Amerikan Müdahaleciliği - Noam Chomsky

8/10/2019 Amerikan Mdahalecilii - Noam Chomsky

1/198

NOAM

CHOMSKYAMERKANMDAHALECL


2/198

Noam Chomsky: Noam Chomsky, ABDnin en nde gelen muhalif simalarn-dan birisidir. Massachusetts Institute of Technologyde grev yapan tannmbir dilbilim profesrdr. Chomsky, gelien dnyada Amerikan mdahaleci-

lii, insan haklarnn ekonomi politii, tekelci medyann propaganda rol gi-bi meseleleri dikkatle inceleyen otuzun zerinde politik kitaba imza att.

Noam Chomskynin Trkiyede yaynlanan eserleri unlardr:D tl ve Zihin(Ay-ra Yaynevi, 2001),Halfan Srtndan Kazan (Om Yaynevi, Ekim 2000), Yen i Dnya Dzeninde Yalanlar ve GereklerMavi Ada, Austos 2000),DnyaDzeni: Eskisi Yenisi(Metis Yaynlan, Nisan 2000), Sam Amca Ne istiyo r kinci Dnya Sava'ndan Gnmze Amerikan Politikalar(Minerva Yaynlan,

Ocak 2000),Medya Gerei(Tmzamanlar Yaynlan, Nisan 1999),Demokratik deallerin k(Pnar Yaynlan, 1997),Medya Denetim i hm nediast Bildirgesi(Tmzamanlar Yaynlar, Ekim 1995), Modem ada EntelektellerinRol(Pnar Yaynlan, Gz 1994). Kader geni(letiim Yaynevi, 1993),Korsanlar ve m paratorlar Gerek Dnyada Uluslararast Terrizm , (AkademiYaynlan, Ekim 1991)

Atam Yaynclk


3/198

Amerikan Mdahalecilii

Noam ChomskyTrkesi: Taylan Doan Ban Zeren

Aram Yaynclk 29 Aram Yaynclknc Bask: ubat 2002

Yayna Hazrlayan: mer F. KurhanBask ve Cilt: Berdan Matbaaclk

ISBN: 9758242156

Aram YaynclkKei Hatun Mah. Millet Cad. No: 11/8

Aksaray stanbulTel: 0212 530 61 74

Fax: 0212 529 94 32


4/198

Noam Chomsky


TrkesiTaylan Doan - Bar Zeren

Azm topl um


5/198


6/198

Sunu

SUNU

Am erikan M dahalecilii, Noam Chomskynin, sistem kart bir in-ternet sitesi olan zmag.orgda 19982001 arasnda yaynlanan makale-lerinin bir derlemesinden oluuyor. Bu internet sitesi esnek ve genibir katlma ak, dnyaya egemen glerle ba dertte olanlarn birplatformu olma zellii tayor. Bu kitap yaynlandnda muhteme-

len Aram da zmag.orgda yerini alacak ve eitli yazarlarn bu sitedeyaynlanan makalelerini zaman zaman ngilizceden evirip kendisineayrlan zel sitesinde yaynlayacak. Bu projenin hayata geirilmesinitevik eden faktr u: Sitenin editrlerinden Michael Albertn katk-larn karlkl hale geldii ve internet araclyla dolama sokulduukolektif bir iliki biimini ne karmas.

Hi kukusuz, Noam Chomsky sitenin prestijini arttran nemli birisim. Bir yandan dilbi'im alannda devrim yaratan almalaryla a-mzn nde gelen bilim adamlarndan biri olma zelliini tayor. Di-er yandan, ABDnin balca muhalif isimlerinden ve politik bir akti-vist. zellikle ABDnin dolayl ya da dolaysz (zulm) politikalarn in-celikle sorgulayan zmleyici ve aydnlatc makale ve kitaplaryla

btn dnyada tannyor. Am erikan M dahaleciliim okuyanlarn

fark edebilecei gibi, tm dnyadaki kritik politik gelimeler onun il-gi oda haline geliyor. Ortadou, Balkanlar, Dou Timor, vs. blge-lerde yaanan gelimeleri yakndan takip ediyor ve alternatif bir yo-rum stratejisi gelitiriyor.

Neye alternatif?

Gnmzde halk toplumsal gelimeler hakknda bilgiyi esas olarak

7


7/198


medyadan edinir. Egemen medya baml olduu kesimin,Chomskynin deyiiyle dnya nfusunun ok kk, gerekten okkk bir kesiminin karlar ekseninde bilgiyi deiik ilemlerden

geirir ya da dorudan gizleme gerei duyar; hatta duruma gre ol-mayan bilgiler icat eder. Halkn kendi karlar dorultusunda yorum-layabilecei olay verilerine sahip olmas yaamsaldr. Noam Chomskytam da bu ihtiyac karlamay ilke edinen tarafl bir entelektel. Olay-lar ele al biimine zellikle dikkat etmek gerekiyor. Serbest ve en-telektel birikimin gndelik dille kaynat (evirisi hi de kolay ol-mayan) bir slupla yazyor. yle ki neredeyse dank veya savrukyazd dnlebilir. Asl meselenin farkl olduunu kavramak zordeil. Noam Chomsky okuyucuyla sohbet ediyor ve yazdklar zerin-de dnmesini istiyor. Temelde okuyucudan talep edilen alternatifyorum stratejileri zerinde younlamas. Bu konuda rnein unlarsylyor: medya, fikir gazeteleri, akademik incelemeler gibi doktriner kurumlarn rnleriyle urarken, propaganda perdesinin ardna

nfuz etmek iin insann alkanlk haline getirmesi gereken birokteknik vardr. rnein bir makalenin ya da haberin temel erevesi-nin doktriner gerekliliklere uygun olarak umutsuz lde yanl yn-lendirme ilevine sahip olmas hayli sk rastlanan bir durumdur; fakat,

bu ereve iinde baka bir eylerin olup bittiini gsteren ipularska kefedilebilir.

Alternatif bir yorum stratejisi gelitirmenin tesinde, zerinde durdu-

u nemli bir mesele var: Olan bitenleri uzaktan seyretmek ve acolaylar karsnda en iyi ihtimalle gzya dkmek yerine, kendi so-rumluluunu da iin iine katarak tavr almak. Chomsky aynaya bak-mann ve aynada grnenin drste zmlemesini yapmann zorolduunu belirtmekle birlikte, bu iin yaplmasnda srarl. nsanlkaklc ve ahlaki tutumlar gelitirmeyi ilke edinmek zorunda. Suluyuve hatay hep baka yerde aramann, sorunlar dsallatrmann, res-mi aralarla bize retilen bu gibi yaklamlar alkanlk haline getir-menin, ksaca sorumsuzluk duygusu diyebileceimiz eyin tehlikele-rine ve bedellerine iaret ediyor.

Am erikan M dahalecilii"nde, zel olarak Trkiye ve TrkiyedekiKrt sorununa birok makalede deinmeler var. Bu noktada altn iz-

8


8/198

.Sunu

dii konu ABDnin rnein Kosova krizine dnk olarak insan hakla-r ampiyonluuna soyunup kendi slubunca (bombardmanlar) in-sani mdahalelerde bulunurken, sz konusu Trkiye, Kolombiya ve-

ya Endonezya olduunda ak bir ikiyzllk sergilemesi. Sonuta in-san haklar ABD egemenlerinin karlarna gre rafa kaldrlyor veyaindiriliyor. Chomskynin szckleriyle yle de sylenebilir: nsan

haklarna layk halklar olduu gibi, yeri geldiinde her tr kt mu-ameleye layk zararl halklar da var Krtler ve Filistinlilef gibi. Di-er yandan, bir halkn (rnein Kosova Arnavutlannn) insan haklar-

na layk olduu dnldnde bile ortaya bir mutluluk tablosu k-myor, sivil ykmlara neden olan operasyonlarla kar karya kaln-yor.

Trkiyedeki Krt sorununa deinirken Chomskynin bu konu ze-rinde daha fazla younlamas ve daha ayrntl zmlemeler yapma-s bir talep olarak ister istemez gndeme gelebilir. Ortadou sz ko-nusu olduunda, rnein Filistin sorunu zerine antsal denilebilecek

bir eserler toplam ortaya koyduu biliniyor. Buna karlk, nemli l-de ABDnin silah yardm ve diplomatik destei ile sahnelenen kir-li savan byk toplumsal ve ekonomik bedeller denerek hzn yi-tirmesinden sonra, Krt zgrlk hareketinin iine girdii evreyi na-sl deerlendirdii veya bu alanda yaanan gelimeleri izlemek iin nekadar zaman ayrd imdilik belirsiz grnyor.

Chomskynin dnyann deiik blgelerinde uygulanan ABD destekli'terrn sonulan hakknda genelde pesimist olduunu belirtmek ge-rekiyor. Krt direniinin, Filistin direniinin, Kolombiyadaki gerilladireniinin, vs. tek bana sonu alc olmasnn kolay olmadn,ABDnin halklar zerinde estirilen terre desteinin durdurulmas

iin gl bir Amerikan yerli muhalefetinin rgtlenmesi gerektiinidnyor. nk, Endonezya rneinde grld gibi, ABD durya da seni daha fazla desteklemem mmkn deil dediinde maz-lum halklar zerinde acmaszca terr uygulayan devletlerin sngsannda dyor.

Chomskynin zmlemelerinden yola karak, Trkiyenin birokbakmdan Endonezya ile benzeen bir durumu yaad sylenebilir:

9


9/198


IMFye verilen szler yerine getirilemedi ve gerek politik gerekseekonomik dzeyde ABDnin tek bana tamak istemedii, tayama-yaca ar bir yk olutu. Sonuta, on yl akn bir sredir fiili olarak

ana muhalefet oda haline gelen Krt zgrlk hareketini bitirmekisteyenler beslendikleri toplum dzenini bitirme noktasna geldiler.

Chomskynin Batnn dayatt ve Avrupada almas eilimi gle-nen ulusdevlet modeline eletirileri ve halklara dnk olarak uztinvadeli entegrasyon hedefini ieren gl yerel zynetimlerin olutu-rulmas hakkndaki nerileri tartlmaya deer grnyor. Trki-

yenin iine girdii Avrupa Birlii srecinde Krt sorununun aznlkhaklan erevesinde zmnn gereki olmad ok ak. KrtlerAvrupa Birlii srecinin zorunlu bir deikeni haline geldiinde, Or-tadouyu da ieren rasyonel (ban) dzenlemelerin yaplmas isteristemez gndeme geliyor. u da sylenebilir: Mevcut yapsyla Trki-ye Cumhuriyeti tersini ne kadar iddia ederse etsin blnme deildemokratik btnleme (entegrasyon) fobisi yayor. Yaadmz

corafyaya ilikin olarak Krt zgrlk hareketinin ekillendirdiinerilerle Chomskynin ipucu niteliindeki nerileri arasnda ilginkesimeler bulunabilecei iddia edilebilir. Fakat, bu konuda yargyokuyucuya brakmak doru olacaktr.

10


10/198

Haydut Devletler

HAYDUT DEVLETLER

Haydut devlet kavram bugn politika planlamasnda ve analizindeetkin bir rol oynamaktadr. Mevcut Irak krizi bunun yalnzca en sonrneidir. Washington ve Londra, Irak komular ve btn dnyaiin bir tehdit oluturan haydut bir devlet olarak ilan ettiler. Irakyasad bir ulustur. Dnya dzeninin bekileri, ABD ve yarm yz-yl nce ngiltere Dileri Bakanlnn hznle kulland bir terimibenimsersek onun kk orta ngiltere tarafndan zapturapt alt-na alnmas gereken, Hitlerin onda yeniden bedenlendii birisi tara-fndan ynetilmektedir. Kavram yakndan ele alnmay hak etmekte-dir. Fakat nce, mevcut krizde nasl uygulandna bir bakalm.

Irak krizi hakkndaki tartmann en ilgin zellii, byle bir tartma-nn hibir zaman yaplmam olmasdr. Doru, pek ok szck sarfe

dildi ve nasl hareket edilmesi gerektii zerine tartmalar yapld.Fakat tartma u aikar yant dlayan kat snrlar iinde tutuldu:ABD ve ngiltere kendi yasalarna ve anlama ykmllklerine uy-gun olarak hareket etmek zorundadr.

lgili hukuki ereve Birlemi Milletler artnda formle edilmitir.BM art, uluslararas hukuk ve dnya dzeninin temeli olarak tan-

nan balayc bir anlamadr ve ABD anayasasna gre lkenin enstn yasasdr.

BM art, Gvenlik Konseyi bara kar herhangi bir tehdidin varl-n, barn bozulmasn ya da saldn edimini tespit eder ve tavsiyelerde

bulunur veya 41. ve 42. maddelere uygun olarak hangi nlemlerin al-nacana karar verir der. 41. ve 42. maddeler ise, tercih edilen silah

11


11/198


h g kullanm iermeyen nlemleri ayrntlandrr ve bu tr nlem-leri uygun bulmamas halinde, Gvenlik Konseyinin baka eylemleregirimesine izin verir. Tek istisna, Gvenlik Konseyi uluslararas bar

ve gvenlii muhafaza etmek iin gerekli nlemleri alana kadar.... si-lahl saldrya kar bireysel ya da kolektif kendini savunma hakknaizin veren 51. maddedir. Bu istisnalar dnda, ye devletler uluslara-ras ilikilerinde g tehdidi veya kullanmndan kanrlar.

Dnya barna kar birok tehdide tepki gstermenin yasal yollanvardr. "Eer Irak'm komular tehdit edildiklerini hissediyorlarsa, teh-

dide karlk vermek iin uygun nlemleri onaylamas iin GvenlikKonseyine bavurabilirler. Eer ABD ve Ingiltere tehdit edildiklerinidnyorlarsa, ayn eyi yapabilirler. Ancak hibir devletin bu konu-lar hakknda kendi karann verme ve diledii ekilde hareket etmeyetkisi yoktur. Elleri temiz olsayd bile ki durum pek yle deildirABD ve Ingilterenin byle bir yetkisi olamazd.

