บทท 1 ศาสตรพระราชา

เนอหาในบทน ตองการนยามความหมายของศาสตรพระราชา หรอองคความร

ในเชงปรชญา แนวคด นวตกรรมทงหมดของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช (พ.ศ. 2470 – 2559) ความส าคญ การจดหมวดหม และประเภทของศาสตรพระราชา เพอประโยชนในการศกษา สบสานในการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมของไทย อยางกาวหนา ทดเทยม และเทาทน เพอใหเกดความมนคง มงคง และยงยน ทดเทยมอารยประเทศ

ศาสตรพระราชา (The King’s Philosophy) เปนค าศพทท เกดใหม เพงใชกนอยางแพรหลาย หลงจากพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช สวรรคตใน พ.ศ. 2559 กอนวนเวลาดงกลาวแลวอาจมใชบางแตเฉพาะหนวยงาน หรอนกวชาการทท างานเกยวของกบพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ไมแพรหลายสสอสารมวลชน แตหลงจากพลเอกประยทธ จนทรโอชา นายกรฐมนตร และหวหนาคณะรกษาความสงบแหงชาต (คสช.) ไดนอมน า “ศาสตรพระราชา” มาประยกตใชในการด าเนนชวตและบรหารประเทศ ในรายการ “ศาสตรพระราชาสการพฒนาอยางยงยน” ออกอากาศทางโทรทศนรวมการเฉพาะกจแหงประเทศไทย ค าวา“ศาสตรพระราชา” กแพรหลายกวางขวางยงขน

องคความร และนวตกรรมของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช เพอพฒนาชวยเหลอปวงชนชาวไทยผทกขยากกอน พ.ศ. 2559 ไดแยกออกตามองคความร ปรชญา แนวคด ทฤษฎ และนวตกรรมแตละอยาง เชน ทฤษฎใหม (The New Theory) ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง (Sufficiency Economy) ศาสตรเกยวกบการจดการน า ศาสตรเกยวกบการจดการสหกรณ ศาสตรเกยวกบการจดการดน ศาสตรเกยวกบการจดการปาและสงแวดลอม ศาสตรเกยวกบศลปะและการดนตร ศาสตรดานการศกษา ศาสตรเกยวกบนวตกรรม เชน ฝนหลวง หญาแฝก โครงการแกลงดน การพฒนาไบโอดเซลจากน ามนปาลม กงหนน าชยพฒนา อทกพลวต หรอกงหนผลตไฟฟาดวยพลงน าไหล เปนตน

ในปจจบนนบตงแต พ.ศ. 2559 เปนตนมา องคความรปรชญา แนวคด ทฤษฎ และนวตกรรมดงกลาวแลว เรยกวา “ศาสตรพระราชา”

1.1 ความหมาย ความหมายหรอนยามของศาสตรพระราชา ไดมผใหความหมายคลายกนดงน หองสมดมนพฒนา (2018) ไดกลาวถงความหมายของศาสตรพระราชา โดยน าค าอธบาย

ของ ม.ร.ว. ดศนดดา ดศกล เลขาธการมลนธแมฟาหลวง ในพระบรมราชปถมภ เปนหนงในผทไดสมผสและรเรมน าองคความรของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชไปใชและ เกดผลส าเรจอยางเปนรปธรรมไดใหนยามองคความรทส าคญของพระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดช นวาเปน “ศาสตรพระราชา” โดยกลาววา “ศาสตรพระราชา คอ การลงไปศกษาเรยนรจากชมชน ใหชมชนบอกวาปญหาคออะไร ความตองการของชาวบานคออะไร พระเจาอยหวทรงท าใหเหนมาตลอด หรอแมแตสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงไปนงคยกบชาวบาน ผาเอามาดทละชนแลวบอกวา อนนด อนนไมด และควรจะท ายงไงตอ คณภาพของผา จงดขนเรอย ๆ ถาไมมพระองค ปานนผาไหมคงสญหายไปจากเมองไทยแลว และนกคอศาสตร พระราชน”

ไมเพยงเทานน ผท างานสนองคณแผนดนมาเกอบ 5 ทศวรรษยงบอกวา นอกจากศาสตรพระราชาแลว ยงมศาสตรพระราชน ศาสตรสมเดจยา ศาสตรสมเดจพระเทพฯ โดยมพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชทรงเปน “ผน า” ของศาสตรทกศาสตร นนเอง

สมบต นพรก (2561, น.28) ไดใหความหมายวา ศาสตรพระราชา หมายถง ความร (Knowledge) ทเกดจากปญหา (Wisdom) ดวยการศกษา คนควา ทดลอง จนเกดเปนองคความร (Body of Knowledge) ของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช จนกระทงเปนโครงการตามพระราชด ารถง 4,685 โครงการ ครอบคลมปจจยแวดลอมทส าคญตอชวต ไดแก ดานแหลงน า ดานสงแวดลอม ดานการเกษตร ดานคมนาคมและการสอสาร ดานสาธารณสข ดานสงคม และดานการศกษา ฯลฯ และการด ารงชวตดานสงเสรมอาชพของมนษยชาตตงแตเกด จนตาย องคความรทงหมดคอแนวทางการด าเนนการ “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” ทงหมด

“ศาสตรพระราชา” และ “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” สงผลใหเกดการพฒนา อยางยงยน (Sustainable Development)

พลเอกประยทธ จนทรโอชา (2560, น.7) กลาวในรายการ “ศาสตรพระราชา สการพฒนาอยางยงยน” เมอวนท 21 ตลาคม 2559 โดยรฐบาลไดนอมน าศาสตรพระราชามาบรหารประเทศ เพอสรางการพฒนาทยงยน โดยประชาชนทกคนรวมมอกนสานตอพระราชปณธาน ขบเคลอนประเทศสความมนคง มงคง และยงยน

“ศาสตรพระราชาของพระองค ไดแก พระราชด าร คอ แนวคดและปรชญาพระราชด ารส คอ ค าสงสอน ตกเตอน ใหสต พระราชกรณยกจ คอ หลกการทรงงาน และพระราชจรยาวตร

ของพระองค คอ การประพฤตตนเปนแบบอยางทด แกปวงพสกนกรชาวไทยซงจะยงคงอยค แผนดนไทยตลอดไป สามารถนอมน าประยกตใชไดในทกระดบ ตงแตการประกอบกจวตรประจ าวน และสมมาชพของแตละบคคล ไปจนถงการบรหาราชการแผนดน เพอสรางการพฒนาทยงยน ซงเปนแนวทางใหกบรฐบาลและขาราชการทกคน

ทงน ศาสตรพระราชายงไดรบการยกยองในเวทระดบโลกและสอดคลองกบวาระของโลก คอ เปาหมายการพฒนาทยงยนขององคการสหประชาชาต SDGs 2030 คอ อก 15 ปขางหนา ไดแก หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลย เดช บรมนาถบพตร ทพระราชทานแกปวงชนชาวไทย มากวา 40 ป และไดรบการเชดชสงสดจากองคการสหประชาชาต โดย นายโคฟ อนนน เลขาธการองคการสหประชาชาต ไดทลเกลาฯ ถวายรางวลความส าเรจสงสดดานการพฒนามนษย เนองจากเหนวา เปนปรชญาทสามารถสรางภมคมกน ในตนเอง สชมชน สสงคม ในวงกวางขนในทสด โดยองคการสหประชาชาต ไดสนบสนนใหประเทศตาง ๆ ทเปนสมาชกทวโลก ไดยดถอเปนแนวทางสการพฒนาประเทศแบบยงยน ตลอดระยะเวลา กวา 2 ปทผานมา รฐบาลไดสงเสรมใหประชาชนไดนอมน าหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ไปประยกตใชในหลาย ๆ รปแบบ เชน การจดท าบญชครวเรอน เพอลดรายจายเพมรายได สรางความเขมแขงใหกบครอบครว ซงเปนสถาบนสงคมทเลกทสด แตเปนสถาบนทมความส าคญทสด เพราะเปนหนวยสงคมแรกท เลยงดอบรมส งสอนและหลอหลอมชวตของคนในครอบครว เปนแหลงผลตคนเขาสสงคมตอไป”

วษณ เครองาม (2560, น.8) ไดใหความหมายวา “องคความรส าคญ ททรงศกษา สงสม พฒนา เพอการพฒนาประเทศใหประชาชนอยดกนด มความสงบสข ตงอยบนพนฐานของกจททรงท า ค าททรงแนะ/สอนจากพระประสบการณ 3 มต คอ มตท 1 ศาสตรแหงการพฒนา มตท 2 ศาสตร แหงความประพฤต การครองตนในสงคมอยางสงบสข มตท 3 ศาสตรแหงการอยรวมกน ปรองดองและสงบสข ซงมพนฐานมาจาก 3 ป. ไดแก ปฏบต ปรยต และปฏเวธ

จากความหมายของ 3 ป. อธบายไดวา ทรงท าใหเหนเดนชดในดานการปฏบต เชน การประดษฐนวตกรรม การแกปญหาดน การแกปญหาน า การแกปญหาปา การแกปญหาความยากจนของราษฎร ปรยต คอ ทรงสอน ทรงชน าใหปฏบตจรง ๆ รวมทงการปลกฝงคณธรรม จรยธรรมและแบบแผนของการประพฤตทด งาม ปฏเวธ คอ ผลงานจากการทรงกระท า เกดประโยชนแกประชาคม และประเทศชาต รวมทงนานาชาต เพราะในปจจบนหลายประเทศ ไดนอมน าศาสตรพระราชาเปนแนวทางในการพฒนาประเทศ

