวรสกถงความแตกตางจากผลตภณฑสมนไพรทวไป จงเขามาปรกษาทมนกวจยเพอขอค าแนะน าเพมเตมเนองจากตองการน าความรไปตอยอดผลตภณฑสมนไพรของตนใหมคณภาพและเพมทางเลอกใหแกผบรโภคมากขน

ภาพกจกรรมการจดนทรรศการวชาการภายในงานมหกรรมสมนไพรแหงชาตครงท 11

ระหวางวนท 3-7 กนยายน 2557 ณ อมแพค เมองทองธาน

ปญหาอปสรรคการด าเนนงาน สมนไพรบางชนดมชวงเวลาในการเกบเกยว ท าใหการสกดวตถดบสมนไพรทมคณภาพเพอน ามาพฒนาผลตภณฑเกดความลาชา ด ำเนนงำนโดยองคกำรสงเสรมกจกำรโคนมแหงประเทศไทย

โครงการวจยและพฒนาผลตภณฑโยเกรตผสมแยมมะเกยง หลกการ

อ.ส.ค.มนโนบายใหมการด าเนนการพฒนาผลตภณฑใหมตามแนวโนมความนยมอาหารบ ารงสขภาพ (Functional Foods) เนองจากผบรโภคมความใสใจเรองสขภาพมากขน และมการเปรยบเทยบสตรผสม เพอเพมชองทางการตลาดและแขงขนกบคแขง จงมความจ าเปนตองพฒนาผลตภณฑและทดลองผลตใหเปนทยอมรบของผบรโภค เมอไดสตรทเหมาะสมแลวจงน ามาศกษาคณคาทางโภชนาการและการเปลยนแปลงระหวางการเกบรกษา

มะเกยงเปนพชพนเมองชนดหนง ทอนรกษตามโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร (อพ .สธ.) พระราชทานอนญาตใหด าเนนการ ทงนเนองจากปจจบนตนมะเกยงไดถกโคนลมเพอใชพนทในการกอสรางบานเรอน ทอยอาศย หรอใชเนอไมออนปานกลาง ผวเรยบมลวดลายเลกนอยไปท าเครองเรอน กลองใสเครองประดบ และไมแกะสลก เปนตน

555

คณคาทางโภชนาการของผลมะเกยงเปนสงทนาสนใจทควรท าการศกษา เนองจากเปนพชวงศเดยวกบลกหวาทมผศกษาหลายคน พบวาลกหวามฤทธในทางยาหลายๆดาน จากการศกษาเบองตนพบวามสารกลม ฟลาโวนอยด(Flavonoids) ซงจดเปนสารประกอบฟนอลก เชน Resveratrol จากการศกษาทางการแพทยไดใชสารนในการเปนยาปองกนโรคหลอดเลอดหวใจอดตน เนองจากสารนชวยในการกระตนการเพมระดบของ HDL(High Density Lipoprotein) ในกระแสเลอด ซง HDL นจะท าหนาทท าลายไขมนทเกาะตามผนงหลอดเลอด ชวยปองกนไมเกดโรคหลอดเลอดหวใจอดตน ในสวนเปลอกของมะเกยงพบสารกลมโพลฟนอล (polyphenols) และแทนนน(tannins) ซงเปนสารกลมเดยวกนกบทพบในเปลอกและเมลดองน สารนท าหนาทจบกบสารกระตนการเกดมะเรงทเปนอนมลอสระ ท าใหปองกนการเกดโรคมะเรงได

ประโยชนทเบตาแคโรทนในผลมะเกยงทน ามาเปนแยมใสในโยเกรต - ดแลรกษาผวพรรณใหคงความออนเยาว รกษาผวพรรณใหเตงตง และชวยชะลอการ

เกดรอยเหยว - ลดความเสยงตอภาวะมะเรงอนมลอสระมผลเกยวของกบมะเรงเนอรายการลด

ปรมาณอนมลอสระเทากบลดความเสยงของมะเรงทงยงพบวาเบตาแคโรทนใหผลกระตนเซลลภมตานทานในรางกายทชอท-เฮลเปอร ใหท างานตานสงแปลกปลอมไดดขนใหผลดกบผทมความเสยงตอมะเรง การด าเนนงาน

1) ศกษาผลตภณฑตนแบบของผลตภณฑแยมมะเกยง โดยท าการศกษาทดลองผลตผลตภณฑตนแบบ โดยอางองจากสตรแยมมะเกยงพชในโครงการอนรกษ และกระบวนการผลตการท าแยมมะเกยง โดยดดแปลงจาก จรภา และคณะ (2539)

2) คดเลอกสตรการผลตทเหมาะสมในการพฒนาผลตภณฑแยมมะเกยง เพอใหไดคณภาพเปนทยอมรบของผบรโภค

2.1) อณหภมทใชในการใหความรอน ม 2 ระดบ คอ 85 องศาเซลเซยส และ 105 องศาเซลเซยส 2.2) ระยะเวลาทใชในการใหความรอน ม 2 ระดบ คอ 20 นาท และ 10 นาท

3) การประเมนผลและวเคราะหคณภาพผลตภณฑสดทาย 3.1) วเคราะหคณภาพทางดานกายภาพ - Organoleptic test (ส,กลน,รส,เนอสมผส และลกษณะปรากฏ) 3.2) วเคราะหคณภาพทางดานเคม - คาความเปนกรด-ดาง (pH) โดยเครอง pH meter - คาความหวาน oBrix โดยเครอง Digital Refractometer - คาปรมาณความเปนกรด โดยวธ Total Tritrable acidity (Titration method) 3.3) วเคราะหคณภาพทางดานชวภาพ - ปรมาณจลนทรยทงหมด โดยการตรวจนบ แบบวธ แบคทเรยทวไป (Enumeration of Standard Plate Count : SPC) - ปรมาณยสตและเชอรา (Enumeration yeasts and molds) - ปรมาณโคลฟอรมทงหมด โดยวธ MPN (Most Probable Number) - ปรมาณ E. coliทงหมด โดยวธ EMB (Eosin Methylene Blue Agar)

556

4) ท าการทดสอบทางดานประสาทสมผสกบผบรโภค เพอทดสอบในคณลกษณะดานส กลน รสชาต เนอสมผส และความชอบโดยรวมของผลตภณฑโยเกรตผสมแยมมะเกยง โดยใหคะแนนความชอบแบบ 5 point hedonic scale

5) ศกษาอายการเกบรกษาของผลตภณฑโยเกรตผสมแยมมะเกยง 6) ออกแบบบรรจภณฑ และจดท าแบบดดไซนฉลากบรรจภณฑ 7) ยนขอขนทะเบยน อ.ย. และรบรองอาหาร

