Util

idad

e pú

blic

a •

CEM

MA

• S

GEA

• Pe

gada

híd

rica

Empr

ego

no C

oure

l • C

otor

redo

ndo

• A

groe

colo

xía

na L

imia

Verá

n 20

09

• N

úmer

o 59

•

3 e

revista galega de ecoloxía e medio ambienterevista galega de ecoloxía e medio ambiente

cerna

MAR:DO LITORAL ÁS PROFUNDIDADES

Nome e Apelidos: .............................................................................................................................................................................................................................................................................................

NIF: ........................................................................... Data de Nacemento: ........................................................................... Teléfono: ...................................................................................

Enderezo: ............................................................................................................................................................................ Localidade: ............................................................ CP: ...........................

Provincia: ...................................................................... Profesión: ............................................................ Correo electrónico: .........................................................................................

Modalidade de inscrición (Inclúe a subscrición gratuíta á revista CERNA): Suscripción únicamente a revista CERNA / Cuadernos ADEGA:

q Normal Æ 48 euros/ano q Revista Cerna (trimestral) Æ 10 euros/ano

q Xuvenil ou parado/a Æ 24 euros/ano q ADEGA Cadernos Æ 4 euros/ano (desconto do 50% soci@s)

q Superior Æ 78 euros/ano

Domiciliación: Titular da Conta: ....................................................................................................................................................

Banco ou Caixa: ....................................................................................................

Sucursal: .......................................................................................................................

Conta Número: __ __ __ __ / __ __ __ __ / __ __ /__ __ __ __ __ __ __ __ __ __

Prego que ata nova orde fagan efectivos á Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galiza, con cargo a miña conta,os recibos que ao meu nome lles presente a devandita asociación.

Data: ................. /.................................................... /....................... Sinatura: ..................................................................................................................................................................................

Enviar esta solicitude a:ADEGA - Travesa dos Basquiños, 9 Baixo • 15704 Santiago de Compostela

"

cerna 3

cern

aTe

lf. e

Fax

. 981

570

099

Trav

esa

de B

asqu

iños

, nº

9 ba

ixo

1570

4 Sa

ntia

go d

e Co

mpo

stel

aCo

rreo

ele

ctró

nico

:ce

rna@

adeg

a.in

foW

eb: w

ww

.ade

ga.in

fo

COMITÉ DE REDACCIÓN:Belén Rodríguez, Xesús Pereiras, Ramsés Pérez, Pepe Salvadores,

Alberte Sánchez e Manuel Soto.

Nos artígos asinados, respéitase a normativa lingüística do texto orixinal. CERNA non se fai copartícipe, necesariamente,das ideas, opinións e afirmacións dos autores. Todo o material da revista pode ser reproducido sempre que se cite a fonte,esceptuando as fotografías, para as que sería necesario contar co permiso dos autores. CERNA edítase en papel reciclado100 %, para preservar os bosques e contribuír á reciclaxe do lixo. As capas son de papel libre de cloro.

EDITA: ADEGA (Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galiza). Verán - 2009

DIRECCIÓNManuel Soto

REDACCIÓNBelén Rodríguez

DESEÑO E MAQUETACIÓN alberte sr

FOTOGRAFÍA DA CAPA Ramiro R. TatoFOTOGRAFÍA

alberte sr - Ramsés Pérez

ADMINISTRACIÓNSilvia Amor

D.L.: C-913/1986

ISSN: 1136-2677

ACTUALIDADE 4

RECURSOS 9

ECOLOXISMO

CENTRO DE DOCUMENTACIÓN AMBIENTALDOMINGO QUIROGA 10A.B. Pardo, N. Neira e V. Pajón

BIODIVERSIDADE

A FAUNA DOS FONDOSPROFUNDOS MARIÑOS 12Xandro García Regueira

A TRAXECTORIA MARIÑA DA CEMMA 15Alfredo López

AUGA

A PEGADA HÍDRICA 20Juan Cagiao

IMPACTO AMBIENTAL

AEROPORTO DE ALVEDRO ESOSTIBILIDADE 22Raquel Jabares Fernández

RUTA DAS CETARIAS 23Carlota Eiros

DESENVOLVEMENTO SUSTENTÁBEL

UTILIDADE PÚBLICA E EMPRESAS 26Adela Figueroa Panisse

ENSINANZAS DO PRESTIGE 28Luis Villares Naveira

EMPREGO EN ESPAZOS PROTEXIDOS.COUREL. María García 30

EDUCACIÓN AMBIENTAL

RÍOS DE LINGUA E CULTURA 34Ramsés Pérez

AULA DA NATUREZA DE COTORREDONDO 36Teixugo S. Coop.

AGROECOLOXÍA

AGRICULTURA ECOLÓXICA ETRADICIONAL DA LIMIA 38Manuel García

FLORA E FAUNA DE GALIZA

X. Salvadores, Mª Xosé Castro, Gema Pérez 40

PROTECCIÓN ANIMAL 42

ED

ITOR

IAL

BORRÓN E CONTA NOVA

Co regreso do PP a San Caetano levántanse vellas bochasadormecidas no terreo ambiental tras o paso do bipartito polopoder autonómico. Do fondo dos caixóns rescátanse proxectosrexeitados unanimemente pola comunidade ecoloxista, como oviaduto de Noia ou a piscifactoría de Pescanova en Touriñán,facendo saltar as alarmas. Recupérase tamén o habitual modusoperandi dos populares de “borrón e conta nova” que bota porterra planificacións de proxección futura determinantes para oPaís que, se ben podían ser mellorábeis, marcaban un rumo aseguir. Sucumben a esta forma de actuación o Decreto Eólico,o Plan Xeral de Residuos Sólidos Urbanos de Galiza, as NormasHábitat ou o Planeamento do Litoral. Comezamos de cero e conincertezas sobre os futuros plans do goberno no eido ambien-tal. Aínda que algo xa se atisva, como poderemos observar naspáxinas de actualidade deste nº 59 de Cerna.

Neste número achegámonos a entidades e colectivos gale-gos históricos na investigación, formación e defensa medioam-biental de Galiza que fan repaso da súa actividade e valoran asituación ambiental actual. O CEIDA presenta o Centro deDocumentación ambiental Domingo Quiroga, a CEMMA resumea súa traxectoria logo de case 20 anos de traballo, e un inves-tigador da Estación de Bioloxía Mariña da Graña retrata o estu-do dos fondos profundos dos mares galegos.

Lucía Iglesias da Cunha, presidenta da SGEA (SociedadeGalega de Educación Ambiental) protagoniza a entrevista, JuanCagiao danos as claves para detectar a pegada hídrica do queconsumimos, Raquel Jabares e Carlota Eiros dan conta dalgúnsproxectos anunciados con relevante impacto ambiental, eoutros autores propoñen alternativas de xestión, tratamento ouafrontamento dos impactos adecuadas ao desenvolvementosostíbel. As seccións de Educación Ambiental, Flora e Fauna deGaliza e Protección Animal completan a presente edición.

ENTREVISTALUCÍA IGLESIASDA CUNHA 18Por Belén Rodríguez

As obras da central hidroeléctricaSanto Estevo II nos Canóns do Sil secan orío cuxa canle se atopa invadida por

entullos, escavadores e maquinaria pesa-da. A Plataforma pola Defensa da RibeiraSacra, da que é membro ADEGA, alerta da

situación e pide a paralización inmediatadas obras e o reinicio do procedementode avaliación de impacto ambiental, dadoque se trata dun espazo de Rede Naturano que habitan especies animais e vexe-tais protexidas pola Unión Europea.

Por outra banda, ADEGA insta á Con-sellaría de Medio Ambiente a que deseñeun Plano Reitor de Uso e Xestión (PRUX)para o LIC Canón do Sil (declarado espa-zo protexido en 2001), cuxa normativaprevalecería, segundo o Ministerio, fron-te aos proxectos hidroeléctricos. Aresto-ra, algo máis de 1.300 MW hidráulicosestán en tramitación nos ríos Miño e Sil,repartidos en 14 centrais, a parte da deSanto Estevo. ADEGA cre que estes pro-xectos comprometerán a declaración daRibeira Sacra como Patrimonio da Huma-nidade.

IBERDROLA NON TEN LÍMITES

4 cerna

ACTUALIDADE

A Xunta ofrece unha solución conti-nuista e nada ecolóxica ao problema dosresiduos sólidos urbanos de Galiza.Propón a ampliación de SOGAMA e doseu vertedoiro de Areosa para superar ocolapso actual e a redacción dun Plan deXestión para antes do remate deste ano.A intención do Executivo é a de creardous novos vasos de residuos na plantade Cerceda que incrementen a capacida-de de almacenamento nunhas 342.000toneladas. Actualmente SOGAMA recibeunhas 900.000 toneladas anuais de lixo,máis do dobre da súa capacidade. Os

colectivos ecoloxistas galegos coincidenen cualificar a proposta do conselleiro deMedio Ambiente, Agustín Hernández, deinútil e insustentábel, xa que este siste-ma, ademais de ser caduco, antiecolóxicoe moi caro, só permitirá almacenar o lixoun ano máis. Os ecoloxistas, guiados polaexperiencia do pasado, manteñen a súaaposta pola redución, reutilización ecompostaxe fronte a incineración e poladescentralización no tratamento dosresiduos. Asemade, cren necesario que onovo Plan de Residuos programe o pechedefinitivo de SOGAMA.

O LIXO, SEN REMEDIO E A REMENDOS

A derrogación do Decreto Eólico apro-bado polo bipartito, supón a volta á inde-fensión ambiental e social fronte aos futu-ros proxectos eólicos, segundo ADEGA. Ocolectivo desconfía das intencións anun-ciadas pola Xunta de dirixir a súa planifi-cación eólica cara a criterios máis sus-tentábeis, senón todo o contrario.Considera que coa anulación desteDecreto ábrese a veda para a explotaciónde aproveitamentos eólicos en Zonas deEspecial Protección dos Valores Naturais,desaparece a obriga do seu sometemento

a avaliación de impacto ambiental e danecesidade da declaración de impactoambiental favorábel, e elúdese calqueratipo de afección ambiental nos criterios devaloración. E lembra as autorizaciónsambientais concedidas polo executivopopular noutrora en zonas de Rede Natura(Xistral, Suído, Brañas do Xestoso, Serra daMeda...), ou a recente aprobación poloConsello da Xunta do Proxecto Sectorialdo parque eólico na Serra do Iribio, noespazo protexido como LIC Ancares-Courel.

SEN DECRETO, SEN ATRANCOS PARA O NEGOCIO EÓLICOFo

ucin

© Al

bert

e SR

Adeg

a O

uren

se

ADEGA e colectivos locais deSamos e Triacastela, como a recente-mente constituída Asociación socio-cultural O Iribio, dan comezo a unhacampaña de recollida de sinaturascontra a instalación do parque eóli-co promovido por Fergo GaliciaVento S.L e anuncian a interposiciónde recursos. Consideran incompatí-bel a instalación dos muíños coaconservación do patrimonio natural,paisaxístico e cultural do lugar e co

seu desenvolvemento económico,imposibilitando a creación deemprego e posta en valor doutrasactividades fundamentadas na pre-servación do espazo e no seu atrac-tivo turístico. Ademais do impactoambiental, alegan afeccións irre-versíbeis contra o Camiño Real e oCamiño de Santiago. Para apoiar acausa, ponse a disposición o seguin-te email:o.iribio@gmail.com

MOBILIZACIÓN SOCIALCONTRA O PARQUE DO IRIBIO

cerna 5

Guía de boas prácticas ambientais doCamiño de Santiago. Foi presentada esteverán en Melide e Lugo pola presidenta deADEGA, Adela Figueroa Panisse. A guíaintenta promover entre os peregríns actitu-des respectuosas co patrimonio natural ecultural do Camiño, ofrece consellos e boasprácticas e inclúe unha ficha da denunciapara anotar as agresións observadas eenvialas a ADEGA. Tamén outorga espazopara os comentarios e suxestións doscamiñantes sobre o estado ambiental dasparaxes percorridas. Unha vacaloura simbo-liza o eco-peregrín que informa das boasprácticas en varios idiomas.

V Encontro de voluntariado do ProxectoRíos. Foi o 20 de xuño no Museo do PoboGalego de Compostela. Numerosos gruposde voluntariado asistiron á xuntanza parapresentar os seus traballos e experienciasno Proxecto Ríos a través de vídeos audio-visuais, fotografías e charlas. Fixeron espe-cial incidencia no coñecemento do patrimo-nio cultural asociado aos ríos. A xornadacompletouse coa visita á Feira do Sol deCompostela, un roteiro polo río Sarela eunha ponencia de Manuel Caamaño, mem-bro do Padroado do Museo do Pobo Galego.

VI Marcha Irmandinha ao Castelo dePambre. Convocada por diferentes asocia-cións da Comarca da Ulloa e o Alto Ulla,incluída ADEGA, congregou a máis duncento de persoas nos arredores do Castelopara reclamar a súa apertura ao público. Éunha das poucas fortalezas do século XIVque os irmandinhos deixaron de pé narevolta da “Fusquenlla”.

O galego, especie ameazada. ADEGA asimi-la a lingua galega a un “endemismo”, entermos ecolóxicos, que se debe protexer ecoidar con todos os instrumentos legaisposíbeis por estar en perigo de extinción. Ocolectivo asegura que a derrogación doDecreto 124/2007 vulnera este feito e agu-diza o risco de supervivencia da nosa lingua.

Prórroga do concurso de fotografía.Amplíase o prazo de presentación de fotosao concurso “Agresións ás augas continen-tais galegas” ao 30 de outubro deste ano.Podes obter o dípticos coas bases de parti-cipación en www.adega.info ou na contra-portada desta publicación.

EN BREVE

Unha sentenza do TribunalSuperior de Xustiza de Galiza invali-da o Plano Acuícola do gobernobipartito e pon en dúbida a legalida-de do Plano Sectorial de Parques deTecnoloxía Alimentaria do anterior

goberno do PP. No primeiro caso, oTSXG estima o recurso presentadopola empresa Insuíña S.L (propiedadede Pescanova) e desvirtúa a revisióndo planeamento acuícola de 2005efectuada polo bipartito por fallos deprocedemento na aplicación da lexis-lación. Pero, por outra banda, taménapunta cara á ilegalidade do PlanoSectorial aprobado polo goberno deFraga por carecer de Declaración deImpacto Ambiental, requirida pola Lei9/2001 de Conservación da Naturezae pola Directiva europea de Hábitats,negándolle a Pescanova calqueradereito sobre Cabo Touriñán e, portanto, de indemnización. Perante estaresolución xudicial, ADEGA reclama aelaboración dunha nova planificaciónda actividade acuícola de Galiza.

GOLPE XUDICIAL CONTRA APLANIFICACIÓN ACUÍCOLA GALEGA

Este

voae

i

FEIJOO, INDIFERENTE ANTE A XUSTIZAA pesar do ditame do TSXG, Alber-

to Núñez Feijoo vén de “desbloquear”Cabo Touriñán para a instalacióndunha planta acuícola e de autorizara ampliación da piscifactoría deMougás (Oia) de Pescanova, declara-da ilegal por outra sentenza domesmo Tribunal que ademais ordena-ba o seu derrubo por afectar a terre-os públicos e exceder nun 48% a edi-ficabilidade da parcela. Nin sequera

tras o procesamento do director deacuicultura de Pescanova ou a impu-tación de membros da corporaciónmunicipal de Oia por presunta preva-ricación, se chegou a executar ademolición da infraestrutura, quefinalmente quedou suspendida logoda declaración da “supramunicipali-dade” do proxecto e os feitos consu-mados. Agora a planta será ampliadaen case 8.000 m2 de superficie.

ACTUALIDADE

BARBANZA: O REXURDIMENTO DO VIADUTO

6 cerna

A recuperación doproxecto do viadutosobre a Ría de Noia fairexurdir tamén a oposi-ción do movementoecoloxista, reflectida ensendas alegacións quepresentou o pasado mesde xullo. Tal rexeita-mento fundaméntansenas consecuencias am-bientais, paisaxísticas,sobre o marisqueo esobre o turismo localque traerá consigo estainfraestrutura, de algo

máis de mil metros de lonxitude entrePunta Abruñeiras e O Testal, dentro doLIC Esteiro do Tambre. ADEGA apoia assúas teses en estudos, como o da Univer-sidade de Cantabria, que aseguran que oviaduto mudaría a circulación da corren-tes de augas no esteiro afectando, portanto, aos bancos marisqueiros nunhazona da que se extrae entre o 22% e o27% da produción de berberecho deNoia. Con esta infraestrutura, di ADEGA,tampouco se solucionaría a conxestióndo tránsito rodado polo centro da vila,tan só trasladaría o problema de espazomentres non se aposte seriamente polotransporte colectivo e público.

DUBIDOSA XESTIÓN DOS PARQUES NATURAISADEGA denunciou malas prácticas

na xestión do Parque Nacional das IllasAtlánticas e no Parque Natural doXurés-Gerês. No primeiro deles, o grupoecoloxista constata intervenciónsurbanísticas cuestionábeis para a con-servación do espazo (cementación decamiños, afeccións ao patrimonio...),erros no manexo da vexetación que pro-pician o avanzo das especies invasoras ea regresión das singulares e protexidas.No tocante á fauna, afirma que nos últi-mos 5 anos a poboación do corvomariño cristado diminuíu no 50%.Diante desta situación, ADEGA reclamaa convocatoria urxente do Padroado doParque encargado de velar polas súas

condicións de conservación eque leva sen reunirse desde hai4 anos.

Con respecto ao ParqueNatural compartido entre Galizae Portugal (Xurés-Gerês), decla-rado Reserva da Biosfera polaUnesco en maio, ADEGA criticoua realización de roteiros inter-pretativos en zonas de reservaintegral (na que está prohibidaa intromisión humana) en plenaépoca de reprodución do lobo ea roza de especies en perigo deextinción, como o lirio do Xurés(Iris boisien).

RÍOS EN ESTADO CRÍTICONa localidade de San Cibrao

(Ourense), o río Barbaña sufre un dosvertidos máis contaminantes dos últi-mos anos provocando a morte duns17.000 peixes. Foi no mes de xullocando a Confederación HidrográficaMiño-Sil detectou a presenza demetais pesados nas analíticas, amonioe ácido clorhídrico, apuntando ao polí-gono industrial como orixe do vertido.A Fiscalía de Medio Ambiente ten aber-ta unha investigación para identificaraos culpábeis do delito ecolóxico.

As obras do paseo fluvial no ríoMercurín en Ordes (A Coruña) están ainvadir a canle con entullos, recheos, esedimentos que tapan as brañas, dete-riorando a calidade das augas, o con-torno fluvial e desviando o caudal,segundo ADEGA. Cómpre lembrar queeste treito de río pertence ao LIC RíoTambre e é zona de Rede Natura.ADEGA solicitou a paralización cautelarda obra e a apertura de dilixencias paracomprobar se conta cos permisos perti-nentes.

Secu

ndin

o Lo

renz

o

cerna 7

EN BREVE

O retorno de ERIMSA. Reiniciou a súa activida-de mineira en Begonte, a beiras do río Ladra, nasúa zona inundábel e de policía, a pesar de estarxa denunciada por actuar no espazo protexidoLIC Ladra-Parga-Támoga e sen licenza municipal.ADEGA denunciou de novo o feito ante oConcello e o Seprona.

Destrución da Ruta da Marronda. As obras daconcentración parcelaria no termo municipal deBaleira destrúen parcialmente a Ruta daMarronda, a única en Galiza do distintivo GR-1,homologado pola Federación Galega deMontañismo. ADEGA considera que coa vontadedo Concello e de Medio Rural é doado recuperaros treitos afectados e a súa sinalización. Doutroxeito, a ruta perdería a homologación e o atrac-tivo turístico.

Premian a ADEGA. O galardón foi entregadopola Plataforma en defensa de Brión (Ferrol) conmotivo da celebración anual da “Marcha aosmontes de Brión”. Con este premio, o colectivoagradeceu o labor da ADEGA e doutros colecti-vos locais na defensa destes montes do LIC CostaÁrtabra ante a ameaza da construción dun polí-gono industrial que, finalmente, culminou naparalización do proxecto.

Falta de previsión e sensibilidade. No pasadomes de xuño, a instalación dunha rede de pro-tección do antigo viaduto de tren de Redondela(Pontevedra) puxo en serio perigo a conservacióndunha colonia de 80 niños de andoriñas de cubranco (Delichon urbica) e cirrios (Apus apus),ambas especies en regresión e incluídas noCatálogo español de especies ameazadas. Grazasá intervención de membros de ADEGA-Vigo, pro-cedeuse á apertura de buratos na rede para queas aves puideran alimentar as súas crías.

Contra as “novilladas”. ADEGA, LIBERA ou ABEI-RO, entre outros colectivos integrados na plata-forma “Galiza, mellor sen touradas” organizaronun ano máis unha mobilización de protesta con-tra o espectáculo taurino celebrado no Concellode Negreira no mes de xullo. O mesmo fixo aCoordinadora Antitouradas de Pontevedra conmotivo da Feira Taurina da Festa da Peregrina.

