Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
S E G U N D O P R O C E S O
I NSTRU Í DO POR LA
N O U S C O N D E VA L L A D O L D
C O N T R A F R A Y L U I S D E L E Ó N
C O N P R Ó L O G O Y N O T A S
D E L
F fanó isó o %1áq óo G afóía ,P R O F E S O R E N E L C O L E G I O D E E S T U D I O S S U P E R I O R E S
D E L E S C O R I A L
MAD R I DI MP R E N T A D E D . L U I S A G U A D O
8 — P o n t e j o s — 8
S E G U N D O P R O C E S O
IN S T R U Í D O P O R L A iN QU I S I C I O N D E V A L L A D O L ID C O N T R A F R . L U IS D E L E O N ( I )
o s e con c ibe hoy , s in ha cerun esfuerzo poderosode a bstra cc ión para presc in dirdel ambien te de es
cept ic ismo a que s e ha h abitua do la Europa con
temporán ea , t oda la tra n scen den cia que en o tros s iglos tu
vieron la s controvers ia s teo lóg ica s , t odo e l a pa si on amien t o
con que s e l ucha ba en pro 0 en con tra de un sistema , n o s ó lo
en la s a ula s un iversitaria s y en la s ce lda s de los mo n a s te
rio s , s in o en tre person a s profa n a s de cua l qu ierc la se y condició n socia l , pa la c iegos , ma g istra dos , in dustria les y ha sta
l a ínfima p lebe , mien tra s , a impulsos de es a misma agita c iónun iversa l , bro taba n de la s pren sa s a bruma dores info l ios yfo l letos de sát ira ven en osa ,
in tervin ien do t ambién en e l
a sun to in sin ua c ion es o ma n da tos reg io s,in triga s dip lomá
t ica s y documen tos de Ca n ci l lería .
L a s más cé lebres de t oda s a que l la s con troversia sfueron
(1) Nue s tro dis tin guido a m igo D . C arlo s Álvarez G uij arro d ió acon o cerya en l a R evis t a Hisp a n o - A m erica n a (vo ls . V I - V I I n úms . 24,26 y 28,
a ñ o 1882) un a gra n p arte de e s te curio s ís imo pro ces o quea hora porprimera ve z s e pub lica ín tegro en L A C I UDAD DE D I OS , gracia s a l a gen eros id a d de d icho s eñore n fra n que armo s e l m a n u s critoorigin a l .
2 SEGUNDO PROCESO I NST RU Í DO
la s re la t iva s a la gra c ia y a l l ibre a lbedrío ,cues t ión ca p i ta l
que , después de a brirun a bismo en tre la ortodox ia ca tó l icay la s secta s pro testa n tes , susci tó riva l ida des s in cuen to entre los escritores a dictos a la a utorida d de la Sa n ta Sede
,
dio origen a n uevos errore s dogmát icos t a n in s id iosos como
los de Bayo y Ja n s en io , y s e mezc ló co n muchos y n o leves
a con tec imien tos po l ít icos desde los primeros amagos de lafa l sa R eforma h a sta l os t iempos de la R evo l uc ión fra n cesa .
Con templa da s s in té t icamen te toda s la s fa ses de t a n memo
ra ble l ucha , parecen escen a s deun inmen so drama , n o só lo
especula t ivo , s in o rea l y huma n o ; n o só lo de idea s , s in o dein tereses y pa s ion es ; pues l os co n ten dien tes tra ta ba n co n
frecuen c ia de sa t isfa cersu amorprop i o y herire l de l a dversari o a n tes que de ma n ten erla ca usa de la verda d .
E l segun do proceso in s truido con tra F r. Lui s de León ,
que va n a con ocerlos lectores de n uestra R evista ,s irve a
l a vez para i l ustrarla biografía del i n sign e poeta a gust in o ,y los prel imin ares de a que l la
"
disiden c ia ruido s ís ima en tre
varia s Órden es re l ig io sa s , especia lme n te en tre la de S a n
Ig n a cio y l a de Sa n to Domin go , que esta l ló a fi n es del s iglo XV I , toma n do in cremen t o en la s Con grega c ion es d e
auxi l i is (1598 y pro lo ngán do s e co n ma yoró men or
in ten s ida d ha sta n uestros día s , en que ha vuelto a recrude
cerse
(1) L os do s a u tore s que más de propó s ito l a ha n h is toria do y quen o m ere cen e n tera fe porsun o toria parc ia l ida d ,
s o n e l dom in ico J acin to S erry[que pub licó en 1699
,con e l p s eudón imo de A gus tín L e
bla n c , suHis toria C ongrega tiorz a rrz d e auxi l iis d io in re gra t ire ,im
pres a e n Brus e la s ,a un que e n l a porta da
"
s e d ict e que e n L ova in a,y
e l je sui ta L ivin o Meyer, que o cu l tó igua lm en te sun ombre , a dopta ndo e l d e T eod oro E l euterio en l a obra que , con e l mismo t í tu lo y tende n cia s ra dica lmen t e co n traria s , s a lió a l u z e n Ambere s e n 1705 . D e
amba s h is toria s s e h ic ieron n ueva s e dic io n e s , c o n répl ica s y co n trarrépl ica s que con fun den a l le c torm á s pers pica z y to lera n te . V in o a
ren ovarl a a n tigua quere l la e l re c ien te es tud io d e l P . G erardo S chn eema n , 5 . J .
,C on trovers iarum d e d ivi n ce gra t ire l iberique arbitrz
'
i
con cord ia im'
l ia et progres s a s ( F riburgiBrisgoviee , a l cua l conte s taron , de un a p arte n ue s tro m a logra do compa ñero e l P . P e droFern án de z ( R evis t a A gus tin ia n a ,
vo ls . v y V I ) , y de o tra e l dom in ico be lga F r. A . M. D ummermu th e n e l vo lume n t itu la do 5 . T h om a s
et d octri n a prcem o t ion i s phy s icce ( P aris iis , E l je suita a lemán
CONTRA FR . LU I S DE LEÓN 3
Muchos con s idera n como pun to de part ida y ra iz de estadisputa la pub l ica ción de la C on cord ia (1) del jesuita Lu i s
Mo l in a (1535 pero es bien sa bido que ya en 1587 había
cen sura do la U n ivers ida d de*
L ova in a tre in ta y cua tro pro
posic ion es de Less io y Duhame l , teó logos de la Compa ñia ,
e n tre la s cua les tres versa ba n a cerca de la Sa gra da E s cri
tura ,y toda s la s resta n tes sobre la predest in a c ión y la gra
c ia E n e l los s e expon e el s istema que l uego s e a pel l idó
mo l in i sta , co n leves diferen c ia s que n o es n ecesario e s peci
fi car. P orlo que ha ce a Espa ña ,lo defen dieron l os jesuita s
sa lma n t in os en a ctos púb l icos (1582) sei s a ños a n tes que s e
imprimiera la C on cord ia ,orig in án dose de a qui la s dela cio
n es con tra F r. Lu i s de León in c luida s a lfren te del procesoque damos a la estampa . L levó en e l primero de estos a ctos
la represen t a ción de la C ompa ñ ia e l P . Pruden c io de Mon te
m ayor, a qu ien men cion a n ca s i t odos los a utores que ha n es
crito co n a lgun a ampl itud sobre la s Con grega cion es d e au
xi l i is y también Lloren te en su His toria critica d e l a
I nquis ició n .
A un debe seña larse en tre los precursores de Mo l in a 21su
herma n o de re l ig ión Pedro Fon seca , que en 1596 s e gloria
ba de ha berexp l i ca do ,ha cia tre in ta a ños , la doc tri n a de la
cien cia med ia,a un que s in a treverse a divulgarla porescri
V ic tor F rin s e s crib ió ( 1892 ) un a ex ten s a re fu ta ción de l P . D umm er
mu th , impugn a da a suve z porlos re da c tore s de l a R evue T hom is te .
E n Fra n cia s e ha b ía e n t a b l a do y a a n tes l a po lém ica en tre e l P a dreR egn o n , S . (B a n ez ei Mo l in a , P arís ,
y e l P . Hipó lito G a y1º
aud , O . P . ( T hom is rn e et Mo l in i s m e, 2vo l . T oulou s e , 1889 y
(1) L iberi a rbi'
trii cum gra l ire d on is , d ivin a prce s cierz t ia , provid en iía , prced es t in a t ion e et reproba t ión e con cord i
'
a .— U lys s ipon e ,
1588.— L o s ej emplare s de e s t a primera e dición de Lis bo a n o circu
laro n ha s ta e l a ñ o 1589 , porl a rud a opo s ición que hizo a la obra e l
dom in ico Bane z . E n l a s edic io n e s po s teriore s de l a Con cord ia e s tán
m o dific a do s lo s pa s a je s má s duros y a trevido s de l a primera .
(2) C o n s úl tes e a cerca d e e s te pun to e l l ibro y a ci ta do del P . S chn e
em a n , ca p . vm , págin a s 180-191, y en e l a pén dice e l opús culo in édito
que s e t itula R es pon s io P . L eo n ard i L es s i i , P rofes s oris S . l eo l o
gire C o l legii S ocieta tis ] es ua d A n ta po l ogia m V en . F a cul i a i is S acra T heo l ogice U n ivers i ta tis L ova n i en s is ( págs . 371
(3) P orej emp lo S erry , His t . C ongrega t ionum d e auxi l i is d ivin ce
4 SEGUNDO P R OCE SO I NSTRU Í DO
t o , temien do que s e le tilda s e de in n ova dor. P or'
úl timo , n o
ha fa lta do qu ien viese ten den cia s a disminu irl a importa n ciaque t ien e la gra cia divin a en la obra de la j us t ifi ca ción y ae n sa l zarla s prerroga t iva s de la l iberta d huma n a en e l empeno que mos tró e l jesuita D iego La in ez en e l Con c il io deT ren to para que s e modiñcás en c ierta s pa la bra s del can o n 4.
ºde la ses ión pero la re l a c ión que h a ce e l C arde
n a l Pa l la vicin o de ta l in ciden te (1) n o t ien e e l a lca n ce quea l gu ien le ha da do s in mot ivo .
Largo e impert in en te seria expon era qu i con todos sus
pormen ores los diversos sistema s excogita do s porl os teó logos ca tó l icos para expl icarde a l gun a ma n era los a l t ís imos
misteri o s de la pre s cien cia de D io s , y de la predest in a c ió ny la reproba c ión . Ba ste in dicarsomeramen te que ,
con v i
n ien do en a dmit irlos como verda des dogmát ica s , y en pro
c l amará un a voz la exis tenma del l ibre a lbedrío en el hom
bre a n tes y después de la culpa de origen ,n o esta blecen ,
s in embargo , el mismo orden in ten c ion a l en tre los a ctos del
en ten dimien to y de la vo lun ta d divin os , reduc ién dose la di
vergen cia a los s iguien te s pun tos ca p ita les .
L a escuela de Mo l in a y S uárez , a la cua l perten ece la in
men sa m ayoria de lo s a utore s jesuita s que ha n discu t ido es
te prob lema desde fin es del s iglo XV I , supon e en D i os un a
cien cia dist in ta de la s que comúnmen te s e den omin a n d e
s imp le in tel igen cia y d e vis ió n . Con s ist ien do e l objet o forma l de la de s imple in te l igen c ia en la s cosa s posib les , y el
objeto de la de visi ón en la s cosa sfutura s , sost ien en los dis
cípulo s de Mo l in a que en tre un a s y otra s hay un términ o m e
gra t iw,l ib . I
, ca p . I , do n de s e h a bla de l a den un c ia que pre s en t arona l S a n to O fi cio lo s Ma e s tros de S a la ma n c a , y de l a com is ión que recibió e l l icen c ia do Ju a n de Arre s e p ara e n te n deren e l a s u n to . Cita n
a s im ismo a P rude n cio deMo n tem a yor, C l audio L u is Mo n ta gn e ( T ra ct a tus d e G ra t ia ,
P a rs his torica,D i s s ert . X
,re impr. porMign e ,
T_
lzeo
logice Curs a s comp l et a s ,tom . x
,P aris iis ,
1841, co l . e l C arde n a lHergénró ther(His tori a d e l a I gl es ia ,
tomo v , pág. 550 de"
l a tra duc
c ión c a s te l la n a , Ma drid ,e l c a n ón igo Jun gma n n ( D is s ert a t io
n es s el ectce in His toria m E ccl es ia s tica m ,tom . vn , pág. 212 , Ra t is
bon a ,e tc .
, e tc .
(1) His t . d e l Con c . d e T ren to , l ib . vm ,ca p . xm .
CONTRA FR . u ns DE LEÓN 5
dio,co n su rea l ida d objet iva , prop ia e in confun dib le ; e l de
losfuturos con dicion a les , que a bra za todo a que l lo cuyaex isten cia depen de de que s e pon ga ó n o t a l ó cua l con di
c ión determin a da ,y para e l con ocimien to de esos futuros
en la s ca usa s l ibres creen n ecesaria la cien cia m ed ia, por
la cua l ve D io s , con a n teriorid a d d sus d ecretos a bs olu
t os cómo obraria la cria tura ra cion a l en esta s ó a quel la s
c ircun sta n cia s , co n estos o a que l los a ux i l i os , y cómo los T i
ri o s y S idon io s ,v . gr.
,s e hubiesen con vert ido presen cia n do
l os mi la gros que h izo el Sa lva doren C ora z a in y Bet s a ida
N i la e scue la tomista n i la agus t in ia n a n iega n que D i os co
n oz ca lo sfuturos con dicion a les l ibres , pero recha z a n el s is
tema de la c ien cia media , a un que n o en la misma forma ;pues los tomista s exp l ica n la pres cien cia de D iO s
-
porsu cau
s a lida d ,de ma n era que el S erinfi n ito con oce lo s a ctos , ya
l ibres, ya n ecesari os , de sus cria tura s , porque e s la prime
ra Ca usa de los mismos , porque los predetermin a con'
sus
decretos efica ces , en los cua les con temp la todo cua n to hade ten errea l i da d en e l t iempo , ha sta la parte m a teria l del
p eca do , s in a ten tarporel lo con tra la l iberta d del hombre ;y en cambio los represen ta n tes de la teoria agus t in ia n aco in c iden co n los mo l in is t a s en comba t irla predetermin a
c ion de la s a cc ion es l ibres n a tura les ,-
y t ambién de la s sobren a tura les en el esta do de in o
'
cen cia ,a dmit ien do ún i ca
men te la n ecesida d de l os decretos efi ca ces de la vo l un ta dd iv in a porlo que s e refiere a l orden de la gra c ia en la n a tura lez a huma n a después del primerpeca do .
D e ta n opues tos prin c ipi o s s e despren den coro lario s t am
bién opuestos en el modo co n que ca da un o de los tres s istema s expon e la coopera ción de D io s con los a gen tes crea dos ,los cua les , según el parecerde Sa n to T omás (3) y de sus discípulo s , s on como in strumen tos que el Supremo Artifi ce de
(1) Ex cus a do pare ce a dvert irque n o s e tra ta a qu i de verda deras u ce s ió n d e t iempo , in compa tib le co n l a e tern ida d y la perfec cióninfi n ita de D io s , s in o de lo que l lama n lo s e s co lá s t icos m omen tos ói n s ta n tes d e ra z ón .
(2) Ma th . , x1, 21.
(3) Q uaºs t . [ I I de P o ten t ia,art . vn .
6 SE GUNDO PROCE SO I NSTRU Í DO
termin a a l a cto según su respect i va“n a tura leza ,
y port a n t o
s in despojara l a lma ra cion a l de su l iberta d n a t iva , aun a l
moverla físicamen te y pon eren a cto sus poten c ia s esp iri
tua les ; mien tra s que los mo l in is ta s reducen la a cción de D io s
sobre n uestra vo lun ta d a un con curs o s imultán eo que n o
obra en el la , s in o con e l la , y los teó logos que s e gl oriamde
segu irco n a bso luta fide l ida d la doctrin a de S a n Agus tín ins isten en dist ingu irla s opera c ion es n a tura les de la s sobre
n a tura les , y en tre és ta s la s correspon dien tes a l esta do de
j ust ic ia orig in a l y la s posteriores a l a tra n sgresión de n ues
tros primeros pa dres , defen dien do que só lo en la s ú lt ima sin tervien e un influjo divin o efi ca z de suyo é infa liblemen teun ido co n el a sen t imien to de la vo l un ta d huma n a . A l reso l
ver, pues , e l prob lema de la divis ión de la gra cia en sus rela c ion es con n uestro l ibre a lbedrío , los t omista s l lama n efica z a la que l leva con sigo la premoció n fisica
,supuesta la
cua l es imposib le que el a ct o del hombre n o s e verifique ;los part idario s de la C ien c ia media y e l con curso s imultán eo
ha cen con s ist irla efica cia de los a uxi l ios sobren a tura les enla determin a ción de la cria tura , movida y excita da ya pre
viamen te porD i o s , n o porque e l la les a ña da virtud a lgun a ,
como pen saron a l gun os impugn a dores de Mo l in a , s in o por
que pon e a s i un a con dic ión in dispen sa b le para que la gra cia
produzca su efecto ; y los defen sores del s istema agus t in ia n oen t ien den que ,
s ien do t a n diversa la con dic ión en que hoy
s e en cuen tra el hombre de la en quefue co loca do primit ivamen te porla bon da d de su Crea dor, diversa s ha n de s ertam
bién la s ayuda s que n eces ita de la s que en ton ces n eces ita ba
para ejecutarel bien en orden a la vida etern a , y que pore s
te mo t ivo ba s tó a Adán, a n tes de la ca ida , l o mismo que á. lo s
ángeles , un a gra cia versát i l y men os poderosa que la l lamada a hora a triunfarde t odos los obstáculos , s in iestro s yrebe ldia s de la con cup iscen c ia . Los impert in en tes cen sores que s e
ha n a trevido a arrojars obre esta doctrin a la n ota de ja n s en is
mo, con t a n ta ign ora n cia o ma la fe como los que a cusa n de
ca lvin i sta s a los disc ípulos de Sa n to T omás , y de s emipelagian o s a los defen sores de la c ien cia media , deben leerdeten i
damen te la s obra s del gra n Ob ispo de Hipon a , y en espec ia l
CON TRA E R . LU IS DE L E ó N 7
e l tra ta do D e corrept ion e_
et gra t ia , do n de expl ica la diferen cia que hay en tre el a uxi l i o que da ba só lo el podery el
a uxi l i o que da también el querer, ó s ea en tre e l a dj utorium
s in e quo y el a dj utoriurn quo , para dec irlo e n t érmin os es
co lás t ico s . Adviérta se , de con ta do , que l a ú l t ima— _
c la se de
gra cia n o infl uye sobre la vo l un ta d de un modo n eces ari o ,s in o l ibre ,
según la s en señ a n za s de los teó logos a gust in os ,en teramen te de a cuerdo co n la s del dogma ca tó l i co , y opue s
ta s á la s de J a n s en io
E n cua n to …á la predest in a ción á la gloria , con siderán do la
en s i misma e in depen dien temen te de la predes t in a c ión á la
gra c ia ,sost ien en l os tomis ta s que e s a n teri ora la previsión
de la s buen a s obra s sobren a tura les que ha n de pract icarlos
e leg idos ; Mo l in a y sus secua ces l leva n l a op in ión con traria ,
que es la de a lgun os Pa dres de la Igles ia griega ,y que re
n ovó en e l s iglo X I I I Enrique de Ga n te . Los Agust in os la
a dopta n só lo re S pecto de los án geles , y co in ciden co n los to
mista s e n la parte rela t iva a la predest in a ción de lo s hom
bres,supuest a la culpa de Adán . C o n e l a cto de e leg ira los
predest in a dos s e en la za la n o elección de los re'
probo s , en
la cua l n o infl uye ,según l os in t érpretes más ríg idos de S a n
to T omás,la previsi ón de n ingún demárito ; pero a lgun os au
t ores de la misma escuela y t odos los de la agus tin ia n a afirma n que e l peca do orig in a l es la ca usa de la reproba c ión
n ega t iva . L a posit i va , o s ea e l decret o de ca st igarconformea ley de just ic ia la s ma la s obra s de lo s con den a do s , supon e
el con ocimien t o de la s misma s ; y en esto n o dis ien ten n i pue
den disen t irlo s t eó logo s ort odoxos , sin o que porun a n imida dy co n la misma en ergía recha za n la horren da tes is ca lvin is
ta de que D i o s creó a a lgun os hombres para el infiern o y l osin duce a pecarafin de que s e cump la a que l la su etern a de
termin a c ión .
(1) C fr. Berti ( Joa n . La ur. ) D e T heo l ogicis d is cip l in is ,l ib . 1v,
ca p . v11r. V éa se t ambién e l l ibro de l m is mo a utor,A ugus tin i , l a ti
n orum P a trum n obil is s irn i , quces t ionum d e s cien tia,d e vo l a n
t a te et d e provid en t ia D e i , n een a n de prced es t in a t ion e a c repro
ba tion e , a tque d e gra t ia R ep ara tori s d ilucid a t io . P ars prim a,ca
p i tul o I V .
8 S E G U N D 0 PROCE SO I NS TRU Í DO
Hecha s la s sumarís ima s ind ica cion es que preceden , en
obsequ i o de los lectores que descon ozca n el del i ca do tema
doctrin a l que s e deba t ía en e l segun do proceso de F r. Lu i sde León , veamos a hora de a c lararla a ct itud en que s e co
locó e l in s ign e a gust in o , su verda dero sen t iren la s ma teria s
de gra cia y predest in a c ión , e l a spec to de en emista d perso
n a l que ofrecen la s dec lara c ion es de varios test igos , y lairregulari da d de los procedimien tos j udic ia les que termin aro n co n la a bso luc ión del a cusa do .