ผลการด าเนนงาน งานวจยมจดประสงคเพออนรกษพนธพชมะเกยง ซงอยในกลมพชอนรกษของ

เมองไทย โดยผลมะเกยงมคณคาทางโภชนาการ เชน เบตาแคโรทน จงเปนสาเหตใหน ามาศกษาวจยและพฒนาเปนผลตภณฑแยมมะเกยงในเชงอตสาหกรรม และน าไปประยกตเขากบผลตภณฑโยเกรตทมอยแลว เพอสรางผลตภณฑโยเกรตใหมความหลากหลายของรสชาต และเพมยอดจ าหนายใหกบผลตภณฑโยเกรต ขณะนอยในขนตอนการศกษาการยอมรบของผบรโภคตอการพฒนาโยเกรตผสมแยมมะเกยง โดยใหมหาวทยาลยแมโจ-แพร เฉลมพระเกยรต เปนผผลตแยมมะเกยง โดยสตรการผลตผลตภณฑแยมมะเกยง มดงน เนอมะเกยง รอยละ 25 , น าอน (อณหภม 60-70 องศาเซลเซยส) รอยละ 39.7 , น าตาลทราย รอยละ 35 และเพคตน รอยละ 0.3 แลวด าเนนการทดสอบทางดานประสาทสมผสของผบรโภค แบบการใหคะแนนความชอบ (5 point hedonic scale) จ านวนผทดสอบ 200 คน ส าหรบคณลกษณะทางดานส, กลน, รสชาต, เนอสมผส และความชอบโดยรวม รวมทงการยอมรบ และการตดสนใจซอของผลตภณฑโยเกรตผสมแยมมะเกยง ผลการทดสอบทางดานประสาทสมผส ดงน

กราฟท 1. กราฟแสดงการใหคะแนนความชอบในคณลกษณะดานสของผลตภณฑโยเกรตผสมแยม

มะเกยง พบวา จ านวนผทดสอบสวนใหญ ทงเพศชาย และเพศหญง ชอบสของผลตภณฑโยเกรตผสม

แยมมะเกยง

557

กราฟท 2. กราฟแสดงการใหคะแนนความชอบในคณลกษณะดานกลนของผลตภณฑโยเกรตผสมแยม

มะเกยง

พบวา จ านวนผทดสอบสวนใหญ ทงเพศชาย และเพศหญง ชอบกลนของผลตภณฑโยเกรตผสมแยมมะเกยง

กราฟท 3. กราฟแสดงการใหคะแนนความชอบในคณลกษณะดานรสชาตของผลตภณฑโยเกรตผสม

แยมมะเกยง

พบวา จ านวนผทดสอบสวนใหญ ทงเพศชาย และเพศหญง ชอบรสชาตของผลตภณฑโยเกรตผสมแยมมะเกยง

558

กราฟท 4. กราฟแสดงการใหคะแนนความชอบในคณลกษณะดานเนอสมผสของผลตภณฑโยเกรตผสม

แยมมะเกยง พบวา จ านวนผทดสอบสวนใหญ ทงเพศชาย และเพศหญง ชอบเนอสมผสของผลตภณฑ

โยเกรตผสมแยมมะเกยง

กราฟท 5. กราฟแสดงการใหคะแนนความชอบโดยรวมของผลตภณฑโยเกรตผสมแยมมะเกยง

พบวา จ านวนผทดสอบสวนใหญ ทงเพศชาย และเพศหญง ความชอบโดยรวม ชอบผลตภณฑโยเกรตผสมแยมมะเกยง

559

กราฟท 6. กราฟแสดงความสมพนธการยอมรบของผลตภณฑโยเกรตผสมแยมมะเกยง

พบวา จ านวนผทดสอบ 198 คน (คดเปนรอยละ 99) ยอมรบในผลตภณฑโยเกรตผสมแยมมะเกยง และอกจ านวน 2 คน (คดเปนรอยละ 2) ไมยอมรบในผลตภณฑโยเกรตผสมแยมมะเกยง

กราฟท 7. กราฟแสดงความสมพนธการตดสนใจซอของผลตภณฑโยเกรตผสมแยมมะเกยง

พบวา จ านวนผทดสอบ 197 คน (คดเปนรอยละ 98) ตดสนใจซอในผลตภณฑโยเกรตผสมแยม

มะเกยง และอกจ านวน 3 คน (คดเปนรอยละ 2) ไมตดสนใจซอในผลตภณฑโยเกรตผสมแยมมะเกยง นอกจากนในการทดลองขนถดไป ตองด าเนนการทดลองปรบสตรการผลตผลตภณฑ

แยมมะเกยงทเหมาะสม เพอใหมหาวทยาลยแมโจ-แพร เฉลมพระเกยรต ผลตผลตภณฑแยมมะเกยง และจ าหนายใหกบ อ.ส.ค. เนองจากทาง อ.ส.ค.ไมพรอมในดานการผลตผลตภณฑแยมมะเกยง ตอจากนนด าเนนการวจยตลาดผลตภณฑโยเกรตผสมแยมมะเกยงกบกลมเปาหมายหลก เพอเปนกลมตวแทนทดของผบรโภคกอนจ าหนายผลตภณฑ ท าการรวบรวมและวเคราะหผลการทดสอบความพงพอใจของผบรโภคตอผลตภณฑโยเกรตผสมแยมมะเกยง และด าเนนการออกแบบฉลากและบรรจภณฑ พรอมยนขออนญาตกบ อ.ย. ปญหา-อปสรรค

1) เนองจากมะเกยงเปนผลไมทมระยะเวลาการเกบผล คอนขางสน ดงนนผลของมะเกยงทใชในการทดลอง เปนผลทแชแขง สงผลใหสของผลมะเกยง ไมสม าเสมอ

560

2) สายพนธของมะเกยง สงผลตอคณลกษณะดานสของผลตภณฑแยมมะเกยง ไมสม าเสมอ 3) การรบรตอมะเกยง ตอผบรโภค ยงไมเปนทรจก เนองจากเปนผลไมทพบมากในเขตภาคเหนอ

ตอนบนของประเทศไทย ด ำเนนงำนโดยมหำวทยำลยเทคโนโลยรำชมงคลอสำน วทยำเขตกำฬสนธ

โครงการผลตภณฑจากพชใหส พชใหกลนและพชทใชปรงแตงรสชาตอาหาร เพอการอนรกษและเพมมลคาในเชงพาณชย

1. บทน า ส าหรบโครงการนมความมงหวงทจะใชประโยชนจากพชใหส พชใหกลนและพชทใชปรงแตงรสชาตอาหารเพอการอนรกษและเพมมลคาในเชงพาณชย โดยการน าพชทใหสมาเพมมลคาตามคณประโยชนทม ซงจะท าการผลตเปนผงเพอใชประโยชนในการใชกบอาหารเพอทดแทนสารปรงแตงส กลน รสชาตทสงเคราะห ซงในกระบวนการผลตผงใหส กลน และรสชาตนสามารถถายทอดสกลมผประกอบการ กลมวสาหกจชมชน กลมแมบาน รวมถงผสนใจทวไป โดยในโครงการนไดจดกลมพชทจะน ามาผลตผงปรงแตง ส กลน รสในอาหารออกเปน 3 กลม ไดแก กลมท 1 สมนไพรใหส กลมพชใหสทจะน ามาผลตผงสไดแก ดอกอญชน ฝาง ดอกพดซอน มะนาวโห กลมท 2 พชใหสและกลน ไดแก ใบเตย กลมท 3 พชปรงแตงรสชาต ไดแก มะกอกปา และ ยานาง

