อาหารและการใหอาหารสตวเคยวเออง

Feed and Feeding of Ruminants

นราวรรณ กนน

ปร.ด. (สตวศาสตร)

คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

2560

ค ำน ำ

การเลยงสตวเคยวเอองเปนอาชพทอยคเกษตรกรไทยมาเปนเวลายาวนาน ซงในการเลยงสตวพบวาอาหารและการใหอาหารถอวาเปนสงทมความส าคญมากในการเลยงสตวใหประสบความส าเรจ แตอยางไรกตามผเขยนพบวาต าราเรองอาหารและการใหอาหารสตวเคยวเอองมขอมลคอนขางนอย ดงนนผเขยนจงไดจดท าต าราเรองนขนดวยความตงใจเปนอยางสง และใชความพยายามในการรวบรวมและเรยบเรยงเอกสาร ตลอดจนน าความรทไดจากประสบการณตรงของผเขยนทไดจากการศกษา ทดลอง และวจยมาถายทอดเพอใชประกอบการเรยนการสอนในรายวชา AN02207 เทคโนโลยการผลตโคเนอและกระบอ, AN54422 สมนไพรส าหรบปศสตว และ AN01102 อาหารและการใหอาหารสตวของนกศกษา ตลอดจนเกษตรกรและผทสนใจไดศกษาและน าไปใชประโยชนในโอกาสตอไป

ผเขยนไดพยายามเรยบเรยงขอมลเกยวกบคณคาทางโภชนะ และขอมลการใชวตถดบอาหารสตวชนดใหมๆ โดยเฉพาะทรพยากรอาหารสตวทองถนทเกษตรกรยงไมนยมน ามาใชในการเลยงสตวเคยวเออง ทงนเพอใชเปนวตถดบอาหารสตวทางเลอกในการน ามาทดแทนวตถดบอาหารสตวทมราคาแพง และเปนแนวทางในการลดตนทนการผลตสตวเคยวเออง รวมทงน าเสนอกลยทธในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบหลายๆ วธ เพอเปนการเพมประสทธภาพในการใชอาหาร ตลอดจนการผลตสตว เพอใหไดผลตภณฑสตวธรรมชาตทปลอดภยส าหรบผบรโภค โดยการใชสมนไพรทดแทนการใชสารเคมหรอยาปฏชวนะในการผลตสตวเคยวเออง และในบทสดทายผเขยนไดเรยบเรยงปญหาทเกดจากการใหอาหารสตวเคยวเอองโดยขาดความระมดระวงและความรความเขาใจอนสงผลเสยตอสตวและสรางความเสยหายตอผเลยงสตว เพอใหเกษตรกร นกศกษา ตลอดจนผทสนใจเลยงสตวเคยวเอองตระหนกถงความส าคญในการหาความรและสรางความเขาใจในการใหอาหารสตวทถกตองและเหมาะสมเพอใหสตวเจรญเตบโตและใหผลผลตตามทผเลยงสตวตองการ

ต าราเลมนส าเรจไดเนองจากความชวยเหลอของบคคลหลายฝาย ผ เขยนขอขอบคณมหาวทยาลยราชภฏอดรธานทอ านวยความสะดวกและสนบสนนงบประมาณในการท าวจย รวมทงเกษตรกรผเลยงโคนม และกระบอในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอทใหโอกาสผเขยนไดรวมด าเนนงานวจยในฟารมของเกษตรกร อนซงท าใหผเขยนไดองคความรจากการท างานวจยเพอน ามาถายทอดผานต าราเลมน ขอขอบคณเพอนรวมงานทกทานทสงเสรม สนบสนนในการด าเนนงานวจย และเขยนต าราเลมน นอกจากนผเขยนขอขอบคณลกสาวทนารก คอเดกหญงพชราภรณ กนน และสาม คอ ผศ.ดร.พงศธร กนน ทใหก าลงใจและคอยสนบสนนผเขยนดวยดตลอดมา ผเขยนหวงเปนอยางยงวาต าราเลมนจะเปนประโยชนตอผอานไดเปนอยางมาก

ผศ.ดร. นราวรรณ กนน

21 ธนวาคม 2560

สารบญ

หนา

ค ำน ำ ก

สำรบญ ข

สำรบญตำรำง จ

สำรบญภำพ ฌ

บทท 1 ควำมส ำคญของอำหำรและโภชนศำสตรสตว 1

ควำมส ำคญของอำหำรและโภชนศำสตร 1

พฒนำกำรทำงวทยำศำสตรของอำหำรสตวเคยวเออง 2

สถำนกำรณกำรผลตและกำรใชอำหำรสตว 5

สรป 11

ค ำถำมทบทวน 12

บทท 2 ระบบกำรยอยและกำรดดซมอำหำรของสตวเคยวเออง 13

กระเพำะอำหำรของสตวเคยวเออง 13

กำรยอยและเมทำบอลซมของคำรโบไฮเดรต 17

กำรยอยและเมทำบอลซมของโปรตน 23

กำรยอยและเมทำบอลซมของไขมน 29

สรป 34

ค ำถำมทบทวน 34

บทท 3 อำหำรส ำหรบสตวเคยวเออง 35

คำรโบไฮเดรต 35

โปรตน 46

ไขมนและน ำมน 57

วตำมนและแรธำต 60

น ำ 62

สรป 65

ค ำถำมทบทวน 65

ค

สารบญ (ตอ)

หนา

บทท 4 กำรใหอำหำรสตวเคยวเออง 67

ควำมตองกำรโภชนะของสตวเคยวเออง 67

กำรใหอำหำรสตวเคยวเอองระยะแรกคลอด 92

กำรใหอำหำรสตวเคยวเอองระยะหลงหยำนม-ผสมพนธ 100

กำรใหอำหำรสตวเคยวเอองระยะตงทอง 103

กำรใหอำหำรสตวเคยวเอองระยะใหผลผลตน ำนม 106

สรป 117

ค ำถำมทบทวน 117

บทท 5 กำรเพมประสทธภำพกระบวนกำรหมกในกระเพำะรเมน 119

กำรเพมกำรยอยไดของคำรโบไฮเดรตทเปนโครงสรำงในกระเพำะรเมน 119

กำรเพมสดสวนของกำรผลตกรดโพรพออนคในกระเพำะรเมน 129

กำรลดกำรผลตแกสเมทเธนจำกสตวเคยวเออง 131

สรป 138

ค ำถำมทบทวน 139

บทท 6 กำรใชทรพยำกรทองถนเพอเปนอำหำรสตวเคยวเออง 141

ปญหำดำนทรพยำกรอำหำรสตว 141

ทรพยำกรอำหำรสตวทองถนส ำหรบสตวเคยวเออง 144

ค ำแนะน ำในกำรใชทรพยำกรอำหำรสตวทองถนส ำหรบสตวเคยวเออง 160

สรป 161

ค ำถำมทบทวน 161

บทท 7 กำรใชสมนไพรเพอกำรผลตสตวเคยวเออง 163

ควำมส ำคญและทศทำงกำรใชสมนไพรในกำรผลตสตวเคยวเออง 163

สำรออกฤทธทส ำคญในพชสมนไพร 168

ภมปญญำทองถนในกำรใชสมนไพรในกำรผลตสตวเคยวเออง 172

สรป 186

ค ำถำมทบทวน 187

ง

สารบญ (ตอ)

หนา

บทท 8 กำรปรบปรงคณภำพอำหำรหยำบคณภำพต ำ 189

วธในกำรปรบปรงคณภำพอำหำรหยำบคณภำพต ำ 189

กำรปรบปรงคณภำพอำหำรหยำบโดยวธทำงกำยภำพ 190

กำรปรบปรงคณภำพอำหำรหยำบโดยวธทำงเคม 194

กำรปรบปรงคณภำพอำหำรหยำบโดยวธทำงกำยภำพรวมกบเคม 199

กำรปรบปรงคณภำพอำหำรหยำบโดยวธทำงชวภำพ 202

สรป 203

ค ำถำมทบทวน 204

บทท 9 ปญหำทเกดจำกโภชนำกำรในสตวเคยวเออง 205

กำรเปนพษเนองจำกกรด 205

กำรเปนพษเนองจำกยเรย 208

ทองอด 209

คโตซส 213

ไขมนในน ำนมต ำ 216

แมกนเซยมในเลอดต ำ 218

ไขน ำนม 220

สรป 222

ค ำถำมทบทวน 223

บรรณำนกรม 225

ดชนคนเรอง 263

ประวตผเขยน 267

สารบญตาราง

หนา

ตารางท 1.1 ปรมาณความตองการแหลงอาหารโปรตนส าหรบประชากรโลก 5

ตารางท 1.2 ปรมาณการผลตสตวเคยวเอองของไทย ป พ.ศ. 2551-2559 6

ตารางท 1.3 ประมาณประชากรสตว ปรมาณอาหารสตว และการใชวตถดบของ ปศสตวในป พ.ศ. 2559

8

ตารางท 1.4 ประมาณประชากรสตว ปรมาณอาหารสตว และการใชวตถดบของ ปศสตวในป พ.ศ. 2560

9

ตารางท 1.5 ปรมาณการน าเขาวตถดบอาหารสตว ป พ.ศ. 2554-2560 10

ตารางท 2.1 กรดไขมนทพบในอาหารสตวเคยวเออง 29

ตารางท 2.2 แหลงทมาของกรดไขมนในตอมน านม 33

ตารางท 3.1 คณคาทางโภชนะของอาหารหยาบ 40

ตารางท 3.2 องคประกอบทางเคมของเศษเหลอจากสบปะรดทไดจากโรงงานอตสาหกรรม

44

ตารางท 3.3 คณคาทางโภชนะของแหลงโปรตนอาหารสตว 47

ตารางท 3.4 ผลของการใชน ามนปาลมในสตรอาหารตอองคประกอบน านมและจ านวนประชากรของโปรโตซวของโคนม

59

ตารางท 3.5 ปรมาณความตองการน าของสตวแตละชนด 63

ตารางท 3.6 ระดบแรธาตและสารประกอบในน าดมทอาจกอใหเกดความเปนพษตอสตวเคยวเออง

64

ตารางท 4.1 ความตองการโภชนะของแกะ 71

ตารางท 4.2 ความตองการโภชนะของแพะ 73

ตารางท 4.3 ความตองการโภชนะของลกกระบอในระบบการเลยงทใหอาหารแบบเตมท (ad libitum)

74

ตารางท 4.4 ความตองการโภชนะเพอการด ารงชพและการเจรญเตบโตของกระบอ 75

ตารางท 4.5 ความตองการโภชนะของกระบอนม 76

ตารางท 4.6 ความตองการโภชนะของลกโคนมทเลยงดวยนมหรอนมเทยมเพยงอยางเดยว 77

ตารางท 4.7 ความตองการโภชนะของลกโคนมทเลยงดวยนมและอาหารขนลกโค 78

ตารางท 4.8 ความตองการโภชนะของโคนมระยะหลงหยานม 79

ฉ

สารบญตาราง (ตอ)

หนา

ตารางท 4.9 ความตองการโภชนะของโคนมระยะก าลงเจรญเตบโต (น าหนกโตเตมวย = 450 กโลกรม)

80

ตารางท 4.10 ความตองการโภชนะของโคนมสาว (น าหนกโตเตมวย = 450 กโลกรม) 82

ตารางท 4.11 ความตองการโภชนะของโครดนม (ระยะแรกของการใหนม , น าหนกโค = 454 กโลกรม)

83

ตารางท 4.12 ความตองการโภชนะของโครดนม (ระยะกลางของการใหนม, น าหนกโค = 454 กโลกรม)

84

ตารางท 4.13 ความตองการโภชนะของโคเนอระยะก าลงเจรญเตบโต-ระยะขน 85

ตารางท 4.14 ความตองการโภชนะของพอพนธโคเนอระยะก าลงเจรญเตบโต 86

ตารางท 4.15 ความตองการโภชนะของโคเนอระยะตงทอง 88

ตารางท 4.16 ความตองการโภชนะของโคเนอระยะใหนม 89

ตารางท 4.17 ความตองการแรธาตและวตามนของสตวเคยวเออง 90

ตารางท 4.18 ความตองการน าของสตวเคยวเออง 91

ตารางท 4.19 องคประกอบของนมน าเหลองและน านมปกต 93

ตารางท 4.20 ผลของคณภาพนมน าเหลองตอคาคะแนนมลของลกโค 94

ตารางท 4.21 การเปลยนแปลงองคประกอบทางเคมของน านมกระบอแรกคลอดจนถง 3 วน หลงคลอด

94

ตารางท 4.22 คณคาโภชนะของนมเทยมทมแหลงโปรตนชนดตางๆ 96

ตารางท 4.23 สตรอาหารส าหรบแกะระยะหลงหยานม 102

ตารางท 4.24 ความตองการโภชนะของโคนมทใหผลผลตนมในระยะตางๆ 108

ตารางท 4.25 ชวงเวลาของระยะการใหนมและผลผลตน านม 110

ตารางท 4.26 องคประกอบน านมกระบอและโคเขตรอน 111

ตารางท 4.27 ตวอยางสตรอาหารกระบอนมทมน าหนกตว 550 กโลกรม 112

ตารางท 4.28 ผลผลตและองคประกอบน านมแกะ 114

ตารางท 4.29 ผลผลตและองคประกอบน านมแพะในประเทศองกฤษและเวลส 115

ช

สารบญตาราง (ตอ)

หนา

ตารางท 4.30 คณคาทางโภชนะในอาหารขนทใชส าหรบแพะรดนมทใหผลผลตนมในปรมาณทแตกตางกน

116

ตารางท 5.1 ผลของการปรบปรงคณภาพของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสราง 120

ตารางท 5.2 คณคาทางโภชนะและการยอยไดของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสรางทไดรบการทรทดวย สารเคม

122

ตารางท 5.3 นเวศวทยาในกระเพาะรเมนของสตวทไดรบอาหารหยาบทปรบปรงดวยสารเคม

123

ตารางท 5.4 ปรมาณแรธาตในปลกลวย 127

ตารางท 5.5 ผลของการเสรมปลกลวยตอนเวศวทยาในกระเพาะรเมน 128

ตารางท 5.6 ผลผลตกรดไขมนทระเหยไดของสตวเคยวเอองทไดรบอาหารชนดตางๆ 130

ตารางท 5.7 ผลของการเสรมสมอไทยแหงบดตอผลผลตแกสเมทเธนและประชากรของโปรโตซว

134

ตารางท 5.8 ผลของการเสรมสารประกอบเชงซอนตอการลดลงของผลผลตแกสเมทเธน 136

ตารางท 6.1 คณคาทางโภชนะของวตถดบอาหารสตวแหลงโปรตน 145

ตารางท 6.2 ผลของการใชกระเฉดบกเฮยในสตรอาหารขนตอปรมาณการกนได และการยอยได

147

ตารางท 6.3 ผลของการใชกระถนเพอเปนอาหารส าหรบสตวเคยวเออง 148

ตารางท 6.4 องคประกอบทางเคมของเนอในเมลดยางพารา 150

ตารางท 6.5 ผลของการใชฝกจามจรเพอเปนอาหารส าหรบสตวเคยวเออง 151

ตารางท 6.6 คณคาทางโภชนะของกากมนส าปะหลงทหมกดวยสารหมกตางๆ 152

ตารางท 6.7 ผลของการใชกากมนส าปะหลงหมกเพอเปนอาหารส าหรบสตวเคยวเออง 154

ตารางท 6.8 คณคาทางโภชนะของฟางขาวแตละสายพนธ 156

ตารางท 6.9 การปรบปรงคณภาพชานออยตอคณคาทางโภชนะ 157

ตารางท 7.1 การใชสมนไพรในการเลยงสตว 165

ตารางท 7.2 ผลของการเสรมสมอไทยแหงบดตอผลผลตแกส การยอยสลายของอาหาร และผลผลตสดทายจากกระบวนการหมกในหลอดทดลอง

166

ซ

สารบญตาราง (ตอ)

หนา

ตารางท 7.3 ผลของการเสรมสมอไทยแหงบดตอการกนได การยอยได ประชากรของจลนทรย และสมดลของไนโตรเจนของแพะ

167

ตารางท 7.4 สารออกฤทธทส าคญในพชสมนไพรแตละชนด 169

ตารางท 8.1 ผลของขนาดของอาหารหยาบตอปรมาณการกนได การยอยได คาความเปนกรดดางในกระเพาะรเมน และผลผลตน านม

191

ตารางท 8.2 ผลของการอดเมดและการแชน าตอกนการกนได การยอยได และประสทธภาพการใชอาหาร

193

ตารางท 8.3 ผลของใชสารเคมในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบตอคณคาทางโภชนะ 195

ตารางท 8.4 ผลของใชสารเคมในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบตอสมรรถภาพในการผลตสตว

196

ตารางท 8.5 ผลของใชยเรยและแคลเซยมไฮดรอกไซดในการปรบปรงคณภาพชานออยตอคณคาทางโภชนะและการกนได การยอยได และกระบวนการหมกของโคเนอ

198

ตารางท 8.6 การปรบปรงคณภาพฟางขาวดวยวธทางกายภาพรวมกบวธ เคม ตอการกนได การยอยได และกระบวนการหมกของโคนม

201

ตารางท 8.7 ผลของการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยเชอราตอปรมาณการกนได และการยอยได

203

ตารางท 9.1 พชอาหารสตวทเสยงตอการเกดอาการทองอดในสตวเคยวเออง 210

ตารางท 9.2 อทธพลของสขภาพสตวตอการเกดคโตซส 214

ตารางท 9.3 ผลของการเสรมน ามนปลาตอไขมนในน านมแกะ 218

สารบญภาพ

หนา

ภาพท 1.1 ปรมาณอาหารสตวทผลตในประเทศตางๆ ในป พ.ศ. 2559 6

ภาพท 1.2 ปรมาณอาหารสตวทผลตในประเทศไทย ในป พ.ศ. 2558 7

ภาพท 2.1 กระเพาะเรตคลมของสตวเคยวเออง 14

ภาพท 2.2 กระเพาะรเมนของสตวเคยวเออง 15

ภาพท 2.3 กระเพาะโอมาซมของสตวเคยวเออง 15

ภาพท 2.4 กระเพาะอะโบมาซมของสตวเคยวเออง 16

ภาพท 2.5 กระบวนการเมทาบอลซมของคารโบไฮเดรตของสตวเคยวเออง 18

ภาพท 2.6 กระบวนการเมทาบอลซมของโปรตนของสตวเคยวเออง 24

ภาพท 2.7 เมทาบอลซมของพลงงานและโปรตนในการสงเคราะหจลนทรยโปรตน 26

ภาพท 2.8 กระบวนการเมทาบอลซมของไขมนของสตวเคยวเออง 31

ภาพท 3.1 ความเขมขนของแอมโมเนย-ไนโตรเจนในกระเพาะรเมนของโคนมทไดรบอาหารทมแหลงของไนโตรเจนทแตกตางกน

56

ภาพท 3.2 ความเขมขนของยเรย-ไนโตรเจนในกระแสเลอดของโคนมทไดรบอาหารทมแหลงของไนโตรเจนทแตกตางกน

56

ภาพท 4.1 รปแบบการใหนมนาเหลองแกสตวแรกคลอด 95

ภาพท 4.2 ผลของการใชแหลงโปรตนในนมเทยมตอนาหนกตวของแพะ 97

ภาพท 4.3 ผลของแหลงโปรตนในนมเทยมตอความหนาแนนของ papillae ในกระเพาะรเมน

97

ภาพท 4.4 ปรมาณการกนไดและอตราการเจรญเตบโตของลกโคทไดรบอาหารขนชนดตางๆ

98

ภาพท 4.5 การพฒนาเนอเยอในกระเพาะรเมนของลกโคทไดรบอาหารขนชนดตางๆ 99

ภาพท 4.6 ความตองการโภชนะของแพะระยะตงทอง 105

ภาพท 4.7 ผลผลตนม ปรมาณการกนได และนาหนกตวของโคนมในแตละระยะการใหนม

107

ภาพท 4.8 ผลผลตนานมของแกะตลอดระยะการใหนม 113

ภาพท 4.9 ผลผลตนานมของแพะตลอดระยะการใหนม 115

ภาพท 5.1 โครงสรางผนงเซลลพชอาหารสตวทไมไดรบการทรทและไดรบการทรทดวยดาง 121

ญ

สารบญภาพ (ตอ)

หนา

ภาพท 5.2 โครงสรางผนงเซลลฟางขาวสาลทหมกและไมหมกดวยเชอรา 124

ภาพท 5.3 ผลผลตกรดไขมนทระเหยไดของฟางขาวสาลหมกดวยเชอรา 125

ภาพท 5.4 บทบาทของสารประกอบเชงซอนในพชตอกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน 134

ภาพท 6.1 คาดการณปรมาณความตองการวตถดบอาหารสตวระหวางป พ.ศ. 2560-2563 142

ภาพท 8.1 วธในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบ 190

ภาพท 8.2 โครงสรางเยอใยของอาหารหยาบทไมไดรบและไดรบการปรบปรงคณภาพดวยโซดยมไฮดรอกไซด

197

ภาพท 8.3 ขนตอนการทาฟางสบหมกยเรย 3 เปอรเซนตในถงหมก 200

ภาพท 9.1 กบเทาของสตวทแสดงอาการ laminitis 206

ภาพท 9.2 อทธพลของอาหารตอคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนของโคเนอ 207

ภาพท 9.3 ความสมพนธของการเกดอาการทองอดเมอโคไดรบ sainfoin 211

ภาพท 9.4 ความเขมขนของเบตา-ไฮดรอกซบวทเรทในเลอดโคทไดรบการเสรม ทรทเมนตตางๆ

215

ภาพท 9.5 ความสมพนธระหวางปรมาณไขมนนมกบกรดไขมนในนานมโคทไดรบการเสรมนามนทานตะวน

217

ภาพท 9.6 สดสวนของแคลเซยม/ แมกนเซยม ในสถานะตางๆ ของโค 219

บทท 1 ความส าคญของอาหารและโภชนศาสตรสตว

อาหารเปนปจจยทส าคญในการด ารงชวต ซงสงมชวตทกชนดตองการอาหารเพอน าไปใชในการด าเนนกจกรรมประจ าวน การเจรญเตบโต การสบพนธ และการใหผลผลต หากสตวไดรบอาหารทมโภชนะเพยงพอกบความตองการของรางกายจะท าใหสตวมสขภาพด สามารถสบพนธเพมจ านวนประชากร และใหผลผลตทดมคณภาพ ส าหรบอาหารสตวทผลตในประเทศไทยบางชนดพบวามปรมาณไมเพยงพอส าหรบใชภายในประเทศ จงจ าเปนตองมการน าเขาจากตางประเทศ สงผลท าใหตนทนการผลตสตวเพมขน แตอยางไรกตามประเทศไทยเปนประเทศทมทรพยากรธรรมชาตอยในปรมาณมาก ซงมศกยภาพในการพฒนาเพอเพมปรมาณวตถดบอาหารสตวใหมปรมาณมากขน ทงนเพอลดปรมาณการน าเขาวตถดบอาหารสตวจากตางประเทศโดยอาศยเทคโนโลยททนสมยเขามาชวย

ความส าคญของอาหารและโภชนศาสตร อาหารสตว (feed) คอ สงทสตวกนเขาไปแลวสามารถยอย ดดซม และน าไปใชประโยชนได

แลวท าใหสตวสามารถด ารงชวตอยไดตามปกต และใหผลผลตได โดยมองคประกอบทอยในอาหารเรยกวาโภชนะ

โภชนศาสตรสตว (animal nutrition) คอ ศาสตรทเกยวของกบกลไกหรอกระบวนการตางๆ ทเกยวของกบการกนอาหาร (ingestion) การยอยอาหาร (digestion) การดดซม (absorption) โภชนะประเภทตางๆ ทไดจากกลไกการยอยอาหาร ความตองการโภชนะของสตว โภชนะประเภทตางๆ ทสตวตองการตลอดจนการเปลยนแปลงของโภชนะในรางกายสตว (metabolism) เพอใชส าหรบการเจรญเตบโต การด ารงชวต การสบพนธ และการใหผลผลต (McDonald et al., 2011)

อตสาหกรรมการผลตสตวมความส าคญตอการพฒนาเศรษฐกจของประเทศทก าลงพฒนา โดยผลผลตสตวเปนทงอาหารและสรางรายไดใหกบประชากรมนษย ซงในการผลตสตวนนพบวาอาหารและการใหอาหารมความส าคญตอความส าเรจและความยงยนของการใหผลผลตของสตว ทงนเนองจากการจดการอาหารทดจะสงผลใหสตวมสขภาพ ความสมบรณพนธ การเจรญเตบโต และให ผลผลตไดตามเปาหมาย ในขณะทหากสตวไดรบอาหารไมเพยงพอตอความตองการของรางกายจะท าใหผลผลตลดลง และมการสญเสยพลงงานในรปแกสเมทเธน (methane, CH4) เพมขน (FAO, 2012b) ดงนนในการผลตสตวเพอใหไดผลผลตทตองการมากทสด เชน เนอ นม เปนตน นอกจากจะตองมสตวทมสายพนธด มการจดการโรงเรอน การสขาภบาลโรค และการจดการฟารมทมประสทธภาพแลว พบวาการจดการอาหารทมประสทธภาพกเปนปจจยทมความส าคญมากตอความส าเรจของการผลตสตวเชนกน ทงน ผเลยงสตวจะตองมความรความเขาใจเรองแหลงวตถดบอาหารสตว คณคาทางโภชนะ

2

ของอาหารสตวแตละประเภท ความตองการโภชนะของสตวแตละระยะการเจรญเตบโต และการใหผลผลต ซงตามธรรมชาตแลวไมมวตถดบอาหารสตวชนดใดทมโภชนะครบถวนและตอบสนองความตองการของรางกายสตวอยางสมบรณ ดงนนจงตองอาศยการเลอกวตถดบอาหารสตวทด มคณภาพ โดยเนนการใชวตถดบอาหารสตวทมตนทนการผลตต าสดมาใชในการเลยงสตว ทงนเนองจากตนทนคาอาหารคดเปน 60-70 เปอรเซนตของตนทนการผลตสตวทงหมด หากสามารถเลอกใชวตถดบทมคณภาพ และราคาไมแพง หรอใชวตถดบอาหารสตวทางเลอกทหาไดงายตามทองถนกจะเปนแนวทางในการลดตนทนการผลตได อกทงยงเปนการสรางความยงยนในอาชพการเลยงสตวใหกบเกษตรกรรายยอยไดอยางด ทงนยงตองอาศยการวจยและพฒนาเรองอาหารและโภชนศาสตรสตวอยางตอเนองเพอคนหาแหลงอาหารสตวทางเลอก รวมทงพฒนาคณภาพอาหารและเทคโนโลยการใหอาหารสตวเพอน ามาปรบใชกบการเลยงสตวในสถานการณปจจบน

พฒนาการทางวทยาศาสตรของอาหารสตวเคยวเออง พฒนาการทางวทยาศาสตรของอาหารสตวเคยวเอองนนได เรมจากการพฒนาทางวทยาศาสตรเกษตรมาเปนเวลายาวนานตงแตศตวรรษท 18 จนกระทงถงปจจบน ซงพบวาวทยาศาสตรอาหารสตวกยงมการพฒนาอยางตอเนอง ตลอดจนในอนาคตนนกจะมการน าเทคโนโลยสมยใหมมาใชในการคนหาและพฒนาการใชประโยชนของอาหารสตวทเปนมตรตอสงแวดลอม และมความยงยนมากขน ซงพฒนาการทางวทยาศาสตรของอาหารสตวเคยวเอองในแตละชวงมรายละเอยดดงน

1. การพฒนาอาหารสตวในอดตจนถงปจจบน

หลกการบางอยางทางโภชนศาสตรไดถกพฒนามาจากพนฐานทางวทยาศาสตรตงแตชวงศตวรรษท 18 ซงโภชนศาสตรจะถกรวมอยในสาขาวชาชวเคม โดยในชวงป ค.ศ. 1836 มการคนพบวาอาหารประกอบดวยโภชนะทเปนกลมของโปรตน ไขมน และคารโบไฮเดรต และในป ค.ศ. 1842 ไดมการคนพบวาโภชนะเหลานสามารถยอยไดโดยผานกระบวนการเมทาบอลซม และหลงจากนน G.

Haubner เปนคนแรกทไดศกษาทดลองการยอยของอาหาร ในป ค.ศ. 1855 พบวาอาหารทเปนเยอใยสามารถยอยสลายไดเพยงบางสวน ตอมาในป ค.ศ. 1864 Henneberg and Stohmann ไดรวมกนพฒนาวธการวเคราะห องคประกอบทางเคมของอาหารโดยวธ proximate analysis ณ Weende

Research Station ประเทศเยอรมน และหลงจากนนไดมการพฒนาระบบการตรวจวดอตราการหายใจส าหรบสตวในฟารม โดยในป ค.ศ. 1921 Nathan Zuntz สามารถตรวจวดอตราการหายใจ และพลงงานความรอนจากรางกายของโคเนอไดส าเรจ และในชวงหลงจากนนไดมการพฒนาและขยายตวดานการพฒนาดานอาหารสตวไปยงประเทศตางๆ ทวโลก เชน มการจดตงหนวยงานดานอาหารโคนม และมการศกษาวจยในดานโภชนศาสตรสตว ตอมาในป ค.ศ. 1950-1960 มการคนพบการใช

3

diethylstilbestrol ฝงใตผวหนงของโคเพอชวยเรงการเจรญเตบโตและการสะสมของไขมน ซงวธดงกลาวสามารถลดคาอาหารในการขนไดมากขน (สาโรช และเยาวมาลย, 2560) และในเวลาตอมาไดมการศกษาวจยการใชสารเสรม (feed additive) ในอาหารสตวอยางกวางขวาง และในป ค.ศ. 1970 นกวทยาศาสตรไดศกษาการยอยอาหารในกระเพาะรเมน และกระบวนการเมทาบอลซมโดยใช radioisotopes และ P. J. Van Soest ไดพฒนาระบบการยอยเยอใย นอกจากนแลวยงมการน าเอาความรดานเทคโนโลยชวภาพมาใชในการพฒนาดานวทยาศาสตรอาหารสตว ซงพบวามนษยไดเรมมการน าเอาเทคโนโลยชวภาพเขามาพฒนาวทยาศาสตรทางดานอาหารในป ค.ศ. 1977 โดยมการน าเทคโนโลยชวภาพมาใชในการก าหนดคณสมบตของอาหาร กระบวนการยอยอาหาร และการใชประโยชนของโภชนะ ส าหรบในปจจบนถงแมวาการพฒนาดานอาหารสตวจะมความกาวหนาไปมาก เชน การปรบปรงคณภาพอาหารโดยวธตางๆ การใชสารเสรมเพอกระตนการเจรญเตบโต การใหผลผลต การรกษาคณภาพ และการเพมคณภาพของอาหาร การปองกนการตดเชอ เปนตน แตอยางไรกตามผบรโภคยงคงมความกงวลในเรองความปลอดภยของอาหารทไดจากผลตภณฑสตวทอาจเกดจากการตกคางของสารเสรมทเปนสารเคม และยาปฏชวนะทใชในระหวางกระบวนการผลตสตว ท าใหงานวจยสวนหนงในยคปจจบนมงเนนการผลตปศสตวปลอดสารหรอปลอดภย และอนทรย เพอตอบสนองกระแสความนยมการบรโภคอาหารปลอดภยของผบรโภค ซงรปแบบการเลยงสตวในลกษณะดงกลาวจะอาศยธรรมชาตเพมขน มการใชอาหารทหาไดในทองถน หรอทผลตเองเพอเลยงสตวเปนหลก ซงเปนแนวทางในการลดตนทนคาอาหาร และสามารถพฒนารปแบบการเลยงสตว ใหมความยงยนในอนาคตตอไป

2. การพฒนาอาหารสตวในอนาคต

สมาคมผผลตอาหารสตวไทยไดประมาณการจ านวนประชากรสตว และปรมาณการใชวตถดบอาหารสตวในแตละป พบวามแนวโนมเพมขนอยางตอเนอง ขณะทประเทศไทยสามารถผลตอาหารสตวเพอใชเองภายในประเทศไมเพยงพอ ท าใหมความจ าเปนตองน าเขาวตถดบอาหารสตวบางชนด โดยเฉพาะอยางยงแหลงโปรตนจากตางประเทศในปรมาณมาก และมมลคามหาศาลในแตละป แตอยางไรกตามเมอพจารณาถงจ านวนทรพยากรธรรมชาตทม ในประเทศแลว พบวาประเทศไทยมศกยภาพในการผลตอาหารสตวทงในแงปรมาณและคณภาพในระดบสากล ดงนนในอนาคตการพฒนาวทยาศาสตรอาหารสตวจะตองหาแนวทางในการเพมปรมาณวตถดบอาหารสตว และในขณะเดยวกนจะตองศกษาวจยหาแหลงวตถดบอาหารสตวทางเลอกเพอน ามาใชทดแทน หรอใหผเลยงสตวสามารถเลอกใชไดมากขนตามฤดกาล สถานท หรอสถานการณ ตลอดจนการศกษาวจยดานการใชเทคโนโลยชวภาพเพอปรบปรงคณภาพอาหารใหมคณภาพ ระยะเวลาในการเกบรกษา ตลอดจนเพมประสทธภาพในการใชอาหาร

4

ในอนาคตกระแสความนยมการบรโภคอาหารปลอดภยและมคณภาพจะมปรมาณเพมขนเรอยๆ โดยเฉพาะกลมคนชรา ตงครรภ ทารก และกลมผปวยทตองควบคมดานคณภาพอาหาร ดงนนในอนาคตควรจะมการศกษาวจยการใชสมนไพรหรอสารเสรมธรรมชาตทมสรรพคณในการกระตนการกนได การเจรญเตบโต ตลอดจนสมนไพรทมสรรพคณทางยา สามารถปองกนและรกษาอาการบาดเจบ และโรคตางๆ มาใชทดแทนสารเสรมทเปนสารเคม ยา หรอสารปฏชวนะ โดยพฒนาใหเปนผลตภณฑทสามารถน ามาใชในอตสาหกรรมการผลตสตวเพอผลตผลตภณฑทปลอดภย และสรางความมนใจใหกบผบรโภค

นอกจากนแมวาการพฒนาวทยาศาสตรอาหารสตวจะกาวหนามากนอยเพยงใด แตอยางไรกตามจะตองค านงถงความยงยนของอาชพการเลยงสตวของเกษตรกรดวยเชนกน ทงนเนองจากประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรมทมจ านวนเกษตรกรรายยอยเปนสวนใหญ ดงนนการใชเทคโนโลยทหางไกลความสามารถในการเขาถงของเกษตรกรกถอวาไรประโยชน ดงนนในอนาคตจะตองมการศกษาวจยรปแบบการเลยงสตวทใหเกษตรกรพงพาตนเองใหมากทสด และในขณะเดยวกนเกษตรกรจะตองใชแรงงานในการท างานนอยทสด ทงนเนองจากในอนาคตจ านวนของเกษตรกรสงวยจะมปรมาณเพมขน ดงนนการศกษาวจยดานอาหารสตวจะตองมงเนนการใชอาหารสตวในทองถน เพอลดตนทนการผลต มการปรบปรงคณภาพและแปรรปอาหารสตว ตลอดจนการศกษารปแบบการเลยงสตวซงจะตองพฒนาไปพรอมกบการใชเทคโนโลยเครองจกรกลตางๆ เขามาชวยในการทนแรงเพอพฒนา ปรบปรงคณภาพอาหาร ตลอดจนการผลตสตรอาหารทงายตอการปฏบตงานของเกษตรกรสงวยในอนาคต

แนวทางในการพฒนาวทยาศาสตรอาหารสตวในอนาคตในแงมมตางๆ จะสามารถส าเรจตามวตถประสงคไดนนจะตองไดรบความรวมมอ ความชวยเหลอ สงเสรม และสนบสนนจากหนวยงานหลายฝาย อนประกอบดวย นกวชาการ นกวจย ผบรโภค หนวยงานเอกชน และหนวยงานรฐ ซงหากทกฝายเขาใจถงความจ าเปน และความส าคญในการพฒนาดานอาหารสตวในอนาคตกจะท าใหบคคลทกฝายมความสขกบการผลตสตว และไรกงวลในการบรโภคผลตภณฑสตว ตลอดจนมสขภาพกายและใจทด และเปนมตรกบสงแวดลอม

5

สถานการณการผลตและการใชอาหารสตว ปจจบนจ านวนประชากรของมนษยมการขยายตวประมาณ 1.4 เปอร เซนต โดยในป พ.ศ.

2559 มจ านวนประชากรโลกประมาณ 7.4 พนลานคน และมแนวโนมจะเพมขนเปน 9.2 พนลานคนในอก 25 ปขางหนา (Roser and Ospina, 2017) ในขณะทปรมาณความตองการบรโภคอาหารทผลตจากผลตภณฑสตวมปรมาณเพมขนเรอยๆ โดยพบวาปรมาณการบรโภคผลตภณฑจากเนอและนมในกลมประเทศทก าลงพฒนา เพมขนจาก 47 และ 114 ลานตน ในป พ.ศ. 2523 เปน 184 และ 323 ลานตน ในป พ.ศ. 2558 และกลมประเทศทพฒนาแลว เพมขนจาก 86 และ 228 ลานตน ในป พ.ศ. 2523 เปน 112 และ 273 ลานตน ในป พ.ศ. 2558 (FAO, 2006) นอกจากน FAO (2012a, 2017) ไดประเมนสถานการณความตองการแหลงอาหารโปรตนจากสตวของประชากรโลก พบวาจะมปรมาณเพมขนประมาณ 60 เปอรเซนต ในระหวางป พ.ศ. 2553 ถง ป พ.ศ. 2593 โดยจะมการขยายตวประมาณ 1.7 เปอรเซนต/ ป ดงแสดงในตารางท 1.1 สงผลใหมการขยายตวของอตสาหกรรมการเลยงสตวเพมขนอยางตอเนอง ดงแสดงในตารางท 1.2 เพอผลตอาหารใหเพยงพอตอความตองการบรโภคของประชากรโลก

ตารางท 1.1 ปรมาณความตองการแหลงอาหารโปรตนส าหรบประชากรโลก

แหลงอาหารโปรตน ป พ.ศ. (1,000,000 เมตรกตน)

2559 2560 2593

โค-กระบอ 63.8 69.6 107.5

ไก 117.2 117.7 201.9

หม 115.6 114.7 150.3

แกะ 14.4 14.5 113.7

นม 819.3 830.5 1119.7

ทมา: FAO (2012a; 2017)

6

ตารางท 1.2 ปรมาณการผลตสตวเคยวเอองของไทย ป พ.ศ. 2551-2559

ป พ.ศ. ชนดสตวและผลตภณฑ หนวย: 1ตว; 2ตน

โคเนอ1 ผลผลตนม2 กระบอ1 แพะ1 แกะ1

2551 1,187,000 786,000 222,000 374,029 43,738

2552 1,173,000 841,000 219,000 383,796 40,269

2553 1,130,000 911,000 216,000 380,277 43,139

2554 1,087,000 982,000 210,000 427,567 51,735

2555 1,056,000 1,022,000 179,000 491,779 54,221

2556 806,000 1,095,000 161,000 440,277 42,040

2557 975,000 1,111,000 115,000 468,377 43,901

2558 991,000 1,157,000 115,000 539,583 49,448

2559 1,004,000 1,161,000 110,000 - -

ทมา: ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร (2560ข)

ในป พ.ศ. 2559 พบวาปรมาณการผลตอาหารสตวของโลกมปรมาณประมาณหนงพนลานตน และมมลคาการซอขายทวโลกประมาณสรอยพนลานเหรยญสหรฐ ซงเปนอาหารส าหรบสตวปก สกร โคเนอ โคนม และสตวน า และเมอพจารณาปรมาณการผลตอาหารสตวตามภมภาคของโลก พบวาทวปเอเชยผลตอาหารสตวเปนอนดบ 1 ของโลก (369 ลานตน) โดยพบวาประเทศจนเปนประเทศทผลตอาหารสตวมากทสดคอ 187 ลานตน รองลงมาคอประเทศในทวปยโรปและอสราเอล (233 ลานตน) และประเทศสหรฐอเมรกา (170 ลานตน) (IFIF, 2016) ดงแสดงในภาพท 1.1

ภาพท 1.1 ปรมาณอาหารสตวทผลตในประเทศตางๆ ในป พ.ศ. 2559

ทมา: IFIF (2016)

7

ส าหรบความตองการอาหารสตวในประเทศไทย พบวาจะเพมมากขนตามปรมาณการเลยงสตว โดยในป พ.ศ. 2559 มความตองการอาหารสตวประมาณ 18.63 ลานตน โดยสมาคมผผลตอาหารสตวไทยไดประมาณประชากรสตว ปรมาณอาหารสตว และการใชวตถดบอาหารของปศสตวในป พ.ศ. 2559 และ พ.ศ. 2560 ดงแสดงในตารางท 1.3 และ 1.4 ซงพบวาอาหารสตวทผลตสวนใหญจะใชส าหรบการผลตสตวไมเคยวเออง ไดแก ไกเนอ 39 เปอรเซนต สกร 34 เปอรเซนต ไกไข 19 เปอรเซนต ส าหรบอาหารทใชในการผลตสตวเคยวเออง (โคเนอ+โคนม) มปรมาณเพยง 3 เปอรเซนต เทานน ดงแสดงในภาพท 1.2

ภาพท 1.2 ปรมาณอาหารสตวทผลตในประเทศไทย ในป พ.ศ. 2558

ทมา: สาโรช และเยาวมาลย (2560)

8

ตารางท 1.3 ประมาณประชากรสตว ปรมาณอาหารสตว และการใชวตถดบของปศสตวในป พ.ศ. 2559

ประชากรสตว (ลานตว)

ปรมาณอาหารทใช (ตน)

ปลาปน กากถวเหลอง ขาวโพด ปลายขาว

ใช (%) ปรมาณ (ตน) ใช (%) ปรมาณ (ตน) ใช (%) ปรมาณ (ตน) ใช (%) ปรมาณ(ตน)

ไกเนอ 1,518.50 6,195,480 (4.08 กก./ตว) 3 185,864.4 30 1,858,644.0 62 3,841,197.6 - -

ไกพอแมพนธ 17.24 868,896 (50.4 กก. /ตว/ป) 3 26,066.9 25 217,224.0 60 521,337.6 - -

ไกไขเลกรน 53.80 1,010,244 (6.5 กก./ตว/18 สปดาห) 3 30,307.3 25 252,561.1 60 606,146.7 - -

ไกไขใหไข 55.40 2,216,000 (40 กก./ตว/52 สปดาห) 5 110,800.0 25 554,000.0 55 1,218,800.0 - -

ไกไขพอแมพนธ 0.78 31,200 (40 กก./ตว/ป) 3 936.0 25 7,800.0 60 18,720.0 - -

หมขน 17.82 5,256,900 (295 กก./ตว) 3 157,707.0 20 1,051,380.0 25 1,314,255.0 20 105,138.0

หมพนธ 1.03 957,900 (930 กก./ตว/ป) 5 47,895.0 20 191,580.0 - - 45 431,055.0 เปดเนอ 31.50 264,600 (8.4 กก./ตว) 6 15,876.0 20 52,920.0 15 39,690.0 35 92,610.0

เปดพนธ 0.315 22,995 (73 กก./ตว/ป) 6 1,379.7 30 6,898.5 10 2,299.5 45 10,347.8

เปดไข 3.30 214,500 (65 กก./ตว) 8 17,160.0 15 32,175.0 - - 40 85,800.0

โคนม (ตว) 378,000.00 620,865 (4.5 กก./ตว/วน) - - 5 31,043.3 15 93,129.8 - -

กง (ตน) 290,000.00 435,000 20 87,000.0 20 87,000.0 0 - - -

ปลา (ตน) 333,200.00 533,120 10 53,312.0 30 159,936.0 30 159,936.0 - -

รวม 18,627,700 734,304.3 4,503,161.9 7,815,482.1 1,671,192.8 ทมา: สมาคมผผลตอาหารสตวไทย (2558) 8

9

ตารางท 1.4 ประมาณประชากรสตว ปรมาณอาหารสตว และการใชวตถดบของปศสตวในป พ.ศ. 2560

ประชากรสตว (ลานตว)

ปรมาณอาหารทใช (ตน) ปลาปน กากถวเหลอง ขาวโพด ปลายขาว

ใช(%) ปรมาณ (ตน) ใช (%) ปรมาณ (ตน) ใช (%) ปรมาณ (ตน) ใช (%) ปรมาณ(ตน) ไกเนอ 1,594.32 6,504,826 (4.08 กก./ตว) 3 195,144.8 30 1,951,447.7 62 4,032,991.9 - -

ไกพอแมพนธ 18.10 912,240 (50.4 กก. /ตว/ป) 3 27,367.2 25 228,060.0 60 547,344.0 - -

ไกไขเลกรน 53.80 1,010,244 (6.5 กก./ตว/18 สปดาห) 3 30,307.3 25 252,561.1 60 606,146.7 - -

ไกไขใหไข 55.64 2,225,600 (40 กก./ตว/52 สปดาห) 5 110,280.0 25 556,400.0 55 1,224,080.0 - -

ไกไขพอแมพนธ 0.78 31,200 (40 กก./ตว/ป) 3 936.0 25 7,800.0 60 18,720.0 - -

หมขน 18.00 5,310,000 (295 กก./ตว) 3 159,300.0 20 1,062,000.0 25 1,327,500.0 20 1,062,000.0

หมพนธ 1.08 1,004,400 (930 กก./ตว/ป) 5 50,220.0 20 200,880.0 - - 45 451,980.0

เปดเนอ 31.50 264,600 (8.4 กก./ตว) 6 15,876.0 20 52,920.0 15 39,690.0 35 92,610.0

เปดพนธ 0.315 22,995 (73 กก./ตว/ป) 6 1,379.7 30 6,898.5 10 2,299.5 45 10,347.8

เปดไข 6.50 422,500 (65 กก./ตว) 8 33,800.0 15 63,375.0 - - 40 169,000.0

โคนม (ตว) 517,671.00 850,275 (4.5 กก./ตว/วน) - - 5 42,513.7 15 127,541.2 - -

กง (ตน) 340,000.00 510,000 20 102,000.0 20 102,000.0 0 - - -

ปลา (ตน) 356,200.00 569,600 10 56,960.0 30 170,880.0 30 170,880.0 - -

รวม 19,638,480 784,571.0 4,697,736.0 8,097,193.2 1,785,937.8 ทมา: สมาคมผผลตอาหารสตวไทย (2559)

9

10

จากปรมาณการผลตสตวเคยวเอองและผลตภณฑนมทเพมมากขนในแตละปท าใหการผลตวตถดบอาหารสตวในประเทศไทยมปรมาณไมเพยงพอตอการเลยงสตว ตลอดจนอาหารสตวทเปนแหลงโปรตน เชน กากถวเหลอง และปลาปนมคณภาพต า ดงนนจงมความจ าเปนทจะตองน าเขาวตถดบอาหารสตวในปรมาณมากและมมลคาสงมาใชในอตสาหกรรมการผลตปศสตวในประเทศ และจากตารางท 1.5 แสดงใหเหนวาประเทศไทยมการน าเขาวตถดบอาหารสตวจากตางประเทศในปรมาณมากอยางตอเนองตามปรมาณความตองการอาหารสตวทเพมขนทกป โดยคาดวาในป พ.ศ. 2571-2575 จะมความตองการอาหารสตวเพมขนประมาณ 22.87 ลานตน ทงนคณะรฐมนตรไดมมตเหนชอบใหมการก าหนดนโยบายและมาตรการการน าเขาวตถดบอาหารสตว ป 2561-2563 ไดแก กากถวเหลอง ปลาปน และขาวโพดเลยงสตว โดยใหมการน าเขาครงละ 3 ป ตลอดจนใหรวมหาแนวทางในการเพมปรมาณการผลตวตถดบอาหารสตวในประเทศ โดยเฉพาะอยางยงกากถวเหลอง ปลาปน และขาวโพดเลยงสตวเพอลดปรมาณการน าเขาวตถดบอาหารสตวจากตางประเทศ โดยนายกสมาคมผผลตอาหารสตวไทยกลาววาประเทศไทยมศกยภาพในการผลตและสงออกอาหารสตวไดมากขนเรอยๆ ซงปจจบนอาหารสตวทประเทศไทยผลตไดมคณภาพระดบสากล และพบวาประเทศไทยสามารถผลตอาหารสตวไดมากถง 12.9 ลานตน/ ป ซงถอวามปรมาณอาหารสตวเปรยบเทยบตอประชากร (feed per capita)

สงสดเปนอนดบ 1 ในอาเซยน ดงนนจงมความสามารถในการปรบตวใหสอดคลองกบมาตรฐานตามหลกสากลทงดานความปลอดภย ความมนคง และความยงยนในหวงโซอาหาร

ตารางท 1.5 ปรมาณการน าเขาวตถดบอาหารสตว ป พ.ศ. 2554-2560

ป พ.ศ. หนวย: ตน

2554 2555 2556 2557 2558 2559 2560

กากน ามนของผลปาลมหรอเนอในเมลดปาลม

134,509 58,506 44,886 65,595 129,750 156,202 150,343

ขาวโพดเลยงสตว 18,961 122,355 561,136 631,497 80,640 581,537 320,523

ถวเหลอง 2,629 1,918 1,989 11,595 9,317 5,494 3,960

ทมา: ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร (2560ก)

ปรมาณการใชวตถดบอาหารสตวในประเทศไทยมปรมาณเพมมากขนเรอยๆ ตามปรมาณการสตวเลยง โดยอาหารสตวทผลตจะใชในอตสาหกรรมการผลตไกและสกรเปนหลก ซงวตถดบอาหารสตวทผลตในประเทศไทยมปรมาณไมเพยงพอตอการเลยงสตว ดงนนจงมการน าเขาวตถดบอาหารสตว

11

ไดแก กากถวเหลอง ปลาปน ขาวโพด เปนตน ในปรมาณสงจากตางประเทศ ซงท าใหสญเสยเงนมลคามหาศาลในแตละป ดงนนในปจจบนหนวยงานภาครฐจงมการสงเสรมใหหนวยงานตางๆ รวมกนผลกดนและหาแนวทางในการเพมการผลตวตถดบอาหารสตวภายในประเทศใหมปรมาณมากขน เพอลดปรมาณการน าเขาวตถดบอาหารสตวจากตางประเทศ

สรป

อาหารเปนปจจยทมความส าคญตอการผลตสตว เมอสตวไดรบอาหารทมคณคาทางโภชนะทเพยงพอกบความตองการของรางกายจะท าใหสตวมสขภาพด สามารถสบพนธเพมจ านวนประชากร และใหผลผลตทดมคณภาพ ในขณะเดยวกนพบวาตนทนคาอาหารคดเปน 60 -70 เปอรเซนตของตนทนการผลตสตวทงหมด ดงนนหากมการใชวตถดบอาหารสตวทผลตไดเองในประเทศไทยหรอใชวตถดบอาหารสตวทางเลอกทมราคาไมแพงทดแทนวตถดบอาหารสตวทน าเขาจากตางประเทศทมราคาแพง จะสามารถลดตนทนการผลตสตวได ในขณะเดยวกนปรมาณการผลตอาหารสตวในประเทศไทยมปรมาณไมเพยงพอส าหรบใชเลยงสตวภายในประเทศ ดงนนจงมการน าเขาวตถดบอาหารสตวจากตางประเทศ แตอยางไรกตามพบวาประเทศไทยตงอยในพนททมทรพยากรธรรมชาตอยจ านวนมาก ซงมศกยภาพในการพฒนาเพอเพมปรมาณและคณภาพของวตถดบอาหารสตวเพอ ใชเองภายในประเทศไดไมยาก ซงในอนาคตควรมการเรงศกษาวจยหาแนวทางในการเพมปรมาณการผลตวตถดบอาหารสตว เพอลดการน าเขาจากตางประเทศ รวมทงมการศกษาวจยเพอคนหาวตถดบอาหารสตวแหลงใหมมาใชทดแทน หรอใชเปนทางเลอกใหกบผเลยงสตวไดเลอกใชตามความเหมาะสม ตลอดจนการพฒนาการใชสารเสรมสมนไพร หรอสารเสรมธรรมชาตทดแทนการใชยาปฏชวนะ เพอผลตผลตภณฑสตวปลอดภย และปลอดสารตกคางเพอตอบสนองความตองการของผบรโภค

12

ค าถามทบทวน

1. จงใหค านยามของค าวาอาหารสตว และโภชนศาสตรสตว 2. อาหารสตวและโภชนศาสตรมความส าคญตอการเลยงสตวอยางไร

3. เพราะเหตใดวตถดบอาหารสตวทใชสวนใหญจะใชส าหรบสตวไมเคยวเออง 4. ปรมาณการผลตสตวมความสมพนธกบปรมาณการใชอาหารสตวอยางไร

5. จงวเคราะหแนวโนมและทศทางในการพฒนาอาหารสตวในอนาคต

6. จงประเมนสถานการณในการผลตวตถดบอาหารสตวของประเทศไทย

7. จงประเมนสถานการณในการผลตวตถดบอาหารสตวของทวโลก

8. จงประเมนสถานการณในการน าเขาวตถดบอาหารสตวจากตางประเทศ

9. จงประเมนสถานการณในการเพมศกยภาพการผลตวตถดบอาหารสตวของประเทศไทยในอนาคต

10. แนวทางในการเพมปรมาณและคณภาพวตถดบอาหารสตวมหลกในการปฏบตอยางไร

บทท 2

ระบบการยอยและการดดซมอาหารของสตวเคยวเออง

การยอยและการดดซมอาหารมความส าคญตอการน าใชประโยชนจากอาหารทสตวกนเขาไป ซงการยอยและการดดซมสารอาหารแตละประเภทจะมลกษณะและรายละเอยดทแตกตางกน ดงนนในการจดการเลยงสตวเคยวเอองใหมประสทธภาพสงสด ผเลยงจะตองมความรความเขาใจเรองระบบการยอยและการดดซมอาหารของสตว ซงกระเพาะอาหารของสตวเคยวเอองแบงออกเปน 4 สวน ประกอบดวยกระเพาะเรตคลม กระเพาะรเมน กระเพาะโอมาซม และกระเพาะอะโบมาซม โดยกระบวนการยอยและการดดซมอาหารของสตวเคยวเออง สวนใหญจะเกดขนในกระเพาะสวนหนา โดยเฉพาะอยางยงกระเพาะรเมน โดยอาศยเอนไซมจากจลนทรย เพอยอยอาหารจนไดผลผลตสดทาย กลาวคอคารโบไฮเดรตจะไดผลผลตสดทายเปนกรดแลคตคและกรดไขมนทระเหยได ส าหรบโปรตนจะถกยอยจนไดผลผลตเปนแอมโมเนย และกรดอะมโน เปนตน ซงสตวเคยวเอองจะใชสารอาหารบางสวนในการเพมจ านวนเซลล ตลอดจนการสรางเซลลของจลนทรยเอง และสารอาหารทไดจากกระบวนการยอยสวนหนงจะถกดดซมผานผนงกระเพาะรเมนเพอน าไปใชประโยชนในการเจรญเตบโตและการให ผลผลตของสตว

กระเพาะอาหารของสตวเคยวเออง กระเพาะอาหารของสตวเคยวเอองสามารถแบงออกเปน 4 สวน ไดแก กระเพาะเรตคลมหรอรงผง, กระเพาะรเมนหรอผาขรว, กระเพาะโอมาซมหรอสามสบกลบ และกระเพาะอะโบมาซมหรอกระเพาะแท ซงกระเพาะอาหารแตละสวนจะมลกษณะและหนาททแตกตางกน โดยมรายละเอยดดงน

1. กระเพาะเรตคลม (reticulum) กระเพาะเรตคลมมขนาดประมาณ 5 เปอรเซนตของเนอทกระเพาะอาหารทงหมด เนอเยอ

ของกระเพาะสวนนจะเปนเซลลรปรางหาเหลยมหรอหกเหลยม ซงมลกษณะคลายรงผง (honey

comb) ดงแสดงในภาพท 2.1 กระเพาะสวนนจะอยตดกบกระเพาะรเมน โดยมผนง reticulo-rumen fold กนอยและปด

แบบไมสนท ท าใหอาหารจากกระเพาะทงสองสวนนสามารถไหลเขาออกหากนไดโดยผานหรด rumino-reticular orifice นอกจากนกระเพาะเรตคลมสวนหนงยงเชอมตอกบกระเพาะโอมาซมผาน reticular-omasal orifice ซงชองนจะเปดโดยการท างานของกลามเนอทมลกษณะเรยงตวกนเปนเกลยว กระเพาะเรตคลมท าหนาทในการหมกยอยอาหารโดยอาศยเอนไซมจากจลนทรยชนดทคลายกบทอยในกระเพาะรเมน

14

ภาพท 2.1 กระเพาะเรตคลมของสตวเคยวเออง ทมา: Jerbi and Pérez (2013)

2. กระเพาะรเมน (rumen) กระเพาะรเมนของสตวเคยวเอองทเจรญเตบโตเตมทจะมขนาดใหญทสด ซงมขนาดประมาณ

80 เปอรเซนตของกระเพาะทงหมด กระเพาะรเมนจะถกแบงออกเปนสวนตางๆ ซงเมอสงเกตจากภายนอกจะมองเหนเปนรอง (groove) เปนตวแบงรอง cranial groove แบงสวนกระเพาะรเมนสวนหนา (cranial sac) ออกจากกระเพาะรเมนสวนลาง (ventral sac) รองซายตามยาว (left longitudinal

groove) และรองขวาตามยาว (right longitudinal groove) แบงกระเพาะรเมนสวนบน (dorsal

sac) ออกจากกระเพาะรเมนสวนลาง และรองโคโรนารสวนบน (dorsal coronary groove) และรองโคโรนารสวนลาง (ventral coronary groove) แบงกระเพาะรเมนสวนทายดานบน (caudo-dorsal

blind sac) และกระเพาะรเมนสวนทายดานลาง (caudo-ventral blind sac) ออกจากกระเพาะรเมนสวนบน และกระเพาะรเมนสวนลาง

ภายในกระเพาะอาหารสวนนจะมจลนทรยอาศยอยและท าหนาทในการหมกยอยอาหาร ซงการยอยอาหารในกระเพาะสวนนจะอาศยการท างานของเอนไซมของจลนทรยรวมกบการยอยเชงกล โดยลกษณะภายในผนงของกระเพาะรเมนจะมลกษณะเปนตมขนเลกๆ ทเรยกวาแพบพลล (papillae) มลกษณะคลายผาขรวดงแสดงในภาพท 2.2 ซงท าหนาทเกยวของกบการคลกเคลาอาหารทอยในกระเพาะ การบบตวของกระเพาะรเมน และการดดซมของกรดไขมนทระเหยได (volatile fatty

acids, VFA)

15

ภาพท 2.2 กระเพาะรเมนของสตวเคยวเออง (ก) ผนงภายในกระเพาะรเมน

(ข) เนอเยอบผวในกระเพาะรเมน ทมา: Jerbi and Pérez (2013); Kuzinski et al. (2012)

3. กระเพาะโอมาซม (omasum) กระเพาะโอมาซมมขนาดประมาณ 7-8 เปอรเซนตของเนอทกระเพาะอาหารทงหมด โดยจะมเยอเมอกบผว (mucous membrane) เรยงตวทบซอนกนอยหลายรอยแถบ เรยกสวนนวา omasal

laminae ซงท าใหมพนทผวในการดดน าและแรธาตเพมขน นอกจากนบนผวของแผนเหลานจะมปมแพบพลลขนาดเลกอยเตมแผนจงท าใหแผนเหลานมลกษณะแขงและทรงตวได ดงแสดงในภาพท 2.3 กระเพาะสวนนท าหนาทในการดดซมน า ท าใหอาหารมลกษณะแหงกอนสงไปสกระเพาะอะโบมาซม สวนน าทถกบบออกจากอาหารและไอออนของแรธาตบางชนด รวมทงกรดไขมนทระเหยไดทมากบอาหารสามารถถกดดซมผานผนงกระเพาะไปใชประโยชนได

ภาพท 2.3 กระเพาะโอมาซมของสตวเคยวเออง ทมา: Jerbi and Pérez (2013)

(ก) (ข)

16

4. กระเพาะอะโบมาซม (abomasum) กระเพาะอะโบมาซมมขนาดประมาณ 7-8 เปอรเซนตของเนอทกระเพาะอาหารทงหมด ซงกระเพาะอาหารสวนนเปรยบไดกบสวนของกระเพาะแทของสตวไมเคยวเออง อาหารจากกระเพาะโอมาซมสามารถไหลผานเขามากระเพาะสวนนไดโดยผานหรด omaso-abomasal orifice นอกจากนภายในกระเพาะอะโบมาซมจะมกรดไฮโดรคลอรค และเอนไซมในการยอยอาหารทผลตจากตอมทกระจายอยตามเนอเยอเมอกภายในกระเพาะอาหาร ดงแสดงในภาพท 2.4

ภาพท 2.4 กระเพาะอะโบมาซมของสตวเคยวเออง ทมา: Jerbi and Pérez (2013)

กระเพาะอาหารของสตวเคยวเอองมความสลบซบซอนมากกวากระเพาะอาหารของสตวไมเคยวเออง ซงกระบวนการยอยและการดดซมอาหารของสตวเคยวเอองทโตเตมวย สวนใหญจะเกดขนในกระเพาะรเมน โดยอาศยการท างานของเอนไซมจากจลนทรยเพอยอยอาหารจนไดผลผลตสดทาย ดงนนในการใหอาหารจะตองมความรความเขาใจถงลกษณะและความส าคญของระบบทางเดนอาหารแตละสวนของสตวเคยวเออง ทงนเพอจะไดเขาใจถงการจดการใหอาหารสตวไดอยางมประสทธภาพ

17

การยอยและเมทาบอลซมของคารโบไฮเดรต

สตวเคยวเอองเปนสตวทกนพชเปนหลก ซงในพชจะมสวนของเยอใยอยในปรมาณสง โดยองคประกอบหลกของพชประกอบดวยคารโบไฮเดรต สามารถจ าแนกตามลกษณะของโครงสรางออกเปน 2 กลม ไดแก คารโบไฮเดรตทไมเปนโครงสราง (non-structural carbohydrate) ไดแก แปง, น าตาล เปนตน และคารโบไฮเดรตท เปนโครงสราง (structural carbohydrate) ไดแก เซลลโลส, เฮมเซลลโลส, เพคตน เปนตน ซงพบวาในหญาแกจะมสวนของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสรางในปรมาณสงกวาหญาออน คารโบไฮเดรตเปนแหลงพลงงานทส าคญ และเปนสารตงตนส าหรบการสงเคราะหไขมนและน าตาลแลคโตสส าหรบสตวเคยวเออง ระบบทางเดนอาหารทมความส าคญส าหรบกระบวนการยอยคารโบไฮเดรต ไดแก กระเพาะรเมน ตบ และตอมน านม (Wattiaux and Armentano, 2006) ซงมรายละเอยดดงแสดงในภาพท 2.5

1. การยอยและเมทาบอลซมของคารโบไฮเดรตในกระเพาะรเมน การยอยคารโบไฮเดรตในกระเพาะรเมนจะอาศยเอนไซมทผลตโดยจลนทรย มขนตอนดงน

1.1 การยอย polysaccharides ใหเปน monosaccharide ในการยอย polysaccharides ในกระเพาะร เมนของสตว เค ยวเอองแตละชนดม

รายละเอยดดงน 1.1.1 แปง เอนไซมทท าหนาทในการยอยแปงจะผลตจากจลนทรยในกระเพาะรเมน

ไดแก แบคทเรย Bacteriodes amylophilus, Succinivibrio dextrinosolvens, Selenomonas

ruminantum และ Streptococcus bovis นอกจากนยงมโปรตวซว จ าพวก Oligotrichs โดยจะผลตเอนไซม α-amylase ซงเปนเอนไซมชนด endoenzyme เปนเอนไซมทสามารถแยกจดเชอมตอของแปงทต าแหนง α-1,4 glycosidic linkage ท าใหไดผลผลตเปน maltose และ oligosaccharides ทประกอบดวยสวนทเปนรอยตอทต าแหนง α-1,6 glycosidic linkage ของกงกานสาขาของ amylopectin

ซงจะถกยอยตอไปดวยเอนไซม oligo α-1,6 glycosidase โดย maltose จะถกยอยดวยเอนไซม maltase และ maltose phosphorylase ได glucose และ glucose-1-phosphate ส าหรบน าตาล disaccharides อนๆ จะถกยอยดวยเอนไซม sucrosase ไดเปน glucose และ fructose

1.1.2 เซลลโลส จลนทรยทท าหนาทยอยเซลลโลส ไดแก แบคทเรยกลม cellulolytic

bacteria ซงจะผลตเอนไซม β-1,4 glycosidase ซงเปนเอนไซมชนด extra-cellular enzyme ท าหนาทเขาแยกรอยตอทต าแหนง β-1,4 glycosidic linkage ของเซลลโลส ไดผลผลตเปนเซลโลไบโอส และถกยอยตอดวยเอนไซม cellobiose phosphorylase ได glucose และ glucose-1-phosphate

1.1.3 เฮมเซลลโลส จลนทรยจะผลตเอนไซมชนด non-specific โดยจะสามารถเขาแยกรอยตอของเฮมเซลลโลสทต าแหนง β-1,4 xylosidic linkage ได xylobiose และถกยอยตอไปได xylose ซงจะถกใชในวถ pentose phosphate pathway

18

1.1.4 เพคตน จลนทรยจะผลตเอนไซม pectinesterase เขายอย pectin ตรงต าแหนง ester bond ได methanol และ pectic acid ซงเปน polygalacturonic acid และถกยอยตอดวยเอนไซม polygalacturonidase ทต าแหนง α-1,4 glycosidic linkage ได galacturonic acid ซงจะถกเปลยนเปน xylose กอนจะเขาสวถ pentose phosphate pathway

ภาพท 2.5 กระบวนการเมทาบอลซมของคารโบไฮเดรตของสตวเคยวเออง ทมา: Wattiaux and Armentano (2006)

19

1.2 การเปลยน monosaccharide เปน pyruvate

โดยทวไปจะไมพบ monosaccharide ในกระเพาะรเมน หรอถาพบกถอวามปรมาณนอยมาก ทงนเนองจากกระบวนการหมกโดยจลนทรยในกระเพาะรเมนจะท าให monosaccharide เปลยนเปน pyruvate ไดอยางรวดเรวและสมบรณ ซงกระบวนการเปลยน monosaccharide เปน pyruvate สวนใหญจะเกดขนจากวถ embden meyerhof pathway โดยเปนการเปลยน monosaccharide

ชนดทมคารบอน 6 ตว (hexose) เปน pyruvate ซงจะไดพลงงานสทธ 2 โมเลกลของ ATP ตอ hexose 1 โมเลกล แตถามเอนไซม phosphorylase เขามารวมดวยจะได 2.5 โมเลกลของ ATP นอกจากนกระบวนการเปลยน monosaccharide เปน pyruvate สามารถเกดไดอกเสนทางคอ วงจร pentose

phosphate pathway ซงวถนจะเกดขนมากในกรณทอาหารมผลผลตทเปนน าตาลทมคารบอน 5 ตว อย เปนจ านวนมาก ซงจากวงจรดงกลาวพบวา pentose จ านวน 6 โมเลกล จะถกเปลยนเปน fructose-6-phosphate 1 โมเลกล และ glyceraldehyde-3-phosphate 2 โมเลกล และได ATP

10 โมเลกล

1.3 การเปลยน pyruvate เปนกรดไขมนทระเหยได (volatile fatty acid) ผลผลต pyruvate ทไดจากกระบวนการหมกคารโบไฮเดรตจะถกน าไปใชในการสงเคราะห

กรดไขมนทระเหยได ไดแก กรดอะซตค, โพรพออนค และบวทรค ซงคดเปน 95 เปอรเซนตของกรดทผลตไดในกระเพาะรเมน (Wattiaux and Armentano, 2006) นอกจากนยงไดคารบอนไดออกไซด และผลผลตรวม ซงจะใชในการน าไปสงเคราะหแกสเมทเธน ซงมขนตอนดงน

1.3.1 การสงเคราะหอะซเตท และฟอรเมท (acetate และ formate) พบวาการหมกยอยคารโบไฮเดรตในกระเพาะรเมนจะไดอะซเตทเปนหลก ซงมปรมาณมากถง 60-70 เปอรเซนต และจะมปรมาณสงเมอสตวไดรบอาหารหยาบในระดบสง โดยปฏกรยาเรมตนดวย pyruvate เขาท าปฏกรยากบ co-enzyme A (coASH) ได acetyl-coA, CO2 และ H2 หรอ acetyl-coA และ formate ดงสมการตอไปน

pyruvate + coASH + H+ acetyl-coA + CO2 + H2

pyruvate + coASH acetyl-coA + formate

นอกจากน pyruvate จะท าปฏกรยากบ phosphate ได acetyl-phosphate, CO2 และ H2 หรอ acetyl- phosphate และ formate ดงสมการตอไปน

pyruvate + phosphate acetyl-phosphate + CO2 + H2

pyruvate + phosphate acetyl-phosphate + formate

20

ซง acetyl-coA ทเกดขนสวนหนงจะเปลยนเปน acetate ไดโดยตรง และอกสวนจะเปลยนเปน acetyl-phosphate ซงเมอสนสดปฏกรยาจะได acetate ในขนตอนสดทาย ส าหรบ formate ทเกดขนจะถก oxidize ตออยางรวดเรว และได CO2 และ H2

1.3.2 การสงเคราะหโพรพออเนท (propionate) กรดโพรพออเนททสงเคราะหในกระเพาะรเมนมประมาณ 25-30 เปอรเซนต ซงจะมปรมาณเพมขนเมอไดรบอาหารขนมากขน โดยกระบวนการสงเคราะหโพรพออเนทจาก pyruvate ม 2 กระบวนการ โดยกระบวนการทเกดขนสวนใหญคอวถ dicarboxylic acid pathway ซงจะเกดขนในกรณทสตวไดรบอาหารหยาบ โดย pyruvate จะเปลยนเปน oxaloacetate ตอไปได succinate ซงเปน intermediate ทส าคญในการสงเคราะห โพรพออเนท และกระบวนการทส าคญอกกระบวนการหนงคอ วถ acrylate pathway (direct

reductive pathway) ซงจะเกดขนในกรณทสตวไดรบอาหารประเภทธญพชในปรมาณมาก โดย pyruvate จะเปลยนเปน acrylate ซงเปน intermediate ในการสงเคราะหโพรพออเนท

1.3.3 การสงเคราะหบวทเรท (butyrate) สวนใหญเกดจากปฏกรยายอนกลบของวถ β-oxidation ซงเปนการรวม acetyl-coA จ านวน 2 โมเลกลเขาดวยกนกอนทจะเปลยนเปน butyryl-

coA และ butyryl-phosphate และ butyrate ตามล าดบ นอกจากนการสงเคราะหบวทเรทสามารถเกดไดอกกระบวนการหนงคอ การท acetyl-coA จ านวน 1 โมเลกล ท าปฏกรยากบ CO2 ได malonyl-coA และ butyrate แตอยางไรกตามการสงเคราะห butyrate ดวยกระบวนการดงกลาวจะสนเปลอง ATP กวากระบวนการแรก

ส าหรบกรดไขมนชนดอนๆ กอาจพบไดเชนกน เชน isobutyrate ทเกดจากกระบวนการ deamination และ decarboxylation ของ valine หรอ isovalerate และ 2-methyl butyrate ทไดจากการสลายตวของ leucine และ isoleucine ดงสมการตอไปน

valine + 2H2O isobutyrate + NH3 + CO2

leucine + 2H2O isovalerate + NH3 + CO2

isoleucine + 2H2O 2-methylbutyrate NH3 + CO2

กรดไขมนทระเหยไดจากกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนจะถกดดซมผานผนงกระเพาะรเมนผานเขาไปใน portal blood ทน าเลอดไปยงตบในรปของกรดไขมนทระเหยไดอสระ เพอน าไปใชเปนแหลงพลงงานส าหรบสตวเคยวเอองโดยการน าไปสงเคราะหกลโคส ซงจะตองผานกระบวนการ oxidation เขาสวงจร tricarboxylic acid (TCA cycle)

21

กระบวนการเมทาบอลซมของโพรพออเนทและบวทเรทจะเกดขนทตบ โดยพบวาประมาณ 80 เปอรเซนตของโพรพออเนททมในกระแสเลอดจะถกเมทาบอลซมเพอสงเคราะหกลโคส โดยกระบวนการ gluconeogenesis การรวมตวกบ acetyl-CoA เพอสงเคราะห citrate และการน าไปสงเคราะหกรดอะมโน ส าหรบบวทเรททผานการเมทาบอลซมท ผนงกระเพาะรเมนจะถกเปลยนเปน ketone body ประกอบดวย acetoacetate และ (D)-β-hydroxybutyrate โดยจะน าไปใชตอทตบ (Wattiaux and Armentano, 2006) แตในสภาพทสตวไดรบอาหารไมเพยงพอและรางกายตองการโภชนะในปรมาณสง พลงงานทสะสมในรปไขมนจะถกเปลยนเปน (L+)-β -

hydroxybutyrate และสงเขาไปยง peripheral circulation เพอน าไปใชเปนแหลงพลงงาน แตถามความเครยดหรอกระบวนการเมทาบอลซมของ ketone body ผดปกต จะท าใหรางกายน า ketone

body ไปใชประโยชนไมได และจะถกขบออกทางปสสาวะและน านม เปนผลใหสตวปวยเปน ketosis ในขณะทอะซเตทจะถกน าเขาส peripheral circulation ซงเปนระบบเลอดทสงไปยงสวนตางๆ ของรางกายเปนจ านวนมากถง 40 เปอรเซนต ของกรดไขมนทระเหยไดทงหมดซงจะน าไปใชเปนแหลงพลงงาน และสงเคราะหไขมนโดยเนอเยอตางๆ ของรางกาย

1.4 การสงเคราะหกลโคสในรางกาย (gluconeogenesis) การสงเคราะหกลโคสในรางกายของสตวเคยวเอองจะเกดขนทตบและไต โดยตบจะเกด

การสงเคราะหกลโคสมากทสด โดยจะใชโพรพออเนทเปนแหลงคารบอนในการสงเคราะหกลโคส (Wattiaux and Armentano, 2006) โดยโพรพออเนทจ านวน 2 โมเลกล สามารถน าไปสงเคราะหกลโคสได 1 โมเลกล และพบวากลโคสประมาณ 30 -60 เปอรเซนต ทอยในกระแสเลอดไดจากกระบวนการเมทาบอลซมของโพรพออเนท ส าหรบสารตงตนท ใชในการสงเคราะหกลโคสทมความส าคญรองจากโพรพออเนทคอ กรดอะมโน ซงการสงเคราะหกลโคสในเสนทางนจะมความส าคญตอสตวในระยะทขาดแคลนอาหาร หรอสตวทอยในชวงทใหผลผลตสง นอกจากนกลโคสยงสามารถสงเคราะหไดจาก lactate, iso acids valerate, glycerol ทมาจากไขมน พวก non-specific glucogenic

amino acid โดยการสงเคราะหกลโคสจะถกควบคมดวยเอนไซมอนซลนและกลคากอน โดยอนซลนจะท าหนาทในการกระตนใหเกดการใชประโยชนของกลโคสในเนอเยอตางๆ ขณะทกลคากอนจะกระตนใหเกดกระบวนการสงเคราะหกลโคส

2. การยอยและเมทาบอลซมของคารโบไฮเดรตในล าไสเลก คารโบไฮเดรตทเขามายงล าไสเลกประกอบดวยคารโบไฮเดรตประเภททเปนโครงสรางและ

ไมเปนโครงสรางทรอดพนจากการยอยในกระเพาะรเมน และคารโบไฮเดรตบางสวนทไดจาก การสงเคราะหจลนทรย ซงปรมาณคารโบไฮเดรตทเขามายงล าไสเลกจะมปรมาณมากหรอนอยขนอยกบอตราการยอยไดในกระเพาะรเมน ปรมาณคารโบไฮเดรตประเภททเปนโครงสรางจะขนอยกบปรมาณ

22

เยอใยในอาหารซงจะสมพนธกบอายในการเกบเกยว การแปรรปอาหารใหมขนาดเลก การอดเมด เปนตน ส าหรบปรมาณคารโบไฮเดรตประเภททไมเปนโครงสราง เชน แปง สวนใหญจะถกยอยในกระเพาะรเมนอยางสมบรณ แตหากกรณทสตวไดรบอาหารขนสงปรมาณคารโบไฮเดรตชนดนทถกยอยในล าไสเลกจะมสวนสมพนธกบการน าแปงไปใชประโยชนในรางกาย การยอยคารโบไฮเดรตประเภททเปนโครงสรางในล าไสเลก พบวาล าไสเลกไมสามารถผลตเอนไซมออกมายอยคารโบไฮเดรตประเภทนได แตอาจจะเกดการยอยโดยจลนทรยทมอยในสวนปลายของล าไสเลก

ส าหรบการยอยคารโบไฮเดรตประเภททไมเปนโครงสรางในล าไสเลกจะอาศยเอนไซมทผลตจากล าไสเลกและตบออน ไดแก เอนไซม amylase, maltase, oligo-1, 6-glucosidase และ glucoamylase

ซงแปงทถกยอยในล าไสเลกจะถกดดซมไดโดยตรงในรปของน าตาลกลโคส ซงสตวสามารถน าไปใชเปนแหลงพลงงานไดโดยตรง ซงพบวาการดดซมกลโคสจากล าไสเลกไปใชเปนพลงงานมประสทธภาพสงกวาการยอยแปงในกระเพาะรเมนถง 42 เปอรเซนต (Owens et al., 1986) แตพบวากลโคสทถกดดซมบรเวณล าไสเลกจะถกน าไปใชในการสงเคราะหไขมนและสะสมในรปไขมน ทงน เนองจากการเปลยนแปลงของฮอรโมน หรอกลโคสไมสามารถเดนทางไปยงสวนอนๆ ของรางกายได

3. การยอยและเมทาบอลซมของคารโบไฮเดรตในล าไสใหญ คารโบไฮเดรตประเภททเปนโครงสรางทเขามายงล าไสใหญสวนใหญจะเปนเซลลโลส และ เฮมเซลลโลสทรอดพนจากาการยอยในกระเพาะรเมนและล าไสเลก ซงการยอยคารโบไฮเดรตประเภทดงกลาวในล าไสใหญจะอาศยจลนทรยเหมอนกบทยอยภายในกระเพาะรเมน โดยพบวาเซลลโลส และเฮมเซลลโลสจะยอยไดประมาณ 18.5-49.5 และ 2.5-4.6 เปอรเซนต ตามล าดบ ซงผลผลตทไดจากการยอยคารโบไฮเดรตชนดนจะไดกรดไขมนทระเหยได และแกสเมทเธน โดยกรดไขมนทระเหยไดจะมอตราสวนแตกตางกนตามชนดของอาหารทไดรบเขาไป และจะถกจลนทรยในบรเวณนนน าไปใชประโยชน และบางสวนจะดดซมไปใชประโยชนในรางกาย ส าหรบแกสเมทเธนพบวาจะมผลผลตประมาณ 10 เปอรเซนตของปรมาณแกสเมทเธนทผลตไดทงหมด ส าหรบกระบวนการยอยและผลผลตของคารโบไฮเดรตประเภททไมเปนโครงสรางในล าไสใหญจะคลายคลงกบทเกดขนภายในกระเพาะรเมน โดยพบวาแปงจะยอยไดประมาณ 6 เปอรเซนตของปรมาณการยอยแปงทงหมด ซงจลนทรยทอยบรเวณล าไสใหญจะใชเปนแหลงพลงงานของตวมนเอง ท าใหจลนทรยมจ านวนเพมขนและถกขบถายออกนอกรางกายในรปมล และท าใหปรมาณโปรตนทถกขบออกมากบมลมปรมาณสงตามไปดวย คารโบไฮเดรตเปนแหลงพลงงานทส าคญส าหรบสตวเคยวเออง ซ งสามารถจ าแนกคารโบไฮเดรตออกเปนคารโบไฮเดรตทเปนโครงสราง ซงมเยอใยสงและพลงงานต า และคารโบไฮเดรตทไมเปนโครงสราง ซงมสวนของแปง น าตาล และพลงงานสง แตอยางไรกตามในการใหอาหารส าหรบสตวเคยวเอองจะตองจดสดสวนของคารโบไฮเดรตทงสองกลมใหสมดลกน ทงนเพราะการใหอาหารท

23

มคารโบไฮเดรตกลมใดกลมหนงเพยงอยางเดยวหรอมสดสวนทไมสมดลจะสงผลกระทบตอสขภาพ การเจรญเตบโต และการใหผลผลตของสตวได

การยอยและเมทาบอลซมของโปรตน

โปรตนทสตวเคยวเอองน ามาใชประโยชนในรางกาย ไดแก แหลงโปรตนทมอยในอาหาร, สารประกอบไนโตรเจนทไมใชโปรตน, mucoproteins ทอยในน าลาย รวมทงจลนทรยโปรตนทอยในทางเดนอาหาร ซงอาหารโปรตนทสตวเคยวเอองกนเขาไปสามารถจ าแนกตามความสามารถในการยอยสลายในกระเพาะรเมนได 2 ประเภท คอโปรตนทยอยสลายไดในกระเพาะรเมน (rumen degradable

protein, RDP) โดยจะถกยอยโดยจลนทรยทอาศยในกระเพาะรเมน และโปรตนทไมยอยสลายไดในกระเพาะรเมน (rumen undegradable protein, RDP) โดยจะไหลผานไปยอยยงล าไสเลกตอไป ซงการยอยและเมทาบอลซมของโปรตนของสตวเคยวเอองมรายละเอยดดงน (ภาพท 2.6)

1. การยอยและเมทาบอลซมของโปรตนในกระเพาะรเมน การยอยสลายโปรตนในกระเพาะรเมนจะอาศยการท างานของแบคทเรย โปรโตซว และเชอรา

โดยกจกรรมของจลนทรยจะแตกตางกนตามชนดและลกษณะของอาหาร ระดบความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมน ซงระดบความเปนกรด-ดางทเหมาะสมส าหรบการยอยโปรตนอยระหวาง 6-7 พบวาแบคทเรยจะเปนจลนทรยกลมหลกทท าหนาทยอยโปรตน ไดแก กลมแบคทเรยแกรมลบ (gram

negative) รวมทงแบคทเรยทอยในสปชส Bacteriodes, Selenomonas และ Butyrivibrio โดยขนแรกแบคทเรยจะเขาจบกบอนภาคอาหาร จากนนจะหลงเอนไซมทยอยโปรตน (protease) ออกมานอกเซลลและยอยโปรตนโดยเรมจากแยกสายโซโพลเปปไทดของโปรตน (hydrolysis) ท าใหไดเปปไทด สายสนๆ และกรดอะมโน หลงจากนนแบคทเรยจะดดซมเปปไทดสายสนๆ และกรดอะมโนเขาสเซลลของแบคทเรยจนไดกรดอะมโนและกรดอะมโนจะถกสลายตวโดยกระบวนการ deamination ไดผลผลตสดทายเปนแอมโมเนย กรดไขมนทระเหยไดทมกงกาน คารบอนไดออกไซด ความรอน และ แกสเมทเธน (Wattiaux, 1998) โดยผลผลตสดทายจะถกขบออกมานอกเซลลของแบคทเรยเขาสของเหลวในกระเพาะรเมน และแอมโมเนยบางสวนจะถกดดซมกลบเขาสเซลลของแบคทเรยเพอใชในการสงเคราะหโปรตนของจลนทรย โดยรวมกบคโตแอซด (keto acid) ทไดจากการยอยคารโบไฮเดรต ซงการดดซมเปปไทดและกรดอะมโนเขาสเซลลของจลนทรยจะขนอยกบความสามารถในการใชประโยชนของพลงงาน (คารโบไฮเดรต) ถาพลงงานมปรมาณมากพอ กรดอะมโนจะถกน าไปใชในการสงเคราะหโปรตนของจลนทรย (microbial protein) โดยตรง แตหากพลงงานมอยอยางจ ากดจะเกดการ deamination และหมกตอไดกรดไขมนทระเหยได ส าหรบโปรโตซวทยอยสลายโปรตนสวนใหญจะเปนสปชส Entodinium, Eudiplodinium และ Ospryocolex ซงมรปแบบการเขาสลายโปรตนทแตกตางกบแบคทเรย กลาวคอโปรโตซวจะกนอาหารโดยวธการน าตวเองเขาไปหอหม (engulf) ชนอาหาร

24

หรอแบคทเรยทมขนาดเลก ดงนนการยอยสลายโปรตนจะเกดขนภายในเซลลของโปรโตซว ถงแมโปรโตซวจะมเอนไซม protease ทหลงออกมานอกเซลลหรออยในเซลลกตาม กรดอะมโนซงเปนผลผลตสดทายจากการยอยสลายโปรตนจะรวมกบโปรตนของโปรโตซว และสวนทเหลอจะถกขบออกนอกเซลลเขาสของเหลวในกระเพาะรเมนมากกวาทจะยอยสลายตอไป ส าหรบการยอยสลายโปรตนดวยเชอรา พบวามบทบาทนอยมาก ทงนเนองจากเชอราสามารถหลงเอนไซมเมททอลโลโปรทเอส (metalloprotease) ออกมานอกเซลลไดในระดบต ามาก และสวนมากเชอราจะไมมเอนไซม protease ออกมายอยโปรตน

ภาพท 2.6 กระบวนการเมทาบอลซมของโปรตนของสตวเคยวเออง ทมา: Wattiaux (1998)

25

1.1 เมทาบอลซมของแอมโมเนย แอมโมเนยทไมไดถกน าไปใชในการสงเคราะหจลนทรยโปรตน จะถกดดซมผานผนงกระเพาะรเมนผาน portal vein และสงไปยงตบเพอสงเคราะหเปนยเรย ซงเปนกลไกการก าจดพษของแอมโมเนย โดยผานวงจร urea cycle โดยยเรยบางสวนจะหมนเวยนกลบมาในรางกาย โดยผานเขามาทางน าลายหรอทางผนงของกระเพาะรเมน และบางสวนจะถกขบออกนอกรางกายโดยผานทางไตและขบออกมาในปสสาวะ ซงจ านวนแอมโมเนยทถกดดซมเขาไปยงตบนนจะขนอยกบความเขมขนของแอมโมเนยและคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมน กลาวคอหากความเขมขนของแอมโมเนยและคาความเปนกรด-ดางสงจะมผลท าใหการดดซมแอมโมเนยจากกระเพาะรเมนไปยงตบเพมขน แตถาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนต าจะท าใหการดดซมแอมโมเนยลดลงสงผลท าใหเกดการสะสมแอมโมเนยในกระเพาะรเมนมากขน และแอมโมเนยจะเขาสกระแสโลหตทเขาสสวนตางๆ ของรางกาย (peripheral blood system) ซงจะมความเปนพษตอสตว โดยพบวาหากความเขมขนของแอมโมเนยในกระแสเลอดสงจะท าใหคาความเปนกรด -ดางในเลอดสงขน สงผลใหความสามารถในการขบคารบอนไดออกไซดออกจากเลอดลดลง ท าใหมคารบอนไดออกไซดสะสมในเลอดมากกวาปกต สตวจะแสดงอาการกระสบกระสาย กลามเนอกระตก เดนโซเซ เปนตะครว ลมตวลงนอน เดนไมได ถายปสสาวะและมลมากกวาปกต น าลายฟมปาก และตายไดในกรณทเกดพษอยางรนแรง ซงการปองกนไมใหเกดความเปนพษเนองจากแอมโมเนยอาจท าไดโดยใชหลายๆ กลยทธรวมกน เชน การจดการระดบของการใหอาหาร การเลอกใชประเภทของแหลงโปรตนทมความสามารถในการละลายไดทเหมาะสมกบแหลงพลงงาน ความถในการใหอาหาร เปนตน

1.2 การหมนเวยนของไนโตรเจนกลบสทางเดนอาหาร สตวเคยวเอองมคณลกษณะพเศษทสามารถใชประโยชนจากการหมนเวยนกลบของไนโตรเจนเขาสกระเพาะรเมน ท าใหมแหลงของไนโตรเจนเพมขนจากทไดรบจากอาหาร ซงพบวาปรมาณของไนโตรเจนทหมนเวยนกลบเขามาในกระเพาะรเมนคดเปน 13-15 เปอรเซนตของปรมาณไนโตรเจนทงหมดทสตวไดรบ ซงการหมนเวยนของไนโตรเจนกลบสกระเพาะรเมนจะผาน 2 เสนทางหลกๆ ไดแก ผานทางน าลาย และผานทางผนงกระเพาะรเมน โดยพบวาน าลายของสตวเคยวเอองจะมยเรยเปนองคประกอบอยประมาณ 60-70 เปอรเซนตของปรมาณไนโตรเจนทงหมดทมอย ทงนปรมาณยเรยในน าลายจะขนอยกบชนดของอาหารทสตวไดรบ กลาวคอหากสตวกนอาหารหยาบจะมการหลงน าลายมากกวากนอาหารขน ส าหรบยเรยจากกระแสเลอดทแพรผานเขามาในกระเพาะรเมน พบวานาจะเปนเสนทางทมการหมนเวยนไนโตรเจนเขามาในรางกายมากทสด ซงอาจจะมคาสงถง 95 เปอรเซนตของไนโตรเจนทหมนเวยนเขามาในรางกายสตวทงหมด ซงยเรยทเขามาในรางกายสตวโดยเสนทางดงกลาวจะถกเอนไซมยรเอสจากแบคทเรยทอยในผนงของกระเพาะรเมนเปลยนใหเปน

26

แอมโมเนย และจลนทรยกจะน าไปใชประโยชนตอไป นอกจากนแลวยเรยยงสามารถขบออกนอกรางกายในรปแบบปสสาวะผานทางไต (Wattiaux, 1998)

การหมนเวยนของไนโตรเจนกลบสทางเดนอาหาร นอกจากจะม 2 เสนทางหลกดงทกลาวมาแลวขางตน พบวายงมไนโตรเจนอกสวนหนงทเปนเนอเยอจากบางสวนของรางกาย (endogenous

nitrogen) ทสลายแลว และเขาสระบบทางเดนอาหาร สามารถน ากลบมาเปนประโยชนตอตวสตวเองอกครงหนง ซงประกอบดวยเยอบผว (epithelium) ภายในปาก เนอเยอผนงกระเพาะรเมน และสวนอนๆ ทเขาไปในทางเดนอาหาร ซงปรมาณของไนโตรเจนจากแหลงนมนอยมากเมอเทยบกบยเรยจากน าลายและกระแสเลอด

1.3 การสงเคราะหจลนทรยโปรตน สตวเคยวเอองมคณสมบตพเศษทนบวาเปนประโยชนส าหรบตวสตวเองคอ การสงเคราะหโปรตนโดยจลนทรยในกระเพาะรเมน โปรตนจากจลนทรยเหลานจะเปนแหลงโปรตนทส าคญส าหรบรางกายสตว ซงการสงเคราะหโปรตนของจลนทรยจะอาศยกรดอะมโนทไดจากการสงเคราะหขนมาใหมจากแอมโมเนยและ keto acid และกรดอะมโนทไดจากการยอยสลายโปรตนจะถกน ามาสงเคราะหเปนโปรตนของจลนทรย ดงแสดงในภาพท 2.7

ภาพท 2.7 เมทาบอลซมของพลงงานและโปรตนในการสงเคราะหจลนทรยโปรตน

ทมา: Wanapat (2012) ดดแปลงจาก Nocek and Russell (1988)

จลนทรยโปรตนถกสงเคราะหโดยใชแอมโมเนยประมาณ 80 เปอรเซนต และใชกรดอะมโนโดยตรงประมาณ 20 เปอรเซนต นอกจากนไนโตรเจนทไดจากการยอยสลายจากอาหารประมาณ 29

27

เปอรเซนต ถกใชในรปของกรดอะมโน และประมาณ 71 เปอรเซนตถกเปลยนใหเปนแอมโมเนย ทงนขนอยกบชนดของโปรตนทสตวไดรบ (เมธา, 2533) การสงเคราะหจลนทรยโปรตนโดยใชแอมโมเนยจะเกดขนไดอยางมประสทธภาพหรอไมนนขนอยกบการใชประโยชนของพลงงานทไดจากการเมทาบอลซมของคารโบไฮเดรต พบวาจลนทรยโปรตนประมาณ 20 กรม จะตองใชอนทรยวตถทไดจากกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนมากถง 100 กรม ซงพบวามการสงเคราะหจลนทรยโปรตนในปรมาณ 400-1,500 กรม/ วน ทงนขนอยกบประสทธภาพในการยอยอาหาร (Wattiaux, 1998) การสงเคราะหจลนทรยโปรตนมปจจยหลายอยางเขามามอทธพล ไดแก ไนโตรเจน พลงงาน เปนตน ซงมรายละเอยดดงน

