Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomnia22duns

JOANNIS DUNS SCOTIDOCTORIS SUBTILTS, OHDINIS MINORUM,

OPERA OMNIA

EDITIO NOVA

JUXTA EDITIONEM WADDINOl XII TOMOS GONTINENTEM A PATRIBUS FRANCI8CAN18DE OBSERVANTIA ACCURATE RECOGNITA

TOMUS VIGESIMUS SECUNDUS

REPORTATA PARISIENSIA

LIBLK PRIMLS. Disl. 1-XLYIU. LIBLR SECLNDLS. Dist. 1-XI.

\

PARISIIS

APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOIIEM

VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13

MDCCCXCIV

THE INSTiTUTE OF KEPIAEVAL STUDIES10 ELMSLEY PLACE

TORONTO 6, CANADA.

0CT2 3 17S3

R. P. V. JOANNIS

D U N S S G TIDOCTOHTS SUBTILIS, ORDINIS MINORUM,

REPORTATA PARISIENSIA

CENSURA II. P. F. LUCiE \VADDlN(iI

Nemo est, qui negetScotum Parisiis legisse, et repetitis Commentariis Ma- l.gistrum illustrasse. Primo id praostitit Oxonii diffuse, non tamen integre, uti scotns^Lu-alias * pramionuimus ; hic plenius perfecit, ad singulas distinctiones adhibita le " l

pB8j*cr ""

interpretatione. Plurima ex illo opere reporlavit seu transportavitad hos Gom- gurampimentarios, qua de causa passim Reportata seu Reporfationes, vocantur, et a BJ5J5J,ien"loco, Scriplum seu Leclura Parisiensis. Opus hoc mngnopere commendant, Uud ^'* I4i ,

_

atque a contractiori stylo, a clariori methodo, a solidiori resolutione Oxonien-^nwio"

si praeferunt Joannes Major et Hugo Cavellus in limine suarum editionum.Ego profecto non contemnendum putem, imo fidenter dixerim valde placitu-rum iis, qui in vasto et vario rerum Theologicarum studio brevius et clariuscupiunt edoceri. Oxoniensi non ausim praeferre, quippe illinc potissima quae- a Oxo-que huc translata sunt, neque aliud hoc videtur, quam Oxioniensis planum et ferendum!'utile compendium. Sola hic Theologica tractat, et raro interserit Philosophi-ca, quae tamen passimin Oxoniensi, maximo aliquando legentium trodio, per-miscet. Queestionum resolutiones ferme esedem sunt utrobique, et rarissimesecundum hoc opus diserepat a primo.

Libros non eodem, quo numerantur, ordine prselegit;post primum inter- n.

pretatus est quartum, deinde secundum, tertium postremo. Ex ipso opere ita Q"joord,n*

!

ostendo. Frequenter in quarto, sed maxime disl. 12. qusest. 3. num. 22. citat li- hui U3 pe-

brum primum, et ibidem qusest. 5. num. 12. ait se egisse de formis accidentali- 8nnt 8" riP-

bus, ut de quantitate, augmentatione et rarefactione, in dist. 17, libri primi, at-

queillic promisisse, quodin quarto de iisdem denuo tractaret. Porro fecit eo-dem loco libri primi, num. 6. deinde dist. 49. qusest. 5. num. 9. refert se dixisse

Toii. XXII l

in primo, quod voluntas non fruatur necessario suo tine. Ita dixit ibidem dist.1. quaest. 2. Primum itaque librum qnarto preemisit.

III. Postquartumscripsisse secundum inde constat, quod disl. 1. quaest. 1. n.

quartum ^- Hbri quarti, polliceatur se alias tractaturum an oporteat movens et motum

KripsitM- simul essc I id prostat in 2. dist. 9. ?u2tf. 3. et d. 25. ibidem qusest. 2. num. 0.cun um.

promittit se alibi dicturum, an relationes specificentur aut multiplicentur exfundamentis. Hsec habes in2. d. 1. queest. 7. Tertium dkt. 45. quaest. 2. num.13. ait se dicturum alias quod singulare sit per se intelligibile. Hoc dixit in 2.d. 3. qusesl. 6. ?/ c/. 12. quxst. 8. Quartum c/is/. 46. quaest. 4. ;w/?j. 19. remittitad secundum amplius] explicandum, quid sit bunum commodum ? expli.-atibidem d. 6. y. 2. Quintum

floinn nlicujus ScotisteB, qui ohscuro el confuse salis illas confarcinavil iscripto Oxonionsi, et quatuor postremas adjunxit ex eodom scpipto distinctio-nes. Porro illas priores, etsi minus ppaelodignas, ppodiro pepmisimus, ne quffialii habent codices, occultape videamup, aut lectopi denegare, si quid inde,quod vnlde modicum epit., capial emolumenti. Postremas quatuor distinctio-nes omnino omisimus, haud eequum judicantes idipsura inani pepetitione bisin eodem opere lectoribus oblrudepe.Hinc etiam ducti, quartum hujus scripti Parisiensis librum damus incom- vi.

pletum. Absolverat certe Scotus ; sed qui scriptum Oxoniense completum ede- .^1'?? ,pe cogitarunt, a quaestione 12. distinctionis i9. usque ad finem hinc omnia

t,'.^,'

1

.',

1

',

L

tpanstulerunt. Gum itaque in omnibus editionibus scripti Oxoniensis haec ha-^,

1

,,',',

beantup, noluimus ea illinc repetere, ct huic suo genuino loco] restituepe. At- "/,''"." '."\\_qui nd locum hunc isthsec spectare, hnbeo ex raanifesto testimonioWillielmide "a

btur o

Vpua

Missale Aquitani.vetusti Doctopis, qui ante annos ducenlos dearticulavit, et in^"vfde

qunsdam tabulas pedegit omnia, quae occupperant Doctoris opera. In tabulis""JJJJ

11

super opus Gommentnrii Oxoniensis post quaeslionem decimam tertiam dist. i9. PrfflBxam '

quee est de impassibilitate corporis gloriosi, ita admonuit : Plus non compleoitde ordinalione * quarti, Magister Joannes Scotus

; quod autem sequitur, totum estde Heporlalione.

Opus demum istud non per otium, aut successivis horis in cubiculo scripsis- vn.se, neque ultima limn adhibita eoflne composuisse, ut in omnium ederet cons- P' )lls ist " d1 l lectoui iiipectum, sed importuno et concto studio in scholis legisse, constnt ex illis ver- scholij -

bis paulo antea relatisad finem distinctionis \8.libri tertii : Sic finis disputationisinau/a, et ex libro quarto dist. 5. quaest.2. num. 11. ubi dum probaret quodanirna separata recordetur eorum, qua3 in corpore gessit ait, quia sicut heri

arguebatur, etc. ubi in marginc notnvimus haec relntive dicta ad en quae dieppaecedenti legerat in scholis.

Tandem foetum hune esse Scoti legitimuru, vel inde mnnifeste probnmus, vin.quod omnes, qui de Scoti operibus scpibunt, affirraent etiam Reporlata Pari- EslSi:,li1 * r * genuiiiumsiensia composuisse. Non tarnen illa, quae hucusque circumferebantur, sed hocquod1 l * ' cdituus.quaa hic exhibemus, genuina esse manifestis convincimus argumentis. Qures-tiones aliquotoperi Oxoniensi, preesertim in libro primo additns, uti sunt illa%quee ndjunguntur nd finem quaestionis 6. dist. 3. illuc esse trnnslatas ex Repor-tatis, ihidem monetur in margine in omnibus ferme editionibus, et nos proba-mus in scholio primo nd hanc qusestionem in ista editione

; sed neque hsequaestiones, neque alia? similes additiones, sic hnbentur in nliis Reportnlis,sed in his nostris dumtaxat habentur verbatim. Deinde Mauritius Archiepisco-pus Tuamen, in notationibus ad quaestionesMetaphysicae Scoti citat multa exReportatis, quae in his tantum leguntur. Terlio (iregorius Ariminensis Scotifuit synchronos, collega in Academia Parisiensi ; et scripsit in secundum li-brum Sententiarum ann. 13-12. a morte Scoti. 34. etin primum post annos duos

R>Q

Idedit Commentarios. In istis libris passim citat Reportata, Reportaliones, lec-turam et scriptum Parisiense Scoti, uti adnotavi locis plerisque, et indieat se

familiarem habuisse Scotum, atque cum eo non semel certamen Seholasticum

iniisse. Multa ex his Reportatis verbatim refert, etpaginas ferme integras fide-liter transcribit. Duo vel tria, si experiri velit lector, indico loea, omissis reli-

quis, ne pariam fastidium. In primum disl. 1. q. 2. art. 2. concl. 2. recitat lide-lissime nullo verbo omisso^ septem argumenta, quibus Scotus eadem dist. q.3. n. 3. contendit probare odium et tristitiam realiter differre. Ha?c autem de-sumpta esse ex hoc codice, quem nos offerimus, non ex illo, quem alii sub lie-portatorum nomine circumferebant, videbit lector, si voluerit exemplaria con-ferre. In secundum d. 1. q. 2. art. 2. transcribit amplam rationem, qua Scotusibidcm num. 8. probat quod effeetus immediate productus a Deo, ab eo solocausetur. Ibidcm d. 9. q. 1. in principio multas congerit rationes Scoti, quibus

eadcm dist. num. 4. et scqq. probat Angelum posse naturaliter videre cogitatio-nes alterius Angeli ; sed haec omnia habentur secundum omnes apices in hisnostris Reportatis, et desunt in aliis.

ix. Demum librum quartum germanum prioribus esse convincitur, quod alter-Pncsertiiu

citationibus seconfirment primus et quartus, utisupra pra^monui. et Guliel-libcr quar- r l r i

lU3, mus Alvevicus citatus moneat ex Reportatis postremam partem libri quarti

translatam esse ad scriptum Oxoniense. Nostri autem codicispars illa translata

cohicret ad verbum, et discrepat in veteribus Reportatis.x - Unde vero ha3c nostraprodierint post trina srecula sciscitanti, dicam librum

opuB ^iu- primum haud nunc primum in lucem prodire. ICtenimsub ipsarn Typographiaeinfantiam impressus est, adhibitis ad finc;n tempore et auctoribus imprcssio-

nis, his verbis : Joannis Scoti de ordine Minorum sacne Theologix profpr.vccflc/idssimi, supcr primum Scntentiarum quxstiones Reportationum Pari-sicnsium a Ihu tholomseo Bellato Feltrense, sacrx paginae Doctore clarissimo, nec

non Reycnlc eruditotunc temporis Convcntus Bononioe, emendatse cum diligenlia,

fuiiunl fclicitcr; ncc non operatse charactcrizaUcque sublimi litlcrarum cffu/ic

ductu, et impcnsis viri circunupecti Domini Joannis d< y Annuntiala de Au

Laas Dco pararosieque Virgini Mariai, nec non toli Curiee coelesti triumphai

Anno salulis DominicxM. CCCC. LXXVIII. mensis Aprilis sc.ria feria. Prihujus libri aspeotu iKcsitaveram, admiratus quantum discreparet ab illquera pree manibus repetitis pra v lis habebamus, et cui potius Pidem adhibe-

rcm, anceps duhitavi, donecin Bibliolheca Vaficana occurrit permagnus eodex

vefustus membraneus MS. paucis annis post Scoti obitum exaratus. Numorosignatur S7

Iadditioncs adprimum MrM/H.Nam, utidiximus in Gensura pcripti OxonienmultQ in hoc opero tractavit, qucein Oxoniensi omisit, et hinc ad complemen-lum il.lius operis translata sunt. Ex hoc codice Vaticano plurima depravatacorrupta libri impressi, uti rudis iila Typographiffl infantia ferebat, correxi, i i

quffl deerant, supplevi. In Bibliotheca Conventus sancti Francisci Trans-Tybe-

rini alium codicem inveni MS. libri secundi Reportatorum Vaticano cohffiren-

tem, et librum quartum ex eadem Bibliotheca accepi. Utrumque codicem reli-isi Fratres acceperunt ante annos duccnlus dono Philippi Barbaryci Veneti

sedi Apostolicffi Protonotarii. Unde vero librum tertium hujus operis corrigremus aul probaremus, nullum nacti exemplar vetustum ct assuetum, dili-

genter tamen a nobis recognitum, reliquis adjunximus.Nescio ex quo penu depromplum commune et vulgare illud Reportatorum xi.

exemplar, quod totiesluci invectum, toties etiam est neglectum, propter den- JJjJjJ j[JJ. quibus offundebatur, tenebras, et innumeros, quil)us scatebat, errores.