ในประเทศไทยพบวามพชทใชเปนอาหารหลายชนดทสามารถน ามาสกดเปนผงสผสมอาหารได ซงนอกเหนอจากไดสสนสวยงานในผลตภณฑอาหารแลว สผสมอาหารจากธรรมชาตยงมสารตานอนมลอสระทกอเกดประโยชนอยางตอรางกาย ฉะนนในโครงการจงมความประสงคทจะท าการรวมรวมพชทสามารถน ามาเพอมลคาโดยการน าผลตผงปรงแตงส กลนรส ในอาหารและท าการถายทอดองคความรโดยอบรมเชงปฏบตการในดานการผลตและการน ามาใชประโยชนตอไป 2. วตถประสงค

1. เพอผลตผลตภณฑพชสผสมอาหาร พชใหกลน และพชทใชปรงแตงรสชาตอาหาร รปแบบตางๆ ทไดจากพชสมนไพร

2. เพอหารปแบบของบรรจภณฑทเหมาะสมกบผลตภณฑพชสผสมอาหาร พชใหกลน และพชทใชปรงแตงรสชาตอาหารในเชงพาณชย

3. วธการด าเนนงาน กจกรรมด าเนนงาน เปนดงน 1 รวบรวมพนธพชกลมจ าแนกออกเปนกลมตาง ๆ เปน 3 กลม ไดแก เพอศกษาลกษณะทวไป เชน สายพนธ แหลงทปลก เปนตน ซงในการด าเนนการจะแบงกลมของพชทตองการศกษา เปนดงน

1.1 พชกลมใหส ไดแก อญชน และฝาง 1.2 พชกลมใหกลน ไดแก ใบเตย 1.3 พชกลมใชปรงแตงรสชาตอาหาร ไดแก มะกอกปา

2. การเพมมลคาแกพชกลมใหส กลน โดยผลตเปนผลตภณฑปรงแตงส กลน และรสชาตอาหารเชงอตสาหกรรม 4. ผลการด าเนนงาน 1 ไดรวบรวมพนธพชกลมจ าแนกออกเปนกลมตาง ๆ 3 กลม ไดแก เพอศกษาลกษณะทวไป เชน สายพนธ แหลงทปลก เปนตน ซงในการด าเนนการจะแบงกลมของพชทตองการศกษา เปนดงน

561

1.1 พชกลมใหส ไดแก อญชน เมลดดอกพด และฝาง

1.2 พชกลมใหกลน ไดแก ใบเตย

1.3 พชกลมใชปรงแตงรสชาตอาหาร ไดแก มะกอกปา และยานาง

2. การเพมมลคาแกพชกลมใหส กลน โดยผลตเปนผลตภณฑปรงแตงส กลน และรสชาตอาหารเชงอตสาหกรรม

5. สรปผล จากการด าเนนโครงการน สามารถผลตผงส ผงใหกลน และผงปรงแตงรสชาตอาหาร จากดอกอญชน เมลดดอกพด ฝาง ใบเตย และ มะกอกปา ได โดยผงสทไดจากฝางมเฉดสแดงแตกตางดวยคณลกษณะเฉพาะของฝางซงเปนรงควตถกลมใหเฉดสชมพถงแดง ผงใหสและกลนจากใบเตย สามารถผลต

562

เปนผงในเตยทมสเขยวสด สวนการผลตผงปรงแตงรสชาตจากผลมะกอกปา สามารถเปนผงมะกอกทสามารถปรงแตงอาหารได ขอเสนอแนะ

การด าเนนโครงการนสามารถผลตเปนผงใหส ใหกลน และปรงแตงรสชาตได แตเนองจากยงไมไดมการศกษาดานการเปลยนแปลงคณภาพ สารส าคญทมในผลตภณฑ และไมสามารถคาดการณไดวาผงใหส ใหกลน และปรงแตงรสชาต จะมอายการเกบรกษาไดนานหรอไม ซงถามการศกษาเพมเตม จะท าใหทราบคาคณภาพของผลตภณฑได ด ำเนนงำนโดยมหำวทยำลยเทคโนโลยรำชมงคลอสำน วทยำเขตสกลนคร

โครงการผลตภณฑเครองดมชนดเขมขนเพอสขภาพจากดอกไมปาหลากส สรปผลการด าเนนงานโครงการ

งานวจยครงน มวตถประสงคในการเพมการใชประโยชนและพฒนาผลตภณฑจากดอกไมปากนไดในรปแบบ “ผลตภณฑเครองดมชนดเขมขนเพอสขภาพจากดอกไมปาหลากส” จากดอกไมปา ดงภาพท 1

สแดง : ดอกเขมแดง ดอกดาหลา

สเหลอง : ดอกกหลาบปาเหลอง ดอกโสน

สน าเงน : ดอกอญชน ดอกเฟองฟา

ภาพท 1 วตถดบดอกไมปาทสามารถรบประทานไดมา 3 กลมส

563

โดยใชดอกไมปาทรบประทานได 3 กลมส คอ สแดง )ดอกเขมแดง และ ดอกดาหลา) สเหลอง (ดอกกหลาบปาเหลอง และ ดอกสโน) และสน าเงน (ดอกอญชน และดอกเฟองฟา) ศกษาภาพทางกายภาพดานคาส ดานเคม (ปรมาณของแขงทละลายได ปรมาณกรดทงหมด และเสนใยอาหาร) สารออกฤทธทางชวภาพ (สารประกอบฟนอลกและความสามารถในการตานอนมลอสระ) คดเลอกตวแทนดอกไมปาทใหสารออกฤทธสงสดในแตละกลมส เพอใชเปนตวแทนในการผลตเครองดมชนดเขมขนเพอสขภาพจากดอกไมปาหลากส ทสามารถชงน าตามอตราสวนทเหมาะสม เพอใหไดเปน “น าดอกไมปาหลากสเขมขน” นอกจากนยงสามารถปรงแตงสจากน าดอกไมปาตามแมส 3 กลม (แดง เหลอง และน าเงน) ตามความชอบของผบรโภคได ใหผลการทดลองดงน ดอกไมปาทรบประทานได 3 กลมส ทใชเปนวตถดบในการผลต “น าดอกไมปาหลากสเขมขน” คอ สแดง )ดอกเขมแดง และ ดอกดาหลา) สเหลอง (ดอกกหลาบปาเหลอง และ ดอกสโน) และสน าเงน (ดอกอญชน และดอกเฟองฟา) โดยพบวา ดอกไมทเลอกมาในกลมสเดยวกน ใหคาสในชวงสเดยวกนและใกลเคยงกน ดงแสดงในตารางท 1 ตารางท 1 คณภาพดานคาสของดอกไมปา

ชนดของดอกไม คาส

L* a* b* c* ho อญชน (สน าเงน) 27.67 ±1.5a 4.85±1.53b -20.54±3.34a 21.11±3.60b 283.06±1.88e เฟองฟา (สน าเงน) 54.39±2.15d -5.33±0.29a -13.13±0.75b 14.18±0.61a 247.84±2.09d ดาหลา (สแดง) 45.43±2.15c 34.82±1.01d 14.56±0.29c 37.74±1.02c 22.69±0.34a ดอกเขม (สแดง) 32.64±2.26b 38.95±0.53e 20.18±0.25d 43.87±0.59d 27.39±0.04b กหลาบ (สเหลอง) 77.05±1.11e 11.44±1.58c 58.06±4.24e 59.23±4.30e 78.84±1.42c ดอกโสน (สเหลอง) 89.05±1.23f 12.12±1.37c 56.06±3.14e 47.23±3.10f 76.44±1.42c