Yasad devletler bu koullan kabul etmezler: rnein SaddamnIrak veya ABD. O zaman BM bykelisi olan Dileri Bakam Made-leine Albright tarafndan ABDnin pozisyonu aka ifade edilmiti.ABDnin Irakla daha nceki bir kar karya gelii srasnda, Madele-ine Albright Gvenlik Konseyine ABDnin mmknse ok ynl vegerektiinde tek ynl olarak harekete geeceini bildirmiti. n-k bu blgenin ABDnin ulusal karlar asndan yaamsal nemde

olduunu dnyorlard, dolaysyla dsal bir kstlamay kabul et-miyorlard. BM Genel Sekreteri Kofi Annan ubat 1998de diplomatikmisyonunu balattnda, Albright bu duruu tekrarlad: Kendisininbaarl olmasn temenni ediyoruz, geri dndnde, ne getirdii-ne ve ulusal karlarmza ne lde uyduuna bakacaz. Bu da na-sl tepki gstereceimizi belirleyecektir. Annan bir anlamaya vanldn duyurduunda, Albright doktrini tekrar etti: Annann bizim

houmuza gitmeyen bir eyle dnecek olmas mmkndr, ki bu du-rumda ulusal karmza uygun davranacaz. Bakan Clinton, Irakn(Washington tarafndan belirlenen) uyum testinde baarsz olmashalinde olacaklan yle duyurdu: ABDnin ve umut edilir ki btnmttefiklerimizin, bizim setiimiz bir zamanda, yerde ve tarzda tekyanl karlk verme hakk olacan herkes anlayacaktr. Verecekleri

12


12/198

Haydut Devletler

karlk, dier zorba ve yasad devletlere benzer bir tarzda olacakt.

Gvenlik Konseyi oybirliiyle, ABD/ngilterenin Irakn anlamaya

uymamas halinde g kullanmalarna izin vermesi taleplerini reddet-ti ve Annann anlamasn desteklediini bildirdi. Karar ok ciddi so-nular hakknda uyanda bulunuyordu, fakat daha fazla ayrntya yerverilmemiti. Kritik nemdeki son paragrafta, Konseyin anlamadankaynaklanan sorumluluklanna uygun olarak, bu kararn uygulanmas-n temin etmek ve blgede gvenlii salamak amacyla, konu zerin-de aktif olarak durmaya karar verdii yazyordu. Karan veren Kon-

seydi, bakas deil; BM artna uygun olarak.Olgular akt ve belirsizlik iermiyordu. Gazete balklan yle diyordu:Otomatik Bir Saldn Desteklenmiyor (WallSt. Joum aty,BM, Anlama-ya Uymamas Halinde ABDnin Irak Tehdit Etmesini Reddetti (NewYork Times)vs. ngilterenin BM bykelisi Irakn (BMnin aratrma-sn) engellemesi halinde, karann ABD ve ngiltereye Iraka kar oto-matik bir saldn balatma yetkisi vermediini konseydeki meslektalanna kiisel olarak garanti etti. Kosta Rika bykelisi, silahl gcn nezaman kullanlacana Gvenlik Konseyinin karar vermesi gerektiinibelirterek, Gvenlik Konseyinin pozisyonunu ifade etti.

Washingtonun tepkisi farklyd. ABD bykelisi Bill Richardson an-lamann tek yanl g kullanmm engellemediini ve ABDnin dile-diinde Badata saldrmak iin yasal hakkn koruduunu ileri srd.

Dileri Bakanl szcs James Rubin karar metnini yaptmzzel tartmalar kadar nemli deil diyerek dikkate almad: Bu kara-ra aldn etmediimizi sylemiyorum, fakat eer anlama ihlal edi-lirse, tekrar Gvenlik Konseyine bavurmaya gerek grmediimiziaka ortaya koyduk. Bakan, ABDnin Irakn anlamaya uymas ko-nusunda tatmin olmamas halinde karann harekete geme yetkisi ta-ndn belirtti. Bakann basn sekreteri, bunun askeri eylem anla-

mna geldiini aka syledi. New York Times'm maneti doru ola-rak ABD Irak Cezalandrma Hakkm Sakl Tutmakta Israrl diye ya-zyordu. ABD dilediinde tek yanl g kullanma hakkna sahiptir: -te bu kadar.

Bazlan bu duruun bile, uluslararas ve ulusal hukuktaki balayc y-


13/198


kmllklerimize fazlasyla yakn olduu hissine kapldlar. Senatoounluk lideri Trent Lott, ynetimi d politikay taerona verir gi-

bi bakalarna yani BM Gvenlik Konseyine teslim ettii iin ele-

tirdi. Senatr John McCain, Birleik Devletler kudretini BirlemiMilletlere baml klyor olabilir uyarsnda bulundu ki bu, yalnzcahukuka uyan devletler iin bir ykmllkt. Senatr John Kerry,Saddamn Birlemi Milletler kararlarm ihlal etmeye ve dnya top-luluu iin tehditkar bir konumda kalmaya inatla devam etmesi ha-linde, ABDnin dorudan Irak igal etmesinin meru olacan ek-ledi. Gvenlik Konseyinin buna karar vermesi ya da vermemesinemli deildi. Byle tek yanl bir ABD eylemi, Kerrynin kavradekliyle uluslararas hukukun erevesine uygun decekti. Viet-nam savana kar kmasyla ulusal bir hret kazanan, liberal bir g-vercin olan Kerry, mevcut duruunun eski grleriyle tutarl olduu-nu aklad. Vietnam ona, gcn ancak eer hedefe ulalabilirse velkenizin ihtiyalarn karlyorsa kullanlmas gerektiini retmi-

ti. O halde Saddamn Kuveyti igali yalnzca bir nedenle yanlt:Olaylarn gsterdii gibi, hedef ulalabilir deildi.

Yelpazenin liberalgvercin ucunda, Annann anlamas olumlu kar-land, ama esas sorunlar darda brakan dar erevede. Tipik birtepkiyle Boston Globe, Saddamn pes etmemesi halinde ABDninIraka saldrs yalnzca hakl kmakla kalmayp, saldrmazsa sorum-suz duruma deceini belirtti yle ki, saldrnn sorgulanmasna

hibir ekilde gerek kalmayacakt. Ayn zamanda editrler, bilimi da-ha nce hayal edilmemi bir ykm yaratma yoluna sapmaktan alkoy-mak iin dnyann sahip olduu en byk ans olarak kitle imha si-lahlarna kar evrensel bir utan uzlamas arsnda bulundular.Duyarl bir neri; g tehdidine bavurmadan, balamak iin kolayyollar dnlebilir, ama niyet edilen bu deildir.

Politika analisti William Pfaff, Washingtonun teolojik ve felsefi g-re, Akinah Thomas ve Renaissance teologu Francisco Suarezin g-rlerine bavurmakta gsterdii isteksizliini esefle karlad. Halbu-ki, felsefe ve teolojinin rehberliini arayan, ABD ve ngilteredekianalitik toplumun bir blm 1950 ve 1960larda byle yapmt.Ama entelektel kltrle ilintisiz olsa da, olduka ak olan ada

14


14/198

Haydut Devletler

uluslararas ve ulusal hukukun temellerinin rehberliini aklndan ge-ilmemiti. Baka bir liberal analist, ABDnin u olguyla yzlemesigerektiinin altn izdi: Eer ABD benzersiz kudretini gerekten in-

sanln iyilii iin kullanyorsa, insanlk bunun kullanlmasyla ilgilisz hakk talep ediyor. Oysa anayasa, Kongre ve televizyonun Pazar

bilgileri buna izin vermeyecektir. Ve dnyann dier uluslar Washingtona, (kendi) karlarna ne zaman, nerede ve nasl hizmet edil-

mesi gerektiine karar verme hakkn devretmediler. (Ronald Steel).

Anayasa geerli anlamalar, zellikle aralarnda en temel olan BM artm lkenin en yksek yasas ilan ederek, gerekte bu t r mekaniz-

malar salamaktadr. Ayrca Kongreyi, amzda temelleri BM arttarafndan belirlenen uluslarn hukukuna kar saldrlan... tespit et-meye ve cezalandrmaya yetkili klmaktadr. Dier yandan, bakauluslarn Washingtona haklarn devretmediklerini sylemek ger-ekleri biraz hafife alan bir ifadedir. Uluslar ona bu hakk vermeyi,BM artn byk lde ekillendirmi olan Washingtonun (en

azndan retorik dzeydeki) yol gstericilii dorultusunda iddetlereddetmilerdir.

Irakm BM kararlann ihlal ettii sylendiinde, genellikle bu, iki sa-

vaan devletin dnya polisi roln stlenerek, tek yanl g kullan-maya hakk olduu eklinde anlalmtr. Bu ilkesel olarak, yasalanyerden yere vurmas deil, onlan uygulamas beklenen polise bir ha-karettir. Washingtonun g konusunda kstaha davrand ve

benzeri eletiriler yaplmtr. Ama bu, kendi kendisini g kullan-makla grevlendiren zorba bir yasad devlet iin pek uygun bir ifa-de deildir.

Kimsenin gerekten denememi olmasna karn, ABD/ngiltereniniddialarn desteklemek iin, hayli eilip bklm yasal bir argmanicat edilebilir. Birinci admda, Irakn 3 Nisan 1991 tarihli, 687 nolu

BM kararn ihlal ettii sylenebilir. Sz edilen karar, Irakn zikredi-len hkmleri (silahlann yok edilmesi, denetim vs.) kabul ettiini be-lirten resmi bildirimi zerine bir atekes ilan etmektedir. Bu muh-temelen kayda geen en uzun ve en aynntl Gvenlik Konseyi kara-rdr, fakat uygulama mekanizmasndan sz edilmemektedir. O halde,

15


15/198


argmann ikinci adm, Irakn hkmlere uymamasnn 678 nolukaran (29 Kasm 1990) yeniden gndeme getirdii olacaktr. Bu ka-rar ye devletleri 660 nolu karar desteklemek ve uygulamak iin

btn gerekli aralar kullanmaya yetkili klmaktadr. 660 nolu ka-rar (2 Austos 1990), Irakn derhal Kuveytten ekilmesini istemek-te ve Irak ve Kuveyte, Arap Birlii sistemini tavsiye ederek, ihtilaf-larnn zm iin derhal youn mzakerelere balama ars yap-maktadr 678 nolu karar, ayn zamanda sonraki btn ilgili kararla-ra (bunlar 662, 664 eklinde sralar) atfta bulunur. Bunlar (662,664) ilgili kararlardr, nk Kuveytin igali ve Irakn bununla ilgi-li eylemlerine gnderme yapmaktadrlar. 678 nolu karar yenidengndeme getirmek, bu nedenle, olaylan daha nce olduklan haliylebrakmaktadr: G kullanma yetkisi olmadan, 687 nolu son kararnuygulanmas ki 687 nolu karar, tamamen farkl konulan gndemegetirmekte ve yaptnmlar dnda hibir eye izin vermemektedir.

Sorunu tartmaya ihtiya yoktur. ABD ve ngiltere, BM artnn n-

grd gibi, Gvenlik Konseyinden kendilerine g tehdidi vekullanm iin yetki vermesini isteyerek kolaylkla btn kukularortadan kaldrabilirdi. ngiltere bu ynde baz admlar att, ama G-venlik Konseyinin buna raz olmayaca hemen belli olduunda, buabalarna son verdi. Ama hukuk dzenini reddeden haydut devletle-rin hakim olduklan bir dnyada, bu deerlendirmelerin pek bir ne-mi yoktur.

Gvenlik Konseyinin, BMnin 687 nolu atekes kararm ihlal ettiiiin Irak cezalandrmak amacyla g kullanmm onayladn varsa-yalm. Bu onay btn lkelere uyguland: rnein, bu nedenle birayaklanmay desteklemek iin Gney Irak igal etmeye yetkili ola-cak ran da. ran, Irakn komusudur ve ABDdestekli Irak saldnsnn ve kimyasal savan kurbandr. Ve pekala makul biimde, igal

eyleminin yerel bir destee sahip olacan iddia edebilir. ABD ve n-giltere byle bir iddiada bulunamazlar. Eer hayal edilebilirse, rannbu tr eylemlerine hibir zaman izin verilmeyecektir, ama kendi ken-dilerini grevlendiren yaptnmclann planlanndan ok daha az ac-masz olacaktr. Bu trden temel gzlemlerin, ABD ve ngilteredekikamuoyu tartmalarna girdiini hayal etmek olduka gtr.

16


16/198

Haydut Devletler

Hukuk dzeninin hor grlmesi, ABDnin pratiinde ve entelektelkltrnde derin kklere sahiptir. rnein, 1986da Dnya Mahkemesinin ABDyi Nikaraguaya kar yasad g kulland iin

mahkum eden kararna kar gsterilen tepkiyi hatrlayn. Karar,ABDnin yasad g kullanmna son vermesini ve kapsaml onarmileri iin tazminat demesini talep ediyordu. Ayrca, ABDnin kont-

ralara btn yardmnn, nitelii ne olursa olsun, insani yardm de-il askeri yardm olduunu ilan ediyordu. Mahkeme, itibarn ayak-lar altna ald iin her yandan sulamaya maruz kalmt. Kararn h-kmlerinin baslmas uygun grlmemi ve grmezden gelinmiti.