คณะอนกรรมการการศกษาปรชญา ทฤษฎแหงศาสตรพระราชา (2560 , น.10) ได ใหความหมายวา “ศาสตรพระราชา” หมายถง บรรดาองคความรและภมปญญาของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทไดพระราชทานผานวธการตาง ๆ

ดวยความมงหมายทจะพฒนา ปองกนหรอแกไขปญหาเพอประโยชนสขแกเหลาพสกนกรและสงผลถงมนษยชาต ทงปวง ใหสามารถด ารงชวตไดอยางมนคง สนตสขและยงยน

ดร.มนส สวรรณ (2560, น.2) ไดใหความหมายวา ศาสตรพระราชา คอ องคความรท เกดจากการคด การคนควา และการทดลองของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ดวยการบรณาการศาสตรชาวบาน หรอทเรยกวา ภมปญญาทองถนเขากบศาสตรสากล จนเกดเปนแนวทางปฏบตทดทสด (Best Practices) ทสามารถน าไปใชใหเกดประโยชนไดจรง

นายแพทยเกษม วฒนชย (2558, น.12-24) ไดกลาวถงค าวาศาสตรพระราชาไววา ศาสตรแหงการพฒนาในสงคมไทย มสามศาสตร คอ ศาสตรชาวบาน ศาสตรสากล และศาสตรพระราชา ศาสตรอนทสามประเทศอนไมม และไดพดยอ ๆ วา ศาสตรพระราชา คอ โครงการ ตามพระราชด ารสพนกวาโครงการ มหมด การจดการดน การจดการน า การเกษตรกรแปรรป พลงงานทางเลอก สงแวดลอมชมชน การปลกปา ปลกตนไม ปลกพชผกสวนครว โครงการพระราชด ารมทกอยาง (เกษม วฒนชย, 2558, น.15)

จากความหมายตาง ๆ สรปไดวา ศาสตรพระราชา คอ องคความรทเกดจากความฉลาดร ในดานวทยาศาสตร ศลปศาสตร ชวตวฒนธรรม และนวตกรรมตาง ๆ ซงเกดจากการศกษาเพอความฉลาดรของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช องคความรท ไดน าไปปฏบต กอประโยชนใหกบสงคม ประเทศชาต และความฉลาดร คอ “รแลวสามารถน าไปใชประโยชนจรง ๆ โดยไมเปนพษเปนโทษ..” (พระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตรของมหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ วนท 22 มถนายน พทธศกราช 2524 ใน ชสทธ ชชาต, 2559, น.27, 27-33)

ศาสตรพระราชา เปนศพทซ งปรากฏคร งแรกเมอไร ไมสามารถสรปไดแนนอน แตมหลกฐานเดนชดวา ศาสตราจารย นายแพทยเกษม วฒนชย ไดกลาวค าวา “ศาสตรพระราชา” ตงแตพ.ศ. 2557 และไดใหความหมายไวกวาง ๆ ดงกลาวมาแลว และเลขาธการมลนธแมฟาหลวง ม.ร.ว.ดศนดดา ดศกล กไดกลาวถงค าวา “ศาสตรพระราชา” และใหความหมายไวกอนปลายป พ.ศ. 2559 เชนเดยวกน ดงนน “ศาสตรพระราชา” จงเปนค าศพทใหมในการเรยกขาน องคความรและนวตกรรมของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลเดช กอนเวลาดงกลาวแลว เรยกชอแตกตางกนออกไปตามแตละศาสตร และนวตกรรม เชน ทฤษฎใหม ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง หลกการทรงงาน เปนตน

1.2 ประเภทของศาสตรพระราชา การแบงหมวดหมประเภทของศาสตรพระราชา ซงครอบคลมศาสตรและศลปะแตกตางกน

ออกไปบาง ขนอยกบการจดประเภทใหสอดคลองกบพนธกจของแตละหนวยงาน ส านกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร (กปร.)

ไดแบงประเภทของโครงการอนเนองมาจากพระราชด ารออกเปน 8 ประเภท (จดจารพระมหากรณาพระมหากษตรยนกพฒนาเพอปวงประชารมเยน (2555, น.282)

1. โครงการการเกษตร 2. โครงการสงแวดลอม 3. โครงการสาธารณสข 4. โครงการสงเสรมอาชพ 5. โครงการการพฒนาแหลงน า 6. โครงการการคมนาคม / การสอสาร 7. โครงการสวสดการสงคม / การศกษา 8. โครงการแบบบรณาการอน ๆ จ านวนโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร ต งแตป 2495 – 2556 มจ านวน

4,685 โครงการ ขอมล ณ เดอนกนยายน 2559 มจ านวน 4,741 โครงการ แบงได 8 ประเภท คอ 1. โครงการพฒนาดานแหลงน า 3,248 โครงการ 2. โครงการพฒนาดานการเกษตร 170 โครงการ 3. โครงการพฒนาดานสงแวดลอม 182 โครงการ 4. โครงการพฒนาดานสงเสรมอาชพ 339 โครงการ 5. โครงการพฒนาดานสาธารณสข 58 โครงการ 6. โครงการพฒนาดานคมนาคม/สอสาร 87 โครงการ 7. สวสดการสงคมและการศกษา 398 โครงการ 8. โครงการพฒนาแบบบรณาการ 259 โครงการ มลนธปดทองหลงพระ สบสานแนวพระราชด าร ไดยดองคความรตามพระราชด าร 6 มต

คอ น า ดน เกษตร พลงงานทดแทน ปา และสงแวดลอม ทสอดคลองกบองคความรสากล องคความรของครภมปญญาทองถน เปนกรอบการท างาน ยดหลกการพฒนาตามแนวพระราชด าร คอ เขาใจ เขาถง และพฒนา

การเขาใจ คอ การสรางใหเกดความเขาใจในขอมลพนฐาน ดวยการศกษาขอมลทกมต ของชมชน คนหารากของปญหา และรวบรวมองคความรของโครงการพระราชด ารทวประเทศ

การเขาถง เปนเรองการสอสารและสรางการมสวนรวม โดยมงสอสารสรางความเขาใจและความมนใจกบชมชน รวม กน วเคราะหปญหาและความตองการของชมชน และใหชมชนมสวนรวม ในกระบวนการพฒนามากทสด

การพฒนา เปนเรองของการเรยนรเ พอพฒนาศกยภาพชมชน สรางทมพเล ยง การออกแบบหลกสตรและเมนการพฒนา การศกษาดงาน แลกเปลยนเรยนรและฝกปฏบตของชมชน รวมทงการใหทมพเลยงใหค าแนะน าในชมชนและตดตามสนบสนนประเมนผล

บนไดทงสามขนน จะท าใหชมชนมความเปนเจาของและน าไปสความยงยนของการพฒนาในทสดบนไดทง 3 ขนนมงไปสการพฒนาใหชมชนมความเปนเจาของและน าไปสความยงยนในทสด (หองสมดมนพฒนา, ม.ป.ป.)

6 มตของการพฒนาของมลนธปดทองหลงพระ ประกอบดวย 1. มตน า ปองกนและแกไขปญหาตงแตตนน าไปจนถงปลายน า การพฒนาแหลงน า

การเกบน าใหอยในประเทศใหนานทสด การใชน าทกหยดใหเกดประโยชนสงสด 2. มตดน การปองกนและแกไขปญหาในเรองของสภาพดนซ งเปนปจจยส าคญ

ในการท าการเกษตร ปรบปรงดน ปลกหญาแฝก 3. มตพลงงานทดแทน การปรบใชพลงงานใหเหมาะสมกบทองถนโดยการคดคน

และพฒนา พลงงานทางเลอกทชมชนสามารถพงพาตนเองได ไบโอดเซล เชอเพลงสเขยว 4. มตเกษตร การเกษตรทฤษฎใหมมาใชใหเกดประโยชนสงสดในแตละพนท เกษตร

ทฤษฎใหม 5. มตปาไม การลดการตดไมท าลายปาและสงเสรมใหมการปลกปาในรปแบบตาง ๆ

โดยการปลกฝงจตส านกใหชมชน เหนความส าคญของปา อนรกษ ดแลรกษาและใชประโยชน จากปาอยางถกวธ เพอใหมนษยกบธรรมชาตอยรวมกนไดอยางมความสข

6. มตสงแวดลอม การน าแนวทางการก าจดของเสยและบ าบดน าเสยมาใชใหเกดประสทธภาพ เปนการด ารงชวตอยอยางเปนมตรกบสงแวดลอมในระยะยาว ก าจดขยะ บ าบดน าเสย

อยางไรกตาม การแบงองคความร เรองศาสตรพระราชาของมลนธปดทองหลงพระ มวตถประสงคในการสบสานงานพฒนาตามแนวพระราชด าร แตศาสตรหรอศลปะบางอยางทไมไดเกยวของโดยตรงกบการพฒนาชมชนอยางยงยน องคความรจงไมไดจดอยใน 6 มต ดงกลาวแลว

คณะอนกรรมการศกษาปรชญา ทฤษฎแหงศาสตรพระราชา (2560, น.14-115) ไดวจยเรองศาสตรพระราชา แลวสรปเกยวกบการจดประเภทของศาสตรพระราชาได 3 ประการ

1. แนวทางการเรยนรศาสตรพระราชา ประกอบดวย 1.1 แนวทางการเรยนรศาสตรพระราชาโดยมต “เขาใจ เขาถง พฒนา” 1.2 แนวทางการเรยนรศาสตรพระราชาโดยมต “ภมสงคม”

1.3 แนวทางการเรยนรศาสตรพระราชาโดยมต “หลกการทรงงาน 23 ขอ” 1.4 แนวทางการเรยนรศาสตรพระราชาโดยมต “การสรางคนดวยการศกษาและ

การเรยนร” 1.5 แนวทางการเรยนรศาสตรพระราชาโดยมต หลก 3 ป.