"95JU.1 '"

Joannes Major primus edi curavit opeduorum Baccalaureorum Parisiensiumann. 1518. aitque se reperisse Parisiis ; quo tamen loco, vel Bibliotheca nonsi-

gnificat. Scd duo, quae occurreruntexemplaria, adeo undequaque corrupta, dixit,

scabrosa, portentosa, a veritate Theologica prorsus aliena, et veternoso silu oblite-

rata, ul indoluerit ; modicum tamen, aut nullum adhibuitlaborem, ut nitida auttersa prodirent, quippesive ejusin recognoscendo negligentia, sive Baccalau-reorum oscitantia, talia excusa sunt, qualia nullus vellet legere, aut posset intel-

ligere, et Scoti fcetum viri in ejus operibus versati omnino esse negarent. Se-cnndam editionem fecit Venetiisann. 1597. Magister Guido Bartoluccius, eisdemtamen fa>dis erroribus maculatam, aliisque additis fa?diorem,lieet proelo potio-

rem, notis marginalibus, citationibus et breviusculis resolutionibus auctiorem.

Tertiam parabat R. P. Hugo Gavellus frequentibus Scholiis, Doctorum citatio-nibus, nolis marginalibus, varioque cultu ornatissimam, sed ad Archiepisco-

tum Armacanum assumptus, et paulo post morlc prffiventus, vel non potuittextum corrigere, vel correctus codex e manibus consodaliurn dilapsus, apudTypograpbum est dcsidoratus. Adhibitum itaque exemplar Venetum, magna-que incuria absque ullo prorsus examine, editum est, priscis erroribus novisadjunctis.

Rejecto proinde tenebricoso, confuso, et prorsus imperceptibili lioc adulte- xu.rino opere, tandem genuinum et verum fcetum edimus, aliorum ornamenla,

^utum^"quae potuimus, suis locis distinximus, Doctorum citationes, Scholiaab lllustris- b

simo Cavello per illud opus dispersa, buic adaplavimus ; nostra, ubi opus erat,adjunximus, Patrum et Pbilosophorum auctoritates apud ipsos consuluimus, etdistincte citavimus, mendas omnos et maculas abstersimus, omnique couatucautum est, ut post tot sfficula, et post trinam spurii operis, Scoto prorsus in-digni, fallacissimam editionem ista nostra emaculata, etsuis numeris absolutaprodiret. lpsius libri, et mei laboris penes te, prudens Lector, esto judicium.

ne.

6 PROLOGI

PROLOGUS.

QIL-ESTIO PRIMA.

Vtrurn Deus sub propria ralione Deitalis

possit essc subjectum alicujus scicn-tiae ?

Alens. l.p.q.t. memb. 3.S.Thom. i. p. q. i. art.3. Doctor q. i. Prologi, cl collnt. 10.

1. Quod non, videtur. Omne scibileArgum. i. de quocumque subjecto habet con-uTgaiiva

6ceptum per se alium a conceptu

subjeeli ; sed nihil cognoscibilo deDeo habet conceptum per se alium

a conceptu Dei ; ergo, elc. Probatio

Aristoi. majoris : [dem perse conceptus nonseitur de se ipso, 4 Met. cap. ull.

propter quod ipsum est, nihil estquserere. Similiter in eodem libro,c. *). De per se hominis mullx suntcausse, scd quare homo est homo,non est aliqua causa; et9. Metaph.

cap. ultimo : Circa simplicia non

contingit decipi, quia aut totaliter

ignorantur, aut totaliter cognoscun-

tur. Et priino Posteriorum capit. '2.

Conclusio per se scibilis est vera

secundo modo per sc. Sed in islosecundo modo est alius conceptussubjecti, el alius pra^dicati. Probatiominoris : Si 'sscnl duo conceptus,anl correspondercl eis aliud in re,

automnino idem : non aliud, prop-ter simplicilalem divinam ; nec om-nino idem, quia si res liabet unum

conceplum ada?quatum, (>l ;ilii cn-

ceplui in re nihil correspondebit,tunc erit superfluus et vanus.

Itern, omne scibile de aliquosubjecto seilur pcr medium, quodnotius iuesl subjecto, quain ipsumscilum ; sed nihil polest sic cogno-sci de Deo

; ergo, ele. Probatio ina-joris, quia conclusio scita est me-diala, et scilur per principiumimmediatum. Probatio minoris :Aug. 8. de Tiinit. c. i. Quidquidintelligibile, atque incommutabileest, non cst aliud alio verius : ergonec aliud alio notius.

Item, de subjecto scientiae eldemonstrationis oportel scire quidest, ex i. Posteriorum c. i. Sed Deusnon habet quidest, quia nec delini-tionein, secundum Avicennam, 8.Metaphysicae, cap. \.

Conlra, Augustinus 8. de civit.Deic i. Theologia est sermo vel ratiodt> ])co.

Iiem, Deus sub ralione Deitatisest primum in entitate ; ergopfimum in cognoscibilitale : ergopcr rationem ejus possunl aliquacognosci in aliqna scienlia : ergoipsum potesl esse subjectum pri-mum illins scientiaB.

Item, de Deo possunl cognosci

aliqua propria sibi ; ergo primacognoscibilia possunl perlinere ad

aliquam scientiam, el illa babebilaliquod subjeclum, nn aliud quamDeum snl) propria ratione, quia

Secun-duui.

B

i

a

August.

TertiumArietotl

Aviccn

>

Argmn,1

. prole uflirini

liva.

Si cun(Jum. I

\I

Tcrtiutu.

Ql l.siin |,

3.

uai tum.\ >uih-ouea pri-li Bubjec-

ti.

enm sciriib ratio-t Deitatisobatur.

quod < i si simpliciter cognoscibilcperfectius primo subjecto alicujusscientiae, non polesl in illa scientia

cognosci, quantum ad propria sibi ;sed Deus siih ratione Deitatis simpli-

citer esl cognoscibiie perfectius quo-cumque alio subjecto : ergo pro-prietates el propria de ipso nonpossunl cognosci in scientia habentealiud subjectum primum.

[tem arguitur sic : Sex videnturossc conditiones primi subjecti.Prima, quod ab ipso scienjia speci-Rcetur el determinetur, sicutpoten-ii;i per suum primum objectum.Secunda, quod ab ipso scientiahabeal dignitatem suam. Tertia,quod de ipso dicantur alia conside-rala in scientia, sicut in proposi-tione praedicatum dicitur de sub-jeclo. Quarta, quod ipsum sit pri-mum, quod occurrit intelleclui inisia scientia, el alia quaeranlur subratione ejus. Quinta, quod ipsumpossii esse subjeclum principiorumscientia3. Sexta, quod ejus proprie-tates et passiones considerentur iuscienlia : sed Dcus potest habereomnes istas conditiones respectualicujus seientiae, puta Theologiae

;

ergo, elc.

Quod autem scientia de Deo sitsub ratione Deitatis, probatur pri-iuo, quia sub illa ratione, et nonalia, continenlur intra ejus ambitumoinnia cognoscibilia de Deo. Secun-do, quia scientia diyina est tle ipsosub ratione ista, el quaelibet aliascientia de Deo esl parlicipatiodivinae scienfiae, et imitatur eam.Tertio, quia subilla sola ralione eslsubjectum primum omnium princi-piorum scientiae lalis. Quarto, quiasub ista sola ralioue non quseritur

de alio, sed alia de ipso. Quinto,quia siib sola illa ratione esl subjec-luiii scientiae bcatorum. Sexto, quiatranscendil omnes scientias Physi-

( as. Ponitur autem ab aliis, quodsub illa ratione sii subjectum pri-muiii scientiae divinae, quia illa

transcendil omnem scientiam crea-

turae.

Ad solutionem hujus quaestionis Exanainan-'

Mdii Ki bac

quatuor sunt videnda. Primo, quid tsit ratio scientiae ? Secundo, quid sitratio primi subjecti scientias? Tertio,an Dcus possit concipi sub rationi-

bus particularibus distinctis a ra-lione essentiee V Quarto, an interratioues sub quibus potesl concipi,sitaliquisordo, et quis V et tandemex bis queestio solvetur.

ARTIGULUS PRLMUS.

Quid requirilur ad rationem scientise ?

De primo vero extendendo scien-liam ad fidem, quomodo loquiturAugustinus 15. de Trin. c. 37. Absit,utscirenos negemus, quse testimo-

nio didicimus aliorum ; nec restriu-

gendo scientiam, ut distinguilur

contra sapienliain, quomodo Augus-tinus distinguit, 12. de Trinitate

rap. 1S. quod

8 PROLOGI

per discursum syllogisticum. Prima prius evidente, cst propria, distin-conditio, scilicet qtnul csl cognitio guens scicntiain ab inlelleclu prin-cerla, excludens omncm deceptio- cipiorum, quia isteestveri habentisnem, opinionem ct dubitationem, evidentiam ex tcrminis ; ex primoconvenit omni inlellectuali virtuti, Posteriorum, text. comment. 21.quia virlus inlcllectualis est perfec- Principia cognoscimus in quanlum Arutot.tio intellectus, disponens ipsum ad terminos cognoscimus ; scientia est

Quid vir- perfectam operaiionem, et perfecta veri habentis evidentiam ex princi-lus iutel- x

--,, i- --lectuaiis. operatio lntellecluahs est cognilio pns.

veri certa ; ideo omnis virtus intel- Quarta conditio est, guod sit Q"?.r1

1.*

7 * ^ CuOdlllO.

lectualis est habitus, quo determi- notitia evidentiae posterioris causatanateverum dicimus, propter quod, a priore per discursum syllogisti'opinio et suspicio, quibus potest cu?n, et hoc cst imperfeetionis, nec Discurstujsubesse ialsum, non sunt virtutes est tle per se ralione scienlia? sccun- rationcintellectuales. dumse, sed tantum scientia?. imper- A s \ c

m

cStlo Secunda conditio, scilicet quod sit fectae, et non convenit scientiae, nisiscieatiae veri necessarii, sequilur ex prima, in illo intelleetu, cui convenit dis-

cxrdicalur.,

l l

quia si scientia esset veri contin- currere et procedere anolo ad igno-genlis, posset sibi subcsse falsum, lum.propter mutalionem objecti, sicutopinioni. Si ergo scicnlia cst essen- scholium i.

tialiter habitllS COgllOSCitivUS verus; Qualuor has oonditiones ud rationem scien-

ergO esseiltialilcr non tailtum in- tiae necessarias, requirit etiam Doctor in q. 3.

cludil relalionem communem habi- proK scripli 0xon7 sis ? * later - " 20 - et in.

3. d. 24. n. 13. ubi latius de hac re agit. Quoadtus ad objectum, SCd specialem, dislinclionem vero conceptuum in quidditati-SCilicet COnformitatis ad ipsum ob- vos, et denomin;itivos, et qualificalivos, sive injectum. Nunc autem si objectum determinantes et delerminabiles, el in simpli-

. ces ac simpliciter simplices ; vide eumdem in i.non esset verum necessanum, pos-

d 3 2 et3set habitus idem manens quandoqueconformari illi objeclo, et quando- Exhoc sequiturcorollarium, quod conceptuique non, propter mutationem illius de nullo potest alitid sciri, nisi de J^, JfSobjecti, et tunc posset esse quando- quo possunt plures conceptus ha- D

fjue verus, quandoque non verus. bcri, unus quidditalivus, et aliiAristot. Et boc est quod dicit Philosophus quasi denominalivi secundum or-

7. Metaph. tex. 53. et 1. Posterior. dinem quemdam habentes ipsumtext. 21. Corruptibilium non est de- quidditativum conceptum. Undetresmonstratto, quiasicutnon contingit primaa conditiones consequunturscienliam quandoque esse ignotam, scientiam ex per se ralione subjecliitanec demonstrationem quandoque etobjecli, de quo nataB sunl verita-non essc demonslrationem j contin- les necessaria3 csse in evidentiageret aulem utrumquc, si esset non ordinataB. Quarta non cx rationenecessarium, sed contingens. objecti, sed ex comparatione ad in-

Tertincon- Terlia condii i

QU^ESTIO I

AUTICULUS SHGUNUUS.