ตารางท 2 คณภาพทางกายภาพและเคมของดอกไมปา ชนดของดอกไม Water activity

(aw)ns ของแขงทละลายได

ทงหมด (0Brix) ปรมาณกรดทงหมด

(รอยละ) ใยอาหาร (รอยละ)

อญชน (สน าเงน) 0.99±0.002 4.66±0.57d 1.50±0.10b 0.18±0.41b เฟองฟา (สน าเงน) 0.97±0.003 8.50±0.35b 0.75±0.17d 0.16 ±0.34b ดาหลา (สแดง) 0.99±0.001 2.00±0.24e 1.00±0.43c 0.18 ±0.51b ดอกเขม (สแดง) 0.98±0.002 10.00±0.40a 2.25±0.25a 0.29±0.23a กหลาบ (สเหลอง) 0.98±0.001 7.50±0.45c 1.00±0.23c 0.28±0.45a ดอกโสน (สเหลอง) 0.98±0.001 7.23 ±0.42c 0.76±0.33d 0.16±0.45b

พบวาดอกเขมสแดงและดอกกหลาบเหลองมใยอาหารสงสด รอยละ 0.29 และ 0.28

ตามล าดบ และใหคา aw ทแตกตางกนทางสถต อยในชวง 0.97-0.99

564

ตารางท 3 ปรมาณสารประกอบฟนอลก ฟลาโวนอยด และแทนนน ในดอกไมปา ชนดของดอกไม สารประกอบฟนอลก (mg

GAE/100 g) ฟลาโวนอยด

(mg QE/100 g) แทนนน

(mg CE/100 g) อญชน (สน าเงน) 1,160.21 ± 0.50c 1,031.42 ± 4. 18c 469.57 ± 5.77b เฟองฟา (สน าเงน) 780.13 ± 0.35e 715.05 ± 3.90f 891.84 ± 2 .2 4e ดาหลา (สแดง) 1,690 .0 4 ± 0.47b 1,435.70 ± 4. 10a 359.58 ± 3 .2 1a ดอกเขม (สแดง) 1,190.21 ± 0.33c 974.50 ± 3.15d 849.23 ± 4.53d กหลาบ (สเหลอง) 2,090.36 ± 0.49a 1,842.63 ± 4. 78b 647.44 ± 2 .2 5c ดอกโสน (สเหลอง) 865.77 ± 0.55d 810.60 ± 3.89e 636.87 ± 5 .2 3c

จากตารางท 1 พบวาดอกไมปาสเหลอง แดง และสมวง ทมสารประกอบฟนอลกและสารฟลาโวนอยดสงสด คอ ดอกกหลาบสเหลอง ดอกดาหลาสแดง และดอกอญชนสน าเงน โดยมปรมาณสารประกอบฟนอลก 2,090.36 1,690 .0 4 และ 1,160.21 mg GAE/100 g ตามล าดบ และฟลาโวนอยด 1,842.63 1,435.70 และ 1,031.42 mg QE/100 g ตามล าดบ โดยทพบปรมาณแทนนนในระดบต าเพยง 647 .44 359 .58 และ 469 .57 ตามล าดบ ดงนนนอกจากจะใหสารประกอบฟนอลกและฟลาโวนอยดสงแลวยงใหปรมาณแทนนนต าดวย อกทงมความสามารถในการตานอนมลอสระ DPPH และฤทธตานออกซเดชน FRAP สง ดงแสดงในตารางท 4 ดงนนดอกไมปาทเหมาะสมการน ามาเปนวตถดบในการผลต “เครองดมชนดเขมขนจากน าดอกไมปาหลากส” 3 ชนด คอ ดอกกหลาบสเหลอง ดอกดาหลาสแดง และดอกอญชนสน าเงน ตารางท 4 ความสามารถในการตานอนมลอสระ DPPH และฤทธตานออกซเดชน FRAP ของดอกไมปา

ชนดของดอกไม DPPH (mg ascorbic acid/L)

FRAP (µM FeSO4/L)

อญชน (สน าเงน) 417.90c±0.76 977.93c±1.19 เฟองฟา (สน าเงน) 178.07d±0.66 365.33e±1.12 ดาหลา (สแดง) 695.50b±0.59 1,257.54b±1.05 ดอกเขม (สแดง) 410.20e±0.65 920.44d±0.96 กหลาบ (สเหลอง) 911.80a±0.72 1,875.39a±1.11 ดอกโสน (สเหลอง) 155.32e±0.46 347.35f±1.24

น าดอกไมปาทง 3 ชนด 3 กลมส ทใหสารออกฤทธสงสด ไดแก ดอกกหลาบสเหลอง

ดอกดาหลาสแดง และดอกอญชนสน าเงน เขาสกะบวนการผลต “เครองดมชนดเขมขนจากน าดอกไมปาหลากส” ของแขงทละลายไดทงหมด 42 องศาบรกซ และปรมาณความเปนกรด รอยละ 1 จากผลการศกษาอตราสวนทเหมาะสมของน าสะอาด ทสามารถชงเครองดมชนดเขมขนเพอสขภาพจากดอกไมปาหลากส พบวาตองใชน าดอกไทปาเขมขนตอน าสะอาด 1 ตอ 1.5 ผบรโภคใหการยอมรบมากทสด

565

ด ำเนนงำนโดยมหำวทยำลยรำชภฏเชยงรำย การพฒนาผลตภณฑบนฐานทรพยากรทองถน

ด าเนนการพฒนาผลตภณฑชมชนบนฐานทรพยากรชวภาพ โดยมงเนนทขาวลานนา เกดเปนผลตภณฑสรางสรรคทงหมด 6 ผลตภณฑ ไดแก เครองดมพรอมชงจากขาวกลองก าอนทรยเพาะงอก ขนมครกขาวกลองงอกกงส าเรจรป เกลดขาวกลอง 3 ส ขาวโปโละตมกงส าเรจรป เคกผลไมจากขาวกลองก าอนทรยเพาะงอก และคกกขาวกลองงอก โดยเรมตงแตการศกษาภมปญญา แลวน าทรพยากรในทองถนมา เพมมลคา พฒนาใหเปนผลตภณฑสรางสรรค เลอกใชบรรจภณฑทเหมาะสมกบผลตภณฑ รวมถงรปแบบของฉลากบรรจภณฑแตละชนดตองทนสมยและโดดเดน

จากการด าเนนงานเกยวกบการพฒนาผลตภณฑจากขาวตงแตป 2555 – ปจจบน ในปงบประมาณ 2557 จงไดมการรวบรวมองคความรทไดจากการพฒนาผลตภณฑขาว มาสงเคราะห เรยบเรยงและจดพมพหนงสอ “ผลตภณฑจากขาวลานนา” เพอเผยแพรผลงานและเปนเอกสารความรส าหรบผทสนใจในการพฒนาผลตภณฑจากขาวตอไป

566

ด ำเนนงำนโดยศนยศกษำกำรพฒนำหวยฮองไครอนเนองมำจำกพระรำชด ำร ศกษาลกษณะทางสณฐานวทยาของผกคาวตอง

