Caillau, Guillon. Ambrosius. Opera Omnia. 1836. Volume 2

8/6/2019 Caillau, Guillon. Ambrosius. Opera Omnia. 1836. Volume 2.

http://slidepdf.com/reader/full/caillau-guillon-ambrosius-opera-omnia-1836-volume-2 1/565





















































































































































































































































DE FIGA SiBCl-LT. LIBKR DlfVS. I 1">

fngiat ante vallestria, qune cito corrnmpuntur humore, et

ad monles transeat. Transivrt ad montcm Segor neposAbraha?, et snlvus factus est : quac autrm non potuit a^-

cen<iere aflectu fomiineo reclinata , salrtem amisit. * Ap-jpropinquatr monlibus a?ternis , » Dominus dicit per Mi-

chieam prophelam : * Surgite hinc, qnia non est vobis hic

» refrigeratio. Propt^r spurcitiam corrupti estis corrup-

• tione, persecutione-v; passi cstis1

. » EtDominus dicit :

« Tnnc qni in Jtu!n?a sunt fuginnt ad monfes 1, » ubi mons

Sion, et civitas pacis Hicrusalem, non torrenis scd vivis

constructa lapidibus, et decem millia Angelorum , primi-

tivorum Ecelcsia, perfectorum spiritus, justorum Deus,

qui in sanguine suo roelius locntns est. quam Abel. Ille

enim vindictom elamavit, hic indulgentiam : ille pecca-

tum fratris accusavit, hic peccatum mundi rcmisit: ille

prodidit crimen, hic textit sccundum quodscriptum cst :

o Beati quorum tccta sunt pcccata*. »

CAPIT \I.

Qua rntiene qtti vei.it fttpere , eum velooiter fttgere opor-

teat : q*toetiam fusioiulumsit; et adquodbonum ani-

tnas ftostrn&eriger&debeamus?

XXXII. Sed qui fugit velociter fugiat, ne comprehen-

<Utur : veLoeiter depraedetur hunc Hinn«l«m ,i«t Hebraeus

iEgvptum. Qui parturit, pariat, ne onusto et <legravato

iniquitatibus roeatis utero, fugereaon possit : et fngiat

nt>n q«asi.lactantje4ii fercns, sedijfijioasi! expcditum : *ion

parvulum gestans, sed.perfectum ia Christo exhibens :

» Mich. 11,9, 10. — • Luc. xxi, 21.— J Psal. xxxt,i.

8.



JX 6 S. AMBROSII

fugiat non qnasi ferialus in sabbato, secl tanquam opera-

rius in negolio : nec lanquam sterilis in frigore , secl tan-

quam opimus in messe. Ideo enim diclum est : « Orate

»ne fial fuga veslra hyeme, vel sabbalo 1. »Fuga ergo htec

fcecunda virlulum est , non cfioetameritorum. Fuga hoec

uescit frigus tiinoris, tremorem mortis, contraclionem

sollicilndinis, dissolulionis otium, lascivire ferias, lorpo-

rem lenlitudinis : sed vitoe ccelestis requirit impigrum via-

torcm , rcgni superioris competitorem strenuum , divitem

agricolam, qui fructus suos cogat, et cogendo diripiat.

XXXIII. Quid enim aliud a te, o homo, quocritur , nisi

ut timcas Dominum , rcquiras eum , post ipsum ambules

comprehcndas vias e]us2 ?In quo, inquit, comprehendam

Dominum? Si comprehendam cum in holocaustis? Non in

dccem millibus hoidorum, non in millibus arietum, non

in fruclibus impietalis reconcilialur Dominus, et peccata

redimunlur : sed in bona vila Domini gratia comprehendi-

tur. Renunlialum cst, inquit, tibi homo quid sit bonum ,

aut quid Dominus rcquirat a te. Quid aliud, nisi ut facias

justitiam, et diligas misericordiam, ct paratus sis ire cum

Domino Dco tuo? Dicit tibi ergo Evangelium : « Surgite,» eamus hinc 3

. » Dicit tibi lex : « Post Dominum Deum tuum»ambulabis\ » Didicisli quomodo hincfugias, quid inora-

ris ? Dicit tibi Evangelium iterum : « Progenies viperarum,

» quis vobis demonslravit fugere ab ira ventura 5? » Et dicit

hoc illis qui veniebant ad baptismum pcenitentiae.

XXXIV. Ergo pcenitentia fuga est bona : gratia Dei

fuga est bona , in quam cst assumplio fugientis : desertum

fuga est bona, ad quodfugit Elias, Elisacus, Joannes Bap-

Jista. Fugit Elias mulierem Jezabel, id est, cIFusionem va-

.iiilatis , et fugit ad montem Oreb , quod significat exsicca-

' Malth. xxiv, 2,— . Deut. x, ia.— * Joan. xiv, oi.— i Deut. xm, 4»

-«Malth. ,n, 7 .



DE FVGA S.ECII.I. LIBER VHVS. l\J

tionem , ut siccarctur in eo carnalis profluvium vanitatis ,

et cognosceret plenius Deum. Erat enim ad torrenlem

Chorrad, quod est cognilio, ubi abundauliam proflucntem

divioae cognilionis haurirct, ita ftigiens saeculum, ut nec

cibum corporis hujus exquircret , nisi quem aves detulis-

sent minislr.-c ; quanquam esca ejus pleriimque tcrrena

non fuerit. Dcniquc quadraginta diebus in virlule escae

quam acceperat,ambnlavit. llique non mulicrem fugiebatProphela lantus, sed saeculum. An mortem tfmebat, qu^

se obtulcrat requircnli , et qui dicebat ad Dominum : « Re-

» cipe animam meam l, » taedium vilne islius sustinens , nonr

cupiditalem? Sedfugiebat saecularem illecebram, et con-

versationis maculosae contagionem, et impice ac praevari-

catrici.s nationis sacriiegia.

XXXV. Salomon quoque in mulieris illius specie cor-

ruptclam saeculi hujus exponit, et meretricias artes decli-

nandascdocet 2. Ilaeccst mulier aliena et fornicaria, a qua

te utcustodias, adhortatur. Ne declines ad vias saeculi cor

tuum, sed colloces illud in manu Domini , in qua est cor

regis. Qui enim se ipsum rcgit , quod pluris est quam aliis

imperare, cor ejus in manu Dei est , et quo Deus vult,

convertit illud. Non mirum si convertit in bonum, qui per-

fecUt bonitatis est. In manu ergo Dei simus, ut bonumquaeramus, illud bonum incorruptibile atque incommuta-

bile, de quo dicit Amos propheta : • Exquirite bonum et

»non malignum, ut vivatis; ct sic erit vobiscum Dominus

»Deus omnipotens s . » Quomodo dixislis : Odio habuimusmala, et dileximus bona ? Lbi ergo bonus Deus, ibi bona

sunt quae desideravit videre David, et visurum se credidit,

sicut ipse ait : « Credo videre bona Domini in terra viven-

»tium*. » Illa enim bona sunt quae manent semper, quae

nonqueunt temporis vel aetatis mutatione corrumpi.

» 3 Reg. iu, 4.— » ProT. tii. —J Amos. t, 14. — < Psa!. x\ti, i3.



Il8 frfl AMBJftOSII

XXXVI. In iliis bonisest qui Deum qusesiverit ct inve--

nerit. Lbi enim cor hoininis, ibi et thesaurus ejus. est.

Non enini solet bonuni datum depreeantibus Dominusde*

ncgare. Ergo quia bortus Dominus estf, et maxime susti-

ncntibus se bonus est, ipsi adliaereamus, cum ipso simus

tota anima nostra , toto corde, tota virlutc; ut simus in

hunine ejus, et videamus cjus gloriam , et delectalionis'

supornae fruamur gratia. Ad iilud igitur bonum erigainus

animos, et in iilo simus, alque in illo vivamus , ipsi adhae-

reamus, quod est supra omncm mcntern, ct oninem con-

sidcrationcm ,el pace utitur porpetua ac tranqniliitate. Pax

autem supra oinnem menteni est, et supra oiiiucm sensum.

Hoc est bonuin quod penelrat onmia , et omnes in ipso

vivimus , atqueex

ipsopendemus

:

ipsiun autcmsupra se

niliii habet, scd est divinutn ; nemo eniin bonus , nisi unus

Dcus. Quod crgo bonum, diiinum; ct qnod diviuum , bo-

num. Et ideodicitur : « Aperienle lc manum, implebun-

» luromnia bonitate \ »Per bonilalem enim Dei nobisuni-

vcrsa tribuuntur merito bona, quibus nihil admixtum est

mali. Haec bona promiltit Scriptura fidrlibus dicens :

« Qiue bona sunt lerrae mandfiicabitis 2. » Boni crgo ihius

similes simus, ut quae bonu snnt adipiseainur. Bonuni

quod est sine iniquilale, et sine dolo , et sine asperitate,

cum gralia, cum pietate , cum sinceritate, el benevolcn-

tia, charitate, et juslitia. Itaquo omnes virtules bonitas

tanquam mater foecunda amplcctitwr..

1 l'sal. cih<; 28.— ' Isai'. 1, rg.



DB FUGA SMCVU. LIBER LNUS. Iig

CAPIT MI.

Maximam esse causam qtiare hitw fugiamus cum hiec

propria sit malitia: sedes; ac itcm quid sit fupe.re?

Malitiam hic noji interire , et qtta dt causa? Deser-

pent-s damnalion , (juidvc a tentcntia in hominemlata diffcrat? Quibus acccdit cjtcsdem sejtlenlia tx-

positio.

XXXVII. Est igitur non mediocris causa cur hinc fu-

gere debeamus; ut perveniamus a malis ad bona , ab in

certis ad fidelia et plena veritatis , a morte ad \ilam. Ipse

quoque Dominus dicendo : « Posui ante te bonum et ma-»lum, vitamet mortem 1

, » dcmonslravit quia bonum vita

(.-t, >ed aeterna. Si hrcc enim obnoxia soeculo alque e]us

nialignilali, utique illa cstbona, qnae non corrumpitur et

mutatur, qua? nullo vitio degenerat, qiue virtute acquiri-

tur. Fugiamus ergo malitiaui sajculi hujus, in quo ipsi

«Dies, inquit, mali sunt 2; » et fugiamus impigre. Ideo-

que Esaias clamat : e Convdcscite manus remissa^, et ge-snua dissolula

3, » id est, non corporis, scd anima? gcnua

convalescite; ut directum ad coeli altissima mentis vesti-

gium possit altolli; ut sit ductus solidior, viU malurior,

gratia plenior, prudentiacircumspectior.XXX\ III. Hoc esl enim fugere , scirequo tendas, ab-

levarese a saeculo, ablcvare se-a corpore; ne itecum frus-

tra se aliquis exlollat, et inflalus mente carnis siue nontencat ciiput, tt oicatur de bis : « Fugerunt, et non vide-

»runl\ j. Sed. hoc csi fugeie iiinc, mori elttweiriis istius

• Deut. ui, i5.— » Bpfce. y, i6.-«*f Isai. x\.w,3.— * Job. is,a5.



120 S. AMBROSII

mundi, abscondcre vitam in Deo, declinare corrupliones,

nonaltaminare cupidilalcs, nescirequae sunt mundi istius,

fjui nobis varios g'gnit dolores, exinanit, cum repleverit,

cum cxinaniverit, replet. Et hicc omnia inania et vjscua, in

quibus nullus solidus csl fructus. Mortuus est dives, et

nihil habet; quia non est inDeum dives ; et idco insipiens,

quid sapicntia cultura est Dei, abslinere autem a malis dis-

ciplina est.

XXXIX. Quis crgo non fugiat maliliae locum , offici-

nam improbilatis , qiirc intcrire nesciat ? Dcnique uon

otiose signum positum cst supra Cain , ne quis eum occi-

dcrot ; ut signiiicarelur quod non extingualur et aufcralur

a terris malitia. Timebat Cain ne occidcretur, quia fngerc

nesciebat 1. Augetur enirn et cumulatur ipso usu malilia,

et est sine modcratione, sine fine, dolo et fraude dccer-

ncns, qu.-e factis suis proditur el sanguine peremptorum

sicut ct Cain prodiluscst. Versatur itaque in terris malilia,

atque islic crat; et idco rogamus volunlatem Dei fieri in

terris sicut el in crelis2

, ut ct hic sit innoccnlia. Itaque

malilia quoniam iilic jam locum non habet, hic circuit,

hic sajvit, sesequc elTundit , non mundano i[lo mersa dil.u-

vio , non Sodomilano exusta incendio. Dcnique gravius

postea in scminariis pullnlavit, usque in ipsum parricida-

lcs ac sacrilegas injiciens manus universorum auclorem

salulis. Lsx factum damnat , non aufert maliliam. Ipse

Dominus Jcsus peccalum damnavit, auctorem ejus dislu-

lit; ut esset per quem justi probarentur. Etenim qnia ma-

lum Deus nonfecit, sednequitia diaboli inseruit, vindictam

Dcus dislulit ; ut ab ipsis, quosdccepcrat, diabolus vince-

retur.

XL. Exercentur ergo decepti, ut ct pretium luant faci-

lilatis, et sumant sludia virtulis, induslriam caulionis..

Gen. jv, 14. — • Mallh. vi, 10.



DE HiiA S.ECVLI. LIBER CXtS. 12 r

Lnde ait : « Estotc astuti sicut serpentes *. » Ouare sicnt

serpentes? Lt ct ille spolietur suo , et qui alios cxuere vo-

lnit, amiltal qua? sunt ipsius, non venena sed merita na-

turae. Dcnique dejicitur ille cum tu ascenderis. Scriptum

est cnim : « \ idebam Satanam sicut fnlgur cadentcm de

> coelo K » Non fulgur, inquit, sed sicut fulgur ; quia suumlumen amisit , quod habebat antequam tibi tuum lumenvellet auferrc. \erum forte dicas quia et dc Salvatorc le-

gimus, quia « Sicut fulgur coruscans de sub ccelo... ita

»erit et advenlusFilii hominis 3. »Bene et hicsicut fulgur,

quia supra fulgur. Denique fulgur de sub ccelo : lumcnautem verum snpra ccelum. Ergo Satanas sicut fulgur,

quia amisit hoc quod habuit : lu autem recepisti quodamiseras.

XLI. Non enim ita circa illum sicnt circa te solnta est

sentenlia. Nam Christi gratia quae te resolvit, illnm astrin-

xit. Manet enim maledictio directa in scrpentem propter

tuam dcceptionem. Sic enim dictum est ad eum : « Ma-» ledictus tu ab omnibus pecoribus terra *, » Omnium enimcommunis inimicus est, qui fuit hostis bonorum , et pro

iis damnatur quosadhuc non keserat ; quoniam qni homi-

nem laesit , cui illa omnia subjecla sunt , laesit omnia.

Communem etenim legem solvit , qua et ipse homini cumcaeteris subditus est. Idco communi odio omninm atque

execratione maledictio ejus oneratur. Genus autem dam-nationis non mors, sed pcena diuturna est : « Super pectus,

»inquit, tuum ct ventrem ambulabis*. » Premenda cnimfuit noxia conscientia, et proterenda malitia , fraudulen-

tumqnc secretum lanquam a Dei facie relegandum : si-

mul ostenditur quod ttrrena malilia sit , quae in terram

1 Matlb. x, 16. — • Luc. x, 18.— ' Id. xvn , a^.— * Gcn. 111, i4- —'Ibid.



12» S. AMBROSII

rccurvet. Denique addidit : « Et.ierra.nv edcs oinnes dios

» vilae luae4

. »

XLII. Dcscribi quidem his natura serpcnlis videtur, sed

raagis oinne vas maliliac dcscribilur, omnis serpens impro-

bitatis, qui in ventrem se dejicit, atque intra se venenum

suum claudit, elinlus in pectore suo volvit, cogilalionibus

suis lubricus , et super Iraudcs suas ambulans, suis dolis

sc ipsc implicans, move.ns seiupcr atque exagitans sua ve-

ncna cuni cogilal, ventrem quoque, boccst, seminarium

cordis sui.prolerens. Lnde pulchre David ait : « Alienati

» suntpcccalor.es -ab utero, crraverunt a ventro, locuti sunt

»falsa. Furor illis secundum simililudinem serpenlis, sicut

» aspidis surdae ct obslruenlis aures suas, qu.-c non cxaudiet

» vocem incantantium, etvenefici, cum incanlatur a sapien-

» tc2

.»Propterhoc ctiamilludpukhiodictnm videlur, quodin libro prophelicolegimus : « Yentrcm mcum doleo , ven-

» trein mcum doleo 3; » quia ibi cst malitia , ubi debet

esse innocenlia : et illud plus laborat , quod in nobis dc-

bct cssc tranquillius : alque id ncquiliai vesligiis procul-

calurj stimulalur unguibus, proccssu quodam improbitatis

incrementoque conculilur, ubi est genitale seminarium

postcritalis &>lcrna3. Yidetur quidem hoc ad id csse refe-

rendum,quoddolebal perisse quoscreavit filios et suscepit,

sed mullo magis quod in ventre suo vcrbi seminarium non

habcbat. Ideo venlrcm suum dicit, quasi pretiosissimum.

Pretiosus.eni.m menlis ulcrus cst . in quo foecunda scges

consiliorum verbi semine pullulare consucvit, ct vitse to-

tius solent atqiie viriutum ac disciplinarum quocdam mem-bra formari.

XLIII. Sed ul revertamur od propositum, quod ma-htiam Deus reprimendam interim , quam abolendamputaverit, aitadserpentem : «El inimicitias ponam interte

• Gen. iii, 14. _ • p sa i. LVIIf ^.g. __ 1 Jerem. iv, 19.



DE FUGA SiBCULI. LIBER UNUS. I »5

»ct intftr mulienom , et scmen tuiiinelse*GHcnmiiHeri& Ipsa

»tibi obscrvabit caput, et tu illius calcaneuui 1. » Lbi ini-

mjcitiae sunt, ibi discordia cst, nocendique sludinm : ubi

nocendi sludium, ibi -malilia -ponitur. Ergo discordia inter

serpeqtem ci mulierem discordiae malitia subest. Non cst

ergo sublata malilia. Denique servalum est serpenti, ut

cakaueum mulicris et semiais ejus observet, quo noceat,

et vi neiumi suum infundat. Non ergo ambulemus in ter-

renis , et seipens nobis nocere non poterit. Sumamusevangelicum calccamcnlum quo veuenum serpentis exclu-

ditur, morsus ejus hebetatur, ut simus calceati pedes in

Evangelium. Et iorlasse ideo Moyse* jubetur solvere cal-

ceauientum pedum suorum , ut sumeret c;.lceameutum

Evaugclii ; vei quia non Moysi , idest , non Prophetis, sed

Aposlolis praedicalio Evangelii dcbebatur. Ea est quam su-

pra di.viujiis, dicta in serpcntem scntentia. In hominem

quoque cujusuiodi direeta sit, consideremus.

ALIY. Maledictus iile qui auctor est culpa? : sed non

maledicUis eat iste qui aliena traude deceptus est ,• tamen

quia non scrvavit mandatum Dei , operum suorum Iabore

damnalur. Maledicilur sane terra2

, sedin operibuspccca-

toris ; et maledicitur , donec resolvatur in terram. Ideo

-uscepit Jesus carnem, ut maledicUun carnis pecca-

trieis aboleret ; et tactus cst pro nobis maledictum, ut be-

nediclio absorbcret maledictionem, integrilas peccatum,

indulgenlia sententiam , vita mortem. Suscepit enim et

mortem, ut impIereUir sentenlia, satisfieret judicato (19) :

Maledictuin carnis peccatricis usque ad mortem. Nihil

ergo factuni est contra senlentiam Dei, cum sit divina» con-

dilio impleta sententife. Maledicliun cnim usque ad mor-

tem, post mortem autemgratia. Mortui ergos?ccnlo sumus,

quid adhucsaeculodecernimusPmortuisumuscnmChristo,.

Gen. 111, i5. — » ld. 111, 17.



iq4 s * AMnnosii

quid adhnc vitae hujns aclus requirimns? Mortem Christi

in corpore nostro circumfcrimus; ut ct vita Christi in no-

his manifestetur. Non ergo jam nostram illam vitam, sed

Chrisli vilam vivimus , vitam innocentine , vitam caslimo-

niae , vilam simplicitatis , omniumqne virlutum. CumChristo rcsurreximus , in ipso vivamus, in ipso asccnda-

mus ; ut serpens calcaneum nostrum quod vulneret, in

-lerris reperire non possit.

CAPUT VIII.

Quomodo licct hic retineamur corpore , tamen animo

fugere possimus,

alque adeo debeamus ; ne cum prce-tereunte figura hujus mundi opera nostra nosqueipsi

proslercamus , quod ne contingat , mandata Dei nonpraztcreamus , sicul nec ullius disciplina?, profectum ;

quemadmodum piurese sanclis veleribus fecisse com-perium est.

XLV. Fugiamus hinc. Potcs animo fugere, etsi rctine-

ris corpore. Poies et hic esse , et adesse ad Dominum , si

illi adhaereat anima tua, si post ipsum cogitationihus tuis

amhules, si fide, non specie, vias cjus sequaris, si ad ipsum

confugias. Est enim refugium et virtus , cui dicit David :

« Ad te confugi, et non sum deceptus *. » Ergo quia Dcus

refugium, Deus autem in ccelo, et supra ccelos : utique hinc

illo confugiendum est, ubi pax ubi requies ab opcribus

ubi epulemur sabbatum magnum, sicut dixit Moyses : « Et

oerunt sabbata lerras vobis escae2

. » Epulatorium enim et

plennm jucunditalis ct tranquillilalis est , requiescere in

» Psal. iajvj, 3. —* Levit. xxv, 6.



DE FIGA. >.£CLLI. LIBER U.NVS. 1^5

Chrislo.ctejusdelectationein videre. Quiergoconfugimu*

adDeum, au munduin revertemur ? Qui peccato mortui su-

iuus, peccata repcteruus? Qui renuntiaviinussaeculo et usui

ejus, ileruni in lulo ejus haerebiinus?

\L\ I. Fugiamus hiuc , quia tempus breve est. Audi

quomodo fugias : « Et qui habent uxores, ita sint ac si

iuou habcant ; ct qui ilcnt , tanquam non flentes; et qui

vgaudent, tanquam nongaudcnles ;

et qui emunt, tan-»quam nou possidentes; ct qui hoc mundo utunlur, tan-

»quani non utautur. Praterit eniui figura hujus mundi 1.»

jNou ergo cum prastereunte figura mundi opera nostra

praetereant, ne etiam ipsi practereamus ; scd uianeanius in

veritate. Si nianeauius in Chrislo , uiancmus in veritate,

et cum eo manebiuius, et non prateribimus, sed dicemus

« Bcnediclio Dojuini super vos , benediximus vobis in no-

>mine Domini 2. » Qui enim pra^tcreunt, non possunt di-

cere, quia non dixerunt praelereuutes viam : « Bencdictio

» Domini super vos, » quemadmodum dixit Propheta. Ita-

que si volumus non praelcrire opera nostra, non praelerea-

mus mandata Dei , non praitereanius requhendi Jesu

Domini diligenliam, emerendiejus gratiam. Nonpra.'terivit

eum illa mulier quae usque iu Pharisoei domum ingressa

in qua Christus recumbebat , in pedes ejus superiudit un-

gnentum.

XLMI. Non praetereamus discijdinae alicujusprofectum,

sicut etiam Joseph adolescentulus non praelerivit ; quia

JVatres suos requirebat , et ad eum festinabat Jocuni , iuquo pascebaul ovcs; et cum cognovisset quia in Dothaim

sunt, perrexit eo. Significatur autem illo verbo Dolhaim

defectus idoneus, id est, vanarum opiuioniuii defeclus nou

mediocris , sed perfeclus et plenus, in quo profectus est

aniniae. Sapiens enim quando minuit, addit ^20). Deficiunt

• iCor. vii, a^-Ji.

—»

Psal. cixvui,8.



I2 6* «• AMBROSII

enim sTcnlaros opiniones, qtine mnlieribus mfirmis com-

parantur. Unde pulchre quo ostenderetur Sara ad profec-

tnm venisse, ut generarct risum et loDlitiam : « Dcfecerunt,

»inquit, Sarne fieri muliebria *. » Bona crgo dcfeclio cupi-

ditalum , defeclio vanilalis ; quia veritatis adjectio est.

Lnde et sanctus David ait : « Defccit in salutare tuum

»anima mca 2. » Parilura etenim crat qunc concesscrat,,

eoque et promiserat Dens:

paritura bctitiam ,'et sobriaraillam jucunditatis ebrretatem : paritura anle cxpecta-

tum (2i),ingenii cclcritate partns/facta sapientine. Deni-

que et de aliis HcbrTis mulicribus habes, quia 'Ilebrocae

priuspariunt, quam vcniant obstetrices 3; co quod animac

justorum non expectcnt artcs ct disciplinas propler inven-

tionum goncra , ncc requirant adjumenta generandi : sed

sponte partus suosfundant expectalionemque proeveniant.

XLVIII. Ncc minusimpigcr ad invenicndum, quam ad

exequendum Jacob , cui cum mater dixissct, iii inferret

patri escas4

, definitionum gcnera suppctisse cernimus (2 2).

Nam etcito invenit,et inventorum snorum auctorcm tesli-

ficatus est Deum , in quo ct diligenline palma , et ingonii

signilicatur ubertas. Prima ergo definitio in invcntione :

quodinvenitur, <[uacritur : et quod quaeritur, temporis esl

quod tcmporis est, utiquc diligentioc est. Quod aulem

proevenit usum lemporis, Deus infundit , Deus dat : qued

Deus dat, naturoe non diligenli.-e est. Ingcnium igitur di-

vini est muneris r quod autem divinr muneris, hoc naturae.

Ingenium ergo naturae est, inventio diligentiac : illud sinetempore, hoc indiget tempore. Ideoque illud in tompcre

praesto cst, hoc in spatio teroporis investigalur : ilmd supra

nos , hoc vcro ad nos refertur.

XLIX. Quaerenti igitwr patri cibnm verbi (« Non enim

I Gen. xyjii, u. _ . Psal. cxviu, 81. — » Exod. 1, 19. — < Gen.xxvii, 9, et seqq.



DE FUGA. foBCULI. klBER UNUS. I2~

» in sok> pane vivit homo , sed in oinni verbo Dei 1;

») ta-

leni cibumqunerebatlsaac, talein cibum eMiriebat Pctros,quaudo vidit credituri gentilis populi mvsteria *. Esaii

pr<esto uon habuit cibum spiritalis et veloeioris ingenii.

Duui iste veiUitur et qtuerit, et praedurum atque agrestcm

sermoncm suggercre parat , praevenit Jacob celeri inven-

tione, et miti, et prope domcstica responsione suave ver-

buui minislrans , quo eum mnleeret ac delectaret. Indeuiiratus paterait : « Quid est hoc , quod tam cito invenisti

»Cli mi ? Respondit Jacob : Quod tradidit Dominus Deus

» tuus in manus nieas3

. »Prinia definilio in interrogalione

est , secunda in i csponso. Plena igitnr omnia reperiens pa-

ter quae erant vel ingeuii , vel diligentia?, definilionis con-

summatiouc conclusitdiccns:t Ecce odorfdiimei tanqnam

»odor agri plcui, quem benedixtt Dominus *. » Ager enirn

et naturale habet tcrlililatis ingeuium, et eulturae diliên-

tiam temporalem, meritoqne in eo e>t pk'nitudo, cui

utrumque non Jcest. Simul cum addiderit : « Ouem bene-

»dicit Dominus, » videtur naturac gratiam pra?lnlisse cal-

tionis labori. Et confirmavit Esaii dieens : « Juste vocatum

»cst nouien illius Jacob. Supplantavit cnim me jam bis,

»et primogenita mea accepit5

. »

L. Sed forte dicas : In quo moram fecit , qui ad vena-

tionem a patre missus est ? Sed considera quia et pater

pronunt:avit,quia paratum habere non posset,quod spiri-

taliter petebalur; et ideo quia deficiebat ingenio , vel di-

ligcntire subsidium ut adjungeret ,

exigebat. Celcritatisquoque admonet , qui ait : « Cape arcum et sagittam :

. » Ac-

cepil lamcnet diligentiae fructum, quiagnovitsuperius esse

ingenii munus.

LI. Nec immerito domesticos cibos detulit , qui de do-

' Deut. tiii, 5; Malth. it, 4, el Luc. it, 4. — * Act. x, u , et

seqq. — } Gen. xxvu , ao. — * Ibid. 27. — * Ibid, 56. —^ Ibid. r

3.



J28 . S. AMBR05II

meslicis seminis sui sapienliae sibi acquisivit copulam.

Bona autem diligentia cum sapientia, et inventio cum in-

genionaturali. Denique habensin promptu sapientiaecopu-

lam sanctus Isiac , deambulabat in campo , imo abalie-

nabatur. Et nos primo sapientue copulemur , et sic cxeamus

in campum quaerere et invenire cupienles. Multi enim sine

sapientia male quaerunt. Et ideo Cain quia non acceperat

aDeo prudentiam, male quaesivit ,male exivit in campum ;

Abel bene, qui perfcclum sacrificii munus implevit. Bo-

num enim sapientiae sacrificium , bona est hostia fides , et

omnis virlus. Denique sapientia interfecit suas hostias , et

miscuit in cralercm vinum suum. Et ideo ut insipientibus

gentilibus potum fidei daret, ad craterem suum convoca-

vit eos dicens : « Qui est insipiens, divertat ad me. » Et

egentibus sensu dixit : « Venite et edite de meis panibus ,

»et bibite vinum quod miscui vobis'. » Dc hoc cratere

Plato in suos libros transferendum putavit , ad cnjus polumevocavit animas : sed eas explere nescivit , qui potum nonfidei , sed perfidiae ministrabat.

1 Prov. ix, 4, 5.



DE FIGA S.ECUL!. LIBER UMS. ug

CAPIT IX.

( ut liinc fupiamus, sicut fttgit Jacob de patria

ct sictit cervi adfontes; quos qui dcsiderat , super s&

animam suam exemplo Susannos effandat oportet.

Quomodo Pattluset Lot fugerint ; ac nobissimilitcr fu-

gicndttm sit in supernam civitatcm,

quoad summu&sacerdos moriatur : cum qttoet vetus homo noster de-

bet mori.

LI. Fugiamus ergo hinc sicut fugit de patria sanctu:?

Jacob. Scicbat enim vcram patriam esse superiorem. Fu-giamus sicut cervi ad fontes aquarum : quos sitiebat Dar-

vid , sitiat et anima nostra. Quis cst ille fons ? Audi dicen-

tcm : « Quoniam apud te est fons vitae1

. » Huic fonti dicat

nnima : « Quando vcniam et parebo ante faciem tuam s ?»

Fons cnim Deus est : sed qui hunc fontem desiderat, ef*-'

fundat super sc animam suam ; ut nihil passioni carnis re

jinquat, scd ubique anima superfluat.

LII. Pulchre cam effudit Susanna, ut cvaporare in eanr

non possent incendia corporis, mortis formidincs, vita?

cupiditales. Effusa super ipsam anima omne restinxit car-

nale desiderium, saeculare studiurn. Qna? etiam prodigio-

sorum senum, et impudentium prcsbyterorum potuit*flammas reslinguerc , nisi in his libidinis profluvium re-

dundasset. A quibus cum intenderctur calumnia , si as-

sensus negaretur adulterio , ingemuit Susanna , ct dixit :-

« Angusticc mihi adsunt undique. Si enim hoc fecero,.

• morlc actcrna peribo : sin autem , non effugiam manus

•

P»al. xxxy, 10. —»

Id. xli, 5.

LV. Q



t 3o s « AMBROSII

» vcstras1

. » Mclius tamen judicavit crimcn fugerc potius,

quam periculum. Ploravit itaque cum crimen ci objiccre-

;iur : ploravit cum sibi de pudica et casla adultcri judicium

vindicarent; non morlem deplorans, scd castitatis ca-

lumniam. Ilcligionis injuriam ploravit , et cffudit super se

noncorpus, sed animam. Effudisset eniin corpus, si car-

xialibus acquievisset. Denique cum morte damnarctur, ex-

clamavit quasi judexreorum, arbitra calumnianliirm ; et

innocentis conscientiac auctoritate divinamsibi injudicium

acccrsivit cognitioncm , non timore morlis pcrcila, scd

arguenlis ccnsurac poleslate prnecelsa. Susanna crgo fugit

saeculum, ct se Dco credidit, ad iilam arcem civilalis aeternaj

fugicns, qua; toluin mundum cOmplcclilur, quoniam

intra Dcum sunt omnia.

LIII. Fugit ct Paulus ut evadcret per fenestram ia

sporla dcmissus, sparlum enim Iriplex rumpi non posse

noverat : sed fugit, ut Evangclium Domini toto orbe

prrcdicaret ; et ideo in paradisum raptus est. Et nos fu-

giamus per fenestraui audientcs praeccpta Domini , ct visu

sobrio , atque oculorum castitale servantcs.

LIV. Fugiamus sicut Lot, sodomitana crimina amplius,

quam supplicia formidans. Mngis enim pius certe scele-

rum fugit contagia, qui Sodomitis domum clausit : ncc

cohabitans noverateos, quorum ilagitia nesciebat, et op-

probria aversabatur : nec fugiens respexit eos quQrumconversaliones non dcsiderabat. Fugit crgo sicut Lot , qui

.rcnunliat viliis, abdicat se incolarum moribus, qui post se

non respicit, qui superiorcm illam civitalem ingredilui*

"mlroilu cogitationum suarum , ncc reccdit cx ea doncc

morialur Princeps saccrdolum, qui tulit poccatum mundi.

Morluus quidcm semel est : scd morilur imicuique qui

Jbaplizalur in morlc Christi; ut conscpeliamur cum eo,

4 Dan. xm, 32,



DE FIGA S.ECULI. LIBEH UJtES. l3l

et rcsurgauius cum eo , et iu uovitate vita? iliius ambu-

lcmus.LV. Bcne fugis, si cor tuum non imitetur pcccalorum

consilia , ct cogitationes corum. Bene fugis, si ociilus

tuus fugit caliccs ct phialas; ne fiat libidinosus, duni mo-

ratur in vino. Bcne fugis, si oculus luus alienam declinet,

ut lingua tua veritatcm cnstodiat. Bene fugis, si non

respondeasimprudenli ad iinprudenliani illius.

Benefu-

gis , si aufcras gressum pedum tuorum cx ore insipicn •

tium. Cito enim malis ducibus crralur: sed si vis bene

fugere , longe fac vias tuas ab eorum sermonibus.

LYI. Mbrtoosest tibi Princeps sacerdotum, libi cruci-

fixus cst, ut clavis cjus adhrcreas. Te enim in illa carne ,

ct tua peccala susccpit : affixa sunt illi palibulo iuorum

dclictorum chirographa; ut jam mundo nihil dcbeas, cui

scmel renuntiasti. Lt rccte nihil debes, cui suppclit di-

cere : « Mihi enim mundus crucifixus est, ct cgo niundo 1;»

Ut jam mortem non limeas, si geras Christum, m (fuo-

ôtcs dicere : < Lbi cst mors vicloria tua ? Lbi est mors»aculeus tuus

2 ?»Elenim cum vclus ille homo nosler af-

fixus est cruci, deslruclum cst peccatum , oblusus acu-

leus , vacuata culpa, ut ulterius servire flagiliis desina-

iiius. Abiit enim velus homo. Nunc aulcm jam non vetus

homo in nobis : sed nova est creatura, habens in se si-

mililudincm Chrisli , cujus mortis simililudini eon?cpulti

imaginem vilac cjus assumpsimus, alas graliie spirilalis

acccpimus.L\ II. Sic igitur volale, ut dicalur de vobis ; « Qui sunt

• isti qui ut nubes volant, ct sicut columbae cum pullis

»suis $?» ll nebulac veslrae rorent juslitiam , et columbre

pariant simplicilatem. Sic navigale quasi navcs Tharsis;

ut ad intelHgibiles portus cursum dirigalis, ct convchatis

* Gulat. vi, ij. _ > i Cor. xv, 55. — » b*. l\,8.



i3a s. AMBROSII

divilias maris. Sic festinate , ut clicatur de vobis : « Levcs-

» facti sunt snper aquilas1

. » Ab ira cnim vcnlura fugien-dum vidctis, quam dcclinare polerunt, qui per pcenitcn -

liam sibi spem locaverint evadendi , ct rcconcilialionis-

futuroe fidcm hanserint , per Dominum noslrnm Jcsum,

Christum , cui regnum cst a saeculis, el nunc.ct scmpcr,

et in omnia saecula saeculorum. Amcn.

• Tlircn. ir,19.



S. AMBROSIIMEDIOLANENSIS EPISGOPI

DE JACOB ET VITA BEATA.

LIERI DCO *.

LIBER I.

CAPIT I.

Ad virlulum dlsclplinam, passionesque coerccndas ne-ccssarium csse sermonem prudenlem, ac mentem ra-

lioni inlcntam; itemque rationem licet omniiio con-

cupiscentiam cxcindere nequeat , posse tamen vel

gra v iss im is mol ib us modt ra ri.

I. .Necessariis a d disciplinam bonus omnibus scrmo 1,

plenus prudcntiae ; et mens rationi intenta pr.ccurrit virlu-

tibus, passiones coercet. Docibilis enini virtus. Deniquesludio et discendo acqniritur , dissimulando amiltilur.

Alioquin nisi sermo bonus nccessarius esset ad correclio-

nem nuuquam Lexdiceret : « INon adulterabis 3. «Sedquia

îudus sermo ad monendum utilis, ad pcrsuadendum in-

firmus est, ideo adbibenda est rationis rectac considcralio;

"ut quod scrmo bonus praescripserit, ratio plenius tractala

persuadeat. Non enim servili ad obcdieudtim constringi-

mur nccessilate, sed voluntate arbilra , sive ad virlutcm

propendemus, sive ad culpam inclinamur. Et idco nos aut

' Scripli rirca an. 0S7. — » Vide D. Guillon , tom. ix, p. 60-74. —3 Exod. xx,

14.



j3i S. AMBHOSII

liber afTectus ad errorcm trahit , aut voluntas rcvocat, ra-

tioncm sccuta. Passioaulcm gravissima culpas concupis-

ccntia est, quam ratio cmollit et comprimit. Emollirc enira

potest, eradicare non polcst; quoniam animus qui est ra-

tionis capax, non est suarum passionum dominus, sed re-

pressor. Ncquc enim fieri potcst ut facilis ad iracundiam

non irascatur : sed ut ralionc se tempcret, indigna!ionei»

cohibeat, a puniendo se revocct; sicut et Prophcla nos

docct diccns :« Irascimini, et nolite peccare*. » Conccssit

quod naturns est , ncgavit quod culpoc est.

II. Omnis itaquc temperanlia cx aiiis, non cx sc origi-

nem sumit , idcoque sccunda est. Nam aut de naturalibus

suscipitur, aut de ulilibus. Itaque aut naturalia temperat,

aut utilitalis assertor est. Denique non ibi excidit concu-

piscentiam : scd facit ne concupiscentiae serviamus. Quis

enim tantus, ut corporalcm motum possit auferre, nisi

solus ille qui potuit de infructuosa ficulnea dicere, hoc est r

malitia Judaeorum : « Ecceanni tres suntexquo vcni quae-

»rens fruclum in ficulnea hac, et non invenio : succide

»ergo iilam. Gui respondit servus : Remitte illam et hoc

sanno, usque dum fodiam circa illam; et mittam cophi-anum slcrcoris; et siquidem fruclum fecerit : sin aulem,

»in futurum succides illam2

. «Merito adDominum rctulit,

quia cxcindcndae temporalis prolapsionis potcstatem sibi

ipse vindicare non poterat : scd Domino rescrvabat.

III. Deniquc quem de hominibus meliorem et fortiorem

assumemus, quam sanclum David, qui sibi cupidilatem

qua concupicrat aquam de lacu Belhlehem, hostiii inlcr-

clusam e.xercitu, auferrc non potuit, potuit mitigare? Namcum aliis utique defuisse non inveniamus , id est , tanto*

exercitus numcro, cum utiquc mullo minus regi deesse

potuerit ex cuHcris fontibus aqua; irrationabilcm quamdam• Psal. iv, 5. —» Luc. xiu, 7-9.



DE JACOB ET VITA. BEATA. LIB. I. 1 35

concupisccnliam passus , desideravit cam , qune hostiuna

orat circnmfiijione vallata , unde sine maximo periculo nonfacilc poluisset defcrri. Itnquc ait : t Quis mihi dabit po—> tum dc laeu qui cst iu Bclhlehem ad portam 1

? »Et cumesscnt rcpcrti trcs viri qui hostium castra pra?ciderent, ct

dclerrcnt aquam , quam summo desiderio desiderasset ,

cognoscens quod periculo alieno aqua sibi eadem consti-

tisset, profudit illam Domino, ne sanguinem illorum quieam detulorant, bibere videretur. Quae res iudicio cst

quod concupiscentia quidem rationem praevoniat; sed ratio

cupiditali resistat. Ilumanum itaque passus est David, ut

irralionabilitcr concupiscerct : sed illud laudabile, quodirrationabilcm concnpisccntiam rationabiliter paralo frau-

davit remedio. Dum laudo viros qui erubucrunt deside-

rium sui rcgis, et maluerunt finem ejus verecundia? vel

periculo propriae salutis afferre : plus laudo eum qui eru-

buit in suo desiderio alienum periculum, et aquam dubiat

sortis prctio quaesilam, sanguini comparavit : simul quasi

repressa victor cupiditatc profudit aquam Domino; ut os-

tenderet quod concupiscentiam suam verbi consolatione

reslingucret.

I\ . Potest igitur mens sobria impressiones refrenare acr

reprimere quamvis gravium passionum , et fervorem om-nem cupiditatis ilagrantissimae refrigerare , derivare alio

motus, et rectne rationis tractationc despuere passiones.

Etenim cnm Deus hominem constitueret , et in eo morcs

sensusque plantarct , tunc motibus ejus imposuit regaler

menlis imperium ; ut omnes scnsus motusque hominis ,

ejus vigore ac potestate regerentur. Adjunxit ad gratiam

creaturae, ut mentctn ipsam divinis informaret praeceplis

et sapienliae inslrucret disciplinis, quibus et cavcnda prae-

nosceret , ct eligenda cognosceret. Mens igitur recta ra.-

Ecg. xiiji, i5.



j[36 S. AMBRCSII

iionc tcnens discipliuam sapienliae , ut divina ac humana

cognoscat, eruditur in Lege, per quam discit quas sibi sub-

jiccrc del>eat passiones.

*\VAAvVVl\\VVtV\*VV\VVVvVVvVtVVVVV\VVt-t>VV /VV'A^VVVVV\V\Vi\V-.'V\VVVV\\VV\'V\VV\VVV.VV\V\iVV

CAPUT II.

Passionibus tum animi tum corporis moderari tempc-

rantiam : cuj us effectus Pairiarckarum dcmonstranlur

cxemplis, ac deinde ralionis dignitale commendata ,

eamdem temperanliam divino prcecepto muniri Sanc-

lus ostendit.

V. Passionum aulem velut duces sunt naturales delec-

tatio et dolor, quas sequuntur caeteraj. Iilac cnim complec-tuntur universas , quarum ulraque non solum corporis

sed eliam secundum animam passiones sunt. Et quia dixi-

mus subesse his alias passioncs , anlc deleclalionem con-

cupiscenlia, post deleclationem gratulalio est : anle do-

lorem autcm est timor, post dolorem tristitia. Commolio

autem animi communis passio, et deleclationis et dolorisvest. Transcurram alias, idest, superbiam, avaritiam, am-

bitionem, contentionem, invidiam, quae sunt secundumanimam passiones : transcurram etiam inexplebilem vo-

randi libidinem, cflusionemque luxurias atque lasciviae ,

quae vitia nexa sunt corpori, et secundum illud operanlur.

Meritoque temperantia quam maxime istarum passionum

restinguit ardorem, quae primum sobrietatc atque mode-ramine animum temperat, mentem informati deindccliamdeliciarum abslinentia reslringit habenas corporalis fero-

citatis. Ideo Lex recidit ciborum licentiam, epularum co-

pias , non solum ut rcsecaret luxuriam : verumetiam ut

' Levit. xi, 4, et seqq.



DE JACQB ET VITA BEATA. LIB. I. l^J

Luhibcnlis conlempiationc pracccpti viam Iractationi ra-

•tionis apcrhvt, qnaj irritamenla gukc caeterasque recideretcupidilatcs , corporcas passiones molusquc cohiberet.

Teuiperanlia est igitur corrcclionis prae\ia, discipliuae m;.-

gislra.

VL Ab hac proiectus Jacob sauctus , priinatus a fratre,

quos non habcbat, acccpit '; cjusque praelatus assensu

docuit iu reliquum inlemperantes proprio sibi viles essc

jndicio. Ab hac profectus Joseph, ct calorcm juvenlutis

cdomuit, et tcntatumadulterinis animumillccebris, rectai

rationis inductione firmavit. Denique quamvis fortis esset

ct vahdus , tamen tractatu rationis fulcire se maluit

diccns uxori domini sui : « Si Dominus meus non scitpra?-

» ter me aliquid in domo sua, et omnia qurccunique habcl,

» dedit in mauus nieas, neque subtraclum est a me quid-

» quam pralcr te qua? uxor illius es : et quomodo faciam

» vcrbum hoc malum , et peccabo coram Deo ' ? » Hoec est

igitur recta? ratiunis tractatio quam Gneei teytapfe nuncu-

pant , qua mens sapientiae iutenta solidatur. Pulchra

enim ratio, quod nec beneficiis domini essc deberet in-

gratus, nec occultum possct esse peccatum, quoJ , Deoteste , committeret, quem latere non posset.

MI. Boaa igitar ratio, quae et hostilem plerumque af-

fectum cxuit , cl dolorem injuriac sequestrat. Denique et

m acie plerumque viclorem miligat, et ferituri mucronemrctardat, et roganlem mcrti eripit; eo quod subjectis par-

cere justa ratio persuadeat. Nam de exciudendo velmiti-

gando injuria: dolore quis melior magister, quam patriar-

cha Jacob, qui proprios coarguens fdios Simcon et Levi,

ait : «Odiosum me fecistis, ila ut sacvus videar '.» Et utique

ulli fuerant sororis injuriam , quoe contra instituta pa-

tria violato fuerat pudore temerata; nec potuit Jacob prae-

« Gen. x\r, 35. — « Id. xxxi*. 8, 9. — 3 II xxxiv, 00.



l38 S. AMBROSII

ceptor disciplinac , custos pudoris stuprum probare com-missuui : sed maluit insolentes ralione cohiberi, sciens

quod indignationem ralio temperare posset.

VIII. Temperantia est igitur quac rcsecat cupiditates»

Hanc primis hominibus tcnendam mandavit Dcus diccns :

« Dc fructu autem ligni quod est in medio paradisi nont

»edelis, nequc langelis illud, nc moriamini 1. » Et quia non

est retenta , ideo transgressores virlutis egregice paradisi

exulcs facti sunt, ct immortalitatis exsortcs. Hanc Lexdocet, et universorum infundit afleclibus 2

.

vwvwvw mmivimMvvvvnvwvwmmmmitwvrwkwvmwvvtîvmvwAmmm

CAPLT III.

Temperantiam , sapientiam , et disciplinam a Dominadoceri; quod sequitur ad studium cohortatio : item

culpam noslram ascribendam esse soli noslrw vo-luntati, qua vcl pecca'o veljustitia; servimus; ac de-

mum ulra servitus utri praferenda vidcatur?

IX. Docere autem Dominum eam , et sapienliam ct

disciplinam Scriptura testatur. De temperantia in Lcge :

de caeteris in libro Job, in quo scriptum est : « Nonne Do->minus est qui docet intellectum et disciplinam 3

? »Et in

Evangelio Dominusipse ait : « Discite a me quia mitissum,»et humilis corde 4

. »Et alibi ad Discipulos ait : «Ite, do-»cete omnes gentes , baplizantes eas in nomine Patris, et

> Filii et Spiritus sancti 5. » Unde autem Discipuli dicti ? Aut

quiu aliud a Christo nisi virtutum operari pracccpta dice-

bant? Denique David ait : « Vcnite filii, audite me, timo-

» Gen. i», !-._ , e X0( j. xx>et alibi. —s Job. xxxm, i6 .— < Malth. xir

39. _ 5 Id. XXVIJI, 19.



DE JACOB ET TITA BEATA. LIB. I. iZg

»rem Domini doccbo vos *. » Lliquc timor Dei de numcro

virtutiun est;« Quia initium sapientirc timor Domini2

, »

per qucm asciscitur pirc forma doctrinnc, de qua Paulus

ait : < Gratias autem Deo quod fuistis servi peccati , sed

sobedistis ex corde in cam formam doctrinae, in qua tra-

»diti cstis : libcrati autem a pcccato , servi facti cstis jus-

»titiae\ «Doctrina igitur facit ut possimus pervenire ad

justitiam. Polest igitur acquiri justitia discendo. Intenda-

mus igitur studio in formam evangelica? doctrina?. Mini-

mum studii plcrumque pro maximo habctur. Iu sludio

enimsunt omnia, per quod adhibelur obedientia, qua: in

utramlibct parlem propendcrit, aut culpam adjungit, aut

gratiam. Hxc nos in primo Adam traxit ad mortem, haec

nos in Adam secundo ad vitam vocavit.

X. Non est quod cuiquam nostram ascribamus aerum-

nam, nisi nostrae voluntati. Ncmo lenctur ad culpam, nisi

voluntate propria deflexerit. JNon habent crimen quae in-

seruntur rcluctantibus : voluntaria tantum commissa se-

quitur delictorum invidia , quod in alios derivemus. \o-

luntariumsibi militemelegit Christus, voluntarium servum

sibi diabolus auclionatur. Nemincm jngo servilulis astfic-

tum possidet, nisi se prius peccatorum aere ei vendiderit,

Quid carnem quasi infirmam accusamus ? Membra nostra

arma sunt iniquitatis, et arma juslilke \ » \ idisti paupe-

rem injuriam accipientem , protexisti cum , membra tua

arma pictatis sunt, quibus paupercm ab injuria vindicasti.

^ idisti egenum, donasti eum muneribus, dextera tua mor-

tem a tuo pectore repulisti. \ idisti eum qui ducitur ad

mortem , eripuisti eum, quia scriptum est :« Eripe eum»qui ducitur ad mortem *

: »membra tua arma sunt justi-

tiae, si injuste hominem perire non passus cs. \ idisti mu-

' P>a!. xxxiir, 3. —» Id. ci, 10. — ' Rom. ti, 17, 18. — « IbiJ. i3.1 Pror. XXIT, II. —



jÔ S« AMUROSII

licrcm, casligasti corpus tuum , morlificasli libidincs,

procaces meretricis oculos avcrsatus deseruisti, mcmbra

tua arma sunt castimoniae. Conlra aulcm , si oculus tuus

vidit muliercm ad concupisccndum eam, aperuisti vulnus,

impressisli tcluin corpori tuo , membra lua arma pcccali

sunt. Vidisti possessionein pupillorum, ct paternis cos ex-

pulisti sedibus, translulisti tcrminos quos posuerunt patres

tui, mcmbra tua arma iniquitatis sunt. Affectus igilur,

non caro auctor est culpoe, caro autem voluntalis minislra.

JNon ergo vcndat nos voluntas nostra.

XI. Clamat Apostolus : « Ncscitis quouiam cui exhibuis-

» tis vos scrvos ad obedicndum , scrvi eslis cjus cui obcdis-

?> lis , sivc peccati in mortem, sivc obedilionis in justi-

»tiam d? » Ergo si aut pcccato servimus , aut juslitiie

consideremus in qua parte servitus tolcrabilior , fruclusuberior. Sed qui potest esse fructus in morlc ? Pcccali enim

stipendium mors; et idco nullus in co fruclus cst, sed pu-

doiis dispcndium; cum ea quae gessimus, erubescimus.

Scrvire aulcni juslitiae libcrtas est, « Qui enim vocatus cst

» in Domino servus, libertus est Domini. Similitcr qui ii-

»ner vocatus cst, servus est Chrisli2

. » Utraque condilio

optima, esse sub Christo, sub quo et prctiosa scrvilus, et

gloriosa libertas. Pretiosa servitus quasi tanli sanguinis

prctio comparata : gloriosa autcm libertas quam nulla scr-

vilus culpoe, nulia peccatorum vincula conslringunt, nuila

flagitiorum onera, nulla criminum commcrcia degeneris

nexui servitutis addicunt.

XII. Disce humilitalem, o homo. Apostolici vim cog-

,noscc magisterii. Si servum le dicas , libertus es : si libe-

rum le jacles, servus es. Nam et ille qui quasi servus re-

demptus est , libertalcm habet : ct isle qui quasi liber vo-

calus est , bonum est illi ut servum Chrisli se esse cognos-

' Rom. vi. iG. —» i Cor. vn, aa.



DE JACOB ET TITA BEATA. I.IB. I. l^t

cat, sub quo servitus tuta est , et libertas seeura. Quis

qua-i idiotam Paulum vel in ipso jurc asserit ? Scivit enim

discernerc intcr libertum, et libcrum ; ct idco non per-

funcloric scd proprie dixit : • Qui enim vocalus est in Do-

j>mino scrvus, libcrtus est Domini : similiter qui libcr vo-

»catus cst, servus est Chrisli. »Revcra enim omnes Christi

liberti snmus , nemo liber. Omnes enim in servitule ge-

nerati. Quid scrvili conditioni arrogantiam libertatis as-

sumis? Quid titulos nobilitatis usurpas, servilis hccreditas?

Nescis quod te Adae alque Eva? cu!pa mancipaverit scrvi-

tuli. Nescis quod redcmerit te Christus, non emcrit. « Non

»auro, non argento redempti estis de vana vesfra conver-

» sationc paterna? traditionis, sed pretioso sanguinc Agni * , »

clamat aposlolus Pelrns. Ergo redemplus a Domino es.

Servus es qui crcatus es, servus es qui redemptus es, et

quasi Domino servilutem debcs, ct quasi Rcdcmptori. Nec

infcriorem putes liberlinilatcm sub Chrislo , quam liber-

talem csse. Ad dignitatem requalis , ad tuitioncm prreslan-

tior cst, ad graliam par, advcrsus lapsum caulior, adversus

superbiam tectior. Ita libertatem accepisti , ut meminisse

manumissoris tui debeas(20),

ut patrono tuo noveris logi-

timum obsequium defcrendum, ne ab ingrato revocctur

Hbertas. Quid te beatius, qui sub Domino regnas, et sub

palronomilitas?

i Pclr. i, 18, 19.



x/

a S. AMBROSII

»V».V*\>h»V\VV»VV*»VVVVVVVVWVV>V^VVV.V\VV^VV\VVVVV*^»^»VkWkVVVVVV^\VV\VVVVVt\V»VV»

CAPUT IV.

Quantum Dcus liomlnl conccsscrit, cum ei Legem dedil,

ct ^ratiam adjunxit. Ubi solvuntur duw quccstiones :

Quomodo bona sit lex, quw mortem operctur ; Et quo-

modo quce mortcm opcrctur, mors nobis non sil?

XIII. Quid autem esl qnod tibi non conlulit Dominus?

Lcgem dedit , peccalum prodidit, adjunxit graliam. Lex

enim peccatum denuntiavit : scd in condilione lubrica pe-

nitus cohibere non potuit. Cognovi enim peccalum quod

ncsciebam. Cognovi concupiscentiam esse pcccatum; ct

hac occasione cognitionis , peccati acra cumulala sunt;

quia pcccalum quod anle pcr ignorantiam mcam mortuumvidcbatur, in me rcvixat : cgo autem morluus sum pec-

cali vulncrc; quia cognilio culpic quac milii profutura vi-

dcbalur, hacc nocuit, ut scirem quod vitare non poteram.

Pcccalum cnim prodidit, ct pcr bonum dcnunliationis suae

pcccali ipsius accrbavit invidiam. Itaquc supra modumiaclum cst peccatum mihi; quia cumulatum cst dcnun-

lialione mandati. Crescit cnim culpa, cum proditur, nec

cavetur. Quomodo crgo bonum mandalum, quod liiihi

mors est? Aut quomodo non cst mihi mors, quod pcr bo-

num signihcationis suas demonstrando pcccalum, opera-

tumcsi in

meniorlem ?

Nam cerlum cst quod mors mihiacccssii, dum quod facio agnosco peccalum , sicut ipse

Dominus ait : « Si non vcnisscm , ct locutus fuissem his ,

spcccatum non habercnt 1. »

XIV. Quid miraris igitur si Lex quibusdaui morli sit,

« Joan. xv, aa.



DE JACOB ET VITl BEATA. LIB. I. I^J

cum morli sit et Doniini salutaris adventns, per qiicm re-

dcmpli sunms ? Infidelis cnim mortem sibi qiucrit ex gra-

lia : manet aulem mandati gratia. Etcnim sicut cognitio

>enenatoruui poculorum consuramalur ad disciplinara me-dicinas : sic divinum mandatura ad vitam actcrnara. Sicut

aulcm ei qui male ntitur noxiis potionibus, cognilio earumiu malura vertilur ct pcriculum; et quo magis venena cog-

noverit , hoc se intelligit araplius periclitari : sic forma

mandat iis qui Lcgem malcinlerprclantur, vcl demonstrataatquc mtcrdicla pcccata vilare non possunt, moriis auctor

est. Sicut crgo bonura cst anlidolum, cliamsi imprudenti

aut inlcmpcranti non bonum : sic bonum mandalura,

cliamsi intempernnti non bonum est. Ergo bonum man-datum, quodalieui mors est. Responsumigiturliabc primx

proposilioni:

quia polcst esse bonura mandalum , quodmihi mors eat; bonum pcr naturam salutaris prsccepli;

mors per intemperantiam carnis.

X^ . Et quia diximus esse bonum mandatum quod mihi

mors cst , nunc discutiamus quomodo non sit mihi mors ,

quod pcr bonum licet, tamcn mihi operatum estmorlem.

Sic cnim proposuit Aposlolus : « Quod ergo bonura est,

5>mihi mors est. Absit. Scd pcccatum, ut appareat pecca-

»tum, pcr bonum mihi opcralum cst mortem 1. » Ilaque

spcclemus singula. Mandatum utique Legis est : lex autem

«piritalis cst, cujus gratiani viJeo, pulchritudinem,laudo,

formam praedico, pracceptum adrairor : scd quia carnalis

sura cgo venumdalus sub pcccalo , trahor invitus ad cul-

pam. Etenim quasi servo culpa dominatur. Itaquc odi cri-

rnen , et facio. Mcns odit, caro concupiscit; cgo tamcn in

utraque, qui Legi mcntc ccnscnlio, ct carnc quod nolo,

lioc ago. Bonum crgo mandatum ciii conscnlio ; et mensliona qin-c quod bonum est, elegit. Bona ad judicandum,

Rj:n. v», iJ .



j/^ S. AMBROSII

scd infirma plcrumque ad rcsistcndum j quia rcpugnat ct

corporis appctentia , ct captivam cam trahit ad crroris

illecebras.

XVI. In quo periculo unum cst rcmedium, ut quem Lex

libcrare non potuit, liberct Dei gralia. Sic cnim scripturnr

est : « Infelix cgo homo, quis me libcrabit de corporemor-

»tis hujus? Gratia Dei per Jcsnm Ghristum Dorninunv

anoslrum 1. » Itaquc fit ut licet peccatum quod lalebat,

id cst, concupiscentia mca qnam non pulabam essc pec-catum, mortcm mihi operata sit, dum proditur, et supra

modum facta sit ipsnm pcccalum ( eral enim pcccatumr

etsi nesciebatur, sed cognitione coacervatum c»t, cl quasi

incremenlum erroris assumpsit, atquc in naturam dcliclr

cessit forma mandali) mihitamen mors non sit, cui promp-

tum cst ad Christum confugere, per quem solvimur omnimorlis pcriculo. Absoluta igitur ctiam secunda est propo-

silio, quia mandatum mihi Lcgis mors non cst, ctsi morieni

operetur. Quod enim conturbamur, fragilitatis est : quodevadimus, Christi.

CAPLT V.

Qua rrAlonc Lcx non suffcccrit : scd neccssaria fucrit «ra-

tia per morlcm Ckrisli donata; cum quo nos eliammori, resurgerc, ctversari debeamus?

XVII. Ergo ut ad cxordia sermonis hnjus revertamur,mcns bona cst quae habet Iractationem rationis, ct intcndiisapientiie disciplinis : scd gravis lucta cst ci cum mortiscorpore, ct plcrumque ralionem menlis vincit carnisillc-

> Rom. xxiv, a5.



DK JAC0B ET TITA BEATA. LIB. I. I.4J

ccbra. Et ideo Douiinus primo legcm dcdit, cui mcns ho-

ininis scsc ad obtcmpcrandum dedit, ct ei scrvire ccepit,

ut csset subdita : scd caro subjccla non crat; quia sapicn-

tia carnis non cst Legisubdita, ctpracceplis ejus rcpugua-

Lnt. Non cniin polerat virluli fjbcdire , cupiditatibus

dcdita, ct lenociniis carnalibusimplicata. Ideo Iaborandum

est, ut lcneamus Dei graliam. Mens ilaque bona, si ralioni

inlcndat : scd parum pcrfccta , nisi habeat gubernaculaChristi. Vcnit cnim Dominus Jesus, qui nostras passiones

cruci suae afligeret, peccala donarct : in cujus morlc ]us-

tificali snmus; ut lotus mundus ejus mundarelursanguinc.

Deniquc in morle ipsius baptizati sumus.

X\III. Si igitur in illius morte dimiltuntur nobis pcc-

cata , cliam pcccatorum nobis passioncs in illius morle

moriantur, illius crucis clavis aflixae teneantur. Si in illius

morlc mortui sumus, quid ilerum tanquam vivcntcs ad ea

Tjunc sunt mundana revocamur? Quid nobis cum elemen-

lis hujus mundi? Quid cum cupiditatibus ? Quid cumluxuria atque lascivia quibus cum Chrislo morluisumus?

Quod si simus in Christo mortui, in Christo rcsurrcximus :

cum Cfaristo igitur versemur : cum Chrislo superiora qua?

sunt, non quoe corruplibilia et terrcna quaeramus. Christus

r?surgcns a mortuis velerem hominem affixum cruci rcli-

tjuit, novum resuscitavit. Christus idco mortuus cst, ut cL

nos peccato morcrcmur, Deo resurgcremus. Morlua est

xaro noslra, quid itcrum pcccalo revivu-cit? Quid itcrum

peccato obedit? Quid ilerumpcccatum rega.it io mortuis ,

cum mors finis pcccali sit? Mortui sumus carnc, renovati

•sumus Spirilu. Spiritu ambulemus, qui Spiritum Christi

accepimus. £i autem Spirilus Christi in nobis, crgo sit no-

bis caro morlua propter peccatum : Spiritus vero vivat

•jpropter juslificationem.

XIX. Sic quod erat impossibile Legi, solutum est, si iaIV. io



j^5 s - AMBHOSII

spiritu ambulemus, si passiones sepclivimus , si cruccm

hujus corporis non rcsolvamus, si chirographum peccati,

quod deleluin cst in cruce Christi, non rcscribainus, si

vetcris hominis amiclum, quem exuimus, non induamus..

Scriptumest enim in Canlicis : «Exui tunicammeam , quo-

» modo induam eam ? Lavi pedes meos , quomodo inqui-

«naboeos 1? «Mortificata igitur nobis sunt c^rporis mcm-

hra, cur ejuspullulant vilia? Ideo Lcxnon pra^valuit, qnia

carriem non mortificavit : ideo quasi umbra pra3leriit ,

quia non coloravit : ideo ctram obumbravit nos a Sole

juslitiae, quia coaccrvavit crimina. Ergo et obfuit.

w\ v\\ vw vw vw vwwvwvwww vw vv\ \w vw VWV\\ iW VWVWAWW\ iW VWvw vw vw vw vw v\v

CAPUT yi.

Proniulgata? Legis fructus esse pcccall confessioncm, ac

humiUtatem , imo ct graliam ipsam , ct chariiaiis

pignus : quibus subjungilur ad gratitudinis officia

exhorlalio , cum bcncficiorum komini concessorum

enumerationc.

XX. Qum igitur opus fuit ut Lcx promulgaretur, si

profutura non erat? Ilabebamus jam legem nalura?; erafc

enim unusquisque sibi lcx, qui opus legis scriptum habc-

batin corde suo. Illamnon tenuimus:cur addebatur ct al-

tera, in cujusoperibus carononposset justificari? Accessit

vinculum, non solutio : addita est pcccalorum agnitio, nonrcmissio. Peccavimus omnes qui poteramus cxcusationcm

proctendcre per ignorantiam : os obstruclum est omnibus.

XXI. Profuit lamcn mihi , coepi confitcri quod nega-

jbam : coopi delictum meum cognoscere, et injustitiam

*.Qant. r, 3. ,)j,[ g j.

ul



DE JACOB ET VITA BBATA. LIB. I. l4j

meam non operire : ccepi pronuntiare advcrsus uie injus-

tiliain meam Domino, et tu remUisti impietates cordis

mei. Sed ct illud mihi prodcst , quod non juslilicamur ex

operibus legis. Non habeo igilur unde gloriari in operibus

meis possim, non habeo undc me jactcm; et ideo gloria-

bor in Christo. Non gloriabor quia justus sum : scd glo-

riabor quia redemptus sum. Gloriabor, non quia vacuus

peccatis sum, sed quia mihi remissa sunt peccata. iNon

gloriabor quia profni, neque quia proiuit mihi quisquam»

sed quia pro me advocutus apud Patrcm Chrislus est : sed.

quia pro me Christi sanguis ellusus est. Facta est mihi

culpa mca merces redemptionis , per quam mihi Christus

advenit. Propter me Christus morlem gustavit. Fructuo-

sior culpa, quam innocentia. Innocentia arrogantem mc

ieccrat, culpa subjectum reddidit.

XXII. Habes igitur quibus latio profuit tibi Legis. Sed

dicis quia per Legem superabundavit peccatum. Sed ubi

superabundavit peccatum, snperabundavit et gralia. Mor-

tuus es peccato, homo : ergo Lex jam non obcst. Resur-

gis per gratiam : ergo Lex profuit ; quia acquisivit gra-

tiam. Accepisti etiam pignus Christi charitatis; quoniamqui pro tcmorluus est, advocatus cst tibi, et sanguinls sui

mercedem resorvat, et qui peccatorem reconciliavit Patri,

multo maziscommendal innocentem, et tuetur subditum,

qui ascivit noxium.

XXIII. Tanti igitur beneficii debitor non rependcs ob-

scquium ? Ha?rcdein te fecit, cohaeredem te fccit : haBredem

Dei, colKeredem Chrisli : spiritum tibi adoptionis iufudit.

ISumcra haec , el adjungenon tam ad debiti nexum, quamad muneris acccpti conservationcm. Cohneres Christi es

si compatiare, sicommoriare, si conscpeliare cum Christo.

Suscipc passiones ejus, ut supra passiones cum eodeni

esse mercaris. Yide quomodo tibi pcccata superiora dona-

10.



•^g 8. AMBROSII

-\il; ut nihil faceret obcsse, quod peccasli. Vide quomodo

te ]iortalur,ne amittas quod accepisti. Brevishujus laboris

est meta, et corona fruclus perpetui : tolerabilis passio,

-merces inseslimabiiis. Quid enim le angit? An ignobilitatis

abiectio ? Sed crit tibi in futurum gloriosa nobilitas devo-

iionis ac fidei. Num census tcnuior, victus augustior ? Scd

<erui7.t tibi divitioe remunerationis aHcrnae, in quibus rei

•ollius cgcre non possis. Num amissio filiorum? Recipies

-perpetuos , quos susceperas temporales , et dicetur dc te :

« Beatus qui habet semen in Sion , et domesticos in Jeru-

Bsalcm1

. «Indignrc, inquit, passiones sunt hujus temporis

•»ad futuram gloriam 2. «Scriplura tibi dicit.

XXIV. Adde quia vita bcata his adversis saeculariuiu

molesliarum aut passionum corporalium nonminuitur, sed

nia <r is probatur. Adde quodvelpatrimonii damna non sen-lit, vel necessitudinum forti mente abscondit dispendia,

absorbet dolorcm. Addc quia nescit naufragia, qui semper

in portu tranquillitatis est. Quid illud, quod labor tibi

communis est cum omni crcatura; quia propter te mundus

ipse servitutem tolerat corruptionis; quia cum sanctis tibi

laboris hujus et cxpectationis commune consortium est?

Sol occasum suum recognoscit, luna defectum , errorem

stellarimi lumina, dum totius corporis nostri expectatur

redemptio.

XXV. Sed vereris dubios viloe anfractus, ct adversarii

insidias, cum habeas auxilium Dei, habeas tantam ejus

dignationem , ut Filio proprio pro te non pepercerit \ Pul-

chro verbo usa est Scriptura, ut Dei Patris erga te piumpropositum declararet, qui Filium morti obtulit. Et Filius

naorlis acerbitatem sentire non potuit. Quod in Patre fuit,

-nihil sibi ipse rcliquit : totum pro te obtulit : quod in ple-

aKtudinc Divinitatis , nihil ipse amisit , et te redeniit. Gon-

** isai. xxxi, 98, —- « Rom. viji, if*. —5 lbid. oa.



DE JACOB ET VITA BEATA. tlB. I. l/\$

sidcra aflectum patrium. Quod pietalis cst, quasi mo-

riluri Filii suscepit poriculum, quasi orbitatis hansft''

dolorem , ne tibi pcriret fruclusrcdemptionis. Tantum fuit

Domino sludium tnae salulis, ut propemodum de suo peri-

clitarctur, dum te lucrarctur. Ille propter le dispcndia

nostra suscepit , ut te divinis insererct , cn?lcstibus conse-

crarct. Mirc ctiam addidit : « Pro nobis omnibus tradidit

«illum1

; »ut ostenderet quod ita omnes diligat, nt dilec-tissimum sibi Filiumpro singulis tradcrct. Pro quibus igi-

tur quod super omnia est dedit, potcst fieri ut non in illo

universa donavcrit? Nihil enim excepit, qui omnium con

cessit auctorem.

XX\ I. Nihil est igitur quod ncgari posse nobis verea-

mur : nihil est in quo de munificenticc divinae diffidere per-

severanlia debeamus, cujus fuit tam diuturna ct jugisr

ubcrtas; ut primo praedestinaret , deinde vocaret; et quos

vocaret , hos et justificarct; ct quos justificaret, Iios et

clarificaret. Poterit desercre quos tantis beneficiis snis

usque ad praemia prosecutus est ? Iuler tot beneficia Dei

num metuenda? sunt aliqua; accusatoris insidia? ? Sed quiV

audeat accusare quos elecios divino cernit judicio ? NumDeus Pater ipse qui contulit , potest dona sua rescindere;

et quos adoptionc suscepit, eos a paterni afleclus gratiar

relegare? Sed mclus est ne judex severior sit. Considera

quem judicem habeas. Nempc Christo dedit Pater omnejudicium. Poterit te ergo ille damnare, quem redemit a-

morte, pro quo se obtulit, cujus vitam siue mortis mer-ccdcm csse cognoscit ? Nonne dicet : « Qua? utilitas fir

sanguiuemeo 1, »si damno quem ipsc salvavi ? Deinde con-

sideras judicem, non consideras advocatum. Potest iste

sacviorem ferre sententiam, qui interpellare non desinit,

nt paternae reconciliationis in nos conferalur gratia ?

1

Rom. Tiu, 3a. —» P»al. xtlw, 10.



IDO S. AMHROSII

CAPUT VII.

Eam in nobis debere esse charitalem , ut nullis advcrsis

a Christo separemur , cum illis non minuatur beala

vita: beatam enim vilam reperiri in hominibus , in

quibus fuerit vita perfecta ; et in quo haic consistat.

Deniquevirumpcrfeclumsupra casus omnesac mrum-nas csse positum.

XXVII. Sed etsi qua imminercnt gravia, neqnaquam

nos a Christo scparare debcrent. Cur nos pro illo non

eliam duraetacerba toleremus, quipronobis tam indignasuscepit ? Ideoque dcbet in nobis csse charitas, ut nullis

pciiculis rcvocemur a Christo. Scriptum est cnim : « Aqua

»muila cxcludere non poterit charitatem, et flumina non

aconcludent cam 1; »Quia torrentem transit anima dili-

gentis. Nuila tempcsta , nullum psofundum periculum

nulltis terror mortis aut pcena; vim charitatis imminuit.

In his enim probamur , in his beata vita cst, etiamsi mul-

tis periculis inundetur.

XXVIII. Non enimfrangitur sapiens doloribus corporis,

nec vcxalur incommotiis (24) : sed etiam in erumnis beatus

manet. Neque enim adversa corporis vitae beatoe munusimminuunt , neque de ejus suavitate aliquid delibant, quia

11011 in deleclatione corporis vita3 beatitudo est : sed in

conscienlia pura ab omni labe pcccati, et in ejus mente ,

qui cognoscit quia quodbonum est, hoc delectat* etiamsi

asperumsit; quod autem indecorum, eliamsi suavc. non

mulcet. Ergo causa bene vivendi, non delectatio corpora-

' Cant, vni, 7.



DE MCOB ET TiTA BE.VTA. LIB. I. l5l

lis, sed mcntis prudenlia est : non caro quae subjecla est

passioni,sed

mensqu;c judicat

quianihil

melius delec-tat, quam consiliorum honestas, et opcrum pulchritudo.

Ea igitur beat;e inlcrpres cst vila?. Melior est cnim pra-

dontia vcl ratio arhitra passionis, quam passio : praeslan-

tiusque qUod jadicat, quam quod judicio suhjeclum cst.

jNeque cnim Geri polcst, ut ratione sit mclius, quod est

irrationahile. Habct ergo in se remunerotienem suamqui sequitur Jesum, et in suo afTcclu praemiuin ct gra-

liam : ctiamsi dura sustincat , heatus tamen est suis mo-rihus, heatus ipsis periculis , sicut Dominus dcfinivit

» dicens : « Beali qui perseculionem palluntur proptcr jus-

«titiam 1.»

XXIX. Est ergoheata vila inhominibus, sed in his sci-

Kcet in quihus fuerit perfccta vila. Perfocla aulem vila

non sensihilis isla , scd illa ralionabilis secundum tracta-

tionem rationis , et mcnlis vivacitatem : in quo non cst

porlio hominis, sed perfectio quae non lam est in condi-

tione hominis , quam in opcratione. Eaenim heatum facit.

Iloic igitur viro quid esl honum , nisi ipsc sihiquodhabet ,

ct adest ei hoc honum , ct cansa ei erit futurorum hono-rum ?De hoc hono dixil Salomon : t Bibe aquam de tuis

«vasis, et de puteorum tuorum fontihus. Superfluanl tibi

» aquae de tuo fonte : in tuas aulem plateas discnrrant.

»Sint lihi soli constilulae, et nemo alienus parliceps sit

»tihi. Fons aqiue tune sil tibi proprius 2. » Uterc igitur in-

tcrno hono tuo.

XXX. Testimonium autem honi hujus maximum, quo-

niam qui hahet, alia non requirit. Quid cnim requirat

qui infcriora despicit ? Prajstanlissimo autcm inha^reat

sicut scriptum cst : « Cervus amicitine , ct pullus gratiarum

sconfabuletur libi3

. ;) Ainicitia autcm proeccdal lc,eluna

• Mdtlh. y, io. —• Prov. v, i5-i3. —» IbiJ. 19.



l52 S. AMBROSII

sit tecum In omni tcmpore. Bona enim virlutum amicitia,.

ct summiLoni charitas. Nihil itaqucaliud quaerit pcrfeclus

illc, nisi solum ct praeclarum bonum. Lnde ct dicit

« Unam pctii a Domino, hanc requiram; ut inhahilem in.

» domo Domini omncs dies vilae mae, ct vidcam dclccta-

» tioncm Domini 1. » Neque vero eum tanquam angustum.

inopcmque fastidias, quia unius honivclut solilaria socic-

tate contcntus sit. Hujus enim amicitia circumdatus, plu-

rimus crit. Abundat enim hujusmodi viro ad bealiludinem.et adpossessioncmboni; «t idco nihil aliud dcsiderat. Psi-

hil enim quasi novum expectat, qui omnia habct. INihil

cst enim boni quod non habeat : nec superfluis dcleclalur ^

scd neccssariis, ct eo ipso necessario quod non sibi, sed.

carni adhaerenli sibi nccessarium sit : idque indulgct

quod ab intcrioris hominis proposilo non discrepct , quocL

i faciatutrumqueunum, et rcconciliet inleriorem juxla ho-

rninem atquc exteriorem Deo, ut fiat in utroquc unus

spiritus.

XXXI. Hujus igilur propositi vir ncc dispendiis minui-

tur, nec adversis frangitur, nec repagulis inhibetur, nec.

suorum amissionibus mocstificatur. Ad cujus informalio-

nem dicit Apostolus : « Nolumus autcm ignorare vos , fra-

» trcs , de dormientibus; ut non tristcs sitis sicut et caelerl

» qui spcm non habcnt*. » Solatus enim sc resurrcctionis

fidc , cl futurae remunerationis gratia , nec recipit ea mentcmcestiliam , quae adhaerctDco , ct divina^ prajslanti.B volup-

tate laclatur. Qui autem contrislatur his, non secunduiin.

Deum conlristatur. Quod autem non sccundum Dcum,hoc plenum slultitiae. Aperfeclo igilur abest hujus mundi.

tristitia quac non sccundum Deum, efc ornnis sollicitudo

corporalis aerumnae. Hujusmodi enim inductionimentis at-

que substantiae non annumeratur habitudo corporis, et

• P;al. xxti, 4. —» i Thess. iv, 12.



DE J.VCOB ET VITA BEATA. LIB. I. l53-

quulam cxtcrioris usus naturae , cum siuiul advcrsus clc-

licias corporis , fragilitatemque ipsam nalurac, orbitales,

dispcudia, contumelias invictus animus uniformem debeat

servare conslantiam; ut corpus ipsum scindat, sensus-

nue cxuat caniis, qui beatitudinis palmam tcnere desi-

deral, cujus fructus non in unius porlione sit, sed in

plurimarum , ct, si fieri potest., in omnium sit virlutum

consorlio.

XXXil. Ncscit igilur perfectus incommoda hujus cor*

poris, aut adversa mundi , neque senlit , qui alienum ab-

hujusmodi metu ne occidant, animum gcrit. Non enim

vila perfcclior, si his carcat, definitur : sed si isla con-

temnat. Nam si ita dcfmiretur, ut ea esset beata vila, qua>

ab hujusmodi casibus cxpers vacuaquc rcperiri posset,

utique his accedentibus non posset bealus aliquis definiri.

Ea igitur sequestrata sunt, et hoc solum in aeslimatione

beatae vilaj est requisitum , ut non in aliis , sed in posses-

sione vcri et boni , cjus definitio teneretur; quoniam qui

id lubet, despuit caetera, nec requirit.

>\vvvnv^»\WiUtViiWU»ivvi»vw>»(v«MkmwvuwvAM\vwtmi\\mt»vu»\tiv

CAPLT YIII.

Sapieniem ita deleclari sanitate corporis aut liheris , ut

si illa amittat , non ideo minus bealum sc puict; cumpra?ter tummum bonum nihil cupiat. Eumdcm erga

suam ac suorum captivitalem , infirmales corporcas

accwtcra adversa non formidare , quod nec iltis bcali-

tudini quidquam adimalur , necadjiciatur prosperis.

XXXIII. Qi\*i,o nunc utrum sapiens dclcctctur sani-

tate corporis? Ncgarc non possumus quod delecletur se-



l54 S. AMBROSII

cundum naturam, et libentius accipiat non dolere aliquid

quam dolere; nisi forte pro Christo pro quo, si causa

poscat, ctdebilitatcm corporis prompteaccipiat ; et totum

corpus snum morti ofFerat. Idem tamen eliam praeter cau-

sam fidci atque justitiae, si desit sanitas , non afliciatur

animo , neqne frangatur dolore corporis , qui se potest vir-

ttitum pcrfcctionc solari.

XXXIV. Quacro eliam utrum delectclur liberis ? Quis

islud abnuat? Nequc enim durus et ferrcus, scd pcrfeclus

quacritur. Tamen et si amittat liberos, non ideo minusbealus, qui non ideo minus perfcctus. Quod enim per-

fectum , bcatum. Quineliam si adversa loleret , quam si

secundis aflluat, magis solet hujusmodi videri perfectus :

quamvis neque si desint , ncque si adsint externa commoda,

aut bela corporis, decedcre quidquam virluli soleat, velaccedere. Sed plerisque tam laudi fuit tolcrasse adversa

forliter, quam non incidisse. Verum hoec specie oestiman-

lur, non pondere.

XXXV. Illud profundum, virum justum nihil velle,

nisiilludsolum et praeclarum bonum, huic soli intendere,

hoc unum in bonis ducere :

nonaliud

cumillo ,

sed solumipsnm semper desiderare, hoc delcclari; cui si aliud ad-jungatur quod delectet eum , ut est filiorum suavitas, nonlllud amittitur , sed istud adjungitur. Non enim minuuntaccedentia beatitudinem, quoe augere non possunt; quia

plenum illud et inviolabile manet , in quod anima sese

induit, et cui se inseruit et infudit. Manet scmper inter

adversa etdclectabilia perfeclavirtus; nequcadvcrsadcper-feclione ejusquidquamminuunt, neque deleclabiliaadjun-gunt perfectioni. Quid enim est quod is qui ad summnmascendit

, aut damni de caducis sentiat , autcommoditatis ?

XXXVI. Neque vero , qucd gravissimum apud pleros-

que habetur, se miserum putabit, si in captivilatem vel



DE JACOB ET VITA BEATA. LIB. I. ID3

ipse veniat, vel ejus filii. Non enim intolerabilitcr feret

quod habet natura , vel quod videlur Domino. Denique

justus tlixit : « Bonuru verbum quod locutus est Domi-

~PM " Et dixit :« Fiat pax et fides in diebus meis 1 .!

Non utique justus iste Ezechias in filios deflcxisse aermn-

nam captivitalis gratulabatur : sedvoluntati Domini eb-

viare non poterat ; et ideo mandata ejus a?quaniiniler

suscipiebat ut servulus. Accedit iiiud, quod aestiniare po-

terat posse ct in captivitate meritum eminere virtutis. \e-

que euim miuus beatus Hieremias in captivilate . minus

ctiam Daniel, minus Esdras, minus beati Ananias , Aza-

rias, et Misatil, quam si in captivitatem non incidissent

cum ideo in captivitatem ducti sint, ut populo et prae-

seulia in captivitate solatia, et spem evadendae captivi-

aiTerrent. PeiTecli enim est viri communitatem na-

timc sustentare animi virtute et ad meliora adducere;

nec succumbere iis quae plerisque terribiiia et ibrruido-

losa videntur : sed quasi ibrteni mililem gravissimoruni

casuum sustinere incursus , conilictus subire; et quasi

providum gubernatorem navem in tempeslate rcgere, at-

que occurrendo insurgenlibus fluctibus , magis vitarenaufragium sulcando undas, quam declinando. Non iste

in persecutione pavidus, non in tormentis mollior, ne

torquenlem exasperet : sed quasi alhleta ibrtis, qui re-

percutiat verberanlem si non caedis , certe sermonis fla-

gello; qui meluenda mullis tormenta despiciat dicens :

« Sagittae infartium fact.ne sunt plagae eorum 2 ;»Qui cumgravissimo licct dolore lucletur, nec se miserabilem prae-

beat; sed ostcndat tanquam in laterna iumen, etiam in-

ter asperas procelias et gravissimos flatus suam lucere

nec exlingui posse animi virlutem. Non iste in suorum

injuriis moilis , nec de sepulcro soilicitus sui corporis , cui

» 4 Reg. xx, 19. —* Psal. lxhi, 8.



l56 S. AMBROSIf

sciat ccelum debcri : non in caplivilalc civicae plebis abjcc-

tior; sed sicnfc jndex severus, infidelinm perfidiam crro-resque condemnans, ut Danicl qui sacerdotum fnrla pro-

debat , et superstitiones corum redarguebat, ostcndens-

nulla veritale subnixas, scd fraudibns adumbratas. Talis

vir postremo est perfeclus, qui omncs vclit bene agere,

nihilque cuiquam accidcrc malij et si praeter volunlatem

ejus accidcrit, ipse tamen de propria bealiludine nihil

amitlat.

XXXVII. Sed forte aliquis putet acgritudincm atque im-

becillitatem corporis impedimento esse ad perfcclionis

munus implendnm ,• eo quod non possint ad opera manuumulla factaque proccdere. Vcrum ca sibi justus impedi-

mento esse non sentiet : imo etiam cum qni ea miserabi-

liter dcfleat, corripiet, et quasi ignavum arguet, quod plns

in corporis usu, quam in animi virtule conslituat : quodea quibus serviat, desideret, cum babeat quod aliis magis-

possit jubere : quod in paupertate ingemiscat, qui possit

supra mundi opes esse ; fideli enim totus mundns divitia-

rum est : quod ignobilitatem defleat, qui dcbeat despicere

rcgias potestates, divilibns el polcntibns imperarc. Ilaecenim vita jusli, qni etiam quas habeat facultates, com-muncs aestimare debeat ; imo eliam inopibus dividerc,

dispensare pauperibus , recidere vohiplates proprias, te-

nuare sumptum, adhibere parcimoniam tcmperantioe, so-

brictatem tcnere in prospcris, palicntiam in adversis , mdolore tolcrantiam, magnanimitatem in penculis, sanitatis

perpetuac vota nescire , mortis immincntis tcrrore noaconcuti, nequc eum pracslanliorem putare, qui secnnduronaturam liberi, propinqui , salubrilas, bclitia , afiluentia

rcdundaverint, quam cui illa dcfuerint, ncque externis

soeculi, sed virtutis domesticis merila pensare.

XXXVIII. Illam quoque formam justi essc quis abnuat^



DE JACOB BT YITA BEATA. LIB. I. l5j

ut niliil mcluat, nihil icforniidct , nisi virlntis dispendia

alioriunque vanas formidines coraprimat, quashabeant denericulcrum sollicitudiue, morlis timore, corporis infirtni-

tate ; ut doccat dissolvi corpore , ct esse cum Christo

ajulto mclius ; ut oslendat quia operationes non impediuu-

tur debiJitalibus corporis, scd augentur; neque splcndore

generis, aut propinqucrum subsidiis, aut opibus, sed bono

comracndaulur affeclu. Neque cnim minus beatus Elias

fjuam Movses ; cum altcr cibi indigus, melotidc vili, sine

liliis, sinc sumplu, sine comite : aller populi ductor, lcetus

.sobole , succinclus potcntia , diverso genere meiitum

xequale fundavcrint, sicut in Evangelio declaratnm est

quando cum Domiuo Jesu iu resurrectionis gloria refulse-

runt *. Vidclur enim parem bis qnasi paribus glorias suae

testibus dedisse mercedem. Nec minus bcatus Elisaeus

<juam Dawd, cum alter regibus subditus, altcr regali po-

testate pracditus , prophelicaj sanclificationis haud dispa-

rem sint adepti gratiam.

XXXIX. Quid enim deest ei qui illud bonum possidet,

ct habct sibi sempcr comitcm sociamque virtutcm ? In quo

stalu non potcnlissimus ? In qua paupertate non dives ? Inqua generis ignobililatc non clarus? In quo olio non labo-

riosus ? In qua debilitatc non vegelus ? In qua infirmitate

nonfortis? In qua sonmi quiete fcriatus quem etiom quies -

cenlcm virlus propria non relinquit ? In qua solitudine

non stipatus , qucm vita beata circumdat , quem vestit

^ratia, quem gloriu; amiclus illustrat ? iSonminus etiam

otiosus, quam cum operatur, beatus; nec minus dormiens,

«mam vigilans, gloriosus; quia non minus dormicns, quamcum vigilat, incolumis et sanus est. Quando autem feria-

tus videri potest, cujus mens semper operatur? Quando-autein solus qui cuni illo semper bono est, de quo ait Pro-

* Mattb. xtii, 5.



j58 s « AMBROSII

pheta : « Replebimur in bonis domas tuoe ' ? » Quando ab~

jectus, cujus conversatio est in coelo ? Quando non deco<

rus , qui ad illius d^coris , et solius boni se conformat

similitudineoi ; qui eliamsi membris solutus sit , tament

mcnte se erigat ? Et tanquam ille qui cilhara canere soli-

tus, si eam dissipatam, resolutis nervis, et confractam vi-

derit, et usum ejus interruptum, abjiciat eam, atque cjus

numeros non requirat , scd voce ipse se mulceat : ita et

iste cilharam corporis sui oliosam jacere paliclur , corde

sc oblectabit , bonas conscientioe recordatione mulcebit y

divinis oraculis et scriplis propheticisalleviabit, suave illud

et jucundum animo tcncns, mcnte complectcns; cui nihil

trisle possit accidere, cum sempcr ei divinae pr^BsenJiae as-

piret gratia, et ipse sibi adsit summa animi tranquillilale?

perfusus.

1 Psal. lxiv, 5.



DE JACOB ET VITA BEATA. LIB. II. l5g

LIBER. II.

CAPLT I.

Facla transilionc a superiori ad liunc librum , ostcndit

sanctum Jacob ctium in exiiio fuisse bcatum : ac bea-titudinis de/initionem cidem apprimc convenire de-

monslrat.

I. Slperiobe libro de virtutum prasceptis disputavimns

sequenli clarorum virorum utamur exeuaplis, qui in sum-

mis pcriculis positi, beatitudinem vitae nonamiserunt, scd

polius acquisierunt. Annon beatus Jacob eliam cum pa-

triam relinqueret ? Imo plane beatus, qui dura exilii sus-

cepit, ut fratris miligaret iracundiam. Mam si beatus est

qui peccatum declinat, ulique negari beatus esse non po-

test, qui alterius culpam levat, crimen averlit. Paralum

itaque parricidium declinavit exilio volunlario * , coquc

facto sibi salutem qussivit, fralri innoceutiam donavit.

Merito ilaque eum divina ubique comitata cst gratia, ut et

cum dormiret J, beatac vitae munus acquireret. ^ idcbat

enim futurorum mystena, et divina audiebat oracula. Bo-

nus in somno opcrarius , et in paupertate dives, qui mer-

ccnarioc vitae munere, et palrimonium ct conjugium codem

paravit oflicio. Idem fraterni aflectus reconciiialor cgre-gius certavit muneribus et obsequiis

1; ut indignationcm

omnem cxcluderet, dolorem oilensionis avcrterct, ostcn-

dens se minorem exilio non fuisse , qui possel largiri quoe

non acceperat.

II. Sed nimis ad inferiora propero , et utiliora trans-

»

Gen.xiTiii, 5.

—•

ILid.la.

—» Jt>id. x*vu, i5, tt se<jq.



|6o S. AMBROSII

curro, cum prius dcfinicndum sit quid sit bcalus. Scrip-

tum est enim : « Bcalus vir qui non abiit in consilio im-

»piorum, ct in via pcccatorum non slctit, ct in calhedra

«peslilenti-c non seditl

. »Hoc Scriptura significantc eum

beatum esse , qui sc a pcrfidorum consorlio lemperaverit

( ea cst enim impictas auctorem vilae et parentcm quem-

dam salutis non recognosccre, si vel in peccato manscrit,

vel in luxuria alquc lascivia perseveravcrit )ipsum quoquein lcge Domini die ac nocle meditanlem forc tanquam lig-

num quod dabit fructum in tempore suo \ Supcriora me-

rita sunt praemiorum, hoc mcritorum proemiurn.

III. Quid horum qune ad meritum bealitudinis spectant,

defuit sanclo Jacob, qui tantum abfuit ab impiorum con-

sorliis, ut ex co fidclis populus nomen acciperet, Israel

dictus3

; eo quod Dcum mentis internae oculis intueretur

peccati abstincns , a luxuriae omnis ebrietale sobrius , ut

dura laborum absorbuerit, otii secura neglcxerit ? Nonne

pulchre et vere dc hoc diclum cst , quod et hic fructum

dabit in tempore suo, de quo scriptum est : « Ecce odor

»filii mei tanquam odor agri pleni 4. »Erat cnim perfectus

in omni florc virtutum, et sacric benedictionis atquecccles-

tisbeatitudinis redolebat gratiam. Ipseest enim ager quembenedixit Dorninus : non iste lerrenus, aut horridus sybvis ,

aut fragosus torrenlibus, aut palustris pigrioribus aquis,

aut jejunus frumenlis , aut inulilis vitibus, aut infoecunda

glarea saxosus , aut hiulcus ct aridus siccilale , aut san-

guine madidus, aut senlibus incultus ct spinis : sed ille

ager de quo dicit Ecclesia in Canticis : « Adjuravi vos,

» filiae Jerusalem, in virlutibus et forlitudinibus agri5

. » Hicnamque est ager, de quo et Dominus ait : « Et specics agri

«niecum cst6

. » In hoc agro uva illa reperitur, qme ex-

« Psal. i, i. — » Ibid. 2 et 5. — J Gen. xxxn, 28. - 4 IJ, mn, 27.—• Cant. ii, 7, — p sa i,

xtU| , ,,



DE JACOB ET VITA BEATA. L)B. II. l6t

pressa sanguinem fudit, et mundum diluit. In hoc agroest

ficus illa sub qua sancti requiescent, spiritalis gratice sua-

vitatc recreati. In hoc agro est oliva illa fructifera , domr-

nicse fluens pacis unguentum. In hoc agro florent nialogra-

nata, quae plurimos fruclus uno fidei munimine tegunt, et

quodam fovent charitatis amplexu.

IV. Hos igilur fructus redolebat Jacob, qui Deum per

pericula sequebatur, et tutum se ejus ubique deduclfonecredebat. Nam licet dulcis et suavis odor sit agri, quia esfc

odor natura 1; tamen in sancto Patriarcha virtutum spirabat

gratia. Quam continens crat parcimonia, qui cibum slbi

paratum uon expetivit, sed petenti fratri sine dilatfone

concessit 1, a quo primatus benedictionis accepit? Quani

pius erga parenles, ut praeferri germano seniori materno*

aflfectu mercretur, et palernae benedictionis munere sacrsr-

retur? Quam rcligiosus, ut fratrem recusaret laedere ?'

Quam verecundus, ut patrem timeret fallere ? Quam Iio-

norificus, ut matri non posset quod jubebatur negare?"'

CAPLT II.

Excusal parcntes beati Jacob, ct corum excmplo quenv-

admodum alii parcntcs scsc erga liberos gererc dc~

beant, docct. Tum cur idcm Jacob vicerit, quojv^

myslcria illius benedictio contineat, aperit.

V. Sed nec parentes nobis inexcusati relinqnendi sunfi,

quod junioremfilium senioripraetulerint. Simul cavendonr>.

ne quis dum eorum intendit exemplo, iniquum inter ftfiost

babeat judicium; ut altcrum diligendum putet, alterun*

' Gen. xxv, 3o, el scqq. —* ld, xxth, 8, et seqq.

LV. 11



jfe s. aub&qsii

poslhabendum. Hinc enim excitanlur odia fraterna, ct do

vilis iucremenlo pecuni» facinus parricidale componitur.

Eadem foveat prolem mcnsnra pietalis. Eslo tainen, ut

aliquid sibi amplius circa blandiorem aul similiorem rapiat

aiFectus, par debct circa omnes esso forma justilia*. Pius

conferlur dilecto, cui fratrum amor quacritur : plus aulcm

adimilur ei , qui praclalionis injuslac oncratnr invidia. Mi-

nilabalur Esaiiquodfralrem suum occidcret 1, ncc fralerna

cum germanitas, ncc parcnlum revcrenlia a parricidali

1'urorc revocabat; ct dolcbat sibi benediclionem csse prae-

replam, cnjus ulique dignum se mansueludine debebat

probare, non scelere.

VI. Scd et Rebecca non quasi fdium filio, scd quasi

jusium prrcferebat injusto. Etenim apud malrcm piam

mysterium pignori prxpondcrabat : illum non tam fratri

pracferebat, quam cflerebat Domino, quem scicbat colla-

tnm sibi munus possc servare; in quo ct allcri consulcbat,

quem divinoe subducebat oflcnsae ; ne graviore implicarclur

reatu/si acceptac graliam benediclionis amitteret.

VII. Accipo tamen bonum certamen inter parentcs.

Matcr deferat affcctum , pater judicium. Mater circa junio-rem tencra pielate propendeat : patcr circa seniorem na-

turac honorificentiam servet. Hic magis honoret, illa

plus diligat : dum singuli singulos foveant, non in unumtitcrque conspirent, dcfraudent alterum. Fiat aequalitas

inter divcrsa certamina , et disparibus studiis par utrique

ac oequalis parentum amor ct gratia confcratur : compen-

set altcr, quod alter imminuit. Sic pio aflectu Isaac patriar-

<fha et sancta Rebecca ccrtabant, ut ncutrum inferiorcm

laeerent , scd utrumque aequalem.

VIII. Vicit tamen ille qui praefcrebatur oraculo ; vicit

impigritia larditalem, mausuctudo duriliam. Dum aller

» Gen, mvii. 4'.

tt



DE JACOB ET VITA. BBATA. LIB. II. l63

venatu a«poro praedam quaerit agrcslcm , hic mitium cibos

morum, b»c domesticam graliam , hic tencrae mansuclu-dinis, alquc pictalis pio palri dulces epulas ministravit.

Flus placet in animis quidquid occurrerit, qnam quid(|uid

aftectatum putavcris deferendum. Accessit ad ovcsJacob 1,

et altulit innocenli.c partus, vcl sacrae propheliae munera;

quia Patriarcbs cibum nulluin credidit dukiorem csse,

quam Clirislum, qui sicut ovis ad occisionem ductus cst,

ct sicut agnus ad viclim:im. Hunc vel publico parcnti, vel

populo , cujus lypum gerebat, cibuui ulilem judicabat,

<iuo fulura crat remissio pcccaiornm.

