Augustinus. Opera Omnia. [Caillau, Guillon Ed.] 1835. Volume 38

8/7/2019 Augustinus. Opera Omnia. [Caillau, Guillon Ed.] 1835. Volume 38.

http://slidepdf.com/reader/full/augustinus-opera-omnia-caillau-guillon-ed-1835-volume-38 1/559

'















PROSTAT INSUPER VENALE

MONTIS PESSULANI,

Apud VIRENQUE, bibliopolam;

p/tRisns,

Apcd BIBLIOPOLAM,cti nomeh gal{,ice,

90GIETC POUR LA PUBLIOATION DES BOMS LIVRES,

Rue des Saints-Peres, n» ii6.

S.-CLODOALDl, E TYPOGRAPIIEO BELIN-MANDAR.



COLLECTIOSELECTA

SS. ECCLESI^ PATRVIII«COMPLECTENS

EXQUISITISSIMA OPERATUM DOGMATICA El MORALIA, TUM APOLOGETICA ET ORATORIA.

ACCURANTIBUS

D. A. B. CAILLAU,CaHONICO HONOBAEIIU CBTWOMANBNSI BT CAUURCBNfl,

iNONNULLISQUE CLERI GALLICANI PRESBYTERIS.

OPUS REGI DICATUM.

TOMUS CENTESIMUS QUADRAGESIMUS QUINTUS.

PARISIIS,

APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM,5A><CTiB SEDIS ORDINUM INSIGÎBUS DECORATCM,

VIA VULGO DICTA DE SEINE, 48.

M PCCC. XL.



hfr#

o

t3?



%uJ (LU^^^t^l^-^-^-* f

SANCTI AURELII

iUGUSTINIHIPPONENSIS EPISGOPI

OPERUMPAUS VI.

OPERA POLEMIGA.

DE DIVERSIS QU/ESTIONIBUS OCTOGINTA TRIBUS,MBER UNUS.

DE DIVERSIS QUJiSTlONIBUS AD SIMPLIGIANUM,LIBRI II.

DE OCTO DULCrm QU^STIONIBUS , LIBER UNUS.

PARS VIl.

EPISTOL.^,

CLASSIS S.

LXLV.







4 S. A.UGUSTilSl EPISCOVI

autem Dem omni homine sapiente pra^stantior. Multo

minus igitur auctore fit homo deterior. Mullo enim prae-

stantior Dei voiuntas ,quara hominis sapientis est. lUo

autem auctore cum dicitur , illo volente dicitur. Est ergo

vitium voluntatis quo est homo deterior: quod vitium si

longe abest a Dei voluntate, ut ratio docet, in quo sit qufe-

rendum est.

QujESTio IV. —Ut sit homo deterior aut in ipso causa

est, aut in aUo aliquo , aut in nihilo. Si in nihilo , nulla

causa est. Aut si ita accipitur in nihilo ,quod homo ex

nihilo factus est, vel ex iis quae ex nihilo facta sunt;

rur-

sum in ipso erit causa, quod ejus quasi materies est mhi-

lum. Siin alio ahquo, utrum in Deo, an in quohbet aho

homine •, an in eo quod neque Deus, neque homo sit. Sed

non in Deo ; bonorum enim Deuscausa est. Si ergo m

homine, aut vi, aut suasione. Sed vi nullo modo, ne sit

Deus valentior. Si quidem Deus ita optime hominem fecit,

ut sivelletmanereoptimus, nullo resistente impediretur.

Suasione autem alterius hominis si concedimus hommem

depravari ; rursura quserendum erit, suasor ipse a quo

depravatus sit. Non enim potest pravus non essc tahum

suasor. Restat nescio quid ,quod nec Deus ,

nec homo

sit ; sed tamen hoc quidquid est , aut vim mtuht,

auL

suasit. De vi hoc respondetur quod supra 5de suasione

autem quidquid est, quia suasio non cogit invitum ,ad

ejusdem hominis voluntatem causa depravationis ejus

redit, sive ahquo, sive nullo suadente depravatus sit.

QujESTio V. —Animalquod caret ratione, caret scien-

tia. Nullum autem aniraal quod scientia cayet, beatum

esse potest. Non igitur cadit in animalia rationis expertia

ut beata sint.

QuiESTio VI. —Omne quod est, aut est corporeum ,aut

incorporeum. Corporeum sensibili, incorporeum autem



DE DIVEBSIS QU^ST. OCTOG. TKIBUS. 5

intelligibili specie continetur. Omne igitur quocl est, sine

aiiqua specie non est. IJbi autem aliqua species , necessario

est aliquis modus , et modus aliquid boni est. Summumergo malum nullum modum habet , caret enim omni

bono. Non est igitur;

quia nulla specie continetur , to-

tumque hoc nomen mali de speciei privatione repertum

est.

Qu^sTio VII. —Animal aliquando ita dicitur, ut cum

mente inlelligatur 5 veluti cum dicimus hominem ex animaet corpore constare : aliquando ita , ut excepta mente

dicatur. Sed cum excepta mente dicitur, ex iis operibus

intelligitur quae habemus cum bestiis communia. Bestiae

namque carent ratione,

quae mentis semper est propria.

Qu^sTio VIII. —Moveri per se animam sentit, qui sen-

tit in se esse voluntatem. Nam si volumus , non alius de

nobis vult. Et iste motus animae spontaneus est 5 hoc enim

ei tributum est a Deo : qui tamen motus , non de loco

in locum est , tanqnam corporis. Localiter enira moveri

corporis proprium est. Et cum anima voluntate , id est,

iilo motu quilocalis non est, corpus suum taraen localiter

movet, nonex eodem monstratur et ipsa localiter moveri.

Sicut videmus a cardine moveri aliquid per magnura

spatium loci, et tamen ipsura cardinera non moveri loco.

Qu/ESTio IX. —Omne quod corporeus sensus attingit

quod et sensibile dicitur, sine ulla intermissione temporis

commutatur : velut cumcapilli capitis nostri crescunt, vel

corpus vergit in senectutem , aut in juventam efBorescit,

perpetuo id fit, nec omnino intermittit fieri. Quod autemnon manet, percipi nonpotest: illud enim percipitur quod

scientia comprehenditur. Comprehendi autem nonpotest

quod sine intermissione mutatur. Non est igitur expectanda

sinceritasveritatis asensibus corporis. Sed ne quis dicatesse

ahqua sensibilia eodem modo semper raanentia, et quaes-





DE niVERSIi QIjES+. OCTOG. TRIBUS. 7

que mentis obnubilet. Serpit hoc malum per omnes aditus

sensuales, dat se figuris , accommodat coloribus, adhaeret

sonis, latet in ira , in fallacia sermonis , odoribus se sub-jicit, infundit saporibus, ac turbidi motus illuvie tenebro-

sis atfectibus tenebrat sensus,

quibusdam nebufis implet

omnes meatus intelligentiae,

per quos expandere lumert

rationis radius mentis solet. Etquia radius rethereae lucis

est , in eoque speculum divinae praesentiae : in hoc enim

DeuSjin hoc voluntas innoxia, inhoc recte facti meritumrelucet : Deus ubique praesens est ; tunc alitem unicuique

nostrum simul est, cum mentis nostrae illibata puritas in

ejus praesentia se esse putaverit.Ut enim visus oculorum

si fuerit vitiatus, quidquid videre non potuerit , adesse

non putat •, frustra enim circumstat oculos praesens imago

rerum , si oculis integritas desit : ita etiam Deus qui nus-

quam deest , frustra pollutis animis praesens est,

quemvidere mentis caecitas non potest.

Qujestio XIII. —Inter multa,

quibus ostendi potest,

hominem ratione bestiis antecellere , hoc omnibus mani-

festum est, quod belluae ab hominibus domari et mansue-

fie-ri possunt, homines a belluis nullo modo.

Qu^sTio XIV. — Si phantasma fuit corpus Christi,

fefelht Christus : et si fefelHt , veritas non est. Est au-

tem veritas Christus. Non igitur phantasma fuit corpus

ejus.

Qu^sTio XV. —Omne quod seintelHgit, comprehendit

se. Quod autem se comprehendit , fmitum est sibi. Et in-

tellectus intelhgit se. Ergo fmitus est sibi. Nec infmitus

esse vult, quamvis possit;

quia notus sibi esse vult , amat

enim se.

Qu^sTio XVI. —Deus omnium quae sunt, caasa est.

Quod autem omnium rerum causa est , etiam sapientiae

suae causaest : nec unquam Deus sine sapientia siia. Igitur



S. AOGUSTINI EPISCOPI

sempiternae sapienti.'« suse causa est sempiterna : nec tem-

pore prior est quam sua sapientia. Deinde si Patrem sem-

piternum esse inest Deo , nec fuit aliquando non Pater,nunquam sine Filio fuit.

Qu;estio XVII. —Omne praeteritum jam non est 5 omnefuturum nondum est : omne igitur et prseteritum et fu-

turum deest. Apud Deum autem nihil deest : nec praete-

ritum igitur nec futurum , sed omne praesens est apud

Deum.Qu^sTio XVIII. —Omne quodest, aliud est quo con-

stat , aliud quo discernitur , aliud quo congruit. Universa

igitur creatura si et est quoquo modo , et ab eo quodomnino nihil est plurimum distat , et suis partibus sibimet

congruit , causam quoque ejus trinam esse oportet, qua

sit, qua hoc sit_, qua sibi amica sit. Creaturae autem cau-

sam , id est , auctorem Deum dicimus. Oportet ergo esse

Trinitatem, qua nihil prsestantius, intelligentius et beatius

invenire perfecta ratio potest. Ideoque etiam cum veritas

quaeritur,

plus quam tria genera quaestionum esse non

possunt, utrum omnino sit, utrum hoc an aliud sit, utrum

approbandum improbandumve sit,

QuwBSTioXIX. —Quod incommutabileest, aeternum est

semper enim ejusdem modi est. Quod autem coramuta-

bile est , tempori obnoxium est : non enim semper ejus-

dem modi est , et ideo aeternum non recte dicitur. Quodenim mutatur , non manet : quod non manel , non est

aeternum. Idque inter immortale et aeternum interest,

quod omneaeternum

immortaleest,

non omne immortalesatis subtiliter oeternum dicitur : quia etsi semper ali-

quid vivat, tamen si mutabilitatem patiatur, non proprie

aeternum appellatur, quia non semper ejusdem modi est

quamvis immortale, quia semper vivit , recte dici possit.

Vocatur autem aeternum interdum etiam quod immortale







DE niVEr.SlS OrTjl^ST. octog. tribus. 11

dissimilis. Idem igitur quod Pater , ita ut iste Filius sit,

ille Pater, id est, iste similitudo, ilJe cujus similitudo est •

iste substantia, ille substantia , ex quo una substantia.

Nam si non una est , recipit dissimilitudinem similitudo^

quod fieri posse omnis verissima negat ratio.

QujESTio XXIV. —Quidquid casu fit, temere fit;

quid-

quid temere fit , non fit providentia. Si ergo casu aliqua

fiunt in mundo, non providenlia universus mundus admi-

nistratur. Si non providentia universus mundus adminis-

tratur , est ergo aliqua natura atque substantia quae ad

opus providentiae non pertineat. Omne autem quod est,

inquantum est,bonum est. Summe enim est illud bonum,

cujus participatione suntbona caetera. Et omne quod mu-

tabile est, non per se ipsum , sed boni immutabilis parti-

cipatione,in quantum est,bonum est. Porroilludbonum,cujus participatione sunt bona csetera quaecumque sunt

non per aliud, sed per se ipsum bonum est, quam divinam

etiam providentiam vocamus. Nihii igitur casu fit in

mundo. Hoc constituto, consequens videtur, ut quidquid

in mundo geritur,

partim divinitus geratur,

partim

nostra voluntate. Deus enim quovis homine optimo et

justissimo longe atque incomparabiliter melior et justior

est. Justus autem regens et gubernans universa, nullam

poenam cuiquam sinit immerito infligi , nullum praemium

immerito dari. Meritum autem poenae,

peccatum •, et me-

ritum praemii, recte factum est. Nec peccatum autem,

nec recte factum imputari cuiquam juste potest,

qui

nihil fecerit propria voluntate. Est igitur et peccatum et

recte factum in libero voluntatis arbitrio.

Qu;estio XXV. — Sapientia Dei hominem ad exem-

plum,

quo recte viveremus , suscepit. Pertinet autem ad

vitam rectam, ea quae non sunt metuenda non metuere.

Mors autem metuenda non est. Oportuit ergo idipsura





UE DIVEKSIS QU-CST. OCTOG. TRIBCJ^. 13

liiec divina providentia pro raeritis modcratur aiiimarum.

Sed tamen non sihi eliguntboni ministerium tribulationis,

nec mali amant pacem. Quare ipsi quoque , per quos id

agitur quod ignorant, non justitiae quae refertur ad Deuni,

scd malevoientiae su.?e mercedem accipiunt. Quemadmo-dum nec bonis imputatur, quod ipsis prodesse volentibus

nocetur alicui , sed bono animo benevolentise prsemium

tribuitur : ita etiam caetera crcatura pro meritis animarumrationalium vel sentitur vel latet, vel

molestavei

com-moda est. Summo enim Deo cuncta bene administrantc

quoe fecit, nihii inordinatum inuniverso, nihiique injus-

tum est , sive scientibus sive nescientibus nobis. Sed iu

parte otienditur aniraa peccatrix : tamen quia pro meritis

ibi est, ubi taiem esse decet, et ea patitur quae talem pati

aequum est , universum regnum Dei nuUa sua f oeditate de-

Ibrmat. Quamobrem quoniam non omnia novimus quae de

nobisbeneagitordo divinus, in solabona voluntatesecun-

dum Legem agimus , in caeteris autem secundum Legemagimur , cum Lex ipsa incornmutabilis maneat, et omnia

mutabilia puicherrima gubernatione raoderetur. « Gloria

» igiturin altissimis Deo, et in lerrapaxhominibus bonae

» voluntatis ^ »

Qu.t:sTio XXVIIL —Qui quaerit quare voluerit Deus

mundum facere_, causam quaerit voluntatis Dei. Sed om-nis causa etficiens est. Omne autem efiiciens majus est,

quam id quod eliicitur. Nihil autem majus est voiuntate

Dei. Non ergo ejus causa quserenda est.

Qu^sTio XXIX. —« Quse sursum sunt sapite ^. » Ea quaesursum sunt sapere jubemur , spiritalia scilicet , quse non

locis et partibus hujus mundi sursura esse inteJligenda

sunt, sed merito excellentias suae 5 ne in ejus mundi parte

figamus animum nostrum, quo universo nos debemus

' Luc. u, i^. —' Coloss. 111, 2.



14 S. AUGLrSTlKI EPISCOPI

exuere. Sursum autem ac deorsum in hujus mundi par-

tibus est. Nara universus nec ipse habet sursum aut deor-

sum. Corporeus est enim ; quia omne visibile corporeumest. Nihil autem in universo corpore sursum aut deorsum

est. Cum enim in sex partes motus fieri videatur ,qui

rectus dicitur , id est,

qui circularis non est , in anteriora

et posteriora , in dexteriora et sinisteriora , in superiora

et inferiora, nulla omnino ratio est, cur universo corpori

ante ac post nihilsit, et

dextera aclaeva, sit

autem sursumac deorsum. Sed eo considerantes decipiuntur, quod sen-

sibus et consuetudini difiicile obsistitur. Non enim tam

facihs est nobis conversio corporis, quae fit , si quis capite

deorsum moveri veht, quam facihs est a dextera in Isevam,

vel ab anteriore in posteriorem partem. Quamobrem re-

motis verbis secum ipsi animo satagendum est , ut hoc

cernere valeat.

Qu^sTio XXX. —Ut inter honestum et utile interest,

ita et inter fraendum et utendum. Quanquam enim omnehonestum utile , et omne utile honestum esse , subtihter

delendi queat : tamen quia magis proprie atque usitatius

honestum dicitur, quod propter se ipsum expetendum est,

utile autem quod ad ahud ahquid referendum est 5 secun-

dum hanc dilferentiam minc loquimur, illud sane custo-

dientes , ut honestum et utile nuUo modo sibiraet adver-

sentur. Adversari enim haec sibi ahquando imperite ac

vulgariter existimantur. Frui ergo dicimur ea re , de qua

capimus voluptatem. Utimur ea , quam referimus ad id

unde voluptas capienda est. Omnis itaque humana per-versio est, quod etiam vitium vocatur, fruendis uti velle,

atque utendis frui. Et rursus omnis ordinatio, quae virtus

etiara nominatur, fruendis frui, et utendis uti. Fruendumest autem honestis , utendum vero utihbus. Honestatem

voco intelhgibilem pulchritudinem y quara spiritalem nos





16 S. AlGliSTJlNl EPISCOin

vel respuendis ad valetudinem,

quibusdam tolerandis ad

patientiam,

quibusdam ordinandis ad justitiam,

quibus-

dam considerandis ad aliquod veritatis docuraentum ;

utitur etiam iis a quibus se abstinet, ad temperantiam. Ita

omnibus et sensis et non sensis utitur 5 nec aliquid ter-

tium est. Judicat autem de omnibus quibus utitur : de

solo Deo non judicat , (juia secundum Deum de caeteris

judicat ; nec eo utitur, sed fruitur. Neque enim ad aliquid

aliud Deus referendus est. Quoniam omne quod ad aliud

referendum est , inferius est quam id ad quod refe-

rendum est. Nec est aiiquid Deo superius, non loeo, sed

excelientia suse naturse, Omnia ergo quas facta sunt , in

usum hominis facta sunt,

quia oranibus utitur judicando

ralio,

qu8e homini data est. Et ante lapsura quidem non

utebatur tolerandis , nec post lapsura utitur nisi conver-sus, et quanquara ante raortem corporis, jam tamen quan-

tum potest Dei amicus, quia iibenter servus.

Qu^sTio XXXI. — 1". Virtus est anirai habitus na-

turae raodo atque rationi consentaneus. Quare omnibus

partibus ejus cognitis tota vis erit simplicis honestatis

considerata. Habet igitur partes quatuor,

prudentiam,

justitiam, fortitudinem , temperantiara. Prudentia est re-

rura bonarura et raalarum neutrarumque scientia. Partes

ejus, raemoria, inteUigentia, providentia. Memoria est per

([uara animus repetit i!la quse fuerunt. Intelligentia, per

({uara ea perspicit quse sunt. Providentia, per quam futu-

rum alit[uid videtur autequara factum est. Justitia est

habitus anirai, communi utiUtate conservata, suara cuique

tribuens dignitalem. Ejus initiura est ab natura profec-

tum : deinde quaedam in consuetudinem ex utiiitatis ra-

tione venerunt : postea res et ab natura profectas et ab

consuetudine probatas , legum metus et rehgio sanxit.

Natura jus est , quod non opinio genuit, sed qnaedam











DE DIVERSTS QU^ST, OCTOG. TRIBl S. 21

esse volumus ; neque solum amandum, quoniam audaces

et inanimes esse nolumus.

Qu^STio XXXV. —l^^.Quoniamquidquidnon vivitnonmetuit , neque vita carendum quisquam persuaserit , ut

metu etiam carere possimus 5 amandum est sine metuvivere. Sed rursus quia vita metu carens, etiam, si intel-

ligentia careat , non est appetenda ; araandum est sine

metu cum intellectu vivere. Id-ne solum amandum ? an

amor quoque ipse amandus est ? Ita vero,

quando sine

hoc illa non amantur. Sed si proptcr alia quae amandasunt amor amatur , non recte amari dicitur. Nihil enim

aliud est amare,

quam propter se ipsam rem aliquam

appetere. Num igitur propter se ipsum amor appetendus

est, cum quando desit quod amatur , ea sit indubitata

miseria ? Deinde cum amor motus quidam sit , neque

uHus sit motus nisi ad aliquid, cum quserimus quid aman-dum sit

,quid sit illud ad quod moveri oporteat, quaeri-

mus. Quare si amandus est amor , non utique omnis

amandus est. Est enim et turpis,

quo animus se ipso

inferiora sectatur,

quoe magis proprie cupiditas dicitur

omnium scilicet malorum radix. Et ideo non amandum

est, quod manenti et fruenti amori auferri potest. Cujusergo rei amor amandus est , nisi ejus quae non potest

deesse dum amatur ? Id autera est,

quod nihil est aliud

habere quam nosse. Porro aurum et orane corpus nonhoc est habere quod nosse : non itaque araandum est. Et

quoniam potest aliquid amari, nec haberi, non solum ex

his qu.ie amanda non sunt , ut pulchrum aliquod corpus,

sed etiam eorum quse amanda sunt , ut beata vita 5 et

rursus potest aliquid haberi , nec amari , ut compedes :

jure quseritur utrum possit quispiam idquod haberenihil

est nisi nosse , non amare cum habeat, id est, noverit. Sed

cumvideamus nonnullos non ob aliud, verbi gratia, dis-



22 S. AUGUSTIJil EPISCOPl

cere numeros , nisi ut eadem disciplina pecuniosi fiant

aut hominibus placeant;

quam cum didicerint , ad eum-

demfinem referunt

,quem sibi cum discerent^ proposue-

rant j neque ullam disciplinam aliud sit habere quamnosse : fieri potest, ut babeat quisque aliquid, quod ha-

bere, hoc sit quod nosse, neque amet tamen. Quanquambonum quod non amatur, nemo potest perfecte habere

vel nosse. Quis enim potesl nosse quantum sit bonum,

quo non fruitur ? Non autem fruitur, si non amat : nec

habet igitur quod amandum est, qui non amat 5 etiam si

amare possit, qui non habet. Nemo igitur beatam vitam

novit, et miser est : quoniam si amanda est, sicuti est, hoc

est eam nosse quod habere.

2**. Quae cum ita sint,

quid est aUud beate vivere , nisi

seternum aliquid cognoscendo habere? yEternum est enim,

de quo solo recte fiditur , quod amanti auferri non potestidque ipsum est, quod nihil sit aliud habere quam nosse.

Omnium enim rerum praestantissimum est quod aeternura

est : et propterea id habere non possumus , nisi ea re qua

prsestantioressumus, idest, mente. Quidquid autem mente

habetur , noscendo habetur ; nullumque bonum perfecte

noscitur,

quod non perfecte amatur. Neque ut sola menspotest cognoscere^ ita et amare sola potest. Namque amorappetitus quidam est : et videmus etiam caeterio animi

partibus inesse appetitum,

qui si menti rationique con-

sentiat , in tali pace et tranquilhtate vacabit mente con-

templari quod aeternum est. Ergo etiam caeleris suis par-

tibus amare animus debet hoc tam magnum quod mente

cognoscendum est. Et quoniam in quod amatur, atliciat

ex se amantem necesse est ; fit ut sic amatum quod aeter-

numest, aeiernitate animum ailiciat. Quocirca ea demumvita beata

,quae seterna est. Quid vero aeternum cst ,

quodseternitate animum afficiat', nisi Deus? Amor awtem rerum







DE DIVERSIS QT .«ST. OCTOG. TRIBIS. 25

prrestantissimum illud et unicum exemplum Dominici ho-

minis proponendum est,

qui cum se tot miracuiis tantum

reriim potestatem habere monstraret, et ea sprevit quoe

magna bona, et ea sustinuit quae magna mala imperiti pu-

tant : quos mores et disciplinam , ne tanto minus quisquam

aggredi audcat, quanto illud magis honorat, etdc polli-

citationibus atque hortationibus ejus, et de imitantium mul-

titudine Apostolorum, Martyrum, Sanctorumque innume-

rabilium, quam non sintilladesperanda ostendendum est.

3**. At ubi fuerint carnalium voJuptatum iliecebrse su-

peratae , cavendum est ne subrepat atque succedat cupi-

ditas piacendi hominibus aut per aiiqua facta mirabiiia,

aut per difliciiem continentiam sive patientiam , aut per

aiiquam iargilionem, aut nomine scientise vel eloquentiae

in eo genere est et cupiditas honoris. Contra quse omnia

proferantur ea,

qute scripta sunt de laude charitatis , et de

inanitate jactantiae : doceaturque quam sit pudendum eis

piacere veiie_, quos noiis imitari. Autenim boni non sunt,

et nihii magnum est a malis iaudari : aut boni sunt, et eos

oportet imitari. Sed qui boni sunt, virtute boni sunt : vir-

tus autem non appetit quod in aiiorum hominum potes-

tate est. Qui ergo imitatur bonos , nuiiius hominis appetit

laudem : qui maios, non dignus est iaude, Si autem pia-

cere hominibus ideo vis , ut eis prosis ad diiigendum

Denm^ non jam hoc, sed aiiud cupis. Qui autem placere

cupit , necessarium adhuc habet timorem : primum , ne

occulte peccando inter hypocritas a Domino computetur,

deinde, si benefactis piacere appetit, ne hanc mercedemaucupans perdat quod daturus est Deus.

4^. Sed devicta ista cupiditate, cavenda superbia est.

Difiicile est enim ut dignetur consociari hominibus, qui eis

piacere jam non desiderat, et plenum sevirtutibus putat.

Itaque adhuc necessarius est timor, ne iilud etiam quod



26 S. AUGUSTIUI EPISCOPI

videtur habere, auferatur ab eo^ ^ et manibus ac pedibus

ligatis mittatur in tenebras extcriores-. Quaproptcr Dei ti-

mor non solum inchoat, sed etiam perficit Sapientem. Is

est autem qui summe dihgit Deum , et proximum tanquam

se ipsum. Quaeautem in hocitinerepericula diflicultatesque

metuendae sinl , et quibus remediis uti oporteat , aba

qusestio est.

QujESTio XXXVII. —Melior est semper natus, quam

qui semper nascitur. Quia qui semper nascitur , nondumest natus; et nunquam natus est autnatus erit, sisemper

nascitur. Aliud est enim nasci, ahud natum esse. Ac per

hoc nunquam fiHus , si nunquam natus : fiUus autem

quia natus, est semper fihus, semper igitur natus.

QciyEsTio XXXVIII. —Gum aUud sit natura, ahud dis-

ciplina , ahud usus, et haec in una anima inteihgantur

nulla diversitate substantiae : item cwm ahud sit ingenium,

aliud virtus, aliud tranquilhtas, simihter unius ejusdem-

que substantiae : et cum anima sitalterius substantiae, quamDeus, quanquam ab illo facta ^ ipse autem Deus sit sacratis-

sima illa, et multis verbo, re paucis cognita Trinitas : di-

hgenlissime investigandum est,

quod ait Dominus Jesus :

« Nemo venit ad me , nisi quem Pater attraxerit : » et,

« Nemo venit ad Patrem , nisi per me : et ipse vos in

» omnem virtutem inducet^. »

Qu^sTio XXXIX. —Quid est quod accipit eam remquam commutat? ut animal eibum. Quid est quod acci-

pitur, et non commutatur? ut idem cibus. Quid est quod

accipitur, etnoncommutatur? utocuhslux, et sonusauri-bus. Ssd hsec per corpus accipit anima : quid est autem

quod per se ipsam accipit, et commutat in se? ut aham ani-

mam, quam recipiendo in amicitiam sui similem facit. Et

quid est quod per se ipsam accipit, et non commutat? ut

' Matth. XXV, 17. —» Id. xxii, 18. —^ Joan. vi 44> ^'''^» ^, etxvi, i3.



DE DIVERSIS QU^ST. OCTOG. TRIBUS. 27

veritatem. Quare cognoscendum est et quid sit Petro dic-

tum, « Macta et manduca^ : » et quid in Evangelio, « Et

» vita erat Jux hominum'^. »

QuÊSTio XL. —Ex diverîs visis diversus appctitus

animarum est, ex diverso appetitu diversus adipiscendi

successus , et diverso successu diversa consuetudo , ex di-

versa consuetudine diversa est voluntas. Diversa autem

visa ordo rerum facit : occultus quidem , sed sub divina

providentia certus tamen. Non itaque ob hoc putaudumest diversas esse naturas animarum, quia diversae sunt

voluntates : cum etiam unius animae voluntas pro tempo-

rum diversitate varietur. Si quidem aJio tempore dives

esse cupit, alio tempore contemptis diyitiis sapiens esse

desiderat : et in ipso temporalium appetitu aho tempore

uni homini negotiatio, et aho tempore mihlia placet.

Qu;estio XLI. —Quia non esseni omnia , si essent

aequaha : non enim essent multa rerum genera, quibus

conficitur universitas,

primas et secundas , et deinceps

usque ad ultimas ordinatas habens creaturas : et hoc est

qnod dicitur, omnia.

Qu^sTioXLn. —Quomodo verbum hominis, quod et

si multi audiunt, totum audiunt singuli.

QujESTio XLIIL —Quia ille venit , ut exempkim vi-

vendi demonstraret hominibus ; iste, ut donum ipsum,

quo bene vivendo pervenitur , significaret , apparuit.

Utrumque autem visibihter factum est propter carnales,

ab hs quae ccuhs corporeis cernuntur, ad ea quae mente

intelhguntur, sacramentorum , gradibus transferendos.Nam et verba sonant et transeunt ; nec lamen ea quae ver-

bis significantur, cum ahquid divinum atque aeternum

loquendo exponitur, simihter transeunt.

Qu^sTio XLIV. —Quia omne pulchrum a summa pul-

' Act. X, i3. —» Joan. i, 14.







30 S. At&USTIBTI EPISCOPI

vallum rursus ad minutas minularum revertatur, quas

tractandas in constellationibus nunquam accipiunt, nec

possunt tractare. Cum autem multa vera eos prsedixissedi-

catur, ideofit, quia non tenent homines memoria falsitates

erroresque eorum^ sed non intenti, nisi in ea quoe iliorum

responsis provenerint, ea quae non provenerint oblivis-

cuntur : et ea commemorant, quae non arte illa, quge nulla

est, sed quadam obscura rerum sorte contingunt. Quod si

peritise illorum volunt tribuere, dicant artificiose divinare

etiam niortuas membranas scriptas quaslibet, de quibus

plerumque pro voluntate sors exit. Quod si non arte de

codicibus exit ssepe versus futura praenuntians, quidmi-

rum sietiam ex animo loquentis, non arte, sed sorte exit

aliqua prredictio futurorum?

Qv^sTio XLVI. — 1". Ideas Plato primus appellasse

perhibetur^ : non tamen si hoc nomen, antequam ipse

institueret, non erat, ideo vel res ipsce non erant, quas

ideas vocavit, vel a nullo erant intellectae : sed alio for-

tasse atque alio nomine ab ahis atque aliis nuncupatae

sunt. Licet enim cuique rei incognitse_, quse nullum habeat

usitatum nomen, quodhbet nomen imponerc. Nam non

est verisimile , sapientes aut nulios fuisse ante Platonem ^

autistas, quas Plato, ut dictum est, ideas vocat, quae~

cumque res sint, non intellexisse. Siquidem tanta in eis

vis constituitur, ut nisi his intellectis sapiens esse nemopossit. Credibile est etiam praeter Grasciam fuisse in aliis

gentibus sapientes : quod etiam Plato ipse non solum pe-

regrinando sapientise perficiendae gratia satis testatus est

sed etiam in libris suis commemorat. Hos ergo, si qui fue-

runt, non existimandum est ideas ignorasse, quamvis alio

fortasse eas nomine vocaverint. Sed de nomine hactenus

dictum sit : rem videamus, quae maxime consideranda at-

' Vide lib. vii de Civil. Dei, cap. 28.





32 S. AUGUSTIHI EPISCOPI

itr omnia ratione sint condita. Nec eadem ratione homo,

qiia equus : hoc enim absurdum est existimare. Singula igi-

turpropriis sunt creata rationibus. Hasautem rationesubi

arbitrandum est esse, nisi in ipsa mente Creatoris.^ Nonenim extra se quidquam positum intuebatur, ut secundum

id constitueret quod constituebat : nam hoc opinari sacrile-

gum est. Quod si hae rerum omnium creandarum creata-

rumve rationes in divina mente continentur, neque indi-

vina mente quidquam nisi aeternum atque incommutabilepotest esse; atque has rerum rationes principales appellat

ideas Plato : non solum sunt ideae, sed ipsae verse sunt, quia

aeternae sunt, et ejusmodi atque incommutabiles manent

quarum participatione fit, ut sit quidquid est, quoquo modoest. Sed anima rationahs inter eas res , quae sunt a Deo

conditae , orania superat^

et Deo proxima est, quando

pura est^ eique in quantum charitate cohaeserit, in tan-

tum ab eo lumine iilo inteiligibili perfusa quodam modoet iliustrata cernit, non per corporeos ocuios , sed per ip-

sius sui principaie, quo excellit, id est, per inteiiigen-

tiam suam, istas rationes, quarum visione fit beatissima.

Quas rationes, ut dictum est , sive ideas, sive formas, sive

species, sive rationes licet vocare, et multis conceditur ap-

peliare quodiibet, sed paucissimis videre quod verum est.

QujESTio XLVIl. —Quaeri soiet quomodo post resurrec-

tionem atque immutationem corporis, quae sanctis promit-

litur, cogitationes noslras videre possimus. Conjectura ita-

que capienda est ex ea parte corporis nostri, quae plus habet

iucis : quoniam angeiica corpora, quaiia nos habituros spe-

ramus, lucidissima atque aetherea esse credendum est : si

ergo multi motus animinostri nunc agnoscuntur in oculis,

probabile estquod riuilus motus animi iatebit, cum totum

iuerit corpus aethereum , in cujus comparatione isti ocuii

caro sunt. ;



DE DIVEHSIS QUyESX. OCTOG. TRIBCJS. 3.3

Qi a:stio XLVIII. —Credibilium tria suntgenera. Alia

siint quse sempcr crecluntur, et nun(|uam intelliguntur :

sicut est omnis historia , temporalia et humana gesta per-

currens. Alia qure rnox, ut creduntur, inteUiguntur : si-

cut sunt omnes raliones humante, vel de numeris, vel de

(juibuslibct discipliiiis. Tertiuni,

quae primo creduntur,

et postea intelliguntur : qualia sunt ea quae de divinis re-

bus non possunt intelligi, nisi ab his qui mundo sunt

corde ; quod fit praeceptis servatis , quae de bene vivendoaccipiuntur.

Qu.ESTio XLIX. —Quia sunt etiam sacra spiritalia,

quorum imagincs carnalem populum celebrare oportebat,

ut praehguratio novi populi servitute veteris fieret^ Quo-rum duorum populorum ditrerentiam etiam in unoquo-

i(ue nostrum licet advertere,cum

quisque ab utero matris

veterem horainem necesse est agat, donec veniat ad ju-

venilem oetatem ; ubi jam non est necesse carnaliter sapere,

sed potest ad spiritalia voluntate converti , et intrinsecus

regenerari. Quod ergo in uno homine recte educato, or-

dine naturae diciplinaque contingit, hoc proportione in

universo genere humano fieri per divinam providentiani

peragique pulcherrimum est.

Ql^stio L. —Deus, quem genuit, quoniam meliorem

se generare non potuit, (nihilenim Deo melius,) generare

debuit aequalem. Si enim voluit, et non potuit, infirmus

est •, si potuit, et non voluit, invidus est. Ex quo conficitur

aequalem genuisse Filium.

QijESTio LI. —l^ Cum exteriorem et interiorem homi-nem divina Scriptura commemoret, et in tantum eos dis-

cernat, ut ab Aposlolo dictura sit, (( Et si exterior homo» noster corrumpitur, scd interior renovatur de die in

» diem- : » quseri potest, ulrum unus horum factus sit ad

• Yide lib. x dc Civit. Dei, cap. 5 ct 6. —'2 Cor. iv, i6.

CXLV. 3



34 S. A.UGU8T1M1 EPISCOPI

imaginem et similitudinem Dei^ Nam illud stultum est

qu.nerere, si unus,

quis liorum? Quis enim dubitat eumpotius qui renovatur, quam eum qui corrumpitur, dicere ?

Utrum autem ambo, magna quaestio est. Nam si exterior

homo est Adam, et interior Ghristus, bene ambo intelii-

guntur. Sed cum Adam, sicut a Deo faclus est, bonus

non manserit, et diligendo carnalia carnahs effectus sit,

non absurde videri potest, hoc ipsum ei fuisse cadere

imaginem Dei et similitudinem amiltere. Ac per hoc ipse

renovatur, et ipse est interior : quomodo ergo est ipse et

exterior? An secundum corpus? ut interior sit secundum

animam , et interioris sit resurrectio et renovatio, quoe

nunc fit secundum mortem prioris vitae, id est, peccati, et

secundum regenerationem novse vitse , id est, justitioe ?

Quos item duos horaines sic appellat, ut unum veterem,quem debemus exuercj aiterum novum, et eum induen-

dum comraemoret^ : quorum rursus iilum appellat ima-

ginem terreni horainis, quia secundum pcccatum prirai

hominis geritur, qui est Adam^; alterum imaginem coe-

lestis hominis, quia secundum justitiam secundi hominis

geritur, qui est JesusChristus. Exterior autera homo, qui

nunc corrumpitur, futura resurrectione renovabitur, cumistam mortem persolverit, quara naturae debet, lege illa,

quae in paradiso data est.

2*^ Quoraodo autem non sit incongruum,

quod dicitur

etiam corpus factum ad simihtudinera Dei , facile intelii-

git, qui diiigenter attendit quod dictum est : « Et fecit

» Deu.s omnia bona valde^. » Nemo enim dubitat quodsit ipse priraitus bonus. Multis enim modis dici res pos-

suiit simiies Deo : aliae secundum virtutem et sapientiam

factae,

quia in ipso est virtus et sapientia non facta : aliae

' Vide lib. xi dc Trinit. cap. i. —' Coloss. in, 9. —^ i Cov. xv, 49. —'i G on t

'I .



DE DIVERSTS QX JE&T . OCTOG. TKTBUS. 35

in qiiantum solum vivunt, (|uia ille summe et primilus

vivit : aline in quantum sunt, quia ille summe et primitus

est. Et ideo quae tanlummodo sunt, nec tamen vivunt

aut sapiunt, non perfecte , sed exigue sunt ad similitudi-

nem ejus;

quia et ipsa bona sunt in ordine suo , cura sit

illc super omnia bonus , a ([uo omnia bona procedunt.

Omnia vero quae vivuntet non sapiunt, paulo amplius par-

licipant similitudinem. Quod enim vivit, etiam est : non

autem quidquid est , etiam vivit. Jam porro quse sapiunt,

ita iili simililudine sunt proxima, ut in creaturis nihil sit

propinquius. Quod enim participat sapienliae , et vivit et

est ; quod autem vivit , necesse est ut sit , non necesse cst

ut sapiat. Quare cum homo possit particeps esse sapientiae

secundum interiorera hominem , secundum ipsum ita est

ad imaginem, ut nuUanatura interposita

formetur; etideo nihilsit Deo conjunctius. Etsapitenim, et vivit , et

est : qua creatura nihil est mehus.

3° Quod si exterior homo vita illa accipitur, qua per

corpus sentimus quinque notissimis sensibus, quos cumpecoribus habemus communes^ : nam et ipsa raolestiis

sensibilibus,

quae persecutionibus ingeruntur , corrumpi

polest : non immerito et iste homo particeps dicitur simi-

litudinis Dei; non solum quia vivit, quod etiam in bestiis

apparet^ sed amplius quod ad mentem convertitur se re-

gentem,

quam illustrat sapientia,

quod in bestiis non po-

test ratione carentibus. Gorpus quoque hominis,

quia so-

hnn inter animalium terrenorum corpora, non pronum

in alvum prostratum est , cum sit visibile , sed ad intuen-

dum coelum erectum, quod est principiura visibiJium^

quanquam non sua , sed animae praesentia vivere cognos-

catur ; tamen non modo quia est , et in quantum est

utique bonum est 5 sed etiam quia tale est , ut ad contem-

' \iile lib. \i dc Trinit. cap. i.

3.



36 S. AUGlJsrlM EHSCOPl

plaiiduni c(ielum sit aplius, magis in hoc ad imagijicm el

simililudinem Dei, quam coetera corpora animalium fac-

tum jure videri potest. Tamcri quia homo sine vita non

recte appellatur; non corpus solum homo exterior , neque

sola vita quae in sensu est corporis , sed utrumque simul

rectius fortasse intelligitur.

4" Neque inscite distinguitur,

quod aliud sit imago et

similitudo Dei ^, qui eliam Fihus dicitur ; aliud ad ima-

ginem et simihtudinem Dei , sicut hominem factum ac-

cipimus. Sunt etiam qui non frustra intelligant duo dicta

esse ad imaginem et simihtudinem : cum si una res esset

unum nomen suQicere potuisse asserunt. Sed ad imagi-

nem mentem factam volunt, quse nulla interposita sub-

stantia ab ipsa veritate formatur,

qui etiam spiritus dici-

tur : non ille Spiritus sanctus, qui est ejusdem substantiae,cujus et Patcr et Fihus, sed spiritus hominis. Nam ita hos

discernit Apostohis : « Nemo scit quid agatur in homine

)) nisi spiritus hominis •, et nemo scit quid agatur in Deo

)) nisi Spiritus Dei. » Item de spiritu hominis dicit : « Sal-

)) vum faciat spiritum vestrum , et animam et corpus'\ )>

Et iste enim factus est a Deo , sicut et caetera creatura.

Scriptum est enim in Proverbiis hoc modo : « Scito quo-

» niam Dorninus corda hominum novit , et c[ui fmxit spi-

)) ritum omnibus, ipse scit omnia^. » Ergo iste spiritus ad

imaginem Dei nullo dubitante factus accipitur, in quo est

intelhgentia veritatis : haeret enim veritati nulla interpo-

sita creatura. Gaetera hominis ad similitudinem facta vi-

deri volunt : quia omnis quidem imago similis est , non

autem omnc quod simile est, etiam imago proprie, sed forte

abusive dici potest. Sed cavendum in taiibus nequidnimis

asseverandum putetur, illa re sane salubriter custodita , ne

' Vide lib. vii ile Trinit. cap. ultimo,— ^ i Cor. ii, i , et i Thess. v, 23.

—' Prov. XVI, 9.



DE niVERSlS QII/EST. OCTOG . TRIBIS. 37

quoniamcorpusquodlibetper localiaspatiaporrectum est,

ali(|uicl tale credatur esse substanlia Dei. Nam res quae mparte minor esl quam in toto, nec dignitati animse conve-nit-, quanto minus majestati Dei?

OuÊSTio LII. —Divinse Scripturae a terrcno et hu-

mano sensu ad divinum et cfjelestem nos erigentes ' , us-

que ad ea verba descenderunt, quibus inter se stultissi-

morum etiam ulitur consuetudo. Itatjue earura etiam

atfectionum nomina,

quas animus noster patitur,

quas

longissime a Deo esse sejunctas jam qui melius sapit in-

teliigit, non dubitaverunt illi viri per quos locutus esl

Spiritus sanclus , opportunissime in libris ponere. Ut

verbi gratia , quoniam difticillimum est ut homo aliquid

vindicet sine ira, vindictam Dei quoe omnino sine ista per-

lurbationc fit, iram tamcn vocandam judicaverunt. Item

quia conjugis castilatem zclando viri custodire consueve-

runt , illam Dei providentiam per quam prsecipitur atque

agitur ne anima corrumpatur, et deos alios atque alios

sequens quodani modo meretricctur , zelum Dei appella-

vcrunt. Sic et manum Dei , vim qua operatur 5 et pedes

Dei , vim qua in omnia custodienda et gubernanda per-

lendit; et aures Dei vel oculos Dei , vim qua omnia perci-

pit atque intelligit; et faciem Dei , vim qua se manifestat

atque dignoscitur •, et caetera in hunc modum ,propterea

sciiicet quia nos ad quos scrmo fit, et manibus solemus

operari , et pedil)us incedere, et quo fert animus perve-

nire, et auribus atque ocuiis c.Teterisque sensibus corporis

corporalia percipere , et facie innotescere : et si quidaliud ad hanc tanc|uam regulam pertinet. Hoc modo igi-

tur,

quoniam mutare coeptum aliquod et in aliud trans-

ferrenon facilesolemus nisi poenitendo, quanquam divina

providentia serena mente intuentibus appareat cuncta

lieii. VI, 7 —' Viilo lilj- XV de Civil. Dei, cap. 25.



38 S. AUGUSliJSl El>lSCOi'l

certissimo ordiiie administrare, accommodatissime lamen

ad humilem humanam intelHgentiam ea quce incipiunt

esse , neque perseverant quantum perseveratura sperata

sunt, quasi per poenitentiara Dei dicuntur ablata.

Qu^sTio LIII. —l''. Quisquis duorum Testamentorum

dispensationes^,

pro temporum congruentia, generishu-

mani diligenter aetatibus distributas intuetur; satis (quan-

tura existirao) intelligit, quid proprie priori setati generis

humani, quid posteriori conveniat. Divina enim provi-dentia pulchre omnia moderante , ita universa generatio-

num series ab Adam usque ad finem sseculi administratur,

tan([uam unius hominis a pueritia usque ad senectutem

temporis sui tractum aetatis gradibus terminantis. Et ideo

virtutum etiam gradus in moribus, donec veniatur ad

summam hominis perfectamque virtutem, oportet eumdistinguere , qui divinis lectionibus pium animum in-

tendit : ne forte cum invenerit aliquando parvis parva,

ahquando majora majoribus imperari , reputans in cora-

paratione majorum peccata esse illa quae minora sunt,

non arbitretur decuisse ut taiia Deus hominibus impe-

raret. Sed nunc de virtutura gradibus nirais longum est

disputare. Verurataraen quod ad praesentera ([usestionem

discutiendara satis est , quantura ad decipiendum attinet

surama et perfecta virtus est neminera decipere , atque

iliud exhibere quod dictura est : « Sit in ore vestro , Est

)) est, Non non^. » Sed quia hoc eis iraperatum est,

qui-

bus jam regnum coelorura promissum est •, magna autem

virtus est haec implere majora, quibus debetur hoc prae-miura^ <c Regnum enim coelorum vim patitur , et qui vim

» faciunt, diripiunt illud^ : » quaerendum est quibus gra-

dibus ad istam summitatera perfectioneraque veniatur : in

quibus utique gradibus inveniuntur illi, quibus adhuc' Exod. XII, 35.— ' Matth. v, Sy. —^ Id. xi, 12.



T)F. DIVF.RSIS QT^f.ST. OCTOG. TRTBLS. 39

terrenum regnum promitlebatur, quo promisso tanquam

parvuli praeliulerent, et ab uno Dco,

qui est omnium l)o-

ininus,interim terrenis gaudiis, (juibus

adhucinhiabant,

impetralis , inde proficicutcs et spiritu crescentcs auderont

etiam sperare coelestia. Sicut ergo summa et prope divina

virtus est, neminem decipere : sic ultimum vitium est,

quemlibet decipere. Ab hoc uitimo vitio ad illam sum-

mam virtutera tendentibus gradus est, neminem quidem

vel amicum , vel ignotum, sed tamen inimicum aliquando

dccipere. Unde etiam illud a Poeta dictum prope jam

proverbii consuetudinem obtinuit , « Dolus an virtus quis

» in hostc requirat • ? » Sed quoniam et ipse hostis potest

pletumque injuste decipi , veluti cum pactum aliquod fit

de temporali pace,

quas inducias vocant, et non servatur

fides, et caetera talia : muito cst purgatior summaequeiJli

virtuti propinquior, qui quanquam velit hostem decipere,

non eum tamen decipit nisi auctoritate divina. Deus enim

novit vel soius, vel certe longc exceJientius quam homines

atque sincerius,

qua quisque poena prsemiove sit dignus.

2" Quapropter Deus quidem per se ipsura neminemdecipit^ est enim Pater Veritatis, et Veritas, et Spiritus

Veritatis 5 dignis tamen digna distribuens (quoniam hocquoque perlinet ad justitiam et veritatem) utitur animis

pro nieritis et dignitatibns,

quae suntin gradibus earum,

utsiquisquam dignus est decipi, non solum per seipsum

eum non decipiat, sed neque per talem hominem, qui

jam congruenter diligit , et custodire persistit , « Sit in

» ore vestro, Est est , Non non : » neque per angelum

cui non convenit persona fallaciae : sed autper talem ho-

minem,

qui nondum se hujusmodi cupiditatibus exuit

aut per taleni angelum, qui pro sune voluntatis perversi-

tate vel ad vindictam peccatorum , vel ad cxercitationem

' Vngil. iEneid. lib. ii, v. Bg-a.





DE niVERSIS QUjEST. OCTOG. TniBUS. 41

coat, quod alios ("acore non doceal; minisleria quaedam

sunl media , c|uibus cligua injunguntur oflicia ; ut eis

utens ipsa justilia, non solum lalia pati quemquc impe-ret, cjualia pati cum dccct , scd cliam iis facientibus

,quos

lalia facere non minus decet. Quapropter cum el TEgyptii

dcceplione digni cssent'-, et populus Israel pro illa tetate

generis huuiani in tali adhuc gradu morum constitutus

esset , ut non indigne hoslcm deciperct ; factum cst ut ju-

heret Deus , vel polius pro illorum ciipiditate permitteret,ut vasa aurea etargentea, quibus adhuc terreni regni ap-

petitores inhiabant , et peterent ab y^^.gyptiis non reddi-

luri, et acciperent quasi reddituri. Quam ct mercedem

tam diuturni Liboris atque operis pro tahum animarum

gradu non injustam Deus esse voluit , ct poenam iliorum

cjuos digne fccit amitlere , id quod reddere debuerunl.

Non itaque Deus deceptor est,

quod credere nefarium et

impium esse quis non intelligat? sed meritorum et perso-

narum justissimiis distributor, faciens cjuaedam per se

ipsum,

quae illo solo digna sunt , cic[ue soli conveniunt^

sicuti est illuminareanimas, et se ipsum eis ad perfruen-

dum prsebendo, sapientes licatasque praestare : aUa pfer

servientem sibi creaturam , integcrrimis legibus pro me-ritis ordinatam , quaedam eorumjubens, quaedam permit-

tens , usque ad passerum administrationem , sicut Domi-

nus et Evangelio dicit , et usque ad fcjeni decorcm , usque

ad numerum eliam capiliorum nostrorum divina provi-

dentia pertendente atque veniente^. De qua etiam dictum

est : « Pertendit a fme usque ad finem forlilor^ et dis-

)) ponit omnia suaviter*. ))

3'\ Quod autem per animarum ministeria suis legibus

servientia Deus puniat, et digne digna supphcia retribuat,

cum ipse tranquillissimus maneat, apertissime ita scriptum

Mattli. X, 29.— 2 Luc. XII, 27. —5 Sap. viii, i.



42 S. AlGlSTINt EPISCOPI

esl : « Tpsiim qiioque qui puniri non debeat, condemnare,

» exterum aestimas a tua virlute. Virtus enim tua justiticie

)) initium est, et ob hoc quod omnium Dominus es , orani-

» bustc parcere facis. Virtutem enim tu ostendis, qui non

)) crederis esse in virtute consummatus , sed iu iis qui

» sciunt audaciam traducis. Tu autem Dominus virlutum

» cum tranquillitate judicas , et cum magna reverentia

» disponis nos '. »

4**.

Item quod primo in terrenis rebusfit

gradus adcoelestem justitiam

,quae jam firmioribus imperatur

Dominus ostendit , cum ait : « Si in alieno fideles non

» fuistis , vestrum quis dabit vobis '^? » Et quod pro

suis gradibus animae doceantur, et ipse Dominus deraons-

trat , dicens : « Multa habeo vobis dicere , sed nunc

» non potestis portare illa ^. » Et Apostolus , cum ait :

» Ego, fratres, non potui vobis loqui quasi spiritalibus,

» sed qiiasi carnalibus ; lac vobis potum dedi , non es-

» cam : neque enim poteratis, sed neque adhuc potestis;

» adhuc enim estis carnales ^. » Quod enim in islis secun-

dum gradus suos actum est, hoc in universo genere hu-

mano agi cognoscimus, ut alia carnali populo, alia spiri-

tali, pro temporum congruentia juberentur. Non ergo

mirum, si hostem decipi dignum deciperejussi sunt, qui

erant adhuc digni hostem decipere. Non enim jara erant

idonei quibus diceretur : « DiUgite inimicos vestros^ : » sed

tales erant quibus tantummodo dici oporteret : « Dihges

» proximum tuum, et oderis inimicum tuum ^. » Adhuc

cnim ilie proxifrns quam late intelhgendus esset , nonerat temporis trrd^re. Inchoatio ergo qusedam facta est

sub predagogo, ut magistro perfectio servaretur j cumtamen idem Deus, et paedagogumparvulis dederit, legem

' Sap. xn, i5 et seqq. —^ Luc. xvi, 1*2. —^ joan. xvi, i"?. —4 i Cor

111, I. —5 MaUh. V, 44. -- 6 ibid. 43.



DE DlVERSlS QU^ST. OCTOG. TRIBUS. 43

iJlam scilicet per famulum suum ; et magistrum grandio-

ribus, idest, Evangelium per Unicumsuum.

QuvESTio LIV. —Omne quod est , aut eodem modosemper est, aut non. Et omnis animu omni corpore melior

est. Melius est enim omne quod vivificat,

quam id quod

vivificalur ^: corpus autem ab anima vivificari , non a

corpore animam, nemo ambiyit. Quod autem corpus non

est,, et tamen aliquid est, aut anima est, aut ea melius

aliquid. Deterius enim omni corpore nihil est : quia et

si materiam quis dixerit , unde ipsum corpus fit ,recte,

quoniam caret omni specie, nihil dicitur. Rursus inler

corpus el animam,

quod melius sit corpore , deterius

anima, non invenitur. Si quid enim esset medium , aut

vivificaretur ab anima , aut vivificaret animam, aut neu-

trum : aut vivificaret corpus, aut vivificaretur acorpore,

aut neulrum. At quidquid vivificatur ab anima , corpus

est : si quid autem vivificat animam , melius est quamanima. Rursum quo vivificatur corpus, anima est : quod

vivificatur a corpore, nihil est. Neutrum vero, id est, nul-

lius vitae indigens nullamque vitam tribuens , aut omnino

nihil est , aut aliquid et corpore et anima mehus. Sed

utrumquid tale sit in rerum natura,alia quaestio est.Nunc

interim ralio comperit, nihil inler corpus et animam esse,

quod sit corpore melius, anima deterius. Quod autem e^t

omni anima melius, id Deum dicimus 5 cui,

quisquis eumintelhgit, junctus est. Quoil enim inteUigitur verum est,

nec omne quod creditur verum est. Quidquid autem

verum est , atque sensibus et a mente sejunctum est,

credi tantum,non tamen sentiri aut intelligi potest. Deo

igitur junctum est quod inleUigit Deum. Intelligit autem

rationahs anima Deum. Nam intelhgit quod semper ejus-

modi est, neque ullam patitur mutationem. At et corpus

' Psal. Lxxii, 28,



44 S. AUGUSTINI EPISCOPI

per tempus et locos, et anima ipsa rationalis, quod ali-

tjuando sapiens, aliquandostulta est, mutaiionem patitur.

Quod autem semper eodem modo est, melius profecto est

quam id quod non ita est. Nec quidcjuam est melius ratio-

nali aniraa, nisi Deus. Cum igitur intelligit aliquid, quod

semper eodem modo sese habet , ipsum sine dubio intel-

ligit. Haec autem est ipsa veritas ^ cui quia inteiligendo

anima rationalis jungitur, et hocbonum est aniraae, recle

accipitur id esse quod dictum est : « Mihi autem adhae-

» rere Deo bonum est.

Qu^sTio LV. — Denarius numerus potest signilicare

universitatis scientiam. Quse si ad interiora et inteliigibi-

lia referatur, quse senario numero significantur, fit quasi

decies-sexies, (juod est sexaginta : si ad tenena et corrup-

tibilia , quse octonario numero significari possunt , fiuntdecies-octies , t[uod est octoginta. Regin.ne ergo , sunt

animae regnantes in intelligibililms et spiritalibus. Concu-binae, quse mercedem accipiunt terrenorum '

, de quibus

dictum cst : « Acceperunt mercedein suam -. » Adoles-

centulae, quarum non est numerus, quarum non est de-

terminata scientia, et diversis dogmatibus periclitari pos-

sunt : iil numerus, quod dictum est , significet certam et

indubitatam confirmationem scientiae.

Qu^sTio LVI. —Sex novem, duodecim, decem etocto,

haec in unum fiunt quadraginta-cjuinque. Adde ergo ip-

sum unum , fiunt quadiaginta-sex : hoc sexies, fiunt du-

centa-septuaginta-sex. Dicitur autem conceplio liumana

sic procedere et perfici , ut primis sex diebus quasi iactis

habeat similitudincm, sequentibus novem (lie])us conver-

tatur in sanguinem , deinde duodecim diebus solidetur,

reiiquis decem et octo diebus formetur usque ad perfecta

' Caul. VI, 7. —' Matth. 11, i(). — ^ ,Ionn. xii, 3i. —''1 Yide lib. iv de

Tiiiiil. cap. f).



DK UlVlil-.SIs Qlisr. OCJOO. TRIBIS. ^5

linpamcnln omnimn mombrornm , ct hinc jam reliqno

temporc usqnc atl tcmpus })artus niagnituilinc augeatnr.

Quadraginta ergo cpiinque diebus addilo nno, (|uod signi-

ficat summam : (|uia sex et novcm ct duodccim ctdecem

et octo in unum coactis , fiunt qnadraginta-quinciue :

addito ergo^ ut dictum est , uno^ fiunt quadraginta-sex.

Qui cum fuerint multiplicaii per ipsum senarium nume-rum

,qui hujus ordinationis caput tenet, fiunl clucenti-

septuaginta-sex: id cst

, novcm menscsct

sex dies , c[uicomputantur ab octavo KaJ. Aprilis

,quo die conceptus

Dominuscreditur, quia codem dieetiam passus cst, u?(|ue

ad octavum Kal, Januarias, quo dio natus est. Non ergo

absurdc ((uadraginta- sex annis dicilur fabricalum esse

templum,

quod corpus ejus significabat ; ut quot anni

fuerunt in iabricatione templi, tot dies fuerint in corporis

Dominici perfectione.

QuvESTio LVII. —1". «Omnia vcstra,vos aulem Christi,

» Christus autem Dei ^ » Si a capitc numerentur, invc-

niuntur unum, duo, tria,

quatuor. Item : a Caput mu-» lieris vir , caput viri Christus , caput autem Chrisli

» Deus -. » Si eodem modo numerentur, invcniuntur

similiter unum, duo, tria et quatuor. Porro unum et duoet tria et quatuor simul ducta fiunt decem. Quapropter

discipJinam, quae insinuat condilorem Deum et conditam

creaturam , recte significat denarius numerus. Et cumcorpus perfectum atque inexterminabile subditur animae

perfeclae atque inexterminabiJi , rursusc(ue ipsa subditur

Christo, et ilie Deo , non tanquam dissimiJis aut alteriusnaturae, sed tancjuam Patri FiJius , hoc totum codem nu-

mero denario recte significatur, quod post resurrectionem

corporis speratur fnturum in aeternum. Bt fortasse prop-

tcrea qui conducuntur ad vineam , denarium accipiunt

' Joan. XXI, II. —2 I côr. ni, 22, 23 et xi, 3. —^ Mattli. xx, 1.



46 S. AliGUSTir^l EHiCOVl

mercedis nomine ^. Sicut autem unum etduo et tria et

quatuor siraul decem fiunt , sicut unum et duo et tria et

quatuor quater ducta quadraginta fiunt.

2**. Si aulem quaternarius numerus rectc corpus signi-

ficat, propter quatuor notissimas naturas, quibus cons-

tat , siccam ct humidam , frigidam et calidam ; et quod

progressio a puncto ad longitudinem , a longitudine ad

Jatitudinem , a latitudine ad altitudinem^ soliditatem cor-

poris facit , quoe rursus quaternario numero conlinetur :

non absurde intelligitur quadragenarius numerus tempo-

ralem dispensationem significare,

quse pro salute nostra

gesta est, cum Dom.inus corpus assumpsit, et visibililer

hominibus apparere dignatus est. Unum enim et duo etlria

etquatuor, quaesignificantCreatoremet creaturam, quater

ducta, id est, per corpus temporaliter demonslrata, fiunt

quadraginta. Nam inter quatuor et quater hoc interest,

quod quatuor in statu sunt,

quater in motu. Ergo ut

quatuor referuntur ad corpus, ita quater ad tempus : in-

sinuaturque sacramentum corporaliter et temporaliter ges-

tum,

propter eos qui corporum amore implicati erant, et

temporibus subditi. Quadragenarius ergo nuraerus, ut

dictum, temporalem ipsam dispensationem nonincongrue

significare creditur. Et fortasse hoc est , quod quadraginta

dies Dominus jejunavit'

, seeculi hujus, quod motu cor-

porum et temporibus agitur, ostendens inopiam : et qua-

draginta dies post resurrectionem cum discipulis fuit ^

hanc ipsam , illis, credo , dispensationem temporalem ,

quam pro salute nostra gessit, insinuans. Quadragenariusautem numerus

,partibus suis, quae illum metiuntur,

computatis, usque ad quinquagenariura nuraerum perve-

nit, idipsura commendansj quandoquidem ipsae partes,

quse illum metiuntur, aequales inter se sunt : quia cum' Matth IV, >.. - 2 Act. I, 3.



DE DlVEltSIS QlJyCST. OCTOG. TRIBCS. 47

aecjuitatc administrata corporalis ct visihilis temporaliler

actio pcrf(3ctionom homini comparat. Qiire pcrfcctio , si-

c!it dictum est , denario numero significatur : sicut qua-dragcnarius numcrus aequalihus suis pariibus in summamrcdactis dcnarium numerum parit, quoniam ad quintjua-

genarium , sicut supra dictum est, pervenit. Unum enim

quodhTbent quadraginta (jnadragics, et duoquodhabentvicies, et quatuor quod habont deci(?s , et (piinquo quod

habcnt octies , ct octo quod liabent ([uincjuics, et decomquod habcnt quater, et viginti quod habent bis, simul

ducta fiunt quin(|uaginta. Nullus enim alius numerus me-tiri per partes aequales quadragenarium numerum potcst,

proeter hos quos enuracravimus, et cornputatos ad quin-

quagenarium numerum perduximus. Peractis ergo Do-minusquadraginta diebus post resurrcctionem cumdisci-

puhs suis ^5 id est , commcndans eis quod pro nobis

temporahter g(^stum est , ascendit in coelum : et post alios

decem dies misit Spiritum sanctum, quo perficorentur

spiriluahter ad invisibiha capienda,

qui visibihbus tempo-

ralibusquc crediderant. Ipsis videlicet decem diebus post

quos misit Spiritum sanctum , eamdem perfectionem quae

per Spiritum sanctum confertur denario numero indicans,

buem quadragenarius computatis setjuahbus partibus suis

edit , et fit quinquagenarius : sicut temporali dispensa-

tione cum sequitate administrata pervenitur ad perfectio-

nem , quam denarius numerus significat,

qui denarius

simul cura quadragenario quinquagenarium facit. Ergo

quoniam perfectio quae fit per Spiritum sanctum, quandiuadhuc in carne ambularaus, quamvis non vivamus carna-

liter , cum ipsa dispensatione lemporali copulatur, recte

videtur quinquagenarius numerus ad Ecclesiam pertinere,

sed jam purgatam atque perfectam ,quae temporahs dis-

' Act. r, g et II, I .



48 S. AiGlSTIM EPISCOIM

pensalionis ficlem akjiie aHcrnitatis f'ulur?e spem charitate

amplexalnr, icl est , tiunsi (|uadr.igenarium numerum de-

nario nnn\ero copulans. Hace autem Ecclesia, ad cjuam

pcrtinet cjuinciuagenarius numerus , sive cjuia ex tribus

generibus hominum eligitur , Judteis et Gentibus et car-

nalibus Christianis , sive quia sacramenlo Trinitatis im~

buitur, numero cjuo significatur ter ducto , ad centena-

rium et c|uinc(uagenarium pervenit. Quinc[uaginta enim

ter ducta fiunt cêntum cpiincjuaginta. Quo cum addiderisipsa tria, quia insigne et eminens debet esse c[uod in no-

mine Patris et Filii et Spiritus sancti lavacro regenera-

lionis a])luitur', fiunt ccnlum-quinquaginta-trcs. Qui

numcrus piscium invenitur, quia in dexteram partem

missa sunt retiaf^ •, et ideo magnos, id est,

perfectos, ct

regno coelorum aptos habet. Nam illa similitudo rcticuli

non in dexteram missi , simul coepit bonos et malos, qui

separantur in littore^ Nunc enim intra retia prsecepto-

rum et sacranientorum Dei , in Ecclesia c[use nunc est,

simul bonimahquc versanlur. Fit autem separatio in fine

sreculi, tanquam in fine maris, idest, in littore, cum reg-

nant jusli primo tcmporaliter, sicut in Apocalypsi scrip-

tum est*, deindc in oeternum in illa civitate quse ibi

describitur^ ubi jan conquiescente dispensatione tempo-

rali, qufc quadragenario numero significatur, denarius

remanet^ quam mercedem sancti qui operantur in vinea

percepturi sunt.

3°. Potest etiam , si numerus iste consideretur , occur-

rere ad Ecclesise sanctitaleni , ([use per Dominum noslrumJesum Christum facta cst : ut quoniam septenario numero

creatura constat , cum ternarius animrie et quatcrnarius

cor{:>ori tribuiiur , susceptio '^psa. hominis ducatur ad tria

' Mallli. xviii , u). —3 Joan. xxi , 6 ct ii. — ^Mattii. xni, 48.

4 Apoc. XXI, 7.



DE DIVERSIS QUjEST. OCTOG. TaiBLS. 49

septies. Quia et Pater misit Filiura , et Pater in Filio est,

et dono Spiritus sancti de virgine natus est. Et hsec sunt

tria, Pater et Filius et Spiritus sanctus. Septies autem

ipse homo temporali dispensatione susceptus , ut iieret

sempiternus. Fit ergo summa numeri viginli unum, id

cst , tria septies. Haec autem hominis susceptio ad libera-

lionem valuit Ecclesiae, cui caput cst^ ut ipsa Ecclesia,

propter animam et corpus , in eodem septenario numero

reparctur ^ Ducuntur itaque viginti unum septies, propter

cos qui per Dominicum liominem liberanlur, et fiunl si-

mul centura-quadraginta septem. Cui additur senarius

numerus , signum perfectionis,

quia partibus suis,

quae

illum metiuntur, constat, ita ut nihil minus nihiique

amplius inveniatur. Metitur quippe illum unum quod ha-

bet sexies; et duo, quae habet ter •, et tria, quae bis habet

quae simul ducta, unura , et duo et tria, sex fiunt. Quodfortasse ad illud etiara sacramentura perlinet, quod Deus

sexta die perfecit orania opera sua-. Ad centum ergo et

quadraginta septem cum sex addideris , quod est signum

perfectionis , fiunt centum-quinquaginta-tria : qui nu-

merus piscium invenitur,

poslea quam jussu Domini in

dexterampartera

missa suntretia ,

ubipeccatores qui

adsinistram pertinent, non inveniunlur.

Qli^stio LVIII. —1". Joannes 13aptista, considerata

Scriptura quse de illo in Evangeho legilur , multis proba-

bihbus docuraentis non absurde creditur prophetiae ges-

tare personara , et eo maxime quod de illo Dominus dicit

« Plus quam Propheta ^ » Hic siquidera totius prophe-

tiae, quae ab exordio generis humani usque ad adventum

Domini dc Domino facta est , imaginem gestat. Est autem

Evangehi persona in ipso Domino, quae per prophetiani

prsenuntiabatur, cujus augetur proedicatio per universum' Eplies. V, 'iS. — 2 Geii. u, i. —3 Mallli. xr, g.

CXLV. . k



50 S. A»JGUST1«I EPISCOPI

orbem terrarum ab ipso Domini adventu : prophetia au-

tem minuitur postquam id quod praenuntiabat advenit.

Itaque Dominus dicit : « Lex et Prophetse usque ad» Joannem Baptistam, abhinc regnum Dei prsedicatur ^ »

Et Joannes ipse, « lUum, inquit, oportet crescere, me» autem minui ^. » Quod et diebus quibus nati sunt, et

morlibus quibus passisunt, figuratum est, Nascitur nam-

que Joannes ex quo dies incipiunt minui : nascitur Do-

minus ex quo dies incipiunt crescere. Capite ille minui-

tur, dum occiditur : hic vero attolhtur in cruce. Post

quam ergo prophelia ipsa in Joanne constituta digito os-

tendit praesenlem, quem venturum ab exordio generis hu-

mani cecinerat , incipil minui , atque iride crescere praedi-

catio regni Dci^ Et ideo baptizavit Joannes in poeniten-

liam : finitur enim vetus vita usque ad poenitentiam

atque inde incipit nova.

2". Non autem lantum in iis qui proprie Prophetae ap-

pellati sunt, sed in ipsa Veteris Testamenli historia pro-

phetia non silere colhgitur ab eis qui pie quserunt , et ad

hsec invesliganda divinitus adjuvantur. Maxime tamen ilhs

evidentioribus rerum figuris apparet : quod Abel justus a

fratre interficilurS et Dominus a Judaeis : quod arcaNoe^, tanquam in diluvio saecuh Ecclesia gubernatur :

quod Isaac immolandus Deo ducitur^ , et aries pro illo in

sentibus tanquam crucifixus agnoscitur : quod in duobus

Abrahse fihis, uno de anciJla, ahero de hbera , duo Tes-

tamenta intelhguntur^ : quod duo popuh in geminis, Esaii

scihcet et Jacob, proemonstrantur® : Quod Joseph a fra-

tribus persecutionem passus, ab ahenis honoratur^ , sicut

Dominus Judseis persequentibus , apud gentes clarificatus

' Luc. XVI, i6. —' Joan. iii, 3o — ^ MatHi. iii n .

—^ Gen. iv, 8.

-5 Id. VII, I. —6 Id. \xii, ?. —7 IJal. \v, 2'i. —** Cion, x\v, 23,-—'1 1(1. XLV, 8.



UE UlVliKSlS QU/EST. OCXOG . 'IKllil .s. 51

est. Longum est commeniorare siiiguJa, cum ita concludat

Apostolus et cJicat : « Hrec autem in fjgura conlingebant

» cis. Scripta sunt autem propter nos , in quos fmis sae-

» culorum devenit'. » Finis autem saeculorum tanquam

senectus vetcris hominis , cum totum genus humanumtanquam unum hominem constitueris , sexta aetate signa-

tur, qua Dominus venit. Sunt enim aetales sex etiam iii

uno homine ^ infantia , pucritia , adolescenlia , juventus

gravitas, etsenectus'. Primailaquegeneris humani .letasest

ab Adam usque ad Noe. Secunda , a Noe ad Abraham :

qui articuli sunt evidenlissimi et notissimi. Terlia , ab

Abraham usque ad David ; sic enim Matthaeus Evange-

lista partitur^ Quarla, a David usque ad transmigratio-

nem in Babyloniam. Quinta, a transmigratione in Baby-

loniam usque ad advenluin Domini. Sexta , ab adventu

Domini usque in finem saeculi speranda est : qua exterior

homo tanquam senectute corrumpitur, qui etiam vetus

dicitur* , et interior renovatur de die in diem ^. Inde re-

([uies sempiterna est, quae significatur sabbato. Huic rei

congruit quod homo sexto die factus est ad imaginem et

simihtudinem Dei**. Nemo autem ignorat hominum vitam

jam ahquid adminislraiiteui , cognitione et actione fulciri.

Nam et actio temeraria est sine cognitione, et sine ac-

tione ignava cognitio. Sed prima vita hominis , cui nuila

administratio recte creditur ,quinque sensibus corporis

dedita est^

qui sunt visus, auditus, olfactus, gustus, tactus.

Etideo duae primaeaetates generis humani denis generatio-

nibus defmiuntur, tanquam infantia et pueritia; quinario

scilicet geminato, quoniam generatio utroque sexu pro-

pagatur. Sunt ergo generationes decem ab Adam usque

ad Noe, et inde usque ad Abraham ahae decem ; quas

' I Cor. XV, '21. — ' Vide lib i de Genesi contra Manicli.-cos, cap. 2.3.

5 MaUh. I, i". —4 2 Cor. iv, 56. —5 Geii. i, o;.



52 S. Al^GVSTIKI EflSCOPI

duas êtales Infantiam et pucritiara generis humani esse

diximus. Adolescentia vero et juvenlus et gravitas, id est,

ab Abraham usque ad David, et inde usque ad transmigra-

tionem in Babyloniam , et inde usque ad adventum Do-mini, quatuor denis generationibus figurantur 5 septena-

rio geminato ad eamdem generationem utriusque sexus

cum quinario qui est in sensibus corporis j actio et cognitio

addita fuerit. Senectus autem solet etiam tantum tenere

temporis, quantum reliquae omnes aetates. Nam cum a

sexagesimo anno senectus dicatur incipere , et possit hu-

mana vita usque ad centum-viginti annos pervenire , ma-

nifestum est solam senectutem posse tam longam esse,

quam omnes aetates caeterae priores sunt. iEtas igitur ul-

tiraa generis humani, quae incipit a Domini adventu

,

usque in fmem saeculi, quibus generationibus computetur

incertum est : et hoc utiliter Deus voluit latere , sicut in

Evangelio scriptum est , et Apostolus attestatur dicens

diem Domini tanquam furem in nocte esse venturum^3". Sed tamen sexta setate visitatum esse genus huma-

num humili Domini adventu , superius distinctis genera-

tionibus edocetur. Qua visitatione incoepit manifestari

prophetia, quse superioribusquinque setatibus latuit : cu-

jus prophetiae personam quoniam Joannes gestabat, ut

supra dictum est, ideo ex senibus parentibus nascitur,

tanquam senescente saeculo prophetia illa innotescere in-

cipiat : et quinque mensibus se occultat mater ejus , sicul

scriptumest, « Occultabat se Elisabeth mensibus quin-

» que'*. » Sexto autem mense visitatur a Maria matre Do-mini : et exultat infans in ulero, tanquam primo adventu

Domini quo in humilitate apparere dignatus est, prophe-

tia manifestari incipiat : sed tanquam in utero, id est,

nondum tam evidenter, ut omnes sicul in luce manifestam

' Mallh. xxiv, 36, ct i Tlicss. v, i. — ' Luc. i, 24.



DE DIVERSIS QU^ST. OCTOG. XraBUS. 53

esse fateantur : t|uod ruturum credimus secundo adventu

Domini ,quo in claritate venturus est j cujus adventus pra?-

cursor speratur Elias, sicut hujus Joannes fuit. Et ideo

dicitur a Domino, « EJias jam venit, et multa ei homines

» fecerunt, et si vultis scire, ipse est Joannes Baptista,

» qui venturus est^ » Quia in codem spiritu et in eadem

virtute, tanquam prsecedentis prseconis oflicio et hic jam

venit, et ille vcnturus est. Propterea et istum Joannem

per spiritum quo pater ejus vates impletus est, dicitur

praecursorem Domini futurura esse in spiritu et virtute

Ehse'^, Peractis autem Maria cum Elisabeth mensibus

Iribus , discedit^. Quo numero mihi videtur significari

fides Trinitatis, et baptisma in nomine Patris et Fihi et

Spiritus sancti*, quo per humilem Domini adventum genus

humanum imbuitur, et futuro adventu claritatis ejus ex-

toihtur.

Qi ^sTro LIX. —r\ Inter parabolas a Domino dictas

solet quaerentes multum exercere ista, quae de decem

virginibus posita est. Et multi quidem hinc raulta sense-

runt, quae non sunt prseter fidera : sedquomodo partibus

omnibus ejus conveniat expositio-, id elaborandum est.

Legi etiam in quadam scriptura, ex earum genere quse

apocryphse nominantur , non cjuod sit contra catholicam

fidem, sed huic loco mihi minus congruere visa est, consi-

deranti omnes hujus similitudinis partes. De qua tamen

expositione temere nihil audeo judicare , ne forte non

ejus inconvenientia mihi angustias fecerit, sed mea tardi-

tas in ea convenientiara non invenerit. Quid autera raihi

videatur non absurde hoc loco accipi,

quantura potero

breviter et diligenter exponam.

2". Interrogatus igitur Dominus noster secreto a Disci-

pulis de consuraraatione saeculi, inter multa alia quae lo-' MaUli. XVII, i'?. — ' I-iic. 1, 17. —3 ]\n({, 56.





DE DIVERSIS QU^ST. OCTOG. TTIIBIS. 55

Quid est autem quod possit dando non sufficere utrisque?

Haec maxime augent quaestionis dillicultalem : quanquam

etcsetera diiigenter considerata, ut omnia in unam ratio-

nem concurrantj nihilque in unam partem dicatur quod

impediat aliam, magna cautio adliibenda est.

3^. Videntur itaque mihi quinque virgines significare

quinque-partitam continentiam a carnis illecebris. Conti-

nendus est enim animi appetitus a voluptate oculorum, a

voluptate aurium, a voluptate olfaciendi, guslandi, tan-

gendi. Sed quia ista continentia partim coram Deo fit,

ut illi placeatur in interiori gaudio conscientiae5

partim

coram hominibus tantum , ut gloria huraana capiatur

quinque dicuntur sapientes, et quinque stultse : utraeque

tamen virgines, quia utraque continentia est, quamvis

diverso fbmite gaudeat. Lampad.es autemsunt, quia ma-nibus gestantur, opera quae secundum continentiam is-

tamfiunt. Dictumest autem, « Luceantopera vestra coram

» hominibus^ » Omnes vero « acceperunt lampades suas,

» et venerunt obviam sponso. » Intelhgendum est ergo

Christi nomine censeri de quibus agitur. Non enim possunt

qui Christiani non sunt, sponso Christo venire obviam.

« Sed quinque fatuse acceptis lampadibus suis, non sump-)) serunt oleum secum. «Multi enim quamvis de Christi

bonitate plurimum sperent, gaudium tamen non habent,

dum continenter vivunt, nisi in laudibus hominum. Nonergo habent oleum secum. Nam ipsam Isetitiam oleo signi-

ficari arbitror. « Propterea unxit, inquit, te Deus, Deus

» tuus, oleo exuhationis ~. » Qui autem non propterea

gaudet, quia Deo intrinsecus placet , non habet oleum

secum. « Prudentes autem acceperunt secum oleum in

» vasis suis cum lampadibus, » id est, Isetitiam bonorum

operum in cordeatque conscientia posuerunt-, sicut Apos-

• MaUh. V, iG. —fi Psa1. xuv, 8.



56 S. AUGTJSTINI EnSCOPI

tolus monet : « Probet autem se homo, inquit, et tunc in

» semetipso habebit gloriam, et non in altero^ Tardante

» vero sponso dormitaverunt omnes ; » quia ex utroque

genere continentium hominum, sive eorum qui coram

Deo exultant, sive eorum qui in laudibus hominum ac-

quiescunt, moriuntur hoc intervallo temporis, donec sub

adventu Domini fiat resurrectio mortuorum. « Media au-

» tem nocte, » id est, nullo sciente aut sperante, quippe

cum ipse Dominus dicat , « De die autem illa et hora nemo» scif^, » et Apostohis, « Dies Domini tanquam fur in

» nocte, ita veniet^ : » ex quo significatur eum penitus

latere, cumvenerit, « Clamor factus est : Ecce sponsus

» venit, surgite obviam ci. In ictu oculi et in novissima

» tuba omnes resurgeraus^, ergo surrexerunt omnes virgi'

» nes illse, et aptaverunt lampades suas » id est, rationesreddendas operum suorum. « Oportet enim nos exhiberi

» a-nte tribunal Christi , ut iUic recipiat unusquisque quod

» gessitin corpore, sive bonum, sivemalum . Et dixerunt

» stult?e ad sapientes : Date nobis de oleo vestro,

quia

» lampades nostrse extinguuntur. » Quorum enim facta

aliena laude fulciuntur, eademsubtractadeficiunt, et de

consuetudine id semper inquirit, unde gaudere animus

solet. Itaque liominum ,qui corda non vident, testimo-

nium vohmthabere apudDeum, qui cordis inspector est.

Sed quid responderunt sapientes ? « Ne forte non sufKciat

» nobis et vobis. » Unuscjuisque enim pro se rationem

reddet , nec aheno testimonio quisquam adjuvatur apud

Deum, cui secreta cordis apparent; ct vix sibi quisque

sufJicit , ut ei tcstimonium perhibeat conscientia sua.

« Quis enim gloriabitur mundumse habere cor**? » Inde

est quod Apostolus ait : « Mihi autem minimum est , ut a

• Gal. VI, 4- —^ Matth. xxiv, 36. —3 i Tliess. v, 2 —4 i Cor, xv, ^yjt.

—5 9. Cor. v, 10 -- "^' Prov. xx, 9.





58 S. AUGUSTIM EPTSCOPl

regnum coelorum. Non enim post judieium patet pre-

cum aut merilorum locus. « Novissime autem veniunt

» et reliqujje virgines, dicentes : Domine, Domine, aperi

» nobis. )) Non diclum est, quod emerint oleum : et ideo

intelligendae sunt, nullo jam remanente de alienis laudi-

bus gaudio , in angustiis et magnis afUictionibus redire

ad implorationem Dei. Sed magna est ejus severitas post

judicium, cujus ante judicium inetFabilis misericordia prae-

rogata est. Itaque respondens ait : « Amcn dico vobis» quod nesciovos : » ex illa scilicet regula, qua non habet

ars Dei, hoc est, sapientia Dei, ut non intrent ingaudium

ejus, qui non coram Deo, sed ut placerent hominibus,

visi sunt aliquid secuadum prsecepta ejus operari. Atque

ita concludit : « Vigilate ergo, quia nescitis diem neque

» horam. » Non modo illius ultimi temporis, quo ventu-

rus est sponsus, sed suse quisque diem dormitionis et ho-

ram nescit. Quisquis aiitem paratus est usque ad somnum,id est, usque ad mortcm quae omnibus debetur, paratus

etiam invenietur cum illa vox media nocte sonuerit, qua

omnes evigiluturi sunt.

4*^. Quod vero sponso dixit obviam venire virgines, sic

intelligcndum pulo, ut ex ipsis virginibus constet ea quae

dicitur sponsa : tanquam si omnibus Christianis in Eccle-

siam concurrentibus filii ad matrem concurrere dicantur,

cuin ex ipsis filiis congregatis constet ea quee dicitur ma -

ter. Nunc enim desponsata est Ecclesia, et virgo est ad

nuptias perducenda, id est, cum se continet a corruptione

saeculari : illo autem tempore nubet, cum universa mor-talitate in ea pereunte, immortali conjunctione fruetur.

» Desponsavi, inquit, vos uni viro virginem castam exhi-

» bere Chrislo^ » Vos, inquit, virginem : a plurali adsin-

gularem concludens, Ideo et virgines dici possunt, et

' I Cor. xiii, "i.



DE DIVERSIS QI ;EST. OCl OG. TRIBl S. 59

virgo. Cur aulem quinque dictae sint, ut mihi videtur

expositum est. Sed videmus nunc in aenigmate, tunc au-

tem facie ad faciem \ et nunc ex parte , tunc autem ex

toto. Ipsum autem in aenigmate et ex parte nunc in Scrip-

turis aliquid cernere, quod tamen sit secundum catholi-

cam fidem, ex illo pignore contingit, quod accepit virgo

Ecclesia humili adventu sponsi sui, quae illi ultimo ad-

ventu cum veniet in claritate nuplura est , cum jam facie

ad faciem contuebitur. « Dedit enim nobis pignus Spiri-

» tum sanctum'^, » sicut dicit Apostolus. Et ideo ista ex-

positio nihii certum intuetur, nisi ut secundum fidem sit

neqne aJiis praejudicat, quse nihilominus secundnm fidem

esse potuerint.

Qi testio LX. —Sicut scire Deus dicitur, etiam cum

scientem facit, sicut scriptum est,«

Tentat vos Dominus» Deus vester, ut sciat si diligatis eum. » Non enim sic

dictum est hoc,

quasi nesciat Deus : sed ut ipsi sciant

quantum in Domini dilectione profecerintj quod, nisi

tentationibus quae accidunt, non plene ab hominibus

agnoscilur. Et ipsam Tentat^, pro eo positum est, quod

tentari sinit. Sit et cum dicitur nescire, aut pro eo dicitur

quod non approbat , id est, in disciphna et doctrina sua

non agnoscit, sicut dictum est. « Nescio vos* : » aut pro

eo quod utiliter nescientes facit,

quod scire inutiie est.

Ideo bene accipitur, id quod dictum est, soium scire Pa-

trem, sic dictum esse, quia facit Fiiium scire : et quod

diclum est,nescire Fiiium,sic dictum esse, quia facit nes-

cire homines, id est, non prodit eisquod inutiiiter scirent.

Qc^sTio LXI. —1**. Quinque panes hordacei, quibus

in monte Dominus turbas pavit^, significant veterem le-

gem j sive quia nondum spiritaiibus, sed adhuccarnaiibus

I Cor. xin. — 1 •). Cor. v. —' Mattli. xxiv, 36. —4 Id. xxv, lu. —5 Joan. VI, 9.





DE DlVERSrS QLM:ST. OCTOG. XIIIBLS. 01

cl Iriumphans eas in semelipso. Itaquc ipso ducc ab onen-

bus et laboribus hujus peregrinalionis nostia^ tanquam

ab iEgypto iiberamur, et persequentia nos peccata sa-cramento baptismatis nobis cvadentibus obruuntur : el

quandiu in spe sumus ejus promissionis, quam nondum

videmus, tanquam per dcserta ducimur, consolantc nos

in sanctis Scripturis verbo Dei, sicut illos manna de coelo

et eodem ipso duce in Jerusalem coelestem tanquam in

lerrara promissionis introduci nos posse praesumimus, et

in oeternum ibi regente ipso et custodiente servari. Ita

Dominus noster JesusChristusostenditur rex noster. Ipsc

est eliam sacerdos noster in setcrnum secundum ordinem

MelchisedechS quiseipsum obtulit holocaustum propec-

catis nostris, et ejus sacrificii simihludinem celebrandam

in suae passionis memoriam commendavit, ut illud quod

Melchisedech obtulit Deo, jamper totum orbera terrarum

in Ghristi Ecclesia videamus ofFerri^. Ergo quoniam rex

noster peccata nostra suscepit, ut nobis pugnandi et vin-

cendi demonstraret exemplum , eorumdem peccatorum

susceptionem regiamque personara Matthoeus evangelista

significans, generationem ejus quae est secundum carnem

ab Abraham suscipiens^ qui pater est populi fidelis, et

successionem prolis deorsum versus enumerans pervenit ad

David, In quo regni stabilimentum manifestissimum a])pa-

ret^ atque inde per Salomonem, natum de illa in qua pa-

ter ejus peccaverat, stirpem regiam prosecutus usque ad

gcnerationem Domini perducit. Lucas vero alius evangc-

lista'*, quoniam et ipse generationem Domini, quae secun-

dum carnem est, sed in sacerdotali persona explicandam

suscepit, ad quam personam pertinet mundatio et alDoli-

tio peccatorum, non a principio libri, sicut Matthaeus, sed

ab illo loco ubi baptizatus est Jesus , ubi peccatorura

> Psal. cix, 4- —' tlen. xiv, 18. —^ Mattli. i, i. —*» Luc. i.t, '-ij



62 S. AUGIJSTIMX EPISCOI'1

nostrorum mundationem praefiguravit , incipil parentum

ejus originem gradatim prosequi; neque deorsum versus,

sicut ille qui eum ad susceptionem peccatorum tanquamdescendentem ostendebat, sed sursum versus, tanquam is

qui eum post abolitionem peccatorum tanquam ascen-

denteminsinuabat ; nec eos parentes, quos ille, nominans.

Alia enim erat origo sacerdotalis, quae per unum ex filiis

David, sicuti adsolet, de tribus acerdotali matrimonium

sortientem, effecerat ut Maria de utraque tribu, id est, de

regia et sacerdotali cognationem duceret. Nam et quando

censiti sunt Joseph et Maria, scriptum est eos fuisse de

domo, id est, de genere David^ Et Elisabeth, quae nihilo

minus cognata Mariae scribitur^, erat de tribu sacerdotali.

Sicut auteni Matthaeus, qui tanquam descendentem ad

suscipienda peccata nostra regem Chrislum insinuat, per

Salomonem a David descendit : quia Salomon de illa in

qua David peccaverat, natus est : ita Lucas, qui tanquara

adsendentem post aboHtionem peccatorum sacerdotem

Christum insinuat, per Nathan ascendit ad David^^quia

Nathan propheta rnissus fuerat, cujus correptione David

ipsius peccati abolitionem poenitendo impetravit. Itaque

postea quamtransiit

Lucas personam David, non dissonata Matthaeo in nominibus generatorum. Nam eos nominat

ascendens a David usque ad Abraham, quos ille descen-

dens ab Abraham usque ad David. A David enim in du-as

famihas, regiam et sacerdotalem, origo illa distributa est,

quarum duarum familiarum, sicut dictum est , regiara

descendens Matthoeus, sacerdotalem ascendens Lucas se-

cutus est : ut Dominus noster Jcsus Christus rex et sacer-

dos noster et cognationem duceret de stirpe sacerdotah, et

non esset tamen de tribu sacerdotah , hoc est , de tribu

Levi, sed esset de tribu Juda, hoc est, de tribu David, ex

' Iaw. m, 4. —' U. I, 3(). —3 I Rejr. xiM, I.



DE DIVERSIS QlJESr. OCTOG. TRIBI S. 63

qua tribu nemo intendit altari. Ideo et filius David ma-

xinie dicitur secundum carnem,

quia et Lucas ascen-

dens, el Matthaeus descendens, in David sibi obviani facti

sunt. Oportebat enim ut evacuaturus sacrificia , quae se-

cundum ordinem Aaron in Levitico sacerdolio fiebant,

non esset de tribu Levi, nead ipsam4ribum , et ad ipsum

sacerdolium quod temporaliter umbra erat futuri, perti-

nere videretur inundatio peccatorum,

quam Dominus

oblalione holocausti sui , (|uod in veteri sacerdotio figura-

batur, implevit : et holocausti ejus imaginem ad memo-riam passionis suae in Ecclesia celebrandam dcdit, utesset

sacerdos in f^ternum, non secundum ordinem Aaron : sed

secundum ordinemMelchisedeh'. Cujusrei sacramentum

dihgentius adhuc considerari polest, Sed propter duos

pisces, in quibus duas personas , regiam et sacerdolalem

figuratas essediximus, hactenus hinc tractatum esse suf-

ficiat.

3^. Quod autem super fcenum turba illa discubuit, signi-

ficat eosqui Testamentum Vetusacceperant, quia regnumeis temporale et Jerusalera temporafis prorailtebatur, in

spe carnali collocatos fuisse. « Omnis enim caro foenum,

)) etclaritas hominis ut flos fceni-'. » Quod autem de reli-

quiisfragmenlorura duodecim cophini buccellarum repleti

sunt^ significabat de ipsius legis adapertione et disputa-

tione, quam Judrei reliquerant et deseruerant, repletos

fuisse Discipulos Domini, in quibusduodenarius numerusprincipatum tenet. Nondum enim erat Scriptura Novi Tes-

tamenti, quando Dominus, quasi frangendo et aperiendo

quod durum et clausuui eratin lege, Discipulosimplevit,

cura eis post resurrectionera aperuit Scripturas veteres,

incipiens a Moyse et omnibns Prophetis, interprctans

illis in omnibus Scripluris qute de ipso erant. « Nam' Hi'Im VI. 'O, cl |'siil. CA\, \. —' Isji. XL, (>.




» et nunc eum duo illorum in panis iractione cogno-

» verunt^ »

4**. Et ideo secunda paslio populi , quae de septem pa-

nibus facta est , ad Novi Testamenti praedicationem recte

intelligitur pertinere. Non enim ab aliquo Evangelista

dictum est,

quod igli panes hordeacei f uerint , sicut de

illis quinque dixit Joannes'*. Heec ergo pastio de panibus

septem ad gratiam pertinet Ecclesiae , c|use notissima illa

septenariasancti Spiritus operatione

refecta cognoscitur.

Et ideo non hic duo pisces fuisse scribunlur , sicut in ve-

lcri lege , ubi duo soli uiiguebantur, rex et sacerdos 5 sed

pauci pisces, id est, qui primi Domino Jesu Christo cre-

diderunt , et in ejus nomine uncli sunt , et missi ad prfledi-

candum Evangelium , et ad sustinendum turbulentum

mare hujus saeculi, ut pro ipso magno pisce, id est, pro

Ghristo legatione fungerentur , sicut Paulus apostolus

dicit ^. Neque in ipsa turba quinque millia hominumfuerunt , sicut ilhc, ubi carnales legem accipientes, id

est,

quinque sensibus carnis dediti significantur ; sed qua-

luor millia potius, quo numero significantur spiritales

,

propter quatuor animi virtutes, quibus in hac vita spiri-

laliter vivitur, prudentiam, temperantiam, fortitudinem,et justitiam. Quarum prima est cognilio rerum appeten-

darum et fugiendarum : secunda , refrenatio cupiditatis

ab iis quse teraporaliter delectant : tertia , firmilas animi

adversus ca cjuoe tcmporaliter molesta sunt : quarta , cjuae

per caeteras omnes diffunditur, dilectio Deict proximi.

.5''. Sane et ibi quinque millia hominum, ct hic quatuor

millia exceptis mulieribus et pueris fuissc memorantur :

quod mihi videtur ad hoc pertinere, ut intelligamus, et in

populo Vetcris Tcstamenti fuisse quosdam intirmos ad im-

plcndam justitiam cpiae secundum Icgem est, in qua jus-

' Luc. XXIV, 97. — ' MaUli. xv, 34, et Maic. viU, 5. —^ 2 Cor. v, 20.j



DE DIVEBSIS QLÊST. OCTOG. TniBI S. 65

tilia aposlolus Paulus sine querela se conversatura esse

clicit *5 fuisse item alios qui facile seducerentur in cultum

idolorum. Quae duo genera , id est, infirmitatis et erroris,mulierum et puerorum nominibus figurata sunt. Infirmus

est enim mulierum scxus ad actiones, et facilis ad lusura

pueritia. Quid autem lusui puerili tam simile est, quara

idola colere ? quando et Apostolus ad hoc retulit hoc ge-

nus superstitionis, cum ait , « Neque idohs servicntes,

» quemadmodum quidam eorum, sicut scriptura est, Sedit

» populus manducare et bibere, et surrexerunt ludere- . "n

Muheribus ergo similes erant,

qui in laboribus expecta-

tionis, quo usque ad promissa Dei pervenirent , non viri-

hter perseverantes tentaverunt Deum : pueris autem,

qui

sederunl manducare , et bibere , et surrexerunt ludere.

Non solum autem ibi , sed etiam in populo Novi Testa-

menti qui non perdurant occurrere in virum perfectum

vel infirmitate virium , vel mentis levitate , muheribus

et pueris comparandi sunt ^. Nam ilhs dicitur : « Si ta-

» men initium substantiae ejus usque in finem firraum reti-

)) neamus *: )) Ilhs autem, « Nohte pueri effici sensibus,

)) sed mahtia infantes estote, ut sensibus perfecti sitis^. »

)) Et ideo neque in Vetere , neque in Novo Testamentotales admitluntur ad numerum 5 sed sive ibi quinque mil-

ha, sive hic quatuor milha, exceptis muheribus et pueris

fuisse dicuntur'*.

6**. Quamvis vero et ilhc et hic propter ipsum Christura^

qui assidue in Scripturis mons appehatur , ut congruenter

inmonte uterque populus pasceretur^, hic tamen non in

foeno discumbitur , sed in terra. Ibi enim celsitudo Ghristi

propter carnales homines et Jerusalem terrenam carnah

' Philip. 111, 6. — 'I Cov. X, 7, et Exod. xxxii, 6. —^ Eplies. iv, i3.

—4 Hebr. lu, i4- —^ t Cor. xiv, 20. —6 joan. vi, 10, et Malth. xiv, 2i.

—7 Id. XV, 38.

CXLV. 5



66 S. AUGUSTINl EPISCOPI

spe et desiderio tegitur : hic autem remota omni cupidi-

tate carnali, convivas Novi Testamenti, spei permanentis

firmamentum , tanquam ipsius raontis soliditas , nullofoeno inlerposito continebat.

7". Et quoniam rectissime dicit Apostolus, « Prius au-

» tem quam veniret fides , sub lege custodiebamur^ : »

hoc significare videtur et Dominus , cum dicit de his quos

quinque panibus paslurus erat, « Non opus habent ire,

» sed date iihs vos manducare*. » Sub his autem verbis

figurahter tanquam custodiendi detinentur, cum hoc ad-

monuissentDiscipuh, utdimitteret eos. Hujus vero turbae,

quse ad septem panes pertinet, uhro se misereri dixit

quod jam terlius dies esset, ex quoei jejuni haesissent^. In

toto enim saeculo generis humani tertium tempus est ,quo

fidei christianae gratia data est. Primum esl ante legem,

secundum sub lege , tertium sub gratia. Et quoniamquartum adhuc restat

5quo ad plenissimam pacem Jeru-

salem coelestis venturi sumusj quo tendit quisquis recte

credit in Ghristum^ propterea se dicit turbam iilam rcfi-

cere Dominus, ne deficiant in via. Ista enim dispensatio,

qua nobis Dominus temporahter et visibiliter in hominei

apparere dignatus est, et dedit nobis pignus Spiritumisanctum , cujus operatione septenaria vegetaremur

Apostolica auctoritate quasi paucorum piscium sapore

conjuncto : hsec ergo dispensatio quid ahud agit, nisi ul

ad palmam supernge vocationis sine defectu virium perve-i

nire possimus^? « Per fidem enim ambidamus, et non pei

» speciem^. » Et ipse apostolus Pauius nondum se dicili

comprehendisse regnum Dei , « sed ea quse retro suntj

» obhtus , in ea quae ante sunt extentus , secundum inteni

» tionem sequor , inquit , ad palmam supernoe vocationisJ

> Ual. ur, j3. —" Mattli. xi^, 16. - ^ M. xv, 3». — < 2 Cui. v, rt. -^' 11.1,1. :.



DE DIVERSIS QLjEST. OCXOG . TIIIBDS. 67

>» Verumtamen inquod pervenimus, in eo ambulemus' • »

quia tertio die Domino adliserentes et ab illo pasli , non

deiiciemus in via.

8^. Etiam hic sane perveniri ad comedendi finem non

potuit, sed relictae sunt escae. Non enim frustra de futuro

dictumest : « Putas-ne veniens Filius hominis inveniet fi-

» dera super terram'^? » Et credo ita futurum,

propter

rauheres et pueros. Sed tamen septem sportas reliquiae

fragmentorum impleverunt , ad quas Ecclesia septiformis,quae in Apocalypsi etiam describitur

,perlinet, id est,

omnis qui perseveraverit usque in finem^. Ille enim qui

dixit : « Putas-ne veniens Fihus hominis inveniet fidem

» super terram? » significavit quidem in extremo convivii

rehnqui posse et deseri escas suas : sed quoniam ipse item

dixit ; « Quipersevaverit usque in finem, hic salvuserit^ ; »

significavit non defuturam Ecclesiam,

quse septenario nu-

mero eosdem septem panes abundantius recipiat, et iati-

tudine cordis, quae ipsam perseverantiam in sportis vide-

tur significare , contineat.

QljEstio. LXII. —Quaeritur utrura qui baptizati sunt

illo tempore,

quo scriptum est Dominum per Discipulos

suos baptizasse plures quam Joannes, acceperint Spiritum

sanctum^ Alio enim loco Evangelii sic dicitur? « Spiritus

» enira nondum erat datus, quia Jesus nondum erat cla-

» rificatus'*. » Et facillime quidem ita responderetur

quod Dominus Jesus,

qui etiam mortuos suscitabat, po-

iterat neminem iliorum roori sinere, donec postejus ciari-

ficationem, id est, resurrectionem a mortuis et ascen-tionem in ccelum acciperent Spirilum sanctum. SediDccurrit animo latro ille, cui dictum est : « Amen dico

tibi, hodie mecum eris in paradiso^ : » qui nec ipsum

' PLilip. 111, i3. —2 Liic. xvui, 8.-3 Apoc. i, i.- 4 Mattli. xov, i?.

- * Joan. IV, I. —G hl. vii, 39,— 7 Luc. xxiu, \3.

b.



68 S. AUGISXIM EPISCOJM

baptismum acceperat. Quanquam Cornelius^ , et qui cum

eo ex genlibus crediderant , Spiritum sanctum etiam prius

(juam baptizarentur acceperint : non tamen video quo-

modo et ille latro sine Spiritu sanclo dicere potuerit : « Me-

» mento mei , Domine, dum veneris in regnum tuum*^.

» Nemo enim dicit, Dominus Jesus, ait Apostolus, nisi

» in Spiritu sancto^. » Cujus fidei Iructum ipse Dominus

monstravit dicens : « Amen dico tibi , hodie mecum eris

» in paradiso. » Quomodo ergo inetlabili potestate domi-uantis Dei atque justitia dcputatum est etiam baptisma

credenti latroni, et pro accepto habitum in animo libero,

quod in corpore crucifixo accipi non poterat : sic etiam

Spiritus sanctus latenter dabatur ante Domini clarifica-

tionem •, post manifestationem autem divinitatis ejus nia-

nifestius datusest.

Et hoc dictumest : «

Spiritus autem» nondum erat datus ^

: » id est , nondum sic apparuerat,

ut omnes eum datum esse faterentur. Sicut etiam Domi-

nus nondum erat clarificatus inter homines , sed tamen

clarificatio ejus aeterna nunquam esse destitit. Sicut et

adventus ejus ea ipsa dicitur demonstratio in carne mor-

tali. Nam illuc venit, ubi erat : quia « in sua propria ve-

» nit, et in hoc mundo erat , et mundus per ipsum factus

» est^. » Sicut ergo Domini adventus intelligitur demons-

tratio corporalis , tamen ante hanc demonstrationera ipse

in omnibus Prophetis sanclis tanquam Dei Verbum et Dei

Sapientia locutus est : sic et adventus Spiritus sancti , de-

monstratio Spiritus sancti est ipsis etiam oculis carneis

quando visus est ignis divisus super eos , et coeperunt loqui

linguis^. Nam si non erat in hominibus Spiritus sanctus

ante Domini visibilem clarificationem, quomodo dicere

potuit David, « Et Spiritum sanctum tuum ne auferas a

' Act. X, 'i^. —« Luc. xxiii, 4'2. —^ i Cor. xv, 3. —4 Joan. vii, .^g---;

» Id I, n. — f^ Act. II, 3.



DE DIVERSIS QU^ST. OCTOG . TTVBCS. GO

)) me^? » Aut (juomodo impleta est Elisabeth et Zacha-

rias vir ejus ut prophetarent, et Anna, et Simeon , tle

quibus omnibus scriptum est^, quod impJeti Spirilu sancloilla quae in Evangelio legimus dixerinl ? Ut aulem quaedam

latenter, quaedam vero per crealuram visibilem visibiliter

Deus operetur, pertinet ad gubernationem provideniiae

qua omnes divinae actiones locorum temporumque ordine

acdistinctione pulcherrima peraguntur, cuni ipsa divinitas

nec teneatur nec migret locis, nec tendatur varieturve tem-

poribus. Quomodo autem ipse Dominus secum habebat

utique Spiritum sanctum in ipso iiomine quem gerebat,

quando ut baptizaretur venit ad Joannem, et tamen postea-

quam baptizatus est , descendere in eum Spiritus sanctus

visus est in columbae specie ^: sic inteJHgendum est et anle

manifestum et visibilem adventum Spiritus sancti quos-

cumque homines sanctos eum latenter habere potuisse.

Ita sane hoc diximus, ut intelJigamus eliam ista ipsa vi-

sibili demonstratione Spiritus sancti, qui adventus ejus

dicitur , inefVabili vel etiam incogitabili modo largius in

hominum corda plenitudinem ejus infusam.

Qu^sTio. LXUI. —« In principioeratVerbum^ » Quod

>^T®' dicitur, iatine et rationem et verbum significat. Sedhoclocomelius verbum interpretamur, ut significetur non

solum ad Patrem respectus, sed ad illa etiam quae per Ver-

bum facta sunt operativa potentia. Ratio autem, etsi nihil

perillamfiat, recte ratio dicitur.

Qr^sTio LXIV. —l^.Evangelica sacramenta in Domini

nostri Jesu Christi dictis factisque signata non omnibus

patent et ea nonnulli minus diligenter minusque sobrie

interpretando , afferunt plerumque pro salute perniciera,

et pro cognitione veritatis errorem : inter quae illud est

' Psnl. L, r3. —' Luc. i, 4« et 67, et Act. u, 2.5. —3 Matlli. iii, i3. —4 Joan.'"i, I.



70 S- AUGUSTINI EPISCOPl

sacramentum ,quod scriptum est , Dominum hora diei

sexla venisse ad puteum Jacob ^ , fessumque ab itinere

sedisse, et a muliere Samaritana potum petisse , et csetera

quae in eodem Scripturarum loco discutienda et pertrac-

tanda dicuntur. De qua re id primo tenendum est, quod

inomnibus Scripturis summa vigilantia custodiri oportet,

ut secundum fidem sit sacramenti divini expositio.

2". Hora igitur diei sexta venit ad puteum Dominus

noster. Video in puteo tenebrosam profunditatem. Admo-neor ergo intelligere mundi hujus infimas partes , id est,

lerrenas,

quo venit Dominus Jesus hora sexta , id est

sexta aetate generis humani, tanquam in senectute veteris

hominis ,quo julêmur exui ^

, ut induamur novo , qui

secundum Deum creatus est. Nam sexta aetas senectusest •,

quoniam prima infantia , secunda pueritia, tertia adoles-

centia , quarta juventus , quinta gravitas. Veteris itaque

hominis vita, quae secundum carnem temporali conditione

peragitur , sexta aetate senectute concluditur. Qua senec-

tute, ut dixi, humani generis Dominus noster et creator

nobis et reparator advenit ; ut morienle scilicet vetere

homine , novum in se constitueret,

quem exulum labe

terrena in coelestia regna transferret. Ergo nunc puteus,ut dictum est, mundihujus terrenum laborem et errorem

tenebrosa profunditate significat. Et quoniam exterior est

homo vetus , et novus interior ^; dictum est enim ab

Apostolof

Et si exterior homo noster corrumpilur , sed

interior renovatur de die in diem : rectissime omnino

(quoniam omnia visibiha ad e:xteriorem hominem perti-

nent , quibus christiana disciphna renuntiatur, ) hora

sexta venit Dominus ad puteum , id est , medio die, unde

jam incipit sol iste visibihs declinare in occasum : quoniam

et nobis vocatis a Ghristo visibihum deleclatio minuitur,

' Joan. IV, 5. — ' Eplies. iv, 22. —^ 2 Ooi-. iv, i6.



DE DIVERSIS q\ JEST. OCTOG. TRIBUS. 71

ut invisibilium amore homo interior recreatus, ad inte-

riorem lucera quae nunquam occidit, revertatur , secun-

dumapostolicam disciplinam * , non quaerens quae viden-tur, sed quae non videntur : quae enim videntur , tempo-

ralia sunt5

quae autem non videntur, aeterna sunt.

3". Quod autem faligatus venit ad puteum, infirmitatem

carnis significat •, quod sedit, humilitatem : quia et imbe-

cilhtatem carnis pro nobis suscepit , et homo hominibus

tam humihter apparere dignatus est. De hac infirmitate

carnis Propheta dicit : « Homo in plaga positus, et sciens

» ferre imbecilhtatem -. » De humihtate vero Apostolus

loquitur dicens : « Humiliavit se , factus subditus usque

» ad mortem ^. » Quanquam illud quod sedit,

quoniam

solent sedere doctores , possit aho intellectu non humi-

htatis modestiam , sed magistri demonstrare personam.

4". Sed quaeri potest,quare a muhere Samaritana, quae

hydriae aqua implendae gratia venerat, bibere postulaverit,

cum ipse postea spiritahs fontis afHuentiam se petentibus

dare posse prgedicaverit ? Sed scihcet sitiebat Dominus

muheris ilhus fidem,

quae quoniam Samaritana erat, el

solet Samaria idololatriae imaginem sustinere ; ipsi enim

separatia populo Judaeorum, simulacris mutorum anima-hum, id est, vaccis aureis animarum suarum decus addixe-

rant : venerat autem Dominus noster Jesws , ut gentium

multitudinem,

quse simulacris serviebat , ad munimen-tum fidei christianae et incorruptae rehgionis adduceret.

« Non est enim, inquit , opus sanis medicus, sed male

» habentibus*. » Eorum ergo fidem sitit, pro quibus san-

guinem fudit: Dixit ergo ad eam Jesus : « Muher,da mihi

» bibere *.» Et ut noveris quid sitiebat Dominus noster^

post paululum veniunt Discipuli ejus , qui perrexerant in

' 2 Cor. IV, 18. —' Isai. liii, 3. — 3 plijlip. ,i, 8—4 Maftli. ix, 19. —^ Joan. IV, 7.




civitatem ut cibos emerent, et dicunt ei : « Rabbi, man-» duca. Ille autem dixit eis , Ego habeo escam mandu-» care, quam vos nescitis. Dicunt ergo Discipuli ejus ad

» alterutrum : Numquid aliquis attulit ei manducare ?

» Dixit eis Jesus : Cibus meus est, ut faciam ejus volunta-

» temquimemisit, et ut perficiam opus ejus ^» Numquidhic intelligitur alia voluntas Patris, qui eum misit, et opus

ejus quod se perficere velle respondit, nisi ut nos ad fidem

suam a pernicioso mundi errore converleret ? Qualis est

ergo cibus ejus , talis et potus. Quapropter hoc in illa

muliere sitiebat , ut faceret in ea volnntatem Patris, et

perficeret opus ejus. Sed carnalitcr inteliigens respondit

« Tucum sis Judaeus, quomodo a me bibere petis , cum» sim mulier Samaritana ? Non enim coutuntur Judfiei

» Samaritanis ^. » Cui Dominus noster dixit : « Si scires

» donum Dei, et quis est qui dicit tibi: Da mihi bibere5

» tumagis, petiisses ab eo, et dedisset tibi aquam vivam :

ut hinc ei ostenderet, non se talem aquam petiisse, qualem

ipsa intellexerat : sed quia ipse sitiebat fidem ejus, eidem-

que sitienti Spiritum sanctum dare cupiebat. Hanc enim

recte intelligimus aquam vivam, quod estdonum Dei, si-

cut ipse ait, « Si scires donum Dei. »Et sicut idem Joannes

evangelista testatur alio loco dicens, quod stabat Jesus, et

clamabat :« Si quis sitit, veniat et bibat : qui credit in me,

» sicut dicit Scriptura , flumina de ventre ejus fluent aqun?

»vivae^. » Consequenter omnino, « Qui credit, inquit, in

» me, flumina de ventre ejus fluent aquae vivae : » quia primo

credimus , ut haec dona mereamur. Hnec crgo fluminaaquae vivae, quae illimulieri volebat dare, merces est fidei,

quam prius in ifla sitiebat. Cujus aquae vivae interpretatio-

nem ita subjicit : « Hoc autem, inquit, dicebat de Spiritu

» quem accepturi erant hi qui in eum credituri erant.

" Joan. IV, 4-3 1 et seqq. —' Itl. 9 et seqq. —' Id. vii, 87, 38.





74 S. AUGUSTim EPISCOFl

quinque libris Moysi , quasi quinque viris servisti ^ nunc

autem quem habes, id est, quem audis, qui loquitur tecum,

non est tuus vir,

quia nondum in eum credidisti. Sed

quoniam nondum credens Christo, adhuc utique iliorum

quinque virorum , id est, quinque librorum copulatione

tenebatur, potest movere quomodo dici potueril, «Quin-» que viros habuisli , » quasi nunc eos jam non haberet,

cum adhuc utique ipsis subdita viveret. Deinde cum quin-

que libri Moysi nihil aliud quam Christum praedicent,

sicut ipse ait : « Si crederetis Moysi, crederetis forsitan et

» mihi, ille enim de me scripsit ^: » quomodo potest in-

telhgi a quinque iUis lil)ris recedere hominem , ut ad

Christum transeat, cum ille qui credit in Christum, nonrelinquendos quinque illos libros , sed spiritaliter intelli-

gendos multoavidius

amplectatur?

7". Est ergo alius intellectus, utquinque viri intelligan-

tur quinque corporis sensus : unus qui ad oculos pertinet,

quo lucem istam visibilem et quoshbet colores formasque

corporum cernimus : alter aurium,

quo vocum et omniumsonorum momenta senlimus : tertius narium, quovaria

odorum suavitate delectamur : quartus in ore gustus qui

dulcia et amara sentit, et omnium saporum habet examen

quinlus per totum corpus tangendo dijudicat calida et

frigida, mollia et dura, levia et aspera, et quidquid aliud

est quod tangendo sentimus. Istisitaque carnalibus quin-

que sensibus prima hominis aetas imbuitur necessitate

naturae mortalis,

qua ita post peccatum primi hominis

nati sumus , ut nondum reddita luce mentis, carnahbussensibus subditi, carnalem vitam sine ulla veritatis intelli-

gentia transeamus. Tales necesse est esse infantes et par-

vulos pueros,

qui nondum possunt accipere rationem.

Et quia naturales sunt isti sensus,

qui primam aetatemj

' Joan. V, 4^'



DE DIVRRSIS QU-*;ST. OCTOG. TRIBUS. 76

regunt,et aI)eo artifice nobis trihuti sunt, recte dicuntur

viri, id est , marili, tanquam legilimi •, (juoniam non eos

error vitio proprio, sed Dei artificio natura contribuit.

Cum autem quisque venerit ad eam relatem,ut jam possit

capax esse rationis , si veritatem statim comprehendere

potuerit , non jam ilhs sensibus rectoribus utetur , sed

habebit virum, spiritum rationaIem,cui sensus illos in fa-

mulatum redigat , servituti subjiciens corpus suum : cum

anima non jam quinque viris , id est , quinque corporis

sensibus subdita est, sedVerbum divinum habet iegitimum

virum , cui copulata et inhoerens , cum et ipse spiritus

hominis haeserit Christo ,quia caput viri Christus est \

amplexu spiritah aeterna vita sine ullo separationis timore

perfruitur. « Quis nos enim separare poterit a charilate

M Christi ^ ? » Sed quoniam illa mulier errore tenebatur,

qui significabat multitudinem snecuh vanis superstitionibus

subjugati, posttempora illa quinque carnahum sensuum,

quibus prima £Etas, ut diximus, regitur, non eam VerbumDei acceperat in conjugium, sed complexu adulterino

diabolus oi)tinebat. Itaque illi Dominus dicit, videns eamesse carnaiem, id est ^ carnaliter sapere : « Vade , voca

» virum tuum, et veni huc, » id est, remove te ab afiec-

tione carnaii , in qua nunc conslituta es, unde non potes

intelligere quse loquor : « et voca virum tuum, » id est,

spirilu intelligentise praesens esto. Est enim animae quasi

maritus quodam modo spiritus hominis^ qui animalem

atfectionem tanquam conjugem regit. Non ille Spiritus

sanctus, qui cum Patre et Fiiio incommutabiiis manet,et dignis animis incommutabililer datur : sed Spiritus

hominis, de quo Apostoius dicit : « Nemo scit quae sunt

» in homine , nisi spiritus hominis ^ » Nam ille Spiritus

8anctus, Spiritus Dei est 5 de quo iterum dicit sic : « Et quae

I Coi. XI, 3. —2 Rom. viii, 35. —^ i Cor. ii, 1 1.



76 S. AUGUSTINl EPlSCOri

» Dei sunt nemo scit, nisi Spiritus Dei. » Hic ergo spiritus

hominis cum praesens est , id est, intentus , et se pietate

subjicit Deo, intelligithomo quse spiritaUter dicuntur.Cum

autemdiaboherror, tanquamabsente intellectu, in anima

dominatur, adulter est. «Voca ergo, inquit, virum tuum,»

id est, spiritum qui in te est, quo potest homo intelhgere

spiritaha, si eum lux veritatis illustret : ipse adsit , cumloquor tibi , ut spiritalem possis accipere aquam. Et cumilla diceret : « Non habeo virum : Bene, inquit, dixisti •,

» quinque enim viros habuisti , « id est, quinque sensns

carnis, qui te in prima setate rexerunt; « et nunc quem» habes, nonesttuus vir, » quia nonest in tespiritus, qui

intelhgit Deum, cum quo legitimum possis habere connu-

bium ; sed error diaboii potius dominatur, qui te adulte-

rina contaminatione corrumpit.

S**. Et fortasse ut inteihgenlibus indicaret, quinque

memoratos corporis sensus quinque virorum nomine si-

gnificari, post quinque responsiones carnales ista muhersexta responsione nominat Christum. Nam prima ejus

responsioest, « Tu cum sis Judfleus, quomodo amebibere» petis^?» Secunda, « Domine, neque hauritorium habes,

» et puteus ahus est. » Tertia, « Domine , da mihi hanc

» aquam, ut nequesitiam, neque veniam huc haurire. »

Quarta, « Non habeo virum. « Quinta, « Video quia pro-

» phetaes, patres nostri in monte hoc adoraverunt. »Namet ista responsio carnaiis est. Carnahbus enim datus fue-

rat locus lerrenus, ubi orarent : spiritales autem in spiritu

et veritate oraturos Dominus dixit. Quod postea quamlocutus est, sexta muheris responsio Ghristum fatetur om-nium istorum esse doctorem : dicit enim , « Scio quia

» Messias veniet, qui dicitur Christus : cum venerit, ipse

» nobis annuntiabit omnia. » Sed adhuc errat, quia eum' Joan IV, 9 et seqq



DE DIVEHSIS QUyi:ST. OCTOG . TllIBlS. 77

(jiicin ventnriim spcMat, venissc non videl. Vcrumtamenmisericordia Domini nunc error isfe tanquam adulter ex-

peJlilur. Dicit enim ci Jesus, «

Ego sum,qui

tccum lo-» quor. » Quo audito iJla non rcspondit, sed statim relicta

hydria sua abiit in civitatem festinans, ut Evangeliumel

Domini adventum , non tantum crederet, sed etiam prae-

dicarel. Nec hoc quod reJicta Jiydria discessit, negligenter

praetereundum est. JHfydria enim fortasse amorem saeculi

hujus fignificat, id est, cupiditatem, qua sibi homines de

tenebrosa profunditate, cujus imaginem puteus gerit, hoc

est, de terrena conversatione hauriunt voluptatem : quapercepta iterum in ejus appetitum inardescant, sicut « de» aqua illa qui liberit , inquit, sitiet iterum^ » Oportebat

autem ut Christo credens, sseculo renuntiaret, et relicta

hydria cupiditatem saecularem se reliquisse monstraret

non solum corde credens ad justitiam, sed etiam ad salu-

tem ore confessura et praedicatura quod credidif^.

