Historia Langobardorum

^;^T^:i,:/i^

V^r'y^:-^!f^'

f"' ^Nj '. ^.»:-^ -(•jjTc

-W-l

n laU,,

Digitized by the Internet Arciiive

in 2010 witii funding from

University of Toronto

littp://www.arcliive.org/details/pauliliistorialanOOpaul

"^

SCEIPTORES

RERUM GERMANlCARri

IN UStJM SGHOLARUM

EX

MONUMENTIS GERMANIAE HLSTORICIS

RECUSI.

V.^

P A U L I

HISTORIA LANGOBARDORUM.

II. 4. 53

HANNOVERAEIMPENSIS BIBLIOPOLII HAHNIANl

1878.

\

P A L L I

HISTORIA LANGOBARDORUM.

IN USUM SCHOLARUM

EX

MONUMENTIS GERMANIAE HISTORICIS

RECUSA.

HANNOVERAEIMPENSIS BIBLIOPOLII HAHNIANI

1878.

Dl7

HANNOVERAE. TVPIS C CLEMANNORUM.

Historiae Langohardorum^ quae jirae ceteris operibus

mli Caslnensis memoriam jposteris servavit, editionem luci

turus, non jpossum quin valde doleam, Ludovicum Betli-

mnum b. m., qui ante plus quam quadraginta annosm curandam suscepit, eique tam domi quam per itinera

Germania, Hollandia, Belgica, Gallia et Italia factaeram indefessam navavit, quin imo nomen sutim cumluli nomine ita conjunxit, ut vix iimquam divelli posse

deantur, imperfectam hanc telam reliquisse. Quam finire

opus diu exspectatum quam primum publici juris facere(S duxi. Sed id adgressus non potui, quin praecipualitionis subsidia diligenter et ipse perscrutarer eaque qui-

M ille nondum usus erat adhiberem. Quo adductus sum,t novam textus recensionem instituerem, de cujus funda-ento et ratione egi in Annalibus nostris (Neues Archiv I,

. 535 sqq.). Codicum vero descriptionem a Betlimannoonceptam qtiantum potui retinui, ordine paidum mutatoisque additis et mutatis quae necessaria visa sunt. Etiamle Pauli vita et operibus Bethmann dissertatione celebri

lermanice scripta fusius exposuit (Archiv X, p. 247 sqq.),

ed ipsi editioni haec nondum aptavit. Et nuper V. Cl.

?. Dahn, ut novam magni sui operis de regibus antiquo-

ûm Germanorum praepararet partem ad Langobardos per-inentem, eandem telam texendam sumsit et non pauca aliter

Jsse disponenda judicavit. Quae quamvis non omnia pro-bare "possim, non meum duxi quaecumque dubia et incerta

videantur hoc loco fusius discutere, breviter tantum ea quaede scriptore celeberrimo comperta habemus exponere con-tentus.

Quae ex ipsius Paidi scriptis docemur haec fere sunt.

Natus erat patre Warnefrido , matre Theudelinda. AvusArichis, proavus Lopichis vel Lupichis, ahavus Lewpchis,qui sub Albuino Italiam venisse narratur. Filiis ejus abAvaris in captivitatem ductis, unus eorum fuga elapsus in

patriam rediit, qui in provincia Forojuliensi ^ 'domum reae-

1) Fratres ex castro Forojuliensi ah Avaris deducti dicuntiLr ; sed

fortasse helli tempore hic eos moratos esse, Dahn p. 3. monuit. Certe

1

Carton.

2 PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM.

dificavit', sed ^niJiil de rehus quas genifor suus hahuerat ahJiis, qui eas invaserant longa et diuturna possessione, con-quirere potuit' (Hist. Lang. IV, 31). Familiani tamen inter

'praecipuas illas prosapias' sive 'faras', quas ah Alhuino,Gisidfo duce petente, in regione Forojidiensi esse coUocatasPaulus narrat (II, 9j, referendarn esse, verisimile est ^.

'p- 13. *Oirca annum ut videtur 720—725. Paulus natus'^, lit-

teris instructus est a Flaviano'*, quem praeceptorem laudat(VI, 1) ; puerulus etiamGraecam linguam 'in scholis' didicit,

in qua tamen non multum se profecisse ipse testatur^. UhiFlaviani disciplina usus sit, incertum; patruum vero ejus

Felicem, 'qui in arte grammatica floruit', a rege valde dilec-

tum esse, cum proferat Paulus, fortasse ille quoque in regiaversatus est aida*. Ihi etiam Paidtis Ratchis regis tempore(a. 744—749J commoratus est : in qxtodam die fcsto jjrinci-

pem pocxdum,quod Alhuini jussu ex capite Cunimundi

regis Gepidorum caesi factum erat, manu tenentem et con-vivis suis ostendentem ^y^f^îesens vidit (II, 28j. Postea Adel-pergae, Desiderii regis filiae, itxori ducis Arichis, qui et ipse

genere erat Forojuliensis, familiaritate conjunctus est. Ejusstudiis favit^, ah ea, ut ipse calamum arriperet, adductus est.

Exstat carmen a. 763. compositum , omnium quae aPaulo scripta hahemus, quantum indagari potest, antiquis-

simum, quo de sex aetatihus mundi disseruit ; litteris vero,

a qxiihus singidae strophae incipiunt, Adelperga pia salu-

tattir. Quod a h. m. Knust ex cod. Matritensi^ descriptum

hoc loco luci dandum duximus '.

Thnavus fluvlus, ad quem Paulum natum esse Epitaphium. re/ert, castn

illius moenia haud ajjiuit. 1) An striclo sensu nohilem familiam di-

cas, cum Dahnio p. 3 sq. duhitari potest. Paulus de fraire suo et .so-

rore dicens: Nobilitas periit miseris, accessit aegestas, de familiae statu

domestico cogitasse videtur. Hildrici vero verha: Eximio dudum Bar-

dornm stemmate gentis, non ad totam Langohardorum gentem, sed cer-

tum gentis stemma rcferenda esse, censeo. 2) De te^njôre nihil certi

constat ; sed carmine ad Karolum inter a. 781. et 786. scripto (infra

p. 9J ait: iam gravante senio, quod quinquagenarius vix dicere potuisset.

3) V. infra p. 9. De qiio cf. L. Miiller, Bhein. Museum XXIII, p. 202.

4) Scholae eiiam in aula esse poterant. 5) qui elegantiae tuae studiis

semper fautor extiti. Epist, ad Adalp.; 'studiis' in editione Hartelii {p. 14.

n, 1) minus recte omittitur, 6) ^.16,/. 52; cf. Arch. VIII, 187.

Eosdem Belhmann in cod. Florentino, Strozzi 46, memhr. 8, s,XIV,f. 10'.

invenit, sed minus accurate scrijjtos. Qui sequuntur versus de annis a prin-

cipio, a V. Cl. Baist descripti, Pauli esse nequeunt, quippe qui ita computent:

Sunt octodecjm et sexcenti a baptismo DominiAnni usque ad Scotorum mortem regis Domnali. —

Alios cjusdem argumenti versus a Theodefrido compositos exhihet cod.

Sang, Nr. 2, s. VIII; v. Scherrer Cat. p. 2. 7) Apographuvi sibi

transmissum nuper Dahn p. 76. imprimi fecit.

PAULI HISTORIA LANGOBAKDOEUM. 3

Item versus Pauli cliaconi cle annis a principio.

A principio seculorum usque acl diluvium

duocenti c|uadraginta cluo bina milia

evoluta supputantur annorum curricula.

Dehinc usque quo iidelis Abraliam exortus est

novies centeni duo quadraginta pariter

sibi successisse amii scribuntur ex orcline.

Ex hoc tcmpore quouscjue Moysi in heremopraeceptorum instituta tradiclit Altissimus

annos quinque et quingentos praeterisse terminos.

Legis datae a diebus et conscriptae caehtus

usque cpio tempkun dicavit rex sapientissimus

cjuadringenti octoginta orbes evoluti sunt.

Percurrit hinc annalis ordo sua spacia

quingentenis et bissenis annis, Babylonicactonec popuhmi vastabit Israel captivitas.

Exhinc usc{ue quo sahitem Virgo mundi peperit,

qviem prophetae praedixerunt venturum Emmanuel,octodeceni et quingenti peracti sunt circuh.

Rex eternus mundum venit restaurare perditumquinque miha expletis annis a principio

centum atque nonaginta novem hinc'* per calculum.

*Glorioso ab adventu Redemptoris omnium *p. u.

ad hunc usque prima annum in quo est indictio

septingenti sexaginta trescpie simul anni sunt.

Alta pace nunc exultat regio'' AusoniaDesiderio simulque Adelchis regnantibus

florentissimis et piis, cum haec annotata sunt.

Principatum Beneventi ductore fortissimo

Ai"echis regnante, frcto Superni auxiho,

Adelperga cum tranquilla stirpe nata^ regia.

ludex veniet supernus vehit fulgor caelitus;

dies set aut hora quando, non patet mortalibus.

felix erit, cpiem paratum invencrit*' Dominus.

Ante tuum, iuste iudex, dum steterit soliumArechis benignus ductor cum praeclai-a coniuge,

dona eis cum electis laetari perenniter!

Eadem. Adelperga monente Pauhis grandius opus sus-

cepit, historiam Romanorum ah Eutropio scriptam augen-

a) chesl 1. b) A, r. 1. c) stirpcutata regio 1. d) invenerit, steterit pro-

nimtiandiim crit.

1*


dam et continuandam^. Quae ciim alio Monumentorumvolumine edenda sit, de ejus consilio et indole hic loqui

supei^sedemus.

Si epitaphium Ansae reginae, matris Adeljyergae, quaecum viro Desiderio exul in Franciam abducta erat, sed

sepxdturam in patria terra nacta, recte Paulo trihuitur, in

kis annis coUocanda erit^. Alia quoque tunc eum compo-suisse carmina, qualia posterioris aevi scriptores ei attri-

buunt, verisimile est, nec tamen certi quidquam statuere

licet^.

Neque compertum habemus, îtrum tunc temporis sacros

jam receperit ordines, quibus postea eum traditum videmus.Certe libros, quibus ad historiam Romanam comj)onendamopus erat, facilius in monasterio quam in palatio compa-rare poterat*.

Celeberrimum vero illud S. Benedicti monasterium in-

gressus est, iibi etiam Ratchis rex solio regali dejectus re-

fugium invenit. Nec video, quid vetet, ne Paidum jam tuncregeni secutum esse statuamus^. 'Eo2id, inops , tenuis' , ut

'p.ib. ijjsius verbis utar, carmen *in laudem S. Benedicti com-

1) Epistola Adelpergae missa prhnum a Champollion in Amati editione

p. XXIV, post a Papencordt, Gesch. d. Vand. Herrschaft p>- 398 (inde

Dahn ji. 77); Endlicher , Catal. cod. phil. Vind. I, pj. iOQ ; nnper aHartel, SB. d. W. Ahad., LXXI, p. 294, prelo subjecta est. — Anteo. 774. scrijitam ^jM<«i Dahn p. 14 sq. 2) Annus mortis non con-

stat. Dahn p. 68. jam Ansa viva coviposUum putat, de Paido auctore

clubitat. 3) Bethmann p. 237. 290. 292. 293. Ble iwstea in semi-

nario Vendensi codicem s. XI. invenit, qui inter alia Versus in festo

S. Mercurii contimdt, ap. G-iovanni in libro de sancti Actis et transla-

tione a. 1730. edito p. 4G. impressos, quos fortasse Pauli esse opinatus

est; idem de aliis ib. p, 248. editis versibus judicavit. — i?i cod. Sang,Kr, 573, p. 476, V. CI, DUmmlero monente, carmen legitur inscriptum:

Ante fores basilicae , eodem viodo dispositum quo versus in laudemS. Benedicti, quod ita finit:

Pectora vestra sonet: parce et miserere, precamur;Parce, Christe, Ai'ichis, pectora vestra sonet.

Hoc quoque Paido adscribi posset. 4) Etiam Eutropium Adelpergaa Paido nactus est, 5) De tempore quo Paidus Casinum venerit,

nihil constare, Bethmann clare exposuit p. 238; ea refutans quae Epn-taphium et Anonymiis Salernitanus tradunt. Paidum cum Adelperga,

Desiderii regis filia, Beneventum venisse, inde Casinum adiisse, satis pro-

babilis Watteiibachii esset conjectura, si iis fidem haberemus quae dePaidi officio in aida Desiderii refert Chronicon Salernitanum. Quae si

rejiciamus, neque Epitaphium sequamur, non est, cur cum Dahnio opi-

nemur, Paulum seriiis tantum ex saeculari vita in ecclesiasticam vel

monachicam esse transgressum. Ubique animum pirodit clerici, Kihilo-

minus sententia, quam projJosuit Giesebrecht, De litt, stud, p>- 26, stare

potest, Paidum non in monasterio liberalibus studiis esse instructum, sedij)sum potius inter raonacho humanorum disciplinarum semina dispersisse.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. 5

jjosuit (I, 2Q); quod vix dixisset, si diutius patriam Foro-

jtdiensem et saectdares opes reliquisset.

Quae si minus placent, ad Karoli Magni tempora haec

referamus oportet^, qui, Langohardorum regno destructo et

paido post Rodgaudo Forojuliensi dtice devicto'^ (a. 176),

Pauli fratrem Arichim captivum in Franciam duxit ejusque

res fisco attrihuit; id quod totam familiam ipsumque Pau-lum graviter afflixit. Sex evolutis annis hic regis gratiamcarmine imploravit. Quod genuinum vitae ejus testimonium

hic inserendum duximus^.

Item versus Pauli ad regem precando.

Verba tui famuli, rex summe, adtende serenus,

Respice et ad tletum cum pietate meum.

Sum miser, ut mereor, quantum vix uUus in orbe est;

Semper inest luctus tristis et hora mihi.

Septimus annus adest, ex quo nova causa dolores

Multiplices generat et mea corda quatit.

Captivus vestris^ extunc germanus in horis

Est meus^ afflicto pectore, nudus, egens.

Illius in patria coniux miseranda per omnesMendicat plateas ore tremente cibos.

Quattuor hac turpi^ natos sustentat ab arte,

Quos vix pannuciis praevalef^ illa tegi.

Est mihi, quae primis Christo sacrata sub annis

Excubat egregia simplicitate soror.

Haec sub sorte pari hictum sine iine retentans,

Privata est ocuhs iam prope flendo suis.

Quantulacumque fuit, direpta est nostra supellex,

Nec est, heu! miseris qui ferat uhus opem.

Coniunx est fratris rebus exchisa paternis,

lamque sumus servis rusticitate pares;

Nobihtas periit misei'is, accessit*^ aegestas.

Debuimus, fateor, asperiora pati;

Sed miserere, potens rector, miserere, precamur,Et tandcm finem his, pie, pone mahs!

a) extris Vat. b) virpi Par., quod Betlimann prae/erendum duxit. c) quis valet

i. tegit Vat, d) successit Vat.

1) Ita Dahn p. 23, qui huic conjecturae nhnium tribuii. 2) Ita Beth-

mann p. 240. recte statnisse mihi videtur. 3) Ediderunt Leheufp. 414.

ex cod. Paris.; 3Iai, Class. auct. F, 50, ex cod, Vat,; quibus Beihmannin textu recensendo usus est.


Captivuni patriae redcle et civilibus* arvis,

Cum modicis rebus culmina redde simul;

Mens iiostra ut Christo laudes in secla fi-equentet,

Reddere qui solus praemia digna potest.

*p. 16. Ût id quod petehat facillus adipisceretur^, Panhis idtra

Alpes 2^^"ofecttis et diutiiis hic commorari coactus est, idqnod epistola ad Theudemarem ahhatem Casinensem, a ripaMosellae d. 10. Januarii, anno , vt videtur 783^, scripta^

luctdenter exposuit.

Incipit epistola*.

Amabillimo et totis milii precordiis dilecto domno meopatri abbati Theudemari Pauhis pusillus lilius supplex. Quam-"sas prolixa teiTarum spatia corpore tenus a vestro consortio

dividant, imigit me tamen utcumque vestro coetui tenax et

(ûae dividi numquam poterit caritas, tantusque singidis penemomentis me vester meorumque seniorum et fratrum amorexcruciat; quantum nec epistolaris valet relatio nec pagel-

larum exponere brevitas. Cum enim mentib subeunt occu-

pata tantum in divinis operibus otia ac mei statio hospitioh

gratissima, cum vester pius et rehgiosus atfectuS; cum sancta

tantorum Clmsti mihtum divinis cuhibus insudans catei'^'^,

cum singidorum frati'um in diversis virtutibus exempla fid-

gentia, cum didcia supernae pati'iae perfectiouum colloquia:

hereo, stupeo, langueo, nec inter imo pectore tracta suspiria

retinere lacrimas possum. Inter cathohcos et christianis cid-

tibus deditos versor; bene me omnes accipiunt; benigniter

mihi affatim amore nostri patris Benedicti et vestris meritis

exhibetur; sed ad conparationem vesti'i coenobii mihi pala-

tium carcer est, ad conlationem tantae quae apud vos est

quietis hic mihi degere tempestas est; solo ab hac pati'ia

debih corpuscido teneor, tota qua sohini valeo mente vobis-

Gum sum. Videorque mihi nunc suavibus nimium vestris

interesse concentibus, nunc consedere satiandis in caenaculo

a) genitalibus Vat. b) mentis c.

1) Hanc oh causam Paiilum ad Karolum venisse, epistola mox aferendaaperte indicaf, Keque magni faciendum est quod posterioris aevi tradunt

scriptores, Sigebertus de SS. eccl. c. 80, ed. Fahricius p. 102: propter scien-

tiam litterarum a Carolo Magno imperatore adscitus; Hugo Flor., SS. IX,

j:).363: de monasterio montis Cassini venit in Galliam, attractus amore et

opinione prefati principis Karoli precellentissimi imperatoris. Rerum Itali-

carum scrijytores de hac rei^rorsus tacent. 2) Ita Bethmann p. 297. Pau-lum tumjam diutius Casino abesse, epistola iiinuit. Ideo carinen illud a. 782.

in Gallia scrijisisse 2>iitandus est. 3) E.v cod. Paris. Kr. 528, /. 127,

descripsit V. Cl, Wattenbach ; edid. Lebeuf p, 297; inde Dahn x>. 79.

PAULI HISTORIA LANGOBARDOKUM. 7

plus lectione qiiam cibo, nunc singulorum considerare in di-

versis ofticiis studia, nunc gravium iam senio seu langui-

dorum, quomodo quisque valeat, perdiscere causas, nunc adinstar mihi paradisi dnecta sanctorum terere^ limina.

Crede, pater et domine, crede sacra et venerabilis phal-

lanx, solo me '^ affectu misericordiae, solis pictatis precibus*^,

solis animae hic profectibus ad tempus deteneri; et quodhis est amplius, tranquilH'* nostri regis et domini potestate.

Ceterum quam primum valuero et mihi caeh Dominus per

pium principem noctem maeroris meisque captivis iuga mi-

seriae demiserit, si tamen quomodocumque clementissimi prin-

cipis iocundum quivero emereri permissum, mox ad vestra con-

sortia, nuUaahavitacomite detentus occasione,repedabo. Nullae

me, credite, divitiae^ nuUa predia, nulla flaventis ^ metalH copia,

nullus quorumhbet affectus a vestro *" poterunt separare collegio.

Te itaque, pater dulcissime, vosque, o carissimi patres

et fratres, inploro, pro me continue beatissimum communempatrem et preceptorem poscere dignamini Benedictum, ut

suis apud Christum obteneat meritis, ut me quantotius digne-

tur reddere vobis. Spero equidem in Deo nostro, qui num-quam in bonis patitur desideriis quemquam fraudari, quodme secundum anhelantis mei cordis desiderium vobis citius

restituat cum congruo fructu. Supcrfluum vobis aestimo,

ut effundatis preces pro nostris dominis eorumque exercitu,

scribere, cum sciam, vos in hoc ipso semper insistere; pro

domno ilL s abbate, sicut et facitis, Christum deposcite, cuius

hic singulari post principalem munificentiam *nutrior largi-*p. 17.

tate. Tanta mihi^ carissimi, vestra illuc copia existit, ut, si

veUim vos singulariter nuncupare, tota haec vestris nomi-

nibus pagina non possit sufficere. Unde generaliter omnibuset opto et scribo salutem, obsecrans, ut non obUviscamini

niei. Te vero, mi domine et venerabihs abba, seu quicum-

que'' es, nonne preposite, peto, ut mihi scribi faciatis de

vestra fratrumque salute , vel quales vobis fructus presens

annus adtulerit; utque eorum' fratrum mihi dirigatis cumnominibus numerum, qui mundanis exuti vinculis migrarunt

ad Christum. Nam plurimos obiisse audio ; sed nominatimnonnum'^ ilL, qui, si vere ita est, mei cordis partem nonmodicam abstulit secum. Vale, pater sanctissime, et memorcsse dignare fihoU tui.

lam flucbat decima de monse diecula' lani,

Margine dc vitreae cum sum directa IMosellae.

Cum ])ati'e mclhfluo fratres sine finc valete!

a) terroro c. b) mea c. c) ila corrcxi; patribus <?.; visccribus Leh. d) tranfiuilla ?

e) labentis corr. flaventis c. f) vero c. g) pro nomine ponitum. h) quocumquo es

nomiucp Leb.^q.c.n.postinserlacenselBE. i)unumc.? k)./c>r.'asjc nom.ill. l)deicolac.


Karolus vero virinn eruditum, linguarinn plurium gna-rum , scrijytis celehrem , secinn retinere ejusque opera in

litterarum studiis excolendis aliisque negotiis perjiciendisuH cnpiehat. Cui quamvis aliquandiu refragratîs esse vi-

deatur, cessit tamen, ejus servitio se dedit, immo familiaritateet amore regi conjunctus est. Testes sunt carmina interKarolum, Petro Pisano calamum ducente, et Paidum com-mutata, ex quihus duo hoc loco repetere luvatK

Item versus Petri grammatici.Nos clicamus Christo laudem Genitoris unico,

mundi legitur librorum qui creator paginis,

cuius line clemens venit liberare perditos.

Ante secula qui natus paterna substantia,

ut salvaret quos creavit carnem nostram induit,

et innumeris ostendit virtutem miraculis;

Rupit tartara, calcato draconis imperio,

cuius mors terrarum orbem vastabat invidia,

vinctos diu paradysi perduxit ad gaudia.

Qui te, Paule, poetarum vatumque doctissimum,linguis variis ad nostram lampantem provinciammisit, ut inertes aptis fecundes seminibus.

Greca cemeris Homerus, Latina Virgilius,

in Hebrea quoque Philo, Tertulhis in artibus,

Flaccus crederis in meti'is, Tibullus eloquio.

Tu nos gestu docuisti exemplorum crederc,

quod amoris agro nostri plantatus radicitus

tenearis, nec ad prisca cor ducas latibula.

Cum grammatice Latinis fecundare rivuhs

non cesses nocte dieque cupientis viscera

partiumque ratione Grecorum sub studio:

Haec nos facit firmiores docti'ina laudabihs,

vestra de permansione qua fuit dubietas,

quod te restis nostrae cinxit nec dimittit anchorae.

'p. 18. "Credimus post Grecam, multis quam ostendis, regulamte iam doctis traditurum Hebreorum studia,

quibus ille Gamalihel doctor legis claruit.

Magnas tibi nos agamus, venerande, gratias,

qui cupis Greco susceptos erudire ti'amite.

quam non ante sperabamus, uunc surrexit gloria.

Haud te latet, quod iubente Christo nostra fiha,

Michaele comitante, sollers maris spatia

ad tenenda sceptra regni transitura properat.

1) Ex cod. Paris. Xr. 328. Leheuf edidit, Beihmann iierum descripsit.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM.

Hac pro caiisa Grecam cloces clericos grammaticamnostros, ut* in eius pergant manentes obsequio,

et Graiorum vicleantur eruditi regulis.

V e r s u s P a u 1 i.

Sensi, cuius verba cepi exarata paginis.

nam a magiio sunt directa, quae pusillus detulit;

fortes me lacerti pulsant, non inbellis pueri.

Magnus dicor poetarum vatumque doctissimus

omniumque praeminere gentium eloquio

cordis et replere rura fecundis seminibus.

Totum hoc in meam cerno prolatum miseriam;totum hoc in meum caput dictum per hyroniam;eheu ^

! laudibus deridor et cacinnis obprimor.

Dicor similis Homero, Flacco et Vergilio,

similor Tertullo sive*^ Philoni Memphitico^tibi quoque, Veronensis o Tibulle, conferor,

Peream, si quenquam honmi imitari cupio,

avia*^ qui sunt secuti; pergentes per inviumpotius sed istos ego conparabo canibus.

Graiam nescio loquellam, ignoro Hebraicam;tres aut quattuor in scohs quas didici syllabas,

ex his mihi est ferendus maniphis ad aream.

Nulla mihi aut flaventis est mctalH copia

aut argenti sive opum, desunt et marsuppia.vitam Htteris ni emam, nihil est quod tribuam.

Pretiosa quaeque vobis dona ferant divites;

ahi conportent gemmas Indicosque lapides;

meo pura tribuetur vohmtas in munere.

Anchora me sola vestri hic amoris detinet,

nectar omne quod praecelht quodque flagrat optime.non de Htteris captamus vanae laudem gloriae.

Nec me latet, sed exulto, quod pergat trans mariavestra^ rector, et capessat sceptrum pulchra flHa,

ut per natam regni vires tendantur in Asiam.

Si non ampHus in iUa regione clerici

Graecae profcrunt loquilhie, quam a me didicerint,

vestri, mutis simihati deridentur statuis.

*Sed omnino ne Hnguarum dicam esse nescius,

pauca, mihi quae fuerunt tradita puerulo,

dicam; cetcra fugcrunt iam gravante senio:

a) deest c. h) heu c. c) seu c. d) avTa c.

p. 19.

10 PAULI HISTOEIA LANGOBARDORUM.

De pucro qui iii glacie extinctus est.

Trax puer aclstricto glacie clum ludit in Hebro,

Frigore concretas pondere rupit arûas.

Dumque imae partes rapido tralierentur ab amni,

Fraesecuit tenerum lubrica testa caput.

Orba quod inventum mater dum conderet urna,

^Hoc peperi flamrnis, cetera', dixit, 'aquis'.

Haec non multo ijost annum 781. scripta sint op>orfet,

quo Rothrud, Karoli filia , imperatori Constantinopolitano

est desponsata >. Altero carmine Sigefridi regis Danorummentio fit, cujus legati a. 1S2. Karolum adierunf^ : con-

versionem ejus, jocose ut videtur, rex Paido injungere

voluit^, Karoli jussu epitaphia sororum , uxoris Hilde-

gardis,quae a. 783. ohiit, et filiarum duarum comjyosuit*,

Tunc etiam excerpta ex libris Pompeii Festi facta credi-

derim, quae Karolo transmissa^ sine causa alteri cuidam

1) Ann. Lauresh., SS. 7, p 32, 2) Ann Laur. maj. , ib. p. 162.

3) V. carmina II et III, Z. f. D. Alt. l. l. p. 452. Ibique alia sunt

collecta. 4) G. Mett., SS. II, p. 265. 5) Epistolam ex cod. Mona-censi Nr, 14734, s. X, descriptam cuvi lectoribus communicamus, ut ij)si

judicare queant, num Pauli ingenio respondeat:

Divinae * largitatis munere, sapientia potentiaque praefulgido Ca-

ralo** regum sublimissimo Paulus ultimus servulus. Cupiens aliquid

vestris bibliothecis addere, quia ex propriis perparum valeo, neces-

sario ex alieno miituavi. Sextus ^ denique Pompeius Romanis studiis

affatim eruditus, tam sermonum abditorum, quam etiam quarundum cau-

sarum origines aperiens, opus suum ad viginti usque ^ prolixa voluraina

extendit; ex qua ego prolixitate superflua quaeque et minus necessaria

praetergrediens , et quaedam abstrusa penitus stilo proprio enucleans,

nonuuUa ita ut erant posita relinquens, hoc vestrae celsitudini legendum

conpendium e obtuli ; in cuius serie, si tamen lectum ire non dedigna-

bimini, quaedam secundum artem,quaedam iuxta ethimologiam posita

non inconvenienter invenietis, et praecipue civitatis vestrae Romuleae,

portarum, viarum, montium, locorum tribuumque vocabula diserta rep-

perietis, ritus praeterea gentilium et consuetudines varias, dictiones

quoque poematis' et historiographis familiares, quas in suis opusculis

frequentius posuere. Quod exiguitatis meae munusculum si sagax et

subtilissimum g vestrum ingenium non usquequaque •' reppulerit, tenui-

tatem meam vita comite ad potiora excitabit.

Adduntur versus:

Multa legit paucis qui librum praedicat istum

;

Hoc servus fecit, Karolo rege, tuus.

Sic una ex multis nunc fiat ecclesia templis

;

Det David vires scilicet ipse Deus.

Urbs Romulea etiam Hist. Lang. II, 23. et G. Mett. p. 265. diciiur

;

extremus b. Benedicti servulus scribit Paulus in homilia, Migne XCV,p, 1577. — De opjtimo cod. Paris. Kr. 7662. r. ib. j). 1704.

a) deest ed, b) domino regi C. ed. c) Festus ed. d) deest ed. e) com-

pendio ed. f) poetis ed. g) subtilismum c. h) quave c.


Paulo ^ recentiores *trihuerevoluerunt'^: noster certe inHistoricCf. 20,

Langohardorum iis iisus est. Sed etiam majus opus 'Paido

diaconOffamiliari cUentido nostro' rex injunxit, 'quo tractattis\

lU ait epistola ipsius nomine scripta^, 'atque sermones diver-

sorum catholicorum patrum perZeêns et optima cquaeque

decerpens, in duohus voluminihus per totius anni circulumcongruentes cuique festivitati distincte et ahsque vitiis oh-

tidit lectiones'.

Quod cum liac praefatione regi transmisit^

:

Summo apici rerum regi domiuoque potenti

Dat famulus supplex verba legenda suus.

Ampla mihi vestro est liumili devotio servo

Praeceptis parere tuis, celeberrime regum,Quem dedit omnicreans Rector miseratus ab altis

Christicolum popuHs defensoremque patremque.

Sit licet eflfectus modicis pro viribus impar'',

Ingens ardenti tamen est sub corde voluntas.

En iutus'' patris Benedicti mira patrantis<=

Auxilio meritisque piis, vesti'ique fideHs

Abbatis dominique mei, etsi iussa nequivi

Explere ut dignum^ est, tamen^ o pietatis amator,

Excipe gratanter, decus et mirabile mundi,

a) ita Lugd.; invir. Mod. b) iustus Mod. c) patrautibus Mod. d) dictumMod.

1) Talishoc teinpore plane ignotus est. Paulus diaconus Neapolitanaeecclesiae,

qui Acta S. Mariae Aegyptiacae de Graeco in Latinum transtulit aliaque

scri^Jsit, Karoli Calvi tempore vixit, De quo cf. Fahricius, Bihl. med,V, p. 199 fed. Flor. 1858^; Bethmann p. 323. Posterius etiam vixisse

videtur alter Paulus diaconus Casinensis,

qui codicem scripsit episto-

larum, PauU (ap. Mai, Spicil. V, p. XXII , minus recte commentarius

dicitur in Pauli epistolas), v. Tosti, Hist. Casin. I, p)- 104. 2) Oh-

jicitur quod in codd. nonmdlis Paulus pontifex vel sacerdos dici-

tur; cf. Bethviann p. 321. Sed in vetusto iUo Monacensi nihil ejusmodi

legitur. Et in antiquo catalogo hihliothecae Laureshamensis, Mai Spicil.

V, 193, glossae Pauli diaconi afferuntur, quo titulo apite excerpta illa

indicari p)oterant. Neque quod negligentius excerpta facta, multa defor-

mata sunt vel j)arum intellecta , a Pauli ingenio ahhorret. Extremaepistolae verha, haec in primordiis initae cum Karolo familiaritatis po-7ienda esse, ostendunt. 3) LL. I, p. 44. Ex cod. Carlsruh. (olim

Augiensi) s. IX, quo jam 3IahiUon usus erat, Ann. Bened. II, p. 328,

denuo ed, Ranke, TheoL Studien und Kritiken 1855, p. 387. 3) Edi-tionem paravit Bethmann ex cod. Batavo - Lugdunensi , Voss. Lat, 4,

s. X, et Modoetiensi (Lectionario caractere quadrato s. VIII), qno usus

est Frisi, 2Iem. di Monza III, 152. Exstat etiam in cod. Carlsruhaiio,

olim Augiensi, ex quo partem ed. MahiUon l. l. p. 329.

12 PAULI HISTOKIA LANGOBARDORUM.

Qualemcumque tui famuli, rex magne, laborem;Quodque sacro nuper mandasti famine condi,

Nunc opus acceptans, rutilo comitare favore.

In quo si quid erit labis " vitiique nocentis,

Illuct vestra sagax nimium sapientia purget,*

Utque legi per sacra queat domicilia Christi,

NuUius titubante fide si sensibus altis

Enixe, ut cupio, vesti'is utcumque placebit,

Firmum ordo capiat vestra sanctione vigorem.

Quae hic de ope sancti Benedicti et ahhatis 'dominisui' dicta sunt suadere videntur, ut grandem hanc homi-liarum collectionem a Paido Casinum reverso demum ahso-

lutam esse statuamus '.

In Francia vero, Angilramno episcopo Metensi petente'^,

prope quem in quodam urhis monasterio diutius vixisse vi-

'x,.2i.detur^, Gesta scripsit episcoporum Metensium, opus âd ima-ginem Gestorum pontijicum Romanorum conceptum, cujussimile cis Alpes nondum exstahat, quod postea vero quamplurimi sunt imitati. Quo etiam ut Karoli majores, Arnolfumepiscopum ejusque j^îôpaginem ijysumque Karolum celehra-

ret, nactus est occasionem^. Praeterea tunc fortasse, Adal-hardo ahhate Corhejensi flagitante, Gregorii 1. papae epn-

stolas descrihendas emendandasque suscepit, sed aegritudineimpeditiis nonnisi minori earum jJfirti hanc curam impenderepotiiit^. Epistolam huic lihro piraemissam ex codice arche-

typo, func in hihliotheca S. Germani Parisiensi asservato,

cujus fata nescimus, descriptam Mahillon edidit partemqueaeri incidere fecit^. Quam, cum auctoris vitae et studiis

lucem afferat, hic qiioque inserendam duximus.

a) labiis Lugd. 3Tod.

1) Ita recte Dalin p. 48 sq. contra Bethmannxim (p. 265 n. 301; cf. famen

p. 249. 272J. 2) Hist Lang. VI, 16. 3) Eplstola snpra editapirocul duhio hic

scripta est. Keque tamen locus a Fertzio, SS. II, p. 260, allattis (ib.

j}. 263^ docet, Paiilum dum scriberet ibi praesentem fuisse. 4) Cf. quaeBonneU, Anflinye p. 45, contra Bethmcmniira p. 266, qui etiam aJtiora Paidotribuere voluerat consiUa, monuit. Inter gloriosa Karoli facta etiam

Langobardorum subjectionem recenset et ^clementem regis moderationem\qiia 'victoriam temperavit', praedicat. 5) Totus epistolae tenor, et

singula verba, ut 'Paulus supplex', rquae de se 'paupere' scribit, quodMosellae mentionem facit, omnem dubitationem toUunt, quin Paulus hic

revera noster sit Casinensis. JlabiUon, Ann. II, p. 284, ipsum jam senemin suo monasterio hoc opus suscepisse, opinatus est. Certe nimis audacter

Bethmann p. 298. epistolam ad JloseUam scriptarn contendit. Rheni et

MoseUae mentionem etiam postea facere poterat; sed 'pauper et cui de-

sunt iibrarii' fortasse magis itineri GaUico quam monasterio Casinensi

conreniunt. Adalhardus ipse aUcpiavidiu ante a. 780. hic monachus ver-

satus est, Vita c. 12, SS. II, p. 525 ; cf. MabiU. Ann. II, p. 252. 6) Acta I,


Carissimo fratri et domino Adalardo, viro Dei, Paulussupplex. Cupieram, dilecte mi, aestate praeterita videre

faciem tuam, quando illis in partibus fiii; sed praepeditus

lassitudine sonipedum ad te venire non potui. Interioribus

tamen oculis, quibus solis valeo, tuae fraternitatis dulcedinemfrequenter aspicio. Volueram equidem tuis imperiis iam ante

parere; sed, utj)ote pauper et cui desunt librarii, prius hocfacere nequivi, maxime cum me tam prolixa valitudo contri-

verit, ut a mense Septembrio paene usque ad diem nativitatis

Domini lectulo detentus sim, neque licuerit clericulo illi, qui

haec eadem utcumque scripsit, manum ad atramentariummittere. Suscipe tamen, quamvis sero, epistolas quas desi-

derasti; et quia mihi eas ante relegere prae occupationetotas non licuit, 34 ex eis scito relectas et prout potui emen-datas esse, praeter pauca loca, in quibus minus inveni, et

tamen meo ea sensu supplere uokii, ne viderer tanti doctoris

verba inmutare. Quibus in locis et forinsecus ad oramzetam, quod est vitii signum, apposui. Tua itaque fraterai-

tas, si se facultas dederit, reliquas epistolas ad emendatioremrelegere studeat codicem, sed et loca, in quibus minus habe-tur, nihilominus supplere. Hoc tanien sanctitati tuae suadeo,ne passim propter aliqua, quae in eis minvis idoneos latere

magis quam scire convenit, publicentur. Vale, frater ama-bilis, semper in bonis gHscens; et cum mentem ad supernatetenderis, memento mei.

Ante suos refiuus Rhenus repedabit ad ortus,

Ante petet fontem clara Mosella suum,Quam tuus e nostro, carum ac memorabile semperDulce Adalard nomen, pectore cedat amor.

Tu quoque, si felix vigeas de munere Christi,

Esto memor Pauli tempus in omne tui.

Pmihis ])er 2^Zzt?'es annos in Francia degens diversas

ejus regiones visitavit, mox regem, ut opinari fas est, co-

mitatiis , mox fortasse celehriora sui ordinis monasteriaôrationis causa' adiens. Theodonis villam^ venit, Pictavi

db Apro S. Hilarii ahhate "rogatus celeherrimo poetae For-'v.

tunato epitaphium composnif^; etiam in horeales Galliaepartes ^^'^'ofectus esse videtur^, vix famen Rhenum trans-

gressus.

Post aliquot annos vero in patriam rediit; id quod regepermittente factum sit, oportet, cum Paidum intima familia-

2). 397; Ann. II, p. 284; De re dipl. p. 360. Codicem a. 1791. furtoesse ahlatum, V. Cl. DeUsle retulit; v. N. Arch. I, p. 607. 1) Hist.

Lanc/. I, 5. 2) Hisf. Lang. II, 13. 3) V. supra epistolam adAdalhardum.

14 PAULI HISTOKIA LANGOBARDORUM.

rifate etiam post Karolo junctum videamus '. Sed Arichi diici

quoque amicitiam servavit, eique a. 787. mortuo epitaphiumconfecit, venerationis et amoris insigne monumentum'^.Romae^, his fortasse annis*, vitam scripsit Gregorii I.

papae. In monasterio vero Casinensi sermones, qualesplures exstant^, aliaque comptosuit. Cum Karolus regu-

lam sancti Benedicti peteret, a Paido epistola 'dictata

est', quacum Theudemarus abbas et conventus illam trans-

miserunt^. Praeterea discipidos etiam aliunde venientes

in litteris erudivif. Per idtimos vero vitae annos lihro

operam navavit, qui inter rerum medii aevi scriptores in-

signem loctim ipsi vindicat. Cum quondam de historia

Romnna continuanda cogitasset, nunc gentis suae gesta

1) Ejus rei lucidenta suiit testimonia caiinina a Karolo Casinum missa,

de quihus V. Bethmann p. 248 sqq. 2) Quod servavit Chron. Salern,

I, 20, 2^- 482. Siinilibus verbis laudatur in carmine inedito Cod.

Harlei. Nr, 3685, a. V. Cl. Diimmlero mecum communicato, quod nonsine causa Paulo tribueris:

Catholicus princeps Aricliis, tam corpore pulcher

Pectore quamque magis virtute insignis, et armis

Omnia couponens, quem sic sapientia compsit,

Redderet ut variis satis artibus esse potentem,

Quo merito Latie dicatur gloria gentis

Bardorum et culmeu, pietatis cultor et index,

lusticieque tenax, summus servator honesti;

Iste pater patrie, lux omne suorum,

Mente satis vigili pensare et acumine raagno

Tempore supremo ventura pericula seclo etc.

Sunt fortasse ' Versus ad Arechis',quos Petrus Casinensis recenset ; v.

p. 17 n. 3) Romae scriptam ostendunt verba c. 1 : in hac ui'be Ro-mana; cf, c. 4: intra urbis huius muros ; c. 23. 29: in hac civitate

Romana. Paulum auctorem esse , non solum codicum probatur auctori-

taie, sed etiam cap. 10. comparatione cum Hist. Lang. IIT, 23. et Gre-

gorio Turonensi, ex (\uo haec sumta sunt. 4) Hist. Lang. III, 24;

ante aliquod(t) annos. Cur Bethmann p. 304. vitavi hanc scriptam

putet , anteqriam Paulus monasterium ingressus sit , non video. Verbac. 6 : nos tamen credere decet nihil eum monasticae perfectionis perdi-

disse occasione curae pastoralis, monacho convenire patet. 5) Beth-

mann p, 302, Homilias a 2Iartenio et Jlaio editas coUegit Migne XCV,p. 1566. Tertia integra edita exstat ap. Tosti j^. 106— 112; if. Bihl.

Cas. I,p. 242. II, p, 52. De Paido auctore sine causa dubitat Dahn p>, 69,

6) Epistula ad regem Karolum de monasterio sancti Benedicti directa et

a Paulo dictata. Ed, Jaffe, Bihl, IV. p. 358. Codices etiam Piomae in

bihl. Barber. XI, 64 et fuderti vidit Bethmann; Arch. XII, p. 379. 530.

In anno 791. eam coUocatDahn, 7) Johannis G. episc. Xeap. : Alios deinde

clericos in monasterium sancti Benedicti Paulo levitae destinavit fepi-

scopus Stephanus). Unus vero de istis lohannes nomine, qui post dia-

conus ordinatus est, apprime eruditus eftulsit. His cur fidem deneget

Dahn p. 73, non video.

PAULI HISTORIA LANGOBAEDORUM. 15

enarranda snscepit. Nec ta^nen, quo tempore Historia

Langobardorum incepta sit, vel quo anno mors ipsnni ah

opere imperfecto avocaverit, constat. Sed ante Karoli coro-

nationem Romanam eiim ccdamum deposuisse, conjicere licet.

Diem ohitus 13. Aprilis Necrologium Casinense annotavitK

JEjus memoriam vero celebrat carmen in ij)so monasterio

sive ah Hildrico ejus discipido sive suh liujus nomine fac-tum et tumido inscriptum, quod quamvis errore non careat,

grave tamen *vitae et meritorum ejus testimonium est /m-'p-23.

hendum"^ ;quo nec lioc loco carere p>ossumus^.

E p y t a p h y u m P a u 1 i cl i a c o n i.

Perspicua clarum nimium cum faraa per aevumAstra simul iunctum pang-ant te caetiLus almis

:

Veridicos, Igvita, tuos quis, summe, triumphosLucifluis, Paule, poterit depromere dictis?

IJt tua sed lector properans huc noscat et hospesSacrata tumulo requiescere membra sub isto,

Laudis, amande, tuae summatim carmine dignoAhniflcos actus dignum est reserare canendo.Eximio dudum Bardorum stemmate g-entis,

Viribus atque arniis quae tunc opibusque per orbemInsignis fuerat, sumpsisti generis ortum.Tam digna^, postquam, nitidos ubi sepe TimabusAmnis habet cursus, genitus tu prole fuisti,

Divino instinctu regalis protinus aula

Ob decus et kimen patriae te sumpsit alendum.Cum tua post ibidem*^ popuhs et regibus altis

a) digna est r,. b) ila forr.; tibidem c. ; Tibridem edit.

1) Eidus Aprilis obiit venerandus memoriae domnus Paulus diaconuset monachus; c/. Bethmann ^;. 249. 2) Leyitur in cod. Casin.

Nr. 353, /. 286, vix tamen s. X. medio , ut Bethmann ^jitâytV,

p. 250 n., sed, ut ernditi Casinenses et V. Cl. Sickel me iêtente

agnoverunt , s. XI. exeunte folio vacuo relicto inscriptum. Apertivero scrihendi errores , veiustius exem^ylar hic exceptum esse

,j^robant.

Quae Chronici Salernitani auctor c. 37, jj. 489: super eius tumuluinpartim quae in hoc mundo gessit, partim de eius prudenciis, quovetemporibus perdurasset, sacris litteris exaratum invenimus, eadem /uisse

videntur, temporum notis aucta, quae, vix versibus expressae, in codice

non sunt repetiiae. Dahn epitaphio omnem denegandam putat fidem,quia de tempore quo Paulus monasterium Casinense ingressus est minusrecte refcrat. Sed Hildricus fortasse puer, cum Paulus post piures an-

nos, âula regia et gloria saeculi relicta, in monasterium rediret et denuo'colla s. Benedicto subderet\ jj}-<H(iV«rt.s' vifae monasticae aut nescire aut

consulto praeterire poterat. Cf. praeterea riuae monui Gott. Gel. Ani!.

181Q, p>. 1515 sq. 3) Priores editiones afert Bethmann p. 250. Quihusadde 3figne p. 429; Dahn p. 103.


Tunc placida cunctis vita stucliumque maneret:Omnia sophiae caepisti culmina sacrae,

Rege monente pio Ratchis, penetrare decenter.

Plurima captasses dign? cum dogmata cuius,

Resplendens cunctos superis ut Foebus ah astris:

Arctoas rutih:) decorasti himine gentes.

Etsi* iam nimium fluidi cum gloria saecli

Condignis ditaret ovans te sedule gazis:

Lucis ob aeternae vitam sine fine beatamAudacter sprevisti huius devotus honores,

Regis et inmensi fretus pietato polorum,Vernanti huc domino properasti pectore Christo

Subdita colla dare Benedicti'' ad septa beati;

Exemplis mox comta tuis«= ubi contio sacra

Tum iubar ut fulgcns caepit radiare coruscis.

In te nam pietas iugiter, dilectio dulcis,

IVectareus et jâcis amor, patientia victrix,

'p. 24. *SimpHcitas sollers nimium, concordia summa,Omne simulque bonum semper, venerand?, manebat.j\mic ideo caeli te gemmea regna retentant;

Sideream retines pai-iter per saecla coronam.

Hoc tibi, posco sacer, gratum sit carmen honoris,

Hildric en cecini quod Licrimando tuus.

Quem requiem captare tuis fac, queso, perennemSacratis precibus, semper amande pater!

Saeculo X. verofamapopularis etscriptorisfahidas vendere

ciipidi levitasdePaido, viro in Italiainferiori celeherrimo, tra-

diderunt^,quae a vero plane ahhorrere

,primo nunc ])atet

aspectu, quae tamen alii ejus regionis auctores, Leo Ostiensis ^,

a) Ec sin c. h) fortctise hgendtim: ad Benedicti. c) ita ed. ; evanuit vox in cod.

1) Chron. Salern. c. 0, *S',S'. ///, p. 476; .36. 37, p. 488. 2) /, 15,

SS. F//, ^;. 591. Addit, Fatihim Desiderii fuisse ^wtariiDu, et de scrip-

tis ejus haec monet : In historia etiam Romana, quam Eutropius breviter

composuerat, eiusdem Adelpergae rogatu plurima liinc inde ex liistoriis

ecclesiasticis addidit. Ad ultimum vero duos libellos a tempore luliani

apostate , in quem ipsam liy.storiam Eutropius terminaverat, usque adtempora primi lustiniaui imperatoris eidem annexuit. Necnon et uni-

versas fere annalis computi lectiunculas rithmice composuit.... Histo-

riam quoque gentis suae, id est Langobardorum, et nonnuUa alia scripta

eleganti stilo composuit. Inter quae versus quoque reciprocos elegiaco

metro digestos et liymnum de singulis beati Benedicti miraculis satis

diserto sermone conscripsit. Praeterea de carmine a Karolo ipsi misso

refert. Petriis Casinensis haec ita aiixit, De vir. ill. Cas. c. 8 (ed. Fa-bricius p. 107j; Paulus Aquileiensis patriarcliii diaconus regisque Desi-


lohannes Vidturnensis \ Romualdus Salernitanus'^ , latius

propagariint: Paulum consiliarium dilectissimum et Jidelis-

simum regis Desiderii fitisse, quo devicto bis terve in Ka-roli necem eum conspirasse, ideo aliis poenis relaxatum in

exilium missum esse , sed fuga elapsum tunc demum Bene-ventum ad ducem Arichim venisse, hoc mortuo in S. Bene-dicti coenohio sanctae religionis habitu indutum esse et ita

usque ad vitae Jinem et litferarum studio et humilitate

necnon et taciturnitate excelluisse. Neque rectius PaidusAquilegiensis ecclesiae diaconus dicitur^, sed in monasterioCasinensi hunc primiim ordinis ecclesiastici gradum * asse-

cutus esse putandus est. Quae vero de commentario in

regulam S. Benedicti scripto^ et palatio, quod in urbe suaArichis dux construxerat, a Paulo versibus ornato Salerni-tanus tradit, comperta habere potuit.

derii notarius sub Theodemario abbate ad Casinum perveniens mona-sticumque scema suscipiens, sanctitate, gravitate suo tempore singularis,

philosopLia quoque a pueritia eruditus. Composuit in laudeni beatissimi

Benedicti versus elegiaco metro digestos ; liymnos quoque sancti lohan-nis baptistae sanctique Benedicti, versus ad Carolum imperatorem, adAricbis Beneventanum principem, sanctique Fortunati episcopi vitam ele-

ganter descripsit; homilias quoque quiuquaginta, sancti pontificis Gregoriivitam, in regula sancti Benedicti expositionem, ac de ingressu Lango-bardorum in Italiam, origine regnoque eorum historiam valde luculen-

tam edidit. In historia autem Eutropii quam plurima adiunxit. Uni-versas etiam lectiunculas a priiicipio mundi usque ad suam aetatemuna cum annali computo rithmice composuit Fuit autem temporibusCaroli imperatoris. Sepultus est in eodem cenobio iuxta ecclesiamsancti Benedicti ante capitulum. Cf. quae de his monuit Bstkmannp. 251 n. 1) Muratori /, 2, p. 326. 2) Muratori VII, p. 144.150. In nova SS. Vol. XIX. editione omissa. 3) c. 37, j^- 489.Quod Leo omisit. 4) Paulus a se ipso in homilia de s. Binedicto(Bethmann j). 302J et a coaevis saepissime 'diaconus^ vocatur ; 'levita\

quod idem significat , in epitaphio et in Johannis G. epp. Neap.Cf. Bethmann, p. 254 n. 'diaconus et philosophus'' audit in cod. Casin.(Migncp. 1574J. 5) c. 37, p. 488: Set dum valde fuisset nempe oratus apatre ipsius monasterii simulque quippe et a fratribus, ut praedictam regu-lam, quicquid obscurius invenire ibidem, in patulo proderet, ipse vero obe-dienter omnimodis se talia nimirum adimplere respondit, atque quicquidobscurius ibidem repperire potuit, mirabili relatione in patulo protulit,

codijemque illum 'super regulam' appellari praecepit. Scripsit autemet alia nonnulla opuscula sermone luculento. Cf. hac de re Bethmannj). 299. Codex Bohiensis s. X. aperle dicit: Incipit expositio Paulidiaconi super regulam sancti Benedicti abbatis. Cui fidem hahendamesse puto. — IJAd. p. 489: ipsum palatium, quod princeps... Arichisstruxit in memorata Salernitana urbe, undique ipsum versibus illu.-itravit.

Set quia fuerunt sequestrati et propter longo tempore sunt vetustati,

numerare legereque illos nequivimus. Nam si in una quippe paginafuissent nexi , comparare illos profecto potuissemus Maroui volumiuanimirum Catonique sive profecto de aliis sophistis. Nmn 'Versus in

2


25. *Apud eum de Historla Langobardorum ne verhum qui-

dem. oed saeculo jjrius Erchempertus scripsit: Langobar-dorum seriem, egressum situmque regni, hoc est originemeorum, vel quomodo de Scandinavia insula egressi ad Pan-noniam, iterum a Pannonia Italiam transmigraverint regnum-que susceperint, Paulus, vir valde peritus, compendiosa licet

brevitate set prudenti composuit ratione, extendens nichi-

lominus a Gammara et duobus liberis eius liystoriam Ratchispene usque regnum. Et mox non solum in patria terra

sed j)er totum Franciae regnum propagatus, lectus et ex-

scriptus est liher,

quo Patdus res a p)opularihus gestas

memoriae tradere studuerat.

Opus piôcid duhio ah ipso auctore in sex lihros est

digestum; lihri in capitida divisi; cuique lihro capifumindex praemissus. Liutprandi regis ohitus sexto lihro Jinemfacit; in cujus idtimo capitulo cum Paulus dicat: miracidumquod posteriori tempore gestum est, in loco proprio ponemus,de historia ulterius deducenda, id est lihro certe septimo

adjiciendo, quin ipse cogitaverit, duhitari nequit^. Ideo,

ut videtur, liher praefatione caret, ita ut de ejus consilio

et fontihus nonnisi ex ipso judicari possit.

Ut res a sua aetate remotas narraret, Paidus quotquot

potuit suhsidia satis diligenter adhihuit^. Brevem itlam

Langohardorum historiam Originis nomine inscriptam inte-

gram fere recepit; etiam quae fahulosa ijysi videhanturcum lectorihus communicare , ohservationihus suis additis,

fas duxit (1, d>). Cxim his alieram conjunxit narrationem,quae prorsiis diversa de sedihus et migratione gentis illius

tradidit, haec inter se pugnare vix animadvertens vel parumcurans. Postea piraesertim Secundi episcopi Tridentini^

trihunalV a Hauptio et DUmnilero (Z.f. D. Alt. XII, p. 460j editi kuc

pertineant, incertum est ; ne Pauli nomen quidem indicant. Sine causa

vero Leo Ostiensis idem de palatio Beneventano dixit; v. Bethmannjj. 251 n. 1. 1) Quod Erchempertus loco supra allato dicit, certe

ad initium regni Batchis referendum est. Quae vero de causa addit,

qua Paulus adduci potuerit, xit calamum hoc loco deponerel, iii meraconjectura consistunt. 2) De fontibus historiae Langobardorum dili-

genter tractavit B. Jacobi Halensis. 3) Bx codice Weingartensi hoc

ejus fragmentam ad a. 580. jjer/inejis edidit Bonelli, Kotizie storiche

della chiesa di Trento III (Trento 1762^, p. 483; inde Troya, Codice

dipl. Kr. 8 ; Bethmann, Arch. X, p. 350 ; Baudi di Vesme, Edict. p.

LXXVJ: A principio usque ad passionem Domini sunt anni 5229, passo

Christo usque in presentem annum sunt 554 , et a presente pascha

iuxta prophete eloquium, secundum quod humane fragilitati datur

capere intellectum, restant de presenti seculo anni 217. Et in hoc

supra memorato auno fuit bissextus, residentibus in Italia Longobardis

ann. 12, eo quod secunda indictione in ea ingressi sunt mense Maio.


libro adjutus est, qui saeculo VI. exeunte, VII. ineunte

vixit (ohiit a. 612j et Paulo teste 'succinctam de Langohar-

dorum gestis composuit historiam' (IV, 42; cf. III, 28. IV, 21),

qua fortasse etiam antiquiora illa tempora tetigitK Certe

Paidus quaecumque de rehus s. VI. et VII. gestis accuratius

refert ex hac sumsisse "putandus esf^, qua destitutus hrevem' p.2q.

et jeju7iam tantum temporum subsequentium notitiam dedit

(IV, 23 sqq.). His vero ea inseruit quae de imperatorihus

Constantinopolitanis, de regibus Francorum, de scriptoribus

ecclesiasticis , de monasterio S. Benedicti comperta hahuit,

ita ut generalem fere s. VI.— VIII. historiam conderet, quae

historiae Romanae in medio saeculo VI. desinentis quasi

continuatio possit haberi. Ad manus ei fuerunt Plinii

historia naturalis, Servii commentarius in Vergilium, quemDonati nomine laudat (II, 23), Catalogus provinciarum Ita-

liae infra edendus (II, 20), Isidori chronicon et Etymologiae,

Gregorii I. Blagni dialogi et epistolae , Gesta pontificum

Romanorum ad Gregoriuni II. usque deducta, Marci carmenin laudem S. Benedicti (I, 26j, Eugippii vita Severini, Aut-

perti vita Paldonis et Tasonis (VI, AO), Jordanis liber de

rebus Geticis (II, il)^, Gregorii Turonensis Historia eccle-

siastica Francorum, in qua midta etiam de Francorumhellis ciim Langobardis gestis invenit*, Bedae liber de sex

aetatihus mundi et Historia ecclesiastica Anglorum, Di-

gestorum codex (I, 25j, Edictus Rotharis cum additionihus

Grimoaldi (I, 21. V, 33^, epitaphiîm Droctonis quod Ra-vennae exstabat (III, 19). Praeterea fastos vel annales s. V.

(I, 25. //, 14^, fortasse etiam catalogum ducum Beneventa-

norum^ et Spoletanorum habuisse putandus est. Hura vero

eaque magni facienda etiani ex popuU ore coUegit, sive car-

Acta sunt siipia sciipta omnia iu civitate Tridentina in loco Anagnis,

presedente Agnello episcopo anno 3. expleto. Ego Secundus sennis

Christi scripsi hec conversionis sacre relegionis mee anno 15, imperii

Tiberii anno primo, mense lunio, indict. 13. 1) Secundi codicem

adhuc s. XII. Brixlae fuisse, incerta est. notiiia', Emmcrtj ap. MoneAnzeiger 1839, p. 282. 2) Cf. Baudi di Vesme, Edicta Introd. p.LXXlV, qui tamen nimia fiducia de singidis locis judicat. Quae Cont.

Prosperi Havniensis de Langobardis narrat notatu valde digna ex Se-

cundo sumta esse, Bethmann (Arch. X, p. 381^, Hille (p. lOj, alii sta-

tuerunt. Sed recte Jacohi hoc negavit. 3) Unum hunc locwn nonmagni facerem, nisi in historia Bomana saepius eo usus esset. Libri

de regnorum successione certa vestigia haud inveni. 4) Fredegarii

epitomen et chronicon inter Pauli fontes non retulerim, quamvis non-

numquaju (II, 5. IV, 15. 43. 50^ similia narret. 5) Kimis certe de

chronico ducum Beneventanorum loquitur Baudi di Vesme p. LXXIV.Tale si exstitisset, iJi Gestis ejip. NeapoUtanorum, Vita Barbati ejus

vestigia deprehendere deberemus.

2*


minihus ferehantur sive singuUs locis narrahantur (II^ 8.

III, 32. VI, 5; cf. I, 21). Saepe ad ea provocat quae ahaliis visa audierat (I, 2. 6. 13. II, 8. V, 19j. Etiam terra-

rum situm cognoscere et descrihere ipsi curae est: priino et

secundo praesertim lihro, cum pauca de rehus gestis tradendaessent, in his versatur. Itallam saejnus pervagatus — jjrae-

ter Papiam, Romam, Beneventum, etiam Modoetiam et Astameum. vidisse, verisimile est {IV, 22. V, G) ; Larium lacumcarmine celehravit^ — de ecclesiis aliisgue aedificiis constructis notitias collegit (IV, 48. V, 34. 36. VI, 1. 17. 58;.

Nihilominus vero multa et gravia ejus notitiam effugisse,

scrip)torum Byzantinorum cdiorumque monumentorum quaeexstant comparatio docet.

Lihris scriptis Paulus ita iisus est, ut non raro ipsorumverha 7'etineret, id quod praesertim in locis ex Gregorio et

Beda sumtisfactum videmus, alihi vero ea paxdo phisve mu-taret, augeret. Eandeni qua in historia Romana res diver-

sas inter se conjunctas videmus levitatem^ hic deprehendi-

mus 3. Neque id cavit, ne talia adjiceret quae vel verhorumsensum turharent vel res aliter disponerent. Temporumordinem parum curat. Quae gentis suae gloriae nimis ad-

versari videhantur silentio praeterit'^. Ecclesiae catholicae

addictus Theodelindam celehrat, cujus meritis Langohardi'a gentiUtatis errore' ad cathoUcam fidem sunt conversi

(IV, 6), non tanien acerhius antiquiores castigat reges qui

fldem profitehantur Arianam. Rarissime judicium prodit;

aequo animo res a se remotas perstringit^. Nimis fahu-losa respiut^, fideUter vero quae ex ore popidari accepit

reddidisse videtur.

27. * Narratio his praesertim p>artihus vivacior quam verior;

nonnumqtiam carmimim antiquorum relatum audire credas.

Veteres auctores non multos affert neque viagnam eorum

1) Z. f. D. Alt. XII, 2>. 451. Dahnio assentiri nequeo, qui p. 66.

hoc carmen Pauli esse negat. 2) F. quae Bauch dissertatione sua

2). 64. de Bomana exposuit historia. Neque Oechsli p. 58. et Droysen,

Forsch. XV, p. 175, mihi alia persuadere ])oluerunt. 3) Singidis

locis haec annotanda duxi. 4) Bethmann p. 285. henignius de eo

judicasse videtur. Neque Baudio di Vesme 'prorsîs assentiri jôssum

dicenti: ^Paidus spectatae omnino fidei quamvis non semper recti judicii

historicus'. 5) Qiiae Dahn p. 16. de operum indole dicit probare

nequeo. 6) Sed sanctorum miracidis firmiter credidit. lis quae I,

26. de 8. Benedicto canit conferas homiliam (Migne p. 1575. 1579J:Testatur lioc quod loquitur recens illud miraculum, quod ante hoc fere

decennium gestum multisque vestrum est cognitum, mutum scilicet ante

eius lioc corpus sacratissimum fuisse locutum . . . quod est admirandumvehementius, non solum loquelam propriam, hoc est barbaram, coepit

effari, sed simul etiam et Latinam.


copiam habuisse videtur. Ad historiam Romanam augen-dam praeter Hieronymi et Prosperi chronica praesertimepitomen quae Aurelii Victoris nomine fertur, Orosium et

Jordanem adhibuit, praeterea Frontinum, Plinium; an Li-vium viderit, dubium est. Vergilii locum in Historia Lan-gobardorum exscrip>sit (I, 6); alios poetas in carminibusmemorat vel imitatur.

Paulum jjlerosque sui saeculi, praesertim vero teynporis

anterioris scriptores lingua puriore superasse, ex eo patet,

quod tam Karolus rex quam Adalhardus abbas stilo ejua ute-

bantur ad libros veteres emendandos, soloecismos aliaquevitia eliminanda^. Et quam diligenter in hac re versatussit, ipse epistola ad Adalhardum data profitetur. Suntqui etiam grammaticum opus ipsi fribtierint'^.

Vix tamen sermonem, quo in Historia Langobardorumusus esf, laudaveris. Si codicihus antiqtiissimis fides, nonraro confra grammaticae regulas peccavit Paulus. Linguaevulgarisj qua s. VH. et VIII. scriptores tantum non omnesutebantur, tam Itali qtiam Galli, vestigia non pauca invenies.

Non certo certius constat, quae ipsi Paulo, quae amanuen-sibus sint tribuenda. Si Historia Langobardorum aliis

libris negligentius scripta videtur et plura barbarae locutionis

exempla praebet, considerandum quidem est, opus imperfec-tum esse et vix ab ipso Paulo relectum. Nec tamen afalsisverborum formis et soloecismis abstinuisse censendtis est^.

Qua de re cum alibifuse disseruerim (N. Archiv I,p. 539 sq.),

haec breviter monuisse sufficiat^, ne lectores offendant quaenimis barbare exjjressa deprehendenf. Codices etiam pduraejusmodi p>raebent, et caute ea tantum recepi quae certa

eorum auctoritate fidciri videbantur, aliis quae magis dubiaerant in annotationes relatis^.

1) Nescio unde Malillon, De re dipJ. p. 51, hauserit, cum dicat, Pau-lum homiUas per annum lecjl soUtas et aUquot Augustini epistolas inter-

punctionis signacuUs illustrasse. Certe in epistola KaroU encycUca hacde re nihil. 2) Cf. Bethmann p. 319, qui testimonia collegit. Incat. bibl. Lauresh. ap. Mai Spicil. V, p. 19 (Rhein. Mus. XXIII, p.390^ legitur: Ars grammatica S. Augustini. Item Pauli Diaconi adCarolum regem. Id vero procul dubio ad codicem pertinet nunc Va-ticano-Palatinum Nr. 1746, ubi f. 21'. legitur: Incipit ars Donati quamPaulus diaconus expcsuit; quo titulo Donati artem cpiam dicunt mino-rem contineri, A. Wihnans monnit (Rhein. Mus. XXIII, p. 39 7J. V.

Cl. Keil, Grammalicorum latinorum editor dociissimus, tale PauU opusminime se invenisse, mihi sc^-ipsit. 3) JSliam Einliardum in epistoUs

et translatione S. Petri et Marcellini negUgenlius Lalina lingua usumesse quam in Vila Karoli, nuper Diinzelmann 7nonuit. 4) Simiiibus

soloecismis aUa hujus temporis carmina laborare, jam Giesebrechf, DeUtt. stud. p. 36 h., invitus fere concessit. 5) Hoc unum addam:


Sunt quidem quae suadere possint, Historlam Lango-bardorum non semel editam esse, sed illi quae in plerisque

exstat codicibus lihri formae aliam praecessisse. In indice

enim capitum libri VL idtima duo capitula non notata sunt,

semel etiam antecedens (b^) omissum, et ipsa haec capittda

(b6—b8) codici desunt qui singularem Paidi recensionemjyraebet (B 2 infra nominandus; B Ijamfne destitutus est).

Haec non raro Paidi verba mutavit, quaedam aliter expres-

'p-2B.sit, quaedam etiam addidit, quae ab * ipso auctore profectaesse credere posses. Sed alia ex errore nata videntur vel

certe Paido haud tribuenda (I, 21. adalingi ^??'o Lithingi; II, 9.

machedonus, vocabidum prorsus inauditum pro marpahis),

ita ut conjecturam illam tenere vix liceat. Paidi librumneutiquam grammaticorum manus evasisse, qui sermonemelegantiorem reddere studerent, aliis codicibus comparatisedocemur.

Nam mox Historia Langohardorum magnamfamam est

nacta latissimeque divulgata. Andreas Bergomas et alii eamcontinuandam susceperunt ; Erchemjyertus res Beneventanasgestas descripturus ad ejus exernplum provocat. Saepiusexcerpta facta, modo ut res Langobardorum brevius narra-rentur, modo ita ut ea quae ad res Romanas et ecclesiasticas

pertinebant separatim describerentur (ita in cod. Cheltenha-

mensi s. IX). Quotquot de rebus Langobardicis et Italis

pjostea egerunt, Paidi libro usi suntK Inter quos auctorqui Gesta episcoporum Neapolitanorum condidit p>rimumin Italia locum obtinere videtur; in Francia Regino"^. Posteaetiam rerum Danicarum scriptor Saxo Grammaticus Pau-lum exscripsit^. Codices vero innumerahiles fere per totamEuropam sparsi, ita ut vix idlum opus historicum, si unumMartini Oppaviensis chronicon excipias, per medium aevumtoties sit descriptum quam Pauli Historia Langobardorum.Etiamnum plus quam centum exstant libri manuscripti,sive integri, sive mutili*; aliorum apud recentioris temporisscriptores notitiam hahemus; non pauciprorsus interciderxmt.

quod contra Bethmanni sententiam et contra codicum aliquot auctori-

tatem ae et non e scripsi, codice einstolarum Gregorii Adalhardo trans-

misso approhatur. In ipsius epjistolae sjjecimine a 3Iabillonio edito

legitur: aestate, tuae, pre. 1) Quorum magnam p>artem affert Beth-

mann p. 316. Omnium primum Einhardum nominat ; sed nescio anad errorem ductus Pertzii verhis, SS. II, p. 429, q%d p. 431. Gesta

tantum episcoporum Mettcnsiuvi indicat, 2) Ante eum WalafridusStrabo Pauli Gesta Langohurdorum laudat, De div. off'. c. 28, ed. MigneCXIV, p. 962. 3j l. VIII, ed. Miiller p. 418 sq. 4) Bethmanna. 1851. (Arch. X, p. 319J 98 recenset, 15 deperdilos luget. Hunc se-

quitur Ahel, Transl. p. XXI, qui 114 notos esse dicit. Nunc 108 in-

dicare, c. 20 deperditos afferre licet.


Unus alterve non longe a Pauli aetate ahest, alii certe

saec. IX. vel X. exarati, plerique posteriori aetate usque adartis typographicae incunabula descripti. De quihus parthnBethniann, partini ipse in Annalihus nostris (Archiv der

Gesellschaft VII, p. 275 sqq. X, p. 317 sq. Neues Archiv I,

p. 535 sqq.) fusius egiraus. Hic singidos hreviter tantumrecensemus '

,plures discernenies classes, litteris majorihus

indicatas (A 1 sqq.J.

(1) Omnium qui exstant antiquissimus est codex rescrip-

tus bihliothecae Asisiensis,prima m.anu litteris quas di-

cunt uncialihus saec. VIIL exeunte , ut videtur, exaratus,

in quo fragmenta lihri II. et V. deprehendit Bethmann. Dequorum indole v. N. Arch. I. l. p. 537.

(2) A 1. Ecclesiae cathedralis Forojuliensis (Ci-

vitatensis), in ipsa Paidi patria, ut videtur, exaratus,

s. IX, medio, manu una, calamo continuo, atramento suh-

fusco ;quaterniones formae octonariae erant 13, e quihus

primi folia quinque priora cum septimo xdtimique foliumjyrimîm cum octavo exciderunt ; lineae per paginam sunt

27. Bethmann,

qui in ecclesia majore Forojuliana, cano-

nico de Orlandis adjuvante, hujus ixretiosi lihri lectiones

accurate enotavit, de ipso haec praeterea monuit: ^Hahitus

plane ut in legum codicihus saecidi IX; litterae initiales

neque ornamentis neque colorihus insignitae, macidis solum-modo nunc viridis nunc crocei coloris distinctae,forma Mero-vingicis simillimae. Capitum numeri atramento exarati in

calce praecedentis cujusque capitis, non in margine. Vocumdivisio admodum manca. Scrihendi compendia piaucissima.

Alia manus per totum codicem hic illic quaedam minusbene correxit'. Textum hic traditum summae esse auctori-

tatis, cum Bethmanno non possumus quin statuamus. Nequetamen mendis caret, et in verhorum formis exprimendis non-numquam ah archetypo scriha recessisse videtur. Scripturaespecimen vide in tahula I. editionis majoris.

*(3) A^. Vaticanus Nr.A^ll, olim Sirleti, membr.'p.i9.4. s. XI, qui praeter Historiam Langobardorum tres continet

formulas: Qualiter patricius sit facienclus. Qualiter iudexconstituendus sit. Qualiter Romanus fieri debeat (v. Giese-hrecht K. G. I, p. 884j. Inde lihrum Romae scriptum esse

colligendum. est. Indices per singula capita sparsi, id quodscribae tribuendum esse videtur'^. Liher cum Al affinitate

conjunctus neque tamen ex hoc fluxit, nonnumquani etiam

1) Omnes, de quibus aliter non jnonui, Bethmann ipse evolvit. 2) Namsingulis libris verba j^raemifit : In n. D. inc. capitula de bistoria Lan-gobardorum etc.


propius ad archetypum accedere videtur. Correcturae s. XIII.

illatae non magnae sunt auctoritatis. Librum cum Murato-

rii editione quam accuratissime comparavit b. m. G. H. Pert:r.

Cf. Archiv VII, p. 310.

(4) A*2. Vaticanus Nr. 3852, olirn fortasse S. Co-

lumbae prope Viennam^, cujus carta in codice ligando prae-

fixa, s. IX. 4., una manu exaratus, fragmenta tantum prae-

betj nidla librorum vel capitum distinctione servata. Lec-

tioneSj td Bethmann recte judicavit, egregias, ipse diligenter

descripsif.

(5) A2\ Vaticanus Nr. 1983, membr. s. XV. fol.,

quem ex A 2 descripjtum esse monuit G. H. Pertz. Eodemvolumine Pauli historia Romana et Aretini descriptio belli

Gothici continentnr.

((3) A2^. Va t i canu s Ottobon i a n u s Xr. 941, chart.

s. XVII, itidem ex A 2 descriptus.

(7) A*2>. Codex monasterii S. Dominici, Palatiiin Dalmatia (Spalatro) constituti, olim Forojuliensis (Civi-

tatensis)"^, a Bethmanno in villa comitis Strassoldi Jeanniz

prope Utinum a. 1851. visus, et ab ipso ita descriptus : 'Co-

dex membr. formae quadratae , saec. X. in. a tribus librariis

exaratus , optime conservatus , nil nisi Historiam Lango-bardorum continet. Vocum divisio admodum manca; numericapitum margini impositi; litterae initiales pictae nullae'.

Cum vero ex 17 tantum libri I. capitibus lectiones enotare

posset, recurrendum erat ad collationem inter schedas Do-minici de Pubeis in bibliotheca Marciana Venetiis, XIV, 153,

asservatam, cujus partem ante midtos annos b. m. Bluhme(cf. Arch. V, p. 619), partem nuper V. Cl. Heller, integram

vero V. CL Joh. Veludo , bibliothecae praefectus, diligen-

tissime exscripsit nobisque benevole transmisif. Ex quapatet, codicem proxime ad A2> accedere (cf. e. gr. V, 23);nonnumquam cum A 2 vel A 5 convenit; non raro veram

confirmat lectionem.

1) De quo vohimine haec Bethmann monuit: 'Coniinentur Bedae chro-

nicon; Item ex lihris Pauli Orodi; Itern ex lihris cvjusdam Pauli hi-

sforici genlis Langohardorum; Yohisii Meciani distrihwio, ifem vocahula

ac notae par:ium in rehus pecuniariis pondere numero mensura; Devariis vocahuUs; Ex Uhro TertidUani; De gemmis; De signis ponderum;

Sandi Vaede (sic) ph. ex Ubro explanarionum secundo in Samiihelem;

Item ejusdcm de naturis lapidum\ PeUcûa ah aUa rnanu stmt, ex

Hieronymi operihus desumta. 2) V. ValentinelU, Bihl. manuscr.^ ad

S. Jlarc. VI, p. 149: 'Codex Civitatensis lihlioihecae monasterii S.

Dominici apud S. Laxiremium Veneiiarum hoc saeculo cesiit; fato iamen

nohis adverso ante monasieriorum ahrogaiionem a. 1867. Venetiis hahitam,

Palatium Dalmaiiae ad ejusdem ordinis monasterium translatus est\


(8) A 3. Vindohonensis Nr. 443 (olim Hist. eccl.

Nr. 81j, lihros diverso tempore scriptos continet,quorum

unus, Bedae historia ecclesiastica Anglorum s. X, notatus

est : Iste liber pertinet monasterio beatae Mariae Magdalenaein Franckentale ; a. 1572. 'Laurentius Moller juris utrinsque

doctor possedehat''^

jjostea in hihliothecam castelli Amhras(Nr. 3l5j, ind.e Viennam venit. Paulus s. XI. vel XII. manivexaratus est. Lectiones procurante h. m. Pertz diligenter

enotavit Pirsner. De quarum indole cf. Arch. VIJ, p. 311;N. Arch. I, p. 540.

(9)^3*. Vindohonensis Nr. 7911 (Rec. 1951;,

chart. s. XVIII. fol. 'ex collectione P. Hayrenhach', in 125paginis diligenter exaratus, procul duhio ex A 3 descriptus.

Locos quosdam cum A 3 contulit V. CL Dr. V. Bayer.*(10) yl 3^. Pesthinen sis, antea haronis de Bran-'p- sq.

dau, tunc Nicolai de Jancovich, ctijus hihliotheca a. 1832.

in museum Ungaricum transiit^, olim ^sororum s. Clare in

Argent.''^. Liher memhr. 4. s. XII. plurihus manihus exara-tus, cum A 3 ita convenit, 2it ipsius apographum judicariposset, nisi uno saltem loco (IV, 4) ea haheret quae in A 3lacunae signo apposito desiderantur (cf. Arch. VII, p. 313^.Lectiones enotavit G. H. Pertz.

Sive A 3 sive 3^ in hihliotheca Conradi Peutingerifuisse videtur^, cujus editio cum his valde convenit (Arch.VII, p. 314;.

(11) ^3 b. Vin dohonensis Nr. 3177 (Hist. eccl. Ib),

chart. a. 1501*; quo praeterea continentur Victor Vitensis,

Jordanis Getica, Callimachi Attila. Multa hahet cum A 3communia, alihi^ tamen ah eo ita recedit, ut ex alio fonteeum fluxisse sit statuendum ; id quod loci a VV. CLW. Wattenhachio et V. Bayero enotati docuerunt.

(12) /13*'. Oxoniensis Bodleianus inter Dorvilli-

anos Xj /, 3, 38, chart. foL s. XV, qiii etiam Jordanis lihrumcum Paidi historia conjungit. Lectiones a V. CL P. Paulioexscriptae hunc lihro attrihuunt locum,

(13) A *4. Vaticanus Nr. 1984, memhr. foL s. XLex. scriptus, ad A 2. 3 prope accedit, midta tamen omittit

(III, 25. 26. 32. IV, 3. 6. 7. 11-13. 20. 23—25. 27. 2?^.

30—35. 38—44. 46. 48. V, 10. 16—29. 36. 37 partim, 38—41.

1) Cf. Petzholdt, Adresshuch p. 313. 2) Ita Haenel Iff/if, yion Aegnt.,ut Belhmann scripdt, Arch. Vfl, p. 312, De monasterio S. ClaraeStrashurgensi cf. Stildtechr. Slrassh. II, p. 878. 3) In cat. lihrorummss. Feulingerorum, Cod. libl. liom. Barberinae XXXVIII, 90, Beth-manno teste, affertur: 'Historia Langobardorxnn

.

4) Joh. Faberepiscopus a. 1540. universitai Vindohonen»i dono dedit. 5) Cf. I,

8. 9. 17.


VI, 3. 10. 16. 18—27. 30. 33. 35. 38. 44. 45. 50-52. 55 his

diebiis — nomine fuitj. Desinit in verhis quae ad perticas

(VI, bb), idtimo quaternionis folio amisso; quae alia s. XII.mavus siqyjjlere incepit sed non finivit. Ita Bethmann, quicodicem Romae evolvit.

(14) A 4. Bononiensis S. Salvatoris Nr. 276,

membr. 4. s. XI, primo quaternione truncatus, incipit in

medio carmine I, 26: Pestis iniqua. Post tertium librumnumeri capitihus non jam adscrihuntur. Codex ex genuinofonte haustus

,plura tamen posterioris temporis vestigia

ostendit.

(15) A b. Vaticanus Ottohonianus Nr. 1702,

chart. s. XIV, olim Altaempsianus , uhi Pauli Historia Ro-mana et Langohardoriim sunt conjunctae. Haec desinit V,

40. i/i verhis: regem esse, ultimis lihri foliis vacuis relictis.

(16) Ab^. Vindohonensis Archivi imper. Nr. 771(Universal. b), chart. s. XV, cum praecedenti ita convenit, ut

ejus apographum videatur. Quae ihi desunt, manus recentior

sîpplevit ex codice quodam classis C vel D. Hunc evolvit

V. Cl. W. Waftenhach.

(17) ^5''. Vindohonensis Nr. 104 (Hist. prof.bl6), a. 1464. Jacohi Parleonis Ariminensis juyîs doctoris,

tum Sambuci, scriptus hnami mei Georgii Stelle quondamFacini civis Janue', membr. s. XV. Proxime ad A b acce-

dit,

qtiocum etiam Historiam Romanam addit. Pecidiare

est, W. Wattenhachio monente, quod indices post lihrum sex-

tum coUecti hahentur.

(18) J. 6. Parmensis, De Rossi II, IV, 126, memhr.s. XII. ex. di, manu continua Beneventi scriptus vel ex Be-neventano exceptus. Post Paidum leguntur : Ab adventii

Longobardorum usque ad annum domni Grimoaldi sunt anni

ccxLi; epistolae Karoli et Alcuini fictitiae (ex hoc codice

typis datae N. Arch. I, p. 169j, Constantini et Karoliepistolae. Foliis aliquot deperditis, Paidi opus lacunis la-

horat (e. gr. I, 6—15j. Librorum V. et VI. ordinem scrlp-

tor mutavit(V, 11. VI, 5. V, 30. V, 12. 14. 15. 13. VI, A),

quaedam omisit (V, 33—41 j, alia de suo addidit, ex Vita

Barhati plerumque sumta (V,2. 1 ; VI, 4 ex Beda), necnonnovum capitum indicem lihro V. praemisif. Codicis noti-

tiam h. m. Joh. Merkel Bethmanno dedit.'p. 81. * Eodem monenfe Ystoria Langobardorum, a b. m. G.

H. Perfz descripfa ex Annalihus Placenfinis Gihellinis cod.

Londinensis Harlei. Nr. 3678 (v. SS. XVIII, p. 409;.- Igitur

cum circumquaque — subiugata est, Panli lihrum II, non-mdlis omissis, praehet ex codice A 5. 6 valde simili de-

scriptum.

PAULI HISTOEIA LANGOBARDORUM. 27

(19) A 7. Matritensis regius V, 188, memhr. et

chart. s. XIV, in Italia vel Helvetia exaratus, qui nil nisi

Historiam Langohardorum continet, jjostea alio assuto adConcilium Constantiense jêrtineiite. Index primi lihri deest.

Paucula enotavit h. m. H. Knust; alia V. CL Baist.

A prima hac codicum classe longius recedunt quoslittera B indicavimus, de quoruni indole jam supra agendumerat, quippe qui did)itationem injiciant, num ah ipso Paulofortasse verha ita siît mutata qualia hic legantur. Ceteros

antiquitate praecellit

(20) B 1. Havniensis , collect. reg. antiquae Nr.21b8, 4:, olim Lindenhrogii, pluribus s. IX. vel X. manihus,quarum specimina in tahida II addidimus, in Italia, ut vi-

detur, exaratus. De ptretioso hoc codice, nohis petentihus

benevole Berolinum transmisso et quam Jidelissime cum aliis

comparato, v. N. Arch. I, p. 540 sq. Quaternionibus pluri-

bus deperditis, Paidi liher lacunosus est (desunt III, 12

—

IV,

21. V, 17-40. TT, 17—58j.

(21) B 2. Mediolanensis Amhr

o

sianus C 12,membr. fol. s. XI, olim wf videtur S. Martini Masciacen-sis, qui plurihus manibus scrip>tus varia continet opera ',

inter quae Paidi historia Romana et Lanqohardorum necnonJordanis liber de rehus Geticis uni debentur amanuensi;specimen scripturae dedit editio Muratoriana. Quamvis in

midtis cum B 1 conveniat, aliud tamen Paidi exemplarsecutus est. Ultima tria libri FZ. capitula omisit"-. Cf.N. Arch. I, p. 543, uhi accuratius de lihri hujus indole

egimus. Lectionis varietatem, jam in Muratorii editione ube-

rius, nec tamen id)ique piciri diligentia exscriptam, Bethmanndenuo schedis suis intulit.

{22) B 2^. Vaticanus Ottobonianus Nr. 1378,olim 'liher ecclesiae beati Marcialis', membr. s. XII. in., tumin fne libri VI, tum in singidis verbis ita cum B2 con-venit, xit, Bethmanno judice, ex hoc descriptiis sit censendus.Indices omisit.

(23) B 3. Bernensis Nr. S3, f. ]04: sqq., memhr. fol.

s. XI, pluribus manihus scriptus, cui recentiore aetate prae-ligatus est alius codex olim S. Remigii Remensis (cf. Hagen,

1) Praecedunt B^dae historia Anr/lorum, Daretis historia Trojana, Con-sulum et imperatorum catalogus, Epistolae Jlieronymi et Senecae. In

fine voluminis exstant Oesta Apollonii manca. Eadem in codice Mas-ciaeensi conjuncta erant teste catalogo s. XII. in cod. Vaticano Kr. 3324:Historia Aiiglorum Troianorum Romanorum Langobardorum Gottonumin uno cod. BETHM. 2) Muratorli annotationem Tuitius accuratamesse (cf. N. Archlv I, p, 544J, T'. Cl. Ileller, codice iterinn inspecto,

probavit.


Catal. cod. Bern. jy- 101 j. Quam proxivie ad B 1 accedit,

ita tamen ut scriha ulthna lihri VI. capita ex codice classis

D suppleret. Neqtie indices lihris praemittuntur, neque sin-

gulis capitihus argumenta adscrihuntur (I^ 23. excepto),quamvis ad medium quartum lihrum usque spatium iis sit

relictum. De verhorum indole Bethmann pauca tantumenotanda duxit, quihus V. CL A. Stern nuper quae ah eop>etieram henevole adjecit.

(24) B 4.' Pa r is ie nsis Nr. 1 75G8 (Notre Dame 121),

memhr. fol. s. XIII. in. nna manu exaratus'^, proxime adB \ et ^ accedit (cum illo in argumeyitis lihri I. — c. 17.

convenit; N. Arcli. l. l.; hujus singularem VI, 58. lectionem2)raehet).

Cum codicihus classis A arctius conjuncti sunt quosinscripsimus C et D

,quorum major pars jam cis Alpes

asservatur, ihique scripta videtur.

(25) C *\. Cheltenhamensis (hihliothecae a h. m.Thom. PhilUpps relictae) Nr. 1887, olim S. Vincentii Meten-sis , tum Coll. Claromontani Nr. 683, postea Meermanni

^^*Nr. 796, memhr. s. IX. ex. vel X, solum Paulum continet^.

Initium primi lihri (capitum index et pars cap. 1. — ealoco occupassent) atqiLe ultimi Jinis (inde a VI, 24. rever-

tenti) interciderunt; sed postea qaatuor folia praemissasunt manu s. XIII. scripta, quae indicem primi lihri cum 12primis capitihus continent. Variam lectionem a Bethmannosaepius frustra quaesitam hoc anno V. Cl. Paidi enotavit.

Codex quamvis ad archetypum recedere ejusque in verhorumformis vestigia servare videatur, midtis tamen mendis est

macidatus. Quam proxime ad hunc accedit

(26) C 1. Lipsiensis hihl. civitatis I, QO , memhr.4:, s. IX— X, uno calamo nitide scriptus; litterae ornataenullae; vocum divisio manca. Primo quaternione deperdito,

incipit I, 24. (suspiria sua continere). Capita VI, 52. et 53. incalce lihri suppdeta sunt. Librarius quisquis fuerit exemplarquod secutus est satis fideliter descripsisse videtur, sed ita

u,t sermonem Latinum parum curaret, nedum auctoris sen-

sum assequerettir. Qua de re cf. quae Arch. VII, p>. ^VJ. et

N. Arch. I, p. 544. allata sunt. Codicem primus Boehmer,pjostea Bethmann cum editis contulerunt; denique a hihlio-

1) N, Arch. I, p. 543. 544. B \ & inscriptus. 2) Eodera coniinentur

Pauli Hist, jRornana, Gesta ApoUonii, Gregorii Tur. Vitae jiatrum, Ex-cerpta Paschasii, Eieronymus cle virginitate, Alani poenitentialis. 3) Incat, lihrorum coll. Claromontani minus recte ita describitur : 'Pauli D.libri sex cuni praefatione inedita. In capite et in jine codicis habetur

officium nocturnum epiphaniae cum notis 7nusicis\ BETHM. 4) La-cunam III, 34, quam C* 1, non vero C 1, habet, proprio Jlarte explevii.


thecae 'praefecto V. Cl. Naumanno benevole mecum commu-nicafum ad editionem Jianc parandam adhihere 'potui.

Scripturae specimen vide ?*w tabula I. editionis majoris.

(27) C2. Parisiensis Nr. 6158, olim Puteanus, membr.

s. XII, nil nisi Paidum continens. Ex C*l descriptus vide-

tur. Ctim edifis contidit Schneegans. Cf. Arch. VII, p. 319 sqq.

(28) C3. Parisiensis Nr. 5873, olim Colbertinus,

membr. s. XII; ctd s. XIV. Jordanis, Gesta Alexandri, Gesta

Trevirorum sunt annexa. Quaternio pj-imi/s et tdtima duafolia Paidi evulsa in cod. Parisiensi Nr. 1750 reperit Beth-

mann, necnon hujus libri lectiones a Grotio esse inscriptas

edifioni Basileensi (in bihl. Lugdunensi Voss. Lat. fol. 449j

perspexit.

C2 et 3 necnon D 1 cum C 1 in eo conveniunt, quodVI, 52. et 53. in fine libri ponunt. Eadem prorsus omittunt

(29) C'4^. Parisiensis Nr. 6160, 7nanu coaeva in-

scriptus: Hunc libriim dedit domnus Samson Remensis

archiepiscopus Sanctae Mariae Igniaci, membr. s. XIII. Paido

passio S. Vifi suhjuncfa esf. Indices capitumque numerinidli. Praeter VI, 52, 53. etiam II, 32. omiftitur.

(30) C4:^. Bruxellensis Nr. 9184, olim societatis

Jesu Brugensis , a. 1227. mami nitidissima exarafus

;

magnam lihrorum historicorum collectionem ])raebet, quippe

quo Gesta Trevirorum, Historia miscella, Hugonis Floria-

censis historia, Gesfa Francorum, Genealogia comitum Bu-lonensium sint conjuncta (cf. Arch. VII, p). 529; SS. IX,

p. 341; Bull. de Vacad. de Brux. 2. ser. 7F(1858), p. 169).

Libros non distinguit praeferquam quod qtiarto suhjicif:

Expl. liber quintus, incipit liber sextus, ef quinto: Incipit

liber septimus. Capitum divisionem scriba ex ingenio in-

stituit argumentaque singxdis quihusque imp>osuit a se in-

venta. Ceterum cum C 4^ plane convenit.

(31) C5. Audomarensis Nr. 136, chart. fol. s. XVI,in quo Historiam Langobardorum nomina gentium anti-

quarum et catalogus episcoporum Florentinorum ad a. us-

que 1411. antecedunt; Patdi vero operiliber septimus additus

est, quo historia ad Karoli M. vsque tempora deducitur.

Ad simile exemplar ac C 4^- ^- hunc referendum esse librum,

eo probatur quod II, 32. brevis tantum ex indice facfa no-

titia datur ; adsunt tamen VI, 52. 53.

Idem de codice manuscripto Abrahami Ortelii, Ham-hurgensis ecclesiae decani, quo usus est Frid. Lindenbro-gius , monitum videmus (ed. Lind. 1595, p. 299^. Cujus

fata ignoramiis. Cf. Arch. VII, p. 327.

*(32) D 1 . Va tica n us reg inae Ch r isti n a e Nr. 801

,

membr. 4. s. X, in Gallia uf videtur scriptus, vel cerfe diu


adservatiis, unde recentiori tantuni tempore cum tot pretio-

sissijnis historiae Francicae monumentis Romam devectus est,

ubi jyost Betlimannum hoc anno et ipse eo usus sum. Codexut primum exaratus erat proxime ad C 1— 3 accessit (for-

tasse ex C*l descriptus), etiam VI, 52. 53. infine collocavif,

p^raeterea ubique fere vetustam libriformam, eamque mendisquam plurimis aspersam praebuit. Sed correctores piures

s. X. et XI ^. priscae orthographiae et linguae vulgaris vesti-

gia tollere, tacunas expjlere, quae intellectu difficilia vide-

bantur explanare conati sunt, praeterea in margine saepius

glossas adjecerunt. In qtio negotio nonnumquam alio codice

adjuti fuerint oportet; non pauca vero de ingenio muta-verunt, addiderunt. Quae in alios multos fransierunt

codices, quos ideo sub signo D conjungendos duxi. Pierosque

tamen, cum ad genuinani Pauli lectionem restituendam pa-rum aut nihil eos conducere facile esset intellectu, singulis

tantum locis inspiciendos esse recte judicavit Bethmann.Quo facfum esf, ut etiam de eorum cognatione jam nonubique cerfo certius judicari possit.

Proxime ad D 1 accedere videtur

(33) D 1^.'^ Rofhomagensis Nr. 28. 21, olim Gemme-ticensis G 21, membr. fol. s. XI, qui solum Pauli librum

continet, tribus manibus conscriptum ; postea demum aliis

assufis. Desinit VI, 3. (tenuisse) in media pagina, D 1

tam fideliter expressit, ut aperfo errore etiam glossam in

fextum (III, 9j receperit; cf. N. Arch. I, p. 546.

(34) D l^. Bruxellensis Nr. 18395», olim Trunci-

niensis, posfea bibliothecae Lammens Gandavensis illafus

(cf. Arch. VII, p. 341 j, membr. s. XII, 8. Historiae Lan-gobardorum addifa sunt liber Victoris Vitensis et Arianorumconfessio cum refutatione Augustini. Indices per singula

capita sparsi. Bethmannpraecipuaslectiones, alias Dr.Heller

enotavif. Infer quas una est (IV, 22J, quae codicem ut hic

ponamus suadef; quamvis alio loco (I, 2b) cum DS conveniat.

(35) D 2. Parisiensis Nr. bS12, olim Nicolai Favre,

membr. s. XI, solum Paidum confinef. Quem jam ante plus

quam 50 annos Spijrlin in usus novae edifionis fofum cumedifis confulit. Infer D \ et S medixim fere locum tenet

(III, 18. lacunam habet cum reliquis hujus classis codicihus

communem ; IV, 21. verbis in hoc omissis alia illi substi-

tuerunf).

1) N. Arcli. J, p. 545, Bethmannum secxitus, de uno tantum correctore

dixi, sed plures discernendos esse, post codice inspecto intellexi, qui tarn

litterarum forma quarn utramento modo nigro modo fusco inter se diffe-

runt. 2) .y. Archiv I, p. 546. sub signo D 7 indicaius. 3) Xon18477, ut Arch. VIII, p. 546. scriptum est.


(36) D *3. Londiniensis, Kings^ 13, A. XXII, olim

Bertinianus, memhr. s.XI, continet HistoriamLangohardorumet Excerptum ex Josepho de Moyse, cui alia manus post-

modum versus suhjecit: Dic suavis cythara, dic citharista

Bertini populum coenobiiunque. Codicis notitiam dehemusV. Cl. R. Paulio\

(37) D *3^. Lug duno-Batavus Lat. Nr. 71, memhr.fol. s. XI. ex., qui iaem Excerptum ex Josepho cum Pauloconjunxit, iisque concilium Remense Calixti II. ^x^pde ad-

didit. Quem ex D *3 descriptum recte jxidicavit Bethmann.(38) Dd>. Vindohonensis Nr. 182 (Hohendorf IQ),

memhr. fol. s. XII. in., quem in Italia scriptum Bethmannopinatus est. Eodem volumine Leonis III. pâpae epistola

ad Leonem Armenum continetur. Lectionis varietatem eno-

tavit Pirsner. — NonnuUis locis D 2 et 3, aliis D 3 et 4propiorem cognationis grachim indicare videntur.

*(39) D 4. Oxoniensis Bodl. Nr. 1302, Guil. Laud-p.si.

247, olim H 39, membr. fol. s. XII, una mcmu exaratus,

quae p>raeter Paidi historiam etiam Victurem Vitensem,

Einhardi Vitam Karoli, Physiologum, Gesta Alexandri,Historiam Apollonii scrij)sit. Praecipuas lectiones V. Cl.

Pauli enotavit.(40)X>4a. Oxoniensis Balliol. Nr.29b. Arch. C, S,

10, olim C, 21, s. XIII: continet praeter Paidum Eusehiihistoriam ecclesiasticam, Victorem Vitensem, Catalogum pon-tificum et imperatorum^. Evolvit eum V. Cl. Pauli.

(41) D b. Vat icanus Ottohonianus Nr. 909 , olimCliristinae 350, memhr. fol. s. XII, in Gcdlia manu continuaexaratus. Paidi historiam antecedunt Alexandri epistola,

Einhardi Vita Karoli.

(42) Z) 6. Londiniensis , Kings 1 5, C. VI, a n no 11 30.

exaratus. Eodem volumine continentur Pauli historia Ro-mana, Gesta Alexandri cuni ejusdem epistola ad Aristo-

telem*. Notulas quasdam V. Cl. Paulio dehemus.

(43) D 7. Londiniensis , Kings 12, C. IV, niemhr.

s. XIII: Hyginus Paidum antecedit, sequuntur Gesta Alexan-dri cum epistola ad Aristotelem. Etiam hunc V. Cl. Pauliinspexit.

1) Unus eorum est quos m aedihus Jacohaeis (regis Jacohi) recensef

Smith, Caf. codd. Angl. p. 244, nuh Nr. 629 : Historia Langobardorunibis. 2) In hoc aliisque htijus classis codicihus VI, 14. in ruhra et

iextu nominis Ceadpalhi formam ex male intellecta littera Anglosaxo-r.ica v^ (P) orfam esse, hic monuit. 3) lUe desinit: Celestinns

III. (ann 7, alia mnnu). Innoceneius (ann. 18. Honorius); hic : Hen-ricus reg. , Lotliarius reg. ann. Conradus regn. ann. 4j Smith

2>. 247. in aedihus Jacohaeis affert Kr. 880, qno historia Bomana et Lan-gohardorum continehantur.

32 PAULI HISTORIA LANGOBARDOEUM.

(44) D S. Paris iensis Nr. 4877, oliyn Colhertinus,

memhr. s. XIII. Post Paidnm exhihet Einhardi Vitam Karoliet Gesta Alexandri, omnia una manu exarata.

(45) i)9. Parisiensis i\^r. 14693 (8. Victoris 289;,viemhr. fol. s. XIV. in. Historiam Langohardorum antece-

dunt Haitoni historia orientis, Exordium hospitalis Hiero-solimitani, Pauli historia Romana.

(46j Z>10. Haagensis iVr. 906, olim Fontanellensis,

memhr. s. XII. ex., S, iihi post breves Annales Fontanellenseslegitur: Incipit pars de gestis Langobardorum, i. e. VI, 53.

III, 1-35. VI, 5. 6. I, 15. 16. 27. II, 28—30.(47 ) D 11. Alencionensis, olim TJticensis S. Ehridfi,

memhr. s. XII, hoc quoqiie loco jôneiidns est, quantum exsingulis locis a. V. Cl. Daulne hihliothecae praefecto in-

spectis, de quihus Bethmanno retulit, judicare licet. Eodemvolumine etiamnum continentur Vitae Sanctorum, Ademarichronostichon ad Rohonem, Gesta pontificum, Mta Majoli;olim vero Montfauconio teste praeterea Epitaphium Mahiliae,

Ordericus Vitalis.

Ah his longius recedunt codices classis E.

(48) E 1. Florentinus Laurentianus LXV, 34,

fol. s. X. XI, liher magnae molis, quo praecipua historiae

monumenta erant conjuncta: Prosperi chronicon , Paidihistoria Romana, Orosii liher, Jordanis de temporum suc-

cessione et de rehus Geticis, Josephus et Hegesippus, hi duonunc sejuncti, Gesta Francorum, Einhardi Vita Karoli,

Historia Apollonii. Paidi verha liherius reddita, quaedamvel negligentia vel consilio omissa; quorum partem (prae-sertim carmen in laudem S. Benedicti compositum I, 2Q)scriha postea supplevit. Cf. N. Arch. I, p. 546.

(49) E 2. Vi ndohonensis Nr. 3126 (Hist. prof. 477;,olim ^Liher M. patriarche Aquilejensis' ^, chart. s. XV, manuItala scriptus, qui praeter Josephum et Hegesippum eadeni

continet scripta. Eum evolvit V. Cl. Wattenhach.

(50) J5J 3. Romanus hihliothecae Ang elicae V,

III, 19, chart. s. XV. ex. vel XVI, nil nisi Historiam Lan-gohardorum j^^^ciehet eoque ab E 1 differt, quod singulis ca-

pitihus argumenta praemittit. Fluxit tamen, Bethmanno ju-dice, qui eum apud S. Augustinum examinavit, ex El vel E2.

(bl) E 4. Londiniensis Harlei. Nr. 5383, memhr. 4.

'p. 35. s. XIII. vel XIV, Florentiae, * nt videfur, scriptus^. Indicesomnes et complura capita (I, 26. //, 13. III, 2. 14. IV, 9. 19.

33. VI, 7. 8. 14; plane omittuntur, alia multo contrahuntur,

i) Cod. Scurial. II. R. 18. BETHM. 2) In marg. fol. 7. legitur:.

A. D, McccxLviii. simillima pestis Florentie et quasi per universum orbem.


ea praesertim quae ad historiam ecclesiasticam spectanf.

V. Cl. Paiili hanc ejus notitiam dedif.

Cum E affinitafe quadam sunt conjuncfi codices F. C,omniuni qui exstant fere anfiquissimi, sed a genuino fextu

ita recedentes, ut hoc demum loco eos recensere liceat. Nonsolum Pauli carmina I, 26, sed etiam altud II, 13. omittunt,

praeferea non paiicos locos minores, pî^tt^serfim eos qui in

codicihus C et D corruptela quadam lahorant; cf. N. Arch. I,

p. 551. Sed et ita mendis scatenf, qiiae partim incuria vel

ignorantia scriptorwn nafa sunf, partim vero ex vefusfiore

exeniplari recepta esse dehent, qiiippe quae et alihi, atqueetiam in ipso codice rescripfo Asisiensi reperiantur. Cf. N.Archiv I, p. 547 sqq.

Inter hos eminet

(52) Fl. Sangallensis Nr. 635, s. VIII. IX, membr.fol., omnium qui infegri exstant antiquissimus ideoque magnifaciendus. Scripfus diversis manihus, quarum specimina in

tab.III. edit.maj.dedimus,procidchihio inltalia septentrioncdi

,

forfasse Mediolani, de cujus duce II, 32. alia manu addi-famentum factum esf ; in monasferium SangaUense pjost me-dium saeculum IX. franslatus i. Indices lihri I, II. ef VI.

omissi, posf IV, 4. hujus lihri argumenta repetita, quaelihro V. praemittenda erant in calce voluminis loosita sunf.

Verhorum scribendi ratio ea qualis in monumentis saeculi

VIII, praesertim Italicis, deprehenditur ; confra grammaficaeleges saepius peccatum est, quam ipsi Pcmlo id contigisse

stafuere licet; non raro etiam singrda vocabida vel longioresverhorum series omissa. Quihus mendis posfea cdii medericonafi sunt, partim cdiis codicihus, praeserfim illo quemG 1 nominavimus, adjuti, partim vero satis temerarie, et id

tantum studentes, uf verbis rudihus sensum qucdemcumqueinferrent. Codicem jam a Befhmanno adhihifum, a V. O.Zardetti , bibliofhecae Sangcdlensis praefecto , henevole Be-rolinum transmissum, summa diligenfia iferum iterumqueexcussi. Cf. N. Arch. I, p. 547—552.

(53) F*\. G oth ana fragmenta, memhr. II, Nr. 191,duo folia a tegumenfo lihri cujusdam solufa, media quater-nionis, quihus exigua pars Pauli (II, 22 inc. — 28 med.)continetur, s. IX. scripfa. Quaecumque F 1 peculiariahcd)ethic quoque reperiuntur, novis mendis nonnullis aucta. Ne-

1) In catalogo lihrorum Sangallensium hoc tempore confecto nondumindicatur; cf. A". Arch. I, p. 549. In alio vero codicis olim Lasher-giani, nunc in bibliotheca Donaueschingensi asservati fv. Barack, Catal.

Nr, 191, p. 111), quem in monasterio Sangallensi confectum putant,Historia Langobarclorum indicatur, Serapeum 1840, p. 84. EundemBethmann, Arch. X, p. 318, Constantiensem dixit.


que tamen ex illo descripta esse possunt^ ita ut etiam hic codextrans Alpes advectus esse sit censendus. Scripturae specimen

vide in tabula I. edit. maj.

Alios vero hujus classis quotquot exstant codices ex F 1

repetendos esse, correctorum notae ostendunt ex ipso receptae

et longius propagatae. Ex quibus duo in monasterio SanctiGalli scripti sunt:

(54) Fl^. Sangallensis Nr. 620, membr. foL, s.

XII. ex., ubi inter alia opera Paidi historia f. 253—272.

legitur (cf. Scherreri catalog. p. 201 j. Indices in tinumcollecti libro primo praemittuntur , I. II. ex ingenio facti,

III. IV. V. ex F 1 abbreviati. Ex hoc magna cum licentia

exceptus, alia manu postea ad eundem est correctus. Eademepitomen historiae Andreae Bergomatis margini intidit; cf.

Arch. X, p. 369. Ultimis quaternionibus intercisis, desunt

omnia quae post V, 2. (servus tuus) sequebantur.

(55) F l^*. Sangallensis Nr. 547, membr. fol. s. XII,

fol. 517—554. (cf Scherrer p. 167 sqq.). Descriptus ex Fl^,priusquam hic fine destitutus erat, Bethmanno teste.

•p. 36. *Jam antea vero in Italia codicis F 1 exemplumfactumsit oportet, quod quamquam piresso pede illud sequebatur

ejusque emendationes plerasque recepit, nonmdlis tamen locis

verba mutavit (praesertim II, 18 fin., v. N. Arch. I,p)' 551J.Ex hoc alii manarunt fonte, omnes in Italia confecti:

(56) F*2. Vaticanus reginae Christinae Nr. 110,

membr. fol. s. XI, duabus manibus (f.1—32. 33—78j exa-

ratus, s. XIV. Brixiae, ut videtur, asservatus, de qua urbe

tunc breves margini adscriptae sunt notitiae ^. Scriba quodhabebat exemplar male legisse videtur, ideoque mox litteras

sensu vacuas ptinxit, mox liberius Paidi verba reddidit (e. gr.

II, 19^. Codicem carie adesum post Bethmannum et ipse

Romae praesens aliquot locis inspexi"^.

(57) F2. Modoetiensis Nr. 135, membr. s. XI. XID,una manu exaratus, eo insignis quod IV, 21. et V, 6. amplasinserit interpolationes ad ecclesiam Modoetiensem spectantes*.

Alia coaeva manus aliquoties lacunas explevit aliaque cor-

rexit. Lectionis varietatem editio Muratoriana dedit, postea

Bethmann enotavit; locos quosdam Frisi (Memorie II,

p. 202 sqq.) imprimi fecit.

1) III, 31 : et nota, quod ab ipso Grippho desenderunt Gripphi de

Brexia; IV, 2: Similiter magna multitudo locustarum que venerunt de

Tridento Brexiara in mcccxliii. 2) Quae X. Arch. I, p. 551. de F2. .3. 4 notavi etiam in F* 2. cadere vidi. 3) Bethmann in s. XII,

ex. posuit, quod cum specimine in editione Muratoriana data pugnare

videtur. 4) Praeterea inter II, 24. et 25. eadem manu notula de

comeiis sub Ottone I. et II. visis inserta est.

PAULI HISTORIA LANGOBARDOEUM. 35

(58) F2^. Parisiensis Nr. 6159, memhr. 8. s. XI,

cum F2 ita etiam in locis interpolatis convenit, ut ex ipso

exceptus censendus esset, nisi quae de scripturae aetate refe-

rantur ohstarent. Quae si recte hahent, etiam hic ex Modoetiarepetendus aut vetustior hujus urhis codex jam deperditus

statuendus est. Bethmann eundem putavit qui in catalogo

hihliothecae Vicecomittim Papiensi a. 1426. Nr. XXIII.Historia Lombarda parvi voluminis affertur (Bihl. puhlicaPapiensis Tit. XXXV, 3); id quod Delisle (Hist. du cahinet

des manuscrits p. 126) postea conjirmavit^. 11, 15—24.

omissa scriha in calce lihri supplevitj uhi ultimum tamenfolium intercidit.

(59) i^2^*. Parisiensis Nr. 6815, s. XIV. in mem-hrana Itala ex F2^ descriptus. Hoc continentur volumine:Solinus, Paidi historia Romana, Historia Langohardorum,Isidori historia Gothorum, Martinus Polonus, TJiomae chro-

nicon, Gaufridi historia Angliae (cf. SS. XXII, p. 4Sd).

Eadem opera cum in codice hihliothecae Vicecomitum Papi-ensi sign. DCXXXVII afferantur (l. l.), hanc vero a. 1499.

vel 1500. Parisios asportatam esse constet (Delisle l. l. p.V2d), quin idem sit duhitari nequif^.

(60) F 3. Vaticanus Nr. 3339, memhr. fol. PostOrosium et Paidi historiam Romanam s. XI. scripta sequi-

tur liher manu Itala s. XII. ex. exaratus, quo Dares, ^Liber

ystorie de oi'igine ac gestis Longobardorum' et Einhardi Vita

Karoli continentur. Qui historiam illam ex Paulo excerp-

sit^ (I^ 1—12. 14—16. 22. et 27 in. 25. 26 in. II, 1. 5—10.12. 1^25. 27. 28 in. 32. VI, 35 part. 22 part. 16 part. 23.

37. 28. 38. 42. 53. 45. 54 in. 48. 54 part. 55. 56. 57. b% part),hujus classis codice usus est.

(61) F3^. Romanus Casanatensis A II, 34, memhr.fol. s. XIV, post Blartinum Polonum et aliam chronicametiam Daretem, Excerpta historiae Langohardorum, EinhardiVitam Karoli, necnon Cosmographiam hahet. Quae magnampartem ex F3 sumta esse videntur.

(62) F3^. Vaticanus Nr. 8086, chart. 4, a. 1488.

Perusiae exaratus, uhi inter alia midta aliuncle collecta

historia illa Langohardorum et catalogus imperatorttm in

F3 in calce historiae Romanae additus sunt descripta.

*(63) jP4. Vaticanus Palatinus Nr. 927, memhr.'y.zi.

a. 1181. in monasterio S. Trinitatis Montis Oliveti propeVeronam una manu continua exaratus. Paidi historiam

1) CataloguH ille ad ejus notitiavi non venit. 2) In teginnenlo legitur:

Ex libris hystorialibus pul'" 6. 3) Id quod in Jine aperte dicitur:

Explicit tractatus de libro ystorie Langobardorum summatim extractus.

3*


antecedunt: Êxeerptum ex Orosio, Historiarum PompejiTrogi epitome, De sex aetatihus. Excerpta ex chronica Euse-hii, ex Eutropio, Orosio, ex Cassiodori historia tripartita,

De pjrimo adventu Gothorum ad Italiam et Roma capjta,

De forma regis Attilae ex lihro Jordanis, De adventuOduachar . Quorum partem cum in codice tum Chelten-

hamensi (infra G *3j jam conjunctam videret Bethmann,non scriham Veronensem, sed auctorem s. IX. vel X. hanccontimiam fere rerum praesertim in Italia gestarum narra-tionem composuisse, statuit. Integrum Patdi ojûs vero cumihi non invenerit, aliunde ille sumsit, exemplar ut videtur

non unum secutus, quippe qui modo ad codices F, modo adG accedat (excerptis fortasse codicis G *3 usus). Indiceslihris praemissi, sed etiam singtdis caintibus nonnumquamargumenta adscripta. Addita est praeterea continuatio usquead a. 8.5. deducta, de ctijus auctore non constat. ScrihaVeronensis vero urhis suae Annales usque ad a. 1181. suhjecit,

quos alii ad a. 1223. îsque continuarunt (cf. SS. XMÎI,p. 1), et cdia quaedam de cyclo paschali, de sepidchroDomini, de victoria Saladini. Singidis lihri partihusproeterea picturae sunt adjectae, satis eleganter delineatae.

Codice, dum in hihliotheca Heidelhergensi adservahatur,Freher^ et Gruter tisi sunt.

(64) F4:^. Mediola nensis hihliothecae BreraeA. N. XIV, 29, chart. s. XVI. in., eandem quam F 4 con-

tinuationem praehet.

(65) Fb. Caesenas Malatestianu s, pdut. XII, 5,

^scriptus per me Jacohum Pergiditanum p>ro magnifico et po-tenti domino domino Malatesta Novella de Malatestis et est

co7np>letus d. 3. Jan. 1454'. Indices lih. I. et II. desunt, tit

in Fl, quocum pierumque convenitj aliam vero capitumdivisionem instituit, non pauca arhitrarie midavit et Paulisermonem quam maxime deformavit. Quae a Bethmannoenotata repetere inutile visum est.

Plures vero exstant Uhri tam aetate quam indole con-

spicui, qui ad F 1 p>rope accedunt, eo vero maxime diffe-

runt, quod indices lihrorum I. et II. ex ingenio, lihri VI. ex

alio Paidi codice s\int suppleti, j^raeterea loci nonnrdli mutati

et plerumque depravati. Primaevum hujus classis exemplarjam deperditum est; inde derivati vero in hihliothecis Ger-

manicis exstant plures codices, in Italia unus tantum,

posteriori tempore advectus.

(66) G 1. Giessensis Nr. 688, olim 'Liher Sancti

1) Idem fortasse est, quem Moller, Diss. de Paulo D., Altorf. 1646,

p. 21, Freherianum allegat.

PAULI HISTORIA LANGOBARDOEUM. 37

2Iartini in Winigartin', postea Senkenhergianus, s. IX. 4,

nitide in alha ][)ergamena exaratus , nil nisi Historiam

Langohardorum continens. Plura exciderunt folia (quater-

nionis primi 1. 3. 4. 5. Q, septimi o, undecimi \, duodecimi

1, decimi tertii \, decimi septimi 8j. Lectionis varietatem

in Catal. hibl. Giessensis Otto p. 288—312. evidgavit, jamantea Bethmann enotavit, post qnem et ipse lihrum pretiosae

antiquitatis a hihliothecae pjraefecto V. Cl. Noack huma-nissime Berolinum transmissum accuratiusperlustravi. Quaesecunda mamis correxit partim ex F 1 sumta sunt. Cf. N.Arch. I,p. 555. Scripturae specimen vide in tah. IV. ed. maj.

(67) G *2. Casselensis hihliothecae folia 6 quadrata

in tegumentis lihrorum a Jacoho Grimmio detecta. Codexs. IX. manu Anglosaxonica exaratus, olim in monasterio

Fuldensi,

postea S. Martini Maguntino fuisse videtur

(cf. Arch. VII, p. 283; N. Arch. I, p. 554 n., et de lihris

Fulda in monasterium S. Martini translcdis Giesehrecht,

Z. f. Gesch. VII, p. 564;._

Ex hoc fortasse fluxit

(68) G 2. He idelherg ens is Palatinus Nr. 912, memhr.s. IX.4, plurihus manihtis, quariun specimina in tah, IV. ed.

maj. dedimiis, scriptus, qui solum Paulum continet. Exemplar*litteris Anglosaxonicis exaratum fundamento positum esse,'v-^^-

cum singida vocahtda, tum nomina Langohardica formaminduta Saxonicam (Thiadbert, Thiadric, Ottwini etc), pro-hant; cf. N. Arch. I, p. 554. Multa sunt cum G 1 commu-nia, alia vero ah hoc recedunt, praesertim primis lihris,

quorum scriha sermonis asperitatem auferre eumque acl

grammaticae regulas sihi notas reducere conatus esf. Quocdter diasceuastes non contentus, tottim lihrum emendandum-sumsit. Quihus sepositis, uhique ad prioremlectionem recurri,

cuyn codicem a V. Cl. Zangemeistero, hihliothecae praefecto,

benevole Berolinum transmissum diutius inter manus ver-

sarem. Ex hoc vel prorsus simili codice etiam F 1 emen-dationes quasdam illatas esse, tum perspexi; cf. N. Arch.L l. p. bb2.

(69) (t 2 ". Stuttga r d iensis Hist. 26, inter alia midtaante trecentos fere annos in unum volumen coUigatct novemcontinet quaterniones formae octonariae, quihus plures manuss. XII. inscripserunt Historiam Langohardorum, vitam Fur-sei, cdia. Iliam ex G 2 descripjtam esse, Bethmann sihi per-

suasum hahuit.

(70) G *3. Cheltenhamensis Nr. 1885, olim Me-tensis, post collegii Claromontani, memhr. s. IX, ubi cata-

logo imperatorum ex Beda descripito addita sunt excerpta

ex Paulo ad res Romanas et ecclesiasticas pertinentia (I, 25.


26 in. II, 1—4 med. 5-7. ///, 12. 13. 15. 17. 23. 24. 26. 29.

IV, 5. 6. 8. 17. 26. 33. 36. V, 6-13. FZ", 4. 5. 11—14. 31.

32. 34. 36. 40. 37. 42. 46—49. 53. 54 inlt.J. G. H. Pertz

Jiaec cuni Muratorii editione contulit.

(7 1) (t 3. Vindobonensis Nr. 237 (Hist. p rof. 680;,memhr. s. X. 4, tma manu exaratus, quae nil nisi Panli librumscripsit. Complura folia exciderunt (V, 38

—

VI, 6; VI, 34j,alia initio et fine jam s. XII. adeo humiditate erant cor-

rupta, ut qui tunc hicjus lihri exemplum faciehat ea vixlegere jôsset. Verhorum formas satis rudes plerasque exvetustiore lihro receptas esse , comparato codice G4 huic

affinitate conjuncto docemur; alia tamen et ipse amanuensispeccasse videtur. In quibus emendandis postea corrector

desudavit. Codicem suh auspiciis Pertzii Pirsner cumeditis contulit, Bethmann hac opera usus fuse descripsit,

Arch. VII, p. 275 sqq., sententiam vero de ipso tunc ptro-

latam postea prorsus rejecit eumque hoc loco esse ponen-dum intellexit. Scripturae specimen vide in tah. IV. ed. maj.

(72) G 3^ Vindohonensis Nr. 406 (Jur. civ. 64.),

olim Gotioicensis , memhr. s. XII. fol., in quo HistoriamLangobardorum Lex Bajuvariorum antecedit (LL. III,p. 188^.

Desinit VI, 4A, scriha adnotante : deest multum. Praeter G 3

nonnumquam codex classis C vel D adhihitus esse videtur.

Hujus quoque lectiones enotavit Pirsner.

(73) G 4:. Ultrajectinus Nr. 287, olim Campensis,membr. fol. min. s. X. vel XI. in., paginis hipartitis niti-

dissime exaratus. Amanuensis quae corrupta judicahat vel

minus intelligebat in margine annotavit (signo ?"+ = require;;

nonnumquam spatium vacuum reliquit, ceterum exemplar,quo usus est, G 3 slmile, satis fideliter expressisse videtur;

II, 18—20. desunt, laeuna non indicata. Lectionis varietas

Leibnitii manu scripta inter schedas ipsius in bihliotheca

regia Hannoverana exstat, alteram a Schmuckingio in mar-gine editionis Elzevirianae enotatam hihliotheca Gottingensis

servat (cf. Arch. VII, p. 284^. His non contentus Beth-

mann denuo codicem , tunc magni factum (Arch. ^HÎI,

p. ?A), accuratissime exscrihendum curavit.

Quinque qui sequuntur htijus classis codAces ita inter se

conveniunt, ut, cum alter ad alterum referri nequeat, ex com-muni fonte eos haustos esse statuendum sit. Id communehabent, quod ceteris liherius Pauli verha reddunt, ad gram-maticae regulas ea castigant, nonnumquam, ut sermonemperspicaciorem elegantioremve reddant, quaedam mutant vel

addînt. Quod jam medio saecido IX. factum sit oportet,

cum exempla duo ad hanc usque aetatem ascendant, in Lo-tharingia, tit videtur, quo illa pertinent et uhi Regino ejus-


modi lihro usus est. Codex fundamento posttus G 2 similis

fuit; formae nominum Saxonicae hic quoque, immo con-

stantius quam illic ponuntur ; cf. Arch. VII, p. 293;N. Arch. I, p. 557.

*(74) G b. Haagensis Nr. 907; memhr. s. IX. ea?., *p. 39.

u,na manu satis negligenter exaratus. Desunt II, 23— III,

30. 34— V, 4. VI, 3. usque ad finem. I, 25. (patricium) —//, 5. (exagitatus in) ordine turhato post II, 23. coUocantur

;

V,40—VI, 3. post V, 4—40.

(75) Gb^. Vaticanu s reginae ChristinaeNr.bl^(olim Nr. 1220j, s. XII. 'liber Sancti Paidi in Trajecto infe-

riori', una manu nitide exaratus, nil nisi Historiam Lango-bardorum continens.

(76) Gb^*. Gothanus Nr. 139, 'liber Waldemariregis Danoriim', memhr. s. XII. ex. 8. (cf. Jacobs, Beitrcige I,

p. 2b2>), adeo cum praecedenti convenif, Bethmanno teste^ ut

alter ex altero fluxisse censendus sit.

(77) Gb^. Vaticanus Nr. 19S1, olim S. Viventii (in

dioecesi Augustod^mensi),postea S. Joffridi (f). Codici

catalogum lihrorum S. Viventii et Patdi historiam Roma-nam continenti postea quatuor s. XI. quaterniones annexisunt, qui Historiam praehent Langohardorum — IV, 37.

(rapinis cliripiunt), reliqua lihri parte deperdita. Index primotantum lihro loraemittitur ; desunt III, 23—26. IV, 2. 9. 17. 19.

(78) Gb". Treverensis Nr. 1142, olim S. Mathiae,memhr. s. X. Codici, qui solam Historiam Langobardorumcontinet, postmodum Vita S. Annonis assuta est. Varietas

lectionis a h. m. Wyttenbachio satis diligenter descripta est.

(79j G Q. Cheltenhamensis Nr. 1886, olim S. Re-migii Remensis, s. XVII. 'ex bihliotheca Antonii Augervei (?f,postea Collegii Claromontani Parisiensis Nr. 681, indequein bihliothecam Meermanni (Nr. 795j, denique TJiomaePhillippsii illatus, membr. s. X. nitide exaratus. Quem huic

classi adscribendum esse, singulae prohant lectiones a b. m.Pertzio enotatae.

(80) G7. Romanus Chigianus G. VI, 156, chart.

s. XV, quem Bethmann aliquot locis inspexit et huc pterti-

nere jtidicavit.

Quascumque Ilistoriae Langobardorum recensuimuscodicum classes ad saeculum saltem decimum ascendunt;tunc, et fortasse saecido jam antecedenti, tam diversas induit

formas liber hic saepissime descriptus et lectitatus. Suntvero lihri, posterioris praesertim temporis, mdli earum certo

certius ascribendi, quippe qui aut ex j^lurihus confecti vide-

antur exemplaribus aut etiam magis temerarie Pauli historia

40 PAULI HISTORIA LAXGOBARDORUM.

«s{, ut eain potius defonnasse quam reddidisse sint dicendi.

Horum quoque complura genera discernamus oportet.

Unum (H) ad Galliam pertinens.

(81) H \. Va tica n u s r eg i n a e Cli risti nae Nr. 905;

olim S. Mariae Pontiniacensis , memhr. s. XIH. in. fol.

Eodeyn volumine continentur : Dares, Historia Apollonii

,

Ademari liistoria Francorum, Hugonis Floriacensis historia

ecclesiastica, nomina regionum , civitates Galliae. Inde alihro III. 'praesertim codicem classis C sequitur.

(82) Hl^. Romanus Corsin i anus A^r. 863^ chart.

s. XIV. Ademarum et Paidum ex H \ descriptos esse,

judicavit Bethmann

.

(83) H2. Vaticanus Nr. 1795; memhr. fol. s. XIII;4.0 s. XIV. Forolivii asservatus^, " antea, ut videtur, Trecis in

Gallia'^ . Etiam hic Dares et Ademarus Paulum antecedunt,

sequuntur historia Alexandri, Tractatus de Sihillis (Sibille

generaliter omnes sqq.), Roherti historia Hierosolymitana.

(84) H 3. Romanus Casanatensis^ A, I, 21,

memhr. s. XIII. fol. Post Daretem, Historiam Apollonii,

Historiam Langohardorum leguntur epitaphia Ludovici regis

et aliorurn, Passio TJiomae Cantuariensis, Translatio S. Ste-

phani, Vita S. Leonardi.

1) UltimofoUo liaec leguntur: In miiiCxlvii. et xlviii. et in parte sequentis

anni magna epidimia fuit in Firlivio, item in. miii<^lxi, item in miiiClxv,

te m in lxxiiii, item in lxxxiii. In miiiClxxv. civitas Cesene derobata fuit

a Bretonibus capientibus liomines et mulieres et vituperantes eos, quodfacere non potuissent, nisi intervenisset auxilium domni lohannis Aguti

cum suis gentibus de Inghilterra, qui erat Faventie miiiClxxxxiiii. die

VII. Augusti, dum esset guerra inter Cechum et Pirum de Ordelaffis

ex una parte et Karolum domni Gallaotti de Malatestis et fratres ex

altera. Hinc inde multis dampnis datis, venit ipse Karolus cum magnagente in villa Bosecli districtus Forlivii. Tunc Forlivienses exeuntes

extra et uon valentes resistere dictis gentibus, capti fuerunt de For-

livio plures 4"« (4 milibus?J homines, et redimerunt se magnis q*t€, et

aliquanti fuerunt mortui. In iraa pagina praecedente Blondus Forli-

viensis, cujus manus 'per totum codicem notulas marginibus aspersit,

haec addidit: Referre solita fuit Francisca geuitrix mei Blondi, quo die

tumultus hie Forolivii fuit, eam, que apud genitricem et fratres pransumerat, cum vidisset cives ad arma discurrere, memorem subito factam,

arma genitoris mei in cubiculo clausa esse, cuius ipsa claves teneret,

me raptim gremio exceptum, qui menses octo natus essem, asportasse,

nullo expectato itineris comite, et ad arma patri meo danda viam omnemdecurrisse. B:'>THM. 2) Ut conjicio ex iis quae ad II, 4; fugientes

cladem vita relinquebantur, margini imposita leguntur: al. 'vitae' per

diptougum, et sic est in monasterio Pontigniacensi Autissiodorensis dio-

cesis, al. 'vitam', ut in monasterio de Rigniaco dicte diocesis ita est.

Johannes de Castronovo canonicus Trecensis BETHM. 3) OUra for-

tasse Eignio.censis, ut nota innuere videtur marginalis ad piraecedentem

codicera allata. BETHM.


(85) H A. Oxoniensis collegii Corp. Christi » Nr. 82;

menibr. s. XIII. fol. max., in Gallia, ut videtur, exaratus.

Insunt Curtii historia Alexandri , Gesta ejusdem, Caesar

de hello Gallico, Ademarus , Historia Apollonii, Paidus.

Codicem evolvit V. CL R. Paidi.

(86) H b. Bernensis Nr. 208 , olim, ut videtur,

S. Eugendi Jurensis"^, jôstea Danielis ct Bongarsii, memhr.s. XIV. in. fol., eadem quae H 1 continet opera, quihtiscum

Bongarsius plura alia compaginari fecit (cf. Hagen, Cat.

Bern. p. 2bQ). Variae hujus lectiones enotatae sunt in cod.

Paris. Sup2)l. Lat. Nr. 40.

(87) Hb^. Pa r i s i e n s i s Nr. 1 7780 (Bouhier Nr. 93;,

chart. s. XVI, ex cod. S. Eugendi descriptus et CJiifletii

manu hic illic correctus. Solam historiam Langohardorumcontinet.

Aliud genus in Bavaria natum est et propagatum; cujus

auctor praeter codicem D (vel C *1) alterum classis G (adG *3 prope accedentem; v. III, 29j adhihuit, 'nonnumquamutriusque lectiones conjunxit ; cf. N. Arch. I, ]). 558.

(88) /1. Monacensis Lat. Nr. 6391 (Frisingensis

Nr. 191 j memhr. s. XI. 4; litteris praegrandihus non unamanu scriptus, qui solum Paidum continet. Primo deper-

dito quaternione, in I, 6. incipit. Hunc tihrum a V. Cl. Hal-mio, hihliothecae Monacensis praefecto, humanissime Beroli-

num transmissum post Betlimannum et ipse accttratius

examinavi.

(89) Jl^. Monacensis Lat. Nr. 18571 (Tegernseensis

Nr. 57 1), ynemhr. s. XI. ex. Historiae Langohardorum cdia

manus adjecit passionem S. Quirini. Illa Frisingensi ex-

emplari valde similis, non tamen ex ipso, sed ejus fontemanasse videtur (cf. jyraesertim IV, 27 ex. 28 inc).

(90) /1»*. Monacensis Lat. Nr. 4602 (Benedicto-

buranus Nr. 102 ^j, memhr. s.XII. S., ex Tegernseensi niti-

dissime exscriptus.

(91) /1''. Romanus VaUicellianus B. G\, memhr.4; inter cdia multa variis temporihus scripta praehet etiamHistoriam Langohardorum, in cujus calce legitur: Exemplarinveni in bibliotlieca Ecclesi? Brixinensis^, cuius episcopus

est reverendissimus dominus meus d. Nicolaus de Cu(]a tt.

1) rrlmo lcgitur follo: Orate pro anima rev. in CUiristo patris ac do-

mini Kici Fox, olim Winton. cpiscopi, collefrii Corporis Christi funda-

toris, qui liunc librum dedit eidem. 2) Id Bethmann stalult, quia

n 5", qui quam proxime ad H 5 accedit, ex Jtvjus monasterii codice

est descriptus. 3) Ilunc recenset Pes, Thes. III, 3, p. 627. 4) Hicfortasse iis ansam dedit quae de codice Secimdi Brixinensi traduntur;t\ supra p. 19 n. 1.


sancti Petri ad Vincula S. R. e. cardinalis; descripsi ut

vides confuse in Bunneccha oppido Norico eiusdem ecclesiae•p. 4i.Brixinensis anno * 14G0. die 8. Aprilis absolvi Deo gratias lo.

an. Indices nulli, neque capita distinguuntur. Brixinensisille codex utrum etiamnum exstet, compertum non hahemus.

(92) Il^. Vaticanus Ur b i n as Nr. 984, chart. s.

XV, ex altero Urhinate Nr. 413, qui jam intercidit, cata-

logo teste descriptus. Cum 1 ** id hahet commune, quod indices

desunt neque capita discernuntur • praeterea lectiones sin-

gidae a Bethmanno enotatae hunc ei locum attrihmint.

(93) 12. Bruxellensis Nr. 8244, olim Korssendon-kanus dioc. Brugensis, chart. a. 1489, qui Bedae historiamAnglorum ', Aretinum de hello Gothico, Historiam Lango-hardorum et Jacobi de Vitriaco Historiam orientalem conti-

net. Pauli textus inter A C et G fiuctuat, ah I l tamendiversus. Indices nulli', capita de suo distinxit lihrarius.

(94) J3. Parisiensis Nr. 5315, Colbertinus, olim,

ut videtur, Arelatensis, membr. s. XI. ex. fol. Post Vitas

sanctorum et Victorem Vitensem Historiarn continet Lango-hardorum, in qua V, 16. (perempta) lihrarius calamum in

media pagina deposuit. Additamentum peculiare hahet

III, 8; argumenta capitibus praescrihere coepit, nec tamenin hoc consilio idtra inedium lihrum I. perstitit. Lectio

modo ad codices A modo ad G accedit.

(95) 2 3^. Avenionensis, Musei Calvetiani, membr.s. XIII. Praeter Paidum et Victorem Vitensem etium Euse-hii historiam ecclesiasticam a Rufino translatam et Cassio-

dori historiam tripartitam complectitur. In iisdem desinit

verhis ac 7 3; cf. Arch. VII, p. 209.

(96) I S^. Gratianop olitanus Nr. 338, olim Car-

thusianorum ejusdem urhis, memhr. s. XUI. De quo nihil

compertum habemus praeter quod eodem volumine Orosius

et Victor Vitensis exstant (Haenel, Catal. p. 169j.

(97) K\. Londiniensis, Musei Britannici Nr. 14092,

«.1843. emptus'^, olimfortasse Vicentinus^, me^nbr. s. XV. S,

una mami Italica exaratus, quae varia ojêra Paido sub-

jecit*. Libri non distinguuntur, plura omittuntur (III, 25.

1) Exstat in B 2; Aretinus in A 2^. 2) 'Purchased at the sale of

the Saihante and Gianfilippi mss. at Paris, Jan. Feh. 1843, Lat. 440'.

Ideo idem esse videtur, quem marchio Glanfilippi Veronensis s. X. esse

jactabat; v. Arch. V, p. 620 n.; XII, p. 655. 3) Quod conjicere licet

ex inseriptionibus Pauli subjectis, quae inventae erant: in loco putei

prope Forumiulium agri Vicetini in quadam domo, in loco Acignani

agri eiusdem, Marosticae, in suburbio civitatis Vicetiae ante portam.

BETHM. 4) Historia Gothorum Hispanorum,; Historia Francorum— 1356; Catalogus regum Francorum usque ad Johannem II; Vita

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM 43

IV, 31. VI, 7. 37), alia transponuntur', contrahuntur, verbis

mutatis redduntur , ut potius opus ex Paulo confectum

quam Paidi codicem dicas. Neqtie interpolationes desunt

(II, 9. 23. 32. IV, 37;. De Jiis omnibus retulit V. Cl. R.

PauU.(98) K 2. Cheltenliamensis (bibliothecae Thomae

Phillipps) AV. 3706, olim Julii SaibantiK Sicb titido Paiili

Wanafrit Forliviensis de bello Longobardorum /. 281. legitur

historia ex Paulo excerpta potius quam descripda. Paucaenotavit V. Cl. R. Paidi.

(99) L 1. Bamber gensis E. III. \A, membr. s. XI,

in Italia scriptus , de quo fuse disputatum est Arch. IX,

p. 673 sqq. Quae hoc volumine continentur veterum scrip-

torum opera pleraque non fideliter excepta, sed mutato ser-

mone reddita multisque additionibus aucta sunt, ita ut vix

genuini sermonis vestigia deprehendas.

(100) L 2. Oxoniensis, Coll. Magdalen. Lat. 14,

membr. s. XIV. 4, Bambergensi similis, ut V. Cl. R. Paidi

accuratit(s exposuit, N. Arch. I, p. 161 sqq.

(101) L 3. Saresberiensis ecclesiae cathedralis 1060.

234; olim 'liber ecclesie Sarum', membr. s. XIII, a Beth-

manno huc relatus estj cf. Arch. VII, p. 244. 343.

*Afferuntur praeterea"^

:

*p. 42.

