1

De Tien Werken der VormEen beeldende novelle

Laurens van der Wal

2

I contemplate a face, and then suddenly notice its likeness to another. I see that it has not changed; and yet I see it differently. I call this experience “notic-ing an aspect...” And I must distinguish between the ‘continuous seeing’ of an aspect and the ‘dawning’ of an aspect.... I see two pictures, with the duck-rabbit surrounded by rabbits in one, by ducks in the other. I do not notice that they are the same. Does it follow from this that I see something different in the two cases? It gives us a reason for using this expression here. “ I saw it quite differently, I should never have recognized it!” Now, that is an exclamation. And there is also a justification for it. I should never have thought of superimposing the heads like that, of mak-ing this comparison between them.... I describe the alteration (change of aspect) like a perception; quite as if the object had altered before my eyes.... The expression of a change of aspect is the expression of a new perception and at the same time of the percep-tion’s being unchanged. I suddenly see the solution of a puzzle-picture.

- Ludwig Wittgenstein -

Kijken alle eenden dezelfde kant uit? Of is er een meningsverschil tussen eend en konijn? Of zijn er helemaal geen eenden te zien?

Zag je eerst iets anders? Zie je nu iets anders? Of zie je alles nog tegelijk? Of naast elkaar?

Kan het tegelijk bestaan? Is er iets veranderd in de tekening of in jou? Kies je wat je ziet of overkomt het je?

Heb je een mening? Blijft die mening? Veranderd die mening? Waar is je eerdere overtuiging? Is die nog iets waard?

De Tien Werken der VormLaurens van der Wal

© 2012 Laurens van der WalDe Tien Werken der Vorm - 23/06/2012 - Delft

Voor mijn muze Eva, voor het geven van vrijheid en liefde

© 2012 Laurens van der WalDe Tien Werken der Vorm - 23/06/2012 - Delft

1

Inhoudsopgave

Proloog 4

Hoofdstuk 1 Ongevormd Werk 1 Ruimte en begrenzing vanuit onbegrensde onwetendheid 9 Werk 2 Ruimte en begrenzing vanuit een appel 11 Werk 3 Vorm en contra(st)vorm 15 Werk 4 Gevormd en contravorm 19

Hoofdstuk 2 Uit vorm Werk 5 Beeld en de constructieve val 25 Werk 6 Constructieve kritiek op zijn detail 27 Hoofdstuk 3 Vormidabel! Werk 7 Doorbraak in de muur 31 Werk 8 Collage van gevoel en verstand 33 Werk 9 Blokje voor blokje voor BK 37

Epiloog 39

Dankwoord 43

Bronnen 45

2

Als je maar lol hebt

- Laurens van der Wal -

3

Welkom in mijn boek!Laat me je een verhaaltje vertellen,

er was eens een jongen, 18 jaar. Klaar met de middelbare school. Maar niet zeker van wat hij ging

doen. Hij had zoveel keus en vrijheid..

4

Proloog

Toch had hij wel een paar plannen in zijn hoofd. Zo trok Bouwkunde de jongen al tijden. Ergens wist hij dat het er uiteindelijk op uit zou draaien, maar toch weigerde hij er meteen mee in te stemmen. Je moet toch je eigen weg gaan dacht hij, mijn vader is ook al architect.

En dus trok hij de wijde wereld in, ver weg van thuis. Zijn omzwervingen brachten hem van Amerika via Oceanie naar het duistere Azië. Maar wat zocht hij eigenlijk? Waar was hij naar op zoek? Hij wist het zelf niet. Wat hij niet buiten zichzelf kon vinden ging hij eenmaal thuis in zichzelf zoeken. Hij begon de filosofie te bestuderen, boek stapelde op boek en gedachte op gedachte maar elk antwoord riep weer meer vragen op. Hij begon aan alles te twijfelen, wat blijft er dan nog over? Hij viel in een diep gat. Tijd verstrijkt, een minuut duurt eeuwen maar voor je weet is het weer morgen. Aan de horizon verscheen weer licht. Een nieuw jaar, een muze en een wending in zijn verhaal.

5

“Als er niets zeker is om je aan vast te houden”, had hij besloten, “dan maar gewoon iets doen. Het maakt niet uit wat als je maar iets doet met overtuiging, iets waar je goed in bent en wat je geweldig vindt.”

Het kwam in de vorm van Bouwkunde.

