d. r. a.DIssERTATIO PHILOsOPHICA,

DE

REsERVATIsDIVINIs,

• Quam,ADPROBANTE AMPL1ss. FAGULT. PHILOsOPH,

In REG. Ad AURAM ACAD.PRTsIDE

VIRO MAXIME REVERENDO atque CELEBERRIMO

D-no Mag. gar oloMEsTERTON,.

s, s. Theox-, DOCT. Log. si Metaph, PROFEss,Reg. & Okd. %

Publica1 Bonorum disquisitioni modefle submittitHENRICUs GLsTAVUs LEVAN,

V.' D,Austro-Fenmo,

In Auditi Majori die II. Maji A, MDGCLXI.H. A, M. s.

Impress, Joham Chbistopher Funcxxu.

VIRO Plurimum RPterehdo atque Praedari[simo ,

D no MENRICO LEVANO,Ecctesi* sagu . nsis s' te • Paflori & sacellane Meritisllmo,

Parenti optimo.

TOt tantaque TU/l y Parens Jndulgentijsime , in meinde ab incunabulis extitere benesicia , ut vix il-

lis enrnnemitdis , nedum compen sandis par sini. EtenimTIBI ; Parens Optime , honsilum vitam si verum etiameducationem probam posi DEUM debeo. TU t ParensDileclissime, quantum penes Th suit, nullis pepercisticuris &1 sumtibus , quibus commodum meum unquam pro-moveri potuerit. Imo in super Jpsemet , haud grave du-/sisi i, honestis , quibus animi discentium imbui silent *

disciplinisy mentem excolere. Ehc autem benesicia TUAPaterna y quum remunerari vires meas longe superet,nil certe , praeter gratum animum , quod TlBI restrreposjem, habeo Et quandoquidem frudum voto TUOrespondtnsem pr £siare non valeo , liceat proinde y enjxeexpttb, hi(cepagellis, utut levibus , gratitudinasi debi-tam tesiatam reddere , quis 'ut pignus officiorum accipe•

re velis , sillicite oro . autem alio, uti decet »

modo-reserre, mete non esi facultatis, hoc votorum sin-cbitat e, ' quoad valeo"nunquam non Juppseturus sum•Eaxit supremum Numen ut bona valetudo & prosertisrerum eventus in jam ivgravescenie seneclute TE co-mitantur , largiaturque TIBI omnia , quibus bae ppnt afelix , futura beata redditur! sic vovet dum vivit

PARENTIs OPTIMI

Filltu ehedientissimtu ,

HeNk, Gus t* LeVAN**vi ■ 3.V w

$. I.

EUM exislere adeo evidens,cuivisque in oculos cadens estveritas, ut quoque gentiles hancextra omnem dubitationis collo-caverint aleam, quamvis in ob-jecto plurimi vehementer erra-verint. Cicero (a ) Philosophus

sui aevi haud insimi subsellii, inquit: Quid potiste/Je tam apertum, tamque per[piatum , cum coelum su-/peximus, calest iaque contemplati jumus, quam.esje ali•quod Numen prerstantijpnu mentis, quo !mc regantur ,

Et alibi (6) ait: N«//« tam sera, nemo omniumtam immanis est , mentem non imbuerit Deorum,opinio, Notum quoque est seneca essatum (c): 0-mnibus de Diis opinio instta est \ nec ulla gens usquamadeo extra leges mores que projetsa, ut non aliquosDeos credat. Novimus quidem multos viros prae-claros, veritatem hujus rei, saepe crassis volumini-bus diligenter adseveratum ivissej sed satentur quo-

( *) De Hat. Deorum L, III, Cap, I,(*) Lib. I. Tusc.{t) Epiji, exru.

4

que simul omnes sobrii tot argumentis hanc pro-bare opus non suiiTe, nisi extitissent, & etiamnumexisterent proh dolor! talia generis humani mon-sira, quae hominem ex homine tollentes, ut cumCicerone loquar (V/), co vesaniae progressi sunt, uthanc negare veritatem haud erubuerint (e). Nonmoramur in repetendis iis argumentis, sat multis,quibus plurimi hanc omnis felicitatis basin corro-borantes, nobis abunde otium secerunt, ne rei,ab aliis oculatioribus, non minus nervose quamprolixe demonstratae, & intra exigui compendiolilimites, quo ad solidam expolitionem cogi nesciae,eam, qua gaudet veritatem, insufficienter proban-do adimamus.

§. n.