Muchos ign ora n que F r. Lu is era más a dmira do en su
t iempo como teó logo y exegeta que como gloria de la poe
s ia y la len gua ca ste l la n a s ; que con t in uó bri l la n temen te en
la U n ivers ida d sa lma n t in a la s tra dici on es de Vic toria y
C a n o sobre la a l ia n za de la T eo logía co n e l estudio de la s huma n ida des y de toda s la s c ien cia s ; quefué Ma estro del gra nS uárez ,
y n o só lo riv a l , s in o ven cedor, de Domin go Banez
e n la s oposic ion es a un a cátedra de sust ituc ión de Víspera s ,y que , según la op in ión gen era l a credita da pora lgun os test igo s del primerproceso ,
n a d ie en el rein o podía compet ir
co n é l en ejercic ios de est a c la se . Mien tra s en señ a ba teórica
y práct icamen te la n eces ida d de que el s aberteo lóg ico no
degen era se en va n a y oc iosa especul a ción , y de que s e en
riqueciera co n e l tesoro de los más varia dos con oc imien tos ;mien tra s s e opon ía a la s sut i leza s y logoma quia s del escola s ticismo rut in ari o y servi l , harto diferen te de l que recomen daron y s igu ieron los más cé lebres profesore s de n ues
tra s U n ivers ida des , y en tre e l los el prop io a utor de L os
N ombres d e C ris to,l ucha ba también den oda damen te y a
costa de persecuc ion es y disgustos s in cuen to porlosfuerosde un a ra zon a b le l iberta d en la s cuest ion es n o defin ida s porla Igles ia ; l i berta d perfec t amen te compa t ib le co n la a cris o
la da pureza defe , y de la que t a n hermosos ejemp los ha bía nda do Fra n c isco de Victoria y sus disc ípulos .
P ordesgra cia , a que l la amp l itud de criteri o co n que el
Sócra tes a la vés a costumbra ba a n o j urarin verba Magistri
,dis in t ien do a veces de Sa n to Tomás co n t odos los res
peto s debidos , según refiere co n e log io Me lchorCa n o en
la in troducci ón a l l ibro xn de sus L ugares T eo lógicos ;
CON TRA FR . LUIS DE L E ó N 9
a que l es píritude gen erosa to lera n ciares pect o de la s opi n io
n e s a jen a s , s iempre que n o fuesen con traria s a l dogma,
iba n ced ien do e l pa so en Espa ña , dura n te e l ú l t imo tercio
del s iglo xvi , a unfa n a t ismo de escue la in tra n s igen te y hu
rañ o , que t ildaba de heterodoxa la doctrin a que n o en ca j a see n lo s mo ldes de la suya part icular. D e a qui procedió a lala larga que s e ext in gu iese la ra za de g iga n tes quefué a sombro de l mun do en e l Con c i l i o Triden t ino y en la s escue la s
extra n jera s , vin ien do a sus t i tu irla in dig“
n amen te un a turbade erg
_
o tis ta s a docen a dos yfa st idiosos .
F r. Lu is de Leó n huía de la s ten den cia s sectaria s porcarácter, porsobera n a
-
a l teza de en ten dimien to y p ora que l l a s
cua l ida des de modera ció n'
y pruden c ia que _ha n sido comun es
a l os teó logos de la Orden A gus tín ia n a ; y a s i s e expl ica que ,
aun después de ha berle en seña do un a experien cia do lorosi
s ima cuán to deb ía temerde la s ma l a s artes que emp lea ba n
sus émulos para perderle ,n o va c i l a se en afron t arsus iras
y sus p1cama s al pre stara poyo a qu ien susten ta ba op in ion es
opuesta s a la s que é l seguía , pero n o a un dogma defe c la
ro y termin a n te . Luego a preciarán n uestro s lec tores la n o
ble y des in teresa da con duc ta de F r. Lu i s e n l a defen sa queh izo del P . Pruden c io de Mon temayor, y de pa so verán cómorep ite un a y otra vez que siempre había en seña do la doctri
n a más gen era l ha sta en ton ces sobre la predest in a c ión y lagra cia , y que su pro testa s e refería exc l us ivamen te a lacen sura de pelag ia n i smo la n za da pora l gun os Ma estros so
bre la s con c lus i on es del jesuita .
No esta ba n todavía poraque l t iempo ta n m1nuc¡o s amen tea qu il a t a da s e sta s cuest ion es que pueda co locarse en a bs o
l uto á F r. Lu i s de León e n tre los part idari o s de . un s istemacerra do , co n todos sus prin cip ios y con secuen c ia s ; pero es
in dudablé que en gen era l a dop ta la s teoria s de S a n Agust ínca si de la misma ma n era co n que después la s en ten dieron ,
harmo n iz ándo la s e n forma de orga n ismo c ien t ífico,los P a
dres Belleli y Bert i , e l Carden a l Noris y o tros a utores emin en tes . L a ún ica op in ión exc l us ivamen te prop ia de l s istematomista que parecé a dmit ida porF r. Lu is , es la de que D iosreduce y a p l ica - a l a cto la s po ten cia s de toda s la s ca usa s s e
SEGUNDO PROCE SO I NS T RU Í DO
gun da s ( l ) , y aun en e s o disen t ía de un a expl ica c ión da da
pora l gun os teó logos domin ico s , y a la que n o es a jen o S a nto T omás , sobre l o que s o n y significa n los a gen tes inmediato s As imismo rech a za ba la predetermin a ció n de l pecado en su parte ma teria l , y creía proba b le que tampoco s o n
predetermin a da s la s operac ione s l ibres que n o pueden l la
marse meritoria s n i deméritoria s , ó , en otros términ os , la s
perten ec ien tes a l orden de la n a tura leza v n o a l de la gra cia .
E n e l tra ta do D e P raed es t in a t ion e,rec ien temen te des cu
bierto y publ ica do en tre la s obra s la t in a s del a utor s e
afirma ó da porsupuesto co n mucha frecuen c ia que los decreto s divin os sobre l a sa l ud del mun do y la a cción de la
gra cia en la vo lun ta d l ibre n o ha n de con siderarse de la
misma ma n era a n tes y después de la culpa de origen,l o
cua l con st i tuye la ba se del s istema agus t in ia n o . E r. L uis'
de
León sien ta la tes is de que D i os qu iso con cederigua lmen te
a t odos lo s h ombres la fel ic ida d sobren a tura l y proveerle sde los med ios para con segu irla , como efect ivamen te lo real izo co n n uestro primerpa dre ; y deduce de a quí que n a die
fué exc luido de la gloria s in o porra z ón de l peca do Afirma a demá s que Crist o n o só l o debe l lamarse ca usa ejemplar
y fin a l , sin o m eritoria,de nues tra
'
predes t in a ció n , y que ,
previen do D io s sus virtudes a dmira b les , s e movió a e leg ir
(1) V éa s e e l tra t a do D e crea t ion e rerum ,en l a edición de sus obra s
la tin a s , que a c a ba de pub l icars e en S a lama n c a . (Mag. L uy s ii L egion en s is ,
A ugus t i n ia n i , D ivin orum L ibrorum prim i apud S a lm a n
l icen s es in t erpret i s ,Opera , n un c primum exMS S . ej us dem om n i
bus P P . A ugus tin ien s ium s tudio ed ita — T om . vn, pág s . 164
(2) Ibid ., pág. 162.
(3) V a in c luido e n e l tomo V I I de l a co le cc ión y a c ita da . E l m a n uscrito que s e ha u tiliza do ex is te e n l a B ib lio te ca V a t ica n a , y debió deen viars e a Rom a afin es de l s iglo XV I ó prin c ipio s de l xvu, co n mot ivode l a s co n trovers ia s d e auxi l ii s
,como co n j etura e l P a dre F r; T irs o
Lópe z , a u torde la exce len te re s eña que s irve de pró logo a l ú l timovo lume n de la s obra s l a tin a s de F r. Lu is de L e ón . C on l o s a uto s de lpro ce s o que vamos a pub lic are s tán un ido s do s cua derno s de exp lica cio n es de cáte dra s , en l o s cua le s s e co n t ien e un a p arte del tra ta doD e P r¿edes t i n a t ion e . Cre emos in út i l repro duc irl a , pue s a un que discrepa b a s ta n te de l tex to impres o e n l a s pa la bra s , coin c ide con é l ahs o luramen te e n e l fon do .
(4) Mag. L uy s ii Opera ,tom . vu, págin a s 31-33.
CONTRA FR . LUIS DE L E ó N
de en tre la“
especie huma n a , corromp ida en su raíz a l gun o s
miembros que purifica dos pore l mismo C ri sto , formara nparte de su re in o inmorta l E n cua n to a la eñca cia de lo s
a uxil io s s obren a tura les , la ha ce con s ist iren la in ten s ida d y
a bun da n c ia de impuls os in teriores , pen s am ien to s”
s a n tos
é i lus tra cion es infus a s'
medios todos mora les , in depen
dien tes de la predetermin a ció n fis iC a , y a los que el h ombre
puede res is t ir, s i bien D io s—l os prodiga a lo s e leg idos co n
t a l l ibera l ida d y en ta l orden de suces ión que ,S i ca da un o
en part icularn o ba sta para con segu ire l efec to ,lo con s i
guen t odos en conjun to co n infa l ible certeza Al in vest i
gar los -fundamen tos de la reproba ci ón n ega t iva , apel a
F r. L u i s , y a a l peca do orig in a l , ya a los a c tua les s in
apartarse en n a da de lo que sobreesta ma teria ha en seña do
s iempre la inmen sa may oría de los teó logos a gust in os .
Aun que é l op in a ba , de conformida d co n esta escue l a que
la predest in a c ión a la gloria ,
“
lo mi smo que a la gra cia ,es
a n teri ora la previs i ón de 105 méritos person a les en el esta do
de n a tura leza ca ída , n o s deja compren der, s in embargo , e l
escrúpulo con que evita ba la infl ex ibi l idad ríg ida de criteri oen l a s cuest ion es n o dogmát i ca s , a l deten erse a demostraramp l iamen te que n o es del todo improba b le la doctrin a
opuesta de Enrique de Ga n te , a bra zada luego porl os mo l in is ta s L a con duc ta de F r. Lu i s esca n da l izó a l fogoso
(1) Mag. Op era , tom . vn , págs…94, 98y s ig.
(2) . P agin a s 59-61.
(3) C ita F r. L u is, a es te propós ito , un pas a j e
"
de S a n to T omás(Quws t . 6 D e V erit a te , art . pero , in terpre tán do lo e n s en t ido divers o de l que le da n mu chos tom is t a s , y s in fij ars e e s pe cia lm en te e n
l a s pa la bra s d on um gra tiw, que , ,p ara e l P . G a yraud'
y o tros a u toresdom in ico s , va le n ta n to como s i s e dij era auxi l ium D ei m oven t is .
(4) P ágin a s 121-126 .
(5) P ágin a s 81—90. Con clus io . I l l a s en ten t ia quae p on it caus s a met ra t ion em pr¿edes tin a t ion is in bon o usu l iberi arbitri igra
'
t ia con
com it a n te , vel in obed ien tia et n on repugn a n t i a l iberi a rbi tri i , cumexcita tur et vaca tur gra tia D ei : htec s en t en t i a ben e in tel l ect a
n on es t om n in o improba bi l i s . L a ú l t im a co n c lus ión es tá con cebidaen
'
e s to s térm in o s : V era e t s equen d a s en ten t ia es t quod ex pa rte
n os tri nul l a d a turra tio et caus s a n os trce prced es t in a t ion is , n ec curD eus a l iquos prwdes t z
'
n averz'
t,n ec e l i tzm curpo t ius hos hom in es
quam il los .
12 SEGUNDO PROCESO I NSTRU Í DO
mercen ari o F r. Fra n c isco Zume l , a qu ien podríamos l lamare l a lterego de Domin go Banez ,
y que ,n o con ten to co n ex
pon era su ma n era la disputa a que dieron origen la s co n
clus io nes de Mon temayor, presen taba a l T ribun a l del Sa n to
Ofic io dos copia s de a lgun os artículos con ten idos en la lectura del Ma es tro León yreferen tes a l pun to con creto quea ca bo de in dicar
N a da s e sa be a cerca de la in terven ció n de F r. Lu is enla s con t ien da s que suscitó la C on cord ia de Mo l in a ; pero haymot ivos para supon erque n ifué part idari o del jesuita con
quen s e ,n i tampoco figuró en tre sus más a cres y vio len tos
impugn a dores . L a s teoría s de a que l l ibro t empestuoso , do nde co n ta n ta irreveren cia s e cen sura a l hombre providen
c ia l a qu ien la Igles ia honró con el t ítulo de Doctorde laGra cia , proceden en parte , s in embargo , de los prin c ip io s
que S a n Agus tin expuso en sus escritos co n tra los pe la g ian o s y s em ipe lagia n o s ; só lo que Mo l in a a pl ic ó a la n a tura
leza huma n a después de la culpa lo que a l l í s e afirma delesta do de in ocen c ia No es extra ño , pues , que a lgun os
a gust in os e spa ño les , como F r: Lu i s Co loma , escribiesen in
formes en sen t idofa vora b le a la C on cord ia ,a ten dien do a lo
que e l s istema de Mo l in a t ien e de común co n e l del gra n
O bis po'
de Hipon a , n i que otros esc larecidos varon es de la
misma Orden ,como F r. Agust ín A n to lín ez , quefué después
(1) Y a e n e l primerpro ce s o de F r. Lu is de León ha y un e s critos uyo en e l cua l , co n te s t a n do a l a pregu n ta de s i s a b ía l a c a u s a porqué e s t aba pre s o (18de Abri l de h a ce re fere n c ia a su le c turaD e P razd es t in a t ion e ,
y a ña de : N o s e s i a lgun o s e ha ofen dido d e naberd icho y o que l a op in i ó n d e E n rico n o era d e l todo improbable .
( D ocum en tos i n éditos pa ra l a His toria d e E spa ñ a , tomo x , pág.
(2) Y a lo ha n he cho n o t arvarios a u tore s , e n tre e l lo s L e C lerc deBe aubero n , e n cuy a obra D e hom in e l aps o e l repa ra to s e leen l a s s iguien te s p a la bra s :
“Q uis a l iun de a bs que in dígn a t io n e a us cu l tare va
le a t impuden s il lud pro nun t ia tum : gra tia mo l in is tic a , id e s t , vers a
t i l is , Sive a b even tueffi ca xve l in efj i ca x,ign o ta fuit Augus t in o ? N o n
me ip s e e t ejus s cho la il lam a dmis era n t in s ta tu in n oce n t iac ,e t in s ta
tu n a turae la ps ae a dm it te n d am n o n e s s e pro nun t iavera n t ? Mo lin aergo s uum s y s tema a b Augus t in o a ccepit il ludque a d s ta tum n a turaecorrupt ae tra n s tulit , e t ideo , s i gloriari ips i pl a ce t , de Augus t in i e tS o c iet a tis s n ae decre torum co n temptu Mign e ,
T heo !ogiceCursus comp l e tus , tom . x , co l .
14 SEGUNDO PROCESO I NSTRU Í DO
especie s e fun da ba e l resen t imien to de los jeró n imos desde
que a sp iran do un o de e l los , F r. Héc torP in to,á o tra cate
dra de la U n ivers ida d en competen c ia co n e l Ma estro G ra
ja l , s e con st ituyó F r. Lu i s en pa tron o de este úl t imo y logró
sa carle triunfa n te de su a dversari o También s e da ba n
por agra via dos del gra n poeta vario s profesores n o perte
n ecien tes á n in gun a Orden re l ig i osa , y un a parte de sus mis
mos herma n os de hábito , en tre los cua les es bien do loroso
tenerque seña lará F r. D iego de Zúñiga ,in sign e a po log i sta
de l s istema copern ica n o , á F r. L O ren z o de Vil la v icen c io,
gl oria de la U n iversida d de Lova in a y a u torde l cé lebre trat a do _
D e recte“form a n do T heologice s tud io
, _y á o tros re l i
gio s o s n ota b les porsu p ieda d y c ienc ia , que n o podemos re
legará la ca tegoria de vi les y obscuros cálumn ia dores . Hayque recon ocer, pues , en F r. Lu is de Leó n c iert a s gen ia lidades , de la s que procedieron ,
s in duda , t a n ta s a n t ipa tia s y
ma l queren cia s , y que n o era n, en todo rigor, imperfecc ion es
mora les , a n tes bien s e en gen draron a l ca lorde un ce lo arden tís imo porlos in tereses de la verda d y la j ust ic ia , aun
que a l gun a vez l lega sen á tocaren lo s l ímites del a pa sion amien to y la exa gera ción in discre ta .
Dej a n do a hora este pun to , que procuraré ilustraren otrao ca sión co n ampl i tud y cop ia de da tos , voy á . tra n s cribir
la s ju ic iosa s observa c ion es del S r. Álvarez Gu ij arro sobre
la s diferen c ia s que s e n ot a n en tre los dos procesos de Fra y
Lu i s de León y sobre la forma en que termin ó e l ú l t imo .
“Más de c in co a ños s e emplearon en el primero— dice n uestroerudito amigo— en dema n da de un a culpa que a lfin n o s e en
con tro . Se is meses ba staro n para termin are l segun do . D i l i
gen cia s in út i les , sucedién dose como un os á o tros los dien
t es de un a rueda , ha c ía n in termin a b le e l primero . E n e l s e
gun do,un a s cua n t a s dec lara cio n es ba staron para preparar
e lfa l lo . C in co a ños de pri s ió n durís ima ,a gra va da co n pri
va cio n es y cruelda des in n ecesaria s , en a qué l . E n éste ,n i aun
temor¡
de que s e cerrara n de n uevo , s obre la l iberta d del
procesa do ,la s pesa da s puerta s de la s cárce les del Sa n to
(1) E n e l mismo tomo , pág s . 262—63.
CONTRA FR . LU IS DE L E O N 15
Ofic io . E n a qué l , los voto s de sus j uec es pon i é ndo le a pun to
de que s e le sujet ara á cuest ión de tormen to . Na da que á
e l lo s e a cerca se en e l segun do . Y , lo que e s más curio s o y
dign o de s ern o ta do , l os in qu is idores de Va ll a do l id fa l la n "
do que s e le d ebe repren d ers everamen te y ob l igará que
haga dec lara c ion e s pub l ica s'
en su cátedra ; y e l Inqu i s idorgen era l , D . Ga sparde Q uiroga, Arzobispo de To ledo , amo
n es tán do le , a l ejecutar la sen ten cia ,ben ign a y carita tiva
men te, para que en a dela n te s e abstenga de sosten erseme
ja n tes doc trin a s , co n gra ves a percibimien to s , es o S i,de pro
cedercon tra él port odo e l rigordel derecho S i n o l o cum
p lia . D e ta l ma n era ha bía n cambiado la s idea s sobre los
procederes de F r. Lu i s,y á ta l pun to con tribuyeron á ele
var suin ocen c ia la s en con a da s persecucion es de sus mis
mos a dversari os .
termin ó e ste proceso? Nos ha deja do esta dudae l No tario que subscribe la s dil igen cia s , omi t ien do la fechaen e l pareceró voto de lo s in qu i s idores , como la omit ióigua lmen te en la sen ten c1a del a n terior; pero ten emos un
da to que in duce á fij arsu termin a ción de un a ma n era ve
ro s imil e n el mes de Agosto de 1582, y es la n o ta que dicho
No tari o puso en la carta de los Señores del Con sej o de la
Suprema ( también s in fecha ) , p idien do estos a ut os —co n el
dict amen de los j ueces para determin aren defin it iva ; en lacua l n ota h izo con st arque s e rec ibió en Va l la do l id á 7 dedichomes y a ño . No es de supon er, da da la exqu is ita di l i
gen cia co n que era n obedec ida s la s órden e s del C on sej o ,que e l Tribun a l deVa l la do l id demora se muchos día s el cum
p l imien t o de ésta s in expresaren los a utos j usta ca usa quea e l l o le ob l igara ; de don de s e deduce , co n t odos l os visosde cert idumbre , que la in dica da fecha ,
y n o otra ,fué la de
la termin a ción de esta ca usa .
en ton ce s y porqué mot ivos s e dila tó la ejecución de la sen ten cia ha sta 3 de Febrero de 1584
,fecha en que ,
pordi l igen cia puesta en los a utos , con sta que D . Ga sparde
Q uiroga la ejecutó ? Los que estudien este -
proceso y co n oz
ca n a demás la tramita ción que a costumbra ba á segu ire l
Sa n to Ofic io , verán desde l uego la marcha irregularque
16 SEGUNDO PROCESO I NSTRU Í DO
reve la t odo sucon texto . No formuló e l fi sca l a cusa c ión ; n ohubo pub l ica c ión de proba n za s , n i dec lara ci ón de procesado ; sa l ieron los a utos de Va l la do l i d ún icamen te con e l vot o
de l os In qu is idores , y n o vo lvieron ha sta después de ejecu
ta da la sen ten cia ; estuvo , porlo ta n to , en Ma drid en el C o n
s_
_ejo , en T o ledo en poderdel In qu i s idorgen era l , y l legó átermin arse s in con s ign aren l O s a utos la sen ten cia . S i a demás de esto s e t ien e presen te que pore l mismo t iempo s e s e
guía n o tro s procesos con tra otros Ma estros de Sa lama n ca ,
según in dica la carta del Co n sejo a n tes c ita da ,y que p ara
l a termin a c ión de. t odo s s e p id ió y remit i ó e l de F r. Lu is deLeón ,
lóg i camen te s e ven drá á deducirque , porn o dargra n
importa n c ia á los mot ivos que orig in aron éste , s e juzgó in
n ecesari o segu ire l procedimien to y ba st a n te lo y a in qu irido ,
determin án dose á que tuvierafin s in o tra s di l igen c ia s , con laamon esta c ión de l In qu is idorgen era l , y lo dejaron todo e n
suspen so ha sta que , termin a dos los de los o tros catedráti
cos, ejecut aron e l a cuerdo . No de o tra ma n era t ien en lóg i ca…
expl ica ción esta s rara s circun sta n cia s,,
L a h i storia imparc ia l y verídica n o debe ha cerrespon sa
ble á un a in st itución de l o s a busos que haya n comet ido á su
sombra la arbitrarieda d y la ign ora n cia , n i t ampoco ha de
defen derla ocul ta n do ó terg iversa n do el va lor legít imo delos hechos . P ores e mo t ivo n o puedo men o s de cen surar
como impert in en tes , a un que bien in ten c ion a da s , la s a po lo
gia s de todo s l os procedimien tos que emp learon los in qu is i
dores co n F r. Lu is de León , y n o tengo escrúpulo en afirmarque l os con sul tores y jueces de la primera ca usa ma
n ifes taro n á veces exceso de rigoré in competen cia teolo
g i ca , a s i como el Con sejo de la Suprema merece gra n des
en comios porha bera n ul a do la sen ten cia de l tribun a l in
ferior.
