De leraar als ‘tafelspringer’ en De leraar als ‘tafelspringer’ en falende heldenfalende helden

Werken met schoolfilms in de lerarenopleidingWerken met schoolfilms in de lerarenopleiding

Ive Verdoodt & Steven VanhoorenIve Verdoodt & Steven Vanhooren

Fragment Fragment Blackboard JungleBlackboard Jungle (1955) (1955)

The Hollywood Curriculum: The Hollywood Curriculum: Teacher Education goes to the moviesTeacher Education goes to the movies

• 7 april 2011

• Mary Dalton

• bedoeld voor lerarenopleiders

PROGRAMMA

• introductie op en uitdieping van het genre van de ‘teacher film’

• doelstellingen van filmeducatie (met focus op de lerarenopleiding)

• verkenning van strategieën om studenten te betrekken bij filmdiscussies en –analyses

• groepsdiscussie over de implementatie van film in het onderwijs

Werken met film in het onderwijs: een Werken met film in het onderwijs: een geschiedenisgeschiedenis

jaren 1950: werken met visuele cultuur in het jaren 1950: werken met visuele cultuur in het onderwijsonderwijs

jaren 1950-1990: wisselende aandacht voor jaren 1950-1990: wisselende aandacht voor visuele cultuur / visuele cultuur in het visuele cultuur / visuele cultuur in het onderwijs (~ Cultural Studies)onderwijs (~ Cultural Studies)

vanaf de jaren 1990: een explosie in het vanaf de jaren 1990: een explosie in het onderzoek: onderzoek:

• Beeldvorming van leraren in filmBeeldvorming van leraren in film• De didactische meerwaarde van film (o.m. ook De didactische meerwaarde van film (o.m. ook

in de lerarenopleiding)in de lerarenopleiding)

Tegen het gebruik van film in het onderwijsTegen het gebruik van film in het onderwijs

• Gregory Marshall (2007): Gregory Marshall (2007):

de doorsnee leraar kan onmogelijk even entertainend de doorsnee leraar kan onmogelijk even entertainend zijn als Hollywood-lerarenzijn als Hollywood-leraren

stereotypische beeldvorming (de leraar als ‘held’ of stereotypische beeldvorming (de leraar als ‘held’ of ‘redder’)‘redder’)

de cognitieve processen die deel uitmaken van de cognitieve processen die deel uitmaken van onderwijs kunnen onmogelijk verbeeld worden in onderwijs kunnen onmogelijk verbeeld worden in beelden. beelden.

Film kan ingezet worden als leermiddel in het Film kan ingezet worden als leermiddel in het onderwijsonderwijs

• James Trier (Amerikaans lerarenopleider):James Trier (Amerikaans lerarenopleider):

- (2005).- (2005).“Sordid Fantasies”: Reading popular culture “inner-city” school films as racialized texts with pre-service teachers, Race, Ethnicity and Education, 8 (2).

- (2007) “Teaching Theory through Popular Culture”, - (2007) “Teaching Theory through Popular Culture”, Teaching EducationTeaching Education, 18 (2)., 18 (2).

Reacties studenten op online Reacties studenten op online discussiefora discussiefora

TegenstandersTegenstanders

““Zelf vind ik film minder geschikt om mee te werken inZelf vind ik film minder geschikt om mee te werken in de lerarenopleiding. Ik kom naar de les om iets te leren;de lerarenopleiding. Ik kom naar de les om iets te leren; ontspannen doe ik thuis wel.”ontspannen doe ik thuis wel.”

[n.a.v. [n.a.v. UrgaUrga]]

““In de klas zou ik zo’n fragment nooit gebruiken. Er valtIn de klas zou ik zo’n fragment nooit gebruiken. Er valt weinig nieuws uit te leren. Behalve misschien om deweinig nieuws uit te leren. Behalve misschien om de leerlingen bij te brengen welke stereotiepen in de filmleerlingen bij te brengen welke stereotiepen in de film verwerkt zitten en hoe ze een slechte film kunnenverwerkt zitten en hoe ze een slechte film kunnen herkennen. herkennen.