1.3.1 ไนโตรเจน แหลงของไนโตรเจนทใชในการสงเคราะหโปรตน ไดแก แอมโมเนย กรดอะมโน และเปปไทด ซงพบวาแอมโมเนยเปนแหลงไนโตรเจนหลกทจลนทรยน ามาใชในการสรางโปรตนของตวมนเอง ซงแหลงแอมโมเนยสวนใหญไดมาจากการยอยสลายของโปรตนและกระบวนการ deamination ของกรดอะมโนตามทกลาวมาแลว แหลงแอมโมเนยอนๆ ทสตวน ามาใชประโยชน ไดแก ยเรยทหมนเวยนกลบเขามาในทางเดนอาหารทางน าลายและกระแสเลอด แตอยางไรกตามพบวามจ านวนนอย ดงนนจงมการเสรมสารประกอบทไมใชโปรตน (non protein nitrogen, NPN) เชน ยเรย เพอใชเปนแหลงแอมโมเนยเพมเตม ระดบของแอมโมเนยทเหมาะสมส าหรบการสงเคราะหโปรตนของจลนทรยมคาในระดบ 4-5 มลลกรม/ เดซลตร (Satter and Slyter, 1974) ขณะท Wanapat and Pimpa (1999) รายงานวาเมอแอมโมเนยของกระบอปลกเพมขนในชวง 13.6-17.6 มลลกรม/ เดซลตร สามารถเพมประสทธภาพของนเวศวทยาของกระเพาะรเมน และการสงเคราะหจลนทรยโปรตนมประสทธภาพสงสด

1.3.2 พลงงาน แหลงพลงงานสวนใหญทมความส าคญในการน ามาใชในการสงเคราะหโปรตน ไดแก พลงงานจากคารโบไฮเดรต ซงชนดของคารโบไฮเดรตทสตวไดรบจะสงผลตอประสทธภาพในการน าพลงงานไปใชในการสงเคราะหโปรตนทแตกตางกน กลาวคอหากสตวไดรบคารโบไฮเดรตประเภททไมเปนโครงสราง เชน มนเสน จะใหพลงงานเปนจ านวนมากในระยะเวลาอนรวดเรว ดงนนหากชวงเวลาดงกลาวสตวมปรมาณไนโตรเจนทเพยงพอกจะมการสงเคราะหโปรตนไดอยางมประสทธภาพ แตหากสตวไดรบคารโบไฮเดรตประเภททเปนโครงสราง พลงงานจะคอยๆ ปลดปลอยออกมา ดงนนปรมาณไนโตรเจนทมเพยงพอในเซลลของจลนทรยกจะไมถกน ามาใชในการสงเคราะหโปรตนไดอยางมประสทธภาพ ซงวธการทจะชวยใหมการน าพลงงานไปใชในการสงเคราะหโปรตนไดอยางมประสทธภาพ สามารถท าไดโดยการควบคมใหมการปลอยพลงงานออกมาจากคารโบไฮเดรตในปรมาณทเหมาะสมและสม าเสมอ โดยการเพมความถในการใหอาหารขน และการใหแหลงคารโบไฮเดรต 2 ประเภทรวมกน ซงพบวาทง 2 วธสามารถเพมประสทธภาพในการสงเคราะหโปรตนไดดยงขน (Tamminga, 1979; Offer et al., 1978)

28

2. การยอยและเมทาบอลซมของโปรตนในล าไสเลก โปรตนทเขามายงล าไสเลก ไดแก โปรตนจากอาหารทรอดพนจากการยอยในกระเพาะรเมน,

โปรตนจากจลนทรย และ endogenous protein ซงปรมาณและสดสวนของโปรตนแตละชนดจะแตกตางกนไปตามชนดและปรมาณของอาหารทสตวไดรบ ส าหรบการยอยโปรตนในล าไสเลกของ สตวเคยวเอองจะคลายคลงกบสตวกระเพาะเดยว โดยอาศยเอนไซมทผลตจากตบออน ไดแก เอนไซม chymotrypsinogen, trypsinogen, pancretopeptidase E, procarboxypeptidase A และ procarboxy-

peptidase B ซงเอนไซมเหลานจะอยในรปทยงไมพรอมท างาน แตเมอถกกระตนดวยเอนไซม trypsin

และ enterokinase ทผลตจากล าไสเลกใหอยในรปทยอยโปรตนได โดยจะเขาแยกสลายสายเปปไทด ไดผลผลตเปนกรดอะมโน และเปปไทด ทประกอบดวยกรดอะมโนในจ านวนไมมากนกเชอมตอกน ไดแก dipeptide หรอ oligopeptide ซงจะถกดดซมโดยล าไสเลกตอไป และภายในผนงของล าไสเลกเองกจะมเอนไซม peptidase ท าหนาทยอยเปปไทดใหเปนกรดอะมโนกอนทจะผานไปยง portal

blood ตอไป โดยพบวาปรมาณการดดซมกรดอะมโนในล าไสเลกมคาเฉลยประมาณ 75 เปอรเซนต ของปรมาณกรดอะมโนทงหมดทเขามายงล าไสเลก ซงประมาณ 60 เปอรเซนตของกรดอะมโนทดดซมในล าไสเลกเปนโปรตนจากจลนทรย และประมาณ 40 เปอรเซนตเปนโปรตนจากอาหารทไมถกยอยสลายในกระเพาะรเมน (Wattiaux, 1998)

3. การยอยและเมทาบอลซมของโปรตนในล าไสใหญ โปรตนทเขามาในสวนของล าไสใหญ ประกอบดวยโปรตนจากอาหาร, โปรตนจากจลนทรย

และ endogenous protein ทรอดพนจากการยอยและดดซมในล าไสเลก รวมทงเอนไซมจากตบออนและน าดทหลงเหลออยในปรมาณไมมาก นอกจากนยงมยเรยบางสวนทหมนเวยนกลบมาในรปของแอมโมเนยในล าไสใหญ โดยปรมาณไนโตรเจนทเขามายงล าไสใหญจะอยระหวาง 24-50 เปอรเซนต การยอยโปรตนในล าไสใหญของสตวเคยวเอองจะคลายคลงกบทเกดขนในกระเพาะรเมน โดยอาศยการท างานของเอนไซม proteolytic deaminase และ urease ไดผลผลตสวนใหญเปนแอมโมเนย ซงพบวาการยอยไดของไนโตรเจนจะอยระหวาง 7-36 เปอรเซนต แอมโมเนยทไดจากการยอยโปรตนจะถกดดซมเขาสกระแสเลอดและหมนเวยนกลบมาใชประโยชนในรางกายอก ส าหรบแอมโมเนยอกสวนหนงจะถกน าไปใชในการสงเคราะหโปรตนของจลนทรย แตอยางไรกตามพบวาโปรตนจากจลนทรยทสงเคราะหในล าไสใหญจะมประโยชนตอสตวเคยวเอองนอยมาก กลาวคอโปรตนจากจลนทรยบรเวณนจะไมถกดดซม แตจะถกขบออกนอกรางกายไปกบอจจาระ

แหลงของโปรตนทสตวเคยวเอองไดรบนนสวนใหญจะไดจากอาหารซงจะอยในรปไนโตรเจนทมอยในพช ซงสามารถแบงตามคณสมบตทละลายไดคอ โปรตนทยอยสลายในกระเพาะรเมน ซงสวนใหญจลนทรยจะน าไปใชประโยชนในการสงเคราะหโปรตนของจลนทรยเอง และโปรตนทไมยอยสลาย

29

ในกระเพาะรเมน โดยโปรตนชนดนจะไหลผานไปยงระบบทางเดนอาหารสวนลางและยอยทล าไสเลก ซงโปรตนทสตวเคยวเอองน าไปใชประโยชน ไดแก โปรตนจากอาหาร โปรตนจากจลนทรย และโปรตนจากเนอเยอตางๆ ทหลดลอก โดยพบวาโปรตนจากจลนทรยเปนโปรตนหลกท สตวเคยวเอองน าไปใชประโยชน ซงในการสงเคราะหโปรตนของจลนทรยนนจะอาศยแอมโมเนย และพลงงานทไดจากกระบวนการเมทาบอลซมของคารโบไฮเดรตทมความสมดลกน ดงนนในการใหอาหารสตวเคยวเอองจะตองค านงถงแหลงทใหไนโตรเจน และพลงงานทสมดลกนทงดานปรมาณ และระยะเวลาทตรงกนส าหรบใชในกระบวนการสงเคราะหจลนทรยโปรตน

การยอยและเมทาบอลซมของไขมน

ไขมนทน ามาใชในอาหารสตวเคยวเอองประกอบดวยไขมนสตว และไขมนจากพช ซงสวนใหญจะเปนไขมนจากพช จะประกอบดวย triglycerides ซงสวนใหญจะไดจากสวนทเปนเมลดพช และ galactolipids จากสวนทเปนใบพช ซงกรดไขมนทพบในอาหารสตวเคยวเอองไดแสดงในตารางท 2.1

ตารางท 2.1 กรดไขมนทพบในอาหารสตวเคยวเออง

กรดไขมน โครงสราง ชอยอ จดหลอมเหลว (Cº) กรดไขมนอมตว

Myristic CH3-(CH2)12-COOH (C14:0) 54

Palmitic CH3-(CH2)14-COOH (C16:0) 63

Stearic CH3-(CH2)16-COOH (C18:0) 70

กรดไขมนไมอมตว

Palmitoleic CH3-(CH2)5-CH=CH-(CH2)7-COOH (C16:1) 61

Oleic CH3-(CH2)7-CH=CH-(CH2)7-COOH (C18:1) 13

Linoleic CH3-(CH2)4-CH=CH-CH2-CH=CH-(CH2)7-COOH

(C18:2) - 5

Linolenic CH3-CH2-CH=CH-CH2-CH=CH-CH2-

CH=CH-(CH2)7-COOH

(C18:3) -11

ทมา: Wattiaux and Grummer (2004)

30

กรดไขมนทพบในอาหารสตวเคยวเอองมทงกรดไขมนชนดทไมอมตว (unsaturated fatty

acids) และกรดไขมนอมตว (saturated fatty acids) ซงสวนใหญสตวจะไดรบไขมนทไดจากอาหารเปนกรดไขมนชนดทไมอมตว ซงจะพบในไขมนทไดจากพช โดยจะมจดหลอมเหลวต ากวาไขมนสตว และจลนทรยในกระเพาะรเมนจะเกดกระบวนการเมทาบอลซมในการเปลยนกรดไขมนชนดทไมอมตวมาเปนกรดไขมนอมตว เชน เปลยนกรดไขมน oleic เปนกรดไขมน stearic เปนตน การใชไขมนในอาหารสตวมวตถประสงคเพอปรบระดบพลงงานในอาหาร และลดความเปนฝนของอาหาร และปรบปรงกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน เปนตน ซงปกตในอาหารสตวเคยวเอองจะใชไขมนเปนสวนประกอบไมเกน 4 เปอรเซนต ทงนเนองจากปรมาณไขมนในระดบสงจะสงผลตอการยอยไดของอาหาร

ส าหรบการยอยและเมทาบอลซมของไขมนมรายละเอยดดงน (ภาพท 2.8) 1. การยอยและเมทาบอลซมของไขมนในกระเพาะรเมน

กระบวนการเมทาบอลซมของไขมนในกระเพาะรเมนม 2 กระบวนการคอ กระบวนการเมทาบอลซมของไขมนทสตวไดรบจากอาหารโดยจลนทรย และกระบวนการสงเคราะหไขมนในตวของจลนทรย แตอยางไรกตามจลนทรยจะมการใชประโยชนจากไขมนในขอบเขตทจ ากดเนองจากการน ากรดไขมนทไดไปใชเปนแหลงพลงงาน หรอน าไปสงเคราะหเปนไขมนในตวจลนทรยเองนนเกดขนนอยมาก ซงการ เมทาบอลซมของไขมนโดยจลนทรยสามารถแบงออกเปน 2 ขนตอน คอ hydrolysis และ hydrogenation

ซงมรายละเอยดดงน 1.1 กระบวนการ hydrolysis

ไขมนสวนใหญจะเกดการ hydrolysis ทกระเพาะรเมน โดยจะอาศยเอนไซมทผลตจากแบคทเรยชนด lipolytic bacteria ซงจะยอย galactolipids, triglycerides และ phospholipids ไดเปน galactose, glycerol และ fatty acids ซง galactose และ glycerol จะถกหมกตอไปและเปลยนเปนกรดไขมนทระเหยได ซงจะไดโพรพออเนทเปนสวนใหญ และไดอะซเตทและบวทเรทบางสวน ส าหรบ fatty acids บางสวนจะถกใชโดยแบคทเรยเพอสงเคราะห phospholipids ซงเปนองคประกอบของผนงเซลลของแบคทเรยเอง (Wattiaux and Grummer, 2004)

31

ภาพท 2.8 กระบวนการเมทาบอลซมของไขมนของสตวเคยวเออง ทมา: Wattiaux and Grummer (2004)

1.2 กระบวนการ hydrogenation

เปนกระบวนการทเกดขนโดยจลนทรยทงแบคทเรยและโปรโตซว โดยการเตมหมไฮโดรเจนทไดจากการหมกยอยในกระเพาะรเมนตรงต าแหนงพนธะค (double bond) ของกรดไขมนทไมอมตวใหไดกรดไขมนอมตว แตอยางไรกตามพบวากระบวนการ hydrogenation จะไมไดเกดขนกบกรดไขมนท

32

ไมอมตวทกตว และพนธะคทกต าแหนง ผลจาก hydrogenation จะท าใหเกดการเปลยนต าแหนงของกรดไขมนจากต าแหนง cis มาเปนต าแหนง trans ซงมความคงตวสง และมจด melting point สงกวากรดไขมนทต าแหนง cis ซงไขมนทอยในรป trans จะถกดดซมเขาไปเปนสวนหนงของไขมนในรางกายสตว ซงโดยปกตอาหารสตวเคยวเอองประกอบดวยวตถดบอาหารสตวทมาจากพชเปนหลก ซงประกอบดวยกรดไขมนทไมอมตวเปนหลก ดงนนจงเกดกระบวนการ hydrogenation ทเกอบสมบรณไดกรดไขมนอมตวคอ กรดสเตยรค (C18:0) เปนจ านวนมากในกระเพาะรเมน

นอกจากนจลนทรยทอยในกระเพาะรเมนยงสามารถสงเคราะหไขมนขนมาได โดยจลนทรยทสงเคราะหไขมนขนมาไดคอแบคทเรย และโปรโตซว ซงไขมนทจลนทรยสงเคราะหไดนนจะเปนกรดไขมนสายสนๆ แตอยางไรกตามปรมาณการสงเคราะหไขมนของจลนทรยมอยนอยมาก

2. การยอยและเมทาบอลซมของไขมนในล าไสเลก

กรดไขมนทมคารบอนมากกวา 12 ตว จะไมสามารถดดซมในกระเพาะรเมนได ดงนนกรดไขมนสายยาวเหลานจะผานเขามาในล าไสเลก ซงประกอบดวยกรดสเตยรคเปนสวนใหญ และไขมนทอยในตวของจลนทรย ซงน าดและเอนไซมไลเปสทหลงจากตบออนจะเขายอยไขมนจนไดกรดไขมน และจะดดซมผาน mucosal cells ของล าไสเลกเขาสระบบ lymphatic system โดยพบวาประมาณ 80 เปอรเซนตของกรดไขมนจะถกดดซมทสวนกลางและสวนปลายของ jejunum ทระดบความเปนกรด-

ดาง 4-8 และกรดไขมนสวนหนงถกดดซมบรเวณล าไสเลกสวนตนภายใตความเปนกรด -ดาง 2.5-4 โดยกรดไขมนอมตวจะมอตราการดดซมไดชากวากรดไขมนทมสายสน

3. การสงเคราะหไขมนในสตวเคยวเออง กระบวนการสงเคราะหไขมนในรางกายสตว (lipogenesis) จะเกดขนไดทงบรเวณ adipose

tissue และตบ ซงพบวาจะเกดขนท adipose tissue เปนสวนใหญ คดเปน 90 เปอรเซนต ซงในกระบวนการสงเคราะหไขมนจะอาศยแหลงคารบอนจากกรดอะซตค และตองการกลโคสเพอใชเปนแหลง NADPH ส าหรบการสงเคราะหกรดไขมนสายยาว และกลเซอรอล ส าหรบการสงเคราะหไตรกลเซอไรด โดยในกระบวนการสงเคราะหไตรกลเซอไรดนจะใชพลงงานประมาณ 20-25 เปอรเซนต ซงพบวาใชพลงงานสงกวาการสงเคราะหไตรกลเซอไรดทไดมาจากการไดรบอาหารประเภทไขมนทมปรมาณทมากเกนพอ ซงตองการพลงงานในการสงเคราะหเพยง 5 เปอรเซนต ดงนนจะเหนไดวาการสะสมไขมน และการสงเคราะหไขมนจากอาหารทมไขมนมากเกนพอจะเกดขนไดงายกวาการไดรบพลงงานทมากเกนพอจากคารโบไฮเดรต

33

4. ไขมนนม ไขมนในน านม (milk fat) ประกอบดวยกรดไขมนชนดตางๆ ทงทเปนไขมนนมสายสนและ

สายยาว โดยการสงเคราะหกรดไขมนแตละชนดแสดงดงตารางท 2.2 พบวาสตวเคยวเอองสามารถสงเคราะหไขมนขนเองไดในตอมน านม (mammary gland) โดยการสงเคราะหจากกรดอะซตคและกรดบวทรคทไดจากกระบวนการเมทาบอลซมของอาหารในกระเพาะรเมน ซงกรดไขมนทสงเคราะหในตอมน านมจะเปนกรดไขมนทมจ านวนคารบอนอย 4-14 อะตอมเปนสวนใหญ และมกรดไขมนทมจ านวนคารบอน 16 ตวอยบางสวน กรดไขมนทสงเคราะหในตอมน านมประมาณ 50 เปอรเซนตของปรมาณไขมนทงหมดทมในน านม

ตารางท 2.2 แหลงทมาของกรดไขมนในตอมน านม

แหลงทมาของกรดไขมน ชนดของกรดไขมน

พลาสมาในเลอด

1. C2-C4 (กระเพาะรเมน)

C4-C16 acids

ไคโรไมครอน

2. ไขมนจากอาหาร

C16-C18 acids, C18:1, trans fatty acids

อลบมน, ตบ, VLDL

3. เนอเยอไขมนในรางกาย

C16-C18 acids, C18:1

ทมา: Hagemeister and Kaufmann (1984)

นอกจากนแลวไขมนในน านมสวนหนงไดมาจากอาหารทสตวไดรบเขาไป ซงมทงชนดทเปนกรดไขมนอมตวและกรดไขมนไมอมตว โดยประมาณ 90 เปอรเซนตของไขมนในอาหารจะถกดดซมในล าไสเลกและจะเขาสตอมน านมผานไคโรไมครอนประมาณ 75 เปอรเซนต และสวนทเหลอจะสะสมในเนอเยอไขมน (adipose tissue) หรอถกออกซไดซใหไดพลงงาน กรดไขมนในน านมทไดจากอาหารคดเปน 40-45 เปอรเซนตของปรมาณไขมนทงหมดทมในน านม และไดจากเนอเยอไขมนประมาณ 5 เปอรเซนต แตอยางไรกตามกรดไขมนจากแหลงนจะมปรมาณมากขนในกรณทสตวอยในสภาวะขาดแคลนอาหาร โดยกรดไขมนสายยาวจะรวมตวกบอลบมนและมการ esterification ในตบไดเปน ไตรกลเซอไรด และเขาสตอมน านม

ไขมนเปนแหลงพลงงานทใหคาพลงงานมากกวาคารโบไฮเดรตและโปรตน 2.25 เทา ซงไขมนทน ามาใชในอาหารสตวเคยวเอองสวนใหญจะเปนไขมนจากพช การเตมไขมนในอาหารสตวมวตถประสงคเพอเพมระดบของพลงงานในอาหาร ลดความเปนฝนในอาหาร และปรบเปลยน

34

นเวศวทยาในกระเพาะรเมน แตอยางไรกตามการเตมไขมนในอาหารสตวเคยวเอองในระดบทมากเกนไปจะสงผลกระทบตอความสามารถในการยอยไดของอาหาร โดยเฉพาะอยางยงการยอยไดของเยอใย

สรป

กระเพาะอาหารของสตวเคยวเอองแบงออกเปน 4 สวน มท าหนาทในการยอยและดดซมอาหาร ซงมความสลบซบซอนมากกวาสตวไมเคยวเออง สตวเคยวเอองมความสามารถในการใชประโยชนจากอาหารโดยอาศยกระบวนการยอยดวยเอนไซมทผลตจากจลนทรย และมการดดซมผลผลตสดทายทไดจากกระบวนการยอยไปใชประโยชนในตวสตวเองผานผนงกระเพาะรเมนเปนสวนใหญ และโภชนะบางสวนทไดจากกระบวนการยอยอาหารจะถกจลนทรยน าไปใชในการเจรญเตบโตและเพมจ านวนเซลล และสตวเองกจะไดใชประโยชนจากจลนทรยเปนแหลงของโภชนะส าหรบสตวเองอกแหลงหนง ดงนนในการใหอาหารสตวเคยวเอองจงมความจ าเปนในการจดสดสวนของอาหารใหมความเหมาะสมในการหมกยอยททงจลนทรยและสตวสามารถน าไปใชประโยชนไดอยางสมดล โดยจะตองค านงถงปรมาณ ชนด และสดสวนของพลงงานและโปรตนทสามารถน าไปใชประโยชนไดทงจลนทรย และสตวไดโดยตรง

ค าถามทบทวน

1. กระเพาะอาหารของสตวเคยวเอองมความแตกตางจากสตวไมเคยวเอองอยางไร

2. กระเพาะอาหารสวนใดทมความส าคญในการยอยและดดซมสารอาหารส าหรบสตวระยะโตเตมวย

3. กระเพาะอาหารสวนใดของสตวเคยวเอองทท าหนาทเหมอนกบกระเพาะแทของสตวประเภทอน

4. ผลผลตสดทายทไดจากกระบวนการยอยคารโบไฮเดรตแตละชนดในกระเพาะรเมนไดแกอะไรบาง 5. จงอธบายกระบวนการเมทาบอลซมของกรดไขมนทระเหยไดในสตวเคยวเอองมาโดยละเอยด

6. จงอธบายกลไกในการก าจดพษของแอมโมเนยของสตวเคยวเอองมาโดยละเอยด

7. สตวเคยวเอองสามารถหมนเวยนไนโตรเจนกลบมาใชประโยชนไดอกครงผานเสนทางใดบาง 8. ปจจยทมอทธพลตอการสงเคราะหจลนทรยโปรตนไดแกอะไรบาง และแตละปจจยมความส าคญอยางไร 9. จงอธบายกระบวนการ hydrogenation มาอยางละเอยด

10. สตวเคยวเอองใชสารตงตนชนดใดบางในการสงเคราะหไขมนภายในตวสตวเอง และไขมนทสงเคราะหเปนกรดไขมนชนดใด

บทท 3

อาหารส าหรบสตวเคยวเออง

สตวเคยวเอองมความสามารถในการใชประโยชนจากเยอใยไดอยางมประสทธภาพกวาสตวไมเคยวเออง โดยอาศยเอนไซมทผลตโดยจลนทรยในกระเพาะรเมน และสารอาหารทไดจากกระบวนการยอยจะถกน าไปใชในการเจรญเตบโต สบพนธ และเพมผลผลต โดยสมรรถภาพในการเจรญเตบโตและการใหผลผลตของสตวจะขนอยกบหลายปจจย เชน การจดการใหอาหาร ชนด ปรมาณ และคณภาพของอาหาร เปนตน ดงนนผเลยงสตวจะตองมความรความเขาใจในเรองอาหารทใชส าหรบสตวเคยวเออง ทงนเพอใหการเลยงสตวบรรลวตถประสงคสงสด โดยสารอาหารทอยในอาหารส าหรบสตวเคยวเอองสามารถจ าแนกออกเปน 6 ประเภท ไดแก คารโบไฮเดรต โปรตน ไขมน วตามน แรธาต และน า ซงแตละประเภทมรายละเอยดดงน

คารโบไฮเดรต สตวเคยวเอองเปนสตวทกนพชเปนหลก ซงในพชจะมสวนของเยอใยอยในสดสวนทสง และพชจะมองคประกอบหลกคอคารโบไฮเดรต (carbohydrate) ซงเปนสารชวโมเลกลทเปนสารประกอบอนทรย และเปนแหลงของพลงงานหลกทมความส าคญตอสงมชวต คารโบไฮเดรตส าหรบสตวเคยวเอองสามารถจ าแนกออกเปน 2 กลม ไดแก คารโบไฮเดรตประเภททไมเปนโครงสราง (non-structural

carbohydrate) และคารโบไฮเดรตประเภทท เปนโครงสราง (structural carbohydrate) ซงมรายละเอยดดงน

1. คารโบไฮเดรตประเภททไมเปนโครงสราง (non-structural carbohydrate, NSC) คารโบไฮเดรตประเภททไมเปนโครงสรางเปนคารโบไฮเดรตทมความสามารถในการละลายไดงาย

ซงใชเปนแหลงพลงงานทส าคญในอาหารสตวเคยวเออง โดยเฉพาะเปนแหลงพลงงานส าหรบจลนทรยในกระเพาะรเมน คารโบไฮเดรตกลมนพบในพชหลายชนด ซงประกอบดวยน าตาลชนดตางๆ มรปแบบโครงสรางทอาจประกอบไปดวยคารบอน 5 ตว (furanose) หรอ 6 ตว (pyranose) เชน กลโคส (glucose), กาแลคโตส (galactose), ฟรคโตส (fructose), อะราบโนส (arabinose), ไรโบส (ribose) และไซโลส (xylose) ซงในอาหารสตวเคยวเอองควรมระดบของคารโบไฮเดรตประเภททไมเปนโครงสรางในสดสวนทเหมาะสม เนองจากจะเกดกระบวนการหมกอยางรวดเรว แตไมควรใหมระดบสงเกนไปเพราะจะท าใหคาความเปนกรด-ดาง (pH) ลดลงจนเปนอนตรายตอสตวได เชน เกดภาวะอะซโดซส (acidosis)

แหลงวตถดบอาหารสตวทเปนคารโบไฮเดรตประเภททไมเปนโครงสรางพบไดทวไปในพชอาหารสตว ซงวตถดบแตละชนดมรายละเอยด และรปแบบการใชดงน

36

1.1 มนเสน (cassava chip) มนเสนคอสวนของหวมนส าปะหลงทผานการฝานหรอสบแลวตากแหง เปนวตถดบอาหารสตว

แหลงพลงงานทมความส าคญมาก เนองจากมนเสนมแปงเปนองคประกอบในปรมาณสงประมาณ 70-

80 เปอรเซนต แตมปรมาณโปรตนหยาบ (crude protein, CP) ต า โดยมคาประมาณ 1.5 เปอรเซนต และมวตถแหง (dry matter, DM) ไขมน (ether extract, EE) เยอใยทไมละลายในสารฟอกทเปนกลาง (neutral detergent fiber, NDF) และเยอใยทไมละลายในสารฟอกทเปนกรด (acid detergent

fiber, ADF) เทากบ 90.0, 0.7, 11.4 และ 6.3 เปอรเซนต ตามล าดบ (นราวรรณ, 2557) ดงนนในการน ามาใชเปนอาหารส าหรบสตวควรมการเสรมโปรตนจากแหลงอนๆ รวมดวย ตลอดจนควร เพมความนากนและลดความเปนฝนดวยการใชกากน าตาลและไขมนเปนสวนผสมในสตรอาหาร ในการเลยงสตวเคยวเอองสวนใหญมการใชมนเสนเปนแหลงพลงงานหลกในสตรอาหาร ทงนเนองจากมราคาถกเมอเปรยบเทยบกบการใชเมลดธญพช Chanjula et al. (2007) รายงานวามนเสนเปนคารโบไฮเดรตประเภททไมใชโครงสรางทสามารถน ามาทดแทนการใชขาวโพดในการผลตแพะ ซงพบวาสามารถทดแทนไดสงสดถง 75 เปอรเซนตในสตรอาหารขน โดยไมสงผลกระทบตอการกนได การยอยได กระบวนการหมกในกระเพาะรเมน จลนทรย สมดลของไนโตรเจน และส ขภาพสตว นอกจากน Chanjula et al. (2004) พบวาปรมาณการกนได, นเวศวทยาในกระเพาะรเมน, จ านวนประชากรของจลนทรย, ผลผลตและองคประกอบของน านมโคทไดรบอาหารทมมนเสนเปนแหลงพลงงานหลกไมมความแตกตางกบโคทเลยงดวยอาหารทใชเมลดขาวโพดเปนแหลงพลงงาน สอดคลองกบการศกษาของ Boonsaen et al. (2017) พบวาโคเนอพนธก าแพงแสนทไดรบอาหารผสมส าเรจทใชมนเสนเปนแหลงพลงงานท าใหโคขนมสมรรถภาพในการเจรญเตบโต และก าไรสงกวา ขณะทใชตนทนในการผลตโคขนต ากวาเมอเปรยบเทยบกบกลมทเลยงดวยอาหารผสมส าเรจทใชมนเสนรวมกบเมลดขาวโพดในสดสวน 50:50 ซงแสดงใหเหนวามนเสนเปนแหลงพลงงานทมความส าคญมากส าหรบสตวเคยวเออง

1.2 กากมนส าปะหลง (cassava pulp) กากมนส าปะหลงเปนผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมการผลตแปงมนส าปะหลง ซงม

คารโบไฮเดรตและความชนเปนองคประกอบสงประมาณ 65-70 และ 81.7 เปอรเซนต ตามล าดบ แตมโปรตนหยาบต าประมาณ 1.5-2.5 เปอรเซนต (สทธพงษ, 2555; Pilajun and Wanapat, 2016a) ปจจบนมการน ากากมนส าปะหลงมาใชเปนแหลงพลงงานส าหรบสตวเคยวเอองเพอทดแทนมนเสนอยางแพรหลาย และไดมการพฒนาวธการเพมคณคาทางโภชนะโดยเฉพาะโปรตนดวยการหมกรวมกบจลนทรย และยเรย Pilajun and Wanapat (2016b) รายงานวาสามารถใชกากมนส าปะหลงหมกยสตรวมกบเอนไซมทดแทนการใชมนเสนในสตรอาหารขนของโคขนไดปรมาณสงสด 100 เปอรเซนต โดยไมสงผลกระทบในดานลบตอปรมาณการกนได การเจรญเตบโต อตราการแลกเนอ ผลผลตและคณภาพซาก นอกจากนพบวาสามารถใชกากมนส าปะหลงหมกยสตในสตรอาหารผสมส าเรจ

37

ของโคนมไดสงถง 25 เปอรเซนต โดยไมสงผลกระทบในดานลบตอปรมาณการกนได การเจรญเตบโต ผลผลต และองคประกอบของน านม (ศภกจ และคณะ, 2556)

1.3 มนเทศ (sweet potato)

หวมนเทศสามารถน ามาใชเปนแหลงพลงงานของสตวเคยวเอองได เนองจากหวมนเทศเปนวตถดบทใหพลงงานใกลเคยงกบมนส าปะหลง โดยมแปงเปนองคประกอบถง 69 เปอรเซนต มโปรตนหยาบประมาณ 5.5 เปอรเซนต และหวมนเทศสดมความชนสงถง 70 เปอรเซนต การน ามาใชจะใชไดในปรมาณ 1 ใน 3 ของขาวโพด (ยงลกษณ, 2556) แตอยางไรกตามมนเทศมราคาคอนขางแพง ดงนนการท ามนเทศในสภาพแหงเพอใชในอาหารสตว เคยวเอองอาจไมคมคา แตอยางไรกตามพบวาการใชหวมนเทศเปนแหลงพลงงานส าหรบสตวไมเคยวเอองมประสทธภาพสงโดยเฉพาะอยางยงในกลมประเทศทก าลงพฒนา (Pandi et al., 2016)

1.4 มนฝรง (potato)

ชนสวนหวมนฝรงเปนผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมการแปรรปมนฝรง ซงสามารถน ามาใชเปนแหลงพลงงานส าหรบสตวเคยวเอองไดเชนเดยวกนกบมน เสนและมนเทศ ทงนเนองจากมแปงเปนองคประกอบถง 70 เปอรเซนต โปรตนหยาบ 10.5-11.0 เปอรเซนต และความชนประมาณ 85 เปอรเซนต (Ncobela et al., 2017) ซงสามารถใชในสตรอาหารโคนมได 15 เปอรเซนต และโคเนอ 30 เปอรเซนต (Zunong et al., 2009; Hinman et al., 1999)

1.5 ขาวโพด (corn หรอ maize) ขาวโพดเปนธญพชอาหารพลงงานทดส าหรบสตวเคยวเออง ทงนเนองจากมพลงงานทใช

ประโยชนไดสงถง 3,000 กโลแคลอร/ กโลกรม มเยอใยหยาบ (crude fiber, CF) ต า ซงมคาเทากบ 2.6 เปอรเซนต จงท าใหการยอยไดสง รวมทงมไขมนเทากบ 3.6 เปอรเซนต นอกจากนขาวโพดยงอดมไปดวยวตามนอ ซงนบวาเปนแหลงพลงงานทดส าหรบสตวเคยวเออง แตอยางไรกตามปญหาทส าคญส าหรบการใชขาวโพดเปนแหลงพลงงานในอาหารสตวเคยวเอองคอ มราคาแพง และราคาจะมความผนผวนตามฤดกาลและราคาในตลาดโลก คณภาพขาวโพดไมสม าเสมอ ทงนขนอยกบปรมาณความชน เชอรา และแมลงท าลาย

1.6 ร าขาว (rice bran) ร าขาวเปนวตถดบแหลงพลงงานท มความส าคญส าหรบสตวเคยวเอองเชนเดยวกนกบ

วตถดบแหลงพลงงานชนดอนๆ ร าขาวสามารถจ าแนกออกเปน 3 ชนด ไดแก

1.6.1 ร าหยาบ (rough rice bran) เปนร าทมสวนของแกลบบดและปลายขาวปะปน ร าหยาบประกอบดวยโปรตนหยาบ, ไขมน, เยอใย NDF, ADF, คารโบไฮเดรตทยอยไดงาย (nitrogen

free extract, NFE) และโภชนะทยอยไดทงหมด (total digestible nutrient, TDN) เทากบ 5.7,

2.5, 36.3, 20.0, 42.1 และ 57.0 เปอรเซนต ตามล าดบ

38

1.6.2 ร าละเอยด (rice bran) เปนร าทไดจากขนตอนการขดสขาวกลองใหเปนขาวขาว ร าชนดนมคณคาทางโภชนะสงกวาร าหยาบโดยเฉพาะอยางยงโปรตนและไขมน พบวามโปรตนหยาบ, ไขมน, เยอใย NDF, ADF, คารโบไฮเดรตทยอยไดงาย และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 13.6, 16.3,

34.8, 8.6, 54.8 และ 75.0 เปอรเซนต ตามล าดบ ซงพบวาร าทไดจากการสขาวใหมๆ จะมกลนหอมนากน แตเมอทงไวเปนเวลานานจะหนไดงาย ทงนเนองจากมปรมาณไขมนอยคอนขางสง

1.6.3 ร าสกด (extract rice bran) ร าชนดนไดจากกระบวนการสกดน ามนร าขาวดวยสารเคม ร าสกดจะมโปรตนหยาบ, ไขมน, เยอใยหยาบ, คารโบไฮเดรตทยอยไดงาย และและโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 17.3, 0.9, 9.4, 61.6 และ 69.0 เปอรเซนต ตามล าดบ ร าชนดนสามารถเกบรกษาไดนานกวาร าชนดอนๆ ทงนเนองจากมปรมาณไขมนต า แตมความนากนและการใชประโยชนไดของกรดอะมโนลดลง

1.7 กากน าตาล (molasses) กากน าตาลเปนผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมการผลตน าตาลจากออย มความชน

ประมาณ 17-25 เปอรเซนต น าตาลมากกวา 46 เปอรเซนต มโปรตนหยาบ 8.1 เปอรเซนต และพลงงานทใชประโยชนได 11.7 เมกะจลตอกโลกรมของวตถแหง รวมทงมแรธาตในปรมาณสง ไดแก โพแทสเซยม แคลเซยม คลอรน และเกลอซลเฟต นอกจากนกากน าตาลยงมลกษณะเหนยวขน รสหวาน ท าใหชวยเพมความนากน ลดความเปนฝนของอาหาร ดงนนจงมการน ากากน าตาลมาใชเปนแหลงพลงงานในอาหารส าหรบสตวเคยวเออง และใช เปนตวประสานในการอดเมดอาหาร Azizi-

Shotorkhoft et al. (2013) รายงานวาเมอทดแทนการใชขาวโพดและธญพชในสตรอาหารดวยกากน าตาลในระดบ 42 เปอรเซนต สงผลใหแกะมการยอยไดของวตถแหง และโปรตนหยาบเพมขน รวมทงการสงเคราะหจลนทรยโปรตนมคาเพมขน นอกจากน Weinberg et al. (2008) แนะน าวาการใชกากน าตาลในระดบ 3 เปอรเซนต จะชวยกระตนกระบวนการหมกของ olive cake ได

2. คารโบไฮเดรตประเภททเปนโครงสราง (structural carbohydrate, SC) คารโบไฮเดรตประเภททมโครงสรางพบในผนงเซลลพช ซงประกอบดวยเฮมเซลลโลส,

เซลลโลส และลกนนเปนสวนใหญ ซงโครงสรางผนงเซลลพชมรายละเอยดดงน เฮมเซลลโลส มสตรโครงสรางแกนกลาง (back bone) เปน β–1,4 linked xylopyranosyl

units โดยจบตวกนเปนเสนตรง ซงมน าตาลไซโลส (xylose) จบตวกนเปนแกนกลาง และมน าตาล L-

arabinose จบกบแขน 1,3 และ D-glucoronic มความหลากหลายในโครงสรางเฮไมเซลลโลสจะถกยอยไดเปนไซโลไบโอส (xylobiose) และไซโลส (xylose) ตามล าดบ

เซลลโลส เปนโมเลกลเชงเดยวทประกอบดวยโมเลกลของน าตาลกลโคสตอกนเปนสายยาวดวยพนธะ β–1,4 linked glucopyranosyl เซลลโลสหนงโมเลกลประกอบดวยโมเลกลของกลโคส

39

ประมาณ 10,000 โมเลกลในธรรมชาต เซลลโลสจะอยในรปผลกเปนสวนใหญและอดแนนลอมรอบดวยผนงเซลลสวนอน เซลลโลสในกระเพาะรเมนจะถกยอยดวยเอนไซมเซลลเลส (cellulase) ซงผลตโดยเซลลโลไลตคแบคทเรย (cellulolytic bacteria)

ลกนน เปนองคประกอบทส าคญในอาหารหยาบ โดยเฉพาะในฟางทไดจากธญพช ซงประกอบไปดวย phenylprogane units ลกนนทอยในพชอาหารสตวจะเปนตวจ ากดการยอยของจลนทรยในกระเพาะรเมน มผลท าใหการยอยไดของเยอใยอนๆ ลดลง โดยเฉพาะเซลลโลส และเฮม-เซลลโลส และมผลท าใหสตวกนอาหารไดดลลงเนองจากปจจยของความจของกระเพาะอาหาร

ระดบของผนงเซลลในอาหารสตวเคยวเอองจะมความสมพนธกบปรมาณการกนได การยอยได ผลผลต และองคประกอบของน านม กลาวคอถาในอาหารสตวมระดบของผนงเซลลในปรมาณสงเกนไป จะสงผลใหปรมาณการกนไดลดลง (Beauchemin and Buchanan-Smith, 1989) ซงแหลงวตถดบอาหารสตวทเปนคารโบไฮเดรตประเภททเปนโครงสรางพบไดทวไปในพชอาหารสตว ซงวตถดบแตละชนดมรายละเอยด และรปแบบการใชดงน

2.1 หญาอาหารสตว หญาอาหารสตวทงทเกดขนเองตามธรรมชาตและทมนษยสรางขนลวนเปนอาหารทม

ความส าคญส าหรบสตวเคยวเออง ทงนเนองจากสตวเคยวเอองจะกนอาหารหยาบเปนหลก หญาทเหมาะส าหรบน ามาใชเปนอาหารหยาบควรมคณสมบตทปลกงาย โตเรว ใหผลผลตสง มความนากน และคณคาทางโภชนะสง โดยหญาทน ามาใชเปนอาหารสตวเคยวเอองมหลายชนด ซงมรายละเอยดดงน (ตารางท 3.1)

2.2.1 หญาเนเปยร (Pennisetum purpureum) เปนหญาทใหผลผลตสง เหมาะส าหรบเกษตรกรทมพนทในการปลกหญาจ ากด โดยพบวาใหผลผลตน าหนกแหงประมาณ 3-4 ตน/ ไร/ ป มวตถแหงเทากบ 15.7 เปอรเซนต โปรตนหยาบ 8-12 เปอรเซนต เยอใย NDF และ ADF

เทากบ 38.6 และ 37.3 เปอรเซนต ตามล าดบ นอกจากน Lounglawan et al. (2014) รายงานวาหญาเนเปยรลกผสม (P. Purpureum x P. americanum) ทตดเมออาย 30, 45 และ 60 วน มโปรตนหยาบเทากบ 12.6, 10.1 และ 8.6 เปอรเซนต ตามล าดบ แตอยางไรกตามแนะน าใหตดครงแรกเมอหญาอาย 60-70 วนหลงปลก และตดหญาครงตอไปทกๆ 30-45 วน ส าหรบการน ามาใชประโยชนควรสบกอนใหสตวกน ทงนเนองจากล าตนของหญาเนเปยรมความแขง หากท าการสบจะท าใหสตวกนไดทกสวนของหญา โดยพบวาสามารถใชในรปการตดใหกนแบบสด และการหมกเปนหญาหมก

2.1.2 หญาหวาน (Pennisetum purpureum cv. Mahasarakham) หญา Pennisetum purpureum cv. Mahasarakham เปนหญาทมลกษณะกอ ล าตน

ใบ ขอปลอง และการใหผลผลตคลายหญาในตระกลเนเปยร ซงเกษตรกรในจงหวดมหาสารคาม กาฬสนธ และจงหวดใกลเคยงนยมปลก เรยกวา หญาหวาน บางพนทเรยก หญามา เนองจากม

40

ลกษณะคลายหางมา สนนษฐานวามแหลงก าเนนจากประเทศปากสถานและอสราเอล เปนหญาทสามารถปลกเปนอาหารสตวไดเปนอยางด เชาวฤทธ และเมธา (2560) รายงานวาหญาหวานมโปรตนหยาบ และเยอใย NDF เทากบ 15.2 และ 59.5 เปอรเซนต เมอตดทอาย 45 วน และเทากบ 12.5

และ 61.3 เปอรเซนต เมอตดทอาย 60 วน

2.1.3 หญารซ (Brachiaria ruziziensis) เปนหญาทมล าตนสงประมาณ 90 เซนตเมตร ใบนม ไมชอบน าขง ทนตอการเหยยบย าไดด นยมตดสดใหสตวกน สรชย และคณะ (2544) รายงานวาหญารซทตดเมออาย 30, 45 และ 60 วน มโปรตนหยาบเทากบ 15.1, 9.1 และ 7.9 เปอรเซนต ตามล าดบ เชนเดยวกนกบ เกยรตศกด (2552) รายงานวาหญารซมวตถแหง, โปรตนหยาบ, เยอใย NDF, ADF และโภชนะท ยอยไดท งหมดเทากบ 20.2, 8.5, 65.5, 37.6 และ 54.0 เปอรเซนต ตามล าดบ และแนะน าใหตดหญาครงแรกเมอหญาอาย 60-70 วนหลงปลก และตดครงตอไปทกๆ 30-45 วน

ตารางท 3.1 คณคาทางโภชนะของอาหารหยาบ

ชนดของอาหารหยาบ DM CP NDF ADF TDN

หญาเนเปยร 18.7 10.1 65.4 37.2 54.0

หญารซ 20.2 8.5 65.5 37.6 54.0

หญากนน 22.5 7.4 70.5 40.9 49.0

หญาขน 22.6 8.0 66.8 37.8 56.0

หญาแพงโกลา 26.9 10.5 66.2 34.5 55.0

หญาอะตราตม 21.9 7.1 66.7 41.1 54.0

หญาพลแคทลม 24.9 6.9 69.1 40.3 57.0

หญาโรด 27.4 7.4 72.8 42.8 53.0

ถวฮามาตา 26.5 15.9 50.6 31.6 62.0

ถวทาพระสไตโล 25.4 15.9 50.8 36.2 56.0

ถวคาวาเคด 19.9 16.6 49.8 32.9 57.0

ทมา: เกยรตศกด (2552)

2.1.4 หญากนน (Panicum maximum) เปนหญาทใหผลผลตสง ใหผลผลตน าหนกแหงประมาณ 8-9 ตน/ ไร/ ป เปนหญาททนตอการเหยยบย าไดด นยมใชเปนทงหญาและตดสดใหสตวกน หญาทตดเมออาย 30-42 วน มโปรตนหยาบเทากบ 7-14 เปอรเซนต (พมพาพร และคณะ, 2556)

41

ขณะท สรชย และคณะ (2544) รายงานวาหญากนนทตดเมออาย 30, 45 และ 60 วน มโปรตนหยาบเทากบ 12.8, 7.6 และ 5.2 เปอรเซนต ตามล าดบ และแนะน าใหตดครงแรกเมอหญาอาย 60-70 วนหลงปลก และตดหญาครงตอไปทกๆ 30-45 วน Rokomatu and Aregheore (2006) ท าการศกษาการใชหญากนนเปนแหลงอาหารหยาบส าหรบสตวเคยวเออง พบวาแกะทเลยงดวยหญากนนเปนอาหารหยาบรวมกบอาหารขนมปรมาณการกนไดของวตถแหง และการเจรญเตบโตเพมขน

2.1.5 หญาขน (Brachiaria mutica) หญาขนเปนหญาททนตอน าทวมขง แตพบวาไมทนตอการเหยยบย า ใหผลผลตน าหนกสดประมาณ 30 ตน/ ไร/ ป นยมใชผลตเปนหญาแหง แพรวพรรณ และคณะ (2548) รายงานวาหญาขนทตดเมออาย 30, 45 และ 60 วน มโปรตนหยาบเทากบ 11.3,

6.5 และ 5.7 เปอรเซนต ตามล าดบ นอกจากน เกยรตศกด (2552) รายงานวาหญาขนมวตถแหง, โปรตนหยาบ, เยอใย NDF, ADF และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 22.6, 8.0, 66.8, 37.8 และ 56.0 เปอรเซนต ตามล าดบ

2.1.6 หญาแพงโกลา (Digitaria decumbens) หญาแพงโกลาเปนหญาทล าตนเลอยไปตามพนดน เปนหญาทมความออนนม และคณคาทางโภชนะสง นยมน ามาท าหญาแหง หญาแพงโกลามวตถแหง, โปรตนหยาบ, เยอใย NDF, ADF และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 26.9, 10.5, 66.2,

34.5 และ 55.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552) จากประสบการณในการใชหญาแพงโกลาเปนอาหารหยาบส าหรบสตวเคยวเอองของผเขยน พบวาหญาแพงโกลาเปนอาหารหยาบทดส าหรบสตวเคยวเอองขนาดเลก เพราะมลกษณะออนนม กนงาย และมการยอยไดสง

2.1.7 หญาอะตราตม (Paspalum atratum) หญาอะตราตมเปนหญาททนตอสภาพดนทเปนกรด ทนแลง และทนน าทวมขง ใหผลผลตน าหนกแหงเทากบ 2.5-3.5 ตน/ ไร/ ป แพรวพรรณ และคณะ (2548) รายงานวาหญาอะตราตมทตดเมออาย 30, 45 และ 60 วน มโปรตนหยาบเทากบ 6.2, 5.7 และ 5.5 เปอรเซนต ตามล าดบ ขณะท เกยรตศกด (2552) รายงานวาหญาอะตราตม มวตถแหง, โปรตนหยาบ, เยอใย NDF, ADF และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 21.9, 7.1, 66.7, 41.1 และ 54.0 เปอรเซนต ตามล าดบ หญาอะตราตมมการเจรญเตบโตทรวดเรว และหากตดเมอมอายมากใบจะหยาบกระดางและขอบใบคม ดงนนจงแนะน าใหตดครงแรกเมอหญาอายประมาณ 60 วนหลงปลก และตดครงตอไปทกๆ 30-40 วน

2.1.8 หญาพลแคทลม (Paspalum plicatulum) เปนหญาทเจรญเตบโตไดในดนทรายทมความอดมสมบรณต า ทนตอสภาพแหงแลง และน าทวมขงไดด ผลผลตน าหนกแหงเทากบ 1.5-2.0

ตน/ ไร/ ป หญาพลแคทลมมวตถแหง, โปรตนหยาบ, เยอใย NDF, ADF และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 24.9, 6.9, 69.1, 40.3 และ 57.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552) นยมตดสดใหสตวกน หรอท าหญาแหง และหญาหมก โดยแนะน าใหตดครงแรกเมอหญาอาย 60-70 วน นอกจากนสามารถ

42

ปลอยใหสตวแทะเลมในแปลงได โดยแนะน าใหปลอยสตวเขาแทะเลมครงแรกเมอหญาอาย 70-90 วน หลงจากนนจงท าการตด หรอปลอยสตวเขาแทะเลมหมนเวยนทกๆ 30-45 วน

2.1.9 หญาโรด (Chioris gayana) เปนหญาอกชนดหนงททนแลง ทนตอการเหยยบย าจากการปลอยสตวเขาแทะเลม และทนตอสภาพดนเคมไดดกวาหญาอนๆ หลายชนด นอกจากนพบวายงทนตอสภาพน าขงไดเปนครงคราว ใหผลผลตน าหนกแหงเทากบ 2.0-2.5 ตน/ ไร/ ป เกยรตศกด (2552) รายงานวาหญาโรดมวตถแหง, โปรตนหยาบ, เยอใย NDF, ADF และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 27.4, 7.4, 72.8, 42.8 และ 53.0 เปอรเซนต ตามล าดบ นยมตดสดใหสตวกน และปลอยใหสตวแทะเลมในแปลง โดยแนะน าวาควรตดครงแรกเมอหญาอาย 60-70 วน ส าหรบกรณการปลอยสตวแทะเลมควรปลอยเขาครงแรกเมอหญาอาย 70-90 วน จากนนจงท าการตด หรอปลอยสตวเขาแทะเลมหมนเวยนทกๆ 30-45 วน

2.2 ถวอาหารสตว ถวอาหารสตวเปนอาหารหยาบทถงแมวาอายการตดเพมขนแตไมสงผลตอการลดลงของ

โปรตน นอกจากนถวอาหารสตวยงมคณคาทางโภชนะสงกวาหญาอาหารสตว โดยเฉพาะอยางยงเปอรเซนตโปรตน ถวอาหารสตวทใชส าหรบเลยงสตวมหลายชนด ซงมรายละเอยดดงน

2.2.1 ถวฮามาตา (Stylosanthes hamata cv. Verano) เปนพชททนตอสภาพแหงแลงและการเหยยบย าของสตวจากการปลอยแทะเลมไดด แตไมทนตอสภาพพนทดนชนแฉะ น าทวมขง ใหผลผลตน าหนกแหงเทากบ 1.5-2.0 ตน/ ไร/ ป ถวฮามาตามวตถแหง, โปรตนหยาบ, เยอใย NDF,

ADF และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 26.5, 15.9, 50.6, 31.6 และ 62.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552) ซงเหมาะส าหรบใชเลยงสตวเคยวเอองทงในรปถวสดและแหง การใชประโยชนแนะน าใหตดครงแรกเมอถวอาย 60-75 วนหลงปลก และกรณทปลอยใหสตวเขาแทะเลม ควรเรมปลอยครงแรกเมอถวอาย 70-80 วน

2.2.2 ถวทาพระสไตโล (Stylosanthes guianensis CIAT 184) เปนถวทมทรงพมใหญมากกวาถวฮามาตา แตไมทนดนเคม และการเหยยบย าจากการปลอยสตวเขาแทะเลม มผลผลตน าหนกแหงเทากบ 1.5-2.5 ตน/ ไร/ ป มวตถแหง, โปรตนหยาบ, เยอใย NDF, ADF และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 25.4, 15.9, 50.8, 36.2 และ 56.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552) ส าหรบการใชประโยชนแนะน าใหตดครงแรกเมอถวอาย 80-90 วน หลงจากนนตดทกๆ 60-75 วน

2.2.3 ถวลสงเถา (Arachispintoi cv. Amarillo) เปนถวทเจรญไดดในดนทมความชนสง ทนตอการแทะเลมและเหยยบย าไดด ใหผลผลตน าหนกแหงเทากบ 1-2 ตน/ ไร/ ป มโปรตนหยาบประมาณ 15-21 เปอรเซนต ในการปลอยสตวเขาแทะเลมถวในแปลงแนะน าใหปลอยแทะเลมครงแรกเมอถวมอาย 70-90 วน หลงจากนนจงจะท าการปลอยสตวแทะเลมทกๆ 30-45 วน

43

2.2.4 ถวคาวาเคด (Centrosema pascuorum cv. Cavalcade) เปนถวทมสดสวนของใบมากกวาล าตน เหมาะส าหรบใชท าถวแหงอดฟอน ซงใหผลผลตน าหนกแหง 1 ตน/ ไร/ ป เกยรตศกด (2552) รายงานวาถวคาวาเคดมวตถแหง, โปรตนหยาบ, เยอใย NDF, ADF และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 19.9, 16.6, 49.8, 32.9 และ 57.0 เปอรเซนต ตามล าดบ การใชประโยชนแนะน าใหตดเมอถวมอาย 60-90 วน

2.3 พชอาหารสตวอนๆ

คารโบไฮเดรตประเภททเปนโครงสรางนอกจากจะเปนหญาอาหารสตวและถวอาหารสตวแลวยงมพชอาหารสตวอนๆ อกหลายชนด ไดแก เศษเหลอทางการเกษตร และผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรม ซงจะมหมนเวยนอยตลอดทงป ดงน

2.3.1 ฟางขาว (rice straw) ฟางขาวนบวาเปนอาหารหยาบทมความส าคญส าหรบสตวเคยวเออง พบวาคณคาทางโภชนะของฟางขาวจะผนแปรกบสายพนธขาว ความอดมสมบรณของน าและดน อายในการเกบเกยว เปนตน สนนาฏ และคณะ (2560) ศกษาคณคาทางโภชนะของฟางขาวสายพนธตางๆ ในประเทศไทย พบวาฟางขาวมโปรตนหยาบอยประมาณ 5.4-10.5 เปอรเซนต มเยอใย NDF และ ADF ประมาณ 67.1-77.4 และ 48.0-56.6 เปอรเซนต ตามล าดบ และมโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 44 เปอรเซนต ขณะท เมธา (2533); Gunun et al. (2016) รายงานวาฟางขาวมโปรตนหยาบประมาณ 2-5 เปอรเซนต และมเยอใยสง สงผลใหการยอยไดต าถาใหสตวกนโดยตรง ซงจะเหนวาปรมาณโปรตนในฟางขาวจากการรายงานท ง 2 แหลงขอมลมความแตกตางกนอยางมาก ทงนอาจเปนผลมาจากอายในการเกบเกยวขาว และสายพนธขาวทแตกตางกน แตอยางไรกตามฟางขาวนบวาเปนอาหารหยาบทมเยอใยสง และสตวใชประโยชนไดต า ดงนนแนะน าใหเพมความนากนและคณภาพกอนน าไปใชโดยการหมกดวยกากน าตาล, แอมโมเนย หรอยรย และดาง เชน แคลเซยมไฮดรอกไซด หรอหมกดวยจลนทรย เปนตน

2.3.2 ใบออย (sugarcane leaf) ใบออยคอเศษเหลอทงจากการเกบผลผลตออยเพอเขาสโรงงานน าตาล ทสามารถน ามาใชเปนอาหารหยาบส าหรบสตวเคยวเออง เกยรตศกด (2552) รายงานวาสวนของใบออยมโปรตนหยาบ, เยอใย NDF, ADF และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 4.4,

80.2, 47.9 และ 54.0 เปอรเซนต ตามล าดบ ซงสามารถใหสตวกนแบบสดไดโดยตรง แตอยางไรกตามเนองดวยใบออยเปนวตถดบทมเยอใยสงจงสงผลใหการยอยไดต า ดงนนหากน ามาปรบปรงคณภาพดวยการหมก และเพมความนากนโดยการเตมกากน าตาลกจะชวยใหสตวใชประโยชนจากใบออยไดมากขน

2.3.3 เศษเหลอของสบประรด (pine apple residue) เศษเหลอของสบประรดทน ามาใชเปนอาหารสตวเคยวเอองประกอบดวยสวนของเปลอก จก แกนกลาง และเนอสบประรด วรพงษ และวภา (2528) รายงานองคประกอบทางเคมของเศษเหลอจากสบปะรดทไดจากโรงงาน

44

อตสาหกรรม พบวาเศษเหลอจากสบปะรดมวตถแหง, อนทรยวตถ, โปรตนหยาบ, เยอใย NDF, ADF

และคารโบไฮเดรตทยอยไดงายประมาณ 11.4-15.5, 45.1-96.2, 3.2-5.4, 14.5-46.9, 5.8-20.4 และ 72.2-86.3 เปอรเซนต ตามล าดบ ดงแสดงในตารางท 3.2 ทงนขนอยกบชนสวนของสบปะรดแตละสวน การใชประโยชนสามารถใชเศษเหลอของสบปะรดเปนแหลงพลงงานรวมกบแหลงพลงงานอนๆ ได นอกจากนยงสามารถใชทดแทนอาหารหยาบอนๆ โดยพบวาสามารถน าสวนของเปลอกสบประรดทดแทนหญาแพงโกลาในการเลยงโคพนธ พนเมองได 100 เปอรเซนต (Suksathit et al., 2011) สอดคลองกบ Costa et al. (2007) ทรายงานวาสามารถใชเปลอกสบปะรดทดแทนหญาแพรกในการเลยงโคพนธ พนเมองได 100 เปอร เซนต โดยไมสงผลกระทบตอปรมาณอาหารทกนได , การเปลยนแปลงอาหาร, การยอยได และโภชนะทยอยไดทงหมด

ตารางท 3.2 องคประกอบทางเคมของเศษเหลอจากสบปะรดทไดจากโรงงานอตสาหกรรม

สวนประกอบ เปลอกดานขาง สวนหว สวนลาง แกนกลาง เศษเนอ

DM 14.2 15.1 14.1 11.4 15.5

OM 45.1 94.6 92.4 96.2 95.8

CP 4.4 4.1 5.4 3.2 3.6

EE 1.5 1.2 1.4 1.3 1.2

CF 8.1 11.6 13.4 8.9 4.7

NDF 27.1 38.8 46.9 26.3 14.5

ADF 12.1 17.1 20.4 12.2 5.8

ADL 1.7 1.9 2.8 0.7 0.6

NFE 81.1 77.7 72.2 82.8 86.3

ทมา: วรพงษ และวภา (2528)

2.3.4 ทางใบปาลมน ามน (oil palm frond) เปนผลพลอยไดจากการเกบเกยวผลผลตปาลม ณฐฐา (2552) รายงานวาทางใบปาลมน ามนมโปรตนหยาบ, เยอใย NDF, ADF และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 7.9, 67.0, 55.6 และ 53.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552) ซงสามารถน ามาใชเปนแหลงอาหารหยาบส าหรบสตวเคยวเออง แตอยางไรกตามกอนน าไปใชประโยชนควรเพมความนากนและปรบปรงคณคาทางโภชนะดวยการสบและหมกดวยกากน าตาล แอมโมเนย หรอยเรย และดาง เชน แคลเซยมไฮดรอกไซด รวมทงการหมกดวยจลนทรย เพอใชเปนอาหารหยาบรวมกบอาหารหยาบชนดอน หรออาหารหยาบหลกส าหรบสตว

45

2.3.5 ต นข าวโพด และเศษเหล อของข าวโพด (corn stover and corn residue) ประกอบดวยสวนของเปลอก ไหม ฝก และซงของขาวโพด ซงเปนเศษเหลอจากการเกบเกยวผลผลตขาวโพด และอตสาหกรรมการท าขาวโพดฝกออนกระปอง ซงสามารถน ามาใชประโยชนเปนอาหารสตวได โดยเฉพาะสวนของเปลอกและไหมของขาวโพดยงคงมสเขยว ลกษณะออนนม รสหวาน สตวชอบกน มคณคาทางโภชนะสง โดยมวตถแหง, โปรตนหยาบ, เยอใย NDF, ADF และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 15.7, 11.0, 57.8, 27.2 และ 66.0 เปอรเซนต ตามล าดบ รวมทงขาวโพดฝกออนทยงคงมสวนของล าตนและใบทเปนสเขยว โดยมวตถแหง, โปรตนหยาบ, เยอใย NDF, ADF และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 25.6, 8.0, 62.1, 37.4 และ 59.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552) การน าเศษเหลอจากตนขาวโพดมาใชเปนอาหารสตวนนควรสบเปนชนเลกประมาณ 2-4 เซนตเมตร เพอปองกนการเลอกกนของสตว เพมปรมาณการกนได และการยอยไดของสตว

2.3.6 ตนถวลสง (penut) เศษเหลอทไดจากการเกบผลผลตถวลสงคอสวนของล าตนและใบถวทมสเขยว เกยรตศกด (2552) รายงานวาตนถวลสงแหงประกอบดวยวตถแหง, โปรตนหยาบ,

เยอใย NDF, ADF และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 86.6, 13.3, 51.2, 42.1 และ 55.0 เปอรเซนต ตามล าดบ ซงสามารถน ามาใชเปนอาหารหยาบรวมกบอาหารหยาบชนดอน หรอใชเปนอาหารหยาบหลกของสตวเคยวเอองไดอยางมประสทธภาพ ซงสามารถน ามาใชในรปแบบสด แหง หรอหมก

2.3.7 กากมะเขอเทศ (tomato pomace) เปนผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมการผลตน ามะเขอเทศ และซอสมะเขอเทศ Denek and Can (2006) รายงานวากากมะเขอเทศมวตถแหง, โปรตนหยาบ, เยอใย NDF และ ADF เทากบ 14.2, 19.5, 63.6 และ 43.5 เปอรเซนต ตามล าดบ ซงสามารถน ามาใชเปนอาหารหยาบส าหรบสตวเคยวเอองทงในรปสด และแหง นอกจากนกากมะเขอเทศเปนวตถดบทมเยอใยสง ดงนนหากน ามาหมกรวมกบจลนทรย หรอสารเคมกจะท าใหเยอใยลดลง และสงผลใหสตวมปรมาณการกนได และการยอยไดเพมขน

คารโบไฮเดรตเปนโภชนะทใหพลงงานแกสตว ซงสามารถจ าแนกออกเปนคารโบไฮเดรตประเภททไมเปนโครงสราง ประกอบดวยแปง และน าตาลเปนองคประกอบซงยอยสลายไดเรว และคารโบไฮเดรตประเภทท เปนโครงสราง ซงมเยอใย ไดแก เซลลโลส เฮมเซลลโลส และลกนนเปนองคประกอบสง ซงใชเวลาในการยอยสลายนาน คารโบไฮเดรตประเภทนเปนอาหารหลกของสตวเคยวเออง แตอยางไรกตามพบวามพลงงานตอหนวยน าหนกต า และยอยไดยาก สงผลใหสตวสามารถน าโภชนะไปใชไดนอย ดงนนในการน าคารโบไฮเดรตประเภทนมาใชเปนอาหารสตวควรน ามาเพมคณภาพและความนากนเสยกอน รวมทงการเสรมคารโบไฮเดรตประเภททไมเปนโครงสรางรวมกบการใชแหลงโปรตน แรธาต และวตามน กจะท าใหสตวสามารถใชประโยชนจากโภชนะเพอการเจรญเตบโตและใหผลผลตไดอยางมประสทธภาพ

46

โปรตน โปรตน (protein) เปนโภชนะทมความส าคญส าหรบสตวเคยวเออง ทงนเนองจากโปรตนเปน

องคประกอบหลกของรางกาย โดยมความส าคญตอการเจรญเตบโตของรางกาย, เปนองคประกอบของฮอรโมน และเอนไซม, การสรางภมคมกนเพอใหเกดความตานทานโรค และการใหผลผลต เชน เนอ, น านม, ขน และหนง เปนตน โปรตนหรอสารประกอบไนโตรเจนทมอยในอาหารสตวเคยวเอองสามารถจ าแนกออกเปน 2 กลมใหญๆ คอ โปรตนแท (true protein) และสารประกอบไนโตรเจนทไมใชโปรตนแท (non-protein nitrogen, NPN) ซงมรายละเอยดดงน

1. โปรตนแท (true protein) โปรตนแท คอโปรตนทมกรดอะมโนจบกนเปนสายยาวโดยพนธะเปปไทด ซงเปนโปรตน

กลมทละลายไดนอยหรอไมละลาย (insoluble protein) แตอยางไรกตามพบวามโปรตนแทหลายชนดสามารถละลายไดงาย เชน โปรตนในกากถวเหลอง ซงพบวาประมาณ 60 เปอรเซนตของโปรตนแทจะถกยอยสลายในกระเพาะรเมน และอกประมาณ 40 เปอรเซนตจะไหลผานไปยงล าไสเลก แหลงโปรตนแททมการน ามาใชเปนอาหารส าหรบสตวเคยวเออง ไดแก โปรตนทไดจากพชและสตว ซงมรายละเอยดดงน (ตารางท 3.3)

1.1 แหลงโปรตนจากพช (plant protein source) โปรตนทไดจากพชทน ามาใชเปนอาหารของสตวเคยวเอองสามารถจ าแนกออกเปน 3 กลม ไดแก กลมทหนงคอโปรตนทเปนผลพลอยไดจากพชทสกดน ามนออกแลว เชน กากถวเหลอง กากปาลม กากเมลดทานตะวน กากเมลดฝาย เปนตน กลมทสองคอ โปรตนจากใบพช เชน ใบส าปะหลง ใบไมยราบยกษ ใบกระถน เปนตน และกลมทสามคอโปรตนทเปนผลพลอยไดจากกระบวนการแปรรปอาหารพลงงานประเภทธญพช หรอเปนผลพลอยไดจากอตสาหกรรมการผลตแอลกอฮอลล เชน สาเหลาแหง กากเบยร เปนตน ซงแหลงโปรตนจากพชแตละชนดมรายละเอยดดงน

1.1.1 กากถวเหลอง (soybean meal) เปนผลพลอยไดจากการสกดน ามนจากสวนของเมลดถวเหลอง ซงนบวาเปนวตถดบอาหารสตวแหลงโปรตนทดทสด กากถวเหลองมวตถแหง, โปรตนหยาบ, ไขมน, เยอใยหยาบ คารโบไฮเดรตทยอยไดงาย และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 88.5, 47.0, 1.2, 5.3, 40.0 และ 72.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552) ส าหรบกากถวเหลองในประเทศไทยสวนมากจะมโปรตนอยประมาณ 42 เปอรเซนต แตอยางไรกตามพบวากากถวเหลองเปนแหลงโปรตนทขาดกรดอะมโนเมทไธโอนน ดงนนในการน ามาใชในสตรอาหารตองใชรวมกบวตถดบทมกรดอะมโนชนดนดวย การใชประโยชนของกากถวเหลองในอาหารสตวเคยวเอองมกถกทดแทนดวยแหลงโปรตนชนดอนๆ ทงนเนองจากกากถวเหลองเปนแหลงโปรตนทมราคาแพง

1.1.2 กากถวลสง (peanut meal) กากถวลสงเปนผลพลอยไดจากกระบวนการอดหรอสกดน ามนถวลสง มวตถแหง, โปรตนหยาบ, ไขมน, เยอใยหยาบ คารโบไฮเดรตทยอยไดงาย และ

47

โภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 91.6, 43.5, 0.8, 12.0, 36.3 และ 73.0 เปอรเซนต ตามล าดบ (เกยรตศกด, 2552) โดยพบวากากถวลสงเปนแหลงโปรตนจากพชทใกลเคยงกบกากถวเหลอง แตคณภาพของโปรตนจะต ากวากากถวเหลอง เนองจากมกรดอะมโนเมทไธโอนน, ทรโอนน, ซสตน และไลซนต า ดงนนจงเปนขอจ ากดในการใช แตถามการปรบสมดลของกรดอะมโนในสตรอาหารโดยการเตมกรดอะมโนสงเคราะหลงในอาหารกเปนแนวทางหนงทจะชวยลดตนทนอาหาร ทงนเนองจากกากถวลสงจะมราคาถกกวากากถวเหลอง แตอยางไรกตามอาจมขอจ ากดในเรองของเชอราซงจะสรางสารพษอะฟลาทอกซน โดยจะสงผลกระทบตอปรมาณการกนได และการเจรญเตบโตของสตว ทรงศกด (2551) รายงานวาโคเนอทไดรบอาหารขนทมกากถวลสงเปนสวนผสมในสตรอาหารมปรมาณการกนไดลดลง ทงนเนองจากในอาหารดงกลาวมสารพษอะฟลาทอกซน แตเมอปรบสตรอาหารโดยการถอดกากถวลสงออกจาก สตรอาหารพบวาโคเนอสามารถกลบมากนอาหารตามปกต ซงแสดงใหเหนวาการน ากากถวลสงมาใชในอาหารสตวจะตองมความระมดระวงอยางมาก

ตารางท 3.3 คณคาทางโภชนะของแหลงโปรตนอาหารสตว

ชนดของแหลงโปรตน DM CP EE CF NFE TDN

กากถวเหลอง 88.5 47.0 1.2 5.3 40.0 72

กากถวลสง 91.6 43.5 0.8 12.0 36.3 73

กากเมลดทานตะวนสกดน ามน 90.9 33.8 1.7 21.5 35.8 62

กากเมลดทานตะวนอดน ามน 91.5 22.8 7.2 30.8 32.0 56

กากเมลดฝาย 90.2 46.7 5.8 6.8 32.2 72

กากปาลมรวม 92.8 9.8 12.3 25.4 46.3 66

กากปาลมเนอใน 91.4 19.2 6.7 11.8 49.7 76

กากเมลดยางพารา 90.5 26.0 10.0 9.0 32.9 67

กากงาสกดน ามน 93.2 35.1 11.3 11.0 - -

กากงาอดน ามน 94.3 33.7 16.3 8.2 - -

กากเรปซด - 33-44 1.8 12-16 - -

ใบกระถนปน 91.6 14-30 3.5 16-25 - 73

กากเบยร 92 25-27 6.2 13-15 41.6 -

ปลาปน 90 85-87 2.5 1.5 - -

ทมา: เกยรตศกด (2552)

48

1.1.3 กากเมลดทานตะวน (sunflower meal) กากเมลดทานตะวนเปนผลพลอยไดจากการสกดน ามนทานตะวน ซงเปนวตถดบอาหารโปรตนส าหรบสตวทมศกยภาพสงอกชนดหนง คณคาทางโภชนะของกากเมลดทานตะวนจะผนแปรตามกรรมวธในการแยกน ามน และปรมาณเปลอกทปะปนอย สาโรช และเยาวมาลย (2560) รายงานวากากเมลดทานตะวนชนดไมกะเทาะเปลอกมโปรตนหยาบเทากบ 26.0 เปอรเซนต และเยอใยหยาบ 30.0 เปอรเซนต ส าหรบกากเมลดทานตะวนชนดกะเทาะเปลอกแลวบางสวนมโปรตนเทากบ 32.0 เปอรเซนต และเยอใย 21.0 เปอรเซนต ขณะทกากเมลดทานตะวนชนดกะเทาะเปลอกมโปรตนเทากบ 45.5 เปอรเซนต และเยอใย 11.37 เปอรเซนต ซงจะเหนวากากเมลดทานตะวนมเยอใยสง ดงนนหากน ามาใชในสตรอาหารมากเกนไปจะท าใหอาหารมความฟามสง ซงจะสงผลกระทบตอปรมาณการกนได และสมรรถภาพการเจรญเตบโต ดงนนจงแนะน าใหใชในสตรอาหารไดประมาณ 25 เปอรเซนต

1.1.4 กากเมลดฝ าย (cotton seed meal) กากเมลดฝ ายเป นผลพลอยได จากกระบวนการอดหรอสกดน ามนจากเมลดฝาย ซงนบวาเปนวตถดบโปรตนจากพชทผลตไดมากเปนอนดบสองรองจากกากถวเหลอง โดยในกระบวนการสกดน ามนเมลดฝายจะไดสวนทเปนกากประมาณ 50

เปอรเซนต เปลอกประมาณ 22 เปอรเซนต น ามน 16 เปอรเซนต เกยรตศกด (2552) รายงานวากากเมลดฝายมวตถแหง, โปรตนหยาบ, ไขมน, เยอใยหยาบ คารโบไฮเดรตทยอยไดงาย และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 90.2, 46.7, 5.8, 6.8, 32.2 และ 72.0 เปอรเซนต ตามล าดบ นอกจากนมกรดอะมโนบางชนด เชน เมทไธโอนน ไลซน ซสตน และวตามนบหลายชนด นอกจากนในกากเมลดฝายยงมสารยบย งการใชประโยชนของโภชนะ 2 ชนด คอ กอสซปอล (gossypol) ซ งเปนสารประกอบ polyphenols โดยกอสซปอลจะยดกบอยกบโปรตนหรอโภชนะอน เชน ไลซน ท าใหสตวไมสามารถดดซมโภชนะไปใชประโยชนได สตวจะกนอาหารลดลง มอาการหายใจล าบาก และหวใจเตนไมสม าเสมอ ส าหรบสารพษอกชนดหนงคอ กรดไขมนกลม cyclopropenoid เชน กรด sterculic ซงจะไปขดขวางการสรางพนธะคของกรดไขมน (desaturation) ซงพษของกรดไขมนดงกลาวจะมผลตอสตวในกรณทสตวกนน ามนฝายเขาไป แตถากากเมลดฝายทสกดน ามนออกเกอบหมดจะไมมพษของกรดไขมนเหลานเลย (สาโรช และเยาวมาลย, 2560)

1.1.5 กากเมลดนน (kapok seed meal) กากเมลดนนเปนผลพลอยไดจากการสกดน ามนทน าไปท าสบ กากเมลดนนทกะเทาะเปลอกจะมโปรตนหยาบ และไขมนเทากบ 40 และ 8-9

เปอรเซนต ตามล าดบ ซงมโปรตนสงเทยบเทากบกากเมลดฝาย ส าหรบกากเมลดนนทไมกะเทาะเปลอกจะมโปรตน และไขมนเทากบ 29-33 และ 5-6 เปอรเซนต ตามล าดบ ซงเปนแหลงโปรตนไหลผานทดส าหรบสตวเคยวเออง ทรงศกด (2541) รายงานวาสามารถใชกากเมลดนนในสตรอาหารโคนมไดสงสด 39 เปอรเซนต โดยไมสงผลกระทบตอผลผลตน านม

49

1.1.6 กากปาลมน ามน (palm meal) กากปาลมเปนผลพลอยไดจากการสกดน ามนปาลม ซงจะไดสวนของกากประมาณ 45-46 เปอรเซนต ของน าหนกเมลดปาลม กากปาลมทน ามาใช เปนอาหารสตวม 2 ชนดคอกากปาลมรวม และกากปาลมเนอใน

กากปาลมรวม มวตถแหง, โปรตนหยาบ, ไขมน, เยอใยหยาบ, คารโบไฮเดรตทยอยไดงาย และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 92.8, 9.8, 12.3, 25.4, 46.3 และ 66.0 เปอรเซนต ตามล าดบ ซงกากปาลมชนดนจะมโปรตนต าและเยอใยสง ทงนเนองจากกระบวนการสกดน ามนไมมกะเทาะเปลอกหมเมลดและกะลาออกกอน

กากปาลมเนอใน กากปาลมชนดนจะมคณคาทางโภชนะสงกวากากปาลมรวม ทงนเนองจากมการกะเทาะเปลอกหมเมลดและกะลาออก ท าใหไมมสวนเปลอกและกะลาตดอยเลย กากปาลมเนอในมวตถแหง, โปรตนหยาบ, ไขมน, เยอใยหยาบ คารโบไฮเดรตทยอยไดงาย และโภชนะทยอยไดทงหมดเทากบ 91.4, 19.2, 6.7, 11.8, 49.7 และ 76.0 เปอรเซนต ตามล าดบ ปน และคณะ (2552) รายงานวาสามารถใชกากเนอในเมลดปาลมในสตรอาหารแพะในระดบสงสด 35 เปอรเซนต ซงไมสงผลกระทบตอกระบวนการหมก ประชากรของจลนทรยในกระเพาะรเมน และสมดลไนโตรเจน

1.1.7 กากเมลดยางพารา (rubber seed meal) กากเมลดยางพาราเปนผลพลอยไดจากกระบวนการบบหรอสกดน ามนจากเมลดยางพารา พบวากากเมลดยางพาราชนดกะเทาะเปลอกมโปรตนหยาบ, ไขมน และเยอใยหยาบ เทากบ 26, 10 และ 9 เปอรเซนต ตามล าดบ กากเมลดยางพาราชนดไมกะเทาะเปลอกมโปรตน และเยอใยหยาบ เทากบ 16 และ 40 เปอรเซนต ตามล าดบ มกรดไขมนท ไมอมตวสง โดยมกรดไขมนลโนเลอค และลโนเลนค ประมาณ 35 และ 17.3 เปอรเซนต ตามล าดบ นอกจากนกากเมลดยางพาราสดยงมสารพษคอกรดไฮโดรไซยานค แตหากเกบกากเมลดยางพาราแหงไว 1 เดอน หรอหากน ามาผานความรอนจะสามารถลดกรดไฮโดรไซยานคไดถง 90 เปอรเซนต นอกจากนกากเมลดยางพารายงมสารกอสซปอลทงอยในรปทยดเกาะกบโภชนะอน (bound

gossypol) ในปรมาณ 260-290 มลลกรม/ กโลกรม และรปอสระ (free gossypol) ปรมาณ 270-340

มลลกรม/ กโลกรม การใชกากเมลดยางพาราในสตวเคยวเออง พบวาสามารถใชไดถง 20 เปอรเซนตในสตรอาหารขนของแพะ (Chanjula et al., 2011)

1.1.8 กากมะพราว (coconut meal) กากมะพราวเปนผลพลอยไดจากโรงงานหบหรอสกดน ามนจากมะพราวแหง ม โปรตนหยาบ และเยอใยหยาบประมาณ 20-26 และ 10

เปอรเซนต ตามล าดบ นอกจากนกากมะพราวยงมกรดอะมโนไลซน, ทรโอนน และฮสทดนต า แตมอารจนนสง นอกจากนยงมกรดไขมนอมตวสายสน คอ กรดไขมน lauric ประมาณ 50 เปอรเซนต และกรดไขมน myristic ประมาณ 15 เปอรเซนต ดงนนการใชกากมะพราวในอาหารโคนมจะชวยเพมเปอรเซนตไขมนในน านม ซงควรใชในปรมาณ 1.5-3 กโลกรม/ ตว/ วน และหากใชในปรมาณมากกวาทแนะน าจะท าใหน านมมปญหาในการน าไปท าเนย (ทรงศกด, 2551)

50

1.1.9 กากงา (sesame meal) กากงาเปนผลพลอยไดจากการอดหรอสกดน ามน ซงเปนแหลงโปรตนทดส าหรบสตวเคยวเออง คณคาทางโภชนะของกากงาจะผนแปรตามกรรมวธในการแยกน ามน โดยพบวากากงาอดน ามนมวตถแหง, โปรตนหยาบ, ไขมน และเยอใยหยาบเทากบ 94.3,

33.7, 16.3 และ 8.2 เปอรเซนต ตามล าดบ ส าหรบกากงาสกดน ามนมวตถแหง, โปรตน, ไขมน และเยอใย เทากบ 93.2, 35.1, 11.3 และ 11.0 เปอรเซนต ตามล าดบ กากงามปรมาณแคลเซยมและฟอสฟอรสคอนขางสง นอกจากนกากงายงมปรมาณกรดอะมโนทจ าเปนใกลเคยงกบกากถวเหลอง ไดแก เมทไธโอนน, ซสทน และทรปโตเฟน แตขาดกรดอะมโนไลซน (สาโรช และเยาวมาลย, 2560) ดงนนในการน ามาใชประโยชนจะตองเตมกรดอะมโนไลซนลงในสตรอาหารเพอเปนการปรบสมดลของกรดอะมโนในอาหาร และสามารถใชกากงาในสตรอาหารของสตวเคยวเอองไดประมาณ 8-15

เปอรเซนต นอกจากน Obeidat et al. (2009) รายงานวาเมอใชกากงาในสตรอาหารในระดบ 8 เปอรเซนต ท าใหแกะมการเจรญเตบโตและคณภาพซากทด และสามารถลดตนทนการผลตไดเมอเทยบกบสตรอาหารทใชกากถวเหลอง

1.1.10 กากเมลดดอกค าฝอย (sufflower meal) กากเมลดดอกค าฝอยเปนผลพลอยไดทเหลอจากการสกดน ามนดอกค าฝอย ซงสามารถน ามาใชเปนแหลงโปรตนส าหรบสตวเคยวเอองได ทงนคณคาทางโภชนะของกากเมลดดอกค าฝอยจะผนแปรตามปรมาณของเปลอกทปะปนอย พบวามโปรตนหยาบ และเยอใยหยาบประมาณ 40 และ 15 เปอรเซนต ตามล าดบ กากเมลดดอกค าฝอยมปรมาณกรดอะมโนไลซน เมทไธโอนน และไอโซลวซนต ามาก นอกจากนยงพบวามสารยบยงการใชประโยชนของโภชนะซงเปนสารประกอบ phenolic glucosides 2 ชนด คอ matairesinol-beta-

glucoside ซงเปนสารทมรสขม และ 2-hydroxyarctin-beta-glucoside มผลท าใหล าไสบบรดและหดตวมากกวาปกต แตอยางไรกตามการสกดกากเมลดดอกค าฝอยในเมททลแอลกอฮอลลทอณหภม 50

องศาเซลเซยส นาน 3 ชวโมง สามารถก าจดสารดงกลาวไดสงสด 90 เปอรเซนต (สาโรช และเยาวมาลย, 2560) การใชประโยชนในสตวเคยวเอองพบวาสามารถใชไดมากกวา 15 เปอรเซนตในสตรอาหาร

1.1.11 กากเรปซด หรอคาโนลา (rape seed and canola meal) เรปซด หรอคาโนลาเปนพชน ามนทนยมปลกในประเทศแคนาดา, ยโรป -ตะวนตก, จน และอนเดย โดยประเทศไทยไดน าเขากากเรปซด มาใชเปนอาหารสตวเพอทดแทนการใชแหลงโปรตนชนดอนๆ ทมราคาแพง โดยพบวากากเรปซดทไดจากการสกดน ามนออกแลวมโปรตนหยาบ, เยอใยหยาบ และไขมนประมาณ 33-

44, 12-16 และ 1.8 เปอรเซนต ตามล าดบ นอกจากนพบวามกรดอะมโนเมทไธโอนน, แคลเซยม และฟอสฟอรสสง การน าไปใชประโยชนสามารถใชกากเรปซดในสตรอาหารขนของโคนมไดประมาณ 10

เปอรเซนต

1.1 .12 ใบกระถนปน (Leucaena leucocephala leaf meal) กระถน เปน พชตระกลถวประเภทไมยนตนทเจรญอยทวทกภาคของประเทศไทย กระถนสายพนธดจะใหผลผลตใบสง

51

หรอหากปลกในดนทมความอดมสมบรณจะใหผลผลตใบแหงมากถง 2-4 ตน/ ไร/ ป ใบกระถนมโปรตนเปนองคประกอบสงสามารถน ามาใชเปนแหลงโปรตนในอาหารสตวเคยวเออง ได ทงนพบวาคณคาทางโภชนะของใบกระถนจะผนแปรตามปรมาณกงหรอกานทปะปนมา ใบกระถนมโปรตนหยาบ, ไขมน และเยอใยหยาบประมาณ 14-30, 3.5 และ 16-25 เปอรเซนต ตามล าดบ นอกจากนยงมแคลเซยมและสารประกอบเชงซอน ไดแก แทนนน และซาโปนนทสตวเคยวเอองสามารถน าไปใชประโยชนไดอยางมประสทธภาพทงในรปสดและหมก Jones (1994) แนะน าวาควรใชใบกระถนในอาหารสตวเคยวเอองไมเกน 30 เปอรเซนต เนองจากสารพษมไมโมซน (mimosine) ซงจะมผลตอการเจรญเตบโต และสขภาพสตว แตอยางไรกตามพบวาการตากแหงหรอการหมกเปนวธการทจะชวยลดปรมาณสารพษไมโมซนได นอกจากนผเขยนไดมประสบการณในการใชใบกระถนเปนแหลงโปรตนทดแทนการใชกากถวเหลองในสตรอาหารขนของสตวเคยวเออง พบวาสามารถทดแทนไดสงสด 60

เปอรเซนต โดยไมมผลกระทบตอกระบวนการหมกและการยอยสลายในหลอดทดลอง (นราวรรณ และคณะ, 2558ก)

1.1.13 กระเฉดบก (Neptunia javanica Miq.) กระเฉดบกเปนพชตระกลถวทขนกระจายในทวทกภาคของไทย โดยเฉพาะภาคตะวนออกเฉยงเหนอ คณคาทางโภชนะของกระเฉดบกจะผนแปรตามปรมาณกงกานทปะปนมา ซงมโปรตนหยาบ, ไขมน เยอใย NDF, ADF และลกนน ประมาณ 25.0, 2.4, 56.3, 41.7 และ 6.3 เปอรเซนต ตามล าดบ นอกจากนยงมสารประกอบเชงซอนคอนเดนซแทนนนและซาโปนนประมาณ 8.1 และ 10.3 เปอรเซนต ตามล าดบ (นราวรรณ และคณะ, 2559ข) ซงมศกยภาพในการน ามาใชเปนอาหารสตวเคยวเอองได จากประสบการณของผเขยนในการใชกระเฉดบกเปนแหลงโปรตนในสตรอาหารขนของสตวเคยวเออง พบวาสามารถใชกระเฉดบกเพอทดแทนกากถวเหลองไดสงสด 60 เปอรเซนต โดยไมมผลกระทบตอจลศาสตร, ผลผลตแกส และการยอยสลายของอาหาร นอกจากนพบวาสามารถใชกระเฉดบกเปนแหลงทดแทนกระถนได 100 เปอรเซนต (นราวรรณ และคณะ, 2558ก) นอกจากนพบวาสามารถใชเปนแหลงโปรตนในสตรอาหารขนส าหรบโคเนอไดสงสด 24

เปอรเซนต (นราวรรณ และคณะ, 2560) 1.1.14 ใบไมยราบยกษ (Mimosa pigra) ไมยราบยกษเปนพชทมคณคาทางโภชนะสง

ซงมศกยภาพในการน ามาใชเปนแหลงโปรตนส าหรบสตวเคยวเออง โดยใบไมยราบยกษมวตถแหง, โปรตนหยาบ, เยอใย NDF, ADF, แทนนน และซาโปนนเทากบ 96.35, 59.19, 50.02, 24.47, 9.99

และ 11.62 เปอรเซนต ตามล าดบ ซงผ เขยนมประสบการณในการทดสอบศกยภาพในการใช ใบไมยราบยกษเพอเปนแหลงโปรตนในสตรอาหารขนของสตวเคยวเอองเปรยบเทยบกบใบกระถน พบวาใบไมยราบยกษมศกยภาพในการใชเปนแหลงโปรตนในอาหารสตวไดเทาเทยมกบใบกระถน (นราวรรณ และคณะ, 2558ข)

52

1.1.15 มนเฮย (cassava hay) มนเฮยคอวตถดบอาหารสตวทเปนสวนของล าตนและใบของมนส าปะหลงทไดจากการเกบเกยวหวมนส าปะหลง และน ามาสบแลวตากแดดใหแหง ซงเปนแหลงโปรตนไหลผาน (by-pass protein) ทดอกชนดหนง ทงนเนองจากมสารแทนนนเปนองคประกอบ โดยสารดงกลาวจะจบตวกบโปรตนท าใหโปรตนไมถกยอยในกระเพาะรเมน แตจะไหลผานไปยงล าไสเลก มนเฮยมโปรตนประมาณ 25-30 เปอรเซนต Wanapat et al. (2000a) รายงานวาสามารถใชมนเฮยเพอทดแทนการใชอาหารขนในโคนมได โดยเสรมมนเฮยในระดบ 1.7 กโลกรม/ ตว/ วน นอกจากนพบวาสามารถใชมนเฮยในสตรอาหารขนของโคนมได 23.7 เปอรเซนต โดยสามารถเพมประสทธภาพในกระบวนการหมก และความหลากหลายของนเวศวทยาในกระเพาะรเมน (Wanapat et al., 2000b) นบวามนเฮยเปนแหลงโปรตนทมคณภาพและหาไดงายในทองถน เหมาะส าหรบเกษตรกรทผสมอาหารขนใชเองภายในฟารม ทงนเพอเปนการใชเศษเหลอทางการเกษตรใหเกดประโยชน และเปนแนวทางในการลดตนทนการผลตสตว

1.1.16 กากเบยร (brewers’ grains) และกากยสต (brewers’ yeast) กากเบยรเปนผลพลอยไดจากอตสาหกรรมการผลตเบยร ซงกระบวนการผลตเบยรขนตอนแรกนนจะน าเขาบาเลยมาแชน า แลวเกบไวใตสภาพควบคมเพอใหงอก ซงในระหวางนเอนไซมในเมลดขาวบาเลยจะยอยแปงไดเดกซตรน (dextrin) และน าตาลมอลโทส (moltose) ขาวบาเลยทไดเรยกวาขาวมอลท (malts) โดยขาวมอลททไดจะถกน ามาอบใหแหงและแยกสวนแกลบและรากออก จากนนน าขาวมอลทไปผสมกบเมลดธญพช เชน ขาวโพดหรอขาว และสารใหรสชาต แลวท าการบดสวนผสมใหเขากน จากนนเตมน าและหมกภายใตอณหภม 65 องศาเซลเซยส เมอขบวนการยอยแปงเกดขนสมบรณจะไดของเหลว (wort) ซงสวนใหญเปนน าตาล และกากเบยร (brewers’ grains) ส าหรบ wort จะน าไปเตมยสตเพอใหยสตเปลยนน าตาลเปนแอลกอฮอล เมอการหมกสมบรณจะไดเบยร และกากยสต (brewers’ yeast) (สาโรช และ เยาวมาลย, 2560) ซงทงกากเบยรและกากยสตสามารถน ามาใชเปนอาหารส าหรบสตวเคยวเอองไดดทงในรปเปยกและแหง แตการใชในรปแบบเปยกจะมปญหาในการเกบรกษา ซงการน ามาท าใหแหงโดยการอบแหงจะชวยแกปญหาดงกลาวได ตลอดจนท าใหมความนากนเพมขน กากเบยรแหงมวตถแหง, โปรตนหยาบ, ไขมน, เยอใยหยาบ และแปงรวมเทากบ 92, 25-27, 6.2, 13-15 และ 41.6 เปอรเซนต ตามล าดบ (ทรงศกด, 2551) กากเบยรเปนแหลงโปรตนไหลผาน สามารถใชในอาหารโคนมไดไมเกน 25 เปอรเซนต และอาหารโคขนไดไมเกน 20 เปอรเซนต ส าหรบกากยสตแหงมโปรตนและเยอใย เทากบ 43.8 และ 3 เปอรเซนต ตามล าดบ มฟอสฟอรสและกรดอะมโนทจ าเปนสง ยกเวนเมทไธโอนนและทรปโตเฟน พบวาการใชกากยสตแหงในระดบ 1 เปอรเซนตในลกโคนมแรกคลอดสามารถปองกนการตดเชอในระบบทางเดนอาหารได (Seymour et al., 1995)