Demokratlarn kontrolndeki Kongre yasad g kullanmm arttr-mak amacyla derhal yeni fonlar iin yetki vermiti. Washington, b-tn devletleri uluslararas hukuka sayg gstermeye davet eden birGvenlik Konseyi kararm veto etmiti. Karar, amac ak olmakla bir-likte, hibir lkenin adn zikretmemiti. Genel Kurul benzer bir ka-rar kabul ettiinde, ABD fiilen karan veto ederek, sadece srail ve ElSalvadorla birlikte kar oy kullanmt. Bir sonraki yl, yalnzca sra-

ilin otomatik oyunu toplayabilmiti. Ne anlama geldiim bir yana b-rakn, medya ya da fikir dergilerinde bunlara hemen hi yer verilme-di.

Dileri Bakam George Shultz bu arada (14 Nisan 1986) u aklama-da bulundu: Eer kudretin glgesi pazarlk masasna dmemise,mzakereler teslim olmann nazike adlandrlmasndan baka bir eydeildir. Denklemdeki g unsurunu ihmal ederek, dardan arabu-luculuk, Birlemi Milletler ve Dnya Mahkemesi gibi topik, hukukiaralan savunanlan mahkum etti modern tarihte ncellerine rastla-nabilecek duygular.

51. maddenin aka hor grlmesi zellikle bilgilendiricidir. Bu tu-tum, Hintini iin barl bir zm ngren 1954 Cenevre Anla-masndan hemen sonra, dikkate deer bir aklkla sergilenmitir.

Washington anlamay bir felaket olarak grm ve altm oymakiin derhal harekete gemitir. Ulusal Gvenlik Konseyi yerel kom-nist ayaklanma ya da bakaldnnn silahl bir saldr tekil etmemesihalinde bile, eer ayaklanmann kayna olduu tespit edilirseine saldn dahil, ABDnin askeri g kullanmn dneceine giz

17


17/198


lice karar vermitir (NSC 5429/2). Her yl kelimesi kelimesine planla-ma belgelerinde tekrar edilen bu ifade yle bir ekilde seilmitir ki,ABDnin 51. maddeyi ihlal etme hakkn ak hale getirmektedir. Ay-

n belge u istekleri dile getirmektedir: Japonya'nn yeniden askerile-tirilmesi, Tayvann ABDnin Gneydou Asyadaki rtl ve psiko-lojik operasyonlar iin odak noktasna dntrlmesi, btn Hintininde geni ve etkin lekte rtl operasyonlara giriilmesi vegenel olarak Cenevre Anlamas ve BM artnn altn oymak iin et-kili bir hareket tarznn izlenmesi. Bu son derece nemli belge, Pen-tagon belgeleri, tarihileri tarafndan irkin bir biimde tahrif edilmi

ve byk lde tarihten silinmitir.ABD saldry, politik sava veya iktidarn devrilmesini (yani ba-kas tarafndan) kapsayacak ekilde tanmlamay srdrmtr. Bu,J.F. Kennedynin Gney Vietnama kar saldrlar kapsaml bir hcu-ma kadar trmandrmasn savunurken, Adlai Stevensonun i saldrolarak tanmlad eydir. 1986da ABD Libya ehirlerini bombalad-nda, resmi gereke gelecekteki saldrlara kar z savunmayd.

New York Timeshukuk uzman Anthony Lewis, Ynetimi iddeti (budurumda) bir z savunma edimi olarak hakl gsteren hukuki bir ar-gmana dayand iin kutlamtr. Lewisin dayand BM artnn51. maddesinin bu yaratc yorumu, eitimli bir ortaokul rencisini

bile zor durumda brakrd. ABDnin Gvenlik Konseyi bykelisiThomas Pickering, ABDnin Panamay igalini 51. maddeye bavura-

rak savunmutur. Pickeringe gre 51. madde bir lkeyi savunmak,karlarmz ve halkmz savunmak iin silahl g kullanmna ola-nak salamaktadr ve ABDye uyuturucu kaakl yaplmas iintoprann bir s olarak kullanlmasn nlemek amacyla ABDyi, Pa-namay igal etmeye yetkili klmaktadr. Eitimli gr sahipleri,onaylama anlamna gelecek ekilde, balarn bilgece salladlar.

Haziran 1993de Clinton, Iraka, sivillerin lmesine yol aan bir fze

saldrs emri verdi. Saldr, bakan, kongredeki gvercinleri ve sald-ry yerinde, makul ve gerekli bulan medyay cesaretlendirmiti. Yo-rumcular, bykeli Albrightn 51. maddeye gnderme yapmasn-dan zellikle etkilenmilerdi. Albright bombardmann silahl saldr-ya kar z savunma olduunu aklad yani, iki ay nce eski Bakan

18


18/198

Haydut Devletler

Busha bir suikast giriiminde bulunulduu ileri srlyordu. ABDIrakn ie kartn kantlayabilseydi bile, 51. maddeye yaplan gn-derme en iyi tabirle sama olarak nitelendirilebilir. New York Times,

sorunu ciddi biimde ele almadan, isim belirtmeden konuan yne-tim yetkililerinin basna Irakn sulu olduu yargsnn salam istih-

barattan ok, tali bilgilere ve analize dayandn sylediklerini yaz-d. Basn, koullarn 51. maddeye tamamen uyduunu syleyereksekin gr sahiplerini rahatlatt ( Washington Post). New York Times, her bakann, ulusun karlarm korumak iin g kullanma g-revi vardr diye yazarken, sz konusu durum hakknda baz kukulardile getiriyordu. Diplomatik adan, bu bavurmak iin uygun bir ge-rekedir ve Clintonn BM artna gnderme yapmas, Amerikannuluslararas hukuka sayg gsterme arzusunu iletmitir CBoston Globe).51. madde devletlere, dmanca bir g tarafndan tehdit edil-diklerinde, askeri olarak karlk verme izni vermektedir (ChristianScience M onitor).ngiltere Dileri Bakam Douglas Hurd, Clintonn

hakl ve orantl z savunma hakkn kullanmasn destekleyerek,Parlamentoyu u ekilde bilgilendirdi: 51. madde bir devlete yurtta-larna ynelik tehditlere kar kendini savunmak iin g kullanmayetkisi vermektedir. Hurde gre, eer iki ay nce eski bir bakan l-drmek iin baarsz bir giriim emrini vermi ya da vermemi ola-bilecek bir dmana kar fze atmadan nce ABDnin Gvenlik Konseyinin onayn almas gerekseydi, dnyada tehlikeli bir fel olma

hali ortaya kard.Olaylarn kayd, ulusal iktidar tarafndan tanmland ekliyle ulusalkarlara uygun hareket ederek, kendini gcn egemenliine vakfe-den haydut devletler hakknda yaygn olarak beslenen kaygyanemli bir dayanak sunuyor. En uursuz biimde de, kendilerini k-resel yarg ve cellat olarak kutsayan haydut devletler hakknda.

HAYDUT DEVLETLER: DAR BR KURGU

Irak krizi zerine yaplmayan tartmaya girmemi olan konulan gz-den geirmek ilgin olacaktr. Ama nce haydut devlet kavramzerine birka sz.

Temel anlay udur: Souk Savan bitmesine karn, ABDnin yine de

19


19/198


dnyay koruma sorumluluu vardr ama kimden koruyacak? Aktr

ki bu, radikal milliyetilikten, yani kudretlinin iradesine boyun e-mek istenmemesinden koruma olamaz. Bu tr dnceler genel ka-

muoyu iin deil, ancak dahili planlama belgeleri iin uygun olacaktr.

1980lerin bandan itibaren, kitle seferberlii iin kullanlan gelenek-sel tekniin etkinliini yitirdii akt. Monolitik ve acmasz komp-

lo (J-F- Kennedy) veya ktlk imparatorluu (Reagan) gibi souksava sloganlarna bavurmak artk ie yaramyordu.Yeni dmanlaraihtiya vard.

Yurtiinde, Sula lgili Ulusal Adalet Komisyonu u sonulara varm-t: Su korkusu zellikle uyuturucu korkusu suun kendisiyle ilgi-si olmayan eitli faktrler tarafndan tevik ediliyordu. Komisyonagre bu faktrler arasnda, medya uygulamalar da dahil, politikamalar iin gizli rksal gerilimi smren hkmet ve zel sektrntutumunu yer alyordu; yle ki hkmet ve zel sektr kendi ama-

lan iin yurttan korkusunu krkleyen bir rol oynuyordu. Yasalann uygulanmasnda ve karar verilmesinde etkin olan rksal nyarglar,siyah topluluklan ykana uratyor, rksal bir uurum yaratyor veulusu sosyal bir felaket riskine sokuyordu. imdi ABD tarihinde ilkkez, Afrikal Amerikallar mahkumlann ounluunu oluturuyorduve beyazlara gre yedi kattan daha fazla bir oranda hapse atlyorlar-d. Siyahlarn tutuklanma oranlar ise beyazlannkiyle karlatnlamayacak kadar yksekti ve tutuklamalar da, ok yksek bir oranda uyu-turucu kullanm ya da kaakl sulamasyla siyahlan hedefliyor-du. Bu olgular, kriminologlar tarafndan Amerikan Gulag*, yeniAmerikan Apartheid** olarak tanmland.

Yurtdnda, tehditlerin uluslararas terrizm, spanik*uyuturu-cu kaaklan ve hepsinden nemlisi haydut devletler olmas ge-

Gulag: 1920lerden 1950 orta lar na kadar SSCBde siyasi tutuklu ve hkmllerin tutulduu, Sovyet alma kamplar sistemi, .n.

** Apartheid: Gney Afrikada, siyahla ra ka r y rtlen iktisadi ve siyasiayrmclk politikas. nceleri de var olan ve yasalara giren ayrmclk po li-tikas, Nasyonal Parti tarafndan 1948 ylnda geniletilmi, apartheid olarakadlandrlmtr, .n.

*** Ispanik: Birleik Devletlerde yaayan, spanyolca konuan Latin Amerikakken liler iin kullanlan b ir terim. .n.

20


20/198

Haydut Devletler

rekiyordu. Stratejik nkleer silah cephaneliinden sorumlu olan Stra-tejik Kumandann 1995deki gizli bir almas temel dncenin anahatlarn izmektedir. APin bildirdiine gre, Bilgi zgrl yasas

uyarnca yaynlanan Essentials o fPost-Cold War Deterrence(Souk Sa-va Sonras Caydrcln Esaslar) adl alma, ABDnin caydrcstratejisini nasl varl son bulan Sovyetler Birliinden, Irak, Libya,Kba ve Kuzey Kore gibi haydut devletlere kaydrdn gstermek-tedir. alma, ABDnin yaamsal karlarna saldnlmas halindekendisini irrasyonel ve intikamc olarak gstermek iin, nkleer si-

lah cephaneliinden yararlanmas gerektiini savunmaktadr. Bu b-tn hasmlarmza zellikle haydut devleere yansttmz ulusalpersonann* bir paras olmaldr. Kendimizi, yalnzca uluslararashukuk ve anlama ykmllkleri gibi ahmaklklara bal, tamamenrasyonel ve soukkanl olarak gstermek zarar verir. ABD hkmeti-nin baz unsurlarnn potansiyel olarak denetim d gibi grnebil-mesi, bir hasmn karar vericilerinin zihninde korku ve kukular yarat-

mak ve pekitirmek iin faydal olabilir. Rapor Nixonin deli adamteorisini yeniden kullanma sokmaktadr: Dmanlarmz, emrimiz-de olaanst bir ykc gle bizim ldrm ve ne yapaca ngr-lemez olduumuzu anlamaklar, bu durumda korkuyla irademize bo-yun eeceklerdir. Kavram aka 1950de srailde, iktidardaki iPartisi tarafndan icat edilmitir ve babakan Moe aret gnlnde

parti liderlerinin delilik edimlerini ven sylevler verdiini kayde-

der. Moe aret, eer isteklerimiz kabul edilmezse ldrrz (nishtagea) uyarsnda bulunur. Bu, ksmen zamannda yeterince gveni-lir bulunmayan ABDyi hedef alan gizli bir silahtr. Kendisine yasatanmayan bir devlet olarak bakan ve ieride sekinlerden gelen pekaz kstlamayla karlaan dnyann biricik sper gcnn bu duruu,dnya iin olduka byk sorunlar yaratr.

Reagan ynetiminin ilk gnlerinden beri, Libya bir haydut devletolarak gzde bir tercihti. Saldrlara ak ve savunmasz Libya, ihtiyaduyulduunda mkemmel bir boks torbasyd: rnein, 1986da, pri-me time** iin tarihte ilk kez bir bombardman dzenlendiinde, tele-

* persona: darya kar gsterilen hal, tavr, hareket, .n.** pirim e time: gn iinde televizyonun en ok seyred ildii zam an dilimi, .n.

21


21/198


vizyon Byk letiimcinin Nutuklar n yazanlar tarafndan, Washingtonun Nikaraguaya saldran terrist glerine destek toplamak iinkullanlmt. Bombardmann gerekesi, terrist ba Kaddafinin

kendi evindeki sava ABDye tamak iin Nikaraguaya 400 milyondolar, bir cephane dolusu silah ve danmanlar gndermesiydi. O s-rada ABD, Nikaragua haydut devletinin silahl saldrsna kar z sa-vunma hakkn kullanyordu.