(102) Vaticanus Nr. 8086, chart. s. XV (cf. Arch.XII, p. 260j, qui inter alia excerpta ex Paulo quaedamdescripsit capitula (I, 1—12. 14—16. 22. 23. //, 1. 8—10.14-17. 19—21. V, 30. VI, 11. 23. 24. 34. 39. 47. 48. 57).

(103) Mantuanus, olim monasterii Padolironensis,Arch. XII, p. 627.

(104) Cantabriqiensis , Clare Hall, membr. fol. s.

XIII, Haenel, Cat. p. 781.

(105; Comitis de Asburnham L. 86, membr. s. XII,cujus notiiiam b. m. G. H. Pertz dedit.

(106) Abrincensis bibliotheca aliquot codicis quifuit Montis S. Michaelis folia s. XII. scripda servat; Beth-manno teste, qui ibi praesens fuit.

(107) Vaticanus Palatinus AV. 851, chart. s. XV,

comitissae MatliUdis (a comife P. Manara edita) ; De festis ajôstolorum

;

De 72 discipulis ; De septem miracuUs mundi ; Excerpta ex Solino.

1) V. (MaftiJ Indice de libri di Giidio Saihanti. Veron. 1734, 8,

uhi ita affert^tr: Pauli Venafii Forolivierisis de bello Longob. 2) DeFarisiensi Kr. 1750 v. siipra C3; de Bri.viensi .7 ib. 3) Cod, Olas-coviensis, Mus. Ilunter. S. 52, membr. s. XIII. XIV, Pauli cpitomen abEkkehardo confectam continet.


dum Betlimann Romcie versahatur, inveniri non poteraf:Arch. XII, p. 344 '.

Flammis consumpti sunt:

Londiniensis Cott.on. Otho A. 10, m quo Aethelwerdichronicon et Historiae Lanyohardorum lihri secc, 'charac-terihus antiquis et elegantissimis' legebantur, teste Smith,Cat. hihl. Cotton., Oxon. 1647, p. G7.

Londiniensis Cotton. VitelUus E. II, qui etiam Frag-mentum de regihus Francorum, G. Alexandri, DaretemjHistoriam Romanam, alia continehai. Ih. p. 95.

Bethmann praeterea quotquot invenire poterat codicumantiquorum notitias summa diligentia collegit, quas uhi adlihros nostro tempore servatos referre licehat sxipra indicavi-

musIreliquos vero codices, quos certo agnoscere pjlerumque

nequimus aut deperditos lugemus, nunc ipsius verhis recen-

semus. Sunt vero:Itali, lyraeter Paidi archetypum: Casinensis sub

ahhate Theohaldo, hoc est a. 1022— 1035. exnratus, teste

Leone Ostiensi II, 53 (SS. VII, p. 662j; Casinensisalter suh Desiderio abhate scriptus, ut refert Petrus Diac.Chron. Casin. III, 63 (ih. p. 746 ; Historiam Langobardorum,Gothoiiim et Wandalorumj ; Farfensis, quem Hildeprandusa. 939—943. defraudavit, teste Gregorio Catinensi (SS. XI,p.b?)6n.)j Lucensis, qui in inventario sacristiae capituli

S. Martini a. 1264. facto (Liher ej. capit. LL. 43j ita nota-

tur: Istorie Longobardorum, cronica Bede; Nooaiiciensis,a Carolo de Leicis adhuc a. 1775. visns et s. X. attrihidus'^;

Patavinus S. Johannis, quem affert Monffaucon, Bihl.

I, p. 485 : Pauli Diaconi liistoria (idem fortasse qui A Q)

;

Ticinensis in hihliotheca Vicecomitum, cujus cataiogus tres

recenset, quorum duos inter Parisienses reperirelicet (v. suprap). 35, F2^. F 2^*), tertius Jordanem et Paulum continebat

(Bethmann forfasse eundem esse opinatus est qui in cata-

1) De Urhlnate JV>. 413 v. / lc. 2) Anecdota sacra. Taurlnis 1789,

I. pruef. 34, ubi ita de eo refert : ^membr. s. X. in principio desunt

quaedam paginae Insunt: orationes missae ; S. Bonifacius de poeni-

tentia; Remiglus Novaliciensis de Ocj et Magog num sint Ungarl qui

Galliam invaserunt, ad Virdunensem episcopum; deambigenis; de aromaejusdem Bemigu ; epitaphium Ambrosii; Bedae vita S. Gregorii; Epi-taphium Brunonis archiepiscopi ; de Theophilo ; Augustini sermo ; Vitae

SS. Mariae Aegyptiacae, Felagiae. Marinae, Eufrosiae, Catherinae;

Translatio S. Benedicti; Hieronymus ad Faulam; Amphilochii acta S.

Basilii; Vita S. Hieronyvti; Vita S. Dionysii Mediol. ; Inc. gesta Lan-gobardorum eorumqne orig-inem. Inc. capitula libri primi. Liber pri-

mus completus est; liber secundus usque ad cap. 17. et tres ^ôsteriores

inteligibiles (y sunt\ Eadeni fere in Excerptis Leicisi manu factis in

Arch. Taurin. (Archivio delV Econoviato) leguntur. BETHM.


logo librorum mss. apud heredes abbatis SUvestri Maiirolyci

in cod. Vatic. reg. Christ. Nr. 2099, s. XVI. ita affertur: Gepi-

darum gosta et Pauli Diaconi hist. Langob. membr. foL).

Codex comitis Karoli della Pace Utinensis affertur in

libro Asquini (Del Forogiulio dei Carni. Ver. 1827. '4. p. 67). * p. 43.

Sforzanus in catalogo bibliothecae Sforzanae, Romae olim

asservatae, in cod. Vatic. Ottobon. Nr. 2355. ita indicatur

:

93. chart. Pauli Foroiulensis hist. Langob. Hbr. sex, fortasse

ex iis est qui hodieque Romae exstant. Codicera vero Petri

de Luna antijâpae, qui in catalogo bihliothecae illius, Cod.

Barberin. XXXIX, 84; recensetur: Ystoria Longobardorumet Africana_, iîter eos quaerere licet qui Victoreni Vitensem cumPaido conjunxerunt.

Germani: Augiensis,quem Reginbertus Augiensis

monachus iti catalogo ante a. 846. conjecto inter libros suo

tempore scriptos ita allegat (Neugart Episc. Const. I,p. 550 'j;

In tricesimo quarto Hbro continentur libri quinque Histo-

riarum gentis . . . Winilorum qui et . . . . et Hber in quohabetur excidium Troiae civitatis ft. e.Dares); Colonien-sis S. Martini in catalogo a. 1494. a^). Ziegelbauer, Hist.

rei litter. ord. S. Benedicti I, 506; Gesta Longobardorumlibr. 6; Dunensis ap. Sander, Bibl. ms. Belgica j^- 187 2.

•

Pauli \Yarnefridi pars quaedam Historiae Langobardorum

;

S ang allensis s. X (?), litteris initialibus auro vivisque

coloribus nitidissime pictus, testeGercken (Reisen II, p>- 1^5^?

ideo a F 1. l^. l^* diversus^; Wessofontanus in catalogo

s. XII. et altero s. XIII. ap. Naumann, Serapeum 1841,

p. 252; Gesta Longobardorum.Gallici: Beccensis in catalogo s. XIII, quem ex cod.

Abrincensi Nr. 186 edidit Ravaisson (Rapport au ministre

1841J, ita indicatur: Historia Orosii, Trogus Pompeius et Hi-storia Langobardorum Hbris quinque 5 Ma ssil

i

ensis S.

Victoris , in catalogo s. XII. a Cliampollion-Figeac edito

(Documents sur Vhist. de France I, p). 657 j descriptus

:

Vohimen gestorum Grecorum Romanorum et Longobardorum(id est Dares, Historia Romana et Lang.) ; Se n onensisS. Petri Vivi, quem Arnaldus abbas a. 1095— 1123. scribi

fecerat tesfe Chron. monast. (aj). Dachery Sp>ic. II, p. 485J;Pauhis Langobardorum historiographus et in eodem volumineInventio capitis S. lohannis.

Angli : Ca

n

tuariensis in memoriali Henrici prioris

monasterii Christi Cantuar. a. 1285. electi, quod exstat ??i

1) De quo cf. Konig, Freiburger Diocesanarchiv IV, p. 265, 2) Minuscerti sunt Aldembiirg ensis , ibid. p. 224; Historia Lungobardorumiucerti auctoris; et Bonae Spei in Hannoiiia, ibid. p>. 311; Pauli

Diaconi chronicon (historia liomana?)

.

3) Cf, sujrra p. 33, 34.


cod. Londiniensi Cotton. Galba E. 4: Hystoria Langobar-diOYwm

]fortasse Colckestrensis: Historia Dudonis, cos-

mographia Ethici, Paulus de Cassina historicus, et Eoves-hamensis: Historia Pauli de Casino, uterque a Leland,Collectanea III, 271. 269, allegattcs, nec tamen ita descriptus,

ut certo agnoscere liceat, utrum Historia Langohardoruman Romana sit inteUigenda'.

Alios non paucos Historiae Langohardorum exstitisse

codices, eorum quos superstites gaudemus recensio docet,

qxiorum inter se cognatio ita tantum explicari potest. QuodJiaec ostendit tahula"^

:

X Archetypus

x3

cFl.1.2.3. D 1 Pal.Ass.El

j)p.b.2. D*3

D'3M0 F2-5 x7 xJ

^g1v*2?G3.4.

^2?G 5.

•p. 44.* Ex qua patet, ad archetypum plures esse referendos

codicum classes, quihus inter se comparatis illius lectio est

enucleanda. Quam certo certius assequi nohis videmur,uhi omnes vel magna eorum pars quos tamquam optimoscujusque classis numero 1 (vel * \) indicavimus inter se

conveniunt; sed etiam duorum vel trium consensus idemsuadere potest. Ipse ille archetypus mendis non carehat,

quae eo nata esse videntur, qtiod Pauli lihrariis verha in

calamum dantis sensus ah his saepius non recte intellige-

hatur, auctor vero ea emendare neglexit vel morte praereptushaud potuit. Alia vero a scrihis postea inferehantur; id

quod non diu post Paidi temporafactum esse, fragmenta co-

dicis Asisiensis rescripta docent, quibuscum lihri quos habe-

mus antiquissimos faciunt. Verhorum distinctio raro insti-

tuta, eaedem litterae in fine et initio verhorum ponendae semel

tantum scriptae errorihus non paucis ansam dederunt. Quos

1) Idem dicendum est de codice collegii Eaton Nr. 103 fSmith Cat.

Angl. p. 48; Ai-ch. VII, p. 3i3J. Alterum vero, Nr. 52 fib. p. 47^,

Historiam praehere Bomanam, aperteindicatur. Cheltenhamensis , Nr. 451.

ib. p. 342, continet Jacobi de Voragine historiam Sanctorum Lom-bardam; alius s. XV. codex (Arch. l. l. p. 3i2J brevem Langohardorumhistoriam. 2) Paucis mutatis, quae jam accuratius indicari jôterant,

repetita ex N. Arch. I, p. 559.


tit tollerentf Pauli verba, tit supra monuimus, ad modumvulgaris linguae non semel scripta, ex grammaticae regidis

corrigerent, lacunas exjderent, alii s. IX. et X. lihrarii sibi

sumserunt, quod tamen vix prospere eis cessit. Nec fieri

potuit,quin in tanta codicum mole variae natae sint lec

tiones innumerae fere, eaeque modo omni sensu destitutae,

modo temerariae et a genuino verborum tenore prorsusalienae. Quas omnes enotare, nedum hic recensere, taediosumet p)lane inutile erat. Id tamen egimus, ut codicum qui aetate

vel auctoritate praestant (Â 1. 2. FV) integram lectionis va-

rietatem exhiheremus, ex aliis qui ad hos prope accedunt(B 1. Cl. D\. G 1.2) omnia quae ad veram lectionem stahi-

liendam facere possunt aut saltem non apertae corruptionis

indicia praebent, ex reliquis vero, quanttim licebat, ea quaecodiciim cognationem et textus Paulini, ut ita dicam, histo-

riam explanant. Neque id egimus, tit iihique singidi cujus-

que codicis afferretur lectio; nonnumquam classis signum(praesertim D) ptosuimus, ubi plures inter se conveniunt,

de reliquis vero non constahat. Nam qîantamcumque operamBethmann aliique socii nostri in indagandis et examinandisPaidi codicibus posuerunt, non omnes tamen locos inspexe-runt, qui dîhia movere vel solvere possent. Qtiae correctores

p>ostea codicibus intiderunt ex Al et 2 tantum annotavimus,ex D \ et Fl partem eorum quae in ceteros harum classiumlihros transierunt, aliis, quibus piraesertim (rl. 2.3 ahundant,prorsus omissis. Nihilominus lectores nimia lectiomim moleohrutos esse, multosfore qui judicent vix dubito. Quos tamenmonitos velim, bis terve primum a Bethmanno, postea, codi-

cibus antiquissimis demio adhibitis, a me non grato sanelahore eas esse recensitas et castigatas.

Editionum vix semel vel his ratio habenda erat. Suntvero hae^

:

1) Ascensiana, ed. Guil. Parvo, Paris. \b\4, ex codiceclassis F (fortasse i^2» vel F2^*).

2) Peutingeriana, Augustae 1515; codices secuta adA S et I \ pertinentes.

3) Frobeniana, curante S. Gelenio, Basileae 1532, inter

Historiae Romanae scriptores, ex 1 reptetita.

4) Lindenbrogiana prima, Lugduni Bat. 1595. 8^ ex 2smmta, adhibito codice Orteliano, qui ad C b prope accedit

(supra 2^- 29j. Novo titulo aucta prodiit cum Jordanealiis Lugd. 1617. 8.

5) Lindenbrogiana altera , Hamburgi 1611. 4, cumJordane, Isidoro etc, p. 187; adhihito codice B 1.

1) Cf Bethmann p. 296 sqq.^ 314 sqq,, 344 sqq.., tihi nccnrntius de lis

egit; K. Arch. I, j). 558.


6) Gruteriana, Hanoviae 161l./o^. inter Historiae axi-

gustae scriptores, cum varia lectione codictim G 2 et FA.

7) Elzeviriana , cui HtKjo Grotius manum admovisse

dicitur, Amsfelodami 1G55. 8, ciim Jordane, Isidoro.

8) Lugdunensis 1677, Maximae bihliothecae 'patrum

Vol. XUI, p. 332 sqq., ea? 7.

*9) Muratoriana cur. Horatio Blanco (Bianchi) , SS.

Rer. Italicarum Vol. I, Mediolani 1723; cuyn varia lectione

codd. B2 etF2.10) Migniana , Paris 1861, Patrologiae latinae Vol.

XCV, ex 9.

Translationes Italicae exstant una manuscripta in hi-

hliotheca Taurinensi , duae impressae auctorihus L. Dome-nichi (Venet. 1548. 1554. Milan. 1631 j et Viviani (Udine

1826J %• duae Germanicae, altera a C. de Spruner ex codice

corruptissimo L 1 (Hamh. I838j, altera ah 0. Ahel (Ge-

schichtschreiher etc. Berl. 1849J; una Francogullica auctore

Fauhert (Paris. 1G03)\Annotationes nonnullas adjecit Fridericus Lindenhro-

gius, quas retinuit midtisque amplae eruditionis frxigihus

plenis auxit Hor. Blancus. Quas ex his selegendas duxi

signo BI. indicavi, alias ex Bethmanni schedis sumtas BE.

;

nonnidlas ipse adjeci, praesertim eas quae ostendanf, quo-

modo fontihus usus sit Paulus. Ampliori commentario auc'

tores prosequi, a consilio nostro alienum est.

Berolini, mense Jidio 1876. G. WAITZ.

1) Bethmann p, 318. EdUionem Venetam a. 1548. in bibUothera Bero-

linensi vidi. 2) Dahn f. XXXIIT.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. I. 49

1NCIPI\^^T« CAPITVLA LIBRI PRIMI.

1. De Germania, quod plures nutriat populos, ideoque

ex ea multae gentes egrediantur.

a) In nomine Domini incipiunt capitula de historia Langobardorum A 2. In

Christi nomine incipiunt capitula libri istorig Langobardorum A "3. Incipiunt capi-

tula libri primi historiae Langobardorum A 3. 3c. Incipiunt capitula libri

primi in historia Longob.irdorum A 5. In n. s. trinitatis inc. cap. libri primi

in historiam Longobardorum A 6. In nominc Patris et Filii et .Spiritus saucti

incipiunt capitula libri primi historiae Longobardorum D 3. Incipiunt capitula

libri primi historiae gentis Langobardorum plerique D. Inc. cap. in historia

Langob. E 1, uli ahbreviata sunt. Incipiunt capitula in historia LongobardorumH 4. — Index cum primis foliis excidit in .A. 1. C 1. I 1 et aliis ; omittitiir omninoin A '2. B 1, uhi argumenta capit. 1— 21. praemissa sunt, B 2a. E 4. F 1. G '5.

5a. I 2. K 1. — Prorsus diversum codd. G 1. 2. 3 {cvjus prima pagina jam legi nequit),

4. 5. I la ita exhibent: 1. De septentrionali plaga, quod {deest (i i) quamvis singula

loca {deest G 4) propriis nuncupentur nominibus, generali tamen vocabulo Ger-

mania vocitetur. 2. Divisio Winolorum (Huinolorum G 4) in tribus partibus facta.

3. De 60 quod tertia pars populi Ibor et Aionem super se ordinaverit duces.

4. Do septem viris dormientibus in eadem Germaniae regione (in Germ. I la).

5. De Scriptowinis (Scriptoiinnis G 1) gente (gens G 4), quae crudis carnibus vi-

vunt (vivit I la), quibus etiam in locis per aliquot dies noctium (noctu I la) lux

clarissima oernitur. 6. De voragine oceani maris et de viro quem umbilicus ab-

sorbuit. 7. De egressii Winilorum a Scandana\ia, et pro tributis Wandalorum le-

gatis ad eos missis. 8. De eo quod Wandali Godan sortilogum victoriain postu-

lassent (postulabant G 4). 9. Quod Langobardi ab intactae (intacto G 4. I la) ferro

barbae longitudine sint (sunt G 4. I la) appellati. 10. Bellum Winilorum (Wino-lorum G 4) cum Wandalis. 11. Ubi Assipitti (Assipiti G 4) eorum iter inpediunt.

12. De singulari certamine et libertate transeundi Langobardorum per fines Assi-

pittorum. 13. De libertate servorum et in quibus postea habitaverint (habitaverunt

G 4) locis. 14. Mortuis ducibus Ibor et Agione (Aione G 4), primvim eis Agel-mund, Agionis filius, regnat. 15. De quadam meretrice iino partu septem enixapuerulos et in piscinam proiectos, ex quibus rex unum levari praecepit et Lamissionomen imposuit, qui postea cum Amazonarum fortissima in fluvio natatu conflixit.

16. De eo (hoc G 1 ; De eo des. I la) quod subito super eos Vulgares inrueutes,

regem eorum Agelmund occiderunt. IT.Hic secundus Langobardis Lamissio regnat

et Vulgarum gentem inpugnat. 18. Hoc quoque defuncto, Lethu, dehinc Hildehoc,

et post hunc quintus Gudeon regnum suscepit. 19. Bellum inter Odoacar, qui

intra Italiam regnabat, et Feletheum Rugorum regem. {Sequentia usque ad verba

I, 6: fuerunt morientibus desunt G 1, quatuor /oliis e.rcisis). 20. Hic mors Gudeiet Clafonis, et bellum inter Tatonem et Rodulfum regem Herulorum. 21. De inter-

fectione Tatonis, et quod Wacho (Humacho G 3) Suavos suo dorainio subiugavit.

22. {hoc loco incipit G 2, primo folio amisso) Hinc (Hic G 3. 5c. I la) Waltari (VII.

Waitari G 5c), post quem nonus Auduin (Oduuini G 2; Otninus I la) regnat(filium regis occidit add. G 5c). 23. Hic (Aduin G 5c) Albuin (Albuuin G 2 semper),

filius regis Auduin (Oduuini G 2. I la), Turismodum, Turisindi (Thur. G 2) Gebi-

dorum (Gebitorum G 3) regis filium, occidit. 24. De eo quod Albuin pro petendaarma ad Thurisindum regem profectus est. 25. De lustiniano (lustiano G 2) impe-ratore, qui et bella prospere per Bilisarium gessit et in {deest G 3) causis (clusis

G 3. 4) civilibus miriticus extitit ; huius temporibus Cassiodorus divinae scientiae

claruit, et Priscianus grammaticae artis profunda rimatus est. 26. De sancto Be-nedicto (ot eius niiraculis et laudibus eius add. 1 la). 27. De regno Albuini, et

quod cum Avaris (Averibus G 2 ; Avares G 3) foedus perpetuum inierit, et deiuterfectione Cunimundi regis Gopidorum capitequo illius ablato et ex eo poculum(corr. poculo G 4) facto. — F la argumenta ila de suo snpj^levii: 1. Do natura et

situ septeutrionalis plage Germanie, et quod ex ea Gothi Wandali Heruli Turci-

lingi necuon et alie feroces et barbarae gentes prodierunt. 2. Pari modo et Wi-nilorum, hoc est Longobardorum, gens, quae in Italia regnavit, a Germania sorte

exiit. 3. Qtiod constituerunt duos duces super se, Agion et Ibor. 4. De septemdormientibus qui ibi in quodam antro requicscunt. 5. De Scritowinis. 6. Decaribdi, et cetera. — D "3 ita : 1. De Germauia, quod multos populos ibi nascatur

et inde multo gentes egresse sunt. 2. De Scandanavia insula, de ((ua Wiuuolorura,id est Longobardorum, gens venit etc. — Porro F 2. '2. 4 ita hahent : 1. Prologus

50 PAULI HISTOKIA LANGOBARDORUM. LIB. I.

•p. 46. *2. Dc Scadinavia* insula, ct quia'' ex ea Winilorum, hoc

est Langobardorum, gens est egi'essa.

3. Quod Ibor et Aio<= Yjrimi duccs Winilorum cum matre

sua Gambara fuerunt''.

4. De septem viris apud Germaniam*' dormientibus.

5. De gente Scritobinorum.

6. De duobus umbilicis oceani maris, qui*^ sunt ex utraque

parte Bi'ittaniae.

7. QuodWinilis in Scoringam venerunt, et'' quia AmbrietAssi* Wandalorum duccs eis tributa sibi'* persolvere

mandaverunt.

8. De Godan' et Frea ridicula"' fabula.

9. Quare Winili Langobardi appellati sint", et quod Wo-tan° ipse sit qui apud Romanos Mercurius dicitur.

10. Quomodo Langobardi Wandalos vicerunt, etP de fame

Langobardorum

.

IL Quia Langobardi in Mauringam transire volentes ab

Assipittisi sunt impediti.

12. De monomachia duorum virorum fortium, quorumi"

unus e Langobardis, alter ex Assipittis^ fuit.

13. Quod Langobardi m Mauringam transierunt, ac ' deinde

ad ulteriora" loca progressi simt.

14. Quia, mortuis Ibor et Aione ^ ducibus, Langobardi pri-

mum regem Agehnundum^ habuerunt.'p- -i'- * 15. De meretrice quae septem infantidos peperif^, ex>' quibus

Lamissio^ unus fuit, et de monomachia eius cum Amazone.

1(3. Quomodo Vulgares^ noctu super castra Langobardoruminruentes, Agehnundum'' regem interfecerunt et liham

eius<^ captivam duxerunt.

quae sit Germauia et quae gentes eam inabiteut. 2. Ut quid Laugobanli a pro-

prio solo moveriut se et nomiua primorum ducum (tt — ducum desunt F 2. *2).

3. Miraculum de septem longo tempore dormientibus. 4. De Scriptowinis, et {deest

F *2) qualitcr apud eos sol candeat. 5. De maris umbilico testimonium Virgilii et

aliud in Brittaxiia etc. — Deyiique H 1 incipit: Gens Lang. dicta quomodo aut qua-

liter exeuntes de proviucia sua ad expugnandas plurimas gentes, quia ex genere et

nativitate munda generatione Winili fuerunt procreati. De Germania quod p. u-

p. etc. De Scad. insula dicta, quia ex ea etc. a) Scadianavia A 3c ; Seandinavia

A 3 ? B. C. D. E. b) qui ea A 2b. c) Alo A "3; Haio A 6. d) D 3 or-

gumentum 4. cxun hoc ita jungit ut addat: et de miraculo septem dormientium.e) Germanias A 3. 3c. f) qui — Brittaniae des. E 1. g) Uuinnili B 1.

h) et — mandaverunt des. E 1. i) Tassi A 3. 3c. H 1 ; Assiam D 1; Asiani

alii D. k) ita A. C. D. L; vi B 1. 1) Godam B 1. m) r. f. des. A 5. 6.

n) sunt A 3; et — dicitur des. E 1. o) Vota corr. Godan D 1; Godan C. D.— ipse s. q. des. A 6. p) et d. f. L. des. E 1. q) ad Asipictis B 1; a Tassis

pitis A 3 ; a Tasispictis H 1 ; a sipiatis A 5. 6 ; a Tassis pittis corr. ab Assis pictis

D 1. — et — impediti des. E 1. r) quorum — fuit des. E 1. s) e Tassispitis

A 3. 3c ; e Tassis pittis B 1, corr. ex Assispictis D 1; Assispictis C. D. H 1.

t) ac — suut des. E 1. u) altera loca progressis s. B 1. v) Agione d. Lan-gobardorura B 1. w; Agelmunth e corr. A 3, et ita A 3c; Agilmundo eorr,

Agelmundum D 1. x) pepererit D 1. y) ex — Amazone des. E ]. z) La-misso A 3; Lamisio B 1 {et ita postea). a) Bulgares A *3. L 2, e corr. D 1.

b) Agelmunth A 3. 3c; Agelmundo corr. Agelmundum D 1 ; Ag. — duxerunt des. E 1.

c) ipsius B 1. D 1.


17. Quomodo Lamissio rex effectus est, et^ qualiter Vul-gares superavit.

18. Quod, mortuo Lamissione, regmmi Lethu'' suscepit, et<^

post hunc filius eius Hildehoc*', post quem^ quoqueGodehoc'' regnavit.

19. BeUum inter OdoacarS regem Turcilingorum •' et Fele-

theum ' regem Rugorum , et quomodo Langobardi, su-

peratis ab Odoacre'' Rugis, eorum provinciam possiderunt.

20. Mortuo Godehoc', regnavit Claffo, ef" post hunc Tato,

qui delevit regnum Herulorum.

21. De morte Tatonis et regno Wachonis", et quomodoWacho Suavos'' superavit, et de uxoribus eius et filiabusP,

et de regno A^âltari, filii eius.

22. ]\Iortuo Waltari, regnavit Audoin, qui 'i Langobardos in

Pannoniam adduxit.

23. Bellum Gepidorum ^" cum Langobardis , in * quo Alboinfilium regis Gepidorum extinxit.

24. Quomodo Alboin cum quadraginta viris ad Turisendum'regem, cuius filium interemerat, profectus est arma abeo petens, ut cum suo patre possit in convivio residere;

et quomodo a Turisendo arma accepif.

25. De regno lustiniani et^ victoriis eius.

26. De beato Benedicto et miracuHs et^^ laudibus eius.

27. De morte Audoin et regno Alboin, et ^ quomodo AlboinCunimundumy regem Gepidorum^ superavit et filiam

eius Rosamundam in** matriraonium duxit.

EXPLICIVNT CAPITVLA.

a) et — superavit des. E 1. b) Letthuc B 1 ; Letluis D ii. c) et — regnavitdes. E 1. d) Hildeoe A 3; Ildehoc B 1. e) hunc B 1. f) Godeoc A 3. 3c;Godeac corr. Godeoc D 1. g) Odoachar B 1 ; Edoagar D 1. h) Torcilinguo-rum D 2. 3; Torcilingorum D 1. i) Feledeum corr. Felethoum D 1. — regem— possid. dea. E 1. k) Godoacre D 1; a Godehoc Rugilandam e. D 2. 1) Go-deoc e corr. A 3; Gudelioc B l; Godooc corr. Godeoc D 1. m) et — Herulorumdes. E 1. n) Vach. D 2; Wacc. H 1. L 2. — et — eius des. E 1. o) SuevosD 3. i. L 2; deest B 1. p) et de f. D 2. 3 ; f. Waltari filius eius A 3. 3c. —et — eius (les. B 1, qtii seqnens argumentwn Ita e.Thihet : De regno Waltari tilii eiusmortuo(iue. (i) (lui — adduxit des. E 1. r) Geppid. B 1. D 3. s) in — extinxitdes. E 1. t) Turtsindum B 1 constanter. — T. venit ceteris omissis E 1. u) sus-

cepit B I. v) et v. e. des. E 1. w) et 1. des. E 1 ; m. eius et 1. D 3. 4.

x) et — duxit des. E 1. y) cum Ounimundo D 2. z) deest D 1. a) coepit

\

post suppl. D 1 ; R. acccpit D 2; R. uxorem duxit D 3.

52 PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. I.

INCIPIT LIBER PRIMUS^1''. Septemtrionalis plaga quanto magis ab aestu solis

remota cst et nivali frigore gelida, tanto saluljrior corporibus

'p. 48.hominura<= et propaganclis est** gentibus coaptata'*; *sicut

econti'a omnis meridiana regio, quo^ solis est feryoris vicinior,

eo'' semper morbis habundat' et educandis minus est'* aptamortaUbus. Unde fit, ut tantae* popuhunim mukitudinesarctoo"" sub axe oriantur, ut non inmerito universa illa regio

Tanai tenus" usque ad oceiduum, Hcet° et propriis loca in

ea P singula nuncu})entur nominibus, generali tamen vocaliido

Germania vocitetur ';

quamvis et duas ukra Rhenum'i pro-

vincias Romani, cum ea loca occupassent, superiorem inferio-

remque Germaniam dixerint '"• ^. Ab hac ergo populosa^Germania saepe innumerabiles eaptivorura turmae abductae'meridianis populis pretio distrahuntur. Mukae quoque ex ea,

pro eo quod tantos" mortahum germinat, quantos'^ alere vix

sufficit, saepe"' gentes egressae sunt, quae nihih)minus et

partes Asiae'', sed maxime sibi contiguamv Europam adflixe-

runt. Testantur hoc ubique urbes erutae per totam IlUricum^

GalHaraque^,, sed maxime'' miserae Itahao, qiiae pene om-

a) In nomiue Domini incipit liber primus A 2. Expl. eap. In Christi nomine in-

cipit liber istoriae Langob. A '3. Expl. eap. Ineipit liber hystoriae Langobarrlorumprimus A 3. 3c. Expl. cap. Inc. liber Longobardorum A 6 Ineipit historia Lan-gobardorum B 1. L 2. Expl. cap. libri primi. Ineipit ipse liber D 1. Expl. cap.

Incipit liber primus hystoriae [deest 3) gentis Langobardornm D 3. 4; codd. D.addunt : a Paulo quodam monaeho de monte Cassini editus. Incipit origo gentis

Longobardorum E 1. De origine gentis Longobardorum et gestibus eorundem liber

primus incipit feliciter E -1. De origine gentis Langobardorum et gestis E 5. Inci-

pit liber primus Langobardorum aetus G 5c. Expl. eap. Incipit liber primushistoria Longobardorum H 1. 4. Ineipit hystoria Longobardornm a Paulo dictata

liber I. I la. b) De codicibus qui sinffulis quibusque capitulis argumenta praemittunt

V. prae/ationem. c) deest A 5; corporalibus h. ut A 2. 2a. d) deest D 3. 4. H.e) magis c. C 2. D 3. 5. I la. b. f) qui B 1. 2. 2a. D 1; que A 7. B la. 3.

E 1. F 4a. 5; B 2 e« D 1 e corr.; quanto H 1. 4. g) fervore C 4b. 5. F 2. 3.

I 2; fervoris E 1; fervor G 3. h) et O 3. 4. i) deest spatio vacuo relicto E 1.

k) deest D 3. 4. 1) U. f. ut t. des. E 1. m) arcto A '3. 3. 6. B 1. 3. C. D 1

(in manj.: vel arcturo). la. 4a; arctho corr. arcthoo A5; arcturo A 2. D 2. *3. 3.5.

H 1. 4; aictuo G 3. 4; arctos G 5b. c. 6; actoos G '5; articulo F 5; a. s. a. o.

des. spatio vacuo relicto E 1. n) tam actenus B 1 ; — i. r T. t. des. spatio vacuorelicto E 1 ; r. veniens u. o. F 5. o) lieet loca singula n. proprio nomine F 2;licet et propter loca singulo n. nomine F '2; licet et propter loca in ea singula

n. nomine F 3. p) in oa des. A 6. F 2. 3. G 2. ed pr. q) Regnum A 2, corr.

Renum A '3; Rehnum A 3; Renum B 1, alii; Rhrenum F 1; Hrenum G 1. I la.

r) dixerunt D 4a. F 2. 4a. 5. G 5. H 1. I 2. 3. Abhinc noinim caput incipit F la*.

s) deest B 1. 2 (post suppl); populi A '2. B 2a ;populari A5.6; p. terra s. F 5. G.

t) adduct. B 1. 2. 3. G 5b. H 1. u) tant(a)e E 1 (corr. tantos). F 1. G4; tantas

m. turmas F 1, e corr. F 2; tante m. turme F 3; tantum m. turmae F 4; tantumI Ib. I Ib*; tantam prolem I 2. v) quanto F 1. G 3. I 2; quantum G 3a. 7.

I Ib' ; v\) deest B 1; — Saepe gentes eg. incipit K 2. x) ex parte AffricamG 4. y) congruam D 8. 9. I la; contiguam congruamque F 5; Erupam F 1

{corr. Europam). z) Yllir. F 1. G 2. a) totas . . . Galliasque A 3. 3a.

b) maximo — illarum est des. C *1; e corr. add. D 1.

1) Cf. Isidori Etym. XIV, 4, 4; unde et propter fecunditatem gignen-dorum populorum Germania dicta est. 2) Haec quoqiie ex Isidoro l. l.


nium illarum est gentmm"^ experta saevitiam. Gothi'* siqui-

dem Wandalique; Rugi'', Heroli<= atque Turcilingi ^" , necnonetiam^ et aliae feroces et barbarae nationes e Germaniaprodierunt. Pari ^ etiam modo et Winnilorum §, hoc est Lan-gobardorum'', gens, quae postea in Italia feliciter regnavit, aGermanorum populis originem ducens, licet et aliae causae

egressionis eorum asseverentur, ab' insula quae kScadinavia''

dicitm' adventavit '

.

2. Cuius' insuJae etiam Plinius™ Secundus in libris,

quos de natura rerum conposuit, mentionem facit'-. Haecigitur insula, sicut retiderunt nobis qui eam lustraverunt,

nontam" in mari est posita, quam mariniso fluctibus propter

planitiemP marginum terras ambientibus circumfusai. Intra

nauc ergo constituti populi dum in tantam multitudinem ^pul- 'p- ^9-

lulassent, ut iam simul habitare non valerent, in tres, ut

fertur, omnem catervam partes dividentes, quae ex ilHs pars

patriam relinquere'" novasque deberet sedes exquirere^ sorte

perquirunt^3'. Igitur ea pars, cui sors dederat genitale solum

excedere*^ exteraque arva sectari, ordinatis super se duobusducibus, Ibor^ scilicet et Aionem^'', qui et germani^ erant*

et iuveniliy aetate floridi et ceteris praestantiores, ad'' ex-

quirendas quas possint incolere terras sedesque statuere, vale-

'a.) deestB 1. a) kic novum cap. inc. F 5. b) W. querulosi Fl e corr. (W. ulusi

vel rwlnsi /uisse videlur), et ita F 2. 3 ; W. atque R. A '2; Vandali et R. K 2; et

regi G 4. c) ita A 2. 3. B 1. D 1. G 2, alii; Eroli A '4; Hieroli E 1; HeruliF 1. G 5. I 2. D 1 e< G 2 e corr., alii; Hereuli L 2. d) Turgilingi B 1. 2. F2;Turcilgni G 3. 4. e) deest B 1. f) noviun cap. inc. C 5. F 1. 2. 3. edd, g) ita A 2. '3.

F 1, alii; Winilorum A 3. B 1. G 2. 3, alii. Xeque codices in verbo scribendo

sibi constant; legitur etiam Winuli G 8. 4 ; Winnuli A '3; Pinili semel habet A 3.

h) ita plurimi optimiqiie codices semper fere scrihunt ; Longobardi rarissime A 3. D 1.

G 2. 3.4; Langobardi et Longabardi promiscue D 4. H 1. I 2; Longobardi const.

A 5. 6. D 4a. F 5. G 5c, alii. i) ab — adventavit des. E. F {post suppl. F 2).

G 2. 3. 4 (codicis 1. kaec pars deperdita est). Quorum loco habent F 4. G '5. 5a. c. 7 :

a Scandinavia insula egressa est; 6 5b; asseverant a Scandinavia insula egressos

esse; quod ex argumento c. 2. sumtuni esse apparel, ut lacuna expleretur. k) ita

A 3c. D 1. H 1; Scadanavia A 3. D 3. G 2 infra c. 7; Scandinavia A '2. 2. '3.

5. 6. B 1. 2. Fortasse Paulus 7ic in koc quidem verbo scribendo sibi eonstans fuit.

1) Hviius A 3. 3a. 5. 6. B 2. C 4. G 4. 5b. c. H 1. I la c corr. 3. m) plenius

A *2. 3. 3a. E 1. F. G 2. 3. 5c. H 2. n) tantum C '1. o) in m. C '1.

p) planiem m. terrarum sevientibus c. A 3 ; propter p. m. t. a. des. F 3. ed. pr.

q) c. est A '3. r) relinquid re n. F 1. s) perquirit A 2. '3 e corr., 3. 5. 6.

C *1. D. F 1. K 2; quod fortasse in archetypo scriptum codices B. E. G. H. I cor-

rexerunt. t) hoc caput praecedenti adjungunt F 2. 3. 5. u) relinquere B. L 2.

v) Hibor A5. 6. D 3; Ebor G 2. I la; Ebore G 5. w) ita A 2. 2a. C la. D 1

;

Agionem A 3. B la. C 2. D la. F 1. G 4. ob. H 3. L 1 ; Agione B 1. 2. F 1 e

corr. G "5. 5a. I 3; Aiono A 2 c< D 1 c corr. H 1, aUi; Haione A 5. 6 ; in in-

dice omnes fere Aio. x) gemini F 5. y) iuvenali A 3. G 2. 3c. z) ad —statuere des. G 5b. c.

1) IJacc Paulus ex Origine sivnsisse videtur. 2) Plin. IV, 13 f27J,

3) Xomina ex Orig. sumsit ; quos, ut genti novam patriam sectnnti

jyraeessent, eledos esse, Paulus jinxisse vidttur.

54 PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM, LIB. I,

diccntes suis simul et patriac, iter arripiunt. Horum erat

ducum mater nomine Gambara ", mulier quantum inter suos

et ingenio acris et consiliis provida ; de cuius in '' rebus

dubiis prudentia non minimum confidebant.

4. Hauf^ ab re esse arbitror, paulisper narrandi ordi-

nem postponere , et quia adliuc ^ stilus in Germania vertitur,

miraculum, quod illic apud omnes celebre liabetur, seu*^ et

quaedam alia breviter intimare •". In extremis circium versus 8

Germaniae finibus, in ipso oceani littore, antrum sub emi-

nenti rupe conspicitur, ubi septem viri, incertum ex quotempore, longo sopiti sopore quiescunt, ita inlaesis'' non solumcorporibus, sed etiam vestimentis, ut ex hoc ipso, quod sine

uUa per tot amiorum curricula corruptione perdurant, apudindociles' easdem et barbaras nationes veneratione ** habe-

antur'. Hi denique, quantum ad habitum spectat, Eomaniesse cernuntur. E quibus dum uuum quidam cupiditate sti-

mulatus vellet exuere^, mox eius, ut dicitur, brachia aru-

erunt, poenaque sua ceteros pcrterruit, ne quis eos idterius

contingere auderet. Yideres'", ad quod" eos profectumo per

tot tempora providentia divina conservet. Fortasse horumquandoque, quia non aliter nisi christiani esse putantur, gentes

illae praedicatione salvandae sunt.

5. Huic loco Scritobinir' — sic enim gens illa nomi-natur — vicini sunt. Qui etiam aestatis temporei nivibus

non carent, nec aliud"", utpote^ feris^ ipsis ratione non dis-

pares, quam" crudis agrestium animantium carnibus ve-

scuntur; de quorum etiam hirtis^' pellibus sibi indumenta50. peraptant "'. Hi a saliendo iuxta liuguam barbaram ^ * ethi-

a) Gabara D 2. '3. b) deest G 3;

post add. F 1 ; c. viribus et prudentia F 4.

c) Nec F 4. G 2. 3. 4. 5. I la. d) st. adh. A '3. e) seo F 1 ; sed A '2. 3.

C la. E 1. G 5a. I la. — et deest B 1. f) libet i. A 3. g) eircius versus

A '2; circumversus A 7. C 4. 5. D 9. E 1. H 1 ; eircumversis A 3. F 1. G 2. 3.

*5. 5b. c. I la; autem veris G 5a e corr.; a. versis G 5a'. h) inlaesi vel illesi

G. I la. 2. i) indocibiles G 3. I 2. k) venerationi A '2. 2. '3. 5. 6. B la.

C 4a. 5. D 1. K 2, e corr, B 2. F 1 ; in veneratione G 5. 1) veste e. eorr. F 1.

m) ita B. E la; videns F 2; videris ceteri; cf. infra. n) quem A 5. 5b. 7. C. 5.

D 3. 5. 8. I Ib; quid corr. quod A 3b; quos B 3. G 2. '5; quorum G ob.

0) perfectum G 3. 4. 6. p) Scrittobini B 2 ; Scriptobini B 1 ; Seriptovlni F{corr. Scritovinni F 1). G 3. 4; Scriptofinni G '5. 5a; Scritovini A 5. 6. D 3. E 1;Scriduwiuni G 5b ; Scridowinni G 5p ; Scritotinni G 1; Seritovinni L 1; Cristobini

C 4, et similiter infro-r uhi Scriptiwini G 3. q) temporibus G 5b. c, uhi n. n. e.

desunt. r) alius E 1. F 4. G 2. 3; aliis corr. alius G 6; aliis G 4. 5a, e corr,

F 1 ei G 2; alias G '5; nec uUo alio I Ib. — in cibum corr. add. A '3. s) ut

utpute A '2; utpotes corr, utpote F 1; tit potest F 3b. 4. 5; deest A *3. I Ib.

t) feres ipsi A *2; fieri E. F 4. 5; fieris corr. feris F 1. G 2; sceris G 3. *5 (uhi

ipsi). 6; f. i nisi ratione sunt d. I Ib. u) que A 5. 6. G 3. *5. 5a. 6. I la;quamque G 4. v) bircis vei liyrcis A *2. B 2a. C 4. D 1. 4. 5. 9; hyrticis E 1;hirtis corr. hirsutis A '3. 4. 6. F 1, et ita A 5; yrsutis F 4; istis G 3; deest G 5b.

w) coaptant A 2. 3. B 1. D 6. ".

1) Karrat eandem fahulam Gregor. Turon. mirac. I, 95. Sed noster

ex alio sua hausit fonte; cf. Baron. ad 254; Mariyr. Rom. Jid. 27. BE.Acta septem dormientium in codd, saepius ohvia (Hagen, Cod. Bem.p. 157. 24i;. 2) Cf. Zeuss, Die Deutschen p. C84.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM LIB. I, 55

mologiam clucunt. Saltibus enim utentes , arte quadam ligno

ineurvo ad arcus similitudinem feras adsecuntur. Aput hos

est animal cervo non satis * absimile^, de cuius ego*' corio,

ut fuerat pilis liispidum, vestem in modum tunicae genu

tenus aptatam conspexi, sicut iam fati, ut relatum est, Scri-

tobini utuntur. Quibus ^ in locis circa aestivale solstitium*^

per aliquod'^ dies etiam noctu^ clarissima lux cernitur,

diesque ibi multo maiores quam alibi habentur ; sicut e con-

trario circa brumale solstitium *", quamvis diei hix adsit, sol

tamen non ibi videtur, diesque minimi», quam usquam'' alibi,

noctes quoque longiores existunt;quia scihcet, quanto magis

a solelongius disceditur, tanto sol ipse terrae vicinior apparet

et umbrae longiores excrescunt. Denique ini ItaHa, sicut

et antiqui scripserunt, circa diem natahs Domini novem pedes

in umbra staturae humanae hora sexta metiuntur. Ego autemin Galha Belgica in loco qui Totonis*^ villa dicitur^ consti-

tutus , status mei umbram > metiens, decem et novem et semis

pedes inveni. Sic* quoque contrario modo, quanto"' pro-

pinquius meridiem" versus ad solem acceditur, tantum»

semper umbrae brevioi*es videntur, in tantum ut solstitioP

aestivah, respiciente sole de medioi caeH; in Aegipto et

HierosoHmis et in eorum vicinitate constitutis locis nuUae

videantur umbrae. In Arabia vero hoc ipso tempore sol

supra medium •"• caeH ad partem aquilonis cernitur, umbraequeversa vice contra meridiem'" videntur^.

G. Nec ^ satis procul ab hoc de quo praemisimus Htore,

contra occidentalem partem, qua* sine fine oceanum pelagus

a) ita A '3. 3. 5. 6. B la. D 3. 8 ; adsimile A '2. 2. C '1. 2. D 1. E 1. G 3a;

assimile C 4. 5. D ia. F. G 4 5a. b. I 2, e corr. B 2; u. s. assimile cori- satis

simile G 2; simile G 5c. H 1. I la ; dissimile B I 3. b) deest G 2. c) soli-

stitium F 1; per — solsticium in maryine suppl. F 1. 2, des. F '2. 3. 4. 5. d) i!a

codd. vetustiores omnes fere pro aliquot;quod E 1. e) noctium G 2. 3. 4. I la;

nocte G«5. f) solcstitium A '2. E 1 ; sojistitium G 3, alii. g) minores G 2,

e corr. F 1. h) deest B 1. i) deest F 4. G 2. 3. 4; et G 2 ; et in D 3.

k) Teotonis G 2; Theodonis G 5a. b. c ; Teodonis G '5; Tectonis I la. 1) umbraA 2. "3, corr. umbram F 1. m) quantum A '3. 3. F 5. n) meridie (-g) A '2.

F 1. G 2. 3. 4. o) ita A 'i. 2 3. 5. D 1. E 1. F 1. H 1, e corr. p 2; tanto

B. G. I la, alii. p) solstitium (solisitium G 3. '5) E 1. F. G 3. 4. 5. I 2. —aestivale F 4. G 4 5; aestuale E 1, corr. aestivali G 2. q) medio F 1. G 3;

midio G 2; in medio G 5. r) meridie(-f)

A "2. 2. "3. F 1. G 3. s) H(a)ec

A 2. "2. 3. t) quo G.

1) i. e. non multum, u' c. 6. BE. lilicnonem (Benntlner) raulus indicat.

2) Cf Bjda, De teinj). rat. c. 29. 31. 3) Seu Theotonis villa, Die-

ienhofen. De hoc loco exstat disquisitio mathematica comitis Josephi

de lUnaldis in Raccolta dôpuscoli scientifici e filologici, Venetia 1751,

8«, XLV, 127/". Unde nil dischnus, nisi Pauli nostri staturam 5'

11" 11'" mensuram cojnj^levisse. BE. 4) Cf. Bcda l. l. b) DeArahihus vulgatissimum illud

:

Ignotum vobis Arabes venistis in orbem,

l'inbras niirati nemorum non ire sinistras. BI.

56 PAULl lilSTORIA LANGOBARDORUM. LIB. I.

patet, profiindissima aquarum illa vorago est, quam usitato

nomine maris umbilicum voeamus. Quae bis in die fluctus

absorbere et rursum evomere dicitur>, sicut per universa illa

litora accedentibus ac recedcntibus fluctibus celeritate nimia *

fieri conprobatur. Huiusmodi vorago sive vertigo a poetaVirgilio Caribdis appellatur; quam'' ille in freto iSiculo esse

suo in carmine loquitur, lioc modo dicens:

Aen. III. 'Dextrum Scilla '^ latus, laevum inplacata Caribdis*2o. Obsidet, atque imo baratri ter gurgite vastos''

Sorbet in abruptum fluctus, rursusque sub auras

Erigit alternos, et sidcra verberat unda'.

Ab hac ® sane de qua diximus vertigine saepe ' naves raptim

cursimque adtralii adflrmantur tanta celeritate, ut sagittarum

*p. 5i.per aera lapsus imitari videantiu'; et nonnumquam Mn illo

baratro horrendo niinis exitu ^ pereunt. Saepe cum iam iam-

que mergendae sint, subitis undarum mohbus rctroactae, tanta

rursus agihtate exinde elongantur, quanta prius adtractae sunt.

Adfirmant, esse'' et aham huiusmodi voraginem inter Brit-

taniam' insulam Gahiciamque'' provinciam'; cui etiam"' rei

adstipidantur Sequanicae Aquitaniaeque htora; quae bis in

die tam subitis inundationibus opplentur", ut, qui fortasse

ahquantuhmi iutrorsus a » htore repertus fuerit , evadere vix

possit. VideasP earum regionum flumina fontem'1 versus

cursu velocissimo relabiac per muhorum mihum spatia dulces''

fluminum hmphas in amaritudinem verti. Triginta* fermea Sequanico htore Evodia'-2 insula mihbus distat, In qua,

sicut ab iUius " incohs adseveratur, vergentium in eandem ^

Caribdin aquarum garruhtas auditur^^. Audivi quendam no-

bihssimum GaUorum referentem, quod ahquantae naves prius

a) celeritatem nimie F 1. G 3. b) quera F. G 2. 3. 4; qui B 3. c) Sylla C '1.

d) vasto G. I 2. e) hoc F 1. G 3. 4. 6. f) septem G 2 (naves deest) ; septe-

nales r. F 1. G 3. g) exito G 3, corr. exitio F 1. 4; exiti G '5, corr. exito G4;exitio A 3a. B 1. 3. F 2. 3a. G 5a. b. c. 13; exicitii A 3. h) se A 3. — etiam D ;

deest G 4 ; adfirmantem est (?) et alia h. voragine F 1 : adfirmantem {deest G 4)

est et alia h. vorago G 3. 4 ; adfirmant. Est et alia h. vorago F 4. 5. G 5. 6.

i) ita A 2, et postea plerumque A 1 ; Brittania insula F 1. k) Gallicamque B la. D ; Gal-

liamque A *2. 5. 6. C 3. 4.5. 1) proviucia F 1 ;provinciae civitatem G2; provinciam

civitatem G "5. m) Huic r. G 2. u) oplenturFl; sub(p)plentur G; replentur I 2.

0) ad F 1. G 3; ad litora F 2. G 2; in G 3a. p) Videres G 4; Videris F 2.

G 2. 3. 5. q) fontesque B 1. G 5b. c. ; fontes G '5. 5a. — versos B 1; deest

G 5b. c; fontemque versus cursus corr. fontesque recursu F 1. r) duces F 1.

G 3; ductas G 5. s) norum (Vll) inc. cap. ecorr. F 1, et ita F la. t) EbudiaB;Aebodia vel Ebodia F. G 2. 3. 4. u) illis G 3. 5. v) eadem E 1. F 2. 4.

G 2a. I 3. — Caribdi A '2. E 1; Caribdin corr. Caribdi B 1; Cary(i)bdis F 1.

G3. 4; Carybdim G 2. w) deest F 1. G2; audiatur G 3. 4; audit F2a; estF2. 3;esse solet post add. F 1 ; sonat l 2.

1) Cf. Ovld. Metamorph. Ub. XIII, fab. 8 (v. 730y:

Scylla latus dextrum, laevum inquietata Charybdis

Infestat; vorat haec raptas revomitque carinas. LIND.2) Aldernay intelHgi videtur.

PAULI HISTORIA LANGOBARDOEUM. LIB. I. 57

tempestate convulsae, postmodum ab hac eadem Caribdi*

voratae sunt. Unus autem solummodo ex omnibus viris qui

in navibus illis fueiânt, morientibus ceteris, dum adhuc spi-

rans fluctibus supernataret, vi ^ aquarum labentium abductus "^,

ad oram'^ usque inmanissimi^ illius baratri pervenit. Quicum iam profundissimum et sine fine patens chaos adspiceret,

ipsoque^ pavore praemortuus ses illuc ruiturum exspectaret,

subitO; quod sperare non poterat, saxo quodam superiectus

insedit. Decursis siquidem iam omnibus quae sorbendae erant

aquis, orae^ illius fuerant margines denudati; dumque ibi

inter tot angustias anxius vix ob metum palpitans resederet',

dilatamque'' ad modicum mortem nihilominus operiret', con-

spicit ecce subito quasi magnos aquarum montes de profundoresilire navesque, quae absortae"' fuerant, primas emergere".

Cumque " una ex iUis ei contigua p fieref!, ad eam se nisu

quo potuit adprehendit; nec mora, celeri volatu prope Htus

advectus, metuendae necis casus evasit, proprii postmodumpericuli relator existens. Nostrum quoque, id est Adriaticum,

mare, quod licet minus, similitej' tamen Venetiarum Histriae-

que htora'" pervadit^ credibile est, parvos huiusmodi occidtos-

que habere meatvis, quibus et recedentes aquae sorbeantur*

et rursum invasurae' litora revomantur. His ita praehbatis,

ad coeptam narrandi seriem redeamus.*7. Igitur egressi de Scadinavia" Winnih^', cum Ibor^^'p. 52.

et Aione'' ducibus, in regionem quae adpellatur Scoringayvenientes, per annos ilHc ahquod consederunt '. IHo itaque

tempore Ambri^ et Assi ** Wandalorum duces vicinas quasqueprovincias beUo *> premebant. Hi '^ iam multis elati victoriis,

a) deest G 2. b) deest C *1; iu B 1. c) adductus A 5. 6. E 1. G 3. 4. 5b.

H 1; abd. svperscr. vel sub F 1. d) ora A '2. 5. 6. B 1. 3. e) inmanissimaE 1. F 1. tr 1. 3; inmauissimam F 5. G 4. 5. f) hic incipit 1 1, quaternione

primo evulso; post pavore plura des. A 6, folio deperdito. g) sese A '2. 2. '3. 5.

E 1, e corr. B 2. D 1. h) oris superscr. vel ore E 1 ; ore i. fecerant marginis

d. F 1 ; marginis etiam F 2. 4. 5. G 4; denudate G 4. 5b. c. i) ita A "2. 2. '3.

F 1. G 3. k) dilatumqne F 1. G 1. 1) opperiret A "2. 2. E 1. G 2. I 1

;

operire F 1. G 1. 3; op(p)eriretur A 5. B 2. 4. D 1. G 4. 5. I 2. 3 ;periret C 2.

m) ita codd. velustiores omnes. n) emergerent F 1. G 1. 3. o) Cura F 1. G.

p) condigna G 1— 4. q) fuerat corr. fuei-it F 1; fuerit G 1. 2; fuerint G 3;tieri 1 2; facta fuisset eam quomodo pot. G 4. r) lilore F 1. G 1. 3. 4. s) sor-

bentur F 2. 3. 4. G. t) invasura A 2. 2a; invasore F 1. G 2; invaso G 3 ; in-

vasa ad litore G 4; invaso litore F 1 e corr., 2. 3. 5; ab invasore litore G 5a. b;ab invaso litori G '5; ab invaso litore A 5a. G 5c. u) ita F 1. G 1 (corr.

Scand.), a!ii; Scadanavia A 3. G2; Scandin. corr. Scadan. D 1. v) Winuli B 1.

G 4; AVinuuli A '3; AVinili F 1. G 1; postea codd. tantum non omnes Winnili vel

\Vinili. \v) Ybor A '3; Ebor G 1. 2; Ebore G 5, et ita deinceps. x) AgioueB 1. F. G2. 5. I 2; Aigoue G 3. y) Scoringia G 2. z) Cambri G 3. .i) Asi

F. G. I 2. b) per bella A "3.

1) Qiiae de Langobardorum sedibus in Scoriiiga et post (c. 11) in Jlau-

ringa Paulus tradit unde hauserit, non constat. 2) Haec ex Orig.

Paulus sumsit et suo more amplijicavit.

58 PAULI HISTOEIA LANGOBARDORUM. LIB. I.

nuntios ad Winnilos mittunt, ut aut tributa Wandalis persol-

verent, aut se ad* belli certamina praepararent. Tunc Iboret Aio, adnitente'' matre Gambara, deliberant, melius esse

armis libertatem tueri, quam tributorum eandem' solutione"*

foedare*'. Mandant^ per legatos Wandalisj pugnaturos se

potius quam servituros. Erant siquidom tunc Winnilis uni-

versi iuvenili'' aetate florentes, sed numero perexigui, quippequi unius non nimiae amplitudinis insulae tertia solummodoparticula fuerint '

.

8. Refert hoc'' loco antiquitas ' ridiculam' fabulam:

quod accedentes Wandali ad Godan"" victoriam de Winnilis

postulaverint", illeque responderit, se illis victoriam daturumquos primum oriente sole conspexisset. Tunc accessisse

"

Gambara p ad Fream, uxorem Godan i; et Winnilis victoriam

postulasse'", Freaque* consilium dedisse', ut AVinnilorum mu-lieres solutos crines eroâ faciem ad barbae similitudinem con-

ponerent maneque primo cum viris adessent seseque Godan"videndas pariter e^" regione, qua ille per fenestram orientemversus erat solitus aspicere^^', conlocarent. Atque ita factumfuisse''. Quas cum Godan oriente sole conspiceret, dixisse^':

'Qui sunt isti longibarbi' ^ ? Tunc^ Frea'' subiunxisse, ut

quibus nomen tribuerat victoriam condonaret*^. Sicque Winnilis

Godan victoriam concessisse. Haec risui'' digna sunt et pro

nihilo habenda. Victoria enim non })0testati est adtributa

hominum, sed de caeh^ potius ministratur.

9. Certum tamen est, Langobardos ab intactae ferro

a) de b. certamiue A '3. b) aunuente A 5. Cl 3; aduneute c corr. A *3: ab

innuente G 4. c) eorundem G 2. d) sol.itionem A 'i. 2. '3. B 2. C "1. D 1.

E 1. F 1. G 1. 3. 4, '5. 5b. c. d. I 1. 3. Quod in archetijpo scriptum fuisse videtur

;

— tributi eos persolutione F 2. e) fedarent B 2; fedari G 2. '5. 5a ; facere

vel foedari G 5c ; facere vel foederari G 5b. f) M. itaque G 1 ; vero add.e corr.Fl.

g) \Vinilorum F. G (Winilorum pueri G 5b. c). h) iuvenali F 1. G 1. 3;

f/. jK 53 n. y. i) fuerant B. D 4. 5. F 2. 5. G 3. I 3 ; fuerunt I 2; terciam

particulam perfruiti sunt Or 5b. e. k) boc ia 1. B ]. 1) ridiculosam B 1, e

corr. F 1 et G 1. m) Gadam suîerscr, littera o B 1; Godam A 5b. F 5. H 2. 3 ;

Guodan G '5. 5a. c; Guodant G 5b ; "SYodan ( luodan) C 3. 4b. D 1 c corr. (uuoda

corr. uuodan). I 1 (semel Godant). n) postulaverunt A "4. 5. E 1. F. I 2. o) a.

dicitur et Gamb. B 1. p) Gambaram A "2. 2. 5. C. D. F 3. G 4. "5 5a. b. H3;G:\baram A 3. q) Godani B 1. r) postolasset G 1. s) ita F 1. G 1 3.

I 3; Freamque ceteri /ere omnes. t) dedisset E 1. F 1. u) Gotan Fl; a GodanA 2. '3; ad Godam B 1 ; ad Wodan D 1. v) iu regionem quam B 1. w) aspi-

ceret A '3; deest F 1. x) fuisset E 1. F 1. G 1. 3. — Cumque Ita factumfuisset eosque G. o. s. intente conspiceret dixit F 2. y) dixisset A 2. 2a. E 1,

G '5. 5a. z) ita A '2. '3. 5. B. F 1. G 1. I 3, e corr. F 3. G 3; longibarbis

A '4; longebarbi E 1; longabarba F 5; longibardi A 2. 5b. C '1. 4. 5. D la. 6.

F 3. G 3. '5. 5a. H 4. I 2 ; longobardi A 7. F 2. G 2a. 6e; longo(u?)bardi corr.

longibarbi D 1 ; langibardi A 3 ; langibarti A 3b; langobardi A 3b. D la. 2. 3. 5. G 2.

a) Tum A*2. 2. "3. b) Fream A '2. 2. '3. 4. 5. C. D. F 5. Ct2 e corr.,'6. 5a. b.

H 1. I 2. c) cond. — vietoriam des. Â 3. 3a. d) ita A '2. 2. B 1. 2. C "1. 3.

D 3. E 1. F. G 2. 3. H 1. I 1 ; risu alii.

ll '•igo.


barbae longitucline , cum primis ^ Winnili ^ dieti fuerint, ita

postmodum appellatos<=- '. Nam iuxta illorum linguam ''lang' 'p. 53.

longam, 'bart' '• barbam significaf. Wotanf sane, quemadiectas littera Godan'' dixerunt^^ ipse est qui apud RomanosMercurius dicitur et ab universis Germauiae gentibus ut deus

adoratur; qui non circa haec tempora, sed longe anterius';

nec in Germania, sed in Grecia fuisse perhibetur.

10. Winnili '' igitur, qui et Langobardi, commisso cumWandalis proelio, acriter, utpote pro libertatis gloria, decer-

tantes, victoriam capiunt. Qui^ magnam postmodum famis

penuriam' in eadem Scoringa'" provincia perpessi, valde

animo consternati sunt.

11. De qua egredientes, dum in Mauringam* transire

disponerent, Assipitti" eorum iter inpediunt, denegantes eis

omnimodis per suos terminos transitum. Porro Langobardicum magnas hostium copias cernerent neque cum eis obpaucitatem exercitus congredi auderent, dumqueo quid agere

deberent decernerent, tandem necessitas consilium repperit.

Simulant, se in castris suis habere cynocephalos p, id est

canini 1 capitis homines. Divulgant aput hostes, hos pertina-

citer bella gerere, humanum sanguinem bibere et, si hostem

a) ita A "2. 2. '3. 3. C '1. D 1. F 1. 4. G 3. Quod alii correxerunt : iuprimis

A 5. D 3. 5. F 2. 5. G 2. I 1; primura B. G 5b. c; primo G 5a et e corr. F 3;primitus G 4 e< e corr. F 1 ;

primi F 3 ;priraos C 4. b) Winilis F 1. G 1.

c) appellati sunt El; appellatur F 1. d) bard A 2. '3. B 2. C *1. D 4. 5. F 1.

2. 3. G 1— oa. H 1; bar B 1. la. I 3 ; baro C 2; barad A 2a; bardi E 1. — lin-

gua Langobardus longam barbam s. A'2; liiiguam i. longobarbam s. A. 5. e) sig-

niflcant F 1. G 1. 2. 3a. f) uiuotan A '2; Wotam C 4; Wota C 2; Vodan F2;Votan C '1. F3; Vgodam B 1. 2; Gotan E 1. H 5a. I 3 ; Godan A 3b. Hl; GuodanG5a; Guodant G 5b ; Gwodan F 4 ; Godatan F5; Goan D; Odan G2 etecorr.Y 1.

g) adiectam litteram E 1; a. d. littera B 1. la. 2. 13; o littera mutata in

V Gudan I 2. h) Goddau B 2; Guodan G5a; Guodin G'5; Gwodan F 2. G5c;Gondau D 2. — quem deum d. G 5b. i) alterius A '3. k) AVinilis F 1.

1) penuria F 1 ; magna — penuria G 1. m) Scoringa corr. Scoringia G 2. n) Assi-

piti B 3. C 3. G 3. 4. H 3. I 3 ; Assipiti superscr. c B 1 ; Assipitti corr. Assipicti

D 1; Assipicti B 2. C 2. E 1. H 1; Assipicii G 5c; Asipiati A 5; Assipite F 3;

Hassipicti F 5. o) d. q. a. d. d. des. B. 13; decernerent deest F 1. 4. G 1. 3.

H 1. Quod alii supijlere volentes scribunt: ignorarent F 1 et G 1 e corr , G 2;ambigerent G 4 ; iiaesitarent F 5. G 5 ; d. quererent q. F 2 ; d. dubitarent F 3.

p) cenophales B 1; ey(i)nocephales A '3. G 3a. 5c. q) caninis F 1. G 1—4;caninia capitibus G 2.

l) Cf, Isicl. Eiym. IX, 2. 2) E codicum veiustiorum lecfione

patet, primam vocahuli Wofan sive Uotan litteram cuvi sequenti

conjunctam vocalis vivi habere. 3) Haec ex fonte deperdiio

hausta cum Orioinis narratione Paulus conjunxit; quod ne historiae

convenire putes, cave. Scoringa 'Uferland' interpretatus est Milllenhoff,

Kordalb. Stud. I, ^). 141. 4) Cf. Geogr. Eav. I, 11: patria Albis

Maurungani certissime antiquitus dicebatur. Ajjud Anglosaxones Myr-gingas dicunfur; cf. Leo, Beovulf p>. 51; Miillenhoff l. L j). 140. DeMoringau Bluhme, Oens Lang. ji- 23, cogitavit: Assipiitos ad montemAsse prope Wolfenbiiltel collocavit. Sed nomina valde sunt obscura,

vix cum certis 2>osierioris temporis locis conjungenda.

60 PAULI HISTORIA LANGOBARDOEUM. LIB. I.

adsequi non possint, proprium potare cruorem. Utque^ huic

adsertioni fidem facerent, ampliant tentoria plurimosque in

castris ignes accendunt. His hostes auditis visisque'' creduli

effecti, bellum quod minabantur iam temptare non audent.12'. Habebant tamen apvid se virum fortissimum, de

cuius fidebant viribus, posse se procid dubio optinere quodvellent'*. Hunc solum j)ro omnibus pugnaturum obiciunt.

Mandant Langobardis, unum® quem vellent suorum mitterent,

qui cum eo ad singulare certamen exiret, ea videlicet con-

ditionC; ut, si'" suus bellator victoriam caperet, Langobardiitinere quos venerant abirent; sin vero superaretur ab altero,

tum^ se Langobardis transitum per lines proprios non ve-

tituros. Cumque Langobardi, quem e suis potius adversusvirum bellicosissimum mitterent, ambigerent, quidam exservili conditione sponte se optulit, promittit' se provocanti

hosti congTessurum, ea** ratione, ut, si de hoste victoriam

caperet, a se suaque progenie servitutis naevum ' auferrent.'p- ^•^- Quid plura? ''Gratanter quae postularaf" sese facturos polli-

centm-. Adgressus hostem", pugnavit et vicit; Langobardis "^

transeundi facultatem?, sibi suisque, ut optaverati, iura"" liber-

tatis indeptus * est.

13'. Igitur Langobardi tandem in Mauringam perveni-

entes, ut bellatorum possint" ampliare numerum, plures a

servili iugo ereptos ad libertatis statum perducunt. Utquerata eorum haberi^ possit ingenuitas^, sanciunt more solito

per sagittain, inmurmm-antes nihilominus ob rei firmitatem

quaedam patria verbaJ. Egressi itaque Langobardi de Mau-ringa, applicuerunt in Golanda-^-^, ubi ahquantoy temporecommorati, dicuntm' post haec Anthab^ et Banthaib% pari

a) hic incipit A 1, primo deperdito quaiernione. Atque ut B 1. F 2. 6 1— 4. 5a. c;

Atque hic corr. Utque huic F 1 ; Ut. h. des.Ci'b; hic B 1. Cl 1. 3.4. b) ipsisque F 1.

c) nuUa capitis distinctio A '3. 7. G 2. d) vellet C 4b. D la. I 1. e) ut u. D 3.

F 2. G ob. c, c corr. D 5 e« F 4. f) post add. F 1. g) quod F 1. G 1. 2. 3;

per quod F 2. h) tunc B. C. D. E. G. H. I; tum corr. tunc F 1. i) pro-

ruittitque B 1. C *1. G 2; et promisit G '5. 5a; et post add. G 1. k) /olium

excidit H 4. 1) nervum A '3. 3. E 1 ; nexum A 3c. G. H 1 ; iugum C 4b, e corr.

F 1 ; iu evum B 1 ; in evum superscr. iugum C'l; iugum in evum I 1. la ; nomenA 5. m) postulaverat B 1; postularet A 2. F 1, I 1. n) cum hoste G 1. 2.

'5. 5a. o) Langobardi A 1. p; deest F. G; viam t. G 3; aditum t. exhibuit

F 2; facultate concessa A 5. — sibi deest C '1. q) optaverant F 1. G (praeter

G 5a. b). r) iure A 2. 3. G 2. Quod in arcltetypo /uisse crediderim. s) adeptus

A 5. B 1. 2. F 2. 3. G 5a e corr. t) 10. A "3, et ita deinceps. u) ita A 1.

*3. 3. B 1; possit A2; possent F. G, alii. v) habere A "2. F. G. H 4. yf) deest

C '1. x) Golandam G 3. 4; Goladam G 5b ; Godolanda G 2; Rugolanda e corr.

F 4 ; Rogolenda F 4 ; Rugolandam corr. Golandam F 2. y) per aliquod tempusc. fuisse d. G 5c. z) Anthaib A 3c. B. G 1— 5; 1 2. 3 ; Anthabus F4; AnthabosF 2; Antabus F 5; Antab C "1. 2. D; Antaib I 1; Athab A 4. a) Bantaib G 5c

;

Banthaibus F 4. 5 ; Banthaibos F 2; Bantib H 1; Banthub D 5; Bantehub D 2;

Bantub D "Sa. 3; Bantab D 4; Banthcub C 2; Bantahib I 1; Banthocoh A 5.

1) De hac manumissione In edicto nihil legitur, Cf. Grimm, R. A.

p. 162; Chrisf, Disq. de rebus Lang. p. 17. 2) Bedit Paulus adOriginein, ex qua sequentia sumsit. De rtominibus Anthab (= AnthaibJ

etc. V. Zeuss p. 472; Grivim E. A. p. 496; G. d. D. Spr.j^- 686.


modo et Vurgundaib ^, per'' annos aliquod possidisse''; quaenos arbitrari possumus esse voeabula pagorum * seu quorum-cumque locorum.

14. Mortuis'' interea Ibor et Aione ducibus, qui Lan-gobardos "^ a Scadinavia^ eduxerant'^ et usque ad haec tem-pora rexerant», nolentes iam ultra Langobardi esse sub ducibus,

regem sibi ad ceterarum instar gentium statuerunt. Regnavitigitur super eos primusi Agelmund'', filius Aionis, ex prosapia'

ducens originem Gungingorum ", quae aput eos generosior

habebatur. Hic, sicut a maioribus traditur, tribus et triginta

annis Langobardorum tenuit regnum ^.

15. His temporibus quaedam meretrix uno partu sep-

tem puerulos" enixa, behiis omnibus mater crudeHor in pi-

scinam proiecit" negandosP. Hoc si cui inpossibile videtur,

relegat historias veterum, et inveniet, non solum septeminfantulos f, sed etiam novem unam'' mulierem semel* pe-perisse. Et hoc certum est maxime aput Aegyptios fieri '.

" Contigit itaque, ut rex Agehnund, dum iter carperet, ad' '^' ^^'

eandem piscinam deveniret. Qui cum equo retento mise-

randos infantulos miraretur hastaque, qua" manu gerebat,

huc ilhicque eos inverteret, unus ex ilhs iniecta manu^ hastamregiam conprehendit. Rex misericordia raotus factumque

a) Vurguudaliib A 5. I I; Vnrgundaybus A '3. 7; Vurgurdaib D 3; VurgandaibH 5a; Virgundaib C 3; Wirgundaib C 2; Virgandaib F 5; Virgudaib D 2; Vur-eonthaib B 1. 2. 13; Garconthaib B 4; Vurgundahibor A 5b ; Burgundaib E 1.

G 1. 2. '5. 5a. 7. I 2. L; Burgandaib F 1; Burgundahib (i 3; Burgiudahib G 4;Burgaindaib G 5c; Bugamdaib G 5b ; Burgundaibus F 4; Burgandaibos F '2; Pur-gandaibos F 2. b) p. a. a. des. B 1. c) ita A 1; possedisset E 1; possedisseceteri. d) pagauorum D 2. 3. G 3a. I 1. e) mortuus A 1. E 1. F 1. G 3

;

mortuos A *2. f) Langobardl E 1; Langobardis F 1. G 1. 3. 4. g) Seandin.B 1, alii; Scatinavia F 2; Scladinavia H 1. h) adduxerant F 2. 3. G 2. 3. 4;adduxerat — rexerat F 1. G 1 ; abduxerant G5; et — rexerant des.El. i) primumE. F. G; deest A 3. k) Agilmund A 2 hoc loco, G *5. 5a eonst.; Agelmun A *4;

Agelmud E 1. F 3; Agelmundus B 2. C la. D la. 2. 3. F 5. G 6. II; AgilmundusG 5c. 1) prosapiam F 1. m) Guningorum B 1. 2. 13; Gunningorum K 1;Gunnigorum B la; Gungindorum A '4. B 2a; Gingingorum G '5; GungincorumB la. D. I 1 ; Gungivorum G 5b; Cungingorum A 3c e corr.; Cuningorum F 5;Thuringorum L 1; Tungintorum L 2. n) pueros A 2; parvulos C 2. D 2. 3.

G 5c. I 1, alii. o) proicit A 2. p) ita pro neeaudos A 1. '2. E 1. F 1. 3. G 3.

q) infantes G 1. 2. r) una A 1.'2. '3. Gl; una mulier A 2. *4. s) deest G 5b. c.

t) post add. F 1. u) ita A 1. *2. '3. F 1. G 1 ; q. B 2 ; deest E 1; quam ceteri.

v) manum F 1.

1) et u. ad h. t. rexcrant de suo addit Paulus ex conjertura, ut serlemregnantium efjiceret continuam. Quod plane erroneum. BE. 2) Haecin Orig, frustra quaeras. 3) Haec Paulus a Plinio excerpsit lib. VII,cap. 3, de prodic/iosis partuhus. Tergeminos, ille, nasci certiim est Ho-ratiorum Curatiorumque cxemplo. Supra inter ostenta adducitur, prae-terquam in Aegypto, ubi foetifer potu Nilus etc. BI. Cf. Gell. X, 2.

Toti huic de Lamissione narrationi repnijnat, quod Lamissio in proloqoEdicti Potharis voratur ex gênere Guging-us. Orta videtur ex nomine.Cf. quae Leo, Beovulf p. 31, congessit. BE.


altius * ammiratus, eum magmim futurum pronmitiat. Moxqueeum a piscina levai'i praeccpit, atque nutrici traditum omnicum studio'' mandat alendum; et quia eum de piscina, quaeeorum lingua 'lama' dicitur», abstulit, Laniissio'^^ cidcmnomen '^ inposuit. Qui cum adolevisset, tam *= strcnuus iuveniscfFcctus est, ut*^ et bellicosissimus extiterit et post Agebiiimdifunus regni gubernacula rexerit. Ferunt hunc, dum Lango-bardi cum rege suo iter agentes ad quendam fluvium per-venissent et ab Amazonibus essent proliibiti ultra permeare,cum earum fortissima in fluvio natatu pugnasse eamque pere-misse, sibique laudis gloriam, Langobardis quoque transitum s

paravisse. Hoc siquidem inter utrasque acies prius constitisse*',

quatenus, si Amazon' eadem'' Lamissionem superaret, Lan-gobardi a' flumine recederent; sin*" vero a" Lamissione, ut et

factum est, ipsa vinceretur, Langobardis eadem permeandifluenta copia praeberetur^. Constato sane, quia liuius asser-

tionis series minus veritate subnixa est°. Omnibus etenimquibus vetercs historiae notae sunt patet, gentem AmazonumlongeP antea, quam haec fieri potuerinfi, esse deletam; nisi

forte, quia loca eadem, ubi haec gesta feruntur, non satis

historiographis nota fuerunt et vix ab aliquo eorum vulgatasunt, fieri potuerit, ut uscj[ue ad id tempus huiuscemodi inibi

mulierum genus haberetur. Nam et ego referri a quibusdamaudivi, usque hodie in"" intimis Germaniae finibus gentemharum existere feminarum*.

10. Igiturs transmeato Langobardi de quo dixeramvisflumine, cum ad ulteriores terras pervenissent^, iflic per tem-

a) alitus G 1; deest Ct 2; f. tale a. G 5c. b) o. constudio B 2; o. custodia A "4.

5. 2. E 1. F 2. II; o cum custodia F 3. G 2. c) Laniisio B 1. G "5.

d) posthaec in A i foUum excidit usque ad cap. 17 fin. de hostium exu. e) et iamA '2. 2; ita B. F 1 e corr. 2. 3. 4; eo 1 — 3. D. I 1 ; adeo C 4. 5. I 2; deest

F 5. G 1—5. H 1. f) deest G. H 1 ; extiterat — rexerat G 2. 6; extitit Ct 4. 5.

H 1 ; et rexit C 3. F 2. Cx 4. 5. g) transitu corr. transitum F 1. G 1. 2.

h) constitisset F 1. Ct 2 ; constituisset G 3. 4; constituerunt e corr. Ct 1. i) Ama-zoua I 1. k) eundem A "3. 5. 6. C 1. E 1. F 2. 4. G 2. 5. H 1 ; eadem corr.

eundem A '3. B 3; eodem Ct 3, corr. eundem G 1. 1) ad F 1. m) si F 1.

n) ad Lamisonem F 1 ; Lamissionem G 3. 4. o) Constat — est des. D. p) longe— potuerint des. C 2. ii) potuerunt C. D; potuerit F 1. G 1. 3. 4. 5. 6. I 3

;

h. fierent B 1. r) deest A 2. 2a. "3. G 3. .s) pervenisset F 1. G 1.

1) Vocem etiam cqnid Festtcm reperies: Lacuna, aquae collectio, a lacuderivatur, quam alii lamam, alii lustrum dicunt. LIND. Cf. J. Grimm,G. d. D. Spr. S. 694 : âus heiner germanischen Sprachejetzt zu erluutern\

Sedfortasse cum verbo nostro 'Lehm' conjungendum est. BE. 2) Hancnominis formam Paulus ex Edicto Rotharis sumsisse videtur. Laia-micho vel Lamicho Orig. 3) Jlodus hella dirimendi tunc non inu-

sitatus; cf. Greg. Tur. II, 2. 4) De Kvenis haec intelligenda esse

videntur; cf. Zeuss p. 686. 5) c. 16. 17. unde Paulus sumserit, nonconstat. Fortasse eanclem secutus est narrationem, quam antea cumOrigine conjunxit.

PAULI HISTORIA L ANGOBARDORUM. LIB. I 63

pus aliquod commorabantur. Interea cum nihil adversi^ suspi-

carentur et essent quiete longa minus'' solliciti, securitas,

quae semper detrimentorum mater est, eis non modicamperniciem peperit. Noctu denique cum neglegentia *resoluti'p. 5«.

cuncti quiescerent, subito super eos Vulgares <= inruentes, plures

ex eis sauciant'', multos prosternunt, et in tantum per eorumcastra dibachati" sunt, ut ipsum Agehnundum^ regem inter-

ficerent eiusque unicam filiam sorte captivitatiss auferrent**.

17. Resumptis tamen post haec incommoda' Langobardiviribus, Lamissionera'', de quo superius' dixeramus, sibi regemconstituerunt. Qui, ut erat iuvenili'" aetate fervidus et adbelli certamina satis prumptus, ahirani sui"^ Agehiiundi necera

ulcisci cupiens, iu Vulgares arma convertit. Frimoque raox

proeho commisso, Langobardi hostibus terga dantes, ad ca-

stra refugiunt. Tunc rex Lamissio ista° conspiciens, elevata

altius voce, omni exercituiP clamare coepit, ut obprobriorura'i

quae pertulerunt ^ raerainissent ^ revocarentque ante oculos

dedecus, quoraodo eorura regem hostes iugulaverint, quaraniiserabihter eius natan), quam sibi reginani optaverant, cap-

tivara abduxerint'. Postrerao hortatur, ut se suosque armisdefenderent, mehus esse dicens, in bello animam ponerequam ut vilia mancipia hostium kidibriis subiacere. Haec et

huiusceraodi dura vociferans diceret, et nunc min's nunc pro-

missionibus ad toleranda" eorum^ aniraos behi certaraina

roboraret; si quera etiam servihs conditionis pugnantem vi-

disset, hbcrtate^ euni siraul cum praemiis donaret: tanderahortatu ^ exempHsque principis, qui priraus ad bellura pro-siherat, accensi, super hostes inruunt, pugnant atrocitev, et

raagna adversarios cladey prosternunt ; tanderaque de victo-

ribus victoriara capientes, tam regis^ sui funus quam pro-

prias iniurias ulciscuntur. Tmic magna de hostium exuviis

'

praeda potiti, ex iUo iam tempore ad expetendos beUi labores

audaciores efffecti sunt.

a) adversis F 1. G1.3; ad. iiil G 2 ; ad. n. G 1. 4. .t; niliil deest G 3, 2ôst add. F 1;n. raaU A 3. b) nimus A 2; numus (i "5; nimis A 3. 30 ; minus corr. nimisG 3; et longa B 1; soUioitus F 1; qiiioti 1. iiimis seeur. sollicitis quae s. C 3. D2. '3a. 3. 10, et quibxfs soUieiti deest C 4. .5. D 1. la. f). II. Ib; e. quieti see. quesemper H 1 ; csseut (luieti minus sollieiti q. corr. e. q. minusque soll. seeuritas q. A 6, et

ita A 5. c) Bulgares ph.rnmque A 3. C. D. G 5b. c. d) deest G 2. e) ita A 2. 6.

D 1. la. G '5; divagati F 5. G 4; divagatis nt G 1. 3 ; diu vagantes ut F 2. 3. 4.

(iw F 1 debachati sunt rec. manu in loco raso). f) Agelmund A '3. g) captivatamA 3. h) affererent F 1. G 1. i) ineommodo F 1; hoc incommodum G.k) Lamisone F 1. 1) deest D. I 1. m) iuvcni F 1. G 1; iuvenis G 5. n) p.non aliud nisi C 4b. I 1; alium {corr. aliud) nisi C *1 ; a. s. e corr. D I. o) ista

— obprobriornm des. A 5a. p) exereitu A 3. C 1. 2. F 1. G 1. q) obprobria<Hiae A 3b. e ; opprobrium quod A 5. <•. F 2. G 2. 3. H 1 ; obprobrium qucm F 1.

2. 4. G 1. 4. (Juod Paulum scripsisse putarim. r) protulerant B 1. D 2. G 5c.

s) memisnisccrcntur B 1; reminiscerent I 1. t) adduxcrint A 4. F 1. 4. G 1.

3. 4. 5b c; adduxerunt II 1, obduxerint A 5, 6. C '1; abduxerunt E 1. II.

u) tolerandi A M. v) deest G 2. — aiiimo F 1. w) libertatem A 2. C 1. F 1.

G^ 2. 3. H 1 (iiln ei); libertatis B 1; libeitati B ?. 3. x) hortatum B 1. F 1?4. G 1; hortati G 2. y) e(a)ede F 1 e rorr., G. /.) regi F 1. a) per(/U A Ij

magui de h. o. fcieti (i 5b.?.

64 PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. L

1^^. Defuncto ' post haec Lamissione, qui secundus

regnaverat, tertius acl regni gubernacula Lethu" ascendit.

Qui cuni quadraginta ferme annos regnasset, Hildeoc ^ tilium <^,

qui quartus in numero fuit, regni successorem reliquil. Hocquoque defuncto, quintus Gudeoc'' regnum suscepit.

19. His temporibus inter Odoacar^, qui in Itahaf per

ahquod iam annos regnabat, et Feletheum, qui et Fevas dictus

cst, Rugorum regem, magnarum inimicitiarum fomcs exarsit^.

Qui Felctheus illis diebus uheriorem Danubii ripam incolebat,

57. quam'' a Norici* *finibus idera'' Danubius separat. In his

Noricorum finibus beati tunc erat Severini' coenobium*. Quiomni abstinentiae'" sanctitate praeditus, multis iam erat virtu-

tibus clarus. Qui cura hisdem" in locis ad vitae usque

metas habitasset, nunc tamen eius corpusculum Neapohmoretinet *. Hic saepius hunc de quo diximus Feletheum eius-

que coniugem, cuii' vocabuhim Gisai fuit, ut ab iniquitate

quiescerent, verbis'" coelestibus monuit. Quibus pia verba

a) Letu A2.3, corr. Letus A '3; Lethunc A 5. 6; Letthuc B 1; Lettc B 2; LethucG 2. I 3; Lethus G 3. L, e corr. A 3c. G 1; Leth E 1. F 2. 5 ; Lethii H 1.

b) Gildeoc corr. eadem manu Hildeoc A 1; Hildehoc A 2. D 1. F 1. 4. 5. G 1— 4.

I 1; Hildeoch A 5. C 2. 3. G '5. 5a; Ildehoc B 2. E 1; Hildehohe G 5c ; HideocH 1. Gildehoc F 2; Childehoc L. c) f. suum B 1. d) Gudehoc B 1. C 1. G4. I 3; Godehoc A 2. '3. 7. D 2; Godeoc A 3. H 1. L 1 p? infra A "3; GudeorhC 2. 3. (Godeoch infra A 7); Gaudehoc D; Gedech A 5 (infra Ghodech) ; GodechA 6; Gedehoc F 2; Gedeon F 1 {corr. Codeoc). G 3; Godeon F 4. G 1. 2; Guo-deon G 5a; Gudeou G "5. 5b {et ita omnes G in indice); Guodeo G 5c; Gudeosi7ifra F 1. G 3; Gudeus infra Gl; Godeos infra G4; Goden F 5. e) OdoacharA 7. B 1. C 3. D 2. F 2. 4; Odoacer A 6. F 5 ; Adoacer A 5; Odochar G 5b

;

Odachar G 5c ; vel Odoacrum superscr. D 1. f) intra Italiam F. G. II. g) FebaB 1. F 1. (; 1. 2. '5. 5a. I 3; Fava E 1; Faba G 3. 5b. c; Heba A 5. 5b. 6;

Fleba B 2; Pheba F 3; Fethia II. h) qua .\ 2. i) q. honorici A 1; a nuo-rici B 1; noricis A "2. D 3. G 3a. '5; q. arrianicis D 2; onoricus sinus i. F 5; a

norici e corr. F 1. k) id est B 2. 3. F 1. G. — Danubii ve! Danuvii F 1. G 1.

2. 3. 1) Seviriani F 1 ; Severiani G. I 2, corr. Severici I 1. m) abstinentia

F 1. G. 1. 2. — sanctitatem A 2; sanctitati F 1. n) isdem A '2. C *1. 1 D 1.

I 1. G. Xeap.; eisdem B. F '2. 4. G 5. I 3; eiusdem E 1. F 1. 2. G 1, 3. 4.

0) Neapolis B. D. G 5. I 3. p) cuius A 2? B 1. q) Gysa G 4; Gyso A 3;Giso G. Neap. r) verbum (?) corr. verbis F 1. G 1.

1) Tofum cap. ex Orlg. siivitum. 2) Cf. Orig., quacum Pauliis ea

conjunxlt quae in Viia Severini reperit. Ex hac etiam nomen Felethei

suvisit, c. 8. 3) Eiferingen, acl radices montis Kalenberg, quarto aVindobona lapide, ubi vestigia monasterii Lazius adhuc vidit. BE.4) S. Severini Noricorum apostoli corpus anno sexto depositionis ejus,

ut ait Eugippius, migrantibus in Italiavi Romanis a Rugoruvi servitute

liheratis, privium in Montem Feretrum, inde vero auctoritate Gelasii

pontificis, jietente illustri foemina Barbaria in castrum Lucullanuvi,

et postremo infestantibus Campaniae Utora Saracenis anno Chr. 910.

XeapoUvi transJatum, et in celebri monasterio S. Severini per Joannemabhafem solevini povipa condifum, uhi et adhuc religiose asservatur,

Acta SS. Balland. BI. Haec est causa, quod in codicibus monaste-

riorum inferioris Italiae, qui Acta continent sanctorum, saepius Vita in-

venitur Severini; v. Arch. V, p. 47; XII, p. 380. 518. 527. 531.


spementibus, hoc quod eis^ postmodum contigit longe antea''

fiiturum praedixit'. Adunatis igitur Odoacar gentibus quae

eius dicioni parebant, id est Turcilingis <= et Herolis Rugo-rumque partem**, quos iam dudum possidebat^, necnon etiam

Italiae populis^- ^, venit in Rugilands pugnavitque cum Rugis,

ultimaque eos clade conficiens, Feletheum insuper eorumregem extincxit; vastataque omni provinciaj Itaham repetens,

copiosam'' secum captivorum multitudinem abduxit". TmicLangobardi de suis regionibus egressi, venerunt in RugiLind'',

quae Latino eloquio Rugorum patria dicitur, atque in ea,

quia ' erat solo fertihs, aliquantis commorati sunt annis.

20. Inter haec moritur Gudeoc"',- cui successit Claffo",

filius suus. Defuncto quoque Chiffone, Tato", eiusdem liHus,

septimus ascendit ad regnum. Egressi quoque Langobardide Rugiland p, habitaverunt in campis patentibus, qui sermonebarbarico 'fekV^J appellantur. Quo in loco dum per trium

annorum spatia morarentur, belkim exortum est inter Ta-tonem atque Rodulfimi •" Herolorum regem ^. Quos ^ cumprius ^ foedera necterent, causa inter eos discordiae ista fuit *.

Germanus Rodulfi regis ad Tatonem "serendae" pacis gratia*p- 58.

venerat. Qui cum expleta legatione ^' patriam repeteret, con-

tigit, ut ante regis fikae domum,, quae Rumetruda^^' dicebatur,

transitum kaberet. lUa mukitudinem virorum nobilemque

a) eius F 1. G 1; ei G 2. 3. 4; in eis B 3. h) ante D 2. G 2. I 1 G. Xeap.,

alii. c) Turchil. hoc loco B 1; Turcilinguis D 1. I 1 ; Tnrciliguis G 3. 4; Tur-tilignis G 3 — Erolis A '3. d) ita A 1. 2. 3. 6. D 1. E 1. F 1. G 1. 3. 4. 5b.

I 1; partes quas G 3a; parte alii. e) possedebat G 1. H 1; possederat C 1. 2.

4. 5. D la. 3. 5. I 1. f) populi F 1. G 1. g) Rugilant A 3. G 1. 2. 3; Ru-gilandam B 1; Rugilan* C '1; Rugilandum C 2. 3. D 1? (Rugiland : :). 2.

h) copiosa — multitudine F 1. G 1. i) adduxit A 6. B. C '1. 2. D. F 2. G 3. 4.

H 1. I 3. k) Rugilant A 3. P 5. G 2a. 5a: Rugilanit D 1; Rugilandi A 4;Rugilanda C 2 3. F 1. G 1—4. H 1; Rugilandam B 1; Rugibandam A 6. — D 1

in margine manu s. X. XI: land germanice patria dicitur. 1) qui A 1. 2; ut E 1.

m) Godeoc A '3; Gudeus hoc loco G 1. 2; Oudeos G 3- n) Clafo G 4; Glaffo

A 3 constanter; Calfo L 1. o) Tatto G 2. 5c; Tanto C 2. 3, corr. Tato D 1,

corr. Tatto G '5. p) RugilantT D 1 ; Rugilanda B 1. 2. F 4. G 1 ; RugibandaA 5. 6. q) felt A 3c. F 2; feldi A 5. 6; felo G4; fel D la; feb F 5; fled H 1

;

velt L 2; weld C 5; Asfeld E 1. Sigebert. r) Ruodolfum A 3; Rudolfum E 1;

Rodolfum G 5c; Rodulf G 1—4; Rudolf F 1. — Herulorum hoc loco et semel post

A 1, saepius F 1. G 1, alii. s) Quos corr. Qui A 1; Qui A 3. F *2. G 5a. H 1.

I 2; Quis G 2. 3. t) primitus I 1. u) feriende corr. serende E 1; ferend(a)e'

B. G. H. I 1. L; reddende in loco raso alia manu A 1. v) legationem F 1. —patria A 1. 2. F 1. w) Rumitr. B 1; Rummetruda F 2a. G '5; Remetruda G4;Remetrudis C 2. 3.

1) Vita c. 40. 2) Haec ex Historia Romana Paulus sumsisse vide-

tur; neque tamen de Rugoruvi parte jam Odoimcaris ditioni subjecta

ibi est sermo. Reliqua Origini debet. 3) Hucusque Orig. sequitur.

4) Haec ex traditione populari narrat Paulus. Longe aliter Procopius

B. G. II, 14. Interitum Herulorum post a. 506. ponendum, Manso,Ostgothen p. 328, docet ex epistola Theoderici eo anno ad Herulorumregetn directa apud Cassiod. Var. III, 3. Eundem a. 512. non poste-

riorem fuisse, patct ex Marcellini chron. BE.5

66 PAULI IIISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. I.

comitatum aspiciens, interrogat, qxus iste esse possit''', qui

tam sublime oLsequium liaberet. Dicturaque illi'' est, Rodulti

regis germanum legatione'^ perfuncta patriam regredi. Mittit

puella*', qui eum invitaret, ut'' vini poculum dignaretur acci-

pere. IWq^ corde simplici, ut invitatus fuerat, venit; et quiaerat statura pusillus, eum fastus superbiae puella despexit'',

verbaque adversus ' eum inrisoria protulit. At ille verecun-dia pariter et indignatione pei-fusus; talia rursus verba re-

spondit, quae ampliorem'' puellae confusionem adferrent.

Tunc illa furore femineo succensa, dolorem ' cordis cohiberenon valens , scclus quod mente conciperaf" explere contendit.

Simulat patientiam, vultum exliilarat, eumque verbis'' iocun-

dioribus demulcens", ad sedendumP invitat, talique eum in

loco sedere constituit, quo parietis fenestrami ad scapulas ha-

beret. Quam fenestram quasi'' ob hospitis honorem, re^

autem vera ne eum aliqua pulsaret suspicio, velamine texerat

pretioso, praecipiens atrocissima belua' propriis pueris, ut,

cum ipsa quasi ad pinccriiam loquens 'Misce' dixisset, illi euma tergo lanceis perforarent. Factumque est; et, mox" crudelis

femina signum dedit, iniqua ^ mandata perficiuntur, ipseque

vulneribus transfixus in terram^^ corruens expiravit. Ea cumRodulfo regi nuntiata fuissent^, tam crudele germani funus

ingemuit, dolorisque inpatiens, ad ulciseendam fratris mortemexarsit. Foedusquey quod cum Tatone pepigerat inrumpens^,

eidem bellum indixit^. Quid plura? Conveniunt utrorum-

que in campis patentibus acies. Rodulfus'' suos in pugna"^

dirigit; ipse in castris resedens*', de spe victoriae nihil ani-

bigens ^, ad tabulam ludit. Erant siquidem tunc Heroli bel-

lorum usibus*^ exerciti multorumque iam strage notissimi.

a) posset G 2. I 1. b) illis F 1 ; est illi B 1. G 2. c) legationem A 2. F 1;

perfuncto B 1. F 1? d) puellam A 'i. B 1. D 1. E 1. G 1. 3. 5a. b. I 1. 2;

puella cory. pueUam G 2. — qu(a)e B 1. 2. G 2. 5a. b. I 1. 2, e corr. A 2? D 1.

G 1. — eam corr. eum F 1. e) ut — simplici des. D 2; ut v. des. F 1 ; i. uni

p. G 1. f) I. ergo B 1. g) fausto G 1, corr. fastu F 1. G 2; fato G 3.

h) clispexit F 1. G 2. 4. i) adversum F 1. k) ampliore confusione F 1.

1) et d. G 2. m) ila A 1. 2. B 2; conciperet F 1. G 3; couceperat ceteri. —expleret F 1. n) eaque verba F 1. G 1. 2. 3. o) deest A '3. p) rediendumG 1. 2; prandium G 5. q) fenestra E 1; fenestras F. G (praeter G 5a). — ad

sc. des. G 2. r) deesi B 1. s) re e corr. F 1 ; r. a. v. des. G; illa verita add.

F 4. G 5a. t) verba C. D. E l. F 2. H 1; velba corr. verba F 1. u) ut moxA '3; et ut mox A 3; et mox ut B. C '1. D 1 e corr.; et deest C 5. — crudelis-

sima C 4. v) iniquaque A 5 ; in qua (?) corr. ilico F 1 ; in quo F 5. G l—'5.

5a. c; iniqui G 5b; illique F 4. — perficiunt F. G. w) terra F 1. x) Ea (Et G)

c. R. r. nuntiatum fuisset (fuis|isset F 1 ; fuit G 5b) F 1. G. }') que deest A '3.

z) irrupit eidemque D 2. 3. a) induxit B 1. G 4. b) Rodulfo A 1,

c) ita A 1. F 1; pugnam ceteri. d) ita A 1. F 1; residens B 1. G 1. 2, alii.

e) ambiens B la. C *!. 4b. 5. D 1. E 1. G 2. 3. 4. '5. 6. I 1. 3. Quod in arcJie-

typo fuisse pittarim; dubitans H 1. f) lusibus C 5; sibi F 1. G. — exercitu F 1;

exercitus F 5. G 3. 4. 5; exercitui corr. exercitati Dl; exercitati A'3et *4 e corr.,

B. C 5. D 11. G 2 e corr. 6; b. sive exercituum F 1 e corr., et ita F 2. 3. 4.


Qui, sive^ ut expeditius bella gererent, sive ut inlatum ab

hoste vulnus contemnerent, nudi pugnabant, operientes solum-

modo corporis verecunda''. Horuni itaque viribus rex indu-

bitanter iidens, duni ipse secm'us ad tabulam luderet, unume '^ suis in arborem, quae forte aderat, ascendere iubet

,qua-

tenus ei suorum victoriam celerius'^ referret, comminatuseius^ se caput abscisurum, si Herolorum aciem^ fugeres

nuntiaret. Is cum Herolorum flecti acies et a Langobardis

eos opprimi conspiceret, interrogatus a rege saepius, quid

Heroli gererent, eos optime pugnare respondit''. Nec prius

malum quod cemebat, loqui non' audens, aperuit, quamuniversae acies hostibus terga praeberent. * Qui, licet sero, ' p- 59-

tandem in vocem'^ erumpens: 'Ve tibi', inquit, 'misera Herolia,

quae caelestis Domini plecteris' ira'. Ad haec verba'" con-

motus rex ait: 'Numquid fugiunt HeroH mei ?' Atille: ^Non',

inquit, 'hoc ego, sed tu rex ipse dixisti'. Tunc, ut in ta-

hbus fieri adsolet, rex. ipse et omnes perturbati, dum quid

agerent haesitarent ", supervenientibus " Langobardis, graviter

caeduntur. Rex quoque ipse nequicquam fortiter faciens

,

extinctus est. Herolorum vero exercitus dum haci* illacque

diffugeret, tanta super eos caeHtus ira respexit, ut viridantia ^

camporum lina cernentes'", natatiles esse aquas putarent;

dumque quasi nataturi brachia extenderent, crudeliter^ ho-

stium feriebantur a' gladiis^ Tunc" Langobardi, patrata

victoria^, ingentem, quam in castris reppererant, inter se

praedam^^ dividunt. Tato vero Rodulfi vexillum, quod ^ ban-dumy appellant, eiusque galeam, quam in bello gestare con-

sueverat, abstulit. Atque iam ex illo tempore ita omnisHerolorum virtus^ concidit, ut ultra super se regem omni-modo'^ nonhaberent^ Lam hinc Langobardi ditiores'' effecti,

aucto de diversis gentibus,

quas superaverant ^, exercitu,

a) sive — gererent des. A 3, ed. iir. b) verecundiam B 1. D 2. 3. c) exuis B 1

;

ex D3; de s. F. G. 11. d) post add. Fl; deest F 5. G. — refereretFl; refer-

reret G 1. 3. e) deest A 3; ei B ; eum Fl. f) acie Fl; aciae Gl; acif G 3.

g) fugire G 3. 4; H. a. f. n. I. c. des. G*5. h) deesl F 1. 5. G 1. 3. 4; ait post

add. F 1. G 1 ; dicebat G 5a. b. i) delevit E 1 ; deest C. D. G 5b ; non valensG 3. 4. l£) voce C 2. G 1. — rumpens F 1. 1) flecteris B la. C 4b. 5. D 1

{corr. plect.). I 1. m) deest D 2.3. n) deest G3; post add. Dl; nescireut C 2.

0) supervientibus A 1. p) hanc corr. hac E 1 ; has F 2. — illaiiue B 2. 3. F 2.

G 4. 1 3; illucque A '3. — huc illucquo G3 q) viridantia corr. viridentia A 1,

et ita 11 4; virentia G 4. r) cernens F 1. G 1—4. I 1; deest A 5. 6; n. e. a. p.

d. des. C 2; lina c. n e. a. p. d. des. C '1. D 1 {post suppl.). s) dum c. C *1.

t) deest A 5. C 3. G 2. 2a. 5. H 1. I 2 (m D 1 a corr. del.). u) Tum A 1. 2.

v) victoriam B 1. — ingente F 1. w) preda B 1. F 1. G 1. x) quem D 3.

*3a. 5. F 4; (luando F 1;quam F la. G 1. 2. — gestarent F 1. y) bandan

G 2; bannum V, '5. 5a. b; blandum C 5. D 3. z) virtutibus A 2. a) omninoA 2? G '5. ed. b) auditiores corr. audatiores D 1; audaciores C 2. c) supe-

raverunt B 1; superarant A 3. *3 G 1. 2; superant F 1.

1) Cf. Grimms Jfurchen i\V. 1-19. BE. 2) Haec ex Orig.


iiltro coepenmt bella expetere^ et virtutis gloriam circum-

quaque protelare.

21''. Af^ vero Tato post haec** de belli triumpho nondiu ketatus est. Inruit namque super eum Waccho'', filius

germani sui Zuchilonis ^-1, et eum ab^ hac hice privavit^.

Conilixit quoque adversus Wacchonem Hildechis'', lilius Ta-tonis; sed superante Wacchone devictus, ad Gepidos' con-

fugit, ibique profugus ad vitae fine'' usque permansit. Quamob causam Gepidi cum' Langobardis extunc'" iuimicitias

contraxere'^. Eodemque tempore Waccho super Suavos"inruit eosque suo dominio subiugavit. Hoc si quis menda-cium et non rei existimat veritatem, relegat prologum edicti,

quem rex RothariP de Langobardorura legibus conposuit, et

'p. eo.pene in omnibus hoc codicibus, sicut 'nos in hac historiolai

inseruimus'", scriptum reppcriet. Habuit autem Waccho uxores

tres, hoc est primam Ranicundam*, fiham regis Turingorumf;deinde duxit Austi'igusam", fiham regis Gepidorum, de qua^habuit filias ^^ duas : nomen uni Wisegarda^, quam tradidit in

a) expeterent F 1. b) nuUa capitis distinctio G 3. c) AJ A 1. C '1 d) h. (hoc

G 4, corr. hunc G 2; hunc F 2. G "5. 5a. b) b. triumphum (triumphu ('< 2) F. G.e) ita A 1 coJist., A 2. G 3 plerumque: Wacho B. ('. D, aUi; 'VValcho F 1. G 1. 2

koc loco; Wacco H 1: Guacco A 5; Paeho plerumque D 3. f) Zucchilonis F 4.

G 1. 5a; Zuahilonis G 2; Zuachilonis G '5; Zacchilonis F 1; Zachilonis F 2. 5 ;

(iucchilonis G 3; (luahilonis G 4; Truchilonis A 3; Tuchilonis A 5. 6 ; Luchilonis

B. I 3; Hucilouis A 7. g) del G 2; deest G '5. h) Hildehis E 1: Childechis

A 2. D 3 4. 5; Hildichis G 4. '5. 5a ; Hilehis B 1. 2 ; Hdichis F 1. G 1. 2. 3;

Hisdechis H 1. i) ita plerumque A 1, olii; Geppidi saepius B 1. D. I 3; Gipedinonnumquam A 1; Gepiti el Gebidi (ita et (iibidi etiam B 1) in/ra G 1. 3. k) ita

A 1. E 1 ; flnem ceteri. 1) deest G 1. 2. 2a. 5; post add. F 1. m) deest A 3.

n) contraxerunt. Eodem quoque B 1. o) Suevos e corr. D 1. plerique C. D.F 4. I 2, alii. p) Lothari A 2. 'i; a/iii Rothari, Rottharit, semel Rotcari: Rotharit

C 3. D 1 e corr. I 1; Rotthari E 1. F 1. G 1. 3. 4 aliquoties; Rotharius D 2.

G5e; Crotthari G 2; Rutihen F 5. q) storiola F 1. G 1 ; historiala D 1. G 2;istoria G 3. r) deest F 1. G 1—4, H 3; edicimus G '5. 5c ; edidimus G 5a; di-

cimus G 5b; scribimus post add. F 1. s) Ranigundam A '3. G 5a et infra omnesfere; Ranichuudam A3; Raingundam Hl; Rinigundam G 3. 4; Radicundam B 1.2.

G 1. I 1. 8; Radicondiam G 2; Ramociuidam A 5. 6: Radegundam G 5b; Ra-nidinda F 5. t) Thur. G 2, alii; Stur. F 1. u) ita A 1; Austrigosam A 2. 3.

5. 7. C. D. E 1. H 1. L 1; Aurigosam B 1. 2. 13; Hostricusam F 1. G 1— 5;Hostricosam F 2. 3. 4. v) quo G 1. 4. w) duas filias A 2. B 1. D 2.

x) Wisagarda A 2. B 1; Wisigardam B 2. E 1 ; Wisigart G 5a; Wisegart G 5c;

Guisegarda A 5. 6 ; Guiselgarda L 1; Wiselgarda L 2; Pisgarda D '3a. 3. 4. 5 ;

Pisegarda D 2.

1) Ciiin his, quae ex Orig. sumta sunt, conferas quae Procopitis De b.

O. III, 3. 35. IV, 27. narrat. Paulus post Tatonem, quem septimumdixerat Langobardorum regem, octavum numerat Waltarim, exploso, ut

in prologo legum a rege Rothari editarum, Wachone, qui non legibus

patriis, sed vi regnum abripuerat, occiso patruo suo Tatone, atque Hidelchi, Tatonis fiUo, seu verius nepote, in Jugam ad Gepaedes acto. BIXeque in Orig. Wacho regnasse traditur. BE. 2) Paulus Originis

verba: Occidit Wacho, filius Unichis, Tatonem regem barbanem suumcum Zuchiloue male interpretatus est. BE.


matrimonium Theudiperto* regi Francorum ; secuncla^ autemdicta est Walderada«=, quae sociata est Cusupald'^, alio regi

Francorum, quam^ ipse odio habens, uni' ex suis, qui di-

cebatur Garipald'", in coniugium^ tradidit. Tertiam'' vero

Waccho uxorem habuit Herolorum regis filiam nomine Sa-

lingam'. Ex ipsa"^ ei natus est filius, quem' Waltari"" ap-

pellavit, quique", Wacchone mortuo, super Langobardos c. 540.

iam octavus"'^ regnavit. HiP omnes Lithingi^ fuerunt. Sic^

enim'" aput eos quaedam'^ nobilis prosapia vocabatur.

22. Waltari ergo ' cum per septem " annos regnumtenuisset*; ab hac^ kice subtractus est. Post quem nonusÂudoin* regnum y adeptus est. Qui non multo post tempore c. 546.

Langobardos in Pannoniam^ adduxits.

a) ita A 1; Theutiperto E 1; Theudeperto A '2. 3; Theodeperto A 2. F 1 ; Theo-doperto F 5; Theodeberto B 1. C 2. D 2. 3. F 4. G 1. 2. 4. 5b ; Teodeperto A '3;

Teudeperto G 3; Teudeberto C 'X. I 1 ; Theudeberto G 5a. c. D 4. 5. H 1. Nequecodices in hoc nomine scribendo sibi constant; e. gr. (i 2 e(ja!« Teudeperto, Theudebertoscribit, immo semel (II, 2) Thladbert. b) secunda — Francorum des. A 1

;post

suppl. D 1. c) Waldarada G 4; Walderata '1 ; Waldrata G 5c; Waldrada F5;AVanderada A 2. E I ; Wandarada A "4 ; Palderada D 4. 5 ; Palderata D 2. 3 ; Gual-

derata C 3. d) Cusupaldo G 2. F 1 e corr.; Cusubald A "2. '3. 3. 7. G "5.

L 2; Cusubaldo B 1; Cusabaldo G 5b.c; Cumsubald A 2. '4; Consubaldo A 5. 6

;

Cusubardo B 2; Cusuald E 1. H 1 ; Chusual C3; Cusual C '1 II; Cuswald C 4b

;

Cusuphald G 3; Cusupbald G 5a; Chusupald F 2; Teotbald D 1; Theotbald D la;

Theodcbaldo D 2. "3. 3. 4. 5. e) quem A 1; quam - tradidit post add. F 2,

dts. F '2; — ipse deest F. G. H 3 ; q. hodie F 1 ;— hab. u. des. F 5. f) ita

vetustiores codices Itoc loco et plerumque; Garipalo hoc loco A 3, alibi Gariobald; Ga-

ripaldus B 1 ; Garlbald plerique D (r/. infra IV, 39). g) coniugio E 1. F. G 1— 4. I 2.

h) tertia F 1. G 1. 4. i) Salinguam E 1. G4; Saligam C 4b. k)ipsamn. Fl.

1) que(ae) F 1. G 1. m) Vultari (uultari) A 1 {post ultari). G *5; Vulthari F4;

Waltharl C 2. G l. 2; Walttari F 1; Waltharium G 5b ; AValteri F 2. 5 ; Waltari

corr. Waltariht D 1 ; Waltarith D "3a. 3. 4. 5 ; Paltharit D 2. n) qui quid (?)

corr. quique F 1; qui iam G 1— 4, ubi postea iam deest; quique iam . . . iam oct.

II. — Wachonem F 1. G 1. o) nonus B 1. 2. p) homnes corr. hi omnesF 1; hi deest F 2. 3. 5. G 1—5; isti F 4. q) Litingi A "2. 5. 6. E 1. H 1;Litingui A 5b. H 5; Lothingi D 3; Latingi F 1 (superscr. vel adalingi). G 2. 3

{corr. Latini) 4. '5. 5a. 6; Latini G 3a; Latini a rege Latino dicti sunt (fuerunt

G 5b) G 5b. c; adalingi B. I 3. K 1. r) etenim A 2. "3. '4. B 1. D 2. 3. E 1.

s) quendam C "1 D 1. G 1. 3; quandam G 2. t) lilius Wachonis add. B 1. 2? 3.

u) qnatuor B 2. 3; c. septem annorum G. v) deest F 1. G 1. 2. w) decimus

B 1. 2. 3. x) Audan C '1. 2 {postea Aldoni). D 1. I 1 ; Auduin saepius G 1. 3.

4. 5; Audohin et Auduin, postea Audoin F 1; Odwiui 6 2 const.; Otwini 1 la const.

y) deest G 2. 2a. z) Panoniam G 1; Panonia F 1. G 3; Paunonia B 1. 3.

1) uni ex suis qui dicebatur Paulus aJjecit, non animadvertens, de

Oaribaldo Bajoariorum duce ense sermonem. Cf. Gregor. Turon. IV, 9.

2) Cf. p. 68 n. 1. 3) Haec Pauli sunt verha. 4) Waltari locus

datur in regiis fastis a Paulo, itemque a rege Bothari, exploso patre

Wachone, non alia, ut opinor, ex causa, nisi quod puerulus iste regiae

Clafonis prosapiae princeps, etsi adnitente patre regnum per vim ohti-

nuerit , vivo adhuc Hidelchi, ut Procopius refert citato cap. 35, jure

patriisque legibus confirmatum suh Audoini tutela, brevi licet spatio,

administraverit. BI. 5j Ovmia ex Orig., sed non multo post tempore

Pauli additamentum. — Cf. Procop, de h, G. III, 33.


'p. 61. *23. Gepidii igitur ac Langobardi conceptam^ iamdudum rixani tandem parturiunt, bellumque ab utrisque par-

tibus praeparatur. Commisso itaque proelio, dura ambaeacies fortiter dimicarent ct neutra'' alteri cederef^, contigit,

ut in ipso certamine Alboin*^, filius Audoin, et Turismodus'^,

Turisindi*' filius, sibi obvii iierent. Quem Alboin spata

percutiens, de equo praecipitatum extincxit. CernentesGepidi, regis filium

,per quem magna ex parte bellum con-

stiterat, interisse, mox dissolutis animis fugam iniunt^. QuosLangobardi insequentes acriter stemunt. Caesisque quampku'imis, ad detrahcnda occisorum spolia revertuntur. Cum-que peracta Langobardi victoria ad sedes proprias remc-assent, regi suo Audoin suggerunt, ut eius Alboin comdvafieret, cuius virtute in proelio victoriam cepissent''; ut, qui'

patri'' in periculo, ita et in convivio comes esset. QuibusAudoin respondit, se hoc facere minime posse'^ ne ritura

gentis infringeret. 'Scitis', inquit, 'non esse aput nos con-

suetudinem, ut regis cum patre filius prandeaf", nisi prius

a rege" gentis exterae arma suscipiat'.

24. His Alboin a patre auditis, quadraginta sokimmodosecum iuvenes tollens, ad Tm"isinclum, cum quo dudumobelhim gesserat, regem Gepidorum, profectus est, causamquequaP venerat intimavit. Qui eum benigne suscipiens, adsuum convivium invitavit atque ad suam dexteram, ubi Turis-

modus, eius quondam fikus, sedere consueverat, coHocavit.

Inter haec dum variii apparatus epuLas cajDcrent, Turisin-

dus iam dudum sessionem fiki mente revolvens natique funus

ad"" animum reducens* praesentemque peremptorem^ eius

loco resedere" conspiciens, aka trakens^ suspiria^^, sese

a) concepta — rixa F 1. G 1. 2; coucepta G 3a. b) ne ultra A 2. B 2. G 3. *5;

ne alter A 3. c) caderent E 1. F 1. 4. G 1—4. "5. d) Albuin F 1. 5.

G 1. 3. 4. 5. 6; Albwini O 2 const. e) Thurism. G 2, alii. f) Turisendi

A 3. *3 et postea I 1, aUi; Thurisindi C 2. D 2. F 5. G 2. 5b.c; Turissindi D 3. 4;

Turisingi H 1; Torisindus G 4 infra semel. — regis post add. F 1. g) ita A 1.

2. 3. B 1. F 1. G 1. 3a, alii; inniunt G 3; ineunt G 2. I 1, alii — in f. vertuntur

G 5c, «Ji Quos — sternunt des. h) coucepisseut A 2; cepissetAS. G 1. 4 .'5. 11.2;e§pisse G 3. 3a; c. v. (virtate F 1) in pr. virtutem cepissent F 1. 2. 5; c. in

pr. virlute c. F 4. G 1. 3. 3a. 4; c. in pr. virtutem c. G 2. '5. 5a. c; suscepissent

C 4b; cuius — esset des. C 1—3. 5. D. i) que A 1. 2. 5. 6. B 1 (q). C 4b.

E 1. F 1; quomodo G 5a; sicMt post add. F 1. k) par G '5. 5a. b; par fuerat

I Ib. — in praelio G 5c. 1) posset F 1. G 1. m) pranderet G 1. 2. — ut r.

f. cum A '3. n) agere F 1 {corr. a rege); ageret G 1 (corr. a rege ut) : a rege

e corr. G 2; ut hoc agere possit extera G 4. o) deest B 1 ; c. quodam F 1.

p) quam F 4. G 1. 3; propter quam G 2. 4; pro qua G 1 e corr., G *5. 5b. I 1.

(l) varios apparatus epularum G 2 ; varias apparatas epulas G 3a. r) f. animumad memoriam B 1 ; ad memoriam B 2. s) ducens F. G. t) redemptorem A 2.

u) sedere A '3. v) retrahens A2; t. a. pectore s. B 1. w) indpit C 1, primoquaternione deperdito.

1) Haec adhelliim Inter Langohardos et Gepidos gestinn, de qiio Jordanis

de R. 8. p. 122 (Gruter) agit, pertinere videntur. Cf, ^^raeterea Procop.

III, 33 sq. IV, 18 sq., qui de tribus bellis refert. BE.


continere non* potuil, sed tandem dolor in voce'' erupit:

Âmabilis', inquit, ^mihi locus iste est<=, sed persona quae in

eo residet satis ad videndum gravis*^'. Tunc regis alter qui

aderat tilius, pati'is sermone stimulatus, Langobardos iniuriis

lacessere coepit, asserens eos, quia a suris inferius ^ candidis

utebantur fasceolis, equabus quibus crure ^ tenus pedes albi s

sunt similes esse, dicens: 'Fetilae'' sunt equae, quas simi-

latis''. Timc unus e Langobardis ad haec ita respondit:

^Perge', ait, 'in campum Asfeld"^, ibique procul dubio poteris

*experiri, quam valide istae^ quas equas nominas praevalent™'?. 62.

calcitrare; ubi sic tui dispersa sunt ossa germani quemad-modum vilis iumenti" in mediis pratis'. His" auditis, Gepidiconfusionem ferre non valentes p, vehementer in iraî commotisunt manifestasque • iniurias vindicare nituntur; Langobardiecontra parati ad bellum, omnes ad gladiorum^ capulos'manus iniciunt. Tunc rex a niensa prosiliens, sese in me-dium obiecit suosque" ab ira belloque^ conpescuit, intermi-

nans primitus^^ eum puniri, qui primus pugnam'' commisisset

;

non esse victoriam >' Deo placitam, dicens, cum quis in domopropria hospitem perimit^. Sic denique iurgio conpresso,

iam deinceps laetis animis convivium^ peragunt. SumensqueTurisindus'' arma Turismodi hhi sui, ea Alboin tradidit,

eumque cum'^ pace incolomem ad patris regnum remisit.

Reversus ad patrem Alboin, eius dehinc'' conviva effectus

est*'. Qui dum cum patre laetus regias delicias caperet, or-

dine cuncta retidit, quaef illi aput Gepidos« in Turismodi'»regia' contigissent. Mirantur qui aderant et laudant audaciam''Alboin,nec minus adtolhmthaudibus' Turisindi maximam"' lidem.

a) c. ultra non valens B 1. b) voeem A 3. C *1. 4. 5. F 2. (t 2. 5e. I 1.

c) deest D 2. '3. 3. d) deest C 1 ; g. est F. G. I 2. e) deest D; assuris corr.

a suris F 1. Gl; ausuris corr. a suris A 2. G3; a post add. D 1. f) crurum G 2.

g) deest G 4; illis G 1. 2. 3. — sunt deest F (post add. F 1). G; quibussunt G5a. c. h) ita (== foetulae) A 1. '2. 2 {corr. fetiles). *3. 3. 7; fetiles A 5.6.E 1. F 1. 4. G 1. 2. 3. 5a. H 5a. I 2 ; fetite C '1; fetule C 4b. 5; fecile D 1,

corr. fetide D "Sa; fecule D '3; fetide B (B 3 € corr.). D 3. 4. 5, e corr. etiam F 2.

G 1; fert ille C 1; fertiles C 2. G 3a. 4. *5. 5b. c. H 1; facile D la. 2; faciles

F *2; felices I 1. i) simulatis G 1. 3. 4. II. 2; simiUisti B 1. k) Affeld C 5.

F 2. G 2; Affclt D 3. I 2; Afeld G 5b; Hasfelt C2; Feld B. D 2. 1) isti A '2.

B. C 2. G 1. 2. 3a. 4. *5. 5a. b. H 1. — quos B 1. m) deest B 1, uhi in quater-

nionis primifine caleitrare — pratis alia manu suppleta sunt. n) iumentis F 1. G 1.

o) Igitur Iiis alia manu in secundo quaternione pergente B 1. p) quam a Lan-gobardis perpessi fuerant add. B 1. 2. q) iram G 5b. c; v. ita G 3.

r) manifesliusque G. s) gladium F 1. 4. G 1. 3; gladii G 4. t) capulasC 1. 2. D 2. G 2. I 2. u) suos A 3. G 3. v) deest C 1; que deest A 3.

vv) prius A 2. x) pugna F 1. G 1. y) victoria — placita F 1. z) peribit

A 2; perimat G 2; perhimet G 1. 3; perimeret G 4. a) consilium F. G. b) Tu-risendus hoc loco et infra A 1. B 1. D 1; Turinsindus G 3. c) in G 2; c. p.

des.^Pl. d) eiusdcm hinc A 5. 6. C. D. E 1 ; eiusdcm abhinc c. C *1; eiusdemque

c. F. G. c) deest C 1. 2. f) qui F 1. G 3 ; quid F 4. G 1. 2. g) Gepidis F 1.

h) Turis(s)indi A 5. C 4b. D 2. 3. F 2. H 1, e corr. D 5. F 1. 1 2; Turismundicorr. Turismodi D 1; deest 1 3. i) rogione G; rcgia aula C 5; convivio H 1.

k) audacia B 1. 1) deest F. G. m) maximeF 1. G 4; maximae G 1. 3; magnam C t.


25. Hac tempestate lustinianus augustus Romanuraimperium felici sorte regebat. Qui et bella prospere gessit

et in causis civilibus mirificus extitit. Nam per Belisarium*patricium Persas fortiter'' devicit, perque'^ ipsum BelisariumWandalorum** gentem, capto eorum rege Gelismero*, usquead internitionem delevit ' Africamque^ totam post annosnonaginta et sexs Romano imperio restituit^. KursumqueBelisarii viribus Gothorum in Italia gentem, capto'' Witi-

chis' eorum rege, superavit. Mauros quoque post haec''

Africam' infestantes eorumque regem Amtalan™ per lohan-nem exconsule" mirabili virtute protrivit»-^. Pari etiam modoet ahas gentes belli iure conpressit. Quam ob causam propterhorum omnium victorias, ut Alamannicus, GothicusP, Fran-

'p. 63. cicus, Germanicus, Ânticus^, Alanicus'", WandaHcus Afi-ica-

nusque diceretur, habere agnomina ^ meruit *. Leges quoqueRomanorum

',quarmn prohxitas uimia " erat et inutihs dis-

sonantia, mirabih brevitate eorrexit. Nam omnes constitutiones

principum, quae^' utique midtis in vokiminibus habebantur,intra duodecim hbros coartavit eodemque^ vohimen codicem

a) Bilisarium A 5. 6. G 1. 2. '3 (uli hoc exstat capituhim). 3. 4. '5. 5a. b. I 2; Vi-

lisarium E 1 ; Bellisarium C 4b. D la. '3a. b) deest G 3. c) per (luemF 1. G 1. d) Wandolorum F 1. Gl; Wandelorum G 4; in codice G '5 sequentia

usque ad Neapolim (II, 5) II, 23. inseruntur, codicis, quem secutus est, quaternionefalso loco a biblopega posito. e) Gelismelo A '3. f) Affr. G 3. 4, alii, g) VII.

F 2. I 3. h) gentem capta D 1. G 4; gente capta C '1. 1. 2. i) WithichisA 3; Uutichis A '3; Withicis C 2. 4b. 5. D 2 : Witigis D 3. 4, e corr. D 5; Wi-taehis B 1; Wintichis E 1; Vintichis F 3; Witichisi F 1. 5; Withichisi F 4; Witi-hisi G 5c; Withigiso G 2; Withisi G 1. "3. 3. 5a; Wittisi G 4: Wilticis H 1.

k) hoc F 1. 1) Africa B 1. m) Antalan D *3a. 3. 4. 5; Amtalon A 5. 6;Amtalam C 1. 2. D la. H 1 ; Amtalem E 1; Amthalam G 3. 4; Attalam e corr.

F 1, et Ua F 2. 3. G 5c; Atthalam G 3a; Ampthalam F 5; Attilam F 4.

n) ita A 2. C 1. 4b. 5. F 1 ; exeonsulem A 1. G 1. 2, aUi\ proconsulem F 4;consulem G 3. 4. o) protrivit — belli des. G 3. 4. p) G. Fr. Cerm. Anticusdes. G 3. 4. L; G. Fr. Germ. des. C. D 1 {ubi Goth. Fr. post add.); Fr. Germ.des. D 2—10. I lc; Germ. deest D la, ubi ita legitur: Alam. Ant. Alan. Goth. Franc.Wand. Afr. q) Alticus A 5. 5b. 6. C 5; Articus E 4, corr. Anticus D5; Atticus

D 3. 4. 5. 8. F 2. 3. 4. G 5; Antiquus D 2. "3. 4. 4a. 9. 11. I 1; Antiquis C *1.

1. 2. D 1. la; Antiquos A '2. r) deest A 3c. E 1, ubi ita legitur: Alam. Wand.Goth. Franc. Germ. Ant. Afric. ; Abanicus F 1 {corr. Avaricus) ; Abbaricus F 2;Abariaticus F 5; Ibanicus F 4. G 2. '3. 3. 4. 6; Ibonicus G 5b. c; lonicus G 5a;

Onicu% G '5; II codices C et G conjungens ita: Alam. Antiquus Fr. Germ. IbanicusAlanicus Wand. s) acnomina A *2; aucnomina corr. acnomina B 1; hacnominaE 1. F 1; ha(e)c nomina A 3. B 2. G 1. 2. '3. 4. 5a; hanc nomina G 3; haecomnia nomina G 5b; cognomina H 1. t) Romang (?) F 1; Romanas G 2. 2a.

5c, e corr. G 1. 3 ; Romani G '3. 3. u) uomina F 1 (corr. nou miuima) ; nomi-navit et G 1. *3. 3. 6; p. supertiua et i. d. fuit m. G 4

;q. non erat pr. renovavit

et inutiles dissonantias m. G 2 ;pr. gravabat minoravit et inutiles dissonantias m. G 5.

v) deest C '1. w) ita A 1. '2. 2. B 1. D 1 (corr. eundem). la. F 1; eodemquoque E 1; eodem G 1. 3; ad (corr. et) eodem G '3; eundemque A 3. B 2. F 5.

H 1; idemque A 5. 6 ; eidemque corr. idemque G 2: idem G 3a; et idem G 4.

*5. 5a. b. 6; ipsumque C 1. I 1; ipsum quoque 2. — volumen post del. D 1.

1) Haec ex Isidoro Paulus sumsisse videtur, 2 i Cf. Marii chron. Pau-lum iisdemquihus hunc Fastis usum esse, Jacohi p. 85. monuit; cf, JI, 14,

3) Cf. Jord. de E. S. 4) Haec et sequentia ex Digestorum praefa-tione vel juris Roviani epitome surata videntur; cf. Jacobi p. 88.


lustinianum ^ appellari praecepit. Rursumque singulorummagistratuum^ sive iudicum leges, quae usque ad duo milia

pene libros erant extensae, intra*^ quinquaginta librorumnumeriun redegit, eumque codicem digestorum sive pandec-tarum** vocabulo nuncupavit. Quattuor etiam institutionum

libros, in quibus breviter universarum legum textus con-

prehenditur, noviter conposuit. Novas quoque leges, quas®ipse statuerat, in unum volumen'' redactass, •eodem'' codicemnovellam' nuncupari sancivit. Extruxit quoque idem princeps

intra urbem Constantinopolim '^ Christo domino, qui est sapi-

entia' Dei patris, temphim, quod Greco vocabulo AgianSophian, id est sanctam sapientiam, nominavit. Cuius opusadeo cuncta aedificia excelHt, ut in totis terrarum spatiis

huic'" simile non possit inveniri, Erat enim hic princepsfide cathohcus, in operibus rcctus, in iudiciis iustus ; ideoqueei omnia concurrebant in bonum. Huius temporibus Cas-siodorus aput urbem Romam" tam seculari quam divina

scientia claruit. Qui inter cetera» quae nobihter scripsit?

psalmorum praecipue occulta potentissirae i reseravit. Hicprimitus consul, deinde senator"", ad postremum vero mona-chus* exstitit. Hoc etiam tempore Dionisius' abba in urbeRoma constitutus pascale" calcuhim miranda argumentationeconposuit'. Tunc quoque aput Constantinopohm Priscianus

Caesariensis gramaticae artis, ut ita dixerim, profunda ri-

matus est. Tuncque ^ nihilominus Arator, Romanae ecclesiae

subdiaconus, poeta mirabihs, apostolorum actus versibusexametris exaravit ^.

26. His^-2 quoque diebus beatissimus Benedictus pater et

prius in loco qui Subkcusy-^ 'dicitur, qui ab urbe Roma'p.64.

a) lustiuiaui A 3. D '3. 3. 5. 9. F 3; lustiniaueum D 2. G 5c ; deest A 5. 6.

b) magistratus F 1; magistratum G 1. c) deest C 1. 2. D la. 3. d) pande-tarum E 1. F 1. 3. G 1. 2. *3. 3. 4; pandotarum G 5a; pandactarum F 2; pan-dattarum F 5. e) deest Bl. f) volumine F 1. g) reductas Gl—4; redactosD 1; redactis G "5. 5c. G Neap. h) ita A 1. "2. 2. 3. B 1. C 1. D 1. E 1. F 1.

G 1. *3. 3 ; cunniue G 2; eundem e corr. D, alii, G. Seap. i) novella C 1. 2.

D 1. nobellum G "3; legem novellam G *6. 5b. c. k) Coustantinopoli F 1.

1) sapientiam F 1. m) illuc (V) similem corr. huic simile F 1. n) Komanam A *3.

0) cetheri A 1. — quem A 2. p) conscripsit G 1. 2. '3. 3. q) deest D 2.

r) sanator A 2; salva C 2. G 3a. s) monachum F 1. t) Diun. G 1.

u) ita A 1. B 2. F 2. 3. 4; paschale A '2. 2. 3. 6. B 1. C 1. 2. 3. D. F 1. G 1.

2. '3. 5a. I 3; pascalem F 5. G S. 4. 5c; paschalem alii. v) Tunc quoque A2?B 1. G 3, alii; Tunc C *1. 1. D 1. w) ap. — exaravit des. G 2. x) varias lec-

tiones codicum Casinensium, aliorumque qui singula contincnt carmina {Arch. X, p. 280,adde: 14) Laurentianum XVI, 28. s. XI. inc; 15) ottohonianum 477, «. XII) indi-

cavimus: Ed(itio) 1. y) Sublacu C *1. 1 {corr. Sublacus). D 1. F 1. 3. G 1. 2.

'3. 4; Sublaco G 5b.

1) Cf. Beda, quem tamen hoc loco a Paulo exscrlptum vix crediderm.

2) Quae hoc cap. continentur jam ante Langohardorum historiam sepa-

ratiyn edidit Paulus ; eaque ex codd. Casinensibus imprimi fecit BethmannArch. -Y, p. 325 sqq. 3) Subiaco.


quaclraginta milibus abesf*, et postea in castro Cassini'', quodArx<=- 1 appellatur, et magnae vitae*^ meritis et apostolicis

îrtutibus efFulsit^. Cuius vitam'', sicut notum est, beatus

papa Gregorius in suis clialogis suavi seiinone conposuit.

Egos quoque pro parvitate ingenii*» mei ad honorem tanti

patris singula eius miracula per singula distica ' clegiaco

metro lioc modo contexui ^

:

Ordiar unde tuos, sacer o Benedicte, triumphos,

Virtutum cumulos ordiar unde tuos?

Euge, beate pater, meritum qui nomine prodis,

Fulgida lux secli', euge, beate jâter!

Kursia^^ plaude satis tanto sublimis akimno;

Astra ferens mundo, Nursia, plaude satis!

puerile decus, transcendens moribus annos""

Exuperansque senes, o puerile decus

!

Flos, paradise, tuus despexit florida muudi:Sprevit opes Romae flos, paradise, tuus.

Yas* pedagoga tulit diremptum pectore tristi:

Laeta reformatum vas pedagoga tulit.

Urbe vocamen habens" tyronem cautibus abdit°;

Fert pietatis opem Urbe vocamen habens.

Laudibus antra sonant mortahbus abdita cunctis;

Cognita, Christe, tibi laudibus antra sonant.

Frigora, flabra, nives perfersP tribus impiger anuis

;

Tempnis amore Dei frigora, flabra^ nives.

*) Glossas manvs s. X. XI. ahldnc mulfas codici D 1 intulit, e. gr.

vas: capistrium;pedagoga : nutrix ; tulit: attulit; diremtutn : scissum.

Quas omnes exscribere longiim erat.

a) abens A 2. b) Casiui A '2. 2. C "1. D 1 (corr. Casino). F 3. G 1. 2. '3; Cas-

sino A '3. D 2. '3. 8 13; Casino Ed. 1. Cas. 1. 2; Cassiani e corr. F 1. c) ita

Ed. 1. Cas. A 1. "3. 5. 8; arum corr. arx El; arum A 3. B 1. 2. 3. 13; aric A6;harum A 2. D ; darum {vel clarum) F. G (darum corr. ars F 2) ; barum A 4. C 1. 2

;

baurum H 1 ; aurum A '2. 3c; bacrum I 1- d) vir F 1. 4. G. — magnae corr.

magnis G 1, et ita G4 6; vir magnae virtutis a. v. G5; magnis iuxta meritis F 5.

e) effusit A 1; fulsit Ed. 1. f) vita F 1. G 1. g) reUqua hujiis capituU des.

A 5. 5a. 6. 7. h) parvitatem G 1. — genii F 1. i) disticon G2; elogico Al;dicta mistica {haec excorr.) §legi et quo metro G 3 ; m. distincte per metrumG5a;distincte elegiaco disticon m. G5c; m. distingam elegiaco metro Ct *5. k) seqtiens

carmen et quae seqimntur nsque ad /new hyinni des. A "2. I 3. Primum solummodo

distichon habet E 1, addito: Et cetera, sed in co.lce libri carmen suppleiit. Carmina et

cetera usque ad capitis finem desunt F. G {praeter G 5c) ; G 6 alia manu coaeia sup-

plevit priorem carminis partem: Ordiar — mens quibus una fuit. F 2 foUo post

adjecto carminum initia exhibuit. ira G 1 in marg. corr. notavit : deest. 1) seelis A 2.

m) aevum Ed. 1. n) habet A 1. o) abdii A 1. p) frestribus impier C 1 ;

fers tribus C '1. D 1. I 1; inpier corr. inpiger II. — alacer Ed. 1. codd. 5. 6.

Belhm.