Eventos estivais sobre medio ambiente. ADEGAparticipou en varias destas actividades proxecta-das durante o verán por todo o país, como naFeira de produtos artesanais e ecolóxicos PRO-DUART en Burela, na Feira do Sol en Compostelaou no Programa Vive o Verán do concello santia-gués. Neles realizou obradoiros de biodiversida-de, enerxía solar, Fogares Verdes, entre outros.

ADEGA considera que se debede declarar nulo o estudo deimpacto ambiental relativo á liñade alta tensión Muxía-Vimianzo.Afirma que o EIA omite intencio-nadamente datos sobre os gravesimpacto da infraestrutura sobre oCamiño de Santiago (que cruza endous puntos) e “copia e pega”parágrafos enteiros doutro estudo

de impacto pertencente a un pro-xecto do municipio lugués deParadela. Paralelamente, ADEGAsolicita que se lle denegue a decla-ración de utilidade pública porchocar directamente con outrosintereses xerais como a conserva-ción dos espazos, a produciónagraria ou o desenvolvementoturístico da zona.

ALTA TENSIÓNNA COSTA DA MORTE

Logo de perder o selo ecolóxicode certificación forestal FSC, asmalas prácticas ambientais deNorfor, filial de ENCE, non esvae-cen. A Comunidade de Montes deRebordechán (Crecente, Ponteve-dra) denunciou o uso masivo deherbicidas nun monte de 25 Ha de

superficie, secando o mato,aumentando o risco de lumes efomentando a erosión do chan.ADEGA propón como alternativa orozado mecánico e congratula áComunidade de Montes de Rebor-dechán pola súa actitude res-ponsábel.

NORFOR

A comezos do verán, tanto oConcello de Lugo, como oMinisterio de Medio Ambiente,recibiron a solicitude de tala dun-has 2.000 árbores autóctonas(carballos, castiñeiros, salgueiros,chopos, ameneiros...) á beira doscursos fluviais na provincia lucen-se. A maioría das solicitudes, queafectan a unhas 1.900 árbores,están relacionadas coas obras daautoestrada da A-54 (Santiago-Lugo) nun dos espazos mellor con-servados dos arredores da capital.Segundo ADEGA, esta é a primeiradunha lista innumerábel de agre-

sións forestais e ecolóxicas quevirán derivadas das futuras Roldado Oeste (enlace entre a A-54 e opolígono industrial de O Ceao) eda Rolda Sur (enlace entre a N-VIe o novo hospital), aínda a expen-sas da aprobación do PXOM (Plande Ordenación Municipal). Porestes motivos, ADEGA pediu aoConcello de Lugo e ao Ministerioque se poñan en marcha instru-mentos de control e inventariadodas masas arbóreas afectadaspara determinar o impacto e esta-blecer medidas concretas de pro-tección.

TALAS INDISCRIMINADAS

8 cerna

ACTUALIDADE

MORREN OS AMENEIROSAínda que non se teñen probas

concluíntes polo de agora, a Confede-ración Hidrográfica Miño-Sil cre que acausa principal da morte masiva deameneiros nas ribeiras dos ríos galegosé a propagación dun fungo (Phytopht-

tora alni); sen embargo, apunta a queeste fungo so acaba coas plantas quexa estaban debilitadas por outros fac-tores indeterminados. En xullo de2006, ADEGA xa alertaba dunha situa-ción similar.

XUNTA E PARLAMENTO CONTRA OSEÓLICOS MARIÑOS

A Xunta interpón un recurso conten-cioso-administrativo contra o Estudoambiental Estratéxico sobre as zonas dolitoral aspirantes a acoller instalaciónsde parques eólicos mariños, impulsadopolo goberno estatal. Este estudo esta-blece que grande parte da costa galegaé apta para a instalación de muíños

mariños. Xa en 2007 o Consello doGoberno acordara reclamar o decreto deconcesión de autorizacións de xeracióneléctrica no mar por entender queinvadía competencias autonómicas e nopasado mes de maio o Parlamento Gale-go votaba unanimemente en contradestas instalacións na costa galega.

A oposición veciñal ao porto deporti-vo de Cangas en punta Salgueirón (nasvellas instalacións da fábrica de Massó),apoiada polo movemento ecoloxistagalego, está a protagonizar unha dasmaiores afrontas dos últimos tempos nadefensa dos intereses xerais e da protec-ción da natureza. Logo da paralizacióndas obras durante meses, acadada polaveciñanza, estas retómanse en contra davontade popular e a pesares de carecerda licenza municipal e de non aparecerno Plano de Usos do Porto de Vigo ninnun Plano Especial que debería ter ovisto bo do concello. O conflito trasláda-se ao terreo político no que se produceun cruce de acusacións, nomeadamenteentre o concello e a Autoridade portua-ria de Vigo, con respecto ás responsabi-

lidades na concesión e na paralizacióndas obras. Namentres, as obras con-tinúan e veciños, Confraría e Foro Socialenfróntanse á represión policial e ádetencións de varios dos seus membrosque participan en concentracións pacífi-cas de protesta.

O pasado 11 de setembro a flota debaixura da Ría de Vigo realizou un“parón” en sinal de oposición ao proxec-to. Este acto foi precedido por unha seriede mesas redondas organizadas poloForo Social de Cangas que trataron sobrea situación legal do proxecto, a organi-zación social, os recursos pesqueiros daría, espazo público e ecoloxía e alterna-tivas de futuro para o municipio.Pódense consultar as conclusións en:www.cangasnonsevende.org/mesas.html

MASIVA OPOSICIÓN SOCIAL CONTRAO PORTO DE MASSÓ

Marcha anual contra as celulosas. Unano máis reclamouse a saída inmedia-ta da papeleira de ENCE fóra da ense-ada de Lourizán e da Ría dePontevedra, logo de que o gobernoanterior lle concedera a AutorizaciónAmbiental Integrada por tres anosmáis desde 2008.

Marcha a pé contra Reganosa. OComité Cidadán de Emerxencia da Ríade Ferrol convocou por terceiro anoconsecutivo a participación nesteevento que, a través dunha camiñadaentre Ferrol e Mugardos, tenta recla-mar o desmantelamento da planta degas de Reganosa. Foi o pasado 23 dexullo.

Bici-manifestación en Vigo. Milleirosde usuarios de bicicletas acudiron áconvocatoria de A Golpe de Pedal,apoiada por 18 colectivos entre ecolo-xistas, veciñais, sindicais e culturais,para reivindicar a construción duncarril-bici na estrada PO-325, entreVigo e A Guarda, proxecto actualmen-te paralizado pola Consellaría deMedio Ambiente, Territorio eInfraestruturas.

Contaminación electromagnética. APlataforma estatal contra a contami-nación electromagnética celebrou opasado 13 de xuño en Madrid o IIEncontro estatal de afectados, ecolo-xistas e interesados nos efectos ouriscos das emisións electromagnéti-cas. Na xuntanza acordouse deman-dar ao Estado unha lexislación sobresaúde e campos electromagnéticos epedir a moratoria á instalación de wi-fi nos centros de ensino.

EN BREVE

LIBROS BOLETÍNS

GUÍA DEPLANTASDE GALICIAXosé Ramón GarcíaXeraisGalego (512 pax.)ISBN: 9788497829397

Tras unha longaespera por fin temos

a oportunidade de adquirir esta reedición deXerais, un instrumento imprescindíbel para ocoñecemento básico da actual flora do nosopaís. A través dunha terminoloxía sinxela,determina polo miúdo as especies que osestudosos e afeccionados poden atopar nassaídas ao campo ou nos paseos polo seucontorno.

O libro trata na súa introdución temasde recolección, preparación e conservacióndas plantas, nomenclatura botánica, as posi-bilidades da internet e a xeoloxía de Galiza.Inclúese normativa legal sobre proteccióndos hábitats naturais, o Catálogo galego deespecies ameazadas e o Rexistro de especiesde interese galego. A obra tamén aborda asclaves dicotómicas que caracterizan unhas1.400 especies presentes, na súa maioría, enGaliza e fichas descritivas das familias (nomecorrecto, sinónimos, nomes populares engalego e castelán, valores diferenciais, hábi-tats máis habituais e época de floración).

E máis de 1.000 fotografías ilustran oaspecto xeral da planta ou aspectos relevan-tes para a súa identificación.

GUÍA NATURALDO CARREIRÓN.AVES EMAMÍFEROS.Miguel Ángel CondeTeira e Samuel PazParrachoAsociación medioam-biental O CarreirónGalego (100 pax.)D.L.: PO-51-2009

Da man dun dos seus autores chega aosandeis de ADEGA esta primeira Guía de aves emamíferos dun dos espazos naturais máis inte-resantes da Illa de Arousa, prólogo de posterio-res guías de plantas, anfibios e réptiles, etc.Logo dunha breve presentación do espazonatural do Carreirón, ábrese un apartado dedi-cado ás aves e mamíferos coas súas respectivasguías descritivas e finalmente un índice deespecies.

O caderno ofrece información das especiesmáis comúns, deixando un espazo libre para asanotacións dos lectores que atopen outrosexemplares. É pois, un bo artigo de acompaña-mento para a visita deste espazo natural queanimamos a coñecer.

RECURSOSRamsés Pérez

INFORMES

AMBIENTALMENTESUSTENTABLE(xullo-decembro 2008)

CEIDA e Servizo dePublicacións da UDCGalego (202 pax.)ISSN: 1887-2417

En formato demonográfico trata sobre os usos dos espazosforestais, incluídos o social, científico e edu-cativo. Fai referencia a parques periurbanos,xardíns botánicos e áreas forestais, espazosque non só están a funcionar como pulmónsverdes e para o lecer, senón tamén paraconstruír ciencia e cidadanía democrática.Esta edición recolle boa parte dos artigos eponencias do Seminario Internacional “Usossociais e parques forestais, xardíns botánicose outras áreas forestais” que organizou oCEIDA en abril de 2008.

VÍDEO

MANUAL DEUSO PARAUNHA NAVEESPACIALAmigos de la TierraEspañol (72 min.)

O documental,elaborado polos

compañeiros do grupo estatal de Amigos daTerra e subvencionado polo Ministerio deMedio Ambiente, indaga nas experiencias eopinións de distintas persoas fronte ao reto damudanza climática, tendo en conta que a áreamediterránea é unha das rexións máis amea-zadas.

Arte, Novas, Natureza e Sociedade de consu-mo son os 4 temas nos que se divide o docu-mental, co gallo de amosar distintas realidadescontorno a un mesmo problema cunha visiónde fondo: somos astronautas dunha naveespacial (a Terra) da que non temos manual,pero aínda así debemos aprender a pilotala.

É destacábel a testemuña dun dos sectoresmáis afectados en Galiza, o da pesca, coa par-ticipación dos pescadores da confraría deCedeira.

‘RECURSOS’ CERNA PIDEA TÚA COLABORACIÓN

Se estás interesad@ en que divul-guemos na revista galega de ecoloxía emedio ambiente Cerna algún libro, CD,revista, película, documental, etc, ponteen contacto con nós no seguinte ende-rezo electrónico; ramses@adega.info,indicando ‘Recursos’ Cerna.

A MORBELLA (Nº 16) Grupo Naturalista HábitatGalego (50 pax.)ISSN: 1888-3315-X

Coa presentación deste boletín, aprovei-tamos para darlle os parabéns ao GrupoNaturalista Hábitat polo seu 30 aniversario.Fundada en 1979 na Coruña, o Grupo Hábitatmantén o obxectivo de coñecer o máximoposíbel as especies dos nosos ecosistemas,así como de preservalas. Igualmente segue aincidir na divulgación dos valores naturais deGaliza, no fomento da sustentabilidade e naparticipación democrática.

O número 16 deste boletín dedica a súaeditorial ao aniversario de Darwin e ao seupropio. Na sección “Caderno de Campo”,Antón Vázquez Corral preséntanos Un paseopola riberia do río Anllóns; o apartado de“Investigación” fala do Anelamento no carri-zal de Ponteceso, polo Grupo de AnelamentoHércules; e en “Divulgación”, tres artigos:Poñendo orde insectívoros sorícidos de PabloCarballo, Tan ocultos coma os furaños deJorge Ramos e Escolma Literaria de RobertoLópez.

www.gnhabitat.org

cerna 9

O Centro de Documentación Ambien-tal Domingo Quiroga xurdiu da necesida-de de ofrecer á poboación galega un ser-vizo onde atopar información edocumentación sobre diferentes aspectosdo noso medio natural, e así se plasmanos estatutos da institución: “O CEIDAestablecerá un sistema de recollida deinformación ambiental co fin de crear unfondo documental e un banco de datosmedioambientais que permita difundirtodo tipo de documentación”. Esta nece-sidade de acceder á información ambien-tal aparece reflectida a na Lei 27/2006,na que se regulan os dereitos de acceso áinformación, participación pública eacceso á xustiza en materia de medioambiente, publicada no BOE do 19 dexullo de 2006.

Co obxectivo de ofrecer un servizo dedocumentación útil para a cidadanía,desde o Centro procúrase adquirir mate-riais actuais e de contido rigoroso, sobretodo centrados no ámbito galego. Taméncabe destacar as doazóns realizadas porinstitucións, así como o intercambio depublicacións con outras entidades.

O fondo documental é amplo e detemática variada: arredor de 5.000monografías e 11.300 artigos baleirados,amais doutros materiais como audiovi-

suais, folletos... Educación ambiental,desenvolvemento sostíbel, conservación,enerxía e cambio climático, forestal,auga, cooperación... son algúns dostemas contemplados nas publicacións, ascales están dispoñíbeis para consulta epréstamo (en sala ou postal), servizos debalde para todos os usuarios e usuarias. Opréstamo postal é un servizo novidoso eque está funcionando moi ben entre osusuarios e usuarias que non se podenachegar ata as instalacións do Centro deDocumentación. A duración do préstamoé de quince días, e pode renovarse aocabo destes por outros quince máis,sendo cinco o número máximo de publi-cacións que se poden levar de cada vez.

Cabe destacar a importancia que asnovas tecnoloxías están tomando noámbito de documentación e a informa-ción. Así, o centro de documentaciónsúmase ao avance tecnolóxico, e ofreceun servizo de consulta a través de correoelectrónico e de busca personalizada deinformación aos usuarios que o soliciten,o que permite resolver as necesidadesinformativas de forma rápida e efectiva através de internet. Amais, na páxina webdo CEIDA (www.ceida.org), pódense con-sultar boletíns electrónicos editados poloCentro de Documentación que amosan

unha selección das novidades editoriaisadquiridas e de recursos en liña.

No último ano fíxose un maior esfor-zo na divulgación dos servizos ofertados,o que se traduciu nun maior número deconsultas. Entre os usuarios atópanseprofesores que precisan materiais paraaplicar nas súas clases, investigadores dauniversidade que están a preparar a súatese, estudantes que teñen que elaboraralgún traballo para presentar na aula,enxeñeiros que están a desenvolver algúnproxecto, técnicos municipais que requi-ren información sobre xestión municipal,educadores ambientais que precisandocumentarse para desenvolver algunhaactividade ou programa educativo, xesto-res ambientais, etc.

Cando se recibe unha consulta, undocumentalista do Centro atende e resol-ve a petición coa maior brevidade posí-bel. Nun primeiro paso, trátase de locali-zar toda a información existente noCentro sobre o tema solicitado, indicán-dolle ao usuario os libros, artigos, audio-visuais, etc., que lle poden ser de utilida-de, e incluso concretando en que parte damonografía está dita información, nocaso de consultas moi específicas. Amaiores fanse buscas en Internet, candoé o propio usuario o que solicita docu-mentos dixitais ou cando no propio Cen-tro non se atopa información suficienterelacionada coa consulta. Tamén se soli-cita axuda a os outros centros de RECIDA.

RECIDA é a Rede de Centros de Infor-mación e Documentación Ambiental, deámbito estatal. Esta rede está constituídana actualidade por uns setenta Centrosde Documentación de quince Comunida-des Autónomas. Anualmente reúnensenun seminario, organizado polo CENEAM(Valsaín-Segovia) e o Parque Volcánicoda Garrotxa (Girona), no cal se intercam-bian experiencias e se coordina a activi-dade da rede. Un dos proxectos é a crea-ción do portal web do RECIDA, quepoñerá a disposición da sociedade infor-mación ambiental actualizada, así como

10 cerna

DOCUMENTACIÓN AMBIENTAL ADISPOSICIÓN DA CIDADANÍA GALEGA

Ana Belén Pardo, Natalia Neira, Verónica Pajón *

CEID

A

O Centro de Documentación Ambiental do CEIDA (Centro de Extensión Universitaria e Divulgación Ambiental de Galicia) posúe unamplo e variado fondo documental aberto ao público e dispoñíbel para a súa consulta. Estas publicacións especializadas supoñen unapoio fundamental na investigación, na realización de traballos e informes técnicos, proxectos ou na preparación de saídas e activi-dades na natureza, xa que conta cun abano interesante de guías e roteiros.

De esquerda a dereita: Ana Belén Pardo, Natalia Neira e Verónica Pajón.

os boletíns electrónicos de novidades doscentros, que estarán accesíbeis en liña através desta ferramenta web.

No seu labor de divulgación da inves-tigación científica, o Centro de Docu-mentación xestiona as subscricións e dis-tribución da revista AmbientalMenteSustentable, publicación científica gale-go-lusófona de educación ambiental edi-tada polo CEIDA e a Universidade daCoruña desde 2006.

Unha das prioridades do Centro deDocumentación é a creación dun catálo-go en liña que permita a consulta dosfondos a distancia, e que proporcionaríaunha serie de vantaxes para os usuarios:dispoñer dunha ferramenta máis perso-nalizada, poder establecer as súa propiaspalabras clave e atopar fortuitamenteinformación que non se buscaba ao inicioda consulta e que pode resultar de inte-rese.

Desde o Centro de DocumentaciónAmbiental Domingo Quiroga estase atraballar para que a sociedade poidaexercer o seu dereito de acceso á infor-mación ambiental, e así contribuír a xerarunha poboación sensibilizada cos proble-mas ambientais e involucrada na procurade solucións.

cerna 11

CEID

A

O Centro de Documentación Ambiental Domingo Quiroga dispón dunha Saa de Consultas e taménofrece o servizo de préstamo a domicilio.

12 cerna

De todos os ecosistemas da Terra, undos máis descoñecidos é o dos fondosprofundos dos océanos, non en van se dique está mellor coñecida a Lúa. A impor-tancia destes ecosistemas reside na súagrande extensión. Así, o océano ocupa o71% da superficie da Terra, a súa pro-fundidade media é de 4.000 m, e máis dametade está por debaixo dos 3.000 m.

BREVE HISTORIA DA INVESTIGACIÓNAs lendas rodearon sempre os ani-

mais das profundidades mariñas. Osmitolóxicos Kraken e Leviatán son bosexemplos disto. Non foi ata o século XIX,co auxe das expedicións oceanográficas,cando comeza o interese científico porestes fondos, e aínda que nun principiose pensaba que estaban desertos, deseguido se demostrou que non era así.Durante este século en multitude deexpedicións por todo o mundo, recollé-ronse animais das profundidades detodos os océanos como, por exemplo, nado “Chállenger” (1872-1876), a maiordas expedicións desta época, ou na do“Beagle” (1831-1836), na que viaxouDarwin e lle serviu como base paradesenvolver a súa Teoría da Evolución.Estas expedicións tiñan como finalidadeúltima ampliar o coñecemento e foronfinanciadas pola maioría dos paísesdesenvolvidos da época, sobre todoeuropeos, agás España.

Actualmente, científicos de todos ospaíses europeos investigan a fauna deprofundidade, a bordo de moitos barcosoceanográficos e en numerosos centrosde investigación. Algúns dos barcos máiscoñecidos son: o “Polarstern” (o máisgrande do mundo, pertencente á flotaalemana), o “Thalassa” (o máisemblemático da flota francesa), o“Hespérides” (o máis coñecido da flotaespañola) ou o recentemente construídoen Vigo, “Sarmiento de Gamboa” (o máismoderno de Europa). Existen taménmultitude de centros de investigacióndedicados a investigar esta fauna comoa Estación de Bioloxía Mariña da Graña,da Universidade de Santiago de Com-postela, o Deutsches Zentrum für Mari-

ne Biodivérsitätsforschungen do Fors-chungsinstituts Senckenberg, situado enWilhelmshaven (Alemaña) ou o NationalOceanography Centre da University ofSouthampton (Inglaterra).

Os primeiros esforzos na investiga-ción destas rexións oceánicas en Españadatan do ano 1989 co proxecto “FaunaIbérica”, que entre os anos 1989 e 1996estudou animais de moitas áreas dascostas de toda a xeografía española,entre as que se inclúen algunhas zonasprofundas como o Banco de Galicia(1991), ou os arredores das Illas Colum-bretes (Leste de Castellón).