DUm vero DEUM existere conceditur, ipsa quo-que notio Ejus statim involvit, ut in illo ve-

neremur ens, absolute necesTaria existentia praedi-tum, ab hoc universo diversum, ejus, tamen exi-stentiae rationem sufficientem in se continens. Estautem hoc idem ens, quod quoque adpellare sole-mus persedistimmn , seu tale, quod omnes compos-sibiles perfectiones actu & simul possidet. Enimve-ro harum perfectionum ideam convenientissime no-bis formare possumus, li via sic dicta eminentia sznegationis, a scholasticis jam adhibita, incedentes,omnes, in primis spirituum finitorum perfectiones

(d) De os, L. 111. C. V, (e} Conj♦ sis inter alios Uog-

Jsrsmt gevnust. om ©UsD/ §. A

5in uno subjecto conjungimus, & remotis imperse-ctionibus, in infinitum easdem extendimus (/),Absit vero ut hoc modo dmhrcponwrphijlis , nedumyIntbropomorphitis (g} nos savere quis existimet,quum naturam DEI cum hominum minime con-fundamus, adeoque nec limitationes, neque corpushumanum DEO tribuamus, sed tantum ex perse-ctionibus rerum creatarum ad absolutas DEI per-sectiones concludi posse contendamus; unde abun-de adparet, similitudinem DEI & creaturarum hicnon elle ultra suum tertium extendendam, omnes-que imperfectiones, ab illo, uti jam monuimus, re-movendas. Concedimus quidem tam infinitam in-tercedere disserentiam inter Creatorem & creatu-ram, ut nulla hic posiit institui comparatio (A);sed inde tamen non licet concludere: Ergo nullasnobis formare possumus notiones de Creatoris per-sectionibus, ex consideratione rerum creatarum.Verum potius uti res creatas existentiam DEI ad-struunt, ita quoque inserviunt perfectissimis Ejusattributis aliquatenus cognoscendis. Quod susiusexplicare, nostrum nunc non patitur institutum.

§. III.perfectiones Entis Persectissimi, Ejusdem au

tribula vocari solent, quae ab Ejus essentia

(s) Co ”s. Krygers Theol. 11. sccl C. 1, $♦ 3. Wai»lerii sysl, Memph. §, 744* Anthropomorphit* tommuni-ter alias dicuntur Antbropomorphist# enijJioTes, (A ) Cer.s, sisWalieritL, C. §. 13,22, Ast uneri thtl, sobr* s, /, p, s]7s

6non realiter sed formaliter tantum disserunt; a se in-vicem vero parti m, virtu aliter, partim quoque forma-liter (i). Et quamvis hsc attributa seurealiter, vel ut loqui amant jensu identifixativo & ma-teriali idem lint, varie tamen ratione praecipue ob-jectorum & effectuum dividi solent, in absoluta ni-mirum & respediva seu operativa & ame^laseu quieseentia , phyfica & moralia , immanentia ,

&

transeuntia seu pojitiva & <vynU<a. seu negati-va, & quascunque alias ab his vel illis adserrideprehendes divisiones, quae in quantum genuinaesine, coincidant vel disserant, nunc nihil attinetdisquirere, quum praesentis opellae ratio & scopusid non postulet. Nostrum quippe institutum solumrequirit, ut ad unam attributorum Divmorum sas-pe satis occurrentem divisionem animum paulo di*digentius advertamus. sunt scilicet haud pauci,quibus moris est Attributa DEI dividere in commu-nia & propria. Illa dicuntur, quae rebus creatis,praesertim inteiiigentibus quoque insunt, sed limi-tate; haec, quae soli DEO competunt. Placet non-nullis illa etiam perfectones DEI appellare; haec veroEjusdem proprietates. Prioris generis sunt intel-lectus, scientia, voluntas, sapientia, bonitas, julti-tia, potentia, vita, beatitudo, veracitas, sanctitas,libertas, &c. posterioris autem independentia seuaseitas, immensitas, aeternitas, immutabilitas, insi-nitas, &c. Non ignoramus dari nonnullos, qui

(0 /it Walieni L. C, $g, 473« 4 js.V * .

7

dicunt omnia attributa Divina esse propria, quodetiam nos verissimum esse lubentes concedimus, eo.sensu, quo infinitas perfectiones DEO tantum ines-se asserimus, quoniam finitam, non potest essecapax infiniti (k). sed neque iili, qui quaedamattributa vocant communia, his repugnant; nonenim eo sensu illa, communia vacant, quasi ea-dem ratione poffent creatuiis inesse , ac in-sunt DEO, h. e. sensu univoco; sed haecest il-lorum mens, quod nonnullae perfectiones, quae en-ti infinito competunt sine omni gradu, rebus et-iam finitis determinata quadam mensura, insint,sensu sici!, analogo & quidem analogia attributio-nis intrinsecae, dum aliae nullo prorsus modo dscreaturis praedicari queunt; ut cuivis attendentiad modo enumerata attributa ad oculum patet.Aeque dum hoc modo divisio haec intelligitur, u-ti quoque sas est, suo omnino gaudet fundamen*to, nec adeo jure a quoquam rejicietur.