[n.a.v. [n.a.v. ElectionElection]]

““Ik vind dat deze film niet geschikt is om in het Ik vind dat deze film niet geschikt is om in het onderwijs te onderwijs te gebruiken. Wanneer ik deze film in de klas gebruiken. Wanneer ik deze film in de klas zou tonen, zou zou tonen, zou ik het gevoel hebben dat ik faal als ik het gevoel hebben dat ik faal als leerkracht. Ik faal leerkracht. Ik faal doordat ik de leerlingen niet opvoed zoals doordat ik de leerlingen niet opvoed zoals van mij verwacht van mij verwacht wordt: ik geef hen een verkeerd beeld van wordt: ik geef hen een verkeerd beeld van leerkrachten. Op leerkrachten. Op deze manier zal het wederzijds respect dat deze manier zal het wederzijds respect dat leerlingen leerlingen tegenover leerkrachten opgebouwd hebben, helemaal tegenover leerkrachten opgebouwd hebben, helemaal

verdwijnen. Dit is toch het laatste wat we willen? […] verdwijnen. Dit is toch het laatste wat we willen? […] Ook Ook in de lerarenopleiding moeten ze deze film niet tonen, in de lerarenopleiding moeten ze deze film niet tonen,

omdat de film een verkeerd beeld geeft van leraren.”omdat de film een verkeerd beeld geeft van leraren.”

[n.a.v. [n.a.v. All Things FairAll Things Fair]]

VoorstandersVoorstanders

““Ik wist helemaal niet dat ik zoveel kan leren over zoveelIk wist helemaal niet dat ik zoveel kan leren over zoveel

verschillende dingen door alleen maar naar film te kijken. Ikverschillende dingen door alleen maar naar film te kijken. Ik

ben zeker van plan om met film te werken in mijn lessen. Inben zeker van plan om met film te werken in mijn lessen. In

de lessen aan de lerarenopleiding heeft het in elkde lessen aan de lerarenopleiding heeft het in elk

geval heel goed gewerkt.”geval heel goed gewerkt.”

[n.a.v. [n.a.v. BlackboardsBlackboards]]

““Ik ga akkoord met X dat films een goede aanvulling Ik ga akkoord met X dat films een goede aanvulling kunnenkunnen

zijn op de leerstof die we moeten geven. Meestal zeggenzijn op de leerstof die we moeten geven. Meestal zeggen

beelden meer dan een tekst in een handboek.”beelden meer dan een tekst in een handboek.”

[ n.a.v. [ n.a.v. Educating RitaEducating Rita]]

De ‘schoolfilm’De ‘schoolfilm’

films waarin onderwijs en leraren worden films waarin onderwijs en leraren worden gerepresenteerd (hoofdthema of nevenmotief)gerepresenteerd (hoofdthema of nevenmotief)

waarom schoolfilms? waarom schoolfilms?

Kunnen ingezet worden in diverse opleidingsonderdelen: Kunnen ingezet worden in diverse opleidingsonderdelen:

• verschillende vakdidactiekenverschillende vakdidactieken

• algemeen pedagogische of didactische opleidingsonderdelenalgemeen pedagogische of didactische opleidingsonderdelen

Waarom werken met ‘schoolfilms’ in de Waarom werken met ‘schoolfilms’ in de lerarenopleiding?lerarenopleiding?

1.1. Studie van beeldvorming en stimuleren van Studie van beeldvorming en stimuleren van kritische mediageletterdheid:kritische mediageletterdheid:

• Vervaging grenzen representatie (media) en realiteit Vervaging grenzen representatie (media) en realiteit (‘hyperrealiteit’, cf. Baudrillard)(‘hyperrealiteit’, cf. Baudrillard)

• Leraren(-in-opleiding) krijgen een beeld van hoe zij Leraren(-in-opleiding) krijgen een beeld van hoe zij zelf in de ogen van anderen worden geconstrueerd zelf in de ogen van anderen worden geconstrueerd en verbeeld.en verbeeld.