L a ben ign ida d co n que el in sign e poeta fué tra ta do en e l
segun do proceso , debió de n a cer, n o só l o de la ca usa que
a pun ta e l S r. Álvarez Guijarro , ó s ea de la c larida d co n que
h a b ía ido resa l ta n do la in ocen c ia de l reo , s in o también de
(1) R evi s t a h ispa n o—a m erica n a ,tomo vr, págs . 503—504.
CONTRA FR . LU I S DE L E ó N 17
l a in terven ción direc ta y los buen o s ofi c ios del In qui s idorgen era l y Arzobispo de To ledo , D . Ga sparQ u iroga ,
á qu ien
F r. Lu is dedicó en 1580 , s in pen saren lo s n uevos pe l igro s
que le amen a za ba n , su expos ición l a tin a de l sa lmo xxv1expresán do le en forma pa tét ica y elega n t is ima su profun dorecon ocimien t o porla primera a bso luci ón que de é l había
obten ido .
N o n ecesito en carecerla importa n c ia de los documen tos
que a con t in ua ción s e publ i ca n . E n el los s e en cuen tra n n o
t icia s ign ora da s port odos los biógrafos de F r. Lui s de León ,
s e descubre n n uevos horizon tes p ara estudiarsus idea s y su
carácter, s e presen cia un a discus ión l len a de in terés , y s e
a pren de a l go de lo que era la vida in te lectua l de Espa ña en
el s iglo de n uestra s gloria s , y mucho de lo que ha n s ido yserán perpetuamen te la s fla quez a s del cora zón huma n o .
(1) Mag. L uy s i i Opera ,tom . 1, págs . 111—113 .
A U T O S D E L P R O C E S O
E n l a ca rpeta ó p ort a d a s e l ee l o s iguien te :
A gus t in : l 582= F r. lu is de leo n C a tredát ico de e s críp tura en
s a la .ca : y a l í n a l d e l a hoj a = te5 tiñca ció n que s e ha de s a c ara e s te
pro ce s s o e n e l deMon tem a iorde l a Comp .
aque e s ( l ) deMigue l
Marco s .
I n terca l a do con l o a n t eriorap arece es ta in d ica ci ó n de l con ten ido
d el proces o :“porfebrero 1582 s e de n un c io y
'
d ijo q .
6e n 20 de hen .
ºe n
un a c to de theo logia que pre s idía cume l (Zum el) y sus te n t aua vn P .
º
d e l a compa n ia e n e l primerarg.
t oque s e l e pus o co n cedío que Xpo .
n o n uia mere s cido en e l a c to de morirS i ha buit pre ceptum & .
a y ar
guyen do le m a s vin o á ten erque n o auia m erito s in o en e l mo do . á lo
qua l le a yudó f . l uis y c erc a de s to tuuo o tra s co s a s y tráye n do le autho
rida de s e n con trario de l la s dixo q .
º lo co n trario de lo q .e e l de cia era
errory dic ien do le que n o era s in o fe ca tho lica y s a na do c trin a dixoe l f. l uis q .
en o era s in o lu thera (2) y s e afirm of— l ten q .
c un ien do d ea uerl a s ema n a s ig .
l e o tro a c to & .
a co n s ul ta do yua ñ e z d ixo que era
con tra S . aug. S thom a s , e t quo d s a pieba t here s im pe lagia n am y ven ido á n o t ic ia de f. L . dixo : m a ña n a s eñore s a y vn a c to de lu theran o s
, pe l agia n o s y xpa n o s viejos . yo he des e a do l a pre s id .
a de l p .
a
q .e
ve a n e s to s pºs como c a l ific a n O pin io .
G S — l t . d i (3) m a s qe m ira n
do m a s e n e l lo lo que defe n d io n o cares ce de n o ta de temerida d pors erdifere n te m a n era de h a b lard e lo s s cho l a s t icos y porl a a parie n
cia de n ove da d que tra e co n s igo . y que s i por a ueren a que l a c toampara do y defe n dido a l que sus te n taua hizo o fen s a e s tá pre s to deh a cerl o q .
8 e n e l S .
ºº off.º s e le ma n dare .
( I ) E l t iempo ha borra do la t in ta e n un corto es pa cio . ( No ta del S r. A lvarez Guij arro .
— En t ién da s e lo m ismo de ca s i to da s la s que s e refieren á la in terpre ta ció n y lecturade l tex to . He creido oportun o a ñ a dira lgun a s a clara cio n es h is tórica s y teo lógica s ,
re
m itién dom e de s de luego á lo dicho en l a a dverten cia prelim in ar.— F r. F . B . G .)
(2 ) Lutera n a , quiere decir.
(3) Hay un e s pa cio , como e l que o cuparía n do s 6 tre s letra s , en que ha des aparec idol a tin ta . D ebía decir: dixo ma s .
20 AUTOS DEL PR O CESO C ONTRA FR . LU I S DE LEÓN
V a d etrá s d e l a ca rpeta un a hoj a e n bl a n co ; s igue a és ta elfo l ioprim ero
,a
'
cuy a ca bez a s e l ee :“e l s u s ten ta n te de l a compa ñ ía s e l lam a
P ruden c io de vm ás a baj o : “dec larac ión de Fra y Jo a nde S a n c t a Cruz
,, que es l a s iguien te :E n 20 de En ero d e 1582 en l a vn iuers id a d de s a l am a n c a pre s idie n do
á un a c to de theo lugia e l p .8 m .
ºFra y F r.
cºZume l (2) y sus te n ta n do levn herm a n o de l a com pa ñia . E n e l primerargum en to que s e le pus oco n cedío e l dh
“
o . s us ten t a n te que s i chris tus a cep t avit pre ceptum m o
rie n d i impo s itum a p a tre n eces ita ba tura d imp le tio n em il lius a deovt n ih i l l iberta t is ha bere t in s ub s t a n t ia operis m orien dí, y pore l co ns iguie n te que e n l a s ubs t a n c ia de l a obra n o m ere c io s in o que e l m e
re cimien to de a que l l a obra le ven ía porlo s mo t ivo s u por l a m a yoró m e n orin te n s io n que chris to l ibreme n te quería te n er, y
/
arguye n doe l p .
8 m a e s tro Fra y dom in go ua ñ es (3) y po n ie n do c a s o que e l pre
cep to impue s to a chris to de term in a s e a n s i l a s ub s ta n c ia ,como l a ih
te n s io n ,mo t ivo s , y l a s o tra s c ircu n s t a n c ia s L e re s po n d io que e n e s t e
ca s o n o avia ra s tro de m ere c im ie n to porqu e e n to do qu it ava l a l ibert a d , y e l p .
e m a e s tro fra y lu is de le on ve n ia e n e s to y co n ced ía n a s í
él c omo e l s u s te n t a n t e que e n l a obe d ien c ia de chr.
ºn o nuo m erec i
m ien to , s in o e n e l m od o de e l l a D ixo l o 2º e l dh'
ó p a dre m .
º F r. lu is
( 1) Fra ile j erón imo ,de l conven to de la Victori a , y que n o debia de s ermuy am igo
de F r. Luis de León, s egún lo que parece dará en ten derun te s t igo del primerproces o .
(D ocumen tos i n éditos para l a H is toria de E spa ña , tomo X I , pág.
( 2 ) Fra ile mercen ario , autorde much a s y aprecia da s obra s teo lógica s compa ñero
in s epara ble de D om ingo B a ñ e z , y á quien F r. Luis ha bia ga n a do en 1578 la cátedrade Filo s ofia Mora l porgra n m ayoria de vo to s .
(3 ) Te ólogo dom in ico de ex traordin aria celebrida d , confes orde Sa n t a Tere s a . Mucho s es critore s j e sui ta s le co n s idera n como fun da dorde l s is tem a que e llo s apellida nueo - tomismo , pre ten d ien do dem o s trar, co n ra zo n e s poco va ledera s á m i juicio , que Sa n to
Tom ás n o en s eñ ó nun ca l a do ctrin a de la premoció n fi s ica .
(4) L a O pin ión que a qui s e a pun t a re s pect o de la libert a d de N . S . Je sucris to fuédefen dida ampl i amen te , a lgun o s a ño s des pué s , pore l ilus tre j esuita G a briel Vázquez ,n a tura l de Belm o n te , como F r. Luis de León . E n sus Comen tario s a la Tercera Partede la Suma e s cribe á e s te propó s ito : a… dicimus autem l iberum fuis s e Chris to ex hoc
aut illo affectupraecept n m obs ervare , quia Chris tus in differen s a c pro in de liberfuit , n o na d o b s erva n dum aut n o n obs erva n dum praeceptum ,
hoc es t , n o n a d fa cien dum o pus
praecept i et il lud omit t en dum un ivers im co n s idera tum , s ed a d opus s ingulare quo oh
s ervavit prmceptum , quia pa l a it ex hoc aut ex i l lo s ingul a ri affecta il lud obs erva n ,
n empe prmceptum mort is ex aff=ctufort itudin is e t pa t ie n t iae , e t ex affectum is ericord iaerga proximum . P ra eterea po tuit ex affect a huj us virtutis cum ta n ta in ten s ion e il lud
pra eceptum obs ervara , et cum n zaj ori , a tque a deo ex ho c s ingulari affectue t ex a lio ;n am , s i in ten s ioraut rem is s iore s s e t affectus quam ille ex quo m ortuus e s t , e s s e t s in e
dubio a lius num ero Luego d ice que n o hub ie se h a bido l iberta d en Cris to s i
D io s le hubiera determ in a do co n precepto a b s o luto toda s la s c ircun s t a n cia s de sus
o bra s , y a ñ ade con a spere z a , a ludien do prob a blemen te a l a cto que d ió origen a l s e
22 A UTOS D E L PR OCE SO CONTRA FR . LU I S D E LEÓN
ñ e z en l a le c t ion de prim a para que de c lara s e y qua l ifica s e a que l las e n ten c ia que de c ia n avia n de s u s te n tar. E l cua l res po n d io que era
expre s a m e .t e con tra s a n c t aug.
t in y s .t o thoma s y que s a pieua t he
re s s im pe l agia n am . Y reñrien do l e a l dh'
ó . p .e F r. l uy s lo que e l p
e
m .
ºva ñ e s e n l a ca threda avia dh“
o . come n ca n do e l a leere chó e l a c top ara e l día s igu ie n te e n e s t a form a . Ma ñ a n a s eñore s a y un a c to deluthera n o s pe lagia n o s y chris tia n o s viej o s y o e de s e a do y pro cura dola pres iden c ia de l para que vea n e s to s p a dre s como qua l ifica n O p i
n ion es . C o n e s to s e a l teraro n m a s lo s s tudia n tes ,y An s i e l dia s i
gu ien te co n currieron s e to d a s l a s fa cul t a de s , gra n n úmero parecie ndo le s que s e auia n de tra barmucho lo s m a e s tro s e n l a d is pu ta y
de s e a n do verda dera re s o luc io n de ta n d ifere n tes p are cere s . P ue scom en ca n do á to c ars e e n vn argume n to , s i co n fere n te deo ae qua l ia
auxilía suficie n t ia duobus homin ibus ab s que n on o s upera dd ito po te
rit a l terillorum co nuerti , a l tera u t em re nuere . R es pon dio e l s us teut a n te que s i y que pors o lo e l a ux il io s ufic ie n te s in preue n ird io s co n
o tro a l gun o petru s de fa c to conuerte turdem a n era que p e dro con t inua y de term in a e l a ux il io s ufi c ien t e a l a c tua l us o . y s i a lgo ma s a l lid a d io s es co n comita n ter. y avien do dis pu t a do de e s to y e cho fuerz aco n l a s ra con e s en con tra s e 1eua n tó e l dhO pa dre m .
º F r. l uy s dele on querien do l levar a de la n te supare cery a brio vn t omo de s .
!
aug.
t y com e n có a l eere n e l l ibro de praede s t in a t io n e 5 5 TfC t . ca s i a l
prin c ipio y leyo todo lo que en te n d ía que haria á suppo s ito . Luego s el eva n to e l p .
8 m .
º F r. domin go va ñ e s y l e d ixo que leye s e m a s a de
Á a n te louque s e a prouecha s e d e c l a us ul a s trun ca da s y luego le reñrio de l m is .
ºs .
taug.
t e n a que l l ibro m a s a de l a n te.do n de expres a
m en te t ien e l a s en te n c ia que to dos lo s p a dre s m a e s tro s avia n e n s e
ñ a do y d is pu ta co n tra P e la gio e t co n tra re liqu ia s p e lagia n orum yA s í a ca ba do de re ferirlo que s .
t aug. de c ia e l pe m .
º va ne s l e d ixo
porlo m en o s t ien e V . P . con tra nro p .e s .
ta n g .
l y s .
to thom a s a l qu a lres pon dio que n o lo pod ia n egarpero que n o era m u cho q .
e o tros s e
apartaua n de l los e n co s a s m a s gra ue s . y pro cedien do a de la n te e l p .6
m .
º va ñ e s tra xo co n ci l io s como e l araus ica n o y e xpre s o s l ugare s de
e s criptura y ra con e s . I n teruen ien do e n e s to gra n Rumory a l tera cione n l a s cue la y a n s í s a l ie n do de l a cto lo s s tud ia n te s , y lo s re l igio s o s ,b a zia n corri l lo s tra ct a n do to do s co n s obre s a lto d e a que l la s co s a s
que s e e n s eñaua n t a n fuera de lo comun y p articul arm en te lo s p a dres
de l a compa ñia s a lieron muy ex a s pera do s a n s i de l a vn a como d e l ao tra d is pu t a diz ien do s er c ierto sumo do de de c ir. Y p ara l levarlo
a de la n te echaro n a c to l uego e l dom in go s iguien te que fueron 27 d e
e n ero y d e tre s co n c lu s io n e s que pu s iero n l a tercera fué . Aux iliumquo d suñcíen s d icitur, i l lud idem a l iqua n do ea ra t io n e voca turefi ca x ,
quod homo , il lo preue n ien t e vten s , coopera tura d efectum . S mpe t a
m en prae teril lud suñcien s deu s vl terius e t efica t ius l argitura ux ilium ,
quo n o s tram m ou it vo lun t a tem ; vn de s tare po tes t duos preuen iri ho
AUTOS DEL PRO CE SO CONTRA FR . LU I S DE L E ó N 23
m in e s aequa l i gra tiae a uxilio , quorum a ltern ihil c0 0 pera tur, qu ia n o n'
vu1t . A l tervero co opera tur, cu ius co opera t io e t efec tus prin cipa l iusreduciturin gñam . dei preuen ien tem . y e n de c lara cio n de es ta con
e lus io n arguyen do le con tra e l la e n todo e l a cto con mucha porña dioxe l pre s iden te y t amb ien e l s u s ten ta n te que dio s con a que l la a yudaco n com ita n te , que a n s i l a l la m a n l a vo lun t a d huma n a mu tuo e t s imu ls e de term in a n t , de m a n era que dio s in gen ere ca u s ee eficien t is det ermin a á l a vo l un ta d y l a vo l un ta d de term in a a l a ux i lio de d ios inge n ere m a teria l is c a us ae porm a n era que n o havm ás prede termin ac ión de parte de dios e n l a Ius tífi ca cion que de p arte de l a vo lun t a dporque s i dio s pre de term in a en un a ma n era ,
l a vo lun ta d en o tra , de
lo cua l y de l a s dem a s co s a s en e s ta s cue l a a n a c ido e n tre l o s es tudia n te s mucho a lbor
'
o to y de s a s o s iego d ign o de s ers o s ega do porta nS .
iº tribun a l (ñrm a d o y rubrica d o) F r. Ju a n de S .“cruz
L a s pro po s itio n e s dign a s de n o t aren e s ta re la cion s on l a s s ig.t e s
1.
a P ropo s it io : s i chris tu s habuit praeceptum morien d i impos itum a
p a tre , n ece s ita ba turquo a d imp le tion em i l lin s , s ic a déo vt n ihil l ib ert a tis ha bere t in s ub s ta n tia Operis m orien di , e t con s equen tern on
meruit in s ub s ta n tia operis .
2.
a Chris tus m ereri po tuit in opere morien di prop termo t iuum quo dl ibere h ab ere po tuit , et I tidem ra t io n e in ten s io n is in qua liberera t .
S i praeceptum morien d i C hris to impo s i tum de term in aret n on
t a n tum s ubs ta n t ia m o peris s ed e t iam in ten s io n is ,mo t iu a , e t re l iqua s
c ircun s ta n tia s ,to l lere t omn in o merit i ra t io n em quia to l lere t l iber
t a tem .
4.
a N on quo d deu s vo luit m e loqui ego loquor, s ed con tra : quodego loquordeus vo luit m e l o qui .
N o n quo d deu s prouidit m e loqui ego loquor, s ed con tra : quodego loquordeu s prouidit m e l oquturum .
6 .
a D eus n on e s t c a us a O pera tio n is l iberae s ed caus a t ta n tum es s e
c a u s ae .
7 .
a P rouiden t ia de i n o n e s t re s pec tumul torum a ctuum bon orum in
p art icul ari .
8.
a D eu s prouide t bon a opera mora lia fieri in gen era li e t in comun i
,n on tum en hic e t n un c e t in part icul ari .
9 .
a D e i prouide n t ia n o n de t ermin a tvo lun t a tem hum a n am aut quamlibe t a liam part icul arem c a u s am a d be n e opera n dum , s ed p o t in s par
t icularis ca u s a de term in a t a ctum d iuinm prouiden t iae .
lo.
a D o c trin a con traria his proxime praecede n tibus co n clus ion íbus ,erron e a e s t e t luthera n a .
11.
aCo n fere n te deo aequ a le a uxi l ium duobus hom in ibus a bs que
vl lo s upera dd ito , po terit a l teril lorum conuerti , a l tervero re nuere .
(1) Y a s e verá luego cómo F r. Luis expo n e lo ocurrido e n lo s a cto s de que ha blaF r. Jua n de Sa n ta C ruz , en cuya declaración s e a dvierten a lgun a s in exa ct itudes
21 AUTOS DEL PRO CESO CONTRA FR . L U I S DE LEÓN
S o lo a uxilio de i sufi cien ti a b s que vl lo a l io praeuen ien t i pe tru sde -fa c to co nuerte tur.
13 .
a I mpius in Ius t ifica t io n e sua de term in a t a ux il ium de i suficien sa d a ctua lem vsum pervo lun ta tem s uam .
14.
a D eu s n ihi l a mp lius a n teceden terl argiturimpío dum Ius tificaturquod a d eficie n t iam p ertin en t quam a uxi lium suficien s , s ed ta n tumcon com ita n ter.
l 5 .
a D eus e t vo lun ta s impii mu tuo c t s ímul s e de term in a n t in Iust iñca tio n e .
l 6 .
a N o n e s t ma j orpraedeterm in a tío in I us tifica tíon e impii ex p artede i , quam ex p arte vo lun ta t is huma n ae .
Q U A L I F I C A C I O N DE FRAY JOAN DE LA CRUZ
A l o que s e m e a m a n da do pore l s eñor l ice n c ia do Arres e in qu is id orq .
e dec lare d e l a s co s a s q .º e s ta n e n e s te pa pe l l a s .q .
e
yo vi y l a s
q .
º oy y s e porRe l a c io n y l a s pers on a s de quie n l a s oy y q .
º junt am .
t e qua l ifi que e s ta s propo s ic ion e s Re s po n d ien do d igo q .6 to do lo
que pa s s o e n e l primero a c to q e s e tun o e l d ia de s a n s eua s t1a n por
un p º de l a compa ñia yo n o me h a l le pre s en te en e l qua l pa s s aro nlas ma s co s a s q .
º a qui es ta n q .º s o n l a s q
e quita n e l m erecimi .º á
l a obed ie n .
a de chro . qu a n to á l a sus t ana de la obed ie n .
a y l a s q e
quita n la prouiden .
a de d io s e n a lgun a s co s a s p art icu lare s q .e co n t ie
n en l a s propo s it io n e s prima ha s ta l a de c ima in clus iue empero oy la s
A los ma e s tro s de s a n ct is teua n fra y dom in go de guzm a n y fra y dom in go b a ñes y e l m a e s tro cume l en t ien do q .
e d ira mucho e n es to por
qe era e l pre s iden te . A l a s dema s cos a s yo me ha l le pres en te A un q .
º
n o e s toy a corda do de toda s l a s men uden cia s q .
8 en l a Re la cion s e dize
q .cpa s s aro n lo s p a dre s b a ñe s y fra y luis de leon . Empero de todo s e
h a l lara muy cumpl ida Ra zon y proua nca entre lo s m a e s tro s y mucho sRe l igio s o s y e s tud ia n te s que e s taua n pres en te s .