2. หวใจของศาสตรพระราชา 2.1 ศาสตรแหงการพฒนา 2.2 ศาสตรแหงความประพฤต 2.3 ศาสตรแหงการอยรวมกน

หวใจของศาสตรพระราชา เปนศาสตรหรอแนวคดในการสอนคนใหเปนคนด มคณธรรม จรยธรรม ความร ความพอเพยง ความเพยร สต ปญญา วนย ความเสยสละ ความสามคค ฯลฯ แนวค าสอนดงกลาวแลว วเคราะห สงเคราะหจากพระราชด ารส พระบรมราโชวาท ณ วโรกาสตาง ๆ (ชสทธ ชชาต, 2559, น.27-61)

3. ศาสตรพระราชาเพอการพฒนาอยางยงยน 3.1 ศาสตรพระราชาวาดวยการจดการน า 3.2 ศาสตรพระราชาวาดวยสหกรณ 3.3 ศาสตรพระราชาวาดวยการจดการดน 3.4 ศาสตรพระราชาวาดวยการจดการปาและสงแวดลอม 3.5 ศาสตรพระราชาวาดวยนวตกรรม 3.6 ศาสตรพระราชาวาดวยเกษตรทฤษฎใหม 3.7 ศาสตรพระราชาวาดวยปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

จากศาสตรพระราชาดงกลาวแลว อธบายไดดงน 3.1 ศาสตรพระราชาวาดวยการจดการน า พระราชกรณยกจเรองน า ไดแก ฝายตนน า

ล าธาร อางเกบน า โครงการฝนหลวง เขอน ประตน าอทกวภาชประสทธ (เขอนปองกนน าเคม พนทลมน าปากพนง นครศรธรรมราช) แกมลง คลองลดโพธ

3.2 ศาสตรพระราชาวาดวยสหกรณ การสหกรณเปนระบบการรวมกลมของผผลต เพอจดการวางแผนในการจ าหนาย จายแจกสนคาออกสผบรโภค โดยไมมพอคาคนกลางเขามาก าหนดราคา ระบบสหกรณ เปนระบบทชวยใหระบบการตลาดครบวงจร คอ ตงแตการผลต (Production) การก าหนดราคา (Price) การสงเสรมการตลาด (Promotion) และชองทางการจดจ าหนาย (Place) การสหกรณถาไดรบการสงเสรมจะชวยพฒนาระบบการผลตแบบครบวงจรของชาวบาน และยกฐานะระบบการผลตของชาวบานไดอยางเทาเทยม เทาทน และยงยน

ในปจจบนวงจรการตลาดในระบบทนนยม เปนอปสรรคส าคญตอความกาวหนาของระบบสหกรณในประเทศไทย กลไกการตลาดเสรแบบผกขาด เปนอปสรรคส าคญในการขดขวางระบบ การสหกรณ

สหกรณในประเทศไทย ซงตงขนโดยการสนบสนนของพระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดช ไดแก สหกรณหมบานหบกะพง ซงเปนสหกรณแหงแรก สหกรณการเกษตร สนก าแพง จ ากด สหกรณโคมนมหนองโพ ราชบร จ ากด

แนวพระราชด ารเรองสหกรณในเวลาตอมาไดเกดสหกรณขนอกหลายแหง สหกรณ โพนยางค า สกลนคร สหกรณโคนมบานบง สหกรณการเกษตรบานบง จ ากด สหกรณประมงชลบร จ ากด ในประเทศไทยมสหกรณทจดทะเบยนประมาณ 700 สหกรณ แตไมมสหกรณเกยวกบ การคาขาว ทง ๆ ทเปนพชเศรษฐกจ และชาวนาเปนกระดกสนหลงของชาต

3.3 ศาสตรพระราชาวาดวยการจดการดน พระราชกรณยกจเกยวกบการจดการดน ไดแก การแกลงดน คอ ท าใหดนเปนกรดจด จากนนหาวธปรบปรงดนใหดขน การหมดน หญาแฝก การพฒนาดนทราย ดนดาน ดนเคม เปนตน

3.4 ศาสตรพระราชาวาดวยการจดการปาและสงแวดลอม ศาสตรในเรองน ไดแก การปลกปาโดยไมตองปลก การปลกปาทดแทน การปลกปาตามไหลเขา การฟนฟสภาพปา ฯลฯ

การปลกปา 3 อยาง ไดประโยชน 4 อยาง ตามแนวพระราชด าร มดงน “เดยวนทกคนกคงเขาใจแลววา ปา 3 อยาง นน คออะไร แตใหเขาใจวา ปา 3 อยางน

มประโยชน 4 อยาง ไมใช 3 อยาง ปา 3 อยาง ทบอกวาเปนไมฟน เปนไมผล และไมสรางบานนน ความจรงไมฟนกบไมใชสอยกอนเดยวกน ไมสรางบานกบไมใชสอยกอนเดยวกน แตเราแบง ออกไปเปนไมท าฟน ไมสรางบานเรอน รวมทงไมท าศลปหตถกรรมแลวกไมผล...”

“เรองปา 3 อยางคอไมฟน ไมผล ไมสรางบาน ประชาชนมความร ทงคน ทอยบนภเขา ในทราบ เขามความร เขาท างานมาตงหลายชวคนแลว เขาท ากนอยางดเขามความร ความเฉลยวฉลาด เขารวาตรงไหนควรจะท ากจกรรมเขารวาทไหนควรจะเกบไมไว แตวาทเสยไปเพราะวาพวก ทไมรเรอง ไมไดท ามานานแลว ทงมานานแลว ทงกสกรรมมานานแลว กไมรเรอง แลวกมาอยในททม ความสะดวก กเลยท าใหเชอวาชวตมนเปนไปไดโดยทท ากสกรรมทถกตอง”

“การปลกปา 3 อยางไดแตใหประโยชน 4 อยาง ซงไดแก ไมผล ไมสรางบาน และไมฟนนน สามารถใหประโยชนไดถง 4 อยางคอ นอกจากประโยชนในตวเองตามชอแลว ยงสามารถใหประโยชนท 4 ซงเปนขอส าคญคอสามารถชวยอนรกษดนและน าล าธารดวย”

“การปลกปา ถาใหราษฎรมประโยชนใหเขาอยไดใหใชวธปลกไม 3 อยาง แตมประโยชน 4 อยาง คอ ไมใชสอย ไมกนได ไมเศรษฐกจ โดยปลกรองรบการชลประทาน ปลกรบการซบน า และ

ปลกอดชองไหลตามรองหวยโดยรบน าฝนอยางเดยว ประโยชนท 4 คอ ไดระบบอนรกษ ดนและน า” พระบรมราโชวาทในงานปดการสมมนา

การเกษตรภาคเหนอ วนท 26 กมภาพนธ 2525

ณ งานเกษตรภาคเหนอ จงหวดเชยงใหม

ส าหรบแนวพระราชด าร ในการฟนฟสภาพปาไม ด าเนนไดหลายลกษณะ ไดแก (คณะอนกรรมการการศกษาปรชญา ทฤษฎแหงศาสตรพระราชา, 2560, น.96 – 97)

1. ปลกปา 3 อยางประโยชน 4 อยาง ดงกลาวแลว ประโยชนอยางท 1 คอ การปลกไม โตเรวเพอพฒนาและสรางหนาดนขนใหม รวมทงยงสามารถน ามาใชเปนเชอเพลงได ประโยชนอยางท 2 คอ ปลกไมดงเดมทมความแขงแรงและทนตอสภาพดนฟาอากาศ ประโยชนท 3 คอ ปลกไมเศรษฐกจหรอไมผล เพอน าไมมาใชในอนาคต ประโยชนท 4 คอการอนรกษดนและน า ชวยสรางความชมชนใหกบพนท

2. ระบบภเขาปา คอการน าพลงงานแสงอาทตย สบน าจากอางเกบน าขนไปใส ถงพกน า ทกอสรางไวบนภเขาใหน าลนและปลอยใหไหลกระจายไปตามพนทโดยรอบถงพกน า แลวปลกตนไม ไวรอบ ๆ พนท วธการนท าใหพนธไมมอตราการรอดตายคอนขางสง เปนการปลกปาจากดานบน ลงสดานลาง

3. การปลกปาโดยไมตองปลกซงเปนผลทไดรบจากการสรางระบบภเขาปา เนองจากพนธไมทรอดตายและสามารถเจรญเตบโตได จะผลดอกออกผล เมลดหรอผลทแกจะรวงหลน ท าใหเกดการเจรญเตบโตเปนตนใหมหรอเมอไมมการบกรกพนทปลอยทงไวตามธรรมชาตในระยะเวลาหนง พชตาง ๆ กสามารถแตกหนอและเจรญเตบโตเปนตนใหมได ม พชพนธ ไมขนเตมรองเขา เปนการคนปาตามธรรมชาต โดยไมตองปลกสามารถประหยดงบประมาณไดดวย