IX. Idco stolam accepit fralris sui, quia scnili praesta-

bat sapicntia : ideo junior frater seniorcm fralrem exuit,

quia fidci cmicxrit dignitale. IJanc stolam Ecclesiae tvpo Pie-

hecca prolulit, et dedit fllio juniori stolam \cteris Testa-

menli, stolam propheticam et sacerdotalem, stolam illam

regalcm davidicam, stolam Salomonis, Ezechiae, et Josiaer

regum, et dedit populo christiano, qui uti amictu scirct

accepto ; quoniam populus Judaeorum eam sine usu habe-

lat , et proprios nesciebat ornatus. Jacebat ha?c stola in

timbra abjecla alque neglecta. Obscurabatur enim tcne-

brosa impielatis caligine, nec in angusto corde populi ju-

dalci latius poterat explicaii. Induit eam christianus po-

pulus, et rcfulsit : illuminavit eam suae fidei claritate , et

piorum luce factorum. Agnovit Isaac notum odorcm gene-

ris sui, recognovit stolam Scripturae veteris , sed vocem

plebis vcteris non recognovit;

et ideo cognovit esse muta-tam. Manet enim hodieque eadcmstola, sed populi devo-

lioris canora ccepit esse confessio, meritoque dixit : t Vox• quidem vox Jacob : mauus autem manus Esaii. Et odo-

• ratus est odorem vestimentorum ejus*. • Et fortasse illud

est quia nou opcribus juslificamur, sed fide; quoniamcar-

1 Gen. \x*ii, 9, et seqq. —» tbid. a» et »7.

XI.



l64 s * AMBROSII

nalis infirmitas opcribus impediinento est, scd fidei clari-

tas faclorum obumbrat errorem , quae mcrelur veniam de-lictorum.

tk vvww vv\ vw vw vw wv wvwv vw vwn\ w» w\ w\ vwwvwv wv vw w\ w» vw w\ w\ w\ wvvw w»

CAPUT III.

Post benedictionem fralris junioris quare senior adve^

nerit; el cum urgendo oblinuisset utet ipse benedice-

retur, ad serviendum fratri fuerit damnalus? Ubi da

servitule, ac vcra libertalc disputatur.

X. Celebrata benedictione, poslca senior fratcr adve-

nit*. Quo declaratur priusEcclesioe rcgnum , quam Syna-

gogae in pracdcstinalionc delatum : sed subintrasse Synago-

gam, ut superabundarct peccatum ; et cum superabundasset

peccatum , superabundaret et gratia : simul clarcret impi-

grum militem regni coelestis candidatum esse debere; ut

praeripiat benedictionem , et praerogativam suac commen—

dationis usurpet. Unde non est nolatus a patre juniorfilius (a5), scd laudatus, quod ait Isaac : « Frater tuus ve-

>viens cum dolo, accepit bencdictionem tuam 2. » Bonus

enim dolus (26) , ubi irreprehensibilis est rapina : irre-

prehensibilis autem rapina pietatis ; « Quia a dicbus Joannis-,

»regnum ccelorum cogitur, etcogentes diripiunt illud3

. »

Festinantes autem Patres Pascha celcbrabant, qui festi-

nantes manducabant agnum, non dcmorantcs ; et fratrenx

Benjamin sanctus Joseph piae commento fraudis accersivit

et tenuit4

.

XI. Et ipse tamcn ut benediceretur cogcndo clicuit et

» Gen. xxyii, 7. —» Ibid 35. — » Malth. xi, 1 a. —* Gen, kui, 20, efc

ILIV. x.



DE JACOB ET YITA BEATA. LIB. II. l65

itnpctravit *: scd eam Lenedictionem , quoe cum superiore

con<z;riieret et conveniret, ut serviret fratri suo. Etenimqui imperarc non poterat, et alterum regere , servire de-

bebat, ut a prudentiore regeretur. Neque cnim fuit Pa-

triarcha? sancti, ut filium suum degcncri conditioni servi-

tutis addiccret : scd ut bonus patcr, cum duos haberet

filios, unum intcmpcrantem, prudentcm et sobrium alte-

rum , quo utriquc consuleret, intempcranti praefecit so-brium , ct insipientcm prudcnti staluit obedirc; quia insi-

picns non polest voluntarius virtutis esse discipulus, nec

perseverarc in studio, quia stultus sicut luna mutatur : meri-

toque ei libcrtatcm proprii negavit arbilrii, ne velut navis in

fluclibus sine Kubernatore fluitaret : scd subdidit eum fratri,c

secundum quod scriptum est : t Scrvit enim imprudens pru-

»dcnti\ » Recte ergo eum subdidit; ut regentis, imperio

suum melioraret affectum. Ideo ait : « Super giadium tuum

«vives, et servies fratri tuo 3. » Domina enim est pietas

crudclitalis, et mansuctudo duris motibus pra?stat.

XII. Scrvitomnisquiauctoritalempurai non habetcons-

cientine : servit quicumque vclmetu irangitur, vel delecta-

tione irretitur, vel cupiditatibus ducitur, vel indignatione

exasperalur, vcl mcerore dejicitur. Serviiis enim est omnis

passio; quoniam qui facit peccatum, servus est peccati, et

quod pejus cst, multorum servus est : qui subjectus esl vitiis,

multis sedominis addixit, ut servitio ei exire vix liceat. At

vero ille qui voluntatis suae arbitcr est , judex consilii , inter-

pres arbitrii, qui coercet corporeae appctentiam passionis,

qui caquae agit, bene agit, bcne aulcm agens recte agit,et

qui recte agit, inculpate ct irreprehensibiiiter agit, habens

suorum actuum potestatem ; is profecto liber est. Nam qui

omnia prudenter agit, et ita vivit ut vult, is solus est iiber.

iNon conditio fortuita servum facit, sed probrosa insipien-

1

Gen. xxtii, 38, 39. —»

Pror. xi, 19. —J

Gen. xxth, 54.



|55 s> AMBROSII

tia. Denique famulus prudcns rogit dominos stullos, el

periti scrvi dominis fanerabunt. Quid fcenerabunl? Nooulique pecuniam, sed sapicnliam, sicutclLex dicit : «Fce-

sncrabis genlibus mullis : tu aulem mutuum non acci-

»pies*,» Fcrneravit enim Judaeus proselylo diviiue legis.

oracula. Scd quia ipse Lcgis mysleria videre non potuit,

et qiue habcbat nescivit oracula, qui lilteram fcenerabat

genlibus, nunc ab his spiritalibus doclrinaj graliam mu-

tuatur : mcriloque subjectus cst scrvituli; quoniam qui

jnuluatur, servus est, quasi addiclus fcenori crediloris t

qui autcm pioc doctrinoc fanus imparlit, is est princeps,

sicut Lcx dicit : « Princeps cris gcnlium multarum : tibi

»autcm principes ex ipsis non erunt 2. » Princcps enim est

qui regit, qui et habet sapienliae principatum, quem ha-

buit populus Judaôrum. Sed quoniam quod doccbat, scr-

Yare non poluit, debet disccre, quod doccrc ncscivil.

XIII. lloc est igilurquod ait palriarcha Isaac : « Scrvies

»fratri luo. Erit aulem cum dcposucris et solvcris jr.gum

»illius a collo tuo s, » significans duos fuluros populos,

nnum ancilke filium , alterum libcrae (scrvil cnim litlcra,

libera est gralia) eumque populum qui Jiltera; inlendit,

tandiu servum fore , quandiu spiritalis doctrinac sequalur

inlerpretem. Tunc quoque illud futurum est, quod Apos-

tolus ait : « Ut reliqniae salvae fiant secundum eleclionem

sgratice 4. » Servies ergo fralri tuo : scd tunc scnlies scrvi-

tulis profcclum , cum voluntarius polius , quam coactus

obedire ctepcris fratri.

* Dcut. xv, 6. —» Ibid. — J Gen. xxtii, 4o. —* Rom. ix, 27.'



DE JACOB ET VITA BEATA. LIB. II. l6j

CAPUT IV.

Fratri ncccm mlnitatur Esaii , qua occasione piacandos

innidUe pro?ccpta proponunlur. Ad Labanum profcc-

tus Jacob, in via „ 1 ngelorum recreatur apparitione,ae

postea bonis amplificatur.

XIV. Hixc orta cst invidia , et minabatur Esaii quodpost obilum patiis fralrcm occidcret. Scd si id acci-

derit, discamus a Rebecca qucmadmodum prowdcnduni

sit, ne imidia iracundiam excitct, iracundia io parricidium

proruat. êniat Rcbccca, boc est, inducatur palientia,

bona custos innocculi.x, suudeat ut ira) locum demus.

Goncedamus aliquo longius, doncc tempore indignalio

mollialur, oiEnsiouis obrcpal oblivio. Itaquc palicntia ncc

cxilium reformidat, scd impigrc suscipit : non lani ut pe-

riculum salutis, quam ut incenlivum scelcris declinelur.Mater quoquc pia abesse sibi dilcctissimum filium loIer.aU

plus ei collatura qucm kesit : utrique tamen consulens, ui

alterum immunem a periculo, alterum intcgrum praesta-

ret a crimine.

XV. Audivimus quid corporeis ebria cupiditatibus in-

temperanlia locula sit, consideremus quid vcra virlus agat.

Nihil rcqnirit nisi Dei gratiam : solum iliud et summumboniun sequilur, solo co contenta est, a quo accepimus.

omoLT, ip a i autem nihil conferimus, quia nuilo indiget,

sicut ait David : « Dixi Domino : Deus meus es lu; quo-

>niani bonorum meorum non eges 1. » Quo enim indigct

* Psal. XT, 3.



io8 «. AMBROSII

qui abundat omnibus, et nobis largitur universa, omnia

sine defectu ministrat?

XVI. Et profectus est Jacob, et dormivit 1, quod est

quieti animi indicium : et vidit Angelos Dei ascendentes

et descendentes, hoc est, Christum pracvidit in terris, ad

qnem Angelorum caterva descendit atque ascendit 2, obse-

quium proprio domino pio praebitura servitio.

XVII. Et venit ad puteum , ut biberetdc

suis vasis ,

et3e puleorum suorum fontibus, et supereffluerent ei aquae

<le suo fonte3

. Fons enim vitse est in manibus justi.

XVIII. Et venilad Laban, et oves ejus pavit 4. Iniqui-

tas incomitata residet : sapientia regendi officium nonomittit : ncscit vel in alienis vacare, nescit exul esse in

percgrinis. Quomodo enim exul , quae ubique jus suumservat, et in se habet quod possidet?

XIX. Qnasi mcrecnarius ingredilur justus; et rector

est, qui sibi gregem multarum praestantiumque virtutum

splendore fulgentem evangelica) praedicationis ministerio

colligebat; ut polaturis ovibus virgam storacinam , et nu-

cinam, et de plalano proponeret inventis, quo concupis-

cenlcs bcatissimae Trinitatis praefiguratamysteria, haudqua-

quam decolores fcetus piae mentis conceptionc formarent.

Bonae oves , quae bonorum partus operum fidci sacroe non

êgeneres edidcrunt. Pcr storacem significalur incensum

•et sacrificium vespertinum, quod Deo Patri defertur in

Psalmo 5. Per nucinam virgam sacerdotale Christo munus

^defertur. Haec enim virga Aaron qune reposita floruit8

,

qua sacerdotalis gratia sanctificationis emicuit. Per plata-

num spiritalis fructus significatur ubertas; quia arbori

huic vilis annectitur, ut ejus laeta consortio , in partus sese

.uberes fundat. Siquidem dominicae munera passionis, re-

* Gen. xxvui, 11.— « Matth. iv. u. —J Gen. xxtx, 2. —< Ibid. 19, et

*?x, a8, el seqq. —* Psal. cxl, 2. —« Num. xvn, 8.



DB JACOB ET VITA BEATA. LIB. II. l6g

missionemquc omnium pcccalorum adjuncla Spirilus gra-

tia dare consuevit.

CAPLT V.

Jacob divino jussu in patriam revertilur ob Labani

ejusque filiorum invidiam. llac si exorta sit , quo-

tnodo declinanda : qua eliam ratione sapiens inanis

nunquam cssc possit. Post quos myslerium in Labano

gencri bona pcrscrutanle , inJacob , alque ejus uxori^

bus designalum cxponilur.

XX. His itaqne, ut Scriptnra dicit, dives factus est,

Talde bonum gregeni nulriens Christo , quem fldei litulo

et varielate virtutum gloriosi nominis nobilitavit insigni-

bus. Itaque nec sibi vidcbatur angustus, censu fidci opi-

mus,etLabae filiisutopulentissimusin invidiamvocabatur,

qui sunm gregem alieni grcgis accessione cumulasset. Et

dixit ei Deus : « Revertere in tcrram patris tui , et iu gen-» tem tuam ; et ego ero tecum * , » ostendcns nihil ei deesse;

cui adesset omnium plenitudo : hoc solum abundare per-

fecte , in boc constare omnia, et omnia ad ipsum referri.

PSihil ei novum, nihil superfluum necessarium, cui pax

lida suppeteret , per quam reconciliaret quoe primum fue-

ranl discrepantia. Nec mirum si pacem haberet , qui coluoi-

nam statuerat 2, et unxerat Deo, quae est Ecclesia. Co-

lumna enim et firmamentum dicta est veritatis5

. Eamnngit qui in Christum fidei, in pauperes miscricordiae

fundit unguentum.

XXI. Nunc consideremus qualis vir justus esse debeat,

• Gen. xxxi, 3. —« Id. xxxt, ao. —3 i Tim. iii, i5.



jrr S. AMBROSII

si invidia fnerit exorta. Primum ut dcclinet eam; melius

estenim sinelite abirc, quam rcsidcrc cum jurgio. Dcindeut talia possideat, quae sccum aufcrre possit; ut in nullo

leneri ab advcrsario possit obnoxius , sed dicat : « Cognosce

»si quid luum cst apud me*. »Et quaesivitLaban , et nihil

suum invenit apud Jacob. Magnus vir, ct vere bcatus, qui

nihil potuit suum amillere,nihilalienum habcre, hoc cst,

nihil minus haberc, nihil superfluum. Itaquc ille perfectus-

est, cui nihil deest : juslus , cui nihil superest. Hoc enim

est justitiae lencre mensuram. Quanta virtus cujus societas

lucrum dabat , non irrogabat dispcndium ? Hoc cst per-

feclumesse, adhaercnlibus sibi commodi plurimum dare,

nihil afferrc incommodi.

XXII. Deniqueis.qui nocere cupicbat, inancm cum non

potuit dimitlere. Sapiens enim nunquam inanis cst , scm-

per in se habcns amictum prudentiae, qui polest diccre,

« Jusliliam inducbam , et vesticbam judicium 2, » Sicut

dixit Job. Namque haec mentis sunt interna vclamina

quae nemo alius possit aufcrre , nisi cum aliqucmsua culpa

despoliat. Denique sic dcspoliatus Adam, rtudus invcntus

est : at vcro Joscph ctiam veslimento extcriorc rejccto,

nudus non erat, qui salva habebat indumenta virtutis»

Nunquam ergo inanis sapiens. Nam quomodo inanis , qui

de plenitudine Chrisli accipit, et servat acccptum ? Quo-modo inanis, cujus rcplcta est anima, quae acceptae gra-

tiae vestimenta custodit? Illud metucndum est, ne quis in-

nocenliaevelamen amiltat, neimpiisacrilcgae pcrsccutionisimpressione terminos justitioe supcrgressi , vestimcntum

animae ac mcntis eripiant. Quod non facile accidit, nisi

prius aliquem vox suae iniquitalis exuerit. Lnde et David

dicit : « Si est iniquitas in manibus meis. ... dccidam me-

• Gen. xxxi, 02, et seqq.— » Job. xxix, )4.



DE JACOB ET VITA. BEATA. LIB. II. I7I

» rito ab inimicis mcis inanis : persequatur iuimicus ani-

iniamuicam, ct comprehendat 1

. »

XXIII. Ncmo ergo ex iuimicis potest tuam animam

comprehendere, nisi prius inanis iuerit effecta. Noli igitux

mctuere eos qui possunt auri argentiquc compilare the-

sauros. Isti Ubi nihii auferunt. Hoc cnim aufcrunt quod

non habebas : hoc auferunt quod possidere non poteras

hoc aufcrunt quod non ornabat animam luam, sed onera-

bat ; hoe auferunt quod non locupletabat cor tuum , sed po-

tius dcprimcbat. « Lbi enim fuerit ihesaurus tuus, ibi erit

» et cor tuum 1, » sicut legi audisli hodie. Multi seris portarum

suarum iucludunt aurum suum, sed ii nec veclibus et claus-

tris suis credunt : multi vigiles adhibcnt , sed ip>i quoque

plus ipsos solent limerc custodes : multi defosso auro in-

cubaut, aurum eorum sub terra, et cor eorum sub lerra.

Cave ergo ne ct lu cor tuum terr.c vivus infodias. Noaergo auri islius mctuendi fures. Ille tibi cavendus est fce-

nerator, qui subslanliam anim.-c tua2 scrulatur, si qua

peccati gravioris a?ra conlraxeris, qui cor luum includit

solo , qui aniinnm tuam eo cespile obruit, quo aurum

texeris , qui mcnlem iur.m ccnlesimarum incurvat usu-ris (2j) , et gravi condit sepulcro, de quo nullus resur-

git. Sequcresanctum Jacob ,qui neque dcalienis vili;s quid-

quam habebat , ncque suarum virtutum erat inanis et

vacuus, qui erat juslitice fructu repletus. Sed hxc moralia.

XXIV. Uludmysticum , qnod venit ad cum Lahan , hoc

est, dealbalus , quia etSalanas transfigurat se inAngelum

iucis, ct ceepit ab eo sua rcquircre. Respondit ei Jacob :

t Cognosce si quid est tuum apud me s ,»hoc est, nihil

tuorum habeo. Quaere si quid agnoscis vitiorum tuorum

et criminum. Nihil mecum abstuli fraudum tuarum, doli-

que consorlia ulla non habeo, omnia tua tanquam con-

• Psal. Tii, 4-6. —» Matth. yi, ji. —j Gen. xxxi, 02.



l«a »• AMBROSII

tagium rcfugi. Et quoesivit Laban, et nihil suum reperit.

Qnam beatus vir, in quo inimicus nihil invcnit, quodsuum posset diccre : in quo diabolus nihil offcndit, quod

suum agnosceret ! Impossibile videbaturistud in homine ,

sed typum gcrcbat ejus, qui dicit in Evangilio : « Venit

»hujus mundi princeps, et in mc inveniet nihil1

. » Mihil

est enim quidquid est diaboli, quod nullam potest habere

perpetuitatem atque subslantiam.

XXV. Ipse autcm cst qui praefigurabatur in JacobDomi-

nus Jesus, duorum vir conjugiorum , hoc esl, consors

quidam Legis et graline, qui virgincm Rachel ante dilexit,

et praedestinatam sibi in conjugium pio amabatafleclu. Scd

quoniamLiatamquam Lex subintravit, et oculis infirmior

obrepsit tanquam Synagoga , quae mentis csecitale Chris-

tum vidcre non potuit, superabundavit gratia sancUe Ra-

chcl, qune supra primum illud est expelita conjugium,

quae Ecclesiae principatum futurum jam tunc nominis sui

inlerpretatione signabat. Beata Rachel, quac abslulit op-

probrium suo partu : beata Rachel, quae abscondit cultus,

erroresquc gentilium, qua3 simulacra corum plena csse

immundiliae declaravit. Nemo credat paternae pielalis la3-

sam esse reverentiam, quod stante patre sedit; quoniam

scriptum est : « Qui plus fecerit patrem autmalrem, quam»me, non est me dignus 2

. » Ubi causa agebatur rcligio-

nis, fides debuit sedem habere judicii, etquasi rea slarc

perfidia.

1

Joan. xiv, 3o. ~ • Malth. x, 37.



DE JA.COB ET VITA BEATA. LIB. II. Ij5

CAPIT VI.

Angelos initinerevidetsanctus Jacob. Idemfratrioccur-

rens septies adorat. Denique concordiam ab eo peti-

turus in caslris dormit. Qum omnia quid signi/icent,

aperitur.

XXYI. ILec eo usque probata sunt, ut proficiscenlf

sancto Jacob Angeli Dei occurrerent. Denique vidit caslra

Dei applicantia , et ait : « Castra Dei haec sunt 1. «Perfectis

enim et fidelibus divina solent adesse praesidia. Pcrfcctus

autem cogitabat de reconciliatione fralerna, ita ut humi-litale eum invitaret, officiis acquireret , muneribus quo-

que emendum putaret. Occurrit itaque fratri cum mu-neribus, uxoribus, et pignoribus suis ; ut etiamsi ipse

indignaretur , necessitudinis obsequiis inflecteretur.

XXVII. « Et adoravit septies in terra*. » Quid sibi istud

vult esse ? Lex dicit : « Dominum Deum tuum adorabis, et

«ipsisoli servies5 ;»et hic adorat intemperantem , iracun-

dum, minantem parricidale flagitium. An tcrram adora-

vit, illamhumano cruoreconcretam, serpentium infusam

venenis , aut jejuna infelicem glarea, aut duris atque as-

peris inhorrcntem cautibus ? Quid sibi etiam vult quod

septies adoraverit ? Haereret solutio, nisi illud occurreret

quod Petro interroganti in Evangelio : « Si frater meus in

» me pcccaverit, quoties dimittam ei, usque scpties ?Respon-

» dit ei Dominus Jesus : Nonsolum septies, sed usque sep-

» tuagies septies*. »Hoc igitur prophetico spiritu sanctus

Gen. kxii, i, », — » ld. xxxin, 3, —J Deut. y», i3. — * Malth #

XYIH, |1| 2».



Jr .A S. AMBROSII

Palriarcha significat , in advcnientcm rcspicicns , qui non

solum nsque scplies, scd cliam usqr.o scpluagies seplies

veniam fralri laxari jubcrcl; ut cjus conlcmplationc con-

venlus Esaii injuriam, quam sc accepisse pulabat, rcmit-

tcret fralri, ct quamvis lnesus in graliam rcdiret; quia

proplcrca carnem susceplurns crt;t Dominus Jesus, ct

venturus in terras, ut multiplicatam nobis donarct veniaui

dcliclorum.

XXVIII. Dcniquc peliturus a fratrc concordiam, dor-

mivitincastris. Perfecta virlus habetquiclis Iranquillilalem

et stabililatem; idco Dominus donum ejus pcrfeclioribus

reservavit diccns : « Pacem meam relinquo vobis, paccm

»mcam do vobis 1. «Perfcctorum est eniin non facilemun-

<3anis movcri , non turbari mctu , non exagilari suspicione,

lion terrore concuti , non dolore vcxari : sed quasi in lit-

torc tutissimo adversum insurgentcs fluctus saccnlarium

procellarum menlem immobilcm fula slalione placidarc.

Hoc firmamcnlum chrislianis mcnlibus Christus invexit,

pacem intcrnam invehens animis probalorum; ut non tur-

betur cor nostrum, nequc exagitetur animus. Ilanc pacem

supcr omncm menlem essc Aposlolr.s doclor asscruit di-

cens:«Et pax Dci quae cxupcrat omnem mentcm, custo-

» diat corda vestra, etscnsus in Christo Jesu 2. «Fructus ita-

quepacis est non perturbari in pectore. Deniquc vita justi

quieta cst, injustus autcm inquietudinis et pcrlurbalionis

plenus est. Itaque amplius suis suspicionibus allligitur im-

pius,quam

alienis pleriquc verberibus , majorcsquevibices

vulnerum in cjus animo sunt, quam in eorum corpore qui

ab aliis verberantur.

XXIX. Grande est intra se aliquem tranquillum csse,

et sibi convenire. Foris pax aut imperatoris soliicila pro-

vidcnlia , aut manu militum quacritur , aut bellorum pros-

» Joan. xiv. 27. —» Philip. iv,7

.



DE JACOB ET VITA. BEATA. LIB. IX.1J*}

pcro cedit cvenlu, aut internccionc aliqua barbarormn,

ek in se hostiii motusua annaconverlant. In ea jmcc nu!la

noslra virlus, sed cvcnluscst. Certe gloria pacis iliins ad

imperatorem referlur : islius pacis fruclus in nobis est,

quac cst iu menlibus singulorum , quae tenctur aiTeclibus.

Islius pacis majorest fruclus, quo spirilalis nequiliac len-

tamenta, quam quo arma hoslilia rcpeliuntur. Ista jia\ su-

Llimior, qiuc corporalium passionum excludit illecebras,

perlurbationesqne miligat, quam ca quae baiharicos sedat

incursus. Plus est enim clauso intra le hosti resistcre,

quam remolo.

caplt mJacob cum Deo (uclalur , el tacto femoris ncrvo clau-

diail. Vln\ Dinw iLlalam fralres ulciscunlur , t]uos

Jacob patcr imprcbat. lsjubelur in Betlitl Itabilare,

quo sanct a EccUsia prwjiûratur.

XXX. Itaque Jacob qui cor suum ab omni simultate

jnundaTerat 1

, et pacificum affcctum gercbat, postquam

rejecit omnia sua, solus rcmansit, et luctatus est cura

Deo. Quicumque enim saecularia negligit, ad imagincm

siniililudinemque Dei propius accedit. Quid est enim

luctari cum Deo , nisi virtutis suscipere ccrtamcn , et cumsupcriore congredi , polioremque cacteris imitatorem fieri

Dei. Et quia insuperabiiis erat fides ejus atque devotio, se-

creta ei mysteria Dominus revelabat , tangens latitudinem

femoris ejus; co quod ex ejus erat gcneratione Dominus

Jesus oriundus ex Virgine, qui Deo nec impar, nec inae-

* Gen. xxii, ai, a5.



j-6 8. AMBROSH

qualis esset : cujns crucem obstupescentis femoris lalitudo

si°-nabat,-co quod diffusa per universum mundum rcmis-

sione peccati, salutaris forct omnibus, qui stuporc sui

corporis ac sopore resurreclionem tribuerct dcfunctorunn

Unde non immerito cxortus est sol sancto Jacob , cujus

generi crux Domini salularis illuxit : simul quia Sol ei

oritur justitioc, qui Deum cernit, quia ipse est lumen

aeternum.

XXXI. Claudicavit antcm Jacob a femore suo : « Prop-

»ter hoc non manducant hodicque filii lsracl nervum 1. »

Utinam manducassent et credidissent. Scd qnia non erant

facturi voluntatcm Dei, ideo non manducaverunt. Sunt et

qui ita accipiant, quod ideo claudicavcrit ab uno femore

Jacob, quia duobus populis ex ejus generationc mananti-

bus, unius stupor jam tunc circa fidei gratiam dcclaraba-

tur futurus. Ipse est ergo populus qui stupore pcrfidice.

claudicavit.

XXXII. Denique non multo post revelationem istius-

modi cum esset ab alienigcnae filio Dina filia Jacob deflo-

rato virginitatis pudore temerata, fratres cjus qui noit

intellexerunt mysterium, alicnigcnas qui socictatcm fidetper conjunclionem generis offerebant , vindictae studio

peremerunt. Jacob autem qui morali mansueludine cle-

mentiam diligebat , vel mystico spiritu sacramcnlum con-

grcganda^ ex genlibus proevidebat Ecclesioe, invitus ct do*

lenter scenam illam exactae ullionis accepit (28). Undeprophetanti adventum Domini Jcsu responsum divinum est

datum : « Exurgens ascendc in locum Bcthel 1, »hoc est

in domum panis , ubi natus est Christus, sicut Michaeat

prophcta testatus est dicens:« Et tu Bethlehem domus»Ephrata non es minima , ut sis inter principes Juda. Ex»te enim exiet princeps Israel, et egressus ejus ab initio-»

' Gcn. xnu, 3a. —• Id. xxxv, 1.



DE JACOB ET VITA BEATA. LIB. II. \JJ

• a dicbus sacculi1

. » Vcre douius panis, qua: domus Christi

«st, qui nobis panis salutaris advcnit e ccelo , ut jam nul-lusesuriat cibum sibi immortalitatisacquirens. Ibi jubetur

fcabitarePalriarcha , ibi altare facerc Deo qui apparuit ei.

ibi deos accepit alienos, et abscondit cos sub lenlisco *

ibi quoquc scpulla est Rachel in via Ephrata, haec est

Bcthlehcm 5. Ibi cliam columnam statuit Jacob supra mo-

mimcnlum cjus.

XXXIII. Quanta mysteria, quia ibi est Ecclesia Dei

in qua apparet Dcus, et loquitur cum servis suis. Ibi eri-

piuntur,ct absconduntur simulacra gentium. Fides enim

Ecclesiae omncm obscrvantiam genlilitatis abolevit. Sed

«ur sub lcntisco absconderit, quaero. Certe genus istud

infructuosum est. Ibi ergo suut dii geutium, ubi nullus est

fructus. Ibi inaures gcutilium infodiuntur quas dederunt

Jacob, ut jam novamlinguam audire assuescant; veterem

perfidia: sonum nesciant, obsurdescantaures eorum sacri-

legio, et mundcntur ad graliam. Non immerilo ibi sanctus

Daniel falsuni adversus Susannam testimonium dcprehcn-

dit. Ibi enim volebat adhuc radices suas locare ncrfidia :

sed latere non potuit , quia prophetico spiritu dcpre-iiensa cst. Congruus aulem error prcsbyteri verae con-

fessioni (29) , ut ibi contaniinatam diceret cnstitatem , ubi

genlium defossa simulacra sunt. Sed verilas Ecclesiaj non

texit perfidiam (3o) , sed abscondit, et aures genlilitatis

obstruxit.

XXXIV.Convenienter

quoqueibi

sepnlta est sanctaRacheljquia omncs qui, baplizantur in Ghrb(6, consepe-

liuntur cum Christo. Sic enim docemur, dicente Apos-

tolo : « Consepulli enimsumus cum illo per baptismum in

»niortein; ut quemadmodum ille surrexit a mortuis per

ipropriam virtutem suscitatus , ita ct nos ejus gratia re-

' Mich. t, a. — Gcn. xxxr, 4- —* Ibid. 19.

LV. 12

I



jnS *• AMBfiOSII

»surgamns J. » Tunc igilur verc abscondilur omnis error

gcnlilium , cum quis fucrit ablulus a vitiis, quia confixus

cruci vetus homo nostcr nescit jam vclcriservire peccalo,

Compelentcr eliam columna staluitur supra monumenlumRachel; quia Ecclcsia est columna et firmamcnlum vc-

ritalis.

VV\VV\ v\W* VVUi\V»«VWl\\V\Vt>V*\VWVvUvMVvam\\\W jV\ V\VVV\VV\vVWV\\VV,VVV-.V\ V»

CAPUT VIII.

De laudabili sancti Jacob scnectule, inqua futuras du-

biasqne res , ac vilcc sucet fincm prxvidcl; ncc nonagenda disponit.

XXXV. Senuit aulcm Jacoh; et jam anlc senuerat mo-

ribus : sed certabant in eo impigra vivacilas juventulis,

ct tranquillitas scncctutis. Est cnim et senectus virens

gratia, el juventus cana consiliis , de qua dicit Scriptura :

« Scncctus cnim vcnerabilis. » Et,«/Etas scncclutis vita

jimmaculata 2. » Ex hac vila fuitJacob, qui bonis 'opcri-

hus pracvcnit lcmpus longocvce scncctutis; ut et fruclum

cjus anle tempus carpcrct, ct poslrema cjus in temporo

non limeret. Bealus quidcm et juvcnis qui bcnc vivit : scd

heatus et scnex qui benc vixit. Quod cnim juvcnis spc-

rat, adeptus est senior : quod sencx fuit, optat hoc cssc

qui juvenis est. Certe hic inquieti maris longiorc sibi adhuc

cursu manentc, jaclatur fiuctibus : scnex vcro sicut in

porlu, ita in stalione est seneclutis. Erat itaque hujus-

modi Jacob,. quivix spcranda juvenibus bona incolumi ct

tuta gralioe clave jam clausa et obsignata tenebat. Qucdautcm possideas , co quod adhuc speres , prastabilius est.

* Rom. ti, 4« —• Sap. iv, 8, 9.



DE JACOB I.T VITA BKATA. LIB. II. I79

Erat ergo seoex Jacob, ad quem juvcnes adversa temporis

aiicujus tempestate percuisi tanquam in portum sese reci-

piebant : ipsc autcm lanquam in specula vitac hujus posi-

lussoilicito pra?lcndebat uITectu , et longe ante rebus du-

biis praevidcbat remedia.

WXIII. Doniqncfumes erat in tota terra , et scnex dc-

positus quae alacres juvenes ignorabant , interim primus

utrum audicrit videlo. Primus admonuit filios suos iu

iEgyplo cxuberrre iVumenta 1, et eo proficiscendum , ut

emcrent quac sibi ad usum necessaria forcnt 2. Libentcr

ctiam ipse juvenum consiliis acquiescebat , nt etiam filiura

juniorem simul.milteret. Et renunlianlibus illis quod Jo-

sepli fiiius cjus viverct, infracto licci corpore, sed vivida

animi virlule, non cxpectavit ut filius ad se veniret s, sed

ipse magis perrexitad lilium. Pictati enim mensura ordinis

non praeponderat. Nulia ilaque sensit impedimenta fessae

senectutis, cum pcrgeret. Pietas enim levabat laborem.

êrum ubi recepli filii fructu politus , aliquanto exacto

temporc, decem et septem videiicet annorum, quod se-

cundum iilam Patriarchre longaevitatem exigune portionis

tempus cst , finem vitae sibi appropinquare cognovit. Yo-cavit Joseph filium, et per gcnerationis suae futurum hae-

redem constrinxit cum, nc in .Egypto sepeiiretur 4. Ac-

eeptaque fide , cum paulo post infirmaretur , et vcnisset

ad eum filiussuus Joseph, velut resumptis viribus sedit

supra lccluui suum , ct bencdixit Patriarchas duodecim ,

etprophctavit

5

.

• Cen. xLir, 1, el scqq. —» 13. xltu , 11. —» Id. xlt, 28.— * Id.

*lv.i, 39. — * Id. xlix, 1-18.

12.



lv g© S. AMBR0SII

CAPUT IX.

Jacob morti proximus atque oculis caplus , tamen beatus

-oslendilur : citjus prmterea multiplex commendatio ,

sed maxime ob Palriarcharum bcnedictione s, pro-

ponitur; ac demum concluditur necipsum necSanc-

torum alium propler cerumnas minus beatum kaberi

oportere.

XXXIV. Dicant nunc aliqui non beatnm Jacob , cnm

ijpsis morlis esset diebus, qui pene plura cum Deo, quam

cum hominibus alloquia misccbat : non beatum cum oculi

ejus gravarentur in senectulc, et non posset videre. Vi-

delur enim quibusdam coecitas csse gravis aerumna cala-

mitatis. Sed tunc quoquc beatus Jacob , quia discerncbat

spiritu quod oculis discernere aspcctuquc non polerat.

Videbal fulura, qui ajstimabatur non vidcre pra?senlia.

Denique erravitct ipse Joseph, ut cum ad dcxleram cjusappiicasset filium suum seniorem, ct ad sinislram ipsius,

hoc est Jacob, applicassetfilium juniorcm*. ut ajlatis ordo

bencdiclionis ordinem reservaret, extcnderet dcxlcram

suam super nepotem juniorem, et sinistram super senio-

rem nepotem , et volenti fdio palriam dexteram super Ma-

nassen seniorem convertere respondcrit : « Scio , fili, scio,

»et hic erit in populum , et hic exaltabitur : sc<: frater ejus

»"junior major illoerit. » Et causam prxlationis adjunxit

dicens : « Semen ejus erit multitudo gcnlium 5. » Adeo licet

impedito corporis aspectu, melius videbat, ut videntem

doceret erasse. Quis enim meliusvidet, quam qui videt

* Gcn. XLTin, i8, et. seqq —» lbiJ. 19.



DB JACOB ET VITA BEATA. LIB. II. 1 8 V

Christum ? Aut quis potest dicere oculis impeditum eum,qui vidcbat in Christo rcfulgcnlcin Ecclesiam? Nonne i'i;i-

tur clarum est, quod debilitas beatitudinem impcdire nonpossil? Ille oculorum impcditus muncre , ille defatigalis

corporis viribus in lccto tanquam in sepulcro corpus re-

linqnens assurrexit in se, ct longe ab aliis, atquc intra se-

melipsum sese colligens prcesentibus sc rcbus subduxcrat,

etnovissimorum dicrum futurae miscebatur nclali. Sicenimscriptum est : « Annunliabo , inquit , vobis quae cccursura

>sunt vobis in novissimis diebus 1. »

XXXV. Quid igilur ci deerat , cui Dcus adcrat, qui ei

profccturo dixerat : < Dcscendam tccum in .•Egyplum , et

BCgo dcducam le in perpetuum 2 ?»Nec defuit, quando in

eo Spiritus sanctus loquebatur. Quis tam potens in suo

domicilio,quamiste in alieno? Quis tam abundans inuber-

tate, quam iste in fame?Quis tam fortis in juventute,

quam iste in seneciute? Quis tam actuosus in ncgotio,.

quani iste in olio ? Quis tam velox in curriculo, quam iste

in leclulo ? Quis tam lactus in flore adolesccntiae, quarr*

iste in mortis confinio ? Quis tam dives in regno, quana

iste in peregrino loco ? Denique reges bcnedicebat*. Necimmerito pauper non erat, qui nullo indigcbat. Paupcr

non erat, qui se pauperem non putabat. Et quis paupe-

rem dicat, cujus conversatione dignusorbis tcrrarumnon

fuit?Et ideo conversatio ejuserat in ccelo. Hic vero prae -

dives in div iliissimplicilatis ct sinceritatis , decorus majore

animae quam corporis pulchritudine quae raarccscere nonnovit, ajtate impiger, cui liceret, cum vellct, corpo-

reo istoexire gurgustio, et superna paradisi mentis vigore

penetrare, exultans spirilu , cum sepulcri cxtrema man-daret. Non enim terreno se tumulo claudendum , sed su-

pcrnorecipiendumdomicilio praesumebat;et ideotanquam

» Gen. xlix, i. —« Id. xun, 3, 4. —J Id. xltii, 7.



jg 2 «. AMBHOSII

allcrl mandabat sepulcrum : sui autem secunts mortcm

illam immorlalitatem putabat. Yidebatur corporis implica-

lus impedirnento , et vigilanli in fntura tempora pracurre-

bat ailcctu, dicens de persecutoribus Domini , qui de

tpibu Simeon et Levi auctores eraut ncquilire processuri :

« In consilium eorum non veniat anima mea , et in occur-

»sum eorum non contendant viscera mca*. » Quis autem

lam validus in virtute, quam fortis isle in infirmilate, quidtcebat : « Maledicius furoreorum ,

quia supcrbus ct temc-

rarius; et ira illorum, quia indurata est. Dividam cos in

* Jacob, el dispergam illos in Israel8

. »

XXXVI. Quis vero tam canorus cantibus , quam iste

vocibus, qui toto audilus est mundo , qui per omnes

populos, peromnes audituraGtates? Quis tamsuavisnume-

rus -seplem vocum differentias oblocutus, quam iste sep-

tcmplici Spirilus sancti gratia resultavit ? Qui licct mem-bris rcsolutus, tamen attollens se animo , et crigens

spirilu , corporissui tanquam citharoo harmoniam dissoluta

membrorum compage destructam alta mente despicicns

non rcquirebat, sed otiosam jaeere humi patiebatur. Ipse

autom cantu se mulcebat intcrno , ct prophctico sc mo-

dulamine delectabat diccns.: « Juda, tc laudabunt fralrcs

» tui : nianus tuae super dorsum inimicorum tuorum : ado-

»rabunt le filii palristui. Calulits lconis Juda : ex gcrmine

» mihi asccndisli : recumbcns dormisti ut leo , ct tan-

»quam catulus lconis. Quis suscitabit illum ? » Et infra :

« Lavabit in vino stolam suam, et in sanguinc uvac ana-

»boladium suum. Hilares oCulicjus a vino,et dcntes can-

»didioreslacle 3. » Quis cantus dulcior, quis sonussuavior,

quam remissio peccatorum, et rcsurrcclio mortuorum?

Hunc cantum sanctus David, illc divinne organum vocis,

ct dominici sermonis inlcrpres cithara cecinit sprritali.

1 Gcn. xlix, 6. — • Ibid. ~. — 3 Ibid. 8-12.



DE JACOB ET TITA «ElTA. LIB. II. l83

His modulis gratiae sublimcm iljum animtim mentemque

inulcebat. Hoc cantu mundi islius aspera mitigavit, hocsonitu sneculi dura mollivit , hoc psalterio terrorera

morlis infregit , hac suavitatc chordarum inferna calcavit.

XXXVII. Scd audiamus cliam alia quoe sanctus Ja-

cob patriarcha admirabili illo suae organo mentis in-

crepuit : « Ncphlhalim viiis remissa, porrigcns in ger-

»mine suo decorem. Filius meus ampliatus Joscph ,

• filius meos adamplialus, zelo appelitus filius meus,

» filius meus adolesccntior ad me rcvcrtere. » Et infra :

« Praevaluit super benediclioncs montium manenlium et

• desideria coliium aeternorum 1. » Quid dulcius benedic-

tione? Quid gratius aeternitatc ? Et ipsa vcrba sunt can-

tus, ct in verbis magna votorum sunt prajmia, meritorum

iastigia.

XXXVIII. Quid suavius sancto Joseph, qui nos Iibera-

vit ab opprobrio , crucis dominicie sacramcnto ? Sicut

enim maledictum factus est Christus, ut malediclum sol-

vcret Legis , et pcccatum factus cst, ut mundi pcccatum

tollerct : ita opprobrium factus est, ut gentilitalis oppro-

brium auferret : scd iilnd opprobrium Chrisli thesauris

yEgypti pretiosius aestimalum est. Et ideo Moyses Pharao

regis aulam rcliquit , ct fidei elegit opprobriura , cui se

opprobrio maria dividebant. Ipse ergo Nephlhalim vilis to-

tum romissa per mundum, ut omnibus populis uberlalem.

poculi spiritalis infunderet. Ipsc est ampliatus, habens no-

men super omne nomen ,qui

quoniamse pro omnibus

oblulil morli, ideo audivit a Patre : »Ad me reverlcre. »

Loquobatur Jaccb, ct Deus audlebatur. Ille benediccbat,

et Dcus personabat diccns Fiiio : « Ad me revcrlere , »hoc

est, posl passionem rcvcrtcre. Pievertere ad scdem luam

revertcre cum trophcco , rcvcrtere ad mc ; utle rcsurgen-

1 Gcn. xlix, Ji-a5.



2 84 s » AMBROSII

tem defuncti scquantur, el tua potestate pariter , ntque

exemplo resurgant, ut fias primogenitus ex morluis , us

ad dexteram scdeas Patris. Unde et Filius dixit : « Amodo

» videbilis Filium hominis sedcntem ad dexleram virlutis

»Dci*. »

XXXIX. Neget quis beatum Jacob in ipso mortis su -

prcmo , qui divina fundebat oracula. Neget beatum Josepb

in carcere, ubi sapientiae spiritu interpretabalur somnio-rum quae audierat, vcritalem, et futurorum seriem reve-

labat. Neget beatum Esaiam, cum medius secaretur t

Hicremiam , cum mergeretur : Daniel sanclum , cum intcr

lcones staret intrepidus , et prandium ei raplus ab Angclo

Propheta deferret. Non utique ideo bcatus, quia alic-

num prandebat prandium : scd quia merilis suis im-

pasta lconum ora claudebat. Quis autem non beatamr

dixerit matrcm Mac.haboeorum , quae seplem filiorum fu-

neribus octavam se addidit ad laudcm cajlestis triumphi?

WlMIWWIM WVtWVMWVWVmWWWWVWWWWVWVmVWVWVWWVVW»WIVWVW\V\W! VMlW1»

CAPUT X.

Quanice laudi fuerint sacerdoti Eleazaro suppticia.

constanter tolerata , propler quw vere beatus sit ju-

dicandus.

XL. Nncte, Eleazarc, prajtermitlam , utpote sacerdo-

tem saccrdos , sed tuis juvandus oralis : qui genere sacer-

dos , peritus in Lege, maturus aevi, cum oblatus csses An-tiocho persecutori 1

, nec tenlamentis potuisti capi , ncc

pramiiis inflecti , nec suppliciorum acerbitatibus frangi.

Denique a blandimenlis coepit, quia judicabat tormenta

* Mallh. xxvi, 64. —» a Mach. vi, 18, el seqq.



DE JACOB ET VITA BBATA. LIB. U. l85

MMi possc superari. Erubesco , inquit. caniliem tuam, re-

vereor senectutcm,

mirorprudentiam : cur

abslinendumbonis epulis putes quas natura largitur ? Rclaxa istiusmodi

pervicaciam , expergiscere aliquando, dum adhuc malo

tihi persuadere, quam exlorquere; ne viclus suppliciis fa-

cias, quod refutas ralione invitatus. Ad haec respondit

senex : Nos, Anlioche, non (3i) intcntione ducimur,

sed reverentia Lcgis tenemur, qure a suilla carnc ahstinen-

dum prxcipit. Pulchcrrimam judicas creaturam , negare

tamen non potes qnod potior sit temperantia, quam vo-

iuptas, potior legis ohedientia, quam pr.-evaricatio. Quodsi hoc leve pucas, ut carne vescamur suilla : qui in mini-

mis legem contempserit , quomodo in magnistenehil ? Aut

si pretiosa cst crealura hujusmodi, vindicaris, cum eo

quod sit pulcherrimum , defraudamur. Abslinentia autemnostra disciplina est castimonia?. Discimus enim resecare

luxuriam , cupidilates vincere, excludere concupiscenlias,

dclcctationibuscorporis obviarc. Forlitudinis quoqucexer-

citium est , pcenis pro Lege non ccdcre. Justitiae quoque

insigne atque prudentiae, ut quod sequendum elegimus ti-

moreDei, morte proposita reservemus. Quis escam im-pcret liberis ? Quis autem se ridendum pracbeat nt in hoc

serviat, ctnon ridebitur? Non sum ita sencx, ut mihi non

juvenescat animi fortitudo.

XLI. Suspcnsns itaque cum hinc atque inde graviter

verberaretur, nec jam ferrent scnilia membra verbcrum

pccnas, lassatis carnificibusatque cxtcnsoribus , iu terram

deflexus inflexibilem mentem gerebat. Et quidam seu lon-

gaevam miseratus «^tatem, seu tentamentis circumvenire

desiderans : Responde , inquit , tantummodo te manduca-

tnrum : nos le esccc ejus immunem prnsstatimus. At ille

clamans : Nequaquam , inquit , contingat mihi , nt fiam

scnex incenlivum juvenilis erroris , qui huc usque eram



jg(> 8. /AMBROSII

forma salularis inslitnti. His ego ludibriis, ut. paululum

vivam lucrabor, et totius vitae labores addicam brevisvia-lico sencclulis ? Seneclus portus debct csse, non vitoe

supciioris naufragium. Non te nogabo, Lcx patria, non

abjurabo vos, sancla insliiula majorum , non dccolorabo

vos inful.c saccrdotales, non te pcrfidioe pulvcre turpabo

palam canilies ? Quid multa ? Immoriendo lormcnlis fac-

lus eslcncleris magisteriuin perscverantiae, quiclcclns erat

ad inlirmilatis exemplum. Beatus igilur, in quo non po-

tuerunt tormcnla rationem vinccre. Annon boalus, qui

poluit virlute animi viclo csse pcenarum, pielaiisque re-

migio servare iutegram in tanlis fluctibus passionem?

CAPUT XI.

De admirabili palientia ac fortitudine srptem fra-

trum Machabteorum, quibus maler oclava addita

fuit , qui suis suppliciis merilum beatm viltv acqui-

sierunt.XLII. Post ipsum statuti sunt pucri seplcm cum ma-

tre1

. Insultare licet tyranno, qui dum callide a scne inci-

piendum putat , magislrum eiigit quo discipulos faceret

fortiorcs , quorumvelut puerilcm aclatem pra^miis provo-

cabat ad culpam, urgebat tcrroribus ad formidinem. At

illi non degencrcs tanlo ducc respondcnt : Quid nos con-

lemnis vcl circumscribis, utpucros? Sed fides cana est,

sed valida disciplina. Experire cerle , subjice quibus placet

pcenis puerilia viscera, non invenies corda puerilia : nec

potenliores erunt lormentorum machinoe, quam logilimne

obscrvalionis excubia?. Quem vicit sencclus, supcrabit

• a Mach. vn, i, et seqq.



DE JACOB ET VTTA BEATA. LIB. II. 187

rcmula scncctntis pueritia. Sequimnr pntrcm filii , disci-

puli doctorcm. Collige suppliciorum instrnmentn propo-sitn : mcdirationcm paticntice, non terrorcm iufantia; aT-

fcrnnt, dum vidcntur.

XLIII. Jussit mnximum natueligi. At ille ridons : «Tlecte,

liujuil, nalurac ordinem scrvas. Sed cur Dci legcm 'temo-

randam pulas ?Et pro pietnte qiridem omnesmaximi sumus

scd lamcnamc

inchontum gaudco. Quid quacris, tyranne?

Confiteor nos summoDeo servire, et doces quid agere de-

bcnmus. Si tu tanta perlinacia vis extorqucrc vcritntcm,

cur non omni virtnte nos eam tenendam putemus? » Quid

plura ? Adhibcntur varinrum genera pcenarum. Sed vicit

pietns imnianilatis furorcm : exclusa cst anima , non rcligio.

jOEfV. Secundus acccssit, ncc degener fratris munia

pKC confessionis implevit. Et cum dctrcheretur membrana

capitis4

, respondit :« Aufertis quidem membrannm , scd

»'habeo galeam spiritalem , quam non potestis auferre. »Et

vcrc hancgaleam ncmo potest auferre, sicut postca Apos-

lolus docuit in Ecclesia Domini : « Qnia cnput viriChristus

scst'. » Et,<< Ejus sumus membra 3. » Piccte puer istam

divino spiritu docrrinam apostolicam prncvidebat. Exue-bant immancs besti.-e corium capitis, et pardalicis ferita-

tibus sacviebant. Al illedeficicns : « Quam dulcc cst, inquit,

niori pro religionc , quara suavis omnis nccrbitas mor-

tis pro pictate , quia mnncl horum rcmuncralio laborum!

Tua sunt, rex , graviora tormcnta : tu tuis vehcmentius

lorrjuerissuppliciis,

quia vides te vinciin polcstale. »

XLV. Et hoc dcfuncto , tertium statui sibi jussit. Et

cum cum parlim lcntaret insidiis, partim cuperet terrore

perccllcre, respondit ad cum : « Non faciam voluntntem

tunm, non snccumbam impcrio tuo. Per beatnm illam

fratrum meorum passioncm , et nobilitatem, non ncgnbo

1 2 Mjeh. tii, 1, ct stqq. —• \ Cor. xi, 3. —* Epbcs* r, 3o.



l88 S. AMBROSII

piam germanitatem. Quae vis adhibcto snpplicia, quibns

magis urgenshoc proficias asperilate poenarum , utmajoratestimonia nostne germanitatis accipias. Jussit itaque ei

linguam amputari*. »At ille exclamans :« Victus es, in-

quit, Antioche, qui organum vocis abscindi jubes. Con-

fcssuseste rcspondere non posse ralioni, majoraque pro-

bas linguae nostrae flogella , quam tua verbera. Nos enim

tua verbera non timemus , tu nostrae vocisflagclla nonpotes

sustinere : sed haec pietalis flagcllasunt, tua flagella perfi-

dias : sed eliam lingua sublata gravius te suo cadens mur-mure flagellabit, Evadere te putas, Antioche, si vocemeripias ? Et taccntes Deus audit, et magis audit. Ecce

apcrui os meum, laxavilinguam meam , abscindelinguam:

sed non abscindes constantiam , non virtutcm auferes,

non rationem obliterabis, noneripies teslimonium verita-

tis, non eripies cordis clamorem. Si lingua ampuletur,

sanguis clamabit, et dicetur tibi : « Vox sanguinis fralris

»lui clamat ad te2

. »Audit enim sanguinis vocem, qui

audil internas cogilaliones, tenebrae licet operiant, et pa-

netum septa circumdent. Dicat impius, quia nullus sibi

teslis assistat: explorat universa, videt omnia Dcus; necest aliquod facinus quod possit latere omnium Judicem,.

qui, cognoscit universa, anlequam fiant. Quid vcrba da-

mus ? Loquaciora sunt vulnera : et si vulnera tegantur,

et si abscondalur cicalrix, non absconditur fidcs. Nec ta-

men plaudas quod auferendo linguam , confessionem lau-

dis eripias.Satis jam Deum sermone laudavimus, nunc

passione laudemus. »

XLVI. Ethoc peremplo, jussit quartum vinciri ad ro-

tam , ut ejus verliginc mcmbris omnibus solverctur. Atille cum torqueretur immanitcr : Dissolvis, inquit , cor-

porismcmbra, sed adjungis graliam passioni, ncc cripis

> a Macb. tii, 10. — • Gen. iv, 10. —» a Macb. yn, i3.



DE JAC0B ET TITA BEATA. LIB. II. 189

solatium morti. Est cnim vox tonilrui in rola, quia in

bono ct inoffenso vitoe istius cursu cculestc rcsultat oracu-

lum , sicut in Joanne et Jacobo filiis Tonilrui rcsullabat.

Itaque illud quod lcgi , nunc manifeslius recognosco : t Quia

»rota inlra rolam currit , ncc impedilur 1. » Teres enini

vita sinc ulla offensione in quavis passione versatur, ct in-

tra haec quoquc rola currit. Currit Lex inlra graliam , et

observantia Legis intra divinae curriculum misericordiae

est : nam quo magis volvitur, plus probatur. Polius est

hic ab impiis advcrsa tolerare, ut ibi a Domino con-

solationcm invenire possimus. Et iste consummans cur-

sum suum abrupit spiritum , animamque victor effudit.

XLMI. Quintus cum sistcretur5

, caeso prius eidera

jussit igncs admoveri, subjici incendia. Manabat e vulnc-

ribus cruor, ct effossis ulceribus, sanguis cffusus ipsos

flanimarum extinguebat globos. At ille inter ignium cre-

pitus audiebalur dicens : c Gratias libi, Domine, quody> dedisli nobis dicere : Transivimus per ignem J

. »Et sicut

alibi idcm tuus dicit Propheta :« Ignc nos cxaminasti , si-

« cut ignc examinatur argenium 4. » Astabo tibi sicut au-

rum purgatnsincendio; elsi quidfuitculpre , ignisexussit.»Itaquc et iste transfiguratus a corruptcla ad incorruptio-

nem, vitam exhalavit.

XLVIII. Sexto quoque admola tormenla sunt 5. At ille,

« Noli, inquit, frustra errare, et tuae hoc ascribere po-

testali, quod ista adversum nos exerceas. Nostrorum hoc

delictorumest pretium, utpeccantes puniamur. Et gratias

Domino , quod hic a nobis dupliciapeccataexiguntur (02),

ut ibi nobis consolalio deferatur. Gratias autem et tibi

quod tam durus et iminitis es, ut talibus nostris suppliciis

Dominus, in quem peccavimus, gentinostrae propitius fiat.

• Ezech. 1, 17. —» a Mach. vu, i5.— J Pial. lit, la. —< Ibid. 10.—* aMach. vi„ 18, 19.



jg $. AMBROSII

Nos qnoque ablevamus acrumnam , dum fidci passionibus

deleclaniur. » Et iste duris alquc asperis dilaccralus suppli-

ciis , apposilus cst ad fralrcs suos.

XLIX. Supcrerat junior cx fralribus, ct jam pudebat

Anliochum iminalurae aetajti sc ita fuisse ludibrio 1. Ilaque

doliseum dcsiderans circumscriberc, pollicebalur hono-

res, divilias, amicitiam suam , consortium sccrclorum. At

vero pia malcr moncbat filium suum , dicens clhuic sicut

caeleris : « Ncscioqucmadmodum in uterum mcum inlrois-

> lis , neque ego spiritum donavi vobis, neque membra for-

»mavi : scd haec omnipotcnlis Dei muncra sunt 2. » Pulavit

Anliochus videns malrem sollicitam , quod saluli cjus ti-

meret , ipsi quoque suaderc cocpit, utfilium ab inlcnlione

sua revocarct. At illa vocc patria diccbat filio : « Tu solus

superes, fili, summa votorum mcorum :. tu postremusclausisti partusmcos , lu postremus concludc gaudia mcsf.

Miscrere mei, quac tc in ulero lot mensium curriculo por-

tavi; ne uno momento conlundas sencclutem meam, ne

decolorestot fralrum tuorum trophaea, ne sacruin eorumcomitatum rclinquas, ne consortium dcscras. Te adhuc

isti expectant triumphi. Aspicc in coelum , unde hau-

sisti spirilum , ad Patrcm omnium : aspicc in tcrram ,

quoc tibi anlc alimoniam ministravit; aspice ad fratrcs-

qui collegam requirunt; aspicc ad malrem quac tibf

lac dedit, rcdde merccdem pii sanguinis, noli a fra-

tribus , noli a malre divelli. Tcmporales opes sunt quaspromittit Antiochus, lcmporales honorcs : perpelua co-

rona , qune a Deo omnipotente defertur. Vos mihi septcn»

dierumlumina dedit Dominus , sexlum jam diem clausi,

et omnium opera bona valde. Debcs mihi, fili, ut quae in

illis sexlaboravi, in tc requiescam septimo, tanquam a

sacculi operibus jam feriata. » Ilaque proripiens se juvenis.

i 3 Mach. rn, 34. —» Ibid. 23.



DE JAC0B ET VITA BE.VTA. LIB. II. IC/I

ait : « Quid swtiuclis *2 » Et multa vociferaos, quod nequa-

quam divel.i possct a fralrum consorliis, quoruiu multo

bealiora essent funcra , quam rcgis iunpcria, cum urgeret

conviciis rcgem, ct ipse accrbisexcruciatus tormeulormii

gencribus vilae hujus munus absolvit.

L. Novissima mater oblataest neci1

. Quishanc beatam

neget, quacquasis* plcm vallala muncribus, inler corpora

filiorum nullum seutit mortis iucursum ? Quis, inquam ,

dubitct de ejus beatitudine, quaeseptem turribus circum-

data, in paradisi sedem caput cxtulit, quae seplem fdiis

ciucla sacralissimum Deo cborum uon solum canorum

vocibus, sed etiam passionibus ad concinendas Domiuo

laudes cielcstibus iuvexit altaribus ? Quam bonus fid;*i por-

tus, quam tulus portus Lste pietatis, quaxu splendida lu-

cerna Ecclesiaeseptcno fulgens lumine, et octavo uterocunclisluminibus olcum submiuislrar.s. Dequibuspulchre

dicitur : « Date parlem nlis seplem, ct illisquidem octos

;»

eo quod in utroque numero consorlium graliae conscquan-

tur, in Lege nutriti, per gratiam coronali, seplem tan^

quam iu sabbalo, oclo tanquam iu Evangelio , pia mairc

supplemento passioais adjuncta , quac in talibus fiiiis in-

tcgram pietatis formam et parturivit et peperit.

C.YPLT XII.

Elegantissima bcalec illius fccminai seplem filiorum

marlyrum parenlis commendulio.

LI. Piecurbot io memoriam sermones sanclae locminac

diccntis ad filios : Ego vos genui, ego vobis succum lact.-s

1 a Mjcb. jbx, el stgq. —« ]b*l. 41. — J Eedes. xs, i.



X02 S. AMBROSII

infudi, nolitc nobilitatcm vestram perdere. Sic aliac matrcs

revocare a martyrio solent filios , non vocare. At ista ma-ternum in hoc ponebat affectum , si filiis vitam magis per-

peluam, quam temporaiem suaderet. Spectabat itaquepia

mater filiorum certamina, et quamvis maternorum visce-

rum compassionc quateretur, tamcn pietatis studio pre-

mebat dolorem. Et offerenle Antiocho, cum posset salu-

tem eligere filiorum , malebat periculum : compressisque

nalurae gemilibus, pcenasfiliis optabat augeri, ut mors ci-

tius appropinquaret. Yidemus conversa vota matris in fi-

lios, nc quem superstitem derelinqueret , sed omnes piae

cohasredes mortis acquireret.

LII. Sed nec filii minores tali parentc, qui se invicem

cohortabantur, qui dicebant uno studio, et quadam ani-

morum acie : Mortis adversae impetum proteramus. Tunc

enim vivemus, cum fuerimus mortui. Nemo pietatis ordi-

nem derclinquat, nemo se subtrahat praelio triumphali.

Non homini, scdomnipotenli Deo nostras devovimus.ani-

mas: non homini, sed auctori omnium militamus. Talis

hcec pugna est, ut illc gloriosus vicerit, qui crudelius oc-

cisus fuerit. Itaque ncmo timuit, nemo trepidavit, nullus

ad morlem ex lot fratribus pigrior fuit : sed omnes tan-

quam ad immortalitatis viam , ita ad mortem per acerba

supplicia cucurrerunt, el mater consona cernens filiorum

agmina, lanquam pia anima sui membra corporis in filiis

offcrcbat, ct pcr artus proprios videbatur sibi votiva su-

bire lormenta.LIII. Cadcbant filii tormentis exulcerati , mortui super

mortuos advolvebantur , corporasupcr corpora volutaban-

tur, capita super capita exsecabantur. Refertus erat locus

cadaveribus filiorum , non flevit mater , non lamentata est,

non oculos cujusquam pressit, aut ora morientis clausit,

uon lavit vulnera , sciens gloriosiores esse, si eviscerati et



DE JACOB ET VITA BEATA. LIB. II. IC)3

toucreti parilcr pulvere ct sanguine vidercntur, qnales

soleut dc bcllo rcdirc victcres, quales solenttrcphrca cx

busfibus rcportarc. Non superjacienda vclamina , non pro-

sequendas cxequias , nisi sure quoque comilatu mortis ar-

bitrata cst. Qunc cilhara dulciores ederet cantus, quamniorientes filii in tam gravibus suppliciisediderunt?Erum-

pcbat enim naturae gemitus, etiam invitis. Spcctares per

ordincm peremptorum cadavcra sicut fila chordarum , au-

«lircs heptacordum psalterium triumphalibus gemilibus

Ksultarc. Non sic illecebrosi illi, ut aiunt , cantus Svrc-

narum attrahcrent audientem : illi enim ad naufragium

trahebant, isti ad sacrificii victoriam. Nec sic cygnea car-

mina aures animumque mulcercnt : cvgni enim naturx

sorte moriuntur, isli moriebanlur amore pietatis. Non sic

rauca resonant sccreto in nemore columbarum murmura,Dl ultima verba moricntium cum summa suavitate reso-

nabant. Ncc sic luna inler stellas refulget, ut inter filios

mater, et cum eos ad martyrium illuminatura deducerct,

refulgebat , et cum amplcxata victores in medio filiorum

jaceret.

LI\ . vcra mater adamante fortior, melle dulcior, flore

fragraniior ! o indissolubile pietatis vinculum ! o vere va-

lida charitas sicut mors dura, sicutinferi zelus devotionis

ac fidei. Nulla tantarum diluvia passionum tuampotuerunt

charitatem excludere, nulla inundare eam flumina tanta-

rum acerbitatum. Sicut arca in illo mundi diluvio tolius

orbis spatiis innocua ferebatur : ita et tu adversus fluctus

tamgraviumpassionumpietale immobilis restilisli, et cumposses salutem filiornm eligere , noluisti.

LV. Quo affeclu vos proscquar, sanctae matris pia pio--

nora ? Quo penicillo sermonis mei describam form.e ves-

tras et animarum similitudinem ? Stetistis inter exercilus

regios, quibus totus fuit orbis lerrarum subactus, quos

LT. l3



39 4 * AMKROSII DE JACOB ET VtTA BEATA. LIB. H.

India quoque in exlremi maris sccreta refugiens non do-

clinavit; etsoli dc rege superbo sinebellico confliclu vic-

toriam reportastis. Viccrunt in vobis sola arma pietalis :

deditpomas tyrannus, et quia vos non polait vincere, ct

sjuia atrocipcremptus cst morte.



S. AMBROSIIMEDIOLANENSIS EPISCOPI

DE JOSEPH PATRIARCHA.

LIBER CNUS*.

im«h wvww> wv » wmwvwvw vw\\»w,vvm v%vvav ww»v»» v-v\»v»w%w»vv^«vs - >v<»w

CAPUT I.

Traclalus de Abraham,Isaac, et Jacob cur sancti

Jo-seph sequalur hisloria. Ilic illc tanquam speculum

castllatis proponitur ; ubi etiam de parentum amore,

ac fralrum invidenlia advcrsus eum, ncc non de ejus-

dcm oblivionc injuriarum paucis agitur.

I. Saxctorum vita caeteris norma videndi est \ Ideoque

digestara pleaius accipimus seriein Scripturarum; ut dumALraham, Isaac et Jacob, caeterosque justos legendo cog-

noscimus, Yelut quemdam nobis innocentiae tramilem vir-

tute eorum reseratum enitcntibus vestigiis persequamur.

De quibus mibi cum frcqueus tractatus fuerit, hodie sancti

Joseph hisloria occurrit. In quo cum plurima fuerint ge-

nera virlutum ; tum praecipue insigne efTulsit castimoniae.

Justnm est igitur ut cum in Abraham didiceritis impigram

fidei devotionem , in Isaac sincerae mentis puritatem , in

Jacob singularem animi laborumque palientiam ; ex illa

generalitate virtutum in ipsas species disciplinarum inten-

i Scriptus circa an. I8j. — • Vide D. Guillon, lom. ix, p. 74-78.

i3.



jqQ 8. AMBROSII

datis animum. Nam licct illa sint diffusiora , tamcn istor

expressiora sunt, ct quoe eofacilius

mentcm penelrcnt,quo magis circumscripta ac determinata sunt.

II. Sit igitur nobis propositus sanctus Joscph , tanqnam

spcculum castitatis. In ejuscnimmoribus, in cjus actibus

lucet pudicitia, et quidam splendet castimonioe comes ni-

tor gratioe. Unde etiam a parcntibus plus quam ca?teri filii

diligebatur. Scd ea rcs invidioe fuit, quod silcnlio procle-

reundum non fuit.

III. Hinc ergo argumentum totius historiae processiL>

simul ut cognoscamus perfectum virum non moveri ulcis-

ccndi doloris injuria (33), nec malorum rcpendcre vicem^

IJnde et David ait : « Si rcddidi retribuentibus mihi mala 2. »

Quid autem esset quo praeferri Joseph mereretur cocleris,

si aut kedcntes loesissct, aut diligentes dilcxisset? IIoc

enim plerique faciunt. Sed illud mirabile, si diligas ini-

micum tuum 1

, quod Salvator docet. Jure ergo mirandus,

qui hoc fecit ante Evangelium; ut locsus parceret , appeli-

tus ignoscerct, venditus non referret injnriam, sed gra-

tiam pro contumelia solveret; quod post Evangelium om-

nes didicimus-, et servare non possumus.IV. Discamus ergo et Sanctorum invidiam, utimitemur

patientiam : et cognoscamus illos non naturoe proestantio-

ris fuisse, sed observationis; nec vilia nescisse, scd emen-

dasse. Quod si invidia ctiam Sanctos adussit, quanto magFi.

cavendum cst ne inflammet peccatores.

»

Psal. yii, 5. —•

Matlh. t, 44.



BE JOSEPII PATRIARCUA. LIBER UNUs. I97

CAPliT II.

jEqualem essr, debert partntum affccfum, et filiorum

graliam. Excusalur tamtn beatus Jacob, ut qui Jo-

scph pluriius virlulibus oraatum atiis prwlulerittmo eliam praplietiat gratia jam tunc pradilum, uti

tomnia ejus, qucv Uic rtlala exponunlur, declarant.

V. Lnstrlimir igilur qualis essc debeat aflectus paren-

iu:n, fniorumquc gratia. Amare liberos- dulce; ct impen-^ms amare pradulce : scd frcquenter ainor ipse palrius»

ni>i modcralioneni lencat, nocct liberis; si ant uiinia in-

dulgenlia dilectuui resolvat, aut praelalione unius cacleros

ab aflcclu germanilalis averlal. Plus acquiritur filio, cui

JValrum amor accjuirilur. ILcc pi\cclarior munificcnlia pa-

lruin,lucc ditior haereditas filiorum. Jungat libcros nequa-

lis gralia, quos juuxit acqualis natura. Lucrum pictas nes-

cit pccuni.u, in quo pietalis dispcndiumcst. Quid miraris

si proptcr fundum aut doinuin oriuntur inter fratres jurgia,

quando proplcr tunicam iutcr Jacob sancti filios exarsit

iuvidia?

\ I. Quid crgo ? Tieprchendendus Jacob quia praefcrcbal

unum caclerisiJ Sed uec libcrtatem possumus aufcrre pa-

rcnlibus; ne cos plus diligant, quos plus credant mererincc fdiis rcsccare debciuusstudium plusplaccndi. Dcnique

ct Jacob illum plus amabat, in quo majora virluluin in-

signia pracvidcbat; ut non tam fdium pater preetulisse vi-

dcatur quam Propbeta mysterium ; meritoque variam tu-

nicam fecit ei, quo siguificaret eum diversarum virtutum

amictu fratribuspraeferendum.



jq8 s. ambrosii

VII. Dcniquc in puero adhuc refulsit divina gralia. Si-

quidcm somniavit quod cum alligasset, ut sibi videbatur

per visum, manipulos cum fralribus suis1

, surrexerit raa-

nipulus ejus, ct sleleril ereclus : conversi autem fralrum

manipuli , adoraverint manipulum suum. In quo ulique

futura rcsurrcclio Domini Jesu revelata est, quem etliie-

rosolymis cum vidissent, undecim adoravere Discipuli

et omncs Sancti cum resurrexerint, adorabunt, fructus

bonorum opcrum prseferenles, sicut scriptum est : « Ve-»nientes aulem venient cum cxullalione , tollentes mani-

»pulos suos2

. » Unde fralres, licet somnii fidcm pcr invi-

diam derogarent, interpretationem tamen ejus propriis

scrmonibus cxprimenlcs, respondcrunt ei : « Numquid reg-

»nando regnalurus es nobis, aut dominando dominaturus» es nobis 3

? » Rcgcin cnim venturum visio illa significabat,

quem omnis caro gencris humani inflcxo adorarct genu.

VIII. Vidit autem aliud somnium , et narravit iilud pa-

tri suo et fralribus suis, eo quod sol et luna et undccim

stcllae adorarcnt eum. « Unde objurgavit illum pntcr cjus

»dicens : Quid ergo erit hoc visum quod somniasli? Num-»quid venicntes ego et maler tua et fralres tui adorabimus

» le super terram " ? » Quis est ille qucm parenles ct fralres

adoraverunt super terram , nisi Chrislus Jcsus , quando

eum Joseph et Mater cum Discipulis adorabant, Dcum vc-

rum in illo corpore confidcnlcs, dc quo solo dictum est

« Laudale cum sol et luna , laudale cum omncs slelke ct

»lumcn 6? «Objurgatio aulcm patris quid significat, nisi

duriliam populi lsrael, ex quibus Chrislns secundum car-

nem, qnem hodieque Dcum csse non credunt, nec volunt

adorare quasi Dominum, quia cx se natum cognoscunt ?

Audiunl itaquc responsa ejus, sed non intclligunt : lcgunt

• Gcn. xvxvn, 7. —» Psal. cxxv, 6. —3 Gen. xxxvn, 8. —* IbiJ. 10;

—* Psal. evkvm, 5.



DE JOSEPH PATRIARCUA. LIIiER UNUS. !£)$

ipsi quod cum sol et luna laudant, et nolunt crcdcre de

ChristoJesudictum essc. Itaque Jacobtypofallituraiieno :

sed suo amorc non fallilur. Pietas in eo paterna non errat;

«cd erratura; plebis aflcctus exprimitur.

CAPIT III.

Quud supra Jacob dictus sit Josephum objurgasse, i<t

non fecisst ob incredulilatem : quando futura? incar-

nationis prascius eumdem ad fratres misil. Joseph

poslquam erravit in agro, vcnit in Dothaim. Eumfratrcs e longe videntes interimere cogilant : scdmu-

tato consitio vendunt Ismailitis. Et Inrc , ilcmqve iu-

niece cruentatio , ct lacus aridilas , mjsterio passionis

adaptantur.

IX. !Von ergo tanto somnio Patriarcha non crcdidit,

qui utrumque pariter gemino prophetabat oraculo; ut et

personam jusli repra?sentarct et populi, quod Dci Filius

venlurus esset in terras, qui et diligeretur a justis , ct ne-

garetur a perfidis. Videbat igitnr fulura? incarnatiouis mys-

teria, qui filium mittebat ad fratres , ut videret si rccte

sunt oves 1. Quas oves Deus jam tunc in illo Patriarchce

studio requirebat , nisi eas de quibus ipse Dominns Jesus

in Evangelio dixit : « Non vcni nisi ad ovcs perditas domus-

•» Israel 2 ? Et misit , inquit , in Sichem 3, »quod interpreta-

tione dicitur humerus, sive dorsum , hoc est, ad eos qui

non converterenlur ad Dominura , sed fugientes se a facie

ejus avertcrent; quod est proprie peccatoris. Exiit cnim

Caln a facie Dei, ct Propheta dicit : « Pones eos dorsum *. 9-

• Gen. xxxvu, 14. —« Matlh. xr, »4. —> » Ge«. xim;, 5. —* TsaV

xx, i3.



200 3. AMBR0SII

Juslus aulcm non se averlit a Domino, scd occurrit di-

cens: « Oculi mei semper ad Dominum 1. «EtEsaiasdicenti

Domino: « Quem millam 2? » sponlc se obtulit dicens :

« Ecce cgo. »Et Symeon expectavit ut videret Christum

Domini , ct posleaquam vidit, quoniam remissorem pec-

calorum , ct totius mundi viderat Redcmptorem, quasi

lcvalus a peccato, poposcit usu carnis hujus absolvi, di-

cens : « Nunc, Domine, dimitle scrvum tuum in pace,

T> quoniam vidcruntoculi mei Salutare tuum *. » ElZachaeus

"hinc primum suae prasrogalivam commcndalionis invenit,

quod in arborcm ut Christum vidcret, asccndit. Ergo Jo-

scph a palrc missus est ad fratres, ab illo magis Patre, qui

proprio Filio non pepcrcit, sed pro nobis omnibus tradi-

dit illum ; ab illo Palre, de quo scriplum cst : « Deus Fi-

»lium suum mittens in simililudincm ccrnis peccati 4. »

X. Et crrabat Joscph, quia fratres suos invenirc nonpolcrat 5

. Non immcrito errabat, qui quocrebat erranles;

cos cnim agnoscit Dominus qui sunt ipsius. Dcnique et

Jcsus falignius ex itinere scdebat supra puteum. Faligaba-

tur, quia ncn invcniebat Dei populum qucm quacrcbat;exicrat namquc a facie Domini. Qui enim culpam sequi-

tur, cxit a Chrislo. Peccalor exit, justus intrat. DcniqueAdarn -c peccalor abscondit; juslus aulem dicit : « Inlrel

»oralio mea in conspeclu tuo 6. »

XI. Invenit autem Joseph fralres suos in Dolhaim, quodsignilicat dcfcclionem.

Lbi est enim nisi in defcclione quiDeum dcseril? JNcc mirum si deficiebant, qui non audie-

bant diccntcm :« Venile ad me omnes qui laboratis, et

»oncrali cslis, ct ego vos reficiam 7. » Venit igilur Joseph

in Dolhaim :« Et praeviderunt cum dc longe venienlem,«antequam appropiarct ad illos, ct insaevicbant, ut occi-

1 Psal. xxiv,i5.

-- •I.«ai. vi,8. —3 Luc. n, 5o. 5i. —* Rom. vm, 5.—* Gcn. xxxvn, i5. —6 p sa i. «xxvn, 3. —» Malth. xi, a8.



DE JOSErn PATBI.VP.CII.V. I.IBEB UNUS. 20I

* dcrcnt illum 1. »Merito longeerant, qui erant in dcfec-

tionc, ct ideo insaevisbant , quia non appropiaverat iis

Christus. Nain si aj)propiasset his typus Chrisli , fratrcm

utique dilexisscnl : scd prope esse non potcrant, qai parri-

cidium cogitabant. « Ecce , inquiunt, somnialor ille vcnit:

* nunc crgo venite, occidamus cuin 5. »Nonne luec verba

<liccbant, qui de parricidali sacrilegio cogilabant ? Sicut

de ip*is Salomon ait : «'Tollamus juslum , qula inulilis cst

* nobis*. »

XII. Et addiderunt in Gcnesi : « Et vidcbimus quid pro-

«deruntsomniaillius 4. »Hoc scriptum cst dc Joseph,com-

pletum est de Chrislo, quando Judcei in ejus passione

tlixerunt : « Si rex Israel cst, descendat nunc dc crucc, ct

* crediruus ei. Confidit in Deum , liberet nunc eum , si

» vult°. » Numquid et ipsi fratrcs tam impii, ut fralrcm oc-

ciderent ? Et unde tantorum merita Palriarcharum . ut

Lex (54) tribus totius plebis eorum vocabulis dcsignaret?

Quomodo conveniunt pietalis nomina, et scclerisinsignia?

Sic ctiam isti tvpo populi, non animi sui vilio laborabant.

Indc omnis invidia , inde parricidii meditalio : imidiaper

£guram, pietas per aflectum.

XIII. Deniquc Ruben et Judas germanilalis pia jura

servantcs, de manibuscrcterorum eum liberare cupicbant,

meriloque Judas paterna benedictione prcc.erlur , cum ci

<licilur : « Adorabunt te filii patris tui. Catulus leonis Juda,

*et ipse erit expcctalio gentum*. »Quod ulique soli con-

venit Christo , cui rcpositum fuit ut adoraretur a fralribus,

•ct expectaretur a gentibus, lavaret in vino slolam suamproprii corporis passione, quia carucm suam nulla pcccati

labe maculavit. Aser quoque non ulique sibi convenire

credebat. Aser pinguis panis cjus , et ipse Ascr cum prin-

• Gen. xxxvn. 18. —• Ibid 19. —' Sap. n, 1 1. —* Fen. xxxru, »o,—

* Matlb. xxvii, 4a. —« Gen. xlii, 8, 9.



2 02 S. AMBROSIl

cipibus. Quid vero ipse Joseph, cui diclum est : « Filius

»ampliandus meus Josepli, filius ampliandus meus : zela-

»tus filius meus, filius meus adolescenlior, ad mc rever-

»lerc*?»In qucm consilium cooferentes malcdicebant , in

quo benedictio pracvaluit supcr bcncdiclionibus monlium

manentium , ct dcsideriis collium aclernorum. Quem signi-

ficari in se inlelligebant, nisi illum qui omnium merita

supercmincns, supra omnium desideria Sanctorum im-

mensre leneret apicem potestalis, quem volo nullus a?qua-

ret? Compensatur ergo in Patriarchisinvidia pcr graliam,

qui ct excusantur a culpa («55), ct revclationis munerc

consccrantur. Non cnim lam culpabile cst dixisse qurc plc-

his sunl, quam beatum vidissc quoe Christi sunt. Subierunt

pcrsonam pcccatoris populi, Ut acciperent graiiam Domini

rcdcniploris. Cerle culpam abolevit gralia, graliam culpa

non minuit.

XIV. Et ut cognoscamus omne hoc dc populo et de

Domino Jesu n.ystcrium cssc : « Venile, iuquit, vendamus

«Josoph Ismaelilis2

. »Quid interpretalionis habct nornen

Josoph; nisi quod divinam gratiam significct, et cxpressio-

ncm Dei summi. Quis igilur venditur, nisi ilie« Qui curn

»in forma Dei esset, non rapinam arbitratus e?t essc se

»aequaleni Deo , sed semelipsum exinanivit, formam scrvi

»accipicns s? » Neque enim nos eum emisscmus, nisi ven-

didissent eum. Quem sui malc vendiderunt, alicni pejns

emerunt. Vendidcrunt negolialoribus bonum odorem,emqrqntt a proditoribus. Vendidit eum Judas, emcrunt

lsmaelila;, qui significantur latina interpretatione, odio ha-

bentcs Dcum suum. Ideo alibi viginli, alibi viginli et

quinquc aureis, alibi triginla invenimus emptum Joscph;

quia non omnibus unius acstimalione pretii valet Christus»

Aliis minus, aliis amplius. Fides emcntis, incremenluui

,* Gen. xlix, 32. — » Id. xxxvn, 27. —3 Pbilip. 11, 6, 7.



DE JOSEPII PATRIARCHA. LIBER l.MS. 2o3

est mercis : rel.giosiori prcliosior est Deus, peccatori prc-

tiosior est Rciemptor. Plnris et illi valet qui plus habet

gratinc : scd cliam cui multa donala snnt, pluris valet; quia

cui plus rcmissum cst, plusdiiigit, sicut ipse Doiuinus in

Evangelio prouunliavit de illa mulicrc quac super ejus pe-

des effudit ungucnlum, et lacrymis laut, et capil.is suis

tersit, et oculis siccavit , de qua ait ad Simonem : t Prop-

>ter quod dico libi : Retnissa sunt ci peccata multa , quo-

»niam dilexit mullum. Cui aulcm minus dimiltitur, minusadiligit

1. «Intcrdum diversilates prctii non solum quanti-

tatis habcnl , sed etiam numeri expressionem ; sicut habes

dc ungucnto quod ad sepelicndum sc Dominus fusum csse

niemoravit, sicut scriptum est dicente Juda : « Potuit hoc

»vcnumdari denariis treccnlis2

. »Quo numcro non quan-iitalis, sed significalio crucis videtur cxpressa. Ita bic

quoque diversilas vel viginli vel triginta aureoruui vel ar-

gcnteorum, habct vel geminata; vel triplicatae pcrfectionis

indicium. Nuni viginti-quinque aurei, jubilaei, qui est re-

missionis numems, significaut pretiosissimam portionem.

ilic quoque, ul domluicae passionis figuram adverlas.ait

Judaspatiiarcha : Tradamus Joseph Ismaclilis : at mauus

• noslrae non sint injectac super eum 3. »Et bene superius

dixerat :« Manus aulcm nolite inferre iili*. »Quod Judaei

in Domiui passione dixcrunt : « Nobis non licet interficere

»quemquam 5; »ul sermo Jesu implerelur, significans qua

morle morilurus esset.

XV. Jam tunc crgo crucis futura; praefigurabalur in-

signe;simulct quod cxutusest tunica6

, idest, carnc quamassumpsit exutus est , decora diversitate virlutura. Ergo

tunica ejus, id est, caro, non Divinitas cruentata est : ct

indumenlum ei carnis non immorlalilatcm vilae auferre

1 Luc. tii, 47. —• Marc. xiv, 5. —J Gcn. xxxvn. 77. —« IbiJ. 2».—

* Joan.xuu, 01. —6 Gid. xxxvii, 30.



ô4 S * AMBROSII

poluerunt. Hanc tunicain judaicac bestiai cruentaverunt

ilke de quibus dicit : « Ecce ego millo vos sicut agnos inter

»lupos*. »

XVI. Quod autem lacus siccus crat2

, quid mirum si Ju-

doeorum lacusaquam non habet, qui dereliquerunt fonlem

aquaevivae, etfeceruntsibilacus contrilosPEtulsciasverum

hoc esse mysterium, ipse dc se Dominus ait : «Posuerunt»me in lacu infcriori, in lenebris , ct in umbra mortis 3

. »

XVII. Illi igitur emunt Chrislum qui bonos odores

defcrunt, thymiama quo adolcnt altaria piae mentis : Unde

ct David gracce hoc modo ait : Ky.rtvz-nvQr.ro) -n irfoo-eu/r; pou

w; S-uîocpa hJ>Kt6i> co\jk

. Ficsinam quoque qua marmoraconfracla sociantur, est resina spiritalis quae fracturas

anim;e ture solidet, cl divulsa conncctat, rcsolula conslrin-

gut. Haec enim spirilalis rcsina corroborat , et quaedain

comminuta animoe mcmbra componit, ut sine oflensione

eocienlur. Dcnique Hiercmiashanc quaeritresinam, utBa-

byloniam curct sanarc, zi possit, dicens : « Accipile resi-

» nam corruplioni cjus, si quo modo sanabitur. Curavimus

» Babyloniam, ctsannta non est5

. » NoncslsanataSynngoga,

<juia resina ista migravit ad Ecclesiam. Ideo ex Galaad

veniebant negoliatores, hoc cst , de possessione vel inco-

lalu teslimonii merccs suas ad Ecclesiam transfcrentes, ut

gcnlium peccata resina ista curaret. Dc quibus dicitur :

« Convalescite manus demissae , et genua dissoluta*. »

Fides sincera rcsina est. Hanc adhibebat Petrus, cum dice-

ret claudo : « In nominc Jcsu Christi Nazarcni , surge, ct

» ambula 7; » mcriloquesurrexit, etambulavit. Hanc habebat

cnm diceret paralytico : «iEnea, sanet te Dominus Jesus

» Christus : surgc , et slerne tibi. Et surrexit , et slravil

1 Luc. x, 3. —» Gen. xxxvn, a4. —J Psal. lxxxvii, 7. —4 Id. cxl, s.

—* Jertm. li, 8, 9.-6 lsai. xxxv, 5. — 1 Act. m, 6.



DE JOSEPH PATRIARCni. LIBER tJKUS. ao5

tsibi *. » Hanc habcbat cum dicerct mortua? : « Surge in

i nomine Domini nostri Jcsu Christi. Et defuncta surrexit 1.

Hujus resinae temperamcnlo lapides illi, de quibus potensest Dominus resuscitare filios Abrahne , compaginantur.

IIujus resinae medicamcnto claudus erigitur, paralyiicus

reformatur , mortua rcsuscitatur.

XVIII. Illud quoque quod hredi sanguine resperserunt

tunicam ejuss

, vidctur significare quoniam falsis testimoniis

appetentcs, m invidiam deduxere peccati omnium peccata

donantem. Nobis agnus cst, illis hoedus. Nobis agnus Dei

occisus est, quibus abstulit peccatum mundi : illis hcedus,'

quorum accrvavit errores, delicta cumulavit. Ideoque ait

« Implele mensuram patrum vestrorurn1

. i Meritoquc Ja-

cob posteritatis suas deplorans dispendia, quasi pater filium

flebat amissum, quasi Propheta lugebat interitum Juda?o-

rum. Denique scidit etiam vestimenta sua : quod in pas-

sionc Domini factum lcgimus a principe sacerdotum , ia

quo csset non privata persona, sed publici munus ofllcii*.

Et velum templi scissum est* ; ut profanata mysleria , nu-

datum populum salutaribus indumentis, divisum rcgnum

talibus manifestaretur insignibus destruendum ; quia omne

regnum divisum facile destruetur. Et veredivisum, quandohoc quod erat Christi , coepit esse etiam diaboli. Neque

enim poterant indivisi manerc , qui a Patrc Filium sepa-

rabant.

* ld. ix. 54. —» IbiJ. —4* 3 Gen. xizyii, 3a. —* Mallb. xxiu, 3j.

— s IJ. xxti, 65, — 6 Id. xwn, 5i.



ao 6 6. AMBnOSII

WVVWIWVVVvWVWVVVVWVWVVWWVWWVVWW» WVWWWWVWVWVVWVWWVVWVWVMVVVVWWW

CAPUT IV.

Josepli dueitur in jEgvplum, atque a prceposito coquo-

rum emitur , in quo Christi sua scrvilulc nos liberan-

tis figura cst. In codem oslcnditur in ipsa captivitalo

liberlatcm posse retincri : ncc non in libcrlate rcpc-

riri captivilatem. Dcnique omnibus in exempLumJosepli proponilur.

XIX. Vekditus cst crgo Joscph, dnctus in /Egyplum,

emptus a praeposito coquorum. Non otiosa pcrsona quac

cruda ciborum coqueret , ut cpularcntur animi fidei sua-

vitate. Nullus cnini cibusscicnlia ct doctrina dulcior. Eratanlc in /Egyplo cruda perfidia, quam nullus divinoe cog-

nilionis ardor, et veraj scientiae cupiditas nulla molliverat,

non eloquia Domini ignita dccoxerant. Venditus estaulcm

Joseph in /Egyplo, quia Christus venturus eratadeos qui-

bus dictum est : « Peccatis vcslris vendili cslis1

. » Et ideo

suo sanguineredemit,

quospropria peccata vcndiderant.

Sedvcndilus Christus conditionis susccplione non culpae,

peccali pretio tenetur (36) ; quia pcccatum ipse non fecit.

Pretio igitur noslrum debitum , non sua acra conlraxiti

chirographum suslulit, fceneratorem rcmovit , exuit debi-

torem : unus cxolvit quod ab omnibus debebatur. Nonlicebat nobis exirc servitio. Suscepit hoc ille pro nobis,

ut servilutem mundi repelleret, liberlalem paradisi resti-

tueret , gratiam novam consortii sui honore donaret. Hocde mysterio.

XX. Caelerum quod ad moralem pcrtinet locum , quia

> Isai. l, i.



DE JOSEPn PATniABCnA. I.IDER CNUS. 207

omncs vnlt salvos ficri Dominus Deus noslcr, dedit pcr

Josepheliam iis qtii sunt iu servilute solatium : attrihuit

map^tcriuni; ut discerentcliam in ullima conditioncposse

mores csse supcriores, nec ulum stalr.m immuncm esse

virtulis, si animus se uniuscujusque cognoscat : carnem

serviluli subdilam esse , non mcntem ; lnullosqne servulos

esse dominis liheriores, si in scrvilulc posili a scrvilibus

pulenl operihus abslimndum. Servile est omnc peccatnm,

libera cst innocenlia. Lndo et Dominus ait : t Omnis qui»facit pcccatinn, servus cslpcccati

1. »Quomodo cnim non

secrus omnis avarus , qui pro exiguo pecunicc luccllo se

ipsum auctionatnr? Timet omnia , ne congcsta amittat,

qui non utenda congessit, majore pericnlo servaturns qno

niajora quaesiviL Quomoda non mendicus, cui sunt parva

qune pos.-idet? Nam ctsi mihi dives videatur, sihi egct

ncc testimoniis sna vola solatur , qui quod optat ncscit

credope. Quomodo autem non et iile servus, qui snbditus

cst libidini? Primum suis ardet inccndiis, ct pccloris sui

facibns exurilur. Quibus rccte dicit Propheta : « Ambu-»late in lumine ignis vestri, el in flamma quam accendis-

»tis'. » Snscipit omnes metus , insidialur somno singulc—

rom : ut unius cnpidilate potiatur , fit servus omninm.

Scrvit igitur hanc miseram quidem scrvitutem, qui ipse

sibi dominos facit , ipse vult habcre quos timeat. Nihil

enim tam speciale servilutis est, quam semper timere. Ille

vero in qnavis conditione servitii sempcrliber, qui mundi

amore non capilur, avariliae vinculis non tenetur, metu

criminis non alligatur, qui securus spcctat praesentia, quemfutura non lerrent. Nonno vidclur libi istc in servitute do-

minari : ille autem in libcrtale servire? Servicbat Jostph,

rcgnabat Pharao : beatior hujus servitus, quam regnum

• Rom. ti, 16. —» Isai. t, 11,



rcg

ao 8 S. AMBROSII

illius. Dcnique tota ./Egyptus collapsa esset fame, nisi

num suum consilio scrvuli subdidisset.

XXI. Habent igitur undc glorienlur originis servuli y

servivit ct Joseph. Habent unde sc consolcntur qui cx li-

bertale in servitutem aliqua necessitate vencrunt. Habeni

quod imitcnlur, ut discant conditionem sc mutare posse,

non raores : esse et in vernaculis libertatem , et in servi-

lulc constantiam. Habent ctiam domini quod per servulos

bonos spercnt. Abraham filio per vernaculum invcnit

uxorem. Bencdixit Dominus domum /Egyptii proptcr Jo-

seph , ct facta est bencdictio Domini in toto ccnsu e}us

et in domo, etinagris. «Et convertit, inquit, omnia qua?-

»cnmque illi erant, in manus Joscph l. » Adverlimus quod

ea quoc domini gubernare nos potcrant , servuli guber-

narunt.

CAPUT V.

Josephi ob pulchriludinem , sed magis ob pudicitiam

commendatio. Js nuUa sua culpa adamatus a domina r

ac de stupro compellatus , eam repellit , rejeclisque

veslibus ornatior fugit : iUa vcro dum eas retinet r

atque insontem criminatur, ignominiam suam nudat.

Tamen millilur Joseph in carcerem : at ibi divino

prccsidio non destituitur.

XXII. Sed quid de privata domo dispositioniscjus ser-

vuli astruam ,qui rexit imperium? Plus tamen est quod

ipsc antc sc rexit; et cum esset dccorus aspectu, ct speci^-

sus facie valde, venustatem sui vultus ad alienam non de-

» Gcn. xxxix, 4-



DE JOSfcPU PATIUARCIIA. LllJER t"M'S. 20$

Tiva\it injuriam, sed ad suatn servavit graliam : hoc se

pulchriorem ralus , si non dispcndio castitatis , scd cullu

pudoris spcciosior probarelur. Illum csse verum decorem,

<jui non alicnos oculos caperet, nec fragilcs mentcs vulne-

raret, scd judicia acquireret universorum, fraudi nullis

futurus, laudi sihi. Jam si quapctulantihus aspexit oculis,

illius crimcn solius cst quai male vidit, non hujus qui

uaale se nollcl videri; uec in co quod visus cst, culpa est.

fton crat in potestate servuli ut non viderctur : maritus

debuit cavcre oculos uxoris. Si ille nihil timchat de con-

juge, arbilrabatur ibte testimonium esse castimoniac, non

reniissioneru incuiue. Discant lamen viri cavere etiam

oculos faminarum. Adamantur enim et qui nolunt amari,

Denique adamalus est Joseph, qui amanlem contemneret.

Et hcne excusavit eum Scriptura dicens : a Immisit oculos

» uxor domini ejus in Joseph 1, » hoc est, non ipsesc osten-

tavit, nec ccpit incautam : sed illa rctia sua misit, et in-

dagine sui capta est. Larqueos suos sparsit, et suis haesit

vinculis.

XXIII. Dixit autem illi : « Dormi mecum 2. » Prima

adultera; oculorum tela sunt, secuuda verhorum. Sed quinon capituroculis, potest verhis resistcre. Suppctit defen-

«io, uhi adhuc lihcr affectus cst. Ideo scriptum est quia

ille noluitJ

. Primum igitur congressione mcnlis superavit,

tanquam scuto animi irruentem repellens : deinde sermo-

nem tanquam hastam vihravit, ut se illa revocaret. t Et

idixit uxori domini sui*. » Rccte uxor domini , nou ipsa

domina dicitur, quae non potuil extorquere quod voluit

imperare. Nam quomodo domina , quae dominandi non

habebat efiectum, quac disciplinam doniinae non tenebat,

quae scrvulis libidinis incentiva praeslabat? Ille dominus

qui amantis non excepit faces, qui lenocinantis vincla noa

• Gen. uxn, ;. - « Ibid. — • ILU 8—4 Ibid.

LV. l4



&IQ S. AMBROSII

scnsit, qnem nnlla mortis formido perterruit, qni maluit

liber criminis mori, quampotenliac

criminosac eligerc con-sorlium. Ille libcr, qui lurpe credidit vicem gratiae non

referre. Denique non ut meliculosus excusat, nec tanquam

periculi timidus cavet : sed tanquam beneficii berilis et

innocenliac suai debitor fugit crimen ingrati, peccatiquc

labem cl culpac conlagium quasi juslus horrcscit. Tcrlium

spiculum adultera inlerpcllandi assiduitate vibrabal : sed

Joscph non audiebat eam. Habes post prima vcrba quid

cavcas. Non solum lubrica, sed etiam procax, importuna,

petulans est libido , nec habet quod vcrealur adullcra.

Quaj dispendia pudoris prima non doluit , insidialur ut

capiat.

XXIV. Denique officii sui ct commissi muneris ingres-

sum gralia , remolis arbitris ac domeslicis, apprehendit

eum diccns : « Dormi mccum. » Excusatur Joseph Scrip-

turae lcstimonio, quia commissum a Domino ncquibal dc-

serere obse.quuim 1. Non cnim salis est quod securus sui

domus intcriora quasi qui capi non posset, ingrcssus est:

justus debuit providerc ne furenli copiam darct, ct ejus

illa peccalo pcrirot : sed qui adversari sibi domiin sui \i-

debat uxorem, neglecti oflicii ctiam a domino cavere de-

bebat oflensam : simul adhuc sermonis, non comprchen-

sionis pulabat audaciam.

XXV. Excusatur quod ingressus est : prredicalur qnod

clapsus est , ncc pluris fecit veslimenta corporis , quam

animi castimoniam2

. Reliquittanquam non

sua,

quaz

adultcra suis manibus delinebat : etaliena judicavit, quae

tactu irnpudicac poluerant comprehendi. Magnus lamen

vir, qui vendilus servile nescivit ingenium, adamalus non

redamavit, rogatus non acquievit, comprehensus auiugit,

Qui cum ab uxore domini conveniretur, teneri veste po

• Gcn. xxxix, u. —> lbid. la.



DE JOSEPH PATRIARCHA. LIRER r\US. 211

tuit, animo capi non poluit : ac ne ipsa quidcm vcrba diu

passus, contaginm judicavit si diutius morarctur; ne per

manus adultcras libidinis inccntiva transircnt. Itaquc vcs-

tcm cxuit, crimcn excussit, et relielrs, quibus tencbatur

exuviis, spolialusquidcm, sed non nudus aufugit, qui crat

tcctior indumento pudoris. Non est cnim nudu< , nisi

quem culpa nudaverit. Denique in snperiorihns liabcmus

quod Adam posteaquam Dei mandata prrcvr.ricalione de-scruit , et pcccati gvavis wra conlraxii, nudns erat. Ende

el ipsc ait : « Voccm tuam audivi io paradiso, et limui ,

t quia nudussum,et abscondi me 4. » Intellcxit cnim se cssc

nudutn, qui iafulas divinrc protectionis amiscrat. Et idco

latebat, quia vestem ftdei non habebat, quam ntique prrc-

varicando deposuit. Magnam rem vides. Il!e nudns erat qui

tunicam non amisit : isle nudns nonerat, qtii vcstimenlis

se exuit , quaj in manibus adullerre dereliquit. EademScriplura illum nudum asseruit, hunc abnuit. Et idco

iste expoliavit sc potius quam nudavit, qui incorrupta vir-

tutum vestimcnta scrvabat, expolians se veterem hominem

cum actibusejus ; ut indueret novmn, qui secundum ima-

rincm Creatoris in agnitionc renovatur. Ille autem ntidtis

remansit, qni se ilerum vestire non pottiit, singulari spo-

lio virtutis exutus. Unde pelliceam acccpit tunlcam; quia

pece?tor habere non poterat spiritalem. Reliquit igftur

vestimenta Joseph , el nudavit adulterre invcrecundiam

qure postea latere non potuit.