E n l a primera pr0 po s icio n s e a de a duertirq .e en tien do q e n o l a
pon ia n porº co n dicion a le s s in o a bs o lutamen te q .
e tun o pre cep to de
moriry q e n eces s itaba t' y d igo q e e s t a pr0 po s ício n me parece quee s here t ica en dos cos a s l a un a en de z írq .
e chro . n o tuuo liberta d ene l a c to de morircon tra lo q e e l dixo : joa n is 10 : po tes ta tem habeo po
n en d i a n ima m me a m e t a n imamMe a m n emo to l lit a me s ed ego pon oe am y I s a ía s 53 ob la tus e s t qu ia ipe uo luit y porq .
c s e S igue que lo sa po s to les de s pues de l a co nfirma c io n e n gra n o te n ia n l iberta d en l al ey de d ios L a s egun da cos a e n q .
e¡
me pare ce here ticae s e n de z írquec hro n o mere ció e n l a sus ta n a de l moriry obe de cer porq .
e e s co n
tra s a n c t pa b lo philip 2 fa c tus obedie n s us q .e a d mortem pro pterq' d&
(1) A s i s e lee en el origin a l , a l margen , aun que deberia decirde S a n t a Cruz .
' AUTOS DEL PROCESO CONTRA FRAY LU I S D E LEÓN 25
e t a d hebreo s 2 ivídem — J e sum p p pa s s io n em mortis gloria e t hon orecoron a tum y e n o tros mucho s l ugares y n o s e a cordo de l modo quea qui s e po n e .y e s n oue da d pe l igro s a .
D e s de l a 4a cO n clus io n ha s t a l a 10 in c lus iue en tie n do que a y mu
cha s cos a s q .e s on herrore s co n tra l a prouide n
a de d io s y suc a us al ida d como e s de z írq .
e n o prouee to da s l a s co s a s en p articu lary co ntoda s sus circus ta n cia s co n a que l lo de l E va ngº n o n e duo …pa s s ere s
a s s e ve n eun t ' e t vnus ex il lis n o n_ca de t e t c a p il lives t c a pit is Ma
t h'
e i 10. T ambien te n go porErrorde z írque d io s n o de term in a l a uolun t a d a bie n obrarn i la s c a u s a s s egu n da s á sus obra s s in o A I co n
trario . Y T ambien T e n go porE rrorE l dez írq .e dio s n o e s c a u s a de
l a s o pa cion e s libre s m a s de porq .e d io e l s erv virtud de obrarpor
q .c qu it a la a c tu a l m ocion de d io s co n q .
e mueue T oda s l a s ca u s a s ys in l a qu a l n in gun a c a us a s egun da puede obrar co s a a lgun a y E sExpre s o co n tra lo que E l me sm o d io s d ixo porE s a ia s nun quid gloria b it .
— ( l ) s ecuris co n tra E um qui s eca t in e a ? aut E xa l ta bit .— s erra
c on tra Bum a quo tra hit .
— P quomo do s i B leue t . virg a co n leua n tem
s e e t E xa l te t . b a culus E s aº
10. y E l m a e s tro s o to co n de n a —porErrore s te modo de de c irq e d io s n o co ncurra mouien do l a s c a u s a ss egun da s á sus E ffec to s 1ibro 2 phis i . . q .
e 4.
A l a s dema s propo s icio n e s q .e tra ta n de l a s Ayuda s de d io s me
p are ce q .e Redo len t e t s a piun t mul tum here s ium pe l agia n am porq .
º
d a n dem a s ia do A la vo l un t a d hum a n a y qu ita n A l a gra de d io s“ya
sus A uxil io s y de z írq e A lgu n a s ue2es co n'
ygua l auxilio preue n ie n teuto s e co nvierte y o tro n o te ngo lo porErrorporq .
e s iempre E l q e s e
c on vierte Ex cede a l o tro E n l a uo lun ta d a bs o l u ta y b e n ep la c iti q .º
tun o d ios de q e s e co nuirtie s e y e l o tro n o permit iendo le quedarensupe c a do y E s t a vo l un t a d d e dio s es l a efic a z cáus a d e…l a co n
'
uers io n
y n o l a vo lun ta d de l q e s e co nuíerte la qua l e s tá e n to do s ubord in a day”subíec ta A l a vo lun ta d de dio s y to da s l a s ayuda s de d io s q e n o n a s
c en de s ta vo lun ta d a bs o l u t a de d io s co n que quiere l a co n'
uers io n
l l am am"
o s s úfficie n tes pero n o Effi c a ce s y de z írq .e co n e s ta
'
s"
a yuda s
sufficie n te s s e co nuierte a l gun o e s de z írq .e a lgun o s e co nuie iº té s in l a
uolun ta d be n ep la c it i y a b s o lut a de d io s lo cua l es heregía , porlo
qua l , T e n go e s ta s propos icio n e s_porm uy m a la s y que e n e l la s s e
y n s inua Mucha m a le za A un q .e en púb lica d is puta R euie n e n Mucho
d e l a Ma lic ia que en e l la s pare ce q e s e e s co n de . T amb ien e l d e z írq .º
n ra vo l un ta d pre de term in a l a a yuda y E fficie n c ia de d io s e n A lgun am a n era digo q .
e t ie n e figura de propo s icio n pe la g ia n a y c O n . (2) e l
c o n c il io d e tre n to q e e n l a co nuers io n A d io s d a l a preue n cio n y A l
p e c a dorla l iberta d e n e l co n s e n t ir. s es s io n e 6 . ca p . 5 . Es to me pare cee n lo q .
e s e me m a n do . ( F irm a d o vrubrica do.) F r. j ua n de S t a . cruz .
(1) E s te guro n y lo s s iguien tes equiva len á la term in ac io n ur» .
(2 ) Con tra .
26 AUTOS DEL PROCESO CONTRA FRAY LU I S DE L E ó x
E n va l l id (1) A c in co d ia s de l me s de hebrero de m il e qui .o s e
o chen t a y dos a ños a n te l s .or1n qui . orl ic .
dºJo a n de arre s s e es t a n do e n
suau.
a(2) de l a t arde pare c io s in s erl lam a do vn fra yle q .
e d ixo l l am ars e fra y Jo .
n de s a n c t a cruz , priorde l m on a s terio de nue s t .
a5 .
a de
fre s de lva l de la orde n de l s er s a n t hier.m o (3) E pre .
to (4) la tes t ific ac ion de s u s o s cripta de sul e tra y firm a d a de sum a .
ºE deb a j o de juram .
t oq .
e a n te to da s co s a s h izo , d ixo que l o e n e l la co n t .dº (5) e s verda d
y pa s o como e n e l la s e co n t ie n e y que n o lo d ize poro d io s in o porde sc argo de suco n s c ie n c ia . E d ixo s erd e he da d de quaren ta e s e is a ño s
po co m a s ó m e n o s : P regun t .do como s e l lam aua e l p
c de l a compa ñ iaque d ice sus te n to la s co n c lu s io n e s e l d ia de s ers a n t s eua s tía n . d ixo
que n o lo s a ue . prgun t .do e n l a s s egun da s co n clus íon e s que dice pres i
día e l m a es tro R .8 (6 ) que e s te t .
ºs e ha l lo pre s ent e : qu ien era e l que
sus ten taua . D ixo q .e fra i Jo a n de l a orden de s a n t be n ito q .
e n o s a u ee l s obren ombre m a s de que e n t ien de e s hijo de vn s eñore s e h a l l aro na l dho a c to e l dho m a e s tro R .
s y fra i Jo a n de gueuara y fra y p º de
ara go n a gu s t in o s y lo s m a e s tro s fra i dom in go ba ñ e sfra i dom in go d eguzma n dom in ico s y e l m a e s tro eum e l y m a e s tro curie l y fra i l uis des t a m .
a de l a orden de s a n hier.mº y o tro s m uchos y b io que to do s
e l lo s co n tra d ixero n mu cho a l dho . s u s ten ta n te y a l dho . fra i l uis dele o n (7) e n l o que decí a n a u n que e n t ie n de
'
que e l m a es tro curie l (8)t ie n e e s t a o pin io n porque e s tá y re s ide e n S a n t bicen te y lo comun ica n a co n e l dho s us te n ta n te . P regun t .
do qu ien s us ten to e l ter.
ºa c to e n
l a compa ñ ia y qu ien pres id io y qu ie n e s s e ha l l aro n pre s e n te s . d ixo
que n o con o ce a l s u s te n ta n te pero que e l que pre s idio era e l s egun dol e torde l a compa ñia q .
e le d ixero n s e l l amaua e l p a dre Enrique z (9) e
que s e ha l l aro n pres e n tes e l dho m a estro curie l y el do c torben ito fern a n d e z co legia l de oviedo v líc .
do m a n t il la co legia l s .t hier.
m o y vn le
( 1) Va l la do l id .
(2 ) A udien cia ó despa chó —de l dia , com o jue z de l Tribun a l de l Sa n to O fi cio .
(3) S a n_? eró n imo .
(4) P res en tó .
(5 ) Con ten ido .
(6 ) Ro driguez , s egún ma n ifie s t a F r. Luis en su primera co nfe sro n , reñrren do s e áe s te acto , y puede vers e más a dela n te en e s te n úmero .
7) Subraya do en e l texto y s a ca do a l m argen en n o ta que dice (¿fray luis de leon » .
(8) Idem , id . <<elMº Curiel » .
(9 ) Como lo s de lo s do s a n teriores , e s tá sun ombre a n o ta do a l m argen . Es t a s a n o
t a cion es , que en to n ce s como a hora ten ía n porprin cipa l obj e to eva cuar co n m ayorfacilida d la s cita s hecha s en la s declaracion es , s e co nvert ía n muy a menudo en origen de
proce s o , a l pun to que era ca s i lo m ismo s erdenun cia do a la I n quis ición que ten erle
n ombre e s crito en lo s márgen e s de lo s proce s o s que in s truía . A s i empe zaro n e l que
a n teriormen te s e s igu¡o con tra F r. Luis de León , que macro e n lo s de lo s ma e s tro sMartin e z y Graj a l , e l de l P . Enriquez los de Miguel Marco s y e l m a e s tro Curiel , quetomaro n orige n de l pre s e n te , y o tro s mucho s . (No ta del S r. Álva rez G m
'
j hrro . )
AUTO S DEL PR O CE SO CONTRA FRAY LU I S DE L E O N 27
torde s .t fra n .
co y o tro s mu cho s los qua le s todo s arguyero n co n tra l adba . opin io n y l a sus ten taua n e de fen d ía n lo s dho s s us te n t a n te y pres iden te . E dicien do es te (1) a l dho ma e s tro curie l que a que l lo n o s e
po d ía s ufrire que s i n o b a s taua n ra zo n e s que po ten c ia lo a uya de
con c lu ir E l dho ma e s tro Curie l Repa s o a lgo y dixo p orvtra vida
que e s o a de s era n s i y e s te (3 ) d ixo que qu a n do n o ouies e o tro que
e s te lo hern ia a m a n ife s t ara e s te s tº off.º e de5pue s de s a lirde l a c todixo a e s te t .
ºm igue l m arco s (4) le c torprin cipa l d e l a compa ñia p adre s íouie s e a lgo yo lo co n trario ten go y l o e le ido y s e ha l lará en m iss crip to s . a l o qua l e l dho m a es tro curie l '
co n un a m a n era de de s de n
d ixo . yo e s to e le ido ; a un que e s te t .
ºn o l o p ercíuio bie n . E que e s to
e s l a verda d s o c argo de l dho . juram .tº y que n o l o d ice por o dio
E n cargo s e le e l (6) prome t io lo gu ardary firmo lo . (ñ 7' 77261d 0 y ru
brica do) fra y Jo .n de s t a cruz . P a s s o A n te m í (hay un s ign o ) P edro
de burgo s (rubric a do ) .E n l a c iuda d de s a lam a n ca á 8de m arco de 1582 e s t a n do E l s .
ºrI n
q .orlicen . do I n .
º(8) de A rre s s e e n l a a ud ie n cia d e l a t arde en tro a e l l a
E l mro .
_
fra y lu is de leo n ca tred a t ico e n e s ta vn ibers id a d de s a l .ca y de
l a horden de s a n o to a gu s t in y p s en to es ta pe t icio n E l a juro e n form a
e pid io lo en e l l a p .do
(1) P or“
tes tigo , y a s i s iempre que s e us a e s t a a brevia tura . ( I d . i d como ca s i tod a sla s a clara cion es del texto . )
(2 ) E s to es , que aquella d iferen cia de O p i n io n e s s e ha bía de co n cluirpora utorida d ,
y a que n o ba s ta ba n ra zon es . C on cuya s pa la bra s dab a in direct am en te á en ten dere s tetes t igo el prºpó s ito que h a bia form a do de s de luego de dela t ará la I n quis ición la s doctrin a s y pers o n a s de sus co n trario s , como lo declaró ya expres amen te a ct o con t ínuo ,
a l es cucharl a réplica del ma es tro Curiel . ( I d . id . )
(3) E l tes t igo .
(4) Hay un a n o t a m argin a l que d ice : << V ea s s e lo que dize de es te lectorfray luisde leon ,fo l . y en el fo lio cit a do a parece un a llam a da en que s e h a ce co n s t arque en
es ta declara ción e l te s tigo dis culpa á'
F r. M.guel Marco s , pres en tan do le com o con trario
á la doctrin a denun cia da .
(5) Y a habrán compren dido nues tro s lectores que e s to era fórmula us a da e n la s de
claracion es que s e pres taba n a n te e l Sa n to Ofi cio .
(6 ) E l s ecreto .
(7) No tario .
(8) E s abrevia tura de Jua n aun que irregular, muy us a da en a quella época , y que
s e repite mucho¡
en es t o s auto s .
(9 ) L o en ella pedido .
28 AUTOS D E L PROCE SO CON TRA FRAY LU I S D E LEÓN
C O N F E S I O N D E FR . L U IS D E LEON (1)
MU Y I L L .º
E l (2) E lMº fra i L uí s de Leo n de l a orden de Augu s t in ca treda t ico de e s crittura e n e s ta vn iuers ida d de S a lama n ca d igo . q .
e a uram es Y m .
ºo do s m e s e s q .
e vn pa dre de l a compa ñia de Je s u s s u s te n toe n l a s es cue l a s e n vn—
a c to me n orpre s id ien do e lM.
ºcume l vn a s con
c lus io n es e n qe e n tre o tra s co s a s ten ia q .
e ch to . nro s eñore n l a s
obra s q .e h izo e n e s ta vid a m ere c io , a n S í como lo e n s eña l a fe . Yvn o
de l os arguye n te s arguyo co n tra e s t a parte a n sí Ch to tun o ma n
d am i .º de l p .epa ra ha zerlo q e h izo
,y no po d ia de s obede cera l p .
e
l uego n o tuuo l iberta d en e l lo , y a n s i n o m ere c io . R e s po n dío e l sus
te n ta n te . qe e l m a n dam i .
º de l p c de termin aua l a vo l un t a d de ch toqua n to a la e s pec ifi ca cio n de l a obra , q
e es de z írq .e fue s e ta l obra y
n o o tra ; m a s n o la de term in aua cua n to a l exercicio ,
”
q .e es de z ír. a ha
ze l la a gora o de 5 pue s . y q e e s ta l iberta d q .e ch to te n ia ba s taua para
que sus obra s fues e m eri toria s . q e e s re s pues t a q e s e s ue le d arcomunme n te . Repl icó . P on gamo s c a s o q .
e“
e l p .e le pu s iera precep to n o
s o lo de l a obra s in o tamb ien de l exercicio de l l a . Re s po n d ió . que to
davía m ere c iera en e l la . porq .e qua n to a ha z e l l a co n ta l in ten s ion y
porta le s mo tiuo s te nía e n tera l iberta d y l a q .e ba s ta n a para e l meri
to . Re plicó . po n gamo s c a s o q e l e pu s iera ma n d am i .º que hiz ies e ta l
obra y e n ta l t iempo y co n t a l in te n s io n y port a le s mo t iuo s y co n t ales c ircu n s ta n c ia s s in dexarn in gun a q e n o s e comprehen die s e debaxo de l pre cepto . R e s po n dío a dmit ie n do e l c a s o como po s ib le y d is tin
gu io des t amanera . Q ue s i D ios a b e tern o a n te s q .e (a n te s en l a m a n e
ra q .º l o s T heo logo s po n e n e n D io s a n te s y des pue s ) An s i que s i D io s
a b e tern o a n tes qe s e de term in a s e de po n era ch to . vn pre ce pto s e
mej a n te , vio q .e suvo l un t a d de ch to . s e de term in a a ha zerl a d icha
obra q .e en ta l c a s o ch to mere ciera en ha z e l la aun q .
º d io s l e pus ierama n dam i .º de l la y de to da s sus c ircun s ta n c ia s porq e l a vo lun tad dechto s e de term in aua a e l la a n te s de l precepto .Ma s , dixo , q .
e S i d ios a be tern o a n tes de verq .
º l a vo l un t a d d e ch to . s e d e term in aua a l a d ich aobra orden o de m a ndars e l a co n to d a s sus c ircu n s ta n cia s , q e en t a l
c a s o n o mere c iera e n e l la porq .eporra zo n d e q .
º ch to ve ia l a e scutia
de dio s des de su n a cim i .º y lo s q .e veen a d io s n e ces s ariame n te l e
(1) E n e l origin a l , e s te epígrafe e s tá pue s to porn o ta en e l margen de letra del n ot ario , y de la s iguien te ma n era : C onfis ion defra í luis( 2 ) To do e s te e s crito , a sícomo lo s demás que pres en tó en sudefen s a en es ta caus a ,
es de puño y letra del mismo F r. Luís .
(3) A l margen , y de la m isma letra que la a n terior, hay un a n o ta que dice : << P ru
dencios deMon temayors a ca do a suproces o » .
30 AUTOS D E L P R OCE SO CONTRA FRAY LU I S D E LEÓN
me to c ava porq .eyo n u n c a l a auia e n s eña do n y defen d ido , dixe .
n o e s heregía , a n te s co n cederq .epredifi n ío d ios e n la m a n era s o
bredicha toda s ura s obra s s in e xc ep tu arn in gun a e s luthera n ismo
porq .e l a s obra s m a la s ( l ) y lo s pe ca do s de z ír
¡
q .e d ia s pred ifin ío q .
lo s hiz ie s emo s a n te s q .e vie s e q .
e nra vo l un t a d s e ín c l in aua y de term in a n a a ha ce l lo s e s c lara men te e l errorde Luthero , y a n s í d ix y
q .e es to q .
e qua n to a e s te pun to de z ia e l s u s te n t a n te m e p are c ia q .6 n o
era heregía , s in o co s a c ierta qu a n to a l o qe to ca a l o s pe c a do s e .
obra s m a la s de z írq .e d io s n o l a s predifin ío como d icho e s ,
y a n s í lo
con fe s aron lo s ma s de lo s m .o sq .
e se ha l laro n a l l í . y qua n to a la s de
m a s obra s ura s q e n o s o n pecca do s d ixe q e m e pare c ia o pin ab le (2) ya gen o de errore n l a fe de z ír
—
q .e a lgun a s de l la s n o pred ifin ío d io s q .
º
fue s en a n te s de verl a de term in a c io n de m a vo l un ta d . y s eña le l a sobra s q .
e s o n in d iferen tes n y bue n a s ny-m a la s y pu s e exemp lo . comoe s tarleua n ta do ó s e n ta do ha b l aró c a l lar, a e s to med ixo e l m º guzm a n q .
e n o a n ia obra s in d ifere n te s e n part iculary yo le res po n d í , q .º
n o“aue l l a s era opin ion y n o fe . y q e qu a n do n o l a s vuie s e in d ifere n
t e s qua n to a l n y s erbue n a s n y m a l a s , pero q e l a s auia in difere n te scom o el s a bia qua n to a l n o s erm eritoria s , n y demeritoria s ,
y q e de
la que publicó un a gra n parte D . A do lfo de Ca s tro . (B iblioteca de A utores E spa ñoles ,de Riva den eyra , tomo xxxn , pág. x. ) Ba s te citara lgun a s mue s tra s
A n s i que es temerida ddecire l más de s carga doen la cárcel de verda d ,co n men t ira y fa ls eda dme tuviero n en cerra do .
R e tira o s co n reveren cia ,
y n o co n ta n t o de s a ire ;n o t ireis piedra s a l a ire ,
D eo gra tia s , pa dre , pa cien cia ,
mira d que s o is hombre yfra ire .
A n s i que s i pre ten de isa cá y a cullá repo s o ,hum illa o s , n o o s empin e is ;
de es ta suerte vívireís
n i envid ia do n i envid ios o .
E s ta s pa labra s << la s obra s m a la s » es t án subraya da s en el origin a l pero con di
feren te t in ta que la…us a da e n el e s crito ,lo cua l in d ica que n o la s subrayó F r. Luis , s in o
sus jueces .
(2 ) E s ta pa la bra << opin a ble » e s tá subraya da , y a l margen d ice de letra del s ecre tario : ua dela n te en o tra corzf.ºn dize que n o cares ce de n o ta de temerida d » .
X
AUTOS DEL PRO CE SO CO N TRA PRAY LU I S DE L E O N 31
e s a s ha bl aua , y q e me p are c ia o pin a ble q .e l a s t a le s n o pre d ifi n ío
d ios q .e la s hiz ie s emo s a n te s de verq .
e n ra vo lu n ta d s e d e term in auaha c a e l la s . s in o q .
e des pue s q .e vio a b e tern o co n la s c ie n c ia q .
e l lamade vis io n q .
e la s ha z iamo s“l a s orde n o a bue n o s fin e s . y q e a n s í to
d a s nra s o bra s l a s y u n s y la s o tra s c a ya n d eba xo de l a prouide n cia
d iuin a . Ac a ba do e l a c to s e l lego a l va n co de lo s ma e s tro s vn'
pa dre
l e c torde la compa ñ ía (1) y p id ió q .e le oye s e n vn a p a l a bra y d ixo q .