Qi^sTioLXV. —Quanquam secundum Evangelicamhistoriam resuscitatum Lazarum plena fide teneamus'5

lamen et in allegoria significare aliquid non dubilo. Ne-que cum res factoe allegorizantur, gestoe rei fidem amit-

tunt. Sicut duorum fihorum Abrahae alJegoriam Paulusexponit duo esse Testamenta* : numquid ideo, aut Abra-

ham non fuit, aut iJJos fiJios non haljuit? Ergo et in alle-

goria accipiamus Lazarum in monumento, animam terre-

nis peccatis obrutam , id est, omne humanum genus':

quam alio loco Dominus per ovem perditam significat,

propter quam liberandam relictis nonaginta-novem in

montibus, descendisse se dicit*^. Quod autem interrogat

dicens , « Ubi eum posuislis? » vocalionem nostram quae

fitin occulto, arbitror significare. Prsedestinatio enim vo-

' Joan. IV, i3. —^ Rom. x, lo. —' Joan. xi, i. —4 Gal. iv, 22. —5 Luc. XV, 4. —^ Joan 'f', 34.





DE DIVERSIS QlÊST. OCTOG. TRIBIS. 79

» facieadfaciem. » Et dixit Jesus : « Solviteeum, et sinite

» ire* : a hocest, quod post hanc vitamauferentur omnia

velamenta, ut facie ad faciem vidcamus. Quantum autera

intersit inter hominem quem Dei Sapientia gcstabat , per

quem hberati sumus, et caeteros homines, hinc intelhgi-

tur, quod Lazarus nisi exiens de monumento non solvi-

tur, id est, etiam renata anima nisi resolutione corporis

libera ab omni peccato et ignorantia esse non potest,

quapdiu per speculum et in senigmate videt Dominum :

illius autcm linteamina et sudarium, qui peccatum nonfecit, et nihil ignoravit, in monumento inventa sunt'~.

Ipse enim solus in carne non tantum monumento non est

oppressus, ut aliquod peccatum in eo inveniretur^, sed

nec iinteis implicatus, ut eum ahquid lateret, aut ab iti-

nere retardaret.

QvjestioLXVI. —Apostolus in hac

simiUtudine, in

qua de viro et muhere loquitur, quoniam muhertenetur

lege viri, tria quaedam consideranda commendat , muHe-rem, virum , et legem : muherem scihcet subjugatam

viro per vinculum legis,

quo vinculo morte viri hberatur,

ut cui vuit nubat. Sic enim dicit : « Muher enim sub viro

» vivo marito juncta est legi : si autem mortuus fuerit vir

» ejus, evacuata est a iege viri. Igitur vivente virovoca-

» bitur aduitera, si fuerit cum alio viro : si autem mor-» tuus fuerit vir ejus, liberata est a lege, ut non sitadui-

» tera, sifuerit cum aho viro*. » Huc usque simiiiludo

est. Deinde incipit rem ioqui, cui expianandae ac pro-

bandae siiniiiludinem induxit. In qua etiam re tria simiii-

ter atlendenda sunt, homo, peccatum, lex. Tandiu enimdicit sub iege esse hominem , quandiu vivit peccato

5

quemadmodum tandiu muiier sub lege viri est,

quandiu





DE DlVEKSIS QIÊST. OCTOG. TUIBUS. 81

beratalegc peccati etmortis',facitiUnonconcupiscamus,

et impleamus jussa legis, non jam servi legis per timorem,

sed amici pcr charitatem, et servi justitiai unde illa lexpromulgata est. Justitiie autcm non serviliter, sed liberali-

ler serviendum est, id est, charitate potius, quam timore.

Ideoque verissime dictum est, « Legem ergo evacuamus per

» fidem ? Absit"^

: » sed legem slatuimus. Hoc enim eflicit fi-

des, quod lcx jubet. Statuitur ergo lex per fidem : quse

fides si non sit, jubet tantum lex, et non implentes jussa,

reos tenet, ut eos gementes et non valentes implere quae

jussa sunt, adgratiam liberatoris aliquando convertat.

2". Cura ergo triaquaedam in illa similitudine videamus

mulierem , virum et legem ; et rursum in hac re propter

quam similitudo adhibita est, tria, animam, peccatum

et legem peccali : hoc solum hic diversum est, quod in

illa similitudine vir moritur, ut nubat mulier cui volet,

et a lege viri solvatur : hic autem ipsa anima moritur pec-

cato, ut nubat Christo; cum autem moritur peccato, mo-ritur etiam legi peccati. « Itaque, ait, fratres mei, et vos

» mortui estis legi per corpus Christi^, ut sitis alterius qui

» ex mortuis resurrexit, ut fructificemus Deo. Cum enim

» essemusin carne, » inquit, id est, carnalibus deside-riis

obstrictiteneremur, «passiones peccatorum quaeper legem» sunt, operabantur in membris nostris, ut fructum fer-

» rent morti. » Aucta concupiscentia^ quamlex prohibet,

ubi non eratfides, et ad cumulum peccatorum praevari-

cationis crimen est adjectum : quia ubi non est lex, nec

praevaricatio^. Has dicit passiones,

quse per legem sunt,

operatas in merabris noslris , ut fructura ferrent morti.

Sub istis passionibus , tanquam sub viro dominante

agebat anima antequam veniret gratia per fidem. His

ergo passionibus moritur, qui jara servit mente legi Dei;

• Rom. vni, -2. —' Id. ui, 3i. —^ IJ. w, 4 et 5. —4 Id. iv, i5.

CXLV. 6





DE DIVERSIS Ql .€SX. OCTOG. raiBLS. 83

hunc mundum intravit, et per peccatum mors, et sic per

omnes homines pertransiit , in quo omnes homines pec-

caverunt^ Us(jue ad legemenim

peccatumin

hoc mundofuit. Peccatum autem non deputabatur cnm lex non es-

set. Et iterum-, « Sine lege enim peccatum mortuum est;

» ego autem vivebam alicjuando sine lege^. » Quod enim

hic dicit : « morluum est, » hoc est quod superius dicit

non deputabalur, id est, latebat. Quod manifestat in

consequentibus dicens : « Sed peccatum , ut appareat

» peccatum , per bonum operatura est mihi mor-

» tem , » id est,

per h^gem^

quia bona est lex ^ , si

quis ea legilime utatur. Si ergo hic ait , « ut appareat

» peccatum : » manitestum est quod superius ideo di-

cebat , mortuum et non deputari , quia non apparebat

ante quam lege prohibente ostenderetur.

5*^. Ad secundam actionem ista testimonia conveniuntLex autem subintravit, ut abundaret delictum. Accessit

enim et praevaricatio, quoe non.erat. Et illud quod jam

coramemoratum est : « Cum essemus enim in carne, pas-

» sioncs pcccatorum quiT? per legera sunl , operabantur in

» membris nostris, ut fructum ferrent morti. » Et illud :

« Quid ergo dicemus? Lex peccatum est? Absit : sed pec-» catum non cognovi nisi per legem. Nam concupiscen-

» tiam nesciebam , nisi lex diceret , Non concupisces^.

» Occasione autem accepta peccatum per mandatum ope-

» ratura est in me omnem concupiscentiara. » Et pauio

post : « Adveniente, inquit, mandato peccatum revixit.

» Ego autem mortuus sura, et inventum est mihi manda-» tum quod erat ad vitam, hoc esse ad mortem. Pecca-

» tum enim occasione accepta per mandatum, fefellit rae,

» et per illud occidit ^ » Quod ergo ait, « mortuussum : »

' Rom. V, 12 et i3. —» Td. vn, 8— ^ r Tim. i, 8. —4 Exod. xx, 17. --

^ Roni. V, 26, et vii, 5.



84 S. ALGUSTINI EPISCOPl

vult intelligi , mortuum me esse cognovi : quia jam etiam

praevaricatione* peccat, qui videt per legem quid facere

non debeat , et tamen facit. Quod autem ait , « Fefellit

» me peccatum , occasione accepta per mandatum : » sive

quia suasio delectationis ad peccatum vehemenlior est,

cum adest proliibitio^ sive quia etiam si quid homo fece-

rit secundum jussa legis , si adhuc non sit fides,

quoe in

gratia est, vuit sibi hoc tribuere , non Deo, et super-

biendo pluspeccat. Sequitur

ergo, et dicit : «

Itaquelex

» quidem sancta , et mandatum sanctum et justum et bo-

» num. Quod ergo bonum est , rnihi factum est mors?

» Absit : sed peccatum utappareat peccatum, per bonum» operatum est mihi mortem, ut fiat supra modum pec-

» cator, aut peccatura delinquens per mandalum. Scimus

» autem quialex spiritalis est, ego antem carnalis sum ^, »

id est, carni consentio, nondum spiritali gratia liberatus :

« venundatus sub peccato^ » id est, peccans pretio tem-

poralium voluptatum. « Quod enim operor, ignoro : » id

est , non agnosco esse in praeceptis veritatis , ubi est vera

scientia. Secundum hanc locutionem dicit Dominus pec-

catoribus , « Non novi vos^. » Non enim eum aliquid latet,

sed quia peccata non inveniuntur in reguiis prseceptoruni,

quas habet veritas , ideo ipsa Veritas peccatoribus dicit

« Non novi vos. » Sicut enim tenebrae oculis non videndo,

ita peccata mente ignorando sentiuntur. Ex ista locutione

dictum arbitror in Psalmis, « Dehcta quis intelligit^? »

« Non enim quod volo , hoc ago •, sed quod odi, illud facio.

» Si autemquod

nolo ,

hoc ago, consentio legi

quoniam» bona est. Nunc autem jam non ego operor illud, sed id

» quodin me habitat peccatum. Scio enim quia non ha-

» bitat in me, hoc est, in carne mea bonum. Velle enim

» adjacet mihi,

perficere autem bonum non invenio. Non' Rom. viJ, 12 el seii(|. — ' Wattli. vn, u3. — 3 Psal. xviir, i3.



DE DIVERSIS QlIyTST. OCl OG . TRIBLS. 8.5

)) enim qiiod volo, facio bormm •, sed quod nolo maluni

» hoc ago. Si autem quod nolo, hoc facio, jara non ego

» operor illud, sed id quod habitat in me peccatum. In-

» venio ergo legem mihi volenti facere bonum ,quoniam

» malum mihi adjacet. Condelector enim legi Dei secun-

» dum interiorem hominem. Video autem aliam legem in

» membris meis repugnantem legi mentis , et captivan-

» tem me in lege peccati, qu3e est in membris meis ^ »

Huc usque sunt verba hominis sub lege constituti, non-dum sub gratia

;qui etiamsi nolit peccare, vincitur a pec-

cato. Invaluit enim consuetudo carnaHs et naturale vin-

culum mortalitatis , ([uo de Adara propagati sumus.

Imploret ergo auxilium, qui sic positus est, et noverit

suum fuisse quod cecidit, non suura esse quod surgit. Jam

enira liberatus agnoscens gratiara Jiberatorissui

dicit:

« Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis

» hujus.? Gratia Dei per Jesum Christam Dorainum nos-

» trura *. »

6". Et incipiunt jara verba dici horainis sub gratia

constituti, in actione quara tertiam deraonstravimus, cjuae

habet quidem reluctantem mortalitatera carnis, sed non

vincentera atque captivantera ad consensionera peccandi.

Sic enim dicit : « Igitur ipse ego mente servio legi Dei,

» carne autem legi peccati. Nulla ergo condemnatio est

» nunc his qui sunt in Christo Jesu. Lex enim spiritus

» vitae in Christo Jesu Jiberavit me a Jege peccati et raor-

» tis. Quod enim impossibile erat Jegi , in quo infirmaba-

» tur per carnem^j, » id est, per desideria carnalia : ideo

enim non implebaturlex, quiaipsiusjustitiaenondum erat

charitas, qufe interiore delectatione teneretraentera, ne ad

peccaturadelectationererurateraporaliuratraheretur.Ergo

infirmabatur lex per carnem , id est, non efticiebat justos

» Roni. VII, 19 et seqq. —= i\,[^\, /j. _ 3 IbiJ. i5, et vili, I et seqq.



86 S. ALGISTIM EPISCOPI

» tlcditoscaini. Sed Deus Filium suum niisilin similitudi-

» ncm carnis peccati. » Non enim caro peccati erat, quse

nondecarnalidelectalionenata eral : sed tameninerateisi-

inilitudo carnis peccati, quiamortalis caroerat. Mortemau-

tem non raer uit Adam nisi peccando. Sed quid fecit Dominus?

« De peccato damnavit peccatum in carne : » id est , sus-

cipiendo carnem hominis peccatoris , etdocendo quemad-

modum viveremus , peccatum in ipsa carne damnavit, ut

seternorum charitate spiritus flagrans non duceretur cap-

tivus in consensioneni hbidinis. « Ut justilia, inquit,

» legis impleretur in nobis , qui non secundum carnem

» ambulamus, sed secundum spiritum. » Itaque praecepta

legis per charitalem impleta sunt, quae per limorem non

polerant. « Quienim secundum carnem sunt, quse carnis

» sunt sapiunt : » id est, carnaha bona pro summis bo-nis concupiscunt. « Qui autem secundum spiritum, quse

» sunt spiritus sentiuut. Prudentia enim carnis mors est :

» prudenlia autem spiritus vita et pax. Quia prudentia

» carnis inimica est in Deum. » Ipse ostendit quid dixe-

rit, « inimica : » ne quis putaret ex adverso aJiud venire

principium. Subjungit enim, et dicit : « Legi enim Dei

» non est subjecta, nec enim potest. » Ergo facerecontra

legem, hoc est inimicum esse in Deum : non quia Deo

aliquid nocere potest , sed sibi nocet cjuisquis resistit vo-

iuntati Dei : hoc est enim adversus stimulum calces mit-

tere, ut Paulo apostolo, cum adhuc Ecclesiam perseque-

retur *, divinitus dictum est. Sic est auteni dictura ,

« Legi enim Dei non est subjecta, nec enim potest : »

tanquam si diceretur , Nix non calefacit, nec enim potest.

Quandiui enim nix est , non calefacit : sed resolvi potest

et fervere , ut calefaciat : scd cum hoc facil, jam nix non

est. Sic et prudentia carnis dicitur, cum anima pro magnis

' Acl. IX, 5.





88 S. iUGUSTIKI EPISCOPI

7". Restat ergo ut de ipsapace dicat resurrectionis cor-

poris, quae quarta est actio ^ si tamen eam actionem dici

oportet, qune summa requies est. Sequitur enim, etdicit,

« Si ergo Spirilus ejus qui suscitavit Jesum a mortuis,

» habitat in vobis, qui suscitavit Jesum a mortuis, vivifi-

» caliit et mortalia corpora vestra per inhabitantem Spiri-

)) tum ejus in vobis ^ » Hic et de resurrectione corporis

evidentissimum testimonium est, etsatis apparet, quandiu

in hac vita sumus , non deesse molestias per mortalemcarnem , neque titillationes quasdam delectationum car-

nalium. Quamvis enim non cedat, qui sub gratia constitu-

tus mente servit legi Dei, tamen carne servit legi peccati.

His gradibus homine perfecto, nulla substantia invenitur

malum : neque lex mala est, quee ostendit homini in qui-

l)us peccatorum vincuhs jaceat ut per fidem implorato

Liberatoris auxiho, et solvi, et crigi, et firmissime cons-

titui mereatur. In prima ergo actione,

quse est ante Le-

gem, nulla pugna est cum vokiptatilius hujus saeculi : in

secunda, quae sub Lege est, pugnamus, sed vincimur : in

tertia pugnamus et vincimus ; in quarta non pugnamus,

sed perfecta et seterna pace requiescimus. Subditur enim

nobis quod inferius nostrum est, quod propterea non sub-

debatur, quia superiorem nobis deserueramus Deum.

Qu^sTio LXVn. — 1". Hoc capitulum obscurum est •,

quia non satishic apparet, (|uam nunc vocet creaturam.

Diciturautem secundum cathohcam disciphnam creatura,

quidquid fecit et condidit DeusPater, perunigenitum Fi-

hum, in unitate Spiritus sancti.Ergo nonsolum corpora,sed etiam animse noslroe ac spiritus creaturae nomineconti-

nentur. Sic autem dictum est : « Ipsa creatura hberabitur

» a servitute interitus, in hbertatem glorioe fihorum Dei :»

quasi nos non simus creatura , sed fdii Dei , in quorum' Roni. viii, II.



DE DIVEnsiS Q\ ^ST. OCTOG. TRIBtS. 89

gloriae libertalem liberabitur a servitute creatura. Item

dicit : « Scimus enim (juia omnis creatura congcmiscit et

» dolet usque adhuc , non solum autem iila , sed et nos

ipsi : » tanquam aliud simus nos , aliud omnis creatura.

Totum ergo capitulum particulalim considerandum est.

2". « Existimo enim , in(|uit, ([uod indignse sint passio-

))nes hujus temporis ad futuram gloriam, quae revelabitur

)> in nobis^ : » hoc manifestum est. Dixerat enim superius

« Si autem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis -. »

Quod fieri non potest sine molestia , cui patientia necessa-

ria est. Quo pertinet et ([uod paulo ante ait, « Si tamen)> compatimur, ut et conglorificemur. )) Quod itaque ait

« Nam expectatio creaturae revelationem filiorum Dei ex-

)) pectat ^: » hoc eum puto dicere. Nam et hoc ipsum

quod in nobis dolet, cum facta carnis mortificamus, id est,

cum csuiimus aut sitimus per abstinentiam , dura frena-

mus delectationem concubitus per castitatem , dum inju-

riarum lacerationes et contumebarum aculeos per patien-

tiam sustinemus, dum neglectis atque rejectis voluptati-

bus nostris pro fructu malris Ecclesiae laboramus •, quid-

quid in nobis in hac atque hujusmodi attritione dolet,

creatura est. Dolet enim corpus et anima , quse utique

creatura est , et expectat revelationem fihorum Dei 5 id

est , expectat c{uando appareat quod vocatum est , in ea

gloria ad quam vocatum est. Quia enim Filius Dei uni-

genitus non potest appellari crealura , ([uando([uidem

per ipsum facta sunt omnia quaecumque Deus fecit 5 dis-

tincte etiara nos vocamur creatura ante illam evidentiamgioriae , et distincte vocamur filii Dei , ([uamvis hoc adop-

tione mereamur : nam ille unigenitus natura fihus est.

« Ergo exjiectatio creaturne , id (^st , expectalio nostra,

revelationem fdiorum Dei expectat : » id est , expectat

' Roni. VIII, 18. —2 iijij j3. —3 ibul. 17 et 19.



90 S. A.UGU3TIN1 EPISCOPl

quando appareat quod promissum est , quando re ipsa

manifestum sit quod nunc spe sumus. Filii enim Dei su-

mus *, et nondum apparuit quid erimus. Scimus autem

quoniam cum apparuerit, similes ei erimus , quoniam vi-

debimus eum sicuti est, Ipsa est reveiatio filiorum Dei,

(juam nunc expectatexpectatiocreaturse : non quod crea-

tura revelationem expectet alterius naturae, quse non sit

creatura •, sed ipsa qualis nunc est , expectat quando sit

qualis futura est : tanquam si diceretur, Operante pictore

subjectis sibi coloribus et ad opus ejus paralis, expectatio

colorum manifestationem imaginis expectat : non quia

tunc sunt alii , et alii erunt, aut non colores erunt ; sed

tantum quod aliam dignitatem habebunt.

3°.«Vanitati enim,inquit,creatura subjectaest^.wHocest

illud : « Vanitas vanitantiiim, et omnia vanitas. Quae abun-» dantia esthomini in omni labore suo, quem ipse laborat

» sub sole " ? » Cui dictum est : « In labore manducabis

» panem tuum ^. Vanilati ergocrealura subjecta est, non» sponte.» Bene additum est, «nonsponte.» Homo quippe

sponte peccavit , sed non sponte damnatus est. Peccatum

itaque fuit spontaneum , contra prjEceptum facere verita-

tis: peccali autempoena, subjicifailaciae. Non ergo sponte

creatura subjecta est vanitati : « sed propter eum qui

» subjecit eam in spe, » id est, propter ejus justitiam atque

clemenliam,

qui neque impunitum reiiquit peccatum

neque insanabiiem voiuit esse peccantem.

4". « Quia et ipsa creatura , » id est , ipse homo , cum

Jam signaculoimaginis propter peccatum amisso remansit

tantummodo creatura : « et ipsa ilaqne creatura,» id est,j

etipsa quae nondum vocatur filiorum forma perfecta, sed|

tantum vocatur creatura%« liberabitur a servitutc inteii-i

' I Joan. III, 2. — ' Rom vm, "ô. —^ F.rcle. \ , i. - ^' Gen. ni, 19. :

—5 Rom. VIII, 21.



DE DIVERSIS QU^bT. OCTOG. TRIBLS. 91

» tus. Quod itaque ait, « et ipsa liberabilur ^ » facit intel-

ligi, et ipsa, ijueraadmodum et nos, id est, et de ipsis non

est desperandum , qui nondum vocantur fdii Dei , quia

nondum crediderunt , sed tantum creatura : quia et ipsi

credituri sunt, et liberabunlur a servilute interitus, quem-

admodum nos qui jam filii t)ei siimus, quamvisnondum

apparuerit quid erimus. Liberabuntur ergo a servitute

interitus, « in libertatem gloriae fdiorum Dei , » id est, et

ipsi erunt ex servis liberi, et ex mortuis gloriosi in vita

perfecta, quam habebunt fdii Dei.

5°. « Scimus enim quia omnis creatura congemiscit et

» dolet usque adhuc^» Omnis creatura in homine nume-

ratur, non quod in eo sint omnes Angeli, et superminentes

Virtutes ac Polestates ^, aut coehim, et terra, et mare, et

omnia quoe in eis sunt ; sed quia omnis creatura partim

spiritahs est, partim animalis, parlim corporahs. Quod ut

ab jnferioribus consideremus, corporahs creatura per loca

tenditur , animahs autem vivihcat corporalem , spirilahs

animalem regit, et tunc bene regit, cum ipsa regendam se

subjicit Deo : cum autem transgreditur praecepta ejus,

laboribus et serumnis per eadem ipsa quae regere poterat

implicatur. Qui ergo vivit ex corpore. carnahs homo vei

animahs vocatur: carnahs,quia carnaha sectatur •,. anima-

hs aulem, quia fertur dissoluta lascivia animae suae, quamnon regit spiritus , neque coercet intra metas naturalis

ordinis,

quia et ipse se non subdit regendum Deo. Qui

autem spiritu animam regit, et per animam corpus,(quod

facere non polest , nisi Deum habeal et ipse rectoremquoniam sicut caput muheris vir, ija caput viri Christus

est'^, ) vocatur spiiitalis. Quse vita cum aliqua molestia

nunc agitur,

post autem nullam patietur. Et quoniam

summi Angeli spiritaliter vivunt,infimi autem animaliter,

' Rom. VIII, s*a. —^ i Coi. xi, 3.



\2 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

bestiae vero et omnia pecora carnaliter, corpus autem non

vivit , sed vivificatur •, omnis creatura in homine est

quia et intelligit spiritu , et sentit anima , et localiter

corpore movetur. Omnis itaque creatura in homine con-

gemiscit et dolet. Non enim totam , sed omnem dixit

tanquam si quis dicat,

quod solem omnes homines vi-

dent qui sunt incolumes , sed non toti vident,

quia tan-

tum oculis vident : ita in homine omnis creatura est

quia et intelligit et vivit et corpus habet ; sed non tota

creatura in ipsoest, quia sunt praeter ipsum et Angeli,

qui intelligant et vivant et sint , et pecora quae vivant

et sint, et corpora quae tantummodo sint 5 cum ipsum

vivere magis sit, quam non vivere, et ipsum intelligere

magis sit,

quam sine intellectu vivere. Cum ergo miser

homo congemiscit et dolet, omnis creatura congemiscitet dolet usque adliuc. « Usque adhuc » autera recte

dixit : quia etiamsi sint aliqui jara in sinu Abrahae, et latro

ille cum Domino in paradiso constitutus , illo die quo

credidit, dolore destiterit ': tamen usque adhuc omnis

creatura congemiscit et dolet, quia in iis qui nondumliberati sunt , omnis est, propter spiritura et animam et

corpus.

6°. « Non solum autem , inquit, omnis creatura conge-

» miscit et dolet, sed et nos ipsi -: » id est, non solum in

homine corpus et anima et spiritus simul dolent ex diffi-

cultatibus corporis,sed etnos ipsi, exceptiscorporibus,«Inl

wnobis ipsis congemiscimus, primitias habentes spiritus.»!

Et bene dixit , « Primitias habentes spiritus : » id est,'

quorum jamspiritus tanquam sacrificium oblati sunt Deo,

et divino charitatis igne comprehensi sunt. Hae sunt pri-

mitiae homini •, quia veritas primum spiritum nostrum

obtinet, ut per hunc caetera comprehendantur. .Jam ergOi

' Lnc. XVI, "23 et xxiir, 43. —' Rom. vnr, 23.



DE DIVEKSIS QIH-ST. OCTOG. TRIBLS. 93

habel primitias oblalas Deo , qui dicit : « Mentc servio

» Legi Dei , carne autem legi peccati '. » Et qui dicit,

» Deus cui servio in spiritu meo ^.w Et de quo dicitur :

« Spiritus quidem promptus est , caro autem iniirma ^. »

Sed quoniam adhuc dicit : « Infelix cgo homo, quis rae

» liberabit de corpore mortis hujus * ? » et adhuc tahbus

dicitur : « Vivificabit et mortalia corpora vestra propter Spi-

» ritum manentem in vobis ^5 » nondumest hoiocaustum:

erit autem , cum absorbebitur raors in victoriam : cum ei

dicetur : « Ubi est, mors , contentio tua? ubi est , mors

» aculeus tuus "^ ? » Nunc ergo , inquit, non solum omnis

creatura, id est, cum corpore , « sed etiam nos ipsi primi-

» tias habentes spiritus : » id est , nos animae,

quae jara

primitias mentes nostras obtuhraus Deo « in nobis ipsis

» congeraiscimus, » id est, prseter corpus , « adoptionem

» expectantes, redemptionera corporis nostri , » id est, ut

et ipsura corpus accipiens beneficiura adoptionis fiiiorum,

qua vocati sumus, totos nos iiberatos, transactis oranibus

raolestiis , ex omni parte Dei fiiios esse manifestet. « Spe

» enim saivi facti sumus : spes autera quoe videtur, non est

» spes ^ » Tunc ergo erit res quae nunc spes est , cum

apparuerit quid erimus, id est, siraiies iiii, quoniam vide-bimus eum sicuti est *.

7«. Hoc capitulum si hoc modo , ut tractatum est

aperiatur^ non incidiraus in iilas moiestias, quibus pieri-

que hominesdicerecoguntur, oranes A.ngeiossubiiraesque

Virtutesin doloreet gemitibus esse, antequara nos penitus

hbereraur, quoniara dictum est, « Omnis crcatura conge-

» miscit et dolet. » Quamvis enim adjuvent nos pro sua

subiimitate , dum obteraperant Deo ,qui pro nobis etiam

unicum Fihura suura dignatus est mittere : taraen sine

' Roni. VII, a5. —^ Id. 1, 9 —^ Matlh. xxvi, 4i — -^ Rom. vii, 24 —* Id. viii, II. —^ I Cov. XV, 55. —7 Rom viii, 24. —^ Joan. 111, 2.



94 i- AlGtSTIMI EPISCOPI

gemitu et doloribus id tacere credendi sunt, ne miseri

existimentar , feliciorque sit de numero nostro Lazarus

ille % qui jam in Abrahae sinu requiescit. Praesertim quiadixit, eamdem creaturam qure congemiscit et dolel, vani-

tati esse subjectam : quod cle summis et excellentibus Vir-

tutum Potestatumque creaturis nefas est credere. Deinde

iiberandam eam dixit a servitute interitus, quo illos ce-

cidisse,

qui in ccelis agunt vilam beatissimam , non pos^

sumus credere. Tamen nihil temere confirmandum est,

sed pia dihgentia etiara atque etiam verba tractanda sunt;

ne forte quae congemiscit et doiet et vanitati subjecta est,

possit aliquo modo alio inteiligi , ut de summis Angelis,

quandiu nostrae infirmitali jussu Domini noslri opitulan»

tur, non impie possit existimari. Sed sive illa quam exse-r

cuti sumus , sive alia aliqua hujus capituii exposiiio pro»

feratur ; id tantum cavendum est , ne violet aut vulneret

catholicam fidem. Scio enim vanos haereticos de hoc ca»

pitulo multa impia et inepta jactasse.

QvMSTio. LXVIII. — 1**. Cum videatur Apostolus eor»

ripuisse curiosos, dicendo ; « homo , tu quis es, qui

» respondeas Deo^? » de hoc ipso illi quaestionem mo-

vent , et in ea sententia non desinunt esse curiosi , qua ob-jurgata est ipsa curiositas : et impii quidem cum contU/»

melia, ut dicant Apostolum in solvenda quaestione defe-

cisse, et objurgasse quaerentes, quia non poterat quod

quaerebatur exponere. Nonnulli autem haeretici^, quia

non decipiunt , nisi cum scientiam quam non exhibent

polhcentur, et adversantes Legi et Prophetis, quaecum"

que de illis Apostolus sermoni suo inseruit , falsa et a cor-

ruptoribus immissa esse criminantur, etiam hoc inter ipsa

quae interpolata dicunt, numerare maluerunt, et negare

Paulum dixisse : « homo, tu quis es, qui respondeas

' Luc. XVI, i3. •— ' Koin. i\, 20. —* Manichcei.



DE DIVEnSIS QU^SX. OCTOG. IKIBI S. 96

» Deot » Ouoniam si ipsis dicalur ad decipiendos homines

calumnianlibus, procul dubiotacehunl, neccecidebuntul-

iam de voluntate omnipotentis Dei imperitis quos decipere

cupiunt, scienliam polhceri. Quidam autem hona et pia

mente Scripluras legentes quaerunt, quid hic possit vel ma-ledicentihusvelcalumniantibusresponderi. Sednosetauc-

toritati Apostolicae salubriter inhaerentes, et libros quos

catholica disciplina custodit falsatos esse nequaquam exis-

timantes, sentiaraus quod verum est , indignos et infirmos

esse ad inteUigenda divina secreta , (juibus ista claudun-

tur ; et eis murmurantibus et indignanlibus quod consilia

Dei non discunt, cum dicere coeperint : « Ergo cujusvult

» miseretur, et quem vult obdurat : quid adhuc conque-

» ritur? Nam voluntati ejus quis resistit ' ? » cum his ergo

verbis aut calumniari Scripturas, aut latebram peccato-

rum suorum quaerere coeperint , ut prsecepta contem-nant, quibus ad vitam bonam pervenitur , respondeamus

fidentissime , « homo , tu quis es , c|ui respondeas

» Deo -: » Nec eos reveriti sanctura canibus demus^ , aut

projiciamus margaritas nostras ante porcos : si tamen jam

ipsi canes et porci non sumus , et de meritis animarum

revelante Spiritu sancto, sublime ali([uid et a vulgati con-

jectura remotissimum, vel ex parle atque in aBnigmate

suspicemur.

2". Non enira Apostolus hoc loco sanclos prohibuit a

quaerendo , sed eos qui nondum sunt in charitate radicati

et fundati , ut possint comprehendere cum omnibus sanc-

tislatitudinem, longitudinem, altitudinem etprofundum,

et caetera quse in eodem loco exequitur ^. Non ergo pro-

hibuit a quaerendo, qui dicit : (t Spiritalis autem omnia

» judicat , ipse autem a nemine judicatnr ^. » Et illud

' Roin. IX, 18, 19. — • Ibiil. uo. — 2 iVlattl) vii, 6. — 4 liphes. m, i8.

—* 1 Coi II, I •i.




prsecipue : « Nos auteni noii spirilum hujus mundi acce-

» pimus , sed spiritum qui ex Deo est , ut sciamus quae a

M Deo donata suntnobis^ » Quos ergo prohibuit, nisilu-

teos atque terrenos qui nondum intrinsecus regenerati

atque nutrili imaginem illius hominisportant, qui primus

factus est de terra terrenus^? Et quia ei a quo factus est,

noluit obtemperare , in id lapsus est unde factus est, me-

ruitque post peccatum audire , « Terra es, et in terram

))

ibis^. » Talibus igitur hominibus dicit Apostolus : «

» homo, tu quis es, qui respondeas Deo? Numquid dicit

» figmentum ei qui se finxit : Quare sic me fecisti^? »

Quandiu ergo figmentum es, nondum perfectus filius

quia nondum hausisti plenissimam gratiam, qua nobis

data est potestas fihos Dei fieri% quo possis audire, « Jam

» non dicam vos servos , sed amicos ^: » tu quis es

,qui

respondeas Deo, et vehs Dei nosse consihum? qui si homi-

nis tibi sequalis nosse voluisses, impudenter faceres, nisi

prius in amicitiam recipereris. Sicut ergo portavimus ima-

ginem terreni, portemus etimaginem coelestis'^ , exuentes

nos veterem hominem et induentes novum ^ , ut non di-

catur nobis quasi luteo figmento , « Numquid dicit fig-

» mentum ei qui se finxit : Quare me sic fecisli? »

3*^. Et ut manifestum sit, non sanctificato spiritui, sed

carnali luto ista dici, vide quid sequitur : « Aut non habet

» potestatem figulus luli cx eadem conspersione facerc

» aliud quidem vas in honorem , aUud in contumeliam ^? »

Ex quo ergo in Paradiso natura nostra peccavit, ab eadem

divina providentia, non secundum coekim , sed secun-dum terram , id est , non secundum spiritum, sed secun-j

dum carnem morlah generatione formamur, et cmnesj

• I Cor. 11, 12. — 2 ij XV, 4/ —^ Gcn. iii , 19. —4 Roni. ix,i

•20. —5 joan. ij 12. —C ij. vx, i5. —7 i Cor. xv, 49- —^ Coloss. ui,

9. —9 Rom. IX, 21.



DE DIVERSIS QL.^^ST. OCTOG. TRIBI S. 97

una massa luli facti sumus, quod est massa peccati. Cumergo meritum peccando amiserimus , et misericordia Dei

reraota nihil aliud peccantibus nisi seterna damnatio de-

beatur,

qui sibi vult homo de hac massa, ut Deo respon-

deat et dicat : « Quare me sic fecisti? » Si vis ista cognos-

cere, noli esse lutum , sed eiiicere filius Dei per illius

misericordiam ,qui dedit potestatem fihos Dei fieri cre-

dentibus in nomine ejus ' •, non autem,

quod tu cupis ,

antequam credant , divina nosse cupientibus. Merces enimcognitionis meritis redditur , credendo autem meritum

comparatur. Ipsa autem gralia quae data est per fidem,

nulhs nostris meritis prsecedentibus data est. Quod est

enim meritum peccatoris et impii? Ghristus autem pro

impiis et peccatoribus mortuus est'^, ut ad credendum

non merito, sed gratia vocaremur, credendo autem etiam

meritum collocaremus. Peccatores igitur credere juben-

tur, ut a peccatis credendo purgentur. Nesciunt enim

quid recte vivendo visuri sint. Quapropter cum videre

non possint, nisi recte vivant, nec recte vivere valeant_,

nisi credant ^ manifestum est a fide incipiendum , ut prae-

cepta quibus credentes a saeculo hoc avertuntur , cor

mundum faciant, ubi videri Deus possit. « Beati enim

» mundo corde, quia ipsi Deum videbunt'^. » Et per

prophetiam canitur, « In simphcitate cordis quaerite il-

» lum*. » Quapropler recte dicilur hominibus in vetus-

tate vitae manentibus , et propterea tenebrosum oculumanimae gerentibus : « homo, tu quis es, qui respon-

» deas Deo? Numquid dicit figmentum ei qui se finxit :

» Quare me sic fecisti ? Aut non habet potestatem figulus

» luti ex eadem conspersione facere aliud quidem vas in

» honorem , aHud in contumeliam? Expurga vetus fer-

» mentum^, ut sis nova conspersio, » etin ea ipsa non' Joan. I, 12.—» Roin. v,6.— 3 Jiattli. v, 8.-4 Sap. i, i.— 5 i Cor. v, 7.

CXLV. 7



98 S. AUGVSTIM EriSCOPl

adhuc parvulus in Christo ut lacte potandus sis * , sed

perveni ad virum perfectum , ut sis inter illos de quibus

dicitur : « Sapientiam loquimur inter perfectos^. » Tumdemum recte et non proepostere audies, si qua sunt de

animarum occultissimis meritis : et de gratia vel juslilia

secreta omnipotentis Dei.

4". Nam de Pharaone facile respondetur, prioribus me-ritis quibus aillixit in regno suo peregrinos, dignum effec-

tum cui obduraretur cor^ , ut ncc manifestissimis juben-tis Dei crederet. Ex eadem ergo* massa , id est

, peccato-

rum, et vasa misericordiie protulit,

quibus subveniret,

cum eum deprecarentur fdii Israel; et vasa irae, quorumsupplicio illos erudiret, id est, Pharaonem et populum

ejus : quia quamvis essent utrique peccatores , et propte-

rea ad unam massam pertinerent , aiiter tamen tractandi

erant qui uni Deo ingemuerant : « Pertulit ergo in multa

» patientia vasa irae,

quae perfecta sunt in perditionem *.

Et eo ipso quo ait, « in multa palientia : » satis significaviti

priora eorum peccata , in quibus eos pertulit ; ut oppor-,

tune tunc vindicaret, quando de illorum vindicta subve^

niendum erat his qui liberabantur. « Et ut notas faceret'

» divitias gloriae suse in vasa misericordiae , quae praepa-

» ravit in gioriam ^. » Hic fortasse conturbatus ad illain

quaestionem redis, « Gujus vult miseretur, et quem vullj

» obdurat : quid adhuc conqueritur ? Voluntati enim ejui

» quis resislit^ : » Prorsuscujus vult miseretur, et quenoi

vult obdurat : sed haec voluntas Dei injusta esse non po-

test. Venit enim de occuitissimis meritis : quia et ipsi pec-catores cum propter generale peccatum unam massani

fecerint, non tamen nulia est infer ilios diversitas. Praece"!

dit ergo aliquid in peccatoribus , quo quamvis nonduni

' I Cor. 111, 2. —'• Id. II, <;. —^ Kxod. V, (i. —4 Roiii. ix, n. —^ Ibidj

23. —^ Ibid. i8, 19.





100 S. AlGtJSTiNI EPISCOPI

sihi potest tribuere quod vocatus est. Qui autem vocatus

non venit , sicut non habuit meritum proemii ut vocare-

tur , sic inchoat meritum suplicii cum vocatus venire ne-

glexerit. Ila erunt duo illa : « Misericordiam et judicium

)) cantabo tibi, Domine^ » Ad misericordiam pertinet vo-

catio : ad judicium pertinet beatitudo eorum qui vene-

runt vocati, et supplicium eorum qui venire noluerunt.

Numquid ergo latebat Pharaonem quantum boni conse-

cutae fuerint terrse illae per adventum Joseph^? lllius ergorei gestae cognitio, vocatio ejus fuit, ut populum Israel

misericorditer tractans non esset ingratus. Quod autem

huic vocationi obtemperare noluit , sed exercuit crudeli-

tatem in eis, quibus humanitas et misericordia debebatur,

meruit poenam , ut induraretur illi cor, et tantam caeci-

tatem mentis pateretur , ut tot et tantis tamque manifestis

Dei signis non crederet^5

quo posset ejus supplicio , sive

obdurationis , sive ultimae visibilis submersionis , erudiri

populus, cujus alllictione ille , et occultae obtusionis , et

manifestae submersionis meritum sibi compararet.

e**. Haec autem vocatio, quae sive in singulis hominibus,

sive in populis, atque inipso genere humano per tempo-

rum opportunitates operatur, altae et profundae ordinatio-

nis est. Quo pertinet eliam iJlud, « In utero sanctificavi te,

)) et cum esses in renibus patris tui, vidi te^. » Et, « Jacob

» dilexi, Esaii autem odio habui^ » cum dictum sit ante-

quam nascerentur. Nec comprehendi potest, nisi forte ab

eis qui diligunt Deum ex toto corde et ex tota anima, et ex I

tota mente sua, et dihgunt proximos suos tanquam se ip- !

sos^. Tanta enim charitate fundati possunt jam fortasse cum i

Sanctis comprehendere longitudinem, lalitudinem, ahitu-

dinem, et profundum'. Illud tameu constantissima fide

' Psal. c, I. —' Gen. xli. —^ Exod. v, 6, el vii, 28. —^*- Jerem. 1, 5.

* Malacli.i; '2 cl 3. — <> Deiit. vi, 5, etÎattli. \xii, 57. —7 Ephes. 111, 18. :



DE DIVERSIS QUvf.ST. OCTOG. TRIBrs. 101

relinendiim, nequc quidcjuam Deum injuste facore, neque

ullam esse naturam qure non Deo debeat id quod est : quia

Deo debetur omne decus et pulchritudo et congruentiapartium

5quam si penitus persecutus fueris, et usque ad

omnes reliquias de rebus detraxeris, remanet nihil.

QvT.sTio LXIX. —1°. Qui Filium Dei Patri sequalem

non esse contendunt, solent usurpare familiarius hoc

lestimonium , ubi ait Apostolus, « Cum autem ei om-» nia subjecta fuerint , tunc et ipse Filius subjectus

•) erit ei, qui illi subjecit omnia, ut sit Deus omnia in

I) omnibus^ » Non enim posset eis error oboriri pallia-

tus nomine christiano, nisi de Scripturis non inlellectis.

Dicunt enim, Si aequalis est, quomodo subjectus erit ei"^ ?

)uod utique simile est illi Evangelicae quaestioni, Si

equalis cst, quomodo major est Pater? Ipse enim Domi-

lus ait, « Quoniam Pater major me est^ » Regula au-

em cathoJicoe fidei sic se habet, ut cum aliqua in Scrip-

uris dicuntur de Filio quod sit minor Patre, secundum

usceptionem hominis intelligantur : cum vero ea dicun-

ur quibus demonstratur requalis . secundum id quod

)eus est accipianlur. Apparet ergo quemadmodum dic-

um sit : « Pater major me est^ » Et, « Ego et Pater unumsumus. )) Et, « Deus erat Verbum. » Et Verbum caro

factum est^ » Et, « Non rapinam arbitratus est esse

aequalis Deo , sed semetipsum exinanivit formam servi

accipiens^. » Sed quoniam multa etiara secundum pro-

irielatcm personae, excepto quod attinet ad susceptionem

lominis, de illo ita dicuntur, ut Patrem non aliud quam*atrem, et Filium non aliud quam Filium intelligi opor-

eat, putant haeretici in iis quse ita dicuntur atque intelli-

untur, aequalitatem esse non posse. Scriptum est enim

' I Cor. XV, 28. —' Vide lih. i de Trinit. cap. 8. —' .loan. xiv, i8. —Id. X, 3o. —5 Id. ), I et 14. —e Philip. II, 6.





t)E DIVERSIS Ql.CST. OCTOG. TRIBl S. 103

est : quanquam apertissime sequatur etdicat, « Quoniam

)) (juiciem per hominem mors, et per hominem resurrectio

» morluorum. Sicut enim in Adam omnes moriuntur, sic

» et in Christo omnes vivificabuntur. Unusquisque autem

» in suo ordine : initium Christus ^ deinde ii qui sunt

» Christi , in^ praesentia ejus-, deinde finis, cum Iradide-

M rit regnum Deo et Palri, cum evacuaverit omnem prin-

)) cipatum et omnem postestatem et virtutem. Oportet

» enim illum regnare, donec ponat omnes inimicos suos

M sub pedibus suis. Novissima inimica destruetur mors.

» Omniaenim subjecit sub pedibus ejus. Cum autem dixe-

)) rit, quod omnia subjecta sunt, manifestum est quia

» praeter eum qui subjecit illi oninia. Cum autem ei om-» nia subjecta fuerint, tunc et ipse Filius subjectus erit

» ei, qui ilii sulijecit omnia, ut sit Deus omnia in omni-

» bus-. » Manifestum estergo hoc secundum susceptionemhominis dictum.

S^. Sed alia in hoc capitulo, cujus tolum textum com-

memoravi, solent habere quaestionem : primo quod dic-

tum est, « Cum tradiderit regnum Deo et Patri^ : » quasi

nunc non teneat regnum Pater. Deinde quod dictum est,

« Oportetenim

iilum regnare, donec ponat omnes inimi-

» cos suos sub pedibus suis ^: quasi postea non sit regna-

turus, et ad hocvaleat quod supra dictum est, « Deinde

» finis. » Quod sacrilega opinione sic accipiunt , quasi

finem dixerit consummationem regni ejus : cum scriptum

sitiuEvangelio, « Etregniejus non erit finis^»Postremo

quod diclumest, « Cum autem ei omnia sul^jecta fuerint,

» tunc et ipse FiUus subjectus erit ei qui subjecit om-» nia : sic volunt intelligi, quasi nunc aut aliquid Filio

non sit subjectum, aut Patri non sit ipse subjectiis.

• napouaioc. —' i Cor. xv, 21 et seqq. —* i Cor. xv, 9.^. —4 Vide

lib. (ie Trint. cap. 8 et 10. —"• Luc. i, 33.



104 s. Arr,TSTi]vi episcopi

A^. Genere igitur locutionis solvitur quaestio. Sic enim

plerumque Scriptura loquitur, ut quod semperest, tunc

fieri dicalur in aliquo, cum in eo cognoscicoeperit.

Itaenim dicimus in oratione, « Sanctificetur nomen tuum ^

: »

quasi aliquando sanctum non sit. Ergo sicut sanctificetur,

est sanctum esse innotescat : ita quoque, « Cum tradiderit

» regnum Deo et Patri, « id est, cum Patrem regnare mons-

traverit, ut per speciem manifestationemque clarescat,

quod nunc a fidelibus creditur et ab infidelibus non puta-

tur. Evacuabit autem omnem principatum et polestatem,

manifestando utique regnum Patris, ut omnibus notum

sit, nullum principum et potestatum, sive ccelestium

sive terrestrium, perse habuisse aliquid principatus et po-

testatis, sed ab illo ex quo sunt omnia, non solum ut sint,j

verum etiam ut ordinata sint. In illa enim manisfestatione!

nulli spes aliqua remanebit in quoquam principe^ aut in j

quoquam homine. Quod etiam nunc prophetice canitur

« Bonum est sperare in Domino, quam sperare in hominej i

)) bonum estsperare in Domino quam sperarein principi-

» bus -: » ut ista meditatione anima jam in regnum Pa- 1

tris assurgat, nec cujusquam potestatem praeter illum|

magni faciens, nec sua sibi ipsi perniciosissime blandiens.]

Tradet ergo regnum Deo et Patri, cum per illum per spe- \

ciem congnoscetur Pater. Regnum enim ejus suntin qui-

bus nunc regnat per fidem. Aliter enim dicitur regnum

Christi secundum polestatem divinitatis, secundum quod

ei cuncta creatura subjecta est, et aliter regnum ejus dici-

tur Ecclesia, secundum proprietatem fidei quae in illo est,

secundum quodoratquidicit,«Possidenos'. «Nequeenim

non ipse possidet omnia. Secundum quod dicitur etiam

illud, « Gum servi essetis peccati, liberi eratis justitiae*. »

• Matth. vir, 6 et Vi. —=* Psal, cxvii, 8 et g. —3 Isai. xxvi, i3, juxfa

LXX. —4 Rom. VI, 20.



DE DlVEnSIS Ql.«:ST. OCTOG. TBIBTS. 10,5

Evacuabit ergo omnem principatum et omnem potestatem

et virtutem, utnulli Pafrem inluenti per Filium opus sit

aut libeat in cujusquam creaturae vel in sua conquiescerepotestate.

S^*. « Oporlet enim eum regnare, donec ponat omnes)) inimicos suos sub pedibus suis* : » id est, oportet re-

gnum ejus in tantum manfestari, donec omnes inimici ejus

ipsum regnare tateantur. Hoc enim intelligitur, sub pe-

dibus ejus futuros inimicos. Quod si de justis accepimus,

ideo dictum est « inimicos, » quia ex injustis justificantur,

et ei credendo subduntur. De injuslis autem qui ad justo-

rum beatitudinem futuram non pertinent, sic accipien-

dum est, quoniam et ipsi eum regnare ipsa regni ejus ma-nifestationc confusi fatebuntur -. « Ergo oportet eum)) regnare , donec ponat omnes inimicos sub pedibus

)) suis; » non ita dictum est, quasi cum posuerit inimicos

suos sub pedibus suis, non sit postea regnaturus : sed,

« Oportet eum regnare, donec ponat omnes inimicos

)) suos sub pedibus suis, » oportet eum, inquit, ad tan-

tam evidentiam rcgnum suum perducere, donec inimici

ejus nullo modo audeant iiegare ([uod regnet. Nam scrip-

tum est ; « Ita oculi nostri ad Dominum Deum nostrum,» donec misereatur nostri ^, » Nec ideo tamen, cum mi-

sertus nostri fuerit, oculos ab eo debemus avertere. In

tantum enim est beatitudo nostra, in quantum ejus con-

templatione perfruimur. Sic ergo ct hoc diclum est. Ocu-lorum nostrorum intentio ad Dominum non porrigitur,

nisiusque ad impetrationem misericordiae ipsius, non ut

postea inde avertatur, sed ut nihil inde amplius requirat.

Donec ergo pro eo positum est, ut non ampiius, intelligas.

Quo enim amplius, id est , usque ad quam majorem

manifestationem manifestabitur regnum Christi, nisi quo' 1 Cor. XV, 25. —» Psal. cxxii, a.




usque omnes inimici eum regnare fateantur? Aliud est

ergo non amplius manifestari, aliud non amplius perma-

nere. Non amplius manifeslari, est non fieri manifestius :

non amplius permanere, non fieri perseverantius. Quandoautem manifestius erit regnum Christi, quam cum omni-

bus claruerit inimicis?

6". « Novissima inimica destruetur mors ^ » Non enim

erit aliud quod destruatur, postea quam mortale hoc in-

duerit immorlalitatem. « Omnis edim subjecit sub pedi-

» bus ejus : » hoc est , ut eliam rnortem destruat. « Gum» autem dixerit, quia omnia subjecla sunt : » dixit utique

Propheta in Psahuis : « manifestum est (|uia praeter eum» qui subjecit illi omnia*^ : » Patrem vult intelhgi omnia

Filio subjecisse , sicut mullis locis idem Dominus in Evan-

geho commendal et prsedicat, non solum propter formamservi , sed etiam propter principium dequoest, et quosequahs est ei de quo est. Amat enlm ad unum principium

referre omnia , tanquam imago ejus, sed in quoinhabitat

omnis pleniludo divinitaiis^.

7*^. « Cum autem ei omnia subjecta fuerint, tunc et

» ipse Fihus subjectus erit ei,

qui iJh subjecit omnia*. »

Non quasi modo non ita sit , sed tunc manifestum erit

secundum locutionem superius traclatam. « Ut sit Deus

» omnia in omnibus. » Ipse est finis, quem superiuscom-

memoravit, cum totum primo breviter vellet concludere,

deinde quasi membratim exphcare et exponerc: Loque-

batnr enim de resurrectione, ubi ait, « Initium Christus,

» deinde ii qui sunt Ghrisli in praesenlia ejus , deinde

» finis^. » Ipse scihcet finis est, « ut sit Deus omnia in

» omnibus. » Ahter enim dicitur finis qui pertinetad con-

summationem, afiter qui pertinet ad consumptionem.

' Cor. XV, 26. —» Psal. viii, 8. —^ Coloss. n, 9. —4 i Cor. xv, 28. —5 Ibid. 23.



DE DIVEHSIS Qt^ST. OCTOG. TRIBUS. 107

Aliter enim finitur lunica texendo, aliter cibus come-

denclo. Deus autem omnia in omnibns dicitur , ut nemo

eorum (|ui ei cohaerent, amet adversus eum suam pro-

priam voluntatem, manifestum(jue sit omnibus quod idem

Aposlolus alio loco dicit : (c Quid autem habes quod non

» accepisti ' ? »

8". Sunt item qui sic intelligant hnnc locum , <( Opor-

» tet eum regnare, donec ponat omnes inimicos suos snb

y» pedibus suis-, » ut sub alia significatione positum hicdicant (( regnare; » non sub ea qua positum est regnum,

de quo ait, « Cum tradiderit regnum Deo et Patri^ : » ut

illud sic appellaverit regnum,

quo universam creaturam

Deus regit ; hoc autem si appellaverit regnare , ut intelli-

gatur tanquam adversus bostem exercitum ducere, vel

defendere civitatem : ut ideo dixerit : (( Oportet eum reg-

« nare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus

» suis ; » quia talis regni, quale babent principes armalo-

rum , nullaerit causa, hoste ita suhjectout rebellarenon

possit. Nam utique dictum est in Evangelio, « Et regni

» ejus non erit finis , secundum quod regnat in iaeter-

» num *: » secundum autem id quod adversus diabolum

sub eo mililatur , tandiu erit utique ista militia, donec

ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis : postea vero

non erit , cum pace perpetua perfruemup.

9^*. H.TC autem ita dicta sint, ut noverimus diligentius

etiam illud considerari oportere , secundum quid regnet

nunc Dominus dispensatione sacramenti sui per incarna-

tionem atque passionem. Nam secundum id quod VerbumDei est, tam sine finequam sine initio et sineintermissione

est regnum ejus. Secundumid aulem quod Verbum caro

factum est^, coepit regnare in credentibus per fidem in-

' I Cor. IV, 7. —Id. XV, 25. —^ Ibid. 24- • 4 Luc. i, 33. —' Joan.

1,24.



108 S. AUGUSTIM Eviscon

carnationis suae. Unde est etiam illud : « Dominns regna-

« vit a ligno ^ » Hinc autem evacuavit omnem principa-

tum etomnem potestatem et virlutem, dum non per cla-

ritatem ejus, sed per humililatem salvi fiunt credentes in

eum. Hoc est absconditum a sapientibus et prudentibus,

et revelatum parvulis^^ quoniam placuit Deo per stulti-

tiam praedicationis salvos facere credentes ^. Neque quid-

quam se inter parvulos scire dicit Apostolus, nisi Jesum

Christum, et hunc crucifixum^ Qua praedicatione tandiuopus est , donec ponantur omnes inimici sub pedibus

ejus : id est , ipsi humilitati ejus,

quam pedum nomine

significari arbitror , cedat atque subdatur omnis su-

perbia saecularis ; sicut ex maxima parte jam factum

est, et quotidie fieri videmus. Sed quo fine ista fiunt? Ut

tradat regnum i)eo et Patri , id est , ut nutritos fide incar-

nationis suae, perducat ad speciem qua aequalis est Patri.

Jara enim eis qui crediderant, loquebatur , cum diceret :

« Si manseritis in verbo meo, vere discipuli mei estis , et

» cognoscetis veritatem , et veritas hberabit vos^. » Reg-

num enim tradet Patri , cum per id regnabit in contem-

plentibus veritatem,

quo aequalis est Patri, et per se uni-

genitum per speciem faciet videri Patrem. Nunc enim per

hoc regnat in credentibus,

quo se ipsum exinanivit for-

mam seivi accipiens^ Tunc autem tradet regnum Deo et

Patri , cum evacuaverit omnem principatum et potestatem

et virtutem. Unde evacuabit, nisi hnmihtate et palientia

et infirmitate? Quis enim principalus non evacuetuv, cum

Filius Dei propterea regnat in credentibus , quia eumprincipes soecuh judicaverunt ? Quae potestas non eva-

cuetur , cum ipse per quem facta sunt omnia,

propterea

regnat in credentibus, quia itasubjectus est potestatibus

• Maltli. XI, 25. — 'I Cov. ), 5>i. — 3 Til. ii, >.. —4 .loan. viii, 3i. —'^ Philip. 11, 7.



nE DIVEUSIS QIJESX. OCTOG. TRIBUS. 109

uL (iicerel homiiii : « Non haberes iii me poteslatem , nisi

» data tibi esset desuper^? » Quae virtus non evacuetur,

cum ipseper quem coeli solidati sunt, ideo regnat in cre-dentibus, quia usque ad crucem mortemquc infirmatus

est.^ Hoc autem modo Fihus propric regnat in fide creden-

tium. Non enim Pater dici aut credi potest vel incarnatus,

vel judicatus, vel crucifixus. Per speciem autem,

quaaequalis est Patri, cum Patre regnat in contemplantibus

veritatem. Quod autem tradet regnum Deo et Patri , a

fide incarnationis suae ad speciem deitatis perducens eos

qui sibi nunc credunt , non ipse amittit, sed uterque se

unum ad Iruendum contemplantibus prsebet. Tandiu au-

tem opus est , ut in hominibus nondum valentibus sequa-

litatem Patris et Filii perspicua mentis lucc contueri,

per hoc

regnet Christus, quod tales capere possunt, et quod pro-

prie ipse suscepit, id est, incarnationis humiHtatem , donec

ponat omnes iiiimicos sub pedibus suis : id est, donec omnis

superbia saecularis incarnationis ejus humilitati subdatur.

lO^. Sane quod dictum est : « Tunc et ipse Filius sub-

» jectus erit ei, qui illi subjecit omnia -•, » quamvis se-

cundum susceptionem hominis dicatur, quia inde est

quaestio nata , cum ageret de resurrectione mortuorum^ :

tamen recte quaeritur utrum secundum ipsum tantum

dictum sit, quod est caput Ecclesiae, an secundum uni-

versum Christum , annumerato corpore et membris ejus.

Cum enira ait ad Galatas : « Non dicit , Et seminibus

» tanquam in multis, sed tanquam in uno, Et semini tuo,

» quod est Christus ^: » ne ipsum hoc loco solum intelli-

geremus Christum,

qui de Maria virgine est natus^

postea

dicit : (( Omnes enim vos unum estis in Christo Jesu. Si

» autem vos Christi, ergo Abrahae seraen estis^ » Et ad

' Joan. xn, ii. —» j Co,.. ^Vj 28. —^ Ephes. v, 'i3. —4 Ga!. w, i(>.

—5 Ibid. 28 et 29.



110 S. AUGUSTIWI EPISCOPl

Corinthios cum de charitale diceret, de raembris corporis

simihtudinem ducens : « Sicut enim corpus unum est,

» inquit, et raembra habet raulta, orania autem merabra» corporis cura sint muha , unum est corpus , ita et Chris-

» tus^ » Non dixit, ita et Cliristi , sed , ila et Christus,

ostendens Christum recte appellari etiam universum, hoc

est , caput cum corpore suo , ((uod est Ecclesia. Et multis

Scripturarum locis invenimus Christum etiam hoc modoappellari, ut cum omnibus suis raerabris intelligatur, qui-

bus dictum est : « Vos estis corpus Chrisli et membra *. »

Non ergo absurde sic intelhgimus, « Tunc et ipse Filius

» sulojectus erit ei , qui ilii subjecit omnia j » ut FiHura

non solura caput Ecclesiae , sed et omnes cum eo sanctos

intelhgaraus, qui sunt unura in Christo, unura semen

Abrahae : subjectum autem secundura contemplationem

serapiternce veritatis, ad oblinendara beatitudinem , nullo

motu animi, nulla parte corporis resistente, ut, in illa

vita nemine amanle propriam potestatem , « sit Deus om-» nia in omnibus. »

Qua:sTro. LXX. —Morte significari arbitror hoc loco

carnalera consuetudinem , quae resislit bonae voluntati de-

lectatione teroporaliurafruendorum. Non enim

diceretur

« Ubi est, mors, contentio tua^? » si non rcstitisset et repug-

nasset. Ipsiuscontentioetiamiilolocodescribitur : « Caro

» concupiscit adversus spiritum , et spiritus adversus car-

» nem *. Haecenim invicera sibi resistunt et adversantur,

» ut non quoR vultis illa faciatis. » Fit ergo per sanctifi-

cationera perfeclam , ut omnis carnahs appetitus spiritui

nostro illuminato et vivificato, id est, bonae voluntati

subjiciatur. Et sicut nunc videmus raultis puerilibus de-

lectationibus nos carere, quae nos pueros, sidenegarentur,

acerrime cruciabant : ita credendura est de omni carnali

' I Cor. XI, 12. —* Ibid. 27. —^ i Cor. xv, 54. —4 Gal. v, 17.



UE DIVERSIS QUiEST. OCTOG. TRIBU8. 111

delectatione faturuni esse , cum perfecta sanctitas totum

hominem reparaverit. Nunc autem quandiu est in nobis

quod resistat bonae voluntati , auxilio Dei per bonos ho-mines et bonos Angelos indigemus , ut donec sanetur vul-

nus noslrum, non ita molestet, ut perimat etiam bonamvoluntatem. Hanc autem mortem peccato meruimus, quodpeccatum erat anle omni modo in libero arbitrio, cum in

paradiso nullus dolor denegatse delectationis voluntati

bonae hominis resistebat , sicuti nunc. Verbi gratia , si

quiscjuam existat, quem nunquam dclectavit v«natio, omiii

modo liber est utrum venari velit , an nolit, nec eumcrucial quisquis hoc prohibet. At si ista libertate male

usus , venatus fuerit contra prohibentis imperium,

pau-

latim subrepens delectatio , mortificat animam , ut si

se abstinere velit , absque molestia et sine angore non

possit, cum id ante lota sanitate non ageret. « Ergo acu-

» leus mortis peccatum est ; » quia peccato facta est delec-

tatio, quse jam possit resistere bonae voluntati, et cum do-

lore cohiberi. Quam delectationem,

quia in defectu est

animae deterioris efleciae , jure mortem vocamus. « Virtus

)) autem peccali lex est ; )) quia multo sceleratius et flagi-

tiosius quae lex probibet committuntur, quam si nulia legeprohiberentur. Tuncitaqueabsorptaeritmorsinvictoriam,

cum per sanctificationem in omni parte hominis per-

fectadelectationespiritalium delectatiocarnalis obruetur.

Qi «sTio LXXI. —1°. Quia Veteris Testamenti custo-

dia timorem habebat , non potuit apertius significari Novi

Teslamenti donnm esse charitatem , quam hoc loco , ubi

Apostolus dicit : ^ Invicem onera vestra portate, et sic

.» adimplebitis Legem Christi ^ )> Hanc enim Ghristi Le-

gem dicere inteHigitur, qua ipse Dominus proecepit ut nos

invicem diligamus, tanlum in ea sententia praecepti pondus

' Gal. VI. V.



112 S. AUGXJSTINI EPISCOPI

conslituens , ut diceret : « In hoc cognoscetur, quoniam

» discipuli mei cstis , si vos invicem diligatis ^ » Hujus

autem dilectionis otlicium est , invicem onera nostra por-tare. Sed hoc otiicium

, quod sempiternum non est, per-

ducet sane ad beatitudinem seternam, in qua nuUa erunt

nostra onera, quae invicem portare jubeamur. Nunc vero

cum in hac vita^ id est, in hac via sumus, onera invicem

nostra portemus, ut ad eam vitam quse caret omni onerc

pervenire possinus. Sicut enim de cervis nonnulli talium

cognitionum studiosi scripserunt'^ , cum fretum ad insu-

lam transeunt pascuorum gratia, sic se ordinant, ut onera

capitum suorum quae gestant in cornibus super invicem

portent,ita ut posterior super anteriorem cervice projecta

caput collocet. Et quia necesse est unum esse, qui caeteros

praecedens, non ante se habeatcui caput inclinet, vicibus

id agere dicuntur 5 ut lassatus sui capitis onere ille qui

praecedit,

post oranes recedat , et ei succedat cujus fere-

bat caput , cum ipsepraeiret. Ita invicem onera sua por-

tantes, fretum transeunt, donec veniant ad terrae stabili-

tatem. Istam fortasse cervorum naturam intenderat Salo-

mon, cum ait, « Gervus amicitiae et pullusgratiarum tua-

» rum colloquanlur tecum ^. » Nihil enim sic probatamicum, quemadmodum oneris amici portatio.

^"^. Nec tamen invicem onera nostra portaremus, si unumtempus esset infirmitatis amborum ,

qui onera sua susti-

nent, aut unum intirmitatisgenus : sed diversa temporaet

diversa genera infirmitatis faciunt ut oncra nostra portare

invicem valeamus. Verbi gratia , iram fratris tui tunc

portabis, cum tu adversus eum non irasceris ; ut rursus

eo tempore quo te ira proeoccupaverit , ille te lenitate et

tranquillilate sua supporlet. Hoc exemplum ad id pcrtinet,

cum diversa sunt tempora portantiumonera sua, quamvis' Joan, XIII, 34. —' l^lin. lib, vm, cap. 32. —^ Prov. v, igjuxta LXX.



DE DIVEIISIS QUjEST. OCTOG. TRIBUS. 113

ipsa diversa non sit infirmitas : in ambobus enim ab invi-

cem ira portatur. Ad diversum autem infirmitatis genus

aliud exemplum videndum est : veluti si quisloquacitatem

in se vicerit , et pertinaciam nondum vicerit , alius vero

adhuc Joquax, sed jam pertinax non sit ; debet iJle hujus

loquacitatem et iste iJJius pertinaciam , donec iJJud in iJIo

ethoc in istosanetur, charitate portare. Par quippe infir-

mitas in duobus si uno accidat tempore , tolerare se invi-

cem non valent , cum adversum se intenditur. Nam ad-

versus aliquem tertium , et duo irati sibi conveniunt , et

se tolerant : quanquam nec tolerare se invicem dicendi

sunt , sed potius se invicem consolari. Sicut et tristes de

re una, magis se portant et quasi incumbunt sibi, quam

si unus trislis esset et alius gauderet : si autem adversus

se tristes sint, prorsus se tolerare non possunt. Et ideo in

hujusmodi affectionibus suscipienda est aliquanlulum ipsa

aegritudo 5 de qua vis alium per te liberari 5 et sic susci-

pienda , ut ad auxilium , non ad sequalitatem miserise va-

leat : quemadmodum se inclinat, qui manum jacenti

porrigit. Non enim se projicit, ut ambo jaceant ; sed in-

curvanttantum,utjacentem erigat.

3".Neque ulla res officiosum istum laborem adportandaoiiera aliorum facit iibenter impendi, nisi cum cogitamus

[uanta pro nobis pertulerit Dominus. Hinc enim admonensApostolus ait : « Hoc sentite in vobis, quodetin Cliristo

» Jesu, qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitra-

» tus est esse aequalis Deo , sed semetipsum exinanivit for-

)) mam servi accipiens, in simiJitudinem hominum factus,

» et habitu inventus ut homo, humiliavit semetipsum fac-

» tus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis^»

Superius enim dixerat : « Non qu£e sua sunt unusquisque

» intendens, sed eaquaealiorum ". » Huic sententiae con-> Philip. ir, 5 et seqq. — ^ Ibid. 4-

CXLV. 8



114 S. A.LGUSTIN1 EPISCOPI

texuit quod dictum est ; nam ita sequitur : « Hoc sentite

» in vobis ,quod et in Christo Jesu. » Ad hoc duntaxat,

ut quemadmodum ille in eo quod Verbum caro factumest, et habitavit in nobis *

, et sine peccato cum esset

peccata noslra suscepit, non attendit sua, sed nostra pta

et nos libenter, ad ejus imitationem, invicem onera nostra

portemus.

4". Huic cogitationi accedit etiam illa cogitatio,

quia

ille suscepit hominem , nos autem liomines sumus : et

considerarc debemus,

quod segritudinem sive animi, sive

corporis, quam in alio homine videmus, etiam nos habere

potuimus, aat possumus. Hoc ergo exhibeamus illi, cujus

infirmitatem portare volumus,quod ab illo nobis vellemus

exhiberi, si forte nos in ea essemus, etipse non esset. Adhoc perlinet quod ipse Apostolus ait : «Omnibus omniai

I) factus sum, ut omnes lucrificarem "^: » cogitandoscilicet

in eo vitio etiam se esse potuisse , unde cupiebat alium i

liberare. Compatiendo enim potius id agebat , non men-j

tiendo , sicut quidam suspicanlur , et hi maxime qui suis\

mendaciis defendendis, quae negare non possunt, alicujusj

magni exempli patrocinium quaerunt.jj

5". Deinde etiam illud cogitandum, nuUum esse homi>||nem qui non possit habere aliquod bonum, quod tu non-

j

dum habes, etiamsi lateat, in quo sine dubio possit te esse|

superior. Quae cogitalie ad conlundendam edomandam-que superbiam valet, ne arbitreris quoniam tua quaedam

j

bona eminentetapparent, ideo alterum nulla habere qusej

lateant , et fortassis majoris ponderis bona quibus te supe-|

rat nescientem. Non enim falli nos, aut adulatione potius

uti, Apostolusjubet,cum dicit : « Nihil per contentionem,

)» neque per inanem gloriam , sed in humilitate menlis

» alter alterum existimantes superiorem sibi ^. » Non hocj

' Jo«n. I, i4' —'1 ^ô'- ^^> 2'^* ~' PliilJl'. II, 3.



DE DIVERSIS QU^ST. OCTOG. TRIBUS. l 1 .'>

iradebemus existimare, ut non exislimemus, sed nos exis-

timare fingamus ; sed vere exislimemus aliquid occultum

esse possein aiio

,(|uo nobis superior sit, eliamsi

bonumnostrum, quo iilo videmur superiores esse non sit occul-

tum. Istae cogitaliones deprimentes superbiam, et acuen-

tes chariiatem , faciunl onera f ralerna invicem, non solum

aequo animo, sed etiam libentissime sustineri. Nullo modoautem de quocjuam homine incognito ferenda sententia

est -. et nemo nisi per amicitiam cognoscitur. Et ideo ami-

corum mala firmius sustinemus,

quia bona eorum nos

deleclant et tenent.

6". Nuliiusitaque repudianda estamicitia sese ingeren-

tis ad amiciliam copuiandam •, non ut statim recipiatur, sed

ut recipiendiis optelur, atqueita tractetur,ut recipi possit,

Illum enim receptum in amiciliam possumus dicere, cui

pmnia consilia noslra refundcre audeamus. Et si quisquara

2st qui se non audet ingerere ad amicitiam faciendam,

:um aliquo nostro temporaii honore aut dignitate revo-

.êtur 5 descendendum est ad eum, et ofTerendum illi qua-

lam comitate et submissione animi,

quod petere per se

pse non audet. Sane quamvis rarius , tamen aliquoties

iccidit, ut ejusquem volumus in amicitiam recipere, priuslobis innotescant mala quam bona , quibus ofFensi et

[uodam modo repercussi reJinquimus eum , et ad bono-

um ejus,

quae forte occulliora sunt, indagationem non)ervenimus. Admonet itaque Dominus Jesus Christus,qui

los vult eflici imitatores suos , ut ejus infirma toleremus,

itadquaedam sana, in quorum delectationeacquiescamus,

)er charitatis toleranliam perducamur. Ait enim : « Nonest opus sanis medicus , sed aegrotantibus ^ » Ideoque,

i propter Christi charitatem etiam eum qui omni ex parte

brtassis aegrotat, repellere ab anirao non debemus, quo-

MaUli. is, 12.

8



jlG S. AUGUSTINl EI-lSCOPl

niam saiian polest per verbum Dei^

quanto minus eum,

qui propterea nobis videri potest totus aegrotus,

quia

quaedam ejus saucia in primo ingressu amicitiae non po-tuimus sustinere , et quod est gravius , cum ofFensione

animi dc toto homine ausi sumus temerariam prsejudicii

ferre sententiam, non timentes quod dictum est : « Nolite

» judicare ut non judicemini ,»61, « In qua mensura

» mensi fueritis , in eadem remetietur vobis ^ » Ssepe

autem illa quae bona sunt,

prius apparent : in quibus

etiam temerarium benevolentise judicium cavendum est

ne cum totum bonum putaveris , ea quse postea mala

apparuerint , securum et imparatum te inveniant , et gra-

vins offendant ^ ut eum quem temere dilexeras, acerbius

oderis, quod nefas est. Quia etiamsi nuUa ejus bona prae-

cederent , et haec quae postea apparuerunt mala ,prius

eminerent , toleranda tamen erant, donec omnia cum illo

ageres, quibus taUa sanari soient : quanto magis cum ea

bona praecesserunt, quae tanquam pignora nos debent ad

posteriora toleranda constringere.

7°. Ipsa est ergo Lex Christi , ut invicem onera nostra

portemus. Christum autem diligendo , facile sustinemus

infirmitatem alterius , etiam quem nondum propter bonasua diligimus. Cogitamus enim quia ille

, quem dihgimus,

Dominus propter eum mortuus est. Quam charitatem

apostolus Paulus nobis ingessit, cum diceret : « Etpîbit

» infirmus in tua scientia frater, propter quem Christus

» mortuus est ^. » Ut si illum infirmum, propter quem

vitium ,quo infirmus est , minus dihgimus , ilhim in eo

consideremus ,qui mortuus est propter illum. Christura

autem non diligere, non infirmitas , sed mors est. Qua-

propter ingenti cura, et implorata Dei misericordia cogi-

tandum est, ne Christum neghgamus propter infirmum,

Malth. VII, I ct '2. —' I Cor. vm, ir.



DE DIVERSIS QUjT-.ST. OCTOG. TRIBUS. 117

cum inlirmum debeamus diligeie propter Chrislum.

Qi^sTio LXXII. — Qu;cri potest ciuomodo ab ipso

npostolo Paulo dictum sit : « Ante tempora aeterna '. »

Si enim tempora, quomodo aeterna? Nisi forte ante omnia

tempora intelJigi voluit-. Quia si dixisset,(( ante tempora,»

neque addidisset, (( aeterna : » posset accipi, ante qusedam

tempora,

quae ante se haberent alia tempora. iEterna

autem maluit dicere, quam omnia , fortassis ideo

,quia

tempus non coepit ex tempore, An tempora aeterna aevum

significavit-, inter quod et tempus, hoc distat, quodiJlud

stabile est, tempus autem mutaJjiJe ?

Qu^sTio LXXIIl. — 1". MuJtis modis haJîtum dici-

mus : veJhabitumanimi,sicutest cujuscumque discipJinae

perceplio, usu roborata atque firmata ^: veJ habitum

corporis, secundum quem dicimus alium alio esse succu-lentiorem et validiorem

,quae magis proprie habitudo

dicisoJet: veJ habitum eorumquse membrisnostris accom-

modantur extrinsecus, secundum quem dicimus vestitum,

caJceatum, armatum , et si quod ejusmodi est. In quibus

omnibus generibus(siquidem nomen hoc ductum est aJ^ iJJo

verbo , quodest liajjere

) manifestumest in

eare dici

habitum , quae accidit aJicui , ita ut eam possit etiam non

habere. Nam et doctrina acciditanimo, et succus ac robur

corpori ; et vestis atque arma non dubium est quin acci-

dant membris nostris : ita ut et imperitus possit esse

lanimus , si ei doctrina non accideret ; et exiJe atque lan-

guidura corpus sine succo viscerum et robore ; et nudus

sine veste , et inermis sine armis , et pede nudo sine cal-

ceamentis esse homo potest. IIaJ)itus ergo in ea re dicitur,

quae nobis ut habeatur accidit, Verumtamen hoc interest,

quod quaedam eorum quae accidunt nobis , ut habitum

faciant, non mutantur a nobis, sed ipsa nos mutant in se,

• Tit. 1, 2. — > ViVle lib. xn de Civit. Dei, cap. i6. —3 Philip. u, n.



118 S. AUGUSTINI EJ'ISCOPI

ipsa inlegra et inconcussa manentia : sicuti sapientia, cumaccidit homini^ non ipsa mutatur , sed hominem mutat,

quem de stulto S3pient(?m facit. Quaedam vero sic accidunt,

Ut pt mutent et mutentur : sicuti cibusipse araittens spe-

ciem suam , in corpus nostrum vertitur ; et nos refecti

cibo, ab exilitate atque languore in robur atque valentiam

<:ommutamur. Tertium vero genus est, cum ipsa quae acci-

dunt , mutantur ut habilum faciant , et quodam modo

formanlurab eis,quibushabitumfaciunt,sicutiest vestis:

nam cum reposita vel projecta est , non habet eam for-

mam,quamsumitcum induitur atque inducitur membris,

Ergo induta accipit formam, quam non habel)at exuta :

cum ipsa membra, et cum exuuntur, et cum induuntur,i

in suo statu maneant. Potest esse et tjuartum genus , cum i

ea quae accidunt,

ad faciendum habitum , nec ea mutanti

quibus accidunt, nec ab eis ipsa mutantur : sicuti annulus !

digito , si non nimis subtiliter attendatur. Verumtamen

hoc genus aut nullum est , si diligenter discutias , autj

omnino rarissimum.

2". Cum ergo Apostolus de unigenito Dei Filio loque-

retur, quantum pertinet ad ejus divinitatem, secundum id

quod verissimus Deus est , « aeqnalem dixit esse Patri, »

quod non ei fuit tanquam rapinam , id est, quasi aiie-

num appetere, si semper manens in ea 8equahtate,nollet

homine indui, ethominibus ut homo apparere: sed « se-

» metipsum exinanivit, » non formam suam mutans , sed

« formam servi accipiens ; » neque conversus aut trans-

mutatus in hominem , amissa incommutabili stabihtate,

sed quanquam verum hominem suscipiendo,ipsesusceptor

« in similitudinem hominum factus , » non sibi , sed eis

quibus in homine apparuit , « habitu inventus est ut

» homo *5 » id est , habendo hominem , inventus est ut

' Philip. n, 6 et 7-



DE DIVERSlS QU^ST. OCTOG. TRIBVS. 119

homo. Non enim poteral inveniri Deus ab iis,

qui cor

immundum habejjant , et Vcrbum apud Patrem videre

non poterant , nisi hoc suscipiendo quod possent videre,

et per quod ad illud lumen interius ducerentur. Iste autem

habitus non est cx primo genere •, non enim manens in se

natura hominis naturara Dei commutavit : neque ex se-

cundo •, non enim et mutavit homo Deum, et mutatusest

ab illo : neque ex quarto ; non enim sic assumptus est

homo , ut neque ipse mutaret Deum, nec abillo mutare-tur : sed potius ex tertio 5 sic enim assumptus est , ut

commutareturin melius, et ab eo formareturinefTabihter

excellentius-atque conjunctius quam vestis , cum ab ho-

mine induitur. Hoc ergo habitus nomine salis significavit

Apostolusquemadmodum dixerit,<(in simiHtudinem holni-

» num factus : » quia non transfiguralione in hominemsed habitu factus est, cum indutus est homine, quem sibi

uniens quodam modo atque conformans, immortalitati

aeternitatique sociaret. Sed illuni habitum,

qui est in

perceptione sapientioe et discipHnae. Grseci sc.v vocant :

hunc autera, secundum quem dicimus vestitum vel arma-

tum,o/r;j.%potiusvocant.Ex t[uo intelJigitur de isto genere

habitus locutura Apostolum 5 quandoquidem in Graecis

exemplaribus (r/,7;aaTc scriptum est,

quod nos in Latinis

« habitu » habemus. Quo nomine oportet intclligi nonmutatum esse Verbum susceptione hominis , sicuti nec

membra veste induta mutantur : quanquam iJla susceptio

inefTabiliter susceptum suscipienticopulaverit : sed quan»

tum verba humana rebus ineffabilibus coaptari possunt,ne mutatus intelligalur Deus humanae fragilitatis assump-tione, electum est ut greece (r/r,ii.y.êi Jatine diceretur ha-

bitus illa susceptio.

Qi^sTio LXXIV. — Iraago et sequalilas etsirailitudo

distinguenda sunt. Quia ubi imago, continuo similitudo,



120 S. A.UGUSTINI EPISCOPl

non continuo sequalitas : ubi aequalitas , continuo simili-

tudo, non continuo imago ^: ubi similitudo, non continuo

imago , non continuo aequalitas. Ubi imago , continuo

similitudo , non continuo aequalitas : ut in speculo est

imago hominis,

quia de iJlo expressa est ; est etiam neces-

sario similitudo, non tamen aequalitasj quia multa desunt

iraagini , quae tamen insunt illi rei , de qua expressa est.

Ubi aequalitas, continuo similitudo, non continuo imago :

velut in duobus ovis paribus , quia inest asqualitas, inest

et similitudo;

quaecumque enim adsunt uni , adsunt et

alteri •, imago tamen non est,

quia neutrum de altero

expressum est. Ubi similitudo , non continuo imago , non

continuo requalitas : omne quippe ovum omni ovo , in

quantum ovum est, simile est : sed ovum perdicis, quam-vis in

quantum ovumest, simile sit ovo gallinae, nec imago

tamen ejus est,

quia de illo expressum non est •, nec

aequale,

quia brevius est , et alterius generis animantium.

Sed ubi dicitur,non continuo, utique intelligitur quia esse

aliquando potest. Potest ergo esse aliqua imago, in qua

sit etiam sequalitas : ut in parentibus et filiis inveniretur

imagoet aequalitas et similitudo, si intervaHum temporis

defuisset ° nam et de parente expressa est similitudo filii,

utrecte dicatur imago, et potest esse tanta, ut recte etiam

dicatur aequalitas , nisi quod parens tempore praecessit.

Ex quo intelligitur et aliquando aequalitatem non solum

similitudinem habere, sed etiam imaginem : quod in su-

periori exemplo manifestum est. Potest etiam aliquando

similitudo esse et aequalitas, quamvis non sit imago : ut

de duobus ovisparibus dictum est. Potest etiam simihtudo

et imago esse, quamvis non sit aequahtas : ut in speculo

ostendimus. Pptest et similitudo esse , ubi et aequahtas

et imago sit : sicut de filiis commemoravimus , excepto

Coloss. 1, i4 et i5.



DE DIVERSIS Ql/ESr. OCTOG. TRIBXJS. 121

tempore ,quo praecediint parentes. Sic enim aequalem

syllabam syllabae dicimus;

quamvis altera praecedat,

allera subsetjuatur. In Deo autem,

quiaconditio temporis

vacat 5 non enim potest recte videri Deus in tempore

generasse Filium, per quem condidit tempora : consequens

est^ utnon solum sit imago ejus, (juia de illo est, et simi-

litudo ,quia imago ; sed etiam aequalitas tanta , ut nec

temporis quidem intervallum impedimento sit.

Qu/ESTio LXXV. — 1". Sicut Apostoius ad Hebroeosdicit : « Testamentum testatoris morte firmatur^» Pro-

pterea raortuo pro nobis Christo, Novum Testamentum

firmatum esse asserit : cujus similitudo Vetus Testamen-

lum erat, in quo mors testatoris per victimam prsefigura-

batur. Si ergo quaeratur quomodo simuS , secundum ejus-

dem Apostoli verba , « cohaeredes Christi , et fihi atque

haeredes Dei -; cum etiam hsereditas morte decessoris

firma teneatur, nec ullo alio raodo possit haereditas intel-

hgi : respondetur , ipso quidem raortuo factos nos esse

haeredes,

quoniam filii ejus etiam dicti sumus. « Non je~

» junant, inquit, filii sponsi, quandiu cumillis est spon-

» sus ^. » Haeredes ergo ejus dicimur, quia reliquit nobis

pacis Ecclesiasticse possessionem per fidem temporahs

dispensationis,quam in hac vita possidemus,(|uod testatus

est dicens : (( Pacem meam do vobis,

pacem rehnquo

» vobis *. M Cohaeredes autem ejus etiiciemur , cum in

fine saecuh mors absorbebitur in victoriam ^ Tunc enim

similes ei erimus, quando videbimus eum sicuti est ^.

Quam haereditatem non ejus Patris morte adipiscimur,qui mori non potest

5quandoquidem ipse fit haereditas

nostra , secundum illud quod scriptum est : « Dominus» pars haereditatis meae "

: » sed quoniam , cum vocati

' Hebr. IX, 17. —' Roii). viii, 17. —3 Matth. ix, i5. —4 Joan. xiv, 27.

—5 I Cor. XV, 54. —^ I Joan. lu, 2. —7 Psal. xiii, 5.



122 S. AUGTJSTINI EPISCOPl

sumus adhuc parvuli,et adspiritalia contemplanda minus

idonei, usque ad iiumiJlimas nostras cogitaliones se divina

miseratio porrexit,ut quomodocumquecerncre niteremur,

quod nonevidenter atque perspicue cernebamus,idipsum

moritur (|uod in aenigmate cernebamus , cum facie ad

fiiciem cernere coeperimus. Convenienter ergo dicitur

moriturum esse quod auferetur : « Cum autem venerit

» quod perfectum est, auferetur quod ex parte est^ » Ita

nobis quodam modo moritur pater in senigmate, et idem

ipse fit haereditas, cum facie ad faciem videtur : non quia

ipse moritur , sed imperfecta in eum nostra visio perfecta

visione perimitur : et tamen nisi illaprior nos nutriret, ad

aliam plenissimam et evidentissimam non efliceremur

idonei.

2". Quod si etiam de Domino Jesu Christo, non secun-dum Verbum in principio Deum apud Deum ^, sed secun-

dum puerum,

qui proficiebat setate ac sapientia pius

inteliectusadmittit^, propria illa susceptione servala, quae

communisei cum caeteris hominibus non est, cujus tan-

quam morte possideat haereditatem, manifeslum est. Nonenim nos cohseredes ejus esse possumus , nisi et ipse

hceres sit. Si autem pietas hoc non admittit, ut primo ex

parte videret homoDominicus, deinde ex toto, quanquara

in sapientia proficere dictus sit j in corpore suo intelli-

gatnr hseres , id est, Ecclesia , cujus cohaeredes sumus :

quemadmodum filii ejus matris dicimur, quamvis ex nobis

constet.

3*^. Sed rursum quaeri potest, cujus morte facti simus

etiam nos h.Tereditas Dei, secundum illud , « Dabo tibi

» gentes haereditatem tuam^ : » nisi forte hujus mundi,

quo prius tanquam dominante tenebamur. Post autem

cum dicimus, « Mihi mundus crucifixus est, et ego

I1 Co)-. xui, 10. - ' Joan. j, f . —^ Luc, ii, ô. —4 Psal. u, 8.





124 S. AUGISTINI EPISCOPI

Quod si cum crediderit, mox de hac vita decesserit, jus-

tificatio fidei manet cum illo , nec praecedentibus bonis

operibus, quia non merito ad illam sed gratia pervenitj

nec consequentibus,

quia in hac vita esse non sinitur.

llnde manilestum est, quod Paulus apostolus dicit, « Ar-

» bitramur enim hominem justificari per fidem sine ope-

» ribus \ » non ita intelligendum esse, ut accepta fide, si

vixerit, dicamus eum justum, ctiamsi male vixerit. Ideo

exempfo Abraha? et apostolus Paulus utitur, quia sine

operibus legis, quam non acceperat, per fidem justifica-

tus est; et Jacobus, quiafidem ipsius Abrahae opera bona

consecuta esse demonstrat, ostendens quemadmodum in-

telhgendum sit, quod Paulus apostolus pr.Tedicavit.

I^. Nam qui putant istam Jacobi apostoH scntentiam

contrariam esse iili Pauli apostoli sententioe, possunt ar-bitrari etiam ipsum Pauhim sibi esse contrarium, quia

dicit aho loco : « Non enim auditores legis justi sunt apud

» Deum, sedfaclores legis justificabuntur -. » Et aholoco :

« Sed fides quae per dilectionem operalur^. » Et iterum :

« Si enim secundum carnem vixeritis, moriemini; si autem

» spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis^. » Quse sint

autem factacarnis, quaeoperibus spiritalibus mortificanda

sunt, aho loco demonstrat, dicens, « Manifesta autem

» sunt opera carnis, quae sunt fornicationes, immunditiae,

» impudicitiae, idolorum servitus, veneficia, inimicilise,

» contentiones, aemulationes, animositates , dissensiones,

» hsereses, invidi.-e, ebrietates : comessationes, et his simi-

» ha, quae praedico vobis sicut praedixi, quoniam qui ta-

M ha agunt, regnum Dei non possidebunt^. »EtadCorin-

thios ait, « Nohte errare, neque fornicatores^ neque ido-

» hs servientes, neque adulteri, neque molles, neque

' Roni. 111, 28—2 Id. II, i3. —' Gal. v, G. —4 Roni. vni, i3 —5 Gal.

V, 19 et seqq.





126 S. AlGLSTIJNI EPISCOPI

niscupiditas, perturbatio : omnis igitur cupiditas, passio,

Omnis autem passio, cum est in nobis, ipsa passione pa-

timur;et in

quantumpassio est, patimur : omnis igitur

cupiditas , cum est in nobis, ipsa cupiditate patimur ; et

in quantum cupiditas est, patimur. Omnis autem passio,

in quantum ipsa passionepatimur, non est peccatum : sic

et si patimur timorem, non est peccatum. Tanquam si

diceretur, Si bipes est ^ non es pecus. Si ergo propterea|

hoc non esl consequens, quia multa sunt pecora bipedia :

propterea et illud non est consequens, quia multa sunt

peccata quae patimur. Hoc enim contra dicitur, non esse

consequens, ut si patimur timorem, ideo non sit pecca- 1

tum. Tu autem dicis consequens esse, utsi palimur timo-|

rem, nonsit peccatum : cum tamen concedas aliqu^ essei

peccata qusepatimur.

Qu^sTio LXXVHI. —Ars illa summa omnipotentisj

Dei, per quam ex nihilo facta sunt omnia, quae etiam sa- i

pienlia ejus dicitur, ipsa operatur etiam per artifices, ut •

pulciira atquecongruentia faciant^quamvis nonde nihilo, >

sed de ahqua materia operentur, velut ligno, aut mar-

more, aut ebore, et si qaod aliad materiae genus manibus :

artificis subditur. Sed ideo isti non possunt de nihilo ali-i

quid fabricare , quia per corpus operantur : cum tamen|

eos numeros, et lineamentorum convenientiam , quae per

cqrpus corpori imprimunt, in animo accipiant ab illa

summa sapientia, quae ipsos numeros et ipsam conve-

nientiam longe artificiosius universo mundi corpori im-|

pressit, quod de nihilo fabricatuni est : in quo sunt etiam[

corpora animalium, quae jam de ahquo, id est, de ele-|

mentis mundi fabricantur; sed longe potentius excellen-j

tiusque, quam cum artifices homines easdem figuras cor- i

porum et formas in suis operibus imitantur. Non enira i

omnis numerositas humani corporis invenitur in statua :1



DE DIVERSIS,Q'\«8X. OCTOG. TRIBUS. 127

sed tamen qusecumque ibi invenilur, ab ifla sapientia per

artificis manum trajicitur, quae ipsum corpus humanumnaluraliler fabricat. Nec ideo tamen pro magno habendi

sunt, qui talia opera fabricant, aut diligunt : quia mino-

ribus rebus intenta anima,

quasjjer^gcpus^corporaliter

fiacit, minus inhaeret ipsi summae sapientiae, unde istas po-

tentias habet: quibus male utitur, dum foris eas exercet:

illa enim, in quibus eas exercet diligens, interiorem earum

formam stabilem negligit, etinanior infirmiorqueeificitur.

Qui vero talia opera etiam coluerunt, quantum deviave-

rint a veritate, hinc intelligi potestquia si ipsa animalium

corpora colerint, quae multo excellentius fabricata sunt,

et quorum sunt illa imitamenta quid eis infelicius dicere-

raus?

QijESTio LXXIX. — l^. Omnis anima partim privati

cujusdam juris sui potestatem gerit, partim universitatislegibus sicut publicis coercetur et regitur. Quia ergo una-

quaeque res visibilisin hoc mundohabet poteslatem ange-

Jicam sibi praepositam, sicut aliquot locis divina Scriptura

testatur', de ea re cai praeposita est, aliter quasi privato

jure agit, aliter tanquam publice agere cogitur. Potentior

est enim parte universitas;

quoniam illud quod ibi priva-

tim agit, tantum agere sinitur, quantum lex universitatis

sinit. Sed unaquaeque anima tanto est pietate purgatior,

quanto privato suo minus delectata, legem universitatis

intuetur, cique devote ac libenter obtemperat. Est enim

lex universitatis divina sapientia. Quanto autem amplius

privato suo gaudet, et neglecto Deo, qui omnibus animis

utiliter ac salubriter praesidet^ ipsa sibi , vel aliis quibus

potuerit, vult esse pro Deo, suam potius in sevel in alios,

quam illiusin omnes diligens potestatem, tanlo est sordi-

dior, lantoque magis poenaliter divinis legibus, tanquam' ' E\ocl. VII, 1 1.

^



128 S. ALGUSTIWI EPISCOPI

publicisscrvirecogitur.Quantoigiluretiam huraana anima

deserto Deo, suishonoribus vel sua poteslate fuerit delec-

tata, tanto magis subditur talibus potestatibus, quae pri-vato suo gaudent, et honorari ab hominibus sicutdiicu-

piunt : quibus divina lege saepe conceditur, ut eis quos sibi

secundum eorum merita subjugaverint, privato illo jure

etiam miraculorumaliquid praestent, inhis rebus exhiben-

dorum, quibus sunt infimo, sed tamen ordinatissimo po-

testatum gradu praepositae. Sed ubi divina tanquam pu-

blica lex jubet, vincit utique privatam licentiam : quan-

quam et ipsa privata licentia , nisi universahs potestatis

divinae permissione, nuUa esset. Ideoque fit , ut sancti

Dei servi, quando hoc donum eos habere uliie est, secun-

dum pubhcam et quodam modo imperialem legem, hoc

est, summi Dei potestatem imperent infimis potestatibus

ad quaedam visibiha rairacula facienda : in iilis enim Deus

ipse imperat, cujus templum sunt, et quem contempta sua

privata potestate ardentissime diligunt. In mDgicisautem

imprecationibus, ad iliecebram deceptionis, ut sibi sub-

jugent eos quibus talia concedunt, praestant effectum pre-

cibus et ministeriis eorum, privato illo jure largientes,

quod sibi licet largiri lionorantibus se, sibique servienti-bus, et quaedam secum in sacraraentis suis pacta servanti-

bus. Etquando videntur imperare magi,

per subhmiorum

nomina inferiores terrent^ et nonnulla visibiha, quae

propter infirmitatem carnis magna videntur hominibus

non valenlibus aelerna conlueri, quae per se ipsum prses-

tat dilectoribus suis verus Deus, mirantibus exhil)ent. Haec

5/ autem permittit Deus jusle omnia moVderans, ut pro cu-

piditatibus et electionibus suis servitutes eorum libertates-

tesque distrijjuat. Et si (juando invocatione summi Dei,

aliquid pro suis maiis cupiditalibus impetrant, vindicta

est illa , non -gratia. Nou enim-frustra dicit Apostolus,



DE DIVERSIS QU^ST. OCTOO. TRIBIS. 129

« Tradidit illos Deus in desideria cordis eorum^ » Quo-rumdam enim peccatorum perpetrandorum facilitas poena

est aliorum praecedentium.2*^. Quod autem Dominus dicit : « Non potest Satanas

» Satanam cxcludere *: » ne forle quisquara utens nomi-

nibus aliquarum infimarum poteslatum , cum daemonium

excluserit, falsam putet esse istam Domini sententiam ; ad

hoc intelligat dictum,

quia hoc modo Satanas , etiamsi

corpori aut corporis sensibus parcit , ideo parcit, ut ipsius

hominisvoluntatiper impietatis errorcm triumpho majore

dominetur. Hoc autem modo non exit Satanas, sed potius

inintima ingreditur, ut in eosic operetur, quemadmodumdicit Apostolus : « Secundum principem potestatis aeris

» hujus, qui nunc operatur in fiUis difiidentiae ^. » Nonenim sensus corporis eorura turbabat atque torquebat

aut eorum corpora colUdebat, sed in eorum yoluntate, vel

potius cupiditate regnabat.

3°. Quod autem dicit pseudoprophetas multa signa et

prodigia facturos , ita ut fallant etiam, si fieri potest

electos* 5 admonet utique ut intelligamus qusedam mira-

cula etiam sceleratos homines f acere , qualia sancti facere

non possunt : nec tamen ideo potioris loci apud Deum essearbitrandi sunt. Non enim acceptiores erant Deo , quampopulus Israel , magi ^gyptiorum ,

quia non poterat ille

populus facere quo iUi faciebant^ : quamvis Moyses in vir-

tute Dei majora potuerit. Sed ideo non omnibus sanctis

ista tribuuntur , ne perniciosissimo errore decipiantur in-

firmi , exislimantes in talibus factis majora dona esse ,

quam in operibus justitiae , quibus seterna vita compara-

tur. Propterea Dominus prohibet hinc gaudere discipulos,

cum ait : « NoUte in hoc gaudere, quoniam spiritus vobis

' Rom. 1, 26. —2 Marc. iii, 23. —3Epi,es. ji, 2, — ^ Matth. xxv,

24. —5 Exod. vii.

CXLV. 9





DE DIVERSIS qVMSr. OCTOG . IRIBLS. 131

ulile judicat. Nam nullo modo ulJi spiritus audent haec

signa contemnere ; contremiscunt enim haec, ubicumque

illaconspexcrint. Sed nescientibus hominibus ahud jube-

tur divinitus, vel ad confundendos malos, cum eos opor-

tetconfundi ; sicut de Scevaefiliis in Actibus Apostolorum

legimus, quibus ait immundus spiritus : « Jesum scio, et

» Paulum novi, vos aulem qui estis * ? » vel adadmonen-dosbonos, ut proficiant in fide , atque ista non jactanter,

sedinutiliter possint: veladdiicernendadona raembrorumEcclesiae ^ sicut Aposlolus ait : « « Nuraquid omnes virtu-

» tes ? numquid omnes habent dona curationum "^ ? »

Propter has igitur causas plerumtjue, ut dictum est, nes-

cienlibus hominibusjubetur divinitus, id est, ut his signis

adbibitis hujusmodi potcstates voluntati hominum nonobtemperent.

5". Ut autem mali bonis saepe temporahter noceant,potestatem in eos accipiunt , ad majorem bonorum utili-

tatem,

propler exercitalionem patienliae. Itaque anima

christiana semper invigilet in tribulationibus suis sequi

voluntatem Doraini sui , ne ordinationi Dei resistendo

acquirat sibi gravius judicium. Quod enim ipse Dominusagens hominem Pontio Pilato dixit, hoc et Job diabolo

posset dicere : « Non haberes in me potestatem, nisi data

» esset tibi desuper ^. » Non ergo ejus voluntas cujus ma-litiae potestas in bonos datur , sed ejus voluntas a quo hiec

potestas datur , debet nobis esse charissima. « Quoniam» tribulatio patientiam operatur, patientia probationera,

» probatio vero spem , spes autem non confundit;

quia

» charitas Dei diflfusa est in cordibus nostris per Spiritum

» sanctum, qui datus est nobis ^. »

Ql.estioLXXX. —1°. Cum quidara haeretici, qui Apolli-

' Act. XIX, i4 et i5. —2 i Cor. xii, 3o. —^ Joan. xix, ii. —4 Rom. v,

3 et seqq.



132 S. AUGUSTim EPISCOPl

narist.T cx Apollinari quodam auctore suo dicti esse per-

hibentur, assererent Dominum nostrum Jesum Ghristam,

iu quantum homo fieri dignatus, non habuisse humanararaenlem, inh?erentes eis nonnulH,et eos studiose audien-

tes, deleclati sunt quidem ea perversitate,

qua ille homi-

nem in Deo minuebat , dicens eum non habuisse mentem,

hoc est rationalem animam , qua homo a pecoribus secun-

dum animum differt. Sed cum secum ipsi cogitarent

fatendum esse, siita est,ut unigenitus Dei FiHus, Sapien-tia etVerbum Patris, per quod factasunt omnia, belluam

quamdam cum figura humani corporis suscepisse credatur,

disphcuerunt sibi , non tamen ad correctionem , ut redi-

rent ad veritatis viam , totumque hominem a Sapientia

Dei susceptum esse confiterentur , nulla diminutione na-

turae : sed ampHore usi audacia , ipsam etiam animam

totumque utile horainis alienantes ab eo , solara carnem

humanam eum suscepisse dixerunt , adhibentes etiam

testimonium ex EvangeHo ; imo illam sententiam non

intelHgendo : perversi confligere audent adversus catho-

licam veritatem , dicentes scriptum esse : « Verbum caro

» factum est, et habitavit in nobis ^ » Sub his enim verbis

ita Verbum volunt carni esse copulatum atque concre-tum ^ , utnulla ibi non solum mens , sed nec anima hu-

mana intersistat.

I^. Quibus primo respondendum est, ideosic esse ilkid

in EvangeHo positum,

quia usque ad visibilem carnem

assumptio illa humanae naturge a Domino facta est , atque

in tota illa unitate susceptionis principaHter Verbum est, 1

extrema autem atque ultima caro. Volens itaque Evange-i

lista commendare pro nobis dejectionem humiHtatis Dei

qui sese humiHaverit , et quo usque humiHaverit expri-

mens , Verbum carnemque nominavit,

prsetermittensj

• Joan. I, 14. — ' Vidc lib. xiv do Civit. Dci, cap, 2.j





134 S. AtGr.STI]VI ErisccvFr

a parlo totum, eliam nominata sola carnehomo intelligi-

tur, sicut sunt ista quseposuimus ^

3''. Proinde quemadmodum nos huic objectioni eorum,quam ex Evangelio proponunt, ita respondemus, utnul-

lus hominum ita desipiat, ut putet nos per hsec verba

cogi ad credendum et confitendum,

quod Mediator Dei,

et hominum homo Christns Jesus^ animam humanam non

habuit ; sic quaere quomodo ipsi respondeant tam mani-

festis objeclionihus nostris , quibus ostendimusper

innu-merabiles locos evangelicae Scripturae narratum de illo ab

Evangelistis, quod in his aflectionibus fuerit, quae sine

anima esse non possunt. Non enim ea profero,

quse ipse

Dominus tam multa commemorat : « Tristis est anima mea» usque ad mortem^ : « et , » Potestatem habeo ponendi

» animam meam, et iterum sumendi eam* : « et, » Majo-

» rem dilectionem nemo habet,

quam ut animam suam

» ponat quis pro amicis suis ^: » Quse mihi prsevicax

conlradictor potest dicere figurate a Domino dicta ; sicut

multa in parabolis eum locutum osse manifestum est. Nametsi ista non ita sunt , non tamen opus est pugnaciter

agere , ubi habemus Evangelistarum narrationes, per

quas eum et natum de Maria virgine cognovimus , et com-prehensum a Judseis, et flagellatum , et crucifixum atque

interfectum , et sepultum in monumento : quae omnia

sine corpore intelligere facta nemo potest. Nec ficte aut

figurate accipienda quisquam vel dementissimus dixerit;

cum dicta sint ab eis, qui res gestas, ut meminerant, nar-

raverunt. Sicutergo ista corpuseum

habuisse testantur,

sic eum indicant habuisse animam aftectiones illae, quae

non possunt esse nisi in anima : quas nihilo minus eis-

' Vide lib. u de Civit. Dei, cap. /|0. —> i Tim. ii, 5. —3 MaUh, xxvi,

i8. —4 Joan. X, i8. —5 jcj. xv, 23.



DE DIVERSIS QLÊST. OCTOG. TRIBUS. 136

dem Evangelistis narrantibus legimus. Et miratus est Je-

sus, et iratus, et contrislatus , et exhilaratus^ , et multa

talia innumerabilia. Sicut eliam illa quee conjuncta simul

oliicia et corporis et animae ostendunt : sicut sunt quodesurivit, quod dormivit, quod fatigatus ab itinere sedit,

et alia hujuscemodi -. Non enim possunt dicere, etiam in

veteribus iibris dictam essc iram Dei et laetitiam , et non-

nullos hujus gencris motus , nec ideo tamen esse conse-

quens , ut Deum habuisse animam credendum sit. Dicta

sunt enim ilia propheticis imaginationibus , non narratoria

manifestatione. Nam et membra Dei dicta sunl , et ma-nus , et pedes , et ocuU , et facies , et similia , et quemad-modum ista non indicant eum habere corpus, sic nec illa

animam. Quemadmodum autem narratum aliquid , ubi

nominata sunt manus Christi et caput , et caetera quae in-

dicant ejus corpus : ita etiam quae de animae afFectionibuseodem narrationis tenore nominata sunt , indicant ejus

animam. Stuitum est autem credere narranti Evangelistae

quod manducaverit , et non ei credere quod esurierit.

Etsi enim non est consequens , ut omnis qui manducat

esuriat 5 nam et Angelum legimus manducasse , sed esu-

risse non legimus^ : neque ut omnis qui esurit raanducet,

si aut oliicio aliquo se cohibeat, aut desit ei cibus facul-

tasque manducandi : tamen cum utrumque narrat Evan-

gelista , utrumque credendum est* ,quia utrumque sicut

rerum gestarum index factum gestumque conscripsit. Si-

cut autem quia manducavit, sine corpore intelligi non

polest : sic quia esurivit , sine anima fieri non potuit.

4^. Nec illa nos terret inanis atque inepta calumniaqua invidiose resistentes aiunt : Ergo sub necessitate po

situs fuit , si has aftectiones animi veras habuit. Facile

I Matth. vm, 10; Marc. iii, 3. —^ Matth. iv, 5, et viu, 4 J Joan. iv,

6. —35 Gen. xvni, 8; TobicC, xii, 19. — 4 Mattli, iv, 2, et iv, 11.



136 S. AUGUSXINI EPISCOPI

quippe respondemus : Ergo sub necessitate positus fuit

quia comprehensus, flagellatus, crucifixus et mortuus

est : ut tandem sine pertinacia, si volunt, intelligant, sic

eum passiones animi , hoc est affectiones voluntate dispen-

sationis, veras tamen, ut placuit , suscepisse, quemad-

modum passiones corporis eadem dispensationis voluntate

sine ulla necessitate suscepit^ Quemadmodum nos non

voluntate morimur , sic et non voluntate nascimur : ille

autem voluntate utrumque , utoportebat, exhibuit, et

tamen verissime exhibuit. Sicut ergo necessitatis nomine

nec nos nec illos quisquam avelht a fide verissimae pas-

sionis,

per quam corpus ejus ostenditur : sic et nos ipso

nomine necessitatis nerao deterret a fide verissimae affec-

tionis, perquam animam ejus agnoscimus : necipsos debel

deterrere a consentiendo cathohcse fidei , si non eos de-

terret exitiabihs pudor mutandae , quamvis falsae , diu ta-

men et cura temeritate defensae sententiae.

QuiESTio. LXXXI. — 1**. Omnis sapientiae disciplina,

quse ad homines erudiendos pertinet , est creatorem crea-

turamque dignoscere , et illum colere dominantem , istam

subjectam fateri. Est autera creator Deus , ex quo omnia,

per quem omnia , in quo omnia-

: et ideo Trinitas,Pater et Filius et Spiritus sanctus. Greatura vero partim

est invisibihs, sicut anima; partim visibihs, sicut cor-

pus. Invisibih ternarius numerus tribuitur5

quare dili-

gere Deum triphciter jubemur, ex toto corde , ex tota

aniraa , et ex tota mente ^ : corpori quaternarius numerus

propter evidentissimara naturam ejus, id est, cahdam et

frigidam, humidaro et siccam. Universse ergo creaturae

tribuitur septenarius. Quapropter oranis disciphna dig-

noscens et discernens creatorera atque creaturam , denario

« Vide lib. iv de Civit. Dei, cap. 9. — ' Rom. xi, 36. —^ Mattli. xxii,

77, ct Deut. VI, f).



DE DIVERSIS QC^ST. OCTOG. TRIBUS. 137

nurnero insinuatur : quie disciplina,

quandiu corporeis

motibus temporaliter significatur , credendo constat , et

rerura gestarum venientium atque transeuntium auctori-

tate quasi lacte parvulos nulrit ; ut idoneos faciat contem-

plationi ,quae non venit et transit , sed semper manet : in

qua quisque narratis sibi rebus divinitus temporaliter pro

salute hominum gestis, sive gerendis quse adhuc futura

prredicantur, si permanserit in fide et promissa speraverit,

et quoe divina auctoritas praecipit infatigabili charitate

implere curaverit , recte aget vitam hujus necessitatis et

temporis, quae numero quadragenario commendatur. Quo-

niam denarius numerus, qui totam insinuat disciphnara,

quater ductus, id est , numero qui corpori tribuitur mul-

liphcatus, quia per motura corporahs adrainistralio ge-

ritur, qua dictura est fidera constare, quadragenarium

nuraerum conficit. Ita irapetrat etiara stabilera et nulhus

temporis indigentera sapientiam, quae denario numerocommendatar, ut ad quadraginta addantur decem : quia

et partes sequales quadragenarii numeri siraul ductse ad

quinquaginta perveniunt. Partes autera sequales habet

quadragenarius numerus,

primo quadraginta in singuhs,

deinde viginti in binis , decem in quaternis, octo in qni-nis, quinque in octonis, quatuor in denis, duas in vice-

nis. Unura ergo et duo et quatuor et quinque et octo et

decem et viginti simul ducta efhciunt quinquaginla. Qua-propter sicut quadragenarlus numerus aequalibus suis par-

tibus coraputatis parit araphus denarium , et fit quin-

quagenarius : sic tempus fidei rerura pro salutenostra

gestarura et gerendarura cum sequitate vil£e actum , im-

petrat intellectum stabilis sapientiae ; ut non solum cre-

dendo, sed etiam intelhgendo disciphna firmetur.

2". Et ideo ea quee nunc est Ecclesia, quamvis « fihi

» Dei simus, » ante tamen quam « appareat quid erimus, »



138 S. AUGUSTIM EPISCOI'1

in laboribus et afflictionibus agit , et in ea justus ex fide

vivit. u Nisi enim crediderilis , inquit , non intelligetis. »

El hoc est tempus, quo ingemiscimus etdolemus, expec-

tantes redemptionem corporis nostri, quod Quadragesima

celebratnr. « Scimus autem quoniam cum apparuerit , si-

» miles ei erimus; quoniam videbimus eum yicutiest^ : »

cum addetur denarius quadragenario, ut non solum cre-

dere quse pertinent ad fideni , sed etiam perspicuam ve-

ritatem intelligere mereamur. Talis Ecclesia , in qua nul-lus erit moeror, nuUa permixtio malorum hominum, nuUa

iniquitas , sed laetilia et pax et gaudium, Quinquagesimae

celebratione praefiguratur. Propterea posteaquam Domi-

nus noster resurrexit a mortuis, quadraginta diebus per-

actis cum Discipuhs suis'^ , eadem ipsa scilicct per hunc

numerum insinuata temporali dispensalione, quae adfidem

pertinet , ascendit in coelum , et decem aliis diebus per-

actis misit Spiritum sanctum : id est , ut non ad humanaet temporalia^, sed ad divina et seterna contuenda quo-

dam amoris et charitatis spiramento et incendio quadrage-

nario denarius adderetur. Etideo jara hoc totum , id est,

quinquagenarius numerus dierum , laetitiae celebratione

signandus est.

3**. Hsec autem duo tempora, id est, unum laboris et

soHicitudinis , alterum gaudii et securitatis, etiam retibus

missis in mare Dominus noster significat*. Nam ante pas-

sionem de reticulo dicitur raisso in mare^

quia tantuiu

piscium coeperunt , ut vix ad iittus trahendo perducerent,

et ut retia rumperentur. Non enim mis?a sunt in dexte-

ram partem •, habet enim niultos malos Ecclesia hujus

temporis : neque in sinislram, habet enim etiam bonos :

sed passim , ut permixtionem bonorum malorumque signi*

• I Joan. 11», f. ; Ilabac. ii, 4 j Roni i, »7 ; Fsai. vii, 9; Rom viii, 23.

—' Act. I, 3. —3 Id. u, I. —4 Luc. V, 6.



DE D1VERSI8 QVMST. OCTOG. TRIBUS. 139

ficaret. Qiiod autem rupta sunt retia , charitate violata

inultas haereses exiisse significat. Posl resurrectionem vero,

Gum vellet Ecclesiam futuri temporis praemonslrarc , ubiomnes perfecti atque sancti fuluri sunt, jussit mitti retia

in dexteram partem^ : et capti sunt ingentes pisces cen-

tum-quinquaginta-lres , mirantibus Discipulis quod cumtam magni essent, retia non suntdisrupfa. Horum magni-

tudo magnitudinem sapienliac justitiaeque significat 5 nu-merus vero ipsam disciplinam et temporali dispensalione

et aeterna regeneratione perfectam,

quam diximus quin-

quagenario numero commendari. Quia enim tunc non erit

opus corporalibus adjumentis , et animo continebitur fides

atquesapientia;

quia animo ternarium numerum tributum

diximus, quinquaginta ducimus ter et fiunt centum-quin-

quaginta êui numero trinitas additur, quia oninis illaper-

fectio in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti consecrata

est : ita finnt centum-quinquaginta-tres, qui numerus

piscium ad dcxtcram partem captorum invenitur.

Qi NESTio LXXXII. —1^'. Multi murmurantes sub dis-

ciplina Dei, quaeslionem movent, cum vident justos saepe

graves molestias secundum hanc vitam pati '^: quasi prop-

terea nihil eis prosit quod Deo serviunt, qnia vel com-muneslabores, atque indifferenter corporum atque dam-norum et contumcharum caeterorumque omnium , quse

mala mortales putant, vel eliam coetoris ampliores patiun-

tur propter verbum Dei atque justitiam, quae onerosa

peccantibus in ejus praedicatores tumultuosas seditiones

aut insidiasaut odiaconcitat. Quibus respondetnr, quia si

vita ista sola esset hominum, aut nihii prodesse, aut etiam

nocere justa vita non ustjuequaque absurde videretur.

Qiianquam nnn defuerint, qui justilife suavitatem et in-

ternum ejus gaudium cum corporalibus omnibus labori-

' Joan. jxi, (). —> Ilebr. tii, G.




bus et raolesliis, quas genus humanum pro conditione

suee mortalitatis patitur, cum omnibus etiam quse propter

ipsarn justitiam in eos qui juste vivunt , injuriosissime co-

gitantur, itacompensarent, ut sequestrata spe futuras vilae

jucundius et laetius prae amore veritatis torquerentiir,

quam luxuriosi prse cupiditate ebrietatis epulentur.

2". Sediis tamen qui putant injustura Deum, cumjus-

tosin doloribus et laboribus vident, aut certe si non au-

dent injustum Deum dicere, vel res humanas non curare

arbitrantur, vel semel statuisse necessitatesfatorum, con-

tra c{uas nec ipse ahquid facit, ne ordinera rerum a se dis-

positum inconslantia turbare credatur , aut ahquid ahud

opinantur, quod Deus in ahquo invahdus non possit a

justis ista mala prohibere : dicendum est, nullam fuisse

futurara justiliara in horainibus, si res humanas non cu-

raret Deus. Quia oranis istahominura justitia, quam et te-

nere aniraus humanus recte faciendo potest, ct peccando

araittere, non iraprimeretur animae, nisi esset ahqua

incommutabihs justitia, quae integra inveniretur a justis,

cum ad eara converterentur ^ integra rehnqueretur a pec-

canlibus, cura ab ejus iuraine averterentur. Quae justitia

incommutabihs utique Dei est, nec eam porrigeret adiilustrandos ad se conversos, si res humanas non curaret.

Si vero propterea gravia perpetijustos sineret, qnia contra

ordinem rerum a se dispositum noilet vcnire , nec ipse

juslusesset; non quia dispositionera suara servarevnlt,

sed quia ita disposuit ipsum ordinera rerura, ut imraeritis

pcenis justi alHigantur. In aliquo autera Deum esse invaii-

dumad repeilendamaia qua^jusii patiuntur, quisquis opi-

natur, ideo desipit, quia non inteiiigit, sicut nefas est in-

justura Deum dicere, ita nefasesse omnipotentera negare.

3". Quibus pro terapore susceptre quaestionis breviter

constitutis, quia et ipsum Deum et justum atque omnipo-



DE niVERsrS QU^ST. OCTOG. TRIBUS. 141

lentem esse, pcrniciosissime ini([uitatis cst dubitarc 5 nulla

causa probabilior occurrit, cur justi homines laborent

plerumque in hac vita, nisi quia hoc eis expedit. Aha est

onim quae nunc est justitia hominum ad recipiendam

sempiternam salutem ; aha tunc in paradiso constituti

hominis esse debuit ad retinendam et non amittendam

eamdem sempiternam salutem. Sicutenim justitia Deiest,

utiha praecipere, et inobedientibus poenas, obedientibus

autem praemia distribuere : ita justitia est hominis, praecep-

tis utihbus obedire. Sed quoniam sic est in animo beati-

tudo, ut in corpore sanitas : quamadmodum in ipso cor-

pore ahaprciecipitur medicina, ne bonavaletudoamittatur,

aha vero, ut amissa recuperetur; sic in toto statu homi-

nis, aha tunc praecepta data sunt, ne amitteret immorla-

titatem, aha nunc praecipiuntur, ut eam rccipiat. Et sicut

in valetudine corporis , si quis praeceptis medici,

quibus

eadem bona valetudo custodienda est, non obtemperando

in ahquem morbum inciderit , accipit aha praecepta ut

sanari possii, quae saepe non sufhciunt, si tahs est morbus,

nisi adhibeantur a medico qusedam adjutoria, plerumque

aspera et dolores importantia, quae tamen valent ad re-

cuperandam salutem^ unde fit ut homo, quamvis jamobtemperans medico patiatur tamen adhuc dolores , non

solum de ipsomordo nondura sanato, verum etiam de ad-

jutorio medicinae : ita homo per peccatum lapsus in hujus

vitae morbidam et calamitosam mortahtatem,

quia primo

praecepto obtemperare noluit, quo sempiternam custodi-

ret ac teneret salutem, secunda praecepta aeger accepil,

quibus obtemperans jam quidem non absurde dicitur

juste vivere, sed tamen molestias quas patitur, vel de ipso

morbo nondum sanato patitur, vel de adjutorio medi-

cinse. Cui adjutorio deputatur quod scriptum est, « Quem» enim dihgit Dominus, corripit ; flagellat autem omnem



142 S. AUGCSTINl EPISCOPl

» filium quem recipit'. » Qui vero uoii obtemperantes

prfceceplis saluberrimis inique vivunt, augentetiam atque

etiam morbos suos : et aut ex ipsis patiuntur innumera-biles miseriarum labores doloresque etiam in hac vita;

aut poenis quoque adhibitis, ut quod sanum non est, tan-

gatur et doleat , in quo malo sint , misericorditer admo-

nentur, ut ad medicinam conversi per gratiam Dei sani

fiant. Quae omnia si contempserint, id est, praecepta ver-

borum et dolorum, justam post hanc vitam sempiternam

damnationem merebuntur. Ideoque ille polest dicere in-

juste ista fieri, qui solam vitam mortalem,

quam nunc

agimus, esse existimans, quae divinitus prsedicta sunt fu-

tura non credit, pensurus gravissima supplicia perseveran-

tiae peccatorum atcjue infidelitalis suae.