XXVI. Dcnique cxivit foras, et ipsa adultcrii sui tenta-

menla vulgavit, exaltans voccm suam; co quod relictis

vcstibus, Hebrreus aufugerat. Ipsa igitur quod cclare de-

buerat, prodebat; ut composito crimine lrcderet innocen-

tem. Justus autem accusare non novit; ct ideo impune

hoc impudica faciebat. lllam igiturvere exutam dixerim

.'

Gen. 111, 10.



S. AMI5U0SII212

etiam aliena vestimenla servantem , quae omnia amiserat

vclamina caslitatis:

illum satis ornatum, salis defensum ,

cujus vox non audiebatur, et innocentia loquebalur. Sic

Susanna postca dum lacet in judicio, melius locuta cst

oraculo; et ideo Prophetae meruit defcnsionem, quae pro-

priae vocis non quaesivit auxilium. Illum ergo bcatiorem

dixcrim, cum in carccrem milterelur, quia subibat pro

caslilate marlyrium. Bonum enim munus pudicitia; sed

niinoris merili cum periculum non habet : ubi vero ctiam

salulis periculo defenditur, ibi plenius coronatur.

XXVII. Inaudila causa, inexplorala fidc veri, tanquam

reus criminis in carcerem Joseph miltilur : sed eum Do-

mtaus ncc in carccredeserebat. Nonturbentur innoccntes,

cum falsis criminibus appetunlur; cum oppressa justitia

truduntur in carcerem. VisitatDeus et in carceresuos; et

idco ibi est plus auxilii, ubi est plus periculi. Sed quid

niirum si visitat Christus in carcere positos, qui se ipsum

in suis in carcere inclusum esse memoravit, sicut habes

scriptum : « In carcere eram, et non venistis ad me 1 ?»

Quo non penelrat divina misericordia ? Invenit Joseph hu-

jusmodi gratiam, ut qui fuerat clausus in carcere ,ipse po-lius carceris clauslra servaret, concederet muncre clavicu-

larius, inclusos omnes potestati cjus committeret. Itaque

Joseph non solum carcerem non sentiebat, sed ctiam alios

quoque carceris levabat aerumna.

1 Matth. xxv, 43.



DB J0SEPH. PATRTAP.CHA. LIBER VgVB, 3l3

CAPLT VI.

Post breveminvectivaminmutiercm, aci spadoneshujas

etiam auctorcs injuria? transit ; ct demonslrato quamfragilis sit eorum status, atterius somnium ejusque

expositionem reftrt. Ilinc sceculi potentiam somnii

simitem esse ostendit. Deinde mystice laudato Ilebrajo

inlerprele , invehilur in eunuchum beneficii imme-

morem. Demum tacite Calligonum persiringens

pauca de regiorum ministrorum statu ac fragiiitate

subjungit.

\\\ III. Hijrs igitur injurine auclor mulier et >padones

sunt; sed mulier /Egyptiorum, quae procaces cnm viris

solita miscere sermones, lacessere verecundos,r ugientes

insequi, pudentes perurgere, cum vitia sua non posset

defendere , innoxios criminabatur, perfidiam a Imiscens

perfidiae, aliena tenens, et alios ipsa condemnans, modumnullum ponens furori. Quae enim causa crudelhalis , nisi

quod cupiditalibus suis obsisli videbat, et desideria sua

vetita asscnsione fraudari? En propter quod aperiatmr

carccr, ut suscipiat innocentes : solvanlur catcnoe reis, ut

imponantur fidelibus : dimiltantur veritatis adulleri, ut

includatur qui fidei adulteriumrecusavit.

XXIX. De istis vero spadonibus quid dicam? qui exem-

plo debent esse spadooibus caeteris, quod status eorumfragilis ac tcnuis, et in voluntate reg*a spes omnis, quibus

levis offensa summum pcriculum sit : sccundae autem res

vileministerium. Gloriabatur alter quod esset vini praspo-

situs, aller quod esset pistornm. Lterque offendit , missi-



21 »• AMBKOSII

que in carcerem, et commendati sancto Joscph ab ipso

carceris claviculario , cum essent illic dies complures, vi-dcrunt somnium; et cum rcviseret eos Joseph , tristes

turbatosque animi offcndit; quia turbabanlur somnio,

cujus inlerpretem non invenirent : « ISonne per Deum , in-

»quit, intcrpretatio somnii est? Narralc ergo mihi. Et nar-

»ravit procpositus vini somnium suum. Erat vilisin cons-

apectu meo : in vite autem trcs radices, et ipsa florcs

» ferens gcrminavit maturos botryoncs uvarum : et calix

«Pharaoin manumca. Et sumpsi cam, et exprcssi cam in

«calicem, et dedi caliccm in manus Pharao. Et dixit illi

» Joscph : Ilaec inlcrprctatio ejus : Trcs radices, trcs dies

» snnt. Adhuc Iriduo, et in mcntem habcbit Pharao prin-

» cipatum tuum , ct restiluet te supcr oflicium tuum pristi-

»num, et dabis calicem in manus Pharao. Sed memor» esto per temclipsum , cum iibi bone erit , ct facics in me» miscricordiam, et memor eris mei ad Pharaonem, ct

«educes mc de carcere isto; quia furlo involalus sum de

»terra Ilcbraiorum (37) , el hic nihil male feci, sed niise-

» runt mc in lacum carceris hujus*. »

XXX. Allerius somnium non libet dicerc. Mcministis

cerle vcrborum meorum, quod etiam tunc refugcrim ejus

intcrpretalionem ia co, cujus exitum rcfugio, morlcm

perhorresco. De isto prius dicamus,qui si beatus videba-

tur, cum essct vini praepositus ; ct hunc summum credcbat

apicem onmis potentia3, quod regi calicem dabat. IIa?c

gloria illius, h;cc magnificentia in hoc saeculo : hac dcfrau-datus dolebat, huic redditus gratulabatur. Sed hoc som-

niumcst, et omnis potenlia sajculi somnium, nonveritas

est. Dcnique per somnium vidit reddi sibi principatum

suum. El Esai'as dicit ita esse hujusmodi homincs, qui in

hoc sacculo delectanlur secundis rcbus, sicut qui in som-

' Gcn, xl, 8-1 5.



DE JOSEPQ PATBI4RC0A. LIBER C5US. Sl5

nis manducat ct bibit1

, videtnrsibi cibo autpotu dnm dor-

niit, repleri • scdcnm

cvigilaverit, incipitesurire amplius ;

ct tune intelligit quam inanis iile cibns et potus fuerit som-nianlis : sic qui dormit in boc sneculo , ncc ©culos aperit

ad myslcria divioa, quandiu somno gravatur corporis ,

pulat alicujus momcnti esse hanc s.ccularem potentiam,

quasi in somnis eaaa videl : ubi evigilavcrit , deprehendit

quam inanis hujus sreculi voluptas sit.

XWI. Gonsidera nunc illum verum Hebranim , illum

non somnii, *ed veritatis et prseclarx visionis interpretem,

qui de Divinilatis illa plcniludine , a liberlate ctelcstis gra-

tia? in hunc corporeum carcerem venerit, quem non poluit

ssculi hujus illccebra mularc, non ulla corruptela mun-<lanaj voluplalis everlere, qui tcntatus non decidit, nppe-

titus non appelivil, poslremo adulterina quadamSynugogasmanu vcste corporis opprehcnsus, carnem exuit, liber

mortis asccndit. Calumniata est mcrelrix, ubi eum tenerc

non poluit, quem carccr non terruit, non inferna tenne-

runt : quineliam quo veluli punicndus desccnderat , inde

alios libcravit : ubi ipsi slringebanlur mortis vincola , ibi

laxavit ipse vincnla mortuorum.XXXI I. Considera crgo istum Hebracnm dicentcm illi

pramosito spadonum, qui contraxerat offensam rrgiam,

<jucm resiiluerat muneri suo : « Memor esto pcr lemetip-

• sum, cum tibi bcue erit : et facies iu me miscricordiam,

»et memor eris mei. » Ideo secundo repetivit , qttta sciebat

non recorduturum quid evasisset injuriae, cum potcn-

tiam rccepisset Ideo sccundo admonuit, quia secundoliberuvil: ut si prioris bcueliciieum memoria non teneret,

vcl postcrioris subiret, non despiceret auclorem salutis

sux, non perfida pracvaricalione violarel. Scd quod pcjus

est, cito kenelicii irrepit oblivio sccundis rebus. Rodditus

1 Isal. x\ix, 8.



2l6 S. AMBROSII

oflicio suo non est memor factus interpretls, sed oblitu*

est eum. Sed etsi ille obliviscebatur, Chrislus non oblivis-cebatur : scd loquebatur ei , et per servulum loquebatur

dicens ad eum : * Memor esto per tcmetipsum , » hoc est

vel oflicii tui contcmplationc quid audieris, recordare. Se&etsi nunc oblitus es, memor eris mei; ut cvadas pericu-

lum, qui oblitus es beneilcium. Tamen elalus potentia non/

rccordabalur, Et quanta haec potentia , ubi vini ministe-

rium ? En unde omnis jaclantia ; quia erat spadonum pra>

positus, qui vinum poculis regiis ministrabant.

XXXIII. « Et factum est, inquit, post biennium 1. »

Menlior de hoc nostri spadonis tempore , nisi et dies con-venit; quia post biennium recepit oflicium, ncc recordatus

est, sed admonitus. Cognovit enim quod etiam regnumr

ipsum in hoc saeculo csset somnium, qui suo somnio no»credidit : didicit eliam regnum esse somnia , nec ipsorumpoteslates esse perpelnas. Sed cito hunc locum prnclcreat

dolor, ne ipsa commemoratione crudescat : nc ipsius

quidem sermonis mei meminisse deleclat, quem tunc

tempAris vel effuderit dolor, vel extorserit Ecclesioe contu-

melia (38).

XXXIV. Admonitus ergo sui per somnium regis ait t

« Peccatum meum recordor 2. » Sera quidcm isla est, sed ;

ulinam vera confessio. Post peccatum fateris, quod ante

pcccatum cavere debueras. Quam cito oblitus fueras.

« Memor csto mei. » Scis nempe tunc tcmporis hunc fuisse

sermonem : sed obtusas aurcshabebas faslu potentia?

,

ctvini ebrius non audiebas verba sobrietalis. Vel nunc me-menlo mei, qui peccatum sero fatcris. Qui rogas servu-

lum Christi , cur Dominum negas? Inebriare jam non vino,.

sed Spiritu sancto. Recordare quid passus sit , cum quodormisli somnum luum, ct somniasti soinnium. Et ipser

.' Cen. xli, i. —» Ibid. g.



DE JOSEPH PATBIABCHA. LIBER CNUS. 21?

praepositus crat, et pra?positus epularum regis, quae ad

opus pistorium perlinebant. Sublimem se esse credebatquia in poteslate habebat panem regium : nesciebat mul-

tos anfractus esse hujus potentire. Minabatur aliis, ipse

mox supplicio dedendus cxtrerao; nec audlvit eum, qui

licet servulusDomini, tamen loquebatur oraculum : quod

ipsius jussu regis , de quo sibi plurimum blandiebatur, ca-

put amissurus esset, esca avibus dcrelinquendus. Ycl hoc

te exemplum revocarc debebat, ut perfidine non cre-

deres.

XXXV. Sunt ct alia cxempla de fasln et fragilitate mi-

nistrorum regalium, quae posterioris . temporis historia

habet. Et Doech pra?positus erat , et praepositus regis ani-

malium ad disciplinam mulorum , hoc est, spadonum

animalium. Hic quoqne sacerdotem Domini detulit, et

iraude regem commovit in sacerdotis periculum , et hic

Syruserat. Num menlior, quando et patria, et facta con-

veniunt? Aman quoque cubiculo regis et ipse pracpositus,

dum invadere Ecclesias Domini improba temerifate con-

tendit, populumque fidelem spoliare ac persequi, gravibus

sacrUegia suppliciis expcndit,



21 S. AMBROSII

CAPUT VIL

Educto Josepk de carcere regis somnium proponitur,

a quo ct cxplicatur. Iloc Ambrosius tum rebus sui

temporis, tum prccsenti et futuro sceculo accommo-dat. Poslea Josep/ii prajmia, conjugium, liberos^fru-

menti distributioncm mjslice de Chrislo inlerpreta-

lur; ac landem nos ad emendum spiritalia aiimenta

horiatur.

XXXVI. Sed revcrtamur od istum vini praepositum,

qui quasi multo ebrius mero bencficii auctorem oblitus

est diu : aliquando tamcn, utregi providcrct interpretem,

non quasi gratus, sed quasi caliidus intimavit scriem rei

gestac. Quo cognilo , rex quoque cum jussit accersiri , eru-

lumque dc carccre interrogavit, si posset intcrpretari sibi

somniutn. Cujus cxplanalione delcclatus , rcmovit inju-

riam, honorem delulit. Ilaque vidcte si non prasentibusct ista conveniunt. Injuria illata est prius quam cognos-

ccretur a rege : gratia relata, ubi regi est cognitus. Ita

rcx vacat culpa; quia et id quod excepit vir sanctus in-

jurice, alienum fuit : et id quod recepit gralioc, regis est

proprium.

XXXVII. Somnium autcm ejus, etinlcrpretatio hujus-

modi est : « Quaccumque, inquit , facit Dcus , ostcnditPha-

»rao. Scplem vaccoe bonoe, septem anni sunljet septem

sspicaj bonae, septcm anni sunt. Somniuni Pharao unum»est. Et septcm vaccae macroe, quae post illas ascende-

»bant, septem anni sunt; et scplem spicae macrae , et a

«ventocorruptae, septcm anni sunt. Erit scptcm annis fa-



I)E JOSEPD PATIUARCII*. LIBER LNCS. 219

»mes. Verbum anlem quod dixi : Quaecnmquc facil Deus,

• ostcndit Pharao. Ecceseplem anni veniunt ubertatismag-

> na? in totam lcrram Egypti. \ eniet autem scptem annis

• fames postha?c,etobliviscenturubertateminlota .'Egypto;

»et eonsumet fames totam terram, ct non agnoscctur

»uberlas terrte a fame qurc fulura cst post hicc. \ alida

• cniin nimium. Quod autem iteravit somnium Pharao

»bis; quia verum erit verbum a Deo, el feslinabit Dcus

• faccre iSlud1

. »

XXX\ III. \ ctus somnium , res recentcs. Posterioribns

priora consumpla sunt : et ubi crat anle uberlalis copia ,

ibi rcrnm omnium facta est indigenlia. Qaod si quis hu-

jnsmodi regi consiiium dedissct, ul aliquid de superiori

uberlate posleriori principatus sui servarct a-tali, reliquo

quoque tcmpori larga donandi aiflucnlia redundassct.

Scd immodica aevi supcrioris effusio eliam posteriora des-

tituit , et homines diripicntcs universa , aliqucm Joseph

adhibcre nolebant. Etsi non ego Joscph (quis enim istud)

clamabam tamen vaccas illas pingnesnon soium lasciviam,

sed etiam incuriam divinas siguiiicare revereotiae ( de per-

fidisenim dictumest

: «

Tauri pingnes obsedcrunt mcJ :i

et de Juda?orum populo scriptum est :« lmpingnatus, et

• obesus factus, et dilatatns est , et dereliquit eum qui fe-

• cit eum 3

) et idco somnium illnd redundanlia; saccularis

perpetuum esse non possc : forc tcmpus quo his faaaes

dura succedcret/

XXXIX. Nec tamen hoc somnium uni aut duobus dc-

monstratum arbitror, sed omnibus proposilum ; eo quod

septem anni istius mundi pingues , et sa?culari ubertate

opimi, absorbcanlur ab illis sa?culis qtia: futnra sunt, in

quibns perpetua quies, et legis observanlia spirilalis, quamEphraem illa tribus patrum Deo frticluosa cnstodit. Bona

• Gcn. jli, 35-03. —• P<al. xxi, i3. —» Deut. xxsu, i5.



220 S. AMBROSII

vacca , non illa corporeo distcnta ubcrc, sed abundans spi-

ritalis lactis ct gratioe, super cujus decorem cervicis Deus-sedere se dicit, ut scriptum est : « Ephracm vacca docta

»diligerevictoriam. Egoautem transivi super decorem cer-

»vicis cjus*. » Non ergo impinguet caput nostrum olcum

peccatoris , ncc falsi lructus delectare nos debcnt , ne di-

catur et de nobis : « Seminaslis impietatem , ct iniquitales

»ejus vindemiastis. Manducasti fructum falsum.quia spe-

srasti in curribus tuis2

. » Nec me movet quod habet spi-

cas macras , et vento corruptas; quia et David tunc melior

erat, quando sicut aranea labesccbat : et spiritus contri-

bulatus sacrificium Dei cst; et illi praestantiores evadunt,

quos in hoc sacculo gravibus injuriis spirilus malignus-

exercuit.

XL. Unde magis mystica mcruisse pracmia Joseph arbi -

tror, quia dcmyslicis estlocutus. Quid enim sibi vult an-

nulus digilo ejus insertus, nisiut intelligamus pontificatum

ei fidci esse delatum, ut alios ipse signaret ? Quid stola,

qu?e amictusest sapientire , nisi tributum ci ab illo rcgecce-

lesti prudentia) principatum ? Torques aureus intelleclum

bonum videtur exprimere. Currus quoque significat fasti-

gium sublime meritorum. Quis autem cst qui ex gentibus

accepit uxorem , nisi qui Ecclesiam exnationibus sibi con-

gregavit, etsuscepit ex eafilium Manassen, per quemobli-tus est omnes dolores suos, quos habuit de sacrilegiis Ju-

daeoruui ? Suscepit alium quoque filium Ephram , pcrcujus profcctum

claruil quod suscepta in carne humilitaset Divinilalem non humiliavit, et gloriam cumulavit.

XLI.Denique quicumque famem patiebantur, ad Josephmitlebanlur. Qui sunt isti, nisi de quibus diclum est

« Converlentur ad vesperam, et famem patientur ut ca-

» nes 8?» Erat autem fames non unius loci , sed totius teme t

' Oice. x, 11. —» Ibid. 10. - s Psal. tvm,7.



DE JOSEPH PATRIARCUA. LIBLR UNUS. J2I

ouia non crat qui faccrct bonilatem. Ideo Dominus Jesus

jejunia mundanamiseratus jperuit horrea sna , ct myste-

riorum co-lestium ihesauros scicntiae sapientiaeque pate-

iecit abscondilos; ut nulli alimcnta deessent. Dixit enim

Sapieulia : « Venite, cdite panes meos 1. » Et ideo ab ilio

solo dicitur : « Dominus pascit me , et nihil mihi deerit 1, »

uui saluralur a Chrislo. Aperuit ergo horrea sua Christus,

ct vendebat, non .wa pccunisc, scd fidei preiium, et de-

votionis slipendium quaerens. Vcndebat autera non paucis

jn Judica : scd vendcbat omuibus, ut ab universis nationi-

bus crederetur.

XLII. Et omnes rcgiones venerunt in /Egyptum ad Jo-

v seph emcre 5; oblinuerat enira faraes. Oraues enira esu-

riunt, quos non pavcrit Christus. Emamus crgo alimenta ,

<{uibus famem possimus repellere. Nemo paupertalis suae

coutcmplalione revocetur, ncmo verealur qui argentum

non habet. Non qucerit Christusargentum , sed fidcm quae

urgento pretiosior est. Denique emit eam Petrus , qui non

habebat argentum. « Argentum , inquit , et aurum non;> habeo : sed quod habeo , do tibi. In nomine Jesu Christi

«surge, et ambula1

. » Et prophetaEsaiiasdicil: « Qui sititis,

*ite ad aquam; et quicumque non habctis argcntum , ite,

semite, et bibite, ct manducate : emite sine argento et

»pretio vinum, et adipem 5. » Neque enim pretium quaesi-

*it anobis, qui pro nobis sanguinis sui pretium solvit;

quia non auro ct argenlo, sed pretioso nos redemit san-

guine. Ergo id pretium debes quoemptus es; et si ille non

semper exigat.tu tamen debes. Eme igitur tibi Christum

uon eo quod pauci habent, sed eo quod omnes habent.

Omnes habentper naturam , pauci offerunt per timorem.

Suum est quod a te Christus reposcit. Ipse vitam omnibus

i • Pror. u, 5. — • Psal. xxm, i. —* Gen, itl, 5-7. — < AcU m, 6. —* Isai. 1», 1.



222 s « AMBROSII

dedit , ipse pro omnibus morlem suam obtulit. Solvc pro

auclore, quod soluturns es lcge. Non mediocris isle con-tractus est. Non omnes eum facile vident. Dcnique ilke

virgines in Evangclio, quas vcniens Sponsus exclusit, ideo

foris relickc sunt,quia vcnale olcum non cmcruni*. Ludedicitur eis : « Ile potius ad ven!entes

; et emite vobis 2. »

Et ncgotiator non immerilo pracdicalur, qui vendiditom-

nia sua, el emit margaritam.

CAPLT VIII.

Exhortalio Jacob ad fllios, ut in yEgyplum ad escas

cocmendas szse confcranl, quidsignificct; quid item

deccm eorum, relicto domi Bcnjamin, profcclio ?

XLIII. « Et Jacob dixit filiis suis : Quare pigri eslis ?

»Eccc audivi quia frumcntnm est in /Egypto : dcsccndite

» illo , ct cmite nobis escas3

: » Non scmcl boc Jacob dixit,

quotidie omnibus filiis snis dicit, qui scrius veniunt ad gra-

tiam Cbristi : « Quare pigri estis ? Ecce audiviquia frumen-

»lum cst in /Egypto. «Exboc frumcnto granum estquod

resurgit. Qui igitur famcm suslinet, suae scgnilia? debet

ascriberc. « Ecce audivi, inquit, quia frumcnlum cst ia

«yEgyplo. » Cilius utiquo juniorcs aliquid quam seniores

consuerunt audirc , dum foris posili multa circumeunt. Sedhanc negotiationcm prius senex audit, sed ille sencx ii>

quo cst lidci longaeva canities. Prior scnex inteHigit, sed

ille sencx in quo est vcnerabilis senectus , et aetas senectu*-

tis vita immaculala.

XLIV. Nec omnes hanc ncgotialionem. suscipiunt , nisi

' Matth. xxv , 9, et seqq. — • Id. xim,46.-3

Gen. xlii, i, a.



DE JOSEPD PATIUARCUA. LIBER UMS. 223

filiiJacob, et ipsi provcclioris nctalis. Ideo deccm pcrgunt,

non pergit junior 1. Non misit eum pater: « Nc contingat

i inquit , eum infirmitas. a Adbuc obnoxius erat infirmitali

Benjamin junior. Palriarcha qnidem legitur Benjamin,

scd ille cx tribu Benjamiu Paulus praefigurabalur. Mei ito

Jacob de ejus infirmitate dubitabat. Denique infirmatus

cst, ut sanaretur : caecitatem passusest, sedhaec infirmitas

ad salutem. Deniquc illa caccitas lucem attulit.

XL\ . Accepimus liistoriam , cognoscamus myslerium.

Sinc Bcnjamin patriarchaj primo perrexerunt : sine Paulo

Aposloli. Ulerquc non primus advcnit, sed accersitus a

primisuberioremmercempriorumsuo fecit adventu. t Est,

»inquit, frumcntum in /Egypto, »hoc est, ubi major fa-

mcs, ibimajor ubertas est. Magnum frumentum in .Egypto.

Denique et Dcus Paler dicit : « Ex .Egypto vocavj Filiumimeum !

. »Existo grano illa fcecunditas. Nequeenimmes-

sis esse potuisset , nisi .Egyptii granuni ante sevisscnt. Est

ergo frumentum quod nemo antc esse credebat. In hoc

frumentoncgotiantur Palriarchne. Et illi quidem argentum

detulerunt : sed bonus Joseph frumentum dedit, argcntum

reddidit. Non enim pccunia emilur Christus, sed gralia.

Pretium tuum fiJes est. llac cmuntur divina mysteria.

Portat autem frumcntum hoc asinus ille ante immuudus in

Lege; sed jam mundus in gratia.

' Gen. xui, 3, 4. — * Osec. u, 1.



? . 2 4 s « AMIiROSII

h, *.-*.-* W*'-'»

CAPUT IX.

InvaUscente fame fllli Jacob redeunt in JEgyptum,

duclo secum Benjarnin ac muneribus delatis. Joseph

comiter fratres alloquitur , qui ad convivium invi-

tali ,suspicantur sibi parari calumniam. lidem a Ma-jore domus confirmanlur. Qumomnia, de Pauli voca-

tione ac praidicalione , nec non Judaioruminfidelitatc

exponuntur.

XLVI. Tenebatur tamen Bcnjamin junior , et patrio

adhuc adhaerebat affcctu. Tenebant cum Legis vincula,

mos paternus. Fames invalescebat , quia sero veniebat 1.

Intercedunt pro co duo , Puiben et Judas , hoc est , humi-

litas (39), atque confessio. His vadibus apud patrem uli-

tur, hiscommillitur , quorum unus primilivus , alius re-

suscitatus. Lex primitivi, Evangelium resuscitati. His

deducitur Benjamin junior, et bonis odoribus comitatus

advenit portans secum rcsinam, qua lapides marmorumconnectunlur; co quod praedicatione propria tanquam spi-

ritali resina vivos lapides etiam ipse connecteret : portans

etiam mel , quo noxia vulneris interius exeduntur sine ali-

qua acerbitatc sectionis. Talis enim Pauli praedicalio, ut

putrem aboleretaffectum, corruptumque evacuarct humo-

rem disputalionis suae aculeo , urere magis segra; mentis

viscera cupiens, quam secare. Incensum orationis , et ca-

siam, et guttam sepulturae insignia esse David propheta nos

docuit dicens : « Myrrha et gutta et casia a vestimentis

» tuis2

. » Venit enim Paulus crucem Domini prajdicare, ili-

« Gen. xmii, i, et seqq. —» Psal. xuy, 9.



DE JOSEPH PATMARCHA. LIBF.R OHU8. 32J

ccm sempcr vircntem , ct nuccs quarnm testa durior ,

fructus tenerior : mcritoquc virga sacerdotalis Aaron nu-

cina , et Ilieremio} baculus hujusmodi. Argenlum quoque

duplex, nou otiosa munera csse quis dubitct; cuni et

Palriarch.e vita , et Aposloli scrmo semper virescat in pec-

toribus singulorum; et eloquium Sanclornm, sicut ar-

gcnyum igne cxaminatum , praecepti salubris iulgore

resplendeat ? Ncc immerllo duplex argentum Teferunt in

quibus Pauli procfigurabatur advcntus , qui laborantes

presbyteros iu verbo alque doctrina duplici honore do-

nabat.

XL\ II. « ^ idit autem iiios Joseph, et Benjamin fratrem

»suum cx eadem matre 1. » Jam videntur Hcbraei, et viden-

lur a Christo qui verus Joseph est, quando cum Pauli

veniunt typo : et loquilur iliis mitia atque mansucta, ut

pariler cibum sumant. Supra autem quia sine Beujaniiu

vcnerunt, agnoscel)at quidem eos , sed ab his se avertebat,

ut scriptum est : «Et loquebatur his dura 2., »quia ipsi non

agnoscebant eum, a quo agnoscebantur. Pauli igitur me-rito profeccrunt, quem Dominus Jesus tanquam juniorem

fratrem cx eadem matre gcneratum amplius caeteris iratri-bus diligebat. Advertant Juxkei quem Dominum ncgave-

runt, qui etiam crucifixus, ex Synagoga tamen eorumtanquam ex eadem ortus parente plus eos diligit, si vel

sero cognoscant suas salutis Auclorem. Sed propriorum

conscii dclictorum, non credunt tantatn Christi esse iiiise-

ricordiam, ut donct peccatum, rcmittal injuriam. Ideoque

praefigurabanlur in Patriarchis quales essent fuluri. Invi-

tabantur ad graliam, ad salnlaris mcnsae vocabantur

convivium ; et calumniam sibi parari, insidias ficri sus-

picabantur.

XLMII. Etcceperunt ad hominem, qui erat supra do-

' Gen. iliii, 19. — » Id. M.i-, -.

i-v. i5



aa 6 *• AMBROSII

mum, in janua domus causam suam agere velle1

. Adhuc

dul)itant inlroire, et ex operibus suis malunt justificari,

qui causam snam volunt astrucre, quam gratiam accipere;

et ideo in portis redarguuntur. Qui aulcm fruclum utcri

virginalis cxpectat, et haereditatcm Domini, filii mercem

negotiatur, non ernbescet in porta : sed in cxitu vitae hu-

jus repellit inimicum , ne ad altiora properanti conscius

culpae gravioris obsislat.

XLIX. Unde mystice illis respondit major domus. Et is

qui sit inlellige, cuin lcgeris Moysen fidelcm in tota domo

ejus. Majores enim domns, Moyses, Petrus, et Paulus, ct

cseleri Sancti sunt : Christus autem solus est dorcinus.

Scriptum est : « Quia Moyses fidelis in tota domo ejus tan-

»quam famulus in testimonium eorum quae dicla essent

» Christus aulem tanquam filius in domo sua, quae domus

»nos sumus, si liberlatem et gloriam spci lenuerimus 2.

L. Hic ergo major domus respondit illis: «Propilius sit

»vobis Deus, nolite limere; Deus enim vester, et Deus

«palrum vestrorum dedit vobis thesauros in sacculis vcs-

» tris : at argenlum vestrum probum, acccptum habeo s. »

llli enim dixerant: «Argenlum uniuscujusque in sacculis

snostris invcnimus, ad pondus argcntum noslrum retuli-

»mus*.» magna mysteria, et evidenter cxpressa! lloc

cst dicere : « Cur inflamini? Cur ar jrentum vos habcre ves-

trum in sacculis sae])ius usurpatis? Quid cnim habetis quod

non acccpislis? Si autcm accepistis, quid gloriamini, quasi

non acceperitis? Jam salurati estis, divites facti estis, quia

argentum habere vos crcdilis:»sed argenlum vobis Deus

patrum vcstrorum dcdit. Illc Deus vestcr, ille patrum ves-

trorum Dcus est, quem negastis. Sed ignoscit, scd indul-

gel, sed rccipit.. si reverlamini. Ipsc cst qui vcstrum non

quaerit argentum, suum donat. Ipsc vobis dedit argcntum

» Gen. xliii, 19.— » Ilebr. 111, 5,6, —3 Gen. xliii, 23.— * lbid. ai.



DE JOSEPII PATRIARCHA.. LIBER UMS. 22?

in sacculis vestris. Jam sacculi vcstri argentum habent,

qui lutum habcbant; et idoo voster est qui dicit : «Con^ci-

• disti saccum meum, et induisti me l.Ttitia'. » Lretitia?

munus est Christus, ipse est argentum vestrum, ipse pre-

tium Yoslrum. Non exigit a vobis Dominus Jesus frumenti

sui pretium, non quaerit vestri pondus argenti. Argentumvestrum rcprobum est, argontum sacculi non est bonum.

LT. « Argentum vestrum probum, acceptum habeo1

,»

hoc est, non est illud materiale argentum : sed spiritale

argentum vestrum hoc cst probum, quo fida devotione

quasi Jacob filii detnlistis, qnod sine damno datur, et sine

ullo dispendio annumeratur : quandoquidem tali preiio

detrimcntum mortis excluditur, lucrum vitac acquiritur.

wwvvwvw vw mmi» v\«. vw vw ,\v vwvw iwvwvvvvv vw ivvmmtv) vwwww ww\w v\ vw

CAPUT X.

Paucis de meridie pra*missis, paratorum munerum illa-

tio, co?ivivii instauraiio, et humanissimus Josepki

cum fralribus conprcssus rcfcvuntur. IJic fratrem

Benjamin videns, dequeeo sciscitatus, illi benedixit,

atque ad occultan las lacrymas cum recessisset, moxlota f.icie revertilur. Quibus adjungitur moratis et

mystica interpretatio.

Lll. « Paraverunt autem munera, donec introiret Jo-»seph meridie 1

. » Acceleravit mcridie fides Pauli. Ante

caecus erat, postea ccepit \idcre lunien justitiae; quoniam

qui revelat ad Dominum viam suam , ct sperat in eumDominus quoque educct tanquam lumeu }ustitiam ejus, et

judicium ejus sicut meridiem. Et Abrahae quando Deus ap-

1Psal. xiix, u. —

»

Gen.xliii,

a5. —J Ibid.

l5.



22 8 >« AMBROSII

paruit adilicem Mambre, meridies erat, cui de prasentia

Domini lux aeterna fulgebat. Meridies est quando Joscph

verus in domum suam inlrat, ut prandcat. Tunc enim plus

dies lucet, quando sacramenta celebramus.

LIII. « Et intulerunt ei, inquit, munera 1. » Nos munera

inferimus, ille instaurat convivium. Illc dicit : « Apponile

»panes, » quos soli Hebraei sumunt, ^gyptii manducare

non possunt. Sed ante convivium quanta dignatio? Quamusus istius et sedulitatis et gratiae morale magisterium ?

Adhuc de calumnia quam sibi a Joseph fieri putabant

fratres suspecti erant : ille invitabat ad prandium, horum

nNtabat affectus : illius perseverat gratia : primus appellat,

primus intcrrogat: « Quomodo habetis?»

LIV. Et itcrnmail: «Recte est pater senior?» Superiorisest inferiorem ad colloquium provocare, dare sermonis

fiduciam, quaerere non solum de lpsis, sed etiam de pa-

rentibus.

LV. Respondentilli: «Recteestpucrtuus, paternoster.»

Ule seniorcm dixit, ut honoraret : illi puerum nominave-

runt, ut deferrent humilitatis obsequium ; quod seneclus

honoratae sit dignitatis, pueritia autem subjecla videatur,

et propior verecundiae , quam superbiae.

LVI. «Respiciens autem oculis vidit Benjamin fratrem

»suum ex eadem matre 2. » Morale est (4o), ut quos diligi-

mus , eos videamus prae caeleris; et quos animi intentio

tenet priores, eos obtutus offendat oculorum. Siquidem

plerumque circa alia mentis occupatione dislricti, quos

habemus ante oculos, non videmus : ita duce animo diri-

gitur noster aspectus, Vidit igitur Benjamin fratrem suumsanctus Joseph, quem tenebat animo, quem oculis requi-

rebat : quo absente, fratres pene non viderat, quia videre

nihil proderat : nec solum vidisse contentus, quasi nescirct

' Gen. xLiu, 26. — » lbid. 29.



DE JOSEPH PATRIAHCfU. LIBER UMJS. 229

hilerrogavit: « Hic frater vestei* est adolescentior1

?» Con-

suetudo et gratia charitatis est, ut dilectos nobis non so-

luin oculis, scdetiamsermoneleneamus. Agnoverat Joseph

dilectum suum : sed ideo interrogabat, ut quem tenebat

animus vox sonaret.

L\ II. Denique uon expectavit ut responderetur : sed

continuo benedixit eum , et turbatus est desiderii sui

fruetu. « Torquebantur autem viscera ejus1

* » quia com-

plectendi ejus quem dcsideraverat , libertas differebalur.

Dcnique , « Ingressus in promptuarium ploravit , et lavit

» facicm suam, et continuit se \ » Grandis amoris aculei cito

corda compungunt , nisi desiderii frena laxentur. \ ince-

baturaffectuJoseph, differebaturconsilio: ratiocumaraore

ccrtabat. Flevit, ut amoris pii a?stus lacrymis temperaret.

Haec moraliter.

LVIII. Mystice autem. \ idit Dominus Jesus Paulum,

oculi enim Domini super Justos, ct dixit : « Hic fraler ves-

»tcr est adolescentior?» Adhuc adolescentior dicitur, qui

nondum raaluram canas fidei gerebat aetatem, nondum in

virum perfectura excreverat, « In illaui , sicut ipse ait,

»mensuram a*tatis plenitudinis Christi*. »Denique adolcs-

cens legitur tantum ibi, ubi lapidantium Stephanum \es-

timenta servabat 5. Et ideo Phileinonem non adolcscentiai

suce6

, Sed senectutis similem esse cupiebat, ut scripsit :

• Magis obsecro, cum sis talis ut Paulus sencx 7. » Ideo

adolescentiores viduas pricdicat declinandas, non propter

ailatem , sed propler quamdam pubescentium delictorum

lasciviam, immaturitatemque virtutis. C-elerum major in

juvene, quam in sene laus castitatis est. Puto autem quod

a vero non sit alienum iilud, si inlelligamus quia cum hoc

Paulus haberet, et horreret correptus, quod caecitas acci-

Gen. xtm, 19. —» Ibid. 5o. —J Ibid. — * Epbes. it, i3. —• Act.

tii, 57. —spbilem. 9. —ii Tim. t, 11.





DE JOSEPB PATRIARCIIA. LIBER UXU5. »3l

» gentibus l. » A principio inebriatur cbrietate, sed sobria

{

ul elipso eum S;mclis diccrct : « Et poeulum tuuui inebrian»,iquani praiclarum cst

1.

LXI. Et scyphus argenteus soli ejus sacco iaseritur*.

Xc>ciebathocBcnjamin: fallebatur Paulus, sed vocabatur.

Millitur post cuin mane. Xoxeniin prcecesserat caecitatis,

dies fidci appropinquabat.

LXU. Per ordinem singulonim prius inspiciuntur sac-

culi\ Docet tc moralitalcm Scriptura divina. Per ordiuem

ante discubuerunt iu couvivio contra eum , priinitivus

secundum rclatem. Vides quod scuiori locus ilie sit defe-

reudus 5. Per ordinem itcrum requiruntur sacculi singulo-

rnm, ut scias electum Pauium caelesti esse judicio. Discus-

sit creleros, hunc praetulit. In nuilius alleriu* sacco

scyphus argenteus invenlus esl, nisi istius. Quid sibi vult

quod insertus e>t sacculo? Joseph quidem inebriavit ut

falleret : scvphum misit ut fratrcm queni diligebat ,pia

fraude revocaret : sed refulgent mystcria divina.

LXIII. lioc invenit in nobis Christus argentuiu, quod

ipse donaverit. Habemus naturac argentum, habemus et

gratia?. Natura opus est crealoris : gratia munus est re-

demploris. Et si non possumus viderc doua Christi; illc

tamen donat , et operalur occultc, et donat on.n.bus : sed

servare paucorum est, et non amittcre. Non tmnibus ta-

mcn donat omnia. Triticum multis datur, scyphus uui,

qui prophclico ct sacerdolali donatur munere. Xon enim

omnes, sed Prophetadicit : «

Caliccmsalularis accipiam,

»et nouien Domini iuvocabo*.

LXIV. In corpore igitur Pauli jam doctrinae ccelestis al-

loquium refulgebat, cum esset eruditus in lege. Sed quia

adhuc justitia; Dei subjectu* non crat, intra saccum erat

• Ac». i\, i5. —* P*al, xxii, 5.— ' Gen. xlit, a.— 4 Ibid. i», etseqq.

—* ld. xtiw, 53. —6 Psal. cxv, i5.





DE JOSEPH PVIRIARCHA. LIBER IM *. 233

typo illo principium populi Judaeorum libera praedicatio,

flevil Joseph, hoc est , in iilo ploravit Jesus.

CAPLT XII.

Jcrcpfi fratribus se ipse manifestans , ac eos ad acce-

dendttm invitans, aiqtte eliam excusans, quem ad-

versus Judaos adkibilurus eral Chrislus a<?endi mo-odum exprimit. Ibi elegantissima verborum ulriusque

i/istituitur comparalio ; et post illam Benjamini com-

plexus a Joscph de Paulo obiter explicatur.

LX^ II. Et jussit omnes recedere , ut coguosceretur a

fralribus. iSon venerat enim , sicut ipse ait, nisi ad oves

quai perierunt domus Israel. « Et emittens vocem cumafletu, Ego sum, inquit, Joseph; adhucpatermeus vivit

1 ?»

Hoc est , cxpandit nmnus suas ad populum non credentem

et contradicentem : non legatum neque nuntium quaerens,

sed ipse Dominus salvum facere volens populum suum :

« Ipse cmi loquebar, ecce adsum, inquit. Et, Palam faclus

»non quaerenlibus me, appareo iis qui me non interroga-

»bant !. »Quid igitur aliud tunc clamavit, nisi : « Ego sum

»Jesus, »cum principibus Judaeorum interrrogantibus :

« Tu es Filius Dei ? responcleret : Vos dicitis quia ego

» sum; » cum Pilato diceret : « Tu dicis quia rex sum ; ego

»in hoc natussum, ut testimonium perhibeam veritati:

;»

cum principi sacerdotum dicenti : « Adjuro tc per Deumi vivum , ut dicas nobis si tu es Christus filius Dei, » refer-

ret : « Tu dixisti. Amen dico vobis, amodo videbitis Filium

«hominis sedentem ad dexteram virtutis Dei , et veuien-

• Geu. xit, a, 5. —» lsai. lii, 6, et txv, i, —* Joan. xviu, 5 et 07.



234 s ' AMBROSII

»tem cum nubibns coeli1

? » IIoc est ergo quod ait : « Ego

»sum Joseph, »ego sum divinae polentiae. « Adhuc pater»mcus vivit? »Hoc est, egopalrem non ncgo, ego fratres

agnosco , si aut vos fratrem , aut paler filium recognoscat.

Adhuc ergo populus meus vivit, de cujus populi familia

fralrem mihi elegi ?

LXVIII. « Accedite ad me 2; »quia ego ad vos appro-

pinquavi , et eo usque appropinquavi , ut per caruis sus-

ceplioueai faccrem me vestras consorlem naturae. INolite

vel parlicipem fugere veslrae societatis , si non agnoscitis

auclorem salutis.

LXIX. « Et accesserunt, inquit, ad illum, et dixit: Ego»sum Joseph fraler vester, quem vos tradidislis in iEgyp-

»tum. iNunc crgo nolilc moesti csse, neque vobis durum» videatur , quoniam h.uc me vendidislis. Ad vilam enim

» vestram misit meDeus antc vos 3. » Quam fraterna pietas,

quam duicis germanilas ! ut etiam parricidale excusaret

admissum» dicens divinne illud providenliae fuisse, non

impietalis humanae : quandoquidera non ab hominibus

oblatus ad mortem , sed a Domino missus sit ad vitam 4.

Quid aliud habet illa Domini noslri Jesu Christi, qui fra-

tres omnes pietate superavit, in cruce positi inlercessio

pro plebe dicenlis : « Pater diinitte illis; non enim sciunt

»quid faciunt 5? » Quid aliud illa appellatio sanctitatis in

medioDiscipuIorum dicentis : «Pax vobis : cgo sum, nolite

«limere? » Et cum conturbali et conterriti existimarcnt

se spiritum vidcre , iterum dixit ad illos : « Quid turbati«eslis, et quare cogitationes ascendunt in corda vestra?

»\idete, eccemanus meas, etpedes meos , quia ego sum»ipse. Palpale et videte, quia Spiritus carnem et ossa non«habet, sicut me videbitis habere 6

. » Haec crgo jam tunc

Matth. xxvr, 63, 6$. — • Gen. xlv. 4. — J Ibid. 4, 5. —4 Luc,

xu», 36. —* Id. xxiv, 56,— 6 lbid. 38, 59.



DE JOSEPH PATRIAIiCIU. LIBER TJNUS. 235

futura posterioribus temporibus mysleiia revelata sunt.

LW. Dcnique Ikcc ipsis expriinuntur sermonibus, ut

ipsuui esse inlclligatnus, ct qui ante in Joseph, et postea

in suo locutus est corpore; quandoquidem ncc verba mu-tavit. Ait eniin tunc : « ISolite moesti esse. » Et infra : « As-

• cendite ad pativm meum, et dicitc illi : Haec dicit filius

ituus Joscph : Fecit me Deus dominum tolius terra;

«/Egypli 1. »Et in Evangelio ait : « ISolite timere. Itc, nun-

» tiate 1'ralribus meis, ul eant in Galihxam, et ibi me vide-

»bunt 2. » Et infra ait :« Dala est mihi omnis potestas in

» coelo ct in tcrra3

, » hoc est dicere : Divinas hoc fuit dispo-

silionis, ut accipcrem potestatem, non acerbitatis huma-uae. Non objicit scelus , qui cnumcratpraemium.

LXXI. Quod auleni hubctur in Genesi : « Ad vitam enim

• vcstram misit me Deus ante vos4

, rcddit in Evangeliodicens:« Docete omncs gentes, baptizantes eos in nomine

» Patris , et Filii, el Spirilus sancti5

. » Hacc enim est merces

et viia Sanctorum, quod ctiam alios redemerunt.

LXXII. Illud quoque advcrte, non otiose scriptum in

Genesi : « Et eris prope me, tu ct filii tui, et filii filiorum

» tuorum 6. » Hoc est enim quod dixit in Evangelio : « Ecce

»cgo vobiscum sum omnibus diebus usque ad consum-

«malioneni saeculi7

. »

LXXIII. Quam evidens quoque illud mysterium, quod

veluli completo omni mandato , fratrem suum Bcnjamin

coniplectitur Joseph , et cecidit super collum ejus8

, sicut

etiam completo Evangelio Christus Paulum amplectilur

quibusdam misericordiae suae brachiis 9; ut inlerna opi-

nione curvatum , velut a collo in ccelum erigal. Lnde et

ille erectus a Christo ait : « Nostra autem conversatio in

ccelis est10

. »

» Gen. xlv, 5 et 9. — * Mntth. xiviu, 10. —J Ibirl. 18. — < Gen.

xlv, 6, —5 Matth. xxvjii, 19. —6 Gen. xlv, 10. —J Matlh. xxvm, 20,

—» Gcn. xlv, 14.

—» Act. lx, 4> etseqq. — ,0 Philip. ui, 20,



236 *• AMBROSII

CAPUT XIII.

lnventos a Joseph fralres gaudet Pharao , cujus erga

eosdem humanilas explicatur , quid munera, qum

Joseph fralribus et prwcipue Benjamin confert, atque

ad palrem deslinat , significenl? Quid etiam quod

illos discedentes ad pacem cxhorlalur? Quos reditus

ipsorum in lerram Chanaan, et patris ubi audivil

filium vivere, admiratio consequilur.

LXXIV. Et gavisus est Pharao , quod Joseph agno-

vissel fratres suos 1. Unde et vulgata est vox in domo

Pharao. Et hortatus esl sanctum Joseph , ut fratres suos

invitst, ut veniant cum patre : et mandat impleri eorum

sarcinas tritico , et vchicula dari. Unde ha:c humanitas

barbaro, nisi iilud ostcnderetur m;ignum myslerium, quod

jam npn invidet Ecclesia, cum redimunlur Judoei , et po-

pulus christianus hac adjunctione ketatur, et quibus potest

subsidiis juvat, et mittit evangelizantes regnum Dei, quo

maturius evocenlur? Quibus dantur binae stolae2

.

LXXV. Et allegat Paulum (40 > cum ejus dicta depro-

mit, cui trecenti aurei 3, ct quinque stoloe diversi coloris

conferuntur a Christo. Trecentos aureos habet, qui cru-

cem praxlicat Christi. Ideoque ait : « Neque enim judicavi»ine scirc aliquid inter vos, nisi Christum Jesum,ethunc

» crucifixum 4. » Et bene aureos acccipit, quia non in sua-

soiiis humanaj sapientia; verbis, sed in ostensione spiritus

prajdicabat. Quinque aulem stolas accipit, vel sapicntias

mulliplices disciplinas , vel quod nullis scnsuum corpora-

» Gen. xlv, 16, et seqq. —» lbid. 32 . —3 Ibid, »3. — 4 1 Cor. 11, a,



DE J0SEPH PA.TRIARCHA. LlBF.n 1>TS. "1'1l3y

linm captus illecebris , ubi aliis pcriculum, illic teneret

victoriam; qui omnes vojuptates carnis singulari conti-

ncntia ct virtule superaret, cnjus ingenium sludiuinque

nulla corporis hebetaret infirmitas , qui cum esset iu cor-

pore , corpus se habere nesciret. Denique raplus in para-

disum , sive in corpore , sive extra corpus ncsciens , audivit

verba incfTabilia, quae loqui homini nou licercl : qui pos-

tremo nihil lerrenum oleret in terris , sicut ipsc docct di-

cens : t Quia Christi bonus odor sumus Deo in iis qui salvi

«fiunt 1. »

LXXVI. Praecelllt igiturPaulus, etejus exuberatporlio :

sed tamen habent, et alii praedicatores gratiam suam. Bi-

nas stolas accipiunt. Quas illas? Ltique de quibus dubitare

non dcbes, quia legisti de Sapientia dictum : cBinas vestes

» fecit viro suo2

. »Lna est mystica, moralis altcra (42).Sed non omnes Apostoli , non omnes Propheta? , non om-nes paslores, non omnes virtutes, non omnes habent gra-

tiam curationum , non omnes linguis loquuntur. Lbi di-

vorsa merita , praemia diversa.

LXXYII. Et promitluntur patri munera 3. Filius hono-

rat patrem. Chrislus populum suum invitat promissi? , in-

vitat muneribus. Portant haec muncra asini ilii inutiles, et

laboriosi ante, nunc utiles : portant in typo Christi mu-nera , portaturi in Evangelio munerum largitorcm.

LXXVIII. Dimisit autem fratres suos, ct abiciunt. « Et

• dixit iliis Joseph : Nolite irasci in via4

. » Quam bene do-

cct ab iracundia praecavendum, quodeapossiteliam amau-

tes sui separare germanos; etmaxime in via fugiendam esse

discordiam , ubi ipsc viandi comitalus dcbet inviolabilis

gratiae habcre consortium. Quid autem aliud ait Doininus

nosler Jesus ex hoc corpore reccssurus, cum Discipulos

dimitteret suos, nisi ne irascerentur in via , dicens : « Pa-

' a Cor. ii, i5. — » Prov. xx\i, aa. —3 <Jcn. xlv, ao. —* Ibid. 24.







2^0 S« AMBROSII

» ibi. Ego descendam tecum in /Egyptum , et ego deducam

»te in perpeluum*.»

Qucmadmodumquoe ipsi

legunt,non intelligunt; et Moysen, quem laudant, abnegant, cumejus scriptis credere nolunt. Quid evidentius quam quod

hoc loco invitantur, ut ad sanctam Ecclcsiam Dci tran-

seant, etqui ante inlra Judoeae terminos coarctabanlur an-

gustos, ad populnm Dei migrent, qui ex toto orbe, ex

omnibus nalionibus et populis congregatus in magnamfactus est genlem ? Denique in omncm terram exivit sonus

eorum. Vocatur ergo a filiis suis Jacob, id est, a Petro

Paulo, Joanne populus Judaeorum invitatur ad gratiam.

LXXXIII. Ipse quoque Deus nostcr proprio eum horla

tur oraculo, spondet ei profectum fidei muneris sui fruc-

tum dicens ei : « Joseph mittet manum super oculos

»tuos 2. » Non utique sanctus Patriarcha sollicitus erat a

quo ei oculi clauderentur; licet eliam intellectu simplici

moralis exprimatur affectus. Nam si eos , quos diligimus ,

cupimus frequenler amplecti, quanto magis reccssuri ex

hoc corpore, ipso charorum pignorum tactu delectamur

extremo, et hoc mulcemur vialico? Tamen myslice licet

nobis intclligcre quod postea cogniturus Deum sit populusJudaeorum. Hoc est enim mysterium , quod verus Joseph

immitlet manus super oculos ejus; ut qui non videbat

anle, jam vidcat. Veni ad Evangelium, lege quemadmo-dum caecus illc sanatus sit, cui Jesus manum imposuit,

et ejus abstulit crecitatem 3. Non enim morituris Christus

manum imponit, sed victuris : aut si morituris , recte

quia prius morimur, ut reviviscamus. Non cnim possumus

Deo vivere , nisi peccato ante moriamur.

LXXXIV. Descendunt igitur in /Egyptum septuaginta

quinque animse, sicut scriptum est, et hoc mysticnc nu-mero remissionis; quia post tantam duritiam, post lanta

Gen. xlv!, 2-4. —» Ibiti. 4. — * Joan. ix, 6.









2^4 *• AMBROSII

II. Festinabat Joseph sumere benedictlonem. Denique

ct filios suos obtulit Manassen et Ephraem, quos benedixit

Jacob 1; ut quia duodecim habebat fdios, et tcrthis-deci-

mus crat futurus aposlolus Paulus, quasi posterior electus,

tertia-decima tribus de Manasse et Ephraem nepotibus

sanctificarelur in utrumque divisa, quo Paulus non cxtra

paternarum numerum tribuum veniretur, qui Veteris

Testamenti et Novi egregius praedicator, paternae benedic-tionis haereditatem sibi quoque facije profecisse compro-

baret.

III. Quanquam praeclara haec in hoc sint mysteria ,

quod sumens Joseph filios suos quos susceperat in /Egypto,

Ephraem ad dexteram suam, ad sinistram autem Israel

patris sui:

Manassen autem adsinistram

suam,ut

addexteram esset Israel, applicuit esse ante patrem suum 2

.

Extendens autem Israel manum dexteram, imposuit super

caput Ephraem qui erat junior et stabat ad sinistram avi :

et sinistram suam posui^supra Manassen qui erat ad dex-

teram, et ita immutatis manibus, benedixit eos. In quo et

Joseph naturae ordinem servavit, ut seniori filio plus de-

ferret, sicut Isaac quoque in Esa-U priorem filiumbenedic-

tionem deferre cupiebat : sed minorem filium in typo

junioris populi credidit praeferendum , sicut erat ipse a

matre prcelatus.

IV. Denique Manasses ex oblivionc, latina interpreta-

tione, signatur 3; eo quod populus Judaeorum oblitus est

Deum suum qui fecit eum. Et quicumque ex ea plebc cre-

diderit, tanquam ex oblivione revocatur. Ephraem aulem

fcecunditatem fidei, interpretatione nominis pollicetur,

qui auxit patrem , sicut ait ipse Joseph dicens : « Quia

» auxit me Deus in terra humilitatis meae*. » Quod pro-

1 Gen. U.TUI, i,etseqq. — * lbid. Ibid. i3, etseqq. —3 Id. xli, 5i.

—< Ibid. 5a.





a46 s « AMBROSII

nuntiationem eorum quse posterioribus esscnt ventura

temporibus,quam benedictionem cohferre se dicit.

VII. Deniquc sic oepit : « Ruben primitivus meus , tu

» virtus mea , et initium filioruin meorum , durus portari,

» durus et temerarius, affecisti me contumelia, sicut aqua

»non efferveas. Asccndisti enim in cubile patris tui, tunc

«polluisti torumquando asccndisti 1. » Nonne rcdargui ma-

gis, quam benedici videtur? Et ideo prophetia magis,

quam benedictio est. Prophetia enim annunliatio fuluro-

rum est, bcnedictio autem sanctificationis et gratiarum

votiva collatio.

VIII. Et Judaei putant quia propterea haec senex ad

Ruben filium dical, quia cum Bala concubina patris con-

cubuit, et torum palrium polluit. Sed faciie refelluntur ;

hoc enim erat ante gestum : Jacob autem quae ventura

essent in novissimis diebus, non ea quae gesta erant, spon-

det se esse dicturum. Ergo Patriarchae sibi congruit et

constat sententia, qui videns, persequentibus Judieis, fu-

turam Domini passionem., execratur immanem primoge-

nitae plebis audaciam, qu;e incredula, nec Deilegi subdita,

et jugum Christi dura ncsciens portare cervice, auctoremvitse non solum scclere necis, sed etiam sacrilegae insulta-

tionis affecit injuria.

IX. « Non cfferveas, inquit, sicut aqua; » ne in majo-

rem prorumpat amentiam, et fervor furoris atque insaniae

non sinat resipisccre peccatorcs : sed agant pcenitenliam

delictorum; quoniam durus ascendit populuscubilcpalris,

et torum polluit sanctum , hoc est, carnem Domini Jesu

Creatoris nostri patibulo affigens crucis , in qua velut in

quodam cubili et patrio toro sancti cjus salutari refcctione

rcquiescant. Quis igitur abnuat de populo diclum , cumpopulo hoec universa conveniant ? Ipse cnim dictus est

* Gen. xlix , i.



DE BEVEDICTIONIBUS PATRIARCHARUM. LIBER UXUS. 2.p

pritnogenitus Israel, ipse durae csse cervicis. De ipso di\it

Moyses : « Vos autem populus dura cervice estis1

. » Et rc-

vera quis tam durus et tcmerarius et contumeliosus, quampopulus Judaeorum, qui Dominum Jesum, per quem \ide-

rant mortuos suscltatos, caecos iDuminatos, flagellis vcrbe-

raverunt, clavis confixerunt, cum divma ejus negare noh

possent. Quod scribis et pontificibus auctoribus, et prin-

cipc sacerdotum Caipha pariter saeviente , commissum

Evangclii series declaravit. Et ideo sanctus Propheta re-

fugit tanti sceleris principatum , ne per successioheni

gcneris auderent tanti Patriarchae sibi arrogare consortium.

CAPLTIII.

Prcedicuntur quce filiis Symeon et Levi quorum nomi-

nibus tribus dcsipiantur , erant eventura ; nec non

opinio Judceorum circa mysticam istius be?iedictio7iis

interpretationem confutatur.

X. Costestatur justus, et abdicat postcritatem, qnae

patrium non servaret affectum ; et quJa praeviditilagitiiim,

perhorrescit consilii contagium : « In consifium, inquit

• eorum non veniat afcirria mea , et in congregationern

» illorum non contendant viscera mea , quoniam ih ira sua

• occiderunt homincm, et in cupiditate suasubnervavcrunt

• taurum 2 . » Quod dicit, de filiis quidem dicit Symeon et

Levi; sed eorum nomine tribus signat , qurc appellatione

simili vocabontur. Quam interpretationehi pufcherrimsm

derivant Judaei; ut arbilrenlur quia propterea arguat fTlios

Jacob, quia propter stuprum sororis Sichimitas isti dno

' Esod. sxuii, 3, et alibi. —• Gen. xliz, 6.



2^8 S. AMBROSII

prae ceeteris fratribus ultum ire cupienles , simulaverunt

cum ipsis inire vellc se gratiam , et ideo oportere circum-

cidi eos suaserunt ; ut religione concordi pax inter eos, et

recipiendae affinilatis socielas firmaretur : sed circumcisos

adorsi recentibus adhuc vulneribus, et invalidis viribus

quas dolor solverat, fractos die superveniente tertio neca-

verunt. Ideo et fortasse isti duo ultores prae caeteris ,

quia scribarum et sacerdotum auctores sunt. Nulli enimmagis quam sapientes et sacerdotes debent castimoniam

vindicare.

XI. Sed in hoc quoque errant Judaii. Isti enim causas

doloris sui praestiterant patri, asserentes se in illa licet

aetate juvenili vindices laesae fuisse pietatis, et violatae cas-

titatis ultores. Quodulique sanctuscondemnare non

pote-

rat, quia non passi sunt inultam sororem suam loco esse

meretricis, quae et virginitatem amiserat , et vindictae so

latium non habcbat : maxime cum ipse sic factum proba-

verit , ut Sichimam possideret , et in morte donaret eamfilio suo dilectissimo Joseph, dicens ad eum : « Do tibi Si-

«chimam praecipuam super omnes fratres tuos, quam ac-

» cepi demanibus Amorrhaeorum in machcera mea et arcu 1.

Quodfactumnegari non potest. Interpretari tamen possu-

mus per Sichimam humeros significari, per humeros

opera. Haeredem ergo bonorum operum sanctum Joseph

prae caeteris elegit, cujus opera fratres aequare non pote-

rant. Quis enim facta Christi potuit adaequare ?

XII. Tum praeterea immaculatus et castus de hoc ler-

reno diversorio, et impuritatis auctoribus manubias repor-

tavit, locum slupris et flagitiis vacantem ad ihcolatum

sanctorum verbis ccelestibus, et gladio capiens spiritali ;

ut ubi inhabitatores ante lasciviae et principes luxuriae ver

sabantur, ubi fuerant incentiva libidinis, et fomenta ne-

> Gen, xlviii, aa.





a 5o S. AMBROSII

Israel salvus fieret. Et moxime propter tribum Levi debe-

mus hoc credere; quia ex ea tribu Dominus Jesus vide-

tur secundum corporis susceptionem genus duccre. Ex

qua tribu sunt sacerdotes Levi et Nathan, quos sanctus

Lucas in Evangelii libro, quem ipse scripsit, intermajores

Domini computavit*. Sacerdos enim Patris et princeps

omnium saccrdotum , sicut scriptum est : « Tu es sacerdos

piu aelcrnum 2, » sacerdotalis originis successionem debuit

vindicare.

XV. Unde et Moyses bencdixit hanc tribum dicens :

« Dale Levi sortem suffragii sui, et veritalem ejus viro

• sancto3

. «Benedixit etiam Moyses tribum Ruben, sicut

habcs scriptum :« Vivat Ruben, et non moriatur, et sit

»multus in numero 4. » Neque cnim benedixisset, si se-

cundum Patriarchae sententiam benedictione scivisset

indignos. Certc quod strictim ille praeteriit , iste com-

plevit.

CAPUT IV.

De benedictione Judce, quce Christo , ejusque incarna-

tioni , passioni , resurreclioni , atque atiis mysleriis

accommodalur.

XVI. Et quia per admixtionem gcneris Juda et Levi

tribus junclae sunt, idco Matthaeus cx tribu Juda descri-

bit ejus iamiliam 5. Et Apostolus ait : « Quoniam de Juda

«orlus est Dominus noster6

. »Ut ex tribu Levi sacerdo-

talisetplena sanclitatis annumerelur hacredilas : ex tribu

« Luc. iii, 29. —» Psal. cix, 4-— » Deut. xxxiu, «.— < Ibid. 8. —« Matth. i,3. —e Hebr. vn, 14.





a5a ». AMBR0SII

ipsa; nunc subditac triumpho Chrisli , ct quibusdam ma-

nibusejus, id est, factis operibusque subjcctae, perpetuae

subeunt caplivitatis aeruinnam. Ipse utique qui adoratur

a nobis, quibus ispse permisit ut Patrem vocemus, cujus

scrvurn esse virtutis est.

XVIII. « Gatulus leonis Juda. »Nonne evidcnter et Pa-

trem expressit , et Filium declaravit? Quid tam evidens,

quo unius naturae Filius Deicum

Patre esse doceatur ?

Leo ille, hic catulus leonis. Vili cemparalione , cjusdem

nalune ac potentiae unitas inlelligitur. Rex ex rege pro-

cessit, fortis ex forte. Quia futuros proevidebat qui fi-

lium assererent junioris aetalis, occurrit his subjiciens :

«Ex germine, fili mi, ascendisti. Rccumbens dormisli ut

» leo , el tanquam catulus. » Et alibi habes , quia catulus

ipse cst leo de tribu Juda*. Ergo quia catulum dixerat,

bene statim lconcm posuit, hocest dicere : Non capiantur

aures vestrae , quia calulum audierunt, Filium expressi

non dixi minorem. Et ipse est leo sicut Pater. Audiantquia et leonem, et catulum appellavit : leonem quasi per-

fcctae plenaequc virtutis : catulum , quasi Filium; ne quis

cuin audiret aequalem Patri, non putaret Filium. Non sic

laudaturFilius, ut separetur a Patre. Ille probat aequalem

qui Filium confitetur.

XIX. Mirifice autem et incarnationem ejus expressit

dicens : « Ex germine, fili mi, ascendisti; »eo quod tan-

quam frutex terrae inalvo Virginis germinavit, et ut flos

boni odoris ad redemptionem mundi totius maternis vis-ceribus spendore novae lucis emissus ascenderit , sicut

Esaias dicit : « Exiet virgade radice Jessc, et flos ex radice

»ejus ascendel 2.» Radix familia Judaeorum , virga Maria,

flos Mariae Christus. Recte virga , quae regalis est generis,

de domo et patria David, cujus flos Christus est qui fce-

' Apoc. v, 5.

—» Isai'. xi,

i.





j54 8 « AMBROSII

ceamentum suum Jesus Nave', ut venturo tanti muneris

gratiam et ipse servaret. Ideo dicit Joannes : « Post me» venit vir cujus non sum dignus solvere corrigiam calcea-

»inentorumejus 2 .»Ideodicit : «Qui habet sponsam, spon-

»sus est: amicus autem sponsi, qui stat et audit eum, et

» gaudio gaudet 3, »hoc est, ipse solus vir est Ecclcsiae , hic

est expectatio gentium, huic deferentes copulam gratiai

nuplialis, calccamentum suum solverunt Prophetae. Hic

sponsus est , ego amicus sponsi : gaudeo quia venit , quia

vocem audio nuptialem, quia jam non dura peccatorum

supplicia, dura Legis tormenta, sed remissionem crimi-

num, vocem laetitiae, sonum jucunditatis, exultationem

festi nuptialis audivimus.

XXIII. Hic est ille « Alligans ad vitem asinum suum , et

» cilicio pullum asinae suae ; » ut fervorem Spiritus sancti

habeat congregatio nationum ante remissa et negligens,

sed jam devota per Christum , et viti illi perpetuae, hoc

est, Domino Jesu, qui ait :«Ego sumvitis, etPatermeus,

» agricola4

,» velut fructuosi palmites quibusdam inexolubi-

lis fidei vinculis alligemur. Hoc est illlud mysterium , quod

pullum asinae solvi jussit in Evangelio , et ipse DominusJesus sedit super eum , ut alligitus ad vitem perpetua

sanctorum suavitate requiesceret.

XXIV. « Lavabit, inquit, in vino stolam suam. »Bona

stola est caro Christi, quae omnium peccata operuit, om-nium delicta suscepit, omnium errores texit. Bona stola,

quae universos induit veste jucunditatis. Lavit hanc sto-

lamin vino, quando cum baptizareturin Jordane,descen-

dit Spiritus sanctus sicut columba , et mansit super eum.

Quo significatur quod plenitudo Spiritus sancti individua

in eo fuerit, nec recesserit. Unde et Evangelista ait : « Quia

«plenus Spiritu sancto Dominus Jesus, regressus est ab

»Josue. v, 16. —» Joan. t , vj. —3 Id. 111, ag,— * Id. xv, x«



»B BEKEDICTIONIBUS PATRIARCHA.RUM. LIBER TJNUS. 255

• Jordane 1. »Lavit ergo Jesus stolam suam, non nt snam

quae non erat ; sed ut nostram quae crat . sordem ablueret.

Denique addidit : « Et in sanguine uva? anaboladium

» suum (44) >* hoc est , in passione corporis sui diluit gen-

tcs suo sanguine. Etenim verbi anaboladium gentes sunt,

sicut scriptum est : « Vivo ego , dicit Dominus , nisi omnes»eos induam sicut vestimentum 2

. »Et alibi : « Sicut amic-

» tum mutabis eos , et mutabuntur 5. » Non ergo sanguine

proprio, sua peccata, quae non erant, sed nostra quae

fecimus delicta , mundavit. Et bene uvam dixit, quia si-

cut uva pependit in ligno. Ipse est vitis , ipse uva. Vitis

ligno adhaerens : uva, quia lancea mililis apertum la-

tHS emisit aquam el sanguinem. Sic enim dixit Joan-

nes : quia exivit de eo aqua et sanguis 4. Aqua ad lava-

crum , sanguis ad pretium. Aqua nos abluit , sanguis nosredemit.

XX\ r

. Et ideo ait Propheta : « Hilares oculi ejus a vino

»et dentes candidiores, quam lac, asignificans Prophetas

et Apostolos. Alii enim sicut oculi Christi praeviderunt et

annuntiaverunt ejus adventum, de quibus ipsc dicit :

« Abraham diemmeum

vidit, et gavisus est5

. » Et unus

de Prophetis dicit : « Vidi Dominum Sabaoth 6: » quem vi-

dentes spiritali laetilia complebantur. Alii vero , hoc est,

Apostoli,

quos Domiuus ab omni peccalorum Labe mun-davit. super lac candidiores facti sunt, quos macnla nulla

postea fuscavit. Etenim lac temporale est, gratia autem

Apostolorum perpetua manct , qui nobis spiritalia iila at-

que coelestia conficientes alimenta , mentis internae viscera

saginarunt. Suntetiam qui mandataDomini lucida, quae di-

vino ore deprompta sunt , sicut lac nobisfacta arbitrentur,

quibus nutriti ad panis coelestis pervenimus alimoniam.

« Marc. i, 10. — » Isai. xlix, iS. — Psal. ci, 27. —4 Joan. xix, 54.

—• Id. tiii, 56. —• Isal. vi, 5.



a 56 *• AMBBOSII

Undc et Paulus ait : « Lac vobis potum dedi , non escam ;

mondum enim poteralis*. » Corinthiosin principio fidei

polulactis imbuit. Et sancti illi, quorum fidesannuntialur

in universo mundo , tanquam ablactati, esca solidiore fir-

mantur.

CAPU.T V.

Benedictione Zabulon Ecclesiam atque. ejus principes

designari.

XXVI. «Zabulon juxta mare habitabit, et ipse secus

» accessus navium, et pertendet usquc ad Sidonem2

. »

Ipsa nominis interpretatio meliora promittit ; eo quod la-

lina exprcssio liberationem significet a nocturnis, quod

est utique bonum , et ejus qui sperat in pennis Domini,

quem circumdat veritas ejus, ne tinieat a timore noc-

lurno , et a negotio perambulante in tenebris.

XXVII. Hic ergo « Zabulon juxta mare , inquit, habi-

» tabit ; » ut videat aliorum naufragia , ipse immunis peri-

culi , et alios spectet fluctuantes in freto istius mundi , qui

circumferantur omni vento doctrinae, ipse fidei radice im-

mobilis perseverans, sicut est sacro-sancta Ecclesia radi-

cata atquefundata in fide, spectanshsereticorumprocellas,

et naufragia Judajorum, quoniam gubernatorcm, quemhabuerant, abnegarunt. Circa fluctus igitur habitat, nonfluctibus commovetur, magisque ad subveniendum parata,

quam periculo obnoxia; ut si qui tempestatibus acti gravi-

bus confugcre ad portum velint, praesto sit Ecclcsia tan-

quam portus salutis, quce expansis brachiis in gremium

• i Cor. iii, j, —• Gen. vux, i3.



DE BENEDICTIOMBrS PATRIARCEIARUM. LIBER OTTOS. 2S7

tranquillitatis sua: vocet pcriclitantos, locum fidre stationis

ostcndens. Ecclesiaj igilur in hoc sreculo tanquam portusmarilimi pcr littora diflusi occurrunt laborantibus, dicen-

tcs esse credentibus refugium prasparatum , quo vcntis

quassata navigia possint subducere.

XXVIII. In bis Ecclcsiis sunt principes Zabulon , et

principcs Nephtalim ' , sicul docet Psalmus sexagcsimus

septimus, quorum alii libcratores sunt a tcmpestalc noc-

turna, clamanlcs : • Abjiciamus ergo opcra tenebrarum,

»et induamur arma lucis ': » alii sunt latitudinis aposto-

licaj, qui possunt diccre : « Os nostrum palet ad vos, o

• Corinthii, cor nostrum diiatatum est*. »Ipsi sunt isti qui

cum csscnt in tenebris, lucem viderunt magnam , sicut

Prophela testatur dicens : «Regio Zabulon, et regio N*eph-

• thalim, via maris trans Jordanem: populus qui sedebat in

«tenebris, vidcrunt lucem magnam : qui sedebant in re-

» gione umbrae mortis , lux orta est eis *. »

XXIX. Exploratores igilur secusaccessusnavium posuit

Dominus Deus nosterPatriarchnehujusha3redes,cujuscura

pervigil et spiritalis successio pertendit usque ad Sidonem,

hoc est, usque ad gentes pervenit, ut Domini misericor-dia pcccata abluat nationum. Sidon enim primitivus est

filius Cham , illius utique qui propter irreverentiam pa-

ternce pietatis, malcdictione damnatus est patris. Ergo li-

beratio noclurna tanquam in excubiis posita propugnaculi

spiritalis , ne quis scopulos vitae hujus possit iucidere, per-

tendit usque ad gravissimorum criminum peccatores, et

Sidonios ipsos , qui ante superstitione vehementi venatores

sceierum nuncupabantur, et, sicut interpretatio docet,

soluta hxreditate maledicti, donataque haereditate bene-

dictionis absolvit; ut ubi major reatus erat, ibi nunc ube-

rior sit gratia.

• Psal. LtTii, 28. —• Rom. mi, u.— J a Cor. vi, 11.— * I«ai. i\, i, 1

LV. 17



l58 9- AMBROSII

w» VWV»v»V*V»VV»VV*»*V\^VVVVVVVVVVV»VVkVVVVW*VVV*V%»^VVVVV»»WVVVWV»V>(VVV«*VVV»VV»»»*

CAPUT VI.

De benedictione Issachar, quce mystice de Qhristo Doinino exponitur.

XXX. « IssAcnAR bonum concupivit, rcquiesccns inter

• medias sorlcs, ct videns rcqnicm quia bona est , ct ter-

»ram quia pinguis : supposuit humcrum suum ad laboran-

» dum, et factus est vir agricola 1. » Issachar merces dici-

tur, et ideo refertur ad Christum , qui est mcrces nostra ;

quod eum nobis ad spcm salutis oeternae non auro , non

argento, sed fide et devolione mercemur. Unde et David

de ipso dicit : « Ecce haeredilas Domini , filii merces, fruc-

» tus ventris2

. » Et Moyses dc co dicit : « Merces circa mare

»iuhabitantium\ » Hic est qui bonum concupivit ab ini-

tio, et quod malum est, desidcrare nescivit. De quo et

Esaias ait : « Priusquam sciat puer vocare palrem aut ma-

» trem , non crcdidit maliliae , eligens quod bonum est\ »

Requievit inter fortes Veteris et Novi Testamenti, vcl in

medioProphetarum. IdeoqueinterMoysenctEliammedius

apparuit ; ut ostenderet nobis quod in corum sermonibus

requiem habeat , per quo» pleriquc peccatis renuntianles

credunt in Deum vivum : vcl quod ipsi sint testes resurrec-

tionis ejus, et beatse quiclis.

XXXI. Itaque ut ad resurrectionis suae gratiam vocarct

gentes (ipsa est enim pinguis et fertilis terra, qnsc fructus

generat aeternos, fructus ccntesimos et sexagesimos) sub-

jecit humerum suum ad laborandum, subjiciens se cruci,

-j Gen. xux, i4, i5. —» Psal. cxxyi, 3. —» Deut. xxxin, 19. —* Isai.



DE BENEDICTIONIBCS PATRIARCIlARtM. LIBER ENCS. z5q

nt noslra peccata portaret. Ideoque dicit Prophcta : « Cu

»]us priucipium supcr humerum ejus', • hoc est, super

corporis pnssionem Divinitalis potestas, vclcrux superemi-

nens corpori. Posuit ergo humerum incumhens aralro

omnibus subeundis contumeliis patiens , ita subjectus la-

bori, ut vulncrarelur propler iniquitates nostras, et infir-

maretur propler pcccata nostra. « Et factus esl vir agri-

»cola, » sciens terram suam bono seminare frumcnto, et

fructiferas arbores alta radice plantare.

CAPUT VII.

De benediclione Dan , qua? futurum ex ea tribu Anti-

christum prxnuntiat. E^horlatio ad vitiorum som-

num excutiendum subjungitur , poslquam eadcm

tribus pradicilur ad fidcm accessura.

XXXII. « Dan judicabit populum suum tanquam et

» una tribus Israel. Et factus est Dan ipse serpens in via se-

»dens, et in semita mordens calcaneum equi, et cadct

• eques retrorsum, salutem expectans a Domino 1. » Sim-

plex quidem intellectus hoc habet, quod etiam Dan tribus

judicem dederitin Israel. Etenim post Jesum Nave Judices

fuerunt plebis de diversis tribubus. Fuit autem et Samson

de tribu Dan , et judicavit Lrael viginti annis. Sed nonhunc prophctia significat , at Antichrlstum qui futurns es

ex tribu Dan, sxvus judex, et tyrannus immanis, « Judi-

cabit populum suum. Tanquam serpens in via, sedens in

• semita, «dejicere tenlabit cos, qui viam ambulant verila-

tis , snpplantare cupiens veritatem. Hoc est enini mordere

•

Isai. ix, 6. —*

Gcn. nu,16-18.

*7-



a6o *• AMBROSII

equi calcaneum , ut veneni suffusione equus saucius , et

Tulneratus dente serpentis, levet calcaneum suum; sicut

Judas proditor teulatus a diabolo super Dominum Jesum

levavit calcaneum suum, utdejiceret equitem, qui se de-

jccitut omnes levaret. Cecidit igitur non prostratus in fa-

ciem quasi dormitaus, sed retrorsum, ut a superioribus

ad priora se extendens, a Domino expectaret salutcm.

Sciebat enim se resuscitandum , ct ideo jacentem Adamexpectabat erigere.

XXXIII. Lnde nos cum bene in via currimus, cavea-

mus necubi serpens lateal in scmita , et subruat vestigium

cqui, hoc est, corporis nostri , et dcjiciat subito equitem

dormientem. Nam si vigilemus, cavere debemus aliquate-

nus, et morsus declinare serpentis. Non ergo nos opprimatsomnus ncgligentiae, somnus sncculi, non opprimat divitia-

rum somnus , ne et de nobis dicatur : « Obdormierunt

» somnum suum et nihil invenerunt omnes viri divitia-

» rum 1. » Sed sunt et equites dormientes , de quibus scrip-

tum est : « Dormitaverunt qui ascenderunt equos 2. >: Si

avaritia pectus tuum vulneret, si libido inflammet, dor-

mis eques, et ideo corpus tuum, hoc est, equum tuum

non potes refrenare. Vigila ergo, ut etiamsi dejectus

fueris, hoc est, mortuus fueris, non obdormias. Qui

enim obdormiunt somnum suum, nihil inveniunt. Tuautem expecta salutem a Domino , venturam respice, ut

aratiam resurrectionis invenias. Dormicbat Judas : deni-

que verba Chrisli non audiebat. Dormiebat Judas, et

quidem somnum diviliarum, qui mercedem de proditione

quaerebat. Vidit eum donnientem diabolus, et oppressum

avaritiae somno gravi : misit se in cor ejus, vulneravit

equum, dejecit equitem , quem separavit a Christo.

XXXIV. Hanc tribum benedixit Moyses diccns : « Dan

• Psal. iaxv, 6. —» Ibid 7.



DE BEffEDICTlOMBlS P ATRIARCFIARMI. I.IBER llMS. i6l

»catnlus leonis, et eftugiet ex Basan 1, » hoc est, cx con-

fusione.Inde secundnra gtvccum mngis intclligere debe-

mns, ex quo latinns trnnstulil, quod Dan ipse factus sit ser-

pens in via sedens. Dan judicium interpretatur. Et idco

grave judicii periculum tribus ista subiit, cui serpens il-

lapsus Antichristus est, qui currentem suis sauciaret vc-

nenis. Sed lamen ipsa tribus libcrabilur a confusione,

ctim fuerit confessa equitem resurgcntem , qui ait : « Qui» me confcssus fucrit coram hominibus, confitebor et cgo

i eum coram Patre meo qui cst in ccelis : qui autem me• confusus fuerit coram hominibus, confundam et ego

»eum coram Patre meo qui in crelis est1

. »

CAPLT VIII.

Bencdictione Gad tentatufos Dominum Judcvos , tt vi-

cissim tentandos ab eodcm, adumbrari.

\\X\ . «Gad tentntio, lentavit cum, et ipsc tentavit

»cos secus pedes 3. » Tentatio est congregatio ct astutia

scribarum et sacerdolum qui Dominum Jesum de tributo

Ca^saris, et dc Joannis baplismate, ut docuit Scriptura,

tcntabant'; quibus Dominus Jesus in sua justilia tent

mentum retoreit*. « Secus pedes, » hoc est, continuo sine

ulla delibcratione retcrens,quo tentantcs magis ipse con-

cluderet. Dicentibus enim : « In qua potestate haec facis ;

non ad quaesita rcspondit; sed etiam ipse proposuit dicens :

« Interrogabo et ego vos unum verbum : quod si dixerilis

»raibi, et ego vobis dicam in qua potestate haec facio*. »

1 Deut. ixxu, a. — Matth. x, 5». 33. —» Gen. iux, 19. —* Malth.

i\u, 17. —* Id. xxi, *3. —6 Ibid. »4«



a6a »• AMBROsii

Iterum dicentibns : « Licet tributum dari Caesari, an

»non, » ait : «Quid nic tentatis hypocritae? Ostendite mihi»numisma census 2

. » Et oflcrentes iterum interrogavit

« Cnjus cst imago et superscriptio ? Dicunt ei : Caesaris2

. »

Ibi igitur eosligavit ipsorum sermonibus, ipsorum obliga-

tione constrinxit. Tunc ait illis : « Rcddite ergo quae sunt

»Ccesaris, Caesari; et quae sunt Dei , Deo s,» ut contra

verba sua venire non possent. Denique mirati abierunt ab

eo. Scd non est mirum si secus pedes respondebat, qui

ante pedes videbat.

XXXVI. Exposuit Moyses evidenter hanc prophctiam

Jacob sancti essc de Christo. Sic enim ait : « Bencdictus

»qui ampliavit Gad. Sicut leo requievit confringcns bra-

» chia et principes, et vidit ab inilio suo quia ibi divisa est

» terra principum colleclorum simul cum principibus

»populorum. Justiliam fccit Dominus , judicium cum«Israel

4. »

XXXVII. Agnoscimus itaque quis requicverit sicut leo,

quis confregerit brachia potentium , quis a principio divi-

siones tenlanlium vidit. Ibi igitur hiatus cst lerrae, qui

absorbcat calumniantes , ubi tcntatio perfidorum est.

CAPLT IX.

De benedictione Aser, qua Christi pauperis diviticeacmulliplicia in Iwmines dona exprimuntur.

XXXVIII. « Aser pinguis ejus panis , et ipse dabit es-

»cam principibus 6. » Ascr interprelalione lalina significat

1 Mallh. «ii, 17-19. —» lbid. ao, ai. —» IbiJ. —4 Deut. 1x1111, ax.

—• Gen. xlix, ao.



DE BENEDICTIOMBUS PATBUBCHARUM. LIBER VXVS. »63

diutias. Quis igitur dives, nisi ubi altiludo diviliarum est

sapientiae et scientiae Dei? Quis dives nisi Dominus Jesus ,

qui abundat semper, et nunquam deficit? Pauper venit

in hunc mundum, et omnibus abundavit, universos re-

p!evit. Quantus est in divitiis , qui paupertate sua omnesdiviles fecit? Sed pauper propler nos, dives cum Patre.

Pauper ille, ut nos ab inopia \indicaret; sicut Apostolus

docet dicens : « Quia propter vos pauper estfactus, cum»dive»esset; ut illius inopia vos ditaremini 1

. » Cujus ino-

pia ditat, sanat fiinbria, famcs satiat, mors viviiicat, se-

pultura resuscitat. Hic ergo dives est thesaurus, hujus

pinguis panis. Et bene pinguis quem qui manducaverit,

esurire uon polerit. Hunc panem dedit Apostolis , ut divi-

dcrcnt populo credcntium ; hodieque dat nobis eum, quem

ipse quotidie sacerdos consecrat suis vcrbis. Hic ergo pa-

nis foctus est esca sanctorum.

XXXIX. Possumus et ipsum Dominum accipere , qui

snam carnem nobis dedit , sicut ipse ait : « Ego sum panis

• vitas. Palres vcslri manducaverunt manna in deserlo, et

• mortui sunt : hic est autem panis qui de ccelo descendit,

»utsi

quis ex eo manducaverit, non moriatur1

. »Et ne

quis putaret quia de hac mortc dicit qua? per anima? et

corporis secessionem venit, et jure dubitet, cum sciat

sanctos Apostolos hac morte esse defunctos, addidit: «Ego

» sum panis vivus , qui de ccelo dcscendi. Si quis manduca-

» verit ex hoc , vivet in aeternum 3: » hoc est , non de tem-

poralivita dixisupra, nec dc morte isliusvitre, qua etiamsi

quis mortuus fuerit , tamcn si panem meum acceperit,

vivct in teterntim. Ille enim accipit, qui se ipsum probat

qui aulem accipit, non morietur peccatoris morte, quia

panis hic remissio peccatorum cst.

XL. Moyses quoque pukherrime prophetarjt in ben*-

• » Cor. viu, 9. —» Joan. ti, 4S, 49. —» lbid. 5i, 5».





DE BENEDICTIOMBIS P ATRl YRC HARlM. LIBER 151 S. 265

XLIII. Sanctus patriarcha Nephthalim erat palmes

abundans. I nde Rfoyses dicit : « .Ncphthalim salietas acci-

» pienliuui, replebitur benedictione a Domino, mare et

» airicum possidebit 1

, «cxponeas hoc quod Jacob dixerat,

quid sit vitis rcmissa, hoc est, per fidci gratiam vinculis

inortis cxutus : in quo significatur populus Dei ad liberta-

tem fidei, et ubertatem vocatus gratiae toto orbe diffusus,

qui jugum Christi bono fruetu vestiat, et ligua verae illius

vitis, hoc est, unsteria dominicae crucis ambiat, nec timeat

confessionis cjus periculum, sed magis cliam in persecu-

tionibus positus Ciiristi nomine glorietur.

XLI\ . Hic est vere remissus a vinculis , qui nullo nexu

formidinis alligelur. Lnde et Propheta dicit : « Exibunt, et

tripudiabunt sicut vituli resoluti vincukV. » Ideoque in

germine suo decorem porrigit, quia in loco pascuae collo-

catus, et super aquam refectionis educatus, per sacramenta

regenerationis suae germinat bdnum verbi decorem, et

assumitur in illam pulcherrimam Christi gratiam, qui

potest venustatem tui decoris augere.

XL\. Dcnique super omnes decorus, quod habet do-

nat; quia nemo potcst donare quod non habet. Ideoquedictum est : « Dominus regnabit, decorem induit

J. > Induit

enim decorem Ecclesiae gratia, quae in illo lavacro depo-

nens fceditalcm omnium delictorum , splendore gratiae

ccelestis enituit. Ideoque sponsus de ea dicit : « Qu.xnam

»est haec prospiciens tanquam diluculum, electa sicut sol,

» speciosa sicut luna , miraculum sicut ornatus *. »

« Deut. lixrn, ao. —« Malac. iv, 6. —* Psal. xcn, l. —« Cant. n,9.



266 8. AMBROSII

CAPLT. XI.

In benedicendo Josepk longiorem fuisse beatum Jacob,

quia prmfigurata in eo Christi videbat mjsteria. llis

porro ejusdem benediclionis partes singulce applican-

tur.

XLVI. Nunc ut tanquam epilogo quodam concludamus

hisloriam, sicut et Scriptura conclusit, prophetiam sancti

Jacob de sancli Joseph nomine digeramus : « Filius am-«pliandus meus, Joseph filius ampliandus meils, zelaudus

»filius meus adolesccnlior ad me revertere. In quem con-

«silium conferentes maledicebaut, et inleudebant in eum» dominiarcum, ctconlriti sunt cum potenlia arcus corum,

»et dissoluti sunt nervi brachiorum manuuro corum per

»manum potentis Jacob; indcque praevaluit Israel a Deo«patristui. Et adjuvit leDcus meus, et benedixit te bene-

»diclione cceli a summo, et benedictione terrae habenlis» omnia. Propter benedictionem ubcrum et vulvae benedic-

»tiones patris tui et matris tuae praevaluerunt super bene-

» dicliones montium manentium ; et dcsidcria collium

saelcrnorum erunt supcr caput Joseph, et super verticem

«eorum, quibus praefuit, fratrum 1. »

XLVII.Qune causa est quod super omnts

filios, Joseph

filium ubcrius proseculus cst pater, nisi quia praefigurala

in eo jam Christi videbat mysteria? Unde benedicens illum

magis qui expectabatur, quam illum qui videbalur, ait

«Filius meus ampliandus Joseph. » Quis est ampliandus,

nisi Christus, cujus gratia semper augelur, et finem pro-

> Gcn, xux, aa-a6.



DE BENEDICTIOXIBUS PATRIARCIIARUM. LIBER UNUS. 267

cessus sui non habet gloria? De quo et Joanncs dicit

t Iilum oportet crescerc, me aulem minorari *; » quia per

ipsius illud salutare pcrfectumquc nomen cumulata est in

hoc mundoetabundavitgralia. «Filiusmeusampliandus;

et ideo quia vidcbant eum crescere fratres , et invidere

cceperunt. Intelligibilis autem Joseph et zelum incidit ab

iis quos magis fovcbat. Dcnique dicebat : « Non veni

»nisi ad oves perditas domus Israel1

. » Et illi dicebant

« Nescimus unde sit. » Ille curabat eos, et illi negabant

eum.

XLVIII. « Filius, inquit, meus adolescentior. » Revera

adolescentior, qui erat pene ultimus natu J. Denique et

Scriptura dicit : « Amabat eum Jacob, quia filius senectutis

»erat iili4

. »Quod etiam ad Christum refertur. Senescenti

enim mundo et jam occidenti illucescens Dei Filius pcr

Mariae virginis partum, scrus advenit, quasi fiiius senectutis

secundum sacramenlnmsuscepitcorpus (45),qui erat ante

saecula scmper apud Palrcm.

XLIX. Lndc dicit ad eum Pater: « Ad me revertere, »

vocans cum ad codum ue terris, quem propter noslram

salutem miserat. Itaque resuscitans Filium suum unigeni-tum, evacuavit consiliiun maledicentium. Lnde et Esaias

dicit:« Vanum consilium spiritus vestri5

. »Et convitia quas

quasi jaculantes sagittas dirigebant, solvitomnia: contrivit

eorum potcntiam, qui in suis virtulibus, et non in Dcoconfidentes erant. « Inde, inquit, praevaluit Israel a Dco

«patris tui, et adjuvit tc Deus meus. » Quis cst qui confor-

tavit Israel, et adjuvit filium, nisi solus Deus Pater qui

dixit : « Jacob puer meus, suscipiam eum : Israel electus

» meus, suscipiat eum anima mea ' ? »

L. « Et benedixit eum bencdictione cceli desuper, et

' J>an. 111, 3o. —» Malth. xr, a4- —5 Joan. ix, ag. — * Gen. tiitu, 3,

—» Isai. xix, ii. —6 ld. ilii, 1.



268 S. AMBROSll

»benedictione terne habentis omnia. »Omnia enim subje-

cit ei, coelestia sicut benedictioncm co^li, et tcrrena sicutbenedictionem terroe, nt et hominibus cl Angelis domina-

retur.

LI. Itaquo in illo velut contemptibili corpore: « Prncva-

»luisti, inquit, proptcr benedictionem uberurn et vulvac,

» benedictiones patris tui et matris. «Ubcra vcl duo Testa-

menta dixit, quoruin allero annunlialus est, altero de-

monslratus. Et bcne ubera , quoniam velut quodam nos

spiritali lacle nulritos educavit, et obtulit Deo Filius : vel

Mariae dicit ubera, qua; vere bencdicta erant, quibus sancta

Virgo populo Domini potum lactis immulsit. Unde et alia

mulier in Evangelio ait : «Beatus venter qui te portavit, et

» ubera qune suxisli1

! » Quod autem ait : « Vulvae bencdic-

» tioncm patris tui et matris, »si vulvam solam Mariae ve-

linius intelligere, cur utramque benedictionem conjunxerit,

lalebit causa. Potuit enim dicere de sola vulva matris. Scd

pulchrius arbitror, ut secundum spirilale mysterium intel-

ligamusutramquegenerationem Domini Jesu, elsecundum

Divinitatcm, et sccundum carnem ; quia ante sascula esl

gcneralus cx Patre. Unde et Pater ait : « Eructavit cor» ineum verbum 2

; » eo quod ex illa intima et incomprehcn-

sibili Patris processit substantia, et in ipso est semper.

Unde ct Evangelista ait f« Deum nenio vidit unquam, nisi

«unigenitus Filius qui est in sinu Palris, ipse enarravit 5. »

Sicut ergo sinus Patris spiritalis intelligitur intimum quod-

dam paternac chariiatisnaturaequc sccretnm, in quo sem-

pcr est Filius : ila etiam Palris spiritalis est vulva, inlcrioris

arcanum, de qua tanquam ex genitali alvo proccssit Filius.

Denique diverse legimus nunc vulvam Palris, nunc cor

ejus quo verbum eructavit, nunc os ejus ex quo justilia

processit, ex quo prodivit sapieutia, sicut ipse ait : « Ex ore

' Jjuc. xi, 37. — » Psal. \uv, 2. — 3 Joan. 1, 18.



DE BENEDICTIONIBUS PATRI ARCDAHUM. IIBER UNUS. 269

» Vltissimi prodivi*. Ila cuui timini non definitur, et unumomnia sonnnt, spiritale magis mvslcrium generationis pa-

tcrnne, quam membrum aliquod corporale significat. Sed

sicut illam ex Patre generationem intelligimus: ita eliam

ad consummationem fidei generationcm Mari;e inlelliga-

mus, quando bencdicilur vulva matris, illa ulique Mariae

virginalis, quae nobis edidit Dominum Jesum. De qua Pa-

ter dicit per Hieremiam prophetam : «Prius quam tc forma-

»rem in utero, novi te; et prius quam exires de vulva

• matris, sanctificavi te2

. » Geminam igitur Prophcta in

Christo substantiam declaravit, Divinitatis et carnis : alle-

ram ex Patre, alleram ex \irgine; ita tamen ut non exsors

sua? esset Divinitatis, cum ex \ irgiuc nasceretur, el essct

in corpore.

LII. L nde t Et convaluit super omnes monles, et deside-» ria collium aeternorum. » Super omnes enim illos sublimis

mcrili viros Patriarchas et Prophetas et Apostolos; sed

etiam ultra solem, lunam, Archangelos, tanquam coeli lu-

men emicuit, sicut ipse ait : « Non est discipulus super

» migistrum, nec servus super dominum 3. » Quis enim illo-

rum fuit, cui subjecta essent omnia , quibus ipse donavit

quod erant? In quo benedicuntur omnes Sancti ejus, quia

ipse est super capita omtiium caput omnium. Caput enim

mulicris vir, caput viri Christus. «Et super vertices mon-tium, » quia ipse est supereminens vertex universorum :

sed Justorum est vertex allissiinus. Quos fratres vocat, ac-

quisitos pcr gratiam, et quoddam regencrationis consor-

tium. Lnde et de fralribus Joseph illos magis fratres inlel-

ligimus, de quibus dicit in Psalmo : « Narrabo nomen tuum»fratribus meis, in medio Ecclesiae cantabo tibi

1.»

LIII. Denique et Moysescompleturus vitae istius cursumcum benediccret tribum Joseph , non illum utique jam

« Kccli. uit, 5. — « Jerem. 1, 5. —.J MatUi. x, a4. —* Psal. «1, a5.



270 S. AMBROSII

defunctum Joseph, sed Christum benedicebat, sicut habcs

scriplum de Joseph : « A benedictione Domini terra ejus,

» a finibus cceli, et a rore, et ab abyssis fontium deorsum,

»et secundum horam factum solis cursum, et a convenien-

»tibus mensibus, et a vertice montium, ab initio, et a ver-

»tice collium aeternorum, et adhoram terrae plenitudinis,

» et ab eo qui visus est in rubo, veniat super caput Joseph

«benediclio, ct super verticem ipsius. Honorificus sit inter

»fratres. Primogenitus tauri decus ejus, cornua unicornui.

» In ipsis gentes ventilabit simul usque ad extremum terrae.

»Ipse myriades Ephraem, et ipse chiliadesManasses 1. »

LIV. Benedictio eadcm est , quae omnem habet et cce-

lestium et terreslrium plenitudinem , et specialem Christi

gratiam : qui visus in rubo dixit ad ipsum Moysen : « Solve

» calceamentum pedum tuorum 2: » qui est super omnes

Deus, quia ipse est caput corporis Ecclesiae : qui est prin-

cipium primogenitus ex mortuis , ut fiat in omnibus ipse

primatum tenens ; quoniam in ipso complacuit omnemplenitudinem inhabitare. Et ideo soli benedictionis hujus

praerogativadefertur, asummitate ccdiusque ad extremum

terrae. Ipse enim est ante omnes, in quo constant omnia :

qui eliam per sanguinem crucis suae pacificavit omnia, sive

quae in ccelo, sive quae in terris sunt. Cujus typum praefe-

rens pulchre benedicitur sanctus Joseph, ut honorificetur

inter iratres.

LV. « Primogenitus tauri decus ejus, habens cornua

» unicornui , in quibus genles ventilabit. » Et bonus laurus

quasi hostia pro delictis, ct totius mundi victima, ut paci-

licaret omnia. Cujus dccus sanctum ; omne enim sanclum

primogenitum, sicut alibi dcmonstravimus J. Unde et Levi

non aetalis ordinc, scd sacrae succcssionis praerogaliva pri-

» Deut. xxxm, i3-»7.— » Exod. m, 5.— 3 Vide lib. u de Abel et Cain,

cap. li.







DE BENEDICTIOSIBrs PATRIARCHARIM. LlBtf CSIS.

quo dicii Jacob , sicut scriptum est : « Benjamiu lupus ra-

» pax, manc comedet adhuc, et ad vesperam dividet cscamsprincipibus

1. » Lupus erat cum dispergeret et devorarcl

oves Ecclesia?. Scd qui lupus venerat, pastor est factus.

Lupus crat cum Saulus erat, quando intrabat in domos .

et viros ac mulieres trahebat in carcerem. Lupus er;.t

quando spirans minas et homicidia in Discipulos Domini

petebat cpistolas a principibus sacerdotum , ut invaderctservos Christi. Quem tanquam lupum noclurnis tenebri-.

oberrantcm eflusa Jesus luce ca^cavit. Ideo Rachel cumparorrt Benjamin , vocavit nomen cjus, « Filius dolori>

»mei*, » futurum prophetans ex ea tribu Paulum, qui

aflligeret filios Ecclesine persecutionis suae tempore, ct

gravi matrem dolore vcxarct. Sed tamen idem postea prin-

cipibus escam posteriore divisit tempore , evangelizan*

gentibus Dei verbum , et plurimos ad fidem provocans;

quo disputante , sicut legimus, Paulus proconsul , et Pu-

blius princeps, Domini gratiam receperunt 5.