º
'
s e e s pa n taua mucho q e e l pe guzma n pus ie s e n o ta de error a vn a
cos a como a que l la q e l a de z ia s .
º thom a s . y a lego vn o o do s lugare sde l refirie n do sus p a l a bra s . y e n to n ce s e l m .
º V a ñ e z d ixo . A l o m e
n o s l a s obra s s obre n a tura le s q .e ha z em o s y q e s o n e lec to s de l a pre
de s tin a cio n d io s l a s predifi n ío a n te s de q .ºvie s e q .
º era n . v re s po n d ióe l le c tor. q .
e a n s i era verda d . v d ixo yva ñe z p ues de . e s a s s e_
dís pu
t a n a . y 1' C S pon d i y o c laro e s qe n o s e dí5 put aua de e s a s pue s yo s e
ñ a le l a s obra s in diferen te s , y pu s e pore xemplo como e s tarl eua n t a
do a gora ó h a b lara gora . y co n e s to s e a ca bo . Acerca de lo qua l d igol o prim .
ºq
e lo q .e d ixe e n a que l a c to fue pun tua lm en te lo q e he d i
cho . q .e n o m e p are cia heregía lo q .
e decia e l s us te n ta n te a cerca del a predifi n ic io n s in o co s a c ierta qu a n to a lo q .
6 to c ava a l a s obra s m a
l a s y pe cca dos . y co s a opin a b le qua n to a l o q .6 to caua a l a s o bra s i n
diferen te s ,ó e n bo n d a d ó e n merito s . a un q .
e e s verd a d q .e n o e s O pi
n io n mía n y yo la e l e ) do . pero vn a c o s a e s n o te n er n y s egu irun aopin io n . o tra cos a e s t en e l la porhere tica ó n o opin a b le . L o 2 .
º digoq .
:y o me mo n i a de z íre s to n o porq .
º e l s u s ten t a n te lo vuie s e comun ica do com igo n y yo s upies e n y s o s pecha s e q .
e lo a n ia de de z ír, por
q .6 e l ve n ira de z íl lo fue cos a muy a c c ide n ta l , s in o mouime lo un o por
pare cerme q .e lo s p .
e s dom in ico s le quería oprim irpors erde la com
p a ñ ia co n tra l a qua l s e mue s tra n s iempre a pa s io n a do s y l o o tro y
prin cipa l porq .º m e p are c io gra s in ra zo n co n de n arporeregía vn a
co s a q .e l a pre s upo n e porc iert a mucho s s .
to s y o tro s mu chos ca tho l ico s s .
tºS y n o s a n c to s la a firma y defien de n (2) lo s qua le s d are porm e
moria en o tro pa pe l e l qu a l n o pre s en to a gora de la n te de V . m . porq e
n o l e e a c a ba do de e s creuir. L o 3.
º d igo q .eyo n o s e…n i a lca n co q
e l a
s obredicha s e n .
as ea error. n y e n a que l a c to s e mos tro q e lo era n y
porra zo n n y porauthorida d y s e q . e s s e n .
3
(3) como e dicho de mucho s ca tho lico s y 5 .
ºspero digo que yo e s to i pres to y a parej a do a s e
gu ire n e l lo y e n t o do e l juiz io y cen s ura des te s . º tribun a l a cuyo juiz io s iempre tun e sujecto e l m io y le te ngo a gora . D ema s de s to d igoq .ºpo co s d ia s des pue s , e n vn a c to m a yorq .
e s u s te n to vn fra ile be n itopre s ídien do le e l m .
º ro drigue z defen dío q .e co n igua l a uxilio de
( I ) D ice a l m argen ; a Con tra Miguel marca s » , que a s i s e llama ba es te lector, y por
deba jo inmed ia tamen te ; <<es cus a lefray yn _o de S ta cruz af_o
(a )'
A l margen s e lee roj o » ,
(3 ) S en ten cia
32 AUTO S'
DEL PR OCESO CONTRA FRAY LU I S D E LEÓ N
gra . ( l ) preue n ie n t e do s hombre s e l vh o s e co nuierte y e l o tro n o por
qe n o qu iere s egu ire l mouim i .º de la gra . q
e e s O pin io n d e mucho shombre s c a t
”ho lico s a n t iguo s y mo dern os Y tra t i a n dó s e de l la ,
porq .& s e de z ia e n l a e s cue la q e e l m .
ºyua ñe z de z ia q e era error
p e la g ia n o y o d ixe qe n o te n í a ra zo n de p o n e l le a que l l a n o ta , porq .
e
s .
ºa ugu s tin q .
e fue e l m a yorp ers eguidorde pe l a g io co nfe s aua q .e
d e z írlo que a que l la o p in io n d ize e s t a n a muy lejo s de l herrorde pe .
l agio . Y ley (3) e l lugard e sºaug.
t y e l m .
ºyua ñ e z m e d ixo q e l e
ve s e m a s a de l a n te y a n te s que yo ley e s e reñrío e l de m emoria l a sp a l abra s q .
º s e s egu ia n y a n s i yo n o l a s l ey , pero era n impert in e n
t es para e l ppro s ito porq .e l a s p a la bra s q e
yo ley s o n l a s s igu ie nt e s . E n e l l ibro d e prze d e s t in a t io n e s a n c torum lu ego a l prin c ipio
P eruen erun t (5) is t i fre s . n o s tri . proquibus s o l ic it a e s t p ia charita svra ,
vt cred a n t cu”. e cctía , cht i , pe c c a to prim i hom in is obn oxíum , n a s
ci ge n u s huma num n ec a b is to m a lo n i s i perjus t iciam s ecun di homin is a l iquem l iberari . perue n erun t e t . ut preue n írívo lun t a te s homínu.
( i ) Gra cia . A brevia tura que s e repite a lgun a s vece s .
( 2 ) To ca F r. Luis en es te lugarun o de lo s pun to s más d is cut ido s en la s e s cuela sca tólica s , e s pecia lmen te de s de fi n e s de l s iglo X V I . D en tro del s is tema de Mo l in a s e ex
plica fácilmen te que de do s hombre s favorecido s co n el mismo auxilio s obren a tura l , s econvierta e l un o , y e l o tro n o ; pero lo s defen s ore s de la gra cia in trín s ecam en te efica z n oe s tán co nformes en a dmit irla po s ibilida d de que d icha h ipó te s is s e rea lice . L a m ayorparte de lo s tomis t a s la n iega ; y s ólo a lgun o s , como B a n cel yMa s s oulie, s e ha n arries
ga do a defenderque , aun cua n do la efi ca cia de lo s auxilio s divin o s n o depen da de la
volun ta d huma n a ,t ien e que ven cere n cierto s ca s o s m ayores res is te n cia s que e n o tro s ,
y a s i produce en lo s últ imo s un efecto que en lo s primero s s e frus tra porla s m a la s dispo s icio n e s , porla durez a de a lm a y lo s inve tera do s hábito s pecam in o s o s que la co n tra
ria n . E s t a o pin ión , que e n tre lo s teólogo s domin ico s fué con s idera da como n oveda d
poco plaus ible , y que B il luart n o a cept a b a s in o tímida men t e y co n re s erva s ( T ra ci . de
D eo , D is Serta t . V I , art ic . V i , I X) , co n s trtuye_
un o de lo s prin cipio s de la e s cuelaagus t in ia n a , cuyo s m ás célebre s repre s en t a n te s s e ha n va lido de él para in terpre t arla spa la bra s co nm in a toria s de l Sa lva dora lo s judio s , cua n do le s dij o que lo s t irio s y s ido
n ío s s e hub iera n convert ido a n t e lo s m ilagro s que ello s co n templa ba n co n fria impa s ibí11da d . F r. Luis deLeón a precia ba es t a y o tra s cues t io n es de gra c ia co n e l m ismo cri
terio que la gen era l ida d de lo s autore s agus t in o s . Compáre s e , porej emplo ,lo que dice
más a dela n te s obre e l tex to : V ae tibi C ora z a in , e tc .,co n la explica ción que le da Bert i
de s pué s de pres en t arlo com o d ifi cul ta d de lo s mo l in is t a s : <<Resp ,hoc Medis ta rum ma
n iwen n os n ul la ra tio n e percel lere , utpo te qui ul trafa temurgra tiam que in un o rf/ica xes t , in a l tera es s e inef/íca cem ob huj us obdura tio n em et ( A ugus tin i , la t i
1mrum P a trmn n obil l i3 5im i , Q uces t io n zun de s cien t ia ,de vo lun ta te e t de providen tia
D et D i lucid a tio . P a rs l l , ca p . I V , pág.
(3) P orulei » .
(4) P a ra e l propós ito .
(5 ) Como , a caus a de la s mucha s y a n t icua da s a brevia tura s y de la supre sro n óa dición de a lgun a pa labra , au
”n que dej a n do in tegro e l s en t ido que empleó F r. Luis de
León a l e s cribires te pa s a j e de S a n A gus t in , puede s erpara un o s obs curo y para o tro s
AUTOS DEL PR OCE S O CONTRA FRAY LU I S DE L E ó N 33
de i gra c ia fa tea n t ', a tq . ut a d nul lu. opu s bon um ve l in cipien dum ve l
perñcien dum s ib i quemqua m sufficere po s s e C o n s en t ia n t , re t e n ta g.
º
is ta in quae perue n erun t p lurimum eo s a p e l agia n or. errore d is cer
nun t . E n l a s cu a les p a labra s co n fie s a s .
ºun g t . qe l o s q
e co n ceden q .6
a y gra c ia preue n ie n te ; y q e s in l a gra . n y podemo s com e n carn i p er
ficio n arl a s bue n a s obra s ,e s t a n muy lexo s d e l errorde pe l a g io to do
l o qu a l con ce de l a o pin io n que defe n día e l s u s te n ta n te — L a s pa labra s que refirio e l m .
ºyva ñ e z y s e s igue l uego en s .
0aug.
ts on e s t a s :
P ro in de s i in e is ambulen t , ore n t eum qui d a t ín te l lec tum , s i quid de
prede s t in a t io n e a tr. ( l ) s a piun t ips e il l is hoc quo qu .e reue la b it . E n l a s
qua le s d ize q .
º s i lo s q .e co n ced ía'
n l a gra . preuen ie n te e n l a m a n era di
cha , en lo qe to c a á l a pre de s tin a c ió n n o s ie n te n lo m ismo q e e l s ien te
q .e d io s s e lo reue l ará . L o qua l era impert in e n te p ara lo q e s e tra t taua
en a que l a c to , porqíº e l s u s ten ta n te s o l ame n te de z ia lo de l a ux il io preue n ie n te . Y de lo q
e to caua á l a prede s tin a cio n q e era pun to pors i ón o tra t t aua en sus co n c lu s io n e s ó s e n t ia lo m ismo q .
e s .
ºa ugu s t in , e s to
p a s o a l li y de s pue s de l a c to m e d ixo e l m .
º V a ñ e z q .8 e l que d a ba bie n
s a t is fe cho de l a m a n era com o e l s u s te n t a n te auia de c l ara do suopi
n ion . T ambie n por.
e l m ismo t iempo leye n do yo m e echaron un a cedu
l a n o s e qu ie n en qe m e pedía de c l ara s e a que l l a s pa l a bra s de Chto
V ee t ibi C oro z arm be ts a ida qu ia s i in T yro S ido n e e tc . (2) yo d ixe
lo m ismo q .e dice a ugus ti n a propo s ito de l a s m ism a s p a l a bra s en
mucho s lugare s y dixe a n s i e n e s ta s p a l a bra s n o s d a chrto . a e n te n
derq .e vn a m isma pred ica cio n y vn a m isma gra c ia preuen ien te q .
º
e n vn o'
s porsudure za y obs t in a cio n n o a prouecha ,a prouechara a
o tro s me n o s duro s s i s e l e s d iera . Y aun q .eyo n o e n tien do n y a lca n co
a uero fen d ido a l a do c trin a ca tho l ica e n n in gu n a de s ta s co s a s q .e e
re ferido ,n y j am a s my in ten c ion fue t a l en e s to n y e n n in gun a o tra
co s a ofen de l la p ero s i porc a s o co n l a c a lorde l a d is pu ta d ixe in a duertidame n te a lgun a p a la bra men o s con s idera da l a qua l yo n o s e
aue l la dicho y te n go p orc ierto q e n o l a . dixe , pero to do e l lo lo vuo
y lo o tro y a m i m ismo subje c to a l a cen s ura y corre ct ion des te S .
º
in in teligible , n os ha parecido o portun o tra n scribírlo ín tegro , y a s i lo h a cemo s : “S a nA gus tin , D e pra edes tin a tion e s a n c. , cap . I . P erven erun t autem is tifra tres n os tri , pquibus s o l l icita es t pia carita s ves tra , ut creda n t cum E ccles ia Chris ti , pecca to primihomin is obn oxium n a s cigenus huma n am ,
n ec a b is ta ma lo n is i perj us titiam s ecun di
hom in is a l iquem l iberari . P erven erun t etia m , ut pra even iri vo lun ta tes hom in mn D ei
gra tiáfa tea n tur, a tque a d nul lum opus bonum vel in cipien dum vel per/icien dm-
n s ibi
queq mm suffzcere po s s e con s en tia n t . R eten ta ergo is ta in quee perven erun t , plurimumeos á P a lagia n ormn errore dis cernun t » . (No ta del S r. Álvarez Guij a rro . )
( I ) P ora l iter.
(2 ) S a n Ma teo , c . xn , v. 2 1 . V a: tibi C ora z a i n ! V a: t ibi B eths a t da ! quia s i in
T yra , et S idon efa cta es s en t virtutes , quafa ctaz —suut in vobis , o lim in cil icio et cin ere
pcen iten t ia m egis s en t .
34 AUTOS DEL PRO CESO CONTRA FRAY LU I S DE L E ó N
tribun a l . s o lam e n te s up l ico a V . m . porj esuchto s e a s eruido de co n
s iderarl a en em is ta d gra n de q .º t ien e n co nm igo to do s lo s fra ile s do
m in ico s como e s n o torio a e s te s .
ºoffi .
º y a to do e l reyn o v a n s i m is
mo l a s mu ch a s co s a s q .e co n me n o s verda d e n qua l qu iero ca s ion q .
º
s e l es a o frec ido a n d ivulga do co n tra my do c trin a y pers on a y co s
tumbre s , com o t ambie n e s n o torio . p ara l o cu a l s e ha n a yuda do ya yuda n d e sus am igo s y va ledore s y e n e s te l ug ar s eñ a l a dam en te
de l m .
º cum e1y de lo s fra ile s de suorde n y d e l m .
ºro drigu e z los qual e s pore s te re s pe c to y p oro tro s s o n n o torio s e n emigo s m io s . y juntam en te co n e s to s e a V . m . s erúido de co n s iderarl a l arga e 5 perien
cia q .e t ie n e d e my y de m i l l a n eza y de l a verda d q .
e s iempre e tra t
t a do e l s º off.º y q e n a c í y m e e cria do en e l grem io de l a igl ia . ro
m a n a y s iempre e pro fe s a do y e n s eña do sufé co n a n im o de po n erl a
vida porcua l qu ierparte de l la , p ara q e con s idera n do V . m . e s to e s te
s .
º tribun a l m e s e a amparo y de fen s a co n tra l a en em is ta d morta l q e
m e t ien e n l a s pers on a s q .e e d icho q .
e a n pre ten dido y pre te n den con
ca l un ia s e xe cu tarsua n imo e n my porm ed io de un tribu n a l t a n yta n j u s to como es te e s y j un tame n te co n fa l s a s re la c io n e s q e e s e s
triuen a d iuers a s parte s in fama n in j us ta me n t e my pers o n a y e s ca n
ca l iz a n l o s a n imo s de lo s fi e le s , e l ca s tigo de l o cu a l p orlo q e to c a a l
d ie n púb lico e s propio de l o ffic io de V . m . e l cu a l imp loro y pido jus
y rubrica do .) fra i Lu is de L eon .
E pre s e n .da l a dha . pe t ic ion y dec lara c ion s e R .
º( l ) de j ura men to
en form a de dro . s o c argo de l cua l d ixo q e lo e n e l la co n te n ido e s l a
uerda d y lo que s e a cuerd a que p a s o . y que s d e he da d de c in qu en tae tre s a ño s po co m a s ó m .
ºS tpo . e con t a n to fue m a n d a do s a l irde l aa ud .
a An te m í .— (hay un s ign o . ) ce l e don gu'
s tin (2) sº(3) (rubrica d 0 . )
E n l a c iud a d de s a l am a n c a A tre in ta e vn o de m arco de myl equi .
ose o che n ta e d os a ño s a n te e l s .
ºrI n q .
ºrlice n .
do I n .
º de arre s e s e
pres en to e l s u s o dho . e j uro e n forma qe lo e n e s ta de c lara c ion co n
te n ydo e s l a verda d y lo q e s e a querda , e n comen do s e l e e l s e cre to e
prome t io l o a n te m i .— (hay un s ign o . ) ce le don gu s t in .
( I ) A brevia tura de(2 ) A pe s arde parecerm e ex tra ord in ario s é invero s í mile s s emej a n tes n ombre y ape
l lido ,m e he ten ido que decidirá copiarlo a s i , co nven c ido , des pués de repe t ida s com
para cio n es con lo dem ás es crit o pore s te n o tario , de que n o puede leers e de o tra m a
n era sufirm a . L o m ismo debió a co n tecerle s á lo s Sres . Sa lvá y Sáin z de B ara n da , por
que t ambién copia n de la m ism a m a n era es ta firma . (No ta del S r. Álvarez Guij a rro . )
(3) S ecretaria . U n a s veces s e t itula s ecretario y o tra s n o tario , pues parece que
suoficio s e des ign aba porun o ú o tro n ombre in dis t in tamen te . E ra a demás n o tario óes criba n o público ,
s egú n con s ta de t es t imon io s porél libra do s en el a n terior proces o .
( Idem id . )
AUTOS DEL PROCESO CON TRA FRAY LU I S DE LEÓN 35
S E G U ND A CON F ES IÓN D E F R . L U IS D E L E Ó N (1)
MU Y I L L T .E S .
0 R
E l (2) m .
º fra i L u is de L eon de l a ord é de S ºaug.
t y ca tre d a tico
d e E s criptura e n e s t a vn iuers ida d de s a la m . d igo q eyo te n go decl a
ra do de la n te de V . m . lo q .e lo s d ia s pa s a do s e n vn a c to m e n orun
p .6 de l a compa ñia dixo
'
poroc a s ion de re s po n dera vn argu.
ºa cerc a
d e la s pred ifin ícion e s de d io s y lo q e c ierto m .
º dixo con tra e l lo y l o
qe y o le re s po n dí e n favorde l s u s te n ta n te . q .
efue lo q .ep a s o e n rea
l ida d de verda d a lo qu a l m e refi ero . y d igo d e n ue n o q .e aun q .
e e s
.verd a d q .c en ton ces e n
'
d is puta dixe q .e n egarla predifi n icio n a cerc a
d e l a s obra s (3) in d ifere n te s q .e n y s onmeritoria s n y dem eri toria s n o
era eregía n y errore n l a fe e n l a m a n era q ey a t en go de c lara do ,
yaun q .
e e s verda d q .e l a dicha s e n .
an o e s Opin io n mia n y n un c a l a tuue
porverd a dera a n te s e leydo lo co n trario , como t ambié ten go dicho :
p ero en tra n do m a s e n e l lo m e p are ce q e l a d icha s en te n c ia n o c arece de a lgun a n o ta de tem erida d (4) pors erd iffere n te de l a ordin ariam a n era de h ab larde l o s e s co l á s t ico s y porl a (5) a parie n c ia de n oued a d q .
e tra e co n s igo . y pare cem e q .e (6) n o e s co nuin ie n te p ara q .
: s e
tra t te de l l a en d is pu ta pub lic a a n s i porlo d icho ,como porq .
e e s de lic a da y diñcu1to s a (7) p ara d a l la a e n ten der
,y a n s í á l o s oy en te s por
n o e n te n de l l a bien le s pue de s ero c a s io n de q e co n c iba n a lgun error.
P ortodo lo qua l d igo q .e aun q .
eyo e n e l d icho a c to n o l a propu s e ,
n y
l a l eua n te , n y pre s idí a e l la ,n y l a defen d i s in o en qu a n to l a co n de
n aua n poreregía y en l a form a y m a n era q e ten go de c l ara d a,como
e s n o torio , y aun q .e n o e s s en .
a r_
1y Opin io n m ia n y n un ca l o fue s in o
lo co n trario ,n o obs ta n te e s to digo . q
e s i pora uere n e l d icho a c toampara do a l q
e l a de z ia e n l a form a y m a n era q e te n go d icha o fen die n a lgun a m a n era q .
e a my m e pe s a de l lo y e s toy pre s to a h az erlo
qe e s te tribun a l m e m a n dare . (firm a d o y rubrica do .) fra i L u is
d e L eo n .
(1) Es t e epígrafe co n s t a en e l O rigin a l en n o ta que pus o de su letra e l s ecretario á
la cabe z a del folio , en suex tremo izquierdo , en e s ta form a : zºconj is ion defra i luis »
(2 ) C omo queda dicho , todo e s te e s crit o es de letra de F r. Luís de León .
(3 ) A co n tinuación s e leen te s t a da s e s ta s pa la bra s << l ibres qe. » L a te s ta dura e s , in
dudablem en te , de F r. Luis , pues e s tá hech a con la m isma tin t a , y a demás a s i lo in dicae l s en t ido de l pa s a j e .
(4) E s ta pa la bra es tá subraya da s in duda porel n o tario de orden de lo s juece s , ya co ta do a l margen to do lo que res ta del e s crito , de s de la cruz a la firm a .
(5) Ta cha do como lo a n terior<<n oueda d q .