• Invloed op het zelfbeeld en op de identiteitsvorming Invloed op het zelfbeeld en op de identiteitsvorming van leraren(-in-opleiding). Die zijn verplicht om een van leraren(-in-opleiding). Die zijn verplicht om een positie in te nemen tegenover schoolfilms.positie in te nemen tegenover schoolfilms.

De leraar als ‘tafelspringer’De leraar als ‘tafelspringer’

Dead Poets Society

2.2. Counter-narratives Counter-narratives en mogelijke werkelijkhedenen mogelijke werkelijkheden

= films die de dominante beelden van leraren en onderwijs = films die de dominante beelden van leraren en onderwijs verstoren en ons een uitdagende, vernieuwende of verstoren en ons een uitdagende, vernieuwende of subversieve visie biedensubversieve visie bieden

≈ ≈ ‘ ‘onderwijstaboes’onderwijstaboes’

leraren & geweldleraren & geweld favoritisme/fraudefavoritisme/fraude erotische relaties tussen leraren en leerlingenerotische relaties tussen leraren en leerlingen druggebruikdruggebruik

Falende helden Falende helden

Blackboard Jungle

“ “Ik ben helemaal niet voor geweld in de klas. Maar dit fragment heeft me er anders Ik ben helemaal niet voor geweld in de klas. Maar dit fragment heeft me er anders doen naar kijken. Ik kan nu begrijpen dat de leerkracht hier tot dergelijke stappen doen naar kijken. Ik kan nu begrijpen dat de leerkracht hier tot dergelijke stappen moet overgaan. Instinct haalt het over rationaliteit en zo kan de leerkracht zichzelf moet overgaan. Instinct haalt het over rationaliteit en zo kan de leerkracht zichzelf beschermen en daarbij ook de leerlingen. De leerkracht gebruikt het geweld dus om beschermen en daarbij ook de leerlingen. De leerkracht gebruikt het geweld dus om het geweld van een ander tegen te gaan en te stoppen.”het geweld van een ander tegen te gaan en te stoppen.”

[n.a.v. Blackboard Jungle][n.a.v. Blackboard Jungle]

““Het verrast me dat ik punten vervalsen helemaal anders Het verrast me dat ik punten vervalsen helemaal anders bekijk sinds ik dit fragment heb gezien. Ik had er nog nooit bij bekijk sinds ik dit fragment heb gezien. Ik had er nog nooit bij stilgestaan dat je soms eigenlijk ook goed kunt doen door stilgestaan dat je soms eigenlijk ook goed kunt doen door een leerlingen dat ene puntje meer te geven dan hij eigenlijk een leerlingen dat ene puntje meer te geven dan hij eigenlijk verdient. Al is het maar om hem te motiveren.”verdient. Al is het maar om hem te motiveren.”

[n.a.v. [n.a.v. The Emperor’s ClubThe Emperor’s Club] ]

All Things Fair

student 1: student 1:

“ “Ik vind dat deze film zeker niet geschikt is om in het onderwijs te dienen. Wanneer Ik vind dat deze film zeker niet geschikt is om in het onderwijs te dienen. Wanneer ik deze film wel in klas zou tonen, zou ik het gevoel hebben dat ik faal als leerkracht. ik deze film wel in klas zou tonen, zou ik het gevoel hebben dat ik faal als leerkracht. Ik faal doordat ik de leerlingen niet opvoed zoals van mij verwacht wordt: ik geef hen Ik faal doordat ik de leerlingen niet opvoed zoals van mij verwacht wordt: ik geef hen een verkeerd beeld van leerkrachten. Op deze manier zal het wederzijds respect dat een verkeerd beeld van leerkrachten. Op deze manier zal het wederzijds respect dat leerlingen tegenover leerkrachten opgebouwd hebben, helemaal verdwijnen. Dit is leerlingen tegenover leerkrachten opgebouwd hebben, helemaal verdwijnen. Dit is toch het laatste wat we willen? […] Ook in de lerarenopleiding moeten ze deze film toch het laatste wat we willen? […] Ook in de lerarenopleiding moeten ze deze film niet tonen, omdat de film een verkeerd beeld geeft van leraren.”niet tonen, omdat de film een verkeerd beeld geeft van leraren.”