Dus toch, dus toch Bouwkunde. Bouwkunde, die prachtige combinatie van doen en denken. En met Bouwkunde een nieuwe stad en een nieuw leven. Hoe zou dat bevallen? is Delft wel een leuke stad? Hoe ging hij dit aanpakken? Wat zou hij maken en hoe kwam hij op ideeën? Een studie van geschiedenis en tekenen, een studie van plannen maar ook vorm. Alles krijgt uiteindelijk een vorm, “maar wat is vorm” dacht de jongen? Hoe kom je op een vorm en waar komt het vandaan? Is het een gevoel of een rationeel beredeneerd concept? Hij zou er sneller mee in aanraking komen dan hij dacht.

En hiermee begint zijn avontuur. Het avontuur van het eerste jaar van Bouwkunde. Het ontdekken van vorm.

De woorden van de eerste les van de hoogleraar galm-den noch na in zijn hoofd: ‘maar 20 procent haalt het eerste jaar in een keer helemaal’. Het daagde hem uit, dit doel moet ik halen dacht hij. Als ik dit kan, dan kan ik alles!

Maar niets komt zomaar. Hij zag zichzelf al als een Vitruvius of Palladio, de nieuwe Corbusier, de nieuwe Aalto of Koolhaas. Maar hij moest zich eerst bewijzen. Om verder te kunnen en mogen waren hem door de goden van Bouwkunde (ook wel bekend als vormstudieleraren) tien werken opgelegd. Om zichzelf later te kunnen profileren als architect moest hij eerst het concept van vorm begrijpen en weten te vatten in objecten. De tien werken der Vorm lagen tussen hem en zijn propedeuse.

6

Wat doe ik hier? Is hier wel wat te beleven?

eptember, verhuizen naar DelftS

7

aar na het verkennen van de faculteit en alles wat je er kon doen kwam de jongen erachter dat Delft ondanks zijn grootte enorm veel studenten heeft en er genoeg plezier te beleven valt. Compleet tegen de verhalen en zijn verwachting in waren er zelfs vrouwen!!

M

8

9

H1 Ongevormd

Maar hij had voorlopig geen tijd voor de vrouwen. Bouwkunde begon, het ging nu echt gebeuren. Een enthousiast gevoel maakte zich van hem meester, een drang tot bewijzen. Hij dacht, “als ik hieraan begin moet ik het wel goed doen. Wat doe ik hier anders? ”

Werk 1, Ruimte en begrenzing vanuit onbegrensde onwetendheid

Het eerste werk was een uitdaging van de intuï-tie. De jongen kreeg negen stukken karton en werd aan zijn lot overgelaten. Nog ongevormden niet wetend wat hij er eigenlijk mee aan moest, begon hij maar iets te doen. En al snel kwamen er herinnerin-gen boven, herinneringen van lijnen en natuur, van om-geving en contrast. Ooit had hij als scholier Frank Lloyd Wright bestudeerd. En gedachten aan hem en zijn werk leidden zijn hand. Lange doorlopende lijnen alle kanten op die de omgeving moesten betrekken bij het ontwerp.

Licht opgetild om geen inbreuk te maken op, maar een verandering te zijn van waar het ook zou komen te staan. Een vervolg van de locatie, alles loopt in elkaar over.

Positief beoordeeld en aangespoord door zijn eerste succes kon de jongen niet wachten om verder te gaan. Vormstudie daagde hem uit en hoe eerder het volgende project kwam hoe beter!

Begrens met negen vlakken een ruimte

10

11

Werk 2, Ruimte en begrenzing vanuit een appel

Vanuit niets iets maken had de jongen geprobeerd. Hij had daarbij ontdekt dat gedachten alle kanten uit vliegen en tegelijk naarstig op zoek zijn naar aanknopingspunten, om je aan vast te grijpen, een houvast te vinden om ergens te kunnen beginnen. Nou bood zijn volgende werk hem de kans om vanuit een bestaande gedachte niet iets toe te voegen wat er niet was maar juist iets weg te halen. “Dat deed hij toch al jaren” was zijn eerste gedachte. “Is het eten van een appel iets anders? ” Continu paste hij vormen aan met elke hap die hij nam. En het contrast dat ontstaat door een hap uit een appel te nemen vond hij altijd al prachtig. Tegelijkertijd wou hij een simpele krachtige vorm neerzetten die door zijn eenvoud de vorm juist benadrukte. Van één kubus maakte hij een contrastrijk beeld dat van elke kant 3 kubussen opleverde.