As últimas campañas oceanográficasrealizadas nas nosas costas foron leva-das a cabo polo grupo de investigaciónde Zooloxía Mariña da USC, dirixido poloprofesor Vitoriano Urgorri, no Banco daSelva (Nordeste de Cedeira) en xuño do2008 e no Banco da Quiniela (Oeste deFisterra) en setembro do 2008, nas que aEstación de Bioloxía Mariña da Grañativo a oportunidade de participar. Oprincipal obxectivo destas campañas erao estudo cualitativo da fauna dos fondosde profundidade.

POR QUE ESTÁN POUCOESTUDADOS?

O difícil acceso a estes hábitats é undos motivos polo que son tan poucocoñecidos, pero aínda que a dificultadetécnica é moi grande, non é o principalmotivo. Aínda que hai algúns peixes deprofundidades (rape, fletán, ...) que seexplotan comercialmente, a maioría dasespecies que viven nestes fondos soninvertebrados que non teñen valor culi-nario pero si un grande valor ecolóxico.Coñecer que especies de animais, en quenúmero e de que xeito se relacionanentre si, non é rendíbel para ningunhaempresa xa que non sacaría beneficio acurto prazo; é por iso que esta investi-gación está financiada exclusivamentepor organismos públicos (ministerios,consellarías, universidades, etc), deixan-do así, en mans de políticos, o rumbo dasinvestigación no noso País. É curioso que

no Estado español existe un investimen-to elevado de diñeiro na investigación defauna da Antártida (Campañas Bentart‘94, ‘95, ‘03 e ‘06; Base Antártica JuanCarlos I, etc.) cando aínda non existe ninsequera un inventario dos animais dasnosas costas, e moito menos dos queviven a grandes profundidades.

COMO SE INVESTIGA?A única forma de tomar mostras

directamente a estas profundidades éutilizar batíscafos ou ROVs (vehículosoperados a distancia), pero son mediosmoi caros e complexos e polo de agoranon está moi estendida a súa utilización.Úsanse normalmente métodos indirectosque son moi variados e dependen dafinalidade da investigación pero queteñen puntos en común.

A primeira fase de toda investigacióné a mostraxe, que consiste en recollermostras representativas do fondo e subi-las a bordo do buque oceanográfico. Asdragas que se usan para mostrexarpoden ser de moitas clases, peropoderíamos dividilas en dragas de arras-tre (ou de actuación horizontal) e dragasde actuación vertical. As primeirasdescólganse pola popa do barco e aoseren arrastradas van recollendo o subs-trato xunto cos animais que viven no seuinterior ou sobre el. As dragas de actua-ción vertical adoitan descolgarse por undos costados do barco e recollen o subs-trato e os animais ao caer e levantarsedo fondo, como se fora unha mandíbula.O proceso de largado e recollido das dra-gas é longo, pode durar, para 5.000 m deprofundidade, entre 5 e 6 h nas deactuación vertical, e entre 14 e 16 h nasde arrastre.

Esta é a fase máis “incerta” do pro-ceso, pois ao realizárense mostraxesindirectas nunca se está seguro de que adraga faga o seu traballo axeitadamentenin de que non sufra danos. Estragar ouperder unha draga é unha eiva irrepará-bel na investigación, pois obteransemostras de peor calidade. Nas últimascampañas nas que participamos,

A FAUNA DOSFONDOS PROFUNDOS MARIÑOS

Xandro García Regueira

cerna 13

engancháronse tres dragas que desafor-tunadamente non poidemos recuperar(dúas na campaña da Selva e unha na daQuintela).

Unha vez que o sedimento está abordo comeza a fase de separación, naque a lama, a area e as rochas quedaránseparadas dos animais. Nun primeiromomento o substrato recén saído dasprofundidades críbase co fin de separalopor tamaño en distintas fraccións, istofaise normalmente no barco, e poste-riormente no laboratorio separaranse osanimais do sedimento. A separación é untraballo moi lento e delicado que levaanos e que se realiza manualmentedebaixo dunha lupa binocular. Na era datecnoloxía segue habendo cousas quenon se poden facer cunha máquina;mirar un a un os graos de area ou todosos recunchos dunha rocha para atoparcada un dos animais que alí viven, éunha delas.

Para rematar, todos os animaisdeberán ser contados e identificados. A

complexidade de caracterizar e identifi-car animais require de científicos espe-cializados en cada un dos grupos zooló-xicos e de todos os medios dispoñíbeis:lupa, microscopio óptico e electrónico eincluso de cortes histolóxicos paraobservar anatomía interna. En moitoscasos, a diferenza entre dúas especies éa presenza ou non dun pelo no artellodunha pata, dunha espiña na cuncha, aforma dunha seda, etc. Aínda así, ainvestigación en fondos profundos égratificante debido á grande probabili-dade de atopar especies novas en cadamostraxe.

Con esta fase culmina a parte dainvestigación que dá resposta ás pre-guntas: quen vive nos fondos profundos?e, en que número?; mais non contestaoutras moitas preguntas, entre elas:como se relacionan entre si?, que comeneses animais?, canto tempo viven?, querelación de parentesco teñen cos dasuperficie?, como lles afectan as altera-cións da superficie?, etc. Contestar cada

unha destas preguntas, e moitas outras,require dunhas investigacións moi con-cretas e en moitos casos moi complexaspolo que non demasiados investigadoresse dedican a elas, máxime cando aíndaqueda por dar resposta ás dúas primeirascuestións.

CARACTERÍSTICAS ECOLÓXICAS DOSFONDOS MARIÑOS

A pesar destes dous séculos deinvestigación do océano profundo nonse coñece demasiado sobre este ecosis-tema e moitas das cousas que hoxe sedan por sentadas probabelmente mañáserán descartadas. Estímase que só seteñen datos científicos de 500 m2 defondo mariño profundo do total de 270millóns de km2. Se ben, os datos foronobtidos de todos os océanos, non seconsideran representativos.

Considérase fauna profunda todos osanimais que viven na capa de auga á quenon chega a luz solar. Asúmese que estacapa de auga vai desde os 100 metros

Os animais dos fondos profundos mariños son de tamaño moi pequeno (ningún dos exemplares das fotos 1 á 5 excede dos 2 cm; os das fotos 6 á 8 sonanimais máis grandes que poderíamos soster na man sen chegar a pechala).

Foto 1. Bivalvo. Foto 2. Eufausiaceo (crustáceo). Foto 3. Cumaceo (crustáceo).

Foto 4. Anélido poliqueto. Foto 5. Coral. Foto 6. Cefalópodo.

Foto 7. Ourizo (equinodermo). Foto 8. Peixe. Foto 9. Draga chea de mostras.

ata o fondo, aínda que esta profundida-de pode variar segundo a latitude, épocado ano e zona xeográfica. Trátase dun“mundo” escuro no que a única luz exis-tente é a de algúns organismos biolumi-niscentes e no que, polo tanto, non exis-ten vexetais, xa que non se podenrealizar a fotosíntese sen luz. Outrascaracterísticas destes fondos son a ele-vada presión á que están sometidos(entre 10 e 110 atmosferas) e as baixastemperaturas ás que se atopan (2-3º C).Ningún destes factores varía moito aolongo do ano e probabelmente sexanmoi semellantes tanto nos polos comono trópico, o que lle dá unha estabilida-de moi grande.

Este é un ecosistema moi diferenteao da superficie. Mentres que nas zonascon luz a base da pirámide alimentariason os vexetais, nestes hábitats non hainingún vexetal. Trátase dun ecosistemacon pouca materia orgánica, no que osorganismos dominantes son os suspensí-voros e sedimentívoros que se alimentandos poucos restos que caen dende asuperficie, formando así a base da pirá-mide alimentaria. As fontes hidrotermaisson unha excepción; son comunidadescon grande cantidade de materia orgá-nica asociadas á enerxía xeotérmica, nas

que a base da cadea alimentaria son asbacterias oxidadoras de xofre.

A densidade de animais nos fondosprofundos é moito menor que na super-ficie ou en terra pero sen embargo adiversidade é moi grande; isto é, haimoitos menos animais por unidade desuperficie pero os animais atopados per-tencen a moitas especies diferentes, detodos os filos zoolóxicos. Ademaiscaracterízanse pola miniaturización, agran maioría dos animais teñen unhatalla inferior a 1 cm, como resposta áselevadas presións e a pouca cantidadede alimento.

CONSERVACIÓNPor suposto, non hai nestes fondos

ningunha zona protexida, sen embargo é

evidente que están sendo degradados(ver CERNA nº 44, pax. 18, 19). É deresaltar tamén que “Prestige” segue ver-tendo fuel a 3.000 m de profundidade. Odano que causou e segue a causar opetroleiro nestas comunidades mariñasxa nunca se chegará a saber, mesmo sese extinguiu algunha especie.

Queda moito por coñecer dos fondosmariños, e non só dos profundos. Aíndahoxe seguen a describirse novas especiesnas augas de Galiza. Só a vontade dospolíticos pode cambiar a situación, sehai máis investimentos na investigacióndesta materia encherase un oco quenoutros países, como Franza e Inglate-rra, xa está máis cheo que baleiro.

14 cerna

* Xandro García Regueira é membro da Estaciónde Bioloxía Mariña da Graña.

ESTA MEMORIA É UNHA CONTRIBUCIÓN AOS PROXECTOS:

• PGIDT01PXI20008PR, PGIDIT05PXIC20001P, PGIDIT07PXB000120PR; financiados polaDXI+D+I, Xunta de Galicia:

• “Os Fondos Batiais de Costas Carbonatadas da Selva (NW Galicia): Estrutura e Funcio-namento Básico do Ecosistema”; financiado pola Consellaría de Innovación e Industria,a Consellería de Pesca e Asuntos Marítimos e as Universidades de Santiago de Compos-tela, A Coruña, e Vigo

• CTM2004-00740; financiado polo Ministerio de Educación e Ciencia.

A referencia histórica máis impor-tante que deu lugar posteriormente ácreación da CEMMA (Coordinadora parao Estudo de Mamíferos Mariños) foi axuntanza dun grupo de persoas interesa-das polos mamíferos mariños o 16 demarzo de 1991 en Santiago, na PortaFaxeira. Esta reunión víñase xestandodende o ano 1990 no seo do Museo deHistoria Natural Luís Iglesias, da Univer-sidade de Santiago, nun momento enque a atomización dos grupos ecoloxis-tas galegos chegaba a un punto álxido.Aquela xuntanza supuxo non só o puntode partida dun grupo de simpatizantescos pinnípedes e cetáceos, senón o iniciode colaboración entre diferentes colecti-vos, algo considerado difícil nesemomento. Non era a primeira vez que setrataba de organizar un grupo de traba-llo específico e ambientalista en Galicia,mais tería que ser un equipo consolidadoque se especializase en temas mariños eque integrase a colectivos e persoasindividuais.

A traxectoria non foi rectilínea dadoque diferentes circunstancias forondeterminando os pasos a seguir ata afundación da CEMMA como entidade. Omáis importante foi o abandono do

apoio por parte do Museo da Universida-de debido a un cambio de dirección, oca-sionando o afastamento dalgunhas enti-dades inicialmente participantes. Mais,este mesmo feito fortaleceu a postura danecesidade da creación dunha estruturaorganizativa, legalizando a CEMMA. Estasólida decisión foi apoiada dende o prin-cipio por ANABAM, ERVA e CES, o 6 defebreiro de 1992. Posteriormente fóron-se incorporando máis colectivos comoHABITAT, SGHN, ADEGA e particulares,ata estar conformada actualmente porseis colectivos e máis de 150 socias esocios.

Xa no 1991 buscárase a relación coscentros de investigación mariña de Gali-cia, o que derivou nunha intensificaciónna investigación sobre a ecobioloxía dasespecies, e comezouse a colaborar condiferentes departamentos da Universida-de dun xeito informal.

ANOS 90O traballo desenvolto cos varamen-

tos foi importante desde o principio,chegando ao rexistro de case 350 exem-plares entre 1990 e 1993, o que signifi-caba pasar dunha media de 30 a máis de

100 exemplares ao ano. Hoxe, a Rede deVaramentos de Galicia recolle xa 4.000rexistros.

Como era necesario un bo labordivulgativo, estableceuse o deseñodunha exposición inaugurada na Guardano seo das “Xornadas sobre o mar” doano 1992, sendo esta unha das primeirasaccións de educación ambiental sobre omedio mariño promovida por ANABAM.A exposición medrou e chegou a conver-terse en “Dende a beira do mar” en 1995,por primeira vez co apoio económico da

Consellería de Pesca, inaugurada naSiradella (O Grove) e tamén nas poste-riores “Golfiños no azul”, instalada noAcuario do Grove, ou “Golfiños na proa”,que percorreu os portos a bordo do pai-lebote “Nieves”.

A revista EUBALAENA, creada no1993 contou ata 1998 con 10 edicións eserviu para a proxección internacional.Ademais de plasmar nela os traballoscientíficos, tratou de dignificar a nosalingua levándoa ao terreo científico edivulgativo no que era ata o momentopracticamente inexistente. A iniciativafoi ben acollida, recibindo felicitaciónsde Brasil, Perú, USA, Venezuela e UK. Aposta en marcha da páxina web no 1996mellorou o ofrecemento de informaciónao público, colaboradores e asociados/as.

En 1995 foi redactado o documento“Amigos do mar, Século XXI”, marco noque se detallaban os pasos a seguir atachegar a unha situación ideal para oestudo dos mamíferos mariños en Gali-cia. Para iso, era necesario implicar ásdiferentes administracións e institu-cións. Os pasos deste documento forondándose paulatinamente e esgotandoetapas.

cerna 15

A TRAXECTORIA MARIÑA DA CEMMAAlfredo López*

As tartarugas e os mamíferos mariños cóntanse entre fauna mariña máis ameaza de supervivencia en todo o mundo. Todas as espe-cies de tartarugas mariñas están en perigo de extinción a nivel mundial. A caza directa levou á extinción da balea basca nas augaseuropeas e ao borde da desaparición dos grandes cetáceos, tamén o impacto doutras actividades humanas manteñen nunha delica-da situación a especies tan emblemáticas como os arroaces e as toniñas. Os labores de asistencia aos animais varados, de investiga-ción e de educación ambiental, que puxo en marcha a CEMMA dende o ano 1990 en Galicia, naceron coa vocación de contribuír aconservación das especies.

Primeira unidade móbil da CEMMA. Golfiño riscado varado en Caión, 1998.

CEM

MA

“A Rede de Varamentos deGalicia recolle xa 4.000 rexistros”

A partir de aí a investigación e adivulgación adquiriron un importantepulo, que se viu plasmado na colabora-ción co Acquarium do Grove en 1997 e1998 coa posta en marcha da UnidadeMóbil “Tursion”, un Suzuki samurai e unteléfono móbil de coordinación, noámbito dos proxectos de investigaciónco Instituto de Investigacións Mariñas-CSIC.

A dramática situación na que apare-ceu o arroaz boto (Grampus griseus)chamado “Lourida” e a tentativa da súarecuperación deron forza a esta alterna-

DESDE O 2000 ATA HOXE

O ano 2001 marca un declive dacolaboración co IIM-CSIC ao afastarendos seus obxectivos a investigación decetáceos. CEMMA mantén o seu com-promiso vinculado á investigación e esemesmo ano comeza as campañas demonitorización marítima nun veleiro denove metros, que logo sería substituídopolo motoveleiro de 23 metros “Nauja”.

A partir do ano 2002 a CEMMA tenque abandonar as instalacións do IIM eabre o seu Centro de Coordinación enPanxón. A pesar de perder moitas dasoportunidades de espazo e medios queofrecía o centro de investigación, per-mitíanos manter unha autonomía com-pleta de actuación.

O vertido do Prestige volve marcaroutro reto para a CEMMA, sobre todo no

tiva de actuación como contribución áconservación, grazas á colaboración coAcquarium do Grove. Posteriormente, en1999 incorporouse o veterinario JosepMª Alonso impulsando claramente arecuperación da fauna mariña, sobretodo no relativo a tartarugas e lobosmariños, materializándose un conveniocoa Consellería de Medio Ambiente.Comezouse a traballar no deseño do pro-xecto dun Centro de Recuperación quecambiaría varias veces de proposta delocalización.

relativo á intensa actividade derivada daasistencia aos centos de varamentos e árecuperación das 35 tartarugas e 3 lobosmariños petroleados. O labor organizadodo movemento ecoloxista e a integra-ción na Plataforma Nunca Máis ache-gounos máis ao resto das organizacións,e coa incorporación de ADEGA conside-ramos rematada a etapa de consolida-ción da CEMMA.

No ano 2003 establécese o segundoconvenio coa Consellería de MedioAmbiente, CEMMA-CMA. As autoriza-cións e o finanzamento son dous piaresfundamentais para o traballo de asisten-cia á fauna mariña, poñendo en marchaaos responsábeis de áreas profesionali-zadas. Créase a Rede Costeira de Avista-mentos, impulsando o labor de campo ea colaboración do voluntariado. OBoletín “Phocoena” e o foro “cemmaami-gos” permitiu a mellora da comunicacióninterna.

Xa en 2006, a CEMMA colabora nodeseño e execución do proxectoAUGA+MAR, organizado pola DirecciónXeral de Xuventude e Solidariedadexunto coas empresas Acuario e Acquavi-sión, conseguindo unha importante pro-xección do medio mariño e das especiesameazadas na Educación Ambiental.Todo o labor desenvolto pola CEMMAnon sería posíbel sen o apoio e a colabo-ración das socias e socios a través dovoluntariado.

LIÑAS DE ACTUACIÓN FUTURASEn novembro de 2007, e no ámbito

das xornadas ambientais “Especies eespazos ameazados”, celebradas en Gon-domar, establecéronse as liñas reivindi-cativas e de actuación en vindeiros anos.

16 cerna

Nº % do total

% recuperados

Mediaanual

Total vivos 230 - - 29

Total liberados 140 60,8 - 16

Ingresados 107 46,5 - 15

Recuperados 80 34,8 74,8 8

Entre 1990 e 2008 rexistráronse un total de 230 animais mariños varados vivos (cetáceos, quelo-nios, pinnípedes e seláceos), o que supón o 9,4% de todos os animais varados. As tartarugas e lobosmariños recollidos con vida foron trasladados ás instalacións de rehabilitación conseguindo recu-perar 107 exemplares, o 46% do total e o 76% das tartarugas e lobos mariños. O 48% dos cetá-ceos liberados conseguiron ser reintroducidos con éxito.

“A CEMMA utiliza o seu motove-leiro ‘Nauja’ para as súas cam-

pañas de monitorización”

Segunda unidade móbil da CEMMA. Rescatede golfiño común na Lanzada, 2009.

Campañas de monitorización marítima noNauja, 2008.

Balea varada. Ponteceso, 2004.

Areal do Baluarte, Praia da Fontaíña, O Vao,Vigo, 2008.

CEM

MA

No ámbito da Rede Natura 2000, aCEMMA reivindicará o clarexamento domarco xurídico dos espazos protexidos,nos que ademais haberá que poñer enpráctica plans de xestión. Así mesmo,será preciso ampliar a Rede, sobre todo áconservación de turbeiras, áreas mariñase zonas de especial protección das aves.

En canto á biodiversidade nos siste-mas acuáticos, haberá que garantir acontinuidade dos ecosistemas fluvial emariño compartido polas especiesmigradoras, prestar atención ao sistemafluvial, na liña de reducir a contamina-ción e as consecuencias que poida ter nomedio mariño, eliminar as barreiras econtribuír á recuperación do medio.

Polo que respecta ás especiesmariñas ameazadas, a CEMMA avogarápor manter a investigación como ele-mento básico para a conservación das

especies, construír e manter un Centrode Recuperación como elemento priori-tario para a mellora dos labores de reha-bilitación, investigación e sensibiliza-ción.

Outras liñas de actuación seránaproveitar o rendemento dos traballosdesenvoltos no futuro centro de recupe-ración como ferramenta para incidir nunmellor coñecemento destas especies econtribuír á sensibilización do conxuntoda sociedade, potenciar a información ea educación ambiental, e promover aacción voluntaria mediante a formacióne a especialización.

cerna 17

* Alfredo López é Doutor en Bioloxía pola Uni-versidade de Compostela, Fundador e Presi-dente da CEMMA e responsábel de proxectosda entidade.

+info: www.cemma.orgwww.blogoteca.com/cemma/

Email: cemma@arrakis.esEn Cerna, nº(pax.): 37(42), 39(24-26), 49 (31-33)

Participantes do programa de Educación ambiental e promoción do voluntariado AUGA+MAR 2009 sinalando para o mar.

“ Co vertido do Prestige a CEMMAatendeu a centos de varamentos erecuperou 35 tartarugas e 3 lobos

mariños petroleados”

Reunión da Cemma nas xornadas ambientais de 2007.

Cachalote varado na praia de Espiñeirido,Riveira, 2003.