student 2 [@ student 1]: student 2 [@ student 1]:

“ “Deze film zou ik dus ook niet geschikt vinden om in de les te gebruiken. We moeten Deze film zou ik dus ook niet geschikt vinden om in de les te gebruiken. We moeten de leerlingen niet het beeld van de falende leerkracht voorschotelen, maar we de leerlingen niet het beeld van de falende leerkracht voorschotelen, maar we moeten hen de positieve kanten van het onderwijs laten zien. Ik vind het belangrijker moeten hen de positieve kanten van het onderwijs laten zien. Ik vind het belangrijker om het belang van onderwijs te volgen te benadrukken, om te beklemtonen hoe je om het belang van onderwijs te volgen te benadrukken, om te beklemtonen hoe je door al de opgedane kennis een carrière kan uitbouwen, om leerlingen alert te door al de opgedane kennis een carrière kan uitbouwen, om leerlingen alert te maken op de verschillende manieren waarop ze 'geletterd' kunnen zijn.”maken op de verschillende manieren waarop ze 'geletterd' kunnen zijn.”

student 3 [@ student 1 en 2]: student 3 [@ student 1 en 2]:

“ “Maar ik vind het net belangrijk dat je leerlingen confronteert met zulke zaken. Net Maar ik vind het net belangrijk dat je leerlingen confronteert met zulke zaken. Net door het onderwerp bespreekbaar te maken benadruk je als leerkracht ook het feit door het onderwerp bespreekbaar te maken benadruk je als leerkracht ook het feit dat het om een taboe gaat. En dat is toch ook een belangrijk onderdeel van de dat het om een taboe gaat. En dat is toch ook een belangrijk onderdeel van de waardenopvoeding, niet?”waardenopvoeding, niet?”

student 4 [@ student 2]:student 4 [@ student 2]:

“ “Ik vind het beeld van een falende leerkracht niet gebruiken om dat taboe weg te Ik vind het beeld van een falende leerkracht niet gebruiken om dat taboe weg te duwen, ook niet zo'n goed idee.”duwen, ook niet zo'n goed idee.”

3.3. Concretiseren van abstracte leerstofConcretiseren van abstracte leerstof

bv. het concept ‘geletterdheid’bv. het concept ‘geletterdheid’

““Het fragment heeft me veel geleerd over Het fragment heeft me veel geleerd over geletterdheid. Ik geletterdheid. Ik verbond het altijd met lezen en schrijven, verbond het altijd met lezen en schrijven, maar ik zie nu dat maar ik zie nu dat het meer is dan dat. Wat voor ons het meer is dan dat. Wat voor ons onbeschaafd of onbeschaafd of ongeletterd is, is dat voor anderen niet. ongeletterd is, is dat voor anderen niet. Alles wat wij zien Alles wat wij zien en wat wij normaal vinden of geletterd en wat wij normaal vinden of geletterd vinden, hangt af van vinden, hangt af van de cultuur, de tijd en de plaats waar(in) we de cultuur, de tijd en de plaats waar(in) we geboren zijn”geboren zijn”

[n.a.v. [n.a.v. UrgaUrga]]

4.4. De veilige omweg van cultuurproducten en online De veilige omweg van cultuurproducten en online discussiegroepen discussiegroepen

→ → studenten delen hun filminterpretaties, opinies en studenten delen hun filminterpretaties, opinies en persoonlijke verhalen en leren op die manier van persoonlijke verhalen en leren op die manier van elkaarelkaar

→ → studenten worden zich bewust van hun eigen studenten worden zich bewust van hun eigen waarden en normen m.b.t. het lerarenberoep, de rol waarden en normen m.b.t. het lerarenberoep, de rol van onderwijs in de samenleving en de schoolcultuur.van onderwijs in de samenleving en de schoolcultuur.