Neem een kubus en kern hem uit

12

Overige Foto’s

3

13

Vormen verkenning

14

Aanzichten

1/3

2/3

2/3

4/9

5/9

1/3 1/3Lengteverdeling

1/9

1/91/9

1/9 1/9

1/9

1/91/91/9

Oppervlakte-verdeling

15

Schetsen vormstudie loftSchetsen vormstudie loft

Werk 3, Vorm en contra(st)vorm

En toen kwam een concreet werk. Het ontwerpen van een loft. De echte beleving van de ruimte die de toe-komstige bewoner hiervan zou hebben zette de jongen aan het denken. Hij moest denken aan een onderzoek dat hij eens had gelezen. Lage en rode ruimtes zorgden voor betere resultaten op analytische tests en hoge en blauwe ruimtes voor betere resultaten bij creatieve opdrachten. Ook vroeg hij zich af wat de intrinsieke kwaliteit van een loft is, met zijn grote ramen? En hoe benadruk je dat? Hoe benadruk je wat zo duidelijk aan-wezig is als het licht in deze loft. Hij had al geleerd dat je kon toevoegen en weg nemen. Als je speelt met het licht en het soms wegneemt en dan weer toevoegt is de indruk des te groter. Laat het licht zijn eigen spel spelen met deze ruimte. Laat mensen binnenkomen in een donkere lage ruimte en als een vlieg gaan ze af op de open lichte ruimte die vervolgens drie keer zo licht en hoog lijkt. Opdat men pijn mag hebben aan zijn ogen en nooit meer vergeet wat deze ruimte definieert!

Ontwerp een loft met vastgelegde vormen

16

17

18

19

Werk 4, Gevormd en contravorm

Drie werken zaten er al op en de jongen had al veel geleerd. Hij werd al een heuse Bouwkunde stu-dent. Een nieuw werk kwam op zijn pad. Maar som-mige werken kan je niet alleen. Hoe hard je ook vecht, alleen red je het niet. Maar samen met zijn vriend Max overwon de jongen het werk. Zijn groot-ste triomf tot nu toe. Ontwikkel een plein, een plein dat zijn beste tijd heeft gehad maar niet ver-der uit kan breiden. Een plein midden in de natuur.

Waar ga je heen als de richtingen zijn uitgeput? Niet verlegen voor een groot gebaar en van mening dat een groot probleem met een statement aangepa-kt dient te worden zagen de jongens maar één uit-weg. Omhoog! Om de ruimte te redden, dien je het te definiëren. Denk aan de kathedralen en de grote ruimte die zij beheersen, denk aan Piazza San Marco!

Maak een herontwikkelingsplan voor een plein

20

21

22

23

BK2000, het echt ontwerpen van een gebouw begon. Nu niet alleen vorm en idee, maar ook gestalte en uitwerking. Constructie en natuurkunde. Zo ook beeld en constructie. Maak het nu maar eens waar, maak het nu maar eens echt.

BK2000... Slapeloze nachten volgden. Het ene prachtige idee na het andere ging ten onder. Het ene voldeed niet aan de eisen van het programma het ander bleef constructief niet staan. Er waren overal eisen, waar was de vrijheid? de creativiteit? Al het plezier verdween uit het ontwerpen en tot overmaat van ramp verdween ook zijn muze...

H2 Uit vorm

Alles kon! Sterke statements, grote gebaren en wil-de ideeën. Vrienden en mentoren hadden de jon-gen op weg geholpen. Hij had zich sterk gevoeld, was gegroeid en had uitdagingen overwonnen.

Bouwkunde..Zucht...

anuari, MId-study crisis? anuari, MId-study crisis? anuari, MId-study crisis?J

24

Iemand die nog nooit een fout heeft gemaakt heeft nooit wat nieuws

geprobeerd - Einstein -

ebruari, vertrek van ZIJN MuzeF

Dag schat! ik ga naar Zuid Afrika, ik weet niet of je me

nog terug ziet!

25

Werk 5 Beeld en de constructieve val

Dus toen kwam de klap. Geen enkel idee kon. Al-les stortte in. De jongen zat vol concepten maar ni-ets bleef overeind. Waren al zijn ideeën dan zo hol? Niets uitvoerbaar, niets concreet genoeg. De jon-gen nam een onmogelijk werk op zich. Groots als hij dacht probeerde hij het surrealisme van Dali te combineren met een stevige constructie.

Had hij niets geleerd? Nooit natuurkunde gehad? Kende hij geen nederigheid voor de natuurwetten? Het vastleggen van Dali in een kloppende constructie, staat dat niet gelijk aan het vermoorden van het idee en de geest van het kunstwerk? Gedoemd om te falen, haalde hij er ternauwernood net genoeg uit om verder te kunnen en mogen. Maar waar ging het nu heen? Had dit niet alles op losse poten gezet? Net als zijn hele ontwerp, of de olifanten van Dali?