1) Hunc plebs stulta locum quondam vocitaverat Arcem Marcus in versi-

bus. BE. 2) Cf. Vita S. Benedicfilibro II. dialogorum a Gregorio M. scripta.


Fraus veneranda placet, pietatis furta probantur.

Qua sacer altus erat, fraus veneranda placet.

Signat adesse dapes agapes, sed lividus* obstat;

Nil niinus alma fides signat adesse dapes.

Orgia rite colit, Christo qui accommodat ^" aurem;Abstemium pascens, orgia rite colit.

"Pabula grata ferunt avidi ad spelea subulci; 'p. 65.

Pectoribus laetis pabula grata ferunt.

Ignis*^ ab igne perit, lacerant dum viscera sentes;

Carneus aethereo ignis ab igne perit.

Pestis iniqua latens procul est deprensa sagaci;

Non tulit arma crucis pestis iniqua latens.

Lenia flagra vagam sistunt moderamine mentem

;

Excludunt pestem lenia flagra vagam.Unda perennis aquae nativo e marmore manat;

Arida corda rigat unda perennis aquae.

Gurgitis ima, calybs capulo divulse, petisti;

Deseris alta petens gurgitis ima, calybs.

lussa paterna gerens dilapsus vivif* in aequor;

Currit vectus aquis iussa paterna gerens.

Praebuit unda viam prumpto ad praecepta magistri;

Cursori ignaro praebuit unda viam.

Tu quoque, parve puer, raperis, nec occidis, undis

;

Testis ades verax tu*' quoque, parve puer.

Perfida corda gemunt stimulis agitata malignis;

Tartareis flammis perfida corda gemunt.Fert ahmenta corax digitis oblata benignis;

Dira procul iussus ^ fert ahmenta corax.

Pectora sacra dolent inimicums labe peremptum;Discipuli excessum pectora sacra dolent.

Lyris amoena petens ducibus comitaris opimis;

Caelitus adtraheris Lyris^ amoena petens.

Anguis inique, furis, luco"^ spoliatus et aris;

Amissis populis, anguis inique, furis.

Improbe sessor ', abi, sine dentur marmora muris!Cogeris imperio; improbe sessor, abi!

Cernitur ignis edax falsis insurgere flammis,

Nec tibi, gemma micans, cernitur ignis cdax.

a) libidus A 1. D 1; lidibus A 2. b) quiacoraodat A 1. B 2; quia commodatA 2. D 1. E 1. H 1. I 1

;quia comendat C 1; qui commodat B la. F 4. H 5;

quod coramedat G 5c. e) Ignis — perit duo versus erasi C '1. d) currit C.

D. H 1. e) tu quoquo — scmper metuis cles. E 1. f) iussis A 2. g) inimicura— dolent des. C *l. 1. .3. D 1 (jwst suppl.). I 1; inimicum — excessum des. C 2. I lc.

h) loco A 1. 2. C. H 1. I 1 ; loquo D 1; lueos B 1. 2. i) improbos oxorabisreliquo versn omisso B 1

.

1) In Casinum montem venlt, qiia Lyrls amnis ad radices lahitur, BI.

76 PAULI mSTOEIA LANGOBAEDORUM. LIB. I.

Dum sti'uitiir paries, lacerantur viscera* fratris;

Sospes adest frater, dum struitur paries.

Abdita facta patent, patulo produntur edaces;

Muneris accepti abdita facta patent.

Saeve tyranne, tuae frustrantur'' retia fraudis;

Frena capis vitae, saeve t}a*anne, tuae.

Moenia celsa Numae nuUo subruentur<= ab hoste;

Turbo, ait, evertef moenia celsa Numae.Plecteris hoste gravi, ne lites munus^ ad aram;

Munera fers aris; plecteris hoste gravi.'p. 66. " Omnia septa gregis praescitum est tradita genti;

Gens eadem reparat omnia septa gregis •.

Fraudis araice puer, suado captaris ab ydro:

Ydro non caperis, fi'audis amice puer.

Mens tumefacta, sile, tacita et ne carpe videntem!Cuncta patent vati ; mens tumefacta ^ sile

!

Pellitur atra fames delatis caelitus escis;

Nilominus mentis pellitur atra fames.

Pectora cuncta stupent, quod eras sine corpore praesens;

Quod pervisa mones ?, pectora cuneta stupent.

Vocis'' ad imperium tempnunt dare fi-ena loquelis;

E bustis fugiunt vocis ad imperium.Vocis ad imperium sacris non esse sinuntur;

Intersunt sacris vocis ad imperium,Tellus hiulca sinu corpus propellit humatum;

lussa tenet corpus tellus hiulca sinu.

Perfidus ille draco mulcet ' properare fugacem

;

Sistit iter vetitum perfidus ille draco.

Exitiale malum capitis decussit honorem;It procul imperiis exitiale malum.

Fulva metalla pius'', nec habet, promittit egenti;

Caelitus excepit fulva metaUa pius.

Tu miserande, cutem variant cui feUa' colubrae'",

Incolumem recipis, tu miserande, cutem.

a) biscena ff. C '1. 1. D '3a; al. bis gena fatris in marg. C 1; corr. viscera fr.

C "1. D 1; patris A 2. b) frustantur A 1. c) ita A 1. 2. 3. 4. B 1. 2. 0.

D 1. 5; suruuntur D 3; subruuntur D 8. 9; subigentnr I Ib. c; vertentur G 5c;rumpantur F 4: — evertentur Ed. 1. d) vertet A 1; avertet A 2; turba gravisvertet C 4. G 5c; — allidet Ed. 1. e) unus C. D. II. f) mentium facta Al;t. stupent A 4. g) mones C. D; monet eodd. Cass. Ed. 1. h; hoc dislichon om.A 2. C 4. D 2, alii . sequens deest A 3. B 2 {post suppl.). 3. i) militat ecorr. Cl,k) Fulvum et ala (alla B 1. C 4b. D 1) pius B 1. 2. 2a. C 1. 4b. D 1 (Fulvae corr.); Falva corr. Fulva C '1. 1) felle G 6. I Ib. c, corr. pelle I 1, et ita

G 5c; falla I 2. m) colubri Ed. 1.

1 1 Paulus noster Langohardus et 'tpse amore suorum fortassls haeeaddit: Geus eadem reparat omnia septa gregis, quod utique verum est;

nam subsequentes Langohardi principes de Cassinensi monasterio atque

universa Benedictinoruvi familia sunt optime meriti. BI.


Aspera saxa vitrum rapiunt, nec^ frangere possunt;Inlaesum servant aspera saxa vitrum.

Cur, promoeonde''- 1, times stillam praebere lechiti?

Dolia, cerne<=, fluunt; cur, promoconde '', times?Unde medela tibi, spes est cur nuUa salutis?

Qui semper perimis"^, unde medela tibi?

Ah lacrimande^ senex, hostili concidis ictu*';

Ictu sed resipis, ah hacrimande senex.

Barbara lora manus ignaras criminis arcent;

Sponte sua fugiunt barbara lora manus.Hle superbus equo reboans clamore minaci,

Stratus humi recubat ille sviperbus equo.CoUa paterna ferunt extincti viscera nati

;

Viventem natum colla paterna ferunt.* Omnia vincit amor, vinxit^ soror imbre beatum^; 'p- 67.

Somnus abest oculis; omnia vincit amor.Simplicitate placens instar petit aha columbae;

Regna poli penetrat simplicitate placens.

O nimis' apte Deo, mundus cui panditur omnis,Abdita qui lustras, o nimis •' apte Deo

!

Flammeus' orbis habet iustum super aethera nantem;Quem pius ussit amor, flammeus orbis habet.

Ter vocitatus adest testis novitatis habendus;Carus amore pati-is ter vocitatus adest.

Dux bone, bella monens exempHs pectora firmas,

Primus in arma ruis, dux bone, bella monens.Congrua signa dedit vitae consortia linquens;

Ad vitam properans congrua signa dedit.

Psahnicen assiduus numquam dabat otia plectro;

Sacra canens obiit psahiiicen assiduus.

Mens quibus una fuit, tumvdo retinentm- eodem;Gloria par retinet, mens quibus una fuit.

Splendida"" visa via est facibus stipata coruscis;

Qua sacer ascendit splendida visa via est.

Rupea septa petens nancta est errore salutem;

Errorem evasit rupea septa petens.

a) ne A 2. b) ila A 2. 4. B 1. I 2; promeconde corr. proconde A 1; pronioconde corr. pro conde B 2, el ita B la. 3. C '1. 1. 2. D. I 1 ; promocande F 4;promocunde L 1. codd. Gass. Ed. 1; precor unde 3 e« e corr. C '1. c) certeC 1—4b. G 5c. d) times Cl—5; timens C la; retines Ilc; metuis D (1 e corr.).

e) miserande B la. D 1. G 5c. f) deest A 1. g) vincit B 3. G 5c. I 2; vicitB 1 e corr. la. 2. C "1 e corr. D (1 c corr.). h) beata D (1 e corr.). i) omnisB. C. D; liominis erasa litera h I 1; aperte D "â. 3. 4. 5 ; et apte C '1. 3, et

t corr. D '3. k) omnis et a. C *1. 1) reliqua carminis pars deest Ti 1, foliis ditobusexcisis et pagina una et dimidia vaeuis rdictis; des. etian B 3. m) reliqua hu/useapitis des. F 4.

1) promu.s condus Plauti est vocabulum.


Poemata parva dedit* famiilus pro mimere supplex;Exul, inops, temiis'' poemata parva dedit.

Sintj precor, apta tibi, caelestis tramitis index;

O Benedicte pater, sint, precor, apta tibi <=

!

Ymnum '^ quoque singula eiusdera patris miracula conti-

nentem metro iambico archiloico ita texuimus.'p. 68. Fratres, alacri pcctore

Venite concentu pari,

Fruamur huius inclitae

Festivitatis gaudiis.

Hac^ Benedictus aureaOstensor arti tramitis

Ad regna conscendit pater,

Captans laborum praemia.Effulsit ut sidvis novum,Mundana pellens nubila.

Aetatis ipso hmineDespexit aevi florida.

Miraculorura praepotens,

Afflatus Alti flamine,

Resplenduit prodigiis

Ventura seclo praecinens.

Laturus*' esum pluribus,

Panis reformat vasculura;

Artura petens ergastuluni;

Extinxit ignes ignibus.

Fregit veneni baiulam^Crucis per arma cyrabiara.

Coercuit raentera vagaraLeni'> flagello corporis.

Fimduntur amnes rupibus.

Redit calybs e gurgite,

Curritper undas obsequens.

Peplo puer vitat necera.

Virus patescit abditum.Mandata praepes efficit.

Hostem ruina' conterit.

Cedif' fremens leo grave.

a) dedi A 3. E 1, et in pentametro A 1. h) tenuit A 2. c) aliqiiot editionis 1.

codices plura addunt, qxiae videsis Arch. X, ^.330. d) novum (XXIV) ca}>. inc. A '3.

e) haec C 1. D 1. f) Daturus A 2. g) baiulum D. I 2. h) lenit A 3;

lenis C 4b; levi D. I 2. i) ruinam A 1. k) redit C '1. 2. D. 1) ImmoC *1. 1. D 1. I 1; Inno siut moles C 4. m) Factum C *1. 1. 2. D 1. I I. lc.

u) contegis A 2. *3. 3. 4 ; coutigit C. D 1. la. I 1. 2; contiugit B 2; contegit

D 5; conterit D 3. 4. H5a; tetigit D 2. o) frenatum rugax C '1. 1—3. D 1. I 1.

p) Quod A 1. q) enarre A 1; enarrare A 4; evolare H 1. r) qua A '4;

quam post add. D 1; quamquam D 2. s) polo B 2. 4. C 1— 3, e corr. D 1;polim C 4b. t) subi A 1? subvei A 2. 4; subve iupius D 1; subvehit B 4. D 2.

3a. 3. u) linea C 2. 3. D 1; lintea C 1; lineas C 4b. v) ad A 1. I 1. Ib.c;

ac C 3. D 3. 4. H 1 ; ait corr. at I 1 ; et D 2 ; alumpni sat D la. 9. I 2.

Imraotai fit moles levis.

Rogus raigrat fantasticus.

Fractura™ revisit sospitas.

Excessus absentum patet.

Rector vafer, deprenderis.

Inique possessor, fugis.

Futura praenosciraini

;

Arcana cor non contigis".

Fundantur aedes soraniis.

Tellus vorait cadavera.

Dracone frenatur fugax".

Aether pluit noraismata.

Vitrura resistit cautibus.

Manant olivo dolia.

Vinctura resolvit visio.

Vitara receptant funera.

Tanti potestas lurainis

Voto sororis vincitur.

QuoPplus araat quis,plus valet

Enarei quara"" cernit polura^.

Non ante seclis cognitumNoctu iubar efiidgurat,

Quo totus orbis cernitm*

Flaramisque subvehi' pius.

Haec inter instar nectaris

Miranda plectro claruit.

Nam pinxit apte lineam"Vitae sacrae sequacibus,

lara dux alumnis at^ potens,

Adsis gregis suspiriis,

Gliscat bonis ydrura cavens,

Sit callis ut sequax tui!


Libet^ me brevitei* referre, quod beatus Gregorius papaminime in huius sanctissimi ^Jatris vita descripsit. Deniquecum divina ammonitione a Sublacu in** hunc, ubi requiescit,

locum per quinquaginta ferme milia adventaret, tres eum corvi,

quos alere solitus erat *^, sunt circumvolitantes secuti. Cui adomne bivium '', usque dum*' huc veniret, duo angeli in figura

iuvenum apparentes, ostenderunt ei, quam viam an-ipere

deberet. In loco autem isto quidam Dei servus tunc habi-

tacuhim habebat, ad quem divinitus ita dictum est:

'His*^ tu parce locis, aher amicus adest'.

Hic s autem , hoc est '' in Cassini arcem

'

,perveniens , in

magna se semper abstinentia coartavit. Sed praecipue qua-

dragesimae tempore inclausus et remotus a mundi strepitu

mansit. Haec omuia ex Marci poetae carmine sumpsi,

qui ad eundem patrem huc veniens, ahquod versus in eius

Liudem composuit, quos in his Hbelhs cavens nimiam lon-

gitudinem minime descripsi'. Certum tamen est, huncegregium patrem vocatum caehtus ob ^ hoc ad hunc iertilem

locum et cui opima valhs subiacet advenisse, ut hic multorummonachorum, sicut et nunc Deo praesule facta est, congre-

gatio fieret. His cursim, quae omittenda non erant, narratis,

ad nostrae seriem revertamur historiae.

27. Igitur Audoin, de quo praemiseramus, Langobar-dorum rex Rodehndam ' in matrimonio '" habuit ^

;quae ei

Alboin, virum behis aptum et per omnia strenuuni; peperit.

Mortuus itaque est Audoin, ac deinde regum" iam decimusAlboin ad regendam patriam * cunctorum votis accessit. Q,ui'p- 69-

cum famosissimum et viribus cLirum ubique nomen haberet,

Chlotarius " rex Francorum Chlotsuindam i'- ^ ei suam fihamin matrimonioi sociavit. De qua unam'' tantura fiham Alp-

suindam * nomine genuit*. Obiit interea Tm'isindus rex

a) novum cap. (XXVI. vel XXV) incipiunl A 2. "3. 3. C 1. 4b. 5. D la. '3a.

b) i. h. des. B 1. c) consueverat C 1. 2: sicuti eonsueverant I 1. d) bibiumA "2, corr. bivium A 2; convivium C. D. I 1. 2. 3; omnem vivium E 1. — usque— apparentes iles. D 2. e) u. ad huc veneret corr. u. quo ad huc veniret A 2.

f) verszis deest C 2. g) Huc I Ib ; Huic C 1. h) beatus Benedictus post add.D \.

i) arce A 2? "4. k) ab A '3. 1) Ruodelindam G 2; Rodellnda F 1. G 1;Rodalindam G 5e; Rodelinquendam (en e corr.)Q 1. m) matrimonium D5. F. (^

n) regum corr. regnum A ]; regnum A '2. C '1. 4b. 5. E 1. F. G. H l. I 1. 2.3;regnum ut iam di.ximus E 1. o) Chlotharius A 2. 4. C 1. G 1; Clotharius A 3.

D "Sa. 3. 5. G 3. 4. 5a. b. H 1; Cblottharius E 1; Chlodtharius F 1; Hlotharius

G 2; Lotharius nonnumquam C 1. D 2. 3. p) Chlodsuindam F 1. G ; ChlotsuidamC "l; Chloths. C 1; Clots. A "3. D 1 ; Clotfundam H 1. q) ita A 1. '2. '3.

E 1. F 1; matrimonium ceteri. r) una A 1. G 1. s) Alapsuindam A 1. B 2.

I 3; Alpsuidam C '1; Albsuindam A 3. C 2. D 1. 2, et infra A 1. 2 {hic etiam

Albsoindam); Alsupdam A 3; Alsuiudam A 2. 5. E 1 ; Albisindam F 1. Gl — 4. *5.

Albiscidam F2; Absindam G 5b ; Albsindam G5c; Alfundam Hl; LapsuindamC 1. — nomen G 1.

1 I V!de ex priore Pauli libro descripium Arch. X, p. 331 sq. 2) Haece:c Orig, 3) Huic Nicetius Trevirensis epistolam scripsit, edifam Bouquet/F, p, 76. 4) Haec ex Orig,


Gepidorum^; ciii successit Cunimundus in regno. Qui vin-

dicare veteres Gepidorum iniurias'' cupiens, inrupto cumLangobardis foedere, bellum potius quam pacem elegit'.

Alboin vero cum Avaribus'^, (ûi primum Hunni'*, postea deregis proprii^ nomine Avares' appellati sunt, foedus perpe-

tuum iniit^. Dehinc ad praeparatum a Gepidis bellum pro-

fectus est. Qui cum adversus eum e diverso properarent s,

Avares, ut'' cum Alboin statuerant', eorum patriam invaserunt.

Tristis ad Cunimundum nuntius veniens, invasisse Avareseius terminos edicit. Qui prosti*atus animo et utrimque'^ in

angustiis positus, hortatur tamen suos primum cum Lan-gobardis confligere ; quos si superare valerent, demum Hun-norum' exercitum 0"" patria pellerent. Committitur ergo

proelium. Pugnatum est totis viribus. Langobardi victores

effecti sunt", tanla" in Gepidos ira saevientes, ut eos ad inter-

nitionem usqueP delerent atque ex copiosa raultitudine 'i vix

nuntius superessef. In eo proelio Alboin Cunimundumoccidit^-', caputque illius sublatum, ad bibendum ex eo po-

cuhmi fecit. Quod genus poculi apud eos ^scala' dicitur, hn-

gua vero Latina patera vocitatur. Cuius fiham' nomineRosimundam" cum magna simul multitudine diversi^ sexus

et aetatis duxit captivam,- quam^, quia Chlotsuinda^ obierat,

in suam, ut post patuit, perniciem y, duxit uxorem ^. TuncLangobardi tantam ^ adepti sunt praedam, ut iam ^ ad amphs-

a) Gepidanorum G3; Gebidanorum Gl; Gepidanorum mox etiam G 4. '5, ubiGl.3Gebidanorum. b) deest G 3; iniuria G 1. c) Abaribus F 1. d) iia A 1 constanter

;

Hunni corr. Huni A 2 ; Uni F 1 ; Hani reliqui fere omnes. e) deest F. G.

f) Habares F 1; Havares G 1. Nonnumqnam codd. Avarorum, Avaris scribunt,

rarissime Avari. g) praepararent F. ' i (praeter F 2. G 5a, ubi praepararentur)

;

se prepararent I 2 et e corr. F 1 ; bellum p. G 4. h) qui C '1. i) ttatuerat

F 1. G 1. '5; statuerent C '1. D 1 ; tunc A. st. G *5. k) utrumque A '2. 4.

E 1; utrique A '4. G 1 (corr, utrimque). G 3; ntrisque C. D. F 4. G 4. H 1

(in u. a.) ; utriusque 13; animi metu tristisque Fle corr. — undiquesecus G 5b. c.

1) Avarorum e corr. F 1; Hunnorum hoc loco etiam D 1. m) a F 4. G 2. 3. 4. 5a,

corr. e E 1 ; deest A '3. n) deest G 2 ; Langobardis v. effectis G 1. 3. o) tantas

in Gep. iram venientes F 1 ; et t. iu G. ira sevierunt D 2. G 4. p) deest G 3 ;

u. ad i. C 1. D 3, alii. q) multitudinem G 3. r) superasset F 1. G 1. 2. 3;superaret G 4. s) occidit — bibendum des. (J '5. t) filia F 1. u) Rose-mundam codd. C. D saepius, G nonmimquam; Rosilmundam C 2. v) divers^ G2;diversis C 3 e< G 1. 3, ubi et deest (G 3 post add.). w) quam — duxit des. H 4.

x) Chlosuindam B 1. y) pernitionem F 1. G 1. 2. 3. z) tanta F 1. a) etiam G.

IJ Ex Menandro Legat. p. 303 sq. (ed. Bonn.) apparet, Albuinumpotius hellum j)rovocasse ; et si fides Theophylacto, Hist. VI, 10, helli

catisa fuit Eosemunda ah Albuino rapta (idem Orig. verba: quae prae-

daverat indicare videntur). Sed Paulus duo bella in unum confwndit.

Albuinus eniin primo Cunimundum vicit; tunc Justino Gepidis auxilia

praeparante, Alhuinus pacem ohtulit et matrivionium cum Rosimimda;frustra, Cunimundus hellum renovavit, quo occisus est a. 567. Ita

Theophylactus. Johannes Biclariensis falso annum 571. hahet, BE.2) Ita etiam Menander l, l. 3) Haec ex Orig.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. IL 81

simas pervenirent divitias. Gepidorura vero ita genus est

deminutura, ut ex^ illo iara tenipore ultra non habuerint^

regem». Sed universi qui superesse bello*= poterant aut'' Lan-gobardis subiecti sunt, auf^ usque * liodie, Hunnis eorumpati'iam possidentibus, duro imperio subiecti gemunt. Alboin

vero ita praeclarum longe lateque noraen percrebuit, ut hae-

tenus etiani tam aput Baioariorum •" gentem quaraque et Sa-

xonura ", sed et alios eiusdera linguae horaines '' eius liberalitas

et gloria belloruinque felicitas et virtus in • eorum carminibus

cele1)retur '^ Arma quoque praecipua sub eo fabricata fuisse',

a multis hucusque narratur"'.

EXPLICIT" LIBER PRIMUS.

mCIPIUNTo CAPITULA LIBRI SECUNDLL Quomodo Langobardi conducti a Narsete chartolarioP

eidem contra Gothos auxilium praestiterunt.

a) deest G 1 {^Jost add.). 2. 3. 4, b) habuerit G 1. 2. 4; haberent D 2. 3.

c) deest B 1. d) ad corr. aut F 1 ; a. F '2. 4. G 1—4; deest F 5. G 5a. b. c. I 3.

e) et G. f) Bavoariorum A '3; Baiuariorum F 1; Baiuvariorum C *1. G in pri-

oribus libris constanter. g) Saxorum A 1. 3; Saxonorum F 1. G 1. 3. h) ho-

minis F 1. G 1. i) deest B 2. k) celebret F 1. G 1. 1) fuisset F 1. G 1.

m) narrantur C 1. F 2. G 5c. n) Historiae Langob. expl. A 3. 4 ; De historia

Lang. expl. F 5 ; 1. primus, post add. istorie Langob. D 1; Finit liber primus D2;haec omittunt F 1. G 3. 4, alii. o) Incipit de historia capitula 1. s. A 2 ; capituli D 1.

Indicem omittunt A '2. 6. B 2a. E 4. F. G 5b. I 2 ; codices G 1. 2. 3. 4. '5. 5a.c.ita exhibent: 1. Do eo quod Narses patricius legatos ad Albuin dirigit, quatenus ei

pugnaturum (—ro 2) cum Gothis auxilium ministraret; et de morte Totilae regia.

2. De eo quod Bitceillinus et Amingus (Elmingi 1 ; Hemraing 2) Francorum ducesa Narsete (Nersete 2) superati, extincti sunt. 3. Hic Narses, superato Sindualdo(— waldo 2) roge, celsa eum de (deest 2. 4) trabe suspendit. 4. De signis morta-litatis in Italia, et de niorte lustiniani augusti et imperio lustini. 5. De accusa-tione, qua Romani Narsetem lustino et eius coniugi Sophiae fecerunt , et deLangobardis ad Italiam invitatis. 6. De eo quod Albuin Italiam profecturus abamicis suis vetulis Saxonibus auxilium petit, cum quo et plus quam (quam et 3)

viginti milia venerunt. 7. Hic relieta Langobardi Panoni i et commendata Hunnis(Hunis 2; Huinnis 3) Italiam properant possessuri. 8. Hic adventus regis Albuini(A. r. 3. 4) ad (deest 2) montem Regis (regii 3). 9) De eo quod Albuin in castro

Foroiulii (Foraiulii 1; Foroiulo "5. 5a) Gisulphum (— fum 2. 3. 4) nepotem suum,qui eius strator ex-at, ducem constituit. 10. De morte Chlotharii (Hloth. 2) regisFrancorum, et eius regnum quadrifarie divisum (regno q. diviso 2. "5. 5a), et debello (eius b. 3. 4?) Avarum in Francos inlato. 11. De morte Narsetis patricii.

12. Quod rox Albuin Felici episcopo Tarvisiano omnes facultates ecclesiae con-cessit. 13. De eo quod Fortunatus in arte grammatica sive rethorica seu metrica (geo-metrica 3) clarissimus extitit. 14. De co quod .'Vlbuin paucis exceptis totas Ve-netiae prim le provinciae civitates (corr. civitate 2) coepit. 15. De secunda provineiaLiguria et de (deest 4) Retia (Reci 3) prima et Retia secunda. 16. De AlpibusCottiarum (Gotiarum 1. 3. 4) et Tuscia (Tustia 1). 17. De Campania et Lucania.18. De Alpibus Aponninis {corr. Apeninis 2) et Emilia. 19. De Flamminia (Fla-minia 3. 4) et Picenum (1'icenu 1; Piceno 2. '5. 5a). 20. De Valeria ot Samnium(Samnio "5. 5a). 21. De Apulia (Apullia 1. 3) et Sicilia. 22. De Corsica et deSardinia (ot Sardia 4). 23. Qiiod Brennus (Breunus post corr. Brennus 1 ; Bre-munus 3 ; Premuuus 4) rex quondam Gallonim cum tricentis milibus ad Italiamvenerit. 24. Quod Italia et Ausonia et Latium (Ijacium 1) vocitctur. 25. UbiAlbuin Liguriam introivit. 2G. De eo quod Ticinensis civitas per triennium sit

1) Haec ex Orig,

82 PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. II.

•p. 71. ' 2. Quomodo Nar.sis Buccellinum» et Amingum Francorumduccs'' superavit, ct de morte Leutharii<= tercii ducis.

3. Quomodo Narsis Sinduald*^ Ilerulorum regulum sibi

rebcllantem ^ extinxit.

4. De signis pestilentiae et mortalitate quae tempore Nar-setis*^ Italiam vastavit.

5. De invidia Romanorum advorsus Narsetem, et? quo-modo eum accusaverunt apud imperatorem, et qualiter

ipse Xarsis Langobardos ad Italiam possidcndam invitavit.

6. Quomodo'' Alboin Saxoncs ad suum auxilium adscivit.

7. Qualiter' Alboin cum Langobardis, relicta Pannonia'',

ad Italiam venit.

8. Quomodo Alboin ad Italiae fines veniens, montem Regisascendit, et de bisontibus' feris.

9. Quomodo Alboin Venetiarum fines ingressus, in'" Foroiuli

Gisulfum suum nepotem ducem constituit.

10. Qui reges eo tempore Francis imperabant, et de " Bene-dicto papa deque° Paido Aquileicnsi patriarcha.

11. De morte Narsetis.

12. De Fehce episcopo Tarvisiano, quomodoP Alboin adPlabem fluvium occurrit.

13. De hoc eodem Felice et Fortunato sapieutissimo viro.

14. Quomodo Alboin Venetiarum pro\anciai cepit, ef denomine vel finibus eiusdem Venetiae.

15. De Liguria^ secunda ItaHae provincia', et" de duabusRetiis ^.

obsessa, et quod faruis uuiversam Italiam devastaverit. 27. Hic Albuin Ticinumingreditur. 28. De eo quod Albiiin insidiis Rosimundae suae coniugis Veronaesit interemptus. 29. Quod Helmigis, extincto Albuin, eum Rosimunda Ravennamfugit, ubi Dei iudieio uterque veneno uno momento perierunt. 30. Ubi Longinuspraefectus Albsuinda (Albsuindam 4. '5. 5ae( e corr. 1), Albuini regis filiam, Con-stantinopolim mittit. 31. Ubi Clep (Cleph 4), nobilissimum in urbe Ticinensium,

Langobardi sibi regem statuerunt. 32. De eo quod mortuo Clep Langobardi perannos decem sub ducibus fuerunt. (EXFLICIUXT CAPITULA add. 1. 2. 4}.

F la indices }iujtts lihri ita de stto fnxit : 1. De Narseo patritio. 2. Quod NarseusBueilinum vicit et interfecit. 3. Item de Xarsetis aclibus. 4. De peste inguinaria.

5. Quod Romani Xarsetem accusaverunt. 6. Quod Alboiu a Xarsete in Italiam

vocatus sit etc. Denique F 2. G 6 ita : Xarsis pugnaturus cum Gothis auxilium

habens Langobardorum vincit {deest F 2). Francorum duces Bucillinum et AmingumNarsis superat. Narsis Sinduald rebellantem occidit et Italiam totam subiugat et

iustus describitur (et — describitur des. F 2). Hoc tempore gravissima pestis in

Liguria orta est etc. p) ita D 1. E 1; cartol. A '3; chartul. ctlii:, cf. p. 84 n. g.

a) Bucell. A 1. D 2, alii; Buccillinum C 1. D 1, ahi. b) deest C 1. D 1 {post

suppl.). I 1. c) Leutherii C. D. H 1 ; Lautharii E 1 ; Loutarii A 5. d) Sin-

dualdum D 2, alii. e) rebellatum rebellantem B 1. f) Xascitis Pal. Ass.

g) et — invitavit des. C. D. H 1. I 1. h) Qualiter C 1. D 1 ; hoc argumentumdeest D 2. i) Quomodo C. D. Hl. I 1. k) Pannoniam B 1. D 1. 1) bisson-

tibus C. D. I 1; deest A 5. m) jn — constituit des. C. D. H 1. I 1; sit post

add. D 1, et ita D 2. 3. n) deest C*l. o) deque P. A. p. des. C. D. Hl. I 1.

p) quomodo — occurrit des. C. D. H 1. I 1 ; in ad Plavem cum antecedenti argu-

menfo junctum B 1, uhi: De Felice est ; D5 arg. 11. et 12. conjunxit. q) ita Pal.

Ass., ut videtur, Al. Bl; provinciam ce'eri. r) et — Venetiae des. C. D.Hl.Il.8) Liguaria B 1; Ligoria C 1. D 1. I 1. t) provintiae G 1. I 1. u) et d.

d. R. des. C. D. H 1. I 1. v) terris A 1? regis B 1.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. II. 83

16. De^ qiiinta provincia Italiae, quae Alpes Cottiae^ appel-

lantur, et de sexta, quae Tuscia*^ dicitur.

17. De** Campania septima Italiae provincia, etde^Lucaniasive^ Britia, quae est octava.

18. Dc Appenninis s Alpibus, quae nona est Italiae provincia^

et** de Emilia decima.

19. De Flamminia undecima Italiae provincia, et de Piceno',

quae duodecima conputatur.

20. De Valeria et '^ Nursia,

quae ' pro provincia tercia

decima •" ponitur, et " de quarta decima Samnium.21. De Apulia et Calabria et Sallento", quae quinta decima

provincia appellatur.

22. Sexta decimaP provincia Italiae Sicilia est, septima deciraa^Corsica, octava decima Sardinia.

23. Ob quam causam aliqua pars Italiae Gallia Cisalpina*^

vocatur, et de Grallorum in Italiam primo adventu.

24. Quare^ Italia sic vocatur^, ut" quid etiam Ausoniam^vel Latium^^ dicitur.

* 25. Quomodo Alboin ]\Iediolanium ^ ingressus est et y uni- ' p. 72.

versas Liguriae civitates cepit, et de Honorato archi-

episcopo, et de obitu Pauli patriarchae, et quia ei Pro-binus'^ successit.

26. Quomodo Ticinensis civitas tribus annis obsessa est, et

quia Langobardi Tusciam invaserunt, et^ quia plures

de aliis gentibus secum in Italia'' adduxerunt.27. Quomodo Alboin Ticinum ingressus est.

28. Quomodo Alboin, postquam tribus regnaverat annis,

consilio suae coniugis ab Helmecliis "^ interfectus est.

29. Quia*^ Helmechis regnare vokiit, sed non potuit, efquomodo cum Rosemunda ad Ravennam confugiit, et

quomodo inde'' sunt extincti.

30. Quomodo^ Longinus post eorum mortem Alpsuindam''cum Langobardorum thesauro imperatorii direxit, et de

a) et (juinta D 2, hoc argumentum cuni antecedente jungens. b) Scotie A 3 ; Cotig I 1 >

cotidio D 1; quotidie C 1. c) Tussientia C 1. d) Tior arg. ^deest C 1. F l;

cum praecedcnte ila jungit H 1 ; d. deque septima et de Lucanias. e) deest A 1 ?

f) sive de A 1? g) Apenn. 1. D 2. h) et d. E. d. des. C. D. H 1. I 1.

i) Picena D 2. 3. k) deest C "l. 1) q. est t. p. D 2. m) decimaque C 1.

D 1. — prov. deest C*l. 1. I 1. n) et dc (i. Samnium des. A1.4. C. D. Hl.Il.Uuic arg. seqxiens adjungit H 1. o) Spallentio corr. Spallento C 1; Psallento

3. I 1. — quae — appcllatur des. C. D. H 1. I 1 ; pr. deest A 3. p) Jioc arg.

leest I 1; Quod s. p. Italia sit H 1. q) septima D 1. r) Galliaeis albina

3 '1. D 1. I 1; Galliacis alpina D 2; Galliacis abina C 1; Gallia ei sabina C 2.

vocitatur C. I 1. — et — adventu des. C. D. H 1. II. s) hoc arg. deest I 1.

) vocitatur C 1. D 1. u) ut — dicitur des. C. I 1. Cap. 25. Ut q. e. Auxonia'el Latina d. D 3. v) ifa Al? 2b. 3. w) Lantium A 3. C *1. D 1 ; Latinum D 2.

:) i (cojT. in) M. D 1 ; in M. C '1. 1. D 2. F 1; in medium Latium D 3. y) et— successit des. C. D. H 1. I 1. z) Provinus B 1. a) et — adduxerunt des.

J. D. III. II. b) Italiam A 3. c) Ilelmicbis A 3. B 1. d) Quomodo D 2. 3.

) et — extincti des. C. D. II 1. I 1. f) ibideni A 3. g) hoe arg. deest I 1.

) Albs. c. Langobardis B 1. i) ad imperatorem D 2.

6*


Peredeo, quomodo in Constantinopolim leonem occidit,

et^ quia duos patricios interemit.

31. De regno Clepli'', qui secundus regna^nt, ef^ de morteeius.

32. Quomodo duces Langobardorum per decem annos sine

rege fuerunt, per quos Italia subiugata est.

EXPLTCIUNT d CAPITULA.

INCIPIT LIBER SECUNDUS.1. Igitur® cum circumquaque frequentes Langobar-

dorum victoriae personarent, Narsis ^ chartolarius s imperialis,

qui tunc praeerat Italiae, bellum adversus Totilam Gothorumregem praeparans, cum iam pridem Langobardos foederatos

haberet, legatos ad Alboini dirigit, quatenus ei pugnaturum''cum Gothis auxilium ministraret. Tunc Alboin electam e

'

suis manum direxit, qui Romanis adversum'' Getas' sufii-a-

gium ferrent. Qui per maris Adriatici"' sinum in Italiam

transvecti, sociati" Romanis pugnam inieruut cum Gothis;

quibus usque ad internitionem pariter cum Totila suo regedeletis", honoratiP multis muneribus victores ad propria

remearunt. Omniquei tempore quo Langobardi Pannoniam'"possiderunt Romanae^ rei publicae adversum' aemulosadiutores fueruut.

2. His temporibus Narsis etiam BuccclHno " duci bellumintidit. Quem Theudepertus ^ rex Francorum, cum in Italia"**

p. 73. introisset, reversus ad'' GaUias, cum Amingoy *aho duce ad

a) et — iuteremit des. C. D. H 1. b) Caleph C 1; Cheph I 1. c) et d. m.e. des. C. D. F 1. H 1. d) Explicit D 1. E 1; — capitalia C 1; Tiaec des. B 1.

e) Igitur — frequentes des. B 1, rubro ut videtur scribenda, manu recenti {s. XVI.XVII.) suppleta; Igitur — personarent des.Bla. f) Narses D 2. "Sa. F 1. G '5. 5c.

I 2, alii; Narsus G3 const. g) carthol. A2; charculalius C 1; carticularius G3;cartul. F 1. G 1. 2, alii. h) pugnaturam C *1

;pugnaturo A 4. G 2. H 3.

i) eius m. F 1 ; ei m. G; essuis cot^. e suis C 1 ; ex A "5. k) adversus F 1. G 1. 2. "3.

1) Gethas I 1; Gothas A 3. E 1; Gothos A 5. B la. C 2. H 1. I 2. 3, e corr.

G 5c; gentes F 1 {corr. Gothos). G 1 {superscr. alia manu vel Gothos). 2. 3. 4.

'5. 5a; gens G 5b. m) Atriat. F 1. G 1. n) sociatique G 2. o) delictis

A 1; deleti B 1. F 1. G 1. p) honerati A 1 e corr. D 1, corr. honorati F 3;

honeratis A 4; honoratis E 1; onerati C 2. D 3. q) Omniaque tempora F 1.

G 1. 2. '3. 3. r) Panonia F 1. s) Romani F 1. G 1. 3. t) adversus A 2. B 1.

u) Buccillino A '2. E 1. G 1. 2. '3; Buccilino F 2. 3; Bucelino G "5. 5c; Buze-

lino G 5b; Bucillino F 1? (post Buccillin.). G 3. v) Teudep. A 2. B 1 (posiea

Teudeb.). F 1 (mox Teudip.). G 1. 2; Teudeb. C 1. D 1. G '8 (postea Teudip.)

;

Teudb. G 4; Theodep. A "3; Theodeb. C 2. D 3 ; Teodeb. D 2; Thiadp. G 2 (j>o-

stea Thiadb.). w) ita A 1. F 1. 2. "2. Ct 1 ; Italiam ceteri. x) ad G. des. D 2.

y) Emingo G '5. 5c.

1) Error. Audoin fuit, quem per totum bellum Gotliicum regnasse, scimus

ex Frocopio IV, 26. 33. Miserat ea auxilia Audoin a. 550, remisit

Xarsis autumno 552. BE.

PAULI HISTORIA LANGOBARDOKUM. LIB. II. 85

subiciendam Italiam'* dereliquerat. Qui Buccellinus cum penetotam Italiam direptionibus vastaret et Theudeperto suo regi

de praeda Italiae munera copiosa conferret"; cum in Cam-pania liiemare'' disponeret'', tandem in loco cui Tannetum*^nomen est ^ gravi bello a ^ Narsete superatus '', extinctus est.

Amingus « vero dum Widin ^ Gothorum comiti contra Nar-setem* rebeUanti auxilium ferre conatus fuisset, utrique a

Narsete superati sunt. Widin captus Constantinopolim exilia-

tur. Amingus vero^, qui ei auxilium praebuerat, Narsetis

gladio perimitur. Tertius quoque Francorum dux nomineLeutharius'^, BuccelHni germanus, dum multa ' praeda onustus

ad patriam"' cuperet reverti, interVeronam et Tridentum"iuxta lacum Benacumo-s propria morte defunctus est.

3. Habuit nihilominus Narsis certamen adversus Sin-

dualdP Brentorumi-* regem, qui adhuc de Herulorum stirpe

remanserat, quos"" secum in Itaham^ veniens ohm' Odoacaradduxerat. Huic Narsis fidehter sibi primum adhaerenti

a) deest D 2. b) Campaniam remeare G 2. c) cUsposnit C '1. 1. D 1. d) Ta-netum A 3. 4. C 1. I 1 ; Tamnetum A '3. G "3, e corr. G 3; Tarmentum D 1.

G 2; Tamentum G 1. 5; Tannetam F 1; Tamnetam F 4; Tamneta F 2; Tanne-tam F 5; Tametus L 1; Cannetum I 3, et ita corrector A 2, qui adjecit: non longe

a kasa Marii. e) ad F 1. f) superatus — a Xarsete des. D 1 (post suppl.). D la.

g) Amingus — exiliatur des. G 4. li) Widim B 2; Windin B 3. D 3. 4. E 1,

et 7no.r C '1. 1. 3. F 1. G 1. 3. *5. 5c. H 1 ; Windi D 1. I 3; Guidin C 2. I 3.

i) Narsete F 1. k) Leuthaurius Al; Liutliuarius B 1; Leuthardus C 1. 2; Leu-therius D 3. 1) multam predam F 1 ; v. ad p. c. r. des. D 1 (post suppl.).

m) patria F 1. — cupiret F 1. G 1. 3. n) Tridendum Cl; Trentum F. G I. '3;

Trientum G 4; Tarentum G 2. 5. o) Benocum A 2. p) Sinduald corr. Sind-

uuald G 4; Sindual A 3. '3; Sindualdo B 1; Silduald A 1; Siduald C '1, corr.

Sisuald D 1; Sisuald(um) ceteri D. H 1; Sisuad H 3; Sidualo C4b; Iduald C 1— 3.

q) Brendorum A "2. L 1 ; Brebtorum Cl. 2. 4, 5. D 1; Brettonorum F 1. G 1. 2. *3.

I 1. Ib; Bretenorum G 3. 4; Brettanorum F 4; Britorum A 5. 6; Brionum G 5.

r) quem A *2. 3? 5b. G; qui A 5. 6. s) Italia F 1. G 1. t) solim post corr.

solum {iia: sohimodoacar) A 1, corr. olim B 1. Fl; sol duabus litteris erasis A 2;solummodo acharad duxerat A 5 ; solummodo acarad duxerat A 6 ; solummodo odo-achar addux. E 1; solummodo acari addux. F 5; solummodo secum addux. A '2;

simul acear addux. C 4; simili modo acar (achar C 2. I 1) addux C 'l. 1. 2. I 1,

eorr. s. m. Odoacer D 1, et ita ceteri D; quos s. Italiam veniens addux. F 2.

1) Haec ex Gret/. Tur. III, 32. sunita ridentur, Paulus praeterea

alium sequitur aucforem, fortasse Secundum. 2) Ad ripas Casilini

fluminis, qui et VuUurnus dicitur , bellutum fuisse, constat ex citato

Agathia lih. 11, 4— 9, locusque inscriptis carminibus celebratus, ut

Constantinus Forpliyrogen. in them. Imperii Orien. lih. II, them. 11;

iTOV Se BovxEîrov xc'.t£itoXi;p)a£v 6 NaQof]g itaQU to^v jtotuôv KaoofXlaov.

Ijocum autem Tanneli a Paulo memoratum assignare me non posse,

tngenue fateor. BI. De urbe inter Parmam et Regium sita alii cogi-

arunt. 3) Ad urhem Cenedam, vel, ut scrihit Agathias (II, Z),

'enesam. BI. 4) lidem forfasse qui Breones vel Briones appellantur,

n Alpihus Xoricis hahita.ntes; de quihus cf. Jaeger, SB. d. TT7en. Akad.YLII, p. 351 sqq. A Paulo Erulorum nomen ita esse depravatum,ine causa statuit Zeuss p. 484.

86 PAULl HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. II.

raulta beneficia contulit; secl novissime supcrbe rebellantem*565. et rcftnare cupientcnij bcllo'* superatum ct captum celsa

de*^ trabc suspendit '. Eo quoquc tempore Narsis patricius

per Dag'istcum '^ maoistrum militum , virum bellicosum et

foi^tem, universos Italiae fines obtcnuit^. Hic Narsis prius

quidem chartularius "• •"* fuit, dcinde ^ propter virtutum s mcrita

patriciatus honorem promeruit. Erat autem'^ vir piissimus,

. 74. in rehgione catholicus, in pauperes *munificus, in' recupe-

randis basilicis satis ^ studiosus, vigiliis ct orationibus in tan-

tum studcns, ut phis supphcationibus ad Deum profusis quamarmis belhcis victoriam obtincret.

570. 4. Huius teraporibus in provincia praccijnie' Liguriae

maxiraa pestilcntia exorta cst-*. Subito enini apparebantquaedara signacuhi per doraos, hostia, vasa vel'" vestiraenta,

quae si quis voluisset abkicrc, magis raagisque apparcbant.

Post annum vero expletum cocperunt nasci in inguinibus

hominum vel in aUis dehgatioribus " locis glandulae"* in

modum nucis seu dactuIiP, quas mox subscqucbatur febriura

intolerabilis aestus, ita ut in triduo honio extinguerctur.

Sin vero aliquis triduum transegisset, habebat spem vivendi.

Erat 'i autem ubique luctus, ubique lacriraae. Nam, ut vulgi

rumor habebat, fugientes'" cladem vitare, relinquebantur do-

mus desertae habitatoribus, solis catulis domum * servantibus.

Peculia sola remanebant in pascuis, nuUo adstante pastoro.

Cerneres' pridem villas seu castra repleta agminibus homi-nura, postera vero" die universis fugientibus cuncta esse in

summo silentio. Fugiebant filii, cadavera insepulta parentumrehnquentcs^, parentes obliti pietatisvisceranatos relinquebant^^

a) rebellem C '1. 1. 2. D 2. 3. b) bellum F 1. c) deest E 1; in F 2. 3. 4.

Gr 4. I 3; celsam de F 1. G 1. 2. *3; celsam eum t. G 3 ; celsum de H 5; alta

de 2. d) Dagisterium D *3a. 3. 4. e) ita vel cartul. hoc loco omnes.f) deinde — promeruit des. C 3. g) virtutis A 5. 6. F 1? virtum B 1, corr.

virtutum A 3; virlutem E 1. G. — merito F 1. G 1— 4. '5. 5a; merita v. G 5b.

h) enim D 2. 3. i) in — orat. des. C 3. k) st. s. D 3. G 2. 1) deesl F. G.m) deest A 2. n) ita A 1. 2. B 1. F 1. G 1. G. Neap.; delicat. ceteri; d. mem-bris D 2. 3. o) glandicule A 3; glandolae F 1. G 1. 3. p) ita A 1. 2. B 1.

C '1. D 1. F 1. G. Neap.; dactili A 3. G 1. 2, alii. q) Erant A 2. C. D. H 1.

I 1, corr. erat B 1; Erant — lacrimae des. G "5. r) quaerentes c. v. G 2

;

f. c. vitare volentes C. I 1; vitarem A 4; uttam corr. vita D 1, et ita ceteri D;vitam H 3 ; vite e corr. H 1 ; ita A 5. 6 ; ut cladem vitarent G ,Ta ; et post servan-tibus : ut vulgo (vulgi 5c) fugientes cladem vitarent G 5b. c. s) domus A '3.

t) Cerneris G 1. '3. 3; Cernens G 4. u) erasum D 1; deest aliis D. v) deest

G 1 {post add.) 2. '3. 3; in F 1 deletum videtur. vr) relinquebat F 1. G 1.

1) Cf. Marium a.. 565. et G. j)ont. Joli. III, uhi haec minus recte ante

Bucellini et Amingi caedem narrantur. 2) Dagisthaei potissivium vir-

tute Boma Gothis erepta suisque restituta anno 26. imp. Justiniani, ut

Profop. refert lih. IV, cap. 33, in causa fuit ut universa etiam Italia

recAiperaretur, eoque sensu intelligendum esse Paidum nostrum hoc loco

putaverim. BI. 3) a Narsete scribarum Or. Patncium eum dicit Beda.4) Cf. Marium a. 569. 570; Exc. Sangall. a. 570.


aestuantes. Si quem forte^ antiqua pietas perstringebat, ut

vellit'^ sepelire proximum, restabat ipse insepultus; ct dumobsequebatur, perimebatur, dum funeri obsequium praebebat,ipsius<= funus sine obsequio manebat. Videres"^ seculum in

antiquum^ redactum silentium'': nulla vox in rure, nullus

pastorum sibilus, nullae insidiao bestiarum in« pecudibus,nulla damna in domesticis volucribus. Sata transgressa me-tendi tempus intacta expectabant messorem; vinea*' amissisfoliis radiantibus uvis inlaesa manebat hieme propinquante.Nocturnis seu diurnis horis personabat tuba bellantium, au-diebatur a pluribus quasi murmur exercitus. Nulla erant

vestigia commeantium, nuUus cernebatur percussor '^, et tamenvisum' oculorum superabant cadavera mortuorum. Pasto-ralia loca versa fuerant in sepulturam'" hominum, et habita-

cula humana facta fuerant confugia bestiarum. Et haec quidemmala intra Itaham " tantum usque ad fines gentium Alaman-norum et Baioariorum" solis liomanis accideruntJ'. Interss?.

haec lustiniano principe vita decidente ^, lustinus ^ minor rempubhcam aput Constantinopohm regendam suscepit'. Hisquoque temporibus Narsis patricius, cuius ad omnia studium^vigihibat, Vitalem* episcopum Altinae civitatis, qui anteannos phirimos ad Francorum regnura confugerat, hoc est

ad Agonthiensem"-2 civitatem, tandem^ conprehensum aputSiciham exiho damnavit.

*5. Igitur deleta, ut dictum est, vel superata Narsis'p-75.omni Gothorum gente "", his quoque de quibus diximus *

pari modo devictis >', dum multum^ auri sive argenti seuceterarum specierum^ divitias adquisisset, magnam''-^ a Ro-manis, pro '^ quibus multa contra eorum hostes laboraverat,

a) fortem corr. forte A 1. b) i!a A 2. E 1. F 1 ; bellit A 1; velit A *2. 3. B 1.

C '1. 1. D 1; veUst G 1. 2, alH. c) Ipse F 1 e corr. G 1—5. H 1. I 2. d) Vi-deris A "2. F 1. G '3. 4; Videre A 2? B 1. E 1. e) antiquo Fl. f) deest G 2.

g) transgresso m. tempore G '5. 5a b. H 1. h) viueam corr. viuea A 2. F 1;

vinea — manebat jiosi corr. vineae manebant B 1, et ita C 2. i) diuturnis G 2. "3.

I 1; diuturniori G3 k) percursor G 1. 4. 1) visoculorum Fl? visu oc. G 1.

m) sepultura B 3. E 1. F 1. G 1 (v. f. in s. eadem manic suppl.). '3. 4; sepultaramG 2; sepulturas C 5 ; in sep. — fuerant des. G 5b. n) Italia F 1. G 1. o) Ba-iuar. F 1 ; Baiuuar. G 1. 2. 3, alii; Baicaricorum tUraqice littera c e corr. A 3.

p) acciderant C 2. D 2. 3 q) iia A 1. 2 3. 4. B 1. 2. E 1. F 1. *2. 4. G 1. 3. 4. 5b.r) lustinianus C 1. I 1. s) qui ad omnia studia C. D. I 1. t) Vitale F 1.

u) Agonciensem B la. 2 3; Agonthiniensem A *2; Agontiensem C5; AgothiensemD 1 e corr., et ita D 2; Ogothiensom A 4; Aâtensem D 3. 4. 8, e corr. 5; Agod-nonsem F 5; Agotiesem E 1; Gothionsem G 2. L 1; Gonthiensera II 1; Agon-thiensem superscr. littera m A 6; in Agonthiensom A 5; Agonth. corr. Magonth.G l. 3; Magonthiensem I 3; Agomogontiensem G 5a; Mogonciacensium G 5b ;

Mogontiensem G 5c. v) deest C 1. w) gontem B 1. F 1. — o. Goth. rfc.?. D 3.

x) deest H 1. y) devictus B 1; dodictis F 1; deletis G 1—5; debitis A 5. 6.

z) multa A 1. a) meciarum A 1; speeiarum B 1. E 1. b) magna A 1 ;

magnan B 1. c) per F 1. G 1. 2. 3.

li) Cf. Bedae chron. 2) Aguntum sive Intirha, Innichen, ad fontemDravi. BE. .3) magnam — pertulit ex Bjda.

88 PAULI HISTOKIA LANGOBAKDORUM. LIB. II.

invidiam pertiilit. Qui contra eum lustiniano ^ augusto ' et

eius coiiiug"i Sopliiae in haec verba suggesserunt, dicentes

quia: 'Expedierat Romanis, Gotliis potius servire quam Gre-

cis , ubi Narsis eunuchus imperat et nos servitio '' premit

;

et haec noster piissimus princeps ignorat. Aut Hbera nos de

manu eius, aut ceite et civitatem Iiomanam et nosmet ipsos

gentibus tradimus*^'. Cumque hoc Karsis audisset, haec bre-

viter retuht verba: 'Si male feci cum Komanis, male^ inve-

567.niam'. Tunc augustus in tantum adversus Narsetem com-motus cst, ut statim in Italiam Ijonginum praefectum mitteret,

qui ^ Narsetis locum obtineret. Nar.sis vero, his cognitis, vakle

])ertimuit; et in*" tantum maximes ab eadem Sophia augusta

territus est, ut regredi uhra ConstantinopoHm non auderet.

Cui illa inter cetera, quia eunuchus'' erat, liaec fertur raan-

dasse^ ut eum ' puellis in genicio'^ hinarum faceret' pensa

dividere. Ad quae'" verba Narsis dicitur haec responsa"

dedisse: talem » se eidem telam orditurum, qualem ipsa,

dum viveretP, deponere non possit-. Itaque odio metuqueexagitatus in ^ Neapohm Campaniae civitatem i secedens,

legatos mox ad Langobardorum gentem'' dirigit, mandans,ut paupertina^ Pannoniae rura deserercnt et ad Itahamcunctis refertam divitiis possidendam venirent'. Simulquemultimoda pomorum genera aHarumque rerum species,

quarum ItaHa ferax est, mittit", quatcnus eorum ad venien-

dum^ animos possit^^ inHcere^. Langobardi laeta'' nuntia et

quae ipsi praeobtabant >' gratanter suscipiunt deque ^ futuris

commodis* animos adtollunt. Continuo aput ItaHam tem-

a) ita A 1. "2. 2. B. C '1. 1. 2. 4. D. E 1. F. G 1. 2. "3. 4. I 3. {corr. lustino

F 1. G 1. "3. 4). Andr.v lustiuo A "3. 3. 4. '5. 5. 6. H 1. I 2, cum Beda. b) ser-

vituti opremlt F 1. c) trademus D 2. 3. F 1 e corr. G 1. 2. I 1, alii. d) malemcorr. male E 1, corr. malum D 1, et ita C et alii D. H 1. I 1, e) qui — ob-

tineret des. G '3; 1. o. N. post suppl. D 1. f) deest F 1. G 1. 2. '5. g) deest C 1. 2.

h) henchus C 1. i) cum C 2. D (e corr. 1). H 1. k) geniculo Al; genio F 5. G*5jgenecio rfZ genetio B. C 1, o^h'; geneteoG4; gyneceum C 4b. 1) facereBl. F 1. G.— pensam A 4. C 1. 3. D 1. F 2. 3. H 1; pensas G 3. 5. — divadere A 2.

m) Atque F 1. n) verba D 3; verba vel r. G 5c. o) tales F 1 {post suppl.

telam); tale G 1. — quale F 1. p) viverem A 2; vivere F 1. G 1 ; v. corr.

adviveret D 1. q) Xeapoli D. — civitatis A 2; Xeapolitanam civitatem C. D.

r) gente F 1. s) paupertiuam A 4. C 1. 4b. F 3. 4. G 3; pautpertinam B 2^paupertinae G 2. 5b. c; pauperrima F 2. 5. H 1. I 2. t) veniret F 1. G 1.

u) deest B 1. v) inveuiendum A 2. w) possis Bl; posset C 1. 4b. D 3. G "5.

x) laeti nuntio B 2; tali laetati nuntio B la. y) ita A 1. F 1. G 1. 3. z) de-

nique A 2. a) deest G 2.

1) Ita j}ro Justino Puulus scripsit, Gesta pontificum secutus, ex quibus

sequentia — inveniam ad verhum fere descripta sunt. 2) Similia

narrat Fredeg. Epit. c. 65. 3) in — venirent ex G. pont. vel Beda.

Eadem fere Cont, Frosperi, Isidorus, Fredegarius, Origo tradunt. 4) *S'j-

milia sed confusa omnia narrat Constant. Porphyr. de adm. imp. I, 27.

Paulus traditionem popularem secutus est.


bilia noctu signa^ visa sunt, hoc est igneae acies in caelo

apparuerunt, eum scilicet qui postea effusus est sanguinemcoruscantes''- '.

6. Alboin vero <= ad Italiam cum Langobardis profec-

turus ab amicis suis vetulis ^Saxonibus^ auxilium petiit'', *p- 76.

quatenus spatiosam^ Italiam cum pluribus possessurus in-

traret. Ad quem Saxones plus quam vigintif milia virorumcum uxoribus simul et parvidis, ut cum eo ad Italiam per-

gerent, iuxta eius voluntatem venerunt. Hoc audientes Chlo-

tarius et Sigisbertus? reges Francorum, Suavos'' aliasque

gentes in locis de quibus idem Saxones exierant posuerunt '.

7. Tunc Alboin sedes proprias, hoc est Pannoniam,amicis suis Ilunnis^ contribuit, eo sciUcet ordine, ut, si quotempore Langobardis necesse essef' reverti, sua rursus ai^va

repeterent*. Igitur Langobardi, relicta Pannonia', cumuxoribus et natis"* omnique supellectili Italiam properantpossessuri. Habitaverunt * autem inPannouiam" annis qua-draginta duobus. De qua egressi sunt mense ApriH», perses.

indictionem primamP, aho i die post sanctum pascha'", cuius

festivitas eo anno iuxta calculi rationem ipsis * KalendisAprilibus * fuit, cum iam a Domini incarnatione " anni quin-

genti sexaginta^' octo essent evokiti«.

a) deest C *1. 1. 2; post add. D 1. — noctu deest G 3. b) coruscantem A 3;ciioruscantem C 1 ; eo — est humano sanguine coruscante D 1 e corr., et ita alii

D. H 1. c) deest A 2. — ad deest C 1. 2. D. — Italia C 1. 2. D 1. d) petit C. D.e) spec(t)iosam B 1. C 1. D 1. G 2; spetiose G '3. f) viglnta F 1. G 1. g) Sigis-

pertus G 4 plerumque; Sigipertus F la. 4. G 3, alii; Sigibertus B 1. G 2, alii;

Sigilbertus B 2; Sigebertus A 3; Sichipertus F 2; Gisilbertus A 2. h) Suaevos

C 1 plertimque ; Sucvos D 2. 3, alii. i) deest B 3. k) esse A 2. 1) PanoniaG 1; Panuoniam B 1. F 1. m) nati F 1. n) ita A 1. 2. B 1. F 1. o) Aprilis

B 1; Aprile F 1. Gl; Apreli C '1. G 3. p) prima F 1 ; indictione prima G2.3;et indictione prima G "3. q) alia B la. 3. G 3. 4. I 1. r) pasch(a)e A 3.

B 1. 2. F 2; post resurrectionem G 2. s) ipsi F 1. t) Aprilis B 1. G 2. 3.4;Aprelis G 1; alii Apri. April. vel Apl. scribunt. u) incarnationem F 1. v) nona-ginta m loco vacuo relicto post add. G 3 ; et octo B 1.

1) Haec ex Gregorii lihns sumta sunt; Homil. pr. in evang.: Prius

quam Italia gentili gladio ferienda traderetur, igneas in coelo acies

vidimus, ipsumque qui postea humani generis fusus est sanguinemcoruscantes; cf. Dial. III, 38. 2) Cf. II, 26. Greg. Tur. IV,37. BE. Serûentia ex eodem IV, 43. V, 15. 3) i. e. Avarihus. Cf.

I, 27. BE. 4) Cf. Chron. Goth., uhi eadevi ex alio fonte hausta tra-

duntin: b) Habitaverunt — pascha ex Orig., uhi iamen legitur:

menso Aprilis a pascha, id quod ^post pascha tantum significare videiur.

Cf. Secundi fragr.ientum supra p. 18 n. 3. editum. In cod. Sang.Nr. 907. s. IX. f. 26. inter alias temporum computationes legitur: Deprincipio mundi usque ad nativitatem domini nostri Ihesu Christi anni

sunt 5229, et sic natus est Tiberius imperator, in Hierusalem regnanteHorode rege. A principio mundi usque Langobardi in Hitalia priserunt

anni sunt 5772, tempore lustiniano imperatoris. 6) Cf. quae Gre-

gorius M. indict. 13, lib. V, 21, ad Constantiam augustam scripsit:

90 PAULI HISTORIA LANGOBARDOKUiM. LIB. 11.

569. 8.^ Ig-itur cum'' rex Alboin cum omni suo excrcitu

vulgique promi.scui'^^ multitudine acl extremos Italiae fines

pervenisset, montem qui in eisdem locis prominet ascendit,

indeque, prout conspicere potuit, partem Italiae contemplatus

est. Qui'' mons propter lianc, ut lertur, causam ex eo tenipore

mons Regis appellatus est '. Ferunt, in hoc monte bisontes

feras enutriri. Nec mirum ^, cum usque huc*^ PannoniamSpertingat ^

,quae horum animantium '' ferax est. Denique

'p. 77. retulit mihi quidam veraeissimus senex, tale* *se corium in

hoc monte occisi bisontis vidisse, in quo quindecim, ut

aiebat, liomines, unus iuxta alium potuisset'^ cubare.

569. 9.' Indequc Alboin cum Venetiae fines*, quae prima

est Italiae provincia, sine ahquo obstaculo, hoc'" est civitatis

vel potius castri Foroiulani " * terminos introisset, perpendere

a) hoc cap. praecedenli adjungunt A 2. 11 1. b) deest G 2. — rex deest G 4.

r) promiseua G; promispuit sexus m. B 1. d) Qui — appellatus est des. C 3.

e) murum A 2. f) hoc B 1; ad C '1? 4b; erasum D 1 ; deest C 1; hic usque

e corr. D 1, et itaX> la; his usque D 2. 5; is usque D 3. 4. 8. g) Pannonia

A'3. 3. 4. 5. F 5. G 3. 4. 5a. b. I 1; deest F 4. h) animalium G. i) talem

A 3. C 2 O 4; tali G .5e. — se cor. des. V 1 (eor. post suppl.) ; t. In h. m.o. b. corium G 1-4. k) Ua A 1. 2. B 1 2. C 1. D 1. E 1. F 1. G 1. H 1

;

potuissent aUi. 1) Incipit provinciarium superscr. A 4. — K 1, }iis et quatuor

sequentibus capitulis omissis, i'a habet : Quia sepius nominanda occurrit Ytalia, ideo

breviter describatur. Siquidem omnis Vtalia, que a cirtio in eurum extonditur,

Tyreni atque Adriatici maris fluctibus ambitur, haben.s ab affrico Tyrenum mare,

a borrea Adriaticum sinum, ab occiduo vero et aquilone iugis Alpium ita circum-

cluditur, ut non[ni8i] per angustos meatus et per summa iuga montium possit in-

troiri, ab oriente vero, ubi Panonie coniungitur, largius patentem et planissimumhabet ingressum. Licet secundum venerabilem Paulum Langobardorum historio-

graphum Ytalia ipsa in 18 tantummodo provineias dividatur, tamen traditione veri-

dica, secundum quod ex autiqui.s et novis Ytalorum annalibus et etiam ipsa Pauli

de Langobardis historia elici potest, ipsa Ytalia iu 24 provincias constat esse divisa.

Quee sunt hee. Prima est Histria, que ab Histro flumine cognominatur;

qui se-

ciindum Romanam liistoriam amplior, quam nunc est, fuisse perhibetur. Hec a

lustinopolim usque ad tlumon Oonseutiura est extenssa, inque sunt urbes lustino-

polis, Pirauum, Pazentium, Tergestus, Homonia atque Pilla. Secunda est Venetia,

que solum in paucisinsulis, quas nunc Venetias dicimus, consistit e<c., ut 11,14—23.ex., ubi inseruntur quae hic 07}iissa sunt. m) h. e. eras, D 1 ; des. aliis D. n) ita semperfere

A 1. 2. *3. C 1. G2; Foroiuliani hoc loco A 7. B 1. F 1 G 1, et ita variant alii codices.

Vigiiiti autem et septem annos ducimus, quod in hac Urbe inter Lan-g-obardoruni gladios vivinius; et ad Phocam tmj). lib. XIII, 38, indict. 6;

Qualiter enim quotidianis gladiis et quantis Langobardorum incursio-

nibus ecce iam per triginta quinque annorum longitudinem premimur,

nullis explere suggestionis vocibus valemus. Cumque x^rima data sit annoaerae Christ. 595, detractiis 27, ad 568. revolvimur, eademque ratione

secunda, quae data est 603. Mihique verosimile ridefur, sanctum pontificem

ah ij)sa potius gentis incursione quam a firmata illius dominatione calamitu-

tum p>eriodum deduxisxe. BI. Annum 569. Secundi notae (ind, 2.Jinnuunt.

1) Monte Maggiore, quem ex archivi capitularis Forojuliensis fenestris

mihi monstravit canonicus de Orlandis, mense Aprili, nive coopertum,

narravitque, totam inde co7ispici posse terram Friulanam, nominarique

nunc etiam 'Monte del i?e'. BE. Nomen huic narrationi ansam prae-

huisse, verisimile est. 2) Cf. Isid. Etym. XIV, 4, 16. 3) Cf. Exc.

Sang. ed. De Eossi (Bull. di arch. crist. 1857J, p. 22: Item pc lusti-

niani aug. anno Longobardi intraverunt in Italiam 12. Kal. April.

4l Castrum Julium erat Colonia Julia Carnia, sita paulo supra Osopum


coepit, ciii potissimum primam^ provinciarum quam ceperat

committere deberet. Siquidem omnis Italia, quae versus

meridiem vel potius in eorum'' extenditur, Tyrreni sive

Adriatici maris<^ fluctibus ambitur, ab occiduo vero et aqui-

lone^ iugis Alpium ita circumcluditur'"- ', ut nisi per angustos

meatus et per summa iuga montium nonf possit habere

introitum»; ab orioutali vero parte'', qua' Paunoniae con-

iungitur, et largius patentem et planissimum habet ingressum.

Igitur, ut diximus, dum Alboin animum intenderet, quem in

his locis ducem constituere deberet, Gisulfum ''• 2, ut fertur,

suum ncpotem, virum per omnia idoneum, qui eidem ' strator

erat, quem™ lingua" propria 'marpahis'"-^ appellant, Foroiu-

lanae civitatiP et totae *J illius regioni praeficere statuit. Qui

Gisulfus non prius se regiraen eiusdem civitatis et popidi

suscepturum "" edixit, nisi ei * quas ipse ehgere voluisset Lan- •p. 73.

gobardorum faras^, hoc est generationes vel lineas-*, ti'i-

bueret'. Factumque est, et annuente sibi rege quas obta-

verat Langobardorvim praecipuas prosapias", ut cum eo habi-

tarent, accepit. Et ita demum doctoris^ honorem adeptus''^

est. Poposcit quoque a rege generosarum equarum greges,

et in hoc quoque liberalitate principis exauditus est*.

a) prima F 1; deesi C 1. 2. b) ila hoc loco A 3. C 1. D 1. E 1. F 1. G 1—4.I 1 e^ i7ifra c. 16. eliam Al; eoro F3; eo G 'o. 5b.c; eodem G 5a; corum C 4b;

chorum C 5 e< e corr. F Ib; etruriam B 2. 3; eurum A 1. 2. 4. C 2. 3. D 2. 3. 4.

F 5. H 1. I 2; euru A '2; euro A *3. 7 ; eutri B 1; eutrum A '4; in orientis

partibus A 5. 6. c) deest B 1. d) ab a. G 3. 4. e) circumcludit F 1. G 1. 3.

f) post add. F 1. g) iutroitu F 1. h) deest Bl; plaga A 2. G 5c; quarte C 1.

i) quam B 1;qua — patentem hic omissa post regioui inserunt G 3. 4. k) Gisul-

phum A 2. 7. F 1. G 3, postea etiam G 1, alii; Sigulfum hic et infra C '1. 2. D 1.

1) idem G 1. 3; que idem F 1; i. quidem G 4; q. tuuc quidem G 2. m) qu(a)e

F 1, G 1. n) linguam propri.am B 1. o) marpais A 4. F 1. G 3. 4. L 1;

mapahis A '3. 7 ; marpaisa L 1 ; marphais I 2. 3 ; mariphais corr. marphais E 1

;

marphahis A 5. 6. H 3; marphisis H 2; vel marphalis in inarg. D 1, et ila ceteri

D. H 5; marpacis G 1. 2; marachis G '5 ; marchis G5a.b.c; machedonus Bl.2.3;machedonas B la. p) civitatis A 3. 4. E 1. F. G 1—4. 5b. H 1. I 3. q) toti

A 5. B la. G 2. 3. '5. 5a. b ; tote corr. toti I 3; totie A 3; totilae G 5c. — re-

gione F 1. r) suscepturus A 7. — eduxit A 2. F 1. s) pharas F. G (praeler

(i 5c; paras corr. pharas G 3). I 2; farax A 4; faros B la. 2; furas D *3— 10.

H 5; foras A *4; feras A 5. 6 (ubi h. e. desunt; gen. bellicosas e corr.) ; ferax, in

marg. add. vel faras E 1. t) ad habitandum post add. F 1. u) prosapies F 1.

G 1. 3. v) ita A 1. 2. B 1. F 1; ductoris ccteri. w) arreptus A 2.

et liagogna versus cacwnen Alpium Jullarum, ut apparet e Venantio

Fortunato in Vitu S. Martini, Opp. I, 471. Quadraginta millibus pas-

suum ItaUcorum inferius versus austrum sita est ad Nutisonem civitas

Forojulii, nunc Cividale del Friuli, Alhoini tempore villa obscura, postea

castro Jidiensi jam diruto crescens et ducatus caput factum. Contrurium

vero sententiam incolae hujus civitatis defendunt, in ea coJoniam sitam

fuisse contendentes. BE. "

1) Cf. Isid. Etym. XIV, 4, 18. 2) Vi-

detur potius fuisse Grasulfus, puter Gisulfi. Cf. Murut. Ann. a. 590. BE..3) Cf. gloss. Lang. LL. IV, p. 655; 'Grimm, G. d. D. Sjir. p. G92.

4) Cf. gloss. Lang. l. l. p. 653; D. V. G. I, p. 77. 5) Haec inde

92 PAULI HISTORIA LAXGOBARDORUM. LIB. II.

10. His diebus, qnibus''* Langobarcli Italiain invaserunt,

56i.Francorum regnuni, mortuo iani eorum rege Chlotario'', eius>

filii quadrifarie regebant divisum, Primusque ex his Ariper-tus<= sedem liabebat apud'^ Parisios'^. Seeundus vero^ Gun-thramnuss civitati'' praesidebat Aurelianensi'. Tertius quo-que Hilpericus'' cathedram habebat apud Sessionas' in loco

Chlotarii, patris'" sui. Quartus nihilominus Sigisbertus" apudurbem" regnabat j\Ietensem. Hoc etiam tempore Romanamecclesiam vir sanctissimus Benedietus papa regebat-. Aqui-leiensi p quoque civitati eiusque popuh's 'i beatus Paulus patri-

archa praeerat. Qui Langobardorum barbariem metuensêx Aquileia ad Gradus'" insulam confugiit^ secumque om-nem suae' thesaurum ecclesiae deportavit^. Hoc* annosuperiori liieme tanta" nix in phanitie cecidit, quanta in

summis Alpibus cadere solet; sequenti vero aestate tanta

fertilitas extitit, quanta nulhx aetas adseveratm* meminisse.Eo quoque tempore comperta Hunnis^ qui et Avares^,

•p. 79. morte Chlotarii regis, super Sigisbertum^^', *eius filium, inruunt.

a) deest F. G; cum F 2. b) Cliolothario (postea Coloth.) C 1; Chlodthario F 1.

c) Ripertus A 1; Aribertus F 1. D 2. 3, alii; Haribertus U "5. 5b; Heriberlus A3;Heripertus G 5c ; Garipertus A '2; Cerebertus E 1. d) apput B 1; ap A 4 ;

a F 1. G 1. 3; deest E 1. F 5. G 2. 4. "5. oa. b. H 1. Grer/. e) Parisius A 4. 5.

C 2. D 1. F 3. 5. G 2. 3. 4; Parisui C 1. f) deent G 2. g) Guntramnus A 3.

D 2. 3. G 1. 3. 4, alii; Gunthraunus A2; Gumdramnus Cl; Guntrannus C 2. G '5.

h) civitatis A 2. i) Aurelianensis A 1 ; Au-relinensis A 3 ; Aurilianensis C 1 ;

Aurelianis G5b. e; Aureliensi F 1. 4. G 1. 3. 4. k) Ilpericus A2; Helper. G 5c ;

Chilper. D 2. 1) Sassionas corr. Suessonas D 1, et ita H 1; Sessones A 5; Ses-

sonam L 1; Sessiones A '3. B 2; Suessonas D *3a. 3. 4. 5; Suasionias E 1; Sae-sinnas G 1 {in luarg. al. manu vel Senonas) ; Sasinnas F 5. G 3. 4; S^sinas G 2;Sausonias Cl; Senonas e corr. F 1. G 3, et itaFZ.i; Senones F 2; Sennis G 5b. e.

m) patri F 1. n) Sigilb. C "1; Sicib. F 1. o) urbe F 1. G 1. p) ita A 1

constanter et pleriqiie alii; Aquilegensi corr. Aquileiensi A 2; Aquilegensi F 1;Aquileigensi B 1 ; Aquiligensi G 1; Aquiliensi G 2. 3. *5

; Aquileienensi C "1. 1.

— Aquilegia plerumqiie A '2. 5 et codd. B. q) populi G 1. 3 ;populo F 1. G 2.

r) Graduni G 2. s) ita A 1. *2. 2. B 1. 2. E 1. G 5b. t) deest G; sue et

suarum e. B 1. — omne 6 1. 3. u) tanta — Alpibus des. C "1—3. D 1 {post

suppl.). I 1 ; hoc — solet des. F. G {post suppl. F 1. 2. G 1). v) Abares hoc

loco B 1. w) Sigesb. A 1 hoc loco ; Sigip. F 1; Sigep. G 1; Gisisb. A 2, et ita

raox; cf. p, 89 n. g.

orta esse videtur narratio, quod strator primus du.v fuisse dicitur, Fo-rojulana regio fortasse equorum cultu excellehat. 1) Sequentia —Metensem ex Greg. Tur. IV, 22. 2) Anno 568, qtio Langobardiin Italiam venerant, Joannes fiujus nominis III. pontifcatum gerehat,

illiusque successor Benedictus I. cognomento Bonosus creatus est anno573. In errorem traxerat Paulum Liber pont., qui haec habet: Bene-

dictus . . . Eodem tempore gens Lang-obardorum invasit totam Italiam.

Quae non de tempore adventus, 2it Paulus habet, sed de laiiori domi-

natione, ut indicant verba illa 'totam Italiam' sunt accipienda. BI.

3) Paulinum Aquilejensem archiepiscojium, non Paulum, metu Lango-

hardorum de Aquileja in Gradum insulam exportaio ecclesiae ihesauro

migrasse, accuratissime probat eminentiss. Korisius in sua dissertat. de V.

synodo, eumdem illum, de quo Pelagii papae I. ad Xarsetem epistolae. BI.

4) Haec ad Secundum referenda esse, vensimile est. 5) Cf. Greg.

Tur. IV, 29, qui vero neque Thuringiam neque Alhim fluvium indicat..

PAULI HISTOEIA LANGOBARDORUM. LIB. II. 93

Quibus ille in Turingia^ occurrens, eos iuxta Albem'' fluvium 562.

potentissime suj)eravit, eisdemque petentibus pacem dedit.

Huic Sigisberto de Hispaniis adveniens Brunicneldis ^ matri-

monio iuncta'^ est ', de qua ille filium (Jhildepertum'' nominesuscepit. Rursumque Avares cum Sigisperto *^' in locis ubi et

prius pugnantes, Francorum proterentes exercitum*', victoriam

sunt adepti ^.

11. Narsis vero de Campania? Romam regressus, ibidemnon ]Jost multum tempus ex hac luce subti-actus est^. Cuiuscorpus positum in locello phunbeo, cum omnibus eius divitiis

Constantinopolim '^ est perlatum.

12. Igitur Alboin cumad' fluvium Plabem''* venisset, 569.

ibi ei FeHx episcopus Tarvisianae ' ecclesiae occurrit^. Cuii'ex, ut erat largissimus, omnes suae ecclesiae facultates

postulanti concessit et per suum pracmaticum™ postulata fir-

mavit^.

13. Sane quia huius FeHcis fecimus mentionem, Hbetquoque nos pauca de venerabili et sapientissimo vu'0 Fortu-

nato retexere, qui hunc Felicem suiim adseverat socium fuisse.

Denique hic de quo loquimur Fortunatus natus^^ quidem in

loco qui DuplabiHs^ dicitur' fuit; qui locus haut longe a

a) Turingiam A '4. F 5. 13; Thuringiam G 5a; Thuringeam G 2; Turingam E 1.

F 1. G 1. 3. 4. I 1 ; Turring-am F4; Turinga U 1. 4b ; Toringia B 1. D 1 e corr.,

et ita alii D; Toringa B 2; Thoringa Hl; TringiaA5. 6; Turonia G 5b. b) AlbenC 1; Albem corr. Albim G 2; Habem G 3. 4; Albam II. — fl. potentissimumF 1. G 3. 4. c) Brunecheidis corr. Brunechildis D 1, et ita C 3. 4. E 1. I 2

;

Brunichildis A '^. 3. 4. C 2. 4b. D 2. F 1. G. H 1 ; Brunihildis G 3. 4. 5c. I 1;

Brunnihildis F 5. d) regina i. C 1 ; Br. regina C 2. e) Hildib. G 2; Hildeb.C 2. G 5c; Hildeberhtum L 1. e") ita hoc loco A 1. f) exercitus A 2. g) Cam-niam alia. manu corr. Campania A 1; Cam. in C'l; Camniam C 1; Canniam Bl;Caminiam corr. Campania Dl; Camnia A'2, C2; Cannia B 2. 3 ; Samnio C 4b. 5.

h) — poli B 1. i) deest A 3. k) Plabam A 4; Plavem A 2 in argum. 5. 6.

E 1. F. G 1—4. H 1. I 1; Blavem G 5; Pladem I 3; Paem C 4b; Alpem C 5;deest C '1— 3. D 1, qui posl add. Plavem, et ita ceteri D. 1) Tarvisanae G 1. 4;Tarvisine G "5; Carusiane B 1. m) placm. A 2. n) deest C. D. G 3. 4. H 1.

0) Duplavilis A 3. 4. C 1. 4b. 5. D 1; Duclavilis A "2; Dupplabilis F. G.

1) E.C, Greg. Tur. IV, 27. 2) Ibid. c. 29, ubi de pugnae loco nihil

indicatur. 3) Haec ex G. pont. Joli. Cf. quae Agnellus c. 95. refert.

4) Piave. 5) Cf. Fortunuti lib. IV, de vita S. Marlini, Opp. ed.

LuccJii I, p. 472:

Qua mea Tarvisn.s residet, si molliter iutras,

Illustrem socium Felicem, quaeso, require,

Cui mecum lumen Martinus reddidit olim etc.

6) Scij). Maffei lioc vocat, Verona illustr. lih. XI, 'una simplicita di

Paolo\ (jxiandoquidem Langohardi non piotuissent scrihere. Sed defendit

)iostrum. Ramhaldo degli Azzoni (i7i Nuova raccolta dôp. scientif. IX,405—453. Venet. 1762. 8o;.

Cf. Troya, Codice dipl. Long. I, 2. fol. BE.Paulo antiqiiam chartam notam fuisse, verisimile est. Neque video, curnon Alhoin ejnscojjo petenti et chartae exemplar praehenii id firmarepottdsset. 7) Cf, Fortunat. l. L Cujus et patriam Cluverius fuisse autumatin edito colle ad laevam aynnis rijjam, uhi vulgari aiJjjellatione vicus

S, Salvadore. BI.

94 rAULI 1II8T0KIA LANGOBAKDOKUM. LI13. IL

Conitenst"'* castro vel Tarvi.siana distat civitatc '. Sed tamenRavennac^' nutritus et doctus, in arte gramatica sive retlio-

rica seii etiam metrica^ clarissimus extitit. llic cum ocu-

lorum dolorem** veliementissimum })ateretur, et niliilominus

Felix iste ipsius socius pari nuxlo oculos doleret, utritpie

ad basilicam" beatorum Pauli atipie'^ lohannis, quae« intni

cadem '' urbem sita est, perrexere '. In qua etiam altarium

in honore '' beati jNIartini conlessoris constructum propin(juam

habet fenestram, in qua luccrna ad exibendum lumen est

constituta. l)e cuius oleo mox sibi isti', Fortunatus sciHcet

et Fehx, dolentia'" hunina teti^"erunt. IHco dolore fugato

80. sanitatem, * (piam obtabant, adepti sunt. Qua de causa For-

tunatus in tantum beatum .Ahirtinum veneratus est, ut, reHctii

pjitria,

paulo antequam Lan«;-obardi Itaham invaderent,

Turonis" ad eiusdem beati viri sepulchrum properaret. Qui"sibi, ut in suis ipseP carminibus refert ', illuc propcrandi*!

pcr fluenta Tiliamenti '" et Keunam * perque Osupum ' et Al-

pem luliam perque Aguntum" castrum Dravunupie^ et Byr-

rum "" iluvios ac Brioncs ^- et Augustam civitatem,quam

Virdo et Leeha>' tluentant, iter^ fuisse describit. Qui })Ost-

(piam Turonos" iuxta votum ])roj)rium advenit'', Pictavis

pertransiens, illuc^ habitavit, et multorum ibidem sanctorum

gcsta partim prosa, partim metrali '' ratione conscripsit; novis-

a) Caniteiisc Al; Ccnitensi II, alii; Cenincnsi A 3. C 1. 2; Gcuitense Dl e corr.,

et ita vvl Genitensi ceteri D. H 1; Ciense A 5. b) Rabenua F 1. G 1; RavennaF 2. 3. G 2. 3." 4. 5; in Ravenna F d. c) niatricS A 1; geomotrica P 2 (F 1

^perscr. sed delevit geo). 4. Cr 3. Sequentia nsque Venetiaruni ile (c. l-l) des. folio

deperdito G 1. d) doloro A 2 e) bassilica F 1. f) et A 2. g) qui A I.

h) ita A 1. F 1 ; eandom ceteri. i) porrexerunt C. D. k) ita A 1. 2. D 2. E 1.

F 2. G 5b; houorem eeteri. 1) isto D 1 e corr., et ita alii D. C 2. G 4. H 1

;

m. ut iste D 3; fratres isti e corr. F 1. m) deest C 1. Fl? {ubi dolentes oculos

e corr.); lumi G 3. n) Torouis A 2. C '1. 1. D 1. F 1; — T. eadem b. F 1;

et oidem b. H 3. o) Qui — describit des. H 1 ;Quique G *5. p) deest B 1.

q) properandi corr. properanti B 1. F 1. G 4 ;proporanti A '4. B la. 2. 5a. b. c. F 5.

r) r. atiliament A 1; f. tilamenti E 1. F '2. G 5a. b. c; f. tilamente G *5 ; f. alia-

mcnti A 5; f. abanionti A 5a;

per tluontiliameuti C 1—5. D 1 {corr. flucuta ilia-

menti); frucnta tillaniculi Fl; frunta tilanienti F 2. 4. G6; fruentati lamenta G2;perfruiiiuo tanti lamenti (i 3. 4. s) Reuuiam A 3. 5. D '3a. 3. (J 5a. b. c; Reu-

mam A 5a. D la. 4. 8; Remuuam E 1. F 1 e corr., '2. 2. 4; Reraunum G 3. 4;

Rheunna F 5. — porquem F 1. t) Ossupum G 3. 4; Osopum A *3. 3. 4. 5.

B 1. E 1. G *5. 5b; Hosopum G 5c ; Ossopum G 4. u) Aguutus A 1; Aguntur

B 1; Auguntum C 2; Agustam corr, Augustum C 1; Agantum G 1—5. v) Da-

vumque A 1; Draumtiue G 3. w) Byrro G 2. 4. x) fl. achriores D "3. 5;

fl. aeriores D 2. 3. 4; fl. aprioues F 1. G 2. 3. 4. 5. — Augustan F 1. y) l.ech

C 1. 2. Ib; Lec B 3; Leca E 1; Locca G 5a. b. c; Leecha G "5; quamvis dolecca

tiuenteut G 5c; quam AVirdo — advcnit, qttatuor vel quinque rocabulis erasis, in

marg. suppl. corrector D 1 {ihi Lec). z) interfuisse A 2. 3. C 1. 2. 3. D 2. 3.

E 1. G 5b. c; item G 3. 4; idem G 2. a) Toronos A *3. C '1, corr. Turonos

B 1; Coronos A 2; Coronas A'4; Toronus Fl; Toronis A '2. F 2 ; Thoronis El;Turonis D. G, alii ; Turones C 1. b) adveni F 1. c) illuc corr. illic A 2. F 1.

G 1. 2. 4; illic E 1; deest G 3. d) liberali B 1; metali C 1; metrica D 2. 3

;

metricali G 5c.

1) Cy. Forlimati Uh. IV. l. l

PAULI HISTORIA LAXGOF.AKDOKUM. LIP. II. 95

simeqiie in^ eadeui eivitate priuuuu presbiter, deiude epi-

scopus ordinatus est, atque m eodem loeo digno tumulatus

lionore quieseit. Hie beati Martiui vitam^' quattuor iu libris

heroieo versu eontexuit "^, et multa alia maximeque ymnossingularum festivitatiun et praecipue ad singulos amicos versi-

culos, nulli poetarum secundus, suavi et diserto'* sermonecouposuit. Ad cuius ego tumulum, cum ilhtc orationis gratia*

adveutassem, hoe epitaphium, rogatus ab Aprof, eiusdemloci abbate ', scribeudum contexui

:

Ingenio^' clarus, seusu cek^', ore'' suavis,

Cuius duke mehis pagiua muha eanit,

Fortunatus, apex vatum, veuerabih's aetu,

Ausonia genitus, hac tumulattu- ' humo.Cuius ab oro sacro sanctorum gesta priorum •*

Discimus : haec mousti-ant carpere hicis iter.

Fehx, quae tantis decoraris, Galha, gemmis,Lumine de quarum nox tibi tetra tugit.

*Hos modicos' prompsi plebeio carmiue versus, 'p. si.

Ne tuus iu populis, saucte, hvteret honor.

Redde vicem misero: ne iudice spernar ab aequo,

Eximiis"' meritis posce, beate! preeor.

Haec paucis de tanto viro, ne eius vitani sui" cives

funditus ignorarent, dehbavimus; nuuc ad historiae seriem

revertauuu'.

14. Igitur^' Alboin Vincentiami' Veronamque et rehquassea.

Veuetiae civitates, exceptis'i Patavium*" vi ^Moutemsihcis* et

3LxntuanC, cepit. Venetia ' euim nou sohuu iu paucis insuhs,

*) L l addit: Mautua accepit nomeu a tilia Teresiae, q\ie habuit

nomen Mantua, et fuit ex genere Thebanorum, et cum venisset ail

Italiam, fecit civitatem in Venetia, tiuam de noinine suo Mantuamappellavit.

!i) in eadem i/e.--. G- "5. — civitatem A 2. D 1. F 1 (quod /ortasse recipUnJum er<it);

eandem civitatem C 2. b) vita F 1. c) eomposuit Q 2; contexui F 1. d) dis-

serto e corr. A 1, et ita F 1. G 3. 3. I S; disserte o. G 4. e) sratian» A 3,

F l. Cx 3. 4. f) ab Aper A '2 ; a pbro (prosbitero) A 3; erasum B l. D 4. F 1

(abbapro corr. ab) ; deest 4b. D 2. I Ib. 3 ; epitaphium abbas {i>ost suppl. t!) proe. loei episcopo scr. .\ 5. 6; r. ab Ap. des. X 5b [fost >-û{>pl.). g) nonnH cap.

inc. A 2. '3. Ad cuius ego tumulum — delibavimus des. A *4; carmen et cerbaHaec — revertamur des. F. G (m /olio assuto sttjyplevit corrector F 2). h) oreque I 1.

Paulus pronuntiavit su-avis. i) turaulatus C 1. I l. k) piorum C. D; Ausoaia— priorum Ues. C 2. 1) modicus .\ 1. '2. 2. 4. B 2. E 1, corr, modicos D 1. —prompso A 1; propri C 'I; foci plebeio <• corr. B 1. m) eximius 0. D la. I 1.

u) do A 1. o) I. cum .\ 2. p) Vicentiam Or 2; Vinceuniam C 1. 2. I 1 ; Vin-cencia Veronanue F 1. n) excopto F. O. l 2. r) Patavum E l ; Patavio A 5.

B la. 2 .; corr.; Patavi C 3. O 3. ';> ; Padavi F 1. G 2. 4; Paduam F .^ ; PataurimO 4b. D 1. U 3; Pati>uro D 3. 4. s) Mouto S. ot Mautua B la. B2 e corr,D 3. 4. 8 ; Scilicas A 2. — ct Mantuam — insulis des. D 2. t) Vouotiam P 1.

1) Aper teste diplomate in GalUa Chris^tiana IT, p. 12-24. allaio Pictavis

apud S. Ililariiim abhas lumduin e.vstitit u. 775, sed jam ahbatiam re-

gebat a. 780, et a. 7i>"2. jam defundus erut. Paulus ibi fuit intra a.

782-78(5. BE.

96 PAULI HISTORIA LANGOBAKDORUM. LIB. II.

quas nunc Venetias^* dicimus, constat, secl eius** terminus aPannoniae tinibus usquc Adduam •= fluvium protelatur ^*. Pro-batur lioC^ annalibus libris, in quibus Pergamus civitas csse

legitur Venetiarumi. Nam'^ et de lacu BenacoS in liistoriis

ita lcgimus ^: ^Benacus lacus Venetiarum, de quo Mincius **

fluvius egreditur'. Eneti ' enim, licet aput Latinos una littcra

addatur, Grece'* laudabiles dicuntur^. Venetiae' etiamIlistria"' conectitur, et utraeque" pro una provincia habentur.Ilistria-* autem ab Histro flumine cognominatur. Quae"secundum Romanam bistoriam* amplior, quam '' nunc est,

fuisse perhibetur. Iluius " Venetiae Aquileia civitas extitit

caput; pro qua nunc Forum lulii 'i, ita dictum, quod lulius

Caesar negotiationis foruni ibi statuerat, habetur.

15. Non ab re esse arbiti-or, si etiam ceteras Italiae'"

provincias breviter ^ adtingamus. Secunda provincia ' Liguria

a' legendis, id est" coUigendis, leguminibus, quorum satis

ferax est, nominatur. In qua Mediolanum^ est et Ticinus"',

quae alio nomine Papia appellatur. Haec usque ad Gallorum»82. fines extenditur. Inter hanc et Suaviam ^- ^, ' hoc est Alaman-norumy patriam, quae versus septemtrionem ^ est posita, duaeprovinciae, id est Retia prima et Retia secunda, inter Alpesconsistunt^; in quibus proprie Reti'' habitare noscuntur.

a) Venetia A 2; Venieia G 3. b) deest B 1; et F 1. c) Addam F 1. G 2;

ad Adduam A '2. '3. B. E 1 ; ad Aduam A 2. 4. F 3; ad Addam I 3; ad Ada G 4.

d) protelatur — Jlincius fluvius des. G 5b. e) deest C '1. 1. 2. D. I 1. — Pro-batus A 2. f) Nam — Veuetiarum des. A 2. '1. G 5e. g) Benacu A. E 1.

F 4. G 2. 4. '5. oa; Venacu F 1; Beueeu corr. Bennacu G 3; Venaco H 1; Be-nacho B 2; Bouaco A 3. h) Mincus A 3; Mentius F 1. G 1. 3. 4. i) Enecicorr. Eneti B 2; Einoti D 1; Enneci F 1. G 1—4; Enecii G "5. 5b. c. I 3; Etnetii

F3; EtneticiF4; EnetumF2; Eueti — dicuntur de*. F '2. k) Greci F 1. G 1. 3. 4.

1) Venec(t)ia A '2. C 2. E 1 {corr. Venetiae). G 2. 5c; veneficie C 1. m) histo-

ria A 5. F 4. H 1, corr. histria A 2. B 1. D 1. 3. E 1; duae in hj^storia conec-

tuntur A 5. 6; historig corr. histrig G 2. 5a; historiam F 1 (corr. histrla). G 1. 3

(corr. histriam) ; Histriam F 3. 4. 5. G 4; Istria F '2. n) utraque A 2. F 3;utroque F 1. G 1. 3. 4. o) Qui F 1. G 1. 3. 4. '5. p) qua F 1. q) ForoiuUF 1. G 1. 4; Foroiulii B 1. G 2. 3; Foroiulum G '5. 5c; ForoiuUi A '3. Et

similiter aliis locis et in diversis casihns. r) Italiae — Lucaniae quae nomen(c. 17) des folio evulso. s) deest D 2. t) provinci(a)e A 1. D 1. F 1? G 1. 3. 4.

— Licuria C '1. F 1. u) 1. vel A 3; i. e. c. des. F '2. v) Mediolanium C 2.

G 3, alii. w) Tycinus F 1. G 3; Ticinum D (1 e corr.). F 2. 3 H 1. x) Su.-e-

viam Cl; Sueviam D 2. 3, aliij cf. s^tpra j>. 89 n h. y) lamann F 1. — patria

A '4; provincia(m) F. G. I 2. z) septemt(d)rione F 1. G 1. a) adsistunt vel

assist. G. b) Greci G 3. 4.

1) Cf. Hist. Rom. l. XVI: Biorgor rex Alanorum .... superatus nonlonge a Bergamo civitate Venetiae

;quae ex Fastis sumta esse, Holder-

Egger, N. Archiv I, p. 302, docuit. 2) Sunt verha Isidori Etym,XIII, 19, 7. 3) Cf. Jord. Get, c. 29: Eneti id est laudabiles dice-

bantur. 4) Isid. XIII, 14, 17. 5) Cogitat fortasse de loco Hist.

Hom. III (ed. Gruter p. 794^. 6) Sequentia magnam partem ex an-

tiqua 2>rovinciarum descriptione sumta sunt, quam in appendice ex co-

dice Matritensi edimus. 7) a — nominatur Paulus adjecit. 8) Lan-gobardorum Prov. 9) Suaviam h. e. et q. v. s. e. p. Pauli sunt verba.


16. Quinta 1 vero provincia Alpes Cottiae* dicuntur,

quae ^ sic a Cottio ^ rege, qui Neronis tempore fuit, appellatae

sunt. Haec a Liguria*' in eorum^ versus^ usque ad mareTyrrenum extenditur, ab occiduo vero Gallorum^ finibus

copulatur. In hac Aquis^, ubi aquae calidae sunt, Dertonara''

et monasterium Bobium ', Genua quoque et Saona'' civitates

habentur. Sexta proviucia Tuscia est, quae a ture, quodpopulus illius superstitiose in sacrificiis deorum suorum incen-

dere solebant'-^, sic appellata'" est. Haec habet intra se cir-

cium" versus Aureliam, ab orientis vero partem*' Umbriam.In hac provincia Koma, quae oHm^ totius mundi caput ex-

titit, est constituta. In Umbria vero^, quaeP istius in parte

ponitur, Perusiumi et Lacus Chtorius Spoletivmique'" consistunt.

Umbria'-^ autem dicta est, quod imbribus' superfuerit, cum"aquosa clades olim populos^ devastaret ^^.

17. Septima quoque provincia Campania ^ ab urbe Romausque ad Siler Lucaniae fluvium producitur. In qua opulen-

tissimae urbesy Capua, Neapohm^ et Salernus constitutae

sunt. Quae '^ ideo Campania appellata est propter uberrimam

a) cottidie A 1. D 1 (corr). F 1 ; cotidie expuncta litiera t A 2; Cotie A 4; Coctie

E 1; Cocciac B la. L 1 ; Cotci| B 2; Gotiae G 4; Quotiae C 1; Scotiae C 2

Scottie A "2; Scotliiae A 3; Co in Cottiae e corr, G 2. b) Colio A 2. 4. D 4.;

F 2. "2; Coccio B 2; Cotliio A 5; Cothtio A 6; Coctie E 1; Coctico I 1; CotzoL 1; Cuttio F 1; Gotio G 4; Scotio C 2; Scotico F 5. c) Ligurium D 2; adLiguriam D 3; Ligura C 1; Ligoria C *1 ; Legoria D 1 d) i7a A 1. 2. C 5

(corr. chorum). D 1. E 1. F 1. G 1. 3 ; ehorum A '2. G 4; quorum B 2; eo G 5;eurum A3. 4. C 1. D 2. 3. G 2, alii (E 1. F 1. G 3 e corr.); cf. sur.ra p. 91 n. b.

e) versa F 4. G 1— 4. 5b; versum G '5. 5a. c. f) Galliarum G 3. 4. g) urbssuperscr. D 1, et ideo u. A. D 2. 3. h) ita A 1. '2. 2 (corr. Dertona). B 2. C 5.

D 1. I 1; Dertondam C 1; Derton(a)e C 2. F 2. 3; Destona D2. 3; Terdona 6 3;Vertone F 1. 4. G 1. 2. 4. "5. 5c; Virtone F 5. i) Bovium F 1. G 1— 4. "5. 5c;Bolbium D 2. k) Soana G 2. '5; Sceana G 5a. c. 1) ita Pal. Ass. A 2 (corr.

solebat). P 2. G 3. 4; solebat D 1. F 1. G 1, alii. m) appellatum Pal. Ass.;

appellatus corr. — ta G 2. n) circum A '2. C 2. D 4. E 1. F 1. 5. G 1— 4.

6 13; cireui C 1 ; o/. supra p. 54 n. g. o) ita Pal. Ass. A2 (corr. parte). F 1;parte ceteri. p) qui G 2; deest C *1. 1. 2; post suppl. D 1. q) Perusius A 2;Perusiam corr. Perusium G 3; in Pal. Ass. legi nequit; — iu qua P. C *1. r) ita

A 2. 3; Spoletum A 1? C. D, alii; Spolitum F 1. G 1. 3; Spolebum F *2.

s) Vmhra. Fal. Ass.Fi. t) in uiribus PaZ. Ass. {duabus lineis iuI uiribu.s). F. G 1—

4

pro imuribus i. e. imvribus = imbribus ; F 1 corr. vel umbris semper f. ; umbribus. F *2.

u) quam quos aclades (adades F 2. 4. G 1 e corr. 4; adactes F 3) F {corr. autquod sua clade F 1). Gl— 4; quando clades G5; cum aquos adales F *2. v) po-pulus F 1. G 1— 4. '5. w) de lectione cod. L 1 t>. Arckiv IX. p. 688. x) deest

F 1. G 1—5. (adest F *2) ; C. est quae ab D 3. y) deest G 1 {post suppl.). 2.

z) Neapolis C 1. F '2.

1) 'Terliavi dicit Provinciarum descriptio , Tusciam quariam, et sic

deinceps. Paulus ordinem turhasse videlur. 2) quae — appellatae

sunt Paulus ex Aurelio Victore; v. j). 98 n. 4. 3) Cf. Isid. IX, 2,

86. et XIV, 4, 20; sed verba quod — solebant Pauli sunt. 4) olim

Paulus scripsit pro aliquando. 5) vero — ponitur Pa^t/ns. 6) Umbria— devastaret e.r Isid. XIV, 4, 21. 7) Quae — planitiem cf. Isid.

XV, 1, 54; verha uberrimam planitiem ct ceterum — montuosa est

Pauli sunt.

7

98 PAULI HISTORIA LAXGOBARDORU^r. LIB. II.

Capuae planitieiii^: cetcrum ex'* uiaxima parte moutuosa est.

Porro octava Lucauia, quae ' nomcu a quodam luco <= accepit,

a Silere fluvio iuchoat, cum Brittia ^, quae^ ita a^ reginae

'p. 83. quoudam suae *nomine appellata est, usque ad fretum Si-

culum per ora maris Tyrreni, sicut et duae superiores, dex-

trum Italiae cornu tenens pertingit ; in qua Pestus et Lainus ^,

Cassianum et Consentia Regiumque sunt positae civitates.

188. Nona denique'' provincia in' Appenninis'^ Alpiljus

conputatur', quae inde originem capiunt, ubi Cottiarum'"

Alpes tiniuntur. Hae " Appenninae Alpes per mediam Italiam

pergentes, Tusciam ab Emilia** UmbriamqueP a Flamminiaidividunt. In qua sunt civitates FeiTonianus et ]\Iontembel-

lium^, Bobium' et Urbinum, necnon et oppidum^ quod Veronaappellatur^. Alpes* autem^^ Appenninae dictae sunt a Pu-nicis, hoc est Annibale-^ et eius exercituv^ qui per easdemRomam'^ tendentes transitum habuerunt. Sunt qui AlpesCottias^ et^ Appcnninas unam dicant"^ esse pro\nnciam «^

;

sed hos Victoris^ revincit historia, quae'' Alpcs Cottias per se

provinciam appellat^ Decima? porro Emilia'' a Liguria in-

a) planicie F 1. G 3; planciae G 1. b) deest G 2. c) loco C "1. 1. 4b. D 1. 2.

F 1. G 4; lucio 2; a quodam — ditissima Beneventus (c. 20 medio) in G 4

deerant eorumque loco duae et dimidia lineae scriptae, quibus a manu coaeva erasis,

jam legitur: a quodam — positae civitates. Tertia manus aequalis margini apposuit

:

quod hic deest require in penultimo folio. Sedhoc folium jam non exstat. d) Eric-

cia B 2. Cr 5b; Brietia A *2. G oa ; Britcia Gl; Britia A 3. 4. 5. C'l. 2. D. El;Bristia B 1; Brittua F 1; Bretia A 2; Brucia C i ; Brutia F 5. I 1 ; Breia F "2.

e) deest A ]. f) Laginus C 1; Lanus G '5. g) hoc caput antecedenti adjungunt

C 1. D 1. 5. h) decima A 2; deest A '4. i) hinc A 1. k) Apenn. D 1

const.; Appenninis corr. Appeninis G 2 (ôsêa Apennin. corr. Appenin.) ; ApeninisFl.

1) ita A 3. 4. E 1. F '2. cum Prov.; concupatus A 2; numcupatur B 1; nuncupatur

A 1 ceterique omnes; eodem nomine post add. D I, et ita D 2. m) Codtiarum

B 1; Scotiarum C 2. G 3; Gotiarum G 1. 2; Cociarum F '2; c/. supra p. 97 n. a.

n) Haec vel Hec A 2. 4. B 1. C *1. 4b. D 1. F 1 ; deest I 3. o) Etruria D 3.

p) Umbriaque F 1. G 1. q) Flaminia A 2. 3. G 1. 2, alii. r) Fertonianus A3;Ferronianum F 3. s) ita A 1. 4 eJ in/ra A 2; Montevellium A 3; MentevelUumA '3; Moutembellium A*2. '4. B 1. 2. C 1. D 1. 2. 4. F 1. 2. G 2. 3. H 1 ; Mou-tembellum F Z et in/ra A 3. G 2; MontebelUum A 5. D 3. G '5. 5a; Moutebelium

G 5c ; Montebellum F 2 (in/ra Montemvellum) ; Monte.sbelium G 5b ; Montem-bebium F 5; MontepelUum A 2 ? ei. t) Bovium et Urbium B 1; Orbinum A 3;

Urbinium D 2. 3. u) oppida vel opida G 1. 3. 5; opidamque quod Fl; opidaque

quod G 1. 3. — quae quoudam G 5c. v) appena(e)batur G 1. 2. '5; appella-

bantur G 5b. c. ; vocatur F 4. w) deest G 2. x) Annibalem A 1 ; Annibal C 2;

Anibale A '2; Annivale F 1. G 1; Hanibale F5; Hannibale A 5. plerique D. H 1,

alii; a Hannibale G 2; ab Annibal G 3 ; P. hoc Annibal et eius exercitu per Dl;P. eo quod Annibal et eius exercitus per C 1. 2. — eius deest G 1. 2. y) exer-

citum F 1. G 1 ; exercitus C '1. z) Roma F 1. a) Cottidias F 1. b) et

App. — Cottias des. C 1 (pagina desinente). *1. 2 (ubi iia: Cott. pro se provinciam

appellant). 3. D 1 (post suppl). c) dicunt D 3. G 2. 5c. d) provincias A 1.

e) Victoriis G 1 ; Victorini G 2. 5a. b. c. f) qui D 3. G 5. g) novum cap.

incipit G 2 ; Decima — appellatur des. D 2 ; Decima — versus des. C 3. h) Emelia F 1.

. 1) quae — accepit ex Festi epit. (ed. Miiller p. 119J. 2) quae —appellata est fortasse ex Jord. Get. c. 30. 3) Ex Isidori loco XIV,88, 13. liaec Paulus confecisse videtur. 4) Est Sextus Aurelius Victor,

cujus haec verba: Pontum in iiis provinciae Polemonis reguli permis.-u

redegit, a quo Polemoniacus pontus appellatus est, itemque Cottias

Alpes Cottio rege mortuo. LIND.

PAULI HISTOEIA LANGOBARDORUM. LIB. II. 99

cipiens , inter Appenninas * Alpes et Padi fluentca versus

Ravennam pergit. Haec locupletibus urbibus (lecoratur^,

Placentia scilicet et Parmaque '', Regio et Bononia Corneliique

foro, cuius castrum Imolas<= appellatur. Extiterunt^ quoquequi Emiliam et Valeriam Nursiamque'* unam provinciamdicerent. Sed horum senteutia'' stare^ non potest, quia inter

Emiliam et Valeriam Nursiamque" Tuscia et Umbria sunt

constitutae.

19. Dehinc undecima provinciarum est Flamminia, quaeinter Appenninas Alpes et mare est Hadriaticum ^ posita. In

qua nobihssima urbium Ravenna et quinque aliae ' civitates

consistunt, quae'' Greco ' vocabulo PentapoHm™ appellantur.

Constat* autem, Aureliam" Emiliamque et Flamminiam a

constratis viis,quae ab urbe Roma veniunt, * et ab eorum ' p- s*-

vocabuhs a quibus sunt consti'atae taHbus nominibus appellari.

Post Flamminiam duodecima Picenus occurrit, habens abaustro Appenninos montes, ex altera vero parte Hadriaticummare. Haec" usque ad fluvium PiscariamP pertendit. Inqua sunt civitates Firmus, Asculusi etPinnis'" et iam* vetu-

state consumpta' Hadria", quae* Hadriatico pelago nomendedit. Huius habitatores cum a Savinis^ ifluc properarent,

in eorum vexiUo picus consedit, atque hac ^" de causa Picenusnomen accepit^.

20''. Porro tertia decima Valeria, cui est^ Nursia ad-

nexa, inter Umbriam et Campaniam Picenumque^ consistit.

Quae ab oriente Samnitum regionem adtingit. Huius^ pars

occidua, quae ab urbe Roma initium capit, oHm ab Etru-

a) Penninas F 1. b) ita A 1. B 1. C 1. 2. F 1 ; et Parma F*2; et deesl A 2. 3.

D. G. I 1, alii; P. atque R. C 1. 2. c) Immolas F 1. G 1. 2. 3; mmmolas G"5;Himolas G 5o. d) deest G2; Nursiaque F 1. — una F 1. G 3. e) sententiam F 1.

f) sent. quod mendaxsitin multis probatur F 2. '2. 3. 4 {tiii quia — constitutae f?e.s.).

g) Nursiaque F 1. b) ifa A 1. 2; Hatriat. F 1; Attriat. G 1 {in/ra Hadr.);

Adriat. ceteri. i) alias F 1. G l. k) quam F 2. 3. 4 ; quae corr. quam G 2;quas F 5. G 5. 12. — appellant F. G. 12. 1) Grecorum F. Gl— 4. m) Penta-

polis A '3. B la. C. D (1 e corr.). n) Auriliam B 1; Aurelia F 1; Valeriam G 2,

0) Haec — Piscariam des. B 1. p) Piscarium F 5. G 2 et e corr. F la. G 3.

q) AculuB C '1; Esculus e corr. D 1, et ita alii D. r) Pinnae F2; Primus F 3;Firmus corr. Pinnus G 5b, et ita 5c; Pennis L 1. s) deest C. D. G ob. c. — et

deest C 1; que etiam F 4. t) corrupta G 1— 5. u) ita A 1. 2; Adria ceteri.

v) ad F 1. Gl. 2. 3. — Suinis G 2. 4; Savinis corr. Sabinis D 1, et ita pleriqueD;

Suunis A 2; Suavinis A 5. 6. F 4. G 1 ; Sabini C 1. 2. w) hec A 1 ; haec Cl;in bac de F 4. G 1. 3; F '2 ita: In huius abitatorum vexillo illuc prope-

raretur picus condam con . . (. . . . iam legi nequeunt). x) capul praecedenti adjun-

gunt C 1. D 1. 5. y) dwst F 4. G2. 3. 5; Nursia est G 1. z) que deesfPl. Gl.

1) decoratur PaiUi cst ; Purmaque m cod. Matrit. deest. 2) Exstite-

runt — constitutae Pauli sunt. 3) Constat — appellari Patilus,

4) quae — accepit Paulus. De pico v. Festi epit. (ed. Miiller p. 212J.5) Huius — dicta est, c/. Isid, XIV, 4, 22, qui ab Etrusco principe

terram dictam refert.

7*


scorum populo* Etruria dicta est. Haec habet urbes Tibiirim'',

Carsiolis «^ et Reate, Furconam ^ et Amiternum '^ regionemqueMarsorum'' et corum lacum ? qui Fucinus'' appellatur.

IVIarsorum' quoque regionem' idco intra Valeriam j)rovin-

ciam aestimo conputari, quia in catalogo provinciarum Italiae

minime ab'' antiquis descripta est. Si quis autcm hanc ])er

se provinciam esse vera ratione conprobavcrit, huius rationa-

bilis sententia modis crit omnibus tenenda. Quarta dccimavSamnium' inter"" Campaniam et mare Hadriaticum Apu-liamque, a Piscaria incipiens, habctur, In hac sunt urbes

Tlieatc, Aufidenam", Hisernia*' ct antiquitateP consumptaSamnium, a qua tota provincia nominaturj et ipsa"! harumprovinciarum caput ditissima Beneventus'". Porro^ Samnites

nomen accipcre^ olim ab iiastis*, quas ferrc solebant quas-

que Greci saynia" appellant^.

21. Quinta decima provinciarum est Apulia^^', cuniso-

ciata'^ sibi Calabria. Intra^ quam est regio>' Salentina.

Haec ab occidente vel africo habet Samnium et Lucaniam,'p. 85.*a solis vero ortu Hadriatico pelago finitur. Haec habet

urbes satis opulentas, Luceriam, Sepontum^, Canusium,Agerentiam^, Brundisium'^ et Tarentum et in sinistro Itahae

cornu, quod •= quinquaginta milibus extenditur*', aptam^ mer-

a) habet ruscorum (pro hab = ab Etruscorum) populo (populos B 3. C *1) B la.

2. 3. 0*1. 4b ; habetur corum p. F 2. 3. 4. G 1. 2. I 3. {idem F 1 habuisse videtur,

corr. ab eorum p.) ; habetur a quorum populum G 3; habet rusticorum populo D 1

{corr. ut editum) ; ab rusticorum p. C 2 ; habet ruscorura pontifice pbro C 1 ; h. ab

etriis eorum p. Gr 5c; habetur forum Pupilii Qioc vocabulum e corr.) F 5 b) Ty-borim A 4. G 3; Tiborim E 1; Tyberim H 1; Tiberim C 4b; Tyburum F 1. G 1.

2. 5; Tybur F 5. c) Carsilis C 1. 2. D 2. 3 ; Carsolis I 1; Cassiolis A '3.

d) Forconam B 1 ; Forcouum A *2; Furconum A3; Fureouem A *3

; Furcon(a)e F. (!.

e) Miteruum F 1; Emiternum G 1. 3. f) Marsorum — regionem des. G 5a.

g) locum A 1. h) Focinus F 1. G 1. 2 ; Faeinus A 5. C 2. G 4. '5. 5b. c. 6;Ficinus E 1. i) q. gentem regionem A 3. k) ab a. des.D^. 1) Sannium B 1.

ni) intra A 2 3. 4. 5. D 2. F 4. 5. n) Aufidemnam F 1. G 1. 2. 3. I 1 ; Aufi-

dena D 1 e corr., et ita alii D; Ausidena A 3. o) Hiserniam C 1. F 1. G 1? 2.

I 1, eJ e corr. B 2; Histernia D 2. 3. p) antiquitatem F 1. G 1 — consump-tam G 2. 3. q) ipsam F 1. G 1. r) Venebentus F 1. s) ita A 1. B 1. 2.

F 1. G 1. 3. *5; accipef A 2; acciperet corr. accepere E 1; accipire A 4; acce-

pere F 5. G 2, alii. t) abstis G 3; abastis G 4; ab artis corr. arcis G 2; abhastis corr. abatis F 1; abbatis F 3 ; o. ambastis C 1. u) ita A 1. 2 (corr. san-

uia) 4. 5. 6. F 1. 4. G 1. 5a. C; sainia B 1. E 1; saunia G 2. 5c ; sannia F 5.

G '5 ; samnia A '2. D 3. F 3 ; samniam F '2. L 1 ; sammia H 1 ; samia C. D 1

la. 2. '3a. 6. F 1 e corr., G *5b; saginia A 3. G 3; sagina corr. saginiam G 4;saucia B la. 2. v) quae L 1 addit v. Archiv IX, p. 688. w) Apuleia G 1;

Epuleia C "1. 1. D 1. x) ita pro consociata A 1. '2. 2. 3. 4. D 1. la. Fl. 3. 4;cons. A 5. 6. B 2. C 1. D 3. E 1. G 1—4. 5b. y) deest G 4. — Salentina corr.

Salernina F 1, corr. Salertinia G 1. z) Sipontum A 2. D la. 3. 4. 5; Sep. corr.

Sip. G 3. a) Agerentium D 2. 3 ; Aregentiam G 2. b) Brandisium F 1 (ut

saepius a pro u) ; Brundusium G 5c; Brondusium C 2; Brudisium G 3. c) deest A2.d) distat vel ext. G 5c. e) apertam G 1— 4. *5.

1) Marsorum — tenenda Paulus. 2) Ex Festi epit, (ed. 3IiHler p. 327J.3) Intra — finitur Paulus, nisi in cod. Matrit. quaedam excidisse p>utes.

PAULI HISTORIA LAXGOBARDOEUM. LIB. II. 101

cimoniis Ydrontum*. Apuliai autem a perclitione ** nominatur;

citius enim ibi solis fervoribus terrae virentia perdiintur.

22'=. Sexta decima provincia Sicilia** insula conputa-

tur. Quae^-2 Tyrreno mari seu loniof alluitur de^ Siculi-

que s ducis '^ proprio ' nomine nuncupatur. Septima '' decimaCorsica; octava decima Sardinia ponitm*. Quae utraeque

Tyrrenis' fluctibus ambiuntur-*. Porro Corsica a™ duce suo

Corso", Sardinia a Sarde", HerculisP iilio, nominatur'1.

23. Certum est tamen , Liguriam et " partem Venetiae,

Emiliam quoque Flamminiamque ^ veteres liistoriographos ^

Galliam" Cisalpiuam appellasse. Inde est, quod Donatusgramaticus in expositioue Vergilii ^- ^ Mantuam in Gallia^^

esse dixit; indeque est, quod in Romana historia'' legitur»

Ariminum in Gallia constitutum. Siquidem antiquissimo

temporey Brennus^ rex Gallorum, qui aput Senonas urbem*regnabat, cum trecentis milibus Gallorum Senonum ad Ita-

liam venit'' eamque usque*^ ad Senogalliam, quae a Gallis''

Senonibus vocitata est, occupavif. Causa autem cur Galli

in Italiam^ venerint^ haec fuisse describitur. Dum enim'*

vinum degustassent ab Italia' delatum, aviditate vini inlecti

a) Idrontu A4; Hydrontum A '2 ; Hidrontum B2; Idromautum corr. Idrontum G 3,

et ita A 3, alii. — Quae L 1 addit v. Archiv IX, p. 688. b) perditionem F 1.

p) ita distinguunt in indice codices A. B. C. I>. E omnes, et in textu A 2. '3. 3. 4. 5.

B 1. D 2. 3. 4. 8. F 4. 5. G 5b. K 1 ;praecedenti hoc, caput adjungunt in textu A 1.

D 1. E 1. F 1. Gr 1. 3. 4. I 3 ;quod errore /actum esse librariorum, non auctoris, eo

patet, quod A 1 sequens caput 23. numerat XXII, cap. 24. etiam XXIII, at c. 25. recte

XXV et sic deinceps. Capp. 19— 22. in unum jungunt C. D la. '3. 5. 6. I 1. Codd.

G hoc caput incipiunt in verbis Septima decima Corsica ete,, et in textu illud praece-

denti adjungunt, sequenti capile a plerisque (non G 4) XXII. numerato, et ita deinceps.

BETHM. — In verbis pro^-incia Sicilia incipit /ragmentum codicis F "1. d) Siciliam

F I. 'l. e) deest B 1 ; Q. tyrse numeris F '1. f) maris euionio A 1. 3. D 1.

F 1. '1. G 1. 3; maris ouionio A 2; maris etuionio G 3. 4; mascuionio C 4b.

g) singulique F "1. h) ducibus F 1. '1. G 1. 2. 3. i) proprii A 1. "2. 2. 4.

5. 6. B 1. la. 2. C 2. 4b. D "â. 3. F 1. *1. G 1. 3. 4. 'h. H 1. I 1. 3; quod quin

in archetypo /uerit, dubitari nequit; proprie C 1, corr. proprii D 1; proprii nominisG 1. 3; proprio recte correxerunt A 3. E 1. F 1. 3. 5. G 2. 5a. b. 6, alii. k) no-

vum (XXIV) cap. inc. A "3. 1) terrenis D 2. F "1. m) ad F 1. n) CarseG 2; Carso G 1. 3. 4, corr. Corso F 1. o) Sardo A 4. D (1 e corr.). I 3;Serde C 1. 2. F 1 ? {corr. Sarde). "1. G 1. 2, alii. p) Ergulis F "1; Erculis

C '1. F !. q) quae L 1 addit v. Archiv IX, p. 689. r) ad F. G; deest I 1.

s) deest C 2. t) histori(a)e grappbos F 1. G 1 ; historiograpphos G 3. u) GalliaF 1. G 1. v) ita A 1 ; Virgilii ceteri w) M. Galliam F. (i ; in Galliam I 3.

x) deest C '1. D ; lege C 1. 2. y; deest C 2. z) Breunus G3. 4; Breniis F 1;

Bromnus G 1; Brennuus G '5. a) urbes F 1. G 1. 3. 4. 5b. I 2; deest C. D.b) vcnitur F 1. '1. c) deest A 2. d) Galli A 2. B 1. C "1. 1. F 1. e) quaeL 1 addit v. Archiv IX, p. 689. f) Italia F 1. "1. g) venerunt A 2. '2. C 1.

D. G 4. 5c. h) deest D 2; autem D 3. i) Italiam A 2. F 1.

1) Apulia — peiduntur Paulus, nescio (juem auctvrem secutvs, qui deGraeco vocalulo anoXXv\ii cogitavit. 2) Quae — alluitur Paulus.

3) Ex Isid. XXIV, 6, 32. 4) Hucusque catalogus provinciaruhi.

Porro— nominatur ex Jsid. XIV, 7, 41. 39. 5) Servius jooiius ad.

Aen. X. BE. Cf. Isid. XV, 1, 59. 6) rauli h. B. II (Gruter p. 787;Sequentia ex Justino A'A'/F, 4. et XXV, 1. composnit.

102 PAULI HISTORIA LANGOBAKDORUM. LIB. II.

ad Italiam transierunt. Horum centum milia » non long-e a

Dclphos'' insula properantcs , Grecorum gladiis extincta''

86. sunt ; alia <= vero centum milia in Galatia^ * ingressa "^

^pri-

mum^ Gallogreci, postca vero'" Galatae appellatas sunt.

Et'' lii sunt quiljus doctor gentium scripsit e])istnlam ' Paulus.

Centum milia quoque'' Gallorum, quae in Italia rcmanserunt,

Ticinum Mediolanumciue ', Bcrgamum''» Brcxiamque" constru-

entess, Cisalpinae Galliae regioni nomen dederunt. Istique*

sunt Galli Senones, qui olim'' urbem Romuleam invaserunt.

Sicut enim dicimus Galliam Transalpinam,

quae» ultra

Alpes habetur, sic Galliam Cisalpinam hacP parte, quae infi-a

Alpes est, vocitamus.

24. Italia<J quoque, quae'" lias provincias continet, ab

Italo * Siculorum duce S qui eam " antiquitus invasit, nomenacccpit*. Sive ob hoc Italia dicitur, quia magni in ea bovcs,

hoc est itali, habentur". Ab eo namque quod est italus^

per diminutionem, licct^^' una littera addita altera innmtata

vitulus, appellatur^. Itaha^' etiam Ausonia dicitur ab

Ausono% Ulixis filio. Primitus tamen Beneventana regio

hoc nomine appellata est; postea vcro tota^ sic coepit Itaha

vocitari. Dicitur* quoque ctiam Latium'' Italia, pro eo quodSaturnus lovem, suum filium, fugicns, intra eam invenisset

latebram. — Igitur postquam de Italiae provinciis vel ipsius

nomine, intra quam res gestas'^ dcscribimus, sufficientcr est

dictum, nunc ad historiae ordinem'' redeamus.

25. Alboin igitur Liguriam introiens, indictione ingre-

a) adhelphos D 1. F 1. "1. 4. G 1 ; adhelpohs G 3; ad Delphos C '1. D 3. G 2,

et e corr. F 1. — non longe el iasula des. G 2. b) extincti D. F '2. G 4. 5b. c.

e) alii C 1, uhi milia deest. d) ita A 1. F 1; Gallacia A '2; Gallicia corr. Gal-

lacia F 4; Galatiam A 2. 3. plerique G; Galiciam B 2. C '1 ; Galliciam C 2. 3,

D 1. F 3; Galliam C 1. e) ingressi A 3. G 3. f) deest D 2. 3. g) appel-

late A 4. D 1. la. G 4; appellati A 5. B 2. C 1. D 2. 3. F 1 e corr. G 2. 3. 5b.

H 1, alii. h) Et — Paulus des. G 5b. i) epistolas A '2; epistula F 1; epi-

stola Pauli (?) F *1. k) deest B 1. 1) Medilanamque G 1. m) ita hoe loco

A 1. F 1. '1; Perg. alii u) Brixiaque F 1. '1; Brixamque G 2; Brixiamque

G 3. — cis Alpis Alpine Gallie regionis F 1. '1. o) q. u. A. h. s. G. Cisalp.

des. C '1, post suppl. Dl; q. u. A. h. des. C 1. 2. p) ac p. A 4; ac partem

F 1. H 3. 5. I 2; hanc partem F 5. G. I 3, e< e corr. C '1. H 1. q) Italiam F 1.

G 1. 2. r) deest A 1. s) Itolo F 1; Itulo F '1; Itale C 1. t) ducem F 1.

u) deest F 1 {post suppl.). '1; ea C 1. Dl; a. e. G 2. v) italiis A '2. E 1, corr.

italus D 1; italis F 1. '1. G 1—4. w) licet et G 1—4. — unam litteram F 1.

G 1. — additam F 1. x) appellabitur A 2. y) Italiam e. Ausoniam F 1. '1;

I. enim A 3. Novum cap. (XXI) incipit I 1. Quae L 1 add. v. Archiv IX, p. 689.

z) Auxono B 1; Ausonio corr. Ausono G 3; Ausona D 2. — filius A 2. a) deest B 1.

b) Latinum D 2. G 4. c) gesta corr. gestas G 1. d) ordine F 1. '1.

1) Hos numeros Paulus sibi finxit. 2) primum — Galatae appellati

sunt ex Isid. Etym. IX, 2, 68; c/. XIV, 3, 40. 3j Justin. XX, 5.

4) Ihid. XXIV, 4. 5) Haec ex Isid. XIV, 4, 18; qui eam ant. in-

vasit Paulus. 6) Haec ex Festi epit. (ed. Miiller p. lOQ). 7) ExFesti epit. fed. Miiller p. 18J. 8) Ex Isid. XIV, 4, 18.

PAULI HISTORLIl LAXGOBARDOEUM. LIB. II. 103

diente tertia, tertio^ Nouas Septembris, sub temporibus Ho- 569.

iiorati archiepiscopi Mediolanium ^ ingressus est\ Dehinc^^^P*-

universas Lig*uriae<= civitates, praeter"^ has quae in litore maris

sunt positae^, cepit. Honoratus vero archiepiscopus Mediola-

nium deserens, ad Genuensem urbem confugit. Paulus quoquepatriarcha annis*' duodecim sacerdotium gerens, ab hac luce

subtractus est regendamques ecclesiam Probino'' reliquit.

26'. Ticinensis eo tempore civitas ultra tres** annosobsidionem perferens, se fortiter continuit, Langobardorumexercitu' non procul iuxta ea'" ab occidentali parte residente.

Literim Alboin, ciectis" mihtibus, invasit omnia usque adTusciam^, praeter Romam et Ravennam vel ahquai' castra^

quae erant in maris litore constituta. Nec eraf tunc virtus

RomaniS; ut resistere possint^, quia et pestilentia, quae sub

Narsete *facta est,plurimos in Liguria' et Venetiis ex-*p. 87.

tincxerat", et post annum, quem^' diximus fuisse ubertatis,

fames nimia ingruens^^' universam Italiam devastabat-'^- 2.

Certum est autem, tunc Alboin multos>' secum ex diversis,

quas vel ahi reges vel ipse ccperat, gentibus ad Itaham ad-

duxisse. Unde usque hodie eorum in quibus habitant vicos

Gepidos, Yulgares, Sarmatas ^, Pannonios, Suavos, Koricossive ahis huiuscemodi nominibus appehamus^-^.

27. At'' vero Ticinensis civitas post tres annos et ali-

quod'^ menses obsidionem perferens, tandem se Alboin et

Langobardis obsidentibus tradidit. In quam*^ cum Alboin5 72.

per portam quae dicitur Sancti lohannis ab orientali urbis

parte introiret, equus eius in portae medio concidens, quamvis^calcaribus stimulatus, quamvis hinc inde hastarum'" verbe-

a) chest F 1 ; egreditur tertia tertioque c coi-i: D 1, et ita (t. e.) alii D. b) ita

hoc loco et iv sequentibtis A 1, 2. 3. 4. D 2. G3; Mediolanum B 1. C l.F 1. G 2, alii.

c) Legur. F 1. d) et spatio vacuo relicto G 2; preter et G 1 ; p. absque (pro as

qiiae) in A 1. e) deest D; penno post hec coepit 1. f) annos F 1. G 1. 2. 3.

g) regendaquo F 1. h) Provino B 1. D 1. la. F 1. 2a, corr. provigno D 1;

privigno D 2. i) hoc cap. post 27. postut, sed errorem correxit A 4. k) qua-

tuor F 2a. ed. pr. — ultra deest D 2. 1) exercitum F 1. G 1. m) ita A 1

(corr. eam). 2? F 1. '1; eam ceteri. n) cum electis C *1. o) Tuscia F 1.

p) aquila G 1; aquileia G 2. q) castella C 1—3. D. r) erant A 2. D 1.

s) possit F *1, corr. possint F 1. G 3, corr. possent G 1; posseut A 3. C. D, alii.

t) Ligurio D 2; inguinari(ia) pestis et C 1. 2. 3; plurimo singularia D 1; singu-

laria G 1. u) extincxerant F 1; oxtinxerunt F '1; extinxit G 1—4. v) queF 1 ;

qua G 1 ;quo F 4 G 3 ; quod G 4. w) irruiens corr. irruens G 2 ; inruens

F 1. G 1. 3. 4; deest G 5b. c. x) devastavit F. G. I 1. y) multas A 3, uhi

ex d. — gentibus des.; multum F 1. *1. G 1. 3. 4. z) Sarmatos D 3. 4. F 4,

G 2. 3. 4. 5a. c. 6. I 1 ; Sarmacos G 5b. a) appeUatas C *1; ap(p)ellatos C 1.

D 2. 3; vel tos superscr. II. b) Ad A 1. F 1. c) ita hoc loco F 1. G 3.

d) qua F 1. *1. e) q. c. st. des. G "1. f) astarum A 4. B 2. E 1 : uastarumB 1; hastis c. I 2; cum astis L 1; hastrum C 4b; ad straturium corr. a stratorio

F 1, et ita F 2; a stratare G 1 {corr. a strata). 3; a stratore G 2. 5a. b. e. 6

astratoris F 3.

1) Haec ex nota quadam 3Iediolanensi hausta esse videntur, nisi adSecunduvi referre velis. 2) Jta G. pont. Benedict. 3) Cf. Mura-tori Ant. I, p. U. BE.


ribus caesus, non poterat elevari. Tunc unus ex eisdem^Langobardis taliter regeni adlocutus est dicens: 'Memento,domine'' rex, qualem"= votum vovisti. Frange'^ tam durumvotum, et ingredieris urbem. Vere etenim^ christianus est

populus in liac civitate'. Siquidem Alboin voverat'', quoduniversum populum, quias se tradere noluisset, gladio extin-

gxieret. Qui postquam talem '' votum disrumpens civibus

'

indulgentiara promisit, mox eius equus consurgens, ipse civi-

tatem ingressus, nulli '^ laesionem infercns, in sua promissionepermansit". Tunc ad eum omnis populus in palatium, quodquondam rex Theudericus ' construxerat, coucurrens

,post

tantas animum'" miserias de spe iam fidus coepit futura

relevare ".

28**. Qui rex postquam in Itaha tres annos et sex men-j{^?ses regnavit, insidiis suae coniugis interemptus estP'^ Causa

autem interfectionis eiusi fuit. Cum in convixdo ultra quamoportuerat aput Veronam laetus resederef, cum poculo quodde capite Cunimundi regis sui soceris* fecerat reginae adbibendum vinum dari praecepit atque eam ut cum patre suolaetanter biberet' invitavit. Hoc ne cui" videatur inpossi-

bile, veritatem^' in Christo loquor: ego hoc poeuhun vidi in'p. 88. quodam die festo^^ Ratchis^ principem 'ut ilhity convivis

suis ostentaret^ manu tenentem. Igitur Rosemunda'* ubirem animadvertit, ahum concipiens in corde dolorem'*, quemeonpescere<^ non valens, mox in mariti necem patris funus

a) ita Pal. Ass. B 1. D 1, alii; isdem C 1; hisdem A 1 ? G 3, aUi\ ex his de Fl.G 1, erasis ex his G 2 ; u. de Lang. F '2 ; u, de e. Lang. A'3. b) d. r. e corr. F 1.

c) ita A 1. E 1 ;quale ceteri. d) Frange — civitatem des. G 5b. c. e) enim F. G.

f) voverant A 1, noverat B 1. D 3. F 1. G '5 (corr. voverat B 1. F 1) ; venerat G 4.

g) quia corr. qui A 1. B 1. C 1. F 4;

qui A 4. D 2. F "1. 6 1. 2. 3. h) ita

A 1. 2. B 1. F 1; tale ceteri; post t. A 1. i) vicibus A 2. k) i. versus nulli

lesi in loco raso F 1; i, illi se non est inferens F '1; i. illi se none inf, G 1. 2;i. illi se nomine i, G 3, 4 ; i, est ille tamen non diflferens G 5 ; i. illis malum noni. F 5; n, L i, des. F 2, 8, 4. 1) Teud. F 1. '1. G 1, 3, alii; Theod. A 3, B 1. 2.

D 2. '3a. 3. G 5, alii; Teod. Cl; Thiadric G2; Thiadricus G 5c aUbi. m) animiD 1 e corr., et ita ulii D. n) revelare C 1. D 3. Ci 4. I 1 ; levare F 2. 3 ; rele-

vari F 5; relaxari A 5. 6 ; in futuro revelari G 5c; iu futuro relevari G 5a. b.

0) cap. antecedenti adjungunt B la, G 4. p) deesl F '1, q) et F 1. '1; e. haecf. C. D, E. F 2. 3, G 2, 3. *5, 5c. I 1, alii. r) ita F 1. "1, Gl; resideret ceteri,

s) ita A 1. 2. B 1. 2. F I, '1, 3. G 1. 3; soceri aUi. t) biberit A 2; viveret(ut ante vivendum) F 1. *1. u) deest G 3. 4. 1 3, v) veritate F 1. w) festa

F 1. '1; diem festum G 3. 4; diem festo G 1. x) Rachis A 1. 4, C 2. D 3;Rathis A 3. C 1. D 10. G 5c ; Raithis G 5b ; Ratgis G 2; Ratigis B 2?; Ratichis

F *1; Rattiehis F 1. 3. 4 ; Rattighis G4; Rathicis E 1. — principis F 1, y) ita

A 1, — conviviis A 2. 4. B 2. D 1. F 1, '1, '2, G 1. 3. 4. 5a. b. I 3, z) osten-

deret B 1. G la. a) Rosemunde A 1; Rosimunda F 1. G 1. 2, alii; Rosomunda D 1.

b) dolore que F 1. *1. c) conpiscere F 1; conspicere A 1. F "1 ; concupiscereG 1. 3, corr, conpescere G 1. 4.

1) Traditionem ecclesiae Ticinensis Paulus sequi videtur, 2) Demortis tempore v, Agnellum c. 96. et Exc, Samj, ; VI. pc. lustino aug,Eo anuo occisus est a suis Albida rex Lano-obardorum 8. Kal, Jun,

PAULI HISTORIA LANGOBARDOEUM. LIB. II. 105

vindicatura exarsit, consiliumque mox cum^ Helmechis^, qui

regis scilpor'', hoc est armigeri, et conlactaneus erat, ut

regem interliceret'', iniit. Qui reginae persuasit, ut ipsa

Peredeo^, qui erat vir'' fortissimuS; in hoc consilium adsciret^.