Qu^sTioLXXXIII. —Si Dominus dimittendae conju-

gis solam causam fornicationis admittit, et paganum coa-

jugium dimitti non prohibet, consequens est ut paganis-

mus fornicatio deputetur ^ Solam autem fornicationis

causam exceplam facere Dominum, cum de dimittenda

conjuge loquitur in Evangeiio, manifestum esf''. Paga-

num vero conjugium hinc n^n prohibetur dimitti, quia

cum Apostolus de hac re consihumdaret, ut fidehsvolen-tem secum esse conjugem infidelem non dimittat, ait,

« Ego dico, non Dominus^ : » ut Dominus intelligatur,

non quidem jubere ut dimittatur, ne contra jussum ejus

consilium dare videatur Apostolus, sed tamen permittere;

ut nemo in ea re jussionis necessitate teneatur, sed con-

silii voluntate libere faciat. Verumtamen ei quisquam as-

serat solam illam fornicationem Dominum admittere ad

causam relinquendae conjugis, quae vulgodicitur fornica-

tio, id est, quae concubitu iilicito perpetratur, hoc potest

dicere, Dominum, cum de hac re loqueretur, de utroque

' Hebr. xii, 6. —> Matth. v, 32. —^ i Coi. vu, lo.



DE DIVERSIS QUÊST. OCTOG. TRIBX S. 143

fideli dixisse, et maritoet uxore, utsi ambo fideles sint,

neutri liceat alterum relinquere, nisi causa fornicationis5

ubi non potest paganismus intelligi, quia uterque fidelis

est. Sic enim et Apostolus videtur distinguere, cum ait

« His autem qui in conjugio sunt prsecipio, non ego,

» sed Dominus, uxorem a viro non discedere, quod si re-

» cesserit manere itinuptam, aut viro suo reconciliari'. »

Ubi etiam intelligitur, (juod si una illa causa,

qua sola

relictioconjugii permittitur, mulier a viro recesserit, in-

nupta perseverare debet : aut sise non continet, viro po-

tius reconciliari vel correcto vel certe tolerando,

quamalteri nubere. Sequitur autem, et dicit, « Et vir uxorem

» non dimiUat- : » breviter eamdem formara intimans in

viro quam praecipiebat in foemina. Quibus ex prsecepto

Domini insinuatis ita sequitur : « Ccêteris autem ego dico,

» non Dominus. Si quis fraler habet uxorem infidelem ,

» et hgec consenlit habitare cum illo, non dimittat illam :

» et mulier si habet virum infidelem, et hic consentitha-

» bitare cum illa, non dimittat virum^. » Ubi dat intelligi

Dominum de his locntum, ut neuter alterum dimitteret,

si fideles ambo essent.

« I Cor. vn, II. —2 Ibid- —^ Ibid. 10. et i3.





S. AUR. AUGUSTINIHIPPONENSIS EPISCOPI

DE DIVERSIS QU/ESTIONIBUS

AD SIMPLICIANUMLIBRI IV.

ftsjiaaJuuuaM.

LIBERP.

In quo SimpUciani qucestiones ex Epistola PauU adRomanos cluce tractantur.

Prtfatio. — Gratissimam plane atque suavissimam

inlerrogalionum tuarum dignationem mihi,

pater Sim-

pliciane , misisti : quibus nisi respondere cona.rer , non

solum contumax , verumetiam ingratus existerem. Et

illa quidem quae de Paulo apostolo dissolvenda propo-

suisti, jam a nobis erant utcumque discussa litteris-

que mandata. Sed tamen eadem ipsa verba Apostolica

tenoremque sententiarum , non contenlius inquisitione

alque explicatione prsetcrita, ne quid in ea ncgligcnlius

' Scripti cirdlor annum ^97 — " Vide Htlinct. lib. 11, cnp. i.

CXLV. - 10



146 S, AUGUSTiNI EPISCOPI

prselcribsem, cautius allenliusque rimatus sum. Non enim

tu ea percontanda censeres , si eorum intellectus facilis

atque expeditus foret.

QuiESTio 1. — 1". Nam ex eo loco ubi scriptum est :

« Quid ergo dicemus ? Lex peccatum est ? Absit : » usque

ad eum locum, ubi ait : « Igitur Lex volenti mihi bonum)) est j » et csetera , credo usque ad illud : « Miser ego

» homo,

quis me liberabit de corpore mortis hujus ?

» Gratia Dei per Jesum Ghristum Dominum nostrum ^: »

primam nos voluisti enodare qusestionem. Quo loco vi-

detur mihi Apostolus transfigurasse in se hominem sub

Lege positum , cujus verbis ex persona sua loquitur. Et

quia paulo ante dixerat : « Evacuati sumus a lege mortis,

» in qua detinebamur , ita ut serviamus in novitate spiri-

» tus, et non in vetustate htterae : » atque ita per haec

verba quasi reprehensisse legem posset videri , subjecit

statim : « Quid ergo dicemus .? Lex peccatum est.Âbsit.

» Sed peccatum non cognovi nisi per Legem. Nam con-

» cupiscentiam nesciebam , nisi Lex diceret : Non concu-

» pisceret "^. »

2'\ Hic rursus movet : Si lex non est peccatum , sed

insinuatrix pcccati , nihilominus his verbis reprehenditur.

Quare intelhgendum est, legem ad hoc datam esse , non

ut peccatum insererelur , neque ut extirparetur , sed tan-

lum ut demonstraretur,

quo animam humanam quasi de

innocentia securam ipsa peccati demonstralione ream fa-

ceret ^ ut quia peccatum sine gralia Dei vinci non posset,

ipsa reatus sollicitudine ad percipiendam graliam conver-

teretur. Itaque non ait : Peccatum non feci nisi per legem:sed , « Peccatum non cognovi nisi per legem. » Nequerursus ait : Nam concupiscentiani non habebam , nisi lex

diceret : Non concupisces : sed ait ; « Concupiscentiam

« Rom. VII, 7. —a Ibiil. 6.





l-jS S. AuCxUSTiM Eriscon

mortales nati siuc mandalo legis homines viverent , se-

quentes concupiscentias carnis sine uUa cognitione,

quia

sineuUa

prohibitione. Ergo , « Ego, inquit, vivebam sine

)) lege aliquando. » Unde manifestat, non ex persona sua

proprie, sed generaliter ex persona veteris hominis se

loqui. « Adveniente autem mandato peccatum revixit.

» Ego autem mortuus sum , et inventum est mihi manda-

)) tum quod erat in vitam, hoc esse in mortem. )) Mandato

enim siobediatur, utique vita est. Sed inventum estesse

in mortem , dum fit contra mandatum , ut non solum

peccatum fiat, quod etiam ante mandatum fiebat, sed hoc

abundantius et perniciosius , ut jam a sciente et praevari-

cante peccetur.

5". « Peccatum. enim , inquit , occasione accepta per

)) mandatum , fefellit me, et per illud occidit ^. » Pecca-

tum non legitime utens '^ lege , ex prohibitione aucto

desiderio , dulcius factum est, et ideo fefelHt. Fallax enim

dulcedo est,

quam plures atque majores poenarum ama-

ritudines consequuntur.Quia ergo abhorainibus nondumspiritalem gratiam percipientibus suavius admittitur quod

vetatur, faUit peccatum falsa dulcedine. Quia vero etiam

accedit reatus prcevaricationis,

occidit.6". « Itaque lex quidemsancta, etmandatum sanctum,

)> et justum et bonum ^. » Jubenda enim jubet, et prohi-

benda prohibet. « Quod ergo bonum est, mihi factum est

» mors? Absit *. » In male utente quippe vitium est, non

in mandato ipso,

quod bonum est. Quoniam bona est

lex , si quis ea legitime utalur ^. Male autem utitur lege,

qui non se subdit Deo pia humilitate , ut per gratiam lex

possit irapleri. Itaque ad nihil ahud accipit legem,

qui|

non ea legitime utitur, nisi ut peccatum ejus quod latebat[

I

' Hom. vii, 8. —• 2 Fortc utcnli. — ^ Roin. vii, 12, —4 l\A<]. i3. —5 1 Tiiii. I, 8.



DE niVEUsis qut:st. \d simi^lk.ian. lib. I. 149

ante prohil)itionem , apparere incipiat per praevaricatio-

nera. Et hoc u supra modum 5 » quia jam non soliim

pcccatum fit, sed etiam contra mandatum. Sequitur ergo,

et adjungit : « Sed peccatum , ut appareat peccatum, per

wbonum mihioperatum est mortem, ut fiat supra modum»peccator aiit peccatum per mandatum ^ » Unde mani-

festat quo sensu dixerit superius : « Sine lege enim pec-

» catum mortuum cst - • » non quia non erat , sed quia

non apparebat : et quomodo dictum sit : « Peccatum» revixit ; » non ut esset quod erat et ante legem , sed ut

appareret,

quoniam fiebat contra legem : quandoquidem

hoc loco ait : « Sed peccatum, ut appareat peccatum, per

)) bonumroihioperatum est mortem K » Non enim ait, ut

sit peccatum : sed, « ut apppareat peccatum. »

7^.Deinde subjungit causam , cur ita sit

:

« Scimus» enim, inquit

,quia lex spiritalis est, ego autem carnalis

» sum^. » In quo satis ostendit , non posse impleri legem

nisi a spiritalibus, qui non fuint nisi per gratiam. Spiritali

enim legi quanto fit quisque similior, id est, quanto magis

et ipse in spirilalem surgit affectum , tanto eam magis im-

plet •, quia tanto magis ea deleclatur,

jam non sub ejus

onere afflictus, sed cûs lumine vegetatus : « Quia prse-

» ceptum Domini lucidum est illuminans oculos , et lex

» Domini immaculata convertens animas ^•, » gratia do-

nante peccata , et infundente spiritum charitatis,

quo et

non sit molesta , et sit etiam jucunda justitia. Sane cumdixisset : « Ego autem carnahs sum : » contexuit etiam

qualis carnalis. Appellati sunt enim ad quemdam modumcarnales

,jam etiam sub gratia constituti, jam redempti

sanguine Domini , et renati per fidem, quibus idem Apos-

lolus dicit : « Et ego, fratres, non potui loqui vobis quasi

« Ilom. Vii, i3. —2 Iljiil. 8. — ' Ibid. 9.-4 Rora. yii, i^ —5 Psal.

xvn), 8.



160 S AIGLSTIM KllSCOfl

» spirilalibus , sed quasi carnalibus , tanquam parvulis in

» Christo lacvobis potumdedi, non escam K » Quod di-

cens, utique ostendit jam renatos fuisse per gratiam, qui

eranl parvuli in Christo et lacte potandi , et tamen eos

adhuc carnales vocat. Qui atitem nondum est sub gratia,

sed sub lege , ita carnahs est , ut nondum sit renatus a

peccato, sed venumdatus sub peccato : quoniam pretium

mortiferae voluptatis amplectitur dulcedinem illam,

qua

falhtur , et delectatur etiam contra legem facere , cumtanto magis Hbet

,quanto minus Hcet. Qua suavitate frui

non potest quasi pretio conditionis suae, nisi cogatur lan-

quam emptum mancipium servirehbidini. Sentit enim se

servura dominantis cupiditatis,

qui prohibetur, et se recte

prohiberi cognoscit, et tamen facit.

8*^.« Quod enim operor , ait , ignoro

^.» Non ita hic

dictum est, « ignoro, » quasi peccare se nesciat. Nam con-

trarium erit quod dixit, « Sed peccatum , ut appareat

» peccatum,per bonum mihi operatum est raortem^.» Et

illud superius , « Sed peccatum non cognovi nisi per

»legem*. » Quomodo enira apparet, autquomodo cogno-

vit quod ignorat ? Sed ita dictum est, quomodo dicturus

est Dominus impiis, « Non novi vos ^. » Neque enim ah-

quid Deum latet,

quando vultus Domini super facientes

maJa ^, ut perdat de terra raemoriam eorum. Sed dicimur

ahquando ignorare quod non approbamus. Ita ergo ait,

« Quod enim operor, ignoro : » id est, non approbo. Quodconsequenter ostendit, dicens : « Non enim quod volo, hoc

» ago ^ sed quod odi, illud facio. » Quodergo ait , « odi;»

hoc ait, « ignoro : » quiaet quibus dicturusest Dominus,

« Non novi vos ; » de his iJli dicitur , « Odisti, Domine,

» omnes qui operantur iniquitatem ^ »

Ciir. in, I el 2. —' Rom vii, ifi. —"* llji.l. i3, —^ Ibid. 7. —5 PrlaMli. xx^', !;!. —" I''âl. x\îll, 7. —7 Kl 111, 7.







DE DIVERSIS QU/F-ST. AD SIMPLICIAN. LIB. I. t53

vult, quamvis non tam facile faciat, quam facile vult; et

hoc quod odit facile habet, quamvis id nolit : sicut prae-

cipitatus sine diilicultate venit in profundum, quamvisid

noht atque oderit. Hoc dixi propter verbum quod ait,

« adjacet. » Perhibet igitur testimonium legi, quod bona

sit , homo sub ea positus et nondum gratia liberatus :

perhibetomnino eo ipso quod se reprehendit facere contra

legem : et invenit eam bonum sibi esse , volens facere

quod iila jubet, et concupiscentia superante non valens ;

atque ita se prsevaricationis reatu implicatum videt , ad

hoc ut gratiam liberatoris imploret.

13". « Gondelector enim , inquit , legi Dei secundum

» interiorem hominem : » ei utique legi,

quoe dicit :

« Non concupisces ^ Video antem , inquit , legem aliam

» inmembris

meis repugnanlem legi mentis meae, et cap-

» tivitantem me sub lege peccati ,quae est in membris

» meis -. » Legem appellat in membris suis , onus ipsum

mortalitatis , in quo ingemiscimus gravati ^. « Corpus

» enimquod corrumpitur aggraval animam *. » Per quod

fit etiam saepe , ut invicte delectet quod non licet. Quamsarcinam prementem et urgentem ideo legem appellat,

quia jure supplicii divino judicio tributa et imposila est

ab eo qui proemonuit hominem , dicens : « Qua die man-M ducaveritis, morte moriemini ^, » Haec lex repugnat lex

repugnat legi mentis dicenti : « Non concupisces : » cui

condelectatur homo secundum interiorem hominem : et

antequam sit quisquesub gratia, ita repugnat, ut et cap-

tivet eum sub lege peccati , id est , sub semetipsa. Cumenim dicit , « quoe est in membris meis : » hanc ostendit

eamdem esse de qua superius ait : « Video aham legem in

» membris meis. »

' Rom. VII, "ii, et ExoiL xx, 17. —'' Rom. vii, 23. —^2 Cor v, 4. —4 Sap. n, i5. —^ Gen. v, 17.



154 S. AtlGtSTIlVl Et»ISCOPl

14^^. Hoc autem totum ideo dicitur , ut demonstretur

homini captivo non esse praesumendum de viribus suis.

UndeJudaeos arguebat tanquam de operibuslegis superbe

gloriantes, cum traherentur concupiscenlia ad quidquid

ilhcitum est , ciim lex de qua gloriabantur, dicat, « Non» concupisces. » Humiiiter ergo dicendum est homini

victo , damnato, captivo , et nec saltem accepta lege vic-

tori , sed potius praevaricatori , hamihter exclamandum

est, « Miser ego homo, quis me hberabit de corpore mor-

)) tis hujus ? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum» nostrum *

. » Hoc enim restat in ista mortah vita hbero

arbitrio, non ut impleat homo justitiam , cum vohierit,

sed ut se supphci pietate convertat ad eum , cujus dono

eam possit implere.

1.5^. Inhac ergo tota, quam tractavimus, apostohci con-textione sermonis, cjuisquis putatsensisse Apostolumquod

mala sit lex, quoniam dicit, « Lex subintravit , ut abun-

» daret delictum -: » et , « Ministratio mortis in litterisl

» figurata lapideis^ ;»et,«Virtus peccati lex : »et, «Mor-|

» tui estis legi per corpus Christi , ut sitis alterius qui ex|

» mortuis resurrexit^: » et, « Passiones peccatorum, quaej

» per legem sunt, operabuntur in membris nostris, utj

» Iructum fierrent morti ^ nuncvero evacuatisumusaleget

» mortis, in qua detinebamur, ita ut serviamus in novitate

» spiritus_, et non in vetustatelitterse ^: » eL alia si qua hu-j

jusmodi Apostolnm dixisse invenimus , attendat ideo essej

ista dicta,

quia lex auget concupiscentiam ex prohibitione,!

et reum obhgat ex praevaricatione, jubendo quod implerci

homines ex infirmitate non possunt, nisi se ad Dei gratiam

pielale convertant. Et ideo sub illa esse dicuntur , quibus

dominatur. Eis autem dominatur,

quos punit : punili

' Rom. VII, 23 et :»5. — ' Id. v, lo. —^ > Cor. ni, 7. • 4 1 Cor. xv i

5'). —^ lioiii. VII, 4, ^-



DE DIVERSIS QU.EST. AD SlMPLICrAN. LIB. I. 155

autem praevaricatores omnes. Porro qui acceperunt legem,

prnevaricant eam , nisi per graliam consequantur posse

quodjubet. Ita fit, ut non dominelur eis qui jam sub

gratia sunt, implentibus eam per charitatem,qui erantsub

ejus timore damnati.

l6'\Nam si illa quse dicta sunt, movent, ut putetur Apos-

tolnslegem reprehendere^ quid agimus de eo quod dicit:

« Condclector enim legi Dei secundum interiorem homi-

» nem?»Hoc enim dicens, legem ulique laudat. Quod cumilli audiunt, respondent , hoc loco Apostolum de alialege

dicere, id est, de lege Christi , non de illa quae data est

Judaeis. Quserimus ergo ab eis , de qua lege dicat , « Lex

» autem subintravit ut abundaret delictum ' ? » Rcspon-

dent, de illa procul dubio, quam Judaei acceperunt. Vide

ergo utrnm ipsa sit , de qua dicitur : « Occasione accepta» peccatum pcr mandatum operatum est in me omnem» concupiscentiam. » Quid est enim aliud , « operatum

» estin me omnem concupiscentiam ^ » quam id quod ibi

est, « ut abundaret delictum ? Vide quoque utrum conso-

net etiam illa sententia , « ut fiat supra modum peccator

» autpeccatum per mandatum. » Hoc est enim, « ut fiat

» supra modum peccatum,»quod est,«utabundaret delic-

»tum.» Si Igitur ostenderimus bonum esse mandatum,

unde occasionc accepla peccatum operatum est omnemconcupiscentiam , ut fieret supra modum; simul ostende-

mus bonam esse legem,

quae subintravit ut abundaret

delictum , id est , ut operaretur peccatum omnem concu-

piscentiam,et fieret supra modum. Audiantergo eumdemApostolum dicentem: «Quid ergo dicemus?Lexpeccatum» est ? Absit '^ » Hoc, inquiunt, de lege Christi dictum

est : hoc est, de lege gratiae. Respondeant itaque de quaintelligant illud, quod sequitur: « Sed ego peccatum non

' Roin. V, )o. —' Id. VII, 7.




» cognovi , nisi per legem. Nam concupiscentiam nescie-

» bam, nisi lex diceret : Non concupisces. Occasione au-» tem accepta peccatum per mandatum operatum est in

» me omnem concupiscentiam. » Ecce verborum ipsa

contextio satis indicat de qua lege dixerit : « Lexpeccatum

» est? Absit. » De illa scilicet, per cujus mandatum occasio

fuit peccato , ut operaretur omnem concupiscentiam. De

illa ergo,

quae subintravit ut abundaret deiictum, quam

putant illi malam. Sed quid apertius, quam id quod paulo

post ait, « Itaque lex quidem sancta, et mandatum sanc-

» tum et justum et bonum ? » Hoc rursus dicunt non de

illa lege, quse Judseis dicta est, sed de Evangelio dictum

est. Manicboeorum est enim tam ineflal)iiiter cseca ista

perversitas. Non enim attendunt quod apertissimum et

manifestissimum sequitur : « Quod ergo bonum est, mihii

» factum est mors ? Absit. Sed peccatum , ut appareati

» peccatum ,per bonum mihi operatum est mortem , uli

» fiat supra modum peccator aut peccatum per manda-i

» tum : » hoc est,

per mandatum sanctum et justum el|

bonum5

quod tamen subintravit ut abundaret peccaturaJ

hoc est, ut fieret supra modum. |

17". Cur ergo « ministratio mortis » dicitur, si bom{

est lex? Quia « peccatum ut appareat peccatum, per bo!

» num mihi operatum cst mortem^ » Nec mireris , curri

de ipsa praedicatione Evangehi dictum sit : « Chrisli bo-

» nus odor sumus Deo, in iis qui salvi fiunt, et in iis qu

» pereunt-, aliis quidem odor vitse in vitam, ahis auten

» odor mortis in mortem -. » Ad Judaeos enim dicta es

lex ministratio mortis , ad quos et in lapide scripta est acj

eorum duritiam figurandam ; non ad cos qui Icgem pe

charitatem implent. « Plenitudo enim legis, charitas^.j

Tpsa enim lex,

quse in litteris est figurata lapideis , dicit

' 2 Cor, 111, 7- — ' lil- 117 i5 ct 16. —^ Koni. xiii, lo.



UU DIVKIVSIS QUi;3T. Am SIVTPLICIAN. LIB. 1. 157

« Non adullfiahis : Noii homicidium iacies : Non fuiabe-

» ris : Non concupisces' , » etc. Qiiam legem dicit Apos-

tolus impleri per charitatem , ita lo(juens : Qui enim dili-

git alterum, legem implevit. <( Nam non adulterabis, non» homicidium facies , non furaberis , non concupisces

» et si {|uod est ahud mandatum , in hoc sermone recapi-

» tulatur , Diliges proximum tuum tanquam te ipsum * : »

quia et hoc in eadem lege scriptum est. Cur « virtus pec-

» cati iex^, » si iex bona est? Quia peccatum per bonumoperatum est mortem , ut iiat supra modum , hoc est

raajores vires ex praevaricatione concipiat. Cur (( mortui

» sumuslegi per corpus Christi *, » si bona est lex? Quia

morlui sumus iegi damnanti , liberati ab eo aiFectu quemlex punit et damnat. Usitatius enim vocatur lex

,quando

minatur et terret et vindicat. Itaque idem praeceptum ti-

raentibus lex est, amantibus gralia est. Inde est iliud in

Evangelio : <( Lex per Moysen data est, gratia et veritas

» per Jesum Christum facta est^. » Eadem quippe lex

qu3e per Mo^^sen data est, ut formidaretur, gratia et ve-

ritas per Jesum Christum facta est , ut impieretur. Sic

ergo dictum est : « Mortui estis legi, » ac si diceretur,

Mortui estis suppiicio legis , <( per corpus Christi , » per

quod sunt deiicta donata , quae legitimo supplicio cons-tringebant. Cur (( passiones peccatorum quae per legem

» sunt , operabantur in raembris nostris , ut fructificarent

» morti, » si iex bona est .? Quia ilias hic voiuit intelligi

peccalorum passiones, de quibus jam saepe dictum est,

augmentum concupiscentia^ de prohibitione , et reatum

poenaede

praevaricatione : lioc est, quiaper bonum ope-

ratum est mortem , ut fiat supra modum peccator aut pec-

catum per mandatum. Cur « liberati sumus a iege mortis,

' Deut. V, 17. —2 Rom. xiir, 8. —3 1 Cor. xv, 56. —4 Roni. vii, f\. —^ Joan. 1, 17.



158 S. AlGUSTINI EPISCOPI

» in (jua detinebamiir , ita ut serviamus in novitate spi-

» ritus, et non in vetustate litterae, » si lex bona est?

Quoniam lex littera est eis,

qui non eam implent per spi-

ritum charitatis, quo pertinet Testameutum novum. Ita-

que mortui peccato liberanlur a liltera,

qua detinentur

rei qui non implent quod scriptum est. Lex enim quid

aliud quam sola littera est eis,

qui eam legere noverunt,

et implere non possunt? Non enim ignoratur ab eis, qui-

bus conscripta est : sed quoniam in tantum nota est, iii

([uantum scripta legitur , non in ({uantum dilecta perfici-

tur , nihil est aliud talibus nisi littera;

quse littera non est

adjutrix legentium , sed testis peccantium. Ab ejus ergo

damnatione liberantur ,qui per spiritum innovantur , ut

jam non sint obligati litterse ad poenam , sed intellectui

per justitiam copulati, Inde est et illud ; n Littera occidit,

» spiritus autem vivificat*. » Lex enim tantummodo lecta

et non intellecta vel non impleta , utique occidit : tunc

enim appellatur littera. Spiritus autem vivificat^; quia

plenitudo legis est charitas , quse diffusa est in cordibus

nostris per Spiritum sanctum,

qui datus est nobis ^.

Qc.icsTio II. — 1". Sed jam, ut arbitror, tempus est

ad aliam transire quaestionem,

quam sic proposuisti , ut

ab eo quod scriptum est , « Non solum autem, sed et Re-

» becca ex unoconcubitu liabens Isaac patris nostri. Gum» enim nondum nali essent, nec|ue aliquid egissent bo-

» num aut malum^ : » usque ad id quod scriptum est,

(( Nisi Dominus Sabaoth reliquisset nobis semen , sicut

» Sodoma facti essemus, et sicut Gomorrha similes fuis-

» semus^ : » tota ipsa contextio disseratur; et profectoestlatebrosior. Sed certe , (jualem te erga me novi

,jubere

mihi ut aperirem ista non posses, nisi a Domino depreca-

' 2 Cor. in, 6. —^ Rom. xiu, lo. —^ Id. v, 5. —4 Id. ix, lo et seqq.

—^ IbiJ. 29.







DE DIVEBSIS QU^ST. AD SIMPLICIAN. LIB. I. 161

Iutero matris : aut ita erat mater aflecta , cum eum conce-

j

pit. Simui enim ambos uno temporc ille sevit , eodem

tempore ilia concepit. Ad hoc commendandum ait , « Ex» uno concubitu : » ut nec astrologis daret locum , vel

I

eis polius cjuos Genethliacos appellaverunt,

qui de nalali-

biis nascentium mores et eventa conjectant. Quid enim

dicant , cur una conceptione sub uno utique temporis

puncto, eadem dispositione coeli et siderum , ut diversa

singulis annotari omniiio non possent, tanta in iliis ge-

minis diversitas fuerit , prorsus non inveniunt : et facile

animadvertunt, si volunt , responsa illa quse miseris ven-

ditant , nuilius artis expositione , sed fortuita suspicione

proferri. Sed ut de re quae agitur potius loquamur, ad

frangendam atque dejiciendam superbiam hominum in-

gratorum gratise Dei , et audentium gloriari de meritis

suis , ista commemorantur. « Cum enim nondum nati» fuissent, neque aliquid egissent bonum vel malum , non» ex operibus , sed ex vocante dictum est ei, Quia major

» serviet minori^ » Vocantis est ergo gratia5

percipientis

vero gratiam consequenter sunt opera bona , non quse

gratiam pariant , sed quoe gratia pariantur. Non enim ut

ferveat calefacit ignis, sed quia fervet : nec ideo bene

currit rota ut rotunda sit, sed quia rotunda est : sic nemopropterea bene operatur ut accipiat gratiam, sed quia ac-

cepit. Quomodo enim potest juste vivere,

qui non fuerit

justificatus? quomodo sancte vivere, qui non fuerit sanc-

tificatus? vel omnino vivere,

qui non fuerit vivificatus?

Justificat autem gratia , ut justificatus possit vivere juste.

Prima est igitur gratia , secunda opera bona , sicut alio

loco dicit : « Ei autem qui operatur , merces non impu-» tatur secundum gratiam , sed secundum debitum'^. »

Sicut illa immortalitas post opera bona , si tamen vel ipsa

• Roni. IX, n et seqq. —' TJ. iv, ^.

CXLV. 11



162 S. ALGXJSTIJVI EPISCOPI

ex debito poscitur : sicut idem ait , « Bonum certamen

» certavi , cursum consummavi, fidem servavi^ de csetero

» superest mihi corona justitiae , quam reddet mihi Dorai-

» nus in illa die justus judex*. » Forte enim quia dixit,i

reddet, jam sit ex debito. Cum vero ascendens in altum

captivavit captivitatem^, non reddidit, sed dedit dona

horainibus. Unde enira ipse Apostohis tanquam debitum

reddi sibi praesumeret : nisi prius iiidebitam gratiam prae-

cepisset, qua justificatus bonum agonem certaret? Fuil

enim blasphemus et persecutor et injuriosus-, sed miseri-

cordiam conseculus est, ut ipse testatur^ : credens utiqut

in eum qui justificat non pium , sedimpium* utjustifi-

cando pium faciat.

4". «Non ex operibus, inquit, sedex vocante dictum esi

» ei, Quia major serviet minori^ » Ad hoc pertinetquoc

ait, « Cum enim nondum nati fuissent, neque aliquic» egissent bonum aut malura : ut posset dici, Non e)!

» operibus, sed ex vocante. » Unde occurrit animo quae|

rere, cur dixerit, « Ut secundura electionem propositun

» Deimaneret?» Quoraodo estenira justa, autqualiscura

que omnino electio, ubi nulla dislantia est? Si enin

nullo raerito electus est Jacob nondura natus et nihii ope

ratus, nec oranino eligi potuit nulla existente diiflerentia

qua eJigeretur. Itera si nullo merito improbatusest Esaii

quia et ipse nondum natus et nihil operatus erat, cura di

ceretur^ « Et raajor serviet rainori^ » quomodo ejus ira|

probatio justa dici potest? Qua ergo discretione, quii

aequitatis exaraine quod sequitur intelhgimus, « Jacob dij

» lexi, Esaii autera odio habui^?» Quod quidera scriptun!

est in Propheta,

qui longe posterior prophetavit, quarl

illi nati et mortui sunt : sed tamen illa sententia videtuj

' I Tim. IV, 7 ct 8. —» Ephe?. iv, 8. —^ i Tim. i, i3. —4 Rom. iv, t\

—5 it) ,,^ ,2. —6 Malacli. I, 2 ct 3.



DE DIVERSIS QLjEST. AD SIMPLICI A.N. LIB. I. 163

commemorata, qua dictum est, « Et major serviet mi-)) nori: » et ante quam nati et aliquid operati essent.

Unde igitur ista electio, vel qualis electio, si nondum natis

nondumque aliquid operatis nulla sunt momenta merito-

rum ? An forte sunt aliqua naturarum ? Quis hoc intelligat,

ex uno patre, ex una matre, ex uno concubitu, ex unocreatore? An quemadmodum ex eadem terraidem creator

produxit diversa animantium atque gignentium genera,

ita ex eodem hominum conjugio atque complexu pio-

duxit in geminis diversam prolem, unam quam diligeret,alteram quam odisset? NuIIa ergo electione, ante quamesset quod eligeretur, Si enim bonus factus est Jacol^, ut

placeret; unde placuit ante quam fieret, ut bonus fieret?

Non itaque electus est ut fieret bonus, sed bonus factus

eligi potuit.

5" An ideo « secundum eleclionem, » quia omniumDeus praescius eliam futuram fidem vidit in Jacob nondumliRio? ut quamvis non ex operibus suis justificari quisque

mereatur, quandoquidem bene operari nisi juslificatus

non potest, tamen quia ex fide juslificatgentes Deus, nec

creclit aliquis nisilibera voluntate', hanc ipsam fidei vo-

iuntatem futuram prsevidens Deus, etiam nondum nalum

praescientia, quem justificaret, elegerit. Si igitur electio

per prsescientiam, praescivit autem Deus fidem Jacobj

unde probas quia non etiam ex operibus elegit eum ? Si

propterea quia nondum nati erant, et nondum aliquid

egerant bonum seu malum 5 ita etiam nondum crediderat

aliquis eorum. Sed prsescientia vidit crediturum? Ita prae-

scientia videre poterat operaturum:

ut quomodo diciturelectus propter fidem futuram

,quam praesciebat Deus,

sic alius possit dicere, propter futura opera potius elec-

jum,

quae nihilominus praesciebat Deus, Quapropter

' Gal .1 S

11.



164 S. AlGJSTlM EPISCOPI

unde ostendit Apostolus, non ex operibus dictum esse,

« Major serviet minori? » Si quoniamnondum nati erant

nonsolum non ex operibus, sed nec ex fide dictum est-,

quia ulrumquc , deerat nondum natis. Non igitur ex

prsescientia voluit intelligi factam electionem minoris,

ut major ei serviret. Volens enim ostendere non ex ope-

ribus factam, propterea intulit, dicens, « Gum enim non» dum nati fuissent , neque aliquid egissent bonum seu

)) malum. » Alioquin poterat ei dici, Sed jam sciebat

Deus, quis quid esset acturus. Quamobrem unde illa

electio facta sit quseritur : quia si non ex operibus,

quae

non erant in nondum natisj nec ex fide, quia nec ipsa erat^

unde igitur?

6*^ An dicendum est quod nulla electio fuerit non exis-

tente aliqua diversitate in utero matris vel fidei, vel ope-

rum, vel quorumlibet omnino meritorum? Sed dictum est,

« Ut secundum electionem propositum Dei maneret^ »

Et ideo quaerimus, quia dictura est. Nisi forte sic est dis-

tinguenda sententia, non ut intelligamus tanquam ideo

« non ex operibus, sed ex vocante dictum esse, Major ser-

» viet minori, ut secundum electionem propositum Dei

» maneret : » sedita potius, ut ad hoc de nondum natiset nondum aliquid operatis exemplum datum accipialur,

ne aliqua electio hic possit intelligi. » Cum enim nondum» nati fuissent , neque ahquid egissent sive iônum sive

-)> malum, ut secundum electionem propositum Dei ma-» neret; » id est, neque ahquid egissent bonum aut ma-

lum, ut propter ipsam actionem electio aliqua fieret ejus

qui bene egerat : cum ergo nulla esset electio bene agen-

tis, secundura quam maneret propositura Dei,.« non ex

» operibus, sed ex vocante, » id est, ex eo qui vocando ad

fidem gratia justificat impium, « dictum est ei, Quia ma-> llom. u, II.





166 S. AUGU8T1MI EPISCOPI

omne meritum est gratia : « Etenim Christus pro impiis

)) raortuus est^ » Ex vocante igitur minor accepit, non

ex ullis meritis operura suorum , ut major ei serviret : ut

etiam quod scriptum est, Jacob dilexi, ex vocanle sit Deo,

non ex operante Jacob.

8". Quid deinde Esaii, quod servit minori, et quod

scriptum est, « Esaii autem odio habui, » quibus malis suis

hoc meruit,cum etipse nondumnatus fuisset, neque ali-

quid egisset boni aut mali, quando dictura est, « Etma-» jor serviet rainori? » An forte queraadraodum illud de

Jacob nulHs meritis bonae actionis dictum est, ita Esaii

nullis meritis malae aclionis odiosus? Si enim quia praes-

ciebat Deus futura ejus opera mala,

propterea eum prse-

destinavit ut serviret minori;

propterea praedestinavit et

Jacob ut ei major serviret, quia futura ejus bona operaprsesciebat, et falsum est jam quod ait, « Non ex operi-

» bus. » Si autem verum est, quod non ex operibus, et

inde hoc probat, quia de nondum natis nondumque ali-

quid operalis hoc dictura •, unde nec ex fide, quae in non-

dum natis simihter nondura erat : quo raerito Esaii odio

habetur antequam nascatur? Quod enim fecit Deus ea

quae diligeret, nulla qusestio est. Si autem dicaraus eura

fecisse quaeodisset, absurdum est, occurrente alia Scrip-

tura et dicente, « Neque enim odio habens aliquid cons-

» tituisscs, et nihil odisli horura quae fecisti^. » Quo enim

merito sol factus est so], aut quid ofFendit luna ut tanto

illo inferior, vel quid promeruil ut sideribus coeteris tanto

cJarior crearetur? Sed heec omnia bona creata sunt quse-

que in genere suo. Non enira diceret Deus, Solem dilexi

iunam autem odiohabui-, aut, Lunara dilexi, steJJas au-

tem odio habui : sicut dixit , « Jacob diJexi, Esaii autem

» odiohabui. » Sed illa omnia diiexit, quamvis exceiien-

' Fôm. V, 6 —» Sap. xi, 25.



DE DIVERSIS QU^ST, AD SIMPLICIAN. LIB. I. 167

tiae diversis gradibus ordinata^ quoniam vidit Deus (juia

bona sunt*, cum dicto ejussunt instituta : ut autcm odis-

set Esaii, nisi injustitise merito, injustum est. Quod si con-cedimus; incipit et Jacob justitiae merito ddigi. Quod si

verumest, falsumest quod non ex operibus. An forte ex

justitia fidei? Quid crgo te adjuvat, « Cura enim nondum» nati fuissent? » Quandoquidem in nondum nalo nec

justitia fidei poterat esse.

9°. Vidit itaque Apostolus quid ex his verbis posset

animo audientis vel legentis occurrere, statimque subje-

cit': « Quid ergo dicemus? Numquid iniquitas est apud

» Deum? Absit-. » Et quasi docens quomodo absit

« Moysi enim dicit, inquit, Miserebor cui misertus ero,

» et misericordiam praestabo cui misericors fuero^. » Qui-

bus verbis solvit quaestionem , an potius arctius coUiga-

vit? Idipsum est enim quod maxime movet, si miseretur

cui misertus erit, et misericordiam praestabit cui miseri-

cors fuerit, cur hsec misericordia defuit Esaii, ut etiam

ipse per illam esset bonus, quemadmodum per illam bo-

nus factus est Jacob. An ideo dictum est, « Miserebor cui

» misertus ero, et misericordiam praestabo cui misericors

» fuero-, » quia cui misertus erit Deus ut eum vocet, mi-serebitur ejus ut credat^ etcui misericors fuerit ut credat,

misericordiam prsestabit, hoc est, faciet eum misericor-

dem, ut etiam bene operetur? Unde admonemur, nec

ipsis operibus misericordiae quemquam oportere gloriari

et extolh, quod eis quasi suis Deum promeruerit : quando-

quidem ut haberet ipsam misericordiam , ille prsestitit,

qui misericordiam praestabit cui misericors fuerit. Quodsi eam credendo se meruisse quis jactat, noverit eum sibi

praestitisse ut crederet,

qui miseretur inspirando fidem ,

cujus misertus est, ut adhuc infideli vocationem imperti-

Gen. I, 3i. —« Rom. ix, i4 et iS. —^ Evod. xxxiii, 19.




ret. Jam enim discernitur fidelis ab impio, « Quid enim

» habes, inquil, quod non accepisti? Si autem et acce-

» pisti, quid gloriaris quasi non acceperis^? »

lO^.Recte quidem hoc : sed cur hsec misericordia sub-

tracta est ab Esaii, ut non sic vocaretur, ut et vocato ins-

piraretur fides, et credens misericors fieretut bene opera-

retur ? An forte quia noluit ? Si ergo Jacob ideo credidit

quia voluit, non ei Deus donavit fidem , sed eam sibi ipse

volendo prsestitit, et habuit aliquid quod non accepit. Anquia nerao potest credere nisi velit, nemo velle nisi voce-

tur, nemo autem sibi potest prsestare ut vocetur, vocando

Deus prsestat et fidem ? quia sine vocatione non potest

quisquam credere, quamvis nullus credat invitus. « Quo-

)> modo enim credent, quera non audierunt ? Aut quomodoMaudient sine prsedicante - ? » Nemo itaque credit non

vocatus : sed non omnis credit vocatus. « Multi enim sunt

» vocati ,pauci vero electi ^

: » utique ii qui vocantem

non contempserunt , sed credendo secuti sunt ; volentes

autem sine dubio crediderunt.Quid est ergo quod sequi-

lur : « Igitur non volentis neque currentis, sed miserentis

» est Dei ^ ? » An quia nec velle possumus nisi vocati , et

nihil valet velle nostrum , nisi ut perficiamus adjuvet

Deus ? Opus est ergo velle et currere. Non enim frustra

diceretur, « Et in terra paxhominibus bona3 voluntatis^.» I

Et , « Sic currite ut comprehendatis. Non tamen volentis

» neque currentis, sed miserentis est Dei , ut quod vola-j

» musadipiscaraur,etquo volumusperveniamus^.»Noluit i

ergo Esaii et non cucurrit : sed et si voluisset et cucur- \

risset, Dei adjutorio pervenisset,

qui ei etiam velle et

currere vocando praestaret , nisi vocatione contempta re-|

probusfieret. Ahter enim Deus proestat ut veliraus, aliterj

I Cor. IV, 7. —^ T\om. x, i^- —^ Mattb. xx, iG. —^ Rom, ix, 16. —j

•'' Liic. 11, 14. —^ I Cor. IX, "2^. 1



DE DIVERSIS QU/EST. AD SIMPLICIAN. LIB. I. 169

praestat quocl voluerimus. Ut velimus enim et suum esse

voluit et nostrum ; suum vocando, nostrum sequendo.

Quod autem voluerimus solus prsestat, id est, posse bene

agere, et semper beate vivere.Verumtamen Esaii nondumnatus , nihil horum posset velle seu nolle. Cur ergo in

utero positus improbatus est ? Reditur enim ad illas dif-

ficultates , non solum sua obscuritate , sed etiam nostra

tam multa repetitione molestiores.

ll^ Cur enim est improbatus Esaii nondum nalus, quinec credere poterat vocanti, nec contemnere vocationem,

nec boni vel mah aliquid operari? Si prsesentia Dei futurse

malae voluntatis ejus , cur non et Jacob praescientia Dei

approbatus est bonis futurse voluntatis ejus ? Quod si

semel concesseris, potuisse quemquam vel approbari vel

improbari exeo quodnondum inillo erat, sed quia Deus

futurum esse praesciebat •, conficitur eum potuisse etiam ex

operibus approbari,

quae in illo Deus futura esse praescie-

bat, quamvis nondum esset aliquid operatus 5 et omninote nihil adjuvabit quod nondum nati erant, cum dictum

esset, « Et major serviet minori,» ut hinc ostendas non ex

operibus dictum, quia nondum quidquam erat operatus.

12". lUa etiam verba si diiigenter attendas , « Igitur

«non volenlis neque currentis, sed miserentis est Dei^: »

non hoc Apostolus propterea tantum dixisse videbitur

quod adjutorioDei ad id quod volumus perveniamus ; sed

eliam ex illa intentione,

qua et abo loco dicit , « Cum)) timoreet tremore veslram ipsorum salutem operamini

;

)) Deus enim est qui operatur in vobis et velle et operari

» pro bona voluntate ^. » Tibi satis ostendit etiam ipsam

bonam volunlatem in nobis operante Deo fieri. Nam si

propterea solum dictum est , « Non volentis neque cur-

» rentis, sed miserentis est Dei ^ » quia voluntas hominis

' Roin. IX, 16. —> Philip. ii, i^z et i3.



170 S. AtlGUSTIM EPISCOPI

sola non sutlicit ut justerecteque vivamus, nisiadjuvemur

misericordia Dei : potest et hoc modo dici , Igitur non

miserentis est Dei , sed volontis est hominis;

quia miseri-

cordia Dei soJa non sufficit , nisi consensus nostrse volun-

tatis addatur. At illud manifestum est , frustra nos velle,

nisi Deus misereatur : illud autem nescio quomodo dica-

tur, frustra Deum misereri, nisi nos vehmus. Si enim Deus

miseretur, etiam volumus : ad eamdem quippe misericor-

diam pertinet ut velimus 5 Deus enim est qui operatur in

nobis et velle et operari pro hona voluntate. Nam si quae-

ramus , utrum Dei donum sit voluntas bona, mirum si

negare quisquam audeat. At enim quia non praecedit vo-

luntas bona vocationem , sed vocatio bonam voluntatem,

propterea vocanti Deo recte tribuiturquod bene volumus,

nobis vero tribui non potest quod vocamur. Non igiturideo dictum putandum est,« Non volentis neque currentis,

» sed miserentis est Dei , » quia nisi ejus adjutorio non

possumus adipisci quod volumus : sed ideo potius,

quia

nisi ejus vocatione non volumus.

13*^. Sedsi vocatio ista ita estetfectrix bonae voluntatis,

ut omnis eam vocatur sequatur , quomodo verum erit

« Multi vocati, pauci elecli^?» Quod si verum est, et non

consequenter vocationi vocatus obtemperat, atque ut non

obtemperet in ejus est positum voluntate , recte etiam dici

potest : Igitur non miserentis Dei , sed volentis atque

currentis est hominis : quia misericordia vocantis non

suflicit , nisi vocati obedientia consequalur. An forte iili

c{ui hoc modo vocati non consentiunt, possent alio modovocali accommodare fidei voluntatem , ut et illud verum

sit, Multi vocati, pauci electi ; ut qaamvis multi unomodovocati sint, tamen quia non omnes uno modo afJecti sunt,

ilhsoli sequantur vocationem, qui ei capiendae reperiuntur

I Matth. xxii, 14.



DE DIVER8IS QlÊST. AD SIMPLICIAN. LIB. I. 171

idonei; et illud non minus verum sit : « Igitur non volen-

» tis neque currentis, sed miserentis est Dei, » qui hoc

modo vocavit, quomodo aptum erat eis qui secuti sunt

vocationem? Ad alios autem vocatio (juidem pervenit : sed

quia talis fuit,

qua moveri non possent , nec eam capere

apti esscnt, vocati quidem dici potuerunt, sed non electi

|et non jam similiter verum est, Igitur non miserentis Dei,

êd volentis atque currentis est hominis : quoniam non

botest eflectus misericordiae Dei esse in hominis potestate,

^t frustra ille misereatur , si homo nolit •, quia si vellet

btiam ipsorum misereri, posset ita vocare, quomodo illis

'iptum esset, ut et moverentur et intelligerent et seque-

rentur. Verum est ergo , Multi vocati ,pauci electi. Illi

Bnim electi,

qui congruenter vocati : illi autem qui non

:ongruebanl neque contemperabantur vocationi , non

3lecti,

quia non secuti,

quamvis vocati. Item verum est,

( Non volentis neque currentis, sed miserentis est Dei:»

[juia etiamsi multos vocet, eorum tamen miseretur, quos

Ita vocat, quomodo eis vocari aptum est, nt sequantur.

Falsum est autem si quis dicit : Igitur non miserentis Dei,

•ed volentis atque currentis est hominis : quia nullius

Oeus frustra miseretur ; cujus autem miseretur , sic eum/ocat, quomodo scit ei congruere, ut vocantem non res-

)uat.

14". Hic dicet aliquis, Cur ergo Esaii non sic est vocatus,

tit vellet obedire? Videmus enim alios aliter iisdem rebus

lemonstratis vel signiiicatis ad credendum moveri. Sicut

jxempli gratia, Simeon in Dominum nostrum Jesum Ghris-,um adhuc infantem parvulum credidit, Spiritu ei reve-

ante cognoscens^ Nathanael ad unam sententiam, quamib illo audivit, « Prius quam te Philippus vocaret, cum> esses sub arbore fici vidi te^ respondit , Rabbi , tu es Fi-

' Luc II, i5.



172 S. AUGUSTINI EPISCOPl

)) lius Dei , tu es rex IsraeP. » Quod tanto post quia coii-

fessus est Petrus , meruit audirc, quod beatus sit , et quod

ei darenlur claves regni coelorum-. Miraculo facto in

Cana Galilaeae, quod initium signorum Jesu Joannes evan'

gelisla commemorat , aqua in vinum conversa , credide-

runt in eum discipuli ejus". Multos loquendo incitavit ad

fidem : multi nec suscitatis mortuis crediderunt. De cruce

atque morte ejus conterriti etiam Discipuli titubarunt 5 et

tamen latro tunc credidit * , cum eum non proestantiorem

videret in operibus, sed consortio crucis oequalem. Unus

etiam de numero Discipulorum post ejus resurrectionem,

non tam viventibus membris, quam recentibus cicatrici-

bus credidit ^: muiti ex eorum numero a quibus cruci-

fixus est, qui videntes eum miracula facientem contem-

pserant, Discipulis eum praedicantibus et in nomine ejus

talia facientibus crediderunt^. Gum ergo alius sic, aiius

autem sic moveatur ad fidem, eademque res ssepe alio

modo dicta moveat , alio modo dicta non moveat , alium-

que moveat , alium non moveat5

quis audeat dicere de-

fuisse Deo niodum vocandi,

quo etiam Esaii ad eam fidemj

mentem applicaret voluntatemque conjungeret, in quaj

Jacoi) jiistificatus est? Quod si tanta quoque potest essel

obstinatio voluntatis , ut contra omnes modos vocationif

obdurescat mentis aversio5

quaeritur utrum de divins

poena sit ipsa duritia , cum Deus deserit non sic vocandp

quomodo ad fidem moveri potest, Quis enim dicat mo-

dnm ,quo ei persuaderetur ut crederet, etiam omnipotent

defuisse ?

1 5°. Sed quid hoc quaerimus? cum ipse subjungat Apos

tolus , « Dicit enim Scriptura Pbaraoni, Quia ad hoc ti\

» excitavi , ut ostendam in te potentiam meam , et ut an-

I Joan. 1, 48. — ' MaUh. xvr, i(>. —' .loan, n, 1 1. —4 Luc. xxm, /joi

--5 Joan. XX, 27. —<* Act. xxxvii, et iv, 4-

'' I



UE IJlVliUSlS Ql A^.HT. Ml SIMPLICIAN. HB. I. 17 3

» nunlietur nomen meum in universa terra '. » Hoc au-

tem sul)jecit Apostolus documentum, quo probaret quod

supra dixerat : « Igitur non vohmtis nequc currentis, sed

» miserentis est Dei. » Tanquam cnim ei diceretur, Unde

hoc doces? « Dicit enim Scriptura , inquit, Pharaoni,

» Quia ad hoc te excitavi, ut ostendam in te potentiam

» meam, et ut annuntietur nomen meum in universa

» terra. » Utique hinc ostendens quod non volentis neque

currenlis , sed miserentis est Dei. Concluditque ita •,

« Ergo cujus vult miseretur, et quem vult obdurat^ : »

cum superius non utrumque dictum sit. Neque enim quo-

modo dictum est : « Non volentis neque currentis , sed

» miserentis est Dei •, » sic etiam dictum e&t , Non nolen-

tis neque contemnentis, sed obduranlis est Dei. Unde da-

tur intelhgi,

quod infra utrumque posuit : « Ergo cujus

» vult miseretur, et quem vult obdurat , » ita sententiae

superiori posse congruere, ut obduratio Dei sit nolle mi-

sereri ut non ab illo irrogetur ahquid quo sit homo dete-

rior , sed tantum quo sit mehor non erogelur. Quod si fit

nuUa distinctione meritorum,

quis non erumpat in eam

vocem, quam sibi ipse objecit Apostolus? « Dicis itaque

»mihi, Quid adhuc conqueritur ? Nam voluntati ejus

» quis resistit^? » Conqueritur enim Deus soepe de homini-

bus , sicut per innumerabiles apparet Scripturarum lo-

cos, quod nolint credere et recte vivere. Unde fideles et

facientes voluntatem Dei , conversari dicuntur sine que-

rela, ([uod de illis non queratur Scriptura^. Sed, « Quid

» conqueritur , ait? Nam voluntati ejus quis resistit,

» quando cujus vult miseretur , et quem vult obdurat ? »

jEt tamenintueamur superiora, et indenostram, quantum

ipse Dominus adjuvat , sententiam dirigamus.

• Rom. V, i4, et Exod. ix, i6. —* Rom. i\, i8. —3 Ibid. 19. —4 Luc.

1,6.



174 S. UGUSTIM EPISCOPI

16". Ait enim paulo ante, « Quid ergo dicemus ?

» Numquid iniquitas est apud Deum? Absit. m Sit igitur

hoc fixum atque immobile in mente sobria pietate atque

stabili in fide, quod nuUa est iniquitas apud Deum : at-

que ita tenacissime firmissimeque credatur , id ipsum

quod Deus cujus vult miseretur et quem vult obdurat,

hoc est, cujus vult misereiur et cujus non vult non mi-

seretur, esse ahcujus occultse atque ab humano modulo

investigabilis aequitatis,

quae in ipsis rebus humanis ter-

renisquecontractibusanimadvertendaestînquibusnisisu-pernae justitiae qusedam impressa vestigia teneremus, nun-

quam in ipsum cubile ac penetrale sanclissimum atque

castissimum spiritalium prseceptorum nostrae infirmitatis

suspiceret atque inhiaret intentio. « Beati qui esuriunt et

» sitiunt justitiam,

quoniam ipsi saturabuntur *. »> Inista

igitur siccitate vitse conditionisque mortalis , nisi asperge-

retur desuper velut tenuissima quaedam aura justitiae, ci-

tius aresceremus , quam sitiremus. Quapropter cum dando

et accipiendo inter se hominum societas connectatur,

dentur autem et accipiantur vel debita vel non debita^

quis non videat iniquitatis argui neminem posse, qui

quod sibi debetur, exegerit? nec eum certe, qui quod ei

debetur , donare voluerit ? hoc autem non esse in eorum

qui debitores sunt, sed in ejus cui debetur arbitrio? Hsecj

imago, vel, ut supra dixi, vestigium negotiis hominumjî

de fastigio summo sequitatis impressum est. Sunt igitur

omnes homines, (quandoquidem, ut Apostolus ait. IHj

Adam omnes moriuntur^, a quo in universum genushu-|

manum origo ducitur offensionis Dei, ) una quaedam massapeccati, supplicium debens divinae summaeque justitiae,j

quod sive exigatur, sive donetur, nulla est iniquitas. Aquibus autem exigendum , et quibus donandum sit , su

' Matth V, 6. — * 2 Cor. xv, 22.



DE UIVEBSIS QUjEST. AD SIMPLICIAN. LIB. I. 175

perbe judicant debitores : quemadmodum conducti ad

illam vineam injuste iiidignali sunt', cum tantumdem aliis

donaretur,

quantum illis redderetur. Itaque hujus impu-

denliam quaestionis ita relundit Apostolus : « O liomo, tu

» quis es, qui respondeas Deo^? >» Sic enim respondet

Deo, cum ei displicet quod de peccatoribus conqueritur

Deus , quasi quemquam Deus peccare cogat, si tantum-

modo quihusdam peccanlihusmisericordiamjustificationis

suae noii largiatur, et ob hoc dicatur ohdurare peccantes

quosdam, quia non eorum miseretur, non quia impellitut peccent. Eorum autem non miseretur, quibus miseri-

cordiam non esse prsebendam , sequitate occultissiraa et

ab humanis sensibus remotissima judicat. « Inscrutabilia

» enim sunt judicia ejus , et investigabiles viae ipsius^. »

Conqueritur autem juste de peccatoribus , tanquam de

his quos peccare ipse non cogit. Simul etiam ut hi quo-

rum miseretur , hanc quoque habeant vocationem , ut

dum conqueritur Deus de peccatoribus, compungantur

corde, atque ad ejus gratiam convertantur. Juste ergo

conqueritur , et misericorditer.

17**. Sed si hoc movet, quod voluntati ejus nullus re-

sistit, quia cui vult subvenit, et quem vult deserit ^ cumet ille cui subvenit, et ille quem deserit, ex eadem massasint peccatorum , et quamvis debeat uterque supplicium ,

ab uno tamen exigatur , alteri donetur : si hoc ergo movet^

« homo, tu quis es, qui respondeasDeo? « Arbitror enim

sub eadem significationepositum, quod dictum est^, homo,sub qua et illud dicitur : « Nonne horaines estis , et secun-

» dum horainem arabulatis^ : » Ibienira carnales etaniraa-les notantur hoc noraine, quibusdicitur : « Non potuiioqui

» vobis » quasi spiritalibus, sedquasi carnalibus**. » Etillud

' Matth. XX, II. —2 Rom. ix, 20. —^ ij. xi, 33. —4 Vide lib. Quaesl.

octog. tribus, quaest. lxvhi. —^ i Cor. iii, 3. —'^ Ibid. 7 et 2.









DE DIVERSIS QU^ST. AD SIMPLICIAN. LIB. I. 179

» tendere iram, et demonstrare potentiam suam ; altulit

» in multa patientia vasa irae,

quse perfecla sunt in per-

» dilionem : » subauditur, « Tu quis es , qui respondeas» Deo^? » ul recurrente sententia ad verhasupericra, iste

sit sensus : Si volens Deus ostendere iram , attulit vasa

irae ^ tu quis es,

qui respondeas Deo ? « Non autem solum

« volens ostendere iram , et demonstrare potentiam suam» attulit in multa patienlia vasa irae

, quie perfecta suntin

» perditionem-»

sed eliam ([uod sequitur,<•

ut notas fa-» ceret divitias gloriae suae in vasa misericordiae. » Quidenim prodest vasis perfectis in perditioneni, quod ea pa-

tienter Deus sustinet, ut ordinate disperdat, utaturque

illis ad instrumentum salutis aliorum, quorum miseretur?

Sed illis utique prodest^ ad quorum salutem istis sic uti-

tur ; ut sicut scriptum est5

justus manus lavet in sanguine

peccatoris^, id est, mundetur ab operibus malis per ti-

morem Dei , cum videt supplicia peccatorum, Quodergo « volens ostendere iram attulit vasa ira3 , » valet ad

utilem aliis prsestandum timorem , « et ut notas faceret

» divitias gloriae suae in vasa misericordioe,

quae praepara-

» vitin gloriam. » Etenimobduratioillaimpiorum utrum-

que demonslrat^ et quid timendum sit, ut quisquepietateconverlatur ad Deum 5 et quantae agendae sint gratiae mi-

sericordiae Dci,

qui in aliorum poena quid aliis donet os-

tendit. Si autem illa, quam de aliis exigit , non est justa

poena^ nihil donat aliis, a quibus eam noii exigit, Quiavero illa justa est, et nulla est iniquitas apud vindicantem

Deum, quis sufHciat agere gratiasei,

qui hoc remit-tit

,quod si vellet exigere , nemo se recte diceret non

debere?

19*^. « Quos et vocavit nos, inquit, non solum ex Ju-

» daeis, sed etiam ex Gentibus^ : » id est, vasa misericor-

' Rom. IX, 71. —^ Psal. lvii, 11. —^ p,om. ix, 24.

12.



180 S. AlGlSTINl EPISCOPI

diae quae prseparavit iii gloriam. Non enim omnes Judseos,

sedex Judoeis : necomnes omnino homines Gentium, sed

ex Gentibus. llna est enim ex Adam massa peccatorum et

impiorum, in qua et Judnei et Gentes remota gratia Dei ad

unam pertinent conspersionem. Si enim figulus luti ex

eadem conspersione facit aliud vas in honorem, aliud vas

in contumeham 5 manifestum est autem quod et ex Judaeis

sunt alia vasa in honorem aUa in contumeliam , sicut ex

Gentibus : sequitur ut ad unam conspersionem omnesper-tinere intelhgantur. Deinde incipit reddere attestationes

Prophetce singulis generibus converso ordine. Prius enim

dixit « ex Judaeis, posterius ex Gentibus : » prius autem

reddit testimonium pro Gentibus , deinde pro Judaeis.

« Elenim sicut Osee dicit, Vocabo non plebem meam,» plebem meam , et non dileclam , dijectam : et erit in

)) loco ubi dictum est, Non populus meus vos, ibi voca-

» bunturfilii Dei vivi^ : » de Gentibus intelligitur dictum,

quia non habebant destinatum unum sacrificiorum Jocuni,

sicut Judaei in Jerusalem. Missi sunt autem ad Gentes

Apostoli, utinJoco suo quique crederent, et ubicumque

credidissent, ibi sacrificium laudis offerrenl, quibus dedit

potestatem fiJios Dei fieri^. « Tsaias autem , inquit, cJa-i

)) mat pro IsraeJ^. )> Ne rursus omnes Israelitae in perdi-

tionemisse credantur, docetetinde facta aha vasa in ho-j

norem, aJia incontumeliam. « Si fuerit, inquit, numerusj

» filiorum IsraeJ quasi arena niaris, reliquiae salvae fient. m!

Csetera ergo turba, vasa perfecta ad perdidonem. « Ver-

))

bum enim consummanset

brevians,inquit, faciet

Do)) minus super terram^ : )) id est, ut compendio fideipei

gratiam salvos faciat credentes, non per innumerabi

les observationes , quibus iJla muJtitudo serviliter one

' Rom. IX, 25 et 26, et Osee, 11, "23, el i, 10, — ' Joan. i, i. —3 Rolll

IX, 27. —4 Isai. X, 22.





182 S. AUGUSTIM EVlSCOll

» cuta est, creteri vero excaecati sunt^ » Consecuta sunt

vasa misericordiae, excaecata sunt vasa irae : ex eadem tamen

conspersione , sicut in plenitudine Gentium.20". Est locus quidani Scripturae ad rem, de qua nunc

agimus, maxime necessarius, eadem quse tractata sunt,

mira contestatione confirmans, in eo libroqui ab aliis Jesus

Sirach, ab aliis Ecclesiasticus dicitur, in quo ita scriptum

est : Et omnes homines de solo, et ex terra Adam creatus

» est. In raultitudine diciphnae Dominus separavit eos, et

M immutavit vias eorum. Etex ipsis benedixit et exaltavit,

» et ex his sanctificavit et ad se applicavit, et ex ipsis ma-M ledixit et humiliavit : et convertit illos ad dissensionem

» illorum. Quasi lufcum figuli in manu ipsius plasmare

» illud et disponere, omnesviae ejussecundum dispositio-

» nem ejus 5 sic homo in manu illius qui se fecit, et reddet

» illi secundum judicium suum. Gontrarium malo bonum» est, et contra mortem vita est j sic et contra virum jus-

» tum peccator. Et sic intuere in omnia opera Altissimi

» duo, duo 5 unum contra unum -. » Primo hic commen-data est disciphna Dei : « In multitudine, inquit, disci-

» plinae Dominus separaviteos :j) unde, nisi a beatitudine

paradisi? « Et immutavit vias corum, » ut jam tanquammortaJes viverent. Tunc facta est una massa omnium,veniens de traduce peccati et de poena mortahtatis ,

quam-

vis Deo formante et creante quai3 Jx)na sunt. In omniI)US

est enim species et compago corporis in tanta membro-rum concordia, ut inde Apostolus ad charitatera obtinen-

dam simiJitudinem duceret^. In omnibus est etiam spiri-

lus vitalis terrena membra vivificans, omnisque natura

hominis dominatu animae et faraulatu corporis conditione

mirabili temperata : sed concupiscentia carnalis de pec-

cati poena jam regnans, universum genus humanum tan-

' Isai XI, 5 et seqq. —^ Eccli. xxxin, fo-i6 —^ t Cor. xii, i2.



DE UIVEUSIS QLjCST. AD SIMPLICIAN. MB. I. I8!i

quam totam et unam conspersionem originali realu in om-

niapermanenteconfuderat. Et tamen sequitur, « Ex ipsis

» benedixit et exaltavit, et ex ipsis sanclificavit et ad se ap-

» plicavit, et ex ipsis maledixit et humiliavit, et convertit

» illos in dissensionem ipsorum. » Tanquam Apostolo

dicente, « An non habet potestatem figulus Juti ex eadem

» conspersione facere aliud vas in honorem, aliud in con-

a tumeliam? » Ideoque illud quod contexitur, nec ab ipsa

simihtudine vacat : Quasi lutum, inquit, figuli in manu» ipsius plasmare illud etdisponcre, omnes vi;» ejus secun-» dum dispositionem ejus^ sic homo in manu illius qui se

» fecit. » Sed quia dicit Apostolus, « Numquid iniquitas

» apud Deum ? » vide et hic quid adjungat : » Reddet ilh,

» inquit, secundumjudicium suum. » Sed cum damnatis

justa tribuuntur supplicia^ tamen quia hoc ipsuminusum

convertitur, quoilli proficiant quibus praebetur misericor-dia, attende rehqua : « Contrarium, inquit, malo bonum» est, et contra mortem vita : sic et contra virum justum

» peccator. Et sic intuere in omnia opera Altissimi : duo,

» duo ; unum contra unum : » utique ut ex deteriorum

comparatione emineant proficiantque mehora. Quae tamen

quoniam per gratiam mehora sunt, tanquam diceret,

« Rehquiae salvae fient , » sequitur et dicit ex persona reh-

quiarum, « Et ego novissimus vigilavi, et quasi qui race-

» matur post vindemiatores. » Et unde probat, quia non

ex meritis suis, sed ex misericordia Dei? « In benedictione,

» inquit, Domini et ipse speravi, et quasi qui vindemiat,

» replevi torcular^. » Quamvis enim novissimus vigilave-

rit; tamen quia e»unt, ut dictum est, novissimi primi, in

benedictione Domini sperans ex rehquiis Israel racematus

populusimplevit torcular ex ubertate vindemiae, quse toto

orbe terrarum provenit.

' Rom. IX, 21. —^ Ibid. 27. — ^ Malth. xx, i(i.





DE DlVERSrS Ql\«:ST. Ad SIMPLICIAN. LIB. I. 185

» rentis, sed miserentis est Dei ^: » quandoquidem nec

velle nec currere, nisi eo movente atque excitante, po-

terimus.22". Quod si electio hic fit aliqua, ut sic intelligamus

quod dictum est , « Reliquiae per electionem gratioe salvae

» factaesunt'; » non ut justificatorum electio fiat ad vi-

tamfletcrnam, sed ut eligantur qui justificentur : certe

ita occulla est hoec electio, ut in eadem conspersione nobis

prorsus apparere non possit j aut si apparet quibusdam,

ego in hac re infirmilatem meam fateor. Non enim habeo

quod intuear in eligendishominibus ad gratiam salutarem,

si ad examen hujus electionis ahqua cogitatione permittor,

nisi vel majus ingenium, vel minora peccata, vel utrum-

que : addamus, etiam, si placet, honestas utilesque doc-

trinas. Quisquis ergo fuerit quam minimis peccatis irreti-

tus atque maculatus, ( Nam nulhs quis potest?) et acer

ingenio, et liberahbus artibus expohtus , ehgendus vide-

tur ad gratiam. Sed cum hoc statuero , ita me ridebit

ille,

qui infirma mundi elegit ut confundat fortia , et

stulta mundi, ut confundat sapientes, ut eum intuens et

pudore correctus, ego irrideam multos et prae quibus-

dam peccatoribus castiores et prae quibusdam piscatoribusoratores. Nonne advertimus multos fideles nostros ambu-lantes viam Dei , ex nulla parte ingenio comparari, non

dicam quorumdam hsereticorum , sed etiam raimorum?

Item non videmus quosdam homines ulriusque sexus in

conjugah castitate viventes sine querela, et tamen velhae-

reticos velpaganos,

veletiam in vera fide et vera

Ecclesia

sic tepidos, ut eos miremur meretricum et histrionum

subito conversorum, non solum patientia et temperantia,

sed etiam fide, spe, charitate superari? Restat ergo ut vo-

luntates ehgantur. Sed voluntasipsa, nisi ahquid occurre-' Kom. XI, 5. — 2 , Cor. i, Q7.



186 S. AUGISTINI EI'1SC0PI

rit quod delectet atque invitet animum, moveri nullo

modo potest : hoc autem ut occurrat, non est inhominis

potestate. Quid volebat Saulus, nisi invadere , trahere,vincire, nocare Christianos^.^ Quam rabida voluntas,

quam furiosa, quam csecal qui tamen una desuper voce

prostratus, occurrente utique tali viso, quo mens illa et

voluntas refracla saevitia retorqueretur et corrigeretur ad

fidem, repente ex Evangelii mirabiii persecutore mirabi-

lior praedicator effectus est. Et tamen quid dicemus?

« Numquid iniquitasest apud Deum"^, » exigentem a quo

placet, donantem cui placet? qui nequaquam exigit in-

debkum, nequaquam donat alienum. « Numquid iniqui-

» tas est apud Deum? Absit. » Quare tamen huic ita , et

huic non ita? « O homo, tu quis es? » Debitum si non red-

dis, habes quod gratuleris : si reddis, non habes quod

queraris. Credamus tantum ( et si capere non valemus)

quoniam qui universam creaturam et spiritalem et corpo-

ralem fecit et condidit, omnia in numero et pondere et

mensura disponit^. Sed inscrutabilia sunt judicia ejus et

investigabiles viae ejus'*. Dicamus alleluia et coUaudemus

canticum, et non dicamus, Quid hoc? vel quidhoc? Om-

nia enim in tempore suo creatasunt^.

' Act. VIII, 3 et IX, I. —» Roni. ix, i^- —^ Sap. xi, •}.i. —4 Rom. xi,

5 Ecdi xxK, iq et 26.



DE DIVEKSlS QU^ST. AD SIMPLICIAN. LIB. II. 187

l/MÂ/VV^VVVI^/VVVt/VVVVVlVV^M/VVXVVVVVt/VVVV^^/VVVVVV^-Vt/l/Vt/l/VV VVV^ WWVWVt^/W

LIBER II.

In C(eteras qucestiones quinque vel sex a Simpliciano

propositas ex libris Reguni.

PRiEFATIO.

Satis jam dc Aposlolo me acl proposita respondisse

existimo : nunc ad ea qaae de lihris Regnorum requisisti

aliud volumen aggrediar ; quae , sicnt multa et prope om-nia veterum lihrorum , figuratiora sunt , et mysteriorum

velaminihus involuta. Quamvis autem ex eo quod tran-

sierimus ad Christum, auferatur velamen ^: tamen vide-

mus nunc in senigmate^ tunc autem facie ad faciem. Ve-

lamen quippe omni modo intercludit aspectum , aenigma

vero , tanquam per speculum , sicut idem Apostolus ait

« Videmus nunc per speculum in aenigmate - , » nec evi-

dentissimam detegit speciem , nec prorsus ohtegit verita-

tem. Aggrediar ergo et ista, duce Domino, tuis potius

sublevatus orationihus,

quam jussionihus aggravatus.

Praesertim quia ex epistola tua non hoc te inlellexi quae-

rere,

quid haec in prophetia significent : in quo re vera

obtemperare mihi esset difiicillimum- quia et de tota

eorumdem contextione lihrorum ducenda esset intentio

et si essei promptior intellectus , magnitudo tamen ope-

ris irapediret: quae si suheunda est, prolixius otium tem-

' "2 Cor. 111, i6. —2 I Cor. xiii, I2.



188 S. ACGUSTINI EPISCOPI

pusque flagilat : sed nunc ipsas rerum proprietates gesta-

rum ,quae bis verbis quorum a te facta commemoratio

est , significantur, quomodo inteJligerem nosse dignatus

es et meis blteris aperiri.

QuKSTio 1. —1*^. Et primum quidem quod de primo

Regnorum libro jussisti ut exponerem,

quomodo dictum

sit, « Et insiluit spiritus Domini in Saiil^ : » cum abbi

dicat : « Et spiritus Domini malus in Saiil. » Ila enim

scriptum est : « Et factum est cum convcrteret humerum» suum , ut iret a Samuel , converlit Deus in Saiil cor

» aliud , et venerunt omnia signa illa die : et venit inde in

» collem , et ecce cborus prophetarum in obviam illi, et

» insiluit in illum spiritus Dei , et propbetavit in medio

» eorum^. » Proedixerat enim haec ilb Samuel, cum eura

jussus unxisset. Et boc quidem non puto habere ahquid

quaestionis. « Spiritus enim ubi vult spirat^ : » etspiritum

prophetise nuDarum animarum potest maculare contactus.

Attingit enim ubique propter suam munditiam'^. Atlicit

autem non omnes eodem modo , sed abos per intbrma-

tionem spiritus eorumdcm hominum , ubi rerum demons-

trantur imagines ; aiios per fructum * mentis ad intelligen-

tiam ; alios utraque inspiralione; alios etiam nescientes.

Sed per informationem spiritus duobus modis, aut per

somnium, sicut non solum plerique sancti , sed et Pha-

rao ° et Nabucbodonosor '^ rex vidit quod nemo eorum in-

telHgere valebat , sed tamcn videre uterque potuerat : aut

per demonstrationem inexlasi, quod nonnulli Latini slu-

porem interpretantur^ mirum si proprie , sed vicinc ta-

men, cum sit mentis abenatio a sensibus corporis, ut spi-

ritus hominis divino spiritu assumptus capiendis atque

intuendis imaginibus vacet •, sicut DanieU demonstratum

I Reg. X, 10. —' IJ. XVI, 1/1-18. —3 Joan 111, 8. —4 Sap. vii, o/j. —^ Fnrle ilviclmxi 7'e/ proveclum. —'^ Gcn. xi.i, 11. —7 Dan. 11, 1, cl iv, i.



nE UlVKllSlS Ql ytST. Al) blMl'HClAW. I.IB. II. 189

est (|(iod iion inlelJigebat , el Petro illuti vas submissum

de coelo quatuor liueis ': nam et ipse quid illa demons-

tralio figuraret postea cognovit.Per fruclum autem men-

lis ad intelligentiam uno modo, cuni hsec ipsa quae de-

monstrantur imaginibus quid significent et quo pertineant

revelaturj

quoe certior prophetia est; nam magis ipsam

vocat Apostolus prophetiam -: sicut Joseph meruit intel-

ligere, quod Pharao non nisi videre ; et Daniel exponit

regi, quod ille cernit et nescit. Cum vero ita mens aflici-

tur , ut non rerum imagines conjecturali examinatione

intelligat , sed res ipsas intueatur, sicut intelHgitur sa-

pientia et juslitia omnisque incommutabilis et divina spe-

cies , ad prophetiam de qua nunc agimus non pertinet.

Utroque autem munere prophetise donantur hi, qui et

rerum imagines in spiritu vident , et quid valeant simul

intelligunt , aut certe manifestis locutionibus in ipsa de-monstratione informantur , sicut in Apocalypsi quaedam

exponuntur. Nescientes autem afiicit prophetiae spiritus,

sicut Caiphas cum esset pontifex prophetavit de Domino,

quod expediret unum mori pro lota gente^, cum aliud in

verbis quae dicebat attenderet5

quae non a se ipso dicere

nesciebat.Abundant in sanctis

librisexempla

:

et res pru-dentiae tuae notissimas loquor. Non enim ista dicis ex me,

sed in eis me percontando probas , et cognoscere cupiens

proficientem , et corrigere paratus errantem. Hoc autem

verbo,

quod positum est, « Et insiluit in eum spiritus : »

tanquam ex abdito divinitatis secreto repentinus signifi-

catur aiHatus. Horura igitur modorum quonam potius

affectum esse intelligamus Saiil , satis apparet ex eo quodibi scriptum est , u Convertit Deus in Saiil cor aliud*. »

Sic enim aham cordis atfeclionem significat, quam con-

vertendo fecit Deus ut imaginum significantium et prsefi-

' Act. X, II. —1 I Cor. xui, 2. —5 .loan. xi, 49- —^ i Reg. x, 9.



190 S. AUGITSTINI EPISCOPI

gurantium capax fieret , ad propheticam divinationem.

2". Tantum autemdistatinter propheliamProphetarum

sicutlsaias , sicut Jeremias, etcaeteri hujusmodi fuerunt,

atque istam Iransitoriam quae in Saiil apparuit, quantum

distat inter loquelam humanam , cum loquuntur homi-

nes , et cum eadem loquela propter necessarium prodi-

gium asina locuta est, in qua sedebat Balaam propheta*.

Accepit enim hoc ad tempus illud jumentum , ut Deus

quodstatuerat demonstraret, non ut habitu perpetuo in-

ter homines bestia loqueretur. Aut si hoc exemplum ma-

jore differentia remotum est : multo minus mirandum est

homini reprobo datam fuisse ad momentum temporis ,

affectu transitorio prophetiam, quando ille dederat, qui 1

et asinam cum voluit loqui fecit. Magis enim distat pecus '

ab homine,

quam homo repro!)us ab electis , sed tamen

hominibus. Non enim si quisquam dixerit aliquid quod ad i

sapientiam pertinet , continuo sapiens existiraandus est.|

Sic nec quisquam , si aliquando prophetaverit, jam inter|

prophetas numerabitur : cum et Dominus in Evangeiio di-

cat quosdam cum gaudio verbum excipere , et radicis alti- i

tudinera non habere , sed esse temporales'^. Ideoque sicuti

consequens indicat lectio , factum est in parabolam , « Si j

» et Saiil inter prophetas^. » Hoc igitur mirari desinamus, I

cum in hominibus apparet divinitus aliquid, quoriim vel

{

meritum vel habitum excedit, cum fortevult Deus cujus-\

dam significationis gratia tale aliquid demonstrari. I

3*^. Si autem hoc movet, quod postea Saiil malo spi-

ritu invadente praefocabatur^, qui prophsetiae spiritum

acceperat 5 ne(jue hoc mirandum est. Illud enira factum

est ex dispensatione aliquid significandi, hoc ex merito

vindicandi. Nec movere nos debent haec alternantia in

animo humano, hoc est in creatura mutabili5

praesertim

I Num. xxn, 28. —* Mattli. mii, 20. —3 i Reg. x, n. —4 IJ. xvi, i4-



DE DIVERSIS qVJEST. AD SIMPLICIAN. LIB. 11. 191

eo tempore quo caro corruplibilis morlalisque porlatur.

An non videmus in ipso Petro,

quantum indicat Evan-

geltum, extitissetantam confessionem, ut audire meruerit,

« Beatus es, Simon Bar-Jona, quia non reveiavit libi caro

» et sanguis, sed Pater meus ([ui in ccelis est ^: » et paulo

post tam carnalitcr eum de Domini passione sensisse , ut

statim audierit, « Vade post me, Satana, scandalum mihi

» es; non enim sapis quoe Dei sunt, sed (juae hominum "^. »

Et fortasse aIiquanto'interius intelligenlibus lantum valetad visa illa mentis haec differentia

,qua Petrus primo in-

tellexit Deo Patre revelante,

quod Filius Dei esset Chris-

tus et postea ne moreretur extimuit^

quantura valet ad

distinguenda visa,

quae in spiritu hominis alienata menle

imaginariefiunt, revelatio prophetiaequa primo alHatus est

Saiil_, et commixtio spiritus mali quo postea premebatur.4*^. Jam vero illud, quod etiam malus appellatus est

spiritus Domini , sic inlelhgitur, quoraodo dictum est,

« Domini est terra ^ ; » tanquam creatura et in ejus po-

sita potestate. Autsi propterea non congruit hoc locutio-

nis exemplum, quia terra non est mala, « Omnis enim

» creatura Dei bonaest^: » illud congruat, quod ipse

Saiil jam reprobus et scelestus atque ingratus sancto Da-vid, persecutor etiam ejus , cum saevissiraae invidiae facibus

agitaretur, taraen adhuc Christus Domini dicebatur^ sicut

eura appellavit ipse David, cum vindicavit extinctum*.

Sed raagis arbilror raalignura spiritura a quo vexabatur

Saiil, ideo dictura spiritum Dornini, quod occulto Domini

judicio Saiilem vexabat. Utitur enim Deus ministris etiamspiritibus mahs ad vindictam raalorum, vel ad bonorumprobalionem; alio modo ad illam rem , alio ad istam.

Quamvis enira inde sit quisque raalignus spiritus, quia

' MaUh. xvi, i;. —^ Ibid i~i. - ^ P.>al. xxiii, i. —4 i Tim. iv, 4- —* i Reg. I, 14.



192 S. AUGISTIM EPISCOri

mala voluntate nocere appetit : tamen nocendi polesla

tem non accipit nisi ah illo, sub (|uo sunt omnia certis et

justis meritorum gradibus ordinata. Quia sicut non est

mala voluntas a Deo, sic non est potestas nisi a Deo'.

Quamvis cnim sit in cujusque potestate quid velit, non est

tamen in cujusque potestate quid possit vel facere cui-

quam vel a quoquam pati. Nam et ipse Filius unicus Dei

passurus ad tempus humiliter homini superbe loquenti

ct dicenli, quod polestatem haberet occidendi eumvel dimittendi. « Non haberes , inquit , in me potesta-

» tem, nisi data tibi esset desuper^. « Diabolus etiatn

volens nocere justo viro Job, nocendi quidem voluntas

diabolo erat, sed tamen a Domino Deo potestatem pete-

bat, dicens, « Mitte manum tuam, et tange carnem

)) ejus^ : )) quamvis hoc esset , si permitteretur, ipse fac-

turus. Ipsam enim permissionem petebat hoc modo, et

manum Domini appellabat permissam a Domino manumsuam, idest, ipsam potestatem quam volebat accipere.

Cui congruit illud in Evangelio, quod Dominus Discipulis

ait, « Hac nocte postulavit Satanas vexare vos sicut triti-

» cum*. )) Dictus est ergo spiritus Dei malus, hoc est,

minister Dei ad faciendum in Saill, quod eum patijudex

omnipotentissimus judicabat. Quoniam spiritus ille vo-

luntate qua malus erat, non erat Dei : creatura vero qua

conditus erat, et poteslate quam non sua, sed Domini

omnium aequitate acceperat, Dei erat. Verba etiam ipsa

Scripturarum ita se habent : « Et perrexit, inquit, Sa-

» muel, et abiitin Ramatha, et spiritus Domini recessit a

» Saiilet comprehendit eum spiritus malignus a Domino,

» et suffocabat eum. Et dixerunt pueri Saiil ad eum;

» Ecce spiritus Domini malignus sutFocat te ^ » Hoc igi-

' Rom. xiii, I. —2 Joan xit, 1 1. —' Job, ir, 5. —4 Luc. xxii, 3t. —i

5 I Reg. XVI, i3, et seqr].

I



DE DIVERSIS QL.EST. AD SIMPLIClAM. LIB. II. 193

tur a pueris ejus c|uomoclo sit diclum, k Spiritus Domini

» malignus . » superiora verba indicant narrantis Scrip-

turoe etdicentis, « Spiritus malignus a Domino. » Secun-

dum enim hoc « Domini, quod a Domino. » Quia per se

ipsum vellenocere habebat, id est, comprehendere Saiii;

posse autem non habebat, nisi summa justitia sineretur.

Si enim juste vindical Deus, cjuemadmodum ipse dicit

Apostolus, cum tradit homincs in concupiscentias cordis

eorum^; non rairum si nihilominus juste vindicans tra-

dit eos etiam in concupiscentias aliorum nocere volen»

tium, sua semper incommutabili aequitate servata.

5*'. Animadvertendum saneest , cum additamento dici,

« Spiritus Dei malus. » Cum autem tantummodo dicilur,

spiritus Dei, etiamsi non addatur, bonus, ex hoc intelli-

gitur bonus. Unde apparet bonum spiritum secundum

substantiam, maium autem secundum ministerium dici spi-

ritum Dei. Quanquam quaeri adhuc possit, utrum cumspi-

ritus Dei dicitur, elex hoc ipso jam, et sinihil addatur, in-

telhgitur bonus, ille intelligatur qui est in Trinitate con-

substantiahs Patri et Fiho Spiritus sanctus, de quo dicitur

;« Ubi autem Spiritus Domini, ibi libertas^. » Et iterum :

1«Nobis autem revelavit Deus per Spiritum suum^. »

Etillud ; « Sic et quae Dei sunt 5 nemo scit nisi Spiritus Dei*. »

Et multis locis hoc modo dicitur Spiritus Dei, et intelligi-

tur Spiritus sanctus , etiam si non addalur : quoniam ea

iquse circumstant , satis indicanl de quo dicaturj ita ut ali-

quando nec Dei addatur , et intelligatur tamen ille Spiri-

tus Dei principahter sanctus. Nam quem alium comme-morat, ubi dicit , « Ipse Spiritus testimonium dat spiritui

» nostro, quia sumus filii Dei^? » Et, « Ipse Spiritus ad-

» juvat infirmitatem nostram ^, » Et, « Haec omnia opera-

''Rom. 1, Q^- —^ "^ Cor iii, 17. — ^ i Cor. 11 , 10. —4 IbiJ. 1 1. —5 Rom. viii, 16. — 6 ibid. 26, et i Cor xii, 11.

GXLV. 13







196 iJ- AlGUSTIM EPISCOPl

pax non essel. Sed non rectc hoc videlur. Tutior est

enim ille sensus et verior, ut pro mutabilitate afFectionis

humanae Spiritus Dei bonus bene aliiciat, veJ ad prophe-tiam, vel ad opus quodlibet ahud in munere divino^ afli-

ciat autem malus male, qui propter ministerium divinae

aequitatis omnia distribuentis et omnibus recte uteniis di-»

citur et ipse spiritus Dei : prsesertim quia dictum est,

« Recessit ab eo spiritus Dei, et comprehendit eum spiri-

» tus malignus a Domino^ » NuUo enim pacto potest

idem videri recessisse et apprehendisse. Porro autem in

nonnulhs exemplaribus , et eis maxime quae de hngua

Hebraea ad verbum videntur expressa, invenilur Spiritus

Dei sine additamento positus ; et inteliigitur malus ex eo

quod arripiebat Saiil, et rcficiebat eum David tangendo

citharam. Manifestum est tamen, ideo non additum malus,

quia paulo superius jam dictum erat, et de vicinitate Scrip-

turse subaudiri etintelhgi poterat. Ita enim in hujusmodi

exemplaribus legitur: «Igiturquandocumque spiritus Do-

w mini arripiebat Saiil , tollebat David citharam et percu-

)) tiebat manu sua, et refocillabatur Saiil, et levius habe-

)) bat : recedebat enirn ab eo spiritus makis^. » Sive

ergo quod hic non est dictum, spiritus Dei•

sed tantum-modo. spiritus malus : quod ibi minus dictum erat, tan-

quam redditum apparet, sive quia superius ita positum

erat , « Et dixerunt servi Saiil ad eum : Ecce spiritus Dei

» malus exagitat te^ jubeat dominus noster, et servi tui i

» quicoram te sunt quaerent hominem scientem psallerej

» cithara, ut quando arripuerit te spiritus Dei malus, psallat|

)) manu sua, et levius feras^ : » non opus erat, cum rur-'

sum diceretur quandocumque spiritus Dei arripiebat Saiii,j

addere malum, quianotum erat de quo tunc diceretur. 1

7*^. Verumtamen illa qua^stio major est, et non transi-

' Reg. XVI, i/j. — ' Ibid. 23. —3 Ibid. i5.



DE DIVEKSIS QIJ^ST. AD SIMPLICIAN. LIB. 11. 197

toria animi intentione rimancla, (jnod cum Saiil perseque-

retur David iiinocenlem, plenusinvidia et Jivore vesanus,

« Faclus est super eum Spiritus Dei , et aminilabat ingre-

» diens, et proplietabat*. » Non enim potest hic nisi spi-

ritus l)onus intelligi,

per ((uem sancti Prophetse futura-

rum rerum imagines et visaccrncbant; non ex eo tantum

quia dicturn est : « Et prophetabat : » nam in exemplari-

bus qu.ie sunt ex Hebraeo , hoc quoque invcnitur de spi-

ritu malo dictum ita : « Post diem autem alterum invasit

» spiritus Dei malus Saiil , et prophetabat in medio do-

» mus suae'^. » Et in aliis divinarum Scripturarum locis

soepe invenitur, quod prophetia non tantum bona, sed et

jmala dicatur ; et prophetre dicti sunt Baalim , et expro-

bratum est quibusdam quia prophetabapt in BaaP. Non

ergo necesse est intelhgi propterea bonum spiritum, quifaclus est super Saiil posten, quia dictum est : « Et am-» bulabat ingrediens , et prophetabat : » sed quia sine ad-

ditamento positum est , « Et factus etiam est super eum» Spiritus Dei. » Non enim sicut in illo loco dictum erat

supra : « Spiritus Dei malus^ » ut ex hoc posset etiam in

consequenlibus subaucUri : fpiin imo superiora magis ma-

gisque attestantur illum spiritum Dei bonum fuisse et vere

propheticum. David enim eral cum SamueJe, et misit

Saiil nuntios qui apprehenderent David*. Quando au-

tem Samuel erat inler prophetas et coetumprophetarum,

qui illo tempore prophetabant , nuntii qui missi sunt ac-

ceplo eodem spiritu prophetaverunt, missisque abis lioc

contigit , et tertiis nihilominus : postea cum et ipse Saiil

venisset , « Factus est etiam super eum Spiritus Dei, et

» ambulabat ingrechens, et prophetabat. » Cum enim di-

citur : « Factus est etiam super ipsos Spiritus Dei, et pro-

' I Reg. XIX, 23. —2 1(1. xviii, 10. —^ 3 Rgg xviii, 16, 22, 25 et 4o.

4 I Reg. XIX, 20.



198 S. AUGUSTINl EPI8C0P1

» phetabant et ipsi ^ )> idem iilique erat spiritus, qui erat

in prophetis , inter quos et Samuel inventus est : ex hoc

itaque necesse est intenigi illum spiritum bonum. Atque

ideo qusestio diligenter discutienda est, quomodo et illi

cum missi essenl ad tenendum hominem et ad necem ad-

ducendum , tali spiritu afKci meruerunt, et Saiil ipse

qui miserat, veniens et ipse, et sanguinem innocentem

quaerens effundere , accipere meruit illum spiritum , et

prophetare,

8^. Hic nimirum occurrit illud, quod apostolus Paulus

apertissime exponit, supereminentem viam demonstrans :

« Si linguis hominum Joquar, inquit , et Angelorum,

» charitatem autem non habeam , factus sum velut aera-

» mentum sonans aut cymbalum tinniens. Et si habuero

» prophetiam, et sciero omnia sacramenta et omnem scien-» liam , et si habuero omnem fidem , ita ut montes trans-

» feram, charitatcm autem non habeam, nihilsum. Et si

» distribuero omnem substantiam meam , et si tradidero

» corpus meum ut ardeam, charitatem autem non ha-

» beam , nihil mihi prodest^ » Quo in loco manifestum

est eum munera illa commemorasse, quae Spiritus sancti

divisionibus dantur , sicut superius dicit : « Unicuique au-

» tem datur manifestalio Spiritus ad utilitatem 5 alii qui-

» dem per Spiritura datur sermo sapienliae 5 alii sermo

» scientiae secundum eumdem Spiritum 5 alteri autem fides|

» in eodem Spiritu ; alii donatio curationum in unoi

» Spiritu 5 alii operationes virtutum , alii prophetia , alii

» dijudicatio spirituum, alteri genera linguarum. Om-i» nia autem haec operatur unus atque idera Spiritus, di-

» videns propria unicuique prout vult^. » Satis ergo ap-

paret inter dona Spiritus sancti esse propheliam, quam

tamen si quis habeat, et charitatem non habeat , nihili

' T Cor. xm, 7 et seqq. —^ Id xii, 7 et seqq.





200 S, AUGUSTtNl EPISCOPlI

possel. Opus est igitur ad solvendam istam quaeslionem, t

ut ostendamus aliquem reprobum hoc donum habuisse i

prophetise : quod si neminem inveniremus, hoc iste ipse f

Saiilsatis oslenderet. Sed tamen ille etiam Balaam repro- 1

bus apparet ^; non enim eum tacet Scriptura divino judi-,

^

cio esse damnatum : et tamen prophetiam habebat ^ et

quia charitas ei deerat, inerat voluntas maledicendi po-

pulo Israel,

quam hostis pretio comparaverat , qui eum

ad maledicendum mercede conduxerat; dono tamen illo

prophetandi,

quo aspergebatur , benedicebat invitus.

Nec verba illa parum attestantur huic sententiae,

quae in

Evangelio scripta sunt , multos dicturos in illa die , « Do-.

» mine , Domine , in nomine tuo manducavimus et bibi-

)) mus, et in nomine tuo prophetavimus, et in nomine

» tuo virtuies multas fecimus. » Quibus tamen dicturus

est , « Non novi vos , recedite a me operarii iniquitatis'^. »

Non enim eos mentientes putamus ista dicturos in illo ju-

dicio , ubi nullus erit fallendi locus, aut ullam vocem

lalium legimus , dicentium , Dileximus te. Poterunt ergo

dicere , In nomine tuo prophetavimus , cum sint improbi

et reprobi : non autem poterunt dicere, Dilectionem

quam mandasti, tenuimus= Nam sidicent, non eis res-

pondebitur, « Non novi vos. In hoc enim cognoscetur,

)) inquit, quia discipuli mei estis, si vos invicem dili-

)> gatis ^. »

lO'^. Exemplum itaque hujus Saiil resistit superbis non-

nullis haereticis, qui aliquid boni de muneribus sancli

Spiritus negant posse dari eis qui ad sortem sanctorumnon pertinent : cum eis dicimus, habere illos posse sacra-

mentum baptismi,

quod cum ad Ecclesiam catholicam

veniunt, nonest ineisullo modoviolandum, autquasinon

habeant Iradendum ^ sed tamen eos non ideo saluti debere

' Num. XXII, 5 et 74. —^ Malth. vii, 22, et seqq —3 Joan. xin, 35.



DE DIVERSIS QU^ST. AD SIMPLIClAN. LIB. II. 201

confidere ,quia non improbamus quocl illos accepisse

concedimus', sed oportere cognoscere unitatis societatem

vinculo charitatis ineundam, sine qua omnino quidquid

habere potuerint,

quamvis per se sanctum ac veneran-

dum , ipsi tamen nihil sunt , tanto indigniores effecti

vitse neternae prcemio, quanto illis donis non bene usi

sunt, quae in hac vita, quae transitoria est, acceperunt.

Non autem bene utitur, nisi charitas^ et charitas omnia

tolerat, atque ideo non scindit unitatem , cujus ipsa est

fortissimum vinculum K Non enim et servus ille non acce-

pit talentum , aut ahquid ahud intelligitur talentum quammunus aliquod utique divinum : sed , « Oui habet , da-

» bitur ci,

qui autcm non habet , et quodhabetauferetur

» ab eo -. » Quod non auferri non potest 5 sed ahud nonhabet , ut merito auferatur quod habet : non habet chari-

tatem utendi , ut auferatur quidquid ahud habet,

quod

sine charitate non prodest.

11'^. Non igitur mirum est, regem Saiil et eo tempore

quo primum unctusest, accepisse spiritum prophetandi,

et postea cum esset propter inobedientiam reprobatus

recedente ab eo spiritu Domini arreptum esse maligno

spiritu a Domino : qui etiam spiritus Domini appellatus

est propter ministerium;

quia omnibus etiam spiritibus

malis bene utitur Dominus , vel ad damnationem quo-

rumdam , vel ad emendationem , vel ad probationem : et

quamvis non sit mahgnitas Domino , non est tamen po-

testas nisi a Deo^. Dictusque est etiam sopor Domini

qui occupaverat mihtes ejusdem Saiil , cum David has-

tam et scyphum abstulisset a capite dormientis^ : nonquia tunc sopor in Domino erat, ut ipse dormiret ; sed

quia ilie sopor, qui tunc homines apprehenderat, nuiu

' I Cor. xui, 7. —2 Matth. \\u\, *2g. —^ Rom. xin, i. —4 i Reg.

xxvr, 12.



201 S- AUGVSTINI BPISCOPI

Dei erat infusus, ne David servi ejus in eo loco prae-

sentia sentiretur. Neque illud mirum est, rursum eum-

dem Saiil accepisse spiritum prophetiae , cum perse-

queretur justum , et eum compreliensurus et necaturus

venisset in locum , ubi erat congregatio proplietarum ^

Sic enim salis demonstratum est , neminem de lali mu-nere jani securum esse debere, tanquam sit acceptissimus

Deo , si non habeat charitatem : quandoquidem illud do-

num et Saiili dari potuit, propter arcanum quidem alicu-

jus sacramenti ; sed tamen dari potuit reprobato , et in-

vido , et ingrato , et reddenti mala pro bonis , et ne post

ipsam quidem acceptionem spiritus correcto in melius at-

que mutato.

Qu^sTio II. —1". Age jam videamus quomodo dictum

sit , « Poenitct mequod constituerim regem Saiil'^ : » Quge-ris enim , non utique in talium verborum intellectu rudis,

sed rudiraenta explorans mea paterno studio et benigna

cura,

quomodo poeniieat aliquid Deum , in quo sit omnis

prcescientia. Ego vero, cum hoc de Deo dicitur , indig-

num aliquid clici arbitrarer, si ahquid dignum invenire-

tur quod de illo diceretur. Cum vero verba omnia, quibus

humana colloquia conseruntur , illius sempiterna virtus

et divinitas mirabihter atque incunctanterexcedat, quid-

quid de illo humaniter dicitur, quod eliam hominibus as»

pernabile videatur, ipsa humana admonetur infirmitas,

etiam illa qua? congruenter in Scripturis sanctis de Deo

dicta existimat, humanae capacitati aptiora esse quam di-

vinae sublimitati ; ac per hoc etiam ipsa transcendenda esse

serenioreintellectu, sicutistaqualicumquctransccnsasunt.

2". Quis est enim hominum, cui non occurrat in Deo

cuncta proesciente, poenitentiam esse non posse? Et certe

tamen hgec duo verbasunt, poenitentia et praescientia

' I Reg. XIX, 24. — ' IJ XV, II.







DE DIVEKSIS QU^ST. AD SIMPLICIAN. LIB. II. 205

Deuni non ita, sed eodeni verho, non eodem modo.3*^. Longum est percurrcre caetera, et sunt innumera-

bilia, (juibus ostendilurmuila divina iisdem nominibus

appellari, quibus bumana, cum incomparabili diversitate

sejuncta sintj nec tamen frustra eadem sunt rebus utris-

que indita vocabula , nisi quia haec cognita quae in quo-

tidiana consuetudinc versantur, et experimentis usitatio-

rihus innotescunt, nonnullam ad intelligenda illa subli-

mia praehent viam. Cum enim dempsero de humanascientia mutabilitatem, et transitus quosdam a cogitatione

in cogitationem, cum recoiimus, ut cernamus animo quod

in contuitu ejus paulo ante noncrat, atque itadeparte in

partera crebris recordationibustransilimus^ unde etiam ex

parle dicit esse Aposlolus nostram scientiam : cum ergo

hsec cuncta detraxero^ et reliquero solam vivacitatem

certse atque inconcussae veritatis una atque seterna con-

templatione cuncta luslrantis^ : imo non reliquero, non

enim habet hoc humana scientia , sed pro viribus co-

gitavero 5 insinuatur mihi utcumque scientia Dei : quod

tamen nomen, ex eo quod sciendo aliquid non latet homi-

nem, poluit es5;e rei utrique commune. Quanquam et in

ipsis hominibus solet discerni a sapientia scienlia, ut etiamApostolus dicit : « Alii cjuidem per Spiritum datur sermo

» sapientiae, alii sermo scientise secundum eumdem Spiri-

)) tum^ : » in Deo autem nimirum non sunt hsec duo, sed

unum. Et in hominibus quidem haecita discerni probabi-

liter solent, utsapientia pertineat ad intellectum aeterno-

rum, scientia vero ad ea quae sensibus corporis experimur.

Sed licet alius aliam diilerentiam proferat, nisi tamen di-

versa essent, non sic ab Apostolo distinguerentur. Quod

sane ita est, ut nomen scientiae rebus, quas per sensus

coporis experimur, deputatum sit 5 nulla est omnino

' i Cor. XV, 9- — ' Id. xiii, 9. —' Id. xii, 8.




scientia Dei. Non enim Deus per se ipsum ex corpore et

anima constat, sicut homo. Sed melius dicitur aliam esse

scientiam Dei, etnon ejusdem generis, cujus ista est quaehominum dicitur : sicut etiam idipsum quod Deus dicitur,

longe aliud est, quam quemadmodum dictum est, « Quia

» stetit in synagoga deorum*. » Tamen ad non latere quo-

quo modo pertinet communicatioipsa vocabuli. Sicetiam

deira hominis detraho turbulentum motum, ut remaneat

vindictae vigor •, atque itaque utcumque assurgo in noti-

tiam ilhus, quae appellatur ira Dei. Item de misericordia

si auferas compassionem cum eo, quem miseraris, parti-

cipatae miserise, ut remaneat tranquilla bonitas subve-

niendi et a miseria hberandi, insinuatur divinae misericor-

dise qualiscumque cognitio. Zelum quoque Dei non

repudiemusetaspernemur, cum scriptum invenimus : sed

auferamus de humano zelo pallidam tabem doloris, et

morbidam perturbationem animi^ remaneatque illud sa-

lum judicium quo corruptio castitatis impunila esse non

sinitur, et assurgimus ut incipiamus ahquo modo capere

zelum Dei.

4°. Quapropter cum legimus etiam Deum dicentem,

(i Poenitet me'^; » consideremus quodesse soleat in homi-nibus opus poenitendi. Procul dubio reperitur voluntas

mutandi : sed in homine cum dolore animi est; reprehen-

dit enim in se quod temere fecerat. Auferamus ergo ista,

quae de humana infirmitate atque ignorantia veniunt, et

remaneat solum velle ut non ita sit aliquid, quemadmo-dum erat : sic potest aliquanlum intimari menti nostrae,

qua regula intelligatur quod prenitet Deum. Cum enim ;

pcenitere dicitur, vult non esse aliquid , sicut fecerat ut|

esset : sed tamen et cum ita esset, ita csse debebat; et '

cum ita essejam nonsinitur, perpetuo quodam et traa-

' Pfal. Lxxxi, II. —2 I Reg. XV, i.



DE DIVERSIS QU^ST. AD SIMPLICIAN. LIB. II. 207

quilloaequitatis judicio, quo Deus cuncta mutabiliaincom-

mutabiJi voluntate disponit.

5". Sed quoniam praescieritiam et scientiam cum Jaude

solemus in hominibus appelJare, iramque ipsam soJet Jiu-

manum genus in magnis potestatibus timere potius quamreprehendere, congruenter putamus taJia dici de Deo. Qui

autem zelat, et quem aJiquid poenitct, quoniam veJ cul-

pari soJet , vel in se cuJpam corrigere, atque ideo cumreprehensione ista de hominibus dici; propterea movet,

cumlegimus esse aliquid in Deoejusmodi. Sed ilJa Scrip-

tura omnibus consulens,

propterea magis et ista ponit

ne iJJa quae pJacent sic intelligantur in Deo, quomodoconsueverunt in hominibus intelligi. Per haec enim ([use

displicent, cum ea non audemussicintelJigere in Deo, ut

inveniunlur in homine, discimus etiam ilJa sic quaerere,

quae apta esse atque convenientia putabam.us. Nam si

propterea non est iJJud de Deo dicendum, quia in ho-

niine displicet ; non dicamus incommutabiJem Deum,Iquia de hominibus cum reprehensione dictum est, « Non

» enim est ilJis commutatio'^. » Item sunt quaedam, quae

in homine Jaudabilia sunt, in Deo autem esse non possunt

jsicut pudor, quod aetatum viridiorum magnum est orna-

imentum : sicut timor Dei, non enim tantum in veteribus

libris laudatur, sed ApostoJus etiam dicit , « Perficientes

!» sanctificationem in timore Dei-5 » qui utique in Deo

JquIIus est. Sicut ergo quaedam JaudabiJia hominum non

recte dicuntur in Deo; sic quaedam cuJpabilia hominumifecte inteJhguntur in Deo : non ita ut in hominibus, sed vo-

babuJis tantum modo communibus, longe alia ratione et

Itnodo. Nam pauJo post idem SamueJ, cui dixerat Domi-

lus, « Poenitet me quod conslituerim regem Saiil, » ipsi

SaLiii aitde Deo, « Quoniam non est sicut horao, ut poe-

' Pfal. Liv, 20, — i Cor. VII, i.




» niteat eum *: ubi videlicet satis ostendit etiam cum

Deus dicit, « Poenitet me^ » non humano more accipien-

dum esse, sicut jam quantum valuimus disputavimus.Qujestio IV. —1". Item quaeris, utrum spiritus immun-

dus_, qui erat in Pythonissa, potuerit agere ut Samuel a

Saiile videretur et loqueretur cum eo. Sed multo majoris

miraculi est, quod ipse Satanas princeps omnium immu-dorum spirituum potuit loqui cum Deo, et petere tentan-

dum Job justissimum virum'^ : qui etiam tentandos Apos-

tolos petiit^ Aut si hoc non ideo habet ditlicilem quaes-

tionem,

quia per quam voluerit creaturam , cui voluerit

creaturse, ubique prsesens veritas loquitur, nec propterea

magni meriti est cui loquitur Deus : interest enim quid

loquatur; quia etimperator multis innocentibus non lo-

quitur, quibus providentissime consuht ad sahitem 5 et

cum multis nocentibus loquitur, quos jubet interfici : si

ergo hinc propterea nulla quaestio est-, nulla sit quaestio

quomodo etiam immundus spiritus cum anima sancti

viri loqui potuerit. Omnibus enim sanctis Deus creator et

sanctificator longe utique major est. Quod si hoc movet

quod hcuerit mahgno spiritui excitare animam justi, et

tanquam de abditis mortuorum receptacuhs evocare;nonne magis mirandum est, quod Satanas ipsum Domi-

nura assumpsit, constituit super pinnam temph^? Quoh-

bet enim modo fecerit, ille etiam modus quo Samueh fac-

tum est ut excitaretur simihter latet. Nisi forte quis dixe-

rit , facihorem diabolo fuisse hcentiam ad Dominumvivum unde voluit assumendum, et ubi voluit consti-

tuendum, quam ad Samuehs defuncti spiritum a suisj

1

sedibus excitandum. Quod si illud in Evangeho nos ideo

non perturbat, quia Dominus voluit atque permisit nulla

diminutione suce potestatis et divinitatis id fieri^ sicut ab

' I Reg. XV, 29. —2 job, 1, 2 —3 Luc. xxu, 3i, —4 Matth. iv, 5.



DE DIVEIISIS Ql yliST. AU SlMl-HClAW. LIB. II. 209

ipsis Judaeis, quanquam pervcrsis atqueimmundis et facta

diaboii facienlibus, ct teneri se, et vinciri, et illudi, et

crucifigi atque inlerfici passus est : non esl absurdum cre-

dere ex ali([ua dispensalioiie divinie voluntatis permis-

suin fuisse, ut non invitus nec dominante atque sub-

juganle niagica potentia, scd volens alque obtemperans

occulla^ dispensalioni Dei, quae et Pythonissam illam et

Saiilem latebat, consentiret spiritus Prophetse sancti, se

ostendi aspectibus rcgis, divina eum sententia percussu-

rus. Cur Cnim anima boni hominis, a roalis vivisevocata

si venerit, amittere videatur dignitatem suJim 5 cum et vivi

plerumque honi vocati ad malos veniant et agant cumeis quod oflicium postulataequitatis, servato atque incon-

.uisso decore virtutis suae, et iilorum vitiis pro rerumpraesentium vel usu vel necessitate tractatis?

2°. Quanquam in hoc facto potest esse alius facilior

exitus et expeditior inleilectus, ut non vere spiritum Sa-

mueiis excitatum a requie sua credamus , sed aliquod

phantasma , et imaginariam illusionem diaboli machina-

lionibus factam, quam propterea Scriplura nomine Samue-lis appeliat, quia solent imagines rerum earum nominibus

appellari,

quarum imagines sunt. Sicut omnia quae pin-

guntur atque fmgunturex aliqua materie metalliaut ligni,

vel cujusque reiaptse ad opera hujusmodi, quseque etiam

videntur in somnis , et oranes fere iraagines, earum rerum

quarum imagines sunt, appellari nominibus solent. Quis

est enim, quiliominem pictum dubitet vocare hominem ?

Quandoquidem et singulorum quorumque picturam cumaspicimus, propria quoque nomina incunctanter adhibe-

mus : velutcum intuentestabulam aut parietem,dicimus,

IlleCicero est, ille Sallustiusest, ille Achilles,ille Hector,

hoc flumen Simois, illa Roma 5 cum aliud nihil sint quampiclae imagines. Unde Cherubim cum sint coelestes potesta-

CXLV. H



210 S. AUGUSTINI EPISCOPl]

1

tamen ex metallo , quod imperavit Deus , super arcam

Testameiili S magnae rei significand.fi gratia , non aliudj

quam Cherubimilla

quoquefigmenta vocitantur. Itemj

quisquis videt somnium , non dicit , Vidi imaginem Au-i

gustini aut Simpliciani , sed, Vidi Augustinum aut Sim-I

plicianum : cum eo tempore, quo tale aliquid vidit , nos

ignoraremus ; usque adeo manifestum est, non ipsos ho-

mines , sed imagines eorum videri. EtPharao spicas sel

dixit vidisse in somnis et boves , non spicarum aut boumj

imagines ^. Si igitur liquido constat nominibus earumj

rerum, quarum imagines sunt,easdem imagines appeilarij

non mirum est quod Scriptura dicit Samuelem visum,'

etiamsi forte imago Samuelis apparuit, machinamento ejusi

qui transfigurat se vclut angelum lucis^, et ministros suosi

ministros justitise.i

3^. Jam vero si illud movet, quomodo et a maligno spi-|

ritu Saiili vera proedictasunt: potest etilludmirum videri,i

quomodo doernones agnoverint Christum, quem Judaeij

non agnoscebant *. Cum enim vult Deus etiam per infiraosi

infernosque spiritus aUquem vera cognoscere, temporalia

duntaxat atque ad istam mortalitatem pertinentia , facile

est,et nonincongruum,utomnipotens etjustus ad eorum

pcenam, quibus ista prsedicuntur, ut malum quod eis im-

pendet antequam veniat proenoscendo patiantur, occulto

apparatu ministeriorum suorum etiam spiritibus talibus

aliquiddivinationis impertiat,ut quodaudiuntab Angelis,

proenuntient hominibus. Tantum autem audiunt ,quan-

tum omnium Dominus atque modcralor vel jubet vel sinit.

Unde etiam spiritus Pythonius in Actibus Apostolorum|

attestatur Paulo apostolo, et Evangelista esse conatur ^

Miscent tamen isti iallacias , et verum quod nosse polue

' Exod. XXV, i8. ~ ' Gen. xLi , jS. — ^2 Cor. xi , i^. —4Mattli

vm, 9<). —5 ;^ct. XVI, 17.



DE DIVEBSIS Qr.«ST. AD STMPLICIAN. LIB. II. 241

rint, non docendi magis qnam dccipiendi fine praenuntiant.

Et forle lioc est quod cum illa imago SamueJis Saiilem

praediceret moriturum ' , dixit cliam secum fulurum :

quod uticiue falsum est. Magno (juippe inlervallo post

mortem separari ijonos a malisin Evangelio legimus,cum

Dominus inler superbnm illum divitem ^, cum jam apud

inferos tormenta pateretur , et illum qui ad cjus januam

ulcerosus jacebat,

jam in requie constitutum, magnumchaos interjectum esse teslatur. Aut si propterea Samuel

Saiili dixit,« Mecum eris, » ut noii ad a^qnaliiatem felici-

tatis , sed ad parcm conditionem morlis referatur, ([uod

uterque homo fuerit , et uterque mori potuerit, jam([ue

raortuus mortem vivo proenunliabat; perspicit, quantumopinor

,prudenlia tua , secundum utrumque intellectum

habere exitum illam leclionem ([ui non sit contra fidem :

nisi forle profundiore et perplexiore inquisitione, quse vel

viri'jm mearum vel temporis excedit angustias, inveniatur

ad liquidum, vel jiosse vel non posse animam humanam,cum cx hac vitaemigraverit, magiciscarminibus evocatam

vivorum apparere conspectibus,etiamcorporis,lineamenta

gestantem , ut non solum videri valeat, sed et agnosci.

Et si potest, utrum etiamjusti anima,nonquidem cogaturmagicis sacris, sed dignetur ostendi occultioribus imperiis

summT legis obtemperans: ut si fieri non posse claruerit,

non ulerque sensus in hujus Scripturae tractatione atque

expositione admiltatur, sed illo excluso, imaginaria simu-

latio Samuelis diabolico ritu facta inlelligatur. Sed quo-

niam, siveillud fieri possit,sive non possit, tamen fallaciaSatanse atque imaginum simulandarum callida opcratio

decipiendis humanis sensibus multiformis invigilat, pe-

detenlim quidem, ne inquisitionibus diligentioribus proe-

scribamus , sed tamen polius existimemus tale aliquid

• I Reg. xxvjii, 19. —' Luc. xvi, 26j

14.



212 S. ALGISTIKI ES-ISCOIM

iactiim maligno Pylhonissa3 illius ministerio, quandiu

nobis aliquid amplius excogitare atque explicare non

datur.

QujESTio IV. — Quod autem quseris,

quid sit quod

scriptum est , « tnlravit rex David , et sedit ante Domi-

» num% » quid aliud intelligendum est, nisi quia sedit

in conspectu Domini, sive ubi erat arca Testamenti, per

quam sacratior et commendatior quaedam prgesentia Do-

mini accipipotest

5sive quia oraturus sedit

,quod non

fit rectc nisi in conspeclu Dei , hoc est, in intimis cordis ?

Potest enim et sic accipi quod dictum esl , i-:. ante Domi-

» num: » ubi nulius esset hominum, qui audiret orantem.

Sive ergo propter arcam Testamenti , sive propter secre-

tum locum semotum ab arbilris , sive propter intimura

cordis ubi erat orantis afFectus, convenienter dictum est:

« SeUit ante Dominum -. » ISisi forte quod sedens oravit,

hoc movet : cum et sanctus Klias hoc fecerit,

quando

piuviam orandoimpetravit. Quibus admonemur exemphs,

non esse prsescriptum quomodo corpus constituatur ad

orandum , dum animus Deo praesens peragat intenlionem

suam. Nam et stantes oramus.sicut scriptum est : « Pubh-

» canus aulem de longinquo stabat ^ : » et fixis genibus,sicut in Actibus Apostolorum legimus : et sedentes, sicut

ecce David et Ehas *. Nisi autem etiam jacentesoraremus,

non scriptum estin Psalmis,« Lavabo per singulas noctes:

» lectummeum, in lacrymis meis stratum meum rigabo.Mt

Cum enim quisque orationem quaerit, coUocat membraJ

sicut ei occurrerit accommodata pro tempore positio cor-!

poris ad movendum animum. Gum autem non quaeritur.i

sed infertur appetitus orandi, hoc est, cum ahquid repente

venit in raentera,

quo supphcandi moveatur afFeclus ge|

' 2 Reg. VII, i8. —» 3 Reg. xviii, 1^2. —^ Luc. xviu ,5.-4 Act. viij

59, et XX, 36. —5 psai, vi, -,|



DE DlVEnSIS QUI^ST. AD SrMPMCr\N. LIB. II. 213

mitibus inenarrabilibns , {|uocum(|uc modo invencritho-

mineni , non est utique cliircrenda oratio , ut (|u;cramus

quo secedamus , aut ubi stemus , aut ubi prosternamur.Gignit cnim sibi menlis intcntio solitudincm , et ssepe

etiam obliviscitur vel ad (|uam cocli partem , vel in qua

positione corporis membra illud tempus invenerit.

Ou^sTio V. —\n verbis autem beati Eiine, quibus ait:

« Dominc , tcstis hujus vidune , cum qua cgo inhabito

» apud ipsam, tu maJe fecisti, ut occideres fihum ejus*,»

nihil moveret , si vera pronuntiatio servaretur. Vox est

enim non credentis quod tam male faceret Deus cum ea

vidua, quce tam pie Prophetam susceperat, eo praesertim

tempore quo ibi erat , cui protulerat illa totum victum

suum tam exiguum in tam magna et summa inopia. Ita

ergo dictum est , ac si diceret : « O Domine, testis hujus

» viduce, cum qua ego inhabito apud ipsam, tu-ne male

» fecisti , ut occideres filium ej'is ? » ut subintelligatur

quod utique Dominus testis cordis illius mulieris , ubi

videbat ([uanta esset pietas,unde etiam Eliara ipse ad eara

miserat , non malefaciendi causa mortificaverat filiura

ejus, sed exhibendi miraculi ad gloriam nomiais sui, quo

tantum Prophetam et tunc viventibus et posteris com-mendaret : sicut dicit Dominus, non ad mortem mortuum

fuisse Lazarum, sed utglorificareturDeus in Filio suo'^. Et

ideo consequentia probant, et ipsa etiam fiducia qua cre-

didit Elias , non ad hoc illud contigisse , ut acerbo luctu

hospita ejus affligeretur •, sed potius ad hoc factum esse,ut

Deus magnificentius ostenderet viduoe qualem Dei famu-

lum suscepisset. Sequitur Scriptura, et dicit, <( Et insuf-

» flavit puero ter , et invocavit Dominum , et dixit : Do-

» mine, Deus meus, revertaturnunc anima pueri hujus in

» eum. Et factura est sic ^ » lloec ergo deprecatio, qua

' 3 Reg. x\ir, -20. —2 Joan. xi, ^ —^ ^ Reg. xvn, ix.



214 S. AUGISTINI EriSCOPI

petiit Elias tam hreviter ct lam fRlcntcr, utresurgat puer,

satisindicatquo afFectudicta sint superiora. Et ipsamulier

ostendit ad hoc morlificalum fiiium suum fiiisse, ad t[uod

Elias factum esse praesumpserat, cum illa verha non con-

firmando , sed renuendo Gnuntiaverat. Cum enim vivum

recepisset fihum suum, ait,((Ecce cognovi, quoniam homo» Deies tu, et verhum Domini in ore tuo ccitissimum^»

Multa sunt autem in Scripluris,

quse nisi illo modo pro-

nuntientur,in conlrariam sententiam recidunt : siculi esl,

« Quis accusahit adversus electos Dei ? Deus qui justifi-

» cat ^. » Si quasi confirmans respondeas , vides quanta

perversitas oriatur. Sic ergo pronuntiandum est , ac si

diceretur, Deus-ne qui juslificat ? ut suhaudiatur , Nonutique. Ac per hoc apertam puto essc illam Eliae senten-

tiam , quam non servata pronuntiatio faciehat ohscuram.

Qu^sTio VI. —De spiritu vero mendacii , per queradeceptus est Achah ^,hoc intelligamus, quodjam superius

salis aperte tractatum arhilror : Deum scificet omnipo-

tentem et justum distrihutorem poenarum praemiorumque

pro meritis , non solum honis et sanctis minislris uti ad

opera congrua, sed etiam mahs ad opera digna : cum illi

pro suaperversa cupiditate nocere appetant, sinantur au-

tem tantum quantum ille judicat , qui omnia in mensura

et pondere et numerodisponit *. Dixit autemhocMichaeas

propheta quomodo slhi iuerit demonstratum. Occulta

enim res et nimis secreta ita demonstratur Prophetis, sicut

potest caperesensus humanus, cum etiam rerum imagini-

bus in revelatione tanquam verhis instruitur. Nam quo-

modo Deus haec agat,ubiquetotus ac semperpraesens ;et

quomodo cjus simphcemetincon.mutahilem aeternamque

veritatem consulant sancti AngeU omnesque ah eodem Deo

« 3 Reg. XVII, 24- —' Rom. viii, 33. —3 3 Reg. xxn, 2o. —4 Sap.