1.1.17 กากสาเหลา (distillers’ grains) กากสาเหลาเปนผลพลอยไดจากอตสาหกรรมการผลตเครองดมประเภทเหลา ในขนตอนการผลตแอลกอฮอลเรมจากน าธญพชไปผสมกบขาวมอลท

53

เพอใหเอนไซมยอยแปงเปนน าตาล จากนนท าการเตมยสตเพอเปลยนน าตาลเปนแอลกอฮอล เมอขนตอนการหมกสนสดจะไดแอลกอฮอลล ซงตองท าการกลนแยกออกจากกากธญพชและขาวมอลท โดยจากกากธญพชและขาวมอลททไดเมอน าไปท าใหแหงจะไดกากสาเหลา (distillers’ grains, DDG) ซงมโปรตนหยาบ, ไขมน และเยอใยเทากบ 27.8, 9.2, และ 12.0 เปอรเซนต ตามล าดบ สวนของเหลวทไดจากการกลนและกรองเอากากออก เมอน าไปท าใหแหงจะไดสาเหลาแหง (dried distillers’ soluble,

DDS) ซงมโปรตนหยาบ, ไขมน, และเยอใยเทากบ 28.5, 8.4, และ 4.4 เปอรเซนต ตามล าดบ ซงมศกยภาพในการน ามาใชเปนแหลงโปรตนส าหรบสตวเคยวเออง และในบางครงมการน า DDG มาผสมกบ DDS

เพอขายเปนอาหารสตวในรปกากและสาเหลารวม (dried distillers’ grains with solubles, DDGS) ซงมโปรตน, ไขมน และเยอใยเทากบ 27.2, 9.3, และ 9.1 เปอรเซนต ตามล าดบ การน าไปใชประโยชนสามารถใชสาเหลารวมในปรมาณ 50 เปอรเซนต ส าหรบแกะขน และ 60 เปอรเซนต ส าหรบโคขนโดยไมสงผลกระทบตอการเจรญเตบโตและคณภาพซาก (Van Emon et al., 2012; Nunez et al., 2015)

1.2 แหลงโปรตนจากสตว (animal protein source) วตถดบอาหารสตวทเปนแหลงโปรตนจากสตวสวนใหญไดจากโรงงานอตสาหกรรมทผลตเนอ หรอเปนผลผลตทไดจากโรงงานโดยตรง เชน โรงงานปลาปน ซงแหลงโปรตนทไดจากสตวสวนใหญจะมคณคาทางโภชนะสงกวาแหลงโปรตนทไดจากพช โดยเฉพาะปรมาณกรดอะมโนทจ าเปน เชน เมทไธโอนน, ไลซน ทรปโตเฟน เปนตน ดงนนจงนยมใชวตถดบอาหารสตวท เปนแหลงโปรตนทไดจากสตวมาใชปรบสมดลของก รดอะมโนใน สตรอาหาร แหลงโปรตนจากสตวทนยมใชในอาหารสตวเคยวเอองมรายละเอยดดงน

1.2.1 ปลาปน (fish meal) ปลาปนเปนแหลงโปรตนทมความส าคญตอการเลยงสตว ทงนเนองจากเปนแหลงโปรตนทมคณภาพสง ปลาปนผลตโดยใชปลาชนดตางๆ ท มนษยไมบรโภค เชน ปลาเปด เศษปลา เปนตน มาผานกระบวนการท าใหสกโดยตมหรอนงแลวน ามาบดปนและสกดน ามนออก ซงคณภาพของปลาปนขนอยกบกระบวนการท าปลาปน, ชนดของปลา, สงทปะปน เชน เปลอกป กง กง เปนตน และความสดของปลา ชนดของปลาปนสามารถจ าแนกไดดงน

ปลาปนดบ เปนปลาปนทเกษตรกรผลตกนเอง ซงมเกลอเปนองคประกอบสงมากประมาณ 8-15 เปอรเซนต และโปรตนต าคอประมาณ 40-50 เปอรเซนต มกลนเหมนมาก และเกบรกษาไวไดไมนาน

ปลาปนกรอย เปนปลาปนทมกรรมวธในการผลตเหมอนปลาปนดบ แตจะใสเกลอในปรมาณนอยกวา มโปรตนประมาณ 45-48 เปอรเซนต และมเกลอประมาณ 3-4 เปอรเซนต

ปลาปนจดไมอดนามน คอปลาปนทไดจากโรงงานผลตปลาปน ซงปลาทไดจะถกท าใหสก แลวผานกระบวนการท าใหแหง ไมมการคลกเกลอ มโปรตนประมาณ 50-55 เปอรเซนต

54

ปลาปนจดอดนามน คอปลาปนทมกรรมวธคลายกบปลาปนจดไมอดน ามน แตตางกนตรงทมการอดเอาน ามนออก มโปรตนประมาณ 50-70 เปอรเซนต และสามารถเกบรกษาไวไดนาน

ในประเทศไทยไมสามารถผลตปลาปนไดเพยงพอตามความตองการ ดงนนจงมการน าเขาจากตางประเทศ โดยรฐบาลไดก าหนดมาตรฐานปลาปนออกเปน 3 เกรด คอปลาปนชนหนงมโปรตนไมนอยกวา 60 เปอรเซนต ปลาปนชนสองมโปรตนไมนอยกวา 55 เปอรเซนต และปลาปนชนสามมโปรตนไมนอยกวา 50 เปอรเซนต (ทรงศกด, 2551) ปลาปนนบวาเปนแหลงโปรตนไหลผานทด แตการน ามาใชอาจจะมกลนของปลาปนตดไปกบผลผลตของสตว เชน น านม และเนอ นอกจากนไมควรใชปลาปนในสตรอาหารเกน 10-15 เปอรเซนต ทงนเนองจากเปนวตถดบทมราคาแพง (ยงลกษณ, 2556)

1.2.2 ขนไกไฮโดรไลซปน (hydrolyzed feather meal) ขนไกปนเปนผลพลอยไดจากโรงงานช าแหละไก ทน ามาผานกระบวนการท าใหสะอาดแลวอบหรอตมโดยใชความดนสงเพอใหขนไกยอยสลาย จากนนน ามาท าใหแหงแลวบดหรอปนเปนผง ขนไกปน มวตถแหง, โปรตนหยาบ, ไขมน และเยอใยหยาบเทากบ 90, 85-87, 2.5 และ 1.5 เปอรเซนต ตามล าดบ แตอยางไรกตามพบวาสตวจะไมสามารถยอยขนไกปนหากไมผานกระบวนการไฮโดรไลซหรอตมใหสกกอน ดงนนการใชขนไกปนเปนอาหารสตวจะตองผานกระบวนการไฮโดรไลซ ซงจะท าใหสตวสามารถยอยขนไกปนไดถง 76-85 เปอรเซนต แตอยางไรกตามพบวาขนไกปนทผลตไดในเมองไทยสามารถยอยไดเพยง 57

เปอรเซนตเทานน (ยงลกษณ, 2556) นอกจากนขนไกปนยงมกรดอะมโนทจ าเปนหลายชนดต ามาก ดงนนจงไมคอยนยมน ามาใชในอาหารสตวเคยวเออง

1.2.3 เนอและกระดกปน (meat and bone meal) เนอและกระดกปนเปนเศษเหลอจากอตสาหกรรมการผลตเนอสตว ซงประกอบดวยสวนของเนอและกระดกสตวทไมเหมาะส าหรบน าไปใชเปนอาหารของมนษย ดงนนจงน ามาผานกระบวนการตมหรอนงแลวสสกดเอาไขมนออก จากนนน าไปท าใหแหง และปนหรอบดใหละเอยดแลวน าไปใชเปนแหลงโปรตนในอาหารสตว เนอและกระดกปนมโปรตนหยาบประมาณ 55-60 เปอรเซนต (ยงลกษณ, 2556) ทงนขนอยกบชนดของสตวทน ามาผลต เชน ไก สกร โค แพะ และแกะ เปนแหลงโปรตนทมกรดอะมโนทจ าเปนสง การใชประโยชนพบวาสามารถใชเนอและกระดกปนทดแทนการใชปลาปนในสตรอาหารของโคนมได 100 เปอรเซนต โดยสามารถใชในสตรอาหารได 11 เปอรเซนต (Akayezu et al., 1997) แตอยางไรกตามเนองจากเนอและกระดกปนเปนวตถดบทมราคาแพง ดงนนหากไมจ าเปนสามารถเลอกใชแหลงโปรตนชนดอนๆ ทดแทนได

55

2. สารประกอบไนโตรเจนทไมใชโปรตนแท (non-protein nitrogen, NPN) สารประกอบไนโตรเจนทไมใชโปรตนแท ไดแก กรดอะมโน (amino acid), เปปไทด (peptide),

เอไมด (amide), เอมน (amine), เกลอแอมโมเนยม (ammonium salt), ไนเตรท (nitrate), ไนไตรท (nitrite), ยเรย (urea) และไบยเรต (byurate) ซงเปนโปรตนกลมทละลายไดเรว (soluble protein) พบวาประมาณ 100 เปอรเซนตของสารประกอบไนโตรเจนทไมใชโปรตนแทจะถกยอยสลายในกระเพาะรเมน เพอเปนแหลงไนโตรเจนทส าคญส าหรบจลนทรยในกระเพาะรเมน โดยจลนทรยจะน าไนโตรเจนไปใชในการสงเคราะหโปรตนของจลนทรยเอง ซงส าหรบสตวเคยวเอองพบวาจลนทรยในกระเพาะรเมนมความส าคญมาก เนองจากจะเปนแหลงโปรตนหลกทน าไปใชในการด ารงชพและใหผลผลต การใชประโยชนของสารประกอบไนโตรเจนทไมใชโปรตนแทในอาหารสตวจะตองค านงถงราคา ความนากน และความเปนพษทจะเกดกบสตว โดยสารประกอบไนโตรเจนทไมใชโปรตนแททนยมใชในสตวเคยวเอองคอยเรย

ยเรยเปนวตถดบทมไนโตรเจนเปนองคประกอบ 46 เปอรเซนต มลกษณะเปนผลกสขาว มความสามารถในการละลายน าไดด การน ามาใชประโยชนสามารถใชได 2 รปแบบ คอ การใชโดยตรงในสตรอาหารขน และใชปรบปรงคณภาพของอาหารหยาบ โดยยเรยทผสมในสตรอาหารขนจะถกยอยโดยเอนไซมยรเอสทผลตโดยจลนทรยไดแอมโมเนย ซงแอมโมเนยทไดจะถกน าไปสงเคราะหเปนโปรตนของจลนทรย และอกสวนหนงจะถกดดซมเขาสกระแสโลหต และถกท าลายพษทตบแลวมการหมนเวยนกลบมาใชใหมโดยผานทางน าลายและผนงของกระเพาะรเมน แตอยางไรกตามหากแอมโมเนยในกระเพาะรเมนสงเกน 80 มลลกรมเปอรเซนต และในกระแสเลอดเกน 1 มลลกรมเปอรเซนต จะท าใหเกดพษ ซง เมธา (2533) ไดแนะน าการใชยเรยในอาหารส าหรบสตวเคยวเอองคอ ไมควรใชเกน 1 เปอรเซนตของวตถแหงในอาหาร, ไมควรใชเกน 3 เปอรเซนตในสตรอาหารขน และไมควรใชยเรยเมอคดเปนไนโตรเจนเกน 1 ใน 3 สวนของไนโตรเจนทงหมดในอาหาร แตอยางไรกตามหลกการดงกลาวไดเสนอไวแบบกวาง ซงการใชยเรยในอาหารสตวเคยวเอองอาจพจารณาปจจยอนๆ รวมดวย เชน ปรมาณการใชยเรยในสตรอาหารขนจะตองสมดลกบแหลงพลงงานทใช กลาวคอจะตองเลอกใชกบวตถดบแหลงคารโบไฮเดรตทไมเปนโครงสราง เชน มนเสน ทงน เนองจากปรมาณแอมโมเนยท ไดจากการยอยสลายย เรยจะตองสมดลกบปรมาณคารบอนท ไดจากการยอยคารโบไฮเดรตเพอน าไปใชในการสงเคราะหจลนทรยโปรตน แตหากใชวตถดบแหลงคารโบไฮเดรตทเปนโครงสราง ซงจะยอยสลายชาจะท าใหแอมโมเนยทไดจากการยอยยเรยไมถกน าไปใชประโยชน และอาจจะสงผลใหเกดความเปนพษตอสตวได ดงนนนกวจยจงคนหาวธในการท าใหการละลายของยเรยชาลง (slow release urea) โดยการน ามาผสม (binding) กบสารตางๆ เชน แคลเซยมคลอไรด และแคลเซยมซลเฟต เปนตน Cherdthong et al. (2011) ศกษาการใช slow release urea ไดแก ยเรย-แคลเซยมคลอไรด และยเรย-แคลเซยมซลเฟต ในระดบ 6.7 เปอรเซนตเปรยบเทยบกบการใช

56

ยเรยในระดบ 4.0 เปอรเซนตในสตรอาหาร รวมกบการใชคารโบไฮเดรตประเภททไมเปนโครงสราง (มนเสน) ในระดบสง พบวายเรย-แคลเซยมซลเฟต เหมาะส าหรบใชรวมกบมนเสนในระดบสงในสตรอาหาร ซงสงผลท าใหความเขมขนของแอมโมเนย-ไนโตรเจนในกระเพาะรเมน และยเรยในกระแสเลอดลดลง ดงแสดงในภาพท 3.1 และ 3.2 ตามล าดบ นอกจากนพบวายงสามารถปรบปรงการยอยได กระบวนการหมก การสงเคราะหจลนทรยโปรตน และผลผลตน านมของโครดนมไดอยางมประสทธภาพ

ภาพท 3.1 ความเขมขนของแอมโมเนย-ไนโตรเจนในกระเพาะรเมนของโคนมทไดรบอาหารทมแหลงของไนโตรเจนทแตกตางกน เมอ U-Cal = urea-calcium chloride, U–Cas = urea-calcium sulphate

ทมา: Cherdthong et al. (2011)

ภาพท 3.2 ความเขมขนของยเรย-ไนโตรเจนในกระแสเลอดของโคนมทไดรบอาหารทมแหลงของไนโตรเจนทแตกตางกน เมอ U-Cal = urea-calcium chloride, U–Cas = urea-calcium sulphate

ทมา: Cherdthong et al. (2011)

57

โปรตนเปนโภชนะทมความส าคญส าหรบสตว เนองจากโปรตนมความส าคญตอการเจรญเตบโต การสรางภมคมกน และการใหผลผลตของสตว วตถดบแหลงโปรตนทน ามาใชในอาหารสตวเคยวเอองมทงทเปนแหลงโปรตนแท ซงไดจากสตว และพช และโปรตนไมแท เชน ยเรย เปนตน ซงโดยทวไปแหลงโปรตนเปนวตถดบทมราคาแพงกวาวตถดบชนดอนๆ ดงนนหากสามารถใชวตถดบทเปนแหลงโปรตนทหาไดในทองถน เชน โปรตนจากใบพช ซงอาจจะมโปรตนไมคอยสงมากนก แตหากน ามาทดแทนแหลงโปรตนน าเขาทมราคาแพง เชน กากถวเลอง กจะเปนแนวทางในการลดตนทนการผลต การใชทรพยากรในทองถนอยางคมคา และเปนการสรางความยงยนในการผลตสตวส าหรบเกษตรกร

ไขมนและน ามน ไขมน (fats) และน ามน (oils) เปนอาหารกลมทใหพลงงานสง คอมระดบพลงงานทใช

ประโยชนไดประมาณ 2.25 เทาของพลงงานในคารโบไฮเดรตหรอโปรตน ชนดของไขมนและน ามนทใชในอาหารสตว มรายละเอยดดงน

1. ไขมนสตว (tallow) ไขมนสตวเปนผลพลอยไดจากอตสาหกรรมเนอสตว ไดแก ไขมนจากโค สกร และไก

โดยทวไปจะน ามาท าการแยกไขมน (rendering) ซงการแยกไขมนอาจท าไดโดยวธการแยกเปยก (wet rendering) หรอแยกแหง (dry rendering) โดยการแยกไขมนแบบเปยกนนเนอเยอไขมนสตวจะ ถกตมในหมอแบบปรบความดนได โดยมอณหภม 230-260 องศาเซลเซยส เปนเวลา 2-3 ชวโมง ไขมนทไดจะแยกชนจากสวนอนโดยการปนเหวยง โดยไขมนทไดจะมความชนสง ส าหรบการแยกไขมนแบบแหง เนอเยอสตวจะถกอบในหมออบโดยใชความรอนจากไอน าหรอความรอนแหงผานเขาระหวางหมออบชนใน-นอก ไขมนทไดจะมความชนต า แตการแยกไขมนดวยวธนอาจสงผลใหไขมนเสอมคณภาพ ทงนเนองจากไดรบความรอนในระหวางการอบสงเกนไป ส าหรบไขมนสตวทใชในประเทศไทยสวนใหญไดจากการเจยวแบบแหงโดยตรง โดยคณภาพของไขมนจะผนแปรไปตามแหลงผลต แตอยางไรกตามมาตรฐานไขมนสตวจะตองสะอาด มไขมนไมต ากวา 98 เปอรเซนต ความชนไมเกน 2 เปอรเซนต และไมมโรคตดตอ

2. ไขมนขน (greases) ไขมนขนเปนไขมนทผานการแยกและท าใหสะอาดจากไขมนสตว หรอน ามนพชทผานการใช

ท าอาหารมาแลว จะมลกษณะคอนขางแขง มจดหลอมเหลวทอณหภมต ากวา 40 องศาเซลเซยส มกรดไขมนโอเลอคทผานการเตมหมไฮโดรเจนมาแลว มาตรฐานของไขมนชนดนจะตองมไขมนไมต ากวา 98 เปอรเซนต กรดไขมนอสระไมเกน 15 เปอรเซนต และคา MIU ไมเกน 2 เปอรเซนต ซงคา MIU

เปนคาทใชวดคณภาพของไขมน ซงวดไดจากปรมาณความชน (moisture) ทอยในไขมน สารทไมละลาย

58

(insoluble) และคาสารทไมท าปฏกรยากบดาง (unsaponifiables) ซงเรยกรวมวาคา MIU โดยคาทเหมาะสม คอต ากวา 2 เปอรเซนต (Leeson, 1993)

3. น ามนพช (vegetable oil) น ามนพชเปนน ามนทไดจากการสกดเมลดพชน ามนหรอร าของธญพช ซงน ามนชนดนจะม

กรดไขมนทไมอมตวอยสงดงนนจงหนงาย พบวาน ามนพชมคาพลงงาน ความสามารถในการยอยได และราคาแพงกวาไขมนสตว มาตรฐานของน ามนพชจะตองมไขมนไมนอยกวา 90 เปอรเซนต ความชนไมเกน 3 เปอรเซนต สงทไมละลายในปโตรเลยมไมเกน 1 เปอรเซนต และสารทไมท าปฏกรยากบดางไมเกน 2 เปอรเซนต

การใชไขมนและน ามนในอาหารสตวนนมวตถประสงคเพอเพมระดบพลงงานในอาหาร ลดฝน เพมระดบกรดไขมนทจ าเปน และเพมประสทธภาพของการใชประโยชนของวตามนท ละลายในไขมนใหสงขน นอกจากนการเตมไขมนหรอน ามนในอาหารสตวเคยวเอองยงมวตถประสงคเพอปรบปรงกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน เพมประสทธภาพในการใชประโยชนของโปรตน เพมไขมนในผลผลตน านม และลดจ านวนประชากรของโปรโตซว ผเขยนมประสบการณในการใชน ามนพชในอาหารสตวเคยวเออง โดยใชน ามนปาลมในระดบ 2 เปอรเซนตในสตรอาหารของโครดนม พบวาองคประกอบไขมนนมเพมขน ขณะทจ านวนประชากรของโปรโตซวมคาลดลง (Anantasook et al. 2013a; 2015) ดงแสดงในตารางท 3.4

แตอยางไรกตามการใชไขมนและน ามนในสตรอาหารจะมผลท าใหอาหารเหมนหน ดงนนจงไมควรผสมอาหารทมการใชไขมนหรอน ามนในคราวละมากๆ ตลอดจนการใชไขมนและน ามนในระดบสงจะท าใหสตวเคยวเอองมการยอยไดลดลง ทงนเนองจากไขมนและน ามนจะไปเคลอบชนสวนของอาหาร ซงมผลในการปองกนการเขายดเกาะอาหารของจลนทรย และสงผลใหการยอยไดลดลง (Devendra and Lewis, 1973) Mapato et al. (2012) และ Lunsin et al. (2012) พบวาเมอเสรมน ามนเมลดทานตะวน และน ามนร าขาวในระดบ 6 เปอรเซนต จะท าใหการยอยไดของวตถแหง, อนทรยวตถ และเยอใย NDF ของโคนมลดลง

59

ตารางท 3.4 ผลของการใชน ามนปาลมในสตรอาหารตอองคประกอบน านมและจ านวนประชากรของ โปรโตซวของโคนม

รายการ กลมควบคม1 ฝกจามจร น ามนปาลม ฝกจามจร+น ามนปาลม

P-value

องคประกอบน านม

ไขมน 3.4a 3.4a 3.6b 3.6b 0.03

โปรตน 2.7a 2.9b 2.7a 2.7a 0.02

แลคโตส 4.8 4.9 4.7 4.8 0.32

ของแขงไมรวมไขมน 8.4a 8.7b 8.5a 8.6ab 0.04

ของแขงทงหมด 11.1 12.2 11.8 12.2 0.39

โปรโตซว, x106 (เซลล/ มลลลตร)

หลงใหอาหาร 0 ชวโมง 19.3a 13.2ab 8.3b 9.2b 0.05

หลงใหอาหาร 4 ชวโมง 15.0a 8.5b 6.8b 6.3b 0.02

เฉลย 17.2a 9.9b 7.6b 8.0b 0.04

ทมา: Anantasook et al. (2013a; 2015)

ไขมนหรอน ามนเปนแหลงพลงงานทใหพลงงานสง ซงนยมน ามาใชในอาหารสตวเพอเพมระดบพลงงาน ลดการเปนฝนของอาหาร ปรบปรงกระบวนการหมก เพมระดบไขมนในผลผลตสตว และลดโปรโตซวและแกสเมทเธน ไขมนและน ามนทใชในอาหารสตวเคยวเอองประกอบดวยไขมนทไดจากสตว ซงสวนใหญเปนกรดไขมนอมตว และน ามนพช ซงเปนกรดไขมนทไมอมตว สงผลใหอาหารเกดการหน ดงนนจงไมควรผสมในอาหารไวคราวละมากๆ เพราะจะท าใหคณภาพอาหารเสอมลง และเกบไวไดไมนาน นอกจากนการใชไขมนและน ามนในระดบสงจะสงผลใหการยอยไดของอาหารลดลง ดงนนควรใชไขมนในระดบไมเกน 4 เปอรเซนต

60

วตามนและแรธาต วตามน (vitamin) และแรธาต (mineral) เปนโภชนะทมความจ าเปนตอรางกายสตว

เชนเดยวกบโภชนะชนดอนๆ ถงแมวารางกายจะตองการในปรมาณนอย แตอยางไรกตามพบวาหากรางกายขาดวตามนและแรธาตจะสงผลเสยตอสตวอยางมาก โดยปกตวตถดบแหลงพลงงานและโปรตนจะมแรธาตและวตามนประกอบอย แตพบวาไมเพยงพอตอความตองการของสตว ดงนนจงจ าเปนตองเสรมเพมเตมจากภายนอก ซงแหลงแรธาตและวตามนทใชในอาหารสตวมทงทไดจากธรรมชาต คอไดจากวตถดบอาหารสตวประเภทตางๆ และทไดจากสารสงเคราะห

1. แหลงอาหารแรธาต สตวไดรบแรธาตจากแหลงตางๆ ดงน 1.1 ดนและน า (soil and water) สตวปาหรอสตวทเลยงแบบปลอยแทะเลมในทงหญาจะไดรบแรธาตโดยตรงจากดนและน า

โดยพบวาโคจะกนดนเฉลย 100-1,500 กรม/ ตว/ วน (McDowell, 1992) ขณะทน าดมของสตวจะม แรธาตตางๆ ละลายอย โดยเฉพาะน าบาดาล พบวามแคลเซยม แมกนเซยม หรอโซเดยมในปรมาณสง ซงอาจจะมผลในการไปรบกวนการใชประโยชนของแรธาตในอาหาร ดงนนนกโภชนศาสตรสตวจะตองคอยตรวจสอบระดบแรธาตในน าเปนระยะๆ เพอปรบระดบการเสรมแรธาตในอาหาร

1.2 แหลงโปรตนจากสตว (animal protein source) วตถดบอาหารทเปนแหลงโปรตนจากสตวมแคลเซยม และฟอสฟอรสในปรมาณสง

ตลอดจนมแรธาตหลกและแรธาตปลกยอยเปนองคประกอบเกอบทกชนด

1.3 แหลงโปรตนจากพช (plant protein source) วตถดบอาหารทเปนแหลงโปรตนจากพชมฟอสฟอรสสงปานกลาง นอกจากนยงมเหลก

แมงกานส และสงกะส เปนองคประกอบอยพอประมาณ

1.4 กากน าตาล (molasses) กากน าตาลเปนแหลงพลงงานทมแรธาตเกอบทกชนดเปนองคประกอบ และอาจมปรมาณ

โพแทสเซยมสงมากเกนไป 1.5 กระดกสตว (animal bone) กระดกสตวเปนแหลงของแคลเซยมและฟอสฟอรสทส าคญ ซงพบวามรปแบบผลตภณฑท

หลากหลายตามกระบวนการแปรรปตางๆ เชน เถากระดก และกระดกปน เปนตน

1.6 เปลอกหอยปน (shell flour) เปลอกหอยปนเปนแหลงอาหารแรธาตทผลตจากเปลอกหอยนางรม และหอยกาบ ซงม

แคลเซยมคารบอเนตเปนองคประกอบไมนอยกวา 33 เปอรเซนต

61

1.7 เกลอ (salt) เกลอเปนแหลงแรธาตทส าคญทเกษตรกรน ามาใชในอาหารส าหรบสตวเคยวเออง ทงน

เนองจากหาซองายและมราคาไมแพง เกลอทน ามาใชในอาหารสตวมทงเกลอแกงและเกลอไอโอดน โดยพบวาเกลอแกงจะมโซเดยมคลอไรดเปนองคประกอบอยไมนอยกวา 95 เปอรเซนต ในขณะทเกลอไอโอดนจะมไอโอดนเปนองคประกอบอยไมนอยกวา 0.007 เปอรเซนต

1.8 หนฝนปน (limestone) หนฝนปนเปนแหลงของแคลเซยมทอยในรปแคลเซยมคารบอเนต มแคลเซยมเปน

องคประกอบไมนอยกวา 33 เปอรเซนต 1.9 ไดแคลเซยมฟอสเฟต (dicalcium phosphate) ไดแคลเซยมฟอสเฟตเปนเกลอของแคลเซยมกบฟอสฟอรคทขจดเอาน าออกแลว จะมสขาว

จนถงขาวปนเทา มขนาดตงแตละเอยดปนผง จนถงขนาดใหญกวา 1 มลลเมตร 1.10 โมโนแคลเซยมฟอสเฟต (monocalcium phosphate) โมโนแคลเซยมฟอสเฟตเปนเกลอของแคลเซยมกบกรดฟอสฟอรค มลกษณะเปนเมด

กลมๆ เลกๆ มสเขยวอมเทา เมอท าใหแตกจะเปนผงสขาว 1.11 แรธาตกอน (mineral block) แรธาตกอนคอการน าเอาแรธาตหลายๆ ชนดมาผสมกน แลวอดเปนกอนโดยการเตม

ตวประสานเขาไป เพอเปนการลดปญหาการฟงกระจายของแรธาต ประหยดแรงงาน และเวลาในการท างาน และปองกนไมใหสตวกนมากเกนไป ซงแรธาตกอนจะตองทนตออณหภม และไมดดซบความชนไดงาย และการเตมตวประสาน เชน ซเมนต จะตองไมเตมในปรมาณมากเกนไปจนท าให แรธาตกอนแขงจนสตวไมสามารถเลยกนได

2. แหลงวตามนในอาหารสตว วตามนทใชในอาหารสตว สามารถจ าแนกออกได 2 ประเภท คอ วตามนทอยในวตถดบอาหารสตว (ไดจากแหลงธรรมชาต) และวตามนสงเคราะห ซงมรายละเอยดดงน

2.1 วตามนทอยในวตถดบอาหารสตว วตถดบอาหารสตวทกชนดมวตามนเปนองคประกอบ แตระดบของวตามนจะมความผนแปร

มากนอยขนอยกบชนดและสวนของพชทน ามาใช เชน ใบ ล าตน หรอหว เปนตน ตลอดจนวธการเกบเกยว การเกบรกษา และกระบวนการในการแปรรป

2.2.1 วตถดบอาหารจากผลตภณฑสตว ใบพช และผลพลอยไดจากการหมกอดมดวยวตามนเกอบทกชนด ส าหรบกากทไดจากการสกดน ามนจากพชมวตามนรองลงมา และพบวาพชหวและเมลดธญพชมวตามนอยในระดบปานกลางจนถงต า

62

2.2.2 วตามนทละลายไดในไขมน พบวาวตามนเอพบมากในพชทมสเขยว สแดง สสม หรอสเหลอง น ามนตบปลา และตบสตว ฯลฯ วตามนด พบในพชทสมผสแสงแดดเกอบทกชนด เชน ฟาง พชอาหารสตวแหง นอกจากนยงพบในยสต และน ามนตบปลา วตามนอ พบในพชทมสเขยว หญาสด โดยพบมากในตนออนของเมลดธญพช และน ามนพช ส าหรบวตามนเค พบในหญาสเขยวสด หญาแหงคณภาพด ปลาปน

2.2.3 วตามนทละลายไดในน า พบไดในผลตภณฑจากสตว ปลา พชน ามน ผลพลอยไดจากการหมก และสวนเปลอกหมเมลดของธญพช ส าหรบวตามนบ12 เปนผลผลตจากจลนทรย ซงหากจลนทรยทสงเคราะหเปนจลนทรยในทางเดนอาหาร วตามนบ12 จะถกเกบไวในเนอเยอสตวบางสวน และสวนใหญจะอยในมลสตว นอกจากนพบวาจลนทรยทใชในการหมก เชน หมกเบยรมกจะสามารถสงเคราะหวตามนบ 12 ได

2.2 วตามนทไดจากการสงเคราะห วตามนสงเคราะหไดจากการสกดจากตบ ยสต หรอกระบวนการหมก รวมทงการสงเคราะห

ทางเคม เชน วตามนเอ เมอไดจากการสงเคราะห ไดแก วตามนเอปาลมเตท (vitamin A palmitate) หรอวตามนแอซเตท (vitamin A acetate) วตามนออยในรปแอลฟา-โทโคฟรอล (alphatocopherol) และวตามนเค ไดแก วตามนเค 3 (menadione) เปนตน

วตามนและแรธาตเปนโภชนะทมความส าคญและจ าเปนตอรางกายสตว ถงแมวาสตวจะมความตองการในปรมาณไมมาก แตหากสตวขาดวตามนและแรธาตจะสงผลใหสตวเกดปญหาสขภาพ การเจรญเตบโตหยดชะงก เปนตน ซงวตามนและแรธาตเปนโภชนะทพบไดทงจากแหลงธรรมชาต (ในวตถดบอาหารสตว) และไดจากการสงเคราะหขน ซงตางกสามารถน ามาใชในอาหารสตวไดเชนกน ดงนนผเลยงสตวจะตองระมดระวงเรองการขาดวตามนและแรธาตในอาหารสตว

น า น า (water) เปนโภชนะทมความส าคญตอสงมชวตมากทสดรองจากอากาศ ทงนเนองจาก

หากสตวขาดน าจะท าใหสตวเสยชวตไดในระยะเวลาอนสน โดยพบวาหากสตวขาดน าในระดบ 4 -5 เปอรเซนตของน าหนกตว สตวจะกระหายน าอยางรนแรง มอาการหนามด วงเวยน และหากขาดน า 6-10 เปอรเซนต สตวจะไมสามารถควบคมการท างานของอวยวะตางๆ และพบวาสตวจะตายไดเมอสญเสยน ามากถง 12 เปอรเซนต นอกจากนน ายงเปนองคประกอบทอยในรางกายประมาณ 70-75 เปอรเซนตของน าหนกตว ทงนขนอยกบสภาวะทางสรระของสตว โดยน ามความจ าเปนตอการควบคมอณหภมของรางกาย การเจรญเตบโต การสบพนธ การใหผลผลตน านม การยอยอาหาร กระบวนการเมทาบอลซมในรางกาย เปนตวท าละลายกลโคส กรดอะมโน อออนของแรธาต และวตามนทละลายน าได

63

การขบถายของเสย การควบคมสมดลของแรธาต การหลอลนขอตอและไขขอ การไดยนเสยง ตลอดจนการมองเหน

ปรมาณความตองการน าของสตวเคยวเอองจะแตกตางกนตามชนดและระยะการเจรญเตบโตของสตว เชน ชวงทมการเจรญเตบโตของลกในทอง หรอชวงทใหน านม จะตองการดมน ามากกวาชวงของการเจรญเตบโตชวงอนๆ นอกจากนปรมาณน าทไดรบจากอาหาร และปรมาณการสญเสยน าในรปปสสาวะ เหงอ มล และการหายใจ กมผลตอปรมาณความตองการน าของสตวเชนกน โดยปรมาณความตองการน าของสตวแตละชนดแสดงดงตารางท 3.5 ซงปรมาณความตองการน าของสตวทแสดงในตารางนนเปนปรมาณส าหรบสตวเขตอบอน ซงสตวทอยในเขตรอนนาจะมปรมาณความตองการน ามากกวาน

ตารางท 3.5 ปรมาณความตองการน าของสตวแตละชนด

ชนดของสตว น าหนกสตว (กโลกรม)

ปรมาณน าทตองการ, (ลตร/ วน) Ensminger et al. (1990) Pond et al. (1995)

โคเนอ 500-550 30-34 22-66

โครดนม 550-700 37-94 30-110

แกะ 70 1.9-5.6 4-15

1. แหลงของน า สตวไดรบน ามาจากการน าดม น าในอาหาร และน าทไดจากปฏกรยาเคมในรางกาย ซงม

รายละเอยดดงน 1.1 น าดม (drinking water) น าดมส าหรบสตวควรเปนน าสะอาด ปราศจากสงเจอปน ซงประกอบดวยแรธาต อออน

หรอเชอแบคทเรย แตอยางไรกตามถอวาเปนสงทยากในการหาน าทบรสทธมาใชเลยงสตว ดงนนในตารางท 3.6 ไดแสดงปรมาณแรธาตและสารประกอบในน าดมทอาจกอใหเกดความเปนพษตอสตว ซงจะเหนวาสตวสามารถทนทานตอสงเจอปนไดในระดบหนง แตหากสตวไดรบน าทมสงเจอปนสงกวา 2,500 พพเอม จะท าใหมการกนได และสมรรถภาพในการใหผลผลตลดลง

1.2 น าทมอยในอาหาร (water in feeds) ชนดและลกษณะของอาหารจะมปรมาณของน าเปนองคประกอบในระดบทแตกตางกน

โดยปรมาณน าทมอยในอาหารจะมความส าคญตอสตวทมน าดมไมเพยงพอ หรอน าดมทไมมคณภาพ

64

1.3 น าจากปฏกรยาเคม (metabolic water) ปฏกรยาเคมโดยเฉพาะการออกซไดซโภชนะ จะท าใหไดน าทสตวสามารถน าไปใช

ประโยชนได

ตารางท 3.6 ระดบแรธาตและสารประกอบในน าดมทอาจกอใหเกดความเปนพษตอสตวเคยวเออง

แรธาต/ สารประกอบ ระดบทรบได (พพเอม) อารซนค 0.2

แคดเมยม 0.05

แคลเซยม 500

คลอไรด 1,500

โครเมยม 1.0

โคบอลต 1.0

ฟลออไรด 2.0

ตะกว 0.1

แมกนเซยม 250

ปรอท 0.01

นกเกล 1.0

ไนโตรเจน, ไนเตรท 300

โซเดยม 1,000

ซลเฟต 500

วานาเดยม 0.1

สงกะส 25.0

ความเปนกรดดาง 5.5-8.5

ทมา: Shane (2008)

น าเปนองคประกอบหลกทมมากทสดในรางกายของสตว ดงนนเกษตรกรหรอผเลยงสตวจะตองใหความส าคญทงดานปรมาณและคณภาพของน า ซงหากสตวไดรบน าในปรมาณทไมเพยงพอจะสงผลกระทบตอประสทธภาพในการใหผลผลต และหากสตวขาดน าและสญเสยน าในรางกายในปรมาณสงอาจท าใหสตวตายได รวมทงหมนตรวจสอบปรมาณแรธาตและสารประกอบทปนเปอนมากบน าใหอยในระดบทไมกอใหเกดความเปนพษตอสตว

65

สรป

สตวมความจ าเปนทจะตองไดรบโภชนะใหครบทง 6 ชนด จากอาหารตามปรมาณความตองการทแตกตางกนไปตามชนดของสตว, ระยะการเจรญเตบโต และการใหผลผลต ซงจะขาดชนดใดชนดหนงไมได เพราะโภชนะแตละชนดตางกมความส าคญและมความเกยวพนกนอยางใกลชด แหลงวตถดบอาหารสตวทงทไดจากธรรมชาตจะใหโภชนะทกชนดแกสตว แตระดบของโภชนะบางชนดอาจจะมปรมาณนอยซงไมเพยงพอตอความตองการของรางกาย ดงนนจงจ าเปนตองไดรบการเสรมจากแหลงสงเคราะหดวย ทงนเพอใหสตวสามารถเจรญเตบโต และใหผลผลตสงสด นอกจากผเลยงจะค านงถงปรมาณและคณภาพของโภชนะทสตวจะตองไดรบแลว ผเลยงจะตองค านงถงตนทนในการผลต โดยพจารณาราคาของแหลงวตถดบอาหารสตวทเลอกมาใชในการประกอบสตรอาหาร ดงนนผเลยงสตวอาจจะพจารณาเลอกใชวตถดบอาหารสตวทหาไดในทองถน ซงมราคาถกกวาการเลอกใชวตถดบน าเขาทมราคาแพง เพอเปนการลดตนทนการผลตสตวและสรางความยงยนในการเลยงสตวในระยะยาว

ค าถามทบทวน

1. แหลงคารโบไฮเดรตในอาหารส าหรบสตวเคยวเอองสามารถจ าแนกออกเปนกประเภท อะไรบาง และแตละประเภทมลกษณะอยางไร

2. จงยกตวอยางชนดของวตถดบอาหารสตวทเปนแหลงคารโบไฮเดรตประเภททไมเปนโครงสราง พรอมระดบทใชในอาหารสตวเคยวเอองมาอยางนอย 5 ชนด

3. จงยกตวอยางชนดของวตถดบอาหารสตวทเปนแหลงคารโบไฮเดรตประเภททเปนโครงสราง พรอมระดบทใชในอาหารสตวเคยวเอองมาอยางนอย 5 ชนด

4. แหลงโปรตนในอาหารส าหรบสตวเคยวเอองสามารถจ าแนกออกเปนกประเภท อะไรบาง และแตละประเภทมลกษณะอยางไร

5. จงยกตวอยางชนดของวตถดบอาหารสตวทเปนแหลงโปรตนแตละประเภท พรอมระดบทใชในอาหารสตวเคยวเอองมาอยางนอย 5 ชนด

6. การเตมไขมนหรอน ามนในอาหารสตวเคยวเอองมวตถประสงคเพออะไร

7. ระดบในการเตมไขมนหรอน ามนในอาหารสตวเคยวเอองทเหมาะสมควรมระดบใด และหากเตมมากกวาระดบดงกลาวจะสงผลกระทบตอสตวอยางไร

8. ในการเลยงสตวทอาศยธรรมชาตจะมการจดการกบสตวอยางไรเพอไมใหสตวขาดแรธาตและวตามน

9. ปรมาณความตองการน าของสตวเคยวเอองจะขนอยกบปจจยใดบาง และแตละปจจยสงผลตอความตองการน าของสตวอยางไร

10. หากเกดกรณฉกเฉนทไมมน าใหสตวบรโภคในชวงเวลา 1 วน นกศกษาจะมวธในการชวยใหสตวไมแสดงอาการขาดน าไดอยางไร

บทท 4 การใหอาหารสตวเคยวเออง

อาหารเปนปจจยทมความส าคญตอการเลยงสตวเคยวเอองใหประสบความส าเรจ ซงการจดการใหอาหารสตวเคยวเอองจะตองค านงถงความตองการโภชนะในแตละระยะของการเจรญเตบโต และการใหผลผลต ทงนเพอใหสตวมการเจรญเตบโตและใหผลผลตไดตามศกยภาพสงสด ดงนนผเลยงสตวจงมความจ าเปนทจะตองมความรความเขาใจในเรองความตองการโภชนะของสตวแตละประเภทและแตละระยะเพอจะไดจดการใหอาหารสตวไดถกตอง ส าหรบการจดการใหอาหารสตวจะแบงออกเปนการใหอาหารสตวในระยะแรกคลอด ระยะรน -ขน ระยะตงทอง และระยะใหน านม ซงมหลกการและขอแนะน าดงน

ความตองการโภชนะของสตวเคยวเออง การจดการใหอาหารสตวนนนอกจากผเลยงสตวจะตองมความรในเรองการเลอกใชอาหารสตว ทมคณภาพและราคาไมแพงแลว สงทผเลยงสตวจะตองค านงถงอกเรองทมความส าคญคอการใหอาหารทมคณคาทางโภชนะทเพยงพอตอความตองการของรางกายในแตละระยะ ซงการเลยงสตวทใหอาหารทเพยงพอตอความตองการของรางกายจะท าใหสตวมประสทธภาพในการเจรญเตบโตและการใหผลผลต ตลอดจนไมท าใหสตวมปญหาสขภาพเนองจากการใหอาหารทไมเหมาะสม

1. ปจจยทมอทธพลตอความตองการโภชนะของสตวเคยวเออง สตวเคยวเอองตองการพลงงาน โปรตน วตามน แรธาต และน าในอาหารในปรมาณทเพยงพอ

ตอความตองการของรางกายเพอใชในการเจรญเตบโต สบพนธ และการใหผลผลต Bülbül (2010) รายงานวาความตองการโภชนะในอาหารของสตวเคยวเอองมปจจยทเกยวของหลายปจจย ซงมรายละเอยดดงน

1.1 ปจจยเนองจากตวสตว ความตองการโภชนะของสตวขนอยกบปจจยเนองจากตวสตวเอง ไดแก อาย น าหนกตว

การใหผลผลต ระบบทางเดนอาหาร สถานะทางสรรวทยา (ชวงทมการเจรญเตบโต, ตงทอง, ใหผลผลตน านม เปนตน) และสถานะทางสขภาพสตว

1.2 ปจจยเนองจากอาหาร ปจจยเนองจากอาหารทมผลตอความตองการโภชนะของสตวเคยวเออง ไดแก ลกษณะ

ทางกายภาพและทางเคมของอาหาร ชนดและรปแบบการใหอาหาร ตลอดจนเรองความสะอาดสดใหมของอาหารทน ามาใชเลยงสตว

68

1.3 ปจจยเนองจากสภาพแวดลอม ปจจยดานนประกอบดวยภมอากาศ อณหภม ความชน ชวงเวลากลางวน สภาพความเครยด

ระบบการใหอาหาร น าและความสะอาดของโรงเรอน

2. คณคาโภชนะในอาหารสตว สตวเคยวเอองตองการโภชนะในปรมาณทเพยงพอตอความตองการของรางกายเพอใช

ประโยชนในการเจรญเตบโต สบพนธ และการใหผลผลต Gimenez (1994) รายงานวาคณคาทางโภชนะในอาหารทผเลยงสตวจะตองค านงถงมรายละเอยดดงน

2.1 พลงงาน (ไขมน และคารโบไฮเดรต) พลงงานเปนโภชนะทมความส าคญส าหรบสตวเคยวเอองเปนอยางมาก หากสตวไดรบ

พลงงานไมเพยงพอจะสงผลใหสตวใหผลผลตลดลง ระบบสบพนธไมสมบรณ สตวออนแอ สงผลใหสตวปวยและมพยาธ ท าให อตราการตายเพมสงขน ดงนนจงมความจ าเปนอยางยงทผเลยงสตวจะตองเลอกใชแหลงอาหารพลงงานทมคณภาพ และราคาไมแพง ซงอาหารแหลงพลงงานของสตวเคยวเอองสวนใหญประกอบดวยพชอาหารสตว , ธญพช เศษเหลอทางการเกษตรและผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรม

การวดคาพลงงานในอาหารสตวเคยวเอองนยมวดในหนวยของโภชนะทยอยไดทงหมด (total digestible nutrient, TDN) พลงงานทใชประโยชนได (metabolized energy, ME) และพลงงานทใชประโยชนไดสทธ (net energy, NE) ซงโดยทวไปเมอระดบพลงงานจากโภชนะทยอยไดทงหมดเพมขน สดสวนของธญพชในสตรอาหารกเพมขนดวย ดงนนคณภาพและศกยภาพในการใชอาหารสามารถประเมนไดจากระดบของคาโภชนะทยอยไดทงหมดหรอระดบพลงงานในอาหาร ซงระดบของคาโภชนะทยอยไดทงหมดยงนยมใชในการประเมนพลงงานในอาหารเชนกน

2.2 โปรตน ส าหรบสตวเคยวเอองขนาดเลกพบวาปรมาณโปรตนทสตวไดรบมความส าคญมากกวา

คณภาพของโปรตน นอกจากนเมอเพมปรมาณโปรตนในอาหารกจะสงผลใหราคาอาหารเพมสงขน ดงนนการเลอกใชแหลงโปรตนในสตรอาหารจงมความส าคญเปนอยางมาก โปรตนเปนโภชนะทมความส าคญตอการเจรญและพฒนาของกลามเนอ ระบบประสาท และเนอเยออนๆ ในรางกาย การเจรญของตวออนในครรภ ซอมแซมเนอเยอทสกหรอ และมความส าคญตอการใหผลผลตเนอและนม

นอกจากนสตวเคยวเอองยงตองการแอมโมเนยซงเปนผลผลตทไดจากการยอยสลายโปรตนในระบบทางเดนอาหารส าหรบการเจรญและเพมจ านวนเซลลของจลนทรยในกระเพาะรเมน ซงท าใหผเลยงสตวตระหนกถงการเลอกใชแหลงโปรตนทเหมาะสมตอการน าไปใชประโยชนของสตวเคยวเออง หากอาหารมปรมาณโปรตนต าจะสงผลใหอาหารมความนากนต า สงผลใหสตวมปรมาณการกนไดลดลง

69

และท าใหการยอยไดและการใชประโยชนจากอาหารลดลง ส าหรบสตวระยะแรกคลอดทไดรบอาหารทมโปรตนไมเพยงพอตอความตองการของรางกายจะสงผลกระทบตอการเจรญเตบโต และมความเสยงในการเกดความเสยหายสงขน ดงนนการประกอบสตรอาหารเพอใชเลยงสตวในทกๆ ระยะจะตองค านงถงปรมาณโปรตนใหเพยงพอตอความตองการของรางกาย เพอใหสตวมการเจรญเตบโตทรวดเรว และใหผลผลตสง

2.3 วตามน

วตามนเปนสารประกอบอนทรยทมความส าคญตอการเจรญเตบโต สขภาพ และระบบสบพนธ โดยสตวเคยวเอองมความตองการวตามนแตละชนดเหมอนกบสตวอนๆ ทวไป แตอยางไรกตามพบวาปรมาณความตองการวตามนของสตวเคยวเอองกไมซบซอนมาก ทงนเนองจากอาหารทสตวเคยวเอองไดรบกจะมวตามนเปนองคประกอบอยดวย นอกจากนในกระเพาะรเมนของสตวเคยวเอองสามารถสงเคราะหวตามนบางชนดได

2.4 แรธาต แรธาตเปนโภชนะทสตวตองการในปรมาณนอย แตมความส าคญตอสตวเปนอยางมาก

กลาวคอแรธาตมความส าคญตอการเจรญเตบโต การพฒนาเนอเยอและกลามเนอ และระบบสบพนธ พบวาแหลงแรธาตทสตวจะไดรบเปนสงแรกคอแรธาตทเปนองคประกอบในอาหาร และแหลงแรธาตทสตวไดรบในล าดบตอมาคอแรธาตทเสรมหรอเตมในอาหาร แรธาตทอยในดน และน า เปนตน

แรธาตทมความส าคญมากทสดส าหรบสตวเคยวเอองขนาดเลก ไดแก แคลเซยมและฟอสฟอรส เชนเดยวกนกบกระบอซงเปนสตวเคยวเอองขนาดใหญ โดยแคลเซยมจะเปนสวนประกอบของกระดกและฟน ตลอดจนมความส าคญตอการท างานของหวใจ และกลามเนอ สตวทขาดแคลเซยมจะท าใหการเจรญเตบโตหยดชะงก และมผลกระทบตอการเจรญและพฒนาของกระดก ส าหรบฟอสฟอรสจะมความส าคญตอระบบเลอดและการท างานของเซลลตางๆ ในรางกาย ท าหนาทเกยวกบปฏกรยาการยอยสลายพลงงานในรางกาย อกทงยงเปนสวนประกอบทส าคญของกระดกและฟน จะเหนวาแคลเซยมและฟอสฟอรสมความส าคญตอรางกายทคลายกน แตอยางไรกตามสตวกยงตองการแคลเซยมและฟอสฟอรสเพอน าไปใชประโยชนในรางกาย ทงนมการแนะน าปรมาณความตองการแคลเซยมและฟอสฟอรสในรปแบบสดสวนทเหมาะสม

2.5 น า น าเปนโภชนะทมความส าคญตอรางกาย เนองจากน าเปนสวนทเกยวของกบกระบวนการ

เมทาบอลซมตางๆ ในรางกาย ไดแก รกษาอณหภมในรางกาย ชวยในการขนสงเลอดและน าเหลอง ชวยในกระบวนการยอยอาหาร ชวยในการหลอลน และกระบวนการขบถายของเสยออกจากรางกาย และมความส าคญตอการใหผลผลตสตว เชน น านม เปนตน โดยน าทสตวไดรบมาจากน าทดม น าในอาหาร และน าทไดกระบวนการเมทาบอลซมตางๆ ในรางกาย

70

ปรมาณน าทสตวตองการจะขนอยกบอาย น าหนกตว สถานะทางสรรวทยา การใหผลผลต สขภาพ ปรมาณน าในอาหารทสตวกน อณหภม และความชนทอยในสภาพแวดลอม พบวากระบอมความตองการน ามากกวาโคถง 25-30 เปอรเซนต โดยปรมาณความตองการน าจะมากขนเมอสตวมน าหนกตวมากขน และอยในชวงทก าลงใหผลผลตนม โดยน าทน ามาใหสตวกนจะตองสะอาด ปราศจากสารตกคางหรอโลหะหนก

ในการประกอบสตรอาหารเพอใชเลยงสตวในแตละระยะนน ผเลยงสตวจะตองเลอกใชวตถดบทมคณภาพ และราคาไมแพง บนพนฐานทตองค านงถงปรมาณโภชนะทเพยงพอตอความตองการของสตวในแตละชวงของการเจรญเตบโต และการใหผลผลต ซงความตองการโภชนะของสตวเคยวเอองแตละชนดมรายละเอยดดงแสดงในตาราง 4.1-4.18

71

ตารางท 4.1 ความตองการโภชนะของแกะ

นาหนกตว

(กโลกรม) นาหนกตวท

เพมขน (กรม) โปรตน

(%) พลงงาน TDN

(%) แคลเซยม

(%) ฟอสฟอรส

(%) ระยะแรกเกด-หยานม: ศกยภาพในการเจรญเตบโตระดบกลาง

10 200 34.5 81.8 73 36

20 250 16.8 81.8 55 23

30 300 14.5 75.8 52 24

40 340 13.3 78.8 52 24

50 300 12.1 78.8 45 24

ระยะแรกเกด-หยานม: ศกยภาพในการเจรญเตบโตระดบสง 10 250 27.0 84.6 85 38

20 300 17.3 76.9 54 23

30 330 15.5 77.4 52 23

40 400 15.4 75.8 58 27

50 430 14.3 75.7 57 30

60 350 14.3 75.7 49 27

ระยะขน: อาย 4-7 เดอน

30 300 14.5 72.4 48 24

40 270 11.7 77.1 40 20

45 200 10.0 77.1 34 20

ระยะโตเตมวย: ความตองการโภชนะเพอการด ารงชพ

50 10 9.5 54.5 0.18 0.18

60 10 9.5 54.2 0.21 0.21

70 10 9.6 57.7 0.19 0.19

80 10 9.3 55.2 0.21 0.21

90 10 9.3 54.8 0.21 0.21

ระยะตงทอง: 0-15 สปดาหแรกของการตงทอง 50 30 9.6 57.7 0.23 0.19

60 30 9.3 55.2 0.24 0.17

ทมา: ดดแปลงจาก Gimenez (1994)

72

ตารางท 4.1 ความตองการโภชนะของแกะ (ตอ)

นาหนกตว

(กโลกรม) นาหนกตวท

เพมขน (กรม) โปรตน

(%) พลงงาน TDN

(%) แคลเซยม

(%) ฟอสฟอรส

(%) ระยะตงทอง: 0-15 สปดาหแรกของการตงทอง (ตอ)

70 30 9.3 54.8 0.26 0.19

80 30 9.4 54.5 0.24 0.21

90 30 9.4 54.3 0.26 0.23

ระยะตงทอง: 4 สปดาหสดทายของการตงทอง 50 180 10.9 60.0 0.37 0.29

60 180 10.8 59.5 0.35 0.30

70 180 10.5 57.5 0.35 0.30

80 180 10.5 57.1 0.33 0.31

90 180 10.7 56.8 0.32 0.32

ระยะใหนม: 6-8 สปดาหแรกของระยะการใหนม

10 -27 14.6 65.2 0.43 0.28

20 -27 13.7 64.7 0.39 0.27

30 -27 13.3 65.5 0.36 0.27

40 -27 13.3 64.9 0.37 0.28

50 -27 13.2 64.4 0.36 0.29

ระยะใหนม: 4-6 สปดาหสดทายของระยะการใหนม

10 45 10.9 60.0 0.37 0.29

20 45 10.8 59.5 0.35 0.30

30 45 10.5 57.5 0.35 0.30

40 45 10.5 57.1 0.33 0.31

50 45 10.7 56.8 0.32 0.32

ทมา: ดดแปลงจาก Gimenez (1994)

73

ตารางท 4.2 ความตองการโภชนะของแพะ

นาหนกตว

(กโลกรม) โปรตน

(กรม) พลงงาน TDN

(กรม) แคลเซยม

(กรม) ฟอสฟอรส

(กรม) วตามนเอ

(IU) วตามนด

(IU) ความตองการโภชนะเพอการด ารงชพ

10 22 159 1 0.7 400 84

20 38 267 1 0.7 700 144

30 51 362 2 1.4 900 195

40 63 448 2 1.4 1,200 243

50 75 530 3 2.1 1,400 285

60 86 608 3 2.1 1,600 327

70 96 682 4 2.8 1,800 369

80 106 754 4 2.8 2,000 408

90 116 824 4 2.8 2,200 444

100 126 891 5 3.5 2,400 480

ความตองการโภชนะเพอการผลตนม

%ไขมนนม

2.5 42 333 2 1.4 3,800 760

3.0 45 337 2 1.4 3,800 760

3.5 48 342 2 1.4 3,800 760

4.0 51 346 3 2.1 3,800 760

4.5 54 351 3 2.1 3,800 760

5.0 57 356 3 2.1 3,800 760

5.5 60 360 3 2.1 3,800 760

6.0 63 365 3 2.1 3,800 760

ทมา: ดดแปลงจาก Gimenez (1994); NRC (1981)

74

ตารางท 4.3 ความตองการโภชนะของลกกระบอในระบบการเลยงทใหอาหารแบบเตมท (ad libitum)

นาหนกตว (กโลกรม)

โปรตนทงหมด

(กโลกรม) โปรตนทยอยได

(กโลกรม) พลงงาน TDN

(กโลกรม) 70 0.490 0.293 1.244

80 0.511 0.306 1.376

90 0.533 0.319 1.510

100 0.554 0.332 1.644

110 0.375 0.345 1.778

120 0.597 0.358 1.912

130 0.618 0.371 2.046

140 0.640 0.384 2.180

150 0.661 0.398 2.314

160 0.682 0.411 2.448

170 0.704 0.424 2.582

180 0.725 0.437 2.716

190 0.747 0.450 2.850

200 0.768 0.463 2.984

ทมา: Arora et al. (1978)

75

ตารางท 4.4 ความตองการโภชนะเพอการด ารงชพและการเจรญเตบโตของกระบอ

นาหนกตว

(กโลกรม) นาหนกตวท

เพมขน (กรม) โปรตนทยอยได

(กรม) พลงงาน TDN

(กโลกรม) แคลเซยม

(กรม) ฟอสฟอรส

(กรม) 100 0 80 1.09 4 4

250 195 1.78 9 8

500 245 2.47 14 11

750 313 3.16 20 14

150 0 109 1.48 5 5

250 242 2.17 10 9

500 319 2.86 14 12

750 378 3.55 17 15

200 0 135 1.84 6 6

250 281 2.53 10 9

500 341 3.22 14 13

750 400 3.91 19 17

250 0 160 2.17 8 8

250 315 2.86 12 9

500 374 3.55 15 12

750 433 4.24 19 17

1,000 493 4.93 22 19

300 0 183 2.49 9 9

250 343 3.25 13 12

500 402 4.01 17 16

750 461 5.04 21 19

1,000 521 5.52 26 23

400 0 227 3.09 11 11

250 369 3.98 14 13

500 428 4.88 17 16

750 487 5.78 20 19

ทมา: Bülbül (2010)

76

ตารางท 4.4 ความตองการโภชนะเพอการด ารงชพและการเจรญเตบโตของกระบอ (ตอ)

นาหนกตว

(กโลกรม) นาหนกตวท

เพมขน (กรม) โปรตนทยอยได

(กรม) พลงงาน TDN

(กโลกรม) แคลเซยม

(กรม) ฟอสฟอรส

(กรม) 400 1,000 547 6.68 23 21

500 0 268 3.65 13 13

250 374 4.69 15 14

500 433 5.72 16 16

750 492 6.76 18 18

1,000 552 7.79 20 20

ทมา: Bülbül (2010)

ตารางท 4.5 ความตองการโภชนะของกระบอนม

ผลผลตนานม (kg/ day) <6 6 7 8 9 10 11 12

การกนไดของวตถแหง, (kg/ day) 13.3 14.2 14.7 15.1 15.6 16.1 16.5 17.0

พลงงานสทธในการผลตนม , (milk forage unit/ kgDM)

0.75 0.79 0.82 0.84 0.86 0.88 0.90 0.92

โปรตนหยาบ, (% DM) 13.0 13.9 14.3 14.6 15.0 15.3 15.6 15.9

เยอใย NDF, (% DM) 52.0 47.0 46.0 44.0 43.0 42.0 40.0 39.0

คารโบไฮเดรตทไมเปนโครงสราง, (% DM)

25.0 27.0 28.0 29.0 30.0 30.0 31.0 32.0

ทมา: Bülbül (2010)

77

ตารางท 4.6 ความตองการโภชนะของลกโคนมทเลยงดวยนมหรอนมเทยมเพยงอยางเดยว

นาหนกตว

(กโลกรม) นาหนกตวท

เพมขน (กรม) ปรมาณการกนได

(กโลกรม) พลงงาน TDN

(กโลกรม) โปรตน

(กรม) วตามนเอ

(IU) 25 0 0.24 0.584 20 2,750

200 0.32 0.779 70 2,750

400 0.42 1.039 121 2,750

30 0 0.27 0.669 23 3,300

200 0.36 0.879 73 3,300

400 0.47 1.154 124 3,300

40 0 0.34 0.829 28 4,400

200 0.43 1.064 79 4,400

400 0.55 1.369 129 4,400

600 0.69 1.703 180 4,400

45 0 0.37 0.904 30 4,950

200 0.46 1.149 81 4,950

400 0.59 1.469 132 4,950

600 0.74 1.818 183 4,950

50 0 0.40 0.979 33 5,500

200 0.45 1.234 84 5,500

400 0.63 1.563 135 5,500

600 0.78 1.928 185 5,500

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2001)

78

ตารางท 4.7 ความตองการโภชนะของลกโคนมทเลยงดวยนมและอาหารขนลกโค

นาหนกตว

(กโลกรม) นาหนกตวท

เพมขน (กรม) ปรมาณการกนได

(กโลกรม) พลงงาน TDN

(กโลกรม) โปรตน

(กรม) วตามนเอ

(IU) 30 0 0.32 0.714 26 3,300

200 0.42 0.944 84 3,300

400 0.56 1.244 141 3,300

35 0 0.36 0.804 29 3,850

200 0.47 1.044 87 3,850

400 0.61 1.364 145 3,850

40 0 0.40 0.889 33 4,400

200 0.51 1.144 90 4,400

400 0.66 1.474 148 4,400

600 0.83 1.838 205 4,400

45 0 0.44 0.969 36 4,950

200 0.56 1.234 93 4,950

400 0.71 1.578 151 4,950

600 0.88 1.963 209 4,950

50 0 0.47 1.049 38 5,500

200 0.60 1.324 96 5,500

400 0.76 1.683 154 5,500

600 0.94 2.083 212 5,500

55 0 0.51 1.124 41 6,050

200 0.63 1.414 99 6,050

400 0.80 1.783 157 6,050

600 0.99 2.193 215 6,050

60 0 0.54 1.204 44 6,600

200 0.67 1.499 102 6,600

400 0.84 1.878 159 6,600

600 1.04 2.303 217 6,600

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2001)

79

ตารางท 4.8 ความตองการโภชนะของโคนมระยะหลงหยานม

นาหนกตว

(กโลกรม) นาหนกตวท

เพมขน (กรม) ปรมาณการกนได

(กโลกรม) พลงงาน TDN

(กโลกรม) โปรตน

(กรม) วตามนเอ

(IU) 50 0 0.7 1.264 53 5,500

400 1.13 1.958 201 5,500

500 1.27 2.173 238 5,500

600 1.86 2.383 276 5,500

60 0 0.8 1.444 61 6,600

400 1.26 2.163 209 6,600

500 1.41 2.383 246 6,600

600 1.56 2.612 284 6,600

700 1.71 2.847 322 6,600

800 1.87 3.092 359 6,600

70 0 0.9 1.593 68 7,700

400 1.39 2.353 217 7,700

500 1.54 2.582 254 7,700

600 1.7 2.827 292 7,700

700 1.86 3.077 330 7,700

800 2.03 3.332 367 7,700

80 0 0.99 1.738 75 8,800

400 1.51 2.532 224 8,800

500 1.66 2.777 262 8,800

600 1.83 3.032 300 8,800

700 2 3.292 337 8,800

800 2.18 3.561 375 8,800

90 0 1.16 1.878 82 9,900

600 2.09 3.227 309 9,900

700 2.28 3.497 346 9,900

800 2.48 3.781 385 9,900

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2001)

80

ตารางท 4.8 ความตองการโภชนะของโคนมระยะหลงหยานม (ตอ)

นาหนกตว

(กโลกรม) นาหนกตวท

เพมขน (กรม) ปรมาณการกนได

(กโลกรม) พลงงาน TDN

(กโลกรม) โปรตน

(กรม) วตามนเอ

(IU) 900 2.68 4.071 423 9,900

100 0 1.25 2.018 90 1,100

600 2.22 3.412 316 1,100

700 2.42 3.696 354 1,100

800 2.63 3.991 392 1,100

900 2.84 4.291 430 1,100

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2001)

ตารางท 4.9 ความตองการโภชนะของโคนมระยะก าลงเจรญเตบโต (น าหนกโตเตมวย = 450 กโลกรม)

นาหนกตว

(กโลกรม) นาหนกตวท

เพมขน (กรม) ปรมาณการ

กนได (กโลกรม) พลงงาน

TDN (%) โปรตน

(%) แคลเซ ยม(กรม/ วน)

ฟอสฟอรส

(กรม/ วน) 100 300 3.0 56.5 12.4 14 7

400 3.0 58.6 13.7 18 8

500 3.1 60.7 15.0 21 10

600 3.1 62.9 16.3 25 11

700 3.1 65.2 17.7 28 12

800 3.1 67.7 19.0 31 13

150 300 4.0 56.5 11.0 15 8

400 4.1 58.6 12.0 19 10

500 4.1 60.7 12.9 22 11

600 4.2 62.9 13.9 25 12

700 4.2 65.3 14.9 28 13

800 4.2 67.7 15.9 31 14

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2001)

81

ตารางท 4.9 ความตองการโภชนะของโคนมระยะก าลงเจรญเตบโต (น าหนกโตเตมวย = 450 กโลกรม) (ตอ) นาหนกตว

(กโลกรม) นาหนกตวท

เพมขน (กรม) ปรมาณการ

กนได (กโลกรม) พลงงาน

TDN (%) โปรตน

(%) แคลเซ ยม(กรม/ วน)

ฟอสฟอรส

(กรม/ วน) 200 300 5.0 56.5 10.3 17 10

400 5.1 58.6 11.1 20 11

500 5.1 60.7 11.8 23 12

600 5.2 62.9 12.6 26 13

700 5.2 65.3 13.4 29 14

800 5.2 67.7 14.2 32 15

250 300 5.9 56.5 9.8 19 11

400 6.0 58.6 10.5 21 12

500 6.1 60.7 11.1 24 13

600 6.1 62.9 11.8 27 14

700 6.2 65.3 12.5 30 15

800 6.2 67.7 13.2 32 16

300 300 6.7 56.5 9.5 20 12

400 6.9 58.6 10.1 23 13

500 7.0 60.7 10.7 26 14

600 7.0 62.9 11.3 28 15

700 7.1 65.3 11.9 31 16

800 7.1 67.7 12.5 34 17

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2001)

82

ตารางท 4.10 ความตองการโภชนะของโคนมสาว (น าหนกโตเตมวย = 450 กโลกรม) นาหนกตว

(กโลกรม) นาหนกตวท

เพมขน (กรม) ปรมาณการ

กนได (กโลกรม) พลงงาน

TDN (%) โปรตน

(%) แคลเซ ยม(กรม/ วน)

ฟอสฟอรส

(กรม/ วน) 300 300 7.7 56.5 12.4 36 19

400 7.7 58.6 13.0 39 20

500 7.7 60.8 13.5 41 21

600 7.7 63.1 14.1 44 22

700 7.7 65.5 14.7 47 23

800 7.7 68.1 15.4 49 24

350 300 8.6 56.2 11.9 38 20

400 8.7 58.3 12.4 40 21

500 8.7 60.5 12.9 43 22

600 8.7 62.8 13.4 46 23

700 8.7 65.3 14.0 48 24

800 8.6 67.8 14.5 51 25

400 300 9.5 56.0 11.5 40 21

400 9.6 58.1 11.9 42 22

500 9.6 60.3 12.4 45 23

600 9.6 62.6 12.9 47 24

700 9.6 65.0 13.4 50 25

800 9.5 67.6 13.9 52 26

900 9.4 70.3 14.5 55 26

450 300 10.4 55.8 11.2 41 22

400 10.5 57.9 11.6 44 23

500 10.5 60.1 12.1 46 24

600 10.5 62.4 12.5 49 25

700 10.5 64.8 13.0 51 26

800 10.4 67.4 13.5 54 27

900 10.3 70.1 14.0 56 28

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2001)

83

ตารางท 4.11 ความตองการโภชนะของโครดนม (ระยะแรกของการใหนม, น าหนกโค = 454 กโลกรม)

ผลผลตนม

(กโลกรม) ปรมาณการกนได

(กโลกรม)1 การเปลยนแปลงนาหนกตว (กรม)

พลงงาน NEL

(Mcal) RDP

(%) RUP

(%) โปรตน

(%) 15 9.4 -300 19.0 11.3 5.3 16.6

15 9.4 -300 19.4 11.3 6.7 18.0

15 9.4 -400 19.8 11.3 8.1 19.4

15 9.7 -300 19.7 11.2 5.1 16.3

15 9.7 -400 20.1 11.2 6.4 17.6

15 9.7 -500 20.5 11.2 7.7 18.9

15 9.9 -400 20.4 11.2 4.8 16.0

15 9.9 -500 20.8 11.2 6.2 17.4

15 9.9 -500 21.2 11.2 7.5 18.7

30 12.9 -1,400 30.1 10.9 9.1 20.0

30 12.9 -1,600 30.9 10.9 11.1 22.0

30 12.9 -1,700 31.8 10.9 13.1 24.0

30 13.5 -1,500 31.5 10.8 8.5 19.3

30 13.5 -1,700 32.3 10.8 10.4 21.2

30 13.5 -1,900 33.2 10.8 12.4 23.2

30 14.0 -1,600 32.8 10.8 8.1 18.9

30 14.0 -1,800 33.7 10.8 10.0 20.8

30 14.0 -2,000 34.6 10.8 11.9 22.7

หมายเหต: 1วดปรมาณการกนได เมอจ านวนวนใหนมเทากบ 11 วน และพลงงานในอาหารเทากบ 7 8 % TDN), NEL = net energy for lactation, RDP = rumen degradable protein,

RUP = rumen undegradable protein

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2001)

84

ตารางท 4.12 ความตองการโภชนะของโครดนม (ระยะกลางของการใหนม, น าหนกโค = 454 กโลกรม) ผลผลตนม

(กโลกรม) ปรมาณการกนได

(กโลกรม)1

การเปลยนแปลงนาหนกตว (กรม)

พลงงาน NEL

(Mcal) RDP

(%) RUP

(%) โปรตน

(%) 20 16.5 900 23.6 10.5 3.3 13.8

20 16.5 800 24.2 10.5 4.4 14.9

20 16.5 700 24.8 10.5 5.5 16.0

20 17.0 900 24.5 10.4 3.2 13.6

20 17.0 800 25.1 10.4 4.2 14.6

20 17.0 600 25.7 10.4 5.2 15.6

30 19.5 400 30.1 10.2 5.2 15.4

30 19.5 200 30.9 10.2 6.5 16.7

30 19.5 0 31.8 10.2 7.8 18.0

30 20.3 300 31.5 10.0 4.9 14.9

30 20.3 100 32.3 10.0 6.2 16.2

30 20.3 -100 33.2 10.0 7.4 17.4

30 21.1 200 32.8 10.0 4.6 14.6

30 21.1 0 33.7 10.0 5.9 15.9

30 21. 1 -200 34.6 10.0 7.1 17.1

40 23.1 -300 37.5 9.7 6.4 16.1

40 23.1 -600 38.6 9.7 7.9 17.6

40 23.1 -800 39.8 9.7 9.4 19.1

40 24.2 -500 39.3 9.5 6.0 15.5

40 24.2 -700 40.5 9.5 7.4 16.9

40 24.2 -1,000 41.7 9.5 8.9 18.4

40 25.2 -700 41.2 9.5 5.8 15.3

40 25.2 -900 42.3 9.5 7.1 16.6

หมายเหต: 1วดปรมาณการกนได เมอจ านวนวนใหนมเทากบ 11 วน และพลงงานในอาหารเทากบ 78% TDN), NEL = net energy for lactation, RDP = rumen degradable protein, RUP

= rumen undegradable protein

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2001)

85

ตารางท 4.13 ความตองการโภชนะของโคเนอระยะก าลงเจรญเตบโต-ระยะขน

นาหนกตว

(กโลกรม) นาหนกตวท

เพมขน (กรม) ปรมาณการกนได

(กโลกรม) พลงงาน

TDN (%) โปรตน

(%) แคลเซยม

(%) ฟอสฟอรส

(%) 300 320 7.9 50 7.4 0.22 0.13

890 8.4 60 10.0 0.35 0.18

1,360 8.2 70 12.6 0.48 0.24

1,690 7.7 80 14.4 0.60 0.29

1,900 7.1 90 16.6 0.71 0.34

325 320 8.4 50 7.4 0.21 0.13

890 8.9 60 10.0 0.33 0.18

1,360 8.7 70 12.6 0.45 0.22

1,690 8.2 80 14.4 0.55 0.27

1,900 7.6 90 16.6 0.65 0.31

350 320 8.9 50 7.4 0.20 0.13

890 9.4 60 10.0 0.31 0.17

1,360 9.2 70 12.6 0.42 0.21

1,690 8.7 80 14.4 0.51 0.25

1,900 8.0 90 16.6 0.60 0.29

375 320 9.4 50 7.4 0.20 0.13

890 9.9 60 10.0 0.30 0.16

1,360 9.7 70 12.6 0.39 0.20

1,690 9.1 80 14.4 0.48 0.24

1,900 8.4 90 16.6 0.56 0.28

400 320 9.8 50 7.4 0.19 0.12

890 10.4 60 10.0 0.28 0.16

1,360 10.2 70 12.6 0.37 0.19

1,690 9.6 80 14.4 0.44 0.23

1,900 8.8 90 16.6 0.52 0.26

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2000a)

86

ตารางท 4.13 ความตองการโภชนะของโคเนอระยะก าลงเจรญเตบโต-ระยะขน (ตอ)

นาหนกตว

(กโลกรม) นาหนกตวท

เพมขน (กรม) ปรมาณการกนได

(กโลกรม) พลงงาน

TDN (%) โปรตน

(%) แคลเซยม

(%) ฟอสฟอรส

(%) 425 320 10.3 50 7.4 0.19 0.12

890 10.9 60 10.0 0.27 0.15

1,360 10.6 70 12.6 0.35 0.19

1,690 10.0 80 14.4 0.42 0.22

1,900 9.3 90 16.6 0.48 0.25

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2000a)

ตารางท 4.14 ความตองการโภชนะของพอพนธโคเนอระยะก าลงเจรญเตบโต

นาหนกตว

(กโลกรม) นาหนกตวท

เพมขน (กรม) ปรมาณการกนได

(กโลกรม) พลงงาน

TDN (%) โปรตน

(%) แคลเซยม

(%) ฟอสฟอรส

(%) 300 220 7.9 50 8.2 0.18 0.12

1,020 8.3 65 10.9 0.39 0.20

1,230 8.2 70 12.0 0.45 0.23

1,410 8.0 75 13.4 0.51 0.25

1,560 7.7 80 13.8 0.56 0.27

325 220 8.4 50 8.2 0.18 0.12

1,020 8.8 65 10.9 0.36 0.19

1,230 8.7 70 12.0 0.42 0.21

1,410 8.5 75 13.4 0.47 0.24

1,560 8.2 80 13.8 0.52 0.26

350 220 8.9 50 8.2 0.18 0.12

1,020 9.4 65 10.9 0.34 0.18

1,230 9.2 70 12.0 0.39 0.20

1,410 9.0 75 13.4 0.44 0.22

1,560 8.7 80 13.8 0.48 0.24

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2000a)

87

ตารางท 4.14 ความตองการโภชนะของพอพนธโคเนอระยะก าลงเจรญเตบโต (ตอ)

นาหนกตว

(กโลกรม) นาหนกตวท

เพมขน (กรม) ปรมาณการกนได

(กโลกรม) พลงงาน

TDN (%) โปรตน

(%) แคลเซยม

(%) ฟอสฟอรส

(%) 375 220 9.4 50 8.2 0.18 0.12

1,020 9.8 65 10.9 0.32 0.17

1,230 9.7 70 12.0 0.37 0.19

1,410 9.4 75 13.4 0.41 0.21

1,560 9.1 80 13.8 0.45 0.23

400 320 9.8 50 8.2 0.17 0.12

890 10.3 65 10.9 0.31 0.17

1,360 10.2 70 12.0 0.35 0.19

1,690 9.9 75 13.4 0.39 0.20

1,900 9.6 80 13.8 0.42 0.22

425 320 10.3 50 8.2 0.17 0.12

890 10.8 65 10.9 0.29 0.16

1,360 10.6 70 12.0 0.33 0.18

1,690 10.4 75 13.4 0.36 0.19

1,900 10.0 80 13.8 0.40 0.21

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2000a)

88

ตารางท 4.15 ความตองการโภชนะของโคเนอระยะตงทอง

อายการตงทอง (เดอน) 1 2 3 4 5 6 7 8 9

พลงงาน 50 %TDN และโปรตน 8.2 %

ปรมาณการกนได (กโลกรม) 8.5 8.8 9.0 9.2 9.4 9.7 9.9 10.1 10.3

แคลเซยม (%) 0.22 0.21 0.21 0.20 0.19 0.18 0.28 0.25 0.25

ฟอสฟอรส (%) 0.17 0.17 0.16 0.16 0.15 0.14 0.19 0.16 0.16

พลงงาน 60 %TDN และโปรตน 9.8 %

ปรมาณการกนได (กโลกรม) 9.0 9.3 9.5 9.7 10.0 10.2 10.7 10.4 10.9

แคลเซยม (%) 0.36 0.35 0.33 0.32 0.31 0.29 0.38 0.34 0.29

ฟอสฟอรส (%) 0.27 0.27 0.26 0.26 0.25 0.23 0.27 0.24 0.20

พลงงาน 70 %TDN และโปรตน 11.4 %

ปรมาณการกนได (กโลกรม) 8.8 9.1 9.3 9.5 9.8 10.0 10.2 10.4 10.7

แคลเซยม (%) 0.48 0.47 0.45 0.43 0.41 0.39 0.48 0.43 0.38

ฟอสฟอรส (%) 0.37 0.36 0.35 0.35 0.33 0.31 0.35 0.32 0.28

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2000a)

89

ตารางท 4.16 ความตองการโภชนะของโคเนอระยะใหนม

หลงคลอดลก (เดอน) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ผลผล ตน านม (กโลกรม)

6.7 8.0 7.2 5.8 4.3 3.1 0.0 0.0 0.0 0.0

พลงงาน 50 %TDN และโปรตน 7.9 %

ปรมาณการกนได (กโลกรม)

11.1 11.4 12.1 11.8 11.5 11.3 10.7 10.7 10.7 10.7

แคลเซยม (%) 0.65 0.70 0.62 0.57 0.52 0.47 0.34 0.34 0.34 0.59

ฟอสฟอรส (%) 0.20 0.21 0.19 0.18 0.16 0.15 0.12 0.12 0.12 0.17

พลงงาน 60 %TDN และโปรตน 7.8 %

ปรมาณการกนได (กโลกรม)

11.9 12.2 12.7 12.4 12.1 11.9 11.3 11.3 11.3 11.3

แคลเซยม (%) 0.27 0.30 0.27 0.25 0.22 0.20 0.15 0.15 0.15 0.25

ฟอสฟอรส (%) 0.19 0.20 0.18 0.17 0.16 0.14 0.11 0.11 0.11 0.16

พลงงาน 70 %TDN และโปรตน 9.1 %

ปรมาณการกนได (กโลกรม)

13.2 13.4 13.8 13.5 13.2 12.9 12.4 12.4 12.4 12.4

แคลเซยม (%) 0.25 0.27 0.25 0.23 0.20 0.19 0.13 0.13 0.13 0.23

ฟอสฟอรส (%) 0.17 0.18 0.17 0.15 0.14 0.13 0.10 0.10 0.10 0.14

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2000a)

90

ตารางท 4.17 ความตองการแรธาตและวตามนของสตวเคยวเออง

แรธาต/ วตามน ระยะการเจรญเตบโตและใหผลผลตของสตว ปรมาณสงสดท

ไมทาใหเกดพษ ลกโค รน-ขน ตงทอง ใหนม

แมกนเซยม, (%) 0.10 0.10 0.12 0.20 040

โพแทสเซยม, (%) 0.76 0.60 0.60 0.70 3.00

โซเดยม, (%) 0.38 0.06-0.08 0.06-0.08 0.10 -

ซลเฟอร, (%) 0.32 0.15 0.15 0.15 0.40

โคบอลต, (mg/kg) 0.004–0.008 0.10 0.10 0.10 10.00

ทองแดง, (mg/kg) 0.10–1.10 10.0 10.0 10.00 100.00

ไอโอดน, (mg/kg) 0.10–0.20 0.50 0.50 0.50 50.00

เหลก, (mg/kg) 3.00 50.00 50.00 50.00 1,000.00

แมงกานส, (mg/kg) 0.20– 0.40 20.00 40.00 40.00 1,000.00

ซลเนยม, (mg/kg) 0.02– 0.15 0.10 0.10 0.10 2.00

สงกะส, (mg/kg) 15.00–38.00 30.00 30.00 30.00 500.00

วตามนเอ, (IU/kg) 11,500 2,200 2,800 3,900 -

วตามนด, (IU/kg) 307 27.5 275 275 -

ทมา: NRC (2000ab); NRC (2001)

91

ตารางท 4.18 ความตองการน าของสตวเคยวเออง

นาหนกตว

(กโลกรม)

อณหณภม (องศาเซลเซยส) 4.4 10.0 14.4 21.1 26.6 32.2

ความตองการนา (ลตร) โคสาว, โคเพศผตอน และโคพอพนธระยะก าลงเจรญเตบโต

182 15.1 16.3 18.9 22.0 25.4 36.0

273 20.1 22.0 25.0 29.5 33.7 48.1

364 23.0 25.7 29.9 34.8 40.1 56.8

โคขน

273 22.7 24.6 28.0 32.9 37.9 54.1

364 27.6 29.9 34.4 40.5 46.6 65.9

454 32.9 35.6 40.9 47.7 54.9 78.0

แมโคตงทอง 409 25.4 27.3 31.4 36.7 - -

500 22.7 24.6 28.0 32.9 - -

โครดนม

409 43.1 47.7 54.9 64.0 67.8 61.3

โคพอพนธ 636 30.3 32.6 37.5 44.3 50.7 71.9

727 32.9 35.6 40.9 47.7 54.9 78.0

ทมา: ดดแปลงจาก NRC (2000)

จากตารางแสดงความตองการโภชนะของสตวเคยวเออง จะเหนวาปรมาณความตองการพลงงาน โปรตน วตามน แรธาต และน าของสตวนนจะขนอยกบปจจยหลายอยาง ไดแก อายสตว น าหนกตวสตว ระยะของการเจรญเตบโต การตงทอง การใหผลผลตของสตว เชน ระยะขน และระยะใหผลผลตน านม รวมทงสภาพภมอากาศ ไดแก อณหภม เปนตน นอกจากนชนด คณภาพ และรปแบบการใหอาหารกมอทธพลตอความตองการโภชนะของสตวทแตกตางกน ดงนนผเลยงสตวจงมความจ าเปนตองศกษาและท าความเขาใจถงปรมาณความตองการโภชนะของสตวแตละระยะใหเขาใจกอนจะท าการจดการใหอาหารสตว ทงนเพอใหสตวสามารถเจรญเตบโตและใหผลผลตตามทผเลยงสตวตองการ และปองกนไมใหสตวออนแอ ปวย และตาย ซงจะน าความเสยมาสผเลยงสตวเอง

92

การใหอาหารสตวเคยวเอองระยะแรกคลอด

การใหอาหารสตวแรกคลอดมความส าคญมาก ทงนเนองจากสตวระยะนมภมตานทานโรคต า ซงหากไดรบโภชนะไมเพยงพอตอความตองการของรางกายกจะท าใหสตวปวยงาย การเจรญเตบโตหยดชะงก แคระแกรน รวมทงสงผลใหการพฒนาของระบบสบพนธไมสมบรณและสงผลกระทบในระยะยาว ดงนนผเลยงสตวจะตองเอาใจใสเรองปรมาณและคณภาพของอาหารทจะใชเลยงสตวระยะน ซงการใหอาหารสตวระยะแรกคลอดมรายละเอยดและสงทตองค านงถงดงน

1. ความตองการโภชนะของสตวระยะแรกคลอด

สตวระยะแรกคลอดมความตองการโภชนะสงกวาสตวในระยะอนๆ ทงนเนองจากสตวระยะนมความตองการโภชนะจากอาหารไปใชในการเจรญและพฒนาระบบโครงรางและเนอเยอของรางกาย คณะกรรมการจดท ามาตรฐานอาหารสตวเคยวเอองของประเทศไทย (2551) รายงานวาโคแรกคลอด-

อาย 2 เดอน ตองการอาหารทมโปรตน ไขมน เยอใยหยาบ และความชนไมนอยกวา 20, 3, 9 และ 13 เปอรเซนต, ตามล าดบ ขณะทโคทมอายเกน 2-6 เดอน ตองการอาหารทมโปรตน ไขมน เยอใยหยาบ และความชนไมนอยกวา 16, 2, 10 และ 13 เปอรเซนต, ตามล าดบ เปนตน ส าหรบความตองการโภชนะของสตวเคยวเอองระยะแรกคลอดชนดอนๆ ไดกลาวมาแลวขางตน ซงความตองการโภชนะของสตวในระยะแรกคลอดจะมความแตกตางกนตามระบบการจดการฟารม โดยพบวาโคทเลยงในระบบการจดการทด นอกจากลกโคจะไดรบน านมหรอน านมเทยมเปนอาหารแลว ลกโคควรไดรบการเสรมอาหารเสรมส าหรบลกโคในระยะอาย 2 สปดาหหลงคลอด

2. อาหารและรปแบบการใหอาหารสตวระยะแรกคลอด

การใหอาหารสตวระยะแรกคลอดจะตองไดรบความเอาใจใสและระมดระวง โดยชวงทตองระมดระวงเปนพเศษคอชวงอาย 2-3 สปดาห ทงนเนองจากระบบการยอยอาหารยงพฒนาไมเตมท แตในเวลาตอมาระบบการยอยอาหารของสตวจะมการพฒนาอยางรวดเรว ซงชนดของอาหารทสตวไดรบจะเปนปจจยทมความส าคญตอการพฒนาของกระเพาะรเมน

Davis and Clark (1981) ไดจ าแนกชนดของอาหารและการใหอาหารส าหรบสตวแรกคลอดในระยะตางๆ เพอพฒนาระบบการยอย ซงมรายละเอยดดงน

2.1 Liquid-feeding phase

Liquid-feeding phase คอระยะทเลยงดวยอาหารเหลว สตวแรกคลอดจะไดรบโภชนะทงหมดจากน านมหรอน านมเทยม ซงน านมจะผาน esophageal groove ไปยงกระเพาะแทไดโดยตรง (Orskov, 1972) โดยการใหนมหรอนมเทยมแกสตวแรกคลอดมรายละเอยดดงน

2.1.1 นมน าเหลอง (colostrum) สตวแรกเกด - 2 วน ตองไดรบนมน าเหลองเปนอาหาร ซงนมน าเหลองคอน านมสวนทแมโคผลตออกมาชวงแรก เปนอาหารทมโภชนะและแอนตบอด

93

(antibodies) หรอสารภมตานทาน (immunoglobulin, Ig) ในปรมาณสงเมอเปรยบเทยบกบน านมปกตดงแสดงในตารางท 4.19

ตารางท 4.19 องคประกอบของนมน าเหลองและน านมปกต

องคประกอบนานม นานมเหลอง นานมปกต ภมคมกน (กรม/ ลตร)1

IgG1 52.0-87.0 0.31-0.40

IgG2 1.6-2.1 0.03-0.08

IgM 3.7-6.1 0.03-0.06

IgA 3.2-6.2 0.04-0.06

สารกระตนการเจรญเตบโต (ไมโครกรม/ ลตร)2

IGF-1 50-2000 < 10

IGF-2 200-600 < 10

ทมา: 1Mach and Pahud (1971), 2Pakkanen and Aalto (1997)

แอนตบอดเปนโปรตนทท าหนาทในการตรวจจบและชวยในการก าจดแอนตเจน ซงเปนสงแปลกปลอมในรางกาย เชน ไวรส และแบคทเรย โดยเฉพาะเชอโรคทกอใหเกดอาการทองรวง ในลกโคอายต ากวา 1 เดอน Arsenopoulos et al. (2017) รายงานวาคณภาพของนมน าเหลองมประสทธภาพในการลดความเสยงการเกดอาการทองรวงของลกโคนม ซงพบวาเมอลกโคไดรบน านมเหลองทมคณภาพดจะไมมความเสยงในการเกดอาการทองรวง ขณะทลกโคทไดรบน านมเหลองทมคณภาพไมดจะมอาการทองรวงทเกดจากเชอ Cryptosporidium spp. โดยลกโคจะถายมลทมลกษณะเหลว (ทองรวง) มากถง 72.2 เปอรเซนต (ตารางท 4.20) ดงนนสตวแรกคลอดตองไดรบนมน าเหลองใหเรวทสด หรอหลงคลอดภายใน 1-2 ชวโมง โดยใหสตวไดรบนมน าเหลองจากการรดนมแมโคในครงแรก ทงนเนองจากแอนตบอดซงเปนโปรตนขนาดใหญสามารถดดซมผานล าไสเขาสกระแสเลอดไดเฉพาะในชวงชงโมงแรกหลงคลอด และความสามารถในการดดซมจะคอยๆ ลดลงจนกระทงครบ 24 ชวโมง อกทงโภชนะในน านมจะคอยๆ ลดลงหลงคลอดดงแสดงในตารางท 4.21

94

ตารางท 4.20 ผลของคณภาพนมน าเหลองตอคาคะแนนมลของลกโค

คณภาพนมนาเหลอง คาคะแนนมล เปอรเซนต ลกษณะมล

ไมด ปกต 0.0 เหลว

ออนนม 27.8

เหลว 72.2

ปานกลาง ปกต 37.9 ออนนม

ออนนม 34.5

เหลว 27.6

ด ปกต 92.5 ปกต

ออนนม 7.5

เหลว 0.0

ทมา: Arsenopoulos et al. (2017)

ตารางท 4.21 การเปลยนแปลงองคประกอบทางเคมของน านมกระบอแรกคลอดจนถง 3 วน หลงคลอด

หลงคลอด (ชงโมง)

โปรตน

(%)

เคซน

(%)

ไขมน

(%)

แลคโตส

(%)

เถา

(%)

ของแขงทงหมด (%)

ของแขงไมรวมไขมน (%)

4 18.8 5.1 5.4 2.7 1.6 28.5 23.1

12 12.0 4.6 5.8 3.1 1.0 22.0 16.2

24 8.6 4.2 6.0 3.4 1.0 18.9 12.9

36 8.3 4.3 5.8 3.5 0.9 18.6 12.8

48 7.4 4.1 5.8 4.0 1.0 18.3 12.4

60 6.9 4.2 5.9 4.0 0.9 17.6 11.8

ทมา: Arain et al. (2008)

Godden (2008) เสนอแนะวาลกโคจ าเปนตองไดรบสารภมตานทานชนดจ (IgG) อยางนอยปรมาณ 150-200 กรม ซงโดยปกตจะเพยงพอในกรณทลกโคไดรบนมน าเหลองในปรมาณ 3-4 ลตร ส าหรบรปแบบในการใหนมน าเหลองแกสตวแรกเกดนนสามารถใหลกดดนมจากแมไดโดยตรง ซงเปนรปแบบการเลยงของเกษตรกรโดยทวไป เกษตรกรจะปลอยใหลกอยกบแมและกนนมแมไดตลอดเวลา นอกจากบางกรณทแมสาว (ใหลกครงแรก) ไมมประสบการณในการเลยงลกมากอน หรอ

95

แมบางตวทเลยงลกไมเกงและไมยอมใหลกดดนมจากเตานม เกษตรกรอาจจะชวยบงคบแมใหยนนงเพอใหลกสามารถกนนมได หรอบางกรณเกษตรกรอาจรดนมน าเหลองจากแมโคแลวน ามาใหลกกน แตส าหรบสตวเคยวเอองทเลยงไวเพอผลตน านม ไดแก โคนม กระบอนม และแพะนม เปนตน จะนยมแยกลกออกจากแมทนทหลงคลอด จากนนจงท าการรดนมน าเหลองมาใหลกกนโดยใหกนผานขวดทมจกหวนมหรอจากถง ส าหรบกรณทสตวแรกเกดไมแขงแรงและไมสามารถดดนมหรอกนนมน าเหลองไดดวยตวเอง ผเลยงสามารถชวยใหสตวรบโภชนะและแอนตบอดจากนมน าเหลองไดโดยใชทอสอดผานหลอดอาหารไปยงกระเพาะอาหาร (stomach tube) ดงแสดงในภาพท 4.1

(ก) (ข) (ค)

ภาพท 4.1 รปแบบการใหนมน าเหลองแกสตวแรกคลอด

(ก) ลกดดจากเตานมแมโดยตรง (ข) ดดจากขวดทมจกหวนม

(ค) ไดรบผานทอสายยางสอดผานหลอดอาหาร

ทมา: Animal health Ireland (2011)