Maak met volumes, vlakken en lijnen een stevige constructie

26

27

Werk 6, Constructieve kritiek op zijn detail

Waar moest hij het in zoeken? Je tegen alles afzetten of alles links laten liggen is niet reageren op een situatie. Nog niet zeker van zijn zaak begon hij een nieuwe manier te verkennen. Kansen zien in restricties. Het Chinese teken voor crisis bestaat niet voor niets uit twee tekens, waarvan de een gevaar betekent en de ander kans (met een beetje wishfull thinking). Gebruik maken van wat er om je heen te vinden valt. Is dat niet echte creativiteit? Combineren van voor de hand liggende materialen met de restricties van de opdracht.

De nieuwe opdracht bood de kans om nieuwe dingen te proberen. Tijdens de opdracht dronk de jongen een blikje ernergydrink met een rietje. Zijn hersens kraakten, dachten aan hergebruik en industriële details, schoonheid in functionele aspecten en zie hier. Leuk bedacht maar nog niet helemaal terug op het goede spoor. Hij kreeg stimulerende kritiek. Men zag potentie in hem en hij begon er zelf weer in te geloven. Ontwerp een beeldend constructief detail

28

29

H3 Vormidabel!

Terug kwam eindelijk, stukje bij beetje zijn conceptuele vermogen, sterker dan ooit. Gecombineerd met een vermogen om kansen te zien. Ook al stond hij nog onwennig op zijn nieuwe poten. Het was tot zover een bewogen jaar en de jongen had pieken en dalen gekend. Zijn muze was weggevlogen en hij wist niet of ze nog terug kwam. Toch zette hij door, pijn is onvermijdelijk maar lijden optioneel. Kiezen voor jezelf, je eigen doelen stellen en je eigen pad bewandelen. Het volgende werk doemde op. Zijn propedeuse kwam in zicht!

Althans wanneer de inspiratie hem greep...

30

Nog een stokje hier.. en hier. Ik ben hier best goed in!

pril, druk bezig met bk2000A

31

Werk 7, Doorbraak in de muur

Het volgende werk was ten dele een wiskundig vraagstuk. Hem werd gevraagd een gevelelement te maken. Daar komt al veel bij kijken maar het ging in dit geval ook nog om verhouding. De Fibonacci reeks moest er terug te vinden zijn. Wat is een reeks getallen gevat in vorm dacht de jongen. Hoe maak je het tastbaar? Het moet iets vormen. De reeks moet de Fibonacci reeks verbeelden. Ook gaf dit hem de kans weer nieuwe kennis op te doen. Proberen, proberen, proberen! Fouten maken, opnieuw beginnen bedenken als een natuurlijke selectie waarbij het sterkste idee overleeft. Zo maakte hij veel schetsen waarvan uit eindelijk maar één overleefde. De Fibonacci keer vier vormt steeds een ruit, een ruit die groter en groter wordt maar nooit een echt vierkant wordt hoewel het steeds dichterbij komt.

Hoewel niet perfect gepolijst merkte hij dat hij met hernieuwde krachten eraan werkte. Bouwkunde was nog steeds veel en zwaar maar het gaf hem ook energie. Energie om door te gaan!

Creëer een gevel element met de reeks van Fibonacci

32

33

Werk 8, Collage van gevoel en verstand

Conceptuele denker, maar meer dan ooit ook benieuwd naar de expressionistische kant van wat hij maakte. Eindelijk kwam alles weer bij elkaar voor de jongen. “Het is niet een vraag van het een of het ander”, dacht hij. “Bij ontwerpen komt alles samen en het is een kwestie van concept en gevoel. Idee en emotie. Niet compleet rationalistisch noch compleet en alleen expressie van emotie. Dat is niets. Dat is niemand. Ieder mens heeft ratio maar ieder mens heeft ook emotie. Soms heeft het één de overhand soms het ander. Iedereen bewandelt een weg temidden van de stormen van zijn emotie of gedachtes” dacht hij. En zo ging hij aan de slag met het achtste werk. En dit werd het achtste werk. Niets meer dan de samenkomst van ratio en emotie verbeeld in de lijnen van de opdracht. Eigenlijk vond hij, behoeft het geen uitleg, geen verklaring, tenzij je het zelf zoekt. Het is ieders rationele interpretatie of opgeroepen emotie.