XI, 21.



UE DIVERSIS Qt tST. AD SIMPLICIAA. LIB. II. 215

crcalisublimes et mundissimispiritiis, atqiie id quod m eo

sempiternejustum vident, pro congruentia rerum inferio-

rum temporaliter peragant: f|uomodo etiam lapsispiritus,

qui in veritate non steterunt,

propter immunditiam et

infirmitatem concupiscentiarum et poenarum suarum nonvalentes praesentem intrinsecus contueri et consulere ve-

ritatem, signa forinsecus per creaturam expectent, eisque

moveantur sive ad faciendum aiicjuid sive ad non facien-

dum ; quove modo cogantur aeterna lege , qua universitas

regitur, vincti atcjue constricli, velsinentem Deum oppe-

riri, vel cedere jubenti, et complectiarduum, et explicare

longissimumest. Vereor autera ne ista ipsa quse sunt a medicta , et non satisfecerint expectationi , et taedio fuerint

gravitati tuoe : ((uandoquidem cum tu ex omnibus quae

interrogasti , unum a me libelium mitti velies, ego duos

libros eosdemque longissimos misi , et fortasse quaestioni-

bus tuis nequaquam diligenter expediteque respondi.

Quamobrem preces tuas pro erralis meis multasel assiduas

peto fieri : sententiam vero de hoc opere tuam brevissi-

mam, sed gravissimam flagito ^ et dum sit verissima, seve»

rissimam non recuso.





S. AUR. AUGUSTINInMM>()NFNSIS EPfSr.OP!

DE OCTO DOLCITII

QUyESTlONIBUS.

"^#'|-#»|--i~^>l-l!«««>|--|=o|-g"|-#î--|«=|-» >S--|"|--|'»g- >|->|->|--|«§--|<-S«

LIBEK UNUS».

Qucestio J est, An haptizati peccatores exituri sint

de gehenna. —11. An mortuis prosit ohlatio, quce

fit pro ipsis. —111. Utrum in adventu Dominimox futurum sit judicium , ame illi morituri sint^

qui rapientur in nuhibus ohviam Domino. —IV .

Quomodo justorum fdiis henedictio in Psalmopromittitur. —V. fquce novissimo loco tractatur)

Quomodo eiectus Dcwid secundum corDei. —T 1.

IJtrum Scimuel per Pftkonissamverejueritde in-

ferno e^'Ocatus. —VII. Quomodo stuprum Ahi-

melecli et Pharaonis effugit Sara. —F III. Deni-

que de Spiritu Dei qui superferehatur super aquam,

an ipse sit Spiritus sanctus'^.

' Scriptus fovfe anno f]i'2 aut /j-^S. — ' Vidc Retract. lib. ii, cap. 65.



218 S. AXGUSTIKI EriSCOPI

PRiEFATlO.

Quantum mihi videtur, dileclissime fili Dulciti , non

tardavi respondere interrogationijjus tuis. Per Pascha

quippe hoc anno, quo Dominicus ejus fuit tertio Kalendas

Aprilis, a Carlhagine mihi missas litteras ture ddectionis

accepi. Post cos autem dies sanctos confestim Carlhagi-

nem sum profcctus : in qua civitate nihil me dictare per-

misit occupationum, (|uoe ibi non potest deesse , nimia

mullitudo. Sed postea quam inde regressus sum, peractis

apud nostros quindecim diebus,

qui me post absentiam

diuturnam curare aha compulerunt, (nam post tres men-ses redirc permissus sum,) rescribere ista non distuli, et

abs te missis quaestionibus, qune a me per diversa opus-

cula mea jam fuerant perlraclatse , ex eisdem opusculis

reddere vel solutionem vel certe disceptationem meam.Deniqueillud tantummodo, ubi quceris quare dixerit Do-

minus nimirum praescius futurorum , « Elegi David se-

» cundum cor meum^ , » cum ille taha et tanta commi-serit, ubi tractaverim, et quomodo id exposuerim , non

potui reperire, et utrum sitin ahquo libro meo vel epis-tola nescio. Ac per hoc quoniam mihi de hoc intuhsti

novae disputationis necessitatem, in hac mea rescriptione

id ultimum feci,

prius volens ea ponere,

quse habebam in

aliis meis voluminibus prseparata : et necstudio tuae sanc-

titatis deessem,

quod mihi est gratissimum^ nec aUo modoeadem dicere cogerer

, quod niihi esset laboriosissiraum

nec te aliquo ampHus adjuvaret.

QU.ESTIO I. 1". — Prima itaque propositio tua est,

« Utrum aliquando, qui sunt post baptismum peccatores,

exeant de gehenna. Aliquantorum nainque super hoc ,

' 3 Reg. Yui, i6, et Act. xui, 22.



DE OCTO DULCIXII Ql .'ESTIOKIBUS. 219

inquis, divcrsa senlcnlia cst, rcspondcntium , sicut jus-

torum praemium , ita peccatorum faicm non haijcre

tormenla. Assevcrare etenim cupiunttam pcrpetem

vindictam mancre, quam pra:mium. Quibus contraprae-

scribitur Evangelica illa sentcnlia , (|ua3 ait, « Non inde

» exies, donec reddas novissimum quadrantem^ » Supe-

rest ergo ut hoc rcddilo possit cxire. Credimus hoc et

Apostoli definitione dicenlis : « Ipse aulem salvus erit,

» sic tamen quasi per ignem*. » Scd quoniam ahbi legimus,

inquis , « Et non cognovit cam , donec peperit^ : » quodita intcrpretari nonpossumus, idcirco de hoc cupimus

fieri certiores. » Huc usque est propositio tua.

2*^. Cui respondeo cx hbro meo, qui inscribitur, DeJide et operibus ubi de hac re ita iocutus sum : Jaco-

bus , inquam , lam vehementer infestus est eis qui sa-

piunt fidem sine operibus valere ad salutem , ut iiJos etiamdaemonibus comparet, dicens : « Tu crcdis quoniam unus

» est Deus : bcne facis, et, daemones crcdunt_, et contre-

» miscunt*. » Quid brevius , verius , vehementius dici

potuit, cum et in Evangeho legamus hoc dixisse dnemonia

cum Christum Fihum Dei confiterentur^ , et abillo corri-

perentur, cjuod in Petri confessionelaudatum est''? « Quid» proderit^ ait Jacobus, fratres mei , si fidem dicat se

» quis habere, opera autem non habeat, opera autem

» non habeat? Numquid poterit fides salvare eum? » Di-

cit etiam , « quia fides sine operibus mortua est^. » Quousque ergo falluntur

,qui de fide mortua sibi vitam per-

petuam polhcentur?

S'^. Quapropter dihgenter oportet attendere quoraodo

accipienda sit apostoh Paufi illa sententia, plane ad intel-

ligendum diilicihs, ubi ait, « Fundamentum enim aliud

• MaUh. 111, 26. —' I Cov. III, i5. —3 Matth. i, 25. —4 Jacob. n, 19.

—* Marc. 1, 24. —^ Malth. xvi, 16. —7 Jacob. 11, i4 et ao.




» nemo potest ponere, prtieter id quod positnm cst, quod

» est Christus Jesus. Si quis autem supercedificnt super

)) fundamentum hoc aurum , argenlum , lapides pretio-

» sos, ligna, foenum , stipulam, uniuscujusque opus ma-

» nifestabilur. Dies enim declarabit, quia in igne revela-

» bitur, et uniuscujusque opus quale sit ignis probabit.

» Si cujus opus manserit, quod superaedificavit, merce-

» dem accipiet. Si cujus autem opus arserit , damnum pa-

» tietur : ipse autem salvus erit , sic tamen quasi per ig-

» nem '. » Quod quidam ita intelligendum putant, utilli

videantur aedificare super boc fundamentum aurum, ar-

gentum, lapides pretiosos,

qui fidei quae iii Christo est,

bona opera adjiciunt ^ illi autem foenum, bgna , stipulam,

qui cum eamdem fidem habeant , male operantur. Undearbitrantur per quasdam poenas ignis eos posse purgari ad

saiutem percipiendam merito fundamenti.

A'^. Hoc si ita est, fatemur istos laudabili charitale co-

nari , ut omnes indiscrete admittantur ad baptismum , non

solum adulteri et adultera , contra sententiam Domini

falsas nuptias praetendentes , verum etiam publicoe mere-

trices in turpissima professione perseverantes,

quas certe

etiam nulla negligenlissima Ecclesia consuevit admittere,

nisi ab illa primitus prostitutione liberatas. Sed ista ra-

tione cur non omni modo admittantur, omnino non video.

Quis enim non malit eas posito fundamento , licet ligna,

foenum et stipulam congerant, aliquanto certediuturniore

igne purgari, quam in aeternum perire? Sed falsa erunt

illa, quaeobscuritatemambiguitatenque non habent : « Si

» liabeam omnem fidem , ita ut montes transferam , cha-

» ritatem autem non habeam, nihil sum'^. » et, « Quidj

» proderit, fratres mei, si fidem quis dicat se habere.j

» opera autem non habeat? numquid poterit fides salvanj

' I Cov. III, II et seqq. —' i Cor. xiii, 2.



DE OCTO DULClXll QU.ESTI0JN1BI S. 221

» cLini ' ? » Falsuin erit cl iJliid : « No)ilc errare, neqiic

» fornicatores , ncquc idolis servicutes, neque furcs, ne-

)) quc avari , ncque adultcri , nc(|uc moUcs 5 neque mas-

» cuJorum concubitores, nc(|ue ebriosi, neque niaJedici,

» neque rapaces rcgnum Dei possidebunt^. » FaJsum et

ilJud : <( Manifcsta sunt opcra carnis,

quse sunt fornica-

» tiones , immunditide. impudicitia , luxuria , idoJorum

» servitus vcncficia, inimiciticc, contcntionas, semulatio-

» nes, animositates , dissensationes, Jiaereses , invidiae,

» ebrictatcs, comessalioncs , ct liis simiJia, ([use prredico

» vobis, sicut et proedixi , (juoniam ([ui taJia agunt, reg-

)) num Dci non possidebunt ^. » FaJsa eruntliaec. Si enim

tantummodo credant et baptizentur, quamvis in maJis

taJibus pcrsevcrcnt, salvi erunt pcr ignem : atque ideo

in Christo l)aptizati, etiam qui talia agunt regnum Dei

possidcbunt. Frustra autcm dicitur, <( Et haec quidem)) fui.Uis, sed abJuti cstis'* : » quando et abJuti haec sunt.

Inaniter etiam illud a Petro dictum videbitur : « Sic et

» vos simiJi forma baptisma saJvos facit, non carnis dcpo-

)) silio sordium , sed conscientiae bonce interrogalio ^: »

siquidem et habentes pessimas conscientias omnium fla-

gitiorum et scelerum pJenas, nec eorum malorum poeni-

tentia mutatas , tamen baptisma salvos facit : prcpter fun-

damentum cnim (juod in eodem baptismate ponitur, hcet

per ignem, salvi erunt. IJlud quo([ue non video cur Do-

minus dixerit : « Si vis venire ad vitam , serva mandata*^, »

et commemoravit ea quae ad bonos mores pertinent : si

etiam his non servatis ad vitam veniri potest per solam

fidem, quae « sine operibus mortua est^ » iJJud deinde

quomodo verum erit , quod eis quos ad sinistram positu-

» Jacob. II, 14. — ^ I Gor. vi, 9 el 10. — 3 q^\_ y^ jg gj. gcqq

—4 I Gor. Yi, II. —5 1 Pelr. iii, 21. — ^ Matth. xix, 17.-7 Jacob.

11, 14.



222 S. AUGU3TIN1 EPISCOPI

rus est dicet : « Ite in ignem aeternum,

qui paratus est

» diaboio et angelis ejus^? » Qiios non increpat quia in

eum non crediderunt, sed quia bona opera non fecerunt.

Nam prefecto ne sibi quis(|uam de fide, quoe sine operi-

bus mortua est, vitam promiltatseternam, propterea om-

nes gentes segregaturum se dixit,

qure permixtae eisdem

pascuis utehanlur, ut appareat cos illi dicturos : « Domine,

» (juando te vidimus iila et illa patientem, et non minis-

»travimus

tibi"^? » qui ineum

crediderant , sed bona

operari non curaverant, tanquam deipsa fide moftua ad

vilam perveniretur relernam. An forte ibunt in ignem

seternum qui opera misericordiae non fecerunt , et non

ibunt qui aliena rapuerunt , vel corrumpendo in se tem

plum Dei in se ipsos immisericordes fuerunt, quasi opera

misericordi.Tcprosint abquid sinedilectione, dicente Apos

tolo, « Si distribuam omnia mea pauperibus, charitatem

» autem non habeam , nihil mihi prodest^ : » aut diligat

quisquam proximum sicut se ipsum, qui non diiigit se ip-i

sum? « Qui enim diligit iniquitatem, odit animam suam^ : »

Neque illud dici hic poterit, in quo nonnulii se ipsos se

ducunt dicentes, ignem aelernum dictum, non ipsam poe

nam aeternam : per ignem quippe, qui aeternus erit , tran-

situros arbitrantur eos, quibus propter fidem mortuamj

per ignem promiltunt sakilem ; utvidelicet ignis oelernusl

sit , combustio vero eorum , hoc est operatio ignis, non

sit in eis aeterna : cum et hoc prsevidens Dominus , tan

quam Dominuj, sententiam suam ita concluserit, dicens;

» Sic ibunt ilh in combustionem aeternam , justi autemin'

» vitam aeternam^. » Erit ergo aeterna combuslio, siculi

ignis •, et eos in illam ituros Veritas dixit,

quorum non

fidem , sed bona.opera defuisse declaravit.

• Mattli. XXV, 4i. —' IbiJ. 44. —3 i Cor, xiu , 3. - 4 Psal. x, 6.-5 Matth. XXV, 46.

I

»'



DE OCTO DULCITII QUtESTIONIBUS. 223

5". Si ergo hoec omnia, et caetera quaj inniiumerl)i!ia per

omnes Scripturas sine ambiguitate dicta reperiri possunt,

lalsa erunt 5 poterit verus esse ille inteJlectus de iignis,

foeno et slipula, quod hi salvi erunt pcr ignem, (jui solam

in Christo fidem tenentes bona opera neglexerunt. Si au-

tem ista et vera, et clara sunt5

procul dubio in iila Apos-

loli sententia aiius rcquirendus est inteliectus, atcjue in

liis deputanda est ,qu.ne Petrus dicit esse in scriptis ejus

quaedam dilliciiia intellectu ^,quae non debent homines

pervertere ad proprium suum inleritum, ut contra evi-

dentissima teslimonia Scripturarum securos faciant de

percipienda salute neqaissimos, nequitioc su;ie perlinacis-

sime cohserentes , nec emendando aut poenitendo mu-tatos.

6^. Hic a me fortasse quoeratur, de ipsa Pauii apostoli

sententia quid ego senliara , et quonam modo intelligen-

dam putem. Fateor, hinc mallem audire intelligentiores

atque doctiores, qui sic earn exponant, ut iiia omnia vera

et inconcussa permaneant, quoe supra commemoravi , et

qusecuRique aUa non commemoravi , cjuibus apertissirae

Scriptura testatur, nihil prodesse fidera , nisi eam quam

definivit Apostoius,id est, quce per diiectionem operatur;sine operibus autem salvare non posse , neque prseter

ignem , neque per ignem : quia si per ignem saivat, ipsa

uliquesalvat. Absoiute autem dictum est et aperte : « Quid

» prodest, si dicat quis se fidem habere, opera autera non» habeat ? numquid poterit fides salvare eum '^ ? » Dicam

tamen,

quara brevissime potero etiam ipse quid sentiam

jde illa sententia Pauii apostoii ad inleliigendura dillicili,

, dummodo iliud, quod meam professionem atlinet, prseci-

ipue teneatur, (juod de hac rae malle dixi audire meliores.

f undamentura Christus est in structura architectisapien-

' 2 Petr. III, 16. —' Jacob ii, i^.



224 S. A.IJGUSTIJS1 EPISCOFI

tis : hoc cxposilionc non indiget. Aperteenim dictumest

« Fundamentum enim aliud nemo potest ponere praeter

)) id quod positum est, quod est Ghristus Jesus ' . » Si aulemChristus, procul dubio fides Christi. Per fidem quippe

habitat Christus in cordibus nostris ~, sicut idem Apos-

toiusdicit.Porro si fidesChrisli,illa utiquequam defmivit

Apostoius, « quoe per dilcctionem operatur^. » Nonenimfides illa daemonum , cum et ipsi credant et contremis-

cant, et Filium Dei confiteantur Jesum, potest accipi in

fundamento. Quare, nisiquianon estfides quae per dilec-

tionem operatur, sed qute exprimitur per timorem? Fides

itaque Christi, fides gratiae chrislianae, id est, ea fides quae

per dilectionem oper:\tur, posita in fundamento , nemi-

nem permittit. Sed quid sit aedificare super hoc funda-

mentum, aurum, argentum . lapides pretiosos, et ligna,

foenum , stipulam , si subtilius disserere coner , vereor nc

ad intelligendum difiicilior sit ipsa expositio : enitar ta-

men, quantum Dominus adjuvat, et breviter, et quantum

polero , dilucide expedire ciuod sentio. Ecce ille qui quae-

sivit a magistro bono, quid boni faceret, ut haberet vitamji

aeternam : et audivit, si ad vilam venire vellet , servandai

sibi esse mandata : et cum quaereret quse mandata , dicj

tum est ei : «Non occides 5 Non msechaberis : Non furtuml

» facies : Non falsum testimonium dices : Honora patrerr:

» tuum et raatrem tuam : Et diliges j)roximum tuun,

)) tanquamte ipsum^. )> Floec faciensin fide Christi, tene-l

ret procul dubio fidem,

quse per dilectionem operaturj

Neque diligeret proximum tantjuam se ipsum, nisi recept

dilectione Dei , sine qua non diligeret se ipsum. Porro £

faceret etiam quod Dominus addidit, dicens : « Si vi

» perfectus esse, vade, vende omnia quoe habes, et d

• I Cor. 111, 10. —2 Eplies. \\i, 17. —^ Gal. v, 6. —4 Malth. xix, 16 '

«eqq.





226 S. A.LGX.SriM EPiSCOPX

utpropter fidem Christietiam ipsa uxor legitima societate

conjuncta, sine ulla culpa relinquatur, si cum virochris-

tiano, propter hoc quia Christianus est, permanere nolue-

rit : non attendunt eo modo iilam reclissime dimitti , si

virosuodicat : Non erouxortua, nisi mihi vel de latrocinio

divitias congeres, autnisi solita lenocinia, quibus nostram

domum transigebas , etiam Christianus exerceas; aut si

quid aliud vel facinorosum vel flagiliosum in viro noverat,

quo delectata vel libidinem explebat , vel facilem victum

habebat, vel etiam incedebat ornatior. Tunc cnim ille cui

hoc uxor dicit, si veraciter egit poenitenliam ab operibus

mortuis, quando acccssit ad baptismum, habetque in fuo»

damento fidem quae per dilectionem operatur,

procul

dubio plus tenebitur amore divinic gratiae,

quam carnis

uxoriae, et membrum quod eum scandalizat, fortiterara*

putat. Quemcumque autem in hac diremptione doloremcordispropter carnalemaffectum conjugis sustinebit, ho(

est delrimenlum quod palietur, hic est ignis per quemfoeno ardente ipse salvabitur. Si autem jam sic habebat

uxorem tanquam non habens, non propter concupiscen-

tiam , sed propter misericordiam , ne forte eam salvam

facere», reddens potius quam exigens debitum conjugale

profecto nec dolebit carnaliter, cum ab illo tale connu-

bium separabitur : neque cnim in ea cogitabat, nisi quae

sunt Dei, quomodo placeret Deo. Ac per hoc in quantum

aurura, argentura, et lapides pretiosos illis cogitationibus

supersedificabat ^, in tantum detrimentum nullum patere-

tur, in lanlum ejus structura, quoe non eratfoenea, nullo

incendio cremaretur.

8". Siveergo inhac tantum vita istahomines patiuntur,

sive etiam post hanc vitam talia quaedam judicia subse-

quuntur, non abhorrel, quantum arbitror, a ratione veri-

' 1 Cor. VII, 32,



UE OCXO DULCITII QUjCSTlOWIBL S. 227

tatis iste intellectus hujuscesententioe.Verumtamen etiara

si est alius, (|ui mihi non occurrit, potius eligendus, islum

quandiu tenemus , non cogimur dicere injustis, non suh-

ditis , sceleslis, contaminatis, parrieidis, matricidis, ho-

micidis, fornicaloribus, masculorum concuhitoribus, pia-

giariis, mendacibus ,perjuris , et si cjiiid ahud sanaedoc-

trinae adversatur,

qune est secundum Evangehum gloriae

beati Dei ' : Si tantummodo in Ghristum credatis, et sacra-

mentum baptismi ejus accipiatis, etiamsi vitam istam pes-

simam non mutaveritis , salvi eritis.

9^. Unde nec illa nobis muJier Chananaea praescribit,

quia Dominus ei quod petebat dedit , cum ante dixisset

« Non est bonum toliere panem fihorum, et mitterecani-

» bus ^: » c|uia iilecordis inspector mutatam vidit, quando

laudavit. Et idco non ait : O canis, niagna est fides tua :

sed, « muher, magna est fidestua.wMutavit vocabulum,quia mutatuni vidit allectum , atque iJlam correptionem

ad iruclum pervenisse cognovit. Miror autem si Jaudaret

in ea fidem sine operibus, id est, fidem non talem quae jamper dilectionem posset operari, fidem mortuam , et quod

Jacobus dicere minirae dubitavit, fidem non Christiano-

rum^

, sed daemonum. Poslremo si istam Chananseamnolunt intelligere mutasse perditos mores, quando eamChristus contemnendo et corripiendo redarguit : quos-

cumque invenerint tantummodo credere , vitam vero

inquinatissimam , nec saltem occultare, sed etiam libere

profiteri, ac nolle mutare; sanent filioseorum, si possunt,

sicut sanata est fdia Chananaeae muheris ; non tamen eos

faciant membra Ghristi, cum ipsi esse nondesinant raem-

bra meretricis.

10'^. Item in eo libro, cui titulus est, Defide^ spe, et

charitate , quera scripsi ad {ilium meum fratrera tuuni

' i Tini. I, g. — ' ISiatlli. xv, iG. —' Jacob ii, ig.

15.



228 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

Laiirentium , ista de hac rc verba mea sunt. Creduntur,

incjuam , a quibusdam , etiam hi qui nomen Christi non

relinquunt, et ejus lavacro in Ecclesia baplizantur, necab

ea ullo schismate vel hoeresi praeciduntur, in quanlislibet

sceleribus vivant, quae nec diluant poenitendo, nec elee-

mosynis redimant, sed in eis usque ad hujus vitae ultimum

dicm pertinacissime perseverent, salvi futuri per ignem;

licet pro magnitudine facinorum flagitiorumque diuturno,

non tamen seterno igne puniti. Sed qui hoc credunt , et

tamen calholici sunt, humana quadam benevolentia mihi

falli videntur : nam Scriptura divina ahud consulta res-

pondet. Librum autem de hacqusestioneconscripsi, cujus

titulus est , De Jide et operibus , ubi secundum Scrip-

turassanctas, quantum Deo adjuvante potui, demonstravi

eam fidem salvos facere , quam satis evidenter cxpressit

Paulus apostolus, dicens : « InChristo enim Jesu neque» circumcisio quidcjuam valet,neque praeputium, sed fides

» quf€ per dilectionem operatur ^ » Si autem male , et

non bene operatur, procul dubio , secundum apostolum

Jacobum , « mortua estin semetipsa -. » Qui rursus ait :

« Si fidem dicat se quis habere, opera autem non habeat,

»nurocjuid poterit fides salvare eum

^ ?Porro autem

si

homosceleratuspropterfidemsolam perignem salvabitur,

et sic est accipiendum quod ait beatus Paulus : « Ipse

» autem salvus erit, sic tamen quasi per ignem ^: » poterit

ergo salvare sine operibus fides , et falsum erit quod dixit

ejus coapostolus Jacobus : faisum erit et illud quod idem

ipse Paulus : « Nolite, inquit, errare ^ neque fornicatores

» nequc idolis servientes , neque adulteri, neque molles,

» neque masculorum concubitores , neque fures , nec[ue

» avari , neque maledici, necjue cbriosi, neque rapaces

» regnum Dei possidebunt^ »Si enim etiamin istisperse-

• Gal. v,6. —' Jacob. n, 17. —ibiJ. 14.--^ i Cor. ui, i5. —jj, yi, 9, 10.



DE OCTO DULCITH QlIjESTIONlBUS. 229

verantes criminibiis , tamen propter fidem Christi salvi

erunt, qnomodo in regno Dei non ernnt ?

11'^. Sed quia lioec aposlolica manifeslissima et apertis-

sima testimonia falsa esse non possunt^ illud quod ob-

scure dictum est , de his qui superaedificant super funda-

mentum , (|uod cst Christus , non aurum, argentum,

lapides pretiosos, sed ligna, foenum , slipul^m,

(de his

enim dicfumest, quod per ignem salvi erunt, quoniam

fundamenti merito non peribunt , ) sic inteUigendum est,

ut liis manifestis non inveniatur esse contrarium. Ligna

quippc et foenum et stipula non absurde accipi possunt

rerum srecularium, quamvis licite concessarum, tales cupi-

ditates, utamiltisineanimi dolorenon possint. Cum aulem

iste dolor urit , si Christus in corde fundamenti habet lo-

cum,

idest,

utei nihil

anteponatur, et malit homo ,

qui tali dolore uritur, rebus quas ita diiigit, carere, quamChristo

,per ignem fit salvus. Si autem res hujusmodi

temporales ac saeculares tempore tenlalionis maluerit te-

nere quam Christum, eum in fundamenta non habuit :

quia haec priore loco habuit , cum in aedificio non sit ali-

quid prius fundamento. Ignis enim, de quo eo loco locu-

tus est apostolus Paulus, falis debet intelligi, uf amboper cum transeant, id est, et qui « aedificat super hoc

» fundamentum , aurum, argentum , lapides pretiosos , »

et qui « aedificat lignum, foenum, stipulam^ » Cum enim

hoc dixisset , adjnnxit : « Uniuscujnsque opus quale sit,

» ignis prolâbit. Si cujus opus permanserit,

quod super

» acdificavit , mercedem accipiet. Si cujus autem opus» exustum fuerit, darnnum palietur : ipse autem salvus

» erit, sic tamen quasi per ignem -. » Non ergo unius

eorum sed utriusque opus ignis probabit.

12". Est quidam ignis tenlalio tribulationis, de quo

" I Cor, m, it. —' Ibid. i3 et scqq.



230 S. At GUSTINI EPISCOri

apcrte alio loco scriptum est : « Vasa figiili probat fornax,

)) et homines justos tentatio tribulaiionis^ » Iste ignis in

hac interim vita facit quod Apostolusdixit, si accidat duo-

bus fidebbus, uni scilicet cogitanti quse Dei sunt, quo-

modo placeat Deo, hoc est, aedificanti super Christum

fundamentum aurum , argentum , lapides pretiosos , al-

teri autem cogitanti ea quae mundi sunt,

quomodo pla-

ceat uxori'^, id est , aedificanti super idem fundamentum

ligna, foenum, stipulam : illius enim opus non exuritur ,

quia noii ea dilexit,

quorum amissione crucietur ; exuri-

tur autem opus hujus, quoniam sine dolore non pereunt,

quse cum amore possessa sunt. Sed quoniam alterutra

conditione proposila , eis potius carere mallet, quam

Christo, nec timore amittendi talia deserit Christum ,

quamvis doleat dum amittit, salvus est quidem, sic

tamen quasi per ignem : quia urit eum rerum dolor,

quas dilexerat, amissarum, sed non subvertit neque con-

sumit fundamenti stabihtate atque incorruptione mu-nitum.

13°. Tale aliquid etiam post hanc vitam fieri incredibile

non est, et utrum ita sit, quaeri potest : et aut inveniri,

aut latere, nonnuUos fideles per ignem quemdam purga-

torium,

quanto magis minusve bona pereuntia dilexe-

runt , tanlo tardius ciliusquesalvari : non tamen tales, de

qualibus dictum est,

quod « regnum Dei non posside-

» bunt"^ , » nisi convenienter poenitentibus eadem cri-

mina remiitantur. Gonvenienler autem dixi , ut steriles

in eleemosynis nonsint, quibus tantum tribuit Scriptura

divina, ut earum tantummodo fructum se imputaturum

pnenuntiet Dominusdexlris, ct earum tantummodo stcri-

litatem sinistris*, quando his dicturus est : « Venite bene-

» dicti Patris mei, percipite regnum : » iilis autem , « Ite

' Eccli XXVII, 6. — '1 Cor vn, it. — ^ Id. vi, ic



DE OCTO DrLCFTIl QU^STIONIBUS. 231

» in ignem ?eternum'. » ll;tc de duohus opusculis meis

satis putocjuaeslioni tune fuisse responsa.

14". De illa vero sentenlia Domini , « Non exies inde,» donec reddas novissimum quadrantem ^. » respondere

mihi necesse non fuit, quoniam tu ipsequoestionem simili

ex Evangelio locutione solvisti , ubi scriptum est , « Non» cognovit eam , donec peperit^. » Sane nt non te celera

de hac re cogitationem meam , vellem si fieri posset ; imo

vero volo , si fieri potest,

in hac quaestione veritate supe-rari. Illud enim quod dicilur, quandoque, etsi post pla-

rimum temporis, eos qui in calholica communione mo-riuntur, quamvis usque in fmem vitse hujus flagitiosissime

et sceleratissime vixerint, de poenis ultricibus exituros,

familiarius meum tangit afFectum, quem habemus erga

eos ,qui nohiscum corporis et sanguinis Christi sacra-

menta communicant5

quamvis eorum mores perditos

oderimus,

quos disciplina Ecclesiastica emendare non

possumus, aut a mensa Dominica separare : sed ea veri-

tate vinci volo, quae sacris Litteris apertissimis non resistit.

Non enim quee resistit, dicenda est ulla ratione veritas ,

vel putanda. Sed interim donec audiamus tale aliquid

aut legamus, auscultemus ei qui dicit : « Nolite errare,

)) neque fornicatores, neque idolis servientes , etc. reg-

» num Dei possidebunt^. » Quia si talia sunt,

quaecontra

dicuntur , ut horum verborum apostolicorum manifesta-

tionem in alios sensus ducere nequeant, profecto adver-

sus ea nos instruxit, et paratos esse voluit idem Apostolus

dicens : « Hoc autem scilole intelligentes, quoniam omnis)) fornicator , aut immundus, aut avarus, quod est ido-

)) lorum servitus , non habet haereditatem in regnoChristi

)) et Dei. Nemo vos seducat inanibns verbis^. » Cum ergo

' MaUh. XXV, 34. — * T(l. v, i3. —^ LJ. i, o5. —4 i Cor. yi, 9 ct seqq.

—5 Eplies. V, 5 et G.



232 S. ALGUSTINI EPISCOPI

audierimns quosdam fornicatores , et immundos , et ava-

ros per ignem salvari , iit liabeant hsereditatem in regno

Christi et Dei, non obsurdescamus contra istum recla-

mantem et dicentem : « Omnis fornicator , aut immun-)) dus, aut avarus non habet hoereditatem in regno Chrisli

)> et Dei? » et ne acquiescamus illis verbis contra conti-

nuo sui)jicientem, « Nemo vos seducat inanibus verbis. »

Qu^sTio II. — 1". Secunda tua qu.nestio est , « Ulrum

oblatio quoe fit pro qniescenlibus , ahquid corum con-ferat animabus-, cum evidenter nostris aut sublevemur

actibus, autgravemur, siquidem legamus, cjuod in in-

ferno nemo jam possit Domino confiteri. Ad quod muiti

dicunt,

quod si aiiquis beneficii in lioc locus possit esse

post mortem,

quanto magis sibi anima ferret ipsa refrige-

rium, sua per se iliic confitendo peccata, quam in eorumrefrigerium ab aliis oblatio procuratur? »

2"^. Dixi aliquid de hac re in eo libro, quem nuper ad

sanctum Pauhnum Nolanum episcopum scripsi , cum meconsuluisset, utrum scpuitura, quae fit in Memoriis Mar-

tyrum,

prosit ahquid spiritibus mortuorum. Inde est

hoc^ ,quod his ad te htleris insero : Diu , inquam, Sanc-

titati tuae, coepiscope venerande Pauline, rescriptorum

deliitor fui, ex quo mihi scripsisti per homines filiae nostrne

rehgiosissimae Flor.-ie, quaerens a me, utrum prosit cuique

posl mortem , ([uod corpus ejus apud Sancti ahcujus JMe-

moriam sepeJitur. Hoc enim abs te vidua memorata pe-

tierat, pro defuncto in eis partibus fiho suo , et rescripse-

ras consolans eam, idque ctiam nuntians de cadavcrefidehs juvenis Cynegii ,

quod materno et pio aifectu de-

sideravit , esse completum , ut scilicet in beatissimi Fehcis

confessoris basihca poncyetur. Qua occasione factum est,

ut per eosdem perlatores litterarum tuarum etiam mihi

' Es lib. fle Cuia pio mortuis, cap. i.



DE OCTO DULCITII QU.f:STIONIBUS. 233

scriberes, ingerenshujuscemodiquoeslionem j atqueutres-

ponderem quid miliiexinde videreturexposcens, nectacens

ipse quid sentias. Nam dicis videritibi, non esse inanesmo-

tus animorum religiosorum atque fidelium pro suis ista cu-

rantium. Adjungis etiam , vacare non posse quod universa

de profunclis Ecclesia supplicare consuevit : uthinc et illud

conjici possit, homini prodesse post mortem, si fidesuo-

rum humandoejus corpori talis provideatur locus, inquo

appareatopitu!alioeliam istomodo quaesita Sancforum.

3^. Sed cum hsec ifa sint, quomodo huic opinioni con-

trarium non sit , quod ait Apostolus , « Omnes enim asta-

» bimus ante tribunal Christi, ut ferat unusquisque se-

» cundum ea qune per corpusgessit, sive bonum,malum*,non te satis videre significas. Hsec quippe apostohca sen-

tentia ante mortem admonet fieri, quod possit prodessepost mortem •, non tunc quando jam recipiendum est,

quod ([uisque gesserit ante mortem. Verum hoec ita solvi-

tur quaeslio, quoniam quodam vitae genere acquiritur;

dum in hoc corpore vivitur, ut aliquid adjuvent ista de-

functos : ac per hoc secundum ea quoe per corpus gesse-

runt, eisquoe post corpus rehgiose proilfis

facta fuerint,adjuvantur. Sunt enim quos omnino nihil adjuvant ista

5

sive pro eis fiant, (juorum tam mala sunt merita, ut neque

talibus digni sint adjuvari- sivepro eis (juoruni tam bona,

ut talibus non indigeant adjumentis. Genere igitur vifse ,

quod gessit c[uisque per corpus , eflicitur ut prosint vel

non prosint,

quaecumque pro illo pie fiunt , cum reliquerit

corpus. Nam meritum ,per cjuod ista prosint, si nullum

comparatum est in hac vita , frustra qufierilur post hanc

vitam. Ita fit ut neque inaniler Ecclesia^ vel suorum cura

prodefunclis quod potuerit religionis impendat ; et tamen

ferat unusquisque secundum ea quse gessit per corpus

' I Cor. V, 10.



234 s. ArGusTiNi Enscopi

sive bonum , sive malum, reddente Domino unicuique se-

cundum opera ejus. Ut enimhocqnodimpenditur,

possit

ei prodesse post corpus, in ea vita est acquisitum, quamgessit in corpore.

4°. Dixi eliam tale aliquid ad Laurentium, quod ita se

habet* : Tempus autem, inquam, quod inter hominis

mortem et ultiraam resurrectionem interpositum est, ani-

mas abditis receptacuHs continet, sicut unaquseque digna

est vel requie vel {lerumna , pro eo quod sortita est in

carne dum viveret. Neque negandum est defunctorum

animas pietate suorum viventium relevari , cum pro

ilhs sacrificium Mediatoris offertur, vcl eleemosynse in

Ecclesia fiunt. Sed eis haec prosunt, qui cum viverent,

ul hcTPC sibi postea possent prodesse, meruerunt. Est enim

quidamvivendi

modus,nec

tam bonus, ut nonrequirat

ista post mortem : nec tam malus, ut ei non prosinl ista,

post mortem. Est vero taHsin bono, ut his non requirat, |

est et rursus tahs in malo, ut nec his valeat , cum haecj

vita transierit, adjuvari. Quocirca hic omne meritum i

comparatur, quo post hanc vitam possit rcievari quispiam,|

vel gravari. Nemo se aulem speret, quod hic neglexit,{

cum obierit, apud Deum promereri. Non igitur ista, qugej

pro delunctis commendandis frequentat Ecclesia , illi

apostolicae sunt advcrsa sententise, qua dictum est, « Om-» nes enim astabimus ante tribunalChristi, ut ferat unus-

» quisque secundum ea quae per corpus gessit, sive bo-

» num sive malum^ : » quia etiam hoc meritum sibi

quisque cum in corpore viveret comparavit, ut ei possent

ista prodes.5e. Non enim omnibus prosunt : et quare non

omnibus prosunt, nisi propler ditferentiam vitoe, quamquisque gessit in corpore? Cum ergo sacrificia , sive aha-

ris, sive quarumcumque eleemosynarura pro baptizatis

' In Enclnrid. cap. icg et loo. —'2 Cor. v, lo.



DK OCTO DlLCITir Qr^sTIONIBUS. 233

dcfunctis omnibus ofrcruntiir, pro vaide bonis gratiarum

actiones sunt, pro non valdemalis propitiationes sunt, pro

valde malis, cliamsi nulla sunt adjumenta mortuorum(|ualescumque vivorum consolationcs sunt. Quibus autem

prosunt, aut ad hoc prosunt, ut sit plena remissio, aut

certe ut toleraliilior fiat ipsa damnatio.

QuiESTio III. — l^ Tertia tua quaestio est, « Utrura

statim in adventu Domini credendumsit futurum esseju-

dicium , an spatio interposito tcmporis. « In cujusdiebus)) adventus, quoniam legimus, inquis, quod qui supera-

)) hunt, rapientur in nubibus ol)viam Christo in aera, et

)) sic semper cum Domino futuri sunt^ : » nossedesidero,

utrum mox judicium comitetur adventum; et ii qui ra-

pientur in nubes, an solvantur in mortem? nisi forte ad

vicem mortis ipsam immutationem debeamus accipere. »

•2'\ Iluic interrogationi tuae, ((ua quseris, utrum in ad-

ventu Domini moxcredendum sit futurum esse judicium,

puto sufliciat fides Symboli, c[ua confitemur Christum a

Patris dextera esse venturum ad vivos et mortuos judi-

candos. Cum ergo ipsa sit ei causa veniendi, quid aliud

acturus est mox ut venerit, nisi propter quod veniet? Deiilis autem qui rapientur in nubibiis , in c[ua(lam epistola,

quam scripsi ad filium meum nomine 31ercatorem, |)rocul

dubio notissimum vobis, cum me consuluisset de c|uil)us-

dam qusestionibus Pelagianorum,

qui ncgant mort.em

peccato esse retributam, quatenus disputaverim, in sub-

ditis lege. Illi autem-, inquam, de quibus dixit Aposto-

ius, cum loqueretur de resurrectione mortuorum, « Et» nos viventesqui reii([ui sumus, simul cum iiiis rapiemur

» in nubibus obviam Christo in aera, et ita semper cum» Domino erinius^, » afferunt c[uidem aliquid c[u<Testio-

' I Tliess. IV, 17. —* Es Epist. cxcxiii , ad Mercatorem cap 4- —3 I Thcss. jv, 17.





DE OCTO DULCITII QU^STIONIBUS. 237

possit intclligi , omnes homines qui vivunt vel post nos

victuri sunt , esse morituros , corrigerem quod hinc ali-

quando aliter sensi. Neque enim debemus esse indociles

doctoresj et certe melius homo corrigitur pravus, quam

frangitur durus : cum iis quae scribimus, ita nostra vel

aliorum exerceatur et erudiatur infirmitas , ut tamen in

eis nulla veiut canonica constitualur auctoritas.

4°. Si autem in his verbis Apostoli nullus alius sensus

poterit reperiri, et hoc eum intelJigi voluisse claruerit

quod videntur ipsa verba clamare •, id est, quod futuri

sint iii fjne saeculi et adventu Domini, qui non expolien-

tur corpore , sed superinduantur immortalitate , ut absor-

beatur mortale a vita : huic sententioe procul dubio con-

veniet , (|uod in Regula fidei confitemur, venturum Do-

minum ,judicaturum vivos et mortuos : ut non hic intei-

ligamus vivos justos, mortuos autem injustos, quamvisjudicandi sint justi et injusti; sed vivos quos nondumexiisse, mortuos autem quosjam exiisse de corporibus,

advenlus ejus inveniet. Quoe si ita esse constiterit, iiia

verba excutienda erunt quomodo sic accipiamus, « Tu» (|uodseminas, nonvivificatur,nisimoriatur: wet, «Omnes

» resurgemus, sive, Omnes dormiemus* : » ut non adver-senlur liuic sententise

,qua quidam creduntur etiam cum

suis corporibus in aeternum non gustata morte victuri.

5*^. Sed utrumiibet horum veracior et perspicacior in-

tellectus inveniatur, quid ad causam pertinebit istorum,

sive omnes debita morte plectantur , sive aliquibus ab hac

conditione parcatur-, cum tamen constet non solum mor-

tem animae, verum etiam corporis secuturam non fuisse,

tsi peccatum non praecessisset , et gratiae mirabiliore vir-

llule justos a morle ad aeternam beatitu(]inem reviviscere,

quam in mortis experientiam non venire? Uaec propter

' i Cor. XV, 36 et 5i.



238 S. AUGUSTIM EPISCOM

illos , de quibus mihi scripsisti , satis dicta sint : quamvis

eos jam non existimem dicere , eliam si non peccasset

Adam, fuisse vel corpore moriturum.6*^. Caelerum quod atlinet ad quaestionem resurrectio-»

nis, propter illos qui creduntur non esse niorituri, sed ex

hac mortahtate ad immortahtatem sine morte media tran*

situri, incjuisitio dihgentior adhibenda est; et si quid hinc

ahsolutum ac definilum disputatione rationabih atque

perfecla vcl audisti , vel legisti , vel etiam ipse adhuc au-*

dire au legere ut excogitare potueris, peto mihi mittere

non gravcris. Ego enim,

quod confitendum est charitati

tuae, plus amo discere (juam docere : nam hoc admone-»

mur etiam dicente apostolo Jacobo, « Si autem omnis

» homo velox ad audienchim , tardus autem ad lo(|uen-

» diim '. » Ulergodiscamus, invitarenosdebet suavitas ve-

ritalis : ut autem doceamus, cogere necessitas charilatis :

ul)i |)oliiis optandum cst , ut transeat ista necessitas, qua

homvnem docet ahcjuid homo, et simus omnes docibiles

Dci- : quamvis et hoc simus cum ea quse ad veram pieta-

tem pertinent discimus, etiam quando illa docere videtur

homo. Quia « neque qui pJantat, est ahtiuid, ne(|ue qui

» rigat,

sed qui incrementum dat Deus^. » Cum itaque si

Deus incrementum non daret , nihil essent Aposloli plan»-

tatores et rigatores-, (juanto magis ego vel tu vel quihbet

hujus temporis homines,

quando nobis videmur esse doc-

tores ? -4

Qu;estio IV. —1" Quarta tua qunestio est, (( Quare)) dixerit David : « Potens in terra erit semen ejus

, gene-

» ratio rectorum benedicetur^ : » cum sciamus justorum

» fihos et fuisse et esse maledictos, et injustorum et fuisse

» et esse benedictos. »

2". Huic quaestioni de Psalmi ipsius expositione respon-

' Jacob. I, 19. —' Isai. liv, i3. —3 i Cor. 111, 7. —'\ Psal. ci\, 2.



DE OCTO DULCITir Qt «STlOiN I BUS. 239

deo,

quem cum in populo tractarem dixi : k Beatus enim

» virqui timet Dominum , in mandatisejus volet nimis ^. »

Viderit Deus, (|ui solus et veraciter et misericorditer ju-

dicat, quantum iste proficiat in mandatis ejus. Quoniam

« tentatio est vita humana super terram^ » sicut sanctus

Job dicit. Et iterum scriptum est, « Quoniam corpus

)) (juod corrumpitur , aggravat aniniam ; et deprimit ter-

)) rena inliahitatio sensum multa cogitantem^. » Qui au-

tem judicat nos, Dominus est : nec ante tempus judicare

dcbemus , donec veniat Dominus, et illuminet abscondita

tcnebraruni , et manifestabit cogitationes cordis et tunc

lauserit unicuique a Deo*. Videritergoille quantum quis-

V! profici.it : in mandatis ejus tamen volet nimis, qui

j.icetn illiiis co.Tedificationis adamaverit; nec jam despe-

w.ve debet , ([uoniam in mandatis ejus volet nimis , et pax

in terra hominibus bon£e voluntatis^.3*^. Inde « potens in terra erit semen ejus''. » Semen fu-

turjie messis, opera esse misericordiae , Aj)03tolus testis est,

qui dicit : « Bonum autem facientes non deficiamus : tem-

!) nore enim proprio metemus'^. » Et iterum, « Hoc au-

» tem inquit, qui parce seminat, parce et melet®. » Quid

autem, fratres, polenlius , quam ut regnumcoelorum

non solum Zacchaeus emat dimidio rerum suarum ^, sed

et vidua duobus minutis, et tantumdem ibi uterque pos-

sideat '^ ? Quid potentius, quam ut ideni regnum et the-

sauris diviti et cahce aquae frigidae pauperi valeat.? Sunt

autem qui ista faciant dum terrena conquirunt, aut hic

mercedem sperantes a Domino, aut hominibus placere

cupientes. Sed, « Generatio rectorum benedicetur^* : » id

est, opera eorum quorum bonus Deus Israel, qui recto sunt

' Es Enarratione in Psal. cxi, num. 2. —' Job, vif, i. —3 Sap. ix, i5.

4 t Cor. IV,(J

et 5. —5 Luc. ir, i^. —^ f*"»!. cxi, 2, —7 Gal. vi, g. —8 2 Cor. n, 6.-9 Luc. xix, 8. —«" Marc. xu. 42. — " Psal. cxi, 2.




corde *5 rectum autem cor est, non resistere patri emen-

danli, et credere pollicenti : non eoram quihus commo-venturpedes, eteffunduntur gressus alque labuntur, sicut

in alio Psalmo canitur, dum zelant in peccatoribus pacem

peccatorum videntes'^, et putant perire opera sua, quia

non eis merces redditur peritura. At iste vir qui timet

Dominum , et in templum sanctum Dei conversione recti

cordis aptatur, nec gloriani hominum quaerit , nec terre-

nas divitias concupiscit : et tamen, « Gloria et divitiae in

» domo ejus^. » Domus enim ejus cor ejus est , ubi Deo

laudante opulenlius habitat cum spe vitae aeternoe,

quamhominibus adulantibus in marmoralis laqueatisque tectis

cum timore mortis seternse. Hujus enim « justitia manet

» in saeculum Sccculi. » Ipsa ejas gioria, ipsse divitiae. II-

lius autem purpura et byssus et epulae splendidae *, et cura

praestosunt, transeunt-, et cum ad fmem venerint, aquse

guttam ex digito stillante desiderans , ardens lingua cla-

mabit. Haec sunt quae in dicto Psaimo exposuisse me me-

mini, et ad quaestionis tuae quarto ioco propositae solu-

tionem satis esse nunc exislimo, Quinlo autem loco id

proposuisti, unde post omnia disputaturum me esse pro-

misi.

QujEstio VI. —1''. Sexta tua propositio est : « Utrura

juxta historiam libri Regnorum Pylhonissa ipsum pro«

plietam Samuelem de inierno invocaverit '\ »

2°. Hoc a me beatae memoriae Simplicianus Mediolanen-

sis episcopus aliquando qusesivit. Quid ergo ei responde-

rim, subditum lege '^. Item quoeris, inquam, utrum spi-

ritus immundus , qui erat in Pylhonissa,

potuerit agere

ut Samuel a Saule videretur et loqueretur cum eo. Sed

multo majoris miracuii est ,quod ipse Satanas princeps

' Psal. Lxxi, I. — "> IbiJ. 2. —3 Id. cxi, ^. — > Luc. xvi. ig. —' i Reg.

XX, 7. —6 Ex lib. .: Quaist. ad Siraplician. quoest. 3.



DE OCTO DULCITII QU KijTfONIBUS. 241

omniuni immundorum spirituum potuit loqui cum Deo,

et petere tentandum Job juslissimum virum ^: qui eliam

tenlandos Apostolos petiit *. Aut si hoc non ideo habetdiflicilem quoestionem' , quia per qnam voluerit crea-

turam, cui voluerit creaturoe, ubique prsesens veritas

loquilur , nec propterea magni merili est cui loquitur

Deus: interestenim quidloquatur-, quia etimperator cummullis innoccntibus non loquitur, quibus providentissime

consulit ad salutem ; et cum mullis nocentibus loquitur,

c[uos jubet interfici : siergohinc propterea nulla qusestio

est 5 nulla sit quaestio quomodo eliam immundus spiritus

cum animasanctiviri loqui potuerit.Omnihus enim sanctis

Dcus creator et sanctificator longeutique major est. Quodsi hoc movet, quod hcuerit maligno spirilui excitare ani-

mam jusli, et tan(|uam deabditis mortuorum receptaculis

evocare; nonne magis mirandumest, quod Satanas ipsum

Dominum assumpsit et constituit super pinnam templi^ ?

Quolibct cnim modo fecerit,ille eliam modusquo Samueli

factum est ut excitaretur , similiter latet. Nisi forte quis

dixerit , facihorem diabolo fuisse licentiam ad Dominumvivum undevoluit assumendum, etubivoluit constituen-

dum, quam ad Samuelis defuncti spiritura a suis sedibusexcitandum. Quod si illud in Evangelio nos ideo non

perturbat, quia Dominus voluit atque permisit nulla di-

minulione suse potestatis et divinitatis id fieri ; sicut ab

ipsis Jud.ieis, quanquam perversis atque immundis et facta

diaboli facientibus , et teneri se , et vinciri , et illudi , et

crucifigi atque interfici passns est : non est absurdum

credere ex ahqua dispensatione divinse voluntatis per-

missum fuisse, utnoii invitus nec dominante atque sub-

jugante magica potentia, sed volens alque obtemperans

occultoe dispensationi Dei,

qu£E et Pythonissam illam

Job, I, II. —' Luc. xxn, 3i .—' MaUh. iv, 5.

CXLV. 16



242 S. AUGUSTINl EIISCOI'1

et Saiilem latebat , consentiret spiiilus Prophetne sancti

86 ostendi aspectibus regis, divina eum sententia percus-

surus.Curenimanima boni hominis, a malis vivis evocatasi venerit , amittere videatur dignitatem suam 5 cum et

vivi plerumque boni vocati ad malos veniant , et agant

cum eis quod oflicium postulat aequitalis , servato atque

inconcusso decore virtutis suae, et iJlorumvitiispro rerum

prsesentium vel usu vel necessilate tractatis ?

3^.

Quanquamin

hocfacto potest esse alius facilioFf

exitus et expeditior inleilectus, ut non vere spiritum Sa->

muelis excitatum a requie sua eredamus , sed aliquod.

phantasma, et imaginariam illusionem diaboli machina-.

tionibus factam, ijuam propterea Scriptura nomine Sa-

muelis appellat, quia solent imagines rerum earum nomi-

nibus appellari , quarum imagines sunt. Sicut omnia quae

pinguntur atque fmguntur ex ahqua materie metaJii aut

ligni , vel cujusque rei aplae ad opera hujusmodi, quaequQ

etiam videnlur in somnis, etomnes fere iinagines, earura

rerum c|uarum imagines sunt, appeilari nominibus solent.

Quis est enim, qui hominem pictum dubilet vocare homi-

nem ? Quandoquidem et singulorum quorumque picturana

cura aspicimus , propria quoque nomina incunclanteradhibemus : velut cum inluentes tabulam aut parietem,

dicimus : llJe Cicero est, iJJe SaJInslius, iJle AchilJes, iJJe?

Hector, Jioc fJumen Simois, ilJa Roma ; cum aJiud nihil

sint quam pictae imagines. Unde Cherubim cum sint cce-

lestes potestates, ficta tamen ex metalJo, quod imperavit

Deus, siiperarcam

Testamenti ^,

magnaerei significandae

gratia, non aJiud quam Cberubim ilJa (|uoque figraenta

vocitantur. Item quisquis videt sommum, non dicit: Vidi

imaginem Auguslini aut Simpliciani ; sed , Vidi Augusti-

num aut SimpJicianum: cum eo ttmpore, quotaJeahquid

' F.ôd. XKV, 18.







DE OCTO mJLCITTI QUjESTIONIBrs. 245

ni.ss.ie ministerio pn-esenlatam existimare dobere, neinqui-

sillonilnis diligenlioribus proescribamus , mea poslerior

in(|ui.silio declaravil, quando inveni in libro Ecclesiastico,

ubi patres laudanturex ordine, ipsum Samuelem sic f uisse

laudatum, ut prophetasse etiam mortuus diceretur^ Sed

si et luiic iibro ex Hebroeorum, quia in eorum non est,

canone contradicitur : quid de Moyse dicturi sumus, qui

certe et in Deuleronomio mortuus'^, et in Evangelio cum

Elia qui mortuus non esf^, legitur apparuisse viventibus?Qi\^sTioVII. — l^. Septima tua propositio est : « Qua-

liter satisfaciendum siteis, qui dicuntSaram stuprum non

clliigisse, cum dicant Abimelcch ab ejus conventione

somnio esse revocatum , ct immissum in ejus copulam

Pharaonem *. »

2^. Quomodo dicant immissum in ejus copulam Pha-

raonem , non video 5 cum ad hoc credendum Scriptura

non cogat. Accepit cnim eam quidem in uxorem , conti-

nuoque dilatus est Abraham multis iEgypliorum mune-ribus propter illam : sed non scriptum est, quod cum ea

Pharao dormierit, eique permixtus sit;

quoniam Beus

enm mullis magnisque cladibus afHigendoid facere noii

permisit. Non enim placitoe regibus ad conjugium foe-

minne mox eliam carne copulabantur. Sed sicut legimus

in libro, qui procnotatur Esther, per aliquot menses, imo

per totum annum ^, unguentis, pigmentis, aromatis accu-

rabantur earum corpora, priusquam corpori regio misce-

rentur.Hoc ergo spatio facta sunt illa quoe scripta sunt,

donec Pharao contritus et exterritus marito reslituisset

uxorem. Abimelech aulem quoniam somnio est ab ejus

coramixtione prohibitus , ideo qui Saram stuprum nonvitasse contendunt, pulant utique regem, ut somniaret,

• Eccli. XLvu, 23. —» Deut. xxxiv, 5, —3 Matlli.. xvii, 3. —4 Gen.

XX, 2, et xu, i5. —5 Estiier, n, 21.



246 s. AiiGusTmi EPiscopi

nonnisi post ejus concubitum dormire poluisse. Quasi

vero, ut omiltam tempus quo accurabantur, ut supra dixi,

ad voluptatem regiam corpora foeaiiuarum , non potuerit

Deus, priusquam convenirent, eum mergere in somnum,et admonere per somnium.

3°. Dicam quod factum est in Mauritania Sitifensi.

Neque enim Deus sanctorum Patrum, non ipse est etiam

Deus noster. Yiduam in proposito continentise constitutam

Cellicchius quidam catechumenusjuvenis rapuit,

ut ha-beret uxorem. Antequam concumberent, pressus somno

et territus somnio, Sitifensi episcopo eamdem vehemen-

tissime rcquirenti, revocavit intactam. Vivunt adhuc de

quibus loquor. Ule baptizatus et ipso in se facto miraculo

conversus ad Dominum, ad episcopatum venerabili pro-

bitate pervenit,illd in sancta vidiiitate persistit.

4".0uid autem dixerim contra Faustum Manicliseum.'5

cum calumniarefur patri Abrahae , (|uoil uxorem suamduobus regibus ad concubitum vendilasset, iudicaiit qure

subjeci ; Quod autem justum, inquam, ct fidelem virum

malrimonii sui infamissimum nundinatorem appellans,

avaritioe ac ventris causa duobus regibus , Abimelech ac

Pharaoni, diversis temporibus Saram conjugem suamsororem mentitum, quia erat pulcherrima, in conciibituni

asserit venditasse • non ore veridico a turpitudine sepa-

rat honeslatem, sed ore majedico totum vertit in crimen.

Hoc enim Abrahae factum lenocinio simile videtur , sed

non valentibus ex illius selern£e Jegis lumine a peccatis

recte facta discernere, quibus et constantia, pertinaciavideri potest 5 et virtus fiduciae, vitium putatur audaciae

j

et quaecuraque similiter objiciuntur quasi non recte agen-

tibus a non recte cernentibus. Neque enim Abraham fla-

gitio consensit uxoris, ejusque vendidit adulterium : sed

£x lib. xxii contra Faustum, cap. 33.



DE OCTO DULCITir QC.CSTlOMBtS. 247

siciit illa famulam suam noa lihidini mariti permisit, sed

oflicio generandi ullro inlulit, ne(|uac|uam turbalo ordine

naturali, ubi ejus potestas erat jubens polius obedienli,quam cedens concupiscenti ; sic et ipse conjugem castam,

et casto corde sibi cobaerentem, de cujus animo, ubi pu-

(bcitiae virtus babitat, nuilo modo dubitabat, tacuit uxo-

rcm , dixit sororem , ne sc occiso ab alienigenis atque

impiis captiva possideretur 5 certus de Deo suo, quod

nibil eam turpe ac flagitiosum perpeti sineret. Nec eura

iides ac spes fereliit. Namc|ue Pbarao territus monstris,

multisque propter eam malis atHictus, ubi ejus csse uxo-

rem divinitus didicit, illoesam cum bonore restituit. Abi-

melech autem somnio commonitus et edoctus^ similiter

fccit.

Qu/ESTio VIII. —1*^. « Novissime exponendum poscis

de spiritu Dei qui superferebatur super aquam. Quidara

cnim asseverant, inquis, Spiritum sanctum ^, abi munda-

num spiritum dicunt, dicentes quia non potuit bistorio-

grapbus cum creaturis enumerare crealorem , nec huic

locum aliquem deputare, qui ubique sit totus, cum Patre

videlicet atque Filio. »

2^. Quid ergo istorum ego senserim , ex primo iibro

corum quos de Genesi duodecim, sicut polui, non secun-

dum allegorias, sed secundum rerum gestarum fidem

scripsi, in hoc opusculum transtuli^ : Inest, inquam, Deo

bcnignitas sumnia et sancta et justa, et quidam , non ex,

indigentia, sed ex beneficentia , veniens amor in opera

sua.Propterea priusquam

scriberetur, « DixitDeus

: Fiat

))Iux^; )> prsecessit Scriplura , dicens , « Et spiritus Dei

» superferebatur super aquam. » Quia sive aquse nomine

appellare voluit totam rorponiK m natoriam, uteo modo

' CiPn. !, 9. — Eic lib. i de Genesi ad I.itt. cap. 5 et seqq. —^ Gen.

I, 3.





DE OCTO DULCITII QU.SSTlOWIBUS. 249

)) Etspiriliis Dei snperfercîatur siipcr aqiiam^? » An quo-

niam egcnus at(iue indigus amor ita diligit'^, ut rebus cpias

diligit subjiciatur, propterea cum comniemorarelur Spi-

rilus Dei , in quo sancta ejus benevolentia dilectioque

inlelligitur , superferri dictus est ? ne facienda opera sua,

per indigentiae necessitatem potius,

quam per abundan-

tiam beneficentiae Deusamare putarelur.Cujus rei memorApostolus diclurus de charitate, supereminentem viam

dimonstraturum se ait. Et alio Joco,

« Supereminentem,» in(|uit, scientiae charitalem Christi'^. «Cum ergo sic

oporteret insinuari Spirilum Dei, ut superferri diceretur,

commodius factum cst , ut prius insinuaretur aliquid

inchoatum, cuisuperferri dicerelur : non autemloco, sed

omnia superante ac praecellente potentia.

Ql ESTio V. — 1°. Jam nunc iliud quod disserendum

distuleram, paulisper intende. Quseris enim quare dixerit

Dominus, nimirum praescius futurorum, « Elegi David

)) secundum cor meum , cum talia tantaque ipse homo)) commiserit ^. »

2*^. Quod quidem , si de ipso David, qui reprobato

Saiile et extincto fuit rex Israel, dictum intelligamus5

magis quia Deus praescius futurorum cst,

prsevidit in eo

tantam pietatem tamque veracem poenitenliam , ut esset

in eorum numero, de quibus ipse dicit : « Beati quo-

» rum remissoe sunt iniquitates , ct quorum tecta sunt

» peccata. Beatusvir, cui non imputavit Dominus pecca-

» tum ^ » Cura ergo praesciret eum Deus peccaturum, ct

peccata sua pia humililate et sincera poenitentia deletu-rum , cur non diceret : « Inveni David secundum cor

» meurn ; » cui non erat impulaturus peccatum tam multa

bona facienti, et cum tanta pietate viventi, et ipsa pietate

' Gcn. I, 3. — ! Cor. xii, 3i. —^ Ephes. iii, 19. - 4 Act. xni, 22. —^ Psal. XXXI, I.





DE OCTO DULCITII QU.TISTIONIBUS. 251

noniinp prophetavit, dicens : « Quoniam diebus niullis

» sedebunt filii Isrnel sine rege, sine principe, sine sacri-

» ficio, sine altari , sine sacerdotio , sine manifrstationi-

» biis ^ » Sic nunc esse Judflpos ambigit nemo. Sed cjuod

ait apostolus Paulus, Genlibus loquens : « Sicut enim

» vos alicjuando non credidislis Deo, nunc autem miseri-

» cordiam consecuti estis in illorum incredulitate 5 sic el

» isti nunc non crediderunt in vestra misericordia, ut et

» ipsi misericordiam consequantur ^: » hoc Propheta iste

(anlo anfe praediccns, secutus adjun-xit, « Etpostea rever-

» tentur fdii Israel, et inquirent Dominum Deum suum et

» D.ivid regem suum, et stupescent in Domino et in bonis

» ipsius in novissimis diebus ^. » Ecce et hic per David

nomen prophetatus est Christus, quoniam quando ista

prophetabantur , ille David rex Israel jam olim ante dor-

mierat : Dominus autem Jesus ex ejas semine fuerat in

carne venturus •, propter quod propheticoloquendi modoappcllabatur David. Videtur autem qpostolus Paulus hoc

lcstimonium ita posuisse in Aclibus Apostolorum , ut non

nisi de illo rege David qui Sauli succespit possit intelligi.

\am inter caetera , « Et exinde, inquit, postulaverunt

regem , et dedit illis Deus Saiil, filium Cis, virum de

» tribu Benjamin, annis quadraginla. Et amoto illo susci-

» tavit Jllis David regt-m , cui ct testimonium perhibens

» dixit, Inveui David fdium Jesse, virum secunduni cor

» meum, (|ui ficiet omnes voluntates meas ^. » Sed quo-

niam secutus adjungit et dicit, « Hujus Deus ex semine,

» secundum promissionem , adduxit Israel Salvatorem

» Jesum^ : »altius significavit in Domino Jesu potiuS esse

intelligendum illud testimonium, qui vere fecit omhes

voluntates Dei Patris, quam in illo rege David

5qui licet

' Osee, III, 4- —' Rora. xi, 3o et 3i —^ Osce, ni, 5. —4 Act. xui, 21.

—5 Ibid. 23.



252 S. AUGLSTINI DE OCTO DULCITII QU.CST.

secundum superiorem dispulalionem, remissis peccatis et

non imputatis, propter ipsam quoque piam pcenitentiam,

non immerito dici possit in\entus secundum cor I)ei•

tamen omnes voluntates Dei quomodo fecit ? Qui cura

excellentisslme laudaretur, quando ejus tempora et facta

Scriptura narravit, notatusest tamen, quod non destruxit

excelsa , ubi sacrificabat populus Dei contra pra?ct ptum

Dei,qui tanlummodo in tabernaculo testimonii sibi sacri-

ficari jusserat;

quamvis et in iisdem cxcelsis eidem sacri-

ficaretur Deo : qune postmodum excelsa ex ipsius David

semine propagatus rex Ezeehias cum testimonio magnae

suse laudis everlit '.

4^. Sicut poiui, rcspondi inquisitionibus tuis. Si quid

de istis rebus invenisli melius 5 sive invenire potueris,

gratissimum habebimus, si nos feceris nosse. Ego enim,

quod et supra de me commemoravi , magis arao discere,

quam docere.'

^ 4 Reg. xvn, 4-



S. AUR. AUGUSTINIHIPPONENSIS EPISCOPI

EPISTOL.E

SECUNDUM ORDINEM TEMPORUM

NUNG PRIMUM DISPOSITiE

ET QUATUOR IN PARTES DIGESTiE.

l''5"e'*'&»°°S~e~S~3'"S~«"'S""o°°a 3'''S"?"'S~s'' ^ °S'"e°°S'^°°5~3'"S~3'°l"'«'°»o*S'o'^»ffl°°S'"^''

Classis I conlinet Fpistolas, quas scripsit nondum episcopus, ah

anno CLrisli videlicel 386 ad 395.

II. Quas ephcnpus anle coUalionem Carlhaqinenscm cum Dnna-

lislis habilam, el anle deleclam in Africa Pelagii hceresim scrip-

sil, ab anno 396 ad 410.

III. Quas scripsit reJiquo vilce tempore, ab anno 41 1 ad 430.

IV. NonnuUas ipso etiam episcopo scriptas complectitur, quarumlempus minus comperlum.

CLASSES I et II.





EPISTOLA I. 255

|)cr verborum ingenium a rerum comprehensione deler-

uit sententia) in spem repcriendse veritatis : ne id quod

cradiciindis altissimis erroribus pro tcmpore accommo-

dalum fuit,

jam incipial inserendoe scientia3 impedimento

csse.

II. Tantum enim tunc variarum sectarum studia fla-

L;rabant, ut nihii raetuendum esset nisi falsi approi)atio.

1'ulsus autem quisque illis argumentis ab eo, quod se

(irmum et inconcussum tenere crediderat, tanlo constan-

tius at([ue cautius aliud quoerebat , quanto et in moribusuKijor erat industria, et in natura rerum atque animorum

allissima etimplicitissima latere veritas sentiebatur. Tanta

porro nunc fuga laboris et incuria bonarum artium, ut

simui atque sonuerit, aculissimis pliilosophis esse visum

nihil posse compreliendi : dimittant mentes etin aeternum

obducant. Non enim audent vivaciores se iihs credere , utsibi appareat , (|uod tanlo studio , ingenio , otio, tam de-

nique muita mulliplicique doclrina,

postVemo vita etiam

longissima Carneades invenire non potiiit. Si vero etiam

aliquantum obnitentes adversus pigritiam , legerint eos-

dem libros, (piibus quasi oslenditur natune humanae de-

negata perceplio 5 tanto lorpore indormiscunt, ut nec

ccjelesti tuba evigijent.

III. Quamobrem cum gratissimum habeam fidelejudi-

cium tuum de libeliis meis , tantumque in te momenti

ponam , ut nec error in tuam prudentiam , nec in amici-

tiam simulatio cadere possit ,iliud magis peto diligentius

consideres , mihique rescribas , utrum approbes (juod in

extremo tertii libri suspiciosius fortasse quam certius ; uti-

lius tamen, ut arlntror, quam incredibilius putavi cre-

dendum. Equidem quo(|uo modo se liabeant illse iitterae,

non tam me delectat quod, ut scribis , Academicos vice-

rim, (scribis enim hoc amantius forte quam verius,)quam




quod mihi abruperim odiosissimum relinacuium,

quo ab

phiiosophiae ubere desperatione veri, quod est animi pa-

bulum , refrenabar.

EPISTOLA ir.

ZENOBIO (1) AUGUSTINUS.

Zenobio desiderium exponit suum , ut disputationem

inter se cocptam, inter sefiniant,

I. Bene inter nos convenit, ut opinor , omnia qua? cor-

poreus sensus atlingit , ne puncto quidem temporis eodem

modo rnanereposse, sed labi, ellluere et praesens nihii

obtinere, id est, ut latine loquar, non esse. Horum ita-

que perniciocissimum amorem,

poenarumque plenissi-

mum , vera et diviria philosophia monet frenare alque so-

pire : ut se toto animus, etiam dum hoc corpus agit , in

ea qusesemper ejusdem modistint, nec peregrino pulchro

placent, feratur atquc sesluet. Quse cum ita sint, ct cumte verum ac simphcem

, qujlis sine uiia soliicitudine

amari potes, in semetipsa mens videat, fatemur tamen

congressum istum atque conspectum tuum, cum a nobis

corpore discedis, locisque scjungeris,

qucerere nos, eoque

dum licet cupere. Quod profeclo vitium , si te bene novi,:

amas in nobis : et cum omnia bona optes charissimis et fa-

miliarissimis tuis, ab hoc eos sanari metuis. Si autem tam

potenti animo es , ut et agnoscere hunc laqueum, et eo

captos irridere valcas , noe tu magnus atque alius. Egoquidem quandiu desiderio absentcm , desiderari me volo.

' Alias ccxiv. quse autem erat ii, nunc cxxxv. —Scripta circa finem anni

386.







EPISTOLA 111. 259

Ifinite crescit, non tamcn infinite minuitur, nam non eumlicet ultra monadcm resolvere : contra sensibiiis (nam

quid est aliud sensibilis numerus, nisi corporeum vel! corporum quantitas ? ) minui quidem infinite , sed infi-

nite crescere nequeat. Et ideo fortassc merito philosophi

in rebus intelligibilibus divilias ponunt,in sensibilibus

egestatem. Quid enim nerumnosius, quam minus at([ue

minus semper posse fieri ? Quid dilius , quam crescere

quantum velis, ire quo velis, redire cum velis, quo uscjue

velis , et hoc multum amare, quod minui non potest ?

Quisquis namque intelligit istos numeros, nihil sic amat

ut monadem , nec mirum , cum per eam fiat, ut caeteri

janientur. Sed tamen curtantus esl mundus? Poterat enim

esse vel major, vel brevior : nescio. Tale est enim. Et cur

. hocloco potius quam iilo: nec in ea re debet esse quaestio,

I

ubi quidquid esset ,qusestio esset. Unum illud multum

I movebat, quod infinite corpora secarentur. Cui fortasse

responsum est, de vi contraria intelligibilis numeri.

III. Sed expecta, videamus quid sit hoc nescio quid,

quod suggeritur menli : certe sensibilis mundus , nescio

cujus intelligibilis imago esse dicitur. Mirura autem est,

quod inimaginibus videmus, quas specula referunt : namquamvis ingentia specula sint, non reddunt majores ima-

gines, quam sunt corpora etiam brevissima objeca. In

parvis autem specillis , sicut in pupillis oculorum , etsi

magna facies sese opponat, brevissima imago pro modospeculi f brmatur. Ergo et imagines corporum minui iicet,

si specula minuantur; augeri , si augeantur, non licet.

Hic profecto aliquid iatet , sed nunc dormiendum est.

Neque enim Nebridio beatus quserendo videor , sed for-

tasse aliquid inveniendo. Id autem aliciuid quid est ? an

illa ratiocinatio , cui tanquam unicae meae blandiri soleo,

et ea me nimis oblectare?

17.



260 S. AUGUSXIJNI EPISCOPJ

IV.Unde constamus? ex animo et corpore. Quicl horum

melius? viclelicet animus. Quid laudant in corpore? nihil

aliud video cjuam pulchriludinem. Quid est corporis pul-chriludo ? congruenlia partium cum quadam coloris suavi-

tale. Hyec forma ubi vera melior, anubi t'alsa?quisdubitet

ubi vera est, esse meliorem? Ubi ergo vera est? in animo

scilicet. Animus igitur magis amandus est quam corpus.

Sed in qua parle animi ista est veritas ? in mente atque

intelligentia. Quid huic adversatur? sensus. Resistendum

ergo sensibus totis animi viribus? liquet. Quid sifensibilia

nimium delectant? fiat ut non delectent. Unde fit ? con-

suetudine iis carendi appetendique mehora. Quid si mo-ritur animus?ergo moritur veritas, autnon estintelligen-

lia veritas^ aut inleiligentia non est in animo, aut potest

mori alicjuid in quo alic[uid immortale est : nihil autem

horum fieri posse Soliloquia nostra jam continent, satis-

que persuasum est : sed nescio qua consuetudine malorura

territaraur atque titubamus. Poslremo eliamsi moritur

animus, c[uod nullo modo posse fieri video, non esse tamen

beatam vitam in laelitia sensibilium, hoc otio satis explo-

ratum est. llis rcbus fortasse atque talibus Nebridio meo

si nonbeatus,at certe quasi bcatusvideor: videaretmihi :

quid inde perdo, aut cur parcam bonae opinioni ? Haec

mihidixi : deinde oravi, ut solebam, atc[ue dormivi.

V. Hoec placuit scribere tibi. Delectat enim me quodroihi gratias agis, si nihil te quod inbuccam venerit celem,

et gaudeo, quia sic tibi placeo. Apud c[uem igitur hben-

tius ineptiam, quara cui displicere non possum ? at si in

potestate fortunae est, uthomineraamet homo, videquara

beatus sim, qui de forluilis tam multura gaudeo, et taha

bona, fateor, desidero mihi ubertim accrescere. Fortunae!

autem bona verissimi sapientes,

quos soios iêatos las esi

vocari, nec limeri voluerunt, nec cupi, an cu|Diri, tu|



EPISTOLA. IV. 261

videris. Et belle accidit. Nam volo me declinationis hujus

gnarum facias. Cumenim adjungo verba similia, incerlior

lio. Nam ita est cupio, ut fugio, ut sapio, ut jacio, utcapio ; sed ulrum fugiri an fugi, utrum sapiri an sapi,

sit modus infMiitus, ignoro. Possem atlenderejaci el capi,

m vererer ne me caperet, et proludibrio jaceret quo vel-

let, (jui aliud jactum et captum, aliud fugitum, cupitum,

sapitum esse convinceret. Quae item tria, utrum penul-

tima longa et inflexa , an gravi brevique pronuntianda

sint, similiter nescio. Provocaverim te ad epistolam Jon-

giorem, peto ut paulo diutius te legam. Nam non queo

tantum dicere, quantum volupe est legere te.

VVVtVVVVVVKVVVVVVVV\iVVV«VVVVVVt>VVVVVt/VVV\VVVVVV^VVVV«VVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVtlW

EPISTOLA IV '.

NEBRIDIO AUGUSTINUS.

Augustinus Nehridio, signijicans ei quantum profe-

cerit in secessu, complatione reruni ceternarum.

I. MiRiM admodum est, quam mihi praeter spem eve-

nerit, quod cum requiro quibus epistolis tuis mihi res-

pondendum remanserit, unam tantum inveni,

quse meadhuc debitorem tenerct, qua petis ut tanto nostro otio,

(.{uantum csse arbilraris tecum, aut nobiscum cupis, indi-

cemus tibi ({uid in sensibilis atque inteliigibilis naturoe

discernentia, profecerimus. Sed non arbitror occullum

tibi esse, si falsis opinionibus tanlo quisque inseritur ma-gis, quanto magis in eis familiariusque volulatur, mullo

id facilius in rebus veris animo accidere. Ita tamen pau-

Alias cxvii. quae autemiv erat, nunc cxxxvi. —Scripta circa annum 887.





EPISTOL\ V. 203

VVVt^VVV^ VVV» VVV»«VVt VVV» VVM VVMVVV« VVV\VW% VW\ WM\ W»WV«VWkVWt v\vw\vvv»

liPISTOLA \\AUGUSTINO NEBRIDIUS.

Augustinujn Nebndius deplorat, quod nimium in-

terpelletur civium nQgotiis ah otio contemplatio-

nis,

« IxA-NE est , mi Augustine , fortitudinem ac tole-

rantiam negotiis civiura praestas, necdura tibi redditur

illa exoptata cessatio ? Quceso, qui te tam bonum homi-

nes interpellant ? credo qui nesciunt quid ames, quid

concupiscas. Nullus-ne tibi est amicorura, qui eis amores

referat tuos? Nec Romanianus nec Lucinianius? M.; tcrteaudiant. Ego claraabo, ego testabor, te Deura amare,illi

servire atque inhaerere cupere. Vellcra ego te in rus raeum

vocare, ibique acquiescere. Non enira tiraebo raeseducto-

rem tui dici a civibus tuis, quos nimium amas , eta quibus

niraium amaris. »

«

Alias ciiv. quse autem v eiat,

nunc csxtvm. — Scripta circa finemanni 388.



264 S. AUGISTINI EPISCOPl

VVV% VVV\ V« ^ *% \/%a^' VVVV \ VVVVl^VV «/VVV VIO/V \VVV Xft/VV VVVVVVVVVVV\ VVVVV%/|^

EPISTOLA \\\ I

i

AUGUSTINO NEBRIDIUS.

Scribit Nebridius videri sibi memoriam sine phan-tasia esse non posse; tum etiam phantasice vimnon a sensu j sed a se potius imagines rerum ha-

bere.

I. w Epistolas tuas perplacet ita servare ut oculos meos.

Sunt enim magnae, non quantitate, sed rebus , et mag-narum rerum magnas continent probationes. Illae mihi

Christum , iliije Platonem , illae Plotinum sonabunt. Erunt

igitur mihi , et ad audiendum propter eloquentiam dul-

ces, et ad legendnm propter brevitatem faciles , et ad in-

telligendum propter sapienliam salubres. Curabis ergo

quod tuae menli sanctum bonumve fuerit visum , me do-

cere. His autem litteris respondebis , cum de phantasia et

memoria subtilius aliquid disputaris. Mihi enim ita videtur,

quod quamvis non omnis phantasia cum memoria sit, om-nis tamen memoria sine phantasia esse non possit. Sed

dicis : Quid cum recordamur nos intellexisse, aut cogitasse

aliquid? Contra hsec ego respondeoet dico, propterea hoc

evenissc, quia cum intelleximus vel cogitavimus corpo-

reum ac temporale aliquid, genuimus quodad phantasiam

perlinet : nam aut verba intellcctui cogifationibusque

nostris adjunximus, quoe verba sine tempore non sunt, et

ad sensum vel phantasiam pertinent : aut tale aliquid in-

tellectus nosler cogitalione passus est,

quod in animo

' Alias L^vr. (iu.t; autem vi eiat, nunc xcxii. —Scripta circa initiuin anni

389.



EVISTOLA VII. 265

phantastico memoriam facere potuisset. Haec ego inconsi-

derate ac perlurbate , ut soleo , dixi : tu explorabis , et

falso rejecto , veril.alem in litteris conferes. »

II. « Audi aliud : Cur,

qu.eso te, non a se potius quam

a sensu phantasiam habere omnes imagines dicimus? Po-

test enim , quemadmodum animus intelleclualis ad intel-

hgibilia sua videnda a sensu admonetur potius quam ali-

quid accipit , ita et phantasticus animus ad imagines suas

contemplandas, a sensu admoneri potius quam aliquid

assumere. Nam forte inde contingit, ut ea quae sensus

non videt , iile tamen aspicere possit : quod signum est,

in se et a se habere omnes imagines. De hac re quoque

quid sentias, respondebis. »

EPLSTOLA VII \


Augustinus qucestionem utramque a Nebridio mo-tum discutit.

L Prooemio supersidam , et cito incipiam quod me jam-

jamque visdicere, praesertim non citodesiturus. Memoria

til)i nulla videtur esse posse sine imaginibus vei imaginariis

visis,

quoe phantasiarum nomine appellare voluisti : ego

aliud exislimo. Primum ergo videndura est , non nos sem-

per rerum praetereuntium meminisse, sed plerumque ma-

nenlium. Quare cum sibi memoria proeterili temporis vin-

dicet tenacitatem : constat eam tamen partim eorum esse,

qucie nos deserunt. partim eorum, quae deseruntur a no-

' Alias Lxxii.quae autero vii erat, nunc ckliu. —Scripta circa initium anni

389.




bis. Nam ciim recordor patrem meum , id ulique recordor

quod me deseruit , et nuiio non est : cum autem Cartha-

ginem ,id

quodest , el

quod ipse deserui. In utroque ta-men generum horum praeteritum tempus memoria tenet.

Nam et illum hominem , etistam urbem , exeo quod vidi,

non ex eo quod video, memini.

II. Hic tu fortasse quseris : Quorsum ista? praesertim

cum animadvertas utrumlibet horum non possein memo-riam venire , nisi vlso illo imaginario. At mihi satis est sic

interim ostendisse,

posse dici earum etiam rerum , quae

nondum interierunt, memoriam. Verum quidmeadjuvet,

ftcito intentus accipias. Nonnulli calumniantur adversus

Socraticum illud nobilissimum inventum,

quo asse-

ritur , non nobis ea quoe discimus , veJuti nova inseri,

sed in memoriam recordatione revocari •, dicentes memo-riam praeteritarum rerum esse, hsec autem quse intelli-

gendo discimus , Platone ipso auctore, manere sem-

per , nec posse interire , ac per hoc non esse praeterita :

qui non attendunt iJlam visionem esse praeteritam : qua

haec aliquando vidimus mente 5 a quibus quia defluximus

et aJiter aJia videre coepimus, ea nos reminiscendo revi-

sere , id est, per memoriam. Quamobrem ci , ut aJia omit-tam , ipsa aeternitas semper manet , nec aliqua imaginaria!

figmenta conquirit, quibus in mentem quasi vehicuJisi

veniat , nec tamen venire posset , nisi ejus meminissemus, i

potest esse quarumdam rerum sine ulia imaginatione me-j

moria.j

I!I. Jam vero quod tibi videtur anima etiam non usa]

sensibus corporis corporaJia posse imaginari , faJsum essei

convincitur isto modo : Si anima priusquam corpore uta-j

tur ad corpora sentienda, eadem corpora imaginari po-

test, et melius (quod nemo sanus ambigit) alfecta erat

antequamhis fallacibus sensibusimplicaretur, meliusaffi-



EPISTOLA VII. 267

: ciuntur animae dormienlium quam vigilantium , melius

• phreneticorum quam tali peste carentium : his enim afli-

ciuntur imaginibus,

quibus ante istos sensus vanissimos

i. nuntios alliciebantur : et aut verior erit sol quem vident

I,i illi

,quam ilie quem sani atque vigilantes 5 aut erunt veris

falsa meliora. Quae si absurda sunt, sicuti sunt, nihil est

I aliud iila imaginatio, mi Nebridi, quam plaga inflicta per

sensus ,quibus non, ut tu scribis, commemoratio quoe-

dam fit ut talia formentur in anima , sed ipsa hujus faisi-

litatis illatio, sive, ut expressius dicatur , impressio. Quod:, sane te movet

,qui fiat ut eas facies formasque cogitemus

13:

quas nunquam vidimus, acute movet. Itaque faciam quod• ultra solitum modum hanc epistolam porrigat ; sed non

,,apud te, cui nulla est pagina gratior, quara quae me io-

quaciorem apporlat tibi.

IV. Omnes has imagines, quas phantasias cum multis

vocas, in tria genera commodissime ac verissime dislribui

video. Quorum est unum sensisrebusimpressura, alterum

I I putatis, tertium ratis. Primi generis exempla sunt, cum mihi

I

tuam faciem vel Carlhaginem, vel familiarem quondamnoslrum Verecundum (3), et si quid aliud manenlium vel

mortuarum rerum , quas tamen vidi atc[ue sensi,

in sei|animus format. Alteri generi subjiciuntur iUa, qune pu-

tamus ita se habuisse vel ita se habere, velut cum disse-

rendi gratia quaedam ipsi fingimus nequaquam impedientia

veritatem , vel qualia figuramus cum legimus historias ^ et

cum fabulosa vcl audimus vel componimus vel suspi-

camur. Ego enim mihi ut libet atque ut occurrit animo,

JEnex faciem. fingo, ego Mcdeae cum suis anguibus alili-

bus junctis jugo, ego Chremetis et alicujus Parmenonis.

In hoc genere sunt eliam illa, quse sive sapicntes, aliquid

veri talibus involventes figuris, sive stulti variarum su-

perstitionum conditores pro vero «ttulerunt, ut est tarta-




reus Phlegethon, et quinque anlra gentis tenebrarum, et

slylusSeptcntrionalis continens coelum, et aha poetarum

atque haereticorum mille portenta. Dicimus tamen et in-

ter disputandum, puta esse tres super invicem mundos,

quahs hic unus est : et, puta quadrata figura terram con-

tineri ; et simiha. Haec enim omnia , ut se cogitalionis

tempestas habuerit, fmgimus et putamus. Nam de rebus

quod ad tertium genus attinet imaginum numeris maxime

atque dimensionibus agitur:

quod partim est in reruranatura , velut cum totius mundi figura invenitur , et hanc

inventionem in animo cogitantis imago sequitur : partim

in disciplinis tanquam in figuris geometricis et rhythmi-

cis musicis, et infmita varietate numerorum : quae quara-

vis vera, sicut ego autumo , comprehendantur , gignunt

tamen falsas iraaginationes,

quibus ipsa ratio vix resistit :

taraetsi nec ipsara disciphnara disserendi carere hoc malo

facile est , cum in divisionibus et conclusionibus quosdam

quasi calculos imaginamur.

V. In hac tota imaginum sylva, credo tibi non videri

primum illud genus ad animam , priusquam inhaereat

sensibus, pertinere; neque hinc diutius disputandum : de

duobus rehquis jure adhuc quaeri posset, nisi manifes-

tum esset, animam minus esse obnoxiam falsitalibus,

nondum passam sensibihum sensuumque vanitatem : at

istas imagines quis dubitaverit istis sensibilibus multo esse

falsiores? Nam illa quae putamus et credimus, sive fingi-;

mus_, et ex omni parte omnino falsa sunt, et certe longf

ut cernis vcriora sunt , qnve videmus atque sentimus. Jairin illo tertio genere quodhbet spatium corporale animc

figuravero, quanquam id rationibus discipfinarura rai'|

nime fallentibus cogitatio peperisse videatur, ipsisrursuir

rationibus arguentibus, falsurn esse convinco. Quo fit

ut nullo pacto aniraara credara nondum corpore senlien-



EPISTOLA VII. 269

tcm , nondum per sensus vanissimos mortali et fugaci sub-

stantia, verberalam , in tanta falsitalis ignominia jacuisse.

VI. Unde ergo evenit, ut qune nonvidimus cogitemus;

Quid putas, nisi esse vim quamdam minuendi et augendi

animse insilam,

quam quocumque venerit necesse est

afferat sccum? quoe vis in numeris pr.Tcipue animadverli

potest. Hac fit , verbi gratia, ut corvi quasi ob oculos

imago constituta, quoe videbcet aspectibus nota est, de^

mendo et addendo quaedam, ad quambbet omnino nun-

quam visam imaginem perducatur. Ilac evenit ut per con-

suetudinem volventibus sese in tafibus animis , figurae

hujuscemodi velut sua sponte cogitationibus irruant. Licet

igitur animseimaginanti, ex bisquoe illi sensus invexit, de-

mendo, ut dictum est, et ad dendo , ea gignere,

q-.iae nullo

sensu altingit tota •, partes vero eorum ,quse in abis atque

aliis rebus attigerat. Ita nos pueri apud mediterraneos nali

atque nulriti, vel in parvo caLce aqua visa5

jam imaginari

maria poteramus 5 cum sapor fragorum et cornorum , ante-

quam in Itaba gustaremus , nullo modo veniret in mentem.

Hinc est quod a prima setate c.Tci, cum de lucecoloribusque

interrogantur, quidrcspondeantnon inveniunt. Non enim

coloratas ullas patiuntur imagines, qui senserunt nullas.

VII. Nec mirere quo pacto ea, quae in rerum nalura

figurantur et fmgi possunt , non primo in anima quse om-

nibus inest commixta volvantur , cum ea nunquam ex-

trinsecus senserit. Nam etiam nos cum indignando aut

laetando, cseterisque bujusmodi animimotibus , multos in

nostro corpore vultus coloresque formamus, prius- noslra

cogitatio quod facere possimus tales imagincs concipit.

Consequuntur ista miris illis modis, et commiltendis cogi-

tationi tuae cum in anima sine ulla corporalium figura fal-

sitatum numeri actitdutur occulli, Ex quo intelbgas velim

Forte nou prius.





EPISTOLA IX. 271

Scd si in suo corpore ea faciunt, sequitur ut et nos alios

ociJos corporeos inlrinsecus haheamus cum dormimus,

qiiibus illa videamus, quae illi in suo corpore formave-

rinr. Si vcro ad islas res non corpore adjuvantur suo, sed

in phantaslico suo ista disponunt, alque ita phantastica

noslra conlingunt, el fit visum, quod est somnium ; cur

qu.neso tc , non ego phantastico meo tuum phanlasticum

ea somnia gcnerare compeJlo ,qu<'fi mihi primo in co ipse

formavi ? Certe et mihi esl phantasia, et quod volo potens

est fingere, cum omnino nullum libifacio somnium , sed

I

ipsum corpus nostrum vidco in nobis somnia gcncrarc.

jNam cum semel habucrit per affectum quo animae copu-

i

latur , cogit nos idipsum miris modis per phantasiam si-

mularc. Soepe dormientes cum sitimus , bibere som-

niamus , et esuricntes quasi comedentes videmur j et

multa talia , quae quasi commercio quodam a corpore in

animam phantastice transferuntur. Haec pro sui obscuri-

tate, pro nostraque imperitia ne mireris , si minus ele-

ganter minusque subtiliter explicata sunt : tu id facere

quantum poteris laborabis. »

^Vl/VVVVVVVV^/VVVV VV%/\ A^VW-VVV^-VVV* 'VV%'^ 'VVV» VVV\ V%/V\ V%/V\ îVV^

EPISTOLA [\\


Qucestioni de somniis per superiores potestates im-

missis respondet,

I. QuANQiJAM mei animi cognitor sis, fortasse tamen

ignoras quantum velim proesenlia tua frui. Verum hoc

tam magnum beneficium Deus quandoque praestabit. Legi

' Alias cxv. quae autem ix eiat, nunc xl. — Sciipta post posteiior. Epi.st.



272 s. ArGTSTmr episcopi

rectissimam epistolam tuam , in qua de solitudine questus

es, et quadam desertione a familiaribus tuis, cum quibus

vita dulcissima est. Sed quid aliud hic tibi dicam , nisi

quod te non dubilo facere. Confer te ad tuum animum ,

et illum in Deum leva, quantum poles. Ibi enim cerlius

habeset nos , non per corporeas imagines, quibus nunc

in nostra recordatione uti necesse est ^ sed per iJlam co-

gitationem, qua intelligis non loco esse nos simul.

II. Epistolas tuas cum considerarem , quibus non du-bium tibi quaerenti magna respondi , vehementer me illa

terruit, qua percontaris quomodofiat, ut nobis a supe-

rioribus poleslatibus vel a dnemonibus et cogitationes

quaedam inserantur et somnia. Magna enim res est , cui

tu quoque pro lua prudentia perspicis , non epistola , sed

aut praesenti collocutione, aut aliquo libello responden-

dum esse. Tentabo tamen , callens ingenium tuum , quae-

dam quaestionis hujus Jumina praeseminare, ut aut coetera

tecum ipse contexas, aut posse ad rei tantse probaJjilem

investigalionem perveniri minime desperes.

III. Arbitror enim omnem motum animi aliquid facere

incorpore. Id autem usque ad nostros exire sensus , tam

hebetcs, tamque tardos, cum sunt majores animi motus ^

velut cum irascimur, aut tristes, aut gaudentes sumus.

Ex quo licet conjicere , cum etiam cogitamus aliquid

neque id nobis in nostro corpore apparet, appareretamen

posse aeriis aethereisve animantibus^, quorum et sensus

acerrimus, et in cujus comparatione noster ne sensus qui-l

dem putandus est. Igitur ea quae,

ut ita dicam , vestigiasui motus animus figit in corpore, possunt et manere , et

quemdam quasi habitum facere, quoe latenter cum agi-'

lata fucrint et contrectata , secundum agitanlis et con-'

trectantis voluntatem, ingerunt nobis cogitationes etsom-!I

' Dsemonibus. Vide lib. i contra Acadeni. cap. 7, nuni. 20.



EPISTOLA IX. 273

nia : atque id fit mira facilitate. Si enim nostrorum

corporum terrenorum et tardissimorum exercitationes ,

agendis organis musicis , seu in funiambulo, celerisque

hiijusmodi speclaculis innumerabilibus, ad quaedam in-

credibilia pervenisse manifestum est-, nequaquam est ab-

surdum , eos qui aerio vel aelbereo corpore aliquid in

corporibus agunt, quae naturali ordine penetrant , longe

imajore nli faciiitate ad movendum quidquid volunt, non

sentientibus nobis, et tamen inde aliquid perpetienlibus.

Nc(|ue enim eliam quomodo feliis abundantia nos ad iram

crebriorem cogat senlimus, et tamen cogit, cum haec ipsa,

quam dixi , abundantia facta sit irascentibus nobis.

IV. Sed hoc tamen si non vis simile a nobis praetereun-

i

ter accipere, versa id cogitalione quanlum potes. Nam si

. janimo existat assidue aliqua ditlicultas agendi atque im-

plendi quod cupit , assidue irascitur. Ira est autem , quan-itum mea fert opinio , turbulentus appetitus aufcrendi ea,

Iqune faciruatem actionis impediunt. Itaque plerumque

jnon hominibus tantum , sed calamo irascimur in scri-

bcndo, eumque colhdimus alque frangimus; et aleatores

tesseris , et pictores penicillo, et cuique instrumento qui-

jlibet, ex quo difliculiatem se pati arbitratur. Hac autemassiduitate irascendi fel crescere etiam medici adirmant.

Crcmcnto autem fellis rursus et facile ac prope nullis causis

existentibus irascimur. Ita quod suo raotu animus fecit in

corpore, ad eum rursus commovendum valebit.

V. Possunt latissime ista tractari, et multis rerum testi-

mouiis ad certiorem plenioremque perduci notitiam. Sed

huic epistolae adjunge illam , quam tibi nuper de imagi-

nibus et de memoria misi et eam diligentius pertracta.

Nam minus plene a te intellecta rescripto tuo rnihi appa-

ruil. Huic ergo c|uam nunc legis cum adjunxeris de iJJa

quod dictum ibiest , de naturali quadam facultatc aninu

CXLV. 18



274 S. ArjGUSTINI EHSCOPl

minuentis , et augenlis cogitatione quodiibet : fortasse

etiam formae corporum, quas nunquam vidimus, vel co-

gitando apud nos vel somniando figurentur.

EPISTOLA X\


De cowictu cum Nehridio et secessione a mundana-rum tumultu.

I. NtNQuAM seque quidquam tuarum inquisitionum me

in cogitando tenuit aestuantem , atque illud quod recentis-simis litteris tuis legi, ubi nos arguis quod consulere ne-

gligamus , ut una nobis vivere liceat. Magnum crimen , et

nisi falsum esset,

periculosissimum. Sed cum probabilis

ratio demonstrare videatur, hic nos potius quam Cartha-

gini, vel etiam ruri, ex sententia posse degere, quid te-

cum agam, mi Nebridi, prorsus incertussum. Mittalur ne

ad te accommodissiraum tibi vehiculum? nam basterna (4)

innoxie te vehi posse noster Lucinianus auctor est. Atmatrem cogito , ut quae absentiam sani non ferebat, im-i

becilli multo minus esse laturam. Veniam-ne ipse ad>os?!

at hic sunt qui nec venire mecum queant, et quos dese-|

rere nefas putera. Tu enim potes et apud tuam mentera!

suaviter habitare : ii vero ut idem possint , satagitur.

Eam-ne crebro et redeam, et nunc tecum, nunc cum ipsisj

sim .^ at hoc neque simul , neque ex sententia vivere estJ

' Alias cx.vi.ciua! autcm x erat,nunc lxxi. —Scripta paulopost postciiorem

Epist.



EPISTOLA X. 275

ôn enim brevis esl via, sed tanla omnino, cujiis pera-

;endae negotium saepe suscipere, non sit ad optatum

)tium pervenisse. Huc accedit infirmitas corporis, qua^go quoque , ut nosti , non valeo quod volo , nisi om-lino desinam quidquam plus velle quam valeo.

II. Profectiones ergo quas quietas et faciles habere ne-

[ueas , per totam cogitare vitam, non est hominis de illa

|ma ultima, quae mors vocatur , cogitantis 5 de qua vel

jola intelligis vere esse cogitandum. Dedit quidem Deus

|)aucis quibusdam, quos gubernatores ecclesiarum esse

oluit, ut et illam non solum expectarent fortiter, sed

lacriter , etiam desiderarent , et earum obeundarum la-

>ores sine ullo angore susciperent : sed neque iis, qui ad

lujusmodi administrationes teraporalis honoris amoreaptantur , neque rursum iis, qui cum sint privati, nego-

liosam vitam appetunt, hoc tantum bonum concedi arbi-

ror , ut inter strepitus inquietosqueconventus atque dis-

ursus , cum morte familiaritatem, quam quaerimus

,

jaciant^ deificari enim utrisque in otio licebat. Aut si hoc

lalsum est , ego sum omnium ne dicam stultissimus , certe

,gnavissimus : cui nisi proveniat quaedam secura cessatio,

,

Imcerum illud bonum gustare atque amare non possum.. lagna secessione a tumultu rerum labentium , mihi

rede , opus est , ut non duritia non audacia , non cupi-

,jlitate inanis gloriae , non superstitiosa credulitate fiat in

omine, nihil timere. Hinc enira fit illud etiam solidum

jaudiura nullis omnino laetitiis uUa ex particula confe-

endum..' III. Quod si naturam humanam talis vita non cadit, cur

liquando evenit ista securitas •, cur tanto evenit crebrius,

juanto quisque in mentis penetralibus adorat Deum?ur in actu etiam humano plerumque ista tranquilliUis

nanet , si ex illo adylo ad agendum quisque procedat ?




cur interdum etcum locjuimur, mortem non formidamus,

cum aulem non non loquimur etiam cupimus? Tibi dico,

non enim hoc cuilibet dicerem , libi inquam dico, cujusitinera in superna bene novi, tu-ne cum expertus soepe sis

quam dulce vivat, cum amori corporeo animus moritur,

negabis tandem totam hominis vitam posse inlrepidaral

iieri, ut rite sapiens nominetur ? aut hanc affeclionem,

qua ratio nilitur, tibi accidisse unquam, nisi cum in inti-

mis tuis angeris, asserereaudebis? Quae cum ila sint, res

tare unum vides, ut tu quoque in commune consulas,

quo vivamus simul. Qaid enim cum matre agendum sit

quam certe frater Victor non deserit, tu multo meliu}

calles quam ego. Alia scribere , ne te ab ista cogitalionf

averterera, nolui.

EPISTOLA Xl'.


Cur hominis susceptio Filio soli tribuitur^ cum diiî

nce personce sint inseparabiles.

I. Clm me vehementer agitaret quaestio, a te dudur

cum quadam eliam familiari objurgalione proposila, qu(

nam pacto una vivere possemus, et dehoc solo statuisseti

rescribere tibi, et rescripta flagitare, neque ad aliud ali|

quid quod ad noslrastudia perlinet,

stylumavertere, i

inter nos istud ipsum terminaretur, cito me securum fcc

recentis epistolae tuae brevissima et verissima ralio : pro]!

terea scihcet hinc non esse cogitandum, quia vel noscuij

• AliasccLXViii. quse autem xi erat, nunc lxxv. —Scripta paulo post pq

teriorem Epist



EPISTOLA XI. 277

potuerimus ad le, vel lu cum potucris ad nos ncccssario

venlurus sis. Hinc ergo,ut dixi, securus effcctus conside-

iravi omnes epislolas luas, ut viderem (|uarum responsio-

[ num debitor sim. \n quibus tammullas quaesliones reperi,

ut etiam si facile dissolvi possent^ ipso acervo cujusvis

11'ingenium otiumque supcrarent. Tam vero dilliciles sunt,

lutet si una earum milii esset imposita, non dubitarem

j.ime onustissimum confiteri. Hoc autem procemium ad id

; valet, ut tanlisper desinas nova quaerere, donec toto oere

; alieno liberemur , et de solo judicio tuo mihi rescribas.

(Quanquam scio quam sit adversum me, qui tuarum divi-

];inarum cogitationum vel tantisper particeps esse differo.

J II. Accipe igitur quid mihi videatur de susceptione

jhominis myslica, quam propter salutem nostram factam

lessercligio, quaimbutisumus,credendum cognoscendum-

«jque commendat : quam qusestionem non facillimam om-niumelegi,cui potissimum responderem.Illa namque, quae

de hoc mundo quoeruntur, nec satis ad beatam vitam obli-

nendam mihi videntur perlinere ; et si aliquid afFerunt vo-

Iuplalis,cum investigantur, metuendumesttamen neoccu-

; pent tempus rebus impendendum melioribus.Quamobrem

I

quod ad hoc pertinet susceptum in prnesentia, prius miror

Iteesse commotum,cur non Pater sed Filius dicaturhomi-

1 nem suscepisse, sed etiam Spiritussanctus. Nam ista Tri-

j nitas catholica fide ita inseparabilis commendatur et cre-

1 ditur, ila etiam a paucis sanctis beatisque intelligitur, ut

rj quidquid ab ea fit, simul fieri sit existimandum, et a Patre,

et a Filio , et a Spiritu sancto. Ncc quidquam Patrem• facere, quod non et Filius et Spirilus sanctus, nec cjuid-

quam Spiritum sanclum, quod non et Pater et Filius, nec

quidcpâm Filium, cjuod non et Pater et Spiritus sanctus

facial. Ex quo videtur esse consecjuens, ut hominem Tri-

nitas tota susceperit ; nam si Filius susccpit, Pater autem



278 S. AUGUSTIM EPISCOPl

et Spiritus sanctus non susceperunt, aliquid praeter invi

cera faciunt. Gur ergo in mysteriis et sacris nostris homi-

ijis susceptio Filio tributa celebratur. Haec est plenissim

quj^stio ita difiicilis, et de re tam magna^ ut nec sententi«

hic satis expedita, nec ejus probatio satis secura ess«

possit. Audeo tamen, siquidera ad te scribo, significaw

potius quid raeus animus habeat, quam explicare, ut cae-

tera[pro ingenio tuo et familiaritate nostra, qua fit ut m< 1

optime noveris, per teipseconjectes.

III.Nulla naturaest, Nebridi,et omnino nulla substan-

tia, qua3 non in se habeat haec tria, et prse se gerat, prim(

ut sit, deinde ut hoc vel illud sit, tertio ut in eo quod esi

maneat quantum potest. Priraum illud, causam ipsan:

naturse ostentat, ex qua sunt omnia : aherum, speciem pe»

quam fabricantur_, et quodam modo formantur omnia

tertium, manentiam quamdam, ut ita dicam, in qua suni

omnia, Quod si fieri potest ut ahquid sit, quod non hoc ve

illud sit, neque in genere suo maneat 5 aut hoc quidem

aut illud sit, sed non sit neque in genere suo maneat, quan

tum potest ; aut in suo genere quidem pro ipsius suii

generis viribus maneat, sed tamen nec sit, neque hoc ve;

illud sit : fieri etiam potest , ut in illa Trinitate aliquc

persona prseter alias aliquid faciat. At si cernis necesse

esse,ut quidquid sit, continuo ethocaut illud sit,et in suc

genere raaneat quantum potest, nihil tria illa prseter invi-j

cem faciunt. Video adhuc partem me egisse hujus quaes-

tionis qua fit diflicilis solutio. Sed breviter tibi aperin

volui, si tamen egi quod volui, quam subtiliter, et quantc

veritate in Gatholica intelligatur hujusce inseperabilitaj!

frinitatis. 1

IV. Nunc accipe quomodo possit non movere animuix

illud quodmovet. Species quae proprie Filio tribuitur, es

pertinet etiam ad disciplinam , et ad artem quamdam, Si



EprsTOL\ XI. 279

bene hoc vocabulo iii his rebiis uumur, et ad intelligen-

tiam qua ipsc animus rerum cogilalionc formatur. Itaque

quoniam per illam susceptionem hominis id aclum est,

Ut quaedam nobis disciplina vivendi, et exemplum prae-

cepti, sub quarumdam sententiarum majestate ac pcrspi-

cuitate insinuaretur, non sine ratione hoc totum Filio

tribuitur. In multis enim rebus, quas cogitationi et pru-

dentiae committo tuse , quamvis multa insint, aliquid ta-

men eminet, et ideo sibi proprietatem quamdam non ab-

surde vindicat; velut in ilhs tribus generibus quaestionum,etiamsi quaeratur an sit, ibi est et quid sit, esse enim non

potest profecto , nisi aliquid sit ; ibi etiam probandum

improbandumve sil, quidquid enim est, nonnulla seslima-

tione dignum est : ita cum quseritur quid sit, necesse est

ut et sit, et aliqua aestimatione pendatur. Hoc modo etiam

cum quaeritur quale sit, ct aliquid est utique ita, cum sibi

inseparabiliter juncta sunt omnia, nomen tamen quaestio

non ex omnibus accipit, , ut sese habuerit quaerentis inten-

tio. Ergo disciplina hominibus est necessaria, qua imbue-

rentur, et qua ad modum formarentur. Non tamen idipsum,

quod per hanc disciplinam fit in hominibus, aut non esse

possumus dicere, aut non appetendum •, sed scire prius in-

tendimus, et per quod conjiciamusaliquid, etin quo ma-neamus. Demonstranda igitur prius erat quaedam norma

et regula disciplinae,

quod factum est |per illam suscepti

hominis dispensationem,

quae proprie Filio tribuenda est

ut esset consequens et ipsius Patris, id est, unius princi-

pii, ex quo sunt omnia, cognitio per Filium, etqusedam

hiterior et ineffabilis suavitas atque dulcedo,in ista cogni-tione permanendi contemnendique omnia mortalia, quoddonum et munus proprio Spiritui sancto tribuitur. Ergo

cum agantur omnia summa communione et inseparabiii-

tale, tamen distincte demonstranda erant propter imbe-







282 S. ArGXJSTINI episcopi

mis longse noctes , nec a me totae dormiuntur : sed se

objiciunt magis cogitanda cum otium est,quapdiffirmando

sunt otio necessaria. Quid ergo faciam, mutus-no apudte, an tacitus sim ? neutrum vis, neutrum volo. Quare age

atque accipe quod de me excludere potuit uhimum noc-

tis, quandiu exequebatur, quo brec epistola scripta est.

II. Necesse est te meminisse quod crebro inter nos ser-

mone jactatum est, nosque jactavit anbelantes atque aes-

tuantes, de animae scilicet, vel perpetuo quodam corpore,

vel quasi corpore, quod a nonnullis etiam dici vehicuium

recordaris. Quam rem certe, siquidem loco movetur, non

esse intelligibilem, clarum est. Quidquid autem intelligi-

bile non est , intelligi non potest. At quod intellectum

fugit, si saltem sensum non refugit, aestimare inde aliquid

verisimibter non usquequaque denegatur. Quod vero

neque inteUigi neque sentiri potest , temerariam nimisatque nugatoriam gignit opinionem 5 et hoc de quo agimus

tale est, si tamen est. Cur ergo,

quseso te, non nobis ad

hanc qusestiunculam indicimus ferias, et nos totos impre-

cato Deo in summam serenitatem naturse summe vivenlis

attollimus ?

III. Hic forsitan dicas, quanquam corpore perpici ne-

queant, multa nos tamen ad corpus pertinentia inteUigibi-

liter posse percipere , ut est quod novimus esse corpus.

Quis enim neget , aut quis hoc verisimile potiusquam

verum esse fateatur? Ita cum ipsum corpus versimiie sit,

esse tamen in natura taie quiddam verissimum est ; ergo[

corpus sensibile, esse autemcorpus inteliigibiie judicatur:

non enim posset aiiter percipi. Ita nescio quid iliud, de

quo qnaerimus, corpus, quo inniti anima, ut de ioco ad

iocum transeat, putatur, quanquam etiamsi non sensiljus

nostris, tamen quibusdam longe vegetioribussensijjile sit,

utrum tamen sit, inteiiigibiiiter cognosci potest.



EPISTOLA XIV. 283

IV. Hocsidices, veniatin mcntemilludquodintelligere

appellamus, duobus modis in nobis fieri ; aut ipsa per se

atque ratione intrinsecus, utcum intelligimus essc ipsum

intellectum : aut admonitione a sensibus , ut id quod

jam dictum est, cum intelligimus esse corpus. In quibus

duobus generibus illud primum per nos, id est, de eo

quod apud nos est Deum consulendo ; hoc autem secun-

dum de eo quoda corpore scnsuque nuntiatur, nihilomi-

nus Deum consulendo intelligimus. Quse si rata sunt,nemo

de illo corpore utrum sit intelligere potest,nisi cui sensus

quidquam de illo nuntiarit. In quo animantium numero

si ullus est, nos quoniam non esse perspicimus, illudetiam

perfectum puto, quod supra dicere cceperam, non ad

nos istam pertinere quDestionem. Haec etiam atque etiam

cogites velim , et quod cogitando genueris, ut noverim

cures.

Â/V\ ^/VV% 'VVX^ A/VV% A/VV^ A/VV% 'XjXVV V^^t 'VVVt VV%a/VV^ VVV%'VV^

EPISTOLA X\\\


Quare sol non idem prwstat quod ccetera sidera.

Veritas summa an hominis cujusque rationem

contineat.

I.B.ECENTISSIMTS Htteris tuis respondere malui,nonquod

contempserim prsecedentia quaesita tua, minusve me de-lectaverint ; sed quod in respondendo majora quam opi-

naris moHor. Quanquam enim longiorem, quam longis-

' Alias cxv secunda. quae auteni xiv crat, nunc lxxh. —Sciipta circa itlem

leiupus.



284 S. lUGUSTINl EPISCOPl

sima esl, epistolam tibi mittendam esse pracscripseris, non

tamen tantum habemus otii, quantum existimas, et quan-

tum nos semper optasse nosli et optamus. Nec quoeras cur

ista slt. Illa enim facilius quibus impedior, quam cur

impediar exposuerim.

II. Scribis cur ego et tu cum simus singuli eadem muita

faciamus, sol autem non idem faciat quod caetera sidera.

Cujus rei causam conarer. Nam si eadem nos agimus,

multa et ille cum caeteris agit. Si non ille, ncc nos. Am-bulo et ambulas, movctur ct moventur , vigilo et vigilas,

lucet et iucent •, disputo et disputas, circuit et circum-

eunt : tamensi actus animi nullo modo est iis, cjune vide-

mus, comparandus. Si autem animum ita utocquum est,

animo conferas, magis idem vei cogitare vel contemplari,

vel si quid commodius dicitur, si ullus eis inest animus,

sidera quam homines consideranda sunt. Caeterum in cor-porum motibus, si, utsoles, diligenter atlendas,nihii om-

nino aduobus idemfieri potest. A.n tu cum deambulamus

simul, statimidem nos agereexistimas? absit a prudentia

tua. Septentrioni namque vicinior nostrum qui dearnbu-

lat, aut alterum pari motu antecedat, aut tardius ingre-

diaturnecesse est : neutrumtamen sentiri potest. Sed tu,

ni fallor, quid intelligamus, non quid sentiamus expectas.

Quod si ab axe in meridiem tendamus , conjuncti nobis

atque inhaerentes,quanlum valemus, innitamurque mar-

marmori ievi et aequali , vei etiam ebori, tam non potest

esse amborum idem motus, quam venae pulsus , quamforma, quam facies. Remove nos et pone Glauciam pro-

iem, nihii egeris. Quippe his etiam simillimis geminis

tanta est necessitas,ut proprie moveantur, quanta fuit ut

singuli nascerentur.

III. At enim hoc, inquies, rationi tantum : quod aulem

soi ab astrisdiffert, sensibus etiam clarum atque manifes-



EPJSTOLA XIV. 285

tum est. Si magnitudinem mecogis respicere, nosti de in-

tervallis quam multa dicantur, el ad quantum incertum

perspicuitas ista revocclur.Sed ut concedam ita esse ut ap-

pp.ret, sic enim etcredo, cujus tandem etsensum fefellit,

illa proceritas Naevii pcde longioris quam qui est sex lon-

gissimus ?cui te credo nimium quoesisse hominem sequa-

lem , et cum minime reperisses, uscjue in ejus formamnostram epistolam tendere voiuisse. Quare cum in terris

c|uoque aliquid tale existat,nihil de coelo puto esse miran-

dum. Si autem te movet, quod proeter solem nullius

sideris lumen implet diem : quis,

quaeso te, hominibus

tanlus apparuit quantus ille liomo quem Deus suscepit

longe aliter quam cneteros sanctos alque sapientes. Qucmsi cum aliis sapientibus conferas,majori distantiaconline-

tur, quam collatione solis caetera sidera. Quam sane sirai-

litudinem diligenterintuere. Fieri enimpolestmente, quaexcellis, ut quamdam qusestionem de homine Christo a

te propositam transeuntes dissolverimus.

IV.Item quocris utrum summa illa veritas et summasapientia et forma rerum per quem facta sunt omnia,

quem Filium Dei unicum sacra noslra profitentur, gene-

raliler hominis, an etiam uniuscujusque nostrum rationeraconlineat. Magna qusestio. Sed mihi videtur quod ad ho-

mincm faciendum attinet , hominis quidem tantura non

meam vel tuam ibi esse rationem : quod autem ad orbem

temporis varias hominum rationes in illa sinceritate vivere.

Verum hoc cum obscurissiraum sit, qua similitudine illus-

trari possit, ignoro : nisi forte ad artes illas, quae insunt

animo nostro confugiendum est. Nam in disciplina me-

tiendi una est anguli ratio, una quadrati. Itaque quoties

demontrareangulumvolo, non nisi una ratio anguli mihi

occurrit. Sed quadratum nequaciuam scriberem, nisi qua-

tuor simul angulorura rationem intuerer : Ita quilibet



286 S. AUGUSTIWI EPISCOPI

liomo una ratione qua bomo intelligitur factus est. At ut

populus fiat, quamvis et ipsa una ratio, non tamen homi-

nis ratio, sed liominum. Si igitur pars hujus universi et

Nebridius, sicut est : et omne universum partibus confit,

non potuit universi conditor Deus rationem partium non

habere. Quamobrem quod plurimorum hominum ibi ratio

est, non ad ipsum hominem pertinet, quanquam miris

rursum modo ad unum omnia redigatur. Sed tu id com-

modius cogitabis : his contentus sis interim peto, quanquam

jara excesserim Naevium.

EPISTOLA XV \

ROMANIANO AUGUSTINUS.

Signijicat scriptum a se opuscidum de religione,

transmittendum Romaniano , quem hortatur ut

otium datum bene collocet.

I. NoN haec epistola sic inopiam chartae indicat, ut

membranas saltem abundare testetur. Tabellas eburneas,

quas habeo, avunculo tuo cum htteris misi. Tuenim huic

pelhculae faciiius ignosces, quia differri non potuit quod

ei scripsi, et tibi non scribere etiam ineptissimum existi-

mavi. Sed tabellas, si quse ibi nostrae sunt, propter hujus-

modi necessitates, mittas, peto. Scripsi quidquam de ca-

thohca rehgione^ quantum Dominus dare dignatus est,

quod tibi volo ante adventum meum mittere , si charta

interim non desit. Tolerabis enim qualemcumque scriptu-

ram ex ofiicina majorum. De codicibus, praeter hbros de

Oratore, totum mihi excidit. Sed nihil ampUus rescribere

' Alias cKin. (]iia! autciu sv eiat, nunc i.xxiii. —Sciipta anna 390.





288 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

«.tÔ^^V^V^ WV^ W/\/\ VW^^WMWWWl/^ wv% w^ w/v% WV^^WWWV%W/V^W/W WWW/%^ W/W

f

EPISTOLA XYI*.

MAXIMI MADAURENSIS AD AUGUSTINUM.

Maximus grammaticus Madaurensis Augustino^ ex-

cusans a Paganis unum Deum variis nominibus

coli, indignans mortuos homines Gentium diisprce-

ferri, irridens Punica qucedam nomina ; perstrin-

gens , opinamur, Christianos, quod venerarentur

sepulchra Martyrum, ac notans quod profanosad sua sacra non admitterent.

I. « AvEKscrebro tuis atralihus loetificari, et instinctutui sermonis, quo me paulo antejucundissime salva cha-

j

ritate pulsasti, paria redhibere non destiti, ne silentium

meum pcenitudinem appellares. Sed quaeso ut si haec

quasi seniles artus esse dixeris, benignarum aurium in-

dulgentia prosequaris. Olympum montem deorum csse

habitaculum, sub incerta fide Grsecia fabulalur. At vero

noslroe urbis forum salutarium numinum frequentia pos-

sessum nos cernimus et probamus. Equidem unum esse

Deum summum sine initio, sine prole naturae ceu patrem

magnum atque magnificum, quis tam demens, tam mente

captus neget esse certissimum ? Hujus nos virtutes per

mundanum opus ditfusas _, multis vocabuhs invocamus,

quoniam nomenejus cuncti proprium viddicet ignoramus.