ผกคาวตอง มชอวทยาศาสตรวา Houttuynia cordata Thunb. มชอเรยกไดหลายอยางเชน พลคาว พลแก ผกกานตอง ผกกานทอง เปนพชไมลมลกอายหลายป ล าตนมขนาดเลก มกจะพบเลอยอยตามพนดนหรอมล าตนชยอดตงขนสง 15-30 ซม. ล าตนกลม สเขยว ล าตนใตดนสขาว รากแตกออกตามขอ มกลนคาวทงตน ใบ เปนใบเดยว ออกเรยงสลบ รปหวใจ กวาง 4-6 ซม. ยาว 6-10 ซม. ปลายใบเรยวแหลม โคนใบเวารปหวใจ ขอบใบเรยบ แผนใบเรยบ สเขยว กานใบยาวและโคนเปนกาบหมล าตน ดอก ออกเปนชอทปลายยอด มใบประดบสขาว 4 ใบ ทโคนชอดอก ปลายมน ดอกเลกจ านวนมาก สขาวออกเหลอง ผล เปนผลแหง แตกออกได เมลดร การน ามาใชประโยชน จากการสบคนขอมล ใชทงตน ตนมรสฉน เยนจด ขบปสสาวะ แกบวมน า ฝบวมอกเสบ ปอดอกเสบ หลอดลมอกเสบ ไอ บด โรคตดเชอทางเดนปสสาวะ หชนกลางอกเสบ และรดสดวงทวาร (พชนถารบประทานมากเกนไปจะท าใหหายใจสนและถ อาจเปนอนตรายได) ตนสด ใชภายนอก พอกฝ บวมอกเสบ บาดแผล โรคผวหนง ดากออก งพษกด และชวยท าใหกระดกเชอมตดกนเรวขน ใบสดน าไปผงไฟพอนม ใชพอกเนองอกตางๆ ใบสดใชปองกนปลาเนาเสย ตมน ารดตนฝาย ขาวสาล และขาว ปองกนพชเปนโรคเหยวเฉาตาย พชนใชรบประทานเปนยาระบาย ขบพยาธ แกไข อาหารไมยอย ทองเสย ออกหด ดอกใชขบทารกทตายในทอง นอกจากนนยงใชเปนยารวมกนสมนไพรชนดอนๆ ในการรกษาโรคตางๆ เชน มะเรงทปอด วณโรคปอด ปอดอกเสบมหนองในชองปอด ไอ มเนอราย ฝบวมอกเสบ โพรงจมกอกเสบเรอรง หนองใน รดสดวงทวาร เปนตน นอกจากนผกคาวตองยงมสรรพคณในการรกษาโรคตดเชอตางๆ ทมฤทธตานแบคทเรยอยางแรงตอเชอ Bacillus cereus, Bacillus subtilis เชออหวาต Vibrio cholera 0-1 และ Vibrio paraphaemolyticus และยงมการศกษาพบฤทธยบยงการเจรญของแบคทเรยชนดแกรมลบ 9 ชนด Hayashi et al. (1995) ไดศกษาฤทธของ สารส าคญทพบในน ามนหอมระเหยของผกคาวตอง มผลตอการยบยงและฆาไวรสชนดทมเปลอกหมชนด herpes simplex virus type 1 (HSV-1) ไวรสไขหวดใหญ และไวรสทเปนสาเหตของโรคเอดส (HIV-1) โดยการรบกวนการท างานของเปลอกหมของไวรสและไมมความเปนพษตอเซลล นอกจากนนรายงานวา และสารสกดจากผกคาวตองมฤทธในการกระตนภมคมกน ลดอาการบวม ขบปสสาวะ และตานการจบตวของเกลดเลอดไดอกดวย

ลกษณะทางสณฐานวทยาของผกคาวตอง

567

ลกษณะทางสณฐานวทยาของผกคาวตอง (ตอ)

ศกษาลกษณะทางสณฐานวทยาของผกเฮอด

ผกเฮอด มชอวทยาศาสตรวา Ficus lacor Buch.-Ham. (Syn.Ficus infectoria Roxb.) มชอเรยกไดหลายอยางเชน ผกเฮยก(คนเมอง), ผกฮ (ไทใหญ), ฉรผกเฮอด(ขม), ผกเฮอด(คนเมอง) ลกษณะเปนไมตนขนาดใหญ ผกเฮอด เปนขนาดเดยวกบไทรและมะเดอ สง 8-15 เมตร เปลอกตนบางและเรยบ ผลดใบพรอมกนทงตน ใบเดยว ออกเรยงสลบ รปไขและรปร กวาง 6-7 ซม. ยาว 7-18 ซม. ปลายใบแหลม ขอบใบเรยบ ผวใบหนาและมน ยอดออนมวนเปนแทง รปทรงกระบอก ปลายเรยวแหลม ใบออนบางตนมสเขยว บางตนมสแดง มขนละเอยดคลายไหม ดอกชอเลกๆ ออกตามล าตนและกง ผลกลม สเขยวออนออกขาว ผลสกสเหลอง การใชประโยชน ยอดออน น าไปแกงหรอน าไปนงกอนจงเอาไปย า ใบน ามาตมแลวใชหอเกลอกนแบบเมยง เนอไมใชท าดามจอบ เสยม โดยผกเฮอดในแปลงปลกรกษา อพ.สธ. ม 2 ชนด คอ ยอดเขยว และยอดแดง

ลกษณะผกเฮอดยอดเขยว

568

ลกษณะผกเฮอดยอดเขยว (ตอ)

ลกษณะผกเฮอดยอดแดง

569

การเกบผลผลตผกเฮอดในแปลงปลกรกษา

ด ำเนนงำนโดยจฬำลงกรณมหำวทยำลย

สารทมฤทธตานมะเรงดวยกลไกการยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส I จากตนส าเภา บทน าและงานวจยทเกยวของ จากขอมลกระทรวงสาธารณสขพบวาคนไทยมอตราการเสยชวตดวยโรคมะเรงเปนอนดบหนงและมแนวโนมวาจะมผปวยเพมขน โรคมะเรงจดเปนโรคคาใชจายสงและโรคเรอรง อกทงยงเปนกลมโรคทสงผลกระทบตอคณภาพชวตของประชาชนกอใหเกดการสญเสยชวตจากการเจบปวย สงผลไปถงท าใหเพมรายจายดานสขภาพของครวเรอน สงคม ตลอดจนเปนภาระคาใชจายโดยรวมของประเทศ ถาสามารถศกษาเพอคนพบยาหรอสมนไพรทมฤทธดงกลาวกนาจะเปนประโยชนตอผปวยเปนอยางมาก เซลลมะเรงเปนเซลลทมอตราการเจรญเตบโตสงกวาเซลลปกต ดงนนเซลลมะเรงยอมมการจ าลองตวของดเอนเอ (DNA replication) สงตามไปดวย ซงขนตอนของการจ าลองตวทส าคญและจ าเปนอยางยงขนตอนหนง คอ การคลายเกลยวของดเอนเอชนด supercoil (supercoiled DNA relaxation) โดยเอนไซมทใชส าหรบการคลายเกลยวของสายดเอนเอ คอ เอนไซมโทโพไอซอเมอเรส I (topoisomerase I) ซงจะท าหนาทคลายปมเหนอจดแยกดวยการท าลายพนธะฟอสโฟไดเอสเทอรระหวางหมฟอสเฟตกบไฮโดรเจนของสายดเอนเอ ดงนนเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส I จงเปนเปาหมายหนงของการรกษาโรคมะเรงดวยวธเคมบ าบด เนองจากหากมการยบยงการท างานของเอนไซมดงกลาว เซลลกจะไมสามารถแบงตวได เซลลมะเรงซงมอตราการแบงตวสงกจะไดรบผลกระทบมากกวาเซลลปกต ในปจจบนมการใชยารกษาโรคมะเรงทมฤทธยบยงเอนไซมดงกลาวแลว ไดแก camptothecin และ อนพนธของ camptothecin คอ Irinotecan® และ Topotecan® ในการรกษาโรคมะเรงปอด มะเรงรงไข และมะเรงปากมดลก ผวจยจงมความสนใจทจะท าการศกษาศกยภาพในการตานมะเรงดวยกลไกการยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส I จากตนส าเภา พชทขนในพนทของโครงการอนรกษพนธกรรมพชฯ อนเนองมาจากพระราชด ารฯ เกาะแสมสาร และท าการสกดแยกสารเพอใหทราบถงองคประกอบทางเคมเพอคนหาสารตวใหมทมฤทธตานมะเรงโดยกลไกการยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส I ซงเปนการใชประโยชนทางยาจากพชไทย ส าเภา (Chaetocarpus castanocarpus (Roxb.) Thwaites) หรอ ขหนอน ขหนอนขาว เปนไมตน จดอยในวงศ Euphorbiaceae (เตม สมตนนทน, 2544) สงไดถง 45 เมตร มหใบรปไขกลบ