Peredeo cum reginae suadenti tanti*^ nefas consensum' ad-

hibere noUef*, illa se noctu in lectulo suae vestiariae • , cura

qua Peredeo stupri consuetudinem™ habebat, supposuit; ubi"

Peredeo rem nescius veniens, cum regina concubuit. Cum-que illa" patrato iam scelere ab eo quaereret, quam se esseP

existimaret*', et ipse nomen suae amicae, quam esse putabat,

nominasset, regina subiunxit: 'Nequaquani'" ut putas, sed

ego Rosemunda sum', inquit. 'Certe * nunc talem ' rem,

Peredeo, perpetratam habes, ut" aut tu Alboin interficies^,

aut ipse te suo gladio extinguet^'. Tunc ille^^ intellexit

makim quod fecit, et qui'' sponte noluerat, taliy modo in

regis necem coactus adsensit. Tunc^ Rosemunda, dum^ se

Alboin in'* meridie sopori dedisset, magnum in palatio silen-

tium fieri praecipiens, omnia aha*^ arma subtrahens, spa-

tham'' iUius ad lectuH caput, ne tolli aut evaginari possit^,

fortiter conhgavit, et iuxta consiHum^ PeredeoS Helmechisinterfectorem omni bestia crudeHor introduxit'. Alboin su-

a) deest A 1. b) Helmichis A 2. 3. 5. C 1. 3. 4b. D 1. la. I 1. Ll?; HelchimisA 3; Helmicisi F 1. '1 ; Helmigiso G 1. 2; Helmiso corr. Helmigiso G 4; Elme-chis D 2. "Sa. 10; Elmichis A 4. B 1. 2. D 4. F 5. L 2 ; Elmechisis E 1. c) scyl-

por F 1. '1. G 1; scilphor C 2. E 1. G 5a; scylphor G 5b. c; scylfor I 2; sclylpor

G 3. 4; sciphor D 1? silpor A 4. F 2 ; sclipor C 5; scirpor A 5; scultporo G 2.

d) interficere A 2. F 1. '1. e) Peredeum D 2. G 1. 2, alii. f) deest C 1.

g) adsc. corr. affectaret F 1. h) deest A 1; tantum A 4. 5. D 2. 3. 5. G 4. 5a. b.

I 1. 2; tale F 5. i) consum F 1. '1; seusum G 1 3, corr. cousensum G 4;assensum G 2. k) nolet C 1. E 1 ; noluit F. G, corr. noluisset F ], et ita I 2.

1) vestiare A 1. m) consuetudine F 1. n) ubi — coucubuit des. G 2. 2a.

0) deest G 1. 2. p) esset F 1. q) extimaret A 1; (a)estimaret F. G, alii.

r) quam ut — inquit des. F *1. s) C. te nuuc A 3; Cerne C '1. t) deest C 1.

u) deest G 2. — aut deest F '1. G 3. 4. v) interiiceres corr. Interflcies A 2;interficeris C '1. D 1; interfices F 1. *1; interficis C 1; interficias D 2. 3. F 5.

G 5b. — extinguit F 1. '1; extinget C 1; extinguat C 2. D 3. F 5. w) deest

A3; int. ille G 2. x) quid F 1. y) tale F 1. G 1. z) Tum A 2. a) cumG. I 1. L 1. b) delevit D 1 ; om. A 2. 3. eeteri D. F. G. I 1, alii. — Fra/jmentumF '1. hic desinit. c) aliena A '3; deest G 3. 4. L 1. d) ita A 1; spatam pU-rique alii. e) posset C 1. 2. D 2. 3, alii. f) consilio F 1. g) Peredeo corr.

Peredei D 1; Peredei A *3. 3. 4. D "3. 4. 6. G 1. 5a. b. I 1. 3; Helmigisum vel

Elmeohisum Gl— 4; Peredeum et Elmichis interfectores e co;t. F 1, et ita F 2. 3. 4;Peredei et Helm. A 5. 6; interfectores L 1; iuxta consilium Helmechis Peredeocorr. ed, Lind.

1) Cf. Gloss. Lang. LL. IV, p. 655. 2) Quae Fauhis Ita Originemseqtiens tradit cum antecedentibus iîKjnare, manifestum est. Quare

\alii textum corrigere conati sunt. — Agnellus, et ipse traditionem popu-\larem secutus, Peredeum omnino ignorat, et quae Faulus de Feredeo,

lAgnellus omnia de Uehnigiso tradit; id quod verius videtur. BE. Jlinus

arecte vero Bethmann propter sermonis rusticitatem hoc capituhim e.c

\Secundo sumtum putabat.

106 PAULI HISTOEIA LANGOBARDORUM. LIB. II.

bito de sopore expeiTCctus '', nialum quod iinminebat intelle-

gens, manum citius ad spatham i' porrexit: quam strietius'^

religatam abstrahere non valens, adprehenso tamen scabello''

subpedaneo, se cum eo per aHquod spatium* defendit. Sedheu'" pro dolor! vir IjelHcosissimus et suramae audaciaenihil contra hostem praevalens, quasi unus de inertibuss

89. interfectus est, uniusque muHerculae consiHo *periit, qui

per tot hostium strages beHo famosissimus'' extitit. Cuiuscorpus cum maximo Langobardorum flotu et lamentis subcuiusdam scalac ascensu', quae })alatio erat contigua,

sepultum*^ est. Fuit autem' statura procerus et ad beHaperagenda toto corpore coaptatus. Huius tumuhim nostris

in diebus Giselperf", qui dux Veronensium fuerat, aperiens,

spatham eius et si quid in ornatu i])sius inventum fuerat

abstulit. Qui se ob hanc" causam vanitate soHta aput indoc-

tos homines Alboin vidisse" iactabat.

29. Igitur' Hehuechis, extincto Alboin, regnum eius

invadere conatus est. Sed minime potuit, quia Langobardi,nimium de morte iUius dolentes, eum moHebantur extin-

guere p. Statimque Rosemunda Longino i praefecto Ravennae""

mandavit, ut^ citius^ navem dirigeret, quae eos suscipere

possit '. Longinus taH nuntio laetus effectus, festinanter

navem direxit, in qua'^ Hehnechis cum Rosemunda, sua"^-'

iam coniuge, noctu fugientes ingressi sunt. Auferentesque^secum AHjsuindam '^, regis fiHam, et omnem Laugobardorumthesaurum, velocius Ravennam pervenerunt. Tunc Lou-ginus praefectus suadere coepit Rosemimdae J', ut Hehuechisintei-ficeret et eius se nuptiis copularet. IHa^ ut erat ad

a) expertus A3. Gl. 3; expestus F 1; expergefactus A 5. C. D. E 1. F 4. H 1. 1 1. 2.

b) spata F 1 ; sp. abstrahendam G 5c. c) strictus A 1. D 1. G 1; strictim C 2;eicius G 3 ; tractius corr. strictius E 1. d) scabiUo A 1. B 1. e) spatio F 1.

G 1. 3. 4. f) eu F4; eitm D 1. E 1. F 1. G 1. 3. 4; tunc G 5a. b. c. g) inertis

A 4; incertis corr. inertibus E 1; incertibus D 1. la, corr. ineestibus G 2, et ita

C 5; incertis e corr. D 1; incestis D 2. '3. 3. 5. 6. 8; inermibus C 1. 2. H 1;

de inertibus superscr. vel de inermis I 1. h) famosissimos F 1. G 1. i) ascen-

sum A 4. F. G 1. 3. 4. 5a. b ; adcensus B 1; ascens B 2. — quaeque C '1.

k) sepultus A 2. G 1. 3. 4. 1) deest G 3. — stratura A 1. m) Giselbert Gl;Giselbret G5c; Gyselpret G4; Giselbertus C 1; Gisebertus D2. 3; Giselpero A "3.

n) hoc (hac G 1) causa F 1. G 1. 3; Qui ob causam D 2; Quam ob causam D 3;Qui — iactabat des. F 5. — vanitatem F 1. o) se v. D 2. G ; v. se D 3; vi-

disset E 1 ; vindicasse G 5c. p) extingueret F 1. q) Longinu F 1. r) Ea-venna E 1. F 1. G 1. 4; Ravennam F 5. G 2. s) citium corr. citius A 1.

t) posset D 1 e corr., et ita alii D ; id quod saepius /actum uhique annotare nolui.

ii) ita A 2. B 1. D 2. F 1. G 1. 2. 3; quam ceteri. v) deest C 1. D. — iamdeest G3. %v) affer. F. Gl— 4. x) Abs. B 1. D 1. 3; Albisinda Fl; AlbisindamG 1. 3. — regis deest D 2. 3. y) Rosemunda C 1. E 1. F 1; Rose(i)mundamG. H 1. z) At illa O 1— 4. — autem ut post suppl. F 1.

1) Sequentia ex Or. 2) ut eam reciperet Raveuna Or. 3) festinanter,

sua iani coniuge, noctu fugientes, velocius, ut erat — assensum dedit,

poculum q. s. e. a., evaginato super eam gladio Pauli sunt additamenta.

PAULI HISTORIA LANGOBAEDOKUM. LIB. II. 107

omnem nequitiam facilis, dum optat* Ravennatium* dominafieri, ad tantum perpetrandum facinus adsensum dedit; atque

dum Helmechis se in balneo ablueret , cgredienti •= ei delaracro veneni poculum, quod salutis esse adseverabat, propi-

navit. Ille ubi sensit se mortis poculum bibisse ^ , Rose-

munda ^ , evaginato sujDcr eam gladio ^, quod reliquum erat

bibere coegit^ Sicque Dei omnipotentis iudicio interfec-

tores iniquissimis uno momento perierunt^.

30. His ita peremptis', Longinus'' praefectus Albsuin-

dam'' cum Lsmgobardorum tliesauris Constantinopolim adimperatorem direxit. Adfirmant aliqui

', etiam Peredeo *"

pariter cum Helmechis et Rosemunda Ravenna" venisse

atque exinde cum AIbsuinda° Constantinopoh'mP directusi

esse ibique in spectaculo"' populi corani imperatore^ leonemmirae magnitudinis occidisse. Cui, ut ferunt, ne quid ahquid*mahgnum in regia urbe, quia *vir fortis" erat, mohretur, 'p-

iussu^' imperatoris ocuh evuJsi^' sunt. Qui sibi post ahquod'^tempus duos cultehos aptavit^; quibus in utrisque suis^

manicis absconsis, palatium * petiit atque se quaedam* adaugusti utihtatem, si ad eum intromitteretur, locuturumpromisit. Ad quem<= augustus duos** sibi famihares, qui eius

verba susciperent, patricios misit. Qui cum ad Peredeo^venissent, ille ad eos, quasi ahquid eis secretius dicturus ^,

propius^ accessit'' atque ambos utraque manu' gladiis*^,

a) optaret F. G. H 1. b) Raveuuatum A 2; Ravennautiuin A 3. 4. B 1. D 2.

E 1; Venatium corr. Ravennantium F 1. G 1; venatum G 3. 4 ; venatu G 3; Ve-netil G 2. 5a. c; Venetiae G 5b. c) egrediente F 1. d) bibisset F 1. e) ita

A 2, 4. B 1. D 1. F 1 ; Rosemunde Al; Rosemundam ceteri. f) gladium E 1. G 1.

g) iniquissimo A 2. B la; noquissimo corr. iulquissimi F 1; iniquissima A 4; ne-

qulssiml A 5. F 5. G. li) quae L 1 adjecit v. Arch. IX, p. 702. i) peractis

e corr., iterum corr. peremptis F 1 ;perentis G 3. k) Albisinda F 1. 1) aliquid

B 1. F 1. m) ita A 1. 2. 3. B 1. F 1 ; Peredeum C. D. G, alii. n) ita A 1.

F 1. 4; deest G; Ravennam B. C. D. E. I 1. o) Albsoinda A 1 hoc loco; Alb-soindam A 2; Albsuiudam B 1. p) ad Const. G 1—4; in Constantinopoli F 1;in C. I 2. <i) ita A 1. F 1 ; directum ceteri. r) in expectaculo F 1. 2. 4,

corr. spect. I 1; expcctaculum G 1. 3; spectaculum G 2; couspectu A 3. B la.

s) imperatorem D2. F 1. G 1. 3. t) ita A 1. 2. 4. B 1. 2. E 1. F 1. (i 1. 3. 4,

I 3; cf. VI, 2i; nc allquod G 5b ; ne quid aliquaudo F 5; ne aliquid alii. u) q.

virtis F 1 ; q. virtutis G 1. 3. 4. 5b. c; q. magnae virtutis e corr. F 1. G 4, et ita

F 2. G 2; q, virtutis e. magnae e corr. G 1. v) iussum P 1. G 1; iusso G 3.

\v) avulsi F. G. x) aliquid A 2; aliquo F 1. y) artabat in C1.2; artabit in

C'l. D 1. z) deest A 3. a) plateam Gl; platea G4. b) a. scquenda F 1;a. seiiuendum G 1; atquendum F la. f J 3 ; a. se quiddam F 5. G 2 ; se quedamF 4; so quandam G 5a. c. c) Atque F 1. G 1. 2. d) duo F 1. G 1.3; duos ibi

G 4. — familiaris G 4; familiarios G 3. e) ita A 1. 2. F 1 ; Peredeum ceteri.

f) deest G2; addicturus F 1. G 1. 3. 4. g) proprius A 1. 2?; propriis F 1; pro-picius C 1. li) acccdisset F 1 ; accidisset G 1. 3, corr. accessisset G 4, et ita

V "2. 5. G 5a. b. c. i) manum F 1. G 1. k) cum gl. G 2.

1 ) Carmcn x>opulare huic narrationi similUmuni r. ajîud Xigra, Canzonipopolari del Piemonte. BE. 2) Longiuus — direxit ex Or. Quide Peredei morle retulerint, non constaf.


quos absconsos habebat, fortiter vulneravit, ita ut statim in

terra^ corruerent*» et expirarent. Sic Samsonis<= illius for-

tissimi ex aliqua parte non absimilis, suas iniurias ultus est

et pro amissionc dviorum luminum duos imperatori*^ viros

utillimos ^' interemit.

31. Langobardi^ vero aput Italiam omnes communiconsilio Cleph*', nobilissimum de suis virum, in urbe Tici-

nensium sibi regem statuerunt. Hic multos Romanorumviros potentes, alios gladiiss extinxit, aiios ab Italia extur-

bavit^. Iste cum annum unum et sex menses cum Masane*'sua coniuge regnum optenuisset, a puero de suo obsequio*gladio iugulatus' est.

S^"*. Post cuius mortem Langobardi per' annos decem*regem'" non habentes, sub ducibus fuerunt. Unusquisqueenim ducum suam civitatem obtinebat: Zaban" Ticinum,Wallario BergaraumP, Alichisi Brexiam, Eoin'' Trientum*,Gisulfus' Forumiuli". Sed et alii extra hos in suis urbibustriginta duces^ fuerunt. His diebus multi nobilium Roma-norum ob cupiditatem^ interfecti sunt. Reliqui vero perhospites^ divisi, ut terciam partem^ suarum frugum Lan-

a) ita B 1. C 1. 2. D 1. F 1. G 1. 2; terram A 1? 2. 3, alii. b) corruent Al;corruens et e. F 1; corruentes e. F 2. 3. 5. O. c) Saxoni F 5. d) impera-toris F *2. G. II. — viros deest C. D. e) utilimos B 1. Fl; utilissimos A 4. 5.

D 2? F '2. 2. 5. G. f) Clep B 1. D 'Sa. 3. G. I 1. L 1 ; Cleb A 3. F. I 2;Clepam B la. — nobilissimo d. s. viribus F 1. g) gladios C 1. 4b. F 1; gladio

A 3. G. I 2, ahi; — extincxef F 1. h) Massane C 1— 3. plerique D. E 1. H 1.

I 2; Massana C 4b. 5; Manasa A 5; Manassa A5b; Manasse D 2. H 5a; MansaneL 1; Ansane F 1. *2. 4. G 1. 2. 4. 6; Ansone G 3; Asane F 2. G 5b; AsanaeG 5c; Asa G 5a. i) iaculatus A 3. — gladio deest C 2. G 5c. k) koc caput

deest C i; in C 6 et cod. Ortelii ap. Lind. p. 299. legitur: Itaque mortuo Cleph, perdecem annos absque rege fuere Laugobardi ; tantummodo duces sibi {detst Lind.)

praeerant. Quod ex rubra suvitum esse videtur, ut lacuna expleretur. 1) post A 1.

B 1. 2. C 1. 2. D 1. H 1. I 3; quod in archetypo fuisse verisimile est \ usque perD 3. e corr. ut videtur F 1, et ita G. II, alii; usque post D '3a. 8; m) regeFl.n) Laban A 3; Etab A 4; Tibaban A 5; Tiban G 5b ; Tiaban L 1; Ticenum F 1.

— F 1 alia manu addit: Alboni Mediolanum, et ita (Alloni F 2. 3) F 2. '2

{uhi Mediolanium legi potest). 3. 4. o) Waillari I 1. p) Perg. C '1. 1. D 1.

6 2, alii. q) Alechis E 1; Aliis A 4; Alahis F. G 2; Alachis D 3; Alaichis

G 4. — Brixsiam F 1; Brixiam G. r) ita A 1. B 1. la. 2. F. G 1—4. I 2. 3;

Euin plerique alii et infra fere omnes\ Eiun I ]. Scrihitur etiam Ebin (G 2), Ebuin(G 3), Hevin (G 5c). s) Tridentum A 5. C. D. E 1. F 5. G 2. 5a. b. H 1 ; Tri-

gentum F 1. G 1. 2. 3 ; Trentum F 2. 3. t) Gisolphus A 2. u) Foroiuli(ii)

B 1. G; Foruicili C 1; Foruiuli D I; Forolii F 1; cf. supra p. 96 n. p. v) du-

cibus F 1; viri G 3. w) cupiditate A 2. B 1. x) hostes D 2. 3. G 5b. I 1,

e corr. G 4. y) hospites corr. partes F 1, et ita F2. 3. 4; vel patres superscr. G 1.

1) Paulus Originem secutus, aput Italiam omnes commuui consilio, nob.

de s. V. in u. T. de suo addidit. Reliqua vero aliunde sunisit. 2 ) Cf,

Manum a. 572, qui similia tradit. 3) Cf. Marium a. 573. et de

hoc loco Pabst, Forschungen II, p. 504 sqq, 4) duodecim Or. ei

Cont. Prosp.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. III. 109

gobardis persolverent, tributarii efficiuntur'. *Per* hos Lan- * p. 9i.

gobardorum duces, septimo anno ^ ab adventu^ Alboin ef^

totius gentis , spoliatis ecclesiis , sacerdotibus interfectis,

civitatibus subrutis*^ populisque, qui more segetum excreve-

rant'', extinctis, exceptis'^ his regionibus quas Alboin ceperat,

Italia ex' maxima parte capta et'' a Langobardis subiugata est '.

EXPLICIT- LIBER SECUNDUS.

INCIPIUNT CAPITULAk LIBRI TERTILL Quia duces Langobardorum Galliam ad praedandum

sunt^ ingressi (;) quorum adventum beatus Hospitius

longe'" praedixit.

2. De Langobardo" qui beatum Hospitium extinguere

voluit (;) quomodo eius dextera obriguit , et quomodoab eodem beato viro sanitati*' restituta est, et quia

ipseP Langobardus monachus'1 effectus est.

3. Quomodo Langobardorum exercitui Amatus"" patricius

bellum intulit, et quomodo ab eis* devictus^ et occisus

est (;) et quomodo Langobardi" victores^ cum multapraeda ad Italiam^ sunt reversi.

4. '^ Quomodo iterum Langobardi Galliam ingressi, a^ Mum-mulo patricio sunt devicti.

5.^ Quomodo Saxones^, qui'' cum Langobardis inltaliam*^

venerant'' (;) GalHam depraedantes a Mummulo sunt

superati.

6. Quomodo ipsi^ Saxones cum uxoribus*^ et parvulis suis

iterum Galliamo ingressi'' (;) dum praedas' agerent,

a) Porro F. G 1—4. I 3. b) adventum F 1. c) in A 1. d) subruptis D 6.

F. G; obstructis H 1. e) excreb(v)erat F 4. G 1. 5b; excr. cum his G 5b. —extinctos F 1. f) deest F. G; F 1 post add. exceptis, sed corr. in, et ita F 2. 3.4.

g) et A 2. 3. G 2. I 1, corr. ex E 1. h) deest G 1—4. i) Expl. hist. Lang.liber II. A 4; haec desunt F 1. k) hi(y)storiae Langobardorum add. F 1. G 1. 3;Incipit Deo favente liber III. Inc. cap. libri in. A 4. Codices C. D. P 2. 4 ple-

raque argumenta hreviora reddunt, desinentes uhi (;) posuimus; F 4 multa praeterea

mutavit. 1) deest C *1. ra) longe ante A 3. B 1. n) Langobardi F 1 ; Lan-gobardis — voluerunt C 1. I 1; voluerit G 4. o) sauitatis F 1. p) isdem B 1.

q) monachis F I. r) Armatus A 3. C 1. I 1. — patrichius F 1. s) eisdemDl.t) devictus et d&s. C. D; patr. occurrit et ab eisdera occisusll. u) LangobardisF 1.

v) deest A 3. w) Italia A 1 ; s. ad I. r. G 2. x) hoc argum. deest I 1, j') sunta G 3. 4. z) hoc arrium. deest D 2. a) ipsi S. B 1. F. G. b) deest C 1.

c) Italia A 1. d) venerunt B. C. D. G. I 1 ; in Gallias proruporunt add. e corr.

D 1, et ita alii D. e) deest C 1. D 1. f) u. suis et p. in G2; et filiis s. D2. 3;suis deest A 3. G 3. g) Gallias G 2. 4. I 1 ; in Gallia F 1 ; in Gallias G 1. 3.

h) i. sunt C 1; regressi I 1. i) d. pr. retinuerunt C 1. D 1, ubi corrector add. :

agercnt a. M. eis sit occursum, et ita D 2.

1) De hoc loco celeherrimo cf, praesertim Hegel, Stddteverfassung /,

\j). 352 sqq. De vera lectione hic et infra III, 16. dubitari ncquit.

2 1 Id Paulus ex Gregorio Taronensi (IV, 35j in historiam suam trans-

tuUt illius verba male interpretatus. BI. 3) Ilaec ex Greg. M. Dial. III, 38.

110 PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. III.

coartati a Mummulo, auro se redimerunt et sic acl»

Sigispcrtuiu '' rcgeni vencrunf^ et incle patriam rever-

tuntur.

7. Quomodo Saxones de patria sua Suavos et alias** gen-tes quae ibi residebant expelJere *^

(;) cupientes, ab eis

vehementer sunt caesi,

8. Quoraodo tres duces Langobardorum, lioc est Amo'',ZabanS et Rodanus, Gallias'' inruperunt', et quomodoZabanS et Rodanus a Mummulo devicti'' sunt(;) et c|uo-

modo toti tres ad Italiam revertuntur.

9.' Quomodo Franci Anagnis castrum Langobardorumccperunt, et quomodo Ragilo'" comis a l^rancorum

"

duce Chramnichis ** occisus est (;) et quomodo ipse

Chramnichis ab EuinP Langobardorum duce de Tri-

dento'1 peremptus est.

•p. 92.*10. De niorte Sigisperti Francorum regis, et de nuptiis

Euin ducis.

n.^^De morte lustini^ minoris'(;) et qualis in vita suafuerit.

12. De principatu Tiberii Constantini, et*^ de bonis actibus

eius (;) sive diviciis quae ei a Deo concessae sunt^.

13. De aureis quos^ Hilperico -"* imperator direxit, et de

beato Gregorio (;) et de^ vastatione Classis^.

14. De morte Probini^ patriarchae (;) et de HeHa'' eius

successore.

15. De morte Tiberii<= Constautini augusti et imperio'^

Mauricii.

16. De regno Authari, et cûanta securitas eius tempore fuit.

17. Quomodo Childepertus Italiam introivit, sed^ facta pacediscessit.

18. De expugnatione Brexilli, et*^ de fuga Doctrulii » ducis.

19. De morte Doctrulfi, et '' c[uaH epitaphio ' honoratus est.

a) a A 1. G 2. 3. b) Sigib. B 1 ; Sigeb. G 2. — regem deest G 3. c) per-

veneruntA3. B 1. d) alia F 1. e) in D 1 corr. addit: conati sunt, et ita aliiT);

capiuut add. 1. II; expuleruut H 1. f) Ama C '1, corr. Aman D 1, et ita alii D.g) Labau A 3; Taban D 1. h) Gallias — Rodanus des. C. D. G 2. H 1. I 1.

i) superaverunt A 3. k) victi G 1. 2; et — devicti sunt des. I 1 ; et q. t. rever-

tuntur des. Ci 1. 2. 1) hoc arg. deest I 1. m) Kagilis G 2; Rugilo D 2. 3.

n) Langobardorum Ct 3. 4. — a deest A 3. C 1— 3. o) Cramnicis B 1 ; Chram-nicis D 1. F 1. G 3; Chramnitis semel G 1; Chramnete G 2. p) Eoin F 1

e corr.G; deest A 3. q) Tridentum G4; detrimentum G 3. r) koc arg. deest G .?.

s) lustiniani I 3; I. imperatoris D 2. 3. t) iunioris G2; et aliis erasis Jiabet C "1.

u) et d. b. a. e. des. I 1. v) c. erant G; consesserunt F 1. w) que F 1?G 4; quod G 3; aures quod G 1; auro quod G 2. s) Ilperico imperatori B 1;

imperatore G 1 ; imper. dixerunt F 1 ; imp. deest D 2 ; regi D 3. y) deest G 2.

a) causis A 1; dassis F 1. — D 3. 4 inserimt: xilll. Quod Faroald Spoledanorumdux Classem urbem munitam spoliavit. a) Provini B 1. b) Ela B 1. c) Teb.

B 1. — Const. deest A 1. d) imp. B 1. C 1. D 1 ; imperatoris H 1. e) s. f.

p. d. des. F 2a. — pacem F 1. f) et — ducis des. F 2a. g) Docthrulfi A 3

(post Ductrulfi) ; Docthrulfu G3; Droctuldfi F 5. G4; Doctrulfi G 1 ; D. regis D 2.

h) et — est des. F 2a. i) epitaphy(i)um G 1. 4; epitapium G 3; W.ierae fio

e corr. F 1.

PxÛLI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. IIL 111

20. De sacerdotio* Pelagii papae et'^ errore Heliae patriarchae.

21. De bello Childeperti contra Hispanos'^ (;) et morte

Ingundis ''.

22. De Francorum exercitu " qui in Italiam venit (;) et sine

effectu regressus'' est.

23. De aquae diluvio et miraculo quod factum est in

basilica sancti Zenonis».

24. De pontificatu beati Gregorii, et de'' clade quae tunc

Romae facta est.

25. Quomodo beatus Gregorius Anglos convertit.

26. De raorte Heliae patriarchae et sacerdotio Severi et eius

errore'.

27. Quod'' rex Authari exercitum' ad Histriam'" misit, et

de Francione".

28. Quomodo rex Authari sororem" Childeperti in matri-

monium petiitP.

29. Quomodo Franci in Italiami introierunt ef [a^'] Lango-bardis devicti sunt.

30. Quomodo rex Authari in Baioariam ^, ut suam sponsamvideret, perrexit(;) et quomodo eam accepit^ uxorem.

Sl.^Quomodo iterum Francorum exercitus in Italiam venit(;)

et quia eos morbus^^ desinteriae invasit, et de eoi'um

in^ patriam reversione.

32. Quomodo rex Authariy Beneventum perrexit.

33. De Zottone^ primo Beneventanorum^ duce.

34.'' Quomodo Authari rex legatos ad Gunthramnum<= misit,

et de eius mirabili visione.

35. De morte Authari regis, et de^ regno Agilulfi.

EXPLICIUNT^ CAPITULA.

n) sacerdocium G 3. 4. b) et e. H. p. des. F 2. c) Hispaniae G 2. d) lu-

gundis F 1. G 1. 2; Inguindis A 3. e) exercitum G 3. 4. f) regressi A 3;

egrossus F 1. G 3. g) Z. episcopi G 3. h) deeat A 3. B I. D 1; et — est

</e.s. F 2a. i) deest C '1. D 1 ; corrector hic suppl. iniurlatione, et ita alii D,k) Quo Dl; Quomodo G. Deest hoc argum. C. D. F 5. G 4. H 1. 1) exercitu F 1.

m) historiam B 1. n) fractione A 3; Franci B 1. o) sorore D 1. F 1.

p) petit B 1; poposcit jiost add. D 1, et ita alii D; accepit C 1. q) Italia C" 1.

V 1. G 1. r) hac D 1. s) deest A 1. C 1. F 1. G 4. — is in Langobardisc rorr. F 1. t) Baicariam A 3; Baioaria F 1. — D 1 {uM perrexit deest) postadd. ivit, et ita alii D; in B. venit ut s. sp. v. C 1. u) acceperit B 1 ; p. et

uxorem duxit I 1; uxore F 1. v) hoc arg. deest I 1. w) morbos F 1. G 1. 3. 4.

x) in p. des. B.1; reversionem G 3. 4. I 3. y) Authcri hoe locoGl. z) ZotoneBl.D 1 e corr., et ita D 2; Tottone A 3; Azattone G 4. — primo deest F. G.a) Boneventorum A 3. D 1. 2. G 1. 2. 3. I 1. — dueem sunt D 1. b) ultimaduo arg. des. III. c) Guntranum Bl; Guntramnum F 1. G 1. d) deest D. F. G.e) ita A 1 ; Expl. cap. des. A 5. F 1 ; omnia haec desunt G 3. Expl. cap. libri m.historia Lang. Inc. liber III. A 4; Expl. capit. Iiistoriae Langobardorum liberin.Bl; Exp. capit. liistorie Langobardorum. Libcr III incipit C 1 ; Expliciuut capituli

historiae Langobaniorum libri III. D 1 ; Expl. cap. libri III. Incipit historia

Lang. liber III. E 1; Explicii.nt capitulae libri III. Incipit liber tortius G2; Expl.cap. Incipit liber tercius A 3; Inc. 1. t. A 5; Historie Lang. liber III. F 1.


p. 93 'INCIPIT HISTORIAE LANGOBARDORUMLIBER TERTIUS.

574. 1. Igitur ' aliquanti ex ducibus Langobardorum cumvalido cxercitu Gallias ingrediuntur. Tlorum^ adventum vir

Dei Hospitius, qui aput*** Niceam^ erat inclausus^, sancto siln

revelante Spiritu, longe ante praevidit eiusdemque'' urbis

civibus, quae mala inminerent, praedixit''. Erat cnim vir

iste magnae abstinentiae et probabilis vitae; qui constrictus

ad' carnem cathenis ferreis, induto desuper cilicio, solo pane

in cibo cum paucis dactulis'' utebatur. In diebus autem^quadragesimae radicibus herbarum Aegyptiarum, quibus here-

mitae utuntur, exibentibus sibi negotiatoribus, alebatur. Perhunc Dominus magnas virtutes operari dignatus est, quaescriptac habentur in libris venerabilis viri Gregorii Turo-nensis'^ episcopi. Igitur vir iste sanctus adventum Lango-bardorum in Gallias hoc modo praedixit: 'Venient', inquid,

Langobardi in Gallias et devastabunt civitates septem, eo

quod increverit malitia eorum in conspectu Domini. Est

enim omnis populus periuriis deditus, furtis obnoxius, ra-

pinis intentus, homicidiis prumptus S; in quibus non'' est

iustitiae fructus: non decimae dantur, non pauper alitur,

non tegitur nudus, non suscipitur hospitio pcregrinus. Ideo

haec plaga* ventura est super populum istum'. Monachisquoque suis praecipiens dixit: 'Abscedite et vos a loco isto,

auferentes vobiscum quac ' habetis. Ecce enim gens appro-

piat** quam praedixi'. Dicentibus autem ilhs: 'Non relin-

quimus' te, sanctissime pater', ait: 'Nolite timere pro me.Futurum est enim, ut inferant mihi iniurias, sed non noce-

bunt usque ad mortem'.

2. Discedentibus * autem monachis, advenit exercitus

Langobardorum^. Qui dum cuncta quae reppererat vasta-

a') apud A 1. F 1 nonnumquam. a) Inclusus A '2. 5. D 3. F 3. 5. G 5a. b.

H 1. 1 1. 2. 3. b) ei. — praedixit des. G 1 {post suppl.). 2. 5a. b. c. c) deest

C. D. — carnem eorr. carno D 1, et ita ceteri D et C 2. E 1. d) daetulis

corr. dactilis D 1, et ita plerique D, praeterea A '2. 2. 4. 5. B 1. F 5. G 2.

5a. b; dactalis F 1. G 4; dactilibus B 2. e) deest G 3. f) Toronensis A 2,

corr. Turon. A 1. B 1. F 1; Turon. ceteri g) ita A 1. B 1. 3. F 1. G 1. 4;

impromptus A 2. h) nullus A '3. i) omnia q. C 1. k) ap(d)propriat A 1.

B 1; approperat B 2; ap(d)propinquat A 3. 4. 5. C 4b. E 1. G 3, cnm Greg. —gens deest G 2, 7ibi quam predixlt corr. quod predixi; quod G 3. 1) relinqulmus

corr. relinquemus D 1, et ita ceteri D, praeterea C 1— 3. G 2. 3. 5a. b.

1) Cf. Greg. Tur. IV, 42. 2) Haec ex Greg. Tur. VI, 6. sumiasunt; et prob. vitae Paulus. 3) Nir.za. 4) plaga supervenit Greg.,

ciijus verba nonnumquam mutavit Paulus. 5) Ex Greg. VI, 6. adverhum fere exscriptum. 6) geiis illa Greg,


ret^, cad locum iibi vir sanctus inclausus '' erat pervenit*^. At ille

per fenestram turris se eis ostendit. Ilii vero circumeuntes

tmTem , duin aditum quaererent ^, per quem ad eum ingi-edi

possent, et minime invenirent, duo ex eis ascendentes tectum ^,

discoperierunt*^ illud. Et videntes eum vinctum? cathenis

indutumque cilicio, dicunt: 'Hic malefactor est et homici-

dium fecit, ideo in his lig-aniinibus vinctus tenetur'. Voca-tumque '' interpretem , sciscitantur ab eo

,quid' mali fecerit'',

ut tali supplicio artaretur. At ille fatetur, se homicidam'esse omniumque criminum reum. ' Tunc'" unus, extracto 'p. 94.

gladio, ut caput eius amputaret, mox eius dextera in ipso

ictu suspensa diriguit, nec eam ad se potuit revocare. Qui"reHctum gladium terrae deiecit". Haec videntes socii eius,

clamoremP in caelo dederunt, flagitantes a sancto, ut, quideis agendum esset, clementer insinuaret, Ipse vero inposito

sakitis signo arens brachium sanitatis "i restituit. Langobardus 1

autem qui sanatus fuerat ad lidem Christi conversus ^, statim

clericus, deinde monachus effcctus est atque in eodem loco

usque ad tincm vitae suae in Dei servitio perraansit'. Beatusvero Hospitius dum Langobardis Dei verbum ioqueretur, duoduces, qui eum venerahihter audierunt, incolomes patriae

redditi sunt; quidam' vero, qui eius verba despexerant, in

ipsa Provincia miserabiliter" perierunt.

3. Igitur devastantibus Langobardis Galhas, Amatus^'-^

patricius Provinciae^', qui Gunthramno'^ regi Francorum pa-

rebat, contra eos exercitum duxit, commissoque bello, terga

vertit ibique extinctus est. Tantamque tune stragemv Lan-

a) vastabat F 1. G 1. 4; reppererant vastabant E 1. F 2. G 3; reppererant (rece-

perant A 5) vastarent (vestarent G 2) A 4. 5. G. C *1—4b. D 1. F 4. 5. G 4. 5b.

H 1. I 1. b) inclusus C 1. 2. D 2, alii. c) pervenerunt F 2. G 2. 3. 5b.

H 1. I 1: perveuerant F 5; pervenitur C 1. 2, eo;v. pervenit D 1. d) quere-rentur A 2. e) deest G 2. f) ita A '2. 2. 4. C 1. E 1. F 1 ; discooperieruntiV 3. D 1; discoperuerunt F 2. 5. G 1.3; discoperurunt cor7-. discooperuerunt B 1;

loscoperuerunt corr. discoperuerunt G 2 ; discooperuerunt A 1 ? g) ita A 2. 4.

i la. 2. 3. C "1. 1— 4b. D '3a. 4. 10, cuvi optimis Gregorii codd.; victum A *2

;

inctum A 1 ? F. G. H. h) Vocatoque interprete D 1 c corr., et ita ceteri D.'5. G 2. 5a, b. II; vocatoque per interpretem A5b; vocatusque por interpretem A 5.

I quod A 2. k) fecit A 1. 1) homicida — reu (?) F 1. m) cum unusxtraxisset gladium D 3. n) Que G 3; Qui e corr. G 1. — reiectum F 5; relicto

ladio A 4. 5. 5b. C 1. 2. D 'â. 10. F 4. G. H. I 1. o) .se d. A 5. 6b. 01. 2.

- 5a. b. c. I 1. 2. — tcrrae deest G 4. p) clamore F 1. q) ita A 2. F 1,

im Gregorio; sanitati ceteri. — restuit A 2. r) et ad C 1. s) c. est G 3. 4.

alii C 1. u) mirabiliter C 1. D la. 2. Gl — 4. v) Armatus Cl; Conatus A '3.

) Pr. Alamannicae A 3. (omissis q. G. r. Fr. p.) ed. Peut. x) Gunthrano A 2;unthranno B 1; Guntramno F 1. — regis F 1. y) frage F 1.

I Ille autem in eodem loco conversus tonsorato capite fidelissimus

onachu.s nunc babetur. Greg. 2) Ex Greg. IV, 42; qiii G. r. Fr.Paulus.

8

114 PAULI HISTORIA LANG0I3ARD0RUM. LIB. III.

gobardi cle Burgundionibus'* fecerunt, ut non possit eolligi

numcrus occisorum. Ditatique inacstimabili praeda ad Italiam

revertuntur.

4. Quibus ' discendentibus "^, Eunius<=, qui et Mummu-lus '', accersitus a rege, patriciatus honorem emeruit. Inrucn-

tibus autem*' iterum Langobardis in Gallias et*" usques Mu-stiascalmes •' accedentibus

,qui locus Ebredunensi adiacet

civitati , ]\[ummulus exercitum' movit et cum Burgundio-nibus illuc '^ proliciscitur. Circumdatisque Langobardis cumexercitu, tactis etiam concisis per devia silvarum, inruit

super eos raultosque ex cis interfecit ' : nonnullos vero cepit

et regi suo Gunthramuo direxit. Langobardi - quoquc, his

patratis, ad Italiam sunt regressi'""'.

5. Post^ haec Saxones", qui cum Langobardis in ItaHamvenerant, in GalHas prorumpunt et intra terretorium" Re-gensemP, id est aput*i Stablonem'" viUam, castra constituunt,

discurrentes per villas ^ urbium vicinarum, diripientes praedas,

captivos abducentes ' vel etiam cuncta vastantes. Quod cumMummulus conperisset, super eos cum exercitu inruit multos-

que ex eis interfecit: donec" nox finem faceret, caedere^non cessavit. Ignaros enim reppcrerat homines et nihil dehis quae accesserant"' autumantes. Mane autem facto, sta-

tuunt" Saxones exercitum, praeparantes se fortiter^ adbelhim;95. * sed intercurrentibus nuntiis, pacem fecerunt, datisque mune-

ribus Mummulo, rehctis captivis et universa praeda, ad Itaham>'

revertuntur.

6. Igitur 5 regressi Saxoues in ^ Italiam, adsumptis secumuxoribus atque pai-vuhs suis vel omni^ supellectih, rursum

a) Francis A 3. b) ita A 1. E 1. F 1. G 1, atm aliquot Gregorii codd.; Disced.ceteri. c) ita A 1. 4. F. G, cum Grey.; Euinus A 5. 6; Ennuis 1; Emius B 2.

D 3. 4. 10; Ennius A *2. 3. D 1. 2. E 1. H 1. I 1 ; Hennius A 2. d) Mummolus B 1. C 2. D 2 3. 1 3 constanier, cum Greg.; Alumulus hoc loco et nonnuia-

qiiam F 1. e) deest C 1. D, cum Greg. f) deest B 1. g) u. ad G 2.

h) Musciascalmes B la. 2. C 2; Mutiascalmes e corr. D 1, et ita ceteri D. H 1

;

]Îustiamscalmes F. G; Mustiamscalnias I 1; Musticamscalmes F 5; MustriascalmesA5. 6; Musarias alpes Ll; Brientum 13. i) exercitu A 2. F 1. k) illic A 2?C '1. 1. 1) interficit G 1; occisit G 2. m) reversi D 2. 3. n) Saxsones C 1.

0) terreturio E 1. p) ita A 1. '2. 2. 4. 5. B 1. 2. F 1. 4, cum Greg.; RegensoC. D. E 1, alii; Regens est id est Gl; Remense Hl. q) deest C *1. r) Stab-

blonem A 2. C *1. Gl ; Stalbonem A 3. s) vias A 1. t) adduc. A *2. 2. 4. 5.

B 1. 2. E 1. G 3; ducentes D 3. 10. u) et d. D 10. G 1. 5a. b. H 1, et

e corr. C "I. F 1. G 3; ac donec F 2. G 5c; et dum L 1. v) a c(a)ede

C 1. 2. I 1. w) ita A 1. 2. 4. B 1. 2. C '1. D 1. la. 10. F 1. 4. G 1. 4. H 1,

eum Greg.; acceseraut G 3; accesserat A '2. E 1. F '2 ; acciderant Cl. 2. D 2. 3.

G 2. 5a. b, alii. x) statuit G 1; statim G 2. y) Italia F 1. z) ad F. G 1—4.a) s. omniqne C 1. 2. — superlectili F 1. G 1. 3. 4.

1) Ex Greg. l. l. ; cf. Marium a. 574. et Cont. Prosp. 2) Langobardi— regressi Paulus. 3) Ex Oreg. IV, 43. 4) fortiter, ad Italiam

Paulus. 5) Ex Greg. l. l.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. IIL 115

ad Gallias^ deliberant redire^, scilicet ut a Sigisperto*= rege

suscepti', eius possinf' adiutorio ad patriam remeare. Cer-

tum 2 est autem, lios "^ Saxones ideo ad Italiam cum uxoribuset parvulis advenisse , ut in ea habitare deberent ^

; sed quantumdatur intellegi; noluerunt Langobardorum imperiis subiacere.

Sed neque eis a Langobardis permissum est in pi'oprio iure

subsistere, ideoque aestimanturs ad suam patriam repedasse''.

Hi Gallias ingressuri, duos ex se cuneos faciunt; et unusquidem cuneus per Niceam urbem, alter vero per Ebredunumingressus est, illa revertens via, quam anno superiore' tenu-

erat. Hi, quia tempus messium erat, colligentes ac triturantes

frumenta, comedebant ac '* suis animantibus ad esum praebe-

bant. Depraedabantur pecora'', sed nec ab incendiis abstine-

bant. Qui cum ad Rodanum amnem pervenissent, ut, trans-

meato eo, regno se Sigisperti conferrent, occurrit eis Mum-mulus cum* valida multitudine. Tunc illi valde^ viso eo

timentes, datis pro redemptione sua multis auri numismatibus,Rodanum'" transire permissi sunt. Qui"-^ dum ad Sigispertumregem pergunt, multos in itinere negotiatione sua deceperunt,

venundantes regulas aeris, quae ita, nescio quomodo, erant

coloratae, ut auri probati atque examinati speciem simularent.

Unde nonnulli hoco doh) seducti, dantes aurum et aesP

accipientes, pauperes sunt effecti. Pervenientes tameni adregem Sigispertum , ad locum unde prius egressi fuerantredire permissi sunt ^.

7. Qui dum ad suam ^ patriam venissent, invenerunt, eamad^ Suavis' et ahis gentibus, sicut supra commemoravimus

',

retineri. Contra * quos insurgentes, conati sunt eos exti-udere "

ac delere. At illi ^ optulerunt eis tertiam partem regionis,

dicentes: 'Simul possumus vivere et sine conhsione com-muniter^ habitare'. Cumque illi"' nullo modo adquiescerent^dehinc optulerunt eis^ medietatem; post haec duas partes,

a) Gallia G 1. b) venire C 1. c) Sigisb. C 1. G 1, corr. Sigib. G 2; Sigip.

G 3; Sigib. vel Sigeb. D 2. 3, alH. d) possent B 1. e) hosaxones F 1.

f) deberet F 1. G 1; dcbere G 3. g) extimantur A 1. F 1; existimautur G.h) ropedassent F 1. i) snperiori C 1. G 3. — tenuerunt A 3; tenuerant C '1.

k) corpora G 1. 2. 5b. c. 1) deest C '1. F. G; viso eo valde C 1. m) deest F. G.u) Qui — permissi sunt des. C 2. o) ohoc Fl; obhoc G1.2. 3. 13. p) ates A 2.

q) tandem D 2. 3. r) deesC F 1. s) ifa A 1. '2. 2. F 1 ; a celeri. t) Su«visB 1. C 1 saepius. u) destruere C. D. H 1. I 1; instrudere Gl; impugnare G2;extrudoret a dolero F 1. v) illis F 1. w) deest F. G; cum hoc G 5c. x) eis

lehinc m. B 1. — medietato 1' 1.

l) Collecti iu loco unde egressi fuerant stabilerentur. Greff. 2) Cer-

;um — Hi GalHas ingressuri Paulus adjecit. 3) ac suis — ab-

itinebant Paulus adjecit. 4) cum v. m. Paulus. 5) Qui — dece-)erunt Paulus. 6) in loco — sunt stabiliti Greg. 7) II, 6.

li) Ex Greg. V, 13. 9) et communiter habitare Paulus.

8*

116 PAULI HISTORIA LAXGOBARDORUM LI13. IIL

sibi tantum tertiara reservantes. Nolentibus autem illis,

optulerunt cum terra etiara orania pecora, tantura ut abello* cessarent. Sed nec hoc Saxones adquiescentes, cer-

taraen expetunt atque inter se anto ccrtamen, qualiter uxores''

Suavorum dividerent, statuunt. Sed non eis ut putabant evenit.

Nam comraisso proclio, viginti niilia ex eis intererapta*^ sunt,

Suavorum vero quadriugenti^ oetuaginta"' ceciderunt, reliqui

vero victoriam capiunt. Sex milia quoque Saxonura, qui

bello superfuerant, devoverunt, se* neque barbara nequecapillos incisuros, nisi se de Suavis hostibus ulciscerentur.

Qui iterura pugnam adgrcdientcs , vcheraentcr adtriti sunt,

et sic a bello quieverunt».

575—577.' ^- Post ' hacc trcs Langobardorura duces, id est Amo'^,

Zaban ac Rodanus, Gallias inruperunt. Et Arao quidera

Ebredunensera carpens viara , usque JMachoavilla' ,

quara

]\lummuhis munere regis raeruerat, accessit ibique tentoria'^

lixit; Zaban vero per Deinsera' descendens urbem, usqueYalentiara venit : Kodanus autera Gratianopohn '" civitatera

adgressus est. Et Amo quidera Arelatensera" debellavit pro-

^-inciara cura urbibus qui» circurasitae sunt*: et usque adipsum Lapideura carapura, qui adiacet urbi Massihensi p,

accedens, universa^ quae repperii-ei poterat depopulatus est;

*J I 3 addit : quorum nomina hec sunt : Avinion, Arausica, Yasion,

Vapincum. De presule ipsius urbis. Sub ipso tempore urbemhauc et ecclesiam nobiliter et strenue regebat insignis presul Pan-cracius nomine ^. Qui cum cerneret, se nequaquam hostibus resi-

stere posse, aliquamdiu obsidiouem perferens, dehinc ad moutemtutissimum, qui inexpugnabilem obtinebat munitionem, in sua dio-

cesim positum, nomine Yodoliensem, cum omnibus que habere

poterat, immiuens exicium declinans, secessit. Et Amo quidemobsidionera predicte urbis parans, ac eo capta atque a fundamentis

eversa, omnesque qui in ea reperti simt, quoniam se sponte tradere

noluerunt, gladio sunt perempti. Dehinc uuiversa, vicos, urbes vel

eastella, que repperire poterat, usque ab ipsum Lapideum cam-pum etc.

a) ab illo corr. ab illis F 1, ef ila F '2. 4. G. b) uxore Siiav. F 1. c) inter-

enti A 4; interempti D. F '2. G 3. 5a. c. H 1 I 1; interepti C 1; iuterfecti C 2.

d) quadrig. F 1. e) ita A 1. 4. Dl; octuoginta F2; octoginta a/ii. — occid. F 1.

f) sed A 2. g) cessarunt G 5c. h) Hamo D3 constanter; Anno C 2. — LabanF 2 co7ist. i) ita A 1. "2. E 1 ; Machaovillam A 2. 3. 4. 5. B. F. G 1. 2. 3

;

Machauvillam G 5; Machovilla D 1 ; Machovillam G 4. C et plerique D; Mocho-villam H 1. k) tentoriam G 3. 4. 1) Deiuse A 1. H 1 ; Deensem E 1 ; Di-

ensem C. D; Duncnsem G 5b. c; Deindensem L 1; Deinsem corr. Ardensem G 1;deest F 5. m) ita A 1. F 1. G 1; Gramnopolim A 3; Gratianopolim ceteri.

n) Aretensem G 1. 3. 4, corr. Arelatensem F 1. — devastavit A 2. — provincia

F 1. G 1. o) ita A 1. "2. B 1. D 1. F 1. G 1, cum Greg.; rjuae ceteri. p) Masil.

A 3. B 1. G 3. 4. I 1; Mansil. C 1. >\) repperiret F 1.

1) Greg. IV. 44, 2) universa — depopulatus est Pauli sunf verba.

3) Hlc plane ignotus esse videtur ; archiepiscopus Arelatensis itinc tem-

porisfuit Sapaudus.

PAULI HISTORIA LAXGOBAEDORUM. LIB. III. 117

Aquinsibus * autem obsiclionem parans, viginti duabus libris''

argenti acceptis, ab eoclem loco discessit. Kodanus quoqueet Zaban pari modo incendiis ' et rapinis loca ad <= quaeaccesserant demoliti sunt. Quae cum Mummulo patricio

perlata fuissent, cum valida manu vcniens, primum cumRodano, qui '' Gratianopolin ^ debellabat, conflixit et midtos deeius exercitu peremit ipsumque Rodanum lanceaf vulneratumad montium excelsa fugere § conpulit, Qui exinde cum quin-

gentis viris, qui ei'' remanserant, per devia silvarum pro-

rumpens, ad' Zaban, qui tunc urbem'' Valentiam obsidebat,

pervenit, eique' omnia quae acta fuerant nuntiavit'". Quipariter dum ad Ebredunensem urbem omnia depraedantes

"

venissent, ibi eis Mummulus cum innumero exercitu occurrit;

commissoque proelio, eosdem vicit ^. Tunc Zaban et RodanusItaliam repetentes, Secusium ° devenere

;quam p urbem >Sisin-

nius tunc magister militum ai parte retinebat imperatoris.

Ad • quem puer Mummuli adveniens , litteras ei directas a

Mummulo porrexit eumque citius adventare dixit. Quo con-

perto, Zaban et Rodanus exinde mox ad propria discesserunt.

"His auditis^, Amo, collecta omni praeda, Italia' rediturus ^" p. 97.

proficiscitur; scd" resistentibus nivibus^, praedam ex magnaparte relinquens, vix cum suis Alpinum tramitem erumperepotuit et sic ad patriam^^ pervenit.

9. His diebus advenientibus Francis, Anagnis''-^ castrum,quod super Tridentum in confmio Italiae positum est, se

a) Aquinsibus corr. Aquensibiis F 1, et ita F 2—4. G 5c. I 3; Aquiensibus A '3;

Aquinensibus C. D. I 1. b) libras A 2. Fl; libras — acceptas 6 8.4: 1. auri C 2.

c) atque a. A 1 ; atquem corr. ad quae G 4; ad quem G 3; quam corr. quae G 1.

d) quin A 3 ;quia G 2. e) Gratianopolira A 1 ; Gramnopolim A 3. f) lan-

ceam G 1. g) fugire G 1. 3. 4. h) eius F 1. i) a G 1. ki deest B 1. D 3.

1) eaque o. acta A 2. m) nuntiavit — urbem des. C '1. 3, in D 1 post suppleta;

C '1 post add. uarravit ; C 1 de suo ita lacunam explevit: retulit itemque cum Gal-

liam ad supra (c corr.) scriptum locum. n) depredante A 2. F 1. o) secu unA 4; Sccussium C 1. 4b ; Secusiam I 1; Secusium corr. .Segusium F 1; SeusiumA 3. G 1. 2. 3. 5a. b. I 3 — devenire G 1. 3. 4. p) Qua (?) urbe F 1. q) deest F 1.

r) atque A 2, corr. ad quem Al. F 1. Gl. 2; at quem C 1. D 1 ; atque vero C'l.s) deest A 3, wJi collectam nimiam predam. t) ita Al. "2. 2. E 1. F 1. G 1. 3. 4 ;

Italiam ceteri. — redditurus A 1; reditus G 3; deest G 5b.c. u) deest A '3.

v) nibi olia manu corr. nibis A 1; nibus A 2, corr. nivibus F 1; nivis A '2; nil-

lilnis 11; sibi F 4. G ; oranibus 13; Burgundiouibus F 5. — predam — potuit omissapost suppl. D 1. \v) patria G 1. x) .\namnis A 3; Adagnis C 2. 13; Ma-t;nis D 2; Anaginis D 10; Inagnis F 1. G 1- 4; in Anagnis castris G 5b. c; —n/rn Anannis E 1; jVgnis G 1. 3. 4.

l) inc, et r. demoliti sunt; cum valid.i manu Pcndus. 2) Cf, Cont. Prosp.,

lal proellum siiper amnem Eodctnurn hauxl procul a loco Agaunensiumnartirum (ita rodex) commissum iradit. 3) Italia rediturus; ex magna)arte ; Alpinum tramitem; et — pervenit Paulus. 4) Xano, in Val

li Xon in dextra ripafi. Kocii. BE. Haec ex Secundo suinta viden-

ur ; cf. fragm, supra, p, 18 71. 3. editum.

118 PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. III

eisdem tradidit. Quani ob causara comes Langobardorum *

de Lagare''^, Ragilo •= nomine, Anagni.s venien.s depraedatus

est. Qui dum cum praeda reverteretur'', in campo Rotaliani^-^

ab obvio sibi duce Francorum Chramnicbisf cum pku'ibus

e suis peremptus est. Qui Chramnichis non multum ? post

tempus Tridentum veniens devastavit''. Quem subsequensEuin' Tridentinus dux, in loco qui Sahirnis'' dicitur suis cumsociis interfecit praedamque omnem quam ceperat excussit.

Expulsisque' Francis, Tridentinum territorium recepit.

10. Hoc tempore^ Sigispertus rex Francorum occisus

est fraude Hilperici'", germani sui, cum quo belhim inierat,

regnumque eius Chiklepertus", eiiisdem fikus, adhuc puerukis,

cum Brunihildc" matre regeudum suscepit. Euini* quoquedux Tridentinorum , de quo praemisimus^, accepit uxoremfiliam Garibakliî Baioariorum regis.

IL Per haec tempora aput Constantinopokm, ut supra

praemissum est^, lustinus minor regnabat, vir*" in'" omniavaritia deditus, contemptor pauperum, senatorum spokator.

Cui tanta fuit cupiditatis rabies ^ , ut arcas iuberet ferreas

fieri , in quibus ea quae rapiebat auri talenta congereret '.

Quem etiam ferunt in heresim Pek^gianam diLîpsura". Hiccura ' a ^*" divinis mandatis aurem cordis averteret, iusto Deiiudicio amisso rationis" intekectu amens eflfectus est. HicTiberium caesarem adscivit, qui eius * palatium vel singulas ^

provincias gubernaret, hominem iustura, utilem^, strenuum,

sapientem, ekmosinariuin ^, in iudicus aequum, in victorus

a) Lauguob. hoc loco E 1. b) Largare F 1. I 3; Lagare corr. Largare G 1;

de Legare vel delegare A 4. C 1. 4b. G 2; largi revolvens G 5b. c; Lang. id vo-

lens G 5a; D l in marg. signo super La posito addidit: nomen oppidi, unde D la

fecit: la nomen oppidi gare. c) Ragelo A 3. d) reverterentur F 1. 4. 5.

G 1. 2. — in campo — pluribus omissa posf snppl. D 1. e) Rotaliauo D 1 :

Rotialiam D 2. 3. f) Chramuicis A2; CramnicMs A3; Cliranniehis D2; Chram-nidis D 3; Charamuichis G 3. 4; Chramnichis — Chramnichis des. G 2, ubi cap.

10. post oceisus est addittir : cum pl.e. s. p. est;qui Gramnichis non. g) multo

corr. multum B 1, uhi tempus deest. h) devastabat A 3. G 3. 4. i) Ebin F 1.

G 3; Heuini post corr. Eoin G 1; Heuin G 5c; Aeuuini G 2; Eum D 1. 3. 4.

E 1. — Tridentanus A 2. k) Sallurnis A 4; SaUurnis H 1; Salusnis G 4; Fa-lurnis A 2; Salernus G 5a. b. c. 1) Expulsique A 1. 2. F 1, quod in archetypo

fuisse putarim; Expulso isque C 1. m) Chilperici A 2. n) ita A 1. 2. 3. B 1.

F 1. G 1—4; Childebertus C 1. D 1, alii. o) ita A 1; Brunichilde A 2. B 1. C.

plerique D. G; Brunehilde C '1; Brunilde A '3; Brunhilde F 1. p) Ein F 1

hoc loco; Aeuuini post corr. Eoin G 1. q) Garifaldi C 1; Gariphaldi C *1

;

Gonbaldi F 5, corr. Gundobaldi F 1 ; Gonbaldi e corr. G 1 ; Gondobaldi F 2.

r) in deest C 4. G 5b. 12; vir omni avaritiae D '3a. 3. K'. F '2. 5. G 5a. c,

e corr. F 2. G4. s) rabie F 1. t) congeret B 1; congerere F 1; congregaretGl. 2. 3. — Quf A2. u) dilapsus Al. v) ad Fl. w) oracionis B 1. F 1.

x) singula proviucia F 1. y) eli(y)mosinarum corr. elimosinarium A 1. G 3. 4.

1) Lagare, Liigerthal, infra Tridentum. BE. 2) Inter Salurnum ef

Anagnis, in dextra Kocii ripa. BE. 3) Cf. Greg. Tur. LV, 52 : V, 1.

4) c. 9. 5) IL, 4, 6) E.v Greg. IV, 40. 7) cum — intellectu

1'ciulus. 8 ) eius palatiuiu vel Pauhts. 9) ut. str. sap. Greg. V, 20.


clarum et, quod his omnibus supereminet, * verissimum ** * p- 98.

christianum. Hic ^ cum multa de thesauris quos lustinus

adgregaveral pauperibus erogaret, Suffia'' augusta frequentius

eum increpabat, quod rem publicam redigissef in pauper-

tatem, dicens: 'Quod ego multisfi annis congregavi, tu infra

paucum'^ tempus prodige dispergis'. Agebat*^ autem ille:

'Confido ^ in Domino, quia non deerit pecunia fisco nostro,

tantum ut pauperes ehmosinam accipiant auts captivi redi-

mantur. Hoc'* est enim magnum thesaurum, dicente Domino:"Thesaurizate vobis thesaurosi in caelo'', ubi neque aerugo ^^^"h.

neque tinea corrumpit ', et ubi fures non effodiunt nec furan-

tur". Ergo de his quae"' Dominus tribuit congregemus the-

sauros in caelo, et" Dominus nobis augere dignabitur in

seculo"'. Igitur lustinus^ cum undecim* annis regnasset,

amentiam, quam incurreratP, tandem cum vita finivit. Bella

sane, quae per Narsetem patricium Gothis^ vel Francis inLata

superius ^ per anticipationem ^ diximus ^ , huius temporibusgesta sunt. Denique et cum Roma temporibus Benedicti

papae^, vastantibus omnia per circuitum* Langobardis, famis

penuria laboraret, multa miUa frumenti navibus ab Aegyptodirigens, eam suae" studio misericordiae relevavit^.

12. Mortuo igitur lustino, Tiberius Constantinus, Roma- 578.

norum regum^^' quinquagesimus, sumpsit imperium. Hic cum,ut superius diximus, sub lustino adhuc caesar'' pahatium

regeret et multas cottidie eHmosinas faceret, magnam ei

Dominus auri copiam subministravit '. Nam deambulausj)eri' palatium vidit in pavimento domus tabukim'' marmo-

a) piissimum G 3. 4. b) ita A 1. '2. 3. B 1. F 1. G 1. 3. 4; Soffia A 2. B 2.

C 1 ; Sofia A 4, "1. G 2, € corr. D 1. c) ita A 1. 2. B 1. D 1. F 1. G 1. 3. 4.

d) in m. A "3. e) paucissimum D 1. G 1—4. f) ita A 1. '2. 2. 4. B 1. 2.

C *1. 1. D 1. F 1. G 1. 2, cum Oreg.; Aiebat aUi. — autem deest G 8. g) ut

A 1. C 4b. D 1. la. 3. F 5. G 2 ; et C 2. D 2. '3. 10. I 1, e corr. G4. h) mc— maguus thesaurus G 4. 5c. I 2; magnus thesaurus A 3. D 3. 10. G 5a. b. I 1;

magnus thesaurum C 1. — euim deest F. G. I 1. i) thesauro A 1. F 1.

k) ce(f)los A 1. B 1. 1) demolitur C 1. 2. D 2. 3, superscr. vel corrumpit B 1;

demoliuntur D 1. m) quem A 2. n) et — seculo des. A 1. o) c(a)elo

A 3. 5. F. G, corr. terra F 1, et ita G 5a. b.c; futuro sec. A 4. B 2. D (1 e corr.

see. f.). H 1. p) iucurrebat A 1. C 1. 2. D 1 {corr.). q) Gothi F 1; Zothis

G 2. 3. r) sicut sup. A 3. s) anticipatione F 1. t) circuitu F 1. G 1.

u) suo G 1. 2. 3. v) revelavit A 2. C 1. G 1. 4. w) regnum A '2. C 3.

E 1. G, corr. regum D 1. G 2, corr. regni F 1; deest C 2; erasum G 4. — impe-rium deest G 5b. c. x) iia A 1. 2. 4. 5. B 1. la. 2. E 1. F 1 G 3. 4. H 1. 12;cesarem C 1. D 1; cesare A '2. 3, alii. y) in palatio A 3; per deest G 3; per— mar in fine quatemionis post supj)!. D 1. z) tabula F 1.

1) Ex Greg. Tur. V, 19. 2) Confido iii Domiiio Paulus. 3) lusti-

nus — finivit Oreg. V, 30. 4) impleto octuoclecimo anno Greg.

Quod falsum esse constat; nam annos fere 13 Justinus imjyerium tenuif.

5) //, 1 sqq., ubi recte sub Justiniano haec bella gesta narrantur.

6) Ex G. pont. 7) Ex Greg. V, 19.


re<am, in qua erat crux dominica sculpta^, et ait: 'Crucem*'

Domini frontem nostram et pectora munire debemus, et"= ecce

eam'' sub peclibus conculcamus'. Et^ dicto citius'^ ius.sit ean-

dem tabulaiii auferri. Defossamquc tabulam atque erectam^,

inveniunt subter et aliam'> hoc signum habentem. Qui' et

ipsam iussit auferri. Qua amota, repperiunt et tertiam'*.

lussumque' eius cum et"" haec fuisset ablata, inveniunt

magnum thesaurum habentera supra mille auri centenaria.

Sublatumque aurum, paujjeribus adhuc habundantius quamconsueverat hirgitur. Narsis quoque patricius ' Itahae cumin quadam civitate intra'^ Italiam domum magnam haberet,

cum multis thesauris ad supra memoratain urbem advenit;

ibicjue in domo sua occulte" cisternam magnam fodit, in qua

99.* muha miha centenariorum auri argentique rejjosuit. Inter-

fectisque omnibus consciis, uni tantummodo seni" haec perPiuramentum'1 ab eo exigens commendavit. Defuncto vero

Narsete, supradictus senex"" ad caesarem Tiberium veniens,

dixit: 'Si', inquid, 'mihi ahquid prodest, magnam rem tibi,

caesarem % dicam'. Cui ille : 'Dic', ait, 'quod ' vis;proderit

"

enira tibi, si quid^ nobis profuturum esse narraveris'. 'The-

saurura''*^, inquid, ^Narsis reconditum habeo, quod" in extremovitaeJ" positus celare non possum'. Tunc caesar Tiberius

gavisus mittit usque ad locum pueros suos. Recedente ^ vero

sene^, hi** secuntur attoniti; pervenientesque ad cisternam,

deopertamque '^ ingrediuntur. In qua tantum auri ^ vel argenti

repertum est, ut per multos dies vix a deportantibus potuisset

evacuari. Quae ille penc^ omnia secundum suura niorera

erogatione Largiflua dispensavit egenis. Hic ^ cura augustalem ^

a) scalpta A 2; sculta C 2; sclupta G 2. b) ita A '2. B 1. 2. C. D 1. G 1—4.I 1, cum Greg.; cruce A 1 ? 3. 4. 5. 5a. B la. D (1 6 corr.). F. G 5a. b. c. H 1.

I 2. 3. — post Doinini add. in G 1. 3, qua C. D {praeter D "3. 3. 10). I 1.

c) et — conculcamus des. G 3. 3a; et deest A 2? C 1. d) ea G 1 ; ad F 1.

e) Et hoc d. A '3; Et — auferri des. G 5b.e; Defossamque — auferri des. C 2.

f) ocius F 1. g) Defossaque fabula atque ereeta A 3. D 2. 3. G 2, alii.

h) aliaFl. i) Qui corr. Quam D 1, etitaalHD; Qui — tertiam des. I 2. k)tertiaFl.1) ita D 1. F 1, cum Greg.; iussique A 1; iusso G 1; iussu G 2; iussuque ceteri.

m) deest A '2. 3. 5. B la. 2 (post add.). C. D. E 1. G 2. 5c. n) deest G 5b;in c. A 3. o) senim corr. puero F 1, et ita F 2. 4 [corr. seni). p) deest A 4. G 2.

q) iuramento A 1. '2, corr, eadem manu iuramentum A2; iuramentim F 1. r) pueriam senex e eorr. F 1, et ita F 2. 4. s) ita A 1. '2. 2 (c. t.). 4. F 1 ; c(a)esare

A 5. E 1. H 1; c(a)esar ceteri. t) quid A 2. D 1 e corr., et ita ceteri D. F 5.

G 2. 3. 5a. c. II. u) proderim Fl; prod enim erlt t. G '2. v) quis A 2. F 1.

w) thesauri Fl, Gl. x) quoniam A 2. y) deest G 2. z) Recedentem G 2. 3

;

Reeedentes F 1 ; Precedente B la. D 2. *3a. 3. 10. G5a. b. c; Precedentem C 4b;

Procedente F 5. a) senes F 1; senera C 4b. F 2. 3. G 1-4. b) hie E Ifhunc F 1. G '2. 3. 4; hiuc G 2; deest D 2. G 5b. e) deopertaque F 1. G 1.

'2* 2. 3; que deest C 1. 2. D 2. G 5c. Hl; deoperientesque eam D 3. d) aurumvel argeutum A 2. B 1. e) Hic autem C 1. D 1. 2. 8. f) agust. F 1.

1) dnx Greg. 2) intra Italiam Paulus. 3) pene omnia s. s. m.Paulus.


coronam acceptunis esset, eumque^ iuxta consuetudinem adspectaculum cii-ci populus expectaret, insidias ei praeparans ^,

ut lustinianum, lustini nepotem, ad dignitatem imperatoriam ^

sublimaret: ille per loca sancta prius'^ procedens, dehinc

vocatum ^ ad se pontificem urbis, cum consulibus ac praefectis

palatium ingressus, indutus'' purpura, diademate coronatus,

throno imperiali*" inpositus, cum inmensis laudibus in regni

est gloria coniirmatus ». Qaod eius adversarii audientes

nihilque ei, qui in Deo spem suam posuerat, officere'^

valentes, magno sunt confusionis pudore cooperti. Trans-

actis autem paucis diebus adveniens lustinianus, pedibus se

proiecit imperatoris, ob meritum gi'atiae quindecim' ei auri

centenaria'' deferens. Quem ille' secundum patientiae suae

ritum colhgens, sibi in palatio assistere iussit. Sophia "' vero

augusta, inmemor pi'omissionis quam" condamo in Tiberium

habuerat, insidias ei temptavit ingerere. Procedente autemeo ad villam, ut iuxta ritum imperialeP triginta diebus advindemiam iocundaretur , vocato clami lustinianoi", vohiit

eum subhmare^ in regno. Quo comperto, Tiberius cursu

veloci Constantinopohm regreditur adprehensamque augustam *

omnibus thesauris spohavit, sohim ei victus cottidiani ahmen-tum rehnquens. Segregatisque pueris eius ab ea, ahos de

fidehbus suis posuit, qui ei' parerent, mandans prorsus, ut

nuhus de anterioribus '' ad eam haberet accessum. lustini-

anum vero verbis solummodo obiurgatum tanto in posterum

amore dilexit, ut tiho eius tiham suam promitteret rursum-

que hho suo iiham eius expeteret. Sed haec res, quamôb causam nescio, ad effectum minime pervenit. Iluius exer-

citus ab-t eo directus Persas potentissime debehavit; * victorque *p. loo.

regrediens, tantam molem^ praedae cum viginti pariter ele-

fantis detuht, ut^^ humanae crederotur po.-se sufficcro'^ cupi-

ditati.

a) preparante Sophia 3. b) inipcratoria F 1. c) protinus A 3. d) vocato— pontitice C 4b. D 2. '3a. 10. G 5c; vocato — pontilicem A 3. C '1; pontiticura

G 3. 4. e) i. est — coronatus est G 2. f) imperiali.s F 1. g) est subli-

matus B 1. h) efficere A 4. F 1 e corr., et ita F 2. 4. I 2. 3; hoc facere nonV. corr. ofticere v. D 1 ; nocere D 2; val. deest G 3. 4 (post add.). i) quindecim— argentinue decoravit {IV, 21) des. A 3 ,

quaternione uno vel ditolus evuhis.

k) centin. A 1 ; centaria F 1. G 1. 1) deest G 3. 4. m) ita codd. hoc loco.

n) qua A 2. o) ita A 1. '2. 4. E 1 ;quandam G 1— 4; quondam e corr. F 1.

p) ila A 1. 2. 4. 5. C 1. D 1. F 1, cum Greg. codd. q) iam G 1 (corr. clam).'2. 2. 3. 4; ea ('• 5a; ab ea G 5b. c ; absconse L 1. r) lustino C 1; lustiauo

D 1 ubique. s) agusta F 1. t) eis A 2. F 1. u) int. A "3 v) molamA'2; tanta molem predem Fl; tanto mole ('• 1. '2. 3. 4; tante niolis prcdam F "2.

w) ut deest F 1 ; ut cum corr. ut vix G 1; ut h. c. des. G 4, uhi corr. scripsit

:

quanta suae posset, x) sufficeret F 1.

1) JEx Gre(j. Tur. V, 30, paiicis tantum verbis mutatis. 2) erigere

in iniperium Gi-ecf. 3) quam ob causam nescio Pauhts. 4) ab eo

directus, potentissime Faulus.


13. Ad ' Imnc Hilpericus Francorum rex suos legatos

dirigens, multa ab eo ornamenta, aureos etiam singularumlibrarum suscepit, liabentes ab^ una parte effigiem ini])era-

toris»' et<= scriptum in circulo: TIBERIL CONSTANTINI.PEKPETUId. AUGUSTI, ab alia vero-^ parte liabentes

quadrigam'' et ascensorem continentesque scriptum: GLORIA.ROMANORUM. Huius'^ in" diebus beatus Gregorius dia-

conus, qui post'' papa extitit, cum esset apocrisarius, aputeandem regiam urbem' Morales^ Hbros conposuit Euthici-

umque'' eiusdem urbis episcopum de resurrectione' errantem'"

in conspectu eiusdem augusti superavit. Hac" etiam tempe-state Faroald", primus Spolitanorum dux, cumP Langobar-dorum exercitu Classem invadens, opulentam urbem spoli-

atam cunctis divitiis nudam reliquid^.

14. Mortuo vero aput Aquilciam patriarcba^ Probino,

qui"" ecclesiam unum rexerat anno% eidem ecclesiae sacerdos

Helias ' praeficitur.

582. 15. Tiberius igitur" Constantinus postquam imperiumseptem rexerat annis , sentiens ^ sibi diem mortis imminere,

una cum consilio Sopbiae augustae Mauricium, genere Cappa-docem^', virum strenuum, ad imperium elegit, ornatamquesuam filiam^*' regalibus ornamentis, ei eam'^ tradidit, dicens:

'Sit tibi imperium meum cum hac puella conccssum. Utere

eo feHx, memor semper, ut aequitate et iustitia delecteris'.

HaeO' postquam dixit, de hac luce=^ ad aeternam pjatriam

migravit, magnum luctum popuhs^ de sua'' morte rehnquens.

Fuit euim summae bonitatis, in ehmosinis promptus, in

iudiciis iustus, in iudicando cautissimus, nullum despiciens,

sed omnes in bona vohmtate conplectens; omnes dihgens,

ipse quoque est dilectus a cunctis. Quo defuncto , Mau-

a) ab — Labeutes des. B 3. b) imperatori F 1. c) deest F. G: seriptus F 1.

d) imperii G '2. e) deest C 3. D. f) quam corr. equum F 1. g) deest

B 3. F. G. h) deest C 1; postea B 3. i) deest G '2. k) Euthicumque F 1;

Euticiumque B 3. G 2 ; Euthicemque C 1 ; Eutychemque C 2. 1) resurrectionem

C 1. F 1. G 1. m) dubitantem D 2. n) cap. 14. hoc loco inc. D 3. o) Fa-roal F 1. G 1; Foroal F 5; Foroald A 6; Feroald A 5; Faruald A 3. G 3. 4

;

Farcald G 5a; Faroaldus B 3. D 2. G 5b, alii. p) deest F 1. G 1- 4, qui hahent

exercitum. q) patriarcham G 1. r) eaudem post add. Fl. s) ita A 1. 2. 5.

F 1. G 5a. b ; xmo — anno A '3. 4. B 2. G 5c; unum — annum ceteri; qui —ann. des. F 5. — idem A 2. F 1. G 1. t) Heleas G 2; Elias G 3. c) deest G 2.

t) Oapad. G 1. 2; Cappadocum D 2. w) ornataque (omatamque F 1) sua filia

F 1. G 1. *2. 4. 5a. b. c. x) etiam A'3. y) Dixit haec postque, eraso quam G 2.

z) lucem F 1. a) populo 1. G 2; populos C 1; deest C 2. b) suam mortem F 1.

1) Ex Greg. Tur. VI, 2. 2) Ex Beda, verhis nonnuUis mutatis.

3) libros expositionis in lob Beda. Cf. Y. Gregorii 21. c. 8. 9.

4) Haec ex Droctulfi epitaphio c. 19. sumta esse videntur; sed numde Faroaldo Sj)oletano ibi sit sermo, duhitari potest. 5) Ex Greg.

VI, 30.


ricius indutus purpura^ redimitus* diademate , ad circumprocessit. adclamatisque sibi laudibus, largita'' populo mu-nera, primus*^-' ex Grecorum'' genere in imperio confir-

matus est.

16. At vero Langobardi cum per annos decem subpotestate^ ducum fuissent^ tandem communi consilio Au-tliari*^, CleplionisS filium supra memorati principis, regem* sibi statuerunt^. Quem etiam ob dignitatem Fla^dum'' 'p- ôi.

appellarunt'. Quo praenomine omnes qui postea fuerunt

Langobardorum reges'' feliciter usi sunt. Huius in diebusob restaurationem regni duces qui tunc erant omnem' sub-

stantiarum siiarum medietatem'" regalibus usibus tribuunt, ut

esse possit, unde rex ipse sive qui ei adliaererent" eiusqueobsequiis per diversa officia dediti alerentur. Populi tamenadgravati per Langobardos hospites partiuntur''-^. Erat sanehoc mirabile p in regno Langobardorum : nuUa erat violentia,

nullae struebanturi insidiae; nemo ahquem iniuste angariabat,

nemo'' spoHabat; non erant furta, non latrocinia; unusquisquequo libebat^ securus sine timore pergebat'*.

17. Hoc^ tempore Mauricius imperator Childeperto regi

Francorum quinquaginta milia solidos perlegatos suos direxit',

ut cum '^ exercitu " super Langobardos inrueret eosque deItaHa exterminaret. Qui cum innumera Francorum midti-

tudine in Italiam subito introivit^'. Langobardi' vero in

civitatibus se communieutes, intercurrentibus legatis oblatisque

muneribus, pacem cum Childeperto^^' fecerunt. Qui cum ad

a) redimitur G 1; redimur G '2; redimiturque Cr 2. b) 1. suut A 5. G ; post

largita D 'Sa. 4; fecit 1. G 3 (largita corr. larga). 4; largito A 2; largitus C 1.

F 2; largitus est I 2 ; larga B la. 2. 3; larga p. m. exliibens F 5; larga tribuit

e corr. D la. c) numerarius ex F 1 ; m. prius G 1. 2. 3; p. deest F 2a. 5;

primusque e corr. D 1, et ita alii D. G 5a. b. c. d) Gregorum generem F 1.

e) potostatem ductum F 1; iudicum G .'>c. f) Auctari E 1; Autharic A *2

;

Autliaritli D '3. 3. 4. 10; Autharicum D 2; Autharium F 2. G 1. 4; AutheriusG 5c, sed infra plerumque Othari. g) Chleponis C '1. 1; Chlephonis D 1; Cla-

vonis A 5; Clafonis G 5c; Dephonis A 2; Dephoni F 1, ubi : supramemoratisprincipibus. h) fluvium corr. flav. F 1. i) appellaverunt A 2. C 1. D, alii.

k) regem F 1; duces D 3. 1) omnium A3. m) medietate F 1. n) adherentI 3, corr. adhererent D la; adherant F 1, corr. adlieserant G 1, et ito G 6; aderantcorr. aderent E 1 ; aderant F 2. 4. 5. G 2. 3. 4. 5c. o) paetiuntur corr. eademmanu pcrtiuntur C 1; patiuntur D 2. 3. H 1. — hospicia B 2; hospites — regnoLang. des. F 5. p) mirabilem F 1. G 1? q) stragebantur A 2. r) n. sp.

des. D 2. s) volebat E 1. F 1. 2. G. I 1 ; nemo — libebat post siippl. D 1

;

post libebat duae fere lineae erasae F 1. t) ob hoc d. C. D. u) exercitus F 1.

v) intrivit A2; introibat D; introbibit F 1. w) Chilperto Al; Childebertum D 1.

1) primus e.\ Grocorum geuere Paulus. 2) Cf. Orig. 3) Cf. supraIT, 32. 4) Uaec cuni vera histona pa7'um convenire, Vabst monuit,Forschungen II, p. 425 n. 5) E.v Greg. Tvr. VI, 42, 6) cum— inrueret; cum inuumer.i Fr. mult.; subito Paulvs. 7) Paulus hic

a Gregorio recedit, quo tesfe Langohardi subdidorunt se ditioni eius, . . .

promittentes se parti eius esse fideles atque subiectos.


Gallias remcasset^, cognito impcrator Mauricius, quia cumLangobardis foedus inierit ^, solidos, quos • ei ob Langobar-dorum detrimento'^ dederat, repetere coepit. Sed ille suaruravirium potentia'' fretus, pro hac re nec'' responsum rcddercvoluit.

18. His ita gestis, Authari rex Brexinum'" civitatem

super Padi marginem positam expugnare adgrcssus est. Inquas Droctulft'' dux a' Langobardis confugerat, seciue

partibus impcratoris tradens, sociatus militibus, Langobar-dorum exercitui'' fortiter resistebat^. Iste ex Suavorum,hoc est Alamannorum

',gente oriundus'"^ inter Langobardos

creverat, et quia" erat forma idoneus , ducatus honoremmeruerat; sed cum oecasioneo ulciscendae suae captivitatisP

repperit, contra Langobardorum ihco arma surrexit. Ad-versus i qucm Langobardi gravia bella gesserunt, tandemque •

•p. 102. eum cum * mihtibus quos iuvabat exuperantes, Ravennamcedere ^ conpulerunt. Brcxihus ^ capta est, muri quocpxe eius

sohmi" ad usque destructi sunt^. Post haec Authari rex584 ox. ci 1 „ . • • • , T-i

vei 585. cum temaracclo ^ patriciOj qm tunc Kavennae praeerat, usquein annum tertium pacem fecit^.

19. Huius^^ sane Droctulft, de quo praemisimus, ammi-

a) remeassent A 2. b) inieiat C, e corr. D 1. c) ila A 1. '2. 2. 4. C 1. D 1.

F 1. 2. G 1. "2. 3. 4; detrimenta A 3; detrimeutum A 5. B 2. E 1. F 5. G 2.

5a. b, e corr. T) l et ceteri D. d) potentiam F 1. G 1. — virium deest A 3; pot.— responsum des. G 3; pro — resp. des. G 4. e) ne C 1. F 1. G '2. f) Bre-xillam C 2. D 1. 2; Brixillum G 5c; Brax. in rxiira A 2. g) quam A 4. F 5.

G 5a. b. li) ita A "3. 3. D 1. '3. *3a. 6, 10; Droctrulft hoc loeo A 1, infra Doc-tulft; Doctrulft A 2; Droctrulf D 4. F 2. G 5a; Droctulf C 1. 2. I 3, postea etiamG 2. 4. 5c; Droctulfus D 2. 3; Droctulfos corr. Droctulfus E 1; Droctrulst F 1;Droclitrulf (postea Droclitulf) Ct 3; Dructulf F 5; Doctrulf A *4. F 2. 4. G 1. 2.

4. 5b; Doctrulfus B 2; Ductrulf G 5c ; Droct . . . stalt A 4. i) deest A 1. G 4.k) exercitu F 1. G 1. 1) Alanmannorum F 1. m) captivus post add. F 1.

u) qui erat G 1. 4. 6, corr. quieverat G 2, et ita G 3. 5a. b. c. — forma — meru-erat des. Fl (—emeruerat tô^; siippl.). G; quia quaerebat secum occasionem F 2. 4{corr. ul edit.). o) ita A I. 2? D 1. F 1. G 1. 5b {iihi repperit deest); occasio-nem ceteri. p) tandem post add. F 1. q) Adversusque Langobardis F 1; Lau-gobardis Cl; Adversusque (quod 2) Langobardos g. b. gesserat (gessit 2) G 1— 5a;c. Langobardos arma suscepit adversus quos et g. b. gessit G 5b. c ; gravi,b)i Al.Fl.r) tandemque — exuperantes des. D 2. "3. *3a. 3. 8. i). s) deest F. G. — con-pulero corr. eonpulerant G 1 ; compulere G 2. t) vi post add. F 1. u) ad s.

u. C. D. G 2. 3. 4. v) ita A 1. D 1. F 1. G 5c; Smaragdo plerique alii.

w) Huius — extullerunt des. F 5.

1) qups — dederat; suarum virium potentia fretus Pcut^Jf.?. 2) Cf Theo-phylact. IT, 17, qid ejus facta narrat, et Greg. M. Reg. /, 85; X, 44,(lui eum de hostibus ad rem publicam venientera Gennadio patricio

Africae commendat. BE. 3) Nescio an conjectiirae indidgere fassit.^ quod de Brexillo ah Authari rege capto narratur ex epitaphio ortiim

esse, ubi Brexillum a Droctulfo captum dicitur. 4) Pacem inter

Autharium regem et Smaragdum praecessisse annum 586, argumento est

epistola prima Pelagii II. ad episcopos Istriae, quam dicto anno datamcommuniter affirmant (Mansi IX, p. 891J. BI.

TAULI HISTORIA LANGOBARDOEUM. LIB. III. 125

niculo saepe Ravennatium* milites adversum'' Lanî;-obarclos

dimiearunt '^, extructaque classe, Langobardos,

qui Classe''

urbcm tenebant, hoc adiuvante^ pepulerunt. Cui, cum vitae

explesset terminum, honorabile ^ sepulchrum ante iimina beati

Vitalis s martyris tribuentes , tali '' cius laudes ' epitapliio

extullerunt

:

'Clauditur'^ hoc tumulo, tantum sed corpore, Drocton'

;

Nam meritis toto '" vivit in orbe " suis.

Cum Bardis" fuit ipse quidcm, nam p gente Suavusi;Omnibus et populis inde suavis erat.

Terribilis visu"" facies, sed mente^ benignuS;

Longaque robusto pectore barba fuit.

Hic et amans' semper Romana ac" publica signa,

Vastator genti^ adfuit ipse suae.

Contempsit caros^'', dum nos amat ille, parentes,

Hanc patriam" reputans esse RavennaJ' suam.Huius i^rima fuit Brexilh^ gloria capti;

Quo^ residens cunctis liostibus horror erat.

Quo ^ Romana potens valuit post signa iubare *=,

VexiUum'' primum Christus habere dedit.* Inde etiam, retinet dum Classem^ fraude Faroaldus '', "p 103.

Vindicets ut Classem, chxssibus arma parat.

a) Ravennantium A 1 ? 3. C '1. F 1. G 3 ; Raveunatum D 2. — milites deest D 2. 3.

b) adversus A 2. F 1. c) d. e. c. L. des. G 3. 4. I 3. L 1; cl L. qui des El,in margine supphta. d) Classem A 2. 3. C. D. E 1. F 1. G 1. 2 3. 5a.

e) adiubantem F 1. f) honorabilem F 1. G 1. g) Vitali F 1. b) talis

A 1? C 1. i) deest G 2. k) novum cap. (XX) inc. F 1. Lcgitur epitaphiumetiam in cod. Paris. 528, «. A', et Palatino 833, ex quo Grulertis edidit; praeterea valde

corruptum et primis versibus mutatis in cod. Harlei. 3685, cujus copiam fecit V, Cl.

Dilmmhr. Incipit

:

Cernite consurgens cultu meliore sepulchrum,Quod gens infelix vertere non timuit,

Nec nocuit quidquam meritis, uec danina [laravit,

Sed sibi prava gerens contulit e.xitium.

Huius prima etc

1) Doctron H 2; Toctron Par.', Droctron D 4. H 1; Droctun G 4; Drocto A 5. 6;Droctuf E 1; Dro?tuIft A 3; Droctulf G 5c. I 3; Droctrulf H 3; Doctrulf F 4.

G 2. 5a. b. m) tota A 3 C 1. 2. D 1; totus F 5. n) urbis corr. orbe A 1.

F 1. 2; ubis corr. orbe A 2; urbe corr. orbe D 1; iirbis corr. urbi G 3, et ita

G 4; urbc A 4. B 2. D la. 2. 3. E 1 ; urbibus F 2; verbis I 3. o) uadis F 1;Langobardis A '3. p) sed Par. q) Suavus — suavis erat c corr. F 1.

r) visus F 1. s) montes A 1; f. rcdimente Cx 1. 2; f. rcdimita G 5a. b. c.

t) ama corr. araans F 1. G 1; ama Cx 3 ; arma G4. H; adamatis G 2. u) et Par.v) gentis A 4. 5. C 2. D 3. G. I I. Pal. Par. w) caro F 1 .\) patria F 1.

y) Ravana D 1; Ravennam A 2. 4. E 1. F I. I 3. L 1. z) Bresilli F 1; Brexilla

F 4. G 1. a) hic versus dccst Pal. b) ita A 1. E 1. G 1. 5b; Qui ceteri. —Roma A 2; Quo — iubaro des. E 1. c) ita pro iuvare A 1. 2. C *1. 1. D 1.

G 1. 4; iuvari D 4; uibraro B 1. d) vixillum G 1. 2. 3. Par.; Brexillum L 1.

— primu.? F 1. e) Classo A 1. 2. G 3. — fraudem A 1; fraude — Classemdes. F 1 {_po.1t suppl.). f) Faroldus G 2. Par.; Faruuldus G 1. 3; Faroald C 1.

g) Vindicit F 2. G 1. 3; Vindicat G 4. H 1; Vindiccm C '1. I 1 ; Vincent C 1.

126 PAULI HISTORIA LANGOBAEDOEUM. LIB. III.

Puppibus exiguis decertans amne Badrino^-',

Bardoriim innumeras vicit et ipse manus.Rursus et in terris Avarem'' superavit eois<^,

Conquircns'* dominis maxima palma* suis^.

Martyris auxilio Vitalis fultus, ad istos

Pervenit victor'' saepe triumphoss ovans;

Cuius et in templis petiit sua raembra iacere'',

Haec loca post mortem' bustis '^ habere iubat'.

Ipse sacerdotem'" moriens petit ista lohannem,His" rediit" terris cuius amore pio'.

20. Denique * post Benedictum papamP Pelagius Ro-

manae ecclesiae pontifex absque iussione principis ordinatus

esti, eo quod Langobardi Romam • per circuitum obsiderent,

nec posset quisquam a Roma progredi. Hic Pelagius Heliae

Aquileicnsi ^ episcopo , nolenti tria capitida Calchidonensis

'

synodi suspicere, epistulam satis utilem misit *. Quam beatus

Gregorius, cuni esset adhuc diaconus, conscripsit.

21. Interea Childepertus rex Francorum beUum adver-

sum Hispanos gerens, eosdem" acie .superavit*. Causa autemhuius certaminis ista^ fuit. Childepertus rex Ingundemsororem suam Herminigildo ^^, Le\^gildi ^ Hispanorum regis

iilio, in coniugium y tradiderat. Qui^-^ Herminigildus prae-

dicatione Leandri^ episcopi Hispalensis atque adhortatione

suae coniugis ab Arriana heresi,qua ^ pater suus languebat,

ad cathoHcam fidem conversus fuerat. Quem pater inpius<=

in ipso sacrato paschali die'' securi percussum ^ interemerat ^.

a) Bradino C 3. D ; Bradrino A "1. E 1. F 1 ; Bardino 13; Batrino B la. 2. G 3 ;

Tatrino G 4; Bitrino G 1 {corr. Bratriuo). 2; Betrino G 5a. b. c. b) AbaremF 1. G 1. 2. 3; Abaram G 4; Avarim Par. c) eohis D 1; eolis A 2. B la. 2 :

eis A 4. C 1; eos E 1. F 1. G 1. 3. 1. L 1; eosdem G 2; eosqiie F 4; ipsos

G5a. b.e; et illos F 5. d) in Fl corrector super eos eonquirens scrlpsit: Quippedomi positis, quae F la recepit. e) lucra Par, f) claros post add. F 1. g) tri-

umfos e corr. D 1; triumphos corr. triumphus G 2. 5a, et ita A 3. 5. D 6. 10.

G 5b; triumphans B 2; triumphat C 1. 4b. D 2. H 1. II. h) iaceret A 2.

i) morte F 1. k) membra tenere Far. 1) ita pro iuvat A 1. 2. 3. D 1. E 1.

F 1. G 1. Par.; iuvandus A 4. m) sacerdote F 1. n) His — pio des. F 2;

Is Par. o) redit G 1. 3; reddit G oa. I 2; reddi G 4; reddit. dignus G 5b. c

;

rediens 13; ut reddat F 5; reddidit E 1. p) papa F 1. q) deest G 1. 3.

r) Romanam F 1. s) Aquileinensi Cl; Aquilegensis F 1; Aquiligensi G1.2. —ep. n. t. c. C. des. A 2. t) Calced. A "3, alii. u) eodem acies A 1 ; acies F 1 ;

easdem acies corr. eosdem acies Gl; eorundem aciem G5c. v) ita A 1. G3. 4;

haec C 1. w) Hermigildo A 2. G 3. x) Leuuigildis C 1. Dl; Sevichildis C 2.

y) ooniugio F 2a. G 1.4. z) Qui cumC'1. a) Heleandri F 2. 4. b) quam A 2.

c) ipsius A 1 ; iupiumFl. d) dei A 2 ? 3? ed. Mur. e) percussusF 1 ;percussuC'l;

percursum C 1;percurrum G 3. 4. f) intererat F 1 ; interimerat D 1. F 2. G 1. 3. 4.

1) Padoreno, hrachium Padi; cf. Fantuzzi, Mon. Ravenn. /, 120. .313. BE.

2) Cf. Theophyl. l. 1. BE. 3) Baec ex G. ponL; uec — progredi

a Paulo addita. 4) Tres potius fuerunt, scriptae a. 585. vel 586,

apud Baronium ad a. 584. et inde Mansi IX, 891; Troya, Cod. dij)L

Lang. I, 22. BE, 5) Greg. Tur. VIII, 28, de expeditione Gunt-

chramni regis narrat. 6) Ex Greg. M. Dial. III, 31. sumta videntur.


Ingundi.s vero post mariti et martyris funus cle Hi.spanis^

fugiens, dum Gallias repedare vellet, in manus militum inci-

dens, qui in limite'' adversum Hispanos * Gotthos'^ residebant'', 'p- io4.

cum parvo iilio capta atque in Siciliam*' ducta*" cst^ ibique

diem clausit extremum. Filius vero eius imperatori ]\Iau-

ricio Constantinopolim s est transmissus ^.

22. Rursum '' ^ Mauricius ' augustus legatos ad '' Childe-

pertum mittens, eum, ut contra LangoLardos in ItaHamexercitum dirigeret, persuasit. Childepeiius cxistimans suam'adhuc germanam aput ConstantinopoHm vivere'", legatis Mau-ricii" adquiescens, ut suam possit''^ sororem recipere •', iterum

adversumi Langobardos Francorum exercitum ad Italiam

direxit. Contra quos dum Langobardorum acies propera-

rent ^, Franci * et Alamanni dissensioncm '"^ inter se habentes,

sine uUius lucri' conquesitione " ad patriam sunt reversi^.

23."' Eo" tempore fuit aquae dihivium in linibus Vene-ciarum et Liguriaey seu ceteris regionibus Itahae, quale^

post Noe tempore^ creditur non fuisse''. Factae sunt lavi-

nae''-* possessionum seu villarum hominumque pariter et

animantium magnus interitus. Destructa sunt itinera, dissi-

patae viae, tantum tuncque^ Atesis^ fluvius excrevit, ut

circa basihcam'" beati ZenonisS martyris, quae extra Vero-nensis'' urbis muros sita est, usque ad supcriores fenestras

a) Hispanis corr. Hispaniis D 1. F 1. G 1, el ita A '2. 3. B la. 2. C ib. D 2. 3. 10.

F 5. G 4. 5a. b. c. H 1. I 1. 2 ; Hispania E I. b) limitom A 2; 1. ad uesiim

corr. 1. adversum F 1. G 1; ad nesuni iuter G5a. b.c; aduisum F2; qiiae limitemadnixum F '2

;quiu milite aduisum G 3 ; in limitc i-el iu milite et Gothos erasum

G 4; in milite adv. D la. c) ita A 1. G 1 ; Gottlios corr. et Gothos F 1, et ita

G5a. b. c; Gothos corr. Gothosque G 2, et ita G 4. B la; Gothos Hispanos r. C 2. 3.

d) residebat A 1. 2. G 1 ; redebat F 1. e) Sicilia F 1. G 1. 3. 4. f) deductaA 3. B 2. D 2, alii. g) Constantinopili F 1. Ii) Rursus A 2. i) deest D 2.

k) a F 1. 1) sua A 2. m) viveret F 1. n) Mauricius F 1; Mauriciis G 1.

0) posset C 1. 2. D 1 e corr. 2. 3. G 5c, alii. p) acciperc F 1. (i) adversusA 2. F. G. r) properaret F 1 ? 2. G 1. 4. s) dissessionera G 1. 3. 4. t) cumeorr. lucri F 1. u) ita A 1; conquestione A 3; conquisione Cl; conquisitionemF 1. G 1 ; conquisitione celeri. v) regressi A 2. vv) c. 23— 26. om. G oh.

x) Hoc A 2. y) Leg. F 1. z) qualem G 3. a) ita A 1. '2. 2. 3. 4. 5. B 2.

C 4b; tempore corr. tempora D 1, et ita ceteri D. B la. F 2. G 2. H 1. I 2; detempore F 1. G 1. '2. 3. 4; tempus F 2. 5. G 5a. c. b) fuisset F 1. c) la-

vinae post corr. laeunae A 1, et ita C 1; lacuniae A '3; tn F 1 eorreclor superscr.

fiuxamina, inde F la: flumina. d) ita A 1. 2. D 1. F 1 ; tantunKiue uno C 1;

tanturaque F '2. G3; tantumque tunc ceteri. e) Ataesis Dl; Adhesis C 1. F 1 ?

G 1. '2. 2. 5c; Adthesis G 3. — fiuvium F I. f) basilicii F 1. g) Zezonis A 1.

h) Veronensi F 1. G 1.

1) In Afiica periisse Ingundem , scribit Greg. Tiir. VIII, 28. neque

de ilUus fuga cum Paulo concordat. BI. 2") Cf.Greg. Tur, VIII, 18.

3) Cf, Greg. VIII, 18; cujus verba Paulus mutavit; ut suam p. s. r.

addidit. 4) Ilic Paulus aut alium secutus est aut erravif. Gregorius

enim nilhuhet nisi: Sed cum duces inter se altercarentur. BE. 5) Glossae

Isidori: Lavina hipsum inferens ; legitur etiarn apud d. IHcronijmum,

LIND.

128 PAULI HISTORIA LAXGOBARDORUM. LIB. III.

aqua pertingeret, licet, sicut et® beatus Gregorius post jDajl

scripsit', in eadem'' basilicani aqua minime introierit. Ui-b'

quoque eiusdem Veronensis muri ex parte aliqua** eaddsunt inundatione subruti^. Facta est autem haec inundat'

sexto decimo Kalendas Novembris. Sed tantae'' coruscation

et tonitrua fuerunts, quantae lieri vix aestivo tempoi'('

solent. Post duos quoque menses eadem urbs Veronensiuj

magna ex parte incendio concremata est.

24.' In^ hac dihivii effusione m tantum apud urbeRomam fluvius Tiberis excrevit, ut aquae eius super munurbis influerent et'' maximas in ea regiones occuparenTunc^ per alvcum eiusdem fluminis cum miUta' serpentimmuUitudine'" draco etiam mirae magnitudinis per urbem tran

105. iens usque ad mare discendit". Subsecuta ' statim est hauinundationem gravissima pestilentia, quani inguinariam aj

pellant. Quae tanta strage popuhim devastavit^ ut de° inae

stimabih muhitudine vixP pauci remanerent. PrimumquPelagium papami, virum'' venerabilem, percuht et sine mori'

extinxit. Deinde pastore ^ interempto , sese per populo

extendit. In" hac tanta tribulatione beatissimus Gregoriusqui tunc levita erat, a cunctis generahter papa electus est

Qui^ dum septiformem laetaniam fieri ordinasset, intra unius^"

horae spatium, dum'' hi Deum deprecarentur'', octuaginta-

ex eis subito ad terra^ corruentes, spiritum exahirunt. Septi-

formis autem hietania ideo^ dicta est, quia omnis urbis populus

a) deest C 1. 2. 3. D 2. 3. F 1 ; et licet F 1; licet et sic G 4. b) ita A 1. '2.4.1

D 1. E 1; eadem basilica A 4. D 2. 3; eandem basilicam celeri. — aquam A 2. 3.1

c) Urbem F 1. Gl. 3. 4. d) partem aliam Fl; alia G 1 — 4. — in eadem A '3.

e) presubruti Al; inundatione — haec des. A 2. f) deest A 2. g) fuerant G1.2.

|

h) tempore — Aêronenslum des. C I {7ion C 2). i) nulla capitis distinctio G. edd,

k) et — occuparent des. A 1. 1) post corr. magna F 1. m) multitudinem|

(— ne F 2. G 1. 4) draconum F 1 ? 2. G 1. '2. 3. 4. n) ita A 1. E 1. F 1.

G 1; desc. ceteri. o) dev. unde A 1. E 1. F 1. G 3. 4. Qitod in archetypo fuisse

videtur. p) vim F 1 ; deest G 1. 2. q) papa F 1. r) deest G. — venera-

bile F 1. s) pastores interemptos C *1. t) populum E. G; se in p. D l

e corr., et ita aUiH. u) novtim caput incipiunt, quodXXV. mimerant {ct sic pergunt)

A 1. 2. D 3. E 1. H 1 ; XXIV. praecedens c. 23. adjungenles, A 4. 5. F 2. 5. G 2.

v) G 1 i7i margine adjicit nlia sed coaeva manu : Invenimus quia CLI an. fuit Ambro-sius sanctus episcopus antea quam s. Gregorius papa ; i7i A '4 vero anîotatio am-plior in 7naryine legitur manu vel eadem vel coaeva scripta : Quem ille apicem totis

viribus .... ordinari precepit. w) unum C 4b. G. G. Keap.; unus F 1. x) deest

A 1; dum i Deum A 2; dum ibi Dominum d. F 1 e corr.; dum in Deum D 1

eraso in, ideoque hi deest D 2. '3a. 3. 10, et ita etiam C 1; Dominum alii D; deest

P 5. — precar. A 2. 3. *3. E 1. G 1—4. y) ita A 1, 2. 3. F 1. G 1 ; octoginta

C 1, alii. z) ita A 1 {corr. terram). F 1, G 1; terram celeri. a) deest G 3. 4.

1) Dial. III, 19; qiipjn Paulits hoc loco sequitur. 2) Greg. M. l. l.

.3) Ex Greg. Tur. X, 1; ut — remanereut; virum venerabilem ; et sine

mora extinxit Paulus addidit, alibi verba mutavit. Cf. V. Gregorii M.c. 10, quae projntis ad Greg. Tur. accedit, ubi vero verba: et sine

raora extinxit ja?7i leguntur. 4) Ex Greg. Tur. X, 2, qui etiam se-

quentia fusius narrat.


a beato Gregorio in septem partibus * deprecaturus Dominum''est divisus. In primo namque choro fuit omnis clerus,

in secundo omnes abbates cum raonachis *^ suis, in tertio

omnes abbatissae cum congregationibus suis, in quarto' omnes infantes, in quinto omnes laici'', in sexto universae

viduae, in septimo omnes muHeres coniugatae. Ideo autemde beato Gregorio plura dicere obmittimus, quia iam ante

aHquod annos eius vitam Deo auxiHante texuimus. In quaquae*^ dicenda fuerant iuxta tenuitatis nostrae vires universa

discripsimus'^'.

25. Hoc tempore isdem s beatus Gregorius Augustinumet MeUitum et lohannem cum aHis phiribus monachis timen-

., tibus Deum in Brittaniam'' misit eorumque praedicatione

'

ad Christum Anglos convertit.

I

26. His diebus defuncto HeHa Aquilegensi '' pati'iarcha, 587.

postquam' quindecim annos sacerdotium gesserat, Severushuic succedens regendam suscepit ecclesiam. Quem Sma-racdus"' patricius " veniens de Ravenna in Gradus ", per semetipsum eP basiHca extrahens, Ravennam cum iniuriai duxit

cum aHis tribus'' ex Histria episcopis, id est lohanne Pa-* rentino et Severo^ atque Vindemio^, necnon etiam Antonioiam sene^ ecclesiae^ defensore. Quibus comminans exiHa

atque violentiam' inferens, communicare conpuHt lohanni

1

Ravennati" episcopo, trium capitulorum damnatori, qui a^

tempore papae^*' VigiHi *vel^ Relagii a Romanae ecclesiae*?. loe.

1 desciverat > societate^ • •'. Excmpto-'' vero anno, e Ravenna

I

a) ila tantum non omnes ; partes A 3. D 2. b) Doum G 12. c) congregatio-

nibus A 1. d) laichis F 1; laichi G 1. e) quaecumque C. D; deest A 3. G 3.

(f) tCa A 1. F 1 ; describimus G 3; descripsimus ceteri. g) hisdem B 2. C 4b.

,E 1. F 1. G 1. 3, I 3; idem A '2. G 2. I 2, alii. h) ila A 1. G 3; Britaniam

I

F 1. G 1. 4; Britanniam Dl; Brittanniam G 2. i) predicationem A 1. C 1. Dl;quod /orlasse recipiendum erat. k) ita hoc loco A 1. 2. F 1. (i 3; Aquileig. C 1;

.\quilig. G 1. 2. 1) post G '2; qui G 3; qui postquam G 1. 2; et postquamI c corr. D 1, et ita alii D. m) Smaractus I 1 ; Smaragdus hoc cap. etiam A 1.

n) patr. — Gradus des. D la. G 3. 4. o) Gradis G "2. p) et A 3. F 1 ; a. C. D.

q) iniuriam A 2. r) ex his tribus ep. A '3. s) senem G 1, corr. sene G 2.

t) violentia A 2. u) Ravennato F 1. v) deest C. D. H 1. 12. w) deest A '3.

x) vel P. de.?. A 2. y) desciberat F 1. G 1. '2. 2; describerat A 1. 2. B 2. G4;.^ describserat C *1 ; descripserat G 3 ; discesserat F 5. z) potestate A 3. a) Exepto

JF I; Excepto A 1. '3. D l. F 2. G 1. *2. 3. 4; E.xpleto F 4. G 5a. c; quod Paulus

II/orla-ise scrihere voluit; Excepti Verona et Uavenna F 5.

I 1 ) De qua cf. Betkmann, Arch. A', p. 303 sqq. Ilaec pauca cxscribere

jnvat verba c. 16: Denique cnm de tota pene Italifi Langobardorunigladios metuentes plurimi undique ad Romanam urbem confluerent,

solertem pro omnibu.s curam gerebat et universis cum verbi pabulo

,corporis subsidia ministrabat. 2) E.v G. pont. Greg. 3) Terge-

I

stiîo. BE. 4) Cissensi. BE. 5) i. e, Gradensis. Antoninnvi

ecclesiae Romanae defensorem falso vocat qui brevius eandem rem narrat' Johannes diac. in Vita Gregorii M. IV, 38. BE. 6) Romana eccle-

sia tempore Vigilii et Pelagii I, qiti sedit a. 555. usqtie ad a, 559,

9


ad Grados* reversi sunt. Quibus nec plebs comnumicare

ggg*^f" ^gQ*voluit, nec ceteri 'episcopi eos'' receperunt. Smaracdus

a) Crado F 1; Gradus Gl—4. 11.3, alii; in Gradus D 3 ; in gradus proprios D 2.

b) eos acclpiens mediis omiasis G 5c.

nequaquam damnahat tria capitula, id est, referente Victore Tunnunensi

a. 542, epistolam Ibae Edesseni episcopi ad Marim Persam, quae iudicio

synodi Calchedonensis (quarti concilii unirersalis a. 451j approbata et

orthodoxa iudicata est; Theodorum dein Mopsuestenum episcopum, syno-

daliter similiter apud Antiochiam et Calchedone laudatum ; et Theodoreti

Cyri episcopi dicta, synodi Calchedonensis vocibus collaudata. Haeccupitula tot iantarumque discordiarum causa exstiterunt, ut ad eas

dirimendas a. 532. quintum universale concilium Constantinopolim con-

vocaretur, in quo Theodorae maxinie augustae factione tria capitula

damnata sunt, Silverio papa eorum defensore interfecto, aliis plurimis

episcojiis ob eadem in carcerem conjectis, aliis in exilium missis, Vigilio

autem, Silverii successore, oh id tantum damnalioni assensum praebente,

ut papatum ohiineret. Papa autem factus, et ipse damnationem impro-

havit, ideoque a Justiniano in exilium trusus, ea tantum conditione

restitutus est, ut quintum concilium reciperet: id quod etiam successores

fecerunt oh pacem ecclesiae servandam, nil tamen Chalcedonensi concilio

ideo derogari confisi. Sed licet postea imperiali pondere ad consensum

damnationis capitulorum ipsorum paulatim singuli fuerint coarctati

(verha sunt libeUi supplicis a suffraganeis Aquilegiensihus ad impera-

torem Mauritium a. 590. directi), nostrarum tamen provinciarum vene-

randi decessores ad hoc inclinari nullo modo potuerunt. Quorum nos

exempla servantes, cum universo populo nobis credito sequentes in

omnibus defensionem Chalcedonensis concilii, a communione damnan-

tium abstinere dignoscimur (id quod Pelagius II. per tres ejAitolas ipsis

dissuadere studuit, a. 585. vel 586, cf. supra III, 20; sed nil efecitj.

Et cum Smaragdus gloriosus cartularius Heliam archiepiscopum pluribus

vicibus contristaret, cum nostro omnium consensu direxit ad vestigia

principatus vestri preces, ut . . . ad vestri praesentiam veniretur et

vestrum expectaretur iudicium. Quod pietas vestra .... suscipiens,

iussionem dedit ad gloriosum Smaragdum, ut nullatenus quemquaminquietare praesumeret .... Deinde defunctus est Helias (a. b8~J. Post

hoc ordinato archiepiscopo nostro Severo, quae contumeliae illatae sint,

et quibus iniuriis ac caede corporali fustium et qua violentia ad Ra-

vennatem civitatem fuerit perductus atque redactus in custodiam, potuit

ad domini nostri pias aures sine dubio persênire. Ibi mansit Severus

per annum unum, donec damnatoribus trium capitulorura communicans

relaxatus est a. 588. vel 589. Sed cum ita ipse patriarcha et Severus

Tergestinus, Johannes Parentinus , Patricius Aemoniensis, Vindemius

Cissensis et Johannes Celeianus, qui teste Paulo una cum patriarcha

communicarant trium capitulorum damnatoribus, scisma fecissent sive

scissionem inter episcopos hucusque in defensandis capifuUs concordes,

eodem Paulo referente: nec plebs iis communicare voluit, nec ceteri

duodecim episcopi, qui se ab hoc scismate cohibuerant, eos receperunt,

usquedum in synodo apud Maranum. prope Venetias facta a. 588. ex.

vel 589. vel ineunte 590. jjatriarcha ctim quinque suis sequacihus, er-

rorem suum, quod trium capitulorum damnatoribus communicassent,

confitentes, in communionem a reliquis sunt recepti. Eodem tempore,

I


patricius a daemonio non iniuste^ correptus ', successorem 589 vei 590.

Romanum patricium accipiens, Constantinopolim remeavit.

Post haec facta est sinodus decem episcoporimi in Mariano *•^^

ubi receperunt Severum patriarcham Aquilegensem dantemlibenum erroris sui, quia trium capitulorum damnatoribuscommunicaraf^ Ravennae. Nomina vero episcoporum quise ab hoc scismate ^ cohibuerunt haec sunt: Petrus de Altino*,

a) iuste corr. iniuste G 1. 2; p. eosdem omnino iniuste correptos F 1 e corr.; p.adest omnino iuste F 2a. b) Mauriniano 'G 5c, corr. Mauriano G 1, et ita G '2.

2. 5a. I 1 ; Marino G 3. 4 ; vel Arimino add, in mary. corr. F 1. c) communi-caret F 1, duabus litteris ante Ravennae erasis.

scilicet ante medium u. 590. Smaragdus patricius Constantinopolira re-

vocatus successorem hahuit Bomanum. Gregorius Magnus autem, a. 590.

Sept, papa consecratus, eodem aclhuc anno cum jussione imperatoris

Severum patriarcham Bomam vocavit, ut ibi judicaretur, Qui statim

cum suis ejriscopis ad imperatorem appellavit; unaque ejus suffraganei

sub Langohardis constituti lihellum supplicem imperatori direxerunt,

quem videsis apud Baronium IX, 904 ; Mansi X, 463 ; Troya I, 79,

petentes, ne ad illius iudicium, Gregorii scilicet, cogerentur occurrere,

cum quo causa ipsa esse dignoscitur, et cuius communionem . . . noscum omni populo evitaraus

;quoniam sic accensi sunt omnes homines

plebium nostrarum in causa ista, ut ante mortem perpeti, quam ab an-

tiqua catholica patiantur commuiiione divelli. Hoc tantum deposcimus, ut,

quia misericordia Dei in meliori statu Ilaliae partes, laborante fideliter

glorioso Romano patricio, perduxit, et credimus nos celeriter, devictis

gentibus, ad pristinani libertatem deduci, . . . sint induciae, et cumiussione vestra parati erimus ad pedes vestrae pietatis occurrere et

nostrae fidei plenam reddere rationem. Quibus indulgens Jlauritius,

Gregorio rescripsit : Quia tua sanctitas cognoscit praesentem rerum Ita-

licarum confusionem et quod oportet temporibus competenter versari,

iubemus, tuam sanctitatem nuUatenus molestiam eis inferre, sed con-cedere eos otiosos esse. Ita pro tempore res quievit. Paulus autem,Gregord admirator et cujus de fide orthodoxa non est dubietas, in his

tamen aperte et candide a partibus stat Aquilegiensium, Severi de causacommuni Aquilegiensium defectionem scisma vocans atque errorem. Gre-gorio vero et Romanis scismatici sunt ipsi Aquilegienses, eo quod nole-

bant sequi auctoritatem et exemplum pontificum Romanorum, qui primoob Justiniani jussionem et jôstmodum ob j)acem ecclesiae tria capitula

non quidem damnarunt, sed eorum damnatoribus communicarunt. BE.1) '/ji voce sparsafra la plebe, e Paolo prese una tal diceria per buonidanari contanti. MUR. Bevocatus fuit ante medium a. 590 ; ttmc enimRomanus ejus successor jam ejtistolam scripsit ad Childebertum, apudDuchesnium I, 871; Bouq. IV, 86; Troya I, 64. BE. 2) Maranoprope Venetias, in Laguna del Friuli. Acta hujus synodi deperditasunt; de ea egenmt Xorisius de quinta synodo IX, 1; Pagius et Man-sius ad Baron. a. 590; De Rubeis, Mon. Aquil. c. 29. BE. 3) j. e.

scissione inter episcopos Aquilegiae, eousque in vitandis irium capi-

tulorum damnatoribus concordes, ut recte explicat De Rubeis. BE,4) Altino propie Torcelli,


Clarissimus', Ingenuinus* de Sabione''-*, Agnellus Triden-

tinus, lunior Veronensis, Horontius *= Vicentinus, Rusticus deTarvisio, Fonteius*^ Feltrinus, Agnellus de Acilo*^'', Lauren-

tius Bellunensis f, Maxentius ^ lulien.sis * et Adrianus Polensis''.

Cum patriarclia autem communieaverunt isti episcopi: Se-

verus^, Parentinus lolianncs, Patricius'-^, Vindemius ' et

lohannes*.

27. Hac» tempestate rex Autliari ad Histriam exercitum•p. 108. misit; cui'' exercitui' *Euin dux Tridentinus praefuit. Qui

post praedas et incendia, facta pacem'" in annum unima,

magnam pecuniam" regi detulerunt. Alii° quoque Langobardiin insula AmacinaP'" Francionem magistrum militum, qui

adhuc de Narsetis parte fuerat et iam se «J per viginti annoscontinuerat, obsidebant. Qui Francio post sex menses ob-

sidionis suae Langobardis eandem insulam tradidit, ipse

vero, ut obtaverat, dimissus a rege, cura sua uxore et

supellectili Ravennam properavit, Inventae simt in eademinsula ^ diviciae multae, quae ibi de ^ singulis fuerant civi-

tatibus commendatae.28. At* vero Flavius rex Authari legatos ad Childe-

a) Ingeuius F 1. b) Sajnone F 1. I 1; Sabaione G 1. 3. 4. e) Horocius

B la. 2; Herontius A 4; Herentius 1 2: Horontinus A '2. C 1. G 1 ; HorumtinusC 4b; Orontinus D 4; Horrenciu.s G 5c ; Honoratus H 1. — Vincentinus A '3;

Vicentius I 1. d) Fronteius C 1. D 1. la. 3. 4. II; Fronteus D 2. "3a. 10;

Fontegus E 1; Fontemus H 1; Fontelus I 2; deest A "2. e) Azilo G 3; Acilio

C 1. I 1 ; Accilo F 2a. f) Delunensis C 2. 3, corr. Belun. D 1 ; Delunensi C 1

;

VeUunensis F 1; Velun. F 2a; Bullim. D 2; Laur. Bell. des. G 5c. — Max. I. et

A. P. des. C. D. H 1. L 1. g) Magnentius G 2. 3. h) Pollensis F 1; Pole-

sensis F 2; Polensis superscr. S G 1; Spolensis I 1. Ib; Spolitensis G 5c.

i) Patrieius F 1 ; Patreius G 1—5a; Patreus G 5c. — et loh. des. G 5a. c. k) cu

F 1 ; cuius G 1— 4. I) exereitu A 1 ; exercitus A 4. m) ita A 1. 2. 3. B 2.

B 1 {post unum add. fecerunt). Fl; pace ceteri; f. pace in a. u. facta D 2. 3; facta

p. — interced. episcopis (c. 31) des. A 4, duobus vel quatuor foliis evulsis. n) pe-

nuriam A 1; magna pecunia E 1; magna pecuuiam F 1. o) Alio A 1. p) Ama-ciana G 3; Amiciana G 4; Amachina D 10; Amancina B la. 2; Amatieina F 5:

Amacina corr. Comacina A 1. F 1 {ubi sula co e corr.), et ita A '3. 5. E 1. F 4 ;

Commaeina A 6. L 1 ; Cumacina F 2; Comaciana G 1. I 1; Commatiana G 2;

Cumatiana G 5a. b. c. q) sem F 1. r) insulam G 1. s) ibidem A 2. G,corr. ibidem a F 1, e« ita etiam E 1; sibi de C 4b. t) Ad A 1. C '1. D 1.

1) Concordiensis, paulo post defunctus. Libello enim supiMci a. 590.

ex, jam suhscripsit ejus successor Augustus; unde dubium, num Claris-

simus interfuerit synodo Marianensi. BE. 2) Seben prope Brixen.

3) Asolo; cf. SS. VII, 7. 4) Zuglio, tribus millibus de Tolmezze

distans (Koris. de quinta synodo IX, 4J. 5) Tergestinus, cf. supra

c. 26, p. 105. 6) Aemoniensis, quae sedes, ab Ungaris postea de-

structa, transiit ad Citta Nuova. BE. 7) Cissensis. 8) Celeianus,

qui subscripsit cum reliquis hisce concilio Gradensi a. 579. BE.9) Haec ex Secundo sumta esse, verisimile est. 10) Al. Cumacina,

quae lectio castigatior, quippe sermo est de insula in Lario lacu 20 mil. pass.

ab urbe Como. BI. Quamvis Amacina genuina lectio esse videatur,

cum insula talis plane ignota sit, error fortasse archetypi statuendus est.


pertuni misit, petens, eius germanam suo matrimonio sociari.

Cumque ' Cliildepeiius, aceeptis muneribus a^ Lang-obardorumlegatis, suam gennanam eorum regi se daturum promisisset,

advenientibus tamen Gothorum de ^ Hispania ^ legatis, eandem ^

suam gennanam, eo quod gentem illam ad fidem catholicamconversam fuisse cognoverat*', repromisit.

29. Inter haec legationem'' ad imperatorem*' Mauri-(28)

cium ^ direxit, mandans ei, ut, quod prius non fecerat, nunc ^-

contras Langobardorum gentem belkim*' susciperet atqueeum* eius consilio eos ab'' Itaha removeret. Qui^ nihil

moratus, exercitum suum ad^ Langobardorum debellationem

'

in Itaham'" direxit. Cui Authari" rex et Langobardorumacies non segniter obviam pergunt proque° Hbertatis statu

fortiter confligunt. In ea pugna Langobardi victoriamP

capiunt; Franci vehementer caesi*!, nonnulH capti, phirimi

etiam'" per fugam eLapsi vix ad patriam revertuntur.

Tantaque ibi strages facta est de Francorum exercitu^,

quanta" usquam'^ alibi non' memoratur. Mirandum sane

est, cur Secundus, qui ahqua de Langobardorum gestis

scripsit, hanc" tantam eorum victoriam praeterierit^, cumhaec quae praemisimus de Francorum interitum^^ in eorumhistoria^ hisdem ipsis pene verbis exarata legantur.

*30. Flavius vero rex Authari legatos post haec ady'p. 109.

Baioariam misit, qui Garibaldi^ eorum regis fiham sibi in

a) ad G 4. b) Hilpanias F 1 ; Hispauias G 1 ; Hispaniis G 3. '1. c) eademA 1. '2. d) 60 vovei-at A 1. 2. C 3, corr, cognoverat D 1. El; evoverat B 2. 3 ;

noverat A *2. I 3; eo vovenit C '1; evocaverat C 1; commemorabant F 5; f. c.

convertisset I 1 ;quod gens illa ad f. chat. conversa fuisse eo vovera repromisit

F 1 ; q. gens illa ad f. c. c. fuisset eam (eadem G 4; eis (! 5; eis illam F 2. 4)

dare promisit F 2. 4. G. e) imperatore Mauricum F 1 ; leg. imperator Mauriciusdirexit ad Childepertum m. A 3; leg. ad Childep(b)ertum (eum F 5) imperator(_dees( G praeier '3) Mauricius (Mauricium G 3; Maricius I 1) dir. F 4. 5. G. I 1.

— direxit deest C 1. f) Maximum D 2. g) deesl G '3. h) bella A 3?D 3? ed. i) c. e. c. des. G. k) ad G 1. 1) debell. — rex et des. D 2;suum ei contra Langobardos in adiutorium misit. At Langobardorum acies D 3. S. 9.

m) Italia D 1. F 1. n) Autcliari nonnnmquam F 1. o) remque A 3. G 1. 2.

'3. 3; pro (luo A 2 ; ad que pro E 1; sicque pro e corr. F 1, et ita F 4. p) vic-

tromuia (V) F 1 {corr. vincunt omnia); victores omnia G. — capiuntur F (1 e corr.).

G (capiunt G 5a) ; vincunt omnia capiunt F 5; victores efFecti sunt E 1. q) iamsi F. G 1 — 4; lapsi G 5a. b. c. r) pl. et alii p. Gl— 4; occisi et alii G 5a. b. c;

pl. tamen F 1 e corr.; Fr. vero attriti E 1. s) exercitum E 1. F 1. G 1.

t) umquam F 1; nunmuam F 2. 5. G; nusquam C 1 ; u. tieri uon A 5. 6; nondeest A 1? C. D; nim F 1; nomine G *3. u) hac G 1. — tanta D 1. F 1.

G 1. 2. — victoria G 1. 2. v) praet. — historia alia sed coaeva manu suppl. G 4.

w) ita A 1. V 1 ; intoritu ccteri. x) historiam A 1. y) deest E 1. F 1. G. I 2.

z) Galibaldi C '1.

1) Ex Greg. Tur. IX, 25. 2) de Hispania Paulus. 3) Ex Oreg.

l. l.; Mauricium Pauhis. 4) Qui n. m. Paulus. 51 ad regionemipsam capcssendam direxit. Commotis ducibus cum e.xercitu illic abe-

untibus, confligunt pariter; ed nostris valde caesis etc. Greg. 6) ut

olim similis non recolatur. Greg.


matrimonium peterent. Quos ille benigne^ suseipicns,

Thcudelindam^ suam filiam Autliari se daturum promisit.

Qui legati revertentes cum haec Authari nuntiassent, ille

per semet ipsum suam sponsam videre cupiens, paucis

secum sed expeditis ex Langobardis adhibitis, unumque sibi

fidclissimum et quasi seniorem secum duccns, sine mora adBaioariam perrexit. Qui cum in conspectum'^ Garibaldi

regis iuxta morem'^ legatorum introducti essent, et his qui

cum Autliari ^ quasi senior vencrat post sakitationem ^ verba,

ut moris cst, intuHsset": Authari, cum a nullo illius gentis

cognosceretur, ad regem Garibaldum propinquius •' accedensait: ^Dominus raeus Authari rex rae proprie ob hoc direxit,

ut vestram fiHam , ipsius sjônsam,

quae nostra dominafutura est, debeam conspicere, ut, qualis eius forma sit,

raeo valeam domino certius nuntiare'. Cumque rex haecaudiens fiham venire iussisset, eamque Authari, ut erat

satis' eleganti'' forma, tacito nutu contemplatus esset, eique'

satis per omnia complacuisset , ait ad regem: 'Quia taiemfiliae vestrae personam'" cernimus, ut eam" merito nosti'am

reginam fieri optemus, si placet vestrae potestati, de eius

manu, sicut nobis postea factura est, vini pocuhim" sumerepraeoptamus'. Cumque rexP id, ut fieri deberet, annuisset,

illa, accepto vini poculo, ei prius qui senior esse videbatur

propinavit. Deinde cum Authari, quem suum esse sponsum^nesciebat, porrexisset, ille, postquam bibit ac poculumredderef, eius manu^, neraine animadvertente*, digito tetigit

dexteramque suam" sibi a fronte^ per nasum ac"' faciem

produxit. Illa hoc suae nutrici rubore perfusa nuntiavit.

Cui nutrix sua ait : 'Iste nisi ipse'' rex et sponsus tuus esset,

te omnino tangere non auderet. Sed interimy sileamus, nehoc patri tuo fiat cognitura. Re enira vera digna personaest, quae tenere debeat regnum et tuo sociari coniugio'. Erat

a) venignem F 1. b) Teudel. E 1. F 4., G 1. 3, Teudol. aliquoties A 1; Teodel.

C 1 hoc loco et plerumque; Theodel. A 3. D. F 2. G 2. 5c, ubi etiavi Thiatlint et

Thiadlinda. c) ita A 1. 2. C 1. D 1. F 1 ; conspectu G, alii. — Ganaldis F 1.

d) more F 1 ; moram G 4. — leg. deest C 5 ; Langobardorum G 5c. e) Autarihoc loco F 1. f) salutatione F 1 ; salutationis E 1. 6; salutationum C 1. 4b. F 2—4.

H 1; post salutationem corr. salutationum D 1, et ita alii D; post deest etiam C 4b.

G 5b. H 1. (;) intulissent A 2. h) propinquus A '3. i) deest C '1. k) elon-

gati A 2. 1) e. s. p. o c. des. C *1 — 3. (4—6?). D. I 2. 3. m) persona F 1,

n) ea A 2. 3. F 1. o) ei prius add. G 3. 4. p) deest A 5; ut id f. d. B 2;id et f. d. A '3; id fieri debere a. C '1. 1. 4b. I 1. Ib; id f. deberet corr. ut id

fieri deberet D 1, et ita alii D. H 1 ; idum fieri devere corr. ut idem fieri deberetF 1; deberet deest A 2 ; id dum fieret ann. G 2. 3 ; id ut fleret ann. G 1. 5a. b. c

;

fieri ann. (id ut des.) B 2. G 2 ; id fieri ann. F 5. I 2. q) sponsus F 1. r) red-

diderat C 1. I 1, corr. reddidit D 1, et ita ceteri D. F 4. G 2. s) ita A 1. 2.

E 1; manum ceteri. t) nemlnem D 1. G 1. — animadvertentem F 1. G 1.

u) sua F 1. v) frontem F 1. w) a G 1 ; ad G 2 x) deest A 3. C 2; n.

esset r. et sp. t. te C 1 ; rex et post suppl. F 1. y) sequentia usqxie in hanc pa-triam {in fine cap.) des. G 1 /olio exciso.

PAULI HISTORIA LANGOBAEDORUM. LIB. IIL 135

autem tunc Authari iuvenali^ aetate floridus, statura clecens,

candido crine perfusus et satis decorus aspectu. Qui mox,a rege comeatu accepto, iter patriam'' reversuri aiTipiunt

deque Norieorum*^ finibus festinanter abscedunt. Noricorumsiquidem ^ provincia, quam Baioariorum populus inhabitat",

habet ab oriente'" Pannoniam, ab occidente^ Suaviam, a

meridie ItaHam?, ab aquilonis^^ vero parte Danuvii* fluenta.

Igitur Authari cum iam prope Italiae fines venisset secumqueadhuc qui eum deducebant'' Baioarios iiaberet, erexit se

quantum super equum cui praesidebat ' potuit et toto adnisu '"

securiculam, qua " manu gestabat, in arborem quae proximior

aderat fixit eamque fixam reliquit, *adiciens haec insuper-p. no.

verbiso; 'TalemP Authari feritam facerefi solet'. Cumquehaec dixisset, tunc intellexerunt Baioarii qui cum eo comita-

bantur, eum ipsum regem Authari esse. Denique post

aliquod'" tempus, cum propter Francorum adventum per-

tobatio Garibaldo regi advenisset, Theudehnda, eius filia*,

cum suo germano nomine Gundoald^ ad ItaUam" confugiit^

seque^ adventare Authari suo^ sponso nuntiavit'. Cui statim

ille obviam cum magno apparatu nuptias celebraturus y in

campum^ Sardis, qui super Veronam^ est, occurrens,

eandem'' cunctis laetantibus in coniugium Idus Maias<= accepit. 589?

Erat autem tunc ibi inter ceteros Langobardorum duces ^^'- ^^-

Agilulf*' dux Taurinensium civitatis. Quo in loco cumperturbato aere hgnum quoddam, quod in regiis^ septis^

situm erat, cum magno tonitruorum fragore vi fuhninis ietumfuisset, habebat tunc Agikilf quendam de suis aruspicempuerum, qui per artera diabolicam, quid futurura porten-

a) ita A 1. 2. C '1. 1. G 2. 3. 4; iubenali F 1; iuveni A 3; iuvenili ceteri.

b) patria F 1. c) indeque (> 2. 5. — Nuric. G 2. 3. 4, et ita poslea. d) qui-

dem F. G. e) iuhabitant F 1. G 3. 4; nunc inhabitat D 4; nunc habitat D 3;non habitat D 2; inhabitabat C 1. 2. — habent F 1. f) orientem — occidentemr 1; ad orientem A 3. g) Italia P 1. h) aquiloni F 1; aquilone A 1. G2 — 4.

12 {ileest parte) ; aîuilonali Fl e corr. G*5; aquilonari G 5a. b. c. i) ita A 1. 2.

Dl; Danubii C. D2. 3.F. G. k) quod Baioaria nunc asit (?) provintia add.Gr'5.

1) residebat A '3. m) adnisum F 1. n) ita A 1. B 2. D 1. F 1. 4. G 3. 4;

quam ceteri. o) verbas C 1; verba A 5. B la. F 2. I 1; verba dicens G 5b

;

verba verbis G 5c. p) Tale F 1. q) faccret F 1. r) aliquid A 2; aliiiuo F 1.

s) filiam F 1. t) Gundoalt D 1; («undoalto D 2; Gundoaldo D 3; GundualdA "3. 3. B 2. E 1. F 1. 4. G 4. 5; Gunduuald G2; Guldoald in/ra semel G 2; Gai-

doald L 1. u) Italia F 1. v) i«a A 2. D 1. F 1 ; confugit A 1. C 1, alii;

confugiunt F 4. G 2. 3. 4. w) usque C *1; usque eamque C 1. x) deest

A 3. C. D. y) celebratus corr. alia manu celebraturus A 1. D 1; celebratur F 1;

celebraturum E 1 ; ad n. celebrandura F 4. (j 2. 3. 4. '5. 5a. I 1 ; ad n. celebran-

das (i 5b. c. z) campis A 3. a) Verona E 1. F 4. (i 2. 3. 4. b) eadem F 1.

c) Martias corr. Maias E 1; Mar. G 3. 4. d) Agilulft A 2; AgUolf A 3. G 5c;

Agilulfus D 2. 8, alii. — Taurinacium D 3. e) regis G 2. 3. 4.

1) Cf. Fredeg. c. 34. BE. 2) in regiis septis = dans le clos dii

Toi; in clusura de ipso rege code.t: L 1. BE.

136 PAULl HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. III.

derent^ ictus fulminum, intellegebat. Qui secrete, cum Agilulf

ad rcquisita iiaturae resideret, eidem dixit : 'Mulier ista, quacmodo regi nostro nupsit, tua non post multum tenipus coniuxfutura est'. Quod ille audiens, caput se eius amputaturura,

si liac de re amplius aliquid diceret, connninatus est. Cuiille: 'Ego quidem''', inquid, 'occidi possum<=; nam certe adhoc ista in lianc patriam femina^ venit, ut tuis debeatnuptiis copulari'. Quod ita quoque post factum est. Hoc

'

tempore, quam ob*' causam incertum esf, AnsulSj cognatusregis Authari, aput Veronam est interfectus.

(30) 31. Hac etiam tempestate'' Grippo'--, legatus'* Childe-590. perti regis Francorum, cum Constantinopolim ' remeasset

et"" eidem regi suo, quomodo honorifice ab imperatoreMauricio susceptus fuisset, nuntiasset, et" quia iniurias, quasaput Cartaginera perpessus fuerat, imperator ad vokmtatemChildeperti regis ultum" iri promisisset: Childepertus p con-

festim iterato in Italiara exercitura Francorum cum viginti

ducibus ad debellandam Langobardorura gentem direxit.

E quibus ducibus Auduaklus i et Olo'' et Cedinus eminentiores

fuerunt. Sed Olo cum importune ad Bilitionis * castrumaccessisset, iaculo sub maniilla sauciatus cecidit et raortuus

est. Reliqui vero Franci cum egressi fuissent' ad praedan-

dum, a Langobardis inruentibus passim per loca singula'p- m-prosternebantur. At *vero Auduaklus et sex duces Fran-

corum ad Mediolanensium urbem advenientes, ibi eminusin campestribus castra posuerunt. Quo loco ad eos impera-toris legati venerunt, nuntiantes, adesse exercitura in solatio

eorum, dicentesque quia: 'Post triduum cura eisdem veniemus.Et hoc vobis erit signum: cum videritis viUae huius, quae"

a) portenderet C 1. F 1. G 2. 3. b) deest A 2. c) sed fata nequeunt immu-tari add. ed. pr. Lind. et sequentes. d) feminam A 1. F 1; deest A 2. e) hocF 1. G 1. 2. 3; hob corr. ob. G 2 ; G 1 ira nianj. corrector add.: r. vel quando oblia (cetera abscisa). f) deest A 2. 3. C 1. D 1. F 1. . g) Ansulf A 2; AnsulfusI 3; Insulfus I 2; Insul e corr. F 1, et ita F 2— 5. G. h) tempestatem F 1.

i) Gripho G 5c; Grippho (i '5. I 1. k) legatos A 1. 2. D 1. E 1. F 1. G 1. 3.