4. ฝายชะลอความชมชน เนองจากน าบางสวนทไหลลงมาจากระบบภเขาปาจะไหล มาทแนวฝายชะลอความชมชนหรอฝายแมว (Check Dam) จะมการกระจายน าโดยใชทอไมไผ ทอสายยาง หรอ ทอพวซเจาะรตอขยายไปทางดานขางใหน ากระจายออกไป เพอสรางความชมชน ในพนทแลวจงท าการปลกปาเสรม

5. ระบบปาเปยก พระราชด าร “ปาเปยก” เกดขนเพอเปนแนวในการปองกน ไฟปา ทรงคดคนขนโดยน าหลกการทแสนงาย แตไดประโยชนมหาศาล โดยใชหลากหลายวธการประกอบกน ซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงพระราชทานวธการกอสราง "ปาเปยก” ไวประกอบดวย

วธการแรก คอการท าระบบปองกนไฟไหมปา โดยใชแนวคลองสงน าและแนวพชชนด ตาง ๆ ปลกตามแนวคลองน

วธทสอง คอการสรางระบบการควบคมไฟปาดวยแนวปองกนไฟปาเปยก โดยอาศย น าชลประทานและน าฝน

วธทสาม โดยการปลกตนไมโตเรวคลมแนวรองน าเพอใหความชมชนคอย ๆ ทวขน และแผขยายออกไปทงสองรองน า ซงจะท าใหตนไมงอกงามและมสวนชวยปองกนไฟปา เพราะไฟปาจะเกดขนงายหากปาขาดความชมชน

วธทส โดยการสรางฝายชะลอความชมชน หรอทเรยกวา Check Dam ขน เพอปดกนรองน าหรอล าธารขนาดเลกเปนระยะ ๆ เพอใชเกบกกน าและตะกอนดนไวบางสวน โดยน าทเกบไวจะซมเขาไปสะสมในดนท าใหความชมชนแผขยายเขาไปทงสองดานกลายเปน “ปาเปยก”

วธทหา โดยการสบน าเขาไป ในระดบทสงทสดเทาทจะท าได แลวปลอยน าลงมาทละนอยใหคอย ๆ ไหลซมดนเพอชวยเสรมการปลกปาบนพนทสงในรป "ภเขาปา” ใหกลายเปน "ปาเปยก” ซงสามารถปองกนไฟปาไดอกดวย

วธทหก การปลกตนกลวยในพนททก าหนดใหเปนชองวางของปา ประมาณ 2 เมตร หากเกดไฟไหมปากจะปะทะตนกลวยซงอมน าไวไดมากกวาพชอน ท าใหลดการสญเสยน าลงไปไดมาก

แนวพระราชด ารปาเปยก จงนบเปนทฤษฎการอนรกษฟนฟปาไม โดยใชความชมชน เปนหลกส าคญทจะชวยใหปาเขยวสดอยตลอดเวลา ไฟปาจงเกดไดยาก การพฒนาเพอการอนรกษและฟนฟปาไม ทสามารถท าไดงายและไดผลดยงขน

พระราชกรณยกจ และแนวพระราชด ารในการจดการมลพษในสงแวดลอม ไดแก การจดการน าเสยโดยวธการการใชน าดไลน าเสย สระเตมอากาศชวภาพบ าบด การผสมผสานระหวางพชน ากบระบบเตมอากาศ เครองกรองน าธรรมชาต หลกธรรมชาต บ าบดธรรมชาต การเตมอากาศโดยใชกงหนน าชยพฒนา

แนวพระราชด ารในการแกไขสงแวดลอมทส าคญอกอยางหนง คอ การก าจดขยะ และการน าขยะมาใชใหเกดประโยชน

3.5 ศาสตรพระราชาวาดวยนวตกรรม พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ทรงเปนพระมหากษตรยพระองคแรก

ของโลก ทไดรบทลเกลาฯ ถวายรางวล Global Leader Award จากองคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) สบเนองจากพระอจฉรยภาพดานการประดษฐ นวตกรรมทส าคญ ไดแก ฝนหลวง หญาแฝก หรอพชมหศจรรยเพอการอนรกษดนและน า การปรบปรงสภาพดนเปรยว การใชน ามนกลนบรสทธเปนน ามนเชอเพลงส าหรบเครองยนตดเซล การใชน ามนกลนบรสทธเปนน ามนหลอลนส าหรบเครองยนตสองจงหวะ ระบบโครงสรางเครองก าเนดไฟฟาพลงงานจลน เครองก าเนดไฟฟา

อทกพลวต กงหนน าชยพฒนา เครองกลเตมอากาศแบบอดอากาศและดดน า อปกรณควบคมการผลกดนของเหลว เพอใชเปนเครองยนตทขบดนน าเพอใชในการขบเคลอนเรอ ภาชนะรองรบ ของเสยทขบออกจากรางกายเพอรองรบปสสาวะของผปวย

3.6 ศาสตรพระราชาวาดวยการเกษตรทฤษฎใหม ทฤษฎใหม คอการประยกตหลกเศรษฐกจพอเพยงมาใชกบการเกษตรเพอคนสวนใหญของ

ประเทศ การเกษตรทฤษฎใหม ม 3 ขน ขนท 1 ทฤษฎใหมขนตน ขนผลตเพอเลยงตวเองใหอยรอด หรอ “พออยพอกน”

พอเพยงในระดบครอบครวกอน แลวกาวไปส “พอมพอกน” แนวพระราชด าร ขนท 1 ประกาศในป พ.ศ. 2537

ขนท 2 ทฤษฎใหมขนกลาง ขนนเกษตรกรควรรวมพลงในรปกลมสหกรณ รวมแรง รวมใจ ในดานการผลต การตลาด ความเปนอย สวสดการการศกษา และดานสงคมศาสนา เพอใหสงคมอยรวมกนอยางมความสข

ขนท 3 ทฤษฎใหมขนกาวหนา ในขนนด าเนนการจดหาทน หรอแหลงเงน ประสานกบหนวยธรกจ เพอใหเกดผลประโยชนรวมกน ทงเกษตรกร ธนาคาร สหกรณ และหนวยธรกจ

3.7 ศาสตรพระราชาวาดวยปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เศรษฐกจพอเพยง หรอ Sufficiency Economy เปนทฤษฎใหมไมมในต าราเศรษฐศาสตร

แตเปนศาสตรใหมทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ทรงคดขนดวยความฉลาดร ตงแตกอนครองราชสมบต (พ.ศ. 2489) และทรงใชความฉลาดร จนกระทงตกผลก แลวเรมประกาศพระราชด ารเศรษฐกจพอเพยง ตอปวงประชาครงแรกใน พ.ศ. 2517 ดงพระราชด ารส ดงน

“...การพฒนาประเทศจาเปนตองทาตามลาดบข น ตองสรางพ นฐาน คอ ความพอม

พอกน พอใชของประชาชนสวนใหญเปนเบ องตนกอน โดยใชวธการและอปกรณทประหยด แตถกตองตามหลกวชา เมอไดพ นฐานมนคงพรอมพอควรและปฏบตไดแลว จงคอยสรางคอยเสรมความเจรญและฐานะเศรษฐกจ ข นทสงข นโดยลาดบตอไป...”

พระบรมราโชวาทในพธพระราชทานปรญญาบตรของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ณ หอประชมมหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 กรกฎาคม พทธศกราช 2517

“...คนอนจะวาอยางไรกชางเขา จะวาเมองไทยลาสมย วาเมองไทยเชย วาเมองไทยไมม

สงท สมยใหม แตเราอยพอมพอกน และขอใหทกคนมความปรารถนาทจะใหเมองไทย พออยพอกน มความสงบ และทางานต งจตอธษฐาน ต งปณธาน ในทางน ทจะใหเมองไทยอยแบบพออย

พอกน ไมใชวา จะรงเรองอยางยอด แตวามความพออยพอกน มความสงบ เปรยบเทยบกบประเทศอน ๆ ถาเรารกษาความ พออยพอกนน ได เรากจะยอดยงยวดได…”

“...ฉะน น ถาทกทานซงถอวาเปนผทมความคด และมอทธพล มพลงทจะทาใหผอนซงม ความคดเหมอนกน ชวยกนรกษาสวนรวมใหอยดกนดพอสมควร ขอย า พอควร พออยพอกน มความสงบ ไมใหคนอนมาแยงคณสมบตน จากเราไปได กจะเปนของขวญวนเกดทถาวร ทจะมคณคาอยตลอดกาล...”

“...ถาทานท งหลายชวยกนคด ชวยกนทา แมจะมการเถยงกนบาง แตเถยงดวยรากฐานของ เหตผล และเมตตาซ งกนและกน และส งทส งสด ทสดกคอประโยชนรวมกน คอ ความพอมพอกน พออย ปลอดภยของประเทศชาต…”

พระราชด ารสเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา วนท 5 ธนวาคม พทธศกราช 2517

“...โครงการพฒนาตาง ๆ ต งข นเพอปรบปรงดดแปลงสงทมอยแลว คอ ทรพยากรตาม

ธรรมชาตใหเกดผลเปนประโยชนแกประเทศ และประชาชนสวนรวมใหไดมากทสด บางทกอาจทาให มการเสยหายในบางสวนไดบาง เพอทจะใหโครงการมผลเตมเมดเตมหนวย จาเปนตองพจารณาจดต ง โดยรอบคอบและละเอยดถถวน ใหทราบวา ผลทเกดข นจากโครงการน นจะตองมขอบเขตตอเนองไป เพยงใด และมผลดผลเสยประการใด...”