LVIII. Pulchre antem eliam Moyses cum benediccret

Benjamin tribum , dixit : « Dilectus a Domino habitabit

» fidens, et Deus obumbrabit super enm omnibus diebus ,

»et inter humeros rcquiescet dilectus a Domino* , » qui

etiam vas eleclionis est factus. Neque enim aliter nisi Do-

mini est miscratione et amore conversus. Unde et ipso

nihil merito tribuens suo, sed totum deferens Christo ail :

« Ego cnim sum minimus Apostolorum, qui non sum dig-

» nus vocari Apostolus, quoniam pcrsecutus sum Ecclesii ni

»Dei. Gralia autem Dei sum id quod sum, et gratia ejus

»egena in me non fuit'. > Habitabit fidens in domo quMii

ante vastabat , habitabit in tabernaculis Christi, quianle

sicut lupus errabat in sylvis. Et Deus obumbravit sup r

1 Gen. xnx, 37. —• Id. xwt. 18. —1 Art xiti, u . et xxvn, 8. —* Deut. xxxui, it. —

51 Cor. xv, 9. 10.

iv. 18



>2j4 s « AMBMSli DK BfcftJkMCTfOiMBUS, KTC.

eum, quando visus est ei Chrislus. Qui licel aperlis oculisvideret nihil, tamen Cnristum videbat. Et merito videbaf

prsesentem, quem eliam audiebal loquentem. 3Non caecita-

tis estobumbratio ista, sedgratia\ IJenique Marise dicitur :

« Spiritus sanctus superveniet in te, et virlus AHissiin!

»obumbravit tibi1

. »

LIX. « Et inter humeros requiescet, » hoc est, inter

bonos actus, et opera pretiosa. Nam et supra habes quod

Issacliar supposuit humerum suum ad laborandum , et

lactus cst vir agricola. Quem Paulus imitalus, posuit fidei

novella plantaria, ideoquequasi bonus agricola dixit : «Ego

»plantavi, Apollo rigavit4

. »

* Luc. i,35.~ » i Cor. »116.



S. AMBROSIIMEDIOLiNENSIS EPISGOPl

DE ELIA ET JEJl \I0.

LIBKR IM>\

„WvW ^\\V\\V\\V«v»V»k\»\\\V\\\Vv\» WVWWWWVW*,\VUV*\\V

CAPLT I.

Sicut olim Patres cum progrederentur ad bellum, atquein neomeniis diebusque laetitiai tuba canebant; ita e

nobis diebus jejunii, paschalique festo appropin-

quantibus tuba canendam.

I. DiviNiwiad patresresultavit oraculunr,utcumegrcde~

renturadbellum,tubacanerent J ,cujussonituDoininusrerni-

nisceretur populisui, quo petitum conferret auxiliuniplus

quaemisericordiae suae incentiva cognoscens; et in diebus laeti-

tiae iuae, in neomeniis suis concinerent tubarum sono. L nde et

David dicit : «Canite in initio mensis tuba, m die frequenti

• solemnitalisvestras4

. t\ enietigiturnobisdiessoleinnitatis

et jam appropinquat. Canamus tuba tanquam in pra;lium

progredientes. Canamus tuba , ut annuntiemus solemni-

tatis diem, simul nobis et certamen imminet, et victoria

repromittitur. \ ictoria nostra, crux Cbristi est : trophaeuni

nostrum , pascha est Domini Jesu. Sed iile ante est prat-

latius , ut vinceret , non quod ipse egeret certamine ; se

• Scriptus forle anno 090. —» Vid« D. Guillou, tom. x, p. 75-88. —»

* Rum, x, 9.— " PsaL txw, 4«

18.



vjG s, AMBnosri

ut nobis formam bellandiantc praescriberet,

et postea da-ret gratiam triumphandi. Certamcn nostrum, jcjunium est.

Denique jcjunavit Salvator, et sic tenlator ad emn accessit.

Et primum gulae dircxit spiculum dicens : « Si Filius Dei

»es, dic lapidihuic , ut panis fiat1

. «Illecibum vclut escam

laquci praetendit, ut sic illaquearet appelentiam corpora-

lcm : Dominus jejunium praetulit, ut laqueos tcnlaloris,

ut vincula dissolveret. Deniquc sic habes scriplum: * Non

»in solo pane vivit homo, scd in omni verbo Dei 2. Illo

laquco Adam fuerat strahguialus, hac absolutione diabo-

licae quaestionis omnis homo est libcralus.

CAPIT II.

Quarn magna virtus sit jejunii, quamque speciosa ac

valida ejus militia, exempto Christi atque sancliElia?

comprobatur.

II. Magna virtus est jejunii. Denique tam speciosacjus

militia cst, ut jejunare delectaret et Christum : tam valida,

ut ad ccelum homines erigcret. Et ut humanis magis quam

divinis utamur exemplis , de Eliae jejuno ore vox emissa

ccelum clausit sacrilego populo Judaeorum s. Etcnim cum

a rege Achab altarc esset idolo constitutum , ad verbum

Propheta? tribus annis et scx mensibus ros pluviae non ce-

cidit super terram. Digna poena quae intemperantiam con-

grue coerceret; ut ccelum impiis clauderelur, qui ierrena

polluerant. Dignum cliam, ut ad condcmnationem regis

sacrilegi Propheta ad viduam in Sareplam Sidonia? milte-

retur, quse quoniam devotionem cibo praelulit , meruit utj

1 Matth, it, 3, et Luc. iv. 3. — * Tbid. /\. — ' 3 Reg. xvn. i.







DE Ull ET JJJLMO,. LIBfcH LMs. IJQ

genuinavit , natura obsequium prsebuit, jcjuniuui tamen

ccelestis diseiplina servabal. Qttarlo die lnmiiuiria 1'acla

Minl solis et lunje, et adbuc jejunium. Quiuto die pro-

duxeruut aquas repentia aniinarum viventium, et volalilia

volaulia supcr terram secunduin lirmaincnlum cceli : et

\idit Deus quia bona , el benodixit ca , diccns : « Crescite

»et uiultiplicamiui, et replele aqua* quop sunt in mari : et

«volatilia multinliceutur super terram 1. » iit adbuc jeiu-

nium. Dcnique bcnedixit ea , sicut scriptum est , et dixit :

Crescite, »et non dixit : « Edite et manducate. » Sexto

die bestiae sunt creatae, et cum besliis orta edendi potestas

est, et usus escarum. Lbi cibus coepit, ibi finis factus est

mundi. Lbi coepit sua incremcnla nescire, ibi coeperunt

divina circa eum opera feriari. Quo iudicio declaratum est

quod per cibos mundus haberet imminui, per quos desiit

augeri. Nemo delictum sciebat , nemo pcenain timebat,

nemo noverat mortem.

\ II. Plantavit Dominus paradisum ad ^ratiam beato-

rum, posuil ibi hominem operari, el custodire eum. Et

ul sciamus non esse novellum jejunium, primam illic le-

gem conslituil de jejunio. Sciebat enim quod pcr escam

culpa babcret intrare. Prima poena de jejunii praevarica-

tione inlraverat, dicente mandato Dei :« Dc ligno quod

i est scicntiae boni et mali non comedetis : qua die autem

» manducaverilis cx eo» morte moriemini 1. »Eo usque au-

tein nemo pr.evaricari noverat, ut adbuc orla non esset,

qiue primu. est praevaricata indictum abslinenliae. Lex a

Domino Deo, pra^varicalio legis a diabolo : culpa per ci-

bum, lalebra post cibum. Cognilio infirmitalis in cibo

virtus firiniUitis in jejunio. Deuique quandiu interdicti-

abslinuere, nesciebaut esse se nudos ; posteaquam man-ducaverunt de interdicta arbore » nudatos esse se cognti

• Oen I, II. —» td. It| 1?%



9 8o »• AMBROSII

verunt. Merilo ergo mulier ubi culpae agnovit auctorem

interrogata respondit : « Serpens persuasit mihi, et man-

«ducavi*. »Serpens gulamsuadet, Dominus jejunare de-

cernit. Denique ipse ait : « Jcjunate et orate, ne intretis

» in tentationem 2. » Itaque gula de paradiso regnantem ex-

pulit, abstinentia ad paradisum revocavit errantem.

VIII. Et dixit Deus : « Ecce Adani factus cst quasi unus

»exnobis 3. »Irridens utiqueDeus, non approbans dicit,

hoc cst : Putabas te similem fore noslri : sed quia vo-

luisti esse quod non eras , destitisli esse quod eras : intra

te eras, et dum supra te esse affectas, infra te esse ccepisti.

Denique vcstivit eum tunica pellicca prius, et sic ait :

« Ecce Adam, »quasi dicat :« Ecce amictus tuus, ecce

dignum indumentnm tuum , hic te vestitus decet. » Qui

divina affeclant, tali digni habentur ornatu. Ecce quo te

tua culpa deduxit, ecce nunc in hac tunica pellicea tan-

quatn unus ex nobis aperuisti oculos. Circumspice dili-

genter, nudum te aspicis, quem vestitum putabas.

IX. Gula ergo nudosfacit, jejunia operiunt etiam exu-

tos. UndeDavid ait: « Opcrui in jejunio animam meam 4. »

Bonum operimentum, quod «inimam tegit, ne a tentatoredeprchendatur , ne a tentatore nudetur. Bonum velamen

quod tegit culpam , tegit abstinentia , tegit gratia. « Beati

«enim quorum remissae sunt iniquitates, etquorum tecta

» sunt peccata 5.» Tegit gratia, dum remittit, et omnem abo-

let errorem : tegit abstinenlia, dum obumbrat vitium, et

moesto abscondit affectu, atque extenuat pcenitendo. Ete-

nim jejunium, etelecmosyna a peccato liberant. Opcrtus

erat Adam virtutum velamine prius quam praevaricaretur

sed tanquam exutus praevaricatione , vidit se esse nudumquia indumentum quod habebat, amiserat. In diebus enim

1 Gcn. iii, i3. — t Matlh. xxvi, tfi. — 9 Gcn. iii, 2a. — < Psal.

nvni ,11, —* Id. xixi, i.





2 $2 S. AMBROSII

XI. Manebat antequam vinum invcniretur , oinnibus

inconcussa libertas, nemosciebat a

consorle naturae siutobsequia servitutis exigcre. Non esset hodie servilus , si

ebrietas non fuisset. Obrepserat quidem jam fraternte pra3-

lationis invidia , manebat tamen adhuc palernae pietatis

reverentia. La3sa pietas est, dum ridetur ebrietas. Non illis .

itaque solis nocent vina quos tentant, sed et illis amplius

quorum oculis temulenta ebriorum membra nudantur.

Hinc risus irrevcrens nascitur, hinc libido inftamtnr.lur

ut mullo majore temulentia eos vina perturbent, quorum

oculos ac menles inebriaverint, quam quorum membra

proslraverint.

XII. Legimus etiam quod patrem Lot inebriaverint

fiiiae in eo monte 1, ad quem timentes incendia Sodomitana

confugerant, et habitabant in spelunca. Convenitêbrietati

atque concurrit aetas, sexus, solitudo, locus, ferarum ma-

gis latibulis, quam humanis aptior domiciliis. Fuit itaque

ebrietas origo incesti, pessimae generatricis partus deterior.

XIII. At non Abraham vina in suo convivio ministra-

bat : sed immolabat vilulum, butyrum, etlac etiam An-

gclis hospitibus exhibebal. Cceli Dominuin, mundi agnos-cebat auctorem : vinum tamen exhibere non poterat. Sed

recte illic deerat materia peccati , ubi erat remissio pec-

catorum.

XIV. Deniqne annunliavit eum Joannes neque man-

ducans pancm, nequc bibens vinum. Qui enim Christum

annuntiat, ab omni vitiorum incentivo prcestare se debet

alienu».. Vicit igitur sanclum Noe, vel etiam Lot Abrahae

nepotem ebrielas , quorum alter cum jejunaret, diluvio

supersles fuit, alter incendio.

XV. Moysen quoque cognovimu» sitienti populo ainari

tudine» aquarum tomperasse » noa vina» Cui petra aquam

I Oen. XIX» 83-85.





284 s - AMBROSII

el infcminditatein cjus solvere jejunia? Ex quibus duo

gencrati, unus fortissimus, alius observanlissiinus, dignos

se pracbucrunt, qui jcjunii gremio diu foli , et quodam

abstinentioc eflfusi ulero viderentur. Idem ilaque Samson,

qui malris soLrietale gencratus est, Allophylorum insul-

tantium sibi ehrictate est vindicatus.

XVIII. Elisaeus vates qui de magistro didiccrat parci-

moniam, cum filios aleret Prophetarum, vitis a^restis gru-mulis mensas onerabat, et ineptis sylvestribus olcribus

hospilalilatis implebat officium. Quorum oflensi amaritu-

dine cum manducare non possent, levis farinje aspersione

omnem illam amariludinem temperavit, abstinenliae pro-

phelicae munere veneni vires evacuans.

CAPUT VII.

Tribiis pueris in fornaeem jejuno stomacho ingrcssis

flammas refrigerium atlulisse; ac leones etiamjeju-

nare Danielis edoctos essejej unio.

XIX. Est qunedam creaturae natura , quam amianlum

vocant, nullo facilis igui consumi : qua3 imposito focis

ignescit, illico sublata de ilainma tanquam aquarum infu-

sione munda rcsplendet. Talia crant llebraeorum corpora

pueroruin, qux dc jcjunio in amianti transformata nalu-ram, vaporem ignis non ad dispendium sui, sed ad gra-

tiam muluabantur. Deniquc cum furcrent fornacis incen-

dia , ut ultra quadraginta cubitos ilamma per circuilum

funderetur, consumens plurimos quos repererat Chaldaeo-

rum, qui naphtha, pice, et stuppa, atque sarmento ali-

nienta ignibus minislrabanl ; ubi cum jejunio ingressi sunt,



Of KLI4 F.T JEJCMO. UlIEft Utf*. *S*

discusso ardore flainmarum , in iuedio fornacis ceepere sta-

tiin roris spiritu refrigerantis huinescere; ita ut eorum

nulluscapiliuscapitisexurerelur, quiaillam quoque jejunia

comam paverant.

\\. Daniel vir desideriorum , trium liobdomadarum

jejunio leones quoque docuit jejunare, missus in lacura,

in adamantis rigorem abstinentiai soliditate membra dura-

tus non patuit vulnori. Sic cum constrinxerant jejunia, ut

in ejus corpore ferarum morsibus locus esse non posset.

Clausa tenebant leones ora, quae abstinentiae prophelicar

sanctitas coinprimebat ; ut ea ferae aperire non possent

meriti quibusdam vinculis alligata.

XXI. Jejunium itaque virtutera ignis extinxit, jeju-

nium ora obstruxit leonum , jejunium maris fluenla solida-

vit, jejunium pelram solvit in fontes aquarum, virtntt»

jejunii contra suam mutata naturametfluctus obriguit,ct

petra inundavit.

mvw»"# «\^\i\>rt\viv\ivv\^\\i\ \«.\\\\\«*\\*i\\\vv\*%i\vt\*vv\ vv\t\\fr%\\\% vvv\\\«v*

CAPIT VIII.

Jejunii commoda ut magis eluceant, cum gulce incom-

modis comparat , ac perturbalio?ium, quas eadem

gula inferre solet, elezantissimam subjicil dcscriplio-

nem; cui exkortalio ad sobrielatem conjungitur.

XXII. Sed quid vetustis utar exemplis, cum abnndetjejunium etiam praesentium muneribus gratiarum ? Quis

delerioravil domum suam jcjunio? Quis Imminuit faculta-

tes? Cui non suspectri luxuries ? Cui non venerabilis abs-

tinenlia ? Cujustorum appetivit parcimonia? Cujus pudo-

rem non laesit ebrietas? Jejunium conlinentiae roagisterjuni



$gg s. AMBiioftif

post pcenitet : non illum diutius sua intemperantia oV

lectavit.

XXVII. Attende divitem qui induebalur purpura et

bysso, et epulabatur quotidie splendidc, cujus ad januam

mendicus ille Lazarus jacebat plenUs ulceribus , cupicns

saturari ex his quae de mensa cadebant divitis. Paulo post

cum esset morluus, ccepitrogare positus in inferno, utex-

trcmum digiti sui pauper ille in aquam intingeret, et re-

frigeraret linguam ejus, quoe ardebat incendio. tibi ilke

copiae? Uhi illae ebrielates? Sitit qui incbriabatur : abun-

dat qui mendicabat. In ipso convivio dum bibunt , sitiunt;

et cum inebriati fuerint, amplius bibunt. Quasi aperto

gurgite vinum jam non bibitur, sed infunditur : poculum

nonlibatur, sed exinanitur.

k-vv-»-*»^»

CAPUT IX.

Cur potentes vinunt bibere prohibeantur? Juditk je-

junans Holofernem obtruneat : iisdemque artibuspcpulum suum libcrat Eslhcr , cui popnas ebrius

Aman exolvil. Poslremo variw jcjunii l.audes enu-

merantur.

XXVIII. « Spinve, inquit, nascuntur in manu ebriosi ' .

quia ipse se manibus suis vulnerat, et ulcera sibi in pcc-

tus dcjicit. His spinis scindit vestimentum fidei quod acce-

pit, et thesaurum suum servare non poterit. Omnis enim

ebriosus et fornicator egebit, ct induet se scissa vcsti-

menta insipientiae. El ideo potenlcs vinum prohibentur

bibere ; ne cum bibcrint, obliviscantur sapienliam.

iProv. xxv., 9. -»ld.xMi, 4, 5.



tt tlAk £T JEiVXW. LI8ER BlUs, ii)}?

XXlXi Denique bibebant vinuiu in ebrietale potenles,

qui Holoferni prtncipi miltliae rcgis Ass\rioi um se traderc

gcstiebant : sed non bibcbat fceinina Judilb, jtjunans om-ntbus diebus viduilatis surc , pracler feslorum dierum so-

lcmnilales. His armis munila proccssit , et omuem Assy-

riorum circumvcnit exercilum. Sobrii vigore consilii

abslulit Holofernis caput, scrvavit pudiciliam, vicloriam

rcporlavil. H;ic cnim succincta jcjunio in caslris pra_len-

debat alicnis : illc vino sepullus jacebat , ut icLum vulueris

scnlirc non posset. Itacpic unius mulieris jejunium innu-

meros slravit cxercilus cbriorum.

XXX. Estiicr quoque pulchrior facla cst jojunio; Do-

minus cnim graliam sobria? menlis augcbat. Omne gcnns

suum , id cst , totuin populum Juda?orum a persccutionls

accrbilalibus libcravit; ila ut regem sibi facerct essc sub-jectum, non iibidinis ardorc flaminaluin, s?d ccelesti mi-

scraliunc conversum ; ila ut ct pccna relcrquerelnr iu iin-

])ium, cl honor sacris rcddcrctur alCaribus. Ilaqueilla, qo.e

triduo jejonavil conlinuo , ct corpus suum aqua lavit, plus

nlacuit. et vindiclam rclulit. Aman autcm dum se rcgali

jjctat convivio, inlcr ip=a vina poenaiu suic cLriclalis

cxolvil.

XXXI. Est crgo jejunium fcconcilialionis sacrificium,

virlulis incrcmcntuin, quod fecit cliam ficminas fortiores

augmenlo grati.e. Jejiinium uescit fceneralorem , non sor-

tem fcenoris ncvit , non rcdulet usuras mcnsa jcjunantium :

non slrangulanl filiuni coutinentis viri palerruc ccnlesima?:

non vexanl viduam oppignorala sobrii viri jura dcfuncli :

non defienerata cxcludit haMedciii auh jejaui.

XXXII. Eliam ipsis jcjuuium conviviis dat gratiara.

Dulciorcs post famem epnlrc fiunt , quic assiduilale faslidio

sunt, el diuturna conlinuatione vilescunt. Condimcnlumcibi jcjuuiuui est. Quauto avidior appelcntia , tanlo eaca

lt. ig



b q 8. AMBR0SI1

jncundior. Commendat sitis poctilum , ncscit vini vctnsta-

tes qnrerere. Jcjunus quidquid hauscrit,transmittil arl

satietatem, non ad judicium nare suspcndit. Usu eliam

pretiosa degcncrant : quorum aulem difficilis posscssio

eorum grata perfunctio. Ipse sol post noctem gralior,

ipsa lux post tcnebras splendidior, et post vigilias sopor

dulcior, ipsa salus post jcgritudinis lcntamcnta jncundior.

Ab ipso mundi Conditore didicimus saepc diversitatibus

cumulari gratiam. Palrocinatur crgo et convivio famcs

ut gratior fiat mensa jcjuniis.

CAPUT X.

llystica mensa jejunio comparatur. Quaz famcs faciat

acccptabite jejunium; quidve sil quod dicilur : Cumjejunatis, ungitc caput vcstrum, moraliler ac myslico

disquiritur.

XXXIII. Mystica quoque mensa jejunio comp^ratur.

Illa mcnsa , dc qua dicit David : « Parasti in conspectu mco»mensam adversuscosquilribulant me 1

. » Mensa istafamis

acquiritur prctio : ct poculum illud inebrians sobrietale,

ccclcstium sacramcnlorum sili qtuTrilur. Dixit cnim Do-

minus : « Qui sililis , ilc ad aquam , et quicumque non tia-

» bclis argentum , ile et cmite , et bibile ct manducale 2. »

Et alibi ait : « Ecce qui scrviunt mihi, manducabunt : vos»vcro csurictis. Eccc qui scrviunt mihi, bibcnt : vos au-

»lcm sitielis3

. » Qui vos nisi qui anle polaslis? De quibus

supra dixit : « Paraslis d.cmoniis inensain , et implcstis

»forluna3 poculum*. » Ergo si ad mensam illain venera-

» psol. xxn, 5, — » Isai. iv, i. — ' Id. ixv, 10. —4 Ibid. ii,



DB ELU ET JEJUKFO. LIBER U5US. 291

bilem jejnnia sancla nos pcrducnnt : si hac fame il!a qua?

sunt a?lcrna mcrcamur; quid dc iis dubllamus qua; in

usn humano sunt, quod etiam suaviora ha?c nobis faciat

jejnnium ?

XXXIV. Nonautcm omnisfamcs acceptabile jejunium

facit , scd famcs qua? Dci limore suscipilur. Considera :

(Juadragcsima lotis pra?tcr sabbalum ct Dominicam jeju-

nalur diebus(5o). Hdc jejunium Domini Paschaconcludit.

Vcnit jam dies rcsurreclionis , bnplizantur Elccti(5i),

veniunl ad allarc, accipiunt sacramcntum , silientes to-

tis hauriunt vcnis. Mciito dicunt sin^.tli rcfccli s.irilali

cibo, ct spiritali polu :« Parasti in conspcctu mco mcn-

»sam... ctpoculutn tuun; inebriansqnampra?clarumesl 4!»

Non sola autcm fames qu.erilur, scd plcna disciplina jc-

jnnii. Denique aliis dicitur : « In dicbus jejuniorum vcstro-

irmn invcnilis volunlalcs veslras. ct omnessubdilos voLis

ssliinulalis. Anad judiciaclrixasjejunalis ct percutilis pflg-

»nis? ItquiJ mihi lale jcjunium, ita ut audialur in c!a-

»morc vox vcstra ? .\on hoc jejunium cgo elegi, cl dicm

»ad humiliaudum animam suan: hotninem : nec si fleclas

• utcirculum collttm tuum, cincrem ctiam ct cilicium

»subsiernas, nec sic vocabilis jcjuninm acceplum. .\on

slale jejunium ego clegi, dicil Doniinus*. » Quod jeju-

nium iniprobclur, audivimus : nunc audiamus quod sit

probabilc. Sed solvcomnemcolligationem injuslitia? tua?:

«dissolve obligaliones violentarum commutationum, di-

• mille conftaclos in remissionem , el oranem conscriplio-»nem iniquam dirumpc. Frauge csurienti pancm tuuin

»ct cgenos non liabcntcs tectum , induc in domum tuam :

»cl si videris nudutn , cooperi eum : ct domcsticos seminis

>tui nondcspicias*. » \ idcsqua? species sitctforma jejuuii,

' Psal. xxn, 5. —» Isai. ivw, 5-5. —* Ibid. 6,7.



quis menlis hat>itus; ut orationi vaces , efc in lege Dci die

ac noclc meditcris.

XXXV. Ipsa figura corporis plcna gravitalis, nnllusru-

Lor cbriclalis circumftisus gcnas qui intuenlium offcndat

aspcctus , scd vultus caslo micet pallorc rcvercndus , scrmo

gravior , oculus vcrecundior, grcssus stabilior alquc mo-

dcralior; plcrumquc cnim lurbaliorc incessu prodilur

molusanimorum. Vullns intenlior, et quidam cogilationis

suoe arbitcr, et tacituscordis interpres; ut ncque trisliliam

praMexat, nequc solvatur risu inconlincnli. Non cnini su-

pcrfluum lioc pulcs noslr.c commonitionis; cum Sapicnlia

dical 111 Evangelio :« Cum aulem jejunalis, nolile ficri si-

»cul hypocriUc Irisles1

. » Idco dixil hypocrilas , co quod

simnlalione alienam pcrsonam induanl ; sicut in sccna

qui Irrgoidiascanunt, pro corum diclis quorum pcrsonas

geruul , molus suos excilant, ul aul irascanlur, aul mo>rranl , vclcxullenl. Affeclanl cnim isli , ul jijunarc videan-

lur, hominibus magis quam Dco cupicnlcs probari , quod

fucicbant Jud;ci.

XXXVI. Et idco nobis dicitur* « Vos autcm cum jeju-

«nalis, ungile caput vcstrum, ct facicm vcslram lavale;

» ne parcalis hominibus quia jcjunalis, scd Palri vcslio,

»qui csl in abscondilo : et Pater vcstcr qui vidct in abscon-

» dito , reddet vobis2

. »Quidcst: « Lngilccapul vcslrum?»

Sed ct hixuriosi dicunl : « Vino ci unguenlis nos rcplea-

» niiis» » Unguenlo cnim sc ungunt, (jiii corporci oJoris

graliam qjucrunt. Scd iila nngucnla iibidinis illccebramniovcrc cmisncrunl. Aliud cst sobricialis uiuruenlum , dc

dc quo dicil Ecclcsia ad sponsum suuin : « l r.guenlum cxi-

»nanitum nomcn liuuii3

: » aliud olcum quo arlus aniuiJB

ct qiKTddin inrmbra pinguescunl. Lnde ct I)a\id dicil:

« Impinguasli in olco caput mcuin 4. »Et hoc csl olcuiu

' MjiUh. vi,i6. —» Ibid. 17. 18. —

3

Cant. 1, a. —*

Psal. xxn,5.



DE ELIA ET JEJUXIO, LIBEn IM5. 2f)3

] cliti.T, quo unclus cst Chrislus a D< o Palre, ut prnc om-utbtt* iiiiicM-t con«ortion$. Uoc jubrt itngi caput

nt»truin, ut olco Ixtilix obducaltir omnis sijiulala tristi-

tia; hc vitleans jcjunium tmun venderc homiuibus , ne vi

dearis conlrislari io Biiimac to*e snEnlo. Nemocnini Irisiis

coronalr.r, ncmointrslus lriiunj)i»;il. L hgccrgo caput ttiinn,

ubi sensus sapicutis sunt; ociili cnitn sapicnlis in c;i|)ilc

t •jus. Admysleria rocaris (j?) , el ncscis : tliscis, cum venis.

El rcminisccrc illud : « Sicut unguentuin in capitc, quod

» dcsccndil in harbam Aaron', » tunc cognoscis quicl sil :

Lngilo caput vcslrum :» Quomodo placucris Deo , utlibi

sua patcfaccrci sacramcnla , cl daret graliairi spiritalrm.

XXXVH: Est ct aliud caput mysticum. Quod illitd?

Andi:

« Caput mulieris vir ; capul aulem viri Christus*.»

Mittc in Christnm, mitle ctiam in caput cjtis uitgurnlum.

Capul ejus Dcus cst. lila mulier Ecclcsiae lypum cercns,

qunc in caput cjus misit ungncnlnm, confcssa est ejus l)i-

tinitatem ; ct qu;e in pecles cjus mi>it, confessa est cjus

bassioncm. Llraqtic laudatnr . Et lufac quolaudcris, quo

rcmissionem accipias peccalorum. Lava faciem iuam

cmuuda animam tuam pcccalriccm , lava conscicnliam

tuam. Indcx enim facics plerumque est conscicriliac, et

miidam lacilus sc-rmo mcnlis, cum aut pcccato compun-gimur, aut inlegritate kclamnr. Noli hanc exterminarc fa-

cicm , lava illam , ct omnem sordem conscicnline tiuc diluc.

Exlcrminat facicm suam qui aliud corde gerit , aliud foris

praetcndil. Non nos vekit quodam peripelasmatc opcria-

mus : quod intus est, foris luceat : qucd foris est, in-

tusoperetur. Nemo in jejunio culpam includat, pureferat

innocenliam. Jejunium cnim culpa? inlerfcclorium cst.

1 Psal. uu:i, ». — » i Cor. xi, 5. —J Mdllh. xxvi. 10, et Luc. ?u, 44.



294 S. AMBROSII

CAPUT XI.

Jejunii virtus amariorum exempio illustratur; ct csca

licet dulcis , </uam noxia sit , Esuii el Jacob liistoria

oslendiiur ; (um srquilur cxhorlalio adjaclantiam in

jejunio dcclinandam.

XXXVIII. Nemo amarioribus dulcia pracoplct. Dnlcis

voluplas videlur , amarum jcjunium. IJoc amaro illud dnlcc

tollalur. Solcnt amara cliam ipsis plus prodcssc corpori-

Lus. Sicut cnim cum in iulimis pueroruni visceribus vcr-

mcs cx cibi indigeslionc nascunlur, extingui non queunt

nisi cum amarior potus infundilur, aut medicainenlorum vis

inolcscitasperior, quorum odorc morianlur : ita profundum

animae virtus ingressa jejunii culpam latcnleminterficit.

XXXIX. Quid Esaii servum fratri suo fecil ? Nonnc

esca ad Loram dulcis , amara in posterum ? Quid Jacob

dominum fralri dedit? Nonne conlemptus cibi acl tempus

amarior, sed salubris in reliquum? Ipsa corpora dulcibus

frcqucnter inflantur, et mcilc jccur lenditur; idem lamen

escae amaritudine lemperalur. Idco non mediocris, scd

laudata qu.cstio : « Dc manducantc exivit esca, ct de forli

» dulce 1. » Alii babcnt : « Et dc trisli dulcc ,

»grrcci codiccs

maxime. Scd < t forlc laboriosum csl ; cxit enim dulcc detrislitia vcl labore.

XL. Noli crgo lc jaclarc cum jcjunas, noli gloriari, nc

riihil libi prosit jejunium. Quac cnim ad o^tenlalionem

fiunt, non in fulurumfruclum extendcnl suiira; sed praj-

sentium mcrccde consumunt. Elias in deserto erat , ne

' Judic. xiv, »4.



DE ELIA ET JEJUSIO. LIBER l v t$5

quis cnni jejunantena videret, nisi solicorvi qui cum pascc-

rcnt. Elisrcus in deserlo crat, ubi non in«cnirelurcsca, nisi

aihara. Joannes in deserlo erat, ubi solas locuslas ct mel

sylveslre irivenirct. Jejunanlibus cpulae pio Angcloruin nai-

nistcrio delerebanlur. Praudebat Danicl intcr jejunantes

leoncs. liie prandcbut ulienum prandium , iei-e non tangc-

bunl suum. Jcjuuaulibus epuiac \olant , prandenlibus pe

dcs vacillant:

jcjunantibus luanna de cudo dcscendit,

epu-lanlibus culpa pracvaricalionis ascendit.

CAPLT XII.

Quemadmodum in omnc facinus prcecipitet ebrictas '

quamque itla ridicida sit ct odiosa , eleganti descrip-

tione erponitur. Post quw nonnutlade luxurioso ado-

lcjcente ad phitosophiam converso adjiciuntut

XLI. Skd quid est lioc ? Dum ae jcjunio disputo , stre-

pitus nudio convivioruin. Nisi fatlpr, iu scrmonc mco re-

doTnrt prandium. Sonusergolitterarurainvitat, impalienlia?

cxeinpla non tcrrent. Etenim qui jejunantem, et ea qunj

Legis sunt ferentcm , expectare non passus est populus

utiquc sedit maiiducare, et bibere, et surrexerunt lu

dcre. Yideinus sacrilegium cbrictati fuissc conjunctum.

>am sicut matcr fidci conlincntia : ila pcrfidice matcrebriclos c^t. In quod facinus non ista praccipitat ?

\L1I. Scdcnt in foribus tabcriiarum bomincs tunicam

non habcntbs, nec sumptum scquculis di< i. Dc impcralo-

ribus ct }iolcstatibus judic?nt; hno rcgriarc sibi vidcnlur,

el cxcrcilibus impcrarc. Fiunt cbrielalc diviles , qui sunt

veritate inopcs. Aurum donant, dispensant pecunias po



t$6 s. AMur.osn

pulis, civilatcs acdificanl, qui non habcnt undc cauponipotus sui corporis prctium solvanl. Fcrvet enim vintun

in his, ct ncsciunt qoid loquanlur. Diviles sunt duminebiianlur : niox ubi vinuin digessorinl, ccrnunt sc cssc

mcndicos. Uno die bibunt mullorum dierum labores.

XLIII. De ebriclalc ad arma consnrgilur , calicibus

tela succcdunl. Pro vino sanguis cflundilur , cl ipsum

sanguiucm vina fuderunl. Quam ibrtes Sibi honiines \i-

denlur in vino, quara sapicnles, quam discrli, qnamcliam pulchri ac decori, cum starc non possinl? Mcns nc-

ccssc cst lilubct, lingua balbutiat, pallor exsanguis ora

suiTundat, foelor ebrielalis horrori sil. Barbari in ferrum

ruunt (5*2 bis), vulgus in rixas. Si quis corum pugno iuc-

rit percussus, vidcas ora saucium vini lacrymas fun-

derc, miscrabiles cpilogos dccanlarc. liabct unum hoc

lomulcnlia, ut cmolliat et rcsolvat corda temulenloruin.

Sicut enim ignis probat ferrum durum , ita ct vini inccn-

dio eliam supcrborum hominum cor liqucscit.

XLIV. Omncs sibi vino a^qualcs videnlur, nullus infc-

r'or. Non paupcr diiili cedit, ulpolcqui pauporemsc csscnescit : noninlirmus valido, cui omnis in bibendo cst for-

litudo : non mendicus locuplcti , non ignobilis honorato;

cum libentes, iilum regem habcant, qui bibcndo supcra-

vcrit cnetcros. Meriloque scriplum est: « yEqualis vila honminibus vinum in ebriclalc 1

. » Scd ulinam ct quod sc-

quilur audires : « Bibas illudraoderatc, ut sis sobrius\

»

Mou habes quod accuses : vinura in jucunditatc creatum

est, non in ebrietate ab inilio. Exultatio animae et cordis

est, si moderate bibas: immodcratio autem potus iracun-

diam concilat, et rninas raultas eflicit.

XLV. Scd forte dicant has esse potaliones vulgarium ct

levissimorum horainum. Vcniamus crgo ad horura poten-1 Eccli. sxxi, Sa. —» Ibid.



DE ELIA ET JEJUXIO. LIBER IMS. 2C)~

lium ct forlissimorum convivia. Non cgo hic unguentatcs

adolesccnlulos aul coronatos rosis proferam , qualcm fe-

rnnt illom fuisse qui deliLulus unûeulis, rcdimitus flori-

bus, subnixus merclricibus , anlelucano potu cbrius, et

diurno ccrcorum comitalus lun.ine, pliiiosophi audilo-

rium dispulanlis ingressus sit. Quo Midilo , coronas, ut

;riunt, scnsim delraxcrit, ungucnta deterserit, scoilf-

ilixerit : pbflosophus poslca tanlus evaserit , ut csset so-

brietatis excmplum , qui fuerat anlc ebrielatis ludibrium.

Nou enim unum emendutum illis invidco; ut doceam

genus eorum Iuxuriae a me non csse simulalum. Certc

illcsi resrpuit a vino, fuit tamcn semper temulcnlus sa-

crilcgio.

CAPUT XIII.

Militarium liominum convivia, cutn pupia quadam at-

que sjitclaculo comparanlur ; el eoruni parles sin-

gula?, etquasiqucedam prolasis , epilasis et catastro'

phe quam diligentissime describunlur.

XLM. Apage igitur hinc adolescentes lubricos , ad

convivia pracliatorum venimus. Inler arma prandcndumest, slipalores hi sunt bellici qui ministranl, succincti

auro, et Babylouicis lurabos suftulli balteis : aurcis torqui-

bus nitent colla , aureis bullis zonam tegunt (53), aureis

thecis cultros includcnt suos, quibus dimicent cum epulis

dividendis. Assistunt pueri coma nitentcs, cx genle barba-

rica ad hos usus elecli, per singularuin distantias a?tatum

vices. Cernas populorum divcrsorum ordines, aciem ordi-

natampules : vasa cxposita argentea, pompam arbitreris :

cornu in medio vini plenum (54), non pneliaris, sed epn-



t$6 s. AMur.osn

pulis,

civilatcs nedificanl, qui non habcnt undc cauponipotus sui corporis prctium solvanl. Fervet cnini vintun

in his, ct ncsciunt quid loquanlnr. Dlviles sunt dumincbrianlur : niox ubi vinuin digesscrint , ccrnunt sc essc

mcndicos. Liio die bibunl mulloruin dierum labores.

XLIII. Dc ebrictalc ad arma consurgilur , calicibus

tela succcdunt. Pro vino sanguis cffunditur , cl ipsum

sanguincm vina fuderunl. Quain fortes sibi honiinesvi-

denlur in vino, quam sapienles, quam discrli, quamcliam pulchri ac decori, cum slare non possinl? Mens nc-

ccssc cst lilubet, lingua balbutiat, pallor exsanguis ora

suflundat, foelor ebrielalis horrori sit. Barbari in ferrum

ruunt (5'2 bis) , vulgus in rixas. Si quis eorum pugno fuc-

rit percussus, videas ora saucium viui lacrymas fun-

derc, miscrabiles cjiilogos dccanlarc. Iiabct unuin hoc

temulcntia, ut emolliat ct rcsolvat corda lemulcnlorum.

Sicut cnim ignis probat ferrum durum, ita ct vini incen-

dio eliam superborum hominuin cor liqucscit.

XLIV. Oinncs sibi vino a?qilalcs videnlur, nullus infc-

r'or. ]\on paupcr diiili cedit, ulpolcqui paupcremsc csscncscit : noninlirmus valido, cui omnis in bibendo cst for-

titudo : non mendicus locupleti , non ignobilis honorato;

cum libentes, iilum regem habcant, qui bibcndo supcra-

verit coetcros. Meriloque scriplum est : « /Equalis vila ho«minibus vinum in ebriclalc

1. » Scd utinam ct quod sc-

quilur audircs : « Bibas illudmoderatc,

ut sissobrius'.

Nou habes quod accuses : vinum in jucunditatc creatum

cst, non in ebrietate ab initio. Exultalio animae et cordis

est, si moderatebibas: immodcratio autem potus iracun-

diam concitat, et ruinas multas eflicit.

XLV. Scd forte dicant has esse potationes vulgarium ct

levissimorum hoininum. Vcniamus crgo ad horum poten-

' Eccli. \xxt, 5a, —» Ibi.1.



DE ELIA. ET JEJfMO. LIBER VKV$. *g?

lium ct forlissimorum convivia. Non ego hic ungnentalos

adolcsccnlulos aul corona!os rosis proferam , qualcm fc-

runt illum fuisse qui dcliLulus ungueulis, rcdimllus flori-

bns, subnixus mcrclricibus, anlclucano polu cbrius, et

diurno ccrcorum comitalus Iun:ine, phiiosophi audito-

rium dispulantis ingressus sit. Quo Midilo , coronas, ut

aiunl, scnsim delraxcrit, ungucnta dclcrscrit, scoitfs vale

dixcrit : philosophus postca tanlus cvascrit , ut csset so-

brictalis excmplum , qni fucrat antc cbrielatis ludibrium.

Non enim unum cniendylum illis invidco; ut doceam

genus eorum luxnriae a me non cssc simulatum. Certc

illcsi rcsipuit a vino, tuit tamcn semper temulcnlus sa-

crilcgio.

CAPUT XIII.

MUllarium hominum convivia, cum pugna quadam at-

que spectaculo comparanlur ; el eorum partes sin-

gulce, ct quasi qua?dam prolasis , epilasis ct catastro'

phe quam diligentissime describuntur.

XLM. Apage igitur hinc adolescentes lubricos , ad

convivia prreliatorum venimus. Inter arma prandcndumest, slipalores hi sunt bellici qui ministranl, succincti

auro, ct Babylouicis lumbos sufFulli balteis : aurcis lorqui-

bus nitcnt colla , aureis bullis zonam tegunt (53), aureis

thecis cultros includcut suos, quibus dimicent cum epulis

dividendis. Assistunt pueri coma nitentes, ex genle barba-

rica ad hos usus electi, pcr singularum distantias astatum

viccs. Cernas populorum divcrsorum ordines, aciem ordi-

natampules : vasa cxposita argentea, pompam arbitreris :

ofrrfcu in medio vini plenum (54), non praeliaris, sed epu-



298 S. AMBROSII

laris instrumentum buccinne, quod discumbentcs in ccrta-

men accendat.

XLVII. Primo minoribus poculis vclutfcrcnlariis pugna

pracluditur (55). Verum hcc non sobrietatis species, scd

bibendi est disciplina. Etcnim ut tragoediarum actores

primo sensim vocem excitant, donec udae vocis (56) ape-

riant Ller ut postea magnis possint clamoribus personarc :

ita isli quoque in principio pradusoriis se excrcent pocu-lis, ut irrilent sitim; nc forte reslinguant eam, et saliati

poslca bibere non possint. Ergo ubi res calere coep rit

poscunt majoribus poculis : fervor inardescit marlius, cibo

silis cxacsfuat, et ubi imminui visa , polu meraciorc repa-

ralur. Ccrtant pocula cum ferculis, et inlcr morsus sacpc

remittunlur. Deinde proccdenlc polti longius contenlius-que, divcrsa ct magna certamina, quis bibcndo priecellat?

Nola gravis, si quis se cxcusct, si quis tcmperandum fortc

vinum putct. Et haec donec ad mensas pervenialur se-

cnndas.

XLVIII. At ubi consummatac fuerint cpulac , putcs jam

essc surgcndum : lunc de intogro potum instaurant siium;

et cuni consmmnavcrint, tnnc inchoare se dicunt, tunc

deferuntur phiahe, tnnc maximi cralercs quasi inslrumenla

beliorum. Ac ne imtnodcralum hoc arbilreris, mensura

proponilur, certalur sub judice, sub Iego deccrnitur. Ago-

nolhctes illis furor cst (^7), slipcndium debilitas, victoriao

priemhim culpa. Pendet anccps diu ct dubius bclli evcn-

tus ; furor cnim iile cst praeliaris. Gedunt pinccrnarum

manus vina fundcnlium, el coquoruin labores calida mi

ni.slranlium, codunLqui monsuras ij>sasbonas supcreniucn-

tes diiigenli librant examine, ne quid cffuudanl : nou cc-

dunl bibenles.

XLIX. Sola illa sunt sinc excusalione certamina. In

bello si quis se infenorem viderit, arma converlit, et uao-



DB ELIA ET JEJtSrO. MHER UXrS. 299

rctnr vcniam : hic si qtiis calicem convcrlat , urgctnr ad

polum. In scammalc si quis manum lcvat (58) , exscrsquidcm palma?, scd immunis injnrtsc cst : in conviviis ctsi

manum rcvocet a viuo, ori cjus iufunditur. Omncs inc-

briantur, viclores victique omues cbrii jacent, plerique

sopili. .\ec portari eos ad sepulcrum licct, prius quam is

qui pascit, dc ommbus sc vindicalum vidcrit, ut ulcisca-

lur dispcndium.Qui autcm damna non

scnlit,hanc

mensa; in« gtoriam pulat , si cx ca vulnerali omnes ac

saucii lanquain de arena cxeant.

L. Sprclaculmn trisle Chrislianorum oculis, et misera-

bilis specics. Cernas juvcnes terribilcs visu hoslibus dc

convivio portari foras, ct indc ad convivinm rcporlari, rc-

plcri ut exhauriant, ct cxhauriri ut bihant. Si quis vcrc-

cundior fucrit, ut crubcscat surgere; cum jam iinmodcra-

tos potus teucrc non possil. anhehire vehementius, sudarc,

gcmerc, signis prodere, quod puJcat confile-ri. Ibi unus-

quisque pngnas enarrat suas, ibiforiia facla pradicant sua,

narrant tropiufca vino madidi, et somnolcnti ncsciunt

mente, quid li:urua proferant. Inusquisque slerlil et po-

tat, dor n ;t ct oimicat; et si quando consurreclum fucrit

viri praeliatores stare non possunt, egressu vacilhmt. Ridcnt

servuli dominorum opprohria, manibus suis portant mili-

tem bellalorem , iinponunt equo. Itaquc hac atquc illac

tanquam n ..vigia sine gubcrnatore fluctuant; et tanquamvulnere icti iu terram dcfluunt, nisi cxci|)iantur d scrvulis.

Alii reierunlur iu scutis, fit pompa ludibrii (09). Quosmanc iqsignc* armis spcclaveras, fulrn niinaccs, co^demvcspcri cenias cliam a puorulls impunc ridcri, sinc ferro

vulneratos, sine pugna inlcrfeelos , sinc hostc lurbalos ,

sine sencelutc treuiulos, iu ipso juvcntulis florc nasccnlc.



3oo •• AMfinosit

V»^>«VVfcv*\*V\»V*VV>iV**»*VV»V\VVVViV»VVVrtVVVVVVVVV\VVVV\̂ VVVVV\«(**WV»VVVV*«IV"VW»VfctV»

CAPUT XIV.

Reprchenduntur qui conv ivia a dtemulcnliam prwparant

el major csse viai, quain veneni vis osttndilur.

LI. Quis talc miscuit furoris poculum ? Quis tantum in-

fudilmcnlibus venenum? Periclilalur liomo luliun essc dc

cprpore ; el ipse sibi reus est insani.e voluntarkc , corrupteLc

spontaneae; et laincn nec vos cxcusamini qui vocatis ut

amicos, ct emitlilis ut inimicos. Quanto nielius in terram

lua vina fudisscs?Scd cl terra incbriat, el aspcriores eliaui

ipsas feras reddit , si vini contigcrit odor. Dcnique vcn-

dcmiae temporc si vineam inlravciint , solcnl ebrielalc

succindi. Qnid tc dcleclant damna sine gratia? Rogas ad

jucunditatcm , cogis ad morlcm : invilas ad prandinm,

effcrre vis adsepulcruni : cibos promillis, lormcnta irro-

gas : vina praelendis, vencna suHundis. Omnc cnim qnid-

quid nocct , vcnenum esl. Tollit sensus, visccra exurit,

somnum iufeslat, caput vcxat.

LII. Eliam major vis vini , quam veneni est. Dcnique

\cnenum vino excluditur, nonvinum vcneno. Mcrito Deus

per Moysen non solum vcncno , sed eliam draconum

veneno, vinum comparavil dicens : « Furor draconum vi-

»num eorum, et ira aspidum insanabilis d .»Et pulclirc ad-

didit , « Insonabilis ; » multi eniin a reliquo serpentium

veneno curanlur, nemo ab ebrietate. Certe vencno caro

vulneratur, mens sine noxa est : ebrietasad corporismor-

tem , mentis etiam crimen adjungit. Adverte autem et

perfidiie venenum, vini declaratum nomine. Ait enim su-

» Deqt. nxxm, 53.



tt tllA tft JEJTJJIK), IIBjER Vtis* Ji> t

pra dc alienigenis , qui nescirent Deam ! « De vinca enim

«Sodornne vinum coruin , et vilis coruni vitis Gomorrhae :

»uva eorum, uva iellis, bolrus amaritudinis in ipsis *.»

CAPIT XV.

Sc non omnia dixissc quos in cbriosdici polcrant osten-

dit exposito Esahr loco : undc in lasciviam popino-

num invthitur ; cl ad finem quidam dc calice aureo

Babylonis , ct vasc apostolico subjungil.

LIII. Putatis me tanquam vino crapulatum , intem-

peranlius jejunii prncdicationi hunc miscuisse sermoncm ;

ct adhuc propler hos forlissimos viros quanta praelerii

quanla minora dixi, quam Dominus loculns est ! Audistis

qnid per Moyscn dixerit : audite quid in libro sermonmnEsaiae scriptum siU Invehitur enim Dominus in hujusmodi

versus ;6o), cl ait : tV« iis qui consurgunt mane, et scc-

» tanlur siceram, qui chrii sunt vesperi : nam vinum eos

«comburet. Cum cilhara enim ct psaltcrio ct tvmpanis

»vinuni hihunt : opera autora Domini non rcspiciunt, ct

»opera manuum cjus non considcrant1

? Cui va?, inquit,

» cuijudicia ? ctii lumullus 1? » Divcrsa sinûlis, tcmuieniis

omnia. \ vc eniin iis qui cbrii sunl vc^peri! Quid erô il!is

qni ct ante vcsperam, ct frcqucnlcr in luccm madent?

Erô voe sihi dchiium. Uahcnt conccrtalioncs, conserunt

liles, in cacdem prosiliunl, cl vcniunt ad judicia vel vocan-

lur. llahcnt crgo judicia lanquam rci. Fit nonnunqunmgra.ior tumullus, quia \ino mens pcrverlilur cl»rk)*i : « Et

• ncnmcminil rcgis, nec maîstralus, » ut scriplum esl :

• Deut. xxxu, 02. — I«al. v, 11, 1*.. —* P.-ov. xxji», 319.



3o2 »' ambhosii

« Et omnia apcrta facit loqui, ct non mcmincrunt, cum

nbiberent, amicitia;, nccfralcrnne ncccssitudinis' : »

scdpost tnmnltnm snmunt gladios; et cum a vino mcrsi fnc-

rint, et snrrcxcrint, non mcminerunt ipsi qu;c gcsserinl.

Habent crgo cliam dignam mercedern lumuitus.

LlV. Praeterieram ccrtc ego citharam, psallcria , tym-

pana, qnac cognovimns conviviis hnjnsmodi frcqncntcr

adhibcri, ut vino ct canlu excilentur libidincs. Plcrique

eliam ,pcrsico morc , mulieres dignas (cmulenlorum con-

sorlio indnci jubcnt, et ab his phialas accipiunt, alque il-

]is se substcrnunt sedenlibus. El liunc riliim sacra(;e ha-

bcnt obscrvalioncs in ebrictalis minislcriurn. Ilabenl crgo

vinum ct barbari : libenlcr his Hoinani indjilgent; ut ct

ipsi solvantur in potus, et cnervati obrietale vincatur. Ncc

sohun vinum ebriclalem facil, scd ct siccra. Deniquc lle-

braci omncm polum qui incbriat, siccrac noniinc vocant.

LV. i\on immcrilo ergo vnc illis qui mane cbrielalis po-

tum requirunl, quos convenicbat Dco laudcs rcfcrrc, pr.c-

vcnire luccm,ct occurrcre oralioncSoli ]uslili;c, qui suos

visilat , ct cxurgit nobis , si nos Chrislo , non vino ct

sic. rac surgamus. Hymni dicunlur, ct tu cilharam tcncs?Psalmi canunlur, et tu psallcrium suniis aut lympanum.

Merito vae, quia salutcin rclinquis, morlem eligis. \ ix dmt-

culnm, cljam cursalur pcr tabornas, vintun qiuerilur, ex-

culiuntur lapeles, accubilum festinant slcrncre, lngcnas

argentcas, auralos caliccs cxponunt. Va?, inquit, isla qua>

renlibus !

LVI. Calix aurcus Babylon in manu Domini incbrians

omnexii lcrram. «A vino cjus bibcrunl omncs genlcs, idco

j commol.t sunt. Et subilo cccidit Babjlon , ct conlrila

»cst2

. » Calix crgo aurcus conlrilus est , quia Babylon

contrila est , quac cst calix aurcus. Sed quamvis auro se

» 5 Esdr, ni, ai, aa. —» Jerem. u, 7, 8.



DE ELIA Er JEJTMO. LIBEH VXV$. 3f>3

iactet et pretio , in Domini ct ipsa ost polestate. Deniqnc

divina indignalione conlerilur. Qua ralione calix aurcus?

Quoniaui qui vcritate dcficilur, quarit iileccbram ; ut

species saltcm preliosa ad bibcndum aliquos possit illicere.

LVII. Conslituc antc oculos tuos pompam luijus sae-

culi, cidee spcciosam illcccbram , scd inanein graliam.

tSon tc inducant aurca vasa et argenlca. n Habcmus ct nos

thesaurnm Bti vasis ficlilibtis'. i Yas apostolicum ficlile

cst, sed in co thesaurns cst Chrisli. Va? siccram manc sec-

tanlibus ! Aareum esl hoc vas , poculum est , et in co po-

culo vcneuum morlis, venenuui libidiuis, vcnenum ebric-

tatis. Hoc qui biberit, commovelur et cadil. Coinmorctur

non solum corpore, sed cliaui corde turbulo; commovcri

cmm pcccati est.

CAPLT XVI.

Ebrios Caini ac perseculorum Domini similes esse, imodwmoniacis ipsis miseriorcs: iidcm suis coloribus tic-

pingilur : in quos Uicremias vcrba cadcrc declarat

sanctus Doclor.

LVIII. Dexique Cain exiens a conspcctu Dei, habitavit

in lerra Nald, quod intcrprclalionc significat commolio-

nem. Ergo qui calice aurco inobriatur, pcccato movclur?

Quid te sub malediclo conslituis Ca'iu illius parricidac, ut

tiemas alque movearis? Sed ct pcrseculores Domini trans-

eunlcs movcbant capila sua. Exagitabal enim eos spirilus

ncquam, qui repleta a sc corpora movcrc consucvit. Et iilc

cum dciuerit, Iremor desinit : ebriclas autem perpetuum

» a Cor. iv, 7.



tlat tremorem, Sudant virium cOrpOra temulentortan : it

levins ea tellgeris, exprimis vinium

LIX. Ebrietas fomentum libidinis, ebrietas incentivurh

insaniae, ebrietas venenum insipienlioe. Haec sensus homi-

num mulat et formas, pcr hanc fiunt ex hominibus cqui

adhinnientes. Sicjuidem naturali vapore corporis calidi, et

praeter naturam vini calore flammati, cohibcrc sc non

queunt, ct in bcstiales libidines excilantur; ut nullum lem-

puspraescriptumhabcant, quo dcceat indulgcreconcubilui.

Vocem amitlunt, colore variantur, oculis ignescunt, ore

anhelant, fremunt naribus, in furorcm inardescunt, sensum

exccdiint. Hinc phrcncsis pcriculosa, hinc calculi gravis

pccna. hinc exitialis cruditas, hinc vomitus frcquens semc-

sas epulas cum inlernorum visccruih cruorc fundcnlium.

Mentior, nisi eadem Dominus per Iliercmiam locutus est

dicens : « Bibite et inebriamini, ct vomilc, et cadclis, et

»non sursjetis1

.

LX. Hinc etiam vanrc imagines, incerti visus, inslabilis

gressus, umbras sa?pc transiliunt sicut foveas. Nutat his

cum facie terra, subito erigi ct inclinari videlur, et quasi

vertalur, timcntes in faciem ruunt, et solum inanibus ap-

prehcndunt, aut concurrentibus monlibus sibi vidcntur

inciudi. Murmur in auribus tanquam maris flucluanlis

fragor, ct resonanlia fl ;clu littora. Ganes si viderint, lco-

nes arbilranlur, et fugiunt. Alii risu solvunlur incondilo,

alii inconsolabili mrcrore dcploranl, alii irralionabilcs ccr-

nunt pavores. Vigilanles somniant, dormicntes liligant.

"\ ila his somnium cst, somnus liis mors est : cxcitari nullis

vocibus possunl, quanlohbct slimulandos impulsu pulcs,

nisi rcsipucrinl, evigilari non possunt.

LXl. Lnde bene llicrcmius hujusmodi homincm tan-

quam supcrlluam crcaluram, deflciidum pulat. Quid cnim

* Jerem. xxv, 27.



DE ELIA ET JEJUNIO. tlBEB IM>. 368

e&t homo ebrius, nisi superflua creatura? Itaque sic ait

«SiculfletumJazer

deflcbote, vinea; quia deserta est ci-

» vitas Jazcr 1. » Et infra : « Vinum in torcularibus tuis mane

mon calcaverunt, meridie autem non fecerunt2

. » Jazer

Troiriî; Ttîaso^ , factura superflua est. Moderatio enim

naturalis est : supra mensuram quidquid est superfluum

habetur : ita est ebrietas quae flctu prophetico deploratur.

Lnde ait Apostolus : «Nolite inebriari vino in quo est luxu-

» ria, sed inebriamini spiritu*. » Est ergo ebrietas culpae, cst

et gratiae. Et forte haec naturae, quae gratiae, qui ad imagi-

nem ct similitudinem Dei facti, Spiritu sancto repleti csse

debemus.

CAPUT XVII.

De obtestationibus , sacramentis , ac propinationibu»

eompotantium. Quomodo saipc sccretoria vino extor-

yueanlur. Et deprodigiosa quadam bibendi ratione,

et quam ea sit valetudini perniciosa.

LXII. Quid autem obtestationes potanlium loquar ?

Quid memorem sacramenta, quae violare nefas arbitran-

tur? Bibamus, inquiunt : Opto salutem imperatorum; ut

qui non biberit, fiat reus indevotionis. Vidctur enim non

amare imperatorem, qui pro ejus salute non biberit. pi«

devotionis obsequium ! Bibamus pro salute exerciluum,

pro comitum virtute, pro fiiiorum sanitate. Et haec vota

ad Deum pervenire judicant, sicut iili qui calices ad sepul-

cra marlyrum deferunt, alque illic in vesperam bibunt, et

aliter se exaudiripossenon credunt. Ostultitiam hominum,

« Jerem. xlvim, a5. —• Jbid. 53, —3 Ephes. v, 18.

J-V. 2o





DJS ELIA ET JEJVMO. LIBER U5C5. 3c*7

repentc fundnntur, nalant orania. Cui non mirum, tam

iinmania belluaruni corpora superfluum niltenere?

CAPLT XVIII.

Fceminarum ebrletas quam sit ipsis propudiosa, ac per*

niciosa spectantibus! quod matum ubi deploravit,

quantum bonum sit sobrietas , et quanlum malum in

temperanlia, exemplo Israclitarum patefacit.

LXVI. Sed quid de viris loquamur, quando etiam ice-

niina^ quas oportet sollicitiorem castitali sobrielalis adhi-

bere custodiam , usque ad ebrietatem bibunt ? Deindesurgentes, quas etiam inter sccreta domus vel audiri ab

alieiiis non convenit, vel videri, prodire audent in publi-

cum, non velato capitc, vultu procaci. Apostolus mulieres

tacere etiam in Ecclesia jubet 1, domi viros suos prascipit

interrogare. Illae in plateis inverecundos etiam viris sub

conspectuadolescenlulorum intemperantium choros

do-cunt, jactantes comam, trahentcs tuuicas, scissoe amictus,

nudae lacertos, plaudentes manibus, saltantes pedibus,

personantes vocibus, irritantes in sc juvenum libidines

molu histrionico, petulanti oculo, dedecoroso ludibrio.

Spectat corona adolescentum, et fit miserabile theatrum.

lnter saltautium ruinas et spectanliumâpsus, ccelum im-

puro contaminatur aspectu, terra turpi saltatione polluitur,

quae obsccenis sallalibus verberatur.

LXVII. Quoraodo patientcr loquar, pie pr;eteream

convenienter defleam? Vinum nobis tantarum animarum

damna intulit. Etenim si vinum et mulieres discedcre a

1i Cor. xit, 55.

ao.



3o8 s « AMBROSN

Deo faciunt, qaod vel ebrietas, vel libido prxvaricationis

illeccbra; sint, si singula ac separata hicc faciunt, quid fa-

cient unila? Unde non immerito ait sapiens ante nos qui-

dam : « Mulier ebriosa, ira rnagna*. »

LXVIII. Quid autem mirum si vino decipiuntnr animae

fceminarum , cum omnes illoe tribus palrum , cum de pelra

biberint aquam, manna manducarent, gcnlcs validissimas

vincerent, et nbn crat in his ullus infirmus: ubi vero car-

nes dcsidcrare cceperunt, et desidcriis in /Egyplum con-

vertebantur, nequaquam ex lot millibus hominum in

tcrram repromissionis praeter duos pervenire merucrunl?

Itaque quid boni sit sobrielas, quid mali inlcmpcrantia,

hinc colligcre datur : quando murmurabant requirentes

/Egypli delicias, a serpentibus mordcbantur : quando pcr

maris Piubri transibanl semitam, aquam bibcbant. Nonergo veremur exemplum, non fugimus delicias, ne nos fu-

turorum bonorum adeplione defraudent?

CAPUT XIX.

Luxuriosis exitium, Esaia prophetia denunliari : mare a

mercatoribus, in quorum avaritiam invehitur, solli-

citarinon debere; cum non ad navigandum, sed ad

escam, ct non hominibus, sed piscibus ad perambu-

landum fuerit datum; postremo qua ratione navibus

comparentur voluptuosi ?

LXIX. Et quid aliorum utar sententiis? Ipsi bene pastt

ac luxuriosi quidsibi spcrent, audiamus. Inducit enim eos

Esaias propheta dicentes : « Manducemus et bibamus : eras

1 Evc'\. xxn, u.



tE FTIV FT JEJTriO. T.Tr.F.ft Vfft, ÔO;

• cnirn moiiemur*. « Meritoquc exclamat : « Lluiaic naves

i Carlhaginis, quaj perierunt, et non amplius erunt 2. » Quod

est diclnni dc visione Tyri, quam luxuriosam iirbmn cog-

novimus. Idcoque nona visio cst, ncn scplima aul oclava,

quod ca ncque legcm cuslodiat, ncquc Evangelii gratam:

cmn ct sabhato legilimo ignes iibidinis adolere sit vctitum,

cl Evangelii serie octavus dies resurrcctionis iliuccat. Idem

autem dics primus atque octavus, quia dominica dies in se

rccurrit. Luxuria crgo ncc fidem habct, nec observanliam

disciplinae : luxuria seminarium et origo vitiorum est. Nec

arbitremini me adversus Apostolum dixisse, quia ille ait

avariliam raJicem essc vitiorum omnium, quoniam luxuria

ipsius est mater avaritiae5

. Etcnim cum exhauserit quis

luxuriando propriasiacultates,

quaerit posteaavara com-

pendia.

LW. Audistis hodie quid lectum sit : « Mercatores.

>inquit, Phoenicum transmeantes mare in aqua mnlta :

i semen mercatorum sicut messis quae defertur*. » \ icinrc

sunt islae civitates, Tyrus, Phoenice, Sidon : vicinaeut locis,

ita et vitiis. Mercalores a negotialionibus pericuiosa trans-

fretatione maris lucclla quaerentcs. Sollicila vita hominum,inquieta convcrsatio, et quodam semper in turbine, vcotis

ipsis mobilior quibus volvitur, et hnc atque illue saepf.

jactatur. Ltique accusatis crebra naufragia, quis vos navi-

gare compellit? Quasi non iuvidia opum et terras faeialis

intutas, et ad latrocinium plurimos cxcitclis? Marc non ad

navigandum fecit Deus, sed propter elementi pulchriludi-

nem. Latius pelagi fudit a:quora, certe ut freto includeret

tcrras, ne longius tu vagus ct exulerrares. Sed temp»

jactatur mare. Timere ergo, non usurparc debelis. Ele-

mentnm innocens nihil deliquit : temeritas humana sibi

est ipsa discrimini. Denique qui non navigat, nescit timcre

• Isai. xiii, i5.~ » Id. xxm» i. —' 1 Tim. vi, io, —< J.ji. xtm. a, 5





DB ELIA F.T 3E3VS10. LIBER UXUS. Sll

• insulas1

. »Supra dixit : t Llulate naves Carthaginis. »

Carlhaginem elcnim Tyrii condidcrunt , et ideo Carthagi-

nenscs sequunlur luxuriam condilorum , transfusa in sc

decolora successione nequitiae, pcssimorum viliorum de-

terioros hacrede?. Et hcnc luxuriosos , naves dixit. Sicut

enim ha? \cnlo, iia iili ciho jaclautnr ct vino. Iusulas re-

p!ela potu corpora inhahitant, naufragiis circumsonant

tundunlur fluclibus ebrielates, ncc per diem nec per noc-tem quiescunt. Iiorum igitur mercatorum semen in aqua,

messis in fluctihus est. In aqua enim labores suos semi-

nant, ut pericula mctant. Iw aqua eis scges pullulat , in

aqua messis cxuhcrat. Fructus ipse in aquaest, nunquamtutus et solidus. Inde rccle ait : « Qui seminabat in lerra,

»non introivit in negoliationem* : » imo qni seminabat

in coelo. Scd cst hona tcrra, in qua quicnmque seminave-

rit, fruclus ei c«?lesles orieutur.

CAPLT XX.

In verborum viUtate swpius majorenx incsse efficaciam

Quomodo canlicum mtrelricis nalionum congregatio

eanlavtrit ; cum exhorlatione ad morttm conversio-

nem, nce non ad peccata eleemosynis redimenda.

LXXIII. * Llilate. inquit, iterum, navcs Carthaginis,• quoniam periit nmnilio vcstra ; ct erit in illa die, rclin-

tquetur Tvrus*. »Et inira : « Eritque post septuagiuta an-

»nos Tyrus nt canlicum meretritis 1. «Vide quihus verbis

utaiur Propheta , nec reiugiat vcrborum istinsmodi vili-

talem. Nos iulerdum refugitnus; non quod nol)is , quam

•

h£ nm, 6. —• Ezech. xithi. —> I<ai. nm, i4. ,*



3r ->. s. AMBROSII

illis lingna sit castior, sed auctoritas inferior. Major cnim

vis rerum in talium expressione sermonum est; ut qui

dclicla non erubescunt, crubcscant vcl nomina deliclo-

rum. « Eritque Tyrus, inquit, ut canlicum meretricis. »

Vldc ne cum aliquis illos choros viderit turpia vcrba can-

taredicat : «EcceTyrus facta est utcanticummepetricis. »

Oraculum prophelicae annuntiationis impletum est.

LXXIV. Et subjecit :•« Accipe citharam, et vagare ci-

»vitas merelrix oblita, bene cithariza, rnulta canta, ut

» fiat memoria tui. Et post scptuaginta annos erit Tyrus ut

» canticum meretricis , et visitalionem facict Deus Tyri h »

Lnde possumus et in bono canticum Rahab illius mere-

tricis accipere , quae exploratores Jesu fideli mente suscc-

pit.

Namet

Dominusait : « Cantavimus vobis, et non sal-

»tastis2

. »Et David ait :« Canlate Domino canlicum no-

»vum, cantate Domino omnis terra 3, »hoc est canticum

meretricis , quod ante illa merelrix in Adam et Eva terra

cantavit, meretrix in populonationum. Haec mcretrix plu-

rimas fecit bonas merelrices, de quibus dictum est a Do-

mino Jesu ad illum electum ct seniorcm populum Dei :

« Publicani et merctrices praccedunt vos in regnum Dei 4. »

LXXV. Ergo quoniam tam misericordem habemus Do-

minum, qui eliam gravi ignoscat errori , converlamor a

vitiis, non recedamus a lege, pracceplum Domini quasi

servuli sedulis studiis exequamur. Quid nobis cum impu-

ritatibus et impudicitiis? Quid cum operibus diaboli? Au-

disti hodie in leclione decursa quid lcgio dixerit:« Quid» mihi ct tibi est Jesu Fili Dei 5

? » Et tu dicito, si fortcvides

pugnare adversum te diaboli tentamcnta : Quid mihi et

tibi est Belial? Ego Christi servus sum, illius redcmptus

sanguine, illi me totummancipavi. Quid mihi ettibi est?

« Isai. xxm ,16. — « Luc. vn , 3a. —» Psal. xcv, 1. — * Matth.

t\\ , 5i. —5

Luc. T1H, 28.



nr fj.iv Bf JEJtitlo. tiBrn imvt. 3i3

Non novi opera tua, nihii tuum quaro , nihil luum p

deo, nihil tuum desidero. Quanto magis nos oportel se-

parari a diabolo, si se illc disccrnit a Chrislo? I>1 si fuiinus

ei in aliquo obnoxii, jam non sumus : confngimus ad me-

dicum, vulnera superiora curavit. Et si quid superest acer-

bitatis, medcla non deerit Et si quid injuriae fecimus

mcmor non erit qui semel donavit. Et si gravia deliqui-

mus, magnuin mcdicum invenimus, magnam medicinamgraliae ejus accepimus. Magna enim medicina toliit peccata

magna.

LXXVI. Habemus etiam plura subsidia, quibus pcc-

cata nostra redimamus. Pecuniam habes, redime pecca-

catum tuum. Non venalis est Dominus, sed lu ipse venalis

es. Peccatis tuis vcnumdatns est, redime te operibus tuis,

redime te pecunia tua. Vilis pecunia , sed pretiosa cst mi-

sericordia. « Eleemosyna , inquit, a peccato liberat*. »

Et alibi dicit :« Redemptio viri , divitire ejus2

. »Et in

Evangelio Dominus dicit : « Facite vobis amicos de mam-• mona iniquitatis

s. » Et veneno frequenter antidotum

temperatur, hoc est, venenum veneno excluditur. A eneno

mors repellitur , vita servalur. Fac et tu quasi bonus dis-

pensator de instrumento avaritiae subsidium misericordiae,

sinceritatis gratiam de corruptionis illecebra.

' Tob. xii, 9. —» Pror. xm, 3. — ' Loc. xti, 9.



£l4 »• AMBROSII

CAPUT XXI.

Prophetis etlam futura pra ysentia csso : item mundumex Esa icB valic in io n o n inj u r ia dcstr u e n d um,ad<jua rh

rem illuslrandam perelegans adhibclur sladii com-

paratio. IIujus occasionc non athlelas csse alquc adcoronam exerceri sedulo oporlcrc sanctus docet ; ac

tandem Christum ut adventum suum maturet, ap~

precatur.

LXXVII. Aldisti quid lectum sit hodie : « Eccc vcnit

»Dominus dispcrdsre orbem terrarum \ » Quasi manusanctus Prophcla dcmonslrct , quasi oculis advenientcm

videat judicii diem, ita dicit : « Ecce vcnit Dominus dis-

«perdere orbem terrarum. »Imo quia in spiritu Prophe-

tis etiam quae futura sunt tanquam pra^sentia revelantur,

ideo quae vidcbat, nobis quoque demonstrare cupicbat, ut

nos ad conversionem ab errore revocaret.LXXVIII. Nec tamen quisquam (rahgl debct, cum au-

dit quia disperdet Dominus orbem lcrrarum. Nc forle di-

cat : « Eslo, nos gravia pcccata commisimus, quid deliquit

coelum, quid lerra, quid marc, ut ct illa disperdal? Cur

peribit tam pulcher ornatus ? » Angusli est animi istius-

modi opinio. Cseterum si altius spcclcs, invcnics hoc esse

pro nobis, quod putas csse contra nos : judicabis hoc

esse pro mundo, quod advcrsum mundum arbitraris. Nonsemper stadium refertum cst spcctatoribus, non scmper

certaminibus inquietum , non semper concretum pulvere :

sed quando certamina , tunc populus in speclaculo , luc-

* Isai. xiii. 5.



DE ELIA ET JEIFNIO. LIBER BXCS. 3i*

tator in scammate , pulvis in stadio. Lbi decursa certa-

mina , convenlus solvitur, discedit unusquisque ant victor

ad gratiam , aut victus ad opprobrium : ev*?hit corona

viclorem, viclum premit verecundia, angit injuria. Si quis

< fgo postea ingrcdialur stadium, videal vacuum celebri^

talis, dicat agonolheta 1: Cur vacat stadium ,* cur silent

certamina ; cur solemnia feriantur?Respondebit qui agoni

pra?est : Oportet requiescere athletas , rcquiescere specta-tores. Quis enim laboris est fruclus, nisi requies post la-

borem? Similiter et orbis terrarum aliquando solvendus

est, ut sit requies fatigatis.

LXXIX. Alhlela? sumus , in quodam stadio decernimus

spirilali. Denique bonus athleta dicebat :« Facti sumus

• spectaculum hujns mundi 1. »Et alibi :« Sic curro , non

ut in incerlum : sic enitor, non ut aereni caedens; sed

• ca^tigocorpus rnenm 2. *Etalibi : « Superiora obliviscens,

»et quae sunt priora appetens , ad deslinatnm sequor bra-

»vium 3. j»Alhletae ergo sumus, legilime certandum est.

Multa Iuctamina sunt : et qui hodie victns est , cras se re-

parat. Ante ad bravinm contendilor, postea ad coronam.

Numqoid alhlela otio vacat , cum semel dederit certnmini

nomen «unra? Exercetur quotidie, ungitur quolidie. Ipse

cibus ei agonisticus datur, discipliiia exigitur, castimonia

custoditur. Et tu dedisti nomcn luum ad agonem Christi,

subscripsisti ad competitionem coronae : meditare , exer-

cere , ungere o!eo lalitia? , unguento exinanilo. Cibus tnns

cibus sobrielatis sit, nihil habeat intemperaDtiae, nlhil

luxuriae. Potus tuus parcior, ne quid ebrielatis obrepat :

custodi corporis caslimoniam , ut possis esse habilis ad

coronam, ne existimatio lua ofTendat spectatoris afTeclum,

ne te faulores tui nogligentem videant et deserant. Spec-

tant te Archangeli, et Potestates, et Dominationes, et illa

' i Cnr. iv} p. —

»1 !. ix, afi.

—J PSiHp. 111, 3.



3t6 ». AMRROSII

Angelormn decem miiiia decem millium. Svib tanlis spcc-

tatoribus erubescerc, consiclera quam dcdccorosum sit.

Ingressus sladium , pulvcre rigorem animac luae cxcita

lacertos cxcutc (61). Progrcssus in scamma, neccsse cst

ut cxcipias pulvercm , subeas acstivi solis flagrantiain. Gra-

visaestus, sed dulcis vicloria : molesla caligo pulveris, sed

speciosa tolcrantia. Ncmo stadium pulvcrulenlus ingredi-

tur, sed pulvcrulentum reddunt certamina. Ibi colligilur

pulvis, ubi palma proponilur. Nemo iterum nilidus coro-

natur, pulverulentum decet vicloria.

LXXX. Veni ergo, Domine Jesu, exeat corona tua,

admitte victores in requiem, victos ad compunctionem.

Et si diperdis orbcm terrarum, plura sunt invisibilia opera

tua, quam quas vidimus. Qui angustioris est animi, illa

non cernit, dolet quod disperdas orbem terrarum : sed qui

novit spectare qua? invisibilia sunt, gaudot ut venias, et

omncs liberes. Gaudent alhlelac qui possunt diccre : « Ve-

» niat regnum tuum , fiat voluntas tua sicut in coelo et in

sterra 1. «Gaudebit creatura mundi , ut a vanitate mundi

istius liberetur, quse nunc congemiscit etparturitj quia

vanitati etiam illa crealura subjecla est, donec multipli-

cetur adoptio filiorum , et totius corporis redemptio com-

plealur. In bono ergo disperdet orbem terrarum. Erit

etenim ccelum novum , et nox non erit amplius. Denique

revelabit, inquit, faciem ejus, ut revelata facie spectcmus

g-oriam Christi2

.

1 Maltb. vi, 10. —» i Cur. m, i3.



DE EJUA ET JBJOMIO. LIBER l.Mi. 01?

CAPLT XXII.

Fugiendas comessationes , ne se a nobis Moyses cumLevitis separet, et quomodo adhuc veniat. liem quos-

nam rcscindi jubeat Aposlolus? Post h&c nondum

baplizati ad lianc tantam gratiam invitantur, explo-

sis ad exlremum quorumdam excusationibus.

LXXXI. Advertamus ergo in stadio constituti quantis

aut delectationi aut dolori erimus, qui nunc fautores no-

bis sunt, ne pro nobis incipiant erubescere. Sicut enim« Erit gaudium in ccelo super uno peccatore

poenitentiam» agente*. » ita erit moestitia super eo qui , non exorata ve-

nia, cursum hujus vitx confecerit. Castigemus ergo cor-

pus noslrum jejuniis, fugiamus indecoras comcssationes.

Caveamus ne nobis dicatur : Llulate a vino. N*e veniat

Moyses, ct Levitasadvocet : et quicumque paratus ad Do-minum armatam dexteram gerat, separet se ab his qui

manducando et bibendo gravia contraxere peccata. Et

hodie Ifoyses venit, cum Lex recensetur : Moyses vocat

cum Lex pr.Tecipit.

LXXXII. Apostolus docet ut separemus nos ab omnifratre inquiete agente 2

. Percutiamus eum gladio spirituali,

qui est \erbumDci s. Noufratris, non propinqui accipia-

mus personam : sed omnem immundum a Chrisli secer-

namus altaribus ; ut emundet et corrigat lapsus suos , quo

ad sacramenta Christi redire mereatur.

LXXXIII. Si quis autem non est baptizatus, securior

convertatur remissionem accipiens peccatorum. Siquidcm

: Luc. x-, i ,, —»2 The$«. ui, 6. — ! E^hcs. »i, 17.



3l8 S. AMBROSII

haptismus velut ignis quiclam pcccata consumit; quia

Christus in igne et spirilu baptizat. Dcnique hunc typum

legis in Fiognorum libris, uhi Elias supcr altare ligna im-

posnit , et dixit ut milterent super dc hydriis aquam et

dixit : « Iterate, et iteraverunt; » ct dixit : «Iteratc lertio

»et iteravcrunt tertio1

; » ct cum manaret aqna, precalus

est Elias, et ignis descendit de ccelo. Tu es homo super

altare, qui ahlueris aqua , cujus cxuritur culpa , ut vita

renovelur. Lignum enim et slipulam consumit ignis. Noli

timerc igncm per quem illuminaris. Ideo tihi dicilur : «Ac-

» cediteadcum, et illuminamini 2. » Suscipilc jngum Christi.

Nolile timcre,quiajugumcst : fcslinatc,quia luve est. Non

conlerit colla, sed honeslat. Quid duhitalis; quid procras-

tinatis? Non alligat cervicem vinculis , sed mentem gratia

copulat : non necessitate conslringit, sed vohmlalem bonioperis dirigit.

LXXXIV. Quid ncgas adhuc esse temporis? Omnetempus opportunum ad indulgentiarn. Si aurum tihi oflfe-

ram, non mihi d^cis : Cras veniam, secl jam exigis. Au-

rum acciperc nemo differt, nullus excusal : redemptio

animac promitlitur, et nemo festinat. Joannes in poeniten

tiam haptizahat, ct omnis Judoca conveniehat : Chrislus

baptizat in Spirilu : Christus gratiam dispensat, et cumfaslidio convenitur. Typum baptismalis demonstravit

Elias, et ccelum apernit quod fuit clausum trihus annis et

scx mensibus 2. Quanto majora munera veritatis sunt?

Aperuit utiquc coelum non pluvia descendens, sed asccn-

dens gratia. Nemo cnim nisi pc-r aquarn ct Spiritum ascen-

dit in regnum coelorum. Clauserat ecclnm hominihus perfi-

dia, sed aperuitfides.

LXXXV. Palehat ct anlehoc coeium hominibus. Deni

que Enoch raptus ad ccelum est. Iterum clausum est :

J 3Reg. xvui, 34. — • Psal. xxxni,6. —J 3 Reg. xyiu, 4^.et seqq.



DB fcllv KT JKJCXIO. LIBER IXCS. 3 19

sed apernit Elias qui raptus est curru igneo*. Et vos po-

teslis ascendere, si sacramenti gratiain consequamini.

Quousquc delcctaliones? quousque comessationes? Instat

judicii dies; dum diflers gratiam, morsappropinquat. Quis

dicat : Nunc mihi non vacat, occupatus sum, non mihi

demonstres lumen , nolo tam cito me redimas , n6n mihi

adhuc opus est regnum cceleste? Nonne hoc dicit qui ex-

cusat se abaptismate? Et quanta gralia renovaris, o homo!Purgaris, et non exureris : sanaris, et non doles : refor-

maris, et non dissolveris : ictum mortis non excipis,

ct resurgis. Et adhuc dissimulas ; adhuc expectas ut

vivas sa:cuk>, postea te reservas Deo. Ignoras quod Cain

propterea displicucrit sacrificium, quoniam non primitiva

oblulit, sed primitivis ipse perfunctus est, de sequentibus

munus Deo tentavit offerre : Abel autem primitiarum sua-rum oblatione pr&latus, meruit insigni pietatis laudari

oraculo.

« 4 R«?g. 11, 1 1






DE NABITHE JEZRAELITA.

LIBER UNUS 1.

».\ H. \M«.«.\H«i\\i\M\MMrt\nMH>ttrtW\» V\\\\ \\\ .«H\ iw \\\.« \« *\\ .\N »\\ . -\

CAPIT I.

Quomodoexemplo Nabuthe et Achab pauperes quo-

tidie a divitibus opprimantur ; cum tamen natura

omnes aequales produxcrit , el sepulcrum aequales ac-

cipia' : qua de re Ambrosius fastum ac stultitiam di-

vitum insectatur.

I. Nabutiie historia tcmpore velus est, usu quotidiana*.

Quis enim divitum non quolidie concupiscit aliena ? Quis

opulentissimorum non exturbare contendit agellulo suo

pauperem, atque inopem aviti rnris eliminare finibns ?

Quis contcntus cst suoPCujus non inflammet divitis ani-

mum vicina possessio ? Non igitnr unus Achab natus est

scd, quod pejus est, quotidie Achab nascitur, et nun-

quam huic srcculo moritur. Si unus occidit, assurgunt

plurimi : pluresquirapiant , quam cuii amittant. Non unus

Nabuthe pauper occisus est : quotidie Nabuthe sternitur,

quotidie pauper occiditur. Hoc metu percitum humanumgenus cedit jam suis terris, migrat cura parvulis pauper

• S riptus forte circa an, 09.5. — * ViJe D. Guilion, tom. ix, p. 88-97.

LV. 2 1



3au f *\j/" \ s * ambrosii

onustns pignore suo : sequltur uxor illacrymans tanquam

ad hustum prosequatur marilum: Minus tamen dcplorat

illa, quae deflet suorum fnnara; quia etsi amisit conjngis

praesidium, sepulcrum tcnet : et si fiiios non lenet, tamen

exules non dolet, non ingemit graviora funcribus tenoroe

prolis jejunia.

II. Quousque extenditis , divitcs, insanas cupiditates?

Numquid soli inhabilabitis super lerram? Cur ejicilis con-

sortem naturae , ct vindicatis vohis possessionem natiuae?

fn communc omnibus divilihus atque paupcribus lerra

fundata est, cur vobis jus proprium soli divites arrogatis ?

Ncscit natura divitcs, quac omnes paupcres gencrat. Ne-

qne enim cum veslimentis «ascimur, nec cum nuro , ar-

genloque generamur. Nudos fudit in luccm, cgcnlcs cibo,

amiclu, poculo: nudos recipit lerra quos edidit , ncscit

fines possessionum sepulcro includcrc. Cespcs angustus

<cque et paupcri ahundat et diviti: ct terra qu.ne viventis

non cepit affectum, lotum jam divitem capit. Nescit crgo

nalura discernere quando nascimur, nescil quanclo defici-

mus. Omnessimilescreat,

omucssimilcs

grcmio clauditsepulcri. Quis discernat species mortuorum ? Rctlopcri

tcrram ; ct si poles, ctivitcm dcprchcndc. Erudcrato paulo

post tumulum, et si cogooscis cgcnlem, argue; nisi forle

hoc solo quod cum divite plura percunt.

III. Sericaj veslcs, ct auro intexta vclamina, qu'bus di-

vitis corpus ambilur, damna vivenlium, non subsidia

defunctorum sunt. Lnguenlum accipis dives, ct fcelidus

es : perdis alienam graliam, nec acquiris tuam. Iiasrcclcs

relinquis qui litigcnt. Haeredibus relinquis dcposilum

magis hscredilarium , quam commodum volunlarium,

qui id quod rclictum est minucre ac violare formiderit.

Si frugi hajrcdes sunt , custodiunt : si luxuriosi , cxhau-

riunt. Itaque aut honos haeredcs pcrpelua condcmnas



PE KABITHE JEZRAELITA. LIBER CSC5. 3a^

sollieitudine : aut innlos dimitlis , quo tua facta con-

deuinent.

CAPLT II.

Divites quantomagis abundant ccnsu, tanto pauperiorcs

esse afjeclu. Id Acliab et ?iabulkc contcntionc ptanumfit. Mox proposilo Scripturce textu , petitio c7/<z , Damihi, quam abjeclasit , perpenditur.

IV. SEDquiJ arbilraris quod dum vivis, abundas omni-

bus ? dives , nescis quam paHpcr sis , qnam inops tibi

ipse vidcaris, qui tc divilem dicis ! Quanto plus habueris,

plus rcquiris : et quiJquid acqnisieris, tamen libi adhuc

indiges. Iudammatur lucro avaritia, non restinguitur.

Qua>i gradus quosdam cupidilas habct : quo plures a«-

cenderit, eo ad alliora feslinat , unde sit gravior ruina

lapsuro. Tolcrabilior tamen iste cirn minus haberet : cen-

sus sui contemplalionc mediocria rcquirebat ; acccssione

patrimonii accessit cupiditatis augraentum. Non vult esse

degener votis, paupcr in desidcriis. Ita duo iiilolerabiiia

simul jungit, ut ambitiosam spem divilis augeat , et

non deponat me ldicitatis aflcelum. Denique docct nos

Scriplnra divina quam misere egcat , mendicet abjecle.

\. Rcx Achab in Isroel erat, et pauper Nabuthe. Ille

regni opibns aiHucbat : iste angusti soli cespilem posside-

bat. Nihil paifpcr de possessionibns divitis couenpivit : rex

sibi egere visus cst , quia vineam habebat panper vicinus.

Quis igitur tibi pauper videtur, qui eontcnlus est suo, an

qui concupiscit uiienum ? Alter certe pattpcr censa vide-

tur , ajler est pauper ciflccta. AiFectus dives egerc nou211.



3s>4 *• AMBBOSII

novil : census abundans nequit avari pectus replere.

Ideoque dives cupidus in invidia possessionis, et pau-

pertatis querela est. Sed jam Scripturae verba conside-

remus.

VI. « Et factum est , inquit , post haec verba , erat vi-

» nea Nabuthe Jezraelita? in Israel juxta domum Achab

» regis Samariae. Et locutus est Achab ad Nabuthe dicens:

»Da mihi vineam tuam, et erit mihi in hortum olerum» quoniam propinquat domui meae : et dabo tibi pro ea

» aliam vineam : si vero placuerit tibi , dabo tibi pecu-

»niam pro vinea ista, et erit mihi in hortum olerum. Et

9 dixit Nabulhe ad Achab : Non fiat hoc a Dco , ut dem» tibi hoereditalem patrum meorum. Et tnrbatus est spiritus

»ejus, et dormivit in lecto suo, et vclavit facicm suam,

»et non manducavit panem 1. »

VII. Exposuerat supra Scriptura divina, quia Elisasus

cum essct pauper, reliquit boves suos, et cucurrit ad

Eliam, et occidit eos, et erogavit populo, ct adhaesit

Prophetae 2. Ad condemnationem igitur praemissa sunt di-

vitis, qui in isto rege describitur, eo quod habens bene-

iicia Dei , sicut iste Achab, cui Dominus et regnum dona

vi t , et pluviam Elise vatis orationc concessit, divina mandata

violaverit.

VIII. Audiamus ergo quid dicat : « Da mihi, inquit. »

Quae alia vox egentis est ? Quae vox alia stipem publicam

postulantis , nisi : » Da mihi , » hoc est , da mihi , quia egeo :

da mihi, quiaaliud vivendisubsidium haberenonpossum:da mihi, quia non est mihi panis ad victum, nummus ad

potum , sumptus ad alimentum , ad indumentum substan-

tia : da mihi, quia tibi Dominus deditunde largiri debeas,

mihi non dedit : damihi, quia nisi tu dederis, habere

non polero : da mihi, quia scriptum est : « Date eleemo-

' 3 R •;;. xxi, i-\. —* Id. xix, 21,



»E NABVTriE JEZRAELITA. I.mF.R vsv*. 3^>

• svnain 1 .» Hacc quam abjecta, quam \ilia ! Nun habent

eniin humilitatis ailectum, sed cnpiditatis incendium.

In ipsa autem dejectionc quanta impudenlia !« Da mihi,

«inquit, vincam tuam. » ConGtetur alienam , ut poscat

indebitam.

IX. * Et dabo, inquit, tibi nro ea aliam vineam. »Dives

quod suum est quasi vile fastidit ; quod enim alienum est,

quasi preliosissimum concupiscit.

X. « Si vero placuerit tibi , dabo tibi pecuniam. » Cito

reprehenditerrorem suum , pecuniamofierendo pro vinea.

Nihil enim vult alterumpossidere , qui totum desiderat suis

possessionibus occupare.

CAPLT III.

fion latn propter utililatem divilts aliena concupisccre

quam ut alios homines excludant. Quam inanc sit

illud desidcrium ,quod eos brulis ipsis inferiores Ute

convincit : quam etiam turpe sit paternam possessio-

nem ob luxuriam divendere:

postremo qwim impatien-

ter divites repulsam ferant!

XI. « Et erit mihi , inquit , in hortum olerum. » Hasc

erat igitur omnis insania,hic omnis furor, ut spalium vi-

libus oleribusqurereretur. Non tam ergo ipsi cupitis quasi

utile possidere ; sed alios vultis excludcre. Major vobis cura

de pauperum spoliis, quam de vestris emolumeutis est.

Injuriam vestram putatis, si quid pauper habeat, quod

dignum possessione divilis aestimetur. Damnum vestrum

creditis , quidquid alienum est. Quid vos delectant naturae

1 Luc. xi, 4i.



$26 S. AMBROSII

dispendia ? Universis creatusest mundus, quem pauci di-

viles vobis defendere conamini. Non enim lcrrena lantum

possessio,sed ccelum ipsum, aor, m:ire, in usum pauco-

rum di\itum vindicatur. Hic aer, quemlu diifusis includis

possessionibus , quantos alere populos polest ? NumquidAngeli divisa coeli spatia habent, ut tu lerram posilis dis-

tinguas lerminis ?

XII. Claraat Propheta : « Vac iis cjui jungunt domum ad

»domum, et villam ad vlllam 1 ! »Et arguit eos inefficacis

avaritiac. Fugiunt cnim eohabilarehomini!)us, et idco ex-

cludunt vicinos: scd fugcr?, non possunl ; quia cum hos

excluserint, alios rursum inveniunt : ct cum illos propul-

saverint, ad aliorum nccesse cst eos viciniam pervenire.

Soli enim super lcrram habilarc non possunl. Avcs avibus

se associant, denique ingenlis plerumquc agminis volatuccelum oblexitur : pecus pecori adjungilur, pisces pisci-

bus : nec damnum ducunt, sed commercium vivendi , cumplurimum comilatum capessunt , et quoddam munimcnlumsolatio frequentioris socictatis affeclant. Solus lu , homo,consortem cxcludis : includis fcras , struis habitacula bcs-

tiarum , destruis hominum. Inducis mare inlra praedia tua ,

ne dcsint belhue : producis fincs tcrras , nc possis habcre

finitimum.

XIII. Audivimus vocemdivitis alicna quasrcnlis : audia-

musvocem pauperis propria vindicantis. «Non fiat, inquit,

»hoc aDeo, ut dem tibi ha&redilatem patrum meorum. »

Quasi quamdam contagioncm sui pecuniam eshedivilis ar-

bilratur , quasi dicat: « Pccunia tua lccum sit in perdilio-

»nem J; ego autem haeredilatem palrum meorum non pos-

sum vcndere. Habes qnod sequaris dives , si sapias ; ut nou

vendas agrum tuum pro noctemerclricis : non lran»fundas

justuum prosumptu comcssationis, deiiciarumque impen-

• Isai. t, 8. —» Act. vni, ao.



DE KABOTHB JEZRIELITA. LIBER VSVS. Z%J

sis : non adjudices domum tuam ad ludum akc , ne jus ha>

reditaria? pietalis amitlas.

XIV. Ilis audilis, turbatus est Spiritus avari rcgis :

t Et donnivil in lcclo suo, et vclavit faciem suam, ct non

• manducawt pancin suum. »Lugenl dtvites, si non potue-

rint alicna diriperc : si suis pauper non cesserit facultati-

bus, viin lnccrnris legere non possunt. Dormire desiderant,

vcianl faciem suam; nc quidmiam in orbe terrarum alie-

num vidrant, nc quidquam in hoc mundo non esse suumnoverint, ne audiant vicinum juxla se aliquid possidere ,

ne audiant paupcrem sibi contradicentcm. Horum sunt

animoe, quibus dicit Propheta : « Mulieres divites exur-

tgilc 1. »

CAPIT IV.

Cur dlcatur Achab panem- sutim non manducassc ?

Abslincnlici' dicituni ac pauperum elegans compara

tio. Quanta sil stultilia hirredibus opes solUcitc com-

parare; deaue divitis cujuscjUim sordibus.

XV. « Et non manducavit , inquit, panem suum ;»

quoniam qiucrebat alicnum. Etcnim divites magis alienum

panem, quam suum manducant, qui rapto vivunl, et rapi-

n.is sumplum exercent suum. Aut certe non manducavit

panem suum volens se morte mulctare , quod ei aliquid

negarclur.

XVI. Compara nunc affectum pauperis. Nihil habet, et

jejunare voiuutarius nisi Deo nescit, jejunare nisi ex ne-

cessilate non novit. Divites, eripitis quidem pauperibus

1 Isai. xxxix, 9.



328 ». AMBROSII

universa, aufertis omnia, nihil relinquitis : poenam tamen

pauperum vos potius, divites, suslinetis. Uli jejunant, si

non habeant , vos cum habetis. A vobis igilur prius pce-

nam exigitis, quam pauperibus irrogatis. Vos igitur vestro,

affectu luitis miserae paupertatis aerumnas , et pauperes

quidem non habent quo utantur ; vos autern ncc ipsi uli-

mini, nec alios uti sinitis. Eruitis aurum de metalli venis,

sed rursum absconditis illud. Quantorum vitas in illo in-

foditis auro?

XVII. Cui illa servantur, cum legerilis de avaro divite:

« Thesauros condit, et ignorat cui congregat eos 1? »Hne-

res otiosus expectat, hagres fastidiosus increpat, quod sero

moriamini. Odit incrementa haereditatis suae , ad damna

festinat. Quid igitur miserius, quando nec apud illum

cui laboratis , gratiam derelinquitis ? Propter illum totis

moestam diebus toleratis famem , quotidiana inensae

vestrae damna metuentes : propter iiliim diurna adornatis

jejunia (62).

XVIII. Novi ergo divitem in agrum proficiscentem, pa-

nesbreviores urbedelatosnumeraresolere; utpro numero

panis aestimaretur quot dies in agro futurus esset. Nolebat

obsignatum aperire horreum; ne quid de condito minue-

retur. Panis unus singulis diebus deputabatur, qui tena-

cem vix satiare posset. Comperi etiam veri fide, si quando

ei ovum esset appositum, queri quod puilus esset occisus.

Hoc ideo scribo, ut cognoscatis vindicem esse Dei jusli-

tiam , quae lacrymas pauperum vestro ulciscatur jejunio.

• Psal. xxxviu, 7.



PE NABTTHE JF.ZnAKLlTA. LIBKR VHVS. 3^9

CAPIT V.

Multorum pauperum sanguine ac vila constare divilum

mensas; alque inibi de palre quodam, cujus a divite

coacti ad vendendum filium dolor ac astus animi

pulcherrime describuntur : item immanem esse divi-

tum duriliem, quam sumptu suo et Luxu ipstc quoquo

augent mulieres. »

XIX. Qiam religiosum esset jejunium, si sumptum con-

viwi tui deputares pauperibus! Tolerabilior jam dives ille,

cujtis de mensa ea quas cadebant, pauper Lazarus coliigc-

bat saturari cupiens : sed etiam ipsius mensa multorum

pauperum constabat sanguinc ; et ipsius pocula, multorura

quos ad laqueum coegerat, rorabant cruorera.

XX. Quanti necantur, utvobis quod delectat, parctur?

Funesta fames vestra , funesta luxuries. Ille de summls

culminibusruit,

ut frumentis ampla vestris receptaculaprnepararet. Ille de sublimi cacumine altae arboris decidit,

dum genera uvarum explorat, quas deferat, quibus digna

convivio tuo vina fundantur. Ille mari mersus est, dumveretur ne piscis mensae tuse dcsit, aut oslrea. Ille bru-

mali frigore dum lepores investigare , aut laqueis studet

avcs captare, diriguit. Ille ante oculos tuos , si quid fortc

displicuit, verberatur ad mortem, atque ipsas epulas fuso

respergit cruore. Denique dives erat qui sibi ad mensamcaput Prophetae pauperis jussit afferri : ct aliud unde sal-

tatrici praemium solveret, non invenerat, nisi ut pauperemjuberet occidi.

XXI. Vidi ego pauperem duci , dum cogeretur solvere



330 ! S. AMBIV05II

quod non habebat, trahi ad carccrem, quia vinura deesset

ad mensain polcntis; dednccre in auctioncm filios suos ,

ut ad tempus pomam differre possct. Invcnto Ibrle aliquo

qui in illa nccessitale subveniret, rcdil ad hospitium cum

suis paupcr , direpta speclans omnia, nihil sihi ad cibum

reliclum , ingemisccns fillorum famem , dolens quod cos

non polius ei qui possct pascere, vendidisset. Rcdit ad con-

silium, vendendi sumit arbitrium. Compugnabant laracn

inopiae injuria, et palernne pietatis gralia : fames urgebatad prclium , natura ad oflicium : commori filiis paratus ,

quam a filiis separari, saepc gradum prolulit, snepc revoca -

vil. Vicit tamen in co neccssitas, non volunlas, et ipsa

concessit pictas ncccssitati.

XXII. Consideremus nnnc patrinc mentis procellas

exacstuantes, qucm de libcris prius tradcrct. Quein, inquit,

vendam priorcm? Scio cnim quod non salis est unius

pretium ad pastum rcliquorum. Hoc solum divcs fcecun-

ditas ad aerumnam. Qucm offcram? Quem fruracnli auc-

tionator libeutcr aspicict ? Priraogenitum offrram? Scd

primus me palrem vocavit. Ilic cst major cx fiiiis, qucm

congrue honoro scniorcm. Scd juniorcm dabo? At istum

tencriorc araore complcclor. Illum erubesco, hujus mise-

reor : illius gradum suspiro, hujus cctatcm : illc jam scn-

tit acrumnam , istc ignorat : flectit me illius dolor, hujus

inscitia. Ad alios me confcram? Uie mihi plus blanditur,

iste plus vcrecundatur : illc parenti siraiiior, hic utilior :

in illo iraagincm meam vcndo, in islo spcm mcam prodo.