Clljnsseieutiae.

Quid requiritur ad raiionem primisubjecti alicujus scieniise ?

:;. Quantum ad secundum articu-Objcctum lum dico, quod illud est per se

objectum alicujus scientiae, quodcontinet virlualiter et primo no-litiam omnium veritatum illiusscientitc. lllud probo, quia in es-sentialiter ordinatis necesse est ea

reduci ad aliquod prinium simpli-citer ; cognoscibilia autem cujus-cumque scientise habent ordinemessentialem inter se in cognosci-bilitate, quia conclusiones cogno-scuntur ex principiis. Patet ex dictis.

Principia tandem si sunt immedia-ta, cognoscuntur ex terminis, sicutdictum est ; sed et terminus ipsiusprincipii cognoscitur ex rationesubjecti, quia principia cognitasunt per se secundo modo ; ergosubjectum cadit in definitione prin-cipii ex 7. Metaph. et in isto tandemordine etiam statur ad aliquodsubjectum simpliciter, quod cstsubjectum principiorum, vel prin-cipii ex cujus cognitione cogno-scuntur omnia pertinentia ad scien-tiam, et ipsum non cognoscitur exaliis. Illud ergo dicilur primum

Primum subjectum scientiae, quod primoquid. continet in se mrtualiter notitiam

pertinentium ad scientiam. Addi-tur autem primo continere, quiasicut primum est, quod non dc-pendet ab alio, sed alia ab ipso,

Quid cst ita illud dicitur primo continere,primocon- ,

,

,

,

...

tiucre. quod non dependet ab alns mcontinendo, nec per rationem ali-cujus allerius continet, boc esl,

Aristot.

si, per impossibile, circumscriptoiiiinii alio iu ratione objecti manelconceptus ejus, adhuc in rationeobjecti continet virtualiter illas ve-rilates, v. g. Isosceles continet vir-

tualiter omnes conclusiones, quas

Triangulus, q.uia conlinet ratio-nem Trianguli, sed non continet

primo, quia non per primam ra-lionem Isosceles specificatur, sedper rationem Trianguli.

SCHOLIUM II.

Poslquam resolverat objectum primum eu- ({.juscumque scienliae continere virtualiter om-nia, quae pertinent ad eamdem scientiam, objicitqueedam ex comparatione objccti potentioe adobjectum habitus vel scientiae ; et respondelquod licet utrumque objectum tam potentisaquam scientiee in hoc conveniant, quod mo-veant et terminent aclum, et sint mensura ha-bitus et potentiae, tamen inler objecta potcn-tiae possunt esse plura, quae indifferenter el

aeque per se primo respiciuntur a potentia,respectu quorum consideralur aliud objectumcommune ; non sic autem in objectis scientiae,quia unum dumtaxat quod est objectum pri-mum et adasqualum respicitur praecise per ra-tionem suam, alia vero non nisi in virtuteprimi ; et proinde non potest dici aliquid com-

mune omnihus per se intelligibilibus in illascienlia, sed aliquid primum inte!ligib'le perse continens reliqua. De hac primitate et adae-

quatione objecti, vide Doctorem in script.Oxon. q. 1. prol. ad primum, ct in \. d. 3. q.3. n. 5. el seqq. et de communitate objecti po-tenliae potest videri in 2. d. 24. n. 6.

Contra isla objicitur sic : Sicutobiectum primum potentiee ad po- objectio

. .

[irima.tentiam, ita objectum primuni ha-bitus se babet ad habitum ; sedprimum objcctum potentiae est perse commune ad omnia per se ob-jecta ; ergo siiniliter objeclum pri-muin babitus est aliquid communead omuia, quse per se respicitille babitus, et non aliquid con-

tinens omnia.

rmam.Aristot

10 PROLOGI

conflrma. Confirmalur, quia alioquin non objeclum adaequatum illi potentia3iuvenirelur adaequatio in tali ob- et habitui, sed aliquod commune,

jecto, quae tamen requiritur in cujus ratio salvatur in omnibusprimo objecto cujuscumque sive illis, qirne per se movent vel ter-potentiae, sive habitus. minanl.

Mcuada! llem, eommuuiter in scientiis Ad primum igitur respondeo,^fjjjj

assignatur pro primo subjecto ali- quod dupliciter potest inlelligi ali- sehabetai ... i

plura perquod commune ad llla, ad quse quam potenliam, sive habitum se se objecta.se extendit scientia, sicut in Me- habere indifferenter ad multa pertaphysica ens; in scientia naturali se objecta. Uno modo sic, quodcorpus vel ens mobile ; in Geo- quodlibet eorum per rationemmetria magnitudo, et sic de aliis. suam formalem natum est respici

7- Ad primam objectionem, conce- a potentia tali, vel habitu ; et ibi

tionempVi- d er nisi a primo objecto suo. Nullumse objecto per rationem propriam, etiam objectum secundarium pri-func non potest esse aliquod unum mo terminat per rationem pro-

Ol! .MSTIU I. \\

Conditio-oes ollataeiimi eonveuiuut, pnmo olijcc-tu poten-

tiee.

Aristot.

priam actum ipsius, sed tantumcx consequenlij virtule illius pri-mi, et ideo illud per se adaequa-tum objectum inteilectui non eslaliquid commune omnibus per seintelligibilibus, scd aliquid pri-

mum inleltigibile, per sc eontinensouiuia.

Ad propositum. Objectum liabi-tus habet continere virtualiter ali-

quo uiodo ipsum habitum, el essemensurara ejus, >. Met. cap. deAd aliqidd ; et istse conditionessunt propriae objecto primo habi-tus, nec conveniunt proprie priiuoobjecto potentiae. Habct ctiam ob-jeclum habitus terminare aclumejus, el hoc cst commune objectohabitus, et objecto potentiee ; igi-tur si aliquis habitus respiceretalia plura per se objecta, quorumquodlibet per rationem propriamcontineret illum habilum virtuali-ter, et esset mensura, et primoterminaret actuni illius habitus,objectum ada^uatum esset com-mune ad omnia illa alia per seobjecta. Sed si inter alia multa,ad quae se extendit habitus, sitaliquod unum quod solum virtua-Hter contineat habitum, et sil men-sura ejus, et primo lermiuans ac-tum ejus, illud poneretur objectumhabitus adaequatum ; ita esl inscientiis. Non enim quodlibet,quod consideratur in scientia, esl;virlualiter continens ipsam

,vel

mensuram ejus, vel primo lermi-nans, sed aliquod unum, ad, cujusrationem stat ultimate resolutioomnium principiorum et conclu-sionum, ut dictum est. Patel er-go, quod simpliciter primum sub-jectum scientiae lale virlualiter

conlinens, u dictum est, non estcommune ad omnia considerata inscientia.

Per hoc patel ad confirmationem, A,Vi malionem.

quia utrobique assignatur adaequa-tio iu primo objecto respectu illius,cujus esl piiiuiiin objectum. Seflquaedam potentiae indifferenter res-piciunt per sc objecta, ita quodnullum in ratione alterius ; habi-tus vero scientiae nunquam. Etideo alicui pbtentiae non potest

adaequari, nisi commune per prae-

dicationem omnibus sultjectis ; ha-bitui autem scientiae sempcr adae-quatur aliquid commune secundumvirtualitatem ad omnia, non autemcommunc secundum Jprsedicalio-nem.

Ad secundum . Scientia? unius Ad aecun-dam objec-

secundum genus est unum pn- tionem.mum objectum secundum genus

;

a multis autem objectis differenti-bus specie, quorum quodlibet est Vi(*e

S

JJ{-

objectum primum respectu unius q- 2. Wt.scienliye secundum speciem, potestabstrahi unum tale commune ob-

jectum ; et sicut illae scieutioe mul-tae habent unitatem generis, et ideo ^^nertinent ad unam scientiam se- E-uMumt

... genuscundum eenus, ita in tali scientia unnm, est

.primum

una sccumluiu genus assignatur subjectum,

. , ,, secundumunum subjectum commune il!issubjectis, commune tamen secun-dum genus. Scd cujustibet scien-tia^ unius secuudum speciem, quam-vis multa dislincta secundum spe-ciem considerentur, tamen illudejus est objectum primum secun-dum speciem, in quo continenturomuia alilcr et molius quam inObjecto communi, quod assignaturcommuniter in scientiis, quae estuna ralio primi objecti, quoe est

geuus.

12 PROLOGI

adaequalio in lerminando ; et hocsivc in terminandci primo, sive inper sc, ct non primo. Dcficit au-lem ei ratio mensurandi ct conti-nendi, ct ideo licet talc objectumcqmmune secundum quid possitdici communiter primum objectum,hoc tamen cst imperfecte respecluillius objccti primi, quod habetprimo ralionem assignatam, quiaillud est ada^qualum in mensuran-do et continendo. Vel sic : Ubiassignatur subjectum scientiae com-rnune, vcl est primum subjectumscientiffi unius secundum genustantum, et ideo abstractum ab ob-jectis specialibus multarum scien-tiarum secundum speciem ; velsi assignatur tale objectum respec-tu scientiae unius secundum spe-ciem, imperfecle est primum, quiaunani conditionem habet, scilicet,adaequari in terminando, et in aliisdeficit.

10. Adducunt eliam secundam in-Aiia in- stantiam, quae talis est : Quod con-Goffred. tinet virlualiter notitiam aliquam'q

10

7.

1-

et' i.ntelleclus, non habet esse in in-qucnii^8. tellectu ; objectum scibile habetquodiib. y. esse jn intellectu, quia cst uni-q. 19. et 7 *

quodi. 13. vcrsale, ct universale non est inq. 2. . .

re, nec m sensu ; ergo, etc. Majorprobatur, quod continet virtualiternotitiam aliquam inlellectus, estmotivum intellcctus ad illam ; scdmotivum cst distinctum subjcctoa mobili ; ergo tale conlincns non

habet essct in intelleclu.Vcl sic : Omnis actus ct habitus

intellectus continclur praecise in

aliquo, quod est in virtule phan-lastica; non crgo objectum intclli-gibile continet virtualiter habitumscientiae. Consequentia probatur,

quia objectum intelligibile sub ra-lione per sc intelligibilis, non ha-

bet esse in virtute phantastica,

quia nihil ibi habet csse nisi sul>ralione singularis ; objectum intel-ligibile est per sc universale. An-

tecedens probatur, quia movensdistinguitur subjecto a molo ; nihilautem in parte intellectiva potes!distingui subjecto ab intellectu

;

illud autem, quod virtualiter con-tinet actum, vel habilum intellec-tus, movet intellectum ad illumhabitum vel actum ; ergo quodvirtualiter conlinet habitum intol-lectus, non habct esse pcr sc inparte intellectiva, et habet esse in

nobis, quia intelliyimus cum volu-mus, secundo de anima, tcxt. 1S3.ergo pra3cise in virtute phanlas- Arislot-tica.

Illa vero propositio : Movens etmotum sunt distincta subjecto,quamvis sit principium primum,tamen conlra negantcs probaturper rationem ducentem ad impos-sibile, quia si negetur, pari ralio-

ne dicetur, in quolibcl movens

potest esse idem subjecto cummoto, et tunc lignum calefacietse per aliquid, quod csl subjec-tive in illo, licet ad calefactio-

nem illam requirantur multa alia,

sicut causae sino quibus non.

SCUOLIUM III.

Objecit ex Goffredo, quod aclivum et passi-vura differant subjecto, ct proinde unum etidem non posse esse respeclu sui movcns etmobile, ac consequenler neque objcctum scilnlein intellectu posse movcre intcllcctum ad in-

telligendum. Sed rcspondet unuin et idem, inquantum idem, non posse simul agerc el pati,movere et moveri ; in intellectione auiem, dequa hlc agitur, considerari duo, quoruir. umimest immediatum suhjeclum alteriua. Uc hao

nr.TCSTIO T. 13

difficultato latissime agit Doctor in 1. Oxon.(1. 3. q. 7. n. 5. ct n. 27. solvit oliccndo, agcns

et passum possc cssc idcm, modo non agatunivoco. Vide eumdem in 2. d. 2. q. 10. n. 12.ct d. 3. q. 8. ad i. ct d. 25. q. 1. ad 1.