Limpeza do lobo mariño NUNCAMAISIÑAvarado con chapapote do Prestige en Muxía,2003. Non sobreviviu.

CEM

MA

CEM

MA

CEM

MA

CEM

MA

18 cerna

- Que é a SGEA?

- Nace no ano 2000, da iniciativa depersoas que se dedican á Educaciónambiental (EA) desde diferentes ámbi-tos: profesorado, colectivos ecoloxis-tas, persoas singulares na produción demateriais ou na reivindicación da pro-fesión, investigadores e docentes. Aidea é mellorar as condicións profesio-nais e a imaxe social da EA, potenciara súa necesidade e a súa positividadeno país.

En 2001 constitúese formalmente aSociedade Galega de EducaciónAmbiental, definíndose, nin comoempresa nin como colectivo ecoloxista,senón como algo intermedio que buscapotenciar as actividades e propostas enEA e mellorar a situación dos profesio-nais na materia. Así podemos favore-cer, indirectamente, a presenza da EAno sector asociativo, nas empresas eno propio movemento ecoloxista.

- En que contexto xurdía?

- Había una perspectiva ilusionante defuturo. Un ano antes elaborárase aEstratexia Galega de EducaciónAmbiental (EGEA), e no contextoespañol estábase na dinámica da xera-ción dun Libro Branco de EA, desde oMinisterio de Medio Ambiente. Pero,posteriormente, houbo un “baño derealismo”, deixando esmorecer todoeste proceso. O goberno da Xunta queaprobou a EGEA non fixo ningún tipode acción para aplicala e desenvolveras súas recomendacións; e os sectorescorrespondentes (o movemento ecolo-xista, o sistema educativo, a adminis-tracións ou os medios de comunica-ción) non traballaban con ela.

Ademais desde o contexto planetario,debatíase se a EA era unha Educaciónpara o Desenvolvemento Sostíbel, se

- Como se pode superar o “parón”?

- A nivel galego, a SGEA ten un conveniocoa Consellaría de Medio Ambientepara facer unha revisión da diagnoseda Educación Ambiental en Galiza, cogallo de elaborar posteriormente unhanova Estratexia Galega de EducaciónAmbiental. Levamos dous anos co pro-xecto e aínda está sen rematar. Agoraestamos a actualizar datos, compro-bando cal é a tendencia natural da EAno país, e observamos un maior intere-se por parte dos colectivos ecoloxistasque polos gobernos locais ou empresas.

- Refírese ao Proxecto Fénix...

- Si, chamámoslle “Fénix” porque a EAsempre está a renacer logo de ser“queimada”. É unha educación queentra en conflito con determinadasprácticas, valores e sentimentos moiasentados na poboación, afeita aestratexias comerciais de venda deprodutos e de benestar, o que non nospermite ver a repercusión que teñen asnosas accións sobre outros países,noutras persoas ou no noso propiocontorno.

- E cales están sendo os resultados doProxecto Fénix?

- Pois que en xeral hai menos EA do queaparentemente semella, e as inciativasexistentes están descoordenadas entresi, - non hai unha estratexia comúnentre os distintos sectores (movemen-to ecoloxista, medios de comunicación,Administración, Ensino...)-, e estándescontextualizadas, é dicir, presén-tanse problemáticas ambientais quenon teñen que ver coa realidade máisdirecta. Por exemplo, trabállanse temascomo a biodiversidade, sen embargo osincendios non se detectan como unproblema ambiental. É unha sinrazón.A poboación non recoñece as pro-blemáticas ambientais máis próximas e

este era unha evolución da EA ou sesimplemente era unha negación damesma. Hoxe en día non hai diferen-ciación entre Educación para oDesenvolvemento Sostíbel e aEducación Ambiental, pero daquela esedebate interrompeu o avance. E creoque actualmente aínda non saímosdesa situación de parálise.

- Non é contraditoria esa parálise coapermanente evolución da realidadeambiental?

- A Educación ambiental entra sempreen conflito con dinámicas asoballado-ras, que reproducen unha liña políticaou ideolóxica, e debémonos a un siste-ma de mercado que ten unhas conse-cuencias. A EA é bastante reactiva aosconflitos que van xurdindo, e comonon ten un marco profesional recoñe-cido, non ten a posibilidade de facerunha estratexia propia para construirunha alternativa educativa para afron-tar as problemáticas ambientais.

“Hai menos EA do que semella eas inciativas existentes estándescoordenadas entre si e

descontextualizadas”

“A poboación non recoñece asproblemáticas ambientais máis

próximas e a EA contribúe áinvisibilidade das mesmas”

“Estase facendo unha EA moiligada á natureza e non áindustria, ou ao comercio”

LUCIA IGLESIAS DA CUNHA, PRESIDENTA DA SGEA

A EDUCACIÓN AMBIENTAL EN GALIZASEGUE EN ESTADO DE PARÁLISE

Entrevista por Belén Rodríguez

Ram

sés

Pére

z

“É curioso comprobar como apoboación galega adulta confía

máis nas mensaxes domovemento ecoloxista que nas

da Administración”

cerna 19

a EA contribúe á invisibilidade dasmesmas. Por outra banda, aAdministración abordada a Educaciónambiental desde unha perspectivamáis científica e fóra de contexto(“Coñecementos sobre biodiversidade”,“A Conservación da natureza”...), peronon inicide sobre a contaminación dassúas augas, sobre a problemática coseu lixo, etc.

- Quen fai máis Educación Ambientalen Galiza?

- Destaca a Consellaría de MedioAmbiente en termos de investimento,en actividades propias ou a través decolectivos ecoloxistas e Centros deEducación Ambiental. Tras desta, viríanas Administracións locais como ele-mentos propiciadores da EA. Porén écurioso comprobar como a poboacióngalega adulta manifesta maior con-fianza nas ideas que transmite omovemento ecoloxista que nas mensa-xes emitidas pola Administraciónpública e as empresas. Noutros con-textos europeos, isto sería un absurdo,xa que se supón que a Administracióné o referente. Aquí, os ecoloxistas, oseducadores ambientais e o profesorado(incluídas as universidades) son osprincipais referentes de confianza.

- Paralelamente, a SGEA fixo unhaavaliación interna...

- Si, elaboramos un Plan Estratéxicopara nós mesmos, unha revisión inter-na do que somos, por que estamosdentro da SGEA e sobre os criterios defuncionalidade da Sociedade.Comprobamos que existe necesidadede formación, non para os socios/as,senón para o conxunto de persoas queestán ligadas á Educación Ambiental. Anosa idea é propor un Plan deFormación, xunto co CEIDA, que ofrezaa posibilidade de acreditarse comoEducador Ambiental. Entre tanto, que-remos facer algúns cursos relacionadoscoa avaliación das propostas de EA,comunicación efectiva da EA, etc.; exornadas bianuais que, proximamente,

imos dedicar á “Arte e EducaciónAmbiental”.

- É indispensábel o apoio daAdministración para acadar osobxectivos da SGEA?

- Desde logo, aínda que as diferentesAdministracións non teñen unha claraintención de apoiar a EducaciónAmbiental. Aquilo que nós poidamosfacer con moito esforzo persoal non ésuficiente para acadar unha incidenciareal no conxunto da sociedade.

Co actual Executivo seguimos sen verun interese claro en que a EA chegue aser un punto forte no sistema xeral (naAdministración, no Ensino, naIndustria...). Co goberno anterior aSGEA, ADEGA, a SGHN, colectivos deconsumidores, organizacións deveciños, universidades,... tivemos aoportunidade de participar no ConselloGalego de Medio Ambiente e ao menosconseguimos que os termos “MedioAmbiente” e “Educación Ambiental”figurasen moitas veces como un regu-lador máis (non só o económico).

- Como avalía a profesión de EducadorAmbiental na actualidade?

- Profesionalmente, é un sector seme-llante ao de Educación de Ocio, Tempolibre ou ao de Educación Social. É untraballo estacional por mor de como oentende a Administración pública(campamentos e colonias de verán,acompañamento de actividades edu-cativas na natureza, programas sociaiserrantes). Estase facendo unha EA moiligada á natureza e non á industria, ouao comercio.

O educador ambiental está mal paga-do, tanto se atendemos ás tarefas pro-fesionais que desenvolve, como se con-sideramos que a maioría dispón dunhalicenciatura (Bioloxía, Cienciasambientais, Pedagoxía, Filosofía,Humanidades, etc.) ou estudiosmedios. Houbo un convenio colectivoaprobado en 2007 (BOE do 19 de xuño)que regulaba o emprego en accións eintervención social, que melloraba bas-tante a situación para a EA; pero foirecorrido olas grandes empresas detempo libre e anulouse.

- Hai moito intrusismo?

- Cando as persoas que se dedican áEducación Ambiental están detrás daelaboración dunha exposición, mate-rial didáctico, guía ou outros recursosperciben intrusismo é porque non estáclarificado o espazo profesional. Perocando descendemos ao espazo inter-medio entre Ocio e Educación, apareceo intrusismo máis virulento.

- Que prioridades ten a SGEA a curto-medio prazo?

- Seguiremos organizando encontros ouxornadas para favorecer a intercomu-nicación entre os membros da SGEA,que cada vez son máis. Logo, poñere-mos a andar, como un proxecto expe-rimental, o Plan de Formación enEducación Ambiental do que partiránvarios cursos. E, en terceiro lugar, man-teremos a nosa liña reivindicativa,tanto a través da SGEA como da FEEA(Federación Española de EducaciónAmbiental), para que a EducaciónAmbiental volva ter o seu lugar.

Esta parálise nalgún momento se tenque acabar.

Encontro da SGEA no Castro de Vilalonga,maio 2006.

Ram

sés

Pére

z

Ram

sés

Pére

z

20 cerna

A PEGADA HÍDRICAJuan Cagiao Villar*

DO LOCAL AO GLOBALAs crises teñen de positivo que serven

para reflexionar sobre como estamos afacer as cousas. Para iso é necesariointensificar a análise rigorosa, sincera emiúda dos factores e procesos que inter-veñen nas distintas realidades que preci-samente nos levaron ás situacións decrise. Xestionar estas realidades é, dalgúnmodo, reformularmos a súa idoneidade.

Unha aposta por un desenvolvementosostible no que mudemos cara modelossocioeconómicos de convivencia coanatureza moito máis respectuosos é unpaso imprescindible que xa se está a dartimidamente e que habería que aproveitarpara impulsalo dun xeito definitivo e irre-versible a todos os niveis. Como di JamesLeape, director xeral de WWF, “o mundoestá preocupado polas consecuenciasdunha sobrevaloración dos seus recursosfinanceiros, mais o que realmente amea-za á sociedade é a crise de crédito ecoló-xico causada por infravalorar o capitalambiental, base da superviviencia e aprosperidade”. Neste mesmo senso, JuanCarlos del Olmo, secretario xeral damesma entidade en España(WWF/Adena), di que “se o ser humanoten a vontade, encontrará a forma de vivircos medios que ofrece o planeta, asegu-rando á vez o benestar da humanidade edos ecosistemas dos que depende”.

Como todos sabemos, a natureza, osseus ecosistemas e a súa biodiversidade,dependen en grande medida da cantidadede auga dispoñible así como da súa saúdeecolóxica. Este obxectivo recóllese naactual Directiva Marco da Auga na UniónEuropa, que fixa o ano 2015 como metatemporal para acadalo. No caso deEspaña, tanto dende o Goberno Centralcomo as Comunidades Autónomas estan-se a levar adiante programas e plansbaseados na xestión da demanda paraacadar este obxectivo a unha escala esta-tal.

No mundo actual, a xestión da augaten que abordarse necesariamente dendeunha visión global, na que as políticas seformulen transversalmente a todas asescalas: mundial, rexional e local, nacio-nal e municipal, colectiva e individual(persoas e empresas). Hoxe en día, o queocorre nun determinado punto do plane-ta ten a súa repercusión noutro a miles dequilómetros, e a xestión da auga non éunha excepción. Tal é a importancia destetema que nos ámbitos internacionais seestá a discutir seriamente a necesidade de

crear un protocolo tipo Quioto para aauga, coa creación dun organismo mun-dial que fixe as regras de actuación entrepaíses, sobre todo no relativo ao comerciode bens e servizos, xa que é necesarioconsiderar a conexión entre o consumonun determinado lugar e os impactos quese xeran nos recursos hídricos noutraparte.

A PEGADA HÍDRICAOs habitantes empregan unha gran

cantidade de auga para beber, cociñar,lavar, etc. Pero aínda empregan máis augana produción de bens tales como alimen-tos, papel, prendas de algodón, etc. Apegada hídrica é un indicador do uso daauga que ten en conta tanto o uso direc-

to como o indirecto por parte dun consu-midor ou produtor. A pegada hídrica dunindividuo, comunidade ou comercio defí-nese como o volume total de auga doceque se emprega para producir os bens eservizos consumidos polo individuo oucomunidade así coma os producidos poloscomercios.

A pegada hídrica é, en si mesmo, unindicador real do uso de auga posto quese refire ao volume anual de auga docerequirido para soster unha poboacióndeterminada. Pode considerarse polotanto coma unha medida da presión queexerce o consumo desa poboación sobre omedio hídrico.

Unha visión global da xestión da augaesixe polo tanto considerar a relación

Pegadas hídricas de produtos de uso cotián, en litros por unidade de produto(Hoekstra & Chapagain, 2008)

2700 L 140 L 2400 L

1 camisola de algodón 1 taza de café 100 g chocolate

1560 L 1500 L 180 L

1 kg de pasta seca 1 kg de azucre branco 1 kg de tomates

120 L 2400 L 10 L

1 vaso de viño 1 hamburguesa 1 folla de papel A4

- Pegada hídrica azul, ou pegada sobre aauga dos ríos, lagos e acuíferos, que é aauga que os seres humanos modificanno seu proveito mediante as infraestru-turas hidráulicas. É neste tipo de pega-da hídrica na que se centra fundamen-talmente a vixente Directiva de Augasda Unión Europea, entre outras.

- , ou volume de auga conta-minada nos procesos produtivos e querepresenta o volume de auga que énecesario para diluír os contaminantesata os niveis que fixan os estándares decalidade. Os plans de saneamento edepuración nacionais serían un exem-plo de políticas que traballa na redu-ción deste tipo de pegada.

Como se pode imaxinar, o custoecolóxico dos distintos tipos de pegadahídrica non é o mesmo. Así por exemplo,o valor da auga azul e moito maior que ovalor da auga verde, e en consecuencia asúa respectiva pegada. É dicir, por exem-plo, e dependendo das condicións locais,pode saír mais barato transportar alimen-tos que transportar a auga necesaria parafabricar eses alimentos.

Nos gráficos que se acompañan amó-sanse as distintas pegadas hídricas (azul,verde e gris) da Unión Europea, relativasao consumo de algodón. Como se obser-vará, os resultados non deixan á UEnunha boa posición no que concirne aunha xestión sostible da auga para esteproduto.

A modo de exemplo, a pegada hídricaper cápita de EEUU é de 2.500 metroscúbicos anuais, mentres que a española éde 2.325, é dicir, moi similar, da cal o 36%orixínase fora de España.

RECAPITULACIÓNPoderíamos dicir que actualmente as

políticas da auga e os instrumentos paraa súa planificación teñen que partirdunha formulación global na escala mun-dial, na que se debe dar un cambio deenfoque cara os consumidores e asempresas, e o comercio en xeral. Para elo,deberán confeccionarse indicadores queteñan en conta todos as fluxos da conta-bilidade hídrica xunto coa súa valoracióneconómica-ambiental. O compromiso deaceptación das recomendacións quedesta nova formulación se deriven, e asúa posta en práctica, ten que ver nofondo cos dereitos dos cidadáns domundo, e de seguro implicará asumircompromisos sociais de renuncia a certascousas ademais de cambios nos hábitosde consumo actuais.

Algo terá que cambiar.

cerna 21

Pegadas hídricas dalgúns alimentos básicos.

AUGA AZUL AUGA VERDEPegada hídrica do consumo de algodón na Unión Europea

* Juan Cagiao Villar é Doutor Enxeñeiro deCamiños, Canais e Portos, e Profesor da Uni-versidade da Coruña, na Área de Tecnoloxíasdo Medio Ambiente.

existente entre o consumo e o uso damesma. Como di o catedrático Arjen Y.Hoekstra, creador do concepto de pegadahídrica e director científico da rede dapegada hídrica, “o interese pola pegadahídrica orixínase no recoñecemento deque os impactos humanos nos sistemashídricos poden estar relacionados na súaúltima instancia co consumo humano, eque temas coma a escaseza ou a conta-minación da auga poden ser entendidos exestionados dun modo mellor consideran-do a produción e as cadeas de distribu-ción na súa totalidade”.

A ESCALA ESPAZO-TEMPORALOs problemas hídricos están a miúdo

intimamente relacionados coa estruturada economía mundial. Moitos paísesestán a externalizar en boa medida a súapegada hídrica ao importar bens doutroslugares onde requiren un alto contido deauga para a súa produción. Este feito xeraunha importante presión nos recursoshídricos nas rexións exportadoras, ondemoi a miúdo existe unha carencia demecanismos para unha axeitada gober-nanza e conservación dos recursos hídri-cos. É dicir, o concepto de pegada hídricaleva implícito unha dimensión espazo-temporal imprescindible para a xestión eplanificación de políticas da auga basea-das en termos de desenvolvemento sosti-ble.

Polo tanto, non so os gobernos senóntamén as persoas como consumidoras, oscomercios e a sociedade en xeral, debe-mos xogar un papel moi importante paraacadar unha mellor xestión dos recursoshídricos a través da busca da eficiencia eos aforros no consumo da auga; destexeito, os países irán desacoplando progre-sivamente as súas economías do usodeste ben escaso.

Atendendo ao tipo de uso da auga,pódese diferenciar entre:

- Pegada hídrica verde, ou pegada sobreaquela auga que empapa o solo e quepermite a existencia da vexetaciónnatural así como os cultivos de secano.As políticas mais relacionadas coaredución deste tipo de pegada hídricateñen que ver coa ordenación do terri-torio (usos do chan).

22 cerna

AEROPORTO DE ALVEDROE SOSTIBILIDADE

Raquel Jabares Fernández*

Recentemente someteuse a infor-mación pública o Estudo de ImpactoAmbiental da ampliación en 400 metrosda pista do aeroporto cullerdense deAlvedro. Oito mil veciños e veciñasnomeadamente de Culleredo, máistamén doutras localidades colindantescomo Cambre, Oleiros, A Coruña,Cerceda e A Laracha, presentaron alega-cións en contra deste proxecto.

Alvedro é un aeroporto abicado nuncontorno urbano, rodeado de colexios,centros de saúde, escolas infantís emilleiros de vivendas poboadas porxente cunha das taxas de natalidademáis altas do País, nenos e nenas quemedran, dormen e estudan soportandopicos de 90 dB de ruído.

O debate na comarca, alentado porcertos medios de comunicación, partiude premisas erradas interesadamente,poñendo como eixo do desenvolvemen-to da comarca esta infraestruturaobxectivamente insostíbel. Calquera dosdatos empíricos que tomemos paravalorar a viabilidade de Alvedro: move-mento de pasaxeiros, de carga, datoseconómicos... levan á conclusión de queAlvedro é un aeroporto, tal como está,deficitario. Mais, respostando non sesabe ben a que intereses, proponse unhaampliación da pista cun custe, tantoambiental como social mais sobre todoorzamentario elevadísimo (75 millóns de€) que, segundo aseguran algúns, resol-verá os problemas do aeroporto e faráque acudan aeroliñas e viaxeiros enmasa facendo de Alvedro o primeiroaeroporto do País e o motor da comarca.Estas aseveracións, que aínda que poi-dan parecer unha sorna son reais, nonestán avaladas por ningún estudoeconómico-financeiro, mais aparecen

así na memoria do Estudo de ImpactoAmbiental (EIA).

Pola contra, os movementos de terraque supón o proxecto, de máis de 4millóns de m3, producirán escorrentíasestragando aínda máis a Ría do Burgo.As expropiacións de vivendas, a amplia-ción da pegada sonora, a mudanza domicroclima da zona, o aumento da con-taminación acústica, etc., son conside-rados no EIA como efectos compatíbeiscoa obra. O EIA tampouco contemplamedidas correctoras para mitigar estesefectos, sobre a reposición dos servizosmunicipais, os prexuízos causados nocontorno, o impacto visual e acústico ouo impacto económico da obra noConcello.

Máis do 90% dos voos que operanen Alvedro fan as rutas Madrid ouBarcelona e as compañías, aínda perci-bindo subvencións millonarias en euros,consideran que non é rendíbel aumentaros voos, pois non hai demanda suficien-

te. Cada vez operan con avións máispequenos para garantir completar aspasaxes, e un dos argumentos daampliación é que poidan operar aviónsmaiores.

Ampliar este aeroporto, ademais decondenar a milleiros de persoas queviven no seu contorno ao malestar, demodificar de vez unha paisaxe e un eco-sistema privilexiado, asolagará millónsde euros de todos e todas coa únicavontade de satisfacer os caprichos edelirios localistas dun “lobby” de poderao que esta obra non lle custará un sócéntimo.