พระบรมราโชวาทในพธพระราชทานปรญญาบตรของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ณ หอประชมมหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 15 กรกฎาคม พทธศกราช 2519

“...ความจรงเคยพดเสมอในทประชมอยางน วา การจะเปนเสอน นไมสาคญ สาคญอยทเราม เศรษฐกจแบบพอมพอกน แบบพอมพอกนน นหมายความวา อมชตวเองได ใหมพอเพยงกบตนเอง อนน ก เคยบอกวา ความพอเพยงน ไมไดหมายความวา ทกครอบครวจะตองผลตอาหารของตว จะตองทอผาใส เอง อยางน นมนเกนไป แตวาในหมบานหรอในอาเภอจะตองมความพอเพยงพอสมควร บางสงบางอยาง ทผลตไดมากกวาความตองการกขายได แตขายในทไมหางไกลเทาไร ไมตองเสยคาขนสงมากนก อยางน ทานนกเศรษฐกจตาง ๆ กมาบอกวาลาสมยจรง อาจจะลาสมยคนอนเขาตองมการเศรษฐกจ ทตองม การแลกเปลยน เรยกวาเศรษฐกจการคา ไมใชเศรษฐกจความพอเพยง เลยรสกวาไมหรหรา แตเมองไทย เปนประเทศทมบญอยวา ผลตใหพอเพยงได...”

“...การกเงนน นามาใชในสงทไมทารายไดน นไมด อนน เปนขอสาคญ เพราะวาถากเงนและ ทาใหมรายได กเทากบจะใชหน ได ไมตองตดหน ไมตองเดอดรอน ไมตองเสยเกยรต กเงนน น เงน จะตองใหเกดประโยชน มใชกสาหรบไปเลนไปทาอะไรทไมเกดประโยชน…”

“...เมอป 2517 ถง 2541 ก 24 ปใชไหม วนน นไดพดวา เราควรจะปฏบตใหพอมพอกน พอมพอกนกแปลวาเศรษฐกจพอเพยงนนเอง ถาแตละคนมพอมพอกนกใชได ยงถาท งประเทศ พอมพอกนกยงดใหญ...”

“...สมยกอนน พอมพอกน มาสมยน ชกจะไมพอมพอกน จงตองมนโยบายทจะทาเศรษฐกจ พอเพยง เพอทจะใหทกคนพอเพยงได ใหพอเพยงน กหมายความวา มกน มอย ไมฟมเฟอย ไมหรหรากได แตวาพอ แมวาบางอยางอาจจะดฟมเฟอย แตถาทาใหมความสข ถาทาไดกสมควรทจะทา สมควรทจะ ปฏบต อนน กความหมายอกอยางของเศรษฐกจพอเพยง หรอระบบพอเพยง...”

“...แตวาพอเพยงน มความหมายกวางขวางยงกวาน อก คอ คาวาพอ กเพยงพอเพยงน กพอ ดงน นเอง คนเราถาพอใจในความตองการ กมความโลภนอย เมอมความโลภนอยกเบยดเบยนผอนนอย...”

“...มความคดวาทาอะไรตองพอเพยง หมายความวา พอประมาณ ไมสดโตง ไมโลภอยาง มาก คนเรากอยเปนสข พอเพยงน อาจจะมมาก อาจจะมของหรหรากได แตวาตองไมไปเบยดเบยน คนอน ตองใหพอประมาณตามอตภาพ พดจากพอเพยง ทาอะไรกพอเพยง ปฏบตตนกพอเพยง...”

“…ความพอเพยงน กแปลวาความพอประมาณ และความมเหตผล...” พระราชด ารสเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา

วนท 5 ธนวาคม พทธศกราช 2540

เศรษฐกจพอเพยง มไดเนนแตธรกจขนาดเลก ธรกจขนาดใหญ คาขายกบตางประเทศ กเปนเศรษฐกจพอเพยงได ดงพระราชดารส

“…คนไมเขาใจวากจการใหญๆ เหมอนการสรางเขอนปาสก กเปนเศรษฐกจพอเพยง เหมอนกนเขานกวาเปนเศรษฐกจสมยใหม เปนเศรษฐกจทหางไกลจากเศรษฐกจพอเพยง แตทจรงแลว เปนเศรษฐกจพอเพยงเหมอนกน…”

พระราชด ารสเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา วนท 23 ธนวาคม พทธศกราช 2542

“…แตวาพอเพยง ในทฤษฎหลวงคอ ใหสามารถดาเนนงานได แตท วาเมองไทย ไมใช เศรษฐกจพอเพยง น ไมไดตาหน ไมเคยพด น พดในตอนน พดเวลาน ขณะน วาประเทศไทย ไมใชเศรษฐกจ พอเพยง คอนขางจะแย เพราะวาจะทาใหลมจม...”

“เศรษฐกจพอเพยงทหมายถงน คอวา อยางคนททาธรกจ กยอมตองไปกเงน เพราะวา ธรกจ หรอกจการอตสาหการสมยใหมน คนเดยวไมสามารถทจะรวบรวมทนมาสรางกจการ กจกรรมทใหญ ซงจาเปนทจะตองใชกจกรรมทใหญ...”

พระราชด ารสเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา วนท 5 ธนวาคม พทธศกราช 2543

“…เศรษฐกจพอเพยง คอ ทาใหพอเพยงถาไมพอเพยงไปไมได แตถาพอเพยงสามารถ

นาพา ประเทศไดด กขอใหทกคนประสบความสาเรจพอเพยงและเพอใหบานเมองบรรลความสาเรจทแทจรง...”

พระราชด ารสเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา วนท 4 ธนวาคม พทธศกราช 2548

“…ในเรองเศรษฐกจพอเพยง พอเพยงคออะไร ไมใชเพยงพอ คอวา ไมไดหมายความวา

ใหทากาไรเลกๆ นอยๆ เทาน นเอง ทากาไรกทา ถาเราทากาไรไดด มนกด แตวาขอใหมนพอเพยง ถาทานเอากาไรหนาเลอดมากเกนไป มนไมใชพอเพยง...”

“…ฟงวารฐบาลหรอเมองไทย ประชาชน มเงนเยอะ มเงนเกน กใชส เขาหาวาเราเศรษฐกจ พอเพยง คาวา พอเพยง ถามเงนกตองใช ไมใชข เหนยว ถามเงนไมตองข เหนยว ซ อไปเถอะ อะไรกตาม เครองบน เรอ รถถง ซ อ ถามเงนเยอะ กถอวาสนบสนนใหจาย เดยวน เขาบอกวา ในหนงสอพมพ เหนรเปลา วาเขาสนบสนนใหจาย ถามกจาย แตถาไมมกระงบหนอย…”

พระราชด ารสเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา วนท 4 ธนวาคม พทธศกราช 2550

เศรษฐกจพอเพยง หรอปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง จงเปนทงปรชญา หรอหลกปฏบตใน

การด าเนนชวตในสงคม และหลกการประกอบธรกจทงขนาดเลก และขนาดใหญ ทงระบบการผลตเพอเลยงตวเอง และระบบการผลตเพอขาย ดวยเหตผลดงกลาวแลว หนวยธรกจขนาดใหญ ระดบบรษทมหาชน ทมก าไรสทธปละ 30,000-40,000 ลานบาท กนอมน าปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเปนแนวทางในการจดการบรหารธรกจของบรษทมหาชน เชน บรษทเครอปนซ เมนตไทย จ ากด (มหาชน) (ชสทธ ชชาต, 2557, น.2–24)

อยางไรกตาม การจดแบงประเภทของศาสตรพระราชาดงกลาวมาแลว มวตถประสงค เพอสบสานศาสตรพระราชาในการพฒนา แตศาสตรและศลปะ ซงประจกษในรปแบบของทฤษฎ แนวคด นวตกรรม หรอพระราชกรณยกจบางอยางมไดจดในประเภทดงกลาวแลว เชน นวตกรรม หรอแนวพระราชด าร ทางดานศลปะ ดนตร การจดการพพธภณฑ การศกษา การกฬา เปนตน

ดงนน ในหนงสอเลมน จงจดแบงศาสตรพระราชาออกเปน 12 หมวด ดงน 1. ศาสตรพระราชาดานการจดการน า 2. ศาสตรพระราชาดานการจดการดน 3. ศาสตรพระราชาดานการจดการปา 4. ศาสตรพระราชาดานการจดการสงแวดลอม 5. ศาสตรพระราชาดานพลงงานทดแทน และนวตกรรม 6. ศาสตรพระราชาดานการเกษตร 7. ศาสตรพระราชาวาดวยเศรษฐกจพอเพยง และทฤษฎใหม หรอตวอยางการน าหลก

เศรษฐกจพอเพยงใชในการเกษตร 8. ศาสตรพระราชาวาดวยการตลาดและสหกรณ 9. ศาสตรพระราชาวาดวยการพฒนาคนใหเปนคนด 10. ศาสตรพระราชาวาดวยการศกษา 11. ศาสตรพระราชาวาดวยศลปะ และดนตร 12. ศาสตรพระราชาวาดวยการกฬา และนนทนาการ การศกษาศาสตรพระราชา นอกจากเนนศกษาคนควาทางดานพระราชกรณยกจในการ