11. Ad istam itaque secundam in-

tera scnsil>ilis potest movere, cum hoc stat quod objectum intel-ligatur in ratione universali. Pri-

nnmi probatur sic : Quia idem nonpotest so movere, cujus una estpraecisa ratio, quia movens in actu

Responsioaliorum.* llenr.

quodlib. 5,([. 1 1, et

quodl. 3.q. 6.

De non en-le datnrscieatia.

12.

Qua? spe-cies cxci-taut ia iu-

lellectunotitiam.

stantiam de phantasmatibus aliqui cst tale, quale molum est in poten-dieunt distinguendo de esse in tia, et idem non potest siraul esse in

inteltectu objeetive et subjcclive. aclu et in potentia, quia boc estSecundo modo major cst vera

; principium Metaphysicum notumprimo modo minor. Sed licet haec cx repugnantia istorum principio-distinctio sit bona, non tamen rum generalium ; et si negetur ali-evadit difficultatem, quia niliil po- cubi, pari ratione negabitur ubi-lest cssc in intellectu objective, que.nisi vel objiciatur intelleclui prin- Ista eadem rationc concludilur, Anmovens

,..

i v j t i l et motum

cipaliter in se lpso, vel in ah- quod movens et motum possuntcsse possiut es-quo reprsesentativo ejus realiter idem subjecto, quia licet alterum denTsub-exislente. Nunc autem objectum esset appropriate ratio agendi, et Jcct " ?scibile non oportet primo modo alterum patiendi, tamen totum age-objici ad hoc, ut intelligatur, quia ret, et totum pateretur, quia agerede non ente est scientia ; ergo et pali est totius, et sic totum esset

oportet quod objiciatur in aliquo in actu, et totum esset in potentia.repraesentativo, et tunc de illo ar- Secundum declaratur, quia phan-gumentor : Si illud subjective est tasma est sufficienter distinctumin inlellectu, et movet inlellectum subjecto ab intelleclu, ita ut possitad notitiam objecti, quod reprae- ipsum movere; quod sic ostendilur,sentat, ergo movens et motum quia anima potest considerari unonon sunt distincta subjecto. Si modo secundum rationem essentiae,illud non est subjective in intel- et sic ubique est in corpore ; aliolectu, et est in nobis, quia intel- modo secundum rationem potentiffi,ligimus cum volumus, ergo est et tunc si organice, sic est in deter-in parte sensiliva ; ergo nihil rea- minataparte corporis; si non orga- Ammaliter existens in nobis continet nice, qualis est intellectus, sic est \er esVm"virlualiter aliquam notitiam intel- in nulla parte corporis. Sicut igitur -orpore '

lectus nostri, nisi aliqua specifica potentia existens in una parte cor-forma sensala ; non igitur objec- poris potest esse principium mo-

vendi aliam in alia parte corpo-ris, sic illud quod est in determina-ta parte corporis polest esse princi-

pium movendi intellectum, qui subratione potentiae non est in aliqua

parte corporis.

Tertium declaralur sic : Quia baec

tum intelligibile, quia ut argu-tum est prius, objectum intelligi-bile cst universale, et Lale essenon habet nisi in intellectu.

Ilic dicilur sic : Quod species in-telligibilis nec formaliter, nec vir-

tualiter polest movere intelloctumad aliquam notitiam ; species au- est natura intellectus agentis, quod

14 PKOLOr.l

contactu spirituali, et virtualis lumi- dorum in mente, hic negatur istanis sui contingit phantasma solum opinio, quia intellectus agens estquantum ad illud quod perlinel ad indislinctus subjecto a possibili.quidditatem ejus, et e converso, Unde secundum eos non agil inhoc est, iu natura objecti singularis, possibilem secundum rationem cau-quod sit praecise tactum secundum see efficientis, sed solum formaliter.suam quidditatem, et quidditas ut Quod si dicatur, quod intelleclussic attingitur, praeter accidentia de- ageus est solum circa phantasma

;

signantia habet rationem universa- contra, cruia intelleetus agens nihil luteiiecius.

A e apcns ui-lis, et apprehenditur ab iutellectu imprimit in phantasmata. hil impri.

.....

*. ., nnt phan-

possibih. Lontra eos etiam est ratio de vo- tasmau.13. Contra ista tria tripliciler: Primo, luutate, quia totus processus in ac- !'

Rejicitur Contra illud, quod solum phantasma libus huuianis erit mcre per modum Tcrtio.llla alio- J *i l i

rum res- movet inlclleclum noslrum. arguo naturae, ita auod nihil erit in potes-pOUSlO.

. . .

Primo. sic : Acculeus et subjectum sunt in- tate hoininis non magis quam aclusdistincta subjecto ; ergo cuicumque bruli ; sed de hoc alias.subjectum est idem subjecto, et Quarto arguitur contra istos, quod Quarto.accidens crit idem sibi. Anima au- non requirerenlur habitus intellec-tem intellectiva est eadem subjeclo tuales, sed solum phantastici, quiavirtuti phanlasticae ; igitur el intel- nihil in passo erit ratio quare agen-lectus est idemilli ; ergo et phantas- tia ordinale agunt ; simililer quoad

Quomodo mati, quod est in illa virtute. Quod illud, quod dicunt, phantasma iniutellectus .

..

l

est iu nui- autem dicunl, quod inlellectus est virtule intellectus agontis repras-corp^oTis in nulla parte, verum est determi- sentare uuiversale ; contra hoc ha-

nate, scd in qualibet est taliter, beturalibi. 2. d. 3.

quod est indistincte. Unde sicut si Quoad tertium etiam, negant spe- 2. a. 45. q.esset in solo organo phantasiae, ciem intelligibilem ; contra, ergo q5ul"esset subjecto indistinctum illi po- negatur memoria in menle, el pertentiae, ila cum sit in alia potenlia, consequens imago, quia sic secun-Mon ta;ncn est minus iinum ; ergo dum ipsos non est proles in mentein isla non minus est idem subjecto a parente, quod est contra Augusti-isti. num 13. de Tiiuitat. cap. 3. 4. et

secundo. Prajterca, causa sequivoca prin- 10.cipalis et totalis estperfectior eiTec- Itcm sequitur quod Angelus pertu ; ergo phantasma erit perfectius nihil sibi intrinsecum potesl habere

es^n^-rec-quocumque actu secundo, qui po- novam volitionem vel intelleclio-

tiorphan-( (

, s | i, ; ,| )(M -i j n monio. Quomodo erso nem, quia quodlibet tale esl indis-felicitaserit aclus perfectissimus se- tinctum subjecto ab ipso. Si dicascundum Philosophos ? et quomodo quod a Deo habel extrinsece hancexcedemus bruta quantum ad men- volitionem ; ergo Deus causavil ac-

Augmt. lcm, secundum Augustinum !}. tumvolilionis, quo Angeli mali pec-Trinil. c. \. et ">. Quod si dicatur caruni.inlellectum agenlem principaliter Nec habetur ab objecto, quia siesse agens respectu actuum secun- dicas objeclum movere eos ad pec-

OlLESTIO i.

catum vel errorem ; ergo non fuit

lli PROLOGI

16.

Au Deuspossit concipi sub

ratiouibusparticula-

ribus ?

An a via-tore "?

QuoiuodoDcus COQ-cipiatur aviatoresubraliouibusparticula-

ribus.

August.

ARTICULUS TERTIUS.

An Deus possii concipi sub rationibusparticularibus distinctis a ralione

esseniix ?

Circa tertium articulum. In uno

communilcr concordant Doctores,quod intellectus vialoris non move-tur ad concipiendum Deum, nisi excreaturis. Nunc autem perfectiones,quae nec includunt limitationem,nec defectum, quae in creaturis suntdispersae et distinctae, in Deo suntunitae propter ejus simplicitatem,quia in creaturis sunt imperfectae,quia participatae ; in Deo sunt sim-pliciterperfectae et illimitataepropter

ejus infinitatem ; ergo istae iinper-fectiones in creaturis, tam imperfec-

te quam diversimode repraesentantillas perfectiones unitas in Deo, et

sicul repraesentant, ita movent in-

tellectum nostrum ad cognitionemistarum ; ergo intellectus vialoris,qui non potest illas unite concipereutsuntinse, movetur ad forman-dum dislinctos conceptus dc illis,proportionales conceptibus istarumji'_':!' ctionum in creaturis, quibusliimen pluribus formalis multiplici-ter quis pcrfecle concipit illud

unum perfectum, ct perfectiones

unitas in i]>so ; et sic inlellectus

viatoris potest habere atetvidere propler quaeslionem pro- partSenia-positam, quia ipsa non quaerit nbU9?

comparando Deum ad intellectumvialoris, sed absolule dieilur : SiDeus ex parte sui sit lale cognosci-bile, de quo possit esse scienlia inintellectu proportionato ?

Hic sunt plures opiniones. Modo PqfjgVnon repelam nisi unain, de aliis 2 1"1-. 2 - el5*i /. di! verit.aulom dicetur alias * cum dc lioc * J" r,i ' (i -

tractabitur. Dicitur sic ab uno Doc-

tore, quod intellcctus divinus unosimplici conceptu potesl apprehen:

dere actualiter et distincte quae-

cumque intellectus viatoris poteslapprehendere de eodem pluribusactibus et distinctis. Gum i^itur au enquaj

. .

Bunt iolntellectus viatons, secundum prae- dco, pos-

QILESTIO I. 17

sint co- dicta, ex nerfectionibus creaturarum hensione-ad quam movel intellec-gliosil Ut ' ' 1

aiatiDcta coimoscat essentiam divinam sub luin ante omnem negotiationem ;konapara- aha et aha perfectione, ratione sed circa essentiam si

18 PROLOGi

necessario praecedit tale esse, et dif- Istud confirmatur per exempla : Confirma-ferentia talis ipsorum. Et hoc ulte- Primumexemplum est, quod suppo- exempla.rius probatur per simile in rebus ; sita unitate formae specieisecundum

Ep^mu'm.

quando enim res vere absolutae ad rem, intelleclus non dislinguit ratio-invicem comparantur, supponuntur nem generis et differentiae, quaehabere esse dislinctum reale ; igitur primo sunt diversae rationes, nisicum entia rationis mutuo comparan- comparet ea ad alia realiler differen-tur, supponunt habere esse distinc- tia, et secundum quemdani ordinemtum secundum rationem. unicae rei convenientia. Secundum Secundun

Ahaproba- pro is ta oninioue est alia ratio exemplum est : ltatio boni et veritio senten- i

_ \tiae aegan- communis etantiqua, talis: Guicum- non distinguerentur, nisi intelligere

que distinctioni rationis in aliquo et velle essent circa aliquod idemcorrespondet distinctiorealis in aliis, objectum alicubi actus realiter di-illa distinctio rationis sumitur per versi, et ad invicem ordinati. Ter-comparationem ad illa distincta rea- tium exemplum : Essentia divina Tertium

1II i i- eaomplum

liter. Istud probatur per simile de non conciperetur ab lntellectu di-dextro et sinistro, incolumna et ani- vino sub ratione diversarum idea-mali, de ratione principii et finis in rum, circumscripta omnimoda com-puncto respectu diversarum linea- paratione ad diversas essentiasrum ; nunc autem istse perfectiones creaturarum realiter distinctas.

distinguuntur in Deo secundum ra- Rationes alias factas contra islam 21.tionem, et correspondent eis in crea- opinionem repetit iste Doctor, et ni-tura aliqua distincta realiter ; ergo titur respondere. Sed hic non repli-ista distinctio rationis in Deo sume- co nisi duas. Prima ratio est ista : Prima

ii , . . . , . . . ralio con-tur in quocumque lntellectu per Distinclio secundum rationem mtel- tr praececomparationem ad illadistinctain re. lectus et voluntatis est fundamen- slSteu-

20. Pro isto est auctoritas Averrois tum distinctionis emanationum ;Probatur 12. Met. commento 30. ubi dicit : Filius enim non procederet nascendotoritate, Quando fuerit considerata disposiiio tanquam Verbum, et Spiritus sanc-

et dispositum in immaterialibus, etc. tus liberaliter tanquam Amor, nisitunc reducuntur ad unam intentio- praesupponeretur distinctio intellec-nem omnino, et nullus modus erit, tus et voluntatis, tanquam princi-quo prsedicatum distinguatur a sub- piorum producendi. Nunc aulemjecto etiam disposito cxtra intellec- distinclio personarum et emanalio-tum ; sednullam differentiam intel- nura non praesupponit aliquamligit intellecius inter ca nisi seeun- comparationem ad creaturas ; ergodum (///od recipit dispositionem et per comparationem ad creaturasdispositum, ut duo, quorum propor- non habebunt esse talia princi-tio est ad invicem, sicut est propor- pia,tio praedicati ad subjectum inrebus Secunda ratio esl : Perfectum secundacompositis. Videtur plane intentio simpliciter et principaliter habetsua, quod intellectus non distinguit quidquid sibi convenit secundumea nisi concipiendo secundum pro- quod est simpliciter perfectum. Hocportionem ad dislincta realiter. probafur, quia imperfecta depen-

Averr.