1) a Constantinopolim C '1. E 1; de Co(n)stanLinopoli A '3. 3; a Constantinopoli

D 1 e corr. F 5. G 5a. H 1. m) deest F. G. n) nunciassetque q. A 3; et

quam i. a. F I ; et quas i. a. G 1— 4; eas i. q. G 5a. b. c. o) ultu A 2. 3.

B 2. C 1. D 1. F 1. G 1 ; ultui repr. G 3; ulciri A *2; uleisciri El; ulcisci A "3.

G 2. 5b. c. p) Childepertum F 1; Childepert G 1. q) Audoaldus D 2. G 2,

alii, et postea G 1; Audoaldi Cl; Addoaldus Fl {corr. Ald., et ita postea). G 1. 3 ;

'Andoaldus A '3. 3; Adualdus G 5c; Adoaldus infra A 2. r) Odo lioc loco H 1;

Halo F 5; Holo C 2; Seddolo F 1. s) Vilitionis E 1; Bilicionis A '2. 5. B 2.

C 1. D 1. F 1. G 1. 3. 5b. t) deest A 3. u) qui A 2.

1) Haec fortasse ex Secundo, qui efiam diem nuptiarum indicasse videtur.

2) ExOreg. X, 2, 3; quomodo — fuisset et posiea iterato ; Francorum

;

E quibus — fuerunt Paulus adjecil. — De hac expeditione cf, epist.

ud Childebertum regem datam Bouq. IV, p. 86.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. IIL 137

in monte sita est, domus'* incendio concremari et fumumincendii ad caelos usque sustolli, noveritis, nos cum exer-

citu'', quem pollicemur, adventare'. Sed expectantes'' Fran-corum duces, diebus sex iuxta placitum, nullum ex his, qui-

bus''-' legati imperatoris promiserant, venisse'', contemplati

sunt. Cedinus autem cum*' tredecim ducibus laevamsItaliae ingressus, quinque castella cepit, a quibus etiam

sacramenta exegit''. Pervenit^ etiam' exercitus Francorumusque Veronam, et deposuerunt castra plurima per pacempost sacramenta data, quae'' se eis crediderant nullum abeis dolum existimantes. Nomina autem castrorum quae^

diruerunt in territorio Tridentino ista sunt: Tesana^^ Ma-letum, Sermiana'", Appianum ", Fagitana», CimbraP-*, Vi-

tianum'!, Bremtonicum , Volaenes^-^, Ennemase', et duo in

Alsuca"* et unum in Verona. Haec omnia castra cum diruta

essent a Francis, cives universi ab eis ducti sunt captivi.

Pro Ferruge^ vero casti'o, intercedentibus episcopis Ingenuinode Savione^ et Agnello^ de Tridento^, data est redemptio,

per capud uniuscuiusque viri^ solidus mius usque ad solidos

sexcentos. Interea Francorum exercitum'', cum esset tempusaestivum, propter' inconsueti'^ aeris incommoditatem desen-

teriae'^ morbus graviter exagitare coepit, quo rnorbo plures

a) domos A 2. F 1. (! 1. 2. b) exercitum queFl. c) expectatis G. d) qui-

bus corr. quos G 2. D 1, e< ita ceteri D. — legatis F. e) venisset F 1; venire G 2.

f) deest A 3. g) leva A *2. h) exigit A '2. G 3; exiit E 1. i) per peni-tentiam C *1? 1. 2. D 1? (p. e. e corr.) I 1; inde fecil ed. Lind.: Per Plaeentiamvero etc. k) qui A *2. G 1. 3

;quis A 5; quibus F 5. I 1 ;

pro quibus G 5;gentes que se e. c. peremptae sunt c corr. F 1, et ita F 2. 3. 4; post existimantescorr. add. perempti sunt G 1. — tradiderant G 5. 1) corr. add. Fl; quas Gl—4.

m) Semiana C 1. I 1 ; Semiama corr. Sermiana D 1; Semina G 3; Sermia D 2;Sermusaua F 1; Sermosana F 2; Sermisana F 4; Terminiana F '2; Ana F 5.

n) Apianuni F. G; Apipanu B 3. o) Fagitanum 1 1; Fagitanam C '1. 1. D;Fragitana F 5; Fatitana H 1; Stigitana G 5. p) Chimbra E 1; Cibra G 1. 2. 5a;

Cybra A *2. G .'ib ; Umbra C 1, D; Umbria I 1. q) Pritianum E 1; Britianumvel Bricianum P. G; Varianum I 3. r) Brentonicum A 2. 3. 5. G 1. 3. 4. 5;Bremtunieum I 1; Brottonicum G 2; Bretonicum E 1. F 5. s) Volannes E 1;

Volaernes B 2. 3 ; Volones D2; Volanes 13; Valenes F "2; Balaenes Fl; Belones

G 1. 2. 5a; Bellones G 5b; Bellunis G 3. 4. t) Enne. mase F 1; ErnemaseB 2. 3; Ennemasem A 5; Ennemansem A 6; Ennemare A *3. u) Alsucao A 3;Alsulca H 1. v) Ferrage A 3; Feruge F 5; Femigero B 2; Femugero B 3.

w) Sabione A 5. 6. F. G; Saviane B 2 ; Savionce A 2 ; Samone A 3. x) AgneIIiA3.y) Tridente D 1; dcc ridento C 1; Tridentino A 4. D 2. 3. 5. II. z) viriscorr.viri A 2. F 1. a) exercitus A '2. 5. 6. B 2. F. G ; exercitu A 4. b) iccon-suetis F 1. G 1. 3. 4. c) dissent. A 3. D 2. 5. G 5. H 1; disint. D 3. F 4. —morbis corr. morbus F 1. G 1; morUos G 3; morbo A 5. G 5a. b ; morbis agitari

coeperunt I 1 ; eos ag. G 2.

1) q. 1. i. pr. Fatilus. 2) Sequentia Secundus suppcditasse videtur.

Cont. Prosp. de interfecto tantum Ollone diice âpucl Tiliyonam castruvi

refert. 3) 2'esino; Malk nel Val di Sole. 4) Ctmlra. 5) Volano.

6) Valsufjana. Cf. de his et aliis Cluver, Ital. ant. I, 15; v. Hor-mayr, Werhe 1, 103; Asquino, Del Forogiulio dei Caiivi (Verona1827. 4J. BE, 7) Fx Greg. X, 3.


ex eis interierunt. Qiiid plura? Cura per tres mensesFrancorum exercitus^ Italiam pervagaret*' nihilque pro-

liceret*^ neque se de inimicis ulcisci posset, eo quod se in

locis firmissimis*^ contulissent, neque regem attingere^-i

valeret, de quo ultio fieret, qui se intra Ticinensem'" munieraturbem, ut diximus, infirmatus aeris intemperantia ac fameconstrictus exercitus redire ad propria destinavit. Qui rever-

•p. 112. tentes ads patriam, in tantum famis penuriam'' perpessi'sunt,

ut prius vestimenta propria, insuper etiam et arma ad coe-

mendum' victum praeberent, quam ad genitale'' solumpertingerent.

(31) 32. Circa haec tempora putatur esse ' factum,quod

de Authari'" rege refertur. Fama est enim, tunc eundemregem per Spoletium" Beneventum pervenisse eandemqueregionem " cepisse et usque etiam Regiam p, extremam Italiae

civitatem vicinam i SiciHae, perambulasse ^; et quia ibideni

intra maris undas columna quaedam esse posita^ dicitur,

usque ad eam*^ equo sedens accessisse eamque de hastae"

suae cuspide tetigisse, dicens: 'Usque hic^' erunt Langobar-dorum fines'. Quae columna usque hodie dicitur persistere

et^'' cokimna Authari appellari *.

(32) 33. Fuit autem primus Langobardorum dux in Bene-vento nomine Zotto ^, qui in ea principatus est per curri-

culai' viginti annorum^.(33) 34^. Interea^ Authari rex legationem verbis pacificis

ad Gunthramnum regem Francorum, patruum scilicet Chil-

deperti regis^, direxit''. A quo legati idem iocunde suscepti •=,

a) exercituin Italia F 1. b) pervageretur C 1. H 1. 3; praevagaret corr. prae-

vagaretur G 3. c) proficere F 1. d) fortissimis F. G. e) adtingeret F 1.

f) Ticitieuse A 2. 4. F 1. G 1. 3 ; Ticinensem corr. Ticinense E 1 ; T. u. B 2. —munierant F 1. G 1. 3; intra T. u. erat A 5. 6. g) deest F 1. 5. G 1. 3. 4

;

in G 5; ad p. des. G 2. h) decst II. i) emendum A 3; eomedendum A *3.

B 2. C. D. E 1. G 2. H 1. I 1. k) genitalem A 3. G 1. 3. 4. — pertingeret

F 1. G 1. 1) esset F 1. m) Athari F 1; Theoderi G 5e. n) Spoletiuum A '3.

0) regione cepisset F 1. p) Regia F 1. G 1. 2. 3; Regium A 3. 4. 5. D 3.

F 5. G 5a. b. q) viincam A 1. 2? B 2. 3. F 1. G 1. 3; viam A '3; vincam E 1;

vicinam in loco raso D 1 ; ui in cap G 2 ; ut in carapo C 1 ; ut ui in eam campoC 2; in campo I 1; contra campos G 5a. b. c. r) perambulasset F 1. s) po-

sitam A 4. E 1. F 1 ; columnam q. e. positam G 1. 4, corr. columna q. e. posita G 2. 3.

t) eum A 3. u) asta (hasta) sua t. F. G. v) huc A '3. w) ad corr. ac F 1.

x) Otto A 3; Zoto II. y) curriculam F 1. 4. G 1. 2; curriculum G 5; per

annos XX F 5. z) hoc caput praecedenti adjungnnt A 2. II; deest H 2.

a) Childeperto regi F 1. G i—4. b) direxerat C 1. D 1. c) susceptis F 1.

G 1. 3; suscepti sunt F 5. G 5; suscepta D 1.

1) capere Greg. 2) Narratio certe jôjmlaris : cf. Pabst, Forschun-

gen II, p. 453 n. 1; Hirsch, Herz. Benevent p. 5 n, 3) Nullus in

Paulo nostro locus occurrit, qui gravius Uteratis viris negotium dederit,

quam praesentis capituli; ex eo enim investigantes initium Beneventani

ducatus in diversas quique sentenfias abierunt, BI. 4) Ex Greg.

Tur. X, 3; patruum s. Ch. r.; ex fratre ; ut — firmaretur Paulus.


sed acl Childepertum, qui ei* nepus ex fratre erat, directi

sunt; ut per eius notum'' pax cum gente Langobardorumfirmaretur. Eratautem'^ Gunthramnus iste, de quo diximus,

rex pacificus et omni bonitate conspicuus. Cuius unumfactum satis aramirabile libef nos huic nostrae historiae

breviter inserere, praesertim cum hoc Fi-ancorum historia^

noverimus minime contineri. Is ' cum venatum quodam ^

tempore in silvam isset, et^^, ut adsolet fieri, hac illacque^'

discurrentibus sociis, ipse cum uno fidelissimo tantum* suo

remansisset, gravissimo somno depressus, caput in genibus

eiusdem fidelis sui rechnans , obdorraivit. De cuius ore

parvum aniraal in raodum reptihs egressum '% tenuem rividum,

qui propter' discurrebat, ut transire possif", sataêre coepit.

Tunc isdem in cuius gremio quiescebat spatham suamvagina" exemptam super eundera rivulum posuit; super

quam illudo reptile, de quoP diximus, ad partem aHara trans-

meavit. Quod cum non longe exinde in quoddami foraraen

montis ingressum'' fuisset, et post ahquantum spatii regres-

sura ^ super eandem spatham praefatum i-ivulum transmeasset,

rursum *in os Gunthramni^, de quo exierat, introivit. Gun-'p. ii3.

thramnus post haec de sorano expergefactus, mirificam * se

visionem vidisse narravit. Retuht enira, paruisse" sibi in

somnis, quod fluviirai qucndam per^' pontem ferreum transisset

et sub montem quoddam^^' introisset, ubi multos'^ auri pondusaspexisset. Is^ vero^ in cuius gremio caput tenuerat, cumdormisset, quid de eo viderat, ei per ordinem retuht. Quidplura? Effossus est^ locus ille, et inaestimabiles thesauri,

a) eius G5. H 1. I 1. b) ila pro luitum A 1. "2. 2. 4. 5. B 3. D 1. F 1. G 1—4;noti B 2; nutu E 1; natum G 5a. c) deest D 2. 3. d) licet et A 3.

e) hi(y)storiam A 3. G 4; histori.r» C 1. 2; in F. historia c corr. D 1. F 1,

et ita D 2. H 1. 3. f) quoddam A 1. 2. B 2. F 1. G 1; quod G 3; con-

dam E 1. g) et deest A 5. H 1 ; et adsolet corr. et ut solet A 2; adsole F 1;solet C. D. G. H 1. I 1. h) hac deest A 3; illaque G3; illac D2; huc illucque

A 'Z. B 3. G 2. 5. i) tamen A 1. 2. 3. B 2. F. G, corr. tantum F 1 ; t. s. r.

g. des. E 1. k) egressus F 1. 2. G 1. 3. 4. 1) ita A 2. '3. B 2. 3. C. D.F 1. H 3; prope A 1. '2. "4. E 1. F 4. G 1. 3. 4. 5a. b

;pro pedes illius d. G 2;

pontem A 4. m) possint F 1. n) vaginam C 1, corr. vagina G 3; vagin§G 2. — exeeptam C *1. o) illum F 1; illan corr. illud C 1. p) quod A 1.

F 1 ; r. quod d. G 6a. q) quodam A 2. r) ingressus F 1. 4. G 1. 2. 3. — re-

gressus F 1. G 1. 3. 4. s) Gunt(h)ramni.s F 1. G 1. 3. 4. t) mirifica F 1. G 1.

u) apparui.sse A2V Cl; paruisse corr. aparuisso (t 3. v) per — quoddam des. A 3.

w) ita A 1. "2. 4. B 2 3. C '1. D 1. F 1. 2. G 1. 3. 4; montem quodam G 2;montp quodam A 5. D 1 e corr. 2. S. 5. G 2 e corr. H 1 ; monto oondam E 1 ;

montera quendara Cl. G 5. I 1 ; q. deest F 5. .x) ita A 1. 2. B 2. 3. C 2. E 1

;

multo A '^; multus C 1; multum A '3. 3. 4. 5. 5b. F 5. G 5; multa F 1. G 1 ;

multos pondus corr. multa pondora D 1, et ita ceteri D. G 2. I 1; pondos E 1.

F la; u. m a. p. a. des. A '4. y) Is — dormissot des. C *1; Ipse voro — dor-

misset post suppl. D 1; Ipse D 2. 5. H 1. 3; Qui autem praefatara reptilem videratei cuncta in ordinc retulit C 2. z) deest F. G 1. 3. 4; est eff. e corr. G 3; est

fossus G 2.

1) Cf. Grimm, Sagen I, Nr. 247. 249; II, 456; MiHler, Mylli. p. 181.187. BE.


qui ibidem antiquitus positi fuerant, sunt reperti. De quoauro ipse rex postraodum cyborium''» solidum mirae magni-

tudinis ct niagni ponderis fecit, multisque illud preciosissimis

gcnunis decoratum ad sepulchrum Domini Hierosolimamtransmittere voluit. Sed cum minime potuisset, eodem''

supra corpus beati ]\Iarcelli martyris, quod in civitate Caval-

lono'^! sepultum est, ubi sedes regni illius erat, poni fecit;

et est ibi usque in praesentem diem, Nec est usquam ullum

opus ex auro effectum, quod ei valeat conparari. Sed nos,

his breviter quae relatu*^ digna erant contactis, ad historiam®

revertamur.

(34) 35. Interim dum legati Authari regis in Francia'590. morarentur, rex Autharis aput Ticinum Nonas Septembris,

' veneno, ut tradunt, accepto, moritur, postquara sex - regna-

verat annos. Statinique a'' Langobardis legatio' ad Chil-

depertum regem Francorum missa est^, quae Authari regis

mortem'^ eidem nuntiaret' et pacem ab eo expeteref". Quodille audiens, legatos " quidem suscepit, pacem vero in posterumse daturum proraisit". Qui tamen praefatos legatos post

aliquod dies, promissaP pace, absolvit. Regina vero Theu-delinda quia^ satis placebat Langobardis^ permiserunt eamin regia consistere dignitatem ", suadentes ei, ut sibi quemipsa* voluisset ex omnibus'^ Langobardis virum eligeret,

talem scilicet qui regnum regere" utiliter possit. Illa vero

consilium " cum prudentibus habens, Agilidfumw ducem Tauri-

natium^ et sibi virum et Langobardorum genti regem elegit.

Erat enim isdem vir strenuus et beUicosus et tam forma^quam animo ad regni gubernacula coaptatus. Cui^ statim

regina'"* ad se venire mandavit, ipsaque'' ei obviam adLaumellum^ oppidum properavit. Q,ui<^ cum ad'' eam

a) cy(i)burium A 2. 4. 5. B 2. E 1. F 1; cybarium G 1. b) ita A 1. 2. E 1.

F 1. G 1; eodem transmittei'e D 3. 5; eodemque E 1; eadem A '2. G3; eundemB 2. 3. C 1. 2. D 2. F 1 e corr. 2. I 1 ; eum H 1; idem A 5. Dl e corr. F 5. 5.

c) Cavalonno A 3. 5. E 1 ; Cavallonio H 1; Cavolonno E 1; Cavalonis G 5c; Ca-

vellono C 1; Cavellano C2; Cavellonio corr. Cavillono D 1, et ita D 3; Cavillona

D 2; Caballonno A '2. F 1. G 1. 2 {corr. Caballono) ; Caballono A 2. G 3; Ca-

balomno F 4; CabaUano F 5; Cabillono B 2; Cabillonis G 5a; Avalonno A '3.

d) relatum A '4. E 1. F 1. G 1. 3. 4. e) bistoria F 1. f) Franeiam A 5.

F 1. H 1. g) deest G 5. h) ad F 1. — Statimque — absolvit des. A '4.

i) legatione A 2. k) morte G 1. 3. 4. 1) ei denuntiaret B 3. D 2. F. G;ei denuntiarent G 5a ; m. adnuntiarent G 5b. m) expeterent E 1. F. G.

n) legato A 2. o) permisit A 2. p) promissam pacem absolvunt F 1 ; dis-

solvit A 2. q) Reginam — Theudelindam D 2. — qui corr. quae D 1, et ita

ceteri D. C 1. H 1. r) ita A 1. 2. E 1 ; regiam c. dignitatem B2. F 1. G 1. 4;

regiam c. dignitate G3; regia c. dignitate C. D. G 2. II, alii. — consisterem F 1.

s) deest C. D. t) deest A 2. u) ut. r. A "3. v) consilio F 1. G 1. 3. 5a

;

consilia G 5b. w) Agiulifum F 1. x) Taurinatum F 1. y) formam F 1.

z) Quem A 5. C. D. Hl. a) reginam F 1. b) ipsaque — properavit des. G 3. 4.

c) Quia A 2. d) deest C 1. I 2, iioii add. G 4.

1) Chdlon-sur-Saone. 2) septem Or.; ann. 6, mens. 6. Cont. Prosp.

3) Cf. Greg. Tur. X, 3, cujus verba Paulus liberius reddidit. 4) Lumello.


*vemsset, ipsa sibi post aliquod^ verba vinum propinarisô-^^^

fecit. Quae '' cum prior bibisset, residuum Agilulfo ^ ad biben-^*

dum tribuit. Is cum reginae, accepto poculo, manum hono-

rabiliter osculatus «* esset, regina^ cum rubore subridens, nondeberi^ sibi manum osculari, ait, quem? osculum'* ad os iun-

gere oporteret'. Moxque eum ad suum basium erigens, ei

de suis nuptiis dequc regni dignitate aperuiti. Quid plura?

Celebrantm- cum magna laeticia nuptiae ; suscepit Agilulf, qui

fuerat cognatus regis Authari, incoante ^ iam mense Novembrio nov.

regiam dignitatem. Sed tamen, congregatis in unum Lan-

gobardis; postea mense Maio' ab omnibus in regnum fiput^j^^^.-

Mediolanum levatus est.

FINIT- LIBER TERTIUS.

INCIPIUNT" CAPITULA LIBRP QUARTI.1. Quod AgilulfP rex pro captivis legatos in Francia'1 misit.

2. De siccitate'" quae eodem anno fuit, et de locustis.

3. Quod rex Agihxlf Mimulphum* occidit, et de rebellatione

(raidilulti' et Ulphari".

4. De peste aput Ravennam, et de bello Childeperti cumliHo Hilperici^, et"' de portentis.

5. Quod codicem dialocum^ beatus Gregorivis Theudelindae

reginae direxit.

6. De bonis actibus eiusdem TheudeHndae reginae.

a) ita A 3. C 1; aliquid A "4; aliqua A '3. 4. 5. B la. 2. F. G. I 1. 3; aliquanta

1 2; aliquot ceteri. b) Qui G 1. 3. 4. c) Agiulfo F 1. (1) obso. A 1.

e) reginam F 1. f) debere C 1. D 3. G 5. Hl. — manus A 3. g) que F 1.

G 1. 3; o. atque G 2. 4. h) .sibi add. C 4b. 5. G 2. 5. i) oportere G 1. 2.

3. 4. C; sed osculum ad os (sed os G 5b) sibi iniungere oportere G 5a. b. c.

k) incoantem F 1. 1) Madio F 1. m) ita A 1. 3. 4. D 1. 3. F 1. Expliclt

A 2. G 1. 4, alii; des. G 3. 4. n) in quarti libri indice codices tantum non omnesconveniunt; deest A '2. B la. E 4. G 5b. 12; in A 'i desunt argumenta capitum 3.

»;. 7. U— 13. 23—25. 27. 28. 30— 35. 39—48; uUimorum loco legiiur : De bello quodfecit Rothari rex cum Romanis. De morte Rothari rex et eius sepulchrum tiui

in ecclesia sancti lohannis situm est. o) liber F 1. p) Agiulf F 1 const.;

Agillulf D 1; Agilulfus D 3. I 1, alii. q) Franciam A 4. 5. G. D 4. F 5. G 1. 5a.

H 1. I 1. r) siccitatem F 1. s) ita A 1; Mimulfu F 1; Mimulfum plerique,

corr. Minulfum G 2. t) ita A 1. F 1. G 1. 3; Gaudulfi A 4. 6. B 2. 1. D 1. 2.

E 1. H 1; Gaidulfi A 3. 5. C "1 ? D 3. F 4. G 5a. I 1, et in/ra c. 3. omne.<!.

u) Uulfari G 2; Alphari vel Alfari plerique C et D H 1; Aufari D 2. v) Hel-

perici G 1. 2 ; Chilp. A 3. B 2. D 2. E 1; Chilpeperici G 3; Upcr. A 5. 6.

w) et d. p. des. C. D. H 1. x) ita A 1. E 1. Fl; dialogorumD; dialogum ceteri.

1) Haec an verae historiae roiiveniant, duhitan potest. Brevis Ori(/ini.s

nnrratio indicare videtur, Agilulfum vi coronam appetisse eamque,Theodelinda sihi conjugio copulata, adeptum esse. Oui rei etiam tem-

pora a Paiilo relata conveninnt, Neque Prosperi continuator aliud in-

nuere videtur.

142 PAULI HISTOEIA LANGOBARDORUM. LIB. IV.

7. Quod Tassilo ab** Hildeperto'^ Francorum rege'^ rexordinatus est.

8. Quod Romanus pati-icius civitates quas Langobardi*^tenebant invasit*; et quia rex Agilulf Maurissionemfducem occidit, et quia cum beato Gregorio et Romanispacem fecit.

9. Epistolas beati Gregorii ad TheudeKndam ^* reginam.Item' alia eiusdem ad'' Agilulfum regem.

10. De stilla' comete'" et morte lohannis episcopi et Euin"ducis, et de Baioariis.

'p. 115. * 11. De morte Childeperti» Francorum regis, et de'* beUoAvarorumi cum Francis, et de transitu"" Gunthramnisregis.

12. Quia cacanus legatos ad Agilulfum misit, et de pace*^

cum Galhnico " patricio.

13. De* pace Agikdli cum Francis^, et de morte Zangrulfi^^

et Warnecautii '^.

M.yDe peste aput Ravennam et mortaHtate^ aput Veronam.15. De signo sanguineo in caelo et bello ^ inter se Francorum.16. De morte Ariidli'» ducis SpoHtani<=, et de ducato*^ Theu-

delapii.

17. De depraedatione '^ facta a*^ Langobardis in= coenobiosancti Benedicti.

18. De morte Zottonis et'' ducatu Arichis.

19. Epistula beati* Gregorii papae ad eundem Arichis.

20. De captivitate fihae regis Agilulfi'', et quia rex Agilulf

cacano'" artifices" direxit.

21. De basilica beati lohannis in Modicia», quam Theude-linda regina aedificavit.

a) ad G 4; a D 2. G 2. b) Childep. Gl; Childeb. Cl. D (1 e corr.). G 2. 11;lldip. F 1. c) regem F 1. d) Langobardis F 1. e) inbasi et q. F 1 ; in-

vasi sunt G 1. 3. 4. f) Maurisionem G 1. 3. 4. I 1 ; Marisionem F 1 ; Marsio-ueuem C 1; Massiouem D 2; Marsiouem D 1. '3a. H 1; Martiouem D la.

g) De ep. H 1. I 1. h) Theodol. hoc loco A 1. i) Et C 1. H 1. — alia deest

C 1. D. — novum arg, a vocabulo Item incipit A 6. k) post suppl, F 1. 1) ita

pro stella A 1. 2. D l. F 1. m; comate G 2. 3. 4; comite A 2. C "1. D 1.

G 1. 5a. I 1; comitem E 1. u) Euuiu G 2. o) Gildep. F 1. p) deest G 3.

q) Abarorum F 1, Avarum D (1 e corr.); Avareum C 1; avorum G 2. r) tran-

situm F 1. s) Gun(m)t(d)ramnis F 1. G , uhi regis deest; Guntramuo D 1.

t) pacemFl. u) CalliuicoG4; Gallino C 1. 5. D 1 (corr. Galliuico). v) Frauci F 1.

w) Zaugrumfi D 3; Zaugrurlfi '1; Zaurulfi D 2; Zamgulfi F 1; Gangulfi A 3;Angrulfi G 4. x) Waruecauti A 3 ; Warueeaudi H 1 ; Waruecaud C 1 ; Warne-gaudi e corr, D 1, et ita vel Warnegaudii ceteri D ; Warne causi A 6 ; Warengcausi A 5; Waruacatii G 1; Waruachatii G 5a; Varnecacii G 3; Warnecatii I 1;

et W. des. G 2. y) hoc arg. deest A 3. z) mortalitatem F 1. a) bellumG 'l. D; beilum inter Francos C 1 ; b. in se F 3. b) Agiulfi F 1; Agilulfi Gl.2. 3; Ragclulfi G 4; Aiulfi I 1. c) Spul. F 1. G 1. 2. d) ita hoc loco A 1.

F 1. G 1. 3; ducatu alii. — de deest X 1. — Teudel. F 1. G 1. 2. e) prseca-

tione Cl; predicatione corr. predatione G1.2; pred. D 2. G 3. 4. II. f) ad F 1.

g) in c. s. B. des. G 3. 4. h) et de d. C. D. G 2. H 1. i) deest II. k) deest G.

1) Agiulf F I. m) c. regi D 2. n) artificem C. D. G. H 1. I 1 ; artifice F 1;

artifici A 5. 6. o) Modicio A 3; Modicina I 1.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. lY. 143

22. De palatio, quod construxit.

23. De subversione Patavinae* urbis.

24. De pace facta cum Avaribus^, et quod Langobardi

Histriam sunt ingressi.

25. De nati^dtatec Adaloaldi, filii Agilulfi, et de invasione

Montis'^ Silicis.

26. De morte Mauricii imperatoris.

27. De Gaidoaldo^ et Gisulfo ducibus, et de'' baptismo

Adaloaldi s.

28. De captu Cremonae et Mantuae, et de morte filiae

regis, et de'^ bello Francorum.29. De transitu' beati'' Gregorii papae et' eius sanctitate'".

30. De regno Adaloaldi, et de pace" facta cum Francis.

31. Bellmn Francorum cum Saxonibus.

32. De pace facta cum Smaracdo" patricio, et de captis

Tusciae civitatibus.

33. De morte Severi patriarchae et sacerdotio lohannis et

Candidiani.

34. De invasione Neapolitanae civitatis, et de morte Eleu-

theriiP falsi impei'atoris'i.

35. De pace facta cum imperatore ".

36. De Focate^ augusto et eius nece et' imperio Eraclii.

37. De morte Gisulfi ducis et depraedatione " Foroiulanae

urbis et^' ceteris mahs quae Langobardi ab Hunnis^^"

sunt perpessi.

38. De ducato'^ et de^ morte Tasonis et Cacconis^'39. De Grasulfo duce Foroiulano, et de advento ^ Rodo-"p- ne-

aldi'' et Grimoaldi*^ in Beneventum.40. De facta pace'' cum imperatore et Francis*^ et popu-

latione'' Histriae ets morte Gundoaldi''.

4L'De morte Agikilfi et regno Adaloaldi'* et eius expul-

sione et ree-no' Arioaldi'".

a) Pataviae II; Patevinae G 2 ; Pictav. D 2. 3. b) Abaribus Dl; AbbaribusFl.

c) De n. des. F 1; De Ada(o)loald (Alcald G 4) filio G. d) luultis A 1. C 1.

D 1. H 1 ; multi A 3. F I ; mortis G 3 ; montem E 1. e) Gaidoal G 1 ; Gaidoald G 2.

3. 4. — Gisulfu F 1. f) ueest F. G. g) Adoaldi E 1. H 1. 1 3; Adaioaldi D 2 ; Aloaldi D la.

h) deest A 3. i) transitum F 1. k) erasum (i 2. 1) et de e. I 1. m) sancli-

tatem F 1. n) pacem factam F 1. o) ita 01. D 1, alii. p) Eleuterii F 1. O 1.

q) imperatori F 1. r) imperatorem F 1. s) Focatu corr. Focate D 1; Focato

C "1. 1. D 2. E 1. H 1; Foca F 5; Fogace G. t) et i. E. des. D 2; et deest

F 1, uhi Eracbii; et post add. D 1. u) novum arg. incipiunt F 1. 5. v) et —pcrpessi des. H 1. w) Hunni A 1. D 1. F 1 ; D 3. 4 add.: XXXI.X. De mea ge-

uealogia qui haec scribo, et quomodo Lupigis, qui proavus meus e.xtitit, captivitatis

iugum abicere studuit. x) ita hoc loco A '4. F 1. G 1. 3 ; thicatai C 1 ; thicata

corr. ducatu D 1. y) deest A 3. z) Caccanis F 1 ; Caconis D 2. G 3. 4.

a) ita A 1. G 1 ; adventum Fl; adventu ceteri. b) Radoaldi D 1. F 1. <; 1. Hl;Radualdi G 3. c) Grimualdi A 3. F 1. G 3. d) pacem F 1. e) et de Fr. G.

f) depop. C. D. H 1. I 1. g) et de m. D 2 8. h) Gundualdi A 3. G 3. 4.

i) koc ary. deest V 1&. k) Adal. — regno des. G3.4; Adoaldi F 1. 1) etder. 11.

m) Arioldi G 2. 3; Adrialdi corr. Arioaldi D 1; Adarioaldi D 2; Alioaldi I 1.

591.

Mai.

144 PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. IV.

42.^De morte Arioaldi'' et regno Eothari<=, et quia duxArichis filiura suum Aionem ^" ad regem direxit.

43. De morte Arichis Beneventani ducis, et de® ducatuAionis.

44. De morte Aionis et ducatu'" Radoaldis.

45. De civitatiljus quas Rothari'' ccpit

'

4G. De morte Radoakli'^ ducis, et quia ei in ducato' Grimo-ald, eius "' germanus, successit.

47." De morte Rothari regis et regno Radoaldi °.

48.PDe morte Radoaldi" regis etT regno Ariperti^

49. De morte Erachi* augusti et Constantini, qui ei suc-

cessit, et regno alterius Constantini.

50. De Cesara ' regina Persarum.51. De morte Ariperti et Godiperti", filii eius, qui ei suc-

cessit, et regno Grimoaldi et^' interitu Garipaldi ducis ^^.

EXPLICIUNT CAPITULA^

INCIPIT LIBER QUARTUS^1. Confirmatai igitur Agilulf, qui et Ago dictus est,

regia dignitate, causa eorum qui^ ex castellis Tridentinis

captivi a Francis^ ducti fuerant. Agnellum episcopum Triden-tinum in Francia'' misit. Qui exinde rediens, secum ali-

quantos captivos, quos J^runihilde<= regina Francorum exproprio pretio redimerat^, revocavit. Euin quoque duxTridentorum^ ad optinendam pacem ad Gallias'' perrexit;

quas impetrata, regressus est.

2.'' Hoc anno fuit siccitas nimium gravis a menselanuario usque ad mensem ' Septembrium : et facta est magna

a) arg. 42—47. des. F 1. b) et regno Adaloaldi add. I 1. c) Rotharit D 3;Rotharii G 2. I 1. d) Agonem C 1; Alonem G 1. 2. e) deest A 3. G 1. 2.

f) de d. C. D. G. g) Aradoaldi G 3; Adoaldi G 2. — D 3 add. : et quomodoRodoald mortem Aionis ultus est. h) Rotharit 1. D 3. I 1 ; Rotthari A 3;Hrothari G 2. i) coepit Al saepius. k) Radaldi G3; Radoaldi E 1. G 2. II;Adoaldi A 1. 1) ita koc loco A 1. D 1. G 1. m) deest C 2. 3. n) D 3. 4ttoc arij. ita dividunt: XXXXIX. De morte Rotharit(h) regis. L. De regno Ro(a)doaIdiregis. o) Rodoaldi hoe loco A 1. F 1. G 3; Rothari I 1. p) hoc arg. deest

F 5. G 3. 4. — Radoaldi — regno desunt 11. q) et de r. F. G 1. 2. r) ri-

perti G 2. s) Eracli F 1. — aug. deestV). t) cesare regni G 2. u) Gndip G;Gadip. A 3 ; Godeb. D 2. v) et i des. I 1, uhi Garabaldi. w) deest G 3.

x) libri quarti add. G 1—

4

y) Incipit historia Langobardorum liber IIII. A 2;Inc. Langobardorum liber III. D 1; Incipit hystoriae Langobardorum liberllll. D3;Historiae Longobardorum liber IIH. incipit C 1 ; In nomine Domini hist. Lang.inc. lib. quartus (quarti F 1) A 3. F 1 ; Incipit liber quarti {erasum) G 1. 2.

2) quia F I. G 1. 3. a) Franci F 1. b) ita A 1. "2. 2. 4. B 2. E 1. F 1;

Franciam ceferi. c) ita A 1 ; Brunechilde corr. Brunechildis E 1 ; Brunihildis

A 2. 3. D 1. G 1. 3. 4; Brunicheldis C 1; Brunichildes F 1; Brunichildis D 2.

6 1. 2; Bruneehildis D 3, alii. d) ita A 1. *2. 2. 4. B 2. C 2. D 1. la. 2.

E 1. G 3. 4. e) Tridentiorum A 3; Tridentinorum B 2. D 2. 3. E 1. 6 2. 3.

f) Galliam A *3. g) quam A 2. F 1 ; qua e corr. D 1. h) hoc cap. om. G 5b,

praecedenti adjungit A 3. i) a mense A 1. F 1, guod /ortasse recipiendum erat

;

mcnse Septi(e)mbrio A *3. 4. B 3. E 1.

1) C. 1. 2. Paulus ex Secundo su?nsisse jiutandus est.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. IV. 145

peniu'ia farais. Venit quoque et magna^ locustarum *magni-*p. 117.

tudo'' in territorium •= Tridentinum,quae maiores erant quam 59i.

ceterae locustae ; et mirum dictum '^ , herbas ^ paludesque ^

depastae sunt, segetes vero agrorum exigueo contigerunt.

Sequenti quoque'' anno pari nihilominus rnodo adventarunt'.3.'' His ' diebus Agikilf • rex occidit Mimulfum™ ducem

de insula Sancti luliani, eo quod se superiori tempore Fran-corum ducibus tradidisset. Gaidulfus vero Pergamensisdux in civitate sua Pergamo" rebellans, contra regem" se

communivit; sed datis obsidibusP pacem cum rege^ fecit.

Rursum se'" Gaidulfus^ in insula Comacina' seclausit". Agikilf

vero rex in eandem Comacinam^ insulam ingressus, hominesGaidulfi exinde " expuHt et thesaurum

,quem ^ ibidem a

Romanis positum^ invenerat, Ticinum traustuHt. Gaidulfus^vero iterato^ Pergamum'^ confugiens, ibique ab Agikilfo

rege obtemptus^^, rursus in gratia'' receptus est. Rebellavitquoque dux Ulfari*' contra regem Agonem^ aput TarvisiumSet obsessus captusque est ab eo.

4. Hoc anno fuit pestis inguinaria iterum aput Ra-vennam, Gradus et Histria'' nimium gravis', sicut et prius

ante*^ triginta annos extiterat. Hoc etiam terapore Agikxlfus

'

rex cura Avaris"' pacera fecit. Chiklepertus quoque bellumgessit cura consobi-ino suo, Hilperici fiko; in quo proekousque ad triginta raika kominura caesa sunt^. Fuit autemtunc hieras frigida" nirais, qualem" vix akquis prius reco-

a) dees' G 3; magnarum I 2. b) ita archetypiis habuisse videtur ; corr. multitudoF 4. G 4, et ita B la. 2. C 4b. D 2. 3. F 5. G 5a. c; quod Paulum scribere voluisse

putarim. c) territorio A 2. d) ita A 1. *2. 3. "4. 4. 5. D 1. E 1. F 1. G 1.

3.4, corr. dictu D 1. F 4, eS ita ceteri. e) herbae G1.2; herbe corr. herbas G 3.

f) plaudesque C 1. 2. D 1 ;paludes D 2; palustres D 3. g) exige F 1; exiguo

D 2. '3a. 3; exiguas uon c. G. JJ. 1, et e corr. F 4; deest F 5. h) vero C l. 2.

i) adventa sunt A 3 ; adventc sunt G 4 ; adinvente sunt G 3. k) !ioc cap. om. A *4.

1) Agiulfo A '3. m) Minulfum e corr. F 1, el ita D 1 2. F4. G; Munulphum A 2.

n) Pergama G 2. o) rege F 1. — communiit F 1. G 1. p) ossid. F 1.

q) regem F 1. r) deest D 3. G 3. s) Gaidulf A *3. t) Commac. C 1. D 3.

F 1. G 1—4; Cumatina G 5c; Cumatia corr. Commatina D 1. u) reclausitA 3. 4. 5. C *1. G 2; reclusit D 2. 3; seclusit F 5; se conclusit: clausit F 4.

v) Com(m)acina A 2. C *1. D 1. F 1. — insula F 1. w) indc G4; exp. exinde A 2.

x) quod D 2. G 1. 3; que F 1. y) impositum A *3. z) Gaud. F 1. a) iterato— ibique des. A 3. b) Pergamus F 1, ubi con erasum. c) ita A 3. 4. G3. 4;obtempus A 1. 2. B 2. C '1. 2 Fl; optempus Cl; obtentus ceteri. — rursum F 1.

d) ita A 1. 2. 4. 5. B 2. D 1. E 1. F l. 5. G 1. H 1 ; gratiam C 1, alii. e) Uul-fari G 2; Olfari A 3; Alfaricus D 2; c/. supra p. 141 n. u. f) Agone F 1.

g) Tarbisium A 2. F 1; Tarvisius A 3; Tervisum G 3. 4. h) ita A 1. 2. D 1.

G 1. 2. 4; Istria A 4. E 1; Istriam A "3; Istaria F 1; gravis iu Histria C 1.

i) errabis corr. gravissima G 1; miserabilis G 3; forribilis G 5c;

gravis e corr.

G 4; error ex scriptura grabis natus esl. k) anfea A 1. I) Agilulfu F 1;Agilulf G 2. m) Habaris Fl; Avaribus D 3. G 5a. b. c. I 1. n) frigidam F 1.

0) quale A I. 3. E 1.

1) Cf. Orig. et Cont. Prosp.; Paulus alium secutus est auctorem fSe-cundum). 2) Cf. Fred. chron, c. 14,- G. Franc. c. 36.

10


lebat fuisse'*. In regione'' quoque ]irionum<= sanguis de

nubibus fluxit; et inter Reni'* fluvii aquas rivulus cruoris

eraanavit ^.

593. 5. His diebus sapientissimus ac beatissimus Gregorius

papa Romanae urbis, postquam alia multa ad*" utilitatem

sanctae ecclesiae scripserat, etiam libros quattuor de vita

sanctorum conposuit; quem codicem dialogum, id est

duorvun locutionem s,quia eum conloquens cum suo diacono

Petro edidcrat, appellavit. Hos igitur libros praefatus papaTheudelindae '' reginae direxit, quain scieljat utique et Christi

fidei deditam' et in'' bonis actibus csse praecipuam.'p. 118. *6.

' Per hanc quoque reginam"" multum utilitatis Deiecclesia" consecuta est. Nam pene omnes ecclesiarum

substantias Langobardi, cum adhuc gentilitatis eiTore tene-

rentur*', invaserunt. Sed huiusP salubri'1 suppHcatione rex

permotus, et catholicam fidem tenuit, et multas possessiones •"

ecclesiae Christi largitus est atque episcopos, qui in depressione

et abiectione erant, ad dignitatis sohtae honorem reduxit.

7. His diebus Tassilo * a ' Childeperto rege Francorumaput Baioariam rex ordinatus est. Qui mox cum" exercitu

in^ Sclaborum^^ provinciam'^ introiens, patrata victoria, adsolum proprium cum maxima praeda remeavit.

8. Hac etiam tempestatey Romanus' patricius et ex-

harchus ^ Ravennae Romam properavit. Qui dum Ravennamrevertitur, retenuit** civitates quae a Langobardis tenebantur,

quarum ista sunt'' nomina: Sutrium, Pohmartium ^^ Hortas<=,

a) fuisset A 2. F 1. b) ne — crno des. F 1; In — emanavit des. F 5, in F 2

post suppleta. c) Britouum G 3. 4; Britiorum D 3. 4a. d) intra Rheni A 3;

intereni fl. A 2 ; interene A '2: in tureni A 5 ; in tirreni A 6 : in tyrreni f. G 5b

;

interni f. F 2 ; interni f. aquam F4; interini f. quasi C 1; interim f. (fluvius C 4a)

quasi C '1. 3. 4. 5a. b, corr. iuttr Rheni f. aquas quasi D 1, et ita ceteri D (praeter

D '3a, ubi: f. aquasi) ; in Rheni fluvii (fluvio I Ib) quasi I 1. Ib. — aqua G 1—4;aqua quasi G 5b. c ; in Rheni fluminis aquas sanguinis r. Kl. e) F 1 itertim indicem

eapitum libri tertii exhibet. post deletum. f) ab F 1. g) locutionum A 2. 3. C 1. 2.

D 1. 2. G 3; duarum locutionum I 1. h) Theudol. hoc Joco A 1; Thiadlindae

(t 5c, et ita postea, i) dedita F 1. G 1. k) deest C 1. G 4; set in bonum G 1.

1) hoc cap. om. A '4. m) deest G. n) eccl. — omnes des. C '1. 3. 4. — con-

secuta — subst. des. C 2; c. est. X. p. o. e. post suppl. D 1; ut. de ecclesiarum

substantiis Longobardis C 1. — subitatis corr. sublimitates F 1. o) teneretur F 1.

p) hus A 1; eis (?) F 1; hos G 1— 4. q) salubris A 1 ; s. consilio et s. G 5c.

r) passiones A 1. s) Tassilio A "3. t) ab D 1. 3. F 1. G 1. 3 ; ac C 1.

ii) deest C 1; c. e. des. B la. 2. — exercitum F 1. v) ri vel si erasum F 1;

deest G (S. in G 5b. c). w) ita A 1. 3. C '1. F 1. G 1. 3. 4; Selavorum A 2.

C 1. D 2. 3, alii; Slavorum G 3. x) provincia F 1; his B 2; horas C la.

y) tempestatem F 1. z) ita A 1. 3. F 1. G 1; exharcus G 2; exartus G 4; ex-

arcus C 1, alii; exarchus C 3. D 1. G 3, aUi. a) ita A 1. '2. 2. 4. E 1 ; tenuit

C '1. 1. D. b) deest G 2. c) Hortus A 3. 4 ; Ortus A "3; Hortar F 1; Hor-

tam G 1—4. I 1; Hortem B 2. I 3 ; Horta C 1. D 1. F 4. G 5; Horte F 5; Ho-Etas D '3a. 3; Hastas D 4.

1) Romanus — et alias ex G, pont, Greg, 2) Bomarzo, Orte, Todi,

Amelia, Perugia.


Tuder^, Ameria, Perusia, Lueeolis'', et alias quasdam*'

civitates. Quod factum cum regi Agilulfo nuntiatum esset*',

statim Ticino ^ egressus , cum valido exercitu ^ civitatem 598 ?

Perusium& petiit; ibique per dies aliquod Maurisionem •*

ducem Langobai'dorum,

qui ge Romanorum partibus tradi-

derat, obsedit, et sine rnora captum vita* privavit. Huiusregis adventum '' in tantum beatus Gregorius papa exterritus

est, ut ab expositione templi, de quo in Ezecliiele ' legitiu',

desisteret, sicut ipse quoque in suis homeliis refert'. Rexigitur Agilulf, rebus '" conpositis, Ticinum repedavit. Necmultum post, suggerente" maxime Theudelinda regina sua

coniuge, sicut eam° beatus papaP Gregorius suis epistuHsi

saepius ammonuit, cum eodem viro sanctissimo papa Gregorioatque Romanis pacem iirmissimam *pepigit. Eidemque^^^p^^jjg^

reginae idem venerabilis sacerdos* pro gratiarum actione

hanc epistulam direxit ^

:

0. 'Gregorius Theudelindae reginae Langobardorum.Quia exccllentia vestra ad faciendum' pacem studiosius et

benigne se, sicut solet, inpenderit", renuntiante filio nostro

Probo abbate cognovimus. Nec enim aliter de ^ christianitate

a) Faider C '1. 1. 2; litlerae Tii e coi-r. D 1. b) Luceolus A 5. C. D. I 1.

c) quas duas A 1. d) fuisset A 2. D 2. e) Ticinum G2. f) exercitum F 1.

g) c. statim P. A 2 ; Perusiam D. h) Maurusionem G '2; Maris. F 1. i) vi-

tam P IV G 1. 3. 4. k) ita A 1. '2. '4. 4. 5. F 1. G 1. '2. 2. 3. 4; adventuceteri. 1) Ezechielo F 1. G 1. *2. 3; Ezechiehelo C '1; lezechielo C 1; me-zechielo G 2. rn) extincto Maurisione Ticin. ecorr. F 1. n) suggerentem F 1.

0) etiam E 1. F. G. p) deest D 2. 3 ; Gr. p. D 1 ; s. e. s. et eodem v. s. p. G.atque des. D 2. 3, ubi monuit 2, monuerat 3. q) ita A 1. F 1, saepius. r) Eo-demque F 1. s) Gregorius D 2. 3. t) facieudam C. D. I 1. u) inpendereB la. G. 1 2 ; sol inpenderi F 1; studuit impendere F 5; sicut post del. F 1, deest

G 5c. — renuntiantem F 1. v) de — fundendus fuerat des. ii 5c.

1) D. Gregorii verha praefat. in lib. II. super Ezecldelem : Quia multis

curis preraentibus Ezechielis prophetae librum coram caritate vestra

totum per ordinem perscrutari non licuit : bonis desideriis placuit pa-

rere, ut saltem extrema eius visio, quae ei facta est de aedificio in

monte constituto, quae et cunctis est visionibus eius obscurior, exponi

debuisset. Et quidem voluntati vestrae mo parere necesse est. Sedduo sunt quae hac in rc perturbant animum meum, unum, quod haeceadem visio tantae obscuritatis uebulis tegitur, ut vix in ea aliquid

intellectu intcrlucente videatur; aliud, quod iam Agilulphum Lango-bardorum reg-cm ad obsidionem nostram .summopere festinantem Padumtransi.sse cognovimus; unde pensate, fratres carissimi, in caliginosis et

mysticis sensibus penetrare quid valeat mens misera, timoris sui per-

turbationibus occupata e/o. Recitata vero homelia XXII. haec ait:

Nemo autcm rae reprehcndat, si post hanc locutionem cessavero, quia,

sicut onuios cernitis, nostrao tribuhitiones excreverunt. Undique gladiis

circumfusi sumus, undique imminens mortis periculum timcmus. Alii

detruncatis ad nos manibus redeunt, alii capti, alii interempti nunci-

antur. lam cogor linguam ab cxpositione retinere, quia taedet animammeam vitae meae etc. BI. 2) lieg. IX, 43.

10*

148 PAIJLI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. IV.

vestra confidendum fuit, nisi quia in cau.sa pacis laborem

et bonitatem vestram omnibus monstraretis ^. Unde omni-potenti Deo gratias agimus, qui '• ita cor vestrum sua pietate *=

regit, ut, sicut fidem rectam tribuit, ita quoque placita'^ sibi

vos semper operari concedat^. Non enim, excellentissima

filia, de sanguine, qui ab utraque parte fundendus'' fuerat,

parvam te credas adquisisses mercedem. Ex qua re volun-

tati vestrae gratias'' referentes, Dei nostri misericordiam

deprecamur, ut bonorum vobis vicem in corpore et aniraa

liic et in futuro conpenset*. Salutantes vos** praeterea

paterna dilectione hortamur, ut aput excellentissimum coniu-

gem' vestrum illa agatis, quatenus christianae rei publicae

societatem non rennuaf". Nam sicut et vos scire credimus,

multis modis est utile, si se ad eius amicitiam conferre

voluerit. Vos ergo more vestro quae ad gratiam partium"pertinent semper studete" atque, ubi causaP mercedis se

dederit, elaborate, ut bona vestra amplius ante omnipotentis

Dei oculos commendetis'. Itemi epistola eiusdem ad Agilulfum

'p. 110. regem': *^Gregorius Agikdfo'" regi Langobardorum. Gratias

a) demonstraretis F 4; demonstretis G 1—4; demoustratis G5a; monstraretis F 5.

b) quia A 1. D 2. F. G. c) pietatem F 1. d) jjlacitam F 1. e) concedit

A 2. 3. B 2. C 2. D 1. 2, alii. f) deest D 2. g) adquissiset F 1. h) gratia F 1.

i) deest G 1, ubi post vicem suppl.: reddat; concedat G 2. k) deest '1. 1.

1) seniorem G 3. m) renuunt Al; renuit G 3. 4; rennuit B 2. Gl; renuait Cl;rennuat e corr. D 1. n) pacisG; deest spalio vaeuo relicto B la. o) studetemFl.

p) causam A 1. — mercedisedederit A 1. '2. 2. C '1. 1. D "3a. 9. F 1 ; raercedis

ediderit C 2. D 1. la. 6. F 4. G 1—4; merced^ se dedit A 4; mercede se dederit A 3 ; mer-

cedis sederit E 1. q) Uem — regem des. A "4. 5. 6. B la. 2. C 3. 5. D 4. 6. 9. G4.I 3; iidem et ceteri C. D. F 5. G 5a. c hic novum incipiunt cap. r) Agilolfo F 1.

1) Reg. IX, 42. Ex registro apjâret has litteras datas indictione 2. At si se-

quenti mense Januario apparuit stella cometes, et Joannes archiepiscopus

Eavennae mortimsest, isque anno 595, ut Baronius et ex Agnello Bac-

chinius contendit, e vivis sublaius est, ad superiores annos firmata Lan-gohardos inier et Romanos pax esset revocanda, Minijne vero acceptam

hanc chronotaxin ev^rterem argumento potissimum alterius epistolae

ejusdem s. pontificis ad' Innocentium Africae praefectum lib. X, datae

subsequente indictione 3, in qua scribit: Cog-noscentes igitur, quale

studium in praeparandis droraonibus gesseritis, sollicitudinem vestram

desiderato nuntio relevamus, indicantes, cum Langobardorum rege usque

ad mensem Martium futurae quartae indictionis de pace, propitiante

Domino, convenisse. Quae si retineatur, ig-noraraus, quia idera rex

obiisse postea nunciatus est, licet adhuc habeatur incertum. Cuvique

in ea pacem ad proximain quartain hidiclionem sancitam fuisse aperte

constet, datas etiam antecedenti 2. gratulatorias ad Agilulphum et Theo-

dolindam, necessario dicendum est ex hrevitate temporis, qua nondumconstabat de valetudine regis. Ex ea etiam epistola cognoscimus pacis

conditiones, quas minime Paulus recensuit, eamque fuisse 'pretio compa-

ratam ex eodem lib. epist. facile quis arguet, atque ad id fortasse re

spiciunt ea quae ad Constantiavi augustam scribit: Viginti autera iamet septem anuos ducimus, quod in hac urbe inter Langobardorum gla

dios vivimus. Quibus quam multa hac ab ecclesia quotidianis diebus


excellentiae vestrae referimus,

quia peticionem nostramaudientes, pacem, quae^ utrisque esset partibus profutura,

sicut de vobis confidentiam ^* habuimus, ordinastis *=. Ex quare excellentiae vestrae prudentiam *• et bonitatem^ valde lau-

damus, quia pacem diligendo, Deum^ vos, qui auctors

ipsius est; amare, monstratis. Nam si, quod'' absit, facta nonfuisset, quid' agi habuit, nisi ut cum peccato et periculo

partium miserorum rusticorum sanguis, quorum labor utrisque

proficit, funderetur? Sed ut prodesset'' nobis eandem pacem,quemadmodum a vobis facta est, sentiamus, paterna caritate'

sakitantes petimus, ut, quotiens occasio se*" dederit, ducibusvestris per diversa loca et maxime in his partibus constitutis

vestris praecipiatis epistolis, ut hanc pacem, sicut promissumest, pure" custodiant, et occasiones sibi aliquas non quae-rant, unde aut contentio quaedam aut ingratitudo nascatur,

quatenus voluntati vestrae agere gratias valeamus. Latores °

vero praesentium htterarum, sicut revera homines vestros,

in eo quodi^ debuit afFectuP suscepimus, quia iustum fuit,

ut viros'! sapientes et qui"" pacem factam Deo propitio nun-tiarunt cum caritate^ et suscipere et dimittere deberemus'.

10. Inter haec sequenti mense lanuario paruit' stellaggy,

cometis" mane et vespere per totum mensem. Eo quoquemense defunctus est lohannes archiepiscopus Ravennae.Cuius in locum Marianus^ civis"' Romanus substitutus est.

a) quam u. esse p. credimus profuturam C. D. b) confidentia F 1. c) ordi-

nasti A 2; ordinatis D 2. G 1. d) prudentia F 1. G 3. e) veritatem F 1.

f) deest (i 2. 5a. c. g) auctores i. estis G. h) ut F 1. i) quod A 2.

k) ita pro prodesse A 1. '2. 2. 3. 4. B la. 2. C 1. D 1. F 1. G 1—4. 5a. c. H 1.

I 1, quod quin in archetypo fuerit, duhitari neqitit; propesset F 4; prodesse ceteri.

1) vos post add. G 1. m) occasione d. A 2. n) pore corr. summopere F 1;pure corr. suuimopere G 1. o) lata A '2. 2. 3. 4 (de A 1 non constat). F 1.

G 1 {corr. lecta) ; lecta A 5. 6 ; lota G 3. 4; leti F *2; latorem G 5c ; allatores

C 1. I 1; ablatores C 2; tanta B 2. 3; latores D. P 1 e corr. G 2 e corr. 5.-v. H 1.

I 2, quod recepiiaus, quamvis correcturae deberi videatur. p) quo A 2. D 2. 3. I I.

— decuit C 3. 4b. G 5a. c. I 1 ; debuiraus I 2. — affectum F 1; effectum G 1. 2;affectus G 4. I 3. q) homines C 1. 2. r) quia G 1. 2. 3. s) caritatem F 1.

t) ita A 1. '2. 2 {corr. apparuit). 4. 5. F 1. G 1. 2; apparuit ceteri. — stellamF 1. G 1. u) comatcs G 3; cometes D 2; commetcs C 1. G 5c. v) MarianosA 2; Maurianus G 2; Mariuianus D 3. w) eives A '2. 4. D 1. E 1. F 1 (cibes).

G 1— 4; cerves civis G 5c; deest D 2.

erogantur, iit inter eos vivere possimus, suggrerenda non sunt. Sedbreviter indico, quia, sicut in Ravennae partibus dominorum pietasapud primum exercitum Italiae sacellarium habet, qui causis super-venientibus quotidianas expensas faciat, ita et in hac urbe ex causistalibus eorum sacellarius ego sum. Et tanien baec ecclesia, quae unoeodemquo tempore clericis, monasteriis, paupcribus, populo atque in-

super Longobardis tam multa indesinenter expendit, ecce adhuc exomniura ecclesiarum premitur afilictione etc. Quantum vero lahoris et

studil iinpenderlt s. poniifex ad eam, relnctantihus Oraecis, comparandam,plures aliae indicant epistolae, (ûas lonyuju esset hic recitare. BI.


Euin quoque duce* in Tridentu'' mortuo, datus est eidem

loco dux Gaidoaldus ^, vir bonus ac fide catholicus. Isdemipsis dicbus Baioarii usque ad duo milia virorum dum super

Sclavos'^ inruunt, supcrveniente cacano omnes interficiuntur.

Tunc ])rimum cavalli'' silvatici et bubali in Italiam' delati,

Italiae popidiss miracula fuerunt.

(12) 11. Hac'' etiam tempestate Childepertus rex Fran-596. corum aetatis anno' vigesimo (piinto cuin uxore propria,

sicut fertur^ in'' veneno extinguitur. Hunni' quoque, qui

et Abares'" dicuntur, a Pannonia in Turingam" ingressi, bella

gravissima cum Francis gesserunt. lirunichildis" tunc regina

cum nepotibus adhuc puerulis Thcudeperto •' ct Theuderico''

regebat GaUias, af quibus accepta Hunni pecunia rever-

593. tuntur ad propria. Mortuus quoque est (lunthranmus rex

Francorum, regnumque * illius Brunichiklis regina suscepit

cum nepotibus adhuc parvulis, fihis Childeperti.

[g^)' 12. ' Per idem tempus cacanus rex Hunnorum legatos

^'"ad Agilulfum Mediolanum" mittens, pacem cum eo fecit.

Romanus quoque patricius moritur; cui Gallicinus^ successit

et cum Agilulfo rege pacis concordiam^^ iniit.

(14) 13. Hoc etiam tempore Agihdf^ cum Theuderico Fran-

corum rege pacem perpetuam fecit. Post haecy Ago^ rex

rebellantem sibi Zangrulfum» Veronensium ducem extincxit.

Gaidulfum quoque'' Pergamensem "^ ducem, cui"^ iam bis peper-

cerat; peremit*'. Pari etiam modo et Warnecautium ' aput

Ticinum occidit.

(15) 14. Subsequenti» tempore rursum Ravennara '' et eos

a) duci A 2; ducem (i 2. b) ita A 1. 2; Tridenti A 3; Tridentum A '4. B 2.

C 1. D 1. F 1. G 1. 3. 4; Tredento E 1; Trideutino C 2. G2; Trideutinum D 2.

c) Gaidualdus C 1. D 1. F 1. d) Exclabos F 1. G 1 ; Sclabos G 3. 4; Sclavos

ceteri. e) ita A 1. D 1. — salvatici A "3. f) Italia F 1. G 1. g) populus

E 1. F 1; populo G. H 1. — miraculo A 4. 5. 6. B la. 2. 3. D 3. 4. F 4. 5.

G 3. 4 e corr. 5a. b. L 1. h) Hec e. tempestatem F 1. i) deest G 4. — vi-

cesimo A 2. D 3. G 1, nlii. k) ita A 1. F 1 (in post erasum); f. viveni A 4;veneni corr. vi viveui D 1, et ila ceteri D. A 5. E 1. G 1. 2. 4, alii ; f. veneno

A 3. B 2. C 1. 2. 4b. F 5. G 3. I 1. 1) Uni F 1. G 3; Hunin G 1; Huni alii.

m) ita hoc loco A 1; Haberes F 1; Avari G 2. 3 ; Avares alii. n) ita AIV 5. 6.

D 2. "3a. 4. F (F 1 e corr.). G 1—4; Turingia E 1; Toringiam B la. 2. C 2

;

Torigiam A 3; Toringam C 4b ; Thoringam H 1; Turoniam G 5b. c; TuriugiamA 2. 3, alii. o) Brunigildis hoc loco A 2. p) Theodip. A 2; Theodep. G 1;

Theudepertos F 1. q) Theod. A 2. 3. D 3. G 1. 2. r) ad F 1. s) regnumquoque G. I 2; que deest II. t) hoc cap. om. A *4. u) Mediolano C 2. G3.4;deest 12. — missis A 3. v) Gallicinius E 1; Callicinus G 2; Galliuicus D 1

e corr.. et ita D la. A 2 in rubra; Gallinicinus A3; Gallicanus e coi-r. Fl; Gallus

D 2. 3; cf. c. 20. 25. vv) concordia F 1. — habuit A "3. x) Agilolfi F 1.

y) Postea A 2; haee deest A '3. z) Aio A 3. a) Laugr. A 3; Zaugrunf. D 3.

b) vero A 2. c) Pergom. A 1. 3. D 1 ; Pergameuse F 1. d) ab post corr. cui

A 1. F 1; cu corr. cui iam G 2. e) deest C 1. D. f) Warnecautum F 1;

Warnecatium vel Warnecacium G (Warncatium G 5c); Warnecancium B la. 2;

Warnegaudum e corr. D 1, et ita D la. 3. 4; Waruegaudium D "Sa; WarnegauchumD 2; Gvparnecausum A 5. 6. g) S. quoque t. D 2 ; Sequenti vero t. C 2. G 3. 4.

h) Eavenna F 1. G 1. 3.


qui circa ora* maris erant pestis g-ravissima vastavit.

Sequenti qnoque anno mortalitas valida populos'' Veronensiumattrivit.

15. Tunc •= etiam signum sanguineum in caelum'' appa- (le)

ruisse visum est et quasi hastae^ sanguineae et lux cla-

rissima per totam noctem *• Theudepertus ^ rex Francorumeo tempore cum Clothario» patruele suo bellum gerens, eius eoo

exercitum vehementer adflixit.

IG. Sequenti anno Ariulfus dux'', qui Farualdo' aputCi^)

Spoletium '^ successerat ^, moritur. Hic Ariulfus ' cum bello "*

contra Romanos in Camerino gessisset victoriamque " patrasset,

rcquirere a suis hominibus coepit, quis vir ille fuerit, quemipse in illo bello quod" gesserat tam strenue pugnantemvilisset. Cui cum sui viri responderentP, se ibi nullum aH-

quem fortius facientem quam ipsum ducem vidisse^J, ille ait:

'Certe multum et per omnia me mehorem ibi'" alium vidi,

qui, quotiens^ me adversae partis aHquis' percutere vohiit,

ille vir strenuus me semper suo clyppeo " protexit'. Cumquedux ipse prope Spoletium, ubi basihca beati martyris Savini

episcopi sita est, in qua eiusdem venerabile corpus quiescit,

advenisset, interrogavit, cuius haec tam^ ampLa domus esset.

Responsum est ei a viris fidehbus, Savinum ibi martyremrequiescere"', quem christiani, quotiens in belhim^ contra

hostes irent, sohtum haberent in suum auxihum invocare.

Ariulfus vero, cum adhuc esset gentiHs, ita respondit: 'Et

potest fieri, ut homo mortuus aHquot^' viventi auxihum prae-

stet?' Qiii cum hoc dixisset, equo dissiHens^ eandcm basi-

a) oram A 5; horam A G. B la. F *2. G 4. 5a ; oras F 5; eta E 1. b) populusC '1. D 1. E 1. F 1. G 3; populum A 5. 6. D 2. G 4. 1 2; populis P 5. — attri-

buit F 1. c) Tum G 1. d) ila A 1. '2. B la. 2. C '1. 1. D. F 1. "2. G 1. 3. 4 ;

caelo A 2. 5. 6. G 2, alii, — apparuisset F 1. e) harte A 3; ab haste D 1;

ab haste (hasta 2) sanguinea C 1. 2; aste sanguinea B 2; hasta sanguinea B la;

hoste corr. haste Gl; hostes sanguinei per t. n. diraicantes Agnellus. f) Teop. F 1.

g) Chlotario F 1. G 1. 4 ; Hlothario G2; Lothario C "1. 1. D 1. h) dux — mcdes. B la. 2. 3. i) Faroaldo C 1. D. F. G, aUi. k) Spolitium F 1. G 1. 4;Spoletum C, et ita post. I) Arialphus hoc loco A 2 {in rubra : Auriulfl). m) ita

A 1. "2. 2. 3. F 1. G 1. 3; bellum ceteri. n) victoriaque F 1. G 1. 3. — pe-

trasset G 1. 2. o) quem D. p) ei r. A 2. q) vidisset A 2. 5. 6. F 1. G 1.

4. 3a; vidissent E 1. F *2. 4. G 3. r) meliore milii F 1; mihi G 1; erasumG2. 4; deest G 3. 5c. s) qui tiens A 2. t) aliquit Al; deest G 2, post add. G 4.

u) ita A 1; clippeo C "1. 1; chlippeo F 1. G 1. v) deesl A 3 ; et haec G 1. —amplam d. esse F 1. w) requiesceret F 1. x) bello A 3. y) ila A 1; ali-

quid ii 1. 3; aliquod celeri. z) desil. D 3. F '2. 4, alii.

1) Cf. Fredeg. chron. c. 20. 2) Arhdfi tempits ex eo patet, quodGregonus M. in episf. II, 3. 29, ind. 10, ejus facit mentionem, Fat-teschi piraeterea afert Vitam s. Cetei episc. Amiferni, Acfa SS. Jun. 13,

in qua is eplscopus dicitur temporihus Oregorii papae et Faroaldi ducis

;

hos una virere soluinmodo a 3. Sept. 590—591 e.r. potutsse. BE.


122. *licam conspecturus intravit^. Tunc aliis orantibus, ipse

picturas eiusdem basilicae mirari coepit. Qui cum figurambeati martyris Savini depictam conspexisset, mox^ cum iura-

mento afHrmavit dicens, talem omnino cum virum qui se

in bcllo protexerat formam habitumque habuisse<=. Tuncintellectum est, beatum martyrem ^ Savinum eidem in proelio

adiutorium contuHsse''. Igitur mortuo Ariulfo, duo fihi

Faroald * superiori s ducis inter se propter ducatum decer-

tantes, unus ex ipsis, qui cum victoriam coronatus est'',

nomine Teudelapius ', ducatum suscepit.

(18) 17.'^ Circa haec tempora' coenobium beati Benedicti

patris, quod in castro Casino' situm est, a Langobardisnoctu invaditur. Qui universa diripientes, nec unum'" exraonachis tenere potuerunt, ut prophetia vencrabilis Benedicti

patris, quam longe ante praeviderat; impleretur, qua" dixit:

'Vix apud Deum optinere potui, ut ex hoc loco mihi animaecederenturo'. FugientesP quoque ex eodem loco monachiRomam petierunt, secum codicem sanctae regulae, quampraefatus pater conposuerat, et quaedam alia scripta necnonpondus panis et mensuram i vini et quidquid ex supellectili

subripere'" poterant^ deferentes. Siquidem post beatumBenedictum Constantinus^, post hunc Simplicius", post

qviem^ Vitahs, ad extremum Bonitus congregationem ipsamrexit; sub quo haee distructio facta est.

(19) 18. Mortuo iffitur Zottone^ Beneventanorum duce,591. ^ '

a) introivit C '1. 1. b) deest G 3. 4. c) habuisset F 1. d) martyre F 1.

e) contulisset F 1. f; ita hoc loco eliam A 1. 2. g) ila A 1. 2. C "1. F 1.

G 1, corr. superioris D 1. G 3, et ita ceteri. h) ita Paulum scripsisse putarim;conatus A 1. C *1. 4b; qui victoriam coronatus C 1; qui cum victoria coronatusH 1; qui cum victoriam nanctus E 1; qui cum vietoria mantus (?) G 1; qui cum80 victoriara nactus G 2; qui victoriam nanctus A 4; qui v. nactus A 3. D 2. I 1 f

qui V. actus A 2; qui v. coasecutus A 5. 6. 8; qui cum victoria adiunctus G 3. 4^qui cum victoria(m) cunctatus ecorr. Fl; qui {eraso vocahulo n\m) victoriam adeptuse corr. D 1, et ita alii D. A *3. C 3; qui cum v. adeptus esset G 4 e corr., B la{uhi qui deest); q. c. victoriam hem nomine B 2. 3

; q. c. victoria est I 3. i) Theu-delapius A 3. C. D, alii; Theudelabius G 1; Teudelabius G 3; Theodeladius G 2;Thiadlapius G 5c; Deudelapsus A 2. k) fioc cap. om. A '4. G 5b. 1) CasinumA 2. F (Tasinum F 1). G. — castrum G 3. m; quidem add. C. D; ne C 1. D 1,

corr. nec D 3. n) quod G 1. 3. 4; qui 12; cum G 5c. o) conced. C 1. 2. II.

p) Fugiendo F 1. q) mensura F 1. r) subriperent F 1. s) potuerant A 3.

D 3. G 1. 2; potuerunt A *2. 2? 4. n. B 2. E 1. F 4. 5. G '2. t) Constan-cius G 3. I 2. u) Simplicium F 1. v) post quam A 2. w) Lottone Beno-

• ventorum A 3 ; Totone C 2. — ducem G 3.

1) Ad PauU nosiri eviendationem potius quam illustrationem satis fuerit

carpsisse vetustiora monumenta, ex quibus evincitur, ad superiora tem-

pora contra Pauli testimonium insignem hanc celeberrimi monasterii ever-

sionem esse referendam. BI, qui provocat ad Anastasii Vit. Pelagii; sed

quae ex hac ajferuntur i?i genuino textu non leguntur, sed Leonis suntOstiensis verba. Paulus Gregorium M. Dial. II, 17. sequitur.


Arigis^ in loco ipsius a rege Agilulfo^ missus successit';

qui ortus in Foroiulii'^ fuerat et Gisulli Foroiulani** clucis

filios educarat * eidemque " Gisulfo consanguineus erat. Adhunc Arigis extat epistula beati papae Gregorii in huncmodum directa^:

19. 'Gregorius Arogi ^ duci, Quia sic de gloria vestra (20)

sicut re vera = de lilio nostro confidimus,petere a*' vobis

aliqua fiduciaHter provocamur ', arbitrantes, quod minime nospatiamini '' contristari, maxime ' in tali re, unde vestra animamultum poterif" adiuvari. "Indicamus autem, propter ecclesias " ' p- ^^s.

beatorum Petri ac " Pauli aliquantas p nobis trabes necessarias

esse, et ideo Savino subdiacono nostro iniimximus, de par-

tibus Brittiorum 'i aliquantas incidere , et ut usque ad marein locum aptum trahere debeat. Et quia in hac re solaciis

indiget, sahitantes gloriam vestram paterna caritate'" petimus,

ut actionariis vestris qui ^ in illo ' loco sunt deputetis , ut

homines qui sub eis sunt cum bubus suis in eius transmittere

solatium debeant", quatenus vobis concurrentibus ^ mehusquod ei iniunximus possit perficere. Nos enim promittimus,

quia, dum res perfecta fuerit, dignum vobis exenium^,quod non sit iniuriosum, transmittemus''. Nam scimus nos^considerare et fihis nostris, qui bonam^ nobis vohmtatemexhibent^, respondere. Unde iterum petimus, gloriose fih,

ut ita facere debeatis, ut et nos vobis possimus esse propraestito beneficio debitores, etvos mercedem'^ pro sanctorumecclesiis*^ habeatis'.

20.^ His diebus capta est fiha^ regis Agihilfi cum(2i)

a) Aregis E 1; Aricbis B la. 2. 3. D '3a. 3. F 2. 3. 4. 5. G 4, et in/ra A 2;Arigis vel chis D 3. b) Aidulfo C "1. c) Forum iulii A 3. d) ita A '3.

C '1. D 3. Cr 2, alii; Foroiulano A 2; c/. supra p. 90 n. n. e) eideinque —erat des. A 2. f) ila A 1. 2. 4. 5 ctim Greg.; Arodi corr. Arogi F 1; ArogisA *2 ; Arogisi E 1; .Arogiso G 4; Arigi C '1. 1. D (praeter 4). H 1; Arigis 1 1;

Arigiso C 2. G 1— 3. 5a; Arichi B la. 2. C 4. F 5; Archi I 3; Arichiso F 4.

g) veram G 1. h) c. preterea v. A 1. D 1. I 1; c. propterea v. C 1. 2. —nobis F 1. — aliquid A 2. i) provocaraus D 1. II. k) paciamus F 1.

1) maxime — adiuvari des. E 1. m) potuerit G 1. 3. 4. n) ecclesia F 1;ecclesiam F. 4. G. o) et C 1. D 2. 3. p) aliquanta F 1. q) BrittorumA 3; Britiorum vel Briciorum B 2. C 1. D 1. 2. 3. F 2; Brinciorum G 3. 4 ; Bra-ciorum B la; Bruticrum Greg. r) caritatem F 1. s) post suppl. F 1. t) deest

C 1. D 1 {post sîppl.). 3; illoco F 1. u) debeatis Gl— 4; iubeatis G 5c. v) suc-currentibus A 2. w) xenium A 2. 3. D 1 e corr. "Sa. G 5a. c. L 1. x) trans-mittimus A 3. 6. B 2. G 3. 4. I 3; trausmittamus C 2. y) deest A 2. z) bonan. voluntate G 3. a) debeamus post add. D 1, e( ita alii D. b) mercede F 1.

c) ecclesias G 3. 4. d) hoc cap. om. A *4.

1) Tempus eo patet, quod in Oregorii J/. epist. II, 46, dafa Jul. indict,

10, jam dux rocatur. BE. 2) Id quod in duhium rocavit Meo,Annali I, p. 146 sqq. BE. 3) Beg. XII, 21. 4) llaec non potest

esse filia Theudelindae, de qua Origo Lang. : genuit Acquo de Theode-linda Hliam nomine Gunpergam. BE.


viro suo Gudescalco* nomine de civitate Parmensi abexercitu ^ Gallicini •= patricii , et ad •* urbem Ravennatium ^

sunt deducti. Hoc quoque tempore misit Agilulf rex cacano

regi Avarorum artiiices ad faciendas naves, cum quibus

isdem cacanus insulam quandam in Thracia'^ expugnavit.

(22) 21. Per idem quoque^ terapus Theudeliuda regina

basilicam beati lohannis baptistae, quam in Modicia'' con-

struxerat*, qui locus supra Mediolanum' duodecim'' raiUbus

abest', dedicavit raultisque ornainentis auri argentique

•p. 124. decoravit ' praediisque "' 'sufficientcr ditavit**. Quo in loco

*) F 2. *2. 2a addunt: pro se et pro viro siio et pro filiis ac liliabus

et pro cunctis Langobardis Italiensibus, ut ipse sanctus lohannes

sit intercessor pro cunctis Langobardis ad Uominuin, et illi vove-

runt inter se unanimiter maiores natu cum rege suo et una cumTheodelinda regina atque dixerunt : *Si sanctus lohannes pro nobis

interpellator sit ad dominum nostrum lesum Christuni, nos " omnesunanimiter pollicemur illi omnique anno in die nativitatis sue, hoc

est 8. Kal. lulii, de nostris facultatibus transmissuros honorifice adoraculum eius, ut per iilius interpellationem habeamus iuvamen do-

mini nostri lesu Christi tam in bello quam in omnibus locis, ubi-

cumque ituri sumus'. Ab illo ergo die in omnibus actibus eorumceperunt invocare sanctum lohannem, ut illis preberet auxilium in

virtute domini nostri lesu Christi, et illi omnes permanebant illesi

victoresque exstiterunt super cunctos adversarios eorum.

**) F 2. *2. 2* addunt: familias ac possessiones multas in eodemloco subiugavit in honore sancti baptiste lohannis. Dicamus offer-

sionem scripture Theodelinde regine: 'Offert gloriosissima Theode-linda regina una cum filio suo Adalvald rege- sancto lohanni pa-

trono suo de dono Dei et de dotibus suis cartulam donationis,

quam et suorum presentia scribere fecit ^. Si ^ quis quolibet tem-

pore hanc donationemP voluntatis sue corruperit , in iudicii die

cum luda traditore dampnetur'. Ordinatio vero eius talisfuit: 'De

a) ita A 1. 2. F 1. G 1; Godeschalco A 3; Goflescalco A 4. 5. C 1. D 1. 2. 3.

F 4. G 2. 5a. II; Godescalcho F 5; Godescaldo A 6. C "2; Gadescalco B 2;

Godeccalco A '3. b) exercitum F 1. c) Gallinici D 1 e corr., et ita alii D.d) deest F. G 1—4; In G 5a. b. e) Ravennantium A 2. 4. 6. C '1. 1. D I. E 1.

F 1. G 4, e corr. G5c; c/, supra p. 107 n. b. — deducta F 1. f) Trachia A 3. .t.

B 2. G 1. 4, 5a; Thrachiam eorr. Thracia G 3; Tracia C 1. D 3. F 1. I 1; Tra-

ciam A 6. H 1. g) deest G 2. — tempus post suppl. F 1. h) Modica B 2.

C 1; Moed^cia ut videtur corr. Modicia G 3; Modoetia F 2a; c/. infra c. 27.

i) itahoc loco omnes /ere; Mediolanium G 3 saepius; c/. supra p. 103 n.h. et p.lbl n.h.

k) tredecim A 3; undecim G 4. 1) adest A 1. 2. m) pergit B 1. n) et

nos F '2. o) deest F *2. p) deest F 2. '2 ; testem ed. Asc.

1) Codex evangeUorum, aureis opercidis, cuvi inscriptione dedicatoria

TheodeVmdae, dejnctus apud Frin, Mem. di Monza III, 58. Corpiorale

cum monogravimatihus et inscriptione, fortasse ah ipsa Theodelinda acii

pictum, ibid. 184. Schedula reliquiarum quas h. Gregorins Theodelindae

transmisit, ihid, II, 1. BE. 2) Bonincontrus Morigia, Muratori SS.

XII, p. 1071, qui eandem cartam excepit, addit: ipsa die in qua in pre-

sentia patris coronatus est ibi.

J


etiam Theudericus^ quondam Gothorum^ rex palatium con-

struxit, pro eo quod aestivo tempore locus ipse, utpote vicinus

Alpibus*^, temperatus ac salubris existit.

22. Ibi etiam praefata regina sibi ^ palatium condidit, (23)

in quo aliquit ^ et de Langobardorum gestis ^ depingi fecit.

In qua pictura manifeste ostenditurj quomodo Langobardieo tempore comam capitis tondebant, vel quaHs illis s vestitus

qualisve habitus'^ erat. Siquidem cervicem' usque ad occi-

pitium'* radentes nudabant, capillos a facie usque ad os*

dimissos' habentes, quos in utramque partem'" in frontis

discrimine dividebant. Vestimenta vero eis erant laxa et

maxime Hnea, quaha" Anghsaxones °-1 habere solent, hornataP

institis latioribus vario colore contextis. Calcei vero eis^

erant usque ad summum pollicem pene"" aperti et alternatim

laqueis corrigiarum retenti. Postea vero coeperunt osis -^

uti , super quas equitantes tubrugos ' birreos 2 mittebant.

Sed hoc de Romanorum consuetudine " traxerant.

23.^ Usque ad haec tempoi*a Patavivim^^ civitas, for- (24)

tissime mihtibus repugnantibus, Langobardis rebellavit. Sedtandem, iniecto igni, tota flammis vorantibus'^ concremataest, et iussu regis Agilulfi ad solum usque destructa est.

rebus sancti lobaunis nullo modo se debet aliquis intromittore,

nisi tantum sacerdotes, qui ibi deserviunt die ac nocte, tamquamYfamuli et famule, qui ibi subiecti sunt, communiter debeaut ^ ivere'.

') L 1 addil: id est buccam.

a) Federicus A '3 ; Th — construxit des. D 2 ; eorum loco habent : sepe commane-bat D 'a. 'Sa. 3. 4. (5—7?) 8.9. b) Gotthorum G 1. c) Alpinus A 2. d) suumO. D. G 4; p. s. A 2. e) ita A 1; aliquod F 1. G 1, corr. aliquid G2; aliquot

G 3; aliquid ceteri. f) geutis A 1. 2 ;gest. — pictura des. E 1. F. G; de Lan-

gobardis V 4; de L. actibus G 5; habitu post add. F 1; ritu post add. G 1, et ita

F 5; usu post add. G 2. g) deest B 1, uOi: qualis vel. — i. habitus aut vesti-

tus A *3. h) abitus A 1. 2. i) cervice A 2, quod in archetypo fuisse putarim;de cervice E 1; Seque de cervice F. G; verticem B la. k) occipium C '1. 2.

D 1. F 1. 6 1. 4; hoc(c)ipium C 1. G 3. 1) dimisso A 2. D 1. F 1. G 1, ex

archetypo ut videlur. m) utraque parte A 1? E. F. G. I 2. n) quali A 1.

0) Angli Saxoros A 3, Anglis Saxones G 3. p) ita A 1. 2. '2. 4. C 1. D 1;hortana G 1—4; oruamenta B 2. 1 2; ornatis D *3a. 4. q) deest A 3. r) pe-dis G 1; pcne corr. pedis F 1. s) hosis A 3. 4b. D 3. F 5. G 5a. b. I 2

;

hossis G 5c; ossis A "4. C 1. 2, e corr. F 2. — uti deest A 3. t) tubrugros A 2.

D 3; tubugros D 2. *3a. 4; tubrucos A 4. E 1. H 1 ; trubugos B 1. la. 2; tugu-bros C 2; tibrugos F 1; tiburgos P 5; tybrugos G 1. 2. 4; tybugros F 4; tribugosA 3. G 3; tribuco.s P 2. G 5b, et e corr. E 1; trubucos G 5c. u) consuetudinemC 1. I 2; consuetudincs F 1. G 1. 3. 4; de Romana non de sua c. B 1. 2. —traxcrunt D 2. 3. 6. v) hoc cap. om. A '4. vv) Patabium G 2 ; Pictavium D 2. 3.

x) voratibus A 2. y) tantum F *2. 2a.

1) Paulus prinuis est a^md quem haec nomina ronjuncfa leguntur ; cf.

VI, 15. BE. 2) Mdor. Etymolog. XIX, 22: Tubrucos vocatos

dicunt, quod tibias braccasque tegant. Paptas: Byrrus vesti.s est am-pbimallus villosus. LIND.


Milites tamen qui in ea fucrunt^ Ravennam'* remeare per-

missi sunt.

(25) *24.<' Hac'' tempestate legati Agilulti regressi a cacano,^* ^^ pacem perpetuam factam cum Avaribus nuntiarunt. Legatus*'

quoque cacani cum eis adveniens, ad Gallias perrexit,

denuntians Francorum regibus, ut, sicut cum ^ Avaribus, ita

pacem habeant» cum Langobardis. Inter haec Langobardicum Avaribus et Sclavis'' Histrorum fines ingressi, universa

ignibus et rapinis vastavere '.

(26) 25. Agilulfo quoque regi '' tunc nascitur iilius de Theu-delinda regina in Modiciae palatio

,qui Adaloald ' est

appellatus'. Sequenti tempore Langobardi casti'um Montis

Sihcis invaserunt. Per idem tcmpus, repulso™ apud Ra-vennam Gallicino", rediit Smaracdus", qui prius fuerat Ra-vennae patricius.

(27) 26. P Igitur Mam-itius augustus 'i,postquam uno • et

602. viginti annis rexit iraperium, cum filiis Theudosio * et Tiberio

et Constantino a Focate', qui fuit strator Prisci patricii,

occiditur. Fuit autem utilis rei publicae"; nam saepe contra

hostes^ dimicans victoriam obtenuit^^. Himni quoque, qui''

et Avares appellantur, eius virtute devicti sunt.

(28) 27. y Hoc anno Gaidoaldus^ dux de Tridento et

Gisulfus ^ de Foroiuli ^, cum antea a "^ regis Agdulfi societate

discordarent, ab eo in pace recepti'' sunt. Tunc etiam

003. baptizatus est praenominatus puer Adaloald'', filius Agikdfi

regis, in^" Sancto lohanne in Modicias, et susceptus de fonte

est ^ a Secundo servo Christi ' de Tridento, cuius saepe

fecimus '' mentionem ^. Fuit autem festi pascahs dies eo

Apr. 7. tempore septimo Idus Aprihs.

.a) fuerant A 6. B 1. 2. G 3. 4. b) Eavciina E 1. F 1. G 1. 3. 4 {corr. Raven-nam F 1. G 4); deest G ob. c. — redire D 2. 3. — p. s. des. B 1. c) hoc cap,

om. A '4. d) H. etiam t. D 2. 3. e) Legatos A 2. f) deest A 2. g) habe-

bant A 2. h) Sclabis F 1. G 1. 3. 4. i) vastaverunt B. C. D. E 1 ? G 3. 4.

k) deest G 4. — tunc deest C 1. 2, e corr. D 1. 1) Adaload A2; Adaioald A '3

;

AdoaldE 1 consl.; Aloald C2; Adacaldus B 1 ; Adlold, infra Athalold, Adalold G 5a.

m) repulsum F 1; sepulso A 2; eepulto A 3. H 1. n) Galico A 1; Galinico

A '3. 4. 5. E 1. G 1. 2; Galliuico A 2. B 1. C 1. 2. D 1. H 1 ; Gallicinio F 4;Galicino e eorr. F 1; (/. supra c. 12. 20. o) ita A 1, alii. p) hoc cap. ante-

cedenti adjungit G 5c. q) ag. F 1. r) unnm E. F. G. s) ita A 1; Teud.

. F 1; Thed. G; Theod. vel Teod. ceteri. t) Focato B 1; Foca C. D. F 5. I 2,

e corr. F4. u)sedavariciadeditusnimia add. B. v) hostem C '1. 1.

w) ita A 1. 4. x) qui — de Foroi. {cap. sequent.) desunt I 1 (folio finiente et alia

manu in sequenti incipiente), at non I la. la'. y) hoc cap. om. A '4. z) Gado-aldus A *3. a) Gisolfus A 2. b) Foroiulii C 1. F 1, alii. e) antea r. F 1.

d) r. s. des. '1. 1, post add. D 1; suscepti C 2; sunt revocati I 1. la. — pacem D 3.

e) AdoioaIdA'3; Adoloaudus B 1. f) in corr. a A 3 ; apud Sanctum lohannem D 3.

g) Modica A 1. B 1. 2, corr. Modicia E 1; c/. supra p. 154 n. h. h) deest A 3.

i) Dei B 1. k) facimus F 1. G 1. 3. 4. I 2.

1) C/. Gregorii M. Reg. XIV, 12. 2) Ex quo magnam hujus lihri

partem sumtam esse, primo patet aspeclu.


28.^ Erat autem his diebus adhuc discordia Lango- (29)

bardis cum Romanis ' propter captivitatem fiHae regis. Quade causa rex Agilulf egressus Mediolanio'* mense lulio, Jui.

obsedit civitatem Cremonensem cum Sclavis,

quos "^ ei

cacanus rex Avarorum*^ in solacium miserat, et cepit eam^duodecimo Kalendas Septembris et ad solum usquo desti'uxit.

Pari etiam modo expugnavit etiam ^ Mantuam, et interruptis Aug. 21.

muris eius cum arietibuss, dans veniam'' miHtibus qui in

ea erant revertendi Ravennam , * ingressusque ' est iu ea ' p- 126.

die'' Iduum Septembrium. Tunc otiam partibus Langobar- eos.

dorum se tradidit castrum quod Vulturina'- ^ vocatur; miHtes '^^^'^ '

vero Brexilhim'" * oppidum igni cremantes, fugierunt". His

ita pati-atis, reddita est fiha regis a Smaracdo» patricio cumviro ac fiHisP ac rebus cunctis; factaque est pax mense nonousque Kalendas ApriUs indictionis i octavae *. FiHa vero regis 605.

mox • a Ravenna ^ Parmam rediit ; ob ' difficultatem partus

pericHtata, statim" defuncta est. Hoc anno Teudepertus ^ 605.

et Theudericus reges Francorum adversus Clotharium patruum

a) hoc cap. om. A '4. b) ita A 1. 2; Mediolani A '2; Mediolano A 3. 4. 5. C.

D. F 2. 5. H 1; medio iauo I 1; Mediolanium F 1. 4. G 1. 2. 3. 5a; MediolanumB 1. 2. G 4. 5e. e) quas F 1. G 1. 3. d) Avarum ad G 2 ; Habarorum F 1.

e) deest G 4. — duodecima A 2. f) et B 1. la. 2. G 5a. b ; deest A "2. 3. 4. C.

D. F 3. G 2. 3. 4. H 1. g) Avaribus B 1. 2; parietibus A *3. h) viamC. D. I 1. i) que deest B la. D 3. 4. F 5. G 4. H 1. I 2; ingressus quoqueF 4. G 2. 5a. b; reversusque C 1. 2. II. k) ita A 1. 2 (corr. eam). D 2. "Sa. 4;

eadem id. C 2. F 1. '2. 4. G 1. 2. 3 ; eandem G 4. 5a; eam die A '2. *3. 3. 4.

B 1. la. 2. C 1. 3. D 1. la. 3. 6. F 5. 1) Vulterina A 2; Vultirina C 1; Vul-

turia C 2; Vulturna D 3; Vulturinam G 3. 4. m) Bressillum F 1; Pressillum

G 1. I 3; Pre . . llum superscripla littera x G 2; Bresillum G 4; Brixillum G 5c.

n) ita A 1—4. B 1. C '1. D 1. F 1. G 1, 0//*; fugerunt B la. C 4b. F "2. G 2.

5a. b. c; eftugerunt ve/ effugierunt C 1— 3, plerique D. I 1. o) ita hoc loco C 1. D 1.

p) fllia A 3; filius C 1. q) ita A 1. '2. 2. 4. 5. B 1. C '1. D I. 4. H 1; octava

A 1 ? indiclione octave A 3 ; indictione (indicione G 2) octava (VIIl) ceteri.

r) ut post add. F 1. (; 2, et ita G 5c. s) Ravennam V. rediens B 1 ; Rav. Ro-mam, in margine add. vel domum G 2. t) et ob C. D 1. G 4. 5a. b. c. I 1. 2;

atque ob D 2. '3a. 3. u) deest B 1. 2. v) Thiadbertus et Thiadricus G 5c,

et ita deinceps.

1) i, e. Ravennatihus, ul scribit. Agnellus c. 101. Cf. Cont. Prosperi,

uhi similia narrantur. Quae si e Secundo sumta putes, 1'aulus ea omi-

sisse censendus esset quae ille narrat : regem cum totius robore exercitus

ad obsidionem ^..rbis Iloviae perrexisse, sed cuvi Gregorius iô.po- adgradus basilicae s. Petri ei occurrisset, Imjus ^^reclhus frar.tum ah urbis

obsidione recessisse. Sed Continuator .s?ta aliunde liausisse ridetur ; cf.

Hille p. 10; Jacobi, Quellen p. 83. Postea etiam addit, Romanos, cumad ohsidendam liomam Agilulfus rex venisset, 5 centenaria se Lango-bardis soluturos ense spojîondi.sse ; idque Eleutherium exarchum, a Sun-drario (ita cod.J duce Langobardorum saep'ms hello v'ictum, denuo con-

firmasse. 2) Valdoria. 3) Bersello non longe a licggio. 4) Anniscilicet 605. Congruit huic Pauli historiae datum recitatae d. Gregorii

ep>istolae, indict. 7, ncmpe post mensem Septembris anni 603, cujus

etiam anni mense Novemhri jmrr cum Langohardis cst inita i?i annumferme ac dimidium. BI.


suum dimicarunt. In quo certamine ex utraque parte multa

milia ceciderunt.

(30) 29. Tunc etiam beatus^ papa Gregorius migravit ad

MartOhristum, cum iam Focas per indictionem octavam annoregnaret secundo '. Cuius in locum^* ad apostolicatus *^ offi-

cium Savinianus est ordinatus ^. Fuit autem tunc '' hiemsfrigida*^ nimis, et mortuae sunt vites pene in*^ omnibus locis.

Messes quoque partini vastataes sunt a muribus, partim

percussae uredine evanuerunt. Debuit etenim'' tunc munduslame ' sitimque pati', quando recedente tanto doctore animashominum spiritalis aKmoniae penuria sitisque ariditas invasit.

Libet sane me pauca ^ de eiusdem beati Gregorii papae quadamepistola' huic™ opiisculo inserere, ut" possit liquidius agnosci,

quam° humilis iste vir fuerit quantaeque innocentiae et sanc-

titatis. Hic denique cum accusatus aput Mauritium augustumet eius fihoP fuisset, quod Malcum'i quendam episcopumin custodia'" pro solidis occidisset, scribens pro hac re

epistulam Saviniano^ suo apochrisario*, qui erat aput Con-stantinopoHm, inter cetera sic ait'*: 'Unum est quod breviter

suggeras serenissimis ° dominis nostris, quia, si^ ego servus

eorum in morte^ vel Langobardorum'^ me miscere voluissem,'p. i27.hodie Langobardorum y gens nec regem nec duces *nec

comites haberet atque in^ summa confusione divisa esset.

Sed quia Deum timeo, in morte'' cuiuslibet hominis memiscere** formido. Malcus autem isdem*^ episopus neque

a) sauctus G. p. G 4 ; papa deest B 1. 2. b) loco Ct. c) apostolatus (aposto-

latos C '1) A 5. B la. 2. C. D. F 5. H 1. d) deest F. G; autem deest D 3.

e) frigidam F 1. f) deest B 1. g) vastatae — partim des. C. D. E 1 {post

suppl.). F*2. h) enim A 2. i) ita A 1. 2. '4. B 1. 2. Fl; famae G 1; sitique

partim B 1; sitique perire B 2. k) deest B 1. 2. 1) epistolam F 1. G 1,

et ita in archefypo /uisse putarim; quandam epistolam C. D 1 (corr. quadam epi-

stola). 2. E 1. F 2. 4. I 1. 2 ; quandam (quendam 1) paucam epistolam B 1. 2.

m) vix A 2; hunc F 1. n) et A 1 ; iusereret A 2; ut e corr. D 1. o) quam— Malchum posl suppl. D 1. p) iia A 1. 4; tilius (filiu?) C '1; filios ceteri.

q) Malcum corr. Malchum A 2; Malchus A "4; Malchum A 3. B la. D 1, alii.

r) custodiam F 1. G 1. 2. 3. s) Savino A 2. t) apocrisario A '2. *4. 5. C 1.

E 1. G 1. 2. I 1 ; apocrissario G 4; apocrisarium A 4; apocrisiano B 2. G 5a, alii.

u) deest E. F. G. v) sic F 1. G 1. 4; non sic G5a; sic non G 5b. c ; deest 63.vr) mortem C 1. F. G 1—4; in m. des. E 1. — vel deest A '2. C 1. D 1. G 2. H 1.

x) Langobardorum — hodie des. F 1 (post suppL). 2. 3. G; eorum loco hahent G 2:

vellem cuiuslibet hominis me miscere; G 5: Langobardorum consentio et si in

multis ipse me non interposuissem, gens ista nec. y) nec Lang. nec B 1.

z) deest A 1. — summam confusionem F 1. a) mortem E. F. G. I 1. b) mi-

sceri A 2. c) hisdem A '2. 2? 3. 4. B 1. 2. F 1. G 1—4; idem A 1. B 3.

1) Kon hene Paiilus secundian annum imperii' Phocae cum morte d.

Gregorii per indictionem octavam illigavit; constat enivi suh finem anni

602. PJiocam imperare coepisse, currenfe sexta indiclione. BI. Errat

Paulus Bedam secutus ; Gregorius ohiit a. 604, ind. 7. BE. 2) HxG. jônt. 3) De fame referunt G. pont. Sahin. et V. Gregorii M. c. 29.

4) Eeg. IV, 47.

PAULI HISTORIA LANGOBARDOKUM. LIB. IV. 159

in^ custodia fuit neque in aliqua afflictione; sed die qua''

causam dixit et addictus^ est, nesciente me**, a Bonifacio

notario in domum eius ductus est ibique prandidit et hono-

ratus est ab eo et nocte subito mortuus est'. Ecce quantae

humilitatis vir iste fuit, qui, cum esset summus pontifex^,

se servum nominavit! Ecce quantae innocentiae ^,

qui nec

in morte Langobardorum,qui? utique et increduli erant et

omnia devastabant, se'^ noluerit ammisceriM30.'^ Igitur sequenti aestate mense lulio levatus est^î)

Adaloaldus' rex super Langobardos aput Mediolanum iniui.'

circo, in praesentia patris"" sui Agilulfl regis, adstantibus

legatis Teudeperti" regis Francorum, et disponsata» est

eidemP regio puero filia regis Teudeperti, et firmata est paxperpetua cum Francis >.

31. 'I Eodem tempore Franci cum Saxonibus pugnantes'", (32)

magna strages ^ ab utrisque partibus facta est. Apud Ticinumquoque in basilica' beati Petri apostoli Petrus cantor fulmine

ictus est".

32. Sequenti denique^ mense Novembrio rex Agilulf^gg^

pacem fecit*^ cum Smaracdo patricio in annum unum, acci-Nov.

piens a'' Romanis^ duodecim milia>' solidorum. Civitates

quoque Tusciae, lioc est Balneus^ Regis* et Urbs^ Vetus,

a Langobardis invasae sunt. Tunc etiam mense Aprili eteoe.

Maio '' apparuit in caelo steUa quam cometem <= dicunt. Deliinc

Agilulf rex iterum fecit pacem cum Romanis tribus annis.

33.'' His diebus defuncto Severo patriarcha, ordinatur(34)

in'' loco eius lohannes abbas jjatriarcha inAquileia'^ vetere,

a) deest F 1 {ubi custodi). G 1; neque in c. f. des. F 5. b) di causam F 1 ; di

quam corr. dicam quam G 1; dico quam G 3. 4; s. aliquam c. G 5a. c; s.

aliqua c. C 2. c) additus G 3. 4; adictu B 1; adductus A '4. 4. 5. C. D 1. 2.

H 1, e< e corr. A 3; abductus I 1; adducta E 1; et dictus B 2. d) deest F 1

(postea ante nesc. svppl.). G 1. 3. 4; me n. G 2. e) Dei p. s. s. hominum C.

D. I 1. f) i. vir iste fuit B 1. 2. g) q. u. des. B 1. — et deest C 1. G. L 1.

h) sese A '2. 2. 4. 5. B 1. la. 2. C 3. D. H 1 ; esse 1; sed G 4. — noluerint

A 2; noluit B la. D 2. E 1. F '2. I 2; noluerat B 1. 6 2. I 3; noluerant B 2;

voluerit D '3a. 3. 4. G .5a. c. i) amisceri A 2? 3. 4. C 1. D 1. G 3. 4

;

ad(m)miscere A 5. C 4b. F '2. G 2. 5a. c. k) Jtoc cap. om. A '4. 1) Adaio-

aldus A "3; Adadoloaldus G 1 4 (— dux). m) patri A 1. B 1. D 1. E 1. F 1.

G 1, liltera s (patrisui) in arcketypo semel tantum scripta. n) Theudip. F 1 [mox

Teudip.). G 1. o) ita A I. 2. C 1. D 1. F 1. G 1—4; desp. B 1, aUi; dispen-

sata C 'I. p) idem F la. 4. G 1—4. q) hoc cap. om. A '4. r) Francis —pugnantibus corr. D 1, et ita alii D. s) m. ab u. p. f. e. str. A '3. t) cc-

clesia A 2. u) i. e. mortuus D 2. v) Sequentibidenque B 1; Seq. idemqueG 2. 3 ; erasum G 4; S. terapore G 5a. b. c. vv) deest B 1. x) deest A 2.

y) deest B 1. z) Balneum G 2. 5c; Balneoregium F 5; Regis deest D 2. 3.

a) Urbis A '2 C 1. F 1. Gl—4; Urbe E 1. — luctus A 2; uenis A 3. b) MagioG 3. 4. L 1. c) comitem A '2. E 1. F 1; comite G 1; commates corr. com-matem G 4. d) hoc cap. om. A *4. L 1, e) in 1. e. des. D 3; ord. — patr.

des. B 1. f) Aquilegia F 1 ; r/. supra p. 92 n. p.

1) Cf. quae narrat Fred. cliron. c. 45. 2) i. e. Grnecis, ut JV, 47.

VI, 46. BE. 3) Bagnarea; Orvieto.


cum consensu regis et Gisulfi ducis i. In Gradus quoqueordinatus est Romanis* Candidianus antistis''. Rursum menseNovembrio et Deeembrio stella cometis •= apparuit. Candidianoquoque defuncto , aput Grados '* ordinatur ])atriarcha Epi-phanius, qui fiierat primicerius notariorum, ab episcopis qui

eranf sub Romanis. Et^ ex illo tempore coeperunt duoesse patriarchae.

(35) -f

3^_ g YlsLC ^ aetate lohannes ^ Consinus ' invasit NeapoUm.' Quem de eadem civitate '' non multos' post dies Eleutherius"'

patricius expulit eumque interfecit. Post haec isdem" Eleu-

therius patricius eunuchus^ imperii iura suscepit. Qui dura

a Ravenna Romam pergeret, in castro Luceolis a mihtibus

interfectus est, caputque eius Constantinopohm imperatori

delatum est.

(36) 35.P Hac etiami tempestate misit rex Agihilf StabHci-

anum'" notarium suum Constantinopohm ad Focatem^ impera-torem, Qui rediens cum legatis imperatoris, facta' paceannuah, Agihdfo " regi idem legati imperiaha munera optu-

lere^.

(37) 36.'*^ Focas igitur, ut praemissum^ est, extincto Mauricio

eiusque fihus J', Romanorum regnum invadens,

per octo

annorum curricuLa principatus est. Hic^ rogante papa Boni-

facio^ statuit, sedem Romanae et apostohcae ecclesiae caput

esse^ omnium ecclesiarum, quia ecclesia Constantinopohtanaprima '' se omnium ecclesiarum scribebat. Idem aho •= papaBonifacio petente iussit, in veteri fano quod pantheum'^vocabatur, ablatis idolatriae sordibus, ecclesiam beatae sempervirginis j\Iariae et omnium martyrum fieri, ut, ubi ^ quondam

a) a. R, A '3. 5; Romanus A '2. B 1. D la. E. F. G; deest B la. 2. b) ila

A 1. 2. F 1; autestis G 1; antistitis C 1. c) comitis A '2. E 1. F 1. G 1. *2;

comates G 3; cometes C 1. 6 2, alii. d) ila koc loco A 1. '2. 2. 3. 4. 5. C 1.

D 1. F 1. G 1. '-2. 4; Gradus D 3. G 2. 3, alii; Gradibus C 2. e) erat A 2. F 2.

f) Ex illo namque B 1 ; et dcest A 2. g) hoc cap. om. A '4. li) Hac etiam

a. B 1. i) Confines C 1. 2. D *3a. I 1; Confinus D 1; Continis D 3; corr.

Cors. F 1. ic) civitatem C "1. 1. 1) multo P 1. G 1. 4. 5a {deest dies) ; n. p.

m. d. A "3. m) Eleth. F 1 ; El. — Post liaec des. B 1. 2 ; El. — isdem des. G 4.

n) liisdem F 1. G 1 ; idem D 3, alii. o) heunchus C 1. p) hoc cap. om. A '4.

q) deest B 1. r) Stabilicanum A 3; Stabilic(t)ianum B 1. 2. F 5; Stablisiannm

F 2. 4. G 1. 5a. c; Stabilisianum G 3. 4; Stabilianum corr. Stabilisianum G 2;Stabicianum D 1 s) Focacem A 5. F 1. G 1. 3. 4. t) factam pacem F 1.

u) A. r des. B 1. la. v) optuleret F 1. vr) hoc cap. om. A '4. x) prom.A 2; premissus F 1. y) ita A 1. *2. 2. 4. D 1. E 1. F 1. G 1-4; fllios B 1. 2;

filio F '2; filiis A 2. D 2. 3. z) Bonef. B la. 2. C 1. D. C 1. 4. I 1. — papadeest G 3. a) esset F 1. b) ita A 1. *2. 2. B 1. C 1. D 1. E 1. F 1. G 1.

*2. 2; primam A 3. D 2. 3, alii. c) etiam C 1. 2. H 1. I 1 ; deest F *2. — papadeest G. d) panteum C 1. G 2; panthum A 3; pantheon B 1. — voeabat corr.

vocabant C 1, et ita I 1. e) ibi A 1 ; et ubi A 2 ? G 4.

1) Cf. Johannis episL, Baronius a. 605 (Troya 282J, et Cliron. Gra-

dense infra eclendum. 2) Haec ex G. po7it, Deusd. et Bonif. V.

Cf. Cont. Prosp. p. 37, qui et alibi cum Gestis pont. convenit; Jacohi

p. 53. 3) Ex Bedae chron.

PAULI HISTORIA LANGOBAEDORUM. LIB. IV. 161

omnium^ non deorum, secl clemoniorum cultus agebatur'', ibi

deinceps omnium iieret memoria <= sanctorum. Huius

»

tempore Prasini et Veneti per orientem et Aegyptum civile

bellum faciunt ac ^ sese mutua caede prosternunt. Persae 2

quoque adversus" rem publicam gravissima bella gerentes,

multas Romanorum provincias et ipsam Hierusolimam ^

auferunt. Et destruentes ecclesias, sancta quoque profanantes,

inter ornamenta locorum sanctorum vels communium etiamvexillum dominicae crucis abducunt ''. Contra hunc FocatemEraclianus, qui Africam regebat, rebellavit, atque cum'exercitu veniens, eum regno'' vitaque privavit remquepublicam Romanam Eraclius', eiusclem filius, regendameio.suscepit.

37. Circa haec tempora rex Avarum'", quem sua"(38)

Hngua cacanum appellant, cum innumerabili multitudine

"

veniens, Venetiarum fines ingressus est. Huic GisulfusForoiulanus dux cum Langobardis, quos habere jDOterat,

audacter occurrit; sed quamvis forti animositate contra inmen-samP multitudinem belhim cum paucis gereret, undicjue taniencircumseptus, cum omnibus pene suis extinctus est. Uxorvero eiusdem Gisulti nomine RomildaT cum Langobardis quievaserant sive eorum uxoribus et fihis cj[ui in *bello perierant, *p- 129.

intra murorum Foroiulani castri muniif septa. Huic erantfihi Taso et Cacco ^ iam aduliscentes ', Raduald " vero et Gri-muald^ adhuc in puerili aetate constituti. Habebat vero et

filias quattuor^ quarum una^'' Appa^, alia GailaJ' vocabatur^,duarum vero''' nomina non'' retinemus. Communierant *^ se

quoque Langobardi et in'' reliquis castris quae his vicina

a) omnium — deinceps des. C 1. b) augebatur F 1. G 1. 3. 4; ag . . ebaturD 1; habebatur G 5a. c; erat A 3? c) deesf. G 2. cl) ac — rem publicamdes. Ct. e) adversum A 2. f) ita A 1 ; Hyerosol. F 1 ; Hierosol. ceteri fere omnes.

g) illorum G 3. 4; v. c. des. I 2. h) adducunt A '2. B 1. D la. F. G. H; ad-veuit I 2. i) cum — vitaque des. G 3. 4; cum deest G 2. — exercitum F 1.

k) recognovit atque pr. A 3. 1) Heraclcus B 1 ; Eradius P 1. m) AvarorumA '2. 3. 6. B 1. 2. C 1. E 1. G 1. 3. H 1. — que F 1. n) suam linguam B 1. G 3.

0) multitudinem F 1. p) inmensa F 1. q) Romelda A 2; Romilla D 1 non-mimquam,D 2 cons<an«er ; Romilda F 1 ; Romhild G5c; Rumilda in/ra semel A3. G3.r) munivit A 2. C *1. 3. 5; munuit E 1; muniunt C 1. 2. D 1. I 1. Ib; castra(se?) munivit C 4a. b; se P. c. muniit A '3. 3. 4. B 1. 2. 3. I 3; se F. c. munitB la; se F. c. muniut A 5; se F. c. muniunt A 8j muros se F. c. muniit A 6;c. munii F 1; c. (castro G 2) monii septa configit (confugit G 3. 4) G 1— 4;c. moeniis septa confugit G 5c; c. s. confugit G 5a. s) Caco D 2. 3. G 4

;

Caao A 4; Cacano C 1. t) ita A 1. E 1; adulescontes A 4. C 1. F 1. G oa;adhul. D 1; adulesentcs G 3; adolescentes alii. u) Radoald A 2. 6. C 1. 5;C} 1. 4; Raddoald F 1; Radoald A '3. 4. 5. F 4. I 1 ; Rodoaldus B 1. 2 ; Rado-aldus D 2. 3; R.idwald G 5c. v) Grimoald A 2. '3. 3. 5. 6. 1. D 1. G 1

;

Crrimoaldus B 1. 2. D 2. 3; Grimwald G 4. 5c. w) unam Fl. x) Papa Cl;Pappa F 2; Mappa G 5c. y) Gala A '3. z) vocabantur A 2. Fl. a) deest A 3.

b)minimeBl. c) communierunt A 3. D 2. 3. F 1. G 1—4 ; cOuninBl. d) dcest Bl.

1) Huius — prosternunt ex Isidori chron. 2) Persae — abducuntex Beda.

11

162 PAULI HI8T0RIA LANGOBARDORUM. LIB. IV.

erant, hoc est in Cormones^', Nemas'', Osopo'', Artenia''-*,

Reunia*^, Glemonaf, vel etiam in IbligineS-3^ cuius positio

omnino inexpugnabilis existit''. Pari etiam raoclo et in

reliquis castellis, nc Hunnis, hoc est Avaribus, praecla

fierent, se communivere. Avares vero per omnes Foroiu-

lanorum fines discurrentes, omnia incendiis et rapinis

vastantes, Foroiulanum ' oppidum obsidione claudunt et totis

viribus expugnare moliuntur. Horum rex, id est cacanus,

dum circa muros armatus cum magno equitatu perambu-laret'', ut, qua ex parte urbem facilius expugnare posset^

inquireret, lumc Romilda de muris prospiciens, cura eum cer-

neret iuvenili"* aetate florentem, meretrix nefaria concupivit ",

eique" raox per nuntiixra mandavit, ut, si eara in matri-

moniura sumeret, ipsa eidem civitatem cura oranibus qui

aderant traderet. Quod rex barbarus audiens, eidera raaligni-

tatis dolo quod mandaverat se facturum promisit earaque se

in mati-imonium p accipere spopondit. Illa vero nihil morata,

portas Foroiulensis castri aperuit et ad suam ^ cunctoruraque

qui aderant perniciera hostera'" introduxit. Ingressi vero

Avares cum rege suo ForumiuHi*, universa quae invenire*

poterant rapinis diripiunt"; ipsamque^ urbera flamrais concre-

mantes, universos quos reppererant "' captivos adducunt*,faUaciter tamen eis proraittentes, quod eos, unde digressiv

fuerant, Pannoniae in finibus conlocarent. Qui cum patriam

revertentes ad^ campum quem^ Sacrum norainant pervenissent,

omnes qui iani in '' maiori aetate constituti erant Langobardosgladio perimere statuunt, muHeres vero et jDarvulos captivi-

tatis sorte dividunt. Taso vero et Cacco seu Raduald, filii

Gisulfi et Roraildae, cura hanc Avarorura maHtiani cogno-

vissent, statira ascensis equis fugara arripiunt. E quibus

a) Cormonans A 6. b) Nemos A 2; Nemaso G 5a. c; Menas D '3a. 3; HemasB 1. 2. c) Ossopo G 3. d) Arcenia F4; Artema D 3. 4. F 5. fi 2; ArtemiaC 2; Arteunia D 2, uhi Reunia deest. e) Reuma A 3. G 1. 2; Areunia D 8.

f) Glemena D 2. g) e. inbligine D 1—4; e. inibline A 4. G 5a; e. mibllgine

A 3. I 1 ; e. in ebliginem G 3; e. in ebligine G 4; unbligine B la. h) extitit

C 1. F '2. G 3; existat corr. existit 6 2. 1) F. itaque o. B 1. k) circuiret B 1.

1) possit G 1. 3. m) iuvenali G2. 3; c/. svpra p. 135 n. a. n) statim c. eumB 1. 2. o) ei quoque F 2. G 1 — 4. p) matrimo B 1; matrimonio B la. C 1. 2.

D 2. F '2. G 2. 3. — m A 1 haec avidsa sunt. q) sua F 1. G 1; a suo G 3.

r) hunc F. G. s) Forumiuli A 2. 3. F 1. G 1 ; Foroiuli G4. t) invenirent Fl.u) (lerip. C 1. F 1. G 1. 2; in hoc verbo desinit G 5b. v) ipsaque F 1; ipsamG 1_4. w) deest C *1. 1. x) ita A 1. *2. '4. 6. C *1. 1. D 1. E 1. F. G;abducunt eeteri; c/. supra. y) die gressi A 2. z) et ad A 3. C 1. 2. D 1. G 3

e corr. 5c. I 1. a) qj (que) A 1. 2; que A "2. E 1. G 5a; quod F 1. G 1. 3. 4.

H 5a. I 2. b) deest A 2.

1) Cormons ; Klmis; Ossopo ad Tagliamento jiuvinm. 2) Artegna in

Carnia; Bagogna, villa capitidari ecclesiae Cividalensi pertinens ; Gemonain provincia Forojidiana. BE. 3) Iplis, quarto a Civiclale miliario

in via ad Cormons ducente. Cf. Cluver, Ital. ant. XV. BE.

PAULI HISTOEIA LANGOBARDORUM. LIB. IV. 163

•unus Grimoaldum ^ puerulum fratrem suum, dum existimaret ^

utpote parvulum super equum currentem <= se tenere non posse'*,

*melius ducens'' eundem gladio perimere quam captivitatis 'p- i3o.

iugum sustinere, eum occidere voluit. Cum igitur ut eumpercuteret lanceam elevasset, puer lacrimans exclamavit,

dicens : 'Noli me ^ pungere,

quia possum me -super s equumtenere'. Qui iniecta manu •' eum per brachium adprehendenssupers nudum equi dorsvim posuit eundemque ut si j)osset'

se continere hortatus est. Puer'^ vero frenum equi manuârripiens, fugientes germanos et ipse secutus est. Quo con-perto, Avares mox ascensis equis eos persecuti sunt; sedreliquis veloci fuga evadentibus, Grimoald puerulus ab unoeorum, qui velocius cucurrerat, capitur. Nec tamen eumsuus conprehensor gladio ferire propter parvitateni aetatis

dignatus est, sed sibi eundem potius serviturum"' reservavit.

Cumque eum" ad castra'* revertens adprehenso eiusdemequi freno reduceret deque tam nobiii praedaP exultaret— erat enim ipse'i puerulus eleganti forma, micantibus oculis,

lacteo crine perfusus —;qui cum se captivum ti'ahi doleret,

Ingcntes animos angusto'' in pectore versans,

ensem, qualem in illa aetate habere poterat, vagina exemitseque trahentem Avarem % quantulo ' adnisu valuit, capitis

in vertice" percussit. Moxque ad cerebrum ictus^ perveniens,hostis'"' ab equo deiectus est. Puer vero Grimuald versoequo fugam laetabundus arripiens, tandem fratribus iunctusest eisque liborationo sua, nuntiato'^ insuper hostis interitu,

inaestimabilc gaudium fecit. Avares vero omnes Langobardosqui iam in virili actate erant gladio perimunt, muheres veroet parvulos captivitatis iugo addicunt>'. Romildam^'- vero,quae totius malitiae caput extitit, rcx Avarum^ propteriusiurandum, sicut ei spoponderat, nocte una quasi in matri-monio'' habuit, novissime vero duodecim Avaribus tradidit,

a) ita hoc loco etiam A 1. 2. — parvulura G 3. 4. b) extimaret E 1 ; estimaretD 2. F '2. G 2. 3. c) cun-ere A2; currentes C*l; c. retinere F (se ret. 5), G.d) posset F 1. e) diceus esse B 1. f) frater mi add. B 1. g) deest G 3.

h) manum B 1; iuioctam manum F 1. i) possit F. G 1—4; sicut posset G 5c ;

si dMst A 4; si p. des. C. D. — sese D. — contineret B la. D. G 5c; teneretG 5a; contingera A '4; sequeretur C 1. 2. I 1 (continere A 2—5. B 1. 2. D 1.

F. ^G 1—4; m Al haec avulsa sunt). k) Pucr — secutus est des. C 2. 1) manumC 1. F 1. G l—8; quod /ortasse recipiendum erat. m) servitium A 2; acl ser-vitium Cl. 2; servituti B 1. n) deest G 3. 4. o) castram G 3. p) predam F 1.

q) deest C 1. r) deest B 1. 2. s) Avare F 1. t) (luantulum C 1. 2. D 1.fr 1—4. H 1; quanturalo F 1. u) verticem A 1; capitis iu capite corr. in capiteF ], et ila F 4. 5. G. v) deesl G 4. 5c. w) hosti A 2. x) nuntiato corr.luuUiata A 1. G 1. 3; nuntiata A 3. 4. B 1 (suam liherationem nuntiata et). 2.C. D, alii; nuntians B 2. — interitum B 1. la. 2. C 1. 4b. D 1. E 1. G 2. 3. 4;interitus F \. y) adilicunt corr. .abdicunt A 1; abdicunt A 4. B 1. 2. C 1. 2,'orr. addicunt G 5a; addicunt corr. adducunt F 1, ct ita A 5. F 4. G 1— 4.I 1. 2; abducunt A 3. G 5c. z) Romilda B 1. D 1. a) Avarorum A 1?B 1. 2. G 3. 4; Avarum corr. Avarorum G 1. b) matrimonium B 1. G 1.

11*


qui eam per totam iioctera vicibus sibi succedentes libidine

vexarent. Postmodum quoque palum in medio campum^conligi^ praecipiens, eandem in eius acumine inseri mandavif^,

haec insuper exprobrando inquiens : 'Talem te dignum est

maritum habere'. Igitur dira proditrix patriae tali cxitio

periit, quae amplius suae libidini quam civium et consan-

guineorum saluti prospexit. Filiae vero eius non matiis

libidinem secutae, sed castitatis amore*^ studentes ne a

barbaris^ contaminarentur , crudorum puUorum canies sibi

inter mammas sub fascia posuerunt, quae'" ex calore putre-

factae odorem foetidum exalabant. Cumque eas vellent

Avares contingere«, non sustinentes foetorem, putabant eas

natmâliter ita foetere*', procid ab eis cum execratione rece-

dentes ' atque dicentes, omnes Langobardas foetidas esse.

Hac"^ igitur arte Avarorum libidinem' puellae nobiles eva-

dentes, et ipsae castae servatae sunt et utile servandae

castitatis, si quid tale feminis contigerit™, mandaverunt exem-r isi.plnm. Quae postea per diversas regiones *venundatae, iuxta

nobilitatem suam dignis sunt nuptiis potitae". Nam unaearumo Alamannorum regi, alia vero diciturP Baioariorumprincipi ^ nupsisse.

(39) Exigif-i veronunc^ locus, postposita generali* historia,

pauca etiam privatim de mea, qui haec scribo, genealogia

retexere", et quia res ita postolat^' paulo superius narrationis

ordinem replicare. Eo denique tempore quo Langobardorumgens'*''' de Pannoniis ad Itaham venit Leupchis^ meus abavusy

ex eodem Langobardorum ^ genere cum eis pariter adventavit.

Qui postquam ahquod^ annos in Itaha** vixit, diem clau-

a) iia A 1. 2. 4. E 1. F 1. G 1. 2. 4. H 1. I 2; capis corr. campi G 3; campiA 3; medium campum H 5a; campo A 5. 6. B. C. D. F 4. 5. I 1. b) confixi

Al; confrigi Cl; figi F 4. c) m. dicens B 1. d) amori A 3. B la. C 4b. H 1.

e) ab Avaris C. D. F 4. 13; ab Avares B 1. 2; ab Avaribus B la; ne Avaribus II.f) qui A 2 g) coutingeret F 1. h) facere A 2. B 2, Cl; fetere e corr. Dl;foetare G 1. 2. i) recedebant dicentes D 2. 3. k) Hfc A 2. 1) libidine

A 3. F 1. G 1—3. m) contingerit A '2. 2. 3. 4. F 1. G 1. 4; congerit corr.

contingerit G 3. u) petitae B 1. la. 2; positae C '1, corr. potitae Dl; possite C 1.

0) (te.est A 3. \>) deest A 3. G 2. q) p. regis n. B 1. r) novum cap. inei-

piimt A 1. 2. 5. C. D. E. F. H 1. L; quod contra indicera factum esse apparet; A 1

nimeros conturhavit, cap. praecedens XXXVII, hoc XXX^TIII, sequentia XXXVIII, XXXX,XXXXI, iierum XXXXI, etc. signans. Jji G 1 alia manus coaeva hic et in fine capitis

crucem posuit, cui adscripsit : De ista cruce in antea usque ad alia require de ille

omo qui hunc librum fecit. s) nunic A 2. t) generalitate historiae G 3. 4.

u) restexeret F 1. v) ita A 1. F 1. G 1. — paulo deest B 1. w) res G 2.

— Pannonia B 1. x) Leuphchis G 5a; Leupichis A '2. F 4. G 1—4; LupichisE 1; Leypichys B 1; Leupigis B la. 2; Leuchis A 6. C. D ; Leochis L 1; Liaf-

gis G 5c. y) abvius A 3; avus C '1. I. 2. D 1— 3; abbus corr. ababus F 1;abavavas corr. abavus G 4. z) deest B 1; Langb. F 1, a.) ita B 1. F 1.

G 1. 2; in/ra etiam A 1, alii; aliquos 6 3. 4; aliquot A 1, alii. Et similiter postea;

cf. p. 165 n. k. — post a. A 3. b) Italiam A 2. B 1.

1) Cf. praef. nosfram p. 1 sq.

l

PAULI HISTOEIA LANGOBARDOEUM. LIB. IV. 165

dens extremum, quinque ex se genitos filios aclhuc parvulos

reliquit; quos tempestas ista captivitatisj de qua nunc diximus,

conprehendens, omnes ex castro Foroiulensi in Avarorumpatriam exsoles* deduxit. Qui cuni per multos annos in

eadem regione captivitatis miseriam sustinuissent et iam advirilem pervenissent aetatem, ceteris quattuor, quorum nominanon retinemus, in captivitatis angustia persistentibus, quintus

eorum germanus nomine Lopichis'', qui noster postea proavusextitit, inspirante sibi*', ut credimus, misericoi-diae auctore"*,

captivitatis iugum abicere statuit et ad Italiam, quo gentemLangobardorum residere meminerat, tendere atque ^ ad liber-

tatis iura studuit rcppedare. Qui cum adgressus'" fugamadripuisset, fareti'am tantum et arcum et aliquantulum cibi

ropter viaticum gerens, nesciretque omnino quo pergeret, ei

upus adveniens comes itineris et ductor eflfectuss est. Quicum ante eum pergeret et frequenter post se respiceret et

cum stante subsistcret atque cum pergente praeiret'', intellexit,

sibi euni divinitus datum esse, ut ei iter, quod nesciebat, osten-

deret. Cumi per aliquod'^ dies per montium solitudines hocmodo pergerent', panis eidem viatori, quem™ exiguumhabuerat,omnino defecit. Qui cum ieiunans iter carperet et iam fame "

tabefactus defecisset, tetendit arcum suum et eundem lupum,ut eum in cibum sumere possit", sagitta interficereP vokiit.

Sed lupus idem i ictum ferientis praecavens , sic '' ab eiusvisione elapsus est. Ipse autem, recedente eodem lupo,nesciens quo pergeret, insuper famis penuria nimium debihsefi"ectus, cum iam de vita desperaret, sese in terram^ pro-iciens, obdormivit; viditque quendam virum in somnis taha'sibi vcrba dicentem : 'Surge! Quid" dormis? Arripe \aam in

hauc^ *partem contra quam^^ pedes tenes; illac^ etenim esfp- i32.

Italia, ad quam tendis'. Qui statim surgens, in illam partem y

quam in somnis audierat pergere coepit ; nec mora, ad habi-taculum hominum pervenit. Erat enim Sclavorum habitatio

a) ita A 1. P 1. G 1. 2; exoles A 2. E 1 ; exsole A '2. b) ita A l. '2. 2. 3.

4. 6. F 1; Leopchis A 'S. 5 ; Lupichis G 1—4. H 1. 11, e corr. F 1; LupicisC '1. 1. E 1, corr. Lupigis D I, et ita ceieri D; Lupechis L 1; Leupichis B 1;Leupigis B la. 2; Lcuphis F 2; Leuphchis G 5a; Liafbergis G 5c. c) inspi-rantes P 1. d) auctorem F 1. G 1. 3. e) adque A 1. G 3. f) iter postadd. D 1, et ita alii D. g) factus C 1. I 1 ; deest C '1. h) periret B 1; per-geret B la. 2. F 4. G 3. i) Cum corr. Cumque G 5a; Cnmque B. C. D. F I.

G. H 1. I 1. k) ita A 1. '2. 2. 3. B 1. 2. C. G 2—4. I 3; aUquid F 1; aliquoA '4. aliquot A 5. D. G 1, alii. 1) pergeret A 1. D 1; pertingerent A '3.

ra) qui F 1; quia F 4. G 1— 5. n) famem tabemfactus G 3. o) posset C 1,alii; deest G 3. p) interficeret F 1. q) ila A 1. 5. D 1 {quod pro eundempositum esse pîtarim); isdem A *2. 2. '3. 3. 4. B 1. 2. C *1. 1. F 1. G 1—3. 5a. c.

II 1. I 1; hisdem E 1. G 3. — ictu B 1. 2. C *1 ; ictus F 1. G 1. 3. 4; hictusA 2. E 1. — forientes A 2. F 1. r) ita A 1. F. G. I 1; deest cett. s) terraC 1. G 4. t) talia et verba des. C 1. u) qui A '2. 3. G 3. v) hac parteB 1. C 1. 2. D 2. 3. w) quo C 1; quem G 3. x) illa D 2. *3a. 3. 4. I 1

;

illic B 1. la. 2. C 4b. E 1. G 5a. I 3 ; illuc G 3. 4. I 2. y) deett A 3.


in illis locis. Quera^ cum una mulier iam vetula vidisset,

statim intellexit, eum fugitivum esse et famis penurialaborare''. Ducta autem ^ misericordia super eum, abscondit

eum in domo sua et secreto paulatim ci victum ministravit*^,

ne, si ei usque ad satmîtatem alimoniam^ praeberet, eius

vitam funditus extingueret. Denique sic conpetenter ei

pastum praebuif^, quousque ipse recuperatus vires accipere

potuisset. Cumque eum iani validum ad iter faciendumvidisset, datis ei ^ cibariis, ad quam'' partem tendere deberet,

admouuit. Qui^ post aliquod dies Italiam ingressus, ad''

domum in qua ortus fuerat pervenit; quae ita dcserta erat,

ut non sobim tectum non' haberet, sed etiam rubis™ et

sentibus plena esset. Quibus ille succisis intra eosdemparietes" vastam hornum" repperiens, in eaP suaî faretra

suspendit. Qui postea consanguineorum et amicorum suorummuneribus dotatus •, et domum reaedificavit et uxorem duxit

;

sed nihil de rebus quas genitor suus habuerat, exclusus iamab his qui eas invaserant longa et diuturna possessione,

conquirere potuit. Iste, ut iam superius praemisi, extitit

meus proavus. Hic etenim genuit avum meum Arichis ^,

Arichis* vero patrem meum Warnefrit", Warnefrit auteni

ex Theudehnda^' coniuge genuit me^^' Paulum meumquegermanum Arichis, qui uostrum avum cognomine retiuit.

Haec paucis de'^ propriae genealogiae serie^ delibatis, nuncgeneralis historiae revertamur ad tramitem^.

(40) 38.^ Mortuo'', ut diximus, Gisulfo duce^ Foroiulensi,

Taso*^ et Cacco, fihi eius, eundem ducatum regendum*susceperunt. Hi^ suo tempore Sclavorum regionem quaeZeUia ^-

' appeUatur usque ad locum qui Medaria '' dicitur ^

a) Qu^ A 2. b) laboraret F 1; liberare C '1. e) sunt erasum F 1; deest F 2. G.d) et potum add. C 1. 2. e) alimonium A 2. F 1. f) tribuit A 2. g) eis

F 1. G 1. h) qua parte cor7\ quam partem A 1. 2. — adtenderet F 1 ; adten-

dere G 1—4; ad qviam perteudere E 1. i) Qui — pervenit post add. D 1.

k) in A 2. 1) deest F 5. (1 1. 3, 4. I 3, iwst add. F 4. G 2. m) iubis A 3;

uivis G 1 (superscr. rubis). 3. 4; nive G 2. 5c. n) paries A 2. — vasta F 1;

astam B 2. o) ita A 1. 2. 3. D 1. F 1. G 1—4. I 1; hor . . um A6; ornum A 5.

D2. 3. 6. F 2. (rSa, alii; urnum El; hortum D la. p) hac C. D; in ea des. B 1.

q) ita A 1. *2. 2. 4. E 1. F 1. G 1—4; suam faretram (barettam C *1) A '3. B.

C. D. II, alii. v) ditatus C (dicatus Cl). D. G; donatisB. s) deest C '1. 1. 2.

t) Aricius A '3. u) Wai-nefrid E 1. G 1. 2. 5a. I 1 ; Warnifredo. Varnifredus

B 1; Warnufredum B la; Warnefridum D 2; Guarnefrit D 3; W. autem des.

C '1. 1. 2. v) Teudelenda F 1; Teodel. C 1. G 1, alii; Teadel. G 2; Thiad-linda G 5c. w) deesi G 2. K 1, qui habet : Paulum venerabilem monachum Cas-

sinenssem dyaconum ecclesie Romane huiusque scriptorem hystorie. x) deest

G 1. 3. 4, post add. G 2. y) s. d. des. C2; .serie — historiae des. A 2. z) tra-

mite F 1. G 1. a) hoc cap. om. A '4. H4. b) M. quoque G 3. 4. c) duci F 1.

d) Traso B 1; Tasilo C 1 jam constanter. e) gerendum F 1. G 1. 2. f) His(Hi 2) veroeodem t. C 1. 2; Eodem vero t. I 1. g) Azellia B 1. F 1. G. I 2;

AgeUia F *2. 4; Cagellia B 2. F 2. 3. h) Meclaria A 1 ? 2. 5. B 1. G 1. 3. 4;Mecharia A '3; Melaria A 4; Xeclaria A 6.

1) Cilly. BE. 2) WindiscJi Matrei.

PAULI HISTOEIA LANGOBARDOEUM. LIB. lY. 167

pQSsiderimt. Unde usque ad* tempora Ratchis dueis idemSclavi'' pensionem*^ Foroiulanis ducibus persolverunt. Hosduos fratres Gregorius patricius Romanorum in civitate Opi-

tergio ^- 1 dolosa fraude peremit. Nam promittens Tasoni, ut

ei barbam, sicut moris est, incideret^ eumque sibi'' tilium

faceret^, ipse Taso cum CacconeS germano suo et electis

iuvenibus ad eundem Gregorium nihil maU metuens'' ad-

venit. Qui mox cum Opitergium' cum suis esset ingressus,

statim isdem'' patricius civitatis portas claudi praecepit et

armatos "mihtes super Tasonem eiusque socios misit. Quod'p- i33.

Taso cum suis conperiens, audacter se ad proelium praepa-

ravit; ultimumque sibi data pace valedicentes,per singulas

civitatis plateas hac illacque' dispersi, quoscumque'" obvios

habere poterant trucidantes, cum magnam stragem de Ro-manis fecissent, ad extremum etiam ipsi perempti sunt.

Gregorius"^ vero patricius propter iusiurandum quod dederat

caput Tasonis sibi deferri iubens, eius barbam, sicut promi-

serat, periurus abscidit ^.

39.0 His ita peremptisP, dux Foroiulanisi Grasulfus •, (4i)

Gisulli germanus, constituitur. Radoald vero et Grimoalddespectui ducentes sub patrui sui Grasulfi potestate* degere,

cum essent iam ' prope iuvenilem" aetatem, ascensa^ naâcula

remigantes, ad Beneventi" fines'^ perveniunt; et exinde adArichisy Beneventanorum ducem^, suum quondam paeda-

gogum, properantes, ab eo gratissime suscepti* et iiliorum

1000** sunt habiti. His*^ temporibus mortuo Tassilone duceBaiuariorum ''j fihus eius Garibaldus'' inAguntof* a Sclavis

devictus est, et Baioariorum termini depraedantur. Resumptis

tamen Baioarii viribus et praedas ab hostibus excutiunt

et hostes de suis finibus pepulerunt.

a) e tempore Ratichis d. hisdem B 1; Ratigis B 2. b) clavis F 1. c) pos-

sessionem A 2. d) Opitergi B 1; Opytergio F 1. e) incedere A2; incidereFl.

f) deest V. G. g) Caccano A 2. h) suspicans B 1. 2. i) pro civit. siiperscr.

alia inanu G 4. k) hisdem Aot loco etiam A 1. 1) illaque A 1. B 1. 2. D 2;

liuc illucque A'3; hac — hahere des. F. G, eorumque loco kabent : ut F 2. G 1—

4

(ut ut corr. ut 4); prout F '2. 4; palantes ut G 5c; palantcs prout G 5a; in F 1

]>ost additur: hac uillaque d. q. o. h. m) que deest A 2. — obv. deest A 3.

n) Greg. — abscidit des. C 2. o) hoc cap. om. A '4. p) peractis B 1. 2.

q) ita A 1. 3. D 3; Foroiulani C 2. D 2. I 1 ; Foroiuliani C 1; Foroiulanus A 2.

B 1, alii. r) Grassulfus C 1 const. s) potestateui F 1. G 1. 2: deest B 1

spatio vacuo relicto; imporio B 2. t) esset ctiam A 2. u) iuvonalom G 3.

v) ascensam F 1. w) Beneventu F 1. x) f. usque G 2. y) Rachis C 1.2.5.