Sovyet tehdidine yaplabilecek her trl gndermeye son veren Ber-lin duvarnn yklmasndan hemen sonra, Bush ynetimi devasa birPentagon btesi iin Kongreye yllk talebini sundu. Ynetim btetalebi iin u aklamada bulundu: Yeni bir ada, askeri gcm-zn kresel dengeyi belirleyen asli unsur olarak kalacan ngryo-ruz, fakat... asker gcmzn kullanlmas iin en muhtemel taleplerSovyetler Birlii ile ilgili olmayabilir ve yeni kuvvetlerin ve yaklam-larn gerekli olabilecei nc Dnyada olabilir. rnein BakanReagann kentlerdeki hedefleri bombalamas iin Amerikan deniz ve

hava kuvvetlerine, 1986da (Libya)ya ynelmeleri emrini vermesigibi. Libyann bombalanmas, demokrasimizin ve dier zgr lke-lerin iinde yeerebilecei uluslararas bir bar ortamna, zgrlkve ilerlemeye katkda bulunmak hedefinin rehberliinde gerekle-tirilmiti. Karlatmz ilk tehdit nc Dnyann giderek artanteknolojik gelikinliidir. O halde yeni tesisler ve tehizata, aratr-ma ve gelitirmeye yatrm yapmay zendirecek tevikler yaratarak

savunma endstrisinin temelini aka yksek teknoloji endstrisiglendirmeliyiz. Ve mdahale glerini, zellikle Ortadouyu he-defleyen glerimizi muhafaza etmeliyiz. Dorudan askeri giriimi ge-rekli klm olan Ortadouda karlarmza ynelik tehditler,Kremlinin inisiyatifine braklamaz bunlar, sonu gelmez Sovyettehdidi uydurmalarna imdi ara verilmi olmasna karn sylenmek-tedir. lk yllarda zaman zaman, bazen gizlice itiraf edildii gibi imdi

tehdidin blgede kkleri resmi olarak kabul edilmektedir. YalnzcaOrtadouda deil baka yerlerde de, her zaman ncelikli sorun ola-rak grlen radikal milliyetilik.

O tarihte, karlarmza ynelik tehditler Irakn inisiyatifine de b-raklamazd. Saddam o zaman gzde bir dost ve ticaret ortayd. Sad

22


22/198

Haydut Devletler

damn stats sadece birka ay sonra, ABDnin kendisine Kuveytlesnrn g kullanarak deitirmesine izin verme niyetini, Kuveytiele geirmesini onaylamas olarak yanl yorumlaynca deiiverdi.

Saddam, Bush ynetiminin perspektifinden bakldnda, ABDnin Pa-namada yapt eyi tekrar etmesine onay verildiini sanmt. Saddamn Kuveyti igal etmesinden hemen sonra yaplan yksek dzeybir toplantda, Bakan Bush temel sorunu formle etti: Suudiler hakkndaki endiem... son dakikada askeri eylemden caymalar ve Ku-veytte kukla bir rejimi kabul etmeleridir. Genelkurmay Bakam Co-

lin Powell sorunu keskin bir biimde ortaya koydu: nmzdekibirka gnde, Irak kuklasn yerletirerek geri ekilecek ve Arapdnyasnda herkes bu durumdan memnun olacak."

Tarihsel paralellikler elbette hibir zaman tam deildir. Washingtonkuklasn yerletirdikten sonra Panamadan ksmen ekildiinde, Pa-nama dahil btn yar krede byk bir fke vard. Gerekte dnya-

nn byk blmn de saran bu fke, Washingtonu iki GvenlikKonseyi kararn veto etmek ve bir Genel Kurul kararna kar oy kul-lanmak zorunda brakt. Genel Kurul karar ABDyi uluslararas huku-ku ve devletlerin bamszl, egemenlii ve toprak btnlnaka ihlal etmekle mahkum ediyor ve ABDnin silahl igal gle-rinin Panamadan ekilmesini ngryordu. Irakn Kuveyti igali,standart versiyondan olduka uzak ekilde, farkl biimde ele alnd.

Bu farkl yorumlar (bu makalenin yaynland ZM agazinedahil) ya-zl basnda kolaylkla bulunabilir.

ifade edilmesi bir hayli g olan olgular politik analistlerin yorumunaaklk kazandrd. rnein, ABDnin kar karya kald bilmecezerine bugn derin derin dnen Ronald Steel unlar yazd: Dn-yann en gl ulusu olan ABD, g kullanma zgrl zerinde

baka herhangi bir lkeden daha fazla snrlamayla karlamaktadr.Washingtonun Panamada iradesini ortaya koyamamasyla karlat-rldnda, Saddamn Kuveytteki baarsnn nedeni buydu.

Tartmann 199091de etkin bir biimde engellendiini hatrlamaknemlidir. Yaptrmlarn ie yarayp yaramayaca ok tartlmt,ama belki 660nolu kararn alnmasndan ksa sre sonra, yaptnmla

23


23/198


rn halihazrda ie yaram olabilecekleri hi tartlmamt. Yaptrm-larn ie yaram olabilecei korkusu, Irakn Austos 1990dan Ocak1991 bana kadar geri ekilme tekliflerini snamay Washingtonun

reddetmesine yol at. ok ender istisnalar dnda, bilgi sistemi so-run hakknda sk bir disiplin uyguluyordu. Ocak 1991deki bombar-dmandan birka gn nce kamuoyu yoklamalar, srailArap ihtilafzerine uluslararas bir konferansn yansra, Irakn ekilmesine daya-l barl bir zmn 2ye 1 orannda desteklendiini gsteriyordu.Bu duruu ifade edenlerden hemen hi kimse, bu zmn kamu-

oyunda ak bir savunusunu duyma olanana sahip olamamt. Med-ya bu kendine zg durumda olgular arasndaki balanty dn-lemez bularak kabul etmedi ve sadk biimde Bakann yol gsterici-liini izledi. Anketlere yant verenlerin kendi grlerinin, egemenmedyada yasaklanan Irak demokratik muhalefeti tarafndan da payla-ldn bilmesi dk bir ihtimaldi. Ya da kendi savunduklar h-kmleri ieren bir Irak teklifinin, teklifi makul bulan ABD yetkilileri

tarafndan bir hafta nce basna aklandm ve Washington tarafn-dan dorudan reddedildiini bilmeleri de dk bir ihtimaldi. Ya daIrakn bir ekilme teklifinin Austos ortas kadar erken bir tarihteUlusal Gvenlik Konseyi tarafndan ele alndn, fakat reddedilerekfiilen gizlendiini bilmeleri de dk bir ihtimaldi. Irakn teklifi red-dedilmiti, nk,New York Timesdiplomasi muhabirinin ima yoluy-la bildirdii gibi, Konsey aka gizlenen Irak giriimlerinin krizi ya-ttrmasndan korkmutu.

O tarihten itibaren, Irak nde gelen haydut devlet olarak ran veLibyann yerini ald. Dierleri hibir zaman sralamaya girmediler.Belki konuyla ilgili en yakn rnek, general Suharto Batda bykmemnuniyet uyandran devasa bir katliam yneterek 1965de iktida-r ele geirdiinde, dmandan dosta dnen Endonezyadr. O za-

mandan beri, kendi halkna kar kanl saldrlar ve sonu gelmeyen zu-lmler yapan Suharto, Clinton ynetiminin tanmlad gibi, artk bi-zim adammz olmutu. Cesetlerin bir ok tedavi biimi olarak etraf-ta brakldn yazan bizim adammzn kiisel tanklna gre, yal-nzca 1980lerde 10.000 EndonezyalIy ldrmt. Aralk 1975deBM Gvenlik Konseyi oybirliiyle Endonezyaya gecikmesizin igal

24


24/198

Haydut Devletler

glerini Dou Timordan ekmesi talimatm verdi. Bunun yansra,btn devletleri Dou Timorun toprak btnlne olduu kadarhalknn devredilemez kendi kaderini belirleme hakkna sayg gster-meye ard. ABD saldrganlara silah sevkyatn (gizlice) arttrarakkarlk verdi. Carter, 1978de saldr neredeyse soykrm boyutlarnaulatnda, bir kez daha silah akn hzlandrd. BM bykelisi Da-niel Patrick Moynihan anlarnda, olaylarn (sonradan olduu gibi)meydana gelmesini arzulayan ve bu sonuca ulamak iin aba gste-ren Dileri Bakanlnn talimatlarm izleyerek, BMyi ald btn

nlemlerde tamamen etkisiz klma baarsndan gurur duyar. ABD,uluslararas anlamalarn her trl makul yorumunu ihlal ederek, (birABD irketinin itirakiyle) Dou Timorun petrolnn alnmasn daayn memnuniyetle kabul eder.

Farklar bulunmasna karn, ABD/Dou Timor ve Irak/Kuveyt benzet-mesi yaknlk gsterir: Bu farklardan yalnzca en bariz olanna deinir-sek, Dou Timorda ABD sponsorluunda yaplan zulm, Kuveytte Sad

damn sorumlu tutulduu herhangi bir uygulamann ok tesindeydi.

Baka birok rnek vardr. Bununla birlikte, genellikle gndeme geti-rilenlerden bazlarnn temkinli bir ekilde ele alnmas gerekir, zel-likle de sraille ilgili olanlarn. srailin 1982de ABD desteiyle ger-ekletirdii Lbnan igalinde len sivil says, Saddamn Kuveyt i-galinde lenlerin saysn gemiti. stelik Lbnan igali, Kuds, Go-

lan Tepeleri ve dier konularla ilgili ok sayda baka kararn yansra, sraile derhal Lbnandan ekilme talimat veren 1978deki G-venlik Konseyi kararnn bir ihlali olarak kalmay srdrmektedir. Veeer ABD dzenli biimde bu tr kararlan veto etmemi olsayd, sra-ilin ihlal ettii kararlarn says ok daha fazla olurdu. Ancak srailin,zellikle mevcut hkmetin BMnin 242 nolu kararn ve Oslo Anla-malarn ihlal ettii ve ABDnin, b;: ihlallere gz yumarak ifte stan-

dart sergiledii yolundaki ortak sulama en iyi ihtimalle kukuludur.Sz konusu sulamalar, bu anlamalann yanl anlalmasna dayan-maktadr. MadridOslo sreci bandan beri, ABDsrail gc tarafn-dan Bantustan tarznda bir yerleimi* dayatmak zere tasarlanm ve

* Irk Gney Afrikada kuatlm blgeler iinde yaayan ve belirli bir zerkliesahip olan siyahlarn, rejimle ibirlii yapan nderleri tarafndan denetimaltnda tutulmas, .n.

25


25/198


uygulanmtr. Arap dnyas, baka biroklan gibi, konu hakkndakendini kandrmay semitir. Ama bu hedefler gncel belgelerde vemevcut Likud hkmetinin imdi suland projeler dahil, zellikleRabinPeres hkmetlerinin ABD destekli projelerinde aka grle-bilir.

srailin, Gvenlik Konseyi kararlarn ihlal ettii aka gsterile-

mez (New York Times) iddias bariz ekilde doru deildir. Fakat sksk ne srlen nedenlerin dikkatlice incelenmesi gerekir.

Iraka dnersek, hi kukusuz n sralardaki kriminal bir devlet ola-rak nitelenmektedir. 18 ubatta televizyondan yaynlanan bir toplan-tda ABDnin Iraka saldn plann savunurken, Dileri Bakanlan Alb-right ve Cohen tekar tekrar en byk zalimlii gndeme getirdiler:Saddam komularna ve kendi halkna kar kitle imha silahlar kul-

lanmaktan suluydu; bu onun en korkun suuydu. ABDnin Suhortoya destei hakknda soru soran birisini kzgn biimde yantlayan

Albright u ilkeyi vurgulama gerei duydu: ABDnin ve uygar dnya-nn bu kitle imha silahlarm, brakn komulanna, kendi halkna karkullanmak isteyen birisiyle mzakere yapamayacan akla kavu-turmak bizim iin ok nemlidir. Ksa sre sonra Senatr Lott, KofiAnnan bir kitle katliamcsyla insani bir iliki gelitirmeye altiin mahkum etti ve ynetimi bu kadar alalan bir kiiye gvendiiiin sulad.

nlayan szckler. Yneltilen sorudan kamalar bir yana, Albrightve Cohen yalmzca, imdi bu denli korkun bulduklar eylemlerin ge-mite Irak haydut bir devlete dntrmemi olduunu belirtme-yi unuttular. Yorumcular ise buna dikkat ekmeyecek kadar nazikti-ler. Ve Lott, kahramanlan Reagan ve Bushun kitle katliamcsyla al-lmadk lde scak ilikiler gelitirdiine dikkat ekmedi. Saddam,

Mart 1988de Halepede Krtere kar gaz kullandktan sonra, aske-ri bir saldn iin ateli arlar yaplmamt. Aksine, ABD ve Bykngiltere o zaman yine bizim adammz olan kitle katliamcsna g-l biimde destek vermilerdi. ABC televizyonu muhabiri CharlesGlass Halepeden on ay sonra Saddamn biyolojik sava programla-rndan birisinin yrtld yeri ortaya kardnda, Dileri Bakan-

26


26/198


27/198


tarihli BM raporlar Irakn kimyasal silah kullanmasn mahkum et-miti. Trkiyedeki ABD elilik grevlileri kimyasal sava saldrlarn-dan kurtulan Krtlerle grtler ve CIA bunlar Dileri Bakanl

na bildirdi, insan haklar gruplar Halepe ve baka yerlerdeki vah-eti hemen duyurdular. Dileri Bakam George Shultz ABDnin konuhakknda kantlara sahip olduunu kabul etti. Senato D ilikiler Ko-mitesi tarafndan 1988de gnderilen bir aratrma ekibi sivillere kar- yaygn kimyasal silah kullanm hakknda ok gl kantlar buldu.Komite, Baty, Irakn bu silahlar rana kar kullanmasn sessizceonaylad iin suluyordu. nk Batnn bu onay, Saddam do-ru olarak bunlar kendi halkna kar acmaszca kullanabileceineinanmas iin cesaretlendirmiti. Mevcut durumda Krtlere kar, kiKrtlerin bu airet temelli ekyann halk saylmas bir hayli gtr.Komite bakan Claibome Pell, insanlar gazla zehirlenirken sessizkalnmasn su ortakl yaplmas olarak sulad. Bu, Hitler Avru-

palI Yahudilerin neredeyse tamamen yok edilmesine varan bir kam-

panya balattnda, dnyann sessiz kalmas kadar byk bir suortaklyd. Pell, soykrma kar bir daha sessiz kalamayz uyar-snda bulunarak, 1988 Soykrmn nlenmesi Yasasm sundu. Re-agan ynetimi iddetli ekilde yaptrmlara kar kar ve sorunun ses-sizce geitirilmesinde srar ederken, kitle katliamcsna desteini su-nuyordu. Gazeteci Adel Danvish, Arap dnyasnda Kuveyt basn-nn, Badatn Krtlere kar hal seferini en cokulu biimde destek-

leyen Arap medyas arasnda yer aldn yazd.Ocak 1991 de, sava davullar alarken, Uluslararas Hukukular Ko-misyonu, BM insan Haklar Komisyonuna u tespitini iletti: BMdentek bir sulayc szck gelmeden kendi halk zerinde en rezilce ih-lalleri gerekletirdikten sonra, Irakn keyfi ne isterse onu yapabile-cei sonucuna varlm olmas gerekir. BM bu balamda, ncelikle

ABD ve ngiltere anlamna gelmektedir. Bu hakikat, uluslararas hu-kuk ve dier topik lgnlklarla birlikte topraa gmlmelidir.