นอกจากนผเลยงสตวสามารถเกบนมน าเหลองทมากเกนพอไวใหสตวแรกเกดในฟารมกนได โดยหากเกบรกษานมน าเหลองไวในตเยนพบวาแบคทเรยสามารถเจรญไดอยางรวดเรว ซงจะสงผลกระทบตอคณภาพของนมน าเหลอง ดงนนจะตองน ามาใชภายใน 24 ชวโมง แตหากเกบรกษาในตแชทมอณหภม -18 ถง -25 องศาเซลเซยส จะสามารถเกบรกษานมน าเหลองไดนานถง 1 ป โดยในการน าออกมาใชผเลยงจะตองน านมน าเหลองออกมาละลายในอางน าทมอณหภมต ากวา 50 องศาเซลเซยส เพราะจะท าใหโปรตนถกท าลาย (Animal health Ireland, 2011)

2.1.2 นม (milk) หรอนมเทยม (milk replacer) ลกสตวเคยวเอองอาย 3-7 วน จะไดรบน านมปกตจากแม ซงรปแบบในการเลยงกขนอยกบวตถประสงคของการเลยงสตวชนดนนๆ เชนเดยวกบทไดกลาวมาแลว คอการเลยงสตวเคยวเอองทวไปของเกษตรกรรายยอยจะเลยงลกคกบแม ดงนนสตวจะกนนมแมไดตลอดเวลาทตองการ ส าหรบสตวทเลยงเพอผลตนมควรรดนมจากแมในชวงเชาและชวงเยนมาใหลกโคกน ในปรมาณ 10 เปอรเซนตของน าหนกตว กลาวคอหากน าหนกลก

96

เทากบ 30 กโลกรม ควรใหนมในปรมาณ 3 กโลกรม/ ตว/ วน โดยแบงเปนชวงละประมาณ 1.5 กโลกรม ในกรณทแมหลงคลอดตาย ปวย หรอมปญหาสขภาพอนๆ ทท าใหแมโคไมสามารถผลตน านมใหลกได สามารถใชนมเทยมทดแทนน านมได โดยนมเทยมส าหรบลกโคจะตองมโภชนะตางๆ เหมอนกบน านม คอมโปรตน ไขมน และพลงงาน TDN ไมนอยกวา 22, 10 และ 95 เปอรเซนต ตามล าดบ และควรมวตามนเอ ด และอประมาณ 3,800, 600 และ 40 IU/ กโลกรม ตามล าดบ และนมเทยมส าหรบลกแกะจะตองมไขมน โปรตน แลคโตส และพลงงาน TDN ประมาณ 24-30, 20-25, 30-25 และ 75 เปอรเซนต ตามล าดบ ซงแหลงโปรตนในนมเทยมจะใชทงแหลงโปรตนจากสตว ไดแก หางนม (dried skim milk) หางเนย (dried whey) เคซน (casein) และโปรตนเขมขนจากหางเนย (whey

protein concentrate) และแหลงโปรตนจากพชทยอยไดงาย ไดแก โปรตนถวเหลอง (soy protein)

โปรตนถวลสง (peanut protein) โปรตนจากขาวสาลทผานการไฮโดรไลซ (hydrolyzed wheat

protein) ซงแหลงโปรตนจากสตวเปนแหลงโปรตนในนมเทยมทมคณภาพดทสด ทงนเนองจากมปรมาณกรดอะมโนทสมดล มสารยบยงการใชโภชนะในระดบต า และมการยอยไดสง แตอยางไรกตามระยะในการใหนมของสตวบางชนดไมยาวนาน สงผลใหไมสามารถใชเปนแหลงโปรตนในนมเทยมได ในขณะทความตองการบรโภคนมและผลตภณฑนมของมนษยเพมขนในเวลาเดยวกน ซงจากประเดนนเองทท าใหราคาของแหลงโปรตนจากสตวในนมเทยมมราคาสงกวาแหลงโปรตนจากพช ดงนนจงมการศกษาเพอใชแหลงโปรตนจากพชมาใชทดแทนแหลงโปรตนจากสตวเพอเปนการลดตนทน (Huang et al., 2015) จากตารางท 4.22 แสดงองคประกอบของแหลงโปรตนในนมเทยมชนดตางๆ พบวาแหลงโปรตนจากพชมคณคาโภชนะใกลเคยงกบแหลงโปรตนจากนม

ตารางท 4.22 คณคาโภชนะของนมเทยมทมแหลงโปรตนชนดตางๆ

องคประกอบ แหลงโปรตนของนานมเทยม

นม ถวเหลอง ขาวสาลทผานการไฮโดรไลซ ถวลสง วตถแหง, (%) 96.26 95.50 95.75 95.46

อนทรยวตถ, (%) 93.32 94.8 95.94 94.98

โปรตน, (%) 22.71 22.44 21.64 21.76

พลงงานทยอยได, เมกะจล/กโลกรม) 18.26 17.04 16.78 16.29

ไขมน, (%) 14.43 15.15 15.14 14.99

แคลเซยม, (%) 0.81 0.78 0.72 0.73

ฟอสฟอรส, (%) 0.66 0.50 0.52 0.53

ทมา: Huang et al. (2015)

97

ซงจากการศกษาการใชนมเทยมทมแหลงโปรตนจากถวเหลองทดแทนแหลงโปรตนจากนม พบวาสามารถใชแหลงโปรตนจากถวเหลองทดแทนแหลงโปรตนจากนมไดถง 50 เปอรเซนต โดยท าใหลกแพะมน าหนกตว และการพฒนาของแพบพล (papillae) ในกระเพาะรเมนสงกวากลมทใชแหลงโปรตนจากนมเพยงอยางเดยว และกลมทใชแหลงโปรตนจากถวเหลองทดแทนแหลงโปรตนจากนม 25 เปอรเซนต ดงแสดงในภาพท 4.2 และ 4.3 ตามล าดบ (Sarker et al., 2015)

ภาพท 4.2 ผลของการใชแหลงโปรตนในนมเทยมตอน าหนกตวของแพะ

ทมา: Sarker et al. (2015)

ภาพท 4.3 ผลของแหลงโปรตนในนมเทยมตอความหนาแนนของ papillae ในกระเพาะรเมน

ทมา: Sarker et al. (2015)

98

2.2 Transition phase

หลงจากทสตวระยะแรกคลอดไดรบนมเปนอาหารเพยงอยางเดยวในชวงสปดาหแรก ในระยะตอมาสตวจะไดรบการเสรมอาหารขนส าหรบสตวระยะแรกเกด-กอนหยานม (feed starter) รวมกบการใหนม ซงการเสรมอาหารขนส าหรบลกโคจะมความส าคญตอการพฒนา และการท างานของกระเพาะรเมนไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนอาจเสรมดวยอาหารเยอใยไดบางเลกนอย โดยอาจจะใหหญาสด หรอหญาแหงไวในรางอาหาร

2.2.1 อาหารขนส าหรบสตวระยะแรกเกด-กอนหยานม เปนอาหารทมความหนาแนนและพลงงานสง ซงประกอบดวยธญพช เชน เมลดขาวโพด เมลดขาวสาล ประมาณ 40-60 เปอรเซนต แหลงโปรตน เชน กากถวเหลอง กากเมลดฝาย ประมาณ 20-30 เปอรเซนต และวตามนและแรธาตทจ าเปน ซงจะตองมโปรตน และพลงงาน TDN ประมาณ 17-19 และ 76-82 เปอรเซนต ตามล าดบ (ฉลอง, 2541) การเสรมอาหารขนส าหรบสตวระยะนจะท าใหอตราการเจรญเตบโตเพมขน และท าใหกระเพาะรเมนท างานไดสมบรณเรวขน (Zhong et al., 2014) ทงนพบวาลกษณะทางกายภาพของอาหารขน และการเสรมอาหารเยอใยจะมอทธพลตอประสทธภาพในการใชประโยชนของอาหาร และการพฒนาของกระเพาะรเมน Pazoki et al. (2017) ศกษาลกษณะทางกายภาพของอาหารขนเสรมส าหรบลกโคนมตอการเจรญเตบโตและการพฒนาของผนงภายในกระเพาะรเมน พบวาลกโคทไดรบอาหารขนบดรวมกบถวอลฟาฟาแหงบดมปรมาณการกนได การเจรญเตบโตสงกวาลกโคทไดรบอาหารขนทผานกระบวนเอกทรดซ บด และอดเมด ตามล าดบ ดงแสดงในภาพท 4.4 นอกจากนพบวาเนอเยอภายในกระเพาะรเมนของลกโคเมออาย 10 สปดาห ท ไดรบอาหารขนบดรวมกบถวอลฟาฟาแหงบด มเจรญพฒนาและสขภาพดทสด ตลอดจนน าหนกของกระเพาะเรตคลม, รเมน, โอมาซม และอะโบมาซมมคามากกวาลกโคทไดรบอาหารขนบด, เอกทรดซ และอดเมด ดงแสดงในภาพท 4.5

ภาพท 4.4 ปรมาณการกนไดและอตราการเจรญเตบโตของลกโคทไดรบอาหารขนชนดตางๆ

ทมา: Pazoki et al. (2017)

99

ภาพท 4.5 การพฒนาเนอเยอในกระเพาะรเมนของลกโคทไดรบอาหารขนชนดตางๆ

GS = ground starter, TS = textured starter, PS = pelleted starter,

GS + AH = ground starter + chopped alfalfa hay

ทมา: Pazoki et al. (2017)

ลกโคทมอายประมาณ 1-3 สปดาห ควรเสรมอาหารขนส าหรบลกโคในปรมาณ 100-

200 กรม และคอยๆ เพมปรมาณเปน 0.5-1 กโลกรม/ วน เมอลกโคมอาย 3-8 สปดาห นอกจากนควรเพมปรมาณการเสรมอาหารหยาบ เชน หญาสดหรอหญาแหง และฟางใหกบลกโค ชวงนกระเพาะรเมนจะคอยๆ พฒนาและท างานไดเตมทในเวลาตอมา และควรท าการหยานมเมอลกโคมน าหนกประมาณ 55 กโลกรม หรอลกโคมอายประมาณ 7-8 เดอน

2.3 Ruminant phase

เปนระยะทสตวไดรบโภชนะจากอาหารแขง โดยอาศยกระบวนการหมกของจลนทรยในกระเพาะรเมน ซงหลงจากหยานมสตวจะสามารถใชอาหารหยาบไดเปนอยางด เนองจากกระเพาะรเมนพฒนาและท างานไดสมบรณ ดงนนในระยะนสตวทอยภายใตการจดการอาหารทดจะไดรบอาหารหยาบคณภาพด และอาหารขน เพอเตรยมส าหรบใชเปนโคสาวทดแทน โคขน และพอพนธตอไป ซงการจดการใหอาหารสตวระยะนจะขอกลาวในหวขอตอไป

การใหอาหารสตวระยะแรกคลอดมความส าคญมาก ซงสตวชวงอายแรกคลอด-3 วน มความจ าเปน ตองไดรบนมน าเหลองเพอสรางภมคมกนโรค โดยเฉพาะอาการทองรวงทมกพบในสตวอายกอน 1 เดอน และเปนสาเหตทส าคญทท าใหเกดการสญเสยสตวระยะแรกเกด หลงจากนนลกจะไดรบนมปกตจากแมโดยการดดจากเตานมแมโดยตรง หรอไดจากการรดนมแลวน ามาปอน ส าหรบกรณทแม

100

ไมสามารถใหนมลกได ผเลยงสตวสามารถใชนมเทยมทดแทนน านมได และเมอสตวทมอายประมาณ 1-2 สปดาห ใหเรมท าการเสรมอาหารขนรวมกบการใหอาหารหยาบ โดยเรมใหในปรมาณนอยๆ และคอยๆ เพมปรมาณขนเรอยๆ เพอเปนการเพมอตราการเจรญเตบโตและกระตนการพฒนากระเพาะรเมน และท าการหยานมเมอน าหนกประมาณ 55 กโลกรมในลกโคหรออายประมาณ 7-8 เดอน

การใหอาหารสตวเคยวเอองระยะหลงหยานม-ผสมพนธ หลงจากหยานม สตวเคยวเอองจะมความสามารถในการใชอาหารหยาบไดอยางมประสทธภาพ โดยอาศยกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน ซงการใหอาหารสตวในระยะนจะตองค านงถงการเจรญเตบโตของสตวใหเปนไปตามเกณฑ มการเจรญและพฒนาระบบสบพนธทสมบรณ และมสขภาพด ทงนเนองจากในอนาคตสตวระยะนจะใชเปนแมพนธทดแทน พอพนธ และเขาสรปแบบการขนตอไป ซงการใหอาหารส าหรบสตวเคยวเอองระยะน ไดจ าแนกออกตามประเภทของสตวเคยวเออง ซงมรายละเอยดดงน

1. การใหอาหารโคนม

โคนมหลงหยานมสามารถกนอาหารเยอใยไดเตมท ดงนนโคในระยะนควรไดรบอาหารหยาบคณภาพด รวมกบการเสรมดวยอาหารขนทมโปรตนและพลงงาน TDN ไมต ากวา 14 และ 65 เปอรเซนต ตามล าดบ (ฉลอง, 2541) เพอเตบโตเปนโคสาวทมความสมบรณพนธ และสขภาพด แตอยางไรกตามโคสาวจะตองไมอวนเกนไป ทงนเนองจากการสะสมไขมนในเตานมจะท าใหการพฒนาของเนอเยอ secretory ลดลง และท าใหโคคลอดยากขนดวย ดงนนเพอเปนการเตรยมความพรอมโคสาวส าหรบเปนแมโคนมทดควรเสรมอาหารขนในระดบ 600 กรม/ วน ในโคกอนวยหนมสาว และเสรมในระดบ 800 กรม/ วน ในโคทเปนหนมสาวแลว (Cheeke, 1999)

2. การใหอาหารโคเนอ

การจดการใหอาหารโคเนอระยะหลงหยานม-ผสมพนธ สามารถจ าแนกออกเปน 2 กลมดงน 2.1 โครน-โคสาว โคเนอหลงหยานมควรไดรบหญาคณภาพด และเสรมดวยธญพชและแหลงอาหารโปรตนท

มปรมาณโภชนะทเพยงพอตอความตองการของรางกายในการเพมขนของน าหนกตว (Cheeke, 1999) นอกจากน ฉลอง (2541) รายงานวาโคสาวทจะใชเปนโคสาวทดแทนควรมอตราการเจรญเตบโตประมาณ 450-560 กรม/ วน และควรมน าหนกตวเมออาย 15 เดอน ประมาณ 295-315 กโลกรม โคสาวทไดรบอาหารหยาบคณภาพต า เชน ฟาง ควรไดรบการเสรมอาหารขนทมโปรตน และพลงงาน TDN

เทากบ 16 และ 70 เปอรเซนต ตามล าดบ ในปรมาณ 1.4-2.3 กโลกรม/ วน โดยมแรธาตใหเลยกนตลอดเวลา

101

2.2 โคขน การใหอาหารโคขนเปนการใชอาหารขนในระดบสง ซงมโอกาสในการเกดอาการผดปกต

เนองจากการใหอาหารหลายอาการ เชน acidosis, ruminitis, bloat และ laminitis เปนตน ดงนนในการจดการใหอาหารส าหรบโคขนจะตองมระยะเวลาในการใหสตวปรบตวในการกนอาหารขนระดบสงกอน โดยในชวง 4-5 วน ควรใหอาหารทมสดสวนอาหารหยาบตออาหารขนในระดบ 50 : 50

หลงจากนนจงคอยเพมระดบของอาหารขนตออาหารหยาบในระดบ 90: 10 ซงในระยะการปรบสตวพบวาสตวอาจแสดงอาการผดปกตเนองจากการไดรบอาหารขนในระดบสง (ในกรณทสตวไมเคยไดรบอาหารขนมากอน หรอไดรบในปรมาณนอยมาก) พบวาการเสรมไอโอโนฟอรจะสามารถปองกนการเกด acidosis ได

3. การใหอาหารกระบอ

กระบอในระยะนสามารถใชประโยชนจากอาหารหยาบไดอยางมประสทธภาพ ดงนนคณภาพของอาหารทใชเลยงกระบอในระยะนจะขนอยกบเปาหมายในการเลยงวาจะใหมอตราการเจรญเตบโตเพมขนมากเพยงใด แตโดยทวไปอาหารควรมโปรตน และพลงงาน TDN เทากบ 12 และ 58-60 เปอรเซนต ตามล าดบ ซงจะท าใหกระบอมน าหนกตวทเพมขนประมาณ 450-550 กรม/ วน โดยกระบอจะเรมเปนหนมเปนสาวเมออายประมาณ 17 -21 เดอน และมน าหนกประมาณ 270-300 กโลกรม และพรอมส าหรบการผสมพนธเมอน าหนกประมาณ 300-325 กโลกรม แตอยางไรกตามการใหอาหารทมระดบพลงงานสงส าหรบกระบอจะสงผลใหเกดการยบยงการเจรญของเนอเยอ secretary ในตอมน านม ซงจะท าใหระยะเวลาในการใหผลผลตนมลดลง (Paul and Sunesh, 2017)

4. การใหอาหารแกะ

แกะเปนสตวเคยวเอองกลมทเลอกกนอาหารหยาบ (roughage eaters) ซงมระยะเวลาในการเคยวเออง (rumination) นาน ท าใหสามารถใชอาหารหยาบคณภาพต าหรออาหารทมเยอใยสงเพอเปลยนเปนเนอและนมไดอยางมประสทธภาพ โดยแกะมการใชประโยชนของโปรตนและพลงงานเหมอนกบโคเนอ แตพบวาแกะมความตองการโภชนะและอาหารทมคณภาพสงกวาโคเนอ โดยแกะระยะนควรไดรบอาหารขนทมโปรตน และพลงงาน TDN ประมาณ 10-14 และ 72-77 เปอรเซนต ตามล าดบ โดยมตวอยางสตรอาหารดงแสดงในตารางท 4.23

102

ตารางท 4.23 สตรอาหารส าหรบแกะระยะหลงหยานม

วตถดบ ปรมาณ

เมลดขาวโพดบดหยาบ, (%) 59.15

กากถวเหลอง, (%) 25.00

หญาแหงบด, (%) 8.00

กากน าตาล, (%) 5.00

ไดแคลเซยมฟอสเฟต, (%) 0.40

หนฝน, (%) 1.45

เกลอ, (%) 0.80

แรธาตปลกยอย, (%) 0.20

วตามนเอ, (IU/ton) 4,00,000

วตามนด3, (IU/ton) 340,000

วตามนอ, (IU/ton) 4,000

ทมา: ดดแปลงจาก Heaney and Shrestha (1985)

5. การใหอาหารแพะ

แพะเปนสตวเคยวเอองกลมทเลอกกนหญาและใบไม (intermediate types) ซงการกนอาหารของแพะจะขนอยกบชนดและคณภาพของอาหารหยาบ โดยจะเลอกกนหญาทมคณภาพด และชอบกนใบไมทขนอยตามทงหญา รวมทงพชตระกลถว เชน ใบกระถน แคไทย ถวฮามาตา เปนตน โดยแพะจะมความสามารถในการยนดวยขาหลง มความวองไว และสามารถปนตนไมเพอขนไปกนใบไม และสามารถปรบตวไดดในสภาพพนททแหงแลง ดงนนในการใหอาหารแพะระยะนสามารถเลยงดวยหญาคณภาพด โดยสามารถปลอยใหแทะเลมในแปลงหญา และเสรมดวยพชทใหใบ และพชตระกลถว เชน ใบกระถน ใบกระถนเทพา หรอผลพลอยไดทางการเกษตร เชน ใบมนส าปะหลงตากแหง ยอดออย เปนตน รวมกบการเสรมอาหารขน

จากประสบการณในการลงพนทเยยมชมฟารมแพะทก าลงจะเขาสมาตรฐานฟารมปลอดโรคทอ าเภอศรเชยงใหม จงหวดหนองคาย ผเขยนพบวาเกษตรกรจะเลยงแพะดวยหญาธรรมชาตโดยการปลอยใหแพะเขาไปกนหญาทเกดตามธรรมชาตในพนทฟารมทสรางรวกนเขตแดนไว รวมกบการปลอยใหแทะเลมแปลงหญาทปลกไวและหมนเวยนไปในแตละแปลง หรอการตดหญามาใหกนรวมกบการเสรมอาหารขน และในแตละวนจะเสรมดวยตนกระถน โดยเกษตรกรจะตดกระถนทงตนมาใหแพะกน ซงแพะจะกนทงสวนของใบ กานใบ และเปลอกทหมล าตนของกระถน ซงแสดงใหเหนวาแพะม

103

ประสทธภาพในการยอยเยอใยไดดกวาแกะ ทงนเนองจากแพะมระยะเวลาในการเคยวเออง และระยะเวลาทอาหารอยในกระเพาะรเมนยาวนานกวาในแกะ (Howe et al., 1988) การใหอาหารสตวเคยวเอองระยะนจะไมเลยงใหสตวผอมหรออวนเกนไป ทงนเนองจากสตวทอวนจะมการสะสมไขมนในเตานมและสงผลกระทบตอการพฒนาเนอเยอ secretory ทลดลง และจะท าใหมปญหาคลอดยากในอนาคต ดงนนในการใหอาหารสตวระยะนจะเนนการใชอาหารหยาบคณภาพด และเสรมดวยอาหารขน เพอใหสตวมอตราการเจรญเตบโตทเหมาะสมส าหรบใชเปนแมพนธในอนาคต

การใหอาหารสตวเคยวเอองระยะตงทอง

การใหอาหารสตวเคยวเอองระยะตงทองจะตองค านงปรมาณโภชนะในอาหารทเพยงพอตอการเพมขนของน าหนกตว และการเจรญพฒนาของตวออนทอยในทองแม ซงการใหอาหารสตวเคยวเอองแตละประเภทมรายละเอยดดงน

1. การใหอาหารโคนม

โคสาวทองแรกหรอแมโคทอยในระยะแหงนมจะตองไดรบอาหารทมโภชนะทเพยงพอส าหรบการเจรญและพฒนาของตวออนในทอง และการสะสมพลงงานในรางกายส าหรบใหผลผลตนมในชวงหลงคลอด โคในระยะนควรไดรบอาหารหยาบคณภาพดอยางเตมท และเสรมดวยอาหารขนทมโปรตน และพลงงาน TDN ไมต ากวา 16 และ 70 เปอรเซนต ตามล าดบ ในปรมาณ 1-2 กโลกรม/ วน และในชวง 2 สปดาหกอนคลอดควรใหอาหารขนในปรมาณ 2 กโลกรม/ วน และเพมปรมาณขนเรอยๆ วนละ 0.5 กโลกรม จนถงระดบ 1-1.5 เปอรเซนตน าหนกตว จนถงระยะคลอด เพอเปนการปรบตวสตวทจะไดรบอาหารขนในปรมาณสงชวงหลงคลอด ทงนโปรตนและพลงงานในอาหารขนจะขนอยกบคณภาพของอาหารหยาบ ซงหากโคไดรบอาหารหยาบคณภาพต า เชน ฟาง ควรมระดบของโปรตนและพลงงาน TDN ในอาหารควรไมต ากวา 18 และ 75 เปอรเซนต ตามล าดบ (ฉลอง, 2541)

2. การใหอาหารโคเนอ

แมโคตงทองควรไดรบอาหารหยาบคณภาพด เชน หญาสด ซงอาจจะไมจ าเปนตองเสรมดวยอาหารขน แตหากแมโคไดรบอาหารหยาบคณภาพต า เชน หญาแหง , ฟางขาว, ตนขาวโพดแหง และซงขาวโพด เปนตน ควรไดรบการเสรมอาหารขนทมโปรตน และพลงงานเทากบ 6-7 และ 45-50 เปอรเซนต ตามล าดบ ในปรมาณ 0.5 กโลกรม/ วน และเพมขนเรอยๆ ในชวงใกลคลอด และควรมแรธาตใหเลยกนไดตลอดเวลา

104

3. การใหอาหารกระบอ

กระบอสาวคอกระบอทจะใหผลผลตน านมในอนาคต ดงนนกระบอในระยะนจะตองไดรบอาหารทมโภชนะทเพยงพอตอความตองการของรางกาย กระบอระยะนควรมน าหนกทเพมขนเฉลยประมาณ 500 กรม/ วน และควรมอายและน าหนกตวเมอคลอดลกเทากบ 500 กโลกรม เมอกระบอสาวมอาย 32-40 เดอน ควรไดรบหญาสดในปรมาณ 4-7 กโลกรมของวตถแหง รวมกบฟางและอาหารขนหรอธญพช โดยควรเลยงกระบอดวยอาหารขนหรอธญพชในระดบไมต ากวา 0.5 กโลกรม/ วน หรอควรใหฟางในระดบ 1-1.5 กโลกรมของวตถแหง รวมกบหญาสดปรมาณ 3 กโลกรมของวตถแหง และอาหารขนในปรมาณ 1 กโลกรมของวตถแหง ซงฟางสามารถปรบปรงคณภาพดวยแอมโมเนยจะชวยใหสตวมปรมาณการกนไดและการใชประโยชนไดมากขน (Thomas, 2008)

ในระยะ 2 เดอนกอนคลอดกระบอจะมความตองการโภชนะเพมขนเพอน าไปใชในการเจรญและพฒนาของลกกระบอในทอง Thomas (2008) แนะน าวาควรใหอาหารกระบอตงทองในปรมาณมากกวาทแนะน าไวใน NRC เลกนอย ทงนเนองจากจะชวยท าใหกระบอสามารถสะสมพลงงานเพอใชในการใหผลผลตน านม และมลกษณะทางสรระวทยาทเหมาะสมส าหรบการเปนกระบอนมในอนาคต

4. การใหอาหารแกะ

ในการใหอาหารแกะนนประมาณ 2 สปดาหกอนทแกะตวเมยจะไดรบการผสมพนธจากตวผ และชวง 1 สปดาหหลงจากทแกะตวเมยไดรบการผสมพนธควรเลยงดวยหญาสด หรออาหารทมคณภาพด หรอใหอาหารขนประมาณ 0.3 กโลกรม/ วน หลงจากนนชวงประมาณ 3 เดอนครงใหอาหารทมคณคาทางโภชนะในระดบทแกะใชเพอการด ารงชพ ซงเปนการจ ากดปรมาณการกนอาหาร ทงนเนองจากในชวงไตรมาสท 3 ของอายครรภ แกะจะมความเสยงในการเกดคโตซส โดยการใหอาหารโปรแกรมดงกลาวจะสามารถลดความเสยงในการเกดคโตซส ในชวง 3 สปดาหกอนคลอดพบวาลกแกะทอยในครรภจะเจรญเตบโตอยางรวดเรว ซงในชวงนแกะจะมความตองการโภชนะเพมขน ดงนนจงควรคอยๆ เพมปรมาณการใหอาหารเพอชวยเพมน าหนกแรกคลอดของแกะ โดยใหอาหารขนประมาณวนละ 0.3-1.0 กโลกรม (Cheeke, 1999)

5. การใหอาหารแพะ

แพะมระยะการตงทองเฉลย 150 วน และชวง 105 วนแรกจะอยในระยะแรกของการตงทอง ระยะนเอมบรโอในทองจะเจรญอยางชาๆ และแมแพะจะยงไมมการเปลยนแปลงทางดานรปรางนก การใหอาหารแพะในระยะนควรใชหญาแหงคณภาพปานกลาง, หญาคณภาพด และมแรธาตใหเลยกนตลอดเวลา และอาจจะยงไมจ าเปนตองเสรมอาหารขนในกรณแพะทยงไมไดท าการรดนม แตส าหรบแพะทรดนมจะมการใหอาหารขน และจะลดปรมาณลงเมอแพะเขาสระยะแหงนม ซงมระยะเวลา

105

ประมาณ 60 วน นอกจากนในชวง 25-30 วนแรกของการตงทองไมควรใชยาใดๆ ในแพะ ทงนเนองจากในระยะดงกลาว fetus จะแบงตวอยางรวดเรว ซงการใชยาจะมผลกระทบตอการแบงตวของเซลล และในระยะ 45 วนสดทายของการตงครรภตวออนในทองจะเจรญเตบโตอยางรวดเรว ดงนนในระยะนแพะจงมความตองการโภชนะเพมขน ดงแสดงในภาพท 4.6 โดยควรใหหญาสด, หญาแหงหรอถวแหงทมคณภาพด, มแรธาตใหกนตลอดเวลา และเสรมอาหารขนทมโปรตน 15 เปอรเซนต เพอเพมน าหนกตวของแมแพะและลกแพะในทอง

ภาพท 4.6 ความตองการโภชนะของแพะระยะตงทอง ทมา: Sahlu and Goetsch (1998)

การใหอาหารสตวเคยวเอองระยะตงทองจะเลยงไมใหสตวอวนเกนไป ทงนเนองจากจะมปญหาคลอดยาก และมโอกาสในการเกดภาวะสมดลพลงงานเปนลบ (negative energy balance) ชวงหลงคลอด ดงนนการใหอาหารส าหรบสตวระยะนจะเนนการใชอาหารหยาบคณภาพด เชน หญาสด หญาผสมถว และเสรมอาหารขนปรมาณนอย และคอยๆ เพมปรมาณขนในชวงปลายของการตงทองเพอใหตวออนในทองมการเจรญพฒนาทด

106

การใหอาหารสตวเคยวเอองระยะใหผลผลตนานม

การใหอาหารสตวเคยวเอองระยะใหผลผลตน านมจะตองค านงปรมาณโภชนะในอาหารทเพยงพอตอการใหผลผลตนม และการเจรญของตวออนในทองซงสตวจะกลบมาผสมพนธและตงทองในรอบใหมหลงคลอดประมาณ 45-60 วน ซงการใหอาหารสตวเคยวเอองแตละประเภทมรายละเอยดดงน

1. การใหอาหารโคนม

โคนมจะเรมใหผลผลตน านมหลงจากคลอดลก ซงโคจะใหผลผลตน านมสงสดประมาณ 6 สปดาหหลงคลอด หลงจากนนจะคอยๆ ลดลง แมโคมระยะในการใหผลผลตน านมประมาณ 10 เดอน และมระยะแหงนม (dry period) ประมาณ 60 วน ส าหรบระยะการใหผลผลตน านมสามารถแบงออกเปน 3 ระยะ ไดแก ระยะแรก (early lactation) คอตงแต 14-100 วน ระยะกลาง (mid lactation) คอตงแต 100-200 วน และระยะปลาย (late lactation) คอตงแต 200-305 วน หลงคลอด ตามล าดบ ซงการใหอาหารโคนมในระยะตางๆ มรายละเอยดดงน

1.1 การใหอาหารโคนมระยะแรกของการใหนม ในชวงนโคจะใหผลผลตน านมสงสด แตโคจะมปรมาณการกนไดลดลง ซงพลงงานทโคไดรบ

จะไมเพยงพอตอการผลตน านมในปรมาณสง สงผลใหโคมน าหนกตวลดลงและมสมดลพลงงานเปนลบ ดงแสดงในภาพท 4.7 สตวจะสลายไขมนทไดสะสมในรางกายในระยะแหงนมมาใชเปนแหลงพลงงาน พบวาโคระยะแหงนมทอวนจะท าใหมอาการผดปกตเนองจากกระบวนการเมทาบอลซม และใหผลผลตนมลดลงในระยะแรกของการใหนม ดงนนโคนมในระยะแหงนมควรไดรบการจ ากดการใหอาหารเพอปองกนไมใหโคอวน ส าหรบความสามารถในการสลายไขมนมาใชในรางกายจะขนกบสายพนธ โดยพบวาโคทมสายพนธในระดบสงจะมระยะเวลาในการสลายไขมนมาใชประโยชนไดยาวนานกวาโคทมสายพนธระดบต า

อาหารทใหโคระยะนจะตองเปนอาหารทมโปรตนและพลงงานทเพยงพอตอการใหผลผลตน านม ซงจะตองเปนอาหารทมสมดลของเยอใยทมประสทธภาพ (effective fiber), คารโบไฮเดรตทไมเปนโครงสราง, โปรตนทยอยสลายและไมยอยสลายในกระเพาะรเมน ซงตารางท 4.24 ไดแสดงปรมาณความตองการโภชนะของโคนมทใหผลผลตนมในระยะตางๆ พบวาระยะทสตวใหผลผลตน านมจะตองกระตนใหกนอาหารใหไดมากทสด ทงนเนองจากปรมาณการกนไดของอาหารจะมผลตอการใหผลผลตนม โดยการกนไดของอาหาร 1 กโลกรม สามารถใหผลผลตนมประมาณ 2 -2.4 กโลกรม ซงปรมาณการกนไดของอาหารจะขนอยกบหลายปจจย ไดแก ปรมาณผลผลตนม ปรมาณและคณภาพของอาหารหยาบ การยอยไดของอาหาร ความถในการใหอาหาร และการปรบปรงคณภาพอาหาร เปนตน โดยโคนมในระยะแรกของการใหนมควรไดรบอาหารหยาบในสดสวนไมนอยกวา 40 เปอรเซนต โดยประมาณครงหนงของอาหารหยาบทใหโคควรมขนาดอยางนอย 2.6 เซนตเมตร เพอกระตนการเคยว

107

และระดบเยอใย NDF และ ADF ในอาหารควรมประมาณ 28 และ 19 เปอรเซนต ตามล าดบ และโคควรไดรบอาหารทมโปรตนเปนองคประกอบประมาณ 17-19 เปอรเซนต โดยควรเปนโปรตนชนดท ไมสลายในกระเพาะรเมนประมาณ 30-35 เปอรเซนต และชนดทสลายในกระเพาะรเมนประมาณ 30 เปอรเซนต

ภาพท 4.7 ผลผลตนม ปรมาณการกนได และน าหนกตวของโคนมในแตละระยะการใหนม

ทมา: NRC (1989)

108

ตารางท 4.24 ความตองการโภชนะของโคนมทใหผลผลตนมในระยะตางๆ

ระยะการใหนม

ระยะแรก ระยะกลาง ระยะปลาย

ผลผลตน านมเฉลย (กโลกรม/ วน) 40 30 20

ปรมาณการกนไดของวตถแหง (กโลกรม/ วน) 24-26 21-23 11-12

โปรตนหยาบ (เปอรเซนตของวตถแหง) 17-19 15-16 13-15

โปรตนทไมสลายในกระเพาะรเมน (เปอรเซนตโปรตน) 35-40 30-35 25

โปรตนทสลายในกระเพาะรเมน (เปอรเซนตโปรตน) 25-33 25-36 25-40

เยอใยทไมละลายในสารฟอกทเปนกลาง (เปอรเซนตของวตถแหง) 30-34 30-38 33-43

เยอใยทไมละลายในสารฟอกทเปนกรด (เปอรเซนตของวตถแหง) 19-21 19-23 22-26

เยอใยทมประสทธภาพ (เปอรเซนต NDF) 25 25 25

พลงงานสทธเพอผลตนม (เมกะแคลอร/ กโลกรม) 1.64 1.57 1.5

คารโบไฮเดรตทไมเปนโครงสราง (เปอรเซนตของวตถแหง) 30-42 30-44 30-45

โภชนะทยอยไดทงหมด (เปอรเซนตของวตถแหง) 72-74 69-71 66-68

ไขมน (ระดบสงสดในอาหาร, เปอรเซนตของวตถแหง) 5-6 4-6 3-5

แคลเซยม (เปอรเซนตของวตถแหง) 0.8-1.1 0.8-1.0 0.7-0.9

ฟอสฟอรส (เปอรเซนตของวตถแหง) 0.5-0.9 0.4-0.8 0.4-0.7

โพแทสเซยม (เปอรเซนตของวตถแหง) 0.9-1.4 0.9-1.3 0.9-1.3

โซเดยม (เปอรเซนตของวตถแหง) 0.2-0.45 0.2-0.45 0.18-0.45

คลอรน (เปอรเซนตของวตถแหง) 0.25-0.30 0.25-0.30 0.25-30

ก ามะถน (เปอรเซนตของวตถแหง) 0.22-0.24 0.20-0.24 0.20-0.22

โคบอลต (มลลกรม/ กโลกรมวตถแหง) 0.2-0.3 0.2-0.3 0.2-0.3

ทองแดง (มลลกรม/ กโลกรมวตถแหง) 15-30 15-30 12-30

ไอโอดน (มลลกรม/ กโลกรมวตถแหง) 0.8-1.4 0.6-1.4 0.6-1.2

เหลก (มลลกรม/ กโลกรมวตถแหง) 100 75-100 50-100

ซลเนยม (มลลกรม/ กโลกรมวตถแหง) 0.3 0.3 0.3

วตามนเอ (1000 IU/ วน) 100-200 100-200 100-200

วตามนด (1000 IU/ วน) 20-30 20-30 20-30

วตามนอ (IU/ วน) 600-800 400-600 400-600

ทมา: Department of Animal Science (2017)

109

2.2 การใหอาหารโคนมระยะกลางของการใหนม

ระยะนโคนมจะเรมกนอาหารไดมากขน และพบวาโคมปรมาณการกนไดสงสดในระยะกลางของการใหนม ท าใหชวงนน าหนกโคจะเรมเพมขน การใหอาหารโคระยะนจะตองกระตนใหโคนม กนอาหารใหไดมากทสดเชนกน โดยควรกนไดอยางนอย 4 เปอรเซนตของน าหนกตว (Cheeke,

1999) ทงนเพอใหแมโครกษาระดบการใหผลผลตใหไดนานทสดเทาทจะสามารถท าได โดยโคควรรบอาหารหยาบในระดบ 40-45 เปอรเซนต และไดรบอาหารหยาบทมประสทธภาพเชนเดยวกบระยะแรกของการใหนม และไมควรใหอาหารขนเกน 2.3 เปอรเซนตของน าหนกตว โดยความตองการโปรตนในอาหารขนของโคระยะนจะนอยกวาโคทใหนมในระยะแรก ดงนนโคควรไดรบอาหารขนทมโปรตนเทากบ 15-16 เปอรเซนต (ตารางท 4.24)

2.3 การใหอาหารโคนมระยะปลายของการใหนม

โคระยะนจะใหผลผลตนม และมปรมาณการกนไดลดลง ขณะทน าหนกตวของโคจะเพมขนเรอยๆ และมการสะสมพลงงานในเนอเยอไขมนจนกระทงเขาสระยะแหงนม แตอยางไรกตามน าหนกตวของโคทเพมขนอยางรวดเรวในชวงปลายของการใหนมเปนผลมาจากการเจรญของตวออนในทองของแมโคเชนกน ส าหรบการใหอาหารโคระยะนถอวาไมไดอยในชวงวกฤตทจะตองพงระวงมากนกเมอเทยบกบระยะแรกและกลางของการใหนม ในระยะนโคควรไดรบอาหารขนทมโปรตนเทากบ 13-15 เปอรเซนต โดยสามารถใชสารประกอบไนโตรเจนทไมใชโปรตน และแหลงพลงงานทยอยสลายไดเรว เชน กากน าตาล มาใชในการประกอบสตรอาหารตามความตองการโภชนะทแสดงดงตารางท 4.24

หลงจากระยะปลายของการใหนม โคจะเขาสระยะแหงนม ซงเปนเวลาประมาณ 60 วน ในระยะนโคจะไดรบอาหารในปรมาณนอยกวาชวงทใหนมเพอเปนการลดการผลตนมของแมโค และระยะนโคจะมการฟนฟรางกาย และเนอเยอทเกยวของกบการผลตน านมเพอเตรยมพรอมส าหรบ การผลตน านมในระยะการใหนมรอบใหมตอไป (Cheeke, 1999)

2. การใหอาหารโคเนอ

โคเนอระยะทใหผลผลตน านมเปนระยะทจะตองมการจดการเรองอาหารใหด โดยเฉพาะอยางยงในระยะแรกของการใหนม ทงนเพอใหโคใหผลผลตน านมในปรมาณสงและเตรยมพรอมรางกายส าหรบผสมพนธครงถดไป ซงโคจะไมสามารถตงทองไดหากไดรบพลงงานไมเพยงพอตอความตองการของรางกาย โคตงทองควรไดรบหญาคณภาพด ซงเปนหญาสดในฤดฝน และหญาแหงหรอหญาหมกในฤดแลง และเสรมดวยแหลงอาหารโปรตน เชน กากถวเหลอง และกากเมลดฝาย และอาหารแหลงพลงงาน เชน ธญพช กากน าตาล หรอหญาแหงคณภาพสง (Cheeke, 1999)

110

3. การใหอาหารกระบอ

กระบอมชวงการใหผลผลตน านมแตกตางกนตามสายพนธ โดยกระบอพนธมราหมระยะในการใหนมประมาณ 265-295 วน หรอประมาณ 9-10 เดอน ขณะท ICAR รายงานวากระบอมระยะการใหนมยาวนานเชนเดยวกบโคนมคอ 305 วน นอกจากนผลผลตน านมจะมากหรอนอยจะขนอยกบหลายปจจย ไดแก สายพนธ อาหาร การจดการ ความถในการรดนม และอาการเจบปวยของกระบอ พบวาผลผลตน านมจะมากทสดในชวง 5-6 สปดาหหลงคลอด และกระบอจะใหผลผลตน านมสงสดในระยะการใหนมท 4 (lactation ท 4) และหลงจากนนจะคอยๆ ลดลงเรอยๆ (Thomas, 2008) จากตารางท 4.25 แสดงใหเหนวานอกจากสายพนธกระบอจะมผลตอระยะการใหนมและผลผลตน านมแลว ยงพบวาการจดการและสภาพแวดลอมกมผลตอการใหผลผลตนมของกระบอเชนเดยวกน

ตารางท 4.25 ชวงเวลาของระยะการใหนมและผลผลตน านม

สายพนธ ระยะการใหนม

(วน) ผลผลตนานม

(กโลกรม/ ระยะการใหนม) สถานทเลยง

กระบอปลก 235 441 จน

มราห 294 1,764 อนเดย (ฟารม) มราห 385 1st lactation 1,770 อนเดย (มหาวทยาลย) 50% มราห 276 1,096 จน

75% มราห 270 1,153 จน

87.5% มราห 291 1,540 จน

นล-ราว 250–327 1,586 – 1,855 อนเดย

นล-ราว 261 1,873 จน

เซอต 305 1,043 อนเดย (มหาวทยาลย) เมดเตอรเรเนยน 270 2,100 อตาล (สถาบนวจย) พนเมอง/ เนปาล 223 489 เนปาล (ศนยวจย) ทมา: ดดแปลงจาก Stahl Hogberg and Lind (2003)

ส าหรบองคประกอบน านมของกระบอพบวามความแตกตางกบน านมของโคนม โดยเฉพาะอยางยงไขมน โดยน านมโคจะมไขมนนมประมาณ 3-5 เปอรเซนต ขณะทนมกระบอมไขมนประมาณ 7-8 เปอรเซนต และอาจมปรมาณสงถง 13 เปอรเซนต นอกจากนน านมกระบอมจดหลอมเหลวสงกวาน านมโค ทงนเนองจากมสวนของไขมนอมตวสงกวา รวมทงมองคประกอบของกรดบวทรค, ปาลมตค

111

และสเตยรคสงกวา ขณะทมฟอสฟอไลปดและคอเรสเตอรอลต ากวาน านมโค นอกจากนพบวามโปรตน, แลคโตส, เถา และวตามนเอสงกวาน านมโค ซงท าใหน านมมสขาว ขณะทนมโคจะมเหลองเลกนอย โดยองคประกอบของน านมกระบอแสดงในตารางท 4.26

ตารางท 4.26 องคประกอบน านมกระบอและโคเขตรอน

สายพนธ องคประกอบนานม, (%)

นา ไขมน โปรตน แลคโตส ของแขงไมรวมไขมน

อยปต 82.4 7.9 4.2 4.8 9.9

เมดเตอรเรเนยน /อตาล 81.9 7.9 4.3 nd 10.2

มราห/อนเดย 82.7 7.1 4.6 3.6 10.2

มราห/บงกาเรย 81.8 8.0 4.5 4.8 10.2

โคเขตรอน 86.6 4.2 3.6 4.9 9.2

หมายเหต: nd=not determine

ทมา: ดดแปลงจาก Stahl Hogberg and Lind (2003)

ในชวงเดอนแรกของการใหนม น าหนกตวของกระบอจะลดลงทงนเนองกระบอจะกนอาหารไดไมเตมทกบความตองการของรางกายทจะใชในการสรางน านม ดงนนในการประกอบสตรอาหารส าหรบกระบอระยะใหนมจะตองใหมสมดลของพลงงาน, โปรตน, วตามน และแรธาต โดยจะค านวณตามปรมาณความตองการโภชนะของกระบอนมตามปรมาณการผลตน านม โดยตวอยางสตรอาหารส าหรบกระบอนมแสดงดงตารางท 4.27

และจากประสบการณในการศกษาดงานฟารมกระบอนมในประเทศไทยของผเขยน พบวากระบอทผลตนมทเลยงในประเทศไทยสวนใหญคอสายพนธมราหและกระบอปลก ซงอาหารหยาบทใชในฟารมประกอบดวยหญา และฟางขาว ซงหญาทใหจะเปนรปแบบการตดใหกน (cut and carry) และมการเสรมดวยเปลอกถวงอกทรบจากโรงงานผลตถวงอก ส าหรบอาหารขนจะใชอาหารขนทผสมเองเพอใชภายในฟารม ซงวตถดบทใชประกอบดวยขาวสาร แกลบบด ปลาปน ก (น ามนทสกดจากนม) และกากถวเหลอง ซงภายใตการจดรปแบบการใหอาหารดงกลาวกระบอใหผลผลตยาวนาน 6-7 เดอน และใหผลผลตน านมประมาณ 6-7 กโลกรม/ วน และน านมมองคประกอบของโปรตน ไขมน และ คารโบไฮเดรต เทากบ 4.5, 8 และ 4.8 กรม มแคลเซยมเทากบ 120 IU และมพลงงาน เทากบ 66 กโลแคลอร

112

ตารางท 4.27 ตวอยางสตรอาหารกระบอนมทมน าหนกตว 550 กโลกรม

ผลผลตนม (ไขมน 7%)

4% FCM

อาหารหยาบ

(กโลกรมวตถแหง) อาหารขน

(กโลกรมวตถแหง) 4 กโลกรม 5.8

กโลกรม

3.5 ถวอลฟาฟาแหง + 3.2 ขาวโพดหมก + 4

ฟางขาวสาล หรอ

2 ร าขาวสาล

5 กโลกรม 7.40

กโลกรม

2 ถวอลฟาฟาแหง + 4 ขาวโพดหมก + 4

ขาวฟาง

7 กโลกรม 10.15

กโลกรม

5.3 ถวอลฟาฟาแหง + 5.5 ขาวโพดหมก

หรอ

4.5 ถวอลฟาฟาแหง + 5 ขาวโพดหมก + 2

ฟางขาวสาล หรอ

3.5 ถวอลฟาฟาแหง + 5.5 ขาวโพดหมก

และ

2 ร าขาวสาล

9 กโลกรม 13.05

กโลกรม

5.6 ถวอลฟาฟาแหง + 5.5 ขาวโพดหมก + 3

ฟางขาวสาล หรอ

4.5 ถวอลฟาฟาแหง + 5.5 ขาวโพดหมก

และ

2.5 ร าขาวสาล

10 กโลกรม 14.50

กโลกรม

6 ถวอลฟาฟาแหง + 7 ขาวโพดหมก หรอ

ถวอลฟาฟาแหง + 3 ขาวโพดหมก และ 1 กากเมลดฝายบด

12 กโลกรม 17.40

กโลกรม

7 ถวอลฟาฟาแหง + 5 ขาวโพดหมก + 2

ฟางขาวสาล และ

1.5 ร าขาวสาล

15 กโลกรม 21.75

กโลกรม

7.5 ถวอลฟาฟาแหง + 6 ขาวโพดหมก และ

2.2 ร าขาวสาล + 0.5 กากน าตาล

+ 0.3 ยเรย

หรอ 8 ถวอลฟาฟาแหง + 6 ขาวโพดหมก

และ

2.5 ร าขาวสาล + 0.5 กากน าตาล

หรอ 13 ขาวโพดหมก และ กากเมลดฝายบด

หมายเหต: FCM = fat corrected milk

ทมา: Thomas (2008)

113

5. การใหอาหารแกะ

แกะมชวงการใหผลผลตนมประมาณ 12-20 สปดาห โดยจะใหผลผลตน านมสงสดในชวงสปดาหท 2-3 และหลงจากนนจะคอยๆ ลดลงอยางตอเนอง ดงแสดงในภาพท 4.8

ภาพท 4.8 ผลผลตน านมของแกะตลอดระยะการใหนม

ทมา: Wallace (1948) อางถงโดย McDonald et al. (2011)

พบวาประมาณ 38 เปอรเซนตของผลผลตนมทงหมดจะอยในชวง 4 สปดาหแรกของการ ใหนม, 30 และ 21 เปอรเซนตของผลผลตนมจะอยในชวง 4 สปดาหถดมา และ 11 เปอรเซนตจะอยในชวง 4 สปดาหสดทาย ทงนพบวาผลผลตน านมของแมแกะทใหลกแฝด (2 ตว) จะสงกวาแมแกะท ใหลก 1 ตว ทงนอาจเนองมาจากลกแฝดมความถในการดดนมมากกวา และลกแกะดดนมเพยงตวเดยวท าใหการไหลของน านมจากเตานมไมดเทาการดดนมของลกแฝด ส าหรบองคประกอบของน านมจะขนอยกบปจจยเนองจากสายพนธ สภาพภมอากาศ การใหอาหาร ชวงเวลาของการใหนม และความถในการรดนม เปนตน ซงผลผลตและองคประกอบน านมแกะแสดงในตารางท 4.28

การใหอาหารแกะระยะใหนมมความส าคญมากตอปรมาณการใหผลผลตน านม พบวาแมแกะทใหนมมปรมาณการกนไดสงถง 3-4 เปอรเซนตน าหนกตว ซงการใหอาหารแกะสามารถใชวตถดบไดหลายชนด ไดแก หญาสด หญาแหง หญาหมก และอาหารขน โดยแกะเปนสตวเคยวเอองทมความสามารถในการแทะเลมเกง การปลกหญาผสมถวถอวาเปนแหลงอาหารหยาบทมคณภาพดส าหรบแกะระยะใหนมทมความตองการโปรตน และเยอใย NDF เทากบ 16-18 และ 25-35 เปอรเซนต ตามล าดบ โดยแกะทใหผลผลตน านมสงๆ สามารถใหอาหารโดยปลอยใหแทะเลมในแปลงหญาผสมถว รวมกบการเสรมอาหารขนในระดบ 1 กโลกรม/ ตว/ วน นอกจากนการใหอาหารผสมส าเรจ (total mixed rations,

TMR) กเปนรปแบบการใหอาหารทเหมาะสมส าหรบแกะทใหผลผลตนมสงๆ ทงนจะตองค านงถง

114

ขนาดของอาหารหยาบทใชในสตรอาหาร TMR โดยทวไปจะตองมขนาดเลกกวาสตรอาหารทใชใน สตวเคยวเอองขนาดใหญ รวมทงใหอาหารแกะในรปแบบของ TMR จะตองค านงถงการใหผลผลตนมของแกะ และคณภาพของอาหารหยาบดวย มากไปกวานนพบวาเศษเหลอทางการเกษตรและผลพลอยไดจากอตสาหกรรมการเกษตรหลายชนดสามารถน ามาใชเปนอาหารส าหรบแกะ แตอยางไรกตามพบวาสวนใหญจะเปนอาหารหยาบทมเยอใยสง ดงนนกอนม ามาใชเปนอาหารแกะควรมการปรบปรงคณภาพกอนจะท าใหสตวใชประโยชนไดอยางมประสทธภาพ (Sitzia et al., 2015) และมน าสะอาดใหกนตลอดเวลา พบวาแกะระยะผลตนมตองการบรโภคน าประมาณ 3 แกลลอน หรอ 11.3 ลตร/ ตว/ วน

ตารางท 4.28 ผลผลตและองคประกอบน านมแกะ

สายพนธ ผลผลตนม (กโลกรม) องคประกอบนานม (กรม/กโลกรม)

ใหลกแฝด ใหลก 1 ตว ไขมนนม โปรตน

Romney Marsh 148 115 - -

Cheviot – 91 - -

Border Leicester/Cheviot 211 124 - -

Suffolk 145 94 6.60 5.80

Hampshire Down 79 75 - -

Scottish Blackface 142 102 - -

Dorset - - 6.10 6.50

Welsh Mountain - - 6.20 5.40

East Friesian - - 6.64 6.21

ทมา: Bencini (2001)

5. การใหอาหารแพะ

แพะนมถอวาเปนสตวทสามารถผลตนมและน ามาแปรรปเปนผลตภณฑนมเพอใหมนษยไดบรโภคเชนเดยวกบโค และกระบอ ซงแพะจะมชวงการใหผลผลตนมประมาณ 10 เดอน และมปรมาณการใหผลผลตนมในแตละชวงของระยะการใหนมเหมอนกนกบโคนม โดยจะใหผลผลตน านมสงสดในชวง 6 เดอนหลงคลอด และหลงจากนนจะคงทนาน 4 สปดาห กอนทจะคอยๆ ลดลงประมาณ 2.5-

3 เปอรเซนต/ สปดาห ดงแสดงในภาพท 4.9 ส าหรบผลผลตและองคประกอบน านมของแพะจะขนกบปจจยเนองจากสายพนธ โดยพบวาสายพนธทใหผลผลตน านมสงจะมองคประกอบน านมลดลง นอกจากนในแตละชวงของระยะการใหนมจะมอทธพลตอองคประกอบของน านม โดยพบวาไขมนและ

115

ของแขงทไมรวมไขมนจะมคาต าสดในชวงหลงคลอด 4 เดอน จากนนจะคอยๆ เพมขนจนกระทงถงชวงปลายของระยะการใหนม ดงแสดงในตารางท 4.29

ภาพท 4.9 ผลผลตน านมของแพะตลอดระยะการใหนม

ทมา: McDonald et al. (2011)

ตารางท 4.29 ผลผลตและองคประกอบน านมแพะในประเทศองกฤษและเวลส

สายพนธ ผลผลตนานม/ระยะการใหนม (กโลกรม)

ไขมน

(%) โปรตน

(%) แลคโตส

(%) พลงงาน

(เมกะจล/ กโลกรม) Anglo-Nubian 681 4.65 3.55 4.34 3.36

Saanen 904 3.51 2.88 4.48 2.79

British Saanen 970 3.76 2.92 4.28 2.86

Toggenburg 672 3.71 2.86 4.58 2.87

British

Toggenburg

1,090 3.73 2.96 4.38 2.87

British Alpine 953 4.11 3.11 4.33 3.05

Golden Guernsey 820 4.19 3.17 4.33 3.09

ทมา: ดดแปลงจาก AFRC (1994); McDonald et al. (2011)

116

การใหอาหารแพะนมจะตองใหอาหารหยาบทมคณภาพสง รวมกบอาหารขนในสดสวนอาหารหยาบตออาหารขน 40:60 โดยตารางท 4.30 แสดงคณคาทางโภชนะในอาหารขนทใชส าหรบแพะนมทให ผลผลตนมในปรมาณทแตกตางกน ซงอาหารขนทใชประกอบดวยวตถดบทเปนธญพช และแหลงโปรตนตามระดบโภชนะทแนะน าโดย NRC นอกจากนสามารถใชผลพลอยไดจากอตสาหกรรมการเกษตรมาใชเปนอาหารส าหรบแพะไดอยางมประสทธภาพ ไดแก ผลพลอยไดจากกลวย (ตน, ใบ, หยวก และเปลอก) (Poyyamozhi and Kadirvel, 1986) และใชใบของพชตระกลถว เชน กระถน แคฝรง และแคไทยเปนแหลงโปรตนเสรม (Van Eys et al., 1986) นอกจากนแพะยงมความสามารถในการสะสมพลงงานในเนอเยอไขมนในระหวางตงทองและจะสลายน ามาใชประโยชนในชวงทใหผลผลตน านม ดงนนในชวงปลายของการตงทองแพะควรไดรบอาหารขนในปรมาณ 0.5 กโลกรม/ วน และในชวงทใหผลลตน านมควรเพมปรมาณอาหารขนเปน 1.0 กโลกรม/ วน ซงการใหอาหารขนในระดบดงกลาวในชวงปลายของการตงทองจะชวยปองกนการเกดโคตซสในชวงตนของการใหนม (Cheeke, 1999)

ตารางท 4.30 คณคาทางโภชนะในอาหารขนทใชส าหรบแพะรดนมทใหผลผลตนมในปรมาณทแตกตางกน

โภชนะในอาหาร (เปอรเซนตวตถแหง) ผลผลตนม (กโลกรม/ วน)

>4.1 3.2-4.1 1.8-3.2 <1.8

พลงงาน TDN 75 71 67 65

โปรตน 18 16 14 14

แคลเซยม 0.7 0.6 0.6 0.5

ฟอสฟอรส 0.5 0.4 0.4 0.3

เยอใยหยาบ 20 23 26 29

ทมา: Sahlu and Goetsch (1998)

ผลผลตน านมของสตวเคยวเอองจะมปรมาณมากทสดในชวงแรกของการใหนม จากนนจะคงทและ/หรอคอยๆ ลดลง กอนทจะเขาสระยะแหงนม ดงนนการใหอาหารสตวเคยวเอองระยะนจะตองค านงถงโภชนะทเพยงพอส าหรบการน าไปสรางน านม และการรกษาระยะเวลาและการให ผลผลตน านมในปรมาณมากใหยาวนานทสด ซงสวนใหญปรมาณโปรตนและพลงงานในอาหารขนจะสอดคลองกบปรมาณน านมทสตวผลตได ซงจะมปรมาณมากในระยะแรกของการใหนม และมปรมาณต าในระยะปลายของการใหนม

117

สรป

การใหอาหารสตวเคยวเอองเพอใหสตวมอตราการเจรญเตบโต สามารถผลตลก และใหผลผลตเนอและนมไดตามเปาหมายนน นอกจากผเลยงสตวจะตองมความรและเขาใจในเรองชนด ประเภท และคณคาทางโภชนะของอาหารแตละแหลงแลว จะตองมความรเรองความตองการโภชนะของสตวแตละประเภท และสตวทอยในแตละชวงของการเจรญเตบโต และใหผลผลต ซงสามารถจ าแนกออกเปนการใหอาหารในระยะแรกคลอด-หยานม, ระยะหลงหยานม-ผสมตด, ระยะตงทอง และระยะใหน านม โดยสตวแรกคลอดจ าเปนตองไดรบนมน าเหลองใหเรวทสด หรอภายใน 1 -2 ชวโมงหลงคลอด ทงนเนองจากนมน าเหลองมแอนตบอดและคณคาทางโภชนะสง หากสตวไดรบนมน าเหลองเรวจะท าใหสตวแขงแรง และหลงจากนนจงคอย ๆเสรมอาหารขนส าหรบลกโค และหญาสด เพอกระตนใหกระเพาะอาหารมการเจรญพฒนา สตวระยะหลงหยานมจะสามารถใชอาหารหยาบไดอยางมประสทธภาพ ในระยะนสตวจะตองไดรบอาหารหยาบคณภาพด และเสรมอาหารขนบาง แตอยางไรกตามไมควรใหสตวระยะนอวนเพราะจะมผลตอการผสมตด ส าหรบการใหอาหารสตวระยะตงทองในระยะแรกพบวาตวออนในทองจะมการเจรญเตบโตอยางชาๆ ดงนนในระยะนสามารถใหอาหารหยาบทมคณภาพด และอาจเสรมอาหารขนบาง และคอยๆ เพมประมาณขนในชวงปลายของการตงทอง แตตองระวงไมใหสตวอวนเกนไปเพราะจะมผลท าใหการเจรญของเนอเยอ secretory ลดลง และท าใหสตวคลอดยาก และเมอสตวคลอดลกจะเขาสระยะใหผลผลตน านม ซงในชวงแรกของการใหนมนนสตวจะใหผลผลตนมสง และจะคงท และ/หรอคอยๆ ลดลง เรอยๆ กอนเขาสระยะแหงนม ดงนนในระยะนสตวควรไดรบอาหารหยาบในปรมาณไมนอยกวา 40 เปอรเซนต และไดรบอาหารขนตามปรมาณน านมทผลต

คาถามทบทวน

1. ปจจยทมอทธพลตอความตองการโภชนะของสตวเคยวเอองประกอบดวยอะไรบาง จงอธบาย

2. โภชนะทสตวตองการประกอบดวยอะไรบาง และโภชนะแตละชนดมความส าคญตอสตวอยางไร

3. การใหอาหารสตวเคยวเอองระยะแรกคลอดแบงออกเปนกระยะ และมลกษณะอยางไร

4. นมน าเหลองมลกษณะทแตกตางจากน านมปกตอยางไร

5. น านมเทยมคออะไร มความส าคญตอสตวเคยวเอองระยะแรกคลอดอยางไร

6. เพราะเหตใดจงไมควรเลยงสตวระยะหลงหยานม-ผสมพนธใหมลกษณะอวนมากเกนไป

7. การจดการใหอาหารสตวเคยวเอองระยะตงทองมหลกในการปฏบตอยางไร

8. ควรมการจดการใหอาหารสตวเคยวเอองระยะตงทองอยางไรเพอไมใหเกดภาวะสมดลพลงงานเปนลบ

9. ปจจยทมผลตอการใหผลผลตน านมของสตวเคยวเอองมอะไรบาง 10. การจดการใหอาหารสตวเคยวเอองทใหผลผลตน านมมความแตกตางในแตละระยะของการใหนมอยางไร จงอธบาย

บทท 5

การเพมประสทธภาพกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน

ประโยชนของการผลตปศสตวทส าคญอกประการคอการผลตอาหารส าหรบมนษย ซงคาดการณวาจ านวนประชากรโลกมแนวโนมเพมขนหลายเทาตวในอก 10 ปขางหนา ดงนนจงมความจ าเปนอยางยงทจะตองเตรยมแผนการผลตอาหารใหมคณภาพและปรมาณเพยงพอตอผบรโภค โดยโค กระบอ และสตวเคยวเอองขนาดเลกเปนปศสตวอกกลมหนงทผลตอาหารโปรตนทส าคญ ดงนนการปรบปรงกระบวนการใหอาหารเพอเพมประสทธภาพกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน โดยเฉพาะการเพมการยอยไดของอาหาร ผลผลตจากกระบวนการหมก เชน กรดโพรพออนค และลดผลตแกสเมทเธน (CH4) จงเปนสงส าคญทนกผลตสตวตองค านงและใหความส าคญ เพอเพมการใชประโยชนจากอาหาร และผลผลตของสตวเพอเปนอาหารรองรบผบรโภค ในขณะเดยวกนตองไมสงผลกระทบตอสภาพแวดลอม

การเพมการยอยไดของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสรางในกระเพาะรเมน

คารโบไฮเดรตเปนแหลงพลงงานหลกทไดจากการสงเคราะหแสงของพช ซงคารโบไฮเดรตในอาหารสตวสามารถจ าแนกออกเปน 2 ประเภท คอ คารโบไฮเดรตทยอยสลายไดงาย ไดแก น าตาลตางๆ ซงน าตาลทพบในพชอาหารสตวทวไป ไดแก กลโคส กาแลกโตส ฟรกโตส อะราบโนส ไรโบส และไซโลส และคารโบไฮเดรตอกประเภทคอ คารโบไฮเดรตท เปนโครงสราง ซงมโครงสรางผลกของเยอใยทแขงแรงมาก และมโครงสรางทซบซอนของลกนน และเฮมเซลลโลสกบเซลลโลส ซงมผลท าใหคารโบไฮเดรตประเภทดงกลาวมความสามารถในการยอยไดต า สงผลท าใหสตวใหผลผลตไมเปนไปตามเปาหมาย ดงนนแนวทางในการเพมประสทธภาพในการใชประโยชนจากอาหารและการเพมผลผลตสตวจ าเปนตองมการเพมการยอยไดของคารโบไฮเดรตประเภทดงกลาว ซงมแนวทางดงน

1. การปรบปรงคณภาพของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสราง คารโบไฮเดรตทเปนโครงสรางเปนองคประกอบทพบในพชอาหารสตวเปนสวนใหญ พบวาสตวเคยวเอองจะใชอาหารหยาบเปนอาหารหลก ซงอาหารหยาบทใชเปนอาหารสตวเคยวเอองประกอบดวยหญาอาหารสตว ถวอาหารสตว เศษเหลอทางการเกษตร และผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรม ซงเปนอาหารทมสวนของโปรตนต าประมาณ 3-4 เปอรเซนต และเยอใยหยาบสงประมาณ 35-48 เปอรเซนต (Devendra and Leng, 2011) ซงสตวสามารถยอยไดต า ดงนนในการใชประโยชนจากคารโบไฮเดรตทเปนโครงสรางจ าเปนตองมการปรบปรงคณภาพโดยการลดองคประกอบของผนงเซลล ไดแก เยอใย NDF, ADF และลกนน ซงจะท าใหยอยไดงายขน ท าใหคาการยอยได

120

เพมขน โดยแนวทางในการปรบปรงคณภาพของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสรางมหลายวธ ซงมรายละเอยดดงน

1.1 การปรบปรงดวยวธกลหรอกายภาพ

การปรบปรงคณภาพของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสรางดวยวธกลหรอวธทางกายภาพเปนการเปลยนแปลง หรอลดขนาดโครงสรางของพชเพอใหจลนทรยเขายอยไดงายและเรวขน Zhao et

al. (2009) ไดท าการศกษาขนาดของฟางขาวท 10, 20, 40 และ 80 มลลเมตร ตอปรมาณการกนได การยอยได และกระบวนการหมกของแพะ พบวาแพะทไดรบฟางขาวสบขนาด 20 และ 40 มลลเมตร มการยอยไดของเยอใยเพมขน และกรดโพรพออนคมแนวโนมเพมขน ขณะทแพะทไดรบฟางขาวสบขนาด 40 มลลเมตร มคาความเปนกรดดางไมตางกบทไดรบฟางสบขนาด 80 มลลเมตร

จากประสบการณในการเปนผรวมด าเนนงานวจยของผเขยนเกยวกบการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยวธกล โดยการศกษาการยอยได และกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนของโคนมทไดรบฟางขาวสบขนาด 4 เซนตเมตร เปรยบเทยบกบฟางขาวไมสบ พบวาโคทไดรบฟางขาวสบขนาด 4

เซนตเมตร หมกยเรยมการยอยไดของอนทรยวตถ, โปรตน, เยอใย NDF และ ADF เพมขน ตลอดจนท าใหผลผลตกรดไขมนทระเหยไดเพมขน โดยเฉพาะอยางยงกรดโพรพออนค แตอยางไรกตามไมมผลตอ การเปลยนแปลงของคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมน (Gunun et al., 2013a) (ตารางท 5.1)

ตารางท 5.1 ผลของการปรบปรงคณภาพของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสราง

ทมา ทรทเมนต ชนดสตว การกนได การยอยได VFA pH

Gunun et al. (2013a) ฟางขาว 4 ซม. โคนม

Zhao et al. (2009) ฟางขาว 40 มม. แพะ

Kononoff et al. (2003) ขาวโพดหมก 7.4 มม. โคนม -

Suarez-Mena et al. (2016) ฟาง 0.82 มม. โคนม - -

Nemati et al. (2015) ถวอลฟาฟา 3 มม. ลกโค -

Wina et al. (2005) กระถนแชน า แพะ - -

Castrillo et al. (2013) ฟางขาวสาลอดเมด ลกโค -

หมายเหต: หมายถง เพมขน, หมายถง ไมเปลยนแปลง และ – หมายถง ไมไดท าการศกษา

แตอยางไรกตามมหลายรายงานพบวาการลดขนาดชนของอาหารสงผลกระทบตอคา ความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมน, อตราการไหลผานของอาหารทเรวเกนไป และอตราการเคยวและการเคยวเออง ดงนนในการลดขนาดชนของคารโบไฮเดรตท เปนโครงสรางจะตองมความ

121

ระมดระวงเรองสขภาพสตว ซงจะตองศกษาหาขนาดทเหมาะสมส าหรบพชอาหารแตละชนด และรปแบบในการน ามาใชทเหมาะสมเพอใหเกดประโยชนสงสด

นอกจากนพบวาการแชน าพชอาหารสตวกอนน าไปใหสตวกนยงท าใหการยอยไดของเยอใยเพมขน Wina et al. (2005) อธบายวาการยอยไดของอนทรยวตถ, โปรตนหยาบ และเยอใยเพมขนเมอแพะไดรบกระถนทแชน า ทงนเนองจากการแชน าเปนการละลายแทนนนทอยในพชอาหารสตว ซงแทนนนมผลในการปองกนไมใหโปรตนถกยอยดวยจลนทรยในกระเพาะรเมน รวมทงเปนการลดความสามารถในการท างานของเอนไซมของจลนทรยดวย

1.2 การปรบปรงดวยวธทางเคม โครงสรางผลกเยอใยในผนงเซลลของพชอาหารสตวมความแขงแรง และยดเกาะกนดวย

โครงสรางทซบซอน ซงเปนขอจ ากดในการยอยไดของอาหาร และสงผลใหสตวมปรมาณการกนไดต าซงการทรทดวยสารเคม ไดแก ดาง และกรดเปนการท าใหโครงสรางผลกของเยอใยแยกออกจากกน และท าใหการยอยไดเพมขน ชนดของดางทนยมน ามาใชในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบ ไดแก โซเดยมไฮดรอกไซด (NaOH), แอมโมเนย, ยเรย, แคลเซยมไฮดรอกไซด (Ca(OH)2) และแคลเซยมออกไซด (CaO) เปนตน สามารถลดปรมาณเยอใย และเพมการยอยไดของอาหารไดอยางมประสทธภาพ จากภาพท 5.1 แสดงโครงสรางผนงเซลลพชอาหารสตวระหวางกลมททรทและไมทรทดวยดาง จะเหนวาพชอาหารสตวกลมททรทดวยโซเดยมไฮดรอกไซด และแคลเซยมไฮดรอกไซดมผลกเยอใยทแยกออกจากกน ในขณะทกลมทไมไดรบการทรทดวยดางมการจบกนแนนของผลกเยอใย และจากตารางท 5.2 แสดงใหเหนวาเมอท าการทรทอาหารหยาบดวยดางสามารถลดปรมาณเยอใย NDF และ ADF และท าใหการยอยไดมคาเพมขน ขณะทมการทรทอาหารหยาบดวยยเรยซงเปนแหลงไนโตรเจนจะท าใหปรมาณโปรตนมคาเพมขน

ภาพท 5.1 โครงสรางผนงเซลลพชอาหารสตวทไมไดรบการทรท และไดรบการทรทดวยดาง

ทมา: Troedec et al. (2008)

122

ตารางท 5.2 คณคาทางโภชนะและการยอยไดของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสรางทไดรบการทรทดวยสารเคม

รายการ คณคาทางโภชนะ การยอยได

อางอง CP NDF ADF DM CP NDF ADF

ฟางขาว 3.8 77.1 59.0 49.8 - - - Napasirth et al. ฟางขาว+0.5% Ca(OH)2 4.3 76.4 56.3 66.7 - - - (2012) ฟางขาว+2% urea+2% Ca(OH)2 5.6 69.9 52.5 62.7 56.7 67.5 64.5 Nguyen et al.

(2012) ฟางขาว 2.5 84.9 61.3 49.5 50.1 45.1 40.3 Wanapat et al. ฟางขาว+5.5 % urea 7.8 72.0 53.5 60.5 58.9 55.3 49.2 (2009) ฟางขาว+2% urea+2% Ca(OH)2 5.8 74.6 55.1 61.6 60.3 59.3 53.2

ฟางขาว 2.4 80.7 58.7 63.4 59.5 52.8 47.1 Gunun et al. ฟางขาว+2.5 % urea 5.0 78.5 57.0 66.1 63.9 60.2 53.2 (2013a) ฟางขาว+5 % urea 7.3 78.2 56.3 65.7 70.3 63.1 54.7

ชานออย 2.7 73.9 69.9 53.6 54.6 47.1 47.8 Gunun et al. ชานออย+4 % urea 6.5 71.7 65.8 61.9 73.2 57.4 59.3 (2016) ชานออย+2% urea+2% Ca(OH)2 4.5 67.2 60.8 60.9 62.8 65.6 59.1

ชานออย - - - 71.5 81.1 68.2 65.8 ณฐพงษ และคณะ ชานออย+2 % NaOH - - - 73.8 82.1 68.3 66.0 (2556) ชานออย+4 % NaOH - - - 77.1 83.9 73.2 69.3

ชานออย+6 % NaOH - - - 80.9 81.9 72.0 71.9

นอกจากนพบวาอาหารหยาบทปรบปรงคณภาพหรอทรทดวยสารเคม สามารถปรบปรงผลผลตสดทายทไดจากกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนของสตวเคยวเออง Wanapat et al. (2009) รายงานวาโคนมทไดรบฟางขาวหมกยเรย 5.5 เปอรเซนต หรอหมกดวยยเรย 2 เปอรเซนต รวมกบแคลเซยมไฮดรอกไซด 2 เปอรเซนต มปรมาณกรดไขมนทระเหยไดทงหมด และกรดโพรพออนคเพมขน ขณะทสดสวนของกรดอะซตคตอกรดโพรพออนคลดลง

จากประสบการณในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยวธทางเคมของผเขยน โดยการหมกชานออยดวยยเรย และ/หรอแคลเซยมไฮดรอกไซด พบวาชานออยทหมกดวยยเรย 4 เปอรเซนต หรอหมกดวยยเรย 2 เปอรเซนต รวมกบแคลเซยมไฮดรอกไซด 2 เปอรเซนต ท าใหกรดโพรพออนคม

123

คาเพมขน ขณะทกรดอะซตคและสดสวนของกรดอะซตคตอกรดโพรพออนคมคาลดลง (Gunun et al., 2016) ซงสอดคลองกบ Gunun et al. (2013a) ทปรบปรงคณภาพฟางขาวดวยยเรยในระดบ 2.5 และ 5 เปอรเซนต ตามล าดบ และท าใหผลผลตสดทายจากกระบวนการหมกดขน ดงแสดงในตารางท 5.3

ตารางท 5.3 นเวศวทยาในกระเพาะรเมนของสตวทไดรบอาหารหยาบทปรบปรงดวยสารเคม

รายการ นเวศวทยาในกระเพาะรเมน

อางอง pH Total VFA,

mM

C2,

%

C3,

%

C2:C3

CH4,

M/ 100M

ฟางขาว 6.5a 98.9a 71.3a 19.5a 3.7a - Wanapat et al. ฟางขาว+5.5 % urea 6.8b 105.2b 67.6b 22.6b 3.0b - (2009) ฟางขาว+2% urea+2% Ca(OH)2 6.8b 107.6c 66.3b 23.9b 2.8c -

ฟางขาว 6.8 105.6a 72.6a 19.7a 4.3a - Gunun et al. ฟางขาว+2.5 % urea 6.8 128.6b 64.3b 27.8b 2.4b - (2013a) ฟางขาว+5 % urea 6.8 116.9a 67.0b 25.0b 2.8b -

ชานออย - 112 71.0a 17.6a 4.2a 32.3 Gunun et al. ชานออย+4 % urea - 114 68.6b 19.8b 3.5b 30.1 (2016) ชานออย+2% urea+2% Ca(OH)2 - 114 68.6b 19.8b 3.6b 30.1

1.3 การปรบปรงดวยวธทางชวภาพ

การเพมการยอยไดของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสรางสามารถท าไดโดยการหมกดวยจลนทรย ซงกลมจลนทรยทน ามาใช ไดแก เชอรา โดยมคณสมบตในการชวยใหโครงสรางของเยอใยแยกออกจากกน ท าใหจลนทรยเขายอยอาหารไดงายขน สงผลใหการยอยไดเพมขน ซงภาพท 5.2

แสดงลกษณะโครงสรางผนงเซลลฟางขาวสาลทหมกและไมหมกดวยเชอรา โดยพบวาเชอราสามารถท าใหโครงสรางผนงเซลลของฟางขาวสาลแยกออกจากกน โดยเชอรา C. subvermispora มความสามารถในการท าใหโครงสรางผนงเซลลของฟางขาวแตกออกจากกนมากกวาเชอรา L. edodes ซงจะเหนวามรขนาดใหญ (Van Kuijk et al., (2017) นอกจากนพบวาเมอท าการหมกฟางขาวสาลดวย P. chrysosporium จะสงผลใหการยอยไดของเซลลโลสเพมขน (มการสญหายของเซลลโลสมากขน) ทงน เนองจาก P. chrysosporium สามารถเพมผลผลตเอนไซมกลโคไซดไฮโดรเลสในการยอยเซลลโลสและไซเลนไดมากขน (Salvachúa et al., 2013) นอกจากนการหมกฟางขาวสาลดวยเชอรา I. lacteus ท าให ผลผลตกรดโพรพออนคเพมขน ซงเปนแนวทางในการลดผลผลตแกสเมเธน สอดคลองกบผลการศกษา

124

ของ Rodrigues et al. (2008) พบวาการใชเชอราหมกฟางขาวสาลสามารถเพมการยอยไดของเยอใย

NDF โดยพบวา Bjerkandera adusta และ Trametes versicolor เปนเชอราทมศกยภาพในการเพมการยอยไดไดด (ภาพท 5.3) ท าใหสตวกนอาหารไดมากขนและเปนกลยทธทมประสทธภาพในการเพมผลผลตสตว แตอยางไรกตามพบวาการหมกดวยเชอราดงกลาวไมมผลกระทบตอผลผลตของกรดไขมนทระเหยได แตพบวากรดอะซตค มแนวโนมสงขนในฟางขาวทหมกดวยเชอรา ทงนเนองจากผลของปรมาณการยอยเยอใยโดยจลนทรยทเพมขนนนเอง

(a) (b)

(c) (d)

ภาพท 5.2 โครงสรางผนงเซลลฟางขาวสาลทหมกและไมหมกดวยเชอรา

(a, b) คอ ผนงเซลลฟางขาวสาล (c) คอ ผนงเซลลฟางขาวสาลทหมกดวย C. subvermispora

(d) คอ ผนงเซลลฟางขาวสาลทหมกดวย L. edodes

ทมา: Van Kuijk et al. (2017)

125

ภาพท 5.3 ผลผลตกรดไขมนทระเหยไดของฟางขาวสาลหมกดวยเชอรา

(BA) คอ Bjerkandera adusta

(TV1, 2) คอ Trametes versicolor strain 1, 2

(EF) คอ Fomes fomentarius

ทมา: Rodrigues et al. (2008)

การเพมการยอยไดของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสรางในกระเพาะรเมนโดยวธการปรบปรงคณภาพ พชอาหารสตวนนสามารถท าไดหลายวธ ไดแก การปรบปรงดวยวธกลหรอกายภาพ การปรบปรงดวยวธทางเคมและวธทางชวภาพ ซงวธการหมกดวยสารเคม (กรด-ดาง) และจลนทรยสามารถลดปรมาณเยอใยในอาหารได เนองจากสารเคมและจลนทรยมผลท าใหโครงสรางของผนงเซลลพชอาหารสตวแยกออกจากกน และจลนทรยเขายอยไดงายขน เชนเดยวกบวธการปรบปรงดวยวธกลหรอกายภาพ ซงท าใหการยอยไดของอาหารเพมขน และสงผลใหสตวมกระบวนการหมกทมประสทธภาพมากยงขน ดงนนผเลยงสตวจงสามารถเลอกวธทเหมาะสมส าหรบการปฏบตงานเพอเพมผลผลตสตวในฟารมของตนเองได

2. การปรบเปลยนนเวศวทยาในกระเพาะรเมน

สตวเคยวเอองมความสามารถในการใชอาหารหยาบทมเยอใยสงเพอผลตเนอและนม ซงเปนแหลงโปรตนส าหรบมนษยโดยอาศยกจกรรมของจลนทรยทอาศยอยในกระเพาะรเมน โดยจลนทรยจะท างานไดอยางมประสทธภาพเมออยภายใตสภาวะอณหภมและคาความเปนกรด -ดางทเหมาะสม รวมทงการลดปรมาณการสญเสยพลงงานจากตวสตวในรปแกสเมทเธน โดยกลยทธในการปรบเปลยนนเวศวทยาในกระเพาะรเมนของสตวเคยวเอองสามารถท าไดหลายวธ โดยแตละวธจะมงเนนในการลดจ านวนประชากรแบคทเรยทผลตแกสเมทเธน และโปรโตซว การเพมปรมาณของชนดของจลนทรยท

126

ยอยอาหาร รวมทงการใหอาหารและสารเสรมตางๆ ทสามารถรกษาระดบของอณหภมและคาความเปนกรด-ดางใหอยในระดบทเหมาะสมส าหรบสตว

2.1 การรกษาคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมน คาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนถอวาเปนปจจยทมความส าคญตอการดดซมโภชนะ

แตอยางไรกตามคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมน และการท างานของแบคทเรยทยอยเยอใยจะลดลงเมอสตวไดรบอาหารขนในระดบสง ซงจะเหนยวน าใหเกดการเปนพษเนองจากกรด (acidosis) ซงจะสงผลท าใหการกนได, การดดซมโภชนะ และประสทธภาพในการใหผลผลตของสตวลดลง ดงนนจงมการเตมสารทเปนบฟเฟอรในอาหารสตวเพอรกษาความเปนกรด -ดางใหเหมาะส าหรบกจกรรมของจลนทรยในกระเพาะรเมน โซเดยมไบคารบอเนต (NaHCO3) เปนสารเคมทน ามาใชปรบคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนของสตวทเลยงดวยอาหารขนในระดบสง เชน โคขน โคนม เปนตน (Dijkstra et al., 2012) ไดอยางมประสทธภาพ และมการใชในอตสาหกรรมการเลยงสตวอยางแพรหลาย แตอยางไรกตามตงแตป ค.ศ. 2006 ไดมการหามใชสารเคมในอาหารสตวในหลายๆ ประเทศทวโลก ดงนนการใชสารประกอบในพชเพอทดแทนการใชสารเคมจงไดรบความสนใจและมการวจยพฒนาเพอใชเปนสารเสรมสมนไพรส าหรบการผลตสตวใหไดผลผลตทมความปลอดภยตอผบรโภค

พชทสามารถน ามาใชเปนบฟเฟอรทดแทนการใชไบคารบอเนตจะตองประกอบดวยแรธาตในปรมาณสง ซงปลกลวยนบวาเปนพชในทองถนทมศกยภาพในการน ามาใชเปนบฟเฟอรได จากตารางท 5.4 แสดงใหเหนวาปลกลวยเปนพชทมปรมาณแรธาตแตละชนดสง โดยเฉพาะอยางยงฟอสฟอรส, โซเดยม และโพแทสเซยม Kang and Wanapat (2013) รายงานวานเวศวทยาในกระเพาะรเมนของโคและกระบอมการเปลยนแปลง โดยเฉพาะคาความเปนกรด-ดางมคาลดลงเมอสตวไดรบอาหารขนในระดบสง แตเมอท าการเสรมปลกลวยผงในอาหารทระดบ 2-4 เปอรเซนต พบวาสามารถรกษาคาความเปนกรด-ดางใหอยในระดบทเหมาะสมตอการท างานของจลนทรยได อกทงสามารถเพมการยอยไดของอาหาร, กระบวนการหมกและจลนทรยในกระเพาะรเมนของสตวได ดงแสดงในตารางท 5.5 นอกจากนพบวาโคเพศผตอนทไดรบอาหารขนในระดบ 70 เปอรเซนต มคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนลดลงถง 5.96 แตเมอท าการเสรมปลกลวยผงในระดบ 1, 2 และ 3 เปอรเซนต ท าใหคาความเปนกรด -ดางในกระเพาะรเมนเพมขนเปน 6.14, 6.34 และ 6.37

ตามล าดบ นอกจากนพบวาการเสรมปลกลวยผงในโคเนอทเลยงดวยอาหารขนระดบสงท าใหจ านวนประชากรของจลนทรย, การยอยไดของโภชนะ และการสงเคราะหจลนทรยโปรตนเพมขน (Kang et

al., 2014) มากไปกวานน Kang et al. (2015) ไดท าการเปรยบเทยบการใชปลกลวยผงกบโซเดยม-

ไบคารบอเนตตอประสทธภาพในการรกษาคาความเปนกรด-ดาง, กระบวนการหมกในกระเพาะรเมน และผลผลตน านม พบวาปลกลวยผงสามารถใชเปนบฟเฟอรไดด เทยบเทากบการใชโซเดยม-

127

ไบคารบอเนต ซงแสดงใหเหนวาสามารถใชปลกลวยผงซงเปนพชจากธรรมชาตทดแทนการใชสารเคมไดอยางมประสทธภาพ

ตารางท 5.4 ปรมาณแรธาตในปลกลวย

แรธาต อางอง

Kang et al. (2014) Kang and Wanapat (2016) Ngamsaeng et al. (2006) แรธาตหลก, g/kg DM

ไนโตรเจน 21.8 22.6 ND

ฟอสฟอรส 4.0 3.7 3.9

โพแทสเซยม 54.2 80.3 62.9

โซเดยม 9.7 0.5 ND

แคลเซยม 2.8 0.3 2.1

แมกนเซยม 3.4 4.6 3.9

ก ามะถน 3.1 1.7 1.7

คลอรน 1.3 ND ND

แรธาตหลก, ppm

เหลก 290.0 560 ND

แมงกานส 200.0 210 ND

ทองแดง 39.0 20 ND

สงกะส 32.0 60 ND

หมายเหต: ND คอ not determine

128

นอกจากน Kang and Wanapat (2016) ไดท าการอดเมดปลกลวยเพอเสรมในอาหารสตวโดยท าการศกษาในหองปฏบตการ พบวาการเสรมปลกลวยอดเมดในระดบ 6 เปอรเซนต สามารถปรบปรงกระบวนการหมก และลดผลผลตแกสเมทเธนได ดงแสดงในตารางท 5.5

ตารางท 5.5 ผลของการเสรมปลกลวยตอนเวศวทยาในกระเพาะรเมน

ทรทเมนต pH Temp.

(C°) แบคทเรย

(x109 เซลล/ มล.) เชอรา

(x106 เซลล/ มล.) อางอง

R:C=75: 25+ปลกลวย 0 % 6.89 - 26.7 4.7 Kang and Wanapat

R:C=75: 25+ปลกลวย 2 % 6.95 - 30.8 6.5 (2013) R:C=75: 25+ปลกลวย 4 % 6.93 - 33.3 6.2

R:C=25: 75+ปลกลวย 0 % 6.17 - 19.1 3.5

R:C=25: 75+ปลกลวย 2 % 6.52 - 27.1 4.9

R:C=25: 75+ปลกลวย 4 % 6.54 - 28.4 5.3

ปลกลวย 0 % 5.96 39.7 9.4 12.8 Kang et al. (2014) ปลกลวย 1 % 6.14 39.4 10.3 12.0

ปลกลวย 2 % 6.34 39.5 11.7 11.4

ปลกลวย 3 % 6.37 39.4 11.7 12.4

R:C=60: 40+ปลกลวย 2 % 6.69 39.3 36.4 10.8 Kang et al. (2015) R:C=40: 60+ปลกลวย 2 % 6.61 39.0 36.4 13.1

R:C=60: 40+ NaHCO3 2 % 6.79 39.9 36.6 11.4

R:C=40: 60+ NaHCO3 2 % 6.61 39.3 35.6 11.8

ปลกลวยอดเมด 0 % 5.95 - 31.0 3.0 Kang and Wanapat

ปลกลวยอดเมด 3 % 6.21 - 41.8 3.5 (2016) ปลกลวยอดเมด 6 % 6.38 - 30.8 3.5

2.2 การปรบสมดลของจลนทรยในกระเพาะรเมน

สตวเคยวเอองใชประโยชนจากอาหารโดยอาศยจลนทรยทอยในกระเพาะรเมน โดยจลนทรยทอยในกระเพาะรเมนสามารถจ าแนกออกเปน 3 กลม ประกอบดวย แบคทเรย โปรโตซว

129

และเชอรา ซงจลนทรยแตละกลมจะยอยอาหารโดยเขายดเกาะชนสวนอาหารและปลอยเอนไซมออกมายอยอาหารไดผลผลตสดทาย จากนนจลนทรยจะใชผลผลตทไดจากการยอยในการเจรญเตบโตและเพมจ านวนเซลลของจลนทรยเอง ขณะทผลผลตสดทายจากกระบวนการหมกสวนหนงจะดดซมผานผนงของกระเพาะรเมนเขาสกระแสเลอดและสตวน าไปใชประโยชน เพอการเจรญเตบโตและการใหผลผลต แตอยางไรกตามในกระบวนการหมกพบวาจะมการสญเสยพลงงานในรปของแกสเมทเธนสงสดประมาณ 15 เปอรเซนต จากกระบวนการสงเคราะหพลงงาน ATP ของแบคทเรยกลม methanogens

นอกจากนพบวาจ านวนประชากรโปรโตซวทเพมขนกสงผลท าใหผลผลตแกสเมทเธนเพมขนดวยเชนกน ทงนเนองจากโปรโตซวเปนจลนทรยทมความสมพนธกบ methanogen อยางใกลชด รวมทงโปรโตซวยงเปนจลนทรยทมขนาดใหญและจบกนแบคทเรย ดงนนถาสามารถลดจ านวนประชากรของ methanogen และโปรโตซวในกระเพาะรเมนได กเปนแนวทางทดในการเพมการยอยไดของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสรางของสตวเคยวเอองได Kongmun et al. (2009) รายงานวาการเสรมเปลอกมงคดผงในระดบ 100 กรม/ ตว/ วน ในโคเนอสามารถลดจ านวนประชากรของ methanogen

และโปรโตซว และท าใหจ านวนประชากรของแบคทเรยทยอยเยอใย ไดแก Ruminococcus

flavefaciens, Ruminococcus albus และ Fibrobactor succinogenes เพมขน สอดคลองกบการศกษาของ Norrapoke et al. (2012) ทท าการเสรมเปลอกมงคดผงในโคนมทระดบ 300 กรม/ ตว/ วน สามารถลดจ านวนประชากรของโปรโตซว และเพมจ านวน R. flavefaciens, R. albus และ F. succinogenes ซงสงผลใหประสทธภาพในการยอยไดของอาหารเพมขนอยางมประสทธภาพ

การปรบเปลยนนเวศวทยาในกระเพาะรเมนเปนอกหนงกลยทธทน ามาใชเพอเพมการยอยไดของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสราง ซงมหลกการทส าคญคอการเพมจ านวนประชากรของจลนทรยทยอยอาหาร รวมกบการรกษาสภาวะความเปนกรด-ดางทเหมาะสมส าหรบการท างานของจลนทรย เชน การใชสารเสรมธรรมชาต ในการรกษาระดบความเปนกรด -ดางในกระเพาะรเมน การใชสารประกอบเชงซอนในพชเพอลดจ านวนประชากรของแบคทเรยทผลตแกสเมทเธน และโปรโตซว และสามารถเพมจ านวนประชากรของแบคทเรยกลมหลกทยอยคารโบไฮเดรตทเปนโครงสราง

การเพมสดสวนของการผลตกรดโพรพออนคในกระเพาะรเมน

กรดไขมนทระเหยงายในกระเพาะรเมนของสตวเคยวเอองมประโยชนหลกเพอเปนแหลงพลงงานและสงเคราะหไขมนส าหรบสตว โดยกรดโพรพออนคเปนกรดไขมนทระเหยไดชนดทมประสทธภาพในการสงเคราะหคาพลงงานมากทสด โดยพบวากรดโพรพออนคใหพลงงานทงหมดเทากบ 369.2 กโลแคลอร/ โมล และมพลงงานจากกรดเทากบ 734.4 กโลแคลอร/ โมล ของกลโคส ในขณะทกรดอะซตค และบวทรคมเพยง 418.8 และ 524.3 กโลแคลอร ตามล าดบ นอกจากนใน

130

การสงเคราะหกรดอะซตคจะไดคารบอนไดออกไซดและแกสเมทเธน ซงสตวไมสามารถใชประโยชนไดจะตองขบออกนอกรางกายโดยการเรอ ปรมาณกรดไขมนทระเหยไดทผลตจากกระบวนการหมกคารโบไฮเดรตดวยจลนรยจะมความแตกตางกนตามชนดของอาหารทสตวไดรบ โดยพบวาการอดเมดอาหารสตว การทรทธญพชดวยความรอน การเลยงสตวดวยอาหารขนในสดสวนทสง (อาหารหยาบต า) รวมทงการบดอาหารหยาบจะท าใหสดสวนของกรดโพรพออนคเพมขน

ตารางท 5.6 ผลผลตกรดไขมนทระเหยไดของสตวเคยวเอองทไดรบอาหารชนดตางๆ

อาหาร ชนดสตว

กรดไขมนทระเหยได ทงหมด, (มลลโมล/ลตร)

กรดไขมนทระเหยได, % อางอง

C2 C3 C4

สดสวนอาหารหยาบอาหารขน Wanapat et al. 80:20 โคเนอ 140 70 23 6.7 (2014) 60:40 143 68 25 7.2

40:60 140 61 32 6.9

20:80 165 58 35 7.0

รปแบบอาหาร (มม.) Castrilloa et al. ผงละเอยด ลกโค 136.0 54.3 30.7 12.2 (2013) อดเมด 3.5 149.1 50.3 38.9 77.1

อดเมด 10 145.5 51.2 37.1 88.0

อายและขนาดของหญา (มม.)