Ma miscrura ! ]\on invcnio quid faciam , non habeo quid

eligam. Circumvailant me facies calamitatum , aerumna-

rum chorus.

XXIII. Ferina haec rabies est , eligerc qucm tradas.

Fera3 ipsa; cum pericula iraminere proli ac sibi sentiunt,

solent eligere quos libcrent, nonquos offerant. Quoraodo



DE VABUTHE JEZBAELITA. LIBEB EM<. 33(

igitur discernam affectum naturnc? Quomodo obliviscar,

quomodo exuam patris menlem ? Quomodo filii auclionem

ccnslituam ? Quo scrmone paciscar prelium? Quibus tra-

dam manibus in servilutcm filium? Qnibusoculisaspiciani

fervieotem? Quibus osculis discedenli valc dicam? Qui-

bus factum excusem sermonibus ? Fili, ego te pro meocibo vendidi. Funestior t rgo jam paupcris mensa , quaiu

divilis. Ille addicit alienos , cgo memu vcndo : ille nece>-

sitatem imponit : ego aflero voluntatem. 1 1 sit excusabiliorcausa, adjiciam : Fili, pro fralribus tuis servies, ut illis

qurrrantur alimcnta. El Josc})]i a fralribus suis in servitu-

tem venumdalus est , poslea et ipsos el palrem pavit. Res-

pondcbit et ille : Sed non eum vendidit patcr , at flevit

am,is.sum : sed postea eliam ipse in potc>tateni divitis ve-

nit , ct vix potuit libcrari.Postea genus

ejus divitiis

/Egypli mulla aelate servivit. Vcnde me postremo , pater,

ea condilione, ne divites emant.

XXl\. Haesi , lateor : verum cjuid. faciam ? Nullutn

vendam ? Sed dum unum eonsidero, cmnes videbo famc

pereuntes. Si unu.m tradam, quibus ocnlis videbo cajteros

de mea impietate suspectos, nc alios quoquc vendam ? Quopudorc regrediar domum? Quomodo intrabo ? Quo habi-

tabo affcctu, qtti mihi abnegavi filium, quem non lnorbus

absumpsit, non mors abstulit? Qua conscientia conside

rabo mensam meam, quam sicut novella olivarttm in cir-

cuilu tot filii vcstiebant.

XX\ . Ihec pauper te pncsente deplorat, et tibi avari-

tia aurem obslruit, nec meus tua facli miserabilis horroremollitur. Totus populus ingemiscit, et solus dives nonflecleris, nec audis Scripluram dicentem : t Perde pecu-

»niam propler fratrem , et amicum, ct non abscondas

»eam sub lapide in mortem 1. » Et quia non audis , ideo

1 Eccli. .\\n, «5.



332 S. AMBROSIl

oxclamat Ecclesiasles dicens :« Est languor malus, quem

» vidi sub sole , divitias cuslodiri in malum possidentis

» eas *. » Sed fortasse redeas donmm et cum uxore conferas

illa le hortetur ut redimas vcnumdatum. Imo magis hor-

tabilur ut mundum muliebrem conferas, unde poles vel

parvo pauperem liberarc. Illa tibi imponet sumptuumnecessitalem ; ut gemma bibat, inostro dormiat, inargen-

lca sponda recumbat , auro oneret manus , cervicem mo-nilibus.

XXVI. Delectantur et compedibus mulieres, dummodoauro ligentur. Non putant oncra esse, si preliosa sint :

non existimant vincula csse , si in his thesauri coruscent.

Deleclant et vulnera ; ut aurum auribus inscratur , ct

margaritae dependeant. Habent et gemmae pondera sua,

habent et vestimenta frigora sua. Sudatur in gemmis , al-

gelur in sericis; tamen pretia juvant : et quaenatura aver-

salur , commendat avarilia. Smaragdos , et hyacinthos ,

bcrvllum , achatem , topazion, amethystum, jaspin, sar-

dton, summo quaerunt furorc : vel si dimidium patrimonii

petalur, non parcunt dispendio, dumindulgcnt cupiditati.

Non abnuo gratum quemdam lapidum istorum esse fulgo-

rcm, scd tamen lapidum. Et ipsi admonent contra naturam

cxpoliti, ut saxorum deponerent asperitatem , rigorein

magis mentis esse expoliendum, quam lapidum.

' Eic'e. v, ia.



DE .NABITDE JEZRAELITA. LIBER IXIS. 333

CAPLT VI.,

Quam nulla sit opum efficacia : tt cur il(a> divitia? ap~

pellentur! Miseriorem esse div itum quam mancipiorum

servitutem : ubi locus hic Evangelii : Quid faciam?...

Dcstruam horrea mea , etc. pie ac facunde expenditur.

XXVII. Quis artifex unura diem vitae hominis potuit

adjungere ? Quem divitiae ejus ab inferis redemerunt ? Cu-

jus aegritudinem pecunia mitigavit? « Non in abundantia

pdiviliarum, inquit, vitaejus 1. »Et alibi : « Nihilprostrat

» thesauri injustis : juslitia autem liberat a morte \ » Meriloclamat Propheta : « Diviline si afiluant , nolite cor appe-

»nere\ »Quid enim mihi prosunt, si me a morte liberare

non possunt? Quid mihi prosunt, si mecura post mortera

esse non possunt ? Hic acquiruntur , hic relinquunlur.

Somnium igitiir loquimur, non patrimoniura. I nde bene

ait idem Propheta de divitibus : « Dormicrunt somnum»suum, et nihil invenerunt omnes viri divitiarum in mcn-»bus suis*; »hoc est dicere : Nihil inveneiunt in operibrs

suis divites, qui nihil pauperibus contulerunt : nullius ju-

verunt inopiam, nihil ad utilitatem suam proficiens i

rire potuerunt.

XXVIII. Ipsum nomen considera. Ditem dicunt gcntf-

les inferorum praesnlem, arbilrum mortis ditem appcSlant

et divitem, quod nisi morlem dives infcrre non noverit,

cui regnum de mortuis, cui sedes inferi sunt. Quid est

enim dives , nisi quidara inexplebilis gurges diviliarum ,

intxplebilis auri fames ac sitis ? Quo plus hauserit , plus

• Luc. \n, i5. — ' Prov. t, 2. — J Psal. m, 11. —* Id. ixxt, 6.



53 JS. AMBROSII

inardescit. Sic Propheta admonet : « Qni diligit, inquit ,

»argentum, non satiabitur argento1

. »Et infra ideni : « Et

»quidem hoc pessimus languor. Sicut enim fuit , ita et

» ahiit, et ahundantia e"jus jaborat in ventum. Et quidem

» omnes dies ejus in tenebris, et lticlu, ct iracundia multa,

«etlanguore, ct ira2

; »ut tolerahilior sit condilio servulo

rum. llli enim hoininibus serviunt, isle pcccato. Sic inquit

Apostolus : « Qui cnim facit peccalum , servus est pec-

»catis

. »Scmper in laqueis , semper in vinculis est : nun-

quam libcr a compedibus , quia semper iu criminihus.

Quam miscra scrvitus servire peccalis !

XXIX. Naturae ipsius ncscit munia, nec somni ipsius

novit vices, aut cihi fungilur suavitate, cujus nullum est

immune servitium. Dulcis enim somnus servi, etsi modi-cum vel multum cdat : at salialo diviliis , non cst qui eumsinat dormire. Excitat eum cupidilas, cxagilat cura pcr-

vigil aliena rapiendi, torquet iuvidia, mora vexat, slerili-

tasprovenluum infaxunda perlurbat, sollicilal abundantia.

Undeillidivili, cujuspossessio ubercs fruclus atlnlit, «Qui

»cogitavit intra se dicens : Quid faciam, quod non habco

»quo congregem fructus meos? Et dixit : Hoc faciam , des-

xlruam horreamca, et majora faciam; illo congregabo

» omnia quae nala sunt mihi, ct dicain animac meae : Anima

»hahes multa hona in annos mullos posita , requicsce,

»manduca, bibe, epularc. Rcspondit Deus : Slulle, hac

»nocte animam luam rcpelunt a ie : qucc aulem parasti,

ycujus erunt 4? » Ne ipse quidem Deus euin dormire pcr-

jniltit. Interpellat cogitantem , cxcitat dormientcDi.

XXX. Sed ncc ipse se quietum essc patiiur, qui dc

abundantia divitiarum suarum soliicilatur , et in ubcrlalc

fructuum vocem cgeutis cmillit. « Quid faciam , inquil^ »

^lonne haecpauperis voxest, nonhabenlissubsidiavivendi ?

> Mich, v, 9. —» Ibid. 16, 17. —» Itom. vi, 16.— * Luc. xu, 17-20,



DE XABLTIlE JEfcftAKLlTA. LIBER CJtCS. 335

Egens omnliun huc atque iiluc rcspicit , scrutatur hcspi-

tium, riihil invcnil ad usum alimenli : considerat nihil miserius quam fame confici, et cibi indigcntia mori : quaerit

mortis compendia , et tolerabiliora obeundi sîpplicia ri-

matur : arripit gladium , suspendit laqueum , igncni adolet,

cxplorat vencnnm; et inler hccc quid eligat dubius, dicit:

« Quid facram ? » Deinde vilac hnjussnavitnte revocatuscu-

pit rcvocare scntenli.m, si possit vivendi substantinm re-

perire. Aspicit niula omnia, vacua omnia, et ait : « Quid» Faciam ? » L nde mihi alimenla , unde vestitus ? \ olo viverc,

si habeam quomodo possim vitam hanc suslinere : sed

quibtis cibis, quibus subsidiis?

XXXI. cQuid faciam, inquit,quod nonhabeo? » Clamat

dives non habcre. Pauperlatis hic sermo est : de inopia

queritur abundans fruclibus. « Non habco , inquit , quo

» congregem frnctus meos,» Pulares illum dicere :« ônhabeo fruclus, ur.de vivendum est mihi. » Beatus qui de

abundanlia periclilatur ; imo miserior isle ilecundita-

tibus suis, quam pauper, cui periculum de egeslale est.

Habet ille unde excuset jcrumnam , habet cerle inju-

1 iam , non habet culpam : iste non habet quem pra?ter se

arguat.

XXXII. Et di\:t : «Hoc faciam ,horrea mea destruam.»

Putes adhuc diccre illum : Aperiam horrea mea , ingre-

diantur qui lolerore iaincm non qucunl, veniaut inopes,

inlrcnt pauperes, rcpleant sinus suos, destruam parieles

qui excluduut csurientem. L't quid ego abscondan, cuiDens facit abundare qnod largiar ? Lt quid repagulis por-

tarum claudam frumeuia, quibus Deus lolum replevit

caniportira ambitum , qua; siue custoue naseunlur et

abuucant.



336 »• AMBROSII

CAPUT VII.

Eumdem locum bealus Doctor prosequilur, oslenditque

avaros cum de bonis bcnefacere deberent , malle pe-

cuniasi?icedifieando consumere ; ipsosque magis enor-

tnitate preliorum , quam ubertate proventuum delec-

tari; quos tamen docet quo fructus suos secure possint

recondere.

XXXIII. Victa est spes avari. Rumpuntur vetusta hor-

rea messibus novis. Minus, inquit, habui , et frustra ser-

vavi : plus natum est, et cui congrego ? Dum incrementa

preliorum aucupor, amisi usum beneficiorum. Quantas

anni superiorisfrumento potui animas pauperum reservare ?

Hiec me magis servare delectarent pretia , quae non nummoccslimantur, sed gratia. Imitaborsanctum Josephhumani-

lalis praedicatione ? clamabo voce magna : Venite paupe-

res, edite panes meos, expandite gremium , suscipite iru-

mentum. Fcecunditas divitis , totius orbis abundantia ,

omnium debet esse fertilitas. Tu vero non hoc dicis , sed

ais : « Destruam horrea mea. «Recte destruis ea, a quibus

nullus pauper onustus rcvcrtitur. Horrea iniquitatis sunt

receplacula, non pietatis subsidia. Recte deslruit qui sa-

picnler aedificare non novit. Deslruit sua divcs , qui nescit

astcrna : destruit horrea , qui non novit sua frumenta divi-

dere , sed claudere.

XXXIV. « Et majora , inquit, faciam. «Infelix, vel id

dispensato pauperibus, quod pro sumptu aedificationis

impendis. Dum liberalitatis gratiam refugis , damna aedifi-

cationis exolvis.



Dt NABbTUE JEZBAELITA. LIBEB VM • 5ij

XXXV. Et addidit : « Illo congregabo omnia quac hata

lsunt mihi, et dicam aniina? m;e : Anima, hahes multa

bona. » Conficitur avarus sempcr ubertale provcniuum ,

dum vililatem alimouix calculatur. Foecunditas cnim uni-

vcrsorum est , sterilitas soli avaroestquacsluosa. Dclectatur

jnagisenormilate prttiorum, quam abundantia copiarum;

et mavult habere quod solus, quam quod cum omnihus

vcndat. Vide timcnlem ne superfluat cumulus frumenlo-

rum , ue super horrea rcdundans trausfundatur in pau-

peres, et Bflui alicujus occasio indigentibus acquiralur.

Soli sibi partus terrarum vindicat dives, non quo ipse uti

velit, scd aliis denegarc.

XXXVI* « llabes, inquit, multa bona. » Nescit avarus

bona, nisi ea, quae quaestuosa sunt, nominare. Sed ac-quiesco ei, ut bona dicantur quae sunt pecuniaria. Cur

ergo de bonis facitis mala , cnm de malis bona facere de-

beatis? Scriplum est cnim : « Facite vobis amicosde mam-»mona inicjuitatis

1. »Ei ergo qui uli sciat, bona sunt : ei

qui uti nesciat, recte mala. eDispersit, dedit pauperibus,

«justitia ejus inauet in aeternum 2. » Quid hoc melius ?

Bona sunt si pauperibus largiaris, in quo tibi debitorem

Deum quadam pietatis fceneratione constituas. Bona sunt

si aperias horrea justitiae tuae, ut sis panis pauperum

vita egentium, oculus caecorum, orbatorum infantium

pater.

XXXVII. Habes unde facias , quid vercris? Tua te vocc

convenio. Hahesmulta bona in annos multosposita, potes

et tibi et aliis abundarc. Habes fcecunditatem publicam, quid

dcslrui- horrea tua ? Ostendo tibi ubi melius tua frumenta

cuslodias, ubi bene scpias, ut fures ea tibi auferrc nonpossint. Iuclude ea in corde pauperum, ubi ea nullus gur-

gulio consumat, nulla corrumpat vetustas. Habes apothe-

i Luc. xw, 9. —» Ps»l, 10, 9.

LV. a4



338 S. AMBROSII

eas, inopum sinus : habes apolhecas, viduarum domos

habes apothecas, ora infantium , ut dicalur tibi : « Ex ore

» infanlium et lactenlium pcrfccisli laudem 1. » IsLc sunt

apolhecrc, quae maneant in acternum : isla horrea , qnie

foecunditas futura non destrnat. Nam quid ilcrum facias

si tibi plus nalum fucrit anno sequenli ? Iterum ergo et

illa destrues, quc nunc faccrc paras , cl majora facics. Dat

enim tibi foccundilatcm Deus; ul aul virical aul condemnet

avariliam tuam; quo cxcusalioncm habcrc non possis :

tu vcro quod pcr te muljis nasci voluit, libi soli rescrvas,

Imo et libi adimis; magis enim scrvarcs libi, si dispcr-

tircris aliis. Bonorum enim fructus munerum m eos ipsos

cpii contulerint, revcrluntur , et gratia libcralitatis in auc-

lorcm rcdit. Denique scriplnm cst : a Scmiualc vobis ad« jusliliam

2. » Eslo spiritalis agricola, scrc quod libi pro-

sit. Bona salio in cordc viduarum. Si lerra libi rcddit

Iructns nbcriores quam accepcrit , quanlo magis niiseri-

cordiaj remuncralio reddet multiplicaliora qtfic dqdcris ?

^vVmrtWiVWVWVVWVWrvVVlWvWW)! vfWvwtwWI WVVVWWVV\ WWW^VWWvWlWWVv t̂v

CAPUT VIII.

I ncogitanttm avarum mortc urgcri, eumquc jvrt stul-

tum vacitari memorato Evangclii loco : quanlo mc-

tius pccuniai distribuantur, quam rclincanlur ; cl

quam ineptc sesc ab imperlienda clccmosjna divilcs

cxcusenl.

XXXVIII. Deikoe, homo , ncscis quia tcrrrc partum

prrevenit diesmbrtis, misoricordia aulem incursum morliij

excludil? Assislunt jam qtii reposcant animam tuaui , el lu

i Psal. tui, 5. —« Qsee. x, is,



DB IfABCTOE JF.ZRAELITA. LIBER TJJIUS. ^Sp,

adhnc diffcrs opcrnm fructus tuorum. Adhuc tu tibi lem-pora vivcndilonga mctarib ?« Stullc, hac nocle repclunt

sanimam tuam atc 1. »Bene ait nocle ; nocte enim anima

avari reposcilur : a tcnebris incipit , ct in tenebris pcrse-

\crat. A varo semper nox cst , dies juslo , cni dicitur : « Amen• amctl dico tibi, hodic mccum cris in paradiso 5

. Stullus

• autcm sicut luna mutatur s: justi autem

fulgcbunt sicut»sol in regnoPatris sui\ «Recte arguitur stultitiae, qui in

manducando etbibcndo locarit spem suam. Et ideo ei tem-

pus mortis urgetur, secundum quod dictum est ab ipsis

qui gulas serviunt : « Manducemus et bibamus,* cras enim«morietur s

. » Recte dicitur slultus , quia animoe sua*

corporalia subministrat; quia recondit quxe cui servet,

ignorat.

XXXIX. Et ideo ei dicitrr : « Quae autem parasti, cujus

» erunt 6? » Quid quotidic mctiris , et numeras , ct obsigna» ?

Quldaurum trulinas, argentum ponderas?Quanto melius

est libcralcm esse dispensatorem, quam soll.icitum custo-

dem? Quantum tibi prodesset ad gratiam, multorum pu-

pillorum patrem nominari, quam innumeras slateras in

sacculo obsignalas habere ? pecuniaetenim hic rclinquitur :

gralia aulem opcrum bonorum nobiscum ad judicem me-

rili defcrlur.

XL. Sed fortasse dicas, quod vulgo soletis dicere : Nondcbcmus ei donare, cui Deus ita maledixit, ut eum egere

vcllet. Sed non pauperes maledicti, cum scriptum sit

« Beati pauperes spiritu , quoniam ipsorum est regnum cce-

»lorum\ »Non dc panpere, sed de divite Scriptura dicit :

« Captans pretia frumenli , maledictus erit8

. » Deindc non

requiras quid unusquisquc mercalur. Miscricordia non de

merilis judicare consue\it, S3d necessitatibus subveuire;

1

Luc. xii, ao. ->- • Ii). xxni, 43- —* Ecc!i. xxth, u. —4 Matth. xiu,43,— * Isai. xxi;, i3,— 6 L*c. xu, ao. —* Matth. t, 3,— • Pro». xi »6,



$Up *. AMBROSll

juvare pauperem, non exaniinare justitiam. Scriptum est

cnim : « Beatus qui intelligit super egenumet pauperem 1. »

Quis est qui intelligit? Qui compatitur ei, qui advertit

consortem esse naturae , qui cognoscit quod et divitem et

pauperem fecit Dominus , qui scit quod sanctificet fructus

suos, si de his dclibet aliquam pauperibus portionem.

Ergo cum habeasunde benefacias, ne diifcras dicens : Cras

dabo ; nc largicndi amitlas copiam. Periculosa cst de alte-

rius salute dilatio. Potest fieri ut dum lu diflers, ille mo-

riatur. Magis antc morlem pracurre, ne forte avaritia to

et cras impediat, et promissa fraudcntur.

V^VVVvVVVV*VVV*VVVVVVVV%/VVVVVVV\VVVvVVvVYvVV^

CAPUT IX.

Quomodo Jezabel, quce est avaritia, divitibus posscs-

sionem quam contra juslitiam dcsiderant, polii-

ceatur.

XLI. Sed quid dicam, ne difTeras liberalitatem ? Utinam

non appropcres rapinam : utinam quod concupieris , nonextorqueas : utinam alienum non petas, negatum praetcr-

mitlas, cxcusatum paticnler feras, non audias iliam Jeza-

bel,qua;est avaritia , quodam profluvio vanitalis diccntem

«Ego tibi dabo possessionem quam desideras 2. »Tu tristis

es, quia vis mensuram considerare justitiae; ut alienum

non eripias : ego habeo mea jura , habeo meas leges; ca-

lumniabor utspolicm: et ut possessio pauperis eripiatur,

vita pulsabitur.

XLII. Quid cnim aliud in illa historia, nisi divitum ava-

ritia describilur, quae est vanum profluvium, quodomnia* T.-al. xi , i . —* 3 Rpg. xxi , 7.



©E NABfTHE JEZMET.fT*.* LTBER V?TS. SÎ

flnvii modo rnpiat, et nulli usui profuluru Iransducat ?

H.tc cst Jczabel non una, sed mulliplcx : non unius tem-poris, scd temporum plurimorum : ha?c omnibus di-

cit, sicut illa dixit viro suo Achab : « Surgc, manduca• paucm, ct redi ad tc : cgo dabo libi vincani Nabuthe

» Jezrar'ilaj*. »

XLIII. « Et scripsit librum nominc Achab, et signavit

•annulo illius, ct misit librum ad

scniores, ct ad libcros

»cos qui morabantur curaNabuthe. Et eratscriptum in H-

»bro : Jejunate jejunium, et conslituitc Nabuthc in prin-

• cipcm populi , et constituite duos viros filiosiniquitatis ex

• diverso ejus; ut falsum testimonium pcrhibeant adver>us

»eum dicentes : Benedixit Deum et regem; et producile

» illum , et lapidate*. »

CAPLT X.

Divites, cum aliena rapere non possunt, prm trisiitia

cibum non capere : cl inibi quid jejunium aut preces

Dco acceptas reddat : deinde quam contraria Deus

prazcipiat, et ipsi faciant.

XLIV. Quam evidenterexpressaest divitum consuetudo !

Contristantur si alienanon rapiant : renuntiant cibo, je-

junant, non ut peccatum minuant, sed ut crimen admit-

tant. Videas illos tunc convenieutes ad Ecclesiam. officiosos,

humilcs , assiduos, ut effectum scelcris impetrare mercau-

tur. Sed dicit illis Deus : « Non hoc jejuuium elcgi , uec si

» flectas ut circulum collum tuum , cinerem etiain et cili-

• S fcef. xxi, 7. —» Ibid. 8-10.



34* I. AMBROSII

»cium substernas, nec sic vocabilis jejunium acccptura.

»I\on lale jejunium clegi , dicit Dominus. Scd solvc om-

»nctn coHigalioncm injuslilin?, dissolveobligationes violcn-

» larum commutalionum , dimiltc confractos in remissio-

» pem , et omncm conscriptionem iniquam disrumpc :

«frange panem luum esuricnli , egenos non babcntcs lcc-

»tum induc in domum luam : si videris nudum, vcsli; ct

» domesticos scminis tui non despicies. Tuuc orielur libi

«matulinum lumcn luum, ct sanilas lua matura orielur,

«ctprrcccdet anle tc juslilia, ct majcslas Dei circumdabit

» te : tunc clamabis , et Dcus exaudict le , adhuc te lo-

»quente, dicet : Ecce adsum*. »

XLV. Audis , dives , quid Dominus Deus dicat ? Et lu ad

Ecclcsiam venis, non ut aliquid largiaris pauperi , sod ut

auferas : jejunas, non ut convivii tui sumplus proQciategenis, scd ul spolium de egcniibus adipiscaris. Quid libi

vis cum libro, et charta , ct siguaculo (03) , et conscrip-

tione, et vinculo juris? Non audisli :« Solve omnem col-

• ligationem injustitiae, dissolve obligaliones violcntarum

«commutationum, dimitte confractos in rcmissionem ; et

»

omnemconscriptionem iniquam disrumpe. » Tu mihi ta-

bulas offers, cgo libi recito Dei legcm : tu atramento scri-

bis , ego tibi Spirilu Dei inscripta rcpeto oracula Prophc-

tarum : tu teslimonia falsa componis, ego testimonium

conscientiae tua; posco, quam judicem tui cffugercct de-

ciinare non poteris , cujus teslimonium non polcris recu-

sare in die qua rcvclabit Dominus occulla hominum. Tudicis : « Destruam horrea mea ; » et Dominus dicit : « Sine

magis quidquid intra horreum est, pauperibus deputari,

sine cellas istas egenis prodesse. » Tu dicis : « Majora faciam,

»et illo congrcgabo omnia, quce nata sunt mihi; » Dominus

dicit : « Frange esurienti panem tuum. » Tu dicis : « Tollam

* Ittti tvm, 5-f),



DE SABUTHE JEZRA.ELITA., LIBEn TXES. $4^

paupcribu» domum suara; «Dominus aulem dicit , « Ut

«circnoj no'i habcnles leclum inducas in domum tuam. >r

Quomodo \W, divcs, ut Dcus tc cxaudiat, cum tu Dcumnon piiles audiendum ? Si non acquicscalur arbitrio divilis,

scena compoaitur : Dci acsliuiatur injuria, si divitis pelilw

refutclur.

~ —•. * —~~**"*T;**

% *~~-.

CAPLT XI.

KaJbuVie a duohm falsls tcstibus accusattis lapidaiur

Achab indt prlmo trisliliam simulat, mox in ejus

invadit possessioncm. Quam senlentiam in ipsum

Dcus pronun'.iaverit;etprctserlimcur meretrices incjusdcm sangiinc dicantur sese lavaturce : ubi et de

s upplicio Jczabel.

XLVI. • Deim, inrjuit, bencdixit ct rcgcm *, »aequali*

viilclicct pcrsona, itt sit acqualis conlumclia. « Bencdixit,

ainquil, Deum ctregom. d Ne di\ilcm malcdicli uomcn of-

fcnclt, ct scrmuiis ipso kcdaliir sono, bcncdictio pro

malediclo vocalnr. Qurcruntur duo lcstes iniquitatis. Duo-

bus lcstibus cl Su-anna cst appelila : duos lcstes ct Syna-

£0~a invenit, qii advcrsum Chri>luuj falsa jaclarent :

duobns teslibus piuper occiditur. a Prodaxerunt igilur Na-

»huthc foras, ct lapidavcrunt enm 1. sLtinam vcl in suis

ei iicerct mori! Paupcri ipsam dives invidet sepulturam.

XLVIJ. « Et faclutn est, inquit , cum audissct Achabaquia morluus c>t Nahtillic, conscidit veslimenla sua, et

• coopentit sc cilicio. Et factum cst post hacc, et surrexit,

seldestendit Achab ad vincam Nabuthe JezraeliUc, possi-

. * 3 Ifcg. xxi, 10. — Ibid. x3.



344 *• AMBROSIT

»dcre eam 1. «Irascuntur clivites et calumniantar, ut no-

ceant , si non obtineant qued desideravcrinl. Cum autem

calumniali nocuerint , dolcre se simulant : tristes tamen

ct tanquam mcesti, non corde, sed vultu, 10 posscssionis

dircptae locum prodcunt, et impressionis suae iniquitato

poliuntur.

XLVIII. IIoc divina mcvetur justilia, et avarum digna

severitale condemnat dicens : « Occidisti, ct posscdisti hae-

sreditatcm? Propler hoc in loco in quo linxerunt canes

b sanguincm Nabuthe, in eo lingent canes sanguinem luum;

»et meretrices lavabuntur in sanguine tuo2

. » Quam justa,

quam severa sententia;ut quamintulitaforimorlis acerbi-

lalem ,cam ipsemortis suae horrore dissolvereproderetur!

Inhumatum pauperem Deus aspicit, et ldeo inscpultum

divitem jacere decernit; et ut mortuus iuat suac iniqui-

tatis aeruinnam, qui nec mortuo putavit csse parcen-

dum. Itaque vulneris sui cruore pcrfusum cadavcr in

speciem funeris vitac suae prodidit crudeltatem. Haec cumpertulit pauper, dives arguebatur : cum dives excepit, pau

per vindicabatur.

XLIX. Quid sibi autem vult quod mtrelriceslaverunt

se in sanguine cjus ; nisi forte ut meretrida quaedam in illa

feritate fuisse regis perfidia proderetur, vel cruenta luxu-

ries . qui sic fuit luxuriosus, ut olus desideraret; sic cruen-

tus, ut proptcr olus hominem occideret? Digna avarum ,

digna avariliam pcena consumit. Denique et Jezabel ipsam

comedcrunt canes, et volucres coeli; ut ostendcictur quod

spiritalis ncquiliae llat praeda divilis sepultura. Fige ergo

dives, hujusmodi exitum. Sed fugies hujusmodi exituin, si

fugcris hnjusmodi flagitium. Noli essc Achab, utposses-

sioncm fmitimam concupiscas. Non tibi cohabitet Jczabel

illa feralis avarilia , quae tibi cruenta persuadeat : qjae cu-

3 Reg. xxi, t6. —• lbid, 19,





3/f6 S. AMBnOSII

tur, justns autcm dicit : « Ignc mc examinast! , ct non est

»invenla in mc iniquilas , »Adam cum lalcrcl, invcnliis

est : Moysi autcm ncquaquam invcnla est senujlura : in-

vcnlus cst Achab, non cst invcntus Elias; clSapienlia Dei

dixil: « Quarent mc mali, ct non invcnienl2

. »Unde ct in

Evangelio Doininus noster Jcsus quaerebatur, ct non inve-

niebatur s. Cnlpa igilur auclorcm suum prodit. Lndc ct

Thesbyles ait :«Inveni, quoniam fccisli malnm in con-

»spectu Domijii; »quia culpa; rcos tradit Dominus, inno-

centes autem non tradit in potcstatcm inimicorum suo-

rani. Denique Saiil quoerebat sanctum David, etinvcnire

non poterat : David vero sanctus regcm Saiil, quem non

quarebat, invenit; quoniam tradidit eum Dominus in po-

testatem ipsius. Captiva igitur cst opulcntia, paupcrias

libera.

LII. Scrvilis, diviles, ac miseram quidcm scrvitutcm,

qui servitiserrori, servitis cupidiiali, servitis avaritia*, qu«c

expleri non potest. Gurges quidam insatiabilis, rapidior

est, cum illala demergit : et putei modo cura exundat,

cceno inquinatur, terram adradit nihil sibi profuturam. Vel

hoc cxemplo vos admoneri convenit. Putcuscnim, si nihil

haurias, inerli otio et degcneri situ facile corrumpilur :

exercilus aulem nllcscit adspcciem, dulcescit ad potum :

ita et acerbus di\iliarum, cumulo arcnosus , spcciosus cst

usu , olio aulcm inutilis habetur. Derivalo igilur aliquid dc

hoc puteo. Ignem aidentem exlinguitaqua, ct elecmosyna

rssistil peccalis : aqua autcm staliva cito vermes facit. i\on

stet thesaurus tuus, nec stct ignis tuus : stabit in lc, nisi

eumoperibusluac miserationis averlcris. In quanjis sis, di-

ver., incendiis, considera. Tua voxest ista diccnlis : « Patcr

» Abraham , dic Lazaro , ut extremum digiti sui inlingat in

saqua, et rcfrigeret liuguam meam 4. »

• Psal. xvi, 6. —« Prov. i, a8. —* Joan. viii, 1 1 . —4 Luc. xvi, a4-



DB NABCTIIE JEZBAEtrTA. LIBER CXCS. $4j

LIII. Tibi itiitur proficit quidquid inopi contnlcris : tibi

crescit quidquid minucris : tc illo quem pauperi dederiscibo pascis; quoniam qni niiserrlur pauperis ij se pasci-

tur, ct fructus jam in liis < >t. Mivricordia seminatur in

lcrra, in cwlo gorminat : pluntatur in paupero, an\& Deu.-i

puliulat. < Nc dixeris, iuquit Dcus: Cras dabo 1. »Qui non,

patitur tc diccrc,« Crasd.bo, «quomodo patitur diccre :

Non daho? Non detuo htfglna pnupeii , >ed <!e suo rcdd:?.

Quod enim cominune estin omnium usumdatum, tu solus

usurpas. Omnium est terra, non divilum : sed pauciores

qui non uttmtur suo, quam qni utuntur. Debitum igitur

reddis . non lar<riris indobitum. Ideoque tibi dicit Scrip

tura :« Declina pauperi animam tuam, et reddo debitom

» tuum , et rcspoude pacifica in mansuetudine*. »

f. APLT XIII.

Divites in prosapia insulse gloriari , cuni ipsi non rara

cUtlecori sint majoribus : aurum ofjensionis lignumtsse. Quanta insit divitibus adversns pauperes imma-nitas ; et qualis divitem commcndatio deceat ?

LIV. Qiid enim superbias, dives? Quid dicas pauperi :

Noti me langere? Nonnc sicut ego conceptus et natus ex

utcro cs,quemadmodum cl paupercsl nalus? Quid le jactas

dc nobilitatis prosapia? Soletis ot canum vcstrorum origi-

nessicut diyturarccenserc: sule»is et eqnornm vestrorum

ncbilitatem sicut consulum predicare. IHe ex illo palre

generatus est, et illa m;itre editiis : ille avo illo gaudet :

itte se proavis attollit. Sod nihil islud currentem juval;

' Prov. iu. »8. —» Eccli. t*, »



348 S. AMBROSII

non datur nobililati palma, sed cursni. Dcformfor estvie-

tns, in quo et nobilitas generis periclitalur. Cave, igitur,

dives, ne in te erubcscant tuorum merita majorum, nc

forlc et illis dicatur : « Cur talem instiluistis, cur talem ele

gistis haeredem? Non in auratis laquearibus , nec in por-

phyrclicis orbibus hreredis est mcritum. Laus ista non ho-

minum, sed metallorum est, in quibus homines puniuntur.

Per egentes aurum qua?ritur, ct egenlibus dencgatur. La-

borant ut quscrant, laborant ut inveniant, quod habere

non norunt.

LV. Miror tamen cur eo vos, divites , jactandos pulc~

tis, cum aurum materia magis offensionis, quam commen-

dalionis gratia sit. Lignum cnim offensionis est el aurum,

et va) iis qui sectanlur illud! Dcnique beoedicitur « Dives

»qui invenlus est sine macula, ct qui post anrum non abiit,

»nec spcravit in pecuniac thesauris *. »Sed quasi is cogni-

tus csse non possit , cum sibi desiderat demonslrari : «Quis

»est hic, inquit, ct laudabimus eum 2; «fecit enim quod

mirari magis quasi novum, quam quasi usitatum rccog-

nosccre debeamus? Itaquequi in divitiis potucrit compro-

bari, is vcre perfcclus et dignus est gloria. « Qui p»iuit,«inquit, transgredi, et non est transgressus , et facere

»mala, ct non fccit*. »Aurum ergo vobis, in quo tanla

illecebra erroris cst , non tam sua gratia , quam hominumprena commendat.

LVI. An vos ampla extolhint atria; quoe magis dcbcnt

compungere, quia cum populos capiant, voccm CKcludnnt

pauperis? Quanquam nihil prosit audiri eam , quao ctiam

audita nihil proficit. Dcindc non ipsa vos pudoris aula ad-

monet, qui aedificando vestras vullis superare divilias, nec

tamen vincitis. Parietes veslilis, nudatis homines. Clamat

ante domum tuam nudus, et negligis : clamal homo nudusr

• Eccli. xxxi, 8. —• IbiJ. 9.-3 ibid, 10,



D£ KABUTllB J£ZIIAELIYA. LIBER CM».

et tu sollicilus es quibus marmoribus pavimcnta ttia vcstia*.

Pcouniam pauper quacrit, ct non habet : panem postulat

homo, et cquus tuus aurum sub dentibus mandit. Scd

delectant tc ornamcnta pretiosa , cum alii irumenta non

habeant. Quantum, o dives, sumis tibi judicium? Populus

esurit, et tu horrea tua claudis : populus deplorat, et tu

gcmtnam tttam versas. Iniclix, cujus in polestale est tan-

toriun animas a morte defendere, et non esi volnntas. To-litis vilam populi poterat annuli lui gcmma scrvare.

LVII. Audi plaue qualis divitem deceat pracdicatio :

«Liberavi, inquit, pauperem dc manu potentis et orpha-

»num cui nou erat adjutor, adjuvi. Benedictio pcrituri

» supcr me venit : os aulem viduac mc bcnedixit. Justiiiam

>iuduebar, oculus eram caccorum, pcs autem claudorum;

»et ego cram patcr infirmorum 1. Et infra : « Antc fores

»meas non habitavit hospes, oslium aulem meum omni

» vcnicnti patuit. Siaulcm etpeccaviimprudcns, non celavi

» culpam meam, nequc reveritussum multitudinem plebis;

»ut non annunliarcm praesenlibus cis : si passus sum infir-

• mumexire oitium mcum vacuum : si cautionem qnoquc

»si qram habui debitoris, scissamsinc debitirecuperatione

»reddidi sine mora s. » Nam qttid illa rcplicem, quod in

omni infirmo flevisse sc dixit, et ingemuisse, cum videret

virum in necessitate, se autem in bonis? Sed lunc siLi

mag's- iuisse dies malorum, cum sc haberc ccrneret, et

alios indigere. Si hoc ille dicit, qui nunquam viduae ocu-

luin fecit tiib<-scere, qui nunquam panem suum solus

manducawt, et non orphano tradidit, quem a juvcntule

sua nulrivit, aluit, instituit parenlis aiVectu : qni nunquamnudum despext, qui morientem operuit, qui velleribus

o\ ium suarum infirmorum calefecit humeros, non oppre?sit

pupillum, nunquam diviliis delectatus e»t, nunquam gra-

• Jol>. xxix,ii-i 6. —

»ld. xxxi, 02-54*



35o *• AMBnosu

tulatus est lapsu inimicorum suorum; si qui fccii hscc, de

«ummis eoepil egffd divitiis, si nihil cx patrimonio tanto,

nisi solum fructum misericordiae rcportavil : quid dc te

futurum est, qui luo nescis uti palrimonio, qui m summis

divit.is dics sustines mendicitalis; quia nulli largiris, nuili

f ubvcnis ?

CAPLT XIV.

Quo dlvites ad emcndam auro Ubertalem ac satutem in-

ducat, varias ralioncs proponit: qum verm divilice

sint , docet; necnon quibus Deus innotescat, el ubi

locus ejus in pace fiat, aperit.

LVIII. CusT03-2rgo es tuarum, non dominus faculta-

tum, qui aurum terrae infodis, mmister ulique ejus, non

arbiter. Sed ubi thesaurus tuas, ibi et cor luurn. Ergo in

illo auro cor tiium infodisti terrae. Vende potius aurum,

et eme salutem : vende lapidem , et eme regnum Deivende agrum, et rcdime tibi vitam reternam. Vera allcgo,

quia vcrbo aStruo veritatis. «Si vis perfectus cssc, inquit,

j>omnia quaecumque habcs ve-nde; et da pauperibus, ct,

> babebis thesaurum in ccelo\ » Et uoli contrislari, cum

hoec audio ; ne dicatur et tibi, sicut el illi adolesccnti diviti

dictum est: « Quam diflicil" qui pccunias habcnt, in reg-

»num Dei iatrabunt 2:» magis cum haec legis, considcra

quia isla tibi potcst mors cripcrc, poieslas superioris lol-

lere. Dcnique quia peteris parva pro magnis, caduca pro

seternis. thcsauros pccuniac pro thesauris gratia;. Isti cor-

rumpunlur, iili pennancnt.

* NLtth. xix, 91, —» Ibid. 34«



DE NABUTIIE JEZRAEI.ITA. UBER UMs. $?>1

LIX. ConsiJrra quia hos non solus possides, possidet

cnm linea, possidct arrugo, qua? consumit pccnniam.

Has libi ConsortCS avaritia dedit. \ idc nutcm quos tibi dct

jrralia dobHores: cSpIcndidum in panibus bcnediccnt labia

«Juslorum, ct leslimcnium bonitatis illius fiet*. » Facit

tibi dnbitorcm Patrem Dcuin, qui pro munere quo paupef

ndjntu» cst, urr.us exolvit , quasi boni debilor creditoris.

Facit libi dcbilorem Filium Dei, qui ait: tEsurivi, ct de-«dislis mihi manducarc : silivi , ct dedistis mihi bibere :

»hospes cram, cl ccllegislis me : nudns ct operuistisme*.

Qnod cnim unicuiquc minimorum collatum fuerit, sibi

dicit csse collalum.

LX. Nescis, o homo, struere divilias. Si vis dives esse,

csto pauper sreculo,ijt

sis dives Deo. DiVcs fidei, d!vcs estDeo : dives iniscricofdufe, divcs est Dco : divcs simplicita-

tis, divcs cst Deo: dives sapieirtiae, divcs scicnlia?, divites

Dco. Sunt qui in paupcrta'e abundent, ct qui in divitiis

rgcanl. Abuudant pauperes, quorum profunda paupcvtas

abundavit in diviliis simplicitatis suae : divitcs autem egue-

runl ct csurierunt. Xcque enim otiosc scriptuin cst : «Di-

»vilum paupcres prcsposili erunt, et proprii servi uominis

• frcncrabunt s; » quia diviles et domini supervacua et

mala seminant, ex quibus non fruclum colligaut, sed spi-

nas metnnt. Et idco pauperibus divitcs erunt subditi, et

c crvi dominis spirllaTla fmnerabunt j quemadmodum dives

rogabnt, ut sibi stiilam aqure paupcr Lazarus foeneraret.

Potcs el tu, dives, istam implere scntcntiam : elargire

pauperi el Domino fcenerasti; qui enim largitur pauperi,

Domino fccncrat.

LXl. Pulehre aufem sanclus David inPsalmo sepuiage-

simo quinlo, hymnum Deo concinens ad Assyrium* scrip-

» Ecc li. xxsi, 28, —» Mattli. xxv, 55, 36. —* Piov. xvn, a. —* P*al,

LXXV, 1,3.



35a «• AWBROSII

tnm , hoc est , adversus nequilins spirilalis Assyrinm , ina-

nemacvanumprincipem islius mundi, itaccepit : «Notusin» Judaja Deus; » hoc est, non in divitibus, non in nobilibus, et

in potentibus : sed in anima confitenle notus est Deus. « Et

» in Israel magnum, inquit, nomen ejus : » non in principi-

bus ct consulibus, sed in eo qui Deum vidct; ipse est enim

Israel, in quo profunda fides ad cognitioncm Dei poluit

pervenire.

LXII. « Et faclus cst, inquit, in pace locus cjus* : »libi

quictus affcctus nullis diversurum cupidilulum cxagilatur

fluctibus, nullis avariliaj lurbatur proceliis, nullis quaeren-

daruiudiviliarum igncscit incendiis. Ipseest qui spcculalur

actcrna, et habitat in Sion, confringens omnia spiritiiliuni

inslrumcnta bellorum , conterens arcus quibus diubolus

ignita dirigens jacula, gravcs pccloribus hominum solet

inurerepassiones. Scd illa jacula justo nocere non possunt,

cui Deus lux est, tantumque abest a caligantium horrore

tenebrarum, ut adversarius in co locum habere non possit,

qui cliam principibus se consuevit infundcre; sicut infudit

Judoe proditori, concidens tanquam in sylva lignorum fidei

januas; ut in cor ejus haberet ingressum, et «terni nomi-nis tabernaculum possideret, apostolatus collati muncro

dedicatum. Ergo ille quasi improbus usurpator concidlt

januas, ut violentus introcat : Dominus autem quasi pius

illustrat servulos, et eorum fulgenlibus mcrilis, ct clarilate

virtulum tenebras mundi hujus illuminat. Hanc pacifici

atque mansueti habent apud Deum gratiam, sobria mcnlis

suae tranquillitale fundati : insipientes aulem corde turban-

tur, ct ipsi sibi sunt propriac exagitationis auctores; quia

desideriorum suoruin aestu voivunlur, ct quodam salo

fluctuant.

» Psal. uxxr, 3,



tt ftkttfHt JfiZRAEtlTA, LIBER XVVSi 35$

CAPLT X\.

Qut divitiis uti non noverint, eos illarum servos esse ,

ac dormire somnum suum. Quomodo anima currus

dicalur el caro equus vigore mentis agitandus : ubi

quid inter agitatorem , equitem atque ascensorem si%

discriminis , expenditur.

LXIII. Qui autem sint isti, Propheta significavit ex-

presse dicendo : « Omnes viri divitiarum 1; » omnes dixit,

nullum excepit. Et bene viros divitiarum appellavit, nondivitias virorum ; ut ostenderet eos non possessores divi-

tiarum esse, sed a suis divitiis possideri. Possessio enimpossessoris debet esse, non possessor possessionis. Qui-

cumque igitur patrimonio suo tanquam possessione nonutitur, qui largiri pauperi et dispensare non novit, is sua-

rum servulus est, non dominus facultatum, qui alienas

custodit ut famulus, non tanquam douiinus ut suis utitur.

In hujusmodi ergo affectu dicimus quod vir divitiarum sit,

non divitiae viri. Intellectus enim bonus utentibus eo : qui

autem non intelligit, is utique intellectus sibi gratiam nonpotest vindicare ; et ideo somno temulentiae consopitus

obdormit. Hujusmodi igitur viri somnum suum dormiunt,

hoc est, suum somnuin, non Christi dormiunt. Et qur

somnum Christi non dormiunt, non habent Christi quie-

tem , non surgunt Christi resurrectione ; qui ait : « Ego«dormivi, et quievi, et surrexi; quoniam Dominus susci-

»piet me\,.

LXIV. In hoc quique saeculo dormitant, digni habiti

» Psal. lsxt, 6. —» Id. m, 6.

lv. a3



,364 gi |Hlfii<

increpatione coelesti, qui ascenderunt cquos, quos refre-

nare non poterant. Legimus alibi dicenle Ecclcsia sivie

anima : «Posuit me currus Aminadab 1. » Si ergo anima

currus est, vide ne equus caro sit : agitator aulcm vigor

mentis, qui regit carnem, et motus ejus velut quosdam

equos prudentue habenis coercet. Dormitaverunt crgo qui

ascenderunt corporis volupiaies , nulio eas moderamine

gubernantes. Undc ct ascenspres eos quam equiles vel agi-

tatorcs maluit nuncupare. Agitalor elenim cum disciplina

et arte pro suo equos arbitrio agitat, ut vcl currciffcs in-

citet, vel reflectat indomitos, vel revocet fatigalos, vel

mansuetos pro sua volunlale convertat. Undc cum reclpc-

re!ur Elias, et curru quasi ad ccelum fcrretur, clamavit

ad eum Elisaeus : «Patcr, pater, agitator Israel, et eques

»ipsius2

, »hoc cst, qui popuium Domini bono duclu rege-

bas, constantiae merito hos accepisli currus, hos equos ad

divina currentes, quia moderalorem te humanarum men-

tium Dominus comprobavit ; et ideo lanquam bonus au-

riga , certaminis victor aeterno pracmio coronaris. In

Habacuc quoque propheta leclum est, ad ipsum Dominum

dictum : «Ascemles super equos tuos, et cquitatus tuus

»salus!

: »Agitavit enim Apostolos suos , quos per diversa

dircxit, ut toto orbe Eyangelium proedicarent. «Asccndes,»

ait, quasi rectori equorum, non quasi ascensori. Asccndit

enim etiam eques, sed ut regat, non ut tanluin modo se-

«leat : eo quod desidiosus et pigcr somnolentai perferre non

possit mentis incessum.LXV. De equite autem lectum est : « Et eques cadct re-

^trorsura, expectans salutem Domini*. » Quia ncmo sine

lapsu est, etiam si qujs eques ceciderit, et terrcnis aliquibus

viliis fuerit inflexus ; si tamen non abjiciat spcm resurgcndi,

fretus miseratione divina, pervenit ad salutem. De ascen-

? Cant. vi, ii. —» 4 Reg. u, ia. —3 Habac. m, 8.-4 Gen. xux, 17.



DE NABITHE Jfc/BAELITA. LIBER UJfUS. 335

sore vcro munifestutn est indicium, quod reprehensibilis

habeatnr , quando Moyses ipse ail in cantico Exodi :

cEquum et ascensorem projccit in mare*. Et in Zacbaria

locutus est Dominns dicens : « Percntiam onincm equum»in amentia, et ascensorem ejus in insipientia

2. »fton dixit

solum cquum , sed et ascensorem , quomodo et in Exodo

habes: « Equum et ascensorem » Lbi est enim ascensor,

qui non potest cquum proprium gubernare, equus quoquefertur in pra?ceps, si indomito furore in praerupta et peri-

culosa rapiatur. Quid igitur vobis iri equis confiditis, divi-

tes?« Mendax equus ad salntem 1. » Quid in curribus vobis

plauditis? « Hi in curribus, ct hi in eqnis , nos autem in

«nomine Domini magnificabicuur. Ipsi obligati sunt, et

«cecidere: uos autcm surrexiinus et erectisumus 4. » Nolite

amare adhinnieutes : nolite, divites, fremitu libidinis exci-

tari. Terribilis est Dominus, et cui ncmo possit potens et

dives resistere : « Judicium cceleste jaculatur 6. »

CAPLT X\I.

Dlvites ut quicscantajlaghiis, ac Domino confitcantur,

impcllit. Quomodo ipsis dicalur : Orate et reddite ;

quidve orationem ac dona Dco commendet? Denique,

memorata vcrba etiam pauperibus accommodanturet quis a Deo reccdat , ostendilur.

LXVI. Boncm est ut jam quiescatis, et a flagitiis fe-

rianlcs revereainini Domini polestatem. Ideo dictum est

parricULe CaTn. «Peccasti, quiesce 6, » ut modum peccato

E\od. iv, ii. — » Zach. ui, lj. — 3 Psal. UXtt, 17. — * Id.

xix, 8, 9. — < Ii. tx\y, 9. —6 Gen. if , 7.



356 S» AMBROSil

suo ponefet, Cogitationes vestrae confiteanttir Domino,Non dicatis : « Non peccavimus. » Dixit Paulus : « Etsi nihil

»mihi conscius sum, » addidit tamen : « Sed non in hoc

» justificatus sum*. » Et vos eliamsi nihil estis conscii, con-

fitemini tamen Domino, ne quid sit quod vos praetereat.

Etcnim qui confitetur Dominum, et reliquias cogitationis

adhibuerit adconfessionem 2

, diem festum mentis celebra-

bit arcano , et epulabitur « Non in fermento malitiae et ne-

«quitiae; sed in azymis sinceritatis et veritatis3

. »

LXVII. Itaque in conclusione conversus ad vos Pro-

pheta dicit : « Orate , et reddite Domino Deo veslro4

, »

id cst : Nolite dissimulare, divites, dies inslat, orale pro

peccatis vestris, reddite pro beneficiis quae habetis munera.

Ab ipso accepistis quod offeralis : ipsius cst quod ei solvitis.

« Dona, inquit, mea, et data mea, hocest, quae offertis

» mihi dona, data suntmea : ego ea dedi vobis atque donavi 5.

DeniqueProphetaait : « Bonorum meoruni non indiges6

,

ideotua tibioffero, quoniam nihil habeoquod non dedisti.

Fides est quae dona conciliat, humilitas est quae oblata com-

mendat. Fide Abel plurimam hostiam obtulit Deo : superCain fralris munera placuit munus Abel, quia fide vicit.

Nam unde pauperis hostia magis, quam divitis placet?

Quia pauper fide ditior est, sobrietate locupletior ; et

cum sit pauper, ex illis est de quibus dicitur : « Tibi offe-

» rent reges munera \ » Non enim purpuratis offerentibus,

sed motus proprios regentibusDominus Jesus delectatur,

qui corporali lasciviae mentis dominentur imperio. Orate

ergo, diviles ! Non habctis in operibus quod placeat. Orate

pro peccatis vcstris alque flagitiis , et reddite Domino Deo

veslro munera. Reddite in paupere , in egeno solvite , in

illo inope icenerate, quem placare propter veslra flagitia

1j Cor. jv,

4. —* Psal. lxxv, 11.

—J 1

Cor. v, 8. —<

Psal. vxxv,ja.

- s1 Paij^l, xxix. 14. —6 Psal. xv, a. — 7 ld. lxvu, oo^



D£ NABTTflE JEZRAELITA. LIBES VXV8. 35^

alitcr non poteslis. Quem ultorem timetis , facite debitc-

rem. « Nou accipiam, in«jr.it, de domo tua vilulos, neque

»de gregibus tuis bircos; quoniam meae sunt omnes ferae

• sylvarum 1

. » Quidqnid obtulerilis, inquit , meum est s

quia totus orbis meus est. Non exigo qua? mea sunt : est

quod de vestro mihi possitis offerre, studium devotionis et

fidei. Non sacrificioruin ambitione delector : tantummodo,

« homo, immola Deo sacrificium laudis, et redde Altis-

»simo vota tua 2. »

LXVIII. Autcerte, siplacet, sic accipiamus. Quoniamdixit obdormisse somnum suum divites , increpationes

pra;misit Domini in eos, terrorem subtexuit, potentiam

praedicavit, cui nec divites resistant; conversus ad uni-

versos ait : Divites dormitent , divites increpentur : vos

«Orate, et reddite Domino Deo vestro omnes, qui in cir-

• cuitu ejus affertis munera *, » id est , gratias agite, pau-

peres, quia non est personarum acceptor Deus. Illi divitias

struant , condant pecuniam , auri aggerent et argenti the-

sauros : vos orate , qui aliud non habetis : vos orate , quia

hoc solum habetis, quod est auro pretiosius et argento.

Vos reddite munera qui a Domino non reccditis, qui estis

in circuitu ; quoniam qui eralis longe, facli cslis prope.

Qui autem prope sibi videntur essc per divilias ac polen-

tiam , longe facti sunt propter avaritiam. Nemo enim foris

est, nisi quem culpa excluserit, ut ejecit Adam de para-

diso, et exclusit Evam. Nemo longe, nisi quem flagitia

propria relegaverint.

LXIX. Ergo vos prope positi orate et rcddite munera«Terribili, et ei qni aufert principum spiritum, lerribili

»apud rcges terrae*;» eo quod nullo redimalur divilis

praemio , nullo inflectatur potentium snpercilio, qui culpae

pretia discriminat , qui quo plus alicui conluleril, co plus

» Psal. xtTin, o, io. —• Ibid ii, — » Jd, trf, ia. —< lMd, »5 f



358 S. AMBROSII

exigit ab eo. Saiil privato contulit regnum , sed quia man-

datum non custodivit, et regnum amisit et spiritum. Mul-tos regcs gentium propter perfidiam fecit e populo patrum

esse captivos (64). Et ut jam de proposita loquamur hislo-

ria, qui Achab regem coeleslibus ingratum beneficiis ita

jussit occidi, ut a canibus ejus vulncra lamberentur 1.

Etenim quia pauperis vineam concupierat , nequaquam

tantis opibus explctus imperii, infraomnem

inopiam re-

dactus est a Domino. Non qui vulnera ejus lavaret, in-

ventus est, non qui corpus operiret. Dcfecit circa eumhominum humanitas, canum successit asperitas. Dignos

plane sui ministros funeris avarus invenit.

VVv\AA>V\\i*AV*\A,VA%V\VV^VVVV\^VXa'VVVVVVVVVVV\.

CAPUT XVII.

Cur Ackab, cui Deus ob pcenitentiam ejus promiserat

veniam, tamen viclus atque occisus fuerit : hujus rei

duplex ralio : undc concluditur, ctiam indi«nis pro-

missa sua Deum servare.

LXX. Hoc loco oritur illud quaestionis , quomodo legi-

nius dixisse Dominum ad Eliam : « Vidisti quemadmodumncommotus est Achab a facie mea ? Non inducam in die-

»bus ejus mala, sed in dicbus filii ejus inducam mala . »

Aut quomodo dicimus quia valet apud Dominum poeni-tenlia ? Ecce rex commotus est ante facicm Domini , « Et

»ibat plorans, et conscidit vestimenta sua, et opcruit se

» cilicio , et erat indutus sacco ex illo die quo interfecii

«Nabuthe Jezraelitam 3; » itautDeum mise

#ricoidia com-

moveret , et mutaret sententiam. Ergo aut pccnitcntia

> 3 Heg. xix. — » Id. xx, 39. — J Ibid. 27.



DE NABUTHfi JEZRABtlf .4. LfBER UJCTJS. 35<)

non ralnit , nec inflexit Dominnm misericordem , aut

oracnlum falsuin est. Nam Achab et victus est et oc-

cisus1

.

LXXI. Sed considera quia Jezabel habebat uxorem %cujns inflaminabatnr arbitrio, qune convertit cor ejus, ct

nimiis sacrilegiis cxecrabilom iecit ,* et hunc ergo ejus poe-

nitcntiae revoca?it aflectum. Dominus autem nou potest

mutabilis fleslimari , sed confessionis immemori non puta-vit csseservandum, qnod promiserat confitenti.

LXXIl. Accipe aliud verius : et indigno servavit Do-

minus tenorem sententice sua3 , sed beneficia circa se

divina ipse non tenuit. Intulerat bcllum rex Syriae (65) :

victus cst, et servatus ad veniam s: captivus quoque liber-

tale donatus , et remissus ad regnnm cst. Quod fuit divinne

senlentiae , non solum evasit Achab , sed etiam triumpha-

vit : quod ipsius ignaviae, hostem sibi a quo vinceretur,

armavit. Et certe fucrat monitus a Propheta dicente :

« Cognosce et vide qoid facias *. » Monitus, inquam, erat,

eo quod Syriae regis pucris deberetur ccelestis gratiae auxi

li.um , qnoniam dixi^sct : « Deus montium, Deus Israel,

• et non Dcus Baal : propterhoc, inqnit, obtinuerunt pro

• nobis. Et ideo, inquit, si non plene obtinuerimus eos,

»in locum Syrinc regis satrapas constitue' ; » ut virtutcm

illis et polcntiam regis auferret. Denique primo congressu

vicit, ut fugaret hostem : secundo vicit, quando captum

impcrio suo reddidit. Qua causa vincendi ejus evidens re-

sultavit oraculum, dicenle uno ex filiis Prophetarum adproximum suum : « Occide me. Et noluit homo occidere

»eum. Et dixit : Eo quod non obedisti verbo Domini ,

»ecce tu reccdis a me, et interficiet te lco. Et recessit ab

» eo , et invenit eum lco , et interfecit eum 6. » Et post hoc

» 5 Reg. kii, ?5. — • ld. xxi. »5. —* Ibid. ao, ai. — < Ibid. 3».

—* Ibid. >3. —6 Ibid. 55, 36.



§6<y 9,t Ambrosii, etc.

alius Propheta astilit anle regem Israel, et dix.it ad eum !

« Haec dicit Dominus, quoniain dimisisti tu virum exter-

aminationis de manu tua, ecce anima tuapro anima illius,

» et populus tuus pro populo illius. »

LXXIII. Liquet igitur his oraculis quod Dominus etiam

circa indignos promissa sua servet ; sed impios aut stulti-

tia sua opprimi, aut alia praevaricationis laqueos evase-

rint. Sed oportet nos taliter agere , ut digni bono opere

omnipotentis Dei promissa accipere mereamur.

' 3 Reg. xxi, 4a-



S. AMBROSHMEDIOLANENSIS EPISGOPI

DE TOBIA.

LIBER UNUS *.

CAPUT I.

Proponilsede Tobice virtulibus, quas liistorice Scriplura

commemorat , brevius dicturum : et primo qui capli-

vitatem, et in ipsa, ob exhibitam sepulturam , exitium

tulerit s narrat. Deinde quomodo reversus ab eodem

officio non destiterit : ubi et hoc mortuos sepeliendi

munus prccdicatur.

I. LECTOprophetico libroqui inscribitur Tobias:

, quam-vis plene vobis virtutes sancti Prophetae Scriptura insinua-

verit, tamen compendiario mihi sermone de ejus mcritis

recensendis et operibus apud vos utendum arbitror; ut ea

quae Scriptura historico more digessit latius, nos striclius

comprehendamus , virtutum ejus genera velut quodambreviario colligentes.

II. Fuit vir justus*, misericors, hospitalis, et hoc vir-

tutum praeditus choro , subiitaerumnam captivitatis, quamferebat humilitcr atque patienter , communem magis in-

juriam, quam privatam dolens; nec sibi virtutum suf-

• Scriplui forte circa an. S77, —» Vide 0. Guillon, tom. ix , p. 97. •*»

J Tob. 1, i.etseqq.



362 y '* s> AMBBOfll r~\

fragia nihil profuisse deplorans 1, sed magis eam sibi con-

tumeliam minorem peccatorum suorum pretio illatamarbitratus.

III. Meruit edictum, ne quis ex filiis captivitatis mor-tuum sepulturae daret. At ille inlerdicto non revocabatur

magis quam incilabatur, ne deserere oflicium pietatis,

morlis metu viderelur: crat cnim misericordiae prelium

mortis pcena. Talis flagitii deprehensus reus , vix tandemper amicum potuit direpto patrimonio egenus et exulres-

titui suis2

.

IV. Iterum in his versabatur ofliciis ; et si quid ali-

menti foret , peregrinum cum quo cibum sumeret , quaere-

bat. Itaque cum fessus a sepulturac revertisset munereappositis sibi edendi subsidiis , misso filio , quaerebat con-

sortem convivii. Dum conviva acccrsitur, nuntiatis inse-

pulti corporis rcliquiis , convivium deserebat 3: nec putabat

pium,ut ipse cibum sumeret,cumin publico corpus jace-

ret exanime.

V. Hoc illi quotidianum opus , et magnum opus ,et mag-num quidem. Nam si viventcs operire nudos Lexpraccipit,

quanto magis debemus opcrirc defunctos ? Si vianlcs adlongiora deducere solemus, quanto magis in iilam aeter-

nam domum profectos, undc jam non reverlanlur?« Ego,

»inquit Job, supcr omncm infirmum flevi\ »Quis infir-

mior defuncto , de quo dicit Scriptura alibi : « Super mor-

»tuum plora 6?» Ecclcsiastcs aulem ait : « Cor sapientum

»in domo luctus : cor autem stultoriim indomo cpulan-

»tium 6. «Nihilhoc oflicio praestantius , ei confcrrcqui libi

jam non possit reddere, vindicare a volalilibus , vindicare

a besliis consortcm natura?. Fcrae hanc humanitatem de-

functis corporibiis detulissc produntur, homines dene-

gabunt?

' Tob. i, a, et seqq. —* Ibid. 22, a3. —3 Id. 11, 1, et seqq. —* Job.

xxi, 25. —* Eccli. xxh, 10. —- 6 Eccle. vn, 5.



DE TOniA. LIBER USIJ.

i\\ a^wni>vmmwvM\Mmv\t\\>«M%\\vniv>vv *v\ »\\\\\v\\».\\\\\\\\v

m

CAPUT II.

Qtta ratiom Toblas cacitatem tulerit , ne qttid furti ad-

mitieretur cavcrit , tt commodatam Gabelo pecuniam

non rcpetierit , nisi senio fessus : denique quam abhor-ruerit a ftcnore malo , cum detestalione ejusdem, et

boni conunendalione.

\ I. Tam sancto fessus officio Propheta duni requiescit

in cubiculo suo , cadente de passerum nido albuginc caeci-

tatem incidit1

, nec conquestus ingemuit.nec dixit: Hasc

merces laborum meorum. Fraudari uaagis se doluit obse-

quiorum quam oculorummunere : nec cascitatempoenam,

sed impedimentumputabat. Et cum victum mercede leva-

ret conjugis, ne quid furtivum domum suam intraret ca-

vebat : uxor hcedum pro ntercede acceperat; at ille plus

honestati quam pictati consulens, cui suam debebat ali-

moniam. Commendaverat proximo sno pecuniam quamdamquam tuto viUe sua? tempore in tanta indigentia non po-

poscit. \ix ubi se fessum vidit, et depositum senectute

insinuavit iilio, nontamcupicns commendatum reposcere,

quam sollicitus ne fraudaret ha?redem.

\ II. Quod igitur commendavit pecuniam , et non fioene-

ravit, justi servavit oflicium. Malutn est enim fcenus quoqua?runtur usuras : scd non illnd foenus malnm , de quo

scriptum est : a Foenera proximo tuo in tempore necessita-

»lis illius1

. »Nam et David ait : « Justus miseretur etcom-

»modat s. s Aliud illud fcenus est jure execrabile, dare in

' Tob. ii, 10, etseqq. —* Eccli. xxix, a. —3 Psal. x»ri,ai,etcxi , 5.



364 S * AMBROSlf

usuram pecuniam 1

, quod Lex prohibet. Sed Tobias hoc

refugiebat , qui monebat filiuin,

ne praeceptum Dominipraeleriret

2, ut ex substantia sua eleemosynam faceret,

non pecuniam foenerarct, non averteret faciem suam ab

ullo paupere. Haec qui monet, condemnat usuras fceno-

ris, ex quo multi qurestuui fecerunt , et multis commo-

darc pecunias negotiatio fuit. Et quidem eam prohibue-

runt sancti.

VIII. Quo gravius malum fcenus est , eo laudabilior qui

illud refugit. Da pecuniam si habes , prosit alii quae tibi

otiosa est. Da quasi non recepturus , ut lucro cedat , si

reddita fuerit. Qui non reddit pecuniam , reddit gratiam :

si fraudaris pecunia, acquiris justitiam; justus est enim

qui miseretur et commodat. Si amittitur pecunia , compa-

ralur misericordia. Scriptum est enim : « Qui facit miseri-

»cordiam, foenerat proximo 3. »

CAPUT III.

Ambrosius fceneralorum inhumanitatem in pauperes,et

eorum artes quibus illos sibi addicunt , oculis subjicit

ac demum ineosdem invekitur.

IX. Multi dispendii metu non fcencrant, dum fraudem

vercntur. Ethocest quodpetentibus consueverunt referre.

Horum unicuique dicilur : « Perde pecuniam proptcr fra-

» trem et amicum , et non abscondas illam sub lapide in

» perditionem. Pone thesaurum tuumin praeceptis Altissimi,

» et proderit tibi magis quam aurum 4. » Sed obsurduerunt

aures hominum ad tam salutaria praecepta, et maxime di-

' Deut. «iii, 19.— » Tob. iv, 6, etseqq. —J Eecli. xxix, i. — 4 Ibid,

10 , 14.



t>£ TOBlA. L18EA TSV9, 36f>

vites <ere Jllo sna? pecuniae aures clausas habent. Dutn pe-

cuniatn numerant, responsa non audiunt (66). Siraul ut

aliquis necessitate constriclus, aut pro suorum redemp-

tionc sollicitus , quos captivos barbarus vendit, rogarecce-

perit,statimdivesvultumavertit, naturam non recognoscit,

humilitatem supplicis non miseretur, necessitatem non

sublevat, fragilitatem communem non considerat, stat

inflexibilis, resupinus , non precibus inclinatur, non la-

crymis movetur, non ejulatibus frangitur, jurans quod

non habeat, imo et ipse fceneralorem requirat, ut ne-

cessitatibus subveniat snis. Quid addis duritiae et ava-

ritiie tuae sacramentum ? Non absolveris perjurio , sed li-

garis.

X.At ubi usurarum mentio facta fuerit, ant pignoris ;

tnnc dejeclo supercilio foenerator arridet, et quem antc sibi

cognitum denegabat, eumdem tanquam paternam amici-

tiam recordatus osculo excipit, haereditariae pignus chari-

tatis appellat, flcre prohibel. Ouaeremus, inquit , domi si

quid nobis pecuniae est , frangam propter te argentum pa-

ternum quod fabrefactum est, plurimum damni erit : qu.-e

usurae compensabunt pretia emblematum (67) ? Sed pro

amico dispendium non reformidabo , cum reddideris, re-

ficiam. Itaquc anteqnam det , recipere festinat : ct qui in

summa subvenirc sedicit, usuras exigit. Kalendis, inquit,

usuras dabis : faenus interim (68) , si non habueris unde

restituas, non requiro. Itautsemel det.frequenter exagi-

tat, et semper sibi debere efficit. Hac arte tractat virum.

Itaque prius eum chirographis ligat , et astringit vocis suae

nexibus. Numeratur pccunia, addicitur libertas,absolvitur

miser minore debito , majore ligatnr.

XI. Talia sunt veslra , divites, beneficia. Minus datis,

et plus exigitis. Talis humanitas , ut spolietis etiam cum

subvenitis. Fcecundus vobis etiam pauper est ad quaestuin.



366 «. AMBROSII

Usurarius est egenus, cogentibus vobis, habet quod red-

dat : quod impendat, non habet.Misericordes plane viri,

quem alii absolvitis, vobis addicitis. Usuras solvit, qui

victu indiget. An quidquam gravius ? Illc medicamentum

quccrit, vos ofFertis veneiium : panem implorat, gla-

dium porrigilis : libertatem obsecrat, servilulem irro-

gatis : absolutionem precatur, informis laquei nodum

stringitis.

CAPUT IV.

Qua ratione fameratores Judce et diabolo comparentur

et quid significeiur nominibus creditoris^ fcenoris

sortis, ac debitoris ?

XII. Hanc proecipueinjustitiain deplorat sanctus David

dicens:«Vidi iniquitatem el contradiclionem in civitate;

»et non defecit de plateis ejus usura et dolus 1. »Itaque

cum proditionem Judae subjecerit , hoc praemisit , sive quodultra sacrilegii invidiam , conjuratis dominicac necis fceno-

ris crimen accideret , sive quod tantum sacrilegium satis

abundeque usura feenoris ultum iret. Mali fceneralores qui

dederunt pecuniam ut interficerent Auctorem salutis : mali

et isti , qui dant ut interficiant innoccntem. Et iste quoque

qui pecuniam acceperit, ut proditor Judas, laqueo se et

ipse suspendit 2. » Ipsum quoque Judam hoc male dicto

putavit esse damnandum, ut scrutaretur fcencrator ejus

substantiam s; quia quod proscriplio tyrannorum , aut la-

tronum manus operari solet, hoc sola fceneratoris nequitia

consuevit inferre. Doctiores autem ipsum fceneralori pu-

• Psal, uv, io et 12. —« Malth. xxvu, 5i. —» JPsal, cvm, u.



DE TOBIA, LIBEH VVV$. 36<J

tant diabolum comparatum , qui rcs animac , et pretiosae

mentis patrimouium iomore quodam usurari.e iniquitatis

everlit, sic sumptu capit, sic auro illicit, sic rcatu invol-

\it, sic caput pro thesaoro reposcit.

XIII. Quid vobis iuiquius, qui nec sic capitis solutione

estis cpnteuti ? Quid vohis iiiii>uius , qai pecuniam datis , el

vitam obligalis et palrimonituu 1J Accipitis aurum argen-

iunique pro pignore„ct adhuc illum debitorem dicitis,

qui vobis plas credidit, quam accepit a vobis ? Yos credi-

tores asseritis , qui amplius debetis : vos, inquam, dicitis

creditores, qui non bomini, sed pignori credidistis. Benefcenus appellaiurquod datis, itaviie ac ireneam est.

XI\ . Sortem dicitis quod debetur. Eleuiui velut urna

ferali misera sors vplvilur , perituri debiloris luenda suppli-

cio. Stant palientesreiad sortis eventum. .\on sic trepidant

de quorum damnatione sors ducitur, uou sic dejecti ac

suspensi pavitant, dequorum captivilate expectatur sortis

eventus. Illic enioi unius caplivitas, hic plurimorum ad-

dicilur. Et ibrtasse ideo sors, quia iu eventu sunt patri-

mouia quae subhac sorte volvuntur. Maguum et memora«bile beneflcium Dei ! lloc specialiter ore prophetico

praedicalur, quod in patrcs contulit, quia « Ex usuris et

• iniquitale iiberavitcos*. »Et proprie ait :« Ex usurislibe-'

»raviteos;»quia usurae inieruntservitutem. Quasi diceret:

«Ex servilulis vinculo ereptos reddiditlibertati. »

XV. Grave vocabulum debitorum. Debita peccata di-

cuntur. Debitores quoque criminosi appellantur; sic enimet isti sicut et ilii de capite decernunt (69). Culpte tamen

babeui nominum sucrum, ut factorum diversitatem. De-

bita quamvis diversre quaotitalis , unum habent nomen,

unum ouus , unum periculum. Nescit ergo quid poscat in-i

felix, qui pecuniam petit mutuam : quidaccipiat, ignorati

» Psal. ixxi, 14.



368 »« unmn

i^'UM«^»i^4i^W««^*4îiî^4«4«.vti%4vV4Vi^<%«^

CAPUT V.

Pecunia fo?neratorum mari comparatur : kanc ubi quis

accepit, slatim nebutonum lurbam ad se attrah.il;

ubiet de sortibus ulriusque Teslamenti. Consumpta

per intemperantiam illa pecunia , miserum ad vcn-

dendam supeliectilem fwnerator adigit, aut inducias

concedit , sed bellicis ipsis tristiores : sequitur demumnimis sera stultitim posnitentia.

XVI. Non novlt pecnnia foeneratoris uno diutius loco

stare , solita transire per plurimos. Uno teneri sacculo nes-

cit, versari ac nunierari expetit : usum requirit, ut acqui-

rat usuram. Fluctus quidam est maris, non fructus. Pe-

cunia nunquam quiescit. Labitur, velut scopulo illisa, ita

gremium debitoris percutit, et continuo relabitureo unde

processit. Cum murmure venit, cum gemitu revertitur.

Frequenter tamen placidum stat ventis mare , semper foe-

noris unda jactatur. Mergitnaufragos, expuit nudos , vesti-

los exuit, insepultos relinquit. Nummum ergo petis , et

naufragium suscipis. Hinc Charybdis circumstrepit , hinc

Sirenae, quae voluptatis specie, et canorae dulcedinis sua-

vitate in vada deductos caeca, repetendae domus, utferunt

fabulae , spe et cupiditate fraudabant '.

XVII. Satim venditores unguenti et diversarum specie-

rumirruunt (70) , velulquidam canes sagaci praedre vagan-

tis odore perstricti, venatores, piscatores, aucupes, cau-

pones quoque miscentes mero aquam, qui nobilitatem

Yetusti generis et patriae, et natalem diem vini circumso-

* Homer. Odys'.



TOBIA. Ltiii Httt i&tj

nent : ciicuuistantes repente parasiti quem ante solcbant

spernere, salutant, deducunt, ad laetitiani provocant, ad

sumptum incitant, diccntes : « Venite, et fruamur bonis

»quae sunt, et utamur creatura tanquam in juventute ce*

• leritcr : vino pretioso etunguentis nos implcamus, et non

«praetereat nos flos tcmporis. Coronemus nos rosis ante-

»quam marcescant, nullum pratum sit quod non pertran-

» seat luxuria nostra, ubique relinquamus signa laetitiae,

» quoniam haec est pars , et haec est sors nostra 1. »Et vere

sors omnis illorum facta est : tu autem remanes exsors bo-

norum.

XVIII. Nod tales sortes tibi Scriptura monstravit. Noninter tales sortes David sanctus mcmorat dormiendum di-

cens: « Si dormiatis inter medias sortes1

. »Nam si in me-dio illarum dormisscs sortium , id est, \ eteris et Novi Tes-

tamenti, non te pecuniae cupiditas in voraginem deterrimi

fcenoris demersisset , gratia spiritalis fidei tibi dedisset ar-

gentum , et in speciem auri divinae sapientiae institutione

formasset. Etenim si nos unum testimonium divinas Scrip-

tnrae posuimus , et luxuriosum illud Convivium declinavi-

mus, utique potuit et istesalvari, si oraculis cnslestibus

inhaesissel.

XIX. Revertamur tamen ad convivium, non ut ejus de-

gustemus epulas , sed cavendas aliis demonstremus. One-ratur mensa peregrinis et exquisitis cibis : adhibentur ni-

tentes ministri, magno empti pretio, sumptu pascendi

majori : bibitur in noctem, dies convivio claudftur,ebrie-

tati deficit. Surgit ille vini plcnus, vacuus opum , dormit

in lucem, vigilans somnium putat. Etenim ut in somniis

sibi vidclur subito dives ex paupere, sic etiam egenus ex

divite. Dum defluit interim pecunia, usura superfluit

tempus minuitur, fcenus augetur : thesaurus exinanitur,

» Sap. ii, 6-9. —» Psal. Lxrn, 1 4.

LV. *4



Zno 8. AMBROSH

sors accumulatur: paulatim convivas se subtrahunt, spon-

soresconveniunt:

manefceneratorpulsatad januas, qucri-

tur dies solutioni transiisse pracscriptos , injuriis vigilan-

tem adorilur; in somnis dormientem excitat. Non noctes

quietae, non dies suavis est, non sol jucundus. Detrahun-

tur paulatim deauratoe ac scricae vestes, et veneunt dimi-

dio minoris. Ponit cum lacrymis ornamenta conjux jam tris-

tior, empta charius, vendcnda vilius. In auctione pueri

constituuntur mensae ministri, et malc assueli emptorem

avcrtunt (71). Offertur pecunia creditori:« Vix, inquit,

haec solvit usuram, caput debes. »

XX. Redit exhausto patrimonio capilis reus; et immi-

nulo foenore , accipit inducias tristiores bellicis, quasi post

biduum praeliaturus. In bello enim incerta victoria, hic

ccrta inopia : illic se clypeo tegit, hic nudus occurrit: illic

lorica pectus includit, hic totus carcere includitur : illic

manus telis onerat, armat sagitlis, hic aerc vacuas offert

vinculis alligandas. Ducitur plerumque ulerque captivus :

ille habet quem accuset adversum belli eventum, hic

praeptcr se quem accuset, non habct. Nihil est intolera-

bilius hac miseria, quae excusari non polcst. Acerbat con-scientia pondus injuriae.

XXI. Tunc secum reputat , tunc Scripturas recordatur,

tunc dicit : Nonne mihi scriptum est : « Bibe aquam de

» tuis vasis, et de tuorum puteorum fontibus * ? » Quid mihi

cum puteo fceneratoris , ubi et aqua includitur? Suaviora

erant olera cum securitate, quam alicnae epulae pastac cumsolliciludine

2. Non oportuit aliena quaercre. Dcinde inci-

derarn debita , de meis oportuit fontibus reniedium quoe-

rere. Erant domi vasa minutiora : melius erat minislerium

deesse, quam cibum : melius Vestem venalemproponere,

quam libertatem addicere. Quid profuit quod publicare

» Prov. t, i5. —. » Id. xr, 17.



DE TOBIA. LIBER VKVS. 3^1

paupcrtatcni meam verecuudatus sum ? Ecce alius publi-

cavit. Ego nolui nulritores vcndere (72), ecce alius adju-

dicat.

XXIL Sera haec consideratio. Tunc decuit metuisse

tuis , cum acciperes aliena : tunc decuit succurrere, cumvulnera prima proserperent. Melius fuerat in principio te-

nuare sumptum, et necessitatem debiti rei familiaris an-

gestiu allevare , quam ut ad horam ditatus alicnis , posteaexuereris et propriU.

CAPLT VI.

Quanta moliantur fceneratores ; ut incautos adolescentes

deprmdentur.

XXIII. Accusami :s debitorem quod imprudentius se ges-

scrit : sed tamen nihil nequius fceneratoribus , qui aliena

damna lucra sua arbilrantur ; et dispcndio suo depulantquidquid nb aliis possidetur. Aucupanlur h.Tredes novos

adolescenlulos divites explorant per suos, adjunguntse,

simulanles palcrnam et avilam amiciliam , voltmt domes-

ticas eorum cognoscere necessitales. Si quam causam in-

vcnerint, accusant verccundiam, pudorcm arguunt, quod

non ante de se speratnm fuerit atque prcesumplum. Sinrero nullos laqucos alicujus necessitatis offenderint, in-

texunt tabulas, aiunt nobile praidium esse vcnale, amplamdomum : accumulant provcntus fructuum, annnos reditus

exaggerant, hortanlur ut coemant. Similitcr faciunt prc-

liosas veslcs , et monilia nobilia praedicantes. Neganli se

habcre pecuniam, ingerunt suam dieentes : « L terc ut tua :

*4



de fruclil)tis empi& possessionis pretium multiplicabis, de-bitam reddes. »

XXIV. Praetendunt alienos fundos adolescenti , ut eumsuis expolient : lendunt retia, simul ut indaginc cincta

spatia fuerit ingressus , cogunt eum in rctia cautionum,

laqucos usurarum : petunt obligari sibi avilum prarto-

rium (73), palernum sepulcrum : praestiluitur dies solu-

tioni , dissimulatur convenlio, quando polest solutio sus-

tineri; ubi satis securum reddiderint, repente ingruunt,

et instant vehementius, causanti incumbunt dicentes : Tupossides tua praedia, nos nostram pecuniam non habemus :

aurum dcdimus, lignum lenemus (74) : libi fructuum emo-

lumenta procedunt, nobis nihil accrescit pecuniae. Otiosa

causatio est, saltem renovetur chirographum.

CAPLiT VII.

Quam solUcite fceneratorem fugiat debitor, et cujus-modi sit utriusque occursus : quomodo hi>; dilatione

accepta magis irretilus ad vendenda prcedia adigalur

ac tandem omnibus destitulus et ad vincula paratus

in desperationem incidat?

XXV. Itaque dum primum adolescens nihil putat de

vcstibus suis, aut cliam possessionibus esse vendendum,

ad haec facicnda poscit dilalionern. Usurae applicantur ad

sortem, accumuiatur cenlesima. Jam suspirare incip.it ,

jam malum suum agnoscere. Dieac nocte usuram cogitat

quidquid occurrerit, fneneratorem putat : quidquid cre-

puerit , voccm sibi vidctur fceneratoris audire. Si habes

cur non solvis? Si non habes, cur malum malo adjungis,



DE TOpiA. LIBER INUS. %$$

et de vulnere reinedium quaeris? Cur qnotidie obsidionem

pateris foeneratoris, expue;nationem times? Yctus senten-tia e>t : « Focneratoris et debitoris sibi occurrenlium , pros-

pcctum amborum facit Dominus '. »Alter quasi canis

praxlam rcquirit, ailerquasi fera praedonem declinat : ille

qaasi leo quaerit quem devoret, isle quasi bos juvenculus

pracdonis impelum reformidat : ille quasi accipiter ungui-

bus olorem quacril invadere, iste quasi anser aut fulica

mavult se vel in pracrupta dejicere , vel iu profunda de-

mergere, quam istum humani corporis accipitrein susti-

nere. Quid quotidie fugis?Et si non occurrat foenerator,

occurrit tibi inopia lanquam bonus cursor. Ambos ergo

videt Dominus, foeneratorem , et debitorem : occurrentcs

sibi spectat ambos, testis alterius iniquitatis, allerius in-

juriae : illius avariliam condemnat , hujus stullitiam. Ille

gressus debitoris singulos numcrat . aucupalur deflexus :

istecontinuo postcolumnas caput obumbrat. Nullam enim

habet debitor auctoritatem. Ambobus in digitis usurarum

repelitur saepius calcululio. Par cura, sed dispar affectus.

Alter betatur incremento foenoris, alter cumulo dcbitionis

afiligilur. Ille qiuestus numerat, hic aerumnas.

XXVI. Quid fugis hominem quem poteras et non ti-

mere? Quid fugis , aut quousquc fugies ? Si quis pulsaverit

nocte, foeneratorem putas, sub lectum illico : si quem su-

bito intrare senseris,tu foras exiiis. Canis latrat , et cor

tuum palpitat, sudor effunditur, anhelitus quatit artus :

qnasris quid mentiaris , ut foeneratorem differas; et cumdiialionem impetraveris , gaudes. Fcenore tuo simulat foe-

nerator gravari : sed libenter impertit, quasi venator qui

feram cinxerit , securus est praedae. Tu oscularis caput

amplecteris genua, et quasi cervus sagitta toxicata ictus ,

paululum procedens , tandem victu* veneno procumbis l

'

Prov, xxix , i3.



3y4 *' AMBROSIf

aut qnasi piscis qui fuscina fuerit infixus, quocumque fu-

gerit , vulnus vehit. Et vcre piscis illc in esca mortem de-

vorat, ille hamum glulit, dum cibum quasrit; sed tamen

hamum non vidit, qucm tcgit prscda : lu hamum cernis,

et glulis. Hamus tuus frenus est creditoris : hamum voras,

scd vermis tc semper ohrodit. Ipsa est esca qua3 dccipit.

Ilaque et libi foenorisnec cibus usui est , et hamus vulneri.

An ignoras quia semel illa queatus nodo, se magis, si fu-

giat, ipsc conslringit; et intra retia posilus fngiendo magis

dejicit supcr se relia? In plaleas fugis, cum intra paricles

tutus esse non possis. Invcniet tc cum volucrit fnenerator.

Denique ubi tcmpus implevcris, sicut lupus nocle irruit,

dormire non sinit, expectato die ad publicum trahit, aut

tabulis venditionis cogit subscribere. Ut fureris pudorisdispendium , subscribis illico, venditurus avitum sepul-

crum , palernae sane ut prastexatur aliquid verecundiae :

emitur jejunum solum, jactatur quod infoecunda vendide-

rit, dispendiis oneraverit debitorem, et superioris tempo-

ris ascribuntur dispendiis damna praesentis. Mox et lau-

data venduntur, et inferunlur jam non instrumenta, sed

vincula.

XXVII. Tamen adhuc quaerendi fidejussores. Tribuun-

tur inducias non ut pracdam libertalis inveniat, sed ut con-

sorlem servitutis adjungat, qui se societ aerumnoso. Atquid juvare polestalicnoecalamitatis accessio? Jam etamici

fugiunt, convivae non recognoscunt : ipse quoquc conspec-

tus omnium refugit, et ut pugil ictus varios concertantium,

ita iste honestorum vitat occursus , et sollicitus, ubi in

aliquem offenderit, vigilanli exit obtutu. Redit paratus ad

vincula , redit mortem optans , cogitans cam sibi , si more-

retur, quietem inferre. Redit misere se ipse condemnans ,

quod alienam pccuniam non refugerit , et fceneratoris se

aere devinxerit.



DE TOBIV. LIBBR CM'S. 3~S

XXVIII. O quantos miseros aliena feccrunt bona ! Qnid,

inquit, tibi ut bibas aquam Gcon 1? Quid, inquam , tibi ut

biberes calicem fceneraloris ? Multi, inquit , mutuati ad

tempus, et nccessilalibus consuluerunt suis, etpccuniam

rcddiderunt. Et quanli se propler foenus strangulavcrunt?

Ulos considcras , hos non enumeras : reminisceris cvasisse

aliquos, nou reminisceris oppetisse : nummos reddilosim-

putas, laqueos appetitos non computas, quos deformitati

tam dedccoros.ne convcntionis plerique verecundiores ad.

conlumeliam , fragiliores ad injuriam, expetito intcritu

praetulerunt , opprobrium vitae amplius quani mortis sup -

plicium pertimescentes.

iv«vnw.»"«*v«vvwvrtWW>\vvv\wvv»«Mvwiwiwmm\\««\HMv«om»«w>i\v

CAPLT VIII.

Liberos pro palernis debitis per summam indignitatem

sub hasta venire: sed huic malo subvenire posse nemi-

nem, cum expleri nequeat faineratoris avaritia;quam

in rem Scriplurce locus explicatur, simulque ostendi-

tur materiam prcevaricationis essc fctncrationem.

XXIX. Vidi ego miscrabile spectaculum , liberos pro

palcrno dcbho in auctioncm deduci, et leneri calamitatis

haeredes, qui non essenl participes successionis; et hoc

tam immanc flogilium non erubescere creditorem. Instat,

urgct, addicit. Mea, inquit , nutriti pecunia, pro alimonia

scrvilium recognoscant, pro sumptu licitationem subeant.

Agitetur hasta de preliis singulorum. Non immerito hasta

agitatur, ubi caput quajritur : non immerito ad auctionem

pervenitur, ubi $ors poscitur. Hasc est fceneratoris inhu-

» Jerem. n, 18.



%j(y 8. AMBROSII

manitas, ha?c debiloris stullitia; ut filiis quibus non re-*

linquit pecuniam , libcrtalem auferat, pro testamento

chyrographum dimitlat, pro emolumenlo hocreditatis syn-

grapham obligalionis. Quis sibi vult paterni in liberos

scriptura maledicli, ubi nulla est iinpii oflensa pcccati? Anpotest durius aliquod esse malcdictum, graviusque servi-

tium? Et illa snepc post mortem habet defunctus compen-

dia , quod non spectat miserias filiorum.

XXX. Vendit plcrumque et pater liberos auctoritate

generationis , sed non voce pielatis : ad auctionem pudi-

bundo vultu miseros trahit dicens : Solvitc filii gulae rneaj

sumptum, solvile palernae mensa3 pretium : vomite quod

non devorastis, reddite quod non acccpistis; hoc meliores,

quod vestro pretio rcdimilis patrem , vestra scrvitute pa-

ternam emitis libertatem.

XXXI. Esto ut aliquis qui subvenire possit , accedat.

Quis tantam expleat Chyaribdim; quis rationes foenerato-

ris agnoscat; quis avaritiam satiet; quae non iste prelia

exaggeret, cum viderit redemptores? INon enim suo magis

lucro quam alieno detrimento pascitur. Vera profecto vera

est, ntpote Dei, divina sententia , qui cum iratus esset

propter impielatem populi Judaeorum, quod post deos

abiret alienos : « Cui , inquit, vendidi vos foeneratori* ? »

Venditur enim qui obligatus fceneratori fuerit , ct venditur

non uno prelio , sed quotidiano : venditur non cum defi-

nitione, sed cum accessionc diuturna. Nova usurarum

auctio per menses singulos, nova sub quotidiana licita-

tione venditio. Qui plus obtulerit, trahit semper, vcnalis

addicitur, nunquam quasi venditus aistimatur. Magna igl?

tur vis ccelestis sentenliae. Non satis judicavit Dominus di-

cere :« Cui vendidi vos; »sed addidit, « Fameratori? »

Oftensus nihil potuit gravius invenire, quo vindicaret in

> IsaV. (,, i,



DE TOBIA. LIBEB l.MS. 3"7

|>erfidos. Dereliclus expostulat , cur ita 1'ugerint salutis

auclorem, quasi loeneralori eos alicui Dominus vendidisset

digna poena. Dominum relinquentes habent servi quodamplius quam carceris poenas et vincula reformident : ha-

hent liberi quod paveant pro libertatis incuria.

XXXII. Simul illud adverte, quod fcenaralio pravari-

cationis materia judicata sit : quod is facile recedat a Do-

mino, qui foeneratori se potuerit obligare. Fcenus enioi

radix mendacii , causa perfidiae est. « Ego , inquit , vos

» non veudidi : sed peccatis vestris venditi estis1

. » Ergo

qui se foeneratori obligat, ipse se vendit; et quod pejus

est , vendit se non aere , sed culpa.

CAPLT IX.

Peccati fccncratorem diabolum esse, qui Salvatori eliam

tiivitias suas ostentaril : ei fceneratorem haud absinii-

lem; atque ibidem de centesima usurai , ac centcsima

ove; deque creditoris nomine quodsibi imponit verus

exactor.

XXXIII. Qfis iste peccati est foenerator, nisi diabolus,

a quo Eva mutuata peccatum obnoxiae successionis, usuris

defceneravit omne genus humanum 1? Denique quasimalus

foeneratorchirographum tenuit, quod postea Dominus suo

cruore delevit. Etenim quodmortis erat scriptura apicibus,

debuit morte dissolvi. Foenerator ergo diabolus. Denique

ostendebat Salvatori divitias suas dicens : « Haec omnia tibi

» dabo, si procidens adoraveris me 2. » At vero Dominus

1 Isai. t, i. —» Vide S. August, lib. i contra Jul, Pelag, cap, ui. —* Mattb, i»i 9.



3y8 8. AMBUOSII f

acris solutor alieni, nihil ipsi debebat, qni poterat dicere

« Ecce vcnit hujus mundi princeps, ct in me suum non

» invenit nihil1

. » JNihil debebat, sed solvebat pro omnibus,

sicut ipse teslatur dicens : « Quoc non rapui , tunc exol-

«vebam 2. »

XXXIV. Quid distat malilia hujus principis mundi ?

Foenerator pecuniae caput obligat , manum tenet (75)

sorte ducit. nomen triste de dulci! Dominus ovem cen-tesimam liberavit : illa centesima salulis, haec moriis est;

etterrabona centuplumfructumreddit. Voe iis qui dicunt

quod amarum est , dulce; et quod dulce , amarum ! Quid

amarius usura , quid dulcius gratia ? Nonne hoc ipso ser-

mone quo centesimam appellant, rcvocare deberent in

memoriam Redemptorem,qui venit centesimam ovem sal-

vare , non perdere ?

XXXV. Quis gravior exactor est ? Et hoc triste nomen.

Denique Dominus ait : « Populus meus, exactores vestri

» circumscribunt vos 3. » Et in Evangelio habes : « Dum va-

» dis cum adversario tuo ad magistratum, da operam libe-

»rari ab illo ; ne forle pcrducat te ad judiccm , et judex

«tradat te exactori, et exactor miltat te in carccrem 4. »

Quis iste sit exaclor agnosce, qui etiam novissimum qua-

dranlem exigit, et idem se crcdilorem vocat, alque in hoc

etiarn nomine fraudcm facit : ut qui vcncni pocula mclle

illinit , ut sub gralo odorc morslaleat, atque illita calicis

ora vim fraudit abscondant. Credilor proelexiturquasifide-

lis; et quasi incredulus , ad quem fidelis oppignorat.

1 Joan. xiv, 5o. —« Psal. lxviii ,5. — s Isai', 111 , i4- — * Luc.

xii, 58.



DE TOBIA. LIBER CKCS. Zjg

CAPLT X.

Fceneratoris ne debilorls cadaver ad scpulluram effer-

relur, prohibentis historia.

XXXVI. Quoties vidi a foeneratoribus teneri defunctos

pro pignore, et negari tumulum , dum foenus exposcitur ?

Quibus ego acquievi libentcr, ut suum constringerent de-

bitorem, ut elcclo co, fidcjussor evadcret; hoe sunt enim

fceneratoris leges. Dixi itaque : Tenelc reum vestrum ; et

ne vobis possitelabi, domum ducite, clauditc in cubiculovestro, carnificibus duriores; quoniam quem vos tenetis,

carcer non suscipit, exactor absolvit : peccatorum reos

post mortem carcer emittit, vos clauditis : legum severi-

tate defunctus absolvitur, vobis tenetur. Ccrte hic sortem

suam jam memoratur implesse : non invideo tamcn , pig-

nus vestrum rcscrvate. Nihil interest inter funus et fcenus,

nihil intcr mortem distat et sortem : personat, personat

funebrem ululatum frenoris usura. Nunc vere capite minu-

tus cst quem convenitis (76) ; vehementioribus tamcn

nexibus alligate, ne vincula vestra non sentiat : durus et

rigidus est debitor , et qui non jam noverit erubescerc.

Lnum sane est quod non timerc possilis, quia poscere non

novit alimenta.

XXXVII. Jussi igitur lcvari corpus, et ad foeneratoris

domum exequiarum ordinem duci : sed etiam inde clauso-

rum mugitu talia personabant (77). Ibi quoque funus esse

credercs , ibi mortuos plangi putares : nec fallebat senten-

tia, nisi quod plures constabat illic esse raorituros. \ ictus

religionis consuetudine fcenerator (nam alibi suscipi pig-



38o s. ambrosii

nora etiam ista dicunlur ( rogat ut ad tumuli locum reli-

quia3 deferantur : tunc tantum vidi humanos fomeratores

gravari me; tamen ego eorum humanitatem memorabamprospicere, ne postea se quererentur fraudatos esse, donec

ferctro colJa subjccti, ipsi defunctum ad sepulcra dedu-

cerent, graviori mcerore deflenles pccunias suae funus.

CAPUT XI.

Usura eliam ab aleatoribus exigitur, quorum in lusu

variafortuna est, sed lucrumcedit fceneralori. Ilujus

in illcs quanta lyrannis , et quce leges aleatorum ?

Postremo barbarorum quorumdam furor in cdeam

describitur.

XXXVIII. Aliud non minoris acerbitatis accipite. Ob-

servantisli aleatorum conventicula, etperdentis scrnmnam

commoditatem suam judicant : sportdent pro singulis. Va-

rios primo sors ludit eventus , ad diversos saepe transfer-

tur victoria , stipendiaque ejus vicissim atque aerumna

mutantur : omncs vincuntur et vincunt, fneneraior solus

acquirit : penes ahos inane nomen quod viccrint , penes

fnencratorem solum fructus est, non annuus, sed momen-tarius : illi soli faciunt lucrum in omnium detrimento ,

illis solis est usura victoria?. Videas reliquos subito egen-tes, repente divites , deinde nudos, singulis jaclibus sta-

tum mutantes. Versatur enim eorum vita , ut tessura :

volvitur census in tabula, fit ludus de periculo, et de ludo

periculum : quot propositioneSj tot proscriptiones. Cla-

mor plaudentiura, fletus despoliatorum , gemitus deplo-

rantiura,Sedet inter hos creditor ut

tyrannus , daranans



tfdBi.4/ liirh vits. i&i

iuiiiin.i •ainque sorte capitali, agitai hastas, feralem insti-

tuit de singulorum exuviis auctionem : alios proscriptioni

addicit , alios servituti : non tanti occisi sub tvrannis

sunt. \ itie igitur hanc aleam rectius dixerim, quam pecu-

nia 1

; sub momcnto fertur, quod valeat in aelernum. Ebrie-

tas judicat, et nullus appellat. Habet et alea suas legcs ,

quas fori jura non solvant. Nolatur, si credipotest, infa-

mia , qui putaverit renitendum , et infamium scntentiagravius quam censura judicialis inurit opprobrium ; quo-

niam qui apud judiccm damnantur, apud illos gloriosi

sunt : qui apud illos damnantur, apud judicem criminosi

sunl. jsobile constituit Moyses seniorum judicium : hi ta-

men de levioribus judicabant ; verbum grave , hoc est mde

potioribus negotiis Moysi judicio rcservare consueverant*.

Hic dicilur : Aleonum consilium judicavit, et plus corum

timetur potentia , quam leonum. Inter has feras vivis fce-

nerator atque versaris. His besliis cibum eripis, histetrior

aestimaris, his crudelior plus timeris.