º
(6 ) Igua lm en te t a cha do <<por» y enmen da do
(7) Idem id .
36 AUTOS D E L PROCESO CON TRA FRAY LU I S D E LEÓN
D E CLA R A C I O N E S D E L O S T E S T I G O S
PR IMER TEST I G O , F RAY PEDRO DE ARAGON
E n (2) l a c iud a d de s a l am a n ca A tre ce d .a s de l me s d e m arco d e
m il l e qu i .o s e o chen ta e d o s a ño s e s ta n do e l s .
ºrº I n q .ºr l ice n . do de j n .
º
arre s s e e n l a a ud i .a d e l a t arde p are s cio s in s erl lam a do e juro e n for
m a e prome t io de de z írverda d— E l p .e mro fra i p ºde ara go n ; ca the
dra t ico de s co to (3) de theulugía e n e s t a un ibers ída d de l a horde n de
s a n to a gu s t ín v de he da d de trey n ta e s e is a ño s po co m a s ó m en o s e
d ixo qe e l bien e a de z írpor de s c argo de suco n c ien c ia que pore l
m e s de he n .
ºproximo p a s a do
'
pre s id ie n do a un a c to de theulugiae l mro cum e l e l qua l sus ten taua vn p a dre d e l a co n pa ñ ia de ie s u s
q .e des pue s l e d ixero n q
e s e l lamava pruden cio e l qu a l en e l dis
curs o de l a d is pu ta añ r¡n o q .e iesuxpo n o auia m eres cid o p or s u
muerte en qua n to ten ia precepto d e e l l a porque es te l e n eces i taua a
obra rs in l iuerta d s in o q .º m eres cio p or l a l iuert a d q .
e tubo en e l
exercicio y porl a y n ten s ion d el a cto que t a n bi en hera l ibre E argu
(1) E s te te s t igo fué compa ñero de hábito , d is cípulo y a dm ira dorfervoros o de FrayL uis de Leó n . N o ha n de co n s iderars e , pue s , sus a cus a cio n e s como n a cida s del o d ioó la a n t ipa t ía pers on a l á suMa e s tro , fuera de que toda s ella s va n dirigida s en primert érm in o co n tra e l sus ten ta n te de l a Compa ñ ia . Verda d e s que F r. Luis recus ó a FrayPedro de A ragón , ca lifi cán do le de en emigo suyo , co nforme s e verá más a dela n te ; perola s defen s a s pre s en t a da s porel in s ign e agus t in o en sus do s proces o s dej a n comprenderque e l infortun io y la s pers ecucion es le habia n hecho harto sus pica z y recelo s o . D o s
a ño s des pués de pre s ta da la declara ción que_co n s t a en es to s auto s , publicó e l P . A ra
gó n el tomo I de sus C omen tarios á la Suma de Sa n to Tom ás , a dvirt ien do en e l prólogoque e s ta ba n toma do s en gra n parte de la s explica cio n es de F r. jua n de Guevara y FrayLuis de León , ¿1 quien es todos a dm ira n— dice—comoMa es tros de E spa ña , y y a com o
d is cípulo amo y ven era . A ña de inm edia tamen te o tro s elogio s en carecidís imo s , y l lega aafirmar con h iperbólico en tus ia smo que la s obra s de a quello s do s e s clarecido s varo n e sera n ten ida s porco s a de m ilagro , n o s ólo en Es pa ña , s in o en ca s i to da Europa y
'
que
s i la Teo logia perecies e , podria en con trars e en el cerebro de es tos P a dres y n a cer de él
nueva men te . ( N amque doctrin a eorurn ta n t a em in et dign it a te e t exce len t ia , ut putaverím
s empers i Sa cra T heo logia perire t om n in o ,in horum P a trum cerebro re s erva t am n ova
n de n a t ivita te eden dam e s s e F r. P etri de A ragon , Ordin is E rem ita rmn S a n cti A ugust in i
,A rtium et S a era e T heo logia e Magis tri et in clarís s ima S a lm a n t icen s i A ca dem ia
publ ici profes s oris , in S ecun dam S ecn n da e D ivi Thoma e D octoris A ngelici commea
ta riorum Thom a s prima s .— S a lma n t icee , E l d it irambo n o s erá de muy buen
gus to , pero e s s in duda afectuo s o y s in cero .
(2 ) A la ca be za de e s te fo lio s e lee : S a ca do de l libro 7 . de S a l .
ºa (S a lam a n ca )rifo lio 2 0 9 . Y pordeb a j o de es to : uq .
£ (co n tra ) E l ¡nrofra i luis de L eon » . Y luego ,
a l m arge n d ice : << i . t .º ( 1 .
ºf tes t igo ) e lM.Ofray Pedro de A ragon , A gus tin a » .
(3) ¡ D e E s co to . »
38 AUTOS D E L PR OCESO CONTRA FRAY LU I S D E LEÓN
c a s a q .e b en ian de c ierto a c to que a n ia ten ido e n la s e s cue la s un pa
dre de l a compa ñ ia y q .e be n ia n muy e s c a n d a l iza dos , de c iert a doc
trin a e l p a drefra i luis de l eon a l l i auia sus ten ta do y porña d o
cerca d el m erito de xpo . y que lo q .º en ten d io en pa rt icul a rd e el l os ,
en l a con s equen cia d e cierto a rgum en to,apret a d o con el dho .fray
luis d e l eon ,d ixo que in a l iquo uon o op ere ,
inuem'
a turprior, n o
lun ta s hom in is qua n bo lun t a s dei , de lo qu a l dixero n que porlo m e
n o s la ten í a n pordo trin a temeraria , y aun s e a treueria n a a firm arla
porherro n e a . y que a db irtie n do le e l pa dre fra i dom in go ba nez a l dhofra i lu is de leo n q .
e m ira s e a que l l a do c trin a q .º hera pe l a xia n a e l dho
fra i lu is de le o n co n yn dign a cio n l e a n ia rre s po n dido e s a o tra , q .e era
l a co n traria , e s luthera n a . y qe de 5pue s a cá. a o ido de z íra l pa dre
fra i a n dre s de s o l a n a e s tud ia n te e n e l dho mo n es terio , que a b ia oydo
de z írá fra i b a l ta s arde rre in o s o , e l qua l s irue a l dho fra i luis de leo nen suc e ld a q .
e arguy en do l e e n suce ld a a lgun o s e s tudia n te s a l dho
fra i lu is de le on y d iñcul ta n do l a dha do c trin a que le a n iamo ido b in ieron a e s pe c ific are n vn a con s equen c ia q .
e s e s iguiria de a que l la doctrin a que pred es ti n a cio d ei n o n es t a b e t ern o y que e l dho fra i luis d eleo n s e de c laró s o l ta n do e s t a con s equen c ia dis tin gu ie n do q .
e a un o s
preciui t y a otros pred is t in aui t y co n o tro s s e ubo m ere n ega t iue e s
p era n do a pred e s t in a l los de lo s a c to s buen o s part iculare s .
Iten d ixo q .e a e n ten d ido de 5pue s a cá de l o s dho s pa dre s mro s fra i
Jn .
ºd e guevara y fra i pedro d e ara go n que e l dho fra i lu is a co n s ul t ado con e l lo s mu cha s ue z e s l a dha do trin a y q e de l o s argumen to s y
p la t ic a s q .
8 co n e l a cerca de l lo a n ten ido a n en t en d ido de e l q .e a pre
ten dido persua die l lo s a que l a dha do c trin a n o e s t a n pe l igro s a comol a h a ze n a vn que n o ta n bue n a como l a co n traria ó q .
e s e persua die
s en q .c l a db a do c trin a e l n o l a auia te n ido a s ert ivem erz te s in o d ispu
t a i iue a yud a n do a l s u s te n ta n te .
Iten dixo q .
e s a ue que e l dho fra i l uis de leo n ha ido a l dho fra i
Jn .
º de gueuara a lgun a'
n e z a tra t ar l o m is mo de arrib a , y q .ep or
q .c l e ha l lo a supare s cere n lo co n trario de lo que e l pre te n d ia q .
º
hera persua dil le lo que arriua t ie n e dho e s te t .
º,e l d icho fra i l u is de
leon ha te n ido y t ien e quexa de l dho fra i Jua n de gueuara y que en
p articu lars a ue q .e le pre te n dío dis ua d irque e l n o auia dho aque l la
p art icul arin a l iquo bon o opere ,inuen ieba turpriorbo lun ta s orum i
n is (1) quam d ei , y e l dho fra i Jn º de gueuara l e R e s pon dio que e l
a que l lo a n ia p ercib ido y n o podria co n form ars e e n o tra co s a con su
con cien cia y q .e e s ta e s l a uerda d e lo q .
e s a u e s o c argo de suj uramen to ,
e l o firmo . E n com en do s e le e l s e cre to e prom e t io lo . fra i m ar
t in de C o s coj a le s p a s o a n te m i ce le do n gus tin sº
. (hay un s ign o .) s a
c a do de l libro 7 de s a l . ca a fo l io 213 y con proua do pormi ( ¡irrn a do yrubrica do) ce ledo n gus t in .
( I ) P or
AUTOS DEL PRO CESO CONTRA FRAY L U i S DE LEÓN 39
T ERCER TE S T I GO ,F R . ANDR E S DE SOLANA (1)
E n la c iuda d de S a la m a n ca A d ie z y s ie te dia s de l m es de m arco
de m il e qui .
ºS e o che n ta e do s a ños e s ta n do e l s .ºrl ice n c ia . do J n .
º de
arre s e e n l a a u di. a de l a t arde p are s cio s in s er l l am a do e j uro e n
form a e prome t io de de z írverda d fra i a n dre s de s o l a n a , pro fe s s o dem is a de l a horde n de s a n to a gus t ín y R e s iden te e n e l m s .
º(2) de s a n
agus t in de s t a ciuda d ,l a he da d de vey n te e s e is a ño s q .
º a n d a en e l lo sy e n c ierta de c l ara c ión q .
e hizo de c laro e n e l la vn c a pitulo qr.a (3)
fra i l uis de le o n de l t e n ors igu i . t a
I te n d ixo q .e lo s d ia s pa s a do s e n vn a c to m en orq .
c s e tuvo e n l a s
e s cue la s , p are s cia q .e fra y lu is de leo n defe n día que A lgun o s a c to s
ha z ia n lo s hombre s , q .6porha z erl o s e l lo s l o s be n ia a co n o s cerd ios y
des pue s a o ido de z írque e l dho m a e s tro fra i l uis de le o n a dho q .º n o
tubo a que l l a opin io n ,a s ertiuem en te s in o pornia de d is pu ta y que e s t a
e s l a uerd a d s o cargo'
de suj ura me n to .
I te n d ixo , que a bra c in co d ia s po co m a s 6 m .osque e s t a n do e s te en
l a s e s cue la s , en vn ge n era l d e a que l lo s tra ta n do con fra i ba l ta s ard erre in o s o , e l uego dixo , que e l dho fra i b a l ta s ar e s ta n a ha b l a n do co n
vn fra ile s e l lam a fra i a n dre s dia z,de l a dha horden
, con p a che co ,
e s tud ia n te theo logo . A lo s cua le s le pare sce q .e e s taua dec lara n do
l a Opin ion de l dho m a e s tro fra y luy s de leo n porque s compa ñero s uyode ce lda y le pares ce s e la de cl araua de s t a m a n era , que a bie n do bis
to d io s tod a l a m a s s a de l ge n ero hum a n o corro n pida a n ia a parta dode e l la a u n o s y n hoiz orern y a o tro s en cbn tum e l ia rrz y que con o tro s
s e a uya a b ido m ere n ega t iue . y e s te t .
ºen tie n de que e l mro fra i luis
de leon n o t ien e e s t a opin io n porque a bie n do le hecha do e s t a ma ñan a cierto s e s tudia n te s vn a cedul a pregun ta n do le S i hera opin ion de
s a n agus t in que dio s s e vb ie s e a n ido e n l a predes t in a c i0n en l a ma n era dha . E l avia Re s pon d ido q .
e -
n un ca s a n agus t in a n ia ten ido Aquel lo s in o que po s t p eca turn a d ce a n ia e s coj ido D io s a vn o s y a o tros dexa do l e s a n s y y que e s ta es l a uerd a d s o cargo de suj uramen to (4)E n comen dos e le e l s e cre to e prome t io lo , e le ido d ixo q .
6 e s t a bien e s
crip to e firmo lo .— fra i a n dre s de s o la n a . a n te m i ce le do n gus tin
( I ) A la ca beza del folio s e lee : uS a ca do de l l ibro 7 de s a lam .ºú A lfo lio —Y
en el m argen dice : C on .“fra i luis a iij t . 0 afra i A n dres de s o la n a A gus tin o » .
(2 ) aMan a s terio . »
(3) P orecon tra » .
(4) P orte s t imon io de person a b ien informa da , s e vis lumbra a qui que F r. Luis de
León en ten día , com o la gen era lida d de lo s teólogo s de su Orden , la do ctrin a de S a nA gus tin s obre la s diferen cia s e n tre el es ta do de n a tura lez a in o cen te y e l de n a tura lez aca ída . A s i lo demue s tra co n toda clarida d el tra tado D e P ra edes tin a tion e, de que ya he
hecho men c¡o n repe t ida s veces .
40 AUTOS DEL PRO CESO CON TRA FR . LU I S DE L E O N
n o t .
º de l s e cre to .— (Hay un s ign o) s a c a do de l l ibro 7 de s a l . ca á fo
l io 216 y co n proua do con e l porm i ce ledo n gu s tin s .
º(firm a do y ru
brica do ) .
CUARTO TE ST I GO , F R . F RANC I S CO ZUMEL
E n (1) l a c iud a d de S a lam a n c a A d ie z y s ie te d ia s de l me s de
m arco de mi l e qu i .t o s e o che n t a e d o s a ño s e s t a n do e l S .
or l n q .ºr l i
ce n . do J nº de arre s e e n l a a ud i . a de l a m a ña n a pare s cio s in s erl la
m a do e j uro e n form a e prome t io de d e c irverda dFra i fra n .
co cume l mro e n s a n ta theulugia y ca tred a t ico de propied a d d efhilo s ofhia mora l de l a horden de nra s eñora de l a mrd e n e s ta
c iuda d de s a lam a n ca v de hed a d de quare n t a e vn a ño s po c o másm .
o s tpo .
E d ixo que e l b ie n e a de z írpord es cargo de suco n cien cia que e l d iade s a n s eb a s tia n proximo pa s a do q .
e fue a veyn te vn o de hen ero pre
s idien do e s te tºA un a c to m en ore n l a s e s cue la s vn a tarde q e lo sus
te n t a n a vn p a dre de l a compa ñ ia que cree s e l lam a mo n tema yorR e s
po n dien do a lo s argum e n to s d io l a do trin a de c in co propo s ic io n e s quea p s eu . do (2) e n vn pa pe l ñrm a do de sun ombre , y l a s a firmo co n muchoa trebimien t o s in embargo de q e s e l a s con tra dixo e s te tºvo tro s m a es
tro s que e s taua n pre s .t e s d iz ie n do le q e n o d ixe s e lo que de z ia porq .
º
a que l la s propo s ic ion e s hera n t em eraria s y a n te s de l dho a c to auien do
hido e l dho mon tem a yora comun icarco n e s te s obre e l la s le arguyóe s te t .
º,e Res po n d ie n do e l l o que l a qu arta pro po s icio n d ize le d ixo
e s te t .
ºq
e n o s e po d ia de fe n dera que l la propo s icion porque xpo . avn
que s e a e n e l s en t ido con pue s to y in s ta n te e l pre cepto que t e n ía de l
p a dre de morirporlo s hombre s hera l ibre e l ibreme n te moria y exerc itaua Aque l l a obra n o s o lam en te e n e l modo de quererla s in o t a n
b ien , qu a n t o , A l a s u s t a n cia de e l lo . Y e l mr.
º fra i lu is de leon P rocuro de fen derA l s u s ten ta n t e da n do le a lgun a s a lida avn q .
c n o d efendía l a s dha s propo s icion e s avn que s uerd a d e l e pare s ce a e s te L º que
e l dho fra i lu is de leon dixo l a s egun da pro po s icío n de l a s c in co ,y para
cert ificars e de s to y l a s dema s propo s ic io n es l uego q .e fue A c a s a (3) a
fra i m a t ia s de Cue l l ary fra i m e lchorR o .s (4) y a fra igra (5) Enrique z
y fra i y ero n imo gomez pa (s ic) cert ific ars e de s t a pr0 po s icio n s egun das i l a a n ia dho e l dho fra i l uis y l e d ixero n q e l e s pare s c ia q .
º a que l l al a a n ia dho e l dho fra i lu is .
—y le d ixeron a e s te t .
ºq
e e l que primero
(x) D ice a l m argen : << Con .dfra i luis » << iiij t .
º tien e o tro d icho a dela n ten . << F ray
fra n .cºcumel de la orden de la mrd . »
(2 ) e P res en ta do . »
(3) Fa lta a qui la pa la bra pregun tó uo tra equiva len te .
(4) ¡ Fray Me lchorRodriguez .»
(5 ) ( F ray G a briel E nriquez . »
AUTOS DEL PROCES O CONTRA FRAY LU I S DE LEÓN 41
a n ia a pun ta do y da do prin c ipio a parte d e l a s primera s tre s propo s i
cion e s auia s e ido e l dho mr.
º fra i l uis de leo n e n sus e s crip to s y co n
e s ta o c a s ion e s te t .
ºp ara s a n e ars e de lo q e hera bus có lo s dho s e s
crip to s y e n e l lo s pon e vn a s e s t a con c lus io n e n l a m a teria de prede s
t in a cion ,e n l a prim .
a
pt e
. E n l a quis t io n 23 e n e l art iculo 5 y en l a
con proua cio n de l a dha co n c lu s ion ,y sue s pl ica cio n po n e e n tre o tra s
co s a s , l a do trin a de o cho propo s ic io n e s q e e n e l dho pa pe l q .ep s en
to (1) e s ta n e s crip t a s avn que e n los e s crip to s d e l dho fra i l uis n o e s
t a n e s cripta s pore s ta horden (2) y porque a e s te t .
on o l e p are s cie
ro n bie n d a n o t ic ia de l la s avn qve e s uerd a d q .6 a l fin de l a e s pl ica cio n
p on e vn a propo s icio n q e e s l a hul t im a e s ept ima e n horde n e n que
dize q .º l a uerd a dera s en ten c ia e s q .
e n o a i c a u s a de l a pre de s t in acion . Y que s ta es l a uerda d e lo que s a ue s o c argo de suj urame n to e
qe n o l o d ize poro d io e n come n do s e le e l s e cre to
'
e prom e tio lo . Efirm o lo . fra i fra n .
co cum e l . (Hay un s ign o .) S a c a do de l l ibro 7 de s a l . ca afo lio 214
_
vcomprouado co n e l porm i (ñ rm a do y rubrica d o) ce ledo ngu s t in s .
º
P R OPOSIC IONE S (3)
SA CADAS DE U N A LE CTURA DE P RAY LU I S DE L E O N Y PRE SENTADASE N E S TE PROCESO P OR FRAY FR A NC I S CO ZUMEL (4)
co n clus io .— I l la s en ten t ia quae p o n it c a u s a m praede s t in a t ion is
in bon o usul iberi arb i triigra t iam co n comita n te , id e s t , in obedie n t ia
e t n onre pugn a n t ia l iberi arbitrii C um excit a ture t vo ca tura gra t iaD e i , haec in quam s e n ten t ia re c te in te l l ec ta n o n e s t omn in o improbab i l is , quod d ic tum vo lumh s e cles ia s t ic ze ce n surze subjectum
E n e l d is curs o de l a prob a ció n , argum en tos y s o lucio n e s toc a n te sa l a de fe n s a que é l h a ce p ara e s t a s e x t a co n c lus ió n dic ien do n o s er
improba b le ,tra e mucha s co s a s , y e n tre e l la s pon e l a s propo s icion e s
s iguien t e s :P rim a propos it io .
—Hoc ips um quo d es t n o n repugn are n e que res is tere gra t iae excita n ti
,e t a djuva n t i a d e l l icien d a s bo n a s vo lun ta te s
e t O pera t ion e s bon a s , es t a s o lo l ibero a rbitrio
( I ) P or
(2 ) D ice a l margen : ues ta n A dela n te la s propos icion es des ta aj a » .
(3) E s t a s propo s icion es n o s e publicaro n en la R evis ta H ispa n o - A merica n a .
(4) L a letra de es t a copia e s dis t in t a de la de Zum el ; pero es tá porsupropia ma n oñrma da , y t ambién a l parecer, a n o t a da .
(5) En tre renglon e s y de le tra de Zumel , dice en es te lugar: es ta co n clus i on con
la s demás s iguien tes es tán en la Ma teria de predes t in a tion e que leyófr. L uis de león en
s a lam . a » .
(6) E n n o t a m argin a l, que parece es crita porel m ismo Zumel , s e expres a y ca lifi ca
42 AUTOS DEL PROCESO CONTRA FRAY LU I S DE LEÓN
prop os i t io .— C ertum e s t quo d D eu s a b ae tern o n on d ecrevit
jus t ificare n is i quo s gra t iae ius t ifica n t ivideba t n on re pugn a turo s , quaprop terproba bile e s t , quo d D eu s qu ia vid it quo s dam n o n repugn a turo s s n ae gra t iee , qua un ivers o s hom in e s vo ca turus era t a d jus t it iam e t
gloriam , idcirco decrevit il l is gloria m co nferre .
3 .a propo s it io .