§. IV.autem de attributis hisce DEI sic dictio9 communibus sermo institbitur, simul etiam

hinc facile emergit & cuivis perspiculirh evadit;quid per reservata Divina intelligaraus quorum in-dolem breVlssimis exponere animo meditati sumus,sciiicet illud saitigiurn harum perfectionum , quodDEUs sibi soli retinuit, quodque efficit, ut siealita*tes illae, quae rebus creatis aliquo modo commu-

t i.i C*; £<"*/• WAlitrti L, Ct §, 1223,

8

nicatac sunt, in DEO siant perfectiones absolutas.Equidem facile nos jam hinc expedire posiemus,si in genere solum dicere vellemus, qua rationehae communes perfectiones insuntDEO, & quo mo-do creaturae easdem posiident; sed placet tamenpraecipua attributa communia percurrere, casquesigillatim indicare praerogativas, quibus ens infini-tum eminet omnibus finitis, quo sic magis distin-ctum de reservatis hisce Ejus nobis formemus con-ceptum. Id tamen generatim in antecesium monu-isie non pigebit , omnes quae DEO competunt per-sectiones, eidem inesie actu atque simul, seu sinesuccessione ut & omni gradu, adeoque nec eas un-quam augeri vel minui posie; hoc enim ex notio-ne entis perfectisiimi & absolute necesiario existen-tis, quale DEUM elTe veneramur, absque ambagi-bus sequitur. In Creaturis vero res multo aliterse habet, quod plenius ex dicendis patebit. Fate-mur quidem ingenue, nobilisiimae hujus materiaedignam expositionem , multis parasangis , exiguasingenii nostri vires superare; conabimur tamen bo-no cum DEO, pro ea, quam nobis imperat bre-v tatem res angusta domi, offendere, quantumpraestet Creator creaturis in perfectionibus,quae utrique inesie saniores largiuntur omnes. Quodum occupamur labore, savorem tuum L. B. omniiverborum honore expetimus. ,

$- V.

OCcurit ergo primum considerandum , quid inperfectione ista. qu* intellectus nomine venit»

9

sst, per quod DEUs a creaturis disserat, quodqueadeo DEO proprium sit. Intellectus spirituum sini-torum , est facultas res dissinde repraesentandi ;

DEI vero intellectus ess vis Ejusdem, qua omniapossibilia adaequate unico actu repraesentat. Undeliquet DEUM hic sequentia in primis habere re-servata: (r) intellectus DEI non ess potentia, sedu-ctus, isquc continuus ; perpetuo enim cogitandi a-ctu omnia dissinctistime comprehendit. (2) Intelle-ctus porro finitus ita [ubjcCtive & objeCtive est li-mitatus, ut nec potentiam omnia possibilia cogno-scendi habeat, nedum actu cognoscat, sed multa& spissa laboret ignorantia, quae partim ex sen-suum hebetudine, partim quoque & praecipue exlimitibus, quos facultatibus animae nostrae pr$scri-psit earundem auctor, originem repetit. DEUsvero non tantum omnia scibiiia potest cognoscere,sed & actu intuetur. (3) Intellectus finitus super-siciaria saepissime gaudet notitia, notionibusquetantum claris, earum rerum, quae ei patent, haudraro adquieseit, imo pluries salsum pro vero ad-prehendit, atque sic formaliter qua modum reprae-1'entandi, limitatus est; sed DEUs omni possibiliprosunditatis gradu intime nec non adaequatissimeomnia novit, & nunquam errori obnoxius est.(4) Creaturae denique successive sibi repraesentantres, ideas adquirunt, judicant, ratiocinantur & ra-tiocinia porro connectunt, abstractionis atque me-moriae beneficio utuntur, & sic pleraque per de*monstrationum, interdum sat prolixarum anfra-