Young

ryegrass 20

แพะ 97.9 69.9 18.5 11.6 Cao et al. (2013)

Young

ryegrass 5

116.7 67.1 20.9 12.0

Mature

ryegrass 20

92.6 68.5 19.5 12.0

Mature

ryegrass 5

100.7 65.1 21.1 13.7

131

จากตารางท 5.6 แสดงใหเหนวาโคเนอทไดรบอาหารขนในระดบสงจะมสดสวนของกรดโพรพออนค สงกวาโคทไดรบอาหารหยาบระดบสง โดยพบวาโคเนอทไดรบอาหารขนในระดบ 20 เปอรเซนตมสดสวนของกรดโพรพออนคเทากบ 23 เปอรเซนต แตเมอเพมระดบของอาหารขนเปน 40, 60 และ 80

เปอรเซนต ท าใหสดสวนของกรดโพรพออนคเพมขนเปน 25, 32 และ 35 เปอรเซนต, ตามล าดบ (Wanapat et al., 2014) นอกจากน Castrilloa et al. (2013) รายงานวาลกโคทไดรบอาหารอดเมดมสดสวนกรดโพรพออนคสงกวาลกโคทไดรบอาหารผงละเอยด มากไปกวานนพบวาอายของพชอาหารสตวรวมทงขนาดของอาหารหยาบกสงผลตอสดสวนของกรดโพรพออนค โดยพบวาพชอาหารสตวทมอายการเกยวเกยวนอย และการสบอาหารหยาบจะท าใหสดสวนของกรดโพรพออนคเพมขน Cao et al. (2013) ท าการเปรยบเทยบอายการเกบเกยวรวมกบขนาดของหญาตอปรมาณกรดไขมนทระเหยได พบวาหญาทเกบเกยวทอายนอยและมขนาดของการสบ 5 มลลเมตร จะมปรมาณกรดไขมนเหยไดงายทงหมดและสดสวนโพรพออนคสงกวาหญาทเกบเกยวทอายมากและขนาดของการสบ 20 มลลเมตร

กรดโพรพออนคเปนกรดไขมนทระเหยไดทไดจากกระบวนการหมกคารโบไฮเดรต ซงสตวใชเปนแหลงพลงงานและใชในการสงเคราะหไขมน โดยกรดโพรพออนคเปนกรดไขมนทระเหยไดชนดทมประสทธภาพในการสงเคราะหพลงงานไดสง และสตวสามารถน าไปใชประโยชนไดดทสด ดงนนการเพมสดสวนของกรดโพรพออนคจากกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนจงเปนวธทสามารถเพมศกยภาพในการผลตสตว โดยการเพมสดสวนของกรดโพรพออนคสามารถท าไดหลายวธ ไดแก การใชพชอาหารสตวทมอายการเกบเกยวทเหมาะสม (พชอาหารสตวไมแก) การใชอาหารอาหารหยาบในสดสวนระดบต า และอาหารอดเมดในการเลยงสตว

การลดการผลตแกสเมทเธนจากสตวเคยวเออง

แกสเมทเธนเปนแกสเรอนกระจก (green house gas; GHG) ทกอใหเกดสภาวะโลกรอน (global warming) ซง Goodland and Anhang (2009) รายงานวาการผลตปศสตวกอใหเกดการผลตแกสเรอนกระจกมากถง 51 เปอรเซนตของแกสทผลตจากระบบทงหมด ซงพบวาสตวเคยวเออง ไดแก โคเนอ โคนม กระบอ แพะ และแกะ เปนตน ถอวาเปนสตวกลมหลกทมการผลตแกสเรอนกระจกในกระเพาะรเมนและปลดปลอยออกสชนบรรยากาศมากกวาสตวกลมอน Steinfield et al. (2006) รายงานวาแกสเมทเธนทถกปลดปลอยจากฟารมเลยงสตวทวโลกคดเปน 1 ใน 4 ของแกสเมทเธนทปลดปลอยทงหมด ซงมคาประมาณ 80-90 เมทตรกตน/ ป จากปรมาณทมทงหมดประมาณ 350 เมทตรกตน/ ป นอกจากการปลดปลอยแกสเมทเธนจะสงผลท าใหเกดภาวะโลกรอนแลวยงสงผลท าใหสตวเคยวเอองสญเสยพลงงานจากอาหารทไดรบสงถง 2-15 เปอรเซนต (Holter and Young, 1992) ดงนนถาลดปรมาณการปลดปลอยแกสเมทเธนจากกระบวนการหมกของสตวเคยวเอองกจะท าใหแกสทท าใหเกดภาวะโลกรอนลดลง และทส าคญเปนการปรบปรงการใชประโยชนของอาหารไดอยางม

132

ประสทธภาพ ซงในปจจบนมการใชกลยทธหลายวธในการลดผลผลตแกสเมทเธนจากกระบวนการหมก ซงมรายละเอยดดงน

1. การจดสดสวนอาหารหยาบตออาหารขน

การเพมสดสวนอาหารขนในการเลยงสตวเคยวเอองมผลท าใหการปลดปลอยแกสเมทเธนมคาลดลง (Yan et al., 2000) เนองจากไฮโดรเจน (H2) ทเกดจากกระบวนการหมกทใชในการผลผลตแกสเมทเธนมปรมาณลดลง ซงการลดลงของไฮโดรเจนนเปนผลมาจากการน าไปใชประโยชนในการเพมผลผลตโพรพโอเนท (propionate; C3) ในขณะเดยวกนการใหอาหารทมสดสวนเยอใยสงจะสงผลท าใหผลตอะซเตท (acetate; C2), บวทเรท (butyrate; C4) และเมทเธนเพมขน นอกจากน Morgavi

et al. (2010) รายงานวาอาหารทมสดสวนแปงสงจะสงผลตอการลดลงของประชากรโปรโตซว ซงจะมความสมพนธกนตอการลดลงของผลผลตแกสเมทเธน Lovett et al. (2005) รายงานวาเมอเพมระดบสดสวนอาหารขนสามารถลดผลผลตแกสเมทเธนตอหนวยผลผลตได สอดคลองกบ Beauchemin

and McGinn (2005) ทรายงานวาการใชอาหารขนทมสดสวนของเมลดธญพชในระดบสงสามารถลดผลผลตแกสเมทเธนไดอยางมประสทธภาพ

นอกจากนผเขยนไดมโอกาสด าเนนงานวจยเกยวกบการใชสดสวนอาหารหยาบตออาหารขนตอการผลตแกสเมทเธน พบวาโคนมเพศผทไดรบอาหารขนในระดบ 60 เปอรเซนต มผลผลตแกสเมทเธนเทากบ 5.6 มลลโมล/ ลตร ขณะทสตวทไดรบอาหารขนในระดบ 40 เปอรเซนตมผลผลตแกสเมทเธนเทากบ 6.4 มลลโมล/ ลตร (Anantasook et al., 2014) แตอยางไรกตามการใชอาหารขนในระดบสงตองระมดระวงเรองภาวะเปนกรดในกระเพาะรเมนซงจะสงผลเสยตอสขภาพ และผลผลตสตว

2. การเลอกใชชนดและคณภาพของอาหาร

ชนดและคณภาพของอาหารมอทธพลตอการเพมขนและลดลงของผลผลตแกสเมทเธนทเกดจากกระเพาะรเมนของสตวเคยวเออง Benchaar et al. (2001) รายงานวาปรมาณการกนอาหาร, ชนดของคารโบไฮเดรต (ยอยสลายชาหรอเรว) ในอาหารขน, ชนดของพชอาหารสตว (ถวอาหารสตวหรอหญาอาหารสตว), อายของพชอาหารสตว, วธการถนอมอาหาร (แหงหรอหมก) และการเสรมอาหารหยาบคณภาพต า (ฟาง) มอทธพลตอผลผลตแกสเมทเธน โดยพบวาผลผลตแกสเมทเธนลดลง 7-40

เปอรเซนต เมอเพมปรมาณการกนไดของวตถแหง และสดสวนอาหารขน ส าหรบการใชพชอาหารสตวทยอยไดงาย (พชอายการตดนอย) สามารถลดผลผลตแกสเมทเธนได 15-21 เปอรเซนต ขณะทการใชถวอาหารสตวสามารถลดผลผลตแกสเมทเธนไดมากกวาการเลยงดวยหญา 28 เปอรเซนต ซงโดยปกตการเลยงสตวเคยวเอองดวยถวอาหารสตวสามารถเพมการกนไดของวตถแหงและของแขงในน า นม สงผลใหผลผลตแกสเมทเธนตอหนวยผลผลตน านมและเนอลดลง ทงนเนองจากในพชตระกลถวมสาร

133

คอนเดนสแทนนน (condensed tannins; CT), มองคประกอบเยอใยต า, มการยอยไดสง และมอตราการไหลผานออกจากกระเพาะรเมนทรวดเรวกวา (Beauchemin et al., 2008) สอดคลองกบ

Hegarty (1999) พบวาผลผลตแกสเมทเธนตอหนวยน าหนกของสตวทไดรบพชอาหารสตวทยอยไดสงมคาลดลงเมอเปรยบเทยบกบสตวทไดรบพชอาหารสตวทยอยไดต า มากไปกวานนกระบวนการแปรรปหรอปรบปรงลกษณะทางกายภาพของถวพชอาหารสตวกมผลตอการผลตแกสเมทเธน Beauchemin

et al. (2008) รายงานวาผลผลตแกสเมทเธนลดลงเมอสตวไดรบถวพชอาหารสตวทมการอดเมดเปรยบเทยบกบการท าแหง ขณะทการบดและอดเมดจะมผลตอการลดลงของผลผลตแกสเมทเธนมากกวาการสบเพยงอยางเดยว

3. สารประกอบเชงซอนในพช

การใชสารประกอบเชงซอนในพชเพอลดผลผลตแกสเมทเธนทเกดจากกระบวนการหมกของสตวเคยวเอองก าลงไดรบความสนใจเปนอยางมาก ทงนเนองจากเปนวธทสามารถลดผลผลตแกสเมทเธนไดอยางมประสทธภาพ และเปนอกวธทปลอดภยและไมมผลกระทบตอสงแวดลอม ซ งสารประกอบเชงซอนในพชทออกฤทธในการลดแกสเมทเธนมหลายชนด ดงน

3.1 คอนเดนสแทนนน

คอนเดนสแทนนนเปนสารประกอบเชงซอนทพบในพชเขตรอน โดยเฉพาะอยางยงใน พชตระกลถว ซงสารประกอบดงกลาวมความสามารถในการยบยงการเจรญเตบโตของจลนทรยกลมทสงเคราะหเมทเธน ซงจะมผลโดยตรงตอ methanogens และมผลทางออมตอโปรโตซว (ภาพท 5.4) โดยคอนเดนสแทนนนเปนสารประกอบทมน าหนกโมเลกลต า และมสายพนธะของไฮโดรเจนมาก ดงนนจงมความสามารถในการแทรกเขาสเซลลของจลนทรย เพอยบยงการท างานเอนไซมในเซลล สงผลใหผลผลตแกสเมทเธนลดลง ซงการใชสารประกอบดงกลาวจะใชทงรปสารสกดจากพช หรอเสรมพชชนดนนในสตวโดยตรง Tan et al. (2011) รายงานวาเมอเสรมคอนเดนสแทนนนจากกระถนในระดบ 15 มลลกรม ในการศกษาในหลอดทดลอง สามารถลดผลผลตแกสเมทเธนไดถง 47 เปอรเซนต ในขณะท Patra et al. (2012) พบวาการเสรมสารสกดคอนเดนสแทนนนจากสมอไทยในการศกษาในหลอดทดลอง สามารถลดผลผลตแกสเมทเธนไดถง 90 เปอรเซนต และเมอน ามาใชในแกะกใหผลเชนเดยวกน ซงสอดคลองกบการศกษาทดลองของผเขยน ซงไดเสรมสมอไทยแหงบดในระดบ 0, 4, 8,

12 และ 16 มลลกรม ในการศกษาในหลอดทดลอง พบวาการเสรมสมอไทยแหงบดซงมคอนเดนสแทนนน และซาโปนนเปนองคประกอบเทากบ 8.4 และ 9.9 เปอรเซนตของวตถแหง ท าใหผลผลตแกสเมทเธนมคาลดลงจาก 6.9 เปน 4.4 มลลลตร/ 0.5 มลลกรมวตถแหง และจ านวนประชากรของโปรโตซวมคาลดลงเชนเดยวกน (Anantasook et al., 2016) (ตารางท 5.7)

134

ภาพท 5.4 บทบาทของสารประกอบเชงซอนในพชตอกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน

ทมา: Wanapat et al. (2010)

ตารางท 5.7 ผลของการเสรมสมอไทยแหงบดตอผลผลตแกสเมทเธนและประชากรของโปรโตซว

ปรมาณสมอไทย

(มลลกรม)

ผลผลตแกสเมทเธน,

(มลลลตร/ 0.5 มลลกรมวตถแหง) ประชากรของโปรโตซว , (เซลล/ มลลลตร, ×104)

6 ชวโมง 24 ชวโมง เฉลย 2 ชวโมง 4 ชวโมง เฉลย

0 0.4 6.9a 3.7a 17.5a 22.5a 20.0a

4 0.4 5.7ab 3.1ab 15.0ab 12.5b 13.8ab

8 0.3 4.9bc 2.6b 7.5b 12.5b 10.0bc

12 0.3 4.2c 2.2b 7.5b 7.5b 7.5bc

16 0.4 4.5bc 2.4b 10.0ab 7.5b 8.8bc

20 0.3 4.4bc 2.4b 7.5b 5.3b 6.4c

SEM 0.06 0.27 0.15 1.44 1.74 1.31

P-value ns ** ** * ** ** หมายเหต: * P<0.05, ** P<0.01. ns=non-significant. SEM, standard error of the mean

ทมา: Anantasook et al. (2016)

135

3.2 ซาโปนน

ซาโปนนเปนสารประกอบกลม glycosides ทพบในพชหลายชนด และมผลในการยบยงจลนทรยทสงเคราะหผลผลตแกสเมทเธนเชนเดยวกนกบคอนเดนสแทนนน โดยสวนมากจะมผลโดยตรงตอการยบยงการเจรญเตบโตของโปรโตซว Wallace et al. (2002) อธบายวาซาโปนนจะก าจด หรอท าลายโปรโตซวโดยจะเขาท าปฏกรยากบคอเลสเตอรอลทเปนองคประกอบของเยอหมเซลล สงผลท าใหโปรโตซวไมสามารถเจรญเตบโตได และตายในทสด นอกจากนซาโปนนสยงมผลยบยง การแสดงออกของยนของเอนไซม methyl-coenzyme M reductase (mcrA) ซงเปนเอนไซมทส าคญในกระบวนการสดทายของการสงเคราะหเมทเธน (Guo et al. 2008) ซง Guyader et al. (2017) รายงานวาเมอใชซาโปนนจากชาในระดบ 0-0.5 กรม/ ลตร สงผลใหผลผลตแกสเมทเธนและโปรโตซวลดลง 29 และ 51 เปอรเซนต ตามล าดบ อยางไรกตามเมอน ามาใชในโคนมพบวาไมมผลตอการลดลงของผลผลตแกสเมทเธน แตสงผลใหผลผลตน านมสงขน ขณะท Mao et al. (2010) ไดศกษาการใชซาโปนนจากชาในระดบ 3 กรม/ วน สามารถลดผลผลตแกสเมทเธนในแกะจาก 26.2

เปน 19.0 ลตร/ กโลกรมของปรมาณการกนไดทงหมด นอกจากน Poungchompu et al. (2009) รายงานวาการเสรมซาโปนนทสกดดวยเอทานอลจากเมลดของ Soapnut (S. mukorossi) สามารถลดการผลตแกสเมทเธนตลอดจนยบยงจ านวนเซลลของโปรโตซวได

3.3 น ามนหอมระเหยและกรดไขมน น ามนหอมระเหยและกรดไขมนมความสามารถในการยบยงการท างานของจลนทรย โดย

อาศยโครงสรางทางเคมทอยในน ามนหอมระเหย ไดแก กลมไฮโดรคารบอนส (p-cymene, terpinene

และ R(+)-limonene) ซงจะมผลตอการยบยงจลนทรยทแตกตางกนและไมรนแรงมากนก ในขณะทกลม O (เชน phenols) และ S (sulphides) จะมผลตอการยบยงจลนทรยอยางมาก โดยจะมผลในการยบยงการขนสงสารเขา-ออกจากเซลล และการท างานของเอนไซม นอกจากนยงท าหนาทเฉพาะเจาะจงตอแบคทเรยแกรมบวกเทานน ขณะทแบคทเรยแกรมลบจะคงทนเนองจากผนงเซลลสวน outer

membrane มความหนามากกวา Manh et al. (2012) รายงานวาเมอเสรมใบยคาลปตสแหงบดในระดบ 100 กรม/ วน สามารถลดแกสเมทเธนในโคเนอได โดยไมมผลกระทบตอการยอยไดของโภชนะโดยเฉพาะยางยงเยอใย Cobellis et al. (2016) รายงานวาน ามนหอมระเหยจาก Ceylon cinnamon,

เมลดฝกช และยคาลปตสสามารถลดผลผลตแกสเมทเธนไดโดยไมมผลกระทบตอการยอยได นอกจากน Klevenhusen et al. (2011) พบวาเมอเสรมน ามนกระเทยมในระดบ 5.31 กรม/ วน ในแกะทเลยงดวยอาหารหยาบตออาหารขนในสดสวน 50: 50 สงผลใหผลผลตแกสเมทเธนลดลง 9 เปอรเซนต ส าหรบกรดไขมนทใชส าหรบลดผลผลตแกสเมทเธนสวนใหญจะเปนกรดไขมนสายกลางถงสายยาว โดยกรดไขมนสายกลางมผลโดยตรงตอการลดจ านวนจลนทรยกลมทผลตแกสเมทเธน และโปรโตซว ขณะทกรดไขมนสายยาวจะมผลตอการลดการยอยเยอใย Kongmun et al. (2010) พบวาเมอเสรม

136

น ามนมะพราวรวมกบกระเทยมผงสามารถลดผลผลตแกสเมทเธน และประชากรโปรโตซว โดยไดผลทสอดคลองกนกบ Pilajun and Wanapat (2011) รายงานวาการเสรมน ามนมะพราวทระดบ 5

เปอรเซนตของอาหารขนสามารถลดจ านวนประชากรของโปรโตซว จาก 4.7 x 105 เหลอ 3.0 x 105 เซลล/มลลลตร เมอเปรยบเทยบกบกลมควบคม

ตารางท 5.8 ผลของการเสรมสารประกอบเชงซอนตอการลดลงของผลผลตแกสเมทเธน

สารเสรม ระดบ ผลผลตเมทเธน ชนดสตว อางอง กระถน 15 มลลกรม - 47 เปอรเซนต หลอดทดลอง Tan et al. (2011) สมอไทย 8 มลลกรม - 41 เปอรเซนต หลอดทดลอง Anantasook et al. (2016) เปลอกมงคด 100 กรม/ วน − 10.5 เปอรเซนต โคเนอ Kongmun et al. (2010) ชา 0-0.5 กรม/ ลตร - 29 เปอรเซนต หลอดทดลอง Guyader et al. (2017) ชา 3 กรม/ วน - 28 เปอรเซนต แกะ Mao et al. (2010) กระเทยม 5.3 กรม/ วน - 9 เปอรเซนต แกะ Klevenhusen et al. (2011) น ามนยคาลปตส 0.3-2 มลลลตร

/ ลตร

30.3-78.6 เปอรเซนต แกะ Sallam et al. (2009)

น ามนยคาลปตส 0.3-1.6 มลลลตร / ลตร

4.47-61.0 เปอรเซนต กระบอ Kumar et al. (2009)

น ามนมะพราว 7 เปอรเซนต - 10.2 เปอรเซนต กระบอ Kongmun et al. (2009)

4. การก าจดโปรโตซว

การก าจดโปรโตซวมผลท าใหผลผลตแกสเมทเธนลดลงเนองจาก (1) ลดการยอยไดของเยอใย (2) ลดจ านวนแบคทเรยกลมทสงเคราะหแกสเมทเธน (methanogen) โดยแบคทเรยกลมนจะเขา ยดเกาะบรเวณผวและขนของโปรโตซว เมอคดเปนสดสวนแลวพบวามปรมาณมากถง 37 เปอรเซนตของโปรโตซวทงหมดในกระเพาะรเมน (3) ลดการขนสงไฮโดรเจน และ (4) เพมแรงกดบางสวนของออกซเจนในกระเพาะรเมน Morgavi et al. (2010) รายงานวาแกะทท าการก าจดโปรโตซวเปนระยะเวลา 2 ป สามารถลดการผลตแกสเมทเธนไดถง 20 เปอรเซนต ขณะท Machmüller et al. (2003) พบวาการก าจดโปรโตซวไมสงผลตอการลดลงของผลผลตแกสเมทเธนในแกะทเลยงดวยขาวโพดหมก นอกจากนมบางรายงานกลาววากลยทธในการลดการผลตแกสเมทเธนดวยวธนเปนเพยงวธชวคราวเทานน (Ranilla et al., 2004)

137

5. การใชกรดอนทรย สารประกอบอนทรยทน ามาใชลดผลผลตแกสเมทเธน ไดแก malate และ fumarate ซง

สารอนทรยเหลานมคณสมบตในการกระตนใหมการใชไฮโดรเจนเพอน าไปผลตกรดโพรพออนคในกระเพาะรเมน Foley et al. (2009) ท าการเสรมกรด malic ในระดบ 3.75 และ 7.50 เปอรเซนตของวตถแหงในโค พบวาสามารถลดผลผลตแกสเมทเธนได 3 และ 9 เปอรเซนต ตามล าดบ แตอยางไรกตามพบวาการใชกรดอนทรยไมสงผลตอการปรมาณแกสเมทเธนในกระเพาะรเมน นอกจากนการใช กรดอนทรยยงมขอจ ากด ไดแก (1) เปนสารอนทรยทมราคาแพง (2) เปนวธทไมเหมาะส าหรบสตวทปลอยแทะเลม (3) การใชกรดอนทรยจะไดผลในกรณทเลยงสตวดวยอาหารขนระดบสง (Carro and

Ranilla, 2003)

6. การใชไอโอโนฟอร ไอโอโนฟอรเปนสาร antibiotic ทผลตจาก Streptomyces cinnamonensis ซงเปนจลนทรย

ทพบในดน ซงโมเนนซนเปนสารไอโอโนฟอรทนยมน ามาใชในการปรบปรงกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนของสตวเคยวเออง และสามารถลดผลผลตแกสเมทเธนในกระบวนการหมกไดอยางมประสทธภาพ ทงนเนองจาก (1) สามารถเพมประสทธภาพในการแลกเปลยนอาหาร (2) มความจ าเพาะตอการลดผลผลตของกรดอะซตค (3) ยบยงการปลดปลอยไฮโดรเจนจากฟอรเมท (4) มผลโดยตรงตอการยบยงการน าสารเขา-ออกเซลลของจลนทรย และจะมผลตอจลนทรยทเปนแกรมบวกเทานน โดยพบวาการเสรมโมเนนซนในระดบทต ากวา 20 มลลกรม/กโลกรมของอาหาร ไมมผลตอการผลต แกสเมทเธน (Beauchemin et al., 2008) แตเมอเพมระดบการเสรมท 24-35 มลลกรม/กโลกรมของอาหาร พบวาสามารถลดผลผลตแกสเมทเธนไดถง 4-10 เปอรเซนต แตอยางไรกตามพบวาหากเสรมเปนระยะเวลานานจะไมสงผลตอการลดลงของแกสเมทเธน ทงนอาจเนองมาจากจลนทรยสามารถปรบตวและตานทานตอไอโอโนฟอรไดในระดบหนงแลว ดงนนการใชไอโอโนฟอร ในสตวควรใชในระยะเวลาสนๆ และใชในระดบ 24-35 มลลกรม/กโลกรม

7. การใช probiotic

การใช probiotics ในอาหารสตวเคยวเอองมวตถประสงคเพอเพมประสทธภาพในการให ผลผลต กระบวนการหมกในกระเพาะรเมน และปรบปรงดานสขภาพ ตลอดทงลดการปลดปลอย แกสเมทเธน ซง probiotic ทนยมน ามาใชในการลดผลผลตแกสเมทเธน ไดแก S. cerevisiae และ A. oryzae ทงนเนองจากยสตสามารถกระตนการเจรญเตบโตของแบคทเรยชนด acetogens ซงแบคทเรยกลมนจะดงไฮโดรเจนทไดจากกระบวนการหมกมาใช สงผลใหมการน าไฮโดรเจนไปใชเปนสารตงตนในการสงเคราะหแกสเมทเธนลดลง (Chaucheyras et al., 1995) Chung et al. (2011)

138

รายงานวาการเสรม S. cerevisiae ในปรมาณ 1 × 1010 cfu/ ตว/ วน ในโคนมระยะทไมใหผลผลตน านมทเลยงดวยอาหารผสมส าเรจทมสดสวนอาหารหยาบตออาหารขนเทากบ 50:50 มผลผลตแกสเมทเธนลดลง 10 เปอรเซนต สอดคลองกบ Ososanya and Inyang (2016) รายงานวาเมอท าการผสมยสตรวมกบ Lactobacilli ในปรมาณ 2.5 กรม ในหญากนนเพอน าไปทดสอบในหองปฏบตการ พบวาการใชยสตรวมกบ Lactobacilli สามารถลดผลผลตแกสเมทเธนได แตอยางไรกตามในงานวจยบางงานพบวายสตไมมผลท าใหผลผลตแกสเมทเธนลดลง Bayat et al. (2015) พบวาโคนมพนธแอรชายทไดรบการเสรม S. cerevisiae ในปรมาณ 1010 cfu/ ตว/ วน ไมท าใหผลผลตแกสเมทเธน และคารบอนไดออกไซดทเกดจากกระบวนการหมกลดลง ซงจากประสทธภาพของการใชยสตเพอลด แกสเมทเธนทแตกตางกนนน อาจเปนผลมาจากระดบในการเสรม ความแตกตางดานสายพนธของยสต ชนดของอาหารทใช และสภาพแวดลอมของแตละพนท การลดผลผลตแกสเมทเธนทเกดจากกระบวนการหมกของสตวเคยวเอองเปนอกวธทมความส าคญและจ าเปนในการเพมประสทธภาพในการผลตสตว ตลอดจนสามารถลดปญหาการเพมแกสเรอนกระจกทท าใหเกดภาวะโลกรอน ซงมการน าเสนอกลยทธในการลดการผลตแกสเมทเธนไวหลายแนวทาง เชน การปรบปรงดานอาหาร การใชสารอนทรย การใชกรดไขมน และการใชสารประกอบเชงซอน เปนตน ซงแตละวธมขอเดนและขอจ ากดในการใชทแตกตางกน แตอยางไรกตามในแงของการน าไปประยกตใชจรงในระบบฟารมยงไมแพรหลายมากนก ดงนนในการน ากลยทธตางๆ ไปใชเพอใหเกดผลดนนยงตองอาศยผลการศกษาเชงลกเพอใหไดขอมลยนยนมากขน

สรป

สตวเคยวเอองใชประโยชนจากอาหารไดโดยกระบวนการหมกโดยอาศยกจกรรมของจลนทรยในกระเพาะรเมน ซงสตวจะน าสารอาหารทไดจากกระบวนการหมกนนไปใชในการเจรญเตบโต สบพนธ และใหผลผลต ไดแก เนอ และนม ฯลฯ เพอตอบสนองตอความตองการของผบรโภค ซงมแนวโนมวาจะมปรมาณเพมขนเรอยๆ ดงนนการเพมประสทธภาพของกระบวนการหมกของสตวเคยวเอองจงเปนเรองส าคญในการเพมสมรรถภาพในการผลตสตวเพอผลตอาหารทดมคณภาพ และมปรมาณเพยงพอส าหรบผบรโภค ซงสามารถท าไดหลายวธประกอบดวยการเพมการยอยไดของอาหาร และกรดโพรพออนค ตลอดจนการลดผลผลตแกสเมทเธนจากกระบวนการหมกอนซงเปนสาเหตทท าใหสตวสญเสยพลงงานทใชประโยชนได

139

ค าถามทบทวน

1. จงยกตวอยางวธในการปรบปรงคณภาพของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสราง พรอมอธบายวธการในการปรบปรงคณภาพมาโดยละเอยดอยางนอย 3 วธ 2. สารเคมทน ามาใชในการปรบปรงคณภาพของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสรางสามารถเพมการยอยไดของเยอใยไดอยางไร

3. จงอธบายขอเดนและขอดอยของการปรบปรงคณภาพของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสรางแตละวธมาโดยละเอยด

4. การปรบเปลยนน เวศวทยาในกระเพาะรเมนสามารถท าไดกวธ อะไรบาง และแตละวธมรายละเอยดอยางไร

5. คาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนมความส าคญตอสตวอยางไร และมวธใดบางทจะชวยใหคาความเปนกรด-ดางอยในระดบทเหมาะสมส าหรบสตว 6. กรดโพรพออนคมความส าคญตอสตวอยางไร และสามารถเพมสดสวนของกรดโพรพออนคไดโดยใชวธใดบาง 7. แกสเมทเธนทเกดจากกระบวนการหมกของสตวเคยวเอองมผลกระทบตอสตวและสงแวดลอมอยางไร 8. กลยทธในการลดผลผลตแกสเมทเธนจากกระบวนการหมกของสตวเคยวเอองมวธใดบาง 9. จงยกตวอยางวธการลดผลผลตแกสเมทเธนจากกระบวนการหมกของสตวเคยวเอองโดยใชสารประกอบเชงซอนมาโดยละเอยดอยางนอย 3 ชนด

10. การเพมประสทธภาพกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนสามารถเพมประสทธภาพในการผลตสตวเคยวเอองไดอยางไร จงอภปราย

บทท 6

การใชทรพยากรทองถนเพอเปนอาหารสตวเคยวเออง

อาหารสตวเปนปจจยส าคญทท าใหการเลยงสตวประสบความส าเรจ ในแตละปประเทศไทยมการน าเขาวตถดบอาหารสตวราคาแพงจากตางประเทศในปรมาณมาก โดยเฉพาะอยางยงวตถดบอาหารสตวทเปนแหลงโปรตน สงผลใหตนทนในการเลยงสตวเพมขน ซงเปนสาเหตทท าใหเกษตรกรไดรบผลตอบแทนลดลง ดงนนการใชทรพยากรอาหารสตวทมในทองถนมาใชในการเลยงสตวจงนาจะเปนแนวทางในการลดตนทนการผลตสตวได และเปนการใชทรพยากรทมในทองถนใหเกดประโยชนสงสด และเปนลทางทจะสรางความยงยนในการเลยงสตวส าหรบเกษตรกรรายยอย

ปญหาดานทรพยากรอาหารสตว รปแบบการเลยงสตวสามารถจ าแนกออกเปน 3 ประเภท ประกอบดวย ระบบการเลยงแบบไมประณต (extensive) เปนการเลยงสตวทอาศยทรพยากรอาหารสตวตามแหลงธรรมชาต ซงโดยปกตจะมปรมาณทมากเกนความตองการในชวงฤดฝน แตในฤดแลงจะไมเพยงพอตอการเลยงสตว สตวจะใหผลผลตต าและไมคอยมคณภาพ ระบบการเลยงแบบท 2 คอแบบกงประณต (semi-

intensive) เปนระบบการเลยงสตวทอาศยทรพยากรอาหารสตวตามแหลงธรรมชาต รวมกบการใหอาหารเสรม ซงจะใชตนทนในการเลยงสตวเพมขน แตสตวกใหผลผลตมากขนเมอเปรยบเทยบกบระบบการเลยงแบบ extensive และระบบการเลยงแบบประณต (intensive) เปนระบบการเลยงสตวทมการดแลเอาใจใสเปนอยางด มการจดการดานอาหารทตรงตามความตองการของรางกาย หรอใหอาหารแบบเตมทเพอมงหวงใหสตวใหผลผลตทดมคณภาพตามวตถประสงค เปนระบบทมการลงทนสง ซงจะเปนระบบการเลยงสตวแบบธรกจฟารม ซงไมมขอก าจดในการลงทน ขณะทรปแบบการเลยงสตว 2 ระบบแรกจะเปนระบบการเลยงของเกษตรกรรายยอยทมงบประมาณในการลงทนไมมาก ซงมวตถประสงคในการเลยงเพอบรโภคในครวเรอน อาชพเสรม หรออาชพหลก เปนตน ดงนนเกษตรกรจ าเปนตองลดตนทนในการผลตสตวใหต าทสดเพอมงหวงใหไดก าไรมากทสด

ในการผลตสตวนนปจจยทางดานอาหารสตวถอเปนตนทนการผลตสงถง 70-80 เปอรเซนต ของตนทนทงหมด ซง กรมการคาภายใน (2559) ไดคาดการณปรมาณความตองการวตถดบอาหารสตวในชวงป 2560-2563 พบวาปรมาณความตองการกากถวเหลองเพอผลตสตวมากถง 5.095, 5.239,

5.448 และ 5.668 ลานตน ขณะทประเทศไทยสามารถผลตไดเองเพยง 1.592, 1.664, 1.739 และ 1.817 ลานตน ในป พ.ศ. 2560-2563 ตามล าดบ เชนเดยวกนกบปรมาณความตองการในการใชปลาปนและขาวโพดเลยงสตว จะเหนวาปรมาณความตองการสงกวาปรมาณทผลตไดตลอดทกป (ภาพท 6.1)

142

ภาพท 6.1 คาดการณปรมาณกากถวเหลองทตองการใชระหวางป พ.ศ. 2561-2563

ทมา: กรมการคาภายใน (2559)

ภาพท 6.1 คาดการณปรมาณความตองการวตถดบอาหารสตวระหวางป พ.ศ. 2560-2563

(ก) กากถวเหลอง (ข) ปลาปน

(ค) ขาวโพด

ทมา: กรมการคาภายใน (2559)

ซงแสดงเหนวาประเทศไทยจะตองมการน าเขาวตถดบอาหารสตวเหลานจากตางประเทศ ซงมราคาแพงเพอใหเพยงพอตอการใชเลยงสตวในแตละป และจากการรายงานของ กรมศลกากร (2560) พบวาประเทศไทยมการน าเขาวตถดบอาหารสตวทงหมด 8,032,028 ตน คดเปนมลคาทงสน 117,970

531,543 554,289 571,007 589,464

320,000 350,000 350,000 350,000

ป 2560 ป 2561 ป 2562 ป 2563

(ก) กากถวเหลอง

(ข) ปลาปน

(ค) ขาวโพด

5.095 5.239 5.448 5.668

1.592 1.664 1.739 1.817

ป 2560 ป 2561 ป 2562 ป 2563

ปรมาณทตองการ ปรมาณทผลตได

531,543 554,289 571,007 589,464

320,000 350,000 350,000 350,000

ป 2560 ป 2561 ป 2562 ป 2563

8.1 9.01 9.41 9.824.5

ป 2560 ป 2561 ป 2562 ป 2563

(หนวย: ลานตน)

143

ลานบาท โดยมการน าเขาทงในรปแบบวตถดบอาหารสตวแตละชนด, วตถทผสมแลว, ผลตภณฑนม และอาหารเสรมส าหรบสตวจากตางประเทศทวโลก โดยเฉพาะอยางยงประเทศยเครน, บราซล และสหรฐอเมรกา ท าใหราคาขายปลกและขายสงกากถวเหลองในประเทศมราคาสงขน ซงสวนใหญแลวการเลยงสตวในระดบธรกจฟารมจะไดรบผลกระทบไมมากหรอไมไดรบผลกระทบเลย ทงนเพราะเจาของธรกจสามารถก าหนดกลไกการตลาดสนคาไดเอง ขณะทเกษตรกรรายยอยทมรปแบบการเลยงสตวแบบ extensive และ semi-intensive ซงเปนกลมบคคลกลมใหญของประเทศจะไดรบผลกระทบจากการขนราคาของวตถดบอาหารสตวโดยตรง ซงหากไมไดรบการชวยเหลอหรอหาแนวทางในการลดตนทนการผลตจะท าใหเกษตรกรไดรบความเดอดรอน และอาจจะลมเลกการประกอบอาชพเลยงสตวเนองดวยสาเหตขาดแคลนเงนลงทน ดงนนการพฒนาดานอาหารสตวเคยวเอองเพอใหไดประสทธภาพสงสด มความยงยน และลดตนทนใหต าสด ควรมงเนนประเดนการเพมศกยภาพการน าใชประโยชนจากอาหารของสตวเคยวเอองเอง โดยเฉพาะอยางยงการศกษาการใช เศษเหลอจากโรงงานอตสาหกรรมเกษตรตางๆ หรอการใชพชอาหารสตวทหาไดในทองถน เชน กระถน ไมยราบยกษ และกระเฉดบก มาใชใหเกดประโยชนสงสดในการผลตสตว อาชพเกษตรกรรมเปนอาชพของคนสวนใหญในประเทศไทย เกษตรกรทเลยงสตวสวนใหญจะผลตสตวในลกษณะเปนอาชพหลก หรออาชพเสรมเพอผลตอาหารโปรตนส าหรบตนเอง และเพอนมนษย เกษตรกรรายยอยควรประกอบอาชพการเกษตรโดยอาศยการพงพาตนเองเปนหลก เพอจะไดเปนการสรางความยงยนในระยะยาวเพอใหตนเองสามารถอยไดและเลยงครอบครวไดอยางไมเดอดรอน ดงนนในการเลยงสตวจ าเปนตองอาศยการใชวตถดบอาหารสตวทหาไดงายในทองถน และมราคาถก มาใชประกอบสตรอาหารเพอจะไดเปนการลดตนทนการผลต และเปนการใชทรพยากรทหาไดในทองถนมาใชประโยชนไดอยางสงสด อกทงยงเปนการลดปญหามลภาวะของสงแวดลอมทอาจเกดการการปลอยใหพชบางชนดทอาจเปนวชพช เศษเหลอจากการเกษตร หรอผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมไวโดยไมไดมการจดการทถกตองและเหมาะสม

144

ทรพยากรอาหารสตวทองถนส าหรบสตวเคยวเออง ในปจจบนการใหอาหารสตวเคยวเอองไดรบความสนใจดแลเอาใจใสเพมมากขน ซงใน

กระบวนการเลยงสตวมปจจยหลายอยางทเขามาเกยวของกบกระบวนการผลต โดยนอกจากจะตองมพนธกรรมของสตวและการจดการทดแลว ปจจยดานอาหารทใชเลยงสตวนบวามความส าคญในดานตนทนการผลตเปนอยางยง การมอาหารทเพยงพอมคณภาพดและสามารถใชเลยงสตวอยางตอเนองไดตลอดทงปจงเปนเปาหมายทผเลยงสตวตองการ แมวาการเลยงสตวเคยวเอองจะสามารถเจรญเตบโตไดตามปกตดวยการกนหญาหรออาหารหยาบเพยงอยางเดยว แตจะท าใหการเจรญเตบโตอยในขดจ ากด และในชวงฤดแลงอาจไมมหญาสด หรออาหารหยาบมคณภาพต า หากสตวกนหญาทมอายมากหรอหญาแหงและฟางอยางเดยวอาจท าใหสตวผอม การใหอาหารเพอใหสตวเจรญเตบโตตามตองการจงจ าเปนตองใหอาหารขนซงมโภชนะสงเพมเตม เพอใหสตวผลตผลผลตตามเปาหมาย แตอยางไรกตามราคาวตถดบอาหารสตวทเปนแหลงโปรตน เชน กากถวเหลอง มราคาแพงขน และขณะเดยวกนตนทนการผลตกเพมสงขน ดงนนเกษตรกรจงตองหาแนวทางลดตนทนการผลตสตว โดยใชพชอาหารสตว ทหาไดในทองถนมาใชเปนอาหารสตวเพอลดตนทนการผลต ซงวตถดบอาหารสตวในทองถนทน ามาใชในการเลยงสตวมหลายชนด ซงมรายละเอยดดงน

1. แหลงโปรตน

วตถดบอาหารสตวทเปนแหลงโปรตนนบวาเปนวตถดบทมราคาแพง ดงนนนกโภชนศาสตรสตวจงพยายามคนหาชนด และวธในการน ามาใชประโยชนของวตถดบอาหารสตวเพอทดแทนวตถดบท มราคาแพง ซงพชในทองถนทน ามาใชเปนแหลงโปรตนในอาหารสตวมหลายชนด ดงแสดงในตารางท 6.1 โดยพชแตละชนดมคณสมบตและการใชประโยชนดงน

1.1 ไมยราบยกษ (Mimosa pigra) ไมยราบยกษนบวาเปนวชพชทส าคญของเกษตรกร วลยลกษณ และคณะ (2557) พบวา

ไมยราบยกษมศกยภาพในการน ามาใชเปนแหลงโปรตนในสตรอาหารของแพะ ทงนเนองจากเปนพชทมโปรตนสงถง 25 เปอรเซนต สอดคลองกบ วฒพนธ และคณะ (2554) พบวาการเสรมไมยราบยกษในระดบ 1.5 เปอรเซนตของน าหนกตว ท าใหแพะเนอมอตราการเจรญเตบโตดทสด ในขณะทมตนทนคาอาหารตอการเพมน าหนกตว 1 กโลกรม ต ากวากลมทไมเสรม นอกจากน นราวรรณ และคณะ (2558ข) ไดท าการศกษาเปรยบเทยบการใชสวนประกอบตางๆ ของกระถนและไมยราบยกษเพอใชในสตรอาหารขนของสตวเคยวเออง พบวาสวนของใบ ล าตน และล าตนรวมใบของไมยราบยกษสามารถใชเปนแหลงโปรตนส าหรบโคเนอไดอยางมประสทธภาพเชนเดยวกนกบกระถน

145

ตารางท 6.1 คณคาทางโภชนะของวตถดบอาหารสตวแหลงโปรตน

วตถดบอาหารสตว DM OM CP NDF ADF อางอง ใบไมยราบยกษแหง 96.4 94.1 59.2 50.0 24.5 นราวรรณ และคณะ (2558ข) กานใบไมยราบยกษแหง 94.6 95.0 22.3 69.7 32.5

ล าตนไมยราบยกษแหง 97.5 96.6 16.4 75.3 63.9

ไมยราบยกษแหง 96.6 94.9 36.2 62.3 43.6

ใบกระถนแหง 93.5 92.1 60.7 40.4 15.0

กานใบกระถนแหง 94.3 93.7 25.1 58.0 36.7

ล าตนกระถนแหง 95.5 95.2 20.9 70.3 59.9

กระถนแหง 95.1 93.2 47.3 64.0 28.1

มนเฮย 86.3 87.5 22.0 44.3 30.3 Wanapat et al. (2000b) ใบมนส าปะหลงตากแหง 90.0 90.0 20-30 29.6 24.1

กระเฉดบก 51.3 93.4 24.1 54.3 32.8 นราวรรณ และคณะ (2560) กระถน 26.7 93.6 30.3 24.8 15.8 เทยนทพย และคณะ (2560) ใบหมอน 33.6 86.7 22.1 36.4 31.5 Deshmukh et al. (1993) ฝกจามจร 92.8 95.6 16.4 28.4 23.1 Anantasook et al. (2015)

1.2 มนเฮย (Manihot esculenta Crantz) มนเฮยเปนเศษเหลอทางการเกษตรทไดจากการเกบหวมนส าปะหลง ซงมนเฮยเปนสวน

ของล าตนและใบมนส าปะหลงตากแหง มโปรตนสงถง 25 เปอรเซนต พบวาสามารถใชมนเฮยเพอทดแทนอาหารขนในโคนมได โดยท าการเสรมมนเฮยในระดบ 1.7 กโลกรม/ ตว/ วน ในโคทไดรบอาหารตอปรมาณการใหน านมทสดสวน 1:4 พบวาไมมผลกระทบตอผลผลตและองคประกอบทางเคมของน านม ในขณะทสามารถลดตนทนคาอาหารได และท าใหปรมาณไธโอไซยาเนทในน านมเพมขนจาก 5.3 เปน 17.8 พพเอม (Wannapat et al., 2000) เชนเดยวกนกบ Dung et al. (2005) รายงานวาสามารถใชมนเฮยทดแทนการใชอาหารขนไดสงสด 75 เปอรเซนต แตพบวาการทดแทนในระดบ 25

เปอรเซนต จะเหมาะสมตอการใชประโยชนของอาหารไดดทสด นอกจากนพบวาการเพมระดบมนเฮยจะท าใหไขพยาธในมลแพะลดลง ทงนเนองจากคอนเดนสแทนนทพบในมนเฮยจะมผลในการก าจดพยาธทงทางตรงและทางออม โดยคอนเดนสแทนนนจะมผลตอผนงเซลลดานนอกของตวออนพยาธ (Kahn and Diaz-Hernandez, 2000) นอกจากน Punthanara et al. (2009) ไดท าการเสรมมนเฮยในระดบ 1, 2 และ 3 กโลกรม/ ตว/ วน ตอการยบยงจลนทรยในน านมของโคนม พบวาโคทไดรบการเสรม

146

มนเฮยทกระดบมความเขมขนของไธโอไซยาเนทเพมขน ขณะทจ านวนคลอโรฟอรมและจลนทรยมคาลดลง

1.3 กระเฉดบก (Neptunia javanice Miq.) กระเฉดบกเปนพชตระกลถวทขนตามไหลทางเปนจ านวนมาก ปจจบนพบวามการ

ขยายพนธไปทวทกพนทของประเทศไทย ลกษณะของใบจะคลายใบกระถนหรอไมยราบ ซง ยวด (2545) รายงานวากระเฉดบกปรมาณ 100 กรม มแคลเซยม 123 มลลกรม นอกจากนยงประกอบไปดวยเยอใย ธาตเหลก ฟอสฟอรส วตามนเอ เบตาแคโรทน วตามนบ3 และวตามนซ ซงนาจะน ามาใชเปนอาหารสตวได แตพบวาการใชประโยชนจากกระเฉดบกเพอน ามาใชเปนอาหารสตวยงมขอมลไมมากนก ทงนเนองจากขาดขอมลพนฐานดานผลผลตและองคประกอบทางเคม ทงนผเขยนไดศกษาศกยภาพในการน ากระเฉดบกมาใชเปนอาหารสตว โดยท าการปลกกระเฉดบกเพอศกษาผลผลตและคณคาทางโภชนะเมอมอายการเกบเกยวท 2, 4 และ 6 เดอน พบวากระเฉดบกมปรมาณโปรตนลดลง ขณะทปรมาณเยอใยเพมขนตามอายการเกบเกยวทเพมขน แตผลผลตจะเพมขนตามอายการเกบเกยวทเพมขน กลาวคอกระเฉดบกทตดเมออายครบ 6 เดอนจะไดผลผลตมากทสด แตผลผลตทไดจะเปนสวนของล าตนเปนสวนใหญ ซงมความแขงและหากน ามาใชเลยงสตวอาจท าใหสตวใชประโยชนไดไมหมด ขณะทกระเฉดบกทตดเมออาย 4 เดอน จะมความเหมาะสมทจะน ามาใชทงในแงปรมาณและคณภาพ (นราวรรณ และคณะ, 2559ข) นอกจากนนผเขยนไดศกษาการใชกระเฉดบกเปนแหลงโปรตนเพอทดแทนกากถวเหลองในสตรอาหารขนของสตวเคยวเออง โดยการศกษาในหองปฏบตการ พบวากระเฉกบกสามารถใชทดแทนกากถวเหลองในสตรอาหารขนไดถง 60 เปอรเซนต โดยไมมผลกระทบตอจลศาสตรและผลผลตของแกส และการยอยสลายของอาหาร (นราวรรณ และคณะ, 2558ข) ขณะเดยวกนพบวาการใชกระเฉดบกในสตรอาหารเปรยบเทยบกบการใชกระถนบดไมสงผลตอการน าไปใชประโยชนของสตวทแตกตางกน (นราวรรณ และคณะ, 2558ก) นอกจากนผเขยนไดประยกตผลงานวจยในระดบหองปฏบตการสการทดลองในตวสตว เพอศกษาปรมาณการใชกระเฉดบก เฮยทเหมาะสมส าหรบสตวเคยวเออง โดยใชกระเฉดบกเฮยในระดบ 0, 8, 16 และ 24 เปอรเซนตใน สตรอาหารขนตอปรมาณการกนได การยอยได และจลนทรยในกระเพาะรเมนของโคเนอ พบวาสามารถใชกระเฉดบกเฮยในสตรอาหารขนไดสงสด 24 เปอรเซนต โดยไมมผลกระทบตอการกนได การยอยได และนเวศวทยาในกระเพาะรเมนของโคเนอ ดงแสดงในตารางท 6.2 (นราวรรณ และคณะ,

2560)

147

ตารางท 6.2 ผลของการใชกระเฉดบกเฮยในสตรอาหารขนตอปรมาณการกนไดและการยอยได

1.4 กระถน (Leucaena leucocephala) กระถนเปนพชตระกลถวยนตนชนดหนง สามารถปลกไดทกพนท มความทนทานตอ

สภาพแวดลอมตางๆ ไดด โดยเฉพาะอยางยงฤดแลง และเปนพชทมคณคาทางโภชนะสง สามารถน ามาใชเปนอาหารสตวทดอกชนดหนง โดยสามารถใชไดดทงรปแบบสด แหง หมก และการอดเมด เทยนทพย และคณะ (2560) รายงานวาเกษตรกรภาคใตมรปแบบการเลยงกระบอโดยอาศยพชอาหารสตวทหาไดตามธรรมชาต โดยกระถนนบวาเปนพชอาหารสตวอกชนดหนงทใชไดอยางมประสทธภาพ ทงนเนองจากกระถนมโปรตนสงถง 30.3 เปอรเซนต

กระเฉดบกเฮยในสตรอาหารขน (เปอรเซนต) SEM P-value

0 8 16 24

ปรมาณการกนได, กโลกรม/ตว/วน 7.4 7.5 7.2 7.1 0.10 ns

ปรมาณการกนได, เปอรเซนตน าหนกตว 2.5 2.5 2.4 2.4 0.03 ns

การยอยได, เปอรเซนต

วตถแหง 54.8 54.4 53.3 53.4 0.66 ns

อนทรยวตถ 58.2 57.8 56.6 56.8 0.75 ns

โปรตนหยาบ 47.1 38.2 40.4 40.8 1.12 ns

เยอใยทไมละลายในสารฟอกทเปนกลาง 53.1 54.6 54.8 54.5 0.62 ns

เยอใยทไมละลายในสารฟอกทเปนกรด 32.5 31.8 30.0 31.4 1.24 ns

คาความเปนกรด-ดาง 6.7 7.0 7.0 6.9 0.05 ns

แอมโมเนย-ไนโตรเจน (มลลกรม/ เดซลตร) 15.2 12.1 13.1 14.0 0.24 ns

ยเรยในกระแสเลอด (มลลกรม/ เดซลตร) 12.3 11.9 13.4 11.9 0.38 ns

จ านวนประชากรของจลนทรย (เซลล/ มลลลตร) แบคทเรยทงหมด, ×108 6.4 6.1 6.5 6.3 0.31 ns

โปรโตซว, ×105 3.5 3.8 3.5 3.0 0.15 ns

เชอรา, ×104 6.6 6.1 7.3 8.2 0.47 ns

หมายเหต: ns = ไมมความแตกตางกนทางสถต (P>0.05) ทมา: นราวรรณ และคณะ (2560)

148

ตารางท 6.3 ผลของการใชกระถนเพอเปนอาหารส าหรบสตวเคยวเออง

ชนดสตว/ รปแบบทใช

การกนได การยอยได อตราการ

เจรญเตบโต

กระบวนการหมกในรเมน

แกสเมทเธน อางอง

กระบอ/ แหง

-

- Kang et al. (2012)

กระบอ/ อดเมด

-

- Hung et al. (2013)

โคสาว/ สด

- - - Molina et

al. (2016)

โคเพศผตอน/ สด - -

- Matthew

et al. (2015)

โคเนอ/ หมก

-

- อนสรณ และคณะ (2558)

โค/ หมก

- Giang et

al. (2016)

จากตารางท 6.3 พบวาการเสรมกระถนอบแหงรวมกบอาหารขนในระดบ 2 กรม/ กโลกรมของน าหนกตว สามารถเพมปรมาณการกนได, การยอยไดของโภชนะ, กระบวนการหมกในกระเพาะรเมน และจ านวนประชากรจลนทรยของกระบอปลก (Kang et al., 2012) Hung et al. (2013) รายงานวาการเสรมกระถนอดเมดในกระบอปลกชวยปรบปรงการกนได จลนทรยในกระเพาะรเมน และสมดลของไนโตรเจน สอดคลองกบ Khy et al. (2012) รายงานวาการเสรมกระถนอดเมดระดบ 450 กรม/ ตว/ วน ในกระบอปลกชวยปรบปรงการยอยไดของโภชนะและการกกเกบไนโตรเจน รวมไปถงการเพมการสงเคราะหจลนทรยในกระเพาะรเมนของกระบอปลก นอกจากนการเสรมกระถนในระดบ 24

เปอรเซนต ในโคสาวทไดรบหญาสตาร (Cynodon plectostachyus) ในระดบ 76 เปอรเซนต สงผลใหปรมาณการกนไดเพมขนถง 19 เปอรเซนต ขณะทการสญเสยพลงงานในรปของพลงงานลดลงถง 53

เปอรเซนต ซงแสดงใหเหนวากระถนเปนพชทางเลอกทสามารถน ามาใชรวมกบหญาสตารเพอลดการปลดปลอยผลผลตแกสเมทเธนจากโคในเขตรอนได (Molina et al., 2016) สอดคลองกบรายงานของ Matthew et al. (2015) ทท าการเลยงโคดวยกระถนท าใหอตราการเจรญเตบโตสงกวา และการปลดปลอยแกสเรอนกระจกต ากวาโคทเลยงดวยหญา ขณะท Piñeiro-Vázquez et al. (2017) เสนอแนะวาระดบการเสรมกระถนทเหมาะสมตอการใชประโยชนของคอนเดนสแทนนนอยในระดบ

149

20-40 เปอรเซนตวตถแหง นอกจากนกระถนสามารถใชในรปหมกไดอยางมประสทธภาพ อนสรณ และคณะ (2558) รายงานวาการเสรมกระถนหมกปรมาณ 1 กโลกรม/ ตว/ วน สามารถปรบปรงประสทธภาพการเจรญเตบโตไดดกวาหญาเนเปยรปากชอง 1 หมก เชนเดยวกนกบ Giang et al. (2016) เสนอแนะใหใชกระถนหมกเปนอาหารหยาบคณภาพสงส าหรบสตวเคยวเอองในเขตรอน โดยพบวาการเสรมกระถนหมกชวยเพมปรมาณการกนได, การยอยได และผลผลตสดทายจากกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน ขณะเดยวกนสามารถลดผลผลตแกสเมทเธนได

1.5 ใบหมอน (Morus alba Linn.) ใบหมอนเปนพชโปรตนอกชนดหนงทมการน ามาใชเปนอาหารสตวมาเปนเวลานาน ทงน

เนองจากเปนพชเจรญเตบโตไดดภายใตสภาพภมอากาศแหงแลง ใหผลผลตน าหนกใบสดประมาณ 25-30 ตน/ เฮกตาร/ ป ภายใตการตดทกๆ 9-10 สปดาห ใบหมอนมโปรตนสงประมาณ 18-25

เปอรเซนต รวมทงมก ามะถนและแรธาตสง ซงพบวาสามารถใชใบหมอนเปนอาหารหลกส าหรบการเลยงแกะและแพะ (Liu et al., 2001; Bakshi and Wadhwa, 2007) นอกจากนยงสามารถใชเปนแหลงโปรตนทดแทนการใชอาหารขนในโคและแพะไดอยางมประสทธภาพ (Sanchez, 2000;

Anbarasu et al., 2004) ทงนเนองจากใบหมอนมการยอยไดสง (75-85 เปอรเซนต) (Ba et al., 2005) นอกจากนยงมการน าใบหมอนมาแปรรปโดยการอดเมดเพอใชเลยงสตว Huyen et al. (2012) รายงานวาควรเสรมใบหมอนอดเมดในระดบ 600 กรม/ วน ในโคเนอทเลยงดวยอาหารหยาบคณภาพต า เชน ฟางขาว โดยพบวาจะชวยปรบปรงการยอยไดของโภชนะ และกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน

1.6 เนอในเมลดยางพารา เมลดยางพาราเปนผลพลอยไดจากการท าสวนยางพารา ซงพบวาเมลดยางพารามปรมาณ

มากถง 133 กโลกรม/ ไร/ ป หรอคดเปนประมาณ 2,608,603,347 กโลกรมตอป (สมศกด, 2531) ภายในเมลดยางพารามสวนของเนอในทจะน าไปสกดน ามนเมลดยาพารา ซงมคณคาทางโภชนะดงแสดงในตารางท 6.4 จะเหนวาเนอในเมลดยางพารามโปรตน และไขมนสง ซงเหมาะทจะน ามาใชเปนอาหารสตวทงดานปรมาณและคณภาพ นอกจากน ในเนอในเมลดยงมกรดไฮโดรไซยานคเปนองคประกอบในปรมาณ 80.26 มลลกรม/ กโลกรม และยงมอะฟลาทอกซนปรมาณ 316.8 ไมโครกรม/ กโลกรม แตอยางไรกตามสารพษดงกลาวสามารถลดไดดวยการน ามาหมกหรอตากใหแหง เนองดวยเนอในเมลดยางพาราเปนวตถดบทมโปรตนสงจงสามารถน ามาใชทดแทนแหลงโปรตนทมราคาแพง เชน กากถวเหลอง เปนตน Chanjula et al. (2011) ไดศกษาการใชเนอในเมลดยางพารารวมกบกากปาลมเพอเปนแหลงโปรตนในสตรอาหารของแพะในระดบตางๆ พบวาสามารถใชเนอในเมลดยางพาราใน สตรอาหารไดถง 20 เปอรเซนต โดยไมสงผลตอปรมาณการกน, การยอยได, แอมโมเนยไนโตรเจนในกระเพาะรเมน และกรดไขมนทระเหยได ในขณะทสามารถเพมการยอยไดของไขมน และการกกเกบไนโตรเจน นอกจากน Pha-obnga et al. (2016) รายงานวาสามารถใชเนอในเมลดยางพาราเปน

150

สวนผสมในสตรอาหารผสมส าเรจไดถง 13.6 เปอรเซนต ขณะท Chujai et al. (2011) รายงานวาการใชเนอในเมลดยางพารารวมกบกากเมลดปาลมในสดสวน 20: 20 มผลตอระดบของยเรยไนโตรเจนในกระแสเลอด รวมทงสงผลใหจ านวนประชากรของโปรโตซวในกระเพาะรเมนของแกะลดลง

ตารางท 6.4 องคประกอบทางเคมของเนอในเมลดยางพารา

คณคาทางโภชนะ, เปอรเซนตวตถแหง อางอง

DM OM CP EE NDF ADF

97.5 97.5 19.8 47.6 20.8 17.0 Pha-obnga et al. (2016) 94.0 96.1 22.1 33.0 - - Fawole et al. (2016) 96.9 96.2 23.3 38.5 - - Udo et al. (2016) 94.3 96.6 23.6 40.7 11.8 6.3 Chanjula et al. (2011) 94.3 96.6 23.6 40.7 11.8 6.3 Chujai et al. (2011) 96.7 96.7 17.4 44.3 - - เปลอง (2552) 84.5 96.6 22.5 49.5 - - จฑารตน (2551) 96.5 96.5 17.2 42.6 - - ยทธนา และก าชย (2545)

1.7 ฝกจามจร (Samanea saman) จามจรเปนพชตระกลถวยนตนชนดหนงทนยมปลกในประเทศเขตรอน ฝกแกของจามจรม

โปรตนและน าตาลสง ซงมศกยภาพในการน ามาใชเปนอาหารสตว (Jetana et al., 2008) ซงพบวามการน าฝกจามจรมาใชเลยงสตวเคยวเอองมาเปนเวลานาน Seetakoses and Yothinsirikul (1985) รายงานวาสตวมการกนได และอตราการเจรญเตบโตเพมขนเมอไดรบฝกจามจรบดหยาบ นอกจากนพบวากระบอทไดรบฝกจามจรวนละ 2 กโลกรมในชวงฤดแลง สามารถรกษาน าหนกตวได (Seedtakosed

et al., 1988) มากไปกวานนพบวาสารแทนนนในฝกจามจรยงสามารถยบยงจลนทรยบางชนด (Ukoha et al., 2011) สอดคลองกบการรายงานของ Teferedegne (2000) พบวาฝกจามจรสามารถยบยงจ านวนประชากรของโปรโตซวไดถง 85 เปอรเซนต เชนเดยวกนกบ Babayemi et al. (2010) รายงานวาการเสรมฝกจามจรในระดบ 50, 75 และ 100 เปอรเซนต สามารถลดผลผลต แกสเมทเธนไดอยางมประสทธภาพ

นอกจากน ผ เขยนไดมประสบการณ ในการใช ฝกจามจรเปนสารเสรมเพอกระตนกระบวนการหมกในสตวเคยวเออง โดยไดท าการศกษาทดลองทงในหลอดทดลอง (in vitro) และในตวสตว (in vivo) พบวาการเสรมฝกจามจรบดในระดบ 6 เปอรเซนตของวตถแหง สามารถกระตน

151

กระบวนการหมกในกระพาะรเมน โดยท าใหจ านวนประชากรของแบคทเรย, การสงเคราะหจลนทรยโปรตน และผลผลตน านมเพมขน และในขณะเดยวกนกสงผลท าใหจ านวนประชากรของแบคทเรยกลมทผลตแกสเมทเธน และผลผลตแกสเมทเธนลดลง ดงแสดงในตารางท 6.5

ตารางท 6.5 ผลของการใชฝกจามจรเพอเปนอาหารส าหรบสตวเคยวเออง

ชนดสตว การยอยได กระบวนการหมกในรเมน

ผลผลตนม จลนทรย แกสเมทเธน อางอง

In vitro -

Anantasook and

Wanapat, (2012) โคนม

- - Anantasook et al. (2013a)

โคนมเพศผตอน

- - - Anantasook et al. (2013b)

โคนมเพศผตอน

- - - Anantasook et al. (2014)

โคนม -

Anantasook et al. (2015)

2. แหลงพลงงาน

วตถดบอาหารสตวทเปนแหลงพลงงานทนยมใชในสตวเคยวเอองมหลายชนด เชน มนเสน ร าขาว ขาวโพด เปนตน และถงแมวาวตถดบอาหารสตวทเปนแหลงพลงงานจะมราคาไมแพงเหมอนวตถดบอาหารสตวทเปนแหลงโปรตน แตพบวาปรมาณในการใชในสตรอาหารจะใชในสดสวนทมากกวาโปรตน ดงนนพบวาวตถดบทเปนแหลงพลงงานหลายชนดมปรมาณไมเพยงพอตอการน ามาใชประโยชน และยงมการน าเขาจากตางประเทศ ดงนนเพอเปนการแกไขปญหาดงกลาวจงมการใชเศษเหลอจากโรงงานอตสาหกรรมการเกษตรหลายชนดมาใชเปนแหลงพลงงานในอาหารสตว ซงมรายละเอยดดงน

2.1 กากมนส าปะหลง กากมนส าปะหลงเปนผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมการผลตแปงมนส าปะหลง ม

คารโบไฮเดรตเปนองคประกอบประมาณ 65-70 เปอรเซนต มโปรตนประมาณ 1.5-2.5 เปอรเซนต (ไพบลย, 2551; สทธพงษ, 2555) ซงมศกยภาพในการน ามาใชเปนแหลงพลงงานส าหรบสตวเคยวเออง ปจจบนพบวามการน ากากมนส าปะหลงมาใชเปนอาหารสตวเพมมากขน และไดมการพฒนาวธการ

152

เพมคณคาทางโภชนะโดยเฉพาะโปรตนในกากมนส าปะหลงดวยการหมกรวมกบยสต ยเรย และจลนทรยทมประสทธภาพหรออเอม (ตารางท 6.6) เปนตน

ตารางท 6.6 คณคาทางโภชนะของกากมนส าปะหลงทหมกดวยสารหมกตางๆ

สารหมก DM OM EE CP NDF ADF อางอง กากมนส าปะหลงสด 18.3 97.6 - 4.8 31.8 10.2 Pilajun and Wanapat,

S. cerevisiae 16.0 97.4 - 13.3 44.8 16.5 (2016a) อเอม 14-6 97-6 - 17-8 51.7 15.6

ยเรย 4%+กากน าตาล4%

34.5 93.3 - 9.3 34.9 9.3 Norrapoke et al. (2017)

S. cerevisiae 46.9 95.8 - 14.5 31.5 18.1 ฐตมา และคณะ (2561) พด.6 48.3 93.8 - 13.4 35.3 20.2

S. cerevisiae+เอนไซม 15.8 97.1 - 12.1 43.0 16.1 Pilajun and Wanapat,

(2016b) S. cerevisiae 98.0 96.3 - 26.4 25.5 19.4 Kaewwongsa et

al. (2011) S. cerevisiae 17.7 96.0 0.22 7.78 26.2 16.6

ศภชย และคณะ (2558)

S. cerevisiae 22.9 - 1.2 25.4 45.5 28.9 ศภกจ และคณะ (2555)

Kaewwongsa et al. (2011) ไดท าการหมกกากมนส าปะหลงดวยยสต S. cerevisiae 4

ระดบคอ 0, 0.5, 2.5 และ 5 เปอรเซนต โดยใชระยะเวลาในการหมกทแตกตางกนคอ 0, 1, 3 และ 5 วน ตามล าดบ พบวาปรมาณโปรตนในกากมนส าปะหลงหมกมคาส งสดเมอหมกดวยยสตในระดบ 5

เปอรเซนต เปนระยะเวลา 5 วน โดยมโปรตนเทากบ 26.4 เปอรเซนต นอกจากน Norrapoke et al. (2017) ไดท าการปรบปรงคณภาพของกากมนส าปะหลงดวยยเรยและกากน าตาล พบวาการหมก กากมนส าปะหลงดวยยเรย 4 เปอรเซนต และกากน าตาล 4 เปอรเซนต สามารถชวยเพมปรมาณโปรตนและลดปรมาณเยอใยได และเมอท าการศกษาผลผลตแกสในหลอดทดลองพบวากากมนส าปะหลงหมกยเรย 4 เปอรเซนต รวมกบกากน าตาล 4 เปอรเซนต มผลผลตแกส, การยอยสลาย และจ านวนประชากรของแบคทเรยสงทสด นอกจากนพบวาการหมกมนส าปะหลงดวยยสตและ พด. 6 สามารถ

153

เพมโปรตนของกากมนส าปะหลงไดถง 14.5 และ 13.4 เปอรเซนต, ตามล าดบ และเมอโคเนอไดรบกากมนส าปะหลงหมกในระดบ 0.5 เปอรเซนตของน าหนกตว รวมกบอาหารขนโปรตน 16 และ 18

เปอรเซนต พบวาไมมผลตอการกนได, อณหภม, คาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมน และคาฮมาโตครตของเลอด ในขณะทความสามารถในการยอยของโปรตนและเยอใยเพมขนเมอเสรมกากมนส าปะหลงหมกดวยยสตรวมกบอาหารขนโปรตน 16 เปอรเซนต (ฐตมา และคณะ, 2561) วาสนา และคณะ (2560) รายงานวาเมอใชกากมนส าปะหลงหมกยสต S. cerevisiae และ R. oligosporus เปนเวลา 10 วน เปนสวนผสมในสตรอาหารผสมส าเรจทระดบ 45 เปอรเซนต ท าใหการยอยไดของวตถแหง, เยอใย NDF และ ADF เพมขน ขณะท ศภกจ และคณะ (2555) พบวาการหมกกากมนส าปะหลงทไดจากการผลตเอทานอลดวยยสต S. cerevisiae รวมกบยเรยในระดบ 2.0 และน าตาล 6.0 เปอรเซนต เปนเวลา 15 วน ท าใหโปรตนเพมขนเปน 25.4 เปอรเซนต และเมอน ามาใชในสตรอาหารผสมส าเรจของโคนม พบวาการใชในระดบ 25 เปอรเซนต ไมสงผลกระทบตอปรมาณการกนได, การเจรญเตบโต, ผลผลต และองคประกอบของน านม (ศภกจ และคณะ, 2556) Pilajun and Wanapat (2016a) รายงานวาการหมกกากมนส าปะหลงดวยยสต S. cerevisiae หรอจลนทรยอเอม สามารถท าใหปรมาณโปรตนเพมขนจาก 4.8 เปอรเซนต เปน 13.3 และ 17.8 เปอรเซนต ตามล าดบ และสามารถเพมการละลายไดในหลอดทดลอง และอตราการไหลผานของอาหาร เมอเปรยบเทยบกบกลมทไมท าการหมก นอกจากน Pilajun and Wanapat (2016b) ไดทดแทนการใชมนเสนในสตรอาหารขนดวยกากมนส าปะหลงหมกยสตรวมกบเอนไซมพบวาการกนไดของเยอใย NDF และ ADF เพมขน ในขณะทการยอยไดของวตถแหง, อนทรยวตถ และโปรตนของโคเนอพนธลกผสมพนเมอง -แองกสมคาลดลง แตอยางไรกตามพบวาไมสงผลกระทบในดานลบตอปรมาณการกนได, การเจรญเตบโต, อตราการแลกเนอ, ผลผลตและคณภาพซาก

นอกจากน Kampa et al. (2011) ไดท าการศกษาการใชกากมนส าปะหลงหมกยสต-มาเลท ทดแทนกากถวเหลองในสตรอาหารของโคเนอ พบวาสามารถใชทดแทนกากถวเหลองในสตรอาหารไดสงสดถง 50 เปอรเซนต โดยสามารถปรบปรงกระบวนการหมก , เพมการเจรญเตบโต , จ านวนประชากรของแบคทเรยและเชอรา ขณะทท าใหจ านวนประชากรของโปรตวซวลดลง ศภชย และคณะ (2558) ไดศกษาการใชกากมนหมกยสตทดแทนอาหารขนในระดบ 46.8 เปอรเซนต พบวาปรมาณการกนได, การเจรญเตบโต, ลกษณะซาก, ชนสวนของเนอหลก และผลตอบแทนสทธไมมความแตกตางกน แตการใชมนส าปะหลงหมกยสตจะท าใหตนทนคาอาหารลดลง นอกจากการใชยสต และยเรยแลว พบวาเชอรายงสามารถเพมคณคาทางโภชนะของกากมนส าปะหลงไดเชนเดยวกน

Akindahunsi et al. (1999) รายงายวากากมนส าปะหลงทหมกดวยเชอรา Rhizopusoryzae เปนเวลา 3 วน มปรมาณโปรตนเพมขน จาก 4.43 เปอรเซนต เปน 8.66 เปอรเซนต

154

ตารางท 6.7 ผลของการใชกากมนส าปะหลงหมกเพอเปนอาหารส าหรบสตวเคยวเออง

ชนดสตว/ รปแบบการใช

การกนได การยอยได การเจรญ

เตบโต

กระบวนการหมกในรเมน

จลนทรย อางอง

In vitro/ 100% ในหลอดทดลอง

- - Norrapoke et

al. (2017) โคเนอ/ เสรม 0.5% ของน าหนกตว

- - ฐตมา และคณะ (2561)

โคเนอ/ ทดแทนมนเสนในอาหารขน

- - Pilajun and

Wanapat, (2016b) In vitro/ 100% ในหลอดทดลอง

- - - - Pilajun and

Wanapat (2016a) In vitro/ ใช 45% ใน TMR

- - - - วาสนา และคณะ (2560)

โคเน อ/ ทดแทนกากถ วเหลองในอาหารขน 50%

-

Kampa et al. (2011)

โคนม/ ใชในสตรอาหาร TMR 25%

- - - ศภกจ และคณะ (2556)

2.2 เปลอกมนส าปะหลง เปลอกมนส าปะลงเปนผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมการผลตแปงมนส าปะหลง

เชนเดยวกนกบกากมนส าปะหลง ซงจากกระบวนการผลตแปงมนส าปะหลงจะไดเปลอกมนส าปะหลงประมาณ 3 เปอรเซนต ซงคดเปนปรมาณ 552,000 ตน/ ป (สกญญา และ วราพนธ, 2550) พพฒน (2554) รายงานวาเปลอกมนส าปะหลงมวตถแหง, โปรตน, เยอใย NDF, ADF และ ADL เทากบ 25.2,

1.0, 71.0, 18.7 และ 7.15 เปอรเซนต ตามล าดบ นอกจากนแลวพบวาในเปลอกมนส าปะหลงสดจะมกรดไฮโดรไซยานคประมาณ 364.2-814.7 พพเอม ซงมความเปนพษอยในระดบต า-ปานกลาง เมอน ามาใหสตวกน แตอยางไรกตามหากท าการหมกหรอตากแหงกจะท าใหสามารถลดความเปนพษในสตวได (Tewe and lyayi, 1989) พพฒน (2554) ไดศกษาการใชเปลอกมนส าปะหลงเปนอาหารสตวเคยวเออง เพอใชเปนแหลงพลงงานในอาหารขน ซงการใชเปลอกมนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานในอาหารขน เปนอกทางหนงทชวยในการลดตนทนคาอาหาร สามารถใชทดแทนแหลงพลงงานทมราคาสง เชน มนเสน

155

ขาวโพด เปนตน โดยไมสงผลกระทบตอการใหผลผลตของสตวเคยวเออง สอดคลองกบ วชรวทย และคณะ (2554) ไดศกษาผลของการใชเปลอกมนส าปะหลงหมกในอาหารผสมส าเรจของแกะลกผสมขน พบวาการน าเปลอกมนส าปะหลงมาใชเพอเปนแหลงพลงงานและเยอใยในสตรอาหารสตวเคยวเอองมความเปนไปได ซงในชวงฤดแลงสามารถเกบรกษาไวโดยการตากแหงและในชวงหนาฝนสามารถเกบรกษาไวโดยการหมก นอกจากน Santos et al. (2015b) ท าการศกษาการใชเปลอกมนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานเพอทดแทนการใชขาวโพดในสตรอาหารของแกะในระดบ 0, 25, 50, 75 และ 100

เปอรเซนต ตามล าดบ พบวาสามารถใชเปลอกมนส าปะหลงทดแทนขาวโพดไดสงสด 100 เปอรเซนต โดยไมมผลกระทบตอปรมาณการกนได , การยอยได และกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน และเสนอแนะวาการใชเปลอกมนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานในสตรอาหารสตวเคยวเอองขนาดเลกเปนแนวทางในการลดตนทนการผลตสตว นอกจากน Santos et al. (2015a) ไดท าการทดแทนขาวโพดดวยเปลอกมนส าปะหลงในสตรอาหารโคนมในระดบ 0, 33, 66 และ 100 เปอรเซนต พบวาเมอเพมระดบการใชเปลอกมนส าปะหลงในสตรอาหารจะสงผลใหการกนได การยอยได และผลผลตน านมลดลงแบบเปนเสนตรง แตอยางไรกตามจะเหนไดวาสามารถใชเปลอกมนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานเพอทดแทนขาวโพดไดในระดบ 33 เปอรเซนต สอดคลองกบ เมฆ (2552) พบวาอาหารหยาบหมกทมเปลอกมนส าปะหลง 30 เปอรเซนต สามารถน ามาใชเลยงโคนมรดนมได เชนเดยวกนกบ Guimarães

et al. (2014) รายงานวาเมอใชเปลอกมนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานในอาหารแกะในระดบ 30

เปอรเซนต ไมสงผลกระทบในดานลบตอปรมาณการกนได, การเจรญเตบโต และผลผลตซาก ในขณะท ภทร (2551) ไดศกษาผลของการเสรมเปลอกมนส าปะหลงหมกตอปรมาณการกนได, การเจรญเตบโตและตนทนการผลตของแกะ พบวาประสทธภาพในการใชอาหารของแกะทไดรบอาหารทมฟางขาว 5 เปอรเซนต และเปลอกมนส าปะหลงทระดบ 40 เปอรเซนต มคาสงกวากลมอน

3. อาหารหยาบ

อาหารหยาบเปนอาหารหลกส าหรบสตวเคยวเออง โดยสตวเคยวเอองจะใชประโยชนจากอาหารหยาบโดยอาศยเอนไซมจากจลนทรยในกระเพาะรเมน อาหารหยาบส าหรบสตวเคยวเอองโดยทวไปไดแกหญาและถวอาหารสตว ซงมปรมาณมากและคณภาพสงในชวงฤดฝน แตจะขาดแคลนในชวงฤดแลง ดงนนจงมการใชเศษเหลอทางการเกษตรและผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมการเกษตรมาใชเปนอาหารหยาบ หรอแหลงเยอใยในสตรอาหาร

3.1 ฟางขาว ฟางขาวเปนเศษเหลอจากการผลตขาวทน ามาใชเปนแหลงอาหารหยาบส าหรบสตวเคยวเออง

โดยคณคาทางโภชนะของฟางขาวขนอยกบปจจยหลายอยาง ไดแก สายพนธขาว การเพาะปลก

156

ฤดกาล การสกแกของขาว ความสงของตนขาวเมอเกบเกยว สดสวนของใบกบล าตน การเกบรกษา รวมทงความอดมสมบรณของดนและน า เปนตน ดงแสดงในตารางท 6.8

ตารางท 6.8 คณคาทางโภชนะของฟางขาวแตละสายพนธ

สายพนธขาว คณคาทางโภชนะของฟางขาว

DM OM CP EE NDF ADF ADL

ดอกมะล 92.6 90.6bcde 6.7ef 1.0 77.1a 43.8bcde 19.8bcd

หอมขควาย 93.0 90.3cde 8.5bc 1.3 72.2ab 46.7bcde 18.8cd

สงขหยด 93.1 90.0bcd 8.5bc 1.0 73.3ab 41.2e 15.8de

เจามะลแดง 92.5 91.3bcd 7.1de 1.1 73.0ab 42.7cde 16.2de

มะลด า 92.7 92.1bc 8.0cd 1.3 73.1ab 43.8bcde 23.8b

มะลนล 93.7 92.6b 8.5bc 1.1 70.2ab 50.5abcd 20.9bc

เขยวง 93.5 91.3bcde 7.9cd 1.3 76.1a 48.8abcde 17.6cd

ดอฮ 92.9 89.6ef 8.8bc 1.0 74.0ab 42.3de 15.5de

เหนยวแดง 93.5 95.1a 9.5b 1.2 77.4a 51.6abc 22.0bc

เหนยวแดง 2 93.0 90.0def 10.5a 1.1 70.2ab 56.6a 28.5a

เหนยวด า 93.5 88.2fg 6.1fg 1.1 69.5ab 52.1ab 29.4a

หอมภเขยว 92.7 86.9g 5.4g 1.3 67.1b 48.0abcde 12.1e

SEM 0.47 0.60 0.53 0.12 2.55 2.65 1.36

P-Value ns ** ** ns * * ** หมายเหต: a-gอกษรตางกนในแถวเดยวกนมความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05)

*=P<0.05, **=P<0.01 ทมา: สนนาฏ และคณะ (2560)

จากตาราง 6.8 พบวาฟางขาวพนเมองพนธขาวเหนยวแดง 2 เหนยวแดง ดอฮ สงขหยด มะลนล และหอมขควาย มคณคาทางโภชนะสง (สนนาฏ และคณะ, 2560) ซงจากงานวจยดงกลาวแสดงใหเหนวาฟางมคณคาทางโภชนะสงกวาฟางขาวโดยทวไป ซงเมธา (2533) รายงานวาฟางขาวในประเทศไทยมโปรตนประมาณ 3-5 เปอรเซนต และมเยอใยสงโดยเฉพาะอยางยงลกนนและซลกา ซงเปนสวนประกอบส าคญทท าใหการยอยไดของฟางขาวมคาต า ดงนนจงมการเพมคณภาพและความนากนของฟางขาวดวยการน ามาหมกดวยกากน าตาล, ยเรย และแคลเซยมไฮดรอกไซด เปนตน Hue et al.