—Q uaeda m re s d icun tur effe ctus praede s tin a t io n is ,n on qu ia fin n t in n ob is s e cun dum s ub s ta n t iam ex ips a praede s tin a t io
n e, s ed qu ia cum in n obis a l ioqui exis tere n t , pro pterpraede s tin a t io
n em ord in a t ae s un t , ut e s s e n t m ed ia a d gloriam co n s eque n d am ,e t ta
le s re s s un t effectus praede s t in a t io n is n o n s e cun dum s ub s t a n tiam,s ed
s e cun dum ord in em ,it a que hujus mo d i re s D eus perpra2de s tin a t io
n em n ori s im pl iciters ta tuit eñi cere , s ed cum praevidis s e t in n ob is tu
tura s e s s e il l a s re s , perpraed e s tin a t io n em re tul it , e t ord in avit il la s a dgloriam ,
fe t hujus mod i effe c tus n ihil prohibe t , ut po s s in t e s s e ra tio
praede s t in a t io n is ,s e cun dum e s s e e t s ubs ta n t ia m s ua m ,
qu am haben t
n o n ex praede s t in a t io n e .
4.a propos it io .
— D eu s , praevis a n o n repugn a n t ia l iberi arbitrii , m o
tus es t a d ho c ,
'
ut ho s hom in e s po tin s qu a m il lo s s a lvare ve l le t , e t cumho s vo luis s e t , il l am n on re pugn a n t iam praevis s am ord in a vit a d s a l ut em il lorum , id e s t ,
vo luit , ut e s s e t il lis m ed ium a d s a lutem co n s e
quen d am e t s ic ill a n o n repugn a n t ia utrumque e s t , s c ilice t e t ra t io
praede s t in a t ion is , qu ia ex il la praevis s a D eus ho s po t in s qua il lo s e l le
git , e t e s t effe ctus praedes t in a t ion is s e cun dum ord in em (ej us ? ) qui
e am dem ord in avit in e l ec torum s a lut em ( l ).
propos i t i o .— A d ge n era lem vo lun ta tem qua D eu s s ta tuit vo c a
re omn e s , e t suppedit are a ux ilia sufficien t ia , qu ae vo lu n ta s n e que es t
prac des t iña t io n equ e p ars il l in s ,s ed pracsupon itura d praede s t in a tio
n em e oquod il la vo l un t a s ge n era l is a d omn es pert in e t , a d ha n c inqu am v
'
o lun t a tem s equiturin D eo praevis io ,quo d a l iqui n o n s un t re
pugn a turi is t i vo ca t ion i , a d qu am praevis s io n em s equ iturvo lun ta sa l ia m a g i s p art icul aris , qua vul t ho s ta l iterpraevis s o s vo c are in part icul ari , e t jus t ificare , e t glorific are ,
quod es t praede s t in a t io , e t ita i l lan on repugn a n iia praevis a e s t ra t io ,
n o n quidem vo ca tio n is gen era l it ersumpt ae ut proced it a b i l la ge n era l i vo l un ta te ,
s ed vo ca t ion is qua
proprie vo ca n turpree de s t in a t i .
6 .a prop os i ti o .
— R eproba t io puerorum po tes t reduci a d il l am re
pugn a n t iam gra tiae , n am s icut in Ad am omn e s pe ccaverun t ex quoom n e s n a s cun turcum pe c c a to orig in a l i , it a e t iam in il lo mo t ibus d i
vin z a gra t iae n on ob tem peraverun t , s ed repugn averun t . S i d ica t a l i
el co n ten ido de la propo s ición en e s tos t érm in o s : << dicit quod n on re]>ugn a n tia es t a s o lo
l ibero a rbitrio . E t quod ob is ta m decrevit gloriam conferre . Hoc ma le aud it » .
( 1) A l m argen ,y como la n o ta a n terior, también de letra que parece de Zumel , dice
a s i : <<d ixit quod n on repugn a n tia es t a s o lo l ibero arbitrio , et modo a it quad is ta es t ra
tio pra edes tin a tion is , et ra tio qua re magis hos qua m ¿l los elegit » .
AUTOS DEL PR O CE SO CONTRA FR . LU I S DE L E O N 43
quis : ergo is to mo do om n e s s un t reproba n di , qu ia is to mo do omn e sin Ad am repugn averun t gra t iae D e i ; s ed re s po n de tur: hoc es s e peen
liare in parvul is , quo d n o n s o lum prmvidit il lo s in Adam repugn a turo s s n ae gra tím s icut e t a l io s om n e s hom in e s j s ed e t iam praevidít in
eo m a n suro s to to t empore vitae suae , n am a l io s hom in e s praevidit a da dul t am aeta tem p erve n turo s ,
in qua a D e o m is ericord itervo ca t i ,qu idam n o n repugn a turi e s s en t , qu idam a u tem iterum repugn a turi ,it a que omn e s reprobo s idc irco reprobavit D eus , qu ia praevidit repugn a turo s s u ze gra tiae u s qu e a d exitum vitae s n ae , a l io s qu idem gra t iaequ am a cceperun t in Ad a m repugn a turo s ,
a l io s vero re pugn a turo s e ti l li gra t iae e t a l iis cum p erve n is s e n t a d mt a tem a dul tam . S ed d ice t
a dhuc a l iquis : curigiturD eu s n o n fec it,ut il li p arvul i p erve n iren t
a d a dul t am ae ta tem —ut aequa l i ra t io n e e t co n dit io n e e s s e n t cum coe
teris hom in ibus ; a d hoc re s pon de tur: quo d D eus in hoc s icut in a l iis
rebu s,qua s jus t is s im é e t s a pie n tis s imé: a dm in is tra t , n o luit perturb a
re ord in em caus ar.um n e que il l arum effe c tus'
impedire , qu ia e s s e t
avertere suavem d is po s itio n em un ivers i , quo d tam e h e s s e t fa cie ndum il l i , s i ve l le t imped ire ca u s a s Sive n a tura le s Sive vo l un taria s , ex
qu ibu s in i l l is pueris s e cu ta e s t mors praem a tura .
7 .a propos i t io .
— D ivu s P a ulu s a d R om . 9 . cum n ega t e l ectio n em
e s s e ex operibus , n o n do ce t quo d n u l lo m o do es t ex a l io a s s e n su,aut
n on re pugn a n tia a n im i n o s tri a d gra t iam ,n a m n om in e o perum n o n
com prehe n d it hujusm od i n o n repugn a n tiam .
8.a propos it io .
— D eus re ips a vo carit , e t e l legit praed e s t in are e o s ,quo s praevidit n on repugn a turo s . (firm a d o ) F r. Fra n c is co cume l .
E s t a s pro po s it io n e s e s t a n e s crit a s e n l a Ma t .
a de pree de s t in a t io n e
de fr. lu is de leo n e n l a l .
a
p .e que s t . 23 . art . leye n do en l a e s cue la
de s a lam .ea y de s pué s de a uerd a do l a do trin a s u s o dha . po n e l a s ep
t ima con c lu s io n en que d ice : V era s en ten t ia es t quod n o n d a lurcau
s a preed es ti n a tio n is . (ñ rm a do) F r. Fra n c is co cum e l
( I ) Para compren derel s en t ido en que F r. Luis de León explicó más b ien que defen d10 la doctrin a que le a tribuye Zume l , ba s t a co n sult arla lectura D e pra edes tin a tio
n e , publica da últ im amen te en e l tomo vude la s obra s la t in a s de l gra n poe t a . D e dichalectura desglo s ó e l te s t igo e l articulo v, pre s en t a n do co pia de él a lo s in quis idore s y en tres aca n do la s afirma cio n e s que le parecia n dign a s de ce n sura . Y a dij e en la in troduccióná es te proces o que F r. Luis llevaba e l re s pe to á la s opin io n e s aj en a s s iempre que n o
fue s en co n traria s a un a verda d dogm át ica , ha s ta el ex tremo de pa trocin arla s hipo tét i
camen te , a s i de pa la bra como pores crito , aun que expre s a n do des pués suverdadero s en
tira cerca del pun to dis cut ido . A s i lo pra c t icó en la a ca lora da dis puta á que diero n ori
gen la s propo s icio n e s sus ten t a da s pore l P . Mo n t em ayor; y de un a m a n era a n áloga ,a l tra t arde s i la predes t in a ción á la G loria a n tecede 6 s igue a la previs ión de lo s merito s de lo s elegido s , ha bia expues to co n amplitud en sucátedra lo s fun damen to s e n ques e apoya e l parecerde Enrique de Ga n te , s eguido de spués porla e s cuela mo lin is ta , pero
s en t a n do inmedia t amen te , com o co nfi e s a e l m ismo Zumel , la te s is de que porparte de l
hombre n o s e da caus a de la predes tin a ció n .
44 AUTOS DEL P R OCE SO CONTRA FRAY LU I S DE LE O N
SEGUNDA DECLARAC I O N DE F R . F RANC I SC O ZUMEL
E n (1) l a c iuda d de S a l . ca a veyn te e qua tro d ia s d e l m es de m arcode m il e qu i .
o s e o che n ta e do s a ño s e s ta n do e l s eñorI n q .orl icen . do Jua n
de arre s e e n l a a ud ie n c ia de l a m a ña n a pare s cio s in s er l lam a do e
j uró e n form a e prome t ió de d e z írE l mro . fra i fra n .
cº de cum e l ca treda t ico de prop ie d a d de ph ilos oph ia m ora l e n e s ta vn íbers id a d e de hed a d de quare n t a e un a ños ,e d ixo q e e l b ie n e a d e z írpord es c argo de suc on cie n c ia que e n d ie zy s ie te d ia s de s te pre s en t e m e s en o tra tes t ificacion que e n e s te s a n
to O ff.º h izo_pre s e n to vn m em oria l de u n a s pro po s ic ion e s que e l
mro . fra i l u is de l eo n a n ia le ido e n e s ta uhiuers ida d que l a s a n ia s a
c a do de vn qu a dern o de l a le tura de l dho fra i l u is e l qua l a gora p s e nt a ua (2) que e s ta e s crip to en do ze foj a s de qu arto d e p l iego d em a s de loqua l m a n ifies t a que vn fra ile a gus t in o cuyo n ombre n o s aue d io o tro
qua dern o a fra i m e l chorR S fra ile de l a mrd d ic ie n do q e era tre s la
do de l orig in a l de fra y luis y sum ism a le tura , y que e n e l a y mu
da d a s a lgun a s co s a s de lo q .6 leyo e n l a ca tred a como pa re s ce del
primero qua dern o q .epre s e n ta E porque l o q e e l p s e n ta (3) e s tres
la do de o tro q ua dern o que e s criuio fra i s eb a s tia n be l tra n , que n o s e
s a ue do n de e s tá,y que e s to s e po d ia A b eriguar y co tej arco n e l
prime .
º de o tro s que le oyero n A lo que en t ie n de e s te t .
º y e s ta n en
e s ta vn iuers id a d , que s o n d o n pº de tobar (4) h ijo de l do c tortob ary
fula n o b a u t is t a , c ligo . (5) b e de l que fué d e lo s teo logo s , y e s pin os a
cl igo q .e b iue a l a s e s pa lda s de s a n a gu s tin , y toriuio pere z cl igo . h ij o
de Jn .
º c a s a do l ibrero .
I tem d ixo q .e dem a s de l a s propo s ic ion e s q .
e t ie n e a dbert id a s en
e l dho qu a dern o a y o tra pro po s icion que e s qe Kpo . nro . Snor(6) e n
sumuerte fué d is t ituydo de todo a uxilio y prouo ca do a pe c arcon
gra n des o c a s ion e s ,y e n de z írque fue prouo ca do a pe car s ien do
Xpo . yn peca ble , l a qua l e s m a l s o n a n te y en a lgun a m a n era b l a s fem a
y que e s to e s lo qe s ien te SO c argo de sujura m .
t o E que n o lo d ize poro dio . E n com e n do s e le e l s e cre to e prome t io lo fra i fr.
co cume l a n t e mi
( 1) S e lee a la ca beza de e s ta hoj a : << s a ca do del l ibro s iete de S a la m .ca afa l io
Y a l margen , más a ba j o : << C on .afra i luis » . << E l de a tra s 2 .
º dho . »
(2 ) P or
(3) P or
(4) D . P edro de T obar
(5) Es ta e s s in duda a brevia tura de y a s i en la s do s veces que s e repite
in med ia tamen te a l citarlo s o tro s tes t igo s .
(6 ) Q uiere decir<<Cris to Nues tro S eñor» .
46 AUTOS DEL PR O CESO CONTR A FRAY LU I S DE L E O N
a e s t a ce n s ura s e . a l teraro n e l p .
(3 s u s te n t a n te y e l m .
ºfr. l uis deleo n y e l un o de l los (pare s ceme fue e l mro . ) d ixo que d a rcaus a de l apred es t i n a cion n o es P el agia n o s i n o proba bl e y que ha s ta s a n t A u
gus tin t odos l o ten ia n .
E s ta s co s a s de d arc a us a de l a prede s tin a c ión exp a rte n ra . y part icul arme n te e l bue n us o de la gra . ó l ibre a lbedrío ,
y l a in cert idumbre de l a d iu .
a
pre de s t in a c ión e s do c trin a p eruers a de Ambro s io C at erin o y que s a be a l a heregia P e la gia n a . Y a s íporp are s cerm e t a n
m a l lo s obre d icho y porobed es cera l m a n da to porv . m . pue s to doycue n ta de l lo p ara que s e proue a l a que co nuenga . E n s a l . ca a . (1) (j ir
rn a do y rubrica d o . ) F r. J n .
º de lore n ca n a .
CAR T A D E FR . L O R ENZO D E V ILL A V ICENC I OA F R . L U I S D E L E ÓN (2)
MU Y R E .D O P .
B
N in gun a ob l iga c io n te n í a d e ha cere s to ,y t ie n e l a V . P . muy gra n
d e ,de m irarlo q e a qu í a duierto
'
. P orq .e creo q e l e import a m a s de lo
qepodre a qu í dez ír. V . P . dexe l a s co s a s de la orde n a un q .
c e s te n en
p e ore s ta do de l q .e ha hora tie n en , tra te de suca threda
,y d exe de
t om ara suc argo e l remed io d e l a s tira n ias . N o l lam e tyra n o a n a d ie ,
y s epa V . P . q .epub l icame n te d ice n mu cho s re l igio s o s q .
e V . P . n o
h'
ico bie n a n a d ie y d is gu s to s s i a mucho s , re cib ie n do buen a s obra s
d e aque l lo s a quien ha hora m a l tra ta , co s a q e n o puede ten erbue n su
ces o n i puede p are cerb ie n a n a d ie .
"
y s i V . P . n o h iciere ca ud a l de s toq .
e a qu i l e a duierto , guarde e s ta c arta m ia para q .º e n sut iempo s i
yo s e l a a cord are pued a de cirq e sus traba jo s s e los bu s c a y toma,
m a l tra ta n do a qu ien n o le offen dío . y n o cre a V . P . q .e d igo e s to P or
e l P .6 S uare s s o lo ,
s in o pormuy mucho s o tro s q e s e quexa n m a s q .º
e l . y d io s m e s erá s iempre te s t igo”de l a n imo co n q .
e s crivo e s ta a
V . P . cuya muy R .dapers o n a nro . S .
ºrg.
ºpara sus ervicio . E n Madrid
(1) N o pus o a qui el autorde es t a carta'
la fecha en que la e s crib io , que dej o en
bla n co s in duda para ha cerlo cua n do la pre s en tara . E n cambio , a l pie de la hoj a s e lee :
<< s .t s teba n . 4de a bril 2 9 a ños » . L a última cifra debe de referirs e á la eda d que ten ia el
t es t igo , cuya s a ñrm a cio n e s e s fácil rect ifi carcompuls án do la s co n la s prein s erta s de
F r. Luis de Leó n .
(2 ) E n e l origin a l hay un a n o ta que d ice : <<pres en to la el dho .fray luis de leon en
sudefen s a » .— Para a preciarb ien e l caráctery la s ign iñca c10 n de e s t a carta ,
véa s e lo quemás a dela n te a dvierto a cerca de lo s en em igo s que F r. Luis cre ia t en ere n su Orden yde la s ten den cia s exagera damen te reformis ta s que co n sugra n autorid a d pa trocin aba .
AUTOS DEL P ROCE SO CONTRA FR . LU I S DE L E O N 47
y de febrero 15 d e 1582. h ij o de V . P . (firm a do y rubrica d o ) F r. loren
co de V il lavice n c io (1)E n s a la ma n c a A XXviij de a bril de 1582 a s a n t e e l S .
orl n q .ºrl i
ce n ,do Jua n de arre s e l a p s en to e l s u s o dho , e pid io lo e n e l la q—
.do
E l m .
º fra i L u is de L eon de l a orde n de S .t o Aug . ca tred a t ico de
es critura en e s ta V n iuers ida d de s a lam a n c a d igo q .& e s to s d ia s p a s a
do s porm a n d a do de V . m . n o s pu s imo s c ierto s m a e s tro s theo logo s acen s urarc ierta s pro po s ic ion e s de C hris ó s tomo j a n e lo y poro ca
s io n de l la s y por…p arecerq e e l dho . j aue lo tra t taua de l lo s e tra t to en
l a dicha j un ta de s i prede termin o d io s co n vo lun ta d a b s o lu t a y a n te s
q .e vie s e á lo q e s e de t erm in aua un a vo lun ta d l a s o bra s q .
e n y s o n
m eri toria s n y demeri toria s , nvs e orden a n p ara l a prede s tin a c io n ,
en lo qu a l diz ien do yo m i pare cerpore s crit to , q e era , que de z írque
d io s n o pred ifi n ío e s ta s obra s e n l a ma n era s obre d icha ,aun q .
e lo te
n ía porfa ls o en l a m a n era que c on s ta p orm i c en s ura , pero q e n o
b a l l aua pordon de co n de n a l l a porerrore n l a fe , los d icho s m a e s tro s
m a n d a n do le s V . m . q .e vo t a s en e n e l lo , aun q .
e a lgun o s d e l los y lo sm a s n o tra ía n a cerc a de l lo s n in gun a co s a n o tada e n sus p a pe les ,
yo tros q .
e en sus p a p e le s l o to caua n n o lo n o taua n d e erroren e l lo s .
pero des pue s q .eyo ley porm i p a pe l l o q e e d icho , a l l í l uego
—
S in m a s
con s idera c ion n i es tud io vo t aro n q e era errore n l a fe a sup are cerP ordon de pors ere s ta pro p .
ºn to c a n te a lo q .e d ixo y d is pu to vn pa
dre de l a com pa ñ ia e n vn a c to m e n or s egun qe e n e s te juiz io ten go
de c lara do , e n el qu a l a c to ,como d icho te n go , yo d ixe l o mismo , q .
º
m e p are cia q e la d icha n o era eregía en l a form a y en l a o ca
s ion q .c de c l ara d a te n go , port a n to d igo q e lo s d icho s mae s tro s con
form e a dere cho n o puede n s erco n s ul ta do s p ara q e ce n s uren l a d i
cha pr0 p .o n n y sup are cery ce n s ura m e prej udic a n y pue de prejudi
( I ) E l s obre dice a s i : -
i A l Muy R da . P .º m .
o fri luis de leon ca threda tico de
es criptura en l a un iuers ida d de S a l .ºa en s .t0 A ugus tin en S a l .ºd »
(2 ) Con ten ido .
(3) D omin ico ita lia n o , en tre cuya s obra s s e cuept a la t itula da Q ua es tio res o lutis s imade D ei pra edes tin a tion e e t reproba tion e , a d C res cen tium de la cua l probablemen te , e staria n en tres a ca da s la s propo s icio n e s á que a lude F r. Luis . E l P a dre Echard la cen sura
como s em ipelagia n a , y dice que fue s iempre m ira da co n horroren suÓ rden . ( S criptores
Ordin is P ra edica torum , tom . 11, págs . 104—10 5 . L ute t iae P aris ior. ,
(4) S i de a lgo . pecaba F r. Luis e n e s t a o ca s ió n - era de t im idez pue s to que la doc
trin a t ildada de erró n ea en la fe porsus a dvers ario s ha s ido y e s defen dida por in nu
merable s teólogo s ortodo xo s , a s i de la e s cuela agus tin ia n a como de la molin is ta .
48 AUTO S D E L PROCESO CONTRA FR . LU I S D E LEÓN
carporlo s igu ie n t e .— lo vh o p orq .
e de lo s s obre d icho s m a e s tro s , l o s
m a e s tro s va ñ e z y guzm a n y cum e l s o n lo s m ismo s q e s e e n co n traro nconm igo e n e l a c to s o bred icho e n l a d icha pp .
o n y a n s i defie n de n su
p are c er— lo o tro, porq ,
e a n s í e s to s tre s como j u n tame n te co n el lo s elm .
ºRo drígue z y e l m .
º G ueuara , y e l m .
ºara go n como ya ten go d e
cl ara do y e n es te juiz io co n s ta s o n n o torio s e n em igo s m io s y e s t a n
en co n tra do s co nm igo— lo o tro porq e e s t a supa s io n s e p are c io a biertam e n te a l t iempo q .
c d iero n e l d icho p are cer, porq .e auien do pa s a do
pora qu e l la pp .
ºn vn o s n o ha z ie n do ca s o d e l la y o tro s n o po n ie n do len o ta de errore n l a fe c omo por sus pa pe l es parece y como a V . m .
fue n o torio y lo e s,l uego q .
e viero n qeyo de z ia q
e n o ha l l ava pordo n de con den a l l a porerror e n l a fe ,
s e mouiero n a vo tarlo co n trario s in m a s e s tud io n y de l ibera c io n . lo o tro porq .
8 e n e l cen s urard el a s pp .
e S (1) qu a n do lo s c a l ifi c a dore s t ie n e n d iffere n t e s parecere s l a scen s ura s d e lo s vn o s n o p ara n perjuiz ío a lo s o tro s . y e s to e s co s am a n ifies ta y port a l lo a lego y p ido j us t i . a (firm a d o y rubrica do) fra yLuis d e L eo n .