Kaba bir yorumcu, ABD/ngilterenin yakn tarihte zehir gaz ve kim-yasal sava iin gsterdii hogrnn ok da artc olmadna dik-kat ekebilir. ngiltere karargahna gre, ngiltere ordusu 1919da Boleviklere kar Kuzey Rusyaya mdahale ettiinde, byk bir baary-

2 8


28/198

Haydut Devletler

la kimyasal silah kullanmt. 1919da Sava Bakan olan WinstonChurchill uygarlamam kabilelere Krtler ve Afganlar kar zehirligaz kullanlmas ihtimalinden cokuya kaplmt. Hindistan Bakanl-

n n itirazlarn makul olmad iin reddetmi ve gaz kullanmnakar gsterilen yufka yreklilii esefle karlamt. Ve Hindistan Bakanlnn itirazlarna karn, RAF (Royal Air Force Kraliyet HavaKuvvetleri) Ortadou Komutanlna sz dinlemeyen Araplara kardeney amacyla kimyasal silah kullanma yetkisi tanmt. Churchill,snrda hkm sren kargaann hzl bir ekilde sona ermesini sala-mak iin var olan herhangi bir silahn kullanlmasna hibir kouldakar kamayz aklamasnda bulunmutu. Kimyasal silahlar, Churchille gre, sadece Bat biliminin modem savaa uygulanmasyd.

Kennedy ynetimi 196l1962de Gney Vietnama kar saldr balat-tnda, kimyasal silahlarn sivillere kar kitlesel ekilde kullanlmas-na nclk etmiti. Kimyasal silahlarn ABD askerleri zerindeki etki-lerinden, hakl olarak fazlasyla endie duyuluyordu. Ama siviller ze-

rindeki karlatrlamayacak kadar kt etkiler sz konusu edilmiyor-du. En azndan ABDde byleydi. Yksek tirajl bir srail gazetesinde,saygn gazeteci Amnon Kapeliouk 1988deki Vietnam gezisini haberyapt. Kapeliouk, Gney Vietnamda eyrek milyon kurban olduutahminlerine yer vererek ve gneyde kanser ve iren doum bozuk-luklarndan len ocuklarn bulunduu hastanelerdeki dehet veri-ci sahneleri betimleyerek, hala binlerce Vietnamlmn Amerikan

kimyasal savann etkilerinden tr ldn yazd. Kapeliouk,kimyasal sava iin bu sonularn izine rastlanmad Kuzeyin deil,Gney Vietnamn hedef alndm bildirmektedir. Ayn zamanda,ABDnin Kbaya kar biyolojik silahlar kullandna ilikin nemlikantlar vardr ve bunlar 1977de kk haberler olarak yer almtr.En kt ihtimal, bunlarn sregiden ABD terrnn yalnzca kk

bir bileeni olmasdr.

Daha nceki rnekler bir yana, ABD ve ngiltere imdi Irakta biyolo-jik savan lmcl bir biimini uygulamaya giritiler. Altyapnn ykl-mas ve onarlmas iin ithalatn yasaklanmas, hastalklara ve kt

beslenmeye, BM aratrmalarna gre 1995e kadar 567.000 ocuk da-hil, ok byk sayda kk yata lme yol amtr. UNICEF

29


29/198


1996 da ayda 4.500 ocuun ldn bildirmektedir. 54 Katolikpiskopos, yaptrmlar sert biimde knayan bir aklamada (20 Ocak1998), Irakn gney blgesi Bapiskoposunun salgn hastalk gazab

binlerce ocuk ve hastay alp gtrrken, hastalktan kurtulan o-cuklar kt beslenmeye yenik dyorlar szlerine yer verdi. Stan-ley Hellerin The Struggleadl gazetesinde tam metni yaynlanan Ba-piskoposun ifadesi basnda ok az yer ald. ABD ve ngiltere yardmprogramlarnn engellenmesine nclk ettiler rnein, askeri birlik-lerin tanmasnda kullanlabilir gerekesiyle ambulanslar iin onayvermeyi geciktirerek, hastalklarn yaylmasn nlemek iin kullan-

lan haere ilalarn ve halk sal sistemleri iin yedek malzemeleriyasaklayarak. Bu arada batl diplomatlar, ABDnin, Rusya ve Fran-sadan daha fazla olmasa bile, en az onlar kadar (insani) operasyon-dan dorudan yarar saladna dikkat ekiyorlar. rnein, 600 mil-yon dolar deerinde Irak petrol satn alnmas (Rusyadan sonra ikin-ci en byk alc) ve ABD irketleri tarafndan 200 milyon dolarlk in-sani yardm mallarnn Iraka satlmasyla. Diplomatlar, aym zamanda,

Rus irketleri tarafndan satn alnan petroln byk ksmnn sonun-da ABDye gnderildiini belirtiyorlar.

Washingtonun Saddama destei o kadar ar bir noktaya varmt ki,Irak uaklarnn bir Amerikan gemisine (Stark) saldrmasna ve 37mrettebat ldrmesine bile gz yummak niyetindeydi. Baka trl,(ABD gemilerinin zgrl sz konusu olduunda) yalnzca srailin

yararlanabilecei bir imtiyaz. ranIrak sava tarihini anlatt kitabn-da Dilip Hiro, rann Badat ve Washingtona teslim olmasna yolaan eyin, imdi ynetim ve Kongreyi ok eden sulardan epey son-ra, Washingtonun Saddama verdii kesin destek olduu sonucunavarr. ki mttefik Tahrana kar askeri operasyonlarn koordine et-tiler. Hiro, bir ran sivil havayolu uann gdml fzeli Vincenneskruvazr tarafndan vurulmasnn, Washingtonun Saddamn lehine

yrtt diplomatik, askeri ve ekonomik kampanyann doruknoktas olduunu yazar.

Saddamdan bir himaye devletin alldk hizmetlerini yerine getirme-si de istenmiti: rnein, Reagann eski Beyaz Saray yardmcs Ho-ward Tiechern akladna gre, Kaddafi hkmetini devirebilme

30


30/198

Haydut Devletler

leri iin ABD tarafndan Iraka gnderilen birka yz Libyahmn eitil-mesi.

Saddam Badat Canavar mertebesine ykselten iledii byk

sulan deildi. Daha ok, izginin dna kmasyd; ok daha alt d-zeyde bir sulu olan ve balca sularm yine ABDnin himayesindeyken ileyen Noriegann durumunda olduu gibi.

Geerken, ran Havayollannn 655 sayl uann ran hava sahasn-da Vincennes kruvazr tarafndan imha edilmesinin Washingtonun

yakasn bir trl brakmayaca dnlebilir. En hafif tabirle, olayla

ilgili olgular kuku uyandrmaktadr. Yarbay David Carison donanma-nn resmi gazetesinde, civardaki gemisinden o srada ran karasula-rnda bulunan Vincennes kruvazrnn vurduu uan, aka tica-ri koridordaki sivil bir havayolu ua olduunu grnce hayretedtn yazmaktadr. Yarbay Carison, ran uann vurulmas-nn, belki Aegislerin gvenilirliini, yksek teknolojili fze sistemi-ni kantlama gereksinmesinden kaynaklandn belirtmitir. Denizkuvvetleri (emekli) albay David Evans, Donanma Bakanlnn olayrtbas etmesini ele ald aym gazetedeki sert bir yazda, komutan vest dzey subaylara baanl ynetimleri dolaysyla madalya verildi

ini saptamaktadr. Bakan Bush ise BMyi u ekilde bilgilendirmi-tir: uras aktr ki, Vincennes ran gemilerinin balatt bir denizsaldrsnn ortasnda... kendini savunmak iin harekete gemitir.

Emekli Albay Evans, ABD adna hibir zaman zr dilemeyeceimdiyen Bushun pozisyonu gz nne alndnda bir nemi olmasa da,hepsinin yalan olduuna iaret etmektedir olgularn ne olduu umu-rumda deil. Resmi oturumlara katlan emekli bir deniz albay ise usonuca varmtr: Donanmamz konulandnlamayacak kadar tehli-keli.

Birka ay sonra Lockerbie zerinde Pan Am 103n imha edilmesinin,rann misillemesi olduu dncesinden kanmak zordur. Guardi-an'm bildirdiine gre, Bakan Rafsancaninin yardmcln yapmve ran istihbaratndan ayrlm olan ve Almanya ve baka yerlerdegvenilir, st dzey bir ran kayna olarak baklan Abulhassem Mes

bani bu dnceyi aka belirtilmitir. 1997de aklanan, 1991 ta-

31


31/198


rihli bir ABD istihbarat raporu (Ulusal Gvenlik Kurumu), El Abbasve Abu Nidal terrist gruplaryla balantlarna gnderme yaparak,

eski bir ran ileri Bakan olan Akbar Mohtasheminin ABDnin ran

Airbusn vurmasna misilleme olarak Pan Am 103 bombalamakiin 10 milyon dolar gnderdiini ileri srerek, ayn sonuca varmak-tadr. Kantlara ve ardndaki ak nedene karn, bunun neredeyserann sulanmad tek terrizm eylemi olmas arpcdr. Bunun ye-rine, ABD ve ngiltere iki Libya vatandam sulad.

Libyallara kar yaplan sulama geni biimde tartld. HkmetinUlusal Havaclk Komitesinde grev yapm olan British Airwaysineski gvenlik bakan Denis Phipps bu konuda ayrntl bir aratrmayapt. ngiliz Lockerbie kurbanlarnn aileleri rgt byk bir rt-bas etme olduuna inanyor (szc Dr. Jim Swire). rgt, ran ba-lants ve ABD DEA (Drug Enforcement Agency Uyuturucuyla Mca-dele rgt) iin alan bir kuryeyle ilgili bir uyuturucu operasyo-nu hakknda kantlar salayan, Alan FrankoviinM alta Habelgesel

filminde sunulan aklamay daha inandrc buluyor. Film ngiltereAvam Kamarasnda ve ngiliz televizyonunda gsterildi. Ama ABDdegsterilmesi kabul edilmedi. ABDli aileler sk skya, yknn Was-hington tarafndan anlatlan ekline inanyorlar.

ABD/ngilterenin sulanan Libyallann yarglanmasna izin vermeyireddetmeleri de merak uyandrcdr. Bu Libyann zanllar, bamsz

bir yarg blgesinde yarglanmalar iin serbest brakma teklifinin red-

dedilmesi eklinde oluyor: BMnin tayin edecei bir yarg tarafndan(Aralk 1991), sko yasalarna gre La Hayede yaplacak bir yargla-ma vs. Bu neriler, Arap Birlii ve ngiliz akrabalar rgt tarafndanda desteklenmekte, fakat ABD/ngiltere tarafndan dorudan redde-dilmektedir. Mart 1992de, BM Gvenlik Konseyi, be ekimser oyakar, Libyaya yaptrmlar uygulayan bir karar kabul etti. ekimserkalan lkeler, in, Fas (tek Arap ye), Hindistan, Zimbabve ve Cape

Verde* idi. Byk lde tehdit yoluyla bask uygulanmt. Bylece,in karar veto etmesi halinde, ABDnin ticaret tercihlerini kaybede-cei yolunda uyarlmt. ABD basn, Libyann zanllarn yarglanma-

* Cape Verde Adalar: Afrikann bat kys aklarnda bulun an Windward veLeeward adl iki ada grubu .n.

32


32/198

Haydut Devletler

lar iin serbest brakma teklifini haber yapt. Ama Kaddafnin, iki

Libya ehrini bombalayan ve evlatlk kz dahil 37 kiiyi ldren ABDpilotlarnn teslim edilmesini isteyen dramatik hareketini dikkate al-

maya demez ve gln bularak grmezden geldi. Bu aka, Kbave Kosta Rikann ABDli terristlerin iade edilmesini istemeleri kadarsamayd.

ABD/ngilterenin, Norieganm karlmasnda olduu gibi, denetle-

yebilecekleri bir yarglamay garanti etmeyi istemek durumda kalma-s anlalabilir bir eydir. Bamsz bir yarglama blgesinde, mantkl

herhangi bir savunma avukat ran balantsn gndeme getirecektir.Bu sama durumun ne kadar srebilecei belli deil. Mevcut Irak kri-zinin ortasnda, Dnya Mahkemesi ABD/ngilterenin konu zerinde

yarglama yetkisi olmad eklindeki iddiasn reddetti ve konununbtn ynleriyle ele alnaca bir duruma dzenlemek istiyor (karar,ABD ve ngiliz yarglarn kar kmasyla, 13e kar 2 oyla alnd).