10

ctus eruunt, quoniam multa simul distincte intelli-gere st mente capere nequeunt. sed aliter haecCingula in DEO siunt, simul enim ille seu unicointuitu & actu omnia distinctissime perlustrat (/)Atque sio facillimo hinc simul negotio possunt 5n-telligi reservata scientia DEI. scientia nostra ob-jectum sumta, st quidem sensu latissimo significatomnem cognitionem humanam. Haec ad omniascibilia se non extendit, uti scientia DEI, propter-ea Omniscientia dicta, quae est simultanea st distin-ctissima omnium posiibilium repraesentatio, scilicetmere possibilium actualiumque, nempe sui ipsius,omniumque contingenter cxistentium, praeterito-rum, praesentium st futurorum, eorumque vel ab-solute futurorum, vel futuribilium, seu sub con-ditione nunqham existente futurorum; adeo ut E-jus scientia, qua objecta st modum perceptionis inprimis, infinitis parasangis disserat a nostra. Vi e-nim (cientia Coae sic dictae naturalis , se ipsum per-sectionumque suarum recessus intime perscrutatur;per /cientium /iwplicis intelligentiae omnium possibi-lium essentiam st attributa intuetur,' adeoque et-iam omnes errores st vitia possibilia cognoscit;ope scientia vistonis seu libera omnia contingenterexistentia quoad illorum simultaneitatem st suc-cessionem, seu praeterita, praesentia st futura ri-mator; st denique propter (dentiam inediam , quaepariter ipsl coihpetit, novit absolute st distinctissi-

(7) Cons. Canzii Theel, Nat\ §§. jtj, £o*

11

me omnia conditionate futura, quamvis illa con-ditio nunquam ad existentiam perveniat. In pri-mis ea species sidentiae Ejus visionis, quae prascien~tia dicitur, admirationem in nobis parit summam.Non enim ea siolum ab aeterno distinctissime per-spexit, quae in mundo materiali olim extituro sie-rent; sied & omnium creaturarum creandarum a-ctiones liberas, cogitata & decreta. Obstupesicitvero penitas nostra comprehendendi vis, dum simulcogitamus, infinitos alios mundos praeter hunc cre-andum, aeque dissinire prosiundissimo Ejus intelle-ctui saisiTe obversiatos, uti etiam adhuc non hujussiolum existentis rerum siystematis cognitione adae-quatissima gaudet, verum etiam omnium aliarumpossibilium connexionum & rerum creabilium. Fru-straneum consumeremus laborem, si multis osten-dere conaremur, hanc ita breviter desicriptam scien-tiam, inter reservata Divina esie reserendam, quumnemo secum habitans ultro non sateatur, nihil mi-nus quam hujus modi cognitionem creaturis com-petere posie; ne dum actu inesie. Potius pio nosdecet pectore admirari & venerari incomprehensi-bilitatem intellectus <& scientiae DEi, cujus licetprosunditatem multi laudabili itudio aliquatenus de-pingere studaersint Qv') , semper tamen exclaman-dum CUm Apoltolo; il @d&@* ctCpias syy yvdtnust

§. VI.'ITOhmtas est facultas, inclinandi versus bonum di-

(w) Ftd. imttr atios Carpovii Iheol, A>s, $♦ £2*H5g(lsutn L. C. §♦ 75-gl*

12

si isicte cognitum & recsisiandi a malo distincte co*•gsiito. igitur plura atque majora rnotiva ad*petendi & aversandi alicui sunt, & quanto distin-ctius eadem quis sibi repraesentare valet, tanto per-sectior eidem potest competere voluntas. Ex quoprono sequitur alveo, DEUM quoad voluntatem se-quentia habere sibi propria: (i) voluntas Ejus nonest facultas sed actus isque continuus. Imperfectio-nem enim saperet in DEO, nudam potentiam Ei-dem aliquando tribuere, aliquid adpetendi vel a-versandi. Creatur® solum multo plura possunt ad-petere & aversari, quam quae hoc vel illo tempo-re desiderant vel aspernantur; ast in ens perfectissi-nuim ejusmodi mera potentia nunquam cadit. Con-tinuus quoque est hic DEI voluntatis actus; namvoluntas Ejus simultanea, supponit intellectum si-multaneum, quia ad nullam rem se potest inclina-re nec ab aliqua semet reclinare, nisi prius ab in-tellectu sit percepta; quum autem simul & unicoactu omnia intelligat, evidens est, eum quoque o-mnia simul semelque velle, quas vult, atque simulseraelque nolle, quaecunque non vult; adeoque nul-la ipsi postibilis est volitio vel nolitio, qu® nonactu in eodem datur. (2) Adpetit omnia vera bo-na, & aversatur omnia vera mala, quia solus ea(innia cognoscit, idque sine omni succesBone.Nunquam ea adpetit vel aversatur, qu® cum per-sectionibus Ejus pugnant, uti homines corrupti sa-pe faciunt, qui haud raro honmn adsarens , bono ve»ro praeserunt, atque sic saepe perfectionibus suis pro-