QILESTIO I. 19

dent a perfecto, sed non e converso

;

modo productionis verbi el naturae;

nunc autem habere intellectum el Spiritus sanctus producitur necessa-voluntatem, el horum operationes rio alia productione praesupposita,competit simpliciter perfecto ut etideo modo simili productioni vo-simpliciter perfectum est ; ergo isla luntatis divinse.habet independenter, et pcr con- Quod autem intellectus cl vo- Probatur

,

..dupliciter

sequens absque comparatione ad luntas non praesupponuntur dts- imeiiec-

1 1 1 f i- , , 1 , lum et v-extra, quia si habendo ista lormali- tincta sccundum rationem ipsis luntatemter, necessario compararetur ad ex- emanationibus, hoc probatur duj^H-^isunJJi

1

tra, videretur in habendo isla de- citer : Verbum est expressivum om- antteec

r

e

Jdn "

pendere ad extra, sicut relativum a nium, quae in essentia et in volun- eman Jtl0"

correlativo, et non esset mere abso- tate continentur ; ergo in Verbolutum, imo ab eo dependeret, et eo jam producto intelligit Deus qua3-converso, sicut correlativa eeque mu- cumque distincto intellectu intelli-tuo dependent. git ; non ergo potcst alia actualis

22. Ad primam istarum respondet distinctio accipi in intellectu divinobpondet sic : Quod circumscripta habiludine quodammodo praecedens productio-Jouem. ad extra. illud quod habet rationem nem verbi. Antecedens confirmatur

principiandi emanationes persona- per Augustiniim 6. de Trin. cap. August.les, non apprehenditur sub istis di- ullimo, ubi dicit quod Verbum estversis rationibus intellectus et vo- ars Patris plena omnium rationumluntatis, sed solum sub ratione es- vwentium. Secundo sic, quia dis-sentife divinae, ut ei conjungitur tinctio secundum rationem non po-respectus talis realis. Sed quia ipsis test esse nisi per aliquem actum in-emanationibus secundum quam- telligendi

;primus autem actus in-

dam proportionem, respondent ali- telligendi in Deo est principiumqua? emanationes in creatis, puta emanationis Verbi, supposita pro-generationi Filii, productio verbi in prietate relativa, cum Verbum pro-intellectu nostro, et spirationi Spi- ducatur naturaliier, et actu naturaliritus sancli, productio amoris in vo- ipsius intellectus ; ergo nullo actuluntate nostra, ideo Deus apprehen- quasi praecedente potest haberi a!iadens essentiam, ut est ratio princi- distinctio rationis ad intra.piandi ipsas emanationes in habitu- Ad secundam rationemrespondet, Ad ratio

;

dine ad diversa principia istarum quia quodlibet istorum quantum ad cuudam.

emanationum in creatura, concipit perfectionem realem quam impor-illam essentiam sub istis rationibus tat, est in Deo sine comparatione adprincipiandi, quae sunt intellectus extra, et sic independenter appre-et voluntas. Quee autem sit ista pro- henditur ; sed apprehendendo sicportio, explicat alibi, quod produc- essentiam non apprehenditur subtioni naturae et verbi est necessario distinctis rationibus, scd omnesquaenulla praesupposita

;productioni possuntdistinguiper comparationem

autem amoris necessario est alia ad extra, apprehendentur tunc utpraesupposita. Sic Filius producitur unitaeet indistinctae subunasimpliciproductione prima, et ideo simili ratione infinitatis essentiae divinae.

L

20 PROLOGI

23. Contra primam rationem primo vera, quando principium quo se ha-arguo sic : Quidquid unius rationis bet ad producliones plures uniusexistens potest esse principium quo rationis. Quando autem productio-producendi plura supposita in una nes plures sunt allerius rationis, li-natura, ipsum non determinatur ex cet producla suut unius rationis,se in ratione principii ad determi- non habct illa veritalem, quia adnatam pluralilatem producendorum. illas productiones alterius in detcr-

Heec sen-teutia im-

Patet propositio, tam in causaprobatura a?,quivoca quam univoca, potente in

oCOLO.plura successive vel simul ; nuncaulem, per te, essentia unius ratio-nis existens, antequam compareturad alia extrinseca, est principiumproducendi plura supposita in na-tura eadem divina ergo ipsa inillo priori non determinatur ad cer-tam pluralitatem suppositorum pro-ducendorum ; ergo non repugnatsibi quantum est ex se, esse princi-pium quo producendi plura suppo-sita quam duo ; sed cujuscumqueipsa ex se potest esse principiumquo producendi, illud simpliciter

minata pluralitate potest aliquidunum determinari ex se, et ulteriusmediantibus illis ad producta, quiaproductum non potest produci nisiproductione.

Diceretur adhuc tertio modo, Tcriioquod persoiice sunt formaliter alte-rius rationis, quia licet habeant es-sentiam unius rationis, tamen con-stituuntur forinaliter relationibus,

quae sunt alterius rationis.

Sic ergo ista^ tres responsioncsquaerunt; quomodo essentia, qua?est unius rationis, possitdelerminariad plura alterius rationis ? Una dicilisla plura esse relationes in produ-

Quomociesseuti;

divina dteruiinatad plur

diverseeitionis

potest produci ; ergo simpliciter pos- centibus; alia dicit ista plura esse

Respon-dentadver-

c

QUJBSTIO I. 21

'rimi ra-io produ-cendi estpriuci-

pium quo.

25.

^mpugna-ur secun-

a respon-sio.

ertia res^ionsio im-pugnaturprimo.

activas, determinatur ad tt produc-lionos passivas, quia correlativasuni omni modo simul natura,et per consequens unum non de-

terminat fundamentum ad reli-quum.

Praeterea prima ratio, quare ali-quid potest producere, est, quia ha-

bel principium quo productionis

;

non enim ipsum principium quodtribuit aliquam virtutem principioquo, sed e converso ; ergo quodhabens hoc principium non potestnisi in determinatas productiones,oportet invenire rationem in prin-cipio quo. Unde enim est simplici-ter verum, quod illucl est quo ali-quid potest ad hanc quse est possi-bilis, eo est simpliciter impossibili-

las ad illam, quse est omnino im-possibilis ; ergo cum relatio activa

nullo rnodo sit principium quo, necdeterminativum ejus, ut princi-pium quo, sequitur quod per ralio-nem relationis nullo modo habebi-tur per se ratio impossibilitatis adquartam personam, sicut nec per seratio possibilitatis ad tertiam.

Contra secundam responsionem,productio non videtur esse alteriusrationis, nisi habeat principium al-terius rationis, vel terminum for-malem, quia heec sola videntur dis-tinguere productiones formaliter

;

nunc autem, per te, principium quoest omnino unius rationis, et simi-liter terminus formalis ; ergo, elc.

Contra tertiam rationem similiterposset dici, quod igneitas ita per seest determinata ad plures ignes,quia illi ignes quantum acl proprie-tates individuales sunt omnino alte-rius rationis, licetnatura ignis sit ineis unius rationis ; illa enim ibi ul-

tima constitutiva in esse individuali

sunt primo diversa sicut hlc, H eslila ; imo niagis liic una nalura indistinctis personaliter, quam ibi indistinctis individualiler.

Item secundo sic : Si A est idemB omnino rc et ratione, quidquidconvenit A convenit B, et e con-versOj oppositum includit contra-dictionem. Sed ante omncin respec-lum cssentioe ad extra, intellectus etvoluntas sunt Dmnino idemin re etratione, per te ; ergo in illo primo,

quidquid convenit uni, et alii. Sedin iilo priori producuntur, per te,

personse;per te ergo in illa pro-

ductione ita est voluntas principium

gignendi Verbum, sicut memoria,et ita memoria spirandi Spirilumsanctum, sicut voluntas ; ergo pri-

ma persona producta ex produc-

tione sua formali non est proprie

verbum, quia ratio verbi includitnotitiam expressam per actum me-

morioe. Unde Augustinus !*>. deTrinit. cap. lo. Verbum nostrum denostra scientia nascitur, quemad-modum illud de scientia Patris na-tum est. Nec prima persona pro-

ducta ex productione sua reali ma-

gis erit imago quam Spiritus sanc-tus, quia secundum omnes, Spiritussanctus eeque est similis Patri sicut

Filius, et quoad hoc non minusimago ; sed non procedit ut similis,quia non ut notitia a nolitia, sed ut

amor a voluntate. Similiter Spiritus

sanctus ex processione sua reali,

non magis erit donum quam Filius,quia ratio doni non competit sibi

nisi propter libertatem in suo prin-

cipio producendi, el sicut jam illa-tum est, non magis voluntas est prin-

pium producendi ipsam quam rae-

20.

Secundo.Sine dis-tinctioueformali vo-luntas es-set princi-pium Filii,et inlellec-tus Spiri-tus saucti.

Auguat.Nec Filiusmagis es-set imagoquam Spi-ritus sanc-

tus.

Nec Spiri-tussanctusmagis eritdonumquam Fi-

liu8.

OT.

ei

i

22 PROLOGI

moria. Et ita quae illata sunt viden- operationem, et secundum omnem Patertur inconvenienlia, cl contra Sanc- modum sibi possibilem habet a se, fectToK

August. tos. Unde Augustinus 5. de Trini- ut est prior origine Filio, et boca se, haubt

e ' a

io

late cap. 15. assignans primam dis- tam objective quam elicilive, ila ^,r '" in pro-ad aliquid extra; ergo illa ratio evi- prie dicitur differentia ralionis.

dentiam habet de intellectu nostro Ad aliud exemplum de vero et 37.qui non concipit distinctas rationes bono, secundum primam acceptio- Ad secun-in Deo, nisi ex distinctis rebus in nem ejus, verum dicit rationem ma- pium.creatis, sed non de illo mtellectu, nifestivam sui ad intellectum, bonum 8U i mani-qui potest intelligere objeclum in autem dicit rationcm allectivam vum^cf-se, et ex plcnitudine virtutis ejus affectus ad seipsum. Istce ergo ra- nu

^(Jte

cognoscere rationes ejus circa ip- tiones, si distinguerentur primo pcrj t

v

ij'tu9sum. comparalionem ad extra, distin^ue- etyoiuntasr ' ' sdltem m

Q

QILESTH) [. 27

terioribus, essent istae rationes prius nostrce reparationis, et consumma-iioi.i'. tio nostrce glorificationis. Pro hac

Adtertiimi Ad terlnim exemplum de ideis, opinione ponitur ratio talis : Sub illa6XCQ1- .piuui. patel quod non cst ad propositum, ratione est ahquid subjectum m

quia nec ratio unius ideae [)otest scienlia, sub qua continet omnesintelligi sine respectu ad extra. veritates, et ad quod omnia rcdu-Quod igitur rationes distinctarum cuntur; lnec ratio prgedicta cstidearum non posscnt accipi sine hujusmodi ; ergo, etc.respectu ad extra, non est propter Cuni hac opinione concordat illa,

|uare ide distinctionem rationum, sed quia quoe dicit quod Deus sub rationeBOQ poSSlt l l l,

inteiiigi qiuelibct ralio dicit respectum ad boni est primuui subjectum mnisi iu or- l

.

r.