Bu, gerein gizlenmesini daha da gletirebilecek.Mahkemenin karar, Libya ve ngiliz aileler tarafndan olumlu kar-land. Washington ve ABD medyas ise Dnya Mahkemesi kararnn,

Libyann Lockerbie bombalamas zanllarm skoya veya ABDdeyarglanmak zere teslim etmesi gerektiini (New York Times) veLibyann phelileri ABD ve ngiltereye iade etmesini (AP) isteyen

1992 BM kararna ters debilecei uyarsnda bulundular. Bu iddialardoru deildir. skoya ya da ABDye iade etme meselesi hibir za-man gndeme gelmedi ve BM kararlarnda belirtilmemektedir. Karar731 (21 Ocak 1992) Libya Hkmetinden, Pan Am 103 ve bir Fran-sz havayolu uana yaplan saldrlarla ilgili olarak yasal prosedrle

balantl taleplere derhal tam ve etkili bir yant vermesini srarla is-

ter demektedir. Karar 748 ise (31 Mart 1992) Libya Hkmetinindaha fazla gecikmeksizin hemen Karar 731in taleplerine uymasgerektiine ve terrizmden vazgemesine karar verir. Libyann

bunu yapmamas halinde, yaptrmlar iin ar yaplacaktr. Karar731, ABD/ngilterenin, Libyamn sulanan herkesi yarglama iinteslim etmesi gerektii eklindeki aklamasna yant olarak kabuledilmitir ve ayrntlara yer vermez.

33


33/198


O dnemde basnda kan haberler de benzer biimde doru deil-dir. ByleceNew York Times, ABDnin Libyann phelileri bamszbir lkeye iade etmesi teklifini geri evirdiini bildirirken, u szck-

leri vurgulamt: Libya yine BMnin talimatndan kamaya alyor.Washington Postda Libyann teklifini dikkate almam ve GvenlikKonseyinin, phelilerin ABD veya Ingiliz mahkemelerinde yarglan-mas gerektiini savunduunu bildirmiti. Kukusuz Washington

meselelerin bu ekilde grlmesini tercih etmektedir. Doru bir de-erlendirme, Fletcher Schooldan uluslararas hukuk uzman AlfredRubin tarafndan 1992deki bir gr yazsnda yapld (Christian Science M onitor). Rubin, Gvenlik Konseyi kararnn ABD ve Ingilte-reye iadeden sz etmediini belirtiyordu. Rubine gre karar metniaktarld ekliyle ABD, ngiltere ve Fransann istediklerinden o ka-dar ayn dmektedir ki, Amerikann diplomatik bir zaferinden veBMnin Libya zerindeki basklarndan sz eden mevcut beyanlar vebasndaki deerlendirmeler anlalmaz grnmektedir. Maalesef, ba-

snn konuyu ele al btnyle ve haddinden fazla sradandr.BM hukuku uzman ngiliz Marc Weiler,New York TimeJabir keyazsnda, Rubinle ayn gr paylayordu. ABDnin uluslararashukukun ak gerekliliklerine uymas ve Libyann yarglamann Dn-ya Mahkemesinde yaplmas nerisini kabul etmesi gerekiyordu. We-iler, sorunu Dnya Mahkemesine gtrmeyi dorudan reddettikle-

ri iin ABD/ngiltereyi mahkum ediyor ve Libyann ABD/ngilte-renin talebine verdii yantn kesinlikle uluslararas hukukun emret-tii ekilde olduunu yazyordu. Rubin ve Weiler ayn zamanda ba-ka ak sorular da sorarlar: Yeni Zelanda, Auckland limannda Rain-bow Warrior gemisini bombalayan (Fransz hkmetine bal) ter-ristlerin iade edilmesi iin aba gstermektedir. Yeni Zelanda, bu a-balarna son vermesi iin kendisini zorlayan gl Fransz basksna

direnirse ne olur? Ya da Iran, Vincennes kruvazr kaptannn kendi-sine iade edilmesini isterse?

Dnya Mahkemesi imdi Rubin ve Weilerla ayn sonulara ulamtr.

Haydut devlet nitelemeleri, ABDIrak arasndaki dmanln sonaermesinden hemen sonra, Mart 1991da Iraktaki ayaklanmalara kar

34


34/198

Haydut Devletler

Washington un gsterdii tepkiyle daha bir aklk kazanmaktadr.Dileri Bakanl resmi olarak, Irak demokratik muhalefetiyle her-hangi bir ilikisi iinde olduunu bir kez daha reddetti. Krfez Sava

ndan nce olduu gibi, Irak demokratik muhalefetine nde gelenABD medyasnda hemen hi yer verilmedi. Dileri Bakanl szc-s Richard Boucher Bu sralar onlarla politik grmeler yapmam-zn politikamz asndan uygun olmayacan belirtti. Bu sralar 14Mart 1991 tir, yani ayaklanan subaylara ele geirilen Irak silahlarnaulama izni bile vermeyen general Schwartzkopf un gzleri nnde,Saddamn gney muhalefetinin ounluunu ortadan kaldrd ta-rihtir. Beklenmedik kamuoyu tepkisinin basks olmasayd, Washing-ton ksa sre sonra ayaklanan ve aym muameleye maruz kalan Krtlere muhtemelen gnlsz destek bile salamazd.

Irakl muhalefet liderleri mesaj aldlar. Londra merkezli Irak Demok-ratik Reform Hareketinin Bakan Leith Kuba ABDnin, rejim dei-ikliinin ierden, halihazrda iktidarda olanlardan gelmesi gerekti-

inde srar ederek, askeri bir diktatrl desteklediini ne srd.Irak Ulusal Kongresinin bakan, Londrada yaayan banker Ahmetelebi Irakn iilerine karmama bahanesiyle ABD, daha sonra uy-gun bir subay tarafndan devrilecei umuduyla Saddamn ayaklanan-lar katletmesini seyrediyor dedi. ABDnin istikran korumak iindiktatrlkleri destekleme politikasnda kklemi olan bir tutum.

Ynetimin akl yrtmesi, New York Times'vaba diplomasi muhabi-ri Thomas Friedman tarafndan ana hatlanyla ortaya konmutur. Birhalk ayaklanmasna kar karken, Washington askeri bir darbeninSaddam devirebileceim umut etmiti ve sonra Washington en okiine yarayan durumu salam olacakt: Saddam Hseyinsiz demiryumruklu bir Irak cuntas. Saddamm demir yumruunun, (Was-hington bir yana) Amerikann mttefikleri Trkiye ve Suudi Arabis

tani honut edecek ekilde Irak bir arada tuttuu gnlere geri d-nlmesi. ki yl sonra, Friedman gereklii bir kez daha yararl bir e-kilde tanrken u gzlemde bulundu: Demir yumruklu Bay Hse-yinin Irakn bir arada tutulmasnda ie yarar bir rol oynamas ve is-tikrar korumas, her zaman Amerikann benimsedii bir politikaolmutur. Washingtonun demokrasi yerine, grmezden gelinen

35


35/198


Irak demokratik muhalefetinin onaylamad diktatrlk tercihini de-itirdiine inanmak iin pek az neden vardr bu noktada kukusuzfarkl bir demir yumruu tercih etse de. Eer baka bir demir yumruk

yoksa, istikran Saddamn korumas gerekecektir.

Haydut devlet kavram byk lde nans iermektedir. Bylelik-le Kba uluslararas terrizmle ilikisi olduu iddia edildii iin ndegelen bir haydut devlet olarak nitelendirilir. Ama yaklak 40 yldrKbaya kar terrist saldnlar gerekletirmesine karn, ABD bu ka-tegoriye girmemektedir. Ulusal basnda yer almayan (Avrupada yer

verilmitir)M iam i Heraldn aratrma niteliindeki nemli bir habe-rine gre, bu saldnlar bariz biimde geen yaz boyunca srmtr.Kba, Angolada ABDnin destekledii Gney Afrika saldnlanna kar-, askeri gleriyle hkmeti desteklediinde bir haydut devletti.Gney Afrika ise, tersine, ne o zaman, ne de BM komisyonuna grekomu lkelerde (geni ABD/ngiltere desteiyle) 600 milyar dolar za-rara ve 1.5 milyon lme neden olduu Reaganl yllar boyunca bir

haydut devlet deildi lke iindeki baz olaylan bir yana brakalm.Benzer bir muafiyet, Endonezya ve baka ok sayda lke iin de geerlidir.

Kriterler olduka aktr: Bir haydut devlet basite sulu bir devletdeil, fakat kudretlinin emirlerine kar koyan devlettir. Kudretlilerise tabii ki muafiyetten yararlanrlar.

TARTIMA ZERNE DAHA FAZLA SYLENECEKLER

Saddamn sulu olduu kuku gtrmez biimde dorudur. yle sa-nyorum ki, ABD ve ngilterenin ve egemen doktiriner kurumlann,sonunda ABD/ngilterenin kitle katliamcsna desteini vaktindennce mahkum edenlerin safna katlmasndan memnuniyet duyulma-s gerekir. Saddamn menziline giren herkese kar bir tehdit olutur-

duu da dorudur. Bakalarndan gelen tehditlerle karlatnldnda, Austos 1990dan itibaren iine girdikleri (mphem) dnm-den sonra ABD ve ngiltere dnda, bu konuda fazla bir szbirlii yok-tur. ABD ve ngilterenin 1998deki g kullanma plan, Saddamnblgeye kar tehdit oluturmasyla hakl gsteriliyordu. Ancak, blgehalknn, hkmetleri muhalefette birletirme derecesinde iddetle

36


36/198

Haydut Devletler

kendi kurtuluuna kar kt olgusunu gizlemenin imkan yoktu.

Bahreyn, ABD/ngiltere glerinin topraklarndaki sleri kullanmas-

na izin vermeyi reddetti. Birleik Arap Emirlikleri Bakam, ABDninaskeri eylem tehdiderini kt ve tiksindirici olarak tanmlad veIrakn komularna kar bir tehdit oluturmadn aklad. SuudiArabistan Savunma Bakan Prens Sultan daha ncede, bir halk ve birulus olarak, Iraka saldnlmasn onaylamayacaklarm ve kar oldukla-rm sylemiti. Bu, Washingtonun Suudi slerini kullanma talebin-de bulunmaktan kanmasna neden oldu. Annann diplomatik girii-

minden sonra, uzun sredir grevde bulunan Suudi Arabistan Dile-ri Bakan Prens Suud El Faysal, Suudi hava slerinin her trl kullan-mnn bir ABD meselesi deil, bir BM meselesi olmas gerektiini

bir kez daha belirtti.

Msrn yanresmi gazetesi E l Abram'akbir bayaz Washingtonunpozisyonunu dayatc, saldrgan, aklszca ve gereksiz yere yaptrm-

lara ve aalanmaya maruz braklan rakllarn yaamlarm nemse-meyen eklinde tanmlad ve ABDnin Iraka kar planlanm sal-drsn knad. rdn parlamentosu Irak toprana kar her trlsaldry ve Irak halkna gelebilecek her trl zarar mahkum etti. r-dn ordusu iki gn sren Irak yanls bir ayaklanmadan sonra Maanehrinin giri ve klarm kapatmak zorunda kald. Kuveyt niversitesindeki bir politika bilimi profesr Saddamn, Yeni Dnya D-

zeni ve Washingtonun srailin karlarm savunmasndan duyulanhayal krklm dile getirerek, Arap dnyasnda sessizlerin sesinitemsil etmeye balad uyarsnda bulundu.

Kuveytte bile basn, ABDnin pozisyonuna verilen destein en iyi ih-timalle gnlsz olduunu ve ABDnin gerekeleri hakknda sinikbir tavn temsil ettiini teslim etti. Boston Globemuhabiri Charles Sen

nott Iraka kar Amerikan sava davullarnn sesi ykseldike, Kahirenin kaynayan gecekondularndan Arap Yanmadasmn ldayanbakentlerine kadar, Arap dnyasnn sokaklarnda seslerin fkeyleykselmekte olduunu bildirdi.

Daha nceki kalp krlarak, egemen medyada Irak demokratik muha-lefetine biraz daha yer verilmeye baland.New York 7'emes'la.yapt

37


37/198


38/198


39/198


40/198

Bilgilenmek ve Entelektel zsavunma

BLGLENMEK VE ENTELEKTEL ZSAVUNMA

Dnya, fizik, birinci beyzbol ligi veya baka bir ey, aklmzda ne olur-sa olsun, aba harcamadan oralarda neler olup bittii hakknda bilgi-lenmenin yolu yoktur. Anlamak bedava deildir. Yaltlm bir bireyiin, bu iin mthi zor olmakla hepten umutsuz olmak arasnda biryerlerde olduu dorudur. Ama elbirliki bir cemaatin paras olanherhangi biri iin bu yaplabilir bir eydir ve bu, dier btn durum-

lar iin de dorudur. Ayn ey entelektel zsavunma iin de geerlidir. Tek banza bir konum almak byk lde zgven, belki de

birinin sahip olmas gerektiinden dahafazla zgven gerektirir; n-k size doru gelen grdnz ve duyduunuz her eyle kartlkiindedir. Bunun hakknda kantlar da vardr: Deneysel koullar altn-da, insanlar doru bildikleri eyin gvenmek iin nedenlere sahip ol-duklar baka kiiler tarafndan yadsndn rendiklerinde, kendile-ri de bu doru bildikleri eyi yadsrlar (ekseri insanlarn konformistve irrasyonel olduklarm gstermek iin rnek verilen, ama insanlarnolduka makul olduklar ve ellerindeki btn bilgiyi kullandklarngstermek iin farkl biimde de anlalabilecek Solomon Aschin sos-yal psikolojideki klasik deneyleri).