570

หลดรวงงาย ใบ เดยว เรยงสลบ แผนใบรปไข กวาง 1.5–8 เซนตเมตร ยาว 3.5–18.5 เซนตเมตร ปลายใบเรยวแหลม โคนใบสอบ ขอบใบเรยบ เนอใบหนา มจดโปรงแสง เสนแขนงใบ 7–9 ค ดอก เลก สเหลองอมเขยว หรอเหลองออน มกลนหอมออนๆ แยกเพศ ดอกเพศผเลกกวาดอกเพศเมย ออกเปนชอตามงามใบ มขนหนาแนน กลบเลยงม 4 กลบ ไมมกลบดอก จานฐานดอกมสชมพหรอแดง ผล คอนขางกลม ขนาด 0.8–1.8 เซนตเมตร มขนแขง สเหลองแลวเปลยนเปนสน าตาลแดง เมอแกแตกเปน 3 พ เมลดรปไข มเยอบางๆ หม ประโยชนของส าเภาคอ ใบออนใชเปนอาหาร เนอไมคอนขางแขงใชในการกอสรางและท าดามเครองมอเครองใช ปจจบนยงไมปรากฎรายงานการใชส าเภาเปนยาและยงไมมการศกษาวจยเกยวกบฤทธทางชวภาพมากอน การศกษาในครงนจงนบเปนครงแรกในการศกษาฤทธทางชวภาพของตนส าเภา งานวจยนจงมงหมายจะทดสอบฤทธตานมะเรงดวยกลไกการยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส I ของสารสกดจากตนส าเภาโดยการแยกดวยวธ column chromatography โดยใชหลกการ bioassay-guided fractionation เพอหาสารส าคญทเปนตวออกฤทธยบยงโทโพไอซอเมอเรส I โดยอาศย Yeast cell-based assay ในการทดสอบฤทธตานมะเรงดวยกลไกการยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส I นน มรายงานการใชยสตเปนตวทดสอบ การใชยสตเปนตวทดสอบจดเปน cell-based assay วธหนง และประสบความส าเรจเปนอยางด (Sangmalee et al., 2012) โดยใชสารมาตรฐาน camptothecin เปนตวควบคมผลบวก เนองจากสาร camptothecin เปนสารทมรายงานวามฤทธยบยงการท างานของเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส I (Bjornsti, 1991; Hsiang et al., 1995; Sirikantaramas et al., 2008; Reid et al, 1998) เหตทใชยสตเพราะยสตเปน eukaryote เชนเดยวกบมนษย ท าใหการแปลผลขอมลเพอการน าไปใชทางการแพทยส าหรบมนษยมความเปนไปไดสงกวา ยสต (Saccharomyces cerevisiae) ทใชในการทดสอบเปนยสตทไดรบการถายโอนยนแลว เปนยสตทถกตดยนโทโพไอซอเมอเรส I ของตวเองออกแลวถกแทนทดวยยนโทโพไอซอเมอเรส I ของพช Arabidosis thaliana ทสามารถควบคมการแสดงออกของยนโทโพไอซอเมอเรส I ใหมากขนได (โดยใช galactose-induced system) ท าใหยสตผลตเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส I ไดมากขนจนสามารถใชในการคดกรองได เหตทเลอกใช A. thaliana เนองจากมรายงานวาเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส I ของพชดงกลาวตอบสนองไดด (sensitive) ตอสารทมฤทธยบยงการท างานของเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส I (Sirikantaramas et al., 2008) ผลการทดลองจะวดจากการเจรญเตบโตของยสตทถกน ามาเลยงรวมกบสารทแยกไดจากใบส าเภาทความเขมขนตางๆ ซงหากสารทเราน ามาทดสอบมฤทธยบยงการท างานของเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส I ได ยสตกจะไมเจรญเตบโตหรอเตบโตนอยกวาตวควบคม แตหากสารทน ามาทดสอบไมมฤทธดงกลาวยสตกจะเจรญเตบโตไดตามปกต สารส าคญทแยกไดจากใบส าเภาทมฤทธยบยงเอนไซมดงกลาวจะเปนการเพมศกยภาพของพชไทยในการใชประโยชนทางยา และเปนประโยชนในการศกษาวจยเพมเตมเกยวกบการรกษาโรคมะเรงโดยใชสารจากธรรมชาตตอไป

571

วตถประสงค เพอศกษาศกยภาพในการใชประโยชนทางยาจากตนส าเภา สกดแยกและพสจนโครงสรางทางเคมของสารส าคญจากตนส าเภาทมฤทธตานมะเรงดวยกลไกการยบยงโทโพไอซอเมอเรส I ดวยวธ Bioassay-guided fractionation ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ไดขอมลฤทธตานมะเรงของสารทแยกไดจากตนส าเภาเพอใชประโยชนทางยาและเปนขอมลพนฐานส าหรบผสนใจจะท าการวจยตอ นอกจากนโครงสรางขององคประกอบทางเคมของใบส าเภาอาจใชเปน lead compound ในการพฒนายาตานมะเรงชนดใหม และงานวจยนสามารถเผยแพรผลงานในวารสารวชาการระดบชาตหรอนานาชาตไดอยางนอย 1 เรอง วธด าเนนการวจย

1. การเกบตวอยางส าเภา เกบตนส าเภาจากพนทในโครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชด าร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร (อพ.สธ.) ทบรเวณเกาะแสมสาร จงหวดชลบร

2. การเตรยมตวอยางส าเภาเพอตรวจหาสวนของพชทมฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 โดยการอบแหงทอณหภม 50oC เปนเวลา 24 ชวโมง แลวผานการลดขนาด

3. แชสกดสวนตนของส าเภาปรมาณ 4.4 kg ดวย 95% EtOH ปรมาตร 10-13 L ระยะเวลา 4-5 วน ท าซ าจ านวน 3 ครง จากนนน ามาระเหยแหงภายใตเครองกลนระเหยสารแบบหมนจนไดเปนสารสกดหยาบ (crude extract)