D 2. '3a. I 1 (superscr. vel Archis) ; Radichis C '1. D 1. z) duce A 1. 2;

duces E 1. a) s. sunt G 2. b) s. 1. h. A *3. c) novum cap, incipit F. 1.

d) !<a A 1. G 2; sed mox cum ceteris Baioar. e) Garialdus G 3. f) G. Ma-gunto A 3. B la; in Sagunto A 2.

1) Oderzo. 2) Cf. Grimm R. A. î. 146, qui ejus rei hoc uiium

teslimonium habet. 3) Rem aliter narrat Fredegarius in chronico

c. 49. ad annum 9. Dagoberti regis, qui 631, vel ut ipse fortasse nu-merat 030, respondet. BI. 4) Innichen.


(42) 40.^ Rex vero Agilulf pacem cum imperatore in*'

anmim unum itemque*^ in alterum faciens, cum Francis611. quoque itcrato pacis concordiam renova^-it. Hoc nihilominus

anno Sclavi Histi'iain, interfectis militibus, lacrimabiliter

612. depracdati sunt. Sequenti'^ quoque mense ^lartio'' defunctusest aput*^ Tridentum Secundus servus Christi, de quo saepeiam diximus, qui? usque ad sua tempora succinctam deLangobardorum gestis'' conposuit historiolam. Eo' temporerex Agilulf cum imperatore iterato pacem conposuit. Occisusquoque est his diebus Theudepertus rex Francorum, et facta

est pugna gravissima inter eosi. Gunduald'' etiam, ger-

manus TheudeHndae reginae, qui^ erat dux" in civitate

Astensi ^, nemine scientem" auctorem mortis ipsius, hoc ipso

in tempore sagitta ictus interiit.

(43) 41.0 Igitur Agikilf rex p, qui et Ago cst'' appellatus,

postquam viginti et quinque annos regnaverat, diem clausit

616. exti'emum, relicto in regno filio suo Adaloald admodumpuerum"" cum TeudeHnda matre. Sub his ecclesiae restau-

ratae ^ sunt et multae dationes * per loca venerabilia largitae.

Sed dum" Adaloald eversa mente insaniret, postquam cummatre decem regnaverat annis, de regno eiectus est, et a

626. Langobardis in eius loco Arioald^' substitutus est. De cuius

13-1. regis gestis ad nostram notitiam aHquid ' minime penênit.

Circa haec tempora ^ beatus Cokimbanus ex Scottorum ^*'

602. genere orimidus, postquam in Gakia^ in loco qui Luxo-\"ium y- •* dicitur mouasterium construxerat, in ItaHam veniens,

612. a Langobardorum rege gratanter exceptus est, coenobiumquequod Bobium^ appeUatur in Alpibus Cottus^ aedificavit,

quod quadraginta miHbus ab urbe dividitur Ticinen.?i. Quo''

a) hoc cap. om. A '4. b) fecit iu G 3. 4. c) iterumque F. G. I 2. d) noiumcap. inc. A 5. e) Magio G 3. 4. f) deest A 1. g) quo F 1. G 1. 3.

h) gentis A 1. 2. C 1. D 1, e corr. E 1; gente I 1; gestos corr, gestis G 3. —historiam G 3. 4 ; liistorialem C 1. i) Eo quoque B 1; Eodem G2; Eo — com-posuit des. D (1?). k) Gundoald C 1; Gundoaldiis B 1. D 3 ; Gundoaltus D 2^Gulduald G 3. 1) deest B 1. m) deest D. n) ita A 1. 2. C '1. D 1. F 1.

G 1. 2; nemo sciente B 1; neminem sentientem E 1. o) hoc cap. om, A *4.

p) deest D 2. F. G. q) deest F. G; est dictus C 2. D 2. r) ila A 1. 2. 4.

C "l. 1. D 1. E 1. F 1. G 1-4; pueri C 2; puero ceteri. s) restitutae A 2.

t) donatioues B 2. G 1. 2 H 1, e corr. D 1. u) cum A 3. C D. — Adaioald A "3.

v) Arioalt C 2; Ariald G 5c; Arioal G 1. 2; Arioad G 4; Arioaldus D 3; Ariol-

dus D 2. w) Cottorum A 1. 2. C '1. D 1 {corr. Scottorum), quod in archetypo

fuisse verisimile est; Cotorum E 1; Gottorum A 3; Gotthorum (B 1. G 1) vel Go-thorum A 5. 6. B. C 1. F (Scottorum e corr. F 1). G [corr. Scothorum G 3). I 1.

x) Galliam F 1. G 3. y) Luxobium A 2. '3 3. C '1. z) Bovium A 2. a) Co-tiis C "1. 1; Cotticis D 2: Scotiis F 1; Gotiis G 1, corr. Cotiis G2; Zatiis G 3. 4^dsest G 5c. b) Quod G 3. 4.

1) Cf. Fredeg. c. 38. 2) Cf. Orig,; de morte ipsius Fred. c. 49,

3) Non bene sihi compertavi Paulus noster aevi hujus Langobardorv.m

historiavi ingenue fatetur, et revera chronologicum ordinem turbavit. BI.

4) Luxeuil prope Fesoul,

PAULI HISTORIA LANGOBAKDOEUM. LIB. IV. 169

in loco et multae possessiones a singulis principibus sive

Langobardis largitae sunt, et magna ibi facta est congregatio

monachorum.42. * Igitur Arioald postquam super Langobardos (44)

duodecim annisi regnum tenuit, ab liac luce subtractus^

est ; Langobardorum <= regnum Rotliari ^ genere Arodus ^ susce- 636.

pit. Fuit autem viribus fortis et iustitiae tramitem sequens,

sed tamen iidei christianae non rectam hueam tenens, Arri-

anae laereseos perfidia maculatus est. Siquidem Arriani

minorem Patri^ Fihum, Spiritum quoque sanctum minoremPatri*^ et FiHo ad suam perniciem dicunt; nos autem cathohci

Patrem et Fihum et Spiritum sanctum in tribus personis

unum et venmi Deum aequah potentia eademque gloria

confitemur. Huius temporibus pene pers omnes civitates

regni'' eius duo episcopi erant, unus cathohcus et' alter

Ai-rianus. In civitate quoque Ticinensi usque nunc osten-

ditur, ubi Arrianus episcopus apuf' basihca' sancti Eusebii

residens baptisterium liabuit, cum tamen ecclesiae cathohcaeahus episcopus resideret. Qui tamen Arrianus episcopus'",

qui in eadem civitate" fuit, Anastasius nomine, ad fidemcathohcam conversuso, Christi postea ecclesiamP rexit. HicRothari*! rex Langobardorum leges, quas'' sola memoria*et usu retinebant', scriptorum serie conposuit codicemque" ^*3.

ipsum edictum appehari praecepit. Erat autem iam ex quoLangobardi in Itaham venerant annus septuagesimus septi-

mus *, sicut idem rex in sui edicti testatus est prologo.

Ad^' hunc regem Arichis dux Beneventi fihum suum Aionem (45)

direxit. Qui cum Ravennam^ venisset, Ticinum pergens, ibi

ei^ Romanorum mahtia tahs potio data est, quae eum menteexcedere faceret; atque ex eo tempore numquam pleni

sanique sensusy fuit.

43.^ Igitur cum dux Arichis, huius de quo diximuspater, iam maturus annis ad diem ukimum propinquasset,

sciens fihum suum Aionem non recti esse sensus, Radoaldum

a) hoc eap. om. A '4. b) .sub.stx'actus A 2. F 1. c) Lang. — suscepit <les. D 2.

d) Rottari G 3; Rotharit D 3 semper ; cf. supra p. 144 n. li. e; Kodus G 5c.

1 3; Arocbis A '3. f) patre A 5. B la. C 5. D 2. 3. F '2. G 5a; Filium —Patri des. A 2. g) deest F 1. h) regioni A 2. i) a. autem B 1. k) aput— episcopus des. F 1 (ôst suppl.). 1) ita A 1 (bassilica). 2. D 1. m) deest G.n) deest F. G; civitatem A 2. o) c. est B 1. p) ecclesia F 1. q) Reeba-rius D 2. r) qua sola A 1. B 1. F 1. G 1. s) m. eius r. C '1. 1. 2; m.oius ct usu r. I 1. t) retinebat A 1. F. G, et e corr. D 1. u) codiceque G 1.

v) novnm cap. inc. A 3. D 1. '3a. F; prologo suum. XI.II. Ad huc regem Ar. Ben.Aiouem d., post add. dux fllium suum Fl; Suum quoque tilium ad h. r. A. B. d.

;

A. d. F 4. G ; Arigis G 1. w) Ravouua F 1. x) deest F 5; ei a D 1. F.G. I i. 2. y) sensu A 1; pleno scnsu fuit C. D. z) hoc cap. om. .\ '4.

1) Ita Paulus cum genuino Originis textu. 2) anno septuagesimosexto Edicti codices. LL, IV, p. 1.


et Grimoaldum, iam florem iuventutis habentcs, quasi pro-

prios lilios Langobardis qui aderant commendavit eisque

dixit, quod melius eos regere isti quam Aio suus filius possit^.

c. 64i!44. '^ Defuncto ergo<= Arechis'', qui ducatum quinqua-

*p. 13.5. ginta® tenuerat annis, Aio*^, 'eius filius, Samnitum ' ductor

effectus est; cui tamen Kadoald et Grimoald sicut seniori

fratri et domino per omnia paruerunt. Quis Aio cum iam**

annum' et mensibus quinque J3eneventanorum '' ducatumregeret, venientes Sclavi eum multitudine' navium, non'"

c. 642. longe a civitate Seponto" castra posuerunt°. Qui occultas

foveas circa sua'' castra facientes, cum Aio super eos, absen-

tibus Raduald eti Grimoald, venisset eosque debellare vellet,

equus eius in unam de eisdem'' foveis cecidit; atque inru-

entibus super eum* Sclavis, simul cum aliquantis aliis ex-

tinctus est. Quod cum Raduald' nuntiatum fuisset, cito

veniens, eisdem Sclavis propria illorum lingua " locutus est '^.

Cumque eos^ propter hoc segniores^^ ad bellum reddidisset^,

mox super eos5' inruens magnaque eos strage prosternens,

et Aionis mortem ultus est et de illis finibus eos qui reman-serant hostes fugam petere coegit.

(47) 45. Igitur Rothari^ rex Romanorum civitates ab urbe^

Tusciae Lunensi'* universas quae in Htore maris sitae sunt

usque ad Francorum iines cepit. 0])itergium quoque, civi-

tatem inter Tarvisium<^ et ForoiuH'' positam, pari modoexpugnavit et diruit. Cum Ravennantibus '^ Romanis beUumgessit ad fluvium AemeHae'" quods Scultenna dicitur^. Li

a) posit B 1; posuit A '4; posset C 4b. D 2. I 1. 2. G 5a e corr.; possent e corr.

D 1, et ita plerique D; possint F 5. b) hoc cap. om. A '4; nuUa capitis distinclio

D 2. 3. c) igitur A 3 ; autem D 2. 3. d) ita hoc loco A 1. 2. 4. E 1 ; Arhis

D 1 ; Archis corr. Arichis C 1 ; Arigis G 3 ; Arichis ceteri. e) quinque C. D 1

{corr. quinquaginta);quadragiuta F la. G 3. 4. f) A. autem G 1—4. g) no-

vum cap. inc. D 2. 3. h) deest C. D; item G 2. i) anno A *3. 3. G 5a. c.

H 1 ; unum add. B la. k) Beneventinum F 1 ; Beneventanum A 2. 3. C 1.

D 2. 3. G 5c, alii. 1) multitudinem G 3. m) deest C. G 3, post add. D 1;

ne corr. non G 1. u) Sepoutum B 1; Sipanto corr. Siponto G 2; Siponto D 2.

0) posuerunt — castra des. F 1. p) deest A 3. q) et G. des. G 2. r) de

isdem F 1 ; de hisdem C '1. s) deest A 3. t) ita A 1. 3 7ioc loco et poste.a.

u) linguam F 1. v) deest C. D. w) seniores corr. seriores F 1. x) redisset

D 1. F 1. G 1. 2. 4 {corr. vidisset F 1. G 1, corr. reddidisset D 1. G 2. 3); red-

dissent C 1; redissent G 2, y) e. i. m. des. G 1. 2. z) deest B 1. a) urbs

A 1. 3; urbes A 2; urbis A "4. b) Lunensis universi A 2; Ninensi A 3. — u.

q. des. D 3. c) Tarbisium A 2; Tarvissium C 1. d) Foroiulani A 1. C *1.

I 1; Foroiiiliani C 1, corr. Foroiuli D 1; Foroiulii B 1. C 2, alii; Foroiulium D 3.

e) ita A 1. E 1. G 2; Ravennatibus F 1. G 1, aUi, ut supra. — et Rom. B. C.

G 5c. H 1. I 1. 2. f) ita Al; Emiliae alii. g) qui B la. D 3. F '2. G 5a. c;

quam D '3a. — Scultoma C 4b ; Scultentus corr. Scultenta G 1, et ita G 5a. c

;

Sculptenta G 4; Stultenla G 2; Cultenna B.

1) i. e. Beneventanorum. 2) Vicini etenim Sclavis olim in Foroju-

liensi ducatu, unde Beneventum venerant Eadoaldus et Grimoaldus,

ipsorum linfjuam ab ipsa puerili aetate didicisse ptotuerant. BI. 3) Ta-

iiaro inter Mutinam et Bononiam. BE.

(48)

652.

PAULI HISTORIA LANGOBARDOEUM. LIB. IV. 171

quo bello a^ parte Romanorum, reliquis^' terga dantibus,

octo •= milia ceciderunt >. Eo tempore^ magnus Romae terrae

motus factus est, magnaque tunc*^ fuit inundatio aquarum.Post liaec fuit clades scabearum^, ita ut nullus potuisset

mortuum suum agnoscere propter nimium inflationis tumorem.46. ^ Aput Beneventum vero mortuo Raduald duce s- ^, (47)

qui ducatum quinque rexerat annis, Grimuald, eius germauus, c. 647.

dux effectus est gubernavitque ducatum Samnitium annis

quinque et viginti. Hic de captiva puella, sed tamennobili'', cuius nomen Ita' fuit, Romualdum filium et duaslilias genuit. Qui dum'' esset vir beUicosissimus et ubiqueinsignis, venientibus eo tempore Grecis', ut oraculum sancti

arcliangeli'" in monte Gargano situm depraedareut, Grimualdsuper eos cum exercitu veniens, ultima" eos caede pro-

stravit^*.

*47. At veroP rex Rothari postquam annos sedecim'i *p^. ise.

et menses quattuor regnum tenuerat, vita decedens, Lan-gobardorum regnum Rodoald'' suo iilio reliquit. Hic cumiuxta basilicam beati lohannis baptistaci fuisset humatus,post* aliquantum tempus quidam, iniqua*^ cupiditate succensus,

eius sepulchrum noctu aperuit et quicquid in ornamentiseius corporis repperit abstuHt. Cui beatus lohannes per visi-

onem apparens, evmi vehementer exterruit eique dixit: ^Curausus es corpus istius hominis contingere? Fuerit" licet

non recte credeus, tamen mihi se commendavit. Quiaigitur hoc facere praesumpsisti, numquam in meam basihcamdeinceps ingressum habebis'. Quod ita quoque^' factumest. Quotiescumque enim voluisset beati lohannis oracuhimingredi, statim velut a validissirao pugili" guttur eius feri-

retur, sic subito retro ruebat inpulsus. Veritatem in Christoloquor; hoc^ mihi ipse retuHt qui hoc ipsura suis ocuHs factura

a) ad G 3. b) deest D (1?). G 5c. c) novem D 2. d) deest D 2. 3. e) sca-

biarum P 2. G 5c ; scaberum A2; scabierum C 4b. F 2a. H 5. II; scabi eorum C 1.

fj hoc caput praecedenti adjungunt C. D *3a. 6. I 1. L 1. edd. g) ducem A 2.

F 1; raortuum R. ducem G 1. h) nobilissima B 1. i) Itta A 4. 5. C 2. D(1 e corr.). E 1. F 1. 4. G 4. L 1 ; It B 1. 2 ; Ida G 5a. c; Tita H 1. k) cumA 1? C. D. I 1. 1) Saraconis F 2. 2a. m) vocahulum erasxim F 1. n) ulti-

mam F 1. o) prosteruit C 1. p) deest A 3. q) decem C 4b ; sedicem F 1;quindecim ed. Peut. r) Ilrowaldo Vr 5c, 7tbi infra Ruodwalt et Hrowalt. s) post-

quara A 2. t) deest A3; n. iniquitate s. F 1. u) decst B 1. v) deest G 3. 5c.

w) pugillo B 1. 2. x) quod hoc B 1.

1) Tlaec ex Orig., paucis verhis additis, sumsit Paulus. 2) Perperamliaec Paulus ad Botharis teinpora protrahit, cum ad superiora sint refe-

renda. BI. ; magnus — factus est. Poi5t haec — agnoscere ex G.pont. Deusdedit. 3) Hujus ducis mentionem faciunt Acta SS. lienati

et Valerii, Ughelli VI, p. 100. 4) In Modoetia; ni forte Ticinensis

est, de qua cf. cap. seq. BE.


(i9)vidit. Rodoald* igitiir post funus patris Langobardorumregnum suscipiens, Gundipergam Agilulfi et Theudelindaesibi^ filiam in matrimonium sociavit'. Haec Gundipergaregina ad instar suae genetricis, sicut illa in ]\Iodicia, sic

et ista intra Ticinensem civitatem basilicam in honorem*'beati lohannis baptistae construxit, quam mire cx auro et

argento peplisque decoravit rebusque singulis opime'' ditavit;

in qua et" eius corpus tumulatum quiescit. Haec dum decrimine adulterii aput virum accusata fuisset, proprius eius

servus Carellus nomine a rege expetiit, ut cum eo qui reginae

crimen'' ingesserat« pro castitate suae dominae monomachia**dimicaret. Qui dum cum* criminatore illo singulare certameninisset, eum cuncto populo adstante superavit. Reginavero post'' hoc factum ad dignitatem pristinam rediit.

48.' Rodoald"' quoque, ut fertur, dum uxorem^^ cuius-

dam Langobardi stuprasset", ab eodem interfectus est, post-

quam septem diebus et quinque regnaverat annis. Huic653. successit in regni regimine Aripert, filius Gundoaldi, qui

fuerat germanus Theudehndae reginae. Hic condidit aput

Ticinum oracuhim domini^ Salvatoris, quod extra portamoccidentalem

,quae dicitur Marencai, situm est; quod ef

ornamentis variis decoravit et* substautiis sufficienter ditavit^.

^^J)49. His diebus defuncto EracHo augusto aput Cou-

136 stantinopolim, Heraclones', eius *fihus, cum matre Martina

regni iura suscepit rexitque imperium duobus annis^. Quo

a) hic novum cap. incipiunt omncs codd. praeter A 3. 6, et edd. Asc. et Peut., sed oblo-

guitur index. In A 1 hoc loco ponitur XXXXVII, sed sequens cap. numeratur XXXXIX,post quod his L scribitur. — Rod. — sociavit des, B ; Rod. — rediit om,. A '4.

b) deest A 2. G 1. 2. c) honore C. F 1. G 1— 3. d) ita A 1. '3. 3. 4. 5. 6.

C 1. 2. D 1 {corr. optime). E 1. F 1 ; optime A 2? G. I 1. e'i deest G 1. 2.

f) crimine G 3. 4. g) ingress. A 1 ; ingressaret F 1. h) monachia G '2

{cujus fragmentum quod exstat hic incipit). 2. i) deest F 1. k) pro F 1. 1) hoe

caput praecedenti adjungunt F 4. G. L 1. m) Hodoaldus B 1. n) uxore Fl? G 1.

0) strupasset G 1. '2. 2. 3 ; struprasset G 4. p) deest G 1. 2. q) Mareca B 1

;

Marene G 5c. r) deest C. D. G 4. s) deest F. G, post suppl. G 1— 3; ac post

add. F 1. t) Heracleones B la. 2 ; Heracleone A 4; Heracleon F 5. G 5c; He-racloni C '1. 1, corr. Heraclonas D 1, et ita A '2; Heracleonas D 3. 4. L 1; He-radon C 4b ; Eracleonas D 'â; EraclonasD2; Eraclones G 2. 5a. I 1 ; Eracliones E 1.

1) Gunclehergam non Bodoaldo, sed Arioaldo uxoreDi fuisse, testis est

Jonas in vita S- Bertulji, cui maxime deferendum, utpote illius aevi

scripfori. Accedit etiam Fredegarius in suo chronico, qui non tantum

Arioaldo regi uxorem fuissc scrihit, sed et illius successori Eothari, vel

ut ipse vocat CJirothario, cum quo non ahsimilem saevitiam passa fuerat

quam cum priore marito ex Adaulfi calumnia. BI. Certe per tempo-

rum rationem haec quam Paulus hic narrat historiola iemporihus Ario-

aldi magis convenit quavi Rodoaldi, cujus tempore Gundiperga quin-

quaginta amplius annos habehat. BE. 2) Erravit Paulus, eo quod

fontem suum exscribens pro mensibus posuit annis. Rodoald sex tan-

tummodo menses regnavit. Cf. Lupi, Cod. dipl. Berg. I, pi. 293. BE.3) Haec et seqitentia ex Beda, qui imperaforum successionem turbavit.


vita decedente , successit in loco eius Constantinus^, ger-

raanus eiusdem, alius'' lilius Heraclii <=, imperavitque*^ men-sibus sex. Hoc etiam mortuo, Constantinus ^^, eiusdem iilius,

ad regni dignitatem ascendit^ tenuitque regnum annis octo

eto viginti.

50. Circa haec tempora regis Persarum coniux nomine (52)

Cesara de Perside'* exiens, cum paucis suis fidelibus privato*

habitu propter christianae '' lidei amorem ConstantinopoHmvenit. Quae ab imperatore' honoriiice suscepta, post ali-

quod"" dies, ut desiderabat, baptismum consecuta et abaugusta " de sacro fonte levata est. Quodo vir cius Persarumrex audiens, legatos Constantinopolim ad augustum direxit,

quatenus eidem suam uxorem redderet. QuiP ad imperatoremvenientes'1, verba regis Persarum nuntiant, qui suam requi-

rebaf reginam. Imperator haec audiens remque omninoignorans, eis* responsum reddidit dicens: 'De regina, quamquaeritis, fatemur nos nihil scire', praeter quod ad nos hic

ahqua muUer privato habitu advenit'. Legati vero responde-

runt dicentes: 'Si placet vestro conspectui, velimus" hancquam dicitis mulierem^ videre'. Quae cum iussu^'' impera-toris advenisset, mox^ eam legati conspiciuut, ad eius vestigia

provulvuntury eique venerabiiiter, quia^ eam suus ^dr requi-

reret^, suggerunt. Quibus illa respondit: 'Ite, renuntiate

regi vestro et domino, quia, nisi, sicut ego iam credidi, ita

et ipse in Christum crediderit, me iam ultra consortem thori

habere'' non poterit'. Quid multa? Reversi legati ad pa-triam, universa quae audierant suo*^ regi renuntiant. Quinihil moratus, cum sexaginta'' mihbus viris Constantinopohmpacifice ad imperatorem venit, a quo gratanter et satis dignesusceptus est. Qui cum universis Christum dominum cre-

dens, pariter cum*= omnibus sacri baptisraatis unda perfusus

et ab augusto de fonte levatus, cathoHca fide confirraatus

est; multisque muneribus ab augusto honoratus, acceptasua coniuge, laetus et gaudens ad. suam^ patriam repeda-

a) Coiist, — mortuo des. E 1. b) alias — eiusdem des. D 1, ubi corr. suppl.

alius Heraclii, et ita aliiX). c) Heracli F 1. G 1.3; Herachlii G2; Eraclii C 1. I 2.

d) (lui imporavit F 4. G. — mensibus — regnum des. C 4b. e) ni. eiusdemConstantis f. B 1. f) deest B 1. g) et v. des. C 1 ; v. et o. G. h) Persida B 1.

i) probato A 2; privatu F 1. G 1. 3. k) dcest C '1. 1) imperatovem F 1. G 3.

m) aliquos G {corr. aliquot G 4). I 3. n) imperatore G 5c. L 1. o) Quod— audiens rfe». A 2. p) Qui — regiuam des. C 4b. 5. q) veniens — nuntia-vit A 2. r) requirebant A 3. 4. 5. C. D. F 5. G 2. 3. s) ei A 2. t) sciret

proptor F 1. u) volumus B. C. D. F '2. 4. 12. Gl e corr.; vellemus F .5. G 5a. c.

G 4 e corr. v) mulierc F 1. w) ad iussum C 1. 2. D 3. x) mox ut A 3.

B 1. C 1. D 2. 3. G 5a. I 1. G 2 c corr. y) ita Al. Fl. G "2. 2; provabunturA 2; provolv. ceteri. z) qui A 2; quid corr. quod G4; quod C 4b. a) requi-rere F 1. b) post suppl. F 1. c) deest C. D. d) LXX B 1 ; XII A 2. —niilitibus F 4. G 1—4. 5c; militaribus G 5a m. virorum A 3. e) deest B 1.

f) decst G 3.


vit'. Circa^ haec tempora mortuo aput Foroiuli Grasulfo duce,

Foroiulcnsem'' ducatum Ago regendum suscepit. Aput Spole-

tium quoque '^ Theudelaupo '' defuncto, Atto ^ eidem civitati

p. 653.ductor efficitur.

(53) *51.' Igitur Aripert postquam aput" Ticinum per annos'P-^^^-novem Langobardos rexerat diem obiens, regnum duobus

fiUis suis adhuc aduhscentil)us Ferctarit"^ et Godeperto'GGi.regendum rehquit^. Et Godepert quidem Ticini'' sedem regni

habuit, Perctarit vero in civitate jMediolanensi. Inter quos

fratres, facientibus mahgnis' hominibus, discordiae et odio-

rum fomes surrexit in tantum, ut alter'" alterius regnuminvadere" conaretur. Qua de re Godepertus Garipaldum"Taurinatium ducem ad Grimuald Beneventanorum strenuum

tunc ductorem direxit, invitans eum, ut quantotius veniret

et sibiP adversus germanum suum Perctarit auxihum ferret,

regisque fiham, suam germanam, ei se daturum promittens.

Sed legatus ipse fraudulenter contra suum dominum agens,

Grimualdum exhortatus est, ut veniret et Langobardorumregnum, quod aduhscentes germani dissipabaut, ipse am-

a) 'iiovum cap. incipiunt F 4. G 5c. L 1. — Circa — efficitur om. A '4. b) Foro-

iul(i)ense B. G; Foroiul(i)ensi C. Dla. 5. c) deest F. G. d) Tbeudalapo A2;Theudelapo corr. Theudelapio D 1, et ita alii D. I 2 ; Theudelappo G 5c: Teude-

laupo F 4. G 1. 2. 6; Teudelapro G 3; Teudelapo A '3. G 4; Teudelapio G 5a;

Theodelapio B 1; Theodelapo C 1; Theodephio C 2; cf. IV, 16. e) Attho B 1;

Acto E 1; Hatto D 3. G 5a. c; Hato D 4; Ago D2; Azio C 1. f) hoc cap. deest

F 4. G ; in G 1 alia manus coaeva notavit : Hic deest caput de Aripert, quod duae

aliae repetierunt pennae exercendae causa. g) deest B 1. C '1. h) in hoc nomine

scrihendo codices valde variant: Perctarit, Perctari, Berctarit, Bertarit Al; Bertharit,

Pertarit, Perctarit A2; Eerthari, Berctarit, Bertaridus A 3 ; Bertari, Bertarit B 1. 2;

Bertari E 1 ; Bertarit, Bertcarit C 1 ; Bertarit, plerique D, nonnumquam F 1. G 1 ; Pertari,

nonnumquam Pertarit F 1 ; Pertarit plerique G, nonnumquam D. I 1 ; Perctarit non-

numquam D ei G ; Perctaritb raro C 1 ; Pertari A '3. 5 ; Perthari H 1 ; Bertarius I 3.

i) Gudeperto hoc loco A 1. C '1. D 1. F 1: ?»o.r Godepert, Godepertus A 1; Gudi-

pert et Gudepei-t, postea Godipert A 2; Godepert, Godipert et Gudipert C '1; Guu-dipert E 1; Gudebert vel Gudibertus I 1; Gotipertus vel Godepertus A3; Godipert

vel Godepertus etiam A 5. C 1. D. E 1. G; Godebertus B. D 3, et nonnumquam alii;

Godibertus D 2; Gotbert et Gothbertus nonnumquam A 3. k) Ticinis F 1.

1) malis F 1. m) deest F 1. n) iuvaderet F 1. o) ita X 2, et infra A 1;

Gariobaldum A 3; Garbaldum A *3; Caribaldum hoc loco A 1. P 1, alii. p) deest,

et erasum B 1.

1) Fahula haec ab illa forlasse nata est, quae auctores Jiabuit Cliron.

Pascli. I, 614, Theophyl. Svmocattam et abbatem Biclariensem ejusclem

aevi scriptores, ad quos e vulgi rumore venerat. Chosroes narnque II.

vel arte, vel memor accepti beneficil a s. Sergio martyre, cui pro resti-

tutione sua in regnum votum fecerat, bene se animatum in religionem

christianam ostendit ; at errores suos minime abjuravit, ut liquido constat

ex epistola s. Gregorii papae ad s. Doraitianum episcopum Melitinae

a Baronio aliisque allegata. Plura etiam fabulosiora scripsit cle hac re

Fredegarius in suo chronico, c. 9. Ceterum Chosroes, vivo adhuc He-

raclio imperatore, jussu, filii Siroeae sagittis confossus occuhuit anno

Christi 627, ita ut haec omnia non cum imperio Constanlis, sed HeracUi

fuissent alliganda. BI. 2) Orig. et Chron. Goth. hos omittunt.


peret, qiii aetate maturus, consilio proviclus et viribus fortis"

existeret. Grimuald liaec audiens, mox animum ad regnumLangobardorum obtinendum erexit. Ordinatumque^' aput

Beneventum Komualdum*^ suum filium ducem, ipse cumelecta'^ manu Ticinum profecturus iter arripuit, ac per omnescivitates, per quas viam^ liabuit, sibi amicos et adiutores ad*'

regnum percipiendum adscivit. Transemunduni' vero comitemCapuanum per Spoletium'' et Tusciam direxit, ut eius regi-

onis ' Langobardos suo consortio coaptaret. Qui imperata

sibi strenue perficiens, ei cum multis adiutoribus aput Aemi-liam in '^ itinere occurrit. Igitur Grimuald, cum prope Placen-

tiam cum robusta virorum miiltitudine advenisset', Garipal-

dum, qui legatus ad eum missus a Godeperto fueraf", Ti-

cinum praemisit, ut eidem Godeperto de" suo adventu nuntia-

ret. Qui ad Godepertum ° veniens, Grimualdum citius adven-

tare dixit. Cumque Godepert ab eo quaereretP, quoi in loco

eidem Grimualdo hospitium parare"" deberet, Garipald** ita re-

spondit: quod dignum esset, ut Grimualdus, qui pro eius

causa venerat eiusque sororem accepturus esset, hospitium

intra palatium' haberet. Quod ita quoque" factum est. Namadveniens Grimuald , intra palatium mansionem ^ accepit.

Isdem vero Garipald totius nequitiae seminator Godepertopersuasit, ut non aliter quam lorica sub^*' veste indutus cumGrimualdo ^ loeuturus veniret ; asserens, quia y eimi Grimualdoccidere vellet. Rursus idem fallendi artifex ad Grimualdumveniens dixit, quod^, nisi se fortiter praepararet, eum Gode-pertus suo ^ gladio perimeret, asseverans, Godepertum, quandocum eo ad conloquendum'' *veniret, loricam'^ sub veste ** * p- i39.

gestare. Quid pkira? Cum ad conloquium'^ die crastino

venissent, et Godepertum post sahitationem Grimualdus am-plexatus esset, statim sensit, quod loricam •= sub veste ^ gesta-

ret. Nec mora, evaginato gladio eum vita privavit. Regnum-queS eius et omnem potentiam invadens, suae siibdidit

ditioni. Habebat autem tunc Godepert iam filium parvukim

a) ot foribus B 1. b) Ordinatoque — RomuaUio (Romualdum 0*1) suo filio rtuce

C. D ; O. Benevento B 1. e) Rumoald. C I; Romoald. A 3, alii, postea etiam Al;Rumwald postea G '2. 2. 5c. d) electara manum F 1. e) quas obviam h. C.

I 1, con: per quas h. viam D 1; quas sunt viam h. E 1. f) ad r. p. des. C 2.

g) Transamundum A 3. 4, et in/ra A 2. G 2. 3. 4 ; Trasamundum A 5 ; Trasemun-dum A 2. B. E 1. F. h) Spoletum F 1. 1) regiones 1; per eas regionesll.k) in i. des. D 2. 3. 1) advenissent F 1. m) fuerat — Godep. des. B 1.

n) deest A 1. o) Godiperto F 1. p) requireret F 1. q) quod A 1. 2. B 1.

C '1. 1. D 1 (corr. quo). E 1. F 1; quod in archetypo Juisse crediderim neque tamenPaulo obtrudere ausus sum. r) praeparare C. I 1. s) Garipaldiis F l ; Gari-

baia" C 1. t) suum p. A 3. u) deest A '3. v) hospic(t)ium C. D. I 1. 2.

w) deesl C. D 2. I 1. x) Grimuald F 1. y) qui A 2. z) quid A 2.

a) suo — Godepertum des. F 1. b) loquendum A 1 ; eo alloquendum E 1.

c) lorica F 1. d) vestem .\ l. e) coUoquendum A 3; loquendum C Ib.

D (1?). n i. f) vestem B 1. g) que deest A 2.


nomine Rag-inpertum^, qui a Godeperti tidelibus sublatus et*'

occultc nutritus est. Kec eum Grimuald persequi curavit,

quippe qui adhuc infantulus esset. Quo<^ audito Perctarit,

qui aput Mediolanum'' rognabat, quod germanus eius esset

extinctus, quanta potuit velocitate*' fugam arripuit adquoâd regcm Avarum» cacanum'' pervcnit, uxorem' Rodelindamet parvulum tilium nomine'' Cuniepertum' relinquens, quosGrinuiald Beneventum '" in exilium direxit. Ilis ita gestis,

Garipaldus, cuius instigatione et certamine ista patrata sunt —et non solum haec egerat, sed et fraudem in legatione" sua

fecerat, dum munera, quae deferre Beneventum debuerat,

non integra deportasset— talium ergo*' operum patrator nondiu laetatus p est. Erat quidam parvus homunculus ex pro-

pria famiha Godeperti oriundus in civitate Taurinatium i.

Is cum Garipaldum ducem ipso sacratissimo paschali die adorationem in Ijeati ^" lohannis basihcam venturum sciret, super

sacrumo baptisterii fontem conscendens laevaque^ manu se

ad cohimeUum ' tugurii continens, unde Garipaldus " transitu-

rus erat, evaginato ense^ sub amictu^^ tenens, cum iuxta eumGaripald venisset, ut^ pertransiret, ipse, elevato^' amietu, toto

adnisu eodem ense ^ in cervice** percussit caputque ^ eius pro-

tinus amputavit. Super quem qui cum Garipaldo venerant

inruentes, multis eum ictuum vuhieribus occiderunt. Quilicet occubuerit, tamen Godeperti'^ sui domini iniuriam in-

signiter'' ultus est.

FINIT LIBER QUARTUSâ) ita A 1; Raginp. vel Ragimp. A 3, et in/ra G 3; Raglnb. vel Raglmb. B 1 e«

plerique D. G; Riginp. C 1; Reginb. I 1; infra etiam Raimbertus vel Rainb. legitur;

Aginpertum A 2; Garipertum hoc loco F l. b) s. est A 1 ; sublevatus C 1. —et o. n. des. C. D. — Nec — esset des. C. D 1. {post sitppleta). e) Quod F 1.

d) Mediolano B 1. e) velocitatem F 1. f) ita A 1. F 1. g) Avarorum B 1.

C. D 2. I 1. h) c. uomine A '3. i) relicta uxore Rodelinda et filium

n. C. q. B 1. k) nominet F 1. 1) Cunicpertus A 1; Cunincpertum C '1. II,

et postea etiam A 2. 3 ; Cunipertum hoc loco A 2 e( A 4. 5. H5a; Kunipertum A 3;

Cuniep. H 1; Cunincb. D 1; Chunib. B 1. C 2. D 2. m) deest B 1. la. n) le-

gaeionem suam F 1. o) detst B 1. p) legatus A 2. q) Taurina. Qui c.

B 1. la; Taurinancium F 1. r) sancti B 1. s) laevam manum ad H 1 ; leva-

vit D la. 3. 6. S; levavitque D 2. '3a. 4; in D 1 erasum. t) colomellum H 1;

coluniellara C 3. 4b et e corr. C 1; colunellam I 1; colum(p)nenum A 4. B 1. 2.

F "2. I 3; colum(p)nellam B la. F 5. u) Garibald F 1. v) ita A 1. 2. 4.

B 1. 2. E 1. F 1 ; evaginato [corr. evaginatum) ensem D 1; evaginatum ensemceteri C. D. H. I. - e. manu t. C 2. w) amictum F 1. x) et C. D. H. I

y) ipse el. acmictu, adnisum B 1 ; ipse el. amieto {superscr. u) adnisu F 1 ; i. de-

veto a. C *1; i. de punctu adnisu D 1. 2; de cuneto adnisu I 1. z) eneum se

(eadem manu ut videtur corr. ense A 1) A 1. 3 ; ire archetypo eum siiper ense scrip-

tum erat; quod correctoris esse putarim, qui eodem pro eundem scripium fuisse loaud

intellexit; eodem cum ense in B 1. 2; eum ense A 2; ense eum A '3. 4. 6;

Eodem re corr. eum ense F 1 ; a. eundem ense C. D. H. I 1. a) eervicem

C. D. I 1. — perc. deest A "3. b) c. e. p. a. des. B. F 1. c) Giperti A 2.

d) deest B 1. e) ita A 1; Explicit 1. q. A 2. B 1. C 1. G 1. I 1 ; Hystoriae

gentis Langobardorum finitl. Iin. A 3 , Historia g. L. lib. q. C 1 ; Hic finitur liber

im. F 1, uU additur: hic scrivere debes capitula de historie gentis Langobardorumliber quintus : quae suppleta sunt in ultimo codicis folio.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. Y. 177

*INCIPIUNT« CAPITULA LIBRI QUINTL *p. uo.

1. Quomodo Grimuald'', confirmato'^ regno, uxorem duxit

liliam Ariperti regis «*.

2. De fuga Perctarit, et quomodo ad*^ Grimualdum rever-

sus est et iterum in Francia^ fugit.

3. De clementia Grimualdi regis s in Unulfo '' et vestiario

Perctarit».

4. Quomodo'^ Grimuald Unulfum et vestiarium Perctarit

ad eundem' Perctarit ire"^ permisit.

5. Bellum Grimualdi adversum " Francos et victoriam ^ eius.

6. Quomodo Constans augustus Italiami' veniens, Bene-ventum i obsedit.

7. Quomodo Grimuald invitatus a filio suo Romualdo''Beneventum advenit.

a) Incipit A 1 ; I. c. de libro qui superscriptiim est F 1 in idtinio foUo (v. p. 176n. e). B 1 arriumeiita ita fiabet : Incipiunt capitula libri quinti. Grimo-aldus regis filiaui duxit uxorem. Bertliari ad Grimoaldo revertitur. QuomodoBerlari requisitus non inveuitur. Unulfus et vestiarius dimissi a Bertari pergunt.Francorum exercitus in Italia a Bertari invitati devictus est. Constautinus au-gListus super Lang. venit. Augustus Benevcntum obsedit. Quia Sisualdus falsitati

non adsensit, occisus est. Fugit inperator Urimoaldum regis adventu. Saburrusdirectus ab augusto a Romoald victus est. Devastata Roma, Sicilia afflicta, au-gustus a suis occiditur. Metentius imperator factus ad Italie mllitibus cum suis

oceiditur. Sarraceni Sicilia invasseruut. Grimoaldi obsidcs regis filia data Sicilia

moritur. Hoo tompore muite pluvie et fulgore. Erepti Bencventani a Grimoaldorege. In Foroiulii post Grasulfo Agus, deinde Lupus. Grimoaldus rex siiper

Lupum ducem Avaros invitat. Occiso Lupo duce, Avari Foroiulium possidentGrimoaldus in Genus pugua parans, Avarorum exercitum fugat. Waruefridus cumAvaris apud Nemas castrum occiditur. Wetari dux cum Sclavis dimicans vicit.

Post Wetari Laudari, postea Rodoaldus dux. Rex Lupi filiam Rumualdo suo filio

uxorem dodit. De suis infidelibus rex ulciscitur. Forum Populi eiusque habi-tatores rex graviter atrivit. Propter vindictam fratrum a Rornanis occisis multacontra eos exercuit. Bulgares Grimoaldus apud Beaeventum collocat. ExtinctoMecentio tiranno, Constantinus imperator efficitur. Stella cometis apparente, sub-

sequitur magua mortalitas. Grimoaldus cum Dagoberto rege Francorum pacemfecit; fraude medicorum moritur. Berta revertitur. Berthari Chunibertum filium

in regnum asotiat. Nequitia Alachis coutra Chunibertum. Chunibertus Anglorumgenere duxit uxorem. Alachis Chuniberti palatium invasit et rebellavit. Verbapueri qui Aldonem et Grausonera perturbavil. lu Coronate pugna comititur. E x-

pliciunt capitula. Incipit liber V. — A G ita habet: 1. Quomodo Grimo-ald confirmatur in regno. 2. De fuga Pertarit in Sithia, et quomodo Grimoaldusad regom cacanum misit, ut eum expellerct de sua civitate, et de provintia Sithia,

ct quaro dicti sunt Scithe Massagete, et Hlrcania, et Hircani, ct unde Armeniadicitur, et Hiboria undo dicitu^ ot AI4jania unde dicitur. 3. Quomodo Pertari

revertcnte ad Grimoaldum regem misit Unulfum fidelem suum ad eum ante se

elc, quae exscribere longxim eral. — F2 ita : Grimoald regis filiam sumens nxorem,pariter excrcitum ad propria remisit. Hic Pertarith ad Grimoaldum revortitur

insidia ductus (doctus). Quomodo Pertarith roquirunt non invonientcs. Post haecUnulfus cum vestiario a rego dimissus elc. — Totus index omiltititr A '2. B 2a. 3.

E 4. F 3. G 5b. In G 1 /olio exciso artjumenta c. 1—21. desunt. b) Grimwaldsemper G *2. 2

;poslea etiam G 1. c) confirmatus est in r. C. I 1. d) deest H 1.

e) a F 1. f) Fracia A 1, E 1 ; it. faciam F 1 ; it. Fanciam corr. Franciara

G 3, ct ita G "2. 2; it. in Frant(c)iam A 2. C 1. D 1. 2. 3. G 5a; in infaucia

D '3a; a facie eius F 5. g) decst D 2. 3. h) Hunulfo D 2. 3. i) P. regis

D 2. 3. k) Quomodo — Perctarit dcs. C '1. 1) eum F. G; P. deest D 2. 3.

G; ad e. P. des. A 3. m) P. nepotem P 1, %d)i i. p. desunt. n) adversusD. F. G. o) vietoria A 3. D 2 3. F 5. II; de victoria G 5c. — eius deest G 2.

p) Italia G 2. q) Berrontum G 3. r) Rimwaldo corr. Rumwaldo, ct ita ve?

Romwald postea G 2. — Beneventu F 1.

12

178 PAULI IIISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. V.

8. Quomodo iiuperator, accepta obside Romualdi sororc^,

ad '' Beneveiito discessit.

9. Quomodo imperatoris exercitum Mitola^ Capuanus co-

mes afflixit.

10. Quomodo Romualdus »Saburrum ab '' imperatore missumcura viginti milibus vicit.

11. De malis quae Constans augustus Komanis iutulit, et

de praedationibus quas singulis regionibus fecit, et quo-

modo oxtinctus est.

12. De imperio Mecetii", et de morte ipsius.

13. Quomodo Sarraceni ab Alexandria venientes, Siciliam

populati'' sunt et quicquid Constans augustus de Romaabstulerat depraedati sunt?.

*p. 141. * 14. £)e morte Gisae, sororis Romualdi.

15. De pluviis et tonitruis, quae co tempore nimiae factae sunt.

lG.''Quomodo rex Grimuald Transamundum ducem aput

Spoletium ordinavit eique" suam filiam in matrimo-nium'^ tradidit.

17. Quod in Foroiuli post Grasulfum Ago ducatum tenuit,

et' post lumc eorum ductor Lupus efFectus est.

18.'"Quomodo Lupus" dux contra Grimualdum rebellavit.

19. Quomodo ipse'' dux bellum contra Avares gessit.

20. De morte LupiP ducis, et quomodo Avares Foroiula-

noruni fines depraedati sunt.

21. Quomodo Avares nolentes de Foroiuli exire Grimualdi

astutia expulsi sunt.

22. De Arnefrit'1, filio Lupi.

23. De Wictari'' Foroiulanorum duce, et de* eius victoria

de ' Sclavis.

24. De" morte Wictari^, et quomodo ei Landari^^ successit,

et^ de Rodoaldoy, qui post eum ducatum tenuit.

25.^ Quomodo Grimuald filiam^ Lupi ducis Romualdo suo

filio sociavit.

26.'' Quomodo rex*^ Grimuald de suis se conteraptoribus

ultus est.

«

a) sororem E 1. F 4. G '2. 2. 3. 4. b) ita A 1 : ad Beneveutum C 1 ; s. Bene-ventum D 2; a Beneveuto F 1, eeteri. c) Mutola D 2; Jlitalo G. — CapauusG "2. 2; Capnus C 1. cl) ad D la. G 3. 4 (corr. ab). e) Mezentii D 2. 3

;

Metetii C 1; Mececii F 1.. f) corr. depop. A 1, et ita E 1. F 5. G '2. 5a.

g) deest G '2 2. 3; depraedatis F 1. li) arg. 16— 21. 23. des. D 2. i) eique— trad. des. H. k) matrimonio G 4. I) et — est des. H. m) hoc arg.

post suppl. G 4. n) Lupo F 1. G. o) d. i. G. p) Luponi F. G, et ita dein-

ceps (Luponis c. 22. G). q) Aruifrid D 1. F. G; Carnefrit H 1. r) WicthariG 1 ; Wittarit F 1 ; Victari G 2 ; Wicta G 3 ; Wectari D 1 e corr. D 2. 9 ; Wec-tarit D 3; Withari I 1. s) deest D 4. G 2. t) de S. de/i. C D. H. I 1.

u) De m. des. G 3. 4. v) Wactari H 1. -sv) Laudarit D 3; Laudariu D 2.

x) et — tenuit des. D 2. H. y) Roaldo A 1 ; Roald C '1, corr. Rodoald D 1,

et ita I I, alii; Rodoalt C 1. z) hoc arg. deest D 3. 4; post sequens coUocat D '3a.

a) fllia F 1. b) hoc arg. post suppl. G 2. c) deest C. D. F.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. V. 179

27. Qiiomoclo rex^ Grimuald Forum Populi expugnans'' delevit.

28. De odio quod Grimuald adversum Romanos liabuit.

29.'= De Vulgarum'' duce*^ Alzecone, et quomodo in Bene-vento cum suis ordinatus est.

30. Quia extincto tyrannof Mezetio Constantinus in locumConstantiss augusti Romanorum princeps effectus est.

31. De stella comete'', et de operibus Doni' papae.

32. Quomodo Perctarit ad regnum Saxonum'' in Brittaniam '

ire disposuit.

33. De morte Grimualdi regis, et de reversione Perctarit

ef" regno eius.

34. De monasterio quod consti"Uxit vel quod regina eius

aedificavit.

35. De Pei'ctarit et regno Cunicperti", filii eius, quem" sjbi

adscivit p.

36. De rebellatione Alahisî prima, et quomodo in gratiam

rediit.

37. De morte Perctarit et regno Cunicperti'" et^ stupro

Theodotae.38. Quomodo Alahis^ palatium Cunicperti" invasit.

39. Quomodo Cunicpert rursus suum palatium ingressus est.

40. Belhim Alahis • adversus ^ Cunicpertum et ^^ mors Se-

noni diaconi.

41. Item bellum Cunicperti et Alahis, et de victoria Cuninc-perti-'', ety quomodo triumphans Ticinum^ ingressus est.

FINIUNT« CAPITULA.

aNCIPIT" LIBER QUINTUS. -p. U2.

1. Confirmato'' itaque Grimuald regno''- ' aput Ticinum, 662ex.

a) deest D 2. 3. G 3 ; Gr. isdem rex C 1; Q. isiJem rex I 1. b) expiiguavit

atque d. D 2 ; expuguavit et nomen civitatis d. D 3. c) hoc arg. deest H.d) Bclgarum D 2. e) ducem F 1. G 3. 4. — Alzeconem F 1. G 1—4; AlzetoneC 1; Alzegone D 2. f) tyrrano A 1; tirrano F 1; tirranno G 3. g) Con-stantii G 4. h) comite G 1; comates G 3. i) deest C 2. k) Saxorum Al;Saorum G '1. 1, corr. Saxonorum D 1; Saxonim I 1; Xaxonura F 1. 1) Bri-

tan(n)ia D 1. I 1. ra) ot de G 1. '2 {cujtis frwjmentwn primum kic finil). 2; et

regnum G 3. u) Cuniperto filio G 1. 2. o) q. s. a. des. C. D. II, p) ab-scivit A 1. q) Alais D 1; Aiais C '1. 1; Alacliis A 3. D 2. 3. I 1. r) filii

eius add. C 2. s) et de F 1. G 1. 2; et s. Th. des. C. D. H. t) Ara-chis C 1. u) Cunincp. hoc loco et deinceps F 1. G 1 ; Cunincb. G 2. v) ad-versum G 1. 2. w) et morte S. dicit C 1 ; et m. S. d. dcs. H. — Senonis A 3;Senodi G 3. x) ita etiam A 1 fwc loco. y) et — est des. H. z) Ticinium O 2.

a) Finit A 1; Finiunt cap. libri quinti hystoriae Langobardorura A 3; F. c. libri

quinti F 1; Expl. c. C 1. D 3. G 1. 2 ; Expl. cap. libri v. hist. Lang. Incipit

ipse liber D 1. b) Inc. liber v. historiao Langobardorum E 1; Inc. hyst. Lang-.

liber quintus D3; Historie Longobardorum liber v. incipit C 1 ; 1. 1. q. des. Fl. II.c) C. doiuc i. B 1; C. dehinc i. F I. d) regnum F 1. Ct 1—4; in reguum B 1;in regno B 2. 3.

1) Tempus patet ex prolo(io legum (LL. IV, p. 91J: anno D. p. se.xto

regni mei, raense lulio, indictione undecima; itaque mense lulio a. 663.

currebat annus primus. BE.12*

180 TAULI HISTORIA LAXGOBARDORUxM. LIB. V.

non nivilto*' post'' toraporc iam fludura pactani sibi Ariperti

rcgis filiam, cuius gerraanum Godejiertum extincxeratj duxit

uxorcm. Bcncventanum vero exercitum, cuius auxilio regnumadeptus erat, multis dotatum<= rauneribus reraisit ad propria''.

Aliquantos tamen ex eis secura habitaturos retenuit, largis-

simas eis tribuens possessiones.

2. Qui postquara conperit*', Perctarit'" profugum Sci-

tliiams appetisse'' et aput cacanura deraorari, eidem cacano

Avarum' regi per legatos mandavit, ut, si Perctarit' in suo

regno detineret, cum Langobardis et secura paceni, quamhactenus habuerat, deinceps habere non possit*^. Haec Ava-rura' rex audiens, adscito Perctarit, dixit ei, uf" in quampartcm vellet pergeret, ne propter eura Avares cum Lan-gobardis iniraicitias" contraherent '. Perctarit vero haec

audiens, Italiara ad Grimualdum reversurus" repetiit; audierat

a) multum C '1. G 3. 4. b) deest O 2. c) ditatum A 3. B. C. H et e corr.

F 1. G 1. 4; multum ditatus F 4; ditatos A 6. E 2; donatum A 2. d) pro-

priam C'l. 1. e) conpcriit F 1. f) Percatharid hoc loco 1. g) Scitthiam

C '1. D la. G 1. 4; Schitthiam F 1; Scittiam corr. Scitthiam G 3. Quae L 1 fol.

170. addit v. Arch. IX, ji. 703; A 6 additamentiim Jtabet de Scithia, Hircania etc.

h) appetisset F 1. 1) Avarorum B 1. C '1. 1. D 2. G 2. k) posset B 1. 1.

G 2, alii. 1) Avarus A 3. G. B. F 1. G, corr. Avarum A 2; Avarorum C *1. 1.

D. F 5. H 1; Avarus in arcTietypo scriptum fuisse piitarim, sed contra fidem codd.

A 1. 4. 5. E 1 recipere nolui. m) deest B 1. ii) inimicitiam A *3. o) ita

A 1. 3. 4. 6; reversus A 2. B 1. C. D. F. G; revertitur B 2. — rep. deest B 1. 2.

1) Firmiorem cacani fidem ciim Berfharldo co(jnoscimus ex Eddio in

vita s. Wilfiidi I. Eboracensis archiepiscopi, illius aevi scrij)tore, apudMahillonium in appendice tom. IV. saeculi Benedictini j). 691: Pergentes

itaque, scribit Eddius, sancti episcopi fnemjê Wilfridus et Theodatus),

viam Domiuo dirigente, penênerunt ad Berchterum Campaniae regem(hoc est Langohardorum, ut ex codem scrijotore certo aj)j)aret), virumhumilem et quietum et trementem sermones Dei

;qui peregrinos secun-

dum praeceptum Domini benigne suscipiens, sancto pontifici nostro

emmciavit dicens : 'De Britannia inimici tui nuncios ad me mittentes,

suis sermonibus salutantes me, et dona mihi raaxima promittentes, si

te subterfugientem, ut dixerunt, episcopum angarizarem et ad aposto-

licam sedem tendentem retinerem;

quibus tam nefariam rem renuensdixi : ''Fui aliquando in die iuventutis meae exul de patria expulsus

sub pagano quodam rege Hunnorum degens, qui iniit mecum foedus

in deo suo idolo, ut nunquam me inimicis prodidisset vel dedisset.

Et post spatium temporis venerunt ad regem paganum sermone ini-

micorum meorum nuncii, promittentes sibi dare sub iureiurando soli-

dorum aureorum modium plenum, si me illis ad internecionem dedisset.

Quibus non conseutiens dixit : 'Sine dubio dii vitam succidant, si hocpiaculum facio irritans pactum deorum meorum'. Ego vero quantomagis, qui Deum verum scio, animam meam pro totius mundi lucro

in perditionem non dabo?" Tunc vero sanctum pontificem nostrumet suos socios cum honore et ducibus, sicut eum Dominus ubique in

peregrinatione protegens magnificavit, ad apostolicam sedem oHm op-tatam in gratiarum actione remisit. BI.


enim, eum clementissimum esse. Igitur cum acl Laudensemcivitatem venisset, misit ante se acl Grimualclum regem Unul-fum^ sibi fidelissimum virum'', cjui suum ei'= adventum nun-

tiaret. Unulfus vero*^ ad regem veniens, Perctarit in eius

fide^ adventare nuntiavit, Haec ille audiens, fidenter pro-

misitj in sua eum fide ^ venientem nihil mali passurum fore.

Inter haec Perctarit adveniens^, ad Grimualdum ingressus'',

*cum eius se vestigiis advolvere' conatus esset, rex eum*p. 143.

clementer retenuit atque acl suum'' osculum erexit. Ad cpiem

Perctarit: 'Servus tuus' sum', incjuit; 'sciens te christianissi-

mum"' et pium esse, cum possim inter paganos vivere, fretus

de tua clementia ad tua vestigia veni'. Cui rex, ut sole-

bat", iureiurando ita repromisit° dicens: 'Per eum qui menasci fecit, postquam in meam fidem p ad me venisti, nihil in

aliquo mali patieris, secl ita te ordinabo, ut decenter vivere

possis'. Tunc ei'i in spaciosa domo'" hospitium praebens,

eum post viae^ laborem habere recpiiem iussit; praecipiens,

eidem ex publico victum'^ et c|uaec|ue essent necessaria largius

ministrari. Perctarit vero cum ad hospitium sibi a rege"praeparatum venisset, mox ad eum Ticinensium civium coe-

perunt turmae concurrere, ut eum vel viderent vcl pristina

notitia cognitvim salutarent. Verum quid non mala lingua

inrumpere potest? Mox namque venientes ad regem quiclam

maligni adolatores, regi denuntiant, quia, nisi Perctarit citius

vita privaret'*', ipse regnum protinus cum vita perderet;

adseverantes, ob hoc ad eum totam concurrere^^ civitatem.

His auditis Grimuald nimimn creduhis effectus, et cpiod pro-

miserat obhtus, in innocentis ^ Perctarit statim necem accen-

ditur, consiliumque iniit^, qualiter eum, cpiia^ iam horatardior erat, in crastino vita^ privaret. Cui denicpie advesperam diversos cibos, vina'' cpioque praecipua<= variaque

potionum genera transraisit, ut*' eum inebriare'' possit, qua-

a) Huiiulfum pleriqve D. G "5. H 5. I 1. b) deest B. F. C4. o) eius C *1.

F 4. C!; sui eius F 1. 5; sibi A 6. d) deest C. D. e) fldem B 1. la. F. G.I 1. 3; in eiusrtem scrvitium A 6. f) fidem G 3; suam fldem Cl 4. g) adieusF 4; audiens G (Inter erasum G 2). h) i. est cumque B 1. i) advolveret F 1.

k) os suum osculumque C. D. 1) deesl C *1; hic desinit F la, reliquis deperdilis.

m) christianum B 1. C 2 ; et piissimum e. et c. A 2. n) asolebat B 1; solvebat1. Ci 2; s. iurare iurando 1) la. 2. 3 ; s. iurando G 4. o) promisit A 2; re-

spondit B 1. p) mea fldem F 1; meam tidem corr. mea fidc D 1, et ita F 4.

G. I 2. q) eis B 1. F- G; deest I 1. r) domum B 1. s) ita A 2. 3. B.D. F 1 e corr., alii

; potue lauorem haberem post corr. post laborem habere A 1

;

poto e labores G 1. 2; post laborem C 2. Ci 3. 5a; post labores G 4 e< e corr. G 2;post tales labores e corr (i 1; post tantum laborem B. F 2; post ei laborem C 1;

post eius laborcm C 4b. D 1. I 1. — haberem F 1. t) dccst C 1. u) s. agereF 1. G 1. 2. v) privaretur C. D. I 1. w) concurret F 1. x) decst B 1;innoconcias F 1; innoccntiam Ct 1. 2. 3. y) initur F 1; initi G 1. 2; consilium(consilio 4) inito G 3. 4. z) qui A 2. — ora post suppl. F 1. a) vitam G 1. 2.

b) vinam F 1. c) deest A 2. d) ut — possit des. 6 5c. e) iuebriaret F 1.

— posset C. D 1 e{ G 2 e corr., alii.

182 PAULl HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. V.

teiius multa oadem •'' nocte potatione resolutus vinoque sepul-

tus , de '' sua niliil salute cogitare valeret. Tunc *= unus ''

qui de eius patris obsequio fuerat, cum'' eidem Perctarit

ferculum^ regium adtulisset, quasi eum salutaturus sub men-sams caput mittens, eidem'' secrete, quia rex eum occidere'

disponeret '', nuntiavit. Perctarit vero statim suo pinceruae*praecepit, ut sibi in fiala argentea non aliud quam' aliquan-

tidum aquae propinaret. Cumque lii '" qui diversi " generis

potioncs ei a regc deferebaut de vcrbo regis eum rogarent,

ut totam fialam biberet", illei' in honoremi regis se totambibcrc' promittens, parum aquae libabat de argenteo calice.

Qui ministri dum haec regi'" nuntiarent, quod ille avidissime

biberet, rex laetus respondit: ^Biljat ebriosus illc; cras enimpariter eadem vina mixta cum sanguine refundet'. Perctarit

vero Unulfum^ citius ad se adscitum, de sua morte ei regis

consilium nuntiavit. Qui statim ad domuni suam puerummisit, ut sibi* lectisternia deferret", lectumque sibi iuxta

stratum Perctarit fieri praecepit. Nec mora, rex Grimuahlsuos satellitcs direxit, qui domum, in qua Perctarit quiesccbat,

ne aliquo modo effugere^ possit"', custodire deberent. Cum-que coena finita esset ^, et egressisy omnibus Perctarit tantum

•p. 144. et Unulfus ac vestiarius^ Perctarit remansissent % *qui utique

eidem'' satis erant fideles, consilium ei"^ aperiunt*' et obse-

crant euni*', ut, cum Peretarit fugeret'^, ipse eum^ quamdiupossit'' intraeodem' cubiculum quiescere simularef^. Cum-que se ille' hoc facturum spopondisset'", Unulfus" pannos

*) L 2 addit: quem vulgo scaflardum dicimus.

a) acl e. F 1. b) ad suam n. salutem (salute F 1) F. G. I 3 ; de suae animaen. s. I 1. c) Tum A '3. F 1. G 1. 2. d) u. de parasitis G 5c. e) cui F 1.

f) poculum C. D. I 2. g) Ua A 2. B 1. F 1. G 1. 2; sub deest G 3. 4; in m.I 3; mensa ceteri. h) idem F ]. G 1. i) hic alterum cod. G *2 fragmentvmincipii. k) disponere F 1. 1) deest G 2; post suppl. G 1. '2; nisi G 5c. m) hii

A 6. B la. E 1. H 1. I 1. 3; e corr. D 1; his F. G. n) diversus F 1; diversis

G 1. '2. 2. 4. o) biberent F 1. p) et i. A 2. q) honore A 6. F. G. I 3.

r) regis G 1—4. — nunciaret F 1. G 1. '2. 2; r. d. h. n. F. G. — biberent F 1.

s) Hunulfo ad se accito D 2. 3. t) deest B 1. u) afferret C. D. II; deflferret F 1.

v) effugire C '1. Gl. 3. 4; effugere corr. ut videtur effugire Cl. wj posset C, a?i/.

x) essent F 1. y) egressi A 1. B 1. F 1, qiiod /ortasse recipiendwn erat. z) ve-

stiarios A 1. F 1; vestigarius G '1. a) remansisset A 1. 2. B. b) eisdemG 1. *2. 2. c) et A 2. d) aperuit et obsecrat F *2. I 3 ; aperuit et obsecravit

A 3. G 5c ; aperuit et obsecrant B 2. 3 ; aperiunt et obsecrare A 5; aperuerunt et

obsecrant C. D. e) deest C. — et cum A 1. f) fugiret C '1. D 1. F. G.

g) enim G 3; erasum. G *2. 2; deest F 4. G 5a. c. h) posset B 1. C, alii. i) ita

A 1. 2. 5. B 1. C '1. D 1. la. 'Sa. F. G 1—4. I 3; cubiculo B 1. C *1. D 1;

eundem B la. 2. C 1. 2. D 2. 3. E 1. F 4. G 1. I 2 ; eondem corr. eundem A 4;

idem A 3. C 1. 2. 4b. D *3a. F "2. G 5a. c. k) simularent C '1. 1; quiesceret

F. G; q. diceret F *2. 5. I 3, et alia manu corr. G 1. 4; possit, fateretur eum i.

idem c. quiescere G 5a. c. 1) deest D 3. F. G; ille se hoc C 1. 2. D 1. I 1. —In D 1 corrector signo inter ille et hoc posito addit : se fugere nequaquam posseasseveraret, illi Pertarit inquirentibus in eodem quieseere simularet cubiculo intu-

lerunt;qui dum etc; quod ceteri D (10?) receperunt. m) promisisset A '3. n) et

U. A 2.

PAULI HISTOEIA LANGOBARDORUM. LIB. Y. 183

suos * lectaricios et culcitram '^ ursinamque pellem supra dor-

sum ac cervicem Perctarit inposuit, eumque ex consilio

quasi rusticanum servum extra ianuam inpellere coepit,

multasque ei*^ iniurias faciens, fuste eura insuper^^ percutere

clesuper'^ et urguere'' non cessabat, ita ut inpulsus atque

ictus saepius ad terram corrueret. Cumque eundem Unul-fum regiio satellites, qui ad custodiam'' positi erant, requi-

rerent, quid lioc esset: 'Servus iste', inquit, ^nequam lectummihi in cubiculo ebriosi istius Perctarit statuit;, qui in tantumvino '' plenus est

', ut quasi mortuus ita cubet. Sed satis

est, quod eius nunc usque amentiam secutus sum, iam dein-

ceps in vita domni regis in domo propria manebo'. HaeC"illi audientes et vera quae audierant esse credentes, laeti

eflfecti sunt, et eum pariterque Perctarit; quem putabantservum et qui" opertum, ne agnosceretur, habebat caput,

locum illis" dantes, abire permiserunt. Illis autem abeunti-

bus, vestiarius ille fidehssimus, obseratoi' diligenter ostio,

remansit intrinsecus solus. Unulfusi vero Perctarit de muroanguh, qui est a parte Ticini"" fluminis, per funem- deposuit

eique quos potuit socios coniunxit. Qui, arreptis quos in*

pastu invenerant equis, eadem nocte ad Astensem " properantcivitatem, in qua Perctarit amici manebant et qui^' adhucGrimualdo rebelles extaljant. Deinde quantotius Perctarit

Taurinensem urbem petens, ac post claustra Italiae trans-

gressus", Francorum ad'^ patriam pervenit. Sicque Deusomnipotens dispositione misericordiae et innocentem a morteeripuit et regem ex animo bona facere cupientem y ab offen-

sione^ servavit.

3. At^ vero rex Grimoald dum Perclarit in hospitio

suo quiescere putaret, ab eodera hospitio usque ad palatiumsuura'^ acies hominum hinc et inde adstare fecit, ut pereorum medio •= Perctarit deduceretur

,quatenus eflfugere ^

minime possit^. Cumque a rege raissi venissent, qui Perc-tarit ad pahitiura evocarent'", et ad ostiura, quo^ eura qui-

a) deest F. G. 13. b) manu Francica superscr. b c d i G*2. c) eis F 1. G 1. 2.

d) deest C. D, e) erasum G 2; dcest G 5c. f) arguere A 2. D la. — cessavit

A ?; accessit A 3. g) regi A 2. D la. E 1. 6 "2. 2. 3; regii corr. regis G 4;regis A 3. *4. 6. C 2. 4b. D 3. F '2. 5. H 1. I 2. h) c. eius A '3. i) deest

A 2. G 3. k) vinutn F 1. 1) deest C '1. m) Haec autem illi B 1. ii) qiiiu

C 1. 2. 4b. D la. 2. 'Sa. I 1. o) illi A 3 4. B. D la. 2. 'Sa. F 5. G 3 H 5.

p) obsorvato C 1, corr. obserato A 3. q) Uuulfum G *2. 2. r) Tieinis F 1.

s) fune F 1. t) in p. des. H. u) Asten.ie F 1. — p. c. in qua P. des. F. G{posl suppl. F 1); Ast. am. domum manebat (manebant G 4) G 1. *2. 2. 4; Ast.

civitalom am. domum pervenit G 3 ; Ast. urbem nbi amtci eius nianebant perve-norunt G 5a. c. v) quia A 2 (corr. qui). B 1. G; decsl A6; et — e.\tabaut dcs. C.D.\v) transgressum A 1. x) a F 1. y) facientem C, corr. facere cupiontem Dl.z) otfonsionem F 1. 6 3. 4. a) Ad A i. C *1. b) decst F. G. 13; expunctum E 1.'

c) ita A 1. 2. 4. B 1. 2. F. G; medium ceteri. d) effugire D 1. e) possct

B. 0, alii f) revoearcnt F 1. g) q. e. q. p. des. A 3.

184 PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. V.

escere putabant^, pulsassent, vestiarius'' ille qui^ introrsus

erat rogabat eos dicens: 'jMisericordiam'* cura eo facite eum-que paululum quiesccre sinite, quia'' adhuc de itinere lassus

gravissimo somno depriraitur'. Quod cuni illi adquievissent '^,

hoc ipsura regis nuntiaverunt, quia adhuc Perctarit gravi'»

•p. 1-15. somno quiesceret. Tunc ille: 'Sic', inquit,''hesterna sera*

se vino opplevit, ut adhuc'' vigilare non pos,sit''. Quibustaraen praecepit, ut niox euni excitatum ad pahitium dedu-cerent. Qiu venientes ad ianuam'" cubiculi, in quo Perctarit

sperabant quiescere", coeperunt acrius pulsare. Tunc vesti-

arius ille rursum" eos rogare coepit, ut quasi eundem Perc-

tarit aliquantidum adhuc dormire permitterent. Qui irati

vociferantes, iam satis ebriosum illuni quievisse, mox cal-

cibus eodera p cubiculi ostiuni confringunt, ingressique Perc-

tarit in lectulo requirunt. Quem '• cum non invenisseut, ad "

requisita eura naturae residere, suspicati sunt. Quem cum necibi repperisscnt, vestiariura illum interrogant *, quid de Perc-tarit factuni fuisset. Quibus ille, fugisse eura, respondit. Quemstatini cajDilhs adprehensum, fureutes eumque verberantes, adpalatium pertrahunt'. Euraque in regis praesentiam" perdu-centes, fugae Perctarit hunc esse consciura ideoque raorte^

dignissimura, dicunt. Quem^^ rex dimitti praecepit eumqueper ordinem, quahter Perctarit effugisset, inquisivit. Ille

regi universa sicut acta fuerant retulit. Tunc rex a ^ circum-stantibus requisivit dicens: ^Quid vobis de homine isto

videtur, qui taha perpetravit' ? Timc oranes una voceresponderunt, esse eum dignum multis suppHciis excrucia-

tum interire. At rex: 'Per [eumy] qui me nasci fecit',

inquit, 'dignus^ est homo iste bene habere, qui se pro fide

sui domini morti^ tradere non recusavit'. Euraque raox inter

suos vestiarios esse praecepit, aramonens eum, ut sibi eandemfidem'* quam Perctarif^ habuerat servaret; multa se ei com-moda'^ largiturura proraittens. Curaque rex requireret^,

a) reputabant F 1. b) vestarius A 2. c) iu quo A 1. dj miserieordia F 1.

G 1—3. e) qui A 2. F. G. f) aq. C *1; adquiebisset F 1. g) regis F 1.

h) gravissimo A 5. C. D. F 2. 4. 6 2. 5a. c. I 3. i) hesterna sera corr. hesternosero A 2. D 1. G 1. *2, e« ita A 6. C 1. 2. D 3. F 5. H 5a. I 3 ; sera corr. cenaG 2; serat F 1; hesternae (hesterni) diei sero G 5a. c; hesterno se v. H 1. I 1,

— adeo o. D. — impl. D 8. G 1. 2 ; repl. G 3. k) huc A 2. 1) posset B 1.

m) c. i. A "3. n) quiescerent F 1. o) rursus A 2. p) ita A 1. 4. 5. B 1.

C '1. B 1. F 1. G 1—4; eundem B 2. D. F 5. H 1; idem A 3; eiusdem A 2? 6.

C 1. 2. F 4. G 5. I 1. q) rfeesi G 1 {erasum'i). 3. 4. r) ad requisita — rep-

perissent dts. B 2? I 3. cd. pr. s) interrogabant G'2. 2. t) pertrahentes A 3.

u) praesentia D 1. F 4. G 1— 4. v) eum mortem A 1. -iv) Qui F 1. G 1— 4.

— rex deest C "1. 1. x) deest A 2. y) deest A 1. 2. 3. F. G, post add. B 1.

D 1; per illum A 6. I 3. z) dignum G 1. "2 {corr. d. e. homiuem illum). 2.

a) morte A 3. G '2. 2. b) deest A 3. c) ad P. A 3 ei e corr. G '2; ciun P.€ corr. B 1. G 1, et ita B la. G 5a ; erga P. C. D. I 1. 2; q. P. h. des. A 2.

d) quomoda corr. co(m)moda G 1. '2. 2. 3. 4. e) Inqnireret D 2. 3.


quitl de Unulfum^ factum fuisset, nuntiatum'' est ei, quodin beati archangeli jMichahelis basihcam '^ confugium fecisset.

Qui mox acl eum misit, sponte promittens, quod nihil pate-

retur mah, tantum'' in sua"^ lide veniret. Unvilfus vero taleni

regis'' promissionem audiens, niox ads palatium venit'', atque

ad regis vestigia provolutus, interrogatus ab eo est, quomodoaut quahter Perctarit evadere potuisset. At ihe cum ei'

cuncta ex ordine retuhsset, rex eius'' fidem et prudentiamconlaudanSj omnes eius ' facultates et quicquid habere poterat

eidem clementer concessit.

4. Cumque post ahquot tempus rex Unulfum'" inquireret,

utrum vehet ipsis diebus cum Perctarit esse, ihe iurciurando

ait, prius se vellet" cum Perctarit mori, quam usquam ahbiin summis dehciis vivere. Tunc rex" etiam vestiarium ihumi'

requisivit dicens, utrum mehus<i ei esset secunio in palatiummanere"", an cum Perctarit in peregrinatione degere*. Quicum ei simiha sicut et' Unulfus respondisset, rex" eorumverba benigne suscipiens"*' eorumque"^^ fidem conlaudans, prae-

cepit Unulfo, ut quicquid vellet de domo sua *tolleret, pueros *p«

scilicet et equos et diversam supellectilem , et ad Perctarit

inlaesus properaret^. Pari etiam modo et vestiarium illum

absolvit. Qui omnia sua secundum benignitatem regis suf-

ficienter tollentes, cum eiusdem regis adiutorioy Francorumin^ patriam ad^ suum dilectum Perctarit sunt profecti.

5. Hac tempestate ' Francorum exercitus ^ de Provinciaegrediens, in*^ Italiam introivit. Contra quos Grimuald cumLangobardis" progressus, hac eos arte decepit. Fugere*^quippe se eorum impetum simulans, castra sua simul cumtentoriis et diversis pariter referta bonis praecipueque vini

optimi copia hominibus omnino ^ vacua reliquits. Qiio dumFrancorum acios advenissent'', existimantes Grimualdum cum

a) ita A 2. B 1. F 1; Huniillo C 1; Umilfo vcl Hunulfo ceteri. — de deesl A 3.

b) nunt. — fecisset in marg. jiost suppl. F 1. c) deest G3. d) t. ut A '3. 4. 5.

B. F 1. 4. G. 1. "2. 2, 3. 5a. c. II. e) suam fidem I 1, e corr. G 4. f) regi.s —atquo ad des. C '1. 1. 2. 3; prom. — atque ad posl siqipl. D 1. g) deest A 2.

h) deest G 2; post suppl. G 1. '2 {vocabulo ante ad p. eraso); pervenit A 3. —atque deest G 3. i) deest A 1; eidom C 1. k) ei G 1. 2. 1) suas A '3.

m) Unulfus F 1. — requireret B 1. G. n) ita A 1. 2. 4. B 2. D 1. E 1. F 1. 4.

G 1. *2. 2. 3. 4. *ii; p. volo I 3; velle B 1, ceteri. o) rex et illum req. d. u.

post suppl. G 1. p) ci m. A '3. q) deest B 1. r) ita Al — 5. B 1. 2. D 1.

F 1; palatiumanere E 1; palatio m. ceteri. s) degcret F 1. t) deest C 1. I 1.

u) ro.\ — conlaudans i?i mart/. suppl. G 1. v) m koc vocabulo desinit fragmentiimcod. G '2. w) utrumquo F 1. G 1-4. 1 3, corr. utriusque G 2, et ita F 4. G 5;eorum D 2. E 1. x) propinaret A 2; propararet F 1. y) adiutorium C '1.

D 2, corr. adiutorio G 3; adiutorio corr. .adiutoriura F 1. z) dccst C *1. 1. 2.

a) deest F 1; post add. G 1. 2; post G 5a. c. — suum deest F. G. I 3; d. sibi G 5.

b) oxercitum A 2. B 1. F 1;

quod in archetijpo fuisse videttir. c) ogr. Alman-niam A 3. d) Alamannis A 3. e) Fugire F 1. G 1. 3. 4. f) deest A *3.

g) non r. G 1—4. h) advertissont F 4. G 1—5.

1) De lempore non constaf.

18G rAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. Y,

Langobardis pavore deterritos castra integra reliqiiissc, iiiox

laeti eftecti certatim cuncta invadunt coenamque affluentis-

simam instruunt. Qui duni diversis epulis multoque^ de-

gravati vino somnoque quievissent, Grimuald super eos post

noctis medium inruens, tanta eos caede prostravit, ut vixpauci ex cis elapsi patriam valuerint reppedare^. Qui locus.

ubi lioc gestum est proelium, Francorum usque liodie Kivus

'

appellatur, nec longe distat ab Astcnsis civitatulae moenibus ''.

G. ]Iis diebus Constantinus augustus, qui et Constans

663in. cst appcllatus , Italiam a Langobardorum manu*' eruere

cupiens, Constantinopoiim *" egressus, per?' litoralia'' iter

liabens, Athenas' venit, indeque mare transgressus, Tarentumapplicuit. Qui tamen prius ad solifcirium quendam, qui pro-

plietiae spiritum liabere dicebatur'', adiit, studiose ab eo

sciscitans', utrum gentem Langobardorum,quae in Italia'"

habitabat , superare " et optinere possit. A quo cum servus

Dei spatium unius noctis expetisset; ut pro" hoc ipso Domi-num supplicaret*, factoP mane ita eidem augusto respondit;

•p. i47.'Gens Langobardorum * supcrari modo ab ahquo non potest,

') Sequentia in codd. F 2 *2. 2^ e( ed. i^r. ita ampliata Ugxinlur:

nt pro lioc ipso dominum Deum supplicaret; et ille fideliter age-

bat; prompto corde orationem fundens ad Dominum , dicebat:

'Domine Ihesu Christe, rex regum, lumen verax, qui raisisti Spi-

ritum sanctum in specie ignis in apostolos tuos, trausmitte Spiritum

sanctum consolationis tue in os meum, ut possim consilium rectummittere hominibus istis, qui venerunt in tuo nomine ad rae'. Eademhora vise suut ei tres persone spirituales, quarum una erat arcban-

geli Michaelis, secuuda lohannis baptiste, tertia apostoli Petri.

Tunc una ex illis dixit ad solitarium : 'Dic imperatori Constantino,

talem rem habenti in corde suo dispositam: "Domini vohmtas ad-

liuc non est. Gens Langobardorum, qui in Italia habitant, supe-

rari modo ab aliquo nou potest, quia regina quedam ex alia pro-

vincia veniens basilicam in honore Domini et sancti lohannis

baptiste construxit in Langobardorum finibus, et ornavit eam facul-

tatibus Jionorificis ; famuli et famule et reliqua sibi subiecta sunt

ibi, et sacerdotes in ipso oraculo Domino fideliter serviunt, et

propter hoc ipse sanctus lohannes pro Langobardorum gente con-

tinuo intercedit. Ipsa vero gens suppliciter ac devotissime de

a) multaque A 1, corr. multoque G 1. 2 ; multique (?) corr. multoqueFl. b) rep-

pedarct F 1. c) ribus F 1. G 1. 2; rivulus F 2; erasum G 4; deest 1 3.

d) milibus I 3; civitu lemoenibus G 3; civitate litninibus A '2; Ast. distat civi-

tatum lemonibus A 3; Ostensi civitate moenibus C 1; civitate lem. C 'l; civi-

tatis limitibus corr. F 1. e) manum F 1. — eripere B 1. f) ConstantinopoliA 3. — gressus A 2. g) per — transgressus alia manu suppl. G 4. h) litoria

A 2. E 1; littora C 2; litoraria G. Xeap. i) Atthenas F 1. k) dicebant G 1

e corr. 2. 1) sissitas F 1 ; sesciscitaus G 1. m) Italiam G 3. n) superaret

F 1 ; s. ac delere et o. eos p. F 2. o) per A 2. p) facta F 1.

1) Venit Constantinns augustus de regia urbe per litoralia iu Athenasct exinde Taranto. G. pont. Vifal.

PAULI HISTORIA LANGOBAEDORUM. LIB. V. 187

quia regina^ qiiaedam ex'' alia provincia veniens basilicam

beati lohannis baptistae in Laugobardorum finibus con-

struxit, et propter hoc ipse beatus lohannes pro Langobar-dorum gente '^ continue intercedit. Veniet autem tempus,quando ipsud'' oraculum habebitur despectui, et tunc gensipsa peribit*^'. Quod nos ita factum esse*' probavimus^ qui

ante Langobardorum perditionem eandem beatis lohannis

basilicam, quae utique in hoco qui Modicia dicitur est con-

stituta. per viles personas ordinari conspeximus, ita ut in-

dignis et adulteris non pro vitae merito, sed praemiorumdatione '', isdem'' locus venerabiHs largiretur.

7. Igitur cum, ut diximus, Constans augustus Tarentumvenisset, egressus exiude", Beneventauorum fiues invasit

omnesque pene per quas venerat Langoljardorum civitates

cepit. Luceriam'' quoque, opulentam Apuliae civitatem,

expugnatam fortius iuvadens diruit, ad' solum usque pro-

stravit. Agerentia'" sane propter munitissimam loci posi-

tionem capere minime potuit. Deinde cum omni suo exer-

citu Beneventum circumdedit et eam vehementer expugnarecoepit; ubi tunc Romuald", Grimualdi filius adhuc iuve-

suorum facultatibus iu honore Doniini et sancti lohannis baptiste

omni tempore in die nativitatis sue offert ad ipsum oraculum loco

qui in Modoetia dicitur. Yere tamen tibi dicturi sixmus in Do-mino : veniet autem tempus et dies, quando ipsum supra memo-ratum oraculum omnes liabitatores terre buius habebunt despectui

et omnes eius facultates inde cxpellent, et famulos ac famulas,

qui ibi subiecti sunt, propter facultates eorum sepe affiigent eos, et

sacerdotes, qui ibi deserviunt, die ac nocte inquieti erunt nimis, et

auferentur que illorum sunt. Propter hec ducetur vita illorum in

amaritudine. Quando hec inchoabuntur, et vos cernetis hec tieri, certe

tunc ipsa gens peribit cum omnibus que ad illos pertinent, et stabunt

in improperium omnibus gentibus, que in circuitu illorum sunt".

Et dixit ad eos solitarius: 'Obsecro clementiam vestram, sancti, si

conversi sunt ad superiorem promissionera illorum, nunquid inve-

nient indulgentiam' ? Et dixerunt ad illum: 'Scis, que veritas dixit:

"Convertimini ad me, et cgo convertar ad vos". Eadem hora Zach. l, 3.

nusquam comparuerunt. Facto autem mane, ita eidem Constantino

augusto, ut supra scriptum est, per ordinem diligenter in omuibusrcvelavit. Tunc imperator libentissime suscepit verba eius. Quodnos ita factum ete.

a) reginam F 1. b) eorum A 3. c) gentem C 4b. D 1. 2. G 3. 4. — fiuibus

C 1. — continuo A 2. d) ita C '1. 1. F 1. G. Keap.; istud A '3; ipsum celeri.

e) periit F 1 ; periet F 4. G. I 2. f) deesl A '3. g) sancti F 4. G ; deest A 3.

h) d.ationem C 1. — hisdem A '2. E 1. F 4. G I -4. i) iude Cl. 1. k) Lucer-nam A 2 (corr. Luceriam). B 1. la. 2. D (1?). G 2. 1) d. a s. F 1 (et jwst add.)

;

d. ac s. A 2. B 1. G 1— 3; adque ad G .3; et ad celeri. m) Agerentiam A 3. 6.

E 1. F 4. 5; Agrentia G 1; Agrootiam corr, Agentia G L' ; Arenciam (?) C *1

;

Aritia C 1. 2. corr. ut ridetur Accrcntiam D 1, el ita alii D; Arentiam I 1, corr.

Agerentram G 5a; Acercntia G. Neap. u) Romoald A 1, alii.

188 PAULI HISTORIA LANGOBARDOEUM. LIB. V.

nulus ^, ducatum tenebat. Qui statim ut imperatoris adventumcognovit, nutricium suum nomine Sesualdum^' ad patremGrinuialdum trans Padum direxit, obsecrans, ut*= quantociusveniret lilioque suo ac Beneventanis, quos ipse nutrierat,

IDOtenter succurreret. Quod'' Grimuald rex audiens, statim

cum exercitu iilio latm-us auxilium ^ Beneventum pergerecoepit. Quem plures ex Langobardis in itinere rclinquentes,

ad propria remearunt, dicentes, quia expoliasset palatium et iamnon reversurus repeteret'' Beneventum. Interim imperatoris

exercitus Beneventum diversis machinis vehementer expu-118. gnabat, econtra* *Romuald cum Langobardis fortiter resiste-

bato. Qui quamvis cum'' tanta multitudine congredi manu*ad manum propter paucitatem excrcitus non auderet, fi-e-

quenter tamen cum expeditis iuvenibus hostiuin casti-a inrum-pens, magnas eisdein'^ inferebat undique cLades. CumqueGrimuald, eius pater, iamque' properaret"\ eundem nutri-

cium eius, de quo praemisimus, ad filium misit, qui " ei suumadventum nuntiaret. Qui cum prope Beneventum venisset,

a Grecis captus imperatori delatus est. Qui" ab eo undeadveuiretP requirens, ille se a Grimualdo rege venire dixit

eundemque regem'i citius adventare nuntiavit. Statimqueimperator exterritus, consilium cum suis iniit^ quatenus cumRomualdo'" pacisceretur, ut* NeapoHm possit.reverti'.

8. Acceptaque" obside Romualdi sox'orem^, cui nomenGisa fuit, cum eodem pacem fecit. Eius^ vero nuti*icium

*) A 6 ex vita S. Barhati c, 4 sqq. haec ariipliavit : At contra R.cum Langobardis, iit erat magnanimus et imperterritus — revoluti

suos adeunt fines.

a) ita A 1. 2. D 1. E 1. G 1. 2. '3; iubenulas F 1; iuveculus A 3: iuveneulus

C 1. 2. D 2. 3, alii. b) ita C. F. G 3. 4; Sesoaldum A 1, alii; Seswaldum G 1.

2. 5c; Sisoaldum D 2. c) eum ut F. G. 12. 3. d) novum (VHI) cap. inc. A '3.

e) auxilio A 2. f) repetere F 1. g) resistebat — paucitatem in exemplari

quod codcl. F. G. 13 secuti sunt de/uerunt. In F 1 corrector erasis vocabuUs nonauderet et alio supplemenlo (fort. metuens exercitus congredi non auderet, ut videtur)

expuncto, supplevit: resistebat. Qui — non auderet; F '2 scripsit: et contra Romu-aldum c. L. f. exercitus nou auderet; I 3: fortiter exerceri non auderet ; F 4 post

fortiter inseruit: et si palam; F 5 leyit : fort. resistebat. Sed cum exercitum admo-vere non auderet; Gl.'3.4: cum fortiter exercitus non auderet; G3. 3a; exercitus

(exercitum 3a) iniperatoris demoliebatur, ita tamen ut in eos cum expeditis ; G 2

in loco raso alia manu : cum foras exercitum producere non auderet. h) tum A 2.

i) manum manu A 3. k) eis B 1. 1) iam F 4. G; iamque corr. iamiamque' D 1. F 1, et ita ceteri D. A 2—6. B 1. la. 2. F 5. H. m) propimquaret D 1

e corr., et ita ceteri D. H 1 ;propinquasset C 2. n) que F 1. o) Qui — requi-

rens des. A 1. 2. p) advenisset G 3. 4; veniret A 2. 3. 4. 6. D la. 2. 3. E 1.

F "2. 4. 5. G 5c. I 2. L 1. q) rege F 1. r) Romualdo Tioc loco G 1. s) et i

Neapolim A 2. t) revenire F 1. u) Accepta qiioque A 2. v) ita Al ecorr.,

2—5. B 1. 2. C 1. D 1. F 1. G 1. 2. "3; soror G 3; sorore ceteri.

1) Xon bene sibi cohaerere Pauli narrationern, patet. Fortasse, quaede Sesualdo refert pacem praecessisse, statuendum est.


Sesualdum'* ad muros duci praecepit, mortem^' eidem minatus,

si aliquid Romualdo aut civibus de Griraualdi adventum'^nuntiaret, sed potius asseveraret, eundem venire minimeposse. Quod ille ita se facturum ut ei praecipiebatur pro-

misit; sed cum prope muros advenisset, velle'' se Romu-aldum videre dixit. Quo ^ cum Romuald citius ^ advenisset ^,

sic ad eum locutus est: 'Constans esto, domine'* Romuald, et

habens ' iiduciam noli turbari *, quia tuus genitor citius tibi

auxilium praebiturus aderit. Nam scias, eum hac* nocte

iuxta Sangrum'"- 1 jfluvium cum vahdo exercitu manere. Tan-tum obsecro, ut misericordiam exhibeas cum mea uxore"et fihis, quia gens ista perfida" me vivere non sinebitP'.

Cumque hoci dixisset, iussu^îraperatoris caput eius abscisumâtque cum* belH machina quam petrariam" vocant* in urbemproiectum^ est. Quod caput Rorauald sibi deferri iussit idquelacrimans obsculatus est dignoque in loculo tumulari prae-

cepit^.

9.^^ Metuens igitur imperator subito'' Grimualdi regis

adventum, dimissa Beneventi * obsidione , Neapohm profici- •p. 149.

scitur. Cuius tamen exercitum Mitolay Capuanus comesiuxta iûenta^ Caloris^ flurainis in loco qui usque hodie Pugnadicitur vehementer adtrivit.

10.^ Postquam vero'' imperator NeapoHm pervenit,

unus ex eius*= ojjtiraatibus, cui^' nomen Saburrus*' erat, abaugusto, ut fertur, viginti miha mihtum expetiit, seque cum

*) L 1 add: quam vulgo dicimus mancolam,

a) ita hoc loco A 1. C 1, alii ; Se.soaldum B 1. F 1, alii; Sisualdiim D 3. b) mor-temque A 3. c) ita A 1. 2. 4. B 1. 2. D 1. E 1. P 1. G 1. 2. 'S. G. Ne.ap.; ad-ventu A 3. C 1. D 2. 3, aUi. d) vellet A *4; velle — advenisset des. F (mmarg. suppl.). G. I 3. o) Qui A 2; Quod B 1. 2. G. Neap. i) deest B 1. 2.

g) adveniret A 3. D 3. li) dome A 2 ; deest D 2. i) habes A 2. k) t. vel

oontristari G 5c. 1) a F 1 ; ea G 1. m) Sangruuni C 1 ; Sangrum eorr. Sa-grum G 1 ; sacrum F 4. G 3. 4. I 3. n) uxorem G 3. o) perfide A 2.

p) sinebit corr. siuet D 1, et ita ceteri D. A 6. H 1 ; sinevit F 1. Cr. Neap.; sinit

corr. sinet G 5a. q) ileest G 1. 2. r) iussum F 1. s) abscissus G 3; ab-scisus C 1. D. — a. est A 1? D. t) dee.H D *3a. I 3. u) patriam A *3; pe-

tralia G 3; petrali G 4. v) proiectus D la. F 1. G 1 e corr. G 2. 4. I 3. —est deest A 1. D 3. G 2—4. w) hoc cap. praecedenti adjungit A 2. x) subitumA 2. B 1. D la. 2. 3. I 3, alii. — advcntu F 1. y) Mitol.am A 1 ; Mittola A 5.

F 5. G 3. 4; Mitolo I 3; Mitalo A2; Mitula D la; Mutula D 2; deest A 6.

z) fluentc G 1. 2. a) hoc cap. nm. A "4. b) deest A 3. D 2. 3. c) eis

G 2. 3. d) deest B 1. e) Saburus F 1.

1) Sangro in ^'''''ovmcia Abrîzzen. BE. 2) Shnilem narrationemmulto i)ost apud Constantinum Porphyr., De adm. ivip. c. 29, legi, IlirscJi

monuit, Benevent ]^. 22 n. 2. .3) Calore non procid a Benevento. BE.Ad hunc Pauli locum Camil. Peregrinius : 'Fluvium Calorem a Paulopro Sahato dictum non duhilo; quem prope Pe/rits diac.onus in Auct.

ad Osiiensem lib. IV, cap. 16 (SS. VII, i). 769^ agnoscit hunc locumajypellatum Pufjna\ JU. Cf. Hlrsch p. 23.


Romualdo pugncaturiim^ victoremque spopondit. Qui cumaccepto exercitu'' ad locum cui Forinus<=' nomeu est adve-

nisset ibique castra posuisset, Grimuald, qui iam Beneven-tum advenerat, liaec audiens, contra eum jjroficisci voluit.

Cui filius Eorauald: 'Non est opus', inquit; 'sed tantumpartem nobis de exercitu'' vestro tribuite. Ego Deo favente

cum eo ^Dugnabo ; et cum vicero, maior utique gloria'' vestrae

potentiae adscribetur'. Factumque est; et accepta* aliqua

parte de pati'is exercitu, pariterque cum suis hominibus con-

tra Sabm*rum proficiscitur. Qui priusquam bellmn cum eo

inirct, a quattuor partibus tubas insonare praecepit moxquesuper eos audenter' inrupit. Cumque utraeque" acies forti

iutentione pugnarent, tunc unus de regis exercitu nomineAmalongus'', qui regium contum* ferre erat solitus, quen-

dam Greculum eodem contulo' utrisque maniljus fortiter

percutiens, de sella super quam'' equitabat sustulit eumquein aera' super caput suum'" levavit. Quod" cernens Gre-

corum exercitus , mox inmenso pavore perterritus in fugamconvertitur, ultimaque pemicie caesus, sibi fugiens" mortem.Homualdo et Langobardis victoriam peperit. Ita Saburrus,

qui se imperatori suo victoriae ti'opeumi' de Langobardispromiserat patrare, ad eum cura paucis reraeans, ignominiamdeportavit; Romuald vero, patrata de iniraicis victoriai, Bene-ventura triumphans reversus est patrique gaudium et cunctis

securitatera, sublato hostiura tiraore, convexit.**

663, lui. 11. At vero Constans augustus cura nihil se contra

Langobardos gessisse conspiceref, oranes saevitiae suae

rainas contra suos, hoc est Roraanos^ retorsit. Nam egressus ^

Neapolim*, Roraam perrexit. Cui sexto ab m'be railiario

Vitalianus papa cura sacerdotibus et Roraano populo occurrit.

Qui' augustiis cura ad beati Petri Hraina pervenisset, optuHt

') L 1 add. : quam vulgo vandum regis dicimus.

") A 6 mtdta inserit ex Vita S. Barbati: Beatissimus vero Barbatus— migravit.

a) pugnaturus A 2. b) exercitum F 1. c) Foranus 1 1. d) gloriae G 1. 2. *3.

e) acceptam aliquam partem G 4. f) audienter G 1. 2. g) utraque A '3.

D 2; utreque F 1; deest G. — pugiiaret F 1. G. h) Amalungus G 5c: Amelon-gus F 2. i) contu D la. F 1. '2. G 1. 2. "3. 3. d; conto A 2. 5. 6. B 1. la.

H 1. I 2. 3, e corr. D 1; comtum corr. comto E 1. k) quem A 2. B 1. F 1.

G 1. 2. *3. 3. 1) arca A 2; aerat F 1. m) deest G 4. n) Quo F 1.

0) fugiendo C. D. G 5c. I 1. 2. p) tropheo G 3. 4. q) victoriam C 1. F. G;

qtiod fortasse recipiendum erat. r) conspicere F 1. s) a X. G 3. — Roma F 1.

t) Quia F 1.

1) Forino inter AvelUno et Nocera. 2) Sequentia ex G. jôiit. Vital.

;

antiquitus instituta;quae — martyrum ; imperiali iussu et Greeorum

avaritia; sed — luit; a suis et alia singida verba addidit Paulus.


ibi pallium auro textilem»; et raanens aput Romam'' cliebus

duodecim, omnia quae fuerant antiquitus instituta ex aere

in ornamentum civitatis deposuit, in tantum ut etiam basili-

camc beatae Mariae, quae aliquando pantheum vocabatur

et conditum ^fuerat in honore omnium deorum, et iam ibi*p. iso.

per concessionem superiorum principum locus erat omniummartyrum , discoperiret '' teguhxsque aereas cxinde auferret ^

easque simul cum aHis omnibus ornamentis Constantinopohm

traiismitteret. Deinde reversus imperator NeapoHm, itincre*

terreno perrexit civitatem Regiiini§^. Ingressusque Siciham

per indictionem septimam, habitavit in Syracusa'', et tales

afflictiones inposuit' populo seu habitatoribus vel possesso-

ribus Cahibriae, SiciHae, Africae'' atque Sardiniae, quales 663,64.

antea numquam auditae sunt, ita ut etiam uxores ^ a maritis

vel fihi'" a parentibus separarentur. Sed" et aHa muHa et

inaudita harum regionum popuH sunt perpessi, ita ut aHcui

spes vitae non remaneret. Nam et vasa sacrata vel cimiHa"

sanctarum Dei ecclesiarum imperiali iussu eti' Grccorumavaricia sublata sunt i. Mansit autem imperator in SiciHa'"

ab indictione^ septima usque in duodecimam; sed tandemtantarum iniquitatum poenas Hiit, atque dum se in bahieo

lavaret, a suis extinctus est. 668.

12. Interfecto igitur aput Siracusas Constante"^ impera-

tore, Mecetius" in SiciHa^ regnum arripuit, scd absque

orientaHs exercitus vohmtate '. Contra quem ItaHae miHtes^

ahi pcr Histriani , aHi per partes Campaniae, aHi vero a

partibus Africae et Sardiniae venientes'' in Siracusas, eumvita privarunt. j\Iultique y ex iudicibus eius detruncati Con-

stantinopoHm perducti sunt ; cum quibus pariter et falsi impe-

ratoris ^ caput est deportatum.

a) ita F. G 1—4. I 3, cum G. pont.; textile A 1, alii; texto C '1. D 1; toxtuni

ceieri C. D. II. — auro deest E 1. b) Romanos A 3. C. D. c) basilicae

A 2; basilica F 1. d) discooperiat A 6. e) eas esset post corr. excussisset F 1.

f) in it. F 1. G- 1. 2; per reno corr. terreno G 1. 2; tirreno G 3 e corr. G 5c.

g) Regiam A 3. D la. 2. 3. "â. 4. F *2. G 5c ; reguum G2; Civium C '1; ChiumC 1. 2. I 1, corr. Regium D 1. h) Syragusa F 1. G 1. i) iu suo F 1 ; in

suo p. — Sardiniae intulit G. I 2 ; exercuit in I 3. k) Aflfr. A 3. D '3a. 3.

P *2. 4. G. H 1. I 2. 3, ct ita postea. I) uxorem G 1— 4. m) filiis B 1, corr.

fllii D 1; filius G 3; filios G 1. 2. 4. 5. n) Sed — remaueret des. G *5. —et post suppl. F 1. o) similia A 3; cliimilia H 1; cimelia D 4; ci(y)mbia C 1.

I 1; cyboria C 2; communia A 6. — sacrarum A 3. p) e F 1. G 1. *3; deest

G 2. 3. q) A 6 hoc loco in.terit c. VI, 5. et V, 30. r) Syciliam F 1. s) in-

digcionem F 1. t) Constantom imporatorem C *1. u) Mececius Bl; Mecerius

A *3; Metetius F 4. G 1. 2. *3. 4; Metentius F *2. I 3; Mecitius A '2; Mezentius

A 2. D (1 e corr). F 5. v) Si(y)ciliam F 1. G 1—3. w) miliae milites Cl,emiliae milites C 2; Italia emilig mililes I 1; indc fecit ed. Lind. railitiae milites.

x) vcheraenter in S. irruerunt cumiiuc C. D. I 1. — e. v. p. des. C 2. y) Mul-

tisque F. G. H 5 ; Mul i — detruncati multiquo C. D,

1) Paulus Q. pont. Adeod., quae exscriblt, male intellexisse videtur,

ubi legitur: Mezezius, qni erat in Sicilia cum e.xercitu orientale, intar-

tizavit et arripuit regnun-». 2) simul et caput eiusdem intartae G. ponf.

192 PAULI RISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. V.

13.''' Haec • audiens g-ens** Sarracenorum, quae iam*^

Alexandriam et Aegyptum pervaserat^, subito cum multis

navibus venientes, iSiciliam invadimt, Siracusas ingrediunturmultamque stragem faciunt populorum, vix paucis cvaden-tibus, qui per munitissima castra et iuga confugerant mon-tium , aufercntes quoque praedam nimiam et omne'' illud

quod Constans augustus a Roma abstulerat oniatum in aere

et diversis speciebus ; sicque Alexandriam reversi sunt.

14. Porro regis filiam*^, quam de Benevento obsidisS

nomine sublatam diximus ^, Siciliam veniens, diem clausit

extremum.15. Hoc tempore tantae^ pluviae'' tantaque tonitrua

fuerunt, quanta ante' nullus meminerat hominum, ita ut in-

numera Iiominum et animantium milia fuhninibus essent'p. 151. '•perempta '\ Eo anno legumina, quae proptor phivias colhgi'

nequiverunt, iterum renata et ad maturitatem usque perducta

sunt"\

663. 16. At" vero rex Grimuald, ereptis Beneventanis et

eorum" provinciis a Grecis, ad palatium suura aputP Tici-

num repedare disponens, Transamundum i,

qui dudumCapuae comes fuerat ef ei ad^ percipiendura regnum stre-

nuissirae paruerat, data ei' in inatrimonium sua" iiha, Ro-mualdi ahera sorore, eum post Attonem^, de quo superius

dixiraus^, aput Spoletiura ductorera effecit", indeque Ticinumrevcrsus est.

17.^ Siquidera, ut superius praeraiseramus ^, Grasulfoy

Foroiulanorum duce^ defuncto, successor ei^ in ducato''

a) hoc cap. posi 15. coUocat A 6. b) deesl B 1. — Sarracinorum F 1. G 1. *3.

c) deesl C. D. d) pervaserant A 1 e corr. G 3. 4. 12. e) omnem F. G; llhid-

qng corr. illum quem G 2, e; ita G 5a. c. D 3. I 1 ; illum quod A 4. f) ita

A 1—4. B 1. la. 2. F 1. G 3 4; fllia A 5. 6. C. D. F 4. G 1. 2. 5 «« e corr. E 1.

g) obsidem D 1. G 4. H 1 ; in A 1 alia manu super nomine scriptum est Gisa, quodpost filia(m) receperunt A 5. C 1. 4. D 1. F '2. G 3. 4. H 1 ; D 1 vero illo loco

erasit et post nomine collocavit, H ita ceteriH. h) pluvia A 2. i) autea A '3. 6.

G; te C I; deest A 6. k) hic desinit I 3. 1) collige A 1; colligere B 1. 2.

C 1. 2. 4b. D 1 {corr. colligi). F. G. m) in A 6 sequilur V, 13, tunc VI, 4. ex

Beda interpolatum : Tempore Constantini — reperitur. n) Ad Al C 1. F 1. G3.o) liorum G 4; relieorum C 1; Grecorum C 2. 3. I 1. p) ap. T. des. A 3.

q) Trasam A 2. G 4 ; Transem. F 1 ; Thras. C '1. r) et — paruerat des. G 5c.

s) post suppl F 1. t) enim A 1. u) suam filiam R. alteram sororem C "1.

1. 2. D 1 (corr. ut ed.); alteram sororem G 1—3. v) Adtonem B 1; TatonemA 1. D la. F 1. 4. G 3. 4; Tattonem D 2. G 1. 4. '5. 5c; Catonem F '2.

w) efficit A 3. F. G: effectus C 1; effectus est C '1; feeit C 4. — iudeque — est

des. C. D. x) Sequentia — quondam Gundiperga {V, 40) des. B 1, quatemionedeperdito. v) Grasolfo Foroiulanum F 1 ; Foroiulanarum G 1. z) ducemF.l. G 1. 2. ' a) eius C. H. I 1, corr. ei D 1. b) ita A 1. 2. 4. 5. B 2.

F 1. 4. G 1. 2. 4; ducatum F 5. G 5a. H 1 ; ducatu A 3. 6. C. D. G 3.

1) Haec quoque ex G. pont., sed jyluribits additis vel mutatis. 2) C. 8.

3) £x G. x>ont. l. I.; sed innumera milia Pauli sunt, 4) lY, 52.

PAULI HISTORIA LAXGOBARDOEUM. LIB. Y. 193

Ago datus^, cle ciiius nomine usque hodie domus quaedamintra'' Foroiuli*^ constituta domus Agonis appellatur. QuoAgone^ mortuo, Foroiulanorum ductor Lupus efficitur. Ilic

Lupus in Grados*^ insulam, quae non longe ab Aquileia est^

cum equestri exercitu per stratam quae antiquitus'^ per marefacta fuerat introivit, et depraedata ipsa civitate, Aquileien-

sis ecclesiae thesauros exinde auferens , reportavit. HuicLupo, quando Grimualds Beneventum perrexit^ suum palatiumcommendavit.

18. Q.ui Lupus dum rege absente multa insolenter aputTicinum egisset, quippe quem*' reversurum non aestimaret:

revertente rege, sciens, eidemi ea quae non recte gesserat

dispHcere, ForumiuU'' petens, contra eundem regem suaenequitiae conscius rebeUavit.

19. Tum' Grimuald, nolens civile bellum inter Lango-bardos excitare, regi Avarum'" cacano" mandavit, ut in Forum-iulio contra Lupum ducem cum exercitu veniret eumquebello 1' protereret. Quod et factum est. Nam veniente cacanocum magno exercitu, in loco qui Flovius 'i dicitur i, sicut

nobis retulerunt seniores viri qui in ipso bello fuerunt, pertres dies Lupus dux cum Foroiulanis adversus cacani exei'-

citum'" conflixit. Et prima* quidem die validum eius exer-

citum, paucis suis vuhieratis, prosti*avit*. Secunda'' verodie, iam aHquantis e suis vulneratis et mortuis, pari modomultos ^ ex Avaribus extincxit. Tertia vero die, iam pkiribus

ex suis sauciatis"' sive peremptis, nihilominus magnum cacaniexercitum delevit praedamque copiosam invasit. At verodie quarto tantam super se multitudinem conspexerunt venien-

tem, ut vix per fugam evadere possinf^.

*20. Ibiy itaque Lupo^ duce perempto, reUqui qui'

remanserant sese per castella communiunt. Avares vero peromnes eorum fines discurrentes, cuncta rapinis invadunt vel

a) d. est C 1; Agoclacus G 4, corr. Agodietus A 6; Agodagus A 1. F 1. 4. G 1;Agoda . . . G 2; Adogadus A 2; Adgadus B 2. 3 ; Ago dux B la; Ago fuit e corr.

D 1, e( ita ce(enD.Hl; datur Ago G'5. 5a; Ago est constitutus F "2. b) deestOri.c) Foroiulio A 2; Foroiulii 6 3. d) Ago A 1. e) Gradus D 1. F 1. G 1. 3.

L; iugressus G 2. f) antecitus A l. g) Grimualdo A 2. h) cum G 4; quiaeum C. D. I 1. i) reliqua hujus cap. des., spatio dimidiae columnae vacuo relicto E 1.

k) ita A 1 koc loco; Forusiuli A 2; Foroiuli vel Foroiulii A 3. F 1, alii. 1) TuncC. D. F. G. H. 1. m) Avarorum C *1. 1. n) cacanum G 3, corr. cacauoD la. G i. o) Foroiuli F 1. p) bellum C 1 ;

protorroret r 1;perterreret F 4. 5.

G 1—4. *5. 5a; proeutoret G 5c. q) i>a Al— 5. F 1. G 4; Fluvius corr. Flovius

G 1; Fluvius A6. B. C. D. F 4. G2 3. H 1. II; Fluinus A *3. r) oxercitu Fl.s) deest G 1. t) prostr. — vulu. des. I 1. la. a*. u) secundo v. iam G 1. 2;iam deest A 3. G '5. v) multis F 1. G 1. 2; deest G 3. w) saucitatis F 1.

G 1. 2. — sive peremti sunt F 1. x) possit eadem manii corr. possint A 1;

po3.«it A 4. G 1—4; possent e corr. D 1, et ita celeri D, alii. y) Abiit .A. 2.

z) Lupone G 2. 3. 4. — dueom F 1. G 1. 2.

1) Fluvius Frigidus in valle ^Mppach provinciae Krain. BE.

13

194 PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. \.

subposito igni conburunt. Qui cuui jicr aliquot^ dies hoc

facerent, a Griniualclo eis niandatum est, ut iara a'' dcvasta-

tione quiescerent. Qui lcgatos ad Grimualdum inittunt, di-

centcs, Foroiuli se<^ minime relicturos, quam armis propriis

conquisisscnt.

21. Tunc Grimuald necessitate^ conpulsus exercitum

quoadunarc'^ coepit, quatenus Avares de suis finibus extur-

baret. In mcdio itaque campo sua castra ct*^ Avarumhospitiums conponens, cum exercitus'' partem exiguamhaberet', eosdcm ipsos quos habebat diverso habitu variisque

instructos armis antc oculos legatorum per dies aliquot, quasi

novus iugiter excrcitus adventaret, frequentcr transire fccit.

Avarum vero legati dum eundem ipsum'' exercitum aliis

et' aliis modis practcrire'" conspiciunt, inmensam Lango-bardorum midtitudincm " esse, crediderunt. Quibus Grimuald

ita dixit: 'Cum omni hac° quam vidistis exercitus midtitu-

dine statim super cacanum inruamP ct Avaresi, nisi deForoiulanorum finibus velociter'" exierint'. His visis et auditis

legati Avarum cum haec suo regi nuntiassent *, mox cumomni suo exercitu ad proprium rcvcrsus est regnum.

22. Denique Lupo' hoc modo ut praemisimus inter-

empto, Arnefrit", eius filius, voluit in loco patris aput

Foroiuli optinere ducatum. Scd metuens Grimualdi regis^

vires, fugiit ^^ ad Sclavorum gentem in Carnuntum, quodcorrupte vocitant Carantanum*. Qui postea cum Sclavis

adveniens, quasi ducatum^ eorum viribus resumpturus, aput

Nemas castrum^^ quod non longe a>' Foroiuli distat, inru-

entibus super se Foroiulanis, extinctus cst.

23. Deinde ordinatus est aput Foroiuli dux Wechtari^,

qui fuit oriundus de Yincentina* civitate, vir benignus et

a) aliquid F 1. b) deest A 3; ad devastationem A 2; devastacionem F 1.

c) e F; neminem se r. quos (quas C *1) a. C *1. D 1. 2. 4. I 1. d) necessita-

tem A 2. F 1. e) ita A 1. 2. F 1. G 1—4; coaduuari C 4b. D 'Sa. G 5a. —praecepit AS.C.D. II. f) deest D 3. 8 ; e. inter sua c. et G 5c. — HabarumFl.g) hostium conspiciens e corr. D 1, et ita ceteri D. H 1. h) exercitum F 1.

i) habere F 1. G 1. 2; et cacanus legatos ad eum mitteret add. ed. pr, Lind. cett.

k) per i. A '3. 1) et a. des. C 1 ; aliisque A 3. m) preterito F 1. — venire

F 4. G. n) multitudine F 1. o) deest C 1—3. I 1. — quem A 2. F 1. p) deest

C 1, libi post Avares alia manu suppl. inrumpimus. q) Avarum exercitum dis-

perdam C. D. H 1. I 1. 2. r) deest G 2. s) nunciasset Fl. t) Luppo Cl;Lupone G 1—4. u) Arnefrid C 2. 5. F 4; Arnefried C 1; Arnefrit corr. Arnifret

G 3; Anefrit A 2; Varnefrid G 1. 2; Warnefrit G '5. 5c; Warnefrid G5a; Warne-fridus D 2. 3. v) deest A 3. w) ita A 1. 2. 4. 5. B 2 F 1. 4. G 1—4. L 1;

fugit C. D, alii. x) ad d. A 2. y) deest A 2. z) ita A 1. F 4. G 3. 4;Wecthari F 1. Ci 1. 2; Wectari A 4. 5. C 1. D 1. G "5. 5a. I 1, postea eliam A 2.

Fl (semel Wectarit); Wectarit D3; Wectarith D 4; Vectari B 2. E 1, nonnumquametiam C 1. D 1; Wictari A 2. 3. C 2. H 1, raro etiam A 1. a) Vicentina A 2. 4.

B 2. F 4. G 3. H 1; Vincentena C "1; Vincentia A 5. D 2. G 4. 5, corr. Vicentina

E 1; Vicentia F 5. G 1. 2; Vincentana I 1.

1) Carnuntum vetus falso cum Sclavorum provincia Carantana con-

junctum esse, vix est quod moneamus, 2) Nunc vicus Nimis, BE.

PAULI HISTOEIA LANGOBARDORUM. LIB. V. 195

popnlum suaviter regens. Hunc^ cum audisset Sclavorumgens Ticinum^ profectum esse, congregata valicla multitu-

dine, voluerunt super Foroiulanum <= castrum inruerej et

venientes castrametati sunt in loco qui Broxas ^ dicitur'

,

non longe a Foroiidi, Secundum divinam autem dispositio-

nem^ contigit, ut dux Wechtari superiori vespere a^ Ticino

reverteretur nescientibus Sclavis^. Cuius comites cum adpropria, ut adsolet fieri, remeassent, ipse lioc nuntium''

de Sclavis "audiens, cum paucis viris, hoc est' viginti quin-'p- i53.

que, contra eos progressus est. Quem Sclavi'* cum tampaucis venire conspicientes, inriserunt, dicentes, patriarcham'

contra se cum clericis adventare'". Qui cum ad pontem"Natisionis^ fluminis, qui ibidem est ubi Sclavi residebant '^,

propinquassetP, cassidem sibi de capite auferens, vultumsuum Sclavis ostendit; erat enim calvo capite. Quem dumSclavi, quia ipse esset Wechtari, cognovissent •!, mox peiiur-

bati, Wechtari adesse clamitanf, Deoque eos exterrente^, plus

de' fuga quam de proelio" cogitant. Tunc super eos Wech-tari cum paucis quos habebat inruens, tanta eos strage pro-

stravit'*', ut ex quinque milibus viris vix pauci qui evaderentremanerent.

24. Post hunc AVechtari Landari^^ aput ForoiuH ducatumtenuit, Quo" defuncto, ei Rodoaldy in ducato^ successit.

25. Mortuo igitur, ut dixeramus^, Lupo*^ duce, Grimu-aldus rex filiam eius nomine Theuderadam *= suo fiho Romualdo,qui Beneventum regebat, in matrimonium tradidit. Ex quainde"* tres filios, hoc est Grimualdum, Gisulfum*' necnon et

Arichis^, genuit.

26. Rex quoque Grimuald de omnibus illis, qui eum,

a) Hoc G. b) T. ad regem p. A '3. 3; et T. Wectari profectum esse G *5. 5c.

c) Foroiulanos G3 4; Foroiul(i)anorum C. D. F5.I1. d) Proxas G '5. e) dispositi-

one G1.2. f) deest G 3. 4. g) Sclabis P 1. G 1. h) nuncio G 3. 4. 5. i) cumadd. A 3. C. D. I 1. k) Sclavis F 1. G 1. 1) patriarcha cumtra . . se F 1. m) adven-taretFl. n) ponte F 1. G 1 -4. o) sedebant A '3. p) propinquassent A 2. 5. C '1.

F4. G3.4 5a. q) cognovisset F 1. G 1. 2. r) clamitat G 1. 2. — Deoque e corr. G 1, 2.

s) exterrentem F 1. t) de f. e corr. F 1. u) consilio C. D. I 1 ; de deest G 3.

v) percussit F 2a. G; p. — milibus des, F 1, post suppleta; ex q. m. v. des. F 4. 5.

G; viris deest B 1. 4b. w) Landri A3; Laudari A 5. B 2. D 1. G 1. 2. '5. 5c

;

Laudarit D 3; Laudarith D 4; Laudaria D 2. x) Quod F 1. G 2. y) Rodo-aldi? F 1; Rodoalt D I; Roduald G 3; Romoald A 1; Romualdus D 2.

"

z) UaA 2. B 2. F 1. G 1. 2. 4. I 2; ducatu A 1. 3. 4. 5; dutatum C. D. F 5. I 1.

a) diximus A 3. 6. B. C. D. E 1. F 5. U. b) Lupone F 4. G. c) Theude-ratam A 4. F 4. G 1. 2. 5a; Teuderatam G 3. 4; Teuderadam B 2; TheoderatamA 2. G'5; Theodoratam F 2. G5c; Theoderadam A'3; Theoderam A 3. d) idemB la. 3. D 3; isdem D 1 e corr., el ita alii D; deinde G 5; deletum G 2; deest C.D 2. F 5. I 1. 2. e) et Gis. F. G. f) Arichi F 1.

1) Bethmann de castcUo quodani Purgesslmo prope pontem viox memo-ratum cogitavit; alii, rjuos affert, de Prosasco ad fontem Natisonis; alii

de Borgo Bressana suburhio urbis Cividale. 2) Ponte de Schiaviprope S. Pietro de Schiavi. BE.

13*


quando Beneventuni profectus fuerat, deseruerunt^, suas''

iniurias ultus '^ est.

27. Sed et Forum Populi, Romanorum civitatem'', cuius

cives eidem adversa ^ quaedam intulerant ' Beneventum pro-

ficiscenti missosques illius euntes et redeuntes a Beneventosaepius laeserant, hoc'' modo delevit. Quadragesimoi-um'tempore per Alpem Bardonis ' Tusciam'^ ingressus, nescien-

tibus omnino liomanis, in ipso sacratissimo sabbato' paschali

super eandem'" civitatera, ea hora qua" baptismum'' fiebat,

inopinate inruit, tantaraque'' occisorum stragcm fecifi, ut

etiam diacones " ipsos ^, qui infantulos ' baptizabant, in ipso

sacro fonte perimeret". Sicque eandem urbem deiecit^", ut

usque hodie paucissimi^' in ea commaneant habitatores.

28. Erat quidem'' Grimuaklo contra Ronianos non me-diocre odium, pro eo quod^ eius quondam germanos Taso-

nem^ et Cacconem® in sua fide'' decepissent^. Quam obcausam Opitergium civitatem, ubi ipsi extincti sunt, funditus

destruxit eorumque qui ibi habitaverant *= fines Foroiulanis

Tarvisianisque'' et Cenetensibus ^ divisit.

'p. 154. *2'.'. Per haec temiôra Vulgarum^ dux Alzeco nomine,

mcertum quara ob causam^, a sua gente digressus'', ItaHampacifice introiens, cum omni sui ducatus exercitu' ad regemGrimuald venit'', ei se serviturum atque in eius patria' habi-

taturum promittens. Quem ille ad Romualdum"' filium"

Beneventum dirigens, ut ei cum suo populo loca ad habi-

tandum concedere deberet", praecepit». Quos RomualdusduxP gratanter excipiens, eisdem spatiosai ad habitandum

a) deseruamut G 1. 2. b) sua F 1. c) dee^t D 1. d) civitate F 1; civi-

tates G 1— 4; R. cuius eiusdem clvitatis cives D 2. e) adversam G 3. f) intu-

lerunt A 1. B 2. C. D 1. F 4. G. I 1. 2. g) missoque F 1. h) raodo eos A 3.

i) quadragesimae B la. F 4. 5. G- I 1; quadragesimali A 6; quadragesimi D 2.

k) Tusciae G 3. 4. 1) deest G 2. m) eadem G 3. n) quo C 1. 2. G 3;

quem G 4. o) baptismo G 3. 4; baptismus C 2. 3. F '2. G 5c. p) tantum-

que F 1. q) facit F 1. r) deest G 5c. s) ipso F 1. t) infantulo F 1;

infantibus G 1. 3. 4. u) perimerent A 5. 6. D 1. G 3; peremeret F 1; pere-

merunt G 4. v) delevit A '3. w) paucissimis F 1. x) quidam A 1. 2.

B2. Dl. Fl. G 2; quida (quida?) Pal. Ass.; deest E 1. y) q. e. post siippl. G 1.

z) Tassonem C '1. 1. 2. D 2. G 1. 2. a) Caconem A 2. _C 1; Caccanem G 2.

b) iidemFl. c) ita Paidum scripsisse vel saltim scribere voluisse putarim; bauerantA 1; auerant A 2; aderant A 3. C. D; erant A 4; aberant B la. 2; habuerantF. G. I 2, corr. habitaverant F 1. G 1. 2. el ita F 2. G 5c, sed etiam A 5; habita-

verunt A '3. E 1. d) Tharv. F 1. G 2; Tarvisiensibus C 3; deest G 5c. e) Ce-netenensibus C 1. f) Walgarum F 2. G 3. 4; Bulgarum C '1. 2. 3; BulgorumD 1. 2. — Alzegone A '3; Algeco A 3; Alzeo G 4. g) causa Pal. Ass. h) de-

gressus Pal. Ass.; degessus corr. digressus G 3; digressus est Italiamque D *3a. 3;

est post add. G 4. i) exercitus F. G. k) Grimo advenit, post superscr. al i

Fl; Gr. advenit F 4. G 1. 2; Gr. advenisse serv. G 3. 4. 1) patriam F 1. G 1. i

m) Romoald F 1, et ita infra n) suum add. C. D. H 1 II. o) debere G 1. 2.

p) deest C. D G 5a. I 1. q) speciosa G 1. 2. 4; preciosa F 1.

1) Bardi ^jrojje Parmam, 2) V. supra IV, 38. 3) Theophanesa. 671 (Hlstoria miscella) rem aliter narrat.

i


loca, quae usque ad illucl tempus deserta erant, contribuit,

scilicet Sepinum^-i, Bovianum et Iserniam'' et alias ciun

suis territoriis civitates, ipsumque Alzeconem, mutato digni-

tatis nomine, de*= duce gastaldium vocitari praecepit. Quiusque hodie in liis ut diximus locis habitantes, quamquamet Latine loquantur, linguae tamen ^ propriae usum ^ minimeamiserunt.

30/ Igitur extincto, ut diximus^, aput Siciliam Con-

stante augusto,

punitoque qui ei s successerat Mezetio ^ ees.

tyranno , Romanorum regnum ' Constantinus , Constantii ^

augusti filius, suscepit regendum, Romanisque principatus

est annis decem et septem, Constantii sane temporibus

Theodorus"' archiepiscopus et Adrianus abbas, vir aeque'^

doctissimus, a Vitaliano papa missi in Brittaniam, pkirimas"

ecclesias Anglorumi' doctrinae ecclesiasticae fruge'i foecun-

darunt. E quibus Theodorus archiepiscopus •' peccantium

iudicia, quantis ^ scilicet annis pro unoquoque peccato quis

poenitere debeat, mirabiH et discreta consideratione descripsit'.

31." Insequenti post tempore mense^ Augusto a parte676?

orientis stella cometis^ apparuit nimis fulgentibus radiis^,

quae post semet ipsam reversa-'' disparuit. Nec mora, gravis

pestilentia ab eadem partey orientis secuta, Romanum po-

puhim devastavit. His diebus Domnus^ papa Romanae*ecclesiae locum qui Paradisus dicitur ante basihcam^ beati

apostoli Petri candidis et'' magnis marmoribus mirilice stravit.

32. Hac tempestate Francorum regnum aput GaUias c. 675.

a) Sepianuovianum F 1; Sepianum Ct. I 1. — Bevianum A *3; Oviauum G 3. 4

;

Hovianum G 1; Obvianum (} 2. b) Hiserniam A2; Isernia P' 1. c) n. ducemegastaldium C 1. d) et t. G 1. 2. e) usu A 1. F 1. G '5; usi G 1—4. —minime deest B 2. f) hoc cap. om. A 6. g) eis A 1. h) ita vel Mezecio

A 1—3. C 1. G; Mezotio C '1. F 1 ; Mec(z)entio D 2. 3, aUi. i) sequentia —cui cum responsum esset (c. 33) des. G 1, /olio alsciso. k) Constanlis D 3;

Constanlie G 3. 4. 1) ita A 1. 2. *2. 4. F 1. Ci 2—4; Constantii A '4. I 1

;

Constantis A *8. 5. B la. C. D. H 1 ; Constanto B 2; Constantiui A 3. F 5. —ante A *3. m) Theoderus A 3 ; Teodorus G 3 ; Teudorus G 4 semel. n) virea-

que corr. vireque A 1; viri e(ae)que A 3. I 1 ; virique C 1; vereque G 2. 3. 5a;

vere G 3. '5; veri G 5c. — docti.s.simis C 1 ; doclissimi G 2. I 1. o) plurima

F 1. G 2. p) Angulorum A 1, corr. Angloi'um C 1 ; Angularum F 1 ; Angelorum G 2.

q) grege A 2. r) episcopus C. D. II. s) quanti F 1. t) describit F 4. G;consistit E 1. u) hoc cap. antecedenti adjiinyit Ct 5c. v) comates G 3; com-metis C 1 ; cometes A 2. D 2. 3, alii. w) radii F 1. x) digressa F 4. 6;diversa F 1. *2 ; deest F 5 ; in Pal. Ass. diue legi videtur. — disrapuit F 1. y) par-

tem F 1. G 3. z) Domuus corr. Donus A 1. D 1. E 1 ; Donus A 2. 3. 5. D 3 ;

Donnus B 2. C 4b ; Dominus D 2 ; donum F 1 ; donis papac corr. Donus papaG 2; domnus Odo p. H 1. a) basilica F 1. b) et m. des. A 1 ? G ; set corr.

et magnis F 1.

1) Sipicciano ; Sergna; prope quas etiam Bovianum sitwn erat. 2) Stipra

V, 6. Quae sequuntur — fecundarunt ex Beda sumta. 3) 3x O.

pont. Don. Insequenti post tempore ; conietis et Rom. pop. dev. add.

Paulus. 4) Hic atrium b. Petri apostoli superiore, qui est ante ec-

clesia in quadriporticum, raagnis marmoribus stravit. Q. pont.


'p. 155. Dagipertus ^ rogebat, ciim *quo rex Grimuald pacis firmis-

simae foedus inierat*. Cuius Grimualdi vires Perctarit etiam

aput Francorum patriam constitutus metuens, egressus e''

Gallia, ad Brittaniam insulam iSaxonumque regem prope-

rare disponit.

33. At vero Grimuald nono die<^ post flevotomum^^ in

suo palatio constitutus, accepto arcu* cimif columbamssagitta percutere nisus esset, eius brachii vena disrupta est.

Cui, ut ferunt'', medici venenata medicamina supponentes',

671. eum ab"* hac funditus privarunt luce. Hic in edicto, quod'Rothari rex conposuerat, aliqua"' capitula legis, quae ei

utilia visa" sunt, adiecit^. Fuit autem corpore praevalidus,

audacia primus", calvo capite, barba prominenti, non minusconsilio quam viribus decoratus. Sepultum autem est corpuseius in basilica beati Ambrosii confessoris, quam dudumipse intra TicinensemP construxerat civitatem. Hic, post

mortem Ariperti regis expleto iam anno unoi et mensibustribus, Langobardorum regnum invasit, regnavitque ipse annis

novem, relicto Garibald, filio suo, quem'' ei Ariperti regis

fiha genuerat, rege adhuc puerilis aetatis. Igitur, ut dicere

coeperamus, Perctarit egressus de Gallia, navem ascendit, ut

ad Brittaniam * insulam ad regnum Saxonum ' transmearet.

Cumque iam aliquantum per " pelagus navigasset; vox a htore

audita est inquirentis, utrum Perctarit in^ eadem nave con-

sisteret. Cui cum responsum esset, quod^^ Perctarit ibi

esset ^, ille qui clamabat subiunxit : 'Dicite illi , revertatur

in patriam suam, quia tertia diev est hodie, quod Grimu-aldus ab hac subtractus^ est luce'. Quo^ audito, Perctarit

a) Dagibertus B 2. F 2. 5. G 2; Dagobertus A 3. B la. C. D. G 4. '5. 5a. H 1. H. 2.

b) a G 2. *5. c) non hodie A 1. 2 (odie superscr. h). G 2 [eraso h corr. nonodie); n. d. des. F 1. H 1. d) flevotum A 1. 4; fleotum A 3; fleutomum G 3,

corr. fleotomum D 1, et ita alii D. F 1 e corr. I 2; fleotemum A '3. 5; fletumumG 2; fleutumum G 3; fletomiam G '5; fleotomium D 2; flebotomum A 6. C 4. 5.

D 3. F *2. 4. H 1 ; fleubotomum C *1. 1. 2. II; flebotomiam e corr. G 5a. e) ar-

cum G 2. f) post suppl. A 1, et ita G 2— 4. I 1; ante nono collocant A 3. C. D.1 l et e corr. F 1, ante aecepto A *3; deest A 2—6. B 2. E 1. F. g) columbaG 2. 3. h) fertur A 3. G 3; deest F 5. i) superp. F 1. G 2. k) deest G'5.I 1 ; ab ha F 1; hanc corr. hac G 2. 1) que G 2. m) aliquaque A 1. B 2.

E 1. F 1. G 2; aliquoque A 2; alia quoque A *4. D *3a. 3. G 3. 4. H; aliqua

quoque A 4— 6. C. D 1. 2. F 1. *2. I 1. 2; alia queque G 5a; aliaque F 5. G '5.

n) vise A 1. o) prius corr. eadem manu primus A 1 ; pronus F 4. G. p) Tici-

nense contraxerat F 1. q) deest F 1. r) que F 1. s) Brittania F 1.

t) Saxorum A 1 saepius. u) post F 1 ? G 1. — pelagum A 2. v) in — ibi

des. A *3. v/) pergit G 1. x) sequeniia hujus cap. om. A 6. y) ita A 1. 2.

F 1. G 1; dies ce<eri. — est — reversus des. E 1. z) substractus A 2. a) Quod F 1.

1) Hic Pauli locus Mabillonio in praefatione partis primae saeculi

quarti Benedictini lucem praehuit ad investigandam Dagoherti II, resti-

tutionem in Austrasiae regnum, oh quam scriptores ferme omnes rerumFrancicarum maxime lahorant. Negant alii Paulo fidem, et pro Dago-herto Clotharium III. vel Childericum reponunt, pluribus innixi argu-

mentis. BI. 2) LL. IV, p. 91.


statim post se reversus est, veniensque ad litus, invenire

personam non potuit*, quae'' ei de Grimualdi morte nunti-

avit; unde arbitratus est, non hunc hominem, sed divi-

num mmtium fuisse. Exindeque'^ ad patriam tendens, cumad claustra Italiae venisset, iam ibi omnia obsequia palatina

omnemque'' regiam dignitatera cum magna Langobardorummultitudiue ^ praeparatam, se^ repperit expectaris. ItaqueTicinum reversus, exturbato Garibaldo '' puerulo a regno, abuniversis Langobardis mense tertio post mortem Grimualdiin regnum levatus est. Erat autem vir pius, fide catholicus, 672.

iustitiae tenax pauperumque lai-gissimus nutritor. Qui statim

Beneventum misit exindeque» Rodelindam'' suam coniugemet Cunincpertum • filium suum "• revocavit.

*34. Qui" ut regni iura suscepit, in loco illo qui a parte'p. i56.

fluminis Ticini est", unde ipse ohm fugerat, monasteriumquod Novum appellatur DominoP et Hberatori suo in honore*i

sanctae virginis et martyris'" Agathae* construxit '. In quomultas virgines adgregavit rebusque et ' diversis pariter eun-

dem locum ornamentis ditavit. Regina vero " eius Rodelindabasilicam sanctae^ Dei genitincis extra muros eiusdem ci^-i-

tatis Ticinensis, quae Ad perticas appeUatur, opere mirabili

condidit ornamentisque mirificis decoravit. Ad perticas autem^locus ipse^ ideo dicitur, quia ibi oHm perticae, id est trabes,

erectae steterant, quae ob hanc causam iuxta morem Lango-bardorum poni solebant: si^ quis enim in ahquam^ partemaut in bello aut quomodocumque extinctus fuisset, consan-guinei eius intra sepulchra^ sua perticam figebant, in cuiussummitate cohimbam ex hgno foctam ponebant, quae illuc

versa esset'', ubi<= illorum dilectus obisset, scihcet ut sciri

possit**, in quam^ partem his qui defunctus fuerat quiesceret.

35. Igitur Perctarit, cum sohis per annos septem regnasset,

a) poterat A '3. b) qui F. G. c) que deest A 2. d) omneque 0- 1. 2.

e) multitudinem C 1. 2. G 3. 4. f) esse C. H 5a. I 1. 2 ; erasum D 1; deest

D l.a. 2. "Sa. 3. 4. F 5. H 1. g) expectare A 2. D (1 e corr.); expertari F 1. 4

;

perctari G 3 ; r. Exinde Perctari(tli) Ticinura C. II; Exinde itaque Bertariffus

Tic. ed. Lind. cett. h) Grimbaldo F 1; exturbaldo p. G 2. — puero C '1. 1. Gl.i) que deest F. G. H. I 2 ; et exinde e corr. G 2, et ita G 5. k) Rodol. G 1. 2.

— suam deest F. G 2. 3. 1) i«a A 1 ? F 1 ; Cunibertum D 3 ; Chunibertum D 2.

m) deest A 2. '3. n) Que F 1. o) deest G 1. 2. p) deest G 3. q) hono-rem A 3. 5. C 1. F 1. G 1. 3. 4. — in — construxit des. A 4. r) martyrae A 1.

C '1 ; Mariae C 1 ; virg. Mariae et m. A. G 5c. s) Agathis A '3. t) deest 0. I 1.

u) uxor post add. F 1. v) deest G. w) deest G 3. x) iste F 1. y) Si —ponebant in marg. post suppl. F 1, des. F 5. z) aliqua parte D 3. F 1 in suppl.

a) sepulchrum A 1; sepulturam suam G 5. b) esse F 1. c) ubi — possit

des. D la. d) posset B la. G3— 5. II. 2, alii; possent F *2. e) qua parte D 3.

1) Tlcinensium rerum scrijitores oh eam causam s. virffini Agathae sa-

crtim hoc templum a Bertarido constructum ferimt, quod nocte praece-dente festum ejusdem s. virginis per civitatis moenia e regione amnisdemissus Grimoaldi furorevi declinaverit, BI.


680. octavo iam anno Cunincpert'* lilium suum inregno'' consortemadscivit, cum'^ quo pariter per clecem annos regnavit.