A planificación aeronáutica, comotodas as grandes infraestruturas debenter en conta o noso País, Galiza, paraque sexan realmente competitivas esostíbeis, para que os galegos e galegaspoidan viaxar a prezos asequíbeis a cal-quera destino internacional sen pasarpor Madrid ou Barcelona, e para iso, osnosos aeroportos non poden competirentre si.

A lección que queda de todo esteproceso, á agarda de que a Comisión doMinisterio de Medio Ambiente resolvaas alegacións, é que un pobo non sedeixa manipular tan facilmente polosmedios de comunicación, por moitopoder que estes crean ter. Os veciños eveciñas traballaron a reo, facendo ver-dadeira pedagoxía sobre o tema, e ten-tando garantir o que deberían faceroutros: que os investimentos públicossexan sostíbeis.

* Raquel Jabares Fernández é a voceira doGrupo Municipal do BNG e Primeira Tenentede Alcalde do Concello de Culleredo.

cerna 23

RUTA DAS CETARIAS

FÓRA DE LUGARCarlota Eiros*

O pasado mes de abril, a Demarca-ción Provincial de Costas de Lugo(DPCL) sacaba á exposición pública oproxecto de construción denominado“Ruta de las Cetáreas de Rinlo”, enRibadeo. Ruta implica movemento etransitoriedade e a comparanza coa“Ruta das praias” ou das Catedrais éinevitábel. As cetarias de Rinlo, un dosúltimos redutos naturais nunha zonaestratéxica para a biodiversidade, apaisaxe e a memoria, intentan serincorporadas ao paquete turístico de“usar e rodar” que duns anos a estaparte está transformando negativa-mente a rasa costeira.

As actuacións da enxeñería estatalasumen que amurallar, pavimentar epeonalizar con paseos de cemento elastros as discretas sendas do litoralsupón un tratamento desexábel para aposta en valor da agreste e rústicacosta lucense. Seguindo esta filosofía,un caótico e variopinto patchwork demateriais duros percorre quilómetros decosta cubrindo o tapiz natural de ter-reos areosos e inestábeis con altos cus-tos de mantemento xustificados en arasda suburbanización da zona e da esca-sa e temporal industria turística.

A aplicación da progresista Lei22/1988 de 28 de xullo de Costas, naci-da para reordenar os espazos litoraisfortemente urbanizados e degradadospola especulación urbanística iniciadanos anos 1960 e 1970 no Mediterráneo,provocou na costa virxe de Lugo moitasintervencións “urbanizadoras” agresivascontrarias ao espírito da lei. Cal é anecesidade destes paseos? Que ideolo-xía os sustenta e que pasará mañácando toda a Mariña sexa o mesmo?Que teremos entón de especial? Por quepreto de 93.000 m2 de costa inmacula-da e de gran beleza escénica ligada aonúcleo tradicional de Rinlo no que seatopan importantes vestixios arqueoló-xicos do pasado industrial de Galiza sedeben construír? Acaso é imposíbel sal-var un paraíso endémico natural, libre-

mente habitado por artistas, fotógrafos,biólogos, ornitólogos, surfistas, pesca-dores, e paseantes tal e como é, senredeseñalo nun “non-lugar”, é dicir,transformalo en algo mediocre, senestilo, edulcorado e prostituíbel?

Segundo a Lei 8/1995 de 30 deoutubro, do Patrimonio Cultural deGalicia, correspóndelle ás administra-cións públicas protexer, conservar edifundir o patrimonio cultural. Sabendoisto, podemos afirmar que o Concellode Ribadeo está faltando ás súas fun-cións de defensa e salvagarda do patri-monio cultural de Galiza ao permitirunha intervención que desvaloriza osbens patrimoniais do núcleo no precisomomento en que a Consellaría de Cul-tura tramita a solicitude de declaraciónde BIC (Ben de Interese Cultural) para oconxunto de Rinlo e o seu contorno.

A falta de iniciativa municipal caraá protección dos valores patrimoniaisde Rinlo e a ausencia de coordinaciónentre a administración estatal –Minis-terio de Medio Ambiente, Rural e Mari-ño– e autonómica –Consellaría de Cul-tura– tradúcese nun proxecto deenxeñaría “pesado e escuro” que seserve de obxectivos aparentementepositivos pero que á hora da verdade,ou non se desenvolven, ou derivannunha axenda de actuacións contrariasaos intereses culturais de Galiza. Oscatro obxectivos que xustifican o inves-timento aparecen explícitos na brevememoria do proxecto e merecen sercomentados.

BORRADO HISTÓRICOOU “POSTA EN VALOR”?

Esta primeira actuación inclúe ademolición dalgunhas construcións de

“Podemos soster que os enxeñeiros poden crear localizacións, pero que o tempo é necesario para crear lugares.” ( Y. F. Tuan, 1996, Space and Place: Humanistic Perspective.)

Sixp

ac

Plano e foto aérea do sixpac da zona na que está proxectada a Ruta das Cetarias. As antigas ceta-rias, á esquerda.

pequena entidade. Estamos afeitos aescoitar as palabras “recuperación” e“posta en valor” que na mente de todose todas nós teñen connotacións positi-vas relacionadas coa rehabilitación dopatrimonio pero non é este o sentido enque a Dirección Xeral de Costas asemprega. Que entenden o Estado espa-ñol e a DPCL por “recuperar”? Os sinó-nimos e palabras afíns polos que seguía o Ministerio do Medio Ambientenas súas actuacións son: “rescatar”“redimir” “reconquistar” “salvar” “libe-rar”. De que ou de quen se supón quenecesita Costas liberar este tramo decosta recóndito e natural? Se nos ate-mos aos efectos ou consecuencias doproxecto proposto a resposta é: dosseus usuarios locais e da súa memoria.

As cetarias, pola súa escala cons-trutiva, integración co medio e impor-tancia na economía local durante oséculo XX, poden considerarse vestixiosdo pasado tecnolóxico e produtivogalego, pero Costas ignora este patri-monio industrial e directamente atentacontra a paisaxe cultural no seu empe-ño de devolver a zona ao estado orixi-nario previo á intervención humana.Esta actitude de “tabula rasa” explica afalta de documentación histórica, xeo-gráfica, tipolóxica, ou arqueolóxicaimprescindíbel nun proxecto de recu-peración e posta en valor do patrimo-nio. O “lugar” deshumanízase e, nosplanos, redúcese a unha mera repre-sentación topográfica, sen referencias

locais, sen nomes propios, sen tradi-ción, sen cultura.

O proxecto carece por completo dunmarco filosófico e argumentativo doque se pretende facer e por que. Adocumentación gráfica é escasa e aunha escala insuficiente (1:3000), enon define todas as intervencións queaparecen na medición. Orzaméntansepartidas non representadas nos planose introdúcense novos usos edificatoriossen xustificar nin definir no correspon-dente proxecto arquitectónico. Senpretender ser exhaustivos hai “lapsus”de coñecemento difíciles de explicarnun proxecto que pretende sustentarun investimento público de 2,5 millónsde euros; como cando se di que un dosobxectivos é a “recuperación de lascetarias, al objecto de divulgar y dar aconocer a un gran número de personas,el conocimiento de los cetáceos” (sic).

CREACIÓN DUN SENDEIROINNECESARIO

Por que 1.200 metros lineais docamiño da costa existente con 2,5metros de ancho se reconstrúe con for-migón e xunta de céspede cun ancho de4 metros? Este tipo de pavimento, utili-zado profusamente noutros paseos daMariña, é incomodo e intransitábelpara os descapacitados e para os ciclis-tas e moi perigoso para as persoasmaiores. O camiño actual soporta per-fectamente o tráfico e podería ser com-patíbel cunha beirarrúa para os vian-dantes e cun carril para bicicletas, pero

isto é so a escusa para obras de pavi-mentación de moita máis envergadura.O tráfico desvíase en paralelo pola pistade terra da concentración parcelariaque atravesa a rica zona agrícola desdea Freita ata a Corveira. Este desvíoimplica asfaltar a pista de terra e,directamente, o asalto e asedio da Frei-ta, unha zona de gran riqueza ornitoló-xica e historicamente ligada ao mundopesqueiro e agrícola de Rinlo.

Como non podía faltar tamén seconstrúe un aparcamento na primeiraliña de costa onde conflúe a senda peo-nil e a nova estrada alcatranada parafacilitar o atraque turístico. Estes cam-bios innecesarios traerán ruído e caosao que agora é un lugar apracíbel e detraballo, incluído dentro dun espazo deRede Natura e con evidentes valorespaisaxísticos e etnográficos.

EXPROPIACIÓN DE TERRAS COMO“BEN SOCIAL”

En liñas xerais, o proxecto e todasas obras de modificación que nel seprograman responden ao obxectivonúmero tres apuntado na memoria:incorporar grandes superficies aoDominio Público Marítimo Terrestre. Entotal exprópianse uns 23.000 m2 deterreo natural, dos cales 11.000 m2 sonhortas tradicionais produtivas que oproxecto “recupera e pon en valor”mediante o seu “asilvestramento” atoxos. Curiosamente dentro de todaesta manobra de “recuperación”, afinca de 25.000 m2 propiedade de

24 cerna

Antigas cetarias de Rinlo (Ribadeo).

Salv

ador

Mor

eira

Ramón Alvárez-Cascos, naque se pretende instalarunha piscifactoría querepresenta unha ameaza realpara o equilibrio medioam-biental da zona, non seinclúe no ámbito de actua-ción, a pesar de estar mesmoao lado da segunda cetariade Penacín.

A DESNATURALIZACIÓNENCUBERTA DA PAISAXE

De que serve un cuartoobxectivo como o de utilizarmateriais autóctonos? Acasoo uso de materiais autócto-nos garante a calidade dodeseño ou a adecuación daproposta, ou simplemente seinvoca a palabra “autócto-no” ou “etnográfico” comocoartada para disfrazar unatentado contra os valoresvernáculos aínda presentesno núcleo? Nótase en faltaunha aproximación fenome-nolóxica ao lugar que permi-ta unha intervención sensí-bel, respectuosa e sensata, un proxectoque valore o lugar polo que é e nonpolo seu valor de cambio ou comosoporte para obras innecesarias.

Tristemente para Rinlo, o proxectodeixa ao descuberto a pobreza culturalda política de Costas e a falta de pre-paración municipal para dirixir o pro-xecto cara aos intereses locais a longoprazo. O Estado expropia as hortas efala de “recuperación etnográfica dosmuros”, pero que tipo de recuperaciónse pretende cando as hortas se plantana toxos? E que dicir dos novos usos dascetarias tan celebrados polo Concellona prensa local coma a “pesca sen

morte” na Cetaria da Freita ou “unhaespecie de acuarios” nas cubas demetacrilato que se pretenden instalarna terceira cetaria da Corveira a mododa Casa dos Peixes da Coruña. Quererpasar estes disparates por unha postaen valor do patrimonio popular e unhareferencia para o turismo familiar eeducativo é bochornoso.

En resumo, o Ministerio de MedioAmbiente pretende gastar máis de 2,5millóns de euros nunha intervención decontrol e limpeza histórica difícil dexustificar desde un punto de vista eco-nómico e cultural. 4/5 partes do orza-

mento gástanse en obras defomento de grande tonelaxe ena correspondente redecora-ción ao gusto dos “novos xes-tores”. Para aqueles que coñe-cemos a zona e asistimosatónitos á “frankensteiniza-ción” do bordo natural da rasa,o proxecto desvela a falta dediscreción e amor polo lugar,reducindo as actuacións aunha intervención clónica quenon respecta a riqueza paisa-xística do lugar, non gardaningunha relación nin respectopolo local e que promove acolonización e negocios agrande escala que reportarámoi poucos beneficios para oslocais e supoñerá unha perdairreparábel para o patrimoniode Galiza.

Está nova Ruta é un crimepaisaxístico. Un lugar de ver-dade, recóndito, natural,suxestivo, espiritual e curativosufrirá, se o sentido comúnnon prevalece, unha desnatu-ralización innecesaria e obsce-

na. O proxecto do Ministerio de MedioAmbiente carece do know-how dacomunidade tradicional. Un lugar nonse expropia, non se aterraplena nin sereconstrúe con máquinas e “cachiva-ches“. A paisaxe vaise modelando aolongo dos anos e das xeracións que vandeixando nela a súa pegada. É a manhumana a que imprime escala e carác-ter á paisaxe e isto é o que debemosconservar e manter para o goce detodos e todas.

cerna 25

* Carlota Eiros é arquitecta e xunto con veciñosde Rinlo promove, por petición popular, adeclaración desta localidade como Ben deInterese Cultural

Mon

digo

Mon

digo

26 cerna

UTILIDADE PÚBLICA E EMPRESAS Adela Figueroa Panisse

ENERXÍAPara a obtención de enerxía na época

franquista, os nosos principais ríos foronentregados nas mans de FENOSA (funda-mentalmente), facéndolles perder a súavizosidade e limpeza, e alterando a paisa-xe de forma drástica e irreversíbel. Perde-mos os nosos mellores terreos de labornos vales. Enriqueceuse a empresa, maisnon se evitou que unha grande parte daxuventude doutrora estivese obrigada aemigrar, axudando co seu traballo a crearriqueza noutros lugares.

Os encoros e os seus efectos nocivoscontinuaron (arestora Iberdrola segue abotar entullos impunemente en plenaRede Natura) sumándose a outra preocu-pación actual, a masiva ocupación doscumes dos montes para o aproveitamen-to do vento. Nunha Galiza envellecidaesta ocupación vese, en moitos casos,como unha axuda á feble economía fami-liar dos maiores que aínda fican nasaldeas. Non é vista así cando algúnspequenos empresarios queren xerarriqueza autóctona.

A ocupación dos montes implica ungrande impacto económico e ambiental,tanto visual como biolóxico. Son innume-rábeis as aves e quirópteros que morren

atrapados nas aspas das ventoíñas, e así odenuncia a Sociedade Española de Orni-toloxía, entre outros. Os traballos realiza-dos no terreo alteran fortemente as diná-micas ecolóxicas dos mesmos. O Xistral,por exemplo, perdeu grande parte dassúas turbeiras de cobertor que xogabanun papel fundamental no ciclo hidrolóxi-co da zona. As numerosas pistas construí-das mudaron o aspecto dos montes e asúa dinámica dun xeito difícil de repoñer.

Moitos lugares son invadidos naactualidade polos parques eólicos, entreeles zonas de Rede Natura, como o MonteIribio no Courel ou os Montes de Muxía. ARibeira Sacra, unha das nosas xoias paisa-xísticas do interior, xa dabondo castigadapolos encoros do Sil e do Miño, agora éameazada na súa economía pola masivainstalación de aeroxeradores, como os deParadela, sen que por iso se deixen deimplantar máis aproveitamentos hidráuli-cos. Esta zona basea a súa riqueza noturismo e na agricultura e a súa paisaxeestá proposta para ser considerada Patri-monio da Humanidade, Paisaxe Humani-zada, á semellanza do que acontece enPortugal coas Ribeiras do Douro.

As grandes empresas utilizan a figuralegal da Utilidade Pública, en virtude dacal se poden expropiar terreos, alterar a

paisaxe, destruír o sector produtivo local.Canto vale unha paisaxe? Como se podeentregar o territorio nas mans privadasdos grandes lobbys de poder internacio-nal, alleos ao control cidadá?

PISCICULTURAPensemos na gripe A, declarada xa

como pandemia. A orixe desta infecciónestá nas condicións de insalubridade enque se criaron porcos pola multinacionalSmithfield Foods, a cal pode esquivar oscontrois debido ao seu poder económico epolítico. O problema xérase pola enormecantidade de animais concentrados nunmesmo recinto. Estas condicións propi-cian a transmisión de doenzas contaxio-sas, o intercambio vírico e a aparición devirus mutantes como o da gripe A. Estecaso desatado no pobo de Gloria de Méxi-co demostra como o mérito de ser a maiorgranxa do mundo pode derivar nun graveproblema sanitario (Mucho más que unagripe, Ignacio Ramonet, Le monde Diplo-matique, xuño 2009).

Tal risco se podería xerar no ámbito dapiscicultura. A granxa de peixes recente-mente aberta en Mira (Portugal) por Pes-canova, considerada a maior do mundo, épresentada como un logro económicofronte ás reservas dos grupos ecoloxistas.Pero non é tal. Nas granxas de peixe cul-tívanse milleiros de exemplares nun espa-zo mínimo que poden reconverterse en“bombas retardadas” espansoras de viruse doenzas contaxiosas.

Estas granxas tamén son consideradasde Utilidade Pública, por iso están forte-mente subsidiadas. Por tanto, un posto detraballo nestas fábricas sae moi caro parao contribuínte. O goberno portugués xaentregou a Pescanova 45 millóns de € ensubvencións públicas directas e indirectaspara melloras tecnolóxicas, infraestrutu-ras de distribución, vantaxes fiscais..., atacompletar 140 millóns de € do total doproxecto; polo tanto cada emprego cús-talle ao goberno luso 225.000 e.

Na mesma situación está o caso gale-go desde que a acuicultura é considerada

Belé

n Ro

dríg

uez

As grandes empresas apodéranse do territorio xustificando “servizos á sociedade”. Así é considerado o termo de Utilidade Pública. Enprincipio, debería ser o Estado quen fornecese deste amparo a toda a cidadanía, pero cando a Administración non pode atender a todasas necesidades e servizos, estes son privatizados, ao menos esa é a xustificación. Polo tanto, o Estado perde funcións, mentres que asgrandes empresas substitúeno na atención ao cidadán en materias como o abastecemento enerxético, a minaría ou a alimentación,entre outras.

Piscifactoría de rodaballo de Stolt Sea Farm en Cabo Vilán, na Costa da Morte.

de Utilidade Pública. A actual Conselleirade Pesca da Xunta de Galiza, Rosa Quin-tana, xa declarou diante da prensa galegacal ía ser a súa vontade: “Si Pescanovaestá dispuesta a sacar adelante suproyecto en Touriñán”, dixo, “contará conel apoyo y respaldo de la Xunta”...”Tene-mos el diálogo abierto con todas y esta-mos a expensas de lo que nos puedanpedir” (La Voz de Galicia, 6 de xullo de2009).

Neste caso, a Utilidade Pública é uti-lizada para invadir a Rede Natura, parapoluír os mares, esquilmalos de peixemiúdo (que se utiliza para fabricar ospensos cos que alimentan os producidosnas granxas), para arruinar as pequenaseconomías independentes das xentes dabeiramar, para substituír un mundo verdee vizoso por unha terríbel mancha negraque é da cor das lonas coas que se cobrenas piscinas onde se acumulan os peixesplanos a feixes, para favorecer a propaga-ción de virus, e para enriquecer aos que xason ricos, coa conivencia descarada dal-gúns políticos.

AVALIACIÓN CONXUNTADOS IMPACTOS

Para a exploración dun parque eólico(chamado “granxa de vento” en Inglater-ra e Francia) é imprescindíbel a constru-ción de tendidos de liñas que transportena enerxía producida en Galiza para oslugares onde vai ser consumida. Estestendidos (Liñas de Alta Tensión –LAT-)alteran fortemente a paisaxe e producenperdas irreparábeis nos cultivos de mon-tes ou agrícolas por onde pasan. Implican

ademais grandes perdas de enerxía polotransporte, ata máis do 10% da produ-ción.

Nas alegacións feitas por ADEGA aoúltimo Plano Eólico demandábase que naDeclaración de Impacto Ambiental (DIA)figurase unha cláusula por acumulaciónde impactos relativos ás sinerxías negati-vas sobre o ambiente e a saúde das per-soas, e da multiplicidade de accións sobreo medio. ADEGA tamén pedía a formacióndunha Mesa Eólica na se analizase o con-xunto de impactos ambientais, culturais eeconómicos por mor da instalación deparques eólicos. So consideradas conxun-tamente as LAT e os parques eólicos tere-mos a auténtica avaliación do inmensoimpacto ambiental que estas estruturasxeran

A EPAW (European Plataform AgainstWinfarms) constituíuse o 4 de outubro de

2008 en toda Europa para denunciar apresión que exercen os lobbys financeirose políticos para declarar de UtilidadePública o territorio que logo fica nas súasmans. EPAW indica algúns dos prexuízosdos parques eólicos: grave alteración dapaisaxe (movementos de terras, cambiosno ciclo hidrolóxico, morte de aves); perdade valor dos terreos ocupados polo parquee as liñas de transporte eléctrico; altera-cións na saúde dos seres humanos e dosanimais que viven preto dos campos eóli-cos ou baixo as liñas de alta tensión; e aredución irreal de emisións de CO2 áatmosfera porque, ao ser o vento unhafonte descontinua, os parques teñen queestar apoiados por outra central térmicaque garanta o mantemento da tensiónnas liñas. Por todo isto a EPAW demandouperante a Comisión e o Parlamento Euro-peo unha moratoria para a implantaciónde máis campos de ventoíñas en Europa.