“ “Bij het kijken van de film, kon ik mezelf terugvinden in Rita.Bij het kijken van de film, kon ik mezelf terugvinden in Rita. Ik kom uit een gezin met ouders die geen scholing hebben Ik kom uit een gezin met ouders die geen scholing hebben

genoten. In mijn familie ben ik de eerste die aan eengenoten. In mijn familie ben ik de eerste die aan een universiteit studeert. Dus ben ik ook de eerste die mijn weguniversiteit studeert. Dus ben ik ook de eerste die mijn weg zoekt in de academische cultuur. Kortom: een anderezoekt in de academische cultuur. Kortom: een andere DiscourseDiscourse. Regelmatig leidt dit tot dubbelzinnige. Regelmatig leidt dit tot dubbelzinnige gevoelens. Enerzijds leer ik om de wereld vanuit eengevoelens. Enerzijds leer ik om de wereld vanuit een ander en breder perspectief te zien. Anderzijds voel ik meander en breder perspectief te zien. Anderzijds voel ik me soms ontworteld, mosselen noch vis. Soms staat mijnsoms ontworteld, mosselen noch vis. Soms staat mijn nieuwe manier van denken haaks op die van mijn familie.” nieuwe manier van denken haaks op die van mijn familie.”

[n.a.v. [n.a.v. Educating RitaEducating Rita]]

“ “Tijdens mijn stage had ik een toets gegeven. Het Tijdens mijn stage had ik een toets gegeven. Het warenwaren

vragen met een eenduidig antwoord. Een leerlinge had nietvragen met een eenduidig antwoord. Een leerlinge had niet goed gescoord en ik vond het toch wel wat erg om zo eengoed gescoord en ik vond het toch wel wat erg om zo een slechte punten te geven aan zo een lieve en slechte punten te geven aan zo een lieve en ssympathieke leerlinge.ympathieke leerlinge. Ik heb dan maar een paar extra Ik heb dan maar een paar extra

punten gegeven.”punten gegeven.”

[n.a.v. [n.a.v. The Emperor’s ClubThe Emperor’s Club]]

5.5. De menselijke dimensie van het lerarenberoep: De menselijke dimensie van het lerarenberoep: identificatie, inspiratie en bevrijdende verbeeldingidentificatie, inspiratie en bevrijdende verbeelding

““Toen ik de basiscompetenties las, dacht ik dat ikToen ik de basiscompetenties las, dacht ik dat ik onmogelijk leraar kon zijn. Zo perfect ben ik niet. Ikonmogelijk leraar kon zijn. Zo perfect ben ik niet. Ik

twijfelde dan ook of ik mijn opleiding wel zou (kunnen)twijfelde dan ook of ik mijn opleiding wel zou (kunnen) afronden. Even heb ik overwogen om iets anders teafronden. Even heb ik overwogen om iets anders te doen. Ik heb dat toen niet gedaan. Gelukkig! En deze doen. Ik heb dat toen niet gedaan. Gelukkig! En deze

scène bevestigt mijn keuze. Ik ben ook maar een scène bevestigt mijn keuze. Ik ben ook maar een mens.”mens.”

[n.a.v. [n.a.v. Half NelsonHalf Nelson]]

6.6. Leerling- of studentgericht onderwijs: jongeren en Leerling- of studentgericht onderwijs: jongeren en visuele cultuurvisuele cultuur

““Ik vond het leuk om te leren via film. Zeker omdat Ik vond het leuk om te leren via film. Zeker omdat ik eenik een

aantal films die aan bod kwamen al kende. Alleen had ik aantal films die aan bod kwamen al kende. Alleen had ik erer

nog nooit op een manier naar gekeken zoals dat in de lesnog nooit op een manier naar gekeken zoals dat in de les gebeurde.”gebeurde.”

[n.a.v. [n.a.v. Point de fuitePoint de fuite]]