Nam Deus omnibus religionibus commune nomen est.Ita

fit ut dum ejus quasi quoedam membra carplim, variis

' Alias sLiu. quae autcm xvi erat, iiunc lxxiv. —Scripta forte circa annu.n

390.



rnsioKA wi. 281»

Supplicationi))u.s proscquimur, totum coJerc proCrcfo

videamur. »

II. « Sed impatientem me esse tanti crroris, dissimulare

non possum. Quis enim ferat Jovi lulmina vibranli prae-

ferri Mygdonem , Junoni, Minervoe,Veneri, Vestaeque Sa-

naen, et cunctis (pro nefas)diis immortalibus arcliimar-

tyrem Namphanionem, inler (|uos Lucitas eliam haudminore cultu suscipitur, atque alii interminato numero(diis

hominibus(|ue odiosa nomina) qui conscientia nefando-

rum facinorum, specie gloriosae mortis, scelera suasceleri-

bus cumuJantes dignum nioribus factis(|uc suis cxilum

maculati repererunt. Horum busta si memoratu dignumest, rtlictis templis, neglectis majorum suorum manibus,

stuhi frequentant, ita ut proesagium vatis illius indigne

ferentis emineat. »

Inque Deum templis juravit Roma pcr unibras '

« Sed mihi hac tempestate propemodum videlur bel-

lum Actiacum rursus exortum, quo Êgyptia monslra in

Romanorum Deos audeant tela vibrare, minime dura-

lura.M

III.(( Sed illud quaeso, vir sapientissime, uti remoto fa-

I

cundine robore atque exploso, (jua cunctls clarus es, orais-

' sis cliam quibus pugnare solebasChrysippeis argumentis,

postposita paululum dialectica, quoe nervorum suorum

iluctamine nihil certi cuiquam relinquere nititur, ipsa re

approbes, quis sit iste Deus, quem vobis Christiani, quasi

proprium vindicatis, et in locis abdilis prnesentem vos vi-

Idere componiiis. Nosctenim deos nostros luce palam ante

oculos, alque aures omnium mortalium piis precibus ado-

ramus, et per suaves liostias propilios nobis ellicimus, et

a cunclis haec cerni et probari conlendimus. »

• I.ucimi veisu.-.

CXLV. i9



290 S. ALGTISTIIVI EPISCOPI

IV. « Sed ulterius huic certamini tne senex invalidus

subtraho, et in sententiam Mantuani rhetoris libenter

pergo:

Trahit sua quemque voluptas '.

Posthaec non dubito,vir eximie,qui a mea secta deviasli,

hanc epistoiam aliquorum furto detractam, flammis vel

quolibet pacto perituram.Quod si acciderit, erit damnumchartulae, non nostri sermonis, cujus exemplar penes omnesreligiosos perpetuo relinebo. Dii te servent , per quos et

eorum atque cunctorum mortalium communem patrem,

universi mortales, quos terra sustinet, milie modis con-

cordi discordia veneramur et coiimus. »

k/V\VVVVVVVVlVVVVVVVVVVVVVVV«.VVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVV%/VVVVVVVVVtVVt/VV%/VVVVVV\IVVV

EPISTOLA XVIP.

AD MAXIMUM 3IADAURENSEM.i

Augustinus Maximo grammatico respondet ad su^

periora, sed sicat ostendat indigna quibus respon^

deatur, digna quce rideantur.

I. Seriim-ne aliquid inter nos agimus an jocari libetl

Nam sicut tua epistola loquitur^ utrum causae ipsius infn''

mitate, an morum tuorum comitate sit factum, ut mallejl

esse facetior, quam paratior, inccrtum habeo. Primo enirrl

Olympi montis et fori vestri comparatio facta est : qua;

nescio quo pertinuerit, nisi ut me commonefaceret in illd

monte Jovem castra posuisse, cum adversus patrem belhj

gereret, ut ea docet historia, quam vestri etiam sacranj

' Virgil. Eglog. ii, v. 65. —» Alias xnv. qute auteni xvii erat, nunc xxmj—Scripta circa annum 3go.



EPISTOLA XVII. 291

ôcant : et in isto foro recordarer essc in duobus simula-

ris unum Martcm nudum, aiterum armatum, quorumlaemonium infestissimum civibus, porrectis tribus digitis

;ontra collocata statua bumana comprimeret. Ergo-nem(|uam ego crediderim, mentione illiusfori facta, numi-lum taiium memoriam mihi te renovare voluisse , nisi

o( ari potius quam serio agere maluisses? Sed illud plane

|Li od tales Deos quoedam Dei unius magni membra esse

lixisli, admoneo, quia dignaris, ut ab hujusraodi sacriie-

•is iacetiiste magnopere abstineas. Siquidem illum Deumli( is unum, de quo ( ut dictum est a veteribus ) docti in-

ioctique consentiunt , hujus-ne tu membra dicis esse,

[U(3rum immanitatem, vei (sihoc mavis)potentiam, mor-ui hominis imago compescit? Plura hinc possem dicere :

ides enim pro tua prudentia, quam late iocus iste pateat

eprehensioni. Sed me ipse cohibeo , ne a te rhetorice

potius quam veridice agere existimer.

i II. Nam quod nomina quoedam Punica mortuorum col-

egisti, quibus in nostram religionem festivas(ut tibi visum

st) conlumelias jaciendas putares, nescio utrum refellere

lcbeam, an siientio proeterire. Si enim res istae videntur

am leves tuae gravitati quam sunt, jocari mihi non muitumacat. Si autem graves tibi videntur, miror quodnominura

libsurditate comraoto, in mentem non venerit habere tuos

it in sacerdotibus Eucaddires, et in numinibus Abaddi-

cs. Non puto ego ista tibi cum scriberes in animo non:msse, sed more liumanitatis et leporis tui, commonefacere

los voluisti ad reiaxandum animura, quanta in vestra

juperstitione ridenda sint. Neque enira usque adeo te

psum oblivisci potuisses, ut horao Afer scribens Afris,

:um simus utrique in Africa constituti , Punica nomina

ixagitanda exisliraares.Nam si eavocabuiainterpreteraur,

.Vamphanio quid aiiud significat, quani boni pedis homi-19.



292 8. AUGLSTIKi EPISCOPI

nem , id est,cujus advenlus airerat alicjuid felicitatis:

sicut solemus dicere, secundo pedeintroisse, cujus introi-

lum prosperitas aliqua consecula sit ? Quae linguasi

im-prohalur abs te, nega Punicis libris, ut a virisdoctissimis

proditur, multa sapienter esse mandata raemoria}. Poeni-

teat le certe ibi natum, ubi hujus lingupe cunabula reca-

lent. Si vcroetsonus nobis non rationnbiliterdisplicet, et

me bene interpretatum illud vocabulnm recognoscis,

babcs quod succenseas Virgilio tuo, qui Herculem veslrum

ad sacra, quae illi ab Evandro celebranlur, invitat hoc

modo:

Et nos et tua dexter adi pcde sacra secundo •

Secundopede oplat utveniat. Ergo vcnire Herculem optat

Nampbanionem,de t|uo tu mullum nobisinsullare digna-

ris. Verumtamen si ridere dejectat, habes apud vos mag-

nammateriam faceliarum : deum Sterculium,deam Cloa-

cinam, Venerem calvam,dcum Timorem, deum Pallorem,

deam Febrem , et ccctera innumcrabilia hnjusccmodi,

quibus Romani antiqui simulacrorum culiores templa fe-

cerunt, et colenda censuerunt; quaesi negligis, RomanosDeos negligis : ex quo intelligeris non Romanis initiatus

sacris, etlamen Punica nomina, tanquam numinumRo-manorum aJtaribus deditus, contemnisac despicis.

III. Sed mihi videris omnino plus quam nos fortassf

illa sacra nihili pendere, scd ex eis nescio quam captar(

ad hujus vitae transilum voluptatem : quippe qui etiarr

non dubitaveris adMaronem confugere, ut scribis, etcjui

versu te tueri, quo ait :

Trfthit sua quemque voluptas •.

' Viigil. iEneid. lib vn;, v. 33. — Id. F.glo^. n, v. TiS.



I

EPISTOLA XVII. 298

Narn si tihi auctoritas Maronis placel, sicul placorpsigni-

ficas, profeclo eliam illud placet,

Primus ab aellierco vcnit Saturnus Olympo,

Arma Jovis fugiens, et regnis exul aJemptis'.

Et c.Ttera, quibus eum alque hujuscemodi deos vestros

vuh intcJligi hoinincs fuisse. Lcgerat enim ille multamhistoriam vetusta auctoritate roboratam ,

quam eliam

TulHus lcgerat, qui hoc idem in dialogis plus quam pos-

tuhreaudcremus commen.orat, etperducere in hominumnolitiam, quantum illa tempora patiebantur, molitur.

IV. Quod aulem dicis, eo noslris veslra sacra praeponi,

quod vos publice colitis deos, nos autem secrctioribus con-

venticulis utimur : primo illud abs te quaero, quomodochlitus sis Libcrum illum, ([uem paucorum sacratorum

oculis committcndum pulatis. Deindetu ipse jiidicas nihil

aliud te agerevoluisse, cum publicam sacrorum veslrorum

celebrationem commemorares, nisi ut nobis decuriones et

primales civitatis per plaicas veslr,ie urbis bacchantes ac

furenles, ante oculos (piasi spcctacula poncremus : in qua

celebrilate, si numine inluibitamini, ccrte videtis quale

iilud sit,

quodadimit

mentem.Si

aulemfingilis, qufie sunt

ista etiam in publico vestra secreta, vel quo pertinet tam

turpe mendacium ? deinde cur nulla futura canitis, si

vatcs estis? aut cur spoliatis circumstanles, si sani cstis ?

V. Cum igilur 1i,tc nos ct alia, quae nunc praelermit-

tenda exislimo, per cpistolam tuam feceris recordari,quid

nos non derideamus deos vestros, quos abs te ipso subti-

liler dcrideri nemo non inteliigit, qui et u genium luumnovit, et iegit iitteras luas? Itaque si aliquid inter nos

his de rebus vis agamus, quod aetati luac prudcnticeque

congruit, quod denique de nostro proposito jure a cha-

' Virgil, yEneid. lib. vm, vers. 3iq, iw.



294 S. AUGUSTIKI EFISC01>1

rissimis nostris flagitari potest, qusere aliquid nostra dis-

cussione dignum : et ea pro vestris numinibus cura di- i.

cere, in quibus non te causae praevaricatorem putemus,

quo nos magis commoneas, quae conlra illosdici possunt,

quam pro eis aliquid dicas. Ad summam tamen, ne te hoclateat, et in sacrilega convitia imprudentem trahat, sciaS

a Christianis catholicis, quorum in vestro oppido etiani

Ecclesia constituta est, nulliim coli mortuorum, nihil

denique ut numen adorari, quod sit factum et condituma Deo,sed unum ipsum Deum,qui fecit et condidit omnia^

Disserentur ista latius, ipso vero et uno Deo adjuvante,

cum te graviler agere velle cognovero.

EPISTOLA XYIU'.

AUGUSTINUS C^LESTINO.

Naturcuûm genus triplex perstringitur.

I. O uTiNAM possem assidue tibi aliquid dicere ! Id

autem aliquid est, ut curis exueremur inanibus, et curis

indueremur utilibus. Nam de securitate nescio utrum

quidquam in hoc mundo sperandum sit. Scripsi, nec re-

cepi ulla rescripta. Misi adversum Manichoeos IibrGS,quoS

paratos et emendatos mittere potui, nec quidquam ex illis

judicii motusque nostri notum mihi factura est. Nunc eos

repetere jam me, vos autem restituere convenit. Peto ita-

que ne differatis eos remittere cum rescriptis, quibus

nosse cupio quid de illis geritis, vel adhuc ad illum erro-

rem expugnandum quid armaturae vobis opus esse arbi-

tremini.

' Alias Lxin. qua; autem xviii erat, nunc lxxxi. —Scripta forte circa Sqo.



EPISTOLA XIX. 295

II. Sane quoniam te iiovi, accipe hoc quiddam grande

et breve. Est natura per locos et tempora mutabilis, ut

corpus. Et est natura per locos nullo modo, sed tantumper tempora etiam ipsa mutabilis, ut anima. Et est natura

quae nec per iocos , nec per tempota mutari potest, hoc

Deus est. Quod hic insinuavi quoquo modo mutabile,

creatura dicitur : quod immutabile, Creator. Cum autem

omne quod esse dicimus, in quantum manet dicamus,

et in cjuantum unum cst, omnis porro pulchritudinis formaunilas sit : vides profecto in ista distributione naturarum,

quid summe sit, quid infime, et tamen sit5

quid medie,

majusque infimo, et minus summo sit. Summum illud

est ipsa beatitas : infimum, quod nec beatum esse po-

test, nec miserum : quod vero medium, vivit inchnatione

ad infimum , misere ; conversione ad summum beate

vivit. Qui Christo credit, non dihgit infmium, non su-

perbit in medio, atque ita summo inhserere fit idoneus

et hoc est totum, quod agere jubemur, monemur, accen-

dimur.

1/%^ ^/VV% VV%/% \A/%^ t VV> '«/VV^ VVV\ AAO^ V%/V% 'VVVX Vt/t;\ '\A/V« /vv\^ «Vl^

EPISTOLA XIX'.

GAIO AUGUSTINUS.

Gaio, quem forte disputatione traxerat acl Ecch-siarriy mittit suos libros legendos adhortans ut per-

severet in hono proposito

I. Ut abs te abscessimus, dicinon potestquanta suavi-

tate nos perfuderit recordatio tui, ac saepe perfundat. Re-

cohmus enim ardore inquisitionis tuae, cum esset mirabi-

' Alias Lxxxiv. quse autem xix erat, nunc lxxxii. —Scripta forte circa Sgo,



!>96 s. AtGisTiM p:siscopi

lis, non fuisse perlurbatam modcsliam disputandi. Namnecjue flagranlius percontantem, neque Iranquillius au-

dientem quemquam facileinvenerim.Vellem ilaque tecummulium loqui : non enim muitum csset quantumcumqueesset, si tecum loquerer. Sed quia dillicile est, quid opus

est causas quserere? Prorsus ditlicile est: erit fortasse aii-

quando facillimum : ita Deus velit ; nnnc certe aliud est.

Dedi crgo negolium fratri, per quem liltcras misi, ut om-

nia nostra legenda praebeat prudentissima; charitati tiiae.

Non enim alicjuid mcum inculcabit invito : novi enim quid

bcnignitatis in nosanimo geras: quoe tamen si lecla pro-

baveris, et vera pervideris, nostra esse non putes, nisi

quia data sunt, eoque te convcrtas licet, unde tibi quoque

estut ea probares datum.Nemo enim quod legit, in codice

ipso cernil verum esse, aut in eo qui scripserit •, sed in se

potius, si ejus menti quoddam non vulgariler candidum,

sed a faece corporis remotissimum lumen veritatis impres-

sum est. Quod si falsa afKiua at(jue improbanda compere-

ris, de humano nubilo irroratascias etea vere noslra esse

deputes. Hortarer autem te ad quaerendum, nisi videre

mihi viderer hiantia quaedam ora cortlis tui , hortarer

etiam, ulquod verum cognoveris virililer teneas, nisi prae

te ferres evidenlissimum robur animi et consilii tui.

Totum enim se mihi brevi tcmpore, prope discussis cor-

poris tegumentis, quod in te vivil, aperuit. Neque ullo

modo siverit Domini nostri misericordissima providentia,

ut a catholico Ghrisli grege tu vir tam bonus et egregie

cordatus aiienus sis.





298 s. AUGUSTim episcopi

alitersentiat, quara veritas postulat. Tu vero, frater dilec-

tissime, qui nullo modo erras credendo vel sciendo, mag-

num bonum esse libenter Deo casteque servire , cumqueralibet hominum propterea diligis

,quod hujus boni

participemcredis, tecum est fVuclus tuus, etiamsiille non

ita sit. Quapropter tibi de hac re gratulandum est, illi

autem non si propterea diligitur, sed si talis est, qualem

esse existimat a quo propterea diligitur. Quales itaquenos

simus, ([uantumque in Deum promoverimus, ipse viderit,

cujus non solum de hominis bono, sed de homine ipso

non potest errare judicium. Tibi ad mercedem beatitudi-

nis, quod ad hanc rom atlinet , satis est, quod nos tales

credens quales oporlet esse servos Dei, tot.o sinu cordis

amplecteris. Gratias vero tibi uberes agimus, quod nos

cumlaudas,

tanquamtales simus, mirabiliter hortaris, ut

tales esse cupiamus 5 uberiores etiam , si non solum te

commendes orationibus nostris, sed etiam non praetermit-

tas orare pro nobis, Gratior est enim Deo pro fratre de-

precatio, ubi sacrificium charitatis ofFertur.

III. Parvulum tuum plurimum saluto, et secundumpraecepta Domini saiutaria opto grandescere. Domui quo-

que tuoe unam aedem et devotionem veram, quae sola ca-

tholica est, provenire desideroet precor: in quam rem, si

quara forte aliam nostram operam necessariam existimas,

ne tibi vindicare dubites, et communi domino fretus et

jure charitatis. Illud sane admonuerim religiosissimam

prudentiam tuam,ut timorem Dei non irrationabilem vel

inseras infirmiori vasi tuo, vel nutrias, divina lectione

gravique colloquio. Nerao enim fere soUicitus de statu

animae suae , atque ob hoc sine pertinacia inquirendae

voluntati Domini intentus est, qui l)ono demonstratore

usus non dignoscat quid inter schisma quodlibet, atque

unam catholicam intersit.



EPISTOLA XXI. 299

«VVVt ^/VM «VVVt «VV^/^ VVO^ «VVVt «VVM>\ VV« VV» /VVIA 'VVV'^ VVVk /^^

EPISTOLA XXP.

Domino bcati?sirao et venerabili , in conspectu Domini sincera cliaritate

cliarissimo patri VALERIO episcopo AUGUSTINUS presbyter in Do-

mino saiutem.

Aiigustimis m piêsbYteriim Hipponensem ordinatus^

prcrsertim ad dispensandum verbum Dei, secum-

que reputans quam dijfficile sit sacerdotem piumagere^ obsecrat F alerium ut patiatur ipsum in

secessu precibus et studio hoc agere, ut sit idoneus

imposito muneri.

I. Akte omniapeto, ut cogitet religiosa prudentia tua,

nihil esse in hac vita , et maxime hoc tempore facihus - et

laetius , et hominibus acceptabihus episcopi , aut presby-

teri , aut diaconi officio, si perlunclorie atque adulatorie

res agalur : sed nihil apud Deum miserius, et tristius , et

damnabilius. Item nihil esse in hac vita, et maxime hoc

tempore difficilius, laboriosius, periculosius episcopi , aut

presbyteri , aut diaconi officio , sed apud Deum nihil bea-

tius , si eo modo mihtetur quo noster Imperator jubet.

Quis autera iste sit modus , nec a pueritia , nec ab adoles-

centia mea didici : et eo tempore quo discere coeperam,

vis mihi facta est , merito peccatorum meorum, (namquid ahud existimem nescio) ut secundus locus guber-

nacidorum mihi traderetur, qui remum tenere non no-

veram.

II. Sed arbitror Dominum meum propterea me sic

Alias cxLviit. quie auteni xxi erat, nunc ccixxiv. —Scripta anno ineunte

891. — ' Fovle felicius.





EPISIOLA XXI. ZOl

diligis me? certe diligis ipsam ecclesiam , cui me sic mi-

nislrare voluisli? el tamen certus sum quod et me el ip-

sam diligis. Sed pulas me idoneum , cum ego mclius menoverim, qui lamen nec ipse me nossem, nisi experiendo

didicissem.

IV. Sed dicit forlasse sanctitas tua : Vellcm scire quid

desit instruclioni luae. Tam multa autcm sunt, ul facil:us

po.ssim enumerare qune liabeam, quam qufe halêre desi-

dero. Auderom enim diccre, scire me, et plena fide reli-

nere quid pertineat ad salulem nostram. Sed hoc ipsum

qaomodo ministrem ad salutem aliorum , non quserens

quod mihi ulile est, sed quod raullis, ut salvi fiant? Et

sunt lortasse alif|ua_, imo non est dubitandum esse in

sanctis libris conscripta consilia, quibus cognitiset appre*

bensis possit homo Dei rebus ecclesiaslicis ordinalioribus

minislrare , aut certe inter manus iniquorum vel vivere

conscientia saniore, vcl mori, ut illa vila non amillatur,

cui uni Chrisliana corda humilia et mansueta suspirant.

Quomodo aulem hoc ficri potest, nisi quemadmodum ipse

Dominus dicit, petendo , qunerendo, pulsando, id est

orando , legendo, plangendo? Ad quod negotium mihi

parvum tempus velut usque ad Pascha impelrare volui

per fraires a tua sincerissima et venerabili charitate, et

nunc perhas preces volo.

V. Quid enim responsurus sum Domino judici : Non po-

teram ista jam qu.nercre, cum ecclcsiaslicis negotiis impe-

direr? Si ergo mihi dicat : Serve nequam, si villa ccclesiae

calumniosum aliquem pateretur , cujus fruclibuscolligen-

dis magna opera impenditur, neglecto agro quem rigavi

sanguine meo, si quid agere pro ea posses apud judicera

terrac, nonne omnibus consenlientibus, nonnullis etiam

jubentibus et cogentibus pergcres , et si conlra te judica-

rclur , eliam transmare proficiscereris : atque hoc modo



302 S. A.UGtJSTINI EPISCOPI

vel annuam vel eo amplius absentiam luam nulla querela

revocaret, ne alius possideret terram, non animoe, sed

corpori pauperum necessariam : quorum tamen famemvivae arbores meae multo facilius mihique gratius , si dili-

genter colerentur, explerent? Cur ergo ad discendam

agriculturam meam vacationem temporis tibi defuisse

causaris? Dic mihi quid respondeam, rogo te? An forte

vis dicam : Senex Valerius dum rae omnibus rebus

instructum essecredidisset

,quanto amplius

medilexit

tanto minus ista discere permisit?

VI. Attende omnia ista , senex Valeri, obsecro te per

bonitatem et severitatem Christi,

per misericordiam et

judicium ejus, per eum qui tantam tibi inspiravit erga nos

charitatem , ut ne te , nec pro lucro animae nostrae , au-

deamus ofTendere. Sic autem mihi Deum et Ghristum tes-

tem facis innocentiae et charitatis, et sinceri affectus quemcirca nos habes quasi ego non de his jurare omnibus pos-

sim. Ipsam ergo charitatem et affectum imploro, ut mi-

serearis mei , et concedas mihi , ad hoc quod rogavi , tem-

pus quantum rogavi, atque adjuves me orationibus tuis ,

ut non sit inane desiderium meum , nec infructuosa ec-

clesiae Chrisli atque utihtati fratrum et conservorummeorum absentia mea. Scio quod illam charitatem pro meorantem , niaxime in taJi causa , non despiciet Dominus ,

et eam sicut sacrificium suavitatis accipiens, fortassis bre-

viore tempore quam postulavi me saluberrimis consiliis

de Scripturis suis reddet instructum.

I



EPISTOLA XXII. 303

'VVM«VVkLVVllVt/V\'VVVt'VVV\VVVVVVVtVVV\VVV\VVV«'VVl%VVV\VVV«VtA<\VVVk'VVV\'VVV«'VVV\'V\'

EPISTOLA XXll\

AURELIO eplscopo AUGUSTINUS presbyter.

Augustinus presbyter Aurelio Carthaginensi epis-

copo , dejlens comessationes et ehrietates perAfricam in ccvmeteriis et memoriis Martyrum fre-

quentari specie religionis : cui malo obtestatur ut

mederi velit. Doiet subinde etiam contentionem et

humance lciudis appetitum ab ipso clericorum or~

dine non exulare.

I. QuA gratia responderem litteris sanctitatis tuae , cum

diu haesitans non reperirem (omnia enim vicit affectus

animi mei ,quem jam sponte surgentem lectio epistolae

tuae multo ardentius excitavit) commisi me jam Deo qui

pro viribus raeis operaretur in me , ut ea rescriherem quae

utrique nostrum studio in Domino et cura ecclesiastica

pro tua praestantia et mea obsccundatione congruerent. At-

que illiid primum , quod orationibus meis te adjuvaricredis , non solum non defugio , verum etiam hbenter am-

plector. Ita enim , et si non meis certe tuis , me Dominus

noster exaudiet. Quod fratrem Alypium in nostra conjunc-

tione mansisse , ut exemplo sit fralribus curas mundi hujus

vitare cupientibus , benevolentissime accepisti ago gratias,

quas nulhs verbis exphcare possim : Dominus hoc repen-

dat in animam tuam. Omnis itaque fratrum coetus,

qui

apud nos coepit coalescere, tanta tibi praerogativa obstric-

tus est , ut locis terrarum tantum longe disjunctis ita

nobis consulueris tanquam praesentissimus spiritu. Qua-

• Alias Lxiv. qua autem xxu erat, nunc ccxxxv.— Scriptacirca annum 392.



304 ». AUGUSTIM E^^lSCOPl

propter precibus quantum valemus incumbimus, ut gre-

gem libi commissum tecum Dominus sustinere dignetur,

nec te uspiam deserere, sed adcsse adjutor in opj)ortuni-tatibus, faciens cum Ecclesia sua misericordiam per sa-

cerdotium tuum, qualem spiritales viri utfdciat, lacryrais

eum gemitibusque interpellant.

II. Sciasilaque Domine beatissime et plenissima chari-

tate venerabilis , non despcrare nos, imo spcrare vehc-

menter, quod Dominus ct Deus noster per audorilatem

pcrsonae quam geris , quam non carni , sed spiriiui tuo

impositam esse confidimus, multas carnales fcedilates ct

aegriludines, quas Africana Ecclesia in multis patitur, in

paucis gemit consiliorum * gravitate, et tua possit sanare.

Cum enim Apostolus tria breviler genera viliorum deles-

tanda et vitanda uno in loco posuerit, de quibus innume-

rabilium vitiorum exurgit seges , unum borum quod se-

cundo loco posuit, acerrimc in Ecclesia vindicatur ; duo

aulem reliqua , id est primum ct ullimum , tolerabilia vi-

dentur hominibus, alque ita paulatim fieri potesl, ut nec

vitia jam putentur. Ait enim vas eleciionis : « Non in

» comessalionibus et ebrictatibus, non in cubilibus et

» impudiciliis, non in contcnlione et dolo, sed induite» vos Dominum Jesum Christum; et carnis curam ne fe-

» ceritis in concupiscentiis*. »

III. Horum ergo Irium, cubilia et impudiciline tam

magnum crimen putantur, ut nemo dignusnon modo ec-

clesiastico ministerio, sed ipsa eliam sacramentorumcom-

munionevideatur,

qui se istopeccalo maculavit. Et recte

omnino. Sed quaresolum? Comessaliones enim et ebrie-

tatesita concessne et licitoR putantur, ut in honorem eliam

beatissimorum Martyrum , non solum per dics solcmncs,

(quod ipsum quis non lugeiidum videat, qui haec non' Forfe conciliovum. — ' Rom %w, i3.



EPISTOL;^ XXII. 305

carnis oculis iiispicit,) sed eliam quotidie celebrentur.

Quoe ioeditas si tanium flagiliosa et non etiam sacrilega

esset quibuscumque tolerantiae viribus sustentandam pu-laremus. Quancjuam ubi est illud, quod cum multa vitia

enumerasset idem Apostolus , inter quae posuit ebriosos^

ita conclusit, ut diceret cum talibus nec panem edere?

Sed feramus hacc in luxu et labe domestica , et eorum

conviviorum,

quoe privalis parietibus continentur, acci-

piamusque cum eis corpus Cbristi , cum quibus panemedere prohibemur , saltem de sanctorum corporum se-

pulcris, sahem de locis sacramentorum, de domibus ora-

lionum tantum dedecus arceatur, Quis enim audet vetare

privalim,

quod cum frequentatur in sanctis locis , honor

Martyrum nominalur?

IV. Ha?c si prima Africa tentaret auferre a caeteris terris,

imitalione digna esse deberet : cum vero et per Itahae

maximam psrtem, et in ahis omnibus aut prope omnibus

transmarinis Ecclesiis, partim quia nunquam facta sunt

parlim quia vel orta vel inveterata , sanclorum et vere de

vita futura cogitantium episcoporum dihgentia et animad-

versione extincta atque deleta sint , duhitamus quomodo

possumus tantam morum labem vel proposilo tam latoexemplo emendare? Et nos quidem illarum partium ho-

minem habemus episcopum unde magnas agimus gralias

Deo : quanquam ejus modestioe atque lenitatis est, ejus

denicjue prudentiae et solhcitudinis in Domino, ut eliam

si Afer esset, cito iUi de Scripturis persuaderetur curan-

dum, quod hcentiosa et malc hbera consuetudo vulnus

inflixit. Sed tanta peslilentia est hujus mali, ut sanari

prorsus, quantum mihi videtur, nisi concilii auctoritate

non possit. Aut si ab una ecclesia inchoando est medicina,

sicut videtur audacise, mutare conari quod Garthaginensis

' I Cor. V, 1 1.

i.xLV. 20



306 S. AUGUSTIWI EPISCOPI

ecclesia tenet •, sic magnae impudentiae est , velle servare

quae Garlhaginensis ecclesia correxit. Ad hanc autem rem

quis alius episcopus esset oplandus, nisi qui ea diaconusexecrahatur (5)?

V. Sed quod erat tunc dolendum , nunc auferendum

est, non aspere, sed sicut scriplum est, « In spiritu le-

» nitatis et mansueludinis ^ : >> Dant enim mihi fiduciam

1 lilteroe tuce indices germanissimae charitatis , ut tecum tan-

1 quam mecum audeam coUoqui. Non ergo aspere, quan-

I lum exislimo , non duriter , non modo imperioso ista toJ-

II luntur : magis docendo quam jubendo , magis monendo

n quam minando. Sic enim agendum est cum multitudine :

h severitas autem exercenda est in peccata paucorum. Et si

Iquid minamur, cum dolore fiat, de Scripluris commi-

nando vindiclam futuram'^, ne nos ipsi in noslra potes-

tate, sed Deus in nostro sermone timealur. Ita prius

movebunlur spirilalcs vel spirilalibus proximi,

quorumII aucloritate, el lenissimis quidem scd instantissimis admo-

nitionibus caetera mulliludo frangatur.

VI. Sed quoniam istê in coemeteriis ebrietates et Juxu-

riosa convivia, non solum honores Marlyrum a carnali et

imperita plebe credi solent , sed etiam solatia morluorum;

mihi videlur facilius iilic dissuaderi posse istam foedita-

tem ac turpiludinem , si et de Scripturis prohibeatur, et

oblationes pro spiritibus dormientium, quas vere alicjuid

adinvare crcdendum cst, super ipsas memorias non sint

sumptuosae, at(.|ue omnibus pt-tentibus sine typho, et cumalacritate proebeantur : ne(|ue vendantur; sed si quis ,

pro religione aliquid pecunire offerre vobierit, in prae-

senli pauperibus croget. Ita nec deserere videbuntur me~

morias suorum (cpiod polest gignere non Jevem cordis

dolorem,

) et id celcbrabitur in Ecclesia quod pie et ho-

Gal VI, I. —' Ila sc ipse gessit August. ut videtur in Epist. xxix.



EPI5T0LA XXTI. 307

neste celebratur. Haec interim de comessationibus et ebrie-

talibus dicla sint.

VII. De conlenlione autem et dolo quid me attinet di-

ccre, quando ista vilia non in plebe , scd in nostro numero

graviora sunt? Horum aulem moriiorum mater supcrbia

est, et humanne laudis aviditas, qiiae eliam liypocrisim

saepe generat. Jtuic non resistitur , nisi crebris divinorum

librorum lestimoniis inculialur timor et cliaritas Dei : si

tamen iile qui hoc agit, scipsum praebeat palientiae atquehumiJitatisexcmplum , minus sibi assumcndo quam ofler-

tur 5 sed lamc n ab eis qui se honorant nec tolum nec nihil

accipiendo, et id quod accipitur laudis aut honoris , non

propter se qui totus coram Deo esse debet et luimana

contemnere, sed propter illos accipiatur quibus consulere

non potest, si nimia dcjcctione vilescat : Ab hoc enira

pertinetquod dictum est : « Nemo juventutem tuam con-

» temnat ' : » cum hoc ille dixeril, qui alio loco ait , « Si

» hominibus placere vellem , Christi servus non essem ^. »

yill. Magnum est de honoribus et laudibus homiuura

non laetari , sed et omnem pompam inanem praecidere,

et si quid iude nccessarinm retinelur , id totum ad ulili-

tatem honoranlium sakitern(|ue conferre. Non enim frus-

tra dictum est : « Deus conhnnget ossa hominum placere

» volenlium^. » Quid enim languidius, ([uid lam sine

stahilitate ac foriiludine,

quod ossa significant, quam

homo (|uem male lo(|uentium lingua debiJitat, cum sciat

faJsa esse quae dicuntur? cujus rei doJor nidJo modo

animae viscera dilaniaret , si non smor Jaudis ossa ejusconfringeret. Praesumo de robore animi tui. Itaque ista

quae tecum confero, mihi dico : dignaris tamen credo mc-

cum considerare, quam sint gravia, quam diflicilia. Nonenim hujus hostis vires sentit , nisi qui ei bellum indixerit

' I Tim. IV, i'i. —' Gal. i, lo. —^ Psal. ui, 6.

20.



308 S. AIGLSXINI EI'lSCOl'1

quia si cuiquam Facile est laude cnrere dum denegalur,

dilUcile est ea non delectari cum o^Fertur^ et tamen tanta

mentis in Deum debet esse suspensio , ut si non merito

laudemur, corrigamus eos quos possumus-, ne arbilrentur

aut in nol)is esse quod non est, aut noslrum essc quod

Dei cst, aut ea laudent, quae quamvis non desint nobis,

aut etiam supersint, nequaquam tamcn sunt laudabilia5

velut sunt bona omnia,

quae vel cum pecoribus habemus

communia, vel cum impiis hominibus. Si autem meritolaudamur propler Deum, gratulemur eis quibus placet

verum bonum •, non tamen nobij; quia placemus bomini-

bus , sed si coram Deo tales sumus,

quales nos csse cre-

dunt, et non tribuitur nobis, sed Deo, cujus dona sunt

omnia, quoc vere meritoque laudantur. Hoec mihi ipse

canlo quolidie, vel potius ille cnjus salutaria praecepta

sunt,

quaecumque sive in divinis lectionibus inveniunlur,

sive quce intrinsecus animo suggeruntur ; et tamen vehe-

menter cum adversario dimicans, Sfepe ab eo vulnera

capio, cum delectationem ablatae laudis mihi auferrenon

possum.

IX. Usec propterea scripsi , ut si tuae sanctilati jam

non sunt necessaria, sive quod plura hnjusmodi ipse co-

gitesatque utiliora, sivequod tua3 sanclitati medicina ista

non opus sit, mala tamen mea nota sint tibi, sciasque

unde pro mea infirmitate Deum rogare digncris : quod ut

impensissime facias , obsecro per humanitatem illius , ([ui

praeceptum dedit , ut invicem onera nostra portemus.

Multa sunt quce de vita nostra et conversatione deflerem,quse nollem per litteras ad te venire , si inter cor meumet cor tuum ulla essent ministeria proeter os meum et au-

rcs tuas. Si riutem venerabilis nobis omnlumque nostrura

tota sinccritate charissimus , cujus in te vere fralernam

cum praesens essem , benignilatem studiumque perspexi



EPISTOT.A XXIII. 309

senex Sntiirninus (6) dignalus fueiit, f|nnn(lo opporlu-

numvidehilur,

adnos vi.Miire • (|uid([uid

cumcjus

sanc-titale , et spirituali adectu colloqui pfHuerimus, aut nihil ,

aut non inultum distabit, ac si cum tua dignatione id

ageremus. Quod ul noiiiscum ab eo petere atcjue impe-

trare digneris, tantis prccibus posco,

quantis verba nulla

sulliciunt. Absenliam enim meam tantum longe Ilippo-

nenses vehementer nimisque formidant, neque ullo modoniibi sic volunt credere ; ut et ego vobis. Agrum fratribus

dalum provisionc ct liberalilale lua didicimus, ante epis-

lolam tuam, per sanctum fralrem et conservum noslrura

Parihenium, a (juo mnlta alia, quoe audire desideraba-

mus audivimus. Praestabit Dominus ut etiam coetera, quse

adhuc desideramus, impleantur.

«t/VV^ 'Vl/V^ ^V%/V\ <\'V\'% XO'!^ A/VV% VV%^ -^/VV^ /vvv\ V%/V% A/V%^«vvvv v^

EPISTOLA \Xn\\

Domino dllcctissimo et licnorabili fratri MAXIMINO (7) AUGUSTINUSpresbyter Ecciesiae calliolicre, in Domino salutem.

Augustinus Maximino episcopo Donatistce, qui dia"

conum catliolicum rehaptizasse dicehatur , ut aut

fateatur factum , aut profiteatur se orthodoxumimitans illum vel ad coUoquium, vel adrescriben-

dum , ut concordia Ecclesice sarciatur.

I. Pmus quam ad rem veniara , de qua tuae benevo-

lenliae scribere volui, tituli hujus epistoloe, ne vel te, vel

alium cjuempiam moveat , rationem breviter reddara.

<( Domino-, » Scripsi\

quia scriptum est, (( Vos in liber-

» tatem vocati estis , fratres, tantum ne libertalem in oc-

' Alias ccur. qute autcm xxiii erat, nuncxcviii. —Scripta circa annum 3c)2.



310 S. AUGUSTIWI EPISCOPl

» casionem carnis detis, sed per charitatem servite invi-

» cem ^ » Cum ergo vel hoc ipso oflicio litterarum percliarifatcm tibi serviam , non absurde te dominum voco

propfer unum et veruni Dominum noslrum, Cjui nobis isla

praecepit. « Dileclissimo » aulem quod scripsi, novit Deus

quod non solum te diligam , scd ita diligam ut me ipsum :

quandoquidem bene mihisumconscius, bona metibi optare

quae milii. « Honorabili » vero quod addidi, non ad hoc

addidi , ut honorarem cpiscopalum tuum ; mihi enim

episcopus non es, neque hoc cum contumeha dictum ac-

ceperis, sed ex animo quo in honore nostra dcl)et csse,

Est, est; Non , non. Neque enim ignoras , aut quisquam

homiiuim qui nos novit ignorat, necjuete esse episcopum

meum, ne(|ue me prc^byterum luum. Honorabilem igi-

tur ex ca regula te libenter appello, qua novi te esse ho-minem , et novi hominem ad imaginem Dei , et similita-

dinem factum , et in honore positum ipso ordine et jure

naturae, si tamen inlelligendo , (juae intelligenda sunt,

servet honorem suum. N.-im ita scriptnm esl, « Ilomo in

)) honore posilus non intellexit, comparatus esl jumenlis

))

insensatis, etsimilis factus estillis^. »

Cur ergo te hono-rabilem in quantum hom.oes, non appellem, cum praeser-

tim de tua salute atque correctione,

quandiu in hac vita

es , desperare non audeam? « Fratrem » vero ut vocem

non te latet prneceptum nobis esse divinilus, uteliam eis,

qui neganl se fVatres nostros esse, dicamus : Fratres noslri

estis : et hoc vehementer valet ad causam, propler quamscribcre volui fraternitali tuye. Jam cnim reddila ralione

cur epistolae talem januam fecerim , audi placidissime qude

sequuntur.

II. Ego cum in ista regione consuetudinem hominnmlugendam atque plangcndam, cui cum Christiano nomine

' Gal. V, T 3 —' Pfal. xLvni, 11



EPISTOLA XXIII. 311

glorientur, Christianos rebaptizare non dubitant, quibus

verbis poteram delestarer, non defuerunl laudalores tui,

qui milii dicerent le isla non lacere. Fateor, primo non

credidi. Deinde considerans posse ficri ut animam huma-nam dc lutura vila cogitantem Dei limor invadcret, ut se

ab scelere aperlissimo tempcraret, gratulatus credidi,

quod tali proposilo ab Ecclesia catholica nolueris esse ni-

mis abenus. Qua?rebam sane occasioncm loquendi tccum

ut si fieri possct ea , quae parva remanserat, inler nos dis*

sentio tolleretur : cum ccce ante paucos dies diaconum

nostrum Mutugennensem le rebapiizasse nuntialum cst.

Dolui vehementer, et illius miserabilcm lapsum , et tuum,

frater , inopinatum scelus. Novi enim cpiop sit Ecclesia ca-

tholica. Gentes sunt haereditas Chrisli, et possessioChristi

termini lerrae. Noslis el vos, aut si non noslis, advertite,

facillime a volenlibus sciri potest. Rebaptizare igilur hae-

reticum hominem , qui haec sanctitatis signa perccperit

qune Chriliana Iradidit disciplina , omnino peccalum est :

rebaptizare aulem caiholicum, immanissimum scelus est.

Tamen non adeo credens, quia de te mihi bene persuasum

tenebam, Mulugennamipsc perrexi; et eum quidem mi-

serum videre non potui , a parenlibus vero cjus audivi

quod vcster jam etiam diaconus factus sit. Et tamen tam

bene adhuc de te tuo corde scntio , ut eum rebaptizatum

esse non credam.

III. Quare te, frater dilectissime, per divinitatcm ethu-

manitatem Domini nostri Jesu Christi obsecro , ut rescri-

bere mihi digneris quid gestum sit. Et sic rescribere , ut

noveris me iii ecclesia fralribus nostris epistolam tiiam

velle recilare. Quod ideo scripsi, ne cum id postca face-

rem, quod me non sperarcs esse facturum , ollenderem

charitatem tuam , el justara de rae apud communcs amicos

querelam deponeres. Quid ergo te impediat ad rescriben-



312 S. ALGUSTIJNI EPISCOPI

dum , non video. Si enim rebaptizas , nihil est qiiod ho-

mines de tuo collegio formides , cum id te rescripseris

facere, quod te illi facere eliam si nolles juberent. Cumautem id quantis potueris documenlis faciendum esse de-

fenderis, non solum non succenscbunt, sed etiam praedi-

cabunt. Si autem nonrebaptizas, arripelibertatem Chris-

tianam , frater Maximine, arripe qnseso te : non cujus-

quam hominis, in contemplatione Chrisli, aut reprehen-

sionem verearis, aut cxhorreas potestatem. Transit honor

hujus ScTculi , transit ambitio. In futuro Christi judicio,

nec absidae gradatoe , nec cathedrae velatse, nec sanctimo-

nialium occursanlium atqua cantantium greges adhibe-

buntur ad defensionem , ubi coeperint accusare conscien-

tiae, et conscientiarum arbiler judicare. Quae hichonorant,

ibi onerant; quae hic relevant , ibi gravant. Ista tjuae protempore propter Ecclesioe utilitatem honori nostro exhi-

bentur, defendentur forte bona conscientia , defendere

autem non poterunt malam.

IV. Quod ergo tam pio et tam religioso animo facis , si

tamen facis , ut Ecclesiae catholicae baptismum non iteres,

sed approbes potius tanquam unius verissimoe matris, quac

omnibus gentibus, et regenerandis praebct sinum , et re-

generatis ubera infundit , tanquam unius possessionis

Christi, sese usque ad terrae terminos porrigentis ; si hoc

vere facis , cur non erumpis in exuhantem et liberam vo-

cem? cur lucernae tuae tam utilem splendorcm premis sub

modio ? Cur non discissis atquc abjectis veteribus pellibus

limidae servitutis, Christiana potius indutus fiducia exis

et dicis , Ego unum baptismum novi , Patris et Filii et

Spiritus sancti nomine consccralum atque signatum?

Hanc formam ubi invenio necesse est ut approbem ; non

dcstruo quod Dominicum agnosco, non exufflo vexillura

regis mei. Vestem Christi, et qui diviserunt , non viola-



EPISTOLA \xiir. 313

vernnl, et illi adhuc Christum non resurrecturum crcdi-

dcrant, sed nioricntem vidcbant^ Si a perscculorihus

veslis non conscissa est pendentis in cruce , cur a Chris-

tianis destruitur Sacramentum sedentis in coelo'^? Si ve-

teris populi lemporibus Jud.ieus essem,

quando aliud esse

mclius non possem , accepissem ulique circumcisionem.

Quod signaculum justitia; fidei tantum illo tempore va-

liiit , antequam Domini evacuaretur adventu ut infantera

filium Moysi Angelus prrefocasset ^ , nisi mater arrepto

calculo circumcidisset pucrum , et hoc sacramenlo immi-

nentem perniciem depulisset. Hoc sacramentum etiam

Jordanem fliivium refrenavit, et reduxit in fontem, Hoc

sacramentum ipse Dominus, quamvis evacuaverit cruci-

fixus, tamen natus accepit. Non enim signacula illa dam-

nata sunt, sed succedentibus opportunioribus decesse-

runt. Nam sicut circumcisionem abstulit Domini primus

adventus , sic baptismum auferet secundus adventus. Si-

cut cnim nunc posteaquam venit libertas fidei , et remo-

tumestservitutis jugum , nullus Christianus circumciditur

carne, sic tunc regnantibus justis cum Domino damnatis-

que impiis , nemo baplizabitur , sed illud cpiod ista prfefi-gurant, id est circumcisiocordis^ et munditia conscicntioe

raanebit in cielernum. Si ergo illo tempore Judoeus esscm

et venirct ad me Samaritanus, velletque illo errore dere-

Hcto, quem etiam Dominus improbavit, dicens : « Vos

» adoratis quod nescitis^ nos adoramus quod scimus;

» quoniam salus ex JudcTeis est*. » Vellet ergo Samarita-

nus,

quem Samaritani circumciderant, fieri Judaeus, va-

caret certe ilerationis audacia , et id quod apud haeresim

factum erat, quod praecepcrat Deus , non repeteresed ap-

probare cogeremur. Quod si in carne circumcisi hominis

' Joan. XIX, 24. —' Bcda, seuFlovus, in Roni. iv. —^ Exod. iv, 24- ——4 Joan. IV, 22.





EPISTOLA XXIII. 315

tempora Macariana , nec ego saeviliam CircnmceDionnm.

Si lioc ad le non pcrlinot, nec iiliid ad me. Area Domi-

nica noiidum venlilata est , sine palcis esse non potest.

Nos oremus , atcjue agamws quanlum possumus , ul fi u-

menlum simus. Ego de rebaptizato diacono noslro silcre

non possum : scio enim (juam milii silcntium perniciosiim

sit. Non enim cogito in ecclcsiasticis honoribus tempora

ventosa transigere, sed cogilo me principi pastorum om-

nium ralionem de commissis ovibus redditurum. Si forte

nollcs ut h.Tc libi scriberem, oportet te, fratcr, ignoscere

limori meo. Multum enim timeo ne me tacente ct dissimu-

lante, alii quoque rebaptizentur a vobis. Decrevi ergo

quantum vires et facuJtatem Dominus prrebere dignatur,

causam istam sic agcrc ut pacificis collalionibus nostris

omnes, (jui nobis communicant, noverint ab haercsibus

aut schismatibus quantum catholica dislet Ecclesia , ct

quantum sit cavenda pernicies vd zizaniorum vd pr.-rci-

sorum de vite Domini sarmcnlorum. Quam collalionem

mecum si libenli animo susceperis, ut concordibus nobis

amborum litterce popubs recitentur, incHabiJi exultabo

I:etitia. Si autem id aequo animo non accipis, quid fa-

ciam, frater, nisi ut te quoque invilo epistoJas nostras

populo calhoJico Jegam, (|uo esse possit instructior? Quodsi rescribere dignatus non fueris, veJ measlegcre decrevi,

utsaJtem dididentia vestra cognita rebaplizarierubescant.

VII. Ne(|ue id agam cum miJes pr.xsens esl, ne quis

veslrum arbitrelur tumuJtuosius me agere voJuisse5

quamratio pacis desiderat, sed post abscessum miJitis, ul om-nes qui nos audiunt intdligant non lioc esse propositi mei,

ut invili homines ad cujusc|uam communionem cogantur,

sed ut quiclissime quaerentibus veritas innotescat. Cessa-

bit a nostris partibus terror temporalium potestatum :

cesset etiam a vestris partibus terror congregatorum Cir-



316 S. AUGUSTINl EPISCOPl

cumcellionum. Re agamus , ratiop.o agamus , divinarum

Scripturarum auctoritatibus agamus,

quieli alque tran-

quilli quantum possumus pelamus ,quaeramus

,pulse-

irius , ut accipiamus et inveniamus , et aperiatur nobis ^ ne

forte fieri possit, utadjuvante Domino concordes conatus

et orationes nostras, tanta deformitas atque impielas Afri-

canarum regionum de nostris lerris incipiat aboleri. Si

non credis pnst discessum militum me velle agerc, post

discessum militum tu rcscribe. Si enim ego proesente mi-

lile lltteras moas legere populo voiuero, prolata epistola

mea demonstrabil me fidei vioiatorcm. Quod misericordia

Domini avertat a moribus at(|ue institnlo meo,

quod milii

per jugum suum inspirare dignatus est.

YIII. Episcopus meus benevolentiae tuae fortasse potius

lilteras misisset , si essel prsesens, aut ego ilio vei jubentevel permittente scripsisscm. Sed iilo aljsente cum diaconi

rebaptizatio recensesse dicitur, frigescereactionemipsam

diiatione non passus sum , de fraterna et vera morte acer-

loissimi doloris aculeis excitatus. Quem dolorem meumadjuvante misericordia et providentia Domini

,pacis for-

tasse compensatio lenitura est. Deus et Dominus noster

tilji mentem pacatam inspiraredignelur, domine dilectis-

sime frater.



EPISTOLA XXIV. 317

\ VV\ VV%V\X%/%\ Vi-VV^/V^ VVV\ VVV\ VVMvvv^ VVV%VVV%VVV^^VVV^ ). vvx^vvv^ vvv^

EPISTOLA XXIY^

Domino mcrito honorabi'! et beallssimo patri ALYPIO, PAULINUS et

THERASIA peccalores.

Paulinus Alypio episcopo de lihris Aagustini, quos

recepil, excusans quodserius miserit ad illum Eu-sebii Chronica, Cupit edoceri de genere et vita

Alypii: ipse vicissim de se nonnulla aperiens.Pa-nem unum dono mittit.

I. « H.Ec est vera charitas, hsec perfecta dilectio qiiam

tibi circa humilitatem nostram inesse docuisti, Dominevere sancte , et merito beatissime ac desirabilis. Accepi-

mus enim per hominem nostrum Julianum de Carlhagine

revertentem litteras, tantam nobis sanctitalis tuae luccm

afferentes, ut nobis charitatem tuam non agnoscere, sed

recognoscere videremur. Quia videlicet ex ilio, qui nos ab

origine mundi prcedestinavit sibi, charitasista manavit, in

quo facti sumus antequam nati, « Quia ipse fecit nos , et

«nonipsinos^^^wquifecit quaefuturasunt.Hujusigitur prae-

scienlia et opere formali in similitudinem voluntalum et

unitatem fidei vel unitatis fidem praevcnientenotiliam cha-

ritate connexi sumus, ut nos invicem anle corporales cons-

pectus revelante splritu nosceremus. Gratulamur itaque

et gloriamur in Domino, qui unus atque idem ubique ter-

rarum opcratur in suis dilectationemsuam Spirilu sancto,

quem super omnem carnem effudit, fluminis impetu lae-

lificans civitatem suam, In cujus te civibus principalem ^

' Alias xxvv. quse autem xiv erat, nunc cci. —Scripta sub finem anni

394, ante Iiyemem. —» Psal. xcix, 3.— ^ Forte principem.




cutn principibus populi sui, sede apostolica merito collo-

cavit : noscjueeliam, quos erexit elisos, et de lerra inopes

suscilavit, in veslra voluit sortc numerari. Sed magis gra-

tulamurin eo Domini munere, quo nos in pcctoris tui lia-

bitatione constituit5

quoque ita visceribus tuis insinuare

dignatus est; ut peculiarem nobis charitatis tuoe fiduciam

vindicemus, his ofliciisatque muneribus provocati, ut nos

diilidentcr autleviter teamare non liceat. »

II.rt

Accepimus enim insigne proecipuum dilcctioniset sollicitndinis tu.ie, opns sancti et perfecti in Domino

Chrislo viri, fratris nostri Augustini libris ([uinque confec-

tum^ quod iiamwamur atque suspicimus, ut dictata divi-

nitus verba credamus. Itaque fiducia suscipiendne nobis

unanimilatis tuae, et ad ipsum scribereausi sumus, dumnosilli per te, etde imperitia excusjndos,et ad charitatem

commeadandos pr;)esumimus ; sicut et omnibus sanclis,

quorum nos et absenlium olliciis sospitare dignatus cs,

pari procnl dubio curaturus atTectu, ut per sanctitateni

tuam , nosliis invicem salutentur obsequiis, et in clero

sancUtaiis tuae comites, et in monasteriis fidei ac virtutis

tuic oemulatores. Nam etsi in populis ac super populum

ag:is, oves pascuoe Domini regens sollicilis vigil pastor

excubiis, tamen abdicatione soeculi, et repulsa carnis ac

sanguinis, desertum tibi ipsefecisti,secretus a multis, vo-p

catus in paucis. m

III. « Sane vicarioaliquatenusmunerc, licet per omnia

tibi impar ut jusseras, providi illam Eusebii venerabilis

episcopi Constantinopolilani '

decunctis temporibus his-

toriam. Scd in hoc fuit obtemperandi mora, ([uod ins-

truclu tuo, ((uia i^^^se non haberem hunccodicem, Romae

repcri apud parentem nostrum vere sanctissimum Dom-

nionem, qui procul dubio promplius inihi paruit ia hoc

Irao et episcopi Csssarioasis.



EPISTOLA XXIV. 319

bcneficio, quod tibi deferendum indicavi. Vcrumtamenquia et loca tua mihi significare dignatus es, ut ipse mo-

nuisli, ad venerabilem socium coronae tuse , palrem nos*tnim Aurelium ita scripsimus, utsi nunc Hipponne-regio

degeres, iJlo tibi lilteras nostras, et Iranscriplam Cartha-

gine membranam raittere dignaretur. Quod et sanctos

viros, quos indicss^ charitatis ipsorum, tuo sermone cog-

novimus, Coniitem et Evodium rogavimus, ut haec scri-

bereipsi curarent, ne vel parenti Domnioni diutius codex

suus deforet, et tibi Iransmissus sine necessitate redhi-

bcndi maneret. »

IV. « Specialiter autem hoc atepeto, quoniara meimmerenlem et inopinantem magno tui amore complesti,

ut pro hac hisloria lemporum, referas mihi omnem tuse

sinctitalis hisloriam : ut qui genus, unde sis domo, tanto

vocatus a Domino, quibus exordiis sogregatus ab utero

matris tuae, ad matrem filiorum Dei prole laetantem, ab-

jurata carnis ct sanguinis slirpe, transieris et in genns

regale et sacerdotale sis translatus , edisseras. Quod enini

indicasli, jam de humilitatis nostrae nomine apud Medio-

Janum te didicisse, cum illic initiareris, fdfcor curiosius

me vtlle condiscere, nt omni parle te noverim, quo magisgratuler, si a suspiciendo mihi palre nostro Ambrosio, vel

ad fidem invitatus es, vcl ad sacerdolium consecratus, ut

eumdem ambo videamur habere auclorem. Nam cgo etsi

a Delphino Burdegalae baptizatus, a Lampio apud Barcilo-

nemin Hispania, pervim inflammataesubito plebis, sacra-

tus sim :

tamenAmbrosii

sempcrct dilcctione ad fidem

innulritus sum,ct nunc in sacerdotii ordine confoveor.

Denique suo me clero vindicare voluit, ut ctsi diversis locis

degam, ipsius presbyler censear. »

V. « Sed de me ne quid ignores , scias antiquissimum

Legite iiidice.



320 S. AUGUSTiWl El'ISCOPl

peccatorem, non ita olim de tenebris, et umbra niorlis

eductum, spiritum auroe vitalis hausisse, necita olim po-

suisse in aratro manum, et cracem Domini sustulisse^quam ut in fincm perfcrre valeamus , orationibus tuis

adjuvemur. Accumulabitur hsec merilis tuis rnerces , si

interventu luo onera nostra relevaveris. Sanctus enim

laboranlem adjuvans (quia fratrem non audcmus dicere)

eâllabitur sicut civitas magna. Et tu quidem super mon-tem civitas aedificata es, vel accensa super candelabrum

lucerna in seplifbrmi clarilate colluces ^ nos sub modio

peccatorum dclitescimus : visita litteris tuis, ct profer in

lucem m qua ipse versaris super aureacandelabra conspi-

cuus. Eloquia tua lumen semitis nostris erunt, et olco

lucernse tuse impinguabitur caput nosfrum.Et accendetur

fides, cum spiritu oris tui cibum menlis et lumen animoe

sumpserimus. »

VI. « Pax et gratia Dei tecum, et corona justitire tibi

maneat in die illo, Domine pater merito dilectissime et

venerabilis et exoptalissime. Benedictos sanctitatis tuae

comiles et aemulatores, in domino fVatres (si dignantur)

nostros, lam in ecclesiis quam in monasteriis, Carthagini,

Thagaslas, Hippone-regio, et totis parochiis tuis att|ueomnibus cognitistibi per Africam locis, Dominocalhohce

servientcs, multo affectu et obsecjuio salutari rogamus.

Si ipsam membranam sancti Domnionis acceperis, trans-

criptam nobis remitlere diguaberis. Et hoc rogo scribas

mihi,

quem hymnum raeum cognoveris. Panem unumsanctilali tuae unitatis gralia misimus, in (|uo etiam Tri-

nitatissoiiditas continetur. Hunc panem eulogiam esse tu

facies dignatione sumcndi. »



EPIsTOLA XXV. 0'il

1/%^ ^'VV-t vv\-k V\>%% VVV%%VV%-VVV^ VV^l^ vvv% ^vv\^ vvv\ v\/%% vvv% \<vv« ^<vv% vv^

EPiSTOLA XW^Doniino fratri unaninio et venerabili AUGUSTLNO PAULINUS et

THERASIA peccatores.

Paulinus Augustino, exquisitis eum laudibus exor-

nans pro quinque ejus adversus Manichceos libris,quos ab Alypio acceperat. Panem ipsi donomittit.

I. « Charitas Chrisli quae urget nos, et absentes licet

per unilalem fidei alligat, ipsa fiduciam ad te scriiêndi

pudore depulso praestilit, teque per Jilteras tuas visceri-

bus meis inlimavit quas et de scholaslicis facuUatibus

affluentes, et de coelestibus favis dulces, ut animae meaB

medicas et altrices, in quinque libris interim teneo, quos

munere benedicti et venerabilis nobis episcopi nostri AJy-

pii , non pro nostra instructione tantum, sed etiam pro

EccJesiae muJtarum urbium utiJitate suscepimus. Hos igi-

tur nunc Jibros Jectioni habeo ; in his me obJecto ; de his

cibum capio, non iJJum qui perit, scd qui operatur vitae

aeternae substantiam per lidem nostram, qua adcorpora-

raur in Christo Jesu Domino nostro : cum fides noslra quae

visibiJium negJigens, invisibiJibus inhiat,

per charitaiem

omnia secundum veritatem omnipotentis Dei credentem,

Jilteris et exempJisfideJium roborelur.

Overe saJ terrae,

quo praecordia nostra nepossint saccuJi vanescere errorc,

condiuntur. O Jucerna digne supra candeJabum ecclesiae

posita, quoe Jate catholicis urbibus de septiformi Jychno

pastum oJeo Jselitiae Jumen elfundens, densas Jicet haereti-

' Alias XTsi. quae autem xxv erat, nunc cxcv. — Scripta cum superiore.

rxLV. 21



322 8. AUGUSTINl EPISCOPI

corum caligines disculis, et lucem veritalis a confusione

tenebrarum splendore clarifici sermonisenubilas. »

II. « Vldes, frater, unanime admirabiiis in ChristoDomino et suscipiende, quam familiariter agnoverim te,

quanto admirer stupore, quam magno amorecomplectar,

qui quotidie colloquio litterarum tuarum fruor, et oris tui

spirilu vescor. Os enim tuum fistulam aquae vivae et ve-

namfonlis oeterni merito dixerim, quia fons in te aquae

salienlis in vitam seternam Christus effectus est ^ Cujus

desiderio silivit in te anima mea, et ubertate tui fluminis

inebriari terra mea concupivit. Ideoque cum hoc Penta-

teucho tuo contra Manichceos me satis armaveris, si quain alios quoc[ue hosles calholicse fidei munimina compa-rasli (quia hoslis noster, cui niiiie nocendi artes, tam variis

expugnandus est tclis, quam oppugnat insidiis)quoeso pro-

mere mihi de armamenlario tuo, et conferre non abnuasarma juslitiae. Sumenimlaboriosus, etiamnuncsub magnoonere peccator , veleranus in numero peccatorum , sed

aeterno regi novus in corpore tyro miiiliae. Sapientiani

mundi miser hujusque miratus sum_, et per inutiies littcras

reprobatamque prudenliam Deo stultus et mulus fui.

Postquam inveteraviinter

inimicos meos, et evanui incogitalionibus meis, levavi ocuios meos in montes, ad

praecepta iegis et gratiaedona suspiciens : undc mihi auxi-

lium venita Domino, qui non secundum iniqultates retri-

buens, iiluminavitcoecum, solvit compeditum, humiliavit

erectum male, ut erigeret humiliatum pie. »

III. « Sequor igitur, non aequis adhuc passibus, magnajustorum vesligia, si possim orationibus vestris appreljcn-

dere, in quo Dei miscrationibus apprehcnsus sum. Rege

ergoparvulum in terra replanten^,et tuis gressibus ingredi

doce, Noloenim me corporalisortus magis quam spiritita-

' Joan. IV, i4-



EPISTOLA XXV. 3-23

lis exortus setate consideres. Qiiippe aetas mihi secnnclum

carnem ea jam est, qua fuii ille al) Apostolis in porta spe-

ciosa \ verbi potjslatesanalus. In naturalibus autem ani-moe, illiijs adluic mihi tcmpus infanlioe est, quse intcntatis

Christo vulneribus immolata, digno sanguine agni vicli-

mam praecucurrit, el dominicam auspicata est passionem.

At({ue ideo ut infantem adhuc verbo Oei et spiritali retate

iactenlem, educa verbis tuis, uberibus fidei, sapicnliae%

charitatis inhiantem. Si ofliciumcommune

consideras,

frater es : si maturitatem ingenii lui et sensuum, paler mihi

es ; elsi forle sis aevo junior, qtiia te ad maturitatem me-rili et honorem seniorum provexil juvenem cana pruden-

tia. Foveigitur et corrobora mein sacrisLitteris, et spirita-

I

libus studiis, tempore (ul dixi) recentem et ob hoc post

longa discrimina^ post multa naufragia, usu rudem, vix-

dum a fluctibus sneculi emergcntem, tu qui jnm in solido

lutore constilisti, tuto excipe sinu, ut in portu salutis, si

dignum putas, pariler navigemus. Inlerea me de periculis

vit.Te islius et profundo peccalorum evadere nitentem,

orationibiis tuis tanquam tabula sustine, utdehocmundo(juaside naufragio nudusevadam. »

IV. Idcirco enim me ievare sarcinis, et vestimentis one-ranlibus exuere curavi, ut undosum hoe, quod inter nos

et Deum peccatis interlatrantibus separat, praescntis vitce

salum,omni amictu carnis, ct cura diei sequenlis,jubente

I et adjuvante Christo expeditus enatem. Neque id me per-

fecisse glorior^ quod et si gloriari possem, in Domino glo-

riarer, cujus est perficere, quod nobis adjacet velle : sedconcupiscit adhuc anima mea desiderare judicia Domini.

Videquandoassequatur effectu Dei voluntatem,qui adhuc

iipsum desiderare desiderat. Quod in me tamen est, dilexi

decorem domus sanctae, et quantum in me fuit, elegeram

' Acl. 111, 7, ct IV, 22. — ' Forte spei.

21.



324 S. AUGliSTlM EPISCOl'1

abjectus esse in domo Domini. Sed cui placuit segregare

me ab utero matris meoe, et ab amicitia carnis et sanguinis

ad graliam suam trahere, eidem placuit inopem me omnisboni meriti, suscitare de terra et de lacu miseriarum, ac

de iuto faecis educere, ut coUocaret me cum principibus

populi sui , et partem meam in tua sorte poneret, ut te

praestante meritis, ollicio sociatus aequarer. >>

V. « Praesumplione igitur non mea, sed placito et ordi-

nalione Domini, fraternitatis tujc mihi fcedius usurpans,

tanto indignus honore me dignor ; (luia te pro tua sanctilate

cerlo scio, nam veritate sapis, non alta sapere, sed humi-

libus congruere. Ideoque prompte et inlime recepturum

spero charitatem humilitatis nostroe , quam quidem jam

recepisse te per beatissimum sacerdotem Alypium (quia

dignatur) patrem noslrum confido. Is enim sine dul)io de

sc tibi exemplum prgebuit nos ante notiliam et supra

meritum dihgendi, qui incognitos sibi nos, et longinqua

soh vel sali intercapedine disparatos , spiritu verae dilec-

tionis, qui ubique et penetrat et effunditur, et videre

diligendo potuit , et alloquendo pertingere. Hic nol)is

prima affectus sui documenta , et charitatis tuae pignora

in supradicto digno munere librorum dcdit. Et quantostuduit impendio, ut sanclitatem tuam non ipsius tantum

verbis, sed plenius eloquentia et fide tua cognitam non

posscmus amare mediocriter, tantopere curasse eumdemcredimus, ut nos vicissim ipsius imitatione pluriraum dili-

gas. Gratia Dei tecum, ut est, in aeternum maneat opta-

mur, frater inChristo Domino unanime, venerabilis, desi-

derantissime: totamdomum, etomnem comitem,et aemu-

latorem in Domino sanctitatis tuae, plurimo fraternitatis

unanimae salutamus afFectu. Pancm unum, quem unani-

mitatis indicio misimus charitati tuae, rogamus accipiendo

benedicas.

}



EPI-.TOLA XXVI. l'.25

\\ V W* W\^ WW^W^ll^W^W^WW WIA VW^ WV\VW\VW\ l^^W -WA* vw\ vw\ ^w-vvw^ ww

EPISTOLA XXVI \

LICENTIO AUGUSTINUS.

Augustinus Licentium jui>enejn nohilem et doctumy

quondam ipsius discipulum hortatur ad mundicontemptum, ahutens ad lioc ipsius Licentiicar-

mine, quod ad prceceptorem scripserat.

I. Vix reperi occasionem scribendi tibi : quis credat ?

Sed mihi tamen Liccntium necesse est credere. Nolo te

causas rationesque rimari,

quae etiamsi reddi posscnt,

fidei tamen, qua mihi credis, non eas debeo. Nam elLit-

leras tuas non per eos accepi, per quos possem scripta

redhibere.Quoe aulem petisli utpeterem, curavi per epis-

tolam quantum promendum videbalur 5 sed quid ctlece-

rim tu videris. Quod si nondum cfFeclum est, vei cumsciero, agam instantius, vel cum rursus ipse admonueris.

Hactenus quoe hujus vitse vincula perstrepunt, tecum lo-

cutus sim : nunc paucis accipe pectoris mei aestus de spe

tua non transiioria,

quonara modo via tibi patescat in

Deum.II. Mi Licenti, etiam atqueetiam recusantem et formi-

danlem compcdes sapientiae,timeote rebusmortalibus va-

lidissime et perniciosissime compediri.Nam sapientia quosprimo alligaverit , et exercitatoriis quibusdam laboribus

edomuerit, solvitpostea, liberatisquesese donat ad fruen-

dum ; etquosprimo temporafibus nexibus erudiverit,post

aelernis amplexibusaihgat: quovinculo nec jucundius nec

' Alias xKxix. quiE autem xxvi erat, nunc citxm. —Sciipta forte ineunte

anno "^9^ et mis«a c»m Epicf ?Gqifenti.'^^ .«'-(lau/i oi .j«3-.t.J'




solidius cogitari quidquam potest. Prima haec aliquantu-

lum dura esse confileor : illa vero ullima nec dura dixe-rim, quia dulcissima sunl, ncc mollia ,

quia firmissima :

quid igiuir nisi quod dici non polest, sed credi tamen et

sperari et amari polest.^ Yincula vero hujus mundi aspe-

ritatem habent verara, jucunditatem falsam ; certum do-

lorem , incerlam volupiatem ; durum laborem , timidara

quielem ; rem plenam miseriae, spem beatitudinis inanem.

His-ns tu inseris et collum et manus et pedes, cum et

honoribus hujuscemodi subjugari aifectas, et facta tua non

alitcr fructuosa existimas , et ambis inha?rere,

quo nonmodo invitatus, sed nec compulsus quidem ire debuisli ?

Hic tu fortasse Terentiani servi mihi responsum dederis,

H Ohe, tu verbafundis hic sapientia^» Capeigilur ut fun*

dam polius quam eflfundam. Aut si ego canto, tu autemad aiiam vocem saltas, nec sic quidem me poenitet. Habet

enim suam hilaritatem ipsa cantatio, eliam cum ad eam

membra non movet , cui piena charitatis modulatione

cantatur. Yerba quoedam in episloiis tuis me moverunt,

sed de his tractare, cum iactorum vilaeque tolius tuse

cura excoqual, ineplum putavi.

Carmen "^ Licentii

ad AiLgustinum prceceptorem,

ITT. Arcanum Varronis iter scrutando profundi

Mens liebet, adversamque fugit conterrita lucem.

Nec mirum, jacet omnis enim mea cura legendi

To non dante manum, et consurgere sola verelur.

Nam simul ut perplexa viri compendia tanli

Yoivere suasit amor, sacrosque atiingere sensus,

Quis numerum dedit iiie tonos, mundumque tonando

« Terent. in Adelph. act. v, scen. i. —» Alias Epistola xl.



EPISTOLA XXVI. 3^7

Disseruit canere, et pariles agitare choreas,

Implicuit varia nostrum caliginepectus,Induxitque animo rerum violenlia nubem.

Inde figurarum positas sine pulvere tormas

Posco amens, aliasque graves offendolenebras.

Ad summam, astrorum causas clarosque meatus,

Obscuros quorum ille situs per nubila monstrat.

Sic jacui nutans, ut talem omnino ruinam,

Nec qui nos prohibet latebras agnoscere coeli,

Nec pcrsona daret functorum frela cavernis.

Protca namque ferunt veterum commenta Pelasgum,

Qui dum sollicitis non vult aperire futura,

Spumat aper, fluit unda, fremit leo, sibilat anguis,

Captum aliquando tamen in munera parva volucrum.

At mihi, qui nimium curis gravioribus angor,

Dulcia quoeque animae, subdulcia pabula quaero,

Varronis responsa latent. Quod supplice cantu

Praesidium nymphamve rogem et flumina poscam,

An te voce vocem, clari quem rector Olympi

Fonlibus infantnm praefecit, et abdila jussit

Ubertate animi longe ructare fluenta ?

Ferto magister opem, ac tutunedesere vires

luvalidas, mecum((uesacras subvertere glebas

Incipe : tempus enim, nisi me mortalia fallunt,

Labilur, in seniumque trahit. Tibi noster ApoIIo

Corda replet, patremque suum patremque deorum

Conciliat, legemque bonam, pacemquecruentam

Monstrat et abducto velamine singula pandit.

Vjginti emensus nam longos forsitan orbes

Sobseras, cum te ratio pulcherrima mundi,

Ditior imperiis, et nectare dulcior omni

Corripuit, statuitque vagum, medioque locavit,

Omnibus unde aciem posses intendere rebus.



328 S. ALGISTIM EPISCOPI

bone, carpe iler annorum, sapienlia quantura

Crescit amore sui, inveniens nova culmina semper.

Perge viam qua le soboles praecalara tonantis

Perducit, sternens in planos ardua campos.

Et cum luciferos praecordia : vesper in orlus

Distulerit, sanctumque super benedixerit ignem,

Sismeraor ipse mei: bibulam qui ponitisaurem

Legibus invictis, contundite petora palmis,

Sternite membra solo, meritosque ciete dolores,

Et prohibele nefas, Deus imperat omnibus unum,

Admonet antistes, venturaque fulmina lerrent.

O mihi transactos revocet si prislina soles

La3tificis aurora rotis, quos bbera tecum

Otia tentantes, et candida jura bonorum

Duximus Italine medio, montesque per altos.

Non medura gelu prohiberent frigora cano,

Nec fera tempestas Zephyrum, fVemitusqueBorini,

Quin tua sollicito premerem vestigia passu.

Hocopus ut jubeas tantum, cruor irriget artus,

Solstitio Neuros, bruma sectabimur Istrum.

Ignotus Garamas solvet mihi vincula gentis.

Xamphoeosque lacus fugiens Hypaneiusamnis

Callipidum Scythiasresonatspumosus adundas.

Ibimus et Leucos, qua Leucia sobsin ortus

Tenditur : et vasli desertacacumina Cassi,

Queis Epidamneasoequat sibi Cassia rupes,

Unde quiescentem auroram, currusque solutos,

Sopitamque diem media subnocte viderem,

Te suadenlepetam : necenimlabor aut metus uUus

Terret, ubi insontes precibus Deus audit apertis.

Et nunc Romulidum sedeset inania tecti

Culmina, bacchatasque domus, vanosque tumultus

Desererem, et totus serael in tua corda venirem,



EPISTOLA. XXVI. 329

Ni mensconjugio iiicumbens retinereteuntem,

Crede meis, o docte, malis, veroque dolori,

Quod sine te nullos promiltunt carbasa portus,

Erramusque procul turbataperoequora vitae.

Praecipites densa veluli caligine nautae,

Quos furor Australis, stridens et flatusab Euro

Perculit, et raptis privavit turbo magistris :

Protinusabruptismiseri volvuntur in undis:Non forus aut prorae, non iintea deinde procellas

Ferre valent, ratioque jacet stupefacta regendi :

Sic rae ventus agit, volvuntque cupidinis oestus

In mare letiferum, nec terrae protinus absunt.

Sed mecum reputans, tua candida verda magister,

Hoec magis esse reor tibi credere : callida res est,

Decipil, at.que animis molitur retia nostris.

Praeteritosoblitus enim, proesentia praesto :

Nunc tibi care tuo, nos nunc de pectore lapsi.

Heu mihi quo ferar, unde velim tibi pandere mentem,

Ante sub Êgeo aptabunt pia tecta palumbes,

Et versa halcyone componet in arbore nidos,

Esuriens vitulos alet ante leopna sequaces,

Atque impasta diu tencros lupa nutriet agnos,

Mutantesque suis divisum partibus orbem,

AutBarc.neus alet taurum, aut Hvrcania sauros :

Ante Thyesteis iterum male territa mensis,

Interrupta dies rcfugos vanascat in ortus

Ante dabuntimbres Nilum, super oethera damaeErrabunt, montesque canent, et flumina plaudent,

Quam mihi post tergum veniant tua dona magister.

Arcetamor, copulamque lenet communishonesti.

Hic hic regnat amiciliae decus hoste fugato.

Nam neque propter opes vilreas, aurumque rebelle,

Jungimus assensus animorum : nam nequevulgi



9S0 S. AUGUSTIKI EPISCOPl

Nos fortuna ruens, quae separat ardua, junxit.

Sed lahor interioralegens, vulgata Jibeilis,

Atciue animis inventa tuis, et nobile dogmaIndictum, contraque bonus responsa relatus.

Etmea Caliiope, quamvis te cominus altum

Horreat, et vultus abscondat, inutde tractans :

Hoc tamen, hac animi vinclum, nexusque fideles,

Non qui montosis firmatas rupibus alpes

Fregit,etllalicas pressit cum moenibus urbes,

Rumperet, aut nostro terreret robore (juidquam.

Iie procul laiices tumidis aniractibus Oxi,

Aut ab Arempbeis Riphaeos aut oppidaCaspii

Cimmeriascjue domos sejungere flumine Jargo :

Maeotidumque piagre, ponlus (juas obruit Helles,

EuropaeatqueAsiaelonge discrimina tendant.Nonneboum per ntrumque latusarmenta fatigans

Finibusabscidit Thalari Dodona Molossos,

Cognatosque ArabasPnec pacis foedus amicum

Sidonio inter mansit regnumque Pelopum,

SacriIegos{(ue Pluyges, quamvis pro temporecunctis

Hospitio commune fuit. Quid denique fratrura

Discidium, pugnasque canam? quid honesta parentum

Verbera, quid matrum furias, natosquesuperbos ?

Estetiamsuperum concors discordia rerum,

Totque fluunt ritus, quot dat sententia leges.

Nec tenet unus amor, non si mihi murmura centum

DetBoreas, tolidemque animas, centumque per ora

Lingua rigens adamante fremat, memorare valebo

Quae sociata prius veterum natura locorum

Distulit, et tereti limavit glarea mundo.

Sed nos praetereo, quod ab una exsurgimus urbe,

Quod domus una tulit, quod sanguine tangimur uno

Sseclorum, Christiana fidesconnexuit, et quod



EPISTOLA XXVI. 831

Nos iter imTnensum distermiriat, etplaga ponti.

Interfusa coercet, amorcontemnit utrumque.Gaiidia (|ui spernens oculorum, semperamico

AbsentelVuitur;

quoniam de corde profundo

Pendet, et internac rimatur pabula fibrae.

Interca vcnient quaecumque futura bonorumScripta salutiferi sermonis, et ilJa priorum

iEquiparanda favis, reputans quse pectore in alto,

Conceptum in lucem vomuisti nectareum mel,

Prfipsentem ipsa mihi te reddent, si mihi moremGesscris, et libros quibus * in te ienla recumbit

Musica tradideris, nam ferveo totus in illos.

Annue, sic nobis verum ratione patescat,

Sic plus Eridano fluat, etconlagia mundi

Ne(|uidquam volitent nostricircum arva coloni.

IV. ^ Si versus tuus momentis inordinatis perversus

esset , si suis legibus non starct, si mensuris imparibus

aures auditoris ollenderet, puderet te certe, nec difler-

res nec desisteres donec ordinares, corrigeres, statueres,

aequares versum tuum, discendo et agendo artem metri-cam acerrimo studio, et labore quolibet : quid cum inor-

dinatus ipseperverteris, cum legibus Dei tui ipse non stas,

neque in agenda vita honestis tuorum votis, et huic ipsi

erudiiioni tuae concinis, abjiciendum post tergum putas

et negligendum^

quasi prae sono linguae tuae sis tibi vilior,

etincompositis moribus quod offendis aures Deileviussit,

quam si incompoitis syllabis tuis grammatica succenseret

auctoritas. Scribis :

O mihi transactos revocet si pristina soles

Laetificis aurora rotis, quos libera tecura

• Vide libros de MuHca . —» Alias Epist. xli.




Oda tentantes, el candida jura bonorum

Duximus Italiae medio, montesque per altos:

Non me dura gelu prohiberent frigora cano,

Necfera tempestasZephyrum fremitusqueBorini,

Quin tua sollicito premerem vestigia passu.

Hoc opus ut jubeas lantum.

Me miserum , si ego non jubeo, si non cogo atque im-

pero, si non rogo, ac supplico. Sed si aures tuae adversus

meas voces clausoe sunt, ori tuo pateant, pateantcarmini

tuo •, exaudi teipsum durissime, immanissime, surdissimc.

Quo raihi linguam auream et cor ferreum ? quibus ego

non carminibus , sed lamenlationibus sufliciam plangere

carmina tua : in quibus video, quam animam, quod inge-

nium non mihi liceat apprehendere , et immolare Deonostro ? Expectas ut ego jubcam, sis bonus , sis quielus,

sis beatus, quasi quidquam mihi dierum gralius illusces-

cat, quam ut ingenio tuo fruar in Domino, aut vere tu

nescias quam te esuriam et sitiam, aut non hoc ipso id

carmine fatearis. Revoca animum quoista scripsisti, nunc

mihi dic:

« Hoc opus ut jubeas tantum.»

Ecce jussummeum , da mihi te , si hoc opus est tantum : da Dominomeo te, qui omnium nostrum dominus est, qui tibi illud

donavit ingenium. Nam ego quid sum , nisi servus tuus

peripsum el conservus sub ipso ?

V. An ipse non jubet ? audi Evangelium : « Stabat (in-

» quit) Jesus, et clamabat : Venite ad me omnes qui labo-

» ratis et onerati estis, et ego vos reficiam. ToHite jugum» meum supcr vos, et discite a me , qiaia niilis sum et

» humilis corde, et invenietis requiem animabus veslris.

» Jugum enim meumleneest, et sarcina mea levis est '. »

Si hoec non audiunlur, aut usque ad aures audiuntur,

' Matrl) XI, '28-3o.



EPISTOLA XXVI. 333

expcctas-ne Licenti, ut Augustinus jubeat conservo suo,et

non plangat polius frustra jubere Dominum suum • imo

non jubere, sed invitare et rogare quodam modo, ut quilaborant , reficiantur ab eo ? Sed vidclicet forlissimo et

praefidenti collo, jugum mundi jugoGhristi estjucundius:

qui si laborare nos cogeret , vide quis cogeret, qua mer-

cede cogeret. Vadein Campaniam, disce Paubnum egre-

gium et sanctum Dei servum, quam grandem faslum soe-

culi hujus, tanto generosiore, quanto humiliore cervice

incunctanter excusserit, ut eam subderet Chrisli jugo,

sicut subdidit : et nunc illo moderatore itineris sui quie-

tus, et modestus exultat : Vade, disce quibus opibus in-

genii sacrificia laudis ei offerat, refundens illi quidquid

boni accepit ex illo, ne amiltat omnia, si noii in eo repo-

nat a quo haec habet.

VI. Quid aestuas? quid fluctuas? quid imaginationibus

mortiferarum voluptatum aurem accommodas, et avertis

a nobis? mentiuntur, moriuntur, in mortem trahunt.

Mentiuntur Licenli , « sic nobis (sicuti optas)verum ra-

» ratione patescat : sic plus Eridano fluat. » Non dicit

verum nisi Veritas : Christus est veritas : veniamus ad

eum , ne laboremus. Ut ipse nos reficiat, tollamus jugumejus super nos, et discamus ab eo, quoniam mitis est et

humilis corde, et inveniemus requlem animabus noslris.

Jugum enim ejus lene est , sarcina ejus levis est. Ornari

abs te diabolus quaerit. Si calicem aureum invenisses in

terra , donares illum ecclesise Dei. Accepisti a Deo inge-

nium spiritaliter aureum , etministras

indelibidinibus, et

in illo Satanoe propinas te ipsum? Noli obsecro, sic ali-

quando sentias,

quam misere et miserando pectore haec

scripserim ; et miserearis jam mei , si tibi viluisli.



336 S, AUGtJSTIWI BPISCOPr

EPJSTOLA XXVir.

Domino vere sancto et venerabili, et cximia in Clirislo laude priEdicando,

fratri PAULINO AUGUSTIIVU.S in Domino salulem.

Augustinus Paulino, amplectens illius beneiôlen"

tiam y et mutuum declarans amorem: nonnulla deRomaniano et Alfpio^ necnon de Licentio , cujus

cetatimetuebat, ne vergeret adea quce sunt mundi,

I. O BOKE vir et bone frater , latebas animam meam :

et ei dico ut toleret, quod adhuc lalesoculos raeos , et

vixmihi obtemperat^ imonon obtcmperat: an vero tolerat?

Cur ergomeexcruciatdesideriura tuiapudipsam intus ani-

mara ? Nam si moleslias corporis palerer, etsi non perturba^-

renlae(-|L;itatemanimi mei, recteillas tolerare dicerer : cumautemnonaequoanimofero, quodtenon video, intoierabi.ie

estistam appeilare tolerantiam. Sed quando tu tabs cs, esse

sine te fortasse intolerabihus toleraretur. Bene est ergo,

quiaaec[uo animo ferre non possum, c|uod si a?quo animo

ferrem , aequo animo ferendus non essem. Mnum est

sed tamen verum ,quod mihi accidit : doleo quod te

non video, et me ipse consolalur dolor, Ita mihi dis-»

phcet fortitudo , qua patienter fertur absentia bono-

rura sicuti es. Nam et Jerusalem futuram desideramus

utique, et quanto impatientius desideramus ipsam , tanto

palientius sustinemus omnia propter ipsam. Quis igitur

polest non gaudere te viso, ut possit quandiu te Don

videt , non dolerc? Ergo neuirum possum , et quoniam si

• Alias %x\u. quae auteui itwu erat, nunc clxv. —Scripta circa ineuntem

annum 3g5.



EPISTOLA XXVII. 335

possem , immaniter possem , non posse delector , atqne in

eo quod dtlector nonnullum solalium est. Dolentem ita-

que me non sedatus, sed consideralus consolalur dolor.

Ne rcprehendas,

qu£eso , sancliore gravitate cjua prae-

vales et dicas non recte me dolere,

quod adhuc te non

noverim, cum animum mihi tuum, hoc est te ipsum inte-

riorem aspiciendum patefeceris. Quid enim si uspiam te

vel in terrena tua civilate didicisscm fratrem et dilcclorem

roeum, et tantum in Domino ac talem vitum, nulluni-neroe dolorem sensurum fuisse arbitratreris, si non sinerer

nosse domura tuum ? Qaomodo ergo non doleam, quod

nondum faciem tuam novi , hoc est domum aniraoe tuse,

quam sicut meara novi?

II. Legi enira litteras tuas fluentes lac et mcl,

proefe-

rentcs simplicitatera cordis tui , in qua quaeris Dorainum

sentiens de illo in bonitale, et aiFerentes ei claritateni et

honorem. Legerunt fiatres, et gaudent infatigabililer et

ineiTabiliter, tam uberibus et tam excellentibus donis Dei,

honis tuis. Quotquoteas legerunt , rapiunt,

quia rapiun-

lur cum legunt. Quam suavis odor Christi , et quam Ira-

gratex eis, dici non potest. lllae litterae cum te ofrerunt

ut videaris, quantum nos excitant ut quaeraris : nam et

pcrspicab.lem faciuntet desiclerabilem. Quanto enim prae-

senliam tuam nobis quodam raodo exhibent, tantoabsen-

tiam nos ferre non sinunt. Amant te omnes in eis , et

amari abs te cupiunt. Laudatur ct benedicitur Dcus , cu-

jus gralia tu tahs es. Ibi excitatur Chrislus, ut ventos et

maria tibi placare dignetur tendenti ad stabilitatem suam.Videtur a lcgentibus ibi conjux non dux ad mollitiem

virosuo, sed ad fortitudinem redux in ossa viri sui :

quara in tuara unitatera redactara et redditam, et spirita-

libus tibi tanto firmioribus ,quanto castioribus nexibus

copulatam , ofliciis vestrae sanctitati debitis , ia te uno re-



336 S. AXJGCSTIKl Eiiscori

salutamus. Ibi ceclri Libani ad lcrram depositae , et in

arcae fabricam compagine charitalis erectse, mundi hujus

fluctus imputribihter secant. Ibi gloria ut acquiratur,contemnitur; et mundus ut oblineatur, relinquitur. Ibi

parvuli, sive etiam grandiusculi filii Babylonis eliduntur ad

petram, vitia scilicet confusionis superbiaeque saecularis.

II. Haec atque hujusmodi suavissima et sacratissima

spectacuJa, litterae tuae praebent Jegenlibus , Jitterae ilJae

litterae fidei non fictae, Jitterae spei bonae Jilterae purae

charitatis. Quo modo nobis anheJant sitim tuam , et

desiderium defectumque animae tuae in atria Domini?

quid amoris sanctissimi spirant? quantam opuJentiam

sinceri cordis exaestuant? quas agunt gratias Deo?quasimpetrant a Deo? BJandiores sunt, an ardentiores 5 lu-

minosiores , an foecundiores ? Quid eniiii est,

quod

ita nos mulcent, ita accendunt, ita compJuunt et ita

serenae sunt? Quid est quaeso te, aut quid tibi pro eis

rependam , nisi quia totus sum tuus in eo , cujus lotus es?

Si parum est, pJus certe non habeo. Tu autem fecisti ut

non mihi parum videatur,

qui me in iJJa epistoJa tantis

laudibus lionorare dignatus es , ut cum tibi me refundo,

si parum hoc putem , tibi non credidisse convincar. Pudetme quidem tantum boni de me credere, sed pJus piget

tiJji non credere. Est quod faciam : non me credam taJem

qualem putas,

quoniam non agnosco ; et credam me abs

te diJigi, quoniam sentio et plane percipio : ita nec in metemerarius , nec in te ingratus extitcro. Et cum me tibi

totum offero, parum non est 5 offero enim quem vehemen-

tissime diJigis : et offero, si non qualem me esse arbitra-

ris, eum tamen pro quo, ut taJis esse merear deprecaris.

IIoc enim mngis jam peto facias, ne minus optes milii adjici

adidquodsum, dum me existimas jam essequod nonsum.IV. Ecce charissimus meus est, et ab iueunte adoles-



EPiSTOLA XXVII. 337

centia mihi familiariter amicissimus,

qui hanc eximietati

tuse hac prrestantissim.Te charitati epislolam apportat, Hu-

jus nomen est in libro' De Religione, quem tua sanc-

titas (quantum htteris indicas) hbentissime legit : factus

est enim tibi eliam tanli viri , ([ui tibi eum misit, com-mendatione jucundior. Neque tamen huic tam famiHari

amico meo velim credas, quae de me fbrte laudans dixe-

rit. Sensi enini etiam ipsum srepe non mentiendi studio

sed amandi propensione faUi judicanlem et arbitrari jamrae accepisse quaedam, quibus accipiendis a Domino pa-

tente ore cordis inhiarcm. Et si hoc in os meum, quis noii

conjiciat quanta de me absente mehora ((uaui veriora lae-

tus elTundat? Librorum autem nostrorum copiam faciet

venerabiU studio tuo : nam nescio me aliquid , sive ad

eorum qui extra Ecclesiam Dei sunt, sive ad aures fratrumscripsisse, quod ipse non habeat. Sed tu cum legis, misancte Pauline, non te ita rapiant, quae per nostram in-

firmitatem veritas loquitur , ut ea quae ipse loquor minusdiligenler advertas : ne dum avidus hauris bona et recta,

quoe data ministro , non ores pro peccalis et erratis, quae

ipse committo. In his enim,

quce tibi recle, si adverteris

displicebunt , ego ipse conspicior : in his autem, quas per

donum Spiritus,

quod accepisti , rccte tibi placent in li-

bris meis , ille amandus, ille prsedicandus est, apud quemest fbns vitae , et in cujus lumine videbimus lumen , sine

aenigmate, sed facie ad faciem ; nunc autem in senigmale

videmus. In his ergo,

quse ipse de veteri fermento eruc-

tuavi , cum ea legens agnosco , me judico cum dolore : in

his vero c{uae de azymo sinceritatis et veritatis dono Dei

dixi, exulto cum treraore. Quid enim habemus, quod nonaccepimus? At cnim melior est qui majorlbus et pluribus

quam qui minoribus et paucioribus donis Dei divcs est :

' riomanianus laudatus in lib de YCia Picligionc, cap. vu, num. 13.

cxLV. 22



338 S. AUGXJSTIKI EPISCOPI

quis negat? Secl rursus melius cst, vel de parvo Dei dono

gralias ipsi agere,

quam sibi agi velle de magno. Hoec ut

ex animo semper confitear, raeumcjue cor a lingua meanon dissonel, ora pro me, frater. Ora obsecro , ut non lau-

dari volens , sed laudans invocem Dominum , et ab ini-

micis meis salvus ero.

V. Est etiam aliud,

quo istum fratrem amplius diligas

nam est cognatus venerablJis, et verc beati episcopi Aly-

pii , quem toto pectore amplecteris, et merito : nam quis-

quis de illo viro benigne cogitat, de magna Dei miseri-

cordia , et de mirabiiibns Dei muneribus cogitat. Ilaque

cum legisset pctitionem tuam, ([ua desiderare te indi-

casti , ut historiam suam tibi scribat , et volebat facere

propter benevolentiam tuam , etnolebat propter verecun-

diam suam : quem cum vidcrem intcr amorem pudorem-([ue flnctuantem , onus a!) illo in bumeros roeos transtuli

nam hoc mihi eliam per eîistolam jussit. Cito ergo, si

Dominus adjuvcrit, totum Alypium inseram praecordiis

tuis : nam hoc sum ego maxime veritus , ne ille vereretur

aperire omnia,

qu.ie in eum Dominus contulit, ne alicui

minus intclligenli ( non enim abs te solo iila legerentur)

non divina munera concessa hominibus , st d ipsum proe-

dicare videretur , ettu, qui nosli ([uomodo hrec legas,

propter aliorum cavendam infirmitatem, fraternrc notitiae

debito froudarcris : qnod jam fecissem, jam([ue illum le-

geres , nisi profecfio iratris improvisa repentc placuisset.

Quem sic commendo cordi et linguoe tuae, ut ita comiter

ei te prfcbeas , quasi non nunc illum , sed mecum antedi-diceris. Sicn^m cordi tuo non dubilaverita[5erireseipsum,

aut ex omni, aut ex magna parte snnabilur per iinguam

tuani. Volo enim eum numerosius conlundi eorum voci-

bus, (jui amicum non s.TCulariter dihgunt.

VI. Filium autem ejus filium nostrum , cujus eliam



EPisTOL\ xxvn. 339

nomcn in aliquibus nostris libris invenics^ : elsi ad lune

cbaritatis pr.iesenliam ipse non pergcret, stalueram lilleris

in nianum tuam traderc , consolandum , exhorlandum ,

instruendum, non tam oris sono , ([uam exemplo rol)oris

tui. Ardeo quippe , ut dum adhuc selas ejus in viridi fVjeno

est, zizania converlat in fVugem , et eredat cxpertis ciuod

experiri periculose desiderat. Nunc ergo ex cjus carmine ,

ot ex episiola', ([uam ad eum misi, iiitelbgit benevolcn-

lissima et mai^suelissima prudentia tua,

quid de il!o

doK-am , ([uid limeam, quid cupiam. Ncc despero alFu-

turum Dominum , ut per te minislrum ejus tantis ca-

rarum nestibus liberer. Sanc ([uia mulla scripla noslra

leclurus cs, multo erit mihi gratior dilectio tua , si ex liis

qure tibi dispHcucrint , emendaveris me justus in miseri-

cordia, et argueris me. Non enim talis es, cujus olco ti-

meam impinguari caput meum. Fralres non soUira ([ui

nobiscum habilant, et (|ui ubilibet habitantes Deo paritet

serviunt, sed projê omnes qui nos in Christo bbentei

noveruntsalutant , vcnerantur, desiderant germanitalem,

bealitudinem. , humanitatem tuam. Non audeo petere,

sed si libi ab Ecelesiaslicis muneribus vacat, vides quidmecum sitiat Africa.

• Liccntium cujus nomea in Iibris contra Academ. , ctc. —* In EpistoU

supcriore.

^yp..



340 5. AIGVSTINI EPiSCOIM

'W*\'V%rt/^'l'VA\*fl\'%V%t*.^'V\ v\/\r*%/vvvv«/\A VWl VWl wi/v VXV* WVW-VVWW*VW^WWVVV\ WW

EPiSTOLA XXVliP

Domino dilectissimo, el cultu sinccrissimo cliaiitatis obsequcndo atque am-

plectendo fralri et compresbjtero HIERONYMO AUGUSTINUS.

Augustinus HieronYino, de novapost LXX. F eteris\

Testanienti versione,

deque Petroreprelienso

aPaulo ad Galat. II expostulans de suscepto hinc

patrocinio mendacii ojjiciosi.

I. NuKQuAM aeque quisquam tam facie cuilibet innotuit, I

quam mihi tuorum in Domino studiorum quiela, la^ta ,|

et vere exercitatio liberalis. Quanquara ergo percupiami

omnino te nosse , tamen exiguum quidJam tui minus ba-

beo_, praesentiam videlicct corporis : quam ipsam eliam

postea quam te bealissimus nunc episcopus, tunc vero

jam episcopatu dignus, frater Alypius vidit, remeansque

a me visus est, negare non possus magna ex parte mihi

esse relatu ejus impressam : et antc reditum , cum tc ille

ibi videbat , ego videbam , sed ocubs cjus. Non enimanimo me atque illum , sed corpore duos ,

qui noverit

dixerit, concordia duntaxat et familiarilate fidissima, non

meritis quibus ille antecellit. Quia ergo me primitus com-

munione spiritus, quoin unum nectimur, deinde illius ex

orejamdihgis^nequaquamimpudenterquasialiquisignotus

commendogermanitati tuoe fratrem Profuturum

(8),quera

nostris conatibus deinde adjutorio tuo vere profuturura

speramus 5 nisi forle quod lalis est, ut ipse tibi pcr eum

fiam commendalior, quam ille per me. Hactenus fortasse

scribere debuerini , si esse veilcin episiolarum solcmnium

' \lias vui qux- autcm tvvm cral; i;i:n( ciam. —Scri|ila anno 3i)4 aut ^gS.



EPISTOLA XXVIII, 341

more contcntus : sed scatet animus in loquelas commu-

nicandas tecum dcstudiisnoslris, qucehabemusinChristoJesn Domino noslro : qni nobis multas ulilitates et viatica

qunedam demonsLrati a se itincris, eliam per tuam chari-

tatem non mediocriter ministrare dignatur.

II. Petimus ergo, et nobiscum petit omnis Africanarum

ecclcsiarum studiosa socictas, ut intcrpretandis eorum li-

bris , ([ui graece Scripturas nostras (piam optime tracta-

verunt, curam atquc operam impendere non graveris.

Potes enim eflicerc, ut nos quo({ue habeamus tales illos

viros, et unum potissimum, quem tu libentius in tuis ht-

teris sonas. De vertendis autem in latinam linguam sanctis

litteris canonicis laborare te nollem, nisi eo modo quo

Job intcrpretatus esj ut signis adhibilis quid inter hanc

tuam et Septuaginta, quorum est gravissima auctoritas,

interpretationem distet , appareat. Satis autem nequeo

mirari, si ahquid adhuc in Hebroeis exemphaibus inve-

nitur, quod tot interpretes ilhus hnguae peritissimos fu-

gerit. Omitto enim Septuaginta, de quorum vel consihi

vel spiritus majore concordia , (|uam si unus horao esset

nonaudeo inahquampartemcertam ferre sententiam, nisi

quod eis pr.ieeminentem auctoritatem in hoc munere sine

conlrovcrsia tribuendamexistimo. Uh meplusmovent, qui

cumposterioresinterpretarentur, etvcrborumlocutionum-

que Hebrnearum viam* at((ue regulasmordicus, utfertur,

tenerent, non solum inter se non consenserunt, sed etiara

rehquerunt multa , c\nse tanto post eruenda et prodendaremanerent. Etaut obscura sunt, aut manifesta. Si enim

obscura sunt, te quoque in eis falh potuisse creditur : si

manifesta , illos in eis falh potuisse non creditur. Hujus

igitur rei pro tua charitate^ expositis causis, certum mefacias obsecraverim,

' Forte vim.



342 s. ArcusTfM episcopi

III. Lcg; eiinm (['.i.Tchim script;!, cin.ne tua diccrentnr,

iii EpisloLis .ipostoli Pauli, c|iiarum ad Galaias, cum cno-

darevclles, venit in manus locus ille, ([uo apostolus Pe-Irus a perniciosa simulatione revocalur. Ibi patrociniura

niendacii susceplum c.sse vel abs te tali viro , vel a (juo-

piam , si alius illa scripsit, f.iteor, non mediocriter duleo,

donec refellanlur (si fbrte refelli possunt)ea cjuae me mo-

vent. Mihi enim videtur exitiosissime credi alicjuod iii Li-

bris sanctis haberi ir.cndacium^

id est, eos homincs, per

cpios nobis illa Scriptura minislrata est at(|ue conscripla,

alicjuid in libris suis fiiisse menlilos. Alia (juippo qu.Tstio

est , sit ne alit[uando mentiri viri boni et aha ([u;pslio est,

utrum scriptorem sanctarum Scripturarum mentiri opor-

tuerit : imo vero non alia , sed nulla qu.TStio esl. Admisso i

enim semel in tanlum auctoritatis fastigium oflicioso ali-

quo mendacio , nulla illorum librorum parlicula remane-;

bit, qu.T non ut cui([ue videbitur vel ad mores diflieilis,

j

vel ad fidem incredibilis, eadem perniciosissima rcgula

ad mentientis auctoris consilium ofliciumque referatur.

IV. Si enim menliebatur apostolus Paulus cum apos-

tolum Petrum objurgans diceret ; (( Si tu cum sis Jud.TUS,

» gentiliter ct non judaice vivis , quemadmodum gcntes» cogis judaizare'? » et recte illi videbatur Pelrus fe-

cisse , c[uem non recte fecisse et dixit et scripsit, ut quasi

animos tumultuantium dcliniret : qu.id rcsponde!)imus,

cum exurrexerint pcrversi homincs, proliibrntes nuptias,

quos futuros ipse pr.Tnuntiavit , ct dixerini tolum illud,

c[nod idcm Apostolus de matrimoniorum jure firmando

locutns est -,

propt(\i homines , ([ui clilcctione conjugum

tumultuari poterarif , fnisse mcntitum : scilicet non ([uod

hoc senseril, scd ut illorum pI.Tcarctur adversitas? non

opus est multa commemorare. Possunt enim vidcri etiam

• Gal. II, 14. —' t Tini. iv, 3o ct i Cor. vii, lo.



EPISTOLA xww. 343

de Jaudihus Dei csse oiliclosa mcndacia, ul apud honiines

pigriores dilcclio cjus ardescat : akjuc ila nusquam certa

erit in libris sanclis casl.TC veritalis auctoritas. Nonne at-

tcndimus, eumdtm Apostolum cum ingenlicuracommen-

dandae verilalis dicerc : « Si autem Clnislus non rcsurrexit

» inanis est pra^dicalio noslra • i:)anis csL et fidcs vestra,

» Invenimur autem et falsi tcstc Dei : quia testimoniura

» diximus advcrsus Deum,

quod suscilavit Chrislum,

» (|uem non suscitavit^ » Si cjuis huic dlceret : Quid in

hoc mcndacio perliorrcscis, cum id dixeris, cjuod etiamsi

fdJsum sit, ad Judem Dei maxime pcrtincl ? Nonne liujus

detestatus insaniam , quibus posset vcrbis et significatio-

nibus, in lucem penetralia sui cordis aperrirct, chTmans

non minoreaut fortasse etiam majore scciere in Deo Jau-

} âri falsitalem,

quam vituporari vcritatem?Agendum

est

igitur, ut ad cognitionem divinarum Scripturarum talis

horao accedat,

qui de sanctis Iil^ris tam sancte et veraciter

existimet, ut nolit aliqua eorum parte dclectari per oJli-

ciosa mcndacia,

potiusque id,

quod non intcJIigit, tran-

seat, quani cor suum praeferat ilJi veritati. Profcclo enini

cum hoc dicit , credi sibi expetit , ct id agit , ut divinarura

Scripturarum auctoritalil)ns non credamus.

V. Et ego (|uidcm qualibuscumque viribus, quas Do-

minus suggerit, omnia illa testimonia, quae adhibita sunt

aslruenda3 utilitati mendacii , alilcr oportere intelligi os-

tcndercm , ut ubitjue corum firma veritas doceretur.

Quam enim testimonia mcndacia csse non debent, tam

non debent favere mcndacio. Sed hocinteJIigentire relin-

quo tuae. Admola enim leclioni diligenliori considera-

lione , raulto id fortasse faciJius videbis quam ego. Adhanc aulcm considerationem coget te pielas, (jua cognos-

cis fluctuare auctoritatera Scripturarura divinarum, ut in

" I Cor. XV, 14.



344 s. ACGUSTIKl EPISCOIM

eis quotl vnit ((uisquc credat,

qiiod non vnlt non crodat,

si semcl luerit persuasum alic[ua illos viros, per quos

nobis haec minislrata sunt in Scripturis suis olliciose po-tuisse mentiri. Nisi iorte regulas quasdam daturus es,

quibus noverimus, ubi oporteat mentiri, ubi non opor-

teat. Quod si fieri potest , nullo modo mendacibus

dubiisque rationibus id explices,

quaeso-, nec me one-

rosum aut impudentem judices,

per humanilatera vera

cissimam Domini nostri. Nam , ut non dicam nulla, certenon magna culpa meus error veritati favet , si recte in

te potest veritas favere mendacio.

VI. Multa alia cum sincerissimo corde tuo loqui cupe-

rem, et de Christiano studio conferre : sed huic desiderio

meo nulla epistola satis est. Uberius idipsura possura per

fratrem,

quem misccndum et alendum dulcibus atque

utilibus sermocinationibus tuis misisse me gaudco. Et ta-

men,

quantum vellem , nec ipse (quod pace ejus dixe-

rim ) forsitan capit : quan(|uam nihilo me illi prpetulerim.

Ego enim rne fateor tui capaciorem : sed ipsum video fieri

pleniorem,

quo me sine dubitatione antecellit : et postea

quam redierit, quod Domino adjuvante prosperatum iri

spero, cum cjus pectoris abs te cumulali particeps fuero,

non est impleturus, quod in me adhuc vacuum crit atquc

avidum sensuum tuorum. Ita fict ut ct ego etiam tunc

egentior sim, ille copiosior. Sane idem fratcr aliquascripta

nostra fert secura : (|uibus legendis, si dignationem ad-

hibueris , etiam sincerara atque fraternam severitatem ad-

hibeas , (]u.'eso. Non cnim aliter intelligo quod scriptumest : « Emendabit me justus in misericordia , ct arguet

)) me : oleum autem peccatoris non impinguet caput

» meum ^: » nisi quia magis smat objurgator sanans

quam adulator unguens caput. Ego autem ditliciilime

' Psal. cxi., 5



EPISTOLA XXIX. 346

bonus jiidex lego quod scripserim , sed aut timidior recto

aut cupidior. Video eliani interdum vilia mea; sed liaec

malo audire a melioribus, ne cum me recte fortasse re-

prehendero, rursus mihi blandiar; et meticulosam potius

mihi videar in me, quam juslam tulisse sententiam.

EPJSTOLA \X1X'.

Episfola pvesbyteii Ilipponensium regionum ad ALYPIUM episcopum Tlia-

gastensium de die natalis Leontii quondam episcopi IIipponensis(9).

Aiigustinus preshfter Alypio Tliagastensi episcopo

narrat quibus adhortationihus obtinuerit denmm,

ut Hypponenses Catholici abhorrerent a luxu^riosis conviviis, quce in sanctorum natalitiis apudAfricanas ecclesias celebrare mos erat.

fProditnuncprimumexMS. Codice RR. PP. Cis-

terciensium S. Crucis in Jerusalem in Urbe , in

quo extat sub hocce titulo :J

\. De negotio interim,

quod non curare non possum ,

nihil ccrtum scriberc potui, absenteiratre Machario;

qui

cilo dicitur rediturus jêt quod Deo adjuvante peragi potue-

rit, peragetur. De noslra autem pro eissollicitudine quan-

quam fratres nostri cives qui aderant securos suos^^facere

possent -. tamen digna res epistolari colloquio ,quo nos

invicem consolamur, a Domino prseslita est ; in quo pro-

mcrendo multum nos ndjutos esse credimus ipsa vestra

solhciludine, qua3 profeclo sine deprecalionc pro nobis

esse non potuit.

' PoiTO quce alias ttix craf, nunc clxvii. Scripta anno BgS. —* Forte vos.



346 s. a.i;giistiki episcopi

II. Itaqne nc pi\neterinit.tamns vestr.T cliarifati narrare

qaid geslum .sit; ut nobiscani Deo graiias agatis deaccepto

beneficio ,qai nobiscnm preccs de accipiendo fudistis;

cum post profv-clionem tuam nobis nunliatam csset tu-

mulluari homines,ct dicere se flrrc non posse ut illa

solemnilas prohiberetur (lo), quam La?titiam nominan-

tes; vinoleniioe nomen frustra conantur abscondere, sicut

eliam te prêsenle janijnm nuntinbatur: opporliuie nol)is

occnlfa ordinatione omnipotenlis Dci, ut ([uarta feria illud

in Evangelio capitulum conscfjuenter Irnclaretur : «Ncjlite

» dare sanctum canibus, neque projeceritis margarilas

» veslras ante porcos ^: » Tractatum cst ergo decanibus

et de porcis, ita ut et pervicaci latratu adversus Dei prae-

cepta rixantes et voluptatum carnalium sordibus dediti

erubescere cogerentur ^ conclusumque ita, ut viderent

quam esset nefarium, intra Ecclesiae parietesid agere no-

mine religionis, quod in suis doniibus si agere persevera-

rent, aSanctoet Margaritis ecclesiasticis eos arceri oppor-

teret.

III. Sed hoec quamvis grate accepta fuerint : tamen quia

pauci convenerant, non erat satisfaclum ianto negolio.

Iste atitem sermo cum ab eis OjUi aderant, pro cujusque

facultate ac studio, foris venlilaretur, multos habuiicon-

tradictores. Postea vero([uam dies Quadragesimae illuxis-

set, etfre^piens muUitudo ad horam tractationis occurrit,"

lectum est istud in Evangelio, ubi Dominus de templo

expulsis venditoribus animalium , et eversis mensis num-

mulariorum dixit ^, domum Patris sui pro domo oralio-

num speJuncam latronum esse factam : quod capitulum,

cum eos intentos proposita vinolentine quaestione feci, et

i|)se quoque recitavi ; adjunxique dispufalionem, qua os-

tcnderem quanto commotius el vehementius Dorainus

• MaUli. vii, 6. —2 Id. XXI, i-i.



EPISTOLA XXIX. 347

nostrrobriosa convivla, qu;c nliujue sunt turpia, dc trm-

pla c\pL']leiet, uncle sic expulit concessa coniniertia ; cumea vendcrentur

,qune sacnficiis illo tempore Jicilis esscnt

nccessaria : {|urci"ens ab eis, (piibus similiorem putarent

spcluncam latronum neccssoria vendcntibus^ an immode-

ratc bihenlibus.

IV. Et (luoniam mihi prnpparatre lectioncs snggerendae

tenebantur, adjunxi dcinde, ipsum adhuc carnalem po-

puluni Judaeorum. iii iilo temj)lo, ubi nondinn corpus et

sanguis Oomini oiR-rebatur, non solum vinolenla, sed nuc

sol)ria (|uidcm nn(|uam ceiebrasse convivia ^ nec cos pu-

blicc rcJiîonis nomine incljriîtos invcniri in hisloria, nisi

cum fesla faljricato idolo exolverent K Qurecum dicercm,

codicem eliani accepi, et recitavi tolum ilium locum. Ad-

didi eiiam cum doJore (pio potui, t['ioniam Apostolusait,

ad discerncndum popnlum Christianum a durilie Jud.TO-

rum, epistoiam suam non in tabulis lapideis scriplam^,»

sed in labuJiscordiscarnalibus, cum Moyses famulus Dei,

propter iJios principes, binas lapideas tabulas confre-

gissct ^, quomodo non posêmus istorum corda confrin-

gere, (|ui homines Novi Teslamenti, Sanctorum diebus

celelirandis ea veJIent solemniler exliibere, (|uae populus

Veteris Testamenti et semel et idoio celebravit.

V. Tunc reddilo Exodi codice crimen ebrietalis, quan-

tum lempus sinebat, exaggerans sumpsi apostolum Pau-

lum,ct inter cjure peccata posita esset ostendi,legensilium

locum : « Sr (piis frciter nominetur aut fornicator, aut

» idolisserviens, aut avarus, aut maledicus, aut ebriosus,

» aut rapax ; cum cjasmodi nec cil)um sumere ^ ; i'ige'-

miscendo admonens, cum quanto periculo convivaremur

cum eis, quivcJ in domibusincbriarentur.Legi eliam iilud

quod non longo intervallo sequilur.u Nolile errare, neque' Exod. XXII, G. —'2 Cor. in, 3. —3 Exorl xxd, ig. —4 i Cor. v, ii.



348 S. AliGUSTlNl EVISCOPl

» fornicatores , neque idolis servientes, neque adulteri,

» neque molles, neque masculoruni concul)itores , ne(|ue

» fures , neque avari, ne([ue ebriosi, ne(|ue maledici,

» neque raptores regnum Dci possidebunt. Et haec quidem

» fuistis : sed abluti estis, sed justificati estis in nomine

» Domini Jesu Christi, el spiritu Dei nostri ^ » Quibus

lectis dixi, ut considerarent quomodo possent fideles au-

dire , « sed abluti estis,» qui adhuc talis concupiscentise

sordes, contra quas clauditur regnum coclorum, in corde

suo, id est, in interiore Dei templo esse paliuntur. Inde

ventum est ad illud capitulum. « Convenientibus ergo

» vobis in unum, non est dominicam coenam celebrare:

» unusquisque enim propriam coenam proesumit in man-» ducando •, et alius quidem esurit, alius ebrius est, man-

» ducando et bibendo : an ecclesiam Dei contemnitis"^

? »

quo recitato diligentius comrnendavi, ne honesta quidem

et sobria convivia debere in ecclesia celebrari5

quando-

quidem Apostolus non dixerit:«Numquid domosnon ha-

betis ad inebriandos vos, ut quasi tantummodo inebriari

in ecclesia non liceret : « sed ad manducandum et biben-

» dum, » quod potest honeste fieri, sed praeter ecclesiam,

ab eis qui domos habent, ubi alimenlis necessariis refici

possint : et lamen nos ad has angustias corruptorum

temporum et diflluentium morum esse perductos, utiis

nondum modesla convivia, sed saltem domesticum reg-

num ebrietatis optemus.

VI. Commemoravi etiam Evangelii capitulum, quod

pridie tractaveram , ubi de pseudoprophelis diclum est,

« Exfructibus eorumcognoscetis eos". » Deinde in mcmo-riam revocavi fructus eo loco non appellatos, nisi opera :

tum qusesivi inter quos fructus nominata esset ebrietas^

et recitavi illud ad Galatas : « Manifesta autem sunt

' I Cor. VI, 9. —' 1(1. XI, 20. — ' Matlli. vii, iG



EPISTOLA XXIX. 349

» opcra carnis, quae sunt fornicationes , immunditiae ,

» luxuriae, idolorum servitus, veneficia, inimicitiae, con-

» tentiones, oemuiationes, animositates, dissentiones, hae-

« rcses, invidiai, ebrietates, comessationes, et his simi-

» lia 5 ciuoe prccdico vobis , sicut proedixi, quoniam qui

» talia agunt rcgnum Dei non possidebunt '. » Post quse

verba interrogavi,

quoraodo de fructu ebrietatis agnos-

ceremur Christiani,

quos dc fruclibus agnosci Dominus

jussit. Adjunxietiam legcndum quod sequitur : « Fructus» autem Spiritus est charitas, gaudium, pax, longanimitas,

» benignitas, bonitas, fides, mansuetudo, continentia'^. »

Egique ut considerarcnt, quam esset pudendum atque

plangendum, quod de illis fructibus carnis non solum

privalim vivere, sed etiam honorem Ecclesiae deferre cu-

perent, etsi potestas daretur, totum tam magnse basihcaespatium turbis epulantium ebriorumque complerent : de

spirituaHbus autem fruclibus, ad quos et divinarum Scrip-

turarum auctoritate et nostris gemitibus invilarentur,

nolunt afferre Deo munera, et his potissimum celebrare

festa Sanctorum.

VII. Quibus peractis codicem reddidi , et imperata

oratione,

quantum valui, et quantum me ipsum pericu-

lum urgebat, et vires administrare Dominus dignabatur,

constitui eis ante oculos commune periculum, etipsorum

qui nobis commissi essent, et nostrum qui de ilhs ratio-

nem reddituri essemus pastorum principi, per cujus hu-

militatem , insignes contumelias , alapas, et spula in fa-

ciem, et palmas, et spineami coronara, et crucem ac san-

guinem obsecravi , ut si se ipsi aliquid oifendissent , vel

noslri misererentur, etcogitarent venerabiiis senis Valerii

circa me ineffabilem charitatem, qui mihi tractandi verba

verit.ilis Ijm pcriculosum onus non duiîlarit propter eos

' Gal V, 19. —"> Ibi.J. ai.



350 S. AVGrSTINI EPISCOPI

imponere, eisqne snepe dixerit, quod orationes ejnsexau-

dit.ne cssent de noslro advcntu ; (|uos non uti(jue ad com-

muncm mortem vcl spectaculum mortis iilorum, sed ad

communem conatnm in aeternam vitam ad se venisse laeta-

tus est. Postremo ctiam dixi ccrtum cssc me, et fidere in

eum, qui menliri ncscit, qui per os Proplietae sui pollicilus

est de Domino noslro Jcsu Christo dicens : « Si rcliciucrint

» filii cjus lcgcm mcam, ct in pr.Tceplis mcis non ambula-

» vcrint •, si juslificationcs meas profanavcrinl ; visitabo in

» virga facinora corum , ct in flagcllis dLlicta eorum :

» miscricordlam autcm meani non aufcram ^: » in eum

crgo me fidcre, cjuod si haec tanta, quae sihi cssent lccta et

dicta, contcmnercnt, visitalurus essct in virga et in fla-

gcllo, ncc cos permissurus cum hoc mundo damnari. In

qua conciuestione sic actum ut pro ncgotii atque periculi

magnitudine tutor et gubcrnator nosler animos faculta-

tcm([ue prrehcbat. Non cgo illorum lacrymas mt-is lacry-

mis movi : scd cum talia diccrentur, f.ileor, eorum flelu

prncvenlus mcum abstinere non potui. Etcum jam pariier

flcvisscmus, plenissima spe correclionis iflorum, fmis ser-

monismei factus est.

VIII. Postridie vero (11) cum illuxissct dics, cui sole-

bant fauccs ventrcsque se parare , nuntialur mihi non-

nullos , eorum eliam qui sermoni adcrant , nondum a

murmuratione cessasse, tantumque in eis valerc vim

pessimac consuetudinis, ut ejus tantum voce utcrcntur et

dicerent , Quare modo ; non enim, antca qui hoec non

prohibucrunt, Christiani non erant. Quo audito, quas

majores commovcndi cos machinas proepararcm, omnino

ncsciebam : disponebam tamcn, si perseverandum pnla-

rent , lecto illo loco de propheta Ezcchicle, « Explorator

» absolvilur, si pcriculum dcnunliaverit '^, » eiiamsi illi

' Psal, i.xiwiii, 3i. —' V.zQch. xxxiii, 9.



EPISTOLA XXIX. 3d1

qnibus denuntiatur, cavere nolucrint ; vestimenta meacxciitcre afqne discederc. Tum vero Dcminus ostcndit

quod nos non dcserat, et ([uibus modis in se ut pr<TSuma-

nius horteiur, nam(|ue ante horam,qua exhedram ascen-

deremus, ingrcssi sunt ad me iidem ipsi, quos audicram

de oppugnalione vetUitoeconsuctudinisfuisse conquestos ;

quos blande acceptos, paucis verbis in senlenliam sanam

transtuli : atque ul)i ventum est ad tempus dispulalionis

omissa lcctione, quam pr.xparaveram, ([uia neccssaria jamnon vidcbatur, dchac ipsa quaeslione pauca disserui, nihil

nos ncc brevins ncc verius posse aircrrc adversus eos qui

dicunt: Quare modo, nisi et nos dicamus, Vcl modo.