36. Cumque in magna pace degerent et ex omni jjarte

in circuitu tranquillitatom liaberent, surrexit contra eos lilius

iniquitatis Alaliis'' nomine, per quem in regno Langobar-dorum, perturbata pace", maximae populorum factae sunt

strages. Hic dum dux*^ esset in Tredentinas civitate, cumcomite Baioariorum '', quem illi gravioncm dicunt, qui Bau-zanum' et reliqua castella regebat, conflixit eumque mirifice

superavit. Qua de causa elatus, etiam contra regem suumPerctarit manum levavit atque se '' intra Tredentinum ' castel-

lum rebellans communivit. Contra quem rex Perctarit ])ro-

gressus, cum eum'" extrinsecus obsideret, inopinate subito

Alahis cum suis civitate" egressus, regis castra protrivit

regemque ipsum fugam petere" conpulit. Qui tamen post-

modum, facieute p Cunincperto, regis lilio, qui eum iam olim

diligebat, in regis Perctarit gratiam reversus est. Qui rex

cum eum interficere aliquotiens vellefi, Cunincpertus, eius

lilius, hoc fieri semper proibuit, reputans eum de reliquo

fidelem existere; nec destitif patrem optinere, quin etiara ei

ducatum Brexiae * contribueret ; reclamante saepius patre',

quod in suam hoc Cunincpert perniciem faceret, qui hosti stio

ad regnandum vires praeberet. Brexiana denique" civitas

magnam^ semper nobilium Langobardorum multitudinemhabuit, quortim atixilio metuebat Perctai-it Alahis potentioremfore^^. His diebtis rex Perctarit in civitate Ticinensi portam'^

contiguam palatio, qttae et Palatiensis y dicittir, opere ^ mirifico

constrttxit.

.157. *37. Qui cttm decem et octo annos ^, et primum solus

et post'' cuiu fiho*=, regnum tenuisset', ab hac hice stibtractus

a) ita A 1. 3. F. G; Cuuipert A 2; Cunincpertum C 1; c/. p. 179 ». u et x.

b) regnum A 1. D 3. c) cum — regnavit et sequens cap. om. A "4. d) Halahiaioc loco A 1. F 1, postea Alahis; Halachis C 1. D 1. E 1 ; Halais A 2; Alais A 6;Alachis D 1. G 2, alii plerumque. e) deest A 1; quae sequuntur — tantorumbeneficiorum (c. 38) des. G 1, /olio exciso. f) deest C 1. g) ita A 1. 4. D 1.

F 1. G 2. 4; Trad. A 2; Trid. ceteri. — civitatem G 2. h) com commite Bal-dariorum G 2. i) Pauzanum C. D; Baptizanum G 3. 4. k) intra se F 1. G 2.

1) ita A 2. F 1. G 2. — castrum A "3. 3. m) eo G 3. -i. n) civitatem C 1.

G '5. II {uhi ingressus); de c. e. D 3. o) peteret A 1. p) deest G 2.

q) voluisset II. r) desistit A 1. — apud patrem A 3, e corr. D 1. F 1, et ita ceteri

D. G 5a. c. 12; a patre o. A '3. s) apud Brexias ei d. A 3. t) patrem

quf G 2. u) vero D 2. 3. v) magna A 1. G 3. I 2. w) forem F 1. x) in

cod. G2 hoc loco folio desinente, sequens valde est mutilatum; post quod plura prorsus

exciderunt usque ad VI, 6; G 2a haec exscripsit, priora vero — exosos habebat {V,

38) omisit. y) Palatinensis C 1—3. D 1. 2. I 1 ; Patilensis D '3a. 3 (in marg.:vel Palatensis). 4; Platinensis F 2; Placiensis F'2; que ad Palatiensis A2; q. adPalanensis A 6. z) deest A 3. a) ita A 1; annis F 1, ceteri. b) postmo-dum A "3. c) f. suo D 2. 3.

1) Xon est sibl constans Faulus in Bertaridi regis annis enumerandis

;

antecedenti qiiippe cajp. 35. deceni et septem tribuit, hic decem et octo, BI.


est, corpusqne illius iuxta basilicam clomini Salvatoris, qnamess?

Aripert, eins^ genitor, constrnxerat , sepultum est. Fuit

autem statnra^ decens, corpore pleno, mitis per omnia et

snavis. At vero Cunincpert rex Hermelinda'' ex*" SaxonnmAng-lornm genere dnxit uxorem. Quae^ cum in balneo

Theodotem'', pnellam ex nobilissimo Romanorum genere or-

tamSj eleganti corpore et'' flavis prolixisque capillis pene

nsque' ad pedes decoratam vidisset, eius pulcbritndinem

suo'* viro Cunincperto regi laudavit. Qui ab nxore' hoc

libenter audire dissimulans, in magnum tamen puellae exarsit

amorem™; nec mora, venatum" in silvam'' quam UrbemPappellant perrexit secnmque'' suam coningem"" Hermelindamvenire praecepit. Qui exinde noctu egrediens, Ticinum venit,

et ad^ se Theodotem puellam venire faciens, cum ea' con-

cubuit. Quam tamen postea in monasterium, quod de " illius

nomine intra^ Ticinum appellatum est>, misit.

38. AJahis vero iam dudura conceptam iniquitatem par-

turiens, adnitentibns Aldone et Grausone^^ Brexianis civibus,

sed et aUis miiltis ex Langobardis, obhtus tantorum^ bene-

ficiorum qnae in eum rex Cunincpert inpenderat, oblitus

etiam insiurandum quo y ei se fideHssimum esse spoponderat,

cnm Cuninepert abesset^, regnvmi eius et palatium intra

Ticinum positum invasit. Quod Cunincpert nbi erat audiens,

statim^» ad insnlam, quae intra lacnm Larium'' non longe a

Como*^ est, confngit ibique se'* fortiter commnnivit. Facta

est autem magna tribulatio omnibus qui eum diligebant, et

maxime sacerdotibus et clerieis, qnos omnes Alahis'' exosos

habebat. Erat autem eo tempore Ticinensis ecclesiae epi-

scopns vir Domini Damianns, sanctitate praecipnns, hberahbus

artibns snfficienter instructns. Is cum Alahis paLitium iuva-

sisse i-espiceret, ne*^ quid ab eo ipse vel suas ecclesia adversi''

a) deest F 1 {post gen. suppl.). G 2. 3. b) statur.am decem F 1. c) ita A 1

;

Ermelinda G 2; Hermelindam A 2. C. D. F. G 4; Hermilendam A 4; Ermelin-

dam B 2; Hermelendam E 1; Hermizindam (postea Hermil.) A 3. d) et A 1. —Sasonum C "1; exasonum Angulorum {corr. Anglorum) C 1. e) reliqua usque

ad finem lihri om. A *4. f) Theodotam C 1. 2. G 5c. I 1; Teudoten G 3; Teu-

dotam G *5. g) orta G 2; ornatam C 1—3. I 1, corr. ortam D 1. — el. c.

des. G 4; el. — vidisset in marg. suppl. D 1. b) deest V 1 {post suppl.). G 2.

i) u. ad des. G 2. k) deest F 1. G 2—4. — viro deest G 4. I) uxorem C 1.

— hoc deest G 3. m) amore G 2. n) deest A 3. o) silva A 3. G 2. 3.

p) Urbam G *5. q) secumque — praccepit des. D. r) sua couiuge G 3. s) a G 2.

t) h(a)ec P 1. G 2. 3. '5; hac G 4. u) quod illius noraeu F 1; q. illius

nomine G 2. v) i. T. des. G. w) Grasone A 1, corr. Grausone D 1; GausoneA 2; Grausonem F 1. x) tantorum — inpenderat des. G '5; hoc loco pergit G 1.

y) quod A 2. 3. B 2. F. G. z) abcsset — Quod des. 1. a) dcest C. D.

b) Largium G 4. c) Quomo F l; Cumo F 4. G 1—4. I 1. L 1 ; Cuma G 5a. c;

Cumor G '5; Commacina D 3; domo H 1. d) f. se A '3. e) Alihis G 1;

aliis corr. alii G 2. — e. habebant G 1. 2. f) nec A 1. 2. 4. 5. 6. F 1, 4. G 1.

3.4; quod in archetypo fuisse putarim. — quod A 2. g) su^ ecclesi^ A 2. h) deest G

,

1) Monasteriam s, Mariae Theodotls, vulgo mmc della Posterla, BI.


perpeteretur ''j Tliomam'' diaeonem suum<^, sapientem scilicet

et religiosum virura, ad eum misit perque eum'* eidemAlahis benedictionem ' sanctae suae ecciesiae transmisit.

Nuntiatum est Alahis, Thomam diaconem ante fores adstare^

benedictionemque ab episcopo'" detulisse". Tunc Ahdiis,

158. qui, ut diximus, *omnes clericoss odio habebat, ita inquit adsuos: 'Ite, dicite illi, si numda femoraha habet, intret; sin

autcm aliter, foris contineat pedem'. Thomas vero cum hos

sermones audisset, ita respondit: 'Nuntiate ei, quia mundafemoralia habco, quippe qui ea'' hodie lota indutus sum',

Cui Alahis ita' itcrato mandavit: 'Ego non dico de'' femo-

rahbus, sed dc his quae intra femoraha habentur ''. Ad haecThomas ita respondit : 'Ite, dicite illi : Deus sohis potest '" in

me in " his causis reprehensionem " invcnire ; nam ille nuUa-

tenus potest'. Cumque eundem diaconem Ahihis ad se in-

gredi fecissetP, asperei satis et obiurgando'' cura eo locutus

est. Tunc omnes clericos et sacerdotes pavor et odiura

tyranni^* invasit, aestimantium ^ se eius feritatem' tolerare

omnino non posse. Coepermitque tanto" amplius Cuninc-

pertum desiderare, quanto pervasorem regni superbumexecrationi^ haberent. Sed non diutius feritas^*' et cruda

barbaries pervasum regnuni optinuit.

39. Denique cum die quadam sohdos super mensaranuraeraret, unus ei tremisses^ de eadem y mensa cecidit, quemtilius Aklonis adhuc pueruhis de terra colHgens, eidem ALa-

his^ i'eddidit. Ad quem^ Alahis, sperans pueruhim paruminteUegere ^' , ita locutus est: ^Muhos ex his genitor tuus

habet, quos "^ mihi in proximo, si Deus vohierit, daturus est'.

Qui puer cum vespere domum ad patrem regressus esset,

a) perpetiretur A 2. 4. 5. F 1. '2; perpateretur A 6. G 1— 3; perpetretur A 3. 12;pateretur B. C. D. E 1. F 4. 5. G '5. L 1. b) Thomas . . . corr. ThomasumF 1. — autem add. G 1—4. c) suo G 3. 4. d) p. quem (que A 1 ?) eumA 1. 2. 4. B 2. E 1 {post del.). F2; perque eum eum eidem A3; per quem eidemC. D. F 1. G. H. I. — idem B 2. e) adstaret — detulisset F 1. G J. 2. f) b.

quam ab ep. acceperat C. D. I 1. g) cleros A 1. h) quia ea A 5. 6. B 2

;

quia h. C. D. E. F. G 1— 4. H. I; quae G 5. I 2. i) deest F. 6; ite iterato et

dicite illi quia ego C, corr. mandavit ite dicite illi quia ego D 1, et ita ceteri D ;

Al. respondit I 1. 2; r. dicite ei quia ego I 1. lc. k) post suppl. G 1. 2.

1) habet G 3a; sunt I 1. m) poteus G 1. 2. n) deest F 1. G 1—4; posl sitppl.

de F 1. G 2, et ita F 4. G 5. o) reprehensionis A 1. p) fuisset A 2. F 1.

q) aspera C '1. 1. r) obiurgandum G 1—3; obiurganda II. r') tyrranni A 1.

s) estimautes A 6. F '2. G 5a. H 1. I 2. — fraternitatem t. G 5c. t) veritatem

F 1. G 1. u) deest C 1. 2. 4. v) execratione C. D. E 1. G 2. 3. — habereD 3. G; habentur C 1. w) feritu A 3; ferita sed G 1—4. — barbarius G 3a. 4

;

sequentia — faceret quod Cuuincpert (c. 41) des. D la, foliis duohus deperditis.

x) tremissus A '3. 5. C 1. D 1. 2. '3a. I 1; tremissis D 3, alii. y) deest G 3a;

t. dem m. C 1. z) Al. r. A. q. des. C 1. F 5. a) Adque A 1. 2. F 1; AtqueG 1—4, corr. Ad quem F 4. b) intellegerent F 1. c) quod A 1. 2. C 1. 2.

D 1. F 1; multa...quod C *1. 1; multum . . . quod C 2; multo . . . quod G 1. 2,

et ita in archetypo fuisse putarim,

1) Sive eulogiam, scilicet panem benedicfum. BE.


eum suus genitor requisivit, si^ quid ei^ illo die rex locutus

fuisset, ille patri omnia ut facta fuerant et quid<= sibi rex

dixerat nuntiavit, Audiens ^ haec Aldo vehementer pertimuit,

fratremque ^ suum Grausonem adscitum ®, ei omnia quae rex

maHgne locutus fuerat nimtiavit. Qui mox cum amicis et

his quibus credere poterant consilium ineunt ^, qualiter Alahis

tyrannum regnos privarent, priusquam ipse eis^^ aliquamlaesionem facere possit*. Qui matm-ius ad palatium profecti,

ita Alahis dixerunt'': 'Quid dignaris in civitate residere?

Ecce' omnis civitas et universus popuhis tibi fidelis existif",

et ebriosus ille Cunincpert ita dissolutus est, ut iam ultra

nullas" possit habere vires. Egredere et vade in venationemet" exerce te cum iuvenibusP tuis, nos autem cum reliquis

fideHbus tuis defendimusi tibi hanc civitatem. Sed ef ita

tibi repromittimus ^, ut in proximo inimici tui Cuniucperti

caput adferamus''. Qui eorum verbis" persuasus, civitatem^

egressus atque ad^^ Urbem vastissimam silvam profectus

est ibique se^ iocis et venationibus exercere coepit. *Aldo'p- i59.

vero et Grauso euntes ad lacum Comacinumy ingressique

navem, ad Cunincpertum profecti sunt. Ad ^ quem venientes,

eius pedibus provoluti ^, se contra eum nequiter egisse professi

sunt'', eique, quid Alahis maUtiose contra eos locutus ftierit*',

vel quale ipsi ad eius perditionem ^ consihum eidem dederint ®,

nuntiarunt^ Quid plura? Fleverunt pariter et inter se sacra-

menta dederunt", diem statuentes ^, in quo Cuniucpert veni-

ret, ut ipsi ei civitatem Ticinensem contraderent. Quod' et

factum est. Nam die'' statuto Cunincpert Ticinum adve-

niens, ab eis Hbentissime susceptus palatium suum ingressus

est. Tunc omnes cives, et praecipue episcopus', sacerdotes

quoque et clerus '", iuvenes et senes, certatim ad eum con-

a) deest G. b) deest G 1 — 4. c) qui F 1; qu(a)e F 4. (i. d) Audiens —pertimuit F 1 eadem manu in loco raso; Audiens — nuntiavit des. G 5c. e) quedeest F 1; fratreque suo Grausone adscito D 3; atsitum G 1. 2. f) iniunt

A 3—6. B la. 2. F 1 e corr. G 3a; inierunt C. D. I 1. g) regnum C 1. F 1.

h) ei G 1. 3a. 4; deest G 2. i) posset C 2. 3, alii. k) dicunt post suppi. G 2.

1) li(a)ec F. G (deest F '2. G 5c). m) existat A 1; existunt A 6; extitit G 3a.

n) nulla A 2. F 1 ; nullus G 1. 2. o) deest F 1. G 1. 3a. 4, post suppl. G 2.

— exercere c. A 1 e corr. E 1. G 3. 4. p) iuvenalibus G 3a. q) defendemusC. D 1 e corr., et ita ceteri D. F '2. 4. 5. I 1. 2. r) deest F. G 1—4 (post suppl. G 1).

S) prom. A '3. t) afferamus A 6. B 2. F 1 ; atferemus A 4. G *5. I 2; efferamus

G 5c; offeramus C 2. II; auferamus C "1. 1. 4b. D 1. F 4. G 1-4. '5. H 1.

u) verbum F 1; verba O 1. 2; in e. verba G 3a. v) civitate G 3a. w) deest

F 1 ; ab urbe ad v. G 3a. x) deest G 1. 2 (post ven. suppl. G 2). y) Coma-cimum G 2; Comacianum I 1; Commacinum F 4; Commacinam D 2—4; Cuma-cinum F 3; Cumatitinum G *5; Macinum G 4. z) At G 1 ; Atque G 4.

a) provolutus F 1. b) professis G 1. 2. c) fuerat C 1. 2. 4b. D 1. F *2. 5.

G. H l. I 2. d) porditione A 2; perditionis G 3a. e) dederunt A 1. 2. C.D. G 2. f) nuntiaverunt C. D. II; nuntiaret qu^ G 2. g) deduxerunt C'l. 1.

h) statuena (J 1— 4. i) Quo F l; Quo G 2. k) Nave s. F 1. \) episcopuscorr. episcopi A 1, et ita C 1. G. I 1 ; episcopis F 1 ; episcopos A 2. m) clerici

C. D. F *2. H 1. I 1. L 1 ; clericos A 5.

204 PAULI HISTORIA LANGOBAKDORUM. LIB. V.

cuiTentcs, omnesque eum cum''» lacrimis amplexantes, Deogratias de eius reversione, inaestimabili jâudio repleti'*, concla-

mabant; quos ille omnes prout potuit oseulatus*^ est. Nuntiussubito ad'' Alahis pervenit, adimplesse Aldonem" et Grau-sonem quod*' ei promiserant: et caput Cunineperti attulisse^,

et non solum caput, sed et totiun corpus, eumque adfinnans

in palatio •• consedere. Quod ille audiens, animo consternatus

est, multaque' contra Aldonem'' et Grausonem furibundus

et frendens comminans, exinde egressus, per' Placentiam""

ad Austriam" rediit* singulasque civitates partim blanditiis"

partim viribus sibi sociosP adscivit. ]Sam'i Vincentiamveniens, contra eum eius"" cives egressi, bellum paraverunt;

sed mox victi, eius socii effecti sunt. Inde exiens, Tarvi-

sium^ pervasit, pari modo etiam et reliquas civitates.

Cumque ' contra eum Cunincpert exercitum coUigeret, et

Foroiulani in eius aiixilium iuxta fidelitatem" suam vellent

proficisci: ipse Alahis ad pontem Liquentiae^ flurainis^,

quod a^ Foroiidi quadraginta et octo milibus distat et est

in itinere Ticinum pergentibus, in silvam'' quae Capulanusydicitur latens''-, cum Foroiulanorum exercitus** sparsim veniret,

omnes eos, sicut veniebant, iurare sibi conpulit, diligenter ca-

vens, ne aliquis ex his retro reversus venientibus hoc aliis

nuntiaret''; sicque omnes a Foroiuli venientes eius simt

sacramentis adstrieti. Quid plmva ? Cum omni Alahis Austria %econti-a Cunincpert cum suis venientes'', in campo cui Coro-

nate nomen est®-* castra posuere''.

40. Ads quem Cunincpert nuntium misit, mandans ei,

ut cum'i eo singidare certamen iniret, nec opus esset uti'0-

'p. leo.rumque exercitum' fatigare. Ad'' quae verba Alahis *minime

a) deest F 1. G 1— 4. b) deest F. G. c) o. et consolatus ed. pr.; consolans

o. G 5c? ed. Lind. cett. d) deest C 1. e) Aldoue et Grausone F 1. G 1. 2.

f) quod — Grausonem des. G 2. 2a. — ei deest F. G. g) attulisset F 1. h) pa-

lacium G 1. 4. i) m. ei c. C "1. l. k) c. Aldone et Grausone F 1; contra

deest G; Aldoue et Grausoni G 3a; Aldoni et Grausoni G 4. I) super C '1. 1.

m) Placencia F 1. n) Histriam e corr. A 1. o) parti blanditi partl F 1 ;

partem bl. G 1. 2. p) ita A 1. B 2. C 1. H 1. I 1 ; socias A *2. 2. 3. 4. 5. C.

D 2. 4. 5. F 1 (corr. socians) ; socians A G. F 4. G 1. 2. 3a. 5a ; sociens corr.

socians G 4. q) Nam et G. I 1. — Vicentiam C '1. F. G. r) ei F 1. s) Tar-visinum C 1. t) Cumque deest F 1 {post suppl.); Etiam dum e (de G 2. 5c; et

G 3a) reliquis civitatibus contra G. u) fidelitate sua F 1. v) LoquentiaeG 3a; Liquetiae G 5c. w) ad A 2. F 1 ; quae a G 2. — Foroiulani C '1. 1.

x) silva D; p. insula A 3. y) Copulanus F 4. G 1—4. "5. 5a; Copulatus G 5c;

Caspulanus L 1. z) deest C '1. 1. a) exercitu sparsi A2; exparsim F 1. G 1. 2.

b) nunciare F 1. G 1. 2. c) Austrie contra corr. Histrie c. A 1; austeritate c.

C 1. 2. I 1; contra G 3a. 4. d) veniens C 2. I 1 ; veniente G 3a. 4. — cam-pum G 3a. e) C. dicitur A 3. f) ita A 3— 5. E. F. G (posuit G 3a) ; posue-runt ceteri. g) At F 1. G 1. 2. h) c. eo des. A 3. i) exercitu A 2. F 1.

—

fatigaret F 1; fatigari D 3. I 1. k) At qu(a)e F 1. G 1. 2.

1) Austria in Liudprandi legihus saepius norninatur ; v. LL. IV, Ind.

p. 667 s. V. 2) Livenza. 3) Kornate ad Adduam; cj. c. 41. et

Lupi I, p, 359.


consensit. Cui cum unus e suis, genere Tuscus ^, ei persua-

deret, virum bellicosum foi-temque eum appellans, ut contra

Cunincpertum audenter'' exiret, Alahis ad haec verha respon-

dit: 'Cunincpert, quamvis ebriosus sit et stupidi«= coi"dis,

tamen satis est audax et mirae fortitudinis. Nam temporepatris eius quando nos erabamus^' iuvenculi, habebantur in

palatio berbices "^ mirae magnitudinis, quos ille supra dorsumeorum lanam adprehendens , extenso eos^ brachio a terra

levabat;quod quidem s ego facere non poteram'. Haec ille

Tuscus audiens, dixit ad eum: 'Si tu cum^' Cunincpertopugnam inire singidari* certamine non audes, me iam in

tuo adiutorio socium non habebis'. Et haec dicens, proripuit

se et statim ad Cunincpertum confugiit'* et haec ipsa iUi'

nuntiavit. Convenerunt '" itaque, ut diximus, utraeque acies

in campo" Coronate. Cumque iam prope essent", ut se

coniimgereP deberent, Seno diaconus Ticinensis ecclesiae,

qui custusi erat basilicae beati lohannis baptistae, quae intra

eadem " sita est civitatem, quam quondam Gmidiperga regina

construxerat, cum nimium diUgeret * regem et * metueret, ne "

rex in bello periret, ait ad regem : 'Domine rex, omnis vita

nostra in tua sahite consistit; si tu in bello periei'is, omnesnos iste tyrannus^ Alahis per diversa suppHcia^'' extinguet.

Placeat itaque tibi consiHum meum. Da mihi apparatumarmorum tuorum, et ego vadam '^ et pugnabo cum isto tyranno.

Si ego obiero >', tu recuperabis causam tuam ; si vero vicero,

maior tibi, quia per^ servum viceris, gloria adscribetiu*'.

Cuinque rex hoc se facturum esse** denegaret, coeperunteum'' pauci qui aderant eius fideles cum lacrimis deposcere,

ut ad ea quae diaconus dixerat adsensum praeberet. Victustandem, ut erat pii cordis, eorum precibus et lacrimis, loricamsuam, galeam atque ocreas et cetera arma diacono praebuitin suaque'^ persona eum ad proelium direxit. Erat enimipse diaconus eiusdem staturae et habitus, ita ut, cum fuisset

a) Tuacius A 2. b) audienter G 1. c) tepidi C 1; trepidi C 2. I 1. d) crava-

mus corr. erabamus A 1, et ita A '2. 2. 4. B 2. C 1. D 1. E 1. F 1. G 1—4.e) verveces D 2. 'Sa. 3. 4. P 4. G 5a. c. I 1. 2, e corr. A 6 G 2. 3a. f) ita

A '2. *3. 3. 4. 5. y 5; eo A 1. 2. B la. 2. C 1. D 1. F 1. I 2; cum F 4. G

,

uno H 1 ; suo H 5a ; deest C 4b. F *2. g) deest A '3 ? C. D. h) deest G 2.

i) siugulare F 1. k) ita A 1. 2. 4. 6. E l. F 1. 4. G 1. 2. 3a. H 1; confugitA 3. C. D. I 1, alii. 1) deest C. D. m) Couveuerunt — Coronate dcs. D.n) carapum G 3a. 5c. o) esset A 1. 2. B la. F 1. G; sed c/. sequens cap.

p) coniiigere G 1. 2. q) ita A 1. F 1. — erat post suppl. F 1. r) ita G 1. 2;eadem — civitato A 2. F 1; oandera ceteri. s) diligenter et r. P 1. G. t) et

— regem des. C 4. 5. u) nec Al. 2. F 1. G 1. 2; c/. F, 38. v) tyrrannus A 1.

w) tormonta A 3. — e.xtinguo F 1. x) vado P 1. y) ibiero corr. obiero A 1.

F 1 {uhi posl add. ibi); abiero C 1. 2 (fn marg. al. interiero), corr. ob. D 1;

abigero G '5. z) per deest F 1; q. servo F 4. G 1—4; s. tuum C. D. I 1

.

a) dee.^t 15 1, qui hacc conlinel; ossot F 1. b) dcest B la. 2. F. G. — p. que Fl.c) suaninue (.suam G 3a) personam G 3a. 4.


de tentorio armatus egressus, rex Cuninepert ab omnibusesse putaretur*. Comraissum itaque est proelium et totis^

viribus decertatum. Cumque Alahis ibi magis intenderet,

ubi regem esse "^ putaret, Cunincpertum se extinxisse putans^

Senonem*' diaconem interfecit*. Cumque caput eius ampu-tari praecepisset, ut, levato eo in*^ conto, 'Deo gratias' adcla-

marents, sublata casside, clericum se occidisse cognovit.

Tunc furibundus exclamans : ^Heu me !' inquit, 'nihil egimus,

quando ad hoc proelium gessimus, ut clericum occiderimus*'.

Tale itaque nunc facio votum, ut, si mihi Deus victoriam

iterum dederit, quod unum puteum de testicuhs impleam cle-

ricorum'.

41. Igitur Cunincpert perdidisse' suos conspiciens, sta-

tim se eis ^ ostendit omniumque corda, sublato ' pavore, adsperandam'" victoriam confortavit. Instmuntur " iterum * acies,

p. 161. et" hinc Cunincpert, inde Alahis adP belli certamina prae-

parantur. Cumque <i iam prope essent •, ut se utraeque acies

ad pugnandum coniungerent, Cimincpert ad^ Alahis iterato

in haec verba mandavit : *Ecce, quantus ' populus ex utraque

parte consistit! Quid opus est, ut tanta midtitudo pereat?

Coniungamus nos ego et ille singulari'' certamine, et cui

vohierit Dominus de nobis donare^' victoriam, omuem^^ himcpopuhim salvum ^ et incolomem ipse y possideat'. CumqueAlahis sui^ hortarentui* , ut** faceret quod Cunincpert illi

mandavit, ipse respondit: ^Hoc facere ego non possum,

quia inter contos^ suos sancti archangeH'^ Michahelis , ubi

ego ilH'' iuravi, imaginem*' conspicio' '. Tunc unus'^ exillis : 'Prae pavore', inquit, 'cernis quod non est ; et tibi iamtarde est modo ista meditari'. Conserimtiu' itaque acies

a) putaretur — regem esse des. C 1. b) totius F 1. G 1. 2. c) desinit A 5;in A 5a reliqua recentiore manu addita sunt. d) Senone A 1, uhi d. i. C. c. e.

am. des. e) interficit A 2. G 3a. 4. f) incunctanter C '1. 1. g) adclamaret

A 3. F 1. '2. 4. G; ageret H 5a. I 2. h) ita A 2. B 1. F 1. G 1. 2 ; occide-

remus ceteri. i) per diverse A 2; se p. G 4 e corr. *5. 5a; p. victoriam G 3a.

— suo G 1. k) ei F 1. 1) sublatum F 1. m) patrandam C 1. 2. I 1 f

peragendam G 2. n) Instruunt F. G. o) ut A 1 ; deest E 1. p) ad — ad

Alahis des. C 1. q) que deest B 1. Gl. 2. — iam deest C. D. r) esset Gl 5fessent corr. esset F 1. G 2. s) deest G 3a. 4. II. t) quantum F 1. u) sin-

guli corr. singulari A 1. v) dare A 2? B la. C. D. F 5. I 1. 2. w) omneF 1 ? G 1. 2 ? x) s. et des. G 3a. y) deest A 3. z) suis A 2. a) ut f.

des. C 1. — f. et quod G 1. 2. b) cunctos D 1. G 2. 3a. "o. c) angeU A2;arcang. G 1. d) deest A 3; ille G 1. 2. e) imagine F 1. G 2 f) unnm F 1.

1) Notandus hic mos veteriim Langohardorum patronos gentis suae in

contis pingere solitorum. Praecipui illorum cultus in s. Michaelem arch-

angelum, praeter templa in ejus honorem excitata et historica plura

monumenta, testes adhuc sunt iiumrni ab ea gente signati sacra iUius

imagine hastam et contuin deferentis. BI.


perstrepentibus bucinis^ et neutra j)arte locum dante^, maximapopulorum facta est strages. Tanclem crudelis tyrannus

Alahis interiit, et Cunincpert, adiuvante se ^ Domino, vic-

toriam cepit. Exercitus quoque Alahis, conperta eius morte,

fugae subsidium arripuit. E quibus quem<= mucro non per-

culit, Addua^ fluvius interemit. Caput quoque Alahis de-

truncatum cruraque eius* succisa sunt, informeque® tantumtruncumque cadaver remansit. In hoc bello ^ Foroiulanorumexercitus minime fuit, quia, cum invitus Alahis iurasset,

propter hoc nec^ regi Cunincperto nec Alahis auxilium^tulit, sed cum illi beUum commisissent, i^Dsi ad propria*sunt reversi. Igitur Alahis hoc modo defuncto, rex Cuninc-pert corpus Senoni ^ diaconi ante fores ' basihcae beati lohan-nis, quam"' ipse rexerat," mirifice sepehre^ mandavit; ipse?

vero regnator'! cum omnium ^ exultatione et triumpho victoriae

Ticinum reversus est.

EXPLICIT LIBER QUINTUS.

INCIPIUNT^ CAPITULA LIBRI SEXTI.1. Quomodo PomuakU Tarentum cepit, et quomodo Theu-

derata" monasterium sancti Petri aedificavit.

2. De morte Romualdi, et^' quomodo corpus beati Bene-dicti ad Galhas delatum est.

*3. De Rodoald^^ duce Foroiulano '^, et de Ansfritv, qui eius^ 'p. i«2i

ducatnm invasit.

4. De sinodo quae aput Constantinopolim facta est, et^ deepistola Damiani episcopi.

5. De ecHpsi hmae et solis, et de pestilentia quae Romaeet Ticini*' facta est.

*) L 1 addit: id est gambas.

a) donante F. G. b) deest C. D. F. L 1. c) deest B 1. d) Adduas A 2.

D 2; Adda G 1. 2. 3a, e corr. F 1; Ada G 4. e) informaque A 1. 2. C 1. D 1.

F 1. G 1. 2, qtiod in arcketypo fuisse videtur. f) post suppl. G 1. g) nonG 1. 2. 3a. h) ausium G 1, corr. adiutorium G 2. i) propriam C '1; pro-prias F 1. k) Sennoni A 1. P 1 ; Senoni corr. Senonis G 2; Seneni G 4; Se-nonis A 3. D la. i. G 3a, alii. 1) foras C '1. 1 m) qua G 1; quia G 2.

n) roxerat corr. erexerat A 1, el ita C 1. D. E 1. F 4. o) ita A 1. F l; sepel-liri vel sepeliri ceteri. p) ipse — est des. C 2. q) regnans A 3, c corr. F 1,

ubi regnator /uisse videtur ct postea restitutum est; regnatorus B 3. r) omni C.D. E. F 1—4. G. I. s) indicem oviittunt A *2. B 2. E 4. F 1. 5. G 5b; aliumhabet F 2 , ita incipiens : De Romoaldo Beneventanorum duce et gestis eius.

t) Rimwald G 2 nonnumquam ; Komalt D 1; Romoalt C 1; Rumuald e corr. G 1.

u) Theoderata A 1, sed in/ra Theud. ; Theodorata G 1; Teud. C '1; mulier eiusadd. L 1, gui fiic quoquc saepius a 1'auli verbis recedit. v) 7iorum ijic. arg . H 1.

w) Romoald A 1. D *3a. 4; Romoalt C 1 ; Romald D 1 ; Romualdo D 3; Rodoalde corr. B 1; Roduald A 3; Rodoaldo E 1. G 1. 2. x) Foroiulanorum B 1. —et — invasit de-s. C 3. y) Anscfriti C 1. D 1 ; Ansefrido D 2; Ansfrid G 1. 2,

alii. 7.) eum G 1. 2. ii) et de e. D. e. des. C 3. b) Ticina C '1, corr.Ticino D 1, et ita alii D. H 1; Titina C 1.

208 PAULI IIISTORIA LANGOBARDOKUM. LIB. Y.

6. Quoinodo per antiquum liostem Aldoni* et Grausoninuntiatum est, quod eos Cunincperto ^ oceidere vellet.

7. De Felice diacono gramatico "^.

8. De lohanne Bergomensi '' episcopo.

9. De stella obscura quae tunc apparuit, et de eructua-

tione'' Bebii montis.

10. Quomodo gens Sarracinorum Africam ccpit et Carta-

ginem'^ diruit.

11. De morte Constantini et regnos lustiniani et victoria

eius de Sarracinis.

12.'' Quomodo Leo' lustinianum exilio trusum, regnum eius '

invasit.

13. Quomodo Tiberius Leonem superans et in carceremcoiciens', imperator eifectus"'.

14. Quomodo papa Sergius Aquileienscm sinodum nolentemsanctam quintam" sinodum suscipere correxit.

15. De Cedoald" rege Anglormni', quomodo Romam vcniensbaptizatus est statimque obiit.

16. *J Quod'' regnum Franeorum apnt Gallias sub maioribusdomus esse coepit.

17. De morte Cunincperti regis^ et de' regno lilii eius

Liutperti ".

18. De Raginperto^' duee Taurinensium, quomodo superato

Liutperto regnum invasit et eo amio occubuit.

19. Quomodo Ariperto^^ regnum invasit et Liutpertum •''

vivum conprehendit et>' postea extinxit.

20. Quomodo Rotharit ^ aput Bergamum * regnans ab Ai'iperto

captus vitaque privatus est.

21. Quomodo Ansprandus'^ in Baioariam fugiens, cumTheutperto*^ eoriun duce^' permansit.

22. Quomodo Aripert Ansprandi uxorem fiJiumque eius et

fiham diversis modis deturpavit, et'' quomodo Liutpran-dumf ad patrem suum in Baioariam ire permisit.

a) Audoni B 1. b) ita A 1. D 1; Cunincpert alii ; Chunibertus D 2; Cuniber-tus D 3. c) et g. D. d) Bergomense C '1. G 1. 2. e) eructatione D 1.

f) Catarginem A 1; Chartag. D 1. G 1. 2. g) de regno G. h) koc arg. deest

D la. 2. 3a; C 3. 4 ita cum sequente jungunt: Q. L. 1. regno privavit et T. L.

superans imp. eif. est i) deest G 1. 2. k) deesi C. D. 1) proiciens D;eiciens H 1. m) e. est C. D; efficitur G 2. n) quinta A 1. C 1. G 1. 2.

o) ita A 4. E 1 ; Cedoaldo A 6. H 1 ; Ceadpalla D "â. 3 ; Ceadpallas D 2 ; Ced -

palda D 4; Eudoalt I 1; Teudoalt C 1; Teudoald A 1. B 1; Theudoad D 1

;

Theodoald C *1. F 4. G 1. 2. 5; Teudualdo G 4. p) Angel. G 1. q) hoc arg.

deest A6. El. r) Quomodo C. D. H 1. II. s) deest C. D. H 1. t) dee^fB l.C.D.n) Leutberti C 1, etita semel postea; Liudp Gl. v) Ragimp. G 1 ; Raginb. G 2, alii;

Ragemb. C "1. w) ita A 1. B 1. C 1. D 1 ; Aripertus A 6. D 2. 3. H 1 ; Aripert

G 1. 2, alii. x) Liutperto C "l. D 1. y) et p. e. des. G 1—3. z) ita B 1.

D 1. la. '3a; Rotharius D 2; Rothari alii. a) Perg. B 1. D 3; reliquum indicem

om. G 4. b) Ansprand C '1. G 1. 2. c) ita A 1. C *1 Tioc loco; TheupertoA 3. B 1; T(Th)eudiperto G 1. 2; Thutberto C 1; Theodeberto D 2; Thedem-perto D '3a. d) rege eorum H. L 1. e) sequentia novum arg, efficiunt D la.

2. 'Sa. E 1 ; des. H. f) Liudp G 1 ; Liudb. O 2.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. VI. 209

23.^Quod aput Gallias maior domus Aiiscis'', ArmiM filius,

tunc ^ erat.

24. De morte Adonis aput Foroiuli'' et ducatu Ferdulfi*',

qui a Sclavis^ occisus est.

25. De ducatu Corvuli^ aput Foroiulij qui a rege excae-

catus est,

26. De Pemmone^ Foroiulanorum duce, et' de nativitate

trium filiorum eius.

*27. De Gisulfo Beneventanorum ducC; quomodo Sm-am'* et*p. i63.

alia castra invasit.

28. De donatione quam Aripert Romanae ecclesiae fecit,

et de duobus Anglorum' reg-ibus"».

29. De Benedicto Mediolanensi ^ archiepiscopo.

30. De" morte TransamundiP Spoletini ducis et ducatui

filii eius Faroaldi^

31. De lustiniano imperatore, quomodo iterum^ regnum in-

vasit et suos rebelles'' occidit.

32. Quomodo Philippicus" lustinianum peremit et augusta-

les^ decus invasit.

33. De obitu Petri^^ patriarchae et sacerdotio Sereni^.

34. Quomodo Philippicum Anastasius superavit.

35. Quomodo Ansprandy, auxiliante sibi Teudeperto cumBaioariis, Aripertum superavit, et de morte Ariperti in

flumine, et de fuga germani eius Gumperti^ et regno

Ansprandi ef* Liutprandi, fiUi eius.

36.'' Quomodo Theodosius xVnastasium superavit et *= regnuminvasit, et de inundatione Tiberis.

37. De gente Anglorum et rege*' Francorum Pipino'' et

belHs eius, et quia ei Carolus, suus filius, successit.

38. Quomodo Liutprand*' rex Rotharit» suum rebellem oc-

cidit'', et de audatia eiusdera regis.

a) hoc arg. deest A G. E 1. b) Ansis C '1. 1. D 1 ; Anschis A 4. G 1. 2; An-chis F i; Ansgis G5a; Ansio H 1; Ansegisus D2— 4. c) deest D. d) Foroiu-lim G 1; Foroiulini G 2. e) Feirdulfi A 1; F. q. a. des. G 2; Fredulfi qui

e corr. G 1. f) Sclabls G 1 ? 2. g) Corvoli G 1. 2. h) Poemone C 'l. l.

D 2; Pgmone G 1; Paemone G2; Pemone alii. i) et — duce des. B 1. k) So-ram et aliam castram G 1. 2. 1) Angelorum G 1. 2. m) et de dueibus A.C 1 ; de ducibus Saxonum H. n) Mediolensi G 1. 2. o) et de haec pracce-

denti arguvienlo adjungens D 2. p) Transamundo A 1 ; Transamundis politani

G 2; Spolitinl G 1. q) de d. D la. 2. 3. r) Feroaldi A 3; Farualdi G 1. 2.

s) iter A 1; deest G. t) inimicos suos D la. 2. "3. 3. 4; et — occidit des. H.

u) Philippus A 3. D la. 2. "â. v) ila A 1. 3. B 1. C 1. D 1. F i. G 1. 2.

I 1; augustale D 2. 3; augusta E 1. w) deest 0*1. 1. x) Severini D la. 2.*3a;Severi D3; qui pergit: XXXIII. Quomodo Philippicus Cirum de pontificatu eiecit et

Constantino papae litteras pravi dogmatis direxit. y) Ansprat G 2; Anspandus D 2.

») Cumperti B 1; Gunicperti C 1; Gunberti C 2; Guniborti D 3. G 2. a) et L.

des. G 1. 2. 3a. b) arg. 3G. 37. jwst 38. 39. ponunt D la. 2. 'â. c) et r. i.

des. B 1. d) rcge corr. duce D 1, et ita ceteri D. H. e) Pippiuo C 1; Po-pino C '1. f) Liudp. (V 1; Liudbrant G 2. — rex deest A 3. D 3. g) Rot-tharit A 1. h) occidit deest H 5. — et — regis des. H.

14

210 PAULI HISTORIA LANGOBAKDOKUM. LIB. VL

39. De iiiorte Gisiilti duci.s Beneventanis ^ et ducatii'' iilii

eius Roniualdi.

40. Quomodo beatus Petronax monasterium sancti patris<=

Benedicti aput Cassinum'* reparavit, et*^ de monasterio

sancti Vincentii.

41. Quomodo'", defuncto imperatore Theodosio, Leo eis suc-

cessit in regno.

42. Quomodo Carolus Francorum princeps Raginfridum''

superavit.

43. Quomodo Liutprand ' rex donationem Romanae'^ ecclesiae

contirmavit, et' quomodo tlliam Theutperti in coniu-

gium accepit.

44. Quomodo Faroald"' dux Classem invasit, et quia TheudoBaioariorum dux ad apostolorum limina Komam venit.

45. Quod", defimcto Sereno patriarcha, Cahxtus" regimenecclesiae suscepit, etde bello Pemmonis adversum Sclavos.

46. De adventu Sarracenorum in Hispaniam, et quomodoeosP Carohis et Eudo'i iu GalHa superarunt.

47. Quomodo Sarraceni Constantinopohm obsiderunt et a

Bulgaribus'' devicti sunt.

48. Quomodo Liutpiând rex corpus beati Augustini Ticinumadvexit

;quo etiam tempore Leo imperator igonas ^ deiecit.

'p. 164. *49. Quas ' civitates Romauorum Liutprand rex invasit, et

[de"] deterioribus factis Leonis augusti.

50. De Romuald^ Beneventano duce et Gisidfo, filio eius.

5L De inimicitiis Pemmonis contra CaHxtum patriarcham.

52. Belhim Ratchis contra Sclavos.

53. Quomodo rex Liutprand Pipino "', Caroh regis fihum ^,

capilhimy tetigit.

54. Sarraceni^ rursum^ Galhas repetentes a Francis superan-

tm*, et'' quomodo Liutprand in solacium *= Francorimi ivit.

.

55. De Transammido duce Spoletino et Gisulfo Beneven-tano d et Gregorio et regno Hilprandi ".

a) Ua A 1. B 1. C 1. D 1. F4. Gl. 2. b) ducatus G 1. — et — Romualdi des. H.c) petris A 1; deest G. d) Casin. G 1, alii; cf. p. 211 n. e. e) et d. m. s.

V- des. D 4. E 1. H; et deest G 1. 2. — In A 6 reliqua arg. praeter 45. desunt.

t) Quo corr. Quod 6 1. 2. g) deest B 1. h) Raginfredum B 1, alii:, Rain-

fridum D 2. i) Leutbrand C 1 ; deest B 1. — rex deest A 3. k) deest C. D.

1) et — accepit des. H. m) Foraal (?) C *1. n) Quomodo C 1. D2: defuncto

deest D la. 2. '3a; mortuo Severo D 3. o) Calistus G 1. 2, alii. p) deest 1.

q) Heudo G 1; Theudo G 2. r) Vulg. G 1. 2. — dueti A 1. s) iconas A 3;yconas D la. 2. *3a. t) Quomodo C 1. H; C 3. 4 i<a : Quomodo L. rex Ra-vennam obsedit et Classem destruxit, et de imagiuibus quas Leo imperator incendit,

et rursus de quibusdam civitatibus Romanorum quas L. rex invasit, et de det. etc.

u) deest A 1. 3. B 1. C 1. D 1. 2. G 1. 2, alii; et — augusti des. H v) Romo-ald A 1; Rumuald G 1; Rumwald G 2. v,') Pepino Al; Pippino B 1. x) ita

A 1. B 1. D 1 {corr. tilio). E 1. F 4. G 1. 2 {corr. filio) ; QWoceteri. y) capillos

G. — totondit C. D. G 5a. H. I 1. L 1. z) Quod S. D 3. a; rursus G.b) et — ivit des. C 3. H. c) solitio G 1. 2. d) reUqua des. C 1. — et r. H.dis. H. e) Ildeprandi B 1; Hildebrandi D 2. G 1; Hildeprandi D la. "3a.

PAULI HISTOEIA LANGOBAKDOKUM. LIB. VI. 211

56.^Qiua, mortuo Gregorio, Goclscalcus'' in Benevento duxfactus est, ef^ quomodo Liutprand'' bellum iu Pentapoli®

FINIUNTs CAPITULA.

INCIPITh LIBER SEXTUS.L Dum* ista aput Langobardos trans Padum geruntur,

Romualdus '^ Beneventanorum dux, congregata exercitus mul-titudine', Tarentum"» expugnavit et" cepit, parique modoBrundisium" et omnem illam quae in circuitu est latissimamregionem suae dicioniP subiugavit. Coniux quoque eius

Theuderatai eodem tempore foras muros Beueventanaecivitatis basilicam in lionore* beati Petri apostoli constnixit;

quo in loco midtarum anciUarum Dei coenobium ' instituit.

2. Romuald quoque, postquam sedecim" annos ducatumgessit, ab hac luce subtractus est. Post quem eius filius

Grimualdus^ tribus annis Samnitum populos^^' rexit. Huicin coniugio sociata fuit Wigilinda'', soror Cunincperti,

filiaPerctarity regis. Defuncto quoque^ Grimualdo, Gisidfus*',

eius germanus, ductor effectus est', praefuitque '^ *Benevento*p. les.

annis decem et septem. Huic sociata fuit Winiperga<=, quaeei Romuald peperit. Circa'' hacc tcmpora, cum in castro

Cassini ^, ubi beatissimi Benedicti sacrum corpus requiescit ^,

ab» aliquantis iam elapsis annis vasta solitudo existeret,

a) hoc arg. deest A 3. b) Gotscalcus C "1. D 1; Gotstalcus C 1; Godscalcuscorr. Godescalcus G 2, et ita alii. c) et — gessit des. D i. H. d) rex L.B 1. Gj L. rex C 3. e) Pentapolim G. I 1. L 1. f) D 3. 4 addunt: LVII.Quomodo (rex 3) Liutprandus Gisulfum suum nepotem ducem constituit, et deecclesiis quas construxit, et de Baodolino sancto viro ; E 1 addit : LVIII. QuomodoSpolitini {l. : tium) et Beueventum ordiuavit ct multa oracula construxit. LVim.De Badoliuo et Theudelapio servus Dei, et de Petro episcopo Ticinensi et morteLiudprandi regis. g) Finit A 1; Expliciunt capitula C 3. D 1. E 1. I 1 ; E. c.

libri VI. (sexti) G 1. 4 ; desunt A 3. C 1. h) In Ctiristi nomine historiae Long.incipit liber VI. D 1. F 1. i) Cum A 3. B la. D la. F 5. G la. 5c. I 1.

k) ita A 3. C. F 1, postea etiam B 1, alii ; Romwaldus G 1. 2; c/. p. 210 n. v. et

p. 187 «. n. 1) multitudinem G 1. 2. m) Tharentum F 1. G 1. 2. n) deest F 1.

0) Brand. G 3a. p) dicionis Al. Bl.Cl.Dl. Fl; quod ex falsa yeminationeUtlcrae s ortum videtur. q) Theode(o)rata A 3. F 1. G 2, alii; Teuderada C'l. 1;Deoterata A *3. r) deest F. G. (post suppl. F 1). s) (h)onorem C. D 1. F 1.

4. .'). G 5a. H. t) cenubium F 1. G 1. 2. u) sexdecim B 1. v) ita A 3.

F 1. G 1, alii; Grimwaldus G 2; c/. supra p. 161 n. v. w) populo C 1. D 1.

E 1;populum D la. 2. 'â. 3. G 3a. I 2. x) AViglinda corr. Wighilinda F 1

;

Wigillcnda G 1; Wingillinda G 2; Wilgilinda A 3; Wigilanda G '5. .v) Berc-tarit hoc loco A 1. 3, alii. z) Defunctoquc A 2? 3. C. D. II. a) Gesulfus A *3.

b) deest A 2. c) Wini: perga F 1; AViniplrga G 3a ; Winiperta C 1. 4, corr.

Winiberga D 1, et iia ceteri D. G 4. 5. H 1 ; Winibcrta C 2; Winberga C 3. D 3.

d) hoc loco novum incipiunt cap. Al. Bl. Cl. 2. Dl« corr. et alii D. F 1. H,contra indiccm, qxiem solus H ita dividit. e) ita A 3. 4. 6. B. D (1 e corr.) et

supra I, 2t!. etiam A 1, alii; Casini hoc loco A 1. '2. E 1. F 1, alii; Casino C '1.

G 1. 2. "5; Cassino C 1. F 4. G 5c. H 1, alii. f) rcquiescebat C. D; requie-

sceret A 6. g) decst C 4. 5. D. G 5, erasim G 4.

1) Fro Gisulfo puero Theoderadam tnalrem ducahtm rexisse, Acta s,

Sahini referunt; id quod etiam diplomata confinnant.

14*

212 PAULI HISTOEIA LANGOBARDORUM. LIB. VI.

venientes de Celmanicorum *•' vel Am-elianensiimi'' regione'^

Franci, dmn aput venerabilo corpus se pernoctare^ simidas-

sent, eiusdem vcnerabilis patris paritcrque eius germanaevenerandac'' Scolasticac ossa aufcrcntes, in^ suam patriam

adportarunt^: uln singillatim'" duo monastcria ins iitrorum-

quc*^ lionorcm', hoc est beati Bencdicti ct sanctae Scolasticae,

consti'ucta sunt. Sed certum est, nobis'' os illud vcnerabile

et orani ncctare suavius et oculos semper caelestia contu-

cntcs, cctera quoque membra quamvis defluxa' remansissc.

Solum etenim singidaritcr dominicnm corpus non vidit cor-

ruptioncm; ceterum omnium sanctorum corpora in aeternam

postca gloriam'" reparanda corruptioni subiecta sunt, his ex-

ceptis, quac ob divina miracula sine labe servantur.

.3." At vero Rodoald", quem aput ForoiuJi praemi-

simus* ducatumP tenuissei, cum ab cadcm civitate abesset,

Ansfrif dc castro Reunia^- 5 ducatum cius absque rcgis nutu

pervasit. Quo comperto', Rodoald in Histriam fugiit" ae

dcinde navigio per Ravcnnam Ticinum ad Ounincpertumregem pcrvenit. Ansffit vero non contentus ducatum ^' Foroiu-

lanensivmi regerc^% insupcr contivi Cunincpertimi ^ rebellans,

regnum eius invadere vohiit^. Sed conprehensus in Verona,

ad regem deductus^, evidsis ocnlis, in exihum trusus^ est.

Foroiulano'- autem ducatui post haec Ado, frater'^ Rodoaldi,

lociservatoris nomine^^pcr anuum'' ct menses septem gubernavit.

a) Celemanicoi'um A 4: Celmania L 1; Cenomannicorum D 1 e corr., et ita ceteri

D (Cemaun. '3a ; Cenomanuorum 3). b) Aurianensium F 1; Anrilian. G 1;

Aureliensium G 2; Aureniensium G 3a; Anriniensiura G 4. c) regionem C '1.

d) deest C '1. 1; ven. Scol. — b. Bened. des. C 5. D la. 2. *3a, e quibiis D 2

locum ita restituere conatus est : eius germanae sanetae Sc. corpora detulerunt.

e) in s. p. des. pluribus erasis B 1. — asportavemnt C 1. I 1 ; apportarunt G 2;

deport. A 3. f) singnlatim F 1. g) deest A 1. b) utroque C *1. 3. D 1.

F 1. G 1— 3; utriusque C 4. D 3. 9. F '2. 5. G 3a. 5; deest C 1. I 1. i) ho-

nore A '3. C. D, alii; h. e. des. C 4. 5. D; h. est — Scolasticae des. D 9. —Sc. ossa constructa sunt A 2. k) deest A '3. 1) in cinerem d. C 4. 5; illibata

cod. Lind. Ort. m) gloria F 1. G 1. 2; eterna p. gloria D. F 4. 5. G 5a.

reparandam C 1. F 1. n) hoc cap. om. A '4. o) Romoald A 1, et ita postea;

Romoalt eadem manu corr. Rodoalt A 2; cf. p. 207 n. w. p) ducatu F 1. q) hic

desinit D la in media pagina. r) Anfrit A '3. s) Rema corr. Reunia F 1 :

Reuma G 1. 2; Runia F la. G 4; Reumad G 5c. t) cumperto A 1. G 1; Quodcompertum C "1. 1. u) ita A 1. 2. 4. B 2. F 1. G 3a. 4. H 1. v) ducatus

C 1, ubi regere deest. vr) deest C *J. 1. x) regem Cun. C. D. I 1. y) de-

sinit G '5. z) ductus C. D. I 1. a) retrusus C. D. I 1. b) Foro autemiulano G 2; Foroiulaui F 1; Foroiulanorum B la. C. D; Foroiulanum F 4. G 5a.

— ducatum B la. C. D. G 5a. c) fratrem B 1. G 1. 2. d) lociservator effec-

tus G 3a. e) anno F 1.

1) i. e. Cenomannlcorum, Le Jlans. 2) Frequeniissima apud veteres

christianos hujus verbi acceplio fro nocturnis precibus ac 2>ô.lmodiis,

de quibus d. Hieronymus, Tertullianus aliique. BI. 3) Celeberrimam

ex hoc Paiili nostri capite controversiam de translatione corporis s. ab-

batis JBenedicti ejiisque sororis Scholasticae Casinates inter et Floriacen-

ses monachos, immo inter lialos nostros et Gallos multoties refricatam,

praestantissimi viri jam diu periractarunt. BI. 4) F, 24. b) liagogna.

J


4. Dum ^ liaec iu Italia geruntur, heresis ' aput Con-stantinopolim orta est, quae '' unam in domino nostro lesu

Christo voluntatem et operationem adseverabat. Hanc autem^heresem'^ excitarunt Greorgius*^ patriarcha Constantinopo- 'p. lee.

litanus , Macharius ^ , Pyrrus ^, Paulus et Petrus. Quam obcausam Constantinus augustus centum quinqnaginta episcopos 68i.

congregari fecit; inter quos etiam fuerunt legati sanctae Ko-manae ecclesiae missi ab Agathone papa, lohannes diaconus

et lohannes s Portuensis episcopus;

qui omnes eandem he-

resem damnaverunt. Ea'' hora tantae haranearum* tehie in

medio populi ceciderunt, ut omnes mirarentur; ac per hocsigniticatum est, cpiod sordes hereticae pravitatis depulsaesunt. Et'' Georgius quidem patriarcha correptus est^, ceteri

vero in sua defensione' perseverantes anathematis "' sunt

ultione percidsi". Eo^ tempore Damianus Ticinensis eccle-

siae episcopus-* sub" nomine Mansueti ]\Iediolanensis archiepi-

scopi hac de causa satis utilem rectaeque tidei epistolam

conposuit, quae in praefato p sinodo non mediocre suffi-agium

tuht. Recta autem et vera fidcs haec est, ut in domino nostro

lesu Christo sicut duae sunt naturae, hoc est Dei et hominis,sic ctiam duae credantur esse'i vokmtates sive operationes.

Vis audire de eo quod deitatis est? Êgo""', inquit, êt pater loh. lo, 3o.

unum sumus'. Vis audire quod humanitatis ? 'Pater maior 14, ss.

me est*'. Cerne secundum humanitatem eum in' navi dor-

mientem; cerne eius divinitatem, cum euangelista ait: 'TuncMatth.8,26.

sm'gens imperavif ventis et mari^', et facta est tranquillitas

magna'. Plaec est sexta sinodus universahs Constantino-poh"' celebrata et Greco sermone conscripta, temporibuspapae Agathonis, exsequente ac residente Constantino prin-

cipe intra septa palatii sui.

5. His temporibus per^ indictionem^ octavam lunaeso.

eclypsiny passa est. Solis« quoque^ eclypsis eodem pene679.tempore, hora diei quasi decima, quinto Nonas^ Maias effecta

a) Cum A 2. h) qui F 1. c) horesen B 1. G 4, in/ra F 1. d) GoonusA 3; Goordius G 4 constanlcr. o) jMacarius F 1. G 1. f) Pyrus C '1; PurusC 1. 2; deest A 3. g) lohannis F 1. h) Ea — mir. des. C 4a. 5. i) t. aran.uigerrimao D 3. k) Et — perculsi des. A 3. 1) destensione F 1. m) ana-thcmati A 1. 2. B 1. C 1. F 1. G 1. 2. '3 (s semel scriplum). n) perclusi G1.2.0) s. n. M. M. des. G 5c. p) ita omnes fere codd. q) esset F 1. r) Egoenim G '3. s) G '3 iterum add.: Ego, inqiiid, et pater unum sumus. t) in n.des. A '3. u) imperavi F 1. v) raaris F 1. w) Constantinopolim A '2. 3.

•4. 4. B la. 2. C 2. D (1 e corr.). F. G. H. I 1. 2. x) indictione F 1. y) lune-clypsi F 1. 7.) quippe G 2. .i) nonos A 2.

1) Cy, G. pont., ex quihus Puulus liaec exscrlpsit ; collato chronu-o Be-dae, qu iisdem iisus est. 2) Ilaec Bedae sunt verba. 3) JlaecPauli sunt. 4) Qui pcr id iempus tantum prcsbijler erat, iUamqucepistolavi dictaverat anno, anteqiuun succederet Anastasio. Ex UghelUo BL5) Ex O. pont. Agath. 6) Ex Beda.

214 PAULI HISTORIA LANGOBAEDORUM. LIB. VI.

est. Moxque subsecuta gravissima ' pestis est tribus men-sibus, hoc est lulio, Augusto et Septembrio; tantaque fuit

multitudo morientium'*, ut etiam parentes cum filiis atquefi'atres cum sororibus, bini per fereti'a positi, aput urbem Ko-mam ad sepulchra ducerentur. Pari etiam modo haec pesti-

lentia Ticinum quoque depopidata est, ita ut, cunctis civibus

per iuga montium sou per diversa loca fugientibus, in foro et

per plateas civitatis lierbae et frutecta*^ nascerentur. Tuncquevisibihter multis apparuit, quia bonus'^ et mahis angehis noctuper civitatcm '' pergerent, et ex iussu'' boni angeh mahis an-

gehis, qui videbatur venabuhim manu^ ferre, quotiens devenabulo hostium cuiuscumque domus percussisset , tot deeadem domo die sequenti homines interirent. Timc cuidamper revelationem o dlctum est, quod pestis ipsa prius nonquiesceret, quam in basihca'' beati Petri quae ad Vinculadicitur sancti Sebastiani martyris aharium poneretur'. Fac-turaque est, et delatis ab'' urbe Roma beati Sebastiani mar-tjris rehquiis, mox^ in iam dicta'" basihca altarium consti-

tutum est, pestis'* ipsa quievit^.'p. 167. '(3. Rex vero Cunincpert" dum post haec cura stratore

suo, quiP hngua propria 'marpahisi dicitiu', consilium iniret

in civitatC Ticinensi, quoraodo Aldonem^ et Grausonem vita

privare deberet: repente* in fenestra, iuxta quam consiste-

bant, una de maiuscuhs rausca consedit; quam Cunincpertcuhello ut extingueret percutere volens, eius tantum " pedemabscidit. Aldo vero et Crauso dura ad palatium regis con-

sihum nescientes venirent, cum basihcae saucti Ronianimartyris, quae prope^ palatium sita est, propinquassent

'

repente eis ob\nus^ quidara claudus imo pede truncato factus

a) merentium F 1. G 1— 3 {corr. morientium G 1. 2). b) fructecta A 2. 3. C 1.

D. G 1. 4; fractecta corr. fructecta F 1. c) m. et b. F. G. d) civitate F 1.

e) iusso C*l. f) manum F 1. G 1. 2. *3. g) revelacione F 1. b) basilicamA 2. G 3a. 4. i) ponerentur G 1. 2. '3. k) deest A 2. 1) mox ut C. D;mox ut in d. corr. mox in suprad. I 1. m) dictam G 3a. 4. — basilicam F 1.

G 3a. 4. n) et p. F 4. G; sicque p. B la. o) Cunipert A 2. 3; CunicpertD 1; c/. supra p. 200 n. a. p) quem A2; quem — dicunt (tingunt G 3a) A '3 3.

B. E. F. G; erasa G 4, des. L 1. — linguam F 1. q) ita A 3. E. F. G 1. 2.

I 1; marphais A 1. 6. C. D (marphalis D 3). H; marphaias I 1; marfais G 5c;

merphais G 3a; marpais A 4. B. F. 5; marthais A 2; marachis G 5a ; c/. supra

p. 91 n. o. r) civitatem G 1. — Ticinense A 2. s) Aldone B 1. F 1. t) repe-

tente A 2. u) deest B 1. — pedes F 1. G 1. 2. v) quippe F 1. w) pro-

pinquasset A 1. 2. B 1. F 1. G 1. 2, quod in archetypo fuisse videtur; ingrederentur

G 5a; ingrederent G 5o. x) obvium A 2. F 1.

1) Ex G. ponf. l. l. — dedueerentur. 2) Ticinensium rerum scrip-

tores uno ore asserunt, s. Damianum episcopum, quem j^^''^^'^ ante noster

memoravit, s. martyris reliquias a Bomano pontifice impetrasse et solemni

p)ompa, erecto in ejus honorevi altari, in ecclesia s. Petri ad vincula

collocasse, addito voto, quo se clerumque adstrinxif, ut tribus diebus

ante festum ipsoque fesfo die ejyiscoptis cum clero, solemnibus institutis

supplicationibus, accederet sacra facturus, BI.


est; qui eis dixit, quocl eos Cunincpert, si acl eum perge-

rent, occisurus^ esset. Qiii haec audientes, magno timore

correpti, post altarium eiusdem basilicae confugiere ''. MoxqueCunincperto regi nuntiatum est, quod Aldo et Grauso in

basilica<= beati Eomani martyris confugissent **. Tunc Cuninc-

pert stratorem suum arguere ^ coepit, ut quid suum consilium

prodere debuisset. Cui suus strator ita respondit: 'Domine

mi*' rexj tu scis, quias, postquam hoc consiliati sumus, ego

a tuo conspectu non exivi; et quomodo lioc alicui dicere

potui?' Tunc rex [ad''] Aldonem et Grausonem misit, inter-

rogans eos, ut quid in locum sanctum confugium fecissent.

Qui respondentes dixerunt: 'Quia nuntiatum est nobis, quod

nos dominus > rex occidere vellet'. Iterato ^ rex misit ad eos,

sciscitans, quis fuerit' ille qui'" eis nuntiaverit, mandans eis,

ut, nisi ei" nuntiatorem proderent, eius° gratiam invenire nonpossintP. Tunc'i illi sicut factum fuerat regi mandaverunt,

dicentes, claudum hominem * obvium se ^ habuisse, qui unumpedem truncatum habebat et genu" tenus crure ligneo ute-

batur, et hunc fuisse sui^ interitus nuntium. Tunc intellexit

rex, muscam^'' illam cui pedem truncaverat^ malignum spi-

ritumy fuisse^ et ipsum sui secreti consilia^ prodidisse. Qui

statim Aldonem et Grausonem in sua tide de'' eadem basi-

lica'^ suscipiens, eisdem culpam'' pepercit et in reliquum

eosdem*= in loco fidelium'' habuit.

7. s Eo tempore floruit in arte gramatica Felix, patruus

Flavianiî praeceptoi'is mei; quem in tantiim rex dilexit,

ut ei baculum ' ai'gento auroque decoratum inter reliqua suae

largitatis munera condonaret.

8. Per idem quoque tempus lohannes episcopus Ber-

gomatis ecclesiae vir mirae sanctitatis extitit^. Qui cumregem'' Cunincpertum in convivio dum sermocinarentur

*offendisset', rex ei hospitium revertenti equum ferocem et*p. les.

a) occisurum F 1. b) ita A 1. 4; confugire corr, confugere A 2; confuire F 1;

confugcre A 3. F '2; confufferuut B. C. D. E 1. F 5; confugiunt F 4. G. o) ita

A 1. P 1. G 1; basilicam ceteri. d) confuissent F 1. e) arguebat c. C, 3, qui

hoc loco pergit. f) deest A 3. g) ilcest C. D. h) deest A 1— 4. B 1. F. G{post stippl. B 1. G 2). i) d. noster r. D 2. 2. k) Iterum C. D. 1) fuit

C. D. I 1; fecerit A 2. m) quivis nunciarct A *3. n) decst A 4. F G. I 2

;

nisi pnunti.atorem E 1. o) suam C. D. p) possent A 3. C, alii. q) Tum A 2.

r) decst G 3. 4. s) deest G 1. 2. t) deest F. G. — habuissent G 3. u) sub

geniculo c. e corr. F 1. v) deest F 1. G. w) musca illa G 3. x) trunca-

verunt F 1. y) spiritus F 1. z) fuisset A 1. a) s. consiliura C4b; seoretum

consilia D 1. F 1; secretuui consilii F 4. G 1. 2. 5a. c; secretum consiliura G3.4;secreta consilii F "2; secreti nunciura fuisse B 2. b) deesl A 1. c) basilieam Fl.

d) culpa G 1. 2; deest C 1. e) eodem A 1. f) filium G 4; filiorum C. D.

g) hoc cap. om. A *4. h) Flabiani F 1. i) vaculum corr. baculum F 1; va-

sculura G {corr. baculura G 1); bac E 1. k) rcge Cuniucperto G 3. 4. I) offen-

dit F. G.

1) Inferfuit s. Joannes episcopus Bergomensis concilio Bomano contra

Monothelitas sub s. Agathone papa. BI.

216 PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. VI.

indomitum, f|ui inmenso fremitu'* super se sedentes terrae

allidere solebat, praeparari fecit. Cui cum cpiscopus super-

sedisset, ita mansuetus extitit, ut eum blando incessu'' usquead domiun propriam'^ deportaret. Quod rex audiens, et epi-

scopum ex eo die honore debito coluit, et ei'' ipsum equum,quem suae sessioni" dedicaverat, dono largitus est.

9. Hac^ tempestate' noctu ^' stella iuxta verg-ilias*' caelo

sereno inter Domini natalem ' et theophaniam '^ apparuit,

omnimodo obumbrata, vehiti cum hma sub nube est constituta.

Post haec mensc Februario die media stella ab occasu'

exiit, quae cum ^ magno fulgore in partes orientis decHnavit.

DehinC" mense Martio Bebius eructuavit per dies ahquod",

et omnia virentia circumquaque prae pidvere et cincre ilhus

exterminata sunt.

10. " TuncP Sarracinorum i gens infidehs'" et Deo inimica

ex Aegypto in^ Africam cum nimia* midtitudine pcrgenS;

obsessam Cartaginem" cepit captamquc crudehter depopidata

est"** et ad sohmi usque prostravit^.

685. 11. Inter haec Constantinus imperator aput Constan-tinopohm moritur, et^ eius minor fihus lustinianus Roma-norum regnum suscepit, cuius per decem annos gubenia-

cida^'' tenuit. Hic Africa-'' a SarracenisJ' abstidit et cumeisdem pacem terra '^ marique fecit. Hic Sergium pontificeraj

quia** in erroris*' iUius synodo, quam Constantinoi:)ohm <= fece-

rat, favere et subscribere nohiit, misso Zacharia protospa-

thario* suo, iussit Constantinopohm dejDortari. Sed mihtia

Ravennae vicinarumque partium iussa principis '^ nefanda con-

temnens, eundem Zachariam cum® contumehis ab urbe Romaet inim'iis pepidit.

*) id est primo armigero alia sed coaeva manu superscripsit G 2.

a) fremito F 1 ; i. f. des. vocabulo eraso G 2, ubi in marg. valide suppl. b) in-

cessum G 3; incgsum G 4. c) propria F 1. d) e erasum F 1. e) sessionis

B 2; sui sessione C 1. 4b. T> 1; sua sessione 1 1 et e corr. G 2—4; suae deest A 3.

f) Haec G 1. 2. g) noctum G 3. 4. — stellas B 1. h) ita A 2. 3. B. C 4. 5.

F "2. G 1. 2. 5a; vergileas Al; virgili . . . as F 1; virgilias A '2. T> 1. E 1. F4. 5;vigilias A G. D 2. G 2. 3. H 1 ; vigilas C 1. i) nataU G 1. 2. k) teupha-

niam G 1; theuph. F 1. G 2. 1) oc(c)asum G 3. 4. m) novum (X vel XI) cap.

incipiimt A 1. 2. D. E. F. G. n) ita F 1; aliquos D 2. G 1— 4. o) hoc cap.

om. A '4. p) Cum A 2. q) ita A 1 hoc loco ; Saracenorum F 1 ; Sarracenorumceteri. r) in Deo et inf. A '3. s) deest F 1. t) nimiam multitndinem F 1.

u) ita A 3. Bl. C'l. 1. G2; Charthag. A 1; Carthag. alii. v) depopulatam G 1. 2.

tf) gubernaculum F 4. G. 11. 1 1. x) ita A 1. B 1. F 1; Africam tel Atfricam

ceteri. — a deest A 2. y) Saracinis G 4 z) terr(a)e G 1—3. a) qui F1.G4.b) errore F 1. G 1 ; errore illius synodi G 3. 4. I 2. c) Constantinopoli A 3.

D 3. G 3. 5c. d) principi F 1. e) con C "1; deest C 1.

1) Ex G. pont. Bened. II. 2) cum magno fulgoro Faulus add.

3) Haec ex Bedae verbis: Afriea . . . quae fuerat tenta a Saracenis,

ipsa quoque Carthagine ab eis capta et destructa, concinnavit. 4) ExBeda, cujus verba: lustinianus minor, Constantini filius, male inter-

pretatus est.


12. Contra • Imnc lustinianum ^ Leo augustalem digni- 695.

tatem arripiens, eum regno privavit; regnumque Romanorumtribus annis regens, lustinianum exulem in Ponto servavit.

13. ^ Rm^sumque*^ Tiberius ^ contra hunc Leonem insur- 698.

gens, regnum eius invasit eumque toto quo^' ipse regnavit

tempore in eadem civitatem^ in custodiaf tenuit.

14. Hoc tempore sinodusS-2 Aquileiae facta'' ob impe-ritiam' fidei quintum universalem '^ concilium suscipere diffi-

dit'; donec salutaribus beati papae Sergii monitis instructa

*et ipsa huic"' cum ceteris Christi ecclesiis annuere consentit. 'p- i69.

Facta autem est" haec sinodus Constantinopolim temporibusVigihi papae sub lustiniano principe contra Theodorum et

omnes hereticoSj qui^, beatam Mariam sohmi hominem, nonDeum et hominem genuisse", adlirmabant. In qua sinodo

cathohceP est institutum, ut beata Maria semper virgo theo-

tocos 1 diceretur^, quia, sicut cathoHca fides habet, non ho-

minem solum, sed vere Deum et hominem genuit.

15. His diebus Cedoal ^ rex Anglorum Saxonum, qui

multa in sua patria bella gesserat, ad Christum conversusRomam properavit. Qui per^ Cunincpertum regem veniens,

ab eo miriflce susceptus est^. Is ^ cum Romam pervenisset, 689.

a Sergio' papa baptizatus Petrusque appeUatus" et adhuc in

albis constitutus, ad regna caelestia migravit. Cuius corpusin basihca beati Petri scpultum est, et hoc super se epytha-pium^ descriptum habet^^:

'Cuhnen, opes, sobolem^ pollentia^ regna; triumphos,

Exubias, proceres, moenia, castra, lares,

a) lustiniano G 4. — pepulit add. G 3 {posl. del.). i. b) praecedenti cap. hocadjungunt D 3. 4. E 1 (jpost corr.). F 4. G. H. I 1. c) Rursusque F 1. G 1— 3.

d) quotl F 1. G 1—4. e) ita A 1. C 1. E 1. G 3. 4; civitate celeri. f) ousto-

diam G 1. 2. g) sy(i)nodum F 1. G 1—4 (co7-r. sinodus G 4, ubi initium capitis

in loco raso manu recenti scriptum est ita: s. Aquilegiensis universali concilio, quodtunc suscipere diffidit salutaribus — consentit). h) deest A2; ob post suppl. Gl.i) imperatoritam A 1; imperita A '2; imperitam B 1. F 1. k) ita A 1. F 1;universalo ceteri. — consilium F 1; conscilium G 1. 1) difldit C '1. 1. F 1.

G 1. 2. m) deest C. D; huhic F 1. n) deest G 2. 3; et G 3; est oo s. A 3.

0) gonuisset A 1. F 1. p) catholico F 1. q) theotochos Fl; gothootocos Gl;gotheotos {corr. thuotocos) G 2; theodocos G 3; theudocos G 4; theotoehos Deigonitrix H. — virgo non sicut Tbcodorus dicebat sod sicut cath. A 5? C. D 1;post virgo corr. inscruit theodocos diceretur D 1, et ita alii D. r) ita A 1. *3

;

Codoald A 2. "2. B 1. 2. C '1. D 1. F 1. I 1; Cedoalt C 1. 2; Cedoaldus B la.

II 1. L 1 ; Cedwalla D 4; Sodoald A 3; Ceadpalla D 2. 'â. 3; Theodoald F 4.

1.2. '3; Thouduald 3.4; Thoudeald G5a; Thiadald G5c; c/. supra ;>. 20S 7i. o.

s) cum F 1. t) Sorcgio (i 1. 2. u) a. est. Adhuc A '3. v) ita A 1. F 1.

G 3. 4; epytapliium G 1; ephitaphium G 2. w) e.rstat etiam in cod. Paris. 2832.et Palat. 833, ediderunt Gruter inter Epirirammata christiana et Mai, Class. auct. V.

Novum (XVI) cap. inc. A *3. x) pollenciam F 1.

1) Haec quoque ex Beda Jiuxerimt. 2) JS.v Beda. 3) Ilaec Bau-Jus addidif. 4) Quod jam saec. V. factum constat. 5) Ilaec Paulus.G) Ex Bedae hist. Angl. V, 7, quae etiam epitaphium praehuit.

218 PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIR. VI.

Quaeque*' patrum virtus et quac congesserat ipse,

Cedoal'^ armipotens liquit amore Dei,

Ut Peti'um sedemquc Petri rex cerneret hospcs,

Cuius fonte meras'^ sumeret almus aquas,

Splendificumquc iubar radianti carpciêt haustu ^,

Ex quo vivificus fulgor ubique fluif;

Percipiensquc '^ alaccr recidivacS praemia vitae,

Jjarbaricam rabiem nomen et inde suumConversus convertit ovans, Pctrumque vocari

Sergius antistes iussit, ut ipse pater

Fonte renascentis quern'' Christi gratia purgans

Protinus albatuin' vexit in arce poli.

Mira fides regis, clementia maxima Christi,

Cuius consilium nulhis adirc potest

!

Sospes euim veniens suprcmo'' ex orbe' Brittani

Per vai-ias gentes, pcr freta'" perque vias,

Urbcm Romuleam vidit tcmphimque verendumAspexit Petri, mistica dona gcrens.

'Candiclus inter oves Christi sociabilis ibif,

Corpore nam tumulum, niente superna tenet.

Commutasse magis sccptrorum insignia credas,

Quem regnum Christi promeruisse vides'.

16." Hoc tempore aj)ut Galhas Francorum regibus a

soh[ta] P fortitudine et scientia dcgenerantibus "5, hi qui'' maiores

domui* regalis csse videbantur administrare regi' potentiam

et quicquid" regibus agere mos est coeperunt; quippe cum^caeHtus esse[t]"' dispositum, ad horum progeniem Francofumtransvehi regnum. Fuitquc eo tempore maior domus in

regio^ palatio Arnuhus, vir, ut postmodum claruit, Deoyamabihs et mirae sanctitatis. Qui post^ gloriam secuU

a) Quaecuinque G 1—4; Q. Petrus O 3. 4. b) Caedoal PaL; Caedual Par.;

Caedoalt C 1; Caedoald rel Cedoald B 1. F 1, alii; Ceadpal D 3; Cedwal D 4.

Teodoald (i 1; Theodoald G2; Teuduald G 4. c) superscr. puras G 2. d) hau-

stum B 1. e) fuit A 2. 3. C. T 1. L 1, corr. fluit D 1. f) ita A l cum Pal.

Par. et Beda; perspicientesque F 1; perspiciensque ceteri. g) redivivae Beda.

h) que F 1. i) ablatum A 1. 2. E 1. G 3. 4. 5c. k) supra mox G3.4; supra

modum F 2a; suppremi Pal.; suppremo superscr. ultimo G 2. 1) urbe A 1. 2.

'3. S. 4. B. E. F. G 1. 2. — Bretanni G 3. 4; Brutanni A 3; Rittanni corr. Bri-

tanni C *1. m) i. maria siiperscr. G 2. n) ivit e corr. D 1. F 1, et ita alii D.

F 5. G 5a. c. H. I 2. L 1 ; sibi G 3. 4. o) hoc cap. om. A 6. p) soli A 1.

*2. 2. B 1. 2. F 1. Gl— 3. quod calami errore in archetypo scripfum /uisse verisimile

est; sola E 4. G 3. 5c ; solo E 1 ; in solio G 5a. — fortitudinem G 1. 2. q) de-

gentibus E. F 1. 4. G. r) qui cum F 4. G. — maioribus G 5a. c. s) ita A 1.

2. *3. 3. 4. B 1. 2. F 1. 4. G 3. 4; deest G 1 (post suppl. domus). 2. 5a. c; domusceteri. — regales A 2. E 4. G 3. 5a. c. t) ita A 1. 2. B 1. 2. F 1. 4. G 1—3;regis A '2. F *2. 3a. 5. G 3. 5a. c. I 2; regium A '3. 3. 4. K 1 ; regni B la. C.

D. H. I 1. — potentia A 2. G2? u) q. regia dignitas esse poterat eorum nutu

fiebant quippe G 3. v) qui E 1. F 1. G 1 — 4; quibus F 4. G 5a. c ;quod E 4.

w) esse A 1. "2. 2. '3. B 1. 2. F 1. G 1— 4, quod in archetypo fuisse videtur. x) regis

G 3; regi G 4. y) et Deo A 2. z) pro gloria F 1.


Christi se'* sei^vitio subdens, mirabilis in episcopatu extitit,

ac'' demum heremitieam vitam ehgens, leprosis universa*^

praebens'' obsequia, continentissime vixit. De cuius mira-

bilibus aput Metensem ecclesiam, ubi episcopatum gessit,

liber existit*^, eiusdem miracula et vitae abstinentiam con-

tinens*'. Sed et ego in libro quem de episcopis eiusdemcivitatis conscripsi flagitantc Angeh-amnos, viro mitissimo et

sanctitate praecipuo, praefatae'' ecclesiae archiepiscopo, de

hoc sacratissimo viro Arnulfo quaedam eius miranda' con-

posui''!, quae modo superfluum duxi replicare.

17, Inter haec Cunincpert cunctis araabillimus' prin-

ceps, postquam duodecim annos Langobardorum i-egnum post too.

patrem sokis obtenuit, tandem ab hac luce subtractus est.

Hic'" in campo Coronate, ubi belhxm contra Alahis gessit, in

honore" beati Georgii° raartyris monasterium construxit.

Fuit autem vir elegans et omni bonitate conspicuus audax-

que bellator. Hic cum multis Langobardorum lacrimis iuxta

basilicam p doraini Salvatoris, quam quondam avus eiusdemAripert construxerat -, sepultus est. Kegnumque " Langobar- ' p. i

dorumi Liutperto'' fiho adhuc puerilis^ aetatis rehquit, cui

tutorem' Ansprandum, virura sapientera et" iiJustrem, con-

tribuit.

18. Dehinc elapsis octo mensibus, Raginpertus ^' dux

a) sd servitio se G 1. 2. b) qua B 1; Ca (?) d. corr. ad extremutn F 1. c) uni-

versam G- 3. 4. d) praebens — mirabi des. A '3. e) ex(s)titit A 3. 4. C. D.E 1. F 4. G 5a. H. f) c. S. et dis, G 3, qui hunc loeum plane deformavit.

g) Agelramno A 3; Agelrammo G 4; Agelranno D 3; Eugilramno G 5c; Ange-rando F 4; Anguramno C 1. 2. h) deest A '3

; p. e. a. des. A 1. — archiepi-

scopus G 1. 2 : episcopo G 5a c. i) mirandam F 1 ; miracula B 2. G 3. 4. 5c.

k) conposuit F 1. 1) ita A 2. *3. 3. 4. B 1. 2. F 1. G 1; amabilissimus

A *2. 2a. B la. F 4. 5. G 2. 3. 4. 5a. c; amabilis A 1? C. D. I 1. m) Hic —construxit om. A '4. n) honorem Al? 3. C. D. o) Geordii G3; Gregorii A3?p) basilica F 1. G 2? q) hoc loco desinil B 1. r) Liutpert G 3; Liutepert

G 4; Luitperto C 1; Liudberto G 2; Luutperto A 3. s) puerulis A 2. G 3;

puerulo aetate D 2. t) tutore F 1. u) deest G 3. 4. v) Ragimpertus A 2.

F 1. G 1; Ragimbertus G 2; Raginb. D 2. 3 ; Rainp. G3.4.

1) SS. II, XI. 264. 2) In iirbe regia Tlcinensi, ubi legitur adhuc

in eadem basilica apud Cassinenses monachos fragmentum epitaphii adillius tumulum appositi

,quod refert 3Iuratori in lih. antiquitatum

JEstensium cap. I, 10, p. 73;

Aureo ex fonte quiescunt in ordine reges,

Avus, pater, hic filius lieiulandus tenetur

Cuningpert, florentissimus ac robustissimus rex,

Quem dominum Italia, patrcm atcjue pastorem,

Inde flebile maritum iam viduata gcmct.

Alia dc parte si origincm quaeras,

Rex fuit avus, mater gubernacula tenuit regni.

Miraudus erat forma, pius; mens, si requiras,

Miranda BI.


Taurinensium, quem* quondam rex Godipertus '', cum extin-

gueretur a*^ Grimualdo, reliquerat'' parvolimi*', de quo et

superius diximus'

, cum valida manu ^ veniens, advcrsusAnsprandum et Rotharit" Bergomensium ducem aput No-varias'' conflixit, eosque in campo' exsuperans, rcgnumLangobardorum invasit. Sed eodem anno mortuus est.

19.'' Timc filius eius Aripert iterum' belkun parans,

701. pugnavit cum Liutperto rege aput Ticinum cumque Ansprandoet Atone"' et Tatzone" necnon et Rotharit" ac Faraone'', Sedomnes hosi bello exsuperans, Liutpertum infantulum vivumin bello conprehendit -. Ansprand quoque fugiens, in insulam -^

se Commacinam conmunivit.

20. At vero Rotharit' dux Bergamum civitatem suamrediens, regnum arripuit. Conti-a quem rex Aripert cummagno" exercitu proliciscens, expuguata primum et capjta^

Laude", Bergamum obsedit^, eamquey cum arietibus et

diversis belli^ machinis* sine aliqua difticidtate expugnans

*) id est cum manculis add. L 1.

a) que F 1. G 1. 2? b) Gondip. Ct 4; Gundip. G 3; Godep. D 3; Godib. I 1;Godeb. D 2. c) ad G 1. 2 ; aput Grimualdum G 3. d) relinq. G 1. 2. 3.

e) ita A 1. F 1. G 1. 2. f) manum F 1. g) Rottharit A 2; Rotthari G 4;RothariFl, alii; c/. supra p. 208 n.z. — Bergomenuum A 2; Verg. F 1. h) Navar.F 1. G 1. 4. i) campum G 3; campis A 3. — exsnperas F 1. k) hoc cap.

praecedenti adjungit G oc. 1) deesl A 2 ; ut b. parant G 3. 4. m) Atone corr.

Attone D 1, et ita C 2. D 2. 4; Attano D 3; Atoonem C 1; Attonem I 1; OtoneA 4. C '1. G 1. 2. H 1 ; Otonem E 1; Othoue B 2; Ottone F I; Otthone G 5a;Totone F 5. n) Tazone F 5. G 3. 4; Tazonem E 1; Tatone C 4b ; Tattone

G 5a. c; et T. des. C. D. I 1. o) Rottharit G 1 hoc loco. p) Pharaone A 3.

F 5. G 5c; Farone C. D; Pharone H 1; Faronem II. q) pos bellos corr. illos

bello F 1. r) bellum i ' 2. s) silva se Comatina G 5c ; Cummacinam C 1

;

Comacinam F 1; Commatinam G 1. 2. t) Rottharit F 1 hoc loco. u) naexercito F 1. v) capto F 1. w) Landa B la. D 3 e< « corr. G 4. x) ob-

sidet F 1. y) eaque Gr 1. z) bellis C 1, G 1—3.

1) IV, 51, 2) Pugna haec Ariperti hujus nominis II. Langohar-dorum regis ejusque de Liutjierto rege vicforla lucem accipit ex vita s.

Boniti exepiscopi Arvemensis, et hic ad uheriorem Mstoriae copiamtransscribo (c. 24, ed. Mahillon, Acta III, 1, j). 96^: Denique in Ita-

liam ingressus (Bonitus), a rege Longobardorum et devote et amanteracceptus est; qui cum viri Dei colloquiis frueretur, audivit ad se re-

ferri, urbem (TicinumJ ab exercitu obsideri. At ille mox exiliens,

iubet suos arma capessere secumque contra bostes dimicaturos esse

paratos ad pugnam. Conversus autem humiliter ad virum Dei: 'Quaeso

te pater', inquit, 'ut pro me Domino preces oiferas. Nam mihi res est

cum hostibus meis, Liceat mihi tua intercessione ex illis palmamreferre'. Mox inde urbem egressus, proelium cum hostibus iniit, Adeovero partibus Ariperti — ita enim ille rex Longobardorum vocabatur— favit victoria, ut, multis caesis atque prostratis, rege quoque in in-

guine vulnerato et eapto, cum magno tripudio ad virum Dei redierit,

eique pro precum illius suifragiis gratias agens, denuo se eius oratio-

nibus commendarit multa cum humilitate et in regno suo res necessa-

rias illi praeberi curaverit. BI.


mox cepit; conprehensumque^ Rotharit'' pseudoregem"^, eius

caput barbamque raclens, Taurinis in exilium trusit^, quique

ibidem post aliquod'^ dies peremptus est. Liutpertum vero,

quem ceperat, pari modo in bahieo vita' privavit.

21. Misit quoque exercitum adversus Ansprandum in

insulam Commacinams. Quo'' *conperto, Ansprand fugiifp. 172.

Clavennam'

; deiude per Curiam Retorum '' civitatem venit

ad Theutpertum' Baioariorum ducem, et fuit cum eo per

annos novem. Exereitus vero Ariperti insulam in qua™Ansprand fuerat invadens, eius oppidum diruit.

22. Rex igitur Aripert, coniirmato regno, Sigiprandum ",

Ansprandi filium, oculis privavit omnesque" qui ei consan-

guinitate iuncti fuerant diversis modis afflixit. Minoremquoque Ans])randi liHum LiutpranduniP in custodiai tenuit;

quem quia despicabilem personam ef adhuc adulescentuhim

esse perspexit, non sohim in eius corpore vindictam ahquamminime ingessit, sed eum, ut ad patrem suum pergeret ^

,

abire permisit. Quod Dei omnipotentis nutu' factuni fuisse,

qui eum ad regni gubernacida praeparabat , dubium non est.

Igitur Liutprand ad patrem suum in Baioariam profectus, ei

de suo advcntu" inaestiraabile gaudium fecit. Uxorem vero

Ansprandi Theodoradam ^' nomine rex Aripert conprehendi ^

fecit. Quae cum se vohmtate feminea reginam futuram''

esse iactaret, naso>' atque auribus abscisis, decore suae faciei

deturpata est. Pari etiam modo et germana Liutpi-andi no-

mine Aurona^ deformis effecta est.

23. Hoc tempore aput* Galhas in Francorum regnumAnschis'', Arnulfi fihus, qui de nomine Anschise'^ quondam

a) conprehensoque G 1. b) ileest C 1. c) reudo eorr. freudo r. F 1;pseudo

corr. freodo G 1, et inde R. et Freodonem regom ed. pr.; peudo (r 2; rege G 1. 2.

d) truxit F 1 G 1; trudit G 3; retrusit C, pleriqiie D ; mi.sit D 2. F 5. e) ita

F 1; aliquos E 1. F 4. G; aliquot celeri. f) a vita G 3. 4. g) ComachinamF 1. G 1. h) Quo deest A 2; Quo — Clavennam des. F. G 1—4; qui Anspran-dus deinde pergit F 4; Qui deinde G 5a. c. i) ita A 1. 2. B 2. H 1 ; fugit ceteri.

V) ita A 2. C !. D 1. F 1; Retiorum C 2. F 4. G 1. 2. 5a. c; Rhetiorum I 2;Rethorum B 2. E ] ; Rhetorum A 3. D 3. F 5; Rectorum A 4; Retrorum C 1;Rotharum H. 1) Theudep. A 1; Theudip. (i 2; Teudip. F 1. G 1. 3; Teutp.C 1; Thoudeb. D 2; Thoodeb. D 3. m) <iuam F 1. G 1. 2. I 2 ; in q des. B 2;

quam A. confugerat t). D;quam A. fugerat F 4. G 5a; quam A. tilium invadens (^2.

n) Sigispr. A 3; Sigisbr. D 3; Sigibr. C 1. D 2. G 4. I 1. 2, alii; Silgibr. C 2.

0) omnipotensque A 2. p) Liudpr. vcl Liudbr. G 2; Liupr. vel Liutpr. G 3. 4;Liudbr. vel Leutbr. C 1. q) custodiam C *1. 1. D 1? (eustodia). F. G. I 2, quodin archclypo fiiissc jmlarim. r) deest C *1. 1. s) deest F 1. f) nutum F 1.

u) advontum G 1 — 4. v) Thcoderadam D 3. G 3; Thcoderada A '3;

Theoderatam A 3; Theudoradam C 1. w) conprehendit F 1. x) decst A 2.

y) nasum G 1— 3. z) Arona B 2; Auruna F 2; Aurora G 5a. a) deest

G 3. 4. b) Anscis corr. Anscbis F 1. G 1? Anscis B 2. F '2. 3; AuchisA 4. G 3; Ansis F 2; Ansiehi A '3; Ansechis E 1; Ansegissus D 2. c) An-chisg(e) F 1. G 1.

1) Chiavenna.

222 TAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. YI.

Troiani creditur appellatiis i, sub nomine maioris clomui^gerebat principatum.

24. iMortuo quoque aput Foroiuli Adone ^, quera dixera-

mus^ lociservatorem*^ fuisse, Ferdulfiis*' dueatum suscepit, quide partibus Liguriae*^ extitit, homo lubricus et elatus. Quidum victoriae laudem de Sclavis'^ liabere cupiit", magna sibi

et Foroiulanis detrimenta invexit. His'' praeraia quibusdamSclavis dedit, ut exercitum Sclavorum in eadera provinciam'sua adhortatione '^ inmitterent. Quod ita quoque effectum'

est. Causa'" autem magnae in eadem Foroiulana provincia

perditionis ista fuit. Inruerunt latriuiculi Sclavorum supergreges '* et pastores ovium, quae " in eorum vicinia pasce-

bantur, et de eis praedas abigeruntP. Subsecutus est lios

rector loci illius, quemi 'sculdahis' hngua propria dicunt-^,

vir nobihs aniraoque et viribus potens; sed taraen eosdemp. 173. latrunculos ' adsequi non potuit. Cui exinde revertenti* dux

Ferdulfus^ obviara factus est. Quem dura interrogaret, quidde ilhs latruncuhs factum'^ esset, Argait^ ei — sic enim no-'

men habebat —, eosdem fugisse"', respondit. Tunc ei Ferdul-fus indignans ita locutus est: 'Quando tu ahquid fortiter fa-

cere poteras, qui Argait ab arga •* nomen deductura'' habes' ?

Cui ille raaxinia stiraulatus ira, ut erat vir fortis, ita respon-

dit: ^Sic veUity Deus, ut non antea ego et tu, dux Fer-

dulfe, exearaus de hac vita, quara cognoscant ahi, quis ex^nobis magis est arga'. Haec cum sibi invicem vulgaria

verba locuti fuissent, contigit non post raultos dies, ut exer-

citus Sclavorum ^, pro '' quorum adventu dux FerdulfLis prae-

a) ita A 1—4. B 2. F 1. 4. Gl—4; domu E 1; domus A *2, alii. b) Aldone II.

c) loci servatore F 1. O 1. 2. d) Feldulfus C "1; Fredulf. G 3. 4. e) Ligui-

rie F 1. f) Sclabis F 1. G 1. 2; Sclavis — quibusdam des. G 3. 4. g) ita

A 1. '2. 4. E 1. F 1. 4. 6 1. 2; cupit ceteri. h) ila A 1. F 1 ; Is cett. i) ita

A 1. 2. D 1. E 1. F 1. G 1. 2, corr. eandem provinciam D 1, et ita A '2. B 2.

celeri D. I 1 ; eadem provincia A 4. C 2. G 2. 3. 12; eandem provincia H 1.

k) suam F 1. G 1. — adoracionem G 3. 4 ; suam adortationem D'3a; adolationem

C 1; adulatione C 2. 1) effectus F. G; factum C 2. E 1 ; Quod — est des. F 5.

m) Causautem A 1 ; Causam a. F 1. G 1. 2. n) gregem C 1. 4b. D. I 2.

0) qui B 2. C. D. I 2; quas G 3. p) abierunt A 3. F 1. 2; abuerunt E 1 ; ha-

bierunt A 2; depraedatis eos liabierunt G 3; preda sibigeruut G 4; abegerunt C.

D. I 1. q) que (?) F 1. r) scultahis G 5a. c ; scoldahis A 2; sculdachis I 2;sculdaiz C 2 ; scluldaizo C *1. 1. G 3. I 1, corr. sculdais D 1, et ita A *2. B la. 2.

ceteri D. F 5 ; scluldais A 4. s) liic desinit C '1. t) Fredulfus Gl — 4 hoc loco.

u) factus F 1. v) Argaid G 5c; Arguit G 2; Eragait G 3; Aregait G 4, et

postea etiam G 3 ; Ergait D 2 ; Agait F 5 ; Argau C 4b ; Argahit L 1 ; Arga ait ei

F 2a. — ei deest G 3. w) fuisse A 3. F 2a. U 3. 4. x) deducatum A 2.

y) ita A 1. F 1. G 1; velit ceteri. z) ex u. des. A 2. a) Sclaborum F 1. G 1.

b) per A 2; per — adventa G 1— 3.

1) Haec item leguntur in lihro de episcopis Mettensibus a Paulo nostro

scrijita (l. l. p. 264j. Notandus tumen praesenti cajiite continuatus

illius error ex antecedenti s. Arnidfi praepostera chronotaxi, quipjê An-chis, vel Ansegisus, ut aliis dicitur, ante filium Pippinum ad superiora

tempora est refrahendus. BI. 2) Cajy. 3. 3) Cfi. Gloss. LL. IV,

p. 655. 4) Cf. Eothans edict. c. 381.

PAULI HISTOKIA LANGOBARDORUM. LIB. VI. 223

mia dedercat, cum magnis ^ viribus adventaret. Qui cumcasti'a in summo montis vertice posuissent '', et pene ex

omni parte difficile esset<= ad eos accedere, Ferdulfus duxcuni exercitu supervenienSj coepit eundem montem circuire,

uf' per loca planiora^ super eos possit'^ inruere. TuncArgait, de quo praemisimus^, ita Ferdulfo dixit: 'Memento,dux Ferdulf '', quod me esse ' inertem et inutilem dixeris et

vidgari verbo arga vocaveris'^ Niuic autem ira Dei veniat

super illum, qui posterior e nobis ad hos' Sclavos accesserit'.

Et haec dicens, verso equo, per asperitatem montis, undegravis erat ascensus, ad casto contendere coejnt Sclavorum.Perdulfus vero"" opprobrium ducens, si non ipse per eademdifficiha loca " super Sclavos inruerit ^, eum per aspera quae-

que et difficilia inviaque loca secutus est?. Quem suus ex-

ercitus, turpe ducens ducem non sequi, subsequi eti ipse

coepit. Videntes itaque Sclavi, eos per devexa'" loca super

se^ venire, praeparaverunt se virihter, et magis' kpidibusac securibus quam" armis contra eos pugnantes, pene om-nes deiectos equis perimerunt. Sicque victoriam non viribus

,

sed casu^' adepti sunt. Ibi omnis nobilitas periit Foroiula-

norum; ibi Ferdulfus dux"' cecidit; ibi et ille qui eum pro-

vocaverat extinctus est. Tantique ibi viri fortes per conten-

tionis'' mahim et inprovidentiam^' debellati sunt, quanti pos-

sent per unam concordiam et sakibre consihum multa ^

miha sternere ^' aemulorum. Ibi tamen unus ^ e Langobardisnomine jMunichis*^, qui jâter post Petri Foroiulani et UrsiCenetensis'' ducum'' extitit, sohis fortiter et viriUter fecit.

Is cum de equo eiectus esset, et eum unus^ e Sclavis

subito invadens eius manusfune" conhgasset, ipse'' manibushgatis lanceam ab eiusdem Sclavi dextera extrahens, eumcum ipsa percussit, et hgatus per aspera se loca deiciens

evasit. Haec ideo vel maxime in liac posuimus historia';

ne quid ahquid'^ per contentionis mahim simile contingat.

a) magni F 1. b) posuisset G 1. 2. I 1. c) esse G 1. d) non G 1. 2.

e) planiosa G 1. 2. f) posset C. D. I 1. — inrueret G 1. 2. g) promis. A 2.

h) Kerdul A 2; Ferdulfe P 1, alii. i) esset F 1. k) ita A 1. 3; vocaberisA 2. G 3. 4. I 1. 1) lioc S. accerserit A 2; hosclavos G l. m) deest A 3.

n) loca — difticilia des. C 1. o) ita A 1. 2. *2. Fl; inrueret ceteri. p) decstF. G.

q) ex G 1. 2. r) divexa A 3. D 2. '3a; diversa F. G. I 2 ; devia E 1. s) deest

C; post suppl. G 1. t) magnis C- D 1 ? *3a. I 1 e< e corr. G 3. u) quaF 1 ; q. et C. I 1. v) casum G 3. 4. w) deest C Ib. G 3. 4. x) couten-cioncs F 1. y) inprovidencia G 1. 2? 3; imprudentiam A 3. B 2. G 4. 5c;imprudentiae C. D. I 1. z) deest G 3. 4. a) post suppl. F 1. b) uuum F 1.

G 1—3. — et F 1. c) Municis C 1. 2; Munigi^ D 2. 3. d) Ceten. G 1. 2.

e) ducis C. D. I 1 ; dux G 5a. c; ducatum G 3 f) essclavis A 1; unum e:Sclavis F 1; exclavis G 3. 4; eclavis corr. e sclavis G 2; ex S. D 2 ; eum ex S.D 3; e deest A 2. g) funes F 1. G 1. 2; funis corr. fune G 3. — legasset A 2.

h) ipsi F 1; et i. 6 1—4. i) historiam C 1. G 1. 2; hanc — historiam G 3.

k) ita Al. 2. *3 4. B 2. E. F. G. 12; (luid alicui A3V C. D; cui aliquid G 5a. c.

II 1; q. aliquando F 2a.


25. Mortuo itaque Ferdulfo duce hoc modo, in eius loco

'p. 174. ordinatus est* Corvolus''. *Qui pauco tcmpore ducatumtencns, dum regem^^ offendisset, evulsis oculis dedecorose vixit.

26.*' Deinceps vero Pemmo'' ducatum promeruit, qui

fuit homo ingcniosus et utiHs patriae. Hic patre genitus

Billone'", qui de RelhmO" fuerat, sed propter seditionem,

quam iUuc'' fecerat, in Forumiuli post veniens, ibi pacifice

vixit. Hic Pcmmo habuit coniugem Patpergam' nomine;quae cum esset facie rusticana, saepe maritum deprecata'*,

ut se dimissa aham uxorcm duceret, quam' tanti ducis con-

iugem"' esse deccret. Sed ipse, ut erat vir sapiens^ plus

eius mores et liumiHtatcm'^ verccundamque pudicitiam quamcorporis pulchritudinem sibi conplacere, dicebat. Dc hac igitur

coniuge tres Pemmo fihos, hoc est Ratchis" et Ratchait'' et

Ahistuhinn 'i, viros strenuos'", genuit. Quorum nativitas^

humihtatem matris ad gloriam erexit. Qui dux, congregatis

omnium nobihum qui in bcUo de quo diximus ' obierant fihis,

sic eos cvnn suis natis pariter nutrivit, acsi et ipsi ab eo ge-

niti fuissent.

702? 27." Hac denique aetate Gisulfus^' Beneventanorumductor Suram Romanorum civitatem, Hirpinum ^ atque Ar-

cim"' pari modo oppida cepit. Qui' Gisulfus tempore lo-

hannis papae cum onmi sua virtute Campaniam venit, incen-

dia et depracdationcs faciens, muhos captivorum cepit et

usque in locum y qui Horrea ^ dicitur castrametatus est, nul-

hisquc ei resistere potuit. Ad hunc pontifex missis sacer-

dotibus cum apostohcis douariis, universos captivos de eorummanibus redimit-'' ipsumque ducem cum suo exercitu ad pro-

pria repedare fecit''.

a) deest G 3. 4. b) Corbolus F 1. 2a. I 2 ; Corbullus F 5; Corvulus A 4. E 1.

F 4. G 3. 5a. H. I 1. c) rege F 1 ; regi 6 3. 4. d) hoc cap. antecedenti ad-

jungunt C 1. G 5c. e) Pemnio A3; Pemo 1; c/. p. 209 n. h. f) Billonem C 1.

g) Bellone corr. Belluno D 1; Bellono C 1. 2. I 1; Bullo A 2; bellu 5 corr. Bel-

luna F 1; Belluno corr. bello non G 1. li) illic A 3. D 3. G 5c, e corr. II. —fecera F 1. i) Raperg. D 3; Ratb. D 2, alii. k) d. est F 5. G 5a; depre-

cabatur C. D. H. I 1. I) quantanti G 1; quanti G 2. m) eoniuge G 3. 4.

— esset F 1. n) humilitate G 3; urailitatem A 1; utilitatem C. D. I 1. 2.

0) Rathi.'! A 3; Rachis F 1. p) Ratchut A 2; Ratcait G 4; Rachait D 2. 3;

Ratchais C 2; Rachahit L 1. q) Ahistolfum A 4; Agistulfum C 1; Aistulfum

G 5a. c. H 1. II; Aistolfum A '3. E 1. Fl; Haistulfum C. G 1—4. r) strenuo F 1.

s) nativitates (nativitatis G 1) humilitas G 1.— 4; humilitatematris ad gloria F 1.

t) viximus A 2. u) hoc cap. his exMbet G 4. v) Gissulfus C 1. w) Hyr-

pinura F 1. Ci 1. 2, alii. x) Artim A 2; Archim C 1. E 1. G 2; Arcem D 2. 3 ;

Arcon A 3; Arcim F l; Marcim A '2. y) loco G 3. z) Orrea G 1. 2.

a) rediit F 1. G 1— 3; redit G 4. b) deest G 1 (ôst add.). 2.

1) Ex G. pont., in quihus haec narrantur suh Johanne sexto, qui a.

701 — lOi. papa fiiit. At contradicit, quod Paulus VI, 2. atque chro-

nicon ducum Beneventi, SS. III, p. 211, Gisulfum annis 17 ducaium

gesslsse dicunt, quem a. 681. exeunte sitscepit. Aut igiticr tota illa com-

jmtatio falsa est, aut Gesta pont. Johannem VI. posuerunt ^Jro V, a.

685, quae est opinio Camilli Peregrinii, nohis etiam prohahilior visa. BE.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. YL 225

28. Hoc tempore Aripertus ^-' rex Langobarcloriim dona-

tionem'* patrimonii Alpium Cottiarum<=, quae quondam adius pertinuerat •* apostolicae sedis, sed a Langobardis multotempore ftierat ablata^, restituit et hanc donationem aureis

exaratamf litteris liomam direxit. His^ etiam diebus duoreges Saxonum ad vestigia apostolorum Romam venientes,

sub velocitate, ut obtabant;, defuncti sunt.

29. Tunc 5 quoque venit Benedictus archiepiscopus Me-diolanensis s Romam et causam egit pro ecclesia Ticinensi ^

:

sed victus est, eo quod a priscis temporibus Ticinenses' *epi-'p- ^"^-

scopi a Romana fuerant ecclesia consecrati. Fuit* autemhisdem venerabihs Benedictus archiepiscopus vir egregiae''

sanctitatis; de quo per universam Italiam bonae opinionis

fama flagravit.

30.' Igitur defuncto Transamundo duce Spolitanorum'", 703.

Farualdus", eius fihus, in loco patris est subrogatus. Deni-que Wachilapus " germanus fuit Transamundi et cum fratreP

pariter eundemi rexit ducatum.31. At vero lustinianus ^

^qui amisso principatu in

Ponto'" exulabat^ auxiho Terebelli Bub-arum rea-is reo-num 705.

riirsus recipiens, eos qui se expulerant patricios occidit. Leo-nem quoque et Tiberium, qui locum eius usurpaverant, cepit

et' in medio circo" coram omni popido iugulari fecit^'. Gal-

licinum^*' vero patriarcham^ Constantinopolitanum erutis oculis

Romam misit CyrumqueJ' abbatem, qui eiim in Pontoêxulem akierat^, episcopum in loco GaHicini constituit. HicConstantinura papam ad se venire iubens, honorifice suscepit

a) Aripert A 2. G 2. b) donacione F 1. c) Scot'c)iarum Gl—3; Guttiarum B 2.

d) pertinuerant — fuerant C. I 1 ;pertinuerant corr. pertinuerat D 1. e) ab-

latam F 1. f) exarata G- 1. g) Mediolanensis — archiepiscopus des. C 2.

h) Ticiniensi G 1. 2. i) Ticinienses G 1. 2 ; Ticinensis E 1. F 1. G 3; Tici-

nensis episcopus R. fuerat e. consecrata C 1. 3; Ticinensis ep. R. fuerant e. con-

secrata corr.T. episcopi a Roraanis fuerat e. consecrata D 1, et ita celeri D. H (ubi:

episcopii) ; Ticinensis episcopus R. fuerat o congregata C 4a; Ticinensis episcopis

llomanam fuerant e. congrcgata C 4b; Ticinensis episcopatus Romae fuerat e. con-<,'rogata C f) {Orlel.). — Roma G 3. k) gratiae ft 1— 3. 1) hoc cap. om. C 3.

mj Spolitinorum G 1— 3. n) FaroaUUis A 2. 3. D, alii; FaluaUlus C 1. 2.

") Wacchilappus A 3 (era.io uno c). G 3; Wacchilipus G 4; Wacchillapus F 1;Wacchilapus G 1 ; Wacbilaphus G 5c; Vachilapus C 1 ; Vulchilla F 2. p) frater F 1.

q) ileest A '3. r) Pontu G 3. s) exul. — regis des. F. G. t) et — fecit

des. A 2. u) circum G 1. 2. '3. 3. — coram deest F 1 — omni deesl D 2. G 3.

v) cepit F 1; precepit E. G. I 2. w) Gallinum A 1; Gallicium El; Gallinicum

€ corr. D 1, et ita celeri D. F 4. G '3 ; Sallicinum F 5. G 1. 2 ; Sollicinum 6 3.4.

x) patriarcha F 1. y) Gi(y)rumque G 3. 4 ; Circumque A 3. D 3. z) PontuG 2; pontem C 1. a) maluerat F 1. G 2. 3; malluerat G 1.

1) Ex G. jwnt. .Joh. VII. el Becla. 2) Ex G. liont. Const. 3) Indidem.

4) De Bmedicto cf. Muratori Anecd. I; SS. IV, 76; Mai Class. auct.

V, praef. 43. Anctor est epitaphii Ceadwallae regis supra c. 15. BEi5) Haec — occidit, Leonem — fecit ex G. pont. Joh. VII. Beliqua ex

Beda.

15

226 PAULI HISTORIA LANGOBAKDORUM. LIB. VI.

ac" remisit; queni prostratus iu terra*^ pro suis peccatis

intercedere rogans, cuncta eius'^ ecclesiae privilegia reno-

vavit'*. Qui^' cum exercitum •" in Ponto^ mitteret ad con-

prehendendum Filippicuni'', quem ibi religaverat, nnUtumeum hisdem veneraLiHs papa prohibuit, ne' hoc lacere de-

beret ; sed ' tamen inhibere non potuit.

32.'' Exercitus'* quoque, qui niissus contra FiHppicumfuerat, ad partem' se Filippici contuht eumque imperato-

rem*" iecit. Qui ConstantinopoHm contra lustinianum veniens,

cum eo ab Urbe miHario duodecimo jjugnavit^ vicit" et occidit

regnumque eius adeptus est. Imperavit autem lustinianus

cuni fiHo Tiberio in hac secunda vice annos sex". QuemLeo in expulsionei' ihius naribus detruucavit; qui post iterum

adsumpto imperio, quotiens defluentem gutta*i reumatis'"

manum ^ detersit,pene totiens ahquem ex his qui coutra

eum fuerant iugulari praecepit.

33.' Mortuo denique his diebus patriarcha Petro, regi-

men Aquileiensis" ecclesiae suscepit Serenus, qui fuit vir

simpHcitate praeditus et ad Chi-isti servitium pronus.

34. At vero Fihppicus, qui^ et Bardanis^' dictus est,

postquam in imperiaH dignitate confirmatus est, Cyrum, de

quo dixeramus-*, de pontificatu^^ eiecto^, ad gubernandummonasterium suuni Pontum redire praecepit. Hic FiHppicus

'p. 176. ConstantinoJ papae ' Htteras pravi docmatis direxit, quas iUe

cum apostoHcae sedis conciHo^ respuit; et huius rei causa

fecit picturas in porticu^ saneti Petri, quae gesta sex'' sanc-

tarum sinodorum universaHum retinent^'. Nam et huiusmodipicturas, cum haberentur in urbe regia, FiHppicus iusserat

auferri. Statuif' popuhis Romanus, ne heretici imperatoris

nomen aut chartas ^ aut figuram ^ soHdi susciperent. Undea) ac r. des. F 1. b) t-rram A 4. B 2. F 1. G 1. 2 '3. 5a. c) ei F. G.(1) deest F 1, uhi post suppl. concessit; condouavit F 2. e) novum cap. inc. A 3. D 3.

f) exercitu F 1. G 1. 2. g) Pontu G 3; Pontum D 3; Ponte I 2; Pontot F 1.

li) Phil. A 2. 3. C. G 1, postea etiam F 1; PUyl. G 2; Pliilippum D 2. — que F 1.

i) nee F. G 1. 2. '3. 3. k) hoc caput praecedenti adjunyunt D 1. 2. 1) patremC 1. G 3; p. Phylippico c. G 2. m) post suppl. F 1. n) deest A 1; et vieit

A 2? F 4. G; vicit eum et D 3. o) septem F 2. p) expulsionem F. G. I 1. 2.

q) ita A 1. E 1. F 1. *2; guttam ceteri. r) rematis corr. reumatis F 1; reumatiscorr. rematis G 1. s) ita A 1. '2. 2. 3. E 1. F 1. 4. G 1. 2. '3. 3. t) hoc

cap. om. G '5. u) Aquileinensis F 1; A(]uiligcnsis G 1— 3. v) Bardouis 6 3;Bardanus C. D. w) poutificatum F 1. G 1. 2; p. eius G 3; p. ei G 4. x) ita

A 1. '2. 2. 3. 4. B 2. F 4. 5 ; aiecto G 1. 2; abiecto G 5a. c; eiectus Fl; eiectum

G 4-, erasum G 3. — In G3 sequentia — rcgnavit autem (c. 35) desunt, /olio evulso;

desunt etiam G 3a. y) decst A 3. z) eonsilio C '1. I 2, corr. concilio D 1.

a) portico E 1. F 1. G 1. *3; portio G 2; porticum A 2. D 2. '3a. b) gestas

ex C 1; gestas et F 1. G 1. 2; et erasum G 4. c) teuent F 1. G 1. 2. '3. 4;coutiueut G 5c. d) Statuit — susciperent des. I 2. e) caractis G 2. f) figu-

ras C 2; figura G 1. — solidis A '2. 2. 3. 4. B 2. F 1.

1) sed — non potuit Pauli sunt verha. 2) Exercitus — annos sex

ex Beda. 3) qui et Bardanis dictus est Paulus. 4) Ca^j. 31.

Quae sequuntur ex Beda suvita.


iiec eius effig-ies^ in ecelesia'' introducta est, nec nomen admissarum sollempnia prolatura. Hic^ cum annum unum et

sex mensibus regmim gessisset, contra eum Anastasius'', qui'

et Artemius dictus est, insurgens, eum regno ^ expulit oculis-

que^ privavit, nec tamen occidit. Hic Anastasius litteras

Constantino papae Romam pers Scolasticum patricium et

exarcum Italiae direxit, quibus se fautorem'' catholicae fidei

et sancti' sexti concilii praedicatorem esse declaravit.

35. Igitur postquam Ansprand'' aput Baioariam iamnovem expletis annis exulasset, promoto tandem Teutperto'

decimo anno Baioariorum ductor'", exercitu" venit Italiam

pugnavitque cum Ariperto, et facta est ex" utraque parte

multa strages populorum. Sed quamvis ad'' extremum noxproelium dirimisset, certum tamen est, Baioarios terga praebu-

isse et Ariperti exercitum? victorem ad castra remeasse.

Sed dum Aripert in castris manere noluisset, sed potius Ti-

cinum civitatem introisset, et suis lioc facto desperationem

et adversariis audaciam praebuit. Qui postquam in civitatem

regressus est, et sensisset, quia pro hoc facto suum exercitum

offcnsum haberet, mox accepto consiKo uf in Francia* fu-

geret', quantum sibi utile cluxit e" palatio aurum sustulit.

Qui dum fluvium Ticinum gravatus auro transnatare vohiisset,

ibique^ corrucns, suftbcatus^^' aquis extinctus est. Cuius in

crastinum diem corpus inventum, in paLatio ordinatum ac

deinde ad basihcam'^ domini Salvatoris, quam antiquus

Aripert construxerat, prolatum ibique sepultumy est. HicTis

in diebus quibus regnum tenuit noctu egrediens et hacillacque pcrgens, quid de eo a singuhs civitatibus diceretur,

per semet ipsum explorabat, ac dihgenter, qualem iustitiam

singuh iudices populo suo facerent, investigabat. Hic, adve-

nientibus ad se exterarum gentium lcgatis, vihbus coram eis

vestibus sive pehiciis^ utebatur; utque minus Itahae insidia-

rentur'', numquam eis pretiosa vina vel ceterarum rerumdehcias ministrabat ''. Regnavit autera cura patre Ragim-perto*= sive solus usque ad annum duodecimura '^. Fuit quo-

a) effigie F I. b) ecclesiaiu C 2. D 2. 3. fi 4. S.t.c; ecclesiac C 1. G 2.

e) novum cap. incipiunt C. D. E 1. F 1. 5 H. d) Anastasium F 1. e) regnumE 1. F J. G X. 2 f) que deest G 1. 2. g) p. S. p. et e. des. A '3. h) fac-

torem G 1. 2. 4. i) sexti sancti A *3. k) Asispraud A *3. 1) Teu(t)pertum

Cl. II; Teutpert A2. FI. m) ducto C4b. F 4. G 1 e con-. 4; cluctore G 5a. c. 12.

n) cum e. C 1. 2 ; exercituni E 1 ; cxercitus D '3a F 4. G 5a. c. I 2. o) deest

F. G. p) deest A 1. <i) exercitu F 1. r) post siippl. F 1. s) ita A 1. 2.

B 2. D 1. E 1. F 1; Franciam ceteri. t) fugiret G 1 — 3. u) et F 1 ; a G 1. 2.

— po.it pal. superscr. autem G 2. v) ibi A '3. C. D. w) suffugatus A 1.

x) basilica F 1. y) sepultus A 2. — est dee.it A 3. z) pellicibus A *3. n) insi-

diarent A 3. F 1. G 1. 2. b) miuistrabaut G 1. 2. — Pergit G 3. c) Raginp.A 2. *3. C 1. F 1. G 1; Ragimb. G 2; Raginb. D 2, alii. d) duodecimo G 3.

1) qui et Artciniu.s dictu.s est Faulus,

15*


qiic*' vir pius, elymosinis deditus ac iustitiae amator; in cuius

teniporibus tcrrac ubertas nimia, scd tempora luerc'' Ijarbarica.

Huius gcrmanus Gumpcrtus<= co temporc in Franciam'' fu-

ffiens, ibidcm usque ad dicm suac mortis pcrmansit. lluic

fuerunt filii tres, quorum qui maior natu*^ cxtitit Ragimpertusnomine nostris in diebus Aurcliancnsem •" civitatem rexit.

•p. 177. Post cuius Ariperti funus *Ansprands Langobardorum re-

gnum'' potitus, tres solummodo mcnscs regnavit; vir per omniaegi'cgius ct cuius sa])icntiae rari aequandi sunt. (Jernentes

Langobardi huius intcritum, Liutprandum, cius lilium, in

Mai.,iuu. regali' constituunt solio; quod Ansprand dum adlmc viveret

audicns, valdc laetatus'' est'.

36. Hoc tempore Anastasius ^ impcrator classem in Ale-

xandria' contra Sarracenos direxit. Cuius exercitus ad alium'"

versus consilium, ab" itinere medio Constantinopolitanam

urbeni regressus, Theodosium*' orthodoxumP inquircns, inipe-

ratorem elegit atque coactum in soho imperii confirmavit.

Qui^ Theodosius'1 aput Niceain'' civitatem Anastasium gravi

proelio* vicit. Datoque^ sibi" sacramento, eum^ clcricum

fieri ac^ presbiterum fccit ordinari ^. Ipse vcro ut regnumaccepity, mox in regia urbe iinaginem illam venerandam,

a) (leest (I 1. 2; Fuitnue F 1. G 3? 4. b) fuera G 3; fiierat G 4; deest C 1.

c) Gunipertus F 2. 5; (iunpertus A 4. F 4; Guinpertum seo F 1; GumbertusD 1. 3. G 2. 5a; Gunb. D 2. H 1 ; Guntb. A 3. C! 1. 2. d) Franc(t)ia F 1.

G 1—4. — fugies G 1. 2; fuit G 3. 4. e) natum G 3. 4. f) Auril. F 1.

G 1. 2. g) Lauspr. F 1. h) ila A 1. 2. B 2. C 1. D 1. E 1. F 1. G 1—4;deest F 5; regno ceteri. — poc(t)ius F 1. G 1. 2. i) regalis F 1. k) delectus

corr. delectatus G 1; delectatus F 4. G 2— 4. I 1; sua laude 1. A "3. 1) ila

A 1. '2. 2. B 2. C 1. D 1. F 1?; Alexaudriam G 1, alii. m) aliam C 1; aliud

D *3a, corr. alium I 2. n) ab in esus Theod. aput mediis omissis A 1. o) Theud.F 1. G 1. p) orthodoxium G '3. 3; o. i. des. A 3. q) Theodosium F 1.

r) Neceam G 3; Nicenam 1. II; Micenam Gl. 2; Micenas G5a; Mecenas G 5e.

s) proelium F 1. t) novum (XXXVII) inc. cap. G 2 u) ibi A 2; sui C 1. 3.

4. 5, corr. suis X> i, et ita alii D. I 1 ; deesl C 2. v) deesl G *3. w) deest A *3.

x) cleest C2.4..5; cl. fecit ac pr. C 1. II. y) ciim esset catliolicus add.Qr'Z.

1) Tlcini sepultus est Ansprandus in sacello d. Adrlani martyris, quodipse construxisse fertur. Tumulo haec epigrapjhes inscripta:

Ansprandus honestus moribu.s, prudentia poUens,

Sapiens, modestus, patiens, sermone faeundus,

Adstantibus qui dulcia favi mellis ad instar

Singulis promebat de pectore verba,

Cuius ad aethereum spiritus dum pergeret axem,Post quinos undecies vitae suae circiter aunosApicem reliquit regni praestantissimo nato

Lyutbprando inclyto et gubernacula gentis.

Datunt Papiae die Idaum lunii indictione decima. BI.

Datum Papiae ex signis inale intellectis DP. (Depositus) ortum esse,

conjectura sngaci stafuit Holder-Egger. — De chronologia egit Calogera,

Nuova Rac. XXIV, 5. BE. 2) E.v G. imnt. Greg. II. 3) Reli-

qua ex Beda.

I

L

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. YI. 229

in qiia sanctae^ sinodus erant depictae et a Filippico fuerat

deiecta, pristino in^ loco erexit. His diebus ita Tiberis

fluvius inundavit '^, ut alveum suimi egressus multa Romanaefecerit*^ exitia civatati, ita ut in Via latam*' ad unam et se-

mis staturam excresceret atque a*' porta sancti Petri usquead pontem MolviumS aquae se descendentes'^ coniungerent.

37. His 1 temporibus multi Anglorum gentis' nobiles et'^

ignobiles, viri et feminae, duces et privati', divini amorisinstinctu*" de Brittaniam" Romam venire consuerunt". Aput?regnum Francorura tunc temporis Pipinus i optinebat prin-

cipatum. Fuit autem vir mirae audaciae, qui hostes suos

statim adgrediendo conterebat. Nam supra quendam * suum 'p- i78.

adversarium, Rhenuni'' ti'ansgressus, cum uno tantum satellite

suo inruit eumque in suo cubiculo residente^ cum suis tru-

cidavit. Bella quoque multa cum Saxonibus, et maxime cumRatpoto^ Frisionuni" rcge fortiter gessit. Hic et alios filios

habuit; sed ex his praecipuus Carohis'*' extitit;, qui ei postin principatu^^ successit.

38. At vero Liutprand rex cum in regno confirmatusêsset, eum Rothari>', eius consanguineus, perimere vokiit.

His^ enim convivium ei in domo sua aput" Ticinum prae-

paravit'', in qua<= domo viros fortissimos, qui regem convi-

vantem extinguerent, armatos abscondif^. Quod cum Liut-

prandum^ nuntiatum fuissetf^, eum ad palatium suum evo-caris praecepit. Quem, sicut ei dictum fuerat; loricam subveste'' indutum, eum' ipse manu'' pertractaus, repperit. Qui

a) sancte erat depicte E 1; saucta erat depicta C. D. F 5. G 5a. H 1; .sex post

add. F 1; sanctae sex synodum e. d. G '3. b) dcest A 3; pristiuum in lociim

C. D. I 1. — rexit F 1; direxit G 1. c) i. nt des. G '3; ut ultra G l. 2; ut

deest F 1. d) fecerat corr. fecerit A 2. e) iia A 1. '2. F 1. Hl; LateranensiB, 2; Latina G 5e; lata ceteri. f) ad portam <> 1-3. g) Molbium D; OlbiumC 1; Olvium A '3; "Molvem G 3; ilolisum G 4; Molinum I 2. h) ifa omnesfere codd. cum Beda ; discendentes G '3; distendentes E 1, quod inteUi(ji videtur.

i) goutcs G 1. 2. k) et i. des. C D. F. I) primatis corr. primates G 3; pri-

matos Lind. m) instrictu A2; instrictum Fl; iustiuctum Gl— 3. — a Roma O 3.

n) ita A '2. 2. E 1. F 1. Gl— 4; de Brit. des. D 2. 3 ; Brittan(u)ia ceteri. o) con-tuloruut A '3. p) novum (XXXIX) ihc. cap. A '3. q) ita A 1. 2. F 1. G 1. 2.

I 1, aUi; Pippinus A 3. C 1. G 3, alii. r) Hrenum G 2; reguura A 2. D "Sa.

G 3. 4; per Henum (Hr. Ren.) F. G; per Hinura fluvlum qui iuxta Danubinmfluit F 2. ed. pr. s) ita A 1. *2. 2 {deest cubiculo). B 2. E 1. F 1. G 1. 2; rese-

dentem G 3. 4. t) Ratpotto A '2; Ratpodo G 2; Ratbodo C. D; Rappoto A 3;Rappado E 1. u) Frixionum A 2; Frisonum D 1. (r 3; Frisiorum 15 4; Fri-

Kionum F 1. — regem G 3. 4. v) ila .\ 1. "2. 2. 3. 4. E 1. F 1. G 1 constaritcr

;

iCaroIus C 1. G 2, alii. w) principatura A 3. E 1. G 3. 4;

principatus G 1. 2;

principatii 1. x) confirmatum F 1. y) ita hoc loco el deinceps A 1. F 1,

alii ; Rotthari G 3, poslea eliam F 1 ; Rottharit A 2 ; Rotharit A 3. D 3, alii, 7ion-

7inmquam F 1. G 1, c/. supra p. 220 n. g. /.) ita A 2. E 1. F 1. G 2—4. —ei A 2. a) ap. T. des. A 3. b) prcparant A 2. F 1

;prcparat G. c) quam F 1.

d) sequentia des. — manae sedis (c. 40) folio exciso A 1. e) ita A 2. F 1; Liut-

prando celt. f) fuissent F 1. g) evocare C. D 2. F. G. h) vestem E 1.

F 1. G 1. 2. i) deest C. D. I 1. k) uiauum (! 1 — 3.

1) His — cousuerunt ex Beda.

230 PAULl HISTORIA LANGOBARDOKUM. LIB. VI.

Rothari cum se detectum cognovisset, statira post se exiliens

spatham evaginavit, ut^ regem percuterct. Econtra rexsuum'' ensem vagina*^ exemit. Tunc unus e regiis'' satel-

litibus nomine .Subo '^ Rotliari a tergo conprehendens, ab eo

in fronte vuhieratus est. Super quem Rothari et ahi insih-

entes, eum ibidem occiderunt •". Quattuor vero eius filii, qui

non aderant, ubi inventi, ibi et " perempti sunt. Fuit autemrex*' Liutprand vir multae audaciae, ita ut, cum eura' duoarmigeri eius occidere cogitarent, et hoc ei ' perlatum fuisset,

in profundissimara silvam cum eis solus ingressus', raox

evaginatum ghidium contra eos tenens, eisdem, quia eumoccidere"' cogitavcrunt ", inproperavit; quod ut facere^ debe-

rent, hortatus est. Qui statira eius pedibus provoluti, ei sunt

quae raachinaverant p cuncta professi. Et'i de ahis quoquehoc siraihter fecif; sed tamen confessis raox tantae mahtiaeculpam^ pepercit.

'06. 39. Defuncto itaque Gisulfo Beneventano' duce, Sam-nitum popukim Rorauald, eius fihus, regendura" suscepit.

40. Circa haec tempora Fetronax, civis^' Brexianae ur-

bis, divino amore conpunctus, Romara venit hortatuque tuncGregorii apostoheae sedis papae hunc^^ Cassinura castrura

petiit, atque^ ad sacrum corpus beati Benedicti patris per-

veniens^ ibi cum ahquibus simphcibus viris^ iara ante resi-

dentibus habitare coepit. Qui euudera venerabilera virumPetronacem sibi seniorem statuerunt. Hic non post raukura

terapus, cooperante divina misericordia et suffragantibus

meritis beati Benedicti pati'is, iaraque evohitis fere centuni

et decera annis, ex quo locus ille habitatione^ horainumdestitutus erat, multorum ibi monachorura, nobihum et me-diocriura, ad se concurrentiura pater effectus, sub sanctae

regulae iugura'' et beati Benedicti institutione, reparatis habi-

'p. 179. tacuhs, vivere coepit atque '^hoc sanctum coenobiura in sta-

tum'' quo nunc cernitur erexit'. Huic'^ venerabih viro

a) ut — exemit des. G 5c. b) suiis F 1. c) vaginam F 1. G 1. 2? d) re-

gis A 3. 4. B 2. E 1. G 3. H 5. 1 2; regius corr. regis (t 2. e) Sub A *3. 3.

F 3a. G- 3. 4. f) perocciderunt F 1; prociderunt CJ 1—4. g) ibidem C 1;ibidem et I 1. h) deest C 1. i) eo F 3a. G 3. 4. k) et F 1. G 1. 2; ut

9 3. 4; deest F 3a. 1) egressus C. II. m) occiderent F 1. n) cogitaverint

A. 4. B 2. D 1. E 1. F 1. G 3. 5c. H 5a. I 2 ; cogitaverant B 4. F 5; cogifarent

C 1. F 4. G 5a. H 1. I 1. o) facereut A 2. F 1. G 1. 2. p) machinaveruntA3. G 1. 3; maehinati fuerant D 3. q) Sed D. II. r) cUest G 2. s) deest F 1.

t) Beneventauorum G 1. u) gerendum G 3. 4 ;populus R. e. filium ad regendum

se (se r.) sublimavit C. D. I 1. v) cives A '2. 2. 4. B 2. C 1. 4b. D 1. E 1.

G 1. 2. *3, quod quin in archctypo fuerit duiitari nequit; cive F 1; dux C 1.

w) huc A 3. 4. E 1. F 1. H 1; hinc F 5. I 1. 2; deletum F 4. G 2. 3; deest D 3.

G 5a. c. x) deest F 1. G 1— 1. y) deest C 1 2. z) habitacio F 1. G 1— 4.

a) ita A 2. 4. B 2. C 1. E 1. G 3;" iugu A *2. F 1. G 1. "3, corr. iugo D 1;iugii G- 2; iugo ceteri ; in arclietyiio ing\i /uisse videtur. b) statu E 1. F 5. — iu

quo A 2; qui F. G. c) Huuc F 1. G 1—4.

1) Cf. Leo Ost. /, 4, SS. VII, j^- 581, et quae Ibi adnotatu sunt

;

inter reecntiores Tosti historiam Cass.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. VL 231

Petronaci'' in sequenti tempore sacerdotum praecipuus et Deodilectus pontifex Zacharias plura adiutoria eontulit, libros

scilicet sanctae scripturae et alia quaeque quae ad utilitatem

monastei-ii pertinent''; insuper et regulam, quam beatus paterBenedictus suis sanctis raanibus conscripsit, paterna pietate

concessit'. Monasterium "^ vero beati^ Vincentii raartyris,

quod iuxta Yulturni^ flurainis fontem situm est, et nuncmagna'' congregatione refulget, a tribus nobilibus fratribus,

hoc est [Tatos, Taso et Paldoj, iam tunc aedificatum, sicut

viri eruditissimi Autperti'* eiusdem raonasterii abbatis in

voluraine, quod de hac re conposuit, scripta signilicant'- -.

Superstite'* sane adhuc beato papa Gregorio Romanae sedis, 717/13.

Cumanum'-^ castrura a Langobai-dis Beneventanis'" pervasumest; sed a" duce Neapohtano" noctu superveniente quidamex Langobardis capti, quidam pererapti sunt. Castrum quo-que ipsum a Romanis est receptum. Pro cuius castri?

rederaptionem 1 pontifex septuaginta Hbras aiu-i, sicut primituspromiserat, dedit.

4L Litcr haec defuncto iraperatore Theodosio, qui uno7i7.

solumraodo iraperiiim'' rexerat anno, eius in loco Leo augu-stus subrogatur ^- *.

42.' Aput Francorum quoque gentera Pipino" vitavu.

exempto, eius fihus Carokis, de quo praeniiseramus^-^, hcet

per multa beha et certamina, de manu Raginfridi^^ princi-

patum sustuht. Nam cum in custodia teneretur, divino nutuereptus aufugit ^, ac primura contra Raginfridura cum paucis

a) Petranaci F 1; Potronacio G 3. i. b) pcrtinot G 1. 2. c) novum inc. cap.

(XLII) A "3, (XLIHI) F 1. (1) sancti E. F. G. 1 2. — Vincentis F 1; VincenUG 1 — 4. g) Bulturni F 1. f) magnam congregationem G 3. — refulgit F 1.

Gl— 4. g) ita A 3. 4 lacunam in archetypo, ut videtur, reliclam explere conali sunt;similiter F 2: Ta.ssone Catone et Tato; L 1: Tatone et Tassone et Paldoue ; haec

. des. cett. — est om. H 1, del. F 1. — fr. esse i. D 2. 3; hoc et iam tuuc des. F 5.

— editicat F 1. G 1—3. h) Auperti F 1; Autberti C. D. I 1, alii. i) signi-

ficat G 1. 2; signifieant c corr. F 1. k) novum inc. cap. (XLV) F 1. 1) Cum-magnura F 1. G 1—4. 5c. m) Penev. F 1. n) ad A 2. C 1. G 3. o) Nea-politino G 3. — noctus F 1. p) caslris A 2. C 1. D 1. E 1. F 1. G 1—4;qtiod in archetypo fuisse verisimile est. q) ita A 2. C 1. D 1. P 1. G 1. 4; re-

demptione ceteri. — D 1 ire martj. addit: Hic Gregorius vertit fcstivitatem oniniummartyrum, riuam Bonifacius statuorat, in houore sanctorum omnium. r) imperioG 3. 4. s) subrogatus G 2. 3. 4. t) hoc cap. om. A 6. ii) Pippino hoc loco F 1.

v) praedixoramtis C 1. 2. w) ita A 1. 3, alii; Kagifridi A 2; Ragimfridi F 1.

G 2; Ragrimfidi 6 1; Ragimfredi A '3. G 3; Rainfredi D 2. — Ragiufridi —ereptus des. C 1 ; sed postea inter verha novissimeque eum et aput haec inserta sunt.