13movendis, minus convenientes, imo haud raro si*nistras atque perversas eligunt vias, quas bonispeciem mentiuntur. Et quando quoque vera bo-na adpetunt & mala aversantur, non simul hocsacere possunt, quia simul non cognoscunt omnia,sed successive. (3) Bonum adpetit & malum aver-satur proportionate, sive secundum mensuram bo-ni & mali in rebus cogniti, adeo ut majora bo-na minoribus praeserat, & mala majora vehemen-tius aversetur. Homines autem minoribus se pepro majoribus bonis adquielcunt, adpetitu sensiti-vo ducti. (4) Bonum adpetit, & malum aversa-tur conctanter seu immutabiliter, adeo ut quae jamab aeterno voluit, eadem etiam in aeternum nonpossit non velle, & vice versa, quae jam ob {ster-

no noluit, eadem quoque in aeternum pergat nolle.Voluntas enim Ejus eo minus potect esso mutabi-lis, quo certius conctat, Eum infinitam possiderecognitionem; vi cujus omnia volendi nolendiquemotiva simul cognoscit, adaeque nova non pos-sunt accedere: sed homines in dies diseunt, cogni-tioquc eorum magis magisque crescit, quare con-ctanter, bona non adpetunt. His itaque omnibusobservatis, atque in unum collectis, haud dissi-culter intelligitur, voluntatem DEI ecte actura con-tinuum, omnia vera bona adpetentem, & omniavera mala aversantem proportionate & conctanter;quae singula membra reservaca voluntatis DEI ectejjam satis superque adparet.

14

sl$. VII.CsApienila , est scientia eligendi media sinibus ob-j3 tinendis idonea, & sines ita libi invicem sub-

ordinandi, ut alter sit medium alterius Undepatet (i) media debere esie sini convenientia; finitusenim est, qui bonos sines per media contraria, velsaltim non conducentia intendit, (2) sapientiamesse scientiam subjective conlideratam, ut demon-strari queat, hunc praecise nec alium sinem per haecmedia obtineri posTe; alias enim fortunam experi-tur ancipitem (0). Habet jam DEUs quod ad hancperfectionem attinet sequentia reservata: (1) nun-quam errat in mediis determinandis, sed exactissi-mam possidet mediorum notitiam; homines autempersaepe meJia bona pro malis habent, & vicis-sim mala pro bonis, (2) Ad optimos sines eosqueinnumerabiles consequendos media aptissima insi-niteque variantia eligere novit: at homines haudraro obtutu quorundam bonorum mediorum, ma-la & a sinibus valde dflcrepantia eligunt. (3) Re-motiores sines propinquioribus, omnes autem ulti-mo, ceu media novit subordinare: imo stupeniomodo res ita inter se copulare, ut haud raro permedia, quae primo intuitu videbantur plane absur-da sive contraria, salutares conseqvatur eventus, a-deoque offendat eadem re vera suisse convenientis-sima. In hac vero sinium subordinatione humanae

(«) Via. IValierii Psyih, Rat, §, 2/9, (0) Cons, /, CiVp,Pii l, C, §, 376,

15

sapientiae desectus in primis conspicuus est, undestppissime de actionum suarum eventibus sunt incertissimi, imo sines prorsus alios, haud raro, quamquos mediis suis obtinere intendunt, consequuntur.(4) Possidet scientiam, qua valet omnes sines in-*tentos maxima sinium mediorumque harmonia ple-nissime obtinere. Verbo; DEUs est, si ita loqui li-ceat, & Theoretice &Prattice sapiens , quia nontantum novit media sinibus subordinare convenien-tia, verum etiam subordinat acto, hocq; perfectissimo &

stupendo prorsus modo. Novit optimum, eligit,exseqssitur, sive scit, probat, sequitur & duciturad optimum, idque sine ambagibus, cum compen-dio mediorum , h. e. semper minimo, quo fieripotest, sumtu maximum possibile intendit obtinetq;lucrum. In hominibus autem longe se res aliterhabet; irritantur enim saepe eo, ut adpetirura sen-sitivum imperare permittant rationali, juxta illudPoetae: video meliora proboqtte , deteriora jeqttor,

§. VIII.