QUEIXA FORMALADEGA demanda que se revise este

tipo de concesións e retiren os subsidiospúblicos para estes proxectos. A Asocia-ción resérvase o dereito a elevar unhaqueixa formal perante a Comisión Euro-pea sobre o mal uso que se está a facer doprivilexio de Utilidade Publica en Galiza.Consideramos que outro sistema econó-mico é posíbel e que a concentración depoder económico e político nas poucasmans das multinacionais representa unhagrave ameaza para o futuro dun mundocada vez menos solidario e perigosamen-te poluído.

cerna 27

© Al

bert

e SR

Encoro Barrié de la Maza, no río Tambre.

O traballo parte da análise da lexisla-ción internacional vixente, facendo unhasevera crítica aos principios que a sus-tentan, fundamentados na salvagardados verdadeiros beneficiarios do trans-porte de hidrocarburos, limitando a esi-xencia de responsabilidades aos propie-tarios dos buques por unhas cantidadeseconómicas ridículas que non gardanproporción nin co dano causado polo ver-tido nin co beneficio que habitualmentese obtén do exercicio desta actividade. Ostextos legais analízanse dende a perspec-tiva da xustiza material, que é a que debepresidir a responsabilidade extracontrac-tual, para facer efectivo o principioindemnitario: é dicir, que fronte á causa-ción dun dano o seu responsábel deixe ásvítimas nunha situación equivalente áanterior á súa produción.

O estudo denuncia as carenciasactuais e as lesións que para a sociedadegalega, pero tamén para todas as domundo con recursos e poboación costei-ras, supón a existencia dos conveniosinternacionais que regulan a materia.Demóstrase como a limitación do con-cepto de “dano” deixa fóra aspectos tanelementais como a reparación do medio egrande parte dos recursos naturais –por-que non se considera, nin se cuantifica,nin se responde de ningún xeito polodano ecolóxico á marxe da súa conside-

ración como elemento de produción eco-nómica, dano que tamén fica excluído naLei de responsabilidade ambiental, ao seremitir ao convenio para a súa reparacióne este excluílo-. Tamén é demostrábelcomo o cálculo que fai o Fondo Interna-cional que paga as indemnizacións pena-liza as costas que máis accidentes sofren;

como a elección do propietario do buquecomo único responsábel supón a salva-garda dos que máis beneficio tiran destaactividade; e como a limitación da súaresponsabilidade é unha fraude para asvítimas. Así mesmo, pon en evidencia ainsuficiencia do Fondo de garantía paraafrontar as perdas que supón unha catás-trofe das dimensións do Prestige.

Co diagnóstico anterior, apúntanseunha serie de reformas estruturais nasque se debera fundamentar un novo Con-

venio internacional de responsabilidadecausada polo transporte mariño de hidro-carburos. Este convenio debe estar asen-tado en postulados de xustiza material edebe responder en toda a súa extensión áfinalidade indemnitaria. Para isto pro-ponse que se busque a riqueza coa queresponder da catástrofe onde se xera obeneficio do transporte, porque é xustoque quen obtén o lucro de transportarhidrocarburos sexa quen afronte osdanos polo perigo que pecha a actividadeque realiza. É o que se chama responsa-bilidade obxectiva ou por risco. Istosupón estender a responsabilidade aopropietario da carga, á empresa petrolei-ra, e ao empresario marítimo, ademais demantela no propietario do buque. Edeben responder polo só feito de intervirna actividade. E como ninguén lles ponlímite aos beneficios que poden obter porese transporte, tampouco llelos podemospoñer ao que teñen que pagar se se pro-duce o sinistro: a súa responsabilidadedebe ser ilimitada. Ademais, como o queimporta, en caso de dano, son as vítimasestas teñen que poderlles reclamar a res-ponsabilidade a calquera deles: debe sersolidaria. Todo isto sen prexuízo de quelogo podan axustar contas entre eles enfunción do beneficio obtido. Pero ade-mais, para o caso de que alguén non obrecoa debida dilixencia, por exemplo nave-gando con barcos vellos ou en malascondicións meteorolóxicas, ou con tripu-lacións non preparadas, propoñemos queestas imprudencias se combinen coa res-ponsabilidade obxectiva para que inter-namente se poda acentuar a responsabi-lidade duns ou doutros. É o quechamamos a introdución do principio deresponsabilidade subxectiva ou por culpa.Aquí temos que ter en conta que asempresas de clasificación, verdadeiras“ITV dos barcos”, tenden a relaxar os seuscriterios, permitindo navegar barcos enmal estado. Logo é xusto que se non fanben o seu labor, expulsando do tráfico

28 cerna

ENSINANZAS DO PRESTIGE

RESPONSABILIDADE CIVIL POR DANOSCAUSADOS POR HIDROCARBUROS

Luis Villares Naveira*

O “Estudo crítico sobre o réxime de responsabilidade civil por danos causados por hidrocarburos. Ensinanzas do Prestige.”, editado enRexurga (Pontevedra, 2009) é unha obra que forma parte do traballo levado a cabo polo Grupo de Investigación de Economía Pes-queira e Recursos Naturais da USC que dirixe Mª do Carme García Negro, e que analiza sectorialmente as consecuencias da catás-trofe ocasionadas polo buque petroleiro Prestige en 2002.

O petroleiro Prestige afundíndose fronte á costa galega (2002).

“No estudo apúntanse unha seriede reformas estruturais nas quese debera fundamentar un novo

Convenio internacional deresponsabilidade causada polo

transporte mariño dehidrocarburos”

mariño os que non valen para navegar–incrementando con isto o risco de acci-dentes- tamén deban responder polosdanos do accidente, con carácter ilimita-do –aínda que podendo repetir partecontra os outros responsábeis- se obra-ron neglixentemente.

Sucede ademais que as grandesempresas, para eludir a responsabilidadepatrimonial, montan sociedades interme-dias para limitar a contía económica doque teñen que pagar. Para superar istopropoñemos a aplicación da doutrina,tanto no convenio como no seu casopolos tribunais, do levantamento do veo,e buscar aos verdadeiros responsábeis dacatástrofe, que son as empresas matrices,as verdadeiras beneficiarias do lucro quexera o transporte e facer que respondan

con todo o seu patrimonio da desfeitacausada polo fuel.

Finalmente, tendo en conta a expe-riencia galega sobre os danos causados,constatamos que para que realmente secumpra o principio indemnitario temosque ampliar o concepto legal de “dano”,para que se inclúan como tales os ecoló-xicos –ademais dos que non teñen valorcomercial- e a súa recuperación; temosque cuantificar as perdas de xeito que seprime e non se penalice o feito de servítimas recentes de sinistros similares, etemos que indemnizar tamén a todosaqueles que indirectamente sofren per-das, e non só aos que o fan directamen-te, porque o impacto na economía é inte-gral.

Todo o anterior sentará as basesdunhas relacións na que a cidadanía e omedio ocupen un papel central ante acausación dun dano, e non sexan merosespectadores. E o poder público deberade tomar boa nota destas propostas, por-que senón será el, seremos todos e todas,quen teñamos que pagar dos danos quecausan uns poucos. É o que se chamasocialización do dano. E non é xusto, por-que o beneficio desta actividade é parti-cular dos accionistas das empresas. Oupensan compartilo con nós?

cerna 29

Museo de Man, “o alemán”, en Corme. Voluntariado traballando na limpeza do chapapote.

* Luís Villares Naveira é Xuíz Titular do Xulgadode Primeira Instancia e Instrución de Fonsa-grada.

ADEG

A

© Al

bert

e SR

30 cerna

EMPREGO EN ESPAZOS PROTEXIDOS:

O CASO DE FOLGOSO DO COUREL María García*

Dende ADEGA opinamos que o xeitomáis eficaz de implicar á veciñanza naxestión dun espazo protexido é que estelle supoña unha clara vantaxe: novasoportunidades de emprego, de melloranos servizos ou, en definitiva, de mellorada súa calidade e expectativas de vida.Aos nosos ollos, atender aos habitantesdos espazos protexidos é ademais unhacuestión de xustiza: os espazos de maiorvalor ecolóxico adoitan coincidir conáreas en grave declive socioeconómico. Sea sociedade quere gozar destes enclaves,debe axudar a conservalos.

O caso da Serra do Courel é paradig-mático. Unha das áreas do país con maiorbiodiversidade, que alberga un patrimonionatural e cultural emblemático para moi-tos galegos e galegas, esmorece poloabandono das administracións. Alí suce-déronse estudos e plans que considerabana conservación e posta en valor do patri-monio coma un dos principais eixes dedesenvolvemento, mais case nunca che-garon a materializarse. Chegados a estepunto, no que a perda de poboación noCourel ameaza a supervivencia da comu-nidade, ADEGA súmase ao chamamentorealizado xa tantas veces dende a veci-ñanza: cómpre actuar xa, con medidas,orzamentos e calendarios concretos.

As nosas propostas están dirixidas áConsellería de Traballo cun dobre obxec-tivo: para atender a situación concreta doCourel ante a anunciada declaración doParque Natural, que incomprensibelmen-te aínda non se materializou; e por outrolado, para que Traballo se interese polaxestión deste e outros espazos protexidos,considerando que pode desenvolver unpapel clave na aceptación dos espazosprotexidos pola poboación local.

A REDE GALEGA DE ESPAZOSPROTEXIDOS: MOITO CAMIÑOPOR ANDAR

Malia a riqueza e diversidade ecolóxi-ca do noso territorio, Galiza contaba en2007 cun 11,9% da súa superficie terres-tre baixo algunha categoría de protec-ción, cifra moi inferior ao 42,6% das IllasCanarias, o 33,1% da Rioxa ou o 30,6%de Cataluña.

Deste 11,9% de territorio protexido,tan só o 12,46% tiña en 2007 aprobado oseu Plan de Ordenación de RecursosNaturais (PORN), mentres que no Estado,o 64,23% dos espazos protexidos contancun PORN, o cal indica importantescarencias na xestión de áreas protexidasgalegas.

Os Parques Nacionais e Naturais con-tan normalmente con moitos máis recur-sos persoais e loxísticos que a Rede Natu-ra 2000. Coa declaración de ParqueNatural adoitan acometerse tarefas comoa elaboración de estudos, o manexo doecosistema, control e vixilancia, comuni-cación, ordenación do uso público, man-temento de infraestruturas e sendeiros,interpretación dos recursos biolóxicos,xeolóxicos e culturais, etc. Con todo, boaparte destas tarefas son asumidas porempresas de fóra do lugar. Son precisasaccións formativas para capacitar ápoboación local a que acceda a estes tra-ballos.

O programa Empregonatura das ante-riores Consellarías de Medio Ambiente eTraballo introducía a cuestión do empre-go na Rede Natura ofrecendo contratostemporais ás persoas desempregadas. Oreto consiste agora en profesionalizar,consolidar e ampliar eses traballos rela-cionados coa xestión deses espazos.

Os espazos protexidos, fundamental-mente os de grande resonancia coma osParques, teñen tamén efectos positivos nodesenvolvemento doutros sectores comoson a artesanía, a elaboración de produ-tos típicos, as actividades agrogandeiras eforestais e a oferta turística da zona.Desta maneira contribúen ao desenvolve-mento socioeconómico, a fixar poboacióne a permitir o asentamento de novas enovos poboadores, tal e como amosan osdatos da Fundación do Patrimonio Natu-ral de Castela e León, onde os espazosprotexidos frearon a perda de habitantese aumentaron a taxa de actividade.

As políticas públicas poden fomentara creación de emprego nos espazos prote-xidos, e así observamos a introdución dafigura de Axente de Desenvolvemento,dos plans socioeconómicos e a coopera-ción entre diferentes consellerías paracapacitar á poboación local a traballar noespazo; mellorar as infraestruturas e ser-vizos que incrementen o atractivo dazona para novas posibilidades de negocio

Mar

ía G

arcí

a

O pasado mes de marzo ADEGA concluíu o “Estudo das alternativas profesionais vinculadas á protección e posta en valor dos recursosnaturais en Folgoso do Courel”, financiado pola Dirección Xeral de Formación e Colocación da Consellaría de Traballo. O obxectivo: pro-poñer medidas creadoras de emprego que melloren o estado de conservación das áreas protexidas e supoñan un beneficio real parapoboación local. O estudo foi presentado diante da anterior Consellaría de Traballo e será posto en coñecemento da actual.

A canteira da Campa acarrea cambios irreparábeis na paisaxe.

(p.ex. o teletraballo); facilitar o asenta-mento de iniciativas emprendedoras através de incentivos; manuais de boasprácticas, cursos de formación, etc.; oureconverter as empresas locais para aprestación de servizos ao espazo protexi-do.

Algúns dos principais campos temáti-cos onde fornecer e fomentar o empregonos espazos protexidos adoitan ser taménpuntos fortes nas estratexias dos Gruposde Desenvolvemento Rural, polo que sefai necesario coordinar e favorecer a par-ticipación das entidades do territorio,para complementar as accións e evitarduplicar esforzos. Os máis importantesson: Agroecoloxía e mantemento da pai-saxe, revalorización de produtos típicosda zona, boas prácticas medioambientaisnos diversos sectores, posta en valor dopatrimonio e as ocupacións tradicionais,calidade e animación turística, empren-demento e cooperación, e novas tecnolo-xías e innovación.

O COUREL PRECISA MEDIDASURXENTES

O noso estudo focalízase en Folgosodo Courel. Desde 1986, a súa poboaciónreduciuse á metade, menos de 1.300 per-soas das que a metade é maior de 60anos. De seguir esta tendencia, non estágarantido o relevo xeracional.

O debate coa poboación local, no queparticiparon arredor de 50 representanteslocais das pedanías, comunidades demontes, empresas locais e asociacións,deunos as claves do problema. Segundo aveciñanza, no Courel as principais vías deingresos parecen proceder da louseira edas pensións, sendo outro tipo de iniciati-vas económicas moi minoritarias. Asobras nas principais vías de comunicaciónmantiveron case illado ao municipiodurante meses. As condicións de traballona louseira son ínfimas. Os servizos sani-tarios son deficientes, faltan medios paraatender a persoas dependentes. O colexioameaza con pechar. O acceso ás teleco-municacións é moi precario. O subminis-

tro eléctrico e a liña telefónica fallan confrecuencia. A oferta cultural e de lecer éescasa. O transporte público é practica-mente inexistente...

Folgoso do Courel ten comprometidaa supervivencia da comunidade local amedio e longo prazo, carece de infraes-truturas básicas, tamén para o asenta-mento de novos poboadores e iniciativasempresariais, está nunha situación perifé-rica sen que lle sexan aplicadas medidasde discriminación positiva, os seus valoresnaturais e culturais están a sufrir un gravedeterioro e as explotacións mineiras alíasentadas son incompatíbeis coa protec-ción do territorio e co benestar da poboa-ción. Por riba, existe pouca cultura coope-rativa a nivel empresarial, escaso grado deintegración da veciñanza na xestión doespazo protexido e carécese de medidascompensatorias polas restricións de usoimpostas polo espazo protexido.

Pero, por outra banda, é un espazodotado de diversidade e riqueza desde opunto de vista biolóxico, xeolóxico oucultural, tanto a nivel nacional comointernacional, e ofrece grandes posibilida-des de valorización de recursos hoxe endía infrautilizados: superficie agraria eforestal, etnografía, vivendas, paisaxe,interese científico, etc. Terse erixido comaun territorio emblemático para a socieda-de galega, icono dos espazos naturaisgalegos de maior valor, dota ao espazodunha capacidade de atracción de novose novas poboadores que poden dinamizara actividade asociativa veciñal, cultural eecoloxista centrada na recuperación dopatrimonio e a divulgación dos valores doCourel.

Na realidade as administracións noninvisten no lugar, agás para priorizar aosector mineiro en detrimento doutrasactividades creadoras de emprego e com-patíbeis coa conservación do territorio, oque deriva no desemprego masivo en épo-cas de crise, ou na desaparición dos sabe-res tradicionais. Por outro lado, existeunha excesiva burocratización da xestióndo espazo protexido, esixencias para a

certificación de produtos artesanais, e aameaza constante dos incendios forestais.

CONCLUSIÓN DO ESTUDO:PROPOSTAS DE ACCIÓN ÁCONSELLARÍA DE TRABALLOa) As accións prioritarias na creación de

emprego deben estar ligadas a:

- A oferta de servizos de primeiranecesidade para a veciñanza desdea óptica do autoabastecemento eas actuacións de baixo impactoambiental (recuperación das fábri-cas da luz para subministro eléctri-co, illamento térmico das vivendas,depuración por humidal, composta-xe e técnicas de bioconstrución,...).

- A conservación e posta en valor dopatrimonio natural e cultural, a tra-vés da capacitación da poboaciónen vixilancia, mantemento, trabal-los forestais, comunicación e edu-cación ambiental, recuperación edivulgación do patrimonio, restau-ración de áreas degradadas emanexo da paisaxe a través dofomento da agricultura tradicional.

b) Os fondos públicos destinados ao sec-tor da lousa deben empregarse exclu-sivamente na súa reconversión. Planssectoriais coma o Plan Laxa ou Empre-gonatura poderían ser unha oportuni-dade para promover vías alternativasde emprego, se os traballadores e tra-balladoras reciben unha formación queos capacite a desenvolver oficios defi-nidos anteriormente como “priorita-rios”, e se se aportan perspectivas decolocación duradeiras e condiciónslaborais dignas.

c) Cómpre adaptar os programas a dife-rentes perfís, tales como persoasdesempregadas, traballadores/as enactivo da industria louseira, traballa-dores/as doutros sectores que queiranreciclarse, persoas emprendedoras dedentro e de fóra do Courel ou empre-sas locais con posibilidades de adaptar

cerna 31

A paisaxe humanizada e en mosaico é trazo característico do Courel. A montaña de Lugo é o límite occidental de distribución da faia.

Mar

ía G

arcí

a

Mar

ía G

arcí

a

o seu negocio aos requirimentos dunespazo protexido.

d) As medidas deben contemplar acciónsde formación e posteriormente decolocación (nun primeiro momento acargo da Administración), xa que nazona escasean as empresas que podanabsorber a profesionais do sectorambiental, e a vía do autoemprego sópode abordarse cando os profesionaisxa contan con experiencia no seunegocio.

e) Débese apoiar máis as iniciativas inci-pientes de aproveitamento sostíbel dosrecursos que xa están a xurdir entre aveciñanza local, como os diversosintentos para a posta en valor dos sou-tos, o silvopastoreo en Hórreos, ou arecuperación de sequeiros e outroselementos patrimoniais.

f) Cómpre dotar de contidoos organismos interadmi-nistrativos creados paracoordinar as accións dasdiferentes administra-cións, con orzamentosdefinidos e calendarios detraballo, como son os Pac-tos Territoriais poloEmprego ou o Consello daRede de Parques Naturais.

PROPOSTAS Á CONSE-LLARÍA DE MEDIOAMBIENTE

As propostas que ADEGApresenta á Consellaría de Tra-ballo, en virtude deste estu-do, están moi relacionadascoa declaración do ParqueNatural da Serra do Courel.Neste senso é preciso:

- Que a necesaria declaración de Parquevaia acompañada dunha planificacióne un orzamento para realizar as opor-tunas medidas de protección dos espa-zos e de achegamento á poboaciónlocal.

- Que se facilite a integración da poboa-ción local no espazo, simplificando aomáximo a tramitación burocrática depermisos para actividades de baixoimpacto, e instalando no Concello ofi-cinas de información, asesoramento etramitación de autorizacións.

- Que se establezan as oportunas medi-das de compensación polas limitaciónsde uso, e que se adapten ás necesida-des da veciñanza, introducindo porexemplo a figura do Axente de Desen-volvemento Socioeconómico do Par-que.

- Que se informe aos propietarios daslimitacións e compensacións que oParque establece.

- Que se capacite á poboación para tra-ballar e prestar servizos ao Parque.

- Que se evite o impacto ambiental deobras de magnitude dentro do espazoprotexido (como os derrubes ao río daconstrución da estrada Folgoso-Quiro-ga por falta dun muro de contención).

- Que se promova, xunto co resto dasAdministracións, a reconversión dosector mineiro cara actividades econó-micas menos destrutivas e máis bene-ficiosas para a poboación, coma asanteriormente descritas.

32 cerna

* María García é membro de ADEGA e coautorado “Estudo das alternativas profesionais vin-culadas á protección e posta en valor dosrecursos naturais en Folgoso do Courel”.

© Al

bert

e SR

A riqueza florística do Courel dota de calidadeaos seus produtos, como ao mel.

Mar

ía G

arcí

a

A rolda de debate no Courel congregou a moi diversos colectivos.