XXXIX. Ferunt Chunorum populos omnibns bellum

inferre rationibus (78) , fceneratoribus tamen esse subjec-

tos ; ct cum sine legibus vivant , alesc sclius legibus obe-

dire, in procinctu ludere (79) , tesseras simul et arma

portare, ct plures suis quam hostilibus jactibus interire :

in victoria sua captivos fieri, et spolia suorum perpeti, quae

pati ab hoste non noverint : ideo nunqnam belli studia

deponere ; quod victus alere ludo , cum tctius praedae mu-

nus amiscrit , iudendi subsidia requirat bellandi periculo :

iVequenler aulem tanto ardore rapi , ut cum ea qnae sola

magni aestimant, victus arma tradiderit, ad unum aleae

jactuin vitam suam potest;ti vel victoris vel fcencratoris

addicat. Denique constitit quod quidam eorum et impera-

tori romano cognitns in fule, pretium servitutis qnara

«

Esod. xviu.



382 ». AMBROSII

sibi talc sorte superatus intulerat , suppJiciis imperatoe

mortis exolverit. Premit ergo fcenerator etiam colla Chu'norum, ct eos urget in ferrum, premit barbaros suae ter-

rore saevitiae.

CAPUT XII.

De fceneratorum exaclione , et variis vocabulis quibus

utuntur. Eorum pecunia comparatur cum echidna

aliisque serpentibus ; ubi cur usuras Grccci toxou; dixe-

rint, explicatur.

XL. Quid enim tetrius eo qui hodie foenerat , et cras

expetit ? Et odibilis, inquit, homo hujusmodi. Oblatio qui-

dem blanda, sed immanis exactio. Verum ipsa oblationis

humanitas facit et exactionis saevitiam : protulit pecuniam,hypothecas cxigit (80), et in suis apolhecis rccondit. Unapecunia a foeneratoribus datur, et quam mulla a debitori-

bus exiguntur? Quanta sibi fecerunt vocabula? Nummusdatur, foenus appellatur : sors dicitur, caput vocatur : aes

alienum scribitur : multorum hoc capitum immane pro-

digium numerosam exactionem efficit : syngrapham nun-cupat, chirographum nominal, hypolhecas flagitat, pignus

usurpat, fiducias vocat, obligationem asserit, usuras prac-

dicat, centesimaslaudat.

XLI. Echidna quaedam est fcencratoris pscunia , quoe

tanta mala parturit. Echidna tamen (81) fcecunda pcenis

viscera trahcns, partu suo rumpitur. Et morte matcrnadocet sobolcm non csse degenerem in malrem. Igilur inci-

piunt esse serpentes , iilam morsibus suis scindunt. Illic

ubi nascitur venenum , primuin probatur. Pecunia autem.



DE TOBIA. LIBER UMs. 383

ffleneratoris omnia mala sna concipit , parit , nntrit , atque

ipsa magisin sobolc sua crescit , trisli prole

numcrosior.fton minus flexuosa quam serpens, atquc in orbem tota se

colligens, ut caput servet : reliquo flagellat corpore, illud

solum producit ad vulnera : spiris ingentibus quos com-

prehenderit , ligat , sole capite interlicit : salvo capite

etiam si reliqua pars cjus diiapidata iuerit , rcviviscit.

XLII. Diversa quoque serpentibus sunt conveniendi et

parturiendi tempora : pecunia foenebris a die initae con-

ventionis crescentibus serpit usuris , quae parturire non

novit; quia dolores magis ipsa in alios transfundit. Ibi do-

loresutparturientis; unde etiam ToxoyjGneci appellaverunt

usuras , eo quod dolores partus animae debitoris excitare

videantur. ^ eniunt kalendae , parit sors centesimam : ve-

niunt menses singuli , generantur usurae, malorum paren-

tum mala prolcs. Haec est generatio viperarum. Crevit

centesima, petiturnec solvitur, applicutur ad sortem, Fit

maledictum prophelicum , dolus in dolo , usura improbi

scminis foetura dcterior*. Itaque non jam centesima inci-

pit esse , sed summa, hoc est, non fueuoris centesima, sed

fcenus centesimoe.

' Psal. LIV, 12.



** itefaidsii

CAPUT XIII.

Vsurce ethymologiam prosequens oslendit illam lepori-

bus ipsis , ac planlis quibuslibet fcecundiorem esse,

fceneratorisque aviditate omnem aliam superari : dcin

ad instilutam usurai cum animalibus ac planlis com-parationem redit.

XLIII. Usuram quoque ab usu arbitror dictam, quod ut

vestes usu, ita usuris patrimonia scindantur. Lugubre ce-

rse prima litlera sonat (82). Parturit vox doloris est : quid

libi potest esse boni , quod a dolore incipit el ab obliga-

tione? Leporcs ferunt generare simul et educare, et con-

tinuc parturire (83) : islisquoque anaglyphariis (84),usu-

rarum generatur et supergencratur usura , enutritur ac

nascitur, et nata jam parlurit. Piadiccs quoque arborumprimo planlantur ut prendant ; cum prenderint, tunc vi-

rescere incipiunt, poslea pullulare : at vero pecunia fcene-

bris vixplantala jam pullulat. Semina temporc erumpunt,

animalia tempore pariunt : « Tempus cnim pariendi, et

» tempus moriendi : sempus planlandi, ct tempus evel-

«lendi plantatum : tcmpus occidendi, et tempussanandi. »

Et infra : « Tempus acquirendi, et tcmpus rcddendi : tem-

»pus custodiendi, et lernpus expellendi 1,

»utEcclesiastes

ait : pecunia fcencbris hodie seminatur, cras fruclificat :

semper parit , et nunquam interit : sempcr plantatur, vix

evellitur. Vult semper fcenerator acquirere, nunquam per-

dere : nunquam custodire pecuuiam suam , semper expcl-

lere : nunquam sanare , semper occidere.

• Ecole. iii, a-8.



ik toiu. Uith tftfa

\LlVi £t quia bonus ad omnla teagister Ecclesiastes,

bber est Salomonis, paulisper ipsi inhaereamus : « ?son

»satiabitur oculus, inquit, videudo, et non satiabitur

• auris auditu ' : »nec foenerator expletar accipiendo, nec

affectus ejus quotidiano numerandi aeris satiatur auditu.

llt iterum : « Omne quod fuit , ipsum est quod erit* : »

crescit semper pecunia, otium nescit avaritia, nescit usuraferias. « Omnes, inquit , torrentes vadunt in raare, et mare

»non adimpletur 1: «mare istud foenerator est; omnium

patrimonia tanquam fluctus absorbet, et ipse nescitexpleri.

Mari tamen plerique utuntur ad quaestum, foeneratore nemoutitur nisi ad dispendium : illic multorum commodum esl,

hic universorum naufragium.

XL\ . Multa sunt animantia quaecito generare incipiunt,

êd cito etiam generarc desistunt : sors cito generat , et

nunquam desinit ; imo cum exordium crescendi accepe-

rit, in inflnitum extendit augmentum. Omne deinde quod

crescit, cum ad naturae suae formam atque mensurammagnitudinemque pervenerit, vacat incremento : sed foe-

neratorum pecunia tempore semper augetur, et ultra for-

mam maternae sortis excedens modum non tenet. Pleraque

etiam animantium cum coeperint ea quae ex his orta sunt

generare, tanquam effoetis viribus usum generationis amit-

tunt : sorsaulem foenoris cum fueritcrescentibus exaequata

centesimis, et vetustatem sui renovat, et partus solitosad-

junctione multiplicat.

Ecde. i, 8. —• Ibid. 9. - J Ibid. 7.

i->. a5



Z6b s. ambrosii

CAPUT XIV.

Usuram prohiberi lege divina s unde et sumptum est

illud Calonis: Fcenerare est hominem occidcre. Vesti-

mentum plsnprl acceptum ante noclem reddendumesse; ac famoris nomine intellt gendum , quidquid

prmter sortem exigitur : post qua> sequilur extorsio-

num divitihus familiarium reprehensio.

XLVI. Non novnm nec perfunclorium hoc malum est

quod veteris atque divinae praiscripto legis inhibetur. Po-pulus qui despoliaverat TEgyptum, qui pcde transierat

mare, monetur a fosnoris pecunia caverc naufragia. Et

cum de aliis peccatis semcl aut multum itcrata admoni-

tione praescripserit , de foenore saepius intimavit. Habes in

Exodo : « Quod si pecuniam fceneraveris pupillo, orphano,

«pauperi, apud te non suffocabis eum, non imponcs illi

«usuram 1. «Ostendit quid sit suffocare, id est, usuram

imponere; strangulat eniro, et quod pcjus cst, animam

laqueus creditoris : quo sermone et praedonis violentiam

et deformis nodum mortis expressit. « Quod si pignus ac-

» ceperis vestimentum propinqui tui , ante solis occasum

» restitues illud; est enim hoc coopertorium ejus lantum,

»hoc vestimentum turpitudinis ejus in quo dormiet. Quod»si itaque proclamaverit ad me, exandiam euin 2

. »Au-

distis foeneratores quidLcx dicat, dc qua dixit Dominus :

«Non veni Legem solvcre, scd adimplcre 3? «Quarn Do-

Aiinus non solvit, vos solvitis? Usuram, inquit, peterc,

suffocare est. Hoc quoque foris sero cst dictum a quibus-

» Exod. xxn, a5. —• Ibid. a6, »j. —» Matth. v, 17.



DE TOBiA. UBF.H CXUS. ^87

dam eorum prudentibus:

Quid est, fcenerare? Homiuem,inquit , occidere*. Sed utique non Cato prior quani Moy-

ses, qui Legem accepit. Multo ilie postcrior.

\L\ II. t Si pignus acceperis vestimentum propinqui tui,

» antc solis occasuui reslilues iiiud, ne uudati appareat

» turpitudo.»iNos vero cxuitis atque uudatis, et non reddi-

tis. \idete ne sol occidat supcr avaritiam vesirani, ne Sol

justitiaj vobis occidat; quia justitiam non tcnetis, aut sol

iniquitatis super llagitia vestra condatur. Dies quoque pe-

rit invito , nox irruit sicut Juda* , qui cum diabolus emi-

sisset in cor ejus, surrexit ad proditionem , cl iacta est

nox; Sol enim justitue occiderat ei, ct reeubuerat super

eum. Qui iu cor cjus intravit, fecit ilii tenebra», ut iucis

non videret Auctorem. Ibi miser periit in iiio convivio in

quo alii salvantur. Reddite igitur vestim entum debitori , in

quo dormiat , ct quietus sit. « Si nolucritis reddere , exau-

«diain, inquit, eum; quia misericors sum 2. » Si vos non

exauditis, cgo exaudiam, cgo miserebor, cgo non despi-

ciam inopis precem.

XLVIII. In Deuteronomio quoque scriptumest ; e Non»exigcs a fratre tuo usuram pecuniae, et usuram cscarum

iet usuram omnium rerum quascumque fceneraveris fratri

»tuo. Si alienigenac crcdideris, usuram exiges ab eo : a

«fratre autem tuo non exigesJ

. » îdes quantum pondus

in verbis sit. « Noli, inquit, exigcrc usuram a iratrc tuo, »

hoc est, cum quo habcrc dcbcs omoia communia, ab eo

tu usuram exigis? Frater luus consors nalura?, et cohaercs

gralia?, noli ab eo exigcrc amolius, a quo durum cst re-

petcre quod dederis, nisi cum hahuerit undc solvat.

XLIX. Et quia plerique rciugientes praccepta Legis,

cum dederint pccuniam ncgolialoribus, non in pccunia

usuras exigunt, sed de mcrcibus corum tanquam usurarum

> Cicero. lib. u. ODic. in fine. —* £xod. xxu, »j.— 3 Deut, uin, 19, 30.

»5.



©molumeniapercipidnt; ideo audiaiit quid Lex dicat i

« Neque usurain, inquit, escarum accipies, neque omnium

»rerum quascumque fceneraveris fratri tuo. »Fraus enim

ista et circumscriptio Legis est, non custodia. Et putas te

pie facere , quia a negotiatore velut munus suscipis ? Inde

ille fraudem facit in mercium pretio, unde tibi solvit usu-

ram. Fraudis illius tu auctor, tu parliceps, tibi proficit

quidquid ille fraudaverit. Et esca usura est , et veslis usura

est , et quodcumque sorti acccdit , usura est : quod velis

ei nomen imponas, usura est. Si licitum est, cur vocabu-

lum refugis? cur velamen obtexis? Si illicitum est, cur

incrementum requiris ?

L. Quod pejus est, hoc vitium plurimorum cst, et

maxime divilum, quibus hoc nomine slruuntur cellaria, Si

quis instaurandum convivium putat , ad negotiatorcm mit-

tit, ut absynlhiati (85), cupellam sibi gratis deferat : ad

cauponem dirigit, ut Picenum vinum, aut Tyriacum re-

quirat : ad lanium, ut vulvam sibi procuret : ad alium, ut

pomasibiadornet. Itaquehumanitatcmjudicant quaealieno

periculo constant. Tu bibis , et alius diflluit lacrymis : tuepularis , et alios cibo tuo strangulas : tu symphonia de-

lectaris , et alius miserabili dcplorat ululalu : tu poma de-

gnslas, et alius spinam vorat. Numquid colligunt de spinis

uvas, aut de tribulis ficus? Spina usura est, spina cente-

sima est, tribulus est fcenus, male urit. Quomodo ergo po-

tes fructum habere de spinis? Si iste fructus de spinis non

nascitur, ille nascetur aeternus. De aerumnis ditaris , de la-

crymis lucrum quaeris, de fame aliena pasceris, decxuviis

despoliatorum hominum cudis argenlum; etjudicaste di-

vitem, qui stipem poscis a paupere? Sed audi quid dicat

Salvator : « Vae vobis divitibus, qui habetis consolationem

jivestram*?»

,| Luc. vi, »4.



r>l T0BIA. I.IBER l.Mv 3&J

CAPIT XV.

ALcnigcnam, aquo usuras licct exigcre , solum esse eum,quem licet occiderc : fratrcm vero ejusdem vel fulci

veljuris consortcm : quamlibet usuram proscribi,'6l

dc benedictionibus ejus qui ab ilia abslinucrit , cumexhorlatlone ad misericordiam et veritatem.

LI. Sed fortc dices quia scriptum est : « Alienigenae non• fcenerabis ; »et non consideras quid Evangelium dicat

quodest plenius. Sed hoc interim sequestremus, Legis ip-

sius verba considera : « Fratri tuo , inquit , non fcenerabis

»ad usuram : sed alienigenam exiges1

. »Quis erat tunc

alienigena, oisi Amalech, nisi Amorrhwus , nisi hostcs?

Ibi, inquit , usuram exige. Cui merito nocere desideras,

cui jure inferuntur arma, huic legitimcindicantur usurae.

Quem bello non potes facile vincere, de hoc cilo potes

cenlesima vindicare te.

Ad hoc usuramexige,

quem nonsit crimen occidere. Sinc ferro dimicat qui usuram flagi-

tat : sinc gladio se de hosle ulciscitur, qui fuerit usurarius

cxactor inimici. Ergo ubi jus belli, ibi ctiam jus usurae.

Frater autem tuus omnis, fidei primum, deinde romani

juris est populus : « Narrabo nomen tuum fratribus meis,

» in medio Ecclesiac laudabo le1

. »

LII. Denique etiam iu Levitico praescribit Lex usurara a

fratre non esse poscendam. Sic enim habes : « Et vivetfra-

» ter tuus tecum, pecuniam tuam non dabis illi in usuram,

»et in amplius recipiendum non dabis illi escas tuas*. »

Generaliter ha>c sententia Dei omne sortis exclusit aug-

< Deut. xxiu, 19, ao. —* Psal. xxi, a5. — } Levit. xxv, 56.



390 k AMBROSII

mcntum Undc ct David cl bcncdictum nestimavit, et dig-

numhabitalionc cmlcsli, «

Qui pecuniam non dedit in» usuram '.» Si crgo qui non dcdit, benediclus ; sine dubio

lnaledictus, qui ad usuram dedit. Cur crgo malcdiclionem

potius cligis, quambcncdictioncm?Potcstisbenedicliessc,

si velitis, poteslis justi cssc. Homo enim justus sccundumEzcchicl, qui pignus debilori rcddet, et pecuniam suam in

usuram non dabit% et supcrabundantiam non accipiet, et

ab injustilia avertet manum suam : « Justus cst isle, inquil,

»vita vivet, dicit Dominus 3. » Qui autem pignus non red-

didit, ct in simulacra apposuit oculos suos, iniquitatem

fecit, cum usufa dedit, et superabundantiam accepit, hic

vita non vivet. Omncs iniquilales istas fecit , morte mo-rietur : sanguis ejus super ipsuin erit. Vide quomodo fce-

neratorem cum idololatra copulavit, quasi crimen aequaret.

Elige ergo quod dulce est.

LIII. Cur semper tristes? cur semper amarissimi? cur

semper solliciti? Procedat aliquando a vobis misericordia,

procedat vcritas : obligetur mendacium, fraus odio sit. Do-

cuistis perjurium : feneratorium sacramenlum dicitur, ubi

paratur perjurium. Parastis frequenter cum reddita fuerit

pecunia, quod syngrapha non appareat : pejeratis postea

quod non recepcritis pecuniam. Nolite ergo semper miseri

esse, semper avari , scinper mo?sti. Leones sunt, et fcrila- ,

tem suam mutant: «De manducante, inquit, exivit esca, ct

» de ibrte et trisli exivi dulce 4: » gr.-ecus, « Et tristi » habet

sic invenimus. Tamen de forti hoc inlelligitur, quia leo

fortis est feritate : et qui fcrus, tristis. Et de vobis qui pe-

cuniam et avaritiam devoratis, exeat misericordia ; hrec

enim csca est egenorum : et de tristi exeat dulce, ut di-

mittatis ei qui non habet unde dissolvat. Quid trahitis pec-

cata ut fune longo , et jugi loro vitube? Quod fit utique,

' Psal. xiv, 5. * » Ezech. xviu, 7. —* Ibid. 9. —4 Judic, xiv. »4-



DB TOBIA. LIBEl tTirtTS. 3<^f

cum fcenus produciti». Tenctis paupereni debitorem, vel

ibi sit aliqua gralia, ubi nulia spes commodi. Et hoc secun-

dum avariliam vestraiii loquor.

CAPLT XVI.

Ex cvingelico prcBcepto fcenerandum his, a quibus nikil

expecletur, imo etiam inimicis : uberrimus fcenus tV-

lius esse, qui Domino fceneravit : nec diffidendum

ipsius paupertati, quce veras largitur divitias.

LIV. C.eterum Dominus in Evangelio talibus magis

exislimat foenerandum, a quibus redhibitio non speretur.Sic enim ait : «Et si mutuum dederitis, a quibus speratis

»recipere, qiue vobis est gratia? Nam peccatores peccato-

» ribus fcenerant, ut recipiant : verumtamen amate inimi-

»cos vestros, et benefacite eis, et mutuum date nihil spe-

• rantes; et erit merces vestra multa in ccelo, eteritis filii

>Altissimi, quia ipse benignus super ingratos et malos.

» Estotemisericordes, »icutetPater vester misericors est1

. »

Advertilis quod uomen a Domino fcenerator acceperit

quod nomen etiam qui fcenori vestro fuerit obligatus.

« Peccalore», inquil, peccatoribus foenerant, ut recipiant : »

uterquepeccalor, etfoenerator, et debitor. « \ os autem, in-

»quit, amateinimicosvestro». » Nondiscutiatisquidnierean-

tur inimici, sed quid vos facere oporteat. Date mutuum iis,

a quibus non sperastis vo», quod datum fuerit, recepturos.

Nullum hic damnum est, sed compendium. Miniraum da

tis, multum recipietis : iu terra datis, et id vobis solvetur

in ccelo : fcenus amittitis, mercedem magnam habebitis:

> Luc. vi, 54-36.





6E TOBU. LIBEH l M<. 3<)3

quod dederitis inopi, sine custode servabitur. Quod si in-

creineutum usuraruui quxritis, iu Lege benedictio , inEvangelio caelestis est merces: quid suavius benedictione;

quid majus cst ccelo? Si cscarum desideratur usura, ea

quoque praesto est , sicut legimus : t Is enim qui miseretur

• pauperis, ipse pascetur*. »

CAPLT XVII.

Occurritur objectioni, qua nonnulli negant generaiiter

prohibitum ne pignus retineatur, sed ad pauperumpignora Legem restringunt.

L\ II. Reddite ergo pignora quae tenctis, quoniam tide-

jussorem idoneum reperislis. Sed obmurmurant adhuc

dicentes, quia licet tenerc pignora, et se Lege defendunt.

Aiunt enim : Scriptum est in Deuteronomio : « Si fuerit

» tibi debitum a proximo tuo quodcumque , non introibis

» in domum ipsius pignerare pignus : sed foris stabis , et• homo apud quem est debitum tuum, proferet tibi foris

• pignus. Si autem homo ille pauper fuerit, non dormies in

» pignore ipsius ; sed redditione reddes ei pignus ipsius ad

occasum solis, et dormiet in vestimento suo, etbenedicet

» te, et erit in te misericordia coram Domino Deo tuo \ » Et

alibi, inquiunt, scriptum est : « Non pignerabis molam, ne-

»que lapidem superiorem molae; quoniam hic pignerat*. »

Et alibi : « Non accipies pignus vestimenti viduae1

. » Lndeargumentantur quia specialia pignora sint intcrdicla, non

omnia, id est, pauperis et viduae. Molam quoque et lapidcm

superiorem molae prohibitum pignerari.

» Prov. «u, 9.— • • Deul. vat, io-i3.— » Ibid. 6. —* lbid. 17.



3g4 s « AMBROSII

LVIII. Scd cum pcr Ezechiciem prophetam ipse Domi-

nus dicat justum csse qui pignus rcddidit, injuslum quitcnuit

1, utique non spcciale aliquod, sed gencraliter omne

pignus suadct cssc rcddendum ; cum dicat Job : « Gonscrip-

«tionem quam habui adversus aliqucm juramento concep-

» tam, imponens coronam legebam, et si non scindens eam» reddidi, nihii accipicns a debitore

2. » Cum Dominus nihil

ab iis quibus mutuum dederimus, spcrandum esse prneci-

piat, quod recipere debeamus, quomodo pignus secundumlegem putant esse retinendum?

CAPUT XVIII.

Ut objicientibus nos divina lege ad fmncrandum inci-

tari fiat satis , inquiritur quid juslus , verbi gratia,

Petrus, foenori dare valcat; ostenditurque suos illi

sermones csse, quos foeneret.

LIX. At ne pari recrudescant modo (86), et dicantetiam se ad foenerandum incitari Legis oraculo; quia scrip-

tum est : « Fcenerabis gentibus uiultis, tu autem non mu-» tuaberis

s; «tempus est plenius et expressius disputare et

docere quid fcenerandum, et quibus Legis statuta praescri-

bant ; pracedit onim foenoris causa pignoris causam.

« Mutuabitar, inquit, peccalor, et non solvet : Justus au-

»tem miseretur, et tribuet*. » Audis, debitor, qoid debeas

declinare : audis, creditor, quid debeas im'tari. Et infra:

« Juvenis fui, et senui, et non vidi justumderelictum, nec

» semen ejus quaerens panem. Tota die miseretur et foene-

1 Job. xxxi, 26, 27. — » Luc. vi, 34. —' Deut. xxviu, 12. —4 Psal.

xxxvi, 21. .



DE TOBIA. LIBEli UXES. 3()5

» ral1

. » Undc hnir jnsto quod tota dic frcncrct ? Ergo divcs

jnstns est; et quanto dilior unusquisqiie fucrit , lanto jus-

tior: qni plus In.bucrit nndc foeneret, ipsc erit juslior. Scd

dillicilc divcs intrat in rcgnum ccelormn.

LX. Quid crs;o fccncrct, dic mihi, sanctcDavid?Contra

me protuli testimonium, nisi raihisubvenis.Pctrusdicebat:

«Argentum et aurum non hnbco 2, » numquid non erat

justu<? Tu mihi crgo cxpone quid foencrel. Dixisti enim :

« Bcatus vir qui miscretur et commodat, disponct scrmo-

»nes suos in judicio*. »Inveni qui 1 foenerat j sstus. Petrus

quoque me docsat et ipse quid foencret, qui dixit inopi at-

tendenti ad se et ad Joannem : « Argentum et aurum non

• habeo. » Nihil crgo dabis paupcri, Apostole? Das tamen,

et plus dasquam

alii : das inopi, quod alii dare non pos-

sunt : das inopi, post quod cgere uon possit : das inopi,

quod etiam divites accipere concupiscunt : das inopi, quod

ii qui istnd argentum et aurum habeut, con r crre non no-

verint, quia avaritia eos impedit : das inopi, qui eis divi-

tibus facias ditiorem. Incitasti animum mcum, concupisco

hoc donum tuum. Dicito, rogo, quid des. Noli me diu

suspensum reddere, cupio petere, si cito solvas. Sed sol-

visli cito : non distulisli inopem, non despexisli precem

pauperis, non diutius eum dcsperare fecisti, non vacuus

ad lemplum ascendisli dicens : « Argentum ct nurum non

»habeo. » Non illi soli plenis manibus ascendunt , qui ar-

gentum et aurum habent : asceudit et pauper non vacuus:

ascendit et ille non vacuus , quia aurum et argentum nonhabet. Audiamus quid det istc pauper : « Sed quod habeo,

«inquit, do tibi. In nomine Jesu Nazareni surge et am-

» bula 4. »0 optanda paupertas; o ditior inopia ! Claudica-

bat, cui divites dabant : unus pauper dedit, et statim qui

claudus erat, sanus est factus.

J Psal. xixn , 2i. —• Act. m, 6. —» Psal. m, 5. —* Act. ui, 6.



3c)6 . S. AMBROSII

LXI. Habet ergo justus quod foeneret, habet et argen-

tum quod foeneret, sermones suos foenerat : hoc est , Justiargenlum; eloquia enim Domini, eloquia casta, argentum

igneexaminatum,probatumterra3,purgatumseptuplo. Hoclbenerat qui Legcm accipit, qui Legem meditatur, qui Le-

gem exercet: hocfoeneravitPetrus, hoc foeneravit Paulus,

quibus dicitur ut ad viros nationum pergerent. Ad Corne-

lium cenlurionem Petro, cui dicitur : « Surge, vade nihil

»dubitans, quoniam ego misi illos; et surrexit ct ivit1

. »

Et infra dixit: «Numquid aquam vetare possumus, ne bap-

» tizenlur ii, qui Spiritum sanctum acceperunt 2? » Jussit-

que eos baptizari. Hoc est : « Foenerabis genlibus, ut pec-

» cata dimittas, debita auferas : tu autem nonmutuaberis.

Mutuatur enim pcccalor, etnon solvet peccata sua ; quia

peccator est. Paulo dicitur : « Fcenerabis gentibus qui

missus est ad gentes 3» Joanni dicitur : « Fcenerabis genti-

bus : » Jacobo, et caetcris dicitur : «Fcenerabitis gentibus :

quibus dictum est : « Ite, baptizate gentes 4. »

LXII. Dicitur populo patrum : « Si custodicris mandata

»Dei, benedictus eris, et fcenerabis gentibus verbum 5»

Denique non de pecunia dici significant sequenlia: «Prin-» ceps cris gentibus multis : tibi autem nemo dominabitur.

» Constituet te Dominus Deus tuus caput, et non in cau-

» dam , et eris tunc supra, et non subter, si exaudieris vo-

» cem Domini Dei tui. » Et sequitur : «Si autem non audieris,

» malcdictus tuin civitate, et nialedictus in agro. » Et infra

« Maledicta progenies ventris lui6

. »

Nonpecunia ulique

benedictum facit, sed cognitio Dei, prsedicalio Verbi : si

gratiam Domini fceneremus, si indigentibuseloquiaDomini

conferamus, si observemus mandata ccelestia. Et contra

maledictum non facit, si desit pecunia quae fceneretur

' Act. x , 20. —» Ibid. 47. -» J Id. ix , 15. —4 Matth. xxviu , 19. —1 DeuL xxTiu. 13. —e Ibid. i3-i8.



sed si desit studiuni, si desit ODservatio coelestitim statuto-

rum, raaledictus eris.

V»\\W>V\V\\.W wvvw »\v\v> \w\vv \v\ tw %v»

CAPLT XIX.

JucLeos primo gentibus fosnerasse, postmodam gentesin

Christum credentes vicem illis reddidisse, quod pecu-

niam suam amisissenl : ejusdem pecunias laus,atque

ad illam fanerandam exhortatio : el quo pacto in ea

relsratlitis antepositw fuerinl nationes.

LXIII. Demque mysterium Ecclesiae evidenter exprimi-

tur. Primum enim dixil ad discipulum Legis : « Si audieris

» Legem , et custodieris , fcenerabisgentibus '; » quodfactum

est a patribus nostris. Foeneravit Moyses gentibus, qui

proselyloi acquisivit;foencravit Jesus Nave, fceneravit Ge-

dcon, foeneravit Samuel , David, Salomon, Elias, Elisaeus;

et si quis volebat verbum cognoscere, pergebat ad eos :

regiua Austii venit audire sapicutiam Salomonis.LXI\ . Lbi ccepit populus Judneorura non custodire Le-

gem, cecperunt advenae , hoc est, ex populo nalionum qui

in Dominum Jesum crediderunt, interpretationem Scriptu-

rarum fcenerare illi vetusto populo. Foeneravit Timotheus

patre Graeco ortus verbum Judaus, cum sacerdotium rece-

pisset : fteneramus hodieque sacerdotes in Ecclesia verbumJudaeis, qui de Synagoga ad Ecclesiara transierunt : fcene-

raraus et novam et vctustam pecuniam; etenim quamhabuerunt, jam non habent: oculos habent, et non videnl

aures habent , et non audiunt : pecuniam habent , et nonhabent; quia usum ejus ignorant, pretium ejus nesciunt,

i Deut. xv, 6.



3g8 S. AMBROSII

figuram ejus et formam non cognovcrunt. Nam si cogno-

vissent , nunquam auctorem pecuniae denegassent dicenles

« Nolumus hunc regnarc super nos 1. » Qui quidem rediens,

accepto regno, jussit vocari servos suos quibus dedit pe-

cuniam, Ct eos qui fcenerassent pccuniam, praedicavit : ei

autem qui pecuniam tcnuit oliosam domini sui respondit:

« Sciebas quod ego homo austerus sum , tollo quod non»posul, mclo quod non seminavi : ct quare non dedisti

«pecuniam meam admcnsam, ct cgo veniens cum usuris

» utique exegissem illam2

? »

LXV. Audistis quas pecunia boni fceneratoris sit, quae

pccunia bonas acquirat usuras, quae pecunia non infamet

foeneratorem , non opprimat debitorcm , quam pecuniam

aerugo non uossit obducere, non penetrr.re iinea, quae pe-

cunia non de tcrrcno thcsauro sit , sodde aeterno , qusepe-

cunia divitem faciat accipientem, nec aliquid imminuatfceneranli. Haec pccunia usuram habct : non centesimam

ejus quod dederit portionem , scd ccntuplum ferl fructum.

Expande igitur sinummentis,ut hujuspecuniae numeratam

tibi suscipias quantilatem : intende cordis obtutum, ut

agnoscas pecuniac hujus imaginem et inscriptionem: certehanc pccuniamexcule , labulam supra mcnsam animae tuae

quae stabilis virtulibus sit, quadralam constitue, conde in

thesauro pectoris tui, dc quo doctus scriba depromit nova

et vetera. Yides qualis haec pecunia sit, quemadmodumcreditorcm, dcbitorcmque invisa in sc conjungat nomina.

Qui invchcbar in fcencralores, jam provoco debitorem.

Ilujuscrgo icencratores pccuni;e vos cssc desidero; ut ad

vos, quiinuluum sumant, sponte festinent : per quam non

nuinmum, scd rcgnuin possilis acquirorc : pcr quam nonmaledicta quaerajlis , sed benedictionis graliam.

LXVI. Hanc pccuniam fcenerat populus nalionum, qui

> Luc. xix, i4> —i lbid. aa, uh.



DE TOBIA. LIBER U5IJS. 3gg

scivit acciperc fineneratum, qui scivit cernere, qui sci-

vit excutere. Recusasti indiga foenoris spiritalis , egere

ccepisti. De te ergo a Dei Filio dictum est : c Mutuabitur

» peccator, et non solvet1

. »Tibi dicitur : « Advena qui est

» in te, ascendet super te : tu autem descendes in imum 2.»

ISescit enim summum , qui Christum ignorat : in infemo

semper est, qui uon ascendit ad Christum : in summo au-

tem populus qui verbum recipit, hic habet fidei patrimo-

niumomne. De hoc dicitLex : « Ilic tibi ftenerabit, tuantem»non feenerabis ei : hic tibi erit caput, tu dutem eris

»cauda 5, »hoc est, ille erit primus, tu ultimus et abjec-

tus. Auferam a Judaea caput et caudam , initium et finem :

initium Chri^lum , qui interrogatus quis esset , respondit

« Initium quod et loquorvobis 4: » finem quoque Christum

dicit : « Ipse est enim finis Legis ad justitiam omni cre-

» dcnti*. » Ergo qui non credit ad justitiam , nec initium

uec finemhabetjSed ipsc finis sui cst.

» PsaL xxxti, at. —« Deut. xxvm, 43.— » Ibid. 44.— * Joan. vm, 20.

—« Rom. x, 14.



viiwv wvvw wv wvwvtw *w w» «w nx wi vw /wvWvw vvvwx WV/vUvv wv wl >w wvivvvVSvv» vvtf

CAPUT XX.

Prcemisso pignoris , commendati, ac deposili discrimine

ostendit spirituale pignus esse , quod reddi Lege j u-

beatur, corporeum tamen etiam reddi oportere : qui

verbum Dei audierit debitorem esse , nec ab eo pig-

7ius tollendum. De cvangelicis vestimentis , et de tu-

nica quam omnes jubemur induere. Bonum amictumesse Dei verbum; esse pignus dominica* sorlis , esse

sapientiai vestimentum; tandem esse verbum coan-

gustandum.

LXVII. Cognovimus f<Enus legitimiim, cognoscamus

et pignus quod Lex reddi jubet ante solis occasum. Quid

sit istud audi dicentem Apostolum : « Dedit Deus pignus

» Spiritum in cordibus nostris1

. »Tripliciter autem et pig-

nus, et commendatum, et depositum dicitur. Pignus di-

cunt quod pro mutuo aere susceptum est : commendatumaulem et dcpositum quod nos custodiae causa alicui com-misimus. Undeait Apostolus : « Scio cui credidi, et certus

» sum , quia potens est commendatum meum servare in il

»lum diem 2. » Depositum quoque idem docuit quod esset,

dicens : « Bonum depositum custodi per Spiritum sanctum

»qui habitat in nobis8

. » Numquid Spiritus commendatiauri argentique custos est, aut per Spiritum sanctum pe-

cunia custodilur ? Spiritale igitur pignus custoditur ab

Spiritu: ne aves cceliveniant, et auferant illud de cordibus

nostris.

LXVIII. Petamusergo, ut custodiatin nobis Christus hoc

* a Cor, i, aa, —» 2 Tina. i, ia. —• Ibid. i4.



fiE TOBIA. I.F&F.B tSt«. fot

pignus quod ipse donavit, et dcpositmn siuim commenda-

Juinque conservct. Niliil cnim accepit a nobis, sed ipse

nobis credidit quod nostrum non erat. Et ideo detrimento

honestatis afficitur, qui depositom violarit alienum. Si

commcndatum hominis nulla dchemus fraude violare ,

quanto magis divinum et spiritale dcpositum bonafide ser-

vare nos congruit, ne existimationis et utilitatis gravia

damna subeamus.

LXIX. Hoc igitur pignus est qnod Lex prohibet pigne-rari,etviolenter auferri. Sic enim habet Scriptnra : tSide-

» bitum tibi fuerit a proximo tuo quodcumque, non introi-

» bis in domum ipsius pignerare pignus; et homo apud

» quem est debitum tuum , proferet tibi foras pignus. Si

• autem homo ille pauper fuerit , non dormies in pignore

» ipsius , sed redditione reddes eipignus ipsius ad occasum• solis; et dormiet in vestimento suo, et benedicet te, et

» erit in te misericordia 1. »

LXX. Dices itaque mihi : Ecce Lex auferri pignuspro-

hibuit, non suscipi : pauperi autem jussit reddi, non om-nibus. At de corporalibus quidem pignoribus sanctus

etiam Esdras docuit nos , quod jam, foeneratores , adversus

patrum vestrorum non possitis venire professionem. Namcum juberentur qui focneraverant , et acceperant aliena

pignora, ut restituerent ea, dixerunt : « Reddimus, et ab

» ipsis nihil quaerimus 2. »Boni patres, qui statuerunt pig-

nora debitorum esse reddenda : boni etiam foeneratores

qui responderunt quod et pignora redderent, et pecuniam

nonrequirerent, quam dedissent. Etsententiavos patern?e

censionis bis astringit, etprofessio creditorum.

LXXI. Est autem et aliud pignus quod Lex spiritalis

prohibet aufeiri; et si datum fuerit , reddi jubet ante solis

occasum : quod homo debitor reddit , et ipse protulit. De-«

.» Deut. xiiv, io-i3. —« a Esdr. v, 1 1,

J.Y. 261





DE T0BIA. LIBEB UNUS. /f(>3

ejus, hoc est, super praedicationeni Evangelii qua vcstitur

hodicque Domiuus Jesus , miscrunt sortem. Illaiu utique.sortem , quae cecidit super Matthiam , u t Apostolorum duo-

decimus numero,exclusonoinine proditoris, adjungeretur.

Bene autem de Evaugelistis dictum est quia miacruut sor-

tem; sorseoim veluti divino pendet examine. Et ideo quia

non potestate propria sunt locuti , neque omnes eademomnia: sed plerique dixerunt diversa , quae alius non dixe

rat : saucti Spiritus gratiam velut sortito illis ea tribuisse

coguoscimus , qiue loquerentursinguli de operibus Domiui

Jesu; ut ejus gesta sibi describcnda pro ejus nutu di\i-

derent.

LXXIV. Est et illa tunica quam demonstrat. Apostolus

dicens : « Induite Dominum Jesum '. » Haec est tunica qiue

inhonesta operit nostra, et in iis abundantiorein honesta-

tem circumdat iu Christo. Induimus viscera misericordia;

in Christo , induimus crucis gloriam, quae Judaeis scanda-

lum,Graecis stultitia videbatur. Illi erubescunt, qui eamerubescendam putant : nobis autem absit gloriari, nisi in

cruce Domini Jesu. Haec ignobilia nostra honorem abun-

dautiorem habent , quia per passionem Domini regnum no-bis paratur aeternum ; quo enim quis plus peccaverit, coplus diligit. Consepeliamur igitur Domino Jesu, ut partici-

pes resurrectionisejus essemereamur : expoliemus veterem

hominem cum actibus ejus , induamus novum, in quo est

remissio peccatorum.

LXXV. Bonus ergo amictus atque vestitus,verbum

Dei. Hoc vestitu filii Noe pudenda patris operuerunt , ac-

cipientes super humeros vestimentum, et retrorsum per-

gentes; ne viderent virilia patris, hoc est, corporea qiue

habent pudorem quemdam generationis hamanae : et ideo

qui viderc voluit , angustioris animi dignam mercedem1 Rora. i, 5, 14.

a6.



4«4 S « AfaBKOSlf

recepit, ut servus fieret; ornnis cnini qui facit peccatuni,

scrvus est peccati. Unde ille in terrenis remansit. Hocpau-peri nemo tollat Vfcstimentum; aut si tulerit, sol non oc-

cidat super despoliatum : eum ante restituat , ne pecca-

tum pauperis fceneratori possit ascrib: , et non solum suo,

sed ctiam alieno incipiat laborare peccalo. Hoc pignus mhac soeculi nocte reddatur , hoc vestimento in his mundi

tenebris induatur.LXXVI. Hoc pignus illius dominicae sortis est, non il-

lius contrarise. Legimus enim duas sortes in Levitico, de

quibus dictum est : « Unam Deo facies, alteram transmis-

• sori1

. » Transmissor sortem suam ad fceneratores trans-

mittit : servi Domini in sorte sunt Christi. In hac sorle

constitutus Aaron , contrariae sortis excludit aerumnam,

cum inter duas partes populi constitutus, mortem a defunc-

tis serpere in sortem vivorum eui corporis non permisit

objectu. Hujus sortis bonum pignus cst Yerbi amictus.

Hanc vobis tunicam nemo auferat, debitores : hunc tuni-

camnulli oppigneretis , si vultis nunquam turpitndinem

sustinere, ut dormiatis intercleros sicut Aaron, dormiatis

inter duo Testamenta, ut dormiatis somnum resurrec-

tionis, et vos reparare possitis. Hoc est vestimenlum quod

etiamsi oppigneraveris, recipiendum in Proverbiis sanctus

Salomon suadet dicens : « Aufer vestimentum tuum : praj-

» terit enim injuriosus 2. »

LXXVII. Sapientiae vestimentum est ex illis indumen-

tis , quce cx bysso et purpura Sapientia sibi fecit : hoc cst,

indumentum fidei constat ex prsedicatione coelestium , et

dominicae sanguine passionis : bysso aetherea figurantur

purpurse specie mysterium sacri sanguinis declaratur, quo

regnum cceleste confertur. Denique vestimentum sapien-

liae significari superiora indicant ; praemisit enim dicens :

,» Levit. xyi, «8. —* Prov. xxvn, i3.



DE TOBIA. LIBEB VlfUS. 4<>5

«Sapiens esto , fili , ul Ixletur cor tuum 1. »Et infra duos

versus ait : « Imprudentcs autein supcrvenicntcs damnuni• pendent 1

. » Aufer veslimentum tuum/ Aufer igitur, ne

damnum excipias imprudentiae; et ne exutum te proprio

veslimento ncquissimus ille communis fcenerator agnos-

cens, confusionem tui dctegere conetur opprobrii , etper-

suadeat tibi , ut te foliis tegas; et nudum te esse conspi-

ciens, in Dei verearis venireconspectum.LXW III. «Redde, inquit, proximo tempore, coangusta

• verbum, et fideliter age cum illo; et in omni tempore

» invcnies quod tibi necessarium sitJ

. » Non amat multis

innocentia se defendere. Susanna vocis assertione noneguit : verbum coangustavit ad Dominum , et stalim adi-

pisci meruit castitatis propriai testimonium. Plurima pres-

bykri loquebantur, qui laborabant verborum fuco obdu-

cere veritatem, sed non filia Juda. Tacuit apud homines

Ipcuta est Deo. Erubescenda erat in plebe ipsa defensio

muliebris ; et dum pudor defenditur, impudentia praeten-

debatur. Coanguslavit verbum dicens ad Dominum : « Tu»scis quia ialsa dixerunt de me*. » Et Dominus spiritum

Danielis pueri castitatis excitavit ultorem.

LXXIX. Coangusta ergo verbum, ut redhibitio credi-

tori , non lingua respondeat. Sive mystice : Coangusta

verbum, hoc est, consumma. Verbum enim consummans

el breviaus faciet Dominussuper terram, hoc est, ex mul-

tis ratiociniis abbreviata tibi summa conveniat. Deducito

quod cxpensisdiversis

est erogatum,

ut salvum habeasquod supcrsit : quomodo Dominus de multis dispensatio-

nibus Judaeorum, ex multo illo ratiociuio peccatorum con-

summavit tandem atque breviavit , ut reliquiae salvae fie-

rent per electionem gratire, et servarentur ad semen, per

quos intermortuam spem Synagogae resuscitaret.

« Pr«T. «tii, ii. —« Ibid. 12,— * Bwli, xxix, 2, 5,— * Dan. xih,4>»



4o6 s. ambrosii

CAPUT XXI.

Iieprehenduntur ii qui cum solvendo non sint, mutuumsumunt. Iidem quam abjecti ; et quemadmodum ad

condictam diem non reddentes ex amicis inimicos fa-

ciant; unde nulli mutuum sumendum concluditur.

Quidper molam et lapidem supermolarem non obli-

gandam inleUigatur ?

LXXX. Quam deforme est, ut pro beneficio ei, qui te

adjuvit, rependas molestiam!

Cum istum fraudaveris cuidebes , postea in tempore necessitatis tuae non invenies

creditorem. Quam indignum, ut cum victum tuum susten-

tare non queas, cum adhuc nihil debeas, putes quod et

victum tuum possis, et debitum sustinere! Ante cogita

unde dissolvas , et sic mutuum sume. Fructus , inquit

agrorum capio. Sed qui non abundant usui , quomodoabundabunt contracti foenoris incremento ? Sed possionem

meam vendo. Et unde fructus, quibus utaris ad sumptum?Foenus non pecunia sua solvitur, sed augetur; nume-rando coacervatur et crescit.

LXXXI. Deinde non cogitas humilitatem et verecun-

diam postulantis ? Donec accipias , oscularis manus foene-

ratoris superbi, humilias vocem tuam, ne clarior sonitus

vocis tuae aures ejus ofFendat , ne plures te audiant depre-

cantem. Paupertas non habet crimen , nulla indigentiae

infamia est : sed debere verecundum esj„ non reddere

inverecundum. Postulabis dilationem , cum cceperis

conveniri in tempore praescriptae solutionis : pro pecunia

alleres taedia, causaberis de tempore, exeusationes strues ;



DE TOBIA. LIBEB UNUS. iÔj

et cnm totum promiseris, nc in uuiversuni fraudare vidca-

ri>, vix dimidium restitues. De amico inimicum facies ,

pro honorc reieres contumeliam, pro bencdictionc male-

dictum. Quam haec opinionem laedant considera : quam a

viro bono discrepent , recognosce.

LXXXII. Ergo dum liber es a vinculis , ipse te revoca

a jugo et onere servitutis. Dives es ? Non sumas mutuum.

Pauper es? Non sumas mutuum. Dives es? Nullam pateris

petendi necessitatem. Pauper es? Considera solvendi dif-

ficultatem. Opulentia usuris minuitur , paupertas usuris

non levatur. Nunquam enim malum malo corrigitur, nec

vulnus curatur vulncre , sed exasperatur ulcere.

LXXXIII. Hoc vide , ne dum pecuniam petis , molamtuam obliges , aut lapidem supermolarem'. Mola est qua

similago conficitur, qua molit similaginem una mulier quae

assumitur, ct altera qua? rclinquitur. Fortasse illa assumi-

tur , quae semper molit verbum Dei , ut babeat similagi-

nem , et spiritalem facit farinam , cxpurgat vctus fermen-

tum , ut sit nova conspersio, custodit molam suam,

interpretatur Scripturas, servat sibi lapidem supermola-

rem: illa

autem relinquitur quae oppignerat molam suam.Cum aliquid emoluerit perfunctorie, oppignerat lapidem

qui est super molam. Quis iste sit lapis, quaero. Legi :

t Lapidem quem reprobaverunt aedificantes , hic factus

»est in caput anguli 1

. * Quare super molam? quia ipse

est qni molentes juvat : ipse est qui dicit : « Scrutamini

» Scripturas, in quibus putatis vos vitam aeternam habcre 2. »

LX\XI\. Noli, ftenerator, hunc lapidem supermola-

rem oppignerare, ne cadas super illum. Omnis enim qui

ceciderit super hunc lapidem , conquassabitur : super

quem autem ceciderit , comminuet illum. Nec viduae pig-

nus suscipias. Grave et utrumque secundum litteram , ut

• Psal. cxtiii, aa. —> Joan. v, 39.



4o8 S. AMBROSII

usum, iustrumcnlumque vivcndicgeno

anfcras,aut vidusc

pignus detrahas : sed gravius , si animae quae verbi vidua

cst , verbum teneas, et ei sterilitatem viduitatis indicas.

CAPUT XXII.

Quem fieneratorcm imitarl dcbeamus; ctquomodo Ec-clesice Dcusplus dederit 3 cui ct ipsa plus reddidit non.

exigcnti; deque divina misericordice ac judicii dis-

pcnsationc.

LXXXV. Atque ut sciatis quod amanti haec affectusuadeam , ut sciatis quod liceat et bene foenerarc , osten-

dam vobis quem fceneratorem debeatis imitari. « Duo , in-

» quit, erant debitores uni fceneratori, unus debebat dena-

»rios quingentos , alius quinquaginta. Non habentibns

» illis unde redderent , donavit utrisque. Quis ergo eum» plus diligit? llespondens Simon pharisceus dixit : iEstimo

» quia is cui plus donavit. » Et laudala est sententia ejus,

dicenle Domino : « Recte judicasti1

. » Recte judicavit

Pharisacus, qui male cogitavit , putans quod ignoraret

magis Dominus peccata mulieris , quam donaret. Sed

laudalus ejus sententia, ut excusatio ei omnis adimatur.

LXXXVI. Plus remissum est Ecclesiag , quae congre-

gata est expopulo nationum, quoniam plus debebat : sed

et ipsa plus solvit non exigenti, sed donanti. Dedit aquam

.pedibus Christi , quia sua peccata mundavit : osculata est

pedes, ferens pacis insignia : misit oleum in pedes ejus,

misericordiam et ipsa in pauperes conferendo. Isti sunt

pedes Christi , in his iunocentius ambulat Christus. Et



DE TOBIA. LIliER VM>. 4^9

Capillis capilissui tersit. Christoenini humiliatur, quicum-

quehabet humilitatis affectum. * Et ideo, inquit, dimissa

»sunt peccata ejus multa, quouiam dilexit multum 1. »

LXXXVII. Adverte quod Dominus et misericordiam

quasi liberalis impertit, et judicium cum miseratione dis-

pcnsat. .Antc donavit per gratiam , seu quibus donaret

sciebat. Non hahet quod excuset Judams. Mihi quasi pec-

catori plura donavit , illi quasi ingrato minora concessit.Scivit tamen quod et ille quasi ingratus non possit quod

accepisset exolvcre , et Ecclesia memor gratiae eo plura

solveret , quo plura meruisset.

CAPLT XXIII.

Oggerentibus usura? antiquitatem reponitur etiam cul-

pam anliquam cssc , quam solutum Christus vencrit

invexerit aulem diabotus : huic foeneratores assimi-

lari , nec non etiam eos qui fidejussorem obligant, in

quo sibi alterum parant inimicum. Quam cavendumsit, ne quis pro alio se obliget, aul saltem pro summasuis majore facultatibus!

LXXAVIII. Habetis ergo quem sequamini fcenerato-

rem, si vultis laude donari , si vultis non esse quod repre-

hendatur a nobis.Nos

enim non personae obtrectamus,

sed avaritia?. Nec faliit dixisse aliquos, cum ante hoc bi-

duum tractatus noster eorum compunxisset affectum :

Quid sibi voluit Episcopus adversus fceneratores tractare ,

quasi novum aliquid admissum sit , quasi id non etiam

superiores fecerint , quasi non vetus sit fcenerare ? Yerum



4l2 S. AMBROSIl DE TOBIA , ETC.

XGII. Redde ergo mercenario mercedcm suam , nec

eum laboris sui merqede defraudes ; quia et tu mercena-

rius Christi es, ette conduxit ad vineam suam, cttibi mcr-

ces reposita est ccelestis. Non ergo lsedas servum opcran-

tem in veritate , ncque mercenarium dantcm animani

suam : non despicias inopem qui vitam suam labore exer-

cet suo , et mercede sustentat. Hoc est enim interficere

hominem, vita3 suae ei debita subsidia denegare. Et tumercenarius es in hac terra : da mercedem mercenario ,

ut ct tu possis dicere Domino , cum precaris : « Da mer-«cedem, Domine, sustinentibus te

1.

XCIII. Tobias tibi dicit : « Luxuria mater est famis 2, »

in quo continentiam docet. Dicit etiam : « Mercedem omni»homini qui penes te

operatus fuerit, redde eadem die, et»non maneatpenes le merces hominis; et merces tua non«minorabitur 5

. » Dicit tibi ; « Noli vinum bibere in ebrie-

«tatem 4» Dicit tibi : « De pane tuo communica esurien-

«tibus 5. » Vide quid te fceneratore cupiat : «Et de vesti-

»mentis tuis nudos tege : ex ornnibus quae abundaverint

» tibi , fac eleemosynam. Omni tempore benedic Domi-» num 6

. » In his itaque ftenus aeternum est , et usura

perpetua.

' Ecdi. xxxyi, 18. — » Isai. xxix, 18. —» Ibid. i5. —< Ibid. 16. —• Ibid. 17. —• Ibid. xvn, 20, et seqq.

•




DE INTERPELLATIONE JOB ET DAMD.

LIBRI QUATUOR *.

LIBER I.

DE INTERPELLATIONE JOB, ET DE HOMINIS INFIRMITATE.

CAPLT I.

Multas in hac vita perturbationes esse, mullas conso-

lationes , sed his illas longe superari; quod sanctorum

inductione comprobaiur : David ac Jobum pro nostris

infirmilalibus interpetlasse , unde hujus operis argu-

mentum.

I. McLTAsnobis perturbationes' in hac vita esse subeon-

das Scriptura divina frequcntibus demonstrat locis : mul-

tasque suppetere consolationes, quibus animus capax

vigoris, et recti conscius absorbere debeat quse praesen-

tium incommodorum sunt, spectareea quae habeant per-petem jucunditatem. Praeponderant enim consolaliones

perturbationibus; quia et praesentium sedationem aflerunt,

et spem futurorum. Lnde et apostolus Paulus : t Indignae

>sunt, inquit, passiones hujus temporis ad superventu-

.» Scripti forte circa an. 383,— * "Vide D. Guillon, tom. x, p. 107-110,



4l4 *• AMBROSII

»ram gloriam*. » Indignae utique ad consolationis compa-

rationem , non ad fructum redemptionis.

II. Quae est enim tam praeclara cujusquam vita in ter-

ris , ut adaequare illam ccelestem gloriam possit ? Quid su-

blimius Paulo, qui tantum periculorum subiit, tantum

dolorum atque infirmitatum absorbuit? In iis quas Christi

nomine subiit passionibus quotidie, ut ipse dicit, morie-

batur 2, et nihil indignum perpeti se in hoc tempore pro

tantaa glorise spe atque expectatione censebat. Elias fa-

mem, insidias, mortisque terrores, laborum acerba tole-

ravit : et tamen solus ille igneis curribus, equis igneis de

coelo deductus ad terras , et de terris revectus ad co;lum

omne meritum hujus militiae abscondit, atque ultra hu-

mana omnia gratiam asccnsoris evexit. Nam de Petro quid

loquar, qui crucem suam futura remuneratione indignamarbitratus, inverso suspendi poposcit vestigio, ut aliquid

passioni sua? adderet, cujus acerbare ipse sibi supplicia

non timerct ?

III. Unde non immerito sanctus David ad illain gloriam,

cum in caetcroopcre, tum maxime inquadragesimo-primo

Psalmo se festinare tcstatur dicens : «Quando veniam et

» apparebo ante faciem Dei * ? » In quo Psalmo et per-

turbalioncs humanaefragilitatis, et consolationes a Dominoevidenter expressit. In quo etiam interpellat pro nobis

Deum , quod oblitus operis sui , oblitus collatae in homi-

nem liberalitatis et graliae, quem tuendum atque ornan-

dum susceperat, dercliquerit, et infirmum ac naufragum

diversis infirmitatibus rcjecerit atterendum. Quod idem

ante ipsum fecerat sanctus Job : sed iste moralius, ille

vehementius. Utriusque igitur interpellationes considerare

cordi est; quod in his vitae humanae forma exprimitur,

» Rom. vni, 18. — * i Cor, xv, 5i, —3 Psal. xu, 3,



DB INTERPEILATI0NE JOB. LIB. I. 4 1 5

cansa agitur, praerogativa formatur. Suo igitur ordiuc

spcctandre nobis sunt.

CAPUT II.

Quomodo beatus Job, amissis omnibus pro3ter uxorem

tanquam bonus athleta perturbationibus non cesserit

nec certare recusaverit.

IV. Amissis itaque liberis Job atque omnibus suis pra>

ter uxorem , quae ei sola ad tentationem reservata , perfu-

sus etiam ulcere gravi , cum videret amicos suos non ad

consolandum venisse, sed ad exaggerandum et acerbandumdolorem, advertit a Domino datam in se adversario tentandi

sui potestatem. Et quamvis sagittas Domini in corpore suo

sentiret esse, quibus compungi se diceret, tamen quasi

bonus athleta, qui dolorinon cederet, nec dura certami-

nis recusaret, addidit : «Incipiens Dominus vulneret, in

» fine autem non me perimat.. . Quae enim mea virtus , qui

» sustineo ; aut quod meum tempus, ut sufferat anima mea ?

» Numquid fortitudo lapidum , fortitudo mea : aut carnes

» meae suntaereae : aut nonin ipso confidebam? Adjutorium

autem a me recessit: visitatio autem ejus despexit me 4. »

V. «Nonne tentamentum est vita hominis in terra, et

» sicut mercenarii quotidiani vita ejus ; aut sicut famulus

» timens dominum suum , qui se sub umbra obtegat , aut

» sicut mercenarius expectans mercedem suam ; sic et ego

• menses expectavi vacuos, noctes autem dolorum datae

»sunt mihi? Si quiescam dico : Quando dies? Si surgam

> iterum : Quando vesper ? Plenus sum doloribus a vespera

» Job. vi, 9-1 3.



4l6 61 AMBROSII DE TOBIA, LlftER unus.

» usque ad mane. Fermentatur mihi corpus in putreding

» vermium : liquefacio autem glebas terrae, saniem radens

»ulcerum. Vita autem mca levior est fabula, in spe vacua

»perit... Dicam : Consolabitur me lectnlus mcus.... Tcrres

»me in somniis, et in visionibus me percellis1

. »

VV^V\*VVVV\^V^V%VVVvV»l^VVVl\^VVVVV\V\\\\\VVVVVVVVVt\\VV\VVVVVV«'VVVVI.VVvVVVVVvV»VVVV'\

CAPUT III.

Dc miscra conditionc hominis , qui quotidic sub formi-

dinc cst ; quamquc stuitc cogitet peccata sua Dei cogni-

tionem fallerc posse : iteni quam miserum in lcctulo

nobis ad quietem dalo soUiciludine agitari , atquc cx

eodem vacuos ac nudos txurgerc, quce vitai istius

imago est.

VI. Quam misera hominis conditio, quae quasimerce-

naria aliis laborat, sibi indigct, et nisi aliena misericordia

sustentare se nequit ! Quotidie sub iormidine, sub timorc

gravemloleransservitutcm,ctnedeprchendatur a Domino,

crratica atque fugiliva sub umbraquadamsaxulihujuspu-

lat se possedelitescere. Considera illum dequoaitinEccle-

siastico Syrach : « Omnis homo transgrediens in leclo suo,

» contemnens et dicens in anima sua : Quis me videt? Te-

» nebroe circumdant me ct parietes, quem vercor 2 ?»

Nonne tibi videtur isle vere esse mercenarius qui sua pro-

degerit, ut ille adolescens in Evangclio, qui legitur acce-

pisse a patre substantia) portionem, et egens atque inops,

quo famem levaret , pascere grogcs ccepit alicnos, ut mer-

cede sumptum exerceret suuin 3? Sed ille* tamen aliquando

conversusest; quia revertit adpatrem, et peccata sua non

» Job. vn, 1-1.4. —* Eccli. xxin, 25 et 26. —* Luc. xt, i3, et seqtj.



§1 ISTtaPILLATIONS JOB. Llf. f,- U?

repressit, sed prodidit. Ilic anteni qui se cxistimat ab eo

qni omnia videt, non vidcri ; et lencbris pulat eommissisua possc cclari, uinbraui practcndit : sed fruslra latere

se credit, cum oculus Domini lucidior sole, occultaoin-

nia dcprehendat, tenebrosa illuminct, et intimi cordis pe-

nclret couscientiam, atquc ih alta et profunda descendat.

Vanus ergo qui putat tencbris esse se lutum, cum lucem

vitare non possit, qua; lucet in tenebris, et tenebrae eamnon comprrhendunt. Quasi fugilivus itaque et malus mer-

cenarius deprehcndilur, et antequam se occultet, agnos-

citur; quia Domino omnia antequam quaerat, cognita sunt,

non solum qiuc facta , scd cliam quae futura suni.

VIL Pcrit igitur in vacua spe qui putat quod suum

crimen abscondal : fabula est islud, non veritas. Deuique

fabula pcccantium oliosa, non babens fructum , sed gcmi-

tum. Narralio cnim falui sarcina in via. Quid enim aliud

est peccalum , nisi sarcina quie hujus saeculi oncrat viato-

rem gravi depressum fasce delicli : qui si nollet oneri sub-

jacere, debuit audire diccntcm : t\cnite ad me omnes

»qui laboratis et onerati estis, ct ego vos reficiam 1. »

VIII. Quid autcm a?rumnosius, cum ipse lectus adcommunem quietem dalus, gravc vulnus infligat? Tunc

enim solemus qux fccimus recordari, et factorum suo-

rnm stimulis compnngitur inlerior conscicnlia. Lndo

Scripliira ail his : « Qunc dicilis iu cordibus veslris, et in

«cubilibus vcslris compungiiniiit 2?•» Rcmedium quidem

dedit , sed lamcn conscicnliain vulueravil. Scd eslo ut ali-

quando fcssis somnus obrcpat : tcrrcmur insomniis, cxa-

gilamur \i>icnibus; ut non jam requics, sed poena sit.

Ita enim abcunt divilicsreculi , veluti somnium exurgenlis.

Surrexit aliquis cx islius corp oris somno, et nihil possedit,

idque ipsum quod sc credebat habere , amisit.

* Maltb. xi, 38. — • Psal, iv. 5,

LY. 17



4l8 *. AMBROSIf

IX. Constituite mihi nonc divitem illum, qui quoti-

diana.lucra, et quaestus varios congerebat, et exagitaba-

tur cupiditatibus suis , subito resipiscentem , consideran-

temque secum, quia non cum morietur, accipiet omnia,

neque simul descendet cum eo gloria domus ejus; et quod

ea quae possidet, in hac vita habcant aliquid voluptatis

non etiam in futurum : aperientem oculos ad ccelestia.

Nonne tibi videtur sicut qui in sornnis bibebat, bibisse; et

qui in scmnis epulabalur, epulatus : apcruisse autcmocu-

los, et cognovissc quod aniina ejus inane speravit, et adhuc

esuriat, atque siliat; quia modum non habet avarilia, nec

rapiendoexpletur, sed incitaturco egentior, quopluraquae-

sierit ? Et hic surrexit , et vanum est somnium.

CAPUT IV.

Quomodo amicvJob ad consotandum eum venientes ejus

dolorem acerbaverint : et quam magnifice idem sen-

serit de divina potestate, ac redemptionis mysteria

designaverit? x

X. Sed iterum ipsum audiamus dicentem : « In veritate

anovi quod ita est; quomodo enim erit justus, morta-

>hV » etc. Incumbebant illi amici qui ad consolandum

venerant , et quasi inimici amaris eum perurgebant ser-monibus. Unum enim solatii g nus est in aerumna et in

amariludine constitutis, culpa \; care; utea quaeperpetiun-

tur adversa , non pro delicti protio sustinere videantur.

Hoc quoque sancto viro adimere gestichant; ut videretur

ipse suae auctor aerumnae , qui peccatis gravibus Domini

»

Job.ix,

i,».



DE INTERPKLLATIONE JOB. LIB. I. 4*9

contraxisset oifensam , et pro impietatibus snis illa tolera-

ret : describentes impiorum supplicia : ut qui vitia sere-

rent, et mcterent sibi dolores 1

, quod mandato pcrirent

Dei, et spiritu vitae ipsius interirent , qui insufllaret domos

luteas inhabitanlibus 2, et arescerent, cogitationes desti-

tueret versutorum, os obstruerct injustix

. Quae vcra

quidem de Domini potcstatc : sed non ennFenientia tanti

viri meritis asserebant.

XI. His ergo respondit : « ln veritate novi quia ita est;

«quomodo enim justus mortalis apud Dominum? Si enim

• voluerit judicio contendere cnm eo, non audiet iilum ;

»ut non ad unum verbum ejus millc scrmonibus contra

» dicat. Sapiens est enim intcllectu , et fortis, et ma<rnus .

»quis tam durus , ut in conspectu ejus possit snbsistere?

»Qui facit montcs inveterascere, et nesciunt, et evertit

»eos iracundia. Qui commovet orbem terrarum a funda-

» mentis , et columnse cjus quatiuntur. Qui dicit soli, et

»non oritur, adversus autem sidera consigoat. Qui extcn-

»dit ccelum solus, et ambulat .sicut in pavimer/to supra

»mare. Qui facit vergilias, et hesperum, et septentrionem,

» et austri ministerium : qui facit magna et investigabilia ,

«gloriosaque et immensa , quorum non est numeras. Si

» praeterierit me, non videbo : et si me pra?tergressus fae-

»rit, nec sic sciam *. » Quanto vehementiore tuba iste in-

crepuit de Domini potestate? Sed iu ea justorum auxiiium,

non ruina est. Denique videtur exprimi potentia , sed ma-

gis redemptionis nostrae mysteria declarantur.1 Job. it, 8,9. —» lbid. 19, etseqq. —J Id. v, 10-16.— * Id. u, 3-n.

a;.



4xd *. AMBROMI

CAPUT V.

Deum fecisse montes inveterascere, id est, litlcram Ve-

teris Testamenti in spiritalem sensum convertisse :

Judo3os, quod illud ignoravcrint , excusabiles nonessc ob prodigia quce Ckrisli morlem sunt comilata ;

scd maxime ob solis defeclionem quo3 dcscribitur.

Tanguntur alia quaidam Ckrisli opera , et prmcipue

ambulatio in mari; ubi de iitubatione Petri, ac de

conterendis navibus Tharsis, quibus corpora nostra

designantur.

XII. Qui sunt cnim montes quos inveterascere facit

nisi Moyses, Aaron , et Elias, Jesus Nave, Gedeon, Pro-

phclaj, oinnes libri Veteris Teslamenti? Venit Dominus

Jesus : Novum detulit Teslamenlum, ct illud quod crat

vetus, factum est novum. Innovatus cst Chrislianus, in-

velcravit Judaeus. Renovata est gratia, invetcravit lillera.

Evertit monles, et convertit. Everlit enim et subruit in-

tellectum sccundum lillerain , et slatuit inlelligenliam spi-

ritalem. Inlclleclus ergo ille Legis evanuit carnalis, et

factus est spiritalis. Unde Aposlolus ait : « Scimus aulem

»quia Lcx spirilalis est, ego autcm carnalis sum 1. » Scd

et ipse qui carnalis erat, factns est spiritalis, sicut ipse

asseruit dicens : « Puto enim, et ego spiritum Dei habco 2. »

Hos ergo monles inveteravit Jesus, et Judxi nesciunt. Si

enim cognovisscnt, nunquam Dominum majestatis cruci-

fixissent : nunquam adhuc judaica deliramenta sequeren-

tur. Ipsi sunt ergo qui nesciunt. Unde et in Evangelio di-

1

Rotn. vii, i4- —a i Cor. vit,4o.



DE IMERPKLLATlOSfc JOB. LIH. 1. 4'lt

cit Dominus Jesus : « Diuiille illis, Palcr, quia nesciunt

»quid faciunl1

. »

XIII. Sed non excusantur quia nesciunt, cum nescire

nolint qnod dcbucrint cognoscere. Cerle non illis invidc-

mus, si Domini sequantur sententiam. Sententia enim su-

periora solet absolvere, non futura. Sed nec illc immunis

a scclere qui crucifixit suae Auctorem salutis , et postea ve-

niam non poposcit. Esto ut antc hjnoraverit quem perse-quebatur; in cruce taraen positura dcbuit recognoscere

universorum esse dominum elementorum, sub quo omnia

elcmenta trcmuerunt, ccelutu obscuratum cst, sol refugit,

terra dissiluit, defunctorum sepulcra patuernnt, mortui

viventium receperunt consortia. Lnde et Centurio ait

« Vere Dei Filius eratiste 1. » Cenlurio agnoscit alienum,

Levita non recognoscit snum : gcntilis veneratur, Hebraeus

abjurat. Non immerito ergo columnae orbis terrarum

motae sunt, quando non crediderunt principes sacerdo-

tum. Sed motae sunt veteres , ut novae confirmarentur,

sicut ipse dignatus est diccre : « Ego confirmavi columnas

»ejus 3. » Audi quas columnas confirmavcrit. « Petrus et

» Jacobus, etJoannes, qui videbantur columnne esse, dex-»teras dcderunt mihi el Barnabae communionis 4

. »

XIV. Quomodo ergo excusant se nescUse, quorumalii viderunt.aliicognoverunt solem, non expleto diei cur-

riculo, sc recepisse; et rursus ante pcraclum spalium noc-

tis egressum , noctem in die fecisse , in noote diem. Ltique

inlelligere debuerunt quia sol jussus se recepit, ct jussusexivit. Procdixerat enim Domiuus, quia tribus dicbus fu-

lurus erat in corde tcrras, et tribus noctibus 5: didicerat

hoc sol, servabat praeceplum. Dubilabat ergo , dicens :

Quid facio? Orior, et dies est ; Occido, etnoxcst, Si cur-

» Luc. xxm, 54. —• Matt. xxyxi, 54«— ? P»'» «xnr, 4» — * Oaldt?

n, 9. —' Matth. xu, 40.



^2 2 S. AMBR08II

sum meum servavero, demorabor mundi salutem. Festi

nemus etiam ad redemptionem nostrana : festinare etiam

debeo ipse ad novam vitam; erit enim beneficio crucis

qua renovantur universa , et sol novus, et co2ium novum.

Festino ergo ut illum possim videre Solem justitiae, illumi-

nantem animas universorum. Sed quid faciam ? Ipse vult

post triduum fieri resurrectionem. Inveni quid faciam,

ut et moras non faciam et numerum dierum custodiam.Non faciam integrum diem et integram noctem. Abbre-

viabo horas , ut tribus quidem diebus ac noctibus sit inter

mortuos Dominus Jesus : citius tamen quarn trium dierum

et noctium intervalla patiuntur, resurgat a morluis. Ab-

breviabo igitur horas ubi ascendcrit crucem. A sexta hora

statim fiat nox; ne videam Domini passionem, sed fugiam

parricidalis persecutionis spectaculnm. Occidam , et erit

nox horarum trium : egrediar, et innovabo diem , ut sit

horarum trium : percursus est primus dics : sequetur nox

secunda spatio suo , sequetur similiter dies : incipiet nox

tertia, resurget Dominus in nocte, et erit dies in lumine

resurgcntis; ut compleatur illud : « Et nox sicut dies illu-

«minabitur*. » Hic est dies ille magnus quem vidit Abra-

ham, et gavisus est : de quo et David ait : « Hic est dies

»quem fccit Dominus , exultemus et laetemur in eo* : »

cui non ministerio laboris, sed fructu exultationis in-

terero.

XV. Ipse ergo Dominus diem ducit, et ante mundi

consummationem vidcbitur lumen, quod illuminat om-nem hominem venientem in hunc mundum. Ipse est Do-

minus , qui signat et numerat multitudinem stellarum :

ipse est Dominus , qui coelum solus extendit , qui ambu-

lavit tanquam in pavimento super mare ; quando Petrus

vidit eum ambulantem , et dixit : « Domine, jube me ve-

1

Psal. u&xxvm, 17. —• Id. cxvn, a4>



DE 1NTERPELLATI0NE JOB. LIB. I. 4 2 5

»nire ad te super aqua- 1. » Et jussit Dominus : sed ille

titubavit; et nisi porrexlsset ei Domiuus dexterara, de-mersus fluctibus occidiss^t. Tilubavit caro, salvavit dex-

tera. Et ait illi : • Modica? fidei, quare dubitasti1

? » Fides

ergo ambulavit in Apostolo , non caro. Denique fides titu-

bavit , et caro sentire cojperat naufragium. Quod non im-

proprie dictum cst; quia caro navis est animae, sicut

scriptum est : « Qui descenduut mare in navibus 3. » Et

alibi : « Ibi dolores ut parturientis , in spiritu vehemeuti

» conteres naves Tharsis *. » Animae enim nostrae cum^ erbum parturiunt , edunt dolores : quae autem peperit

jam non meminit tristitiae propter gaudinm; quia natus est

illi homo qui mundnm redemit. « Naves Tharsis , » id est,

intelligibiles qua? Salomoni aurum ferebant atque argen-

tum, id est, corpora nostra, quae habent thesaurum in

vasis ficlilibus5

, ut Aposlolus dicit : vel quod etiam hic

partus dubio conteruntur, juxla qnod dictum est : « Vai

» praegnantibus et nutrientibus* ! »Nam cum anima quati-

tur, caro flactaat : vel spiritu vehementi exagitabuntur

infuso, cum expleto tempore fuerit resurgendum , secun-

dum quod scriptum est : « Veni Spirilus , et insufila in• mortuos istos, et vivent 7

. » Lnde et ipse Job in posle-

rioribus dicit : « Novi enim quia aeternus et potens est

»qui soluturus est me in terra, resuscitare pcllem meam»quae portavit haec 8

. » Conteruntur autem qui in judicium

ressuscitantur. Estautem bona contritio: «Corenimcontri-

«tumet humiliatum Deus nonspernit'. »Et alibi : « Sana

• contritiones ejus 10. » Sed et ad Josaphat dictum est

« Contritae sunt naves ire in Tharsis" ; »eo quod se sacri-

lego miscuisset, (idest, Ochoziae regi Israel). Ltrumque

Malth. xiv, a8. — » Ibid. 3i. —* Psal. cvi. ao. —* Id. xivu. 8.

—s a Cor. iv, 7. —6 Luc. xxi, a3. — t Ezech. xxxvn, 9. —• Job. xix,

a5, a6. —» Psai. l, 19. —«» Id. tu, 4. —" » Paral. xx, 07.



4s4 *• AMBROSII

igitnr contrilio significat; qnia ulrumquc cst in dic judi-

cii : « Quando omnes qui in monnmentis sunt, audicnt

nvocemFilii Dei , et procedent qui bona reccrnnt, in re-

asurrcclionem vit/c : qui vero mala cgcrunt , in rcsurrec-

stionem jndicii1

. » Qnod cliam David prophcla significat

diccns : «Ibi dolores nt parturicnlis : sicnl andivinms, ila

»et vidimus in civilale Domini virtnlum , in civitate Dei

»nostri2

. » Namqueet dolorcm fulurum, etkeliliam com-prehendit : dolorem de judicio, et de absolutione ke-

titiam.

VVVVVVWV\V\VlVVVV\VVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVV\VVVvVVVVVVVVV\VV^

CAPUT VI.

Verba Job , quibus humanas infirmitates apcrit^ expen-

dunlur. Quemadmodum Vir sanctus peccatum suum

non negaverit; quidoe inlcr peccare et inrpie agcre

sit discriminis : quiOus verbis hominem apud Deum

conclur excusare : postremo confilcnli vcniam pro-rnitti , ac justum iniquilates siuis agnoscere , osten-

ditur.

XVI. Sed ad propositoe nobis intcrpcllationis seriem

reverlamur. «Multas, inquil, coulritiones fecit mihi, res-

«pirare me non sinit, replevit mc amaritudine; et quia

»virtute est potens , nemo potest judicio ejus resisterc. Si

» juslus sum corde, lingua mea crrat Magnum et po-

» tentem disperdit ira. Improbi in mortc gravi : jusli au-

» tem irridentur. Dali sunt enini in raanus impii , » Vide

gingula. Potentibus ira sua gravis est, improbis nequitia,

• Joao. v, s8, 29. —» P«l. xlvji,8, 9. —* Job, u» i7-a|.



DE 1KTEBPELLA.TIONE JOB. LIB. 1. -4 >- >

justb conditionis infirmitas. Ita nihil periculo vacat. For-

tinido et maguiludo viri sua potestale decipitur, improbi-

tasaflligitur, virtus ridetur. llle quia plus potest, labitur :

iste quia nihil potest, aflligitur. Conditiouis est vitium,

quia «\ita noslra lcvior est cursore. Transivit, et nihil

»vidit. Tanquam navis vesligium, aut aqtiilnc volantis et

»qunerc;.lis cscam* ; » ita pratcrit et vita hominis. Quodloquimur, obliviscimur; nec ullum transitus nostri ia-

signe deprehenditur, nisi quod sit plenum mosroris et

gemitus. « Concutior, inquit, omnibus membris. Ltinam

»»t mediator noster arguens et dijudicans inter utrumque

«nostrum 2. »

XMI. « Dicam Domino : Quare sic me judicas? Anbouuui tibi est ut injustus ego sim; quia repulisti opera

manuum tuarum, et consilio impiorum intendisti? ftum-quid sicut mortalis videt, sicvides; aut vita tuasicut ho-

»minis, aut anni tui sicut viri; quia exquisisti iniquitates

»meas, et peccata mea invesligasti? Nosti enim quia impie

»non gessi : sed quis est qui de manibus tuis erualur 3? »

Alagna fides, magna auctoritas conscientiac , Deum tes-

tem mentis suae arcessere. Quod condilionis est, non ne-

gat : quod impietatis est , repellit : quod infirmitatis

fatetur. Peccasse cooditionis est, quia nemo immunis

lapsus est : impie agcre non conditionis est.. sed perfidiae et

nequissimae mentis venenum. Non agnoscit hoc justus :

sed absolutio bominis in Dei miseratione, non in hominis

potestate est.

XVIII. Manus, inquit, tuae plasmaverunt me : postea

• convertistiet percussistime. Memento quia lutum mefe-

scisti, et in terra me resolves. Numquid non ut lac niul-

«sistime, confecisti me sicutcaseum? Corium et carnem

• me induisti , ossibus et nervis me inseruisti ; vitam et

• Job. u, 2$, t6. —• Ibid. >S et 35. —» Id. t, 1-7.



426 S. AMBROSII

» misericordiam in me posuisti ; et visitatio tua protexit

» spiritum^ meum l . » Quanta deploralio sancti Viri pro

communi infirmitate, quanta conventionis aucloritas, quod

Deus hominem manibus suis fecerit ? Excusatur culpa in-

firmitatis obtentu, commendatur gratia privilegio opera-

tionis aeternae, et protectionis dignatione ccelestis. De quo

loco etiam David pulcherrime locutus est dicens : « Quid

»est homo, quod memor es ejus ; aut filius hominis , nisi» quia visitas eum 2

? »

XIX. « Haec , inquit , habes in te : novi quia omnia po-

» tes, impossibile autem tibi nihil. Si enim peccavero , cus-

» todies me , ab iniquitate autem immaculatum me non» fecisti. Si impius fnero , vae mihi ! Si sim justus , non pos-

» sum me erigere. Plenus sum enim confusionis , investigor

«sicutleo adnecem 1. » Vide tria: « Si peccavero , inquit,

» custodies me. » Et ideo , o homo , falcre peccatum , ut ve-

niam consequaris: « Dic, inquit, iniquitates tuas , ut jus-

«tificeris2

. » Quid erubescis fateri eas in quibus natus es ?

Negantis , non fatentis crimen est , negare quod natus sis.

Quod accepisti, utinam serves. Cur putas te habere quod

non accepcris? Ergopeccator fatealur , impius ingemiscat,

justus non se erigat ct extollat; ne perarrogantiam fruc-

tum justiliae amittat.

XX. Etpulchre ait: «Sijustussum, nonpossum me eri-

»gere;plenus enimsum confusionis. «Justusenim advertit

magis fragilitatem suam,quam injustus; et sapiens agnos-

cit, non agnoscit insipiens. Denique lapsibus suis sapienscompungitur, insipiens delectalur : justus accusalor est

sui, injustus assertor : justus praevenire vult accusatorem

confessione peccati, injustus peccatum suum occultare de-

siderat : ille in principio sermonis occurrit ut prodat er-

1 Job. x, 8-13. —* Psal. vni, S. —3 Job. x, i3-i6. —4 Isai". xi.ni, 26.



DE I>TERPELLATIONE JOB. LIB. I. 4*7

roreni, isto mujtiloquio scrmonis sui sooum accusationis

involvit, ne prodat errorem.

CAPUT VII.

Omnium cctatum maximt lubricam adolescentiam

nos eorum etiam peccatorum, quos vitare nequive-

rimus , rationem esse reddituros : osrumnas noslras

maris ac terrce incommodis non satis exprimi : cce-

lum ac terram innovanda esse , nec futuram resur-

reciionem ante adventum ejus, qui nova omnia sit

facturus.

XXI. Iterum adjiciens dicit: « Quare ascripsisti adver-

» sum me mala , et apposuisti mihi adolesceniiae peccata 1?•

Pulchre id a?tatis arripuit ad querelam, quae magis ad vi-

liumluhrica esse consuevit. Habetenim pueritia iunocen-

tiam , seneclus prudentiam , ipsa vicina adolescentiae ju-

ventus bonae existiraationis intuitum , et verecundiam

delinquendi ; adolescentia sola est invalida viribus , infirma

consiliis, vilio calens, faslidiosa monitoribus, illecebrosa

deliciis. In tanto igitur e,t tam confragoso et procelloso

mundi hujus turbine, cur tam crebranaufragiaimprovidae

ascribuntur aetati ? Lnde praeclare David totius tcmporis

ejus veniam sibi a Domino postulavit dicens :« Delictum

«juventutis mene et igoorantia; ne memineris , Domine 2,»

quia tunc maxime calor corporis servet, et aestu sanguinis

vaporantis ignescit.

XXII. Sed iterum ipsum audiamus : < Mortalis, inquit,

» filius mulieris , brevis vitae est , et plenus iracundiae , qui

' Job, xiii, ati, — * Psal, xxiti 7



4a8 8* AMBBOSIl

• sicutflosfloruit, etdecidit; discedit autem ut umbra , et

»non resistit. Nonne et ab hoc ratio quaeritur ? Et hunc» fecisti inlrare in judiciumsub conspcclu luo. Quis anlcm» mundus est a sordc ? Scd ncmo eliamsi unius diei sit vita

'

»ejus super terram 1. » Vere miserabilis condilio , ut pec-

cati sui quod vitarc non possit, ralioncm praeslare coga-

tur : judicium inlrare, in conspeclum Domini subire om-nipotenlis compellilur,

edere causas gestorum suorum,quai tot vitae sune aetatibus percurrcrit , cum mundus a pec-

cato quivis esse non possit , ut ab ipsis cunabulis prius

obrepat infantiae culpa, quam sit ullus sensus erroris.

Quamque illud miserabile, ut brevis sit vita ejus, dulcis

illccebra, multiplex aerumna, iracundiaquolidiana. Ilaque

in exigua delectatione amaritudo perpetua est.

XXIII. «Est, inquit, arbori spes. Si enimfuerit excisa,

»virescit,* et in petra mortuus ramus ejus fuerit, ad odo-

»rem aquae florebit; faciet autem messem sicut novella.

»Vir autem defunctus abiit , cadens autcm mortalis homo» non ultracst. Tempore aulem flucluat mare 2

. » Spccla-

vimus prophelici sermonis seriem ex duobus infcrioribus

elemenlis, terra ac mari, quae omni injuriae, crebrisquo

tempestatibus subjacenl: quam validumargumentum nos-

trae exprcssit aerumnae? Terrcna, inquit , virgulta, nemo-rosaque arborum, etiam cum fuerint morlua, in usus vi-

tales resurgunt. Mare quoque ipsum tcmporum vicibns

solet flucluare. At vero caro nostra semper exaesluat, sibi-

que ipsa lempestas est,ncc unquama mctibusprocellarummiserandisque naufragiis feriatur.

XXIV. «Cum aulcm dormierit homo, non resurgit us-

»que dumccelumnon assuatur 3. » Quod videturdeclarare,

donec coelum novetur; erit enim ccelum novum et terra

uova*, sicut scriplumest, Nam quod assuitur, vetus est\

« Job. xiT, 1-4, —• Ibid, 7-ii. —* Ibid. i j, — < Isai, hvr, i;.



01 lftT£BPBtLATfO*i JOB. LIB. f< £|<}uod vetns, mutabitur. Denique audi David dicentem :

• Initio terram tu fundasti, Domine, et opera manuum• tuarum sunt coeli. Ipsi peribunt; tu autem permanes,et

» omnessicut vestimentum veterascent , etsicut opertorium

«mutabiseoselmutabuntur^.tPossumusetiam illudattexe-

re, quoniamquod vctusest, assuitur;quodnovum,cogitur.

A diebus autem JoannisBaptislae regnum coelorum cogi-

lur, et cogentes diripiunt illud. Assuebat ergo illudSyna-

goga in paucis, Ecclesia cogit in miliibus. Vel quia nunc

coelumassui videtur ncbulis et caligine, noclurnisque tene-

bis, et croceo diei surgentis rubore diversa et discolori

speciesaepe conlexlum. Tunc aulem nox nonerit amplius,

et non indigebunt luceluccrna?, et lumine solis; quia Do-

minus illuminabit super eos 2, sicut dicit Joanues. Vel

quia : t Vae iis qui assumunt cervicalia ad everlendas ani-

• mas populi 1.»

XXV. Deploranti Prophetae miseriam nostrae fragililalis,

quae et in hac vita requiem non haberet, et universa su-

bito incursu morlis amitteret, Spiritus sanctus infudit

tandiu non resurrecturos homines, donec venirelqui non

assueretveteranovis, necvcstimentum novum committerct

in veslimentum vetus; sed omnia faceret nova, sicut ipse

dixit :« Ecce faciam nova\ » Ipse est enim resurrectio,

ipse primogenitus ex mortuis in quo omnes quidem prae-

rogativam iuturae resurrectiouis accepimus : solus tamen

ipse adhuc resurrectione perpetua resurrexit.

« Psal. ci, 36, 37. —» Apoc. xkl, a5. — * Eztch. xm , lS. — < Aj oc.

w, 5.



43o *. AMBROSII

CAPUT VIII.

Quomodo beatus Job resurreclionem atq ue iram Domini

in consummatione futuram signi/icaverit : et quamdesideraverit ex hac vita t uhi perfidia dominalur,

evolare.

XXVI. Audito igitur quid locutus csset in eo Deus, et

cognito per Spiritum sanctum quod Filius Dei non solum

veniretin tcrram, sed etiam descensurusessetadinferos, nt

mortuos resuscitaret(

quod tunc quidem factum csl ad

testimonium praesentiuin , et exemplum futurorum ) con-versus ad Dominum ait : «Utinam in inferno me conserva-

»res, absconderes autem me, donec desinat ira tua , et

» statuas mihi tempus in quo memoriam mei facias. Si enim

»mortuus fuerit homo, vivetconsummans dies vitaeipsius.

»Sustinebo donec iterum fiam, deinde vocabis mc; ego

» autcm te obaudiam : at opera manuum tuarum ne despi-

»cias. Numerasti autem meas adinventiones , ncc praeteri-

»bit te quidquam ex peccatis meis. Signasti autem iniqui-

» tates meas in sacculo, et notasti si quid inscius praeterivi *.

Quam suavis locus, qui nos de resurrectione confirmat ; et

quam videtur voci dominicsc convenire , quae in Evangelio

legitur, ubiait : « Tunc incipient dicere montibus : Cadite

»super nos; et collibus: Operite nos 2. »Erit enim in coji-

summatione saeculi ira Domini. Reete ergo Sanctus in ju-

dicium mavult resurgere , quam in tempus divinae iracun-

diae , quaeterribilis etiam innocentibus est.

XXVII. Simul etiam illud prophetare intelligitur , di-

» Job. xir, 13-17. —» Luc. xxui, 3o.



DE INTERPELLATIONE JOB. LIB. I. 43 1

cendo: «Statuasuiihitoinpusin quomemoriammeifacias;»

quod in passione Domini resuscitandus foret , sicut in fine

istius libri demonslratur; nec tamcn deplorare desinit: et

quo magis intelligit sibi rcsurrectionem esse propositam

vitam hanc fugere desirerat, videns se in manus traditum

adversariorum, projectum se in potestatem impiorum,

cui etiam amici in inimicos convcrsi suut , quicum dehue-

riut consolari , ruinam super ruinam inferant; memor ta-

men cooscientiae suaepuraj , etmuudae orationis ait : «Terra»non cooperias in sanguine carnis meae 1

; » ut oratio ejus

sicut incensum dirigaturad Dominum, non in terra diver-

setur. Sancti cnim oratio nubes penetrat; peccaloris ora-

tioncm , sicut a Deo Cain dictum est parricidae , aperiens os

suum terra in sanguine carnis abscondit. « Maledictus, in-

»quit , a terra, ouae aperuit ossuum

acciperesanguinem

• fratris tui de manutua; quoniam operaberis terram *.

CAPUT IX.

Reprehenduntur ii t qui curiosius sapientice adyta rimari

audent : eam neque in abjsso , neque in mari qu&-

rendam esse; et qua de causa : denique ejusdem cogni-

tionemsoli Deo , et quibuseamille revelaverit , patere.

XXVIII. Flebiliteiv itaque Sanctus deplorat vitae istius

tempora : « Pcrco , inquit , et spiritu circnmfcror : oro au-

»tem sepulturam, ct non impetro, precor laborans. Et

» quid faciam ? Dies mei trausierunt in horrore : dirupti

»sunt arliculi cordis mei s. » Nec tamcn usquam derogat

judicio Dei ; scit enim profundam esse altitudinem sapien-

> Job. xti, 19. —« Gen. it, 11. —' Job. xvn, !,,*, et in



4U .. immtt

tia3 et scientise l)ei, et inscrutabiliajudicia ejus, atque in«

vestigabiles viasejus.

XXIX. «Non calcaverunt, inquit, eas filiise glorifican-

» tium , ncc transivit per cas leo '. » Quis cnim potuit vias

ejuscomprehendere, qu?e abditeoccultapenetravit : «Unde,

»inquit, inventa est sapientia, aut quis locus disciplinae ?

» Noscit mortalis homo viam ejus, nec inventa est in homi-

»nibus. Abyssus dixit: Non estin rae; et mare dixit : Non

» est mecum 2. » Non tibi licet scire, o homo, alta sapienlice;

ideo tibiscriptum est: «Noliallum sapcre, scdiime 3. » Quid

curiose cupis invcstigare quod tibi non expedit scirc, nec

cognoscerc datur ? Paulusaudivit aliqua secreta sapienliae,

quae prohibitus est aliis inlimare; et ideo raptuscstinpara-

disum, raptus usque ad tertium ccelum 4, ut audiret ea quoe

positusin terris audire non poterat. Si qtue audivit homo,

non licuit ei loqui, quemadmodum quod non audivit, in-

quirit ? Imperatoris hujus in terris non licettibi scirecon-

silia, etvisscire divina ? non licet tibicuriosius invesligare

quaein lerris geruntur, et curiosius requiris quidsupra coe-

lum agatur? Cur tu disputasundenata sit SapientiaPNcscit

homo viam ejus, nec in hominibus iuventa est perfecta.

Sapientia. Non in Moyse, non in Aaron , non in JesuNave

fuit, non in ipso David, qni ait:« Incerta et occulta sa-

«pienti.TB tuac manifesiasti mihi 5; »quia ipsc dixit in posle-

rioribus : « Velut jumenlum facius sumapud te6

. » Suprii te

est scire , o homo , alliludinem Sapienlize , satis est libi ut

credas. « Si enim non crediderilis, inquit, nec inlehige-

» tis7

. » Abyssum scirenon potcs , abyssum non potcs com-

prehcndere, quomodo allitudinem Sapicnlia3 comprehen-

des ? Abyssus dixit : « Non est in me; » et tu polcs dicere

quia in te est Sapientia ?

• Job. xxrm, 8. —» Id. ia-i4. —3 Rom. xi, ao —4 » Cor. xn, 5, 4»

—* Psal. l, 8. —• Id. lxxii, a3. —7 Isal. tii, 9,



DE 1XTERPBLLA.T10NK JOB. LIB. I.

XXX. Abyssus ergo dixit : «Nonestinine;»quiaipseDo-

niinusdixit: «Non derelinquesanimam meamin inferno1

.»

Et Apostolus dixit : « Quis descendit in abyssum ? hoe est

» Christum ex mortuis deducere 2. » Ergo si interrogatnr

abyssus: Lbi est Sapicntia ? Respondet: «Non est inme,

quia resurrexit. Interrogatur mare : Lbi est Sapientia ?

Dicil : « Mecum nouest:» quia calcavit me, nec fluctns

mei eam tnrbarepotuerunt. Et tu ergo inhoc s;eculi istius

positus freto noli perfectam illam Dei Sapientiam in hoc

mundoqucerere; quiamundus eam noncognorit. Sed si vis

eam invenire, calca fluctus hujus mundi , sicut calcavit

Petrus, et ambnla super aquas hujus saeculi, et porriget

tibi dexterara Sapientia , sicut porrexit et Petro ; quia

nemo fuit quem non saeculi hujus unda turbaverit. Tur-

bavit Abraham , turbavit et Moysen , turbavit et Petrum.

Movses per mare trausivit, et per mare peditem duxit exer-

citum : sed ante et ipse turbatus est. Petrus super aquas

calcavit : sed mersus fuerat corpore , quia infirmioris fidei

vestigio claudicavit. Ergo noli Sapientiam in mari quae-

rere, quia non dixit cum mari se futurumDominus Jesus,

sed cum Apostolis suis; ut aliqua ex parte eum cognosce-rent , quibus ait : « Ecce ego vobiscum sum usque ad con-

9 summalioncm saccoli*. »Beati cum quibus est, utinam et

nobiscumsit. Sed nobiscummareest, PetruscumChristo,

quia et ipse calcavit mare. Nobis aurum cordi atque ar-

gentumest: Sapientia autem supraaurum, nonin auro est.

Ideo qui Sapientiam habere cupiebat,» Argentum, ait, et

» aurum non habeo; sed quod habeo, do tibi : in nomine

»Jesu Christi Nazareni surge et ambula 4. » Quia.aurum

nonhabebat, in nomine Christi habebat pue operationis

gratiam. Ideo et tibi dicitur : «Ettrahe Sapientiam in mto-

1 Pi.-tl. xv, 10. —» Rooo. x, -. —* Matlb. sitiii, jo. —* Aet. n, 6.

LV. «8









DE INTERPELLATIONE DAVID. LIB. II. 43 5

.« i\» \\\\\»\\»\\»»\»v\»\\»»\K\\»\\»\\»\A\»^v»%»*v\\»VVV»A»%\»V%»v\*v*\\^V»»»\.VV*V%v%»

LIBER II.

DE INTERPF.I.LATIONE DAVID.

CAPl T I.

Post absolulam vehementiorem inttrpellationem Job st

quitur placidior interpetlatio David. Ilunc non intpte

ctrvo comparari, cum Chrislus ipse per idemanimalse designari non recusaverit. Illi similitudinem hancconvenisse potissimum ob passionis susceptionem ,

Ecclesiw vocationem, pro/Iigationem diaboli , atqucApostolorum , qui et ipsi cervi fuerunt , missionem.

I. Melti quidem deploraveruutinfirmitatem fragilitatis

humanae : excellentius tamen caeteris sanctus Job, et sanc-

tus David. Ille superior , directus , vehemens , acer , et

quasi gravibus exasperatus doloribusmajore cothurno

:

hicblandus, placidus, atque mansuetus, mitiore affectu

ut vere quem imitandum sibi proposuit, cervi imitaremur

affeclum. Nec te moveat, si tantum Prophetam ferae simili-

tudine videar praedicare, cum legeris ad Apostolos dictum

« Estote astuti sicut serpentes , et prudentes sicut co-

• lumbae 1. »

II. Sed tamen quamvis istiusmodi similitudines piis

astruantur exemplis , sitque innocens et mitis natura cer-

vorum ; illum cervum ad imitatione Prophetae propositum

hoc loco arbitror de quo Salomon paternae mentis assertor

in Proverbiis dixit : « Cervus amicitiae, et pullus gratiarum

' Matlh. x , 16.

*8.



436 S. AMBROSIf

» confahuletur tibi1

. » Vcrus cnim Dei Filius in semelipso

naluram, quam animantibus ipse donavit, expressit, qui

in hunc mundum tanquam cervus advenit : et cum his se

mera simplicitate jungebat , a quibus ei parabantur insi-

diae. Fcrtur enim hujusmodi cervorum esse simplicitas,

ut cum se exagitari vidcrint , his sese equitibus annec-

tant, qui ministerio fraudis appositi, fugoe specie ac simu-

latione societatis induclos ad retia usque deducant. Ita

ergoDominus tanquam ignarus periculi atque improvidus,

Judaeis dolum sibi struentibus admiscebatur, et societatem

Jud&> proditoris sibi ascivit , cujus simulatione funesta ,

usque ad crucis laqueos et relia passionis accessit. Unde

conversus ad eum dixit : « Juda, osculo Filium hominis

» Iradis2

? » Et hoc modo quidem vcnit ad Synagogae retia,

volensque se induit : sed non implicitus est, nec instric-

tus, qui omnes resolvit.

III. Denique eminebat super retia. Et quia eum sui non

susccperant , vocabat Ecclesiam , et suam ei gratiam con-

ferebat, sicut ipsa sacro-sancla Ecclesia in Canticis protes-

tatur dicens : « Adjuravi vos , filioe Jernsalem , in virtuti-

» busetfortitudinibus agri ; nesuscitaveritis, etexcitaveritis

» charitatem , usquequo voluerit 3, » Pctit ergo in odorc

agri , quem olebat sanctus Jacob , id est , illa fide , illa de-

votione excitari sponsum suum a filiabus Hierusalem , ut

festinet ad sponsam, et excitari ejus in sc charitatem , aut

etiam ipsum excitari , quia charitas sponsus est. « Deus

»enim charitas est*,»sicut dixit Joannes. Sed ille non est

passns se ab aliis excitari ; qui sponte properabat, egres-

sus de thalamo exultabat ut gigas ad currendam viam.

Yidit eum sponsa , et vocem venientis audivit , subitoque

conversa ait : « Ecce hic advenit saliens super montes ,

• Prov. v , 19. — ' Malth. xxvi , 5o ; et Luc. xxu ,48.-3 Cant.1

» /• — 4 1 Joan, vi , 16.

,8s





438 B. AMBROSII

»puer parvulus mittct manum in cavernain aspidum, et

»illi non noccbunt1

. »Et ut agnoscas quod Ecclesiae filios

significare vidctur, addidit : « Partus autcm eorum emit-

» tes , dirumpent filii eorum , et mulliplicabuntnr in gene-

» ratione, exibunt et non revertentur retro 2. » Nemo enim

mittens manum ad aratrum, et aspiciens retro, habilis

est regno Dei 3.