. .

l.

u_ .

RDeadex- extra, per oppositum nic, ubi nulla scientia, quod sic probalur : natiouna ratio dicit respeclum ad extra ; boni est ratio nobilissima, quia ratio

ideo non potest distinctio illorumhaberi sine tali respectu.

DJT...

c..

on" Quantum ergo ad istum articulum

siuerare, ^-~

potestdi- concedo quod absque omni compavp.rsas ra- l l l

boni est ratio finis ; ratio autemfinis

estratio nobilissima, quia secundumAvicennam G. Metaphys. cap. ulti-mo : Si de singulis causis essei

versas ra-

tiones in- ratione essentia3 divinee ad extra po- scientia, illa de causa finali essetseipso abs-

*- ii- / iri-i" ique res- test iii l)eo haben, non tantum principaiior. IVlultis alns modis pos-

;extra. conceptus quidditativus sive essen-

tia? sub ratione essentiae, verumetiam alii, quasi denominativi, nontantum personalium et notionalium,sed etiam perfectionum simpliciter,quarum conceptus ut sint distincti,non requiritur intellectum aliquid

comparare ad extra, imo conceptusincludens respectum ad extra non

sent assignari rationes, sub quibusponeretur Deus primum subjectum.

scholium v.

Deum absolute in se sub ralione essentiae, etnon sub aliqua consideratione speciali repara-

toris et glorificatoris esse subjectum nostra^Theologiffi,docet hic, et largius in prologo scripli

Oxoniensis q. 3. et collat.

28 PR0L0G1

est ratio essentiae divinae; ergo, elc. quia est primuin objectuin inlelle-

diua

emmha-^ aJ 01* Patet ex dictis in secundo ar- ctus sui sub eadem ratione, sub qua

berentah- ticulo. Minor probalur, qualis ordo continet cognitioneni omnium cos;-ijllit SI CS ^ cseot dis- realis essct inter aliqua, si essent noscibilium de ipso, nam movet in-tiocta rea- ...

. . .

x 7

nter, ta- dislnicta realitcr, talis est ordo illo- telleclum suum ad ralionem omniumlemhabent

. ......

si sint di- rum secundum ralionem, ubi sunt cognoscibilium m illa scienlia ; submaiiter. distincta secundum rationem, vel illa autem ralione, per quam conti-

nisi essereale tollatur praecise prop- net omnia, est primum objectumter esse diminutum prioris, ut si primae scientiae de ipso. Minorillud quod est prius babet esse se- quamvis posset probari per boc,cundumrationem

; sic autem non est quod intellectus divinus intuitivein proposito, quia essentia divina cognoscit, et per consequens subnon habet diminutum.Ista probatur, ratione illa, quae eslin re ex naluraquia ordo distinctorum secundum rei, tamen supponatur usque adrationem non concluderet, nisi ex tractatum de scienlia Dei inferius,ordine qui natus esset competere dist. 35. et 36. Minor etiam proba- Damasc.illis secundum rem, si essent dis- tur auctoritate Damasceni, lib. 1.tincta realiter. Nunc autemsi intrin- orthod. cap. >. Esse est propriissi-seca Deo essent distincta realiter ab mum nomen Dei, quia clicit pelayusessentia divina, omnino primum infinitse substantix.esset essentia sub ralione essentiae, Ad negativain islam contra ratio- 41.et reliqua essent posteriora et cmasi ncs alias, quae assignantur, arguitur De

,

u,

mf,lb

.

* * l 7 i o O nulla aliapassiones et accidentia ipsius es- tripliciter. Primo sic: Ratio sub qua ratioue es-

SG Obl6C~sentiae. Si ergo est illa distinctio aliquid est objectum primum, exce- tum pri-

, . . ........ c i i m um

rationis, omnino pnmum erit lbi dit m penectione cognoscilnhlalis Theoiogiaeessentia subratione essentiae. omnia cognoscibilia in illa scientia

; ^Hmo"^40. Secundo sic : Cognitio cjuid est ratio autem glorificationis, vcl boni fecuVri

1-"

p?obaudo

aest omnino prima ex 7. Metaphys. cujuscumque talis, non est hujus- du^omnea

Aristot. text. 19. et sicut absolute cognitio modi ; ergo, etc. Major patet, quia SjJl"coilS"lc/uid est est prior cognitione alio- sicutprimum subiectum habet con-

.

derabile3. .

,. .

l in scieutiarum, ltain eodem cognitio quid est tinere omnia, quae conlinenlur inejusdem est cognitio cjus priina, et scientia, ita ralio primi subjeeli de-

Coguitio omninoperfectissima; er&o illa ma- bet esse prima ratio continendi, etessentite r iest prior xime veritatis contentiva omnium per consequensperfectior in cogno-cognitioue l * l

cuetero- cognoscibilium de illo cujus est. scibilitate. Minor probatur, quia re-Consequentia patet, quia continere lalio rationis non potest esse perfe-virlualiler objecta cognoscibiliacom- ctior in cognoscibililale quocumquc

Tertia pro- pelil pcrfeclissime cognoscibili. ente reali, quia nec in entitate. Pro-

Deul^ub Tertio sic : Sub eadem ratione batur etiam de bono et aliis rationi-

TioneSt ^eus est priiniun objectum inlellc- bus, quia queecumque istarum estobjectum c tus sui, et primae scienliae possibilis ratio cognoscibilis, alia esl perfectiorsui et pri- hal)eri de ipso ; est aulem nrimuui pnta essenlia 1 ul esscnlue.11133 SCIGD-tia^possi- objectum inlellectus sui sub ralione Secundo sic: Nihil sub ratione aobilis de ,. ,, . .ipso. essentiae; ergo, etc. Majorprobatur, contracla potest esse primuin sub-

or KSTIO I. 29

Probatur ; (M | Uin primfle scientiae possibilis nionem : Qusecumque enim ordinemsectinuo. .11 x lNiiin 8ub iiabori de ipso. Omnes iske rationes realem haberentaliquadistinctarea-ratione

,

l.

*

coQtractaq U(l

. assignantur, sunt rationes Lter, simrlem ordinem secundumeSprimum contrahentes ipsum ; ergo, otc. Ma- rationemhabent, ubiessent distincta

ErpJr1ms

mjor probatur, quia ex primo Meta- ratione, nisi esse reale tollatur prse-

\2fl

Mplm- phys - raP- 2. Onini scientia conside- cise propter diminutum esse prioris.

Aristot rarite aliquid sub ratione contracta, Nunc autem si realiter essent dis-est alia prior considerans illud sub tincta personalia ab essentialibus, etratione absoluta, certior quam sit essentialia inter se, haberent ordi-illa, quia ut dicitur ibi, quse est ex nem

'

m consequendo ipsam essen-paucioribus cerlior, est ea quae est tiam ; ergo si sunt distincta ralione,ex addilione, ut Arithmetica (Jeo- habent lalem ordinem secunduminetria. rationem. Minor probatur primo,

Pte?o

tur Tertio sic: Nihil potest esse pri- comparando essentialia, sive per-muin subieclum primaa scientiae de fectiones simpliciter inler se ; si Q Uilis 8it

.

* ' ordo interipso sub aliqua ratione, quae non enim reahter distinguerentur na- praedicaia . -i . i- p i essentialiafacit unum per se cum lpso ; nu- tura lmmatenahs perfecta, et mtel- Dei.jusmodi sunt omnes rationes qua? lectus perfectus, et illud per quod

test^sse assignantur ; igitur, etc. Minor pa- intellectus habet objectum pro-primum tet, uuia uiueliliet talis ratio, si esset porlionatum sibi pra^sens, efc ipse

Biiltjectum .7 . .sub raiio- rcaliter distincta. esset realiter acci- actus intellieendi : et ultra etiamne non fa- .... ... . ..cientecum dcns llli cui assignatur illa ratio. esset alius actus circa objecta se-'per se. Probo majorem : Aut illa ratio con- cundaria virlualiter contenta in ob-

tingenter inest ipsi subjeclo, aut jecto primario : esset inter ista talisnccessario. Si contingenter, ergo ordo realis, quod essentia inimale-non est ralio aliquid sciendi de sub- rialis perfecta esset prior realiterjecto, quia ipsa non est necessario intellectu perfecto ; intellectus pcr-cognita de subjecto. Si necessario, fectus prior realiter illa ratione re-ergo ipsa est cognoscibilis, scilicet praesentante objectum ; et ralio istadesubjecto per rationem subjecti, et reproasentans prior est actu intelli-ita non est prima ratio virtualiter gendi, et aclus intelligendi objectumcognoscendi omniaaliade subjecto, primarium, prior realiter actu intel-nec per consequens prima ratio sub- ligendi objectum secundarium, etjecti in scientia. ista esset propter quid-, habens na-

43. Quantum ad istum articulum di- turam immaterialein perfectam ha-KerraSo- co > cl uocl est orcl mter rationes, sub bet intellectualitatem perfectam, etn

DeUq8u

e

b8f

8 quibus Deus est conceptibilis, ita propter hoc gmc? in tellectuale perfe-conceptibi-

q

ll0ti ra tio essentia3 est omnino pri- ctum potest habere ralionem sibima, et aliap sunt priores aut poste- competentem, et ipsum objectumriores secundum quod huic rationi pcrfecte repraesentantem, et potestpropinquiores, vel ab ipsa remo- habere intellectum, qui objeclum Ntiores. Qualiter autem iste ordo pro- tale prsesens intelligit, nisiimpedia-

pinquitatissit possibilis, paletexpri- tur ; et propter hoc quid intellectus

ma ratione posita contra islam opi- intelligens objectum primarium po-

30 PROLOGI

test intelligere objectum secunda- Consimiliter etiam potest argui exrium virtuuliter contentum in pri- parte objectorum, quae respiciuntmu, ita quod ex quibuscuinque intellectum et voluntatem

;quia

duabus propositionibus praedictis enim Deus est ens immateriale per-posset fieri demonstrario propter fectum, ideo natus est esse objectumquid&d concludendum extremum de intellectus proportionati, et ulteriusextremo. Similiter potest argui de movere ipsum ad actum circanatura et volunlate, et actu volendi ipsum ; et ulterius quia ad actumobjectum primarium et secunda- circa ipsum, ideo movebit ad actumrium. circa objectum secundario, quod

44. Gonsimiliteretiam licet non sit ita virtualiter continelur in primo.

manifestum, tamen videtur posse Secundo, potest declarari proposi. ordo es-argui de quibusdam aliis intrinsecis tum de ordine perfectionum simpli-etnouonTipsi Deo, puta si distinguerentur ciler ad actus nolionales et proprie-realiter infinitas, simplicitas, immu- tates personales. Si enim ista differ-tabilitas, aeternitas, necessilasessen- rent realiter, memoria perfecta,di, viderelur infinitas intensiva om- quse scilicet includit intellectum etnino prima, quia dicitmodum essen- objectum, actus intelligendi sibitiae, (quoniam et in creaturis non preesens, et actus exprimendi noti-sic se babet finitas, sicut aliqua pas- tiam declarativam illius objecli, quisio addita essentiee ; sed dicit in- est dicere, et ipsa notitia producta,trinsecum gradum vel limitationem per actnm dicendi, quae diciturnaturae in se, aliter enim intrinseca Verbum, essel ibi simpliciter ordonaturae humanae est finitas vel limi- realis, quia memoria in actu per-tatio quam sapientia. Imo videtur fecto esset ibi primum ; dicere se-quod aliter quam intellectus vel vo- cundum ; Yerbum tertium, et quia

dorJoTJn luntas, quia non est intelligibile ali- memoria est perfecta, ideo dictivaDe0, quid habere aliquam entitatem, quin el quia est dictiva, ideo Verbum

infinitum stalim illa intrinsece sit finita, vel productum. Consimiliter etiam desequitur

.. .... . .

simpiici- lnlinita). llauc videtur sequi ordine voluntate et spiralione, el tormmoreali simplicitas, quia infinitum est spiralionis, comparando etiam ter-incomponibile alteri, quia quocum- minos productionum.que componibili cum altero polest Ergo perfectiones simpliciter prae- 45.esse aliquid majus, puta totum cedunt actus notionales, et ipsicomponibilc. Similiter etiam in- actus terminos notionalium ad invi-componibile in se, quia illa duo cem, quia actus intellectus est priorcomponentia nec possunt esse in se quam actus voluntatis, ideo dictio

fiS^iequi-fi ,nla

Jnec infinita. Simplicitalem est prior spiratione, et ultra ; ideo

tur immu- voro videl.ur sequi immutabilitas, Verbo dicto communicatur per eene-tabilitas.