IX. Vcramtamen ne illi, qui ante nos tam manifcsta

impcritae muliitudinis crimina vcl pcrmiscrunt, vcl pro-

hibere non ausi sunt, aTKjua a nobis allici contunuliaviderentur, exposui eis qua necessitate ista in Ecclesia

vidcreniur exorta : scihcet post persecutiones tam mnltas

temque vehementes(12), cum iacta pace, turbsegcntilium

in Christianum nomen venire cupientes hoc impcdirentur,

quod dies festos cum idoiis suis sol 'rent in abundantia

epularum et ebrietate consumere, ncc facile ab his perni-

ciocissimis et tam vetuslissimis voluptatibus se possent

abslincre, visum fuisse majoribus nostris, ut huic infir-

mitatis parti interim parceretur, diesque fcstos,

post eos

quos rclinquebant, alios in honorem sanctorum Marlyrum

vel iion simili sacrilegio, quamvis simili laxu celebraren-

tur:jam Christi nomine conligatis, et tantne auctoritatis

jugo subditis salutaria sobrietatis prreccpta traderentur,

quibus jam propier praecipientis honorcm ac timorem

resiilcre non valcrcnt : quocirca jam tcmpus esse, ut ([ui

non sc audcnt negare Christianos , secundum Ciirlsli

voluntatem vivere incipiant, ut ea qujE ut essent Chris-

tiani conccssa sunt, cum Christiani sunt, respuantur.



352 s. ATJGCSTiwr episcopij

X. Deinde hortatus sum , ut transmarinarura ecclesia-

rum, in quibus partim ista recepta nunquam sunt, parlim

jam per bonos rectorespopulo obtemperantecorrecta(13),imitatores esse vellemus. Et quoniam de basilica beati

apostoli Petri (14), quotidianae vinolenlire proferebantur

exempla ; dixi primo audisse nos saepe esse prohil)itum,

sed quod remotus sit locus ab episcopi conversatione, et;

in tanta civitate magna sit carnalium multitudo, pere-

grinis proesertim, qui novi subinde veniunt, tanto violen-,tius, quanto inscitius illam consuetudinem retinentibus,

|

tam immanem pestem nondum compesci sedarique po-

tuisse. Verumtamen nos si Petrum apostolum honorare-

mus , debere praecepta ejus audire , et mullo devotius

epistolam in qua voluntas ejus apparet, quam basihcam i

in qua non apparet , intueri : statimque accepto codicej

recitavi ubi ait: «Christoenimpassopro nobis percarnem,|

» et vos eadem cogitatione armamini, quia qui passus est|

» carne, desiit a carne, ut jam non homlnum desideriis, I

» sed voluntate Dei reliquum tempus in carnevivat. Suf-

» ficitenim vobis praeteritum tempus voluntate hominum» perfecisse, ambulantes in libidinibus, desideriis, ebrie-

» tate, comessationibus et nefandis idolorum servituli

» bus '.» Quibus gestis, cum omnes uno animo in bonamvoluntatem ire contempta mala consuetudine cernerem,

potatus sum ut meridiano tempore divinis leclionibus et

psalmis interessent ; ita illum diem multo mundius atque

sincerius placere celebrandum : et cerlc de multitudine

convenientium facile posse apparere, qui n entem,et quiventrem sequeretur. Ita lectis omnibus sermo terminatus

est.

XI. Promeridiano autem die raajor quara ante raeri-

diem alluit muliitudo; et usque ad horam,qua cum epis-

« I Pelr. IV, r.



EPISTOLA XXIX. 353

copo egrederemur, legebatur nlternalim et psallebatur :

nobisque egressis duo Psalmi lecli sunt. Deinde rae invi-

Inm , qui jam cupieham peractum esse tam pericuJosumdiem (15), jussum compulit senex ut aliquid eis loquerer.

Habui brevem sermonem, quo gratias agerem Deo. Et

quoniam in hacrelicorum hasilica audiehamus ab eis solita

convivia celebrata , cum adhuc , eliam eo ipso tempore,

quo a nobis isla gerebautur , ilU in poculis perdurarent,

dixi diei pulchritudinem noclis comparatione decorari, et

colorem candidum nigri vicinitale giatiorem-, ita noslrum

spiritalis celebrationis convcntum minus fortasse futurum

fuisse jucundum , iiisi ex alia parte carnahs ingurgilatio

conferretur, horlatusque sum nt tales epulas instanter

appeterent, si gustassent quam suavis est Dominus : ilhs

autem esse metuendum, qui tanquam primum sectantur,

quod aliquando destruetur^ cum quisque comes etiiciatur

ejus rei , quam colit , insultaritque Apostolus talibus di-

cens, « quorum Deus venter \ » cum idem aho loco dixe-

rit, « Esca ventri et venter cscis : Deus autem et hunc)» et illas evacuabit ^. » Nos proinde oportere id sequi,

quodnon evacuatur, quod remotissimum a carnis affectu

spiritus sanclificatione retinetur. Atque in hanc senten-tiam, pro tempore^ cum ea, quae Dominus suggerere

dignatus est, dicta essent-, acia sunt vespertina, quae quo-

tidie solent : nobisque cum Episcopo recedentibus , fra-

tres eodem loco hymnum dixerunt, non parva multitudine

utriusque '^ ad obscuratum diem manente atque psal-

lente.

XII. Digessi vohis quantum breviterpotui, quod vos au-

diredesiderasse,quis dubitaverit. Orate ut a conatihusnos-

tris omnia scandala et omnia tsedia Deus dignetur avertere.

Magna sane ex parte vobiscum requiescimus cum alacri-

' Pliilip m, 19. — 2 I Cor. vi, i3. — ^ Forte deest sesus.

cxLV. 23



354 9. AUGUSTIMI EPISCOIM

tate fervoris, quia spiritiialis ecclesise Thagastensium tam

crebra nobis dona nuntiantur. Navis cum fratribus nondum

venit. Apud Hasnam, ubi est presbyter frater Argenlius,

Circumcelliones invadentes basilicam nostram altare com-.

minuerunt. Causa nunc agitur5

quse ut pacate agatur et|

ut Ecclesiam catholicam decet ad opprimendas linguas|

haereseos impacatre , multum vos petimus ut oretis. Epis-

tolam Asiarcliae misimus. Beatissimi perseveretis in Do-

mino, memores nostri. Amen.

EPISTOLA XXX ^

Domino fratri sancto el unanimo AUGUSTINO PAULINUS et

TUERASIA peccatores.

Paulimis Augustino, non recepto ab eo responso,

denuo per alios scribit.

l. « Jamdudtjm , frater in Christo Domino mi unanim.e,

ut te in sanctis et piis laboribus tuis nescientcm agnovi,

absentemque vidi, tota mente complexus, alloquio quoque

famihari atque fratcrno per litteras audire properavi. Et

credo in manu, et in gratia Domini sermonem meum ad

te fuisse perlatum : sed morante adhuc puero, quem ad

te ahosque dilectos aeque Deo salutandos, ante hyemem -

miseramus , non potuimus ultra et olHcium nostrum sus-

pendere , et desiderium sermonis tui cupidissimum tem-

perare. Scripsimus itaque itcrato nunc, si priores ad te

litterne nostrne pervenire meruerunt : aut primo, si illis

in manus tuas perveniendi feiicitas non fuit. »

' Alias xxxui.quaeaulcm x\xerat, nunc clwii —Scripta circa annum SgS.

—' Sub finem anni Sg^.






nomiuo Domini leverlcnLur, opere cbaritalis impleto 5 in

quo tuoe charilatis afleclu specialiter utantur, rogamus.

Nosti enim quam celsa promittat Allissimus fralri tratremadjuvatiti. Per hos, si quo me gratiae, quae tibi data est,

dono remunerari voles, tuto facies. Sunt enim, vebm cre-

das, unum coret una in Domino anima nobiscum. Gralia

Dei tecum, ut est, in aeternum maneat, frater in Christo

Domino unanime, venerabilis, dilectissime, et desidera-

bibs. Omnes in Christo sanctos, quales tibi cohaerere non

dubium est , a nobis saiuta. Commenda nos omnibus

sanctis, ut tecum pro nobis orare dignentur. »



EPrSTOLA XXXT, 357

VV \. V \ \ VVI/V %VVA VV\ \ ^^VVX/ X^VVV \/VVV VVVVVVVVVM^t. \/VVX VtO-X 1 Vl/V vvv% vvv\ vvv^

CLASSTS II.

EPisTOLA. xxxr.

Dominis dilectissimis et sincerissimis , vere bentifsimis atqne abundanlissima

Dei gratia pra;?tantisimis fralribus, PAULINO et THERASI^, AU-GUSTIîUS in Doniino salutem.

Paulino pro secimdis littejis ab eo receptis , grati

aninii obseqiiiuni exhibet , seque Palerio coepis-

copum Hipponensem ordinatum esse renuntiansexoptat ut in Africam trajicere ipse velit , magnocum sibi solatio , tum cceteris Christianis exemplofuturus.

I. CcM litteras meas, quibus responcU prioribus ves-

tris, si tamen vestris Htteris ullo modo a me responderipotest , celerrime optaverim venire in vestrae charitatis

manus , ut (juoquo pacto absens cito possem esse vobis-

cum , liicrum mihi veslrfie epistoLne contuHt tarditas mea.

Bonus Dominus, qui non tribuit sa;pe quod vohimus, ut

quod mallemus attribuat. Ahud enim est f|uod accepta

epistolamea

scripturi estis, aliudquod non

accipiendo

scripsislis. Quod cum laetissime legerimus, defuisset nobis

certe ista icnefilia, si ut optavimus, maximeque vohiimus,

cito ad vestram sanctitatem nostrae Jitterae permeassent.

Nunc vero et h.TC habere scripta , et illa sperare rescripta

gaudio cumulatiore delectat. Ita nec nostracuJpaaccusaii

' Alias xxxiv. qiiaj autem xxxi erat, nunc xxv. —Scripta ineunle an. SgS.



308 S. AWGHSTIM EPISCOPI

potest , et Domini largior benignitas fecit, quod nostro

desiderio conducibiiius esse judicavit,

II. Sanctos fratres Romanum et Agilem aliam epistolam

vestram audientem voces atque reddentem , et suavissi-

mam partem vestrae praesentiae , sed qua vobis visendis

inhiaremus avidius, cum magna in Domino jucunditate 1

suscepimus. Unde , aut quando , aut quomodo vel vos

praestare , vel nos possemus exigere , ut nos de vobis tanta

scribendo doceretls, quanta eorum ore didiciraus? Ade-rat etiam quod nuUi cbartae adesse potest , tantum

in narrantibus gaudium , ut per ipsum etiam vultum

oculosque loquentium, vos in cordibus eorum scriptos

cum ineffabili Joetitia legeremus. Hoc quoque ampJius

erat, quod pagina quaelibet quantacumque bona scripta

contineat,

nihil ipsa proficit , quamvis ad profectumexpJicetur aliorum : lianc autem epistolam vestram, fra-

ternam sciJicet animam , sic in eorum coJloquio legeba-

mus, ut tanto beatior appareret nobis, quanto uberius

conscripta esset ex vobis. Itaque iJIam ad ejusdem beati-

tatis imitationem , studiosissime de vobis omnia percunc-

tando , in nostra corda transcripsimus.

II [. Nec ideo tanien eos tam cito a nolMS, licet ad vos

remeantes, sine molestia passisumus. Videteenim, quaeso

vos , quibus quatiebamur affectibus. Tanto utique dimit-

tendi erant velocius,

quanto voI)is impensius oJjedire cu-

piebant : sed quanto id cupiebant magis , tanto vos nobis

praesentiusexhibebant : eo cjuippeindicabant, quam cliara

vestra viscera essent : tanlo igitur eos minus dimittere vo-

iebamus, quanto juslius ut dimitterentur instabant.

rem non ferendam, nisi a nobis ista discessione non dis-

cederemus, nisi (i unius essemus corporis membra, unum» haberemus caput, una perfunderemur gratia, uno pane

» viveremus, una incederemus via, eadem habitaremus



EPISTOLA XXXI. 859

» domo. » Cur enim non eisdem etiam verbis uteremur?

Agnoscis enim , credo , liaec esse ex epistola vestra'.

Sedcur potius hrec vestra sint verha (juam raea ,

quoe utique

quam vera sunt, tam nobis ab ejusdem capitis commu-nione proveniunt? Etsi aliquid proprium vobis donatura

habent, tanto magis ea sic dilexi, ut obsiderent viam

pectoris mei , neque a corde ad linguam mcam verba

transire sinerent, donec tanto priora, quanto sunt vestra,

procederent sancti fratres , el dilecti Deo, nostraque in-

vicem membra , quis dubitet nos uno spiritu vegetari,

nisi qui non senlit, qua nobis dilectione vinciaraur?

IV. Vellem tamen scire , utrum hanc absentiam , cor-

poralem, vos patientius quam nos, facilius({ue tolerelis?

Si ita esl , fateor, non amo istam fortitudinem vcstram ,

nisi forte quia nos tales sumus, ut minus a vobis dcbide-

rari, quam vos desiderare debeamus. In me certe si esset

patienlia vestrce abscntiae perferendae , displiceret mihi :

segniter enim agerem ut vos viderem : quid autem absur-

dius, quam fortitudine fieri segniorem? Sed qua ecclesise

cura tenear , ex hoc vesira charitas oportet attendat,

quod beatissimus pater Valerius , qui vos nobiscum quan-tum salutet quantumque sitiat , audietis ex fratribus , nec

presbylerum me esse suum passus est , nisi majorem mihi

coepiscopatus sarcinam imponeret (16). Quod quidem quia

tanto ejus charitate, tantoque popuh studio Dominum id

velle credidi, nonnunis jam exemphs praecedentibus

quibus mihi omnis excusatio claudebatur, vehementer ti-

raui excusare. Sed quanquara jugum Christi per seipsum

lene sit , et sarcina levis : tamen propter nostram asperi-

tatem atque infirmitatem , si quid me mordet hoc vincu-

lum , atque urget hoc onus , incffabihter mihi ahquanto

vestrae praesentiae solatio , tolerabihus et portabihus redde-

» Ex Epist. XXX.



360 s. ax;gtjstini episcopi

retur, quos audio curis eju3modi expeditiores liberiores-

que vivere (17).Quare

nonimpudenter ego rogo vos, et

poslulo,etflagito,ulinAfncamm.ijoretaliumhominumsiti,

quam siccitatis nobilitate laborantem , venire dignemini.

V. Scit Deus,

quia non solum propter desiderium

raeum , neque solum propter eos qui vel per nos ves-

trum propositum , vel undecumque fama praedicante

didicerunt, sed etiam proptcr c;ctcros (jui partim non

audiunt , parlim audita nori credunt , tamen possunt

comperta diligere , vos istis terris etiam corporaliter

adesse cupimus. Quamvis enim sedulo atque misericordi-

ter id agitis , tamen etiam coram hominibus regxonum

nostrarum luceant opera vestra, ut videant bona iacta

vestra , et gloriticent Patrem vestrum , qui in coelis est.

Piscatores vocante Domino , quod naviculas et retia dimi-serunt , omnia se dimisi.sse , et Dominum secutos esse

etiam commemorando Ipetati sunt. Et revera omnia con-

temnit, qui non solum quantum potuit, sed etiam quan-

tum voluit habere , contemnit. Sed in eo quod cupieba-

tur, oculi Dei testes sunt 5 in eo quod habebatur, et

hominum. Nescio quo autemmodo,

cum superflua et

terrena diliguntur, actius adepta quam concupita cons-

tringunt. Nam unde tristis ille discessit,

qui consiiium

vitfe seternfie consequend.ê quaerebat a Domino, cum au-

disset vendenda esse omnia sua, et distribuenda pauperi-

bus , et habendum thesaurum in coelo , si vellet esse per-

fectus : nisi quia magnas^ ut Evangelium loquitur , ha-

bejjat divitias'. Aliud est enim , nolle incorporare quae

desunt, aliud jam incorporala divellere. lUi velut cibi

rcpudiantur , illa velut membra pr.Tciduntur. Quanlo

igilur et quantum mirabili gaudio nostris temporibus

Christianscharitasconspicit, pi r Domini Evangcliumcum

LUC. X7IH, 71.





362 S. AUGU3TIM EV18COPI

misi. Credo jam exportam sanctitalcm tuam sagacitate

spiritali , quam tibi Dominus Iribuit , quid ille vir bonianimo gerat, et quae in illo infirmitate pars claudicet.

iJnde humanitati et charitati tuae tam ipsum quam filium

ejus, legisti , ut spero,

qua soUicitudine commendaverim,

et quanta mihi necessitudine copulati sint. iEdificet eos

per te Dominus. Quod ab illo magis petendum est : namid tu quam velis novi.

VIII. Adversus paganos te scribere didici ex fratribus :

si quid de tuo pectore meremur, inditferenter mitte ut

legamus. Nam pectus luum tale Domini oraculum est, ut

ex eo nobis tam placita, et adversus loquacissimas quses-

tiones explicalissima dari responsa prsesumamus. Libros

beatissimi papae Ambrosii credo habere sanctitalem tuam,

eos autem multum desidero , quos adversus nonnullos

imperitissimosetsuperbissimos, quide Platonis hbris Do-

minum profecisse contendunt, diiigentissime et copiosis-

sime scripsit*.

IX, Beatissimus frater Severus de condiscipulatu nos-

tro Milevitanse antistes ecciesiEe , bene apud camdem

civitatem fratribus cognitus, debitonobiscum otliciosanc-titatem vestram saiutat. Fratres quoque omnes nobiscum

Domino servientes, tam id faciuiit, quam vos desidera-

rant : tam vos desiderant, ((uam vos dihgunt : et tam di-

ligunt,

quam estis boni. Panis quem misimus, uberior

benedictio fiet , dilectione accipientis vestrae benignitatis.

Gustodiat vos Dominus ab ista generatione in aeternum,

Domini dilectissimiet sincerissimi, vcre benigni, etabun-

dantissima Domini gratia pracstantissimi fratres.

• Non extant hi libri Ambrosii.



EPI6T0LA XXXil. 363

\ -« %\ VVVVVX'^'^ t/t/VV VVVV \%a/\ %VV%A^VVV VVV^' VVVV<Vt/V\ >VVV% 'VV^^ -vvt/t <^^

EPTSTOl.A \\\l! .

Domino merito praedicabili, et honorando tVafri ROMANIANO,PAULINUS et THERASIA.

Paulinus Romaniano , gratulans ecclesice Hippo-nensi, quod Augustinuni nieruit episcopicolleâm.

Licenlium y pro quo scripserat Augustinus , Iwrta-

tur et prosa et carmine^ ut contento aulce fastu,

se dedicet Cliristo.

I. « PniDiE quam has daremus, reversis ex Africa fra-

tiibus nostris, quorum expectatione nos pendere vidisti

optalissime sanclorum et cliarissimorum virorum , inde

Cjjistolas receperamus, id est Aurelii, Alypii , Augustini,

Profuturi , Severi, jam omnium pariter Episcoporum.

Eigo totsanctorum taJium recentissimis sermonibus, gra-

tulantes properavimus ad te nostram referre laetitiam, ut

tibiquoquc expectatum

inperegrinatione

soUicita gau-

dium festivissimis conferremus indiciis. Si forte eadem de

vcnerabilibus et amantissimis viris per aliarum adventus

navium comperisti , per nos etiam repetita accipe , et

quasi renovata hilaritate rursus exulta. Quod si primus

hic a nobis tibi nuntius veniet, gratulare tantam nobis in

tua patria charitalem Christo donante partam, ut quid-

quid ilhc divina providentia gerat, « mirabilis semper (ut

)) scriptum est) in sanctis suis -, » vel primi , vel cumprimis sciamus. )>

II. « Non autem tantum hoc scribimus gratulandum,

' Alias XXXVI. qute autera xxxii erat, nunc xxvii. —Scripta paulo post ?u-

periorera. —^ Psal. lxvii, 36.



364 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

quod episcopatum Augustinus acceperit, sed quod hanc

Dei curam meruerint African.ie ecclcsioe, ut verba coelestial

Auguslini oreperceperint, qui ad majorem Dominici mu-j

neris gratiam novo more proveclus, ita consecratus est,|

ut non succederet in catliedra episcopo, sed accederet.

Nam incolumi Valerio Hipponensis ecclesise coepiscopus

Augustinus est. Et ille beatus sencx , cui purisiimarri

mentem nulla unquam livcntis invidicne macula sutFudit.

dignos sui cordis pace nunc ab altissimo fructus capit, u!

quem successorem sacerdotii sui simpliciter optabat, hun(

mereatur tenere collegam. Gredi-ne hoc potuit antecjuan

fieret? Sed in hoc quoque omnipotentis opere dici evan-

gelicum illud potest : « Hominibus hrec ardua , apuc

» Deum autem omnia possibilia ^ » Exultemus itaque e

Isetemur in eo, qui facit mirabilia soius , et qui facit una-

nimes habitare in domo, c[uoniam ipse respexit liumilita-

tem nostram, et visitavit in bono plebem suam : qu

erexit cornu in domo David pueri sui, et nunc exallavi

cornu Ecclesiae su?e in electis suis , ut cornua peccatoriim

sicut per Prophetam spondet , hoc est Donatistarum Ma-

nichaeorumque, confringat. m

III. « Utinam hsec nunc Domini tnba, qua per Au-

gustinum intonat, filii nostri Licentii pulset audilus , sei

ut illa audiat aure, cjua Christus ingreditur , de c(ua nor

raplt Dei semen inimicus. Tunc vere sibi sumrnus Chrisl

pontifex Augustinus videbitur , cpiia se tunc et cxauditun

sentiet ab excelso , si cjuern tibi dignum gcnuil in iitteris

huncet sibi digne filium pariat in Christo. Nam et nunc

velim credas , flagrantissima de ipso nobis soilicitudinc

scripsit. Crcdimusin omnipotentem Chrislum,

quod ado

lescentis noslri votis carnalibus spiritalia vota Augustin

praevaleant. Yincetur vel invitus, (mihi crede) vincelu

' Luc. xviu, 27.



EPISTOLA XXXII. 365

piissimi parentis lide, iie maJa vicloria viiicat, maluerit in

perniciem suam vincere, quam pro salute superari, Ne

vacuum fraternap humanilatis ollicium videretur, de buc-cellato Christiange cxpedilionis (18), in cujus procinctu

quotidie ad irugalilatis annonam miiitamus, panes quin-

que tibi pariter et filio nostro Licentio misimus. Non enira

potuimus a benedictione secernere, quem cupimus eademnobis gratia penitus annectcre. Paucis tamen et ad ipsum

loquamur, ne neget sibi scriplum, quod de se tibi scrip-

tum est. ilischino enim dicitur, quod audit Mitio. Sed

quid de alienis loquar cum de proprio cuncta possimus,

et aliena loqui non soleat esse sani capitis? quo Dei gratia

sano et salvo sumus, quibus caput est Christus. Incolumemte setate quamplurima, et beatum sempercum tola domolua , ut cupimus , habeamus in Christo , Domine frater

merito honorandissime et desiderantissime. »

IV. « Audiergo, fili, legem patris tui, id est, fidem Au-gustini , et noli repellere consilia matris tuse, quod aeque

nomen in te Augustini pietas jure sibi vindicat,

qui te

tantilium gestavit sinu suo, et a parvuHs primo lacte sa-

pienti:c ssecularis imbutum , nunc ctiam spiritalibus lac-

tare ei enutrire Domino gestit uberibus. Quoniam te adul-tum setate corporea , in spiritalibus adhuc cunabulis

vagientem , videt adhuc infantem verbo Dei, vixdum iii

Christo primis passibus et vestigio titubante repentem : si

tamen Augustini doctrina tanquam manus matris et ulna

nulricis instabilem regat parvulum. Quem si audias et se-

quaris ut rursum te sermone Salomonis alliciam , « Fili

» coronam accipies gratiarum tuo vertici^ » Et tunc vere

eris ille non phantasmate somniatus , sed ab ipsa veritate

formatus consul et pontifex, vacuas imagines falsi operis

implente Christo solidis sua3 operationis effectibus. Vere

' Prov. IV, Q.



366 S. AU6USTIKI EPISCOPl

enim pontifex et vere consiil Licenti eris, si Auguslini

vestigiis propheticis et apostolicis disciplinis, iit sacrato

beatus HelisceusHeliae, ut illustri Apostolo Timotheus

adolescens, adhaereas, indivulso per itinera divina comi-

tatu , ut et sacerdotium corde perfecto discas mereri, et

populis ad salutem magistro ore consulere. »

V. « Sat hoc monitis et hoitatui : modico enim ser-

mone at labore te arbitror , mi Licenti , ad Ghristum posse

incitari, jam a pueris ad studia veritatis et sapientiae,

quod utrumque vere est Christus , et omnis boni sum-

mum bonum venerabihs Augustini spiritu et ore flamma-

tum. Qui si parum apud te pro te vahiit, quid ego tanto

intervallo posterior, et omnium ilhus opum pauper , efli-

ciam? Sed quia et iUius facultatis potentia , et tui ingenii

humanitate confisus, pleniora atque majora in te spero

elaborata quam claboranda, ausus sum discere duplici

gralia, ut et iJh viro debita charitate comparer in solhci-

tudine tui, et inter eos qui salutem tuam dihgunt , vel

contestato numerarer affectu. Nam effectus in tui perfec-

tione pahnam Augustino potissimum destinatam scio. Ve-

reor , fih , ne aures tuas asperitate temerarii sermonis

offenderim, et

per aures animoetiam

tuotaedii mei vul-

nus inlulerim. Sed in mentem venit^ epistola tua, qua te

musicis famiharem modis intellexi : a quo studio ego aevi

quondam tui non abhorrui. Itacjue mihi ad tuam men-

tem , si in aJiquo exulcerassem , deliniendam remedinm,

litteras tuas recoidatus reperi , ut te ad Dominum harmo-

niae omniformis artificem, modulamine carminis evoca-

rem. Quaeso te ut aure audias, neque causam salutis tuae

in verbis meis spernas; sed piam curam et mentem pater-

nam etiam in despiciendis sermonibus libenler accipias,

quibus insitum Ghristi nomen, quod estsupra omne no-

' Carmen Licentii conlentum, Epist. xxvi.



EPISTOLA. XXXII. 367

iiHri, hanc deberi venerationem lacit, ut non possit a

Jente contemni.

Carmen elegiacum Paidini ad Licentium.

Quare age rumpe moras, et vincla tenacia ssecli :

Nec metuas placidi mite jugum Domini.

Pulchra quidem, sed mira vagis praescntia rerum

Mentibus, at sapiens non stupet ista animus.

Nunc te sollicitat variis malesuada figuris,

Ileu vahdos etiam vertere Roma potens.

Sed tibi nate precor, semper pater Augustinus

Occurset, cunctas Urbis ad illccebras,

lllum tanta inter fragilis discrimina vitae

Aspiciens, et habens pectore, tutus eris.

Hoc tamen et repetens iterumque iterumque monebo,Ut fugias durac lubrica militiae.

Blandum nomen ])onos, mala servitus, exitus aeger.

Quera nunc velle juvat, mox voluisse piget.

Scandere celsa juvat, tremor est descendere celsis :

Si titubes, summa pejus ab arce cades.

Nunc tibi falsa placent bona,nunc rapit omnibus auris,

Ambitus, et vitreofert cava fama sinu.

Ast ubi te magno damnosuccinxerit empto

Baltheus, et sterilis fregerit inde labor,

Serus et incassum spes aecusabisinanes,

Et modo quae nectis, rumpere vincla voles.

Tunc reminisceris frustra patris Auguslini

Contempsisse dolens veridicosroonitus.

Quare si sapiens, et si pius es puer, audi,

Et cape verba patrum, con^înuinque senum.

Quid retrahis fera coila jugo ? mea sarcina lenis,

Suavejugum. Christi est vox pia ; crede Deo :





EWSTOLA XXXIl. 369

Haud diiplex uni servitus est domino.

Quanta etenim coelo ac terris distantia, tanta est

Caesaris ct Ghrisli rebus et imperiis.

Tollere humo, sed nunc dum spirilus hos regit artus,

Mente polum penetra, nii mora carnis obest.

Corporeis jam nunc morere actibus, et bona vitae

Coelestis liquido proemeditare animo.

Spiritus es, quanquam tenearis corpore, si nuncMente pia victor carnis opus perimas.

Haec tibi chare puer fido compulsus amore

Scripsi, si recipis suscipiere Deo.

Crede Augustinura tibi nunc in megeminatum,Sume duos una cum pietate patres.

Spernimur ? abstraheris majore dolore duobus :

Audimur? pignus dulce duobus eris.

In teloeta patrum sudavit cura duorum,Et libi magnus honos laetificasse duos.

Sed me Augustino, cum copulo, uon meritorum

Jacto parem, solo comparo amore tui,

Nam quid ergo effundam, rorans tibi paupererivo?

Me praetcr, gcmino flumine prolueris,

Frater Aiypiusest, Augustinusque magister,Sanguinis hic consors, hic sator ihgenii.

Tanto fratre vales et praeceptore Licenti,

Et dnbitas pennis tahbus aslra scqui ?

Quidquid agas (nam te nec speret raundus amicura)

Non daberis terrse, debita Christo aniraa.

Tu thalamos hcet, et celsos mediteris honores

Nunc ohm Domino restituere tuo.

Credo unum vincent justi duo peccatorem,

Et tua fraternge vota preces abigent.

Ergo redi, qua voce parens, qua sanguine frater,

Ambo sacerdotes tc remeare jubent.

cxLv. 24



370 S. ArGTJSTINI EPtSCOPI

Ac tua te retrahunt, nam nunc aliena petescis,

Hoec mage, qu.ie retineut regna lui, tua sunt.

Haec repete, hisinhia, externis ne contere tempus,Si tua nolueris, quisquam aliena dabit ?

Non eris ipse tuus, missusque per extera longe

Sensibus heu proprii pectoris exul ages.

Sollicitura satis hoec nato cecinisse parentem,

Dum tibi qu.Te mihimet, vcl volo, vel metuo.

Haec tibi, sirecipis, feret olim pagina vilam :

Si renuis, eadem hcec pagina testis erit.

Incoliunem mihi te, fili charissime, Christus

Annuat, et servum det sibi perpetuo.

Vive precor, sed vive Deo 5 nam vivere mundoMortis opus : viva est vivere vita Deo.

V%/VV VVV%VVVVl^t/VV VVV\/ VVVVVVl/V VVV\' Vt/ Vt/XVVVV^ i\/l/1A VVI/V vt/v^

EPISTOLA XXXIIl*.

Doraino Iwnorabili et dilectissimo PROCULEIANO AUGUSTINUS.

Aagustinas Proculeiano partis Donatiance apudHfpponem episcopo, imitans illum ut mutua col

latione schisma componatur.

I. Propter imperitorum hominum vanitates diutius

apud te de titulo epistolse meae disputarc non debeo. Cura

enim nos revocare invicem ab errore conamur, quamvis

ante plenissimam discussionem caus.ie quibusdam videri

possit, quis nostrum erret, incertum : servimus tamen

invicem nobis, si bonoanimo nobiscum agimus, ut a per

' Alias cxLvii. quoe autem xxxui cvat, nunc xxx. —Scripta initio episco

jiatus Augustini.



EPISTOLA XXXIII. 37l

versitate discordise libereraur. Quod me sincero cordc

agero, et cum Iremore cViristianne humilitatis, ctiamsi

plerisfjue hominibus aperlum non cst, videt tamen ille,

cui nulia corda claudunlur. Quid anlem in te honorare

nonduhitem, fncile intelhgis. Non enim errorcm schisma-

tis, undc omnes homines, quanlum ad me attinct, cupio

sanari, dignum honore alitjuod existimo : sed te ante omnia,

quod ipsius nol)is humanne societatis vinculo astringeris,

et ((uod nonnulla in te prreemincnt placidioris mentis in-

dicia, quibus nullo modo desperandum est facile te posse

veritatem, cnm fuerit demonstrata, complecti, sine ullo

sestu dubitationis honorandum puto. Dilectionis autem

tantum tibi debeo, quantum nobis iraperat ipse qui nos

dilexit usque ad crucis opprobrium.

II. Sed ne mireris, quod apud benevolentiam tuamtandiu tacui 5 non putabam in hac te esse sententia, quammihi frater Evodius, cui fidem non habere non possura,

gaudens indicavit. Nam cum forte contigisset, ut in unamdomum conveniretis , et sermo inter vos de spe nostra,

hoc est de Ghristi hsereditate ortus esset, ait dixisse be-

nignitatem tuam, velle te bonis viris sedentibus conferrenobiscum. Quod te multum gaudeo nostrae humilitati

i offerre dignatum : neque ullo modo possum tantam occa-

sionem benigni animi tuideserere, ut quantum vires Do-

minus praebere dignabitur, quseram tecum atque discu-

tiam, quae causa, quae origo, qu.-^ ratio in Ecclesia Christi,

cui dixit, (( Pacem meam do vobis, pacem riieam relinquo

» vobis ^ , » tam lugendae atque plangendae discissionis

extiterit.

III. Audivi quidem de raemorato fratre te fuisse con-

*''l|questum, quod nescio quid tibi contumehose rcsponderit:

;t,.jquod, quoesote, ne illam contumeiiam depules, quam» Joan. XIV, 27.

24.



372 S. AUGUSTINI E1'1SC0P1

certum mihi est non de superbo animo processisse, novi

enim fratrem meum, sed si quid in disputando pro fide

sua , et pro Ecclesiee cliaritate dixit fortasse ferventius,

quod tua gravitas nollet audire, non illa contumacia, sed

fiducia nominanda est. Gollatorem enim et disputatorem,

non assentatorem et adulatorera se esse cupiebat. Namhoc est oleum peccatoris, quo Propheta non vult impin-

guari caput. Ila enim dicit : « Emendabit me justus in

Mmisericordia, et arguet me, oleum autem

peccatorisnon

)) impinguet caput meum ^ )> Mavult enim severa mise-

ricordia justi emendari, quam leni adulationis unctione

laudari. Unde etiam illud propheticum cst : « Qui vos

)) felices dicunt, in errorem vos mittunt'.))Ideoque de ho-

mine , quem falsse Ijlanditise faciunt arrogantem , recte

etiam vulgo dicitur, Crevit caput. Impinguatum est

enim oleo peccatoris : hoc est , non aspera veritate corri-

gentis, sed leni falsitate laudantis. Ncque hoc in eampartem peto accipias

, quasi ego te a fratre Evodio tan-

quam ajusto, emendatum inteliigi vehm. Vereor enim ne

me quoque aliquid contumehose in te dicere existimes,

quod veheraenter caveo, quantura possum. Sed justus est

iile qui dixit 5 <s Ego sum veritf<s ^ » Itaque de cujushljet

hominis ore nobis verura cum aliqua asperitate sonuerit,

non ab illo homine, qui forte peccator est, sed ab ipsa

veritate, hoc est, a Christo, qui justus est, emendaraur :

ne nostrum caput blandae , sed perniciosae adulationis

unctio, hoc est, oleum peccatoris impinguet. Quanquam

etiamsi

frater Evodius aliquantum pro suae coramunionisdefensione turbatior, aliquid clatius anirao commotiore

dixisset, oetati hominis et necessitati causse te oporteret

ignoscere.

IV. Illud tamen quod promittere dignatus es ,peto

' Psal. cxL, 7. —•> Isai. 111, 12. —^ Joan. xiv, G.



EPISTOLA XXXIII. 373

memineris, ut sedentibus quos ipse delegeris, ( dummodo

verba nostra non inaniterventilentur, sed stylo excipian-tur, ut et tranquillius et ordinatius disseramus, et si quid

forte a nobis dictum dc memoria lapsum fuerit, recitatione

revocetur ) rem tam magnam , et ad salutem omniumpertinentem cum concordia requiramus. Aut si placet,

nuUo medio interposito,prius nobiscum sive per epistolas,

sive per collocutionem atque lectionem , ubi placuerit,

conferamns : ne forte inlemperantes nonnulli auditores

maJint quasi nostrum expectare certamen, quam de nos-

tra salute in nostra collocutione cogitare: iit quod fuerit

inter nos terminatum, postea per nos populus noverit5

aut si per epistolas agi placet, ipsce plebibus recitentur,

ut ali([uando non plebes , sed plebs una dicatur. Prorsus

sicut volueris, sicut jusseris, sicut tibi placuerit, libenter

amplector, Et de animo beatissimi et venerabilis mihi

patris Valerii nunc absentis tota securitate polliceor, hoc

eum cum magna loetitia cogniturum. Novi enim quan-

tum diiigat pacem, etnulia vani fastus inanitate jactetur.

V. Rogo te quid nobis est cum veteribus dissensionibus?

Huc usque vulnera illa duraverint, qu?e animositashomi-num superl)orum nostris membris inflixit : quorum vul-

nerum putretactionc etiam dolorem perdidimus, quo solet

medicus implorari. Vides ({uanta et ijuam miserabiJi fce-

ditate christianae domus famili.Tque turbatae sint. Mariti

et uxores de suo lecto sibi consentiunt, et de Christi al-

tari dissentiunt. Per ilhim silî jurant, ut inter se pacem

habeant, et in iJlo habere non possunt. Filiicum parenti-

bus unam domum habent suam, et domum Dei non ha-

bent unam. Succcdere in eorum haereditatem cupiunt,

cum quibus de Cliristi haereditate rixantur. Servi et do-

mini communem Dominum dividunt^ qui forraam servi

accepit, ut omnes serviendo liberaret. Honorant nos ves-



37|4 S. AUGXJSTINl EVI5C0P1

tri, honorant vos nostri. Per coronam nostram nos adju-

rant vestri, per coronam vestram vos adjurant nostri.

Omnium verba suscipimus, neminem oflendere volumus.

Quid nos solus Christus oflendit,cujusmembra laniamus?

Et homines quidem causas suas sseculares apud nos fmire

cupientes, quando eis necessarii f uerimus, sic nos sanctos

et Dei servos appellant, ut negotia terrae suae peragant :

aliquando agamus ct nos negotium salutis nostroe et salutis

ipsorum, non de auro, non de argento , non de fundis et

pecoribus ,pro quibus rebus quotidie submisso capite

salutamur, ut disscnsiones hominum terminemus, sed de

ipso capite nostro tam turpis inter nos ct perniciosa dis-

senlio est. Quantumlibet capita submittant qui nos salu-

tant, ut eos concordcs in terra faciamus, de coelo usque

ad crucem submissura est caput nostrum,in

quoconcor-

desnonsumus.

VI. Rogo tc atque obsecro, si est in te aliqua humani-

tas, quam multi praedicant, hic appareat bonitas lua, si

non propter honores transitorios simulatur, utcontremis-

cant in te viscera misericordiDe, ct vehs ahcjuando rem

discuti instando nobiscum orationibus, et omnia pacifice

conferendo : ne miseroe plebes , c(ua3 nostris honoribus

obsequuntur, premant nos obsequiis suis in judicio Dei5

sed potius nostra non ficta charitate nobiscum revocatae

ab erroribus et dissensionibus, in veritatis et pacis itinera

dirigantur. Opto te coram ocuhs Dei beatum esse, Do-

mine honorabilis et dilectissime.

-iOV :.V'



EPISTOLA XXXIV, 875

EPISTOLA XXXIV *.

Domino eximio meritoque suscipiendo atqne honorabili fratri EUSEBIOAUGUSTINUS.

De Jiwene, qui matrem ccedere solitus , demum et

mortem miiiatus transiit ad Donatistas, ab iisque

ilerato baptizatus est, quod an Proculeiani epis-

copi mandato factum sit, uti presbyter ipsius Vic-

tor publico ojjicio renuntiarat , inquiri postulat

Augustinus^ sese interim paratum asserens ad tO'

tam, si Proculeianus velit, scJiismatis causam pla-

cide pertractandam.

I. SciT Deus, cui manifesla sunt arcana cordis hu-

mani,

quantum pacem diligo christianam , tantum memoveri sacrilegis eorum factis

,qui in ejus dissensione

indigne atque impie perseverant eumque motum animi

mei esse pacificum, neque me id agere ut ad communio-nem cathohcam quisquam cogatur invitus, sed ut omnibus

errantibus aperta veritas deciaretur, et per nostrum nii-

nisterium, Deo juvante, raanifestata se amplectandam

atque sectandam satisipsa persuadeat.

- II. Quid enim execrabiUus, quaeso te, ut alia taceam,

quam id quod nunc accidit ? Gorripitur ab episcopo suo

juvenis, crebris caedibus matris insanus, et impias manus

nec iUis diebus, cum etiam severitas legum sceleratissimis

parcit, a visceribus unde natus est revocans. Minatur ei-

dem matri se in partem Donati transiturum,et eam quam

' AHas cxLvui. quoe autem xxxiv erat, nunc xxxi. —Scripta post supe-

riorem.



376 s. iTjGusTim episcopi

incredibili furoresolel caedere perempturum. Minaturei,

transit ad partem Donati, rebaptizatur furens, et in ma-

ternum sanguinem freraens aibis veslibus candidatur.

Constituitur intra cancellos eminens atque conspicuus, et

omnium gementium oculis matricidii meditator tanquam

renovatus opponitur.

III. Ilaeccine tandem tibi piacent vir gravissiraePNequa-

quam hoc de te crediderim : novi considerationem tuam.

Cseditur mater carnalis in membris, quibus genuit et nu-

trivit ingratum;

prohibet hoc Ecclesia mater spiritalis

cseditur et ipsa in Sacramenlis quibus genuit et nutrivit

ingratum. Nonne tibi videtur dixisse parricidaliter fren-

dens, Quid faciam Ecclesiee, qua; me prohibet csedere

matrera meam ? inveni quid faciam : injuriis quibus po-

test etiam ipsa feriatur ; fiat in me aliquid unde membraejus doleant. Vadam mihi ad eos qui moverunt exsuiiiare

gratiam in qua illi natus sum; destruere formam, quam in

utero ejus accepi. Ambas matres meas saevis cruciatibus

torqueam : quae me posterior peperit , efferat prior. Adhujus dolorem, spiritaliter raoriar 5 ad iliius caedem, car-

naiiter vivam. Quid ahud expectamus , vir honorabilis

Eusebi, nisi ut in miseram muliereni, senectute decrepi-

tam , viduitate destitutam , a cujus caedibus in Gatholica

prohibebatur, jam Donalista securus armetur? Quid enim

ahud furibundo corde concepit, cum diceret malri : Trans-

feram me in partem Donati, ct biham sanguinem tuum?

Ecce jam conscientia cruentus, veste deaibatus perfecit

partem pollicitationis suae, restat pars altera , ut matris

sanguinem bibat. Si ergo placent isla, urgeatur a clericis

etsancliticatoribus suis, utinlra oclavas suas totum quod

vovit exsolvat ÎV. Potens est quidem dextera Domini ,

quse furorem

Ocfa".''} in alhis.



EPISTOLA XXXIV. 377

illius a misera vidua et desolata compescat, eteum, qui-

bus modis novit, a tam scelerata disposilione deterreat :

verumlamen cgo tanto animi dolore percussus, quid fa-

cerem nisi saltem loquerer ? An vero ista illi faciunt, et

mihi dicitur tace ? Avertat a me Dominus hanc amentiam,

ut cum ipse mihi imperet per Apostokim suum , et dicat,

ab episcopo refelH oportere docentes quae non oportet',

ego illorum indignationibus territus tacearo? Quod enim

pubbcis Gestis haerere volui tam sacrilegum nefas, ad hoc

utique volui, ne me quisquam, maxime in abis civitatibus

ubi opportunum fuerit , ista deplorantem fingere aliquid

arbitretur, quando etiam apud ipsam Hypponem jam dici-

lur, non hoc Proculeianum mandasse, quod pubhcumrenuntiavit ofHciurn.

V. Quid autem modestius agere possumus, quam ut

tam gravem causam, per te tamen agam, virum et claris-

sima dignitate praeditum et considerantissima voluntate

tranquillum?Petoigitursiculjam pelivi per fratres nostros

bonos atque honestos viros, quos ad tuam eximietatem

misi, ut quaerere digneris , utrum Proculeiani presbyter

Victor non hoc ab episcopo suomandatum acceperit, quodoflicio publico renuntiavit 5 an forte cum et ipse Yictor

aliud dixerit, falsum illi apud Acta prosecuti fuerint, cumsint communionis ejusdem ? Aut si consentit, ut ipsam

totam qusestionem dissensionis nostrae placide pertracte-

mus, ut error qui jam manifestus est, manifestius inno-

tescat, libenler amplector. Audivi enim quoddixerit, ut

sine tumultu populari adsint nobiscum deni ex utraque

parte graves et honesti viri, et secundum Scripturas, quid

in vero sit, perquiramus. Nam illnd quod rursus eumdixisse nonnuUi ad me pertulerunt, cur non ierim Gons-

tantinam, qusndo ibi plures ipsi erant, vel me debere ire

'Tit. ), 9.




Milevirn, quod illic, sicut perhibent, concilium proxime

habituri sunt, ridiculum cst dicere, quasi ad me perlincat

cura propria, nisi Hypponensis Ecclesise. Mihi tota hujus

quaestionis ratio maxime cum Proculeiano est. Sed si forte

imparem se putat, cujus voluerit collegae sui imploret

auxilium. In aHis enim civitatibus tantum agimus, quod

ad Ecclesiam pertinet,

quantum vel ad nos permiltunt,

vel nobis imponunt earumdera civitatum episcopi fratres

et consacerdotes nostri.

VI. Quanquam et iste qui se tot annorum episcopum

dicit, quid in me tyrone timeat, quominus mecum vclit

conferre sermonem, nonsatis intelHgo : si doctrinam libe-

rahum htterarum, quas forte ipse aut non didicit, aut

minusdidicit •, quid hoc pertinet ad eam quaestionem,qua3

vel de sanctis Scripturis, vel documentis ecclesiasticis autpubhcis discutienda est, in quibus ille per tot annos ver-

satur, unde in eis deberet esse perilior ? Postremo est hic

frater et collega meus Samsucius episcopus Turrensis

ecclesiae, qui nullas tales didicit, quales iste diciturfor-

midare. Ipse adsit, agat cum illo. Rogabo eum, ct ut

confido in nomine Christi, faciie mihi concedet, ut susci-

piat in hac revicem meam , et eum Dominus pro veritate

certantem, quamvis sermone impohtum, tamen verafide

eruditum, sicut confidimus, adjuvabit. NuUa ergo causa

est , cur ad ahos nescio quos deferat, ne inter nos quod

ad nos pertinet peragamus. Nec tamen , ut dixi , etiam

illos defugio, si eorum ipse poscit auxilium.






non graveris •, quia litteras meas, sicut etiam expertus

sum, non vult accipere : quod si voluisset, non ulique pcrtuam eximietatem id agerem. Gum autem id non vult,

quid possum mitiusagere, quam ut per te talem virum,et

qui eum diligis, interrogetur aliquid, unde rae tacere measarcina prohibel ? Quod autem mater a filio caesa, tuae

gravitati displicuit •, sed ille, dixisti, si sciret, a commu-nione sua tam nefarium juvenem prohibiturus esset, bre-

viter respondeo ; modo cognovit, modo prohibeat.

II. Addoetiam illud; Subdiaconus quondam Spaniensis

ecclesise vocabulo Primus, cum ab accessu indisciplinato

sanctimonalium prohiberetur , alque ordinata et sana

prsecepta contemneret , a clericatu remotus est, et ipse

irritatus adversus disciplinam Dei transtulit se ad illos, et

rebaptizatus est. Duas enim sanctimoniales concolonas

suas de fundo cathoiicorum Christianorum, sive idem

transtuht, sive illum secutae etiam ipsae tamen rebapti-

zatae sunt: et nunc cum gregibus CircumceUionum inter

vagabundos greges foeminaerum, quae propterea maritos

habere noluerunt, ne habeant disciplinam, in detestabilis

vinolentise bacchationibus superbus exultat , gaudenslatissimam sibi apertam esseHcentiam malse conversationis,

unde in Catholica prohibebatur. Et hoc fortasse Procu-

leianus ignorat. Ergo per tuam gravitatem atque modes-

tiam eidem in notitiam perferatur; jubeat eum, qui non

ob ahud illam commuiiionem delegit, nisi quia in Catho-

licaclericatum amiserat, propterinobedientiam etperditos

mores, a sua communione removeri.

IH. Etenim ego, siDominoplacet, islummodum servo,

ut quisquis apud eos propter disciplinam degradatus ad

Catholicam transire voluerit, in humiliatione poenitentiae

recipiatur, quo et ipsi eum forsitan cogerent, si apud eos

manere voluisset. Ab eis vero considera, quaeso te, quam



EPISTOLA XXXV. 381

rxpcrabililer fiat, ut c(uos male viventes ecclesiastica dis-

(iplina corripimiis, pcrsnadeatur eis ut ad lavacrum alte-

rum veniant, atque ut id accipere mereantur, Paganos se

csse respondeant;

quae vox ne procederet de ore chris-

tiano, tantus sanguis Martyrum fusus est : deinde quasi

ronovati et quasi sanctificati, disciplinae, quam ferre non

potuerunt, deteriores facti, sul) specienovae gratiae, sacri-

legio novi furoris insultent. Aut si male facio, per tuam

J)encvolentiam ista corrigenda curare, de me nullus quae-ratur, si haec illi perferri in notitiarr: per codices publicos

iecero, cpii mihi negari , ut arbitror in Romana civitate

non possunt (19). Nam cum Deus imperet ut loquantur et

praedicemusverbum, et docentes quae non oportet refella-

mus , et instemus opportune atque importune , sicut Do-

minicis et Apostolicis litterisprobo

, nnllus hominummihi silentium de his rebus persuadendum arbitrctur.

Violenter autem vel latrocinanter si quid audendum pu-

taverint,nondeeritDorainus adtuendam Ecclesiam suam,

cjui jugo suo in gremio ejus tolo orbe diifuso omnia ter-

rena regna subjecit.

IV. Nam cum ecclesiae quidam colonus filiam suam

quae apud nos fuerat catechumena, et ab illis seducta est

invitis parentibus, ut ibi baptizata etiam sanctimonialis

formam susciperet, ad communionem cathohcam paterna

vejlet severitate revocare, et ego foeminam corruptae men-

tis nisi volentem, et libero arbitrio mehora deligentem

suscipi noluissem •, ille rusticus etiam plagis instare coepit,

ut sibi filiaconsentiret-, quod statim omnimodo fieri pro-

hibui : tamen per Spanianum transeuntibus nobis, pres-

byteripsius stans in medio fundo catholicae ac laudabilis

fceminae, voce impudentissima post nos clamavit, quod

traditores et persecutorese^semus: quod convicium etiam

in illam foeminam jaculatus est, quse communionis est



382 S. AUGUSTINI EPISCOPI -

nostrae, incujiis medio fando stabat : quibus vocibus au-

dilis, non solura me ipsum a lite refrenavi, sed etiam

muliitudinem, quce me comitabatur, compescui. Et tamensi dicam,Quferatur qui sint vel fucrint traditores vel per-

secutores : respondetur mihi, Disputare nolumus, et re-

baptizare volumus. Nos oves vestras insidiantibus raorsibus

luporum more deprfledemur- vos, si boni pastores eslis,

tacete. Quid enim aliud mandavit Proculeianus, si vere

ipse mandavit : Si Christianus es, serva hoc judicio Dei,

nisi nos faciamus, tu tace. Ausus est etiamidem presbyler

homini rusticano conductori fundi ecclcsiae comminari.

V. Haec quoque omnia per te, quaeso, noverit Procu-

leianus , coerceat insaniam clericorum suorum , unde

honorabilis Eusebi, non apud te tacui. Dignaberis itaque

non quid tu de his omnibus sentias, ne tibi arbitreris a mejudicis onus imponi, sed quid illi respondeant mihi res-

cribere. Misericordia Dei te incolumem tueatur, Doraine

eximie et merito suscipiende ac dilectissime frater.



epistolA xxxvi. 383

EPISTOLA XXXVr.

Dilectissimo et desicleranti??Imo fratri ct compre?byfero CASTJLANO

AUGUSTINUS in Domino saluteni,

Augustinus Casulano preshytero refellens Urbici,

icl est^ cujusdam e Eomana urhedissertationem

pro sahbati jejunio scriptam perquam imperitis-

sime.

I. Nescio unde sit factura, ut primis tuis litteris meas

non redderem: non tamen contemptu id me fecisse scio.

Nam et studiis tuis et ipso sermone delector, teque in ista

aetate juvenili proficere in verbo Dei et abundare ad sedi-

ficationem, et opto et exhortor. Nunc vero scriptis tuis

alteris sumptis, quibus tibi tandem aliquando responderi

jure charitatisjin qua unum sumus, fraterno et sequissimo

flagitas, differendum tuae dilectionis ulterius desiderium

non putavi : et inter arctissimas occupationes meas suscepi

isto me debito apud te absolvere.

II. Quod ergo me consulis, utrum liceat sabbato jeju-

nare : respondeo, Si nuUo modoliceret, profecto quadra-

ginta continuos dies nec Moyses, nec Elias, nec ipse Do-

minus jejunasset. Verum ista ratione concluditur, etiam

Dominico die non iilicitum esse jejunium. Et quisquis

.tamenhunc diem jejunio decernendum putaverit,sicut

quidam jejunantes sabbatum observant, non parvo scan-

dalo erit Ecclesiae j nec immerito. In his enim rebus de

rquibus nihil certi statuit Scriptura divina, mos populi

' Alias Lxxxvi. quse vero xxxvi erat, nunc xxxii. —Scripla forta anno

396 aut initio 8971



384 S. AtGUSTINl EPISCOPI

Dei, vel inssituta majoriim pro lege tenenda sunt. De

quibus si disputare voluerimus, et ex aliorum consuetu-

dine alios improbare, orielur interminala luctatio, quaelabore sermocinationis cum certa documenta nulla veri-

tatis insinuet, utique cavendum est, ne tempestate con-

lentionis serenitatem charitatis obnubilet. Quod periculum

vitare neglexit, cujus mihi prolixam disputationem, ut ei

responderem cum tuis prioribus litteris existimasti esse

mittendam.

III. Non autem usque adeo mihi spatia temporum larga

sunt, ut ea refellendis singuhs senlentiis ejus impendam,

quoe aliis operibus magis urgentibus explicandis habeo

necessaria. Sed eo quo te mihi in tuis epistolis ostendis

ingenio, quod in te donum Dei admodum diligo, eumdemsermonem cujusdam, ut scribis, Urbici (20) paulo dili-

gentius ipse considera , et videbis eum pene universamEcclesiamChristi, ab orlu solis usque ad occasum, verbis

injuriosissimis nequaquam lacerare timuisse. Nec dixerim

pene universam, sed plane universam. Nam neque ipsis

quorum consuetudinem sibi videnturdefendere, invenitur

pepercisse Romanis •, sed quomodo in eos quoque redun-

det conviciorum ejus impetus nescit, quoniam non ad-vertit. Nam cum ei argumenta deficiunt

,quibus probet

sabbato jejunandum , in luxurias epularum et temulenta

conviviaetnequissimasebrietatesinsultabundusinvehitur,

quasi non jejunare, hoc sit inebriari. Quod si hoc est, quid

ergo prodest Romanis sabbato jejunare ? quandoquidem

aliis diebus, quibus non jejunant, necesse est eos, secun-

dum disputationem hujus, ebriosos et ventricolas judicari,

Porro si ahud est gravare corda in crapula et ebrielato,

quod semper est raahim •, ahud est autem modestia ot

teraperantia custodita rclaxare jcjunium, quod certe cumfit die Dominico, reprehensionem nonhabet Christianum,

]



EPISTOLA XXXTI. 385

prandia prius Sanctorum a voracitate et ebriositate ventri-

colarum iste discernat, ne Romanos ipsos, quando non jeju-

nant, venlricolasfaciat, ettuncinquirat, nonutrumliceat

inebriari sabbato, quod nec die Dominico licet; sed utrum

inec sabbalo jejunandum sit, sicut Dominico non solet.

IV. Quod ulinam sic quaereret , aut sic affirmaret, ut

itoto terrarum orbe difTusam, exceptis Romanis , et adhuc

paucis Occidentalibus , aperlissime non blasphemaret

Ecclesiam. Nunc vero quis ferat per omnes Orientales

et multos eliam Occideniales populos Christianos de tot

tantisque famulis famulabusque Christi , sabbato sobrie

raodesteque prandenlibus , ab islo dici, quod in carne

jint, et Deo placere non possint, et quod de illis sit

scriptum, « Recedant iniqui a me, viam eorum nosse

') nolo : » et quod sint ventricoJae, Judaeam Ecclesiae

araeponentes et ancillae fihos; et lege non justa, sed vo-

uptaria , consulentes ventri , non disciplinae succumben-

es •, et quod caro sint, et morlem sapiant , et caetera hu-usmodi : quoe si de uno quopiam Dei famulo diceret,

juis eum audire, quis non devitare deberet? Cum vero

lis opprobriis atque maiedictis insectatur Ecclesiam per

otum mundum fruclificantem atque crescentem et die

' abbati pene , ubique prandentem , admoneo quisquis est,

• it sese cohibeat. Nam cujus me nomen ignorare voluisli

! )rofecto de illo me judicare noluisti.

V. « Filius hominis, inquit , sabbati Dominus est ; in

) quo maxime , bene quam male facere Jicet K » Si ergo

' nale facimus , quando prandemus 5 nulJo die Dominico

3ene vivimus. Quod autem fatetur ApostoJos sabbato

inanducasse, et dicit, ut tunc jejunaretur temporis non^ ! uisse ,

propler quod ait Dominus : « Vcnient dies ut au-

) feratur sponsus ab eis, et tunc jejunabunt fdii sponsi :

' MaUh. sui, 8.

CXLV. 25



3S6 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

» quia tempus gaudii , et tempus est luctus ^: » primum

attendere debuit, quod illic Dominus de jejunio, nonde sabbati jejunio loquebatur. Deinde cum vult intelligi

luctum jejunio, cibo gaudium deputandum , cur non co-

gitat quidquid est illud , quod significare Deus voluit in

60 quod scriptum est, eum die septimo requievisse ab om-nibus operibus suis'^, non ibi luctum significatum fuisse,

sed gaudium : nisi forte dicturus est , in illa requie Dei et

sanctificatione sabbati gaudium Judaeis, luctum significa-

tum esse Christianis. Et tamen nec quando sanctificavit

Deus diem septimum, quia in illo requievit ab omni-

bus operibus suis, aliquid de jejunio vel prandio sab-

bati expressit : nec cum postea populo Hebraeo de ipsius

diei observatione mandavit , aliquid de alimentis vel

sumendis vel non sumendis locutus est. Vacatio tantum

homini a suis , vel a servihbus operibus imperatur5

quamprior populus in umbra accipiens futurorum , sic vacavit

ab operibus , c[uemadmodum nunc Judaeos vacare cons*

picimus: non ut putatur Judaeis carnalibus non recte in-»

telhgentibus,

quod recte intelhgunt Christiani. Nequ0enim mehus hoc intelhgiraus quam Prophetae ,

qui tamen

eo terapore, quo ita fieri oportuit , servaverunt hanc sab-l

bati vacationera, quam Judaei putant adhuc esse servan-

dam : Unde iilud est, quod lapidare Deus hominem jussit%

qui Sabbato ligna collegerat, nusquam autem legimusla-^

pidatum , vcl alitjuo dignum supplicio judicatum , sive

jejunantemsabbato, sive prandentem. Quid tamen horum

duorum quieti conveniat , quid labori , iste ipse viderit

qui gaudium manducantibus, luctum jejunantibus depu-

tavit, vel a Domino deputari intellexit, ubi de jejunio

respondens ait : « Non possunt lugere filii sponsi,

quandiu

» cum eisest sponsus^. »

' Matth, IX, i5. —» Gen. ii, 2.-3 Num, xv, 35. —4 Matth. ix, r.



epistola. XXXVI. 387

VI. Quod autem propterea dicit sabbato Apostolos

manducasse , quia iiondum erat tempus ut sabbato jeju-

narent5

quod scilicet veterum traditio prohibebat : nura-

quid ergo jam erat tempus ut sabbato non vacarent?

Nonne et hoc traditio veterum prohibebat, et vacare co-

gebat; et tamen eo ipso sabbati die,

quo Christi legimus

manducasse discipulos , vulserunt utique spicas , quodsabbato non licebat, quia veterum traditio prohibebat.

Videat igitur ne forte congruentius ei respondeatur ideo

Dominum die illo a discipulis haec duo fieri voluisse : unumde spicis vellendis, alterum de alimentis sumendis, ut

illud esset adversus eos ,qui sabbato volunt vacare , hoc

autem adversus eos, qui cogunt sabbato jejunare : cumilkid mutato tempore jam superstitiosum esse significasset,

hoc autem utroque lempore hberum esse voluisset. Nequeid confirmando dixerim, sed quid ei multo aptius, quamsunt eaquae loquitur , responderi possit ostenderim.

VII. « Quomodo, inquit, non cum Pharisaeo damna-)) bimur bis in sabbato jejunantes*? )> tanquam Pharisoeus

ideo damnetur,

quia bis in sabbato jejunabat ; et non quia

super Publicanum se tumidus exlollebat. Potest autem

iste dicere , eliam illos, qui omnium fructuum suorum

decimas dant pauperibus , cum Pharisseo damnari •, quia

hoc quoque ille inler sua opera prsedicabat : quod cupi-

mus a mullis fieri Christianis, et vix paucissimos inveni-

mus. Aut vero qui non fuerit injustus , adulter et raptor

cum Pharisjeo damnabilur^

quia iile se talem non esse

jactabat : quod certe quisquis sentit , insanit. Porro si

haec sine dubio bona,

quae sibi Pharisaeus inesse comme-morabat , non habenda sunt cum superbiente jactantia

,

quoe in illo apparebat •, sed tamen habenda sunt cum pie-

tate humili,

quse in illo non erat : sic et bis in sabbato

' Luc. xvui, II.

25.



388 S. AUGUSTIWi EPISCOPI

jejunare in homine, (jualis fuerat ille Pharisaeus, infruc-

tuosuni esl 5 in homine aulem humiliter fideh, vel fide-

liter humih , rehgiosum est : quamvis Evangehca scrip-

tura non dixerit damnatum Pharisaeum , sed magis justi-

ficatum dixil Pubhcanum.

VIII. Verum si hoc modo putat iste intelhgendum

quod ait Dominus : « Nisi abundaverit justilia vestra plus

» quam Scribarum et Pharisoporum , non intrabitis in

» regnum coelorum*

, » et nisi amplius quam bis in sab-bato jejunemus, hoc praccepto non possimus implere,

bene quod septem dies sunt qui volumine temporum per

sua vestigia revocanlur. Cum ergo ex his biduum quisque

detraxerit, ne sabbato Dominicoque jejunel , remanent

dies quinque in quibus Pharisaeum superare possit bis in

sabbato jcjnnantem. Pulo enim quod si ter in sabbato

quis jejunat, jam superat Pharisoeum

,qui bis in sabbato

jejunabat. Quod si et quater , vel etiam ut nuUus dierum,

excepto sabbato et Dominico,

praetermittatur , in hebdo'

made quinquies jcjunetur , quod multi tota vita sua fa-

ciunt, maximein monasteriis constituti : non solum Pha-

risoeus qui bis in sabbato jejunabat, verum etiam Chris-

tianus qui quarta et sexla et ipso sabl)ato jejnnare

consuevit,

quod frequenter Romana plebs facit, in labore

jejunii superabitur : et lamen nescio quis iste, ut dicis

Urbicus disputator, etiam si quis quinque continuis prae-

ter sabbalum et Dominicum diebus ita jejunet , ut nullo

die omnino reficiat corpus , eum carnaiem vocat, quasi

cibus et potuscoeteris diebus

nonpertineat ad

carnem ; etventricolam judicat, quasi solius sai)bati prandium des-

cendat in ventrem.

IX. Huic sane non suflicit quod ad vincendum Phari-

saeum jam suflicit, ut ter insabbatojejunetur, sedexcepto

' Mallli. V, -ii.



EPISTOLA XXXVI. 389

Dominico sex coeteris diebns ita jejanare compellit, ut

(Jicat : « Anti(|ua remola labe, diio in carne una, Chrisli

jam sub disciplina manentes, non debent cum fdiis sine

lege et cum principibiis Sodomorum , ct cum plebe Go-morae volnptaria convivia exercere-, sed oum sanctimonicTe

incolis ac Deo devolis solemni et ecclesiaslico jure magis

ac magis legilime jcjunare, ut sex dierum vel levis error,

jejunii , orationis et eleemosynae fontibus abluatur, quopossimus Dominica alogia refecli omnes aequali corde

dignecantare : « Saturasli, Domine, animam inanem, etpo-

)) lasti animam sitientem. m Ista dicens el a frecjuentia jeju-

nandi soium diem Dominicum cxcipiens , non tantnm

Orientis et Occidenlis populos Chrislianos, in quibus sab-

bato nemo jcjunat , verum et ipsam Romanam eccle-

siam improvidus el incautus accusat. Cum enim dicit;

sub disciplina Christi mancnles , non debere cum fdiis

sine lege, cum principibus Sodomoe , cum plebe Gomorrae

voluplaria sabbatorum exercere convivi,'i , sed cum sanc-

timonioe incolis ac Deo devotis , solemni et ecclesiaslico

jure magis ac magis legilime jcjunare : ac deinde defmiens

quid sil legitime jpjunare, suhjungit et dicit, « ulsex die-rum vel levis error, jejunii, orationis et eleemosynae fonti-

bus abluatur : » protecto eos qui minus quam sex diebus in

hebdomadejejunant, nonpulatlegilimeexercerejejunium,

nec Deo esse devofos, nec maculaserroris, qucedeista mor-

taliter conlrahuntur , abluere. Videant ergo Romani quid

agant, quia eliam ipsi nimium contumeliose hujus dispu-

tatione Iractanlur ^ apud quos omnibus istis sex diebus,

praeter paucissimos clericos aut monachos,

quotus quis-

que invenitur, qui frequenler quolidiana jejunia? maximequia ibi jojunandum quinla sabbali non videtur.

X. Deinde quaero : Si uniuscujusque diei vel levis error

ipsius diei jejunio solvitur vel abluitur : sic enim dicit,



390 S. A.TJGXJST1NI EPISCOPI

« ut sex dierum vel levis error jejunii quoque fontibus

abluatur : » quid faciemus de illo errore,

qui subrepserit

Dominico die, in quo scandalum est jejunare? Aut si die

ipso nullus Christianis error obrepit, videathomo iste, qui

ventricolas tanquam magnus jejunator accusat, quantum

honoris et utilitatis ventribus tribuat, si tunc non erratur,

quando prandetur. Anforte in jejunio sabbati tantum bo-

num constituit, ut aliorum sex dierum, hoc est, ipsius

etiam Dominici vel levem, sicut dicit, errorem, solumjejunium sabbati possit abolere, et solo ipso die non erre-

tur , quo toto utique jejunatur ? Quid est ergo quod diem

Dominicum sabbato, velut Christiano jure, praeponit?

Ecce secundum ipsum dies sabbati multo sanctior inveni-

tur , in quo et non erratur , cum ejus toto spatio jejuna-

tur, et eodem jejunio sex caeterorum dierum, ac per hoc

ipsius Domitiici enor abluitur : puto quodtibi non placet

ista praesumptio.

XI. Jam vero cum se hominem spiritalem videri veht,

et tanquam carnales, pransores sal)bati accuset, attende

quemadmodum Dominici diei non parco prandio reficia-

tur , sed alogio delectetur. Quid cst autem alogia,

quod

verbum ex Graeca lingua usurpatum est, nisi cum epulis

indulgelur, ut a rationis tramite devietur? Unde animalia.

ratione carentia dicuntur aloga, quibus similes sunt ventri

dediti : propter quod, immoderatum convivium, quo

mens , in qua ratio dominatur , ingurgitatione vescendi

ac bibendi quodammodo obruitur , alogia nuncupatur.

Insuper etiam propter cibum ac potum , non mentis, sed

ventris alogia diei Dominici dicit esse cantandum : « Sa-

» turasli , Domine, animam inanem , et potasti animam

» sitientem. » virum spiritaiem, o carnalium reprehen-

sorem, o magnum jejunatorera, et non ventricultorem

Ecce qui nos admonet ne lege ventris legem Domini cor-



EPISTOLA XXXVI. 391

rumpamus, ne panem coeli vendamus esca terrena : et

adjungit , « Quia esca Adam paradiso periit, esca Esaii

primatum amisit. » Eccequi dicit : « Estenim Satanae usi-

tata calumnia , tentatio ventris, qui modicum suadet ut

auferat totum. Et horum, inquit, interprctatio praecepto-

rum ventricolas minus incurvat. »

XII. Nonne his verbis suis id agere videtur, ut etiam

j

die Dominico jejunetur? Ahoquin sanctior erit sabbati'

dies , quo Dominus in monumento requievit, quani Do-niinicus

,quo a mortuis resurrexit. Sanctius est enim

profecto sabbatum, si secundum verba hujus, in sabbato

per jcjunium peccatum omne vitatur, et quod diebus

ahis contractum est , aboletur : in Dominico autem per

cscam ventris tentatio non cavetur , et diabolicae calum-

nioe locus datur , et paradiso peritur , et primatus amitti-

tur. Quid ergo est, quod rursus sibi ipse contrarius ad-

monet , ut non prandio modesto , sobrio , Christiano,

reficiamur Dominico die, sed in alogia laetantes plauden-

tesque cantemus , « Saturasti , Domine, animam inanem

» ct potasti animam sitientem? » Nempe si tunc non erra-

mus , quando jejunamus , et ahorum sex dierum errores

tunc abluimus , cum sabbato jejunamus ; nullus erit die

Dominico deterior , nullus sabbato mehor. Crede, dilec-

tissime frater, nemo legem sicut iste intelhgi nisi qui nonintelhgit. Si enim Adam non cibus' , sed prohibitus cibus

perdidit, et Esaii nepotem sancti Abrahae non esca*^, sed

usque ad contemptum sacramenti, quod in primatu suo

habuit, concupita esca damnavit : sic a sanctis etfidelibus

pie prandetur, quemadmodum a sacrilegis et incredulis

impiejejunatur. PrseponituraulemdiesDominicussabbato

fideresurreclionis, non consuetudine refectionis, aut etiara

vinolentae licentia cantionis.

• Gen. 111, 6. — » Id. xxv, 33.



392 6. AUGUSTIHI EPISCOPI

XIII. « Moyses , inqiiit, quadraginta diebus panemnon manducavit , nec bibit aquam. » Cur autem hoc

dixerit , subjungit atque ait, « Ecce Moyscs amicus Dei,nubis inquilinus, delator legis, et populi dux ter bina

sabbala jtjunio celebrans non offensam , sed merilum

collocavit. )> Numquid attendis quid hinc possit conse-

quenter opponi? Quia utique si Moysi jejunanlis propte-

rea ponit exempium,

quoniam in illis quadraginla diebus

ler bina, sicut loquitur, sabbala jejunavit, et ex hoc vult

persuadere , ut sabbato jejunelur : ex hoc ergo persuadeat,

ut et Dominico jejunetur,

quia in illis quadraginta diebus

nihilominus Moyses ter binos Dominicos jejunavit. Sed

addit ac dicit, « Et adhuc cum Chrislo Dominicus dies

imminenti Ecclesiae servabatur : » quod cur dixerit, nes-

cio. Si enim propterea quia mullo magis jejunandum est,

postea quam venit cum Christo Dominicus dies : ergo

quod absit, etiam ipso Dominico jcjunetur. Si autem ti-

muit, ne propter dierum quadraginta jejunium objicere-

tur eliam Dominico jejunandum, et ideo addidit, quodadhuc cum Chrislo imminenti Ecclesise dies Dominicus

servabatur, ut videlicet ea causa inlelligatur jejunasse

Moyses etiam die, qui sequilur sabbatum, quia nondumvenerat Cbristus, per quem factus est ipse dies Dominicur»,

quo non expediat jejunari : cur ipseChristus quadraginta

diebus similiter jejunavit? Cur non in illis diebus quadra-

ginta , ter binis, qui sequebantur sabbatum, jejunium

solvit, utjam Dominicidiei prandium commendaretetiam

ante resurrectionem suam, sicut sanguinem suum potan-

dum dedit ante passionem? Vides certe dierum quadra-

ginta j^junium, quod iste commemorat, sic ad rem non

perlinere ut sabbato jejunemus, quomodo ad rem non

perlinet ut Dominico jejunemus.

XIV. Piorsus non attendit, quid ei de die Dominico



EPISTOLA XXXVI. 393

possit opponi ,quando sicut accusanda sunt ebriosa con-

vivia, et omnis vorax ac temulenta luxuries; sic accusat

prandia sabbatorum, cum possint et ipsaesse modestorumalque sobriorum. Et ideo non est illi ad singula respon-

dendum, quoniam pro sabbati prandio vitia luxuriae re-

prehendendo , eadem atque eadem saepe dicit, aliud non

inveniendo quod dicat, nisi quod inaniter et ad rem non

pertinens dicil. Utrum non sit sabbato jejunandum quse-

ritur , non utrum sabbato non sit luxuriandum 5 quod necDominico faciunt, qui Deum timent , quamvis in illo

utique non jejunent. Quis autem diceret quod iste ausus

est dicere? « Quomodo, inquit, pro nobis , aut per nos

rata crunt Deo, aut digna , quse nos sanciificata die ad

peccatum cogant ? » Sanctificatam diem sabbati confi-

tetur, et ad peccatum dicitcogi homines, quia prandctur.

Ac per hoc secundum islum, aut dies Dominicus sanclifi-

catus non est, et incipit esse sabbatum melius : aut si est

et Dominicus dies sanctificatus , ad peccatum cogiraur,

quia prandemus.

XV. Et conatur testimoniis probare divinis sabbato

jejunandum. Sed unde hoc probet omnino non invenit.

a Manducavit, inquit, et bibit Jacob vinum , et saliatus

)) est, et recessit a Deo sabjtari suo, et ceciderunt una

)) die viginli tria millia', » quasi dictumsit : Pranditsab-

bato Jacob, et recessit a Deo salutari suo. Et Apostolus

quando commemoravit cecidisse tot miliia, non aitj Ne-

que prandeamus sabbato , sicut illi pranderunt : scd ait

« Neque fornicemur , sicut quidam eorum fornicati sunt)) et ceciderunt una die viginti tria millia'^. )> Quid sibi

etiam vult quod ait, « Sedit autem populus manducare et

» bibere, et surrexerunt ludere? » Posuit quidem et Apos-

tolus hoc testimonium, sed ut a servitule idolorum, non

Exod. xxxu, 9 et '28. — * i Cor. x, 8.




a sabbati prandio prohiberet. Sabbato autem illudfactum

esse, iste non probat, sed ut libitum est suspicatur. Sicut

autem fieri potest uL jejunetur, et cum jejunium solvitur,

si quis ebriosus est , tunc inebrietur : ita fieri potest ut

non jejunetur, et si temperantes sunthomines, modestis-

sime prandeatur. Quid est ergo quod sabbati volens per-

suadere jejunium , adhibet Apostolum testem dicentem :

« Nolite inebriari vino , in quo est omnis luxuria *5 »

quasi diceret. Nolite prandere sabbato , quia ibi est omnis

luxuria. Sicut autem hoc praeceptum apostolicum, ne ine-

brientur vino, in quo est omnis luxuria, observatur a

Christianis Deum limentibus, quando prandetur die Do-minico , ita observatur quando prandetur et sabbato.

XVI. « Ut expressius, inquit , errantibus contradicam,

nemo jejunio Deum, etsi nonpromeretur, ofTendit; porroet non oilendere promereri est. » Quis hoc diceret, nisiqui

nollet considerare quid diceret? Ergo pagani quando jeju-

nant, nonideo magis ofFendunt Deum?Aut si de Christianis

voluit quod dixit intelligi, quis non Deum ofTendet, si

velit cum scandalo totius,

quae ubique dilatatur , Eccle-

sise, die Dominico jejunare.^ Deinde subjicit testimonia de

Scripturis ad causam, quam suscepit, nihil valentia. « Jeju-

nio, inquit, Elias paradiso donatus in corpore regnat : »

quasi jejunium non pr«dicent qui sabbato non jejunant, si-

cutjejunium praedicant,

qui tamen die Dominico non jeju-

nanl : aulEHas eo tempore'^ jejiinaverit, quo populus Dei

etiam sabbatojejunabat, Quodautemrespondimusdequa-draginta diebus jejnnii Moysis, hoc deputa esse responsum,

et de quadraginta diebus Ehae. « Jejunio, inquit, Daniel

leonum siccam rabiem illaesiis evasit, » quasi legerit quod

sabbato jejunaverit, aut eliam cum ipsis leonibus sabbato

fuerit : ubi tamcn legimus quod et pranderit. « Jejunio,

' Eplies. V, 28 » Forle non,



EPISTOLA XXXVI. 896

iiiquit , trium fida germanitas ignibus coruscanti carceri

tlominata , rogi hospitio susceptum Dominum adoravit. »Iljiec exempla sanctorum, nec ad persuadendum cujus-

cumque diei jejunium valent , quanto minus sabbati?

quandoquidem non solum non legitur tres viros sabbato

fuisse missos in caminum ignis ardentem^ sed ne illud

quidera legitur , tamdiu illic eos fuisse , ut possit quis-

quam dicere eos jejunasse, imo vero vix unius horse spa-

tium est, quo eorum confessio hymnusque cantatur. Nec

amplius inter illas flaramas innoxias deambuiaverunt

quam canticum illud terminaverunt. Nisi forte ab isto

etiam unius horae spatium jejunio deputatur. Quod si ita

est , non habet quod succenseat pransoribus sabbati. Us-

que ad horam enim prandii , multo quam in iilo caraino

prolixius jejunatur.

XVII. Adhibet et illud Apostoli testimonium, ubi ait,

« Non est regnum Dei esca et potus , sed justilia et pax,

» et gaudium, in Spiritu sancto ^ » Et regnum Dei, Ec-

clesiam vult inteiligi, in qua Deus regnat. Obsecro te,

numquid hoc agebat Apostolus , cum isla ioqueretur , ut

sabbato a Chrislianis jejunaretur.^ Sed nec de ipso cujus-cumque diei jejunio loquebatar, cum haec diceret. Dictum

est enim adversus eos,

qui more Judseorum secundum ve-

terem legem in observatione quorumdam ciborum pula-

bant essemunditiam, etadeorum fratrum admonitionem

per quorum escam et potum inditferenter acceptum scan-

dahzabantur infirmi. Ideocum

dixisset : « Noli ilium in

» esca tua perdere, pro quo Ghristus mortuus est : » et

« Non ergo biasphemetur bonum nostrum : » tunc ad-

junxit , <i Non enim est regnum Dei esca et potus ^. » Namsicut iste verba haec Apostoli intelligit , ut regnum Dei

quod est Ecciesia , non sit in esca et potu , sed in jejunio :

• Rom. XIV, 17. —' Ibid, i5.



396 S. AUGVSTIM EPISCOPI

non dico sabbatis jejunare , sed nunquam omnino cibura

ac potum sumere deberemus , ne de isto Dei rcgno un-

quam recederemus. Pulo autem quia , isto confilente

aliquanto religiosius die Dominico ad Ecclesiam perline-

mus , quando tamen et ipso concedente prandemus.

XVI I[. « Cur, inquit, sacrificium potiori Domino cha-

rum murmuramus oOerre ,quod spirilus desideratel An-

gelus laudat? » Deinde adjungit Angeli testimonium di-

centis : « Bona est oratio cum jejunio et eleemosyna ^ »

Quid dixerit, « potiori Domino^ » nescio nisi forte scriplor

erravit, et te fugit, ut quod mihi Jegendum misisti , non

emendares. Sacrificium ergo Domino charum , jejunium

vult intelligi, quasi de jejunio verselur haec quaestio, et

non de jejunio sabbali. Neque enim Dominicus dies sine

sacrificio, quod Deo charum cst, peragilur, quia non jeju-

natur. Sequitur adhuc et ingerit teslimonia a causa ,quara

delendendam suscepit, penilus aliena. « Immola, inquit,

» Deo sacrificium laudis^ : » et istam vocem divini Psalmi

volens ad quod agitur nescio quomodo connectere , « Uti-

que, inquit, non sanguinis aut ebrietatis convivium ,quo

non laudes debitoe Deo , sed blasphemioe diabolo sutfra-

gante sylvescunt. » O improvidam prfesumplionem ! Nonergo immolatur sacrificium laudis Dominico die

,quia non

jejunatur ^ sed agitur ebrietalis convivium , et blasphcmioe

diabolo suffragante sylvescunt. Quod si nefas est dicere;

intelligat non jejunium significari in eo quod scriptum est,

« Immola Deosacrificium laudis. » Jojunium quippe cerlis

diebus, et maxime festis non agitur. Sacrificium vero laudis

ab Ecclesia toto orbe diffusa diebus omnibus immolatur.

Alioquin quod nullus , non dico Christianus , sed nec

insanus dicere auderet, dies illi quinquaginta post Pascha

usque ad Pentecosten quibus non jejunatur, erunt se-

• Tobiie, xii, 18. —^ Psal. xux, 14.

I



EPISTOLA XXXVI. 897

cundum islum a sacrificio laudis alieni quibus tantum-

modo diebus in mullis ecclesiis , in omnibus autemmaxime cantatur Halieluia, quam vocem laudis esse nul-

lus Chrishanus, quamlibet imperitus ignorat.

XJX. Confitetur tamen etiam ipso die Dominiconon in

ebrietate, sed in jucunditate pranderi, cum dicit, deijere

nos ex Judaeis et Gentibus multos Christianos nomine,

fide paucos elcctos, vesperlino sabbatorum incenso, pro

pecudum victimisjejunium Deo placitum laudibus immo-lare, cujus fervore cremata deficiant opera delictorum.

« Et mane, inquit, exaudiat nos a nobis auditus, et erunt

nobis domusadmanducandumet bibendum,nonin ebrie-

tate, sed in jucunditate Dominica celebritate perfecta. »

Tunc ergo eulogia, non ut superius ait, alogia celebratur.

Sed quid eum offendit sabbati dies quem Dominussanc-

tificavit, ignoro, ut in eo non putet posse manducari et

bibi cum tali jucunditate, quae careat ebrietale, cum sit

anlesabl:>atum jejunare possimus, quomododicit ante Do-

minicum sabbato jejunandum : an contino biduo pranderi

nefas esse arbitraturif Videat ergo quanta afliciat contume-

lia ipsam quoque Romanam ecclesiam, ubi et his hebdo-

madibus, in quibus quarta et sexta et sabbato jejunatur,

tribus tamen diebus continuis Dominico scilicet acdeinde

secunda et tertia prandetur.

XX. « Ovium vitam certum est, inquit, arbitrio pen-

» dere pastorum. Sedvse qui dicunt, quodbonum malum» et tenebras lucem, et lucem tenebras, et amarum dulce,

» etdulceamarum^» Quid sibi velint haec verba ejus,non

non satis intelligo. Si enim haec , utscribis, sic Urbicus

dicil,in Urbeplebs pendens ex pastoris arbitrio cum epis-

copo suo jejunat sabbalo. Si autem sic ad te ista scripsit,

tibi quia in epistola tua et ipse quiddam tale scripsisti, non

' Itai. V, "20.



398 5. AUGUSTINI EPISCOPI

persuadeat urbemChristianam sic laudare sabbatojejunan-

tem, ut cogaris orbemChrislianumdamnare prandentem.

Cum dicit, «Vse qui dicunt quod bonum malum, ettene-» bras lucem, et lucem tenebras, et amarum dulce, et

» dulce amarum, » jejunium sabbati volens intelHgi bo-

num et lucem et dulce5

prandium vero, malum et tene-

bras et amarum : quiseum dubitat in omnibus Christianis

sabbato prandentibus universum orbem damnare terra-

rum? Nec se ipse respicit, nec quid dicat attendit,ut scrip-

tis suis ab ista prgecipiti cohibeatur audacia. Continuo

quippe subjunxit : « Nemo ergo vos judicet in esca aut in

» potu ^: » quod ipse utique facit, qui sabbato sumentes

escam, potumque sic arguit. Quantum erat, ut hinc ei

veniret inmentem etiam illud, quod idem Apostolus alibi

dicit, « Qui manducat, non manducantem nonspernat : et

»quinon manducat,manducantem non judicet^? » Istum

modum, hoc temperamentum, quo scandala devitaret, in-

ter jejunantes sabbato etmanducantes teneret, utet ipsura

non manducantem manducans quisque non sperneret, et

ipse non manducans manducantem nonjudicaret.

XXI. « Petrusetiam, inquit, Apostolorum caput, coeli

janitor, et Ecclesiae funtkmentum, extincto Simone, quidiaboli fuerat nonnisi jejanio vincendi figura, idipsum

llomanos edocuit, quorum fides annuntiatur universo

orbi terrarum. » Numquid ergo cseteri Apostoli prandere

Christianos contra Petrum docuerunt inuniversoorbe ter-

rarum? Sicut itaque inter se vixerunt concorditer Petrus,

et condiscipuli ejus, sic inter se concord)ter vivant sabbato

jejunantcs quos piantavit Petrus, et sabbato prandcntes

quos plantaverunt condiscipuli ejus. Est quidem et haec

opinio piurimorum, quamvis eani perhibeant esse falsara

piericjue llomani,

quod apostolus Petrus cura Simone' Coloss. n, 16. —2 Rom. xiv, 3.



EprsTOLA XXXVI. 399

Mago die Dominico certaturus, propter ipsum magnae

tentationis periculura, pridie cum ejusdem urbis ecclesia

jejunaverit, et consecuto tam prospero gloriosoque suc-cessu,eumdera morem tenuerit, eumque iraitatse sint non-

nulke Occidentis ecclesise. Sed si, ut iste dicit, Simon Ma-gus figura erat diaboli ^ non plane sabbatarius aut Domi-nicarius , sed quotidianus est iJle tentator : nec tamen

adversuseum quotidie jejunatur, quando et diebusDomi-nicis

omnibus, et quinquaginta post Pascha, et per diversaloca diebus solemnibus Martyrum et festis quibusque pran-

detur : et tamen diabolus vincitur, si oculi nostri sint

semper ad Dominum, ut ipse evellat de laqueo pedes

nostros : et sive manducamus, sive bibimus, sive quod-

cumque facimus, omnia in gloriam Dei faciamus : et

quantum in nobis est, sine otTensione simus Judaeis et

Graecis et Ecclesiae Dei. Quod parum cogitant, qui cumoftensione manducant, vel cum ofFensione jejunant, et per

utramlibet intemperantiam scandala concitant, quibus

non superatur diabolus, sed laetatur.

XXH. Quod si respondeatur, hoc docuisse Jacobum

Jerosolomis, Ephesi Joaiinem, caeterosque aliis locis,

quod docuit Romae Petrus, id est, ut sabbato jejunetur,

sed ab hac doctrina terras coeteras deviasse , atque in ea

Romara stetisse : ete contrario referturOccidentis potius

aliqua Ioca,inquibus Roraa est, non servasse quod Apos-

toli tradiderunt : Orientis vero terras, unde coepit ipsum

Evangelium praedicari, in eo quod ab omnibus siraul cum

ipso Petro Apostolis traditum est, ne sabbato jejunetur,sine aliqua varietate mansisse:interminabilis est istacon-

tentio, generans lites, non fmiens qusestiones. Sit ergo

unafides universse, quae ubique dilatatur, Ecclesiae, tan-

quam intus in membris, etiamsi ipsa fidei unitas quibus-

dam diversis observationibus celebratur, quibus nullo





EPISTOLA XXXVI. 401

XXIV. Iste autem qui vetera tiansisse sic dicit, « utin

Christo cederet ara altari, gladius jejunio, precibus ignis,

pani pecus, poculo sanguis, n nescit altaris noraen magisLegis et Prophelarum litleris frecjuentatum, et altare Deo

prius in tabernaculo, quod per Moysen lactum est, collo-

catum ; aram quoque in apostolicis litteris inveniri, ubi

Martyres clamant sub ara Dei. Dicit cessisse jejunio gla-

dium, non recordans iJlumj

quo milites EvangeJici ar-

mantur ex utroque Testamento, gladium bis acutum. Di-cit cessisse precibus ignem, quasinon et tunc preces defe-

rcbantuv in templum , et nunc a Ghristo ignis est missus

in mundum. Dicit cessisse pani pecus, tanquam nesciens

ct tunc in Domini mensa panes propositonis poni solere,

et nunc se de agni immacuJati corpore parem sumere.

Dicit cessissepoculo sanguinem, non cogitans etiam nunc

se accipere in poculo sanguinem. Quanto ergo meJius et

congruentius vetera transisse, et nova in Ghristo facta

esse, sic diceret, ut cederet altare aJtari, gladius gJadio,

ignis igni, panis pani, pecus pecori, sanguis sanguini.Vi-

demus quippe in his omnibus carnaJem vetustatem spiri-

talicedere novitati. Sic ergo intelJigendum est, sive in

isto die voJubiJi septimo prandeatur, sive a quibusdam

eliamjejunetur, tamen sabbato spiritaJi sabbatum carnale

cessisse : quando in isto sempiterna et vera requies concu-

piscitur; in iJIo vacatio temporalis jam superstitiosa con-

temnitur.

XXV.Gaetera quse sequuntur, quibus suam disputatio-

nem iste concludit, sicut alia quoedam quae inde comme-moranda non arbitratussum, muJto magis ad causam non

pertinenl in qua de jejunio sabbati vel prandio disputatur.

Sed ea tibi ipsi , maximc si ex iis quae a me dicta sunt

aJiquid adjuvaris, advertenda et jiidicanda dimitto. Si au-

tem quoniani huic quantum polui siiiiicitnlcr rcspondisse

CXLV. 20



402 S. AUGUSTlPfl KPISCOVl

mo puto de hac re senteiitiam meam quaeris, ego in Evan-

gclicis ct Apostolicis litteris, lotoque instrumento quod

appellalur Tcstamentam Novum, animoidrevolvens videp

pr.Tceptum esse jejunium. Quibus autem diebus non opor-

teat jejunare, et (|uibu3 oporteat,

praecepto Domini vel

Apostolorum non invenio deiinitum. Ac per hoc sentio,

non quidcm ad obtinendam, quam fides obtinet atque

justilia, in qua est pulchritudo fdi.ie regis intrinsecus, sed

tamen ad significandam requiem sempiternam, ubi estveruni sabbatum, relaxationem quam constrictionera

jcjunii aplius convenire.

XXYI.Verumtamen in hujus sabbati jejunio sivepran-

dio, nihil niihi videtur tutius pacatiusque servari,« quamut qui manducat non manducantem non spernat, et qui

non manducat manducantem non judicct : quia neque si

manducaverimus abundabimus, ncque si non manduca-

verimus egebimus ^: » custodita sciliceteorum inter quos

vivHuus, et cum c[uibus Deo vivimus, in his rebus inof-

fcnsa societate. Sicut enim quod ait Apostolus verumest, (c malum esse homini, qui per otlensionem mandu-» cat^:» ita malum est homini, qui per olfensionemjeju-

nat. Non itaque simus eis simiies, c|ui videntes Joannera

nonmanducantem nec bibentem, dixerunt, « Daemonium» habet ". » Sed nec rursus eis, t[ui videntes Christura

manducantem et bilêntem, dixerunt: « Ecce homo vorax

» et vinosus, amicus pul)licanorum et peccatorum. » Rcmquippc valde necessariam hisdictis Dominus ipsesubjecit

atc|ue ait:

« Et juslificala esl Sapientia in fdiissuis. » Quisiiit autcm isli, si rccûiris, lege cjuod scriptum est ; « Filii

» sapienli.-e Ecclesia justorum *: » ii sunt, qui quandp

manducant, non manducanles non spernunt, c[uando non

manducant, manducantes non judicant ? sed eos plane,

Rom. XIV, 3. —' Ibid. 3o. —^ Matlli. xi, i8. — 4 Eccli. iii, i.



EPISTOLA. XXXVI. 403

qui per otFensionem non mandiicaiit, sive manducant, vel

spernunt vel judicant.

XXVII. Et de die quidem sabbati facilior causa est,

quia et Romana jejunat Ecclesia, et aliae nonnullae, etiamsi

paucse, sive illi proximae sive longinquGe : die autem Do-minico jejunare scandalum est magnum , maxime postea

quam innotuit detestabilis multumque fidei catliolicse

Scripturisque divinis apertissime contraria haeresis Mani'*

€haeorum,qui suis auditoribus adjejunandum istum tan-

quam constituerunt legitimum diem5

per quod factura

est, ut jejunium diei Dominici horribilius haberetur. Nisi

forte aliquis idoneus sit nulla refectione interposita ultra

hebdomadam perpetuare jujunium, ut jejunio quadra-

ginta dierum, quantum potuerit , appropinquet •, sicut

aliquos fecisse cognovimus. Nam et ad ipsum quadrage-narium numerum pervenisse quemdam, a fratribus fide

dignissimis nobis asseveratum est. Quemadmodum enim

veterum patrumtemporibus, Moyseset Elias nihil contra

prandia sabbatorum fecerunt, cum diebus quadraginta

jejunaverunt : ita qui potueritseptem diesjejunando trans-

ire, non sibi ad jejunandum eligit Dominicum diem, sed

in iis eum invenit, quos jejunaturum se vovit plurimos

dies. Jejunium tamen etiam continuatum si in hebdomadesolvendum est, nullo congruentius quam Dominico die

sclvitur. Si autem post hebdomadem corpus reficitur, non1 utique ad jejunandum dies Dominicus eligitur 5 sed in

numero, quem voveri placuit, invenitur.

XXVIII . Nec illud moveat quod Priscillianistse Mani-

j

chaeorum simillimi ad jejunandum die Dominico solent

i testimonium de Apostolorum Actibus adhibere,cum esset

I apostolus Paulus inTroade. Sic enimscriptum est : « In

« una autem sabbati congregatis nobis frangere panem,« Paulus disputabat illis exiturus alia die, produxitque

2G.




» sermonem usque ad medium noctis ^ » Deinde cura

descendisset de coenaculo, uhi congregati erant, ad resus-

citandum adoJescentem, qui gravatus somno de fenestra

ceciderat et mortuus ferebatur,deipso Apostolo Scriptura

sic loquitur, « Ascendens autem, inquit, cum fregisset

)) panein atque gustasset, satisque esset allocutus usque ad

))diluculum, sic profectus est. » Absit ut hoc sic accipia-

tur, tanquam solerent Apostoli Dominico die solemniter

jejunare. Una enim sabbati tuncappellabatur dies, qui

nunc Dominicus appellatur, quod in Evangeliis apertius

invenitur. Nam dies resurrectionis Domini, prima sabbati

a Matlhaeo ^, a cseteris autem tribus, una sabbati dicitur:

quera constat eum esse, qui Dominicus postea appellatus

est. Aut ergo post peractum diem sabbati , noctis initio

fuerant congregati, quae utiquenoxjam ad dieniDomini-

cum, hoc est, ad unam sabbati pertinebat : et ita eadem

noctefracturus panera,sicut frangitur in sacramento cor-

poris Chrisli, produxit sermonem usque ad medium noc-

tis, ut post sacramenta celebrata, rursus usque ad dilu-

cuium alioquens congregatos ,quoniam muJlum festina-

bat, ut lucescente proficisceretur Dominico die. Aut certe

si in una sabbati non per noctem, sed per diem hora Do-minici fuerant congregati 5 eo ipso quo dictum est,(( Paulus

» disputabat iiiis exiturus alia die,» expressa est causa pro-

ducendi sermonis, quia fuerat exiturus, eteos suflicienter

instruere cupiebat. Non ergo solemniter die Dominico

jejunabat sed necessarius sermo, qui studii ferventissimi

audiebantur ardore,reficiendi corporiscausa interrumpen-dus esse non visus est profecturo Apostolo ,qui eos, propter

alios suos usquequaque discursus, vel alias nunquam vel

rarissime visitaliat^ prsesertim ciuia tunc ex illis terris sicut

consequentia docent, ita discessurus erat, ut jam non esset

• Act, XX, 7. —^ Mattli. xxviii, i.



EPISTOLA XXXVI. 405

eos in carne visurus. Ac per hoc magis ostenditur Domini-

cis diebus solita illis non fuisse jejunia : quia ne hoc cre-

deretur, curavit scriptor hbri causam producendi sermonis

exponere: ut sciremus si ahqua necessitas oriatur, urgen-

tiori actioni non esse prandium proeferendum;

quamvis

ab istis avidissime audientibus, et ipsum fontem cogitan-

tibus profecturum, atque ideo magna siti non aquse, sed

verbi sine salictate quid([uid influebat haurientibus, nontantum carnale prandium, verum eliam coena contempta

est.

XXIX. Sed tunc quamvis Dominico die sohta illis jeju-

riia non fuissent, non erat tamen Ecclesiae tam insignis

offensio, si aliqua tali necessitate, qualem apostolus Pau-

lus habuit, die toto Dominico usque ad medium noctis, vel

etiam usque ad diluculum reficere corpora non curarent.

Nunc vero postea quam hserctici , maxime impiissimi

Manichnei, jejunia diei Dominici non aliqua necessitate

occurrente peragere, sed quasi sacra solemnitate statuta

dogmatizare coeperunt et innotuerunt populis christianis;

profecto nec tali necessitate, qualem Aposlolus habuit,

existimo faciendum esse quod fecit : ne majus malura

incurraturinscandalo, quam bonum percipiatur ex verbo.

Quidquid tamen causae vei necesiiatis exliterit, cur homochristianus dle Dominico jcûnare cogatur, sicut etiam

illud in Actibus Apostoloium invenimusin naufragii peri-

culo % ubi et ipse Apostolus navigabat, quatuordecim

diebus : ac per hoc duobiis Dominicis jejunatum : nullomodo dubitare debemus, Dominicum diem, quando non

plures dies sine ulla refectione conlinuandi vovenlur,

inter jpjuniorum dies non esseponendum.

XXX. Cur autem quarta et sexla maxime jejunetEccle-

sia, illa ratio reddi videtur, quod considerato Evangelio,

' Act. xxvii, 33.



I


ipsa quarta sabbati, quam vulgo quartam feriam vocant,

consilium reperiuntur ad occidendum Dominum fecisse

Judaei. Intermisso autem uno die, cujus vespera Dominus

Pascha cum Discipulis manducavit, qui finis luitejus diei,

quem vocamus quintam sabbati, deinde traditus est ea

nocte quae jam ad sextam sabbati, qui dies passionis ejus

manifestus est, pertinebat. Hic dies primus azyraorum

fuit a vespera incipiens. Sed Matthaeus evangelista quin-

tam sabbati dicit fuisse primam diem azymorum ^quia

ejus vespera sequente futura erat coena pascbalis, qua coena

incipiebat azymum et ovis immolatio manducari. Ex quocolligitur quartara sabbati fuisse, quando ait Dominus :

(( Scitis quia post biduum Pascha fiet, et filius hominis

» tradetur ut crucifigatur^ « Ac per hoc dies ipse jeju-

nio deputatus est , quia sicut Evangebsta sequitur et di-cit, (( Tunc congregati sunt principes sacerdotura et se-

» niores populi in atrium principis sacerdotum, qui di-

» cebatur Caiphas, et consilium fecerunt ut Jesum dolo

» tenerent et occiderent. » Intermisso autem uno die, de

quo dicit Evangelium : (( Prima autem azymorum acces-

» serunt Discipuli ad Jesum dicentes ; Ubi vis paremus

» tibi coraedere pascha "^? » Hoc ergo die interraisso pas-

sus estDorainus, quod nuilus arabigit, sexta sabbati, qua-

propter et ipsa sexta recte jejunio deputatur : jejunia

quippe hurailitatera significant. Unde dictura est : (( Et

» huraihabara in jejunio animam meam^. »

XXXI. Sequitur sabbatura, quo die caro ,Christi in

monuraento requievit, sicut in primis operibus mundirequievit Deus die ilio ab omnibus operibus suis. Hinc

exorta est ista in reginae ilhus veste varietas, ut alii, sicut

maxime populi Orientis, propter requiem significandam

mallent relaxare jcjuniura, ahi propter humilitatem mortis

Mattli, XXVI, 1. —' Ibid, 17. — ' Psal. iv, i3.



EnSTOLA XXXVI. 407

Domini jejunare, sicut Romana et nonnullae Occidentis

ccclesiae. Quod ([uidcm uno die, (juo Pascha celebralur

propter renovandam rei gestae menioriam, qua Discipuli

humanitus raortem Domini doluerunt, sic ab omnibus

jejunatur, ut etiam illi sabbati jejunium devotissime cele-

brent , ([ui caeteris per tolum annum sabbatis prandent,

utrumque videlicetsignificantes,etinuno anniversario die

luclum Discipulorum, et caeteris sabbatis quielis bonum.

Duo quippe sunt, qurejustorum bealitudinem, et omnis mi-

serioe finem sperari faciunt , mors et resurreclio mortuo-

rum. In morte requies est, de qua diciturper Prophetam ;

« Plebs mea intra in cellaria tua, abscondere. pusillum

» donec transeat ira Domini K » In resurrectione autcm

in hominc tolo, id est, in carne et spirilu perfecla lehcitas.

Hinc factum est ut duorum utrumque nonsignificandumputaretur labore jejunii, sed polius refectionis liilaritate,

excepto paschali uno sabbato, quo Discipulorum , sicut

diximus, luctus propter rei geslae memoriam fuerat jejunio

prolixiore signandus.

XXXII. Sed quoniam non invenimus, ut jam supra

commemoravi, in evangelicis et apostolicis litteris, quac

ad Novi Testamenti revelationem proprie pertinent, certis

diebus aliquibus evidenter praeccptum obscrvanda esse

jejunia, et ideo res quoque ista sicut alise plurimoe, quas

enumerare difticile est, invenit in vestc illius fdioe regis,

hoc est, Ecclesiae, varietatis locum ^ indicabo tibi quid

mihide hoc requirenti responderit venerandusAmbrosius,

a quo baptizatus sum, Mediolanensis episcopus. Nam cumin eadem civitate mater mea mecum esset, et nobis adhuc

catechumenis parum ista curantibus, illa sollicitudinem

gereret utrum secundum morcm noslrae civitatis sibi essct

sabbato jejunandum , an ecclesiae Mediolancnsis more' )>.ai. XXVI, lo.



408 S. AfGUSTIIVI EPISCOPI

prandandum, ut hac eam cunctatione liberarem, interro-

gavi hoc supradictum hominem Dei. At ille, « Quid pos-

)) sum,inquit, hinc docere ampliusquam ipsefacio?» Ubi

ego putaveram nihil eum ista responsione prsecepisse, nisi

in sabbato pranderemus ; hoc quippe ipsum facere scie-

bara : sed ille secutus adjecit : « Quando hic sum , non

jejuno sabbato : quando Romae sum,

jejuno sabbato :

et ad quamcuraque ecclesiam venerilis, inquit, ojus mo-

rem servate, si pati scandalum non vullis aut facere. »

Hoc responsum vetuh ad matrem, eique sulTccit, nec du-

bitavit esse obediendum : hoc etiara nos secuti suraus.

Sed quoniara contingit maxime in Africa, ut una ecclesia

vel unius regionis ecclesise, ahos habeant sabbato pran-

dentes, ahos jejunantes ; mos eorum mihi sequendus vi-

detur, quibus eorum populorum congregatio regendacommissa est. Quapropter si consiho meo, praesertim quia

in hac causa phis forte quam satis fuit, te petenle atque

urgente, locutus sum, hbenter acquiescis : Episcopo tuo

in hac re noh resistere, et quod facitipse, sineuUo scru-

pulo vel disceptatione sectare.



EPISTOLA XXXVII. 409

%1/V\ VVM^/VV^ «VV^^ «VVV^ VV\;\ «WVk YAa VlVl VV «VV^^ ^'V^

EPISTOLA XXXVII^

Domino beatifsimo et venerabiliter sincerissima charitate amplectendo patri

SIMPLICIANO (21) AUGUSTINUS in Domino salutem.

Gratiilatur sibi Aiigustinus litterarias suas lucubra-tiones legi et approbari a Simpliciano y ejusque

censurce subjicit tuni cceteros suos libros, tuni eos

quos de qucestionibus ab ipso propositis conscrip'

sit.

I. PlejsAs bonorum gaudiorum litteras, quod sis memormei, meque ut soles diligas, raagnceque gratulationi tibi

sit quidquid in me donorum suorum Dominus conferre

dignatus est misericordia sua , non meritis meis , missas

munere sanctitatis tuoe accepi : in quibus afFectum in mepaternum de tuo benignissimo corde non repentinum et

novum hausi, sed experlum sane cognitumque repetivi,

Domine beatissime et venerabiliter sincerissima charitate

amplectende.

II. Unde autem tanta exorta est felicitas litterario labori

nostro, quo in librorum quorumdam conscriptione suda-

vimus, utatua dignatione legerentur : nisi quia Dominus,

cui subdita est anima mea , consolari voluit curas meas,

et a timore recreare, quo me in tahbus operibus necesseest esse solhcitum , necubi forte indoctior vel incautior,

quamvis in planissimo campo veritatis, oflendam. Cumenim tibi piacet quod scribo , novi cui placeat

;quoniam

quis te inhabitet novi. Ideni quippe omnium munerum

I Ex tomo IV Benedictinorum, qure autem xxxvin erat, nunccix. —Scripta

circiler annura397.



410 S. ALGUSTINI EPISCOPI

spiritalinm distributor atque largitor per tuam sententiam

confirmabit obedientiam meam. Quidquid enim habentilla scripta delectione tua dignum , in meo ministerio

dixit Deus, Fiat, et factum est: in tua vero approbatione

vidit Deus, quia bonum est.

III. Quaestiunculas sane, quas mihi enodandas jubere

dignatus es, etsi mea tarditate implicatus non intellige-

rem, tuis meritis adjutus aperirem. Tantum illud quaeso,

ut pro mea infirmitate depreceris Deum , et sive in iis

quibus me exercere benigne paterneque voluisti , sive

in aliis quaecumque nostra in tuas sanctas manus forte

pervenerint, quia sicut Dei dala , sic etiara mea errata

cognosco, non solum curam legentis impendas^ sed etiam

censuram corrigentis assumas. Vale.

EPISTOL/l XXXVlir.

Fratii PROFUTURO AUGUSTINUS.

Augustinus Profuturo y de toleranda ad{>ersa valie-

tadine, de morte Megalii, et de cohihenda ira.

1. Secujndi M spiritum, quantum Domino placet, atque

vires ipse praebere dignatur, recte sumus : corpore autem

ego in lecto sum. Nec ambulare enim, nec stare, necse-

dere possum, rhagadis vel exochadis dolore et tumore(22).

Sed etiam sic. quoniam id Domino placet, quid aliud di-

cendum est, nisi quia recte sumus ? Potius enim si id no-

lumus quod ille vult, nos culpandi sumus, quam ille non*

recte aliquid vel facere vel sinere existimandus cst. Nosti

• Alias cxLH. quae antem vui erat, nunc ccxlhi. —Sciipla circa mediuin

anni 397.



EPISTOLA XXXVIII. 411

haec omnia : sed quia mihi es aher ego, quid lihentius

tecum loquerer nisi quod mecum loquor? Gommendamusergo sanctis orationihus tuis et dies et noctes nostras, ut

oretis pro nohis, ne diehus intemperanter utamur ; ut

noctes aequo animo toleremus, ut etiamsi amhulemus in

medio umhrae morlis, nobiscum sit Dominus^ne timeamus

mala.

II.Quod senex Megahus defunctus sit (23),jamvos au-disse quis duhitet ? Erant enim a depositione corporis ejus,

cum haec scriherem, dies ferme viginti quatuor. Utrumjam videris, disponchas enim,successorem priraatus ejus,

si fieri potest, nosse volumus. Non desunt scandala, sed

neque refugium : non desunt moerores, sed neque conso-

lationes. Atque inter haec quam vigilandum sit, ne cujus-

quam odium cordis intima teneat, neque sinat ut oremus

Deum in cuhiculo nostro clauso ostio, sed adversus ipsum

Deum claudat ostium, nosti optime frater : subrepit au-

tem, dum nulli irascenti ira sua videtur injusta. Ita enim

inveterascens ira fit odium, dum quasi justi doloris ad-

mixta dulcedo, diutius eam in vase detinet, donec totum

acescat, vasque corrurapat. Quapropter muho mehus,necjuste cuiquam irascimur, quam velut juste irascendo in

alicujus odiura irae occulta facihtate delahimur. In reci-

piendis enim hospitihus ignotis, solemus dicere, mullo

esse melius malum hominem perpeti, quam forsitan per

ignorantiam excludi honum, dum cavemus ne recipiatur

malus: sed in afTectibus animi contra est. Nam incompa-rahiliter salubrius est etiam irse juste pulsanti non apcrire

penetrale cordis, quam admittere non facile recessuram,

et perventuram de surculo ad trahem. Audet quippe im-

pudenter etiam crescere citius quam putatur. Non enim

eruhescit in tenehris, cum super eam sol occiderit. Reco-

lis certe qua cura et quanta sollicitudine ista scripserim.



412 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

si recolis quid mecum nuper in itinere quodam locutus

sis.

III. Fratrem Severum, et qui cum eo sunt, salutamus.

Etiam fortasse ipsis scriberemus, si per festinationem per-

latoris liceret. Peto autem ut apud eumdem nostrum

Victorem, cui ago apud tuam sanctitatem etiam gratias,

quod Constantinam cum pergeret, indicavit, petendo ad-

juves propter negotium qiiod ipse novit, dequo gravissi-

mum pondus pro ea re multiim deprecanlis Ncctarii ma-joris patior : pcr Calamum remeare ne gravetur : sic enim

promisit mihi.Vale.

EPiSTOLA XXXIX '.

Domino vere sancto et beatissimo Papre AUGUSTINO HIERONYMUSin Chiisto saiutem.

Hieronymus Aiigustino ^ commendans illi PrcBsi^

dium, et sahere jubens Alypium,

I. « Anno prseterito per fratrem nostrum Asterium hy-

podiaconum dignationi tuae epistolam miseram, promp-

tum reddens salutationis oliicium,

quam tibi arbitror

redditam. Nunc quoque per sanctum fratrem meum Proe-

sidium diaconum, obsecro primum ut memineris mei.

Deinde ut bajulum Jitterarum habcas commendatum , et

mihi scias germanissimum, etin quibuscumque necessitas

postulaverit, foveas atque sustentes 5 non quo aliqua re

(Christo tribuente) indigeat, sed quo bonorum amicitias

avidijsime expetat , et se in his conjungendis maximum

Alias xvn. quoe autem xxxix erat , nunc xtvi. —Scripta civca annum

397'



EPiSTOLA XL. 413

piilct hencficium consecutum. Cur autem ad Occidentem

navigaverit, ipso poteris narrante cognoscerc. »

II. « Nos in monasterio constituti, variis hinc inde

fluctibus quatimur, et peregrinationis molestias sustine-

mus. Sed credimus in eo qui dixit : « Confidite , ego vici

))mundun%)) quod ipso tribuente et praesule, contrahos-

tem diabolum victoriam consequamur. Sanctum et vene-

rabiiem fratrem noslrum Papam Alypium, ut meo obse-

([uio sakites, obsecro, Sancti fratres, qui noijiscum in

nionasterio Domino servire festinant, oppido te salatant.

Incoiumem te et memorem mei, Christus Deus noster

lueatur omnipolens, Dominc vere sancte et suscipiende

Papa. »

'VVV% VVV\ A/VV\ VVV^ VV\^'VVV* VVV%VVWiVVV^ VVV\ VVV* VVV\/\A/V\^\^^

EPLSTOLA XL'.

Domino dilecfissimo, et cultu sincerissimo chaiitatis observando afqiie am-

picclendo iratri et compresbytero HIEROIVYMO AUGUSTINUS.

AugustinusIlieronymo

de titulo vulgati ah ipso libri

de Scriptoribus ecclesiasticis. Tum dePetrorepre-

lienso non mendaciter a Paulo^de quo jam eidem

scripsit epistolam 28. Hortatur postremo ut prodat

Origenis et singulorum licereticorum errata.

L Habeo gratiam,

quod pro subscripta salutationc,

plenam mihi epistolam reddidisli sed breviorem multo,

quam ex te vellem sumere, tali viro, a quo tempora quan-

talibet occupet, nullus sermo proHxus est. Quancpiam

itaque nosnegolioruraahenorum, eorumque saecularium,

' Joan. XVI, 3. —^ Alias ix. qua3 aulem xl erat, continetur xxvi.— Scripta

circa annum 897.



41 S. AUGUSTIMl EPISCOPI

curis circumstemur ingentibus; tamen epistolae tuse brevi-

tati facile non ignoscerem, nisi cogitarem, quam pauciori-

bus verbis meis redcleretur. Quare, aggredere, quaesoîstam nobiscum litterariam collocutionem, ne multum ad

nos disjuiigendos liceat absentise corporali : quanquamsimus in Domino Spiritus uniEate conjuncti, etiamsi ab

stylo quiescamus, et taceamus. Et libri quidem, quos de

horreo dominico eJaborasti,

pene totum te nobis exhi-

bent. Si enim propterea te novimus, quia faciem lui cor-

poris non vidimus : hoc modo nec ipse te nosti; tam tu

quoque non vides eam. Si autem tibi non ob aUud notus

es , nisi quia nosti animum tuum ^ et nos eum non me-diocriter novimus in litteris tuis •, in quibus benedicimus

Domino, quod tibi, ct nobis, omnibusque fratribus qui

tua legunt, te talem dedit.

II. Liber quidam tuus inter csetera non diu est ut

venit in manus nostras: quae sit ejus inscriptio, nescimus

adhuc. Non cnim hoc codex ipse, ut assolct , in liminari

pagina prnetendebat. Epitaphium tamen appeilari dicebat

frater, apud quem inventus est, quod ei nomen tibi pla-

cuisse ut inderetur crederemus, si eorum tantum vel vitas,

vel scripta il)i legissemus, qui jam defuncli essent. Gumvero multorum et eo tempore quo scribebatur, et nunc

usque vivenlium , ibi commemorentur opuscula ; mira-

mur, cur hunc ei titulum vcl imposueris^ vel imposuisse

credaris. Sane utihter a te conscriptum eumdem hbrumsatis approbamus.

III. In expositione quoque Epistolae Pauli ad Galatas,

invenimus aliquid, quod nos multum moveat. Si enim ad

Scripturas sanctas admissa fuerint velut ofliciosa menda-cia

, quid in eis remanebit auctoritalis? Quoe tandem de

Scripturis iilis sententia proferetur , cujus poudere con-

tcntiosae falsitatis obteralur improbitas? Slatim enim ut



EPISTOLA XL. 415

protuleris^ si aliter sapit,

qiii contra nititnr ; dicct iilud,

cjuod prolatura erit, honesto aliquo oliicio scriptorcm

luisse mentitum. Ubi enim hoc non poterit, si potuit in

eanarratione, quam exorsus Apostolus ait, « Quoe autem

» scribo vobis , ecce coram Deo quia non mentior*, »

credi aiiirmaricjue mcntitus, eo loco ubi dixit de Petro et

Barnaba , « Cum viderem, quia non recte ingrediuntur

)) ad veritatem Evangelii-? » Si enim recte illi ingredie-

bantur, iste mentitus est : si autem ibi mentitus est, ubiverum dixit? An ibi verum dixisse videbitur, ubi hoc dixe-

rit, quod lector sapit ^ cum vero contra sensumlecloris aii-

quid occurrerit, otiicioso mendacio deputabitur? Nonenim deesse poterunt causce, cur existimelur non solum

potuisse , verum etiam debuisse raenliri, si liuic regulae

conceditur locus. Non opus est hanc causam multis verbis

agere,

prjcsertim apud te, cui sapienter providenti dic-

tum sat est. Nequaquam vero mihi arrogaverim, ut ingc-

nium tuum, divino dono aureum, meis obolis ditare con-

tendam : nec est quisquam te magis idoneus, qui opus

illud eraendet.

IV. Neque enim a me docendus es quomodo intelii-

gatur, quod dicit : « Factus sum Judaeis tanquam Ju-

M dajus , ut Judccos lucrifacerem " : » et caeiera quae iJji

dicuntur compassione misericordioe, non simulatione fal-

laciae. Fit enim tanqnam segrotus, qui ministrat segroto :

non cum se febres habere menlitur , sed cum animo con-

dolenlis cogitat,

quemadmodura sibi serviri veliet, si

ipse aegrotaret. Nam utique Judseus erat-, Christianus

autem factus, non Judaeorum Sacramenta reliquerat; quce

convenienter ille popuius et iegitimo tempore quo opor-

tebat , acceperat. Itaque suscepitea celebranda, cumjamChristi esset Apostolus j sed ut doceret non esse perniciosa

' Gal I, 20. — ' Id. 11, i.|. — 3 1 Cor. ix, Qo.




iis,

quia ea vellent, sicut a parentibus per Legem acce-

perant, custodire , etiam cum Cliristo credidissent, non

tamen in eis jam constituerent spem salutis^ quoniam per

Dominum Jesum salusipsa, quae illis Sacramentis signifi-

cabatur, advenerat. Ideoque gentibus',

quod insuetos a

fide revocarent onere gravi et non necessario , nuUo modoimponenda esse censebat.

V. Quapropter non ideo Petrum emendavit, quod pa-

lernas traditiones observaref* : quod si facere vellet, necmendaciter nec incongrue faceret

5quamvis enlm jam su-

perflua , tamcn solita non nocerent : sed quoniam gentes

cogebat judaizare,

quod nullo modo posset , nisi ea sic

ageret , tanquam adhuc etiam post Domini adventum ne-

cessaria saluti forent : quod vehementer per apostolatum

Pauli veritas dissuasit. Nec apostolus Petrus hoc ignora-

bat : sed id faciebat, timens eos, qui ex circumcisione

erant. Ita et ipse vere correctus est , et Paulus vera narra-

vit, ne sancta Scriptura, quae ad fidem posteris edita est,

admissa aiictoritate mendacii , tota dubia nutet et fluc-

tuet. Non enim polest aut oportet htteris explicari, quanta

et quam inexplicabilia mala consequantur , si hoc conces-

serimus. Posset autem opportune minusque periculose de-

monstrari , si coram inter nos colloqueremur.

VI. Hoc ergo Judaeorum Paulus dimiserat,

quod ma-

lum habebant : et in primis illud,

quod ignorantes Dei

juslitiam , et suam justitiam volentcs constituere, justitiae

Dei non sunt subjecti Deinde quod post passionem et

resurrectionem Chrisli, dato ac manifestato Sacramentogratioe secundum ordinem Melchisedech , adhuc putabant

Sacramenta vetera , non ex consuetudine solemnitatis

sed ex necessitate salutis esse celebranda. Quse tamcn si

nunquam fuissent nccessaria , infructuosc atque inaniter

' Act. XV, 28. —' Gal. ir, i^. — ^ Roni. x, lo.