PRon itas ad bona aliis conserenda, bonitas moralis ad-pellatur, sive quod eodem redit; bonitas moralis est

inclinatio, ad perfectiones alterius entis amplificandas.Quanto major gradus est hujus pronitatis aliis bona con-serendi, quanto major est numerus bonorum aliis con-serendorum, quantoq;major numerus eorum, quibusbona conserre quis studet, tanto quoq; major estnitas\ illa igitur illimitata salutatur, quae# consistit inpronitate summa, omnibus aliis omnia, quaedari pos-sunt, quibusque recipiendis capaces sunt, bona con-

16

serendi. Bonitas haec in creaturis aeqve ac reliquatearum perfectiones, est finita, sed DEI bonitas tamesjentiatis , qua omnes sine omni gradu possidet per-sectiones, quam moralis , qua omnibus bene cupit,est infinita. Est DEUs metaphysice bonus, quia estperfectissimus; physice , quia est felicisiimus; & mo~raliter , quia nihil aliud vult, quam quod cum per-sectionibus Ejus conspirat: convenit vero cum il-lis pro receptivitate subjectorum felicitatem creatu-rarum promovere. Est omnino bonus (i) inde-pendenter, quia rationem suae bonitatis non habetin alio, quam in se ipso. (2.) Excellenterj est e-nim summum bonum & hoc purissime. (3) Caus-‘saliter, sive sons omnis boni. (4; Immutabiliter si-ve constanter; nam qualis Ejus esientia, talia quo-que attributa Ejus esie debent. Horum autem quumne unum quidem de hominibus dicere conveniat,per se evidens est, has DEI proprias sive reserva-tas perfectiones esie. Bonitatis Ejus haud parvum!n eo, inter alia, animadvertimus indicium, quodunicuique creaturae, pro ratione esientiae & natu-rae ejus conserat perfectiones. Neque tamen me-tuendum, ne haec ipsa inaequalitas obstet bonitatiDivinae ; tantum enim abest, ut illam aliquid de*trimenti perfectionibus Divinis accelerare existi-memus, ut potius amicissime eam cum illis con*spirare adfirmemus. Quid? quod majus inde elu-ceaivt testimonium bonitatis Divinae, quod ita sin-guia dispensaverit, ut nemini nullas, nemini omnes lar-gitus sit perfectiones j sed cuivis tantum conserat

17scormtn, quantum capere valet, quantumvc sapien-tiae Ejus optime convenit.

s- IX.

*TUJlitjs est bonitas sapienter temperata, & DEIiJ jhstitia est infinita bonitas, secundum illimita-'tam sapientiam admissistrata; vel si mavis, est im-mutabile propositum sapienter & bene subditos re-gni sui sive cives suos gubernandi, ieges nimirumiliis praescribendoj actiones eorum secundum eas-dem examinando, compensandoque tam bene quammale facta, innuit haec notio allata justitiae, illamduabus absolvi' partibus, bonitate nimirum & (apieu-tict, quae simul futurae utramque faciunt paginamjustitiae, & idem omnino hic conceptus involvit,?c si diceres, justitiam esTe habitum suum cuiquetribuendi; quod dudum a pluribus sufficienter o-stensum est. Etenim bonitas perfectiones consert,sapientia vero proportionem adhibet, <& efficit utneque pius neque minus quam par est dispertiatur,

autem in justitia DEO peculiariter seu praecreaturis reservatum sit, nullo negotio ex iliis pa-tet quae de bonitate st sapientia Ejus diximus, a-deo ut multis his immorari opus amplius non sit,in primis quum brevitatem studio sectemur. In,quantum enim Ejus bonitas & sapientia praestat his-ce entium finitorum perfectionibus, in tantum quo-que justitia Ejusdem eminet. Nunquam ergo Ejusjustitia a norma quae ipii est harmonia o-'

18mnium Ejus perfectionum, recedit. Nulla injustitia!species Ei sine suma injuria tribui potest. Heravero, quoties homines sub larva justitise, re verasunt injustifiimi! summum jus Caepe sit summa in-juria; abusus enim in homines cadit. sed DEUsillimitato suo jure nunquam abutitur, nec potessabuti.

§. X.

POtentia est facultas postibilibus existentiam im-pertiendi, sed DEO competit surmna sive illi-

tnitata potentia , sive omnipotentia , quae est facultas,omnia in se & in relatione ad ejus perfectionespossibilia, cum absolute summa agendi facilitate,ad existentiam perducendi. Patet hinc facile DEIpotentiam, qua objecta & modum producendi, inprimis a creaturarum disserre. Habet scilicet hic