157

(2008) รายงานวาการหมกฟางขาวดวยยเรยรวมกบกากน าตาลสามารถเพมโปรตนไดถง 11.3

เปอรเซนต และพบวาการเลยงแกะดวยถวสไตโล, ใบมนส าปะหลง และใบขนนรวมกบฟางหมกยเรยสามารถทดแทนการเลยงดวยอาหารขนไดอยางมประสทธภาพ นอกจากน Wanapat et al. (2009) ไดท าการปรบปรงคณภาพฟางขาวดวยยเรยและแคลเซยมไฮดรอกไซด พบวาการหมกฟางดวยยเรยในระดบ 5.5 เปอรเซนต และยเรย 2.2 รวมกบแคลเซยมไฮดรอกไซด 2.2 เปอรเซนต ท าใหโปรตนในฟางขาวเพมขน จาก 2.5 เปน 7.8 และ 5.8 เปอรเซนต ตามล าดบ และเมอน ามาเลยงโคนมท าใหโคมปรมาณการกนได, การยอยได, จ านวนประชากรของจลนทรย และองคประกอบของน านมคอโปรตนและไขมนเพมขน

3.2 ชานออย ชานออยเปนแหลงเยอใยทเปนผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมการผลตน าตาลทราย

จากออย ซงสามารถใชเปนแหลงอาหารหยาบส าหรบสตวเคยวเอองได แตอยางไรกตามชานออยเปนวตถดบทมโปรตนต า (<3 เปอรเซนต) และเยอใยสง โดยพบวามเซลลโลส , เฮมเซลลโลส และลกนน มากกวา 40, 35 และ 15 เปอรเซนต, ตามล าดบ (Costa et al., 2015) สงผลใหการยอยได และผลผลตต า ดงนนในการน าชานออยมาใชเปนอาหารหยาบส าหรบสตวเคยวเอองจงมการน ามาปรบปรงคณภาพกอน เชน การปรบปรงดวยวธทางกายภาพ, เคม และชวภาพ ดงแสดงในตารางท 6.9

ตารางท 6.9 การปรบปรงคณภาพชานออยตอคณคาทางโภชนะ

ทรทเมนต องคประกอบทางเคม, (เปอรเซนตวตถแหง)

ทมา DM OM CP NDF ADF ADL

ไมปรบปรง 91.5 93.2 2.7 73.9 69.9 10.3 Gunun et al. (2016) ยเรย 2% 34.0 95.8 6.5 71.7 65.8 7.5

ยเรย 2%+แคลเซยม ไฮดรอกไซด 2%

34.8 92.0 4.5 67.2 60.8 6.9

ยเรย 4%+ถวเหลอง 5% 32.1 91.8 7.1 76.2 69.7 13.7 Gunun et al. (2017) ยเรย 6% 57.9 93.3 10.8 86.7 62.8 4.9 กนยา และคณะ (2555) ยเรย 10% 96.4 93.0 10.4 67.6 53.9 10.0 Ahmed et al. (2013) โซเดยมไฮดรอกไซด 2% - - - 54.9 39.8 2.5 Motaung and

Anandjiwala (2015) กรดซลฟรค 5% - - - 66.0 32.8 1.5

ยเรย 6% - - 10.7 72.9 64.4 27.1 Hameed et al. (2012)

158

ณฐพงษ และคณะ (2556) รายงานวาสามารถใชชานออยทปรบปรงคณภาพดวยโซเดยมไฮดรอกไซด 4 เปอรเซนต เพอเปนแหลงอาหารหยาบในสตรอาหารผสมส าเรจของโคนมรน ซงมผลท าใหการกนได , การยอยได , การเจรญเตบโต และประสทธภาพในการใชอาหารดขน Carvalho et al. (2013) พบวาเมอแกะไดรบชานออยหมกแคลเซยมไฮดรอกไซดเปนอาหารหยาบจะมปรมาณการกนได และน าหนกตวเพมขน นอกจากน Gunun et al. (2016) พบวาโคเนอทไดรบชานออยหมกยเรย 2 เปอรเซนต รวมกบแคลเซยมไฮดรอกไซด 2 เปอรเซนต เปนอาหารหยาบแบบเตมท มปรมาณการกนได การยอยได และกรดโพรพออนคเพมขน

3.3 ตนขาวโพดหลงเกบฝกและผลพลอยได ตนขาวโพดและผลพลอยได เชน เปลอกขาวโพด ไหมขาวโพด เปนตน เปนเศษเหลอทาง

การเกษตรของขาวโพดหลงเกบฝก ซงสามารถน ามาใชประโยชนเปนอาหารสตวได Casperson et al. (2017) รายงานวาตนขาวโพดหลงเกบฝกหมกแคลเซยมไฮดรอกไซดมประสทธภาพในการน ามาใชเปนอาหารหยาบส าหรบโคนม ซงไมสงผลกระทบในดานลบตอผลผลตและองคประกอบของน านมเมอเปรยบเทยบกบโคนมทไดรบถวอลฟาฟาเปนอาหารหยาบ สอดคลองกบ Eastridge et al. (2017) พบวาโคนมทเลยงดวยตนขาวโพดหลงเกบฝกเปนอาหารหยาบเปรยบเทยบกบการเลยงดวยถวอลฟาฟา และฟางขาวสาล ไมมผลตอปรมาณการกนได, การยอยได, กระบวนการหมกในกระเพาะรเมน และผลผลตน านม นอกจากนพบวาตนขาวโพดหลกเกบฝกหมกสามารถใชเลยงขนโคเพศผตอนโดยมการตอบสนองตอการยอยเยอใย การเจรญเตบโต ผลผลตซากทด (Carvalho et al. 2017) ขณะท Cook

et al. (2016) ไดทดแทนการใชเมลดขาวโพดดวยตนขาวโพดหลงเกบฝกหมกแคลเซยมออกไซดในอาหารโคนม พบวาการยอยไดของเยอใยเพมขนเมอเพมระดบการใชตนขาวโพดหมก นอกจากน ยพา (2559) รายงานวาเปลอกขาวโพดทหมกดวยน าหมกจากเปลอกสบปะรดสามารถน ามาใชเปนแหลงอาหารหยาบในการเลยงแพะไดอยางมประสทธภาพ โดยไมสงผลกระทบในดานลบตอสมประสทธการยอยไดของโภชนะ และสมรรถนะการเจรญเตบโต

3.4 ทางใบปาลมน ามน ทางใบปาลมน ามนเปนผลพลอยไดจากการเกบเกยวผลผลตปาลมน ามน มคณคาทาง

โภชนะทสามารถน ามาใชเลยงสตวเคยวเอองได เนองจากมโปรตนหยาบ , เยอใย NDF และ ADF

เทากบ 7.9, 67.0, 55.6 เปอรเซนต (ณฐฐา, 2552) และมพลงงานทใชประโยชนไดอยในชวง 5.24-5.43

เมกกะจล/ กโลกรมวตถแหง (สนต และคณะ, 2552) แตการน าทางใบปาลมน ามนมาใชเปนแหลงอาหารหยาบส าหรบเลยงสตวเคยวเอองจ าเปนตองปรบปรงลกษณะทางกายภาพ และ/หรอ เพมคณคาทางโภชนะกอน เชน สบใหมขนาดเลกแลวน าไปหมก หรอหมกรวมกบยเรย , กากน าตาล หรอจลนทรย Rahman et al. (2011) รายงานวาเมอหมกทางใบปาลมน ามนดวยเชอรา C. subvermispora เปนเวลา 3 วน หรอหมกดวย L. edodes และ P. brevispora เปนเวลา 9 วน สงผลใหการยอยได

159

เพมขน ในขณะท สนต และคณะ (2555) ใชทางใบปาลมน ามนหมกกากน าตาลในระดบ 0, 2, 4 และ 6 เปอรเซนต เปนอาหารหยาบรวมกบอาหารขนในระดบ 0.5 เปอรเซนตของน าหนกตว พบวาโคพนเมองทไดรบทางใบปาลมน ามนหมกกากน าตาลมปรมาณการกนไดของวตถแหงและโปรตน และผลผลตกรดไขมนระเหยไดเพมขน Mahgoub et al. (2007) เสนอแนะวาสามารถใชทางใบปาลมน ามนเปนอาหารแกะไดอยางมประสทธภาพ โดยเฉพาะอยางยงชวงทขาดแคลนอาหารสตวในฤดแลง และเมอเพมระดบการใชทางในปาลมน ามนในอาหารแกะพบวาไมสงผลดานลบตออตราการเจรญเตบโต, น าหนกของกลามเนอ และการสะสมของไขมนในเนอ (Hassim et al., 2013)

3.5 กากมะเขอเทศ กากมะเขอเทศเปนผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมการผลตน ามะเขอเทศ และซอส

มะเขอเทศ มวตถแหง, อนทรยวตถ, โปรตนหยาบ, เยอใย NDF และ ADF เทากบ 14.2, 96.2, 19.5,

63.6 และ 43.5 เปอรเซนต ตามล าดบ (Denek and Can, 2006) ซงสามารถใชเปนอาหารส าหรบสตวเคยวเอองไดเปนอยางด Denek and Can (2006) ท าการหมกกากมะเขอเทศรวมกบฟางขาวสาล หรอเมลดของขาวสาล ในระดบ 10, 15 และ 20 เปอรเซนต เพอศกษาคณภาพการหมกและการยอยได พบวาการหมกกากมะเขอเทศรวมกบฟางขาวสาลในระดบ 10 เปอรเซนต เปนแหลงอาหารหยาบคณภาพดส าหรบแกะโดยเฉพาะฤดกาลทขาดแคลนอาหารหยาบ สอดคลองกบ Razzaghi et al. (2015) ทรายงานวาแพะนมทไดรบอาหารกลมทใชกากมะเขอเทศในสตรอาหารมองคประกอบน านมโดยเฉพาะไขมน และโปรตนเพมขน ขณะทแพะมการกนไดและกระบวนการหมกทไมตางจากแพะกลมอนๆ นอกจากน พงศธร และคณะ (2551) รายงานวาสามารถใชกากมะเขอเทศแหงทรทฟอรมลดไฮดทดแทนการใชกากถวเหลองในสตรอาหารไดโดยไมมผลกระทบตอปรมาณการกนได และการยอยไดของแกะ

3.6 เศษเหลอจากสบปะรด เศษเหลอจากสบปะรดทน ามาใชเปนอาหารสตวเคยวเอองนนเปนสวนทไดจากโรงงาน

อตสาหกรรมคนน าสบปะรด และสบปะรดกระปอง ซงประกอบดวยเปลอกดานขาง สวนหว สวนลาง แกนกลาง (ไส) และเศษเนอ ทงนสบปะรดใหผลผลตตอไรประมาณ 3,870 กโลกรม และสบปะรดหนงผลหนกประมาณ 1,754 กรม เมอเขาโรงงานแปรรปแลวจะมเศษเหลอประมาณ 1,228 กรม ซงถอวามปรมาณมากและเพยงพอตอการน ามาใชเลยงสตว เศษเหลอของสบปะรดสดมวตถแหง, อนทรยวตถ, โปรตน, เยอใย NDF, ADF และ ADL เทากบ 13.6, 93.3, 5.2, 72.6, 58.1 และ 5.8 เปอรเซนต ตามล าดบ ซง พระวฒน (2554) รายงานวาสามารถใชเศษเหลอของสบปะรดอยางเดยว หรอรวมกบอาหารหยาบชนดอนเปนอาหารหยาบของแพะได โดยพบวาการใชเศษเหลอของสบปะรดรวมกบ หญาพลแคททลมแหงในอตราสวน 1: 10 และ 1: 20 ท าใหการยอยไดเพมขนเมอเปรยบเทยบกบ การเลยงดวยหญาพลแคททลมแหงเพยงอยางเดยว

160

ทรพยากรอาหารสตวทองถนทงทเปนแหลงโปรตน พลงงาน และเยอใยหรออาหารหยาบทสามารถน ามาใชในการผลตสตวเคยวเอองมอยหลากหลายชนด ซงอาหารสตวบางชนดกพบไดมากเฉพาะบางภมภาค และฤดกาล บางชนดกมปรมาณมากอยทกพนทและฤดกาลของประเทศไทย ดงนนเกษตรกรทอยในพนทนนๆ กสามารถเลอกใชใหเหมาะสมตามโอกาส เพอลดปรมาณการใชอาหารขนทมราคาแพง และเปนแนวทางในการลดปญหาสงแวดลอมในกรณททรพยากรบางชนดอาจจะเปนวชพชหรอสงทไมตองการในการน ามาใชประโยชน

ค าแนะน าในการใชทรพยากรอาหารสตวทองถนส าหรบสตวเคยวเออง ประเทศไทยเปนประเทศทมขอไดเปรยบเรองความหลากหลายของพช และทรพยากรทางธรรมชาตทกระจายอยทวทกพนทของประเทศ และฤดกาล ดงนนเกษตรกรในแตละพนทสามารถเลอกใชทรพยากรทมในทองถนมาใชประโยชนหมนเวยนไดตลอดทงป ซงทรพยากรอาหารสตวทองถนทน ามาใชเปนอาหารสตวนน ประกอบดวยพชทวไปทขนในพนทวางเปลา เศษเหลอทงทางการเกษตรหรอสวนของตนพชทมการเกบผลผลตไปแลว และผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรม เปนตน แตอยางไรกตามทรพยากรอาหารสตวบางชนด โดยเฉพาะอยางยงแหลงเยอใยหรออาหารหยาบนนสตวจะสามารถน าไปใชประโยชนไดต า ทงนเนองจากมสวนประกอบของผนงเซลล และลกนนอยในปรมาณสง ดงนนในการน าทรพยากรอาหารสตวทองถนมาใชเปนอาหารส าหรบสตวเคยวเอองจ าเปนตองมการเปลยนแปลงลกษณะทางกายภาพ เชน การสบ การบด การอดเมด เปนตน หรอมการเพมคณคาทางโภชนะ เชน การหมกดวยแอมโมเนย ยเรย สารเคม และจลนทรย เปนตน

นอกจากนสงทส าคญในการใชทรพยากรอาหารสตวทองถนส าหรบผลตสตวเคยวเอองใหประสบความส าเรจคอผเลยงจะตองใหอาหารสตวบนพนฐานการใหอาหารทเพยงพอตอความตองการของสตวในแตละสายพนธ อาย เพศ ระยะของการเจรญเตบโต และระยะการใหผลผลต เปนตน เชน สตวทก าลงอยในชวงใหผลผลตน านมในระยะแรก ซงสตวในระยะนจะมความตองการโภชนะสงกวาสตวทไมไดใหผลผลตน านม ดงนนสตวจะตองไดรบอาหารหยาบทมคณภาพสงและใหอาหารขนตามสดสวนการใหน านม ดงนนการใหอาหารหยาบหากเปนหญาสดกจะดมาก แตถาอยในฤดกาลขาดแคลนอาหารหยาบ และมการใชเศษเหลอทางการการเกษตร เชน ฟางขาว มาใชเปนอาหารหยาบควรมการปรบปรงคณภาพเสยกอน เชน การหมกดวยยเรย หรอยเรยรวมกบดาง เชน แคลเซยมไฮดรอกไซด เปนตน ส าหรบอาหารขนควรประกอบสตรอาหารสตวทมโปรตนสงประมาณ 18-20 เปอรเซนต พลงงานประมาณ 2.75-2.82 Mcal ME/kgDM (โภชนะทยอยไดทงหมด 76-78 เปอรเซนต) เปนตน ซงในการใหอาหารใหตรงตามความตองการโภชนะของสตวสามารถอางองไดจากมาตรฐานการใหอาหารทไดรายงานไวตามค าแนะน าของคณะกรรมการจดท ามาตรฐานอาหารสตวเคยวเอองของประเทศไทย (2551) เปนตน

161

สรป

ในแตละปประเทศไทยน าเขาวตถดบอาหารสตวจากตางประเทศในปรมาณหลายลานตน คดเปนมลคาหลายแสนลานบาท เพอใหเพยงพอตอการผลตสตว ซงการน าเขาวตถดบอาหารสตวมาใชดงกลาวสงผลใหตนทนในการเลยงสตวเพมขน เปนสาเหตใหผเลยงสตวโดยเฉพาะอยางยงเกษตรกรรายยอยมก าไรลดลง และ/ หรอขาดทน ซงเปนสาเหตใหลมเลกกจการไป ดงนนเพอเปนการแกไขปญหาดงกลาว และสรางความยงยนตออาชพการเลยงสตวของเกษตรกรรายยอย สามารถลดตนทนคาอาหารได โดยการน าทรพยากรในทองถน ไดแก พชตางๆ เศษเหลอทางการเกษตร และผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมมาใชในการเลยงสตว แตอยางไรกตามวตถดบเหลานนบางชนด โดยเฉพาะอยางยงอาหารหยาบหรอแหลงเยอใยมสวนของผนงเซลลและลกนนเปนองคประกอบอยสง ดงนนในการน ามาใชควรมการปรบปรงลกษณะทางกายภาพ และเพมคณคาทางโภชนะเสยกอน รวมทงจะตองค านงถงปรมาณของโภชนะทอยในอาหารสตวทน ามาใชดวย

ค าถามทบทวน

1. รปแบบการเลยงสตวสามารถจ าแนกออกเปนกประเภท และแตละประเภทมลกษณะอยางไร

2. การน าเขาวตถดบอาหารสตวจากตางประเทศมผลกระทบกบผ เลยงสตวทมรปแบบการเลยงสตวประเภทใดมากทสด เพราะเหตใด

3. จงยกตวอยางวตถดบอาหารสตวทองถนทเปนแหลงโปรตน พรอมอธบายคณสมบตเฉพาะและระดบการใชในสตว มาอยางนอย 3 ชนด

4. จงยกตวอยางวตถดบอาหารสตวทองถนทเปนแหลงพลงงาน พรอมอธบายคณสมบตเฉพาะและระดบการใชในสตว มาอยางนอย 2 ชนด

5. จงยกตวอยางวตถดบอาหารสตวทองถนทเปนแหลงพลงงาน พรอมอธบายคณสมบตเฉพาะและระดบการใชในสตว มาอยางนอย 3 ชนด

6. คณคาทางโภชนะของวตถดบอาหารสตวแตละชนดขนอยกบปจจยใดบาง 7. จงยกตวอยาง พรอมอธบายประโยชนของการปรบปรงลกษณะทางกายภาพของอาหารหยาบ กอนน าไปใชเลยงสตว 8. จงยกตวอยาง พรอมอธบายประโยชนของการปรบปรงลกษณะทางเคมของอาหารหยาบ กอนน าไปใชเลยงสตว 9. จงเปรยบเทยบขอเดน และขอดอยของการปรบปรงคณภาพอาหารสตวแตละวธมาโดยละเอยด

10. จงอธบายหลกการในการเลอกใชทรพยากรอาหารสตวทองถนมาพอเขาใจ

บทท 7

การใชสมนไพรเพอการผลตสตวเคยวเออง

ประเทศไทยเปนประเทศทมทรพยากรธรรมชาตอยจ านวนมาก และคนในอดตกมวถชวตทอาศยทรพยากรธรรมชาตเปนหลก โดยมการใชสมนไพรเพอน ามาใชในการรกษาอาการบาดเจบหรออาการผดปกตตางๆ ไดอยางมประสทธภาพ และนอกจากนยงมการน าเอาสมนไพรมาใชในการเลยงสตวเพอทดแทนการใชสารเคมหรอยาปฏชวนะในอาหารสตว ซงเปนวธในการเลยงสตวอนทรย หรอการเลยงสตวเพอผลตอาหารปลอดภย ซงปราศจากการตกคางของสารเคมในผลตภณฑทไดจากสตว ซงสมนไพรทน ามาใชเพอการผลตสตวมหลายชนด และแตละชนดจะมสารออกฤทธและวธในการใชทแตกตางกนขนอยกบวตถประสงคในการน ามาใชประโยชน

ความส าคญและทศทางการใชสมนไพรในการผลตสตวเคยวเออง การผลตสตวในปจจบนผเลยงสตวนยมเตมสารเคมหรอยาตานจลชพเพอตานการเพมจ านวน

หรอการมชวตของจลชพทจะท าใหเกดโรคขนในรางกายของสตว โดยการเตมยาปฏชวนะลงในอาหารสตวเพอวตถประสงคในการปองกนไมใหสตวปวย และมการเจรญเตบโตทดกวารปแบบการเลยงสตวตามสภาพธรรมชาต แตอยางไรกตามการใชยาปฏชวนะจะสงผลท าใหผลตภณฑจากสตวมการตรวจพบสงตกคางจากยาตานจลชพหรอยาปฏชวนะ ท าใหผบรโภคทรบประทานผลตภณฑจากสตวไดรบสงตกคางและมผลตอสขภาพ โดยพบวาท าอนตรายกบสขภาพรางกาย และกอใหเกดโรค เชน ความดนโลหตสง ไตวาย นอกจากนยงเปนอกสาเหตหนงของการเกดมะเรงในมนษย (วศษย , 2550) ดงนนผบรโภคจงมความกงวลและตอตานการใชยาปฏชวนะในอาหารสตว พบวาประเทศสวเดนเปนประเทศแรกทออกกฎหมายหามใชยาปฏชวนะทเปนตวกระตนการเจรญเตบโตในอาหารสตวเมอป พ.ศ. 2529 ตอมาประเทศสมาชกประชาคมยโรป (EU) อนๆ ไดทยอยหามใชยาปฏชวนะในอาหารสตวจนถงปจจบน (เยาวมาลย, 2556) ดวยเหตดงกลาวจงมการศกษาการใชพชสมนไพรเพอใชทดแทนการใชยาปฏชวนะ เพอแกไขปญหาการตกคางของสารเคมหรอยาในผลตภณฑสตว ซงการใชสมนไพรเพอทดแทนการใชยาปฏชวนะหรอสารเคมในสตวไดมการศกษาทดลองและน ามาใชอยางแพรหลายในสตวไมเคยวเออง แตส าหรบการใชสมนไพรในสตวเคยวเอองยงไมคอยมการน ามาใชมากนก ทงนเนองจากอาจจะมผลกระทบตอจลนทรยทอยในกระเพาะรเมน ดงนนในการน าสมนไพรมาใชส าหรบสตวเคยวเอองตองมความระมดระวงมากขน การใชสมนไพรในสตวเคยวเอองจะมวตถประสงคเพอเพมประสทธภาพในการยอยอาหาร, กระตนการขบเคลอนอาหาร, การสรางน าลาย, ลดการยอยไดของโปรตนในกระเพาะรเมน, ลดการสรางแอมโมเนยไนโตรเจนในกระเพาะรเมนทเกนความจ าเปน, ลดการผลตกาซเมทเธน, รกษาอาการทองรวง, การรกษาเตานมอกเสบ และการลดพยาธในระบบ

164

ทางเดนอาหาร เปนตน (วโรจน, 2556) ดงแสดงในตารางท 7.1 วารณ (2547) ไดเปรยบเทยบการใชสมนไพรและยาปฏชวนะในการรกษาอาการทองรวงในลกโคนม พบวาการใชใบฝรงในระดบ 1.0 กรม/ น าหนกตว 1 กโลกรม/ วน สามารถรกษาอาการทองรวงในลกโคนมทเกดจากเชออโคไลไดอยางมประสทธภาพภายในเวลา 3 วน โดยผลการรกษาไมแตกตางจากการใชยาปฏชวนะ norfloxacin ปรมาณ 0.5 ซซ/ น าหนกตว 10 กโลกรม/ วน ทงนเนองจากใบฝรงมสารออกฤทธทมคณสมบตในการรกษาโรคในระบบทางเดนอาหาร และตอต าน เช อแบคท เรยหลายชนด เชน Staphylococcus, Shigella,

Salmonella, Bacillus, E. coli, Clostridium และ Pseudomonas ชยเดช และคณะ (2547) รายงานวาสารสกดเปลอกมงคดระดบความเขมขน 0.05 - 51.2 มลลกรม/ มลลลตร สามารถยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยแกรมบวก ไดแก Sthaphylococus aureus และ Streptococcus agalactiae ทเปนสาเหตของโรคเตานมอกเสบในโคได วชณพงศ (2556) พบวาการเสรมใบยอผงในระดบ 1 เปอรเซนตในสตรอาหารผสมส าเรจของโคนม สามารถเพมการยอยไดของวตถแหงในอาหารโคนมได นอกจากน หนงนช (2558) ยงไดศกษาการเสรมบอระเพดในอาหารของแพะตออตราการเจรญเตบโต พบวาแพะกลมทไดรบการเสรมบอระเพดมอตราการเจรญเตบโตเพมขน มากไปกวานน ทวศลป และพศาล (2549) พบวาการใชเมลดมะขามในการถายพยาธของกระบอมประสทธภาพในการลดไขพยาธตวกลมตงแตสปดาหแรกหลงการถายพยาธจนถงสปดาหท 8 ของการทดลอง สงถง 100 เปอรเซนต และพบวาน าหนกเฉลยของลกกระบอมมากกวาลกกระบอทไมไดรบยาถายพยาธ นอกจากน สมนก (2553) พบวาหลงจากสตวไดรบน าสกดจากเปลอกสะเดาไปแลว 3, 7, 14, 21, 28 และ 35 วน จ านวน ไขพยาธในมลแพะมปรมานลดลง ซงไดผลดเทยบเทากบการใชยาลาวามโซลเพอก าจดพยาธในระบบทางเดนอาหาร นอกจากน มงคล และสมนก (2557) รายงานวาการใชหมากสงสกดผงในปรมาณ 3

มลลกรม/ น าหนกแพะ 1 กโลกรม มประสทธภาพในการก าจดพยาธตวกลมในระบบทางเดนอาหารของแพะไดดเชนเดยวกนกบการใช ยาถายพยาธไอเวอรเมกตน มากไปกวานนมการใชสมนไพรเพอชวยในการปรบปรงกระบวนการหมกในกระเพราะรเมน ลดการผลตแกสเมทเธน และประชากรของจลนทรยทเกยวกบกระบวนการผลผลตแกสเมทเธน Patra et al. (2006) รายงานวาเมอท าการเสรมสารสกดสมอไทยปรมาตร 0.5 มลลลตร จะท าใหจ านวนประชากรของโปรโตซวในกระเพาะรเมนของสตวเคยวเอองลดลง Kongmun et al. (2011) พบวาการเสรมกระเทยมผงในระดบ 100 กรม รวมกบน ามนมะพราวในระดบ 7 เปอรเซนต/ วน สามารถปรบปรงการกนได, การยอยได และกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนของกระบอ โดยเฉพาะอยางยงสามารถลดผลผลตแกสเมทเธน และประชากรของโปรโตซวไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนการเสรมสมนไพรตะไครผงในระดบ 100 กรม/ วน สามารถเพมการยอยไดของโภชนะ, จ านวนประชากรของแบคทเรย และการสงเคราะหจลนทรยโปรตนในโคเนอ (Wanapat et al., 2008,) ตลอดจนสามารถปรบปรงกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน และผลผลตน านมของแพะได (Kholif et al., 2017)

165

ตารางท 7.1 การใชสมนไพรในการเลยงสตว

ชนดสมนไพร ปรมาณทใช ผลกระทบ อางอง ใบฝรง 1.0 กรม/ น าหนกตว

1 กโลกรม

รกษาอาการทองรวงในลกโคนมทเกดจากเชออโคไลในเวลา 3 วน

วารณ (2547)

ส า ร ส ก ดเปลอกมงคด

ความเขมขน 0.05-51.2 มลลกรม/มลลลตร

ยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยแกรมบวกทเปนสาเหตของโรคเตานมอกเสบ

ชยเดช และคณะ (2547)

ส ารส ก ด ผ กคราดหวแหวน

ค ว า ม เข ม ข น 100

มลลกรม/ มลลลตร

เมอจมหวนมแมโคหลงรดนมท าใหคาเซลลในน านมลดลงเฉลย 2.19 (x105)

วไลพร และคณะ (2547)

เมดมะขามผง 10 กรม/ น าหนกตว 1 กโลกรม

ลดไขพยาธตวกลมในลกกระบอตงแตสปดาหท 1-8 หลงการถายพยาธ

ทวศลป และพศาล (2549)

หมากสงสกดผง 3 มลลกรม/ น าหนกตว 1 กโลกรม

จ านวนไขพยาธ ต วกลมในระบบทางเดนอาหารของแพะลดลง

มงคล และสมนก (2557)

ใบยอผง 1 เปอรเซนตใน TMR เพมการยอยอาหารของโคนม วชณพงศ (2556) บอระเพด 50 กรม/ วน แพะมอตราการเจรญเตบโตเพมขน หนงนช (2558) สารสกดสมอไทย 0.5 มลลลตร โปรโตซวในกระเพาะรเมนมคาลดลง Patra et al. (2006) กระเท ยมผงรวมกบน ามนมะพราว

ก ร ะ เท ย ม ผ ง 100

กรม+น ามนมะพราว 7 เปอรเซนต/ วน

เพมการกนได, การยอยไดของโปรตน, กรดโพรพออนค และแบคทเรย และลดผลผลตแกสเมทเธน และโปรโตซวในกระเพาะรเมนของกระบอ

Kongmun et

al. (2011)

ตะไคร 100 กรม/ วน

เพมการยอยไดของโภชนะ, จ านวนประชากรของแบคท เรย และการสงเคราะหจลนทรยโปรตนในโคเนอ

Wanapat et

al. (2008)

ตะไคร 100 กรม/ วน

เพมการยอยได , กระบวนการหมกในกระเพาะรเมน และผลผลตน านมของแพะ

Kholif et al. (2017)

เปลอกมงคด 3 เปอรเซนตของการกนไดทงหมดของวตถแหง

เพมกรดไขมนทระเหยงายทงหมดของกระบอ

Pilajun and

Wanapat (2011) เปลอกมงคด 100 กรม/ วน

เพมกรดโพรพออนค, การสงเคราะหจลนทรยโปรตน และประชากรของแบคท เรย ขณะทแกสเมทเธน และแบคทเรยทผลตแกสเมทเธนลดลง

Wanapat et

al. (2014)

166

นอกจากน Pilajun and Wanapat (2011) พบวาการเสรมเปลอกมงคดในระดบ 3 เปอรเซนตของการกนไดทงหมดของวตถแหง สามารถเพมกรดไขมนทระเหยไดทงหมดของกระบอ เชนเดยวกนกบ Wanapat et al. (2014) ไดทดลองเสรมเปลอกมงคดในระดบ 100 กรม/ วน ในกระบอพบวาสามารถเพมกรดโพรพออนค, การสงเคราะหจลนทรยโปรตน และประชากรของแบคทเรย ในขณะทแกสเมทเธน และประชากรของแบคทเรยทผลตแกสเมทเธนมจ านวนลดลง

ผเขยนมประสบการณในการด าเนนงานวจยเกยวกบการใชสมนไพรในการผลตสตวโดยการศกษาในหลอดทดลอง และในตวสตว ซงการศกษาในหลอดทดลองไดท าการเสรมสมอไทยแหงบดปรมาณ 0, 4, 8, 12, 16 และ 20 มลลกรม ตอผลผลตแกส การยอยสลายของอาหาร และผลผลตสดทายจากกระบวนการหมก พบวาการเสรมสมอไทยแหงบดในปรมาณ 12 มลลกรม สามารถปรบปรงกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนของโคเนอ โดยพบวาสามารถลดผลผลตแกสเมทเธน และจ านวนประชากรของโปรโตซว ขณะทผลผลตแกสสะสม ผลผลตของจลนทรย และกรดโพรพออนคมปรมาณเพมขน (Anantasook et al., 2016) ดงแสดงในตารางท 7.2

ตารางท 7.2 ผลของการเสรมสมอไทยแหงบดตอผลผลตแกส การยอยสลายของอาหาร และผลผลตสดทายจากกระบวนการหมกในหลอดทดลอง

สมอไทย, มก.

แกสสะสม,

มล. ผลผลตจลนทรย,

มก. กรดโพรพออนค,

%

แกสเธนเทน, มล.

โปรโตซว, เซลล/ มล.x104

0 63.1b 20.2c 14.7c 3.7a 20.0a

4 69.2a 21.6b 14.3c 3.1ab 13.8ab

8 67.4ab 23.1a 15.2c 2.6b 10.0bc

12 71.2a 23.3a 18.8a 2.2b 7.5bc

16 71.8a 21.1bc 17.3b 2.4b 8.8bc

20 71.4a 21.8b 16.5b 2.4b 6.4c

SEM 0.44 0.11 0.21 0.15 1.31

ทมา: Anantasook et al. (2016)

ส าหรบการศกษาทดลองในตวสตว ไดท าการประยกตผลการทดลองจากหองปฏบตมาใชในแพะ โดยเสรมสมอไทยแหงบดในปรมาณ 0, 0.8, 1.6 และ 2.4 เปอรเซนตของปรมาณการกนไดทงหมด พบวาการเสรมสมอไทยแหงบดในปรมาณ 0.8 เปอรเซนตของปรมาณการกนไดทงหมด สงผลท าใหการยอยไดของโปรตนและเยอใย การดดซมและสะสมไนโตรเจน จ านวนประชากรของแบคทเรยมคา

167

เพมขน ขณะทโปรโตซวมประชากรลดลงดงแสดงในตารางท 7.3 ซงจากงานทดลองทท าการศกษาทง 2 ระบบ แสดงใหเหนวาสมอไทยเปนสมนไพรทมประสทธภาพในการน ามาใชในการผลตสตว โดยชวยใหการยอยไดของอาหารเพมขน และสามารถปรบปรงกระบวนการหมกของสตวเคยวเออง

ตารางท 7.3 ผลของการเสรมสมอไทยแหงบดตอการกนได การยอยได ประชากรของจลนทรย และสมดลของไนโตรเจนของแพะ

ปจจบนกระแสการบรโภคอาหารปลอดภย และปลอดสารตกคางก าลงไดรบความนยม ทงนเนองจากมนษยหนมาใสใจดแลสขภาพตวเองมากขน โดยจะเหนไดจากการผลตสนคาปลอดสาร สนคาปลอดภย สนคาอนทรยวางขายในตลาดทวไป ตลาดระดบสง รวมทงตลาดออนไลนเพมมากขนเพอสนองความตองการของผบรโภคทเพมจ านวนมากขนเรอยๆ ซงนอกจากจะมใชสมนไพรเพอเพมประสทธภาพในการใหผลผลตสตวแลว การใชสมนไพรเพอการรกษาหรอปองกนการเกดโรคในสตวกมแนวโนมสงขนไปพรอมกนดวย โดยชนดและรปแบบของการใชสมนไพรเดมทจะเปนการประยกตใชความรจากภมปญญาทองถน ซงไดอาศยการเรยนรจากบรรพบรษและถายทอดไปยงรนตอไปๆ ประกอบกบประเทศไทยเปนประเทศทมทรพยากรธรรมชาตอยจ านวนมาก และคนในทองถนกมวถชวตทอาศยทรพยากรธรรมชาตเปนหลกและอยอยางใกลชดกน ท าใหคนในทองถนมภมปญญาในการใชสมนไพรเพอเลยง ปองกน และรกษาโรคในสตว ดงนนทศทางในการศกษาและพฒนาการใชสมนไพร

รายการ ปรมาณสมอไทยแหงบด

(% ของการกนไดทงหมด) SEM P-value

0 0.8 1.6 2.4

ปรมาณการกนได, ก./ วน 473.3 462.1 463.6 461.8 2.80 ns

ความสามารถในการยอยได, %

โปรตน 53.9b 60.8a 56.7ab 56.1ab 1.03 * เยอใย NDF 50.8b 57.8a 55.3a 55.1a 0.78 * เยอใย ADF 50.1b 56.8a 53.4ab 56.0a 0.71 ** จ านวนประชากรของจลนทรย, เซลล/ มลลลตร

แบคทเรย, x108 4.1b 5.4a 5.5a 5.7a 0.28 * โปรโตซว, x105 13.0a 8.9b 8.3b 7.8b 0.82 ** การดดซมของไนโตรเจน 4.1b 4.6a 4.5a 4.3ab 0.10 * การสะสมของไนโตรเจน 2.9b 3.6a 3.4a 2.7b 0.13 *

168

ในการผลตสตวในประเทศไทยถอวามขอไดเปรยบสง อยางไรกดการเลยงสตวในปจจบนมการใชเทคโนโลยสมยใหมเพมขน ท าใหการใชสมนไพรตามหลกภมปญญาทองถนเพอเลยงสตวมจ านวนลดลง ในขณะทการผลตสตวในระดบอตสาหกรรมมความพยายามทจะใชผลตภณฑธรรมชาต เชน สมนไพร เพอผลตอาหารปลอดภยตอบสนองความตองการของผบรโภค แตอยางไรกตามการศกษาการใชสมนไพรในสตวเคยวเอองยงตองมการศกษาวจยอกมาก โดยเฉพาะอยางยงการวจยเพอใหทราบถงกลไกการออกฤทธของสารส าคญทมอยในพชสมนไพรเพอจะไดมการประยกตใชในการผลตปศสตวอยางแพรหลายในอนาคตตอไป

สารออกฤทธทส าคญในพชสมนไพร การใชสมนไพรในอาหารสตวเคยวเอองสวนใหญมวตถประสงคเพอกระตนการกนและการยอยอาหาร รกษาและบรรเทาอาการบาดเจบ ก าจดพยาธ และปรบปรงกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน เปนตน ซงสมนไพรแตละชนดจะมสารออกฤทธทส าคญในการเพมประสทธภาพในการใชอาหาร และการรกษาอาการบาดเจบของสตว โดยสารออกฤทธทมในสมนไพรจะเปนสารทตยภมทอยในพชซงจะออกฤทธกวางครอบคลมการท างานของระบบของรางกายหลายระบบ หรอมสรรพคณออกฤทธหลายทาง (multifunctional) ทงในแงของการยบยงการเจรญเตบโตของจลนทรยกอโรค และในขณะเดยวกนกมผลในการออกฤทธเพอบ ารงรางกาย ซงสามารถจ าแนกกลมสารออกฤทธทส าคญในพชสมนไพรไดดงน (ตารางท 7.4)

1. สารออกฤทธกลมแนฟทาลน

ลกมาน (2558) รายงานวามะเกลอเปนสมนไพรทมสารออกฤทธในการฆาพยาธคอ diospyroldi-

glucoside ซงเปนสารทอยในกลม naphthalene มะเกลอมสรรพคณในการใชเปนยาถายพยาธไดหลายชนด เชน พยาธปากขอ พยาธตวตด พยาธเสนดาย และพยาธตวกลม

2. สารออกฤทธกลมอลคาลอยด สารออกฤทธกลมน ไดแก แทนนน และซาโปนน เปนตน ซงเปนสารทใหรสฝาด เชน สมอไทย

ใบสะเดา และเปลอกมงคด เปนตน เปนสารออกฤทธทมผลในการชวยสมานแผล แกอาการทองเสย กระตนการดดซมสารอาหาร กระตนกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน ลดผลผลตแกสเมทเธน และเพมจ านวนประชากรของแบคทเรย ในขณะเดยวกนกชวยลดจ านวนประชากรของโปรโตซว และแบคทเรยกลมทผลตแกสเมทเธน (Anantasook et al., 2016; Pilajun and Wanapat (2011); Wanapat et al. (2014)

169

ตารางท 7.4 สารออกฤทธทส าคญในพชสมนไพรแตละชนด

สารออกฤทธ สรรพคณ สมนไพร อางอง Diospyroldiglucoside

เปนสารกลมแนฟทาลน

ก าจดพยาธปากขอ พยาธตวตด พยาธเสนดายและพยาธตวกลม

มะเกลอ ลกมาน (2558)

2,4,3',5'-tetrahydroxy- stilbene

ก าจดพยาธพยาธต วตดและพยาธไสเดอน

แกนไมมะหาด ลกมาน (2558)

กรดอนทรย เชน กรดทารค กรดซตรก กรดมาลค

ก าจดพยาธไสเดอน และพยาธเสนดาย

มะขาม ลกมาน (2558)

แทนนน ชวยสมานแผล แกอาการทองเสย กระตนกระบวนการหมกในกระเพาะ รเมน และลดผลผลตแกสเมทเธน

สมอไทย, เปลอกมงคด, สะเดา

Anantasook et al. (2016); Pilajun and Wanapat (2011)

ซาโปนน กระตนการดดซมสารอาหาร ช วย ร กษ าบ าดแผล กระต นกระบวนการหมกในกระเพาะ

รเมน และลดผลผลตแกสเมทเธน

สมอไทย, เปลอกมงคด, กระถน, ฝกจามจร

Anantasook et

al. (2016); Wanapat et

al. (2014) สารรสขม ไดแก Columbin, Picroretoside

กระตนการหลงน ายอย ชวยในการยอยและดดซมสารอาหารตอตานจลนทรย แกอกเสบ

บอระเพด จนทนา และคณะ (2539)

น ามนหอมระเหย กระตนการยอยอาหาร, กระบวนการหมก, และเพมผลผลตน านม

ตะไคร, สะระแหน

Ando et al. (2003); Kholif et al. (2017)

ไทมอล (5-methyl-2-(1-

methyl- ethyl) phenol) ยบยงการเจรญเตบโตของ S. ruminantium และ S. bovis

Thymus spp.,

Origanum spp. Evans and

Martin (2000) ยจนอล (4-allyl-2-

methoxypheno) เพมโปรตนไหลผาน cinnamon

(C. cassia) Busquet et

al. (2006) อลลซน กระตนการกนและการยอย

อาหาร ลดผลผลตแกสเมทเธน กระเทยม Kongmun et

al. (2011) แคปไซซน กระตนการผลตเมอกออกมา

ปองกนการระคายเคองและกระตนการหลงน ายอย

พรก วโรจน (2556)

170

3. สารออกฤทธกลมทใหรสขม สารใหรสขม ไดแก columbin และ picroretoside ทอยในพช เชน บอระเพด จะชวยกระตน

การหลงน ายอย และน าลาย ซงจะชวยในการยอยและดดซมสารอาหาร นอกจากนแลวยงมสรรพคณในการตอตานจลนทรย แกอกเสบ และระงบอาการปวด การศกษาของ หนงนช (2557) พบวาการเสรมบอระเพดสดในระดบ 100 กรม/ วน ท าใหแพะมปรมาณการกนไดของอาหารหยาบเฉลยเทากบ 5.70 กโลกรม/ วน ในขณะทแพะทไมไดรบการเสรมบอระเพดมปรมาณการกนไดเฉลยเทากบ 4.73 + 0.23 กโลกรม/ วน

4. สารออกฤทธกลมน ามนหอมระเหย

สมนไพรทมน ามนหอมระเหยเปนองคประกอบมหลายชนด เชน ตะไคร และสาระแหน เปนตน ซงจากการรายงานของ Ando et al. (2003); Kholif et al. (2017) พบวาน ามนหอมระเหยทอยในสาระแน และตะไครสามารถชวยกระตนการยอยอาหาร, กระบวนการหมก และเพมผลผลตน านมไดอยางมประสทธภาพ ทงนน ามนหอมระเหยในสมนไพรจะมสวนในการชวยกระตนการท างานของจลนทรยในกระเพาะรเมนดวย

5. สารออกฤทธไทมอล

ไทมอล (5-methyl-2-(1-methyl- ethyl) phenol) เปนสารออกฤทธทมความสรรพคณในการยบยงแบคทเรยทงแกรมบวกและแกรมลบ ซงจะพบไดในพชพวก thyme (Thymus spp.) และ

oregano (Origanum spp.) การใชไทมอลในระดบ 90 และ 180 มลลกรม/ ลตร สามารถยบยงการเจรญเตบโตของแบคทเรยกลม S. ruminantium และ S. bovis ไดอยางมประสทธภาพ (Evans and

Martin, 2000)

6. สารออกฤทธยจนอล

ยจนอล (4-allyl-2-methoxyphenol) เปนสารออกฤทธทมความสามารถในการยบยงแบคทเรยทงแกรมบวก และแกรมลบ สวนใหญจะพบในพชจ าพวก clove (Eugenia caryophyllus,

S. aromaticum) and cinnamon (C. cassia) ยจนอลมสรรพคณในการลดการสลายตวของโปรตนผานกระบวนการ deamination ของกรดอะมโน ซงจะท าใหโปรตนในอาหารไหลผานไปยงระบบทางเดนอาหารสวนลางไดเพมขน (Busquet et al., 2006)

171

7. สารออกฤทธอลลซน

อลลซนเปนสารออกฤทธทอยในน ามนกระเทยม ซงมสรรพคณหลายอยาง ไดแก กระตนการกนและการยอยอาหาร ลดผลผลตแกสเมทเธน จากการศกษาของ Kongmun et al. (2011) พบวาการเสรมกระเทยมผงในระดบ 100 กรม/ วน รวมกบการน ามนมะพราวสามารถเพมจ านวนประชากรของจลนทรย ปรบปรงกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน และสามารถลดผลผลตแกสเมทเธนไดอยางมประสทธภาพ

8. สารออกฤทธแคปไซซน

แคปไซซนเปนสารแคโรทนอยดในกลม tetraterpenoid (8-methyl-N-vanillyl-6-nonenamide) พบมากในพรก มฤทธระคายเคองเนอเยอ กระตนการผลตเมอกออกมาปองกนการระคายเคอง และกระตนการหลงน ายอย ท าใหสตวกนอาหารไดมากขน

สารออกฤทธในสมนไพรแตละกลมสามารถออกฤทธไดกวางขวาง กลาวคอสมนไพร 1 ชนด มสรรพคณไดหลายอยาง เชน สารออกฤทธอลลซนทอยในกระเทยมมประสทธภาพในการลดแบคทเรยบางกลมในกระเพาะรเมน และในขณะเดยวกนกมคณสมบตในการกระตนการกนและการยอยอาหาร ดงนนในการใชสมนไพรในระดบอตสาหกรรมการผลตสตวเคยวเอองยงตองอาศยเวลาในการศกษาวจยเพอหาค าตอบเรองกลไกการท างานของสารออกฤทธของสมนไพรทจะน ามาใชไดอยางชดเจนและถกตอง ตลอดจนปรมาณและคณภาพทสามารถผลตไดตลอดป รวมทงรปแบบและตนทนในการน ามาใชในอาหารสตว

172

ภมปญญาทองถนในการใชสมนไพรในการผลตสตวเคยวเออง ปจจบนพบวากระแสความนยมบรโภคอาหารทปลอดจากสารเคมและยาปฏชวนะก าลงไดรบ

ความนยมจากทวโลก ซงปจจบนมการศกษาการใชพชสมนไพรเพอใชทดแทนการใชยาปฏชวนะ เพอแกปญหาการตกคางสารเคมหรอยาในผลตภณฑสตวทหลากหลาย โดยพบวาการใชสมนไพรทองถนเพอการรกษา หรอปองกนการเกดโรคในสตวนนเปนการรกษาโดยอาศยภมปญญาทองถน ซงไดจากการเรยนรจากบรรพบรษและถายทอดไปยงรนตอไปๆ ซงจากประสบการณในการท าวจยของผเขยนโดยการลงพนทเกบขอมลจากปราชญชาวบาน และเกษตรกรผเลยงกระบอทใชต ารบสมนไพรในการเลยงกระบอมขอมลการใชต ารบสมนไพร (นราวรรณ, 2559ก) ดงรายละเอยดตอไปน

1. ภมปญญาทองถนในการใชสมนไพรเพอปองกนและรกษาโรค

1.1 ต ารบยาระบาย

ต ารบท 1 น าหมกสมอไทย

เพชร พรช าน กลาววาเมอน าลกสมอไทยมาหมก เปนเวลาประมาณ 1 สปดาห แลวกรองเอาสวนน ากรอกใหสตวกน พบวาสามารถใชเปนยาระบายใหกบสตวเคยวเอองได

1.2 ต ารบยารกษาอาการทองเสย

ต ารบท 1 น าหมกสมอไทย

สตวเคยวเอองทมอาการทองเสยหลงจากกนลกสมอไทยแลวพบวาจะชวยท าใหสตวมอาการดขน (เพชร พรช าน) ซงจากการศกษาของ ไพรชา และคณะ (2556) พบวาสารสกดสมอไทยมฤทธตานเชอทท าใหเกดอาการอจจาระรวงได ซงผลทไดจากการศกษามความสอดคลององคความรแบบดงเดมซงใชต ารบยานในการรกษาโรคทองเสยในแพะโดยน าผงยามาปนเปนลกกลอน และปอนใหกบสตวกน

นอกจากน กรมปศสตว (ม.ป.ป.) รายงานต ารบสมนไพรในการรกษาอาการทองรวงเพมเตม ซงสมนไพรทใชจะมสารแทนนน โดยมรสฝาดและมฤทธตานเชอทท าใหเกดอาการอจจาระรวงได ดงน

ต ารบท 1 กลวยดบ โดยน ากลวยดบ 1 หวมาสบใหละเอยด น าไปใหกระบอกนโดยตรง ต ารบท 2 เปลอกพะยอม เปลอกประด และเปลอกตะเกา โดยน าสมนไพรทง 3 ชนดมาตม

รวมกนทงไวใหเยน แลวน าไปกรอกใหสตวกนในชวงเชาและเยน

ต ารบท 3 เปลอกกระโดน โดยน าเปลอกกระโดนมาแชน าไวพอสมควร จากนนกรองเอาเฉพาะน าไปกรอกใหสตวกน

1.3 ต ารบรกษาอาการทองอด

ต ารบท 1 หวไพล

เสมยน หมายชย กลาววาหวไพล หรอวานไฟเปนสมนไพรทสามารถน ามาใชรกษาอาการทองอดไดอยางมประสทธภาพทงในคนและในสตว โดยกระบอทมอาการทองอดนอกจากจะรกษาไดโดย

173

การกรอกน ามนพชแลว ยงสามารถน าหวไพลมาบดแลวผสมน าเลกนอย จากนนกรองเอาสวนน ามากรอกใหสตวกน

ต ารบท 2 ตนรบลอ

มานพ ตาลพรศร อธบายวาอาการทองอดในกระบอสามารถรกษาไดโดยการน าตนรบลอมาบดใหละเอยด จากนนผสมน าเลกนอย แลวคนเอาเฉพาะน ามากรอกใหกระบอกนในปรมาณ 200-

300 มลลลตร

ต ารบท 3 เปลอกกมบก

ไพรช อนนตสข กลาวาอาการทองอดของกระบอสามารถแกไดโดยการน าเปลอกกมบกมาหมกในน า ในสดสวนเปลอกกมบกตอน าเทากบ 3: 1 โดยใชเวลาในการหมกประมาณ 2 วน จากนนกรองเอาน ามากรอกใหสตวกนในปรมาตร 500 มลลลตร

กรมปศสตว (ม.ป.ป.) ไดรายงานต ารบสมนไพรในการรกษาทองอดไว 5 ต ารบ ซงมรายละเอยด ดงน

ต ารบท 1 เกษตรกรจงหวดเลยใชใบยานาง และน าปลารา ในการรกษาอาการทองอด โดยน าใบยานางมาคนผสมกบน าปลารา จากนนกรองเอาน าไปกรอกใหสตวกน

ต ารบท 2 ใชสมนไพรหวไพล ขมนชน และหวกระทอ มาอยางละ 1 ก ามอ ลางใหสะอาด ต าใหละเอยด แลวกรองเอาสวนน ากรอกใหกระบอกน

ต ารบท 3 มะขามเปยก และหวไพล น าหวไพลมาบดใหละเอยด ผสมกบน ามะขามเปยก และน าเปลา จากนนน าไปกรอกใหกระบอกน

ต ารบท 4 กระเพราด า และหวตะไคร น าสมนไพรทง 2 ชนดมาอยางละ 1 ก ามอ แลวตมรวมกน จากนนรนเอาเฉพาะสวนน ามากรอกใหสตวกน 1-2 ครง

ต ารบท 5 น าสมจากตนจาก (ตนไมชนดหนง) และไขไก โดยน าน าสม 2 แกว ผสมไขไก 3

ฟองคนใหเขากน จากนนน าไปกรอกใหสตวกน 2 ครง เชา-เยน 1.4 ต ารบรกษาอาการเจบตา ต ารบท 1 เกลอ

วชย จอมไทสงค ไดรกษาอาการเจบตา หรอตาอกเสบดวยการอมเกลอแลวท าการเปาใสตาขางทเจบของกระบอ จะท าใหกระบอหายจากอาการเจบตา

ต ารบท 2 เปลอกหอยหอม

วชย จอมไทสงค ไดน าเปลอกหอยหอม ซงเปนหอยทากบกกลมทมฝาปดเปลอก (operculum) จดอยในวงศ Cyclophoridae อาศยอยบนพนดนทชนตามแนวเทอกเขาหรอทราบสง โดยเฉพาะภเขาหนปน มาเผาไฟจนไดเปนเถา จากนนน ามาผสมน าและทาตาขางทเจบจะสามารถรกษาอาการเจบตาของกระบอได

174

ต ารบท 3 ขา บรรจงศกด ลนสแกวงศ กลาววาเมอน าหวขามาเคยวใหละเอยด จากนนท าการพนใสตา

ขางทเจบ จะสามารถรกษาอาการเจบตาไดเปนอยางด นอกจากน นายปญญา ขะมวดทรพย ยงไดเสนอภมปญญาการใชสมนไพรในการรกษา

อาการเจบตาในกระบอ โดยใชตนปกแมลงสาบและตนขวาวดงน ต ารบท 4 ตนปกแมลงสาบ

ตนปกแมลงสาบสามารถรกษาอาการเจบตาของกระบอได โดยน าตนปกแมลงสาบมาเคยวกบเกลอ จากนนพนใสตาของกระบอ จะท าใหกระบอหายจากอาการเจบตา

ต ารบท 5 ตนเขวา ปญญา ขะมวดทรพย ไดเสนอต ารบการรกษาอาการเจบตาของกระบอโดยการน าตนขวาว

มาเคยวกบเกลอและพนใสตาของกระบอ

1.5 ต ารบรกษาอาการตาแดง ต ารบท 1 ยอดตนขาว เพชร พรช าน กลาววายอดตนขาวทก าลงตงทองสามารถน ามาบ าบดอาการเจบตาใน

กระบอได โดยการน ายอดขาวมาเคยวใหละเอยด จากนนเปาใสตาของกระบอทแสดงอาการเจบตาตดตอกนประมาณ 3 วน กระบอจะหายเปนปกต

นอกจากนนายเสมยน หมายชย ประธานกลมวสาหกจชมชนอนรกษและพฒนาควายไทย จงหวดอดรธาน ไดเสนอภมปญญาทองถนในการใชสมนไพรรกษาอาการตาแดงในกระบอดงแสดงในต ารบสมนไพรท 2-4 ซงมรายละเอยดดงน

ต ารบท 2 น าทเหลอจากการนงขาว ท าการอมน าทเหลอจากการนงขาวผสมกบเกลอ แลวพนใสตาของกระบอในชวงเชา

ตดตอกนเปนเวลา 1 สปดาห จะท าใหอาการตาแดงหายไป

ต ารบท 3 ใบออนของสมอไทย น าสวนยอดหรอใบออนของสมอไทยมาเคยวใหละเอยด จากนนท าการพนใสตาของ

กระบอ

ต ารบท 4 ใบออนของตนเขวา น ายอดหรอสวนของใบออนตนเขวามาเคยวใหละเอยด จากนนท าการพนใสตาของกระบอ

ต ารบท 5 กระเทยมและเกลอ

ไพรช อนนตสข อธบายวาเมอน ากระเทยมมาเคยวกบเกลอในสดสวน กระเทยมตอเกลอเทากบ 3: 1 แลวเปาใสตากระบอขางทเจบ จะท าใหอาการเจบตาหายในเวลา 2-3 วน

175

2. ภมปญญาทองถนในการใชสมนไพรเพอบรรเทาอาการบาดเจบ

2.1 ต ารบรกษาแผลทวไป

ต ารบท 1 มลกระบอ

ปญญา ขะมวดทรพย เสนอวาเมอใชมลของกระบอทขบออกมาใหมๆ ทาทบาดแผล จะท าใหบาดแผลแหงและหายเรวขน ซงสอดคลองกบต ารบยาสมนไพรของไพรช อนนตสข ซงกลาววาลกษณะแผลทรกษาดวยต ารบนจะตองเปนแผลสดเทานนจงจะเหนผล โดยควรน ามลทาแผลประมาณ 3 ครง/ วน เปนเวลา 2-3 วน แผลจะแหงเรวขน

ต ารบท 2 เปลอกประด นายสมาน ศรวงศศา ท าการรกษาแผลทเกดจากของมคมโดยน าเปลอกของตนประดมา

ตมกบเกลอ เคยวจนไดของเหลวสแดง จากนนรอใหเยนลงแลวน ามาเทราดทแผล

ต ารบท 3 ใบสาบเสอ

เสมยน หมายชย กลาววาแผลทเกดจากของมคม หรอแผลทวไปสามารถรกษาไดโดยน าใบสาบเสอมาบดใหละเอยด จากนนน าไปปดปากแผลตดตอกนเปนเวลา 1 สปดาห

2.2 ต ารบรกษาแผลเปอย

ต ารบท 1 เปลอกประด เพชร พรช าน กลาววากระบอทเปนแผลทมลกษณะเปอยบรเวณปากและเทา สามารถ

รกษาไดโดยใชเปลอกประด โดยการน ามาตมและเคยวจนเปลอกของประดเปอยจากนนท าการกรองเอาสวนน า และน ามากรอกใหสตวกนตดตอกนทกวนจนกวาสตวจะหาย ขณะท มานพ ตาลพรศร กลาววาแผลเนาเปอยสามารถรกษาไดโดยน าเปลอกตนประดมาหอผาแลวน ามาตม น าหอผาทตมมาประคบแผลทเปอยตดตอกนเปนเวลา 1 สปดาห จะท าใหแผลแหงและหายเปนปกต นอกจากน วชย จอมไทสงค และปญญา ขะมวดทรพย ไดอธบายต ารบสมนไพรในการรกษาอาการปากและเทาเปอยในกระบอดวยเปลอกประด โดยเมอน าเปลอกประดมาตมใหสกจนไดของเหลวสออกแดง จากนนรอใหหายรอน น าน าตมเปลอกประดราดบรเวณแผล จะท าใหแผลแหงและหายเปนปกตไดภายใน 1

สปดาห สอดคลองกบ กรมปศสตว (ม.ป.ป.) รายงานวาในกรณกระบอเปนโรคปากเปอยลนเปอยใหน าเปลอกประดมาตมเคยวใหขน กรองเอาเฉพาะสวนน าแลวน าไปราดเทาสตวทเปนแผล จะท าใหแผลตกสะเกดแลวหายเปนปกต และในกรณทสตวเปนโรคปากเทาเปอยทงฝงใหผเลยงสตวเตรยมกระบะหรออางน าทมน าเปลอกประดไวในคอกเพอใหสตวไดยนแช นอกจากนยงสามรถใชเปลอกตนเพกาสดมาต าใหละเอยด ผสมน าและเกลอเลกนอย แลวน าไปกรอกใหสตวกน หรอน าไปนวดลนทเปนแผลเปอย หรอใชมะเฟอง (เปรยว) ทสกมาคลกกบเกลอทงลก แลวน ามานวดลน จะสามารถรกษาอาการปากเปอยไดอยางมประสทธภาพ (กรมปศสตว, ม.ป.ป.)

176

ต ารบท 2 ผลมะเกลอ มานพ ตาลพรศร เสนอต ารบสมนไพรทใชในการรกษาอาการปากและเทาเปอยดวยการใช

ผลมะเกลอ โดยบบเอาน าจากผลมะเกลอใสแผลทเนาเปอยจะสามารถท าใหแผลแหงและหายไดภายใน 1 สปดาห

ต ารบท 3 เกลอ บรรจงศกด ลนสแกวงศ อธบายถงการใชภมปญญาทองถนในการรกษาอาการปากและ

เทาเปอยไดโดยการน าเกลอประมาณ 2 ก ามอ มาตมในน า 1 ลตร รอใหเกลอละลายจนหมด และรอใหน าเกลออนลงแลวจงน ามาราดแผลทเปอย

ต ารบท 4 เปลอกสมอไทย ประด และเกลอ เสมยน หมายชย ไดเสนอวาเปลอกสมอไทย เปลอกประด และเกลอ เปนต ารบสมนไพรท

ใชรกษาแผลเนาเปอยไดอยางมประสทธภาพ โดยการน าเปลอกของสมอไทย ประด และเกลอมาตมรวมกน จากนนเคยวจนไดของเหลวทเขมขนดวยตวยา รอใหเยนลง จากนนน าไปราดบรเวณแผลของกระบอ ตดตอกนเปนเวลา 1 สปดาห แผลเนาเปอยจะคอยๆ หายเปนปกต

2.3 ต ารบรกษาแผลหนอนเจาะ

ต ารบท 1 หนอไมไผ เพชร พรช าน เสนอแนะวาบองหนอไมไผบาน (สวนทแขงของหนอไม) สามารถน ามา

รกษาแผลทเกดจากหนอนเจาะได โดยการน าบองไมไผมาต าใหละเอยด แลวน ามาอดทแผลหนอนเจาะตดตอกนประมาณ 3-5 วน แผลจะเรมแหงและหายเปนปกต

ต ารบท 2 ใบสาบเสอ

เสมยน หมายชย กลาววานอกจากใบสาบเสอจะสามารถน ามารกษาแผลทเกดจากของของมคม หรอแผลทวไปแลว ใบสาบเสอยงมสรรพคณในการน ามารกษาแผลหนอนเจาะได โดยการน าใบสาบเสอมาบดใหละเอยด จากนนน าไปปดปากแผลตดตอกนเปนเวลา 1 สปดาห แลวแผลจะหายเปนปกต

ต ารบท 3 ใบยาสบ

ไพรช อนนตสข กลาววาหนอนเจาะแผลเนาเปอยสามารถก าจดไดดวยใบยาสบ โดยการน าใบยาสบมาหนเปนฝอย จากนนผสมน าเลกเลกกอนอดทปากแผลหนอนเจาะแผลจะคอยๆ ตายและหลดรวงไป ตลอดจนสามารถปองกนหนอนทจะเกดขนมาใหมได

นอกจากน กรมปศสตว (ม.ป.ป.) รายงานต ารบสมนไพรในการรกษาแผลทมหนอนเจาะไว 2 ต ารบ คอ น าหวบงเลนมาต าใหละเอยด แลวท าการปดไวทปากแผล ส าหรบต ารบท 2 จะใชใบยาสบผสมกบปนกนหมาก แลวน าไปปดทปากแผลจะท าใหหนอนทแผลตาย

177

อกทงส านกงานปศสตวจงหวดกาฬสนธ ยงไดรายงานต ารบสมนไพรในการรกษาแผลเนาเปอยและแผลมหนอนไวหลายต ารบ ซงมรายละเอยดดงน

ต ารบท 1 เปลอกตนเฮว เปลอกตนประด เปลอกตนซอ โดยน าเปลอกตนไมทง 3 อยาง มาอยางละ 2 กโลกรม เตมน าใหทวม และตมเปนเวลาประมาณ 1 ชวโมง จากนนรอใหน ายาอนลงแลวน ามาใหสตวแชเทานานประมาณ 1 ชวโมง ตดตอกนประมาณ 3-4 วน กบทเปนแผลหรอเลบหลดกจะหาย

ต ารบท 2 สวนตนหรอรากของตนหนามเกยวไก ใบยาสบ และน ามนเบนซน โดยท าการขดสวนรากหรอล าตนของตนหนามเกยวไก ผสมกบใบยาสบและน ามนเบนซนเลกนอย แลวน ามาใสบรเวณทเปนแผล จะท าใหหนอนทเจาะแผลหลดรวงออกจากบาดแผล

ต ารบท 3 ใบยาสบ และปนแดง โดยน าใบยาสบผสมกบปนแดง แลวน ามาอดปากแผล โดยกอนใสยาใหเอาตวหนอนออกกอน

2.4 ต ารบรกษาอาการปวดขา ต ารบท 1 วานดกแด

เสมยน หมายชย อธบายภมปญญาในการรกษาอาการปวดขาของกระบอ โดยน าวานดกแดมาบดใหละเอยด แลวผสมน าเลกนอย จากนนบบเอาเฉพาะสวนน า แลวน ามากรอกใหกระบอกนตดตอกนเปนเวลา 1 สปดาห จะท าใหกระบอหายเปนปกต

ต ารบท 2 เปลอกตนกระโดนและตนแดง ไพรช อนนตสข กลาววาอาการปวดขาของกระบอสามารถรกษาไดโดยน าสวนเปลอกของ

ตนกระโดนและเปลอกตนแดงมาสบใหละเอยด แลวน ามาหอดวยผาแลวน าไปตม จากนนน าหอผามาประคบขาบรเวณทเจบจะชวยบรรเทาอาการเจบขา และหายเปนปกต

3. ภมปญญาในการใชสมนไพรเพอก าจดพยาธ เกษตรกรจ านวนไมนอยทตองเผชญกบการสญเสยมลคาทางเศรษฐกจจากการเลยงสตว

เนองจากพยาธ ทงนเนองจากพยาธจะสงผลท าใหสขภาพสตวทรดโทรม มอาการซม ไมราเรง ทองปอง แคระแกรน มการเจรญเตบโตชา และผลผลตลดลง ถาเปนมากอาจอดตนล าไสท าใหตายได โดยเฉพาะลกกระบอแรกเกดจนกระทงหยานมจะไดรบพยาธเสนดายและพยาธไสเดอนผานทางน านมของแม และตามพนดนทวไป ดงนนลกกระบอแรกคลอดตองไดรบการถายพยาธ เพอใหลกกระบอมการเจรญเตบโตทดตามเกณฑ ในปจจบนสมนไพรทสามารถน ามาใชเพอถายพยาธในสตวมหลายชนด เชน เปลอกสะเดา ทงนเนองจากเปลอกสะเดามสารอะซาดแรดตน (Azadirachtin) ทสามารถใชในการก าจดพยาธตวกลมในระบบทางเดนอาหารของแพะไดอยางมประสทธภาพ วราภรณ และคณะ (2537) รายงานวาการใชยาเลวามโซล หรอน าสกดจากเปลอกสะเดา 3 มลลลตร เปนเวลา 21 วน ท า

178

ใหไขพยาธมปรมาณนอยทสด เชนเดยวกนกบ พรณรตน (2551) ไดท าการศกษาการใชเมลดมะขามเพอจดพยาธตวกลมในระบบทางเดนอาหารของแพะ โดยเปรยบเทยบกบการใชยา Ivermectin 1

เปอรเซนต และยาเมดถายพยาธ พบวาในเมลดมะขามจะมสารแทนนนซงเปนสารประกอบโพลฟนอลค ทมคณสมบตในการยบยงการเจรญเตบโตของพยาธตวกลมในระบบทางเดนอาหารของแพะ และจากประสบการณในการลงพนทส ารวจขอมลภมปญญาทองถนในการใชสมนไพรในการก าจดพยาธของผเขยน พบวาปราชญชาวบาน และเกษตรกรผเลยงกระบอไดอธบายต ารบสมนไพรทใชถายพยาธทงภายในและภายนอกไวหลายต ารบ ดงน

3.1 ยาถายพยาธภายใน

ต ารบท 1 ใบพลองเหมอด (เหมอดแอ) เพชร พรช าน กลาววาเมอน าใบเหมอดแอประมาณ 10 กโลกรม ตมในน าปรมาตร 30 ลตร

และเคยวจนกระทงไดของเหลวประมาณ 10 ลตร (ใหไดปรมาตร 1 ใน 3 ของน าตม) จากนนกรอกใหกระบอกนในปรมาตร 30 มลลลตร ประมาณ 2-3 เดอน/ ครง จะชวยถายพยาธภายในใหกบกระบอ สอดคลองกบ กรมปศสตว (ม.ป.ป.) รายงานวาเมอน าใบของเหมอดแอประมาณ 1 สวน ตมในน า 3 สวน จนเหลอของเหลว 1 สวน จากนนน าน าทไดไปกรอกใหกระบอกนจะสามารถถายพยาธไดทกชนด

ต ารบท 2 หมากสง เพชร พรช าน ใชเนอในหมากสงออน (ถาใชเนอในหมากแกจะท าใหเมา) ประมาณครงลก

ต าใหละเอยด แลวผสมน าเลกนอยกรอกใหสตวกน เพอถายพยาธภายในใหกบกระบอ ทงนเนองจากหมากสงเปนพชทมกลนฉน และมสาร alkaloid เชน acrecalin, arecaline, guvacin และสารแทนนน พรรณ (2537) พบวาสมนไพรหมากดบจดเปนยาถายพยาธในสตวได

ต ารบท 3 กาบไผ บรรจงศกด ลนสแกวงศ อธบายวากาบของไมไผสามารถน ามาใชเปนยาถายพยาธภายใน

ของกระบอไดอยางมประสทธภาพ โดยน ากาบไมไผมาเผาไฟจนไดเปนขเถาจากนนน าไปผสมกบน า 1 แกว หรอ 250 มลลลตร แลวกรอกใหกระบอกน

ต ารบท 4 ผลมะเกลอ

นายสมาน ศรวงศศา อธบายการใชผลของมะเกลอในการถายพยาธภายในของกระบอ โดยน าผลมะเกลอมาทบใหละเอยด จากนนน ามาใหสตวกนทนท พบวามะเกลอจะชวยถายพยาธภายในของกระบอไดอยางมประสทธภาพ ทงนเนองจากผลมะเกลอมสาร diospryrol diglucoside ซงมฤทธในการฆาพยาธ นอกจากน กรมปศสตว (ม.ป.ป.) ยงไดรายงานวาเกษตรกรในจงหวดสรนทร บรรมย ขอนแกน เลย นครศรธรรมราช กาญจนบร เพชรบร ประจวบครขนธ และราชบร ใชผลมะเกลอก าจดพยาธในกระบอ โดยน าผลมะเกลอประมาณ 10-15 ผล มาต าใหละเอยดผสมกบเกลอ 1 ก ามอ และน า

179

1 แกว คนเอาเฉพาะสวนน ากรอกใหสตวกนกอนออกจากคอกในตอนเชา จะชวยใหสตวขบพยาธออกมา

ต ารบท 5 ตนแจ

เสมยน หมายชย กลาววาเมอน าตนแจมาบดใหละเอยด แลวผสมน าเลกนอย จากนนบบเอาเฉพาะสวนน ามากรอกใหสตวกน เปนเวลา 6 เดอน/ ครง จะชวยถายพยาธภายในไดเปนอยางด

ต ารบท 6 เถาขกา (ตนขกา) น าตนขกามาบดใหละเอยด แลวผสมน าเลกนอย จากนนบบเอาเฉพาะสวนน ากรอกให

สตวกน เปนเวลา 6 เดอน/ ครง (เสมยน หมายชย) ต ารบท 7 ผลตะโก

มานพ ตาลพรศร กลาววาผลตะโกสามารถน ามาใชเปนยาถายพยาธได โดยน าผลตะโกมาตมในน าจนเดอด รอจนเยนจากนนกรองเอาเฉพาะสวนน ามาใหสตวกน ประมาณ 6 เดอน/ ครง ซงสอดคลองกบต าราสมนไพรในสมนไพรในสวนพฤกษศาสตรสายยาไทยทรายงานวาผลของตะโกมฤทธในการขบพยาธได โดยน าผลตะโกมาตมน าแลวกรองเอาน าใหสตวกน โดยผลของตะโกมสารส าคญหลายชนด ไดแก Betulin, Betulinic acid, B-sitosterol, Lupenone, Lupeol, Stigmast-4-en-3-

one, Stigmast4-en-3-one 1 –O-ethyl-B-D-glucopyrahoside, Stigmast-4-en-3-one 1-O-ethyl-B-D-

glucoside, Stigmasterol, Taraxerol, Taraxerol acetate, และ Taraxerone (สมนไพรในร านยาโบราณ, 2557)

ต ารบท 8 เปลอกกมบก

ไพรช อนนตสข กลาววาเปลอกกมบกหรอผกกามสามารถน ามาใชเปนยาถายพยาธภายในของกระบอได โดยน าเปลอกกมบกมาแชในน าในสดสวน 3:1 เปนเวลาอยางนอย 2-3 วน จากนนกรองเอาเฉพาะน ามาใหกระบอกน

ต ารบท 9 เปลอกกมบก และน าปสสาวะ

นอกจากเปลอกกมบกทน ามาแชน าปกต แลวกรอกใหสตวกนแลว เปลอกกมบกยงสามารถน ามาหมกในน าปสสาวะของมนษยในสดสวน 3:1 เปนเวลา 2-3 วน เพอกรองเอาเฉพาะน ามาใหกระบอกน (ไพรช อนนตสข)

3.2 ยาถายพยาธภายนอก

ต ารบท 1 ใบสะดา ไพรช อนนตสข กลาววาเมอน าใบสะเดามาหมกประมาณ 1 เดอน จากนนน าน าหมกทา

ตามล าตวของกระบอ พบวาสามารถก าจดพยาธภายนอกไดอยางมประสทธภาพ เนองจากใบสะเดาม margosa oil ซงเปนสารประกอบทมสรรพคณในการฆาพยาธในสตว

180

ต ารบท 2 ใบนอยหนา เพชร พรช าน กลาววาใบนอยหนามฤทธในการก าจดพยาธภายนอก โดยน าใบนอยหนามา

ต าใหละเอยด แลวผสมน าเลกนอย จากนนน ามาทาตามล าตวของกระบอจะชวยถายพยาธภายนอกไดเปนอยางด ในขณะเดยวกน เพชร พรช าน เสนอวานอกจากการน าใบนอยหนามาต าใหละเอยดเพอถายพยาธแลว ยงสามารถน าใบนอยหนามาหมกรวมกบสวนประกอบอนๆ เพอท าเปนน าหมกแลวใชเปนยาถายพยาธไดอกดวย นอกจากนต ารบสมนไพรในการใชใบนอยหนาในการก าจดพยาธของเกษตรกรทอยในจงหวดสรนทร และเลย ยงมประสทธภาพ โดยเกษตรกรใชใบนอยหนาปรมาณ 1 ก ามอ ต าใหละเอยด ผสมน าเลกนอย แลวกรองเอาเฉพาะสวนน า มาผสมกบกะทแลวน าไปกรอกใหสตวกน (กรมปศสตว, ม.ป.ป.)

ต ารบท 3 ใบนอยหนา ใบยคาลปตส เถาตดหมา กากน าตาล ตนกลวย และ พด.1 หมก เพชร พรช าน อธบายต ารบยาถายพยาธภายนอก โดยน าใบนอยหนา ใบยคาลปตส เถาตดหมา

กากน าตาล ตนกลวย และ พด.1 มาหมกรวมกนอยางนอยประมาณ 1 เดอน จากนนน าน าหมกทาตามล าตวของกระบอ นอกจากนยงสามารถน าใบสะเดา หรอสวนรากของหนอนตายหยากมาเปนสวนผสมของการหมกรวมกบสมนไพรตวอนๆ ได ซงจะยงท าใหไดตวยาทเขมขน และมฤทธถายพยาธไดดขน ซงจะไดต ารบยาท 4 และ 5 ดงน

ต ารบท 4 ใบสะเดา ใบนอยหนา ใบยคาลปตส เถาตดหมา กากน าตาล ตนกลวย และ พด.1 หมก

ท าการหมกสมนไพรรวมเปนเวลาอยางนอย 1 เดอน จากนนน าน าหมกทาตามล าตวของกระบอ

ต ารบท 5 รากของหนอนตายหยาก ใบนอยหนา ใบยคาลปตส เถาตดหมา กากน าตาล ตนกลวย และ พด.1 หมก

โดยท าการหมกรากของหนอนตายหยาก ใบนอยหนา ใบยคาลปตส เถาตดหมา กากน าตาล ตนกลวย และพด.1 อยางนอยประมาณ 1 เดอน จากนนน าน าหมกทาตามล าตวของกระบอ

ต ารบท 6 บวบขม

เพชร พรช าน กลาววาผลแกของบวบขม หรอบวบปาสามารถน ามาใชเปนยาถายพยาธภายนอก โดยการผาผลของบวบขม จากนนน ามาถตามล าตวของกระบอ การทผลบวบขมมรสขมจะท าใหสามารถปองกนพยาธภายนอกได โดยรสขมของบวบนนเปนผลมาจากบวบมสารชอ ควเคอรบตาซน ซงเปนสารขมทเปนลกษณะเฉพาะของพชวงศควเคอรบตาซ เปนสารกลมไทรเทอรปนทมออกซเจนจ านวนมาก ควเคอรบตาซนหลกในบวบขมเปนควเคอรบตาซน บ และควเคอรบตาซน ซ

181

ต ารบท 7 ใบยาสบ

เพชร พรช าน กลาววาใบยาสบทผานการหมกเปนเวลา 1 เดอน สามารถน ามาใชเปนยาถายพยาธภายนอกได โดยท าการบบเอาน าหมกใบยาสบมาทาล าตวของกระบอในชวงเชา แตอยางไรกตามการใชใบยาสบในการก าจดพยาธในสตวในปจจบนจะตองระมดระวงเรองสารเคมตกคางในใบยาสบ ซงจะสงผลเสยตอตวสตวได

ต ารบท 8 ใบสะเดา หรอใบนอยหนา วชย จอมไทสงค และปญญา ขะมวดทรพย ไดเสนอภมปญญาการใชสมนไพรในการ

ถายพยาธภายนอก เชน เหบ เหา ไร เปนตน โดยการใชใบนอยหนา หรอใบสะเดามาบดใหละเอยด จากนนน ามาผสมน าเลกนอย แลวน าไปทาบนล าตวสตว จะท าใหเหบเหาหลดออกจากล าตวของกระบอ นอกจากนปญญา ขะมวดทรพย ยงอธบายตอวานอกจากจะน าน าสะเดามาทาบนล าตวกระบอแลวยงสามารถน าน าสะเดาทท าการบบคนมากรอกใหกระบอกน เพอเปนการถายพยาธภายนอกในกระบอไดเชนกน

นอกจากน วชย จอมไทสงค ยงไดอธบายต ารบยาถายพยาธภายนอก ดงรายละเอยดในต ารบท 9 และ 10 ตามล าดบ

ต ารบท 9 ตะไครหอม

น าตะไครหอมมาบดใหละเอยด ผสมกบน าเลกนอยจากนนน าไปทาบนล าตวสตว จะท าใหเหบเหาหลดออกจากล าตวของกระบอ

ต ารบท 10 ใบสาบเสอ

น าใบสาบเสอมาบดใหละเอยด ผสมกบน าเลกนอยจากนนน าไปทาบนล าตวสตว จะท าใหเหบเหาหลดออกจากล าตวของกระบอ

ต ารบท 11 ลกยอสก และตนกลวยเนา เสมยน หมายชย อธบายต ารบยาถายพยาธภายนอกวา เมอน าลกยอสก และตนกลวยเนามา

ผสมกนในสดสวนทเทากน แลวน ามาถทล าตวของกระบอ วนละ 1 ครง ในชวงเยน ตดตอกนเปนเวลา 1 สปดาห จะท าใหเหบเหาหลดจากตวสตว

นอกจากน ส านกงานปศสตวจงหวดกาฬสนธไดรายงานต ารบสมนไพรในการถายพยาธทงภายนอกและภายใน และโรคผวหนงของกระบอไวหลายต ารบ ซงมรายละเอยดในการใชสมนไพรดงน

ต ารบท 1 บอระเพดและเกลอ โดยน าบอระเพดประมาณ 1 กโลกรม กบเกลอประมาณ 2

ก ามอ ต ารวมกนใหละเอยดและผสมน าเลกนอย จากนนน ามากรอกใหกระบอกน

ต ารบท 2 เมลดนอยหนา และน า สามารถใชถายพยาธภายใน โดยน าเมลดนอยหนามาต าใหละเอยดผสมน า แลวกรอกใหกระบอกน

182

ต ารบท 3 ใชใบขเหลกประมาณ 5 ก ามอ มาบดใหละเอยดผสมกบกะท 0.5 กโลกรม เกลอ

3 ก ามอ และน า จากนนน ามากรอกใหกระบอกน

ต ารบท 4 น าลกสะแกประมาณ 2-3 ก ามอ มาต ากบเกลอพอเคม เตมน า 1 ลตร จากนนน ามากรอกใหกระบอกนทนท ครงละ 1 ลตร ซงจะมฤทธในการถายพยาธตวกลม

ต ารบท 5 เมลดนอยหนา โดยบดเมลดนอยหนาเปนผง แชผงเมลดนอยหนาดวยน าทมแอลกอฮอล 10 เปอรเซนต ใชน า 2 เทาของผงเมลดนอยหนา แชทงไวหนงคน จากนนกรองเอาเฉพาะน าไวเปนหวเชอ ซงหวเชอสามารถน าไปผสมน าทมแอลกอฮอล 10 เปอรเซนต เพอเจอจางไดอกประมาณ 6 เทาของหวเชอ น าน ามาฉดพนใหโดนเหบบนตวสตว ซงสามารถก าจดเหบไดทงตวออนและตวเตมวย โดยหลงจากฉดพนครงแรก อกประมาณ 1 สปดาหตอมาจะมเฉพาะเหบตวออนขนใหม ซงใหใชสารสกดเมลดนอยหนาทเปนหวเชอมาเจอจางดวยแอลกอฮอล 10 เปอรเซนต อก 300 เทา พนฆาเหบตวออนเปนประจ าทกสปดาห อยางนอยสปดาหละ 1 ครง อยางนอย 8-16 สปดาหขนไปเพอไมใหเหบตวออนขนมาใหม

ต ารบท 6 ใบนอยหนา ยาเสน ก ามะถน น ามนพช โดยน าสวนประกอบทงหมดมาต ารวมกนจากนนผสมน ามนพช แลวน าสวนผสมไปทาบนล าตวของกระบอจะชวยรกษาอาการขเรอนได

ต ารบท 7 ใชเมลดนอยหนา 10 เมลด มาต าใหละเอยด จากนนน าไปผสมกบเหลาขาว แลวน ามาทาตามล าตวของกระบอจะชวยรกษาอาการขเรอนได

ต ารบท 8 น าหนอไมดอง โดยน าน าหนอไมดองมาทาบรเวณผวหนงทเปนดาง ดวง ขนหลด จะชวยรกษารกษาโรคผวหนงในกระบอ และชวยใหขนขนใหมได

4. ภมปญญาในการใชสมนไพรเพอบ ารงรางกาย

สตวเคยวเอองทผานการท างานหนกจนรางกายผอม โทรม กนอาหารไดนอย รวมทงสตวทคลอดลกใหม สตวทพงหยานม หรอพอแมพนธทตองไดรบการบ ารงรางกาย สวนมากปราชญชาวบาน และเกษตรกรจะใชต ารบสมนไพรทมสวนประกอบของพชหลายชนดในการน ามาบ ารงรางกายสตวใหแขงแรง กนอาหารไดมากขน ซงแตละต ารบจะมสมนไพรทมสรรพคณในการกระตนการกนอาหาร โดยมบอระเพด เปนองคประกอบหลก และสมนไพรชนดอนๆ เชน ผกหนาม, ตนเอองหมายนา และรากหญาขน ฯลฯ ดงรายละเอยดดงน

เพชร พรช าน ไดเสนอต ารบสมนไพรในการบ ารงรางกายไวหลายต ารบ ซงมรายละเอยดดงน ต ารบท 1 น าปลาและน ามนพช

ใชสวนผสมระหวางน าปลา: น ามนพช ในสดสวน 1:1 กรอกใหกระบอกนเดอนละ 2 ครง

183

ต ารบท 2 น าปลา น ามนพช และไขดบ

ใชสวนผสมระหวางน าปลา: น ามนพช ในสดสวน 1:1 ผสมกบไข กรอกใหกระบอกนเดอนละ 2 ครง พบวาสามารถกระตนการกนไดของกระบอ นยมใชในกระบอพอพนธและโคผอม

ต ารบท 3 บอระเพดและเกลอ

สบบอระเพดใหไดขนาดประมาณ 5 เซนตเมตร ผสมกบเกลอในสดสวน 10:1 แลวน ามาใหกระบอกนโดยตรง ซงต ารบยาบ ารงดงกลาวสอดคลองกบตารบยาสมนไพรของ วชย จอมไทสงค และ สมาน ศรวงศศา ทเสนอแนะวาเมอกระบอไดกนบอระเพดผสมเกลอแลวจะท าใหกนอาหารไดมากขน

ต ารบท 4 บอระเพด เกลอ และดน าตาล

สบบอระเพดใหไดขนาดประมาณ 5 เซนตเมตร ปรมาณ 10 กโลกรม ผสมกบเกลอ 1

กโลกรม ผสมกบดน าตาล 0.5 กโลกรม และน ามะนาว 500 มลลลตร คลกเคลาใหเขากน จากนนน ามาใหกระบอกนโดยตรง

ต ารบท 5 บอระเพด กะท เกลอ และดน าตาล

สบบอระเพดใหไดขนาดประมาณ 5 เซนตเมตร ปรมาณ 10 กโลกรม ผสมกบเนอกะทมะพราว ปรมาณ 5 กโลกรม ผสมกบเกลอ 1 กโลกรม ผสมกบดน าตาล 0.5 กโลกรม และน ามะนาว 500 มลลลตร คลกเคลาใหเขากน จากนนน ามาใหกระบอกนโดยตรง

ต ารบท 6 บอระเพด

บวเฮยง โคตรมะณ ไดอธบายต ารบสมนไพรในการใชบอระเพดเพอบ ารงรางกายของกระบอ โดยน าบอระเพดมาสบเปนทอนความยาวประมาณทอนละ 10-15 เซนตเมตร จากนนท าการทบทอนบอระเพดกอนน ามาแชในน า แลวกรองเอาเฉพาะน ามากรอกใหสตวกนประมาณวนละ 500 มลลลตร ตดตอกนเปนเวลา 1 สปดาห ขณะเดยวกนกากของบอระเพดสามารถใหสตวกนไดโดยตรง จะท าใหกระบอกนอาหารไดมากขน

ต ารบท 7 บอระเพด และเกลอ

วชย จอมไทสงค, บรรจงศกด ลนสแกวงศ และเคน ประวสารตน อธบายต ารบยาบ ารงรางกายกระบอวา เมอน าบอระเพดมาสบเปนทอนความยาวประมาณทอนละ 10-15 เซนตเมตร แลวน ามาผสมกบเกลอ จากนนน าไปใสในอางน าทใหกระบอกนสปดาหละ 1 ครง จะท าใหกระบอ กนอาหารไดมากขน

นอกจากน ปญญา ขะมวดทรพย ไดอธบายต ารบสมนไพรในการบ ารงรางกายกระบอไว 3

ต ารบ ดงแสดงรายละเอยดในต ารบสมนไพรท 8, 9 และ 10 ดงน ต ารบท 8 บอระเพด และน าปสสาวะ

น าบอระเพดมาสบเปนทอนใหมความยาวประมาณทอนละ 15 เซนตเมตร แลวทบใหละเอยด จากนนน าไปแชในน าปสสาวะ เปนเวลาประมาณ 20 ชวโมง จากนนกรองเอาเฉพาะสวนของน าแลว

184

กรอกใหกระบอกน ซงสอดคลองกบ เสมยน หมายชย ทใชบอระเพด 1 กโลกรมมาแชในน าปสสาวะปรมาตร 2 ลตร เปนเวลา 1-2 สปดาห จากนนน ามากรองเอาเฉพาะสวนน ากรอกใหสตวกนตดตอกนเปนเวลา 1 สปดาห ซงจะท าใหกระบอกนอาหารไดมากขน

ซงจากการรายงานของ จนทนา และคณะ (2539) รายงานวาบอระเพดมสารใหรสขม คอ columbin และ picroretoside ซงมคณสมบตชวยในการขบน ายอยและท าใหมการเจรญอาหาร โดย หนงนช (2557) ยงไดศกษาการเสรมบอระเพดในอาหารของแพะนมพนธซาเนนตอการกนไดและผลผลตน านม พบวาแพะกลมทไดรบการเสรมบอระเพดมปรมาณการกนไดและผลผลตน านมเพมขน สอดคลองกบ หนงนช (2558) พบวาแพะทไดรบการเสรมบอระเพดมอตราการเจรญเตบโตเพมขน

นอกจากน มนส (2553) อธบายถงวธในการน าบอระเพดมาใชประโยชนในสตวเคยวเออง โดยบอระเพดสมนไพรทมฤทธในการชวยใหเจรญอาหาร โดยไดเสนอต ารบในการบ ารงรางกาย ดงน

ต ารบท 1 น าบอระเพด 1 กโลกรม มาทบและผสมกบเกลอ 3 กรม น าซาวขาวและน าปสสาวะ ท าการผสมใหเขากนทงไวเปนเวลา 7 วน สตรนชวยในการท าใหสตวกนอาหารไดมากขน ขนจะเปนมนเงางาม และสขภาพแขงแรง

ต ารบท 2 น าบอระเพด ลกยอ เถาตดหมตดหมา ใบขเหลก ใบชมเหดเทศ ตาลหมอน เกลอ ในปรมาณเทาๆ กน เตมน าใหทวม แลวดองไวอยางนอย 3 วน ถาน าหมดสามารถเตมน าไดจนกวายาจะจด น าน าทไดจากการดองมากรอกใหสตวกนประมาณ 2-3 วน จะท าใหสตวไมเลอกกนอาหาร สขภาพแขงแรง ไมมพยาธ ขนเปนมนเงางาม สตวมสขภาพด

ต ารบท 3 น าบอระเพด หวหญาแหวหมและรากหญาคามาบดใหละเอยด จากนนน าไปแชปสสาวะ แลวกรองเอาแตสวนน าไปกรอกใหสตวกน

ต ารบท 4 น าบอระเพด เปลอกตมกา หวผกหนาม เกลอ น า มาต าใหละเอยด ใสเกลอเลกนอย คนเอาเฉพาะสวนน ามาใหสตวกนเปนยาบ ารง

ต ารบท 5 น าบอระเพดมาหนเปนชนเลกๆ ผสมเกลอแลวแชน าทงไวประมาณ 9-10 วน แลวน ามากรอกใหสตวกน สรรพคณเปนยาบ ารงและยาถายพยาธ (มนส, 2553)

ต ารบท 9 น าซาวขาว และเกลอ

ปญญา ขะมวดทรพย ไดน าน าซาวขาวผสมกบเกลอในสดสวนน าซาวขาวครงถงตอเกลอ 1 ก ามอ เมอเกลอละลายแลวน าน าซาวขาวทผสมเกลอมาทาตามตวของกระบอจะท าใหผวหนงของกระบอเงาเปนมนสวยงาม ขณะเดยวกน บรรจงศกด ลนสแกวงศ ไดเสนอเพมเตมวาน าซาวขาวทผสมเกลอนอกจากจะน ามาทาล าตวของกระบอแลว ยงสามารถน ามาใหกระบอกนไดในปรมาณ 500 มลลลตร สปดาหละ 1 ครง ซงจะชวยใหกระบอกนอาหารไดมากขน

185

ต ารบท 10 ตนยาก าเยน

ปญญา ขะมวดทรพย อธบายวาเมอน าตนยาก าเยนมาฝนละลายน าปรมาตร 1-2 ลตร จากนนน าน ายาทไดกรอกใหกระบอกน จะชวยบ ารงน านมของแมกระบอแรกคลอด

ต ารบท 11 ผกหนาม

สมาน ศรวงศศา อธบายวาเมอน าล าตนผกหนามมาบดแลวท าการตากแหง แลวท าการผสมน ากรอกใหพอพนธกน จะชวยบ ารงรางกายพอพนธใหแขงแรง

ต ารบท 12 ขาว และเกลอ

เสมยน หมายชย อธบายวากระบอทไดกนขาวทตมใสเกลอ ในปรมาณ 1 กโลกรม/ วน จะมรางกายทแขงแรงและสมบรณมาก ซงต ารบนจะนยมท าใหกระบอท พงท าการหยานมกนเพอเปนการบ ารงรางกาย

ต ารบท 13 ตนเอองหมายนา เมอน าตนเอองหมายนามาบดใหละเอยดแลวผสมน าเลกนอย คนเอาเฉพาะสวนน ากรอกให

แมกระบอทคลอดลกกนตดตอกนประมาณ 1-2 สปดาห จะชวยกระตนการผลตน านมไดอยางด (เสมยน หมายชย)

ต ารบท 14 รากหญาขน

ไพรช อนนตสข กลาววาแมกระบอคลอดลกใหมทไดกนสวนรากของหญาขนจะมปรมาณน านมสงกวาปกต ทงนเนองจากรากของหญาขนจะชวยกระตนการผลตน านมได

ต ารบท 15 ตนผกหนาม และเกลอ

เสมยน หมายชย อธบายวาเมอน าตนหวยผกหนามมาบดใหละเอยด จากนนน ามาผสมเกลอและแชน าเปนเวลา 2-3 สปดาห แลวน ามากรองเอาเฉพาะสวนน ามากรอกใหกระบอเพศเมยกน จะชวยใหกระบอมระบบสบพนธทสมบรณ ดงนนจงถอวาสมนไพรต ารบนเปนยาบ ารงฮอรโมนกระบอเพศเมย

นอกจากน ส านกงานปศสตวจงหวดกาฬสนธเสนอต ารบสมนไพรในการบ ารงรางกาย ดงน ต ารบท 1 ใชบอระเพด 1 กโลกรม เกลอ 3 ก ามอ ปสสาวะ น าซาวขาว และไขไกหรอไขเปด

โดยใชบอระเพดหมกรวมกนกบเกลอ น าปสสาวะ และน าซาวขาว ประมาณ 7 วน โดยกอนน าไปใชใหรนน าทหมกไวมาผสมกบไขไกหรอไขเปดจ านวน 1 ฟอง แลวกรอกใหสตวกนตอนเชาจะท าใหโค และกระบออวนขน และกนอาหารไดมากขน

ต ารบท 2 ลกยอสก ขาวบด เกลอ และน า โดยน าลกยอสกดองกบขาวบด เกลอ และน า ในการน ามาใชใหรนเอาน ากรอกใหสตวกนในตอนเชา หรอตงไวใหกนทงเนอและน า

186

ต ารบท 3 เปลอกสะเดา น าซาวขาว เกลอ ไพล ขมน มะกรด โดยน าเปลอกสะเดามาทบใหแตก จากนนน ามาต ารวมกบขมน และหวไพลใหละเอยด แลวน ามาแชรวมกบผลมะกรดทผาแลวในถง จากนนกรองเอาเฉพาะสวนน ามากรอกใหสตวกน

ภมปญญาทองถนในการใชสมนไพรเพอการผลตสตวเคยวเอองเปนมรดกทมการสบทอดกนมาจากรนสรน โดยประเทศไทยมขอไดเปรยบในดานความหลากหลายของพนธพชทสามารถเลอกน ามาใชเพอชวยเพมประสทธภาพในการเลยงสตวในดานตางๆ ไดแก การรกษาอาการบาดเจบ การปองกนและก าจดพยาธ การกระตนการกนอาหาร เปนตน แตอยางไรกตามการใชสมนไพรในรปแบบของต าราสมนไพรตามหลกภมปญญาชาวบานยงขาดขอมลเรองการออกฤทธของสารส าคญทอย ในสมนไพร ดงนนประเดนดงกลาวจงเปนจดททาทายความสามารถของนกวจยเพอจะชวยพฒนาการใชสมนไพรในการผลตสตวใหแพรหลายในอนาคต

สรป

การใชสมนไพรเพอทดแทนการใชสารเคมหรอยาปฏชวนะในอาหารสตวไดมการน ามาใชอยางมประสทธภาพเปนเวลานานในการเลยงสตวไมเคยวเออง แตส าหรบสตวเคยวเอองพบวายงไมคอยมการใชอยางแพรหลาย เนองจากอาจจะมผลกระทบตอจลนทรยทอยในกระเพาะรเมนซงมทงแบคทเรยแกรมบวกและแกรมลบ โดยวตถประสงคในการใชสมนไพรในสตวเคยวเอองสวนใหญจะมงเนนเพอชวยในการกระตนการกนอาหาร การยอยอาหาร กระบวนการหมกในกระเพาะรเมน และลดผลผลตแกสเมทเธนทเกดจากกระบวนการหมก เปนตน ซงมการศกษาวจยมาในระดบหนงแลว นอกจากนยงมการใชสมนไพรในรปแบบของต าราสมนไพรตามหลกภมปญญาชาวบานในการรกษาอาการบาดเจบ การก าจดพยาธ เปนตน ซงประเทศไทยมขอไดเปรยบในดานความหลากหลายของพนธพชทสามารถเลอกน ามาใชในการเพมประสทธภาพในการเลยงสตวในดานตางๆ แตอยางไรกตามการใชสมนไพรในสตวเคยวเอองยงตองอาศยขอมลจากงานวจยอกมากเพออธบายการออกฤทธของสารส าคญในสมนไพร เพอเปนการยกระดบสมนไพรไทยใหสามารถน ามาใชในหวงโซการผลตอาหารปลอดสาร อาหารปลอดภยส าหรบผบรโภคทก าลงใหความสนใจกบการรบประทานอาหารทสงผลดตอสขภาพในอนาคต

187

ค าถามทบทวน

1. เพราะเหตใดจงมการน าสมนไพรมาใชในการผลตสตว 2. วตถประสงคของการใชสมนไพรในสตวเคยวเอองไดแกอะไรบาง 3. เพราะเหตใดการใชสมนไพรเพอการผลตสตวเคยวเอองจงยงไมแพรหลายเหมอนสตวไมเคยวเออง 4. เพราะเหตใดบอระเพดจงมสรรพคณในการเพมปรมาณการกนอาหารของสตว 5. จงยกตวอยางสารออกฤทธทมสรรพคณในการก าจดพยาธในตวสตว 6. จงยกตวอยาง พรอมอธบายสรรพคณของสมนไพรทมสารออกฤทธกลมน ามนหอมระเหย

7. จงยกตวอยางต ารบสมนไพรพนบาน (ภมปญญาทองถน) ทใชในการผลตสตว มาอยางนอย 3 ต ารบ

8. จงวเคราะหขอเดน และขอดอยของการใชสมนไพรตามหลกภมปญญาทองถนในการผลตสตว 9. จงเสนอแนวทางในการพฒนาการใชสมนไพรตามหลกภมปญญาทองถนเพอการผลตสตวในอนาคต

10. จงวเคราะหแนวโนมการใชสมนไพรเพอการผลตสตวในอนาคตวาจะมทศทางอยางไร

บทท 8

การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบคณภาพตา

อาหารหยาบเปนอาหารหลกทมความส าคญส าหรบสตวเคยวเออง ทงนเนองจากอาหารหยาบจะชวยกระตนการเคยวเออง และมความจ าเปนตอจลนทรยในกระเพาะรเมน โดยแหลงอาหารหยาบทส าคญส าหรบสตวเคยวเอองประกอบดวยหญาและถวอาหารสตว ซงจะมผลผลตสง และโภชนะครบถวนในชวงฤดฝน แตจะขาดแคลนในชวงฤดแลง สงผลใหพชอาหารสตวทเปนแหลงอาหารของสตวเคยวเอองมปรมาณไมเพยงพอส าหรบการผลตสตวตลอดทงป ดงนนจงมการน าผลพลอยไดทางการเกษตร และเศษเหลอจากโรงงานอตสาหกรรมการเกษตร เชน ฟางขาว ตนขาวโพด ซงขาวโพด ชานออย เปลอกสบปะรด กากมนส าปะหลง เปลอกมนส าปะหลง ฯลฯ มาใชประโยชน แตอยางไรกตามอาหารสตวเหลานนมคณภาพคอนขางต า หากน ามาใชโดยตรงจะท าใหสตวใชประโยชนไดอยางไมมประสทธภาพ ดงนนหากท าการปรบปรงคณภาพกอนน าไปใชจะชวยใหสตวใชประโยชนจากอาหารไดมากขน

วธในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบคณภาพตา สตวเคยวเอองสวนใหญจะใชประโยชนจากอาหารหยาบตามธรรมชาต ซงจะมปรมาณและ

คณภาพสงในชวงฤดฝน ขณะทในฤดแลงจะขาดแคลน ดงนนเกษตรกรจงน าเศษเหลอทางการเกษตรและผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมมาใช ซงสวนใหญจะมคณภาพต า ดงนนกอนน าอาหารเหลานมาใชในการเลยงสตวจะตองมการปรบปรงคณภาพเสยกอน ซงการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบสามารถท าไดหลายวธ ไดแก การปรบปรงโดยวธทางกายภาพ หรอวธกล การปรบปรงโดยวธทางเคม, การปรบปรงโดยวธทางกายภาพรวมกบเคม และการปรบปรงโดยวธทางชวภาพ ดงแสดงในภาพท 8.1 ซงแสดงใหเหนวาการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบโดยวธทางกายภาพ สามารถท าไดหลายวธ ไดแก การแชน า การบด การอดเมด การตม การนงภายใตความดนสง การฉายรงส ส าหรบการปรบปรงโดยวธทางเคม จะเปนวธการในการทรทดวยสารเคม ซงสารเคมทใชอยในรปของของแขง ของเหลว และแกส ส าหรบการปรบปรงโดยวธทางกายภาพรวมกบเคมเปนการน าเทคนคในการเพมคณภาพของอาหารหยาบของทง 2 วธมาใช เชน การลดขนาดอาหารหยาบแลวน ามาหมกดวยสารเคม เปนตน และการปรบปรงโดยวธทางชวภาพเปนการใชเชอรา เอนไซม และเชอเหดมาใชปรบปรงคณภาพอาหารหยาบ ซงแตละวธทใชมขอเดนขอดอยทแตกตางกนดงจะขอกลาวตามรายละเอยดดงน

190

Crop residues

Pretreatment

Physical Chemical Physico-chemical Biological

-Soaking -Sodium hydroxide -Particle size/chemical -Addition of

-Grinding -Calcium hydroxide -NaOH/pelleting enzymes,

-Pelleting -Potassium hydroxide -Urea/pelleting white rot

-Boiling -Ammonium hydroxide -Lime/pelleting fungi,

-Steaming -Anhydrous ammonia -Chemicals/steaming mushroom

Under pressure -Urea/Ammonia -NaOH/temp.

-Gramma -Sodium carbonate

Irradiation -Sodium chlorite

-Chlorine gas

-Sulphur dioxide

ภาพท 8.1 วธในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบ

ทมา: Ibrahim (1983)

การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบโดยวธทางกายภาพ

การเลยงสตวเคยวเอองมการน าพลพลอยไดทางการเกษตรและเศษเหลอจากโรงงานอตสาหกรรมการเกษตรทมคณคาทางโภชนะต ามาใชเปนอาหารหยาบ ดงนนควรมการปรบปรงคณภาพกอนการน ามาใช ซงการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยวธทางกายภาพหรอวธกลมหลายวธ ซงแตละวธมรายละเอยดดงน

1. การลดขนาดชนอาหาร การท าใหอาหารมขนาดเลกลงสามารถท าไดโดยการสบ การบด การหน ซงจะชวยใหสตวกน

อาหารไดมากขน เนองจากเปนการลดความฟาม (เพมความหนาแนน) ใหอาหารหยาบ ซงปรมาณเยอใยในอาหารหยาบเปนอกปจจยทมผลในการจ ากดปรมาณการกนไดของสตวเคยวเออง (ฉลอง, 2541) Kmicikewycz and Heinrichs (2015) พบวาการสบอาหารหยาบใหมขนาดเลกจะมผลท าใหสตว

191

กนอาหารไดมากขน สอดคลองกบ Puggaard et al. (2013) ทรายงานวาการลดขนาดของอาหารมผลท าใหปรมาณการกนได และการยอยไดของอาหารเพมขน เนองจากจลนทรยโดยเฉพาะเชอราจะเขายดเกาะและท าใหผนงของอาหารแตกเปราะและชวยสนบสนนใหแบคทเรยเขายอยอาหารไดงายและมประสทธภาพมากยงขน (เมธา, 2533) Bal et al. (2000) รายงานวาการสบขาวโพดกอนน าไปหมกมผลท าใหการยอยไดของเยอใย NDF เพมขน แตอยางไรกตามมบางรายงานพบวาการลดขนาดของอาหารหยาบไมมผลตอปรมาณการกนไดและการยอยได Asadi Alamouti et al. (2009) พบวาการใชถวอลฟาฟาบดขนาด 20 และ 40 มลลเมตรเพอเปนอาหารหยาบในสตรอาหารผสมส าเรจของโคนมไมมผลตอปรมาณการกนได การยอยได และคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมน และผลผลตน านม ดงแสดงในตารางท 8.1

ตารางท 8.1 ผลของขนาดของอาหารหยาบตอปรมาณการกนได การยอยได คาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมน และผลผลตน านม

ชนดและขนาดของอาหาร

ชนดสตว การกนได การยอยได คา pH ผลผลตนม อางอง

ตนขาวโพด 1.95 ซม. โคนม Bal et al. (2000) อลฟาฟา 20 มม. โคนม Asadi Alamouti et al.