A PERDA DA NOSA CULTURAFLUVIAL

Ata hai ben poucos anos as galegas eos galegos eramos bos coñecedores domedio que nos rodeaba. Cada recunchotiña o seu nome, boa parte das especiesanimais e vexetais tiñan o seu uso erequirían a súa técnica de pesca ou decaza, así como de conservación e elabo-ración. A necesidade de coñecemento domedio, da natureza e das súas posibilida-des era vital. A transmisión de xeraciónen xeración foi seleccionando as mello-res plantas para facer cestos, para tin-guir, con propiedades medicinais ou culi-narias. Tamén se foron depurando astécnicas de caza e pesca para atraparaos animais comestíbeis.

Este “sistema tradicional de coñece-mento”, como se lle denomina, desapa-receu por diversos motivos, fundamen-

talmente porque son saberes que non seprecisan nunha sociedade moderna eglobalizada onde as mazás veñen deChile, os espárragos da China e as empa-nadas agardan conxeladas no frigorífico.Pero tamén, porque xa non existen osespazos para que se produza esta trans-misións. A Televisión co seu “ruído e res-plandor” apenas deixa lugar para a con-versa, e moito menos para os contos dosmaiores, dos avós e avoas. Desfasados eperdidos na modernidade, os contos dosvellos, non son estimulantes para amocidade. Os vellos non cren que a súasabedoría sexa interesante para os netose estes semella que pouco poden apren-der de persoas que non saben manexar oMP3 ou a Nintendo.

Porén, existen numerosos espazos,nos que se poden recuperar e rememorarestes saberes. Asociacións, centros de

ensino, campos de voluntariado, etc.,poden cumprir a función social (lúdica edidáctica) que antes tiñan as muiñadas,os seráns, os lumes, etc. Os paseos polanatureza, as actividades de educación oude voluntariado ambiental (aprender-facendo) son un contexto idóneo pararecuperar colectivamente o noso patri-monio lingüístico e cultural.

Se a capacidade de reter informaciónfoi a que nos fixo chegar ata aquí, aléndo actual coñecemento sobre cales sonos coches máis eficientes e as melloresmarcas de zapatos e de roupa, por quenon manter esta información vital?Estamos seguros que ese bagaxe non nosvai servir nun futuro?, nun futuro próxi-mo?, non nos serve hoxe?

E tamén, porque si. Pola satisfacciónde facelo, por gozar da conversa dunvello, por facerlle recordar bos (ou podeque malos) momentos, pero ao fin porfacerlle ver que a súa experiencia vital éimportante e útil. Por nós, pola nosa cul-tura.

Evidentemente coñecer, o noso patri-monio cultural e lingüístico fainos maisricos pero tamén nos ofrece mais bagaxepara, entre outras cousas, ocupar novospostos de emprego.

PROXECTO RÍOS DE LINGUA ECULTURA

No cerne dos principios de ADEGA edo Proxecto Ríos está a defensa non sódo medio natural, senón tamén da cultu-ra galega e da lingua. Entendemos, polotanto, que non é menos perigosa que aperda de biodiversidade a desapariciónde léxico e usos sustentábeis que antiga-mente se lles daba ao medio e en parti-cular aos ríos.

Se o Proxecto Ríos ten como finali-dade achegar a cidadanía aos cursos flu-viais para que os coñeza e os valore, coaintención de que se implique na súa con-servación, co proxecto Ríos de Lingua eCultura queremos dar un paso máis aló e

34 cerna

PROXECTO RÍOS DE LINGUA E CULTURARamsés Pérez*

A piques de cumprir cinco anos de andaina, o Proxecto Ríos pon en marcha unha nova iniciativa que pretende fomentar a recollida edivulgación de nomes populares asociados aos ríos e dos aspectos culturais vencellados a eles. Os traballos de estudo e divulgación dosnosos ecosistemas fluviais realizados durante estes anos permitíronnos descubrir a extensa riqueza que agochan, non só, dende o puntode vista ambiental senón tamén cultural. Un programa de educación e voluntariado ambiental que pretende incidir sobre cuestiónsléxicas e culturais como receitas, adiviñas, etc., contribuíndo así ao mantemento da nosa lingua e da nosa cultura.

Cartaz/tríptico divulgativo do programa Ríos de Lingua e Cultura.

non quedarnos só na conservación doespazo físico-natural do río. Desde avisión holística que deben atinxir os pro-gramas de educación ambiental, preten-demos incidir na conservación de todosos aspectos que a nosa cultura creou aoredor dos espazos fluviais. Moitos dosaproveitamentos fluviais que se dabanata hai pouco tempo perdéronse xa ouestanse a perder; o mesmo sucede connomes de animais ou plantas, con expre-sións asociadas a estes, etc. Medianteesta nova proposta pretendemos chamara atención sobre tal declive e tentarrecuperar para os nosos ríos toda a fres-cura e viveza da nosa cultura e da nosalingua.

O patrimonio natural e o culturalpoden verse desde ópticas diferentes, ouben como dúas partes dun todo. Nósinclinámonos por esta segunda opción:cremos que ambas partes son indisociá-beis. Por exemplo, os contos e lendas dolobo serían impensábeis sen a existenciadeste, e na cultura fluvial, a muiñeiranon se entende sen os muíños (a abs-tracción do ruído da moa convertido enmúsica só se entende coa existencia dunpatrimonio cultural e etnográfico froitodoutro patrimonio natural, o río). Estaconxunción dá como resultado un patri-monio moito máis amplo e complexo: obaile da muiñeira, a lingua e as lendasasociadas ao muíño, o nome do merlochamado rieiro ou muiñeiro que aprovei-taba os furados dos muíños para facer oseu niño, etc., etc.

COMEZAMOS COA FAUNA E A FLORAPorén, a cultura asociada aos cursos

fluviais galegos é inxente, por iso decidi-mos comezar o proxecto pola fauna eflora ligada aos ríos. En cada saída doProxecto Ríos comprobabamos a enormecantidade de nomes que ían aparecendo.Así, mentres que nun recuncho do paísse lle dá o nome de “pita cega” a estebichiño acuático de movementos impre-

cisos, noutros coñecíano por “cabratola”, “vaca vella” ou “zapateiro”.Curiosamente esta riqueza termi-nolóxica non está dispoñíbel enningunha guía de campo, agásnalgúns estudos e teses de difí-cil acceso para a poboación.Quizais sexa este o motivo,xunto coa recente aparición demanuais de flora e fauna en lin-gua galega, polo cal nas saídas decampo empregamos tantos castela-nismos, nomes en castelán, ou mesmoportugués, para designar as especies,cando teñen a súa denominación engalego. Por exemplo, a papuxa montesachamouse durante algún tempo “currucarabilonga” debido á tradución literal docastelán “curruca rabilarga”. Este é unsigno máis da deturpación da lingua pro-pia e do seu empobrecemento.

Aos poucos a situación está a mudare hoxe en día xa temos abundantebibliografía sobre os habitantes do nosomedio. Con todo, ese coñecementodebería estenderse a outros ámbitosaínda non abondo cultivados, como osmacroinvertebrados, mamíferos, etc., e éfundamental seguir recollendo, resca-tando, conservando e difundindo a varie-dade de nomes populares ou “linguodi-versidade” que recibe unha mesma espe-cie: igual que é de interese manter amaior diversidade biolóxica posíbel.

O mesmo que vimos de comentarreferido á lingua, podémolo aplicar atoda a cultura asociada a especies ani-mais ou vexetais: usos, contos, lendas oucuriosidades.

COMO PARTICIPAROs participantes no proxecto “Ríos de

Lingua e Cultura” seguirán un procesosemellante ao da inspección de ríos,exercendo neste caso de investigadorassobre a memoria fluvial. Elixirán un ríoao redor do que recollerán informaciónda fauna e da flora fluvial e dos usos tra-

dicio-nais destas,

empregando o material proporcionadopor Proxecto Ríos:

- Un manual no que se explica polomiúdo o proxecto e as cuestións fun-damentais para poder realizar a recol-lida da información. Na parte finalestán os modelos de fichas emprega-das no rexistro dos nomes populares edas súas peculiaridades (pódense des-cargar desde: www.proxectorios.org )

- Un caderno de campo mudo, só conimaxes da fauna e flora máis comúnsdos nosos ríos. Con el poderemosseguir pesquisando a nomenclaturados animais e plantas ilustradas.

Os datos obtidos poderán enviarse aoProxecto Ríos, que irá confeccionandoun mapa por especies co seu léxico e asúa cultura asociada.

As fontes usadas para a construcióndeste coñecemento colectivo e partici-pativo son orais (testemuñas persoais ouentrevistas a persoas vinculadas aos ríos)e documentais, aínda que se valoraránespecialmente as orais por permanecer através de séculos.

Cada persoa ou grupo de participan-tes deberá decidir entre as segundo seadapten mellor ás súas circunstancias. Aposibilidade de combinar as diferentestécnicas de investigación permitiranoscontrastar os datos recollidos e darllefiabilidade.

O Proxecto Ríos de Lingua e Culturavén a encher en parte a carencia de ini-ciativas de Educación ambiental que tra-ballen pola lingua propia ou referidas aofomento de actividades interxeracionais.

Mil primaveras máis para a nosa lin-gua e os nosos ríos!

cerna 35

* Ramsés Pérez é Educador Ambiental enADEGA+ Info: ramses@adega.info

Caderno mudo no que ir anotando nomes e cuestións asociadas a cada especie.

Este pequeno insectoé coñecido como "pita cega","cabra tola", "vaca vella" ou"zapateiro".

36 cerna

Hai xa 20 anos un grupo de persoasque naquel tempo formabamos o Grupode Educación Ambiental LANDRA come-zamos, tan xóvenes como inconscientes, aposta en marcha da Aula da Natureza deCotorredondo. Non é frecuente, especial-mente neste país, que un equipamento deEducación Ambiental, un proxecto educa-tivo comprometido e o equipo que odesenvolve sobrevivan dúas décadas, poloque parece pertinente facer memoria e, secadra, celebrar estas dúas décadas deresistencia.

A Aula da Natureza de Cotorredondoestá situada no Parque da Natureza doLago Castiñeiras, no centro da Penínsulado Morrazo (Pontevedra). Nas súas orixeseste espazo foi deseñado como unha árearecreativa, considerada a maior de Galizatanto pola súa extensión como polo seunivel de utilización e afluencia de visitan-tes. Os terreos son propiedade das comu-nidades de montes das tres parroquiaslindantes e pertencen aos concellos deMarín e Vilaboa. A súa xestión correspon-de á Xunta.

O Parque forma unha complexa redede microsistemas forestais heteroxéneoscon grande presenza de especies exóticasestruturados arredor do lago e os regatosque o alimentan, dando lugar a un espa-zo singular, semellante a unha illa nomedio dun mar ocupado polos monocul-tivos produtivistas de piñeiros e, sobretodo, eucaliptos. Neste momento ocupaunha extensión de máis de 50 Ha.

A Aula foi a primeira vivenda do axen-te forestal da zona, pechada tras a cons-

trución dunha nova vivenda. Permaneceusen uso durante anos ata que foi habilita-da como Aula de Natureza no ano 1988.Conta cunha sña, un porche de entrada eun pequeno almacén.

No ano 2007 a Comunidade deMontes de Vilaboa cedeu aos xestores doParque a cabana situada á beira do lago,que contivo hai anos as piscinas para críade troitas, onde se atopa na actualidade oCentro de Visitantes e Punto deInformación Ambiental do Parque daNatureza.

O PROXECTO EDUCATIVOO Proxecto educativo da Aula da

Natureza de Cotorredondo inicia o seuandar no mes de maio de 1.989, sendodaquela a única instalación permanentede Educación Ambiental coa que contabaa Administración galega. Parte das per-soas que conforman na actualidade oequipo educativo de Teixugo SociedadeCooperativa foron as responsábeis da pro-posta e desenvolvemento do Proxectoeducativo e interpretativo.

Orixinalmente, o proxecto educativo,condicionado polo contexto e a visión daépoca, centrábase en aspectos naturalis-tas, tendo como obxectivo a “sensibiliza-ción para a conservación da natureza”,empregando como recurso didáctico ocontraste entre a zona repoboada conespecies autóctonas e os monocultivoscolindantes. Paralelamente desenvolvía-mos o proxecto educativo do Centro deRecuperación de Fauna Silvestre. Os des-tinatarios e destintarias prioritarios eran

nenos e nenas de ensino primario, aíndaque tentando implicar no proceso aosseus pais, nais e mestres/as. Xa daquelatíñamos a intuición de que non eran pre-cisamente os rapaces e rapazas os maio-res responsábeis da degradación ambien-tal.

Pero o proxecto educativo nin era, ninpodía ser, un documento pechado, nin sepodía desenvolver illado do espazo. AAula e o Parque atópanse inmersos nuncontexto dinámico e complexo que evolu-ciona e condiciona as diferentes actua-cións que se propoñen nel. O proxectoeducativo tiña que avaliarse, medrar, evo-lucionar, e ser revisado paralelo ao crece-mento e á evolución do espazo. De feitoos proxectos educativo e interpretativo xavan pola súa cuarta revisión.

Decidiuse dar un paso adiante, rexe-nerar o contorno, empezando pola retira-da dos monocultivos para, gradualmente,devolverlle a vexetación orixinal.Paralelamente iniciouse o proceso deconverter o Lago Castiñeiras nunha áreade refuxio para flora e fauna silvestrecomo unha transgresión da triste normaque “artificializa” os espazos naturais... Alí“naturalizamos” un lago artificial.Pódense reconquistar espazos degrada-dos. O eixo transversal do proxecto edu-cativo céntrase en que é posíbel (aíndaque complexo) a coexistencia entrehumanidade e natureza. Esta evolucióntamén nos levou a deixar de empregar afauna en catividade existente con finseducativos, de feito os antigos pechescinexéticos xa non teñen animais encadea perpetua nin facemos actividadealgunha no interior do Centro deRecuperación de Fauna Silvestre.

É de resaltar que, tal e como se reco-menda na revisión da Estratexia Galegade Educación Ambiental, e insiste a novaCarta de Calidade dos Equipamentos deEducación Ambiental, estes vinte anos deactividades educativas e interpretativasnon só non supuxeron unha merma nabiodiversidade do contorno, senón quesufriu unha esperanzadora progresión.

No Parque da Natureza atópasetamén a necrópole megalítica de “Chande Castiñeiras”, no que se encadran cata-

Teix

ugo

S.Co

op.

DA CONSERVACIÓN Á RECONQUISTA

20 ANOS DA AULA DA NATUREZADE COTORREDONDO Teixugo S.Coop

O centro de acollida de visitantes e o lago Castiñeiras.

cerna 37

logados sete túmulos funera-rios cunha dataciónmedia de 5.500 anosde antigüidade. Amámoa máiss o b r e s a í n t edeste xacemen-to, denominada“Mámoa doRei”, sufriucomo as res-tantes un proce-so constante deexpolio e abando-no, con destrucción edesaparición de moitosdos seus ortostatos perime-trais e o conseguinte afundi-mento da súa cuberta. Este conxuntomegalítico foi incluído en 1993 na ofertadas actividades educativas da Aula deNatureza. Tras azarosas xestións, a“Mámoa do Rei” foi reconstruída e naactualidade tamén están a restaurarse asdemais. Paralelamente na zona do xace-mento, cuberta por monocultivo de euca-lipto, fíxose unha repoboación restituíndoa vexetación orixinal existente na épocaen que se data a necrópole que explica econtextualiza a relación entre a humani-dade e o seu contorno.

Durante o período inicial da Aulacompaxinábamos os aspectos naturalistascon elementos de ecoloxía urbana, ener-xía e xestión (pois daquela estes obradoi-ros non estaban moi desenvolvidos no surdo país). Neste senso, a Aula deCotorredondo foi un dos primeiros equi-pamentos públicos no que se desenvolve-ron unidades didácticas sobre redución ereciclaxe de distintos elementos, obradoi-ros de enerxías renovábeis, divulgación darecuperación de fauna silvestre, interrela-ción de natureza e patrimonio arqueoló-xico, etc.

DESTINATARIOS/ASOs axentes sociais destinatarios da

oferta educativa tamén evolucionaron, e

aínda que seguesendo a poboación escolar a que maiori-tariamente demanda as actividades, ten-tamos traballar con colectivos de persoasadultas, especialmente con aqueles acto-res máis determinantes para afrontar acrise ambiental. Foi un dos primeiroslugares en Galiza no que se deseñaron erealizaron actividades prácticas específi-cas para colectivos cos que non resultabausual desenvolver actividades didácticasna natureza (persoas con cegueira, autis-tas, síndrome de Down), así como progra-mas de actividades para preescolares eescolas infantís, programas para a 3ªidade, colectivos de amas de casa e aso-ciacións de mulleres rurais ou aulas dealfabetización de adultos.

Gústanos o intercambio de experien-cias e coñecer e compartir outras realida-des, deste xeito realízanse periodicamen-te visitas de centros e grupos de diversospaíses (Portugal, Franza, Bélxica, EstadosUnidos), que se unen ás frecuentes visitasdesde outras provincias e comunidades doEstado. Desde o seu comezo, pasaron polaAula de Cotorredondo máis de 65.000participantes nas actividades educativas,organizados en 3.000 grupos. En 1.999Teixugo S.Coop. comezou a xestionar

durante as fins de semana e no verán oCentro de Acollida de Visitantes. A par-

tir dese primeiro ano os días deapertura fóronse ampliando ao

resto do ano. Nestes 10 anos,achegáronse ao Centro deVisitantes máiss de 23.000persoas.

TECENDO REDESFormamos parte das

principais redes estatais egalegas de equipamentos de

Educación Ambiental (RedeGalega de Equipamentos de EA,

Grupo de Traballo da SGEA,Seminario Permanente de

Equipamentos de EA do CENEAM). O feitode formar parte destes proxectos implicaun compromiso polo establecemento duncontrol de calidade en todo o traballo,desde o deseño dos proxectos ata a reali-zación das actividades. Dentro destasredes, o equipo técnico de TeixugoS.Coop. colaborou na redacción da novaCarta de Calidade para os Equipamentosde EA para a Consellaría de MedioAmbiente, participou no capítulo deEquipamentos do Proxecto Fénix (Estudoda Educación Ambiental en Galiza, porencargo da D.X. de DesenvolvementoSostíbel), no asesoramento ao SeminarioPermanente de Equipamentos de EA enmateria de profesionalización dos equiposeducativos e na calidade dos proxectos.

OS RETOSPara o Parque da Natureza iníciase o

proceso de ser declarado Espazo NaturalProtexido. O proxecto educativo medraráe alimentarase dese proceso. As persoasque formamos Teixugo S.Coop. mantemoso compromiso e a militancia ecoloxista,non é pouco reto sobrevivir con este com-promiso, e xestionamos a nosa empresacon criterios éticos. Eses seguen a ser osretos.

Actividades educativas para toda a sociedade. Aula de natureza de Cotorredondo no seu contexto.

Teix

ugo

S.Co

op.

Teix

ugo

S.Co

op.

+info: www.cotorredondo.netwww.teixugo.com

Mámoa do Rei, Chan deCastiñeiras, 5.500 anos deidentidade.

Na Galiza, o sistema derivou (porcausas histórico-sociais que permitironun masivo acceso á propiedade da terra)no famoso minifundio, tan vilipendiado econdenado por todos os tecnócratascomo o máximo responsábel do atraso docampo galego, ignorando por completoos seus aspectos positivos.

Esta visión negativista, o éxodo rural,os incendios, as concentracións parcela-rias, o monocultivo e a agricultura quími-ca, puxeron en perigo de extinción unecosistema de grande biodiversidade egrande beleza paisaxística, que paradoxi-camente é utilizado como imaxe de mar-keting polos propios responsábeis da súadestrución.

Temos bos exemplos destes ecosiste-mas en todo o País: Terra Chá, a Mariñalucense, Os Ancares, Ribeira Sacra, etc...Pero eu quixera describir brevemente,máis que nada por nacer e medrar dentrodel, o ecosistema agrario tradicional daLimia.

O ECOSISTEMA AGRARIO DA LIMIAEsa Limia foi recoñecida noutros

tempos pola calidade das súas patacas edo gando (a vaca limiá) que pastaba nassúas veigas; tamén, como non, pola súariqueza faunística que proliferaba aoamparo das zonas húmidas espalladaspor toda a chaira.

O sistema agrario harmonizaba de talxeito coa natureza que se confundía conela mesma. O núcleo principal deste sis-tema agrario constituíano as prazas delabradío onde estaban as terras máis fér-tiles dedicadas basicamente a patacas ecenteo. Eran amplos espazos con poucoarborado, servidos e delimitados poramplos camiños arborados.

Despois das prazas e xa en terreosmoi húmidos, atopámonos coas zonas deprados, sempre enmarcados por sebes decarballos, vidos, amieiros, freixos, ence-

biños e salgueiros, todos eles represen-tantes do antigo bosque autóctono. Estesprados dispuñan dunha intelixente redede regadío que permitía filtrar os salesminerais e materia orgánica que arras-

traban as augas que baixaban da mon-taña. Esta técnica de fertilización naturalfacía medrar unha herba vizosa que erasegada a principios do verán para conse-guir o feno có que se alimenta o gandono inverno.