. , .

quia immulabile non est cum ter- rationem memoria foecunda, quaeniino motus componibile. Ex hac non praeintelligilur habere Verburavidetursequi necessitas, sive aeter- adaequatum. Ulterius etiam produc-nilas, quia excludit omnes possibi- ta ista dislincta simpliciter suntlitates. idem, vel unius naturae, et hoc

lica

Ql.VESTIO I. 31

propter simplicitatem et indivisibili- dineinsunt illa alicui subjecto, queetatem illius uaturae, ideo est inter nota sunt de ipso imperfecte elilla perfecta identitas. Propter idem confuse concepto, et illa quae nonetiam, quia habent eamdem magni- possunt esse nota

32 PROLOGI

49- Secundo sic : Jllud videtur imme-A,la

c

"ph" diatius naturae divinae competere,

quod consequilur eaui secunduuise, et per consequens ut est in quo-libet, eL ut abstrahit a qualibet pro-

prielale incommunicabili, quauiillud quod convenit ei praecise inuno, ut conjungilur determinareproprietati incommunicabili

;primo

modo se habent perfecliones simpli-citer ; secundo modo notiones etproprielates personales.

Pro conclusione secundaB rationisvidelur istud : Supposita sunt. priusnatura quam proprietales naturae.Unde omnino immediate naturavidetur se habere ad supposita,quoruni est quidditas, et ad quae sehabet quasi essentialiter ; videturautein se liabere ad proprietates

tanquam ad quaedam quasi alteriusgeneris. Patet etiam in creaturis,quod prius in essentialibus praesup-ponit species individuuin, quainpropriam passionem individui.

Resoiuiio \j quaestionem patet ex dictis :quaestio- l r

nis- Illud enim sub ratione essentiae

Essentiasec.uuduin potest esse primum objectum ahcu-suaiu pro- ; .priam ra- jus sciendae, cujus essentia est ratiotionem est .

. f, . i-objectum prnna virtuahter primo contmendi

Theofo veritales neccssarias habentes evi-glE

" dentiam ordinatam ; Deus est bujus-modi ; ergo, etc. Major patet exdeclaratis in secundo et tertio arli-culo. Minor patet cx praedictis intertio et quarto articulo.

50. Ad primain rationem principalemAd pri- concedo majorem, quae declaratagJTpnn- est in corollario primi articuli, et

cipalenego minorem.Ad probationem dico, quod illis

pluribus conceptibus potest corres-pondere una res extraanimam, quaepotesl in se virtualiter continere

tales plures conceptus;per conse-

quens de ipsa per intellectum pos-suut actualiter explicari. Et cutn

dicilur quod una res habet unuinconceptum adaequatum, concedo,imum conceptum quidditativum,quae est essentia, id est, secundumse ; sed praeter hoc potest virtualitercontinere conceptus plures quasidenominativos, sicut et ipsa essentiade natura rei virtualiter contineretmultas proprietates, si possent dis-lingui realiter ab ipsa ; ergo, elc.Ita potest virtualiter continere con-ceptus quasi qnidditativos, quipossunt ab intellectu distingui aconceptu quidditativo, et hoc prae-cise. Si illi conceptus sunt lantumdislincli secunduin relationem ratio-nis, inutuo se respicicntes, sicut

tactum est in articulo terlio, forte

tamen posset poni circa talcs aliquadistinctio major illorum c'oncep-tuum, quam secundum relationesmutuas rationis, ct adliuc possent

virtualiter contineri in illa cssentia,

et in intelleclu virtualiter explieari.

Sed de hoc alias in quaestione deattributis.

Si dicalur quod tunc illi concep- Pecuiiari1.

' occurriturtus ertint lictitii et vani, respondeo, iost&utiae.

non sequitur, quia correspondet eis

unum objectum reale, quod in oin-nibus illis continetur, licet sub aliaet alia ratione. Ncc illa; ralioncs

sunt vanae, quia continentur in illa

esscntia divina sub ipsis ; vel si

conceptus non distinguuntnr prae-

cise per relationes rationis, tunc

omnibus eis correspondet umiinobjectum quasi materiale, sedsimulcorrespondent distincta objecta for-malia perse lerminantia ipsos ; quae

tamen objecta formalia virtualiler

QILESTIO II. :*3

51.

id socun-ilum.

continentur in illo uno, quasi mate-

riali essentise.

Ad secundam rationem, concedomajorem, et nego minorem, quia inquarto articulo oppositum ejus de-

''). essentia vere et proprie dicitur,ita ul solum DiMini dici oporteatessentiam.Quamvis autem de subjecto scien-

tise Physica3 aliquoties preecogno-

claratur, ubi ostensum est qualiter scatur quid est primo modo, scilicelilla, qua3 conveniunt essentiee divi- expressibile per definitionem, (\vnse, habent ordinem inter se, et iu Deo tamen hoc non est simpliciterconveniendo ipsi essentiae, nec cst necessarium, quia si ens ponaturminus scientia propter quid suo primum subjectum, lamen nonmodo ex ordine istorum secundum habet tale quid ; sufficit enim, sicutrationem, quam essct, si essent aeque est in proposito, quod essentiadistincta realiter, et haberent ordi- subjecti de se sit ratio cognoscendinem realem, quia scientia propter omnia alia de Deo, etc.quid magis respicit ordinem cogno-scibilium in cognoscenlc quam m

Augu t Augustini res-esse existentiae extra.

Ad auctoritatempondeo, quod habet ulterius ibiquod tres personae non sunt veriusquam una. Et ex hoc infert quodnon sunt aliquid magis, et hoc ve-rum est loquendo de majoritatereali et veritate reali ; tamen induabus personis potest intellectushabere plures rationes considerabi- tinguit Apostolus donum scientiaeles, quam in una persona, quia contra donum fidei, et alia donaproprietas personalis est formaliter quee ibi enumerantur. Sed qui habetintelligibilis. Loquitur ergo de veri- donum scienliae de divinis, ut dis-tate quaeproportionatur entitati rci tinguitur contra donum fidei, scitextra, non autem quae competit veritates per se scibiles de Deo subalicui secundum esse rationis, sive ratione Deitatis ; sed possibile est

QILESTIO II.

Utrum veritates per se scibiles de Deosub ratione Deitatis possint sciri abintellectu viatoris ?

Alensis i. p q. i. mcmb. i. Thom. i. p. q, i. art.2. et 2. 2. q. i. art. 5. Richard. q. 2. Pro-logi. Doctor q. 3. Irologi q. 4. lalerali. Du-rand. q. 7. Prologi. Smising. q. 2. Prommiali.

Quod sic, videtur. 1. Cor. 12. dis- 1t'ro parteaffirmati-va arg.primum.

d ter-ium.

in intellectu.

Ad tertiam dico, quod aliquidlimilatum quale exprimitur pcrdefinitionem, repugnat Deo, ideo

viatorem habere donum scientio?distinctum contra fidem ; igitur, ctc.Minor probalur per Augustinum 1 \.Trinit. cap. i. ubi dicit Apostotum

August.

definitio non est ipsius, quia nihil appropriate locutum fuisse de scien-est in ipso limitans vel determinans tia, prout distinguitur contra fidem.ipsum esse, et hoc modo intelligit Item secundo sic : Scientia estAvicenna negare quida Deo ; tamen habitus simpliciter perfectior quo-generaliter loquendo, prout quiddi- cumque alio habitu cognitivo, ettas convertitur cum essentia, veris- loquor de scientia communiter,sime est in Deo quidditas, sicut prout includit sapientiam ; igitur siessentia, ex Augustino 7. Trinit. c. viator non potest habere scientiam

Tom. XXII. 3

Secun-dum.

34 PROLOGI

Tertium.

Quartum.

Pro partenegativa.

3.Thom.l.pq. 1. art. 2OuodTheologia sitscienlia

subalternata pro-batur pri-

mo.

de Deo sub ralione Deitatis, haberetnotitiam inferiorem, et habitum im-perfectiorem ipsa scienfia. Sed hocfalsuin est, cuin sit perfectio portio-nis superioris secundum Augusli-num 12. Trinit. c. i. ex quo estcirca divina.

Item lertio sic : Lumen naturalesufficit ad habendum scientiam na-turaliter acquisitam de objecto natu-rali ; ergo cum lumen supernaturalenon sit imperfectiuslumine naturali,intellectus viatoris in lumine super-naturali poterit scieutiam habere deobjecto supernaturali

;quare, etc.

Item quarto sic : Ubi est notitiacum certitudine, ibi est major ratioscientiae, quia certitudo per seconvenit scientiae ; igitur illa noti-tia, quae est magis certa, magis estscientia ; sed nunquam contingitaliquem Theologum dubitare deveritate a Deo revelata magis, quamde alia verilate apprehensa inlumine naturali ; ergo, etc.

Contra, 2. ad Corinth. o. Dumsumus in corpore, peregrinamur aDomino ;per fidem euim ambulamus,el non per spem. Glossa : Modo perfidemtantum iltumiuamur, non perspem.

Itein per rationem : Impossibileest ex principiis opinatis sequi con-clusionem, nisi opinatam ; igitursimul impossibile est cx principiiscreditis sequi conclusionem, nisitantum crcditam, quia cerfitudoconclusionis non cxcedit cerlitudi-nein prineipioruin.

Dicunt quidam, quod de Deo subratione Deitatis scientia a viatore

potest haberi, subalternata tamenscientiae Bealorum ; et ideo nonoportet quod principia ejus hic

scianlur, sed tantum quod credan-tur; supponuntur enini manifestainscientia subalternante. Et pro liac

opinione arguitur sic : Scientia su-balternata inquanlum subalternalaest scientia ; sed in quantum eslsubalternata supponit sua principiatanquam sibi credita, et in superioriscientia determinata ; igitur non estcontra rationem scientice, quodprincipia ejus sint tantum credita.

Item, Perspectivus in quantum seamdctalis, est scientificus; sed Perspec-

tivus inquantum Perspectivus, nonest Geometra ; igitur potest quisesse Perspectivus, licet non sciat

sua principia, sed lantum credatea, scilicet illa supponendo.

Item, hrec confirmatur auclori-tate Philosophi 0. Ethic. c. 3. ubivult quod ad scientiam habendamsufficit, quod principia sint ali-qualiter nola ; ubi etiam dicitCommentator quod principia fiuntnobis nota per iuducliouem ; igi-tur non oportet ad seienliam ha-

bendam quod principia perfectiuscognoscantur quam conclusiones ;igitur, etc.

SCHOLIUM 1.

Probat contra D. Thomam Theologiam nos-tram non subalternari Theologiae Beatorum.

Primo, quia scientia de Deo est unica lantum.

Secundo, quia Theologia Beatorum et nostra

apque latc patct, et ad aequalia extcndilur con-

tra rationem scientia) subalternantis et sub-

allernal33. Tertio, quia licet Theologia nostra

essel de paucioribus, non sufficerel ista dif-

ferentia, ut subf.ltcrnarclur Theologiae Bealo-

rum. Alias tres rationes indicat se adhibuisse

in 3. dist. L'i. quaj in utro]uc scripto Oxoniensiet Parisiensi habentur, sed in isio clarius. De

haceadem difficullate agit in i. operis Oxonien.q. 3. Prologi, q. 4. et 5. laterali.

Contra : De Deo sub ralione dei- i.

QIL^STIO II.

tatis non potest cssc scientia nisi Similiter

35

ur^t.o ..,,.. r v/.^oL ^oov, o..v. .,.. i.xoi kjiimuiui tertio sic, ui prius : impagn.