(i) independentem potentiam, quae (2)non supponit praeexistentem materiam, uti creatu-rarum potentia. (3) Omnia in instanti operatur,seu sine mora aliqua, sive temporis succesiione; a-deoque multo aliter ac entia finita: unde nec E-jus actiones proprie, quoad actum scilicet operandi,possunt dividi, licet varie dispescantur respectu ob-jectorum. (4) Facit quidquid vult sine obligatio-ne ad rationem alicui reddendam. Hinc fortunamtam adversam quam secundam, vitam, mortem,animos & cogitationes hominum habet in mani-bus suis. Et quoniam nunquam alia vult, quam

19cum perfectionibus Ejus congruunt» hinc nee

potentia sua in alicujus detrimentum utitur. (5)Perscctissima producit opera, qualia nulla ars hu*mana praestare valet, seu in relatione ad quae, o*mnia, vel siimma, ac fieri potest, industria humanafacta, maximis tamen laborant imperfectionibus(/>). (6) Unice valet patrare miracula; exserit e-nim suam potentiam solo voluntatis actu sive suoarbitrio, h. e. immediate, quando ipsi placet; et-iam med ate seu per caudas secundas, quando vult,sacere potcrt. (?) Facit omnia sine molestia <&

dispendio virium, ut & (8) sine resillentia impedi-mentorum; atque hic iterum vel maxime cernituringens potentiae DEI & creaturarum discrimen,ha; enim nunquam non molestiam in operandosentiunt, vel saltim desectum virium patiuntur»saepeque varia obstacula & impedimenta insupera-biiia rerum eventus optatos eludunt. Verbo: po-tentiae DEI nec datur initium nec terminus : cslergo incomprehensibilis. Quis itaque a veritatenon aberrans neget, haec omnia inter reservatapotentiae Divinae esse reserenda?

§. XI.

FIta cst continua actuositas. Quum autem spl-ritus inteiligendo & adpetendo agat, vita quo-.

(p) Legi omnino merentur quo inter alios bae dt te tgte*git easert Kryger Lib, e, st i. (, aio. 211« 223.

20que ejus in primis posita est in vi Intelligendi as-que adpetendi. , DEUs vivit (i) independenter &

necestario, quia est ens a se & necestarium, omnesperfectiones compossibiles in se ipso semper habens.Hinc qupque (2) immutabiliter , adeoque etiam(3) indesinenter. Privatio enim vitae mors dicitur,quae in DEUM non potest cadere, quia est ensabsolute necestarium & -immutabile.}', quisquis au*tem non moritur, est immortalis. Quare quum conti-nuatio vitae perpetua immortalitas debeat adpellarct se-quitur Deum ishortalitate absoluta gaudere. Vivit au*tem (4) vitam surne beatam, seu susna puristimaq;& nuniquam sinienda fruitur heatiutdine, quae apud eum consiostit in omnium atq; suffiarumrealrtatum possessione qui-escajatq; perpetua, conjuncta cum distinctissima earundi?cognitione. Et hanc ob rem summo jure sibi stmper[assicienti(simus dicitur, quia nulla re extra se indigetiPaucis t quanta quis majores &• plures possidet per-sectiones, quoque distinctius eas» cognoscit, & quodenique certius persvasum.ctibi habet, se easdemperpetuo postesturum este, tanto major erit voluptasex illarum cognitione & postessione percepta. Atqjhaec in DEO sine omni gradu repectuntur, nihilergo amplius restat, ut considenter conclusio-rsem inseramus, illum independenter & necestario.,immutabiliter, indesinenter, summeque beatam vi-tam vivere} quorum, quum ne unicum quidemcreaturis competat, haec ipsa vitas ejus reservataeste, intelligens quisque vel me tacente animad-vertit.

21§. XII. ■

, *r

FEraptcu est constans prppositum menti conve*nienter loquendi. Feracitas vero DEI est vo-

luntatis Ejus immutabile propositum Termones suosad naturam rerum , Tuaque decreta adcommodan-di. sunt hic reservata DEO , quod si) uniyersali-ter & semper, nec minus (a) necessario sitverax; aliter autem in utroque, momento se reshabet penes homines, quippe qui salsum saepe ser-monem , cumque, aliorum damno haud raro con-junctum, proserre non erubeseunt. sed propterintellectus Divini omnisejentiam, qua omnia co-gnoscibilia distincte & simul comprehendit,, volun-tatisque justitiam & sanctitatem, qua non tantumomnia veritatis justae lanci & aequilibrio imponit,verum etiam conctanter atque perpetuo ad bona,, progradibus eorum,se inclinat, omnes salsilqquii &men-dacio/um caussae in eo penitus, desiciunt. Quaequum ita sint,„ omnino else. disserentiamsirter Creatorem &, creaturas, etiam, in hoc momen-to, adfirmare utique debemus.