E l s er1n q .orl a m a n do po n erco n lo s dema s a u to s , a n te m i . (Hay un
s ign o y s igue , ¡ irm a d o y rubrica do) , c e le do n gu s tinS igue a
'
es to unfo l io en bl a n co y en el s iguien te d ice :
E n l a c iuda d d e s a lam .ca A tre s d ia s de l m es de a bri l de 1582 a .
or
a n te e l s .ºr
'
I n q .orl ice n . do Jn .
º de arre s s e l a ps n to e l dho fra y luy s del eo n y pid io l o en e l la qdo (2) e j us t .
a
MU Y I LL E .
E l m .
º fra i Luí s de L e on de l a orde n de Aug . y ca tred a t ico de
es crit tura en e s ta vn iuers id a d de s a lam . d igo q eyo pre s e n te de la n te
de V . m . po co s d ia s a vn a c arta m is iua de l m .
º fra i L ore n zo de V i l la
uice n cio , para my , y para co s a s q e m e importa mucho te n go n ece s i
da d de vn tra s l a do de l la d a do e n m a n era q .e ha ga fe . s uplico a V . m .
s ea s eruido de m a n d arque s e m e de (j irm a d oy rubrica do ) F ra íLuis
de Leo n .
E l dho . s eñorI n q .ºrm a n do a m i e l yn lra e s cripto que s e le de
vn tre s l a do a utoriz a do de l a dha . ca .
ºº(3) e lo dio lo . (Hay un a rubrica . )
V a detrá s d e es to unfo l io en bl a n co y en e l s igui en te s e l ee :
E n s a l am .ca a n te e l s erI n q .
orl ice n . do Jn .
º de arre s s e l a pre s e n to e l
mr.
ºfra i l uys de l eo n e n 31de m arco de 1582 e j uro e n form a qe l o
qe a qu í d ize e s lo q
e s ie n te y e n t ien de S O c argo de suj ura men to .
( I ) P ropos icion es .
(2 ) Con tenido .
(3) Carta .
A U TOS DEL PROCE SO CONTR A FR . LU I S DE LEÓN 49
MU Y ILL .E S .
ºR
E l (1) m .
ºfra i L u is de¡
L e o n d e la orde n de s .
t o y aug.t y ca treda t i
co de e s crit tura e n es ta V n iuers ida d de S a lam . d igo q .e dema s d e l a s
pers on a s _q .e s eña le pore n em iga s m ia s e n o tro e s cri t to q e lo s dia s p a
s a do s pres en te a n te V .. m . te n go d e n tro de m i orde n pers o n a s de l la
q .º t ie n en gra ue e n em is ta d conm igo y s eña l a da me n te a gora e n e s te
t iempo pore s tardes un ida m i prouin cia e n do s p arc ia lida de s s obre l ae le c cion de l futuro prouin cia l q e s e ha de ha cer es te a ñ o . y p ors ab erlo s de l a p arcia l ida d co n traria q .
e s o n lo s q .e e s t a n a po dera do s
de l gouiern o de l a proum c1a q eyo e des e a do y pro cura do l a refor
m a cion de l la y q e s e a n e nm e n d a do s lo s q e n o ha ze n lo q .e deuen , y
pors a berq .e s obre e s to e e s crit to a nro gen era l y a o tra s pers o n a s y
he cho o tra s d iligen c ias perte n ec ie n tes a e s to porl o qu a l a n con ceb ído morta l en em is ta d co n tra m i como podra co n s tara V . m . pore s ta
c art a de l m º fra i L ore n zo d e V i l lauice n .
ºpred ic .
ºrde sum agt .t de
qe ha go pre s e n ta cio n . por l a qua l , ó porvía de a n is o ó d e am en a z a
m e d ize q .e s in o des is to de l cu id a do de m i prouin cia a u n qu .
e l a uea
perderm e vere e n un gra n d is s ím o tra ba jo . por l o qu a l de c laro s er
m is e n em igo s tod o s l o s de l a parc ia l ida d con traria y s eña l a dam e n t e
la s c a be z a s de l la l a s cua les s ouf. P edro Xua rez prior d e S . p lz el ip
pc d e m a drid : el n z .ºfra i L oren z o d e V i l l a uicen cio: el f. j ua n d e
G ueua ra : e l f. P edro de A ragon :fra i]ua n G ut ierrez p .ord e T o
l ed o :fra i D iego d e V a luerd e procu.ºrgen era l co n l os d em a s q .
e t ie
n en su boa , l os an a l es s ien d o n eces s .º n on zbra re y proba re s on
m i s en em igos porl a ra zo n s obre dich a y poro tra s c a u s a s m a s part ícul are s . (firm a do y rubrica do) Fra i L u is de L eo n
( 1) A l margen d ice : <<en emigos defra i luis de leon » .
(2 ) P red ica dorde suMaj es ta d .
(3 ) To do el comedim ien to ,t oda la s en s a tez y dis creción a dmira bles con que Fray
Luis tra t aba la s cue s tio n e s de l orde n es pecula t ivo y pura men te do ctrin a l , s e co nver
tía n e n n ervio s a vehemen c ia y a pa s io n a da exagera ción a l e n traren e l terren o , s iem
pre re sba l a dizo de la s pers o n a lida de s . P ore s o hay que rebaj armucho de cua n to e s cribe
s obre lo s supues to s en emigo s morta les que le pers eguí a n den tro de suProvin cia , y s o
bre lo s abus o s que e n ella en co n tra ba , a lo s cua les d ió proporcio n e s desmedida s suar
d ien te im agin a ción de poeta . L o s tem ible s co n jura do s co n tra cuyo s m a n ejo s s e po n ia e n
guardia ,triunfaro n e n e l Ca pitulo que s e ce lebró en D ueñ a s á I I de D iciembre de 1582 ,
s ien do elegido Provin cia l e l P . F r. Jua n . de Guevara , y l levaro n sue 5pirítude ho s t il id a dres pecto de F r. Luí s… ha s ta e l pun to de h o nrarlo co n e l prim ervo to e n D efi n itorio .
( V id . A gus tin o s de S a la ma n ca . H is toria del obs erva n t is s imo Conven to de S a n A gus tin N .
P . de d icha Ciuda d ,d ispues ta porel R . P . M. F r. Ma nuel Vida l .— Tomo I , pags . 2 2 6
y 2 2 7 .— Sa lam a n ca ,
A n tes y despué s de la in dica da fecha m a n ife s tó e l Ma es tro León su exa lta do celo
50 AUTOS D E L PROCE SO CONTRA FR . LU I S D E LE ÓN
D espués de l es crito a n teriorva un a n o ta que d ice :
D E F R A Y L U IS D E LEON EN Q U E NON E R A P O R ENEMI G OSA E S T O S F R A Y L E S D E S U O R D E N
E n s a lam a n ca_
a hul t imo d e m arco de 1582 a .o s a n te e l s .
or I n q .or
l icen . do J n .
º de arre s e l a pre s e n to e l dho fra y h i .m o gom ez y lo j uroen form a a n te m i (s ign a do , ]irm a d o y rubrica d o) ce ledon gu s tin .
E S C R I T O D E F R . j E R O N I MO G OMEZC O N T R A F R . LU I S D E L E O N
F r. Jeron imo G ome z fra yle pro fe s s o y pre s b í tero de l a Orde n denra s eñora de l a mrd . R ºn de C a pt iuo s (1) s o cargo de l juram .
t o de
porla o b s erva n cia y suaus terida d in tra n s igen te ,n a cido s de a quella virtud s ólida y ro
bus ta que a dquir¡o e l t emple del a cero e n la s agua s de la a dvers ida d ; pero ta l ve z a l
en ca s t illars e en la s regio n es sublimes del idea lismo , des de la s que n o s e ven l a s impu
reza s del mun do , s e o lvidó un po co de lo s proced im ien to s suaves que la pruden cia y l a .
carid a d cris t ia n a a co n s ej a n para la corrección de la s imperfeccio n e s y ñaquez a s de lo shombres .
A s i s e compren de que en o tro Ca pitulo de D ue n a s e l de 1557 , la n z a s e F r. Luis , quen o co n taba á la s a zón más de tre in t a a ño s ,
un diluvio de a n a tema s s obre e l ven era bleé in dulgen t is ímo co n curs o , pres idido port a n ej emplarvarón como e l Bea to
—A lo n s o de
Oro zco , y del que forma ba n parte mucho s más religio s o s , n o t a bles porsu p ieda d y su
cie n cia . A m ayora bun dam ien to ,a l lím ismo s e ha bia da do cuen ta de la muerte de Sa n to
Tom ás de Villa nueva , m iembro t ambién de la Provin cia A gus tin ia n a de C a s t illa e s de
cir,de l orga n ismo en que e l autorde la in oportun a , aun que e locuen t is im a ca t ilin aria ,
veia in d icio s claro s de próx im a d e s compo s ición , y a cerca del cua l pro nun ciaba s in ie s
tro s augurio s que e l t iempo s e e n cargó de de smen t ir. E n el arch ivo de la A ca dem ia dela H is toria ex is te un a cart a de l Bea to Oro zco , e s crita á ra iz de d icho C a pitul o , y pu
bl ica da porsuilus tre b iógrafo e l P . Cám ara ,Obis po de Sa lama n ca ,
en la que previe n e
a l Gen era l de la Orden para que n o pre s te o ido s á la s querell a s de lo s des co n ten to s , y
a plica á lo s que opin aba n co n F r. Luis de León a quella s pa labra s de l A pó s to l : Zelumquidem ha ben tes , s ed n o n s ecun dum s cien tiam . ( V ida y es critos de l B ea to A lo n s o de Oro zco, pág. 60 0 .
— Va lla do lid,
Tambié n s e lee en e l precio s o I lbl' 0 de l P . C ám ara(págs . 343—344) o tra cart a de la que s e de s pren de que e l Bea to n o debia de s impa t iz ardel todo co n la s reforma s proyect a da s porF r. L uis . ¡¡ E n la Provin cia hay mucho s ques on para regiry m orar a quel co legio — e s cribía co n referen cia a l de D oñ a Maria deA ragón , hoy Pa la cio de l Sen a do — como V . S . quis iere orden arsuvida y reforma ción ;port a n to ,
n o hay que tra t arco n e l P . Mtro . León . » L o s_
agus t in o s que figura n en la
p arcia lida d con traria a_
la del in s ign e proce s a do podia n in tere s ars e t a n to como él por
la s co s a s de la Orden , s in s eguirle en sus a preciacion es pe s im is ta s , de la s que n o part i
cipaba s eguramen te el Bea to A lon s o de Oro zco .
( 1) <<Nues tra S eñora de la Merced,Reden ci on » , ett .
AUTOS DEL PROCES O CONTRA FR . LU I S DE L E O N 51
v . m . lo s d ia s pa s a do s d a do y porm i re cebido y SO c argo de m i con sc ie n c ia d igo que e s uerda d s egun lo q .
6 en t ien do y m e pare ce q .e e l
pe m .
º'
fr. luis de L e o n ca thred a tico de bib lia e n e s ta dha . un íuers i
d a d de S a lama n c a a ura tre s o qua tro m es e s p o co m a s 6 m en o s e cha ndo le un a cedula d ixo q .
e s ta n te cequa l i -auxº ( l ) D ei un a s con uert i
tur, et a l ius n on con uert i tur,fquia un us res is t i t e l a l ius n on res ts
t it,ó q .
e a uxi l ium D e i s i t effi ca x perhoc quod n on res is t o, e s to e s
lo qe m e parece dixo , s in o q .
c como ha y t a n to , fa c il co s a s erí a aue l lo
dho de o tra s uerte o o tra co s a differe n te , pero a m i m e p are ce d ixoe s to . T amb ie n O ppon ien do s e a l a ca thred a de bibl ia q .
c a gora t ie n eco n un ex.
º(2) de un a a dul tera d io a e n te n derq .
cporq e e l a n ia e s
t a do e n e l S .tº O ff.º n o s e auia de des e ch ar su do c trin a , o tra s co s a s
pare c e gra ues m ezc ló aun q .
3 n o me a cuerdo,s egun d ize n
, q eyo n o
lo S é , lo s que l e oyero n lo po drán m ejorde z írq .& como ha auído t a n
to_
tpo . bien y firmeme n .t e n o s e auerla s oydo . T a mbien m e p are ce
q .e d ixo e n u n a s con c l u s io n e s de s de 5 . l uca s ha s ta a gora do n de l a s
defen dío un p c de la compa ñia q .epore s s o d io s s a bia a lgun a s co s a s
depe n d ie n t e s de l l ibre a luedrio porque y o l a s a n ia de h a zer, p are cem e q .
e e l dho . p .e m .
º d ixo e s to y e l p .6 de la compa ñia e s to y o tra s co
s a s m a s , s in o q .e como yo n o auia oydo b ie n l a m a teria po dría s e a uer
s ido de o tra m a n era aun q .c es to m e pare ce rem itto a l os p .
e s m .o sq .
e
e s tuuiero n a l l í c a s i todo s , y c a s i to dos lo s e s tudia n te s : T amb ie n a cerca de l primerpun to y a dho . m e parece q e m e d ixero n , porq .
cyo e n
to n ces n o a s s is ti a l l í,a n ia dho . un p c de s . uice n te qu a s i co s a s s eme
j a n te s : remít tome a lo s qe l e oyero n : O tra co s a a cerc a d e a lgun a
pers o n a e n particularn o m e a cuerdo e s to e s lo que me pare ce s o car
go de l juram .t o rec eb ido
,y q e d io s m e lo dema n de s i a y o tra d e por
m ed io s egu n m e parece fe cho e n S a l . ca e n e lmon es t .
ºde l a uera Cruza u l timo de m arco d e 1382. Me n or e n obed ie n cia h ijo y c a pe l l a n dev. m . rubrica do ) F r. Jero n imo G ome z .
A co n t in ua ció n unfo l io en bl a n co, y en e l s iguien te d ice a s i :
E n l a c iuda d de s a lam a n c a A trey n ta d ia s de l m e s de a bri l d e m ilé qu i .
o s e o che n ta e do s a ño s e s ta n do e l s eñorI n q .ºr l ice n . do J n .
º de
arres s e e n l a a udi .
a de la m a ña n a pare s cio s ie n do l lam a do e juró e n
form a e prome tio de de z írverda d . do n p .
º de tobarn a tura l d e va l l id .
h ijo de l do c tortobary R e s iden te e n e s ta c iud a d de s a lam a n ca de heda d
—
de treyn ta e vn a ño s . preg.do s i e s t e t .
ºoyo a l mr.
º fra y luis deleo n la m a teria de prede s t in a cio n d ixo q .
e s i y que s e la oyo pore l
a ñ o de s e ten t a e vn o . preg.do S i e s te t .
º le oyo y e s criuio lo q .e
_
el dho
fra y luy s leyo en l a dba m a teria d ixo q e s i y que lo q .e le oyo y e s
criuio e n e l dho tpo . lo tien e e s crip to y guarda do y que e s lo que ago
( I ) P or
(2 ) Quiere decir
52 AUTOS DEL P RO CE SO CONTRA FR . LU I S DE LEÓN
ra e s ibe e n qu a tro qua dern o s q .
º a l a 4oj a de l prim .
º comien za e l ar
t ículo 5 de l a quis tio n 23 de l a primr.
a
p te . y e n e l qu arto qu a dern o enla quarta oj a a ca ba el dho art ícu lo y que to do e l lo e s t a e s cripto de sule tra y m a n o s egu n y como e l dho . fra y lu is 10
.
d ito y que s ta e s la ver
d a d s o c argo de s u j uram en to y lo firmo e n come n do s e le e l s e cre toe prome tio lo . (Ár7n a do rubrica d o . ) do n p
º de tobar. An te m i (s ign a d o
, ¡ irm a do rubrica d o . ) ce led on gu s t in
CA R T A D E L O S SEN O R E S D E L CONSEJO D E L A S U P R EMAA L o s I NQ U I S I D O R E S D E V A LL A D O L I D
Muy R .dºs
P ara la de term in a c io n de l o s proce s s o s de lo s m a e s tro s de S a l ama n ca , queremo s vere l que bo s e l l ic e n c ia do Jua n de arres s e he z is
tes co n tra e l m a es tro fra y luis de l eo n de l a orde n de s a n t a gu s t í n .
combern a que co n e l primero n o s l e emb iey s , s s .e s Jun tame n te co n
V ro p arecer. gu arde nro s eñorV ra s . muy R .da Sp ers on a s . e n m a drid
tre s de a go s to 1582 — a d m a n .t ap . v. (S iguen l a sfirzn a s y rúbrica s d e
l os s iguien tes con s ej ero s .) E l l ic .do don hie .
m o m a nrrique ; E l l ic e n . d_
o
S a l a z ar. A n t .
ºm a to s de uoroñ a . E l l ic .do Jun co de P o s s a d a . E l
'
l ic .
do
fra n .ºº de R ibera .
E l s obre d ice a s i : JrA lo s muy R …do s s s .<281n qui .res a pp .
ººS de la vil lade va l lid y suP art id o . V a l l id .
P A RECER DE L o s SE N ORES INQ U I S I D ORE S (3)
V is to e l pro ce s o de l dho fra i lu is y l a rre la cion que yo e l I n qu is idor1ic .
do j u a n de arre s e he hecho de lo que rre sul t a co n tra e l dho
fra i luis de la s tes tifica cio n es de l o s pro c e s s o s de P rude n c io de m o n
tem ior, de l a compa ñia y de fra i j ua n d e Ca s ta n ed a d e l a orde n des a n
”be n ito que rrem it io de s de s a lam a n c a a lo s s eñore s d e l co n s ej o ,
a te n to que e l dho fra i lu ís confíe s s a e n vn a pe tic io n pre s e n ta da a o chode marco to do lo que e s ta tes t ific a do co n tra e l y s e s ome te a la correc ion y s e a l l a n a ,
e n o tra pe t icio n pres e n ta da a tre in t a de l dho me s, q .
º
( T ) A co n t inua c10 n va in cluido en e l proce s o el m a nus crito que pre s e n tó D . PedroTobar, y que n o dis crepa sub s ta n cia lmen te del que s e utilizó para el tomo V I I y últ imode la s O bra s la t in a s de F r. Luis de León .
( 2 ) Hay un a n o ta de letra de l n o t ario que d ice : << R .d0 en 7 de A gos to de 1582 »
que s e en bie el proces s o defray luis a l c .º (Co n s ej o) .
(3) E s to dice un a n o ta del proces o , un ido á lo s iguien te : “E n el n egocio defra iluis de
“leon de la orden de s a n t agus tin
54 AUTOS D E L PROCE SO CONTRA FR . LU I S D E LEÓN
C A R T A D E F R . L U I S D E L E O NA F R . A L O NS O MA LD O NA D O
MU Y K .D º P —E
Y o e vis to e s te l ibril lo y pa pe l y me pare ce lo q e a V . p . D io s a bra
lo s oj o s y l o s coracon e s de l o s q .6 gobiern a n . P ora ñ a d idura de lo s
tra ba j o s pa s a do s me n o t ific aro n a yerun a prouis io n de l co n s ej o e n q .
º
me m a n da n parez erpers o n a lme n te , yo e s toy co n po ca s a lud y a n s i
m e e s cus e y emb ie l a s firm a s de lo s m ed ico s , y S i la tuuiera me par
t iera l uego para in form arco n l a verd a d a a que l lo s s .res S up l ico a
V . p . S i tien e am is ta d con a lgu n o de l los le e s criua ma ña n a con la e s
t a fe ta ynform a n do le de la berda d porq .é como n a d ie s e l a d ize e n m is
cos a s tien en lo s en co n a do s — s iervo de V . p .—(ñ rrn a ,
do y rubrica d o)fra i Luis de L eó n .
O j o . E s te ville te de fra i lu is de leo n augu s t in o s e h a l lo e n lo s p a
pe le s q e s e tom aron e n'vil la l on de fra i A l .
ºm a l . do porm a n d a do de s tes a n c to offi .
ºy m a n daro n lo s s eñore s I n q .
ºre S l ice n .do s l iciñ a n a e arre s e
que s e pu s ie s e e n e l pro ce s s o de l dho fra y luy s de le o n a te n toq .c pa
re s ce q .e e s ta cédula tra ta e n a proua cio n de lo s qua dern o s porque e l
dho fra y A l .
ºm a l . do e s ta pres s o e n es te s a n to off.º E n va l l id A o chode Ago s to de m i l l e qu i .
o s e o che n ta e do s a ño s
( I ) Fun dán do s e en el co n ten ido de la carta que lo s I n quis idore s m a n d aro n a ña dir
a lo s auto s del s egun do proce s o de F r. Luis , y en la n o ta que la acompa ñ a , s o s pech ael S r. A lvare z Guij arro que el in s ign e agus t in o fué nuevamen te en caus a do porel S a n toOfi cio . Y o m e in clin o á creer lo co n trario , y des de luego afirmo resueltam en te que
el Ma e s tro León novo lvro á s eren carcela do de s de que en 1576 recobró su liberta d .
Tengo á la vis ta ,e n tre o tro s da to s que a bon a n m i a s erto , la copia de un curio s o t e s
t imo n io libra do pore l bedel de la U n ivers ida d de Sa lama n ca , en que e s pecifi ca la smulta s impue s ta s á F r. Luis porfa lta de a s is ten cia sucátedra de Es critura , y s eña l alo s mo t ivo s porque ha bia e s ta do aus en te de la ciuda d en dis t in t a s oca s io n es , s in que
en tre ellos figure n ingún ma n da to de la I n quis ic1on .
F E D E E R R A T A S
Lin ea . Dice . Léa s e .
E n e l lo s .
C ora z a in .
quo a d .
a F r. Migue lMarco s .
P rud en cios .
n d e
e s s e F r.
V id .
E n e l la s .
C oro z a in .
quo a d .
aMigue lMarco s .
P rud en cio .
in dee s s e .
— F r.
V id .