4. กระจายสารสกดหยาบ ประมาณ 50 g ลงในน าปรมาตร 400 ml เทใสลงใน separating funnelจากนนเตม EtOAc ปรมาตร 100 ml ลงไปเขยาใหเกดการแยกชน (partition) จากนนไขเกบสารสกดในชน EtOAc (ชนบน) ออกมา แลวคอยเตม EtOAc ลงไปท าซ าจนครบ 3 ครง ตอมาน าสารสกดชนน าทเหลอมา partition ตอดวย EtOAc ซ าอก 3 ครง โดยจะท าขนตอนนซ าจนกวาจะครบปรมาณของ crude extract ทสกดออกมาได

5. รวมสารสกดชน EtOAc ทงหมดทไดมาทงหมด น ามาระเหยแหงภายใตเครองกลนระเหยสารแบบหมนจนไดสารสกดของชน EtOAc

6. รวมสารสกดชนน าทงหมดมาเปาลมทอณหภมหองจนไดสารสกดขนเหนยวของชนน า 7. ทดสอบฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 ของสารสกดหยาบ, สารสกดชน EtOAc และ

สารสกดชนน า ทความเขมขน 125, 250 และ 500 µg/ml 8. ทดสอบฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 ของสารสกดตน ทความเขมขน 125, 250 และ

500 µg/ml ดวยวธ yeast cell-based assay การทดสอบฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 จะท าการทดสอบการ

เจรญเตบโตของยสต Saccharomyces cerevisiae สายพนธ RS190 บนอาหารเลยง

572

เชอทมน าตาลกาแลคโตสและอาหารเลยงเชอทมน าตาลกลโคส ยสตทใชในการทดสอบจะถกเกบไวทอณหภม -80oC โดยทกอนน ายสตมาใชทดสอบจะตองท าการ subculture ยสต ลงบนอาหารเลยงเชอแขงลกษณะเอยงเปนแนวลาด (slant agar) และบมทอณหภม 30oC เปนเวลา 48 ชวโมง จากนนน าไปเกบไวในตเยน เพอใชในการทดสอบตอไป

ขนตอนการเตรยมยสตมาใชในการทดสอบ

1) subculture จาก slant agar ทเกบไวในตเยน ลงบน slant agar อนใหม และบมทอณหภม 30oC เปนเวลา 48 ชวโมง

2) subculture ยสตจาก slant agar ลงใสลงในอาหารเหลว (broth) จากนนน าไปเขยา 200 rpm ทอณหภม 30oC เปนเวลา 48 ชวโมง

3) ตรวจดความสมบรณของยสต โดยยอมสยสตดวย nigrosin แลวน าไปสองกลองจลทรรศนทก าลงขยาย 100 เทา

4) วด OD ของ broth ทมยสต ทความยาวคลน 600 nm ใหไดคา OD ประมาณ 0.3 5) เจอจางความเขมขนยสตลง 10 เทาดวย broth ไดเปน serial dilution มความเขมขนท 0.3,

0.3x10-1, 0.3x10-2 และ 0.3x10-3 OD/ml 6) spot ยสตลงบนอาหารเพาะเลยงดวยปรมาตร 5 µl ในลกษณะดงรปท 1

รปท 1 ลกษณะการ spot ยสตลงบนอาหารเลยงเชอ

ขนตอนการเตรยมสารทใชในการทดสอบ

1) เตรยม stock solution ของสารสกดและแคมปโทเธซนโดยใช DMSO เปนตวท าละลาย 2) เจอจาง stock solution ดวย DMSO ใหไดเปนความเขมขนทตองการทดสอบ

0.3 0.3x10-1 0.3x10-2 0.3x10-3

573

3) น าสารทดสอบแตละความเขมขนทปรมาตร 100 µl ไปผสมกบอาหารเลยงเชอทปรมาตร 10 ml

4) เทอาหารเลยงเชอทผสมสารทดสอบแลวลงในจานเพาะเชอ ทงไวใหแขงตว แลวจง spot ยสตลงบนอาหารเลยงเชอตามวธทไดกลาวไปแลวขางตน จากนนน าไปบมทอณหภม 30oC เปนเวลา 48 ชวโมง

5) วเคราะหผลทไดจากการเลยงยสต ถายสตสามารถเจรญเตบโตบนอาหารสตรกลโคส แตไมสามารถเจรญเตบโตไดบนอาหารสตรกาแลคโตส แสดงวาสารทดสอบนนมฤทธยบยง TOP1 โดยในการทดสอบนจะใชแคมปโทเธซนเปนตวควบคมผลบวกและ DMSO เปน vehicle control

9. หาระบบตวท าละลายทเหมาะสมตอการแยกสารสกดดวย column chromatography

การศกษาหาระบบตวท าละลายทเหมาะสมจะใชเทคนค Thin Layer Chromatography (TLC) โดยการน าสารสกดทตองการแยกใหบรสทธมาทดสอบดวยเทคนค TLC ในระบบตวท าละลายตางๆ ดงน - MeOH - MeOH : H2O (9:1) - MeOH : H2O (1:1) - MeOH : CH2Cl2 (9:1) - EtOAc : CH2Cl2 (7:3) - EtOAc : CH2Cl2 (3:7) - EtOAc : hexanes (7:3) - EtOAc : hexanes (3:7)

พบวาระบบตวท าละลายทสามารถแยกสารสกดไดด ซงไดแกระบบตวท าลายของ EtOAc : heaxane มาใชเปนระบบตวท าละลายส าหรบ Quick Column Chromatography

10. แยกสารใหบรสทธโดยวธ Column Chromatography

ผลการศกษา

การสกดแยกสารบรสทธจากตนส าเภา สามารถสกดแยกสารบรสทธ b1 และ f3 จากสารสกดหยาบสวน ethyl acetate ของตน

ส าเภาทมฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 โดยกระบวนการสกดแยกสารบรสทธแสดงดงรปท 2-3

574

รปท 2 ขนตอนการสกดแยกสาร b1 ทมฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 จากตนส าเภา

รปท 3 ขนตอนการสกดแยกสาร f3 ทมฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 จากตนส าเภา

575

การพสจนสตรโครงสรางของสารบรสทธ b1 เทยบกบ reference ตารางท 1 ขอมล NMR spectra ของ 3-acetyl aleuritolic acid (Probowo, W. C., et. al. Int. J.

Pharm. Pharm. Sci. 2013, 5, 851-853.; Viswanadh, G. S., et. al. J. Trop. Med. Plants., 2006, 7, 267-273.)