*ThSmo unica; igitur non lial)Cl all( I UiU " Scientia subalternans et subalter-tur ter"0,

primo. sibi subalternatam. Probatio antc- nata non sunl primo de eisdemheolo^ia . , _ ... '.itrauon ccMonlis : Quaecumque virlualiler conclusionibus, quia conclusionesubalter- ,. . .. . ... .turrheo- eonlmeiuur rn aliquo, prnno per- in scientia subalternante sunt prin-ogia bea-

,

, i mi .-torum. tment ad ulam scientiam, quse

cpnsiderat subjectum illud subilla ratione, qua virtualitcr illa

De Deoiu est nigi unasr-.ientia.

continet; sed omnia per sc co-gnoscibilia de Deo continentur in

cipia iu scientia subalternata. SedTheologia nostra est de eisdemprimo, de quibus est scicntia Bea-torum, licet forte non de omni-bus illis ; sed hoc non facit quod

ipso virtualiter sub ratione Dei- ci subalternetur, si enim unus sciattatis ; ergo de Deo ut sic non decem libros Thomae, et aliuspolest essc nisi unica scientia, quinque, non propter hoc scientiacum scientia sit de ipso sub ali- sua subalternatur scientias altc-qua ralione prima, qua virtualiter rius ; ergo, etc.continet omnia per se scibilia de Alia tria argumenta feci contra " in x n -ipso ; et ideo nihil est dicere, quod hanc opinionem, qtnxi habes inde Deo sub ratione deitatis potest tertio libro dist. 2i. '

esse scientia aliqua, et tamen Ad primam rationem oppositam, v.

quod Theologia, quam nos habe- dicendum quod seientiee subalter- Responde .mus, non sit de Deo, nam unum natae possunt habere alirrua nrin- tur ad ur"; 7

..

A 11. gumentascquitur ad aliud, cum de Deo cipia, de quibus habent evidentiam D - Thomae

.... . . posita n. 3.non possit esse nisi unica scten- per expenentiam, sicut Alphazentia, ut jam probalum est. in Perspectiva, probat per expe-

Item secundo sic : Scientia su- rientiam, quod anguli incidentiae"a^et balternata et subalternans non se et reflexionis sunt eequales, quam-

itanonse extendunt ad aequalia scibilia, quia vis hoc probari possit per Geo-

i^ffi^ian1

P rulc ip ia subalternatae sunt conclu- metriam ; unde multa principiaicibnia. siones in subatternantc. Dicit eliam sunt simnliciter nota Persnectivo.Anstot. l i ' Cosnitioommeu- Philosopluis 1. Poster. text. G9. et de quibus tamen nescit propter supponensmm.cit. et in 2. Phijs. et Commentator quid. Si sint autem alia principia Pn e2

C

de-a

ibid. comment. 18. quod subjectum in subalternata, quae non sunl no- n^co^nlsubalternatae se habet per addilio- ta per sensum et experientiam, ta ? ei\.ex_1 L l ' penentiamnem ratione scientiae subalternan- oportet quod sciat ea reducere in non est

_, ; . ... . scientia.tis. Sed secundum Thomam, sub- aha pnncipia priora ; illa ergo no- uuomodo

.efutatnrecundo.

jectum in Theologia nostra estDeus, non sub speciali ratione, sedsub ratione deitatis ; sic autem estsubjectum Theologiee Beatorum

;

igitur Theologia nostra consideratomnia, quae virtualiter continenturin Deo, sicut scientia beatorum

;

igitur ad aequalia extenduntur ; er-

go, etc.

subalter-titia, quae tantum suppomt aha nata est

, . , scientia.principia, et non propter qiud,nec per experientiam cognoscitista, illa non est scientia.

Per hoc patet ad rationes. Adprimam,quod subalternata, in quan-tum talis, est scientia, non quiatantum credit sua principia, sedquia novit illa per experientiam,

3G PROLOGI

vel quia Dovil ea reducere ad piscendam vitam beatam, quse non

Ad secun-duvi.

pnora id scienlia supenon.Ad aliud, quod quamvis pers-

pectiva io quantum perspeclivasuut, considerentur in scientia,

hsec tamen sola ratio non sufficit,Ilichan

Principiadupliciterpossimt

sciri.

G.

SententiaGaudaven.quodl. 12.q. 2. quodde Deo de-lur scien-

tia.

Probaturprimo auc-torilnte.Aii''ust.

nisi aeterna est ; aliud est scire

quemadmodum /ioc ipsum, et piisopituletur, et contra impios defcn-datur.

Item Richardus de Trinif. tib. \.nisi coguoscat Perspectivus sua c. 4. dicit, non solum per fidem, sedprmcipia prsedicto modo. ralionibus necessariis verilates deAd auctoritatem Philosophi di- Deo in Trinitate personarum, et

cenduin quod dupliciter principia unitate essentiee earum se essepossunt esse nota. Uno modo no- ostensurum.titia confusa, ut cum termini con- Item, Anselmus de Incarnatione Anseim

fuse apprehenduntur, et hoc suf- cap. 33. duo opuscula magna, Mo-ficit ad nolitiam principiorum in nologium et Prosol. ad hoc feci,scientiis specialibus . Alio modo ut certa ratione, non auctoritate,possunt principia cognosci notitia qux ad Deum pertinent, mani/es-distincta, cum definitiones termi- tarem ; talis est scientia.

norum distincte cognoscuntur, et Ad confirmationem hujus opi- probatuhoc convenit per notitiam Meta- nionis arguo sic : Cujuscumque PrJmo*physicse, dividendo et componen- necessarii termini naturaliter pos-do ; et ideo habita notitia Meta- sunt a nobis apprehendi, illud po-physicae, perfectius cognoscuTitur test a nobis sciri, elc. Patet hoc

in prologo primi q. 1. et in collat.Item secundo sic : III ud potest

sciri a nobis esse possibile, dequo possumus scire, quod ad ip-sum non sequitur impossibile

;

Alia est opinio, quod a viatore igilur, etc. Sed de oinni veritatepotest haberi scientia de verilali- scibili de Deo, possumus scire quodbus per se scibilibus de Deo sub ad ipsam non sequilur impossibile ;ralione Deitalis, non lamen in lu- quare, etc. Probatio hujus mino-minc Bdei, nec gloriae, scd in quo- ris, quia ex quo hujusmodi com-dam lumine medio. plexum est verum, omnis ratio inAd lioc adducunt plures auclo- contrarium, aut peccat in materia,

ritales Augustini, sed una est pree- aut in forma. Si in forma, possu-

cipua M. de Trin. c. 1. ubi dicit, mus scire quo peccato, quia cer-

quod huic scicntux est tribuendum tam arlem habemus de quacum-illud tantummodo, quo fides salu- que fallacia argumenti ; si pcccalberrima gignitur, nutritur, defen- io materia, igilur possumus scireditur, roboratur, qua scientia non illud non esse neces*arium ; ergo,

pollent fideles plurimi, quamvis etc.polleant ipsa fide plurimi. Aliud (loufirmalur per dictum Philoso- Confirm1enim est scire tantummodo quid phi3. Metaph. veritatis adeptio est Anstot.

homo credere debeat propter adi- solutio dubitatorum : igitur cum

principia cujuslibet scieuliaB, quamnala sinl cognosci sine illa, et perconsequens habita Metaphysicaperfectius habetur isla notitia,

quam in qualibet alia scientia.

Sccundo

QUiESTIO II. 37

7.

jicitur

Gonvenit nos solvere argumenta

contra fidem, possibile est nos

scire ca qua3 creduntur per li-

dem.

SGHOLIUM II.

Aliorum refert rationes contra sententiam

Ilenrici asserentis verilales scibiles de Dco

posse cognosci a Vialore lumine quodam me-dio inter fidei lumcn et gloria? ; et cognilio-

nem hanc mediam compalibilcm csse cumcognitione fidei. Dissolvit illorum rationcs,

tanquam ineflicaces, et alias fortiores subjun-git, licet ad Henrici sententiam accedat : et

hinc sumpla occasione breviter et docte discu-

tit : An fides et scientia possinl esse simul, et

an opinio stare possit cum scientia. De his lar-

gissime agit in 3. d. 24. Vide Arelinum bicart. 3.

Contra hanc opinionem arguiturnio sic : Inconveniens est nos habere

uibus! nobilissimos habitus, et nos latere,

Kt. ex secundo posler. Et hsec propo-sitio quamvis non sit vera de ha-bitibus infusis et supernaturalibus,

quos per nullum actum in nobisexperimur, tamen vera est, uteam capit Philosophus contra Pla-tonem, scilicet de habitu, qui ha-

bet evidentiam ex praesentia objec-ti. Unde impossibile est aliquemhabere perfectum habitum haben-tem evidentiam ex proesentia ob-jecti, et tamen quod ipsum lateat

;

sed unumquemque Theologum la-tet ipsum habere talem habitumin tali lumine, ita quod non po-test reducere in actum secundumhujusmodi habitum ; igitur, etc.Minor probalur, tam de actu in-trinseco quam extrinseco. De in-trinseco, tum quia non potest ali-quis, dum est in via, hujusmodiprincipia considerare clare in talilumine alio a fide ; hoc enim

quantumcumque magnus Doctorconfitetur In finc mortis, quodtantum articulos Qdei credit, necin alio lumine ea videt. Tum, quiaomnis sciens si reflectatur supersuum actum, scit se scire, imo etomnis credens si reflectatur supersuuin actuin scit se crcdere. Sednullus scit se scire principia Theo-logiae in tali lumine ; igitur, etc.IIoc eliam patet de aclu extrin-seco, quod nullus Doctor quan-tumcumque excellens confiletur sescire hujusmodi principia ; necet.iain potest aliquis docere ea,cum tamen scientis sive sapientis

sit posse docere ex primo Meta-plnjsic.

Item secundo arguitur sic : Fi-des et scientia de eodem objecto,et in eodem intellectu repugnant,quia aliter idem objectum eidemintelligibili esset clarum et obscu-rum ; igitur cum fidelis, dum estin via, habeat fidem de hujusmodiprincipiis, de iisdem non habebitscientiam.

Confirmatur, si aliquis est Phi-losophus, sciens Deum esse unum,non credit illud, quia scit repu-gnantiam fidei ad scientiam ; igi-tur similiter e converso, si fidelis

aliquis per fidem credat aliqua deDeo, et postea sciat ea, non ha-

bebit fidem de illis ; igitur, etc.Ideo sic arguentes concedunt

quod Theologia non sit propriescientia; non tamen per hoc, utclicunt, derogatur nobilitati habi-tus Theologise, quia, secundumPhilosophum, una scientia est no-bilior alia, quia est de nobilioriobjecto, et quia est certior ; Theo-logia cum sit de nobilissimo sub-

Olllllis

sciens etcredrn^

per actumrcflexum

ecit se sci-reet crede-

rc

Arislot.Refutatursecuudo.

Confirrna-tur rutio.

8.

Aucloreshujus seu-tentiee te-neDt quodTbeologianon sitscientia.

38 PROLOGI.

jecto, et firmissimam adhaesionis Domino, quod ostenderet eis pa-certitudinem habeat, ipsa erit no- trem suum, respondit : Philippe,bilior habitus quacumque alia qui videt me, videl et Patremscientia, quamvis proprie non sit meum, Joan. 14. et subjunxit me-scienlia

, licet persuasiones et dium demonstralionis : Non credis,probabilitates ad firmiter creden- quia ego in Patre, et Pa/er i/i medum inducat. est ? Si enim ipse et pater sunt

Theoiogia Sed isti nimis parum attribuunt unum per essenliam, ac per hocSobiifsS- Theologo et Theologiae, nam idem in se ipsis sunt per circumin-mtia

S

rumn

" objectum habet fides et Theologia, cessionem, ideo qui videt unamhabetma*-

vcl ^l^ nobile | et vetula habens personam, videt et aliam. Christusjorem Per- lidem, ita firmiler adlueret arti- videns igitur hanc veritalem infectiooem ' , cquamquod cuhs fidei, sicut Theologus ; ergo Verbo docuit, sicut docuisset Pe-ait certa

i i icertitudine solum J heologus habct opinionem trus, si habuisse