Maak een collage op basis van drie gegeven en vastgelegde vlakken (zie hierboven)

34

35

36

37

Werk 9, Blokje voor blokje voor BK

Beetje bij beetje had de jongen kennis vergaard. Door vallen en opstaan, door uitproberen en nog meer uitproberen. Hij was er nu bijna en hij dacht terug. “Zo gaat het bij iedereen” dacht hij. “En Bouwkunde is de verbeelding daarvan. De verbeelding van de lessen die men leert blokje voor blokje opgebouwd.” Bij Bouwkunde zelfs wel heel letterlijk, steen voor steen.

Ontwerp een logo voor Bouwkunde

38

39

Epiloog

Zo had de jongen langzaam maar zeker belangrijke lessen geleerd. Over Bouwkunde uiteraard. Maar ook over zichzelf. “Het is ongelofelijk”, dacht de jongen, “hoe snel een jaar voorbij kan gaan. Het gekke is dat hoe meer je doet, hoe sneller het gaat.” Bekende architecten waren voorbij gekomen, zoals Mies van der Rohe, Venturi, Philip Johnson. En ieder had zijn eigen mening. Het gaat er niet om de juiste methode te vinden. Het gaat erom de methode te vinden die jou aanspreekt, die jou energie geeft en waar jij je mee bezig wilt houden.Ideeën komen, creativiteit ontstaat wanneer je ergens mee bezig gaat. Je zoekt naar oplossingen en je denkt het soms niet meer te weten. Maar wanneer je iets doet, ongeacht wat komt er vanzelf vanalles naar boven. Geen idee is in eerste instantie goed of fout. Laat het kader los, zet de kraan open en laat de ideeën stromen!

Less is more

- Mies van der Rohe -

en / of

Less is a bore

- Robert venturi -

en / of

I am a whore

- Philip Johnson -

40

Je vraagt waar werk 10 dan is? Werk 10 is nog niet af! Werk 10 is wat je nu leest. Maar het is nog bezig. En het is niet eens duidelijk of de

jongen na werk 10 zijn propedeuse heeft. Op het moment van schrijven is het nog één groot mysterie. Dus het verhaal is niet afgelopen. Maar ook al had hij zijn propedeuse wel dan was het ook niet afgelopen. De jongen bewandelt een pad, net als

iedereen op deze aardbol. Hij beleeft zijn levensweg en er is niemand die

nu weet…

Jo! kan jij nou nooit eens je bek houden?

heb je wel door dat je het over jezelf hebt? ben je schitzofreen

ofzo? EN ‘de jongen’? ik ben 21!

o be continued...T

43

Dankwoord

Dank Bernard Olsthoorn en Jeroen van de Laar voor de mooie stukken tekst en de leuke besprekingen van het ingeleverde werk. Dat was altijd iets waar ik naar uitkeek, om de interessante discussies die het oplevert. En bedankt voor het zien van potentie en niet slechts resultaat. Dank aan Bouwkunde voor dit leuke vak. Wou dat ik het volgend jaar nog had!

Max bedankt voor ons mooie project samen. En bedankt lieve Eva voor inspiratie!

Ook dank aan mijn vader, Wicher. Waar ik nog wel eens een ontwerpje mee besprak. En mijn moeder voor de uitstekende spellingscontrole!

Dankjewel Lena, lieve zus, voor het checken van de layout.

En bedankt Laurens, goed gedaan! Best wel succesvol jaar jongen!

44

Bronnenlijst

Werk 1, Schetsen Frank LLoyd Wright van Gibson Design

Werk 4, Piazza San Marco, Venetië. Piazza Del Campo, Siena. Martinitoren en Grote Markt, Groningen

Werk 5, Salvador Dali met (v.l.n.r.) The Temptation of St. Anthony, The Elephants, Sleep

Werk 8, Masker van de film Scream (1996), regisseur Wes Craven, schrijver Kevin Williamson. Schilderij Edvard Munch, de Schreeuw

Werk 9, Logo TU Delft

Werk 10 cover, toelichting, Ludwig Wittgenstein, Philosophical Investigations, 3rd ed., trans. G. E. M. Anscombe (New York: Macmillan, 1967), 193-196.

InspiratiebronnenlijstDodekathlos (De 12 werken van Herakles)

101 Things I Learned in Architecture School, Matthew Frederic, 2007

Yes Is More, an archicomic on architectural evolution, Bjarke Ingels, BIG, 2009

STUDIEV O R M