(2009) ฟางขาว 4 ซม. โคนม Gunun et al. (2013a) ฟางขาว 4 ซม. โคนม - Gunun et al. (2013b) อลฟาฟา 3.57 มม. โคนม - Kahyani et al. (2013) อลฟาฟา 3 มม. ลกโคนม - - - Nemati et al. (2015) ตนขาวโพด 1, 2, 3, 4 ซม. โคเนอ - - ทรงศกด และคณะ (2545)

หมายเหต: หมายถง เพมขน, หมายถง ไมเปลยนแปลง และ – หมายถง ไมไดท าการศกษา

นอกจากน Allen (1997) รายงานวาขนาดของอาหารจะมอทธพลตอคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมน โดย Zhao et al. (2009) พบวาคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนจะแปรผนตรงกบขนาดของอาหาร กลาวคอถาขนาดของชนอาหารลดลง คาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนกจะลดลงตามไปดวย ทงนเนองจากขนาดชนของอาหารทเลกลงของฟางขาวจะท าใหกจกรรมการเคยวเอองของสตวลดลง ซงสงผลใหการหลงน าลายซงเปนแหลงของบฟเฟอรไหลสกระเพาะสตวลดลงไปดวย

192

Nemati et al. (2015) รายงานวาการใชถวอลฟาฟาบดขนาด 1 มลลเมตร ในสตรอาหารของลกโคนมสงผลใหคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนลดลง

จากประสบการณในการรวมด าเนนงานวจยเกยวกบการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยวธทางกายภาพ โดยท าการเปรยบเทยบประสทธภาพในการใชอาหารของโคนมเพศผตอนและโครดนมทไดรบฟางขาวธรรมดากบฟางขาวสบขนาด 4 เซนตเมตร พบวาโครดนมมปรมาณการกนได การยอยได และผลผลตเพมขนเมอไดรบฟางขาวสบขนาด 4 เซนตเมตร หมกยเรย (Gunun et al., 2013a) นอกจากน Gunun et al. (2013ab) พบวาการสงเคราะหจลนทรยโปรตนของโครดนม และโคนมเพศผตอนทไดรบฟางขาวสบขนาด 4 เซนตเมตร มคาสงกวากลมโคทไดรบฟางขาวทไมไดท าการสบ โดยพบวาคาความเปนกรด-ดางของกระเพาะรเมนอยในระดบทเหมาะสมตอกจกรรมของจลนทรยและกระบวนการหมก

2. การอดเมดอาหารหยาบ

การอดเมดอาหารหยาบทมคณภาพต าเพอเพมประสทธภาพในการใชอาหารของสตวเปน กลยทธในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบอกวธทสามารถเพมการกนไดของสตว Peterson et al. (2015) ท าการศกษาปรมาณการกนไดและอตราการเจรญเตบโตของโคเพศผตอนโดยใหกนอาหารผสมส าเรจเปรยบเทยบกบเศษเหลอจากขาวโพดอดเมด พบวาโคทไดรบเศษเหลอจากขาวโพดอดเมดมปรมาณการกนไดสงกวากลมโคทไดรบอาหารพนฐาน แตอยางไรกตามพบวาไมสงผลท าใหสตวมอตราการเจรญเตบโตทดขน ทงนเนองจากการอดเมดเปนวธการลดขนาดของอาหารหยาบ เมอสตวกนเขาไปแลวอาหารจะผานทางเดนอาหารในอตราทเรวขน ท าใหจลนทรยและน ายอยจากตวสตวเขาท าปฏกรยากบอาหารไดลดลง ซงไมท าใหการยอยไดดขน Schingoethe et al. (1981) รายงานวาการใช Populus tremuloides อดเมดเปนแหลงอาหารหยาบในสตรอาหารผสมส าเรจในระดบ 30

เปอรเซนต มประสทธภาพในการผลตโคนมเมอเปรยบเทยบกบสตรอาหารผสมส าเรจทใชตนขาวโพดหมกเปนแหลงอาหารหยาบ นอกจากน Pi et al. (2005) ท าการศกษาการใชฟางขาว อดเมดเปรยบเทยบกบฟางขาวสบขนาด 3-5 เซนตเมตร เปนแหลงอาหารหยาบในสตรอาหารผสมส าเรจของแพะเนอ พบวาแพะกลมทไดรบอาหารทใชฟางขาวอดเมดมปรมาณการกนได และการเจรญเตบโตเพมขน มประสทธภาพในการใชอาหาร ตลอดทงมคณภาพซากดขน ดงแสดงในตารางท 8.2 ขณะท Jahani-Moghadam et al. (2015) รายงานวาการใชถวอลฟาฟาอดเมดเปนแหลงอาหารหยาบในอาหารผสมส าเรจไมมผลท าใหการกนได และการเจรญเตบโตของลกโคนมเพมขน

193

ตารางท 8.2 ผลของการอดเมดและการแชน าตอกนการกนได การยอยได และประสทธภาพการใชอาหาร

ทรทเมนต การกนได

(กรม/วน) การยอยได

(เปอรเซนต) การเจรญเตบโต

(กรม/ตว/วน) ประสทธภาพการใชอาหาร

อางอง/ ชนดสตว

Ryegrass สบ 3-5 ซม. 608b - 40.3 b 15.1a Pi et al. ฟางขาวอดเมด 914a - 87.6a 10.8b (2005) ฟางขาวอดเมด+Zn-Met 910a - 88.8a 10.5b (แพะ) S.E.M. 26.0 - 5.7 1.01

กระถนไมแชน า 557 47.6a 38.9a 18.1b Wina et

กระถนแชน า 615 54.0b 44.7a 16.2b al. (2005) กระถนแชน า+แปงมน 719 52.ab 71.0b 10.4a (แพะ) S.E.M. 57.7 0.02 7.8 2.2

ยคาลปตสนง 0% 9,670 - 803 15.2 Castroa ยคาลปตสนง 35% 9,870 - 675 16.5 et al. ยคาลปตสนง 75% 9,470 - 780 14.2 (1995) S.E.M. 0.46 - 0.15 3.49 (โคสาว)

3. การแชนา การอบไอนาหรออบภายใตความดน

การน าอาหารหยาบแชน ากอนน ามาใชเลยงสตวเปนวธการทชวยใหอาหารมความชนและ มความออนนม ซงจะท าใหสตวกนอาหารหยาบไดมากขน จากการศกษาวจยทผานมาพบวาสตวมปรมาณการกนไดของฟางขาวทผานการแชน ามากขนเมอเปรยบเทยบกบฟางแหง Wina et al. (2005) รายงานวาแพะทไดรบกระถนแชน ามการยอยไดของอนทรยวตถ, โปรตน และเยอใย NDF

เพมขนเมอเปรยบเทยบกบแพะทไดรบกระถนทไมไดแชน า ขณะทแพะกลมทไดรบกระถนแชน ารวมกบการเสรมแปงมนส าปะหลงมปรมาณการกนไดสงกวากลมทไดรบกระถนแชน าและกระถนทไมไดแชน า ตามล าดบ (ตารางท 8.2) ทงนเนองจากการแชน าจะเปนการก าจดสารแทนนน และสารประกอบฟนอลค ซงแทนนนในพชจะมผลท าใหความนากนของอาหารลดลง ตลอดจนการแชน าเปนการก าจดสารยบยงการใชโภชนะ โดยฉพาะอยางยงสารประกอบทไมใชโปรตน (Wina et al., 2005) นอกจากนการอบไอน าหรออบภายใตความดนจะชวยใหการยอยไดของอาหารหยาบดขน ทงน เนองจากจะมผลท าใหเซลลโลสและเฮมเซลลโลสแตกตวออก (สายนต, 2540) และจลนทรยจะสามารถเขายอยสลายเยอใยไดงายขน Castroa et al. (1995) รายงานวาการยอยสลายในหลอดทดลอง ณ ชวโมงท 48 ของเศษเหลอของยคาลปตสทไมผานการนงดวยความดนไอ, เศษเหลอของยคาลปตสทผานการนง และชานออยมคา

194

เทากบ 11.3, 51.5 และ 55.3 เปอรเซนต, ตามล าดบ ซงแสดงใหเหนวาการนงหรออบสามารถเพมประสทธภาพในการใชอาหารของจลนทรยในกระเพาะรเมน และเมอน าเศษเหลอของยคาลปตสทผานการนงมาใชในสตรอาหารในระดบตางๆ ตอประสทธภาพในการใชอาหาร และสมรรถภาพในการเจรญเตบโตของโคสาว พบวาสามารถใชในสตรอาหารไดสงถง 70 เปอรเซนต โดยไมมผลกระทบตอปรมาณการกนได การเจรญเตบโต และประสทธภาพในการใชอาหาร

การปรบปรงอาหารหยาบคณภาพต าดานกายภาพหรอวธกลสามารถท าไดหลายวธ ไดแก การลดขนาดชนของอาหาร เชน การบด การสบ การหน เปนตน การเพมความหนาแนนของอาหาร เชน การอดเมด และการเปลยนแปลงลกษณะทางกายภาพของอาหาร เชน การแชน า การอบและการนงภายใตความดน ซงแตละวธมศกยภาพในการเพมประสทธภาพในการใชประโยชนของอาหารหยาบทแตกตางกน ประกอบกบแตละวธจะตองอาศยเครองมอและอปกรณทมคาใชจายในระดบทแตกตางกน ดงนนผเลยงสตวหรอผปฏบตงานจะตองพจารณาเลอกวธทเหมาะสมส าหรบความพรอมของตนเองมากทสด ทงนจะตองไมสงผลกระทบในเรองของการเพมคาใชจายทไมคมคากบการลงทนมากเกนไป

การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบโดยวธทางเคม การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยวธทางเคมนนมการน าสารเคมทงในรปของแขง และของเหลว มาใชในการเพมโปรตน และลดเยอใย ซงสารเคมทนยมใชในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบมอยหลายชนด เชน แอมโมเนย ซงนยมใชในรปของแขง เชน ยเรย และมสารเคมอนๆ ทนยมใช ไดแก โซเดยมไฮดรอกไซด แคลเซยมไฮดรอกไซด และโปแตสเซยมไฮดรอกไซด เปนตน ซงหลกการในการใชและคณสมบตของสารเคมแตละชนดมรายละเอยดดงน

1. การใชแอมโมเนยในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบ

แอมโมเนยทนยมน ามาใชในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบจะอยในรปของของแขง เชน ยเรย ซงพบวามการน ายเรยมาประยกตใชเพอปรบปรงคณภาพของฟางขาวมาเปนเวลานาน โดยพบวาสามารถเพมโปรตน, การยอยไดของโภชนะ, ความเขมขนของแอมโมเนย -ไนโตรเจน, กรดไขมนทระเหยได (โดยเฉพาะอยางยงกรดโพรพออนค) และไขมนในน านม (Hart and Wanapat, 1992; Djibrillou et

al., 1998; García-Martínez et al., 2009; Wanapat et al., 2009ab) นอกจากน Balgees et al. (2015) พบวาการใชยเรยหมกชานออยสามารถเพมคณคาทางโภชนะ โดยเฉพาะอยางยงสามารถเพมเปอรเซนตโปรตน และยงท าใหการยอยไดของอาหารหยาบเพมขนไดอกดวย ทงนเนองจากการท างานของเอนไซมยรเอสในการยอยยเรยไดผลผลตเปนแอมโมเนย และแอมโมเนยจะมอทธพลตอการเปลยนแปลงของผนงเซลลของชานออย และเปนการเพมปรมาณไนโตรเจนในอาหารเยอใย นอกจากน Ahmed et al. (2013) ไดท าการศกษาการปรบปรงคณภาพชานออยดวยยเรยในการ

195

ทดลองแบบ in situ พบวาเยอใยของชานออยหมกยเรยมคาลดลง ขณะทการยอยสลายของเยอใยมคาเพมขน ดงแสดงในตารางท 8.3 และ 8.4

ตารางท 8.3 ผลของใชสารเคมในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบตอคณคาทางโภชนะ

ทรทเมนต องคประกอบทางเคม, (เปอรเซนตวตถแหง)

อางอง DM CP NDF ADF ADL

ชานออย+6% urea 57.9 10.8 86.7 62.8 4.9 กนยา และคณะ (2555) ฟางขาว+3% urea 51.0 5.4 77.4 54.6 - Gunun et al. (2013b) ฟางขาว+5.5% urea 55.1 7.8 72.0 53.5 - Wanapat et al. (2009b) ฟางขาว+2.2% urea+2.2% Ca(OH)2 50.1 5.8 74.6 55.1 -

ฟางขาว+5% urea 52.3 7.6 68.0 41.3 2.8 Polyorach and

ฟางขาว+2% urea+2% Ca(OH)2 49.8 5.8 70.1 42.0 3.3 Wanapat (2015) ฟางขาว+3% urea+2% Ca(OH)2 53.5 6.5 69.5 41.8 3.1

ชานออย+10% urea 96.4 10.4 67.6 53.9 10.0 Ahmed et al. (2013) เปลอกถวลสง+6% urea - 10.9 73.6 65.6 23.6 Abdel Hame et al. (2012) ฟางขาว+2% urea+2% Ca(OH)2 55.0 5.6 69.9 52.5 - Khejornsart et al. (2011)

196

ตารางท 8.4 ผลของใชสารเคมในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบตอสมรรถภาพในการผลตสตว

ทรทเมนต การกนได

(กก./วน) การยอยได

(เปอรเซนต) ไขมนนม

(เปอรเซนต) จานวนแบคทเรย (×1010 เซลล/มล.)

อางอง/ ชนดสตว

ฟางขาว 9.9a 49.5a 3.8a 0.7a Wanapat et

ฟางขาว+5.5% urea 12.3b 60.5b 4.1b 1.2b al. (2009b) ฟางขาว+2.2% urea 11.8b 61.6b 4.3c 1.5b (โครดนม) +2.2% Ca(OH)2

การกนได

(กก./วน) การยอยได

(เปอรเซนต) กรดโพรพออนค (เปอรเซนต)

จลนทรยโปรตน

กรม/วน

อางอง/ ชนดสตว

ฟางขาว 5.1a 54.9a 16.3a 30.0a Polyorach

ฟางขาว+5% urea 6.7b 59.1ab 21.2b 62.1b and Wanapat

ฟางขาว+ 2% urea

+2% Ca(OH)2 6.5b 57.7ab 19.1ab 58.0b 2015) (โคเนอ)

ฟางขาว+ 3% urea

+2% Ca(OH)2 6.5b 60.6b 22.2b 63.1b

การกนได

(กก./วน) การยอยได

(เปอรเซนต) การเจรญเตบโต (กก./ตว/วน)

ประสทธภาพการใชอาหาร

อางอง/ ชนดสตว

ชานออย+0% NaOH 4.6b 71.5c 0.46c 10.1a ณฐพงษ (2556) ชานออย+2% NaOH 5.0ab 73.8c 072b 6.7b (โคนมรน) ชานออย+4% NaOH 5.3a 77.1b 0.94a 5.4b

ชานออย+6% NaOH 4.6b 80.9a 0.82b 5.6b

2. การใชสารเคมอนๆ ในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบ

นอกจากการใชยเรยเพอปรบปรงคณภาพอาหารหยาบแลวยงมการใชสารเคมชนดอนๆ ไดแก โซเดยมไฮดอกไซด และแคลเซยมไฮดอกไซด เปนตน ณฐพงษ และคณะ (2556) ไดปรบปรงคณภาพชานออยดวยโซเดยมไฮดรอกไซดในระดบตางๆ เพอใชเปนแหลงอาหารหยาบในสตรอาหารผสมส าเรจของโคนมรน พบวาชานออยหมกโซเดยมไฮดรอกไซด 4 เปอรเซนต มประสทธภาพในการน ามาใชเปนแหลงอาหารหยาบและมผลท าใหการกนได การยอยได การเจรญเตบโต และประสทธภาพในการใชอาหารดขน สอดคลองกบรายงานของ Jähn et al. (2002) ทท าการศกษาโครงสรางของเยอใยเมอท า

197

การหมกอาหารหยาบดวยโซเดยมไฮดรอกไซดในระดบตางๆ ซงพบวาอาหารหยาบทไมหมก และหมกดวยโซเดยมไฮดรอกไซด 5 เปอรเซนต จะเหนโครงสรางของเยอใยยดเกาะกนแนนระหวางเพคตน, เฮมเซลลโลส และลกนน ส าหรบโครงสรางเยอใยทหมกดวยโซเดยมไฮดรอกไซด 10 เปอรเซนต จะเหนผลกของเซลลโลสแยกออกมาจากโครงสรางเยอใย และเมอเพมระดบโซเดยมไฮดรอกไซดเปน 15-

20 เปอรเซนต จะท าใหผลกของเซลลโลสแยกออกมาจากโครงสรางเยอใยมากขนตามล าดบ (ภาพท 8.2) นอกจากน Wanapat et al. (2009b) ไดใชแคลเซยมไฮดรอกไซดรวมกบยเรยในการปรบปรงคณภาพฟางขาว พบวาสามารถเพมการยอยได ไขมนในน านม และสามารถลดตนทนในการผลตไดเมอเปรยบเทยบกบการใชยเรยเพยงอยางเดยว สอดคลองกบ Carvalho et al. (2013) รายงานวาแกะทไดรบชานออยหมกแคลเซยมไฮดรอกไซดมปรมาณการกนได และน าหนกตวเพมขน ทงนเนองจากดางจะมผลท าใหพนธะเอสเทอรระหวางลกนน, เฮมเซลลโลส และเซลลโลสแยกออกจากกน และท าใหโครงสรางของเยอใยขยายตว หรอพองตว (Wanapat et al. 2009b) ซงท าใหจลนทรยเขาจบยดและยอยไดงายขน (Castañón-Rodríguez et al. 2015) (ตารางท 8.3, 8.4)

(A) untreated (B) 5% NaOH (C) 10% NaOH (D) 15% NaOH (E) 20% NaOH

ภาพท 8.2 โครงสรางเยอใยของอาหารหยาบทไมไดรบและไดรบการปรบปรงคณภาพดวยโซดยมไฮดรอกไซด ทมา: Jähn et al. (2002)

จากประสบการณในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบ โดยใชยเรยและแคลเซยมไฮดรอกไซดหมกชานออยของผเขยน สามารถสรปไดวายเรยมประสทธภาพในการเพมคณคางทางโภชนะของ ชานออย โดยท าใหเปอรเซนตโปรตนเพมขน ขณะทการใชยเรยรวมกบแคลเซยมไฮดอกไซดในสดสวน 2:2 เปอรเซนต สามารถเพมโปรตน และลดเยอใยในชานออย และโคเนอทไดรบชานออยหมกยเรยรวมกบแคลเซยมไฮดอกไซดเปนอาหารหยาบมปรมาณการกนได การยอยไดเพมขน และสามารถปรบปรงผลผลตสดทายทเกดจากกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนของโคเนอ โดยเฉพาะอยางยง ความเขมขนของแอมโมเนย-ไนโตรเจน และกรดโพรพออนค ตลอดจนสามารถลดตนทนอาหารหยาบได เมอเปรยบเทยบกบการหมกดวยยเรยเพยงอยางเดยว (Gunun et al. 2016) ดงแสดงในตารางท 8.5

198

ตารางท 8.5 ผลของใชยเรยและแคลเซยมการปรบปรงคณภาพชานออยตอคณคาทางโภชนะและการกนได การยอยได และกระบวนการหมกของโคเนอ

คาสงเกต

ทรทเมนต ฟางขาว ชานออย ชานออย+

ยเรย 4% ชานออย+ยเรย 2%

+Ca(OH)2 2%

องคประกอบทางเคม, (เปอรเซนตวตถแหง) DM 92.5 91.5 34.0 34.8

OM 89.8 93.2 95.8 92.0

CP 2.8 2.7 6.5 4.5

NDF 77.0 73.9 71.7 67.2

ADF 58.5 69.9 65.8 60.8

ADL 9.8 10.3 7.5 6.9

ปรมาณการกนได (กก.วน) 5.8a 4.1b 5.2a 5.1a

การยอยไดของโภชนะ (เปอรเซนต)

OM 62.2ab 55.8b 66.5a 63.9ab

CP 53.4b 54.6b 73.2a 62.8ab

NDF 48.5b 47.1b 57.4a 65.6a

ADF 48.3b 47.8b 59.3a 59.1a

แอมโมนย-ไนโตรเจน, มล./เดซลตร 18.7b 24.6a 26.3a 24.9a

ยเรยในกระแสเลอด, มล./เดซลตร 6.3b 11.3a 15.3a 15.0a

กรดอะซตค, เปอรเซนต 71.3a 71.0a 68.6b 68.6b

กรดโพรพออนค, เปอรเซนต 16.9a 17.6a 19.8b 19.8b

กรดบวทรค, เปอรเซนต 11.4 12.2 11.6 11.6

ประชากรของจลนทรย, เซลล/ มลลลตร

โปรโตซว 3.4 3.6 3.9 3.9

เชอรา 3.1b 3.8b 5.2a 4.8ab

หมายเหต: abอกษรทอยในแถวเดยวกนมความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) ทมา: Gunun et al. (2016)

199

การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยการทรทดวยสารเคมเปนวธทมประสทธภาพอกวธหนงทมการปฏบตอยางแพรหลายเปนเวลายาวนานและตอเนอง สารเคมทนยมน ามาใชปรบปรงคณภาพอาหารหยาบสามารถน ามาใชไดทงในรปของแขง และของเหลว ซงลกษณะในการน าสารเคมมาใชนนจะเปนการหมกเพอเพมโปรตน โดยใชแอมโมเนย (ของเหลว) และยเรย (ของแขง) และการใชกรดและดางเพอลดการจบกนของพนธะเอสเทอรระหวางเยอใยในอาหารหยาบ ซงจะชวยใหสตวสามารถใชประโยชนจากอาหารหยาบไดเพมขน การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยสารเคมเปนวธทปฏบตไดงายและไมตองใชเครองมอหรออปกรณทมราคาแพง แตอยางไรกตามการใชสารเคมอาจจะมขอดอยในเรองของการสะสมของสารเคมในตวสตว หรอมความกงวลในการตกคางของสารเคมในผลตภณฑสตว

การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบโดยวธทางกายภาพรวมกบเคม จากทกลาวมาแลวขางตนการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยวธทางกายภาพ ไดแก การสบ การบด การอดเมด เปนการลดขนาดของอาหาร ซงเปนวธทสามารถลดความฟามของอาหารหยาบ ท าใหสตวกนไดมากขน นอกจากนการอบภายใตความดน โดยใชความรอนทความดนสงๆ จะท าใหพนธะทางเคมของเยอใยแตกออก ท าใหการยอยไดดขน ขณะทการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยวธทางเคม เชน การหมกดวยแอมโมเนยจะสามารถท าใหโปรตนเพมขน เยอใยลดลง สงผลใหการยอยไดเพมขน หรอการใชสารเคมอนๆ เชน โซเดยมไฮดรอกไซด แคลเซยมไฮดรอกไซด เปนตน เปนการท าใหลกนนแตกออกจากเซลลโลส ซงท าใหการยอยไดเพมขนเชนกน ดงนนจงมการน าเอาวธการทง 2

วธมาใชในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบรวมกน

และจากประสบการณในการรวมด าเนนงานวจยเกยวกบการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบโดยวธทางกายภาพรวมกบเคม โดยท าการสบฟางขาวขนาด 4 เซนตเมตร แลวหมกดวยยเรย 3

เปอรเซนต เปนเวลา 14 วน ดงแสดงในภาพท 8.3 ตามวธการของ Wanapat (2000) เพอใชเปนอาหารหยาบส าหรบโคนม พบวาฟางขาวสบหมกยเรย 3 เปอรเซนต สามารถเพมปรมาณการกนได การยอยได กระบวนการหมกในกระเพาะรเมน และการสงเคราะหจลนทรยโปรตนของโคนม ขณะทโคทไดรบฟางสบหมกยเรยมคาความเปนกรดดางลดลงเมอเปรยบเทยบกบฟางไมสบ แตอยางไรกตามคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนยงอยในระดบทเหมาะสมตอการด าเนนกจกรรมของจลนทรยในกระเพาะรเมน และสตวไมแสดงอาการผดปกตใดๆ ตลอดชวงเวลาในการด าเนนงานทดลอง (Gunun et al., 2013b) ดงแสดงในตารางท 8.6

200

(ก) (ข) (ค)

(ง) (จ) (ฉ)

ภาพท 8.3 ขนตอนการท าฟางสบหมกยเรย 3 เปอรเซนตในถงหมก

(ก) สบฟางดวยเครองสบใหมความยาวขนาด 4 เซนตเมตร (ข) ละลายยเรย อตรา 3 กโลกรม/ น า 100 ลตร/ ฟาง 100 กโลกรม

(ค) บรรจฟางลงในถงหมก และราดน าละลายยเรยลงในฟางใหทวและสม าเสมอ

(ง) อดฟางในถงหมกใหแนน และท าทละชนจนเตมถง (จ) ปดถงหมกใหมดชดเปนเวลาอยางนอย 14 วน

(ฉ) เมอครบ 14 วน จะไดฟางหมกยเรยทสามารถน ามาใชเลยงสตวได

201

ตารางท 8.6 การปรบปรงคณภาพฟางขาวดวยวธทางกายภาพรวมกบวธเคมตอการกนได การยอยได และกระบวนการหมกของโคนม

คาสงเกต ฟางขาว ฟางขาวหมกยเรย 3%

SEM ไมสบ สบ ไมสบ สบ

ปรมาณการกนได, กก./ วน 4.7b 4.9b 5.7a 5.7a 0.11

การยอยไดของโภชนะ, เปอรเซนต

OM 61.7b 61.5b 67.3a 67.6a 1.13

CP 50.9b 50.6b 67.9a 68.4a 1.42

NDF 55.8b 60.0b 65.7a 64.7a 1.02

ADF 51.3b 55.6b 60.2a 60.0a 1.26

คาความเปนกรด-ดาง 6.3bc 6.6a 6.4b 6.2c 0.02

แอมโมนย-ไนโตรเจน, มล./เดซลตร 14.1b 12.4b 19.6a 22.8a 1.50

ยเรยในกระแสเลอด, มล./เดซลตร 3.2b 4.6b 12.5a 12.4a 0.57

กรดอะซตค, เปอรเซนต 71.3 69.8 70.0 70.5 0.47

กรดโพรพออนค, เปอรเซนต 20.1b 20.3b 21.5a 21.4a 0.15

กรดบวทรค, เปอรเซนต 8.5 10.0 8.4 8.2 0.73

จลนทรยโปรตน, ก./ วน 345.9c 389.2b 401.2 b 433.7 a 8.37

ทมา: Gunun et al. (2013b)

การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบโดยใชวธทางกายภาพรวมกบเคมเปนการน าเอาผลการตอบสนองทดของสตวทไดรบอาหารหยาบทปรบปรงดวยวธทางกายภาพและเคมมาใชรวมกน เพอวตถประสงคใหสตวสามารถใชประโยชนจากอาหารหยาบไดเพมขน ซงผเลยงสตวทมเครองสบยอยอาหารหยาบกสามารถน ากลยทธดงกลาวไปปรบใชในการเตรยมอาหารส าหรบสตวเคยวเอองได ซงพบวาการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยวธดงกลาวสามารถท าใหสตวใชประโยชนจากอาหารไดเพมขน

202

การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบโดยวธทางชวภาพ

ในปจจบนมการใชจลนทรยมาใชในการปรบปรงคณภาพอาหารเพอหลกเลยงการใชสารเคมทอาจจะมการตกคางในตวสตว และผลตภณฑสตว รวมทงเปนวธทประหยดพลงงานและปลอดภยตอสงแวดลอม ซงจลนทรยทนยมน ามาใช ไดแก กลมของเชอรา ซงเชอราพวก white rod fungi (Gandoderma

applanatum และ Armillariella spp.) เปนกลมทสามารถปรบปรงคณภาพอาหารหยาบไดดพอสมควร โดยจะมผลท าใหโครงสรางของอาหารหยาบแยกออกจากกนไดงาย และท าใหจลนทรยเขายอยไดงายขน ท าใหการยอยสลายของวตถแหงและอนทรยวตถของอาหารเพมขน (Salman et al., 2011; Tuyen

et al., 2013; Florencio et al., 2016) สอดคลองกบการศกษาของ Bento et al. (2014) พบวาการหมกชานออยดวย PLO06 และ L. edodes UFV73 สามารถเพมโปรตนหยาบ และลดเยอใยในชานออย สงผลใหการยอยไดเพมขน เชนเดยวกนกบ Okano et al. (2006) พบวาเชอรากลม L. edodes มประสทธภาพในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบไดดทสด และท าใหการยอยสลายของอาหารในหลอดทดลองเพมขนอกดวย นอกจากน Fazaeli et al. (2009); Shrivastava et al. (2012) พบวาการยอยไดของวตถแหง, อนทรยวตถ, โปรตนหยาบ และเยอใยมคาเพมขนในแกะและแพะทไดรบอาหารหยาบทปรบปรงดวยเชอรา P. Ostreatus Ramli et al. (2005a) ท าการปรบปรงชานออยดวยเชอราเพอใชเปนแหลงอาหารหยาบในสตรอาหารผสมส าเรจ พบวาปรมาณการกนได และการยอยไดของแพะเพมขน ขณะทแพะทเลยงดวยชานออยหมก Aspergillus sojae เปนอาหารหยาบแบบเตมทมปรมาณการกนไดเพมขน แตไมมผลตอการเจรญเตบโต ประสทธภาพในการใชอาหาร และคณภาพซาก (Ramli et al., 2005b) ดงแสดงในตารางท 8.7

ถงแมการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยวธทางชวภาพจะไดผลด แตพบวาการศกษาสวนใหญจะอยในระดบหองปฏบตการ เนองจากสามารถควบคมปจจยเรองสงแวดลอมได แตพบวายงมการประยกตใชในทางปฏบตไมมากนก ทงนเนองจากการท างานของจลนทรยตองอาศยเวลาคอนขางนานในการท าปฏกรยากบเยอใยในอาหาร อกทงมปญหาเรองการเปลยนแปลงของอณหภม และคาความเปนกรด-ดาง ซงจะสงผลกระทบตอกจกรรมของจลนทรย (Wan and Li, 2010) ดงนนวธดงกลาว จงยากตอการประยกตใชในระดบฟารม และขยายผลเพอใชในระดบอตสาหกรรม (Chaturvedi and

Verma, 2013) การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบโดยวธทางชวภาพเปนวธทก าลงไดรบความสนใจจาก

นกวจย เนองจากเปนวธการทปลอดภย ลดการใชสารเคมซงอาจเปนผลท าใหเกดสะสมในตวสตว และผปฏบตงาน รวมทงการตกคางในผลภณฑเนอและนม แตอยางไรกตามการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยวธดงกลาวมขอก าจดหลายอยางในการขยายผลในการปฏบตในระดบฟารม ดงนนแนวทางในการลดขอก าจดเหลานจงเปนประเดนททาทายส าหรบนกวจยทจะตองชวยกนแกไขเพอใหสามารถใชวธ การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยเทคนคทางชวภาพใหเกดขนไดจรงในระดบฟารมในอนาคต

203

ตารางท 8.7 ผลของการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยเชอราตอปรมาณการกนได และการยอยได

ชนดของเชอรา การศกษา การกนได การยอยได การเจรญเตบโต อางอง P. Ostreatus

L. edodes

in vitro - -

Bento et al. (2014)

Ganoderma sp. rckk02

goat -

Shrivastava

et al. (2012)

Neocallimastix spp. GR1 and Piromyces spp. WNG-12

20% in TMR

(in vitro) - -

Shelke et al. (2009)

L. edodes in vitro - -

Okano et al. (2006)

Aspergillus oryzae,

Aspergillus sojae

Aspergillus awamori

20% in TMR

(goat) -

Ramli et al. (2005a)

Aspergillus sojae ad libitum (goat)

- Ramli et al. (2005b)

สรป

อาหารหยาบเปนอาหารหลกของสตวเคยวเออง ซงอาหารหยาบในชวงฤดฝนจะมปรมาณมากและมคณภาพด แตในฤดแลงมกขาดแคลนและมคณภาพต า ดงนนจงมการใชเศษเหลอทางการเกษตรหรอผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมการเกษตร ซงสวนใหญจะเปนพชทมคณภาพต ามาใชในการผลตสตวเคยวเออง ซงสงผลท าใหสตวมการกนได และผลผลตต า ดงนนกอนน าอาหารเหลานมาใชเลยงสตวควรมการปรบปรงคณภาพเสยกอน โดยการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบสามารถท าไดหลายวธ ไดแก การปรบปรงดวยวธทางกายภาพหรอวธกล, เคม, กายภาพรวมกบเคม และชวภาพ ซงการปรบปรงดานกายภาพนนผปฏบตงานหรอเกษตรกรจะตองมเครองมอในการลดขนาดชนของอาหาร หรอเครองอดเมด ซงเกษตรกรทมงบลงทนนาจะไมมปญหาในการใชกลยทธดงกลาว ส าหรบการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยวธทางเคมจะเปนวธทไมตองอาศยเครองมอหรออปกรณทยงยากและซบซอนมากนก และเปนวธทมประสทธภาพสง แตอาจจะมขอก าจดในเรองของการสะสมของสารเคมในตวสตว หรออาจจะมการตกคางในผลตภณฑสตว ส าหรบการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบ

204

ดวยวธทางชวภาพนนนบวาเปนวธทปลอดภยจากการใชสารเคม แตยงมขอก าจดในการประยกตใชในระบบฟารม และถงแมวาการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบแตละวธจะมขอก าจดแตทกวธลวนแตสามารถเพมคณภาพอาหารหยาบ และเพมประสทธภาพในการใชอาหารหยาบของสตวเคยวเอองมาอยางตอเนองและยาวนาน ดงนนผเลยงสตวสามารถเลอกใชวธทเหมาะสมส าหรบตนองเพอใหเกดประโยชนสงสด

คาถามทบทวน

1. เพราะเหตใดจงตองมการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบกอนน าไปใชในการผลตสตว 2. การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบสามารถท าไดกวธ อะไรบาง 3. จงยกตวอยางวธการในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบดวยวธทางกายภาพ และวธกล 4. จงอธบายกลไกในการเพมประสทธภาพในการใชประโยชนจากอาหารหยาบดวยวธการลดขนาดของชนอาหาร

5. จงยกตวอยางสารเคมทน ามาใชในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบ

6. จงอธบายกลไกในการเพมประสทธภาพในการใชประโยชนจากอาหารหยาบดวยวธการปรบป รงคณภาพอาหารดวยสารเคมทเปนดาง 7. การเพมปรมาณโปรตนในอาหารหยาบสามารถท าไดโดยวธการใดบาง 8. จลนทรยทนยมน ามาใชในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบเปนจลนทรยกลมใด

9. จงอธบายกลไกในการเพมประสทธภาพในการใชประโยชนจากอาหารหยาบดวยวธการปรบป รงคณภาพอาหารหยาบดวยจลนทรย 10. จงอธบายขอเดน และขอดอยของการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบแตละวธมาโดยละเอยด

บทท 9

ปญหาทเกดจากโภชนาการในสตวเคยวเออง

การใหอาหารสตวเคยวเอองทขาดความรความเขาใจในระบบการยอยและการดซม หรอการใหอาหารทขาดความระมดระวงจะสงผลกระทบท าใหเกดความผดปกตตอสตว และท าใหเกดความเสยหายทางเศรษฐกจ เนองจากการลดลงของผลผลต คณภาพของผลผลต ตลอดจนท าใหสตวแสดงอาการบาดเจบ และตายได ซงปญหาทเกดจากโภชนาการในสตวเคยวเอองเกดขนไดจากหลายสาเหต และมความรนแรงของอาการผดปกตทแตกตางกน แตสวนใหญจะมสาเหตมาจากปญหาเรองความสมดลของอาหาร และแรธาต ซงหากผเลยงสตวมความรและความเขาใจในระบบการใชประโยชนของอาหารของสตวเคยวเอองกจะสามารถชวยปองกนอนตรายทจะเกดกบสตวได

การเปนพษเนองจากกรด การเปนพษเนองจากกรด (acidosis) เปนอาการผดปกตทมผลท าใหสตวไดรบอนตราย ซงหากมความรนแรงจะสามารถท าใหสตวตายได โดยสวนใหญจะพบมากในโคขน โคนมทไดรบอาหารขนในระดบสง หรอโคทไมเคยไดรบอาหารขนมากอน ซงอาการผดปกตดงกลาวมสาเหตและอาการดงจะกลาวตอไปน

1. สาเหต การเปนพษเนองจากกรดมสาเหตมาจากการทสตวไดรบอาหารขนซงมสดสวนของ

คารโบไฮเดรตทยอยสลายไดงาย เชน แปง และน าตาล ในระดบสง โดยทสตวไมมเวลาปรบตว ซงเปนผลท าใหแบคทเรยกลม Streptococus bovis และ Lactobacilli sp. สามารถเขายอยสลาย หรอเกดกระบวนการหมกอยางรวดเรว ท าใหเกดกรดแลคตคซงเปนกรดทมความรนแรง (pK 3) ในปรมาณสงกวาผลผลตสดทายทเกดจากกระบวนการหมกของจลนทรย ซงในกรณทรนแรงมากๆ จะมปรมาณกรดแลคตคในกระเพาะรเมนสงถง 50-90 เปอรเซนต จากการรายงานของ Luo et al. (2017) พบวาประชากรของแบคทเรยทใชกรดแลคตคมจ านวนเพมขนเมอใหอาหารขนสงถง 80

เปอรเซนต แตอยางไรกตามจากประสบการณในการรวมด าเนนงานวจยเกยวกบการใชอาหารขนในระดบสงในสตวเคยวเออง พบวาโคทไดรบอาหารขนในระดบ 80 เปอรเซนต มคา pH ลดลงถง 5.7

หลงจากไดรบอาหารไปแลว 4 ชวโมง ซงมผลท าใหการยอยไดของเยอใยลดลง ทงนเปนผลมาจากการใหอาหารขนในระดบสงจะสงผลใหการเคยวเอองลดลง ท าใหการหลงน าลายลดลงไปดวย ซงท าใหไมมบฟเฟอรจากน าลายเพอปรบความเปนกรด -ดางในกระเพาะรเมนใหอยในสภาวะทเหมาะสม (Gunun et al. 2013a) ซงถาคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนต ามากจนถง 4.0 จะเปนสาเหต

206

ท าใหรเมนอกเสบ (rumenitis), กบอกเสบ (laminitis) และสตวมอาการเซองซมและตาบอด (cerebrocortical necrosis)

2. อาการ กรดแลคตคปรมาณสงทเกดจากกระบวนการหมกอาหารจะถกดดซมเขาสกระแสเลอดอยาง

รวดเรว ท าใหเกดความเปนกรดอยางรนแรง (acidosis) (pH ต ากวา 5) และท าใหเมดเลอดแดงไมสามารถขนสงออกซเจนไปเลยงสวนตางๆ ของรางกาย ซงเปนสาเหตใหสตวเบออาหาร กระเพาะรเมนไมบบตว ทองรวงและสญเสยน า สงผลใหระดบน าในเซลล ของเหลวระหวางเซลลและระดบของน าในเลอดลดลง มลทขบออกมามมกเลอดปน ประกอบกบมอาการทางประสาท และตายในทสด

นอกจากอาการดงกลาวแลว ปรมาณกรดแลคตคในกระเพาะรเมนระดบสงจะเหนยวน าใหเกดอาการผดปกตอนๆ ตามมา ไดแก

2.1 การเกด rumenitis rumenitis เปนอาการผดปกตทเกดจากพษของกรดแลคตค ซงท าใหผนงของกระเพาะรเมน

เปอยเนา และหลดออกมา ตลอดจนอาจท าใหตบเนาเปอยและเกดหนอง 2.2 การเกด laminitis

laminitis เปนอาการทเกดขนตอจากการเกดอาการพษของกรดแลคตค โดยสตวจะเกดการคงของเลอด มการสญเสยเมดเลอดขาว และเนอเยอจะบวมน าและอาจมเนอเยอแขงในเบาตา กบเทางอกยาว (ภาพท 9.1) นอกจากนยงพบสารฮสตามนในของเหลวในกระเพาะรเมน

ภาพท 9.1 กบเทาของสตวทแสดงอาการ laminitis

ทมา: Pollitt and Collins (2013); Carmona et al. (2017)

2.3 การเกด cerebrocortical necrosis cerebrocortical necrosis เปนอาการทเกดขนตอจากการเกดอาการพษของกรดแลคตค

โดยสตวจะมอาการเซองซมและตาบอด โดยตาจะจองกบวตถโดยไมคอยมการเคลอนไหวของศรษะ

207

3. การปองกนรกษา

การปองกนไมใหสตวเกดอาการเปนพษเนองจากกรดสามารถท าไดโดยการไมใหสตวไดรบอาหารขนในระดบสงเกนไป โดยทไมไดท าการปรบสตวกอน นอกจากนพบวาการเสรมโมเนนซนในอาหารทระดบ 30 มลลกรม/ กโลกรมวตถแหง สามารถปองกนการเกดการเปนพษเนองจากกรดในแกะทไดรบอาหารขนระดบสง โดยโมเนนซนจะชวยปองกนการลดลงของความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนได (Safaei et al., 2014) นอกจากน Luo et al. (2017) พบวาการเสรมไนอะซนในระดบ 800 มลลกรม/ กโลกรมวตถแหง สามารถบรรเทาการเกดการเปนพษเนองจากกรดได โดยไนอะซนจะยบยงการขยายเซลลของ Streptococcus bovis, การผลต NAD+ เพอยบยงการท างานของเอนไซมแลคเตทดไฮโดรจเนส และสงผลท าใหการผลตกรดแลคตคลดลง โดยไนอะซนจะชวยรกษาระดบความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนไดหลงจากไดรบไปแลว 14 ชวโมง ดงแสดงในภาพท 9.2

ภาพท 9.2 อทธพลของอาหารตอคาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนของโคเนอ

HF = high forage

HC = high concentrate

HCN = high concentrate+ niacin

ทมา: Luo et al. (2017)

ส าหรบสตวทแสดงอาการเปนพษเนองจากกรดสามารถรกษาไดโดยการฉดสารประกอบเกลอคารบอเนตใหแกสตว จากอาการของการเปนพษเนองจากกรดจะเหนวาเปนสาเหตทท าใหสตวมปญหาเรองสขภาพ และอาจท าใหสตวตายได ซงเปนการสรางความเสยหายทางเศรษฐกจในการเลยงสตว ดงนนผเลยงสตวจะตองมความรความเขาใจในเรองการใหอาหารสตว โดยเฉพาะอยางยงการใหอาหารขนในปรมาณสง

208

กบสตวโดยทไมไดท าการปรบสตวมากอน ดงนนเพอเปนการปองกนไมใหเกดความเสยหายเนองจากอาการผดปกตดงกลาวผเลยงสตวจะตองระมดระวงในการใชอาหารขนในระดบสง และคอยสงเกตอาการผดปกตตางๆ ทอาจเกดขนกบสตวหลงจากการใหอาหารดงกลาวอยเปนระยะ เพอเปนการเฝาระวงสตวทอาจเกดอาการผดปกต

การเปนพษเนองจากยเรย การเปนพษเนองจากยเรย (urea toxicity) พบวาโดยปกตแลวยเรยเองนนไมไดเปนพษตอสตว

แตผลผลตทไดจากการยอยสลายของยเรยคอแอมโมเนยจะเปนพษตอสตว ซงสตวเคยวเอองจะใชแอมโมเนยเปนแหลงไนโตรเจนในการสงเคราะหจลนทรยโปรตนเพอเปนแหลงโปรตนทส าคญส าหรบตวสตวเอง Satter and Slyter (1974) รายงานวาจลนทรยมความตองการแอมโมเนย-ไนโตรเจนเพอใชในการเจรญเตบโตในระดบ 4-5 มลลกรม/ เดซลตร ขณะท Wanapat and Pimpa (1999) รายงานวาเมอแอมโมเนย-ไนโตรเจนของกระบอปลกเพมขนในชวง 13.3-33.4 มลลกรม/ เดซลตร สามารถเพมประสทธภาพในการสงเคราะหจลนทรยโปรตน แตหากสตวมปรมาณความเขมขนของแอมโมเนย-

ไนโตรเจนในปรมาณสงเกนไป และไมมความสมดลกบแหลงพลงงาน จะสงผลเสยตอสตวไดอยางรนแรงเชนกน

1. สาเหต การเปนพษเนองจากยเรยมสาเหตมาจากการทสตวไดรบยเรยซงเปนสารประกอบทไมใช

โปรตน (non protein nitrogen, NPN) ในปรมาณมากเกนไป โดยยเรยจะถกละลายในน าและยอยโดยน ายอยยรเอสไดแอมโมเนยและคารบอนไดออกไซด ซงแอมโมเนยจะถกใชโดยจลนทรยในกระเพาะรเมน และแอมโมเนยสวนเกนจะถกเปลยนใหอยในรปทเปนพษนอยลง โดยเปลยนเปนยเรย หรอกรดยรคโดยตบ แตถาในบางครงทมการดดซมแอมโมเนยจ านวนมากไปยงตบ จนถงระดบทไมสามารถจะเปลยนไปเปนยเรยไดหมด หรอประสทธภาพของตบทจะสงเคราะหยเรยจากแอมโมเนย ลดนอยลง จะท าใหแอมโมเนยเขาสกระแสโลหตทเขาสสวนตางๆ ของรางกาย และเปนพษตอเนอเยอของสตว โดยจะท าใหคาความเปนกรด-ดางในเลอดสงขน สงผลใหความสามารถในการขบคารบอนไดออกไซดออกจากเลอดลดลง ท าใหมการสะสมคารบอนไดออกไซด ในเลอดมากกวาปกต (เทดชย, 2548)

2. อาการ หากสตวไดรบอาหารทมยเรยสงจะท าใหสตวกนอาหาร และการเจรญเตบโตลดลง สตวม

อาการกระสบกระสาย กลามเนอกระตก เดนโซเซ เปนตะครว ตวแขง ลมตวลงนอน ขบถายปสสาวะและมลมากกวาปกต น าลายฟมปาก (เทดชย, 2548) และถาในเลอดของสตวมแอมโมเนยสงกวา 4

209

มลลกรมเปอรเซนต หรอในของเหลวของกระเพาะรเมนสงกวา 80 มลลกรมเปอรเซนต อาจท าใหสตวตายได

3. การปองกนรกษา

สตวทแสดงอาการเปนพษเนองจากยเรยสามารถรกษาไดโดยการใหสตวไดรบอาหารทมคารโบไฮเดรตในระดบสง หรอสามารถใชสารตอตานการท างานของเอนไซมยรเอส เพอลดอตราการผลตแอมโมเนย นอกจากนแลวยงสามารถลดความเปนพษไดโดยการใชกรดอะซตคทเจอจางดวยน าเยนประมาณ 2-3 ลตร กรอกปากใหเรวทสด (เทดชย เวยรศลป, 2548) หากไมมกรดอะซตคสามารถใชน าสมสายชประมาณ 6-7 ลตรและน าเยนกรอกปาก (Church, 1979) ซงการใชน าเยนในการเจอจางกรดอะซตคจะท าใหอณหภมภายในกระเพาะรเมนลดลงดวย

การเปนพษเนองจากยเรย (แอมโมเนย) มความรนแรงจนสามารถท าใหสตวตายได หากผใชไมมความรและขาดความระมดระวงในการใหอาหาร ดงนนในการใชยเรยในอาหารสตวเคยวเอองจะตองมความระมดระวง และควรศกษาระดบทเหมาะสมในการใชในสตรอาหารหรอการน ามาทรทในอาหาร เชน การหมกอาหารหยาบ เปนตน

ทองอด ทองอด (bloat) เปนอาการผดปกตของระบบทางเดนอาหารของสตวเคยวเออง โดยความผดปกตดงกลาวมสาเหตมาจากปจจยตางๆ ไดแก ชนดของพช สงแวดลอม สตว และจลนทรยในกระเพาะรเมน โดยเกดจากการทสตวไมสามารถขบแกสทเกดจากกระบวนการหมกทสะสมไวออกจากกระเพาะรเมนและกระเพาะรงผงได (Wang et al., 2012) ท าใหเกดความดนภายในและท าใหกระเพาะรเมนพองตวออก

1. สาเหต โดยทวไปแลวการเกดทองอดในสตวเคยวเอองนนมอย 2 ประเภท ไดแก ทองอดทเกดจาก

การกนถว (legume grain bloat) หรอทองอดทเกดจากฟองอากาศ (frothy bloat) และทองอดทเกดจากการกนเมลดธญพช (grain bloat) (Wang et al., 2012) ซงมรายละเอยดดงน

1.1 ทองอดทเกดจากการกนถวหรอสาเหตจากฟอง (legume or frothy bloat) ทองอดชนดนเกดขนเนองจากสตวกนพชอาหารทมโปรตนสงทสามารถยอยไดสงหรอถว

ในปรมาณมากเกนไป โดยเฉพาะถวในเขตอบอน เชน ถวอลฟลฟา, ขาวสาล เปนตน ดงแสดงในตารางท 9.1 (Wang et al., 2012) ทงน เนองจากในถวมสารประกอบจ าพวกโปรตนและเพกตน เปนองคประกอบ ซงเพกตนเปนสารทสงเสรมการเพมความเหนยว ขณะทโปรตนท าใหเกดความคงตวของ

210

การเกดฟอง แตอยางไรกตามพบวาถวในเขตรอนไมท าใหสตวทองอด ทงนเนองจากในถวเหลานนจะมสารแทนนนเปนองคประกอบ โดยสารแทนนนจะขดขวางการเกดฟองโดยการตกตะกอนของโปรตน

ตารางท 9.1 พชอาหารสตวทเสยงตอการเกดอาการทองอดในสตวเคยวเออง

ระดบความเสยงในการเกดทองอด

ระดบสง ระดบปานกลาง ระดบตา

Alfalfa (Medicago sativa) Arrowleaf clover (Trifolium

vesiculosum) Sainfoin (Onobrychis

viciifolia) Sweet clover (Melilotus

albus) Berseen clover (Trifolium

alexandrinum) Birdsfoot trefoil (Lotus

corniculatus) Red clover (Trifolium

pretense) Persian clover (Trifolium

resupinatum L.) Cicer milkvetch

(Astragalus cicer L.) White clover (Trifolium

repens) Spring wheat (Triticum spp.) Crownvetch (Coronilla

varia L.) Alsike clover (Trifolium

hybridum) Oats (Avena sativa) Lespedeza (Lespedeza

cuneata) Kura clover (Trifolium

ambiguum) Rape (canola) (Brassica napus L.) Fall rye (Secale cereale L.)

Winter wheat (Triticum

spp.) Perennial ryegrass (Lolium

perenne) Most perennial grasses

ทมา: Wang et al. (2012)

1.2 ทองอดทเกดจากการกนเมลดธญพช (grain bloat) ทองอดชนดนเกดจากการทสตวไดรบอาหารขนมากเกนไป (Wang et al., 2012) โดยอาจ

อยในรปผงหรอเมลดซงลกษณะของอาหารในกระเพาะรเมนมความเหนยวมาก และมฟองเกดขนจากเมอกทผลตโดยแบคทเรยชนดทใชอะไมโลส แตอยางไรกตามพบวามวซน (mucin) ในน าลายมผลปองกนการเกดฟอง แตทงนอาจเปนเพราะผลการขดขวางของน ายอยทผลตโดยแบคทเรยทใชมวซน จงท าใหไมสามารถปองกนการเกดฟองได ยงกวานนพบวาการเกดฟองจะมมากขนถามการผลตน าลายในระดบต าตอหนวยอาหาร และอตราการพกตวของอาหารขนในกระเพาะรเมนต า

211

2. ระดบการเกดทองอดและอาการ ระดบความรนแรงของอาการทองอดมทงระดบเรอรง (chronic) ระดบรนแรง (subacute)

และระดบฉบพลน (acute) โดยพบวาในบางกรณจะเกดอาการทองอดแบบรนแรงไดเรอยๆ โดยไมพฒนาตอไปถงระดบฉบพลน ซงทองอดทเกดจากการกนเมลดธญพชจะมความรนแรงในระดบเรอรง ขณะททองอดทเกดจากการกนถวหรอสาเหตจากฟองจะมความรนแรงแบบฉบพลน ซงสตวจะมอาการออนเพลย ลมตวนอนราบกบพน คาความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนและเลอดลดต า การหายใจลมเหลว และสตวจะตายในทสด

3. การปองกนรกษา

การปองกนการเกดทองอดในสตวสามารถท าไดหลายวธ ดงน 3.1 การปองกนอาการทองอดทเกดจากการกนถวหรอสาเหตจากฟอง

3.1.1 การเลอกใชพชอาหารสตวทจะไมท าใหเกดทองอด การปองกนโดยวธนสามารถท าไดโดยการเลอกพชอาหารสตวทไมเสยงตอการเกดอาการทองอด โดยการเลอกใชพชอาหารสตวทแสดงดงตารางท 9.1 เชน Sainfoin (Onobrychis viciifolia) เปนตน

3.1.2 การใชพชอาหารสตวทมสารแทนนน พบวาคอนเดนสแทนนนชวยลดการเกดทองอดได (Min et al., 2006) จากการศกษาของ Wang et al. (2006) พบวา Sainfoin เปนพชอาหารสตวทมสารประกอบคอนเดนสแทนนนเปนองคประกอบ ซงโคเพศผตอนทเลยงโดยการปลอยใหแทะเลมในแปลงถวอลฟาฟาทปลกรวมกบ Sainfoin 35 เปอรเซนต สามารถลดการเกดทองอดในโคได ดงแสดงในภาพท 9.3

ภาพท 9.3 ความสมพนธของการเกดอาการทองอดเมอโคไดรบ sainfoin

ทมา: Wang et al. (2006)

212

3.1.2 การเลอกใชหญาหรอหญาหมกรวมกบถว พบวาโคเนอทไดรบการเสรมขาวโพดหมกกอนทจะแทะเลมถวอลฟาฟาแสดงอาการทองอดลดลง ทงนเนองจากขาวโพดหมกจะมผลท าใหการยอยไดของถวอลฟาฟาลดลง (Bretschneider et al., 2007)

3.1.3 การเลอกใชถวทมระยะการเตบโตทไมเสยงตอการเกดทองอด พบวาระยะการเจรญเตบโตของถวอลฟาฟามความส าคญตอการเกดอาการทองอดในสตว โดยพบวาความเสยงในการเกดทองอดจะสงสดในพชระยะการเจรญเตบโตทางล าตนและใบ (Thompson et al., 2000)

3.2 การปองกนอาการทองอดทเกดจากการกนเมลดธญพช (grain bloat) 3.2.1 การแปรรปธญพชทเหมาะสม อาการทองอดทเกดจากการกนเมลดธญพชเกด

จากสตวไดรบอาหารขนทมธญพชทยอยไดเรวในปรมาณสง เชน ขาวบารเลย หรอขาวสาล ดงนนหากมกระบวนการในการแปรรปธญพชทเหมาะสมนาจะเปนแนวทางในการปองกนการเกดทองอดไดอยางมประสทธภาพ พบวาการสบอาหารใหไดขนาดทเหมาะสมรวมกบการนงหรออบใหความรอนจะชวยลดอาการทองอดในสตวได ทงนเนองจากการอบใหแหงจะท าใหโปรตนในพชจะถกแปรสภาพใหอยในรปทไมละลายไดงาย นอกจากนการบดธญพชใหแตกกอนน าไปใชกเปนอกกลยทธทท าใหการเกดทองอดลดลง แตอยางไรกตามถงแมวาวธการปองการการเกดทองอดจะมประสทธภาพแตกมขอดอยเนองจากเปนการเพมคาใชจายในการแปรรปอาหาร (Wang et al., 2012)

3.2.2 การเพมระดบอาหารเยอใย การเพมระดบการใชหญาหรอธญพชหมกจะสามารถลดความเสยงในการเกดอาการทองอด ทงนเนองจากจะท าใหกระบวนการหมกโดยรวมเกดขนชาลง และเปนการกระตนใหสตวมการหลงน าลาย แตอยางไรกตามการใชอาหารเยอใยในระดบสงจะสงผลใหผลผลตของสตวลดลง เนองจากอาหารมพลงงานลดลง ดงนนอาจใชวธการสบ หรอบดอาหารเยอใยใหมขนาดลดลงเพอแกไขขอจ ากดดงกลาว

3.3.3 การปรบสตว การเกดอาการทองอดในสตวมกเกดระหวางชวงทมการเปลยนแปลงอาหารของสตวจากชวงทไดรบอาหารหยาบมาเปนชวงทใหอาหารขนระดบสง Tajima et al. (2001) รายงานวาจะมการเปลยนแปลงประชากรของแบคทเรยในกระเพาะรเมนอยางรวดเรวในชวง 3 วนแรก ทมการเปลยนแปลงอาหาร ดงนนควรท าการปรบสตวเพอเปนการปรบจลนทรยในกระเพาะรเมนประมาณ 14-21 วน แตอยางไรกตามความส าเรจของการปรบสตวจะขนกบหลายปจจย ไดแก ความถในการใหอาหาร, ชนดและคณภาพของพชอาหารสตว, ชนดของธญพช, กระบวนการในการแปรรปธญพช และสายพนธสตว

3.3.4 การเสรมเกลอ พบวาการเสรมเกลอในระดบ 40 กรม/ กโลกรม ในอาหารสามารถปองกนการเกดอาการทองอดได เนองจากเกลอจะชวยท าใหสตวกนน าเพมขน และท าให

213

อตราการไหลของของเหลวเรวขน แตอยางไรกตามการใชเกลอในระดบสงเพอปองกนอาการทองอดกจะสงผลท าใหการกนไดและการเจรญเตบโตของสตวลดลง (Wang et al., 2012)

ในกรณทสตวแสดงอาการทองอดสามารถรกษาไดโดยใชสารประกอบจ าพวกน ามนและสารฟอก ซงจะชวยลดแรงตงผวและสภาวะการคงตวของฟองในกระเพาะรเมน (Wang et al., 2012) โดยสารเหลานจะท าหนาทเขาจบกบโปรตน ส าหรบกรณทเกดอาการทองอดแบบฉบพลนนน สามารถชวยสตวโดยใชทอแทงผานรเมนเพอชวยระบายแกส และฟองทเกดในกระเพาะรเมน

อาการทองอดในสตวเคยวเอองม 2 ประเภทหลกๆ ซงในประเทศไทยสวนใหญสตวจะแสดงอาการทองอดชนดทเกดจากการกนเมลดธญพชหรอไดรบอาหารขนในระดบสงเกนไป ในขณะทอาการทองอดทเกดจากการกนถวจะไมคอยพบ เนองจากถวอาหารสตวทใชเลยงสตวในทวปเอเชยเปนถวเขตรอน ซงสวนใหญจะมคอนเดนสแทนนนเปนองคประกอบ ดงนนหากผเลยงสตวมความเขาใจ และมความระมดระวงในการใหอาหารขนกจะสามารถปองกนการเกดทองอดได

คโตซส คโตซส (ketosis) เปนโรคทเกดจากการขาดสารอาหารพลงงานในระยะหลงคลอด โดยมากจะพบในโคระยะ 10-30 วนหลงคลอด โดยทวไปจะพบในแมโคทใหน านมปรมาณสง (Grummer,

1993; Grummer, 1995) หรอในแมโคอวน Suthar et al. (2013) รายงานวาประมาณ 20 เปอรเซนต ของโคนมสายพนธยโรปทอยในระยะตนของการใหนม (early lactation) จะแสดงอาการคโตซสแบบไมแสดงอาการ (subclinical ketosis) (เบตา-ไฮดรอกซบวทเรท (ß-hydroxybutyrate) 1.2-1.4

มลลโมล/ ลตร) ซงการเกดคโตซสแบบเรอรงจะเพมความเสยงในการเกดคโตซสแบบแสดงอาการ (clinical ketosis), ความผดปกตทางดานความสมบรณพนธ และเตานมอกเสบ

1. สาเหต คโตซสเกดจากการทรางกายสตวดงไขมนทสะสมไวมาเปลยนเปนพลงงาน และสารพษทเกด

จากกระบวนการดงกลาวจะไดสารคโตนซงจะเขาสกระแสเลอดท าใหสตวแสดงอาการปวยออกมา

2. อาการ โคทปวยจะแสดงอาการ 2 ลกษณะ คอ

2.1 อาการทางประสาท (nervous form) สตวปวยจะแสดงอาการซมหรอดราย เคยวฟนโดยไมมอาหารในปากคลายกบอาการสตว

ปวยดวยโรคพษสนขบา พษของสารตะกวหรอบาดทะยก

2.2 อาการทางระบบยอยอาหาร (digestive form) โคจะแสดงอาการซม เบออาหาร ทองอด น าหนกลดลงอยางรวดเรว ปรมาณน านมทรดได

214

ลดลง จากการศกษาของ Abuajamieh et al. (2016) พบวาโคนมหลงคลอดทแสดงอาการคโตซสมปรมาณการกนไดและผลผลตน านมลดลง โดยพบวาโคมผลผลตน านมลดลงจาก 38.6 เปน 28.3

กโลกรม/ วน ในขณะทมความเขมขนของสาร ß-hydroxybutyrate, serum amyloid A และ haptoglobin สงกวาโคทมสขภาพด ดงแสดงในตารางท 9.2

ตารางท 9.2 อทธพลของสขภาพสตวตอการเกดคโตซส

คาสงเกต สขภาพสตว

P-value สขภาพด คโตซส

ปรมาณการกนได, กโลกรมวตถแหง

กอนคลอด 9.8 9.5 0.54

หลงคลอด 13.3 9.8 0.01

สมดลของพลงงาน, เมกะแคลอร/ วน −16.4 −17.3 0.84

ผลผลตน านม, กโลกรม/ วน 38.6 28.3 <0.01

ß-hydroxybutyrate, มลลโมล/ ลตร 0.86 1.20 0.16

Serum amyloid A, ไมโครกรม/ มลลลตร 17.2 72.7 0.03

Haptoglobin, ไมโครกรม/ มลลลตร 139 841 0.04

ทมา: Abuajamieh et al. (2016)

โดยทวไปโคจะแสดงอาการปวยแบบแสดงอาการ เพยง 1-2 เปอรเซนตเทานน ซงสวนใหญทพบจะเปนชนดแบบไมแสดงอาการ แตสามารถตรวจหาสารคโตนไดจากปสสาวะหรอน านมของแมโค โดยน ามาทดสอบกบแผนตรวจปสสาวะ (uristick or combur 9 test) ถาปสสาวะมสารคโตนอยชองทตรวจสารคโตนจะเปลยนเปนสน าเงนหรอมวงแดง นอกจากนโคทปวยดวยโรคนยงสงผลตอเนองถงระยะการเปนสดครงแรกหลงคลอด โดยท าใหการเปนสดครงแรกหลงคลอดยาวนานขนกวาปกต (มากกวา 60 วน) บางครงอาจจะท าใหเกดปญหาทางระบบสบพนธตางๆ ตามมา เชน ไมเปนสด มถงน าทรงไข มดลกอกเสบ เปนตน

3. การปองกนรกษา

โรคคโตซสในโคสามารถปองกนไดโดยระวงไมใหแมโคในระยะพกรดนมอวนเกนไป ทงนเนองจากอาหารทปรมาณมากเกนความตองการจะไปสะสมในรางกายในรปไขมนท าใหโคมแนวโนม

215

เกดโรคนไดงายในระยะหลงคลอด และควรเฝาระวงโคโดยหมนตรวจสอบสารคโตนในปสสาวะโคระยะหลงคลอด โดยเฉพาะในกรณทโคมอาการเบออาหาร และปรมาณน านมลดลงอยางกระทนหน

ส าหรบโคทมอาการคโตซสสามารถรกษาไดโดยฉดสารละลายกลโคสเขาเสนเลอดรวมกบยากลมพวกเดกซามทาโซน (dexamethasone) และยากระตนการท างานของระบบทางเดนอาหาร เชน เฮปาเจน (hepagen) หรอคาโตซาล (catosal) นอกจากนควรกรอกกลเซอรน (glycerine) หรอโซเดยมโพรพรโอเนท (sodium proprionate) เพอชวยเพมพลงงานใหแมโคดวย และควรใหสารอาหารพลงงานทมการยอยสลายงาย เชน ร า มนเสน เปนตน ท าใหแมโคกนเสรมจะชวยใหแมโคหายไดอยางรวดเรว นอกจากนยงพบวาการใชสารสกดจากสมนไพรกเปนวธทชวยลดความเสยงในการเกดคโตซสได Dorn et al. (2016) ไดท าการเรยบเทยบการใชโซเดยมโพรพออเนทรวมกบสารสกดสมนไพร กบโซเดยมโพรพออเนท เพยงอยางเดยว และการใชยาหลอก (placebo) พบวาความเขมขนของ ß-

hydroxybutyrate ในเลอดโคในวนท 28 มความแตกตางกน โดยโคทไดรบโซเดยมโพรพออเนทรวมกบสารสกดสมนไพรมแนวโนมนอยกวากลมอนๆ ดงแสดงในภาพท 9.4

ภาพท 9.4 ความเขมขนของ ß-hydroxybutyrate ในเลอดโคทไดรบการเสรมทรทเมนตตางๆ

SP-H = โซเดยมโพรพออเนทรวมกบสารสกดสมนไพร

SP = โซเดยมโพรพออเนท

PL = ยาหลอก

ทมา: Dorn et al. (2016)

216

คโตซสเปนความผดปกตเนองจากสตวหลงคลอดขาดสมดลของพลงงาน ซงปกตหลงคลอดสตวจะมการกนไดลดลง ท าใหไดพลงงานจากอาหารไมเพยงพอเพอใชในการผลตน านม ดงนนสตวจงมการดงเอาไขมนทสะสมในรางกายมาใช ซงจากกระบวนการดงกลาวจะเกดสารคโตน และเมอสารดงกลาวเขาสกระแสเลอดจะสงผลใหสตวแสดงอาการปวย ดงนนผเลยงสตวจะตองจดการดานอาหารของโคตงแตกอนคลอด เพอไมใหโคสะสมไขมนมากเกนไปเพราะจะเสยงตอการเกดอาการผดปกตดงกลาว

ไขมนในนานมตา ไขมนในน านมนบวาเปนองคประกอบน านมทมความส าคญตอคณภาพนม โดยไขมนเปนแหลงพลงงานทส าคญ และมผลตอการก าหนดราคาของน านม ไขมนในน านมของสตวเคยวเอองมความผนแปรสงมาก ทงนขนอยกบปจจยหลายยาง โดยปญหาไขมนในน านมต า (low milk fat syndrome) นนนบวาเปนขอบกพรองระหวางกระบวนการยอยอาหารสตวรวมกบกระบวนการเมทาบอลซมของเนอเยอ เนองจากไขมนในน านมของสตวเคยวเอองไดจากการสงเคราะหขนในเนอเยอ และการไดรบไขมนจากอาหาร (Bauman and Griinari, 2001) 1. สาเหต ปญหาไขมนในน านมต าเกดจากการทสตวในระยะใหนมไดรบอาหารทมสดสวนของอาหารหยาบในระดบต า หรอไดรบอาหารขนในระดบสงเกนไป รวมทงโคไดรบอาหารหยาบทมการแปรสภาพ เชน การบด การสบ เปนตน

2. อาการ สตวทไดรบอาหารหยาบในระดบต าจะสงผลใหปรมาณไขมนในน านมลดลง

3. การปองกนรกษา

การปองกนการลดลงของไขมนในน านมสามารถท าไดโดยการจดสดสวนอาหารหยาบตออาหารขนส าหรบสตวเคยวเอองทเหมาะสม ตลอดจนการเลอกใชพชอาหารสตวทมประสทธภาพกเปนกลยทธทดในการปองกนอาการดงกลาว Liu et al. (2016) รายงานวาโคนมทเลยงดวยตนขาวโพดมกรดไขมนสงกวาโคทไดรบพชอาหารผสม โดยทไมท าใหเกดปญหาไขมนในน านมต า นอกจากนพบวาการเสรมกรดไขมนแตละชนด (เชน กรดปาลมตค และกรดสเตยรค) ในอาหารส าหรบสตวเคยวเอองในระยะใหน านมสามารถเพมไขมนนมไดอยางมประสทธภาพ (Loften et al., 2014; Boerman et al., 2017) ขณะทการใชกรดไขมนทไมอมตวจะท าใหไขมนในน านมลดลง ทงนเนองจากกระบวนการไบโอ

217

ไฮโดรจเนชน (Biohydrogenation) จะยบยงกระบวนการสงเคราะหไขมนนม (milk fat synthesis) (Erdman, 1999) ดงแสดงในภาพท 9.5 สอดคลองกบการรายงานของ Toral et al. (2017) ทท าการเสรมน ามนปลาซงเปนกรดไขมนไมอมตว เปรยบเทยบกบกลมทไมไดรบการเสรมน ามน, เสรมน ามนปลารวมกบกรดสเตรยรคในระดบ 3 และ 4 เปอรเซนต ตามล าดบ พบวาการเสรมน ามนปลาทง 3 กลมท าใหความเขมขนของไขมนในน านมแกะลดลง ดงแสดงในตารางท 9.3

ภาพท 9.5 ความสมพนธระหวางปรมาณไขมนนมกบกรดไขมนในน านมโคทไดรบการเสรมน ามนทานตะวน

ทมา: Griinari et al. (1999)

ไขมนในน านมต าเปนความผดปกตทเกดขนจากความบกพรองของกระบวนการยอยอาหารสตวกระบวนการเมทาบอลซมของเนอเยอ และชนดของอาหารทสตวไดรบ กลาวคอไขมนในน านมของสตวเคยวเอองเกดจากการสงเคราะหขนเองในเนอเยอของสตว และไดรบจากการเสรมในอาหาร ซงถาสตวไดรบอาหารหยาบในระดบสง หรอไดรบการเสรมไขมนในอาหารจะท าใหไขมนในน านมสงกวาสตวทไดรบอาหารขนในระดบสง ตลอดทงหากกระบวนการเมทาบอลซมในรางกายสตวเกดขนอยางปกตกจะท าใหสตวไมแสดงอาการไขมนในน านมต า ซงผเลยงสตวสามารถปองกนอาการผดปกตดงกลาวไดโดยการจดการการใหอาหารสตว

218

ตารางท 9.3 ผลของการเสรมน ามนปลาตอไขมนในน านมแกะ

คาสงเกต ไมเสรม นามนปลา นามนปลา +

กรดสเตยรค 3%

นามนปลา +

กรดสเตยรค 4% P-value

ผลผลต, กรม/ วน

น านม 2,133 2,559 2,307 2,548 0.24

ไขมน 126.6 121.4 109.6 109.7 0.22

โปรตน 114.1 125.4 116.5 119.5 0.52

แลคโตส 105.4 127.1 111.7 126.1 0.28

ของแขงทงหมด 365.0 395.2 357.0 376.7 0.75

องคประกอบน านม, %

ไขมน 5.99 4.84 4.79 4.35 0.01

โปรตน 5.43 5.03 5.06 4.77 0.20

แลคโตส 4.95 4.96 4.85 4.96 0.66

ของแขงทงหมด 17.24 15.65 15.53 14.90 0.01

ทมา: Toral et al. (2017)

แมกนเซยมในเลอดตา การเกดแมกนเซยมในเลอดต าเปนความผดปกตของสตวทท าใหเกดความสญเสยทางเศรษฐกจไมนอย เนองจากเปนสาเหตทท าใหสตวมกระบวนการเมทาบอลซมผดปกต, การสญเสยกลามเนอโครงราง, การท างานของไตลดลง (Oh and Deeth, 2017) ผลผลตน านมลดลง หรอท าใหสตวตาย แมกนเซยมในเลอดต ามกเกดกบสตวเคยวเอองทใหผลผลตน านมสงๆ Haaranen (2003) ไดสรปขอมลสดสวนของแคลเซยม/ แมกนเซยม ในสถานะตางๆ ของโค ไวในภาพท 9.6 พบวาปกตในเลอดของโคจะมแมกนเซยมประมาณ 0.7-1.0 มลลโมล/ ลตร ส าหรบโคทแมกนเซยมในเลอดต าจะมแมกนเซยมในเลอดเพยง 0.5 มลลโมล/ ลตร แตหากมแมกนเซยมในเลอดเพยง 0.3 มลลโมล/ ลตร สามารถท าใหสตวตายได

1. สาเหต การเกดอาการแมกนเซยมในเลอดต ามสาเหตมาจากสตวไดรบแมกนเซยมในอาหารไมเพยงพอ

และประสทธภาพในการดดซมแมกนเซยมในระบบทางเดนอาหารต า ซงมกเกดในสตวทมอายมากและใหผลผลตน านมสง ทงนเนองจากในสตวทมอายมากไมมความสามารถในการใชแมกนเซยมในกระดกไดมประสทธภาพเหมอนในสตวทมอายนอย และมปญหาเรองการดดซมและขบออกของแมกนเซยม

219

และการท างานของไตลดลง (Barbagallo et al., 2009) โดยปจจยดานอาหารกมผลตอการดดซมของแมกนเซยม ดงน

โพแทสเซยม พบวาอาหารทมระดบของโพแทสเซยมมากกวา 2 เปอรเซนตของวตถแหง มผลเหนยวน าใหการดดซมแมกนเซยมลดลง (Wachirapakorn et al., 1996)

โซเดยม โดยปกตแลวโซเดยมไมมผลตอการดดซมของแมกนเซยมโดยตรง แตจะมผลตอระดบของโพแทสเซยม กลาวคอเมอสตวไดรบโซเดยมในระดบต าจะท าใหระดบของโพแทสเซยมเพมขน และเมอระดบของโพแทสเซยมเพมขนกจะสงผลท าใหการดดซมของแมกนเซยมลดลง

โปรตน พบวาโปรตนมผลตอการดดซมของแมกนเซยมเนองจากการจบตวกนของแอมโมเนยม ฟอสเฟต และแมกนเซยม ไดเปนสารประกอบเชงซอนแมกนเซยมแอมโมเนยมฟอสเฟต ท าใหมปรมาณแมกนเซยมอออนทจะถกดดซมในกระเพาะรเมนลดลง

ภาพท 9.6 สดสวนของแคลเซยม/ แมกนเซยม ในสถานะตางๆ ของโค

ทมา: Haaranen (2003)

220

2. อาการ

สตวทมอาการผดปกตเนองจากแมกนเซยมในเลอดต าจะแสดงอาการหตง มอาการทางประสาท เชน แสดงอาการตนกลว ตาจองไปขางหนา ขาแขง กลามเนอกระตก น าลายเปนฟองฟมปาก หายใจเรว

3. การปองกนรกษา

สามารถปองกนโดยใชแมกนเซยมออกไซดผสมลงในอาหาร หรอละลายน าใหสตวกน โดยในโคใชในอตรา 50-80 กรม/ วน และในแพะแกะใชประมาณ 7 กรม/ วน สวนสตวทแสดงอาการผดปกตแลวสามารถรกษาไดโดยการฉดแคลเซยม-แมกนเซยมโบโรกลโคเนต เขาเสนเลอดในกรณทเปนรนแรง หรอใตผวหนงในกรณทไมรนแรง แมกนเซยมในเลอดต าเปนอาการผดปกตทมกเกดในสตวอายมาก ซงมสาเหตมาจากสตวไดรบแมกนเซยมไมเพยงพอ และสตวไมมประสทธภาพในการดดซมแมกนเซยมในระบบทางเดนอาหาร ดงนนเพอเปนการปองกนการเกดอาการผดปกตซงเปนเหตทท าใหเกดความเสยหายใหแกผลยงสตวไดไมนอย สามารถใชแมกนเซยมเสรมลงในอาหารใหสตวกนได

ไขนานม โรคไขน านม (milk fever) ในสตวพบครงแรกทประเทศเยอรมนเมอป ค.ศ. 1793 (เมธา, 2533) ซงโรคนเกดจากความไมสมดลของกระบวนการเมทาบอลซมของแคลเซยมในโคหลงคลอด โดยทวไปมสาเหตจากอายและสายพนธสตว พบวาสตวทมอายมากมแนวโนมเกดโรคไขน านมเพมขน ในขณะทโคทองแรกหรอโคทเคยใหลกมากอนจะไมคอยพบการเกดโรคน นอกจากนนแลวพบวายงพบในโคทใหผลผลตสงๆ โดยเกดในชวงหลงคลอด 1-24 ชวโมง หรอภายใน 48 ชวโมง โคทเปนไขน านมจะเสยงตอการเกดอาการผดปกตหลายๆ อยาง เชน อาการเตานมอกเสบ, กระเพาะอาหารพลก, รกคาง, คโตซส และมดลกหยอนในระยะหลงคลอด 30 วน (DeGaris and Lean, 2008)

1. สาเหต โรคไขน านมเกดจากการท างานทผดปกตของระบบเผาผลาญพลงงานในรางกาย สงผลให

ระดบแคลเซยมในเลอดต ากวาปกต โดยในโคปกตระดบแคลเซยมในเลอดควรอยระหวาง 2.1-2.5

มลลโมล/ ลตร (8.5-10 มลลกรม/ เดซลตร) แตถาโคทเปนโรคไขน านมจะมระดบแคลเซยมในเลอดต ากวา 2 มลลโมล/ ลตร (8 มลลกรม/ เดซลตร) ซงโคทมอายมากจะพบวาเปนไขน านมถง 50 เปอรเซนต ในขณะทโคทอายนอยทมการจดการอาหารกอนคลอดทดจะมโอกาสเกดขนนอยมากเพยง 1 เปอรเซนต (Goff, 2008) สาเหตทท าใหระดบแคลเซยมในเลอดอยในระดบต ามดงน

1.1 แมโคใชแคลเซยมเพอสรางนมน าเหลองมากกวาการดดซมแคลเซยมกลบสรางกายทางล าไส

221

1.2 แมโคหลงคลอดมการดดซมแคลเซยมกลบสรางกายทางล าไสลดลง 1.3 มการน าแคลเซยมจากกระดกมาใช แตยงไมเพยงพอทจะรกษาระดบแคลเซยมในเลอด

1.4 ตอมพาราไทรอยดท างานผดปกต 1.5 ในระยะ 1 เดอนสดทายกอนคลอด โคไดรบอาหารทมแคลเซยมสงและฟอสฟอรสต า ซง

อาหารทมแคลเซยมสงจะไปกดตอมพาราไทรอยดท าใหท างานชาลง เมอโคคลอดลกปรมาณแคลเซยมจงไมเพยงพอ ดงนนแมโคกอนคลอดควรใหอาหารทมฟอสฟอรสสงแคลเซยมต า ทงนเพอจะชวยกระตนใหตอมพาราไทรอยดท างานดขน

2. อาการ โคทเปนโรคไขน านมมอาการทแบงออกเปนระยะดงน ระยะท 1 สตวจะมอาการตนเตน ไวตอการกระตนมาก กลามเนอสน ไมอยากเคลอนไหว หวสน

ไมกนอาหาร ลนจกปาก เคยวฟน ขาหลงแขง ระยะท 2 สตวจะลมลงนอนบนหนาอก ความรสกจะชาลง แมโคจะงวงซม คอบดหนหวไป

ทางสวาป ลกยนไมได ปากแหง จมกแหง ผวหนง ปลายหและปลายเทาเยน มานตาขยาย นยนตาแหง ทวารหนกหยอนยานไมมความรสก อณหภมของรางกายอาจต ากวาปกต

ระยะท 3 สตวปวยจะนอนตะแคง ขาออนไมสามารถลกขนยนได หวใจเตนเรว อณหภมต า มกมอาการทองอดแทรก สตวจะคอยๆ หมดความรสก และตายในทสด

3. การปองกนและรกษา

วธการในการปองกนไขน านมในสตวชวงหลงคลอดสามารถท าไดหลายวธ ซงมรายละเอยดดงน

3.1 ใหโคกอนคลอดไดรบแสงแดดยามเชา โคจะสามารถสรางวตามนดทผวหนงจากแสงแดด และวตามนดจะชวยในการดดซม

แคลเซยมของล าไส 3.2 ใหอาหารทมแคลเซยมต ากบโคในระยะกอนคลอด

การใหอาหารทมแคลเซยมในระดบต าจะชวยกระตนการหลงฮอรโมนพาราไทรอยด NRC

(2000b) รายงานวาโคนมระยะทายของการตงทองควรไดรบแคลเซยมในระดบ 14 กรม/ วน ส าหรบโคนมพนธเจอรซ และ 22 กรม/ วน ส าหรบโคนมพนธโฮสไตนฟรเชยน ดงนนในการใหอาหารโคกอนคลอดจงจ าเปนตองใหในระดบต าเพอกระตนใหตอมพาราไทรอยดของโคหลงคลอด (Goff, 2008)

222

3.3 การเสรมวตามนดในอาหาร

มการศกษาทดลองมานานเกยวกบการเสรมวตามนดในอาหารหรอใหโดยตรงดวยการฉดใหสตวในระยะ 10-14 วนกอนคลอดเพอปองกนไขน านม โดยเปนการเพมการดดซมแคลเซยมในล าไส และสามารถปองกนการเกดไขน านมไดส าเรจ แตการเสรมวตามนดกเสยงตอการกระตนท าใหเกดไขน านมไดในบางกรณ โดยพบวาการใชวตามนดในระดบต าจะไปลดการหลงฮอรโมนพาราไทรอยด (Littledike

and Horst, 1980) ดงนนการเสรม 1, 25-ไดไฮดรอกซวตามนด (1, 25-dihydroxyvitamin D) จะมประสทธภาพในการปองกนไขน านมไดดกวาการเสรมวตามนด (Goff and Horst, 1990)

ส าหรบโคทเปนโรคไขน านมรกษาไดโดยการใหแคลเซยมโบโรกลโคเนต (ประกอบดวยแคลเซยม 8.5-11.5 กรม/ 500 มลลลตร) ทางเสนเลอดด า ปรมาณในการใหสตวควรไดรบแคลเซยมปรมาณ 2 กรม/ 100 กโลกรมน าหนกตว (ขนาด 400-800 มลลลตร) โดยควรใหชาๆ เพราะถาใหแคลเซยมเรวเกนไปอาจท าใหสตวชอคตายได (Goff, 2008) เนองจากแคลเซยมจะท าใหหวใจเตนเรว และในระหวางใหแคลเซยมควรฟงการเตนของหวใจไปดวย ถาพบวาหวใจเตนถและเรว ควรหยดใหแคลเซยมทนท และแกไขโดยการใหแมกนเซยมซลเฟต 10 เปอรเซนต ปรมาณ 300 มลลลตร ทางเสนเลอดด า และเรมใหแคลเซยมใหมอกครงเมอหวใจเตนปกต

ไขน านมเปนอาการผดปกตทเกดในสตวหลงคลอดทใหผลผลตน านมสง เกดจากสตวมระดบแคลเซยมในเลอดต า เพราะรางกายดดซมแคลเซยมกลบสรางกายทางล าไสไดลดลง ประกอบกบการท างานของตอมพาราไทรอยดไมมประสทธภาพเนองจากการหลงฮอรโมนพาราไทรอยดลดลง ซงผเลยงสตวสามารถปองกนการเกดอาการผดปกตดงกลาวไดโดยใหแคลเซยมในระดบต าแกโคชวงกอนคลอด เพอเปนการกระตนการท างานของตอมพาราไทรอยดในการดงแคลเซยมจากกระดกมาใชในการผลตน านม

สรป

อาการผดปกตทเกดจากโภชนาการ สวนใหญมสาเหตมาจากปญหาเรองความสมดลของอาหารและแรธาต ซงหากผเลยงสตวใหอาหารสตวเคยวเอองโดยขาดความรความเขาใจ และความระมดระวง กจะเพมความเสยงใหสตวเกดอาการผดปกตตางๆ ซงลวนแตสรางความเสยหายใหแก ผเลยงสตว ไมวาจะไดรบผลกระทบเพยงเลกนอย หรอไดรบผลกระทบอยางรนแรงจนท าใหสตวตาย ดงนนเพอเปนการปองกนความเสยหายทอาจจะเกดขนเนองจากความบกพรองของผ เลยงสตว ผปฏบตงานโดยเฉพาะอยางยงผทใหอาหารสตวจะตองศกษาและท าความเขาใจเรองชนดของอาหาร การใหอาหาร ความตองการโภชนะของสตวแตละชนดและแตละชวงของการเจรญเตบโตใหเขาใจ เพอจะไดใหอาหารสตวไดอยางถกตองและเหมาะสม รวมทงศกษาวธในการปองกนและแกไขปญหาท

223

เกดจากโภชนาการตางๆ ไวดวย เพอจะไดชวยเหลอสตวไดทนเวลาในกรณทสตวแสดงอาการผดปกตดงกลาว

คาถามทบทวน

1. ปญหาทเกดจากโภชนาการในสตวเคยวเอองสวนใหญมสาเหตมาจากอะไร

2. การเปนพษเนองจากกรดมสาเหตมาจากอะไร และจะสามารถปองกนไมใหสตวเกดปญหาดงกลาวอยางไร 3. ยเรยเปนพษตอสตวไดอยางไร และสตวจะแสดงอาการอยางไรเมอยเรยพษ 4. หากสตวแสดงอาการเปนพษเนองจากยเรยจะสามารถรกษาไดอยางไร 5. อาการทองอดในสตวเคยวเอองมสาเหตมาจากอะไรบาง และอาการทองอดของสตวทพบในประเศไทยมสาเหตมาจากอะไร 6. จงบอกวธการในการปองกนและรกษาสตวเคยวเอองทแสดงอาการทองอด 7. คโตซส มสาเหตมาจากอะไร และจะมการปองกนและรกษาสตวทมอาการผดปกตดงกลาวอยางไร 8. จงอธบายวธในการปองกนการเกดไขมนในน านมต ามาโดยละเอยด 9. อาหารทสตวไดรบมผลกระทบตอการดดซมแมกนเซยมของสตวเคยวเอองอยางไร 10. ไขน านมมสาเหตมาจากอะไร และจะมวธการในการปองกนและรกษาสตวทมอาการผดปกตดงกลาวอยางไร

บรรณานกรม

กรมการคาภายใน. (2559). นโยบายและมาตรการน าเขาวตถดบอาหารสตว. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 11 ธนวาคม 2559. จาก http://www.dit.go.th/Content.aspx?m=9&c=528.

กรมปศสตว. (ม.ป.ป.). ภมปญญาไทยการจดการเลยงกระบอปลก. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 98

หนา. กรมศลกากร. (2560). ขอมลน าเขาอาหารสตว. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 5 ธนวาคม 2560. จาก

https: / / data.go. th/ DatasetDetail.aspx?id= de2 6 c8 0 b-0 5 7 1 -4 7 2 1 -8 a8 2 -

aeed70919906. กนยา พลแสน, สทธพงศ อรยะพงศสรรค, วโรจน ภทรจนดา, ภทรภร ทศนพงษ และญาดา พลแสน.

(2555). ผลการปรบปรงคณภาพชานออยดวยยเรย และการใชยเรยรวมกบเมลดถวเหลองดบบด ตอคณคาทางโภชนะและการยอยไดโดยวธ in vitro technique. แกนเกษตร. 40

(ฉบบพเศษ2): 531-535. เกยรตศกด กลาเอม. (2552). ตารางคณคาทางโภชนะของวตถดบ. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 13

ธนวาคม 2560 จาก http://km.dld.go.th/th/index.php/th/research-system/knowledge-

office/149-kmproduction-cat/159-2009-12-24-03-18-19. คณะกรรมการจดทามาตรฐานอาหารสตวเคยวเอองของประเทศไทย. (2551). ความตองการโภชนะ

ของโคเนอในประเทศไทย. กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ, ประเทศไทย. 193 หนา. จนทนา พฒนาเภสช, อรวรรณ กาศสมบรณ และอมภาภรณ ชางขาย. (2539). การเตรยม

ต ารบยาตานแบคทเรยภายนอกจากบอระเพด. ภาควชาเภสชเวท, มหาวทยาลยเชยงใหม. จฑารตน พรหมพฤกษ. (2551). ผลของการใชเนอในเมลดยางพาราทดแทนกากถวเหลองในอาหาร

ตอสมรรถภาพการผลตและลกษณะซากในสกรขน (25-95 กก.). วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา.

ฉลอง วชราภากร. (2541). โภชนศาสตรและการใหอาหารสตวเคยวเอองเบองตน. โรงพมพมหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน. 218 หนา.

ชยเดช อนทรชยศร, กตตศกด อจฉรยะขจร, เลศธดา มเดชา, จฑามาศ ทองปลว และสกมา สามงามนม. (2547). การศกษาฤทธของสารสกดเปลอกมงคดตอเชอแบคทเรยทเปนสาเหตของเตานมอกเสบในหองปฏบตการ. ใน: การประชมวชาการ: สมนไพรไทย โอกาสและทางเลอกใหมของอตสาหกรรมการผลตส ตวคร งท 2, 15-16 มกราคม 2547. โรงแรมสยามซต , กรงเทพมหานคร. หนา 131-139.

226

เชาวฤทธ มาปะโท และเมธา วรรณพฒน. (2560). หญาหวาน (Pennisetum purpureum cv.

Mahasarakham) หญาทางเลอกใหมส าหรบสตวเคยงเออง. วารสารโคนม. 34(2): 57-63

ฐตมา นรโภค, ธนตพนธ พงษจงมตร, อนสรณ เชดทอง และนพรตน ผกาเชด. (2561). การใชกากมนส าปะหลงหมกดวยสารเสรมตอปรมาณการกนไดและความสามารถในการยอยไดของโคเนอ. แกนเกษตร. 46(ฉบบพเศษ 1): 590-596.

ณฐฐา รตนโกศล. (2552). การใชทางใบปาลมน ามนหมกรวมกบกากน าตาลเปนอาหารหยาบส าหรบแพะ. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยสงขลานครทร, สงขลา.

ณฐพงษ หมอทอง, วโรจน ภทรจนดา, พรชย ลอวลย และศวช สงขศรทวงษ. (2556). การใชโซเดยมไฮดรอกไซดปรบปรงคณภาพชานออยเพอเปนอาหารในโคนมรน. แกนเกษตร. 41(1): 92-95.

ทรงศกด จาปาวะด, อาณต จนทรถระตกล และสกญญา ลทองด. (2545). ผลของขนาดการสบของขาวโพดหมกตอปรมาณการกนได ความสามารถในการยอยไดของโภชนะ และการเปลยนแปลงน าหนกของโคเนอลกผสมบราหมน. วารสารมหาวทยาลยมหาสารคาม. 21(2): 29-36.

ทรงศกด จาปาวะด. (2541). ผลของระดบโปรตนและโปรตนทไมถกยอยสลายในกระเพาะหมกตอกระบวนการหมก ผลผลตน านม และองคประกอบของน านมในโคนม. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน.

ทรงศกด จาปาวะด. (2551). โภชนศาสตรโปรตนในสตวเคยวเออง. หจก. โรงพมพคลงนานาวทยา, ขอนแกน. 210 หนา.

ทวศลป จนดวง และพศาล จงศรพรปกรณ . (2549). ประสทธภาพของพชสมนไพรมะขามทมตอพยาธตวกลมในลกกระบอ. บทความวจยกลมวจยและพฒนากระบอ, กองบารงพนธสตว, กรมปศสตว, กรงเทพมหานคร.

เทดชย เวยรศลป. (2548). โภชนศาสตรสตวเคยวเออง. พมพครงท 5, บรษททรโอ แอดเวอรไทซง แอนด มเดย จากด, เชยงใหม. 357 หนา.

เทยนทพย ไกรพรม, มฮาหมด ฮะมะ และธรศกด ศรจรญ. (2560). การศกษาสภาพการเลยงกระบอและคณคาทางโภชนะของพชอาหารสตว ทใชเลยงกระบอของเกษตรกรในจงหวดปตตาน. วารสารมหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร. 9(2): 104-112.

นราวรรณ กนน. (2559ก). ภมปญญาทองถนในการใชสมนไพรเพอปองกนและรกษาโรคของกระบอปลก. รายงานฉบบสมบรณ . สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน.

227

นราวรรณ กนน, พงศธร กนน และวลยลกษณ แกววงษา. (2559ข). ผลของอายการเกบเกยวตอผลผลต และองคประกอบทางเคมของกระเฉดบก (Neptunia javanica Miq.). รายงานฉบบสมบรณงานวจย. สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน.