Xa na marxe e paralelamente ao ríoLimia, sitúanse as famosas “veigas daLimia”, extensos pasteiros comunais queestán asolagados boa parte do ano e nosque pacía conxuntamente todo o gandodas parroquias correspondentes (Ordes,Saínza e Congostro), en convivenciapacífica con cegoñas, lavercas, avefrías,rapinas, ras, etc...

Os terreos máis pobres e secos, poloxeral na montaña, deixábanse para tou-zas e cortiñas, dedicadas á leña e ao cul-tivo do toxo que, unha vez estrado nascortes, producía o esterco, principal ferti-lizante utilizado tradicionalmente.

E, por último, xa preto das aldeas emesmo ao pé das casas, situábanse ashortas, eixidos e navás, dedicadas princi-palmente a millo, patacas, verzas, fabas,cabazos, etc..., e que estaban dotadasdun eficaz sistema de regadío.

38 cerna

AGRICULTURA ECOLÓXICA ECONSERVACIÓN DO ECOSISTEMAAGRARIO TRADICIONAL NA LIMIA

Manuel García*

O agro tradicional proporcionou alimentos e outros bens necesarios de xeito continuado durante séculos, grazas á sabedoría acumu-lada xeración tras xeración. Os labregos souberon crear un sistema cíclico e autosuficiente en perfecta harmonía coa natureza. Unhaobra de arte cun valor monumental moi pouco valorado e respectado polo “galego sapiens” das últimas décadas, obsesionado forzo-samente cara a un produtivismo insustentábel de nefastos efectos secundarios para o medio ambiente, a saúde dos consumidores edo propio agricultor.

M. G

arcí

a

Sistema de regadío tradicional nos prados.

Camiños, sempre entre carballos.

Cabalos pastando nas veigas da Saínza.

M. G

arcí

aM

. Gar

cía

En definitiva, o labrego tradicionallimiao, como os do resto de Galiza, sabíanaproveitar ao máximo a vocación de cadasolo sacando o mellor rendemento comínimo esforzo.

A CONCENTRACIÓN PARCELARIANA LIMIA

Por desgraza, todos estes valiosos sis-temas agrarios están degradándose oudesaparecendo por completo debido oabandono da actividade agraria e gan-deira, pero principalmente, e como xapasou na case totalidade da chaira limiá,por causa das nefastas obras de concen-tración parcelaria que crearon unhainfraestrutura cuadriculada de grandesparcelas que induciu ao agricultor a unhaprodución baseada no monocultivo, demoi dubidoso futuro e devoradora degrandes cantidades de produtos químicose pesticidas que contaminan a maiorriqueza da Limia, o seu acuífero. En fin,unha desfeita moi grande e moito diñei-ro público gastado a cambio de moipouco, pois non se acadou un dos obxec-

tivos máis importantes das obras que erafrear o éxodo rural.

Pero non toda a Limia está dominadapolos “campos de concentración”, o eco-sistema de Rairiz de Veiga resiste ao ase-dio dos burócratas e “buldocers” deTragsa. E a pesares de que a antigaConsellaría nacionalista do Medio Ruralpuxo en marcha dúas concentraciónsparcelarias, unha delas en plena Reservada Biosfera, que agardemos sexan feitascoa máxima sensibilidade e respectonatural, pois afectan á última testemuñaviva do que era o sistema agrario naLimia.

A ALTERNATIVA ECOLÓXICAA agricultura e a gandería ecolóxica

pode ser unha boa oportunidade e a máiseficaz fórmula para valorizar e recuperaro sistema agrario tradicional de Rairiz deVeiga, demostrando que se pode crearriqueza sen necesidade de destruír unhaherdanza irrepetíbel e marabillosa quedebemos preservar a toda costa.

Iniciativas reais e consolidadas comoa da Cooperativa de agricultura ecolóxi-ca DAIQUÍ pode ser un bo exemplo decara a onde debemos camiñar.

Temos que recuperar as cousas boasda nosa cultura labrega pero non só paraexpoñelas, como é o costume, pendura-das das paredes dun museo etnográficoonde todo está “morto”. Eu gusto máisdun museo vivo interactivo e real onde afusión da sabedoría tradicional, xuntocos coñecementos e tecnoloxías máismodernas, permitan a potenciación dunsistema produtivo rendíbel para os seushabitantes e sustentábel no tempo.

Para acadar esta meta fai falla atraere motivar os poucos mozos e mozas quevan quedando nas aldeas con cursos deformación que lles abran os ollos respec-to das posibilidades e aspectos positivosda agricultura ecolóxica.

Cómpre tamén mudar a imaxe pexo-rativa que ten a sociedade galega sobre otraballo rural, dignificando e valorizandoa profesión de labrego, non só comogarante da autosuficiencia alimentariado País, senón tamén como coidadores dapaisaxe, da saúde do ambiente e das per-soas.

A axuda institucional, tanto econó-mica como formacional, é primordial naincorporación de novos labregos e labre-gas. Tan importante como o apoio á pro-dución é a promoción e dinamizacióndun mercado propio onde galegos e gale-gas consuman conscientemente os ali-mentos producidos polos seus estimadoslabregos. Lembremos que quen ten un bolabrego non precisa dun bo doutor.

cerna 39

Cultivos de brócoli e acelga en agricultura ecolóxica.

M. G

arcí

a

* Manuel García é presidente do MovementoEcoloxista da Limia.+ info: en Cerna nº 36

A FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA

LORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E E GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORAALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DEA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GAL

40 cerna

sempre recollido mentres que a cegoña oleva estarricado.

A súa alimentación é moi variadae pouco escollida. Come todo

canto bravún se coñece:insectos, algún peixe, anfibios,

réptiles, micromamíferos e non desbotacaracois e lesmas. Madialeva o aprecio áscegoñas coa “limpeza” que fan. Pero tanamplo menú lévaa a rebuscar nos verte-doiros, onde luxa o seu inmaculado traxee perde un pouco de dignidade e, ás veces,o que é peor, a vida. Con frecuencia tragaa branca cegoña útiles artificiais abando-nados no campo que lle ocasionarán amorte. Os animais, confundidos, nonpoden comprender que haxa semellanteporcallada antinatural ciscada polomundo. Como exemplo de elementosmortíferos podemos citar as cordellas derafia, tan utilizadas actualmente na agri-cultura, que recollidas polas cegoñas paraa construción dos niños causan moitasbaixas ao ensarillárense con elas as crías.

Ademais deste problema as cegoñasteñen outras ameazas non menos graves:a contaminación por veleno acumuladonas súas presas, os tendidos eléctricos oua redución dos seus hábitats, etc. Todasestas trampas e inconvenientes levaron aunha baixa brutal dos seus efectivos enEuropa nas décadas anteriores aos 90,aínda que se recuperaron con posteriori-dade.

En Galiza, sempre escasas, o natura-lista e cazador José Curt no seulibro“Galicia viva. La fauna gallega y algomás”, publicado en 1978, anunciaba a findas cegoñas no noso país, nun capítulo

titulado “Las últimas cigüeñas”. Afortuna-damente, o agoireiro prognóstico non secumpriu. Desde a perspectiva de hoxe ocapítulo debería terse titulado “Volven ascegoñas” xa que desde aqueles anosveñen aumentando ostensibelmente ennúmero e en niñadas, e son cada vez máisos exemplares que pasan o inverno entrenós.

Por que esta recuperación? Sonempuxadas cara ao Norte polo cambioclimático? Melloraron as condiciónsespecíficas do hábitat?... Son preguntasque deberían ter unha resposta para nosaxudar a pulsar e coñecer mellor o queestá a pasar no noso medio.

O que eu podo dicir é que, se en moi-tos anos só a tiña observado accidental-mente en raras ocasións, o ano pasadogocei dúas veces coa súa presenza nosdías máis fríos do inverno. E neste anoconfirmei a estabilidade da parella quealimentaba un polo repoludo no mesmoniño e vin como a xente da Terra Cha faci-litaba que criaran a carón das vivendas.

O seu porte, a súa figura distinguida,o seu maxestoso voo, o aparecer e desa-parecer perdida en longas e procelosasviaxes a lugares africanos, as lendas que aacompañan,… fan da cegoña un ser fasci-nante. Fago votos para que a elegantemuda siga entre nós, porque dá extraordi-naria vitalidade á paisaxe e alegra amaioría dos corazóns dos que a ven, aíndaque non sexan entusiastas ornitólogos.

Pepe

Sal

vado

res

A CEGOÑA (CONTOS DO TIO-VIVO)

Pepe Salvadores

A cegoña (Ciconia ciconia) é unha dasaves máis coñecidas. Desde antigo foiquerida e respectada, polo que se lle tende forma case natural unha gran conside-ración, e só a unha persoa que non sexa“ben dada” pode pasarlle pola cabezafacerlle dano.

É unha ave singular respecto aocanto. Non está dotada, como as outras,de órganos para elaborar alegres trinosnin chamadas musicais. Comunícase arti-culando sons ao bater as queixadas, pro-ducindo un matraqueo característico.

A cegoña non canta, pero é elegantecomo todos aqueles e aquelas que estándotados de grandes zancas, sexan aves ounon. É unha ave grande e ten proporcio-nalmente esaxerado case todo: as patas,as ás, o pescozo, o peteiro. Ten as coresben contrastadas; predomina o branco,con pinceladas negras nos extremos dasás, que, xunto ao toque vermello do petei-ro e das patas, danlle un cromatismo queimpide que pase desapercibida.

É dificilmente confundíbel con outrasaves do seu mesmo tamaño e porte. Sómentres está voando podemos dubidaruns instantes se no ceo cruza unha garza,pero ao momento caeremos na conta doque divisamos, ben polas cores, ben aofixarse no pescozo, xa que a garza lévao

Pepe

Sal

vado

res

Tres cegoñas en Escuadro (Silleda).

Inusual visita dunha cegoña nunha praia (Boa, Noia).

cerna 41

ZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZE FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNFLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA

A DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EFLOE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EFLORA LIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EE FLORA DE

A curiosidade fixo que, hai anos, ao pédun río, ficara atenta a un arbusto deumbeladas flores brancas. Dubidei, fitei,acheguei a man e esmaguei unha folliñacoas xemas dos dedos. O arrecendo forte,que eu achei cuspidiño ao millo torrado,quedaría para sempre e dende aquela ven-cellado a un nome, “sabugueiro”.

Sambucus nigra L., así é como se coñe-ce na xerga científica ao popular sabu-gueiro, sabugo, biouteiro ou bieiteiro.Sambucus vén do latín “sambuca” e faireferencia a un instrumento musicalsemellante á frauta. Está documentadoque a súa madeira tense empregado paraa fabricación artesanal da “gaita delingüeta”, instrumento primitivo deAsturias, Galiza e Castela.

O termo “sabugo” refírese especial-mente á parte interior do arbusto, que tencarácter esponxoso e que é sinónimo desámago ou samo, nome que se lle dá áparte máis branda da madeira ou ben áparte interna dos cornos e pezuñosdalgúns animais. A razón de que nalgun-has zonas se denomine biouteiro ou biei-teiro, pódese deber a que as súas ponlasestán xenerosamente ramificadas.

É un prodixioso arbusto perenne conserias aspiracións a árbore, xa que podeacadar ata os 7 m. de altura. En Galizaresulta doado atopalo á beira dos ríos ouen zonas preferentemente húmidas. O seutronco é de cor gris e presenta numerosasfisuras na códea. Semella un pelexo vellocon milleiros de sucos.

As follas están divididas e teñen asmarxes serradas. Entre o verde escuro des-tas, aparecen nos meses de maio a xuño asinflorescencias brancas en forma deumbela. O froito son bagas de cor verme-llo ao comezo, que tornarán púrpura bri-

facer cigarros coas follas do sabugueiro cofin de conseguir deixar de fumar.

Os celtas crían que o sabugueiro eramorada de diversas divindades polo quearrincalo ou cortalo podía desencadeartoda clase de desfeitas. É doado de plan-tar, chega con cravar unha rama de dousanos nun chan con suficiente humidadedeixando que amose sobre o terreo uns 25cm. Unha vez que estenda as súas raíces,resultará difícil de erradicar. Débese elixirun lugar axeitado, pois o seu vigor podeacaparar os nutrientes do solo, non dei-xando para outras especies próximas.

É unha boa opción pois, para engala-nar o noso xardín, que ofrecerá un culina-rio valor engadido alén dun recurso medi-cinal, un repelente de moradores indese-xados e mesmo un compañeiro místico.Unha aposta pola floresta autóctona endetrimento do estendido viveirismo alóc-tono ou invasor. Un arbusto para encherde ledicia os nosos ollos e que deberagozar da nosa admiración.

O SABUGUEIROMª Xosé Castro e Gema Pérez

llante moi escura ou negra, formando unsedutor acio para moitos paxaros domonte. Popularmente coñéceselles como“uvas da bruxa”. Con todo, non agochanningún máxico poder pero si importantescantidades de vitamina C e de fósforo.Para nós as bagas tomadas en cru resul-tarán laxantes.

A faceta culinaria do sabugueiro é sor-prendente. Del, obtéñense zumes, xaropesou sopas. Elabóranse viños escumosos,licores e un tipo de cervexa belga. As flo-res pódense empanar con fariña e ovo. Cosfroitos prepárase unha marmelada doceque resulta exquisita combinada con pera.

O cheiro das súas follas van moi benpara espantar moscas, de xeito que sependuraban nas cortes. Atribúesellestamén a propiedade de escorrentar sapos,cobras, ratos ou toupas. E repele ospulgóns e eirugas doutras plantas.

As propiedades medicinais do sabu-gueiro son abundantes. As flores novasempréganse contra afeccións das vías res-piratorias altas. Resulta tamén sudorífico ecalmante e, aplicado en infusión sobre osollos, alivia a conxuntivite. Como curiosi-dade terapéutica hai quen recomenda

VIÑO ESCUMOSO -Receita-

- 10 umbelas de flor de sabugueiro- 1 limón- 350 ml. de auga- 8 culleradas de vinagre de mazá- 4 culleradas de mel- O zume de 1 limón

Lavar lixeiramente as flores de sabugueiro, quedeben ser recollidas en canto florezan. Cortar olimón en rodas finas, botalo co resto dos ingre-dientes nun recipiente grande e remexer. Tapar

o recipiente e deixalo nun lugar cálido. Despoisde 24 horas, o zume de flores de sabugueiroestará listo para beber. Engadir, se é preciso,algo máis de mel e limón.

Pasados 2 ou 3 días, a bebida comeza a facerseescumosa. Nese momento cóase, envásase enbotellas con tapón de rosca e déixase nun lugarescuro. Arredor de 4 semanas despois, o zumeconverterase en viño escumoso.

42 cerna

ENTREVISTA A SUSANA ROMERO, PRESIDENTA DE ABEIRO

Galiza, mellor sen touradas!Isabel Kerdudo

- Este verán inzáronse de prazas detouros as vilas galegas. Cal foi a vosaacción?

- A Asociación pola protección animalABEIRO, xunto con ADEGA, está inte-grada na plataforma Galiza, Mellor senTouradas na que participamos activa-mente. Este verán tomamos parte envarias accións desde Sarria aPontevedra, pasando por Negreira ou ACoruña. Nalgúns casos, como noConcello de Negreira, trátase de “novi-lladas” que teñen lugar en prazasmóbiles de empresas privadas que pro-poñen os seus servizos aos concellos.En moitos casos, as concellarías de fes-tas dan os seu visto e prace sen o pen-saren, aínda que, nalgúns casos e gra-zas á oposición de concelleiros do BNG(Sarria, Pontevedra), non houbo ningúnfinanzamento público. Nese caso, soniniciativas privadas as que xestionan astouradas que se manteñen polo apoioprivado de empresas locais.

- Estase a notar unha mudanza signifi-cativa na cidadanía en relación coastouradas?

- Nos diferentes actos pola prohibicióndas touradas, notamos unha preocupa-ción crecente da cidadanía. Porén,seguimos baixo a ditadura dunhaminoría formada por algúns gandeiros,empresarios e toureiros que se lucrancon esa actividade. Un lobby que chegaa ameazas e incluso a agresións físicascontra membros de asociacións anima-listas ou representantes políticos.

- Como está a lexislación actual?

- A maioría da sociedade vai por un lado,mentres as leis van por outro ou ficanobsoletas. Na actualidade, os tourosestán excluídos da Lei de protecciónanimal, a pesar da demostración clarade que o touro sofre, segundo variosestudos de etólogos (José EnriqueZaldibar, por exemplo). Ninguén con

algo de sentidiño podería pensar ocontrario. Ese animal herbívoro é unhapresa na natureza onde escapa candose sente acurralado. Fronte ao homexógase unha loita desigual, inclusocando se indulta, xa que non conseguerecuperarse das súas feridas e acabamorrendo tras longos sufrimentos.Déronse algúns avanzos en Cataluña,onde se prohibe a entrada aos menoresde 16 anos. No resto, a pesar dosintentos de aumentar a idade mínimade acceso ás prazas, a Lei estatal auto-riza a entrada de menores acompaña-dos de adultos. Esta normativa estárecorrida por asociacións de protecciónanimal.

A presenza de crianzas en representa-cións tan cruentas resúltanos preocu-pante e xera un problema de educa-ción. Que tipo de sociedade podemosagardar con esa actitude tan poucoresponsábel dos adultos que levan osmenores á praza de touros? Aí as insti-tucións deben desempeñar un papelactivo fundamental para fomentarenoutros valores como a solidariedade, axustiza ou a non violencia.

- Que contestas aos que defenden astouradas en nome da tradición?

- Ninguén se pode escudar detrás dastradicións para defender e fomentarprácticas crueis como maltratar ematar animais para o gozo do público.O pretexto da conservación da raza dotouro de lida tamén resulta ser unhahipocrisía. As touradas vívense no nosoPaís como unha verdadeira imposicióndun feito que nos resulta alleo. NaComarca de Ourense intentouse impul-sar varias celebracións taurinas, comoa “Festa do Boi” de Allariz ou as“Chegas de Bois”, aínda que estas últi-mas foron prohibidas tras as denunciasde Amigos da Terra. En Allariz, por quenon celebrar unha festa sen a utiliza-ción dun boi, substituíndoo, xa que opúblico acode en busca de festa ediversión?

- Que medidas propondes?

- Que non se dea nin un céntimo dediñeiro público, algo que apoia o 90%da poboación, segundo un inquérito deGallup. Solicitamos aos concellos quenon cedan espazos públicos para astouradas ou “novilladas” e se posicio-nen claramente en contra de todos osespectáculos onde se maltratan ou uti-lizan animais. Tamén se debería elimi-nar da programación televisiva aretransmisión de touradas, especial-mente nos canais públicos, e apostarpor alternativas educativas.

Poñámonos na pel do touro. Sexamos asúa voz, loitemos por eles!

ANIMAIS EN ADOPCIÓN!

Gatiños e gatiñas entréganse en adopcióncoa cartilla sanitaria, vacinados,desparasitados e esterilizados.

Refuxio de animais de BandoSantiago de Compostela

Teléfonos: 981 575957 / 646492835

E-mail: asociacionabeiro@gmail.com Web: refuxio@refuxio.org

Isab

el K

erdu

do

Susana Romero (á esquerda) na manifestaciónantitourina de Negreira.

ÚLTIMA HORA: ADEGA ACTÚA (Setembro 2009)

Novas en www.adega.info

Adega critica ao goberno da Xunta (11/09/09) por autorizar a ins-talación dunha planta de acuicultura en Cabo Touriñán, en contrado que dispón a lei vixente sobre a conservación dos espazos daRede Natura e creando inseguridade xurídica...

Adega impulsa (09/10/09), no marco do Proxecto Ríos, o III Campode Voluntariado ambiental do río Tea para eliminar a flora exóticae invasora das súas marxes...

Proxecto Ríos (15/09/09) estende a campaña de outono ata o vin-deiro 31 de outubro durante a cal os grupos participantes deberánsaír aos treitos de río e facer as inspeccións e... (26/09/09)Celebrouse tamén o correspondente Curso de Formación deCoordinadores na Estación de Hidrobioloxía do Encoro do Con enVilagarcía de Arousa sobre a identificación de macroinvertebradose masas de auga lénticas...

Adega denuncia (08/09/09) a existencia dun vertedoiro incontrola-do no concello de Xinzo de Limia, nas beiras do río Limia e a carónda depuradora de auga potábel, e consegue que o concello retire osrefugallos...

Adega organiza (27/09/09) por segundo ano consecutivo unha lim-peza simultánea en diferentes ríos do País en colaboración cos con-cellos e outras entidades...

Adega dialoga co Concello de Ferrol,xunto con Verdegaia e a veciñanzade Menáncaro (11/09/09), para evi-tar novas talas na Fraga deMenáncaro (Ferrol), logo de queFenosa procedera a cortar árboresnas inmediacións do río Sardiña, nunespazo en vías de protección e onderecentemente se paralizou un pro-xecto de urbanización...