I



epistolA. xl. 417

pro eis Machabaei maiiyres lierent^ Postremo istud quodprsedicalores gralia^ Ghrislianos^ Judaei tanquam hostes

Legis persequebantur. Hos atque hujasraodi errores et

vilia , dicit se damna et slercora arbitratum , ut Christumlucrifaceret : non observationes Legis^, si more palrio

celebrarentur, sicut ab ipso cclebratae sunt sine ulla sa-

lutis nccessitate non sicut Judaei celebrandas putabant

aut fallaci simulatione, quod in Petro reprehenderat.

Nam si propterea illa sacramenla celebravit, quia simu-lavit se Judaeum ut illos lucrifaceret ; cur non eliam sa-

crificavit cum Genlibus, quia et iis qui sine Lege erant

tanquam sine Lcge factus cst , ut eos quoque lucrifaceretj

nisi quia et illud fccit, ut natura Judseus; et hoc totura

dixit, non ut fallaciter se fmgeret esse quod non erat,

sed ut misericorditer eis ita subveniendum esse sentiret,

ac si ipse in eodera errore laboraret^ non scilicet men-tientis astu , sed compatientis alFectu ? Sicut eo ipso loco

generaliter inlulit , « Factus sum infirmis infirmus, ut in-

» firmos lucrifacerem ^: » ut sequens conclusio, u Omni-

» bus omnia factus sum , ut omnes lucrifacerem , » ad hoc

referenda intelligatur , utcujusque infirmitatem tanquam

in seipso miseralus appareal. Non enim et cum diceret :

« Quis infirmatur, et ego non infirmor^ » infirmitatem

alterius simulasse se polius quam condoiuisse , volebat in-

telligi.

VI[. Quare arripe , obsecrote , ingenuam et vere chris-

tianam cum cliaritate S2veritatem ad illud opus corrigen-

dum atque emendandum , et-ax.vwîav,

ut dicitur, cane.Incomparabiliter enim pulchrior est veritasGhristianorum,

quam Helena Groecorum. Pro ista enim forlius nostri Mar-

tyres adversus hanc Sodomam ,quam pro illa ilii heroes

' 2 Mach. vii, I. —' Forte Christiaiiae, —^ Pliilip iii, 8. —4 i Cor. ix,

Ti. —5 f. Cor. XI, '2g.

cxr.v. 27




adversus Trojam, dimicaverunt. Neque hoc ideo dico, ut

oculos cordis recipiasj

quos absit ut amiseris : sed ut ad-

vertas , quos cum habeas sanos et vigiles , nescio qua dis*

simulatione advertisti , ut non intenderes quae consequan-

tur adversa , si semel creditum fuerit, posse honeste ac

pie scriptorem divinorum librorum in ahqua sui operis

partementiri.

VIII. Scripseram hinc jam aliquando ad te epistolam ,

quae non perlata est , quia nec perrexit cui perferendam*tradideram : ex qua illud mihi suggestum est, cum istam

dictarem, quod in hac quoque prffilermittere non debui,

ut si alia est sententia tua , eademque est melior , timori

meo libenter ignoscas. Si enim aliter sentis , verumque tu

sentis ( nam nisi verum sit melius esse non potest ) ut non

dicam nulla, certe non magna culpa meus error veritati

favet , si recte in quoquam veritas potest faveremendacio.

IX. De Origene autem quod rescribere dignatus es,

jam sciebam non tantum in ecclesiasticis litteris , sed in

omnibus recta et vera,

quae invenerimus , approbare at-

que laudare, falsa vero et prava improbare atque repre-

hendere. Sed illud de prudentia doctrinaque tua deside-

rabam , et adhuc desidero , ut nota nobis facias ea ipsa

ejus errata,

quibus a fide veritatis ille vir tantus recessisse

convincitur. In libro etiam quo cunctos,

quorum memi-nissc potuisti , scriptores ecclesiasticos et eorum scripta

commemorasti, commodius , ut arbitror , fieret, si nomi-

natis eis quos hceresiotas csse nosti, (quando ne ipsos

quidem praetermittere volueris) subjungeres etiaminqui-

bus cavendi essent : quanquam nonnullos etiam praete-

rieris, quod scire cuperem quo consilio factum sit. Aut si

illud volumen forte onerare noluisti , ut commemoratis

haereticis, non adderes in quibus eos catholica damnarit

' Profutuius.



EPISTOLA. XLI. 4fl^

auctoritas;

peto ne grave sit litterario labori tuo, quo

non mediocriter per Domini Dei nostri gratiam in latina

lingua sanctorum studia et acccndisti et adjuvisti, id quod

tibi per humilitatem meam fraterna charitas indicit , ut si

occupationes tuae sinunt , omnium hsereticorum perversa

dogmata,

qui rectitudinem fidei christianoe usque ad hoc

tempus vel impudentia, vel imperitia, vel pervicacia depra-

vare conati sunt, uno libello breviter digesta edas , in noti-

tiam eorum, quibus aut non vacat propter aha negotia, aut

non valent propter ahenara hnguam tam multa legere at-

que cognoscere. Diu te rogarem , nisi hoc soleret esse Ih-

dicium minus praesuraentis de charitate. liunc interea fra-

trem nostrum Paulum in Christo multum commendobenignitati tuae , cujus in nostris regionibus existimationi

bonum coram Deo testimonium perhibemns.

'^ Vk/V\ VVVVVVVVVVVVVVVV%VVVt/VVV VVVVVVVVV%/VV VVVV1i/VV%' t^^/vv %^^

EPISTOLA XLP.

Domino beatissimo et venerabiliter suscipiendo , sincerissimeque charissimo

fralri et consacerdoti paps AURELIO, ALYPIUS et AUGUSTIiNUSin Domino salutem.

Alfpius et Augustinus Aurelio gratulantes de sermo-

nibus quos preshyteri prcesente ipso ad populwnhahere coeperant y ipsumque roganies ut aliqui

eorum sermones sihi mittantur.

L Lmpletcm est gaudio os nostrum , et hngua nostra

exuitatione , nuntiantibus litteris tuis sanctam cogitatio-

nem tuam adjuvante Domino qui eam inspiravit , ad effec-

« AUas Lxxvii. quse autem xu erat, continetur xxvi. —Scripta sub initium

episcopatus August.

27.




tum esse perductam de omnibus ordinatis fratribus nos-

tris, et proecipue de sermone presbylerorum ,qui te prae-

sente populo infundilur, per quorum linguas clamat

charitas tua majore voce in cordibus hominum , quam illi

in auribus : Deo gratias. Nam quid melius et animo gera-

mus , et ore proraamus , et calamo exprimamus quara,

Deo gratias? Hoc nec dici brevius, ncc audiri l.Tlius, nec

inteiiigi grandius , nec agi fructuosius potcst. Deo gratias,

qui te et tam fideli peclore ditavit erga filios luos , et id

C[uod in intimo animae habebas,

quo humanus ocidus non

penetrat, eduxit in lucem, donando tibi, non solum ut

bcne velles, verum eliam in (juibus posset apparere quodvelles. Ita plane fiat, fiat : Juceant hrec opera coram lio-

minibus, ut videant,

gaudeant, glorificent Patrem,

qui

in coelis est. Tahbus deJecteris in Domino ipse te pro eis

orantem dignetur exaudire, quem tu per eos loqucntem

non dedignaris audire. Eatur, ambuletur, curratur in

via Domini, benedicantur pusilli cum magnis, jucundali

in his qui dicunt eis ; a In domum Domini ibimus *: » prse-

cedant illi, et sequantur isli imitatores facti eorum , sicut

et illi Chrisli. Ferveat iter sanctarum formicarum , fra-

grent opera sanctarum apum, feratur fructus in toJerantia

cum salute perseverandi usquein finem. Nec sinat Domi-

nus tentari supra quam possumus ferre'^, sed faciat cumtentatione etiam exitum, ut possimus sustinere.

II. Orate pro nobis digni exaudiri; cum tanto quippe

sacrificio acceditis ad Dcum sincerissima^ dileclionis et

laudis ejus in operibus vestris : orate ut et in nobishacc iuceant : quoniam novit ille quem oratis , cumquanto nostro gaudio in nobis Juccant. Ilaec sunt vota

noslra , hne mullitudines solatiorum secundum muJtiludi-

nem doJorum nostrorum in corde nostro jucundant ani-

' r.sal. cxxi, 1. — '1 Cor. x, i3.



EPISTOLA XLII. 421

mam nostram. Ita est, quia ita promissum est ; ita erit

quod restat, sicut promissum est. Obsecramus te per eum,

qui tibi isla donavit , et populum cui servis hac pcr te be-nedictione perfudit, ut jubeas singulos, quos volueris

sermones eorum conscriptos , et emendatos mitti nobis.

Nam et ego quod jussisti non negligo, et de Tychonii

septem regulis vel clavibus^ sicutsnepe jam scripsi, cognos-

cere quid tibi videatur expecto. Fratrem Hilarinum Hip-

ponenscm Archialrum et Principalem mullum commenda-mus. Nam de fratre Romano (|uid satagas novimus , nihil-

que petendum est nisi ut te pro illo adjuvet Dominus :

Amen.

EPTSTOLA XLII^

Dominis laudabilibus in Cbristo sanctissimis fratribus PAULINO et

THERASIJi: AUGUSTINUS in Domino salutem.

Jliigustinus PauUno,flagitans utlitterarum dehitumamplius anno integro non redditum e.rohat, mit-

tatque sibi opus adfêrsus Paganos , cum id perfe-cerit.

(Prodit nunc primum ex corticeo codice qui olim

Narbonensis ecclesicB fuit.^ nunc vero est illustris

familice Phimarconensis.)

I. NuM etiam hoc sperari aut expectari posset , ut per

fratrem Severum rescripta flagilaremus , lam diu tam ar-

dentibus nobis a veslra charitale non reddita. Quid est

' Pono qufe alias xlu crat, nunc ccxxxii. —Scripla exeunfe aestate anni

397.




quod duas cestates, easdemque in Africa sitire cogamur?

Quid amplius dicam ? qui res vestras quotidie donatis

debitum reddite. An forte quod adversus daemonicolas te

scribere audieram , atque id opus veheraenter desiderare

me ostenderam ^ , voiens perficere ac mittere tanto tera-

pore ad nos epistolas distulisti ? Ulinam saltem tam opima

mensa jam annosum ab stylo tuo jejunium meum exci-

pias : quae si nondum parata est, nondesinemus conqueri,

si nos dum illud perficis, non interim reficis. Salutatefratres, maxime Romanum et Agilem. Hinc qui nobiscum

sunt vos salutant , et parum nobiscum irascuntur , si pa-

rum diligunt.

EPISTOLA XLIIP.

Dominis dilectissiniis et merito praedicandis fratribus GLORIO, ELEUSIO,FELICIBUS, GRAMMATICO, et caeteris omnibus, quibus hoc gratum

est, AUGUSTINUS.

Quanta impudentia Donatistce persistant in suo

schismate tot jadiciis comicti.

I. DixiT quidem apostolus Paulus^ « Haereticum homi-

» nem post unam correptionem devita , sciens quia sub-

M versus est ejusmodi, et peccat , et est a semetipso dam-» natus^. » Sed qui sententiam suam, quamvis falsam

atque perversam, nulla pertinaci animositate defendunt,prsesertim quam non audacia praesumptionis suae pepere-

runt , sed a seductis atque in errorem lapsis parentibus

acceperunt, quaerunt autera cauta sollicitudine veritatem,

' In Epist. XXXI. —* Alias clxu. quoe autem xun erat, nunc xvi. —Scripta

circa finem anni 397 aut initium SgS. —' Tit. ni, lo.



EPISTOLA XLIII. «433

corrigi parati , cum invenerint-, nequaquam sunt inter

haereticos deputandi. Tales ergo vos nisi esse crederem,

nullas fortasse vobis litteras mitterem. Quanquam et ipsum

haereticum quamhbet odiosa superbia lumidum et pervi-

cacia malae contentionis insanum , sicut vitandum mone-

mus , ne infirmos et parvulos fallat^ ita non abnuimus,

quibuscumque modis possumus corrigendum. Unde fac-

tum est, ut etiam ad nonnuUos Donatistarum primarios

scriberemus, non communicatorias litteras, quasjamolim

propter suam perversitatem ab unitatecatholica,

quae toto

orbe diffusa est , non accipiunt ; sed tales privatas, qua-

libus nobis uti etiam ad Paganos licet, quas iUi etsi ali-

quando iegerunt , respondere tamen eis sive noluerunt

sive , ut magis creditur, nequiverunt. Ubi nobis satis vi-

sum est implevisse nos ofiicium charitatis , quam non so-

lum nostris, sed et omnibus nos debere sanctus Spiritus

docet, qui nobis ait per Apostolum : « Vos autem Domi-)) nus multiplicet, et abundare faciat in charitate, in in-

)) vicem et in omnes^ » Monet etiam alio loco, in modes-

tia corripiendos diversa sentientes; « ne forte, inquit,

))

detillis

Deus poenitentiam ad cognoscendam veritatem,)) et resipiscant de diaboli laqueis, captivati ab ipso in ip-

)) sius voluntatem^.

II. Haec prseiocutus sum , ne quis me existimet ira-

pudentius vobis quam prudentius scripta misisse , et hoc

modo vobiscum de negotio animae vestrae aiiquid agere

voiuisse, quia nostrae communionis non estis : cum ta-

men si de negotio fundi , aut aiicujus pecuniariae litis

dirimendae vobis aliquid scriberem , nemo fbrtasse re-

prehenderet. Usque adeo charus est hic mundus lio-

minibus , et sibimet ipsi viluerunt. Erit ergo milii ad de-

fensionem testis haec epistola in judicio Dei,

qui novit' T Tliess. 111, 12. — ' 2 Tim. ir, '>6.



424 S. AUGUSTINl EPISCOPl

quo animo fecerim , et cjui dixit : « Beati pacifici,

quia

» ipsi filii Dei vocabiintur^ »

III. Ergo ut meminisse dignamini, cum essemus in

vestra civitate, et nonnulla vobiscum de communionechristianne unitatis ageremus

,prolala sunt a partibus

vestris Gesta quaedam,

quibus recitatum est quod septua-

ginta ferme episcopi Coecilianum quondam nostroe com-

munionis episcopum Carthaginensis ecclesiae cum suis col-

legis et ordinatoribus damnaverunt. Ubi ctiam Felicis

Aplungilani (24) causa multo proe caeleris invidiosius et

criminosius ventilata est. Quoe cum essent cuncta per-

Iccta , respondimus non esse mirandum , si homincs qui

tunc iliud schisma fecerunt, non sine confeclione Gesto-

rum , eos in quos fuerant ab aemulis et perditis concitati,

absentes causa incognita , temere damnandos esse putavc-runt. Nos autem alia habere Gesta ecclesiastica (25), in

quibus Secundiis Tigisitanus, qui tunc agebat in Numidia

primatum,

praesenles et confessos tradilores reliquit Deo

judicandos, et eos in episcopalibus sedibus, sicuti erant

manere permisit, quorum nomina inter damnatores Caeci-

liani numerantur, cum etiam Secundusipse concilii ejus-

dem principatum tenerel, ubi absentes quasi traditores

per eorum sententias damnavit , quibus pracsentibus et

confessis ignovit.

IV. Deinde diximus : aliquanto post Majorini ordina-

tionem, quem conlra Coecilianum nefario scelere levave-

runt, erigentes altare contra altare, et uniiatem Christi

discordiis furialibus dissipantes , eos petiisse aConstantino

tunc Imperatorejudices episcopos (26), qui de suis quaes-

tionibus, t|uae in Africa cxortoe pacis vinculum dirime-

banl , arbilro medio judicarent. Quod postea quam factum

est, proesente Coeciliano et illis qui adversus eum naviga-

' MntHi V, q.



EPISTOLA. XLIII. 426

verant, judicante Melchiade tunc Romanae urbis epis-

copo cnm collegis suis , quos ad preces Donatistarum mi-

serat Imperator, in Caecilianum nihil probari potuisse

ac per hoc illo in episcopalu confirmalo Donatum , qui

adversus eum tunc aderat , improbatum. Quibus peraclis

rebus, cum illi omnes in perlinacia sceleslissimi schismalis

permanerent, post apud Arelatum ^ memoratum Impe-

ratorem eamdem causam diligentius examinandam tcrmi-

nandamque curasse^. Illos vero ab ecclesiastico judicio

provocasse, ut causam Constantinus audiret. Quo postea-

quam ventum est, utraque parte assistente, innocentera

Coecihanum fuisse judicatum, atque illos recessisse supe-

ratos , et in cadem tamcn perversilate mansisse. Ncc de

Felicis Aptungitani causa negligcntiam consecutam, sed

ad ejusdem principis jussionem proconsularibus Gestis(27)

eliam ipsum fuisse purgatum.

V. Seu quia haec omnia dicebamus tantum non eliam

legebamus, minus profccto vobis agere videbamur ,quam

de nostra expectabatis instantia. Quod ubi sensimus, ad

ea quae legenda promiseramus, non distulimus miltere.

Quue omnia dum excurrimus ad ecclesiamGeiizitanam

inde ad vestrum oppidum reversuri , bidui non pleni m-termissione venerunt , atque ut nostis, quantum tem-

pus admisit , uno dle recitata sunt vobis. Primo ubi Se-

cundus Tigisitanus confessos traditores a collegio suo

removere non ausus cst , cum quibus postea non confes-

sum et abscnlem Caecilianum aliosque suos collegas dam-

nare ausus est. Deinde Gesta proconsularia, ubi Felixdi-

ligentissimo examine probatus est innocens. Haec ante

meridiem vobis lecta esse meministis. Post meridiem vero

recitavimuspreceseorum adConstanlinum, datisqueab eo

I In concilio i Arclatensi. anno 3i4- — ' Ab Impciatore apud Mediola.i.

aDno 3i6, et lib.post Collat. cap. 33.



S. AUGUSTINI EPISCOPI

judicibus Gesta ecclesiastica in Roraana urbehabita, quibus

illi iraprobati sunt , Caecilianus autem in episcopali honore

firmatus. Postremo Constantini imperatoris litteras, quibus

omnia multo maxime testatissima claruerunt.

VI. Quid vultis amplius homines, quid vultis amplius?

Non de auro et argento vestro agitur, non terra, nonpraedia, non denique salus corporis vestri in discrimen vo-

catur : de adispiscenda vita a^terna et fugienda morte

seterna compellamus animas vestras. Expergiscimini ali-

quando ; non in ahqua obscura quaestione versaraur, nonrecondita secreta riraamur, quibus penetrandis vel nulla

vel rara humana corda sufliciant : res in aperto est. Quid

eminet clarius, quid cernitur citius? Dicimus temerario

concilio, quamlibet nuraerosissimo, innocentes absentes-

que fuisse daranatos. Probaraus hoc proconsularibus Gestis,

quibus ab omni tradilionis crimine alienus judicatus est

ille, quem maxime criminosum a vestris prolata concilii

Gesta sonuerunt. Dicimus a traditoribus confessis, in eos

qui traditores dicerentur, dictas fuissesententias. Proba-

mus hoc ecclesiasticis Gestis, ubi nominatim declarantur,

in quibus Secundus Tigisitanus ea ,quse cognovit , velut

contuitu pacis ignovit, et cum quibus postea non cognovit,

discissa pace damnavit. Unde apparuit eum etiara prirao

non paci consuluisse, sed sibi timuisse. Objecerat ei nam-que Purpurius Limatensis, quod etiam ipse cum detentus

esset a curatore et ordine, ut Scripturas traderet, diraissus

est, utique non frustra, nisiquiatradidit, auttradi aliquid

jussit. Hanc ilie suspicionem satis probabilem metuens,accepto consiJio a minore Secundo consanguineo suo, con-

sultisque caeteris, qui cum eo erant episcopis, manifestis-

sima crimina Deo judicanda dimisit, atque ita paci pros-

pexisse visus cst; quodfalsum crat, cum sibi prospcxerit.

VII. Nam si in ejus corde cogitatio pacis habitaret-, non



EPISTOLA XLIII. 4âpudCartharginem postea cum traditoribus, quos praesen-

tes atque confessos Dco dimiserat, damnaret, crimine

traditionis, quos absentes apud eum nemo convicerat.

Tanto magis enim timere debuit, ne pax unitalis violare-

tur, quanto eratCarthago civitas ampla et illustris, unde

se per totum Africae corpiis mahim, quod ibi esset exor-

tum, tanquam a vertice efFunderet. Erat ctiam transma-

rinis vicina regionibus et fama celeberrima nobilis : unde

non mediocris utique auctoritatis habebat episcopum

qui posset non curare conspirantem multitudinem inimi-

corum, cum se videret et Romanae ecclesiae, in qua sem-

per apostohcse cathedn-e viguit principatus, et coeteris

terris, unde Evangehum ad ipsam Africam venit, per

communicatorias htteras esse conjunctum, ubi paratus

esset causam suara dicere, si adversaru ejus ab eo illas

ecclesias alienare conarentur. Quia ergo venire noluit ad

hospitium coJlegarum, quos a suis inimicis contra verita-

tem suae causae perversos esse sentiebat vel suspicabatur,

vel ut ipsi asserunt, simulabat, tanto magis Secundus, si

verae pacis custos esse voluisset, cavere debuit ne damna-

rentur absentes, quijudicio

eorum omninointeresse no-

! luerunt. Neque enim de presbyteris aut diaconis aut infe-

:i rioris ordinis clericis, sed de collegis agebatur, qui possent

ahorum cohegarum judicio,

praesertim apostohcarum

ecclesiarum, causam suam integram reservare; ubi contra

eos sententiae dictse in absentes, nullo modo ahquid vale-

rent, quando eorum judicium non primo aditum postea

deseruerunt, sed suspectum semper habitum nunquamadire voluerunt.

VIII. Haec res maxime sollicitare debuit Secundum,

qui tunc erat primas, si propterea concihum regebat, ut

paci consuleret : facile enim fortassis rabida in absentes

ora placata vel frenata compriraeret , si diceret : Videtis



428 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

fratres post tantam stragem persecutionis misericordia Dei

a principihus iseculi pacem csse concessam • non dcbcmus

nos Chrisliani et episcopi unitalem disrumpere chrislia-

nam, qiiam jam Paganus non insequitur inimicus. Itaque

autistasomnes causas, quas clades turbulenlissimi tempo-

ris inflixit Ecclesioe, Deo judici dimillamus : aut si alicjui in

vobis sunt, qui cerla istorum crimina ita noverint, ut ea

facile valeant edocere, neganlesque convincere, et talihus

communicare formidant, pergant ad fratres ct coliegas

nostros transmarinarum ccclesiarum episcopos,et ihi prius

de istorum factis et conlumacia conrjuerantur, cjuod ad

judicium collegarum Afrorum male sihi conscii venire

noluerunt, ut inde illis denuntietur ut veniant , ibique

objcctis respondeant. Quod si non fecerint, ibi etiam

eorum pravitas et perversitas innotescet, missaque trac-tatoria (28) suj:)er eornm nomine per totum orbem terra-

rum quacumque jam Chrisli Ecclesia dilata csl, ab omni-

bus ecclesiis eorum communio pr.Tcidetur , ne aliquis

error in calhedra eccIesi.Te Carthaginvs oriatur. Tum de-

mum securi episcopum ahum plehi Carlhaginis ordinabi-

mus,cum a fota ccclesia isti fuerint separali,ne forle cumaiius modo fuerit ordinatus, non ei communicetur ab ec-

clesia transmarina ; cjuia iste ab lionore deposilus non vi-

debitur, quem jam ordinatum fama celebravit, et ad eumcommeare communicalorias lilteras fecit •, alcjue ita mag-

num scandalum schismatis in unitale Christi jam pacalis

temporibus oriatur, dum j^raepropere noslras voiumus

praecipilare sententias •, et non contra Caeciiianum, sed

conlra orbem terrarum , qui ei jier ignoranliam commu-nicat, altare alterum erigere audeamus.

IX. Iluic tam sano rectoque consilio quisquis infrenis

obtemperare noluisset, quid csset facturus? aut quomodo

aiiquem absenlium collegarum csset damnalurus, cum in



EPISTOLA XLUI. 429

poteslateActaconciliinon haberet,contradicenteprimale?

Quod si tanta et adversus primam sedem seditionascerelur,

ut nonnulli damnare jamvelltnt,(|uos volebat ille differri,

quanto melius a talibus inquieta etimpacata molicnlibus,

quam a tolius orbis commnnione dissentiretur ? Scd quia

non crant, quoe in Caeciiianum ct ordinatores ejus trans-

marino judicio probarentur, propterea nec priusquam in

oum sententias dicerent, deferre voluerunt, nec poslea-

([uam dixerunt, perseveranter id agcre ut eccleîae Irans-

marin.e in notitiam perferretur, quorum tradilorum in

Africa damnatorum communionem vitare deberet. Quiasi

id facere tentavissent, adessent sibi Ca?cilianus et cceteri,

el suam causam adversus fallaces criminatoresspud trans-

niarinos ecclesiasticos judices dUigentissima discussione

purgarent.X. Ilaque concilium illud perversum atque nefarium,

maxime ut creditur traditorum fuit, quibus confessis Se-

cundus Tigisitanus ignoverat : ut quoniam de tradilione

fama crebuerat, infamatis aliis a se avertcrent suspicio-

nem, et cum homines per Africam tolam tredenles epis-

copis falsa de innocentibus loquerentur, quod damnali

cssent apud Carlhaginem traditores, tanquam in nebula

niendacissimi rumoris,ipsiqui vere tradiderunt lalitarent.

Lnde videlis, charissimi, fieri potaisse quod verisimile

non esse quidam vestriim dicebant, ut qui eesent de sua

traditione confessi, causamque suam impetravissent Deo

dimitli oporlere, iidem judices daninatoresque tanquam

traditorum absentium postea consedissent. Magis enimamplexi sunt occasionem, qua possentalios falsa crimina-

tione pcrfundere, et conversas in eoslinguas hominum ab

incjuisilicne criminum suorum hoc modo declinare. Alio-

quin si fieri non posset, ut quiscjue mala, quae ipse cora-

mitteret, in aUo judicaret, non diceret quibusdam Paulus



4S0 s. Av&vsxmi EPiscopi

apostolus ; « Propterea inexcusabilis es, o homo omnis qui

» judicas. In quo enim alium judicas, temetipsum con-

)) demnas ; eadem enim agis, quae judicas ^ » Quod illi

omnino fecerunt, ut haec verba apostolica integre in eos

apteque conveniant.

XI. Non ergo tunc Secundus, quando eorum crimina

Deo dimisit^ paci unitatique consuluit : alioquin magis hoc

apud Carthaginem provideret, ne schisma fieret, ubi nul-

lus aderat, cuiconfesso crimen donare cogeretur•,

sed quoderat facillimum, tota conservatio pacis esset absentes noUe

damnare, Itaque injuriam facerent innocentibus , etiamsi

eis non convictis neque confessis, neque omnino proesen-

tibus ignoscere voluissent. Ille quippe accipit veniam>

cujus culpa certissima est. Quanto ergo immaniores et

caeciores fuerunt, qui ea se putaverunt posse damnare,

quai incognita nec donare pouissent ? Sed ilhc cognita

dimissa sunt Deo, ne aha quj3ererentur : hic incognita

damnata sunt, ut illa tegerentur. Sed dicet ahquis, Cog-

noverunt.Quodetsiconcedam, etiam sic absentibus utique

parci oportebat. Neque enim judicium deseruerant, ubi

nunquam omnino constiterant ; nec in ilhs sohs episcopis

Afris erat Ecclesia, ut omne judicium ecclesiasticum vi-

tasse viderentur, qui se judicio eorum prsesentare noluis-

sent. Milha quippe coUegarum transmarina restabant,ubi

apparebat eos judicari posse, ({ui videbantur Afros vel

Numidas collegas habere suspectos. Ubi est enim quod

Scriptura clamat : « Antequam interroges, ne vituperes

» quemquam, et cum interrogaveris, corripe juste ^. » Siergo nec vituperari, neccorripi nisi interrogatum Spiritus

sanctus voluitj

quanto sceleralius non vituperati aut

correpti, sed omnino damnati sunt : qui de suis crimini-

bus nihii absentes interrogari potuerunt ?

' Roin. u, I. —» Eccli. xi, 7.



EPISTOLA XLIII. 4i3hf

Xll.Sed tamenisti, qui licet absentium, etnequaquam

judicium deserentium, quia nunquam adfuerunt , et sem-

per sibi cuneum illum suspectum esse declaraverunt, ta-

men cognitacrimina se damnasse dicunt, quseso vos, fra-

tri mei, quomodo cognoverunt ? Respondetis, Nescimus,

quandoc[uidem ipsa cognitio in iilis Geslis explicata nonest. Sed ego vobis ostendam, quomodo cognoverunt. At-

tendite causam Felicis Aptungitani, et primo legite quamvehementiores in eum fuerunt. Sic ergo et ceeterorum cau-

sam noverant, sicut hujus qui postea innocentissimus dili-

genti et terribili inquisitione probatus est.Quanto itaque

justius et tutius et citius innocentes eos existimare debe-

mus, quorura crimina ab istis levius accusata sunt, et

parciore reprehensione damnata,

quando ilie inventus

est innocens, in quem multo immanius saevierunt.

XIII. An forte sicut quidam dixit, quod quidem cumvobis diceretur, displicuit ; sed tamen praetermittendum

non est : ait enim quidam, Non debuit episcopus procon-

sulari judicio purgari : quasi vero ipse sibi hoc compara-

verit, ac non Imperator ita quaeri jusserit 5 ad cujus curam,

dequa rationem Deo redditurus

esset, resillamaxime

per-

tinebat. Arl)itrum enim et judicem causae Iraditionis et

schismatis illi eum fecerant, qui ad eum etiam preces

miserant, ad quem postea provocarunt •, et tamen judicio

ejus acquiescere noluerunt. Itaque si cuipandusest, quemjudex lerrenus absolvit, cum ipse sibi hoc non poposcisset

quanto magis culpandi sunt, qui terrenum regem suae

eausae judicem esse voluerunt ? Si autem criminis non est

provocare ad Imperatorem, non est criminis audiri ab

Imperatore. Ergonec ab illo^ cui causam delegaverit Im-

perator. Quemdam etiam suspensum eculeo in causa Fe-

licis episcopi amicus ille voluit criminari , ut quis etiam

ungulis vexaretur. Numquid poterat Felixcontradicere, ne




tanta diligentia vel severitate quaereretur, cum ejus cau-

sam inveniendam cognilor agitaret?Quid enim erat aliud

nolle sic quacri, quam de crimine confiteri ? Et tamen i!le

ipse proconsul inter praeconum terribiles voces et cruen-

tas carnificum manus nunquam collegam damnaret absen-

tem, qui judicio ejus se prsesentare noluisset, cum haberet

aliud, (|uod posset audiri. Aut si damnarct, certe eliam

ipsis saecularibus legibus poenas justas et debilas lueret.

XIV. Quodsi

Gesta proconsularia displicent, ecclesias-

licis cedite. Omnia vobis ordine recitata sunt. An forte

non debuit Romanae ecclesioe Melchiades episcopus cumcollegis transmarinis episcopis illud sibi usurpare judi-

cium, quod ab Afris septuaginta , ubi primas Tigisitanus

praesedit, fueral terminatum ? Quid quod nec ipse usur-

pavil? Rogatus quippe Imperalor, judices misit episco-

pos ,qui cum eo sederent , et de tota illa causa quod

justum videretur statuerent. Hoc probamus et Donatista-

rum precibus , et verbis ipsius Imperatoris : utraque enim

vobis lecta meminislis et inspiciendi ac describendi licen-

liam nunc habelis. Lcgite et considerate omnia. Videte

quanla cura pacis atque unitalis conservandue vel resti-

tucndoe cuncta discussa sint; ([uemadmodum accusalorurapersona traciata , et quorumdam eorum quibus maculis

improbata sit, praesentiumque vocibus li(juido constiterit,

nihil eos habuisse quod in Caecilianum dicercnt, sed totam

causam in plebem de parte Majorini, hoc est seditiosam

et ab Ecclesiac pace alienatam multitudinem transferre

voluisse , ut ab ea videlicet turba Caecilianus accusaretur,

quam soiis tumultuosis clamoribus, nulla documentorumattestatione, nnllo veritalis examine , ad suam volunta-

tem animos judi^ûm detor(juere posse arbitrabantur- nisi

forle furiosa et poculo erroris at(jue coiruptionis ebria

raulliludo vera in Caecilianum crimina diceret , ubi sep-





434 S. IXJGUSTINl EPISCOPI

videbant tanta temeritate caecatos, ut in absentes et non

intcrrogatos collegas, tam praecipites auderent proferre

sententias. Et tamen qualis ipsiusbeati Melchiadis uUima

est prolata sententia, quam innocens, quam integra

quara provida atque pacifica , qua neque collegas , in

quibus nihil constiterat, de coUegio suo ausus est remo-

vere , et Donato solo,

quem totius mali principem inve-

nerat , maxime culpato sanitatis recuperandjae optionem

liberam caeteris fecit, paratus communicatorias litteras

mittere etiam iis,

quos a Majorino ordinatos esse consta-

ret : ita ut quibuscumque locis duo essent episcopi,

quos

dissensio geminasset, eum confirmari veilet, qui fuisset

ordinatus prior , alteri autera eorum plebs aha regenda

provideretur. O virum optimum, o fihum Christianae pa-

cis , et patrem Christian<?e plebis! Conferte nunc istam

paucitatem cum illa multitudine episcoporum, nequenumerum numero , sed pondus ponderi comparate :

hinc modesliam , inde temeritatem : hinc vigilantiara

inde caecitatem. Hic nec mansuetudo integritatem cor-

rupit , nec integritas mansuetudini repugnavit : ibi autem

et furore timor tegebatur, timore furor incitabatur. Isti

enimconvenerant

cognitione verorum criminumfalsa

respuere , illi falsorum damnatione vera celare.

XVII. Ilhs-ne se tandem Coecilianus audiendum judi-

candumque committeret, cum haberet talcs, apud quos

si ei causa moveretur , innocentiam suam facilUme osten-

deret ? non se illis omnino cornmitleret, nec si peregrinus

ecclesiae Carthaginensis subito episcopus esset ordinatus,

et ignoraret quid ad corrumpendos aniraos vel improbo-

rum vel imperitorum posset tunc pecuniosissima mulier

quaedam Lucilla, quam pro discipiina ecclesiastica cor-

ripiendo idem cum esset diaconus laeserat : eliara hoc

enira accesserat malum ad illara perficiendam iniquitatem.



EPISTOLA XLIII. 435

Nam in illo concilio , ubi a confessis traditoribus absentes

atque innocenles daranati sunt, pauci quidem erant, qui

criminasua inraraatis aliis tegere cupicbant , ut homines

a veritatis inquisilione averterentur falsis rumoribus avo-

cati. Pauci ergo erant,

qui hoc negotium maxime cura-

bant, quamvis in eis esset major auctoritas,

propter ipsius

Secundi societatem, qui eis pepercerat territus. Coeteri

autcra Lucillae pecunia maxirac adversus Caecilianura empti

et instigati perhibentur. Extant gesta (29) apud Zenophi-lum consularem , ubi Nundinarius quidam diaconus a

Sylvano Cirtensi episcopo, quantum ipsis gestis intelhgi-

tur, degradatus , cum ei satisfacere per ahorura episcopo-

rum iJtteras (30) frustra conatus esset, multa patefecit

iratus , et in judicium pubhcum protulit : inter quae id

quoque commemoratum legitur, quod Lucillae, pecuniacorruptis episcopis , in Garthaginensi ecclesia, in Africae

capite, altare contra altare levatum est. Scio quod haec

Gesta vobis non legerimus , sed tempus non fuisse memi-nistis. Inerat etiam nonnullus dolor animi de typho su*

perbiae veniens,

quod non ipsi ordinaverant Carthagini

episcopum.

XVIIL Quibus omnibus rebus , cum eos non veros ju-

dices , sed iniraicos atque corruptos Caecihanus convenisse

cognosceret 5 c[uando fieri posset, ut vel ipse vellet, vel

populus cui praesidebat perraitteret , ut relicta ecclesia

iret in doraum privatam , non collegarum discutiendus

examine, sed factionis cuneo et odiis rauliebribus truci-

dandus ? cum sibi prsesertira videretapud, ecclesiam trans-

marinara privatis inimicitiis et ab utraque parte dissensio-

nis alienam , incorruptum et integrum examen suae causae

remanere. Ubi si nihil adversarii agere vellent , ipsi se ab

orbis terrarum innocentissima communione praeciderent :

si autem illic eum accusare tentassent, tunc sibi adesset,

23.



436 S. AVGUSTINI EPISCOPI

tunc innocenliam suam adversus eorum machinamentadefenderet , sicut poslea factum esse didicistis : cum ta-

men illi nimis sero quaesissent judicium transmarinum jamschismatis rei, jam levati altaris horrendo scelere macu-lati. Primo enim facerent, si veritate niterentur : sed

falsis rumoribus temporis diuturnitate firmatis, quasi ve-

tusta fama pnrjudicante ad judicium venire voluerunt.

Aut quod magis credendum est damnato prius, sicut li-

buit, Caecihano, quasi securisibi videbantur praefidentesnumero suo, nec audentes alibi commovere causam tam

malam, ubi nuUa corruptione operante posset veritas in-

veniri.

XIX. Sed posteaquam ipsis rebus experti sunt cum Cae-

cihano permanere communionem orbis terrarum , et ad

eum a t ransmarinis ecclesiiscommunicatorias Hlteras mitti,

non ad ilkim quem ipsi scelerate ordinaverant*, puduit

eos semper tacere : quia posset eis objici cur paterentur

ignaram pertot gentes ecclesiam communicare damnatis,

et cur se ipsi ab innocentis orbis terrarum communioneprseciderent , cum tacendo sinerent Episcopo quem Car-

thaginensibus ordinassent, a toto orbe non communicari

elegerunt, sicut dicitur, « ad duas » agere causam cumCsecihano apud ecclesias transmarinas, parati ad utrum-

que , ut si eum potuissent quacumque versutia falsae cri-

minationisevincere,satiarentplenissimecupiditatemsuam;

si autem non possent, in eadem quidem perversitate du-

rarent, sed jaratamen quasi haberent quod dicerent, ma-

los judices se esse perpessos , quae vox est omnium malo-rum htigatorum, cum fuerint etiam manifestissima veritate

superati : quasi non eis ad hoc dici posset et justissime

dici, Ecce putemus illos cpiscopos, qui Ron ae judica-

runt, non bonos judices fuisse : reslabat adhuc plenarium

Ecclesiae universae concilium , ubi etiam cum ipsis judici-



EPISTOLA XLIII. 437

bus causa posset agitari , ut si male judicasse convicli es-

sent, eorum sententia? solverentur. Quod utrumfecerint,

probent : nos enim non faclum esse f acile probamus , ex eo

quod totus orbis non eis communicat : aut si faclum est,

etiam ibi sunt vicli •, quod ipsa eorum separatio manifestat.

XX. Sed tamen quid postea fecerint , Imperatoris lit-

teris suflicientissime ostcnditur. Judices enim ecclesias-

ticos tantae aucloritalis episcopos ,quorum judicio et

Caeciliani innocentia et eorum improl)itas declarata est,

non apud aJios coUegas, sed apud fmperatorem accusare

ausi sunt,

quod male judicarint. Dedit ille aliud Arela-

tense Judicium , aliorum scilicet episcoporum •, non quia

jam necesse erat, sedeorum perversitatibus cedens, etom-

nimodo cupicns tantam impudenliam cohibere. Neque

enim ausus est Christianus Imperator sic eorum tumul-

tuosas et fallaces querales suscipere, ut de judicio episco-

porum,

qui Romse sederant ipse judicaret j sed ahos , ut

dixi , episcopos dedit : a quibus tamen ilU ad ipsum rur-

sum Imperatorem provocare maluerunt : qua in re illos

quemadmodum detestetur, audistis. Atque utiaam sal-

temipsius judicioinsanissimisanimositatibussuisfinem po-suissent , atque ut eis ipse cessit , ut de illa causa post

episcopos judicaret, a sanctis antisfitibus postea veniam

petiturus, dumtamenilJi quod ulteriusdicerent, nonhabe-

rent, si ejussententioenon obtemperarent, ad quem ipsi pro-

vocaverunt, sic et ilii aiiquando cederent veritati. Jussit

enim iJJe ut ei parles ad agendam causam Romam occur-

rerent. Quo cum Caeciiianus nescio qua causa non occurris-

set, interpeJialus abeis praecepitut Mediolanum sequeren-

tur. Tunc se aliqui eorum subtrahere coeperunt, fortasse in-

dignati, quia non est eos imitalus Constantinus, ut jam sta-

timatque velociterCacciJianum damnaret absentem. Quodubi cognovit providus Imperator, reliquos ab ofticialibus



438 S. AtJGUSTINI EPISCOPI

custoditos fecitMediolanum pervenire. Quo cum etiam Cse-

cilianus venisset , ipsum quoque , sicut scripsit , exhibuit,

cognitaque causa, qua diligentia, qua cautela, qua provi-

sione, sicut ejusindicant litterse , Caecilianum innocentis-

siraum , illos improbissiraos judicavit.

XXI. Et adhuc baptizant extra Ecclesiam , et si pos-

sint rebaptizant Ecclesiam 5 sacrificant in dissentione et

schismate , et pacisnomine populos salutant, quos a pace

salutis exterrainant. Conscinditur unitas Christi; blasphe-matur haereditas Christi ; exufflatur baptisma Christi : et

noJunt in se ista per ordinarias humanas potestates fla-

gellis temporalibus emendari, ne in seternas pcenas pro

tanlis sacrilegiis deslinentur. Nos eis ob]icimus furorem

schisraatis, rebaptizalionisinsaniam abhaereditateChristi,

qure per omnes gentes dilTusa est nefariam separalionem.

De codicibus non tantum nostris , scd etiara eorum, re-

citaraus ecclesias, quarura nomina hodie legunt, et qui-

bus hodie non communicant : quoe cum recitantur in

conventicuHs eorom, lectoribus suis dicunt, Pax tecum :

et cum ipsis plebibus , quibus illac htterae scriptae sunt,

pacem non habent. Et ipsi nobis objiciunt vel falsa cri-

mina mortuorum , vel etiamsi vera, tamen ahcna ; non

inteliigenles in iis, quae nos eis objicimus, omncs illoste-

neri ; in iis vero quae nobis objiciunt, paleani vel zizania

messis Dominicae reprehendi , ad frumenta autem crinien

non pertinere : neque considerantes quia quibus raali pla-

cent in unitate, ipsi communicant mabs^ quibus aulem

disphcent, et eos eraendare non possunt, neque antetempus messis audent zizania eradicare, ne simul eradi-

cent et triticum , non factis eorum, sed altari Christi

communicant : ita ut non solum non ab eis maculentur,

sed etiara divinis verbis laudari pracdicarique raereantur :

quoniara ne noraen Christi per horribilia schismata blas-



EPISTOLA XLIH. 439

phemetur, pro bono iinitatis tolerant, quod pro bono

aequitatis oderunt.XXII. Si habent aures , audiant quid Spiritus dicat

ecclesiis. Sic enim in Apocalypsi Joannis legitur ; « An-

» gelo, inquit, ecclesiae Ephesi scribe : Haec dicit qui te-

» net septem stellas in dextera sua, qui ambulat in medio

» septem candelabrorum aureorum : Scio opera tua et

» laborem et patientiam tuam, et quia non potes sustinere

» malos et tentasti eos,

qui se dicunt apostolos esse , et

» non sunt et invenisti eos mendaces et patientiam habes,

» et sustinuisti eos propter nomen meum , et non defe-

» cisti'. » Quod si de Angelo superiorum ccelorum , et

non de pmepositis Ecclesise vellet inlelligi , non conse-

quenter diceret : « Sed habeo adversum te,

quod chari-

» tatem tuam primam reliquisti. Memor esto itaque unde» excideris, et age poenitentiam , et prima opera fac : sin

» aulem, venio tibi, et movebo candelabrura tuum de

» loco suo nisi poenitentiam egeris. » Hoc superioribus

Angelis dici non potest,

qui perpetuam retinent charita-

tem, unde qui defecerunt et lapsi sunt diabolus est et an-

geli ejus. Ergo primam charitatem dicit , quia sustinuit

pseudo-apostolos propter nomen Christi, quam jubet ut

repetat, et faciat priora opera sua. Et objiciuntur nobis

crimina malorum hominum non noslra , sed alienaj

et ipsa partim incognita : quse si etiam vera et praesentia

videremus , et zizaniis propter frumenta parcentes, pro

unitate toleraremus, non solum nulla reprehensione, sed

etiam non parva laude nos dignos diceret,

quicumque

Scripturas sanctas non corde surdus audiret.

XXUI. Tolerat Aaron multitudinem idolum exigentem

et fabricantem et adorantem. Tolerat Moyses adversus

Deum tot miilia murmuranlia, et toties offendenlia sanc-

' Apoc. 11, I.



4-^0 S. AtJGliSTINI EPISCOPI

tum nomen ejus. Tolerat David Saiilem persecutorem

suum , scckratis moribus coelestia deserentem , magicis

arlibus inferna cjurerentem 5 occisum vindical •, Cbristum

etiam Domini propter sacramenlum vencrandae unctionis

appellat. Tolerat Samuel nefandos filios Heli, perversos-

cjue fibos suos, cjuos populus, cjuia lolerare noluit, divina

verilate accusatus, divina severitate correptus est. Tolerat

deniqueipsum populum superbum contemplorem Dei. To-

lerat Isaias in c[uos tam multa vera crimina jaculalur. To-lerat Jeremias a quibus tanta perpetitur. TuJerat Zacha-

rias Pharisseos et Scribas, quales illo tempore fuisse Scrip*

tura testatur. Scio me mullos prsetermisisse , Jegant cjui

voJunt, legant qui possunt eloquia coelestia , invenient

omnes sanctos Dei servos et amicos semper babuisse quos

in suo populo tolerarent;

cum quibus tamen iJJius tem-poris sacramenta communicantes , non solum non inqui-

nabantur, sed etiam JaudabiJiler sustinebant , « Studen-

» tes , sicut ait Apostolus , servare unitalem spiritus

» in vinculo pacis ^ » Attendant etiam post Domini ad-

ventum , ubi muJto plura hujus tolerantise per totum or-

bem inveniremus exempla , si omnia scribi et in auc-

toritatem redigi potuissent, tamen haec ipsa ciuae habemusadvertite. ToJerat ipse Dominus Judam, diabolum, fu-

rem , et venditorem suum : sinit accipere inter innocen-

tes discipuJos, quod fideJes noverunt pretium nostrum.

ToJerant Apostoli pseudo-apostoJos, et inter sua quaeren-

tes non quoe Jesu Christi, Paulus non sua quaerens sed

quae Jesu Christi , cum gloriosissima toJerantia conver-satur. Postremo quod paulo ante commemoravi , divina

voce Jaudatur sub AngeJi nomine prceposilus eccJesioe

quod cum odisset malos, eos tamen tenlatos et inventos

pro nomine Domini toleravit.

' Eplies. IV, 3.






veteribus, non archivis publicis , non Gestis forensibus

aut ecclesiasticis agamus. Major liber noster orbis terra-rum est, in eo lego completum, quod in libro Dei lego

promissum : « Dominus, inquit , dixit ad me : Filius meus» es tu , ego hodie genui te : postula a me , et dabo tibi

» gentes hoereditatem tuam , et possessionem tuam termi-

» nosterr£e^. » Huichaereditatiquinoncommunicat,quos-

libet libros teneat, exhaeredatum se esse cognoscat. Hanchaereditatem quisquis expugnat , alienum se esse a famiha

Dei satis indicat. Certe de traditione divinorum hbrorumvertitur qusestio, ubi haereditas ista promissa est. Ille ergo

credatur testamentum tradidisse flammis, qui contra vo-

lunlatem Jitigat testatoris. Quid tibi fecit o pars Donati,

quid tibifecit ecclesia Corinthiorum? Quod autem de ista

dico , de omnibus tahbus et tam longe positis intelhgi

volo. Quid vobis fecerunt,

quae nec omnino quid fece-

ritis , ncc quos infamaveritis nosse potuerunt ? An quia

Lucillam Csecihanus in Africa laesit, lucem Christi orbis

amisit?

XXVI. Tandem sentiant quod fecerunt : merito certo

annorum intervailo in oculos eorum revolutura est opusipsorum. Quaerite per quam foeminam Maximianus(31)qui

dicitur esse Donati proquinquus, sese a Primiani commu-nione praeciderit, et quemadmodum congregata episco-

porum factione , Primianum daranarit absentem, et ad-

versus eum episcopus ordinatus sit : quemadmodum Ma-

jorinus per Lucillam congregata episcoporum factione

Caecihanum damnavitabsentem, etcontra eum episcopus

ordinatus est. An forte quod a caeteris Afris suae commu-nionis episcopis contra factionem Maximiani Primianus

purgatus est, valere vullis : et quod a transmarinis unitatis

cpiscopis adversus factionem Majorini Caecilianus purgatus

' Psal. II, 7.



EPISTOLA. XLIII. 443

est, valere non vultis? Rogo, fratres mei, quid magnura

peto, quid diilicile a vobis intelligi cupio? Multum qui-

dem intercst, et incomparabililer distat vel auctoritatc vel

numero Airicana Ecclesia , si cum csetcris orbis partibus

conferatur : et longc minor est, etiamsi unitashic esset,

longe omnino minor est comparata caeteris Christianis om-

nibus gentibus , cjuam pars Maximiani comparata parti

Primiani : peto tamen, et justura esse arbilror , ut tantumvaleat concilium secundi Tigisitani

,quod Lucilla confla-

vit adversus absentem CaRcilianum et apostolicara sedem,

totumque orbcm Caeciliano communicantem, quantum

valet concilium Maximianensium, quod similiter foemina

nescio quae conflavit adversus absentem Primianum,

et cseteram per Africam multitudinem Primiano com-

municantem. Quid apertius cernitur ? quid aequius pos-

tulatur ?

XXVII. Videtis hoec omnia et nostis, et gemitis •, et

tamen videt et Deus quod vos in tam pestifera et sacrilega

praecisione nulla res cogit remanere, si pro adipiscendo

spiritali regno carnalem superetis afFectum, et amicitias

hominum, quae in judicio Dei nihil proderunt, pro devi-

tandis sempiternis poenis non timeatis oflendere. Ecce ite,

consulite, quid contra haec nostra possint respondere

cognoscite : si proferunt chartas,

proferimus chartas ^ si

falsas nostras esse dicunt, hoc nos de suis dicere non in-

dignentur. Nemo delet de coelo constitutionem Dei, nemo

delet de terra Ecclesiam Dei : ille totum orbem promisit,

ista totum orbem replevit : et malos habet et bonos, sed

nec in terris amisit nisi raalos, nec in coelum admittit nisi

bonos. Erit autem vobis hic sermo,

quem de munere Dei

novit ipse, quanta et pacis et vestra dileclione depromp-

simus, correctio si velitis, testis vero etsi nolitis.




EPISTOLA XLIV*.

Dominis dilectissimis et prseJicabilibus fratribus ELEUSIO , GLORIO et

FELICIBUS AUGUSTINUS.

Augii9tinus refert quce ccepta sint agi de concor'

dia cum Fortunio Donatistarum episcopo , cu-

piens ut sine tumuhi , quod placide cocptum est,

petjiciatur coniêntu frequentiore.

\. FoRTUNiuM quem Tubursicum habetis episcopum,

pereamdem civitatem, quanquamfestinanlissime, cum ad

Cirtensem Ecclesiam pergeremus (32) expcrti sumus ita

omnino, ut de illo soleiis benignissime polliceri. Eam ip-

sam quippe vestram de illo nobis sermocinalionem cum ei

renunliaremus, volentes eum videre, non abnuit.Venimus

itaque ad eum5

quia aetati ejus id a nobis deferendum

videbalur, potius quam exigendum ut ipse ad nos veniret

prior. Perreximus ergo comilanlibus non paucis , quosforte aggregatos nobis illud tempus invenerat. Cum autem

apud eum consedissemus, rumoredispersonon parva prae-

terea turba confluxit; sed nobis, in tola i!la mullitudine

perpauci apparebant, qui uliJiter ac salubriteragicausam

illam, et tantam reique tantae quaestionem prudenter et

pie discuti cuperent. CcT.teri vero magis ad spectaculum

quasi altercationis nostrae prope theatrica consuetudine,

quam ad instructionem salutis christiana devotione con-

venerant. Quapropter nec silentium nobis prrebere, nec

intcntc nobiscum atque modesle saltem et ordinate collo-

' AliascLXir. quce autem xliv erat, nunc xvii.—Scripla exeunte anno 397aut ineunte anno BgS.



EPISTOLA xnv. 445

qui potuerunt, exceptis, ut dixi, paucis, quorum rcligiosa

et simplex apparebat intentio. Itaque libcre pro sui cu-

jusque animi molu immoderate loquentium omnia slrepilu

turbabantur, nec evincere sive nos, sive ipse rogando,

inlerdum etiam objurgando potuimus, ut nobis modes-tum silentium praeberetur.

II. Res tamen utcumque agi coepta est, et aliquot horas

in alterno sermone protraximus, quantum vocibus inter-

quiescentibus varie lumultuantium sinebamur. Sed in

ipso disputationis exordio, cum videremus ea, quae dice-

bantur, subiiide labi de memoria vei nostra, vel eorumquorum salutem maxime curabamus •, et ut esset nobis

cautior modestiorque tractatio, simul ul et vos atque alii

fralres, qui absentes erant, quid inter nos actum esset,

legendo cognosceretis, postulavimus ut a notariis verba

nostra exciperentur. Diu ab illo vel ei consentientibus

reluctatum est;

postea tamen ipse concessit. Sed notarii

qui aderant, atque id strenue facere poterant, nescio qua

causa excipere noluerunt. Egimus saltem ut fratres qui

nobiscum erant, quanquamin bac re tardiuspossent, exci-

perent, pollicentes nos ibi easdem tabulas relicturos. Con-

sensum est. Coeperunt verba nostra excipi, et aliqua ab in-

vicem ad tabulas dicta sunt. Postea inordinatas perstrepen-

tium interpellationes, et propterea nostram quoque turbu-

lentiorem disputalionem notarii non valentes sustinere,

cesserunt ; nobis sane non desistentibus , et ut cuique

facultas dabatur, multa dicentibus. Ex quibus omnibus

verbis nostris, quantum recordari potui, causae lotius ac-

tionem, dileclionem vestram fraudare nolui. Potestis enira

eilitterasmeaslegere, ut vel approbet vera me scripsissej

vel ipsevobis, siquidraelius recoIit,incunclanterinsinuet.

III. Piimo enim vitam noslram, quam vobis benevo-

lentius fortasse quam verius narrantibus, se comperisse



446 S. AUGU8TIN1 EPI8COPI

dicebat, prsedicare dignatus est : adjungens se dixisse

vobis, nos omnia, quae de nobis insinuaratis, bene facere

potuisse, siin Ecclesia faceremus. Deinde quserere coepi-mus, quaenam illa esset Ecclesia, ubi vivere sic oporteret,

utrum illa quae, sicut sancta tanto ante Scriptura praedixe-

rat, se terrarum orbe diffunderet, an illa quam pars exi-

guavelAfrorum vel Africae contineret. Hic primo asserere

conatus est, ubique terrarum esse communionem suam.

Quserebam utrum epistolas communicatorias, quasforma-

tas dicimus (33), posset quo vellem dare, €t afiirmabam

quod manifestum eratomnibus, hoc modo facillime illam

terminari posse quoestionem. Parabam autem, ut sicon-

sentiret, ad ilias ecclesias a nobis tales litterae mitteren-

tur, quas in apostolicis aucloritatibus pariter legeremus

ilio jam tempore fuisse fundatas.

IV. Sed quia res aperte faisa erat, permixtis verbis cito

inde discessura est, inter quae verba evangeJicam iilam

Domini admonitionem commemoravit, qua dixit:« Cavete

» a pseudo-prophetis j muiti ad vos venient in vestitu

» ovium , intus autem sunt lupi rapaces : ex fructibus

» eorum cognoscetis eos^wQuae verba Domini cum dice-

remus eadem de illis a nobis posse recitari, ventum indeest ad exaggerationem pcrsecutionis, quam saepe suam

partem pertuiisse dicebat 5 hinc voiens ostendere suos esse

Christianos ,quia persecutionem patercntur. Inter quae

verba cum ergo pararem ex Evangeiio respondere, inde

capituium commemoravit prior, Ubi Dominus ait 5 « Beati

)) qui perseculionem patiuntur propter juslitiam •, quo-

)) niam ipsorum est regnum coelorum ^. )) Quo ioco ego

gratuiatus, subjeci statim id ergo esse quaerendum, utrum

iili persecutionem propter justitiam passi fuerint. In qua

quaestione discuti cupiebam, quod quidem omnibus cla-

' MaUh. vn, i5. ~ » Id. v, 10.



EPISTOLA XIX. 447

rura erat, utrum eos in unitate Ecclesise constitutos, an

schismate jam divisos Macariana tempora invenerint (34),

ut qiii videre vellent, utrum propter justiliam persecutio-

nem passi fuerint, id potius attenderent^ utrum se recte

a totius orbis unitate prseciderint. Quod si injuste fecisse

invenirentur , manifestum esset eos propter injuslitiam

potius quam propter justitiam passos persecutionera : et

ideo numero beatorura adjungi non posse de quibus dic-

tum est : « Beati qui persecutionera patiuntur propter» justitiam. » Ibi commemorata est famosior quam certior

codicum illa traditio. Sed respondebaturapatribusnostris,

principes iliorum potius fuisse traditores. Quod si de hac

re nostrorura htteris nollent credere, nec nos cogi opor-

tere, ut htteris credamus ipsorum.

V. Sed tamen sequestrata ista dubia qu?estione quaere-bam quomodo se isti juste separassent ab innocentia cae-

terorura Christianorum, qui per orbem terrarum succes-

sionis ordinem custodientes,in antiquissimis ecclesiis cons-

tituti, penitus ignorarent qui fuerint in Africa traditores-,

qui certe non possent communicare, nisi eis quos sedere

in sedil)us episcopahbus audiebant. Respondit, tandiu

transmarinarum partium ecclesias mansisse innocentes,

donec consensissent in eorum sanguinem, quos Macaria-

nam persecutionem pertuhsse dicebat. Ubi ego possera

quidem dicere, nec invidia Macariani temporis innocen-

tiam transmarinarum ecclesiarum contaminari potuisse^

quandoquidem nullo modo probaretur ilhs auctoribus

fecisseetiam quse fecerat. Sed de compendio qu?erere ma-lui, si Macarii saevitia, ex quo in eam consensisse diceban-

tur transmarinae ecclesise, suam innocentiam perdiderunt,

utrum saltem probaretur usque adilla tempora Donatistas

cum Orientaiibus ecclesiis cseterisque orbis partibus in

unitate mansisse.



448 S. ADOtJSTlKI EPISCOPI

VI.Tunc protulit quoddam volumen, ubi volebat osten-

dere Sardicense concilium ad episcopos Afros, qui erant

communionis Donati, dedisse litteras. Quod cum legere-tur , audivimus Donati nomen inter caeteros episcopos,

quibus illi scripserant. Ilaque flagitare coepimus ut dice-

retur,utrum ipse esset Donatus, de cujus parte isti cogno-

minantur: fieri enim potuisse, ut alicui Donato allerius

haeresis episcopo scripserint, cum maxime in illisnomini-

bus nec Africae mentio facta fueril. Quomodo ergo posset

probare Donatum parlis Donati episcopum nomine illo

accipiendum esse, quando ne id quidem probare posset,

ulrum ad Africanarum specialiter ecclesiarum episcopos

illae litterae missoe fuerint. Quanquam enim Donati nomenAfrum esse soleat, non tamen repugnaret a vero, ut vel

partium illarum aliquis vocaretur nomine Afro vel aliquis

Afer in illis partibus conslitueretur episcopus. Ne(|ue

enim in eis vel diem vel consulem invenimus ut saltem

consideratis temporibus cerli aliquid eluceret. Sanequo-

niam nescio quando audieramus Arianos, cum a commu-nione catholica discrepassent, Donatistas in Africa sibi

sociare tentasse : ad aurem mihi hoc ipsum frater Alypius

suggessit. Tunc accepto ipso volumine, ejusdem concilii

statuta considerans, legi Athanasium episcopura Alexan-

drinum calholicum, cujus maxime adversus Arianos acer-

rimarum disputalionum conflictus eminuit , et Julium

ecclesise Romanae episcopum, nihilominus catholicum,

illo concilio Sardicensi fuisse improbatos. Unde apud nos

constitit Arianorum fuisse concilium, quibus isti episcopi

catholici vehementissime resistebant. Itaque ad diligen-

tiorem etiam temporum discussionem voluimus ipsnm

volurnen accipore atque aiifcrrc nobiscnm. Qui noluit

dare, dicens, ibi nos habere illud, quando ahquid in eo

' Vide lib. ui contra Crescon. cap. 3^.



EPISTOLA XLIV. 449

considerarevellomus. Rogavietiamut manu meanotari per-

raitteret, fateor, timens ne mihi forte causa exigente, cum

petendum esset, pro illo aliud proferretur, nequehoc voluit.

VII. Deinde mihi coepit instare, ut ad interrogationem

suam breviter responderem,

quoerens a me quem jus-

tum putarem, eum qui persequeretur, an eura qui per-

secutionera paterelur. Cui respondebam, non recte ita

interrogari : fieri enim posse ut ambo iniqui sint, fieri

etiam posse ut iniquiorem justior persequatur. Non ergoesse consequens, ut ideo sit quisque justior, quia per-

secutioncm patitur, quamvis id plerumque contingat.

Deinde cum viderem in hoc eum multum immorari,

ut justitiam suae parlis ex eo certam veUet intelhgi,

quia persecutionera passa fuerit;

quaesivi ab eo, utrum

justum et christianum putaret episcopum Mediolanen-

sis ecclesine Ambrosium. Cogebatur ulique negare, quod

ille vir Chrislianus esset et justus : quia si fateretur,

stalim objicc/emus quod eura rebaptizandura esse cense-

ret. Cura ergo ea loqui cogeretur, quibus ille non esset

habendus Christianus et justus, coraraemoravi quantam

persecutionera pertulerit, circumdala eliam mihtibus ar-

matisecclesia. Quaesivi eliam utrum Maximianum, qui ab

eis apud Carlhaginem schisma fecerat, ct justuraet chris-

tianura putaret. Non poterat nisi negare. Commemoraviergo etiani iJlum talem persecutionem pertuHsse, ut eccle-

sia ejus usque ad fundamenta dirueretur. His igitur exera-

plis ei, si possem, persuadere moliebar, ut jam desineret

dicere persecutionis perpessionem christianae juslitiaecer-

tissimuraesse docuraentum.

VIII. Narravit etiam in ipsa schisraatis novitatemajores

suos, cumcogitarent culpam Caeciliani, ne schisma fieret,

quoquo modo velie sopire, dedisse quemdam intervento-

rem (35) populo suae communionis apud CarthaginemCXLV. 29



450 S. AUGtlSTlWl EPISCOPI

constituto , antequam Majorinus adversus Csecilianum

ordinaretur. Huncergo interventorem^ in suoconvejiticulo

a nostris dicebatoccisum. Quod fateor

,

nunquam anteaprorsus audieram, cum tam multa ab eis objecta criraina

refellerentur, et redarguerentur a nostris, atque in eos

plura et majora jacerentur. Sed taraen posteaquam hoc

narravit, rursus a me instanter coepit quaerere quem jus-

tum putarem^ eura-ne qui occidit, an eum qui occisug

esset; quasi jam mihi probavisset, ita ut narraverat, csse

commissum. Dicebam ergo, prius utrum verum esset esse

quaerendum j non enim temere credi oportere quaecum-

que dicuntur : et tamen fieri potuisse, ut vel ambo aeque

mali essent, vei etiam pejorem quisquam raalus occideret.

Revera eiiim fieri potest, ut sceleratior fit rebaptizator

toiius hominis^ quam solius corporis interemptor.

IX. Unde etiam illud, quod a me postea qusesivit, jamquaerendum non erat. Ait enira etiam malum non debuisse

occidi a Christianis et justis5

quasi nos eos^ qui haec in

Cathohca faciunt, justos vocemus : quse tamen nobis ab

istis dici faciiius quam probari solent , cum tara raultas

violentissimas csedes et strages pierique ipsorum et epis-

copi et presbyteri et quilibet cierici congregatis turbishorainum furiosissimorum , non catholicis tantum , sed

nonnunquara etiara suis, ubi possunt, inferre non cessent.

Quae cum ita sint, dissimulans tarnenab sceleratissimis fac-

tissuorum, quseipse plus novit, urgebat utdicerem, quis

justorum vel maium aliquem occiderit. Quod etiamsi ad

causam jara non perlinebat j fatebaraur enira haec ubi-

cumque sah nomine christiano fierent, non fieri a bonis :

sedtamenut admoneretur quid esset quaerendura,respon-

dimus, qusercntes utrum Elias justus ei videretur fuisse :

quod negare non potuil. Deiude subjecimus quam multos

' I(ileivei)tor dicebalur qui , vacdnte sede, regebat Ecclesiani.



EPISTOLA XLIV. 451

pseudo-prophetas sua manu pereraerit Hic revera vidit

quod videndum eral, taJia tum licuisse justis. Haec enim

prophetico spiritu auctoritate Dei faciebant, qui procul

dubio novit cui etiam prosit occidi. Exigebat ergo ut do-

cerem jam Novi Testamenti temporibus, quis justorum

alic|uem occiderit, etiam sceleratum et impium.

X. Tunc reditum est ad superiorem tractatum, quovolebamus ostendere, neque nos illis debere objicere suo-

rum sceiera, neque illos nobis, si qua invenirentur talia

facta nostrorum. De Novo enim Testamento ostendi qui-

dem non posse, quod justus quisquam interfecerit ali-

quem : sed tamen illud probari posse ipso exemplo Do-

mini, sceleratos ab innocentibus f uisse toleratos. Tradito-

rem enim suum, qui jam pretium ejus acceperat, usque

adultimum pacis osculum inter innocentes secum esse

perpessus est. Quibus non tacuit esse inter illos tanti sce-

leris hominem ; et tamen primum sacramentum corporis

et sanguinis sui, nondum illo excluso, communiter omni-

bus dedit. Quo exemplo cum prope omnes moverentur,

tentavit dicere, ante passionem Domini communionemiliam cum scelerato non obfuisse Apostolis, quia nondumhabebant baptisraum Ghristi, sed baptisraum Joannis.

Quod posteaquam dixit, coepi ab eo quaerere, quemadmo-pum ergo scriptura esset, quod Jesus baplizaverit plures

quam Joannes, cum ipse non baptizaret ^, sed DiscipuJi

ejus, hoc est, per suos Discipulos baptizaret. Quomodoergo dabant quod non acceperant, quod ipsi maxime

solent dicere ? An forte Christus baptismo Joannis bapti-

zabat ? Deinde in hac sententia raulta quaesiturus eram,

quomodo ab ipso Joanne tunc quaesitum sit de baptismo

Domini'^, et responderit quod ille haberet sponsam, et ille

esset sponsus. Numquid ergo fas erat ut baptismo Joannis

> Joan. jv, I. —^ Id. v, 29.

29.



452 S. AUGUSTINI EVISCOPI

baptizaret sponsus, id est, baptismoamicivelservi.Deinde

quomodo poterant eucharistiam accipere nondum bapti-

zati : aut quomodo Pelro volenli ut totura se Javaret,

responderit : « Qui lotus est semel, non eum oportet ite-

» rum lavari,sed est mundus totus ^ » Perfecta eniminundatio non in Joannis, sed in Domini baptismo est, si

60 se dignum qui accipit praebeat ; si autem indignum,

sacramenta in eo non ad salutem, sed ad perniciem, per-

manebunt tamen. Cum ergoisla quoesilurus essem, eliamipseviditdebaptismo DiscipulorumDomininon sibi fuisse

quaerendum.

XI. Inde itum est in aliud, multis ut poterant utrim-

que sermocinantibus : inter quoe dictum est, quod adhuc

eos nostri persecuturiessent: nobisque dicebat, videre se

velle quales nos essemus in illa persecutione prsebituros,

utrum consensuri essemus tali saevitiae, an nullum com-

modaturi consensum. Nos dicebamus Deum videre corda

nostra,

quoe ipsi non possent : et illos temere sibi adhuc

ista metuere, qnae si contigerint, a malis contingere, qui-

bus deteriores ipsi habent : nec tamen ideo nos a catholica

communionesegregare debere, si quid forte nobis invitis,

vel etiam, si vaiuerimus, contradicentibus, factum fuerit,

cum tolerantiam pacificamdidicerimus, dicente Apostolo;

« Sufferentes invicem in dilectione, studentes servare

» unitatem spiritus in vinculo pacis^. » Quam pacem at-

que toleranliam illos non tenuisse dicebamus, qui schisma

fecerunt, ut nunc inter suos, qui mitiores eorum sunt,

graviora tolerent, ne scindatur quod scissum est 5 cumleviora nollentpro ipsa unitate tolerare. Dicebamus etiam

nondum fuisse temporibus veterum pacem unitatis, et

tolerantiam tantacommendationepr.Tedicatam^sicut exem-

plo Domini et Novi Testamenti charitate ; et tamen Pro-

' Joan. XIII, 10. — ' Ii[)lies. iv, 3.



EPrSTOLA XLIV. 453

phetas illos et sanctos viros dicere solere in populum sce-

lera eorum, cum tamen se ab iliius populi unitate et a

communione pariter accipienclorum sacramentorum, quae

tunc fuerunt, divellere non tcntassent.

XII. Inde nescio quomodo ventum cst ad commemora-

tionem beatae memoriae Genetlii Cartbaginensis ante Au-

relium Episcopi,quod nescio quam constitutionem datam

contra ilioscompresserit,

etelFectum

babere non siverit.

Laudabant illum omnes, et benignissime proerorebant.

Interquas laudes a nobis subjectum est, quod etiam ipse

tamen Genetbiius, si in corum manus incidisset rebapti-

zandus censeretur. Et haec jam stantes loquebamur, quia

discedendi tempus urgeret. Ibi plane illle senex dixit, jam

formam esse factam, ut quisquis ad eos fidelium a nobis

venerit, baplizetur, quod eum invitum et cum dolore

animi dicere, quantum poterat, apparebat. Sanc cumetiam ipse multa mala suorum apertissimegemeret, atque

ostenderet, quod totius civitatis ejus testimonio probaba-

tur, quam esset remotus a talibus factis, et quae ipsissuis

dicere soleat modesta conquestione proferret , nosque

commemoraremus illud Ezechielis propbetae, ubi aperte

scriplum est, nec filii culpam palri, ncc patris culpam

filio ejus imputandam,ubi dictum est: « Sicut enim anima

)> patris mea est, ita et anima filii raea est, anima enim

» quoecumque pcccaverit, sola morietur \ » placuit omni-

bus in talibus disputationibus violenfa facta malorum

hominum nobis ab invicem objicinondebere. Remanebatergo schisraatis quaestio. Itaque hortati eum suraus, ut

etiam atque etiam placido atque pacato animo annitatur

nobiscum, ut diligenti examinalione tanta inquisitio ter-

minum sumat. Ubi ille benigne cura diceret, nos solum

ista quserere, noUe autem nostros haec quaeri: ea facta

' Ezecl).xviii. 20.



454 S. iLUGUSTINI EPISCOPI

pollicitatione discessimus, ut exhiberemus ei plures colle-

gas nostros, certe vcl decem, qui tanta benevolentia et

lenitate et tara pio studio id quoeri vellent,

quantum in

nobis eum jam animadvertisse atque approbare sentieba-

mus. Hoc etiam de suorum numero et ipse poUicitus est.

XIII. Unde voshortor et obtestor per Domini sanguinem,

ut eum promissi sui commoneatis, et gnaviter instetis, ut

res coepta peragalur, quam prope ad fmem pervenisse jam

cernitis. Quanlumenim arbitror^diflicilhme potestis inve-

nire inepiscopisvestris tam utilem animum et voluntatem,

quara in isto sene perspeximus. Postero enira die ipse ad

nos venit, et hsec iterum quoerere coeperamus. Sed quia

ordinandi episcopi necessitas nos inde jamjamque rapie-

bat, diutius cum illo esse nequivimus. Jam enim niisera-

mus ad Majorem Goelicolarum (36), quem audieramusnovi apud eos baptismi institutorem extitisse, et multos

illo sacrilegio seduxisse, ut cum illvi, quantum ipsius tem-

poris patiebantur angustiae, aliquid loqueremur. Quera

posteaquam venturum comperit, videns nos aliud susce-

pisse negotium, cum et ipsum nescio quoe necessitas pro-

fectionis urgeret, benigne a nobis placideque discessit.

XIV. Videtur autem mihi, ut turbulentas turbas et im-

pedimentum potius quam adjumentum afferentes omnino

devitemus, et vere ex animo amico atque tranquillo sus-

ceptum tara magnura negotium Domino opitulante per-

agamus, ad aliquam viilam nos convenire debere non

magnam, ubi nullius nostrum esset ecclesia;

quam tamen

viliam communiter possident homines et nostrae commu-nionis et ipsius, sicuti est villa Titiana. Sive ergo in Tu-

bursicensi, sive in Thagastensi, talis locus, vel ille quemcommemoravi, vel aliquis alius inventus fuerit, faciaraus

codices canonicos praesto esse. Et si qua proferri potue-

rint ex utraque parte documenta : ut poslpositis caeteris,



EPISTOLA XLV. 455

niilla, si Domino placuerit, interpellante molestia, quot-

quot diebus potuerimus ad hoc vacantes, et unusquisquenostrum apud suum hospitem Dominum deprecantes, ad-

juvanteipso cui pax christiana gratissima est, rem lantam

et bono animo cceptam ad inquisitionis terminum perdu-

camus. Rescribite sane, quid de hac re vel vobis vel ilh

videatur.

EPISTOLA XLV'.

Domino germanissirais, diiectissimis et in Christo laudabilibus PAULTNO et

TIIERASliE, ALYPIUS et AUGUSTINUS in Domino salutem.

Augustinus Paulino, rogans ut demum rescribat post

hiennii silentium,mittatque sihiopus contrapaga-nos, quod ab ipso elahorari dudum audiiît.

fProdit nuncprimum ex Phimarconensi MS. supra

laudato.J

\. Nequaquam nos nescio qua vestra cessatio, qua ecce

per totum biennium, ex quonobis, dulcissimi fratres,

Romanus et Agilis ad vos remeaverunt, nullas a vobis

htteras sumpsimus, pigros adscribendum fecit. Nam cumin aliis rebus quanto quisque amphus dihgitur, tanto

dignior imitatione videatur, in hacrecontra est. Quo enim

vos amamus ardentius, eo minus ferimus quod nobis non

scribitis •, nec vos in eo vokimus imitari. Ecce igitur saki-

tamusvos,si non respondentesepistohsvestris, qu3p nuUae

ad nos veniunt, saltem expostiiJantes, et non dolore me-

diocri, quamvis fortasse etiam charitas vestra simihter

• Ouse autem xlv erat, nunc cxwii. —Scripta circa inciinlcm annum 398



456 S. AÛGUSTIISI EVISCOPI

conqueratur^ siquidem missas a vobis nostis, quse ad nos

nonpervenerunt 5 vicissimque a nobis quoeemissae erant,

non sunt vobis dat<x. Quod siitaest, querelas nostras

convertamus in preces ad Dominum, ne tanta solatia de-

neget nobis.

II. Scribere te audieramus adversum paganos5

quod si

absoJutum est', quaesumus ne differas mittere per Jato-

rem hujusepistoJae. Charusnobis est, cujus aestimationi in

regionibus noslris possumus non temere bonum teslimo-

nium perhil)ere. Rogat per nos sanclimonium vestrum, ut

eum commendare dignemini cum quibus ei negotium est,

et apud quos ne bona causa ejus opprimatur timet : quid

in re agatur commodius ipse narrabil : quid etiam ad sin-

guJa,quije forte animum moverint inter gratissimum

habemus et apud Dominum Deum nostrum sincerissimae

benignitati gratias agimus,si per vestram operam deChris-

tiani fratris securitate gaudeamus.

EPJSTOLA XL\\\

Dilecto et venerabili patii AUGUSTINO episcopo PUBLICOLA.

Publicola Augustino proponit multas qucestiones.

ScRiPTUM est:« Interroga patrem tuum, et indicaJît tibi,

» seniores tuos, et dicent tibi'-. »Unde et mihi exquirendam

Legem de ore sacerdotis judicavi in causa taJi : quse quaJis

sit, per Jitteras expono, simuJ etiam ut et ego instruar in

diversis causis. Singulas autem quaestiones et diversas, per

' Alias cLin. quae autem xlvi erat. nunc cckw. —Scripta Ibrte anno SgS.

—» Deut xxxii, 7.






nonjuratur a jjarbaro, et alter dixit, quiajuraturconduc-

tori. Si etiam falsum mihi dixit ille, qui dixit jurari con-ductori, si jam pro hoc quod solum audivi, non debeo uti

de ipsis frugibus vel de pretio ipsarum propter auditum

solum, quia dictum est : « Si autem quis dixerit, Hoc im-

» molatitium est idolis, nolite manducare, propter illum,

» qui indicavit ^: » si tamen etiam hsec causa similis est

causae de immolatitio. Quod si ita est, quid debeo de

ipsis frugibus, vel de pretio ipsarum facere ? »

QussTio IV. —« Si debeo requirere de utroque qui

mihi dixit, quia non juratur conductori^ aut qui dixit,

quia juratur conductori ^ et animum uniuscujusque pro-

bare per testes, qui verum dixit de illis duobus, et tandiu

non contingere de ipsis frugibus, vel de pretio, quandiu

mihi probatum fuerit, si verum dixit ille qui dixit, quia

non juraturconductori ? »

Qu.5:sTioV. —« Si barbarus qui per juramentum suumjurat malum, fecerit illum Christianum conductorem vel

tribunum qui limiti prseest, jurare sibi pro fide illi ser-

vanda pro cuslodiendis frugibus, per ipsum juramentiim

mortale per quod ipse jurat , si solus iile Christianuscoinquinatus sit, si non et illa quorura causa jurat. Autsi

paganus, qui limiti prseest, juraverit barbaro pro fide illi

servanda per mortale juramentum, si non coinquinat pro

qnibus jurat. Si quem misero ad Arzuges, si licet ei jura-

mentum accipere a barljaro illud mortale ; et si non

coinquinatur, si susceperit tale juramentum Chrislianus? »

Qu^sTio VI. —s^ Si de area trituratoria tritici vel cujns-

cumque le-guminis, aut torculari : de quo daemoni obla-

tum est, si licet inde mandncare Christianum scientem. »

Qr jestio VII. — « De luco si licet ad aliquem usum

suum Christianumscientem ligna tollere ? »

' I Cor. X, 78.



EPISTOLA XVII. 469

Qujestio VIII. — « Siquis vadens ad macellum emat

carnem, quae nonsit immolatitia , el cogitationes duashabucrit in corde, quod immolata sit, et non sit immo-lata, et illam tenuerit cogitationem qua non immolatam

cogitabit, si manducaverit an peccat? »

QuÊSTio IX. — « Si quis bonam rem, de qua dubitat

an bona aut mala sit, si faciat putans bonara, cum tamen

potasset et malam, si peccatum ascribatur ei? »

Qu^sTio X. —« Si quis dixerit quodimmolatitium est

mentiens, et postea dixerit iterum, quia mentitus est, et

ad fidem vere mentitus est, si licet Chiistianum inde man-

ducare, aut vendere, et de pretio uti ex eo quod audivit? »

Qlestio XI. — « Si Christianus ahquis ambulans,

passus necessitatem, victus fame unius diei, vel bidui, vei

multorum dierum, ut jamdurare non possit, ita occurre-

rit, ut inipsa necessitate famis, in qua sibi videtjam mor-

tem proximare, invenerit cibum in idoho positum, ubi

nullus sit hominum , et non possit invenire aUum cibum,

debet mori aut exinde cibari ?»

Qu,«stio XII. —« Si Christianus videat se a barbaro vel

Romano velle interfici , debet eos ipse Christianus interfi-

cere, ne ab ilhs interficiatur : vel si hcet sine interfectione

eos repellere vel impugnare, quia dictum est : « Non re-

» sistere malo ^ ? »

Ql.^stio XIII —« Si murum possessioni debet Ghris-

tianus facere propter hostem, et si ille Christianus qui

feceritmurum, causa non existit homicidii, cum inde ali-

qui coeperint pugnare, et interficere hostes? »

Qi\i:sTio XIV. —« Si licetde fonte bibere,vel deputeo

ubi de sacrificio ahquid missum est ? Si de puteo qui in

templo est, et desertum factum est, debet Christianus bi-

"bere ? Si in ternplo quo colitur idolum, puteus ibi sit vel

MaUh. V, 39.




fons, et nihil ibi factum sit in eodem puteo vel fonte, si

debet haurire aquam inde Chrislianus, et bibere ? »

Qi aisTio XV. — « Si Christianus debet in balneis

lavare, vel in ihermis, in quibus sacrificatur simulacris ?

Si Chrislianus debet in balneis, quibus in die festo suo

pagani loli sunt, lavare sivecum ipsis, sive sine ipsis?»

Qu^sTio XVI. —« Siin solio' ubi descenderunt pagani

abidolis venientes in die festo

suo,et aliquid illic in solio

sacrilegii sui fecerint,etscierit Ghristianus, si debet in eo-

dem solio descendere? »

Qu.^sTio XVII. — « Si Chrislianus invitatus ab aliquo

oppositam habuerit carnem in escam, de qua diclum fue-

ril illi, quia immolatitia est, et non manducaverit eam :

postea autem ab aJiquo translatam ipsam carnem aliquo

casu invenerit venalem, ct emerit eam, aut appositam

habuerit ab aliquo alio invitatus, et non cognoverit eam,

et manducaverit, si peccat ? »

Qu^sTio XVHI. — « Si de horto vel de possessione

idolorum vel sacerdotum eorum debet Christianus sciens

olus emere, vel aliquem fructum, et inde edere ? Sane de

juramento, vel de idolis, utlaborem non patiaris in requi-

rendo, quse Domino donante invenerimus, ante oculos

tuos voiui proponere : si quid autem aliud apertius aut

melius in Scripturis inveneris, dignare mihi significare.

Unde qu;«invenimus,haec sunt,ubi Laban dixit ad Jacob,

« Deus Abraham et Deus Nachor'^ : » quem autem Deura

nonsigificavit Scriplura.

Et iterum,«

Abimelech quando» venit ad Isaac ubi juravit : vel qui cum iJlo crant^ : »

sed quale juramentum, non significavit Scriptura. Iterum;

de idolis, ubi ad Gedeon dictum est a Domino in libro Ju-

dicum* , ut de vitulo, quem occiderat, hoJocausium fa-

• Vase scilicet inquosedenleslavabantur. ' Gen. xxxi,53. —^ld xsvr, 3r,

— ^ Judic. VI, "26



EPISTOLA •XLVII. 461

ceret. Et in Jesu Nave de Jericho, ul omne aurum*, ar-

genlum, et oeramentum inferretur in thesauris Domini, et

sanctum vocatum est de civitate, quae analhema est. Etquidest illud quod in Deuteronomio positum est: « Non» inferes abominationem in domum tuam, et anathema

» eris sicut hoc ipsum est ^ ? » Dominus te servet : saluto

te : ora pro me. »

EPISTOLA XLvir.

Honorabili et dilectissimo filio PtlBLICOLiE ALGUSTINUS in Domino

salutem.

Augustinus Puhlicolce dissolvit aliquot ex propositis

qucestionihus.

I. EsTtJs animi tui posteaquam didicilitteristuis; etiam

mei conlinuo facti sunt, non quo me omnia talia permo-

verent,

qualibus indicasli te esse permotum : sed quomodo

tibi auferrenlur lii geslus, fateor, aestuavi 5 maxime quiapetis ut definitive tibi rescriberem , ne in majores dubita-

tioncs incideres, quam antequam interrogasses. Hocenimvideo non esse in mea potestate. Nam quomodo Jibet

scripseroquse mihi videnturesse certissima, sitibinonper-

suasero, procul dubioeris in certior. Non autem sicut mihi

adjacet suadere, eo modo adjacet etiampersuadere cuilibet.

Verumtamen ne tuae dilectioni negarem operulam meam ,

post aliquantam deliberationem rescribendum putavi.

II. Movet te certe utrum ejus fide utendum sit qui ut

f Josue, VI, 19. —' Deut. vii, 26. — ' Alias cliv. qure auteni xLvn erat,

nunc ccw —Scripta circa idem tempus.



462 S. A.UGTJSTINI EPISCOPI

eamservet per daemonia jnraverit. TJbi te volo prius consi-

derare, utrumsi quispiamperdeosfalsosjuraveritsefidera

servaturum , et eam non servaverit , non tibi videatur bis

peccasse? Si enim taliiuratione promissam custodiret fidem,

ideo tanlum peccassejudicaretur,c[uia per tales deos juravit

illud autem nemo recte reprehenderet,quiafidem servavit.

Nunc vero quia et juravit per quos non debuit , et contra

pollicitam fidem fecit quod non debuit , bis utique pecca-

vit , ac per hoc qui utitur fide illius , quem constat jurasseper deos falsos, et utitur non ad malum, sed ad hcitum

et bonum , non peccato ejus se sociat quo per daemonia

juravit, sed bono pacto ejus quo fidem servavit. Neque

hic eam fidem dico servari,

qua fideles vocantur qui bap-

tizantur in Ghristo. Illa enim longe aha est longeque dis-

creta a fide humanorum placitorum atque pactorum. Ve-

rumtamen sine uUa dubitatione minus malum est per deumfalsum jurare veraciter, quam per Deum verum faliaciter.

Quanto enim per quod juratur magis est sanctum , tanto

magisestpoenaleperjurium. AHa ergo quaestio est : utrum

non peccet qui per falsos deos sibi jurari fecit,

quia ille

qui ei jurat, deos falsos coht. Cui quaestioni possunt

illa testimonia suffragari5 quae ipse commemorasti de

Laban et Abimelech, si tamen Abiraelech per deos suos

juravit sicut Laban perDeum Nachor. Hoec, ut dixi, alia

quoestio est, quae me merito fortassis moveret, nisi illa

exempla occurrissent de Isaac et Jacob, et si qua aha pos-

sunt inveniri. Si tamen illud non adhuc movet quod in

Novo Testaraento dictum est , ne omnino juremus^ Quodquidem mihi propterea dictum videtur, non quia verum

jurare peccatumest, sed quia pejerare immane peccatura

est : a quo nos longe esse vohut qui oranimodo ne jure-

mus adraonuit. Sed tibi ahud videriscio, unde nunc dis-

• Mattb. V, 35.



EPISTOLA XLVII. 463

putandum non est , ut illiid potius agamus unde me con-

sulcndum putasti. Proindc sicut non juras, ita nec alium

sihoc placet jurare compellas : quamvis dictum sit , ne

juremusj nusquam autem in Scripturis sanctis legi raerai-

nerim, ne ab alio jurationcm accipiamus. Alia vero quae-

stio est, utrum ea pace dcbeamus uti quic inter alios in-

vicem jurantes facta est. Quod si nolumus , ubi vivamus

in terris , nescio utrum invcnire possimus. Neque enim

tanturamodo limiti , sed universis provinciis pax concilia-tur juratione barbarica. Unde et illud sequetur, ut non

fruges tantum, quse ab eis custodiuntur, qui per deos fal-

sos juravcrunt , sed ubique inquinata sint omnia quae ipsa

pace muaiuntur^ quam juratio illa confirmat. Quod si ab-

surdissiraum est dicere , nec illa te moveant quae raovef

bant.

III. Item si de area vel torculari tollatur aiiquid ad sa-

crificia daemoniorum sciente Christiano , peccat si fieri

permittit, ubi prohibendi potestas est. Quod si fac-

tum comperit, aut prohibendi potestatem non habuit,

utitur mundis rehquis fructibus unde illa sublata sunt;

sicut fontibus utiraur, de quibus hauriri aquam ad

usum sacrificiorum certissime scimus. Eadem est etiam

ratio lavacrorum. Ne([ue enim spiritum deducere de aere

dubitaraus , in quem scimus ire fumum ex aris omnibus et

incensis dsemoniorum. Unde apparet illud esse prohi-

bitura , ne in honorem ahenorum dcorum aliqua re uta-

mur, aut uti existimemur, sic eam accipiendo ut quamvis

anirao contemnamus , eos taraen qui nostrum aniraumignorant , ad haec honoranda aedificemus. Et cum templa,

idola, luci, etsi quid hujusmodi, data potcstate evertun-

tur, quamvis raanifestum est cum id agimus , non ea nos

honorare, sed potius detestari; ideo tamen in usus nostros

privatos duntaxat et proprios non debenius inde aliquid



464 s. a.ugijSiiwi episcopi

usurpare, ut appareat nos pietate ista destruere , non ava-

ritia. Cum vero in usus communes, non proprios ac pri-

vatos , vel in honorem Dei veri convertuntur, hoc de illis

fit quoH de ipsis hominibus , cum ex sacrilegis et impiis in

veram religionem mutantur. Hoc Deus intelligitur docuisse

ilhs testimoniis quse ipse posuisli, cum de luco alienorum

deorum jussit ligna^ ad holocaustum adhiberi : et de Je-

richo, ut omne aurum, argentum, et aeramentum infer-

relur in thesauros Domini^. Quapropter etiam illud quodin Deuteronomio scriptum est : a Non concupisces argen-

5) tum veJ aurum illorum , nec accipies inde tibi, ne exce-

» das propter illud : quoniam abominalio cst Domino Deo» tuo et non conferes execramentum in domum tuam, et

» eris anathema, sicut et illud est, et ofFensione ofTendes,

» et coinquinatione inquinaberis abominalione illa,

quia

» anathema est^ : » satis apparet aut ipsos privatos usus

in taJibus esse prohibitos , aut ne sic inde aliquid infe-

ratur in domum ut honoretur ; tunc est enim abominatio

et execratio-, non cum talium sacrilegus honor apertissima

destructione subvertitur.

I V. De escis autem idolorum nihil amplius nos debere oJ)-

servare,quam quodpr3PcepitApostoIus,certuseslo. Et ideo

de hac re verba ejus recole, quce si obscura essent,

pro mo-dulo nostro exponeremus. Non autem peccat, qui cibum

postea nesciens manducaverit, quem prius tanf[uamidoJo-

ihytum respuit. OIus vcJquilibet fructus in quolibetagro

natus, ejus est qui creavit,

quia « Domini est terra et pleni-

» tudo ejus, et omnis creatura Dei bona est*. » Sed si

illud, quodin agris nascitur, consecratur idolo, vel sacri-

ficatur, tunc inter idoJothyta deputandum est. Cavendumest enim, ne si putaverimus non vescendum olere, quod

' Judic. XIX, 23. — ' Josue, vi, 19. — ^ Deut. vii, 2,5. —4 Beda vul-

gatus. I Cov. X. Psal. xxin, i. i Tim. iv, ^-



EPISTOLA XLVII. 465

nascitur in horto templi idoli, consequens sit ut existime-

mus non cieJDuisse Apostolos apud Athenas cibum sumere

quia civitaseratMinervae ejusque numini consecrata. Hocet de puteo responderim vel fonte, qui in templo est. Plus

autem movet revcra , si aliquid sacrificiorum in fontem

vel puteum projiciatur. Sed eadem ratio est aeris,

qui

omnem eum fumum recipit, de quo supra diximus : aul

si hoc ideo putatur distare,

quia illud sacrificium , de quo

fumus aeri confunditur, non fit ipsi aeri, sed idolo alicuivei daemonio; aliquando autem sic mittuntur sacrificia in

aquas , ut ipsis aquis sacrificetur : non ideo utique solis

hujus luce non utimur, quia ei sacrilegi ubi possunt sacri-

ficare non cessant. Sacrificatur etiam ventis,

quibus tamenutiraur ad tantas nostras commoditates , cum eorumdemsacrificiorum fumum ipsi quodam modo haurire et vorare

videantur. Si quis dubitat de aliqua carne , utrum immo-latitia sit , et non est immolatitia , si eam cognitionem te-

nuerit quod immolatitia non sit, et ea vescatur, non utique

peccat : quia nec est , nec jam petatur immolatitia , etsi

antea putabatur. Neque enim non licet corrigere cogita-

tiones a falsitate in veritatem. Si quis autem bonum puta-

veritesse, quod malum est, et fecerit , hoc putando utiquepeccat. Et ea sunt omnia peccata ignorantise

,quando quis-

que bene fieri putat,

quod maie fit.

V. De occidendis hominibus ne ab eis quisque occida-

tur (38), non mihi placet consilium , nisi forte sit miles,

aut pubiica functione tenealur , ut non pro se hoc faciat,

sed pro aiiis vei pro civitale , ubi etiam ipse est ,

acceptalegitima potestate : si ejus congruit personse. Qui vero

repeiiuntur aiiquo terrore ne male faciant, etiam ipsis

aliquid fortasse proestatur. Hinc autem dictum est : « Non» resistamus maio ^ , » ne nos vindicta delectet

, quoe

Mallh. V, 39.

GXLV. 30



466 S. AUGtJSTINI EPISCOl'1

alieno malo animum pascit : non ut correctionem homi-

num negligamus. Unde nec reus est mortis aliense,

qui

suaB possessioni murum circumduxerit , si aliquis ex ipsius

ruinis percussus intereat. Neque enim reus est Christianus,

si bos ejus ahquem feriendo, vel equus calcem jaciendo,

aliquem occidat 5 aut ideo non debent Christiani boves

habere cornua , aut equus ungulas , aut dentes canis ?

aut vero quoniam apostolus Paulus satis egit ut in tri-

buni notitiamperferretur

^,

insidias sibia quibusdam

perditis praeparari , et ob hoc deductores accepit ar-

matos , si in illa arma scelerali homines incidissent

Paulus in effusione sanguinis eorum suum crimen agnos-

ceret ? Absit ut ea quse propter bonum ac hcitum facimus

aut habemus , si qnid per haec pr.-êter nostram volunta-

tem cuiquam maH acciderit , nobis imputetur. Ahoquin

nec ferramenla domestica et agrestia sunt habenda, ne

quis eis vel se vel allerum interimat : nec arbor aut restis,

ne quis se inde suspendat : nec fenestra facienda est , ne

per hanc se quisque praecipitet. Quid plura commemo-rem , cum ea commemoranda fmire non possim ? Quid

enim est in usu hominum bono ac Hcito unde non possit

etiam pernicies irrogari?

VI. Restat, ni failor , ut dicamus ahquid deillo viatore

Christiano , quem commemorasti victum famis necessi-

tate , si nihil uspiara invenerit nisi cibum in idolio posi-

tum ubi nullus ahus est hominum , utrum ei satius sit

fame emori, quam iUud in ahmentum sumere : in qua

qugestione,

quoniaranon

estconsequens, ut

cibus ille

idolothytura sit5

potuit enim vel ab eis,

qui ibi ab iti-

nere divertentes corpus refecerant ; obHvione seu vohm-tate dimitli, vel ilhc ob aham causam quamhbet poni

breviter respondeo , aut certum est esse idolothytum

' Act. xxm, 23.



EPISTOLA XLVIII. 467

aut certum est non esse, ant ignoratur. Si ergo certum est

esse, melius Cliristiana virtute respuitur : si autem vel

non esse scitur, vel ignoratur , sine ullo conscientise scru-

pulo in usum necessitatis assumitur.

EPJSTOLA XLYIII^

Domino dllecto et exoptalissimo fratii compresbytero EUDOXIO, et qiii

tecum snnt fratribus, ATJGUSTINUS, et qui tecum sunt fratres, in Do-

mino salutem.

Augustinus Eudoxio Ahhati monachorum insulce

Caprarice j exhortans ut otio ad pietatem non adignafîam utantur, et sicuhi

Ecclesiarequiiat illo-

rum operam, ne detrectent.

I. QuAKDo quietam vestram cogitamus ,quam habetis

in Christo , etiam nos ,quamvis in laboribus variis aspe-

risque versemur , in veslra charitate requiescimus. Unumenim corpus sub uno capite sumus , ut et vos in nobis

negotiosi , et nos in vobis otiosi simus. « Quia si patitur

» unum membrum , compatiuntur omnia membra : et si

» glorificatur unum membrum , congaudent omnia mem-» bra'^. » Admonemus ergo et petimus et obsecramus per

Christi altissimam humilitatem et misericordissimam cel-

situdinem , ut nostri memores sitis in sanctis orationibus

vestris, quas vos vigilantiores et magis sobrias haberecre-dimus : nostras enim saepe sauciat et debilitat cahgo et

tumultus saecularium actionum : quas etsi nostras non ha-

bemus , eorum tamen qui nos angariant milie passus , et

' Alias Lxxxi. quce autem xlvih erat, nunc xcku. —Scripta forte anno SgS,

—* I Cor. XII, 26.

30.



468 S. AUGUSXINI EPI8COP1

jubemur ire cum eis alia duo ^ , tanta? nobis ingeruntur ut

vix respirare possimus : credentes tamen quod ilJe in cu-

jus conspectu mtrat gemiluscompeditorum, perseverantes

nos in eo ministerio , in quo dignatus esl coUocare cumpromissa mercede , adjuvantibus orationibus vestris ab

omni angustia liberalît.

IL Vos autem, fratres, exhortamur in Domino ut propo-

situm vestrum custodiatis, et usque in finem perseverelis :

ac si quam operam vestram mater Ecclesia desideraverit

nec elatione avida suscipiatis, nec blandiente desidia res-

puatis, sed miti corde obtemperetis Deo-, cum mansuetu-

dine portantes eum,

qui vos regit, qui dirigit niites in

judicio,

qui docet mansuetos vias suas'^. Nec vestrum

otium necessitatibus Ecclesiae praeponatis , cui parturienti

si nulli boni ministrare vellent, quomodo nasceremini,

non inveniretis. Sicut autem inter ignem et aquam te-

nenda est via , ut nec exuratur homo nec demergatur : sic

inter apicem superbiae et voraginem desidiae iter nostrum

temperaredebemus, sicut scriptum est : « Non declinantes,

» neque ad dexteram, neque ad sinistram". » Sunt enim

qui dum nimis timent , ne quasi ad dexteram rapti extol-

lantur, in sinistram lapsi demerguntur. Et stunt rursus

qui dum nimis se auferunt a sinistra , ne torpida vacationis

moUitie sorbeantur , ev altera parte jactantiae fastu cor-

rupti atque consumpti , in favillam fumum(|ue vaiiescunt.

Sic ergo dilectissimi diligite otium , ut vos ab onini terrena

delectatione refrenelis, et memineritis nullum locum esse,

ubi non possit laqucos tendere , qui timet ne revolemusad Deum et inimicum onmium bonorum, cujus captivi

fuimus judicemus , nullamque nobis esse perfectam re-

quiem cogitemus, donec transeat iniquitas : et in judicium

justitia convertatur.

' MaUli. V, 4i. —* Psal. xxiv, 9. —^ j)eut. xxvii, 11.



EPISTOL/V XLVIII. 469

Iir. Item ciim aliquid slrenue al([ue aJacriter agitis et

impigre operamini , sive in orationi!)us , sive in jejuniis,

sive in eleemosynis; vcl tribuentes aliquid indigentibus,

vel donantes injurias , sicut et Deus in Christo donavit

nobis •, sive domantes perniciosas consuetudines , casti-

gantesque corpus , et servituti Gubjicientes j sive sufFe-

rentes tribulationem , et ante ornnia vos ipsos invicem in

dilectione^ (quid enim sufferat qui fratrem non sullert?)

sive prospicientes astutiam atque insidias tentatoris, et

scuto fidei jacula ejus ignita repellentes et extinguentes5

sive cantantes et psallentes in cordibus vestris Domino vel

vocibus a corde non dissonis , omnia in gloriam Dei facite,

qui operatur omnia in omnibus 5 atque ita fervete spiritu,

iit in Domino laudetur anima vestra. Ipse est enim actio

recti itineris, quae oculos semper habet ad Dominum ,

quoniam ipse evellet de laqueo pedes. Talis actio nec

frangitur negotio , nec frigida est otio , nec turbulenta,

nec marcida est 5 nec audax, nec fugax, necprseceps,

nec jacens. Hsec agite , et Deus pacis erit vobiscum.

IV. Nec imporlunum me existimet charitas vestra5

quia vobis vel per epistolam loqui volui. Non enim hoc

vos monui , t|uod vos non arbitror facere : sed credidi menon parum commendari Deo a vobis : si ea quse munere

illius facitis, cum allocutionis nostrse memoria faciatis.

Nam et ante jam fama , et nunc fjâtres qui venerunt a

vobis Eustasius et Andreas , bonum Christi odorem de

veslra sancta conversatione ad nos attulerunt. QuorumEustasius in eam requiem prsecessit

,quae nullis tluctibus

sicut insula tunditur, nec Gaprariam desiderat, quia nec

cilicio jam quaerit indui.



470 S. AtJGUSTINl EPISCOl'1

/VVV\ -VVV^ AiVV% A^VV» «V VVA /VVV^ VVV\ /VVVX /VVV\ -VVVX VV/V\ /Vl/il/\ A/\A/\ A^

EPISTOLA XL1X\

HONORATO episcopo partis Donati AUGUSTINUS episcopus Ecclesise

catholicse.

Augustimis Honorato Donatiance partis, ut per lit-

teras placide reddat rationenij quomodo nomenEcclesice, quce utique in toto orbe futura prcedicta

in Scripturis , ad ipsos solos jêciderit.

I. CoNsiLitJM tuum nobis multum placuit, quod per

fratrem Erotem charissimum nobis , et in Cliristo lauda-

bilem virum mandare dignatus es, ut litteris inter nos

agamus; ubi nullus turbarum tumultus perturbare possit

disputationem nostram, quse cum tota lenitate et pace

animi suscipienda et agenda est, sicut dicit Apostolus :

« Servum autem Domini litigare non oportet , sed mitem» esse ad omnes , docibilem

,patientem , in modestia cor-

)) ripientem diversa sentientes^. » Itaque breviter insi-

nuamus, quida te responderi desideremus.

IL Quoniam Ecclesiam Dei,

quae catholica dicitur

sicut de illa prophetatum est,

per orbem terrarum diflu-

sam videmus : arbitramur nosnon debere dubitare de tam

evidentissima completione sanctae prophetiae, quam Do-

minus etiam in Evangelio confirmavit et ApostoH, per

quos eadem Ecclesia dilatata est , sicut de illa prsedictumerat.Nam et in capite sacrosancti Psalterii scriptum est de

Fiho Dei 5 « Dominus dixit ad me : Fihusmeus es tu, ego

)) hodie genui te : postula a me , et dabo tibi gentes he-

' Alias cuw. quaj autem xlix erat, nunc cii. —Scripla circa idem tempus.

—'9 Tim. 11, ^/j-



EPISTOLA XLIX. -171

» reditatem tuam , et possessionem tuam terminos terrae^

Et ipse Dominus Jesus Cbristus dicit Evangelium suumin omnibus gentibus futurum "^. Et apostolus Paulus , an-

tequam sermo Dei in Africam pervenisset, in ipso capite

Epistolae, quam scripsit ad Romanos, « Per quem accepi-

» mus, inquit, graliara et apostoJatum , ad obediendum» fidei, in omnibus gentibus pro nomine ejus^. » Deinde

ipse ab Jerusalem in circumitu per totam Asiam usque in

IlJyricum Evangelium praedicavit, ecclesias constituit at-

que fundavit,non ipse, sed gratia Dei cum eo, sicutipse

testatur. Quid autem evidentius apparere potest, quamcum in ejus Epislolis nomina etiam regionum vel civitatum

invenimus. Ad Romanos, ad Corinthios, ad Galatas , ad

Ephesios, ad Philippenses, ad Thessalonicenses , ad Co-

lossenses scribit. Joannes etiam scribit ad septem eccle-

sias*, quas commemorat in illis partibus constitutas, in

quibus etiam universam Ecclesiara septenario numero in-

teJIigimus commendari, Ephesum, Smyrnam , Sardos,

Philadelphiam, Laodiciam, Pergamum, Thiatyram. Qui-

bus omnibus ecclesiis non hodie communicare manifes-

tumest , sicut manifestura est

vosistis ecclesiis

non com-raunicare.

III. Quaeriraus ergo ut nobis respondere non graveris,

quara causam forte noveris, qua factum est ut Christus

amitteret haereditatemsuara perorbem terrarum diffusam,

etsubito in solis Afris, nec ipsis omnibus reraaneret. Etenira

Ecclesia catholica est etiam in Africa, quia per omnes terras

eam Deus esse voluit et prsedixit. Pars autem vestra, quae

Donati dicitur, non est in oranibus illis locis, in quibus et

litteroe et sermo et facta apostohca cucurrerunt. Sed ne di-

catis non vocari ecclesiam nostramcathoIicam,sedMacaria-

nam, sicuti eara vos appellatis; nosse debes, quod facillime

• Psal. 11. —2 Matth. xxiv, i4. —^ Roni. j, 5.-4 Apoc. vni, i



472 S. AUGT STINI EPISCOPI

potest, in illis omiiibus partibus, unde istas terras Evan-

gelium Christi perfudit, nec nomen Donati sciri, nec no-

men Macarii. Vestra autem quia Donati parsdicilur, uec

vos negare potestis_, et omnibus notum est ubicumque est

vestra communio. Dignare ergo rescribere nobis , ut scia-

mus quomodo fieri possit, ut Ecclesiam suam Ghristus de

toto orbe perdiderit , et in vobis solis habere cceperit

vestrum enim est haec ostendere : nam nobis suflicit ad

causam nostram quod compleri prophetiam et Scripturas

sanctas per orbem terrarum videmus. Hoc autem ego Au-

gustinus dictavi : quia olim voio loqui inde tecum. Vide-

tur enim mihi , vel propter ipsam vicinitatem,

posse nos

per litteras de hac te colloqui sine aliquo tumultu, adju-

vante Deo , quantum ipsa necessitas postulat.

^fVMVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVt/VllVVVVtAfVVVVVllWVVVVVVVt/VV^^VV^MnfVt/VXiVVVVVVl/VVVVVUW

EPISTOLA L\

Auctoribus ac principibus vel senioribus colonise Suffectanne AUGUSTINUSepiscopus.

Augustinus Suffectanis expostulans de LX Chris-

tianomun nece , pollicensque suuin illis reddendumHerculem.

I. ImmanitAtis vestrae famosissimum scelus, et inopi-

nata crudelitas terram concutit , et percutit coelum , ut in

plateis ac delubris vestris eluceat sanguis, et resonet ho-micidiura. Apud vos Romanae sepultae sunt leges

,jndi-

cioruni rectorum calcatus est terror. Imperatorum certe

nulla veneratio nec timor. Apud vos LX numero fratrum

Alias rcLxv u. r|ua; autem l erat, nunc clxxxv. —Scripta forte anno

''99





474 S. AUGUSTIMI EPISCOPI

nisi fallor, nulla est adjuvante Domino; ambo in Numidia

sumus, et nobis loco lerrarum invicem propinquamus.

Rumor ad me detulit, adhuc te velle mecum disputando

experiri de qusestione, quse nostram dirimit communio-nem. Vide quam breviter omnes offerantur ambages, ad

hanc epistolam responde , si placet, et fortasse sutliciet,

non solum nobis^ sed et eis, qui nos audire desiderant;

aut si non sulliciet , scripta atque rescripta , donec sutli-

ciant, repetantur. Quid enim nobis commodius polerit

exhibereurbium, quasincolimus, tantavicinitasPEgoenim

statui nihil de hac re agere vobiscum, nisi per litteras

vel ne cui noslrum de memoria,

quod dicitur elabatur,

vel ne fraudentur taliiim studiosi, qui forte interesse nonpossunt. Soletis de pr^teritis rebus gestis, quse vuJtis,

falsa jactare , forte non mentiendi studio , sed errore.Proinde , si placet, de praesenlibus illa meliamur. Procul

diibio te non fugitprioris populi temporibus et idololatriae

sacrilegium fuisse commissum , et a rege contemptore

librum propheticum incensum,

quo utroque crimine

schismatis malum non puniretur atrocius, nisi gravius pen-

deretur. Profecto enim recordaris quemadmodum schis-

malis auctores vivos dehiscens terra sorbuerit, et eos qui

consenserant , ccelo irruens ignis absumpserit. Sic nec fa-

bricatum et adoratum idolum, nec sacer liber exustus

meruit vindicari.

II. Cur ergo qui soletis nobis objicere, non solum in

nostris non probata , sed potius in vestris probata cri-

mina eorum ,qui formidine persecutionis impulsi domi-

nicos libros concremandos ignibus tradiderunt •, vos eos

quos pro scelere schismatis, « plenarii concilii vestri ve-

ridico (39), sicut ibi scriptum est , ore damnastis, »

in eodem ipso episcopatu recepistis, in quo damnastis,

Felicianum dico Mustitanum, et Praetextatum Assurita-



EPISTOLA LI. 475

nnm. Neque enim , sicut ignorantibus dicitis, ex eo nu-

mero fueruntisli, quibus vestrum

conciliumdicm

proro-gaverat et pra^fixerat , intra quem nisi ad vestram commu-nionem remeavissent, eadem sententia tenerentur : sed

de illo numero isti fuerunt, quos eo die sine dilatione

damnastis, quo illis dilationem dcdislis. Probabo, si ne-

gaveris. Concibum vestrum loquilur : proconsularia Gesta

habemus in manibus, quibus id non semel allegastis.

Aliam ergo defensionem para , si potes , nc dum ncgas

quod convincam , moras faciam.us. Felicianus igitur et

Praetextatus si innocentes erant, quare sic damnati sunt?

Si scelerati ,quare sic recepti sunt? Si probaveris inno-

centes , cur non credamus a multo paucioribus maioribus

vestris falso crimine traditionis innocentes potuisse dam-nari, si a trecentisdecem successoribus eorum, ubi etiam ,

pro magno scriptum est, « plenarii concibiore veridico, »

in falso crimine schismatis innocentes damnari potaerunt?

Si autem probaveris recte fuisse damnatos, quse restat

defensio, cur in eodem episcopatu recepti sint, nisi ut

exaggerans utihtatem sakibritatemque pacis , ostendas

etiam ista pro unitatis vinculo toleranda? Quod utinamnon oris , sed cordis viribus ageres

, profecto perspiceres

quam nulhs calumniis per orbem terrarum esset violanda

pax Christi, si licet in Africa etiam in sacrilego schismate

damnatos, in eodem ipso episcopatu recipi pro pace Do-

nati.

III. Item soletis nobis objicerequod vos per potestates

terrenas persequamur. Qua in re non disputo , vel quid

vos proimmanitate tanti sacrilegii mereamini, vel quan-

tum nos Christiana temperet mansuetudo : illud dico, si

hoc crimen est, cur eosdem Maximianistas per judices ab

eis Imperatoribus missos, quos per Evangelium genuit

nostra communio, graviter insectati , de basilicis quas te-



476 S. AUGtlSXINI EPISCOPI

nebant, in cjuibus eos invenit ipsa conscissio , et contro-

versiarum strepitu et jussionum potenlatu et auxiliorurn

impelu perturbaslis? Tn qua conflictatione quae passi sint

per loca singula, recentia rerum vestigia contestantur •, quse

jussa sint chartae indicant , quse facta sint terrse clamant^

in quibus etiara Optati ^ illius tribuni vestri sancta merae-

ria proedicatur.

IV. Item dicere soletis quod nos Ghristi baptismum non

habeamus , et praeter vestram communionem nusc[uam

sit. Possem hinc uberius aliquanto disserere. Sed contra

vos jam nihil opus est,

qui cum Feliciano et Praetextato

etiam Maximianistarum baptismum recepistis. Quotquot

enim baptizaverunt quando Maximiano communicabant,

cum etiam ipsos nominatim, id est, Felicianum etPraetexta-

tum de basilicis eorum , sicut gesta testantur , diuturnoconflictu judiciorum expellere conaremini 5 cjuotquot ergo

eo tempore baptizaverunt , nunc secum et vobiscum ha-

benl, non solum per legritudinum pericula, sed etiam

per solcmnitates Paschales in tot ecclesiis ad suas civitates

pertinentibus , et in ipsis tam magnis civitatibus foris in

scelere schismatis baptizatos, quorum nuHi baptisma re-

petitum est. Atqueutinam probare possetis, eos quos fo-

ris in scelere schismatis Felicianus et Praetextatus tan-

quam inaniter baptizavcrant , ab cis receptis intus quasi

uliliter denuo baptizatos. Si enim rursus baptizandi erant

isti, rursus ordinandi erant illi. Amiserant enim episcopa-

tum recedentes a vobis , si extra communionem vestram

baptizare non poterant. Nam si discedentes episcopatum

non amiserant, baplizareutique-poterant. Si autem amise-

rant, ergo ut eis c[uod amiserant, redderetur, redeuntes ordi-

nari debebant. Scdnoli timere, sicut certum estcum eodem

' Thaimigadensis episcopi e Donatistarum scliismate insignis vastatoris

Africa^.



EPISTOLA LI. 477

illos cpiscopatu cum quo exieraut remeasse, ita certumest

omnes ([uos iii Maximiani schismate baptizarunt, sine ulla

baplismi repetitione secum vestra3 communioni reconci-

liasse.

V. Quibus igitur suthcimus lacrymis plangere recipi

baptismum Maximianistarum , et exuillari baplismum

orbis terrarum ? Sive auditos sive inauditos, sive juste sive

injuste damnastis Felicianum , damnastis Prsetextatumj

dic mihi , quem Corinthiorum episcopum audivit, aut

damnavit aliquis veslrum ? quem Galatarum,

quem Ephe-

siorum, quem Colossensium, PhiHppensium, Thessaloni-

censium , coeterarumque omnium civitatum , de quibus

dictum est : « Adorabunt in conspectu ejus universae pa-

» trise gentium^? » Ergo istorum baplismus acceptatur,

et illorum exufflatur , qui nec istorum est nec illorum , sedillius de quo dictum est : « Hic est qui baptizat-. » Sed

non hinc ago , ad illa quse prsesto sunt , adverte , ea quae

oculos etiam caecos feriunt, intuere : damnati habent bap-

tismum • et inauditi non habent? Nominatim in scelere

schismatis expressi et ejecti habent-, et ignoti , longe pere-

grim,nunquamaccusati,nunquamjudicatinonhabent?Qui

deprsecisaparteAfricaerursuspraecisisunt, habent^ teunde

ipsum Evangelium in Africam venit non habent?Quid plu-

ribus onero? ad ista responde. Attende sacriiegiumschisma-

tis vestro concilio Maximianistis exaggeratum 5 attende per-

secutiones per judiciarias potestates^, quas eis irrogastis;

attende baptismum eorum, qucm cum eis quos damnastis

recepistis^ et responde, si potes, utrum habeatis aliquid

undeinjiciatisnebulasimperitis ; curaborbeterrarumlonge

majore scelere schismatis separemini , quam quod in

Maximianistis vos damnasse gloriamini ? Pax Christi vincat

in corde tuo.

' Psal. XXI, 28. —' Joan 1, 33.



478 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

EPISTOLA LII'.

Domino multum desiderabili et valde cliarissimo fratri SEVERINOAUGUSTINUS.

AugiLstinus Severino consanguineo suo Donatistce

ut deseratschisma scelestum et impudens

I. LiTTETiAs fraternitatistuse etsi valde sero, etsi prseter

quod speraveram tamen loelus accepi, maximeque arapliori

gaudio perfasussum,cumcognovissera hominem vestrum

hac ipsa sola causa venisse Hypponem, ut ad me litteras

tusefraternitatis atTerret.Cogitavienim non sine causa hoc

exortura esse in animo tuo ut recoleres consanguinitatem

nostram ; nisi quia fortasse perspicis, sicut novi non leve

pondus prudentiae tuoe, quam sit dolendum, ut qui secun-

dura carnem fratres sumus, in Ghristi corpore non una

societate vivamus, pracsertim quia facile libi est attendere

et videre civitatem super montem constitutam , de quaDominus ait in Evangelio, quod abscondi nonpossit'*. Ipsa

est enim Ecciesia cathohca 5 unde y.^y.-C/Mri graece appella-

tur, quod per totum orbem terrarura diflunditur. Ilanc

ignorare nulh licet 5 ideo secundum verbum Domini nos-

tri Jesu Christi, abscondi non potest.

II. Pars autem Donali in solis Afris calumniatur orbi

terrarura, et non considerat ea sterilitalc, qua fructus

pacis et charitatis noluit allerre, ab illa radice Orientalium

ecclesiarum se esse prascisam, unde Evangelium in Afri-

' Alias cLxx. quoe autem m crat, nunc clv. —ScripLa fortc circa idem

tempus. -- ' Mattli. v, i4<



EPISTOLA Lll. 479

cam venit 5 imde terra si eis afTeratur, adorant 5 fidelis

autem si inde veniat, exsulUant etiam et rebaptizant. Hocenim etiam prsedixit Filius Dei qni veritas est, se esse

vitem, suos autem filios esse sarmenta, et Patrem suumagricolam. « Sarmentum, inquit, quod in me non dat

» fructum, Pater meus tollet illud : sarmentum autem

» quod in me dat fructum, purgat illud ut majorem fruc-

» tum atferat K » Non ergo mirum est, si de illa vite,

quae crevit, et omnes terras implevit, prsecisi sunt illi

qui fructum charitatis aflerre noluerunt.

III. Qui si vera crimina objecissent collegis suis, majo-

res eorum quando schisma fecer-unt , ipsi obtinuissent

causam suam apud ecciesiam transmarinam, unde ad istas

partes Christianse fidei manavit auctoritas, ut ilii essent

foris, quibus eadem crimina objiciebant.Nuncautemcumilli inveniantur intus communicare Ecclesiis apostolicis,

quarum nomina in iibris sanctis habent et recitant, isti

autem foris positi et ab iila communione separati sint,

quis non intelJigat eos liabuisse causam bonam, qui eamapud medios judices obtinere potuerunt ? Aut si causam

bonam habebant et eam transmarinis ecclesiis probare

non potuerunt, quid illos ioesit orbis terrarum, ubi epis-

copi collegas suos, qui apud eos objectis criminibus con-

victi non erant, temere damnare non possent ? Itaque

innocentes rebaptizantur , et Christus in innocentibus

exsulHatur. Si autem idem Donatistae Afrorum collegarum

suorum vera crimina noverant,et neglexerunt ea demons-

trare et probare transmarinis ecclesiis , ipsi se ab unitate

Christi sceleratissimo schismate praeciderunt, non habent

quod excusent, et vos nostis 5 maxirae quia tam multi

scelerati apud eos emerserunt , et toleraverunt illos per

tot annos, ne partem Donati conscinderent, et non dubi-

' Joan. XV, 2.