นราวรรณ กนน, พงศธร กนน และวลยลกษณ แกววงษา. (2560). การใชประโยชนจากกระเฉดบกเฮยในสตรอาหารตอการกนได การยอยได และนเวศวทยาในกระเพาะรเมนของสตว เคยวเออง. รายงานฉบบสมบรณงานวจย. สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน.

นราวรรณ อนนตสข, พงศธร กนน, อนสรณ เชดทอง, เมธา วรรณพฒน , วลยลกษณ แกววงษา, จฑามาศ ผมอนทร, ลขต ศรสทธ และสนทร ศรโฮมจนทร. (2558ก). การใชประโยชนจากกระถนและกระเฉดบกเปนแหลงโปรตนในสตรอาหารขนตอการยอยสลายและผลตแกสในหลอดทดลอง. แกนเกษตร. 43(ฉบบพเศษ 1). 392-397.

นราวรรณ อนนตสข, วลยลกษณ แกววงษา, วสวส แกวชย, พสธร กจสมศาสตร และสยามรตน แกวทพย. (2558ข). คณคาทางโภชนะ จลศาสตรและผลผลตแกสของกระถนและไมยราบยกษโดยวธการศกษาในหลอดทดลอง. วารสารสตวศาสตรแหงประเทศไทย. 2(ฉบบพเศษ 1). 423-427.

นราวรรณ อนนตสข. (2557). เอกสารประกอบการสอนรายวชาเทคโนโลยการผลตโคเนอและกระบอ. คณะเทคโนโลย, มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน.

ปน จนจฬา, อารยวรรณ มแสง, วนวศาข งามผองใส และอภชาต หลอเพชร. 2552. ผลของระดบกากเนอในเมลดปาลมน ามนในสตรอาหารขนตอปรมาณการกนไดและกระบวนการหมกในกระเพาะรเมนในแพะ. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต ภาควชาสตวศาสตร , คณะทรพยากรธรรมชาต, มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา.

เปลอง บญแกว. (2552). การใชเนอในเมลดยางพาราในอาหารไกกระทง . วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา.

พงศธร กนน, เฉลมพล เยองกลาง, ฉลอง วชราภากร, ไกรษร กองเวหา, ดวงดาว พนธพงษ, นงพงา นามแสน, เฉลมพล ปฏพนธ และจนทรา วงศเณร. (2551). ผลของการทรทกากมะเขอเทศแหงดวยยฟอรมลดไฮดตอกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน คาชวเคมในเลอด และสมดลไนโตรเจนในแกะ. ใน: การประชมวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 46 ,

วนท 29 มกราคม-1 กมภาพนธ 2551. คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน.หนา 11-18.

พรรณ อานวยสทธ. (2537). ผลของสมนไพรผสมระหวางขมนชน หมากดบสด บอระเพดพงชางและมะเกลอตอจ านวนไขพยาธภายในของไกพนเมอง. ใน: การประชมทางวชาการสาขา

228

เกษตรศาสตรครงท 32, วนท 3-5 กมภาพนธ 2537. มหาวทยาลยเกษตรศาสตรศาสตร , กรงเทพมหานคร. หนา 215-220.

พพฒน เหลองลาวณย. (2554). การใชประโยชนจากเปลอกมนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานในอาหารโคนมตอปรมาณน านม, องคประกอบน านม และคณภาพน านม. รายงานวจยฉบบสมบรณ. มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร, นครราชสมา.

พมพาพร พลเสน, สกญญา คาพะแย และวรช สขสราญ. (2556). ผลผลตและสวนประกอบทางเคมของหญากนนสมวง หญากนนมอมบาซาและหญากนนโคโลเนยวในพนทศนยวจยและพฒนาอาหารสตวขอนแกน. รายงานผลการวจยสานกพฒนาอาหารสตว ประจาป 2556, กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

พรณรตน บญจนทร. (2551). ผลของเมลดมะขามและเมลดฟกทองตอการควบคมพยาธภายในระบบทางเดนอาหารของแพะ. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต (เกษตรศาสตร), มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม.

พระวฒน ณ มณ , เสาวนต คประเสรฐ และวนวศาข งามผองใส. (2554). การใชเศษเหลอของสบปะรดเปนอาหารหยาบของแพะ. แกนเกษตร. 39: 399-412.

แพรวพรรณ เครอมงกร, สรพนท นอยอทย และวรรณา อางทอง. 2548. คณคาทางโภชนะของหญามอรชส. ใน: รายงานผลงานวจยประจาป 2548, กองอาหารสตว, กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพมหานคร. หนา 160-180.

ไพบลย แดงทาขาม. (2551). การใชมนส าปะหลงและกากมนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานในการขนโคนม. มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร, นครราชสมา.

ไพรชา สทนต, สมาล ปานทอง และนวลจนทร ใจอารย. (2556). การควบคมคณภาพสมนไพรและการเปรยบเทยบฤทธตานเชอแบคทเรยของสารสกดจากต ารบธาตบรรจบและสมอไทย . วารสารหมอยาไทยวจย. 1(1): 47-55.

ภทร อนทรมณ. (2551). ผลของการใชเปลอกมนส าปะหลงหมกเปนแหลงพลงงานและเยอใยตอสมรรถนะการเจรญเตบโตของแกะขนในเขตรอน . มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตเฉลมพระเกยรตสกลนคร, สกลนคร.

มงคล คงเสน และสมนก ลมเจรญ. (2557). ผลของการใชเมลดหมากสงและเปลอกสะเดาในรปผงสกดตอการก าจดพยาธตวกลมในระบบทางเดนอาหารของแพะเนอลกผสม. วารสารมหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร. 6 (1): 81-87.

มนส ชมทอง. (2553). สมนไพรทใชในสตว. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 16 กนยายน 2559 จาก http://manus11.blogspot.com/.

229

เมฆ ขวญแกว. (2552). ศกษาการใชเปลอกมนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานในการผลตอาหารหยาบหมกส าหรบโคนม . วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว ,มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร, นครราชสมา.

เมธา วรรณพฒน. (2533). โภชนศาสตรสตวเคยวเออง. หจก. ฟนนพบบลชชง, กรงเทพมหานคร. 473 หนา.

เมธา วรรณพฒน . (2553). การผลตโคเน อและกระบอในเขตรอน . ภาควชาสตวศาสตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

ยงลกษณ มลสาร. (2556). การวเคราะหอาหารสตว. สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย , กรงเทพมหานคร.

ยทธนา ศรวธนนกล และกาชย ตนตกาพงศ. (2545). คณคาทางอาหารและการลดกรดไฮโดรไซยานคในเนอในเมลดยางพารา. วารสารวทยาศาสตรเกษตร. 33(ฉบบพเศษ 6): 325-329.

ยพา สสาวแห. (2559). ผลของเปลอกขาวโพดหมกโดยใชแบคทเรยกรดแลคตคในน าหมกเปลอกผลไมตอการยอยไดโภชนะ และสมรรถนะการเจรญเตบโตในแพะลกผสม. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสตวศาสตร, มหาวทยาลยศลปากร, เพชรบร.

ยวด จอมพทกษ. (2545). อาหารธรรมชาต ผกพนเมองโภชนาการสง. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 17

ธนวาคม 2559. จาก www.puechkaset.com. เยาวมาลย คาเจรญ. (2556). การใชสมนไพรในอาหารสตวไทยมงสมาตรฐานอาเซยน. แกนเกษตร.

41(4): 369-376. ลกมาน เจะโอะ. 2558. สมนไพรตานพยาธ. ภาควชาชววทยาประยกต, มหาวทยาลยราชภฎยะลา. วรพงษ สรยจนทราทอง และวกา ตงนพนธ. (2528). สวนประกอบทางเคมของวตถเหลอจาก

โรงงานอาหารกระปองส าหรบใชเปนอาหารสตว. กรงเทพมหานคร. เอกสารเผยแพรสาเนา. วราภรณ พทธรกษา, สมพร แซโล, สรศกด คชภกด และสรพล ชลดารงกล. (2537). ประสทธภาพ

ของยาถายพยาธ อลเบนดาโซล เลวามโซล และไอเวอเมกตน ในการควบคมพยาธตวกลมในทางเดนอาหารของลกแพะหยานม. วารสารสงขลานครนทร. 16(4): 393-397.

วลยลกษณ แกววงษา, วรวธ โนดไธสง, ณรงคศกด บดดคา, อดศร สาคณ, พนทพา ทายดา, สดาภา สอนละ และนราวรรณ อนนตสข. (2557). การใชประโยชนจากไมยราบยกษเปนแหลงโปรตนทดแทนกากถวเหลองในอาหารแพะ. วารสารสตวศาสตรแหงประเทศไทย. 1(ฉบบพเศษ 1): 161-164.

วชณพงศ ยพการณ. (2556). ผลการเสรมใบยอผงตอการยอยได กระบวนการหมกในกระเพาะหมกและการใหผลผลตน านมในโคนม. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสตวศาสตร บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน.

230

วชรวทย มหนองใหญ, ภานวฒน คมภราวฒน และพชาด เขจรศาสตร. (2554). การใชผลพลอยไดจากโรงงานแปงมนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานและเยอใยในสตรอาหารแกะขน . วารสารเกษตรพระจอมเกลา. 30(1): 23-31.

วารณ กรมนา. (2547). ผลของใบฝรงตอการรกษาโรคทองรวงในลกโคนม . วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต ภาควชาสตวศาสตร, มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน.

วาสนา ศรแสน,มนกานต อนทรกาแหง, สภาวด ประเต และวโรจน ภทรจนดา. (2560). ผลของระดบกากมนส าปะหลงหมกในสตรอาหารรวม ตอการยอยไดของโภชนะในระบบหลอดทดลอง . ใน: การประชมวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตรครงท 55, สาขาสตว, วนท 31 มกราคม - วนท 3 กมภาพนธ 2560, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพมหานคร. หนา 400-405.

วโรจน ภทรจนดา. (2556). แนวทางการใชสมนไพรในปศสตวประเทศไทย . แกนเกษตร. 41(4): 377-382.

วไลพร จนทรไชย , มลวรรณ กจชยเจรญ และ บณฑต บญศลป ไทย. (2547). การทดสอบประสทธภาพของสารสกดผกคราดหวแหวนตอเชอโรคเตานมอกเสบในหองปฏบตการและการใชสารสกดผกคราดหวแหวนจมหวนมหลงรดนมเพอลดการตดเชอครงใหมในเตานม. ใน: การประชมวชาการ: สมนไพรไทย โอกาสและทางเลอกใหมของอตสาหกรรมการผลตสตวครงท 2, วนท 15-16 มกราคม 2547. โรงแรมสยามซต, กรงเทพมหานคร. หนา 125-130.

วศษย เกตปญญาพงศ. (2550). การใชสมนไพรเพอลดสารตกคางอนตรายในเนอสตว . วารสารมหาวทยาลยราชภฏยะลา. 2(1): 82-94.

วฒพนธ เนตรวชย, อานภาพ เสงสาย และสรนนท นอยอทย. (2554). การใชไมยราบยกษแหงเปนอาหารเสรมในการเลยงแพะพนธลกผสมพนเมอง . รายงานผลงานวจยกองอาหารสตว ประจาป พ.ศ. 2554, กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

ศภกจ สนาโท, วโรจน ภทรจนดา, พรชย ลอวลย และงามนจ นนทโส. (2556). การศกษาการเพมโปรตนกากเอทานอลจากมนส าปะหลงดวยการหมกยสต . แกนเกษตร. 40(ฉบบพเศษ 2): 183-186.

ศภกจ สนาโท, วโรจน ภทรจนดา, พรชย ลอวลย และงามนจ นนทโส. (2555). การใชกากมนส าปะหลงจากการผลตเอทานอลหมกยสต เพอเปนอาหารในโครดนม. แกนเกษตร. 41

(ฉบบพเศษ 1): 87-91. ศภชย อดชาชน, วรรณา อางทอง, พสย วงศพาณชย และอดม ชยนนท. (2558). ผลของการใชกาก

มนส าปะหลงหมกยสตทดแทนอาหารขนในสตรอาหาร โคขนพนธกบนทรบรตอสมรรถนะการเจรญเตบโต และลกษณะซาก. แกนเกษตร. 43(ฉบบพเศษ 1): 44-49.

231

สมนก ลมเจรญ. (2553). ผลของการใชน าสกดจากเปลอกสะเดาในการกาจดพยาธตวกลมในระบบทางเดนอาหารของแพะ. วารสารมหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร. 2(3): 26-33.

สมศกด วรรณศร. (2531). ยางพารา. สานกพมพฐานเกษตรกรรม. กรงเทพมหานคร. สมาคมผผลตอาหารสตวไทย. (2558). ประมาณประชากรสตว ปรมาณอาหารสตว และการใช

วตถดบของปศสตวในป พ.ศ. 2559. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 13 มนาคม 2559 จาก http://www.thaifeedmill.com.

สมาคมผผลตอาหารสตวไทย. (2559). ประมาณประชากรสตว ปรมาณอาหารสตว และการใชวตถดบของปศสตวในป พ.ศ. 2560. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 15 มกราคม 2560 จาก http://www.thaifeedmill.com.

สมนไพรในรานยาโบราณ. (2557). โกนา. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 13 กนยายน 2559 จาก www.pharmacy.msu.ac.th

สนต หมดหมน, ไชยวรรณ วฒนจนทร, วนวศาข งามผองใส และเสาวนต คประเสรฐ. (2555). ผลของการหมกทางใบปาลมน ามนรวมกบกากน าตาลระดบตางๆ ตอปรมาณการกนไดและการใชประโยชนไดของโภชนะในโคพนเมอง. แกนเกษตร. 40: 79-92.

สนต หมดหมน, ไชยวรรณ วฒนจนทร, วนวศาข งามผองใส และเสาวนต คประเสรฐ. (2552). การใชเทคนคผลผลตแกสเพอประเมนการยอยไดของทางใบปาลมน ามนหมกรวมกบกากน าตาล. ใน : การส มมนาว ชาการเกษตร , ว นท 26-27 มกราคม 2552. คณ ะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน. หนา 28-30.

สายณห ทดศร . (2540). พชอาหารสตวเขตรอน . สานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร , กรงเทพมหานคร.

สาโรช คาเจรญ และเยาวมาลย คาเจรญ. (2560). อาหารและการใหอาหารสตวไมเคยวเออง. พมพครงท 3, หจก. โรงพมพคลงนานาวทยา, ขอนแกน. 552 หนา.

สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. (2560ก). น าเขา-สงออกสนคาทส าคญ. (ออนไลน) สบคนเมอวนท 19 เมษายน 2560 จาก http://www.oae.go.th/.

สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. (2560ข). สถตการเกษตรของประเทศไทย ป 2560 . (ออนไลน) สบคนเมอวนท 19 เมษายน 2560 จาก http://www.oae.go.th/.

สนนาฏ พลโยราช, อรอนงค พวงชมภ, เมธา วรรณพฒน, สมศกด ระยน, วรยทธ สหาน, อนสรณ เชดทอง, พงศธร กนน และนราวรรณ กนน. (2560). ความหลากหลายของสายพนธขาวตอคณคาทางโภชนะของฟางขาวเพอใชเปนแหลงอาหารสตวเคยวเออง . แกนเกษตร. 45(1). 602-

608.

232

สกญญา จตตพรพงษ และวราพนธ จนตณวชญ. (2550). การใชประโยชนเศษเหลอจากมนส าปะหลง. สถาบนสวรรณวาจกกสกจฯ, นครปฐม.

สทธพงษ บตรสาพนธ. (2555). การใชกากมนส าปะหลงหมกยสตในอาหารโคนมทไดรบฟางขาวเปนอาหารหยาบหลก . มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน วทยาเขตกาฬสนธ , กาฬสนธ.

สรชย สวรรณล กงวาน ธรรมแสง อารรตน ลนยา และวรพงษ สรยจนทราทอง. 2544. การศกษาคณคาทางอาหารของหญาอาหารสตวในหองปฏบตการดวยวธการยอยในถงไนลอนและการผลตกาซ. รายงานการสมมนาและเสวนาวชาการ งานแสดงเทคโนโลยการเกษตรเพออนโดจน, คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน, อบลราชธาน. หนา 190-195.

หน งนช สายปน . (2558). ผลของการเสรมบอระเพด (Tinospora crispa) ตออตราการเจรญ เตบโตในลกแพะนมพนธซาเนน . รายงานฉบบสมบรณ . คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยรามคาแหง.

หนงนช สายปน. 2557. ผลของการเสรมบอระเพด (Tinospora crispa) ตอการเพมปรมาณการกน

อาหารและใหผลผลตนานมในแมแพะนมพนธซาเนน. รายงานวจยฉบบสมบรณ . สาขาวชา เทคโนโลยการเกษตร คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยรามคาแหง, กรงเทพมหานคร. อนสรณ เชดทอง, ดารงรกษ รกวงศฤทธ , ฉลอง วชราภากร, ธระชย หายทกข, สายณ คนธรนทร,

กษมา ตงมททาภทรกล และธนกร สายสงค. (2558). ผลของการเสรมกระถนหมกและหญาเนเปยรปากชอง 1 หมกตอปรมาณการกนได นเวศวทยาในรเมน และสมรรถนะ การเจรญเตบโตของโคพนเมองไทย. แกนเกษตร. 43(ฉบบพเศษ 1): 484-490.

Abdel Hame, A.A., M.A. Salih and F.E. Seed. (2012). Effect of urea treatment on the

chemical composition and rumen degradability of groundnut hull. Pakistan

Journal of Nutrition. 11(12): 1146-1151. Abuajamieh, M., S.K. Kvidera, M.V. Sanz Fernandez, A. Nayeri, N.C. Upah, E.A. Nolan,

S. M. Lei, J. M. DeFrain, H. B. Green, K. M. Schoenberg, W. E. Trou and L. H. Baumgard. ( 2016) . Inflammatory biomarkers are associated with ketosis in

periparturient Holstein cows. Research in Veterinary Science. 109: 81-85. Agricultural and Food Research Council ( AFRC) . ( 1994) . Technical Committee on

Responses to Nutrients, report no. 10. The nutrition of goats. Wallingford, CABI

International New York.

233

Ahmed, M.H., S.A. Babiker, M.A. Fadel Elseed and A.M. Mohammed. (2013). Effect of

urea-treatment on nutritive value of sugarcane bagasse. ARPN Journal of

Science and Technology. 3(8): 834-838. Akayezu, J.M. , W.P. Hansen, D.E. Otterby, B.A. Crooker and G.D. Marx. (1997) . Yield

response of lactating Holstein dairy cows to dietary fish meal or meat and

bone meal. Journal of Dairy Science. 80(11): 2950-2963. Akindahunsi, A.A., G. Oboh and A.A. Oshodi. (1999). Effect of fermenting cassava with

Rhizopus oryzae on the chemical composition of it flour and gari. Rivista

Italiana Delle Sostanze Grasse. 76: 437-440.

Allen, M.S. (1997). Relationship between fermentation acid production in the rumen

and the requirement for physically effective fiber. Journal of Dairy Science. 80: 1447-1462.

Anantasook, N. and M. Wanapat. (2012). Influence of rain tree pod meal supplementation

on rice straw based diets using in vitro gas fermentation technique. Asian-

Australasian Journal of Animal Sciences. 25(3): 325-334. Anantasook, N., M. Wanapat and A. Cherdthong. (2014). Manipulation of ruminal fermentation

and methane production by supplementation of rain tree pod meal

containing tannins and saponins in growing dairy steers. Journal of Animal

Physiology and Animal Nutrition. 98(1): 50-55. Anantasook, N., M. Wanapat, A. Cherdthong and P. Gunun. (2013a). Effect of plants containing

secondary compounds with palm oil on feed intake, digestibility, microbial

protein synthesis and microbial population in dairy cows. Asian-Australasian

Journal of Animal Sciences. 26(6): 820-826. Anantasook, N., M. Wanapat, A. Cherdthong and P. Gunun. (2013b). Changes of microbial

population in the rumen of dairy steers as influenced by plant containing

tannins and saponins and roughage to concentrate ratio. Asian-Australasian

Journal of Animal Sciences. 26(11): 1583-1591. Anantasook, N., M. Wanapat, A. Cherdthong and P. Gunun. (2015). Effect of tannins

and saponins in Samanea saman on rumen environment, milk yield and milk

composition in lactating dairy cows. Journal of Animal Physiology and Animal

Nutrition. 99(2): 335-344.

234

Anantasook, N., M. Wanapat, P. Gunun and A. cherdthong. (2016). Reducing methane

production by supplementation of Terminalia chebula RETZ. containing

tannins and saponins. Animal Science Journal. 87: 783-790. Anbarasu, C., N. Dutta, K. Sharma and M. Rawat. (2004). Response of goats to partial

replacement of dietary protein by a leaf meal mixture containing Leucaena

leucocephala, Morus alba and Tectona grandis. Small Ruminant Research. 51: 47-56. Ando, S., T. Nishida, M. Ishida, K. Hosoda and E. Bayaru. (2003). Effect of peppermint

feeding on the digestibility, ruminal fermentation and protozoa. Livestock and

Production. Science. 82: 245-248. Animal health Ireland. (2011). Colostrum management for irish farmers, advisors, vets.

Calf Leaflet Series. 2: 1-6. Arain, H.H., M. Khaskheli, M.A. Arain, A.H. Soomro and A.H. Nizamani. (2008) . Heat

stability and quality characteristics of postpartum buffalo milk. Pakistan

Journal of Nutrition. 7: 303-307.

Arora, S.P., A. Chhabra, P.P. Atreja and K.N.S. Sharma. (1978). Nutrient requirements of

buffalo calves by ad libitum feeding system. Indian Journal of Dairy Science.

31: 9-13.

Arsenopoulos, K., A. Theodoridis and E. Papadopoulos. (2 0 1 7 ). Effect of colostrum

quantity and quality on neonatal calf diarrhoea due to Cryptosporidium spp.

infection. Comparative Immunology, Microbiology and Infectious Diseases. 53:

50-55. Asadi Alamouti, A. , M. Alikhani, G. R. Ghorbani and Q. Zebeli. ( 2009) . Effects of

inclusion of neutral detergent soluble fibre sources in diets varying in forage

particle size on feed intake, digestive processes, and performance of mid-

lactation Holstein cows. Animal Feed Science and Technology 154: 9-23. Azizi-Shotorkhoft, A., J. Rezaei and H. Fazaeli. (2013).The effect of different levels of

molasses on the digestibility, rumen parameters and blood metabolites in

sheep fed processed broiler litter. Animal Feed Science and Technology. 179: 69-76.

Ba, N.X., V.D. Giang and L.D. Ngoan. (2005). Ensiling of mulberry foliage (Morus alba) and the nutritive value of mulberry foliage silage for goats in central Vietnam.

235

Livestock Research for Rural Development. 17(15). (Online). Available: http://www.cipav. org.co/lrrd/lrrd17/2/ba17015.htm [2017, August 11].

Babayemi, O.J., U.A. Inyang, O.J. Ifut and L.J. Isaac. (2010). Nutritional value of cassava

wastes ensiled with Albizia saman pod as feed for ruminants in off season. The Journal of Agricultural Science. 5: 220-224.

Bakshi, M.P.S. and M. Wadhwa. (2007). Tree leaves as complete feed for goat bucks. Small Ruminant Research. 69: 74-78.

Bal, M. A. , R. D. Shaver, A. G. Jirovec, K. J. Shinners and J. G. Coors. ( 2000) . Crop

processing and chop length of corn silage: Effects on intake, digestion, and

milk production by dairy cows. Journal of Dairy Science. 83: 1264-1273. Balgees, A., A. Elmnan, A.A. Hemeedan and R.I. Ahmed. (2015). Influence of different

treatments on nutritive values of sugarcane bagasse. Global Journal of Animal

Scientific Research. 2(3): 295. Barbagallo, M., M. Belvedere and L.J. Dominguez. (2009). Magnesium homeostasis and

aging. Magnesium Research. 22: 235-246. Bauman, D.E. and J.M. Griinari. (2001). Regulation and nutritional manipulation of milk

fat: low-fat milk syndrome. Livestock Production Science. 70: 15-29. Bayat, A.R. , P. Kairenius, T. Stefanski, H. Leskinen, S. Comtet-Marre, E. Forano, F.

Chaucheyras-Durand and K.J. Shingfield. (2015) . Effect of camelina oil or live

yeasts ( Saccharomyces cerevisiae) on ruminal methane production, rumen

fermentation, and milk fatty acid composition in lactating cows fed grass silage

diets. Journal of Dairy Science. 98(5): 3166-3181. Beauchemin, K.A., M. Kreuzer, F. O’Mara and T.A. McAllister. (2008). Nutritional management

for enteric methane abatement: a review. Australian Journal of Experimental

Agriculture. 48:21-27. Beauchemin, K.A. and J.G. Buchanan-Smith. (1989). Effect of neutral detergent fiber

concentration and supplementary long hay on chewing activities and milk

production of dairy cow. Journal of Dairy Science. 72: 2288. Beauchemin, K.A. and S.M. McGinn. (2005). Methane emissions from feedlot cattle fed

barley or corn diets. Journal of Animal Science. 83: 653-666.

236

Benchaar, C. , C. Pomar and J. Chiquette. ( 2001) . Evaluation of diet strategies to

reduce methane production in ruminants: a modeling approach. Journal of

Animal Science. 81: 563-574. Bencini, R. (2001). Factors affecting the quality of ewe’s milk. Proceedings of the 7th

Great Lakes Dairy Sheep Symposium. November 1-3, 2001. Eau Claire,

Wisconsin. P. 61-92.

Bento, C.B.P., J.S. da Silva, M.T. Rodrigues, M.C.M. Kasuya and H.C. Mantovani. (2014). Influence of white-rot fungi on chemical composition and in vitro digestibility of

lignocellulosic agro-industrial residues. African Journal of Microbiology Research. 8(28): 2724-2732.

Boerman, J. P. , J. de Souza and A. L. Lock. ( 2017) . Milk production and nutrient

digestibility responses to increasing levels of stearic acid supplementation of

dairy cows. Journal of Dairy Science. 100: 2729-2738. Boonsaen, P. , N.W. Soe, W. Maitreejet, S. Majarune, T. Reungprim and S. Sawanon.

(2017) . Effects of protein levels and energy sources in total mixed ration on

feedlot performance and carcass quality of Kamphaeng Saen steers. Agriculture and Natural Resources. 51: 57-61.

Bretschneider, G., M. Peralta, F.J. Santini, J.P. Fay and C. Faverin. (2007). Influence of

corn silage supplementation before alfalfa grazing on ruminal environment in

relation to the occurrence of frothy bloat in cattle. Animal Feed Science and

Technology. 136: 23-27. Bülbül, T. (2010). Energy and nutrient requirements of buffaloes. Kocatepe Veterinary

Journal. 3(2): 55-64.

Busquet, M., S. Calsamiglia, A. Ferret and C. Kamel. (2006). Plant extracts affect in vitro

rumen microbial fermentation. Journal of Dairy Science. 89: 761-771. Cao, Y.C., Y. Gao, M. Xu, N.N. Liu, X.H. Zhao, C.J. Liu, Y. Liu and J.H. Yao. (2013). Effect

of ADL to aNDF ratio and ryegrass particle length on chewing, ruminal

fermentation, and in situ degradability in goats. Animal Feed Science and

Technology. 186: 112-119.

237

Carmona, J.U. , W.A. Gómez and C. López. (2017) . Could platelet-rich plasma be a

clinical treatment for horses with laminitis. Journal of Equine Veterinary

Science. DOI: 10.1016/j.jevs.2017.11.004.

Carro, M.D. and M.J. Ranilla. (2003). Influence of different concentrations of disodium

fumarate on methane production and fermentation of concentrate feeds by

rumen micro-organisms in vitro. British Journal of Nutrition. 90: 617-624. Carvalho, G.G.P., R. Garcia, A.J.V. Pires, R.R. Silva, E. Detmann, A.E. Filho, L.S.O. Ribeiro

and L.M. Carvalho. (2013) . Diets based on sugar cane treated with calcium

oxide for lambs. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences. 2(62): 218-226. Carvalho, P.H.V., W.T. Meteer, A.R. Schroeder, A. DiCostanzo and T.L. FelixPAS. (2017).

Effects of feeding corn plant residues during the growing phase on steer

growth performance and feedlot economics. The Professional Animal

Scientist. 33(6): 668-679. Casperson, B.A. , A.E. Wertz-Lutz, J.L.Dunn and S.S. Donkin. (2017) . Inclusion of

calcium hydroxide-treated corn stover as a partial forage replacement in diets

for lactating dairy cows. Journal of Dairy Science. Doi: 10.3168/jds.2017-13180.

Castañón-Rodríguez, J.F. , J. Welti-Chanes, A.J. Palacios, B. Torrestiana-Sanchez, J.A. Ramírez de León, G. Velázquez and M.G. Aguilar-Uscanga. (2015). Influence of

high pressure processing and alkaline treatment on sugarcane bagasse

hydrolysis. Journal of food. 13(4): 613-620. Castrillo, C., M. Mota, H. Van Laar, J. Martín-Tereso, A. Gimeno, M. Fondevila and J.A.

Guad. (2013). Effect of compound feed pelleting and die diameter on rumen

fermentation in beef cattle fed high concentrate diets. Animal Feed Science

and Technology. 180: 34-43. Castroa, de F.B., T.C.B. Paivab and I. Arcaro Jr. (1995). Substitution of sugar cane with

steam-treated eucalyptus (Eucalyptus grandis) : effects on intake and growth

rate of dairy heifers. Animal Feed Science and Technology. 52: 93-100. Chanjula, P., M. Wanapat, C. Wachirapakorn, S. Uriyapongson and P. Rowlinson. (2004).

Effect of synchronizing starch sources and protein (NPN) in the rumen on feed

intake, rumen microbial fermentation, nutrient utilization and performance of

238

lactating dairy cows. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences. 17: 1400-

1410. Chanjula, P. , W. Ngampongsai and M. Wanapat. (2007) . Effects of replacing ground

corn with cassava chip in concentrate on feed intake, nutrient utilization,

rumen fermentation characteristics and microbial populations in goats. Asian-

Australasian Journal of Animal Sciences. 20: 1557-1566.

Chanjula, P., Y. Siriwathananukul and A. Lawpetchara. (2011). Effect of feeding rubber

seed kernel and palm kernel cake in combination on nutrient utilization,

rumen fermentation characteristics, and microbial populations in goats fed on

Briachiaria Humidicola hay-based diets. Asian-Australasian Journal of Animal

Sciences. 24(1): 73-81. Chaturvedi, V. and P. Verma. (2013) . An overview of key pretreatment processes

employed for bioconversion of lignocellulosic biomass into biofuels and value

added products. Biotechnology. 3: 415-431. Chaucheryras, F. ( 1995) . In vitro H2 utilization by a ruminal acetogenic bacterium

cultivated alone or in association with an archae methanogen is stimulated by

a probiotic strain of Saccharomyces cerevisiae. Applied and Environmental

Microbiology. 61: 3466-3467. Cheeke, P.R. (1999). Applied animal nutrition: feeds and feeding. 2nd ed. Prentice hall,

Inc. New Jersey.

Cherdthong, A. , M. Wanapat and C. Wachirapakorn. (2011) . Effect of urea calcium

mixture in concentrate containing high cassava chip on feed intake rumen

fermentation and performance of lactating dairy cows fed on rice straw. Livestock Science. 136: 76-84.

Chujai, S. , P. Chanjula, Y. Siriwathananukul, and A. Lawpetchara. (2011) . Nutrient

utilization and rumen fermentation characteristics of goats influenced by

dietary combinations of rubber seed kernel and palm kernel cake. Proceedings of the 7th IMT-GT UNINET and The 3rd International PSU-UNS

Conferences on Bioscience. Chung, Y.H., N.D. Walker, S.M. McGinn and K.A. Beauchemin. (2011). Differing effects of

2 active dried yeast (Saccharomyces cerevisiae) strains on ruminal acidosis

239

and methane production in nonlactating dairy cows. Journal of Dairy Science. 94(5): 2431-2439.

Church, D.C. (1979). Digestive Physiology and Nutrition of ruminant. V.I.II.O & B Books,

Inc., Corvallis Oregon. U.S.A. Cobellis, G., M. Trabalza-Marinucci, M.C. Marcotullioc and Z. Yu. (2016). Evaluation of

different essential oils in modulating methane and ammonia production,

rumen fermentation, and rumen bacteria in vitro. Animal Feed Science and

Technology. 215: 25-36. Cook, D.E., D.K. Combs, P.H. Doane, M.J. Cecava and M.B. Hal. (2016). The effects on

digestibility and ruminal measures of chemically treated corn stover as a

partial replacement for grain in dairy diets. Journal of Dairy Science. 99(8) : 6342-6351.

Costa, D.A., S.L. Clebson, S.S.O. Eloísa and C.C. Jailton. (2015). By-products of sugar

cane industry in ruminant nutrition. International Journal of Advance

Agricultural Research. 3: 1-9. Costa, R.G., M.X.C. Correia, J.H.V. Da Silva, A.N. De Medeiros and F.F.R. De Carvalho.

( 2007) . Effect of different levels of dehydrated pineapple by-products on

intake, digestibility and performance of growing goats. Small Ruminant

Research. 138-143. Davis, C.L. and J.H. Clark. (1981). Ruminant digestion and metabolism. Developments

in Industrial Microbiology. 22: 247-259. DeGaris, P.J. and I.J. Lean. (2008). Milk fever in dairy cows: a review of pathophysiology

and control principles. The Veterinary Journal. 176: 58-69. Denek, N. and A. Can. (2006) . Feeding value of wet tomato pomace ensiled with

wheat straw and wheat grain for Awassi sheep. Small Ruminant Research. 65: 260-265.

Department of Animal Science. (2 0 1 7 ). Feeding the dairy cow during lactation. (Online). Available: http://smallfarms.oregonstate.edu [2017, August 13].

Deshmukh, S.V., N.N. Pathak, D.A. Takalikar and S.U. Digraskar. (1993). Nutritional effect

of mulberry (Morus alba) leaves as sole ration of adult rabbits. World Rabbit

Science. 1(2): 67-69.

240

Devendra, C. and D. Lewis. (1973). The interaction between dietary lipids and fibre in

the sheep 1. A comparison of the methods used for crude fibre and acid-

detergent fibre estimations. Animal Production. 17: 275-280. Devendra, C. and R.A. Leng. (2011) . Invited review - feed resources for animals in

Asia: Issues, Strategies for Use, Intensification and integration for increased

productivity. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences. 24: 303-321. Dijkstra, J., J.L. Ellis, E. Kebreab, A.B. Strathe, S. Lopez, J. France and A. Bannink. (2012).

Rumianl pH regulation and nutritional consequences of low pH. Journal of

Dairy Science. 172: 22-33. Djibrillou, O.A., V.S. Pandey, S.A. Gouro and A. Verhulst. (1998). Effect of urea-treated

or untreated straw with cotton seed on performances of lactating Maradi (Red

Sokoto) goats in Niger. Livestock Production Science. 55: 117-125. Dorn, K., F. Leiber, A. Sundrum, M. Holinger, P. Mayer and M. Walkenhorst. (2016). A

field trial on the effects of pure sodium propionate and a combination with

herbal extracts on short term development of subclinical ketosis. Livestock

Science. 187: 87-95. Dung, N.T., N.T. Mui and I. Ledin. (2005). Effect of replacing a commercial concentrate

with cassava hay (Manihot esculenta Crantz) on the performance of growing

goats. Animal Feed Science and Technology. 119: 271-281. Eastridge, M.L. , R.A. Starkey, P.N. Gott, E.R. Oelker, A.R. Sewell, B. Mathew and J.L.

Firkins. ( 2017) . Dairy cows fed equivalent concentrations of forage neutral

detergent fiber from corn silage, alfalfa hay, wheat straw, and corn stover had

similar milk yield and total tract digestibility. Animal Feed Science and

Technology. 225: 81-86. Ensminger, H.E., J.E. Oldfield and W.W. Heineman. (1990). Feeds & Nutrition. 2nd ed.

The Ensminger Publ. Co., CA., U.S.A., 1544 pp. Erdman, R. ( 1999) . Trans fatty acids and fat synthesis in milk. In: Proceedings of

Southwest Nutrition and Management Confer ence, University of Arizona,

Tucson, pp. 113-125. Evans, J.D. and S.A. Martin. (2000) . Effects of thymol on ruminal microorganisms.

Current Microbiology. 41: 336-340.

241

FAO. (2012a). World agriculture towards 2030/2050. Agricultural Development Economics

(ESA), Rome, Italy.

FAO. ( 2012b) . Status of animal nutrition research and development activities in

Tajikistan, Kyrgyzstan and Azerbaijan, by Harinder P. S. Makkar. Animal

Production and Health Working Paper. No. 6. Rome. FAO. (2017). Food outlook biannual report on global food markets. (Online). Available:

http://www.fao.org [2017, August 19].

FAO. (2006).World agriculture: towards 2030/2050. Interim report, Global Perspective

Studies Unit. Rome, Italy.

Fawole, F.J., N.P. Sahu, K.K. Jain, S. Gupta, N. Shamna, V. Phulia and D.L. Prabu. (2016). Nutritional evaluation of protein isolate from rubber seed in the diet of Labeo

rohita: Effects on growth performance, nutrient utilization, whole body

composition and metabolic enzymes activity. Animal Feed Science and

Technology. 219: 189-199. Fazaeli, H., A. Azizi and M. Amile. (2009). Nutritive value index of treated wheat straw

with Pleurotus fungi fed to sheep. Pakistan Journal of Biological Sciences. 9: 2444-2449.

Florencio, C., M.C. Fernanda, A.C. Badino, C.S. Farinas, E. Ximenesa and M.R. Ladisch. ( 2016) . Secretome analysis of Trichoderma reesei and Aspergillus niger

cultivated by submerged and sequential fermentation processes: Enzyme

production for sugarcane bagasse hydrolysis. Enzyme and Microbial Technology. 90: 53-60.

Foley, P.A., D.A. Kenny, J.J. Callan, T.M. Boland and F.P. O’Mara. (2009). Effect of DL-

malic acid supplementation on feed intake, methane emission, and rumen

fermentation in beef cattle. Journal of Animal Science. 87: 1048-1057. García-Martínez, A., B. Albarrán-Portillo, O.A. Castelán-Ortega, A. Espinoza-Ortega and

C.M. Arriaga-Jordán. (2009) . Urea treated maize straw for small-scale dairy

systems in the highlands of Central Mexico. Tropical Animal Health and

Production. 41: 1487-1494. Giang, N.T.T. , M. Wanapat, K. Phesatcha and S. Kang. (2016) . Level of Leucaena

leucocephala silage feeding on intake, rumen fermentation, and nutrient

242

digestibility in dairy steers. Tropical Animal Health and Production. 48: 1057-

1064. Gimenez, D.M. (1994). Nutrient requirements of sheep and goats. Alabama A&M and

Auburn University.

Godden, S. (2008) . Colostrum management for dairy calves. Veterinary Clinics: Food

Animal Practice. 24: 19-39.

Goff, J. P. ( 2008) . The monitoring, prevention, and treatment of milk fever and

subclinical hypocalcemia in dairy cows. The Veterinary Journal. 176: 50-57. Goff, J. P. , and R. L. Horst. ( 1990) . Effect of subcutaneously released 24F-1,25-

dihydroxyvitamin D3 on incidence of parturient paresis in dairy cows. Journal

of Dairy Science. 73: 406-412. Goodland, R. and J. Anhang. (2009). Livestock and climate change. World Watch. 6:

10-19. Griinari, J.M. and D.E. Bauman. (1999). Biosynthesis of conjugated linoleic acid and its

incorporation into meat and milk in ruminants. In: Yurawecz, M. P. , M. M. Mossoba, J.K.G. Kramer, M.W. Pariza and G. J. Nelson. (Eds. ) . Advances in

Conjugated Linoleic Acid Research, Vol. I. AOCS Press, Champaign, IL, pp. 180-

200. Grummer, R.R. (1993) . Etiology of lipid-related metabolic disorders in periparturient

dairy cows. Journal of Dairy Science. 76: 3882-3896. Grummer, R.R. (1995). Impact of changes in organic nutrient metabolism on feeding

the transition dairy cow. Journal of Animal Science. 73: 2820-2833. Guimarães, G.S. , F.F. Silva, L.L. Silva, L.M.G. Galvão, L.M. Santos and A.M. Alencar.

(2014). Intake: digestibility and performance of lambs fed with diets containing cassava peels. Ciênciae Agrotecnologia. 38: 295-302.

Gunun, N., M. Wanapat, P. Gunun, A. Cherdthong, P. Khejornsart and S. Kang. (2016). Effect of treating sugarcane bagasse with urea and calcium hydroxide on feed

intake, digestibility, and rumen fermentation in beef cattle. Tropical Animal

Health and Production. 48: 1123–1128. Gunun, N., P. Gunun, M. Wanapat, A. Cherdthong, S. Kang and S. Polyorach. (2017) .

Improving the quality of sugarcane bagasse by urea and calcium hydroxide on

243

gas production, degradability and rumen fermentation characteristics. Journal

of Animal and Plant Sciences. 27(6): 1758-1765. Gunun, P., M. Wanapat and N. Anantasook. (2013a). Rumen fermentation and performance

of lactating dairy cows affected by physical forms and urea treatment of rice

straw. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences. 26(9): 1295-1303. Gunun, P., M. Wanapat, and N. Anantasook. (2013b). Effects of physical forms and urea

treatment of rice straw on rumen fermentation, microbial protein synthesis and

nutrient digestibility in dairy steers. Asian-Australasian Journal of Animal

Sciences. 26(12): 1689-1697. Guo, Y.Q., J.X. Liu, Y. Lu, W.Y. Zhu, S.E. Denman and C.S. McSweeney. (2008). Effect of

tea saponin on methanogenesis, microbial community structure and

expression of mcrA gene in cultures of rumen microorganisms. Letters in

Applied Microbiology. 47: 421-426. Guyader, J., M. Eugène, M. Doreau, D.P. Morgavi, C. Gérard and C. Martin. (2017). Tea

saponin reduced methanogenesis in vitro but increased methane yield in

lactating dairy cows. Journal of Dairy Science. 100(3): 1845-1855. Haaranen, S. (2003). Does high plant feed magnesium and potassium protect healthy

ruminants from atherosclerosis: A review. Pathophysiology. 10: 1-6. Hagemeister, H. and W. Kaufmann. (1984). Remarks on fat metabolism in ruminants.

35th Annual Meeting of EAAP. 6-9 August, The Hague, The Netherlands. Hameed, A.A.A. , M.A. Salih and F.E. Seed. (2012) . Effect of urea treatment on the

chemical composition and rumen degradability of groundnut hull. Pakistan

Journal of Nutrition. 11(12): 1146-1151. Hart, F.J. and M. Wanapat. (1992). Physiology of digestion of urea-treated rice straw in

swamp buffaloes. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences. 5: 617-622. Hassim, H.A. , M. Lourenco, Y.M. Goh, S. De Smet and V. Fievez. (2013) . Dietary

inclusion of oil palm fronds does not change n-6 nor n-3 content of lamb

tissue. Small Ruminant Research. 112: 69-72. Heaney, D.P. and J.N.B. Shrestha. (1 985 ). Effect of warm versus cold milk replacers

and of free choice hay post weaning on performance of artificially reared

lambs. Canadian Journal of Animal Science. 65: 871-878.

244

Hegarty, R.S. (1999). Reducing rumen methane emissions through elimination of rumen

protozoa. Journal of Agricultural Research. 50: 1321-1328. Hinman, D.D., S.J. Sorensen, P.A. Momont, L.Spiece, C.J. Kercher, K. Coffey and J.R.

Males. ( 1 9 9 9 ) . Canola Meal Compared with Urea in a Barley and Potato

Processing Residue Finishing Diet for Feedlot Steers. The Professional Animal

Scientist. 15 (3): 191-195. Holter, J.B. and AJ. Young. (1992). Methane production in dry and lactating Holstein

cows. Journal of Dairy Science. 75: 2165-2175. Howe, J.C., T.N. Barry and A.I. Popay. (1988). Voluntary intake and digestion of gorse

(Ulex europaeus) by goats and sheep. Journal of Agricultural Science. 11: 107-

114.

Huang, K., Y. Tu, B. Si, G. Xu, J. Guo, F. Guo, C. Yang and Q. Diao. (2015) . Effects of

protein sources for milk replacers on growth performance and serum

biochemical indexes of suckling calves. Animal Nutrition. 1: 349-355.

Hue, K.T., D.T.T. Van and I. Ledin. (2008). Effect of supplementing urea treated rice

straw and molasses with different forage species on the performance of

lambs. Small Ruminant Research. 78: 134-143. Hung, L.V., M. Wanapat and A. Cherdthong. (2013). Effects of Leucaena leaf pellet on

bacterial diversity and microbial protein synthesis in swamp buffalo fed on

rice straw. Livestock Science. 151: 188-197. Huyen, N.T. , M. Wanapat and C. Navanukraw. (2012) . Effect of Mulberry leaf pellet

(MUP) supplementation on rumen fermentation and nutrient digestibility in

beef cattle fed on rice straw-based diets. Animal Feed Science and

Technology. 175: 8-15. Ibrahim, M.N.M. (1983). Physical, chemical, physico-chemical and biological treatments of

crop residues. In: The Utilization of Fibrous Agricultural Residues (Ed. G. R. Pearce. Australian Development Assistance Bureau, Research for Development

Seminar three, Los Banos, Philippines, 18-23 May 1981. Australian Government

Publishing Service, Canberra, Australia. pp. 53-68. IFIF. (2016). Global feed production. (Online). Available: http://www.ifif.org [2017, July 16].

245

Jahani-Moghadam, M., E. Mahjoubi, M. Hossein Yazdi, F.C. Cardoso and J.K. Drackley. (2015). Effects of alfalfa hay and its physical form (chopped versus pelleted) on performance of Holstein calves. Journal of Dairy Science. 98(6): 4055-4061.

Jähn, A. , M. W. Schröder, M. Füting, K. Schenzel and W. Diepenbrock. ( 2002) . Characterization of alkali treated flax fibres by means of FT Raman

spectroscopy and environmental scanning electron microscopy. Spectrochimica

Acta Part A. 58: 2271-2279. Jerbi, H. and W. Pérez. (2013). Gross anatomy of the stomach of the Cervus elaphus

barbarous. International Journal of Morphology. 31: 388-391. Jetana, T., S. Usawang, S. Thongruay, C. Vongpipatana and S. Sophon. (2008). Effects

of replacement of leucaena ( Leucaena leucocephala) with rain tree pod

( Samanea saman) as a protein-rich supplement for cattle production. In: Proceedings of the 46th Kasetsart University Annual Conference, Kasetsart, 29

January - 1 February, 2008. Subject: Animals and veterinary medicine, 2008,

pp. 39-45. Jones, G.A. , T.A. McAllister, A.D. Muir and K. J. Cheng. (1994) . Effects of sainfoin

(Onobrychis viciifolia Scop.) condensed tannins on growth and proteolysis by

four strains of ruminal bacterium. Applied and Environmental Microbiology. 60: 1374-1378.

Kaewwongsa, W. , S. Traiyakun, C. Yuangklang, C. Wachirapakorn and P. Paengkoum. (2011) . Protein enrichment of cassava pulp fermentation by Saccharomyces

cerevisiae. Journal of Animal and Veterinary Advances. 10: 2434-2440. Kahn, L.P. and A. Diaz-Hernandez. (2000) . Tannin with anthelmintic properties. In:

Brooker, J.D. (Ed.), Tannins in Livestock and Human Nutrition. Proceedings from

a Workshop in Adelaide. May 31-June 2, 2000, ACIAR P92, pp. 140-154. Kahyani, A., G.R. Ghorbani, M. Khorvash, S.M. Nasrollahi and K.A. Beauchemin. (2013).

Effects of alfalfa hay particle size in high-concentrate diets supplemented with

unsaturated fat: Chewing behavior, total-tract digestibility, and milk production

of dairy cows. Journal of Dairy Science. 96(11): 7110-7119.

246

Kang, S. and M. Wanapat. (2013). Using plant source as a buffering agent to manipulating

rumen fermentation in an in vitro gas production system. Asian-Australasian

Journal of Animal Science. 26: 1424-1436. Kang, S., M. Wanapat and A. Cherdthong. (2014). Effect of banana flower powder supplementation

as a rumen buffer on rumen fermentation efficiency and nutrient digestibility

in dairy steers fed on high concentrate diet. Animal Feed Science and

Technology. 196: 32-41. Kang, S. , M. Wanapat and B. Viennasay. (2016) . Supplementation of banana flower

powder pellet and plant oil sources on in vitro ruminal fermentation,

digestibility, and methane production. Tropical Animal Health and Production. DOI 10.1007/s11250-016-1142-2.

Kang, S., M. Wanapat, A. Cherdthong and K. Phesatcha. (2015). Comparison of banana

flower powder and sodium bicarbonate supplementation on rumen

fermentation and milk production in dairy cows. Animal Production Science. Doi:10.1071/AN15055.

Kang, S. , M. Wanapat, P. Pakdee, R. Pilajun and A. Cherdthong. (2012) . Effects of

energy level and Leucaena leucocephala leaf meal as a protein source on

rumen fermentation efficiency and digestibility in swamp buffalo. Animal Feed

Science and Technology. 174: 131-139. Khampa, S. , S. Ittharat and U. Koatdoke. (2011) . Enrichment value of yeast-malate

fermented cassava pulp and cassava hay as protein source replace soybean

meal in concentrate on rumen ecology in crossbred native cattle. Pakistan

Journal of Nutrition. 10(12): 1126-1131. Khejornsart, P., M. Wanapat and P. Rowlinson. (2011). Diversity of anaerobic fungi and

rumen fermentation characteristic in swamp buffalo and beef cattle fed on

different diets. Livestock Science 139: 230-236. Kholif, A.E., O.H. Matloupa, T.A. Morsya, M.M. Abdoa, A.A. Abu Elellab, U.Y. Anelec and

K.C. Swanson. (2017) . Rosemary and lemongrass herbs as phytogenic feed

additives to improve efficient feed utilization, manipulate rumen fermentation

and elevate milk production of Damascus goats. Livestock Science. 204: 39-46. Khy, Y. , M. Wanapat, T. Haitook and A. Cherdthong. ( 2012) . Effect of Leucaena

247

Leucocephala pellet (LLP) supplementation on rumen fermentation efficiency and

digestibility of nutrients in swamp buffalo. The Journal of Animal & Plant Sciences. 22: 564-569.

Klevenhusen, F., J.O. Zeitz, S. Duval, M. Kreuzer and C.R. Soliva. (2011). Garlic oil and

its principal component diallyl disulfide fail to mitigate methane, but improve

digestibility in sheep. Animal Feed Science and Technology. 166: 356–363. Kmicikewycz, A.D. and A.J. Heinrichs. (2015) . Effect of corn silage particle size and

supplemental hay on rumen pH and feed preference by dairy cows fed high-

starch diets. Journal of Dairy Science. 98(1): 373-385. Kongmun, P., M. Wanapat, N. Nontaso, T. Nishida and W. Angthong. (2009). Effect of

phytochemical and coconut oil supplementation on rumen ecology and

methane production in ruminants, In proceedings of FAO/ IAEA international

symposium on sustainable improvement of animal production and health: 8–11 June 2009. Vienna, Austria: FAO/IAEA:246-247.

Kongmun, P., M. Wanapat, P. Pakdee and C. Navanukraw. (2010). Effect of coconut oil

and garlic powder on in vitro fermentation using gas production technique. Livestock Science. 127: 38-44.

Kongmun, P., M. Wanapat, P. Pakdee, C. Navanukraw and Z. Yu. (2011). Manipulation

of rumen fermentation and ecology of swamp buffalo by coconut oil and

garlic powder supplementation. Livestock Science. 135: 84-92. Kononoff, P. J. , A. J. Heinrichs and H.A. Lehman. (2003) . The effect of corn silage

particle size on eating behavior, chewing activities, and rumen fermentation in

lactating dairy cows. Journal of Dairy Science. 86(10): 3343-3353. Kumar, R. , D.N. Kamra, N. Agrawal and L.C. Chaudhary. (2009) . Effect of eucalyptus

(Eucalyptus globules) oil on in vitro methanogenesis and fermentation of feed

with buffalo rumen liquor. Animal Nutrition and Feed Technology. 9: 237-243. Kuzinski, J., R. Zitnan, E. Albrecht, T. Viergutz and M.S. Rontgen. (2012). Modulation of

vH+ -ATPase is part of the functional adaptation of sheep rumen epithelium

to high-energy diet. American Journal of Physiology-Regulatory, Integrative and

Comparative Physiology. 303: R909-R920.

248

Leeson, S. 1993. Recent advances in fat utilization by poultry. pp. 170-181. In: D.J.

Farrel (ed.). Recent Advances in Animal Nutrition in Australia. University of New

England, Armidale, Australia.

Littledike, E.T. and R.L. Horst. (1980). Problems with vitamin D injections for prevention of

milk fever: toxicity of large doses and increased incidence of small doses. Journal of Dairy Science. 6: 89.

Liu, J.X. , J. Yao, B. Yan, J.Q. Yu and Z.Q. Shi. (2001) . Effects of mulberry leaves to

replace rapeseed meal on performance of sheep feeding on ammoniated rice

straw diet. Small Ruminant Research. 39: 131-136. Liu, S., R. Zhang, R. Kang, J. Meng and C. Ao. (2016). Milk fatty acids profiles and milk

production from dairy cows fed different forage quality diets. Animal Nutrition. 2: 329-333.

Loften, J.R., J.G. Linn, J.K. Drackley, T.C. Jenkins, C.G. Soderholm and A.F. Kertz. (2014). Invited review: palmitic and stearic acid metabolism in lactating dairy cows. Journal of Dairy Science. 97: 4661-4674.

Lounglawan, P., W. Lounglawan and W. Suksombat. (2014). Effect of cutting interval

and cutting height on yield and chemical composition of king Napier grass

(Pennisetum purpureum x Pennisetum americanum). APCBEE Procedia. 8: 27-31. Lovett, D. K. , L. J. Stack, S. Lovell, J. Callan, B. Flynn and M. Hawkins. ( 2005) .

Manipulating enteric methane emissions and animal performance of late-

lactation dairy cows through concentrate supplementation at pasture. Journal

of Dairy Science. 88: 2836-2842. Lunsin, R., M. Wanapat, C. Yuangklang and P. Rowlinson. (2012). Effect of rice bran oil

supplementation on rumen fermentation, milk yield and milk composition in

lactating dairy cows. Livestock Science. 145: 167-173. Luo, D., Y. Gao, Y. Lu, M. Qu, X. Xiong, L. Xu, X. Zhao, K. Pan and K. Ouyang. (2017).

Niacin alters the ruminal microbial composition of cattle under high-

concentrate condition. Animal Nutrition. 3: 180-185. Mach, J.P. and J.J. Pahud. ( 1971) . Secretory IgA, a major immunoglobulin in most

bovine external secretions. The Journal of Immunology. 106: 552-563.

249

Machmüller, A. , C. R. Soliva and M. Kreuzer. ( 2003) . Effect of coconut oil and

defaunation treatment on methanogenesis in sheep. Reproduction Nutrition

Development. 43: 41-55. Mahgoub, O. , I.T. Kadim, M.H. Al-Busaidi, K. Annamalai and N.M. Al-Saqri. (2007) .

Effects of feeding ensiled date palm fronds and a by-product concentrate on

performance and meat quality of Omani sheep. Animal Feed Science and

Technology. 135: 210-221. Manh, N.S., M. Wanapat, S. Uriyapongson, P. Khejornsart and V. Chanthakhoun. (2012).

Effect of eucalyptus (Camaldulensis) leaf meal powder on rumen fermentation

characteristics in cattle fed on rice straw. African Journal of Agricultural

Research. 7(13): 1997-2003. Mao, H.L., J.K. Wang, Y.Y. Zhou and J.X. Liu. (2010). Effects of addition of tea saponins

and soybean oil on methane production, fermentation and microbial

population in the rumen of growing lambs. Livestock Science. 129: 56-62. Mapato, C., M. Wanapat and A. Cherdthong. (2010). Effect of urea treatment of straw

and dietary level of vegetable oil on lactating dairy cows. Tropical Animal Health and Production. 42: 1635-1642.

Matthew, T. H. , C. McSweeney, N. W. Tomkins and R. J. Eckard. ( 2015) . Improving

greenhouse gas emissions intensities of subtropical and tropical beef farming

systems using Leucaena leucocephala. Agricultural Systems. 136: 138-146. McDonald, P., R.A. Edwards, J.F.D. Greenhalgh, C.A. Morgan, L.A. Sinclair and R.G.

Wilkinson. (2011). Animal Nutrition. 7th ed. Prentice hall. Scotland. McDowell, L.R. (1992) Minerals in animal and human nutrition. Academic Press, San

Diego.

Min, B.R., W.E. Pinchak, R.C. Anderson, J.D. Fulford and R. Puchala. (2006). Effects of

condensed tannins supplementation level on weight gain and in vitro and in

vivo bloat precursors in steers grazing winter wheat. Journal of Animal

Science. 84: 2546-2554. Molina, I.C. , E.A. Angarita, O.L. Mayorga, J. Chará and R. Barahona-Rosales. (2016) .

Effect of Leucaena leucocephala on methane production of Lucerna heifers

fed a diet based on Cynodon plectostachyus. Livestock Science. 185: 24-29.

250

Morgavi, D.P., E. Forano, C. Martin and C.J. Newbold. (2010). Microbial ecosystem and

methanogenesis in ruminants. Animal. 4: 1024-1036. Motaung, T.E. and R.D. Anandjiwala. (2015) . Effect of alkali and acid treatment on

thermal degradation kinetics of sugarcane bagasse. Industrial Crops and

Products. 74: 472-477. Napasirth, V. , M. Wanapat and J. Berg. ( 2012) . Assessment of urea and/ or lime

treatment on rice straw quality using in vitro gas fermentation technique. Journal of Animal and Veterinary Advances. 11: 295-299.

National Research Council. (1981). Nutrient Requirements of goats: Angora, dairy and

meat goats in temperature and tropical countries. Washington, D.C.: National

Academy Press.

National Research Council. (2000a). Nutrient requirements of beef cattle, 7th ed., The

National Academy of Sciences, Washington D.C., USA. National Research Council. (2000b) . Nutrient Requirements of Dairy Cattle, National

Academy Press, Washington, DC, USA. National Research Council. (2001). Nutrient Requirements of Dairy Cattle, 7th ed., The

National Academy of Sciences, Washington D.C., USA. National Research Council. ( 1989) . Nutrient requirements of dairy cattle. 6th rev.

ed. Washington, D.C., USA. National Academy of Sciences.

Ncobela, C.N., A.T. Kanengoni, V.A. Hlatini, R.S. Thomas and M. Chimonyo. (2017). A

review of the utility of potato by-products as a feed resource for smallholder

pig production. Animal Feed Science and Technology. 227: 107-117.

Nemati, M. , H. Amanlou, M. Khorvash, B. Moshiri, M. Mirzaei, M.A. Khan and M.H. Ghaffari. (2015). Rumen fermentation, blood metabolites, and growth performance

of calves during transition from liquid to solid feed: Effects of dietary level

and particle size of alfalfa hay. Journal of Dairy Science. 98(10): 7131-7141. Ngamsaeng, A., M. Wanapat and S. Khampa. (2006). Evaluation of local tropical plants

by in vitro rumen fermentation and their effects on fermentation end-

products. Pakistan Journal of Nutrition. 5(5): 414-418.

251

Nguyen, V.T., M. Wanapat, P. Khejornsart and P. Kongmun. (2012). Nutrient digestibility

and ruminal fermentation characteristic in swamp buffaloes fed on chemically

treated rice straw and urea. Tropical Animal Health and Production. 44: 629-636. Nocek, J.E. and J.B. Russell. (1988) . Protein and energy as an integrated system,

Relationship of ruminal protein and carbohydrate availability to microbial synthesis and milk production. Journal of Dairy Science. 71: 2070-2107.

Norrapoke, T. , M. Wanapat and S. Wanapat. ( 2012) . Effects of protein level and

mangosteen peel pellets (mago-pel) in concentrate diets on rumen fermentation

and milk production in lactating dairy crossbreds. Asian-Australasian Journal of

Animal Sciences. 25(7): 971-979. Norrapoke, T. , M. Wanapat, A. Cherdthong, S. Kang, K. Phesatcha and T. Pongjongmit.

(2017). Improvement of nutritive value of cassava pulp and in vitro fermentation

and microbial population by urea and molasses supplementation. Journal of

Applied Animal Research. 46(1): 242–247. Nunez, A.J.C. , T.L. Felix, S.C. Loerch and J.P. Schoonmaker. (2015) . Effect of dried

distillers grains with solubles or corn in growing cattle diets, followed by a

corn-based finishing diet, on performance of feedlot cattle. Animal Feed

Science and Technology. 207: 267-273. Obeidat, B.S., A.Y. Abdullah, K.Z. Mahmoud, M.S. Awawdeh, N.Z. Al-beitawi and F.A.

Al-Lataifeh. (2 009 ). Effects of feeding sesame meal on growth performance,

nutrient digestibility, and carcass characteristics of Awassi lambs. Small

Ruminant Research. 82: 13-17. Offer, N.M., R.F.E Axford and R.A. Evans. (1978). The effect of dietary energy source on

nitrogen metabolism in the rumen of sheep. British Journal of Nutrition. 40: 35-44.

Oh, H.E. and H.C. Deeth. (2017). Magnesium in milk. International Dairy Journal. 71: 89-97. Okano, K. , Y. Iida, M. Samusuri, B. Prasetya, T. Usagawa and T. Watanabe. (2006) .

Comparison of in vitro digestibility and chemical composition among sugarcane

bagasses treated by four white-rot fungi. Animal Science Journal. 77: 308-313. Orskov, E.R. (1972). Reflex closure of the esophageal groove and its potential application

in ruminant nutrition. South African Journal of Animal Science. 2: 169-176.

252

Ososanya, T.O. and U.A. Inyang. (2016) . Assessment of in vitro gas and methane

production of diet fortified with yeast and Lactobacilli spp. British Journal of

Applied Science & Technology. 16(4): 1-8. Owens, F.N., R.A. Zinn and Y.K. Kim. (1986). Limits to starch digestion in the ruminant

small intestine. Journal of Animal Science. 63: 1634-1648. Pakkanen, R. and J. Aalto. (1997) . Growth factors and antimicrobial factors of bovine

colostrum. International Dairy Journal. 7: 285-297.

Pandi, J., P. Glatz, R. Forder, W. Ayalew, J. Waramboi and K. Chousalkar. (2016). The

use of sweet potato ( Ipomoea batatas (L. ) Lam) root as feed ingredient for

broiler finisher rations in Papua New Guinea. Animal Feed Science and

Technology. 214: 1-11. Patra, A.K. (2012). Enteric methane mitigation technologies for ruminant livestock: a

synthesis of current research and future directions. Environmental Monitoring

and Assessment. 184(4): 1929-1952. Patra, A.K. , D.N. Kamra and N. Agarwal. (2006) . Effect of plant extracts on in vitro

methanogenesis, enzyme activities and fermentation of feed in rumen liquor

of buffalo. Animal Feed Science and Technology. 128: 276-291. Paul, S.S and Sunesh. (2017). Feeding of buffalo calves from 6 month of age.

Buffalopedia, Central Institute for Research on Buffaloes, Indian Council of

Agricultural Research, Department of Agricultural Research and Education,

Ministry of Agriculture, India. Pazoki, A., G.R. Ghorbani, S. Kargar, A. Sadeghi-Sefidmazgi, J.K. Drackley and M.H.

Ghaffari. (2017). Growth performance, nutrient digestibility, ruminal fermentation,

and rumen development of calves during transition from liquid to solid feed:

Effects of physical form of starter feed and forage provision. Animal Feed

Science and Technology. 234: 173-185. Peterson, S. J. , B.L. Nuttelman, D.B. Burken, M.K. Luebbe, G.E. Erickson and J. C.

McDonald. ( 2015) . Use of a pelleted corn-residue complete feed in calf

receiving diets. The Professional Animal Scientist. 31(3): 201-206.

253

Pha-obnga, N., A. Suneerat and C. Wachirapakorn. (2016). Nutritive value and effect of

different levels of rubber seed kernel in total mixed ration on digestibility

using in vitro gas production technique. KKU Reserach Journal. 21(3): 51-62. Pi, Z.K. , Y.M. Wu and J.X. Liu. (2005) . Effect of pretreatment and pelletization on

nutritive value of rice straw-based total mixed ration, and growth performance

and meat quality of growing Boer goats fed on TMR. Small Ruminant Research. 56: 81-88.

Pilajun, R. and M. Wanapat. ( 2011) . Effect of coconut oil and mangosteen peel

supplementation on ruminal fermentation, microbial population, and microbial

protein synthesis in swamp buffaloes. Livestock Science. 141(2-3): 148-154. Pilajun, R. and M. Wanapat. (2016a). Chemical composition and in vitro gas production

of fermented cassava pulp with different types of supplements. Journal of

Applied Animal Research. 46(1): 81-86. Pilajun, R. and M. Wanapat. (2016b). Growth performance and carcass characteristics

of feedlot Thai native x Low line Angus crossbred steer fed with fermented

cassava starch residue. Tropical Animal Health and Production. 48: 719-726. Piñeiro-Vázquez, A.T. , G.O. Jiménez-Ferrer, A.J. Chay-Canul, F. Casanova-Lugo, V.F.

Díaz-Echeverría, A.J. Ayala-Burgos, F.J. Solorio-Sánchez, C.F. Aguilar-Pérez and

J.C. Ku-Vera. (2017). Intake, digestibility, nitrogen balance and energy utilization

in heifers fed low-quality forage and Leucaena leucocephala. Animal Feed

Science and Technology. 228: 194-201. Pollitt, C.C. and S.N. Collins. (2013). The suspensory apparatus of the distal phalanx

(SADP). Journal of Equine Veterinary Science. 33: 874-876. Polyorach, S. and M. Wanapat. (2015). Improving the quality of rice straw by urea and

calcium hydroxide on rumen ecology, microbial protein synthesis in beef

cattle. Journal of Animal Physiology and Animal Nutrition. 99(3): 449-456. Pond, W.G., D.C. Church and K.P. Poud. (1995). Basic animal nutrition and feeding. 4th

ed. John Wiley & Sons, New York, U.S.A., 615 pp. Poungchompu, O. , M. Wanapat, C. Wachirapakorn, S. Wanapat and A. Cherdthong.

( 2009) . Manipulation of ruminal fermentation and methane production by

254

dietary saponins and tannins from mangosteen peel and soapberry fruit. Archives of Animal Nutrition.5: 389-400.

Poyyamozhi, V.S. and R. Kadirvel. (1986) . The value of banana stalk as a feed for

goats. Animal Feed Science and Technology. 15: 95-100.

Puggaard, L., P. Lund and J. Sehested. (2013). Effect of feed forage particle size and

dietary urea on excretion of phosphorus in lactating dairy cows. Livestock

Science. 158: 50-56. Punthanara, S., P. Chairatanayuth, P. Vijchulata, S. Surapat, U. Kuntho and W. Narongwanichakarn.

(2009) . Effects of cassava hay supplementation on antibacterial activity of the

lactoperoxidase system in raw milk of dairy cows. Kasetsart Journal (Natural

Science). 43: 486-496. Rahman, M.M., M. Lourenco, H.A. Hassim, J.J.P. Baars, A.S.M. Sonnenberg, J.W. Cone, J.

De Boever and V. Fievez. (2011). Improving ruminal degradability of oil palm

fronds using white rot fungi. Animal Feed Science and Technology. 169: 157-

166. Ramli, M.N., M. Higashi, Y. Imura, K. Takayama and Y. Nakanishi. (2005b). Growth, feed

efficiency, behaviour, carcass characteristics and meat quality of goats fed

fermented bagasse feed. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences. 18

(11): 1594-1599. Ramli, M. N. , Y. Imura, K. Takayama and Y. Nakanishi. ( 2005a) . Bioconversion of

Sugarcane bagasse with Japanese koji by solid-state fermentation and Its

effects on nutritive value and preference in goats. Asian-Australasian Journal

of Animal Sciences. 18(9): 1279-1284. Ranilla, M.J., D.P., Morgavi and J.P. Journay. (2004). Effect of time after defaunation on

methane production in vitro. Reproduction Nutrition Development. 1: 35-36. Razzaghi, A., A.A. Naserian, R. Valizadeh, S.H. Ebrahimi, B. Khorrami, M. Malekkhahi and

R. Khiaosa-ard. (2015) . Pomegranate seed pulp, pistachio hulls, and tomato

pomace as replacement of wheat bran increased milk conjugated linoleic acid

concentrations without adverse effects on ruminal fermentation and

performance of Saanen dairy goats. Animal Feed Science and Technology. 210: 46-55.

255

Rodrigues, M.A.M., P. Pinto, R.M.F. Bezerra, A.A. Dias, C.V.M. Guedes, V.M.G. Cardoso,

J.W. Cone, L.M.M. Ferreira, J. Colaco and C.A. Sequeira. (2008) . Effect of

enzyme extracts isolated from white-rot fungi on chemical composition and in

vitro digestibility of wheat straw. Animal Feed Science and Technology. 141: 326-338.

Rokomatu, I. and E.M. Aregheore. (2006). Effects of supplementation on voluntary dry

matter intake, growth and nutrient digestibility of the Fiji Fantastic sheep on a

basal diet of Guinea grass (Panicum maximum). Livestock Science. 100: 132-

141. Roser, M. and E.O. Ospina. (2017). World Population Growth. ( Online) . Available:

https://ourworldindata.org [2017, July 11].

Safaei, K.H., A.M. Tahmasbi and G.H. Moghaddam. (2014). Effects of high concentrate: forage ratio diets containing monensin on the management of ruminal acidosis

in Gezhel lambs. Small Ruminant Research. 121: 183-187. Sahlu, T. and A. Goetsch. (1998). Feeding the Pregnant and Milking Doe. Pages 4-20 in

Proc. 13th Ann. Goat Field Day, Langston University, Langston, OK. Sallam, S.M.A. , I.C.S. Bueno, P. Brigide, P.B. Godoy, D.M.S.S. Vitti and A.L. Abdalla.

(2009). Efficacy of eucalyptus oil on in vitro rumen fermentation and methane

production. Options Mediterraneennes. 85: 267-272. Salman, F.M. , R. Salama, A.E. Khattab, S.M. Soliman and Y.A. El-Nomeary. (2011) .

Chemical, biological and biochemical treatments to improve the nutritive

values of sugarcane bagasse (SCB): 1- chemical composition, scanning electron

microscopy, in vitro evaluation, nutrients digestibility and nitrogen utilization

of untreated or treated SCB. Life Science Journal. 8(4): 351-363. Salvachúa, D., Á.T. Martínez, M. Tien, M.F. López-Lucendo, F. García, V. de los Ríos,

M. J. Martínez and A. Prieto. ( 2013) . Differential proteomic analysis of the

secretome of Irpex lacteus and other white-rot fungi during wheat straw

pretreatment. Biotechnology for Biofuels. 6: 1. Sanchez, M.D. (2000) . Mulberry: An exceptional forage available almost worldwide.

World Animal review, vol. 93. FAO, Rome, pp. 1-21 Review, vol. 93. FAO,

Rome, pp. 1-21.

256

Santos, V.L.F. , M.A. Ferreira, G.T. Santos, J.C. Damasceno, K. Oliveira, B.C. Agostino,

P.M. Olivo, L.F.P. Soares and J.L. Silva. (2015a). Cassava peel as a replacement

forcorn in the diet of lactating cows. Tropical and Animal Health and

Production. 47: 779-781. Santos, V.L.F., M.A. Ferreira, M.C.B. Siqueira, T.T.B. Melo, J.L. Silva, I.B. Andrade, A.A.

Soares and C.T.F. Costa. (2015b). Rumen parameters of sheep fed cassava

peel as a replacement for corn. Small Ruminant Research. 133: 88-92. Sarker, M.B., M.H. Alam, B.K. Saha, M.R. Amin and M. Moniruzzaman. (2015). Effects of

soybean milk replacer on growth, meat quality, rumen and gonad

development of goats. Small Ruminant Research. 130: 127-135.

Satter, L.D. and L. Slyter. (1974). Effect of ammonia concentration on rumen microbial

protein production in vitro. British Journal of Nutrition. 32: 199-208. Schingoethe, D.J., D.S. Kipp and L.D. Kamstra. (1981). Aspen pellets as partial roughage

replacement for lactating dairy cows. Journal of Dairy Science. 64(4): 698-702. Seetakoses, P. and W. Yothinsirikul. (1985) . Use of cracked saman pod for cattle

weight maintenance in dry season. Department of Animal Technology. Faculty

of Agricultural Production. Maejo Institue of Agriculture Technology, Chiang

Mai (Thailand). Seetakoses, P., W. Yothinsirikul and A. Siri. (1988). Utilization of saman pod (Samanea

saman) as cattle and buffalo feed. In: Veerasilp, T. (Ed.), In: Proc. Workshop on

the utilization of Local material as Animal Feeds. Department of Animal

Husbandry, Faculty of Agriculture, Chiangmai University, Chiangmai, Thailand. Seymour, W.M. , J.E. Nocek and J. Siciliano-Jones. ( 1995) . Effects of a colostrum

substitute and of dietary brewer's yeast on the health and performance of

dairy calves. Journal of Dairy Science. 78(2): 412-420. Shane, G. (2008). Water for beef cattle. Division of Agriculture, University of Arkansas.

(Online). Available: http://www.uaex.edu [2008, April 2]

Shelke, S.K., A. Chhabra, A.K. Puniya and J.P. Sehgal. (2009). In vitro degradation of

sugarcane bagasse based ruminant rations using anaerobic fungi. Annals of

Microbiology. 59(3): 415-418.

257

Shrivastava, B. , P. Nandal, A. Sharma, K.K. Jain, Y.P. Khasa, T.K. Das, V. Mani, N.J. Kewalramani, S.S. Kundu and R.C. Kuhad. (2012). Solid state bioconversion of

wheat straw into digestible and nutritive ruminant feed by Ganoderma sp. rckk02. Bioresource Technology. 107: 347-351.

Sitzia, M., A. Bonanno, M. Todaro, A. Cannas, A.S. Atzori, A.H.D. Francesconi and M. Trabalza-Marinucci. ( 2015) . Feeding and management techniques to favour

summer sheep milk and cheese production in the Mediterranean environment.

Small Ruminant Research. 126: 43-58.

Stahl Hogberg, M. and O. Lind. (2003) . Buffalo milk production. (Online) . Available:

http://www.milkproduction.com [2017, July 12].

Steinfeld, H., P. Gerber, T. Wassenaar, V. Castel, M. Rosales and C. de Haan. (2006). Livestock’s role in climate change and air pollution. P.79-123. In: Livestock’s long shadow: environmental issues and options (eds. Steinfeld, H., P. Gerber,

T. Wassenaar, V. Castel, M. Rosales, and C. de Haan) , Food and Agriculture

Organization of the United Nations, Rome, Italy. Suarez-Mena, F.X., A.J. Heinrichs, C.M. Jones, T.M. Hill and J.D. Quigley. (2016). Straw

particle size in calf starters: Effects on digestive system development and

rumen fermentation. Journal of Dairy Science. 99(1): 341-353. Suksathit, S. , C. Wachirapakorn and Y. Opatpatanakit. ( 2011) . Effects of levels of

ensiled pineapple waste and pangola hay fed as roughage sources on feed

intake, nutrient digestibility and ruminal fermentation of southern Thai native

cattle. Songklanakarin Journal of Science and Technolgy. 33(3): 281-289. Suthar, V.S., J. Canelas-Raposo, A. Deniz and W. Heuwieser. (2013). Prevalence of sub-

clinical ketosis and relationships with postpartum diseases in European dairy

cows. Journal of Dairy Science. 96: 2925-2938. Tajima, K., R. I. Aminov, T. Nagamine, H. Matsui, M., Nakamura and Y. Benno. (2001).

Diet dependent shifts in the bacterial population of the rumen revealed with

real-time PCR. Applied and Environmental Microbiology. 67: 2766-2774. Tamminga, S. (1979). Protein degradation in the fore stomachs of ruminants. Journal

of Animal Science. 49(6): 1615-1630.

258

Tan, H.Y., C.C. Sieo, N. Abdullah, J.B. Liang, X.D. Huang and Y.W. Ho. (2011). Effects of

condensed tannins from Leucaena on methane production, rumen

fermentation and populations of methanogens and protozoa in vitro. Animal

Feed Science and Technology. 169: 185-193. Teferedegne, B. (2000) . New perspectives on the use of tropical plants to improve

ruminant nutrition. The Proceedings of the Nutrition Society. 59: 209-214. Tewe, O.O. and E.A. Lyayi. (1989). Cyanogenic glycosides. In Toxicants of Plant Origin,

Vol. 2, Glycosides. Ed. Cheeke, P. R. CRS Press, p. 43-60. Thomas, C.S. (2008). Efficient dairy buffalo production. DeLaval International AB, Tumba,

Sweden.

Thompson, D.J., B.M. Brooke, G.J. Garland, J.W. Hall and W. Majak. (2000). Effect of

stage of growth of alfalfa on the incidence of bloat in cattle. Canadian Journal

of Animal Science. 80: 725-727. Toral, P.G., G. Hervás and P. Frutos. (2017). Use of high doses of 18:0 to try to mitigate

the syndrome of milk fat depression in dairy ewes fed marine lipids. Animal

Feed Science and Technology. DOI: 10.1016/j.anifeedsci.2017.12.001.

Troedec, M.L. , D. Sedan, C. Peyratout, J.P. Bonnet, A. Smith, R. Guinebretiere, V. Gloaguen and P. Krausz. (2008). Influence of various chemical treatments on

the composition and structure of hemp fibres. Composites: Part A. 39: 514-

522. Tuyen, D. V. , H. N. Phuong, J.W. Cone, J. J.P. Baars, A. S.M. Sonnenberg and W. H.

Hendriks. (2013). Effect of fungal treatments of fibrous agricultural by-products

on chemical composition and in vitro rumen fermentation and methane

production. Bioresource Technology. 129: 256-263. Udo, M.D., U. Ekpo and F.O. Ahamefule. (2016). Effects of processing on the nutrient

composition of rubber seed meal. Journal of the Saudi Society of Agricultural

Sciences. Doi.org/10.1016/j.jssas.2016.06.001. Ukoha, O.P., A.C. Egbuonu, O. Cemaluk, L. Nnamdi and E.P. Madus. (2011). Tannins

and other phytochemical of the Samanaea saman pods and their

antimicrobial activities. African Journal of Pure and Applied Chemistry. 5:237-

244.

259

Van Emon, M.L., P.J. Gunn, M.K. Neary, R.P. Lemenager, A.F. Schultz and S.L. Lake. (2012) . Effects of added protein and dietary fat on lamb performance and

carcass characteristics when fed differing levels of dried distiller’s grains with

solubles. Small Ruminant Research. 103: 164-168. Van Eys, J.E., I.W. Mathius, P. Pongsapan and W.I. Johnson. (1986). Foliage of the tree

legumes gliricidia, leucaena, and sesbania as supplement to napier grass diets

for growing goats. Journal of Agricultural. Science. 107: 227-233.

Van Kuijk, J.A.S., A.S.M. Sonnenberg, J.J.P. Baars, W.H. Hendriks, J.C. del Río, J.

Rencoret, A. Gutierrez, N.C.A. de Ruijter and J.W. Cone. (2017). Chemical changes

and increased degradability of wheat straw and oak wood chips treated with

the white rot fungi Ceriporiopsis subvermispora and Lentinula edodes. Biomass and Bioenergy. 105: 381-391.

Wachirapakorn, C., A.R. Sykes and A.B. Robson. (1996). Magnesium metabolism in sheep

subjected to sodium or water loading. Proceedings of the New Zealand Society

of Animal Production. 5: 133-137. Wallace, L.R. (1948) . The growth of lambs before and after birth in relation to the

level of nutrition. Tournai of Agricultural Science, Cambridge 38: 93-153.

Wallace, R.J., N.R. McEwan, F.M. McInotoch, B. Teferedegne and C.J. Newbold. (2002). Natural products as manipulators of rumen fermentation. Asian-Australasian

Journal of Animal Sciences. 10: 1458-1468. Wan, C. and Y. Li. (2010) . Microbial pretreatment of corn stover with Ceriporiopsis

subvermispora for enzymatic hydrolysis and ethanol production. Bioresource

Technology. 101: 6398-6403. Wanapat, M. (2000). Rumen manioulation to increase the efficient use of local feed

resources and productivity of ruminants on tropics. In:Proceedings of the 9th

Congress of the Asian-Australasian Association of Animal Production Societies

and 23rd Biennial Conference of the Australian Society of Animal Production,

July 3-7, 2000. University of New South wale,Sydney, Australia. Wanapat, M. ( 2012) . Contribution towards ruminant nutrition, animal scientists’

development and International Animal Agriculture: Past, current and future prospects. In: Proceeding of the 1st International Conference on Animal

260

Nutrition and Environment (ANI-NUE) , Sep 14-15, 2012, Pullman Raja Orchid

Hotel, Khon Kaen, Thailand. pp. 7-21. Wanapat, M. and O. Pimpa. (1999). Effect of ruminal NH3-N levels ruminal fermentation,

purine derivatives, digestibility and rice straw intake in swamp buffaloes. Asian-

Australasian Journal of Animal Sciences. 12: 904-907. Wanapat, M. , A. Cherdthong, P. Pakdee and S. Wanapat. (2008) . Manipulation of

rumen ecology by dietary lemongrass (Cymbopogon citratus Stapf. ) powder

supplementation. Journal of Animal Science. 86(12): 3497–3503. Wanapat, M., A. Petlum and O. Pimpa. (2000b). Supplementation of cassava hay to

replace concentrate use in lactating Holstein Friesian crossbreds. Asian-

Australasian Journal of Animal Sciences. 13: 600-604. Wanapat, M. , P. Gunun, N. Anantasook and S. Kang. (2014) . Changes of rumen pH,

fermentation and microbial population as influenced by different ratios of

roughage ( rice straw) to concentrate in dairy steers. Journal of Agricultural

Science. 152: 675-685. Wanapat, M., R. Pilajun and P. Kongmun. (2009a). Ruminal ecology of swamp buffalo

as influenced by dietary sources. Animal Feed Science and Technology. 151: 205-214.

Wanapat, M., S. Polyorach, K. Boonnop, C. Mapato and A. Cherdthong. (2009b). Effects

of treating rice straw with urea or urea and calcium hydroxide upon intake,

digestibility, rumen fermentation and milk yield of dairy cows. Livestock

Science. 125: 238-243. Wanapat, M. , T. Puramongkon and W. Siphuak. (2000a) . Feeding of cassava hay for

lactating dairy cows. Asian-Australasian Journal of Animal Science. 13: 478-482. Wanapat, M., V. Chanthakhoun and P. Kongmun. (2010). Practical Use of local feed

resources in improving rumen fermentation and ruminant productivity in the

tropics, In proceedings of 14th animal science congress of the Asian-

Australasian association of animal production societies (14th AAAP). Pingtung,

Taiwan, Republic of China: AAAP; 2010:635–645. 1.

261

Wanapat, M. , V. Chanthakhoun, K. Phesatcha and S. Kang. ( 2014) . Influence of

mangosteen peel powder as a source of plant secondary compounds on

rumen microorganisms, volatile fatty acids, methane and microbial protein

synthesis in swam pbuffaloes. Livestock Science. 162: 126-133

Wang, Y., B.P. Berg, L.R. Barbieri, D.M. Veira and T.A. McAllister. (2006). Comparison of

alfalfa and mixed alfalfa-sainfoin pastures for grazing cattle: Effects on

incidence of bloat, ruminal fermentation, and feed intake. Canadian Journal of

Animal Science. 86: 383-392. Wang, Y. , W. Majak and T.A. McAllister. (2012) . Frothy bloat in ruminants: Cause,

occurrence, and mitigation strategies. Animal Feed Science and Technology. 172: 103-114.

Wattiaux M.A. (1998). Protein metabolism in dairy cows, pp. 17-20. In: Wattiaux M.A. (eds. ) Dairy essentials. Babcock Institute for International Dairy Research and

Development Dairy Essentials University of Wisconsin-Madison. Wattiaux M.A. and L.E. Armentano. (2006). Carbohydrate metabolism in dairy cows,

pp. 9-12. In: Wattiaux M. A. ( eds. ) Dairy essentials. Babcock Institute for

International Dairy Research and Development Dairy Essentials University of

Wisconsin-Madison. Wattiaux M.A. and R.R. Grummer. (2004). Lipid metabolism in dairy cows, pp. 13-16. In:

Wattiaux M.A. (eds.) Dairy essentials. Babcock Institute for International Dairy

Research and Development Dairy Essentials University of Wisconsin-Madison. Weinberg, Z.G., Y. Chen and P. Weinberg. (2008). Ensiling olive cake with and without

molasses for ruminant feeding. Bioresource Technology. 99: 1526-1529. Wina, E., B. Tangendjaja and I.W.R. Susana. (2005). Effects of chopping, and soaking in

water, hydrochloric acidic and calcium hydroxide solutions on the nutritional

value of Acacia villosa for goats. Animal Feed Science and Technology 122: 79-92.

Yan, T., R.E. Agnew, F.J. Gordon and M.G. Porter. (2000). Prediction of methane energy

output in dairy and beef cattle offered grass silage based diets. Livestock

Production Science. 64: 253-263.

262

Zhao, X.G., M. Wang, Z.L. Tan, S.X. Tang, Z.H. Sun, C.S. Zhou and X.F. Han. (2009). Effects of rice straw particle size on chewing activity, feed intake, rumen

fermentation and digestion in goats. Asian-Australasian Journal of Animal

Sciences. 22: 1256-1266. Zhong, R.Z., H.X. Sun, G.D. Li, H.W. Liu and D.W. Zhou. (2014). Effects of inoculation

with rumen fluid on nutrient digestibility, growth performance and rumen

fermentation of early weaned lambs. Livestock Science. 162: 154-158.

Zunong, M., T. Tuerhong, M. Okamoto, A. Hongo and M. Hanada. (2009). Effects of a

potato pulp silage supplement on the composition of milk fatty acids when

fed to grazing dairy cows. Animal Feed Science and Technology. 152: 81-91.

ดชนคนเรอง (index)

เรอง หนา ก

กระเพาะอาหารของสตวเคยวเออง 13

การยอยและเมทาบอลซมของคารโบไฮเดรต 17

การยอยและเมทาบอลซมของโปรตน 23

การยอยและเมทาบอลซมของไขมน 29

การใหอาหารสตวเคยวเออง 67

การใหอาหารสตวเคยวเอองระยะแรกคลอด 92

การใหอาหารส าหรบสตวเคยวเอองระยะหลงหยานม-ผสมพนธ 100

การใหอาหารสตวเคยวเอองระยะตงทอง 103

การใหอาหารสตวเคยวเอองระยะใหผลผลตน านม 106

การเพมประสทธภาพกระบวนการหมกในกระเพาะรเมน 119

การเพมการยอยไดของคารโบไฮเดรตทเปนโครงสรางในกระเพาะรเมน 119

การเพมสดสวนของการผลตกรดโพรพออนคในกระเพาะรเมน 129

การลดการผลตแกสเมทเธนจากสตวเคยวเออง 131

การใหทรพยากรทองถนเพอเปนอาหารสตวเคยวเออง 141

การใชสมนไพรเพอการผลตสตวเคยวเออง 163

การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบคณภาพต า 189

การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบโดยวธทางกายภาพ 190

การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบโดยวธทางเคม 194

การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบโดยวธทางกายภาพรวมกบเคม 199

การปรบปรงคณภาพอาหารหยาบโดยวธทางชวภาพ 202

การเปนพษเนองจากกรด 205

การเปนพษเนองจากยเรย 208

ข

ไขมนและน ามน 57

ไขมนในน านมต า 216

ไขน านม 220

264

เรอง หนา ค

ความส าคญของอาหารและโภชนศาสตรสตว 1

ความส าคญของอาหารและโภชนศาสตร 1

คารโบไฮเดรต 35

ความตองการโภชนะของสตวเคยวเออง 67

ค าแนะน าในการใชทรพยากรอาหารสตวทองถนส าหรบสตวเคยวเออง 160

ความส าคญและทศทางการใชสมนไพรในการผลตสตวเคยวเออง 163

คโตซส 213

ท

ทรพยากรอาหารสตวทองถนส าหรบสตวเคยวเออง 144

ทองอด 209

น

น า 62

ป

โปรตน 46

ปญหาดานทรพยากรอาหารสตว 141

ปญหาทเกดจากโภชนาการในสตวเคยวเออง 205

พ

พฒนาการทางวทยาศาสตรของอาหารสตวเคยวเออง 2

ภ

ภมปญญาทองถนในการใชสมนไพรในการผลตสตวเคยวเออง 172

ม

แมกนเซยมในเลอดต า 218

ร

ระบบการยอยและการดดซมอาหารของสตวเคยวเออง 13

ว

วตามนและแรธาต 60

วธในการปรบปรงคณภาพอาหารหยาบคณภาพต า 189

265

เรอง หนา ส

สถานการณการผลตและการใชอาหารสตว 5

สารออกฤทธทส าคญในพชสมนไพร 168

อ

อาหารส าหรบสตวเคยวเออง 35

ประวตผเขยน

ผชวยศาสตราจารย ดร. นราวรรณ กนน

ประสบการณท างาน

อาจารย สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน (พ.ศ. 2556-2559) ผชวยศาสตราจารย สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน (พ.ศ. 2559-ปจจบน)

วฒการศกษา

วท.บ. (สตวศาสตร) (เกยรตนยมอนดบ 1) มหาวทยาลยขอนแกน ป พ.ศ. 2550

ปร.ด. (สตวศาสตร) มหาวทยาลยขอนแกน ป พ.ศ. 2556

ทนการศกษา

ทนโครงการปรญญาเอกกาญจนาภเษก (คปก.) รนท 10 ส าหรบการศกษาระดบปรญญาโท-เอก ณ มหาวทยาลยขอนแกน และด าเนนงานวจย ณ University of California Davis ประเทศสหรฐอเมรกา

ประสบการณศกษาดงานและน าเสนอผลงานในตางประเทศ

พ.ศ. 2553 น าเสนอผลงานวจยในงานประชม The 14th Animal Science Congress of the Asian - Australasian

Association of Animal Production Societies (AAAP) ณ ประเทศไตหวน

พ.ศ. 2557 น าเสนอผลงานวจยในงานประชม The 16th Animal Science Congress of the Asian - Australasian

Association of Animal Production Societies (AAAP) ณ ประเทศอนโดนเซย

พ.ศ. 2559 น าเสนอผลงานวจยในงานประชม The 17th Animal Science Congress of the Asian - Australasian

Association of Animal Production Societies (AAAP) ณ ประเทศญปน

ประสบการณการวจย

พ.ศ. 2556- ปจจบน ศกษาวจยดานการพฒนาอาหารส าหรบสตวเคยวเออง โดยเนนการใชวตถดบอาหารสตวทองถน และการปรบปรงคณภาพของอาหารหยาบจ านวน 9 โครงการ

รางวลและประกาศเกยรตคณ

พ.ศ. 2560 รางวลน าเสนอผลงานวจยภาคบรรยายระดบดมาก จากงานประชมใหญโครงการสงเสรมการวจยในอดมศกษา ครงท 5 (HERP CONGRESS V)

พ.ศ. 2558 รางวลน าเสนอผลงานวจยภาคบรรยายระดบเดน จากงานประชมวชาการสตวศาสตรแหงชาต ครงท 4

พ.ศ. 2558 นกวทยาศาสตรรนใหม (โภชนศาสตรสตว) จากงานประชมวชาการสตวศาสตรแหงชาต ครงท 4

พ.ศ. 2558 รางวลวทยานพนธดเดน จากบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน

พ.ศ. 2558 รางวลน าเสนอผลงานวจยแบบโปสเตอรระดบด จากงานประชมวชาการเกษตรครง ท 16 มหาวทยาลยขอนแกน

พ.ศ. 2556 รางวลบคคลผสรางชอเสยงใหกบมหาวทยาลย จากบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน

พ.ศ. 2555 The Excellent Oral Presentation Award from The Asian-Australasian Association of Animal

Production Societies, at the 15th AAAP Animal Science Congress