V. Merito ergo cervus factus est Dominus ; ut taies sibi

cervos Domini vox prapararet, de quibus ait : « In nomine

»meo damionia ejicient, linguis loquentur novis, serpen-

»tes tollent, et si mortiferum quid biberint, non eis no-

»cebit\ «Tollebant enim serpentes , cum spiritu oris sui

sancti Apostoli de latebris corporum eruerent nequitias

spiritales , nec venena mortifera sentiebant. Denique cumexiliens de sarmentis Paulum vipera momordisset , viden-

tes barbari pendentem viperam de manu ejus , pulabant

repente moriturum 5. At ille stabat intrep ; dus, nec vulnere

movebatur, nec veneno infundebatur. Unae videntes eumnon tanquam hominis conditione genitum , scd tanquamDei gratia editum , supra homines esse ai bitrabantur.

Vide cervum viperas de latebris eruentem Spvritu divino

qui erat in naribus ejus6

, sicut dixit Job. Conversus in-

quit, Paulus in spiritu, et respiciens cum dolore, ait ad

Pithonem : « Prnecipio tibi in nomine Domini nostri Jesu

» Christi continuo exire ab ea. Et exivit eadem hora 7. »

Vide cervum, quando venit ad baptismum, et sacri fontis

ablutus irriguo , omnia persecutionis venena rejecit.

Vide cervum Dominum Jesum, quando venit ad JoannemBaptistam, et dicenti sibi Joanni : « Ego a te debeo bapti-

»zari, et tu venis ad me , rrspondit : Sine modo 8. » Et

> Isai. xi, 8. —• Job. xxxix, 4. 5. —* Luc. ix, 6a. —< Marc. xvi,

17, 18. —« Act. xxviu, 3-6. — 6 Job. xxvu , 5. — > Act. xvi , |8.

«9 • Mattln 111, 14 s i§



DE INTERPELLA.TIONE DAVID. LIB. II. 4^9

hoc dicto , in aquas salutem sitiens publicam , tota avidi-

tate descendit. Sed jam satis nobis in exordio tractatus

sicut in principio anni, more vulgi cervus ailusit (87). Per-

gamus ad caetera.

CAPLT II.

Quam desideraverit David ex hac vita innumeris cala-

mitatibus, ac peccalis obnoxia Liberari; ut ad conspec-

tum Deiperveniret! Terram lacrymarum esse iocum,

et quw iltarum utilitas? Quomodo Prophcla animamsupra carnis infirmilates attollens orationem qua

peccata teguntur, coram Deo effuderit, ut in cazles-tcm aulam introiret. Ej usdem aulm paucis tanguntur

delicicb, cum qua etiam Ecclesia comparalur.

VI. Interpellat , ut dixi , David dicens ad Dominum :

« Sicut desiderat cervus ad fontes aquarum : ila desiderat

* anima mea ad te Deus. Sitivit anima mea ad Deum fon-

» tem vivum : quando veniam et parebo ante faciem Dei * ? »

/Estuat Sanctus , nec sese capit. Major est enim animi

maguificentia, quam cujuslibet corporis magnitudo ; et se-

curus meriti, de terris ad ccelestia cvolare desiderat, sicut

et alibi dicit : « Quis dabit mihi pennas sicut columbae ,

»et volabo, et requiescam 2. »Hic enim sunt laquei, qui-

bus etsi non implicatur justus , tamen impeditur : hic do-

lores et sollicitudincs ; illic laetitia, ubi gratia : hic postremo

corporis vincula , qua; Paulus solvere gestiebat ; ut omni-

bus exutus impedimentis , Domino liber assisteret. Hoc

ergo sitiebat anima David, ut jam non per fidem , se4

» Psal. w, a,3. —« id, ur, 7,



44o ». AMBROSII

iacie ad faciem Deum vidcret ; nec solum pcregrinaretur

a corpore , sed corpore solveretur. Dissolvi enim et cumChristo esse multo melius ; quia justo mori cst lucrum. Et

grande quidem lucrum carere peccato, delictorum illece-

bris non moveri. Quis enim mundus a sorde , quando nec

unius diei vita hominis in terra caret delictorum conta-

gione ? Vivendo crgo damna conlrahimus innocentia3

mortc fmem erroris adipiscimur. Lucrum ergo morte ac-

quirilur, vitae autem usu tanquam miseris debitoribus usu-

rarii nominis ad reatum fcenus augetur. Et bene silit

anima, quae festinat ad fontem , non aquae istius, sed vifcu

«eternae,de quo supra dixit : « Quoniam apud te est fons vitae,

» et in lumine tuo videbimus lumen 1. »Merito ergo David

properabat pervenireet apparere ante faciemDci, cujus vul-

lus lumen est; quia omnes, quos Dominus spectat, iiluminat.

VII. «Fuerunt lacrymae meae mihi panes die ac nocte,

» dum dicitur mihi quotidie : Ubi est Deus tuus 2? » Ibi bene

lacrymae panes sunt, ubi esurilur justitia. «Beati enim qui

» csuriuntet sitiunt justitiam, quoniamipsisaturabuntur. »

Sunt igitur lacrymae quae panes sunt, et confirmant cor

hominis. Gui disputationi etiam illud ecclesiasticum con-venit dictum : « Mitte panem tuum ante faciem aquae

3; »

quia ibi panis ccelestis, ubi aquagratiae; quoniam recte

accipiunt substantiam Verbi, et mysticae rationis alimen-

tum, quibus flumina aquae vilae de ventre labuntur. Simi-

liter quoque ibi panis hic vivus, ubi aqua lacrymarum, ct

fletus estpoenitentiae. Sicenim scriptum est : « In fletu exie-

» runt, et in consolatione revocabo eos4

. » Beati ergo quorum

lacrymae panes, qui rideremeruerunt; quia beatiquifletis.

. VIII. « Horum memor, inquit, effudi super me animam»meam 5

. «Sanctus colligit ab his quae foris sunt, et supra

• Psal. xxxv, 10. —* Id, xu, 4- —s Eccle. xi }i, —4 Jerem, xxxi, y.

-*- * Psal. xu, 5,



D£ INTtRP£LL\T10NE DWlD. LIB. II. 44*

se eflundit animam suaui; ut anima supra corpus eftusa

infirmitateni carnis abscondat, tegat corporis ad peeniten-

tiam, et virtus ubique animac mentisque praetendat. Lnde

et in posterioribus dicit : «Eftundam in conspectu ejus

«orationem meam 1. »Lbi efiunditur oratio, ibi peccala

sunt tecta. Quorum autem memorem se dicit? Eorum uti-

que quae desiderabat, ut veniret et appareret in conspectu

Pci, ut ejus aulam illam videret oeternam, in qua spatiaba-

tur animo et procsuuipto delectabatur ingressu.

IX. « Quoniam ingrediar, inquit, in locum tabernaculi

» admirabilis, usque ad domum Dei. In voce exultationis,

» et confcssionis, sonitus epulantis2

. »Non immerito flebat,

quoniam versaretur in terris, cui coelestia tabernacula

deberentur , et quem aulae potentis cxpectaret introitus.

Denique illam solam omnibus regni sui opibus praeferebat,

sicut ipse testificatus est alibi diccns: «Lnam petii a Do-

»mino, hanc requiram; ut inbabitem in domo Domini

» omnes dies vkae meae, et ut videam delectationem Do-

»mini J. » Delectatio Domini in Ecclcsia est: Ecclesia est

imago caelestium ; etenim postquam umbra praeteriit

imago successit. L mbra Synagoga est : in umbra Lex, in

Evangelio veritas. Ideo in Evangelii lumine veritatis imago

resplendet. Flebat igitur Propheta; quia differebantur

plena gratiae bona et refcrta laetitiae.

Psal. nu, 3. — « Id. xli, 5. —* Id. xxti, 4.



44* S. AMBROSII

CAPUT III.

J\lon mirum si David hujus vitm malis , etsi consolatione

suaminime careant, turbalus sit; cum ipse Chrislus

qui morlem subivit voluntariam , turbari voluerit

et quo sensu hoc intelligendum? Item quare alio loco

non confiteor, sed confitebor Propheta dixerit ?

X. DENiQfcE et in posterioribus dicit : «Ileu me, quia in-

» colatus nieus prolongatus est1

! » Et ideo interpellabatDo-

minum, quia ad meliora properabat. In ipsistamen afflicta-

tionibus saeculi magna esset consolatio praesentium, spes

fulurorum. Quis enim non erigeret animum, qui posset

sperare in tabernaculo ccelesti beata illa sibi consortia re-

servari. Sed quia infirmae conditioni plerumque futura

taedio sunt , praesentia vexationi ; ideo et sancti Prophetae

insurgentibus corporis fluctibus anima turbabatur.

XI. NoloenimmiretissiProphetaanimamsuam dicitesse

exagitatam, cum dixerit ipse Dominus Jesus : «Nunc anima

» mea turbata est2

.» Qui enim suscepit infirmitates nostras,

nostrum quoque suscepit affectum, in quo et tristis erat us-

que ad mortem, nonpropter mortem ; mors enim voluntaria

mcestitiam habere non poterat, in qua futura erat universo-

rum laetitia, universorum refectio. De qua et alibi dixit:

« Et» surrexi, et vidi, et somnus dulcis factus est mihi 3

. » Bonus

somnus qui fecit nonesurireesurientes,nonsitire sitientes,

quibus sacramentorum dulcedinem praeparavit. Quomodo

ergo anima ejus timore turbata est, qui fecit aliorum ani-

mas non timere ? Tristis ergo usque ad mortem , donec

?

f»sal. cxyj,5.

—•

iJoan,\i\,

37, —•

Jerem,xxxi, 36,



PE IJTERPELLATIOXE DWID. LIB. II. 443

consummaretur gratia : quod probatur ipsius testimonio

dicentis de morte sua : c Baptismate habeo baptizari, et

» quomodo angor, usque dum perficiatur 1 ?»

XII. Turbatus igitur David lubricis saeculi hujus anfrac-

libus dicil: «Quare tristis es anima mea? quare conturbas

»me? Spera in Deum, quoniam confitebor illi : salutare

> vultus mei, et Deus meus 1. » Ergo quando anxii et sollicili

sumus, spes nos futurorum expectatione confirmet. Videsingula : « Spera , quoniam confitebor, inquit. » Non confi-

teor, sed confitebor; hoc est, tunc melius confitebor,

quando revelata facie gloriam Domini speculatus in eam-

dem imaginem reformabor.

XIII. Subito cum se consolaretur, in se reversus ait:

«

Adme ipsum anima mea turbata est

5; • id est, qui alios

confirmare debeo, ipse conturbor. Et quia ex me non ha-

beo firmamentum, de auctore sumamus.

Luc. xn, 5o. —» Psal. xli, 6, 7. —* Ibid. 7.

taata

>xJ«1



444 *' AMBROSll

CAPUT IV.

Qui turbari se boni consulunt eos exire ex JEgypto, qua*

per Jordanem designatur : per eum jluvium adum-

brari etiam Chrislum, quodnempe cordium cogitatio-nes peneiret, et Sanctis terrenam ad cceleslem dividat

possessionem. IIoc tamen Christo convenirc , Patre

non excluso ; et ibi quidper Sicimam significetur ? 1 tem

Chrislum montem fuisse magnum per Divinilatem ,

modicum per incarnationem, quam cum Lex vetus adhomines redimendos non sufficeret , Evangelium illa-

turus susceptam voluit.

XIV. « Propterea. , inquit, memor ero lui, Domine, de

»tcrra Jordanis et Hermoniim *. «Memor est de terra Jor-

danis, in quo gratia memoriam devotionis accumulat. In

Jordanem Naaman Syrus ille descendit, et mundus a lepra

iactus cst. In Jordane Laptizatus est Christus, quando ibr-

mam lavacri salutaris instituit. Jordanis nomen dcscensio-

nem significat, qua dcscendit Dominus Jesus, qni a con-

tagio delictorum vicinos Jordanis fluminis eraundavit. Iiic

fluviusexit deyEgypto, et dividit terram repromissionis.

Ergo qui turbatur, si boni consulit, de Êgypto exit, et se-

quitur viam lncis. Hermoniimetiam viamlucernae interpre-

tati sunt. Exi ergo prius ex /Egypto , si vis lumen Christi

videre. Exivit Chananaea a fmibus gentium , et Christuminvenit, cui dicebat. «Miserere mei, fili David 2

! » Exivitet

Moyses ex /Egypto, et Prophela factus est, et remissus adpopulum , ut de terra afllictionis animas eorum liberaret.

» Psal. sm, 7. —» Mallb. xt, 22.



DK 1NTERPKLLAT105E DATID. LIB. II. 44^

Luccrna autem in Chrisli corpore. Haec tibi lucerna viam

monstrat. 1'nde et sauctus David ait : « Lucerna pedibu*

»meisverbum tuum^.^Lucerna, quodilluininaveritanimas

universorum, et iu tenebris viam monstraverit. Evangelium

via lucernae est; in umbra lucet, id est, in saeculo. Lnde ct

alibi habes : « iNive dealbabuntur in Selmou",» idest, in

obunibralione.

W. Jordanis quoque Christus qui dividit terram. Quo-

modo dividat, audi : « Et tuam ipsius animam pertransibit

»gladius, ad revelandas multorumcogitationescordium 3:*

eo quod sit nostrarum divisoranimarum, qui in intima cor-

dis socreta descendat, et cogitationes mentium deprehen-

dat. Hic gladius verbumest Dei vivum. Deuique adllebraeos

sic legis «\ ivumcstDei verbumet validum, et acutiusomni

»gladio acutissimo, penetratque ad divisionem anitnoe et

» spiritus, artuumque et medullarum '. » Hic est fons Siloa,

qui dicitur missus, quoniam Christus a Patre dixit se esse

missum 5. » Est et illa divisio quae colligitur ex eo quod

utramque ripam Jordanis tribus incoluerint Judaeorum,

quoniam Filius hominis, qui posterioribus temporibus des-

cendit e coelo, verus ille Jordanis , verus ille lerrestrium

atque coelestium divisor, possessionem dividuam patribus

dedit : unamquaepossideretur in tcrris, alteram quaefuturae

vitae meritis servaretur. Quorum utrumque convenit soli

Christo, vel coelestia dividere, vel occulla deprehendere.

Intcriora enim dividit , qui occulta deprehendit, quod est

utiqne Divinitatis insigne. Denique sic habes scriptum quia

Dominus di\il : « Laetabor et dividam Sicimam1

'. »Haec est

illa magnifica portio, quam Jacob filio suo Joseph praestan-

tiorem omnibus depulavit. Lnde ait : «Ego do tibi Sicimam

«magnificam super fraires tuos, quam accepi de manu

' Psal. cxviii, io5. —• Id. iavii, i5. — ' Luc, ji,35,— < Hebr. iy, i

— ' Joan. ix. -. —6 Psal. lix, 8.



i. AMBROSII

» Amorrhaeorum, in gladio meo et sagitta1

. »Quod divisio

soli Domino debetur, quae Verbo, hoc est, spiritali illo

veri Salomonis gladiocomprehenditur. Quidest soliPPatri

sine Christo, an Christo sinc Patre? Minime. Cumsolumdico Patrem, Filium non separo; quia in sinu et secreto

Patris Filius est. Cum solum Filium dico, et Patrem jungo,

sicut junxit et Filius dicens : « Ecce venit hora, ut me solum

9 relinquatis : sed non solus, quoniam Pater mecum est2

. »

Sic ergo et Pater solus beatus, et solus potens dicitur*;

ut ab eo Filius non sequestretur, qui in Patre semper est.

Denique praeclare Joannes : « In principio erat Verbum , »

sed sine Patre non erat. Et Deus pater erat, sed sine Verbonon erat : « Quia Verbum erat apud Deum k

. »

XVI. Haec Sicima Ecclesia est. Ipsam enim elegit Salo-

mon, cujus latentem distinxit affectum. Haec Sicima Mariaest, cujus animam gladius Dei transit et dividit. Haec Si-

cima est ascendens, sicut interpretatio habet. Quae sit as-

cendens, audi de Ecclesia : « Quae est quae ascendit dealbata

»innitens super fratrem suum s ?»Haec est aclinosa, quse

graece ^x-rtvw^ dicitur , quod fide operibusque resplen-

deat : cujus flliis dicit : « Opera vestra luceant coram Patro

» meo, qui in coelis est8

. »

XVII. Memor ergo est Dei David de terra Jordanis et

Hermoniim a monte modico. Quis est iste mons modicus?Consideremus ne forte Divinitas Christi mons magnus.« Denique cceluin el terram compleo, dicit Dominus 7

. »

Si ergo Divinitas Christi mons magnus est, utique incarna-

tio ejus mons exiguus est. Utrumque ergo Christus, et

mons magnus et minor : magnus vere; quia magnus Do-minus et magna virtus ejus : minor; quia scriptum est

.

» Gen. xiyiii, 22. — » Joan. xti, 3 2. — * 1 Tim. vi, i5, 16. —* Jean. 1 , 1. — « Cant. thi , 5. —« Matth. r, 16. — 1 Jerem.xxin, a4»



DB INTERPELLATIOXE D.A.VID. LIB. II. 447

«Minorasti eum paulo minus ab Angelis 1. » Unde et Esaias

dicit : « \idimus eum, et non habebat speciem, neque de-

»corem J . » Idem tamen et ex magno minor factus, et ex

minore magnus. Ex magno minor; quia cum in forma Dei

esset, seinetipsum exinanivit, et ibrmam servi accepit : ex

minore magnus ; quia dicit Daniel : « Et lapis qui elisit

• imaginem, factus est mons maghus, et implevit omnem» terram*. «Lapis hicsirequirisquis sit, agnosce. «Lapidem

» quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput»anguli\ sldem tamen cum et exiguus videretur, magnus

erat. Cui rei astipulatur Esaias, dicens : « Puer natus est

»nobb, et filius datus est nobis, cujus initium super hume-»ros ejus, et vocabilur majrni consilii Angelus 6

. » Omniapropter te Christus. Lapis propter te, ut tu aedificeris :

mons propter te, ut tu ascendas. Ascende ergo super mon-

t»'in, qui ccelestia petis. Ideo inclinavit coelum, ut tu

esses vicinior; ideo surrexit in verticem montis, ut te

elevaret.

XVIII. Non immerito ergo abyssus abyssum invocabat;

nt iste mons fieret exignus, de quo Propheta nit : « Abyssus

" abyssum invocat in voce cataractarum tuarum 6. »Non

proevalebat Vetus Testamentum ad istius mundi redemptio

nem : invocabat, et quasi ad auxilium arcessebat NovumTestamentum. Clamabat Lex annuntians Evangelium. Eral

enim semiplena ; et ideo erat necessarius, ut veniret qui

Legem impleret. Finis enim Legis Christus ad justitiam

omni credenti, qui venit Legem implere, non solvere.

Quomodo abyssus Lex, audi dicentem : « Judicia tua sicut

»abyssus multa 7. » Simul hinc intellige utrumque unius

esse sapientiae Testamentum , quod quasi sunm venit im-

plere. Cataractas autem intelligimus profunda verborum,

1 P»al. vin, 6. —• Isai. liii, a. —j Dan. n, 36. —* Psal. cxvn, a».

—« Isal. ix, 6. —6 Psal. xu, 8. —r Id. x xxt, 7.



448 S. AMBROSI!

et vim ccelestis eloquii : quae fluxerc nobis sicot imber e

coslo. Ergo rcmedium Uediorum omnium Christus, et

Scriptura divina ; atque in tentationibus unum perfu-

gium.

CAPLT V.

Propheta miseriis obsessus divinam implorat misericor-

diam, qua? in adversis prcecipue manifcstatur. Deumhominis susceptorem esse, lum ob crealionem qua in

nos idem jus habet alque in lutea vasa figulus , tum

ob defensionem qua concessam homini vitam con-

servat.

XIX. Dknique ubi advertit David quod elevationes

fluctuum saeculariuui super se venirent, quas necesse est

plurimas subeamus in istius salo vitae, memor Domini

miserationum quas innumeris promisit oraculis ad preces

conversus interpellat Deum, sciens quod misericordia ejus

in luce mandatur, id est, in Lege;«Quia Lex praecepta

«tua 1: » in tcntationibus autem quasi in noctis tenebris,

manifestatur. Lnde tanquam viator qui repatriare deside-

ret, ct pervenire quo tendat, confragoso tamen vitae hujus

ilinere fatigatus, ducem arcessit, ct allevamentum obse-

crat.

XX. » Apud me, inquit, oratio Deo vitae meoe ; dicam»Deo : susceptor meus es

2. » Bene nota jam sibi quaerit

auxilia, et promissa auctorem convenit, atque usitatimu-

neris praebitorem; ut in subveniendo, si meritum hominis

ofFendit, divinum non offendat exemplum. Dicit aliquis :

» Iui. xxyi, 39. —^Psnl. \l\, io._



Dfc I5TKRPELHT10XE D.4VID. LIB. If. 44<7

Quando suscipit eum Deus? Lthoc astruamus, veni me-

( r.m ad Scripturae sacrae exordinui , rt vide quomodo I)o-

minus manibus suis de luto hominem fLuraverit 1. Inde

et hic ipse in posterioribus dicit : « Manus tune fecerunt

»me et plasmavcrunt me 2. » Quasi figulus quidam Deus

fabricam c;irnis est operatus humanae. Et ad Hieremiam

dicitur : « Descende in domum figuli, et audies illic

» verba mea 3. » Figulo utique scepe conlingit, ut dum vas

fingitur, cadat de manibus ejns, et iterum colligat lutum,ut vas reformet. Denique et Hieremias dicit : «Dcsccndi , et

» vidi quo modo cecidit vas , quod ipse iaciebat in manibns

»suis. » Et iterum inquit : « Fecit vas aliud quo modo pla-

»cuit ei '. » Recte ergo susceptor dicitur; quia manibus

suis nos ipse suscepit , ipse formavit, Humani figuli vasa

sunt illa, alia in honorem, alia in contumeliam.Omnessumus vasa fictilia : et si rex sit aliquis, v3s fictile est; et

si apostolus, vas fictile est. LndeetPaulus : « Habcmus,» inquit , thesanrum istum in vasis fictilibus

5. < Et Propheta

de rege dicit : « Depretiatus est Jechonias sicut vas, cujus

» opera non est necessaria. » Et addidit : « Terra , audi ver-

»bum Domini, scribe virum istum abdicatum*. » Quasi

patrio jure Deus noster filios solet abdicare dcgeneres

ideo et in terra eos scribit, quia filii terrae sunt. Undecnm Judaei accusarent adulteram, Dominus Jesus digito

scribebat in terra. Justi autem non in terra scribuntur,

quibus dicitur : « Gaudete quod nomina vestra scripta

»sunt in ccelo7

. »

XXI. Suscepit crgo nos Dominus , quando nos finxit :

suscipit et quando nos jubet nasci. Unde ait Justus : a Sus-

• cepisti me ex utero matris meae '. » Cujns matris ? «Prius

1 Geo. n, 7. —• Psal. cxvm, j3. —J Jerem. xvm, a. —4 Ibid. 3,4,— * a Cor. iv, -. — 6 Jerem. xxn, 28. — » Luc. x , ao. —* p$f WXVUI, 10.



ASo *» AMJlROSll

»qdam te formarem in utero, novi te *. » Quos format ct

suscipit, exeuntes quoque suscipit. « Et prius quam cxires

»devulva malris, sanctificavi te2

. » Susceptorest quisus-

ceperit manibus, ut generis operalor humani susccplor

dicitur; et qui visilatione susceperit, vit prolcgal. Lnde

alibi ipse dicit Propheta; « Qui habitat in adjulorio Allis-

»simi, dicet Domino : Susceplor meus Os tu, et rclugium

»meum5

. » Priuia susceplio est operalionis, secupda de-fensionis. Denique audi Moysen dicentem : « Extendcns

»alas suas assumpsit eos, et suscepit eos super scapulas

»suas 4:» sicut aquila suscipit, qme foetus suos cxaminare

consuevit ; ut teneat atque enutriat, quibus veri indolem

partus , et incorruptoe gratiam naturae astipuluri adverte-

rit; aut repellat, in quibus degeneris originis infirmitatem

in tenera adhucselate deprehenderit.

CAPUT VI.

Queritur David sui oblitum Deum videri , quo et peo-

catorum suorum merita, et propriam infirmitatem

quassine divino pr&sidio subsistere non polest, confi-

tetur. Jbidcm iuget quod fuerit a Deo repulsus, qui

susceptus ante fuerat. Quam beatum sit ex utero

%n Deum projici ; et qua rationc illud Chrislo accom-

modetur ?

XXII. « Quare me oblitus es, et quaro me repulisti1

?»

Deus non ohliviscitur. lmpossibile est enim ut obliviscatur,

cui omnia quae sunt facta et futura, praesentia sunt : sed

« Jerera. i, 5. —• lbid, — » Psal. xc, i, ».-*4 Deut. xXxu, )i. -•

* Psal xw , 10.



DE INTERPELLATIOSE D.VVID. LIB. II. j/Sl

nostra peccata merituin oblivionis ei infundunt ; ut obli-teret eos, quos indignos sua visitatione cognoverit.

enim cognoscit Dominus, qui sunt eju.s. Tamen ubi aliqui

iniquitatctu operantur , his dicit : « Nohnovi vus/. »Qui*

ergo est qui possit Deo dicere : • Quare me oblitus es .'

Sed tamen commune boc sanctis, nobisque infirmis e>l.

Sanctus dicit quasi meriti sni couscius ; et tamen quo

sanclior, hoc humilior. Quod si vix sanctus dicit, quidf ego

dicam peccator, nisi ad illud referam : « Quare ©peris tui

oblitus es ; quare visitationis luae oblitus cs ? Postremo

quare infirmitatis meae oblitus es? Quid est enim homo,

nisi quia visitas eum ? Non ergo obliviscaris infirmum.

Memento, Domine, quia infirmum me fecisti : mement^quia pulverem me finxisti. Quomodo stare bolero, nisi so-

lidaturus hoc lutum semper inteudas, ut de vnltu tuo so-

liditas mea prodeat ? Cum averteris faciem , turbabuntur

omnia : si intendis, vae mihi ; non habes quod iri me aspi-

cias, nisi contagia delictorum : nec deseri utile, nec videri

est ; » quia dum videmur, offendimus. Possumns tamen

aestimare, quia uon repellit quos videt ; quia emundatquos aspicit. Ignis ante eum ardet, qui crimen exurat.

XXIII. Bonum est ergo nobis , ut non repellamur.

Ideo queriturDavid, quia repulsum se credidit, qui ibe-

rat ante susceptus. Denique in posterioribus dicit : • In

»te confirmatus sum ex utero 2. » Sed et supra scriptum

habemus : « In te projectus snm ex utero : de ventre ma-»tris meae Deus meus es tu

5. » Bonum est et projici , sed

in Deum. Denique ex persona Christi , hoc in vigesimo-

primo Psalmo diciturquivere in Patrem de utero projectus

est Virginis; non enim terrena eum excepere morientem.

Lndein cruce positus, cum emitteret spiritum, ad Patrem

ait : « In manus tuas commendo spiritum meum '. »

' Mitth, tii, a3, —* Psal. ux, 6. — J Id. xxi, , —4 Luc um, 46.

29.



45a • s. AMBROSIl

XXIV. Non ergo aliqui addant : « Dominc, » utPsaltfe

faciunt, quod neque in latino codiceinveni

meo, nequein

graeco, neque in Evangelio , quod est evidonlius. Denique

supra dixerat : « Pater , dimilte illis hoc peccatum '; » et

ideo tanquam Patri, in manusejus commendare se spiri-

tum suum , in cujus sinu semper est Fiiius. Quanquain ,

etsi addant quod. dixerit , « Domine , » consideront quod

quasi homo in morle positus hoc loquatur.

XXV. Ergo projcctus est de utero in Patrem, dc ven-

tre matris sunc, hoc est, definivit quod ille uterns qui pro-

jecit cum, venler cst matris. Palcr autem dixil : « Exutero

» ante luciferum gcnui te2

. » Non projecit uliquc Filium

Paler , a quo nunquam egressus est Filius , sicut ipse ait :

« Traditus sum,etnon egrediebar 8. » Non proj^cit eum,

cui ejusdem substantias unilate connectitur. Polest ergo et

sic legi : «In te projectus sum ex utero de ventre matris

» meae h, » ut sequatur, « Deus meus es tu , ne discedas a

»me. » Potest et sic : « Deventre matris meae Deus meus

»cs tu ;» quoniam in utero positus a te nunquam re-

cessi : tecum eram, qui tanquam Jonas in utero celi posi-

tus, te pro populo deprecabar. Etvere de matris surc ven-tre cum Deo erat , secundum quod scriptum est :

« Quoniam prius quam sciret puer bonum aut malurn ,

» elegit quod bonum est5

. » Et : « Antequam patrcm voca-

»ret aut matrem, virtutem Damasci etspolia Samariao de-

»pr3Ddatus est6

; » ut gentibus evocalis regnum Patri piae

cultu devotionis acquireret. Videamus cactera.

1 L'*r. xxiii, 34. —a Psai. cix, 3. — * ld, lxxxvii, 9, —4 Io v xxi, la,

~~ * Jv»i vii, 16. —* Id. viii, 4-

,ys



I>E IMEHPELLATI05E IUVID. Lld. II. 4^

CAPUT VII.

D«m cxoplatus Christi adventus differtur , stevisse dia-

bolum , ut in Ckristum crcdituros obtercret; et in

ipsis signa defigeret sua : ubi de signis quee sequict qiuv fugere nos oporteat, disseritur. Diabolum signa

sua in eis ponere, qui fidei semen in via excipiunt ;

. sanclos e contrario diaboli /idcm collocare in pervio:

tandem ?ie diabolus tabernaculum Dei polluat, pro-

cidendum, adquod maxime opus est perseverantia.

W\ I. « Qlare , inquit, ine repulisti : et quare tristi?

»incedo, dum ailligit me inimicus : coniringit ossa mea :

» exprobraverunt mihi qui tribulant me, dum diciturmihi

«quotidie : Lbi est Deus tuus ? Quare tristis es anima

» mea f? »et reliqua. Prima interpellatio querelam habuit,

quod compereudinarentur bona, quorum jam fructus de-

siderabatur. Sccunda interpcliatio, quod expectalus pru-

dcutibus Christi differebatur adventus, quem Lex annun-

tiaverat, quem Prophelaipollicebantur; et eo impatienlius

ajstuabant corda justorum , quoniam ad rcdemptionem

cognoverant csse venturum universorum. Ouorum univer-

sorum ? Quibus evaugelico tramile viam virtutis aperiret,

bonorumque operuin semitas demonstraret , sicut ipsedixit in Proverbiis : « Dominus creavit inc principium via-

»rum suarum !. » Ideo ergo dicebatur ei : « Lbi est Deus

» tuus ; » quia adhuc non vunerat Christus, sed sperabatur ?

Sajviebat ergodiabolus, ut oblereret quossciebat inadven-

lum Domini credituros, et diversis aillictabat cxitiis. Inter-

• Psal. xli, io, u. —• Ptov viii, a«.



454 «• AMBftOSIl

pellat ergo David, nt morantem cxcitet questu prophetico,

festinare urgeat, admoneat subvenire. Habemus simiiitu-

dinem hujus interpellationis etiam in posterioribus, ubi

dicit idem Propheta : « Ut quid repulisti nos Deus in

» finem !? » Et ibi aperte quod congregationis sua) oblitus

sit, et virgam haereditatis suce abjecerit, flebiliter deplora-

vit; et quod in plebem Dei insurrexerint ejus inimici, de

quibus ait : « Et gloriati sunt qui oderunt te , in medio

»iesti tui2

. » Forte hic versiculus videretur Assyrios de-clarare, qui triumphaverunt populum Judaeorum, nisi se-

querelurc « Posuerunt signa sua, signa, et non cognovi 3. »

Signa semper in bello sunt, quae prasliaturos praeire consueve-

runt, et agmen ducere militare. Lnusquisquenumerus aut

legio signa sua sequitur. Etsi dispersi fuerint bellorum tu-

multu, eoubisigna suaprospexerint esse, quamlibet longe

positi revertuntur. Unusquisque ductor haec signa constttuit,

et sequenda praescribit. Sed sunt ctiam alia signa, quae

victor hostis imponit, et tanquain captivis obscrvanda de-

cernit : sed qui fidelis est miles, propria signa sequitur,

non agnoscit alicna.

XXV H. Qua3 sint aliena signa intcnsius et impensius

consideremus. Signiim suum posuit Christus in fronlibus

singuiorum : ibi quoque Anlichrislus sua signa ponel, ut

proprios recognoscat. Sed qui in occulto Judajus est , ille

verus confessor tiicit : « Posuerunt signa sua, signa, et non«coguovi. i Posuerunt diabolus et ministri ejus , sed ego

nescivi illa ; quia non consonsi arl!bus ejus , non acquievi

imperiis cjus. Posuit Assyrius Nabuchodonosor signa pue-ris iiebraeorum , el mutavit illis nomina ; ct prsecepit ut

adorarent imaginem ejus,et recederent a solemnibus pa-

trum suorum, ritusque chaldaeos , posthabita Dei Lcge,

sequerenfcur. Constituithoe rcx, sedstaluit Danicl in corde

fh\', ..Hi", r. ~->Tbi<i. 4, --Mhid, '



DE INTERPELLATIONE DAVID. LIB. II. 455

sno , ut regalis mensa? cont agia declinaret'. » Recte ergo

ei convenit dicerc : t Signa non cognovi aliena. » Jussum

er;.t ul Hcbraei pueri adorarent imaginem regis ; rcsponde-

runt ei : • Non adoramus imaginem tuam s. » Aple ergo

dixit unusquisquc eorum : « Posuerunt signa sua, signa , et

»non cognovi; » id est, non sum expertus, non ullo con-

censurccepi, non aliqua socictate inme transtuli. Unde et

de Dei Filio legiinusquod peccatumnon cognovit. Et alibi

habes : « Quoniam qui cTjstodit mandatum non cognoscit

* vcrbum nequam* ; » cum liquido clarcal, quia nen cog-

nitio improbitalis, sed societas criminosa sit*. Ipse etiam

David in posterioribus dicit : «Declinantes autem malignos

» a me non agnoscebam*. » Lbi autem voluerint hsec signa

adversarii poncre, declarat: « Sicut in via , inquit , super

«summum : quasiin sylva lignorura sccuribus conciderunt»januas ejus in idipsum , bipenni et ascia dejecerunt

• illud6

. » Qnid hoc sibi vult, nisi ut ostendat quia fides

nostra non quasi in via esse debeat ; ne veniant volucres

coeli, et auferant eam , sicut verbum illud, quod legis in

Evangelio non debere circavias ct semitas seminari J?

X\\llf. Ergo sancli volcnlcs fidem hujnsce eradieare

advcrsarii, qui non vidcnt si^rna sua in ccrde ejus, lcntave-

runt quasi in via, idest, in pcrvio collocare. Cor autem in

sunvno cst: quia oeuli sapientis in capilc cjus. Et posue-

rnnt signa quasi in sylva lignorum, quae citoexuruntur igni,

aut securibus concidunlnr. Exit enim ignis dc sylva , et

exnrit eliam cedros Libani. Hoc autem faciendum putave-

runt , ut polluercnt divini uominis labernaculum, quod est

in nobis. Sicut enim lemplum Dci sumus : ita sumus et

tabcrnaculum Dei, in quo fcsta Domini celebrantur. Ergo

tu, o homo, summum luum custodi, ut conquasses capita

1 Dan. ni, 18. —» Ibid. —J a Cor. v, 21.— 4 Eccle, Tin, 5. —* Psal.

e,4/i-'* Id. mm, 6. —' Ltic. tih. * . rtdo:, H > ._, iu



456 $. AMBROSII

nimicorum, verticeni capilli pcrambulantium '. In super-

fluis enim perambulant, non in sanctis: in vertice capilli,

non in vertice devotionis et fidei. « Etsi Spiritus potesla-

»tem habenlis in te ascendat, ut habes in Ecclesiaste,

»locum luum non derelinquas 2. » Etenim superiorem tc

Christus constituit , quem ad imaginem Dei fecit. Teneergo superiorem fidei et pietalis locum , quem a Chrislo

accepisti; ut superior factus ascendentem de inferioribus,

hoc est , de terrenis et de saecularibus spiritum nequamfacile repellas, et signa ejus non suscipias in pectorc tuo :

non occupet aniinae tuae vestibula , nec introitus inentis

tuae ,* et quasi in sylva lignorum ignibus suis caduca et fra-

gilia populetur, aut securibus snis januas tui cordis excidat.

Sit igitur in nobis non sylva , sed vinea : sit porta nostri

oris et cordis clausa diligentius, ne hostis introeat. Cit<»

defiditjanuam, si patentem eaminvenerit. Atvero Christus

pulsat, non dejicit, qui confortavit, o Hierusalem, seras

portarum tuarum. Christus manu pulsat ut aperias, adver-

sarius securibus concidit; etideo scriptnm est, «JNe securis

» etmalleus in domum Dei intret3

.» Foris debet esse superbia

et fallacia , non intus. Foris enim pugnae, pax intus quaj

supra omncm intellectum est. Non scindatur ferro anima

tua : sed ut anima Joseph , ita anima tua ferrum pertran-

seat; ne principale tuum , velut quoddam tabernaculuiu

Verbi, in ipso fidei principio et doctrinae spiritalis diruatur

ingressu. Fundatusenim usu atque exercitatione immobi-

lis perseverat, nec locum dat ei qui in summum quasi

iransfigurans se in Angelum lucis, conatur ascendere: qui

siinnobis sua signa non viderit auctoritatem resistendi ha-

bere non poterit. Ergo ne affligat nos inimicus, ne ossa

nostra confringat , non deficiamus perseverare in Christo

ut dicat de nobis : « Triduum habent quod perseverant

« Psal. txvn, 22. —» Eccle. x, 4. —3 3 Reg. vi, 7.



DE I>fERPELLATIO.\E DAVID. LIB. II. 4^7

«mecum, el dimitlere eos jcjunos nolo , ue deficiant in

»via *. » Beatus cui ipse dederit cordis firmamentum, ut

deficere non possit in istius vitae tramite constitutus. Nonenim deficit qui sperat in Domino , atque ei intimo confi-

tetur affectu : quandoquidem etiam eques ille , cujus equi

calcaneum sevpens momordit, etsi retro cecidit, deceptu»

lamen non est , quia salutem expectavit a Domino.

CAPUT VIII.

David ab iniquorum causa suam discerni postulat, non

aulem Christus , tjuippe cui a Palre datum sit omnejudicium. Merito Prophelam ob intcstinos atque ex-

lernos hosles turbatum institisse, ut malure sibi divini

anxilii (ux affulgeret ; eum tamen futurae redemptio-

*tis cognitionea Deo fuisse recreatum.

XXIX. Tertia quoqne Prophetae interpellatio , quod

in medio hominum nequitias exercentium constitutus ,

causam suam ab eorum contagio cupiat separari. Quodmulti ad Dominum Jesum referendum putant , eo quod

ipsius solius est non timere judicium , qui vincit cum judi-

catur. Habet enim a viro iniquo judicium, in quod volens

Christus ingreditur, ut habes scriptum : « Populus meus,

» quid feci tibi, aut in quo contristavi te2

? » Caeterum cumomnc judicium illi dederit Pater , non quasi infirmo uti-

que, sed quasi Filio , quod potest ipse subire judicium?

Si judicium Patris arbitrantur Filio esse subeundum ,

Pater utique non judicat quemquam , sed omne judicium

dedit Filio; ut omnes houorificent FUiujn , sicut honori-

•

Matlh.xv,

h,^ Micb.vi, 5.



'458 *• AMBftOSII

ficant Patrem. Pater honorat Filium, et tu dijudicas?Hoe

eo posuimus , ne quis nos arbitraretur quasi metu quaes-

tionis in locum Domini subrogarc personam Prophetaj ,

cum sanctus Davidpracvidensspiritu insurreeturos Judasos

adversus Domini passionem, judicium suac fidci non per-

timescat : discerni quoque causam suam a persecutorum

gente deposcat; ne malis generis sui et posteritatis haere-

dibus prosapia totius judaici gencris implicetur.

XXX. Non immcrito ergo turbatur, qui videt sibi ad-

versus carnem et sanguinem esse luctamen , atque in

se ipso sibi grave esse naufragium, in suo corpore tempes-

tatem , quam sustinere non valeat, nisi crelcstc auxilium

suffragetur. Nemo enim gravior homini hostis, quam do-

mestici ejus : quid autem tam domcsticum quam sibi

homo, et suae carnis inflrmitas ? Et ideo festinat Propheta,

ct toto prccatur affcctu , ut Chrislus adveniat fortitudo

universorum ; qui suscipiat omncs infirmitates , et faciat

utraque unum , compugnantesque sibi mentis et carnis

inimicitias, sublato solvat pariete , qui internum, quomi-

nus in concordiam conveniret, dividebat affectum. Ergo

quia in se ipso sibi crat pugna, ernt a proximis qui logis et

scquilalis hnmcmorcs laqtteos fraudis el insidias pracpara-bant, speratumquc differcbatur reniedium ; repulsum sc

arbilrabalur, quasi rccusarct venirc qui promiserat rctnc-

dio se futurum. Et laiiquain ab spc liic.escenlis diei in lc-

nebrarum profunda revocatus, orabatut squallorem hujus

sacculi repulsura lux irradiaret , aHerna adcssct vcrilas ,

quoc fallaccm imagincm mundihuius abolcret.

XXXI. Affuit Dcus volis, qui solct et improvisus assis-

tcre,etnon rogantibus sc manifcstare , sicut ipse aii :

« Palam factus stim non quacrcnlibus mc 1. » El piis asli-

pulatus oralis , votorum seriem celcri pi<evcnit effectu ,



DE ITTERPELLATIOXE davtd. LIB. II.

snbitoquc in Ecclcsiam ct in tabcrnacula sua sanctum

Prophetatn deduxit in spiritu , alque ante oculos ejus sa-

tcrum altare constituit, in quo futura tolius mundi csset

redcmptio, et unirersorum toto orbe remissio peccalorum.

CAPUT IX.

Propheta; verbis signi/icari Deum , qui ab hominibuspropter eorum peccata fuerat aversus, eis poslea per

passionem Christi reconciliatum : vbi Deum homi-

num sacrificia aversalum , reconciliari tamen posse

etiam Esalaz testimonio confirmatur. Itcm ut in do~

mum Dei ingrediamur , nos qui insularum instar

criminum /luctibus tunsi naufragia paliebamur ,

multiptici ralione fuisse a Christo renavatos.

XXXII. YiDENsergo inspirituiilam dulcedinem sacra-

mentorum coelestiutn , il!?m mensam qiw rcpcllit atle-

rentium insidias, sicut ipse in superioribtts dixit : « Parasli

»in conspectu mco mcnsam , adversus eos qui conicrunt

»me*, »ait : « Et inlroibo ad altare Dei mei, ad Deum qui

xlaelificat juvenlntcm ineam*. »Pulchre dixit, qtiasi Adam,»Et inlroibo. » Ejecli enim eramus de paradiso Domini ,

ex quo Adam peccali sui conscius vultum Domini decli-

uavit. Decore quoquc addidit : « Et introibo ad altarc

->Dei,i)

quasi in conspectu Dei rediret. Aversus enim erata muneribus nostris, quando Cain parricidae illius munera

non probavit. Lalebat Caln alienus a Domini conspectu ,

furens effera vis animi, qnod in iVatris sui Dominus rcs-

pexerat munera , in sua autem non respcxcrat , sub offen-

' Psal.xxn, 5, —• Id. xui, i.



46o S. AMBROSH

sione proprios reliquit haeredes. Occiderat Abel non sibi,

cujus et sanguis clamabat ad Domiuum ; sed occideratomnibus nobis. Nullius prope jam sacrificium probabatur;

quia non erat qui faceret bonitatem , non erat usquc ad

unum; quando nec Deo fides, nec fratris germanitati pietas

reservata esl. Venit Dominus Jesus ut rcsuscilaret Adam.

Resuscitatus est et Abel , cujus munera placuerunt Deo.

Obtulit semetipsum Doininus Jesus, id est, priinitias cor-

poris sui, in sanguinis aspersione melius loquente, quamsanguis Abel locutus est in terra. Respexit Deus in ejus

munera, ex quo ipse reconciliationis divinae gratiam bonis

reliquit hasredibus. Recte igitur sanctus David, quasi ex

persona reconciliati hominis ait .• « Et introibo ad altare

»Dei mci, ad Deum qui laelificat juventutem meam. »

XXXIII. Astruamus hunc locum , si possumus , etiam

alterius Prophetae exemplo , quemadmodum et homiuis

aversatus sit Dominus prius sacrificia, et postea sit cidem

reconciliatus. Habemus in Esaiae libro scriptum , dicente

Domino : « Quo mihi multitudinem sacrificiorum vestro-

»rum , dicit Dominus? Plenus sum 1: » id est , abundo

meis , vestra non quaero : haulocaustomata arictum , ct

adipcin agnorum , et sanguinem taurorum et hircorum

nolo , nec sic venistis in conspectum meum. Et utiquc a

foetu pecorum obtulerat Abel sacrificium in quo placuerat

Deo : sed typum non rcquircbat, qui expectabat sacrificii

veritatem. Expectabatur enim passio Domini salutaris.

« Quis enim, iuquit, ista requisivit de manibus vestris:'

» Calcare regiam meam non apponetis2

. »Et infra : « Cum» extenderilis manus ad me, avcrtam faciem meam a vo-

»bis... Sed lavamini, mundi estote, auferte malitiam ab

» animis vestris. Judicate pupillo, et justificate viduam, et

» venite, disputemus, dicit Dominus 5. » Claret igitur quod

1 Isai. i, li. —> ibid. 12. —3 lbid, i5, 16.



I)E INTERPELLATIOHE DtVID. LIB. II. A6t

et ante avcrsus sit Dominus a sacrifieiis hominis, et postea

reconciliatus , ut respicere ih nostra sacrificia dignaretur.

WXIY. Ideo ergo securus intrat, qui ad Domini in-

grediturmisericordiam. Deniquebonoservo dicitur: «Intra

»in gaudinm Domini tni*. »De servo autem nequam dici-

tur : o Tollite illum in tenebras exteriores2

. » Ideo et Adamejectus de patria ccelesti et illa sede paradisi , in insulam

peccati est relcgatus. Rccte ergo dicit Scriptura : « Reno-

• vamini insulne*. » Quia peccatornm flnctibus, sicut in-

sulae in islius mundi fretocircumvenimur. Istae ergomsuke

pcr adfentum Domini peccatorum remissione renovatae

sunt, id est, homines in lavacro, medii inler aquas quasi

insulae constituti , tundebantur undarum molibus sicut

insulae , sonoris peccatorum relidentibus fluctibns sicnt

insulae , in quibus ante velut fraudum scopulis erant sim-plicibus crebra naufragia; quia dolus erat in corde, in ore

blanditiae. At vero postcaquam Dominus Jesus in quo do-

lus non est, adveniens in hunc mundum , ccelestis expo-

sitione doclrinae humanarum profunda menlium serena-

vit , ct tranquillitatem refudit affectibus singulorum

auferens sepem discordia? , quasi quaedam portuum ece-

pere appropinquantibus csse suffragia ; ut unusquisque

navigium suae quietis in proximi aut fratris constituat

affectu, et in secessu quodam piae mentis haereat littorali.

XXXX. Xon immerito ergo tanquam renovatus clamat

David : « Et introibo ad altare Dei mei, ad Deum qui laeti-

» ficat juventutem meam ; » ut qui supra se inveterasse in-

ter inimicos suos dixerat, ut in sexto legimus Psalmo ,

hic ait juventutem sibi ex inveterata prolapsionis humanae

senectute renovatam. Renovamur enim per lavacri rege-

nerationem : renovamur per Spiritus sancli effusionem ;

rcnovabimur etiamper resurrectionem , sicutin posterio-

» Matth. xtt, «i, — « Ibid. 3o. —» Isai xu, i. —4 g^), jj, 8,



403 S. AMBROSII

ribus dicit : «Renovabitur sicut aquilae juventus tua '. »

Quomodo rcnovemur, audi : « Asperges me hyssopo, et

»mundabor : lavabis me , ct super nivem dealbabor 2. »

Et in Esaia ait : « Si fuerint peccata vestra ut phcenicium,»ut nivem dcalbabo 3

.» Rcctc renovatur, qui de tcnebris

peccatorum in lucem virtutum mutatur etgraliam : ut quitetra prius colluvione sordebat, supra nivem albenti nimisfulgore resplendcat.

«Bifi i

CAPUT X.

Ob Superiora beneficia pollicetur Oavid Deo se confes-

surum in cithara : qua occasione quce cum ciiharacorpori nostro sit aflinitas , et quatis iltud sonus de~ceat, explicatur.

XXXVI. « Confitebor tibi in cithara , Deus meus 3. »

Habet citharam suam anima nostra. Neque enim diceret

Paulus:

« Orabo spiritu, orabo et mente : psallam spiritu,»psallam et mente 4

, »nisi haberet citharam, quaj plectrosancti Spiritus resultaret. Githara est caro nostra, quandopeccato moritur, ut Deo vivat : cithara est, quando septi-formem accipit Spiritum in baptismatis sacramento. Tes-tudo enim dum vivit , luto mergitur ; ubi mortua fucrittegmen ejus aptatur in usum canendi,

et pia3 gratiam dis-ciphnoe; ut septem vocum discrimina numeris modulan-tibus obloquatur. Similiter caro nostra, si vivat illecebriscorporahbus, in quodam coeno vivit et voragine volupta-tum. Si luxuriae moriatur atque incontinenlia;, tunc veram

. Psal. c„,5 1 ! H \ g . _, luL j8 ^ 1 Psa i, xiu , 4 , Z



DB INTEBPELLATIOKE DAVTD. LIB. II. 463vitam resumit, tunc cdcrc incipit bonorum operum dulcc

modubmcn. Dulcis sonus est castimoniaj : dulcis sonustimentium Denm : denique, t In omnem tcrram exivit» sonus eorum *

: , dulcis sonus est fidei qu* annunliatur,ut scriptum est, in universo mundo \ Ilic sonus a nobisexeat ad Deum, sicut exivitcliam a ThessaloniceEsibus s

;

ul eliam non canentes canamus ,, et bonorum concentuoperum Dominum

pradiceinus : cui cst honor, gkvia,pcrpetuitas a saeculis, et nunc et semper, et ia omnia s»lcula saeculorum. Amen.

2 Psal. sviii, 5. —. Rom. i, 8. —J i Thess. i, 8.

•



4^4 §. AMBROMl

LIBER III.

DE INTERPELLATIONF. JOB.

CAPET I.

•

Mdvtri plerosque etiam prudentes , cum prosperis hic

affluere, injustos , justos autem affligi viderint , quct

Ubrorum sequentium materia esl : ob eamdem remamicos Job ignaros divini consilii , eum propter ad~

missa crimina posnis affectum contendisse.

I. Superior nobis disputatio fuit de interpellatione sanc-

torum , quod fragilis et imbecilla conditio sit humana,

quae nusquam sui habeat firmitatem , nisi in proteclione

coelesti : hodie nobis ea sumcnda est, qua vulgus homi-

num , plerique etiam prudentium valde moventur; cumvident injustos ailluere rebus secundis , justos autem fre-

quenter afilictari in hoc sjecuIo. Et vere lubricus hic locns

in quo etiam sancti vix potuerunt verag opinionis tenere

vestigium. Denique turbatus est et ipse David, qui in su-

perioribus dixerat : « Occulta sapientioe tuae manifestasti

«mihi 1. «Verumtamen confirmavit se ipse postca, et per-

fectae rationis viam investigavit. Job quoque sanctus cumtribus illis veteribus amicis qui ad consolandum venerant

deea opinione in sermoneluctatusest 2. » Utriusque igitur

disputationes in medium proferamus. Digni sunt enim qui

nobis magisterium vivendi afferant ; quandoquidem in ad-

• Psat. i, 8. —» Job, it, per totum et in scqq.



DE INThHPKLLATIONF. J0B. LIB. III. 4^5

vcrsis positi,plus Deo placere meruerunt. Audiamusigitur

utrumque suo ordine.If. Increpuerant vehernentcr sanctumJob Eliphaz Thc-

manorum rex, et Baldad Sauchaeorum tyrannus , et Sophar

Minncorum rcx, co quod propter peccata sua tantum sup-

plicii sustincret. Infirmo ^tenim ingenio non adverlebaut

quod Dominuseum tentandum dedisset, ut athleta Chrisli

tentalionibus eruditus, majore ad coronam gloria perve-

nirct. Nonvidentes itaque tantum sapientiaesacramentum

angosti cordis timore, ne viderentur injustia; Deum ar-

guerc qui pa?nis affici innoxium perpeteretur, insanctum

Job pcenarum merita retorquebant : dicentes quia omnis

vita impii in sollicitudine , et divitiTe injuste congregatas evo-

mcntur* : omniaquae patiaturhomo gravia in terra, prop-

ier pcccata sua eum perpeti 2: quietiam si in rebus prospe-

ris sit, perpctuari ei secunda non posse, et tanquam

somnium cito evanescere, ut non invenialur locus ejus :

loelitiainautem impiorum esse graviorcm ruinam * ; ideoque

eliam sanctum Job a prosperis in adversa mutatum , delic-

torum suorum pretio cx summis in ultima corruisse : labi

eum qui se assereret innocentem;cum portio impii hujus-modi sit , ut superveniens in eum a Domino indignalio

jungat ci dolores, et interilus domiun ejus involvat*.

' Job. xv, 10. —• Id. xi, i5. —i Ibid. 5. —* Ibi.I. aS, 29.

lv. 3o



4<?6 I. AMBROSir

CAPUT II.

Job infirmum sanis amicis ct se ipso eliam fortio

rem extitisse. Quomodo conviciatores suos redargue-

rit ? Ubi prmsertim silentium ejus, nec non Davidis

quoque, atque Apostoii nobis preponitur ad imi-

tandum.

III. Audiebat haecsanctus Job , et quasi athleta fortis in

stercore sedens , in tantis vibicibus et saevi doloribus vul-

neris, totuni corpus diris perfusus ulceribus, mysterialoquebalur, nec acquirendis propriae remidiis aegritudinis ,

sed sacris vacabat sermonibus. Fortiores itaque sermone.s

legrihominis, quam illorum qui non aegrotabant. Illi enim

loquebantur injustitias, sed non secundum scientiam:

praedicabant divina judicia , poenas reorum, praemia sanc

torum ; sed reuma justo

discernere nesciebant:

deniquequem Dominus Deus justum pronuntiavit, eum condem-

nabant injustiae, arccssebant iniquitatis. Ignorabant ergo

quid unicuique conveniret. At vero sanctus Job discerne-

bat spiritu quomodo cuique eum oporteret loqui; fortior

ergo quam ii qui sani et incolumes videbantur. Et quid

dico fortiorem inventum caeteris ? Fortior se ipso inventus

est. Fortior enim erat aeger Job , quam sanus fuerat, se-

cundum quodscriptum est, quia« Virtus in infirmitatibus

»consummatur l. » Ergo et Job cum infirmaretur, tunc

validior erat. Non enim aegrotabat animo, etsi doleret

torpore : quia non erat in carne anima ejus , cujus pas-

* a Gor. sii, 9.







DE IftTBRPBLlATIOKB JOB. LIB. IIU 46q

HAPLT III.

Job verborum ctrtamint, quo non aliud fcre dif/icilius ,

victor rtnuntiatur. Quam pulchrum sit riderc ac ta-

ctrt \n objectis criminationibus ; tt q utmadmodumposi rtsponsum (cnius, idem fortioribus verbis impor-

tunius calumniantes repulerit.

MI. Et ridcns tacebat. Qua ratione tacendum sit, do-

cet : • Clamabo, ct nondum judicium 1. » Ipse, inquit, vo-

luit me bcxc perpeti, Tanquam muralibus lentationibus

clausus nou possum fugere, donec placeat Deo destrucreahiludincs tentationum mearum. JNunc cnim siclamo,

nondum judicium. Adhuc in agone sum , adbuc luclor,

adhuccerlamensuperestmihi,nondum enim exivitcorona.

Ncmo aulcm nisi quilegitime ccrtaverit, coronatur.

\ III. Dcbebatur illi certamen tertium : amiserat omnia

sua, idest, patrimonium cum filiis : patiebatur vulnera

caroejus : manebat ut tentationcs verborumvinceret. Nonmediocre certamen. Sermone deceptus est Adam , verbo

victus Samson. Niliil enim sic penetrat animam sicutsermo

fucatus: nihil iterum sic mordet, ut durior sermo. MulU

cum viceriut adhibila tormenta , sermonum duritiam nou

sustinuerunt. Laborabat Job, sed sustinebat , ct veiborum

juxta vulnerum onera portabat. Yidit eum agonothcla

suus , de nubc et turbiue manum laboranti dedit : et obluc-

lanles gravi lapsu cecidisse prouuutia\it , viclorcm asse-

ruit, coronam detulit1

.

IX. Quidautempulchrius, quamriderccummaledicilur

» Job. xix, 7, 8. — * Id. xxxviii, 1 ; xl. ij et \uj. 7.



4yo 5. AMBROSII

nobis ? Gaudere enim clebemus si aliena dicantur. Primum

quia volens inimicus aliquid adversum nos diccre , quo cri-

men affigeret, non invenit quod vcrum est, sed falsa pro

veris composuit. Deinde , quia dixit ipse Dominus in Evan-

gelio de hujusmodi criminatione quae innocentibus falso

irrogaretur propter juslitiam : « Gaudete et exultate, quo-

»niam merces vcstra multa est in ccelo1

. «Taccrc ergo dc-

bct qui recognoscit objectum; ne vnlnus exasperet, et

scindatur cicatrix : tacere et qui non recognoscit; audit

enim alterius, non suum, crimen : quod si referat, suumfacit: sitaceat, relorquet. etconviciantem vulnerat. Taccrc

debet etiam ille qni de mrmorata merccde praesumit. Nonenim patitur prajudicium, cui non est judicium. Et si

fuerit praejudicium in saeculo, non erit in judicio Dei. Dc-

niqueut cognoscas quia non praejudicat contumelia bonac

conscientiae , audi sanctum Job dicentem, locupletiorem

utique testem quam si imperio orbisRomani potitus esset:

«Nunc obmutescam et derelinquam : si nunc mihi praeju-

» dicium est, tunc a facie tua non abscondar 2. »

X. Haec ergo parcius in exordio respondit, ut admone-

ret illos judicii Dei , atque ab insolentia et furore revocalosquasi bonus mcdicus faceret resipiscere. Sed posteaquameos advertit persevcrare in conlumeliis , plura fortior re-

petivit, et tanquam pugno cos validiorepercussit , qui ver-

borum suorum saxis lapidabant innoxium. « Audite, in-

squit, audite verba mea, non sit mihi a vobis consolatio-

» nem quaereres

: portate me, » quia fortiora loquar : gravcerit pondus verborum meorum. Dicam et ego secundumopinionem vestram,- eo quod multi abundant in hoc sae-

culo rerum secundarum successibus , et alii gravantur. In

aerumna poriti sunt , et videtur hoc secundum peccatorummerito deferri. Quod et si dicam , nolite ridere quasi vobis

• Matth.y,

ia.

—»

Job. xnr, 19, 10,—

• *Id, xxr, 1, et seqq.









4?4 *« AMBROSII

XV. Sed fortasse illud moveat quod adjunxit : « Qtiia

»manent sicut oves aeternae ; pueri auteui eorum ludunt«accipientes psalterium et citharam , et delectantur voce

» psaxmi. Consummarunt autem in bonis vitam suam , in

» requie autem inferni dormierunt *. » Distingue haec , et

quia spiritalis es , dijudica. Impii sicut aeterni sunt , nonaeterni ; quia non possunt aeternitatem accipere ab eo qui

non sit aeternus. Non ergo potest dare quod non habet,

nec potest illuminare qui non possidet lucem : scd trans-

figurat se in Angelum lucis, ut decipiat incredulos. Trans-

figurat autem se simulatione falsae lucis , non splendore

perpetuae claritatis. Unde et Salvator ait : « Videbam Sata-

»nam sicut fulgur cadentem de crelo 2. » Ncc fulgur est

sed sicut fulgur. Considera haereticum aliquem intentum

abstinentiae corporis , et cognitioni coelestium sacramen-

torum, sicut aeternus putatur, non habet aeterna; vitaj

stipendium ; quia falsam habet imitationem , qui fidei nouhabct veritatem. Hujus parvuli ludunt, sicut illa quae cumluxuriata fuerit , nubere vult. Luxuriala est in psalterio

et cithara , id est , in sono vocis , non in sacramentorum

profundo; ut labiis resultaret, non in corda conferret.

1 Job. xxi, 1 1-1 3. — » Luc. x, 18.



DE INTERPELL\TIOflE JOB. LIB. III. 4j$

%i**.-%-%.-v%r*.\

CAPUT V.

Impios in bonis sccculi finire vitam, at postea requie

ccelesti carere : eontrarium vero nobis optandum ;

quod in prosperitate sit ilteccbra vitiorum ac impuni-

talis pra'sumplio. Hanc amentiam rcvincil sanctusrir supplicium et prwsens el cetcrnum prceparatum

esse declarans. Tum enumeratis ecrum sceleribus,

ipsa Deo latere non posse ostendit : quce sil eorumdemporlio , describil; atque ad sapicntiam quam illi de-

serucrunt , seclandam ?ios adhortatur.

X\ I. Hujusmodi itaque in bonis saeculi consunimave-

runt vitani suani 1

, hanc ulique quam vivebant, non illam

cujus mercedem sperabant; et ideo in requie inferni dor-

mierunt , non in rcquie crclesti. Nos aulem oremus hic

potius laborem subire , ut in regno coelorum consolatio-

nem quielis feteras mereamur adipisci. Magna enim ille-

cebra delinquendi cst rerum ailluentia secundarum : in

superhir.m extollit , oblivioncm auctoris infundit. Consi-

dera illum diviiem in Evangelio super oslriun et purpuram

recumbentem , cujus de mensa micas ju^tus ille pauper

Lazarus colligebat '. Nonne tibi videtur dives ille ad Deumdicere : « Discede a me , vias luas scire nolo \ » Et vere

nolunt scire hujusmodi vias Domini; si enim vellent , cog-noscerent. Sed quia plenae sunt laboris, fugiuntur et de-

clinantur a perditis. Quasi ebrius itaque non recognoscit

salutis auctorem. Denique conversus ad compotatores

suos : o Manducemus , inquit, et bibamus* : quid enim

• Job. xxi, i5. — » Luc. xvi, 19. et seqq. — J Job. xxi, 14.— <Is«i.

xxii , i3.



476 S. AMBROSII

«prodest si serviamus ei? Aut quae ulilitas si observcmus

«eum1

? » Haec itaque dicit saecularium abundantia rerumtemulentus ; quia non continuo in saeculo scelerum merita

rependuntur. Supinabatur enim , quia in manibus ei ad

voluptatem omnia suppetcbant : et conscius impietatis

suae cujus poena scquestrabatur, putabat quod Deus im-

piorum scelcra non videret.

XVII. Huic ergo opinioni cjus rcspondit sanctus Job :

Noli esse securus ac dissolutus, aestimans quod ad le in

hoc ipso saeculo Domini fhgella non veniant. « Verumta-

»men etiam impiorum lucerna cxtinguitur 1: » ad lempus

lucet , non habet lumcn aeternum ; et ipsis quamvis saecu-

lum favcat, quia ejus qui principatum habet in hoc sacculo,

faciunt volunlatem, solet venire rerum conversio , ct do-

lores ab ira et indignatione coelesti , ul ventilenlur sicut

paleae a vento. Injusti sicut paleae ventilantur, justi sicut

triticum. Deniquc audi dicentem Pelro Dominum : « Ecce

» Satanas expetivit vos , 11 1 vcntilet sicut triticum : ego au-

» tem rogavi pro te , ut non dcficiat fidcs lua2

. » Deficiunt

illi qui sicut paleae venlilantur : non deficit qui ad simili-

tudincm illius grani est, quod cecidit et resurrexit, pluri-

morum fructuum accessione cumulatum. Idco dicit Pro-

pheta : « Heu mc, quia faclus sum sicut qui colligit stipulam

»in messe 4! » Stipulae igilur

, quac cito exurilur, impietas

comparatur, et pulveri. Ideo postquam dixit : « Erunt si-

» cut paleae a vento, » subtexuit versiculum stalim diccns :

«Aut sicut pulvis quem abstulit ventus5

. » Deniquc utcognoscas quia impius sicut pulvis cito fatiscit atque eva-

nescit, habes in primo Psalmo diclum : « Non sic impii,

»non sic; »id est , non sicut justi : « Sed tanquam pulvis,

» quem projicit ventus a facie terrae6

, »

Job. xxi, i5. —« Ibid. 17. — 3 Luc. xxn, 3i, ot, —< Micli. vu, 1.

— * Job. xxi, 18. — s Psal. 1, 4.



DE INTERPELLATIONE JOB. LIB. III.

XVIII. Et facit discretionem inter justum et impium.

»IIIc, inquit , moritur in simplicitatis suae potenlia , totus

) in abundantia et gratia : interiora autem ejus plena sunt

» atlipis : medulla autem eornm supereilluit. Ille autem con-

«ficit in amaritudine animae suae cursum vitae istius, nihil-

»que boni epulatus fincm accipit1

. » Cui pro meritis suis

quid potost dignum repraescntari? In sepulcra inducilur,

et in tumulo vigilat suo. Nc haec quidcm poena mediocris,

mortis rcquiem non habere , deferri eum non ad terram

viventium , sed ad tumulos mortuorum. Qui vivit enim

non inter mortuos quaeritur , sed in Abrahac sinu vitam

carpit aeternain. Ideo viri illi duo in vestefulgenti dicebant

ad mulieres : « Quid qureritis viventem cum mortuis? Non

» est hic2

. •

XIX. Deinde enumerat scelera impiorum", quod confi-

nia transccnderent , et cum pastore diripuerint gregem

subjunctorium pupilli abduxcrint (90), pigneraverint bo

vem vidua?, agrum demessuerint non suum, infirmi autem

in vincis eorum sine mercede et cibo operati sint, detrac-

tis vcstimentis nudos fecerint dormire. Plerique quorum

animae operimenlum ademerinl,

slillicidiis humescebantmontium ; et quia integimentum deerat , petra sese ope-

riebant. Rapiebantur pupiili ab uberibus matrum suarum,

lapsi opprimebantur, qui magis erigi debuissent. Esurien-

tes fraudabantur cibo , et anima infantulorum graviter

ingemiscebat.

XX. Numquid haec ignorare potuit , quem nihil pra>

terit?« Nuda inferna in conspectu ipsius , et non est amic-

»tus nequissimis; » quia latere non possunt. « Extendil

»Boream pro niliilo : suspendit tcrram in nihilo, alligans

» aquam iu nubibus suis , et non est rupta nubes sub pedi-

*»bus ejus : columnae cceli dissiluerunt , et timuernnt ab

1 Joh. 1x1, 20-25. — Luc. xxvi ,6. —* Job. xsiv, p**r totum.



4j8 *. AMBROSII

» increpatione ejus. Virtute compescuit mare , disciplina

» autemstruit cetum maris. Claustra ccelireformidanteum:«praecepto mortificavit draconem praevaricatorem. Virtu-

»tem tonilruiejus quis intelligit *? »In tantis ergo flagitiis

« Quse spes impio est? Numquid si confidit in Domino

«salvabitur? Dicam, inquit , vobis quid sit in manu Do-

»mini 2; »et desinile inanibus inania addere.

XXI. Et describit quam miserabilis impiorum portio

sit. Quod etsi plures habeant filios, sinc posterilate sunt 3

,

quibus deest bonorum meritorum successio. Illa enim vera

posteritas , quae non in terris, sed in ccelo est. Hujusmodi

ergo viris haereditas inopia ost, et mors successio. Cumdivitias coacervaverint , mendicabunt; quia cum mortui

fuerint , indigebunt , qui requiem invenire non possunt.

Viduas eorum-nemo miserabhur : sed manebunt descrti

atque omnis copulae solatio destituti. Etsi congregetur pe-

cunia sicut terra , atque ut lutum praeparatum fuerit au-

rum , inanis erit sicut aranea substantia eorum, et omncnominis eorum palrimonium lanquam a tineis consumma-bitur, Dormiens dives nihil adjicict, aperuit oculos suos,

et jam non est. Pcrmanet in doloribus. Nihil ergo sunt

omnia quae in hoc mundo sunt. Aurum in metallis, argen-

tum in metallis : de metallo eruitur, et in metallum rever-

titur4

. Quid enim aliud nisi metallum est mens avari ?

Quae tanquam defossum tenet quidquid receperit, et in

venis terrae ac latibulis abscondit ; co quod uti nesciat.

Quotidie aurum de metallis promitur : de avaro proferrequis potuit?

XXII. Cum igitur nihil prosit vana fames auri , quia

quidquid congregaverit , labitur ; miserandi profecto qui

deseruerunt viam justam , et obliti sunt eam, cuipreliosi

» Job. Ttxn, 6-14. —»Id. xxvu, 8-u. —J Ibid. U. — 4Id. xxvm, I,

et seqq.



DE IMERPELLATIONB JOB. LIB. III. 479

lapides haudquaquam sunt comparandi , difticilis investi-

gatu, impervia superbis, interclusa jactantibus : humilio-

ribus plana , aperta sapientibus. Et ideo sapientiam debe-

mus quaerere, ut ambulemus in via justa, per quamadversarius ille sicut leo rapiens ct rugicns 1

, qui percu-

currit hunc mundum , transire non potuit. Sed qui sapien-

tiam vult invesligare , non in abysso eam quaerat ( sicut

philosophi, qui arbitrantur quod ipsi sua sponte, suo in-

genio profunda ejus possint cognoscere) non in mari eamrequirat. Etenim ubi tempestas, ubi procella vcnti cst,

non potest ibi esse sapientia. Sed ibi quaerat, ubi est tran-

quillitas mentis , et pax quae super omnem intellectum est.

» i Petr. t, 8.



4$0 9. AMBROSil

I» %/»'*%'*%*

LIBER IV.

DE INTERPELLATIONE D4V1D.

CAPUT I.

ih.

David frequenler de swculivanitalc disseruisse in Psal

mis , sed maxime in scptuagesimo-secundo , ubi se ob

improborum prosperilates , et calamitales proborum

graviler inilio commolum esse , ac tamen poslea cor-

reclum signifcat. U ter ej usdem Psalmi auclor, Davidnimirum, an Asapk dicendus videatur?

I. Decijrsa est intcrpellatio sancti Job : nimc adoria-

mur eam interpellationem quam reperimus in Psalmis.

Ipse quidem David pluribus locis de saeculi vanitate non

tacuit, et inania esse qua? putantur bona istius mundi, fre-

quenter asseruit, ct maximc in Psalmo trigesimo-octavo,

iu quo dicit : t Vertimtamen universa vanitas, omnis homo

«vivens; et quanquam in imaginem Dei ambulet homo ,

» tamen vane conturbabitur. Thesaurizat , et ignorat cui

»congregat ea *. » Et alibi :« Usquequo peccatores, Do-

» mine, usquequo peccatores gloriabuntur 2? » Quod hic

habeant umbratilem gloriam, ubi de saeculo excesserint,

fructum consolalionis invcnire non possint. Idem tamen

inseruit Psalmum septuagesimum-secundum, in quo ipse

sub Asaph nomine protestatur quod ejus fuerit principium

prolapsionis ; ut non mediocri dolorc perstrictus sit , cum

• Psal. xxxviii, 6,7. —* Id. xcm, 3.



DE 1JITERPELLATI0XE DAVID. LIB. IV. 48 1

viderct peccatores in hoc mundo aflluere divitiis, abundare

rebus secundis : se autem , qui justificavcrit cor suurn» >t in afllictationibuset aerumnis : nec mediocrem traxisse

offeosam in exordio ; sed postea per Domini flagella cor-

rectuni, et illuminatum divinae cognitionis gratia verte dt-

dkisse sericm traditionis.

II. Nusquam autcm invenio sanctum Asaph aliquibus

al\orsis fuisse vexatum : at vero sanctusDn\id plurima

grtvia et periculorum plena toleravit ; de suis enim la-

bcribus dicit. Lnde et Psalmus non quasi sancli Asaph ,

sed quasi sanclo Asaph, ut docet titulus , superscribitur,

quod ex graeco Psalterio aperlius manifestatur, ut videatur

David etiani huic Asaph sicut et aliis , canendum, quemsciipseral ipse Psalmum dedisse. Sed quia scriptum est in

ipso tilulo, deiecisse Psalmos David, quomodo autem defe-

cerunt , cum decursis his decem Psalmis, postea Psalraus

Davidtitulorum inscriptionem comprehendatusquein ulti-

miun finem (91) ? Ideo sequestrata hujusmodi definitione,

quae sit Psalmi series consideremus , et a primo versiculo

interpellationis prophetica? ducamus exordium.

LT. 3i



48a •• AMBROSII

CAPUT II.

Ex ipso Psalmi exordio aorreclionem Davidis depre-

hendi : Deum juslis scmper bonum esse, eo quod si

vexentur adversis, fularce rzmunerationis spe recrean-

tur, et se sempcr minora pati exislimant , nec ulhs

pcenis sua spoliari possunt sapientia ; bonum tamen

etiam improbis esse Deum, sed eos nolle paratumom-

nibus illius bonitatem experiri.

III. « Quam bonus Deus Israel rectis corde !! » Elucet

in principio emendalionis profectus. Ncmo enim potest

Deum bonum vere faleri , nisi hic qiii non ex successihus

commodorum suorum, sed ex ceelestium mysteriorum pro-

fundo , et divinze dispositionis altiludine bonitatem ejus

agnoscit : qiuenon specie prrcsentium, sed futurorum uti-

Jitalc pensanda est. Juslo ilaque scmper bonus est Dcus :

et cum torquetur doloribns corporis , et cum aflligilur

acerbitate pcenarum, semper dicit : « Si bona accepimus

» demanuDomini, quse mala suntcurnon suslineamus 2?»

Gratulatur hic sc conlori , ut in futurum consolalionem

invenire possit ; sciens quoniam qui bona receperit in hac

vita, habet mercedcm suam ; fulura pra?mia sperare non

potcrit, qui non luclatus, non cxercitatus sit diversorum

cerlaminc prscliorum. Qui vero sive jusle sive injusle af-

ficitur in hoc sa2cn!o, gratulalur vcl quod hic solval pielia

dcliclorum suorum, vel quia novit cam csse apud Dcnmuberiorem graliam, si injustc pro ejus nomine, aut pro

bono aliquo opere acerba aliqua patialur, sccundum quod

» Psal. lxxu, i. —• Job. ii, jo.



DB INTERPELLATIONE DAVID. LIB. IV. 4&5

scriplum est : Quia nulla est gloria si peccantes punimini

ct suffcrlis, scd si benefacientcs, et paticutes : haec est

gratia apud Deutn : « In hoc eniui vocali eslis, quia et

» Chrislus pro vobis mortuus cst , relinqnens vobis exem-»plum, ut sequamini vestigia ejus, qui pcccalumnon fecit,

»nec invenlus est dolus in ore ejus : qui cum maledicere-

»tur, non remaledixit : cum paterelur, non comininaba-

»tur f. » Ergo justus etiamsi in cquuleo sit, semperjuslns

est; quia jusliricat Dqiuu , ct minora sc peccatis suis dicit

iusliqere : semper sapiensest; non cnim aufertur equulei

lormcnlis vcra perfeclaque sapicnlia : non aniiltit quod

cst; quia timorem cxcludit foras, sludio et proposilo cha-

ritalis : novit ut sapiens dicere quia indigna sunt quae in

hoc corpcre suslinemus rcmuneralione futurae gloriac; et

omnes hujus tcmporispassioncs silpcrvenluram mercedemaequare non possunt. Bonus igilur huic scmper estDeus,

quinovit qno lempore meti.t. Etidco quasi bonus agricola

hic arat ajrrum suum quodam abstiuenliae rigidioris vo-

mcre : hic slirpat quadam falcc virlulum amputalrice vilio-

rum : hic stercorat humiliando se usquc ad tcrram, sciens

quia Deus dc terra suscilat inopem, et de slercore crigitpaupcrcm. Dcnique oposlolus Paulus nisi n?stiiualus esset

slcrcora, nunquam Chrislum sibi potuissct acquircre. Uic

cuslodit fruclus suos, ut illic securius recond«it. Scmpcr

itaque ei bonus cst Deus, quia scmpcr quae bona sunt , de

Deo sperut.

I\. Acctpe aliud: « Qnam bonus, inquil, Deus Israel

• reclis cordc ! » fton ergo omnibus bonus est Dcus? Ille

quitlem omnibus bonus cst, quia Salvalor est omnium ,

maximefidelium ; ct idco vcnit Dominus Jcsus, ut sahum

faceret quod perierat : venit cnim ot peccatum muudi

tulleret, vulnera noslra cmarct. Scd quia non omues me-

1 x Pctr. ii, a:->o,

' 3i,



484 s » AMBROSH

dicinam expetunt, sedplerique refugiunt, ne medicamentis

compungatur visulccris, ideo volentes curat, non astringit

invitos. Accipiunt igitur sanitatem qui medicinam expe-

tunt: illiautem, qui refutant medicum nec requirunt, bo-

nitatem medici, quam non experiuntur, sentire nonpossunl.

Qui autem curatur, etiam sanatur; ideoque his bonus est

medicus, quos sanavit. His igitur bonus est medicus, quos

sanavit. His igitur bonus est Deus, quibus peccata donavitqui autem insanabile peccatum habet mentis suae ulcere

quomodo potest medicum bonum aestimare, quem refugit?

Pulchre itaque Apostolus, ut praemisimus, explanavit, quia

et omnibus bonus est Dcus, « Qui vult omneshomines salvos

» ficri ' ; » et maxime fidelibus divinae bonitatis praeroga-

tiva servatur , quibus et voluntas Dei opitulatur et gralia.

Sed et Psalmista dicendo : « Quambonus Deus Tsrael rectis

• corde ! » ad ipsorum sententiam retulit, qui aliter de

Deo sentire non norunt , nisi quia bonus ad omnia et in

omnibus est.

* i Tim.ii.



DE l.NTERPELLATIONE DAVJB. LIB. IV. 485

CAPIT III.

Fatcri Prophelam se tanlum noa esse prolapsum , dumpeccatorum pacem cvmularelut -: dupliccm csscpacem,sedeamquai ofjendiculum habct, fugiendam: nnliumtn morte peccatorum levamenesse; non prodesse jla-

gella post morlem excmplo Lazari cl divitis demuns-trari: quantum vero prosint in vita, Daviiiem a*

Jacobum patefacere : demum perpetuo esse flagcllan-

dos, qui hicflagetlati nonfuerint.

\ . Demqle sequentibus exponit ipse quid senserit, di-

cendo : « Mei autem pene rnoli sunt pedes , paulo minus

a effusi sunt gressus mei : quia zelavi in peccatoribus , pa-

»cem peccatorum videns*. » Non utique pedes corporis

iippellat gressus , sed directionem mentis et gressum, de

quo alibi dicit : « Non veniat mihi pes superbise, et manns

» peccatorum non moveat me2

. » Ideo semper petendumest, ut dirigat Doininus nostrorum animorum vestigia, ne

labantur, et lubrico quodam erroris eflusa, stabilitalem

sui tencre non possint. Prolapsiouis autcm causa ea est ,

quod pacem xmulatus est peccatorum. .Einulari autem

debemus quae bona sunt, non ea quae plena dedecoris ; si-

cut et Paulus apostolus expressit dicens : « Bonum est

» autem aemulari in bono semper 2. »

VI. Nec te moveat quod pacem in malo posuit. Deni-

que et in Evangelio habes esse pacem , quam respuit

Christus, ut ipse ait : «Pacem meam rclinquo vobis, pa-

» cem meam do vobis : non sicut mundus dat, ego do vo-

Tsal. lxxu, a, 3, —» Id. xur, la. —3 Galal. i», |.



486 S. AMBROSII

»bis*. » Est enim pax quae non habct offendicuhim , cst

quce habct : quac ex dileclione est, non habct ofTcndicu-

lum; quae ex simulatione , habct. Idco ct Prophcta dicit :

« Pax , pax ; et ubi cst pax 2? » Rcfugiamus ergo pacem prc-

catorumjconspirantcnim advcrsus innoccnlcm, coeunl ut

justum onprimant, viduam cxlcrniincnt , vcl expugncnt

ejus pndorera.

VII. El idco«

Non cst rcclinalio morti corum3

: » non« Dcclinalio, » utplcriquc codiccs lalini scripti sunt, sed

«Reclinalio (9-2). » Quandoeniin laboramus,et incurvamur

adopus aliquod, alquc inclinamur, nos rcclinarc consucvi-

mus : peccatores atllcih gravium scilicet dcliclorum, ct

maxime impii sc rcclinare non possunt; de quibus diclum

est : « Et dorsum illorum sempcr incurva *. » Non cniin

sc erigunt ad ccdcstia, qui Christo non adhaescrunt. Et

ideo ncc rcsurgunt cum eo quorum mors pessima , sicut

scriplum est : « Mors pcccatorum pessima 5, » Qui aulcm

Chiisto commoritur, ct conscpclilur cum illo, non solum

reclinatur, sed etiam resuscilatur. De quo pulchre illud

convcnit diclum : «Universum Pratrum versasti in infirmi-

» late cjus 6; » maxime si marlyr sit cujus infirmitas pas-

sionc solvilur, mors resurrcclionc.

VIII. Vidimus illum divitcm qui indutus purpura et

bysso in hoc sa^culo recumbebat, et cpulabalur quolidic

splcndide , de cujus mensa quac cadebant pauper Lazarus

colligebat , quemadmodum in tormentis posilus , in in-

fcrno sereclinare non poterat , sed vix ad Abraham, nontolum se , scd solos oculos erigebat , rogans ut mitteret

Lazarum , qui extrcmum digiti sui in aquam lingeret ct

linguam ejus rePrigcraret7

. Ergo illius morlireclinationon

> Joan. xiv, 37. — » Ezcch. xm , 10. — 5 Psal. ixxii , 4- —* Id. txviu, 34. — * ld. xxxm, aa. — .4 Id. xt, 4- — 7 L " c -

xvi, 19, et seqq.



DE LVTERPELLATIONE DlVID. LIB. IT. 4&7

erat, ncc firmamentuui in plaga ejus *. Nihil enim pro

sunt flngclla pOSl niorhMn.

IX. £t ideo David dum esset in islius corporis vita , in

flagella se pr.epnrabat , ut cuin Dominus rcciperct castiga-

tum. Considerj ilcrum nhhi sanctum Job, qui perlusus

erat ulceribus, et concu.i-hatur omnihus mcmbris, ct

plenus erat totins corpcris sui doloi ibus , glebas tcrrac

vulnerum suornm sanie et humore dissolvcns , quemad-modum cum sc in hoc corporc positus rcciinare non pos-

sct , roquiem morlis invcneril; idcoque consciussui dixit:

»Mors viro requies*. »Is igitur in plaga non motus est,

n<ic nutavit scrmonis sui lubrrco , qui in iilis omnibus

nihil peccaut labiis snisJ

, sicut Scriptura testatur : sed

magis plag02 surc reperit firmamrnium , per qr.am confir-malus in Chri^to est. Ergo et Job et David, quia hic fla-

gellati sunt, firmamentum habucrunt in plaga sua ; qnia

flagellat pater filium quem suscipit : qui autcm hic non

flageilanlur, ibi non suscipiuntur ul filii. Ideoqne a In la-

«boribus homimun non sunt, ct cuni hominibus non

• flagcllabuntur *, » ut in pcrpcluum cum diabolo fla-

gellentur.

Psal. U*H, 4- — • Job. iii , »3. — » id. ii, 10. — « tul.

lwii , 5.



488 S. AMBROSII

l v-v-v«.«.^>

CAPUT IV.

Peccatoresiniquitate propria vestiri ; quod vestimentum

a nobis rejiciendum 3 ut vestimento virlutum indua-

mur; ac potissimum jtjunii : hoc se utiliter Josephum

induisse. Adamum exuisse cum gravi damno : deni-

que Judmorum iniquitatem quasi ex adipe prodeun-

tem magnam ac deliberatam extitisse.

X. « Ideo obtinuit, inquit, eos superbia eorum , coo-

»perti sunt iniquitate et impietate sua *. » Malum vesti-

mentum iniquitas, quod si quis voluerit in nobis tenere,

remittere nos oportet, ne incipiat in judicium venire no-

biscum; et si quis tunicam nostram quam accepimus

spiritalem auferre conetur, remitle pallium iniquitatis,

sume operimentum fidei atque patientiaj, quo se David

operiebat in jejunio, ne amilteret integimenta virtutis.

Ipsum jejunium operimenlum est. Denique nisi sanctum

Joseph texisset jejuna sobrietas, adulterae protervitas

exuisset. Quo jejunio si se tegere voluisset Adam, nudus

non fuisset effectus. Sedquia de ligno scientiae boni etmali

contra interdictum coeleste gustavit et imperatum jejunium

praevaricatus est incontinentiae cibo , nudum se esse cog-

novit. Quod si jejunasset, et fidei servasset exuvias, nec

se aspcxisset inlectum. Non ergo nos induamus iniquitate

et impietate, ne de aliquo nostrum dicatur : «Et induit se

» maledictionem 2. » Male se induit et Adam , qui dum qua>

reret integimenta foliorum, maledictionis excepit sen-

tentiam.

1 Psal. txxu, 6. —• Id. cTiii, 18.



DE iNTEftPELLATfOJfE DAVID. LIB. IV. 4$9

XI. Induernnt se maledictione Judaei, de quibus scrip-

tuui est : « Prodiit quasi ex adlpe iniquitas eorum , transic-

» runt in dispositionem cordis \ »Ab adipe adipsal enim

dicitur, id est, pingue. Sicut enim anima bonis pasta, et

referla virtutibus, tanquam adipe et pinguedine repletur*,

ut scriptum est : sic iniquitas qiue quasi ex adipe procedit,

non tenuis et cxilis signiticatur, sedplena vitiorum. Deni-

que non fortuito quodam lapsu in errorem incidere : sed

consilio et dispositione in sacrilegium transierunt.

CAPUT V.

Qui os suum in calum ponunt, eos prce ceeteris esse quiomnia steltarum necessitati attribuunt : ipsis tamen

hanc a Deo graliam reservari, ut revertantur cumIsrael : cujus reditus myslerium declaralur : eosdem ut

a Deonegent occullacognosci , maxitne induci pecca-

torum div itiis:postremo idem de Ch rislo sensisse Simo-

ncm pharis(Pum.

XII. «Posuerim in coeluin os suumj et lingua eorum

• transivil super terram 3. Ponere in ccelum os suum quid

sit, docet nos iile ex fratribus adolescentior, qui regres-

sus ad patrem dixit : « Pater, peccavi in ccelum et coram

» te *. Ponunt autem in ccelum os suum qui sibi criminum

auctoritates , nativilatis pulant quadam necessitate defcrri.

Hi nec coelo nec terris parcere solent, ut cursu quodam

stellarum arbitrentur vitam hominis gubernari. iSihil pro-

> identiae , nihil bonis moribus derelinquunt. Atque uti-

oam et isti, sicut ille unus de duobus adolescentibus,

revertissent : bonus Dominus remedium non negasset , et

• Psal. liiii, 9. —• Id. uutj 6. —> Id. lxsii, 9. —« Luc. xr, 18.



490 S» AMBROSIl

tamen etiatnsi ipsi nolint sanari , reservat Dominns rogrcs-

sionis graliam ; ut qui in Israel cxpulsi sunt per cordis pi 0-prii caxitatcm, pcr plenitudinem Ecclesiae reverlaulur; et

non vacuos dies vilae islius ducant, scd plenos habeant

boiiic opcralionis el fidci, cum rcplcvcril eos Dominusgratia spirilali. Quomodo aulcm rcvcrlantur, accipc. « Quia

»ca:ci!as, inquit, cx parte Israel contigit, donec pleniludo

Bgenlium inlraret, et sic omnis Israel salvus (ieret '. »

Sed quia myslcr ium oporlebat impleri , « Ut concluderct

» Deus omnia in incredulilate 2, » id cst, rcdargucret alque

convinceret (cumcnim duo contcndunt, si unus superior

sit, dicitnr : Conclusit illum aiterum) ideoquc per suammisericordiam ut subditus fieret Dco mundus, rcgressus

quidcm est populus in haercdibus; sed is ccleri crrore tra-

dnctus est, utDcum non crederct occultorum csse prass--

eium. Sed Dominusillis , ut quandoqueredimantur, salutis

futurae graliam reservavit dicens : « Idco rcvertclur huc«populus meus 3

. » Quid est « IIuc?»Id est, ad me, ad

aequitatem cl justiliam meam , ad cullum mcuin.

XIII. « Et implebit dics vilae suae4

. «Quodulique sic ac-

cipies , utpopulus quidem rcdimatur, qui crcdiderit in co ;

in quo etsi non redimantur, qui non crediderunt, lamcn

redempti populi Dci praerogativa defcrtur.

XIV. Isti ergo in errore positi dixerunt : « Quomodo«scivit Deus ; et si est scientia omnis in Altiesimo ? » Pu-

tant emm non esse in Dco scienliam; quia pcc-catores

abundant prosperis sieeularihus, El adliue inducit eos lo-quentes : « Ecce ipsi peccalores et abundantes in sa:culo

»obtinuerunt divitias5

. » Habes hoc in Evangelio planius

expressum , ubi Simon ille pharisaeus videns quod muliei*

illa peccatrix venit in domum ejus , et super pedes Christi

• Rom. xt, a5, 26. —» Ibid. 3a.~ 3 PVal.ixxii, 10.— * ibid. — * Ibi.1,

»1.-^6 Ibid. 13.



DE IXTERPELLATIONE DATID. LIB. IV. 49 1

efludit unjruentum, diccbat intra sc : « Hic si essct pro-

»pheta , sciret utiqne quae ct qnalis est mulior qunc tangit

»cnm: quia prccatri.v est I. » Sed paticntia Dci non pnc-

judicat verit.iti, et prarscicntia ejus, ac providcnlia hocipso amplius probalur, quoci in pcccato positns succcssuaflluit s;ecnlarium prosrororum. Quod forlior \idcns

ridct , incaulus traducilurct movelur.

CAPLT VI.

Prophetam cum primo animo despondissel , postea cas-

tigatione emendatum cognovixse omnia quidcm evc-

nire disposilione divina , opes aulvm non esse pramiarirtutis, nec pttnam peccali inopiam.

X\. Dfmque Psalmista dicit dixisse sc : « Erjo sinc

Bcausa justificavi cor mcum : et layi intor innocentes ma-

»nus mras 2. »Iioc cst, vidco illos abundarc, vidco illis

commoda omnia secundare, mc antem contori atquo exa-

gilari lenlationibus plurimis. Fruslra ergo dedi mc inno-

cenli.T, atque itd slutiiuai sobrire conversationis intendi.

Lt pulchrc ait :« Lavi inter innocentcs mnuus ineas;»tit

non arrogare sibi summam innoceutiic, scd sedulura de-

ferrcsludium viderctur.

X^ I. Intciea non impune hujusmodi a se scrmonemexisse leslatur. Nam tota die flaêllatum esse se memorat;

quia iruslra justificasse seDomiuocor suum dixerat:post

flagella autem conlinuo secuta est pravae opinionis cor-

reclio. Stalim enini « Yindexmeus, inquit , in matutinis',»

id cst, in aperlo ct perspicuo; lux enim veritatis com-

1

Luc. »ii, 39. —»

Psal. ixxu, i3. —» lbid. i\.



4$2 S. AMBKOSII

prehendens eum, non sivit haec sentire, quae dixit. Revin-

cebat itaque et redarguebal me veritatis lumen ofiusumanimo meo, eo quod non recte dixerim : « Sine causa jus-

ntificavi cor mcum. «Loculus sum enim illa tanquam in

tenebris conslitutus, et recordanti illa mihi cor compun-

gebatur: compuncto autem corde, illuminabatur affectus;

ut fieret in corde meo ignis flammigerans, qui faeiebat in

me diei spiritale principium. Illuminata itaque oriente

mihi dic, et quasi in meltis matutinis positus , intellige-

bam quia extra conslitutioncm generationis filiorum Dei

factus sum. Qui cum primo credidissem , eo quod opera-

tor mundi providens generationi humahae, omnia ad utili-

tatem nostri vel tristitia , vel ca quae parum delectent, fe-

cerit; tarn bonam sentcnliam postea pravis opinionibu*

turbatus amiserim.

XVII. Conferebam itaque cum corde meo , et diccbam

mihi : « Si narrabo sic, quia sine causa juslificavi cormeum,»

occurrebat mihi Dei vox dicens : « Ecce generationi filio

» rum tuoruin cui disposui *: » id csl , ecce in Scripturis

invenis, o tu Adam , quia disposui generationi filiorum

tuorum; quia fortuito divitiae ad impios, non aliquo meritodeferantur, nec praemia virtutis sunt emolumenta thesauri

nec e contrario inopia poena peccati est, sed indiscrete

veniunt ista, quae modo Iluminis quodam saeculi prolluvio

volutantur.

XVIII. Et existimabam 2, et videbar mihi cogniscre

hoc esse verum ,

hoc congrueredivinae providentiae et

convenire; me autem frustra in iis turbatum esse, in qui

bus inhaerere non debui.

' Psal. ixxn, i5.— » Ibid. 16.



DE 15TERPELLATIONP. DAVID. LIB. IV. 4°/3

CAPLT VII.

Emendato errore David hunc unttm laborem sibi cos.-

noscil superesse ; ut ingrcdiatur in adyta divime

cognitionis. Sancti progressu eetatis finem suum scire

desiderant , et quis ille sit? Primam veram cognitio-

nem hancesse, qua credimus prospera improbis adhoc tanlum concessa , ut eorum ea:cusaliones exclu-

dantur. Eosdem dum Dei beneficiis allevantur, dejici

ac prorsus redigi ad nihilum.

XIX. Itaque quia videbar mihi reram senlentiam com-prehendisse , et cognilionem rei ipsius esse assccutus

dicebam mihi : « Hoc labor est ante me, donec introeam

»in sanctuariumDei, et intelligam in novissimo \ »Id est,

solns mihi supercst labor, ut ingrediar in sanctuarium

Dei, ubi est Cherubim, id est, cognitionis profuudum

et non laborem in incertis ct vanis opinionibus; narratioeuim fatni sicut sarcina in via. Ideo ingrediamur adytum

cognitiooum sacrarum, atque interiora penelralia veri-

tatis, ut non sit in nobis labor; sapieotia enim nos a sensu

labcris abducit. Denique non est labor in Jacob. Causa

autem laboris ignorantia est; quoniam qui nescit justis

reposita esse praemia, non reficitur a laboribus, sedmagis

imprudentiaesuaelabore curraturetfrangitur. Ingrediamur

igitur sanctuarium Dei , ubi sunt Cherubim , in quibus est

recordanlia sacra? cognitionis , et veri Ulius atque aeterni

luminis.

XX. In illo candelabro imogo resplendet , quopossimus

1 P«al. mn, i>>, i-.



4p,4 s - AMBROSII

intelligerein novissimo. Sanclusetenim in ultimo cognoscit

et perfectam sapientiam processuaetatis adipiscitur dicens:« Notum fac mihi, Domine, finem meum, ct numcrum

»dierum meorum quis est, ut sciam quid desit mihi *. »

Quis cst finis, nisi ille, cum tradilur rcgnum Dco Palri,

quando revclantur occulta sapicnliaj? Hunc finem noslri

certaminis rcquirebat Prophela, cupions cognoscere quid

suae deesset perfeclioni; finis enim discipluue noslras et

studiorum pcrfectio est.

XXI. Ihec ergo prima vcrac ralio cognitionis, quia for-

tuito accidant quae in sajculo sunt : secunda illa, quia

« Propter eorum lergivcrsaliones posuisti eis2

»successus

profluos saecularium commodorum, et abundanliam divi-

tiarum, ne causarenlur propler inopiam sc et acerbilalem

alicnjus doloris ct luctus minus fuisse dcvotos , alque in

culpam latrocinii ct direplionis studium ncccssiti.le eges-

talis impulsos. Non enim ad tranquiilitatem vilae usuram-

que Ifelilite div itiis opimali , aut honoribus elevali sunt : scd

ut qucrcla cxcluderclur, coaccrvarctur aerumna.

XXII. Dejiciuntur ilaque dumclevanlur hujusmodiviri.

Non enim gralia, scd ruina est; ubi nec diuturni usus

muneris reservalur, et adimitur cxcusalio dclinqucndi.

Quodenim graviorispondus quereLc, quam illud divinum

quod habes in Michawe prophet;e libro : « Popule meus,

nquidfeci libi, aut in quo conlristavi te , aut quid moles-

»tus fui libi ; responde mihi ? Nonne cduxi le de lerra

»yEgypti,

ct ds domoscrvilulis liLcravi

te.

s

?»Eccc quo-modo dejiciunlur impii dum allevanlur, qucrela corumexcluditur, pcena accrbalur. Coeleslibus eniin beneficiis

invilali dcscrere non debuerunt vitac secnrilatis et prospc-

rilalis datorcm, cui magis debucrant outcmperarc. Sed

sicul justitia Doi magna , ita clium scvcra vindicta, Quaudo

t {>sal. xxxvm, 5. —t Id, lxxij, 18, •— ' Micb. vi, 3, 4-



DE lSTEKPELLATlONE DAVID. LIB. IV. 4<)$

enim impius perseverare consuevit , de quo et alibi habes

scriptum: « \idi

impium supcrexaltatum etelevatnm super«cedros Libani; et transivi , et ecce non erat: et quaesivi

»eum, et nonest inventus locus ejus* ? » Incredibilis ce-

lerilas exlinctionis ejus. Vides subito impium in boc saeculo

polenlem : dum tu transis , ille jam non est. Quanta est

enimumbrain terra : quam non diuturna ?Transponeves-

tigiuin , et umbra praeleriit. Autsi hic aliquid movet, ad

ea quae futura sunt, altolle mentis vesligium et invenics

iliic impium non futurum , qucm hic esse credcbas ; noD

enim cst, qui nihilest. Denique Dominus eos cognovit qui

sunl ipsius : qui autem non sunt, eos non agnoscit; quia

ipsieum qui e»t, non agnoverunt.

>\v.w ** vttvt\Wn\\\w M%vwtw\yttwtv>miwvMmw« w «w« i\\t\\v\\w\w\t\\m

CAPLT VIII.

Impios in interhusuo cum somniobene comparari, quod

ncmpe animm il'orum omnibusbonis vaeure reperian-

tur ; et «>rumdem tenebrosm imagines e lumine cce-

(eslis II itrusalcm dclcanlur.