พฒนาชมชนอยางยงยนแลว ยงตองศกษา วเคราะห สงเคราะหจากพระราชนพนธ นวตกรรม พระราชด ารส พระบรมราโชวาท หรอองคประกอบอน ๆ อยางรอบดานแบบองครวมแลว จงเกดการสงเคราะห หรอเกดขอสรปไดวาศาสตรพระราชามมากมายหลายประเภท ครอบคลม เกอบทกสาขา

1.3 ความสาคญของศาสตรพระราชา ความส าคญ หรอประโยชนของศาสตรพระราชา มผลดตอระดบบคคล ชมชน ทองถน

ประเทศชาต และทกชวตในโลก หรอระบบชวาลย โดยสวนรวม การยดแนวทางศาสตรพระราชากอใหเกดความมนคง ยงยนตอโลก ในดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม

ความส าคญ หรอประโยชนของศาสตรพระราชาจงมตอระบบตอไปน ตามมตหรอขอบขายของศาสตรพระราชา

1. ประโยชนในการพฒนา และอนรกษน าอยางยงยน 2. ประโยชนในการพฒนา และอนรกษดนอยางยงยน 3. ประโยชนในการพฒนา และอนรกษระบบนเวศปา 4. ประโยชนในการพฒนา และอนรกษสงแวดลอมอยางยงยน 5. ประโยชนทเกดจากนวตกรรม และการพลงงานทยงยน และเปนมตรกบสงแวดลอม 6. ประโยชนทเกดจากการพฒนาการเกษตรอยางยงยน 7. ประโยชนทเกดจากการใชทฤษฎใหม ท าการเกษตรแบบครบวงจร ตงแตการผลต

ถงการรวมตวการจดจ าหนาย การลงทน และการปองกนความเสยงในการประกอบธรกจ 8. ประโยชนทไดรบจากระบบสหกรณ ท าใหชมชนเกดความเขมแขง และสามารถลดการ

เอารดเอาเปรยบจากพอคาคนกลาง 9. ประโยชนท ไดรบจากปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เปรยบเหมอน สตปญญา

ความยงคด หรอความฉลาดรในการด าเนนชวต และการประกอบธรกจ 10. ประโยชนทไดรบจากศาสตรพระราชาวาดวยการกฬา และนนทนาการทสอนใหคน

มน าใจเปนนกกฬา รแพ รชนะ เคารพกฎ กตกา และการใหอภย 11. ศาสตรพระราชาวาดวยการพฒนาคนใหเปนคนด 12. ประโยชนทไดรบเพอน าไปจดการศกษา 13. ประโยชนทไดรบเพอน าไปพฒนาอนรกษ ศลปะ วฒนธรรม และการดนตร ความส าคญหรอประโยชนบางขอ เกยวกบนวตกรรม สงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต

ระบบสหกรณ ทฤษฎใหม เศรษฐกจพอเพยง ไดอธบายประกอบมาแลว ดงนน จงขอยกตวอยาง พระบรมราโชวาท พระราชด าร พระราชด ารสทมความส าคญ และเปนประโยชนในการพฒนาคน การศกษา และศลปวฒนธรรม ดงน

คณธรรม ประกอบดวย 4 ประการ 1. การรกษาความสตย ความจรงตอตวเองทจะประพฤตปฏบตในสงทเปนประโยชน

และเปนธรรม 2. การรจกขมใจตนเอง ฝกตนเองใหอยในความสตย ความด 3. การอดทน อดกลน และอดออมทจะไมประพฤตลวงความซอสตยสจรต 4. การรจกละวางความชว ความทจรต และรจกสละประโยชนสวนนอยของตน

เพอประโยชนสวนใหญของบานเมอง ดงพระราชด ารส วาดวยประเภทของคณธรรม 4 ประการดงน

“…คณธรรมททกคนควรจะศกษาและนอมนามาปฏบต มอยสประการ ประการแรก คอ การรกษาความสตย ความจรงใจตอตวเอง ทจะประพฤตปฏบต แตสงทเปนประโยชนและ เปนธรรม ประการทสอง คอ การรจกขมใจตนเอง ฝกใจตนเองใหประพฤตปฏบตอยในความสจ ความดน น ประการทสาม คอ การอดทน อดกล น และอดออม ทจะไมประพฤตลวงความสตย สจรต ไมวาจะดวยเหตประการใด ประการทส คอ การรจกละวางความชว ความทจรต และรจก สละประโยชนสวนนอยของตนเพอประโยชนสวนใหญของบานเมอง คณธรรมสประการน ถาแตละคนพยายามปลกฝงและบารงใหเจรญงอกงามข นโดยทวกนแลว จะชวยใหประเทศชาต บงเกดความสข ความรมเยน และมโอกาสทจะปรบปรงพฒนาใหมนคงกาวหนาตอไปได ดงประสงค...”

บคคลทยดหลกคณธรรม ควรคดดวยจตใจเปนกลาง กอนพดตองคด มสต และจตใจ สวางแจมใส ดงพระบรมราโชวาท ทมความตอนหนงวา

“...หลกของคณธรรม คอ การคดดวยจตใจทเปนกลางกอนจะพดทาสงไร จาเปนตอง หยดคดเสยกอน เพอรวบรวมสตใหต งมน และใหจตสวางแจมใส ซงเมอฝกหดจนคนเคย ชานาญแลว จะกระทาไดคลองแคลว ชวยใหสามารถแสดงความรความคดในเรองตาง ๆ ใหผฟง เขาใจไดงาย ไดชด ไมผดท งหลกวชา ท งหลกคณธรรม...”

พระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตรแกบณฑตจฬาลงกรณมหาวทยาลย ณ จฬาลงกรณมหาวทยาลย วนท 10 กรกฎาคม พทธศกราช 2535

คณธรรม ดานความสจรต ความสจรตเปนเกราะก าบง ไมใหคนท าชว และคนจะ ไดใช

ความร ความสามารถในทางทดเพยงอยางเดยว ดงพระบรมราโชวาทเกยวกบความสจรต ดงน “...รากฐานทนบวาสาคญ คอ รากฐานทางจตใจ อนไดแก ความหนกแนน มนคง

ในสจรตธรรมอยางหนง ในความมงมนทจะประกอบกจการงานใหดจนสาเรจอกอยางหนง เหตใดจงตองมความสจรตและมงมน กเพราะความสจรตน นยอมกดก นบคคลออกมาจาก ความชวและความเสอมเสยท งหมดได จงชวยใหบคคลมโอกาสใชความรความสามารถ แตในทางทถกทเจรญแตเพยงทางเดยว...”

พระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตรของมหาวทยาลยรามค าแหง ณ อาคารใหม สวนอมพร วนท 11 มนาคม พทธศกราช 2524

“...ความซอสตยสจรตเปนพ นฐานของความดทกอยาง เดก ๆ จงตองฝกฝนใหเกดมข น

ในตนเอง เพอจกไดเตบโตข นเปนคนดมประโยชน และมชวตทสะอาด ทเจรญมนคง...” พระบรมราโชวาทพระราชทานเพอเชญลงพมพในหนงสอวนเดก พทธศกราช 2531

คณธรรมดานไมตร คณธรรมขอนท าใหคนไทยรวมกนเปนเอกภาพ สามารถธ ารงชาต บานเมองใหมนคงเปนอสระยงยนมาชานาน ดงพระราชด ารสทมความตอนหนงวา

“ความพรอมเพรยงเปนน าหนงใจเดยวกนททกคนทกฝายแสดงใหเหน ทาใหขาพเจา ระลกถงคณธรรมขอหนง ทอปถมภและผกพนคนไทยใหรวมกนเปนเอกภาพ สามารถธารงชาต บานเมองใหมนคงเปนอสระยงยนมาชานาน คณธรรมขอน น กคอ ไมตร ความมเมตตาหวงด ในกนและกน คนทมไมตรตอกน จะคดอะไรกคดแตในทางสรางสรรคทเปนประโยชนเก อกลกน จะพดอะไรกใชเหตผลเจรจากน ดวยความเขาอกเขาใจกน จะทาอะไรกชวยเหลอรวมมอกน ดวยความมงด มงเจรญตอกน...” พระราชด ารส ในการเสดจออกมหาสมาคมในงานพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา ครบ 6 รอบ

ณ สหบญชร พระทนงอนนตสมาคม วนท 5 ธนวาคม พทธศกราช 2542

คณธรรมกบความร เปนของคกนในตวบคคล บคคลทมความร ตองมคณธรรม จงท าให ตวเองและประเทศชาตกาวหนา เจรญรงเรองได พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงเปรยบเทยบ ความรเหมอนเครองยนต ท าใหยวดยานขบเคลอนไปได แตตองมพวงมาลยและหางเสอเพอบงคบ ทศทาง ดงพระบรมราโชวาททมความตอนหนงวา

“...การจะทางานใหสมฤทธผลตามความปรารถนา คอ ทเปนประโยชนและเปนธรรม ดวยน น จะอาศยความรเพยงอยางเดยวมได จาเปนตองอาศยความสจรต ความบรสทธใจ และ ความถกตองเปนธรรมประกอบดวย เพราะเหตวาความรน นเปนเหมอนเครองยนต ทจะทาให ยวดยานขบเคลอนไปไดประการเดยว สวนคณธรรมดงกลาวแลว เปนเหมอนหนงพวงมาลย และหางเสอ ซงเปนปจจยทนาพาใหยวดยานดาเนนไปถกทางดวยความสวสด คอ ปลอดภย จนบรรลถงจดหมายทพงประสงค ดงน นการทจะประกอบการงาน เพอตนเพอสวนรวมตอไป ขอใหทกคนสานกไวเปนนตย โดยตระหนกวา งานสงคมและบานเมองน น ถาขาดผมความร เปนผบรหารดาเนนการยอมเจรญกาวหนาไปไดยาก แตถางานใดสงคมใดและบานเมองใดกตาม ขาดบคคลผมความสจรตแลว จะดารงอยมไดเลย...”

พระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตรของมหาวทยาลยรามค าแหง วนท 4 กรกฎาคม พทธศกราช 2520

แนวพระราชด ารเรองความรคคณธรรมพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดมพระบรมราโชวาท

ในพธพระราชทานปรญญาบตร ของจฬาลงกรณมหาวทยาลย ดงน “...บณฑตนอกจากจะเปนผมความรทถกตองทวถงในวทยาการ มความฉลาดทจะใช

ความคดวทยาการของตนใหเปนผลแลว ยงจะตองปฏบตใหเหมาะสมกบฐานะของตนอกดวย

การปฏบตตนใหเหมาะสมน เปนสงละเอยดออน ไมมสงหนงสงใดเปนเครองวด และไมมกฎ ขอบงคบใด ๆ กาหนดไวใหบคคลปฏบตตามไดโดยเดดขาด หากแตกาหนดไดดวยคณธรรม ซงมอยในจตสานกของแตละคนเอง ผท มจตสานกในคณธรรม สามารถหกหามความคดทไมถกตอง สามารถยบย งคาพดทไมสมควร และสามารถควบคมตนเองใหประพฤตปฏบตแตในทางท ดได จงไดรบการยกยองนบวาเปนบณฑตอยางแทจรง”

พระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตรของจฬาลงกรณมหาวทยาลย วนท 13 กรกฎาคม พทธศกราช 2537

ความรคคณธรรม เปรยบเหมอน “คนเกงกบคนด” คนเกง คอ คนมความร เกดปญญา

หรอฉลาดร คนด คอ คนทมคณธรรม การศกษาตองกระท าใหคนมคณสมบตพรอมทงสองประการ แยกจากกนไมได

พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พทธศกราช 2542 มาตรา 23 กลาววา “การจดการศกษา ท งการศกษาในระบบการศกษานอกระบบและการศกษาตาม

อธยาศย ตองเนนความสาคญท งความร คณธรรม กระบวนการเรยนร และบรณาการตามความเหมาะสม ของแตละระดบการศกษา”

นนคอ การศกษาตองใหทงความร คณธรรม และกระบวนการเรยนรตองบรณาการ พรอม ๆ กน

เรองความร ความร เกดจากการเรยนรหรอการศกษา ความรเกดจากประสบการณตรงทผ เรยน

ประสบดวยตนเอง หรอเกดจากประสบการณทางออมจากครผสอน จากคนแนะน า ความร คอการ ศกษาตลอดชวต ใหกาวทน เพอปรบตวใหสอดคลองกบการเปลยนแปลง ความรเปนบอเกดของ ปญญาในการน าพาชวตไปสความสข และสงทดงาม

ความสาคญของความร “ความรน นสาคญยงใหญ เพราะเปนปจจยใหเกดความฉลาด สามารถ และความ

เจรญกาวหนา มนษยจงใฝศกษากนอยางไมรจบส น แตเมอพเคราะหดแลว การเรยนความร แมมากมายเพยงใด บางทกไมชวยใหฉลาดหรอเจรญไดเทาไรนก ถาหากเรยนไมถกถวน ไมรจรงแท การศกษาหาความรจงสาคญตรงทวา ตองศกษาเพอใหเกด “ความฉลาดร” คอ รแลวสามารถนามาใชประโยชนไดจรง ๆ โดยไมเปนพษเปนโทษ”

พระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตรของ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ วนท 22 มถนายน พทธศกราช 2525

ความร เกดจากการศกษา เพราะการศกษาเปนปจจยส าคญในการสรางและพฒนาความร

ความคด ความประพฤต และคณธรรม ดงพระบรมราโชวาททพระราชทานไว ดงน “...การศกษาเปนปจจยสาคญในการสรางและพฒนาความร ความคด ความประพฤต

และคณธรรมของบคคล สงคมและบานเมองใดใหการศกษาทดแกเยาวชนไดอยางครบถวน ลวนพอเหมาะกนทก ๆ ดาน สงคมและบานเมองน นกจะมพลเมองทมคณภาพ ซงสามารถธารง รกษาความเจรญมนคงของประเทศชาตไว และพฒนาใหกาวหนาตอไปไดโดยตลอด...”

พระบรมราโชวาท พระราชทานแกคณะครและนกเรยนทไดรบพระราชทานรางวลฯ วนท 27 กรกฎาคม พทธศกราช 2524

การศกษาเพอหาความรตองใหเกด “ความฉลาดร” มขอปฏบตทควรฝกเปนหลก

2 ประการ คอ 1) ศกษาเรองใด ตองศกษาใหรจรง ครบถวน ทกแงทกมม 2) ศกษาดวยจตใจทเทยงตรง เปนกลาง ปราศจากอคต ดงพระบรมราโชวาททพระราชทานไว ดงน

“…การศกษาเพอความฉลาดร มขอปฏบตทนาจะยดเปนหลกอยางนอยสองประการ ประการแรก เมอใดศกษาสงใด เรองใดใหรจรง ควรจะไดศกษาใหตลอดครบถวนทกแงทกมม ไมใชเรยนร แตเพยงบางสวนบางตอน หรอเพงเลงเฉพาะแตเพยงบางแงบางมม อกประการหนง ซงจะตองปฏบตประกอบพรอมกนไปดวยเสมอ คอ ตองพจารณาศกษาเรองน น ๆ ดวยความคด จตใจทต งมนเปนปรกต และเทยงตรงเปนกลาง ไมยอมใหรเหนและเขาใจตามอานาจความเหนยว นาของอคต ไมวาจะเปนอคตฝายชอบหรอฝายชง มฉะน นความรทเกดข นจะไมเปนความรแท หากแตเปนความรทถกอาพรางไว หรอคลาดเคลอนวปรตไปตาง ๆ จะนาไปใชใหเปนประโยชน จรง ๆ โดยปราศจากโทษไมได” พระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตรของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

วนท 22 มถนายน พทธศกราช 2525 ความรทางวชาการ หรอความรทางวตถ ซงรแตภาคทฤษฎประการเดยวไมเพยงพอ

ตองรภาคปฏบตดวย ดงพระบรมราโชวาททพระราชทานไว ดงน “...การมความรความถนดทางทฤษฎประการเดยว ไมเพยงพอทจะทาใหบคคลสามารถ

ปฏบตงานไดเตมท ผทฉลาดสามารถแตในหลกวชา โดยปรกตวสยจะไดแตเพยงช น วใหผอนทา ซงเปนการไมศกดสทธ ไมอาจทาใหผใดเชอถอหรอเชอฟงอยางสนทใจได เหตดวยไมแนใจวา

ผช น วเองจะรจรง ทาไดจรงหรอหาไม ความสาเรจท งส นเกดข นได เพราะการลงมอทา ดงน น ผทชานชานาญท งทางทฤษฎและทางปฏบต จงจดวามคณสมบตครบถวน และมขด ความสามารถสง เปนท เชอใจและวางใจวาจะดาเนนงานท งปวงอยางมประสทธภาพ เพราะ สามารถทางาน สงงาน และสงคนไดอยางถกตองแทจรง”

พระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตรของสถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลา วนท 18 ตลาคม พทธศกราช 2517

ส าหรบการศกษาหาความรในมหาวทยาลย เปดทางใหบคคลศกษาหาความรความช านาญ

และ น าวทยาการมาสรางสรรคประโยชนใหแกตวเองและสงคม “...การศกษาข นมหาวทยาลยเปนปจจยสาคญ ทเปดทางใหบคคลสามารถศกษา

คนควาหาความรความชานาญในวทยาการอนกวางขวาง ลกซ ง ซงจะนามาสรางสงท เปนประโยชน เปนความเจรญใหแกตนและสงคมไดโดยไมมเขตจากด ดงน น ผทสาเรจ การศกษาข นน จงนบเปนคนสาคญ เปนความหวงของชาต ทจะเปนตนคดและเปนผนา นาพา งานของชาตทกสาขา และนาพาประชาชนทกเหลาทกคนใหกาวไปสความเจรญ ความเปนอสระ และความผาสกมนคง...”

พระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตรของมหาวทยาลยเชยงใหม วนท 14 มกราคม พทธศกราช 2515

เรองศลปะและวฒนธรรม

“…ชาตไทยเราน นไดมเอกราช มภาษา ศลปะ และขนบธรรมเนยมประเพณเปนของตนเอง มาชานานหลายศตวรรษแลว ท งน เพราะบรรพบรษของเราไดเสยสละอทศชวต กาลงท งกายและใจ สะสมสงเหลาน ไวใหเพอพวกเรา จงจาเปนอยางยงทเราจะตองรกษาสงเหลาน ไวใหคงทนถาวร เปนมรดกของอนชนรนหลงตอไป ขาพเจาเหนวาโบราณวตถและศลปวตถท งหลายน นเปน สงสาคญยงทช ใหเหนอดตอนรงโรจนของชาตไทยเรา เปนประโยชนแกการศกษาท งในทาง ประวตศาสตร ศลปะ โบราณคด และวฒนธรรม จงควรท ทกฝายจะไดชวยกนทะนถนอมบารง รกษาอยาใหสญสลายไป...”

ความตอนหนง ในพระบรมราโชวาท ในพธเปดพพธภณฑสถานแหงชาตรามค าแหง จงหวดสโขทย วนท 25 มกราคม พทธศกราช 2507

นอกจากน พระองคยงไดพระราชด ารสเกยวกบโบราณวตถ ศลปวตถ และโบราณสถาน โดยทรงเนนให เหนว า แมแต อฐ เก า ๆ แผนเดยวก เปนส งท มคณคา ควรแกการศกษา ดงพระราชด ารส ตอนหนงวา

“เรองโบราณสถาน เปนเกยรตของชาต อฐเกา ๆ แผนเดยวกมคา ควรชวยกน รกษาไว...”

พระราชด ารสในพธเปดพพธภณฑสถานแหงชาต เจาสามพระยาจงหวดพระนครศรอยธยา วนท 26 ธนวาคม 2504 (กรมศลปากร, 2550, น.173)

ความส าคญหรอประโยชนของการศกษาศลปวฒนธรรม พระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ไดพระราชทานพระบรมราโชวาทอยางตอเนองในวโรกาสตาง ๆ ยกตวอยางเชน ความส าคญของประเพณทมตอชาตไทย “...ประเพณท งหลายยอมมประโยชนในการดาเนนชวตของแตละคนเรามประเพณ

ของชาตไทยเปนสมบต เราควรจะยนดอยางยง และชวยกนสงเสรม รกษาไว เพอความเจรญ กาวหนาของประเทศ...”

ความตอนหนงในพระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตรของจฬาลงกรณมหาวทยาลย ณ หอประชมจฬาลงกรณมหาวทยาลย วนท 21 พทธศกราชเมษายน 2503

“...โบราณวตถศลปวตถและโบราณสถานท งหลายเปนของมคณคาและจาเปนแกการ

ศกษาคนควาในทางประวตศาสตร ศลปะ โบราณคด เปนการแสดงถงความเจรญรงเรอง ของชาตไทยทมมาแตอดต ควรสงวน รกษาไวใหคงทนถาวรเปนสมบตสวนรวมของชาตไว ตลอดกาล...” ความตอนหนงในพระราชด ารส ในพธเปดพพธภณฑสถานแหงชาตเจาสามพระยา จงหวดพระนครศรอยธยา

วนท 26 ธนวาคม พทธศกราช 2504 นอกจากน พระองคทรงเหนความส าคญของการศกษาศลปวฒนธรรมวา ควรด าเนนการ

ควบคกบดานวทยาศาสตร ดงพระบรมราโชวาท ความตอนหนงวา “...การศกษาดานศลปวฒนธรรม เปนการศกษาทสาคญและควรจะดาเนนควบคกนไป

กบการศกษาดานวทยาศาสตร เพราะความเจรญของบคคล ตลอดจนถงความเจรญของประเทศ มท งทางวตถและจตใจ ความเจรญท งสองทางน จะตองมประกอบกน เก อกลและสงเสรมกน...”

ความตอนหนงในพระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตรของมหาวทยาลยศลปากร ณ วงทาพระ วนท 12 ตลาคม พทธศกราช 2509

ทงนเพราะการศกษาศลปวฒนธรรม คอ การสรางสรรคความเจรญทางปญญาและจตใจ พระองคจงมพระบรมราโชวาท ดงน

“…งานดานการศกษาศลปวฒนธรรมน น คอ งานสรางสรรคความเจรญทางปญญา และทางจตใจ ซงเปนตนเหตท งองคประกอบทขาดไมไดของความเจรญดานอน ๆ ท งหมด และ เปนปจจยทจะชวยใหเรารกษาและดารงความเปนไทยไดสบไป...”

ความตอนหนงในพระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตรของมหาวทยาลยศลปากร ณ ทาวงพระ วนท 12 ตลาคม พทธศกราช 2553

ความส าคญของวตถและศลปวตถ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวมพระราชด ารส

ในพธเปด พพธภณฑสถานแหงชาตรามค าแหง ต าบลเมองเกา อ าเภอเมองสโขทย จงหวดสโขทย ปพทธศกราช ๒๕๐๖ พระราชด ารสบางตอน ซงเนนความส าคญของวตถ และศลปวตถ ตอการศกษาประวตศาสตร ศลปะ โบราณคด และวฒนธรรม ดงน

“...ชาตไทยเราน นไดมเอกราช มภาษา ศลปะ และขนบธรรมเนยมประเพณ เปนของ ตนเองมาชานานหลายศตวรรษแลว ท งน เปนเพราะบรรพบรษของเราไดเสยสละอทศชวต กาลงท งกายและใจ สะสมสงเหลาน ไวใหเรา จงจาเปนอยางยงทเราจะตองรกษาสงเหลาน ไว ใหคงทนถาวรตกเปนมรดกของชนรนหลงตอไป ขาพเจาเหนวาวตถและศลปวตถท งหลายน น เปนส งส าคญทช ให เหนอดตอนร ง โรจนของชาต ไทยเรา เปนประโยชนแกการศกษา ท งในทาง ประวตศาสตร ศลปะ โบราณคดและวฒนธรรม จงควรททกฝายจะไดชวยกนทะนถนอมบารง รกษา อยาใหสญสลายไป...”

(กรมศลปากร, 2554, น.125)

จากตวอยางทยกมาอธบายทงหมด แสดงใหเหนเดนชดวา ศาสตรพระราชา มประโยชนตอสรรพสงหลาย ๆ มต ทงวทยาศาสตรบรสทธ วทยาศาสตรประยกต ศลปะ วฒนธรรม สงคม ดงนนการศกษาพระราชด ารส พระบรมราโชวาท หรอแนวพระราชด าร จงมสวนชวยใหผศกษาเกดความฉลาดร เกดประโยชนทงตนเอง สงคม ประเทศชาต และมวลมนษยโดยสวนรวม

สมเดจพระเทพรตนราชสดา สยามบรมราชกมาร ไดทรงอธบายถงเปาหมายในการพฒนาไวดงน

“เปาหมายในการพฒนาของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว คอ “การพฒนาทยงยน” เพอปรบปรงชวตความเปนอยของคน โดยไมทาลายสงแวดลอม ใหคนมความสข โดยตองคานง เรองสภาพภมศาสตร ความเชอทางศาสนา เช อชาต และภมหลงทางเศรษฐกจ สงคม แมวาวธการพฒนามหลากหลาย แตทสาคญคอนกพฒนาจะตองมความรก ความหวงใย

ความรบผดชอบ และการเคารพในเพอนมนษย จะเหนไดวาการพฒนาเกยวของกบ มนษยชาต และเปนเรองของจตใจ”

(พระมหากษตรยนกพฒนา เพอประโยชนสขสปวงประชา, 2554 อางในหองสมดมนพฒนา, ม.ป.ป.)

บรรณานกรม กปร. (ม.ป.ป.) โครงการอนเนองมาจากพระราชด าร. สบคนจาก http://www.rdpb.go.th/

Project/ProjectPage/60?title=ประเภทของโครงการดานตางๆ เกษม วฒนชย. (2558). ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงกบความเขมแขงของโรงเรยน. ศนย

สถานศกษาพอเพยง มลนธยวสถรคณ กรงเทพฯ: ธนธการพมพ ชสทธ ชชาต. (2557). ตามรอยพระราชด ารสความส าเรจ. เชยงใหม : มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม. ชสทธ ชชาต. (2559). 7 ทศวรรษ แหงการครอบสรราชสมบต พระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบการ

สบสานศลปวฒนธรรม. เชยงใหม : ส านกศลปะและวฒนธรรม มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม. ดาวพงษ รตนสวรรณ. (2561, กมภาพนธ) ศาสตรพระราชาเพอการพฒนาทองถน. ใน การเสวนา

ศาสตรพระราชาเพอการพฒนาทองถน. เชยงใหม : มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม สมบต นพรก. (2561). ศาสตรพระราชาสการพฒนาศาสตรการบรหาร. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตง

แอนดพบลซซง. ส านกงานสถตแหงชาต และส านกงานหอจดหมายเหตแหงชาต . (2551). จดจารพระมหากรณา

พระมหากษตรยนกพฒนา เพอปวงประชารมเยน. กรงเทพฯ : ชาวฤกษ คอมมนเคชน จ ากด

หองสมดมนพฒนา. (ม.ป.ป.) มลนธปดทองหลงพระสบสานแนวพระราชด าร . สบคนจาก http://www.manpattanalibrary.com/admin/pdf/768/pdffile.pdf

หองสมดมนพฒนา. (2561). ศาสตรพระราชา. . .ศาสตร เ พอการพฒนาทย งยน. สบคนจาก http://www.manpatanalibrary.com/newsdetail.php?id=23