Bunlardan daha nemlisi, bir cemaatin bir rgtlenmenin eylem iin

bir temel olabilecei, ve dnyay anlamak ruh iin iyi bir ey olsa da(bu kk grmek anlamna gelmiyor), eyleme ynlendirmedii tak-dirde, sz konusu mesele hakknda hi kimseye, insann kendisine deok fazla yardmc olamaddr. Ayn zamanda medya, fikir gazetele-ri, akademik incelemeler gibi doktriner kurumlann rnleriyle ura-rken, propaganda perdesinin ardna nfuz etmek iin insann al-

41


41/198


kanlk haline getirmesi gereken birok teknik vardr. rnein bir ma-kalenin ya da haberin temel erevesinin doktriner gerekliliklere uy-gun olarak umutsuz lde yanl ynlendirme ilevine sahip olmashayli sk rastlanan bir durumdur; fakat, bu ereve iinde baka bireylerin olup bittiini gsteren ipular ska kefedilebilir. Ben ekse-ri egemen basn son paragraflardan balayarak okumay neririm. a-ka yapmyorum. Kk puntolara bakma, haber hakknda fazlaca ka-fa yorma ve onu dnk haberlerle karlatrma zahmetine girmeye-cek neredeyse btn okurlar iin, manet, erevelendirme, ilk pa-ragraflar genel manzaray ve hikayenin tamamm vermek zere tasar-lanmtr (bilinli olarak bunlar gazetecilik okulunda renirsiniz).Bu her zaman kefedilen bir eydir.

rnek vermem gerekirse, Pazar gnnnNew York Timesgazetesinibiraz nce okudum. Week in Review blmnde, KonuulamazOlan Dnlemez Olanla Karlatrmak balm tayan RalphBlumenthaln ilgin bir makalesi var. Doru olarak iaret edildii gi-

bi, hem deneysel, hem de kullanm dzeyinde Mengele ile rahatakarlatrlabilir olan Japonyann II. Dnya Savandaki tyler rper-tici biyolojik sava siciliyle ilgili 4 Martta yaynlanan (Judith Millerle

birlikte yazdklar) uzun makalesini zetliyor. Dehet verici 731 Biri-mini ve onun bandaki General Ishiiyi tartyorlar. ereve u:Byle bir ktlk nasl olabilir?, Japonya bilgi iin yaplan bavu-rulan geri eviriyor, Japonlar nasl bu kadar korkun olabiliyorlar?,

vs. zsorgulamayla ki yararl ve gerekleri aa kartan bir altr-madr karlatrarak benim ska tarttm bildik ve ie yaradmkabul etmemiz gereken bir tarz.

Orijinal makale, bu rktc sulan ifa etmeyi ve pheli Qapon) i-tirakilerin ABDye girmesini yasaklamay amalayan ABD Adalet Ba-kanlndan gelen soruturmalan yantlamay reddettii iin, Japon-yay mahkum ediyor.

Btn bunlar yllardr izleyen dikkatli bir okur, her iki makalede ifa-de biimi dikkatlice yumuatlm, uygun bir biimde gizlenmi ba-ka bir ey hakknda ipularnn farkna varacaktr. Aada, ounluk-la bugnn zet makalesine bal kalarak birka rnek veriyorum.

Makale 1980lerin banda, Amerikal ve ngiliz akademisyen ve ga-

42


42/198


zetecilerin Amerikann sularn gizlenmesine karmas hakknda, ye-ni ayrntlar ekleyerek, mikrop sava konusunu yeniden kefettikleri-ni belirtiyor. Amerikal ve ngiliz akademisyen ve gazetecilerin" ne

kadar harika ve korkusuz olduklarn gsteriyor. Blumenthaln bilme-mesinin pek mmkn olmad gibi, gerek udur: ABD hkmeti(ve egemen akm iinde yer alan akademisyenler ve gazeteciler),ABDnin sularn gizlenmesine karmasnn nitelii ve kapsam dahilolmak zere, hikayeyi ortaya kartmam ve ileri srlebilecei gibi,rtbas etmilerdir. Blumenthal ve meslektalar ayn yolu izlemekte-dirler. Olgular Amerikal ve ngiliz akademisyen ve gazeteciler tara-

fndan 1980lerin banda deil, fakat EkimAralk 1980deBulletino f Concerned Asian Scholars'da.(Sorumlu Asyal Akademisyenler Bl-teni) ortaya kartlmtr. Bu, 60larn egemen akademisyenliine veideolojisine muhalefetten ve eletirisinden yola km dergilerden

birisidir ve bu makale derginin, egemen akmn tabii ki Times'm-sak-lamak istedii malzemeyi ifa etme baarsnn bir rneidir. nemlimiktarda ayrntl bilgi ieren bu makalenin yazan John Powelldi ve

bu nedenle Kongre komiteleri onun peini brakmadlar: e alnma-d, kkrtclkla suland, China dergisi kapatld, vs. Bu olgu, Blumenthal/Millerin makalelerini ok yakndan ilgilendirir. Fakat doru-yu sylemek gerekirse ki bildikleri kesindir John Powellin banagelenler zgr kurumlanmzn, bunlann liderlerinin ve katlmclannn cesaret ve drstlnn gklere kartlmas iin gerekli imajyaratmaya yardmc olmayacaktr.

Timesdaki makale Japon sava sulannn tannmasndaki gecikme-nin Batnn sava srasndaki aclan Avrupamerkezci bir bakla elealmas kadar, iki eski Mihver mttefikinin kendi gemileriyle uzlamaistekleri arasndaki arpc farklan ortaya koyduunu belirtmekte vesouk sava dmanlklarna acmasz bir k tutmaktadr. Gerektegecikme kkten farkl bir eyi ortaya koyar: Gecikme, ABDnin tik-sindirici operasyonun tamamn devralmasndan, imdi ortaya kart-

makta ok istekli olduunu iddia ettii Mengeleleri korumasndan veonlann almalann, ABDnin devasa biyolojik ve bakteriyolojik sava

program iin temel olarak kullanmasndan kaynaklanmtr. 1949danitibaren kuvvet komutanlan sonulan ilk saldn planlarna dahil et-miler ve bunun iin resmi onay 1956da verilmitir.

43


43/198


Souk savaa" yaplan inandrc olmayan referansa gelince: Bu, ge-mi sulan rtbas etmek iin standart neredeyse refleks trnden

bir dzenektir. Bu dzenee, tam da imdi Orta Amerika sz konusu

olduunda bavurulduu gibi, korkaka olduu kadar utan verici birbiimde bavuruluyor. Ritel bir terim olarak souk sava anldn-da, her zaman meseleye daha yakndan bakmak gerekir. Kritik bir bi-

imde, gecikmenin zikredilen eyle pek bir ilgisi yoktur. Fakat, okrahat bilmezden gelinen eyle byk bir ilgisi vardr.

T/zwes'daki makale unu belirtiyor. ledii biyolojik sava sulan nede-

niyle Sovyetlerin Japonlan yarglamas komnist propaganda olarakBatda byk lde grmezden gelindi veya dikkate alnmad ve ABD

bu sulardan tr hi kimse hakknda kovuturma yapmad. Doru vebu, drst bir haberde iaret edilebilecei gibi,New York TimeJm or-taya koyduu doru bir manzaradr. Fakat, hikayenin btn olmaktanhayli uzak. Sovyetlerin, Japon Mengelelerini yarglamalan, ABDninonlara salad korumay ve kriminal faaliyetlerini devralmasn gizle-

me ihtiyacnn bir parasyd ve bu nedenle alaya alnmt. Makaleninsonuna doru, ABDnin General Ishiinin verilerini ele geirebileceicmlesinde, TimeJn pekala her eyi bildiine dair bir ipucu bulunu-yor. Hikayenin henz tamamlanm hali tam da belirtildii gibi.

Ve bu yalnzca hikayenin kk bir blm. Time/m bilmemesininimkansz olduu gibi, bir yl nce Indiana University Press yakn d-

nemde eriilebilen in ve ABD arivlerine dayanarak, btn bu konu-larda akademik bir alma yaynlad (Endicott ve Hagerman, The USand Biological Warfare). Hikaye biraz nce deindiim, yeterince k-t olan eyin ok daha tesine gidiyor. TimeJdaki makale Japon biyo-lojik/bakteriyolojik savaun kurbanlan hakknda inli aratrmaclann elde ettii yeni kantlara atfta bulunuyor. Doru, fakat Times'va.veEndicottHagerman belgesinin yine bilmesi gerektii gibi, bu inli

aratrmaclar ayn zamanda Birleik Devletlerin Ishii ve Birim731den rendiklerini, 50li yllarn banda, Kuzey Kore ve indeuygulamas sonucu lenler hakknda kantlar ortaya koyuyorlar. ste-lik, EndicottHagermann tarttklan gibi, in belgelerinde yer alanve inli Aratrmaclann ortaya koyduklanyla ABD arivlerinde yeralan bilgiler arasnda rahatsz edici bantlar bulunuyor. Gemite,

44


44/198


ben hibir zaman ABDnin Kuzey Kore/inde bakteriyolojik/biyolo-jik sava uygulad sulamalarm ciddiye almadm. imdi byle dav-ranmak o kadar kolay deil. Gerekte bu, yeni yaynlanan komnist

ariv ve aratrmalardan elde edilen az saydaki nemsizletirilmemesi gereken ifaatlardan birisi; baka birok ey kadar manete tanma-y hak eden bir olgu. Sulamalar kantlanm deil, ama kukusuz okdaha yakndan incelenmeyi hak ediyorlar. Ve artk basite komnist

propaganda olarak (gerekte benim de yapm olduum gibi) bu su-lamalar ciddiye almamak doru olmaz.

Timeidaki makaleler akademik aratrmaya yer veriyorlar. Fakat, enyeni ve en nemli olduunu bildikleri, yakn zaman nce eriilebilenin arivleri ve in aratrmas kadar yeni aklanan ABD arivlerinide kullanan tek aratrmay zenle atlyorlar. Tahmin edilmesi pekg olmayan nedenlerden tr aklanamayacak orijinal bulguyu biryana brakalm, bu konuyu aratrm olmak ve en nemli ve en yakntarihli akademik almay kefedememek dikkat ekici lde ye-

teneksizlik gerektirir.Sunumunu yapanlarn kukusuz bildii gerek hikaye bu izgileri izle-mektedir. Drst bir haber, urada burada ipularn gizlemek ve ban-dan beri ok farkl bir hikayeyi anlatmak yerine, yalnzca btn bunla-r vurgulamakla kalmazd, ayn zamanda gncel konularla ilgili ak so-nular kartrd. rnein u konu: ABDnin kitle imha silahlarnntehlikeleri belki hala yrrlkte olan, ama ABDnin erken savasonras resmi politikasna gre var olmayan bir kategori ve biyolojik/bakte-riyolojik silahlarn deheti ve bunlarn terristler ve haydut devletler ta-rafndan potansiyel kullanm hakknda ate pskrmesi. Birim 731de-ki kkenleri dahil ABDnin btn bunlar devralmas ve (olas saha de-nemeleri dahil) gelitirmesi, btn hikayenin ne ekilde ele alnm ol-duu ve ele alnd n sayfalarda yer almas gereken ve kukusuz tar-

tmaya deer bir konu.Ve ne ekilde ele alnaca. Habere doru ynde bir ereve kazan-drmaya vakti olursa, bir gn TimeJn btn bu konular hakkndauzun bir makale hazrlamas muhtemeldir. Haber resmi inkarlar, So-uk Sava hakknda ilikisiz fakat ie yaramas muhtemel savunmalar,uzun sredir gizlenmi olanlar ortaya kartan akademik almada

45


45/198


gzken (kanlmaz) hatalar zerine bol bol atp tutmalar, vs. ile e-killendirilmi olacaktr. Kukusuz bu almada hatalar vardr; fakateer bu hatalar, doktriner gereksinmelere hizmet ettiinde nemli l-

de saygn tarih olduu dnlen ey hakknda ortaya kartlanla-rn kk bir blmne ularsa, bu srpriz olacaktr. Yine oraya bu-raya dalm, dikkatli bir okuyucunun byk abayla bulabilecei veonu geree gtrebilecek ipular olacaktr.

Doru yalnzca irkin olmakla kalmayp byk lde yerinde ve za-mannda olma zellii tar. Eer var olsayd, zgr bir basnda habe-

rin ekillendirilecei ve sunulaca biimin byle olmas gerekirdi.Ciddi bir aba gsteren birisi, mevcut basnda kendisini doru resmegtrecek ipularn ayrdedebilir. Ama bu aba ve bu ilerin tipikolarak nasl dnd hakknda biraz ainalk gerekir.

Boston Globe'xmksmen Amerika Atinasnm nde gelen isimlerineynelik bir dergi konu hakknda, sulan lanetleyen bir bayazsnnolduunu ekleyebilirim: (Sular) o kadar aalktr ki, hibir zamansnrlamalar getiren bir yasann uygulanmamas gerekir ve unutkanl-n perdesinin bu sulan gelecek kuaklardan saklamasna izin veril-memelidir. Times'mhaberleri arasna dalm olan birka ipucu bi-le bayazdan kartlmtr. Bayaz Tokyoyu sulamaktadr nk(Tokyo) bir biyolojik ava birimine katlm eski Japon askerlerininisimlerini bile ABDye vermeyi reddetmitir. Nasl bizim Japon Men

geleleri hakknda gerein her knntsm ortaya karma gayretimiziengellemeye nasl cesaret ederler ve nasl bize tapmamzn retildi-i kiiler tarafndan kabul edilmilerdir?

Bu yalnz rneklerden bir tanesidir. Ayn gnn gazetelerinden bakabir dzine daha rnek kullanabilirdim. imdi artk var olmayanZam anm zn Yalanlanadl bir dergi iin bu konular hakknda dzenli ma-kaleler yazardm yazl iftira davalarndan korkulduu iin Timesn

Yalanlan olarak adlandnlmadn sanyorum.* Bu makalelerin pekou Lexingtondan Mektuplar (Common Courage) isimli bir kitap-ta topland. Balk byle, nk gayriresmi ekilde, mektup olarak* New York Timesgazetesine ksaca Timesdeniliyor ve zaman anlamna geliyor.