XXIII. De ipsis crgo ct hic dicit : t Defecerunt et perie-

»iunt proplcr iniquitatcm suam, velut scmnium exurgen-

»tis2

,» id est , ita dcflciunt ct evancscunt .impii, sicut

somnium exurgtentts a somno primum; quia in lenebris

sunt, ct in tenebris au.bnlaverunt , nec resedit aliquod

cormn boni opcris vcsligium, sed similcs eorum qui som-

nium vidcnt: qni autcm somniat , in nocle somnict; nox

autem in tencbris. Filii tenebi arum sunt priv&ti Sole juj>li-

liae, et splendore virtutis, dormiculcs seuiper, et noa vi-

• Psal. xxxvi, 35, 56. —• ld. txm, 19, 90,



/,q6 S. A.MBROS1I

gilantes , de qnibus bene dicitur : « Dormierunt somnum

»suum, et nihil itivcuermit *. «Eteniai cum animre eoruin

a corpore separaloe, tanquam resoluti a corporis somno

nihil invenient , nihil tenebunl; et quod se tenere arbi-

trabantur, ainittent; quoniam stullus et insipiens cum

divitiis exundaverint , relinquent alienis divitias suas

neque simul ad inferna descendet ciun eis gloria domus

eorum.

XXIV. Sequenlia quoque demonslant quomodo impius

non inveniatur, sed intereat. Quoniam imago cjus in ci-

vitate Domini illa superiore Hierusalcm non invenitur. Do-

rninusenim pinxit nos ad imaginem et similitudinemsuam

sicut ipse docet dicens : « Ecce ego, Jerusalem , pinxi mn-

»ros tuos2

. » Si bene egerimus, manet in nobis ista imago

celestis: simalequis agit, delctur inillohaec imago(illius

utique qui descendit de coelo ) et est in eo imago terreni.

Unde et Apostolus dicit : « Sicut portavimus imnginem il-

» lius tcrreni , portemus el imaginem hujus coeleslis3

. »Bo-

norum ergo imagines perscverant , et in illa Dei civitate

resplendent. Si quis autem ad graviora peccata deflexerit

nec egerit poenitenliam , imago ejus aboleturveldejicitnr;

sicut Adam de paradiso ejectusestet exclusus. Quicumque

autem pie honesteque segesserit, intrat in civitatem Dei,

et infert imaginem suam , ut in illa Dei fulgeat civitale.

« Domine, in civitate tua imaginem ipsorum ad nihilum

• rediges4

; »quia isti in luminc fulgere non possunt, qui

tcnebrosis se operibus induerunt. Exemplum accersamus

de saeculo. Vide quemadmodum in civitalibus bonorum

principumimaginespcrseverent, deleanturimagines tyran-

norum.

• Psal. u\v, 6. —• Isai, xux, 16. —3 1 Cor. xv, 49. —* Psal. lxxji, ao.



DE 1NTERPELLATI0KE DAVID. LIB. IT. ^97

CAPUT IX.

Prophttam cognltione divinac providentice recrealum r

ipsum et cum eo omnes komines comparatione cce-

lcstium civium jumentis haud esst absimiles; eos-dcm tamen Dei gralia ad humanam revocari digni~

tatem.

XXV. H.Ecergo considerans, animoque intendenssanc-

tus Propheta delectatns est , qoi fuerat ante turbatus. l/nc*e

ait ipse : « Quia delcctatum est cormeum , et resolutisunt

renes mei. Et ego ad nihilum redactus sum , et nescivi

«etvelut jumentnm factus sum apudte, etego semperte-

» cum 1.» Cum cognovissem, inquit, quiaDeushumanacurat

et respicit, «Requieverunt renes mei, »bocc>t,ex maximaiatigatione veteris imprudentiae requievi per agnitionem

boni ccelestis et gratiae. Sunt enini quidam renes anima?,

qui vcxanlur in nobis per ignorantiae laborem : hi resol-

\untur ad requiescendum ccelestis agnitione doclrioae, et

quasi pulchro quodam fulcro ccelestium prceceptorum sub-

nixi foventur. Tunc, inquit, intellexi , quia vane fatigabar^

quoniam idquod verum est nesciebam.

XXVI. « Et velut jumenium factussum :» pulchre addi

dit,«

Apud te;

» comparatione enim coelestium homo qui<2»>t nisi jumentum irrationabile ? Nam et stelke cum sint

lucidae, vanescunt solis exortu. Et Moyses ait : « Non sum» idoneus ab hesterno die, ex quo coepisti loqui cum servo

» tuo : et tenui , inquit , voce et tardiloquus sum '. » Ita ergo

et homo, non dicamChristi,sedAngelorumcomparatioo9

lt. 3a



4^8 *• AMBROSU

mutum yidetur esse jumenlum. Sed tamen nemo desperet;

quia homines et jumenta salvosfacit

Deus. Et ideo quianon exme, sed ex te didici, tibi adhoerebo semper; utde-

sinam esse jumentum , et dicas mihi : « Tu autem hic sla

«mccum*. » Circumfususenim Deigratia homo incipitesse,

quiper imprudenliam praetcndebat insensibililatem , etin-

scientiam beslialem. liomoenim eo probatur, si capax sit

rationis el gratiae. Itaque a mutis animalibus separatum se

esse gaudet, et in hoininum ascitum esse consortia, quas

Deus visitat et tuetur. Quid enim est homo , nisi quia

memor est ejus Dominus , aut quia a Domino visitatur?

CAPUT X.

Si Deus nobis ad dexteram non fuerit, eum Locum a

diabolo occupalum iri , sicuti primo parenti contigit:

cum hujus vices ageret Christus eum sibi addexleram

dccmonem slaluisse , quo ipsum gloriosius prostcrne-

ret : postremo maximas ulilitates ad eos redire, qui-bus ad dtxleram sleterit Christus.

XXVII. Unde quasi visitatus ab eo dicit : « Tenuisti ma-

tnum dexteram meam, et in volunlate tua deduxisti me,

• etcum gloria assumpsisti me 2. »Sic accepimus,et secun-

dnm grsecum sic convenit. Dixit enim graecus : E xparrjya;

tY t q yufoq, id est, « Tenuisti manum tyj? <Js£<aj f*ou dexteram

*meam. »Bene dirigitur, cujus dexteram Deus manu sua

tenet. Potest dicere : « Dominus a dextris meis, ne commo-• vear s

. »Adam si a dextris suis DOminum habere voluis-

set, non csset a serpente deceptus. Sed quia oblilus est

« Deut. t, 3i. —» Psal. uwu, a4« — * td. xv, 8.



DE IKTLTlPELL.iTIO.NE l)\Ui). LIB. IV. 499

mandatum Dei ct voluntatem scrpcutis implevit, nianuui

ejus diabolus tenuit, ct ad lignum scieniia; honi et mali

extcmli fecit , ut interdicta decerpcret. Pracjudicatum est

in illo omnibus, et ccepit universis adversarius ad dextram

starc. Lndcet illa in Judam maledicti forma processit : « Et

» diabolus stct a dcxtris ejus1

. » Si illud maledictum grave,

maxiina est ista bcnedictio, qua malcdictionis durae vin

cula laxantur. Ideo Dominus Jcsus ad dexteram sibi dia

bolum statuit, sicut in Zachariae iibro legiinus 2; hominis

enim causam locumque susceperat. Ibi ergo stetit, ubi

Adae stabat haereditas. Quasi bonus athleta permisit eumad dexteram sibi stare , ut eum retrorsum repelleret di •

cens : aVade relro, Satana 3. » Itaque adversarius locole-

jectus recessit: tibi autem ne diabolus a dextris staret,

yit : « \eni, sequere me\ «Praevidens igitur David adven-tuin Domini , qui nos a potestate adversarii libcraturus

descendit e ccelo, aii : « Dominus a dexlris est mihi, ne

» commovear. »Cui autem a dextris erat diabolus, move-batur. Merito ergo et hic ait : « Tenuisti manum dexteram

»meam, »id est, ut jam peccare non possim ; ut ille lu-

Lrico ante fluctuabundus vestigio , (ida possim statione

consistere. Quam bene hoc Apostolus dixit, quando eumturbatum Dominus vidit, et extendens dexleram suani ti-

tubare non passus est5

, atque iutrepido finnavit incessu.

Liberatus ilaque Petrus quid aliud est locutus nisi hos pro

pheticos versus: « Tenuisti manum dcxleram meam , et iu

«voluntate tua deduxisti me, et cum gloria assumpsisti

*me. » Quae est dextera nisi actuosa animae virtusPQuae

si Domini voluntaledirigatur , nihil aiiud desiderat , nil re-

quirit , nullas mundi hujus opes , nulla adjumenta deposcit.

• Psal. ctiii, 6. — • Zach. nt, 1. —5 Matth. it, 10. — 4 Ibid. xn, ii.

—' Matlh. xir, 3o, 5i.

3s



5oO S. AMBROSII

4% »WVW\WM»V«V »WW»vwu^tM VWVWVVV» VWi W» VWWVWWWWVW»W»»WV»\ W* W. »WW>»v»

CAPUT XI.

Davidem possesslonc Dei contentum ni/iil prazler eumexoptare; debere enim terrena deleri oblivione, ut

succedanl coylestia , alque etiam ad Deum qui nemi-

nem repellit , accedalur t a quo pravis tantum aclio-

nibus rcccdimus.

XXVIII. Ideo dicit sanctus David : «Quicl enim mihi

srestat incoelo, eta te quidvolui snper terram 1?» Id esi,

Tu portio mca cs, abundas mihi ad omnia, nihil qnrcsivr

aliud , nisi ut te partem haberem , nulli me ccelesti , utgentiles faciunt, subdidi creaturae , nullas sneculi hnjus dr-

-vitias , et voluptatum illecebras concupivi. Nullins egeo

«ui a te assumptus sum : ncc superest in ccelcstibus quod

amplius quaeram. Nihil habens, omnia habeo; quia Chriff-

lum habeo , cui Pater Altissimus « Non pcpcrcit ; scd pro

d nobis omnibus tradidit illum : quomodo ergo non cum illo

»omnianobis donavit 2 ;»sicutAposlolusdixit POmniaenim

inChristoperquem omnia, etinquoconstanl omnia.Omnia

ergo in illo habens , aliain non quoero mercedem , quia ipse

inerces est universorum. Ideoquc pcrfecte dixit : « Tolle

»crucem tuam, et scquere me 5. »Quiillum sequitur, non

prasmio ducitur ad perfectioncm ? sed perfectione con-

summaturadproemium. Imitatorcs enim Chrisli non prop-

ter spcm boni sunt, sedpro amorc virtutis. Christus enini

per naturam bonus , non proptcr praemii cupidilatem. Ideo

passus est , quia benefacere eum delectavit , non quia in-

crcmcntum gloriae cx sua passione quaerebat. Ideo qui it-

> Psal. mxh, a5. — » Rom. tiii, 3a. —' Marc. vm, 34.



DE INTERPELLATIONE DAVID. LIB. IY. 5or

lum imitari cupit, non quod sibi, sed quod aliis prosit

«operatur. Lndcnon immerito deficit sibi , aliis autem vir-

tutis incremento valescit,

XXIX. Et convenienter dicit : « Defecit cor meum et

>»caro mca, Deus cordis mei 1. «Neque enim possunt per-

petua snccedere, nisi terrrena defecerint. Deficit ergo

caro , quando mortificanlur quae sunt carnalia. Deficiunt

et iili qui morlificationcua Jesu Chrisli in sua carne cir-

eumferunl; mors cnim Christi in ilJis operatur, ut omnis

erroruui moriatur illecebra. Lnde colligitur quia et cor

iiominis deficit , quando mortificantur cogitationes malac

quae de cbrdeprocedunl; ut terrenaomniaabscondatobli-

vio, et fiat Deus cordis eorum , qui beati mundo corde

Deum videre mereantur, ut appropinquent tibi, et nonM segrcgent. Deus enim appropians, non repulsor appro-

j>inquantium esl; omnibus enim vult salutis causa e»se,

non morlis. Deniquc neminem repellit , nisi qui se ab ejus

conspeclu putavcrit sequestrandum.

XXX. « Quouiam ecce , inquit, qui elongant se a te,

»peribunt 2. «Unusquisquc enim operibus suis pietati luxe

>ese aut jungit aHt separat. Fugit enim Deum qui opera-

tur ca, quorum cognitionem metuat deprehendi; sicutille

qui teclus parietibus et circumfusus tenebris a Domino

Deo sese existimat non videri: videtur autem, cum dici-

tur : « Perdidisti omnes qui fornicantur abs te*. » Sicut

enim mulier qune fornicatur, non adhasret viro , ncc una

caro cum viro suo, nec unus spiritus cst; sed dividit scse

ite separat fornicando : ita quaecumqueanima nonadhaeret

Deo , sed vanis idolorum cultibus inscrviens fornicatur,

<lividit sc sacrilegii scaevitate , et longe fit a Domino , qua;

j>rope essc deberet. Perit aulem qui separatur a Domino.

1 Psal .l\xu, a6. —» lbid. »7. —s Ibid.



502 S. AMBROSII

XXXI. UndeSanctus qui Dei judicium reformidat, sem-

per adhserere vult Christo, et in eo spem suam ponere 1

,

ut laudet Dominum, cui est honor, gloria, perpetuilas a

sacculis , et nunc et semper , et per omnia saecula saeculo-

rum. Amen.

« Psal. Ltxn, u8.

FINJS TOMI QUINQUAGESIMI QUINTI.



ANNOTATIONES.

AK50TATI0 (i) pag. 4«

Abalienare , proprie est animum a seriis gravibusqne

avocatum rclaxare : scd Ambrosius rem ad spiritalem sen-

sum more suo hic et infra cap. m, num. vi, traducens,

vull idem esse atque a curis saecularibus ad ccelestiuin re-

rum meditationem convertere.

vnnotatio (2) pag. ia.

In reccpta lectione nihil hic mutandum, cum despicere,

non semper idem sit ac conlemnere, sed a probalis aucto-

ribus sumatur etiam pro dispicere et zonsiderare.

AjfxoTATio (3) pag. i3.

Cnm ibi alludat ad triplicem Scriptura; sensum, regale

dixitpro naturate, qnia Verbo naturaliter competit regem

csse.

ONOTATIO (4) pag. 26.

ln inferno, supple, loco , hoc est, tcrra quae ita dicitur

respectu ca?li, quod supernum est.

ANNOTATio (5) pa*,-

. 3c;.

Ad speciem. paulo snperius pro pulchritudine sumpsc-



5o4 ANNOTATIONES.

rat; nunc snmit pro quodatu accidentali forma quae ani-

uiam, non corpus aflicil.

ANNOTATIO (6) pag. l\0.

Ex his hujusmodi scnsum cflici posse arbilrarnur: Qui

conccntus, elsi planc fiilsus, tamcn quoniam ad fidem ne-

quaquanr pciiinct, non solum lanquam non injucundus

proponi polcsl, vcrunietiam tanquam non omnino impos-sibilis.

ANNOTATIO (7) pag. 44»

Sex manuscripli bonac nolae hahcnt : processum accipit,

quod significat viriules, qum dicunlur animm. Duo ha-

Lent: procensum accipit virtulis, quod significani animas

qu(B dicuni. A!ii, alque Editi nobiscum faciunt. Videri

nihilominus polcst hic aliquid essclranspositum, proinde-

qae legendum hocce modo ; processum accipit. QuodSigni/ictnl V irlixles vcl animas quaj dicunt. Nisi malis

vocem, anima:, cssc in casu atlribulionis. Ibi autem per,

Firlules, Angeli cssent intelligondi.

ANNOTATIO (8) pag. 5l.

Quanta libro de Bono mortis cum superiore de Isaao

et Aaima cognatio intercedat, prima illius verba satis

declarant : qua; quidcm si quis strictius voluerit inlerpre-

tari, forle non inconsulto unum cssc aflirmaverit operis

contcxlum ct quasi corpus, cujus libcr primus alter dici

debeat, altcr secundus. Ecquid cnim aliud sibi voluisse

videtur Ambrosius, cum post librum de lsaac finitum in

hanc senlentiam : Ergo non timeamus mortem , ctc,

scqucntem auspicatur hisce verbis : Quoniam superiore

llbro deAnima sermonem aliquem contexuimus, facilio-



ANNOTATIONES. 5o5

rem viamputamiisdcbonomorlisronficercaUquid, etc.

Igitur quod in fine ultiin.e lucubratiunis non satis fuse trac-

tatum fuerai, idinhac uberius atque accuratius discuticn-

dum proponitur.

Hic itaque ostendit sanctus Doctor qnod Lonum sit,

quaeve utilitales mortis, quamque illa parumexlimescenda.

Propositum autem hoc suum satis accurata metliodo per-

sequitur. Elenim praemissa vilao ac mortis definitione , et

nonnullis contra morlis utilitatem oppositis, quae postea

diluit, triplicem inveniri morlem demonstrat, ejusque

tertium genus quod in animae atque corporis separatione

positum est, bonum esse ac felicitatis plenura evincit, et

si quid metuendi vel incommodi habeat, id quidem non

morti, sed nostrse ipsorum infirmitati ascribendum.

annotatio (9) pag. 56.

Crimen, id est, criminationem, nimirum maledicta ac

probra in omnem exercituin Israeiiticum a gigante Goliath

congesta.

ANNOTATIO (10) pag. 6$.

Hic intelligi potest mulieris decus vel formam tentari,

cumquissuce virlutis nimium arrogaus, ad illam incautius

ac frequentius accedere non rcformidat.

ANNOTATIO (ll) pag. 65.

Mente suppleas, tabernaculum, vel, conopceum , id

est, quae degit in castris.

aknotatio (12) ibid.

Memorat hic sanctus Vir ea quae in Symprosio Plato



5o6 ANNOTATIONES.

scribit, nempe in convivio propter natam Venerem cele-

brato, Porum, abundantire Deum , ut nectaris crapulamexhalaret, in hortum Jovis ingressum obdormisse, ad ctijus

latus cum Penia, paupertatis Dea, sese admovisset, gravi-

daui factam Amorcm peperissc. Verum cum nonPeniam,ut Rom. Edit. reposuit, sed Venercm, ut alice omnes, et

cuncli manuscripti habent, in hortum introivisse dicat,

videtur hancce fabulamex mcmoria tantum enarrare, nec

non Pori nomine intellexisse non Deum aliquem, at polius

alveum sive canalcm, undenectaris rivus dimanabat : w£j»e

enim pro alveo sive canali apud probatos auctores inve-

nitur.

annotatio (i3) i-bid.

Hic ad missionem, quae militibusemeritisdabatur, alludi

constat.

ANNOTATIO (l4) pag. 82.

Moventur plerique omnes neolcrici, quod sanctus Doctor

ad eummodum locutus fuerit de libro, quem omniexparteapocryphum esse autumant, id est, cujus, ut aiunt, nontantum obscurus auctor, et Spiritu sancto dictante scrip-

sisse non creditur : sed etiam cujus obscura in Ecclesia

auctoritas ; tum quia nullo unquam canone vel apud Ju-

daeos vel in Ecclesia recepta sit, sed communi Patrumconsensu rejecta; tum quia varii in eo reperiantur errores,

cujusmodi est, quod de animarum promptuariis narrat,

et similia. Illi quidem Hieronymi auctoritalcm jactant,

qui adversus Vigilantium disputans, eumdem quasi ab

Ecclesia minime rcceplum repudiat, quamvis nondum sibi

lectum, cum hasc scriberet. Sic enim ille : Tu vigilans

dormis, et dormiens scribis , ct proponis mihi librum



AKNOTATIONES. 5oj

apocryphum , qui sub nomine Esdrce a teel a similibus

tuis legitur.... quem ego librum nunquam legi. Quidtnim necesse in manus sumere, quod Ecclesia non re-

cipil? Adhuc vehcmenlins alio loco non lanlum in quar-

tum invehitur, sed etiam in terlium, cum tamcn ii qui

sanctum hunc in ea opinione duccm sequuntur, huic lihro

sese non lantoperc infensos exhibeant. Addunt nonnulli

nequaquam magnum illum Esdram, scriham ac legis doc-

torem, cujus tertium esse opinantur, quarti auctorem vi-

deri, sed alium cognominem.

Non defuerunt tamen qui de hoc opere acquius bcnig-

niusque judicarent. Etenim eo non solum erroris nihil

contiueri existimarunt, sedetiam anctoritatem ejusprccci-

puam esse in Ecclesia, quippe quae nonnulla iude pelitaprecibus suis inseruerit, et quominus illud ad calcem Bi-

bliorum excuderetur, non prohibuerit. Quinetiam eum-dem hunc librnm inter canonicos descriptum in quibusdamanliqui xvi MSS. reperire est, non tamen inomnibus,nec

sine discrimine aliquo. Namque in quodam pervetusto codice

qui in Bibliolheca Maurinorum asscrvabatur, compactis in

unum duobus canonicis libris Esdrae, secundus a primocapitc hujuscc quarti sumebal cxordium, haud dubic quia

ejus illud initium est : Liber Esdrw propkelce secundus :

lum ex ejus atqne tertii libri capitibus inter se permixlis

quatuor libelli conficiuntur. Doctissimus Faber, Ludo-vici XIII pracceptor, quemdam ejusdcm quarti libri MS.

adeo discrepare ab editione deprchendit, ut varias ejus

lecliones Card. Barouio transmittendas putaret. Quas di-

versitas forte in causa est, cur nonnulla ab Ambrosio cx

eodem libro cilata in Editominime reperiantur. Tnventus

cst denique auclor quidam hujus aetatis, qni duosullimos

librorum Esdrac canonicos ac divinae auctoritatis esse cre-

deret , hancquc suam opinioncm etiam scriplo firmare



5o8 ANNOTATIONES.

niteretur. Verum quidquid cjus rei sit, constat non soluiu

ex anliquis Patribus Ambrosium ita sensisse. ClcmensAlexandrinus Esdram cilalo quarto illius libro Prophelam

salulat, eumque non absimiii modo Auctor Operis Imp.

super Matthaeum Jaudal, ac demum ad eumdem alludere

videtur Cyprianus.

Quapropler ncutiquam nobis mirum videlur, quodAmbrosius libri quem bona fide, ut ex aliis ejus commcn-tationibus patet, pro canonico habebat, hic auctoritatcm

commendaverit, extuleritque. Id siquidcm, ut ipse profi-

tetur, eo consilio factitabat, ut genliles qui Christurn ejus-

que Discipulos accepUe a Platcne et aliis philosophis suae

doctrinae insimulabant, mendacii argueret, cum ipsum

Platonem potius ab Esdra , aliisque nostris auctoribus

xnutuatum quidquidboni de statu animarum post morlemdocuerat, planum faceret. Ethnicis nova non erat hujus-

modi criminalio. Celsus eam Origeni multis ante annis iu

eodem prorsus argumenlo objectarat. Cum autem Ambro-sii temporibus adhuc non parum valeret idololatri;e, quamSymmachus auctoritate sua tucbalur, potcntia, dubium

non est quin tunc eadem calumnia renovata fuerit. Quo-circa minime mirum videbilur, si ad convellendum meu-dacium, quod funditus christianam fidem eversum ibat,

S. Doctor quantopcre valuit, scriptoris hujus auctoritatem

praedicavit. Atqui alia quoque addit sacrarum Paginarum

teslimonia, quibus invicte superbis illis gentilibus de-

monstret PJatonem et Socratem suum ex istis limpidissimis

veritatis fontibus multa hausisse, quae poslea ipsi diluto

variarum fabularum cceno corruperint. De Plalone quidem

adeo constans est eum bene multa sive ex sacris Codicibus,

ut hic docet Ambrosius, sive ut volunt alii , a Pythagora,

qui et ipse Judaeos sapientes audierat, didicisse, ut vul-





5 10 ANN0TATI0N£S.

ANN0TATI0 (17) pag. IO7.

Mors celebrala, id est , naturalis ac vere oppetila :

mors autem adumbrata dicitur mortificatio; in hac cnim

est animm se a corpore separantis speculum, ut in lib. de

Bonomortis, cap, ix, num. xrv, loquitur Ambrosius.

annotatio (18) ibid.

Sex omitlitur , quam tamen vocem subintelligi ex supe-

rioribus quivis inleiligat. Legas enim hoc modo sensus exi-

git : Lex novit sex civitates.

ANNOTATIO (19) pag. 123.

IIujus loci putamus hunc esse sensum : Ut satisfieret ju-

tlicalo sivc judicioilli, nempe maledictum,etc. Lbinonob-

scure alluditur adsententiamGenesisiii, 17, etscq. latam,

qua homo laboribus ad mortemusque perpetuis addicitur,

ut antecedentia planum faciunt.


Sapiens cnim quando minuit , supple, se, id est,

quando minuitur, ex Philone, lib. de Profagis , qui sic

liabet : O $1 mfb&Uit IxXnwwv KpiCTiQzrai xara Mrojnfx, ubi allll-

<litur ad Genesis , cap. xxv, xac btXttir»*... 7rpoc-e-r£0>s , etc.

ANNOTATIO (21) pag. I20\

Ilom. edit. sola, ante expectatum parlum, ingenii

eeleritate fcelum. Alise, anteexpectatum ingcnium, cele-

ritate partus fccta. Mss. vero, ante expectatum. Pauci

ante cxpectavit ingenii, (unus ingcnui) celeritate (non-



ANNOTATIONKS. 5ll

nulli celebritate) parlus (unus partu, aliqui parlum)

fata (alii fvtum, alii facla). Hanc porrotantam diversita-

tcm non aliundc profeclam rcmur, quam ex eo quod nonviderent , ante cxpectatum , quo redditur illud Philonis ,

w; 5j i-/;o'vw;, rcferri non ad tngenium, aut partum , sed adtempus quod snbintelligitur, ut in illo Yirg. iv. Georg.

Antc expectatum posltls stat in ordine castris.

Deindequodminusadverterent, undevocesparfiM. etfacla

regerentur, subslituerunt earum loco parlum ac fceta.

Est autem ellipsis supplenda in hunc modum, paritura...

parlus, qui sunt facta , etc. Eodem recidit si legas par-tum et fvtum. Quamvis non eamus inficias sensum ali-

quem, scrvata voce fceta, elici posse : sed nostro, praeter-

quam quod magis naturalis est, Philo etiam sullragatur

lib. de Profugis.

annotatio (aa) pag. 126.

1 1 locus hic, alioqui satis obscurus, intelligatur, adver-

tendum hanc Ambrosii mentem esse , nimirum ut ostendat

inJacobo omnem bonrc disciplinas profectum reperiri,

quod ita conficit : Quidquid ad bonam disciplinam neces-

sarium est , duobus quasi limitibus, qnas definitiones vo

cat el Philo Spvuf, conlinetur atque includitur, ingenio sci-

licct ac diligentia; ingenium quidcm Dei nmnus est,

diligentia >ero nostro labori tribuitur : cum crgo hunc

titrumque perfectcc disciplinoe finem seu definitionem in

filio Jacob deprehenderit sonclus Isaac, optimc colligitur

illum rebus ad bonam disciplinam necessariis instructum

fuissc. Hoc porro caput ferc totum ex lib. dc Profugis de-

sumptum est.











*)l5 ANKOTATIONES.

idem eunuchus tanquam alter Doech ffau.dc regem coni'

tnovit in sacerdotis, id est, ipsiusmet Ambrosii, pericu-

ium, et tanquam aller Aman crudcliler orthodoxum po-

pulum exagitans atque divexans nullum lapidem non

inovebat, ut illi suas Ecclesias eriperet, casque Arianis,

quorum impielatem sequebatur, assereret. Ad cxtremum

co crcvit cjus amenlia ut aliis , nempe sancto Episcopo

intenlaret mortis pcriculum : sed non advertcns quae ipsi

yir sanctus praediceret, minabalur aliis ipse mox suppli-

eio dcdendus extremo. Et revcra haud ita mullo post

favorc imperatoris excidit; et licet impius ille ad Christi,

cujusDivinitatem inficiabatur, servum, hoc est, Ambro-

feium quem tam insolenter fucrat insectatus, confugisset,

liiox tamen carnificis gladio truncalus est.

amnotatio (3o/) pag. 224.

Quod Piuben dicitur kumititas , non isla interpretatio

nominisest, sed allusio ad locum Genesis, cap.xxix, 32.

ubi de Lia dicitur : Vocavilque nomenejus liuben dicens

Fidil Deus/lumilitatem

meam,etc.

ANNOTATIO (4o) pag. 228.

Morale, hic non idem significat ac supra, id videlicet

^nod ad institutionem morum conducit. Sed perinde est

ac si dicas : « Mores hominum ita se habent; » vcl simpli-

cius : « Hoc in more positum est. » Unde paulo post eo-dem sensu : Consuetudo, inquit, et gratia charitalis est

ut dilectos, et.c

ANNOTATIO (4l) pag. 236.

AUegat Paulum. Hic vox, allegari, idem valet et sig-

pificat ac legatus mitti.



AN50TATI0NES. 5lJ

anhotatio (4a) pag. %Zy.

Per mysticam et moralem stolam intellige mysticam et

moralem Scripturarnm interpretationem.

AHNOTATIO (43) pag. 0^9'

Peccatum statuit , id est, peccatum sistit , et conlra*

ejus impetus obicem ponit.


Anoboladium , sive ut in qnibusdam manuscriptis legi-

tur, anabolium, forte anabolosum, amiculus erat , quo

humeri tegebantur.. Sic autem dicebatur, quia ab inferio-

ribus partibns attollerctur ad superiores, iTrbrsy avagaX/tT&z:.

ARKOTATIO (45) pag. 267.

Secundum sacramtnlum hic idem est, ac secundum

mysterium in Joseph praefiguratum.

AlfNOTATio (46) pag. 271.

Juvenculo3, id est, illae mulieres quae, choros ducente*,

David ex bello post occisum Golialh revertenti occurrerunt,

ut habetur in I Reg. xvin , 6 et 7.

ANNOTATIO (4") pag. 286.

Vulva porcina , et jecur anserinum antiquis in deliciij

erant.


Si pretium moverit , subintellige emptorcm , id est ,.

si pretium emptori charius visum fueriL



$l8 ANNOTATIONES.

annotatio (4p,) pag. 287.

Hasta , id est , auctio , quia rerum venalium licitatio

hasta in foro posita fieri solebat. Paulo post autem pasto-

rem eum vocitatquemparochum ac praebitoremdicebant,

cum nempe qui convivas mensa excipiebat. Quo sensuin-

fra cap. xiii , num. 49« idem ab Ambrosio appeUatur is

<jui pascit : unde partus secutis temporibus idem signifi-

cavit alque convivium.

ANNOTATIO (5o) pag. 29 1.

In hoc libro non pauca reperias , quae ad Mediolanensis

Ecclesia) consuetudines pertineant. Ilasc inter observatione

praecipua dignum videtur quod memoratur de jejunio

Quadragesimae. Quadragesima , inquit vir sanctus , totis

prwter sabbalum et dominicam jejunatur diebus. Docet

quidem Augustinus sabbati dies jejunarinon solitos Medio-

lani, qucmadmodum Romae jejunabantur : sed ejus testi-

inonium generale est. At vero hic Ambrosii locus aperte

prodit ne Quadragesimae quidem sabbalis illic fuisse jeju-

natum. Verumtamen sabbatum sanclum sive Paschatis

vigiliam inde excipimus; hic enim sic ab omnibus, ut

loquamur cum Augustino ,jejunatur, ut eliam illi sab'

bali jejunium devotissime celebrent , qui caiteris per

totum annum sabbatis prandent. Quae cum ita sint, Me-

diolanenses tantum trrginta et unum diem jejunabantcum jejunium suum nonnisi feria secunda post primamdominicam in Quadragesima exordirentur. Neque enim est

quod vox Quadragesimae quemquam moveat; siquidem in

aliis quoque Ecclesiis, ubi jejunia non maturius incipie-

hant,non amplius triginta sex diebus jejunabatur ; quos ,

tit ait GregoriusMagnus

,

et post eumalii multi

,quasi



ANNOTATIONES. Zl(}

anni nostri decimas Deo damus. Quinetiamrccenti me-

moria sanctus Garolus iu priina sua synodo statuit hoc

jejunium non prius incipiendum Mediolani, iisque dicece-

sis illiuspartibus, ubiex beati Ambrosii instituto divina

ofjicia celebrantur.

ANNOTATIO (5l) pag. 291.

Electi; gradus hic erat inter catechumenos. Etenim

quamvis omnes ad baptismum candidati communi nomine

vocarentur catechumeni, variistamen inter se ut gradibus,

ita et vocabulis distinguebantur. Qui episcopo suam am-

plectendse fidei voluntatem professus fuerat, )amchristiani

nomen obtinebat : mox factis abjurationibus ad sacras

admittebatur catecheses, ac tum proprie cateckumenus

dicebatur : eum deindc solitis expiatum exorcismis ini-

iiatum nominabant : postea ubi cum aliis baptismi gra-

tiam postulasset, vocabant competentem : demum si per

snffragia dignus eodem sacramento fuisset judicatus , ip-

sum in eleclorum ordinem referebant. Sunt etiam qui

eatechumenos aliis nominibus recenseant ; illos siquidem

audientes, genuflcclentes, substratos, electos, compeien-tes appellant. Vide si lubet Albaspiu. in Opt. Miliev. Jo-

seph Vicecom. lib. n, cap. n, et alios.

.


Hic innuitur cautissimum illud silentium quo sancti

Patres mysteria quaedani, ac pracipue Eucharistiae cogni-

tionem catechumenos celare consueTerant.

ANNOTAT.O (k bis) pag. 2$.

Pugtiare inter epulas pra?sertim Thracibus mos erat»

Lndelegitur apud Horatium lib. i. Ode 27 :



520 ANNOTATIONES.

Natis in usum lasliticp scyphis

Pugnare, Tliracum est. Tollitebarbarum

Morem , elc.


Solebant veteres aureas bullas infantium collo appcn-

dere , sed non ita propriura erat huic aetati hujusmodi

ornamcntum,vit

etiam in provecliori non adhibcretur ,

unde vocem infanlium hic neccssariam non putamus,

Bullse aulem dicebantur quidam globuli, qui bullas gutlis

pluviac decidentibus in aqua excitari solitas similitudine

refcrebant.


Cornu , id est, corneum vas , quo veteres ad servan-

dum vinum , olcum , aliosque liquores utcbantur.


Ferentarii erant levioris armaturaa mililes , qui anle-

quam totis viribus concurreretur , pugnae praeludebant.


Udccvocis , hoc est, liquidae ac mobilis.

annotatio (5y) ibid.

Agonolhetes judex ac praeses certaminis, hoc loco idematque convivii moderator. Etenim solebant anliqui priua

quam discumberent talis sortiri , et cui jactus Veneris

omnium fortunatissimus evenisset , eidem regnum vini

committebatur, ut ex Horatio cognoscere est lib. i , Ode 4»et lib. n, Ode 5. Innuit etiam sanctus Doctor fuisse quj



AHHOTATIONES. 5* 1

bibacitatis pramium proponercnt , qnod Alexandrnm*

Magnuin factitassc auctores memorant.


Scamma, locus fossis inclnsus, ubi gladiatores certa-

bant : e quibus qui succumbebat , sublala manu victoi»

se fatebatur, ac veniam postulabat.

ANNOTATio (09) ibid.

Solebant qni vulnerati vel interempti fuerant in pralio,

domum in clypeo refcrri. Unde Ausonius de Lacxna mu-liere :

Mater Laca>a clypeo obarmans filium

Cum hoc , inquit , aut in hoc redi.

AKNOTATIO (60) pag. 3oi.

Hoc interpretamur in hunc sensum : Invchitur... io

hujusmodi homines (ebriosos nimirum ) conversus. Nisr

qnis malit voces in hujusmodi versus, sumere pro in hu-

jusmodi senlcntiam, verba, formam. Versus enim proprie

significat id quod nos lineam vocitamus.

ANNOTATIO (6l) pag. 3l6\

Vidctnr sanctus Doctor ad ea respicere qnae in certa-

minibus usuveniebant. Solebant autem luctatores, post-

quam inuncti fuissent , ne mcmbra ceromate lubrica

prehendi non possent, sibi pulverem aspergere, quod

aphen facerc dictitabant.

ANNOTiTIO (62) pag. 328.

Diurnaadornarcjejunia, significat in singulos die$



522 ANNOTATIONES.

jejunia parare ac disponere : quod cum historia sequenti

belle congruit.


Signaculum est nota sigillo, seu signatorio annulo im-pressa. Conscriptio interdum sumitur pro inventario, sed

hic idem est ac syngrapha, siveinstrumentum inter fcene-

ralorem ac debitorem confeclum. Denique vinculumju-ris non videtur aliud hoc loco significare quam leges de

usura ab imperatoribus promulgatas : propric autem ac-

cipitur pro ipsa legum, ut cum scholasticis loquamur, vi

coacliva; vinculis enim juris teneri prorsus idem sonat,

atque obligari ad subeundam pcenam, quae lcgum severi-

late praescribitur. Vide Cod. Theod. lib. ix , lit. 7 , ad.

1, leg. Jnl. T. 3, pag. 55 , ct Gothofr. in eamdem legem.


, Aut hic a librariis facta transpositio, aut a Sancto ipso

hyperbasis ; videtur enim locus ordinandus hoc modo :

Multos reges e populo patrum ( nempe Israelitarum)

propler perfidiam fecit gentium esse captivos. Et sanehunc esse Ambrosii sensum satis docet ipsa orationis se-

ries;cumvideaturexigere, utnonexregibus gentilibus, qui

omnes ex sequo Deum ignorabant, pelita exempla subjice-

rentur: sedpotius exregibus iis, qui cum Deum in Scrip-

turis cognoscere possent, in perfidiam dclapsi gravissimas

captivitatis pcenas exolverunt. Yide lib. iv Reg. cap. xvn,xxin , xxiv et xxv.

ANNOTATIO (65) pag. %$<).

Adverte obiter quam diverse a Bibliis ac versionibus

noslris hanc historiam exhibuerit ille codex, quo noster

usus est Ambrosius.



AXNOT ATIOKES. 5*3

akxotatio (66) pag. 367.

Pesponsa , hoc est , divina? Scripturae.

axxotatio (67) ibid.

EmbUmala, figurai sunt atque ornauieuta vasi cui-

piam saperaddita, quaj iacilc ex eodexn exiini possint,dlCla ix-> tou cp£aX).£iv.

axnotatio (68) ibid.

FwnuSy hic pro sorte ponitur, sicut et infra cap. xii ,

num. 09. nummus datur , fcenus interpeltatur. Ea ta-

men vox ssepius usuram sonat.

akxotatio (69) pag. 36~.

Lusus in verbo de capile, quod relatum ad criminosos

idemestac de vita, seu de pcena capitali : relatum vero

ad debitores pro sorte, seu capitali summa accipitur,ut

etiam sequenti capite videre est , num. 20.

axxotatio (70) pag. 368.

Per unguentum , intellige oleum aromatibus conditiun,

et per species , odores atque aromata, quibus ad delicias

<ibutuntur voluptuosi.

anxotatio (71) pag. 370.

Maleassueti, hocest, non edocti a mangone, quo pacto

cmptorem allicere debeant : rel male assueii , hocest, de-

liciis , non autem utilioribus artibus assueti.



5a4 ANNOTATIONES.

ANNOTATIO û) pag. 371.

Nutritores, servi erant quibus liberorum committebatur

cducatio.

ANNOTATIO (7 3) pag. Zji.

Prtetorium hoc loco sumilur, non pro domo praetoris,

aut ejus qui praeesset exercitui, sed pro domo ruri ad delicias aedificata ; quo sensu non semel apud Titum Livium

invenitur.

ANNOTATIO (74) Ibid.

Lignum tenemus , hoc est . ligneas tabulas cera ob-

ductas , in quibus fcenoris caulio scribi solebat.

ANNOTATIO (^5) pag. 878.

Manum tenet, id est, syngrapham debitoris manu sub-

scriptam.


Capite minutus , hoc est, nobilitalis dejcctus gradu ,

atque in plebeiorum hominum ordinem redactus.


Postvoces, talia personabant, videtur subintelligen-dum, qualia in exequiis personant.

ANNOTATIO (78) pag. 38l.

Iiationibus , hoc est, omnibus modis. Siquidem, Am-miano Marcellino tesle aliisque historicis, hujusce gentis



ANNOTATIONBS. 5 23

mos crat pugnarc parliua circumequitando, partiui excur-

icndoet opportunc retiocedendo.

Sed maxime terga ver-tentes magna industria jaculis hostes confodicbant. Quodautem ad hanc tantam eorumdcm harbarorum in luduminsaniam, de illa apud auctores nihil omnino repcrias; et

Ambrosius ipse id tanlum fando sese audivisse sigoificat.

flfeque etiam hic omitteraus memoratos populos , qui in

editis omnibus Hunni scribuntur, Chunos constanter legi

in manuscriptis. Qui de iliis plura cognoscere voluerit,

adeat Ammianum Marccllinum , ct in eumdem Valesii

ac Lindcnbergii notas: ilem Sozomenum, Jornandem , et

alios.

AKKOTATIO (79) pag. 38l.

Inprocinclu , hoc est, ad incundam pugnam armisins-

Irucli.

akkotatio (80) pag. 382.

Hypotkeca, est quidquid fceneratori oppigneratur , sivepigous sitquod ipsi tradatur asscrvandum , siveresimmobi-

lisqusceidem pcr usurarium instrumentumobligetur. Nec

multum diverse nomcn, Fiducia, de quo infra agitur,

significat. Vide Gothofrcd. in lib. m. Cod. Theod. Tit. de

Commiss. rescind. , pag. 23 2 , et scq.

ankotatio (81) ibid.

Echidna, vel ut in manuscriptis echinna, vipera fcemina;

&<$ cujus partu consule Arist. lib. v. Hist. anim. cap.

ult. Plin. lib. x. Hist. natur. cap. xcn. et alios. Hic autem

Aoibrosii locus totus e ILsilio expressus est.



5a6 ANNOTATIONES.

ANNOTATIO (82) pag. 384-

Observa hic agide vocabulo usura , cujus prima litter^

u eumdem olimsonumhabebatquem grocca diphtongusoy,

quo etiamnum ab Italis, Gerrnanis, aliisque populis pro-

nuntiatur. Is autem sonus cum noctuaevocemimitetur, di-

citur lugubris seu fcralis ; undc est istud in Ausonii Tec-

nopaegnio :

Cecropiis ignota sonis ferale so?ians u.

Videsis Justi Lipsii lib. de rccta pronuiitiatione latinoe lin-

gua3,ubi agitur de hac littera. Quod vero ad vocem cerce r

idem ea valet hoc loco , ac si scriberetur cerati codicis,

aut tabellarum , quo sensu passim apud probalos auctores

invenitur. Itaque locus ex salebroso planus fict, si enra

hoc modo interpreteris : Prima littera tabellarum in qua-

rum ceris usurae vox inscribitur lugubre sonat, Quo forte

sensu cap. x. num 35. dictum est : Personat,

personat

funebrem ululalum fcenoris usura.

ANNOTATIO (83) ibid.

Quod hic de lcporibus ex Basilii Hom. n inPsalxiv, utt

alia permulta translulit Ambrosius noster, id praecipue

cuniculis convenit; unde natum est adagium : S;epius pa*

riunt , quam cuniculi.

aanotatio (84) ibid.

Anaglyphariidici possuntqui debitorum nomina iteruni

aut saepius in tabellis suis stylo inculpunt.


Absyntkiatum , aut ut alibi scribitur, absynthiacum*



ANNOTATIONES». 527

yinum est absyntho conditum : Picenum autern, et Ty-riacum ita dicuntur a locis in quibus nascuntur. Est

enimPicenum regio qiucdam Italiae , Tyrus vero urbs in Asia#

Quod aulem pro yoce vulvam , Latinius legendum con-jlcli hj llam , qu.e vox in ant. Edit. legebatur, frustra est;

cum omncs Edit. praeferant , vulvam et ea, utjam dictum

est, abaucupibus deliciarum quoesita sit.

ynnotatio (86) pag. 3g4.

Ne recrudescant , idem ac ne iterum sese dcfcndant;

Scriptr.r.-e auctoritatem obtendentes, et hoc loco respicifc

quod supra dicitur : Sed murmurant adhuc , e\c.

ANNOTATIO (87) pag. 43<}.

Subscriberemuslibenter doctissimoCangio, quiinGlos-

sario adverbum Cervula , putat Ambrosium hic agere de

ludis profanis, qui apud ethnicos Kalend. Januarii fieri

solebant; nisi deea superstitione, quae a sanctis Patribus

et in synodis et in cathedris magno poslea zelo proscripta

est, paulo frigidius loqni vidcrelur. Dici tamen potest vi-

gilantissimum Praesulem in eam ideo vehementius non in-

snrrexisse, quia vel durior tum erat paganorum pntentia

et obstinalio , vcl major Chrislinianorum pielas, ab hac im-pietate satis aliena.


Devius idem est ac vagus alque erro, hoc est , diabo-

lus qui in capilc I, v. 7 libri Job, de se ipso dicit : Cir*

cuivi lerram et perambulavi eam.


Hujus loci sensus cst : Job in sc dicta , qussi aliis obji-



$ «8 ANNOTATIONES.

Cerentur , ridere : nos vero convicia , non quasi aliis

*ed quasi nobis objiciantur, niolcste ferre.

ANNOTATIO (90) pag. 477«

Subjunctorium } id est, subjugale, lxx interpreles sic

riabent : vno&ytov tyyavwvqjr*yayov. Vulgala autemsic : Asi-

num pupillorum abduxerunt.

ANNOTATIO (91) pag. Ifil.

Hoc loco videtur id Ambrosius significare , post deccmsubsequentes Psalmos, quorum omnium titulus est, Ipsi

Asapk, rursus usque ad Psalterii frnem subinde aliquos

occurrere, qui inscribantur Psalmus David; nisi malis,

usque in ultimum finem, idem hic esse ac , in finem ,

qiue verba Psalmis non paucis prsefiguntur. Porro quodmsoluta relinquitur ea diflicultas, non mirabitur qui cumAugustino in Psalcv. num. i inlellexerit, quam sitarduum

omnium arcana tilulorum pcnetrare. Sed hoc imprimis

Psalmi de quo agimus titulo congruere idem Doctor satis

testatur, cum post mysticam ipsius interprctationem ista

subjungit : Pericubsum , inquit , locum tituli Psalmipnvsentis , sicut Dominus voluit, prcelervecti sumus.

ANNOTATIO (9«) pag. 4%4>

Revcra scripti codices Rom. Mediol. Carn. sccundumgrajcum; et cum his Augustinus

, prajfcrunt, non est de~<ilinatio morti eorum ; quibus eliam annumerari po-tcst Theodoretus; huic enim «vavcvcn? quae vox legitur

apudLXX. idem plane significat atque anayopvc.; , repu-

dialio , id est, eorum interitus evitari minime polest. Nonjmale autcm alAmbrosio reddita est per dictionem , re-



AJW0TAT105EJ. 5«9

clinatio; siquideni verbum wfai proprie actionem significat

qua corpus inflcclimus ac inclinamus : faantm autem con-

trariam aclionem qua inclinalum corpus reclinamus, hoc

est, erigimus; ea quippe vis est praepositionis re in com-posilione verborum, ut cis non raro significalionem sim-

plicibus verbis, aut eliam ex prseposilionibus cum et in

compositis contrariam Iribuat; ut patet in verbis, signo,

resigno,contego, retego, innuo, renuo, et similibus. Alias

hujus loci diffcrentias in notis Mobilii ad hunc versum,

et in locis variantibus ultimac editioni commentariorum

sancti Augustini in Psalmos prafixis invenies.

tt. 34



fllHlfl -





{ X )

.



j>»<v»«%%% %«*»%%•« %%%%%»%%%%%%%%«-«v%»%%%W-« >«««%%«%%%%%%%%%%̂^».)».»^»,.»!,/

INDEXTOMl QUINQUAGESIMI QUINTl.

DE ISAAC ET ANLUA.

LIBER UflUS.

P.glB,

Capit 1. Commendatur sanctas Isaaclam ex paterna origine et

gratia, quam ex dominicae generationis et passionis prae6guratione ;

ac mysterium inler Cbnslum per Isaac designalum, et animam re-

praesL-nlulain per Rebeccam. 5

Caplt II. Quidsit bomo, etinquapotissimum parte consistat ; qualisve

sit anima ejus tam secundum sui naturam , quam per irrationabiiem

sui partem, qua obnoxia 6t corruptioni. 5

Caplt III. Perfecta anima terrenis abdicatis , viliisque domitis Ver-

;, bum osculari desiderat ; cui se Deus Verbum lotus infundit. Hocilla delectata ab eo pelit ut altrabatur ; quae omnia etiam Ecclesiae vir

sanclus accommodat. jCapct IV. Introducitur in cubiculum Regis perfecta anima. Cui cor-

poris se contagione fuscatam querenti , ut se cognoscat, exeat, etc.

Christus praecipit. Adhaec putei, quos fodit Isaac, quid sigui6cent?

Et quo pacto demum Christus revocatus ab anima, saliens redeat,

nec non ipsi adblandiatur ? ii

Caput V. Sponsus denno sublapsus ab anima in eubili meo in nocti-

but, etc„ incessum quaeritur; et quare? Idem taim-n postea inveni-

tur, qucmodo ipse teneri debeat. Hunc deinde cum sponsa e deserto

ascendenlem Gliae Jerasalem rairantur, atqu - ad thalainum proseculae

epithalamio celchrant. Ipsequoque animain propius vocatam variis

laudibus exornat. ^\Capct VT. Tribus superioribus perfectae animae processibus strictim

repetitis de quarto fusius disputat. In hoc anima dormiens a sponso

cxcitalur. Sed dum moras trahit in surgendo , transit Verbum. Ip«a



534 INDEX.

vero exiens, per vulnera charitatis requisita vix tBndem invenit,

atque ita tenet, ut jam amplius non amittat. 3o

Ca put VII. Anima laudatur a sponso quod eum tam bene constanter-

que requisierit; quodfidelis, quod verbo potens , quod una ut co-

luinba ; denique quod sit fcecunda virtutibus, ac vitiis careat. 35

Caput VIII. Eadem anima refugienscoramlaudari, ait se descendisse

inhortumnucis.etc. quibusamaritudinesac tcntationes designantur.

Tn his illa se non cognoscit, sed a Christo cognoscitur ac regitur,

dum pervcniat ad palmam. Hujus in ipsam reclinatio tria signi6cat

institutionem , progressum, perfectionem. Qute sequitur ad charila-

tem exhortatio. 4o

DE BONO MORTIS.

LIBER UNUS.

Caput I. Connectit hunc librumcum praecedenti ; et proponit dubium:Quomodo mors non dicatur mala, licet sit vitae contraria ? 5

Caput II. Praemissa distinclione de triplici genere mortis, ostendit

terlium genus medium esse; imo polius bonum judieandum, quod

nos vitaemiseris ac peccatis liberat: idem tamen palienter expectan-

dum. 5a

Caput III. Mors naturalis definitur ac laudatur. Item mortificatio ,

quae mortis quaedam imitatio est , explicatur alque a multiplici uti-

litatesimililercommeRdatur. Ad extremum proponitur brevis atque

elegans vilsc descriplio. 55

Caput IV. Mortem multis nomioibus esse bonam; sed maxime quod

sit finis peccati , et ad meliorem vitam transilus ; quodque ipsa nos

redemerit.

Caput V. Hortalur ad contemptum mortis , ejusdemque usum , id est,

,mortificationem , in hacce vita imitandum. Dein quemadmodumanimaad similitudinemDei exaitetur, a quo pingatur, et custodiatur,

aperit. Tum de horto mentis, ac fructibus, quibus pascatur Verbum,disputal. 63

Caput VI. Hic omnia laqueis principatuum aereorum et potestatum

mundi plena esse. Quomodo ii declinandi, quodve iter ad illud in-

sistendum? 68

Caput VII. Laqueos quoque nobis circumfusos esse in corpore ; hoc

regi oportereab auima , quaa tamen ipsi nonnunquam compatitur.

Pnuterea lol molesliis vitam abundare, ut odio habeatur, et mors



i>di\. 535

sohs irapiis aroara sit, quibus lamen vila debeat esse amarior. Mor-tem igitur mnlum non esse. jz.

Capct VIII. Nihil terroris habere ipsam mortem, sed opinionem demorte terrori esse ; quae quidem opinio ad vitam referenda est. Duas

causas esse cur raors habeatur lerril/dis, quibus refutalis, mors Tarii*

testimonus , sed praesertim beati Job auctoritate praedicatur. 74C.ipct IX. Concludilur mortis bonum ex interitu corporis et immor-

talitate animae ; quae imraortalitas multifariam osten litur. Cui acce-

ditad fugiendam corporis societalem, et prosequendam summi boni

coiijunclionem exhortatio. 78Capct X. Sctiptura

quoque animanim immortalitate probatur ; necnoneisdem superiora habitacula assignantur , ubi et exploditur phi-

losophorum metempsycosis ; ac deinde querela de juslorum dilata

mercede diluilur. 81

Capct XI. Septem ordines, quibus digesta erit post hanc vitam jus-

torum laetitia, exponil; alque ut studiose ad Oeum anima acceda-

mus, neque finemvilaeperhorrescamus, bortatur. 84Capct XII. .E.ernam fclicitatem describit , quam nobis etiam desti-

natam c-sse demonstrat. Deinde ejusdem qualitates prosequens,

illam vivorum regionem esse ostendit , hanc mortuorum. Ad extre-

mum prudenti admonitione librum absolvit. M

DE FUGA S^GULI.

LIBER TJNUS.

Capct I. Hominem non posse terrenas illecebras et cupiditates fugere,

nisi divinum adsit praesidium. Quot ille impedimenta a sensihus pa-

tiatur; quamque eum necesse sit tristitia laetis anteponere, cum in

hisnihil nisi vanitas reperiatur. Tandem qui salvus esse velit, supra

mundum ascendat, oportere. 90Capct. II. Sasculum fugiendam docet lex de civitatibus refugii , de

quibus quatuor discutiunlur ; primum, cur illae in sorte Levitarumdelectae: secundum, cur numero sex ; tertium, cur earam tres ultra

Jordanetn, ac totidem in terra Chananaea : quartum , cur bomicida

mortem pontificis ibi jubeatar expectare. Quaeomnia diversis virtu-

tibus accommodantur. 98Capct III. Memorata superiori capite virtutum genera etiam in

Apostolo aoa tara adumbrata, quam expressa haberi, eollectis ejus-

dera variis testimoHus demonstrat. 103



536' IRDEX.

Caput IV. Quid sil fugere saeculum. cum exhortatione ad iilud ejusque

contagionem fugiendam. Fugam illam gloriosam esse cum plurimo-

rum Patrum oslenditur , tum praecipue sancli Job. Quam feliciter

illi cessent ita fugisse; et cur apud eum Laban nihil suum reperire

potuerit.

Caput V. Curhinc fugere debeamus,et quomodo transire cum Moyse,

ut videamus Deum , calceamenta pedum solventes : quomodo eliam

relinquere umbram hujus vitae , et cum sancto David , si non ut

aquila , sallem ut passer ; si non ad ccelnm , saltem ad montes evo-

lare.

Caput VI. Qua ratione qui velit fugere , eum velociter fugere opor-

teat : quo etiam fugiendum sit, et ad quod bonum animas nostras

erigere debeamus ?

Caput VII. Maximam esse causam quare hinc fugiaraus , cum haec

propria sit malitiae sedesjac item quid sit fugere ? Maliliam hic

non interire, et qua de causa? De serpentis damnatione, quidve a1

' senlentia in hominem lata differat ? Quibus accedit ejusdem senlen-

liaeexpositio.

CaputVIII. Quomodo licet hic retineamur corpore , tamen animo

fugere possimus , atque adeo debeamus; ne cum praetereunte Bgura

hujus mundi opera nostra nosque ipsi praelereamus , quod ne con-

tingat , mandata Dei non praetereamus , sicut nec ullius disciplinae

profeclum ; quemadmodum plures e sanclis veteribus fecisse comper-

tumest.

Caput IX. Urget ut hihc fugiamus, sicut fugil Jacob de patria, et sicut

cervi ad fontes; quos qui desidtrat , sui>er se animam suam exemplo

Susannae efTundat oportet. Quomodo Paulus et Lot fugerint, ac no-

bis similiter fugiemium sit in supemam civitalem, quoad summus sa-

cerdos moriatur ; cum quo et velus homo noster debet mori.

106

n5

"9

124

129

*(1

DE JACOB ET VITA BEATA.

LIBRI DUO.M

-ujir

LIBER I.

Catot 1. Ad Tirtutem disciplinam, passionesque coercendas necessa-

rium essesermonem prudentem, ac mentem rationi intentam ; item-



ISDEX. 53j

que>ationem licet omninoconcupiscentiaui excindere nequeal, posse

lauien vel gravissimis motibus ino lerari. i55

Capct II. Passionibus iuin animi lum rorporis moderari temperan-

tiam ; rujus iffectus Patriarcharum demonstrantur exemptis, ac

deiiide ralionis dignitate commendata , eamdem temperantiam di-

' vino praecepto muniri Sanctus ostendit. i56

Cafit II 1. Ti-mperanliam, sapienliam, et disciplinam a Domino do-

ceri : quod sequitnr ad studium eohortatio : item culpam nostram

ascriheiidam esse soli nostrae voiuntati , qua vel pecrato vel justitiae

st-rvimus : ac demum utra servitus ulri pneferenda videatur t »58

Capii IV. Quantum Deus homini cono-sserit, cum ei Legem dedit, et

graliam aijtinxil. Ubi solvunlur duae quaestione» : Quomodo bona

sit Lex quae mortem operetur : Et quomodo quae mortem operatur,

morsnobis Don sil? u?Caplt V. Qua ralione Lex non suilecerit ; sed necessaria fuerit gratia

per morttm Christi donata ; cum quo nos etiam inori, resurgere, et

versari debeaiuus P i44

Caput VI. Promulgatae Legis frnclus esse peccati confessionem , ac

bumililatem, imo et gratiam ipsam et charilatis pignus ; quibussub-jungitur ad gratiludinis officia exbortatio, cum hcneficiorum homini

coBcessorum enumeratione. i4*>

Capct VII. Eam in nobisdebere esse cbaritatem, ut nullis adversis a

Christoseparemur. cum illis non minuatur beata vita ; beatam enim

vitam reperiri in hominibus, in quibus fuerit vita perfecta; et in

quo haec consistat. Denique virum perfectum supra casus omnes ac

aerumnasesse positum. i5o

Capct VIII. Sapientem ila delectari sanitate corporis aut l.beris, ut

si illa amiliat , non ideo minus beatum se putet ; eum praeter sum-

mum boDum nihil cupiat. Eumdem ergo suam ac suorum ciptivita-

tem, infiruiitates corpoieas, ac caetera aiversa non formidare, quod

nec iiiis beatiludini quidquam adimatur, nec adjiciatur prosperis. 1 55

LIBER II.

Capct I. Facta transitione a superiori ad hunc librum , ostendit sanc-

tum Jacob eliam in exiiio fuisse bealum; ac beatitudinis definilio-

nem eidem apprime convenire demonslrat. i5g

Capct II. E».cusat parentes beati Jaccb, et eorum exemplo quemad-

modum alii parentes sese erga liberos gerere debeant, docet. Tumcur idem Jacob vicerit, quaeve mysteria illius benedictio contineat

aperiL i6«

CapcxHI. Post benedictionem fratris junioris , quare senior advene-



•>38 INDEX.

rit ; et cum urgendo obtinuisset ut et ipse benediceretur , ad ser-

viendum fratri fuerit damnatus ? Ubi de servitute , ac vera libertate

dispulatur. 164

Capct I V. Fralri necem minitatur Esaii, qua occasione plaoandae invi-

diae praecepta proponuntur. Ad Labanum profectus Jacob in via

Angelorum recreatur apparitione, ac postea bonis ampliGcatur. 167

Caput V. Jacob divino jussu in patriam revertitur ob Labani ejus-

que liliorum invidiam ; baec si exorta sit, quomodo declinanda ; qua

etiam ralione sapiens inanis nunquam e?se possit. Post quae myste-

rium in Labano generi bona perscrulante, in Jacob, atque ejus uxo-

ribus designatum exponitur. 1 69Capot VI. Angelos in itinerevidel sanctus Jacob. Idem fratri occur-

rens septies adorat. Denique concordiam ab eo petiturus in castris

dormit. Quae omnia quid significent, aperilur. 173Caput VII. Jacob cum Deo luctatur, et taclo femoris nervo claudi-

cat. Vim Dinae illatam fralres ulciscuntur, quos Jacob pater impro-

bat. Is jubeturin Belhel habitare, quo sancta Ecclesia praeDguratur. lyS

CaputVIIL De laudabili sancti Jacob senectule , in qua futuras

dubiasque res , ac vitie suae finem praevidet ; nec non agenda dis-

ponit. 178Caput IX. Jacob morti proximus atque oculis captus, tamen beatus

ostenditur ; cujus praeterea multiplex commendatio, sed maxime ob

Patriarcharum benedictiones, proponitur; ac demum concluditur

nec ipsum nec sanctorum alium propter aerumnas minus beatum ha-

beri oportere. 180

Capot X. Quantae laudi fuerint sacerdoti Eleazaro supplicia constan-

lertolerata, propter quae vere beatus sit judicandus. 184

Caput XI. De admirabili patientia ac forlitudine septem fratnsm Ma-chabaeorum , quibus mater octava addita fuit, qui suis suppliciis

merilum beatae vitae acquisierunt. 186

Caput XII. Elegantissima beatae illius fceminae septem filiorum marty-

rum parentis commendatio. 191

DE JOSEPH PATMARCHA.

LIBER UNUS.

Caput I. Traclatus de Abraham, Isaac, et Jacob cur sancti Joseph

sequatur historia. Hic ille tanquam speculum castitatis proponitur



INDEX. 53$

ubi etiam de parentum amore, ac fratrum invidentia adversus eumnecnon de ejusdem oblivione injuriarum paucis agitur. 195

Cipct II. iEqualem esse debere parentum afleclum, et filiarum gra-

liam. Etcusatur tamen beatus Jacob, ut qui Joseph pluribus virtuti-

bu> ornatum aliis praelulerit; imo etiam prophetiae gralia jam tunc

praeditum, uti somnia ejus. quae hic relata exponuntur, declarant. 19"

Capot III. Quod supra Jacoh dictus sit Josepbum objurgasse, id nonfecisse ob incredulitatem : quomodo futurae incarnationis praescius

eumdem ad fratres misit. Joseph poslquam erravit in agro, venit in

Oothaim. Eum fralres e Ionge videntes interimere cogitant ; sed

mutalo consilio vendunt Ismaelitis. Et haec, ilemque tunicae cruen-

tatio. et lacus aridiias. mysterio passionis adaptantur. igq

Caplt IV. Joseph ducitur in Êgyptum , atque a praeposito coquornmemitur , in quo Christi sua servitute nos liberantis figura est. In eo-

dem ostenditur in ipsa caplivitate libertatem posse retiner: : nec nonin liberlate reperiri captivitatem. Denique omnibus in cxemplumJoseph proponilur. 206

Capct V. Josephi ob pulchritudinem, sed magis ob pudicitiam com-mendatio. Is nwlla sua culpa adamatus a domina, ac de stupro com-peilatus , eam repellit , rejectisque vestibus ornatior fugit : illa vero

dum eas relinet atqueinsontemcriminatur, ignominiam suam nudat.

Tamen mittitur Joseph in carcerem; at ibi divino praesidio nondestiluitur. ao8

Capct VI. Post brevem invectivam in mulierem.ad spadones hujus

etiamauctoresinjuriaetranjit; et demonstratoquamfragilissit eorumstatus , alterius somnium ejusque expositionem refert. Hinc saeculi

polenliam somnii similem esse ostendit. Deinde mvstice laudato He-braeo interprete , invehitur in eunuchum beneficii immemorem.

Demum tacite Calligonum perstringens, pauca de regiorum minis-

trorum statu ac fragilitate subjungit. ai3

CipotVII. Educto Joseph de carcere regis somnium proponitur, a

qao et explicatur. Hoc Ambrosiustum rebus sui temporis, tum prae-

senti et futuro saeculo accommodat. Postea Josephi praemia, conju-

gium, liberos, frumenli distributionem mystice de Christo interpre-

tatur ; ac tandem nos ad emendum spirilalia alimenta hortatur. ai8

Capct VIII. Exhorlalio Jacob ad filio-, ut in JEgyptum ad escascoe-

mendas sese conferant , quid significet ; quid item decem eorum,

relicto domi Benjamin, profectio ? 222

Caht IX. Invalescenle fame , filii Jacob redeunt in Êgyptum, ducto

secum Benjamin ac muneribus dejati-. Joseph comiter fratres al-

loquitur, qui ad convivium invitati suspicantur sibi parari calum-

niam. lidem a majore domus confirmantur. Quae omnia de Fauli



54or I2VDBX.

vocatione ac pinedicatione , nec non Judaeorum infidelitate expo-

nuntur. 224

Caput X. Paucis de meridie praemissis, paratorum munerum illatio,

convivii instauratio , et humanissimus Josephi cum fratribus ron-

gressus referuntur. Hic fratrem B;-njamin videns, deque eo scisci-

tatus, illi benedixit, atqne adoccullandaslacrymas cum recessisset,

mox lola facie revertitur. Quibus adjungitur moralis et mystica in-

terpretatio. aa-

Caput XI. Inebriantur omnes fralres cuni sancto «foseph : at solius

Benjamini sacco inseritur scyphus. Inspiciantur ordine omniumsacci, et tandem vas iilud invenitur, atque istotum mysteria eruun-

tur; ubi praecipue de donis divinis, ac de Pauli vocatione disputatur. a3o

CapdtXII. Joseph fratribus se ipse manifestans, ac eosad acceden-

dum invitans, alque e.tiam excusans, quern adversus Judueos adhibi-

turus eral Chiistus ageudi modum exprimit. Ibi eleganlissima

verborum utriusque insliluilur comparalio; et post illam Benjamini

complexus a Joseph de Paulo obiter explicatur. a33

Caput XIII. Invenlos a Jo.êph fralres Pharao,cujus erga eosdem

humanitas explicalur : Quid munera, quce Joseph fratribus et pracci-

pue Benjamin confert, atque ad palretn destinat, significenli' Quidetiam quod illos discedenles ad pacem exhortalur? quae reditus

ipsorum in terram Chanaan , et patris , ubi audivit fdium vivere ,

admiratio sequilur. a36

Caput XIV. Isiael elevans se venit ad puteum Juramenli, ubi etsa-

criucat. Hunc Deus promissis consolatur , eique spondet fore ut

ejus oculi manu Josephi claudantur. Ingrediuntur in iEgyptum sep-

tuaginta-quinque animee , ac demum filios ad se convocal Isratil : et

horum omnium quee mysleria. 2 5o

DE BENEDICTIONIBUS PATRIARCHARUM.

LIBER TJNUS.

CaputI. Ut liberi ad honorem deferendum parentibus impellerentur,

magnam vim horum benedictioni Ueum indidisse. Palernam benedic-

tionem accipere Josephum festinasse, atque etiam filios paliiobtu-

lissc benedicendos. El quae his mysieria contineanlur. a43

Caput II. De benedictione Ruben primogeniti , qu33 non tam bene-

diclio , quam prophetia est ; de Judacorum errore circa ipsam ;

deque nrysteriis per eamdem significatis. a45



ISDEX. 54l

Cafot III. Praedicantur quae filiis Simeon et Lev«, quorum noTninibus

tribas de<ignantur, erant eventura ; nec non opinio Judaeorum circa

mvsticam istius benediclionis interpretatiouem confutatur. 247Cawjt IV. De benedictione Juda5, quae Chri-to, ejusque incarnationi,

passioni, resurrectioni, atque aliis mysteriis accommodatur. a5o

Caht V. Benedictione Zabulo Ecclesiam atque ejus principes de-

sigoari. a56

Caplt VI. I>e benediclione Issachar, quae mystice de Christo Dominoexponitur. a58

CifCT VII. De benedictione Dan, quae futurum ex ea tribu Anti-christum praenuntiat. Exhorlalio ad vitiorum somnum excutiendum

subjungitur, postquam eadem tribus praedicitur ad fidem accessura. 2^9Caflt VIII. Benediclione Gad tentaturos Dominum Judaeos, etvicis-

sim lentandos ab eadem adumbrari. 261

Caplt IX. De benedictione Aser, qua Christi pauperis divitiae ac

multiplicia in homines dona exprimunlur. 262

Capct X. Benediclionem Nephthalim, fidelium Christo, tanquam -viti

palmites, haerentium, et mortis vinculis exolutorum imaginem esse. 364CapctXI. In benedicendo Joseph longiorem fuisse beatum Jacob ,

quia praefigurata in eo Christi videbat mystei ia. His porro ejusdem

benedictionis partes singulae applicanlur. 366

Cafct XII. De benedictione Benjamin , qua mystice Pauli adrersus

Ecclesiam persecutio, nec non ejusdem conversio atque praedicatio

significantur. %-j%

DE ELIA ET JEJUNIO.

LIBER UNUS.

CArcr I. Situt olim Patres cura progrederentur ad bellum, atque in

neomeniis dicbusque laetiliae tuba canebant ; ita et nobis diebus je-

junii, paschalique festo appropinquantibus tuba canendum. 2?5

C » flt II. Quam magna vii tus sit jejuuii, quamque speciosa ac valida

ejus inililia, extmplo Chrisli atquesancti Eiiae comprobatur. 276

Capli III. Jejunii comraendatio; deque jejuuio sancti Joannis: el

qualisescaa nobis quaerendasit. »77

C afct IV. de origine et antiquitate jejuoii a quo primui usus mundi

coepit, de quo prima lex in paiaili-o consliiuta fuit. quod tandem

quos $ula denudaverit, operiL 378



54?» 1NDEX.

CapotV. Noe quod inebriatus fuerit, ob ignorantiam excusatur; et

quae mala ex vini usu nata sint, quaeve bona ex ejusdem abstinentia,

propositis utrinque exemplis declaratur. 281

Capui VI. De lege jejunii a Moyse data, et de jejunio ejusdem. Quo-

modo malrum Samson et Samuelis steriiitalem abstinentia vini foe-

cundaverit ; quibusque cibis Elisaeus filios Prophetarum aluerit? a83

CapciVII. Tribus pueris in fornacem , jejunio stomacho , ingressis

flammas refrigerium altulisse ; ac leones etiam jejunare Danielis

edoctosjejunio. »84

Capot VIII. Jejunii commoda ut^magis eluceant, cum gulae incom-

modiscomparat, ac perturbationum, quaseadem gula inferre solet,

elegantissimam subjicit descriptionem ; cui exhortatio ad sobrietatem

conjungitur. 285

Capct IX. Cur potentes vinumbibereprohibeantur? Judith jejunans

Holofernem obtruncat : iisdemque artibus populum suum liberat

Esther, cui pcenasebrius Aman exolvit. Postremo variae jejuniilau»

desenumerantur. 288

Capct X. Mystica mensa jejunio comparatur. Quse fames faciat accep-

tabile jejunium ; quidve sit quod dicitur : Cum jejunatls , ungite

caput vcstrum , moraliter ac mystice disquiritur. 390

Caput XI. Jejunii virtusamariorum exemplo iliustralur, et escalicet

dulcis, quam noxia sit, Esail et Jacob historia ostenditur; tum se-

quitur exhortatio ad jaclantiam in jejunio declinandam. »g4

Capdt XII. Quemadinodum in omne facinus praecipitet ebrietas;

quamque illa ridicula sit et odiosa, eleganti descriptione exponitur.

Post quffi nonnulla de luxurioso adolescente ad philosophiam con-

verso adjiciuntur. 295

Capct XIII. Militarium hominum convivia, cum pugna quadam atque

spectaculo comparantur ; et eorum partes singulae, et quasi quaedam

protasis , epitasis et catastrophe quam diligentissime describuntur. 297

Caput XIV. Reprehenduntur qui convivia ad temulentiam praepa-

rant, et major esse vini, quamveneni vis ostenditur. 3oo

Captjt XV. Se non omnia dixisse quae in ebrios dici poterant ostendit

exposito Esaiae loco : unde in lasciviam popinonum invehitur ; et ad

tinem qnaedam de calice aureo Babylonis , et vase apostolico subjun-

git. 3oi

CapdtXVI. Ebrios Caini ac persecutorum Domini similes esse , imo

dsemoniacis ipsis miseriores: iidem suis coloribus depinguntur; in

in quos Hieremiae verba cadere declarat sanctus Doctor. 3o5

CapotXVII. De observationibus , sacramentis, ac propinationibus

compotantium. Quomodo saepe secretiora vino extorqueantur. Et

de prodigiosa quadam bibendi ratione, et quam easit valetudini per-

niciosa. 3o5



INDKX. 543

Caput XVIII. Poeminarum ebrietas quam sit ipsi» propudiosa, ac

pemiciosa speetantibus ! quod malnm ubi deploravit , quantum bo-

num sit sobrietas , et quantum malum intemperantia , exemplo

Israelitarum patefeeit. 307

Capxjt XIX. Luiuriosis exitium Esaiae prophetica denuntiari ; mare

a mercatoribus, ia quorum avaritiam invehitur, sollicitari non de-

bere;cum non ad navigandnm, sed adescam, et non hominibus,

sed piscibus ad perambulandum fuerit datum ; postremo qua ratione

navibus comparentur voluptuosi ? 5o8

CtrcT XX. In verborum vilitate saepius majorem inesse efficaciam.

quomodo canticum meretricis nationum congregalioeantaverit ; cumexhortatione ad morum conversionem , nec non ad peccata eleemo-synis redimenda. 5ir

Capct XXI. Prophetis etiam futura prasentia esse ; item mundum ex

Esalae vaticinio non injuria detruendum, ad quam rem illustrandam

perelegans adhibetur stadii comparatio. H ujus occasione nos athletas

esse atque ad coronam exerceri sedulo oportere Sanctus docet ; ac

tandem Christum ut adventum suum maturet, apprecatur. 3 14Capdt XXII. Fugiendas comessationes , ne se a nobis Moyses cum

Levitis separet , et quomodo adhuc veniat. Item quosnam rescindi

jubeat Apostolus? Post haec nondum baptizali ad hanc tantam

gratiam invitantur, explosis ad extremum quorumdam excusalionibus. 3 17

DE MBUTHE JEZRAELITA.

LIBJER UXGS.

Capit I. Quomodo ezemplo Xabuthe et Acbab pauperes quotidie a

divitibus opprimantur; cum tamen natura omnes aequales produxe-

rit, et sepulcrum aequales accipiat ; qua de re Ambrosius fa»tum ac

stultitiam divitum insectatur. 3 2l

Capli II. Divites quanto magis abundant censu, tanto pauperiores

esse affectu. Id Achab et Xabuthe contentione planum fiL Mox pro-

posito Scripturae textu, petitio iila, Da mihi, quam abjecta sit, per-

penditur. 3 a jCapciIII. Xon tam propter utilitatem divites aliena concupiscere

quam ut alios homines excludant. Quam inane sit iilud desideuum

quod eos brutis ipsis inferiores esse cunviucit ; quam etiam turpe sit

paternam possessionem ob luxuriam divendere : postremo quani

impatienter divites repulsam ferant ! 3 3 ^



544 INDEX.

Capdt IV. Cur dicatur Achab pancm suum non manducasse ? absti-

nentiae divitum ac pauperum elegans comparatio. Quanta sit stul-

titia haeredibus opcs sollicite comparare ; deque diviliis cujusdam

sordibus. 337

CaputV. Multorum pauperum sanguine ac vita constare divitum

mensas; alque inibi de patre qnodam, cujus a divile coacti ad ven-

dendum filium dolor ac aestus animi pulcherrime describuntur;

item immanem esse divitum duritiem, quam sumptu suo et luxu

ipsae quoque augent mulieres. 339

Capbt VI. Quam nulla sit opum efficacia, et cur illae divitiae appel-lenturl miseriorem esse divitum qujm mancipiorum servilutem :

ubi locus hic Evangelii ? Quid faciam...? Deslruam horrea mea, etc.

pie ac facunde expenditur. 333

Capdt VII. Eumdem locum bealus Doctor prosequilur, oslenditque

avaros cum de. bonis benefacere deberent , malle pecunias ln aedifi-

cando consumere; ipsosque magis enormitale preliorum , quam

ubertate proventuum delectari , quos tamen docet quo fructus suos

secure possint recondere. 336

Capdt VIII. Incogitantem avarum morte urgeri , eumque jure stul-

tum vocitari memorato Evangelii loco : quanlo melius pecunise dis-

tribuantur, quam retineantur ; et quam inepte sese ab impertienda

eleemosyna divites excusent ? 338

Caput IX. Quomodo Jezabel, quae est avaritia , divitibus possessio-

nem quam conlra justiliam desiderant, pollicealur. 34o

CapctX. Diviles, cum aliena rapere non possunl, prae tristitiacibum

non capere, et inibi quid jejunium aut preces Deo acceptas reddat

deinde quam contraria Deus praecipiat, et ipsi faciaut. 34i

Capdt XI.Nabutheaduobusfalsistestibusaccusatuslapidatur, Achab

inde primo tristitiam simuiat, mox in ejus invadit possessionem.

Quam senlentiam in ipsum Deus pronuntiaverit ; et praesertim cur

meretrices in ejusdem sanguine dicantur sese lavaturse ; ubi et de

supplicio Jezabel. 34>

Capdt XII. Avarum egenum ac profugum esse. Quam abjectus fuerit

rex Achab coram Elia, et quomodo peccalor semper deprehenda-

tur? Ad extremum divites ad legitimum divitiarum usum stimu-

lantur. 345

Capot XIII. Divites in prosapia insulse gloriari , cum ipsi non raro

dedecori sintmajoribus:aurum offensionis lignum esse. Quanta insit

divitibus adversus pauperes immanitas : et qualis divitem commen-

datiodeceat? 34/

Capvt XIV. Quo divites ad emendam auro libertatem ac salutem

inducat, varias rationes proponit : quaa verae divitiae smt, docet ; nec

non qnibus Deus innotescat, et ubi locus ejus in pace fiat, aperit. 35o



INDKX. :"» 45

Capct XV. Qui divitns uti non noverint , eos illarum servos esse , ac

donnire somnum suum. Quomodo anima currus dicatur et caro

equus vigore mentisagitandus ; ubi quid inler agitatorem, equitem

atque ascensorem sit discriminis, expenditur. 555

Capot XVI. Divitts, ut quiescant a fligitiis, ac Domino conflteantur,

impellit. Quomodo ipsis dicatur : Orate et reddite ; quidve oratio-

nem ac dona Deo commendet ? Denque memorata verba etiam

ppuperibus accommodantur, et quis a Deo recedat , oslcnditur. 555

CapotXVII. Cur Acbab , cui Deus ob pccnitenliam ejus promiserat

veniam , tamen victus alque occisus fuerit ; bujus rei duplex ratio

unde concluditur etiam indignis promissa sua Deum servare. 558

DE TOBIA.

LIBER OBUS.

Capct I. Proponit se de Tobiae virtutibus , quas bistorice Scriptura

commemorat , brevius diclurum , et primo qui captivitatem, et in

ipsa ob exhibitam sepulturam , exilium tulerit , narrat. Deinde quo-

modo reverHis ab eodem offlcio non destiteril; ubi et boc mortuos

sepeliendi munus proedicatur. 56

Cafot II. Qua ratione Tobiascajcitatem tulerit, ne quid furti admit-

teretur caverit et commoJatam Gabelo pecuniam non repelierit, nisi

senio fessus ; denique quam abhorruerit a foenore malo , ctim detes-

tatione ejusdem, et boni commendatione. 365

Capct III. Ambrosius fceneratorum inbumanilatem in pauperes, et

eorum artesquit us illossibi addicunt, oculis subjicit, ac demum in

eosdem invehitur. 364

Capdt I V. Qua ratione fceneratores Judae et diabolo coraparentur , et

quid significetur nominibus creditoris, fceuoris , sorlis ac debitoris? 366

Capdt V. Pecunia fceneratorum mari comparalur; lianc ubi quis ac-

cepit, slatim ncbulonum turbam ad se attrahit ; ubi et de sortibus

utriusque Testamenli. Consumpta per intemperantiam illa pecunia,

miserum ad vendeodam suppelleclilem fcenerator adigit, aut inducias

concedit , sed bellicis ipsis tristiores : sequitur demum nimis sera

stultitiae paenitenlia. 568

Capdt VJ. Quanta molianlur fceneratores , ut incautos adolescentes

depraedentur. 571

C*pit VII. Quam sollicite foeneratorem fugiat debitor , et cujusmodi

sil utriusque occursus : quomodo hic dilalione accepla magisirretilus

lv. 35



3 7 5

546 INDEX.

ad vendenda praedla adigalur , ac tandem omnibusdestitutus ut advincula paralus in desperationem incidat?

Capot VIII. Liberos pro palemis dcbitis per summam indignitatem

sub hasta venire ; sed huic ma!o subvenire posse neminem, cum e x-pleri nequeat fceneratoris araritia ; quam in rem Scripturae loeus

explicatur, simulque ostenditur materiam praevaricationis esse fcene-

ralionem.

Capdt IX. Peccati foeneratorem diabolum esse, qui Salvatori etiamdivitias suas oslentarit : ei fceneralorem haud absimilem , atque ibi-

dem de eentesima usurae , ac centesima ove ; deque creditoris no-

mine quod sibi imponitverus exactor. 3--Capot X. Fceneraloris ne debitoris cadaver ad sepulturam efierretur

prohibentishistoria. 3_„

Caput Xi. Usura eliamab aleatoribus exigitur, quorum in lusu varia

ibrtuna est, sed lucrum cedit fceneratori. Hujus in illos quanta ty-

rar.nis, et quae leges aleatorum? Postremo barbarorum quorumdamfuror in aleam describilur. 53

CapdtXII. De foeneratorum exactione, et variis vocabulis, quibus

utuntur. Eorum pecunia comparatur cum echidna aliisque serpenti-

bus; ubi cur usuras graaci tottous dixerint explicatur. 38aCapdtXIII. Usurae etymologiam prosequens ostendit illam lepori-

bus ipsis,ac plantis quibuslibel fcecundiorem esse, fceneratorisque

avidilate omnem aiiam superari ; dein ad institutam usurse cum ani-

malibus ac plantis comparationem redit. 584Capdt XIV. Usuram prohiberi lege divina, unde et sumptum est iiiud

Catonis: Famcrare cst Iwminem occldcrc. Veslimenlum pignori ac-

ceplum ante noctem reddendum esse; ac fcenoris nomine intelligen-dum, quidquid praeter sortem exigitur; post quae sequitur extorsio-

nem divitibus familiarium reprehensio. 386Capdt XV. Alienigcnam, a quo usuras licet exigere, soium esse eum ,

quemlicet occidere; fraircm vero ejusdem vel fidei vel juris con-

sortem; quamlibet usuram proscribi, etde benedictionibusejus, qui

ab illa abstinuerit curn exhortatione ad misericordiam et veritatem. 389Capot XVI. Ex evangelico rraccepto foenerandum his, a quibus

nihil expectetur, imo etiaminimicis :

uberrimum fcenus illius essequi Domino fceneraverit ; nec diffidendum ipsius paupertati, quae

veras largitur divilias. ?pi

CapdtXV!I. Occuiritur objeelioni, qua nonnulli negant generaliter

prohibitum ne piguus relinealur , sed ad pauperum piguora Legemrestringunt. 5p3

Capct XVIII. Ut objicienlibus nos dvina lege ad fcenerandum inci-

tari fiat satls , inquirilur quid justus, verbi gratia, Pelrus, Fce-



INDEX. 5if7

nori dare valeat; ostenditarque suos illi sermones es«e, quos fcene-

ret. 3oj

Capct XIX. JudaeGS primo gentibus faenerasse , poslmodum gentes

in Christum credentes vicem illis reddidisse , quod pecuniam suam

amisissent; ejusdem pecuniae laus, atque ad illam fcenerandam

exhortatio ,et quo pacto in ea re Israelitis antepositae fuerint na-

tiones. 597Capot XX. Praemi<so pignoris , commendali , ac depositi discrimine

ostendit spirituale pignus esse, quod reddi lege jubealur; corporeum

tamen etiam reddi oportere ; qui verbum Dei audierit debitorem

esse, nec ab eo pignus tollendum. De evangelicis vestimentis et de

tunica quam omnes jubemur induere. Bonum amictum esse Dei

verbum ; esse pignus do-ninieaesortis, esse sapientiae vestimentum ;

taudem esse verbum coangustandum. 4ooCapit XXI. Reprehendentur ii, qui cum solvando nonsint, mutunm

sumunt. lidem quam abjecti, et quemadmodum ad condietam d!em

non reddentes ex amicis inimicos faciant ; unde nulli mutuum su-

mendum eonclnditur. Quid per molam et lapidem supermolarem

non obligandam intelligatur. 4o6Caplt XXII. Qnem fceneratorem imitari debeamus, et quomodo Ec-

clesiae Deus pius deder.t, cui et ipsa plus reddidit non exigenti ; dc-

que divina misericordiae ac judicii dispensatione. 4i»8

Caput XXIII. Oggerentibus usurae antiqmtatem reponitur etiam cul-

pam antiquam esse, quam solutum Cbristu; venerit . invexerit au-

tem diabolus : huic fceneratores assimilari , nec non etiam eos, qui

Odejussorem obligant , in quosibi alterum parant inimicum. Quarn

cavendum sit. ne quis proalio se obliget , aut saltem pro summa suis

majore facultatibus ^ n

Capot XXIV. Quomodo Tobias in mercedis solutione nobis imitan-

dns ; quodve fcenerandi genus idem nos doceat ? î 1

DE INTERPELLATIONE JOB ET DAVID.

LIBRI QUATLOR.

LIBER I.

DP. INTEBPELHT105E JOB , ET DE IIOMIM* INFIRMITATB.

Capdt I. Multasinhac vita perturbationesesse, mult.is ron<oi;!tiones,

3. 5.



548 1NDEX.

sed hisillas longe superari ; quod sanctorum induclione comproba-

lur : David ac Jacobum pro noslris infirmitatibus interpellasse , unde

hujus operis argumentum. 4)5

CaputII. Quomodo beatus Job , amissis omnibus praeter uxorem ,

tanquam bonus athleta perlurbationibus non cesserit , nec certare

recusavent. 4'5

Capot III. De misera conditione hominis , qui quotidie sub formidine

est ; quamque stulte cogitet peccala sua Dei cognrlionem fallere

posse : item quam miserum in lectulo nobis ad quietem dato solli-

ckudine agitari , atque ex eodem vacuos ac nudos exurgere, quae

vitae istius imago est. \i6

Caput IV. Quomodo amici Job ad consolandura eum venienles

ejus doloremacerbaverinl : et quam magnifice idem senserit de di-

, vina potestate, ac redemptionis mysteria designaverit. 4 |S

Capct V. Deum fecisse montes inveterascere , id est , litteram Veteris

Testamenti in spiritalem sensum convertisse : Judaeos, quod illud

ignoraverint.excusabiles non esse ob prodigia,quaeChrisli mortem

sunt comitata; sed maxime ob solis defectionem quae describitur.

Tanguntur alia quaedam Christi opera, et praecipue ambulatio in

maii , ubi de titubatione Petri, ac de conterendis navibus Tharsis,

quibus corpora nostra designantur. /fao

CaputVI. Verba Job , quibus humanas infirmitates aperit , expen-

duntur. Quemadmodum Vir sanctus peccatum suum non negaverit;

quidve inter peccare et impie agere sit discriminis : quibus verbis

hominem japud Deum conetur excusare : postremo confitenli

veniam promitti , ac justum iniquitates suas agnoscere ostenditur. 4 2 4

Caput. VII. Omnium aelatum maxime lubricam adolescentiam ; noseorum etiam peccatorum, quae vitare nequiverimus , rationem esse

reddituros : aerumnas nostras maris ac terrae incommodis non satis

exprimi: coelum ac terram innovanda esse , nec futuram resurreo

tionem ante advenlum ejus , qui nova omnia sit facturus. 4^7Capdt VIII. Quomodo beatus Job resurrectionem atque iram Domini

in consummalione luturam significaverit: et quam desideraverit ex

hac vita , ubi perfidia dominatur , evolare ? 45o

CAroilX. Reprehenduntur ii, qui curiosiussapientiae adyta rimariau-

dent : eam neque in abysso , neque in mari quaerendam esse, et qua

causa ; denique ejusdem cognitionem soli Deo, et quibus eam ille

revelaverit , patere. 43t

LIBER II.

DE 1NTERPET.LATI0.NE DAVID.

Caput I. Po5t absolutam vehemenliorem interpellationem Job sequi-



INDEX. 549

tur placidior interpellatio David. Hunc non inepte cerTo compa-

rari , cum Christus ipse per idem animal se designari non recusave-rii. lUi similitudinem banc convenisse potissimum ob passionis

susceptionem , Ecclesiae vocationem , profligationem diaboli , atque

Apostolorum, qui et ipsi cervi fuerunt , missionem. ftS

Capct II. Quam desideraverit David e\ hac vita innumeris calamita-

tibus, ac peccalis obnoxia liberari , utad conspectum Dei perveni-

ret ! Terram lacrymarum esse lacum , et quae illarum utilitas? Quo-

modo Propheta animam supracarnis infirmitatesattollensorationem

qua peccata teguntur , coram Deoeffuderit ,

ulin

coelestem aulamintroiret. Ejusdem aulae paucis tanguntur deliciae, cum qua etiam

Ecclesia comparatur. 4^9Capot III. Non mirum si David bujus vitaemalis, etsi consolatione

sua minime careant, turbatus sit ; cum ipse Cbrislus qui mortemsubivit volunlariam, turbari voluerit, et quo sensu hoc intelligen-

dum? liemquare alio loco non confiteor , sed confitebor Prophela

dixerit ? 44

Capot IV. Qui turbarise boni consulunt eos exire ex jEgypto , qua>

per Jordanem designalur; per eum fluvium adumbrari etiam Chris-

tum , quod nempe cordium cogitationes penelret , et sanctis terre-

nam ac cuele«>tem dividat possessionem. Hoc tamen Christo conve-

nire, Palre non excluso; et ibi quid per Sicimam signiflcetur?Item

Christum montem fuisse magnum per Divinitatem, modicum per

incarnationem , quam cum Lex vetus ad homines redimendos non

sufficeret, Evangelium illaturus susceptam voluit. 444Capot V. Propheta miseriis obsessus divinam implorat misericordiam

quae in adversis praecipue manifestatur. Deum hominis susceptorem

esse.tum ob c:eationem qua in nos idem ejus habet atque in

lulea vasa figulus , lum ob defensionem qua concessam homini vi-

tam conservat. 448Capct VI. Queritur David sui oblitum Deum videri, quo et peccato-

rumsuorum merita , el propriam infirmitatem qus sine divinopra>

sidio subsistere non potest, confitetur. Ibidem luget quod fuerita

Deo repulsus , qui susceptus anle fuerat. Quam bealum sit ex ulero

in Deum projici , et qua ratione illud Christo accommodetur ? 45oCapotYII. Dum exoplatus Christi adventus differtur, saevisse diabo-

lum , et in Christum credituros obtereret , et in ipsis signa defigeret

sua : ubide signis quae sequi et quae fugere nos oporteat , disseritur.

Diabolum signa sua in eis ponere, qui fideis semen in via excipiunt

sanctr s e contrario diaboli fidem collocare in pervio ; tandem ne dia-

bolus tabernaculum Dei polluat, providendum , ad quod maximeoput est perseveranlia. 455



55o INDEX.

Caput VIII. David afo iniquorum causa suamdiscerni postulat, non au-

tem Christus , quippe cui a Patre datum sitomne judicium. MeriloProphetamob inteslinos alque externos hostcs turbatum institisse,

ut mature sibi divini auxilii lux affulgeret , eum tamen futuree rc-

demptionis co 'nitionea Deo fuisse recreatum. 4^"

Caput IX. Proplielse verbis significari Deum,qui ab hominibusprop-

tcr eorum peccata fuerat aversus, eis postea per passionem Christi

reconcilialum : ubi Deum bominum sacrificia aversatum , reconciliari

tamen posse etiam Esciiasleslimonio confirmatur. Item ut in domumDei ingrediamur , nos qui insularum instar

criminum fluctibustunsi naufragia patiebamur, multiplici ratione fuisse a Chrislore-

novatos. 459Caput X. Ob superiora beneficia pollicetur David Deo se confessu-

rum in cithara; qua occasione qu c cum cithara corpori nostro sit

affinitas, et qualis illud sonus deceat , explicatur. 46'a

LIBER III.

I)E INTERPELIATIONE JOB.

Caput I. Moveri plerosque eliam prudentes, ctim prosperis hic af-

fluere injustos, justos autem affiigi viderint, quae librorum scquen-

tiam maleria est : ob e.imdem rem amicos Job ignaros divini con-

silii , eum propter adrnissa crimina pcenis affcctum contendisse. 464CAPurll. Job inGrmum sanis amicis et se ipso eliam fortiorem exli-

tisse. Quomodo conviciatores suos redarguerit ? Ubi piaesertim si-

lentium ejus , nec non Davidis qnoque, alque Apostoli nobis propo-nilur ad imitandum.

Capdt III. Job verborum certamine, quo non aliud fere difficilius.

victor renuntiatur. Quam pulchrum sit ridere ac tacere in objectis

criminalionibus; et quemadmodum post responsum lenius, idemforlioribus verbis importunius calumniantes repulerit. 469

Caput IV. Amicos mala semper deliclorum causa evenire asserenles

retundit Job, intcrrogando cur impiihacin vitabonis aflluant;quaetamen veramala esse ostenduntur. Ibidem quis vere beatus habendussit ; item quis bene vel male seminet ; tum qualis injustorum posle-

ritas; quove discrimine bi flagellis immunes , justi eisdem dicanlur

obnoxii ? Djnique impios non aeternitate, sed falsa ejus imagine

potiri demonstralur. 47»Caput V. Impios in bonis ?aecuii finire vitam, at postca requie ccelesti

carere, contrariam vero nobis cplandam; quod in prosperitate sit

illecebra vitiorumacimpunitatispraesumptio. Hancanientiam revin-

/{ 66



lNDfcX. 55 1

cit sanctus Vir supplicium et praesens et aeternum praeparatum esse

declarans. Tum enumeralis eorum sceleribus , ipsa Deo latere nonpo>se ostendit; quae sit eorumdem porlio, describit ; atque ad sa-

pit ntiam, quam ilii deseruerunt, sectandam nos adbortatur. 4/5

LIBER IV.

DE HtTERPEIXATIOSE DATID.

Capct I. David frequenler de saeculi vanitate disseruisse in Psalmis,

sed maxime in septuagesimo-secundo , ubi se ob improborum prospe-

ritales , et ralamitales proborum graviter initio commotum esse, ac

tamen postea correclum siguificat. Uter ejusdem Psalmi auclor , Da-vid nimirum an Asapb, dicendus videalur ? 480

Capci II. E.\ ipso Psaimi exordio correetionem Davidis depreben !i

Deum justis semper bonum esse, eo quod si vesenlur adversis, fu-

tuiae remuneralionis spe recreanlur , et se semper minora pati exis-

timant , necullis pcenis sua spoiiari po5Suntsapieiilia;bonum tamen

etiam improbis esse Deum, sed eos nolleparatum omnibus iilius bo-

nitatem experiri. 4&a

Capct III. Prophetam setanlum non esse prolapsum, dum peccato-

rum pacem emularelur ; duplicem esse pacem, sed eam, quae offen-

diculum habet , fugiendam ; nullum in morte peccalorum levamen

esê ; non prodesse flagella post mortem exemplo Lazari et divitis

demonstrari : quantum vero prosint in vita , Davidem et Jobum pa-

tefacere; demtim perpetuo esse flagellandos , qui hic flagellati nonfuerint. 4 --5

Capct IV. Peccatores iniquitate propria vestiri ; quod vestimentnm a

nobis rejiciendum, ut veslimentovirtutum induamur; ac potissimum

jejunii ; hoc se utiliter Josephum inluisse. Adamum exuisse cumgravi damno; denique Judaeorum iniqnitatem quasi ex adipeprodeun-

tem magnam ac deliberatam extitisse. 488

Capot V. Qui os suum i.n coelum ponunt, eos praecaeteris esse, qui

omnia slellarum uecessitati altribuunt ; ipsis tamen hanc a Deogratiam reservari , ut revcrtantur cum lsrael ; cujus reditus mvste-

rium declaratur ; eosdem ut a Deo negent occulta cognosci , maxime

iuduci peccatorum divitiis : postremo idtm de Christo sensisse Si-

monem pharisaeum. 489

Capit VI. Prophetam cum primo animo despondisset , postea castiga-

tione emcndatum cognovisse omnia quidem evenire dispositione

divina , opes autem non es?e praemia virlutis , nec pcenam pec-

eati inopiam.491



552 INDEX.

Capct VII. Emendato errore David hunc unum laborem sibi cognos-

cit superesse, ut ingrediatur in adyta divinae cognitionis. Sanctipro-gressu aetatis finem suum scire desiderant, et quis ille sit? Primam

veram cognitionem hanc esse, qua credimus prospera improbis ad

hoc tantum concessa , ut eorum excusationes excludantur. Eos-

dem dum Dei beneficiis allevantur , dejici ac prorsus redigi ad ni-

hilum. 4q5

Caput VIII. Impios in interitusuo cum somnio bene comparari, quod

nempe animae illorum omnibus bonis vacuae reperiantur ; et eo-

rumdem tenebrosae imagines e lumine coelestis Hierusalem de-

leantur. 49$

Capdt IX. Prophetamcognilionedivinae providentiaerecreatum ;ipsum

et cum eo oranes homines comparatione coeleslium civium jumentis

haud esse absimiles ; eosdem tamen Dei gratia ad humanam revocari

dignitatem. 497Caput X. Si Deus nobis ad dexleram non fuerit , eum locutn a d'a-

bolo occupatum iri , sicuti primo parenti contigit : cum hujus vices

ageret Chrislus, eum sibi ad dexteram daemonemstatuisse , quo ip-

sum gloriosius prosterneret ; postremo maximas utilitates ad eos re-

dire, quibus ad dexteram steterit Christus. 4^8Caput XI. Davidem possessione Dei contentum nihil praeter eum

exoptare; debere enim terrena deleri oblivione, ut succedant cce-

lestia , atque etiam adDeum qui neminem repellit.accedatur, a quo

pravis tantum actionibus recedimus. 5oo

ANNOrATIONBS. 5o5Concoh n ANTI A. 53 I

EXPLICIT ITSDEX.











Documents

Caillau, Guillon. Ambrosius. Opera Omnia. 1836. Volume 2