1) Sacruon hunc regulae codicem anno 896. incendio crematum fuisse

cum Teanensi monasterio, auctor est Leo lib. I, cap. 48. Nuceus tamenpostremum Kbri caput ab igne servatuvi in suo Cassinensi monasterio

gratulabalur Kr. 497. BI. 2) Haec in chron. Vultuniense a Johannerccepta sunt. 3) Haec ex G. pont. Greg, II, sed 7Jerbis mutatis,

descripta sunt. 4) E.c Beda. Al non defuncto, ut male scrijisit

Paulus, sed deposito Theodosio successit Leo. BE. 5) VI, 37. 6) Si-

milia in rhron. Moiss. p. 290. legi, Jarohi p. 34. monuit.

232 PAULI HISTORIA LANGOBAKDOKUM. LIB. VI.

bis terqiie certamen iniit novissimeque eum aput Vinciacum *

magno certamine superavit. Cui tamen unam^ hoc est Ande-gavensem'^, civitatem ad liabitandum concessit'; cunctamque^vero Francorum gentcm ipse gubcrnandam suscepit.

43. Eo tempore Liutprand ''• ^ rex donationcm*^ patrimonii

Alpium Cottiarum Komanae ecclcsiae contirmavit. Nec'^ mul-p. 180. tum post idem regnator Guntrut«, filiam Teutpcrti'' * Baioa-

riorum ducis, aput quem exularat', in matrimonium duxit;

de qua unam'' solummodo filiam genuit.

44. Per haec tempora' Faroaldus'" SpoHtanorum ductor

Classem civitatem Ravennantium " invasit; sed iussu regis

Liutpi"andi hisdem <> Roinanis reddita cst. Contra hunc Faro-

aldum ducem liliusi' suus Transamundus insurrexit, eumque724. clericum faciens, locum'i eius invasit. His^ diebus Teudo^^716. Baioariorum dux gentis orationis gratiam' Roinam ad bea-

torum apostolorum vestigia venit.

45. Aput ForoiuH" igitur sublato e^ rebus humanis pa-

triarcha Sereno, Calistus^^, vir egregius, qui erat Tarvisianae"

ecclesiae archidiaconus, adnitente Liutprandoy principe,

Acpiileiensem ecclesiam regendam suscepit. Quo, ut diximus'',

in tempore Pemmo Foroiulanis praeerat Langobardis. Is^

cum iam nobihum, quos cum suis natis nutrierat, fiHos eos

iam^ ad iuvenilem'' perduxisset aetatem, repente ei nuntius

venit, inmensam Sclavorum multitudinem '^ in locum qui

Lauriana^ dicitur^ adventasse. Cum quibus iHe iuvenibus

suj^êr eosdem Sclavos tercio inruens, raagna eos clade pro-

a) apiul provincia cum A2; vineiam cuni A 3. G4; Vincentiacum B 2. b) Ande-gavense F 1; ante cavensem C 1; ande genuensem G 3; ande ganuensem G 4.

c) Cunctaque F 1. G 1—4; Cunctam C. D. d) Liutprandus F 1. G 1 ; Liut-

brandus C 1; Liudbrandus G 2. e) donacione F 1. f) Xe A 2; Non F. G.

g) Guntrud G 1. 2. 5 ; Guntrudam A 2. 3. E 1. F 1 ; Gundrudam 1.— tiliam

— solummodo des. F 4. G, ^)o«? suppL Gl (filia etc). h) Theutperti A 3; Theu-perti F 1; Theudeperti E 1; Neutperti C 1, corr. Teutperti D 1; Theuberti D 2;

Theodeberti D 3; Teodiperti corr. G 1; Neuperti I 1. i) exularet F 1; exul-

taret corr. G 1. k) una F 1. 1) tempore G 3. 4. m) Farwaldus G 5c.

n) Ravennatium A '3. 3. I 1, alii; Rabennaticum C 1. o) ila A 1. 2. 4. C 1.

D 1 (corr. eadem). E 1. F 1. 4. G 1; isdem B 2. C 2. G 2. I 1. 2; eisdem G5a;eadem phrique D. G 4. 5c. H 1. p) filium suum Transamundum F 1. q) lo-

cumque G 2; ducatum C 1. 2; f. 1. des. G 3. 4. r) novum inc. cap. (L) F 1.

s) ita A 1. 4. D 1. K 1. F 1. G 3 4; Theudo B 2. C 1. 2. D 2. 3. G 1. 2. 5.

I 1; Theodo A 3. H 1 ; Theudepertus E 1. t) ita A 1. 2. E 1. F 4. G 1—4;gratia ceteri. u) Foroiulani A 1; Igitur a. F. G 2; igitur deesi C 1. — sublato

deest A 3. v) he D 1. G 2 {post erasum). w) Calixtus D 2. 3. G 3. x) Tar-visanae A 2; Tarbisiane F 1. y) Liutprandu principem F 1. — AquileiensamCl; Aquileineusam Fl; Aquileg. Al? aUi; Aquilig. G 1. 2. z) His F 1. G 2—4.

a) eos iam des. C. D; iam decsi A 3. b) iubenile — etate F 1. — perduxit G 1. 2.

c) multitudine F 1. d) Laurina F. G; Aurina H 1.

1) Cy. Ann. Mett. 725, SS. I, p. 325, et Breysig, .Tahrb. ^j. 115.

2) Liutpr. — confirmavit ex Beda. 3) Ex G. pont. Greg. II.

4) Cap. 26. 5) Vbi ntmc vicus Spital prope Villach, locum situm

fuisse credunt.

PAULI HISTORIA LANGOBARDORUM. LIB. VL 233

stravit; nec amplius ibi^ aliquis a parte'' Langobardorumcecidit quam Sicualdus'^, qui erat iam aetate grandaevus.

Iste namque in superiori ^ûgna, quae"^ sub Ferdulfo facta

est, duos lilios amiserat. Qui cum prima et secunda vice

iuxta voluntatem suam se*' de Sclavis ultus esset; tercia vice,

prohibente*^ duce et aliis Langobardis, non potuit inhiberi?,

sed ita eis'' respondit: 'lam satis', inquit_, 'meorum filiorum

mortem' vindicavi, et iam, si advenerit, laetus suscijiiam

mortem'. Factumque est, et'' ipse solus in eadem pugna per-

emptus est. Pemmo vero cura multos inimicorum prostra-

visset, metuens ne aliquem' suorum amplius in bello per-

deret"^, cum eisdem Sclavis in eodem loco pacis concordiaminiit"; atque ex illo iam tempore magis ac magis " coeperunt

Sclavi Foroiulanorum arma forraidare.

46. Eo tempore gens Sarracenorum p in loco ^ qui

Septem'' dicituri ex Africa transfretantes , universam Spa-niam * invaserunt. Deinde post decem annos * cum uxoribus

et parvulis " venientes, Aquitaniam^' Galliae provinciam quasi

habitaturi ingressi sunt. Carokis^^ siquidem cura EudoneAquitaniae principe tunc discordiara habebaf^. Qui tamenin unura se coniungentes -, contra eosdera Sarraceuos pari

consiho dimicarunt. ' Nam inruentes Franci super eos, tre- • p. isi.

centa>' septuaginta quinque raiha Sarracenorura interiraerunt ^

;

ex Francorura vero parte raille et** quingenti tantum ibi

ceciderunt^. Eudo'^ quoque cum suis super eoruni castra,

inruens, pari modo multos interficiens, orania devastavit.

47. Hoc etiara terapore eadera Sarracenorura ^ gens cuminmenso exercitu^ veniens, Constantinopohm circumdedit ac

continuo ^êr'' trienniura obsedit, donec, civibus multa instantia

ad Deum clamantibus, phirirai eorum farae et frigore, bello

a) sibi F 1. 1)) partem G 3; ad partem fi 4. o) Sigualdus A 2. C. F. G;Siguoldus E 1; Sigiwaldus G 5c; Siwaldus D 2. 3. d) deest F. G, post stippl.

G 1—3. c) sed ex S. F 1. f) prohibeutem (?) G 1. g) iuveniri F 1. 2.

G 1. 2. 4; inveuire G 3. h) ei F 1. G 1 ; deest G 2. i) morte D 1. F I.

G 3. 4; deest G 2. — vindicavit F 1. G 1. — suscipiat G 3. 4. k) ut A '3.

1) alinuid F 1. G 1. 2; aliiiuis G3 4; aliîuos G 5c. m) perdercnt F 1. G 1— 3;perirent G 4 c corr. n) eorum quae sequuntur in G 3 pauca tantum legi possunt,

neque 3a ea praebet. o) ac m. des. C. D. I 1. p) Sarac. F 1 jam saepius.

{[) locum E 1 , in loco des. A 3. r) septimus D 2— 4. s) Hispaniam A '2.

3. 4. C 1. D. B 4. t) anuis A 2. u) parvuli F 1. v) Aquitania F 1. G 1.

w) Karolus lioc toco F 1. x) habebant G 1. 2. '3. y) tricenta F 1 ; tricenti

G 1. 2; trecentos D 2. •/.) i(a A 2. C 1. F 1. G 1. 2; interierunt A 3; inter-

empta sunt E 1. a) deest A 2. b) Eodo A '3. c) exercitum F 1. d) ita

A 1? 2? C 1; continuum per D 3; per continuum A "2. '3. 3. '4. B 2. E 1. F 1.

G 5a. H 1; per continuo G 2; per contino G 1. '3.

1) CctUa. Cf. G. pont. Greg. II. 2) Cf. Chron. JIolss. p. 291.

3) E.v G. pont. Greg. II; cui tamen Paulus plura adjecit. Ceterum

ad pugnain a. 731. Pictaviensem liaec referenda esse jicsunsum habeo;

234 PAFLI HISTORIA LANGOBARDORrM. LIB. VI.

pestilentiaque periroiit, ac sic^ pertaesi obsidionis absccclerent.

Qui inde egressi, Vulgarum'' gentem, quae*= est super Danu-bium, bello adgrediuntur; et ab hac quoque victi, ad suas

naves refugiunt. Quibus, cum altum** peterent, inruente su-

bita tempestate, plurimi'^ eliam mersi'^ sive contritis navibus

perierunt. [Intra'-'] Constantinopolini ' vero'' trecenta milia

hominum pestilentia interierunt.

48. Liutprand^ quoque' audiens, quod Sarraceni, depo-

pulata Sardiuia, etiam loca illa, ubi ossa sancti Augustini''

episcopi propter vastationem barbarorum olim translata' et

honorifice fuerant condita, foedarent, misit, et dato magnopretio, accepit et transtulit ea"" in urbem Ticinensem ibique

cum debito tanto" patri honore recondidit. Hisf' dicbus Kar-

niaP-'' civitas a Ijangobardis penâsa est.

49. Eoquei tempore rex^ Liutprandus Ravennam'' ob-

sedit, Classem invasit atque destruxit. Tunc Pauhis patri-

cius ex Ravenna^ misit qui pontifieem interemerent ; sed

Langobardis pro defensione' pontificis repugnantibus, Spo-letinis" in Salario ponte^' et ex ahis partibus LangobardisTuscis resistentibus , consihum Ravennantium dissipatum

est. Hac^^ tempestate Leo imperator aput Constantinopohmsanctorum imagines depositas incendit Romanoque pontifici^

simiha facere, si imperialem gratiam habere vellet, mandavit.

Sed pontifex hoc facere contempsit. Omnis quoque Raven-

nae exercitus vel Venetiarum tahbus iussis >' uno animo resti-

terunt, et nisi eos pontifex prohibuisset, imperatorem super

se constituere^ sunt adgressi. Rex ^* quoqu.e Liutprand castra

Eraihae, Feronianum '• et MontembeUium •=, Buxeta et ^ Persi-

a) si A 2. E 1. F 4. G 3; sia A *2; si aperte sue o. B 2; sicjte o. C 1; pertempus I 1. b) Aûlgaroruin Gr 1. 2; Vulganornm 6 '3; Vulnorum G 4. c) qui

F 1. G 1—4. d) alto F 1. e) plurimis F 4. G. H 1. I 2. f) ita A 2. '2.

B 2. D 2, quod proxime ad Bedam accedit, qui habet : mersi sive confractis n. sunt

necati ; mersi — contrititis A 4; mersisibi A I; mersisibi contriti n. F 1 ; niersis

ibi contritisque F 4. G (constrictisque G 4) ; mersis sive contritis plerique D. I 1;

versis sive contritis C 1. 2. 4b. D 1; versis sibi contritis K 1. g) deest A 1. F 1,

li) post add. Gl. i) vero C. D. k) .'\ugu«ti F 1; Agustini G 1. — sancti deeslAS.

I) translatam F 1. — et deest F. G. 12. m) eam A 2. G 1. 2. '3. n) tanta A 1.

"2. 2. F 1; tanti patris A '3. 3. 4. B 2. C 1. 2. D 2. H 1; tanti patre E 1.

0) His — est des. A '2. B 4. p) Naria A 1. 2. B 1. C 1. 2. F 5, corr. NarniaD 1. F 1; Narnias E 1; Xarua H 1; Narina F 4. G {corr. Papia G 4). I 2; Ma-rina G 5c. q) Eo quoque C 1. 2. B 4. II; Eo A '2. B 2. D (hoc D 2). E.

F. G (Eo tempotempore G 1); Eodem A 2. G 5. H 1. r) Ravenna G 1. 2.

s) Ravennam F 1. G 1. 2. t) defensionem F 1. u) ita hoc loco A 1. G 1 ;

Spolatinis F 1. G 2; Spolentis G4; Spolitanis vel Spoletanis alii. v) pona Fl;ponam G 1; pomam G 2; positis G 5c; erasum G 4. w) Hoc F 1. G 1. 2.

x) pontitice F 1. y) usis A 1 (alia manu corr. iussis). '2. 2. B 2. D 1. F 1. G;usi D 2; iusis G 1. F 2. G '3 e corr.-, ausis D 3. z) constitueret F 1; consti-

tueretur G 1. 2. "3. — sunt deest F. G {post suppi. G 1). a) novum inc. cap. F 1.

b) Foron. II. c) Montemvellium A 2. '3; Montembellum A 3. d) ct P. rfes. G 5c.

1) Ex G. pont. Greg. II. 2) Eo: Beda. 3) Haec qiioque oinnia

ex G, ponf, e.xcerpsit Paidus, nonnuinquam vei'ha mutans.

PAULI HISTORIA LAXGOBARDORUM. LIB. YI. 235

ceta, Bononiam^ et Pentapolim Auximumqiie ^ * invasit. Pari*^'p. 182.

quoque modo tunc et Sutrium*^ pervasit. Sed post aliquod^

dies iterum Romanis redditum^ est. PerS idem tempus Leoaugustus ad peiora progressus est, ita ut conpelleret omnesConstantinopolim habitantes tam vi quam blandimentis, ut

deponerent ubicumque haberentur imagines tam Salvatoris

quamque eius sanctae genetricis vel omnium sanctorum,

easque in medium** civitatis incendio concremari' fecit. Etquia plerique ex populo tale scelus fieri praepediebant, ali-

quanti ex eis capite truncati, alii parte corporis multati sunt.

Ouius'^ errori Germanus patriarcha non consentiens, a propria

sede depulsus est, et eius in loco Anastasius' presbiter ordi-

natus est.

.50."' Romoakl " denique dux Beneventi uxorem "^ sortitus

est GumpergaP nomine, quae fuit fih"a Auronae'', Liutprandi

regis'' sororis. De qua fiUum geimit, quem nomine sui patris

Gisulfum appellavit. Habuit rursum post hanc et ahamconiugem nomine Ranigundam^, filiam Gaidualdi' Brexiani"ducis.

.oL^ Gravis sane per idem tompus inter Pemmonem"'ducem et Cahstum patriarcham^ discordiae rixai' surrexit.

Causa autem huius discordiae ista fuit. Adveniens "^ anteriore

tempore Fidentius episcopus de castro luUensi*'; cum vo-

hintate superiorum ducum intra Foroiulani castri muros ha-

bitavit ibiqvie sui '* episcopatus sedem statuit. Quo *= vita

decidente'', Amator in eius loco episcopus^ ordinatus est.

Usque ad eundem enim diem superiores patriarehae, quia

in Aquileia '^ propter Romanorum incursionem habitare minimepoterant, sedem non in? Foroiuh, sed in Comnones'^ habe-bant. Quod Cahsto, qui erat nobihtate conspicuus , satis

'

disphcuit, ut in eius'' diocesi cum duce et Langobardis epi-

scopus habitaret et ipse tantum vulgo sociatus vitam duceret.

a) Boniam G 1. 2. b) Auximuque F I ; Auxsimuraque Cl 1. c) Paii — per-

vasit des. G. d) futurum A 2; Siitriain F 1. c) aliquos F 4. G. f) reditura

F 1. G 1 : editura G 2. g) novum inc. cap. F 1. li) raedio A *2. 3. 4. B 2.

U 1. D S. G 5a. I 2. i) concremaro C 1. D 2. *3a. F 1. k) Cui G 1. —erroris F 1. 1) deest G 5c. m) hoc cap. om. A *4. n) Rumuald G 1; Rum-wald G 2; RodoaUIus H 1; Romoaldeniquo F 1. o) u.xore G 1. 2. p) ita

A 1. F 1. Gl. 2; Gumpergam A 2. ':$. 3; Gunpergam G4; Giinborgam C 1. D 2. 3.

q) Aurumne A '3. r) regi soror C 1; sororis deest A 2. s) Ragundam D 2;

Ramg. D 3; Ragimunda P 1. — filia F 1. G 1. 2. t) Gaidoaldi C. D. I 1.

ii) Brexani D 1. G 1. I 1 ; Boxani G 2; Brexini corr. Brexiani A 3. v) hoc

cap. om. A '4. w) Pemonom F 1. G1.4; Poomonem G 2. x) patriarclia F 1.

y) (/ee«f A 2. •/.) Audiens F I ; .^dions F 2 ; Andiens ([uod G 1 — 3; .Autiivit quod G 5c,

a) luliensis (?) F 1; lul. corr. Foroiul. A *3. b) sedem s. o. (episcopus G 1. 2)

sedem F 1. G 1. 2. c) Quod G 1. 2. d) ita A 2—1. B 2. E 1. F 1. 4. G 1 ;

dicente G 2; dente Cl; decedente cetcri. e) deest A '3. 3. f) Aquilei G 1. 2.

g) deest G 4. — Foroiulis G 1. 2. h) Comones F 1; Cermonos G 5c. i) s. d.

des. k 3. k) eus F 1; ea P 4. G 1— 3.

1) Julia Caniica, nunc destrucln. BE.


Qiiicl" pliira? Contra eundem Amatorem episcopuin egit

eunique de Foroiuli expulit atque in illius donio'' sibi liabi-

tationem statuit. Hac<= de causa Pemmo'' dux contra eundempatriarcliam cum multis nobilibus Langobardis consilium iniit

adprehensumque eum ad castellum Potium ^, quod supra

mai'e situm est, duxit indeque eum in mare praecipitare

voluit, sed tamen Deo inliibente'^ minime fecit; intra car-

cerem tamen eum retentum pane tribulationis sustentavit.

Quod rex Liutprand audiens , in magnani s iram exarsit,

ducatumque Pemmoni auforens, Katchis'^, eius filium, in eius

loco ordinavit. Tunc Pemmo cum suis ' disposuit, ut in Scla-

vorum patriam fugeret''; sedPatchis', eius filius, a rege sup-

pHcavit'" patremque in rcgis gratiam reduxit. Accepta itaquep. 183. Pemmo liducia, *quod nihil maU pateretiir, ad regem" cum

omnibus Langobardis, quibus" consiHum habuerat, pcrrcxit.

Tunc rex inP iudicio residens, Pemmonem et eius duos iilios

Eatchaiti et Aistulfum"' Ratchis concedens, eos post suamsedem* consistere praecepit. Rex vero elevata voce omnesillos qui Pemmoni adhaeserant nominative conprehendere

iussit. Tunc Aistulfimi ' dolorem non ferens, evaginato pene"

ghadio rege ^' percutere vohiit, nisi eum Ratchis, suus ger-

manus, cohibuisset. Hoc modo his Langobardis conprehensis,

Herfemar^^, qui uuus ex'' eis fuerat, evaginato gladio, multis

se insequentibus, ipse se^ virihter defensans^, in basihca»

beati Michahehs confugit'', ac deinde regis indulgentia "^ sohis

inpunitatem promeruit, ceteris longo tempore in vincuhs ex-

cruciatis.

c. 738. 52. d Ratchis denique aput Foroiuli dux, ut dixeramus,

effectus, in Carniolam'' Sclavorum patriam cum suis ingressus^

magnam^ muhitudinem Sclavorum interticiens, eorum omniadevastavit. Ubi cum Sclavi? super eum subito inruissent,

et ipse adhuc Lanceam suam ab armigero non abstulisset,

a) Qui F 1. b) domus ibi abitacione F 1. c) H(a)ec F 1. Gl — 3. d) Pomo G 2.

e) ita vel Pocium A 1. F. G 1. 2; Pucium vel Putium A '3. 3. i. G 4; NociumB 2. 4 ; Pontium vel Poncium C. D E. — apprelieusum eundem Calixtum Pontiumsitum duxit quod s. m. esl indeque E 1. f) ad . . eute A 1; anuuente E 1; in-

hibentem G 1. 2; inbibente C 1. g) magna ira G. h) Rathis C 1 {sed postea

Ratchis et Rachis). i) deest G ] . 2. k) refugeret A 1; fugiret G 1. 2.

1) Rachis F 1, et ita postea. m) supplicando obtinuit patri veniam eumque ed.

pr. Lind. cett. n) rege F I; a rege A '3. o) cum quibus C. D. H 1. I 1. 2,

e corr. G 1. p) ad F 1. q) Ratebit A2; Ratthait A3; Rathait H. r) Ahi-

stulfum A 3. s) sede G 1; mortem G 2. t) ila A 1. 2. F 1. G 2; Adistulfum

G 1; Ahistulf A 3; Aistulfus ce« — dolore F 1. G 1. 2. u) deest C 1. v) ita

A 2, F 1 ; regem cett. w) Hersemar C. D. I 1; Hermefar G 5c. x) et effu-

erat F 1. y) deest G 1— 3. z) defensas F 1. G 1— 3. a) ita A 1. 2. B 2.

E 1. F 1. 4. G 1. 2 ; basilicam ceteri. b) confuit F 1. c) indulgeutiam A '3.

d) }ioc et seqitens cap. om 4, in fine sexti Ubri pomtnt C 1— 3. D 1 I 1, (luod in

D 1 ita in margine notatitm est : Parva quae hic desunt in fine huius libri require,

post finem scilicet sexti libri, et sic demum ad superiora recurre ; C 3; Hic 2 cap.

desunt quae iu calce libri conscripta sunt. e) Carnoilam D 2. 3. f) magnamultitudine F 1. G 1. g) Sclavis A 1. F 1.

PAULI HISTORIA LAXGOBARDORUM. LIB. VI. 237

eiim qui primus ei occurrit clava''', quam manu gestabat^

percutiens, eius vitara ^ extincxit.

53. Circa haec tempora Carolus princeps FrancorvimPipinum'^ suum filium ad Liutprandum direxit, ut eius iuxta

morem capillum susciperet''. Qui eius caesariem incidens,

ei pater effectus est multisque eum'' ditatum regiis^^ mune-ribus genitori remisit.

54. Per idem tempus Sarracenorum exercitus rursumin Galliam introiens, multam? devastationem fecit. Contraquos Carolus non longe a Narbone*' bellum committens, eos 737.

sicut et prius maxima caede prosti'avit^ Iterato SaiTaceni

Gallorum fines ingressi, usque ad Provinciam venerunt", et

capta ArelatC; omnia circumquaque demoliti sunf^. Tunc Ca-

rolus legatos cum muneribus ad Liutprandum regem mittens,

ab eo contra Sarracenos auxilium poposcit: qui'' nihil mo-ratus cum omni Langobardorum exercitu ' in eius adiutoriumproperavit. Quo conperto gens Sarracenorum mox ab ilhs'"

regionibus aufugit; Liutprandus" vero cum omni suo exer-

citu ad Italiam rediit. Multa idem regnator contra Romanosbella gessit, in quibus semper victor extitit, praeter" quod se-

mel in Arimino eo absente eius exercitus caesus est, et alia

vice, cum aput vicum Pilleum, regeP in Pentapolii demo-rante, magna multitudo horum'" qui regi munuseula vel

exenia vel singularum ecclesiarum benedictiones * deferebant,

a Romanis inruentibus caesa vel capta est. Rursus cura

Ravennam' Hildeprandus ", regis nepus^, et Peredeo"' *Vicen-'p. i84.

tinus" dux optinerent, inruentibus subito Veneticis, Hilde-

prandus ab eis captus est, Peredeoy virihter pugnans occubuit.

Insequenti^ quoque tempore Romani, elatione solita turgidi,

congregati universaliter, habentes in capite Agathonem Peru-sinorum^ ducem, venerunt ut^ Bononiam conprehenderent,

a) cl.avam D 1 ; eleva qua F 1. b) vita F 1. G 1. 2. c) Pippinum F 1. G 1, aUi.

d) D 1 in inarg. succideret, ct ita alii D. B 4. H 1 ; incicleret G 5a. c, e corr. F 1

.

e) deest A 3. f) rogis F 1. G. Neap. g) multa F 1. G 1. 2. — devastatione

F 1? G 1. 2. h) Narbona D 3. G 1. 2; 1. in arbona G 4. i) sequenlia —vitam servantes. Qui G. dum adhuc propter (c. 55) des. B 2. k) qui — prope-riivit des. D. B 4. 1) exercitum F 1. m) m. amabilis A 1. u) Liutpr.andumF 1; Liutpr.ind G 1. o) propter F 1. G 1— 3. p) regem F 1; regem — de-

moranteni (i 1. 2. (j) Pentapolim D 2. E. F. G. H 1. r) orum V 1; eorura

G. I 1. 2. s) benedictionem A 3c. F. G; dona C. D. B 4. t) Ravenna A 3.

F 1. G 1—3. u) Childeprandus A 2; Hildebrandus C 1. D 2. G 2. I 1, alii.

v) ita A 1—3. F 1. G 1. 2. w) Predeo F 1. G 1—3. x) Viceutius A 3;Vlneentinus A 2. D 2. 3 ; Vincius G 5c. y) desinit 3. z) Peros. G 4 ; Pe-rusionum G 1. 2. a) ad, eraso conpr. G 2.

1) Cf. Fred. cont. c. 109; Chron. Moiss. ^». 292. 2) Francl reriiin

scriptores hac de re nihil tradiderunf, qiiare duhlum videfur, an reverade nova Sarracenoriim incursione cogifandwn sif, qnippe qui a. 737prorinciam Arelatensem occnpassent. 3l Praecedenti potius, ut exmentione Peredei patet. BE.


ubi tunc Walcari^, Peredeo et Rotcari'' raorabantur in castris.

Qui super Romanos inruentes , nuiltam ^ de eis stragem

fecerunt reliquosque fug-am petere conpulerunt.

55. His diebus Transamundus '• contra regem rebellavit.

Super quem rex cum exercitu'' venicns, ipse Transamundus

738/39. Romam fuga ^ petiit». In cuius loco Ilildericusg ordinatus

est. Mortuo autcm Romualdo iuniore Beneventanorum duce,

qui viginti et sex ducatum tenuerat annis, Gisulfus, eius''

c. 73i.mius adhuc parvolus, remansit. Contra quem aliqui insur-

gentes, eum moliti sunt extinguere; sed Beneventanorumpopulus, qui suis ductoribus semper iidelis extitit, eos peri-

raerunt, sui ducis vitam' servantes^. Qui Gisulfus dum •*

adhuc propter' aetatera puerilera idoneus ad tantum'» jiopulum

regendum" non esset, Liutprand rex Beneventum tunc veni-

ens, eum exinde abstulit et aput Beneventum suum nepo-

732. tem Gregorium ducem ordinavit, cui« in matrimonio uxor

sociata GiselpergaP noniine fuit. Ita rex Liutprand rebus

conpositis ad suuni soliura remeavit," Gisulfuraque suumnepotem paterna pietate erudiens, ei Scaunipergam i nobili

ortam progenie in matrimonium iunxit. Ipse rex eo tem-

pore in langorera * decidens, morti adproxiraavit '. QuemLangobardi vita" excedere existimantes, eius nepotem Hil-

deprandum^ foras muros civitatis ad basihcam^ sanctae Dei

735. genetricis, quae ad Perticas dicitur^', regera levaverunt^.

Cui dura contura, sicut raoris est, traderent, in eius conti

sumraitate cuculusy avis vohtando veniens insedit. Tuncaliquibus prudentibus hoc portentu^ visum est significari,

eius principatum inutilem'» fore. Rex autem Liutprand cum

a) Walchaii F 1. G; Waltari A 4. D 1. B 4. H I; Waltarius D 2; Vulgari E 1.

b) Kothcari A 3; Kotchari G 1. 2; Rotthari E 1. F 1 ; Rotharit A 4; Truotcari

C 1. D 1. B 4. I 1; Truoeari D '3a. 3. 4. 10; Truoecari C 2; Troutcarius D 2.

c) raulta - strage F 1. G 1. 2. d) Trasam. F 1. e) exercitum F 1. f) fiigiens

A'3. 3; fjgire e corr. Fl; Tr. fugam G 1. 2. 5c. g) Childer. A 2. h) deest A 2.

i) vita F 1. k) cum C. D. I 1. — adhuc deest C. D. E. B 4. H 1. 1 1. 1) per G 2.

m) tantam A 1. 2. F 1. G 1. 2. n) gereudum A 2. F 1. G 1. 2 ; decst A '3.

0) cum F 1. — in deest A 2. G 1. 2. p) Giselb. G 2. I 1 ; Gisemb. D2; Giseb.

1. D 3; Gisenperga F 1; Giselperba A '3; Giselbirta G 5c. q) eis cuniperga

F 1; Scanipergam F 4; Scaviniiperga G 2; Scavinibergam G 5a. c ; Avinipergam

A '3; Cauuipergam E 1; Cunipergam F 5 et G 1 e eorr.; Chunipergam F '2; Cu-

nibergam H 1; Couibergam C. D. B 4 — nobilior est p. G 1. 2. r) matri-

monio F *2. 4. G. s) ita C 1. F 1. O 1. t) sequenlia desunt foUo evulso A 4.

u) vitam F 1. G 1. — excedevent ex. ei F 1. v) Ildepr. F 1. G 1 ; Ilpr. A '3.

w) ad s. D. g. ecclesiam C. D.B4; ad basilicam s. D. g. ecclesiam I 1. x) deest

A 2. — regem deest C 1. y) gucculus A 3. z) ita A 1. B 2. E 1. F 1. Gl— 4;

. portentum A 2. 3. F '2; porteuto D. I 1, aUi; portendo C 1. a) inutile G 1. 2.

1) Cf. G. liont. Grerj. II. et Zacliar. 2) Dux Adelais conira eum

elevatus est ; cf. Chron. S. Bened. Cass. ; Eirscli p. 36. 3) Ex chartis

jyraeceptisque constare, electionem Hildepirandi praecessisse Transamundi

rehellioni, Paulum igitur hoc capite res gestas confuso temporum ordine

tradidisse, monuit BI.


lioc cognovisset, non aequo animo accepit; tamen de infomi-

tate^ convalescenS; eum regni sui consortem liabuit. Evolutis

dehinc aliquod'' annis, Transamundus, qui Romam fug-erat,

Spoletium '^ rediens, Hildericum ^ extinxit rursumque contra

regem reLellionis audaciani'' sumpsitf-'.

*56. At vero Gregorius? dum aput Beneventuni annis'p- iss.

septem ducatum gessisset, vitam '' exemptus est. Post cuius 739.

obitum (jrodescalcus dux effectus, annis tribus Beneventanis

'

praefuit; cui in coniugio uxor sociata'' nomine Anna fuit.

Rex' igitur Liutprand talia de Spoletio '" sive Benevento au-

diens, rursum cum exei'citu Spoletiimi petiit. Qui Penta-Tô.

polim veniens, dum a Fano civitatem" Forum Simphronii ^-

2

pergeret, in silva, quae in medio est, Spoletini se cum Ro-manis sociantes , magna incommoda regis exercitui p intule-

runt. Qui*i rex in novissimo loco Ratchis'" ducem et eius

fratrem Aistulfum cuni Foroiulauis constituit. Supra quosSpoletini^ et Romani inruentes, aliquos' ex eis vuhierave-

runt. Sed tamen Ratchis cum suo germano et ahquibusviris fortissimis omne ilhid pugnae pondus sustinentes viri-

hterque certantes , niultisque trucidatis, se suosque exinde,

praeter ut dixi paucis" sauciati.<, exinierunt. Ibi quidam Spo-letinorum^ fortissimus Berto"' nomine nominative Ratchis

adclamans, armis instructus super eum venit. Quem Ratchis

subito percutiens, equo deiecit. Cumque eum eius soeii

perimere vehent, eum pietate sohta'' fugerey permisit. Quimanibus^ pedibusque reptans, silvam ingressus evasit. SuperAistulfum vero in quodam ponte duo fortissimi Spoletini atergo venientes, unum eorum aversa** cuspide feriens de eodemponte deiecit, alterum vero, subito ad eum conversus, vita''

privatum post socium mersit.

57. "^ At vero Liutprand Spoletium perveniens, Transa-742.

niundum ducatum'' expuht eumque clericum fecit*. Cuius

a) iutirmitaten) P 1. b) ita B 2. F 1 ; aliquia C 1. G 1. 2. e) Spolietuni G2;Spoletum C. D. d) Ud. hoc loco F 1. e) audacia F 1. f) dcsinunt B 2. 2ajhic addit : per Cliristum, ille : Expl. liber VI. liisthoriae Langobardorum. g) Ore-goris F 1. h) ita A 1. 2. E 1. F 1. G 1—4; vita cett._ i) Beuevenis F 1.

k) s. est n. A. f. F 1. G 1. 2. 1) novum inc. cap. F I. m) Spolic(t)io F 1. G 1— 3.

n) ita A 1. B 4. C 1. D 1. 6. F. G. H l. I 1, alii; civitatc A 2 ? 3. C 2. 3, alii.

0) Simfronii F 1. G 1. 4. 5c; Simpronii A3; Simplioronii A 2; Simphoriani C 4b.

p) exercitu F 1. q) Qui — vulneravcrunt des. G 5c. r) Rachis duce F 1.

s) Spoletini se cuni Romanis F 1. t) aliciuod F 1. u) p. raucitatis G 1.

v) Spolitanorum A 2. B 4. C. D. F 1. G. Hl; Spolitonorum E 1. w) Verto F 1.

.x) solitam F 1. G 1. 2. y) fugire E 1. F 1. G 1. 2. /.) manus A 2. a) ita

A 1. 2. B 4. D 3. F; adversa C. D 1. G. I 1, alii. b) vitam G 1. 2. — pri-

vavit F 1; privavit et F 4. G 1. 2. 5c. I 1; p. s. m. des. G 5a; et de ponte de-mersit F 1 e corr. c) hoc caput praecedenti adjungvnt D 1. G 1. 2. 5a. e. Xumerisinde ab c. 53 (=47) omissis, hoc LVIIII. numerat F 1. d) ita A 1. 2. E 1. F 1;

ducato G 1. 2; ducatu ceteri.

1) Fusivs haec narranl G. pont. Zach. 2) Fussombrone. 3) Cf.

G. pont. Zach.

240 PAULI niSTORIA LANGOBARDORUM. LIB. VI.

in loco Agiprandum », suum nepotem, constituit. (Jum veroBeneventum propcraret, Gotscalcus '', auditu'^ eius advontu,navem conscendere '^ atqvie in Greciam fugere'' molitus est.

Qui postquam uxorem et cuncta'" su])cllectilem suam in naviinposuisset ct novissime ipses ascendere vellet, inruentibus]>eneventanis '', Gisulti tidelibus, extinctus est. Uxor sane illius

cum omnibus quae' liabebat Constantinopolim perlata'' est.

58.' Tunc rex Liutprandum '" Bcneventum perveniens,

Gisulfum", suum nepotcm, iterum in loco proprio ducemconstituit'. Rebusque ita conpositis", ad suum palatiumremeavit. Hic gloriosissimus rex multas in Christi honorePper singula loca ubi dcgere solebat basilicas construxit. Hicmonasterium beati Petrin, quod foras muros'' Ticinensis

civitatis^ situm est et Caelum Aureum appcUatur, instituit^.

In summa quoque Bardonis Alpe ^ monasteriiun quod Ber-'p. 186. cetum' dicitur aedificavit'*. In Olonna" nihilominus *suo

proastio^ miro opere in honore sancti Anastasii martyrisChristo^^ domicilium statuit, in quo et monasterium" fecit.

Pari etiam modo multa per loca singula divina^ templa in-

stituit. Intra suum quoquc palatium oraculum domini Sal-

vatoris aediticavit^ et quod mdli alii regcs habuerant, sacer-

dotes et clericos instituit, qui ei cotidie divina ofticia decan-tarent. Huius rcgis^ temporibus fuit in loco cui Forum''

.a) Agibraudum A 3. D; Api-audum F 1, post corr. Ansprandum, et ila F '2. 4. 5.

G 1. 2. 5c; Ausbrandum G 5a. b) ita hoc loco A 1. F 1. G, alii; GotstalcusA 2; Gotescalcus I 1; Godcscalcus D 2. 3. c) ila A 1. 2. F 1. G 1. 2; auditoceteri. d) conscenderet F 1. (i 1. 2. e) fugiro G 1. 2. f) ita A 2. F 1.

G 1. 2 ; cunctam ceteri. g) ille C. D. h) Benventaui F 1. i) deest A 2.

F. Gl 2. k) prolatam G 1. 1) hoc cap. praecedenti adjungunt A 2. 3. F '2. 4. G.m) ita A 1. F 1; Liutprandus cett. n) deest G 2. o) conposuit F 1. G 1. 2.

p) honorem A 2. E 1. F. G. H 1. I 1. q) deest A 3. r) murum F 1. G 2.

s) c. s. est des. G 1. t) Bercedum G 1. 4; Bercecum G 5c; Bertecetum H 5a

;

Borcetum A '3. u) in A 1 ler/i nequit ; Olonuam G 2 ; Olomna A 3 ; Olonno C 4b

;

Ollana D 2; OUanna D 3. B 4; Holonua F 2a. G 4; Holouia G 5c; NolannaC 1; Nolana I I. v) prastitio C 1. 2. D 1. I 1

;proastrio D 2; prolevamine

G 5a. c; proprio e corr. F 1, et ila F 5. I 2. — suo deest A "3. w) Christi C 1.

G 2. — domicilio G 1. x) monasterius G 1. y) divinita G 2 ; vel hoc voca-bulum vel singula deest G 1. z) instituit G 1. 2. a) rei F 1. G 2. 3; regi

G 1; temporis G 2. 3. b) Foro G 1.

1) Quod c. 742. fnctum ex diplomatibus constal. Cf. Hirsch p 39.

2) Cf. Ottonis III dlpl, Stumpf No. 92.3, et MahiUon, Ann. Ben. l.

XX, c. 53 (II, p. 66^. 3) Barturberk supierscripsit Epit. Scletsta-

diensis. 4) Non conditorem, sed auctorem monasterii Berceti in monteBardonum Liuiprandum regem ex gestis Moderamni episcojn Bedonensisa Frodoardo narrutis lih. I, cap. 20. prohat optinie Mabillonius in an-

nalihus tom. II, a. 718 (II, p. b\), illudque in honorem s. Ahundiimartyris antea constructum, postea in honorem s. Bemigii, cujus reli-

quias e Bemensi monasterio Moderamnus in Italiam contulerat, et mi-

raculo monitiis ibidem deposuerat, ita Liutjyrandus regia Uheralitate jjer

suum diploma honis et aedificiis ditavit, ut a nostro conditoris loco ha-

beatur. BI.


nomen est, iuxta fluvium Tanarum, vir niirae sanctitatis Bao-dolinus ^ nomine, qui multis niiraculis, Christi gratia ^ suf!i'a-

gante, refulsif^. Qui saepe'' futura praedixit, absentia quoquequasi praesentia nuntiavif. Denique cum^ rex Liutprandin Urbem silvam venatum isset, iinus ex eius comitibus cer-

vum" sagitta percutere'' nisus, eiusdem regis nepotem, hocest sororis eius filium, Aufusum' nomine, nolens sauciavit.

Quod rex cernens — valde enim eundem puerum amabat— cum laerimis eius incommodum'' lamentari coepit statimque

unum e suis equitem misit, qui ad virum Dei BaodoKnumcurreret eumque peteret, ut pro vita eiusdem pueri ChristumsuppHcaret. Qui cum ad servum Dei pergeret, puer defunctus

est'. Cui Christi famulus ad se ])ervenienti ita dixit: ^Scio,

quam ob causam veneris ; sed iUud quod postulare missus

es "' iam fieri non potest, quia puer ille defunctus est'. Quodcum his" qui missus" fuerat regi quod a servo Dei audierat

renuntiasset, rex, Hcet doluerit, quod effectum p supphcationis

suae habere non potuit, tamen quia vir Domini Baodohnusprophetiae spiritum habuerit, aperte cognovit. Huic i quoquenon dissimilis apuf Veronensem civitatem Teudelapius*nomine fuit, qui inter miranda' quae patrabat praesago etiam

spiritu" multa quae erant ventura praedixit. Eo^ quoquetempore floruit vita vel actibus Ticinensis ecclesiae episcopus

Petrus^, qui^ quia regis erat consanguineus, ab>' Ariperto

quondam^ rege aput Spoletium exilio fuerat retrusus. Huicbeati martyris Savini" ecclesiam frequentanti isdem venera-

bilis martyr'' praenuntiavit, quod episcopus aput Ticinumfuturus esset. Qui*^ postea, cum factum fuisset, basilicam

eidem beato*' raartyri Savino in soHd proprio aput eandem®civitatem construxit^ Hic inter rehquas optimae vitae quas

habuit virtutes etiam virginitatis flore decoratus enituit.

Cuiuss nos'' aliquod miraculum', quod posteriori temporegestum est, in loco proprio ponemus. Af^ vero Liutprand',

postquam triginta et uno'" annis *septemque mensibus regnum" • p. i87.

a) Baudolinus G- 5a. c; Blandolius corr, Blandolinus G 1; Blandolinus G 4.

b) graciam F l. c) reliqua in G 1 vix Ugi possunt. d) sempor F 1. e) pr.

dicebat. desinil K 2, adilens: Finis sex libri et ultimi. f) dura A 2. *3. 3; deest

C. G 2; r. L. cum in D 3. g) servum A 2. C 1. F 1. li) percuteret F 1.

i) Anfusum A '3. k) incommodu F 1; incommoda F 4. G. — eius deest C 1.

— lamenta F 1; lamentare C 1. O 2. I) reliqua in A 1 legi nequeunt. m) est

F 1. — postulas C. D. B 4. — iam deest C. D. l 1. n) ita A 2. C 1. F 1. G 2. 3.

o) missi fuerant F 1. p) eflfectu G2. q) novum inc. cdp. Fl. r) ad (at G 2)

F. G. — Beron. C 1. 2. F 1 s) Theud. G 2; Theod. C 1. D 2. 3. t) mi-

randam F 1. u) spiritum F 1. v) norum inc. cap. E l. F 1. vv) desinit G 1.

x) deest F 1. y) deest G; et ab H 2; quia c. c. Aviberti quondam regis ap.

G .'Ja. c. 12? z) desinit G 2. a) Sabini A 2. F 1 (S. m.>. b) vir C. D. I 1.

c) Quod G 4. 5c; Qui p. cura episcopu» factus fuisset D (l?). H. d) deest G 4;beati C 4b; oiusdera beati martiris Savini C 1—3. D. e) eadem e corr. F 1.

f) desinit A *4. g) Cuius — ponemus des. I 2. h) dee.H C 1. i) deest A 2.

k) novum inc. cap. A 4. E 1. F 1. 5. 1) rex adJ. C. D. m) duo C 1. n) prin-

cipatum C. D. B 4.

16


optenuit, iam aetate matiirus huius vitae cursum explevit;

corpusque eius in basilica beati Adriani martyris, ubi et eius

genitor requiescit, sepultum est. Fuit autem vir multaesapientiae, consilio sagax, pius'* admodum et pacis amator,

belli'' praepotens, delinquentibus clemens, castus, pudicus,

orator pervigil, elemosinis largus, litterarum quidem ignarus,

sed philosophis aequandus, nutritor gontis, legum augmen-tator. Hic initio regni sui Baioariorum pkirima castra cepit,

phis semper orationibus quam armis fidens, maxima sempercura Francorum Avarumque'' pacem custodiens'.

FINIT" LIBER SEXTUSâ) (leest A 3. b) reliqua in B 3 legi nequettnt. c) deest G 5a. c ; aliorumque F 3a;

(1) ita E 1. F 1 ; Explicit ceteri. e) de historia Langobardorum adrl. A 2, et ul-

timus historiae geutis {deest F 5) Langobarclorum D 4. F 5, in historia Longobar-

dorum edita a Paulo historiographo H, amen E 1 ; Hj-storiae Langobardorum liber

VI. explicit D 3 ; Explicit liber sextus Pauli de gestis Longobardorum D 5 ; Ex-pliciuut gesta Longobardorum A 4. — In A 6 legitttr: Ab adventu Longob. usque

ad annum domui Grimoaldi sunt anui CCXI.l. — Codd. C 1— 3. D 1. I 1 capita

52. et 53. supra omissa adduiit.

1) Nostris diehus Liuiprandi regis tumulus non in hasilica d. Adriani

martyris, ut Paulus Jiic scrihit, sed in altera s. Petri in Coelo aureo.

Scriptores Ticinenses inde translatum putant, immo iterum loco motumscribunt in eadem basilica sancti Petri: quippe olim ad ingressum con-

fessionis columnis quatuor imjjositus conspiciehatur, nunc vero ex dccreto

sac. conc. Trident. humi stratus ante proximam aram s. Severino Boetio

dicatam. Haec ihi legitur (pigraplies:

Flavius boc tumiilo Liutprandus eonditur, olim

Langobardorum rex inclytus, acer in armls

Et bello victor; Sutrium atque Bononia tirmaut

Hoc et Ariminum, necnon invicta Spoleti

Moenia; namque sibi haec subiecit fortior armis.

Roma suas vires iam pridem hoc milite multo

Obsessa expavit; deinde •• tremuere feroces

Usque Saraceni, quos dispulit impiger, ipso,

Cum premerent Gallos, Karolo poscente iuvari;

Ungarus, a solo hoc adiutus Francus et omnesVicini grata degebant pace per omnes.

Rege sub hoc fulsit, quod mrrum est, sancta frequensque

Relligio, ut recolunt Alpes, ecclesia quarumHanc habuit vincente ipso, et praegraudia templa,

Quae vivens strnxit, quibus et famosus in orbe

Semper et aeteruus histrabit saecula cuncta,

Praecipue Petro coelesti hac sede dicata*^

Clavigero, statuit Coelo quam providus Aureo

;

Augustinus ubi huc aliunde abductus eodemRege iacet, cuius doctrina ecclesia fulget. BI.

Editum est hqc epitaphium, multo post mortem ejus factum, etiam a Si-

gonio, De regno ItaJiae lib. III (ed. 1691^, j^- 71, cujus ope quaedameviendavi, et Troya, Cod. clipl. Nr. 564, IV, p. 135,

a) deinceps S. b) locata S.

APPENDIX.I. CATALOGUS PROVmCIARUM ITALIAE.

In codice hibliothecae regiae Matritensis A. \Q, saec. X,inter varia opera chronologica, geographica aliaque (Arch.Vlll,p. 768 sq.) f. 190. hrevis legitur Italiae descriptio,

ciijus exemplar in usus nostros fecit h. m. Knust. Ipse

hanc ex Paidi Historia Langohardorum sumtam putavit;

sed jam Bethmann vidit, Paulo vetustiorem eam esse, ahillo exscriptam, laudatam (II, 20) et additionihus ex Isidoro

plerumque haustis auctam. Attamen Langohardorum tem-

pore, monasterio Bohiensi fundato f6l3j, comjôsita est.

Saecido XL Guido inter Varias historias (Arch. JÎI, p. 637sq.) Bethmanno teste eam recepit (fol. 7. cod. Bruxellensis

Nr. 3897—3918^, nonnidlis additis vel mutatis, quae nuncacl manus non fuerunt. G. W.

Item cle provinciis Italiae.

Prima proâneia Venetia. Siint^ huius Venetiae infra

Veronam et Vincentiam ^ Pataviumque et jMantuam civitates,

seu et alias. Sed inter omnes Aquileia civitas extitit caput,

pro' qua modo nunc Foroiuli ita dictum est, quod lulius Cesarforum negotiationis ibi statuerat.

Secunda provincia Liguria; in qua est Mediolanum,Ticinvim, quae alio nomine Papia appellatur. Haec usquead Langobardorum lines protenditur. Inter lianc et Alama-norum patriam due provincie sunt, id est Ive})tia prima et

Reptia secunda, inter Alpes consistunt; in quibus proprie Keti

liabitare noscuntur.

Tertia provincia Alpes Cotiae dicuntur. Hanc a Liguria

in eorum vcrsus usque ad mare Tyrrenum extenditur et abocciduo finibus Gallorum conputatur. In hac Aquis, ubi

aquae calidae sunt, et civitates Dertona et monasterium Bo-vium, Genua et Saona habentur.

Quarta provincia Tuscia est. Haec habet intra se cir-

a) S; cod. b) unc. c.

16*

244 CATALOGUS PROVINCIARUM ITALIAE.

cimn versus Aureliam, ab orientis parte Umbriani. In hac

provincia Roma, quae aliquando totius mundi caput extitit, in

Umbria Pcrusium et lacum Clitorius et Spoletium* consistunt.

Quinta provincia Campania ab urbe Roma usque ad Siler

Lucanie fluvium extenditur. In qua opulentissime urbes

Capua, Neapolim ct Salernum constitute sunt.

Sexta provincia Lucana inehoat a fluvio Silcre cuin Oritia

usque ad fretum Sicnlum per ora maris Tirreni, sicut et due

superiores provinciae, dextrum Italie cornu tenens, pertingit.

In qua posite sunt civitates, id est Pestus, Laynus, Cassanus,

Cosentia, JMalvitus et Regium.Septima provincia in Apenninis Alpibus conputatur, quae

inde origineui capiunt, ubi Alpes Cotiae finiuntur. He Alpes

Apenninae per mediam Italiam pertingentes , Tuscia ab

Emilia et Umbria a Flamminea dividuntur. In qua sunt

civitates Feronianum et MontebeUium, Bovium et Orbinumnecnon et oppidum quod Verona appellatur.

Octava provincia Emilia, incipiens a Liguria provincia,

inter Alpes Apenninas et Padi fluenta, versus Ravenuampergit. Haec locupletibus urbibus habet, Plagentia, Regio,

Boonia et Foro Cornelii, cuius castrum Imola appellatur.

Nona provineia Flaminea posita est inter Alpes Apen-

i89.ninas et niare Adriaticum. In *qua sunt nobilissima urbium

Ravenna et quinque aliae civitates consistunt, que Oreco

vocabulo Pentapohm appellantur''.

Decima provincia Picenum occurrit post Flamineam^

ab austro habet Apenninos montes, ex altera parte Adria-

ticum mare. Haec pertendit usque ad fluvium Piscaria.

In qua sunt civitates Firmus, Ascuhis et Pennis, ^tiam ve-

tustate consumptae [HadriaeJ "^.

Undecima provincia \aleria, cui Nursia est annexa,

consistit inter Umbriam et Campaniam et Picenum, quae ab

oriente Samnium regiouem attingit. Hec habet urbes Tibu-

rim, Carsiohs, Reate, Forconem et Amiternum et regiones

Marsorum'^ et eoruni lacus qui Focinus appellatur.

Duodecima provincia Samnium inter Campaniam et mare

Adriaticum et Apidiam. Quae a Piscaria incipiens halietur.

In hac sunt urbes Theate, Aufldianum, Hisernia et antiqui-

tate consumpta Sampnium, a qua tota provincia nominatur^,

et ipsa harum provinciarum caput ditissima Beneventum.

Tertia deciraa provincia Apuha, consociata sibi Calabria.

Hec habet urbes satis opulentas Luceriam, Sipontum, Canu-

sium, Acerentiam, Brundisium, Tarentum et in sinistro Italie

cornu, quod quinquaginta mihbus distans, aptam mercimoniis

Ydrontum.

a) cl. exp. c. b) appellatur c. c) ita ex Paulo supplevi. d) Masorum c.

e) nominantur c.

CARMEN DE SYNODO TICINENSI. 245

Quarta decima provincia Sicilia insiila compiitatur. In

hac provincia sunt ditissime urbes, inter quas magna civitas

est Siracusana.

Quinta decima provincia Corsica insula, quae multis est

promunctoriis angulosa. Sexta decima provincia Sardinia

insula. Quae utreque Tirrenis fluctibus ambiuntur. Haec i

in Africa mari facie vestigii humani tam in horiente quamin occidente latior prominet, forme paribus lateribus, in

meridie et septentrionem patet in longitudinem 140 milia, in

latitudinem 40.

II. CARMEN DE SYNODO TICmENSI.

In codice Bohiensi, jam Amhros ia n o E. 147 sup., quicontinet concilium Chalceclonense litteris majuscidis saecido

sexto rescriptum, JJlphiUie aliisque fragmentis deletis, in

paginis cluahus post ejus concilii actionem jprimam vacuisrelictis cdia mamis charactere minuscido saecidi sej)timi

inseruit versus ad celehrandam synodiim Papiensem c. a.

698. juhente Cunineperto rege compositos regique dedicatosn poeta anonymo, quem Flavianum fuisse conjecit Oltrocchi.

[Sed litteris versuum initialihus Stefanus mg. (magister?)cmctor indicari videtur, id Holder-Egger monuitj.

In cdtero etiam codice Bohiensi inter Amhr osianosC. 105 infer., Hegesijijûm continente litteris mc(juscidis exa-rattim, in ccdce lihri cquarti, uhi lihrarius in fine quater-

nionis spcdium reliquerat paginae paulo plus unius, alia

manus saecidi septimi exeuntis vel octavi inexmtis charactere

minusculo hos ipsos versus descripsit.

Invenit eos primusque edidit Oltrocchi, Eccl. Mediola-nensis Historia, Med. 1795, II, 530. 625, ex apographoC. 105, cjûod totum aeri incidere fecit, variis codicis E. 147lectionihus in margine indicatis. Oltrocchium repetiit Joh.Bofsius, Conc. Papiensia, 1852. A'^, p. 1. [Troya, Cod.dip)l. III. Nr. 3.30. 353. 363. Postea Eeifferscheid carmen

,

ut videtur, ineditum ratus, typis, non sine mendis, mandarifecit, 'S. B. d.Wiener Akad.' 1871, p. 473. Praeterea im-pressum estin ephemeridihus ^Varcheografo Triestino, Nuovaserie'' I, p. 85. Eusius vero^^de hoc pretioso historiae mo-numento nuper egit Piper, 'tJher den kirchengeschichtlichen

Geicinn aus Inschriften' p)- ^^*1 sqq.J Nos eos iterum exipso codice E. 147 accuratissime descripsimus, varias apogra-phi C. 105 lectiones siih contextu annotantes omnes ; ex quihussatis paiet, codicem C. 105 non esse fontem codicis E. 147.

'L. BETHMANN.1) Baec ex Isidor. Et. XIV, 6, 3i).

246 CARMEN DE SYNODO TICINENSI.

'p. 190. *Sublimes* ortus in finibus Europe''

Langîbardorum regale prosapia,

rex Haribertus "^ })ius et catholicus

Arrianorura abolevit heresem''

et christianam fidem fecit crescere. -f-

Subolis item Berthari* in solium

regni sufFectus, imitatiis protinus

exempla patris, ad fidem convertere

ludaeos*^ fecit ba])tizandos, credere

qui rennuerunt; gladium peremere. +Tutor et rector, amator ecclesiae,

a fundaraentis constructor coenubii ^,

ubi et Christi conlocavit famolas''',

sua praefecit germana egregia,

ipsas raaterno araore ut regeret. -|-

Tertius iranio nepus' adque** filius

rex Cuningperctus ' sublimatus temporemoderno rector fortis et piissiraus,

devotus fidera christianara colere,

ecclesiarum ditator et opifex. -{-

Elictus gente a Deo ut regeret

Langibardorura '", rebelles conpescuit,

bello prostravit Alexo ^ nequissirao ",

seraidiruta nuncupata 3Iotina

urbe** pristino decore restituit. -j-

Exorta scisraa iani prisco de temporeab aquilone parte, unde panderemahira in terra universura prophetavaticinandum Isaias cecenetP-^,

ubi superbus thronura cadens elegit. -[-

Fontis labacro recepere similei,

nobiscimi simul Trinitatem credere

Aquihgenses dissedentes •" synoduraquinta

',qui totus concordat cura quarta*,

una terapnentes ' rei facti oraniura. -f-

a) Sublimis 2. b) Europae 2. c) Haribertus 2. d) heresim 2. e) Ber-tharith 2. f) ludeos 2. g) coenobii 2. h) famulas 2. i) napus Be.

k) atque 2. 1) Cunincbertus 2. m) Langobardorum 2. n) Alex iuiquissimo 2.

0) urbi 2. p) cecenit 2. q) lavachrum r. similem 2. r) dissidentes 2.

s) IIII 1. 2. t) temnentes 2.

1) CV". Paul. V, 34. 2) AlacJiis dux; cf. Paul. F, 38-41. 3) DeJeremia 4, 6. cogitare videtur: quia malum ego adduco ab aquilone.

4) Cf. Paul. VI, 14, qui de synodo Ticinensi prorsus tacet. KequeMansi neque etiani Hefele in ultima libri editione ejus mentionem faciunt.

CARMEN DE SYNODO TICINENSI. 247

Fides ut esset in tota Hesperiacoadunata, advocari praecepit'

Aquiligenses urbi ubi resedet,

Ticino dicta ab amne qui confluet,

proprium gerens Papia vocabohun. -f-

Aulam ingressi ortodoxi'' pariter,

adversus prabos coeperunf^ contendere,

libros legentes sancitos a patribus,

Pauli et Pyrri detegentes heresem,Theodori, Hibae'' simulque Theodoriti. +

Ast se iam victos cognoscentes, ilico

petunt a rege, ut iurenf cathohci

mehus quintam recepere synodumf,et se promittunt consensuros postea

ac iuraturos credendums recepere. +Namque ovantes ingressi ecclesia '',

iureiurandum adfirmant concordiamadque uniti karitatis vincohim

',

ostias simid offerentes Dominum,euchai-istiam'^ concordis' participant. +

NuHus de tanto gaudio potuerat

se*" temperare a fletu et lacrimis,

cathohcique sive de scismaticis,

omnibus tanta supplevit conpunctio,

cernerent Christum ibi acsi patule. +Utreque parti rex pius elegere

Cunincperct iubet" legatos, diregere

sedem ad sanctam, ubi Chi-isto presole

data potestas nectere et soh-ere

Petro piscanti caeh archeclavio ". +Ubi resedensP papa pius Sergius,

suos qui iussit adesse episcopos,

gaudens recepit Thomam Clu-isti ministrum',

Theodoakio simul legum peritissimum

;

aderant quoque Aquihgensesi pariter. +a) praecipit rex Cunincpertus urbi 2. b) ortliod. 2. c) pravos ceperunt 2.

d) Ibae 2. e) iorent 2 teste Re. f) sinodum 2. g) credendos 2. h) obantes

i, ecclesiam 2, i) caritatis vinculum 2, nbi o. s. o. D. desu7it. k) et e. 1

teste Re. 1) concordes 2. m) se t. a fleto et 1. post scism. collocafi. n) iuvit 2.

0) arceclavio 2. p) resedet 2. q) Aquilienses 2.

1) Cujus titulum sepulchralen v. ap. Troya III, p. 44, uhi lecfitttr:

Erior[e] veteri diu Aquilcgia caeca

Diftu.^âni caelitus rectam dum reutioret fidem,

A.spera viarum ninguidosque montium calles

Calcaus, indefessus glutinasti prudens scissos.

248 EPITAPHIUM ANSAE REGINAE.

'p. 191. ' Sedenti pape ante ora omniuniscediila datnr continens praeterita^

qiiae acta erant praedicto de scismate^;

quam vir excellens Dammianus ^ pontifex >

pio dii'exit dictata effamine. +Sergius papa regi est pollicitus

sua a Deo adempta*^ facinora;

illud prophetac'', ubi inquid, recolet^:

'Qui peccatore ab errore convertet^,

sua a morte liberavit anima'. -f-

Merito iuste pastor apostolicus

digni quod erant sectae pravae'' codices,

quos antefati conscripserunt auctores,

iussit conburi, ultra ne pulluerents

pravorum mentes, qui erant de scismate. -f-

]\[ihi ignosce, rex, quaesu, piissime,

tua qui iussa nequivi^ ut condecet,

pangere ore styloque'' contexere,

recte ut valent edissere medrici,

scripsi per prosa ut oratiuncidam '. +Gloria Regi regum in perpetuum

canamus omnes, oremus et pariter,

sua ut regem Cunincpercto dexteraprotecat Christus hic multa per tempora,vitam aeternam deinceps et tribuat. -\-

III. EPITAPHIUM ANSAE REGINAE.

In codice hibliothecae civitatis Lipsiensis I, 74 inter

carmina Paulo Diacono attributa epitaphium legitur Ansaereginae, uxoris Desiderii regis, quod Historiae Langobar-dicae insigne monumentum a h. m. Hanptio editum (Be-richte der Sdchs. Ges. d. Wiss. 1850, p. S) hoc loco prae-termittere nohiimus. Ansa cum marito in Franciam ducta^quo anno ohierit non constat, neque quomodo factum,quod saltem mortua in patriam terram reduceretur, id quodhoc carmine docemur. Quod si Paido recte hi versus tri-

huuntur, tempori adscribendi sunt, quo iii aida Adelchis

a) q. a. e. p. d. sc. desunt 2. b) Damianus 2. c) ademta 2. d) recolit 2

e) convertit 2. f) secte prave 2. g) polluerint 2. h) stiloque 2. i) ora-tiuncula 2.

1) Ticinensis; cf. Pauh VI, 4. 2) Epist. Jacobi 5, 20. 3) Ann.Nazar. Alam. SS. J, p. 40.

EPITAPHIUM ANSAE REGINAE. 249

ducis Beneventani , cujus ttxori Adelpergae, Ansae jiliae,

familiaritate conjunctus erat, vel in vicino monasterio Ca-

sinensi degit, nondum Karolo regi addictus^. Huic quidemtempori conveniunt quae de filiahus ad Aufidum, Rhenumet Istrum, i. e. dtici Beneventano, regi Francorum et duci

Baioariorum nuptis et de Adelgiso ^Bardorum spe maxima'leguntur, quae certe Paulus dicere non poterat, postquamin aidam Karoli venit, qui Desiderii natam repudiaverat

neque Langobardis idlam spem regis ex genere Desiderii

reliquerat. G. W.

SUPER SEPULCRUM DOMNAE ANSE REGINAE.Lactea splendifico qiiae fulgit tumua metallo

Redclendum quandoque tenet laudabile corpus.

Hic namque Ausonii coniux pulcherriraa regis

Ansa iacet, totum semper victura per orbemFamosis meritis, dum stabunt templa Tonantis,

Dum flores e*^ terris, dum lumen ab aethere surgit.

Haec patriam belHs laceram iamiamque ruentemCompare cum magno relevans stabihvit et auxit.

Protuht haec nobis, regni qui sceptra teneret,

Adelgis'' magnum, formaque animoque potentem,

*In quo per Christum Bardis spes maxima mansit. 'p- i92.

Fortia natarum thalamis sibi pectora iunxit,

Discissos nectens, rapidus quos Aufidus ambit,

Pacis amore hgans, cingunt quos*^ Renus et Hister.

Quin etiam aetcrno mansit sua portio Regi,

Virgineo splendore micans, his dedita temîhs ^.

Cultibus Ahithroni quantas fundaverit aedes,

Quasque frequentat egens, pandit bene rumor ubique.

Securus iam carpe viara, peregrinus ab oris

Occiduis quisquis venerandi euhnina Petri

Garganiaraque petis rupem venerabihs antri.

Huius ab auxiho tutus non tela latronis,

Frigora vel nimbos furva sub nocte timebis:

Ampla simul nam tecta tibi pastumque paravit.

Phn*a loqui invitam brevitas vetat inproba hnguam

;

Conchidaui paucis: quicquid pietatc redundat,

Quicquid niente niicat, gestorum aut hice coruscat,

In te cuncta simul, fulgens regina, manebat.

a) . . e cod. b) g e corr. c. c) ila ememl. Ilaupt; cliorentis c.

1) Cf. supra p. i. 2) Anselbergam, ahbatissam monastern S. Sal-

vatoris Brixiani a Desiderio et Ansa fundati, ut diplo7na a. 769, Mon.pntr, XIII, 70, docet, intelligi, Haupt nionuit.

INDEX.

SCRIPSIT O. HOLDER-EGGER.

Abares v. Avares.

Acerentia v. Agerentia.

Acilus, Asolo 132 ; e p i s c. : Agnellus.

Adalardus abbas (Corbeiensis) 13.

Adaloald, Adalvald, fil. Agilulfi, rex

Langobardorum 143. 154. 156.

159. 168.

Addua fl. 96. 207.

Adelchis, Adelgis, fil. Desiderii, rex

Langobardorum 3. 249.

Adelperga, fii. Desiderii regis, uxor

Aricbis ducis Beneventaui, 3.

Ado lociservator Foroiulii, frater

Rodoaldi ducis, 209. 211. 222.

Adrianus episc. Polensis 132.

Adrianus abbas 197.

Adriaticum mare 57. 84. 91. 99.

101. 244.

Aegyptus, Aegiptus 55. 119. 161.

192. 216; Aegyptii 61; Aegyp-tiae herbae 112.

Aemilia, Aemelia, Emilia, provincia

83. 88. 99. 101, 170. 174. 244.

Africa 72. 161. 191. 208. 216. 233.

245 ; Africanus cognomen 72.

Agatho papa 213.

Agatho dux Perusinorum 237.

Agelmund, fil. Aionis, rex Lango-bardorum 50. 61 — 63.

Agerentia, Acerentia, Acerenza 100.

187. 244.

Agilulf, qui et Ago, rex Langobar-

dorum, duxTaurinensium 111.135.

136. 140-150. 153. 155-157;uxor: Theudelinda; liberi:Adaloakl, Gundiperga.

Agilulfi regis filia (anonyma) 153.

157.

Agiprandus dux Spoletinus , nepos

Hildeprandi regis, 240.

Agnellus episc. de Aeilo 132.

Agnellusepisc. Tridentinus 19n. 132.

137. 144.

Ago V. Agilulf.

Ago dux Foroiulanus 174. 178. 193.

Aguntum, Agonthiensis civitas, Tnni-

chen 87. 94. 167.

Aio, tii. Arichis, dux Beneventanus144. 169. 170.

Aio dux Winilorura 50. 53. 57. 58.

61; filius: Agelmund.Ai.^rtulfus, Ahistulfus, rex Langobar-

dorum, fil. Pemmonis ducis, 224.

236. 239.

Alahis, Alexus, dux Tridentinus et

Brexianus 179.200-207.219.246.

Alamanni (= Suavi) 87. 96. 124.

127. 164; Alamannorumpatria 96.

243.— Alamannicus cognomen 72.

Albis fl. 93.

Albo dux Mediolanensis 108.

Alboin, fil. Audoini, rex Langobar-dorum 51. 70. 71. 79-84. 89-93.

103— 106. 109; uxores: Chlot-

suinda, Rosamuuda; filia: AIp-

suinda; nepos: Gisulfus.

Aldo civisBrexianus 201— 204. 208,

214. 215; frater: Grau.so.

Alexandria 178. 192. 228.

Alexus V. Alahis.

Alichis dux Brexianus 108.

Alpes 91. 92. 96. 102. 155. 242.

243 ; Alpes Appenninae 83. 98. 99.

244; Alpes Cottiae (Cotiae) 83.

97. 98. 168. 225. 232. 243. 244;

Alpis lulia 94; Alpinus trames 117.

Alpis Bardonis, Bardi 196. 240.

Alpsuinda, Albsuinda, fil. Alboini

regis Langobardorum, 79. 83. 106.

107.

INDEX. 251

Alsuca castrum, Vahugana 137.

Altinum, Altina civ., Altino 87. 131;

episc: Petrus.

Alzeco duxVulgarum 179. 196. 197.

Amacina insula 132; v. Comacina.

Amalong-us Langobardus 190.

Amator episc. de castro luliensi

235. 236.

AmatuspatriciusProvinciae 109.113.

Amazo 50; Amazones 62.

Ambri dux Wandalorum 50. 57.

Araeria, Amelia 147.

Amingus dux Francorum 82. 84. 85.

Amiternum civ. 100. 244.

Amo dux Langobardorum 110. 116.

117.

Amtalan rex Maurorura 72.

Anagnis castrum, Nano 19. 110.

117. 118.

Anastasius II, qui et Artemius, imp.

209. 227. 228.

Anastasius patriarcha Constantino-

politanus 234.

Anastasius episc. ArrianusTicinensis

169.

Andegavensis civ., Angers 232.

Angilramnus archiepisc Metensis

219.

Angli 111 129. 197. 208 209. 229;Saxones Angli 201; Anglisaxones

155. 217; rex: Cedoald.

Anna, uxor Godescalci ducis Bene-ventani, 239.

annales libri 96.

Annibal 98.

Ansa, uxor Desiderii regis Lang.,' 249.

Anschis, Anscis, maior domus , fil.

Arnulfi, 209. 221.

Anschises Troianus 221.

Ansfrit dux Foroiulanus 207. 212.

Ansprandus rexLangobardorum 208.

219-221. 227. 228; uxor: Theo-dorada ; 1 i b e ri : Sigiprand, Liut-

prand, Aurona.Ansul, cognatus regis Authari, 136.

Anthab 60.

Anticus cognomen 72.

Antonius (ecclesiae Gradensis) de-

fensor 129.

Appa, fil. Gisulti ducis Foroiuhini,

161.

Appenninl montes 99. 244 ; cf. Alpes.

Aper abbas (S. Hilarii Pictaviensis)

95.

Appianum castrum 137.

Apulia 83. 100. 101. 187. 244.

Aquae, Aquis, Acqui 97. 243.

Aquileia 82. 92. 96. 122. 159 (vetus).

193. 217. 235. 243; Aqiiiligenses

246. 247; Aquileiensis ecclesia

193. 226. 232; patriarchae:Paulus, Probinus, Helias, Severus,

lohannes, Petru.s, Serenus, Cali-

stus ; Aquileieusis sinodus 208.

217.

Aquinses (Âix) 117.

Aquitania 56. 233; princeps:Eudo.

Arabia 55.

Arator subdiaconus Romanus 73;

* apostoloruni actus.

Arausica, Orange 116n.Arcis, Arce 224.

Arelate, Arles 237; Arelatensis pro-

vincia 116.

Argait sculdahis 222. 223.

Arichis I, Arechis, Arigis, Arogis,

dux Beneventanus 142. 144. 153.

167. 169. 170; filius: Aio.

Arichis, fil. Roraualdi I. ducis Bene-ventani, 195.

Arichis II, Arecliis, dux vel prin-

cepsBeneventanus3.4. 14; uxor:Adelperga.

Arichis, fil. Lopichis, avus Pauli dia-

coni, 166; filius: Warnefrit.

Arichis, fil. Warnefrit, frater Pauli

diaconi, 166.

Ariminum, Bimini 101. 237. 242.

Arioald rex Langobardorum 143.

144. 168. 169.

Aripert I, Haribertus, fil. Gundoaldiducis, rex Langobardorum 144.

172. 174 177. 180. 198. 201. 219.

227. 246; filii: Perctarit, Godi-

pert; filia anonyma uxor Grimualdi.

Aripert II. rex Langobardorum, fil.

Kaginperti, 208. 209. 220. 221.

225 227. 228. 241; frater:Gumpert.

Aripertus I. rex Francorum , fil.

Chlotarii I, 92.

AriuIfusdnxSpalitanus 142. 151.152.

Arnefrit, ril. Lupi ducis Foroiulani,

178. 194.

252 INDEX.

S. Arnulfus maior doraus, episc.

Metensis 209. 218. 219. 221;filius: Auscis.

Arodus genere Kothari rex 169.

Arogis V. Arichis.

Arriana heresis 126. 169. 246;Arriani 169.

Artemius v. Anastasius II.

Artenia castrum, Artegna 162.

Arx, Cassini castrum 74. 79.

Asculus, AscoU 99. 244.

Asfeld campus 71.

Asia- 9. 62.

Assi dux Wandalorum 50. 57.

Assipitti 50. 59.

Astensis civitas, Asti 168. 183. 186;dux: Gundoald.

Atesis fl., Etsch 127.

Athenae 186.

Ato Langobardus 220.

Atto dux Spolitanus 174. 192.

Audoin rex Langobardorum 51. 69.

70. 79; uxor: Rodelinda; filius:

Alboiu.

Audualdus dux Francorum 136.

Aufidena, Aufidianum, Alfidena 100.

244.

Anfidus fl. 249.

Aufusus, nepos Liutprandi regis, 241.

Augusta civ., Augshurg 94.

S- Augustini corpus 210. 234. 242.

S. Augustinus (episcopus Cantua-

riensisl 129.

Aurelia provincia 97. 99. 244.

Aurelianum, Aurelianensis civ., Orle-

ans 92. 228 ; Aurelianensiuni regio

212; comes: Ragimpertus.

Aurona, fil. Ansprandi regi.?, 221.

235; filia: Gumperga.Ausonia 3. 83. 95. 102.

Ausonus dixx, fil. Ulixis, 102.

Austria 204.

Austrigusa, fil. regis Gepidorura, uxor

Wachonis regis Langobardorum,

68.

Authari, fil. Clephonis, rex Lango-

bardorum 110. 111. 123. 124.

132-136. 138. 140. 141; Fla-

vius appellatus 123; uxor: Theu-deliada; cognati: Agilulf, An-sul. — Authari colurana 138.

Autpertus abbas S. Vincentii 241.

Auximum, Osimo 235.

Avar 163; Avares , Abares, Avari80. 92. 126. 142. 143. 145. 150.

154. 156. 161— 105. 176. 178.

180. 193. 194, 242; Avarorumpatria 165.

Avinion, Avignon 116 n.

Badrinus amnis, Padoreno 126.

Baioaria 111. 133. 134. 146. 208.

221. 227; Baioarii, Baiuarii 81.

87. 118. 135. 142. 150. 164. 167.

200. 209. 221. 227. 232, 242;

duces vel reges: Garibald I,

Tassilo I, Garibald II, Theude-

I

pert, Theudo.Balneus Regis, Bagnorea 159.

Banthaib 60.

Baodolinus 241.

Ibarbara lingua 54.

Bardanis r. Filippicus.

Bardi = Langobardi 14. 15. 125.

126. 249.

Bardonis Alpis 196. 240 (Bartur-

berk 240 n.).

Bauzanum casteUum, Botzen 200,

Bebius mons, Vesuv 208. 216.

Belgica Gallia 55.

Belisarius patricius 72.

Bellunum, ^fZûHol 32.224 ;episc.:

Laurentius.

Benacus lacus, Lago di Garda 85.

96.

S. Benedictus abbas Casinensis 6.

7. 11, 51. 73— 78, 152. 207. 211.

212. 230. 231 ; regula 152. 231.

— S.Benedicti coenobium 7. 142.

152; S. Benedicti septa 16; v.

Casinum.Benedictus I. papa 82. 92. 119.

Benedictus archiepisc. Mediolanen-

sis 209. 225.

Beneventana regio 102.

Beneventum, Beneventus 3. 1 00. 111.

138. 143. 167. 169. 171. 175 —179. 187— 190. 192. 193. 195.

196. 199. 211. 235. 238—240.244; monast. S. Petri 207. 211;

Beneventani 111. 152. 167. 170.

174, 188. 192. 209-211. 231. 238—240

;Beneventanorum fines 187

;

Beneventanus exercitus 180; du-ces: Zotto , Arichis I, Aio,

Rodoald, Grimualdl, Romuald I,

INDEX. 253

Grimuald II, Gisulfus I, Romu-ald II, Greg-orius, Godescalcus,

Gisulfus II, Arichis II.

Bercetum monast. 240.

Bergamus, Pergâmus, Bergarao 96.

102. 108. 145. 208. 220; Bergo-

menses 220; duces: Wallari,

Gaidilulfus, Rotharit. — Bergo-mas ecclesia 215; episc. : Jo-

hannes.

Berthari v. Perctarit.

Berto Spoletinus 239.

Bilitionis castrum, Bellenz 136.

Billo, pater Pemmonis ducis Foro-

iulani, 224.

Bobium,Borium, monasterium, Boh-6io97. 98. 168.243.244; abbas:S. Columbanus.

Bonifacius III. papa 160.

Bonifacius IV. papa 160.

Bonifacius notarius Romanus 159.

Bonitus abbas Casinensis 152.

Bononia, Boonia, Bologna 99. 235.

237. 242. 244.

Bo^-ianum 197.

Bremtonicum castrum 137.

Brennus rex Gallorum 101.

Brenti 85; rex: Sinduald.

Brexia, Brexiana civ , Brescia 102.

108. 200. 230. 235 ; Brexiani 201

;

d u c e s : xVlichis, Alahis, Gaiduald.

Brexillus,J?erseWollO. 124. 125.157.

Briones 94. 146.

Brittania 50. 56. 129. 179. 197. 198.

229; Brittani 218.

Brittia, Britia (Bruttium) 83. 98;Brittii 153

Broxas locus 195.

Brundisium, Brindhl 100. 211. 244.

Brunihildis, Brunichildis, Brunichel-

dis, uxor Sigisperti I. regis Fran-corum, 93. 118. 144. 150.

Buccellinus dux Francorum 82. 84.

85.

Bulgares v. Vulgares.

Burgundiones 114.

Buxeta castrum 234.

Byrrus fl., Rienr^ 94.

Cacanus Avarum 142. 150, 154.

156. 157. 161. 162. 176. 180.

193. 194.

Cacco, fil. Gisulfi, dux Foroiulanus143. 161. 162. 166. 167. 196,

Caelum aureum, monasterium Tici-

nense 240.

Caesariensis Priscianus 73.

Calabria 83. 100. 191. 244.

Calchidonensis synodus 126.

Calixtus, Calistus, patriarcha Aqui-leiensis 210. 232. 235.

Caloris fl., Calore 189,

Camerinum 151.

Campania 83. 85. 88. 93. 97—100.191. 224. 244.

Candidianus patriarcha Gradensis143. 160.

Canusium, Canosa 100. 244,

capitula legis 198.

Cappadox genere Mauricius 122.

Capua 97. 98. 175. 178. 189, 192.

244; comites: Transamundus,Mitola.

Capulanus silva 204,

Carantanum 194.

Carellus servus 172.

Caribdis 56. 57,

Carniola 236.

Carnuntuin 194.

Carolus (rex) princeps Francorum209. 210. 229. 231. 233. 237.

242; filius: Pipinus.

Caralus, Karolus Magnus, rex Fran-corum 10.

Carsiolis, Carsoli 100. 244.

Cartago 136. 208. 216.

Cassianum, Cassanus 98. 244.

Casinum, Cassinum, Cassini castrum,monasterium S. Benedicti 6. 7.

74. 79. 142. 152. 210. 211. 230;abbates: S. Benedictus, Con-stantinus, Simplicius, Vitalis, Bo-nitus, S. Petronax, Theudemarus.

Cassiodorus consul et senator 73.

catalogus provinciarum Italiae 100.

Cavallonum, Chdlon-sur-Sadne 140.Cediiius dux Francorum 136. 137.Cedoald, Cedoal, rex AngloruraSaxo-num 208. 217. 218; appellatusPetrus 217. 218.

Celmanicorum regio, Le Mans 212.Cenetense, Cenitense castrura, Cene-

da94. 223; Cenetenses 196; dux:Ursus.

Cesara regiua Persarura 144. 173.

254 INDEX.

Charibertiis v. Aiipertus.

Childcpertus II, Hildepertus , fil.

•Sififisperti, rexFrHiicoruiii 93. 110.

111. 118. 123. 126 127. 133.

136. 138— 142. 145. 146. 150;

f i 1 i i : Theudepertus, Tlieudericus;

soror: Ingundis.

Chlotarius I. rex Francorum 79. 89.

92 ; 1 i b e r i : Aripertus, Gunthrara-

nus , Hilpericus , Sigispertus,

Chlotsuinda.

Clotharius II. rex Francorum 151.

157.

Chlotsuinda, lil. Chlotarii I. regis

Francorum , uxor Alboini regis

Langobardorum 79. 80.

Chraranichis dux Francorum 110.

118.

Cimbra castrum, Cembra 137.

Claffo, fil. Gudeoc, rex Langobar-dorum 51. 65 ; f i 1 i u s : Tato

.

Clarissimus episc. Concordiensis 132.

Classis 110. 122. 125. 210. 232.

234.

Clavenna, Chiavenna 221.

Cleph rex Langobardoium 84. 108.

123; uxor: Masane ; filius:

Authari.

Clitorius hicus 97. 244.

S. Columbanus abbas Bobiensis 168.

Comacina, Commacina, insula 145.

220. 221.

Comacinus lacus 203.

Comum, Como 201.

Consentia , Cosentia , Cosenza 98.

244,

Constans II. imp., qui et Constan-

tinus, fil. Constantini III, 144.

173. 177— 179. 186—192. 197;filius: Constantinus IV.

ConstantinopoHs 73. 84. 85. 87. 88.

93. 107. 118. 121. 127. 131. 136.

158. 160. 173. 186. 191. 207.210.

213. 216. 217. 226. 228. 233—235. 240; Agia Sophia 73;

imperatores: lustinianus I,

lustinus II, Tiberius II, Mau-ricius,Focas,Eraclius,Heraclones,

Constantinus III, Constans II,

Constantinus IV, lustinianus II,

Leo, Tiberius III, Philippicus,

Anastasius II, Theodosius III,

Leo II. — Constantinopolitana

ecclesia 160; patriarchae:Euthicius, Pyrrus, Paulus , Pe-trus, Georgius, Gallicinus, Ger-manus, Anastasius.

Constantinus III. imp., fil. Heraclii,

144. 173; filius: Constans.Constantinus, qui et Constans v. Ibid.

Constantiuus IV. imp., fil. Constan-tis II, 179. 197. 208. 213. 216;filius: lustinianus 11.

Constantinus I. papa 225 — 227.

Constantinus abbas Casinensis 152.

Cormones castrum , Cormons 162,

235.

Cornelii Forum v. Forum Corn.

Coronate campus, Kornate 204. 205.

219; monast. b. Georgii 219.

Corsica insula 83. 101. 245.

Corsus dux 101.

Corvulus, Corvolus, dux Foroiulanus209. 224.

Cottius rex 97.

Cremona, Cremonensis civ. 143. 157,

Cumauum castrum (inCampaniaj231.Cunimundus rex Gepidoruni 51.80.

104; filia: Rosamunda.Cunincpert, Cunincperct, Cunicper-

tus, Cuningperctus, fil. Perctariti,

rex Langobardorura 176. 179.

199--208. 211. 212. 214. 215.

217. 219. 246— 248; uxor:Hermelinda; liberi: Liutpert,

Wigilinda.

Curia Retorum civitas, Cur 221.

Cusupald (Theodobald) rex Fran-corum 69; uxor: Walderada.

cynocephali 59.

Cyrus patriarcha Constantinopolita-

nus 225. 226.

Dagipertus II. rex Francorum 198.

Dagisteus raagister militum 86.

Damianus, Dammianus, episc. Tici-

nensis 201. 207. 213. 248.

Danubius , Danuvius, fl. 64. 135.

229 n. 234.

David (= Karolus M.) 10.

Deinsis urbs, Die 116.

Delphi insula 102.

Dertona, Torfona 97. 243.

Desiderius rex Langobardorum 3:

uxor: Ansa; liberi: Adelchis,

Adelperga.

INDEX. 255

Dialogi S. Gregorii M. 1-41. 146.

Digesta 73.

Dionisivis (Exiguus) abba 73.

Domnalus rex Scotorum 2n.

Donatus gramaticus 101; expositio

Vergilii.

Donus, Doranus, papa 179. 197.

Dravus fl. 94.

Droctulft, Doctrulfus, Drocton, dux

110. 124. 125.

Duplabilis locus 93.

Ebredunum, Erahrun 114. 115 117 5

Ebredunensis via 116.

EdictusLangobardorum68.169.198.Eleutherius patricius 143. 160.

Emilia v. Aemilia.

Eneti 1 1. e. Veneti) 96.

Ennemase castrum 137.

EpiphaniuspatriarchaGradensisl60.

Eracliauus praefectus Africae 161;

filius: Eraclius.

Eraclius v. Heraclius.

Etruria 100; Etrusci 100.

Eudo princeps Aquitaniae 210. 233.

Euin , Eoin, dux Tridentinus 108.

110. 118. 132. 142. 144. 150.

Eunius V. Mummulus.Europa 52. 246.

Euthicius episc. Constantinopolita-

nus 122.

Evodia insula 56.

Fagitana castrum 137.

Fanum, Fano 289.

Farao Langobardus 220.

Faroald I, Farualdus, dux Spoli-

tanus 122. 125. 151; filius:

Theudelapius.

Faroald II, Faruald, dux Spoletinus,

fil. Transamundi I, 209. 210. 225.

232; filius: Transamundus.

feminarum gens 62.

Feletheus, qui et Feva , rex Ru-

gorum 51. 64. 65; uxor: Gisa.

Felix episc. Tarvisianus 82. 93. 94.

Felix diaconus, gramaticus 208. 215;

n e p s : Flavianus.

Feltria, Feltre 132; episc. : Fon-

teius.

Ferdulfus dux Foroiulanus 209. 222— 224. 233.

Ferronianus, Feroniaiuim castrum98.

234. 244.

Ferruge castrum 137.

Feva V. Feletheus.

Fidentius episc. de castro luliensi

235.

Filippicus, Philippicus, qui et Bar-

danis, imp. 209. 226. 229.

Firmus, Fermo 99. 244.

Flaccus 8. 9.

Flamminia, Flaminea 83. 98. 99.

101. 244.

Flavianus, praeceptor Pauli diaconi,

nepos Felicis, 215.

Flavius appellatus Authari rex 123.

132. 133; Liutprand rex 242.

Flovius locus 193.

Focas imp. 143. 156. 158. 160. 161.

Foebus 16.

Fonteius episc. Feltrinus 132.

Ferinus locus, Forino 190.

Forum 240.

Forum Cornelii, Imola 99. 244.

Forum Julii , Foroiulium , Foroiuli,

Foroiulanum castrum, Foroiulana

civ. 82. 90. 91. 96. 108. 143. 153.

156. 161. 162. 165. 170. 174. 178.

193— 195. 204. 209. 211. 222.

232. 235. 236. 243 ; domus Ago-

nis 193; Foroiulani 167. 178.

192—194. 196. 204. 207. 222.

232. 233; Foroiulana provincia

222. 223 ; Foroiulanorum tines

162. 178; Foroiulauus, Foroiu-

lensis ducatus 174.212; duces:Gisulfus, Taso, Cacco, Grasulfus,

Ago, Lupus, Wechtari, Laudari,

Rodoald, Ausfrit, Ferdulfus, Cor-

vulus, Pemmo, Ratchis, Aistulf,

Petrus ; 1 o c i s e r v a t o r : Ado.

Foruui Populi, Forlimpopoll 179.196.

Forum Simphronii, i-WAOjîTOne 239.

Fortunatus episc. Pictaviensis 82.

93— 95; Vita b. Martini 95.

Franci 69. 79. 82. 84. 85. 89.

91—93. 110.111. 117—119.122.123. 127. 133. 135— 138. 142—146. 150. 156. 159. 168. 177. 185.

209. 210. 212. 218. 231 — 233.

237. 242; Francia 140. 141. 144.

177. 227. 228; Francorum fines

170; Francorum patria 183. 198.

256 INDEX.

Francorum regnum 92. 197. 208.

218. 221. 229; reges: Theu-depertus I, Cusnpald, Clilotha-

rius I, Aripertus I, Gunthram-uus, Hilj)ericus I, Cliildepertus II,

Theudepertus II, Theuderieus II,

Clotharius II, Dagipertus 11,

Pipinus I, Carolus; maioresd m us : Arnulfus, Anschis, Pipi-

nus, Raginfridus, Carolus;patri-

c i i : Amatus, Mummulus ; d u c e s

:

Buccellinus, Aming-us, Leutharius,

Audualdus, Olo, Cedinus, Chram-nicliis ; Francortim historia 133.

139. — Francicus cognomeu 72.

Francio magister niilitum 111. 132.

Frea, uxor Godan, 50. 58.

Frisiones 229; rex: Ratpoto.

Fucinus , Focinus lacus, Lago di

Celano 100. 244.

Furcona, Forcone 100. 244.

CJaidilulfus, Gaidulfus, dux Perga-

mensis 141. 145. 150.

Gaidoaldus dux Tridentinus 143.

150. 156.

Gaidualdus dux Brexianus 235;filia: Ranigunda.

Gaila, fil. Gisulfi ducis Foroiulani,

161.

Galatae 102; Galatia 102.

Galli 56. 83. 96. 97. 101. 102. 242;rex:Brennus; Galli Senones 101.

102 ; Gallia 52. 95. 101. 109. 168.

198. 210. 233. 237; Galliae 84.

112—116. 124. 127. 144. 150.

156. 197. 207— 210. 218. 221;Gallorum fines 237. 243; Gallia

Belgica 55 ; Galiia Cisalpiua 83.

101. 102; GalliaTransalpina 102.

Gallicia 56.

Gallicinus patriarcha Constantino-

politanus 225.

Gallicinus, Gallinicus, patricius 142.

150. 154. 156.

Gallogreci 102.

Gamalihel doctor legis 8.

Gambara 50. 54.58; filii: Ibor,

Aio.

Garganus mons 171; Gargania rupes

249.

Garibald , fil. Grimualdi regis , rex

^ Langobardorum 198. 199.

Garipald I, Garibald, dux vel rexBaioariorum 69. 118. 133 — 135;uxor; Walderada;liberi : Theu-delinda, Gundoald.

Garibaldus II. dux Baioariorum, fil.

Tassilonis, 167.

Garipald dux Taurinatium 144. 174— 176.

Gelismer rex Wandalorum 72.

Genua 97. 103. 243.

Georgius patriarcha Coustantinopo-litanus 213.

Gepidi 51. 68. 70. 71. 80. 81. 103;r e g e s : Turisindus, Cunimundus.

Germani 53 ; Germania 49. 50. 52.

54. 59. 62 ; Germania inferior 52;

Germania superior 52. — Germa-

I

nicus cognomen 72.

! Germanus patriarclia Constantino-

I

politanus 234.

I

Getae = Gothi 84,

i

Gisa, fil. Grimualdi regis Lang.,

j

178.188. 192; frater: Romuald.I Gisa, uxor Felethei regis Rugorum,' 64.

Giselperga , uxor Gregorii ducis

Beneventani, 238.

Giselpert dux Yeronensium 106.

Gisulfus dux Foroiulanus , neposAlboini, 82. 91. 108. 143. 153.

156. 160— 162. 166; uxor: Ro-milda; liberi: Taso, Cacco,

Rodoald, Grimuald, Appa, Gaila;

frater: Grasulfus ; consan-guineus: Arichis.

Gisulfus I. dux Beneventanus , fil.

Romualdi I, 195. 209-211. 224.

230; uxor: Winiperga ; filius:Romuald II.

Gisulfus II. dux Beneventanus, fil.

Romualdi II, 210. 235. 238. 240;uxor: Scauniperga.

Glemona castrum, Gemona 162,

Godan, Wotan 50. 58. 59 ; = Mer-curius 50; uxor: Frea.

Godehoe v. Gudeoc.Godepert, Godipert, fil. .\riperti I,

rex Langobardorum 144. 174

—

176. 180. 220; filius: Ragin-

pertus.

i Godescalcus, Godscalcus , Got-

I

scalcus, dux Beneventanus 211.

I 239. 240; uxor: Anna.

INDEX. 257

CrolaDda 60.

Sothi 53. 72. 81. 84. 85. 87. 88.

119. 155; reges: Theudericus,

Witichis, Totila ; c o m e s : "Widin

;

Gothi Hispani 127. 133; cf.

Hispani. - Gothicus cognomen 72.

3radus insula 92. 129. 130. 145.

160. 193; patriarchae: Can-

didianus, Epiphanius.

jrraii 9 ; v. Greci.

jrasulfus dux Foroiulanus , frater

Gisulti, 143. 167. 174. 178. 192.

jratianopolis, Grenohle 116. 117.

jfrauso civis Brexianus 201. 203.

204.208. 214. 215; frater:Aldo.3reci 8. 88. 100. 102. 171. 188.

190— 192; primus imperator ex

Grecoi'um genere 123; Grecia

50, 240; Greculus 190; Grecagrammatica 9.

5. Gregorius I. papa74. 79. 110.111.

122.126.128.129.141— 143.146.

147. 153. 158; dialogi 74. 141;

homeliae 147; Morales libri 122;

Vita auct. Paulo 129.

Jregorius II. papa 230. 231.

Jregorius episcopus Turonensis 112.

Jregorius dux Beneventanus 210.

211. 238. 239 ; u X o r : Giselperga.

Jregorius patricius Romanorum 167.

Jrimuald, Grimoald, fil. Gisulli ducis

Foroi., rexLangobardorum, I. duxBeneventanus, 143. 144. 161. 163,

167. 170. 171. 174— 190, 192—196. 198. 199. 220; uxor; Ita;

liberi: Romuald, Garibald, Gisa.

frimuald II. dux Beneventanus, fil.

Roniualdi I. 195. 211; uxor:Wigilinda.

rrippo,legatusChildepertiregis,136.

fudescalcns, gener Agilulfi regis,

154.

umperga, fil. Auronae , uxor Ro-mualdi II. ducis Benev., 235.

umpertus, frater Ariperti II. regis

Lang., 209. 228; filius: Ragim-pertus.

undiperga, fil. Agilulfi regis, uxor

Rodoaldi (potius Arioaldi) regis,

172. 205,

undoald, Gunduald, fil. Garibaldi

ducis Baioariorum, dux Astensis

135, 143, 168. 172,

Gungingi gens Lang, 61; ex qua:Agelmund.

Gunthramnus rex Francorum , fil,

Chlotarii I, 92. 111. 113. 114.

138. 139. 142. 150.

Guntrut, fil. Teutperti ducis Baioa-riorum , uxor Liutprandi regis

Lang., 232,

Hadria urbs, Adria 99, 244; Ha-driaticum mare v. Adriaticum,

Haribertus v. Aripert I,

Hebrea, Hebraica lingua 8. 9; He-breorum studia 8.

Hebrus fl., Maritza 10.

Helias patriarcha Aquileiensis 110.

111. 122, 126. 129.

Helmechis, regis scilpor, 83. 105

—

107.

Heraclius , Eraclius imp. , fil. Era-cliani, 143. 144. 161. 172. 173;uxor: Martina; filii: Heraclo-nes, Constantinus III.

Heraclones imp., fil, Eraclii, 172.

Hercules 101; filius: Sardes.

Herfemar Langobardus 236,

Hermelinda, uxor Cunincperti regis

Lang., 201,

Herminigildus, fil. Levigildi regis

Hispanornm, 126;uxor: Ingundis.

Heroli, Heruli 51. 53. 65. 67. 69.

82.85; rex : Rodulfus; regulus:Sinduald; Herolia 67.

Hesperia 247.

Hibas (episc. Edessenus) 247.

Hierosolima, Hierusolima 55. 140.

161.

Hildechis, fil. Tatonis regis Lango-bardorum, 68.

Hildeoc, Hildehoc, fil, Lethu, rexLangobardorum 51. 64,

Hildepertus v. Childepertus.

Hildeprandus , Hilprandus , neposLiutprandi, rex Langobardoriim210. 237. 238.

Hildericus dux Spolitanus 238. 239.Hildric auctor epitaphii Pauli dia-

coni 16,

Hilpericus I. rex Francorum , fil.

Chlotarii I, 92, 110. 118. 122.

141, 145.

Hinus fl., Inn 229 n.

Hirpinum, Arpino 224.

17

258 INDEX.

Hisemia v. Isernia.

Hispalis, Sevilla 126; episc. :

Leander.

Hispani 111. 126. 127; Hispania,

Spania 133.210.233; Hispaniae

93; rex: Levigildus.

Hister fl. 96. 249.

historiae96; h.veteres 61. 62; histo-

riographi 62. 101.

Histria 57. 96. 111. 129, 132. 143.

145. 168. 191. 212.

Homerus 8. 9.

Honoratus archiep. Mediolanensis

83. 103.

Horontius episc. Vicentinus 132.

Horrea locus 224.

Hortae, Orte 146.

S. Hospitius 109. 112. 113.

Hunni = Avares 80. 81. 89. 92. 93.

143. 150. 156. 162.

Ibligo castrum, Iplis 162.

Ibor, fil. Gambarae, dux Winilorum50. 53. 57. 58. 61.

Illiricum 52.

Imolas, Imola, castrum Fori Cor-

nelii 99. 244.

Indici lapides 9.

lugenuiuus episc. Sabion. 132. 137.

Inguudis, uxor Herminigildi, soror

Childeperti regis Francorum, 111.

126. 127.

Institutionum libri quatuor 73.

S. lohannes baptista 154. 171. 186.

187.

lohannes VI. papa 224.

lohannes patriarcha Aquileiensis

143. 159.

lohanues III. archiepiscopus Ra-

vennas 126. 129. 142. 149.

lohannes episc. Bergomensis 208.

215.

lohanues episc. (Celeianus) 132.

lohannes episc. Parentinus 129. 132.

lohannes episc. Portnensis 213.

lohannes in Angliam missus 129.

lohanues diaconus Eomauus 213.

lohannes exconsul 72.

lohaunes Consinus 160.

lonium mare 101.

Isernia, Hisernia, Sergna 100. 197.

244.

Ita, uxor Grimual.di regis Laugo-bardorum, 171.

Italia 18. 52. 53. 55. 64. 65. 72.

82—91. 94—96. 98. 100—104.108— 111. 114. 115. 117. 120.

123. 135—138. 150. 164— 166.

168. 169. 177. 180. 185. 186. 196.

213. 225. 227. 237. 244; Italiae

claustra 183. 199; eornu dextrum98. 244 ; cornu sinistrum 1 00. 244

;

milites 191; catalogus provin-

ciarum 100. — Italienses Lango-bardi 154.

Italus dux Siculorum 102.

ludaei 246.

S. luliani insula 145 ; dux:Mimulf.luliense castrum (Carnicuni) 235

;

episcopi: Fidentius, Amator.lulium, ^2/^/io 132; episc. : Maxen-

tius.

lulius Caesar 96. 243.

lunior episc. Veronensis 132.

lupiter, fil. Saturni, 102.

lustinianus I. imp. 51. 72. 87. 217;lustinianus codex 73.

lustinianus II. imp., fil. Constan-

tiui IV, 209. 216. 217. 225. 226;

filius: Tiberius.

lustiuianus, neposlustinill.imp., 121.

lustinus (lustinianus) II. imp. 87.

88. 110. 118. 119. 121; uxor:Sophia; uepos: lustinianus.

Iiagare , Lagertlial 118; comes:Ragilo.

Lainus, Laynus, civ. 98. 244.

Lamissio rexLangobardorum 50.51.

62—64.Landari dux Foroiulanus 178. 195.

Laugobardi, Langibardi 18. 50. 51.

53. 58— 63. 65. 67—71. 79—84.88—92. 94. 103. 104. 106— 116.

118. 119. 122— 127. 132— 136.

138—143. 146-148. 152. 154—159. 161— 165. 168—170. 174.

175. 180. 185-188. 190. 193.

194. 199— 201. 211. |219. 223.

225. 228. 231—236. 238. 242.

246; Langobardae 164; Lan-

gobardi Foroiulani 232; L. Tusci

234; Langobardus 109. 113. 172;

Langobardorum fiues 138. 186.

187. 243 ; Langobardorum reguum

INDEX. 259

61. 123. 172. 174. 175. 198. -200.

219. 220. 228; reges: Agel-

mund, Lamissio, Lethu, Hildehoc,

Gudeoc, Claffo, Tato, AVacho,

Waltari, Audoin, Alboin, Cleph,

Authari, Agilulf, Adaloald, Ario-

ald, Rothari, Rodoald, Aripert I,

Godepert, Grimuald, Garibald,

Perctarit, Cunincpert, Liutpert,

Raginpert, Aripert II, Ansprand,

Liutprand, Hildeprand, Ratchis,

Aistulf, Desiderius, Adelchis

;

d u c e s quorum civitas ignota :

Amo, Rodanus, Peredeo, Walcari,

Rotcari. — Langobardorum gesta

133. 155. 168; Langobardorumthesaurus 83. 106. 107; c/. Bardi

et Winili.

Lapideum campum 116.

Larius lacus, layo di Como 201.

Latini 96; Latium 83. 102; Latia

gens 14.

Laudis,Laudensisciv.,ZofZi 18 1.220.

Laumellum, Lumello 140.

Laurentius epi.sc. Bellunensis 132.

Lauriana locus 232.

Leander episc. Hispalensis 126.

Lecha fl. 94.

Leo (Leontius) imp. 208. 217. 225.

226.

Leo II. imp. 210. 231. 234. 235.

Lethu rex Langobardorum 51. 64;filius: Hildeoc.

Leupchis, abavusPaulidiaconi, 164;

filius: Lopichis.

Leutharius , frater Buccellini , dux

Francorum 82. 85.

Levigildus rex Hispanorum 126;

filius: Herminigildus.

Liguria 82. 86. 96 - 98. 101— 103.

127. 222. 243. 244.

Liquentia fl., Livenza 204.

Lithingi, prosapia Lang. 69.

Liutpert, ril. Cunincperti, rex Lan-gobardorum 208. 219— 221.

Liutprand, ril. Ansprandi, rexLango-bardorum 208—211. 221. 228—230. 232. 234— 242; Flavius242;

u X r ; Guntrut ; s o r o r : Aurona

;

nepotes: Hildcprandus, Grego-

rius, Agiprandus, Anfusus.

Longinus praefectus Italiae 83. 88.

106. 107.

Lopichis, fil. Leupchis, proavus Pauli

diaconi, 165; filius: Arichis.

Lucania 83. 97. 98. 100. 244.

Luceolis castrum 147. 160.

Luceria, Lucera 100. 187. 244.

Lunensis civitas, Luni 170.

Lupus dux Foroiulanus 178. 193.

194; filia: Theuderada.

Luxovium, Luxeuil 168.

Lyris fl., Liri 75.

Machoavilla 116.

Macharius fpatriarcha Antiochenus)

213.

Malcus episc. (Dalmatinus) 158.

Maletum castrum, Male 137.

Malvitus 244.

Mansuetus archiep. Mediolanensis

213.

Mantua 95. 101. 143. 157. 243.

Mantua, rilia Teresiae, 95 n.

Marianum, Marano 131.

Marcus poeta 79.

Marianus archiepiscopus Ravennas149.

Marsi 100. 244.

Martina, uxor Eraclii imp., 172.

S. Martinus episc. Turonensis 94

;

Vita metrica auct. Fortunato 95.

Masane , uxor Cleph regis Lango-bardorum, 108.

Massilia, Marseille 116.

Mauri 72 ; r e x : Amtalan.

Mauricius imp. 110. 122. 123. 127.

133. 136. 143. 156. 158. 160.

Mauriuga 50. 59. 60.

Maurisio, Maurissio, dux (Perusinus?)

142. 147.

Maxcntius episc. luliensis 132.

Meeetius, Mezetius, imp. 178. 179.

191. 197.

Medaria, Windisch Matrei 166.

Mediolanum, Modiolanium, Medio-lanensis civ. 83. 96. 102. 103,

136. 141. 150. 154. 157. 159.

174. 176. 209. 213. 243; circus

1 59 ; a r c h i e p i s c o p i : Hono-ratus , Benedictus, Mansuetus;dux: Albo.

Mellitus (episc. Londiniensis) 129.

Memphiticus Pliilo 9.

I

Mercurius = Godan 50. 59.

17*

260 IXDEX.

Metis 92; Metensis ecclesia 219;

episcopi: S. Arnulfus, Angil-

ramnus.

Mezetius v. Mecetius.

S. Michael archangelus 186. 206.

Michael, comes liliae Caroli M., 8.

Mimulfus, Mimulph, dux de insula

S. [uliani l4l. 144.

Mincius fi., Mincio 96,

Mitola comes Capuanus 178. 189.

Modicia, Modoetia, Jlonza 142. 1.54.

156. 172. 187; basilica S. lohan-

nis bapt. 142. 154. 156. 171. 186.

187;palatium 155.

Mons Silicis, Jfonselice 95. 143. 156.

Montebellium, Montembellium, 3Ion-

tehello 98. 234. 244.

Mosella fl. 7. 13.

Motiua, Modena 246.

Mummuhis, qui et Eunius patricius,

109. 110. 114—117.Munichis Laugobardus 223; filii:

Petrus, Ursus.

Mustiascalmes 114.

Warbo, Karbonne 237.

Narnia, Karni 234.

Narsis chartolarius et patricius 81.

82. 84—88. 93. 103. 119. 120.

Natisio fl., Katiso 195.

Neapolis, Neapolitana civ. 64. 88.

97. 143. 160. 188— 191. 244;

Neapolitanus dux 231.

Nemas castrum, Kimis 162. 194.

Nero imperator 97.

Nicea (in Asia minore) 228.

Nicea, Xizza 112. 115.

Noe 127.

Norici 64. 103; Noricorum fines,

provincia 135 ; Noricum 64.

Novaria, Xovara 220.

Novella 73.

Numae moenia 76.

Nursia, Xorcia 74, 83. 99.

Odoacar rex Turcilingorum 51. 64.

65. 85.

Olo dux Francorum 136.

Olonua 240; monast. S, Anastasii.

Opitergium, Oderzo 167. 170. 196.

Orbinum v. Urbinum.Oriens 161.

Oritia 244.

Osupum, Osopum, Ossojpo 94. 162.

Padus fl. 99. 124. 188. 211, 244.

Paldo abbas S. Vincentii 231.

Pancracius episcopus 116 n.

Pandectae 73.

Pannonia 51. 69. 82. 84. 89—91.96.135. 150. 162; Pannoniae 164;Pannonii 103.

pautheum 160.

Papia 96. 243. 247; cf. Ticinus.

Parentium, Parenzo 129. 132;

episc: lohanues.

Parisii 92.

Parma, Parmensis civ. 99. 154. 157.

Patavium, Padua 95, 143, 155. 243,

Patricius episc, (Aemoniensis) 132,

S. Paulus apostolus 102.

Paulus patriarcha Aquileiensis 82.

83, 92. 103.

Paulus patriarcha Constantinopoli-

tanus 213. 247.

Paulus diaconus , fil, Warnefrit, 3.

5. 6, 8-10. 13. 15—17. 166;

frater: Arichis; liber de epi-

scopis Metensibus 219; expositio

super regulam vS, Benedicti 17;

Vita Gregorii M. 129.

Paulus patricius (exarchus) 234.

Pelagiana heresis 118.

Pelagius I. papa 129.

Pelagius II. papa 110. 126. 128.

Pemmo dux Foroiulanus, fil. Billo-

nis, 209. 210. 224. 232. 233. 235.

236; uxor: Katperga; filii:

Ratchis, Ratchait, Aistulf.

Pennis v. Pinnis.

Pentapolis 99. 211. 235.237.239.244.

Perctarit, Berthari, fil. Ariperti I,

rex Langobardorum 174. 176.

177, 179-185. 198. 199. 211. 246;

uxor: Rodelinda; liberi: Cu-

nincpert, "Wigilinda.

Peredeo dux Vicentinus 237.

Peredeo (dux Langobardorumj 238.

Peredeo (Rosamundae familiaris) 84.

105. 107.

Pergamus v. Bergamus.Persae 72, 121. 144. 161. 173;

regina: Cesara.

Persiceta castrum 234.

Persis 173.

Perusia, Perusium, Perugia 97. 147.

244; Perusini 237; duces:Maurisio ('?), Agatho.

INDEX. 261

Pestus 98. 244.

S. Petronax abbas CasineDsis 210.

230. 231.

S. Petrus apostolus 186.

Petrus patriarcha Aquileiensis 209.

226.

Petrus patriarcha Constantinopoli-

tanus 213.

Petrus episc. Altinensis 131.

Petrus episc. Ticinensis 241.

Petrus diaconus Roraanus 146.

Petrus cantor Ticinensis 159.

Petrus dux Foroiulanus, fil. Muni-

chis, 223.

Petrus appellatus Cedoal rex Anglo-

rum Saxonum 217. 218.

Petrus grammaticus 8.

Pbilippicus V. Filippicus.

Philo Memphiticus 8. 9,

Picenus 83. 99. 244.

Pictavi, Poitiers 94; episc. : Fortu-

natus.

Pilleum vicus 237.

Pinnis, Pennis, Penna 99. 244.

Pipinus priuceps (rex) Francorum209. 229. 231; filius: Carolus.

Pipinus I. rex Francorum, fil. Caroli,

210. 237.

Piscaria fl., Pescara 99. 100. 244.

Plabe fl., Piave 82, 93,

Placentia, Plagentia , Piacenza 99,

175. 204. 244.

Plinius Secundus 53 ; libri de natura

rerum.

Pola 132; episc: Adrianus.

Polimartium, Bomarr.o 146.

iPontus 217. 225. 226.

Portus, Porto 213; episc. : lohan-

nes.

Potiura castellum 236.

Prasini 161.

Priscianus Caesariensis grammaticus

73.

Priscus patricius 156.

Probinus patriarcha Aquileiensis 83.

103. 110. 122.

Probus abbas 147.

Provincia 113. 185. 237; patri-cius: Amatus.

Pugna locus 189.

Punici 98.

Pj'rrus patriarcha Constantinopoli-

tanus 213. 247.

Radoald, Raduald v. Rodoald.Raeti v. Reti,

Ragilo conies de Lagare 110. 118.

Raginfridus (maior domus) 210. 231.

Raginpertus, Ragimp., fil. Godeperti,

rex Langobardorum, dux Tauri-

nensium 176. 208. 219. 227;

filii: Aripert II, Gumpert.Ragimpertus, fil. Gumperti, comes

Aurelianensis 228.

Ranicunda, fil. regis Turingorum,uxor Wachonis regis Lang., 68.

Ranigunda , fil. Gaidualdi ducis

Brexiani, uxor Romualdi II. ducis

Benev., 235.

Ratchait, fil. Pemmonis ducis Foroiu-

lani, 224. 236.

Ratchis, fil. Pemmonis, rex Lan-gobardorum, dux Foroiulanus 16.

104. 167. 210. 224. 236. 239.

Ratperga , uxor Pemmonis ducis

Foroiulani, 224.

Ratpoto rex Frisionum 229.

Ravenna 83. 94. 99, 103. 106. 124.

125. 129. 131. 132. 141. 142. 145.

146. 149, 150, 154. 156. 157. 160.

169. 212. 216. 234. 237. 244;Ravennates,Ravennantes 107.124.

232.234; R. Romanil70; basi-licae: SS. Pauli et lohannis 94,

S. Vitalis 125. 126; archiep.:lohannes III , Marianus

; p r a e -

fecti et exarchi: Narsis, Lon-ginus, Smaracdus, Romanus, Gal-

licinus, Gregorius , Scolasticus,

Paulus.

Reate, Biefi 100. 244.

Jlegis mons, Monte Maggiore 82, 90.

Regium (in Bruttiis), Peggio 98. 138.

191. 244.

Regium, Regio (in Aemilia), Reggio99. 244 ; Regense terretorium 114.

Reti 96. 221. 243; Retia, Reptiaprima et secunda 82. 96. 243.

Reunia, Reuna castrum , Ragogna94, 162. 212.

Rhenus, Renus, fl. 13. 52. 146. 229.

249.

Rivus Francorum locus 186.

Rodanus fl. 115.

Rodanus dux Langobardorum 1 10.

116. 117.

Rodelinda,ux.Audoinreg. Lang., 79.

262 INDEX.

Rodelinda, uxor Perctarit regis Lan-gobardorum, 176. 199.

Rodoald, Radoald, fil. Rothari, rex

Langobardonim 144. 171. 172;

iixor: Gundiperga.

Rodoald , Radoald , Raduald , fil.

Gisulfi ducis Foroiulani , duxBeneventanus 143. 144, 161. 1G2.

167. 169—171.

Rodoald dux Foroiulauus 178. 195.

207. 211; frater: Ado.

Rodulfus rex Herolorum 65— 67.

Roma, Romana civ. 73. 74. 93. 97

—

99. 103. 111. 119. 126. 128. 146.

152. 160. 171. 190—192. 207.

208. 210. 214. 217. 225. 227. 229.

230. 232. 238. 239. 242. 244;

basilicae: S. Mariae (pan-

theon) 160. 191, S. Petri 190.

197 (paradisus). 217, 218, por-

ticus S. Petri 226, S. Petri et

Pauli 153, S. Petri ad Vincula

214; pons Molvius 229; porta

S. Petri 229; Via lata 229.

Komana ecclesia 73. 92. 126. 129.

146. 197.209. 210. 213. 225. 232;

p a p a e : Vigilius, Pelagius I, Bene-dictus I, Pelagius II, Gregorius I,

Savinianus, Bonifacius III, Boni-

facius IV, Vitalianus, Donus,Sergius I, Agatho, lohannes VI,

Constantinus I, Gregorius II,

Zacharias ; diaconi: Grego-rius M., Petrus, lohannes; sub-d i a c o n i : Arator, Savinus ; n o -

tarius: Bonifacius.

Romani 50. 52, 54. 59. 82, 84. 87.

88. 103. 108. 122. 142, 145, 147.

151. 155. 157. 159. 160. 167. 169— 171. 178. 179, 190. 196, 197.

201. 210. 224. 231. 232. 235. 237-239 ; Romanus populus 190. 197.

226; Romanorum leges72; Roma-norum provinciae 161; Romano-rum regnum 160. 197. 218. 217;Romanum imperium 72 ; Ronianarespublica 84, 161 ; Romana sedes

160. 231; Romana signa 125;Romanahistoria96. 101 ; Romanastudia 10.

Romanus patricius et exarchus 130.

142, 143, 146. 150.

Roinilda, uxor Gisulfi ducis Foroiu-

lani, 161—163.Romuald I, dux Beneventanus, fil.

Grimualdi regis, 171. 175, 177.

178, 187—190, 192. 195. 196.

207. 211; uxor: Theuderada

;

f ilii: Grimuald, Gisulfus, Arichis;

soror: Gisa.

Romuald II. fil. Gisulfi I, dux Bene-ventanus 210. 211. 230. 235. 238;

u X r e s : Gumperga, Ranigunda

;

f i 1 i u s : Gisulfus II,

Romulea civitas, urbs 10, 102, 218.

Rosamunda,Rosemunda,Rosimunda,fil. Cunimundi regis Gepidorum,uxor Alboini regis Lang., 51, 80.

83. 104-107,Rotaliani campus 118.

Rotcari (dux Langobardorum) 238.

Rothari rex Langobardorum, genere

Arodus, 68. 144. 169—171. 198;filius: Rodoald.

Rothari, consanguineus Liutprandi

regis, 209, 229. 230,

Rotharit dux Bergomensis 208. 220.

221.

Rugi 51. 53. 64. 65; rex: Fele-

theus ; Rugiland = Rugorum pa-

tria 65,

Rumetruda, fil, Tatonis regis Lan-gobardorum, 65, 66,

Rusticus episc. de Tarvisio 132.

Sabio, Savio , Sehen 132. 137;

episc, : Ingenuinus.

Saburrus {mag. mU.) 178. 189. 190.

Sacer campus 162.

Salarius pons 234.

Salernus 97. 244.

Salinga, fil. regis Herolorum, uxor

Wachonis regis Lang., 69.

Sallentum 83; Salentina regio 100,

Salurnis locus 118.

Samnium, Sampnium urbs 100. 244;

Samnium provincia 83. 100. 244;

Samnites 99. 100, = Beneven-tani 170. 171. 211. 230.

Samson 108.

Sangrus fl,, Sangro 189,

Saona 97, 243.

Sardes dux, fil. Herculis, 101.

Sardinia insula 83. 101. 191, 234,

245.

INDEX. 263:

Sardis campus 135.

Barmatae 103.

Sarraceni, Sarracini 178. 192. 208.

210. 216. 228. 233. 234. 237. 242.

Saturnus 102; filius: lupiter.

Savini 99.

Savinianus papa 158.

SaviuiaHus apocrisarius Komanus158.

S. Savinus martyr 151. 152.

Savinus subdiaconus Romanus 153.

Saxones 81. 82. 89. 109. 110. 114—116. 143. 159. 229.

Saxones (Jn Brittanla) 198. 225

;

Saxones Aiigli 201; c/. Angli

;

Saxonum regnum 179. 198.

Scadinavia iusula 50. 53. 57. 61.

Scauniperga, uxor Gisulli II. ducis

Beneventani, 238.

Scilla 56.

Scithia 180.

Sclavi, Sclabi 146. 150. 156. 157.

165—168. 170. 178. 194. 195. 209.

210. 222. 223. 232. 233. 236 ; Scla-

borum provincia 146, patria 236.

S. Scolastica, soror S. Benedicti, 212,

Scolasticus patricius et exarchus 227.

Scoringa 50. 57. 59.

Scotti 2. 168; rex: Domnalus.Scritobini 50. 54. 55.

Scultenna fl., Tanaro 170.

Secundus, servus Christi 19. 133.

156. 168; historiola de gestis

Langobardorum.Secusium, Susa 117.

Seno diaconus Ticinensis 179. 205-207.

SenogalHa, Sinigaglia 101.

Senone.s, Sens 101.

Senones Galli 101. 102.

Sepinum, Sipicr.iano 197.

Sepontum, Sipontum, Siponto 100.

170. 244.

septem dormientes 50. 54.

Septem locus, Ceuta 233.

Sequanica provincia 56 ; Sequa-nicum litus 56

Sercnus patriarclia A<iuileiensis 209.

210. 226. 232.

Sergius I. papa 208. 216—218. 247.

248.

Sermiana castrum 137.

Sessiones, Soisfons 92.

Sesuald, nutricius Romualdi ducis

Beneventani, 188. 189.

S. Severinus 64 ; S. Severmi coe-

nobium 64.

Severus patriarcha Aquileiensis 111.

129. 131. 143. 159.

Severus episc. (Tergestinus)129.132.

Sextus Pompeius 10.

Sicilia insula 83. 87. 101. 127. 138.

178. 191. 192. 197. 245; Siculi

102; dux: Italus ; Siculum fre-

tum 56. 98. 244.

Sicualdus Langobardus 233.

Siculus dux 101.

Sigiprand, lil. Ansprandi regis, 221.

Sigispertus I, Sigisbertus, fil. Chlo-

tarii I, rex Francorum 89. 92. 93.

110. 115. 118; uxor: Bruni-

hildis ; liberi: Childepertus, In-

gundis.

Siler fl., Sele 97. 98. 244.

Simplicius abbas Casinensis 152.

Sindiiald regulus Herulorum, rex

Brentorum 82. 85.

Sisinnius magister militum 117.

Smaracdus patricius 124. 129. 130.

143. 156. 157. 159.

Sophia, Suftia, uxor lu.stini II. imp.,

88. 119. 121. 122.

Spania v. Hispania.

Spoletium 97. 138. 151. 174. 175.

178. 192. 209. 210. 239. 241. 242.

244; basilica S. Savini 151. 241;Spolitani, Spoletini 122. 232. 234.

239 ; d uce s : Faroald I, Ariulfus,

Theudelapius, Atto, Transaraun-

dus I, Wachilapus, Faroald II,

Transamundus II, Hildericus, Agi-

prandus.

Stablicianus notarius Agilulti regis

160.

Stablo villa 114.

Suavi 51. 68.89.103. 110.115.116.

124; Suavia Alamannorum patria

96. 135; Suavus genere Drocton125.

Sublacus, Subiaco 73. 79.

Subo satelles regius 230.

Sura, Sora 209. 224.

Sutrium, Sutri 146. 235. 242.

Syracusa, Siracusae, Siracusana civ.

191. 192. 245.

264 INDEX.

Tanais fl., Don 52.

Tanarus fl. 241 ; cf. Scultenna.

Tanuetura locus 85.

Tarentum 100.186.187.207.211.244.

Tarvisium, Treviso 82. 94. 132. 145.

170. 204; Tarvisiani 196; dux:Ulfari ; Tarvisiana ecclesia 93.232;

e p i s c p i : Felix , Rusticus

;

archidiac. : Calistus.

Taso abbas S. Vincentii 231.

Taso, fil. Gisulfi, dux Foroiulanus

143. 161. 162. 166. 167. 196.

Tassilo rex vel dux Baioariovum

142. 146. 167; filius: Gari-

baldus.

Tato, fil. Ciaffonis, rex Lang-obar-

dorum 51. 65—68; liberi: Ru-metruda, Hildechis.

Tato abbas S. Vincentii 231.

Tatzo Langobardus 220.

Taurini, Tauriueusis, Tauriuatium

civ. 135. 174. 176. 183. 221;

Taurinenses, Taurinates 135. 174.

208.220; duces: Agilulf, Gari-

pald, Ragînpert

Terebellus rex Bulg-arum 225.

Teresia 95 n ; f i 1 i a : Mantua.

Tertullus 8. 9.

Tesana castrum, Tesino 137.

Theate, Cliieti 100. 244.

Thebani 95 n.

Theod. V. Theud.Theodoald legiim peritissimus 247.

Theodoritus (episc. Cyrensis) 247.

Theodorus archiepiscopus ( Cantua-

riensis) 197.

Theodorusepisc.(Mopsuestenus)217.

247.

Theodosius III. imp. 209. 210. 228.

231.

Theodota puella Romana 179. 201.

Theudehipius, Theudelaupus , fil.

Faroaldi I, dux Spolitanus 142.

152. 174.

Theudelapius Veronensis 241.

Theudelinda, Theodelinda, nl. Gari-

baldi regis Baioariorum . uxor

Authari et Agilulfi regura Lang.,

134. 135. 140— 142. 146— 148.

154. 156. 168. 172; frater:Gundoald.

Theudelinda, uxor Warnefrit, materPauli diaconi, 166.

Theudemarus abbas Casinensis 6. 7.

Theudepertus I, Theudipertus, rex

Francorum 69. 84. 85; uxor:Wisegarda.

Theudepertus II, Teud., rex Fran-corum, fil. Childeperti II, 150.

151. 157. 159. 168.

Theudepert, Theutpert, Teutpert,

dux Baioariorum 208— 210. 221.

227; filia: Guntrut.

Theuderada, Theuderata, fil. Lupi

ducis Foroiulani, uxorRomualdil.ducis Beneventani, 195. 207. 211.

Theodorada, uxor .Ansprandi, 221.

Theudericus rex Gothorum 104. 155.

Theudericus II, fil. Childeperti II,

rex Francorum 150. 157.

Theudo, Teudo, dux Baioariorum

210. 232.

Thomas diaconus Ticinensis 202.

Thomas presbyter 247.

Thracia 154.

Tiberis fl. 128. 209. 229.

Tiberius II. Constantinus irap. 19.

110. 118 — 122.

Tiberius III. { Ajysimarus) imp. 208.

217. 225.

Tiberius, fil. lustiniani II. imp., 226.

Tibulhis Veronensis 8. 9.

Tibur, Tivoli 100. 244.

Ticinus , Ticinum , Ticinensis civ.,

Pavia 83. 96. 102. 103. 108. 138.

140. 145. 147. 150. 159. 168. 169.

172. 174. 175. 179. 192. 193. 195.

198— 201. 203. 204. 207. 210.

212. 214. 220. 227. 229. 234.241.

243. 247; basilicae: S. Adri-

ani 242, S. Ambrosii 198, S. Eu-sebii 169, S. lohannis bapt. 172.

176. 205. 207, S. Mariae ad Per-

ticas 199, Michaelis archang.

185. 236, S. Petri 159, S. Ro-mani 214. 215, Salvatoris 201.

219. 227, S. Savini241 ; oraculum

Salvatoris 1 72 .242 ; m o n a s t e r i a

:

Novum S. Agathae 199, S. Petri

q. v. Coehim Aureum 240. 242

,

Theodotae 201,palatium 104. 192.

201; portae: S. lohannis 103,

Marenca 172, Palatiensis 200;

Ticinenses cives 181; dux: Za-

ban; Ticinensis ecclesia 201.

213.225.241; episcopi: Dami-

INDEX. 265

anus, Petrus ; e p i s c. Arrianus

:

Anastasius ; diaconi: Thomas,Seno.

Ticinus fl. 183. 199. 227. 247.

Tiliamentum fl., Tagliamento 94.

Timabus fl., Timavo 15.

Totila rex Gothorum 84.

Totonis villa, Diedenhqfen 55.

Transamundus I. dux Spoletinus,

comes Capuanus 175. 178. 192.

209. 225; filins: Faroald II;

frater: Wachilapus.

Transamuudus II, fil. Faroaldill, dux

Spolitanus 210. 232. 238. 239.

Trax puer 10.

tria capitula 126. 129. 131.

Trideutum,Trientum,Tredentinaciv.,

19. 85. 108. 110. 117. 118. 132.

137. 150. 156. 168. 200; Tri-

dentini 118; Tridentina castella

144; Tridentinum territorium 118.

137. 145.; episc, : Agnellus;

duces: Euiii, Gaidoaldus, Alaliis.

Troianus Anschises 222.

Tuder, Todi 147.

Turcilingi 51. 53. 65; rex: Odo-acar.

Turingi 68 ; Turingia, Turinga 93.

150.

Turisindus, Turisendus , rex Gepi-

dorum 51. 70 71. 79; filius:Turismodus.

Turismodus, fil. Turisindi regis Gepi-dorum, 70. 71.

Turones, Tours 94. 112; episc. :

S. Martinus, Gregorius.

Tuscia 83. 97— 99. 103. 143. 159.

170. 175. 196. 243. 244; Tuscus205; Tusci Langobardi 234.

Tyrrenum, Tirrenum mare 91. 97.

98. 101. 243—245.

Ulfari, Ulphari, dux Tarvisinus (?)

141. 145.

Ulixes 102; filius: Ausonus.

Umbria 97—99. 244.

Ungarus 242 n.

Unulfus 177. 181— 183. 185.

Urbinuni, Orbinum, Urhino 98. 244.

Urbis .silva 201. 203. 241.

Urbs Vetus, Orvieto 159.

Ursus, fil. Municliis, dux Cenetensis223.

Valentia, Valence 116. 117.

Valeria prov. 83. 99. 100. 244.

Vapincum, Gap 116 n.

Vasion, Vaison 116n.Veneti (factio) 161.

Venetia 90. 95. 96. 101. 243; Vene-tiae 57. 82. 96. 103. 127. 161;Venetiarum exercitus 234; Vene-tici 237.

Vergilius, Virgilius 8. 9. 56. 101.

Verona, Veronensis civ. 85. 95. 98.

104. 127. 128. 132. 135—137.142. 150. 151. 212. 241. 243. 244

;

basilicaS. Zenonis 111.127; pala-

tiuml05; episc. : lunior; duces:Zangrulf, Giselpert. — Verouensis

Tibullus 9.

Victor, Sextus Aurelius 98.

Vigilius papa 129 217.

Vincentia, Vicentia, Vincentina civ.,

F?ce?ic« 95. 132.194.243; episc. :

Horontius; dux: Peredeo.

S. Vincentii monast. Vulturnense

210.231; abbates: Tato, Taso,

Paldo, Autpert.

Vinciacum, Vincy 232.

Vindemius episc.(Cisseusis) 129.132.

Virdo fl., Wertach 94.

Vitalianus papa 190. 197.

S. Vitalis 126.

Vitalis episc. Altinensis 87.

Vitalis abbas Casinensis 152.

Vitianum castrum 137.

Vodoliensis mons 116n.Volaenes castrum, Volano 137.

Vulgares, Bulgares 50. 51. 63. 103.

179. 196. 210. 225. 234; dux:Alzeco ; rex: Terebellus.

Vulturina castrum, Valdoria 157.

Vulturnus fl., Voltiirno 231.

Vurgundaib 60.

Machilapus, frater Transamundi I,

dux Spolitanus 225.

Wacho rex Langobardorum 51.68.

69; uxores; Ranicunda, Austri-

gusa, Salinga ; I i b e r i : Waltari,

Wisegarda, Walderada.Walcari (dux Langobardorum) 238.

Walderada, fil. Wachonis regis

Langobardorum , uxor Cusupaldiregis FraneorumetGaripaldiducisBaioariorum, 69.

266 INDEX.

Wallari clux Bergomas 108.

Waltari, fil. Wachonis, rex Lango-bardorum 51. 69.

Wandali 50,53.57-59.72; duces:Ambri , Assi ; r e x : Gelismer.

— Wandalicus cognomen 72.

Warnecautius 142. 150.

Warnefrit, lil. Arichis, 166; uxor:Theudelinda; filii: Paulus dia-

nus, Arichis.

Wechtari, Wictari, dux Foroiulanus

178. 194. 195.

Widin comes Gothorum 85.

Wigilinda, fil. Perctarit regis Lang.,

uxor Grimualdi II, ducis Bene-ventani, 211.

Winiperga , uxor Gisulfi I. ducis

Beneventani, 211.

Winnili, Winili (i. e. Langobardi)

50,53.57-59; duces : Ibor, Aio.

Wisegarda, fil. Wachonis regis Lan-gobardorum, uxor Theudeperti I.

regis Fancorum, 68,

Witichis rex Gothorum 72,

Wotan V. Godan.

Ydrontum, Otranto 101. 244.

Zaban duxTicinensis 108. 110. 116.

117.

Zacharias papa 2.31.

Zacharias protospatharius 216.

Zangrulf dux Veronensis 142, 150,

Zellia, Cilly 166,

Zotto dux Beneventanus 111. 138.

142. 152.

Zuchilo, frater Tatonis regis, 68;

filius: Wacho.

GLOSSARIITM LATINUM.

SCRIPSIT 0. HOLDER-EGGER.

absimilis 108.

actionarii 153.

adproximare 235.

agapes dapes 75.

in albis constitutus, neophytus 217.

alumnus = nutntor 63.

angariare 123.

apochrisarius 158.

archeclavius caeli, Petrus apostolus

247.

arctous axis 52.

aruspex puer 135.

atrameutarium 13.

augustalis corona 120.

berbices, verreces 205.

bisontes 82. 90.

bubali 150.

calybs 75. 78.

capistrium 74.

cathedra = sedes regni 92.

cavalli silvatici 150.

civitatula 186.

confinium Italiae 117.

conlactaneus 105.

constratae viae 99.

cyborium 140.

cymbia veueni baiula 78.

dactuli, palmulae 112.

dialogus id est duorum locutio 146.

diecula 7.

disenteriae, desenteriae morbus 111.

137.

doctor, dux 91.

ductor, dux 3. 170. 174. 178, 192.

193. 211. 232.

elegiacum metrum 74.

ergastulum 78.

ethimologia 10. 54.

exenium 153.

feritu 135.

fetilae equae 71.

fiala argentea 182.

flevotomum, plilehotomia 198.

forum negotiationis 96. 243.

gambae, crura 207.

garrulitas aquarum 56.

genealogia 164. 166.

genicium, gynaeceum 88.

genitale solum, patria 138.

gentilitatis error 146.

gravio, comesaBaioariisdicitur 200.

historia generalis 164. 166.

hornus, ornus 166.

hospites 108. 123.

hyronia 9.

iambicum archiloicum metrum 78.

igones = Ei/.oici; 210.

inflationis tumor 171.

inrisoria verba 66.

itali = vituli, boves 102.

lacteus crinis 163.

lavinae 127.

lechitus 77.

leetisternia 182.

levita, dlaconus 15. 127.

limphae fluminum 56.

litoralia 186.

lociservator 212. 222.

longibarbi 58.

loquella Graia, loquiUa Graeca 9.

raachedonius v. Gloss. Lang.

maior domus (domuil 208. 219. 222.

malefactor 113.

mancoLi v. Gloss. Lang.maniplus 9.

mercimonium = mercatus 100. 244.

metae vitae 64.

monomachia 50. 172.

nonnus praepositus 7.

nutricius 188,

268 GLOSSARIUM.

oceanum pelagus 55.

omnicreans rector 11.

pannucium 5.

patria verba 60.

pedagoga 74.

perticae, trabes 199.

pracmaticus 93.

probabilis vita= laudabilis vita 112.

proditrix 1G4.

promocondus 77.

protospatharius,

primus armiger

216.

recidiva vita 218.

regula aeris 115.

reguator = 7-ex 232. 237.

reptile 139.

reumattis gutta 226.

Romani reges augusti 119.

sancire per sagittam 60.

saynia, vox graeca, hastae 100.

scabea 171.

securicula 135.

seminator nequitiac 175.

septa regia, thalarnus regis 135.

septemtrionalis plaga 52.

solitarius, eremita 186.

sophia sacra 16.

subpedaneum scabellum 106.

Tartareae flammae 75.

theophania = epiphania 216.

theotocos 217.

thesaurizare 119.

tremissis 202.

tropeum 190.

tubrugi birrei v. Gloss, Lang.umbilicus raaris 50. 56.

vergiliae 216.

vestiaria 105; vestiarius 177. 182— 185.

virentia terrae 101.

ydrum 78.

zeta, siguum vitii 13.

GLOSSARIUM LANGOBARDICUM.arga 222. 223.

bandus, vandus 67. 190n.

bart 59.

fara 91.

feld 65 ; cf. Asfeld m Tnclice.

lama 62.

land V. Rugiland in Indice.

lang 59.

machedonus (?) 91 n.

mancola (?) 189 n.

marpahis 91. 214,

osa 155.

scaffardus 182 n.

scala 80.

scilpor 105.

sculdahis 222.

tubrugi 155.

vandus v. bandus.

C o r r i g e n d a.

Pag, 83, lin. penult. n, g. L: hoc; pag. 158, l. 25. L: episcopus:

pag. 159, n. 3. L: Bagnorea : pag. 171, n. 4. L: cf. paulo infra.

DG Paulus, Diaconus511 Pauli HistoriaP38 Langobardorum

1878

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

' ':.^m.^^T ,

*:^ M *: r, ^* 7- î;- '

'iV^ -

JJ^"***

.^--.

.^ ^ v-

.^>:^.' N&

\;.-*^^