Zamanmzn Yalanlar The Lies of ou r Times denildiinde ayn zamandaNew York Timeskastedilmi oluyor, ama dorudan bir sulama iin kant olutur-muyor. .n.

46


46/198

Bilgilenmek ve Entelektel zswunm

yazlyorlard. Mevcut kitap ve yazlarda ok daha fazla ayrntl analiz-ler bulunmaktadr. Entelektel zsavunma hakknda baz ipular ve-rebileceklerini dnyorum, ama nihai olarak bu, fizik ya da beyz

boldan farkl deildir. Eer bir ey renmek istiyorsanz, almanzgerekecektir. Baar ans veya ie yarar baar ans ise ibirliine da-yal karlkl bilgi al verii ve abayla byk lde artmaktadr.

8 Mart 1999

47


47/198


BALKANLAR DA KRZ

24 Martta basndaki manet haberleri, ABD nclndeki NATOglerinin Yugoslavyadaki hedeflere cruise fzeleri ve bombalar at-

tklarm, ABDyi askeri bir ihtilafn iine sokan Bakan Clintonn et-nik temizlii durdurmak ve Dou Avrupa'ya istikrar getirmek iin bu-nun gerekli olduunu sylediini bildirdiler. Clinton, bir televizyonkonumasnda, Yugoslavyay bombalayarak deerlerimizi savundu-

umuzu, karlarmz koruduumuzu ve bar davasn ilerlettiimi-zi aklad.

Geen yl, Batl kaynaklara gre, Yugoslavyann Kosova blgesinde

yaklak 2.000 kii ldrlmt ve lke iinde birka yz bin mlte-ci vard. Asl kurbanlar, genellikle nfusun yzde 90moluturdukla-

r sylenen Kosoval Amavutlar olduuna gre, insani felaketten ok

byk lde Yugoslavya ordusu ve polis gleri sorumlu tutulabilir-di. Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komiserliine gre, gn-lk bombardmann ardndan birka bin mlteci iki komu lke olan

Arnavutluk ve Makedonyaya srlmt. Mlteciler, terrn daha n-ce nemli lde olaylarn dnda kalan bakent Pritineye ulatm

bildirdiler. Byk lekli ky ykmlar, katliamlar ve belki Arnavut n-

fusun nemli blmn srme abasyla, mltecilerin saysnda radi-kal bir art olduu hakknda gvenilir bilgiler verdiler. ki hafta iin-de, hem havada hem yerde artan iddetten kamak amacyla bilinme-yen sayda Srp kuzeye Srbistana kaarken, byk ounluu Kosovann Makedonya ve Arnavutluka komu gney blgelerinden gelen

mlteci akm 350.000 kiiye ulat.

48


48/198

Balkanlarda Kriz

27 Martta, ABDNATO komutan general Wesley Clark NATO bom-bardmanndan sonra Srp terr ve iddetinin younlaacann ta-

mamen ngrlebilir olduunu duyurdu. Ayn gn, Dileri Bakan-l szcs James Rubin ABDnin, Kosoval Arnavut sivillere karSrp saldrlarnn trmandn bildiren raporlardan byk endie duy-duunu syledi. imdi bu saldrlardan byk lde, bombardman-dan sonra harekete geen paramiliter gler sorumlu tutuluyor. Ge-neral Clarkn tamamen ngrlebilir ifadesi bir abartdr. Hibirey, kukusuz an iddetin etkileri de tamamen ngrlebilir deil-dir. Ama bombardmann hemen ardndan meydana gelenlerin yk-sek bir olaslk olduunu ima ederken kesinlikle hakldr. FletcherSchool of Law and Diplomacyden (Fletcher Diplomasi ve HukukOkulu) Cames Lordun gzlemledii gibi, ate aldnda dman-lar genellikle tepki gsterirler ve Batl grevliler bunu yadsmaysrdrseler de, bombalama harekatnn ilk elde dnldnden da-

ha geni ve daha vahi bir Srp operasyonu iin hem gereke, hem defrsat salad hakknda pek az kuku olabilir.

Daha nceki aylarda, NATOnun bombardman tehdidinin ardndan yine ngrlebilir biimde zalimce uygulamalarda bir art olmutu.Srp Parlamentosu tarafndan iddetle eletirilen uluslararas gzlem-cilerin ekilmesi, ngrlebilir ekilde ayn sonucu dourmutu. O

halde bombardman, bir sonu olarak ki gerekten byle oldu cina-yetlerin ve mlteci akmnn trmana geecei rasyonel beklentisiiinde yrtlmt. Bu trmann eritii dzey bazlar iin srprizolsa da, komuta eden general iin hi de byle olmad aktr.

Tito ynetiminde, Kosovallann dikkate deer lde kendilerini y-netme haklan vard. Slobodan Miloevi tarafndan Kosovann zerk-

liinin ortadan kaldrld 1989a kadar durum byleydi. Miloevidorudan Srp ynetimini kurdu ve nceki ABD hkmetinin ahinBalkanlar uzman James Hooperm szckleriyle Apartheidn Srpversiyonunu dayatt. Hooper Kosovann NATO tarafndan dorudanistilasn savunmaktadr. Hoopera gre Kosovallar uluslararas top-lumu akna evirmilerdi. nk bir ulusal kurtulu savandankanmlar, bunun yerine nde gelen Kosoval entelektel brahim

Rugovann destekledii iddet iermeyen bir yaklam benimsemi-


49/198


ler ve paralel bir sivil toplum kurmulard. Bu etkileyici bir baary-d ve bundan tr olaylarn kibar izleyicileri ve Batl hkmetlerin

retorik dzeyindeki tevikiyle dllendirilmilerdi. Hooper, iddetiermeyen stratejinin Kasm 1995deki Dayton anlamalarnda kredibilitesini yitirdiini" saptar. Daytonda, ABD Hrvat diktatr Tudjmannn kuvvetlerine silah ve eitim salayarak ve Srplar Krajina vebaka yerlerden zorla srmesini destekleyerek terr dengesini kaba-ca eitlemiti. Bundan sonra, BosnaHerseki sonunda oluacak dahabyk bir Hrvatistan ve daha byk bir Srbistan arasnda fiili olarak

paylatrd. Taraflar az ok dengelendiinde ve gleri tkendiinde,ABD, rahatsz olduklar kirli ile grevlendirilen AvrupalIlarn yerinegeerek duruma hakim oldu. Hooper, ABD Miloeviin isteineuyarak" diye yazar Kosoval Arnavut temsilcileri Dayton grmele-rinden dlad ve Kosova sorunun tartmaktan kand. iddetiermeyen stratejinin dl uluslararas kaytszlkt, daha dorusuABDnin kaytszl.

ABDnin yalnzca gten anladnn kavranmas Kosova KurtuluOrdusunun (UK) douuna ve silahl bir bamszlk mcadelesiiin popler destein yaygnlamasna yol at. ubat 1998den itiba-ren, UKnn Srp polis karakollarna saldrlar Srplarn sk nlemalmasna ve sivillere kar misilleme yapmasna yol at ki bu da ba-ka bir standart kalptr. Tam olarak uygun bir rnek olmasa da, sra-

ilin Lbnanda, zelliide Nobel bar dll imon Peresin ynetimialtnda yapt gaddarlklar tamdk ya da yle olmas gereken bir r-nektir. Gvenlik Konseyinin ok nceki geri ekilme talimatna kar-n, srailin bu gaddarlklar tipik olarak, yabana bir topra igaleden askeri glerine yaplan saldrlara karlk olarak yaplmtr.Lbnan'n byk blmn ykma uratan ve geriye 20.000 sivil lbrakan 1982 igali (hakikatin srailde bilinmesine karn, ABDninyorumunda farkl bir hikaye tercih edilir) dahil, pek ok srail saldr-s hi de misilleme deildir. Yalnzca, yabanc slere ve tehizata sa-hip bir gerilla gcnn polis karakollarna yapt saldrlara ABDninnasl karlk vereceini hayal etmemiz gerekiyor.

Zalimliklerin boyutunun kabaca iddetin kaynaklaryla orantl oldu-u bir durumda, Kosova'daki atma trmand. Ekim 1998 atekesi

50


50/198


51/198


gelitiini sorabiliriz. Bu, temel ahlaki ilkelerden tr ncelikli soru-numuz olmas gereken bir faktrdr ve belirleyici olmasa bile, eitderecede temel olan g hakkndaki dnceler nedeniyle bata ge-

len bir faktrdr.

lk elden Miloeviin houna gitsin diye Kosoval demokratlarndlanmasnn pek artc olmadn saptayabiliriz. Baka bir rnek,Saddam Hseyinin 1988de Krtlere kar st ste zehirli gaz kullan-masndan sonra, ABD kendi dostu ve mttefikine sayg gerei, med-yadan nemli lde dlanan Krt liderleri ve Irakl demokrat muha-

liflerle resmi temaslar yasaklamt. Saddam rtk olarak gneydebakaldran iilere ve sonra kuzeydeki Krtlere katliam yaplmasnonayladnda, resmi yasak Krfez Savandan hemen sonra, Mart1991de yenilenmiti. Katliam, Washingtonun Saddamn kullanmasiin onay verdii askeri helikopterlerle askeri eylemler gerekletire-bileceini tahmin etmeyen ve Saddam tarafndan aldatldn ak-layan Frtna lakapl Norman Schwartzkopf un souk baklarnn al-

tnda gerekleti. Bush ynetimi, Saddamm desteklenmesinin istik-ran korumak iin gerekli olduunu aklad ve tpk Saddamn yap-t gibi Irak demir yumrukla ynetecek bir askeri diktatrlk y-nnde yapt tercih saygn ABDli yorumcular tarafndan bilgece des-teklendi.

Dileri Bakan Albright, gemiteki politikay st rtl kabullene-

rek, Aralk 1998de eer gerekten kendini temsil eden bir hk-metleri olsayd, bunun Irak halknn yaranna olaca kararna vardk-larn duyurdu. Birka ay nce, 20 Maysta, Albrihgt Endonezya Ba-kam Suhartoya, kontrol kaybettii ve IMF talimatlarna uymadiin artk bizim adammz olmad haberini ulatrmt. Bu neden-le ekilm eli ve dem okratik bir geisalamalyd.Birka saat sonra,Suharto biimsel yetkiyi zenle setii bakan yardmcsna devretti.

imdi biz, Washington ve basnn son 40 yldaki ilk demokratik se-imler olarak selamlad Endonezyadaki Mays 1999 seimlerini kut-luyoruz ancak ABDnin byk lde, demokratik sistemin solun ka-tlmna bile izin vererek kabul edilemez lde ak olmas nedeniy-le giritii ve 40 yl nce Endonezya demokrasisine son veren bykrtl askeri operasyonu hakknda hibir hatrlatma yaplmadan.

52


52/198

Balkanlar'da Kriz

Washingtonun son birka ayda demokrasinin deerli ynlerini ke-fetmesinin inandrcl zerinde oyalanmamza gerek yok. Szckle-rin bir yorum ortaya karmadan sarfedilebilecei olgusu yeterince

bilgilendiricidir. Her ne olursa olsun, Kosovada iddet iermeyen de-mokratik glere dudak bklmesine armak iin bir neden bulun-muyor. Ya da bombardmann, Belgradta cesaretli ve byyen bir de-mokratik hareketin altm oyaca beklentisiyle yaplm olmasna a-rmak iin de bir neden yok. Yugoslav muhalif Milovan Djilasn ta-rihi olu Aleksa Djilasn szckleriyle, Srplar arasnda birlik gk-yznden ama Tanrnn deil, bombalanl yardmyla saland iin,

bu muhalefet imdi muhtemelen ortadan kalkmtr. imdi yasaklan-m olan bamsz radyo istasyonu Radyo B92nin ba editr, Srpmuhalif Veran Matie gre bombardman 10 milyondan fazla insa-nn yaamn tehlikeye soktu. Filizlenmekte olan tohumlarm kuru-tup, ok uzun sre bir daha yeermemelerini salayarak, Kosova veSrbistandaki gen demokrasi glerini geriletti. Yllarca Balkanlar-

da alan ve Belgradta yaayan Boston GlobeXa eski editr Ran-dolph Ryan yle yazmaktadr: imdi Srbistan, NATO sayesinde, l-gnca bir sava seferberlii iinde bir gecede totaliter bir devlete d-nt. NATOnun bunu ngrm olmas gerekiyordu. Tpk Miloeviin Kosovadaki saldrlarn iki misli arttrarak, hemen intikamalacam ki NATOnun bunu durdurma imkan yoktu bilmesi gerek-tii gibi.

Planlayclann ngrlerine" gelince, Cames Lordun gvenini pay-lamak gtr. Eer gemi eylemlerin belgeli kaytlannn bir rehberilevi grebileceini kabul edersek, planlayclar muhtemelen ellerin-de gl bir kart ki bu durumda iddettir tutanlara doal gelen eyiyapyorlard. Yani, kartnz oynayn, sonra ne olacan grn.

Temel olgulan aklda tutarak, Washingtonda kararlarn nasl alnd

hakknda fikir yrtlebilir. Teknik anlamda, Balkanlardaki kargaainsani bir kriz olarak" nitelenmektedir: Bu kriz, Sierra Leone ya daAngoladaki katliamlar veya bizim desteklediimiz ya da bizzat ger-ekletirdiimiz sulardan farkl olarak, zengin ve imtiyazl kiilerinkarlarn zedeleyebilir. O halde sorun, hakiki krizin nasl kontroledileceidir. ABD dnya dzeninin kurumlanna tahamml gsterme-

53

Documents

Amerikan Müdahaleciliği - Noam Chomsky