ต าแหนง c (ppm) H (ppm)

ขอมลทตพมพ ขอมลสารทแยกได ขอมลทตพมพ ขอมลสารทแยกได 1 37.33 37.38 - - 2 23.45 23.46 - - 3 81.24 80.88 4.48 (dd, J = 10, 6 Hz) 4.48 (dd, J = 9.4, 6.3 Hz) 4 37.24 37.31 - - 5 55.62 55.59 0.88 (m) 0.88 (m) 6 18.69 18.73 - - 7 40.87 40.75 - - 8 38.98 39.03 - - 9 49.08 49.07 - - 10 37.92 37.93 - - 11 17.55 17.31 - - 12 33.69 33.66 - - 13 37.35 37.68 - - 14 160.43 160.55 - - 15 116.78 116.83 5.54 (dd, J = 8, 4 Hz) 5.54 (dd, J = 8.0, 3.4 Hz) 16 31.55 31.31 - - 17 51.21 51.48 - - 18 41.87 41.40 - - 19 35.43 35.33 - - 20 29.28 29.31 - - 21 33.37 33.32 - - 22 30.91 30.70 - - 23 27.95 27.96 0.89 (s) 0.88 (s) 24 16.56 16.60 0.85 (s) 0.86 (s) 25 15.56 15.64 0.95 (s) 0.95 (s) 26 26.00 26.20 0.95 (s) 0.95 (s) 27 22.36 22.46 0.92 (s) 0.92 (s) 28 182.40 184.06 - - 29 31.99 31.86 0.94 (s) 0.93 (s) 30 28.71 28.66 0.91(s) 0.90 (s)

CH3(CO) 21.27 21.30 2.04 (s) 2.06 (s) CH3(CO) 171.50 170.99 - -

576

จากการเปรยบเทยบกบ reference พบวาสารบรสทธ b1 มสตรโครงสรางทางเคมดงรปท 4

รปท 4 สตรโครงสรางทางเคมของ 3-acetyl aleuritolic acid (b1)

ฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 ของสารบรสทธ b1 และ f3 จากการสกดแยกไดสารบรสทธตวแรก ชอวา f3 และพบสารบรสทธจากการตกผลกอก 1 ตว

ชอวา b1 จงน าสารบรสทธทไดทงสองตวมาทดสอบฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเอเรส 1 ดงรปท 5 เมอพจารณาผลการตายของยสตในชดของสารบรสทธ b1 พบวาไมมความแตกตางกนกบการตายของยสตบนอาหารเลยงเชอทมน าตาลกาแลคโตสในชดของ DMSO ซงแสดงวาสาร b1 ไมนาจะมฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 และเมอมาพจารณาการตายของยสตในชดของสารบรสทธ f3 พบวาทความเขมขน 75 และ 100 µg/ml พบการตายของยสตบนอาหารเลยงเชอทมน าตาลกาแลคโตสมากวายสตในชด DMSO เพยงเลกนอย

รปท 5 ผลการทดสอบฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 ของสารบรสทธ f3 และ b1

f3 (g/ml)

577

สรปและวจารณผล สารสกดสวนตนของส าเภามฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 ไดด จงท าการแยกสารบรสทธทมฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 จากสารสกดสวนตนของส าเภา โดยเรมตนจากการสกดสารจากตนส าเภาและท าการแยกสวนออกมาเปน 2 สวน คอสวน EtOAc และสวนน า เพอแบงสารออกเปน 2 กลมคอกลมทละลายในตวท าละลายอนทรยและกลมทละลายน า หลงจากนนน าแตละสวนไปทดสอบฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 ซงพบวาสวน EtOAc ทความเขมขน 250 µg/ml และ 500 µg/ml มฤทธทดกวาในทกความเขมขนของชนน า ดงนนมความเปนไปไดวาสารออกฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 อยในชน EtOAc จงน าชน EtOAc มาแยกตอเพอใหไดสารบรสทธ เทคนคแรกทใชคอ Quick Column Chromatography โดยท าภายใตความดน เพอใหสารชะลงมาในอตราทเรวขนจงใชเวลาในการท านอยลง จากนนน าทง 9 fractions ทไดจากการรวม fraction แลว ไปทดสอบฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 พบวา fraction D1 มฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 ทดทสดเมอเทยบกบ fractions อนๆ และ DMSO ดงนนจงตดสนใจน า fraction D1 มาท าการแยกตอไป สวนใน fraction E1 และ F1 ทพบการตายของยสตทงบนอาหารเลยงเชอทมน าตาลกาแลกโตสและน าตาลกลโคส แสดงวาสารออกฤทธทมอยใน fraction เหลานนอาจจะท าใหยสตอาจตายดวยกลไกอน หรออาจจะเกดจากสารทดสอบทใชมความเขมขนทมากเกนไปจนท าใหเปนพษตอเซลล หลงจากนนท าการแยก fraction D1 ดวยเทคนค Flash Column Chromatography ไดออกมาทงหมด 285 fractions และเมอพจารณาผล TLC พบวาชวง fraction ท a1-f15 พบจดขนาดใหญ 1 จดมสมวงบนแผน TLC จงมความเปนไปไดวา ท fraction เหลานจะมสารบรสทธอย เพราะวาสารทบรสทธจะมจดบนแผน TLC เพยงจดเดยว ดงนนจงท าการรวม fraction ท a1-f15 ออกมาเปน fraction E2 แลวน าไปท าการแยกตอดวยเทคนค Flash Column Chromatography ครงท 2 เพอท าการแยกจดสมวงบนแผน TLC ใหออกมาเปนสารบรสทธ ผลทไดหลงจากการรวม fraction แลว พบวา fraction F3 เปน fraction ทมจดสมวงบนแผน TLC ชดเจนทสด จงน า fraction F3 มาท าการแยกตอดวยเทคนค Flash Column Chromatography ครงท 3 แลวพบวามผลกของสารบรสทธ f3 เกดขน จงท าการแยกผลกเพอน าไปวเคราะหโครงสรางดวยเทคนค Nuclear Magnetic Resonance (NMR) เนองจาก fraction B1 ทไดจากการท า Quick Column Chromatography มผลกเกดขนภายใน fraction จงท าการแยกใหไดเปนสารบรสทธดวยเทคนคการตกผลกใหบรสทธ โดยละลาย fraction B1 ดวย CH2Cl2 และตงทงไวใหตกผลก แลวน าผลกทไดมาท าการตกผลกซ าจนครบ 3 ครง จากนนน าผลกของสารบรสทธ b1 ทแยกออกมาได น าไปวเคราะหโครงสรางดวยเทคนค Nuclear Magnetic Resonance (NMR) ผลการทดสอบฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1ของสาร b1 และ f3 พบวาสาร b1 ไมนาจะมฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 เนองจากไมมความแตกตางของการตายของยสตบนอาหารเลยงเชอทมน าตาลกาแลกโตสและกลโคส เมอเทยบกบผลการตายของยสตในชด DMSO สวน

578

สาร f3 มฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 เพยงเลกนอย เนองจากผลทความเขมขน 75 และ 100 µg/ml พบการตายของยสตบนอาหารเลยงเชอทมน าตาลกาแลกโตส มากวายสตในชด DMSO เพยงเลกนอย ดงนนหากเพมความเขมขนของสารทดสอบมากขนอาจจะเหนผลไดชดเจนมากขน จากการวเคราะหโครงสรางของสารบรสทธทง 2 ชนดดวยเทคนคทางสเปกโตรสโคป ไดแก 1H-NMR, 13C-NMR, COSY, DEPT, HSQC และ HMBC พบวา b1 คอ 3-acetyl aleuritolic acid ซง ไมนาจะมฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 ไดด สวนสาร f3 นนมฤทธยบยงเอนไซมโทโพไอซอเมอเรส 1 ไดบางซงจะตองด าเนนการพสจนสตรโครงสรางตอไป อยางไรกตามนบเปนครงแรกทมการแยกสารบรสทธออกจากตนส าเภา