480 S. AUGUSTIWl EPISCOPl

taverunt illo tempore falsas suspiciones suas objicientes,

pacem Christi unitatemque disrumpere, el vos videtis.

IV. Sed nescio quae carnalis consuetudo, frater Seve-rine, ibi vos tenet 5 et olim doleo, olim gemo, maximeprudentiam tuam cogitans, et olim te videre desidero, ut

de hac re tecum loquerer. Quid enim prodest vel salus vel

consanguinitas temporalis^ si seternam Christi haeredila-

lem salutemque perpetuam in nostra cognalione contem-

nimus ?Haec me interim scripsisse sutfecerit, qua3

duris

cordibus valde pauca sunt, et prope nulla ; animo autemtuo, quem bene novi, valde multa sunt et valde magna.

Non enim mea sunt qui nihil sum, nisi quod expecto mi-

sericordiam Dei, sed ipsius Dei omnipotentis, quem quis-

quis in hoc saeculo contempserit patrem, inveniet in fu-

turo judicem.

(VVVt 'VV^^ «VVV^ V%/V% 'VV\ A/VV\ VV%^ /VV\^ A/VV^ VV%> «VV^^ ' Vl^Vi ^fVVX VVM

EPISTOLA LUl\

Dileclissimo et honorabili fialri GENEROSO, FORTUNATUS, ALVriUSet AUGUSTINUS iu Domino salutcm.

Confutatur epistola Preshyteri cujusdam Donatistce

qui Generosum catholicum Constantinensem se-

ducere moliebatur, simulans ah Angelo se moni-

tum ut ipsum ad Donatistarum partes adduceret.

I. QuoNiAM nobis notam esse voluisli epistolam, quamad te Donatistarum presbyter dedit, quanquam eam tu

quoque catholico animo deriseris : tamen ut ei potius si

Alias cLXv. qua; autem liii erat , nunc clu. —Scripta circa annum

400.



EPISTOLA Lin. 481

non desperate desipit, consulas, haec ad eum rescripta

petimus perferas. Ille enim ordinem Christianitatis civi-

tatis vestrce tibi ut insinuaret,jussisse sibiAngelura scrip-

sit, cum tu teneas Christianitatem, non civitatis tune tan-

tum, nec lantum AfVicne vel AlVorum, sed totius orbis

terroe, quoe annuntiata est et annuntiatur omnibus genti-

bus. Unde illis parum est, quod proecisos esse non pudet,

nec sibi subveniunt, ut cum possunt, redeant ad radicem,

nisi etiam secum alios prsecidere, et sicut ligna arida in

ignem destinare conentur. Quapropter si tibi ipsi Angelus

astitisset, quem sibi iile propter te astitisse_, quantura

arbitramur , astula vanitate confingit, et haec ipsa tibi

dixisset, qure iste mandato illius tibi se insinuare dicit,

oporleret te apostohcfc sentenliae memorem fieri, qui ait

« Licel si nos, aut Angelus de coelo vobis evangehzaverit,

» praeter id quod evangehzavimus vobis, anthema sit ^. »

Evangelizatum est enim tibi per vocem ipsius Domini Jesu

Christi, quod omnibus gentibus annunliabitur Evange-

lium ejus, et tunc finis erit^. Evangelizatum tibi est per

propheticas et apostolicas lilteras, quod Abrahae dictae

sunt promissiones et semini ejus quod est Chrislus^_, cumei diceret Deus •, « In semini tuo benedicentur omnes)) gentes'*. )) Has ergo promissiones tenenti, si tibiAngelus

de coelo diceret : Dirailte Christianitatem orbis lerrae, et

tene partis Donati, cojus ordo tibi exponitur in epistola

episcopi tuse civitatis, anathema esse deberet : quia te a

toto praecidere, etin partera contrudereconaretur, et alie-

nare a promissis Dei.

II. Si enim ordo episcoporum sibi succedentiura con-

siderandus est, quanto certius et vere salubriter ab ipso

Petro numeramus, cui' tolius Ecclesiae figuram gerenli

Dominus ait. « Supcr hanc pciram oedificabo Ecclesi;ira

• Gal. I, 8.—» MaUh. xxiv, i/j.— ^Gal. ju, i6. —4 Ccn. xii,4- —CXLV. 31



482 5. AXJGUSTIKI EPISCOPl

» meam, et portae inferorum non vincent eam *. » Petro

enim successitLinus •, Lino, Clcmens(40);Glementi, Ana-

cletus 5 Anaclcto, Evaristus*, Evaristo, Alexander

•,

Ale-xandro, Sixtus; SixtOjThelesphorus^Thelepboro, Iginus

j

Igino, Anicetusj Aniceto, Pius^ Pio, Soter^ Soteri,Eleu-

therius ; Eleutherio, Victor 5 Yictori, Zephirinus 5 Zephi-

rino, Calixtus 5 Galixto, Urbanus 5 Urbano, Pontianusj

Poaliano, Antherus 5 Anthero, Fabianus 5 Fabiano, Gor-

nelius • Cornelio, Lucius 5 Lucio, Stephauus 5 Stephano,

Xystus 5 Xysto, Dionysius ^ Dionysio, Felix ; Felici, Eu-

tychianus ; Eutychiano, Gaius ; Gaio, Marceliinus ; Mar-cellino, Marcellus •, Marcello, Eusebius ; Eusebio, Mil-

tiades 5 MilUadi, Sylvester ; Sylvestro, Marcus ; Marco,

Julius 5 Julio, Liberius 5 Liberio, Damasus 5 DamasoSiricius ; Siricio, Anastasius. In hoc ordine successionis

nullus Donatista episcopus invenitur. Sedex transverso ex

Africa ordinatum miserunt, qui paucis praesidens Afrisin

urbe Roma Montenzium vei Gutzupitarum(41)vocabulum

propagavit.

III. In illum autem ordinem episcoporum, qui ducitur

ab ipso Petro ucque ad Anastasium, qui nunc eamdera

cathedram sedet etiam si quisquam traditor per ilia tem-pora subrepsisset, nihil praejudicaret EcclesioeetinnoCen"

tibus Ghrislianis : quibus Dominusprovidens, ait de prae-

positis malis ? « Quae dicunt, facite : quoe autem faciunt,

)) facere nolite : dicunt enira et non iaciunt^. » Ut certa

sit spes fidelis, quse non in homine, sed inDomino collo-

cata, nunquam tempestate sacrilegischismatis dissipetur

sicut isti dissipati sunt, qui legunt in codicibus sanctis

ecclesias quibus Apostoli scripserunt, et nulium in eis

habent episcopum, Quid autem perversius et insanius,

quam lectoribus easdem epistolas legentibus dicere, Pax

' Matth. XVI, 18. —' Id. xxiii, 3.



EPISTOLilL LIII. 483

tecum : et ab earum ecclesiarum pace separari, quibus

ipsrc episloliie scriplae sunt ?

IV. Tamen ne sibi eliam de Constantinensi, hoc esl,

civitatis vestrse episcoporum ordine blandiatur, recita ilU

Gesta apud Munatium Felicem , FJaminem perpetuum

curatorem tuncejusdem civitatis veslroe, Diocietianoocla-

vum, et Maximiano septimum consulibus, undecimoKa-

lendasJunias, quibus liquido constitit,ita Paulum episco-

pum tradidisse, ut Sylvanus tuncejus suhdiaconus fiierit,

et cum illo tradiderit proferens instrumenta Dominica

etiam quae diligenter fuerant occultala, capilulatam ar-

genteam, et lucernam argenteam, ita ut ei diceret Viclor

quidam :Mortuus fueras,si non illas invenisses.Hunc istum

Sylvanum, manifestissimum traditorem, pro magno cora-

memoratinepistola,

quamtibi scribit, a

SecundoTigisi-

tano primae sedis cpiscopo episcopum tunc ordinatum.

Quiescat ergo superba eorum lingua, et cognoscat crimina

sua, ne delirans loquatur aliena.Recita illictiam, sivolue-

rit, Gesta ecclesiastica ejusdem Sccundi Tigisitani in domoUrbani Donati hajjita, ubi confessos traditores judici Deo

dimisit, Donatum Masculitanum, Marinum ab Aquis Ti-

bihtanis, Donalum Galamenscm, cum quibus confessis

Iraditoribus memoratumtraditorem Sylvanum eis ordina-

vit episcopum. Recita illi Gesta apud Zenophilum con-

sularem,ubiNundinariusquidam diaconusiratus Sylvano,

quod ab eo fuerit excommunicatus, haec omnia judiciis

prodidit,quae certisdocumentiset responsionibu.s testium,

et recitatione Gestorura , et multarum epistolarum, luce

clarius consliterunt.

V. Multa sunt alia.quce illi recites, si non contentiose

agere, sed prudenter audirevoluerit : preces Donatistarum

ad Gonstantiaum, ut propler ipsam causara inter Afros

episcopos dirimendam judices ex Galiia episcopos mitte-



484 S. ATJGCSTINI EPISCOPI

ret. Litteras etiam ejusdem Imperatoris •, ubi episcopos

misit ad urbem Romam. Gesta quoque in urbe Roma, ubi

abepiscopisquosille miserat, causa cognita atquediscussa

est. Itemque alias litleras, ubi declarat memoratus Impe-

rator eos apud se de collegarum suorum judicio, id est,

episcoporum, quos ad urbem Romam miserat, fuisse

conquestos : ubi etiam alios episcopos voluit apud Arela-

tum judicare : ubi isti et ab ipsorum judicio ad eumdem

Imperatorem appellaverunt : ubi postremo causam interpartes ipse cognovit : ubi eos vehementissime detestatur

innocentia Cseciliani fuisse separatos. Qure si voluerit,

audiet, et tacebit, et desinet insidiari veritati.

VI. Quanquam nos non tam de istis documentis proesu-

mamus, quam de Scripturis sanctis, ubi haereditas Ghristi

usque ad terminos terrre promissa est in omnibus genli-

bus ; unde isti nefario schismate separati, jactant crimina

in palasam]messis Dominicae5

quae necesse est usque ad

finem permixta toleretur, donec ultimo judicio tota area

ventiletur. Unde manifestum est ista crimina seuvera seu

falsa non pertinere ad frumenta Dominica, quae per totum

agrum, id est, istum mundum, usque in finem saeculi

oporlet crescere, sicut non falsus Angelus in hujus errore,

sed Dominusin Evangelio loquitur^ Ideoque inGhristia-

nos innocentes, qui per totum orbem malis christianis

tanquam pahieae suae vel zizaniis permixti sunt, multa falsa

crimina,et vana jactantibus his miseris Donalistis merito

Deus reddidit, ut Maximianistas apud Garthaginem schis-

raaticos suos Primiani damnatores, extra Primianum bap-tizatores, post Primianum rebaptizalores universali conci-

lio suo damnarent : ut ex eorum numero post non parvum

tempus c|U()sdam i:i lionoribtis e|:)iscopatiis sui, Fclicia-

num Muslilanum et Praelexlalum Assurilanum cogenle

' IMatth. tiii, jo.



EPISTOLA 1.111. 485

Optato Gildoniano suscipcrcnt (42), cum omnibus, quos

damnali e^lra baptizavcrant. Quod si ab eis, quos ore pro-

prio tanquara scelcratos, et sacrilegos daninaverunt , et

quos illis primis scliismaticis , quos vivos terra obruit,

compararuiit, non maculanlur, cum cis rursus in honore

suo receplis communicant: evigilent aliquando, cogilent

quanta c.Tcilate et quanta insania dicant, orhem terrarura

ignotisAfrorum criminibus esse maculalum, et hoeredita-

tem Chrisli, quae promissa exhibila est in omnibus genli-

bus, peccatis Afrorum per contagionem communicationis

fuisse deletam : quando se nolunt deletos et maculatos

videri, dum eis communicant, quorum crimina cognita

judicarunt.

VII. Quapropter cum Paulus apostolus iterum dicat,

quia ipse Satanas transfigurat se in angelum lucis^ : unde

non esse mirum , si niinistri ejus transfigurant se sicut

rninistros justitiae : si vereistealiquem angelum viditerro-

ris nuntium, et de unitate catholica Chrislianos separare

cupientem, ipse passus est angelum Satanae transfiguran-

tem se velut angelum lucis. Si autem mentitur, et nihil

tale vidit, ipse est minister Satance, transfigurans se velut

ministrum justitioe. Et tamen ista omnia considerans, si

nimium perversus et pertinax esse noluerit, poterit ab

omni vel aliena vel sua deductione liberari. Nos enim per

occasionem tuam sine aliquo odio convenimus, hoc circa

eum scrvantes quod Apostolus dicit •, « Servum autem

» Doraini liligare non oportet: sed mitem esse ad omnes,» docibilem, patientem, in modestia corripientem diversa

» sentientes ^ ne forte det illis Deus poenitenliam ad cog-

» noscendam veritatem, et resipiscant de diaboli laqueis,

» capiivati ab ipso in ipsius voluntatem^. » Si ergo ali-

quid aspere diximus, non ad amaritudinem dissensionis,

' 2 Cor. XI,14. —

^

n Timir,

24.



486 S. A.UGUSTIWI EPISCOPI

sed ad correclionem dilectionis valere cognoscat. Incolu-

mis vivas in Christo dileclissime et honorabilis frater.

DE DUABUS EPfSTOLIS

PROXIME SEQUENTIBUS.

LIBRI II RETRACTATIONUM,

CAPUT XX,

LiBKi duo, quorum est titiilus, Ad Inquisitiones

Januarii , multa de sacraraentis conlinent disputata,

sive qucTR universaliter, sive qn?e partiliter, id est, non

peroeque in omnibus locis observat Ecclesia, nec taraen

commemorari omnia poluerunt, sed salis ad infjuisita res-

ponsum est : quorum librorum prior, epistola est, habet

quippe in capitequisad quem scribat, sed ideo inter libros

annumeratur hoc opus, (|uoniam sequens qui nomina

nostra non babet, m.ulto est prolixior, et in eomulto plura

tractantur. In primo igitur quod de manna dixi quia

unicuiqae secundum propriam voluntatem in ore sa-

piebat, non mihi occurrit unc!e possit probari, nisi ex

libro Sapienti8e',quem JuJcei non recipiunt in auctorita-

tem canonicam^ quod tamen fidehbus potuit provenire,

nonillis

adversus Deum murmuratoribus, qui profectoalias escas non desiderarent, si hoc eis saperet mannaquod vellent. Hoc opus sic incipit : Ad ea quce me in-

terrogasti.

^ Sap. XVI, 10.



EPISTOLA LIV. 487

AD INQUISITIOINES JANUARII

LIBERI,

SEU

EPISTOLA LIV*.

Dilectissimo fillo JANUARIO AUGUSTINUS in Domino salulem.

Augiistinus Januario respondetj docens quid agen-

duni sit in iis, in quibus regionum aut ecclesiarum

consuetudines variantj et in quibus consentiuntputa de sacramentis ) festis diebus, jejunio et Eu-cliaristia.

I. Ad ea quae me interrogasti, mallem prius nosse quid

interrogatus ipse responderes : ita enim vel approbando

vel emendando responsiones tuas multo brevius possemrespondere, et te facillime aut confirmare, aut corrigere.

Hoc quidem, ut dixi, mallem. Sed tamcn ut nunc respon-

derem, malui longiorem facere sermonem, quam dilatio-

nem. Primo itaque teuere te volo, quod est hujus dispu-

tationis caput, Dominum nostrum Jesum Christum, sicut

ipse in Evangelio loquitur, lcni jugo suo nos subdidisse

et sarcinae levi ^: unde sacramentis numero paucissimis,

observatione faciUimis, significatione pra?stantissimis, so-

cietatem novi populi coOigavit, sicuti est baptismus Tri-

nitatis noraine consecratus, communicaliocorporiset san-

' Alias cxxviii. quje autem l^v eiat:, nunc cf,;i!. —Sciipta civca anniun

4oo. —> Matth, XI, 3o.




guinis ipsius, et si quid aliud in Scripturis canonicis coni-

mendatur, exceptis iis quoe servitutem populi veteris pro

congruentia cordis illorum et prophetici temporis onera-

bant, quce et in quinque libris Moysi legunlur.Illa autem

quae non scripta, sed tradita custodimus, qure quidem

toto terrarum orbe servantur, dalur intelligi vel ab ipsis

Apostolis, vel plenariis Conciliis,

quorum est in Ecclesia

saluberrima auctoritas, commendata atque statuta reti-

neri, sicuti quod Domini passio et resurrectio et ascensio

in coelum, et adventus de ccelo Spiritus sancti, anniversaria

solemnitatecelebrantur, et si quid aliud tale occurritquod

servatur ab universa, quacumque se diflundit Ecclesia.

II. Alia vero quoe per loca terrarum regionesque varian-

tur, sicuti est quod alii jejunant sabbato, aJii non : aiii

quolidie communicant corpori et sanguini Domini , alii

certis diebus accipiunt : abbi nullus dies praetermittitur,

quo non oiFeratur, alibi sabbato tantum et Dominico,

ilibi tantum Doroinico : et si c|uid aliud hujusmodi ani-

madverti potest, totum hoc genus rerum liberas habet

observationes : nec disciplina uila est in his melior gravi

prudenlique Christiano,quam

ul eomodo

agat, quo agere

viderit ecclesiam ad quem forte devenerit. Quod enim

neque contra fidem, neque contra bonos mores esse con-

vincitur, indifferenter est habendum, et propter eorum

inter quos vivitursocietatem servandum est.

III. Credo te aliquando exraeaudisse, sed tamenetiam

nunc commemoro. Mater mea Mediolanummeconsecuta,invenit ecclesiam sabbato non jejunantem, coeperat per-

turbari et fluctuare quid agerct : cum ego talia non cura-

bam, sed propter ipsam consului de hac re beatissimae

memorise virum Ambrosium : respondit mihi nihil se do-

cere me posse, nisi quod ipse faceret, quia si melius nos-

set, id potius observaret. Cumque ego putassera nuUa red-



EPISTOLA LIV. 489

dita ratione auctoritate sola sua nos voluisse admonere ne

sabbato jejunaremus, subscculusest, et ait mihi : « CumRomam venio, jejuno sabbato : cum hic sum , non je-

juno. Sic eliam tu, ad quam forte ecclesiam veneris

ejus morem serva, si cuiquam non vis esse scandalo, nec

quemquam tibi. » Hoc cum matri renuntiassem, liben-

ter amplexa est. Ego vero de hac sententia eliam alque

etiam cogilans, ita semper habui, tanquam eam ccelesuoraculo acceperim. Sensi enim saepe dolens et gemens mul-

tas infirmorum peturbationes fieri , per quorundam fra-

trum contentiosam obstinationem , vel superstitiosam ti-

miditatem, qui in rebus hujusmodi, quae neque Scriplurae

sanctae auctorilate, neque universalis Ecclesioe tradilione,

neque vitne corrigendae utilitate, ad certum possunt ter-

minuni pervenire (tantum quia subest qualiscumque ra-

tiocinalio cogitantis, aut quia in sua patria sic ipse con-

suevit, aut quia ibi vidit, ubi peregrinationem suam quo

remoliorem a suis , eo doctiorem factam putat) tam litigio-

sas excitant quaestiones , ut nisi quod ipsi faciunt, nihil

rectum existiment.

IV. Dixerit aliquis non quolidie accipiendam Eucharis-

tiam : quaesieris quare? Quoniam , inquit , eligendi sunt

dies quibus purius homo conlinentiusque vivit, quo ad

tantum sacramentum dignus accedat. « Qui enim mandu-

» caverit indigne, judiciumsibiinanducatet bibit'. » Alins

contra : Imo, inquit, si tanta est plaga peccati , atque

impetus morbi ut medicamenta talia differenda sint, auc-toritate Antistitis debet quisque ab altario removcri ad

agendam poenitentiam^ et eadem auctoritate reconciliari.

Hoc est enim indigne accipere , si eo tempore acci-

piat, quo debet agere pcenitentiam , non ut arbitriosuo,

cum libet , vei auferat se communioni , vel reddat, Caete-

' 1 Cor XI, ag.



490 S. ATIGIJSTINI EPISCOPI

rum peccata si tanta non sunt, ut excommunicandus quis-

quam homo judicetur, non se debet a quotidiana medicinaDominici corporis separare. Reclius inter eos fortasse quis-

piam dirimit litem, qui monet ut praecipue inChristi pace

permaneant : faciat autem unusquisque quod secundum

fidem suam pie credit esse faciendum, Neuter enim eorum

exhonorat corpus et sanguinem Domini, sed saluberrimum

sacramentura certatim honorare contendunt. Neque enim

litigaverunt inter se, aut quisquam eorum se alteri prse-

posuit, Zachseus etille Centurio% cura alter eorura gau-

dens in domum suam susceperit Dominum , alter dixerit5

« Non sura dignus ut intres sub tectura meum* : » amboSalvatorem honorificantes diverso et quasi contrario modoambo peccatis miseri, ambo misericordiam consecuti. Va-

let etiam ad hanc simihtudinem qviod in primo populo

unicuique manna secundum propriara voluntatera in ore

sapiebat^, sic uniuscnjusque in corde Christiani sacra-

mentura ilind, quod subjugatus est mundus. Nam et iile

honorando non audet quotidie sumere, et iJle honorando

non audet ullodie prsetermittere. Contemptumsoium non

vult cibus isle, sicut ncc manna fastidiura. Inde enim et

Aposlolus indigne dicit acceptum ab eis, qui hoc non dis-

cernebant a coeteris cibis veneratione singulariter debita.

Continuo quippe cnm dixisset : « Judicium sibi mandu-» catet bibit; » addidit ut diceret, « non dijudicans cor-

)) pus Domini'* :» quod satis tolo ipso loco in Epistola ad

Corinlhios prima , si dlligcnter attendatur, apparet.V. Sit aiiquis peregrinus in eo forte loco, ubi perseve-

rantes in observatione Quadragesimae, nec quinta sabbati

lavant, relaxantve jejunium:Non, inquit, hodiejejunabo.

Quoeritur causa : Quia non fit, inquit, in palria mea.Quid

' Luc. XIX, 6.— ' Matth. vm, 8.-3 Vlde Retract. lib. n, cap. 20.—4 I Cor. xr, 29.



EPI5T0LA LIV. 491

alind ille,nisi consuetudinem suam consnetudini altcrius

prapponere conatur ? Non enim mihi de libro Dei hoc reci-

taturus est, aut universse quacumque dilatatur Ecdesiae

plenavocecertabit, autostendetistum contra fidem facere,

seauteni secundiim fidem, moresque hincoptimos aut il-

lum violare, aut secustodircconvincet. Yiolantsane quie-

tem etpacem suam de superflua quaestione rixando. Mal-

lem tamen in rebus hujusmondi , ut et ille in hujus et hic

in illius patria ab eo quod cseteri faciunt non abhorreret.

Si vero ctiam in aliena patria cum peregrinaretur, ubi ma-

jor et frequentior et ferventior est populus Dei, vidit,

verhi gratia , bis offerri quinta sabbati hebdomadae ultimoe

quadragesimae, et manc et ad vesperam •, veniensque in

patriam suam, ubi in fine diei mos est offerri male atque

illicilc fieri contendat, quoniam alibi aliter ipse viderit,

puerilis est istesensus, cavendus in nobis, tolerandus in

ahis, corigendus in nostris.

YI. Prima ergo inquisitio tua, quam in commonitorio

posuisli, ex quo trium istorum generum sit, attende. Quae-

ris enim his verbis, « quid per quintam feriam ultimse

hebdomadis Quadragesimae fieri debeat, an ofFerendum

sit mane, et rursus post coenam ,propter illud quod dic-

tum est, « Similiter postquam ccenatum est : » an jejunan-

dum, et post ccenam tantummodo otferendum : an etiam

jejunandum, et post oblationem , sicut facere solemus,

coenandum. » Ad haec itaque ita respondeo, ut quid horum

sit faciendum , si divinae Scripturae praescribit auctoritas ,

non sit dubitandum quin ita facere debeamus utlegimus,

utjam non quomodo faciendum, sed quomodo sacramen-

tum intelligendum sit, disputemus. Similiter etiam si quid

horum tota per orbem frequentat Ecclesia. Nam et hinc

quin ita faciendum sit, disputare insolentissimae insaniae

est. Sed neque hoc , neque iliud inest in eo , quod tu quae-




ris.Restat igitur utdeil!otertiogeneresit,quodperloca re-

gionesquevariatur.FaciatergoquisquequodineaeccIesiainquam vciiit,invenerit.Nonenimquidqiiam eorumcontra fi-

demfit, aut contra mores, hinc velinde meliorcs. Hisenim

causis, id est, aut propter fidem, aut propter mores, vel

emendari oportet qnod perperam fiebat, vcl institui quod

non fiebat. Ipsaquippe mutatio consueludinis, etiam quse

adjuvatutilitate,

novitateperturbat.Qnapropterquaeutilis

non est, perturbationeinfructuosa consequenter noxia est.

VII. Nec ideo putari debet institutum esse multis locis,

ut illo die post refectionera offeratur, quia scriptum est :

« Identidem et calicem post coenam dicens, » etc. Ipsam

enim potuit appellare coenam , qua jam corpus acceperant,

utdeindecalicemacciperent. Apostolasnamquealibi dicit

« Convenieutibus ergo vobis in unum , non est Dominicam

» coenam manducare^, » hanc ipsam acceptionem Eucha-

ristiae Dominicam coenam vocans. Illud magis movere po-

tuithomines, utrum jara refecti die illa vel oflerrent vel

sumerent Eucharistiam, quod in Evangilio dicitur : u Cum» autem illi manducarent, accepit Jesus panem et bene-

» dixit 5 » cum eliam superius dixisset ; « Cum sero autem» factumesset, recumbebatcumduodecim, etmanducau-

» tibus eis dixit, Quoniam unus ex vobis tradet me*. »

Postea enim tradidit s.-icramentum. Et liquido spparet,

quando primura acceperunt discipuli corpus et sanguinem

Domini, non eos accepisse jejunos.

VIII.Numquid tamen

propterea calumniaudum est

universne Ecclesiae (juod a jejunis semper accipitur? Ex

hoc enim placuit Spirituisancto, ut in honorem tanti sa-

cramenti in os Christiani prius Dominicum corpus intra-

ret, quam caeteri cibi : nam ideo per universum orbem mos

iste servatur. Nequeenimquia post cibos dedit Dominus,

' i Cor. xj, 20. et BeJa vulgalus in eamdcm epistolam —* Matth, xx, .>o ct26.



EPlSTOLl LIV. 493

propterea pransi aut coenati fiatrcs ad illud sacramentum

accipiendum convenire debent, aut sicut faciebant quos

Aposlolus arguit el emendat, mensis suis ista miscere.

Namque Salvator quo vehementiuscom.mendaretmyslerii

illius altiludinem , ullimum lioc voluit altius infigere

cordibus et memoriae discipulorum , a quibus ad passio-

nem digressurus erat. Et ideo non praecepit quo deinceps

ordine sumeretur •, ut Apostoiis ,pcv quos ecclesias dispo-

situruserat, servarethunc locum. Nam si hoc illemonuis-set, ut post cibos ahos semper acciperetur, credo quodeum morem nemo variasset. Cum vero ait Apostolus de

hocsacramentoloquens? «Propterquod, fratres, cum con-

» venitis ad mandacandum, invicem expectate. Si quis

» esurit, domi manducet, ut non adjudicium convenia-

» tis,»

slatim subtexuit:

« Coetera autem cum venero» ordinabo^ » Unde inleUigi datur, (quia mullum erat,

ut in epistola totum illum agendi ordinem insinuaret,

quem universa per orbem servat Ecclesia) ab ipso ordina-

tum essequod nulla morum divcrsitate variatur.

IX. Sed nonnullos probabihsqua^dam ratiodelectavit, ut

unocertodieper annum, quoipsam coenam Dominus de-

dit, tanquam ad insigniorem commemorationem post cibos

oflerri et accipihceat corpus et sanguinem Domini. Ho-

nestius autem arbitror ea hora fieri, ut qui etiam jejunave-

rit, post refectionem, quaehora nona fit, ad oblationera

possit occurrere. Quaproptcr neminem cogimus ante Dom-inicamillam coenamprandere, sed nuUi etiamcontradicere

audemus : Hoc tamennon arbitror institutum, nisi quia

plures et prope omnes in plerisque locis eo die lavare con-

suerunt.Et(|uia nonnuJri etiani jcjnniumcustodiunt, mane(ir ilnr propt(.'r pryndcntes , (luia jcjuni;! simul el l.iv^cra

tolcrare non possunL 5 ad vespcram vero proplerjijunantcs.

' I Co'- X), 20 et 34.



494 S. AtJGUSTINI EPISCOPl

X. Si autem quoeris , cur eliam lavandi mos ortus sit;

nihil mihi de hac re cogitanti probabiliusoccurrlt, nisi quia

baptizandorum corpora per observationem quadragesimoesordidata, cum offensione sensus ad fontem tractarentur,

nisi aliqua die lavarentur. Istum aulem diem potius ad hoc

electum, quo coena Dominica anniversarie celebratur. Et

quia concessum est hoc baptismum accepturis, multi

cum his lavare voluerunt, jejuniumque relaxare. His ut

potui disputatis, moneo ut ea quoe proelocutus sum serves

quantum potes , ut decet Eccksiae prudentem ac pacifi-

cum fdium. Aha quas interrogasti, si Dominus voluerit,

alio tempore expediam.

AD INQUISITIONES JANUARII

LIBER II,

SEU

EPISTOLA LY\

De ritihus Ecclesice , vel iis qiios negligi nefas est,

vel iis qiii tollendi sant , si citra niajiis incommO'dum liceat.

I. Lectis litteris tuis, ubi me commonuisti ut del)itura

redderem de residuis enodandis quoestionibus, quas jam

longe ante qusesiveras, gratissimum mihi alque charissi-

mum desiderium studii tui amplius differri, tolerare non

' Alias cxix. quse autem tv erat, nunc cxvii. —Sciipta aliquanto post su-

pGiior. Epis^t.



EPISTOLA LV. 495

potui, et quamvis in mcdiis acervis ocoupationum mearum,hancfcci pra3cipuam_, ut ad ea quoe intcrrogasli responde-

rem tibi. Diutius autem de tua epislola disputare nolo, nehoc ipsum me impediat jam tandem reddere quod debeo,

II. Quoeris quoe causa sit, « cur anniversariusdies cele-

brand;e Dominicae passionis, nonadeumdem rcdeat anni

diem , sicut dies qua traditur natus. » Et deinde subjun-

gis , « sihoc fit propter sabbatum et lunam,

quid sibi veht

in hac re observatio sabbati et luna3. » Hic primum opor-tet noveris diem Natalem Domini non in saeramento ccle-

brari,sed tantum in mcmoriam revocari quod nalus sitac

per hoc nihil opus erat, nisi revolutum anni dicm,

quoipsa res acta est , festa devotione signari. Sacramentum est

autem in ahqua celebratione , cum rei gestae commemo-ratio ita fit, ut ahquid etiam significari intelligatur, quodsancle accipiendum est. Eo itaque modo agimus Pascha,

ut non solumin memoriam quod gestum est revocemus,

id est quod mortuus est Christus et resurrexit, sed etiara

caetera quoe circa ea attestantur ad sacramenti significa-

tionem nonomittaraus. Quia enim,sicut dicit Apostolus :

« Mortuus est propter dehcta nostra, et resurrexit prop-

» ter justificationem nostram • : » transitusquidara demorte

ad vitara in illa passione Domini et resurrectione sacratus

est. Nara etiam vocabulum ipsum quod « Pascha » dicitur,

non graecura , sicut vulgo videri solet (43), sed hebraeura

esse dicunt, quilinguam utramque noverunt. Neque enim

a passione, quoniara graece Tiacj/siv dicitur pati , sed ab eo

quod transilur, ut dixi , de morle ad vitam , hebraeo verbores appellata est : in quo eloquio Pascba transitus dicitur,

sicut perhibent qui hoc sciunt. Quod voluit etipse Domi-

nus tangere cum dicit.^ « Qui credit in me, transiet de

» morlead vitam-. « Et maxiraeidem Evangelista hoc ex-

' Rom. V, 24. —' Joan. v, 24.



496 s. AuGusTiisri episcopi

primere voluisse intelligitur, cum de celebraturo Domino

Pascha cum Discipulis suis , ubi coenam eis mysticam de-

dit : u Cum vidisset, inquit, Jesus qnia venit ejus hora

» iit transiret de mundo ad Patrem', » Transilus ergo de

hac vita mortali in aliam vitam immortalem (hoc est enim

de morte ad vitam) in passione et in resurrectione Domini

commendatur.

III. Hic transitns a nobis modo agitur per fidem,

quae

nobis est inremissionem peccalorum, in spemvit,Te<'elernGe,dihgentibus Deum et proximum; quia « fides per dilec-

» tionem operatur -5 et justus ex fidevivit^. Spes autem

» quae videtur, non est spes. Quod enim videt quis,

quid

» sperat? Si autem quod non videmus speramus, per pa-

» lientiam expectamus^ : » secundum hanc fidem, etspem

et dilectionem, qua coepimus esse sub gratia ^, jam com-

mortui sumus cum Christo. et consepulti ilH per baptis-

mnm in mortem, sicut dicit Apostolus : « Quia et vetus

» homo nostersimul crucifixus est cum illo^; » et resur-

reximus cum illo : « quia simul nos excitavit , et simul

» sedere fecit in coelestibus. » Unde est etilla exhortatio;

« Si autem resurrexistis cum Christo, qua? sursum sunt

» qucerite , ubi Christus est ad dexleram Dei sedens • quse

» sursum sunt sapite , non quae super terram ''. » Sed quod

sequitur et dicit : « Mortui enim estis, et vita vestra ab-

» scondita est cum Christo in Deo. Cum Christus appa-

» ruerit vita vestra, tunc et vos apparebitis cum illo in

» gloria^ : » satis indicat quid velit intelligi; quia nunc

transitus noster de morte ad vitam , qui fit pcr fidem , speperagitur futuraein fme resurrectionis et gloriae, cum cor-

ruptibile hoc, id est, caroista in qua gemimus modo, in-

• Jo.in. x\i\, T. — ' r.al. V, 6. —^ Uib.ic. n, 4- ^ V\om vin, 24.

—* Deba vulgatus. Coloss. 111. —^ Roni. vi, G. —7 Coloss. m, i.

« iLid. 3.



EPISTOLA LV. 497

duet incorruplionem , et mortale hoc induet immortalita

tem^ Nunc cnim quidem jam habemus primitias SpiritUb

per fidem, sed adhuc in nobis ipsis ingemiscimus-, adop-

tionem cxpectantes redemptionem corporis nostri. « Spe

» enim salvi facti sumus. » In hac spe cum sumus , corpus

quidem mortuum est propter peccatum , spiritus autemvita est propter justitiam. Sedvidequidsequitur : « Si au-

)) tem Spiritus ejus , inquit, qui suscitavit Jesum a mortuis

» habitat in vobis : cjui suscitavit Christum a mortuis, vi-

)) vificabit et mortaha corpora vcstra per inhabitantem

)> Spiritum ejus in vobis^. )) Hoc igitur universa Ecclesia,

qune in peregrinatione mortalitatis inventa est, expectat in

fine sseculi quod in Domini nostri Jesu Christi corpore

prccmonstratum est,

qui est ex mortuis primogenitus, quia

ct corpus ejus cui caput est ipse, non nisi Ecclesia est.

IV. Nonnulh enim attendentes verba quae assidue dicit

Apostokis5

quia et mortui sumus cum Christo, et resur-

reximus cum eo •, nec intelhgentes quatenus dicantur, ar-

bitrati sunt jam factam esse resurrectionem , nec ullam

uherius in fnie temporum esse sperandam. « Ex quibus est,

)) inquit , Hymenaeus et Philetus , qui circa veritatem aber-)) raverunt, dicentes resurrectionem jam factam esse, et

)) fidem quorumdam subverterunt*. )) Idem Apostolus eos

arguens detestatur, qui tamen dicit nos resurrexisse cumChristo. Unde, nisi quia hoc per fidem, et spem, et dilectio-

nem factum esse dicit in nobis , secundum primitias Spiri-

tus? Sed quia spes, quse videtur, non est spes% et ideo

siquod nou videmus speramus, per patientiam expecta-

mus ^ restat utique redemptio corporis nostri, quam ex-

pectantes in nobismetipsis ingemiscimus. Unde est et illud5

« Spe gaudentes, in trlbalatione patientes;^. )>

I Cor. XV, 5'. — ' Rom. vin, 23. —' IbiJ. 1 1 .— '• 2 Tiiii. n, 17.—

5 Roni. Viii, 24. —*^ Iil- xi'j i"?-

txi.v. 32



498 8. AUGlfSXIMI EPI4C0P1

V. Haec igitur innovatio vitae nostrae est quidam tran-

situs de morte ad vitam,

qui primo fit per fidem , ut in

spe gaudeamus , et in tribulatione patientes simus , dumadhuc exterior noster homo corrumpitur, sed interior re-

novatur de die in diem. Propter ipsum initium novae vilse,

propternovumhominemquemjubemurinduere, etexuere

veterem^ ; expurgantes vetus fermentum, ut simus nova

conspersio ,quoniam Pascha nostrum immolatus est Ghris-

tus : propter hanc ergo vitse novitatem , primus mensis inanni mensibus celebrationi huic atlributus est. Nam et

ipse dicitur <f mensis novorum ^. » Quia vero in toto tem-

pore saeculi nunc tertiumtempusapparuit, ideo resurrcc-

tio Domini triduana est. Primum enim tempus est ante

Legem , secundum sub Lege , tertium sub gratia , ubi jam

wanifeslatio est sacramenti prius occulli in prophetico

aenigraate. Hoc ergo et in lunari numero significatur5

quia

enim septenarius numerus soletin Scripturisadquamdam

perfectionem mysticus apparere, tertia hebdomada lunae

Pascha celebratur, qui dies occurrit a quarta-decima in

vicesimam-primam.

VI. Est illic et aliud sacramentum,

quod si tibi obscu-

rum fuerit, quia in talibus inquisitionibus minus eruditus

es, non contristeris : nec ideo me putes meliorem, quia

haec in studiis puerilibus didici. « Qui enim gloriatur, in

» eo glorietur, inquit, scire et intelhgere, quoniam ego

» sumDominus^. wNonnulli ergo studiosi tahum rerum

quaesiverunt multa de numeris et motibus siderum. Et qui

subtihus ista scrutati sunt , incrementa et decrementa lu-

naria ex conversione globi ejus conjecerunt, non quod

aliquid subctantiae vel accedat ei cum augetur, vel decedat

eum minuitur, quod delira imperilia Manichaei opinantes,

repleri eam dixerunt, sicut replelur navis, ex fugiliva

' I Cor. V, 7. —2 Exod. xiii, 23. —^ Jerem. ix, 2^^.



EPISTOLA LV. 499

Dei parte, ciuam commixtam principibiis tenebrarum et

eorum sordibus inquinatam corde atque ore sacrilego et

credere et loqui non dubitant. Hinc ergo implcri lunamdicunt, cum eadem pars Dei magnis laboribus ab inqui-

namento purgata, de toto raundo atque omnibus cloacis

fugiens , rcdditur Deo lugenli dum redeat : repleri vero per

mensem dimidium , et alio dimidio in solem refundi, ve-

lut in aliam navem. Nec tamen inter istas anathematizan-

das blasphemias ahquid unquam fingere potuerunt, curvel incipiens lucere, vel desinens corniculato lumine ful-

geat , aut cur a dimidio mense incipiat minui , et non ad

refundendum plena perveniat.

YII, IJh autem qui haec certis numeris indagarunt , ita

ut et defectus sohs et lunae non solum cur fierent, sed

etiam quando futuri essent longe ante praedicerent , eteos determinatis intervalhs temporum canonica supputa-

tione praefigerent , litterisque mandarent,

quas modo qui

legunt atque intelligunt, nihilominus eos praedicunt, nec

aliter aut ahas accidunt quam prsedicant. Tales ergo (qui-

bus non est ignoscendum , sicut sancta Scriptura dicitj

quia « cum tantum valerent utpossent sestimare sseculum,

» Dominum ejus , » quem supphci pietate possent , « non)) facilius invenerunt^),)) ex ipsis eornibus lunae quse asolo

aversa sunt , sive crescentis sive decrescentis , conjecerunt

eam vel a sole illustrari, et quanto magis ab eorecederet,

tanto magis ab ea parte quae terris apporet , radios ejus

excipere : quanto autem ad eum magis post dimidium

mensem ex alio semicirculo propinquaret , tanto magis a

superiori parte illustratam , ab ea parle quam terris adver-

teret non posse excipere radios, et propterea videri de-

crescere : vel si haberet suum lumen, id habere ex una

parte in hemisphaerio,

quara partera cum recedens a sole

« Sap. xiii, 9

32.



500 S. AlGUSTINI EVISCOI'!

paulatim tcnis ostcnderct, donec totam ostenderct, fjiiasi

aiigmenta raonslrare, dum non addatur quod dccrat , scd

prodatur quod inerat ; ac rursus paulatim abscondcre quod

patebat , et ideo videri decrescere. Sed quodlibet borum

sit duorum, ilbid certe manifcstum est, et cuivis advcr-

tenti facile cognitum,

quod luna non augeatur ad oculos

nostros , nisi a sole recedendo , neque minuatur, nisi ad

solem ex parte aba propinquando.

VJII. Attende nunc quod in Proverbiis legitur^ n Sa-

» piens sicut sol pcrmauet , stultus autem sicut luna mu-» tatur^ » Et quis est sapiens qui permanet, nisi sol ille

justitire de quo dicitur : « Ortus est mibi sol justitise : »

et cjuem sibi non fuisse ortum in die novissima plangentes

impii dicturi sunt; « Et juslitiae lumen non hixit nobis,

» et sol non ortus est nobis^(44). » Nam istum carnis

oculis visibilem solem oriri facit super bonos et malos

Deus, qui etiara pluit super justos et injustos. Ducuntur

autem saepe cx rebus visibilibus ad invisibilia congrua? si-

militudines. Quis est ergo ille stultus, qui tanquam luna

mutalur , nisi Adam in quo omnes peccaverunt ? Anima(|uippe bumana recedens a sole justitise , ab illa scilicet

interna contemplatione incommutabilis veritatis , omnes

vires suas in externa convcrtit, et eo magis magisque obs-

curaturin interioribus ac superioribus suis : sed cum re-

dirc coeperit ad illam incommutabilem sapientiam, quanto

magis ei appropinquat affectu pietalis, tanto magis exte-

rior homo corrumpitur, sed interior renovatur de die in

diem , oranisque lux illa ingenii, quae ad inferiora verge-

bat, ad superiora convcrtitur^ et a terrenis quodam modoaufertur , ut magis magisque huic sneculo moriatur, et vita

ejus abscondatur cum Gbristo in Deo.

IX. Mutatur ergo in deterius ad exteriora progrediens,

' Eccli. xxvii, ]"?.. — 2 s^p. Y^ (5.



EPISTOLA LV. 601

et iri vita sun projiciens intima siia •, cL licc lciia; , id esl,

eis ((ui terrena sapiunt , melius videtur, cum laudatur

peccator in desideriis animoe sucne, et (pii iniqua gerit , be-

nedicitur. Mutatur aulem in melius , cum intentionem

suamet gloriam a terrenis, qure in hoc soecuio apparent,

paulatim avertit, ct ad superiora at.quc interiora convertit •,

et hoc terrae , id est, eis, qui terrena sapiunt, deterius vi-

detur. Unde illi impii postremo infructuosam agentes pcje-

nitentiam, etiam hoc inter muha dicturi sunt, « li sunt

» (|uos aliquando habuimus in derisum et in simihtudi-

» nem improperii : nos insensati vitam illorum festimaba-

» mus insaniam ^ » Ac per hoc Spiritus sanctus de visibi-

libus ad invisibiha, et dc corporalibus ad spiritaha sacra-

menta simihtudinem ducens, transitum iihuii de ahavila

in aham vitam , ([uod Pascha nominalur, a quarta-decimaluna voluit observari , ut non solum propler tempus ter-

tium, cjuod supra commcmoravi,

quia inde incipit hebdo-

mada tertia ; sed etiam propter ipsam conversionem ab

exterioribus ad interiora , de luna simihtudo assumeretur :

us^jue ad vicesimam vero et primam,

propter ipsum nu-

merum septenarium, quo universitatis significatio soepefiguratur , c|ui etiarn ipsi Ecclesiae tribuitur

,propter inslar

universitatis.

X. Ideo Joannes apostolus in Apocalypsi ad septem

scribit ecclesias. Ecclesia vero adhuc in ista mortahtate

carnis constituta ,propter ipsam mutabiliiatem , lunîe

nominein Scripturis signatur. Unde est ilhid •, « Parave-

)) runt, sagittas suas inpharetra, ut sagittent in obscura

» luna rectos corde'*. » Prius enim quam fiatillud, quod

dicit Aposlolus : « Cum Christus apparuerit vita vestra

» lunc et vos apparebitis cam ipso in gloria" , » obscura

videtur Ecclesia in tempore peregrinationis suee, inter

' Snp. V, 3. —' Ptal. x, 3, juKta LXX. —^ Coloss. lu, 4-



502 .S AUGCSTINl EPISCOPI

mullas iniquitates gcmens 5 et tunc sunt timendse insidiae

fallacium seductorum,

quas nomine sagittarum intelligi

voluit. Unde alio loco propter nuntios fidelissimos veri-

tatis,

quos ubique parit Ecclesia , dicitur : « Luna testis

» in coelo fidelis^ » Et cum de regno Domini Psalmista

cantaret ; a Orietur , inquit , in diebus ejus justitia et

)) abundantia pacis, donec interficiatur luna^ : » id est,

abundantia pacis in tantum crescet, donec omnem muta-

bilitatem mortalitatis absumat. Tunc novissima inimica

destruetur mors , et quidquid nobis resistit ex infirmitate

carnis, unde nobis perfecta pax nondum cst, consumetur

omnino , cum corruptibile boc induerit incorruptionem,

et mortale hoc induerit immortabtatem. Unde et iibus

civitatis muri,

quae Jericho appellatur,

quae in hebraeo

eloquio luna interpretari dicitur, septimo circuitu circum-acta Testamenti arca corruerunt. Quid enim nunc aliud

agit annuntiatio regni coelorum,

quam circumactio arcae

significavit , nisi ut omnia munimenta mortalis vitae , id

est, omnis spes hujus saeculi, quae resistit spei futuri

saeculi , in dono septenario Spiritus sancti per liberum

arbitrium destruatur? Ob hoc enim circumeunte arca,

non impulsu violento illi muri cediderunt, sed sponte.

Sunt et alia testimonia Scripturarum,

quae nobis ingerunt

per commemorationem lunse Ecclesiae significationem

quae in ista mortalitate ab illa Jerusalem , cujus cives

sancti Angeli sunt, in serumnis et laboribus peregri-

natur.

XI. Non ideo tamen putare debent stulti,

qui nolunt

in melius commutari , adoranda esse illa luminaria,

quia

ducitur excisaliquandosimilitudo addivina mysteria figu-

randa : ex omni enim creatura ducitur. Nec ideo debe-

mus in sententiam damnationis irruere_,

quse ore aposto-

' Psal. i.xxxviii, 38. —^ i,i_ i,xx\, 7. —^ Jome, vi, i5.



EPISTOLA LV. 603

lico de quibusdam profertur, qui coluerunt, etscrvierunt

creaturae potius (juam Creatori,

qui est benedictus in sse-

cula^ Sicut enim non adoranius pecora, quamvis dictus

sit Christus et agnus et vitulus^ •, nec feram,

quia dictus

est leo de tribu Juda ^5 nec lapidem

,quia petra erat Chris-

tus 5 nec montem Sion,

quia in ipso figuratur Ecclesia *:

sic nec solem nec lunam,

quamvis cx ea coelesti crealura

sicut ex multis terrestribus , sacramentorum figurae ad in

formationes mysticas assumantur.

XII. Quapropter Mathematicorum deliramenta cumdetestatione irridenda sunt ; quibus cum objecerimus vana

commenta, unde homines in errorem praecipitant, quo

prius praecipitati sunt,

garruli sibi videntur, cum dicunt

nobis, Cur et vos ad soHs et lunae computationem Pascha

celebratis? quasi nos ordines siderum, aut vicissitudines

temporum a summo atqueoptimo Deoconditas arguamus,

et non eorum perversitatem,

quae rebus sapientissime

conditis ad stultissimas opiniones abutitur. Nam si Mathe-

maticos nubis conlradicturus est de sideribus et lumina-

ribus coeh ad sacramenta mystice figuranda similitudines

ducere , contradicant et augures ne dicatur nobis : « Es-

)) tote simpHces ut columbae. )> Contradicant et marsi, ne

dicatur nobis 5 « Astuti sicut serpentes^. )) Contradicant

histriones, ne in Psalmis citharam nominemus. Aut quia

ex his rebus ad mysteria verbi Dei, simiUtudinum signa

sumuntur, dicant , si placet, vel auspicia nos captare, vel

venena conficere , vel theatricas affectare luxurias ,quod

deraentissimum estdicere.

XIII. Non igitur nos de sole et luna, annuis mens-

truisve temporibus actionum nostrarum eventa conjici-

mus , ne in vitae humanae periculosissimis tempestatibus

' Rora. 1, 25. —2 Joan, i, 29. —^ Ezech. xuii, 19. —4 Apoc. v, 5'.

MaUh. XXI, 42. I Petr. n, 4 —^ Matlh. x, 16.



504 s. ArGusTim episcopi

tanquam in scopulos miserae serviuuis illisi , et lil)ero ar-

lîtrio naufVagemus : sed ad rem sacrate significandam si-

militudines aptas religiosissima devotione suscipimus, sicut

de caetera creatura, de ventis , de mari, de terra, de vo-

latilibus , de piscibus , de pecoribus , de arboribus , de

horainibus , ad sermonem quidem multipliciter, ad cele-

brationem vero sacramentorum jam Christiana libertate

parcissime ; sicut de aqua , de f rumento , de vino , de oleo.

In servitute autem veteris populi etiam multa celebrariimperata sunt, quse nobis tantummodo intelligenda tra-

duntur. Non itaque dies observamus et annos et menses

et tempora , ne audiamus ab Apostolo : « Timeo vos ne

» forte sine causa laboraverim in vos^ » Eos enim cul-

pat qui dicunt : Non proficiscar hodie, quia posterus dies

est , aut cjuia luna sic fertur : vel,

proficiscar ut prospera

cedant,

quia ita se liabet positio siderum. Non agam hoc

mense commercium , cjuia illa slella mihi agit mensem :

vel agam, (juia suscepit mensem. Non plantem hoc anno

vineam,

quia bissextus cst. Non autem quisquam sapiens

arbitretur observatores tcmporum reprehendendos, qui

dicunt : Non proficiscar hodie, quia tempestas exorta estj

aut non navigem , quia adhuc sunt hybern<Te reliquiae5

aut terapus seminandi est, quia imbribus auturanahbus

terra satiata est : vel si qui forte alii naturales efFectus

circa motum aeris et humores ad variandas temporumqualitates in siderum ordinatissima conversione notati

sunt, de quibus dictum est cum conderentur? « Et sint

» in signis, et temporibus, et in diebus et in annis*^. » Si

qu.ie autem figurae similitudinum non tantum de coelo et

de sideribus , sed etiam de inferiori creatura ducuntur ad

dispensationem sacramentorum , eloquentia qu.Tedam est

doctrinse salutaris, movendo affectui diseentium accommo-' Gal. IV, II. —^ Gen. j, iq-



EPISTOLA LV. 505

data a visibilibus ad iiivisibilia , a corporalibus ad spirita-

lia , a temporaJibus ad oeterna.

XIV. Ncc quisquam nostrum attendit quod co tem-

pore, quo Pascha celebramus , sol in ariete est, sicut illi

appellant quemdam siderum locum , ubi revera mense

novorum solinvenitur : sed sive ilii arietem, sive aliquid

aliud eamdem partem coeli vocare voluerint , nos de Scrip-

turis sanctis hoc dicimus,

quod omnia sidera Deus condi-

dit, ct locis coelestibus quibus voluit, ordinavit : quoe

stelhs distincta, et ordinata in quasUbet partes dividant,

quibushbet vocabuhs notent ubicumque sol esset mense

novoram , illic eum reperiret h.TC celebratio,

propter si-

militudinem sacramenti renovandEe vitse , de qua satis su-

pra disseruimus. Quod si etiam locus ille siderum arics

vocari posset , propter aliquam figurae congruentiam , ne-que de hujusraodi timeret sermo divinus ahquam sacra-

menti simihtudinem ducere-, sicut de ahis non solum cce-

lestibus, sed etiam terrestribus creaturis*, sicut de Orione

ct Pleiadibus; sicut de monte Sina ct de monte Sion •, sicut

de fluminibus quae vocanlur, Geon, Phison, Tigris, Eu-

phrates : sicutdeipso toties in sanctis mysteriis nominato

fluvio Jordanererum figurate insinuandarum mysticas si-

mihtudines adduxit.

XV. Sed quantum intersit inter siderum observationes

ad aerias qualitates accommodatas , sicut agricolae vel

nauta? observant; aut nd notandasparies mundi cursum-

que aliquo et alicunde dirigendum, t|uod gubernatorcs

navium faciunt, et ii quiper solitudines arenosas in iute-

riora Austri nuUa semita certa vel recta gradiuntur 5 aut

cum ad aliquid in doctrina utiii figurate significandum,

fit nonnullorum siderum aliqua commemoralio: quantum

ergointersit inter has utilitates, et vanitates hominum ob

hoc observantium sidera, ut nec aeris qualitates, nec re-



506 S. AXJGUSTINI EPI8C0P1

gionum vias, nec solos temporum numeros, nec spirita-

lium simililudines, sed quasi fatalia rerum jam eventa

perquirant, quis non intelligat ?

XVI. Sed jam deinceps videamus cur etiam id observe-

tur, cum Pasclia celebralur, ut sabbatum occurrat : hoc

enim proprium Christianserellgionis est. Nam Judaei men-

sem novorum tantummodo et lunam observant a quarta-

decima usque ad vicesimam -primam. Sed quia ilkid

eorum Pascha (4.5), quo passus est Dominus, ita occurrit,

ut inter mortem ejus et resurrectionem medius esset sab-

bati dies, addendum patres nostri censuerunt : ut et nostra

festivitas a Judseorum festivitate distingueretur 5 et quodnon frustra factum esse credendum est ab illo_, qui est

ante tempora, et per quem facta sunt tempora, et qui

venit in plenitudinetemporum,

et qui potestatemhabebat

ponendi animam suam et iterum recipiendi eam, et ideo

non fatalem, sed opportunam sacramento, quod commen-dare instituerat, horam expectabat, cum diceret, « Non-

» dum venit hora mea ^, » in anniversaria passionis ejus

celebratione a posteris servaretur.

XVII. Quod enim nunc, ut superius dixi, fide ac spe

gerimus, atque ut ad id perveniamus dilectione satagimus,

requiesestquaedam ab omni labore omnium molestiarum

sancta atque perpetua :in eam nobis exhac vita fit tran-

situs, quem Dominus noster Jesus Christus sua passione

praemonstrare ac consecrare dignatus est. Inest autem in

illa requie non desidiosa segnitia, sed quredam ineffabilis

tranquillitas actionis otiosae. Sic enim ab hujus vitae ope-

ribus in fine requiescitur, ut in alterius vitae actione gau-

deatur. Sed quia talis aclio in Dei laude agitur , sine

labore membrorum, sine angore curarum, non ad eam sic

transitur per quietem, ut ipsi labor succedat, id est, non• Joan. n, 4-



EPISTOLA LV. 507

sic esse actio incipit, ut esse dcsinat quies : neque enim

rcditur ad labores et curas •, sed permanet in actione quod

ad (|uietem perlinet, ncc in opere laborare, nec in cogita-

tione fliictuare. Ouia ergo per requiem ad primam vitam

reditur, unde anima lapsa est in peccatum, propterea

sabbato requies significatur. Illa autem vita prima, quae

de peregrinatione redeuntibus, et primam stolam acci-

pientibus redditur, per unam sabbati, quem diem Domi-

nicum dicimus, figuratur. Qusere septem dies Genesim

legens, invenies septimum sine vespera,quia requiem sine

fine significat. Prima ergo vita non fuit sempiterna pec-

canti : requies autem ullinia sempiterna est, ac per hoc et

octavus sempiternam beatitudinem habebit, quia requies

illa, quae sempiterna est, excipitur ab octavo, non extin-

guitur : neque enim esset aliter sempiterna. Ita ergo erit

octavus qui primus, ut prima vita non tollatur, sed redda-

turseterna.

XVIII. Sabbatum tamen commendatum est priori po-

pulo in otio corporaliler celebrandum, ut figura esset

sanctificationis in requie Spiritus sancti. Nusquam enim

legimus in Genesi sanctificationem per omnes priores dies,

sed de solo sabbato dictum est : « Et sanctificavit Deus

» diem septimum '. » Amant enim requiem sive pise animse

sive iniquse 5 sed qua perveniant ad illud quod amant,

plurimae nesciunt: nec aliquid appetunt etiam ipsa cor-

pora ponderibus suis nisi quod animae amoribus suis.Nam

sicut corpus tandiunititurpondere, sive deorsum versus,

sive sursum versus^ donec ad locum quo nititur veniens

conquiescat5

pondus quippe olei si dimittatur in aere,

deorsum ; si autem sub aquis, sursum nititur : sic animae

ad ea quse amant propterea nituntur, ut perveniendo

requiescant. Et muita quidem per corpus delectant, sed

« Gen. u, 3.




non est in eis neterna reijuies nec saltem diuturna •, et

propterea niagis sordidant animam, et aggravant polius,

ut sincerum ejus pondus, quo in superna fertur , impe-

diant. Cum ergo anima seipsa delectatur, nondum re in-

commmtabili delectalur ^ et ideo adhuc superba est, quia

se pro summo habet, cum superior sit Deus. Nec in tali

peccato impunita rehnquitur, quia « Deus superbis resis-

» tit, humihbus autem dat graliam '. » Gum autem Deo

delectatur, ibi verara, certam, seternam invenit requiem,quamin aliis quserebat, nec inveniebat. Proinde admonc-tur in Psahno 5 « Deleclare in Domino, ct dabit tibi peti-

)) tiones cordis tui ^. »

XIX. Quia crgo « charitas Dei dilTusa est in cordibus

» nostris per Spiritum sanctum ,qui datus est nobis ^, »

ideo sanctificatio in sepiimo die commemorata est, ubi

requies commendatur. Quia vero nec bene operari possu-

mus, nisi dono ejus adjuii, sicut dicit Apostolus : « Deus

» enim est qui operatur in vobis et velle et operari pro

» bona volunlate ^, » nec requiescere poterimus post om-nia bona opera nostra, quaein hac vita gerimus, nisi ejus

dono adseternitatem sanctificati atque perfecti, propterea

de ipso Deo dicitur5

quia « Cum fecisset omnia opera

» valde bona, septimo die requievit ab omnibus operibus

» suis, quaefecit ^. » Futuram enim requiem significabat,

quam post bona opera daturus erat nobis hominibus.

Sicut enim cum bene operamur, ipse dicitur operari io

nobis, cnjus munere bene operamur : ita cum requiesci-

mus, ipse requiescere d!citur,quo donante requiesci-

mus.

XX. llinc est quod etiam iu tribus primis pra^ceptis

Decalogi ([uve ad Deum pertinent, (ctetera enim septem ad

• Jacob. IV, (i, — ' Pâl. xxxvr, 4. —^ Tiom, v, 5. —4 Philip, ii, i3. —^ Gen. 1, 3i , et u, 2.



EPISTOLA LV. 509

pioximum pcrlinent, id csl, atl liominem, qiiia in duobus

pr«Tceptis lota Lex pendct'.) Irrtiiim il)i de ol)Scrvatione

sabbati positum est : iitin primo prccccpto Patrem intcl-

ligamus, ubi prohibelur coli alif|ua in figmcntis hominumDei simijitudo *, non quia non habct imaginem Deus, sed

quia nulla imago cjus coli debct, nisi iila (\ux hoc est quod

ipsc; jicc ipsa pro illo scd cum illo. Et (|uia creatura mu-tabilis est, ac propterea dicitur « omnis creatura vanitati

)) subjccta '^,)) quoniam natura universi etiam in parte

monstratur, ne quisquam Filium Dei Vcrbum,

per quod

facta sunt, omnia putaret esse creaturam, sequitur aliud

prseceptum : « Non accipies in vanum nomen Domini Dei

)) tui^. )) Spiritus autem sanctus, in quo nobis illa requies

tribuitur, quarn ubiquc amamus, scd nisi Deum amando,

non invenimus, cum charitas ejus diflunditur in cordibus

nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis ^, quia

sanctificavit Deus diem septirnum in quo requievit, tertio

prsecepto Legis insinuatur ; cpiod scriptum cst de obser-

vatione sabbati 5 non ut jam in ista vita nos quiescere exis-

timemus, sed ut omnia quse l)ene operamur non habeant

intcntioncm , nisi in futuram requiem sempiternam.Memento enim maxime, quod jam supra commemoravi,

quia « spe salvi facti sumus 5 spes autem quse videtur non

)) est spes ^. »

XXI. Ad ipsum autcm ignem amoris nutriendum et

fLandum quodammodo, quo tanquam pondere sursum vel

introrsum referamur ad requicm, ista omnia pertinent,

quse nobis figurate insinuantur : plus enim movent et

accendunt amorem, quam si nuda sine ullis sacramento-

rum similitudinibus ponerentur. Cujus rei causam diflicile

cst diccre. Sed tamenita se habct, ut aliquid per allegori-

MatUi. xxii, 40. —' Rom. viii, 20. — ^ Exod. xx, 7. Deut. v, 11.

'-''1 r.om. V, 5. —5 i,j. vin, 24.





EPJSTOLA LV. 511

dum, quo ad requiem tendimus, valere omnia quae figu-

rate in Scripturis dicunturj

quandoquidem id solum in

Decalogofigurate praecipitur, ubi requies commendatur,

quae ubique amatur, sed in solo Deo certa etsancta inve-

nitur.

XXIII. Dies tamen Dominicus non Judaeis, sed Chris-

tianis resurrectione Domini declaratus est, et ex iilo ha-

bere coepit festivitatem suam. Animse quippe omniura

sanctorum ante resurrectionem corporis sunt quidem in

requie, sed in ea non sunt actione, qua corpora recepta

vegetantur. Talem quippe actionem significat dies octa-

vus, qui et primus •, quia non aufert illam requiera sed

glorificat. Non enim redit cum corpore difficultas ex cor-

pore, quia nec corruptio. « Oportet enim corruplibile hoc

» induiincorruptionem,

ct mortale hoc indui immortali-

» tatem ^. » Quapropter ante resurrectionera Domini,

quamvis sanctos patres plenos prophetico spiritu octavi

sacraraentura nequaquara laleret, quo significatur resur-

rectio : (nam et pro octavo Psalmus inscribitur, et octavo

die circumcidebantur infantes, et in Ecclesiaste ad duo-

rum Testamentorum significationem dicitur, « Da illis

)) septera et illis octo -: ) » reservatum est taraen et occul-

tatura , et soiura celebrandura sabbatura traditura est

quia erat antea requies raortuorura j resurrectio autera

nulliuserat,qui resurgens ex raortuis,jara nonmoreretur,

et mors illi ultra non dominaretur, ul postquara facta est

talis resurrectio in corpore Domini ( ut praeiret in capite

Ecclesiae, quod corpus Ecclesiae speraret infine) jam etiara

dies Dorainicus, id est, octavus, qui et primus, inciperet

celebrari. Ipsa etiam causa intelligitur, cur observandura

Pascha, ubi overa occidere et comedere jubentur, quod

manifestissime passionem Doraini praefigurat, non eis ita

' I Cor, XV, 53. —^ Ecc!e. xi, 2.




proeceptum cst, ut attenderent occurrere sabbatum , et

cum mense novorum ad tertiam lunre liebdomadam con-

currere, ut eamdem quoque diem Dominus potius sua

passionc signaret, qui etiam Dominicumîd est, octavum,

tjui et primus est, declaraturus advenerat.

XXIV. Attende igitur sacratissinium triduum crucifixi,

sepulti, suscitati. Horum trium quod significat crux, in

praesenti agimus vita : quod aulem significat sepultura et

resurrectio, fide ac spe gerimus. Nunc enim dicitur ho-mini : « Tolle crucem tuam, et sequere me ^ » Cruciatur

autem caro, cum mortificantur membra nostra, quse sunt

super terram, fornicatio, immunditia, luxuria, avarilia, et

caetera hujusmodi, de quibus idem dicit ; « Si secundum)) carnem vixeritis , morlemini : si autem spiritu facta

Vcarnis mortificaveritis, vivetis^.

)>

Hincetiam dese ipsodicitj « Mundus crucifixus est, et ego mundo^. )) Et aho

loco ; « Scientes, inquit, quia vetus homo noster simul

)> crucifixus est cum illo, ut evacuetur corpus peccati, ut

)) ultra non serviamus peccato *.')) Quandiu ergoid agunt

opera nostra ut evacuelur corpus peccati, quandiu exte-

rior liomo corrumpitur, ut interior renovetur de die in

diem, tempus est crucis.

XXV.Haecsunt etiambona operaquidem, tamen adhuc

la])oriosa, ([uorum merces est requics : sed ideo dicitur :

« Spe gaudentes , » ut cogitantes requiem futuram , cumhilaritate inlaboribus operemur. Hanc hilaritatem signifi-

cat crucis latitudo in transver so ligno, ubi figuntur manus.

Per manusenim opera intelligimus; per lalitudinem hila-

ritatem operantis, quia tristitia facit angustias5

peraltitu-

dinem vero cui caput adjuugitur, expectationcm retri-

butionis de sublimi justitia Dei, qui reddet unicuique se-

cundum opera sua, iis quidem qui sccundum toleranliam

Mattli. x\i, 2^. —> I\om. viii, i'S. —3 Gal. vi, \!\. —^ Roui. vi, G.



IEJMSTOLA J.V. .M.'^

boni opcris gloriam, cL lioiiGicm, ctincorruplionom i\ux-

rcntibus vilam lelcrnam. Itaquc longitudo, qua totura

corpus cxtenditur,ipsam tolerantiam significat, unde lon-ganimcs dicuntur (jui lolerant. Profundum autem quodtcrroe infixum est, secretum sacramenti praefigurat. Re-cordaris cnim, nisi falior, qu£e verba Apostoli in ista de-

signatipne crucis expediam, ubi ait : <i In charitate radi-

» cati atque fundati, ut possitis compreliendere cum ora-

» nibussanctisquae sit longitudo,lalitudo, altiludo et pro-fundum K » Ea vero quse nondum videmus, et nondumtenemus, sed fide et spe gerimus, in alio biduo figurata

sunt. Hsec enim ([use nunc agimus -, lampiam clavis prse-

ceptoruminDei timore confixi, sicut scriptum esl, <( Con-

» fige clavis a timore tuo carnes meas ^, » in necessariis

deputantur, non in eis quae per se ipsa appetenda et con-

cupiscenda sunt. Unde illud optimum se dicit concupis-

cere, « dissolvi, et esse cum Christo. Manere autem in

» carne necessarium, inquit, propter vos. Quod ergo in-

» ([uit, dissolvi, et esse cum Christo \ » inde incipitre-

quies, qu.Te non interrumpitur resurrectione, sed clarifica-

tur : quse tamen nunc fide retinetur 5 « Quia justus ex fide

» vivit^ » An ignoratis, inquit, ([uoniam ({uicumquebap-» tizati sumus in Christo Jesu, in morte ipsius baptizali

» sumus? Consepulti ergo illi sumus per baptismura in

» mortem ^. » Unde, nisi fide ? Neque enim jam in nobis

perfectum est, adhuc in nobismelipsisingemiscentibus, et

adoptionera expeclantihus, redemptionem corporis nostri.

« Spe enim salvi facti sumus. Spes aulem ([uae videtur, non» est spes. Quod cnim videt ([uis, quid sperat ? Si autera

» quod non videmus speramus, per paticntiam expecta-

» mus ''. »

' Ephes. I, 3. -- ^ IJeda vulgalus, Pliilip. 1. —^ Psal. cxviii, Samecu, iqo.

—4 r-Mlip. I, •ij. — ' ilabac ii,i ~ ^' ^'^"^- ^'j ^ ~ "^ ^^- ^"'> ^4-

(^,\i.v. 33



514 S. AUGUiTIJVl EPISCOH

XXVI. Qiiod mcmento quam saepe commemorem, ne

jam nunc in isla vita nos beatos fieri debere arbitremur,

et ab omnibus difiicultatibus liberos 5 ac sic in angustiis

rerum temporalium adversus Deum ore sacrilego murrau-

remus, quasi non exhibeat quod promisit. Promisit qui-

dem etiam huic vitoe necessaria, sed alia sunt solatia mise-

rorum, aiia gaudia beatorum. « Domine, inquit, secun-

)) dum multitudinem dolorum meorum.in corde meo,

)) exhortationes tuse jucundaverunt animam meam ^ »

Non ergo murmuremus in diffiicuitatibus, ne perdamus

latitudinem iiiiaritatis, dequa dicitur, « Spe gaudentes 5»>

quia sequitur^ « in tribulatione patientes -.))Nova ergo vita

in fidenuncinchoalur, et spe geritur : nam tunc perfecta

erit, cum absorbeJDitur mortaie avita^, cum absorbebitur

morsin victoriam,

cumilia novissima inimica destruetur

mors*, cum immutati fuerimus, etsequales Angeiisetfecti.

« Omnes enim, inquit, resurgemus, sed non omnes immu-)) taijimur ^. )) Et Dominus, « Erunt, inquit, sequaies

» Angeiis Dei^. )> Apprehensi enim sumus modo in timore

per fidem, tunc autera apprehendemus in charitate per

speciem. « Quandiu enim sumus in corpore, peregrmaraur

» a Domino : per fidem enim ambuiamus, non per spe-

» ciem''. » Ipse itaque Apostoius qui dicit, « ut appre-

» hendam sicut apprehensus sura^,» aperte senon appre-

hendisse confitetur. «Fratres, inquit, ego me non arbitror

»apprehendisse, » Sed tamenquia ipsa spes ex promissione

veritatis certa nobis est, cum diceret, « Consepuiti igitur

»sumus ilii per baptismum in raortem : » subjunxit et ait,

«Ut quomodo surrexitChristus ex mortuis per gioriara Pa-

» tris ita et nos in novitate vitae ambuieraus ^. » Aml)uiaraus

' Psal. xcu), ig. — ' Rom. xii, 3. —^ i Cor. xv, 54. —4 Ibid. 26. —•'5 Ibid. 5i. —c Luc;ij, xx, 36, —7 2 Cor. v, 6.-8 Philip, ni, i2 et i3.

—ft Pioni. vr, ^.



ergo in re laboris, sed in spe quielis : in carne vetuslalis,

sed in fide novitalis. Dicit enim : « Corpus quidem mor-» tuuraestpropter peccatum, Spiritus autem vitaest prop-

» ter justitiam. Si autem Spiritus ejus,qui suscitavit Jesum)) Christum a mortuis, habitat in vobis, qui suscitavit

» Jesum Christum a mortuis, vivificabit et mortaha cor-

)> pora vestra per inhabitantem Spiritum ejus in vobis^»

XXVII, Haec et ex auctoritate divinarum Scripturarum

et universae Ecclesife, quse totoorbe diffunditur, consen-

sione, per anniversarium Pascha celebrantur, in magno uti-

([ue,sicutjaininteiligis,sacramento.EtinScripturisquidera

veteribusadagendum Pascha non est praeceptura tempus,

nisi ex mense novorum, a luna quarta-decima usque ad

vJcesimam-primam : ex Evangelio tamen, quia manifes-

tum est, quo etiam die Dominus crucifixus sit, et in se-

pultura fuerit, et resurrexerit, adjuncta est etiamipsorum

dierum observatio per Patrum concilia, et orbi universo

Christiano persuasum est eo modo Pascha celebrari opor-

tere.

XXVIII. Quadragesima sane jejuniorum habet auctori-

latem, et in Veleribus libris ex jejunio Moysi et Ehae 5 et

ex Evangelio, quia totidem diebus Dominus jejunavit ^,

demonstrans Evangehum non dissentire a Lege et Pro-

phetis. In persona quippe Moysi, Lex; in persona Ehae,

Prophetae accipiuntur, inter quos et in monte gloriosus

apparuit j ut evidentius emineret quod de illo dicit Apos-

tolus, « testimonium habens a Lege et Prophetis. » In quaergo parte anni congruentius observatio Quadragesimae

constitueretur^ nisi confmi atque contigua Dominicae pas-

aioni? Quia inea significatur haecvita laboriosa, cui opus

cst continentia, ut ab ipsias mundi amicitia jejunetur :

([uae utique fallaciter blandiri, et illecebrarum fucos

• Roni. viii, 10. —' ExoJ. xxxiv, ag. —^ 3 Reg. xix., 8, et Malth. iv, 21,

33.



516 h. AtGXJSTtM Episcori

circumspargere atque jactare non cessat. Numero autem

quadragenario vitam istam propterea figurari arbitror,quia denarius in quo est perfectio jjcatitudinis nostrse,

sicut in octonario, quia rcdit ad primum, ita inhoc^ mihi

videtur exprimi: quiacreatura, quae septenario figuratur,

adhaeret Creatori, in quo declaratur unitas Trinitatis per

universum mundum temporaliter annuntianda: qui mun-

dus et a quatuor ventis delimatur, et quatuor elementis

erigitur, et quatuor anni temporum vocibus variatur.

Decem autem quater in quadraginta consummantur :

quadragenarius autem partibus suis computatus, addit

ipsum denarium et fiunt quin([uaginta tanquam merces

Jaboris et continentise. Neque enim frustra ipse Dominus

et quadraginta dies post resurrectionem in hac terra et in

hac vita cum Discipuhs conversatus est, et postea quamascendit in coelum, decem dielrus interpositis promissum

misit Spiritum sanctum , completo die Penleccstes : qui

dies quinquagenarius babet alterum sacramentum, quod

septies septem quadraginta novem fiunt •, et cum reditur

ad initium,

qui est octavus, qui et primus dies, quinqua-

ginta complentur:

qui celebrantur post Domini resurrec-tionem, jam in figura non laboris, sed quietis etiaetitiae.

Propter hoc et jejunia relaxantur, et stantes oramus, quod

est signum resurrectionis ( Unde etiam omnibus diebus

Dominicis id ad altare observatur ) et alleluia canitur,

quod significat aclionem nostram futuram non esse nisi

laudare Deum, sicut scriptum est : « Beati qui habitant in

» domo tua, Domine, in saecula saeculorum laudabunt

» te^. »

XXIX. Sed dies quinquagesimus et in Scripturis com-mendatur j et non tantum in Evangelio, tjuia tunc Spi-

ritus sanctus advenit , sed etiam in Veteribus libris. Nam' Onadrasenario. —» Psal. Lxxxm, 5.



F.n^TOi.A i.v. !i\7

etibi postca (|iicTm P.tsclia occiso ngno cA^lobravciiint, dies

quinquaginta numerantur usf|ue ad clicni quo l.cx data

est in monte Sina famulo Dei Moysi , digito Dei scripta :

in libris autem Evangelii apertissime declaratur, digitum

Dci significare Spiritum sanctum. Cum enim unus Evan-

gelista dixisset : « In digito Dci ejicio deemonia* : » alius

hoc idem ita dixit : « In spiritu Dei ejicio d?emonia -. »

Quis hanc laetitiam divinorum sacramentorum, cumsanse

doctrinae luce clarescunt , non pr.neferat universis mundihujus imperiis, etiam inusitata felicitate pacatis ? Nonnetanquam duo Seraphim clamant ad invicem concinentia

laudes Altissimi, « Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus

» Sabaoth" : » ita duo Testamenta fideliter concordantia

sacratam concinunt veritatem ? Occiditur ovis, celebratur

Pascha, et interpositis quinquaginta diebus, datur Lex ad

timorem scripta digito Dei. Occiditur Christus , qui tan-

quam ovis ad immolandum ductus est, sicut Isaias testa-

tur^,ceIebraturverumPascha,et interpositisquinquaginta

diebus, datur ad charitatem Spiritus sanctus, qui estdigi-

lus Dei contrarius hominibus sua qucierentibus , et ideo

jugum asperum et sarcinam gravem portantibus , nec

invenientibus requiem animabus suis; quia charitas « non» quaerit qu.*» sua sunt^ » Ideo animositas hsereticorura

semper inquieta est,

quos magorum Pharaonis habere

conatum, declarat Apostolus dicens : n Sicut enim Jamnes

» et Mambres resliterunt Moysi, sic etipsi resistunt veri-

)) tati, homines mente corrupti, reprobi circa fidem : sed

)) ultra non proficient. Dementia enim eorum erit mani-» festa omnibus, sicut et illorum fuit*^. » Quia enim per

ipsam corruptionem mentis in([uietissimi fuerunt, in signo

terlio defecerunt, fatentes sibi adversum esse Spiritum

' LiTc. XI, 20. —» MaUli. xii, 28. —^ Isai. vi , ?. —4 IJ. iui, 7. —5 j Cor. xm, '} —'^ Tim. m, 8. Deda vulgatns, ibid.



518 S. AIGUSIINI El-lSCOPl

sanctLim qui crat in Moyse. Nam deficientes dixerunt

« Digitus Dei est hic ^ » Sicut autem conciliatus et placa-

tus Spiritus sanctus requiem prsestat mitibus et humilibuscorde, ita contrarius et adversus iramites ac superbos iii-

c[uietudine exagitat. Quam inquietudinem muscae illae

brevissimae significaverunt, sub quibus magi Pharaonis

defecerunt dicentes, « Digitus Dei est hic. »

XXX. Exodum lege, et vide ubi Pascha celebraverunt,

post quot dies data sit Lex. Loquitur Deus ad Moysen in

eremo Sina, die primo mensis tertii. Nota ergo unum diem

ex ingressu ipsius tertii mensis, et vide quid dicat inter

caetera. « Descende, inquit , testare populo , et purifica

» illos hodie et cras, et lavent vestimenta sua, et sint pa-

» rati in diem tertium. Tertia enim die descendet Domi-

» nus in montem Sina coram omni populo ^. » Tunc data

est Lex tertio scihcet die tertii mensis. Numera itaque a

quarto decimo primi mensis die, quo factum est Pascha,

usqne ad diem tertium tertii mensis, et invenies decem et

septem dies primi mensis, triginta secundi, tres tertii, qui

fiunt quinquaginta. Lex in arca est, sanctificatio in cor-

pore Domini, per cujus resurrectionem nobis requies fu-

tura promittitur, ad quam percipiendam Spiritu sanctocharitasinspiratur. « Spiritus autem nondum erat datus

,

» c|uia Jesus nondum erat clarificatus ^. » Unde prophetia

illa cantata est : Exurge, Domine, in requiem tuam, tu et

» arca sanctificationis tuse*. » Ubi requies, ibi sanctificatio.

Unde nunc ut amemus et desideremus, pignus accepimus.

Vocantur autem ad requiem alterius vitre, quo ab ista vita

transitur, quod Pascha significat, omnes in nomine Patris

et Fihi et Spiritus sancti.

XXXI. Propterea quinquagenarius numerus ter multi-

phcatus, addilo ad eminentiam sacramenti ipso ternario,

' Exod. vui, (9, —' 1(1. xi\, 7.0. —3 Jo.in. vii, Bq. —^ Psal. cxxxi, 8.



EPISTOLA LY. 519

et in illis magnis piscibus invcnitur, quos jam Dominus

post resurreclioncm novam vitam dcmonstrans \ a dex-

tera parte levari imperavit 5 nec retia rupta sunt, quia

tunc haercticorum inquictudo non erit. Tunc homo per-

fectus ct quictus, purgatus in animo et in corpore per

eloquia Domini casta , argentum igne examinatum terrse

purgatum septuplum , accipiet mercedem denarium , ut

sint decem et septem. Nam et in hoc numero sicut in aliis

multiphccs figuras exhibentibus , sacramentum mirabilerepcritur. Nec immerito etiam Psahnusseptimus-decimus

in Regnorum hbris solus integer legitur '^

,quia regnum

illud significat, ubi adversarium non habebimus. Titulus

enim ejus est. « In die qua eruit eum Dominus de manu» omniuminimicorumejus, etde manu Saiil. » Quis enim

figuratur in David, nisiille qui venitsecundum carnem ex

semine David? Qui utique in corpore suo, quod est Eccle-

sia, adhuc patitur inimicos. Unde illi persecutori, quemvoce raactavit, et in suum corpus trajiciens quodammodomanducavit, sonuit de coelo : « Saule, Saule, quid me» persequeris^? » Quando autem eruetur hoc corpus ejus

de manu omnium inimicorum ejus, nisi cum et illa novis-

sima inimica destruetur mors ? Ad hoc tempus pertinuit

numerus ille centum quinquaginta-trium piscium. Nara

et ipse numerus sepliraus decimus surgens in trigonum ,

centum quinquaginta trium summam complet. Ab uno

quippe usque ad decem et septem surgens, omnes medios

adde, et invenies : ad unum sciiicet adde duo, fiunt uti-

que tria •, adde tria, fiunt sex 5 adde quatuor, fiunt decera

adde quinque, fumt quindecim ; adde sex, fiunt viginti-

unum : adde ita cseteros, et ipsum decimum-septimum,

fiunt centum quinquaginta tria.

XXXII. Haec de Scripturis firmissime tenentur, id est

' Joan. XXI, 6. —* 2 Reg. xxii, 2 —^ Act. ix, .^.



520 S. A.lGtSTlM l-PiSCOIM

Pascha el Peiitecosles. Nam ut (]iiadragiiUa iili dies ante

Pascha observentur, Ecclesias consuetudo rolsoravit ; sic

etiam ut octo dies Neophytorum distinguantur a cpete-

ris, id est, ut octavus primo concinat. Ut autem alleluia

per illos soios dies quinquaginta in Ecclesia cantetur, non

usquequaque oi)servatur : nam et aliis diebus varie can-

tatur alibi atque alibi , ipsis autem diebus ubique. Ut

autem stantes in illis diebus et omnibus Dominicis orcmus,

utrum ubique servetur ignoro : tamen quid in eo sequaturEcclesia, dixi ut potui, et arbitror esse manifestum.

XXXIII. De lavandis vero pedibusj cum Dominus hoc

propter formam humilitatis, propter quam docendam ve-

nerat, commendaverit, sicut ipse consequenter exposuit,

qusesitum est quonam temporepotissimum res tanta etiam

facto doceretur, et iilud tempus occurrit, quo ipsa com-

mendatio religiosius inhoereret. Sed ne ad ipsum sacra-

mentum baplismi vidcretur pertinere, multi hoc in con-

suetudine recipere noluerunt. Nonnulli etiam de consue-

tudinem auferre non dubitaverunt. AHqui autem ut hoc

et sacratiore tempore commendarent, ct a baptismi sacra-

mento distinguerent, vel diem tertium octavarum, quia et

ternarius numeros in rnuhis sacramentis raaxime excellit,

vel etiam ipsi;;m octavum lU hoc facerent ciegerunt.

XXXIV. Miror sane quid ita volueris ; ut de iis cpife

varie per diversa loca observantur, tibi ahqua scribercm,

cum et non sit necessarium , et una in his saluberrima

regula retinenda sit, ut quoe non sunt contra fidem, ne-

que contra bonos mores, et habent ahquid ad exhortatio-nem vitse melioris, ubicumque institui videmus, vei insti-

tuta cognoscimus, non solum non improbemus, sed etiam

laudando et imitando sectemur, si aliquorum infirmitas

non ita impedit, ut ampHus dctrimentum sit. Si enim eo

modo impediat, ut majora studiosorum lucra speranda



EPISTOLA^ LV. 521

sint,

qiiocl calmnniatorum detrimcnta metiienda , sine

dubitatione facicndum cst , maxime id quod etiam de

Scripturis defcndi potest, sicnt dc hymnis et psalmis ca-

nendis, cum et ipsius Domini et Apostolorum habeamusdocumenta et exempla et prneccpta. De hac re tam utili

ad movcndum pie animum, et accendendum divinne di-

lectionis affcclum , varia consuetudo est, et pleraque in

Africa Ecclesi.ie membra pigriora sunt •, ita ut Donatistae

nos reprehendanl, quod sobrie psallimus in ecclesia divina

cantica Prophetarum, cum ipsi ebrietates suas ad canticum

Psalmorum humano ingenio compositorum, quasi ad tur-

bas exhortalionlsinflamment. Quando autem non esttem-

pus •, cum in ccclcsia fratres congrcgantur , sancta can-

tandi, nisi cum legitur aut disputatur, aut antistes clara

vocc deprecatur, aut communis oratio voce diaconi indi-citur? Aliis vero particulis temporum quid melius a con-

gregatis Christianis fiat, quid utilius, quid sanctius, om-nino non video.

XXXV. Onod autem instituitur pr?eter consuetudinem,

ut quasi obscrvatio sacramenti sit, approbare non possum,

etiamsi multa hujusmodi propter nonnullarum vel sanc-

tarum vel turbulentarurn personarum scandala devitanda;

liberius improbare non audeo. Sed hoc nimis doleo, quod

multa quai in divinis libris saluberrime praecepta sunt

minus curantur; et tam multis praesumptionibus sic plena

sunt omnia, ut gravius corripiatur qui per octavas suas

terram nudo pede tetigerit, quam qui mentem vinolentia

sepelierit. Omnia itaque taha , cpiae nec|ue sanctarum

Scripturarum auctoritatibus continentur, nec in conciliis

episcoporum statuta inveniuntur , nec consuetudine uni-

versffi Ecclesise roborata sunt, sed pro diversorum lo-

corum diversis moribus innumerabiliter variantur, ita ut

vix aut omnino nunquam inveniri possint causae, quas




in eis instituendis homines secuti sunt, ubi facultas tri-

buitur, sine ulla dubitationeresecanda existimo. Quamvis

enim neque hoc inveniri possit, quomodo contra fidemsint : ipsam tamen religionem, quam paucissimis et mani-

festissimis celebrationum sacramentis misericordia Dei

esse liberam voluit, servilibus oneribus premunt, ut tole-

rabihor sit conditio Jud.Torum, qui etiamsi tempus liber-

tatis non agnoverunt, legalibus tamen sarcinis, non huma-

nispraesumptionibus

subjiciuntur.Sed

Ecclesia Dei inter

multam paleam multaque zizania constituta, multa tole-

rat, et tamen quoe sunt contra fidem vel bonam vitam

non approbat, nec tacet, nec facit.

XXXVI. Itaque illud quod scripsisti, quosdam fratres

ita tempcrare se a carnibus edendis, ut immundas arbi-

trentur, apertissime contra fidem sanamque doctrinam

est. Ex hinc ergo si diutius disputare voluero, potest pu-

tari a nonnuJlis obscure hinc Apostolum praecepisse^

qui

etiam inter multa quoe de hac re dixit, sic detestatus est

hcereticorum impiam opinionem , ut diceret : « Spiritus

» autem manifeste dicit,

quia in novissimis temporibus

» recedent quidam a fide, attendentes spirilibus seduc-

» lionis et doctrinis d<nemoniorum, in hypocrisi mendaci-» loquorum , cauteriatam habentes conscientiara suam,

» prohibentes nubere, abstinere a cibis, quos Deus crea-

» vit ad percipiendum cum gratiarum actione fidelibus,

» et iis qui cognoverunt veritatem : quia omnis creatura

» Dei bona est, et nihil abjiciendum, quod cum gratiarum

»actione percipitur. Sanctificatur enim per verbum Dei

» et oralionem \ » Et aho loco de his rebus loquitur :

« Omnia munda mundis : immundis autem et infidehbus

» nihil est mundum , sed polluta sunt corum et mentse

» conscientia ^. » Tu ipse lege caetera, et recita quibus

» i Tim. IV, I et seqq. —* Tit. i, i5.



EPISTOLA. LV. 523

potes, ut ne in se irritam faciant gratiam Dei, quia in

libertatem vocati sunt; tantum nc libertatem in occasio-

nem carnis assumant,et ideojam nolint refrenandoe carnis

concupisccntise causa a quibuslibet cibis temperarc, quia

non eis permittitur superstitiose atque infidelitcr facere.

XXXVII. Hi vero (jui de paginis evangelicis sortes le-

gunt (46), etsi optandum est ut hoc potius faciant, quamad daemonia consulenda concurrant : tamenetiam istamihi

displicet consueludo; ad negotia ssecularia, et ad vitse hu-jus vanitatem

, propter aliam vitam loquentia oracula di-

vina velle convertere.

XXXVIII. Haec tibi si satis esse ad ea, quae requisisti,

non putaveris, nimis ignoras et vires et occupationes meas.

Tantum enim absum ab eo, quod putasti nihil me latere,

ut nihil in Epistola tua lcgerim trislius^

quia et apertis-

sime falsum est : et miror quia hoc te latet,

quod non

solum in aliis innumerabilibus rebus muita me latent, sed

etiam in ipsis sanctis Scripturis multo nesciam plura quamsciam. Sed ideo spem in nomine Christi non infructuo-

sam gero, quia non solum credidi Deo me^% in illis duo-

bus praeceptis totam Legem Prophetasque pendereS sed

etiam expertus sum, experiorque quotidiej

quandoquidem

nullum mihi sacramentum, aut aliquis sermo admodumobscurior de sacris Litteris aperitur, ubi non eadem prae-

cepta reperiam. « Finis enim praecepti est charilas de

)) corde puro, et conscientia bona et fide non ficta- ; et

)) Pienitudo legis charitas^. ))

XXXIX. Itaque et tu, charissime, sive ista sive talia, sic

lege, sic disce, ut memineris verissime dictum, « Scientia

)) inflat, charitas sedificat. Charitas autemnon semulatur,

)) noninflat''. )) Sic itaque adhibeatur scientia tanquam

' Mattb. XXII, ô. —' I Tim. i, 5. —5 Rom. xm, lo. — 4 i Cor.

Vlll, I



524 S. AirrLSTFNl KPISCOPl EI>I.-5TOL\ l.V.

machina qnsedam, per (|iiam strnclura charitalis assurgat,

quse maneat in fleternum, etiam cuni scientia destruetur;

quae ad finem charitatis adhibita multum est utiiis; per

se autem ipsa sine tali fine, non modo superflua, sed etiam

perniciosa probataest. Scio autem quam te cogitatio sancta

custodiat sub umbraculo alarum Domini Dei nostri. Sed

ideo haec, etsi breviter, monui, quoniam novi eamdcmipsam charitatem tuam, qua? non aemulatur, hanc episto-

lam multis daturam atque lecturam.

FINIS TOMI CENTESIM! OnADIWCiESIMI-QUINTI.



WVVWV\t.\ VVV\ VIV^VVVA W\ VVWVWWVWAVV^ t,VWWVVW\AVW\ WVVWI/VVWVVVWIWV

AI\l\'OTATIOE«l!:S.

Aknotatio (1) pag. 256.

Is haud dubie est cui libros de Orcline nuncupavit

Auguslinus anno 386.

Ajsmotatio (2) pag. 257.

Nebridius dalcis amicus Auguslini laudatur in Con-

fessionum libris , maximeque in lib. ix , cap. 3 , quo loco

noii jtudto post ciusdem Auguslini baptismmn carneso-

lutLis esse dicitur •, id est, ante quara Augustinus presbyte-

ratura adeptus fuisset, adeoquc ante annum Christi 391.

Porro ipsi scribere coepit Auguslinus ex agro Cassiciaco

juxta lib. IX , Confess. cap. 4 , cum quem agrum aliquot

menses anni exeuntis 386, et 387 ineuntis incoluit.

Ajskotatio (3) pag. 2/0.

Editi, per eas. At MSS. magno consensu praeferunt

per eos, quod ad sensus refertur. Nam paulo supra di-

citur , nihil est aliud imaginatio sensibiliura rerum hoc

in corpore , quam plaga inflicta per sensus. Hinc in-

telliges in lib. de vera Rehgione cap. 34. n. 64 id quod



526 awnotationes.

Augustinus adversus Manichseos dicit : Datequiresistat

sensibus carnis , et plagis quibus per illos in aninia

vapulavit. Neque porro infernas umbras , a quibushic

Nebridium revocat, intelligere alias videtur praeter phan-

tasias seu phantasmata illa,

quae amplexabantur Mani-

chaei ex lib. m. Gonfess. cap. 6, et lib. ix, cap. 4.

AnkotAtio (4) pag. 274.

Basterna, vox qua apud Isidorum in Gloss. exponitur,

tecta manualis , unde quibusdam videtur esse testatoria

seJla , aut lectica, quae famulorum manibus portabatur.

Aliis porro lectica jumentorum dorso imponi sohta ex

eodem IsidoroinOrig. lib. xx, cap. 12, hujuscemodi erat

ilia , de qua Gregorius Turon. in Franc. hist. lib. iii

num. 26.

Anwotatio (5) pag. 306.

Aurelius Carthaginensis ecclesiae episcopus creatus est

forte anno 390, quippe hoc anno antecessor ipsius Gene-thlius praefuit concilio Carthaginensi ii. At sub Aurelio

habitum est Hipponense anno 393.

Annotatio (6) pag. 309.

Nescimns an hic sit ille ipse, qui in lib. xxii, de Civi-

tate Dei, cap. 8 , lacdatur episcopus quondam Kzahnsisbeata? meniorice Saturninus, quem videlicet anno 388.

Carthagine simul cum Aurelio vidit Auguslinus.



ANNOTATIONES. 527


In Gervas. MSS. et aliis 5. scribitur, Maximianusîti Corb. Macroviiis. Porro Maximinus Siniti in Hippo-

nensi vicinia episcopus tunc Donatista , amplexus postea

calholicam pacem ex Epist. 105, in eadem sede remansit.

Ejushonorifice meminit Augustinus in lib. xxii, de Civit.

Dei , cap. 8.

AnnotAtio (8) pag. 340.

Hic dum proficisci disponit, creatur episcopus , et in

brevi moritur , ex Epistola 71 , adeoque istae litterae,

quas

primas ad Hieronymum , et a se adhuc presbytero datas

ait ibidem Augustinus, perlatae non sunt hoc tempore.

Profuturus porrois esse videlur,

qui inlib. de unico Bap-

tismo contra Petil. cap. 16, laudatur Cirtensis episcopus,

et ad quem directa est Epistola 38. Meminit ejusdem Pro-

futuri jam episcopi Paulinus in Epist. 32. Evodius demum

in Epist. 158 , n. 9. Profuturum quem olim in monasterionoverat , apparuisse sibi per somnium , et futurum ali-

quid praenuntiasse refert.

AmnotAtio (9) pag. 345.

Laudatur S. Leontius in sermone 13, deDivers. cap. 2,diciturque condidisse basiiicam appellatam ex ipsius no-

mine Leontianam : qua in basilica pronuntiati sermones

aliquot Augustini prsenotantur.



528 AlVJNOTATiOINKS.

AwjNOTAxio (10) pag. 346.

Extat Hipponensis concilii anno 393 , celebrati canoii

concilio jh. Carthaginensi insertus^ Ut inilU episcopi vel

clerici iii ecclesia comnveiUar Popidi etiam abkujusniodi corwiviis , quaiituni jieri potest prohibean-

tur, qui canon procurante haud dubie Augustino tunc

presbytero editus fuit. Quippe Aureliuni Garthaginensempaulo ante contestatus erat in Epist. 32, ut viis omnibus

occurreret huic raalo per totam Africam dudum grassanti^

idque ipsi nisi concilii auctoritale tolli non posse insi-

nuarat.


Prseter istam natalis S. Leontii solemnitalem, quae in

rnense Februario,sive postdiem Quadragesimae supra n. 3

designalum proxirae occurrebat hoc anno 395. ([uo Pas-

clia in 25. Martii incidit 5 altera celebrabatur circa festum

Ascensionis, utiliquetexsermone 23, de Divers. habito eo

cfie, qui Ascensione Domini, et ipsius Leonlii depositione

solemnis erat. Quanquam supra n. 3. suspicari quis possit

legendum esse, dies quadragesima iUuxisset, id est,

dies Ascensionis : maxime quia conviviis et compotatio-

nibus, t[uibus sese dedereCatholicicupiebant, ([uibus([ue

toto ille die dediti Donatistse fuerunt, nusquam hic jejunii

quadragesimalis religionem Augustinus opposuit.

AMjyoTAxio (12) pag. 351.

Hanc ipsam ob causam Cregorius Thaumalurgus, teste

vitae ipsius scriptore Gregorio Iv\vsseno, institulis in hono-



AWJVOTATIOÊS- 529

rem sanctorum Martyrum diebus festis indulsit, utsese in

iis fideles exhilararent. Eodem consilio adductus est Gre-

gorius I. Papaut hsec inlib. ix, epist. 71. Meliito AbbatiBritanniam pergenticommendaret: Et qida hoves solent

iii sacrijicio dcemonuni niultos occidere , debet eis

etiam liac de re aliqua solemnitas immutari, ut die

dedicationis vel natalitiis sanctorum Martyrumreligiosis conviviis solemnitatem celehrent ut dum

eis aliqua exterius gaudia reservantur^ ad interioraâudia consentire facilius valeant,

AnmotAtio (13) pag. 352.

Ambrosium laudat in lib. vj, Confess. c. 2, qui Medio-

lani cibos ad sanctorumMemorias

atrerri vetueril, ut 7ie

uUa occasio se ingurgitandi daretur ehriosis, et quia

dla quasi parentalia superstitioni Gentilium esse

facillima.

Amnotatio (14) ihid.

Paumachius in uxoris suse Paulinae funere anno circiter

397 profusiores epulas pauperibus in S. Petri basilica ap-

posuisse laudatur a Paulino in epist. ad eum scripta, apud

Paulin. illustrat. pag. 29 et 30.

Anwotatio (15) pag. 353.

In sermonevde Diversis c. 4, In ista, inquit, cii'itate,

fratres mei, nonne experti sumus, quod recordatur

nobiscuni sanctitas vestra, quanto periculo nostro de

ista basilica ebriositates expulerit Deus ? Nonne se-

CXLV. 3V



530 ANNOTATIONES.

ditione carnaliumpene mergebatur nobiscum navis?

Quae verba tamen aliquando suntdiiriora,quamut referri

possint ad id quod Hyppone gestum hic narratur, viden-turque dicta potius apud Carthaginem, seu apud civita-

tem in qua erant multi spectatores theatrorum.

Awwotatio (16) pag. 359.

Possidius c. 8 . Episcopatum, inquit, suscipere contramorem Ecclesice suo viiênte episcopo presbyter recu-

sabat ; dumque illi fieri solere ah omnibus suadere-tur, atque idignaro transmarinis et Africanis eccle-

sice exemplis probaretur , compulsus atque coactus

succuhuit . . . . » Quod in se ipso postea fieri non de-

buisse utmvo

suo episcopo ordinaretur, et dixit et

scripsit, propter concilii wii{êrsalis(KiC3en\) vetitum,

Porrohanc dignitatem adeptus est anno 395,juxta Prosp.

Ghron. imminente Ghristi Natali, ex Homil. xxv, int. 50.

Annotatio (17) ibid.

Paulinus tunc Nolae ab ecclesiasticis curis liber agebat.

Quippe in Barcinonensi ecclesia presbyterum se consecrari

vix consensit demum ea conditione, sicuti ad Severum in

epist. VI scribit, ut eidem ecclesise non alligaretur : in

sacerdotium tantum Domini, inquit, non etiam in

locum ecclesice dedicatus : Quapropter Barcinone in

die Natali Domini ordinatus, inde se Nolam recepit post

Pascha insequentis anni 393 videlicet, aut 394. Hujus

vero loci episcopatum ante annum 409 suscepisse ipsum

non liquet.



ANNOyiTlOÊS. 531


Buccellatum vocabatur militaris panis ad buccellse f ere

modum confectus, ut ad usus diuturnitatem facilius ex-

coqueretur, de quo Ammian. lib. xvii.

AnnotAtio(19)

pag. 381.

Hypponem intellige, quae Romanae civitatis suae colo-

nioe jure gaudebat. Nam et Romana civitas appellatur in

lib. II contra Litteras Petil. c. 83, et Colonia in lib. xxii,

de Civit. Dei, c. 8, n. 11.

Annotatio (20) pag. 3B4.

Cognomen est inditum ab Urbe Roma. Hinc Zephiri-

nus papa ab Optato in lib. i uti et Siricius a Paulino in

epist. i ad Severum, vocatur Urbicus et in Conc. Arelat. i

de diaconis Urbicis agitur, id est, Roraanis.


Simplicianus ecclesise Mediolanensis antistes beatissimo

successit Ambrosio ex lib. ii, Retract. c. 1, nempe anno

397. Nam Ambrosius pridie Pascbatis, juxta scriptorem

ipsius vitae Paulinum, defunctus est ; die scilicet 4 Aprilis,

ex Martyrologiorum fide : porro autem Pascha in 5 Aprilis

incidit anno 397.

34,



632 AJVNOTATIOKES.

AkaotAtio (22) pag. 410.

Rhagades et lexochades a medicis refertur inter vitia

sedis. paâ? scilicet a verbo pvioaw rumpo, fissura est circa

sedem in venis quae a sanguinis fluore dicuntur haemor-

roides. £?o/>.; vero ab 2?s/,w emineo, lumor est in sede venis

iisdem prominentibus.

AmnotAtio (23) pag. 411.

Hic Megalius Galamensis episcopus et Numidiae primas,

ciii in episcopalu forte Possidius, in primatu autem,uti ex

conc. Carthaginiensi anni 397 intelhgitur, Grescentianus

successit, S. Auguslinum ordinavit episcopum 5 cum in

eum tamen adhuc presbyterum cpistolam scripsisset ira-

tus, cujusinjurisR veniam deprecatus in episcoporum con-

cilio calumniam et falsitatem scripto condemnavit, ex

lib. III, contra Litteras Petiliani, c. 16, lib. iii, contra

Gresconium, c. 80 et lib. iv, contra eumdem, c. 64, etc.

Huc forte an respiciunt, quae post renuntiatam Megalii

mortem, subjicit Augustinus. Non desunt scandala, etc.

Aninotatio (24) pag. 424.

Fehx Aptuagitanus ordinarat Gsecilianum; quem schis-

maticorum factio collecta Garthagine anno Ghristi 311

absentem damnavit, falso accusatum quod fuisset a tra-

ditoribus , iis nimirum qui Scripturas sacras in persecu-

tione prodidissent, ordinatus, quodqucdiaconus cum esset

victum atferri Martyribus in custodia constitutis prohi-

buisset, ex Brevic. coUat. die 3, cap. 14.



AWNOTATIONES. 533

AwNOTATio (25) pag. 424.

Gesta nolat apiul Cirtam anno 305, confecta in conciJio

episcoporum unclecim sive duodecim quihus praesidebat

Secundus, tunc Numidise primas, non cathedrae, sed anti-

quitatis jnre. Quippe in Africse provinciis primatus haud

erat certae sedi addictus, prseterquam in proconsulari inqua Carthaginensis episcopus ea praeeminentia perpetuo

gaudehat. De praefalo Cirtensis concilio agit Optatus in

Jib. I conlra Parmenianum, ejusque acta refert Augustinus

in Jib. III contra Cresconium, cap. 27, ubi tamen error

est in Consulnm designatione, casiigandus ex Brevic. col-

Jat. die 3^, cap. 17.

AwNOTATio (26) ihid.

Judices petierunt cpiscopos ex GalJia •, quippc qu.ie ablioc , ut aiebant, facinore traditionis de quo agebatur,

immunis erat. Dati sunt Maternus Agrippinensis, Rheti-

cius Augustodunensis , et Marinus Arelatensis, missique

Romam cum aliis quindecim episcopis ItaJis;

quorum in

consessu MeJchiades papa Caecilianum innocentem esse

pronuntiavit ex Optato in Jib. i adversus Parmenianum,

anno sciJicet 313 juxta Aug. in lib. post colJat. cap. 33.


Proconsulis Heliani sive /Eliani sententia in Gestis hoc

loco iaudatis dicta secundum Felicem Aptungitanum re-

fertur in lib. iii contra Crescon. cap. 70. De iisdem Actis

proconsularibus mentionem facit Optatus Milevit. perti-



534 ANHOTATIOJNES.

nent ad annum Christi 314, tesle Augustino in lib. post

coUat. cap. 33.


Missa tractatoria, hic nihil aliud est quam synodica

epistola. Nonnunquam vero diploma est publicae evectio-

nis usurpandae, ut in Constantini edicto ad Ablavium PP.

quo jubet tractorias dari episcopis ad Arelatense concil.

venientibus.


Isthaec Gesta fuerunt confecta anno 320. Citantur in

lib. iii contra Crescon. cap. 29, et exhibentur in Bene-dictinorum editionis torao ix in Appendice. Eorumdemetiam merainit Optatus in lib. i contra Parmenianura.

Annotatio (30) ibid.

Has litteras habes in Gestis Zenophili, tomo xviii.


Maximianus C arth a ginensis diaconus Don atista Primiano

episcopo suo infensus, auctor novi schismatis, exlitit circa

annum 393, prcecidens frustum de frusto , ut ait Au-

gustinus, in Enarrat. 2 in Psal. xxxvi, ubi et refert sy-

nodicam epistolam Donatistarum Episcoporum qui Primia-

num in Cabarsussitano concilio damnarunt, et in ejus lo-

cum subrogaruntMaximianum. At anno proxime sequenti



ANNOTATIOAES. 635

habitum cst a caeterisDonalistis Bagaiensc concilium contra

exortum schisraa, damnatusquc est ab iis Maximianus.


Eo pergebant episcopi ordinandi caiisa , uti dicitur in

nnm. 13 in locum scilicet Profuturi post susceptum epis-

copatum in brevi demortui. Huic succedebat Fortunatus,

laudatus in lib. ii contra Litteras PetiUani, cap. 99 , et

unus ex episcopis septem delectis ad causam cathoHcae

Ecclesi£e propugnandam in collatione Carthaginensi an-

no 411.


Hinc Donatistas urgebat etiam Optatus in lib. ii. No-his, inquit, totus orbis commercio formatarumy in

una communionis societate concordat. In codice can.

Ecclesioe Africae extat xxni canon, ut episcopus trans mare

profecturus, ybrmaâm sumat a primate.


Macarius, cujus gesta in Catholicos calumniose objec-

tabant Donatistae, adeo ut ex ipsius nomine Macarianos

illos appellarent, aConstante imperatore circa annum 348

missus fuit in Africam una cum Paulo, tum ut eleemosy-nas erogaret in pauperes , tum ut singulos ad unitatera

catholicam adhortaretur. Cui episcopi Donatistae, in pri-

mis Donatus Carthaginensis et Donatus Bagaiensis, vehe-

menter obstiterunt;

quin et in eum concitarunt Circum-

cellionum furorem : e quibus permulti a militibus necati,



536 ANK0TATI03VES.

et Marlyrnm titulo apud Donatistas exornati ; inter eos

celebriores Marculus et Donatus, scilicet Bagaiensis. Aller

autem Donatus cum iis, qui ad concordiam revocari nol-

lent, fugam postmodum arripuit, sive in exilium relega-

tus fuit. Ex Optato, in lib. iii, partim etiam ex Augus-

lino, etc.

Aknotatio (35) pag. 450.

Interventor dicebatur, qui, vacante sede, regebat eccle-

siam.


Coelicolarum nomen occurrit in legibus aliquot ab Ho-norio datis, quibus illi constitutas in haerelicos pcenas

subire tenentur, jiisi ad Dei cultum venerationemque

Christianam convQrsi fuerint.


Bagasta a paTTxrM. bajulo, ferculum est, juxta Lexicon

Jurid. portandis rehus fiscalihus accommodatumbastagia vero dicebatur ipsum onus portandarum rerum

per juraenta.


Quid sibi de hac re videretur jam alias aperuerat Au-

gustinus in lib. i de hbero Arbitrio, cap. 5, ubi demumEvodii sententiam comprobavit, n, 13. Eos videhcet apud

divinam providentiam haudquac|uam esse peccato libe-

ros, qui pro iis rebus quas contemni oportet liumana



ANNOTATIONES. 537

ccede polluti sunt. Imbibit istam doctrinam propinante

Ambrosio inlib. iii deOfiiciis, cap. 4, hisce verbis : iVo/z

videtur quod vir Christianus , et justus, et sapiens

qucBrere sibi vitani aliena niorte deheat : utpote qui

etiamsi in latroneni armatum incidat , ferientem

referire non possit, ne dum salutem defendit, pieta-

tem contaminet. Hausit etiam exCypriano, qui in Epist.

Lvi absolute pronuntiat :

Occidere nonlicet, sed occidi

necesse est; et in Epist. lvii : Occidere innocentibus

nec nocentem liceat.

Annotatio (39) pag. 474..

Bagaitanum concilium indicat a 310 episcopis adversusMaximianenses habitum, de quo jam supra in annot. ad

Epist. xLiii. Cujusconcilii sententia cum damnati fuissent

praeter alios Felicianus et Prsetextatus, ambo ex duode-

nario illo numero episcoporum, qui Maximianum ordina-

rant, eflici non potuit unquam ut sedibus suis pellerentur,

quaravis id, mota etiam contra eos lite apud duos vel tres

Proconsules (quorum hic dicuntur proconsularia Gesta

haberi) agere conati sint ipsorura adversarii : qui demumipsos, Rogato licet jam in Praetextati locum ordinato, in

suis honoribus receperunt, ex lib. i contra Gandentium,

cap. 39 et aliis locis : cogente nirairum Optato Gildoniano,

ut dicitur in Epist. liii.


In uno e Vaticanis codicibus, Lino Cletus , Cleto

Clemens cui caeteri MSS. refragantur. Paulo post,

pro

Anacletus , habetur in plerisque MSS. Anencletus.



538 ANN0T1TI03SES.

Deinde Alexander non post Evaristum, ut jn editis et

apud Optatum , in lib. ii. Sed post Soterem^ sublato

prorsus Eleutlierii nomine, sic recensetur in duodecim

MSS. in quibus sunt Vaticani quatuor, Soteri Alexan-

der, Alexandro Victor. Denique in iisdeoi codicibus

desideratur inf ra Marcellinus.

Ankotatio (41) pag. 482.

Hanc appellationem sortiti sunt Donatistse, ex eo quod

ecclesiam Romae primam in monte liabere coeperint, juxta

Hieronymum in Ghron. ad annum 360, sive uti Optatus

in lib. II refert, a spelunca, quam illic extra civitatem

gradibus, (seu cratihus, ubi legitur in Germanensi MS.)

sepserant, ubi celebrabant conventicula sua : qnse haud

dubie spelunca in editiore loco adjacebat. Hinc forte pro-

fectum etiam nomen Cutzupitarum , quod quidem sic

legitur in plerisque MSS. At in editis sublato t, Cuzu-

pitarum, et in duobus Vatican. MSS. Cutrumpitarum.

An vero legendum hic Scototopitarum , deducta voce a

(j)4oVo?, tenehrce, et toVo,', locus ; quo pacto V. C. Joannes

Bapt. Cotelerius legi vult apud Isidor. in Orig. lib. vmjqui in editis et in veteri codice Corbeiensi habet Cotopi-

tas; et in aho Corb. MS. Contopitas an potius castigan-

dus hic locus ex Hieronymo adversus Luciferianum , ubi

editiaUqui, Campitas , alii habent Campates , haud

facile dixerimus. Certe inlib. de Unitate Ecclesiae, cap. 3,

Cutzupitani appellantur.


Optatus , cui Gildoniano cognomen , ex eo quod cumGildone coraitt' tyrannidem in Africa excrceret, episcopus



ANKOTATIOWES. 539

fuit Donalista Gaudentii Thamugadensis decessor ex lib. i

contra Gaudentium, cap. 38, unde Augustinus, in Jib ii

adversus Epist. Parmen. cap. 2, Donastis exprobrat, Op-tatiim Gildonianum decennalem totiiis Africce ge-mitum, (scilicet ab anno 388 ad 398^ quo de satcllitio

GiJdonis accusatus, in carcere extinctus est, ex Jib. ii

contra Litteras Petiliani, cap. 92), tanquam sacerdotematque collegam honorantes j in communione tenue-

runt.

AwNOTATio (43) pag. 495,

Ita visum est Irenaeo, lib. iv, cap. 33 ; Tertulliano, lib.

contra Judaeos, cap. 10-, Lactantio, Jib. iv Institut. cap.

26 j Ambrosio, de mystico Pascha, cap. t.

AuKOTATio (44) pag. 500.

Lov. et sol justitice jion ortus est, etc. Abest autemyoxjustiticBj a MSS. et anliquioribus editionibus, necnon

a graeca versione LXX. quam sequuntur Ambrosius vel

quisquis est auctor, serm. m et xiv, et Gregorius, Jib.

xxxiv Moral. cap. 6, etc. At VuJgata habet, sol intelli-

gentice.


Hic plane exprimitur duplex ratio, propter quam id a

nobis in Paschatis ceJebratione servatur, ut Sabbati dies

inter passionis et resurrectionis Dominicae soJemnitatem

medius veniat : una sciJicet5

quod sic nostra festivitas a

Judoeorum festivitate distinguatur : aJtera;

quod non



540 ANNOTATIONES.

frustra faclum sit a Domino , ut inter mortem cjus , et

resurrectionem medius esset dies sabbati.

AnwotAtio (46) pag. 523.

Inter Capitularia regum Francorum, intertio Capitulari

anni 789 extat capilulum iv. Ut mdhi.s in Psalterio,

vel in Eiângelio, velin aliis rehus sortire prcesumat^

nec diinnationes aliquas ohservare, id quod ante ve-

tuerant concilia Agathense, anni 509, can. 42-, Aurelian.

anni 511, can. 30; Autisiodorense , anni 578, can. 4.

Quonam autem modo fieret istud sortilegii penus per li-

bros divinos, addisces ex Vatic. Cod. Stephani Baluzii

notis in idem capitulum.

w



».VV\ VW\'VWt.WVt^/W\VWl'VVV\ VW\ VWt-WVtWV» VW\Â/V\ WWWVWWVWVtWVti\/VV\ vt

INDEX

TOMI CEIVTESIMl QUADllAGESIMl-QUINTl.

DE DIVERSIS QU.€STIOiNIBUS OCTOGINTA TRIBUS, liber cnus. pag- 3

DE DIVERSIS QU^STIONIBUS AD SIMPLIGIANUM , libm u. —LiBER I. [n quo Simpliciani qua:stiones eic Epistola Pauli ad Roma-

nos dua: traclanlur. 145

—LiBER II. In caeteras quoestiones quinque vel sex a Simpliciano pro-

positas ex libris Regum. 187

DE OGTO DULCITII QU^STIONIBUS, liber rNrs. —Quaestio I est,

an baptizati peccatores exituri sint de gehenna. —II. An mortuis

prosit oblatio quae fit pro ipsis. —III. Ulrum in adventu Domini

raox fulurum sit judicium, anve illi raorituri sint, qui rapientur in

nubibus obviam Domino. —IV. Quomodo justorum filiis benedictio

inPsalmo promiltitur. —

V. (qua;novissimo loco tractatur) Quo-

niodo electus David secundum cor Dei. —VI • Utrum Samuel per

P^^thonissam vere fuerit de inferno evocatus. —VII. Quomodo stu-

prura Abimelech et Pharaonis effugit Sara. —VIII. Denique de

Spiritu Dei qui superferebatur super aquam, an ipse sit Spiritus

sanctus. 217

EPISTOLARUM ORDO NOVUS.

CLASSIS I.

Epistola 1. Ad Hermogenianum. 251

II. Ad Zenobium. 256

III. Ad Nebiidium. 257

IV. Ad Nebridium. 261

v. Nebridii ad Augustinuin. 263

VI. Nebridii. 264



542 INDEX.

Epistola vu. Ad Nebridium.

vui. NebrUUi ad Augustinum.

IX. Prima ad Nebridium.

X. Ad Nebridium.

XI. Ad Nebridium.

xu. Ad Nebridium.

xiu. Ad Nebridium.

XIV. Secunda ad Nebridium.

XV. Ad Romanianum.

XVI. Maximi Gram. Madaur.xvu. Ad Maximum Gram. Madaur.

xvui. Ad Coelestinum.

XIX. Ad Gaium.

XX. Ad Antoninum.

XXI. Ad Valerium episcopum.

xxn. Ad Aurelium.

xxm. Ad Maximianum.

XXIV. Paulini ad Jlypium.

XXV. Paulini ad Augustinum.

XXVI. Ad Licentium.

xxvu. Ad Paulinum.

xxviii. Ad Hieronymum.

XXIX. Ad Alypium.

XXX. Paulini etTherasice ad Augustinum,

Pag- 265

270

271

274

276

280

281

283

287

288

290

294

293

297

299

303

309

317

321

325

336

340

345

354

CLASSIS 11.

Epjstola XXXI. Ad Paulinum. 357XXXII. Paulini ad Romanianum. 363

xxxiii. Ad Proculeianum. 370

XXXIV. Ad Eusebium. 375

XXXV. Ad Eusebium. 379

xxxvi. Ad Casulanum. «^83

XXXvu. Ad Simplicianum. 409

xxxvni. Ad Profuturum. 410

xxxix. Hieronymi ad Augustinum. 412XL. Ad Hieronymum. 413

XLi. Alypius et Augustinus ad Aurelium, 417

XLH. Ad Paulinum et Therasiam. 421

XLui. Ad Glorium, Eleusium, Felicem, etc; 422

XLiv. Ad Gloriuni, Eleusium, Felicem, etc. 444

xLV. Alypius et Augustinus ad Paulinum et Thevasiam. 455^



INDEX. 543

Ep^stola xlvi Publicolce ad Auguslinuin. pag. A^Q

XLVH. Ad Publicolam. 461

XLViii.Ad

Eudoxium.467

XLix. Ad Honoratum. 470

L. Ad Suffectanos. 472

Li. Ad Crispinum. 473

LH. Ad Severinum. 478

Liii. Ad Generosum. 480Liv. Ad Januarium. 487

LV. Ad Januarium. 494

Annotationes. 525

EXPLICIT INDEX.













BINDSNC ;...: ^ JAN 141974

Documents

Augustinus. Opera Omnia. [Caillau, Guillon Ed.] 1835. Volume 38