Xllb

QVztnvmsmsihatTs' notio valde sit ambigua (V$, non incongrue, tamen sseiitire videntur, qu|

eam generatim denotare dicunt quamcunque ira-

V» - ;■ ■7 \

—» 1

••'Ti—T*"'

(?) Vtd. RihvU Ibe.ol, Vag, sleti, i, Ct V, §, 75 s*

22munitasem (ive separationcm. Dhl sanstitatem ver*camus perpetuum idcoque immutabile voluntatisEjus' propositum, agendi ea, quae recta sunt, h. e.perfectionibus Ejus convenienter. Dum autemhoc DEI attributum paulo adcuratius perpendimus,illico animadvertimus illud absolutam omnino o-ranium imperfectionum exclusionem a DEO inser-re: adeoque vi hujus incomprehensibilis perfectio*nis, (quis enim entium finitorum adeo exacte per-sectiones DEI novit, ut semper determinare audeaiqisicquid illis conveniat vel minus) DEUs sempernecessario verax, justus & bonus est. Haec namqueattributa, licet respectu objectorum & effectuum anobis distinguantur, aeque ac reliqua, in DEO ta*men conjunctissima sunt. Nam sanctitas Ejus estveracitatis, justitiae & bonitatis ipsius vinculum stfundamentum. Quare nec male Illustr. Leibnitius(r) santhtatem summum justitia gradum vocavit ( s)«Atque hinc facile patet, quaenam sanctitatis Divinaesini praerogativae, prae sanctitate, quae creaturis tri*bui solet. Pluribus ergo hoc persequi ere esse nonvidetur.

$. XIV.

NEque mmus intricata videtur notio tihertaris*quam tamen, dum sermo eit de interna sive vo*

( r ) In Caustd Del $♦ sO, (s) Cons \ quoqut si slMttisOati JbtoU Dog, lik U, C, i, 37. 38«

23luntatis libertate, ut a plerisque fieri solet, definimus pesfacultatem activam ad unum ex pluribus contingenti*bus, dissincte repraesentatis, sponte se determinandi.secundum hancnotionem libertatis ad eandem necessa-rio requiritur spontaneitas, indisserentia exerciti tamcontradictionis quam contrarietatis, seu ut alii dicuntcontingentia, & intellectus. Quanto igitur majoriin gradu aliquis jam haec requisita possidet, tantoetiam perfectior ejus libertas est censenda; atque-,DEUs his requisitis sine omni gradu gaudet, quodnemo negabit, & nos quoque jam quoad partemoffendimus; ergo Ejus libertas quoque est absolutesumma. Homines in pluribus eligibilibus momen-ta cujustibet examinare & perpendere solent, vo-luntatemque ad id, quod maxime illis placet adpli-care; sin autem exacta notitia horum non gaudent,judicium suspendunt, sin minus, interdum errant injudicando, atque ob ignorantiam, vel ob desectumattentionis debitae, putamen pro nucleo eligunt,atque sic libertate sua saepius abutuntur (/). Dumvero realia ab illis, quae ex limitatione pendent, di-stinguimus, hasque penitus removemus, etiam li-bertatis, quae nec antecedenter, nec formaliter, ne-que consequenter limitata est, ideam aliquo modopossidemus; quam proinde non male dicimus actumsive vim infinitam ex omnibus possibilibus semperquod placet maxime, seu quod optimum esse distin-

(0 Cw/i/ Met Cdrswli L. s. §$.$op, 0* 311,

24Hissime cognoscit, sine omni dubitatione st errore*sponte, idque unico actu eligendi («). Nunquambae sicta libertate abuti potestj hinc & absiolute im-possibile est ut rtialctm praeserat bono, & in eo pal-marium libertatis Ejus resiervatctm considit. Ha-bet praeter ea libertatem moralem sieu immanita-tem ab obligatione lege sictperioris. Lex Ejusdiecestaria est perfectionibus sictis convenienter age-re. Gaudet quoque omnimoda libertate externa,jdqcte propter sictam independentiam pariter ac o-simipotentiam.5 Atque ex his breviter & pro modulo viriumassatis, jam satis patere speramus, quid reservaco-rum Divinorum nomine inredigamus. Ossendunth«c simul quam infinite Creator disserat a creatu-ris, licet jpii placuerit aliquam sicti in illis exstare

v imaginem. Jure ergo sinem huic qualicunquea .opellae imponentes, cum Hieropsia,te dia- :

mus; Psiaim. CXLV: 3. mm >114 a«spn pn ino

(*) Cws, cmrtino Cdtizii TbeeU Nat. §. 89. 90«